بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الائمة الأطهار المجلد 27

اشارة

سرشناسه : مجلسی محمد باقربن محمدتقی 1037 - 1111ق.

عنوان و نام پدیدآور : بحارالانوار: الجامعه لدرراخبارالائمةاالطهار تالیف محمدباقر المجلسی.

مشخصات نشر : بیروت داراحیاء التراث العربی ( -13).

مشخصات ظاهری : ج - نمونه.

یادداشت : عربی.

یادداشت : فهرست نویسی بر اساس جلد بیست و چهارم، 1403ق. (1360).

یادداشت : جلد108،103،94،91،92،87،67،66،65،52،24(چاپ سوم:1403ق.=1983م.=(1361)).

یادداشت : کتابنامه.

مندرجات : ج.24.کتاب الامامة. ج.52.تاریخ الحجة. ج67،66،65.الایمان و الکفر. ج.87.کتاب الصلاة. ج.92،91.الذکر و الدعا. ج.94.کتاب السوم. ج.103.فهرست المصادر. ج.108.الفهرست.-

موضوع : احادیث شیعه -- قرن 11ق

رده بندی کنگره : BP135/م3ب31300 ی ح

رده بندی دیویی : 297/212

شماره کتابشناسی ملی : 1680946

ص: 1

تتمة کتاب الإمامة

تتمة أبواب سائر فضائلهم و مناقبهم و غرائب شئونهم

تتمة أبواب سائر فضائلهم و مناقبهم و غرائب شئونهم

باب 10 أن أسماءهم علیهم السلام مکتوبة علی العرش و الکرسی و اللوح و جباه الملائکة و باب الجنة و غیرها

الأخبار

«1»

ج، الإحتجاج رُوِیَ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ مُعَاوِیَةَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام هَؤُلَاءِ یَرْوُونَ حَدِیثاً فِی مِعْرَاجِهِمْ أَنَّهُ لَمَّا أُسْرِیَ بِرَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله رَأَی عَلَی الْعَرْشِ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ أَبُو بَکْرٍ الصِّدِّیقُ فَقَالَ سُبْحَانَ اللَّهِ غَیَّرُوا کُلَّ شَیْ ءٍ حَتَّی هَذَا قُلْتُ نَعَمْ قَالَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ لَمَّا خَلَقَ الْعَرْشَ کَتَبَ عَلَی قَوَائِمِهِ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ- مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ عَلِیٌّ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ وَ لَمَّا خَلَقَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ الْمَاءَ کَتَبَ فِی مَجْرَاهُ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ عَلِیٌّ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ وَ لَمَّا خَلَقَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ الْکُرْسِیَّ کَتَبَ عَلَی قَوَائِمِهِ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ عَلِیٌّ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ وَ لَمَّا خَلَقَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ اللَّوْحَ کَتَبَ فِیهِ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ- مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ عَلِیٌّ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ وَ لَمَّا خَلَقَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِسْرَافِیلَ کَتَبَ عَلَی جَبْهَتِهِ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ عَلِیٌّ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ وَ لَمَّا خَلَقَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ جَبْرَئِیلَ کَتَبَ عَلَی جَنَاحِهِ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ عَلِیٌّ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ وَ لَمَّا خَلَقَ اللَّهُ السَّمَاوَاتِ کَتَبَ فِی أَکْنَافِهَا لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ عَلِیٌّ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ وَ لَمَّا خَلَقَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ الْأَرَضِینَ کَتَبَ فِی أَطْبَاقِهَا لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ عَلِیٌّ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ وَ لَمَّا خَلَقَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ الْجِبَالَ کَتَبَ فِی رُءُوسِهَا لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ عَلِیٌّ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ وَ لَمَّا خَلَقَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ الشَّمْسَ کَتَبَ عَلَیْهَا لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ عَلِیٌّ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ وَ لَمَّا خَلَقَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ الْقَمَرَ کَتَبَ عَلَیْهِ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ عَلِیٌّ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ وَ هُوَ السَّوَادُ الَّذِی تَرَوْنَهُ فِی الْقَمَرِ فَإِذَا قَالَ أَحَدُکُمْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ فَلْیَقُلْ

ص: 1

ترجمه بحارالانوار جلد 27: کتاب امامت - 5

مشخصات کتاب

سرشناسه : مجلسی، محمد باقربن محمدتقی، 1037 - 1111ق.

عنوان قراردادی : بحار الانوار .فارسی .برگزیده

عنوان و نام پدیدآور : ترجمه بحارالانوار/ مترجم گروه مترجمان؛ [برای] نهاد کتابخانه های عمومی کشور.

مشخصات نشر : تهران: نهاد کتابخانه های عمومی کشور، موسسه انتشارات کتاب نشر، 1392 -

مشخصات ظاهری : ج.

شابک : دوره : 978-600-7150-66-5 ؛ ج.1 : 978-600-7150-67-2 ؛ ج.2 : 978-600-7150-68-9 ؛ ج.3 : 978-600-7150-69-6 ؛ ج.4 978-600-715070-2 : ؛ ج.5 978-600-7150-71-9 : ؛ ج.6 978-600-7150-72-6 : ؛ ج.7 978-600-7150-73-3 : ؛ ج.8 : 978-600-7150-74-0 ؛ ج.10 978-600-7150-76-4 : ؛ ج.11 978-600-7150-83-2 : ؛ ج.12 978-600-7150-66-5 : ؛ ج.13 978-600-7150-85-6 : ؛ ج.14 978-600-7150-86-3 : ؛ ج.15 978-600-7150-87-0 : ؛ ج.16:978-600-7150-88-7 ؛ ج.17:978-600-7150-89-4 ؛ ج.18: 978-600-7150-90-0 ؛ ج.19:978-600-7150-91-7 ؛ ج.20:978-600-7150-92-4 ؛ ج.21: 978-600-7150-93-1 ؛ ج.22:978-600-7150-94-8 ؛ ج.23:978-600-7150-95-5

مندرجات : ج.1. کتاب عقل و علم و جهل.- ج.2. کتاب توحید.- ج.3. کتاب عدل و معاد.- ج.4. کتاب احتجاج و مناظره.- ج. 5. تاریخ پیامبران.- ج.6. تاریخ حضرت محمد صلی الله علیه وآله.- ج.7. کتاب امامت.- ج.8. تاریخ امیرالمومنین.- ج.9. تاریخ حضرت زهرا و امامان والامقام حسن و حسین و سجاد و باقر علیهم السلام.- ج.10. تاریخ امامان والامقام حضرات صادق، کاظم، رضا، جواد، هادی و عسکری علیهم السلام.- ج.11. تاریخ امام مهدی علیه السلام.- ج.12. کتاب آسمان و جهان - 1.- ج.13. آسمان و جهان - 2.- ج.14. کتاب ایمان و کفر.- ج.15. کتاب معاشرت، آداب و سنت ها و معاصی و کبائر.- ج.16. کتاب مواعظ و حکم.- ج.17. کتاب قرآن، ذکر، دعا و زیارت.- ج.18. کتاب ادعیه.- ج.19. کتاب طهارت و نماز و روزه.- ج.20. کتاب خمس، زکات، حج، جهاد، امر به معروف و نهی از منکر، عقود و معاملات و قضاوت

وضعیت فهرست نویسی : فیپا

ناشر دیجیتالی : مرکز تحقیقات رایانه ای قائمیه اصفهان

یادداشت : ج.2 - 8 و 10 - 16 (چاپ اول: 1392) (فیپا).

موضوع : احادیث شیعه -- قرن 11ق.

شناسه افزوده : نهاد کتابخانه های عمومی کشور، مجری پژوهش

شناسه افزوده : نهاد کتابخانه های عمومی کشور. موسسه انتشارات کتاب نشر

رده بندی کنگره : BP135/م3ب3042167 1392

رده بندی دیویی : 297/212

شماره کتابشناسی ملی : 3348985

ادامه کتاب امامت

ادامه باب های سائر فضائل و مناقب و غرائب شئون ائمه علیهم السلام

باب دهم : اسماء ائمه علیهم السّلام بر عرش و کرسی و لوح و پیشانی ملائکه و درب بهشت و چیزهای دیگر نوشته شده است

روایات

روایت1.

احتجاج: قاسم بن معاویه گفت: به حضرت صادق علیه السّلام عرض کردم: اینها در حدیث معراج خود نقل می­کنند که وقتی پیامبر اکرم را به معراج بردند، مشاهده کرد که بر عرش نوشته است: «لا اله الّا اللَّه، محمّد رسول اللَّه، ابوبکر الصدیق.» فرمود: سبحان اللَّه! همه چیز را تغییر دادند، حتّی این حدیث را؟ عرض کردم: آری. فرمود: خداوند وقتی عرش را آفرید، بر پایه های آن نوشت: «لا اله الا اللَّه، محمّد رسول اللَّه علی امیرالمؤمنین.» وقتی آب را آفرید، در مجرای آن نوشت: «لا اله الا اللَّه، محمّد رسول اللَّه، علی امیرالمؤمنین.» وقتی کرسی را آفرید، بر پایه های آن نوشت: «لا اله الا اللَّه، محمّد رسول اللَّه، علی امیرالمؤمنین.» وقتی لوح را آفرید، در آن نوشت: «لا اله الا اللَّه محمّد، رسول اللَّه، علی امیرالمؤمنین.» آن گاه که اسرافیل را آفرید، بر پیشانی او نوشت: «لا اله الا اللَّه، محمّد رسول اللَّه، علی امیرالمؤمنین.» وقتی جبرئیل را آفرید، بر بال او نوشت: «لا اله الا اللَّه، محمّد رسول اللَّه، علی امیرالمؤمنین.» آن گاه که آسمان ها را آفرید، بر اطراف آن نوشت: «لا اله الا اللَّه، محمّد رسول اللَّه، علی امیرالمؤمنین.» وقتی زمین ها را آفرید، در طبقات آن نوشت: «لا اله الا اللَّه، محمّد رسول اللَّه، علی امیرالمؤمنین.» وقتی کوه ها را آفرید، در سر آن کوه ها نوشت: «لا اله الا اللَّه، محمّد رسول اللَّه، علی امیرالمؤمنین.» وقتی خورشید را آفرید، بر آن نوشت: «لا اله الا اللَّه، محمّد رسول اللَّه، علی امیرالمؤمنین.» وقتی خداوند عزیز ماه را آفرید، بر آن نوشت: «لا اله الا اللَّه، محمّد رسول اللَّه، علی امیرالمؤمنین.» این همان سیاهی است که در روی ماه می بینید. وقتی یکی از شما «لا اله الا اللَّه، محمّد رسول اللَّه» را بر زبان آورد، باید بگوید:

ص: 1

عَلِیٌّ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ وَلِیُّ اللَّهِ (1).

«2»

ل، الخصال لی، الأمالی للصدوق عَلِیُّ بْنُ الْفَضْلِ بْنِ الْعَبَّاسِ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ غَالِبِ بْنِ حَرْبٍ وَ مُحَمَّدِ بْنِ عُثْمَانَ بْنِ أَبِی شَیْبَةَ عَنْ یَحْیَی بْنِ سَالِمٍ عَنْ مِسْعَرٍ عَنْ عَطِیَّةَ عَنْ جَابِرٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَکْتُوبٌ عَلَی بَابِ الْجَنَّةِ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ عَلِیٌّ أَخُو رَسُولِ اللَّهِ قَبْلَ أَنْ یَخْلُقَ اللَّهُ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضَ بِأَلْفَیْ عَامٍ (2).

«3»

لی، الأمالی للصدوق الْهَمْدَانِیُّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ سَلَمَةَ عَنِ الثَّقَفِیِّ عَنِ الضَّبِّیِّ عَنْ عَبْدِ الْوَاحِدِ بْنِ أَبِی عَمْرٍو عَنِ الْکَلْبِیِّ عَنْ أَبِی صَالِحٍ عَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ (3) قَالَ: مَکْتُوبٌ عَلَی الْعَرْشِ أَنَا اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنَا وَحْدِی لَا شَرِیکَ لِی وَ مُحَمَّدٌ عَبْدِی وَ رَسُولِی أَیَّدْتُهُ بِعَلِیٍّ فَأَنْزَلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ هُوَ الَّذِی أَیَّدَکَ بِنَصْرِهِ وَ بِالْمُؤْمِنِینَ (4) فَکَانَ النَّصْرُ عَلِیّاً علیه السلام (5) وَ دَخَلَ مَعَ الْمُؤْمِنِینَ فَدَخَلَ فِی الْوَجْهَیْنِ جَمِیعاً صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ (6).

«4»

لی، الأمالی للصدوق أَبِی عَنِ الْمُؤَدِّبِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَلِیٍّ الْأَصْبَهَانِیِّ عَنِ الثَّقَفِیِّ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ مُوسَی عَنْ أَبِی قَتَادَةَ الْحَرَّانِیِّ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِی الْعَلَاءِ الْحَضْرَمِیِّ عَنْ سَعِیدِ بْنِ الْمُسَیَّبِ عَنْ أَبِی الْحَمْرَاءِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله رَأَیْتُ لَیْلَةَ الْإِسْرَاءِ مَکْتُوباً عَلَی قَائِمَةٍ مِنْ قَوَائِمِ الْعَرْشِ أَنَا اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنَا وَحْدِی خَلَقْتُ جَنَّةَ عَدْنٍ بِیَدِی- مُحَمَّدٌ صَفْوَتِی مِنْ خَلْقِی أَیَّدْتُهُ بِعَلِیٍّ وَ نَصَرْتُهُ بِعَلِیٍّ (7).

یل، الفضائل لابن شاذان فض، کتاب الروضة عن أبی الحمراء مثله (8).

«5»

ل، الخصال فِی وَصِیَّةِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله إِلَی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ یَا عَلِیُّ إِنِّی رَأَیْتُ

ص: 2


1- الاحتجاج: 83.
2- الخصال ج 2 ص 171.
3- فی المصدر: عن ابی هریرة عن رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله.
4- الأنفال: 64.
5- فی نسخة: علی.
6- أمالی الصدوق: 130.
7- أمالی الصدوق: 130.
8- الروضة: 129.

«علی امیرالمؤمنین ولی اللَّه.»(1)

روایت2.

خصال، امالی صدوق: عطیه از جابر نقل کرد که پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله فرمود: دو هزار سال پیش از آفرینش آسمان ها و زمین، بر درب بهشت نوشته است:« لا اله الا اللَّه، محمّد رسول اللَّه، علی برادر رسول اکرم است.»(2)

روایت3.

امالی صدوق: ابو هریره(3) گفت: بر عرش نوشته شده: «أنا اللَّه لا اله الا، أنا وحدی لا شریک لی و محمّد عبدی و رسولی أیّدتُه بعلیّ ّ.» خداوند این آیه را در همین مورد فرستاده است: «هُوَ الَّذِی أَیَّدَکَ بِنَصْرِهِ وَ بِالْمُؤْمِنِینَ.»(4) {همو بود که تو را با یاری خود و مؤمنان نیرومند گردانید.} «نصر» علی بود و علی داخل در مؤمنان نیز هست. پس علی علیه السّلام در این آیه در هر دو وجه آن، یعنی «نصر خدا» و «یاری مؤمنین» وجود دارد.(5)

روایت4.

امالی صدوق: ابوالحمراء گفت: پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله فرمود: در شب معراج دیدم بر پایه­ای از پایه های عرش نوشته شده است: «أنا اللَّه لا إله إلا، أنا وحدی، بهشت برین را بدست خود آفریدم، محمّد بر گزیده خلق من است، او را مدد کردم به علی و یاری نمودم به علی.»(6)

فضائل و کتاب الروضه از ابو الحمراء همین روایت را نقل کرده اند.(7)

روایت5.

خصال: در وصیت پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله به امیرالمؤمنین علیه السّلام آمده است: یا علی!

ص: 2


1- . احتجاج : 83
2- . خصال 2 : 171
3- . در مصدر «از ابو هریره از رسول خدا صلّی الله علیه و آله» آمده است.
4- . انفال / 62
5- . امالی صدوق: 130
6- . امالی صدوق: 130
7- . الروضه: 129

اسْمَکَ مَقْرُوناً بِاسْمِی (1) فِی أَرْبَعَةِ مَوَاطِنَ فَآنَسْتُ بِالنَّظَرِ إِلَیْهِ إِنِّی لَمَّا بَلَغْتُ بَیْتَ الْمَقْدِسِ فِی مِعْرَاجِی إِلَی السَّمَاءِ وَجَدْتُ عَلَی صَخْرَتِهِ (2) لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ- مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ أَیَّدْتُهُ بِوَزِیرِهِ وَ نَصَرْتُهُ بِوَزِیرِهِ فَقُلْتُ لِجَبْرَئِیلَ مَنْ وَزِیرِی فَقَالَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ فَلَمَّا انْتَهَیْتُ إِلَی سِدْرَةِ الْمُنْتَهَی وَجَدْتُ مَکْتُوباً عَلَیْهَا إِنِّی أَنَا اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنَا وَحْدِی مُحَمَّدٌ صَفْوَتِی مِنْ خَلْقِی أَیَّدْتُهُ بِوَزِیرِهِ وَ نَصَرْتُهُ بِوَزِیرِهِ فَقُلْتُ لِجَبْرَئِیلَ مَنْ وَزِیرِی فَقَالَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ فَلَمَّا جَاوَزْتُ السِّدْرَةَ انْتَهَیْتُ إِلَی عَرْشِ رَبِّ الْعَالَمِینَ جَلَّ جَلَالُهُ فَوَجَدْتُ مَکْتُوباً عَلَی قَوَائِمِهِ أَنَا اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنَا وَحْدِی مُحَمَّدٌ حَبِیبِی أَیَّدْتُهُ بِوَزِیرِهِ وَ نَصَرْتُهُ بِوَزِیرِهِ فَلَمَّا رَفَعْتُ رَأْسِی وَجَدْتُ عَلَی بُطْنَانِ الْعَرْشِ مَکْتُوباً أَنَا اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنَا وَحْدِی مُحَمَّدٌ عَبْدِی وَ رَسُولِی أَیَّدْتُهُ بِوَزِیرِهِ وَ نَصَرْتُهُ بِوَزِیرِهِ (3).

«6»

ل، الخصال الْحَسَنُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارُ عَنْ سُلَیْمَانَ بْنِ أَیُّوبَ الْمُطَّلِبِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْمِصْرِیِّ عَنْ مُوسَی بْنِ إِسْمَاعِیلَ بْنِ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ آبَائِهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیهما السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أُدْخِلْتُ الْجَنَّةَ فَرَأَیْتُ عَلَی بَابِهَا مَکْتُوباً بِالذَّهَبِ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ مُحَمَّدٌ حَبِیبُ اللَّهِ عَلِیٌّ وَلِیُّ اللَّهِ- فَاطِمَةُ أَمَةُ اللَّهِ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ صَفْوَةُ اللَّهِ عَلَی مُبْغِضِیهِمْ لَعْنَةُ اللَّهِ (4).

المناقب، لمحمد بن أحمد بن شاذان عنه علیه السلام مثله (5).

«7»

مع، معانی الأخبار ع، علل الشرائع الْحَسَنُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ سَعِیدٍ الْهَاشِمِیُّ عَنْ فُرَاتِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ الْفَضْلِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ الزَّعْفَرَانِیِّ عَنْ سَهْلِ بْنِ بَشَّارٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ الطَّائِفِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ مَوْلَی بَنِی هَاشِمٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْحَاقَ عَنِ

ص: 3


1- فی نسخة: الی اسمی.
2- فی نسخة: (علی صخرة) و فی المصدر: علی صخرتها.
3- الخصال 1: 97.
4- الخصال 1: 157.
5- إیضاح دفائن النواصب: 36.

من اسم تو را همراه با اسم خود در چهار جا دیدم، دل بستم به تماشای آن؛ وقتی من در شب معراج رسیدم به بیت المقدس، دیدم بر صخره بیت المقدس نوشته است: «لا اله الا اللَّه محمّد رسول اللَّه، او را کمک کردم و یاری نمودم به وسیله وزیرش.» به جبرئیل گفتم: وزیرم کیست؟ گفت: علی بن ابی طالب. زمانی که به سدرة المتهی رسیدم، دیدم بر روی آن نوشته شده: «إنی أنا اللَّه لا اله الا أنا وحدی، محمد برگزیده من از میان خلق من است که او را به وزیرش تأیید نمودم و یاری کردم.» به جبرئیل گفتم: وزیرم کیست؟ گفت: علی بن ابی طالب. وقتی از سدرة المنتهی گذشتم و به عرش خدا رسیدم ، دیدم بر پایه های آن نوشته است:« انا اللَّه لا اله الا انا وحدی، محمّد حبیبی، او را تأیید کردم و یاری نمودم به وسیله وزیرش.» چون سر بلند کردم، دیدم بر دل عرش نوشته شده است:« أنا اللَّه لا اله الا أنا وحدی، محمّد عبدی و رسولی، او را تأیید و یاری نمودم به وسیله وزیرش.»(1)

روایت6.

خصال: موسی بن جعفر از آباء گرام خود، از علی بن ابی طالب علیهم السّلام نقل کرد که پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله فرمود: داخل بهشت شدم و دیدم که بر درب آن با طلا نوشته شده:« لا اله الا اللَّه، محمّد حبیب اللَّه، علی ولی اللَّه، فاطمه أمة اللَّه، الحسن و الحسین صفوة اللَّه، بر کینه توزان آنها باد لعنت خدا.»(2)

مناقب محمد بن احمد بن شاذان از موسی بن جعفر علیهما السّلام همین روایت را نقل کرده است.(3)

روایت7.

معانی الاخبار، علل الشرائع:

ص: 3


1- . خصال 1 : 97
2- . خصال 1 : 157
3- . ایضاح دفائن النواصب: 36

الْوَاقِدِیِّ عَنِ الْهُذَیْلِ عَنْ مَکْحُولٍ عَنْ طَاوُسٍ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لِعَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیهما السلام لَمَّا خَلَقَ اللَّهُ عَزَّ ذِکْرُهُ آدَمَ وَ نَفَخَ فِیهِ مِنْ رُوحِهِ وَ أَسْجَدَ لَهُ مَلَائِکَتَهُ وَ أَسْکَنَهُ جَنَّتَهُ وَ زَوَّجَهُ حَوَّاءَ أَمَتَهُ فَرَفَعَ طَرْفَهُ نَحْوَ الْعَرْشِ فَإِذَا هُوَ بِخَمْسِ سُطُورٍ (1) مَکْتُوبَاتٍ قَالَ آدَمُ عَلَیْهِ السَّلَامُ یَا رَبِّ مَنْ هَؤُلَاءِ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ الَّذِینَ إِذَا تَشَفَّعُوا (2) بِهِمْ إِلَیَّ خَلْقِی شَفَّعْتُهُمْ فَقَالَ آدَمُ یَا رَبِّ بِقَدْرِهِمْ (3) عِنْدَکَ مَا اسْمُهُمْ فَقَالَ أَمَّا الْأَوَّلُ فَأَنَا الْمَحْمُودُ وَ هُوَ مُحَمَّدٌ وَ الثَّانِی فَأَنَا الْعَالِی وَ هَذَا عَلِیٌّ وَ الثَّالِثُ فَأَنَا الْفَاطِرُ وَ هَذِهِ فَاطِمَةُ وَ الرَّابِعُ فَأَنَا الْمُحْسِنُ وَ هَذَا حَسَنٌ (4) وَ الْخَامِسُ فَأَنَا ذُو الْإِحْسَانِ وَ هَذَا الْحُسَیْنُ کُلٌّ یَحْمَدُ اللَّهَ (5) عَزَّ وَ جَلَّ (6).

«8»

ما، الأمالی للشیخ الطوسی الْحَفَّارُ عَنِ الْجِعَابِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُوسَی الْخَزَّازِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ الْهَاشِمِیِّ عَنْ عَلِیٍّ الْمَدِینِیِّ عَنْ وَکِیعٍ عَنْ سُلَیْمَانَ بْنِ مِهْرَانَ عَنْ جَابِرٍ عَنْ مُجَاهِدٍ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لَمَّا عُرِجَ بِی إِلَی السَّمَاءِ رَأَیْتُ عَلَی بَابِ الْجَنَّةِ مَکْتُوباً لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ عَلِیٌّ حَبِیبُ اللَّهِ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ صَفْوَةُ اللَّهِ فَاطِمَةُ أَمَةُ اللَّهِ عَلَی بَاغِضِهِمْ لَعْنَةُ اللَّهِ (7).

کشف، کشف الغمة من الأحادیث التی جمعها العز المحدث عن ابن عباس مثله (8).

ص: 4


1- فی المصدر: بخمسة سطور.
2- فی نسخة: شفع و فی أخری: تشفعوا.
3- فی المصدر: بقدر هذا عندک.
4- فی المصدر: الحسن.
5- فی نسخة: بحمد اللّه.
6- معانی الأخبار: 21، علل الشرائع: 56.
7- أمالی ابن الشیخ: 227.
8- کشف الغمّة: 28.

ابن عباس گفت: پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله به علی بن ابی طالب علیه السّلام فرمود: وقتی خداوند بزرگ آدم را آفرید و از روح در او خود دمید و ملائکه را دستور به سجده او داد و او را ساکن بهشت گردانید و کنیز خود حوا را به ازدواج او در آورد، چشم به جانب عرش انداخت و ناگاه دید پنج خط نوشته شده است. آدم گفت: خدایا این­ها کیانند؟ خداوند فرمود: این­ها کسانی هستند که هر گاه مردم آنها را واسطه و شفیع قرار دهند نزد من، شفاعت ایشان را می پذیرم. آدم گفت: خدایا! تو را سوگند می دهم به منزلت ایشان در نزدت که نام آنها را بفرمایی. فرمود: اول این است که من محمودم و او محمّد. دوم: من عالی هستم و این علی سوم: من فاطرم و این فاطمه و چهارم: من محسن هستم و این حسن. پنجم: من صاحب احسانم و این حسین. همه ستایش خدا را می کنند.(1)

روایت8.

امالی طوسی: ابن عباس گفت: پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله فرمود: زمانی که مرا به معراج بردند، دیدم که بر در بهشت نوشته شده: « لا اله الا اللَّه، محمّد رسول اللَّه، علی حبیب الله، حسن و حسین صفوة الله، فاطمه أمة الله. بر کینه توزان آنها باد لعنت خدا.»(2)

کشف الغمة: از احادیثی که عزّ محدث آن را از ابن عباس جمع آوری کرده، همین روایت است.(3)

ص: 4


1- . معانی الاخبار: 21، علل الشرائع: 56
2- . امالی طوسی: 227
3- . کشف الغمة: 28
«9»

فس، تفسیر القمی الْحُسَیْنُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنِ الْمُعَلَّی عَنْ بِسْطَامَ بْنِ مُرَّةَ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ حَسَّانَ عَنِ الْهَیْثَمِ بْنِ وَاقِدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ الْعَبْدِیِّ عَنْ سَعْدٍ الْإِسْکَافِ عَنِ الْأَصْبَغِ أَنَّهُ سَأَلَ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ سَبِّحِ اسْمَ رَبِّکَ الْأَعْلَی فَقَالَ مَکْتُوبٌ عَلَی قَائِمَةِ الْعَرْشِ قَبْلَ أَنْ یَخْلُقَ اللَّهُ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرَضِینَ بِأَلْفَیْ عَامٍ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ فَاشْهَدُوا بِهِمَا وَ أَنَّ عَلِیّاً وَصِیُّ مُحَمَّدٍ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِمَا (1).

«10»

ص، قصص الأنبیاء علیهم السلام بِالْإِسْنَادِ إِلَی الصَّدُوقِ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ هَارُونَ عَنْ أَبِی بَکْرٍ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَزِیدَ الْقَاضِی عَنْ قُتَیْبَةَ بْنِ سَعِیدٍ عَنِ اللَّیْثِ بْنِ سَعْدٍ وَ إِسْمَاعِیلَ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لَمَّا خَلَقَ اللَّهُ آدَمَ وَ نَفَخَ فِیهِ مِنْ رُوحِهِ الْتَفَتَ آدَمُ یَمْنَةَ الْعَرْشِ فَإِذَا خَمْسَةُ أَشْبَاحٍ فَقَالَ یَا رَبِّ هَلْ خَلَقْتَ قَبْلِی مِنَ الْبَشَرِ أَحَداً قَالَ لَا (2) قَالَ علیه السلام فَمَنْ هَؤُلَاءِ الَّذِینَ أَرَی أَسْمَاءَهُمْ فَقَالَ هَؤُلَاءِ خَمْسَةٌ مِنْ وُلْدِکَ لَوْلَاهُمْ مَا خَلَقْتُکَ وَ لَا خَلَقْتُ الْجَنَّةَ وَ لَا النَّارَ وَ لَا الْعَرْشَ وَ لَا الْکُرْسِیَّ وَ لَا السَّمَاءَ وَ لَا الْأَرْضَ وَ لَا الْمَلَائِکَةَ وَ لَا الْجِنَّ وَ لَا الْإِنْسَ هَؤُلَاءِ خَمْسَةٌ شَقَقْتُ لَهُمْ اسْماً مِنْ أَسْمَائِی فَأَنَا الْمَحْمُودُ وَ هَذَا مُحَمَّدٌ وَ أَنَا الْأَعْلَی وَ هَذَا عَلِیٌّ وَ أَنَا الْفَاطِرُ وَ هَذِهِ فَاطِمَةُ وَ أَنَا ذُو الْإِحْسَانِ وَ هَذَا الْحَسَنُ وَ أَنَا الْمُحْسِنُ وَ هَذَا الْحُسَیْنُ آلَیْتُ عَلَی نَفْسِی أَنَّهُ لَا یَأْتِینِی أَحَدٌ وَ فِی قَلْبِهِ مِثْقَالُ حَبَّةٍ مِنْ خَرْدَلٍ مِنْ مَحَبَّةِ أَحَدِهِمْ إِلَّا أَدْخَلْتُهُ جَنَّتِی وَ آلَیْتُ بِعِزَّتِی أَنَّهُ لَا یَأْتِینِی أَحَدٌ وَ فِی قَلْبِهِ مِثْقَالُ حَبَّةٍ مِنْ خَرْدَلٍ مِنَ بُغْضِ أَحَدِهِمْ إِلَّا أَدْخَلْتُهُ نَارِی یَا آدَمُ هَؤُلَاءِ صَفْوَتِی مِنْ خَلْقِی بِهِمْ أُنْجِی مَنْ أُنْجِی وَ بِهِمْ أُهْلِکُ مَنْ أُهْلِکُ.

ص: 5


1- تفسیر القمّیّ: 721 و 722 و فیه: و الأرض.
2- هذا یعارض الروایات التی تدلّ علی ان اللّه خلق قبل ابینا آدم أیضا آدم، و حمله علی اول آدم خلق اللّه فی الأرض بعید، و الحدیث کما تری من مرویات العامّة، و لم یرد من طرق ائمتنا علیهم السلام.

روایت9.

تفسیر علی بن ابراهیم قمی: اصبغ از امیرالمؤمنین علیه السّلام سؤال کرد از این آیه: «سَبِّحِ اسْمَ رَبِّکَ الْأَعْلَی.»(1) {نام پروردگار والای خود را به پاکی بستای.} فرمود: دو هزار سال قبل از آفرینش آسمان ها و زمین ها بر پایه عرش نوشته شده است: «لا اله الا اللَّه، وحده لا شریک له و إن محمّدا عبده و رسوله، گواهی بدهید راجع به این دو و إن علیا وصی محمّد صلّی اللَّه علیهما.»(2)

روایت10.

قصص الأنبیاء: ابو هریره گفت: پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله فرمود: وقتی خداوند آدم را آفرید و از روح خویش در او دمید، آدم توجه به طرف راست عرش کرد و پنج شبح را مشاهده نمود. گفت: خدایا! آیا قبل از من بشری آفریده ای؟ فرمود: نه.(3)

گفت: خدایا! پس اینها که اسم آنها را می بینم کیانند؟ فرمود: این­ها پنج نفر از فرزندان تو هستند که اگر آنها نبودند، تو و بهشت و جهنم و نه عرش و نه کرسی و نه آسمان و نه زمین و نه ملائکه و جنّ و انس را نمی آفریدم. اینها پنج نفرند که از نام خود برای آنها نام جدا کرده ام؛ من محمودم و این محمّد و من اعلی هستم و این علی و من فاطرم و این فاطمه و من صاحب احسانم و این حسن و من محسن هستم و این حسین. بر خود سوگند یاد نموده ام که پیش من نیاید احدی که در دلش به اندازه دانه خردلی محبت آنها باشد، مگر این که او را وارد بهشت خود کنم. و به عزت خود سوگند یاد کرده ام که نیاید احدی پیش من که در دلش به اندازه دانه خردلی بغض یکی از آنها باشد، مگر این که او را داخل جهنم کنم. ای آدم! این ها برگزیده من از خلقند؛ به وسیله آنها نجات می یابد هر که نجات یابد و به وسیله آنها هلاک می شود، هر که هلاک شود.

ص: 5


1- . اعلی / 1
2- . تفسیر علی بن ابراهیم قمی: 721 - 722
3- . این روایت معارض روایاتی است که دلالت دارد بر این که خدا قبل از پدرمان آدم نیز آدم آفریده است و حمل آن بر اول آدمی که خدا در زمین خلق نموده، بعید است. حدیث چنان چه ملاحظه می کنید از طریق عامه نقل شده و از طریق ائمه علیهم السّلام نقل نشده است.
«11»

وَ فِی رِوَایَةٍ أُخْرَی عَنْ أَبِی الصَّلْتِ الْهَرَوِیِّ عَنِ الرِّضَا صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ قَالَ: إِنَّ آدَمَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ لَمَّا أَکْرَمَهُ اللَّهُ تَعَالَی بِإِسْجَادِهِ مَلَائِکَتَهُ لَهُ وَ بِإِدْخَالِهِ الْجَنَّةَ نَادَاهُ اللَّهُ ارْفَعْ رَأْسَکَ یَا آدَمُ فَانْظُرْ إِلَی سَاقِ عَرْشِی فَنَظَرَ فَوَجَدَ عَلَیْهِ مَکْتُوباً لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ وَ زَوْجَتُهُ فَاطِمَةُ سَیِّدَةُ نِسَاءِ الْعَالَمِینَ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ سَیِّدَا شَبَابِ أَهْلِ الْجَنَّةِ فَقَالَ آدَمُ یَا رَبِّ مَنْ هَؤُلَاءِ قَالَ عَزَّ وَ جَلَّ هَؤُلَاءِ ذُرِّیَّتُکَ لَوْلَاهُمْ مَا خَلَقْتُکَ.

«12»

ص، قصص الأنبیاء علیهم السلام الْمُرْتَضَی بْنُ الدَّاعِی عَنْ جَعْفَرٍ الدُّورْیَسْتِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الصَّدُوقِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ فُرَاتِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ الْفَضْلِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ الزَّعْفَرَانِیِّ عَنْ سَهْلِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الطَّائِفِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْحَاقَ عَنِ الْوَاقِدِیِّ عَنِ الْهُذَیْلِ عَنْ مَکْحُولٍ عَنْ طَاوُسٍ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لَمَّا أَنْ خَلَقَ اللَّهُ تَعَالَی آدَمَ وَقَفَهُ بَیْنَ یَدَیْهِ فَعَطَسَ فَأَلْهَمَهُ اللَّهُ أَنْ حَمِدَهُ فَقَالَ یَا آدَمُ أَ حَمِدْتَنِی فَوَ عِزَّتِی وَ جَلَالِی لَوْ لَا عَبْدَانِ أُرِیدُ أَنْ أَخْلُقَهُمَا فِی آخِرِ الزَّمَانِ مَا خَلَقْتُکَ قَالَ آدَمُ یَا رَبِّ بِقَدْرِهِمْ عِنْدَکَ مَا اسْمُهُمْ فَقَالَ تَعَالَی یَا آدَمُ انْظُرْ نَحْوَ الْعَرْشِ فَإِذَا بِسَطْرَیْنِ مِنْ نُورٍ أَوَّلُ السَّطْرِ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ مُحَمَّدٌ نَبِیُّ الرَّحْمَةِ وَ عَلِیٌّ مِفْتَاحُ الْجَنَّةِ السَّطْرُ الثَّانِی آلَیْتُ عَلَی نَفْسِی أَنْ أَرْحَمَ مَنْ وَالاهُمَا وَ أُعَذِّبَ مَنْ عَادَاهُمَا (1).

«13»

یر، بصائر الدرجات أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَنْ بُکَیْرٍ الْهَجَرِیِّ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِنَّ أَوَّلَ وَصِیٍّ کَانَ عَلَی وَجْهِ الْأَرْضِ هِبَةُ اللَّهِ بْنُ آدَمَ وَ مَا مِنْ نَبِیٍّ مَضَی إِلَّا وَ لَهُ وَصِیٌّ کَانَ عَدَدُ جَمِیعِ الْأَنْبِیَاءِ مِائَةَ أَلْفِ نَبِیٍّ وَ أَرْبَعَةً وَ عِشْرِینَ أَلْفَ نَبِیٍّ خَمْسَةٌ مِنْهُمْ أُولُو الْعَزْمِ نُوحٌ وَ إِبْرَاهِیمُ وَ مُوسَی وَ عِیسَی وَ مُحَمَّدٌ وَ إِنَّ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ کَانَ هِبَةَ اللَّهِ لِمُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله وَرِثَ عِلْمَ الْأَوْصِیَاءِ وَ عِلْمَ مَنْ کَانَ قَبْلَهُ

ص: 6


1- قصص الأنبیاء: مخطوط.

روایت11.

در روایت دیگری از ابا صلت هروی از حضرت رضا علیه السّلام نقل می شود: وقتی خداوند آدم را گرامی داشت به این که ملائکه را دستور داد بر او سجده کنند و او را داخل بهشت کرد، خداوند به او فرمود: ای آدم! سرت را بلند کن و ساق عرش را نگاه کن. توجّه نمود و دید نوشته شده: «لا اله الا اللَّه، محمّد رسول اللَّه، علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین، همسرش فاطمه سرور زنان جهان است و حسن و حسین سرور جوانان اهل بهشتند.» آدم گفت: خدایا اینها کیانند؟ فرمود: اینها از فرزندان تویند. اگر آنها نبودند تو را خلق نمی­کردم.

روایت12.

قصص الأنبیاء: ابن عباس رضی اللَّه عنه گفت: پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله فرمود: وقتی خداوند آدم را آفرید، او را در مقابل خود نگه داشت. آدم عطسه ای زد و خداوند به او الهام نمود که حمد خدا را نماید. بعد فرمود: آدم! مرا حمد کردی به عزت و جلالم سوگند اگر نبودند دو بنده که می­خواهم آنها را در آخرالزمان خلق کنم، هر آینه تو را نمی آفریدم. آدم گفت: خدایا! تو را سوگند به مقام ایشان در نزدت می دهم که اسم آنها را بفرمایی. خداوند فرمود: نگاه کن به جانب عرش! آدم دید دو سطر از نور نوشته شده؛ خط اول چنین بود: «لا اله الا اللَّه، محمّد نبی الرحمة و علی مفتاح الجنة.» خط دوم نوشته بود: «سوگند یاد کردم به نفس خود که ببخشم هر که آن دو را دوست داشته باشد و شکنجه و عذاب نمایم هر که با آن دو دشمن باشد.»(1)

روایت13.

بصائر الدرجات: بکیر هجری از حضرت باقر علیه السّلام نقل کرد که پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله فرمود: اولین وصی و جانشین پیامبر در روی زمین، هبة اللَّه بن آدم بود. هر پیامبری که از دنیا رفت، او را جانشینی بود. تعداد تمام انبیاء صد و بیست و چهار هزار نفر بودند، پنج نفر آنها اولوالعزم هستند: نوح، ابراهیم، موسی، عیسی و محمّد. و علی بن ابی طالب هبة اللَّه برای محمّد صلّی اللَّه علیه و آله بود او وارث علم اوصیاء بود و علم کسانی که قبل از خودش بودند.

ص: 6


1- . قصص الانبیاء، نسخه خطی

أَمَا إِنَّ مُحَمَّداً وَرِثَ عِلْمَ مَنْ کَانَ قَبْلَهُ مِنَ الْأَنْبِیَاءِ وَ الْمُرْسَلِینَ عَلَیْهِمُ السَّلَامُ وَ عَلَی قَائِمَةِ الْعَرْشِ مَکْتُوبٌ حَمْزَةُ أَسَدُ اللَّهِ وَ أَسَدُ رَسُولِهِ وَ سَیِّدُ الشُّهَدَاءِ وَ فِی زَوَایَا الْعَرْشِ مَکْتُوبٌ عَنْ یَمِینِ رَبِّنَا وَ کِلْتَا یَدَیْهِ یَمِینٌ (1)

- عَلِیٌّ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ فَهَذِهِ حُجَّتُنَا عَلَی مَنْ أَنْکَرَ حَقَّنَا وَ جَحَدَنَا مِیرَاثَنَا وَ مَا مَنَعَنَا مِنَ الْکَلَامِ وَ أَمَامَنَا الْیَقِینُ فَأَیُّ حُجَّةٍ تَکُونُ أَبْلَغَ (2) مِنْ هَذَا (3).

توضیح

قال فی النهایة فی الحدیث الحجر الأسود یمین الله فی أرضه هذا کلام تمثیل و تخییل و منه الحدیث الآخر و کلتا یدیه یمین أی إن یدیه تبارک و تعالی بصفة الکمال لا نقص فی واحدة منهما لأن الشمال ینقص من الیمین انتهی.

أقول: أراد علیه السلام أنه مکتوب عن یمین العرش و لیس شمال العرش انقص من یمینه بل لکل منهما شرافة و فضیلة قوله و أمامنا الیقین أی ما یمنعنا من الکلام و الموت المتیقن أمامنا نصل إلیه عن قریب و نخرج من أیدی الظالمین و نفوز بثواب الله رب العالمین.

«14»

شف، کشف الیقین مِنْ کِتَابِ الْإِمَامَةِ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنِ الْحَارِثِ بْنِ الْمُغِیرَةِ النَّضْرِیِّ قَالَ: حَوْلَ الْعَرْشِ کِتَابٌ جَلِیلٌ مَسْطُورٌ أَنِّی أَنَا اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنَا مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ عَلِیٌّ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ (4).

«15»

شف، کشف الیقین مِنْ کِتَابِ الْإِمَامَةِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: لَمَّا أَخْطَأَ آدَمُ خَطِیئَةً تَوَجَّهَ بِمُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَیْتِهِ فَأَوْحَی اللَّهُ إِلَیْهِ یَا آدَمُ مَا عِلْمُکَ بِمُحَمَّدٍ قَالَ حِینَ خَلَقْتَنِی رَفَعْتُ رَأْسِی فَرَأَیْتُ فِی الْعَرْشِ مَکْتُوباً- مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ عَلِیٌّ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ (5).

ص: 7


1- فی نسخة: و کلتا یدی ربّنا عزّ و جلّ یمین.
2- فی نسخة: أبلغ من هذه.
3- بصائر الدرجات: 34.
4- الیقین فی إمرة أمیر المؤمنین: 55 و 56.
5- الیقین فی إمرة أمیر المؤمنین: 55 و 56.

اما حضرت محمّد وارث علم انبیاء و مرسلین پیش از خود بود و بر پایه عرش نوشته است: «حمزه شیر خدا و شیر پیامبر است و سیدالشهداء است.» و در زوایای عرش طرف راست خدا - با این که راست و چپ آن فرقی ندارد - نوشته است: «علی امیرالمؤمنین است.» این است دلیل ما برای کسی که منکر حق ما است و منکر میراث ما است. ما را چیزی مانع از گفتن حقایق نیست، با این که رو به روی ما مرگ قرار دارد، چه دلیلی بالاتر از این است.(1)

توضیح

در نهایه گفته است: در حدیث آمده که حجرالاسود دست راست خدا در زمین است. این کلام تمثیل و وجه خیالی است و از همین باب است این حدیث: «وَ کِلتا یَدیه یَمینٌ»، یعنی دو دست خدای تبارک و تعالی، دارای صفت کمال است که هیچ نقصی در هیچ یک از آن دو وجود ندارد، زیرا دست چپ نسبت به دست راست ناقص است. (پایان نقل قول)

مؤلف: منظور امام علیه السّلام این است که بر سمت راست عرش نوشته شده است و سمت چپ عرش ناقص تر از راست نیست، بلکه برای هر یک از آن دو را شرافت و فضیلت است. عبارت «وَ أمامنا الیقین»، یعنی چیزی ما را از سخن گفتن باز نمی دارد در حالی که مرگ یقینی پیش روی ماست، به زودی به آن می رسیم و از دست ظالمان نجات می یابیم و به ثواب الهی نائل می شویم.

روایت14.

کشف الیقین: حارث بن مغیرة بن نضری گفت: اطراف عرش سطری بسیار عالی نوشته شده است: «من خدایم که جز من خدایی نیست، محمّد رسول اللَّه است، علی امیرالمؤمنین است.»(2)

روایت15.

کشف الیقین: عبداللَّه بن سنان از حضرت صادق علیه السّلام نقل کرد که فرمود: وقتی آدم گرفتار خطای خود گردید، متوسل به محمد و اهل بیتش شد. خداوند به او وحی کرد: ای آدم! از کجا از محمّد اطلاع پیدا کردی؟ گفت: موقعی که مرا آفریدی، سرم را بلند کردم و دیدم که بر عرش نوشته است: «محمّد رسول اللَّه، علی امیرالمؤمنین.»(3)

ص: 7


1- . بصائر الدرجات: 34
2- . الیقین فی إمرة امیرالمؤمنین: 55 - 56
3- . الیقین فی إمرة امیرالمؤمنین: 55 - 56
«16»

شف، کشف الیقین مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ شَاذَانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عُبَیْدِ اللَّهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ عُبَادَةَ بْنِ یَعْقُوبَ عَنْ عَمْرِو بْنِ أَبِی الْمِقْدَامِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعِیدِ بْنِ جُبَیْرٍ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ الَّذِی بَعَثَنِی بِالْحَقِّ بَشِیراً مَا اسْتَقَرَّ الْکُرْسِیُّ وَ الْعَرْشُ وَ لَا دَارَ الْفَلَکُ وَ لَا قَامَتِ السَّمَاوَاتُ وَ الْأَرْضُ إِلَّا بِأَنْ کُتِبَ عَلَیْهَا (1) لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ عَلِیٌّ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ وَ إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی لَمَّا عَرَجَ بِی إِلَی السَّمَاءِ وَ اخْتَصَّنِی اللَّطِیفُ بِنِدَائِهِ قَالَ یَا مُحَمَّدُ قُلْتُ لَبَّیْکَ رَبِّی وَ سَعْدَیْکَ قَالَ أَنَا الْمَحْمُودُ وَ أَنْتَ مُحَمَّدٌ شَقَقْتُ اسْمَکَ مِنْ اسْمِی وَ فَضَّلْتُکَ عَلَی جَمِیعِ بَرِیَّتِی فَانْصِبْ أَخَاکَ عَلِیّاً عَلَماً لِعِبَادِی یَهْدِیهِمْ إِلَی دِینِی یَا مُحَمَّدُ إِنِّی قَدْ جَعَلْتُ عَلِیّاً أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ فَمَنْ تَأَمَّرَ عَلَیْهِ لَعَنْتُهُ وَ مَنْ خَالَفَهُ عَذَّبْتُهُ وَ مَنْ أَطَاعَهُ قَرَّبْتُهُ یَا مُحَمَّدُ إِنِّی جَعَلْتُ عَلِیّاً إِمَامَ الْمُسْلِمِینَ فَمَنْ تَقَدَّمَ عَلَیْهِ أَخْزَیْتُهُ وَ مَنْ عَصَاهُ أَشْجَیْتُهُ (2) إِنَّ عَلِیّاً سَیِّدُ الْوَصِیِّینَ وَ قَائِدُ الْغُرِّ الْمُحَجَّلِینَ وَ حُجَّتِی عَلَی الخلیفة (الْخَلِیقَةِ) أَجْمَعِینَ (3).

بیان

أشجیته من قولهم أشجاه أی قهره و غلبه و أوقعه فی حزن و فی بعض النسخ أسجنته من السجن لکنه لم یأت هذا (4) البناء و کان فیه تصحیفا و فی بالی أردیته.

«17»

یل، الفضائل لابن شاذان فض، کتاب الروضة مِنْ کِتَابِ الْفِرْدَوْسِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لَمَّا عُرِجَ بِی إِلَی السَّمَاءِ وَ عُرِضَتْ عَلَیَّ الْجَنَّةُ وَجَدْتُ عَلَی أَوْرَاقِ الْجَنَّةِ مَکْتُوباً لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ وَلِیُّ اللَّهِ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ صَفْوَةُ اللَّهِ (5).

ص: 8


1- فی المصدر: کتب اللّه علیها.
2- فی نسخة: اسجنته و الصحیح کما فی المصدر: سجنته.
3- الیقین فی إمرة أمیر المؤمنین: 58 فیه: و حجتی علی الخلق أجمعین.
4- قد عرفت أن صحیحه کما فی المصدر: سجنته.
5- الروضة: 125 فیه: (علی اوراق شجرة الجنة) و فیه: صفوة اللّه علیهم صلوات اللّه الفضائل ...

روایت16.

کشف الیقین: ابن عباس گفت: پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله فرمود: قسم به آن کسی که مرا به حق بشارت دهنده برانگیخت، کرسی و عرش قرار نگرفت و فلک به حرکت در نیامد و آسمان ها و زمین به پا نایستاد، مگر این که خدا بر آن نوشت: «لا اله الا اللَّه، محمّد رسول اللَّه، علی امیرالمؤمنین.» و وقتی خداوند مرا به معراج آسمان برد و مرا مخاطب خویش قرار داد، گفت: ای محمّد! گفتم: بله. خدای من. گفت: من محمودم و تو محمّدی. اسم تو را از اسم خود جدا کردم و تو را بر تمام مردم برتری دادم. برادرت علی را به عنوان رهبر بندگانم معیّن کن تا آنها را هدایت کند به دین من. یا محمّد! من علی را امیرالمؤمنین قرار دادم، هر که خود را امیر او بداند، او را لعنت کردم و هر که با او مخالفت کند، عذابش می­کنم و هر که مطیع او باشد، مقرّبش می­گردانم. یا محمّد! من علی را پیشوای مسلمین قرار دادم. هر که خود را بر او مقدم بدارد، او را خوار و ذلیل می­کنم و هر که مخالفت با او نماید، او را گرفتار اندوه می­کنم. علی سرور اوصیاء و رهبر سفیدرویان و حجت من بر تمام خلق است.(1)

توضیح

«أشجیته»(2)

از «أشجاه» است، یعنی بر او غالب شد و او را در حزن افکند، و در بعضی نسخه ها «أسجنته» آمده است از «سجن»، ولی این بنا نیامده است؛ گویا در آن تصحیفی است و در خاطر من این عبارت است «أردیته»، یعنی زشت و پستش کردم.

روایت17.

فضائل، الروضه: از کتاب الفردوس می­نویسد که پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله فرمود: وقتی مرا به آسمان عروج دادند و بهشت بر من عرضه گردید، دیدم که بر روی برگ­های بهشت نوشته است:« لا اله الا اللَّه، محمّد رسول اللَّه، علی بن ابی طالب ولی اللَّه، الحسن و الحسین صفوة اللَّه.»(3)

ص: 8


1- . الیقین فی إمرة امیرالمؤمنین: 58
2- . در مصدر «سجنته» آمده است و صحیح همین است.
3- . الروضه: 125، فضائل...
«18»

کشف، کشف الغمة مِنْ مَنَاقِبِ الْخُوارِزْمِیِّ عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْأَنْصَارِیِّ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَکْتُوبٌ عَلَی بَابِ الْجَنَّةِ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ أَخُو رَسُولِ اللَّهِ قَبْلَ أَنْ یَخْلُقَ اللَّهُ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضَ بِأَلْفَیْ عَامٍ (1).

«19»

وَ مِنْهُ، عَنْ عَلِیٍّ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَتَانِی جَبْرَئِیلُ وَ قَدْ نَشَرَ جَنَاحَیْهِ فَإِذَا فِیهَا مَکْتُوبٌ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ مُحَمَّدٌ النَّبِیُّ وَ مَکْتُوبٌ عَلَی الْآخَرِ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ عَلِیٌّ الْوَصِیُّ (2).

«20»

الْکَرَاجُکِیُّ فِی کَنْزِ الْفَوَائِدِ، حَدَّثَنِی الشَّرِیفُ طَاهِرُ بْنُ مُوسَی الْحُسَیْنِیُّ بِمِصْرَ سَنَةَ سَبْعٍ وَ أَرْبَعِمِائَةٍ عَنْ عَبْدِ الْوَهَّابِ بْنِ أَحْمَدَ الْخَلَّالِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الطِّهْرَانِیِّ وَ حَدَّثَنِی مُحَمَّدُ بْنُ عُبَیْدٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ أَبِی بَکْرٍ عَنْ أَبِی الْفَضْلِ عَنْ أَبِی عَلِیٍّ الْحَسَنِ التَّمَّارِ کِلَاهُمَا عَنْ أَبِی سَعِیدٍ عَنْ عَبْدِ الرَّزَّاقِ عَنْ مُعَمَّرٍ قَالَ: أَشْخَصَنِی هِشَامُ بْنُ عَبْدِ الْمَلِکِ عَنْ أَرْضِ الْحِجَازِ إِلَی الشَّامِ زَائِراً لَهُ فَسِرْتُ فَلَمَّا أَتَیْتُ أَرْضَ الْبَلْقَاءِ رَأَیْتُ جَبَلًا أَسْوَدَ وَ عَلَیْهِ مَکْتُوبٌ أَحْرُفاً لَمْ أَعْلَمْ مَا هِیَ فَعَجِبْتُ مِنْ ذَلِکَ ثُمَّ دَخَلْتُ عُمَانَ قَصَبَةَ الْبَلْقَاءِ فَسَأَلْتُ عَنْ رَجُلٍ یَقْرَأُ مَا عَلَی الْقُبُورِ وَ الْجِبَالِ فَأُرْشِدْتُ إِلَی شَیْخٍ کَبِیرٍ فَعَرَّفْتُهُ مَا رَأَیْتُ فَقَالَ اطْلُبْ شَیْئاً أَرْکَبُهُ لِأَخْرُجَ مَعَکَ فَحَمَلْتُهُ مَعِی عَلَی رَاحِلَتِی وَ خَرَجْنَا إِلَی الْجَبَلِ وَ مَعِی مَحْبَرَةٌ وَ بَیَاضٌ فَلَمَّا قَرَأَهُ قَالَ لِی مَا أَعْجَبَ مَا عَلَیْهِ بِالْعِبْرَانِیَّةِ فَنَقَلْتُهُ بِالْعَرَبِیَّةِ فَإِذَا هُوَ بِاسْمِکَ اللَّهُمَّ جَاءَ الْحَقُّ مِنْ رَبِّکَ بِلِسانٍ عَرَبِیٍّ مُبِینٍ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ وَ عَلِیٌّ وَلِیُّ اللَّهِ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِمَا وَ کَتَبَ مُوسَی بْنُ عِمْرَانَ بِیَدِهِ (3).

«21»

الْمَنَاقِبُ، لِمُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ شَاذَانَ الْقُمِّیِّ بِإِسْنَادِهِ عَنِ ابْنِ مَسْعُودٍ قَالَ

ص: 9


1- کشف الغمّة: 100.
2- کشف الغمّة: 87،.
3- کنز الفوائد: 153 و 154.

روایت18.

کشف الغمه: جابر بن عبداللَّه انصاری گفت: پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله فرمود: بر درب بهشت نوشته است: «محمّد رسول اللَّه، علی بن ابی طالب برادر پیامبر است.» این کلمات دو هزار سال قبل از آفرینش آسمان ها و زمین بوده است.(1)

روایت19.

از همین کتاب از علی علیه السّلام نقل می­کند که پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله فرمود: جبرئیل پیش من آمد و دو بالش را گشوده بود. دیدم بر یکی از آنها نوشته است: «لا اله الا اللَّه محمّد النبی» و بر دیگری نوشته است: «لا اله الا اللَّه علی الوصی.»(2)

روایت20.

کنز جامع الفوائد: از معمر نقل می­کند که گفت: هشام مرا از سرزمین حجاز برای ملاقات با خودش به شام خواست. به راه افتادم. وقتی به سرزمین بلقاء رسیدم، کوه سیاهی را دیدم که بر روی آن حروفی نوشته شده بود که نفهمیدم آنها چیست، اما در شگفت شدم. بعد وارد عمان که دهکده ای از بلقاء است شدم. از مردی که نوشته های قبرها و کوه­ها را می­خواند پرسیدم، پس به پیرمردی راهنمایی شدم. آنچه دیده بودم به او گفتم. گفت: من یک وسیله سواری پیدا می کنم و با تو به آنجا می رویم. او را سوار مرکب سواری خود کردم و با هم به طرف کوه رفتیم. من با خود کاغذ و مرکب داشتم. همین که کلمات را خواند، گفت: تعجب می­کنم از این کلمات که به زبان عبرانی است. آن کلمات را به عربی برگرداندم. نوشته بود: «به نام تو ای خدا؛ حق از جانب پروردگار تو به زبان عربی آشکار آمد: «لا اله الا اللَّه، محمّد رسول اللَّه و علی ولی اللَّه صلّی اللَّه علیهما» این نوشته را موسی بن عمران به دست خود نوشت.»(3)

روایت21.

مناقب محمد بن احمد شاذان: ابن مسعود گفت:

ص: 9


1- . کشف الغمة: 100
2- . کشف الغمة: 87
3- . کنز جامع الفوائد: 153 - 154

سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَقُولُ إِنَّ لِلشَّمْسِ وَجْهَیْنِ (1) فَوَجْهٌ یُضِی ءُ لِأَهْلِ السَّمَاءِ وَ وَجْهٌ یُضِی ءُ لِأَهْلِ الْأَرْضِ وَ عَلَی الْوَجْهَیْنِ مِنْهُمَا کِتَابَةٌ ثُمَّ قَالَ أَ تَدْرُونَ مَا تِلْکَ الْکِتَابَةُ قُلْنَا اللَّهُ وَ رَسُولُهُ أَعْلَمُ قَالَ الْکِتَابَةُ الَّتِی تَلِی أَهْلَ السَّمَاءِ اللَّهُ نُورُ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ وَ أَمَّا الْکِتَابَةُ الَّتِی تَلِی أَهْلَ الْأَرْضِ عَلِیٌّ نُورُ الْأَرَضِینَ (2).

«22»

وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ ابْنِ مَسْعُودٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لَمَّا خَلَقَ آدَمَ وَ نَفَخَ فِیهِ مِنْ رُوحِهِ عَطَسَ آدَمُ فَقَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ فَأَوْحَی اللَّهُ تَعَالَی إِلَیْهِ حَمِدْتَنِی عَبْدِی وَ عِزَّتِی وَ جَلَالِی لَوْ لَا عَبْدَانِ أُرِیدُ أَنْ أَخْلُقَهُمَا فِی دَارِ الدُّنْیَا مَا خَلَقْتُکَ قَالَ إِلَهِی فَیَکُونَانِ مِنِّی قَالَ نَعَمْ یَا آدَمُ ارْفَعْ رَأْسَکَ انْظُرْ فَرَفَعَ رَأْسَهُ فَإِذَا مَکْتُوبٌ عَلَی الْعَرْشِ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ مُحَمَّدٌ نَبِیُّ الرَّحْمَةِ وَ عَلِیٌّ مُقِیمُ الْحُجَّةِ مَنْ عَرَفَ حَقَّ عَلِیٍّ زَکَی وَ طَابَ وَ مَنْ أَنْکَرَ حَقَّهُ لُعِنَ وَ خَابَ أَقْسَمْتُ بِعِزَّتِی أَنْ أُدْخِلَ الْجَنَّةَ مَنْ أَطَاعَهُ وَ إِنْ عَصَانِی وَ أَقْسَمْتُ بِعِزَّتِی أَنْ أُدْخِلَ النَّارَ مَنْ عَصَاهُ وَ إِنْ أَطَاعَنِی (3).

أقول: قد أوردنا بعض الأخبار فی باب تزویج فاطمة علیها السلام و فی باب أن الجن تأتیهم.

«23»

وَ رَوَی الْحَسَنُ بْنُ سُلَیْمَانَ فِی کِتَابِ الْمُحْتَضَرِ مَا رَوَاهُ مِنْ کِتَابِ الْمَنَاقِبِ لِابْنِ الْبِطْرِیقِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ مَکْتُوبٌ عَلَی الْعَرْشِ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ- مُحَمَّدٌ عَبْدِی وَ رَسُولِی أَیَّدْتُهُ بِعَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ وَ ذَلِکَ قَوْلُهُ تَعَالَی فِی کِتَابِهِ الْعَزِیزِ هُوَ الَّذِی أَیَّدَکَ بِنَصْرِهِ وَ بِالْمُؤْمِنِینَ (4) بِعَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ.

ص: 10


1- إشارة الی کرویة الشمس.
2- إیضاح دفائن النواصب: 32.
3- إیضاح دفائن النواصب: 34 و 35.
4- الأنفال: 64.

از پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله شنیدم که می فرمود: خورشید دو جانب دارد؛ یک طرف آن برای اهل آسمان ها می­درخشد و یک طرف برای اهل زمین. بر روی هر دو طرف نوشته­ای است. سپس فرمود: می­دانید آن نوشته چیست؟ عرض کردیم: خدا و پیامبرش داناترند. فرمود: نوشته ای که به جانب آسمان ها است این است: «اللَّهُ نُورُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ» و اما طرف زمین نوشته است: «علی نور زمین ها است.»(1)

روایت22.

با همان اسناد از ابن مسعود نقل کرد که پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله فرمود: وقتی خداوند آدم را آفرید و از روح خود در او دمید، آدم عطسه ای زد و گفت: الحمد للَّه. خداوند به او وحی کرد که: بنده من! مرا ستایش کردی به عزت و جلالم اگر نبودند آن دو بنده ای که می­خواهم آنها را در دنیا خلق کنم، تو را نیز خلق نمی­کردم. آدم عرض کرد: خدایا! آنها از فرزندان منند؟ فرمود: آری، سر بلند کن و نگاه کن! آدم سر بلند کرد و دید که بر عرش نوشته است:« لا اله الا اللَّه، محمّد نبی الرحمة و علی مقیم الحجة. هر کس حق علی را بشناسد پاک و پاکیزه است و هر که منکر حق او باشد، ملعون و ناامید است. سوگند به عزت خود می خورم که داخل بهشت می نمایم هر کس را که مطیع او باشد، گرچه معصیت کار من باشد، و به عزت خود سوگند که داخل جهنم می­کنم هر کس را که معصیت و مخالفت با او کند، گرچه اطاعت مرا نماید.»(2)

مؤلف: بعضی از اخبار را در «باب ازدواج حضرت فاطمه علیها السّلام» ذکر کرده ایم و هم در «باب این که جنیان خدمت آنها می­رسند.»

روایت23.

حسن بن سلیمان در کتاب محتضر از ابو هریره، از پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله نقل می کند که فرمود: بر عرش نوشته شده: «لا اله الا اللَّه، وحده لا شریک له، محمّد عبدی و رسولی، أیّدته بعلی بن ابی طالب.» این مطلب همان گفته در قرآن است: «هُوَ الَّذِی أَیَّدَکَ بِنَصْرِهِ وَ بِالْمُؤْمِنِینَ» که منظور علی بن ابی طالب است.

ص: 10


1- . ایضاح دفائن النواصب: 32
2- . ایضاح دفائن النواصب: 34 - 35
«24»

وَ مِنْ کِتَابِ الْمُقْنِعِ فِی الْإِمَامَةِ عَنْ جَابِرٍ الْأَنْصَارِیِّ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لَیْلَةَ أُسْرِیَ بِی إِلَی السَّمَاءِ أُمِرَ بِعَرْضِ الْجَنَّةِ وَ النَّارِ عَلَیَّ فَرَأَیْتُهُمَا جَمِیعاً رَأَیْتُ الْجَنَّةَ وَ أَلْوَانَ نَعِیمِهَا وَ رَأَیْتُ النَّارَ وَ أَلْوَانَ عَذَابِهَا وَ عَلَی کُلِّ بَابٍ مِنْ أَبْوَابِ الْجَنَّةِ الثَّمَانِیَةِ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ عَلِیٌّ وَلِیُّ اللَّهِ.

«25»

وَ مِنْ تَفْسِیرِ مُحَمَّدِ بْنِ الْعَبَّاسِ بْنِ مَرْوَانَ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ مَالِکٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَمْرٍو عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سُلَیْمَانَ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ عَمْرِو بْنِ فَضْلٍ الْبَصْرِیِّ عَنْ عَبَّادِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ: هَبَطَ عَلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله مَلَکٌ لَهُ عِشْرُونَ أَلْفَ رَأْسٍ فَوَثَبَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله لِیُقَبِّلَ یَدَهُ فَقَالَ لَهُ الْمَلَکُ مَهْلًا مَهْلًا یَا مُحَمَّدُ فَأَنْتَ أَکْرَمُ مِنْ أَهْلِ السَّمَاوَاتِ وَ أَهْلِ الْأَرْضِ أَجْمَعِینَ وَ الْمَلَکُ یُقَالُ لَهُ مَحْمُودٌ فَإِذَا بَیْنَ مَنْکِبَیْهِ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ عَلِیٌّ الصِّدِّیقُ الْأَکْبَرُ فَقَالَ لَهُ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله مُنْذُ کَمْ هَذَا الْکِتَابُ مَکْتُوبٌ بَیْنَ مَنْکِبَیْکَ قَالَ مِنْ قَبْلِ أَنْ یَخْلُقَ اللَّهُ أَبَاکَ آدَمَ بِاثْنَیْ عَشَرَ أَلْفَ عَامٍ (1).

«26»

وَ مِنْ کِتَابِ الْمِعْرَاجِ، تَأْلِیفِ الشَّیْخِ الصَّالِحِ أَبِی مُحَمَّدٍ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الصَّدُوقِ رَفَعَهُ عَنْ أَبِی الْحَمْرَاءِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لَمَّا أُسْرِیَ بِی إِلَی السَّمَاءِ دَخَلْتُ الْجَنَّةَ فَإِذاً مُثْبَتٌ عَلَی سَاقِ الْعَرْشِ الْأَیْمَنِ إِنِّی أَنَا اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنَا وَحْدِی غَرَسْتُ جَنَّةَ عَدْنٍ بِیَدِی أَسْکَنْتُهَا (2) مَلَائِکَتِی مُحَمَّدٌ صَفْوَتِی مِنْ خَلْقِی أَیَّدْتُهُ بِعَلِیٍّ (3).

«27»

وَ مِنْهُ، عَنِ الصَّدُوقِ عَنْ مَاجِیلَوَیْهِ عَنْ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارِ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنِ ابْنِ یَزِیدَ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ مَرْوَانَ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: مَسْطُورٌ بِخَطٍّ جَلِیلٍ (4)

ص: 11


1- المحتضر: 125.
2- فی المصدر: و اسکنتها.
3- المحتضر: 139.
4- فی المصدر: بخط جلی.

روایت24.

از کتاب مقنع درباره امامت، از جابر بن عبداللَّه انصاری گفت: پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله فرمود: وقتی مرا به آسمان ها بردند، بهشت و جهنم را بر من عرضه داشتند و هر دو را دیدم؛ بهشت را با انواع نعمت هایش و جهنم را با انواع عذاب هایش. بر درب هر یک از درهای هشتگانه بهشت نوشته است: «لا اله الا اللَّه محمّد رسول اللَّه علی ولی اللَّه.»

روایت25.

از تفسیر محمّد بن عباس بن مروان، سند را به عباد بن محمّد از جعفر بن محمّد از آباء گرامش علیهم السّلام می رساند که فرمود: ملکی خدمت پیامبر اکرم رسید که دارای بیست هزار سر بود. پیامبر اکرم حرکت کرد تا دستش را ببوسد. فرشته گفت: نه صبر کنید، چنین نکنید! شما از تمام اهل آسمان ها و ساکنین زمین بهتر و گرامی ترید.» نام ملک محمود بود و در میان دو کتف او نوشته بود «لا اله الا اللَّه، محمّد رسول اللَّه، علی الصدیق الاکبر.» پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله به او فرمود: از چه وقت این نوشته بین شانه تو است؟ گفت دوازده هزار سال قبل از آفرینش پدرت آدم.(1)

روایت26.

کتاب معراج نوشته شیخ صالح ابو محمد الحسن به اسناد خود از صدوق که سند را به ابوالحمراء می رساند، نقل می کند که پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله فرمود: وقتی مرا به آسمان ها بردند، داخل بهشت شدم. در طرف راست عرش نوشته بود «انی انا اللَّه لا اله الا انا وحدی. بهشت عدن را بدست خود کاشتم و ملائکه را ساکن آن نمودم. محمّد برگزیده خلق من است، او را تایید نمودم به وسیله علی.»(2)

روایت27.

کتاب معراج از صدوق، از محمد بن مسلم، از حضرت صادق علیه السّلام نقل کرد که فرمود: با خط درخشانی

ص: 11


1- . محتضر: 125
2- . محتضر: 139

حَوْلَ الْعَرْشِ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ- مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ عَلِیٌّ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ (1).

«28»

وَ مِنْهُ، عَنِ الصَّدُوقِ عَنِ ابْنِ الْوَلِیدِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ النَّضْرِ عَنِ ابْنِ شِمْرٍ عَنْ جَابِرٍ عَنْ جَابِرٍ الْأَنْصَارِیِّ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَا بَالُ أَقْوَامٍ یَلُومُونَنِی فِی مَحَبَّتِی لِأَخِی عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ فَوَ الَّذِی بَعَثَنِی بِالْحَقِّ نَبِیّاً مَا أَحْبَبْتُهُ حَتَّی أَمَرَنِی رَبِّی جَلَّ جَلَالُهُ بِمَحَبَّتِهِ ثُمَّ قَالَ مَا بَالُ أَقْوَامٍ یَلُومُونَنِی فِی تَقْدِیمِی لِعَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ فَوَ عِزَّةِ رَبِّی مَا قَدَّمْتُهُ حَتَّی أَمَرَنِی عَزَّ اسْمُهُ بِتَقْدِیمِهِ وَ جَعَلَهُ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ وَ أَمِیرَ أُمَّتِی وَ إِمَامَهَا أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّهُ لَمَّا عُرِجَ بِی إِلَی السَّمَاءِ السَّابِعَةِ وَجَدْتُ عَلَی کُلِّ بَابِ سَمَاءٍ مَکْتُوباً لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ وَ لَمَّا صِرْتُ إِلَی حُجُبِ النُّورِ رَأَیْتُ عَلَی کُلِّ حِجَابٍ مَکْتُوباً لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ وَ لَمَّا صِرْتُ إِلَی الْعَرْشِ وَجَدْتُ عَلَی کُلِّ رُکْنٍ مِنْ أَرْکَانِهِ مَکْتُوباً لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ- مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ (2).

ص: 12


1- المختصر: 139.
2- المختصر: 146.

بر اطراف عرش نوشته است: «لا اله الا اللَّه، محمّد رسول اللَّه، علی امیرالمؤمنین.»(1)

روایت28.

کتاب معراج از صدوق، از جابر انصاری نقل می­کند که پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله فرمود: چه شده گروهی را که مرا سرزنش می­کنند به دوست داشتنم برادرم علی بن ابی طالب؟ قسم به آن کسی که مرا به حق به پیامبری برانگیخت، او را دوست نداشتم تا این که خدای بزرگ مرا مأمور به محبت او نمود. بعد فرمود: چه شده گروهی را که مرا مورد سرزنش قرار می­دهند که علی بن ابی طالب را مقدم می­دارم؟ به عزت پروردگارم او را مقدم نداشتم تا این که خدای عزیز مرا دستور به مقدم داشتن او داد و او را امیرالمؤمنین و امیر امت و امام آنها قرار داد. ای مردم! وقتی مرا به آسمان هفتم بردند، بر درب هر آسمانی دیدم نوشته شده است: «لا اله الا اللَّه، محمّد رسول اللَّه، علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین.» وقتی به حجب النور رسیدم، دیدم بر هر حجابی نوشته شده: «لا اله الا اللَّه، محمّد رسول اللَّه، علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین.» وقتی به عرش رسیدم، دیدم بر هر یک از ارکان عرش نوشته شده است: «لا اله الا اللَّه، محمّد رسول اللَّه، علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین.»(2)

ص: 12


1- . محتضر: 139
2- . محتضر: 146

باب 11 أن الجن خدامهم یظهرون لهم و یسألونهم عن معالم دینهم

الأخبار

«1»

ل، الخصال أَبِی عَنْ سَعْدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْحَمِیدِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ رَاشِدٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ سَهْلٍ عَنْ سُهَیْلِ بْنِ غَزْوَانَ الْبَصْرِیِّ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ إِنَّ امْرَأَةً مِنَ الْجِنِّ کَانَ یُقَالُ لَهَا عَفْرَاءُ وَ کَانَتْ تَنْتَابُ (1) النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله فَتَسْمَعُ مِنْ کَلَامِهِ فَتَأْتِی صَالِحِی الْجِنِّ فَیُسْلِمُونَ عَلَی یَدَیْهَا وَ إِنَّهَا فَقَدَهَا النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله فَسَأَلَ عَنْهَا جَبْرَئِیلَ فَقَالَ إِنَّهَا زَارَتْ أُخْتاً لَهَا تُحِبُّهَا فِی اللَّهِ فَقَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله طُوبَی لِلْمُتَحَابِّینَ فِی اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی خَلَقَ فِی الْجَنَّةِ عَمُوداً مِنْ یَاقُوتَةٍ حَمْرَاءَ عَلَیْهِ سَبْعُونَ أَلْفَ قَصْرٍ فِی کُلِّ قَصْرٍ سَبْعُونَ أَلْفَ غُرْفَةٍ خَلَقَهَا اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لِلْمُتَحَابِّینَ وَ الْمُتَزَاوِرِینَ (2) یَا عَفْرَاءُ أَیَّ شَیْ ءٍ رَأَیْتِ قَالَتْ رَأَیْتُ عَجَائِبَ کَثِیرَةً قَالَ فَأَعْجَبُ مَا رَأَیْتِ قَالَتْ رَأَیْتُ إِبْلِیسَ فِی الْبَحْرِ الْأَخْضَرِ عَلَی صَخْرَةٍ بَیْضَاءَ مَادّاً یَدَیْهِ إِلَی السَّمَاءِ وَ هُوَ یَقُولُ إِلَهِی إِذَا بَرَرْتَ (3) قَسَمَکَ وَ أَدْخَلْتَنِی نَارَ جَهَنَّمَ فَأَسْأَلُکَ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَ عَلِیٍّ وَ فَاطِمَةَ وَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ إِلَّا خَلَّصْتَنِی مِنْهَا وَ حَشَرْتَنِی مَعَهُمْ فَقُلْتُ یَا حَارِثُ مَا هَذِهِ الْأَسْمَاءُ الَّتِی تَدْعُو بِهَا قَالَ لِی رَأَیْتُهَا عَلَی سَاقِ الْعَرْشِ مِنْ قَبْلِ أَنْ یَخْلُقَ اللَّهُ آدَمَ بِسَبْعَةِ آلَافِ سَنَةٍ فَعَلِمْتُ أَنَّهُمْ أَکْرَمُ الْخَلْقِ عَلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَأَنَا أَسْأَلُهُ بِحَقِّهِمْ فَقَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله وَ اللَّهِ لَوْ أَقْسَمَ أَهْلُ الْأَرْضِ بِهَذِهِ الْأَسْمَاءِ لَأَجَابَهُمْ (4).

ص: 13


1- فی نسخة: تأتی و تنتاب أی تأتی مرة بعد مرة.
2- فی نسخة: المتحابین فی اللّه ثمّ قال: یا عفراء.
3- فی نسخة: إذا ابررت.
4- فی نسخة: لاجابهم اللّه ، الخصال 2: 171.

باب یازدهم: جنیان خدمتگزاران ائمه علیهم السّلام هستند، برای آنها آشکار می شوند و از مسائل دینی خود سؤال می کنند

روایات

روایت1.

خصال: سهیل بن غزوان بصری گفت: از حضرت باقر علیه السّلام شنیدم که می فرمود: زنی از جنیان بنام «عفراء» گاهگاهی خدمت پیامبر اکرم می رسید و از سخنان آن جناب می شنید و آنها را برای جنیان صالح نقل می کرد و آنها به وسیله آن زن اسلام می آوردند. پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله مدتی او را ندید. حالش را از جبرئیل پرسید و او گفت: به دیدن خواهرش رفته که او را در راه خدا دوست می دارد. پیامبر اکرم فرمود: خوشا به حال محبت ورزان در راه خدا! پروردگار بزرگ در بهشت پایه ای از یاقوت قرمز آفریده که بر روی آن هفتاد هزار قصر است و در هر قصری هفتاد هزار غرفه است. خداوند آنها را برای محبت ورزان و دیدارکنندگان خلق کرده است. سپس فرمود: عفراء! چه مشاهده کردی؟ عفراء جواب داد: عجایب زیادی. پرسید: عجیب ترین چیزی که دیدی چه بود؟ در جواب گفت: ابلیس را در دریای سبز روی سنگ سفیدی دیدم که دست به آسمان برداشته بود و می گفت: خدایا! وقتی به سوگند خود وفا کردی و مرا داخل جهنم نمودی، از تو درخواست می کنم به حق محمّد و علی و فاطمه و حسن و حسین که مرا نجات دهی و با آنها محشور نمایی. به او گفتم: ای حارث (ابلیس)! این اسم­ها چیست که خداوند را به وسیله آنها می خوانی؟ گفت این اسم ها را هفت هزار سال قبل از خلقت آدم در ساق عرش نوشته دیدم و فهمیدم که این ها گرامی ترین خلق در نزد خدایند. از خداوند به حق آنها درخواست می کنم. پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله فرمود: قسم به خدا اگر تمام اهل زمین با همین خدا را سوگند دهند، خواسته آنها را می پذیرد.(1)

ص: 13


1- . خصال 2 : 171
«2»

فس، تفسیر القمی وَ الْجَانَّ خَلَقْناهُ مِنْ قَبْلُ مِنْ نارِ السَّمُومِ (1) قَالَ أَبُو إِبْلِیسَ وَ قَالَ الْجِنُّ مِنْ وُلْدِ الْجَانِّ مِنْهُمْ مُؤْمِنُونَ وَ کَافِرُونَ وَ یَهُودُ (2) وَ نَصَارَی وَ یَخْتَلِفُ أَدْیَانُهُمْ وَ الشَّیَاطِینُ مِنْ وُلْدِ إِبْلِیسَ وَ لَیْسَ فِیهِمْ مُؤْمِنُونَ إِلَّا وَاحِدٌ اسْمُهُ هَامُ بْنُ هِیمِ بْنِ لَاقِیسَ بْنِ إِبْلِیسَ جَاءَ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَرَآهُ جَسِیماً عَظِیماً وَ امْرَأً مَهُولًا فَقَالَ لَهُ مَنْ أَنْتَ قَالَ أَنَا هَامُ بْنُ هِیمِ بْنِ لَاقِیسَ بْنِ إِبْلِیسَ کُنْتُ یَوْمَ قَتَلَ قَابِیلُ هَابِیلَ غُلَاماً ابْنَ أَعْوَامٍ أَنْهَی عَنِ الِاعْتِصَامِ وَ آمُرُ بِإِفْسَادِ الطَّعَامِ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله بِئْسَ لَعَمْرِی الشَّابُّ الْمُؤَمَّلُ وَ الْکَهْلُ الْمُؤَمَّرُ فَقَالَ دَعْ عَنْکَ هَذَا یَا مُحَمَّدُ فَقَدْ جَرَتْ تَوْبَتِی عَلَی یَدِ نُوحٍ وَ لَقَدْ کُنْتُ مَعَهُ فِی السَّفِینَةِ فَعَاتَبْتُهُ (3) عَلَی دُعَائِهِ عَلَی قَوْمِهِ وَ لَقَدْ کُنْتُ مَعَ إِبْرَاهِیمَ حَیْثُ أُلْقِیَ فِی النَّارِ فَجَعَلَهَا اللَّهُ عَلَیْهِ بَرْداً وَ سَلَاماً وَ لَقَدْ کُنْتُ مَعَ مُوسَی حِینَ غَرَّقَ اللَّهُ فِرْعَوْنَ وَ نَجَّی بَنِی إِسْرَائِیلَ وَ لَقَدْ کُنْتُ مَعَ هُودٍ حِینَ دَعَا عَلَی قَوْمِهِ فَعَاتَبْتُهُ وَ لَقَدْ کُنْتُ مَعَ صَالِحٍ فَعَاتَبْتُهُ عَلَی دُعَائِهِ عَلَی قَوْمِهِ وَ لَقَدْ قَرَأْتُ الْکُتُبَ فَکُلُّهَا (4) تُبَشِّرُنِی بِکَ وَ الْأَنْبِیَاءُ یُقْرِءُونَکَ السَّلَامَ وَ یَقُولُونَ أَنْتَ أَفْضَلُ الْأَنْبِیَاءِ وَ أَکْرَمُهُمْ فَعَلِّمْنِی مِمَّا أَنْزَلَ اللَّهُ عَلَیْکَ شَیْئاً فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لِأَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ عَلِّمْهُ فَقَالَ هَامٌ یَا مُحَمَّدُ إِنَّا لَا نُطِیعُ إِلَّا نَبِیّاً أَوْ وَصِیَّ نَبِیٍّ فَمَنْ هَذَا قَالَ هَذَا أَخِی وَ وَصِیِّی وَ وَزِیرِی وَ وَارِثِی عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ قَالَ نَعَمْ نَجِدُ اسْمَهُ فِی الْکُتُبِ إِلْیَا فَعَلَّمَهُ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ فَلَمَّا کَانَتْ لَیْلَةُ الْهَرِیرِ بِصِفِّینَ جَاءَ إِلَی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام (5).

بیان

المؤمل علی بناء المفعول أی بئس حالک عند شبابک حیث کانوا یأملون منک الخیر و فی حال کونک کهلا حیث أمروک علیهم و فی البصائر المتأمل کما سیأتی و هو إما من الأمل أیضا أو بمعنی التثبت فی الأمر و النظر فیه و الغلام

ص: 14


1- الحجر: 27.
2- فی المصدر: و یهودی.
3- فی نسخة: فعاینته و کذا فی المواضع الآتیة.
4- فی نسخة: و کلها.
5- تفسیر القمّیّ: 351.

روایت2.

تفسیر علی بن ابراهیم قمی: «وَ الْجَانَّ خَلَقْناهُ مِنْ قَبْلُ مِنْ نارِ السَّمُومِ.»(1)

{و پیش از آن جن را از آتشی سوزان و بی دود خلق کردیم.} منظور از «جان»، پدر ابلیس است. جن از نژاد جان است، بعضی ایمان دارند و بعضی کافر و یهودی و نصرانی و دارای ادیان مختلفی هستند، اما شیاطین از نژاد ابلیس هستند و در میان آنها مؤمن وجود ندارد جز یکی به نام «هام بن هیم بن لا قیس بن ابلیس.» خدمت پیامبر اکرم رسید و او را بسیار جسیم و بزرگ دید که هیکلی هراس انگیز داشت. به او فرمود: تو کیستی؟ گفت من هام بن هیم بن لا قیس بن ابلیس هستم. روز کشته شدن هابیل به دست قابیل چند ساله بودم و از چنگ زدن به دین باز می­داشتم و مردم را به آلوده کردن غذا تشویق می کردم. پیامبر اکرم فرمود: به جان خودم قسم، جوانی بدی داشته ای که مردم از تو امید خیر داشته اند و حالا که پیر شده ای، تو را فرمانروای خویش گردانیده اند. او در جواب گفت: این سخنان را به فراموشی بسپار ای محمّد! توبه من به دست نوح پذیرفته شد. با او در کشتی بودم و او را بر نفرینی که بر قومش کرد سرزنش کردم، و با ابراهیم بودم وقتی در آتش افکنده شد که خداوند آتش را برای او سرد و سلامت قرار داد، و با موسی بودم هنگامی که خداوند فرعون را غرق کرد و بنی اسراییل را نجات بخشید، و با هود بودم وقتی قوم خود را نفرین کرد و او را سرزنش کردم، و با صالح بودم و او را بر نفرینش سرزنش کردم. تمام کتاب­ها را خوانده ام در تمام آنها بشارت به ظهور شما می­دادند، پیامبران به شما سلام رسانده اند و می­گفتند شما بهترین انبیاء و گرامی ترین آنهایی. به من از آنچه خدا بر تو نازل کرده مقداری بیاموز. پیامبر اکرم به امیرالمؤمنین علیه السّلام فرمود: او را بیاموز! هام گفت: من فقط تابع پیامبر یا وصی پیامبرم. این شخص کیست؟ فرمود: این برادر و وصی و وزیر و وارث من است، علی بن ابی طالب .

گفت: درست است، اسم او را در کتاب ها «الیا» دیده ام. علی علیه السّلام او را تعلیم نمود. او در لیلة الهریر در جنگ صفین خدمت امیرالمؤمنین علیه السّلام آمد.(2)

توضیح

«المؤمّل» بنا بر اسم مفعول بودن، یعنی جوانی بدی داشتی و مردم از تو امید خیر داشتند و پیری بدی داشتی و تو را فرمانروای خویش گردانیده اند.

ص: 14


1- . حجر / 27
2- . تفسیر علی بن ابراهیم قمی: 351

المقبل (1) أی إلی الدنیا فإن الإنسان فی أول العمر مقبل إلیها

و فی روایات العامة هکذا بئس لعمر الله عمل الشیخ المتوسم و الشاب المتلوم.

قال الجزری المتوسم المتحلی بسمة الشیوخ و المتلوم المتعرض للأئمة فی الفعل السیئ (2) و یجوز أن یکون من اللومة و هی الحاجة أی المنتظر لقضائها انتهی.

و فی الخرائج بئس سیرة الشیخ المتأمل و الشاب المؤمل و لا یخفی توجیهه.

«3»

یر، بصائر الدرجات إِبْرَاهِیمُ بْنِ هَاشِمٍ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ إِسْحَاقَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ حَمَّادٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ یَزِیدَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: بَیْنَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله جَالِسٌ (3) إِذْ أَتَاهُ رَجُلٌ طَوِیلٌ کَأَنَّهُ نَخْلَةٌ فَسَلَّمَ عَلَیْهِ فَرَدَّ عَلَیْهِ السَّلَامَ وَ قَالَ یُشْبِهُ (4) الْجِنَّ وَ کَلَامَهُمْ فَمَنْ أَنْتَ یَا عَبْدَ اللَّهِ فَقَالَ أَنَا الْهَامُ بْنُ الْهِیمِ بْنِ لَاقِیسَ بْنِ إِبْلِیسَ فَقَالَ لَهُ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَا بَیْنَکَ وَ بَیْنَ إِبْلِیسَ إِلَّا أَبَوَیْنِ (5) فَقَالَ نَعَمْ یَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ فَکَمْ أَتَی لَکَ قَالَ أَکَلْتُ عُمُرَ الدُّنْیَا إِلَّا أَقَلَّهُ أَنَا أَیَّامَ قَتَلَ قَابِیلُ هَابِیلَ غُلَامٌ أَفْهَمُ الْکَلَامَ وَ أَنْهَی عَنِ الِاعْتِصَامِ وَ أَطُوفُ (6) الْآجَامَ وَ آمُرُ بِقَطِیعَةِ الْأَرْحَامِ وَ أُفْسِدُ الطَّعَامَ فَقَالَ لَهُ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله بِئْسَ سِیرَةُ الشَّیْخِ الْمُتَأَمِّلِ وَ الْغُلَامِ الْمُقْبِلِ فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ إِنِّی تَائِبٌ قَالَ عَلَی یَدِ مَنْ جَرَی (7) تَوْبَتُکَ مِنَ الْأَنْبِیَاءِ قَالَ عَلَی یَدَیْ نُوحٍ وَ کُنْتُ مَعَهُ فِی سَفِینَتِهِ وَ عَاتَبْتُهُ عَلَی دُعَائِهِ عَلَی قَوْمِهِ حَتَّی بَکَی وَ أَبْکَانِی وَ قَالَ لَا جَرَمَ أَنِّی عَلَی ذَلِکَ مِنَ النَّادِمِینَ وَ أَعُوذُ بِاللَّهِ أَنْ أَکُونَ مِنَ الْجاهِلِینَ ثُمَّ کُنْتُ مَعَ هُودٍ فِی مَسْجِدِهِ مَعَ الَّذِینَ

ص: 15


1- هو فی روایة البصائر.
2- فی نسخة: فی فعل شی ء.
3- فی المصدر: ذات یوم جالس.
4- فی نسخة: شبیه الجن.
5- فی نسخة: الا ابوان و صححه.
6- فی نسخة: أطوق.
7- فی نسخة: جرت.

و در بصائر «المتأمّل» است، چنان چه خواهد آمد که یا از أمل است و یا به معنی ثبات قدم در کار و نظر در آن. و«الغلام المقبل» یعنی روآورنده به دنیا، زیرا انسان در اول عمر به سوی دنیا رو می آورد. در روایات اهل سنت این گونه آمده: «بئس لعمرو اللّه عمل الشیخ المتوسّم والشاب المتلوّم.» جزری گفته است: «المتوسّم» یعنی آراسته شده به نشانه پیران و «المتلوّم» یعنی متعرض به ائمه در انجام گناه و شاید از «اللومۀ» باشد که حاجت است، یعنی منتظر برآورده شدن حاجتش است. (پایان نقل قول) و در خرائج و جرائح این گونه آمده: «بئس سیرۀ الشیخ المتأمّل و الشابّ المؤمل» که توجیه آن مخفی نیست.

روایت3.

بصائر الدرجات: عمر بن یزید از حضرت صادق علیه السّلام نقل کرد که روزی پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله نشسته بود که مردی بلند قد مانند یک نخل خرما که شباهت به جنیان و سخن گفتن آنها داشت، وارد شد و سلام کرد. پیامبر اکرم جوابش را داد و گفت: کیستی ای بنده خدا؟ گفت: من هام بن هیم بن لا قیس بن ابلیسم. پیامبر صلّی اللّه علیه و آله به او فرمود: با دو واسطه نسب تو به ابلیس می رسد. گفت: بله یا رسول اللّه! پیامبر صلّی اللّه علیه و آله فرمود: چقدر بر تو گذشته؟ گفت: تمام عمر دنیا به جز کمی از آن. روز کشته شدن هابیل به دست قابیل چند جوانی بودم که کلام را می­فهمیدم و از چنگ زدن به دین باز می­داشتم و دور بیشه­ها می­چرخیدم و به قطع رحم امر می­کردم و غذا را آلوده می­نمودم. پیامبر اکرم به او فرمود: چه بد سیره­ای است روش پیری که مردم از او امید خیر دارند و جوانی که رو به دنیا آورده! گفت: یا رسول اللّه! من توبه کرده ام. فرمود: توبه ات به دست کدام یک از پیامبران بوده؟ گفت: به دست نوح و در کشتی با او بودم و او را به خاطر نفرین قومش سرزنش کردم، تا این که گریه کرد و مرا هم به گریه انداخت. و گفت من ناگزیر بر همین منوال پشیمان بودم و به خدا پناه می­بردم از این که از جاهلان باشم. سپس با هود در مسجدش و با کسانی که ص: 15

آمَنُوا مَعَهُ فَعَاتَبْتُهُ عَلَی دُعَائِهِ عَلَی قَوْمِهِ حَتَّی بَکَی وَ أَبْکَانِی وَ قَالَ لَا جَرَمَ أَنِّی عَلَی ذَلِکَ مِنَ النَّادِمِینَ وَ أَعُوذُ بِاللَّهِ أَنْ أَکُونَ مِنَ الْجاهِلِینَ ثُمَّ کُنْتُ مَعَ إِبْرَاهِیمَ حِینَ کَادَهُ قَوْمُهُ فَأَلْقَوْهُ فِی النَّارِ فَجَعَلَهَا اللَّهُ عَلَیْهِ بَرْداً وَ سَلَاماً ثُمَّ کُنْتُ مَعَ یُوسُفَ حِینَ حَسَدَهُ إِخْوَتُهُ فَأَلْقَوْهُ فِی الْجُبِّ فَبَادَرْتُهُ إِلَی قَعْرِ الْجُبِّ فَوَضَعْتُهُ وَضْعاً رَفِیقاً ثُمَّ کُنْتُ مَعَهُ فِی السِّجْنِ أُؤْنِسُهُ فِیهِ حَتَّی أَخْرَجَهُ اللَّهُ مِنْهُ ثُمَّ کُنْتُ مَعَ مُوسَی علیه السلام وَ عَلَّمَنِی سِفْراً مِنَ التَّوْرَاةِ وَ قَالَ إِنْ أَدْرَکْتَ عِیسَی فَأَقْرِئْهُ مِنِّی السَّلَامَ فَلَقِیتُهُ وَ أَقْرَأْتُهُ مِنْ مُوسَی السَّلَامَ وَ عَلَّمَنِی سِفْراً مِنَ الْإِنْجِیلِ وَ قَالَ إِنْ أَدْرَکْتَ مُحَمَّداً صلی الله علیه و آله فَأَقْرِئْهُ مِنِّی السَّلَامَ- فَعِیسَی یَا رَسُولَ اللَّهِ یَقْرَأُ عَلَیْکَ السَّلَامَ فَقَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله وَ عَلَی عِیسَی رُوحِ اللَّهِ وَ کَلِمَتِهِ وَ جَمِیعِ أَنْبِیَاءِ اللَّهِ وَ رُسُلِهِ مَا دَامَتِ السَّمَاوَاتُ وَ الْأَرْضُ السَّلَامُ وَ عَلَیْکَ یَا هَامُ بِمَا بَلَّغْتَ السَّلَامَ فَارْفَعْ إِلَیْنَا حَوَائِجَکَ قَالَ حَاجَتِی أَنْ یُبْقِیکَ اللَّهُ لِأُمَّتِکَ وَ یُصْلِحَهُمْ لَکَ وَ یَرْزُقَهُمُ الِاسْتِقَامَةَ لِوَصِیِّکَ مِنْ بَعْدِکَ فَإِنَّ الْأُمَمَ السَّالِفَةَ إِنَّمَا هَلَکَتْ بِعِصْیَانِ الْأَوْصِیَاءِ وَ حَاجَتِی یَا رَسُولَ اللَّهِ أَنْ تُعَلِّمَنِی سُوَراً مِنَ الْقُرْآنِ أُصَلِّی بِهَا فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لِعَلِیٍّ علیه السلام یَا عَلِیُّ عَلِّمِ الْهَامَ وَ ارْفُقْ بِهِ فَقَالَ هَامٌ یَا رَسُولَ اللَّهِ مَنْ هَذَا الَّذِی ضَمَمْتَنِی إِلَیْهِ فَإِنَّا مَعَاشِرَ الْجِنِّ قَدْ أُمِرْنَا أَنْ لَا نُکَلِّمَ إِلَّا نَبِیّاً أَوْ وَصِیَّ نَبِیٍّ فَقَالَ لَهُ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَا هَامُ مَنْ وَجَدْتُمْ فِی الْکِتَابِ وَصِیَّ آدَمَ قَالَ شَیْثَ بْنَ آدَمَ قَالَ فَمَنْ وَجَدْتُمْ وَصِیَّ نُوحٍ قَالَ سَامَ بْنَ نُوحٍ قَالَ فَمَنْ کَانَ وَصِیَّ هُودٍ قَالَ یُوحَنَّا بْنُ حزان (حنان) (1) ابْنُ عَمِّ هُودٍ قَالَ فَمَنْ کَانَ وَصِیَّ إِبْرَاهِیمَ قَالَ إِسْحَاقُ بْنُ إِبْرَاهِیمَ قَالَ فَمَنْ کَانَ وَصِیَّ مُوسَی- قَالَ یُوشَعُ بْنُ نُونٍ قَالَ فَمَنْ کَانَ وَصِیَّ عِیسَی قَالَ شَمْعُونُ بْنُ حَمُّونَ الصَّفَا ابْنُ عَمِّ مَرْیَمَ قَالَ فَمَنْ وَجَدْتُمْ فِی الْکِتَابِ وَصِیَّ مُحَمَّدٍ قَالَ هُوَ فِی التَّوْرَاةِ إِلْیَا

ص: 16


1- فی المصدر: یوحنا بن حنان.

همراه او ایمان آوردند بودم و او را به خاطر نفرین قومش سرزنش کردم، تا این که به گریه افتاد و مرا هم به گریه انداخت. و گفت من ناگزیر بر همین منوال پشیمان بودم و به خدا پناه می­بردم از این که از جاهلان باشم. سپس با ابراهیم بودم، زمانی که قومش درباره او اراده بدی کردند و او را در آتش انداختند که خدا آتش را بر او سرد و سلامت قرار داد. سپس با یوسف بودم، زمانی که برادرانش به او حسادت ورزیدند و او را در چاه انداختند و من او را به ته چاه بردم و او را با مدارا گذاردم و در زندان با او بودم و با او مأنوس تا این که خدا او را از زندان خارج نمود. سپس با موسی بودم و بخشی از تورات را به من تعلیم داد و گفت که اگر عیسی را درک کردی، سلام مرا به او برسان و عیسی را ملاقات کردم و سلام موسی را به او رساندم. او نیز بخشی از انجیل را به من آموخت و به من فرمود که اگر محمد صلّی اللّه علیه و آله را درک کردی، سلام مرا به او برسان و او را ملاقات کردم و سلام عیسی را به او رساندم. پیامبر صلّی اللّه علیه و آله فرمود: سلام بر عیسی روح خدا و کلمه او و تمام پیامبران الهی و رسل او تا زمانی که آسمان ها و زمین برپاست، و سلام بر تو ای هام به خاطر سلامی که رساندی، حوائجت را بگو! هام گفت: حاجتم این است که خدا شما را برای امتت نگه دارد و آنها را به خاطر تو اصلاح کند و پایداری و استقامت در راه وصی بعد تو به آنها روزی کند، زیرا امت های گذشته به سبب نافرمانی اوصیاء هلاک شدند. خواسته دیگرم این است که سوره هایی از قرآن را به من بیاموزی تا با آنها نماز بخوانم. رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله به علی علیه السلام فرمود: یا علی! هام را تعلیم ده و با او مدارا کن. هام گفت: یا رسول اللّه! این کیست که مرا همنشین او کردی؟ ما جنیان مأمور شده ایم که جز با پیامبر یا وصی پیامبر صحبت نکنیم. پیامبر صلّی اللّه علیه و آله به او گفت: ای هام! وصی آدم در قرآن کیست؟ گفت: شیث بن آدم. فرمود: وصی نوح کیست؟ گفت: سام بن نوح. فرمود وصی هود کیست؟ گفت: یوحنّا ابن حزان(1)

پسر عموی هود. فرمود: وصی ابراهیم کیست؟ گفت: اسحاق بن ابراهیم. فرمود: وصی موسی کیست؟ گفت: یوشع بن نون. فرمود: وصی عیسی کیست؟ گفت: شمعون بن حمون الصفا، پسر عموی مریم. فرمود: وصی محمد صلّی اللّه علیه و آله را در قرآن چه کسی یافتید؟ گفت: نام او در تورات الیّا است.

ص: 16


1- . در مصدر «یوحنا بن حنان» آمده است.

قَالَ لَهُ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله هَذَا إِلْیَا هُوَ عَلِیٌّ وَصِیِّی قَالَ الْهَامُ یَا رَسُولَ اللَّهِ فَلَهُ اسْمٌ غَیْرُ هَذَا قَالَ نَعَمْ هُوَ حَیْدَرَةُ فَلِمَ تَسْأَلُنِی عَنْ ذَلِکَ قَالَ إِنَّا وَجَدْنَا فِی کِتَابِ الْأَنْبِیَاءِ أَنَّهُ فِی الْإِنْجِیلِ هَیْدَارَا قَالَ هُوَ حَیْدَرَةُ قَالَ فَعَلَّمَهُ عَلِیٌّ سُوَراً مِنَ الْقُرْآنِ فَقَالَ هَامٌ یَا عَلِیُّ یَا وَصِیَّ مُحَمَّدٍ أَکْتَفِی بِمَا عَلَّمْتَنِی مِنَ الْقُرْآنِ قَالَ نَعَمْ یَا هَامُ قَلِیلُ الْقُرْآنِ کَثِیرٌ- (1) ثُمَّ قَامَ هَامٌ إِلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فَوَدَّعَهُ فَلَمْ یَعُدْ إِلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله حَتَّی قُبِضَ علیه السلام (2).

«4»

یر، بصائر الدرجات عَلِیُّ بْنُ حَسَّانَ عَنْ مُوسَی بْنِ بَکْرٍ عَنْ رَجُلٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: یَوْمُ الْأَحَدِ لِلْجِنِّ لَیْسَ تَظْهَرُ فِیهِ لِأَحَدٍ غَیْرِنَا (3).

«5»

یر، بصائر الدرجات مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَیْنِ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ أَبِی الْبِلَادِ عَنْ سَدِیرٍ الصَّیْرَفِیِّ قَالَ: أَوْصَانِی أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام بِحَوَائِجَ لَهُ بِالْمَدِینَةِ قَالَ فَبَیْنَا أَنَا فِی فَجِّ الرَّوْحَاءِ عَلَی رَاحِلَتِی إِذاً إِنْسَانٌ یَلْوِی بِثَوْبِهِ قَالَ فَمِلْتُ إِلَیْهِ وَ ظَنَنْتُ أَنَّهُ عَطْشَانٌ فَنَاوَلْتُهُ الْإِدَاوَةَ قَالَ فَقَالَ لَا حَاجَةَ لِی بِهَا ثُمَّ نَاوَلَنِی کِتَاباً طِینُهُ رَطْبٌ قَالَ فَلَمَّا نَظَرْتُ إِلَی خَتْمِهِ إِذَا هُوَ خَاتَمُ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام فَقُلْتُ لَهُ مَتَی عَهْدُکَ بِصَاحِبِ الْکِتَابِ قَالَ السَّاعَةَ قَالَ فَإِذَا فِیهِ أَشْیَاءُ یَأْمُرُنِی بِهَا ثُمَّ قَالَ الْتَفَتُّ فَإِذاً لَیْسَ عِنْدِی أَحَدٌ قَالَ فَقَدِمَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام فَلَقِیتُهُ فَقُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ رَجُلٌ أَتَانِی بِکِتَابِکَ (4) وَ طِینُهُ رَطْبٌ قَالَ إِذَا عَجِلَ بِنَا أَمْرٌ أَرْسَلْتُ (5) بَعْضَهُمْ یَعْنِی الْجِنَّ وَ زَادَ فِیهِ مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَیْنِ بِهَذَا الْإِسْنَادِ یَا سَدِیرُ إِنَّ لَنَا خَدَماً مِنَ الْجِنِّ فَإِذَا أَرَدْنَا السُّرْعَةَ بَعَثْنَاهُمْ (6).

ص: 17


1- فی المصدر: قلیل من القرآن کثیر.
2- بصائر الدرجات: 28.
3- بصائر الدرجات: 27.
4- فی المصدر: بکتاب.
5- فی نسخة: ارسلنا.
6- بصائر الدرجات: 27.

پیامبر صلّی الله علیه و آله فرمود: این الیّا است که همان علی است وصی من. هام گفت: یا رسول اللّه! نام دیگری غیر از این دارد؟ فرمود: بله، «حیدرۀ»، آن را از من سؤال نکردی؟ گفت: ما در کتاب انبیاء این گونه یافتیم که نام او در انجیل «هیدارا» است. فرمود: همان حیدره است. علی علیه السّلام سوره هایی از قرآن را به او آموخت. هام گفت: ای علی ای وصیّ محمّد! به آنچه که از قرآن به من آموختی بسنده کنم؟ فرمود: آری ای هام. کمی از قرآن بسیار است. سپس هام از جای حرکت کرد، به طرف پیامبر صلّی اللّه علیه و آله آمد و با او وداع نمود و تا وقتی که پیامبر صلّی اللّه علیه و آله از دنیا رفت، دیگر خدمت ایشان برنگشت.(1)

روایت4.

بصائر الدرجات: موسی بن بکر از شخصی، از امام صادق علیه السّلام نقل می کند که فرمود: روز یکشنبه برای جن است. در این روز به غیر از ما بر کسی آشکار نمی شود.(2)

روایت5.

بصائر الدرجات: سدیر صیرفی گفت: حضرت باقر علیه السّلام در مدینه مرا از پی چیزهایی که لازم داشت، به مکه فرستاد. گفت وقتی به راه کوهستانی در روحاء رسیدم، بر مرکب سواری خود سوار بودم و دیدم شخصی خود را در جامه پیچیده. به او نزدیک شدم و خیال کردم تشنه است. قمقمه آب خود را به او دادم. گفت به آب احتیاج ندارم. نامه ای به دست من داد که مرکب آن هنوز خشک نشده بود. همین که مهر نامه را نگاه کردم، دیدم مهر حضرت باقر علیه السّلام است. گفتم: از خدمت صاحب نامه چه وقت آمده ای؟ گفت: هم اکنون. امام علیه السّلام در نامه دستوراتی به من داده بود. همین که نگاه کردم، کسی را ندیدم. وقتی حضرت باقر علیه السّلام تشریف آورد، عرض کردم: فدایت شوم! شخصی نامه ای از طرف شما برایم آورد، با این که مرکب آن هنوز خشک نشده بود. فرمود: هر وقت کاری فوری داشته باشم، یکی از آنها را (جنیان) می فرستم.

محمّد بن حسین با همین اسناد در آخر روایت نقل می کند که فرمود: «سدیر! ما خدمتکارانی از جن داریم. وقتی کار فوری داریم آنها را می فرستیم.»(3)

ص: 17


1- . بصائر الدرجات: 28
2- . بصائر الدرجات: 27
3- . بصائر الدرجات: 27

یج، الخرائج و الجرائح سعد عن محمد بن الحسین مثله (1)

بیان

قوله بالمدینة إما متعلق بأوصانی فیکون الراوی خرج قبله علیه السلام إلی مکة فأوصاه علیه السلام بأشیاء یعملها فی مکة فالمراد بالقدوم القدوم إلی مکة أو بالحوائج فالأمر بالعکس و الفج الطریق بین الجبلین أو الطریق الواسع و الروحاء موضع بین الحرمین علی ثلاثین أو أربعین میلا من المدینة علی ما ذکره الفیروزآبادی و قال لوی (2) بثوبه أشار.

«6»

یر، بصائر الدرجات أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ مَالِکِ بْنِ عَطِیَّةَ عَنِ الثُّمَالِیِّ قَالَ: کُنْتُ أَسْتَأْذِنُ عَلَی أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام فَقِیلَ إِنَّ عِنْدَهُ قوم (قَوْماً) أَثْبُتُ قَلِیلًا حَتَّی یَخْرُجُوا فَخَرَجَ قَوْمٌ أَنْکَرْتُهُمْ وَ لَمْ أَعْرِفْهُمْ (3) ثُمَّ أَذِنَ لِی فَدَخَلْتُ عَلَیْهِ فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ هَذَا زَمَانُ بَنِی أُمَیَّةَ وَ سَیْفُهُمْ یَقْطُرُ دَماً فَقَالَ لِی یَا أَبَا حَمْزَةَ هَؤُلَاءِ وَفْدُ شِیعَتِنَا مِنَ الْجِنِّ جَاءُوا یَسْأَلُونَنَا عَنْ مَعَالِمِ دِینِهِمْ (4).

یج، الخرائج و الجرائح سعد عن أحمد بن محمد مثله (5).

«7»

یر، بصائر الدرجات مُحَمَّدُ بْنُ إِسْمَاعِیلَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ مَالِکِ بْنِ عَطِیَّةَ عَنِ الثُّمَالِیِّ قَالَ: کُنْتُ مَعَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فِیمَا بَیْنَ مَکَّةَ وَ الْمَدِینَةِ إِذَا الْتَفَتَ عَنْ یَسَارِهِ فَإِذَا کَلْبٌ أَسْوَدُ فَقَالَ مَا لَکَ قَبَّحَکَ اللَّهُ مَا أَشَدَّ مُسَارَعَتَکَ فَإِذَا هُوَ شَبِیهٌ بِالطَّائِرِ فَقُلْتُ مَا هُوَ جُعِلْتُ فِدَاکَ فَقَالَ هَذَا عَثْمٌ بَرِیدُ الْجِنِّ مَاتَ هِشَامٌ السَّاعَةَ فَهُوَ یَطِیرُ یَنْعَاهُ فِی کُلِّ بَلْدَةٍ (6).

ص: 18


1- الخرائج و الجرائح:.
2- لعل الصحیح: ألوی بثوبه.
3- فی نسخة: و لست أعرفهم.
4- بصائر الدرجات: 27.
5- الخرائج و الجرائح.
6- بصائر الدرجات: 27.

خرائج و جرائح: سعد از محمد بن حسین همین روایت را نقل کرده است.(1)

توضیح

عبارت «بالمدینه» یا متعلق به «أوصانی» است، پس راوی قبل از امام علیه السّلام به مکه رفته است که امام علیه السّلام او را به چیزهایی که در مکه انجام می دهد، سفارش کرد. پس منظور از رسیدن، رسیدن به مکه است. یا متعلق به «الحوائج» است که معنای آن عکس آنچه ذکر شد، می گردد. «الفج» راه بین دو کوه یا راه پهن است. «روحاء» مکانی است بین مکه و مدینه در فاصله چهل و سه میلی مدینه بنا بر قول فیروز آبادی و گفته است: «لوی بثوبه» یعنی اشاره کرد.

روایت6.

بصائر الدرجات: ثمالی گفت: اجازه خواستم خدمت حضرت باقر علیه السّلام برسم. گفتند گروهی خدمت ایشان هستند، صبر کن تا آنها خارج شوند. گروهی خارج شدند که به نظر من آشنا نمی آمدند و آنها را نمی شناختم. امام علیه السّلام به من اجازه داد. وارد شدم و گفتم: فدایت شوم! حالا زمان حکومت بنی امیه است که از دم شمشیر آنها خون می چکد. فرمود: ای ابو حمزه! اینها شیعیان ما از طایفه جن هستند. آمده بودند که سؤال های دینی خود را بپرسند.(2)

خرائج و جرائح: از احمد بن محمد همین روایت را نقل کرده است.(3)

روایت7.

بصائر الدرجات: ثمالی گفت: بین مکه و مدینه در خدمت حضرت صادق علیه السّلام بودم. ناگاه امام متوجه طرف چپ خود شد که سگی سیاه دیده می شد. فرمود: تو را چه شده؟ خدا زشت کند تو را! چقدر عجله کردی؟ یک مرتبه دیدم شبیه پرنده شد. عرض کردم: این چیست فدایت شوم؟ فرمود: این «عثم» پیک جن است. هشام از دنیا رفت و هم اکنون او پرواز می کند و در هر شهر خبر مرگ او را منتشر می­کند.(4)

ص: 18


1- . خرائج و جرائح ...
2- . بصائر الدرجات: 27
3- . خرائج و جرائح ...
4- . بصائر الدرجات: 27

یج، الخرائج و الجرائح سعد عن أحمد بن محمد عن علی بن الحکم مثله (1).

«8»

یر، بصائر الدرجات مُحَمَّدٌ عَنْ عَلِیِّ بْنِ حَدِیدٍ عَنِ ابْنِ حَازِمٍ عَنْ سَعْدٍ الْإِسْکَافِ قَالَ: أَتَیْتُ بَابَ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام مَعَ أَصْحَابٍ لَنَا لِنَدْخُلَ عَلَیْهِ فَإِذَا ثَمَانِیَةُ نَفَرٍ کَأَنَّهُمْ مِنْ أَبٍ وَ أُمٍّ عَلَیْهِمْ ثِیَابٌ زَرَابِیُّ وَ أَقْبِیَةٌ طَاقَ طَاقَ وَ عَمَائِمُ صُفْرٌ دَخَلُوا فَمَا احْتَبَسُوا حَتَّی خَرَجُوا قَالَ لِی یَا سَعْدُ رَأَیْتَهُمْ قُلْتُ نَعَمْ جُعِلْتُ فِدَاکَ قَالَ أُولَئِکَ إِخْوَانُکُمْ مِنَ الْجِنِّ أَتَوْنَا یَسْتَفْتُونَنَا فِی حَلَالِهِمْ وَ حَرَامِهِمْ کَمَا تَأْتُونَّا وَ تَسْتَفْتُونَّا فِی حَلَالِکُمْ وَ حَرَامِکُمْ (2).

بیان

الزرابی جمع الزربیة و هی الطنفسة و قیل البساط ذو الخمل و قوله طاق طاق أی لبسوا قباء مفردا لیس معه شی ء آخر من الثیاب کما ورد فی الحدیث الإقامة طاق طاق أو إنه لم یکن له بطانة و لا قطن و قال فی القاموس الطاق ضرب من الثیاب و الطیلسان أو الأخضر انتهی و ما ذکرناه أظهر فی المقام لا سیما مع التکرار.

«9»

یر، بصائر الدرجات عَنْهُ عَنِ ابْنِ سِنَانٍ عَنِ ابْنِ مُسْکَانَ عَنْ سَعْدٍ الْإِسْکَافِ قَالَ: طَلَبْتُ الْإِذْنَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام فَبَعَثَ إِلَیَّ لَا تَعْجَلْ فَإِنَّ عِنْدِی قَوْماً مِنْ إِخْوَانِکُمْ فَلَمْ أَلْبَثْ أَنْ خَرَجَ عَلَیَّ اثْنَا عَشَرَ رَجُلًا یُشْبِهُونَ الزُّطَّ عَلَیْهِمْ أَقْبِیَةٌ طَبَقَیْنِ وَ خِفَافٌ فَسَلَّمُوا وَ مَرُّوا وَ دَخَلْتُ إِلَی أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام وَ قُلْتُ لَهُ مَا أَعْرِفُ هَؤُلَاءِ جُعِلْتُ فِدَاکَ الَّذِینَ خَرَجُوا فَمَنْ هُمْ (3) قَالَ هَؤُلَاءِ قَوْمٌ مِنْ إِخْوَانِکُمْ مِنَ الْجِنِّ قُلْتُ لَهُ وَ یَظْهَرُونَ لَکُمْ قَالَ نَعَمْ (4).

بیان

لعل المراد بالطبقین أن کل قباء کان من طبقین غیر محشو بالقطن و یقال بالفارسیة: دوتهی.

ص: 19


1- الخرائج و الجرائح.
2- بصائر الدرجات: 27 فیه: و تستفتوننا.
3- فی المصدر: قلت: جعلت فداک من هؤلاء الذین خرجوا من عندک؟.
4- بصائر الدرجات: 27.

خرائج و جرائح: از علی بن الحکم همین روایت را نقل کرده است.(1)

روایت8.

بصائر الدرجات: سعد اسکاف گفت: با چند نفر از اصحاب درب خانه حضرت باقر علیه السّلام رفتیم که خدمت ایشان برسیم. ناگاه هشت نفر را دیدیم که گویا همه از یک پدر و مادر بودند؛ همگی لباس­های زرابی داشتند، هر کدام یک قبای تنها پوشیده بودند و عمامه هایی زرد داشتند. آنها وارد شدند، ولی خیلی زود برگشتند. حضرت به من فرمود ای سعد! اینها را دیدی؟ گفتم: آری فدایت شوم! فرمود: اینها برادران شما از جن بودند. می آیند که مسائل حلال و حرام خود را بپرسند، همان طور که شما می آیید برای پرسش حلال و حرام.(2)

توضیح

«الزرابیّ» جمع «الزربیة» است به معنای حصیر، و گفته شده به معنی فرشی است که دارای کرک است. و عبارت «طاق طاق» یعنی فقط قباء پوشید و لباس دیگری به تن نداشت. چنان چه در روایت آمده است: «الاقامۀ طاق طاق» (که به معنی اقامت یک نفری است.) یا این که به این معناست که پنبه و لایه دیگری زیر آن نیست. در قاموس گفته است: «الطاق» نوعی لباس یا لباس سبزرنگی است که خواص آن را می پوشند.(پایان نقل قول) و آنچه ما گفتیم، در اینجا اظهر است، خصوصا با تکرار آن .

روایت9.

بصائر الدرجات: سعد اسکاف گفت: از امام باقر علیه السّلام اذن دخول گرفتم. کسی را فرستاد و به من گفت: عجله نکن، گروهی از برادرانتان نزد من هستند. خیلی طول نکشید که دوازده مرد که شبیه سودانی­ها بودند و قباهای دو لایه که بین آن پنبه نیست و کفش­هایی بر تن داشتند بیرون آمدند. پس سلام کردند و رفتند. خدمت امام باقر علیه السّلام رسیدم و عرض کردم: فدایت شوم! این ها را که از نزد تو خارج شدند نشناختم، چه کسانی بودند؟ فرمود: این ها گروهی از برادران شما از جنیان بودند. عرض کردم: بر شما ظاهر می شوند؟ فرمود: بله.(3)

توضیح

شاید منظور از «طبقین»، هر قبایی است که از دو لایه تشکیل شده که در میان آن پنبه نباشد و در فارسی به آن «دوتهی» می گویند.

ص: 19


1- . خرائج و جرائح ...
2- . بصائر الدرجات: 27
3- . بصائر الدرجات: 27
«10»

یر، بصائر الدرجات عَبْدُ اللَّهِ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ بِشْرٍ عَنْ فَضَالَةَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ قَالَ: حُمِلَ إِلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام مَالٌ مِنْ خُرَاسَانَ مَعَ رَجُلَیْنِ مِنْ أَصْحَابِهِ لَمْ یَزَالا یَتَفَقَّدَانِ الْمَالَ حَتَّی مَرَّا بِالرَّیِّ فَرَفَعَ (1) إِلَیْهِمَا رَجُلٌ مِنْ أَصْحَابِهِمَا کِیساً فِیهِ أَلْفَا دِرْهَمٍ فَجَعَلَا یَتَفَقَّدَانِ فِی کُلِّ یَوْمٍ الْکِیسَ حَتَّی دَنَیَا مِنَ الْمَدِینَةِ فَقَالَ أَحَدُهُمَا لِصَاحِبِهِ تَعَالَ حَتَّی نَنْظُرَ مَا حَالُ الْمَالِ فَنَظَرَا فَإِذَا الْمَالُ عَلَی حَالِهِ مَا خَلَا کِیسَ الرَّازِیِّ فَقَالَ أَحَدُهُمَا لِصَاحِبِهِ اللَّهُ الْمُسْتَعَانُ مَا نَقُولُ السَّاعَةَ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقَالَ أَحَدُهُمَا إِنَّهُ علیه السلام کَرِیمٌ وَ أَنَا أَرْجُو أَنْ یَکُونَ عِلْمُ مَا نَقُولُ عِنْدَهُ فَلَمَّا دَخَلَا الْمَدِینَةَ قَصَدَا إِلَیْهِ فَسَلَّمَا إِلَیْهِ الْمَالَ فَقَالَ لَهُمَا أَیْنَ کِیسُ الرَّازِیِّ فَأَخْبَرَاهُ بِالْقِصَّةِ فَقَالَ لَهُمَا إِنْ رَأَیْتُمَا الْکِیسَ تَعْرِفَانِهِ قَالا نَعَمْ قَالَ یَا جَارِیَةُ عَلَیَّ بِکِیسِ کَذَا وَ کَذَا فَأَخْرَجَتِ الْکِیسَ فَرَفَعَهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِلَیْهِمَا فَقَالَ أَ تَعْرِفَانِهِ قَالا هُوَ ذَاکَ قَالَ إِنِّی احْتَجْتُ فِی جَوْفِ اللَّیْلِ إِلَی مَالٍ فَوَجَّهْتُ رَجُلًا مِنَ الْجِنِّ مِنْ شِیعَتِنَا فَأَتَانِی بِهَذَا الْکِیسِ مِنْ مَتَاعِکُمَا (2).

«11»

یر، بصائر الدرجات الْحَسَنُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ سَعْدٍ الْإِسْکَافِ قَالَ: أَتَیْتُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام أُرِیدُ الْإِذْنَ عَلَیْهِ فَإِذَا رَوَاحِلُ عَلَی الْبَابِ مَصْفُوفَةٌ وَ إِذَا أَصْوَاتٌ قَدِ ارْتَفَعَتْ فَخَرَجَ عَلَیَّ قَوْمٌ مُعْتَمُّونَ بِالْعَمَائِمِ یُشْبِهُونَ الزُّطَّ قَالَ فَدَخَلْتُ عَلَی أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ أَبْطَأَ إِذْنُکَ الْیَوْمَ وَ قَدْ رَأَیْتُ قَوْماً خَرَجُوا عَلَیَّ مُعْتَمِّینَ بِالْعَمَائِمِ فَأَنْکَرْتُهُمْ فَقَالَ أَ وَ تَدْرِی مَنْ أُولَئِکَ یَا سَعْدُ قَالَ قُلْتُ لَا قَالَ أُولَئِکَ إِخْوَانُکَ مِنَ الْجِنِّ یَأْتُونَنَا یَسْأَلُونَنَا عَنْ حَلَالِهِمْ وَ حَرَامِهِمْ وَ مَعَالِمِ دِینِهِمْ (3).

بیان

الزطّ جنس من السودان و یقال أنکره إذا جهله.

ص: 20


1- فی نسخة: فدفع.
2- بصائر الدرجات: 38.
3- بصائر الدرجات: 28.

روایت10.

بصائر الدرجات: مفضل بن عمر گفت: برای حضرت صادق علیه السّلام مالی را به وسیله دو نفر از اصحابش از خراسان آوردند و آنها پیوسته مواظب آن مال بودند تا به ری رسیدند. یکی از دوستان آن دو نفر کیسه ای به آنها داد که محتوی هزار درهم بود. هر روز این دو نفر به کیسه پول سر می­زدند تا رسیدند به نزدیکی مدینه. یکی از آنها گفت: بیا بررسی کنیم ببینیم وضع مال چگونه است. بررسی کردند و دیدند آنچه را که آورده بودند درست بود، مگر کیسه مردی که در ری به آنها سپرده بود. یکی به دیگری گفت: خدا به خیر کند! حالا به حضرت صادق علیه السّلام چه بگوییم؟ دوست او در جوابش گفت: امام کریم است، در ضمن ما امیدواریم او از راستی و درستی حرف ما اطلاع داشته باشد. آنها وارد مدینه شدند و خدمت امام علیه السّلام رسیدند و پس از سلام، مال را تقدیم کردند. امام صادق علیه السّلام فرمود: کیسه مرد رازی چه شد؟ جریان را توضیح دادند و فرمود: اگر شما کیسه را مشاهده کنید می شناسید؟ گفتند: آری. به خدمتکاری دستور داد که فلان کیسه را بیاور. وقتی آورد، امام صادق علیه السّلام کیسه را پیش آنها گذاشت و فرمود: این را می شناسید؟ عرض کردند: این همان کیسه است. فرمود: من در دل شب احتیاج به پولی پیدا کردم و یکی از جنیان شیعه را فرستادم و این کیسه را از میان اسباب­های شما برایم آورد.(1)

روایت11.

بصائر الدرجات: سعد اسکاف گفت: خدمت امام باقر علیه السّلام رسیده و اذن دخول گرفتم. شترانی قوی را دیدم که جلوی در به صورت منظم به صف شده­اند. ناگهان صداهایی بلند شد و گروهی عمامه به سر که شبیه سودانی­ها بودند، خارج شدند. بر امام علیه السّلام وارد شدم و عرض کردم: یابن رسول الله، فدایت شوم! امروز اجازه دخول از سوی شما دیر صادر شد و گروهی عمامه به سر را دیدم که خارج شدند که آنها را نشناختم. امام باقر علیه السّلام فرمود: آیا می­دانی که ایشان که هستند؟ گفتم: خیر. فرمود: این­ها برادران شما از جن هستند. نزد ما می آیند و از مسائل حلال و حرام و نشانه های دین خود از ما سوال می کنند.(2)

توضیح

«الزط» یعنی جنس سودانی. «أنکره» زمانی گفته می شود که او را نشناسد.

ص: 20


1- . بصائر الدرجات: 38
2- . بصائر الدرجات: 28
«12»

یر، بصائر الدرجات مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَیْنِ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ أَبِی الْبِلَادِ عَنْ عَمَّارٍ السِّجِسْتَانِیِّ قَالَ: کُنْتُ لَا أَسْتَأْذِنُ عَلَیْهِ یَعْنِی أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَجِئْتُ ذَاتَ یَوْمٍ أَوْ لَیْلَةٍ فَجَلَسْتُ فِی فُسْطَاطِهِ بِمِنًی قَالَ فَاسْتُؤْذِنَ لِشَبَابٍ کَأَنَّهُمْ رِجَالُ الزُّطِّ فَخَرَجَ عِیسَی شَلَقَانَ فَذَکَرْنَا لَهُ (1) فَأَذِنَ لِی قَالَ فَقَالَ لِی یَا بَا عَاصِمٍ مَتَی جِئْتَ قُلْتُ قَبْلَ (2) أُولَئِکَ الَّذِینَ دَخَلُوا عَلَیْکَ وَ مَا رَأَیْتُهُمْ خَرَجُوا قَالَ أُولَئِکَ قَوْمٌ مِنَ الْجِنِّ فَسَأَلُوا عَنْ مَسَائِلِهِمْ ثُمَّ ذَهَبُوا (3).

«13»

یر، بصائر الدرجات مُحَمَّدُ بْنُ عِیسَی عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ الْمُؤْمِنِ عَنْ أَبِی حَنِیفَةَ سَائِقِ الْحَاجِّ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا قَالَ: أَتَیْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقُلْتُ لَهُ أُقِیمُ عَلَیْکَ حَتَّی تَشْخَصَ فَقَالَ لَا امْضِ حَتَّی یَقْدُمَ عَلَیْنَا أَبُو الْفَضْلِ سَدِیرٌ فَإِنْ تَهَیَّأَ لَنَا بَعْضُ مَا نُرِیدُ کَتَبْنَا إِلَیْکَ قَالَ فَسِرْتُ یَوْمَیْنِ وَ لَیْلَتَیْنِ قَالَ فَأَتَانِی رَجُلٌ طَوِیلٌ آدَمُ بِکِتَابٍ خَاتَمُهُ رَطْبٌ وَ الْکِتَابُ رَطْبٌ قَالَ فَقَرَأْتُهُ (4) إِنَّ أَبَا الْفَضْلِ قَدْ قَدِمَ عَلَیْنَا وَ نَحْنُ شَاخِصُونَ إِنْ شَاءَ اللَّهُ فَأَقِمْ حَتَّی نَأْتِیَکَ قَالَ فَأَتَانِی فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ إِنَّهُ أَتَانِی الْکِتَابُ رَطْباً وَ الْخَاتَمُ رَطْباً قَالَ فَقَالَ إِنَّ لَنَا أَتْبَاعاً مِنَ الْجِنِّ کَمَا أَنَّ لَنَا أَتْبَاعاً (5) مِنَ الْإِنْسِ فَإِذَا أَرَدْنَا أَمْراً بَعَثْنَاهُمْ (6).

«14»

یر، بصائر الدرجات أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنِ الْقَاسِمِ عَنْ جَدِّهِ عَنْ یَعْقُوبَ بْنِ إِبْرَاهِیمَ الْجَعْفَرِیِّ قَالَ سَمِعْتُ إِبْرَاهِیمَ بْنَ وَهْبٍ وَ هُوَ یَقُولُ خَرَجْتُ وَ أَنَا أُرِیدُ أَبَا الْحَسَنِ بِالْعُرَیْضِ فَانْطَلَقْتُ حَتَّی أَشْرَفْتُ عَلَی قَصْرِ بَنِی سُرَاةٍ ثُمَّ انْحَدَرْتُ الْوَادِیَ فَسَمِعْتُ صَوْتاً لَا أَرَی

ص: 21


1- فی نسخة: فذکرنی له.
2- فی المصدر قبیل أولئک.
3- بصائر الدرجات: 28.
4- فی المصدر: فقرأته فإذا فیه ان.
5- جمع التابع: الخادم الجنی.
6- بصائر الدرجات: 29.

روایت12.

بصائر الدرجات: عمار سیستانی گفت: مدتی بود که برای رسیدن خدمت حضرت صادق علیه السّلام اجازه نمی گرفتم. یک روز یا شبی آمدم و در خیمه آن جناب در منی نشستم. به جوانانی که به سودانی ها شباهت داشتند، اجازه ورود داده شد. در این موقع عیسی شلقان خارج شد و من از او خواستم که برایم اجازه بگیرد. برایم اجازه گرفت و وارد شدم. فرمود: چه وقت آمدی؟ عرض کردم: قبل از این جوانان که خدمت شما رسیدند، اما من بیرون رفتن آنها را ندیدم. فرمود: آنها گروهی از جنیان بودند که مسائل خود را پرسیدند و رفتند.(1)

روایت13.

بصائر الدرجات: ابو حنیفه سرپرست حجاج، از مردی از اصحاب نقل کرد که گفت: خدمت امام صادق علیه السّلام رسیدم و عرض کردم: من توقف کنم تا موقع حرکت شما؟ فرمود: نه، تو برو تا ابوالفضل سدیر پیش ما بیاید. اگر بعضی از کارهایی که داریم درست شد، برایت می­نویسم. گفت: دو روز و دو شب راه رفتم. بعد مردی بلندقد و گندمگون نامه ای آورد که هنوز مرکب مهر و نوشته آن تازه بود. نامه را خواندم، نوشته بود: ابوالفضل آمد، ما ان شاء اللَّه حرکت خواهیم کرد. بایست تا به تو برسیم.» امام صادق علیه السّلام آمد. عرض کردم: فدایت شوم! نوشته و مهر نامه تر و تازه بود. فرمود: ما پیروانی از جن داریم، همین طور که از انسان ها پیرو داریم، و گاهی آنها را به مأموریت می فرستیم.(2)

روایت14.

بصائر الدرجات: ابراهیم جعفری گفت: از ابراهیم بن وهب شنیدم که می گفت: من برای دیدار حضرت ابوالحسن علیه السّلام به جانب «عریض» رفتم. آمدم تا رسیدم به قصر بنی سراة. سپس از دره فرود آمدم. ناگاه صدایی را شنیدم، اما صاحب صدا دیده نمی­شد.

ص: 21


1- . بصائر الدرجات: 28
2- . بصائر الدرجات: 29

شَخْصَهُ وَ هُوَ یَقُولُ یَا أَبَا جَعْفَرٍ (1) صَاحِبُکَ خَلْفَ الْقَصْرِ عِنْدَ السُّدَّةِ فَأَقْرِئْهُ مِنِّی السَّلَامَ فَالْتَفَتُّ فَلَمْ أَرَ أَحَداً ثُمَّ رَدَّ عَلَیَّ الصَّوْتَ بِاللَّفْظِ الَّذِی کَانَ ثُمَّ فَعَلَ ذَلِکَ ثَلَاثاً فَاقْشَعَرَّ جِلْدِی ثُمَّ انْحَدَرْتُ فِی الْوَادِی حَتَّی أَتَیْتُ قَصْدَ الطَّرِیقِ الَّذِی خَلْفَ الْقَصْرِ وَ لَمْ أَطَأْ فِی الْقَصْرِ ثُمَّ أَتَیْتُ السَّدَّ نَحْوَ السَّمُرَاتِ ثُمَّ انْطَلَقْتُ قَصْدَ الْغَدِیرِ فَوَجَدْتُ خَمْسِینَ حَیَّاتٍ رَوَافِعَ مِنْ عِنْدِ الْغَدِیرِ ثُمَّ اسْتَمَعْتُ فَسَمِعْتُ کَلَاماً وَ مُرَاجَعَةً فَصَفَقْتُ بِنَعْلَیَّ لِیُسْمَعَ وَطْئِی فَسَمِعْتُ أَبَا الْحَسَنِ یَتَنَحْنَحُ فَتَنَحْنَحْتُ وَ أَجَبْتُهُ ثُمَّ نَظَرْتُ وَ هَجَمْتُ فَإِذَا حَیَّةٌ مُتَعَلِّقَةٌ بِسَاقِ شَجَرَةٍ فَقَالَ لَا عَتِیٌّ وَ لَا ضَائِرٌ (2) فَرَمَتْ بِنَفْسِهَا ثُمَّ نَهَضَتْ عَلَی مَنْکِبِهِ ثُمَّ أَدْخَلَتْ رَأْسَهَا فِی أُذُنِهِ فَأَکْثَرَتْ مِنَ الصَّفِیرِ فَأَجَابَ بَلَی قَدْ فَصَلْتُ بَیْنَکُمْ وَ لَا یَبْغِی خِلَافَ مَا أَقُولُ إِلَّا ظَالِمٌ وَ مَنْ ظَلَمَ فِی دُنْیَاهُ فَلَهُ عَذَابُ النَّارِ فِی آخِرَتِهِ مَعَ عِقَابٍ شَدِیدٍ أُعَاقِبُهُ إِیَّاهُ وَ آخُذُ (3) مَالًا إِنْ کَانَ لَهُ حَتَّی یَتُوبَ فَقُلْتُ بِأَبِی أَنْتَ وَ أُمِّی أَ لَکُمْ عَلَیْهِمْ طَاعَةٌ فَقَالَ نَعَمْ وَ الَّذِی أَکْرَمَ مُحَمَّداً صلی الله علیه و آله

ص: 22


1- کینة لإبراهیم بن وهب.
2- فی المصدر: (لا تخشی و لا ضائر) و فی هامش المصدر حاشیة تبین بعض ألفاظ الحدیث و نقلها لا یخلو عن فائدة و هی هکذا: السراة بالفتح اسم جمع للسری بمعنی الشریف. و اسم لمواضع. و السمرة بضم المیم: شجرة معروفة. و روافع بالفاء و العین المهملة أی رفعت رءوسها أو بالغین المعجمة من الرفغ و هو سعة العیش أی مطمئنة غیر خائفة. او بالقاف و العین المهملة أی ملونة بألوان مختلفة و یحتمل أن یکون فی الأصل بالتاء و العین المهملة أی ترتع حول الغدیر. فطفقت بنعلی أی شرعت أضرب به، و الظاهر أنّه بالصاد کما فی بعض النسخ. و الصفق: الضرب یسمع له صوت. لاتخشی ولا ضائر ای لاتخافی فانه لیس هنا احد یضرک ، یقال : ضاره ای ضره ، وفی بعض النسخ : لاعسی ، وهو تصحیف ، وقلیل ماهم أی المطیعون من الانس أو من الجن بالنسبة إلی غیرهم.
3- فی المصدر: و اخذ ماله.

او می­گفت: ابا جعفر! (منظور همین ابراهیم بن وهب است) آقایی را که می خواهی، پشت قصر کنار سدّه است. از جانب من هم به ایشان سلام برسان! اما هر چه تماشا کردم، کسی را ندیدم. باز دو مرتبه همان حرف ها را تکرار کرد تا سه مرتبه. بدنم لرزید و به طرف دره پایین رفتم. تصمیم داشتم راهی را که منتهی به پشت قصر می شود از پیش گیرم، ولی قدم به قصر نگذارم. بعد آمدم به جانب سد پهلوی درخت­های سمرات. بعد به طرف آبگیر رفتم و پنجاه مار را در جلوی آبگیر دیدم که سرهایشان را بالا گرفته بودند. گوش دادم، پس کلامی را شنیدم و دقت کردم. پایم را به زمین زدم تا صدای پایم را بشنوند. صدای حضرت ابوالحسن علیه السّلام را شنیدم که تنحنح می کرد. من هم سرفه ای کردم و جواب دادم. بعد نگاه کردم و حمله کردم. دیدم ماری خود را به تنه درختی چسبانده. امام علیه السّلام فرمود: نترس اینجا چیزی نیست که به تو ضرر برساند. مار خود را انداخت و روی شانه امام علیه السّلام ایستاد و سر در گوش او کرد و چند سوت زد. امام علیه السّلام چنین جواب داد: آری، بین شما جدایی افتاده، بر خلاف گفته من رفتار نخواهد کرد مگر ستمگر. هر که در دنیا ستمگری کند، دچار عذاب آتش می شود و در آخرت با کیفر شدیدی او را عقاب خواهم کرد و مالش را اگر داشت، از او می گیرم تا توبه کند. عرض کردم: آقا، پدر و مادرم فدایتان! آیا این ها اطاعت شما را لازم می شمارند؟ فرمود: آری، قسم به کسی که محمّد را گرامی داشت

ص: 22

بِالنُّبُوَّةِ وَ أَعَزَّ عَلِیّاً علیه السلام بِالْوَصِیَّةِ وَ الْوَلَایَةِ إِنَّهُمْ لَأَطْوَعُ لَنَا مِنْکُمْ یَا مَعْشَرَ الْإِنْسِ وَ قَلِیلٌ ما هُمْ (1).

بیان

قوله روافع أی مرتفعات أو مسرعات أو صاعدات قال الفیروزآبادی رفع البعیر فی مسیره بالغ و القوم أصعدوا فی البلاد و برق رافع ساطع و الصفق الضرب یسمع له صوت.

قوله علیه السلام و قلیل ما هم أی الجن قلیل مع کثرتهم فی جنب من یطیعوننا من سائر المخلوقات أو الإنس قلیل بالنسبة إلی الجن.

«15»

یج، الخرائج و الجرائح سَعْدٌ عَنِ ابْنِ أَبِی الْخَطَّابِ عَنِ ابْنِ أَبِی الْبِلَادِ عَنْ سَدِیرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: إِنَّ لَنَا خُدَّاماً مِنَ الْجِنِّ فَإِذَا أَرَدْنَا السُّرْعَةَ بَعَثْنَاهُمْ (2).

«16»

ختص، الإختصاص ابْنُ الْوَلِیدِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ النَّضْرِ عَنِ النُّعْمَانِ بْنِ بَشِیرٍ قَالَ: زَامَلْتُ جَابِرَ بْنَ یَزِیدَ الْجُعْفِیَّ إِلَی الْحَجِّ فَلَمَّا خَرَجْنَا إِلَی الْمَدِینَةِ ذَهَبَ إِلَی أَبِی جَعْفَرٍ الْبَاقِرِ علیهما السلام فَوَدَّعَهُ ثُمَّ خَرَجْنَا فَمَا زِلْنَا مَعَهُ حَتَّی نَزَلْنَا الْأُخَیْرِجَةَ (3) فَلَمَّا صَلَّیْنَا الْأُولَی وَ رَحَلْنَا وَ اسْتَوَیْنَا فِی الْمَحْمِلِ إِذَا رَجُلٌ (4) طُوَالٌ آدَمُ شَدِیدُ الْأُدْمَةِ وَ مَعَهُ کِتَابٌ طِینُهُ رَطْبٌ مِنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ الْبَاقِرِ إِلَی جَابِرِ بْنِ یَزِیدَ الْجُعْفِیِّ فَتَنَاوَلَهُ جَابِرٌ وَ أَخَذَهُ وَ قَبَّلَهُ ثُمَّ قَالَ مَتَی عَهْدُکَ بِسَیِّدِی قَبْلَ الصَّلَاةِ أَوْ بَعْدَ الصَّلَاةِ قَالَ بَعْدَ الصَّلَاةِ السَّاعَةَ قَالَ فَفَکَّ الْکِتَابَ وَ أَقْبَلَ یَقْرَأُهُ وَ یُقَطِّبُ وَجْهَهُ فَمَا ضَحِکَ وَ لَا تَبَسَّمَ حَتَّی وَافَیْنَا الْکُوفَةَ لَیْلًا فَلَمَّا أَصْبَحْتُ أَتَیْتُهُ إِعْظَاماً لَهُ فَوَجَدْتُهُ قَدْ خَرَجَ عَلَیَّ وَ فِی عُنُقِهِ کِعَابٌ قَدْ عَلَّقَهَا وَ قَدْ رَکِبَ قَصَبَةً وَ هُوَ یَقُولُ مَنْصُورُ بْنُ جُمْهُورٍ أَمِیرٌ غَیْرُ مَأْمُورٍ وَ نَحْوَ هَذَا مِنَ الْکَلَامِ وَ أَقْبَلَ یَدُورُ فِی أَزِقَّةِ الْکُوفَةِ وَ النَّاسُ

ص: 23


1- بصائر الدرجات: 29.
2- الخرائج و الجرائح.
3- اسم موضع فی طریق مکّة الی الحجّ.
4- فی المصدر: إذا دخل رجل.

به نبوّت و علی را عزت بخشید به وصایت و ولایت، آنها از شما بیشتر مطیع ما هستند. ای انسان ها! ولی آنها به نسبت سایر مخلوقات که مطیع ما هستند، تعدادشان کمتر است.(1)

توضیح

«روافع» یعنی سر بالا گیرندگان، تند روندگان، یا بالا روندگان. فیروز آبادی گفته است: «رفع البعیر فی مسیره» یعنی رسید و «رفع القوم» یعنی به بالای شهرها رفتند و «برق رافع» یعنی درخشنده و «الصفق» زدنی که از آن صدا شنیده شود. عبارت «وَ قلیلٌ ما هُم»، یعنی جنیان با این که تعدادشان زیاد است، اما تعداد جنیان مطیع نسبت به سایر مخلوقاتی که از ما اطاعت می کنند، کم است یا این که تعداد انسان نسبت به جن کم است.

روایت15.

خرائج و جرائح: سدیر از حضرت باقر علیه السّلام نقل کرد که فرمود: ما خدمتکارانی از جن داریم؛ وقتی کاری فوری داشته باشیم، آنها را مأمور می­کنیم.(2)

روایت16.

اختصاص: نعمان بن بشیر گفت: من در سفر مکه همراه جابر بن یزید جعفی بودم. وقتی به جانب مدینه رفتیم، جابر خدمت حضرت باقر علیه السّلام رسید و از ایشان خداحافظی کرد. بعد خارج شدیم و رفتیم تا به «أخیرجه»(3)

رسیدیم. نماز اولی را که خواندیم، حرکت کردیم و در محمل جای گرفتیم. در همین موقع مردی بلند قد که سخت گندمگون می­نمود آمد که با او نامه ای تر و تازه از حضرت باقر علیه السّلام بود که برای جابر بن یزید جعفی آورده بود. جابر نامه را گرفت و بوسید. بعد پرسید: کی از خدمت مولی مرخص شده ای، قبل از نماز یا بعد از نماز؟ گفت: بعد از نماز، همین الان. جابر نامه را گشود و شروع به خواندن کرد و چهره اش درهم شد. دیگر نه خنده به دهانش آمد و نه تبسم کرد، تا این که شبانه به کوفه رسیدیم. فردا صبح من به احترام او به دیدارش رفتم که دیدم او نیز به سوی من خارج شده و در گردنش چند گردونه داشت و سوار چوبی شده و می گفت «منصور بن جمهور، امیر غیر مأمور است» و از این قبیل حرف ها و در بین کوچه های کوفه می دوید.

ص: 23


1- . بصائر الدرجات: 29
2- . خرائج و جرائح ...
3- . نام مکانی در راه مکه است.

یَقُولُونَ جُنَّ جَابِرٌ جُنَّ جَابِرٌ فَلَمَّا کَانَ بَعْدَ ثَلَاثَةِ أَیَّامٍ وَرَدَ کِتَابُ هِشَامِ بْنِ عَبْدِ الْمَلِکِ عَلَی یُوسُفَ بْنِ عُثْمَانَ بِأَنِ انْظُرْ رَجُلًا مِنْ جُعْفٍ- یُقَالُ لَهُ جَابِرُ بْنُ یَزِیدَ فَاضْرِبْ عُنُقَهُ وَ ابْعَثْ إِلَیَّ بِرَأْسِهِ فَلَمَّا قَرَأَ الْکِتَابَ الْتَفَتَ إِلَی جُلَسَائِهِ فَقَالَ مَنْ جَابِرُ بْنُ یَزِیدَ فَقَدْ أَتَانِی أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ یَأْمُرُنِی بِضَرْبِ عُنُقِهِ وَ أَنْ أَبْعَثَ إِلَیْهِ بِرَأْسِهِ فَقَالُوا أَصْلَحَ اللَّهُ الْأَمِیرَ هَذَا رَجُلٌ عَلَّامَةٌ صَاحِبُ حَدِیثٍ وَ وَرَعٍ وَ زُهْدٍ وَ إِنَّهُ جُنَّ وَ خُولِطَ فِی عِلْمِهِ وَ هَا هُوَ ذَا فِی الرَّحْبَةِ یَلْعَبُ مَعَ الصِّبْیَانِ فَکَتَبَ إِلَی هِشَامِ بْنِ عَبْدِ الْمَلِکِ أَنَّکَ کَتَبْتَ إِلَیَّ فِی هَذَا الرَّجُلِ الْجُعْفِیِّ وَ أَنَّهُ جُنَّ فَکَتَبَ إِلَیْهِ دَعْهُ فَقَالَ فَمَا مَضَتِ الْأَیَّامُ حَتَّی جَاءَ مَنْصُورُ بْنُ جُمْهُورٍ فَقَتَلَ یُوسُفَ بْنَ عُمَرَ (عُثْمَانَ) وَ صَنَعَ مَا صَنَعَ (1).

«17»

کا، الکافی عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدٍ وَ مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ عَنْ سَهْلٍ عَمَّنْ ذَکَرَهُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ جَحْرَشٍ قَالَ حَدَّثَتْنِی حَکِیمَةُ بِنْتُ مُوسَی قَالَتْ رَأَیْتُ الرِّضَا علیه السلام وَاقِفاً عَلَی بَابِ بَیْتِ الْحَطَبِ وَ هُوَ یُنَاجِی وَ لَسْتُ أَرَی أَحَداً فَقُلْتُ یَا سَیِّدِی لِمَنْ تُنَاجِی فَقَالَ هَذَا عَامِرٌ الزَّهْرَائِیُّ أَتَانِی یَسْأَلُنِی وَ یَشْکُو إِلَیَّ فَقُلْتُ سَیِّدِی (2) أُحِبُّ أَنْ أَسْمَعَ کَلَامَهُ فَقَالَ لِی إِنَّکِ إِذَا (3) سَمِعْتِ بِهِ حُمِمْتِ سَنَةً فَقُلْتُ سَیِّدِی (4) أُحِبُّ أَنْ أَسْمَعَهُ فَقَالَ لِیَ اسْمَعِی فَاسْتَمَعْتُ فَسَمِعْتُ شِبْهَ الصَّفِیرِ وَ رَکِبَتْنِی الْحُمَّی فَحُمِمْتُ سَنَةً (5).

أقول: سیأتی أخبار هذا الباب فی أبواب معجزاتهم علیهم السلام.

ص: 24


1- الاختصاص: 67 و 68.
2- فی المصدر: یا سیدی.
3- فی المصدر: ان سمعت.
4- فی المصدر: یا سیدی.
5- أصول الکافی 1: 395 و 396.

مردم می گفتند جابر دیوانه شده؛ دیوانه شده! پس از سه روز نامه ای از هشام بن عبدالملک برای یوسف بن عثمان رسید به این مضمون که: «دقت کن مردی از قبیله جعف بنام جابر بن یزید جعفی است؛ گردنش را بزن و سر او را برای من بفرست.» همین که نامه را خواند، رو به اطرافیان خود کرد و پرسید: جابر بن یزید کیست؟ مرا امیرالمؤمنین دستور داده که گردنش را بزنم و سرش را برای او بفرستم. گفتند: امیر به سلامت باد! او مردی بسیار دانشمند و اهل حدیث و با تقوا و زهد است، ولی دیوانه شده و پرت و پلا حرف می زند. الان در میدان با بچه ها بازی می­کند. نامه ای برای هشام بن عبدالملک نوشت که تو راجع به آن مرد جعفی با اینکه او دیوانه شده به من دستور داده ای. هشام نوشت که با او کاری نداشته باش. چند روز گذشت. منصور بن جمهور برآمد و یوسف بن عمر را کشت و آن کارها را کرد.(1)

روایت17.

اصول کافی: حکیمه دختر موسی گفت: حضرت رضا علیه السّلام را دیدم که بر درب هیزم­خانه ایستاده و آهسته صحبت می­کند و من کسی را نمی دیدم. عرض کردم: آقا! با چه کسی صحبت می­کنید؟ فرمود: این «عامر زهرایی» است، آمده سؤال دارد و اظهار ناراحتی می­کند. عرض کردم: مایلم سخن او را بشنوم. فرمود: اگر صدایش را بشنوی یک سال تب می­کنی. گفتم: مایلم سخنش را بشنوم. فرمود: گوش کن! صدایی شبیه سوت شنیدم و تب مرا فرا گرفت یک سال تب می کردم.(2)

مؤلف: اخبار این باب در ابواب معجزات ائمه علیهم السّلام خواهد آمد .

ص: 24


1- . اختصاص: 67 - 68
2- . اصول کافی 1: 395 - 396

باب 12 أن عندهم الاسم الأعظم و به یظهر منهم الغرائب

الأخبار

«1»

یر، بصائر الدرجات أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْفَضْلِ عَنْ ضُرَیْسٍ (1) الْوَابِشِیِّ عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: إِنَّ اسْمَ اللَّهِ الْأَعْظَمَ عَلَی ثَلَاثَةٍ وَ سَبْعِینَ حَرْفاً وَ إِنَّمَا عِنْدَ آصَفَ (2) مِنْهَا حَرْفٌ وَاحِدٌ فَتَکَلَّمَ بِهِ فَخُسِفَ بِالْأَرْضِ مَا بَیْنَهُ وَ بَیْنَ سَرِیرِ بِلْقِیسَ ثُمَّ تَنَاوَلَ السَّرِیرَ بِیَدِهِ ثُمَّ عَادَتِ الْأَرْضُ کَمَا کَانَتْ أَسْرَعَ مِنْ طَرْفَةِ عَیْنٍ وَ عِنْدَنَا نَحْنُ مِنَ الِاسْمِ اثْنَانِ وَ سَبْعُونَ حَرْفاً وَ حَرْفٌ عِنْدَ اللَّهِ اسْتَأْثَرَ بِهِ فِی عِلْمِ الْغَیْبِ عِنْدَهُ وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ (3).

کشف، کشف الغمة من کتاب الدلائل للحمیری عن جابر عن أبی جعفر علیه السلام و سعید أبی عمر الجلاب عن أبی عبد الله علیه السلام مثله (4)

بیان

استأثر أی استبدّ و تفرّد به کائنا هو فی سائر الغیوب التی تفرّد بعلمها أو معها.

«2»

یر، بصائر الدرجات أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ زَکَرِیَّا بْنِ عِمْرَانَ الْقُمِّیِّ عَنْ هَارُونَ بْنِ الْجَهْمِ عَنْ رَجُلٍ مِنْ أَصْحَابِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام لَمْ یَحْفَظْ اسْمَهُ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ إِنَّ عِیسَی ابْنَ مَرْیَمَ علیه السلام أُعْطِیَ حَرْفَیْنِ وَ کَانَ یَعْمَلُ بِهِمَا وَ أُعْطِیَ مُوسَی بْنُ عِمْرَانَ علیه السلام أَرْبَعَةَ أَحْرُفٍ وَ أُعْطِیَ إِبْرَاهِیمُ علیه السلام ثَمَانِیَةَ أَحْرُفٍ وَ أُعْطِیَ نُوحٌ علیه السلام خَمْسَةَ عَشَرَ حَرْفاً وَ أُعْطِیَ آدَمُ علیه السلام خَمْسَةً وَ عِشْرِینَ

ص: 25


1- فی نسخة: شریس الوابشی.
2- فی المصدر: انما کان عند آصف.
3- بصائر الدرجات: 57.
4- کشف الغمّة: 235.

باب دوازدهم : اسم اعظم در نزد آنها است و به وسیله آن کارهای شگفت انگیز از ایشان آشکار می شود

روایات

روایت1.

بصائر الدرجات: جابر از حضرت باقر علیه السّلام نقل کرد که فرمود: اسم اعظم خدا هفتاد و سه حرف است. در نزد آصف یک حرف از آنها بود و به همان یک حرف زبان گشود و فاصله بین او و تخت بلقیس فرو رفت. بعد با دست خود تخت بلقیس را گرفت. بعد زمین به سرعت یک چشم به هم زدن به حال اول برگشت، ولی در نزد ما هفتاد و دو حرف است و یک حرف اختصاص به خدا دارد که در نزد خود او است و جزو اسرار غیبی است، و لا حول و لا قوة الا باللَّه العلیّ العظیم.(1)

کشف الغمة: از کتاب «دلائل» حمیری، از جابر، از امام باقر علیه السّلام و ابو عمر جلاب، از امام صادق علیه السّلام همین روایت را نقل کرده است.(2)

توضیح

«إستأثر» یعنی استبداد ورزید و مختص خود قرار داد و همین طور است در سایر غیب­هایی که علم آن مختص اوست یا این که همراه اوست.

روایت2.

بصائر الدرجات: هارون بن جهم از مردی از اصحاب حضرت صادق علیه السّلام نقل کرد که اسمش را فراموش کرده بود گفت: از حضرت صادق علیه السّلام شنیدم که می فرمود: به عیسی بن مریم دو حرف داده شد و با آن دو کار می کرد و به موسی بن عمران چهار حرف و به ابراهیم هشت حرف و به نوح پانزده حرف داده شده بود و به آدم بیست و پنج ص: 25


1- . بصائر الدرجات: 57
2- . کشف الغمة: 235

حَرْفاً وَ إِنَّهُ جَمَعَ اللَّهُ ذَلِکَ لِمُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله وَ أَهْلِ بَیْتِهِ وَ إِنَّ اسْمَ اللَّهِ الْأَعْظَمَ ثَلَاثَةٌ وَ سَبْعُونَ حَرْفاً أَعْطَی اللَّهُ مُحَمَّداً اثْنَیْنِ وَ سَبْعِینَ حَرْفاً وَ حَجَبَ عَنْهُ حَرْفاً وَاحِداً (1).

«3»

یر، بصائر الدرجات الْحُسَیْنُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عَامِرٍ عَنْ مُعَلَّی بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ النَّوْفَلِیِّ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الْعَسْکَرِیِّ علیه السلام قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ اسْمُ اللَّهِ الْأَعْظَمُ ثَلَاثَةٌ وَ سَبْعُونَ حَرْفاً وَ إِنَّمَا کَانَ عِنْدَ آصَفَ مِنْهُ حَرْفٌ وَاحِدٌ فَتَکَلَّمَ بِهِ فَانْخَرَقَتْ لَهُ الْأَرْضُ فِیمَا بَیْنَهُ وَ بَیْنَ سَبَإٍ فَتَنَاوَلَ عَرْشَ بِلْقِیسَ حَتَّی صَیَّرَهُ إِلَی سُلَیْمَانَ ثُمَّ انْبَسَطَتِ الْأَرْضُ فِی أَقَلَّ مِنْ طَرْفَةِ عَیْنٍ وَ عِنْدَنَا مِنْهُ اثْنَانِ وَ سَبْعُونَ حَرْفاً وَ حَرْفٌ عِنْدَ اللَّهِ مُسْتَأْثَرٌ (2) بِهِ (3) فِی عِلْمِ الْغَیْبِ (4).

«4»

یر، بصائر الدرجات مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ الْبَرْقِیِّ عَنْ فَضَالَةَ (5) عَنْ عَبْدِ الصَّمَدِ بْنِ بَشِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: کَانَ مَعَ عِیسَی ابْنِ مَرْیَمَ حَرْفَانِ یَعْمَلُ بِهِمَا وَ کَانَ مَعَ مُوسَی علیه السلام أَرْبَعَةُ أَحْرُفٍ وَ کَانَ مَعَ إِبْرَاهِیمَ علیه السلام سِتَّةُ أَحْرُفٍ وَ کَانَ مَعَ آدَمَ خَمْسَةٌ وَ عشرین (عِشْرُونَ) حَرْفاً وَ کَانَ مَعَ نُوحٍ (6) ثَمَانِیَةٌ وَ جُمِعَ ذَلِکَ کُلُّهُ لِرَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِنَّ اسْمَ اللَّهِ ثَلَاثَةٌ وَ سَبْعُونَ حَرْفاً وَ حَجَبَ عَنْهُ وَاحِداً (7).

«5»

یر، بصائر الدرجات إِبْرَاهِیمُ بْنُ هَاشِمٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ حَفْصٍ عَنْ عَبْدِ الصَّمَدِ بْنِ بَشِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَلَیْهِ السَّلَامُ قَالَ: إِنَّ اسْمَ اللَّهِ الْأَعْظَمَ عَلَی ثَلَاثَةٍ وَ سَبْعِینَ حَرْفاً کَانَ عِنْدَ آصَفَ مِنْهَا

ص: 26


1- بصائر الدرجات: 57.
2- فی المصدر: استأثر به.
3- فی نسخة: مستأثر به فی علم الغیب المکنون.
4- بصائر الدرجات: 57 و 58.
5- فی نسخة: فضالة بن أیّوب.
6- تقدم فی الحدیث الثانی انه کان مع نوح خمسة عشر و مع إبراهیم ثمانیة احرف و لعلّ الاختلاف نشأ من قبل الروات و عدم اهتمامهم بضبط الاعداد، و روی البرقی حدیثا آخر یوافق الحدیث الثانی راجع بصائر الدرجات: 57.
7- بصائر الدرجات: 57.

حرف، و خداوند آنها را جمع کرد برای حضرت محمّد صلّی اللَّه علیه و آله و اهل بیتش صلوات الله علیهم. اسم اعظم هفتاد و سه حرف است، خداوند به حضرت محمّد هفتاد و دو حرف داد و یک حرف را از او پنهان داشت.(1)

روایت3.

بصائر الدرجات: علی بن محمد نوفلی از امام هادی علیه السّلام نقل می کند که شنیدم که می­فرمود: اسم اعظم خدا هفتاد و سه حرف است. در نزد آصف یک حرف از آنها بود و به همان یک حرف زبان گشود و فاصله بین او و سبأ فروریخت، بعد تخت بلقیس را گرفت تا این که آن را نزد سلیمان آورد. سپس به سرعت یک چشم به هم زدن، زمین به حالت اول بازگشت. در نزد ما هفتاد و دو حرف است و یک حرف اختصاص به خدا دارد که در نزد خود او است که جزو اسرار غیبی است.(2)

روایت4.

بصائر الدرجات: عبدالصمد بن بشیر از حضرت صادق علیه السّلام نقل کرد که فرمود: با عیسی بن مریم دو حرف بود که با آن دو کار می کرد، و با موسی چهار حرف و با ابراهیم شش حرف و با آدم بیست و پنج حرف و با نوح(3) هشت حرف بود و خداوند همه آنها را جمع کرد برای حضرت محمّد صلّی اللَّه علیه و آله. اسم اعظم هفتاد و سه حرف است و یک حرف را از او پنهان داشت.(4)

روایت5.

بصائر الدرجات: عبدالصمد بن بشیر از حضرت صادق علیه السّلام نقل کرد که فرمود: اسم اعظم خدا هفتاد و سه حرف است. در نزد آصف یک

ص: 26


1- . بصائر الدرجات: 57
2- . بصائر الدرجات: 57 - 58
3- . در حدیث دوم گذشت که با نوح پانزده حرف و با ابراهیم هشت حرف بود. شاید اختلاف از جانب راویان و عدم اهتمام ایشان به ضبط اعداد نشأت گرفته باشد، و برقی حدیث دیگری را نقل کرده که موافق با حدیث دوم است. ر.ک: بصائر الدرجات: 57
4- . بصائر الدرجات: 57

حَرْفٌ وَاحِدٌ فَتَکَلَّمَ بِهِ فَخُسِفَ بِالْأَرْضِ مَا بَیْنَهُ وَ بَیْنَ سَرِیرِ بِلْقِیسَ ثُمَّ تَنَاوَلَ السَّرِیرَ بِیَدِهِ ثُمَّ عَادَتِ الْأَرْضُ کَمَا کَانَ أَسْرَعَ مِنْ طَرْفَةِ عَیْنٍ وَ عِنْدَنَا مِنَ الِاسْمِ اثْنَانِ وَ سَبْعُونَ حَرْفاً وَ حَرْفٌ عِنْدَ اللَّهِ تَعَالَی اسْتَأْثَرَ بِهِ فِی عِلْمِ الْغَیْبِ الْمَکْتُوبِ (1).

«6»

یر، بصائر الدرجات الْحَسَنُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ (2) عَنْ دَاوُدَ بْنِ أَبِی یَزِیدَ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ عُمَرَ بْنِ حَنْظَلَةَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام إِنِّی أَظُنُّ أَنَّ لِی عِنْدَکَ مَنْزَلَةً قَالَ أَجَلْ قَالَ قُلْتُ فَإِنَّ لِی إِلَیْکَ حَاجَةً قَالَ وَ مَا هِیَ قُلْتُ تُعَلِّمُنِی الِاسْمَ الْأَعْظَمَ قَالَ وَ تُطِیقُهُ قُلْتُ نَعَمْ قَالَ فَادْخُلِ الْبَیْتَ قَالَ فَدَخَلَ الْبَیْتَ فَوَضَعَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام یَدَهُ عَلَی الْأَرْضِ فَأَظْلَمَ الْبَیْتُ فَأُرْعِدَتْ فَرَائِصُ عُمَرَ فَقَالَ مَا تَقُولُ أُعَلِّمُکَ فَقَالَ لَا قَالَ فَرَفَعَ یَدَهُ فَرَجَعَ الْبَیْتُ کَمَا کَانَ (3).

«7»

یر، بصائر الدرجات أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ شُعَیْبٍ الْعَقَرْقُوفِیِّ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: کَانَ سُلَیْمَانُ عِنْدَهُ اسْمُ اللَّهِ الْأَکْبَرُ الَّذِی إِذَا سَأَلَهُ (4) بِهِ أَعْطَی وَ إِذَا دَعَا بِهِ أَجَابَ وَ لَوْ کَانَ الْیَوْمَ لَاحْتَاجَ إِلَیْنَا (5).

«8»

کش، رجال الکشی نَصْرُ بْنُ الصَّبَّاحِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُثْمَانَ عَنْ قَاسِمٍ الصَّحَّافِ عَنْ رَجُلٍ مِنْ أَهْلِ الْمَدَائِنِ یَعْرِفُهُ الْقَاسِمُ عَنْ عَمَّارٍ السَّابَاطِیِّ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام جُعِلْتُ فِدَاکَ أُحِبُّ أَنْ تُخْبِرَنِی بِاسْمِ اللَّهِ تَعَالَی الْأَعْظَمِ فَقَالَ لِی إِنَّکَ لَنْ تَقْوَی عَلَی ذَلِکَ قَالَ فَلَمَّا أَلْحَحْتُ قَالَ فَمَکَانَکَ إِذاً ثُمَّ قَامَ فَدَخَلَ الْبَیْتَ هُنَیْهَةً ثُمَّ صَاحَ بِی ادْخُلْ فَدَخَلْتُ فَقَالَ لِی مَا ذَلِکَ فَقُلْتُ أَخْبِرْنِی بِهِ جُعِلْتُ فِدَاکَ قَالَ فَوَضَعَ یَدَهُ عَلَی الْأَرْضِ فَنَظَرْتُ إِلَی الْبَیْتِ یَدُورُ بِی وَ أَخَذَنِی أَمْرٌ عَظِیمٌ کِدْتُ أَهْلِکُ فَضَحِکَ فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ حَسْبِی لَا أُرِیدُ (6).

ص: 27


1- بصائر الدرجات: 57.
2- فی نسخة: عن حسین بن فضال و فی المصدر: عن الحسین بن علیّ بن فضال و کلاهما مصحفان عن الحسن.
3- بصائر الدرجات: 57.
4- فی نسخة، اذا سئل به و فی المصدر: إذا سأله اعطی.
5- بصائر الدرجات: 57.
6- رجال الکشّیّ: 164.

حرف از آنها بود به همان یک حرف زبان گشود و فاصله بین او و تخت بلقیس فرو رفت .

بعد با دست خود تخت بلقیس را گرفت و سپس زمین سریع تر از یک چشم به هم زدن به حال اول برگشت، ولی در نزد ما هفتاد و دو حرف است و یک حرف اختصاص به خدا دارد که در نزد خود او در علم غیب مکتوب خداست.(1)

روایت6.

بصائر الدرجات: عمر بن حنظله گفت: به حضرت باقر علیه السّلام عرض کردم: من گمان می کنم در نزد شما دارای قرب و مقامی هستم. فرمود: آری. عرض کردم: آقا! درخواستی از شما دارم. فرمود: چه درخواستی؟ عرض کردم: به من اسم اعظم را بیاموزی! فرمود: تو طاقت آن را داری؟! گفتم: آری. فرمود: داخل خانه برو. عمر بن حنظله داخل خانه شد. امام باقر علیه السّلام دست روی زمین گذاشت و خانه تاریک شد. عمر بن حنظله به لرزه افتاد. فرمود: چه می گویی؟ حالا مایلی به تو بیاموزم؟ گفت: نه. امام علیه السّلام دست از زمین برداشت و خانه مانند اول شد.(2)

روایت7.

بصائر الدرجات: ابو بصیر از حضرت صادق علیه السّلام نقل کرد که فرمود: سلیمان دارای اسم اکبر خدا بود هر وقت خدا را به آن اسم می خواند، هر چه می خواست به او داده می­شد و اگر دعا می کرد، جواب او را می داد. اگر سلیمان حالا می بود به ما احتیاج داشت.(3)

روایت8.

رجال کشی: عمار ساباطی گفت: به حضرت صادق علیه السّلام عرض کردم: فدایت شوم! مایلم به من اسم اعظم را بیاموزی. فرمود: تو طاقت آن را نداری. وقتی من زیاد اصرار کردم، فرمود: همان جا باش! آن گاه از جای حرکت کرد و داخل خانه شد و بعد از مدت کمی مرا صدا زد که داخل شو! من داخل شدم. فرمود: این چیست؟ عرض کردم: فدایت شوم! برایم توضیح دهید. گفت: امام علیه السّلام دست بر روی زمین گذاشت؛ دیدم خانه به دورم می چرخد. چنان ناراحت شدم که نزدیک بود از بین بروم. امام علیه السّلام خندید. عرض کردم: فدایت شوم! کافی است، دیگر نمی خواهم.(4)

ص: 27


1- . بصائر الدرجات: 57
2- . بصائر الدرجات: 57
3- . بصائر الدرجات: 57
4- . رجال کشی: 164
«9»

ختص، الإختصاص مُحَمَّدُ بْنُ (1) عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ أَبَانٍ الْأَحْمَرِ قَالَ قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام یَا أَبَانُ کَیْفَ یُنْکِرُ النَّاسُ قَوْلَ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ لَمَّا قَالَ لَوْ شِئْتُ لَرَفَعْتُ رِجْلِی هَذِهِ فَضَرَبْتُ بِهَا صَدْرَ ابْنِ أَبِی سُفْیَانَ بِالشَّامِ فَنَکَسْتُهُ عَنْ سَرِیرِهِ وَ لَا یُنْکِرُونَ تَنَاوُلَ آصَفَ وَصِیِّ سُلَیْمَانَ عَرْشَ بِلْقِیسَ وَ إِتْیَانَهُ سُلَیْمَانَ بِهِ قَبْلَ أَنْ یَرْتَدَّ إِلَیْهِ طَرْفُهُ أَ لَیْسَ نَبِیُّنَا صلی الله علیه و آله أَفْضَلَ الْأَنْبِیَاءِ وَ وَصِیُّهُ أَفْضَلَ الْأَوْصِیَاءِ أَ فَلَا جَعَلُوهُ کَوَصِیِّ سُلَیْمَانَ حَکَمَ اللَّهُ بَیْنَنَا وَ بَیْنَ مَنْ جَحَدَ حَقَّنَا وَ أَنْکَرَ فَضْلَنَا (2).

«10»

کِتَابُ الْمُحْتَضَرِ، لِلْحَسَنِ بْنِ سُلَیْمَانَ نَقْلًا مِنْ کِتَابِ السَّیِّدِ حَسَنِ بْنِ کَبْشٍ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْمُفِیدِ رَفَعَهُ إِلَی سَلْمَانَ الْفَارِسِیِّ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام یَا سَلْمَانُ الْوَیْلُ کُلُّ الْوَیْلِ لِمَنْ لَا یَعْرِفُنَا حَقَّ مَعْرِفَتِنَا وَ أَنْکَرَ فَضْلَنَا یَا سَلْمَانُ أَیُّمَا أَفْضَلُ مُحَمَّدٌ صلی الله علیه و آله أَمْ سُلَیْمَانُ بْنُ دَاوُدَ قَالَ سَلْمَانُ بَلْ مُحَمَّدٌ صلی الله علیه و آله قَالَ یَا سَلْمَانُ فَهَذَا آصَفُ بْنُ بَرْخِیَا قَدَرَ أَنْ یَحْمِلَ عَرْشَ بِلْقِیسَ مِنْ فَارِسَ فِی طَرْفَةِ عَیْنٍ وَ عِنْدَهُ عِلْمٌ مِنَ الْکِتَابِ وَ لَا أَفْعَلُ أَضْعَافَ ذَلِکَ وَ عِنْدِی عِلْمُ أَلْفِ کِتَابٍ أَنْزَلَ اللَّهُ عَلَی شَیْثِ بْنِ آدَمَ عَلَیْهِمَا السَّلَامُ خَمْسِینَ صَحِیفَةً وَ عَلَی إِدْرِیسَ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله ثَلَاثِینَ صَحِیفَةً وَ عَلَی إِبْرَاهِیمَ الْخَلِیلِ علیه السلام عِشْرِینَ صَحِیفَةً وَ التَّوْرَاةِ وَ الْإِنْجِیلِ وَ الزَّبُورِ وَ الْفُرْقَانِ فَقُلْتُ صَدَقْتَ یَا سَیِّدِی فَقَالَ علیه السلام اعْلَمْ یَا سَلْمَانُ أَنَّ الشَّاکَّ فِی أَمْرِنَا وَ عُلُومِنَا کَالْمُمْتَرِی (3) فِی مَعْرِفَتِنَا وَ حُقُوقِنَا وَ قَدْ فَرَضَ وَلَایَتَنَا فِی کِتَابِهِ فِی غَیْرِ مَوْضِعٍ وَ بَیَّنَ فِیهِ مَا وَجَبَ الْعَمَلُ بِهِ وَ هُوَ غَیْرُ مَکْشُوفٍ (4).

ص: 28


1- أی محمّد بن علیّ بن بابویه.
2- الاختصاص: 212 و 213.
3- أی کالشاک فی معرفتنا.
4- المحتضر.

روایت9.

اختصاص: ابان احمر گفت: حضرت صادق علیه السّلام فرمود: ابان! چگونه مردم قبول نمی کنند فرمایش حضرت امیرالمؤمنین علیه السّلام را که فرمود: «اگر بخواهم همین پایم را بلند می کنم و بر سینه معاویه که در شام است می زنم و او را از تخت به زیر می اندازم» اما قبول دارند که آصف وصی سلیمان تخت بلقیس را قبل از یک چشم به هم زدن برای سلیمان آورد؟ مگر پیامبر ما بهترین پیامبران نیست و وصی او برترین اوصیاء؟ آیا او را مانند وصی سلیمان هم قرار نمی­دهند؟ خداوند حکم کند بین ما و بین کسی که منکر حق ما است و مقام ما را ندیده گرفته است.(1)

روایت10.

کتاب محتضر حسن بن سلیمان به نقل از کتاب سید حسن بن کبش با اسناد خود از شیخ مفید از سلمان نقل می کند که امیرالمؤمنین علیه السّلام فرمود: سلمان! افسوس بسیار افسوس برای کسی که ما را درست نشناخته و منکر مقام ما است. فرمود: سلمان! آیا سلیمان برتر است یا حضرت محمّد صلّی اللَّه علیه و آله؟ سلمان جواب داد: حضرت محمّد صلّی اللَّه علیه و آله. فرمود: سلمان! آصف بن برخیا توانست تخت بلقیس را در یک چشم به هم زدن از فارس بیاورد، با این که او دارای مقداری از علم کتاب بود. آیا من نمی توانم چند برابر او انجام دهم، با این که در نزد من علم هزار کتاب است؟ خداوند بر شیث پسر آدم پنجاه صحیفه نازل کرد و بر ادریس سی صحیفه و بر ابراهیم خلیل بیست صحیفه و تورات و انجیل و زبور و فرقان را. عرض کردم: صحیح می فرمایید مولای من! فرمود: سلمان! بدان کسی که در امر ما و علوممان مشکوک باشد، مانند کسی است که در معرفت و حقوق ما شک داشته باشد، با این که خداوند ولایت ما را در چند جا از کتاب خود واجب نموده و توضیح داده که چه چیزها واجب است انجام دهند و این پوشیده نیست.(2)

ص: 28


1- . اختصاص: 212 - 213
2- . محتضر ...

باب 13 أنهم یقدرون علی إحیاء الموتی و إبراء الأکمه و الأبرص و جمیع معجزات الأنبیاء علیهم السلام

الأخبار

«1»

یر، بصائر الدرجات أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ عَبْدِ الْعَزِیزِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْفُضَیْلِ عَنِ الثُّمَالِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ علیهما السلام قَالَ: قُلْتُ لَهُ أَسْأَلُکَ جُعِلْتُ فِدَاکَ عَنْ ثَلَاثِ خِصَالٍ أَنْفِی عَنِّی فِیهِ (1) التَّقِیَّةَ قَالَ فَقَالَ ذَلِکَ لَکَ قُلْتُ أَسْأَلُکَ عَنْ فُلَانٍ وَ فُلَانٍ قَالَ فَعَلَیْهِمَا لَعْنَةُ اللَّهِ بِلَعَنَاتِهِ کُلِّهَا مَاتَا وَ اللَّهِ وَ هُمَا کَافِرَانِ مُشْرِکَانِ (2) بِاللَّهِ الْعَظِیمِ ثُمَّ قُلْتُ- الْأَئِمَّةُ یُحْیُونَ الْمَوْتَی وَ یُبْرِءُونَ الْأَکْمَهَ وَ الْأَبْرَصَ وَ یَمْشُونَ عَلَی الْمَاءِ قَالَ مَا أَعْطَی اللَّهُ نَبِیّاً شَیْئاً قَطُّ إِلَّا وَ قَدْ أَعْطَاهُ مُحَمَّداً صلی الله علیه و آله وَ أَعْطَاهُ مَا لَمْ یَکُنْ عِنْدَهُمْ قُلْتُ وَ کُلُّ مَا کَانَ عِنْدَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقَدْ أَعْطَاهُ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام قَالَ نَعَمْ ثُمَّ الْحَسَنَ وَ الْحُسَیْنَ ثُمَّ مِنْ بَعْدُ کُلَّ إِمَامٍ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ مَعَ الزِّیَادَةِ الَّتِی تَحْدُثُ فِی کُلِّ سَنَةٍ وَ فِی کُلِّ شَهْرٍ إِی وَ اللَّهِ (3) فِی کُلِّ سَاعَةٍ (4).

«2»

یج، الخرائج و الجرائح الصَّفَّارُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ بَرِیرَةَ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ عَبْدِ الْعَزِیزِ عَنْ أَبَانٍ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام قَالَ: قُلْتُ لَهُ مَا فَضْلُنَا عَلَی مَنْ خَالَفَنَا فَوَ اللَّهِ إِنِّی لَأَرَی الرَّجُلَ مِنْهُمْ أَرْخَی بَالًا وَ أَنْعَمَ عَیْشاً وَ أَحْسَنَ حَالًا وَ أَطْمَعَ فِی الْجَنَّةِ

ص: 29


1- فی نسخة: فیها التقیة.
2- فی المصدر: و هما کافران مشرکان.
3- فی المصدر: ثم قال: ای و اللّه.
4- بصائر الدرجات: 76.

باب سیزدهم : ائمه علیهم السّلام قادر به زنده کردن مرده و شفای کور و پیس هستند و آنها دارای تمام معجزات انبیاء هستند

روایات

روایت1.

بصائر الدرجات: ثمالی از حضرت زین العابدین علیه السّلام نقل کرد که گفتم: آقا! از شما سه مطلب می پرسم. مایلم در این موارد تقیه نفرمایید. فرمود: بسیار خوب. گفتم: درباره فلانی و فلانی می­پرسم. فرمود: بر آن دو باد لعنت خدا، تمام لعنت هایش! قسم به خدای بزرگ که هر دو با کفر و شرک از دنیا رفتند. بعد عرض کردم: آیا ائمه علیهم السّلام مرده زنده می کنند و کور و پیس را شفا می­دهند و بر روی آب راه می­روند؟ فرمود: هر چه خدا به هر پیغمبری داده، به حضرت محمّد صلّی اللَّه علیه و آله نیز داده، ولی به پیامبر اکرم چیزهایی داده که به آنها نداده است. عرض کردم: هر چه به پیامبر اکرم داده، به حضرت امیرالمؤمنین علیه السّلام نیز داده است؟ فرمود: آری، بعد به امام حسن و امام حسین علیهما السّلام. سپس به هر امامی پس از دیگری تا روز قیامت، با اضافه ای که در هر سال و هر ماه پیش می آید، بلکه به خدا قسم در هر ساعت.(1)

روایت2.

خرائج و جرائح: ابا بصیر از حضرت صادق علیه السّلام نقل کرد که از آن جناب پرسیدم: فضل و برتری ما بر مخالفین چیست؟ به خدا قسم من می بینم بعضی از مخالفین ما آسوده خاطرتر و دارای زندگی بهتر و حال نیکوتری هستند و طمعشان برای ورود بهشت از ما بیشتر است.

ص: 29


1- . بصائر الدرجات: 76

قَالَ فَسَکَتَ عَنِّی حَتَّی کُنَّا بِالْأَبْطَحِ مِنْ مَکَّةَ وَ رَأَیْنَا النَّاسَ یَضِجُّونَ (1) إِلَی اللَّهِ قَالَ مَا أَکْثَرَ الضَّجِیجَ وَ الْعَجِیجَ وَ أَقَلَّ الْحَجِیجَ وَ الَّذِی بَعَثَ بِالنُّبُوَّةِ مُحَمَّداً وَ عَجَّلَ بِرُوحِهِ إِلَی الْجَنَّةِ مَا یَتَقَبَّلُ اللَّهُ إِلَّا مِنْکَ وَ مِنْ أَصْحَابِکَ خَاصَّةً قَالَ ثُمَّ مَسَحَ یَدَهُ عَلَی وَجْهِی فَنَظَرْتُ فَإِذَا أَکْثَرُ النَّاسِ خَنَازِیرُ وَ حَمِیرٌ وَ قِرَدَةٌ إِلَّا رَجُلٌ بَعْدَ رَجُلٍ (2).

«3»

یج، الخرائج و الجرائح الصَّفَّارُ عَنْ أَبِی سُلَیْمَانَ دَاوُدَ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِیسَی عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام أَنَا مَوْلَاکَ وَ مِنْ شِیعَتِکَ ضَعِیفٌ ضَرِیرٌ اضْمَنْ لِیَ الْجَنَّةَ قَالَ أَ وَ لَا أَعْطَیْتُکَ عَلَامَةَ الْأَئِمَّةِ قُلْتُ وَ مَا عَلَیْکَ أَنْ تَجْمَعَهَا لِی قَالَ وَ تُحِبُّ ذَلِکَ قُلْتُ کَیْفَ لَا أُحِبُّ فَمَا زَادَ أَنْ مَسَحَ عَلَی بَصَرِی فَأَبْصَرْتُ جَمِیعَ مَا فِی السَّقِیفَةِ الَّتِی کَانَ فِیهَا جَالِساً قَالَ یَا أَبَا مُحَمَّدٍ هَذَا بَصَرُکَ فَانْظُرْ مَا تَرَی بِعَیْنِکَ قَالَ فَوَ اللَّهِ مَا أَبْصَرْتُ إِلَّا کَلْباً وَ خِنْزِیراً وَ قِرْداً قُلْتُ مَا هَذَا الْخَلْقُ الْمَمْسُوخُ قَالَ هَذَا الَّذِی تَرَی هَذَا السَّوَادُ الْأَعْظَمُ وَ لَوْ کُشِفَ الْغِطَاءُ لِلنَّاسِ مَا نَظَرَ الشِّیعَةُ إِلَی مَنْ خَالَفَهُمْ إِلَّا فِی هَذِهِ الصُّورَةِ ثُمَّ قَالَ یَا أَبَا مُحَمَّدٍ إِنْ أَحْبَبْتَ تَرَکْتُکَ عَلَی حَالِکَ هَکَذَا وَ حِسَابُکَ عَلَی اللَّهِ وَ إِنْ أَحْبَبْتَ ضَمِنْتُ لَکَ عَلَی اللَّهِ الْجَنَّةَ وَ رَدَدْتُکَ عَلَی حَالِکَ الْأَوَّلِ قُلْتُ لَا حَاجَةَ لِی إِلَی النَّظَرِ إِلَی هَذَا الْخَلْقِ الْمَنْکُوسِ رُدَّنِی فَمَا لِلْجَنَّةِ عِوَضٌ فَمَسَحَ یَدَهُ عَلَی عَیْنَیَّ فَرَجَعْتُ کَمَا کُنْتُ (3).

«4»

قب، المناقب لابن شهرآشوب سَلْمَانُ شَلَقَانُ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ إِنَّ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ کَانَتْ لَهُ خُئُولَةٌ فِی بَنِی مَخْزُومٍ وَ إِنَّ شَابّاً مِنْهُمْ أَتَاهُ فَقَالَ یَا خَالِ إِنَّ أَخِی وَ تِرْبِی (4) مَاتَ وَ قَدْ حَزِنْتُ عَلَیْهِ حُزْناً شَدِیداً فَقَالَ لَهُ تَشْتَهِی أَنْ تَرَاهُ قَالَ نَعَمْ

ص: 30


1- فی نسخة: یصیحون إلی اللّه.
2- الخرائج و الجرائح:.
3- الخرائج و الجرائح:.
4- الترب: القرین و النظیر، عربا أترابا ای امثالا و اقرانا.

ابو بصیر گفت: امام علیه السّلام جوابی به من نداد تا رسیدم به ابطح مکه. در آنجا مشاهده کردیم که ضجه و ناله به سوی خدا برداشته اند. امام علیه السّلام فرمود: چقدر ناله و فریاد زیاد است و حاجی کم! فرمود: قسم به آن خدایی که محمّد را به نبوت برانگیخت و او را به سوی بهشت برد، خداوند قبول نخواهد کرد مگر فقط از تو و یارانت. ابو بصیر گفت: در این موقع دست بر چشم من مالید و نگاه کردم؛ اکثر مردم به صورت خوک و خر و میمون بودند و تک تک انسان دیده می­شد.(1)

روایت3.

خرائج و جرائح: ابو بصیر گفت: به حضرت باقر علیه السّلام عرض کردم: من غلام و شیعه شما و مردی ضعیف و نابینایم، بهشت را برایم ضمانت کن. فرمود: نمی خواهی علامت ائمه را برایت توضیح دهم؟ عرض کردم: ممکن نیست جمع بین هر دو برایم بنمایید؟ فرمود: مایل نیستی که آن را توضیح دهم؟ عرض کردم: چرا مایل نباشم؟! در این موقع دست بر چشم من مالید و هر چه در خانه­ای که در آن نشسته بود، به چشم خود مشاهده کردم. فرمود: ای ابا محمّد! اینک چشم تو بینا شد، دقت کن که با چشم خود چه می بینی. ابو بصیر گفت: به خدا قسم هر چه تماشا کردم، جز سگ و خوک و میمون ندیدم. عرض کردم: مولای من! این خلق مسخ شده چیستند؟ فرمود: آنچه می بینی تشکیل دهنده اجتماع هستند. اگر پرده از روی چشم مردم برداشته شود، شیعیان مخالفین خود را نخواهند دید، مگر به همین صورت. بعد فرمود: اگر مایلی تو را به همین حالت باقی گذارم و حساب تو با خدا است و اگر می خواهی بهشت را برایت ضمانت کنم باید به صورت اول برگردی. عرض کردم: آقا! علاقه ای به دیدن این مردم شکل برگشته ندارم، مرا به حال اول برگردان! چیزی را نمی توان با بهشت معاوضه کرد. پس دست بر روی چشمم کشید و به حالت اول برگشتم.(2)

روایت4.

مناقب آل ابی طالب: سلمان شلقان گفت: از حضرت صادق علیه السّلام شنیدم که می فرمود: امیرالمؤمنین علیه السّلام در قبیله بنی مخزوم دایی هایی داشت. یکی از جوانان آنها خدمت علی علیه السّلام رسید و گفت: دایی جان! برادر و رفیقی داشتم که از دنیا رفته و خیلی از مردن او ناراحت و اندوهگین شده ام. فرمود: مایلی او را مشاهده کنی؟ عرض کرد: آری.

ص: 30


1- . خرائج و جرائح [در کتاب بحار شماره صفحات ذکر نشده است. مترجم]
2- . خرائج و جرائح

قَالَ فَأَرِنِی قَبْرَهُ فَخَرَجَ وَ تَقَنَّعَ بِرِدَاءِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله الْمُسْتَجَابِ فَلَمَّا انْتَهَی إِلَی الْقَبْرِ تَکَلَّمَ بِشَفَتَیْهِ ثُمَّ رَکَضَهُ بِرِجْلِهِ فَخَرَجَ مِنْ قَبْرِهِ وَ هُوَ یَقُولُ ومیکا بِلِسَانِ الْفُرْسِ فَقَالَ لَهُ عَلِیٌّ علیه السلام أَ لَمْ تَمُتْ وَ أَنْتَ رَجُلٌ مِنَ الْعَرَبِ فَقَالَ بَلَی وَ لَکِنَّا مِتْنَا عَلَی سُنَّةِ فُلَانٍ وَ فُلَانٍ فَانْقَلَبَتْ أَلْسِنَتُنَا (1).

فائدة

قال الشیخ المفید فی کتاب المسائل فأما ظهور المعجزات علی الأئمة و الأعلام فإنه من الممکن الذی لیس بواجب عقلا و لا یمتنع قیاسا و قد جاءت بکونه منهم علیهم السلام الأخبار علی التظاهر و الانتشار فقطعت علیه من جهة السمع و صحیح الآثار و معی فی هذا الباب جمهور أهل الإمامة و بنو نوبخت تخالف فیه و تأباه.

و کثیر من المنتمین إلی الإمامیة یوجبونه عقلا کما یوجبونه للأنبیاء علیهم السلام و المعتزلة بأسرها علی خلافنا جمیعا فیه سوی ابن الإخشید و من تبعه فإنهم یذهبون فیه إلی الجواز و أصحاب الحدیث کافة تجوزه لکل صالح من أهل التقی و الإیمان.

ثم قال القول فی ظهور المعجزات علی المعصومین من الخاصة و السفراء و الأبواب.

و أقول

إن ذلک جائز لا یمنع منه عقل و لا سنة و لا کتاب و هو مذهب جماعة من مشایخ الإمامیة و إلیه یذهب ابن الإخشید من المعتزلة و أصحاب الحدیث فی الصالحین الأبرار و بنو نوبخت من الإمامیة یمتنعون من ذلک و یوافقون المعتزلة فی الخلاف علینا فیه و یجامعهم علی ذلک الزیدیة و الخوارج المارقة من الإسلام انتهی کلامه رفع الله مقامه.

و لعل مراده رحمه الله بالمعصوم هنا غیر المعنی المصطلح و الحق أن المعجزات الجاریة علی أیدی غیر الأئمة علیهم السلام من أصحابهم و نوابهم إنما هی معجزاتهم علیهم السلام تظهر علی أیدی أولئک السفراء لبیان صدقهم و کلامه رحمه الله أیضا لا یأبی عن ذلک و مذهب النوبختیة هنا فی غایة السخافة و الغرابة.

ص: 31


1- مناقب آل أبی طالب 2: 164.

فرمود: قبر او را به من نشان ده. امام علیه السّلام ردای پیامبر صلّی الله علیه و آله به نام «مستجاب» را بر خود پیچید و از خانه خارج شد. همین که به قبر رسید، لب­هایش به سخنانی حرکت کرد. بعد با پای مبارک خود بر زمین زد. آن جوان در حالی که به زبان فارسی می گفت «ومیکا» از قبر خارج شد. امام علی علیه السّلام به او فرمود: مگر تو وقتی مردی، عرب زبان نبودی؟! عرض کرد: چرا، ولی با سنت و روش فلانی و فلانی از دنیا رفتم و به همین جهت زبانم برگشت.(1)

توضیح

شیخ مفید در کتاب «مسائل» نوشته است: ظهور معجزات از ائمه علیهم السّلام و بزرگان امکان دارد و از نظر عقل نه لازم است و نه ممتنع، و اخبار زیادی از ائمه علیهم السّلام در این مورد رسیده که شک و تردیدی به جای نمی گذارد و من به آن قطع دارم. به اضافه این که جمهور امامیه نیز بر این مطلب اعتقاد دارند. فقط بنی نوبخت مخالف هستند و انکار می نمایند و بسیاری از کسانی که به امامیه نسبت دارند، ظهور معجزه را از امام واجب می دانند، چنان چه در مورد انبیاء لازم می دانند، اما تمام معتزلیان با ما مخالفند، به جز «ابن اخشید» و پیروانش. آنها ظهور معجزه را جایز می دانند، اما اصحاب حدیث و اخباریان همه معجزه را برای هر فرد صالح از پرهیزکاران و مؤمنین جایز می دانند. سپس می نویسد: سخن درباره ظهور معجزه از معصومان از امامیه و سفراء و نواب.

مؤلف

این مطلب نیز جایز است و عقل و کتاب و سنت مانع آن نیست و این نظر گروهی از بزرگان شیعه است. ابن اخشید از معتزلیان نیز همین عقیده را دارد، اخباری ها درباره مردمان صالح و پاک هم جایز می دانند. اما بنی نوبخت از امامیه، این مطلب را جایز نمی دانند و در مورد مخالفت با ما امامیه در این باره، موافق معتزلیان هستند. زیدی ها و خوارج منحرف از اسلام نیز با آنها موافق هستند .

(پایان کلام شیخ مفید) شاید منظور مرحوم مفید از معصوم در اینجا، غیر از معنای مصطلح باشد و واقع مطلب این است که درباره ظهور معجزه از غیر ائمه علیهم السّلام، مثل اصحاب و نواب آنها باید گفت که معجزه از ائمه علیهم السّلام است که به دست سفیران جاری می شود تا گواه صدق ایشان باشد. گفتار شیخ مفید هم با این توضیح مخالف نبود، اما نظر نوبختی ها در این مورد بسیار بعید و بیجا است .

ص: 31


1- . مناقب آل ابی طالب 2 : 164

باب 14 أنهم علیهم السلام سخّر لهم السحاب و یسّر لهم الأسباب

الأخبار

«1»

ختص، الإختصاص ابْنُ عِیسَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَمَّنْ حَدَّثَهُ عَنِ الْقَصِیرِ قَالَ: ابْتَدَأَنِی أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام فَقَالَ أَمَا إِنَّ ذَا الْقَرْنَیْنِ قَدْ خُیِّرَ السَّحَابَتَیْنِ فَاخْتَارَ الذَّلُولَ وَ ذَخَرَ لِصَاحِبِکُمُ الصَّعْبَ فَقُلْتُ وَ مَا الصَّعْبُ فَقَالَ مَا کَانَ مِنْ سَحَابٍ فِیهِ رَعْدٌ وَ صَاعِقَةٌ وَ بَرْقٌ فَصَاحِبُکُمْ یَرْکَبُهُ أَمَا إِنَّهُ سَیَرْکَبُ السَّحَابَ وَ یَرْقَی فِی الْأَسْبَابِ أَسْبَابِ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرَضِینَ السَّبْعِ خَمْسٌ عَوَامِرُ وَ ثِنْتَانِ خَرَابٌ (1).

ختص، الإختصاص ابن عیسی عن ابن سنان عن القماط و أبی سلام الحناط عن سورة بن کلیب عن أبی جعفر علیه السلام مثله (2).

«2»

ختص، الإختصاص ابْنُ عِیسَی عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِیسَی عَنْ سَمَاعَةَ أَوْ غَیْرِهِ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: إِنَّ عَلِیّاً علیه السلام مَلَکَ مَا فَوْقَ الْأَرْضِ وَ مَا تَحْتَهَا فَعُرِضَتْ لَهُ سَحَابَتَانِ إِحْدَاهُمَا الصَّعْبَةُ وَ الْأُخْرَی الذَّلُولُ وَ کَانَ فِی الصَّعْبَةِ مُلْکُ مَا تَحْتَ الْأَرْضِ وَ فِی الذَّلُولِ مُلْکُ مَا فَوْقَ الْأَرْضِ فَاخْتَارَ الصَّعْبَةَ عَلَی الذَّلُولِ فَدَارَتْ بِهِ سَبْعُ أَرَضِینَ فَوَجَدَ ثَلَاثاً خَرَاباً وَ أَرْبَعَةً عَوَامِرَ (3).

«3»

ختص، الإختصاص إِبْرَاهِیمُ بْنُ هَاشِمٍ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِیسَی عَنِ الْخَزَّازِ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ أَوْ غَیْرِهِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: إِنَّ عَلِیّاً علیه السلام حِینَ خُیِّرَ مُلْکَ مَا فَوْقَ الْأَرْضِ وَ مَا تَحْتَهَا عُرِضَتْ لَهُ سَحَابَتَانِ إِلَی آخِرِ الْخَبَرِ (4).

«4»

ختص، الإختصاص الْمُعَلَّی عَنْ سُلَیْمَانَ بْنِ سَمَاعَةَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ سَمَاعَةَ بْنِ

ص: 32


1- الاختصاص: 199.
2- الاختصاص: 199.
3- الاختصاص: 199.
4- الاختصاص: 327.

باب چهاردهم : ابرها در اختیار ائمه علیهم السّلام است و اسباب برای آنها آماده است

روایات

روایت1.

اختصاص: قصیر گفت: حضرت باقر علیه السّلام به من ابتداء فرمود: در اختیار ذوالقرنین دو نوع ابر قرار دادند، او ابر نرم را اختیار کرد و برای امام شما ابر سخت را گذاشت. عرض کردم: ابر سخت چیست؟ فرمود: ابری که در آن رعد و برق و صاعقه است که امام شما سوار آن می شود، اما او به زودی سوار ابرها می شود و بر اسباب تسلط خواهد یافت، اسباب آسمان ها و زمین های هفتگانه که پنج زمین آن آباد است و دو زمین خراب.(1)

اختصاص: سورة بن کلیب از امام باقر علیه السّلام همین روایت را نقل کرده است.(2)

روایت2.

اختصاص: ابو بصیر از حضرت باقر علیه السّلام نقل کرد که فرمود: حضرت علی مالک روی زمین و زیر زمین بود و دو ابر برایش آشکار شد، یکی سخت و دیگری نرم. در ابر سخت ملک زیر زمین و در ابر نرم ملک بالای زمین بود. علی علیه السّلام ابر سخت را انتخاب کرد. آن ابر علی علیه السّلام را در هفت زمین گردانید، سه زمین را خراب و چهار زمین را آباد یافت.(3)

روایت3.

اختصاص: ابو بصیر یا شخص دیگری از حضرت باقر علیه السّلام نقل کرد که فرمود: وقتی علی علیه السّلام بین اختیار ملک روی زمین و زیر آن مخیر شد، دو ابر برای او آشکار شد... تا آخر خبر.(4)

روایت4.

اختصاص: سماعة

ص: 32


1- . اختصاص: 199
2- . اختصاص: 199
3- . اختصاص: 199
4- . اختصاص: 327

مِهْرَانَ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَأَرْعَدَتِ السَّمَاءُ وَ أَبْرَقَتْ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ عَلَیْهِ السَّلَامُ أَمَا إِنَّهُ مَا کَانَ مِنْ هَذَا الرَّعْدِ وَ مِنْ هَذَا الْبَرْقِ فَإِنَّهُ مِنْ أَمْرِ صَاحِبِکُمْ قُلْتُ مَنْ صَاحِبُنَا قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام (1).

«5»

أَقُولُ قَالَ الشَّیْخُ حَسَنُ بْنُ سُلَیْمَانَ رَحِمَهُ اللَّهُ فِی کِتَابِ الْمُحْتَضَرِ، رَوَی (2) بَعْضُ عُلَمَاءِ الْإِمَامِیَّةِ فِی کِتَابِ مَنْهَجِ التَّحْقِیقِ إِلَی سَوَاءِ الطَّرِیقِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ سَلْمَانَ الْفَارِسِیِّ قَالَ: کُنْتُ أَنَا وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ علیهما السلام وَ مُحَمَّدُ بْنُ الْحَنَفِیَّةِ وَ مُحَمَّدُ بْنُ أَبِی بَکْرٍ وَ عَمَّارُ بْنُ یَاسِرٍ وَ الْمِقْدَادُ بْنُ الْأَسْوَدِ الْکِنْدِیُّ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُمْ فَقَالَ لَهُ ابْنُهُ الْحَسَنُ علیه السلام یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ إِنَّ سُلَیْمَانَ بْنَ دَاوُدَ علیه السلام سَأَلَ رَبَّهُ مُلْکاً لَا یَنْبَغِی لِأَحَدٍ مِنْ بَعْدِهِ فَأَعْطَاهُ ذَلِکَ فَهَلْ مَلَکْتَ مِمَّا مَلَکَ (3) سُلَیْمَانُ بْنُ دَاوُدَ شَیْئاً فَقَالَ علیه السلام وَ الَّذِی فَلَقَ الْحَبَّةَ وَ بَرَأَ النَّسَمَةَ إِنَّ سُلَیْمَانَ بْنَ دَاوُدَ سَأَلَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ الْمُلْکَ فَأَعْطَاهُ وَ إِنَّ أَبَاکَ مَلَکَ مَا لَمْ یَمْلِکْهُ بَعْدَ جَدِّکَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَحَدٌ قَبْلَهُ وَ لَا یَمْلِکُهُ أَحَدٌ بَعْدَهُ فَقَالَ الْحَسَنُ (4) نُرِیدُ تُرِینَا مِمَّا فَضَّلَکَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِهِ مِنَ الْکَرَامَةِ فَقَالَ علیه السلام أَفْعَلُ إِنْ شَاءَ اللَّهُ فَقَامَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام وَ تَوَضَّأَ وَ صَلَّی رَکْعَتَیْنِ وَ دَعَا اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ بِدَعَوَاتٍ لَمْ نَفْهَمْهَا ثُمَّ أَوْمَأَ بِیَدِهِ إِلَی جِهَةِ الْمَغْرِبِ فَمَا کَانَ بِأَسْرَعَ مِنْ أَنْ جَاءَتْ سَحَابَةٌ فَوَقَفَتْ عَلَی الدَّارِ وَ إِلَی جَانِبِهَا سَحَابَةٌ أُخْرَی فَقَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام أَیَّتُهَا السَّحَابَةُ اهْبِطِی بِإِذْنِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَهَبَطَتْ وَ هِیَ تَقُولُ أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّهِ وَ أَنَّکَ خَلِیفَتُهُ (5) وَ وَصِیُّهُ مَنْ شَکَّ فِیکَ فَقَدْ هَلَکَ وَ مَنْ تَمَسَّکَ بِکَ سَلَکَ سَبِیلَ النَّجَاةِ قَالَ- ثُمَّ انْبَسَطَتِ السَّحَابَةُ إِلَی الْأَرْضِ حَتَّی کَأَنَّهَا بِسَاطٌ مَوْضُوعٌ فَقَالَ أَمِیرُ

ص: 33


1- الاختصاص: 327.
2- هذا حدیث مرسل مرویّ عن کتاب مجهول منفرد به و فیه غرابة شدیدة.
3- فی المصدر: ما ملک.
4- فی المصدر: فقال له الحسن.
5- فی المصدر: و انک خلیفة اللّه.

بن مهران گفت: خدمت حضرت صادق علیه السّلام بودم. صدای رعد در آسمان بلند شد و برقی زد. آن جناب فرمود: آنچه از رعد و برق در این ابر مشاهده کردید، از دستور امام شما است. عرض کردم: منظورتان کیست؟ فرمود: امیرالمؤمنین علیه السّلام.(1)

روایت5.

مؤلف: شیخ حسن بن سلیمان در کتاب محتضر می نویسد که بعضی از علمای شیعه، در کتاب «منهج التحقیق إلی سواء الطریق» به اسناد خود از سلمان فارسی نقل کرده اند(2)

که گفت: من با حسن و حسین علیهما السّلام و محمّد بن حنفیه و محمّد بن ابی بکر و عمار یاسر و مقداد بن اسود کندی رضی الله عنهم بودم. پسرش امام حسن علیه السّلام گفت: یا امیرالمؤمنین! سلیمان بن داود از خدا سلطنتی را خواست که شایسته احدی بعد از او نباشد، و خداوند به او عطا کرد. آیا شما از قدرت سلیمان چیزی داری؟ فرمود: قسم به آن کسی که دانه را شکافت و انسان را آفرید، سلیمان بن داود از خدا درخواست سلطنت کرد و به او عنایت نمود، ولی پدرت قدرتی دارد که احدی پس از جدّت پیامبر، نه از پیشینیان و نه آنهایی که خواهند آمد، دارای چنین قدرتی نبوده و نخواهند بود. امام حسن گفت: مایلیم از فضل و مقام خود که خداوند عنایت کرده به ما نشان دهی. فرمود: ان شاء اللَّه انجام می دهم. امیرالمؤمنین علیه السّلام از جای حرکت کرد، وضو گرفت، دو رکعت نماز خواند و مقداری دعا کرد که ما نفهمیدیم. سپس با دست به طرف مغرب اشاره کرد. طولی نکشید که ابری آمد و بر روی خانه قرار گرفت و در طرف دیگر خانه ابری دیگر وجود داشت. امیرالمؤمنین فرمود: ای ابر! با اجازه خدا پایین بیا! ابر پایین آمد، در حالی که می گفت: «اشهد انّ لا اله الّا اللَّه و انّ محمّدا رسول اللَّه و انک خلیفته و وصیه. تو جانشین پیامبر و وصی او هستی و هر کس که در این مورد شک کند، هلاک می شود و هر که چنگ به دامن تو زند، به راه نجات است.» گفت: آن گاه ابر بر زمین گسترده شد، به طوری که به صورت سفره ای گسترده می نمود. امیرالمؤمنین علیه السّلام فرمود:

ص: 33


1- . اختصاص: 327
2- . این خبر مرسل است و از کتاب مجهولی روایت شده که فقط آن این خبر را ذکر نموده و در خبر غرابت شدیدی وجود دارد.

الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام اجْلِسُوا عَلَی الْغَمَامَةِ فَجَلَسْنَا وَ أَخَذْنَا مَوَاضِعَنَا فَأَشَارَ إِلَی السَّحَابَةِ الْأُخْرَی فَهَبَطَتْ وَ هِیَ تَقُولُ کَمَقَالَةِ الْأُولَی وَ جَلَسَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام عَلَیْهَا مُفْرَدَةً (1) ثُمَّ تَکَلَّمَ بِکَلَامٍ وَ أَشَارَ إِلَیْهَا بِالْمَسِیرِ نَحْوَ الْمَغْرِبِ وَ إِذَا بِالرِّیحِ قَدْ دَخَلَتْ تَحْتَ السَّحَابَتَیْنِ فَرَفَعَتْهُمَا رَفْعاً رَفِیقاً فَتَأَمَّلْتُ نَحْوَ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام وَ إِذَا بِهِ عَلَی کُرْسِیٍّ وَ النُّورُ یَسْطَعُ مِنْ وَجْهِهِ یَکَادُ یَخْطَفُ الْأَبْصَارَ فَقَالَ الْحَسَنُ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ إِنَّ سُلَیْمَانَ بْنَ دَاوُدَ کَانَ مُطَاعاً بِخَاتَمِهِ وَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ بِمَا ذَا یُطَاعُ فَقَالَ علیه السلام أَنَا عَیْنُ اللَّهِ فِی أَرْضِهِ أَنَا لِسَانُ اللَّهِ النَّاطِقُ فِی خَلْقِهِ أَنَا نُورُ اللَّهِ الَّذِی لَا یُطْفَأُ أَنَا بَابُ اللَّهِ الَّذِی یُؤْتَی مِنْهُ وَ حُجَّتُهُ عَلَی عِبَادِهِ ثُمَّ قَالَ أَ تُحِبُّونَ أَنْ أُرِیَکُمْ خَاتَمَ سُلَیْمَانَ بْنِ دَاوُدَ قُلْنَا نَعَمْ فَأَدْخَلَ یَدَهُ إِلَی جَیْبِهِ فَأَخْرَجَ خَاتَماً مِنْ ذَهَبٍ فَصُّهُ مِنْ یَاقُوتَةٍ حَمْرَاءَ عَلَیْهِ مَکْتُوبٌ مُحَمَّدٌ وَ عَلِیٌّ قَالَ سَلْمَانُ فَتَعَجَّبْنَا مِنْ ذَلِکَ فَقَالَ مِنْ أَیِّ شَیْ ءٍ تَعْجَبُونَ وَ مَا الْعَجَبُ مِنْ مِثْلِی أَنَا أُرِیکُمُ الْیَوْمَ مَا لَمْ تَرَوْهُ أَبَداً (2) فَقَالَ الْحَسَنُ أُرِیدُ تُرِینِی (3) یَأْجُوجَ وَ مَأْجُوجَ وَ السَّدَّ الَّذِی بَیْنَنَا وَ بَیْنَهُمْ فَسَارَتِ الرِّیحُ تَحْتَ السَّحَابَةِ (4) فَسَمِعْنَا لَهَا دَوِیّاً کَدَوِیِّ الرَّعْدِ وَ عَلَتْ فِی الْهَوَاءِ وَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام یَقْدُمُنَا حَتَّی انْتَهَیْنَا إِلَی جَبَلٍ شَامِخٍ فِی الْعُلُوِّ وَ إِذَا شَجَرَةٌ جَافَّةٌ قَدْ تَسَاقَطَتْ أَوْرَاقُهَا وَ جَفَّتْ أَغْصَانُهَا فَقَالَ الْحَسَنُ مَا بَالُ هَذِهِ الشَّجَرَةِ قَدْ یَبِسَتْ فَقَالَ علیه السلام سَلْهَا فَإِنَّهَا تُجِیبُکَ فَقَالَ الْحَسَنُ أَیَّتُهَا الشَّجَرَةُ مَا بَالُکِ قَدْ حَدَثَ بِکِ مَا نَرَاهُ مِنَ الْجَفَافِ فَلَمْ تُجِبْهُ فَقَالَ

ص: 34


1- فی المصدر: فجلس أمیر المؤمنین علیه السّلام علیها منفردة.
2- فی المصدر: ما لا ترون ابدا.
3- فی المصدر: أرید أن ترینی.
4- فی المصدر: فسارت السحابة فوق الریح.

روی ابر بنشینید! نشستیم و هر کدام جای خود را گرفتیم.حضرت به ابر دیگر اشاره کرد. آن ابر نیز پایین آمد و همان سخنان اوّلی را گفت. امیرالمؤمنین علیه السّلام تنها بر روی آن نشست و سخنی گفت و اشاره کرد که به طرف مغرب برود. ناگهان بادی وزید و زیر دو ابر زد و به آهستگی آنها را بلند کرد. من به امیرالمؤمنین علیه السّلام توجه کردم و دیدم روی تختی نشسته و نور از صورتش می درخشد، به طوری که چشم را خیره می کند. امام حسن گفت: یا امیرالمؤمنین! سلیمان بن داود به وسیله انگشتر خود اطاعت می شد، امیر المؤمنین با چه وسیله اطاعت می شود؟ فرمود: عین اللَّه در زمین و زبان گویای خدا در میان مردمم، من نور خاموش نشدنی خدایم، من درب به سوی خدایم و حجت او بر مردم. سپس فرمود: مایلید انگشتر سلیمان را به شما نشان دهم؟ گفتیم: آری. دست خود را در گریبان برد و انگشتری از نقره و از یاقوت قرمز بیرون آورد که بر آن نوشته بود «محمّد و علی.» سلمان گفت: ما از این مطلب در شگفت شدیم. فرمود: از چه تعجب می کنید؟ از مثل من تعجب نیست. من امروز چیزی را به شما نشان می دهم که تاکنون ندیده اید. امام حسن علیه السّلام عرض کرد: مایلم یاجوج و مأجوج و سدّی که بین ما و آنها است را نشانمان دهی. باد که در زیر ابر بود، به حرکت در آمد و صدایی مانند رعد شنیدیم و در هوا بالا رفت. امیرالمؤمنین علیه السّلام جلو ما بود تا به کوه بسیار بلندی رسیدیم. ناگاه درخت خشکی را دیدیم که برگ هایش ریخته بود و شاخه هایش خشک بود. امام حسن گفت: چرا این درخت خشک شده؟ فرمود: از او بپرس او به تو جواب خواهد داد. امام حسن گفت: ای درخت! تو را چه شده که چنین خشک شده ای؟ جواب نداد. امیرالمؤمنین علیه السّلام فرمود:

ص: 34

أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام بِحَقِّی عَلَیْکِ إِلَّا مَا أَجَبْتِیهِ (1) قَالَ الرَّاوِی وَ اللَّهِ لَقَدْ سَمِعْتُهَا وَ هِیَ تَقُولُ لَبَّیْکَ لَبَّیْکَ یَا وَصِیَّ رَسُولِ اللَّهِ وَ خَلِیفَتَهُ ثُمَّ قَالَتْ یَا أَبَا مُحَمَّدٍ إِنَّ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام کَانَ یَجِیئُنِی فِی کُلِّ لَیْلَةٍ وَقْتَ السَّحَرِ وَ یُصَلِّی عِنْدِی رَکْعَتَیْنِ وَ یُکْثِرُ مِنَ التَّسْبِیحِ فَإِذَا فَرَغَ مِنْ دُعَائِهِ جَاءَتْهُ غَمَامَةٌ بَیْضَاءُ یُنْفَخُ مِنْهَا رِیحُ الْمِسْکِ وَ عَلَیْهَا کُرْسِیٌّ فَیَجْلِسُ فَتَسِیرُ بِهِ (2) وَ کُنْتُ أَعِیشُ بِبَرَکَتِهِ فَانْقَطَعَ عَنِّی مُنْذُ أَرْبَعِینَ یَوْماً فَهَذَا سَبَبُ مَا تَرَاهُ مِنِّی فَقَامَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام وَ صَلَّی رَکْعَتَیْنِ وَ مَسَحَ بِکَفِّهِ عَلَیْهَا فَاخْضَرَّتْ وَ عَادَتْ إِلَی حَالِهَا وَ أَمَرَ الرِّیحَ (3) فَسَارَتْ بِنَا وَ إِذَا نَحْنُ بِمَلَکٍ یَدُهُ فِی الْمَغْرِبِ وَ الْأُخْرَی بِالْمَشْرِقِ (4) فَلَمَّا نَظَرَ الْمَلَکُ إِلَی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام قَالَ أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ أَرْسَلَهُ بِالْهُدی وَ دِینِ الْحَقِّ لِیُظْهِرَهُ عَلَی الدِّینِ کُلِّهِ وَ لَوْ کَرِهَ الْمُشْرِکُونَ وَ أَشْهَدُ أَنَّکَ وَصِیُّهُ وَ خَلِیفَتُهُ حَقّاً وَ صِدْقاً فَقُلْنَا یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ مَنْ هَذَا الَّذِی یَدُهُ فِی الْمَغْرِبِ وَ الْأُخْرَی بِالْمَشْرِقِ (5) فَقَالَ علیه السلام هَذَا الْمَلَکُ الَّذِی وَکَّلَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِظُلْمَةِ اللَّیْلِ وَ النَّهَارِ لَا یَزُولُ (6) إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ وَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ جَعَلَ أَمْرَ الدُّنْیَا إِلَیَّ وَ إِنَّ أَعْمَالَ الْخَلْقِ تُعْرَضُ فِی کُلِّ یَوْمٍ عَلَیَّ ثُمَّ تُرْفَعُ إِلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ ثُمَّ سِرْنَا حَتَّی وَقَفْنَا عَلَی سَدِّ یَأْجُوجَ وَ مَأْجُوجَ فَقَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ لِلرِّیحِ اهْبِطِی بِنَا مِمَّا یَلِی هَذَا الْجَبَلَ وَ أَشَارَ بِیَدِهِ إِلَی جَبَلٍ شَامِخٍ فِی الْعُلُوِّ وَ هُوَ جَبَلُ الْخَضِرِ علیه السلام فَنَظَرْنَا إِلَی السَّدِّ وَ إِذَا ارْتِفَاعُهُ مَدُّ الْبَصَرِ وَ هُوَ أَسْوَدُ

ص: 35


1- فی المصدر: ما أجبته.
2- فی المصدر: فیجلس علیه و تسیر به.
3- فی المصدر: ثم أمر به.
4- فی المصدر: و اخری فی المشرق.
5- فی المصدر: و اخری فی المشرق.
6- فی المصدر: و کله اللّه عزّ و جلّ باللیل و النهار فلا یزول.

تو را به حق خود سوگند می دهم جواب او را بده! راوی گفت: به خدا قسم شنیدم که درخت می گفت «لبیک لبیک ای وصی پیامبر و جانشین او!» سپس گفت: ای ابا محمد! امیرالمؤمنین هر شب پیش من می آمد و هنگام سحر و دو رکعت نماز می خواند و خدا را زیاد تسبیح می کرد. وقتی از دعا فارغ می شد، ابری سفید می آمد که از آن بوی مشک می وزید و بر روی آن تختی قرار داشت بر آن می نشست. علی علیه السّلام را می برد و من به برکت آن جناب زندگی می کردم. چهل روز است که او از من جدا شده و این مطلب موجب خشکی من شده است. امیرالمؤمنین از جای حرکت کرد و دو رکعت نماز خواند و دست بر آن مالید. درخت سبز شد و به صورت اول برگشت. آن گاه به باد دستور داد و ما را به حرکت درآورد. ناگاه ملکی را دیدیم که دستش در مغرب و دست دیگرش در مشرق بود. همین که آن ملک امیرالمؤمنین را دید گفت: گواهی می دهم به لا اله الا اللَّه وحده لا شریک له و محمّد عبده و رسوله، خداوند او را برای هدایت و دین حق فرستاده تا دینش را بر تمام ادیان پیروز نماید، گرچه مشرکان نپسندند و گواهی می دهم که تو وصی و خلیفه واقعی او هستی. گفتیم: یا امیرالمؤمنین! این کیست که یک دستش در مغرب و دیگری در مشرق است؟ فرمود: این فرشته ای است که مأمور تاریکی شب و روز است پیوسته تا روز قیامت و خداوند امر دنیا را به من سپرده است. اعمال مردم هر روز بر من عرضه می شود بعد به جانب خدا بالا برده می شود. بعد رفتیم تا به سدّ یأجوج و مأجوج رسیدیم. امیرالمؤمنین علیه السّلام به باد فرمود: ما را پایین این کوه پایین بیاور! پس با دست اشاره به کوهی بسیار بلند کرد و آن کوه خضر علیه السّلام بود. سدّ را دیدیم به اندازه یک چشم انداز بلند بود و سیاه رنگ،

ص: 35

کَقِطْعَةِ لَیْلٍ دَامِسٍ (1) یَخْرُجُ مِنْ أَرْجَائِهِ الدُّخَانُ فَقَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام یَا أَبَا مُحَمَّدٍ أَنَا صَاحِبُ هَذَا الْأَمْرِ عَلَی هَؤُلَاءِ الْعَبِیدِ قَالَ سَلْمَانُ فَرَأَیْتُ أَصْنَافاً ثَلَاثَةً طُولُ أَحَدِهِمْ (2) مِائَةٌ وَ عِشْرُونَ ذِرَاعاً وَ الثَّانِی طُولُ کُلِّ وَاحِدٍ سَبْعُونَ (3) ذِرَاعاً وَ الثَّالِثُ یَفْرُشُ أَحَدَ أُذُنَیْهِ تَحْتَهُ وَ الْأُخْرَی یَلْتَحِفُ بِهِ ثُمَّ إِنَّ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام أَمَرَ الرِّیحَ فَسَارَتْ بِنَا إِلَی جَبَلِ قَافٍ فَانْتَهَیْتُ (4) إِلَیْهِ وَ إِذَا هُوَ مِنْ زُمُرُّدَةٍ خَضْرَاءَ وَ عَلَیْهَا (5) مَلَکٌ عَلَی صُورَةِ النَّسْرِ فَلَمَّا نَظَرَ إِلَی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام قَالَ الْمَلَکُ السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا وَصِیَّ رَسُولِ اللَّهِ وَ خَلِیفَتَهُ أَ تَأْذَنُ لِی فِی الْکَلَامِ فَرَدَّ عَلَیْهِ السَّلَامَ وَ قَالَ لَهُ إِنْ شِئْتَ تَکَلَّمْ وَ إِنْ شِئْتَ أَخْبَرْتُکَ عَمَّا تَسْأَلُنِی عَنْهُ فَقَالَ الْمَلَکُ بَلْ تَقُولُ أَنْتَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ قَالَ تُرِیدُ أَنْ آذَنَ لَکَ أَنْ تَزُورَ الْخَضِرَ علیه السلام قَالَ نَعَمْ فَقَالَ علیه السلام قَدْ أَذِنْتُ لَکَ فَأَسْرَعَ الْمَلَکُ بَعْدَ أَنْ قَالَ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ ثُمَّ تَمَشَّیْنَا (6) عَلَی الْجَبَلِ هُنَیْئَةً فَإِذَا بِالْمَلَکِ قَدْ عَادَ إِلَی مَکَانِهِ بَعْدَ زِیَارَةِ الْخَضِرِ علیه السلام فَقَالَ سَلْمَانُ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ رَأَیْتُ الْمَلَکَ مَا زَارَ الْخَضِرَ إِلَّا حِینَ أَخَذَ إِذْنَکَ فَقَالَ علیه السلام وَ الَّذِی (7) رَفَعَ السَّمَاءَ بِغَیْرِ عَمَدٍ لَوْ أَنَّ أَحَدَهُمْ رَامَ أَنْ یَزُولَ مِنْ مَکَانِهِ بِقَدْرِ نَفَسٍ وَاحِدٍ لَمَا زَالَ حَتَّی آذَنَ لَهُ وَ کَذَلِکَ یَصِیرُ حَالُ وَلَدِیَ الْحَسَنِ وَ بَعْدَهُ

ص: 36


1- أی شدید السواد، و الارجاء: النواحی.
2- فی المصدر: اصناما ثلاثة طول احدها.
3- فی المصدر: طوله أحد و سبعون، و الثالث مثله و لکنه یفرش احدی اذنیه.
4- فی المصدر: فانتهینا.
5- فی نسخة: من زمردة خضرة و علیه.
6- فی المصدر: ثم مشینا.
7- فی المصدر: ما زار حتّی اخذ الاذن فقال: یا سلمان و الذی.

همچون شبی خیلی تاریک و از اطراف آن دود بیرون می آمد. امیرالمؤمنین علیه السّلام فرمود: ای ابا محمّد! من صاحب این امر بر این بندگان هستم. سلمان گفت: من سه دسته را دیدم که طول قامت هر کدام از آنها صد و بیست ذراع بود و دسته دوم هفتاد ذراع و دسته سوم یک گوش خود را زیر خود فرش می کرد و گوش دیگر را روکش و لحاف خود قرار می داد. سپس امیرالمؤمنین علیه السّلام به باد دستور داد به جانب کوه قاف حرکت کند. به آنجا که رسیدیم، دیدیم کوه از زمرد سبز است و بر روی آن فرشته ای است به صورت عقاب. همین که فرشته امیرالمؤمنین علیه السّلام را دید، گفت: السّلام علیک یا وصیّ رسول اللَّه و خلیفته. اجازه می دهی من حرف بزنم؟ امام علیه السّلام جواب سلامش را داد و فرمود: اگر مایلی صحبت کن. در صورتی که بخواهی به تو می گویم که می خواهی چه سؤالی از من بکنی. فرشته گفت: تو بفرما یا امیرالمؤمنین! فرمود: می خواهی به تو اجازه دهم که به دیدن خضر علیه السّلام بروی. گفت: درست است. فرمود: به تو اجازه دادم. فرشته بعد از اینکه گفت «بسم اللَّه الرحمن الرحیم»، با سرعت حرکت کرد. سپس روی کوه مقداری راه رفتیم. چیزی نگذشت که فرشته بعد از زیارت خضر علیه السّلام به مکان خود برگشت. سلمان گفت: ای امیرالمؤمنین! گمان می کنم این فرشته خضر را زیارت نکرده بود تا شما به او اجازه ندادی. فرمود: قسم به آن خدایی که آسمان را بدون ستون برافراشته، اگر یکی از آنها تصمیم داشته باشد به قدر یک نفس کشیدن از جای خود تغییر محل دهد، تا من اجازه ندهم نخواهد رفت. حالِ پسرم حسن نیز چنین خواهد شد و بعد از او

ص: 36

الْحُسَیْنُ وَ تِسْعَةٌ (1) مِنْ وُلْدِ الْحُسَیْنِ تَاسِعُهُمْ قَائِمُهُمْ فَقُلْنَا مَا اسْمُ الْمَلَکِ الْمُوَکَّلِ بِقَافٍ فَقَالَ علیه السلام تَرْجَائِیلُ (2) فَقُلْنَا یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ کَیْفَ تَأْتِی کُلَّ لَیْلَةٍ إِلَی هَذَا الْمَوْضِعِ وَ تَعُودُ فَقَالَ کَمَا أَتَیْتُ بِکُمْ وَ الَّذِی فَلَقَ الْحَبَّةَ وَ بَرَأَ النَّسَمَةَ إِنِّی لَأَمْلِکُ مِنْ مَلَکُوتِ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ مَا لَوْ عَلِمْتُمْ بِبَعْضِهِ لَمَا احْتَمَلَهُ جَنَانُکُمْ إِنَّ اسْمَ اللَّهِ الْأَعْظَمَ عَلَی اثْنَیْنِ وَ سَبْعِینَ حَرْفاً وَ کَانَ عِنْدَ آصَفَ بْنِ بَرْخِیَا حَرْفٌ وَاحِدٌ فَتَکَلَّمَ بِهِ فَخَسَفَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ الْأَرْضَ مَا بَیْنَهُ وَ بَیْنَ عَرْشِ بِلْقِیسَ حَتَّی تَنَاوَلَ السَّرِیرَ ثُمَّ عَادَتِ الْأَرْضُ کَمَا کَانَتْ أَسْرَعَ مِنْ طَرْفِ النَّظَرِ (3) وَ عِنْدَنَا نَحْنُ وَ اللَّهِ اثْنَانِ وَ سَبْعُونَ حَرْفاً وَ حَرْفٌ وَاحِدٌ عِنْدَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ اسْتَأْثَرَ بِهِ (4) فِی عِلْمِ الْغَیْبِ وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ عَرَفَنَا مَنْ عَرَفَنَا وَ أَنْکَرَنَا مَنْ أَنْکَرَنَا ثُمَّ قَامَ علیه السلام وَ قُمْنَا فَإِذَا نَحْنُ بِشَابٍّ فِی الْجَبَلِ یُصَلِّی بَیْنَ قَبْرَیْنِ فَقُلْنَا یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ مَنْ هَذَا الشَّابُّ فَقَالَ علیه السلام صَالِحٌ النَّبِیُّ فَقَالَ علیه السلام وَ هَذَانِ الْقَبْرَانِ لِأُمِّهِ وَ أَبِیهِ وَ إِنَّهُ یَعْبُدُ اللَّهَ بَیْنَهُمَا فَلَمَّا نَظَرَ إِلَیْهِ صَالِحٌ لَمْ یَتَمَالَکْ نَفْسَهُ حَتَّی بَکَی وَ أَوْمَأَ بِیَدِهِ إِلَی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام ثُمَّ أَعَادَهَا إِلَی صَدْرِهِ وَ هُوَ یَبْکِی فَوَقَفَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام عِنْدَهُ حَتَّی فَرَغَ مِنْ صَلَاتِهِ فَقُلْنَا لَهُ مَا بُکَاؤُکَ قَالَ صَالِحٌ إِنَّ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام کَانَ یَمُرُّ بِی عِنْدَ کُلِّ غَدَاةٍ فَیَجْلِسُ فَتَزْدَادُ عِبَادَتِی بِنَظَرِی إِلَیْهِ فَقُطِعَ ذَلِکَ (5) مُذْ عَشَرَةِ أَیَّامٍ فَأَقْلَقَنِی ذَلِکَ فَتَعَجَّبْنَا مِنْ ذَلِکَ فَقَالَ علیه السلام تُرِیدُونَ أَنْ أُرِیَکُمْ سُلَیْمَانَ بْنَ دَاوُدَ قُلْنَا نَعَمْ فَقَامَ وَ نَحْنُ مَعَهُ حَتَّی دَخَلَ بُسْتَاناً مَا رَأَیْنَا أَحْسَنَ مِنْهُ وَ فِیهِ مِنْ جَمِیعِ الْفَوَاکِهِ وَ الْأَعْنَابِ وَ أَنْهَارُهُ

ص: 37


1- فی المصدر: ولدی الحسن بعدی ثمّ الحسین بعده ثمّ تسعة.
2- فی المصدر: برجائیل.
3- فی المصدر: من طرفة عین.
4- فی المصدر: و حرف واحد استأثر اللّه.
5- فی المصدر: فانقطع عنی مدة عشرة أیّام.

حسین و نه نفر از اولاد حسین که نهمی آنها قائم ایشان است. عرض کردیم: اسم فرشته ای که مأمور قاف است چیست؟ فرمود: ترجائیل.(1)

گفتیم: یا امیرالمؤمنین! شما هر شب چگونه به اینجا می آیی و برمی گردی؟ فرمود: همین طور که شما را آوردم. قسم به آن کسی که دانه را شکافت و انسان را آفرید، من از ملکوت آسمان ها و زمین آن قدر در اختیارم هست که اگر شما مقداری از آن مطلع شوید، تاب تحملش را ندارید. اسم اعظم خدا هفتاد و دو حرف است. در نزد آصف بن برخیا یک حرف بود و همان یک حرف را به زبان آورد و خداوند فاصله بین او و تخت بلقیس را فرو برد، به طوری که تخت را برداشت. بعد زمین سریع تر از یک چشم به هم زدن به صورت اولی برگشت. به خداوند سوگند در نزد ما هفتاد و دو حرف است. یک حرف دیگر هست که خداوند به خود اختصاص داده و در علم غیب است. و لا حول و لا قوة الّا باللَّه العلی العظیم. هر که ما را شناخت، شناخت و هر که منکر ما شد، منکر شد. سپس از جای حرکت کرد و ما هم حرکت کردیم. ناگاه جوانی را دیدیم که بین دو قبر مشغول نماز خواندن است. گفتیم: یا امیرالمؤمنین! این جوان کیست؟ فرمود: صالح پیامبر است. فرمود: این دو قبر متعلق به مادر و پدر اوست و او خدا را بین این دو قبر پرستش می کند. همین که چشم صالح به علی علیه السّلام افتاد، از گریه نتوانست خودداری کند و با دست به امیرالمؤمنین علیه السّلام اشاره کرد. سپس در حال گریه، دست خود را به طرف سینه اش برگرداند. امیرالمؤمنین علیه السّلام جلوی او ایستاد تا از نماز فارغ شد. گفتیم: چرا گریه کردی؟ صالح گفت: امیرالمؤمنین علیه السّلام هر روز صبح می آمد و می نشست و عبادت من با تماشای رخسار ایشان افزایش می یافت. مدت ده روز است که این دیدار من قطع شده و به همین جهت ناراحت شده ام. ما از این جریان تعجب کردیم. امیرالمؤمنین علیه السّلام فرمود: مایلید به شما سلیمان بن داود را نشان بدهم؟ گفتیم: آری. از جای حرکت کرد و ما در خدمت آن جناب بودیم تا وارد بستانی شدیم که نیکوتر از آن ندیده بودیم. در آن باغ انواع میوه ها و انگور و نهرهای

ص: 37


1- . در مصدر «برجائیل» آمده است.

تَجْرِی وَ الْأَطْیَارُ یَتَجَاوَبْنَ (1) عَلَی الْأَشْجَارِ فَحِینَ رَأَتْهُ (2) الْأَطْیَارُ أَتَتْ تُرَفْرِفُ حَوْلَهُ حَتَّی تَوَسَّطْنَا الْبُسْتَانَ وَ إِذَا سَرِیرٌ عَلَیْهِ شَابٌّ مُلْقًی عَلَی ظَهْرِهِ وَاضِعٌ یَدَهُ عَلَی صَدْرِهِ فَأَخْرَجَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام الْخَاتَمَ مِنْ جَیْبِهِ وَ جَعَلَهُ فِی إِصْبَعِ سُلَیْمَانَ بْنِ دَاوُدَ فَنَهَضَ قَائِماً وَ قَالَ السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ وَ وَصِیَّ رَسُولِ رَبِّ الْعَالَمِینَ أَنْتَ وَ اللَّهِ الصِّدِّیقُ الْأَکْبَرُ وَ الْفَارُوقُ الْأَعْظَمُ قَدْ أَفْلَحَ مَنْ تَمَسَّکَ بِکَ وَ قَدْ خَابَ وَ خَسِرَ مَنْ تَخَلَّفَ عَنْکَ وَ إِنِّی سَأَلْتُ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ بِکُمْ أَهْلَ الْبَیْتِ فَأُعْطِیتُ ذَلِکَ الْمُلْکَ قَالَ سَلْمَانُ فَلَمَّا سَمِعْنَا (3) کَلَامَ سُلَیْمَانَ بْنِ دَاوُدَ لَمْ أَتَمَالَکْ نَفْسِی حَتَّی وَقَعْتُ عَلَی أَقْدَامِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام أُقَبِّلُهَا وَ حَمِدْتُ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَی جَزِیلِ عَطَائِهِ بِهِدَایَتِهِ إِلَی وَلَایَةِ أَهْلِ الْبَیْتِ الَّذِینَ أَذْهَبَ اللَّهُ عَنْهُمُ الرِّجْسَ وَ طَهَّرَهُمْ تَطْهِیراً وَ فَعَلَ (4) أَصْحَابِی کَمَا فَعَلْتُ ثُمَّ سَأَلْتُ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ مَا وَرَاءَ قَافٍ قَالَ علیه السلام وَرَاءَهُ مَا لَا یَصِلُ إِلَیْکُمْ عِلْمُهُ فَقُلْنَا تَعْلَمُ (5) ذَلِکَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ فَقَالَ علیه السلام عِلْمِی بِمَا وَرَاءَهُ کَعِلْمِی بِحَالِ هَذِهِ الدُّنْیَا وَ مَا فِیهَا وَ إِنِّی الْحَفِیظُ الشَّهِیدُ عَلَیْهَا بَعْدَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ کَذَلِکَ الْأَوْصِیَاءُ مِنْ وُلْدِی بَعْدِی ثُمَّ قَالَ علیه السلام إِنِّی لَأَعْرَفُ بِطُرُقِ السَّمَاوَاتِ مِنْ طُرُقِ الْأَرْضِ نَحْنُ الِاسْمُ الْمَخْزُونُ الْمَکْنُونُ نَحْنُ الْأَسْمَاءُ الْحُسْنَی الَّتِی إِذَا سُئِلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِهَا أَجَابَ نَحْنُ الْأَسْمَاءُ الْمَکْتُوبَةُ عَلَی الْعَرْشِ وَ لِأَجْلِنَا خَلَقَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ السَّمَاءَ (6) وَ الْأَرْضَ وَ الْعَرْشَ وَ الْکُرْسِیَّ وَ الْجَنَّةَ وَ النَّارَ وَ مِنَّا تَعَلَّمَتِ الْمَلَائِکَةُ التَّسْبِیحَ وَ التَّقْدِیسَ وَ التَّوْحِیدَ

ص: 38


1- فی المصدر: تجری فیه الأنهار و تتجاوب الاطیار.
2- فی المصدر: فلما رأته.
3- فی المصدر: فلما سمعت. و فیه: فلم املک نفسی ان وقعت.
4- فی المصدر: ففعل و فیه: ثم سألنا.
5- فی المصدر: أتعلم.
6- فی المصدر: السماوات.

جاری وجود داشت و پرندگان روی درخت ها به نغمه سرایی مشغول بودند. همین که پرنده ها آن جناب را مشاهده کردند، آمدند و اطراف ایشان پر زدند تا بالاخره به وسط باغ رسیدیم. ناگهان تختی را دیدیم که بر آن جوانی به پشت خوابیده و دست خود را روی سینه اش گذاشته بود. امیرالمؤمنین علیه السّلام انگشتر را از گریبان خارج نمود و آن را در انگشت سلیمان کرد. او از جای حرکت کرد و ایستاد و گفت: السّلام علیک یا امیرالمؤمنین و وصی پیامبر خدا! به خدا قسم تو صدیق اکبر و فاروق اعظمی. هر که چنگ به دامن تو زد رستگار شد و هر که از تو کناره گرفت، ناامید و زیانکار گردید. من از خداوند به حق شما اهل بیت درخواست نمودم و خداوند این قدرت را به من داد. سلمان گفت: من سخن سلیمان بن داود را که شنیدم نتوانستم خود را نگه دارم و خود را بر روی پاهای امیرالمؤمنین علیه السّلام انداختم و شروع به بوسه نمودم و خدای را سپاسگزاری کردم بر این نعمت بزرگی که نصیب من نموده به هدایت یافتن به ولایت اهل بیت که خداوند آنها را از آلودگی پاک و پاکیزه نموده. بقیه دوستان من نیز کار مرا انجام دادند. بعد من از امیرالمؤمنین علیه السّلام پرسیدم: پشت قاف چیست؟ فرمود: پشت قاف چیزهایی است که علم شما به آن نمی رسد. عرض کردیم: شما اطلاع دارید؟ فرمود: علم من نسبت به پشت قاف، مانند اطلاع من است از این دنیا و آنچه در آن است. من نگهبان و گواه بر آن هستم پس از پیامبر همچنین اوصیای بعد از من از فرزندانم. سپس فرمود: من به راه های آسمان ها آشناتر از راه های زمین هستم؛ ما اسم مخزون مکنون هستیم؛ ما اسماء حسنی هستیم که وقتی خدا را به آن اسم ها بخوانند، جواب خواهد داد؛ ما اسم های نوشته شده بر عرش هستیم؛ به واسطه ما خدا آسمان ها و زمین و عرش و کرسی و بهشت و جهنم را آفرید و ملائکه تسبیح و تقدیس و توحید

ص: 38

وَ التَّهْلِیلَ وَ التَّکْبِیرَ وَ نَحْنُ الْکَلِمَاتُ الَّتِی تَلَقَّاهَا آدَمُ مِنْ رَبِّهِ فَتابَ عَلَیْهِ ثُمَّ قَالَ أَ تُرِیدُونَ أَنْ أُرِیَکُمْ عَجَباً قُلْنَا نَعَمْ قَالَ غُضُّوا أَعْیُنَکُمْ فَفَعَلْنَا ثُمَّ قَالَ افْتَحُوهَا فَفَتَحْنَاهَا فَإِذَا نَحْنُ بِمَدِینَةٍ مَا رَأَیْنَا أَکْبَرَ مِنْهَا الْأَسْوَاقُ فِیهَا قَائِمَةٌ (1) وَ فِیهَا أُنَاسٌ مَا رَأَیْنَا أَعْظَمَ مِنْ خَلْقِهِمْ عَلَی طُولِ النَّخْلِ قُلْنَا یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ مَنْ هَؤُلَاءِ قَالَ بَقِیَّةُ قَوْمِ عَادٍ کُفَّارٌ لَا یُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ أَحْبَبْتُ أَنْ أُرِیَکُمْ إِیَّاهُمْ وَ هَذِهِ الْمَدِینَةَ وَ أَهْلَهَا أُرِیدُ أَنْ أُهْلِکَهُمْ وَ هُمْ لَا یَشْعُرُونَ قُلْنَا یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ تُهْلِکُهُمْ (2) بِغَیْرِ حُجَّةٍ قَالَ لَا بَلْ بِحُجَّةٍ عَلَیْهِمْ فَدَنَا (3) مِنْهُمْ وَ تَرَاءَی لَهُمْ فَهَمُّوا أَنْ یَقْتُلُوهُ وَ نَحْنُ نَرَاهُمْ وَ هُمْ یَرَوْنَ (4) ثُمَّ تَبَاعَدَ عَنْهُمْ وَ دَنَا مِنَّا وَ مَسَحَ بِیَدِهِ عَلَی صُدُورِنَا وَ أَبْدَانِنَا وَ تَکَلَّمَ بِکَلِمَاتٍ لَمْ نَفْهَمْهَا وَ عَادَ إِلَیْهِمْ ثَانِیَةً حَتَّی صَارَ بِإِزَائِهِمْ وَ صَعِقَ فِیهِمْ صَعْقَهً قَالَ سَلْمَانُ- لَقَدْ ظَنَنَّا أَنَّ الْأَرْضَ قَدِ انْقَلَبَتْ وَ السَّمَاءَ قَدْ سَقَطَتْ وَ أَنَّ الصَّوَاعِقَ مِنْ فِیهِ قَدْ خَرَجَتْ فَلَمْ یَبْقَ مِنْهُمْ (5) فِی تِلْکَ السَّاعَةِ أَحَدٌ قُلْنَا (6) یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ مَا صَنَعَ اللَّهُ بِهِمْ قَالَ هَلَکُوا وَ صَارُوا کُلُّهُمْ إِلَی النَّارِ قُلْنَا هَذَا مُعْجِزٌ مَا رَأَیْنَا وَ لَا سَمِعْنَا بِمِثْلِهِ فَقَالَ علیه السلام أَ تُرِیدُونَ أَنْ أُرِیَکُمْ أَعْجَبَ مِنْ ذَلِکَ فَقُلْنَا لَا نُطِیقُ بِأَسْرِنَا عَلَی احْتِمَالِ شَیْ ءٍ آخَرَ (7) فَعَلَی مَنْ لَا یَتَوَالاکَ وَ (لَا) یُؤْمِنُ بِفَضْلِکَ وَ عَظِیمِ قَدْرِکَ عَلَی اللَّهِ (8)

ص: 39


1- فی المصدر: فاذا نحن فی مدینة. و فیه: فیها اسواق قائمة.
2- فی المصدر: أ تهلکهم.
3- فی المصدر: ثم دنا.
4- فی المصدر: و هم لا یروننا.
5- فی المصدر: قد انقلبت بنا و السماء قد سقطت علینا و ظننا أن الصواعق قد خرجت من فیه فأهلکوا و لم یبق منهم.
6- فی المصدر: فقلنا.
7- فی المصدر: لا نطیق احتمال شی ء آخر.
8- فی المصدر: عند اللّه.

و تهلیل و تکبیر را از ما آموختند؛ ما همان کلماتی هستیم که آدم از خدا دریافت کرد و خداوند توبه اش را پذیرفت. سپس فرمود: می خواهید چیز شگفت انگیزی را به شما نشان دهم؟ گفتیم: بله. فرمود: چشم خود را ببندید! همین کار را کردیم. فرمود: باز کنید! پس باز کردیم؛ ناگاه خود را در شهری دیدیم که از آن بزرگ تر ندیده بودیم. بازارها در آن بر پا بود و در آنجا مردمی بودند که بزرگ تر از آنها ندیده بودیم، با قدی به طول درخت خرما. گفتیم: یا امیرالمؤمنین! اینها کیانند؟ فرمود: باقیمانده قوم عاد هستند که کافرند و ایمان به خدای عزیز نیاورده اند. خواستم آنها را به شما نشان دهم. این شهر و اهل آن را می خواهم هلاک کنم، در حالی که اطلاع ندارند. عرض کردیم: بدون دلیل آنها را می کشی؟ فرمود: نه، با دلیل. بعد نزدیک ایشان رفت و خود را بایشان نشان داد. پس قصد کشتن آن جناب را کردند. ما آنها را می بینیم و آنها ما را نمی بینند. سپس از آنها فاصله گرفت و به ما نزدیک شد و با دست بر روی سینه و بدن های ما کشید و سخنانی فرمود که ما نفهمیدیم. باز برای مرتبه دوم به طرف آنها رفت تا مقابل ایشان رسید و فریادی کشید. سلمان گفت که خیال کردیم زمین زیر و رو شد و آسمان فرو ریخت و تمام صاعقه ها از دهان ایشان خارج شد و در آن لحظه، یک نفر از آنها باقی نماند. عرض کردم: یا امیرالمؤمنین! خدا با آنها چه کرد؟ فرمود: هلاک شدند و به طرف آتش جهنم رهسپار گردیدند. عرض کردیم: این معجزه ای است که مانند آن را ندیده و نشنیده ایم. فرمود: می­خواهید عجیب تر از ایشان را به شما نشان دهم؟ عرض کردیم: دیگر هیچ کدام طاقت تحمل بیشتر از این را نداریم. لعنت خدا و لعنت لعنت کنندگان و ملائکه و تمام مردم تا روز قیامت بر کسی باد که تو را دوست ندارد و به فضل و جلال عظیم تو در نزد خدا ایمان نیاورده.

ص: 39

عَزَّ وَ جَلَّ لَعْنَةُ اللَّهِ وَ لَعْنَةُ اللَّاعِنِینَ وَ الْمَلَائِکَةِ (1) وَ الْخَلْقِ أَجْمَعِینَ إِلَی یَوْمِ الدِّینِ ثُمَّ سَأَلْنَا (2) الرُّجُوعَ إِلَی أَوْطَانِنَا فَقَالَ أَفْعَلُ ذَلِکَ إِنْ شَاءَ اللَّهُ فَأَشَارَ (3) إِلَی السَّحَابَتَیْنِ فَدَنَتَا مِنَّا فَقَالَ علیه السلام خُذُوا مَوَاضِعَکُمْ فَجَلَسْنَا عَلَی سَحَابَةٍ (4) وَ جَلَسَ علیه السلام عَلَی الْأُخْرَی وَ أَمَرَ الرِّیحَ فَحَمَلَتْنَا حَتَّی صِرْنَا فِی الْجَوِّ وَ رَأَیْنَا الْأَرْضَ کَالدِّرْهَمِ ثُمَّ حَطَّتْنَا فِی دَارِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فِی أَقَلَّ مِنْ طَرْفِ النَّظَرِ (5) وَ کَانَ وُصُولُنَا إِلَی الْمَدِینَةِ وَقْتَ الظُّهْرِ وَ الْمُؤَذِّنُ یُؤَذِّنُ وَ کَانَ خُرُوجُنَا مِنْهَا وَقْتَ عَلَتِ الشَّمْسُ (6) فَقُلْنَا بِاللَّهِ الْعَجَبُ کُنَّا فِی جَبَلِ قَافٍ مَسِیرَةَ خَمْسِ سِنِینَ وَ عُدْنَا فِی خَمْسِ سَاعَاتٍ مِنَ النَّهَارِ (7) فَقَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام لَوْ أَنَّنِی أَرَدْتُ أَنْ أَجُوبَ (8) الدُّنْیَا بِأَسْرِهَا وَ السَّمَاوَاتِ السَّبْعَ وَ أَرْجِعَ فِی أَقَلَّ مِنَ الطَّرْفِ لَفَعَلْتُ بِمَا عِنْدِی (9) مِنِ اسْمِ اللَّهِ الْأَعْظَمِ فَقُلْنَا یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ أَنْتَ وَ اللَّهِ الْآیَةُ الْعُظْمَی وَ الْمُعْجِزُ الْبَاهِرُ بَعْدَ أَخِیکَ وَ ابْنِ عَمِّکَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله (10).

أقول: هذا خبر غریب لم نره فی الأصول التی عندنا و لا نردّها و نردّ علمها إلیهم علیهم السلام.

ص: 40


1- فی المصدر: من الملائکة.
2- فی المصدر: ثم سألناه.
3- فی المصدر: ثم أشار.
4- فی المصدر: علی السحابة.
5- فی المصدر: من طرف عین.
6- فی المصدر: وقت ارتفاع الشمس فقلنا: باللّه.
7- المصدر خال عن قوله: من النهار.
8- أجاب البلاد. قطعها. و فی المصدر: أخرق الدنیا.
9- فی المصدر: من طرفة عین لفعلت لما عندی.
10- المحتضر : ٧١ ٧٦.

سپس درخواست کردیم ما را به وطنمان برگرداند. فرمود: این کار را ان شاء اللَّه انجام می دهم. پس اشاره به دو ابر کرد و آنها به ما نزدیک شدند. فرمود: بروید جای خود را بگیرید. ما روی یک ابر نشستیم و امیرالمؤمنین علیه السّلام روی ابر دیگری. بعد به باد دستور داد و ما را حرکت داد تا میان فضا رسیدیم و زمین را مانند یک درهم دیدیم. بعد ما را به فاصله کمتر از یک چشم به هم زدن، در خانه امیرالمؤمنین علیه السّلام گذاشت. موقع اذان ظهر که مؤذن اذان می گفت به مدینه رسیدیم. موقع برآمدن آفتاب از مدینه خارج شده بودیم. گفتیم: واقعا شگفت انگیز است! در کوه قاف بودیم که پنج سال راه است و برگشتیم در مدت پنج ساعت از روز. امیرالمؤمنین علیه السّلام فرمود: اگر من بخواهم تمام دنیا و آسمان های هفتگانه را بگردم و برگردم در فاصله کمتر از یک چشم به هم زدن با اسم اعظمی که دارم می توانم. عرض کردیم: به خدا قسم شما آیت عظمای پروردگار و معجزه حیرت انگیز هستی پس از برادر و پسر عمویت پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله.(1)

مؤلف: این خبر بعید به نظر می رسد و در کتاب های اصولی که نزد ماست آن را ندیدیم و رد هم نمی کنیم و علم آن را به خود ائمه علیهم السّلام واگذار می کنیم .

ص: 40


1- . محتضر: 71 - 76

باب 15 أنهم الحجة علی جمیع العوالم و جمیع المخلوقات

الأخبار

«1»

ل، الخصال أَبِی عَنْ سَعْدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَبْدِ الصَّمَدِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُثْمَانَ عَنِ الْعِبَادِیِّ عَبْدِ الْخَالِقِ (1) عَمَّنْ حَدَّثَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: إِنَّ لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ اثْنَیْ عَشَرَ أَلْفَ عَالَمٍ کُلُّ عَالَمٍ مِنْهُمْ أَکْبَرُ مِنْ سَبْعِ سَمَاوَاتٍ وَ سَبْعِ أَرَضِینَ مَا یَرَی عَالَمٌ مِنْهُمْ أَنَّ لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ عَالَماً غَیْرَهُمْ وَ إِنِّی الْحُجَّةُ عَلَیْهِمْ (2).

«2»

یر، بصائر الدرجات ابْنُ یَزِیدَ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ رِجَالِهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَرْفَعُ الْحَدِیثَ إِلَی الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ علیهما السلام أَنَّهُ قَالَ: إِنَّ لِلَّهِ مَدِینَتَیْنِ (3) إِحْدَاهُمَا بِالْمَشْرِقِ وَ الْأُخْرَی بِالْمَغْرِبِ عَلَیْهِمَا سُورَانِ مِنْ حَدِیدٍ وَ عَلَی کُلِّ مَدِینَةٍ أَلْفُ أَلْفِ مِصْرَاعٍ مِنْ ذَهَبٍ وَ فِیهَا سَبْعُونَ أَلْفَ أَلْفِ لُغَةٍ یَتَکَلَّمُ کُلٌّ لُغَةً بِخِلَافِ لُغَةِ صَاحِبِهِ وَ أَنَا أَعْرِفُ جَمِیعَ اللُّغَاتِ وَ مَا فِیهَا وَ مَا بَیْنَهُمَا وَ مَا عَلَیْهِمَا حُجَّةٌ غَیْرِی وَ الْحُسَیْنِ أَخِی (4).

یر، بصائر الدرجات أحمد بن الحسین (5) عن أبیه بهذا الإسناد مثله (6).

«3»

یر، بصائر الدرجات أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ عَمَّارٍ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ بِسْطَامَ عَنِ ابْنِ بُکَیْرٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ یَزِیدَ عَنْ هِشَامٍ الْجَوَالِیقِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ

ص: 41


1- فی المصدر: عن العبادی بن عبد الخالق.
2- الخصال 2: 171 و 172.
3- لعلهما فی غیر کرتنا بل فی الکرات الأخری.
4- بصائر الدرجات: 98.
5- فی المصدر: أحمد بن محمّد بن الحسین.
6- بصائر الدرجات: 98.

باب پانزدهم : ائمه علیهم السّلام حجت خدایند بر تمام عوالم و همه مخلوقات

روایات

روایت1.

خصال: عبادی بن عبدالخالق، از دیگری نقل کرد که او از حضرت صادق علیه السّلام روایت کرد که فرمود: خداوند را دوازده هزار عالم است، هر عالمی بزرگ­تر از هفت آسمان، و هفت زمین است که هیچ کدام از این عوالم برای خدا عالمی غیر خود نمی دانند و من بر آنها حجت هستم.(1)

روایت2.

بصائر الدرجات: ابو عمیر از رجال خود، از حضرت صادق علیه السّلام نقل کرد و حدیث را به حسن بن علی علیهما السّلام نسبت داد که فرمود: خدا را دو شهر است، یکی در مشرق و دیگری در مغرب. آن دو شهر دو دروازه از آهن دارند و بر هر شهر یک میلیون درب از طلا است و در آن هفتاد میلیون زبان است که هر زبانی بر خلاف دیگری صحبت می کند. من تمام آن زبآنها و آنچه را که در آن شهرها است و آنچه بین آنهاست می دانم. در آن دو شهر حجتی غیر من و برادرم حسین نیست.(2)

بصائر الدرجات: احمد بن محمد بن حسین از پدرش با همین اسناد این روایت را نقل کرده است.(3)

روایت3.

بصائر الدرجات: هشام جوالیقی از حضرت صادق

ص: 41


1- . خصال 2 : 171 - 172
2- . بصائر الدرجات: 98
3- . بصائر الدرجات: 98

عَلَیْهِ السَّلَامُ قَالَ: إِنَّ لِلَّهِ مَدِینَةً (1) خَلْفَ الْبَحْرِ سَعَتُهَا مَسِیرَةُ أَرْبَعِینَ یَوْماً لِلشَّمْسِ (2) فِیهَا قَوْمٌ لَمْ یَعْصُوا اللَّهَ قَطُّ وَ لَا یَعْرِفُونَ إِبْلِیسَ وَ لَا یَعْلَمُونَ خَلْقَ إِبْلِیسَ نَلْقَاهُمْ فِی کُلِّ حِینٍ فَیَسْأَلُونَّا عَمَّا یَحْتَاجُونَ إِلَیْهِ وَ یَسْأَلُونَّا الدُّعَاءَ فَنُعْلِمُهُمْ وَ یَسْأَلُونَّا عَنْ قَائِمِنَا مَتَی یَظْهَرُ وَ فِیهِمْ عِبَادَةٌ وَ اجْتِهَادٌ شَدِیدٌ- وَ لِمَدِینَتِهِمْ أَبْوَابٌ مَا بَیْنَ الْمِصْرَاعِ إِلَی الْمِصْرَاعِ مِائَةُ فَرْسَخٍ لَهُمْ تَقْدِیسٌ وَ اجْتِهَادٌ شَدِیدٌ لَوْ رَأَیْتُمُوهُمْ لَاحْتَقَرْتُمْ (3) عَمَلَکُمْ یُصَلِّی الرَّجُلُ مِنْهُمْ شَهْراً لَا یَرْفَعُ رَأْسَهُ مِنْ سُجُودِهِ طَعَامُهُمُ التَّسْبِیحُ وَ لِبَاسُهُمُ الْوَرَقُ (4) وَ وُجُوهُهُمْ مُشْرِقَةٌ بِالنُّورِ إِذَا رَأَوْا مِنَّا وَاحِداً لَحَسُوهُ (5) وَ اجْتَمَعُوا إِلَیْهِ وَ أَخَذُوا مِنْ أَثَرِهِ مِنَ الْأَرْضِ یَتَبَرَّکُونَ بِهِ لَهُمْ دَوِیٌّ إِذَا صَلُّوا أَشَدَّ مِنْ دَوِیِّ الرِّیحِ الْعَاصِفِ فِیهِمْ جَمَاعَةٌ لَمْ یَضَعُوا السِّلَاحَ مُنْذُ کَانُوا یَنْتَظِرُونَ قَائِمَنَا یَدْعُونَ (6) أَنْ یُرِیَهُمْ إِیَّاهُ وَ عُمُرُ أَحَدِهِمْ أَلْفُ سَنَةٍ إِذَا رَأَیْتَهُمْ رَأَیْتَ الْخُشُوعَ وَ الِاسْتِکَانَةَ وَ طَلَبَ مَا یُقَرِّبُهُمْ إِلَیْهِ (7) إِذَا احْتَبَسْنَا ظَنُّوا أَنَّ ذَلِکَ مِنْ سَخَطٍ یَتَعَاهَدُونَ السَّاعَةَ الَّتِی نَأْتِیهِمْ فِیهَا لَا یَسْأَمُونَ وَ لَا یَفْتُرُونَ یَتْلُونَ کِتَابَ اللَّهِ کَمَا عَلَّمْنَاهُمْ وَ إِنَّ فِیمَا نَعْلَمُهُمْ مَا لَوْ تُلِیَ عَلَی النَّاسِ

ص: 42


1- الظاهر علی فرض ثبوت الحدیث انها فی عالم آخر غیر الأرض، و الا یلزم أن تکون قطعة من الأرض أوسع من جمیع الأرض: أربعین مرة. و لعلّ الصحیح ما فی البصائر المطبوع من اسقاط کلمة: (للشمس) فیکون سعة المدینة مسیرة أربعین یوما للراجل و علی أی یحتمل أن یکون المراد بتلک المدینة مدینة روحانی بدلالة قوله: طعامهم التسبیح.
2- فی المصدر: مسیرة أربعین یوما، فیها. و العلم عند اللّه.
3- فی نسخة: لاحقرتم. و فی المحتضر: لو رأیتهم لحقرت.
4- فی نسخة: و لباسهم الورع یوجد ذلک فی المحتضر.
5- الصحیح کما فی المحتضر: احتوشوه أی أحدقوا به و جعلوه فی وسطهم.
6- فی المحتضر: یدعون اللّه.
7- فی المحتضر: ما یقربهم من اللّه و فیه: احتبسنا عنهم و فیه: یتعاهدون أوقاتنا التی.

علیه السّلام نقل کرد که فرمود: خدا را شهری(1)

است پشت دریا که وسعت آن به اندازه مسیر چهل روز خورشید است.(2)

در آنجا گروهی هستند که هرگز خدا را معصیت نکرده اند و شیطان را نمی شناسند و نمی­دانند که خدا ابلیس را آفریده. ما در هر روز آنها را ملاقات می کنیم و آنها نیازهای خود را از ما سؤال می کنند، از ما تقاضای دعا می کنند و به آنها می آموزیم و می پرسند قائم ما کی ظهور خواهد کرد. آنها دارای عبادت و کوشش شدیدی هستند. شهر آنها را درب هایی است که بین هر لنگه درب تا لنگه دیگر صد فرسخ است. آنها دارای تقدیس و کوشش زیادی هستند. اگر آنها را مشاهده کنید، عمل خویش را حقیر خواهید شمرد. یک مرد از آنها یک ماه در سجده است که سر برنمی­دارد. غذای آنها تسبیح و لباس ایشان برگ است.(3)

پوست چهره های آنها می­درخشد. وقتی یکی از ما را مشاهده می کنند، اطرافش را می گیرند و از رد پای او برای برکت برمی­دارند. هنگام نماز صدایی دارند شدیدتر از صدای باد تند. در میان آنها گروهی هستند که از ابتدا تا حال هنوز سلاح را به زمین نگذاشته اند و انتظار قائم ما را دارند. دعا می کنند که او را مشاهده نمایند و هر کدام هزار سال عمر می کنند. وقتی آنها را مشاهده کنی، مجسمه ای از خشوع و تواضع و درخواست نزدیکی به خدا خواهی دید. وقتی ما دیرتر پیش آنها برویم، خیال می کنند این تأخیر از خشم و ناراحتی بوده و پیوسته انتظار آن ساعتی را دارند که ما بیاییم. نه کسل می شوند و نه خسته. کتاب خدا را همان طور که به آنها آموخته ایم می خوانند. در بین آنچه ما به ایشان آموخته ایم، چیزهایی است که اگر بر مردم خوانده شود،

ص: 42


1- . بنا بر فرض ثبوت حدیث، این شهر در عالم دیگری غیر از زمین است، و الا لازم می آید که قطعه ای از زمین وسیع تر از تمام آن باشد به اندازه چهل برابر. و شاید صحیح آن باشد که در کتاب بصائر آمده که کلمه «شمس» را ندارد، پس وسعت شهر، مسیر چهل روز برای شخص پیاده است، بنابراین شاید منظور از این شهر، شهر روحانی باشد به قرینه عبارت «طعامهم التسبیح.»
2- . در مصدر «خورشید» نیامده است.
3- . در نسخه دیگری «لباسهم الورع» آمده است. در کتاب محتضر نیز این گونه آمده است.

لَکَفَرُوا بِهِ وَ لَأَنْکَرُوهُ یَسْأَلُونَنَا عَنِ الشَّیْ ءِ إِذَا وَرَدَ عَلَیْهِمْ مِنَ الْقُرْآنِ وَ لَا یَعْرِفُونَهُ (1) فَإِذَا أَخْبَرْنَاهُمْ بِهِ انْشَرَحَتْ صُدُورُهُمْ لِمَا یَسْمَعُونَ (2) مِنَّا وَ سَأَلُوا اللَّهَ طُولَ الْبَقَاءِ وَ أَنْ لَا یَفْقِدُونَا وَ یَعْلَمُونَ أَنَّ الْمِنَّةَ مِنَ اللَّهِ عَلَیْهِمْ فِیمَا نُعَلِّمُهُمْ عَظِیمَةٌ وَ لَهُمْ خَرْجَةٌ مَعَ الْإِمَامِ إِذَا قَامَ یَسْبِقُونَ فِیهَا أَصْحَابَ السِّلَاحِ مِنْهُمْ وَ یَدْعُونَ اللَّهَ أَنْ یَجْعَلَهُمْ مِمَّنْ یَنْتَصِرُ بِهِ لِدِینِهِ (3) فِیهِمْ کُهُولٌ وَ شُبَّانٌ إِذَا رَأَی شَابٌّ مِنْهُمُ الْکَهْلَ جَلَسَ بَیْنَ یَدَیْهِ جِلْسَةَ الْعَبْدِ لَا یَقُومُ حَتَّی یَأْمُرَهُ لَهُمْ طَرِیقٌ هُمْ أَعْلَمُ بِهِ مِنَ الْخَلْقِ إِلَی حَیْثُ یُرِیدُ الْإِمَامُ فَإِذَا أَمَرَهُمُ الْإِمَامُ بِأَمْرٍ قَامُوا عَلَیْهِ (4) أَبَداً حَتَّی یَکُونَ هُوَ الَّذِی یَأْمُرُهُمْ بِغَیْرِهِ لَوْ أَنَّهُمْ وَرَدُوا عَلَی مَا بَیْنَ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ مِنَ الْخَلْقِ لَأَفْنَوْهُمْ فِی سَاعَةٍ وَاحِدَةٍ لَا یَخْتَلُّ الْحَدِیدُ فِیهِمْ (5) وَ لَهُمْ سُیُوفٌ مِنْ حَدِیدٍ غَیْرِ هَذَا الْحَدِیدِ لَوْ ضَرَبَ أَحَدُهُمْ بِسَیْفِهِ جَبَلًا لَقَدَّهُ حَتَّی یَفْصِلَهُ یَغْزُو بِهِمُ الْإِمَامُ الْهِنْدَ وَ الدَّیْلَمَ وَ الْکُرْکَ (6) وَ التُّرْکَ وَ الرُّومَ وَ بَرْبَرَ وَ مَا بَیْنَ جَابَرْسَا إِلَی جَابَلْقَا وَ هُمَا مَدِینَتَانِ وَاحِدَةٌ بِالْمَشْرِقِ وَ أُخْرَی بِالْمَغْرِبِ لَا یَأْتُونَ عَلَی أَهْلِ دِینٍ إِلَّا دَعَوْهُمْ إِلَی اللَّهِ وَ إِلَی الْإِسْلَامِ (7) وَ إِلَی الْإِقْرَارِ بِمُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله وَ مَنْ لَمْ یُقِرَّ بِالْإِسْلَامِ وَ لَمْ یُسْلِمْ قَتَلُوهُ حَتَّی لَا یَبْقَی بَیْنَ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ وَ مَا دُونَ الْجَبَلِ أَحَدٌ إِلَّا أَقَرَّ (8).

ص: 43


1- فی المحتضر: لا یفهمونه.
2- فی المحتضر: (یسمعونه منا و سألوا لنا طول البقاء) و فیه: فیما نعلمهم به عظیمة.
3- فی البصائر: لدینهم.
4- فی المحتضر: قاموا إلیه.
5- المحتضر خال عن قوله: لا یختل الحدید فیهم.
6- فی المحتضر: و الکرد و الروم و بربر و فارس.
7- فی المحتضر: و الی الإسلام و التوحید و الإقرار.
8- بصائر الدرجات: 144 و 145.

آن را انکار می کنند و نخواهند پذیرفت. وقتی چیزی از قرآن به آن عرضه شود که آن را نمی­فهمند، از ما می­پرسند و برای آنها که توضیح می دهیم، از شنیدن توضیح ما شرح صدر پیدا می کنند. تقاضای طول زندگی می کنند که ما را از دست ندهند. می­دانند منتی که از جانب خدا بر آنهاست درباره تعلیمی که به آنها می­دهیم، بزرگ است. آنها با امام قیام خواهند کرد و وقتی ظهور کند، اسلحه داران ایشان جلوتر خواهند بود. دعا می کنند که خداوند آنها را از کسانی قرار دهد که دین خدا را یاری می کنند. در میان ایشان پیر و جوان وجود دارد و وقتی جوانی پیرمردی را مشاهده می کند، مانند بنده ای در مقابل او می نشیند و از جای حرکت نمی­کند تا به او دستور دهد. آنها خود به طریقی با امام ارتباط دارند که خواسته امام را از همه مردم بهتر می­دانند. وقتی امام به آنها دستوری دهد، پیوسته آن کار را انجام می دهند تا خود امام ایشان را به کار دیگری مأمور نماید. اگر آنها به جمعیتی که بین مشرق و مغرب را فرا گرفته باشند، حمله کنند، در فاصله یک ساعت همه را از بین می برند. آهن در آنها اثر نمی گذارد و دارای شمشیرهایی از آهن هستند غیر از این آهن­ها. اگر مردی از ایشان با شمشیر به کوهی بزند، آن را دو نیم می­کند. امام با همراهی آنها با هند و دیلم کرد و ترک و روم و بربر و مابین جابرسا و جابلقا که دو شهر هستند یکی در مشرق و دیگری در مغرب، جنگ خواهد کرد. به اهل هر دین که برخورد کنند، آنها را دعوت به خدا و دین اسلام و اقرار به محمّد صلّی اللَّه علیه و آله می کنند و هر کس اقرار به اسلام نکند و نپذیرد، او را می کشند تا هر که در شرق و غرب و تمام دنیا هست اقرار آورد.(1)

ص: 43


1- . بصائر الدرجات: 144 - 145
بَیَانٌ

أَقُولُ رَوَاهُ الشَّیْخُ حَسَنُ بْنُ سُلَیْمَانَ فِی کِتَابِ الْمُحْتَضَرِ مِنَ الْأَرْبَعِینَ لِسَعْدٍ الْإِرْبِلِیِّ بِإِسْنَادِهِ عَنْ سَعْدٍ عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنِ الْأَهْوَازِیِّ وَ الْیَقْطِینِیِّ مَعاً عَنْ فَضَالَةَ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ بُرَیْدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنْ مِیرَاثِ الْعِلْمِ مَا مَبْلَغُهُ أَ جَوَامِعُ هُوَ مِنَ الْعِلْمِ أَمْ تَفْسِیرُ کُلِّ شَیْ ءٍ مِنْ هَذِهِ الْأُمُورِ الَّتِی یَتَکَلَّمُ (1) فِیهَا فَقَالَ إِنَّ لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مَدِینَتَیْنِ مَدِینَةً بِالْمَشْرِقِ وَ مَدِینَةً بِالْمَغْرِبِ فِیهِمَا قَوْمٌ لَا یَعْرِفُونَ إِبْلِیسَ إِلَی آخِرِ الْخَبَرِ (2).

قوله لحسوه اللحس أخذ الشی ء باللسان و لعل المراد به هاهنا اهتمامهم فی أخذ العلم قال الجزری فی حدیث غسل الید من الطعام إن الشیطان حساس لحاس أی کثیر الحس لما یصل إلیه تقول لحست الشی ء ألحسه إذا أخذته بلسانک و یقال التحست منه حقی أی أخذته و اللاحوس الحریص.

قوله علیه السلام لا یختل فیهم الحدید قال الفیروزآبادی اختله بالرمح نفذه و انتظمه و تخلله به طعنه أثر أخری و یحتمل أن یکون من ختله إذا خدعه قوله علیه السلام و ما دون الجبل أی المحیط بالدنیا.

«4»

یر، بصائر الدرجات الْحُسَیْنُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنِ الْمُعَلَّی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ جُمْهُورٍ عَنْ سُلَیْمَانَ بْنِ سَمَاعَةَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ سَمَاعَةَ بْنِ مِهْرَانَ عَنْ أَبِی الْجَارُودِ عَنْ أَبِی سَعِیدٍ قَالَ قَالَ الْحَسَنُ بْنُ عَلِیٍّ علیهما السلام إِنَّ لِلَّهِ مَدِینَةً بِالْمَشْرِقِ وَ مَدِینَةً بِالْمَغْرِبِ عَلَی کُلِّ وَاحِدَةٍ سُورٌ مِنْ حَدِیدٍ فِی کُلِّ سُورٍ سَبْعُونَ أَلْفَ مِصْرَاعٍ مِنْ ذَهَبٍ یَدْخُلُ مِنْ کُلِّ مِصْرَاعٍ سَبْعُونَ أَلْفَ لُغَةِ آدَمِیِّینَ وَ لَیْسَ فِیهَا لُغَةٌ إِلَّا مُخَالِفٌ لِلْأُخْرَی وَ مَا مِنْهَا لُغَةٌ إِلَّا وَ قَدْ عَلِمْتُهَا وَ لَا

ص: 44


1- فی المصدر: نتکلم فیها.
2- المحتضر: 103 و 104 و رواه أیضا فی مختصر البصائر: 10 عن أحمد بن محمّد بن عیسی و فیهما: و الی الإسلام و الإقرار بمحمد (صلی الله علیه و آله) و التوحید و ولایتنا أهل البیت فمن أجاب منهم و دخل فی الإسلام ترکوه و امروا علیه أمیرا منهم و من لم یجب و لم یقر بمحمّد و لم یقر بالإسلام. و فیهما: الا آمن.

توضیح

حسن بن سلیمان در کتاب محتضر از کتاب اربعین سعد اربلی، با اسناد خود از محمد بن مسلم نقل می­کند که از حضرت صادق علیه السّلام پرسیدم که اندازه و نهایت میراث علم چیست؟ آیا جوامعی است از علم یا تفسیر هر چیزی از این امور است که ما درباره آن صحبت می کنیم؟ فرمود: خدا دو شهر دارد، یکی در مشرق و دیگری در مغرب که در آن دو قومی است که ابلیس را نمی­شناسند... تا آخر خبر. عبارت «لحسوه، اللحس» یعنی گرفتن شئ با زبان و شاید منظور از آن در اینجا اهتمام آنها در گرفتن علم است. جزری در روایت شستن دست از طعام گفته است که شیطان «حساس لحاس» است، یعنی حس او نسبت به آنچه که به او می رسد زیاد است. می گویی «لحست الشئ الحسه» زمانی که آن را با زبانت بگیری و گفته می شود «إلتحست منه حقی» یعنی حقم را او گرفتم، و «اللّاحوس» یعنی حریص. درباره عبارت «لا یختل فیهم الحدید» فیروزآبادی گفته است: «إختلّه بالرمح» یعنی نیزه را در آن فرو برد و آن را شکار کرد و با ضربه های پی در پی آن را قطع نمود و شاید از «ختله» باشد زمانی که به او نیرنگ می­زند. عبارت «ما دون الجبل» یعنی محیط به دنیا.

روایت4.

بصائر الدرجات: ابو سعید گفت: حسن بن علی علیهما السّلام فرمود: خدا را دو شهر است، یکی در مشرق و دیگری در مغرب. بر هر کدام دروازه­ای آهنین است و در هر دروازه­ای هفتاد هزار درب از طلا است که داخل می شود از هر دری، هفتاد هزار زبان آدمیان و هر زبانی بر خلاف دیگری است و زبانی در آن نیست مگر این که من آن را می­دانم و

ص: 44

فِیهِمَا وَ لَا بَیْنَهُمَا ابْنُ نَبِیٍّ غَیْرِی وَ غَیْرُ أَخِی وَ أَنَا الْحُجَّةُ عَلَیْهِمْ (1).

خص، منتخب البصائر سلمة بن الخطاب عن سلیمان بن سماعة و عبد الله بن محمد عن عبد الله بن القاسم مثله (2)

- أقول رواه الحسن بن سلیمان من الأربعین لسعد الإربلی عن سعد بن عبد الله عن سلمة مثله (3).

«5»

یر، بصائر الدرجات مُحَمَّدُ بْنُ هَارُونَ عَنْ أَبِی یَحْیَی الْوَاسِطِیِّ عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ عَجْلَانَ أَبِی صَالِحٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنْ قُبَّةِ آدَمَ فَقُلْتُ لَهُ هَذِهِ قُبَّةُ آدَمَ فَقَالَ نَعَمْ وَ لِلَّهِ قِبَابٌ کَثِیرَةٌ أَمَا إِنَّ خَلْفَ مَغْرِبِکُمْ هَذَا تِسْعَةً وَ ثَلَاثِینَ مَغْرِباً أَرْضاً بَیْضَاءَ مَمْلُوَّةً خَلْقاً یَسْتَضِیئُونَ بِنُورِنَا لَمْ یَعْصُوا اللَّهَ طَرْفَةَ عَیْنٍ لَا یَدْرُونَ أَ خَلَقَ اللَّهُ آدَمَ أَمْ لَمْ یَخْلُقْهُ یَتَبَرَّءُونَ مِنْ فُلَانٍ وَ فُلَانٍ قِیلَ لَهُ کَیْفَ هَذَا یَتَبَرَّءُونَ مِنْ فُلَانٍ وَ فُلَانٍ وَ هُمْ لَا یَدْرُونَ أَ خَلَقَ اللَّهُ آدَمَ أَمْ لَمْ یَخْلُقْهُ فَقَالَ لِلسَّائِلِ أَ تَعْرِفُ إِبْلِیسَ قَالَ لَا إِلَّا بِالْخَبَرِ قَالَ فَأُمِرْتَ بِاللَّعْنَةِ وَ الْبَرَاءَةِ مِنْهُ قَالَ نَعَمْ قَالَ فَکَذَلِکَ أُمِرَ هَؤُلَاءِ (4).

«6»

خص، منتخب البصائر یر، بصائر الدرجات مُحَمَّدُ بْنُ عِیسَی عَنْ یُونُسَ عَنْ عَبْدِ الصَّمَدِ عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ إِنَّ مِنْ وَرَاءِ شَمْسِکُمْ هَذِهِ أَرْبَعِینَ عَیْنَ شَمْسٍ مَا بَیْنَ شَمْسٍ إِلَی شَمْسٍ أَرْبَعُونَ عَاماً فِیهَا خَلْقٌ کَثِیرٌ مَا یَعْلَمُونَ أَنَّ اللَّهَ خَلَقَ آدَمَ أَوْ لَمْ یَخْلُقْهُ وَ إِنَّ مِنْ وَرَاءِ قَمَرِکُمْ هَذَا أَرْبَعِینَ قَمَراً مَا بَیْنَ قَمَرٍ إِلَی قَمَرٍ مَسِیرَةُ أَرْبَعِینَ یَوْماً فِیهَا خَلْقٌ کَثِیرٌ مَا یَعْلَمُونَ أَنَّ اللَّهَ خَلَقَ آدَمَ أَوْ لَمْ یَخْلُقْهُ قَدْ أُلْهِمُوا کَمَا أُلْهِمَتِ النَّحْلُ لَعْنةَ الْأَوَّلِ وَ

ص: 45


1- بصائر الدرجات: 145 فیه و فی مختصر البصائر: لغة ادمی و فیهما (الا مخالفة) و فیهما: (علمناها) و فی المختصر: ابن بنت نبی و فیه: حجة اللّه.
2- مختصر بصائر الدرجات: 11 فیه: (سماعة بن مهران عمن حدثه عن الحسن بن حی و ابی الجارود ذکراه عن ابی سعید عقیصا الهمدانیّ و فیه: فی کل مصراع.
3- مختصر البصائر: 104.
4- بصائر الدرجات: 145.

نه در آن دو و نه بین آن دو فرزند پیامبری غیر از من و برادرم نیست و من حجت بر ایشانم.(1)

منتخب البصائر: از عبدالله بن قاسم همین روایت را نقل کرده است.(2)

مؤلف: حسن بن سلیمان از کتاب اربعین سعد اربلی از سعد بن عبدالله از سلمه همین روایت را نقل کرده است.(3)

روایت5.

بصائر الدرجات: عجلان ابی صالح گفت: از حضرت صادق علیه السّلام راجع به قبه آدم پرسیدم و عرض کردم: این قبه آدم است؟ فرمود: آری، خداوند را قبه های زیادی است. پشت این مغرب شما سی و نه مغرب است. سرزمین سفید که پر از مخلوق است و از نور ما استفاده می نمایند، یک چشم بر هم زدن معصیت خدا را نکرده و نمی دانند خدا آدم را هم آفریده یا نه و از فلانی و فلانی بیزاری می جویند. عرض کردند: چگونه ممکن است از فلان و فلان تبری بجویند با این که آنها نمی دانند خدا آدم را خلق کرده یا نه؟ در جواب آنها فرمود: تو شیطان را می شناسی؟ جواب داد: نه، جز از راه خبر. فرمود: به تو دستور داده اند که او را لعنت کنی و از او بیزاری جویی؟ گفت: آری. فرمود: همین طور به آنها نیز دستور داده اند به تبری.(4)

روایت6.

منتخب البصائر، بصائر الدرجات: جابر از حضرت باقر علیه السّلام نقل کرد که شنیدم که می فرمود به جز این خورشید، چهل خورشید است که فاصله هر خورشید تا خورشید دیگر چهل سال است. در آنها گروه زیادی هستند که نمی دانند خداوند آدم را آفریده یا نه. و به جز این ماه شما، چهل ماه است که فاصله هر ماه تا ماه دیگر چهل روز راه است. در آنها گروه زیادی هستند که نمی دانند خداوند آدم را آفریده یا نه. به آنها الهام شده - همان طور که به زنبور عسل الهام گردیده - لعنت بر اوّلی و

ص: 45


1- . بصائر الدرجات: 145
2- . مختصر البصائر: 11
3- . مختصر البصائر: 104
4- . بصائر الدرجات: 145

الثَّانِی فِی کُلِّ وَقْتٍ مِنَ الْأَوْقَاتِ وَ قَدْ وُکِّلَ بِهِمْ مَلَائِکَةٌ مَتَی لَمْ یَلْعَنُوهُمَا عُذِّبُوا (1).

أقول

أوردنا کثیرا من الأخبار فی ذلک فی باب العوالم من کتاب السماء و العالم.

«7»

سر، السرائر مِنْ جَامِعِ الْبَزَنْطِیِّ عَنْ سُلَیْمَانَ بْنِ خَالِدٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ مَا مِنْ شَیْ ءٍ (2) وَ لَا مِنْ آدَمِیٍّ وَ لَا إِنْسِیٍّ وَ لَا جِنِّیٍّ (3) وَ لَا مَلَکٍ فِی السَّمَاوَاتِ إِلَّا وَ نَحْنُ الْحُجَجُ عَلَیْهِمْ وَ مَا خَلَقَ اللَّهُ خَلْقاً إِلَّا وَ قَدْ عُرِضَ وَلَایَتُنَا عَلَیْهِ وَ احْتُجَّ بِنَا عَلَیْهِ فَمُؤْمِنٌ بِنَا وَ کَافِرٌ وَ جَاحِدٌ حَتَّی السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ وَ الْجِبَالِ الْآیَةَ (4).

«8»

ختص، الإختصاص أَحْمَدُ بْنُ الْحُسَیْنِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ بَرَّةَ وَ الْحَسَنِ بْنِ بَرَّا عَنْ عَلِیِّ بْنِ حَسَّانَ (5) عَنْ عَمِّهِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِذْ دَخَلَ عَلَیْهِ رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ الْیَمَنِ فَسَلَّمَ فَرَدَّ عَلَیْهِ السَّلَامَ ثُمَّ قَالَ لَهُ عِنْدَکُمْ عُلَمَاءُ قَالَ نَعَمْ قَالَ فَمَا بَلَغَ مِنْ عِلْمِ عَالِمِکُمْ قَالَ یَزْجُرُ الطَّیْرَ وَ یَقْفُو الْأَثَرَ فِی السَّاعَةِ الْوَاحِدَةِ مَسِیرَةَ شَهْرٍ لِلرَّاکِبِ الْمُحِثِّ فَقَالَ لَهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِنَّ عَالِمَ الْمَدِینَةِ أَعْلَمُ مِنْ عَالِمِکُمْ قَالَ وَ مَا بَلَغَ مِنْ عِلْمِ عَالِمِ الْمَدِینَةِ قَالَ إِنَّ عَالِمَ الْمَدِینَةِ (6) یَنْتَهِی إِلَی أَنْ لَا یَقْفُوَ الْأَثَرَ وَ لَا یَزْجُرَ الطَّیْرَ وَ یَعْلَمَ فِی اللَّحْظَةِ الْوَاحِدَةِ مَسِیرَةَ الشَّمْسِ یَقْطَعُ اثْنَیْ عَشَرَ بُرُوجاً وَ اثْنَیْ عَشَرَ بَرّاً وَ اثْنَیْ عَشَرَ بَحْراً وَ اثْنَیْ عَشَرَ عَالَماً فَقَالَ لَهُ الْیَمَانِیُّ جُعِلْتُ فِدَاکَ مَا ظَنَنْتُ أَنَّ أَحَداً یَعْلَمُ هَذَا وَ مَا أَدْرِی مَا هُنَّ وَ خَرَجَ (7).

ص: 46


1- مختصر بصائر الدرجات: 12، بصائر الدرجات: 145.
2- فی نسخة: ما من نبی.
3- فی المصدر: و لا انس و لا جن.
4- السرائر: 473.
5- فی المصدر: عن الحسن برة عن علیّ بن حسان.
6- فی المصدر: ان علم عالم المدینة.
7- الاختصاص: 319.

دوّمی در هر وقت. ملائکه هایی مأمورند که هر وقت آنها را لعنت نکردند، ایشان را عذاب کنند.(1)

توضیح

اخبار زیادی در این مورد را در «باب عوالم» از «کتاب السماء و العالم» نقل کرده ام.

روایت7.

سرائر: سلیمان بن خالد گفت: از حضرت صادق علیه السّلام شنیدم که می فرمود: هیچ چیز نه از آدم و نه انس و نه جن و نه ملک در آسمان ها نیست، مگر این که ما حجت بر آنها هستیم. هیچ آفریده ای را خدا نیافرید، مگر این که ولایت ما را بر او عرضه داشت و به وسیله ما بر او حجت را تمام کرد. بعضی ایمان به ما دارند و بعضی کافر و منکرند، حتّی آسمان ها و زمین و کوه ها تا آخر آیه.(2)

روایت8.

اختصاص: علی بن حسان از عموی خود عبدالرحمن نقل کرد که گفت: خدمت حضرت صادق علیه السّلام بودم که مردی از اهالی یمن وارد شد و سلام کرد. امام علیه السّلام به او جواب داد و سپس به او فرمود: آیا در شهر شما دانشمندان هستند؟ جواب داد: آری. فرمود: علم عالم شما چقدر است؟ جواب داد: عالم ما از حرکت و صدای پرندگان و اوضاع ستارگان در یک ساعت، به اندازه یک ماه برای یک سوار تندرو اطلاع می دهد. حضرت صادق علیه السّلام فرمود: عالم مدینه از عالم شما داناتر است. پرسید: علم عالم مدینه چقدر است؟ فرمود: عالم مدینه بدون این که توجه به صدا و حرکت پرندگان داشته باشد، در یک چشم به هم زدن به قدر حرکت خورشید در دوازده برج و دوازده بیابان و دوازده دریا و دوازده عالم اطلاع دارد. مرد یمانی گفت: فدایت شوم! خیال نمی­کنم کسی این قدر اطلاع داشته باشد و نمی دانم این­ها چیست؟ این را گفت و خارج شد.(3)

ص: 46


1- . مختصر البصائر: 12، بصائر الدرجات: 145
2- . سرائر: 473
3- . اختصاص: 319
بیان

لعل المراد بقفو الأثر الحکم بأوضاع النجوم و حرکاتها و بزجر الطیر ما کان بین العرب من الاستدلال بحرکات الطیور و أصواتها علی الحوادث قال فی النهایة الزجر للطیر هو التیمن و التشؤم بها و التفؤل بطیرانها کالسانح و البارح و هو نوع من الکهانة و القیافة.

«9»

کِتَابُ الْمُحْتَضَرِ، تَأْلِیفُ الْحَسَنِ بْنِ سُلَیْمَانَ مِمَّا رَوَاهُ مِنَ الْأَرْبَعِینَ لِسَعْدٍ الْإِرْبِلِیِّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَبْدِ الصَّمَدِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُثْمَانَ عَنْ أَبِی الْهَیْثَمِ خَالِدٍ الْأَرْمَنِیِّ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: إِنَّ لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ بِالْمَشْرِقِ مَدِینَةً اسْمُهَا جَابَلْقَا (1) لَهَا اثْنَا عَشَرَ أَلْفَ بَابٍ مِنْ ذَهَبٍ بَیْنَ (2) کُلِّ بَابٍ إِلَی صَاحِبِهِ فَرْسَخٌ عَلَی کُلِّ بَابٍ بُرْجٌ فِیهِ اثْنَا عَشَرَ أَلْفَ مُقَاتِلٍ یَهْلُبُونَ (3) الْخَیْلَ وَ یَشْهَرُونَ السَّیْفَ وَ السِّلَاحَ یَنْتَظِرُونَ قِیَامَ قَائِمِنَا وَ إِنِّی الْحُجَّةُ عَلَیْهِمْ (4).

بیان

الهلب بالضم ما غلظ من الشعر أو شعر الذنب و هلبه نتف هلبه کهلبه و فی النهایة فی حدیث أنس لا تهلبوا أذناب الخیل أی لا تستأصلوها بالجز و القطع.

«10»

وَ مِنْ کِتَابِ الْبَصَائِرِ، لِسَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ سَلَمَةَ بْنِ الْخَطَّابِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ الصَّیْرَفِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سُلَیْمَانَ عَنْ یَقْطِینٍ الْجَوَالِیقِیِّ عَنْ فلفلة (قَلْقَلَةَ) عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ خَلَقَ جَبَلًا مُحِیطاً بِالدُّنْیَا مِنْ زَبَرْجَدَةٍ خَضْرَاءَ وَ إِنَّمَا خُضْرَةُ السَّمَاءِ مِنْ خُضْرَةِ ذَلِکَ الْجَبَلِ وَ خَلَقَ خَلْفَهُ خَلْقاً لَمْ یَفْتَرِضْ عَلَیْهِمْ شَیْئاً مِمَّا افْتَرَضَهُ عَلَی خَلْقِهِ مِنْ صَلَاةٍ وَ زَکَاةٍ وَ کُلٌّ یَلْعَنُ رَجُلَیْنِ مِنْ هَذِهِ الْأُمَّةِ وَ سَمَّاهُمَا (5).

ص: 47


1- فی المصدر: یقال لها: جابلقا.
2- فی المصدر: ما بین.
3- فی المصدر: یهیئون و هو الأصحّ. و فیه: السیوف.
4- المحتضر: 102.
5- مختصر البصائر: 11 و 12. و یوجد أیضا فی المحتضر: 160، و فیهما: و کلهم.

توضیح

شاید منظور از «قفو الأثر»، حکم به وضعیت ستارگان وحرکات آنهاست و منظور از «زجر الطیر»، آن است که در میان عرب شیوع داشته که با حرکات پرندگان وصداهای آنها، بر حوادثی که رخ می­داد استدلال می کردند. در نهایه گفته است: «زجر» برای پرنده، یعنی تیمّن و فال بد زدن به آن و فال نیک زدن به پرواز آن، مانند از راست آمدن و از چپ آمدن، و آن نوعی کهانت و قیافه شناسی است.

روایت9.

کتاب محتضر تألیف حسن بن سلیمان از کتاب اربعین سعد اربلی، از هشام بن سالم، از حضرت صادق علیه السّلام نقل می کند که فرمود: خداوند را در مشرق شهری به نام جابلقا است که دارای دوازده هزار درب است از طلا، بین هر درب تا درب دیگر یک فرسخ فاصله است، بر کنار هر درب برجی است که در آن دوازده هزار جنگجو است آماده جنگ، با اسب ها و شمشیر آخته و سلاح لازم، و منتظر قیام قائم ما هستند. من حجت خدا بر آنهایم.(1)

توضیح

«الهلب» با ضمه یعنی موی درشت یا موی دم و «هلبه» یعنی موی درشت آن را کند، مثل «هلّبه». و در نهایه در حدیث انس گفته است: «لا تهلبوا أذناب الخیل»، یعنی آنها را از ریشه نکنید با بریدن و قطع کردن .

روایت10.

از کتاب بصائر سعد بن عبداللَّه، از فلفله، از حضرت باقر علیه السّلام نقل می کند که فرمود: خداوند کوهی محیط بر دنیا آفریده از زبرجد سبز و سبزی آسمان نیز از سبزی همین کوه است، و گروهی را در پشت آن کوه آفریده که هیچ یک از چیزهایی که بر مردم واجب نموده از قبیل نماز و زکات، بر آنها واجب نکرده و همه آنها دو نفر از این امت را لعنت می کنند. و نام آن دو را برد.(2)

ص: 47


1- . محتضر: 102
2- . مختصر البصائر: 11 - 12، محتضر: 160

باب 16 نادر فی أن الأبدال هم الأئمة علیهم السلام

الأخبار

«1»

ج، الإحتجاج رُوِیَ عَنِ الْخَالِدِ بْنِ الْهَیْثَمِ الْفَارِسِیِّ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی الْحَسَنِ الرِّضَا علیه السلام إِنَّ النَّاسَ یَزْعُمُونَ أَنَّ فِی الْأَرْضِ أَبْدَالًا فَمَنْ هَؤُلَاءِ الْأَبْدَالُ قَالَ صَدَقُوا الْأَبْدَالُ الْأَوْصِیَاءُ (1) جَعَلَهُمُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِی الْأَرْضِ بَدَلَ الْأَنْبِیَاءِ إِذْ رَفَعَ الْأَنْبِیَاءَ وَ خَتْمُهُمْ مُحَمَّدٌ صلی الله علیه و آله (2).

بَیَانٌ

ظَاهِرُ الدُّعَاءِ الْمَرْوِیِّ مِنْ أُمِّ دَاوُدَ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام فِی النِّصْفِ مِنْ رَجَبٍ حَیْثُ قَالَ: اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ ارْحَمْ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّدٍ وَ بَارِکْ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ کَمَا صَلَّیْتَ وَ رَحِمْتَ وَ بَارَکْتَ عَلَی إِبْرَاهِیمَ وَ آلِ إِبْرَاهِیمَ إِنَّکَ حَمِیدٌ مَجِیدٌ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی الْأَوْصِیَاءِ وَ السُّعَدَاءِ وَ الشُّهَدَاءِ وَ أَئِمَّةِ الْهُدَی اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی الْأَبْدَالِ وَ الْأَوْتَادِ وَ السُّیَّاحِ وَ الْعُبَّادِ وَ الْمُخْلِصِینَ وَ الزُّهَّادِ وَ أَهْلِ الْجِدِّ وَ الِاجْتِهَادِ.

إلی آخر الدعاء یدل علی مغایرة الأبدال للأئمة علیهم السلام لکن لیس بصریح فیها فیمکن حمله علی التأکید.

و یحتمل أن یکون المراد به فی الدعاء خواص أصحاب الأئمة علیهم السلام و الظاهر من الخبر نفی ما تفتریه الصوفیة من العامة کما لا یخفی علی المتتبع العارف بمقاصدهم علیهم السلام.

ص: 48


1- فی المصدر: الابدال هم الأوصیاء.
2- احتجاج الطبرسیّ: 240.

باب شانزدهم : باب نادری در این که ابدال همان ائمه علیهم السّلام هستند

روایات

روایت1.

احتجاج : هیثم فارسی گفت: به حضرت رضا علیه السّلام گفتم: مردم معتقدند که در زمین ابدالی وجود دارد. این ابدال کیانند؟ فرمود: راست می­گویند. ابدال همان اوصیا هستند. خداوند آنها را در زمین بدل و به جای انبیاء قرار داده، چون انبیاء از دنیا رفته اند و حضرت محمّد صلّی اللَّه علیه و آله خاتم است.(1)

توضیح

ظاهر دعایی که از ام داود، از حضرت صادق علیه السّلام نقل شده در نیمه رجب که می فرماید «اللهم صلّ علی محمّد و آل محمّد و ارحم محمّدا و آل محمّد و بارک علی محمّد و آل محمّد، کما صلّیت و رحمت و بارکت علی ابراهیم و آل ابراهیم انّک حمید مجید اللّهم صلّ علی الاوصیاء و السّعداء و الشّهداء و أئمة الهدی اللّهم صلّ علی الابدال و الاوتاد و السیّاح و العباد و المخلصین و الزهاد و اهل الجد و الاجتهاد» تا آخر دعا، حاکی است که ابدال با ائمه علیهم السّلام فرق دارند، ولی صراحت ندارد و ممکن است حمل بر تأکید شود، و ممکن است منظور از ابدال در دعا، خواص اصحاب ائمه علیهم السّلام باشند، ظاهر خبر ادعای صوفیه اهل سنت را نفی می کند، چنان چه مخفی نیست بر متتبع آشنای به مقاصد ائمه علیهم السّلام .

ص: 48


1- . احتجاج: 240

باب 17 أن صاحب هذا الأمر محفوظ و أنه یأتی الله بمن یؤمن به فی کل عصر

الأخبار

«1»

شی، تفسیر العیاشی ابْنُ سِنَانٍ عَنْ سُلَیْمَانَ بْنِ هَارُونَ قَالَ: قُلْتُ لَهُ إِنَّ بَعْضَ هَذِهِ الْعِجْلِیَّةِ یَقُولُونَ إِنَّ سَیْفَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله عِنْدَ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَسَنِ فَقَالَ وَ اللَّهِ مَا رَآهُ هُوَ وَ لَا أَبُوهُ بِوَاحِدَةٍ مِنْ عَیْنَیْهِ إِلَّا أَنْ یَکُونَ رَآهُ أَبُوهُ عِنْدَ الْحُسَیْنِ علیه السلام وَ إِنَّ صَاحِبَ هَذَا الْأَمْرِ مَحْفُوظٌ لَهُ فَلَا تَذْهَبَنَّ یَمِیناً وَ لَا شِمَالًا فَإِنَّ الْأَمْرَ وَ اللَّهِ وَاضِحٌ وَ اللَّهِ لَوْ أَنَّ أَهْلَ السَّمَاءِ وَ الْأَرْضِ اجْتَمَعُوا عَلَی أَنْ یُحَوِّلُوا هَذَا الْأَمْرَ مِنْ مَوْضِعِهِ الَّذِی وَضَعَهُ اللَّهُ فِیهِ مَا اسْتَطَاعُوا وَ لَوْ أَنَّ النَّاسَ کَفَرُوا جَمِیعاً حَتَّی لَا یَبْقَی أَحَدٌ لَجَاءَ اللَّهُ لِهَذَا الْأَمْرِ بِأَهْلٍ یَکُونُونَ مِنْ أَهْلِهِ ثُمَّ قَالَ أَ مَا تَسْمَعُ اللَّهَ یَقُولُ یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا مَنْ یَرْتَدَّ مِنْکُمْ عَنْ دِینِهِ فَسَوْفَ یَأْتِی اللَّهُ بِقَوْمٍ یُحِبُّهُمْ وَ یُحِبُّونَهُ أَذِلَّةٍ عَلَی الْمُؤْمِنِینَ أَعِزَّةٍ عَلَی الْکافِرِینَ (1) حَتَّی فَرَغَ مِنَ الْآیَةِ وَ قَالَ فِی آیَةٍ أُخْرَی فَإِنْ یَکْفُرْ بِها هؤُلاءِ فَقَدْ وَکَّلْنا بِها قَوْماً لَیْسُوا بِها بِکافِرِینَ (2) ثُمَّ قَالَ إِنَّ أَهْلَ هَذِهِ الْآیَةِ هُمْ أَهْلُ تِلْکَ الْآیَةِ (3).

ص: 49


1- المائدة: 59.
2- الأنعام: 89.
3- تفسیر العیّاشیّ 1: 326.

باب هفدهم : صاحب این امر محفوظ است و او با مؤمنین هر عصر به پیشگاه پروردگار می آید

روایات

روایت1.

تفسیر عیاشی: سلیمان بن هارون گفت: به امام علیه السّلام گفتم: بعضی از عجلی­ها می گویند که شمشیر پیامبر اکرم پیش عبداللَّه بن حسن است. فرمود: به خدا قسم آن را ندیده و نه پدرش با یک چشمش، مگر این که پدرش در نزد حضرت حسین علیه السّلام دیده باشد. صاحب این امر محفوظ است و برای او نگهداری می شود، به طرف راست و چپ نرو، به خدا قسم مطلب واضح است. به خدا قسم اگر اهل آسمان و زمین اجتماع کنند بر تغییر مقام امامت و قرار دادن آن را از محلی که خدا قرار داده به دیگری، قدرت نخواهند داشت؛ اگر همه مردم کافر شوند به طوری که احدی باقی نماند، خداوند گروهی را خواهد آورد که معتقد به امامت باشند. مگر این آیه را نشنیده ای که خداوند می فرماید: «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا مَنْ یَرْتَدَّ مِنْکُمْ عَنْ دِینِهِ فَسَوْفَ یَأْتِی اللَّهُ بِقَوْمٍ یُحِبُّهُمْ وَ یُحِبُّونَهُ أَذِلَّةٍ عَلَی الْمُؤْمِنِینَ أَعِزَّةٍ عَلَی الْکافِرِینَ.»(1)

{ای کسانی که ایمان آورده اید، هر کس از شما از دین خود برگردد به زودی خدا گروهی [دیگر] را می آورد که آنان را دوست می دارد و آنان [نیز] او را دوست دارند [اینان] با مؤمنان فروتن [و] بر کافران سرفرازند}؟ و تا آخر آیه را خواند. و در آیه دیگر می فرماید: «فَإِنْ یَکْفُرْ بِها هؤُلاءِ فَقَدْ وَکَّلْنا بِها قَوْماً لَیْسُوا بِها بِکافِرِینَ.»(2)

{و اگر اینان [= مشرکان] بدان کفر ورزند بی گمان گروهی [دیگر] را بر آن گماریم که بدان کافر نباشند.} سپس فرمود: افرادی که در این آیه مورد نظرند، همان کسانی هستند که در آن آیه از ایشان یاد شده است.(3)

ص: 49


1- . مائده / 54
2- . انعام / 89
3- . تفسیر عیاشی 1 : 326

باب 18 خصائصهم علیهم السلام

الأخبار

«1»

صح، صحیفة الرضا علیه السلام عَنِ الرِّضَا عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِنَّا أَهْلُ بَیْتٍ لَا تَحِلُّ لَنَا الصَّدَقَةُ وَ أُمِرْنَا بِإِسْبَاغِ الْوُضُوءِ وَ أَنْ لَا نُنْزِیَ (1) حِمَاراً عَلَی عَتِیقَةٍ وَ لَا نَمْسَحَ عَلَی خُفٍّ (2).

«2»

کا، الکافی الْعِدَّةُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْأَهْوَازِیِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ بَحْرٍ عَنِ ابْنِ مُسْکَانَ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ الْأَئِمَّةُ بِمَنْزِلَةِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِلَّا أَنَّهُمْ لَیْسُوا بِأَنْبِیَاءَ وَ لَا یَحِلُّ لَهُمْ مِنَ النِّسَاءِ مَا یَحِلُّ لِلنَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فَأَمَّا مَا خَلَا ذَلِکَ فَهُمْ بِمَنْزِلَةِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله (3).

بیان

یدل ظاهرا علی اشتراکهم مع النبی صلی الله علیه و آله فی سائر الخصائص سوی ما ذکر.

ص: 50


1- أنزی: جعله ینزو، و نزا الذکر علی الأنثی: سفدها،.
2- صحیفة الرضا: 5.
3- أصول الکافی 1: 270 فیه: فهم فیه،.

باب هجدهم : خصائص ائمه علیهم السّلام

روایات

روایت1.

صحیفة الرضا: حضرت رضا علیه السّلام از آباء گرامش نقل می کند که پیامبر اکرم فرمود: ما خانواده ای هستیم که صدقه بر ما حرام است و به ما دستور داده اند وضو را شاداب بگیریم، و این که الاغی را بر اسب نجیب نجهانیم، و بر روی کفش مسح نکنیم.(1)

روایت2.

اصول کافی: محمّد بن مسلم گفت: از حضرت صادق علیه السّلام شنیدم که می فرمود: امامان علیهم السّلام به منزله پیامبر اکرم هستند. فقط آنها پیامبر نیستند، برای آنها آن مقدار از ازدواج که برای پیغمبر حلال بود، حلال نیست، اما در غیر این مورد به منزله پیامبر اکرمند.(2)

توضیح

ظاهر خبر دلالت می­کند که ائمه علیهم السّلام در سایر مزایا با پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله شریک هستند، به جز مواردی که آنها را استثناء نموده است .

ص: 50


1- . صحیفة الرضا: 5
2- . اصول کافی 1 : 270

أبواب ولایتهم و حبهم و بغضهم صلوات الله علیهم

باب 1 وجوب موالاة أولیائهم و معاداة أعدائهم

الأخبار

«1»

فس، تفسیر القمی فِی رِوَایَةِ أَبِی الْجَارُودِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام فِی قَوْلِهِ ما جَعَلَ اللَّهُ لِرَجُلٍ مِنْ قَلْبَیْنِ فِی جَوْفِهِ فَیُحِبَّ بِهَذَا وَ یُبْغِضَ بِهَذَا فَأَمَّا مَحَبَّتُنَا (1) فَیُخْلِصُ الْحُبَّ (2) لَنَا کَمَا یَخْلُصُ الذَّهَبُ بِالنَّارِ لَا کَدَرَ فِیهِ مَنْ (3) أَرَادَ أَنْ یَعْلَمَ حُبَّنَا فَلْیَمْتَحِنْ قَلْبَهُ فَإِنْ شَارَکَهُ (4) فِی حُبِّنَا حُبَّ عَدُوِّنَا فَلَیْسَ مِنَّا وَ لَسْنَا مِنْهُ وَ اللَّهُ عَدُوُّهُمْ وَ جَبْرَئِیلُ وَ مِیکَائِیلُ وَ اللَّهُ عَدُوٌّ لِلْکَافِرِینَ (5).

«2»

ب، قرب الإسناد ابْنُ عِیسَی عَنِ الْبَزَنْطِیِّ قَالَ: کَتَبَ إِلَیَّ الرِّضَا علیه السلام قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ عَلَیْهِ السَّلَامُ مَنْ سَرَّهُ أَنْ لَا یَکُونَ بَیْنَهُ وَ بَیْنَ اللَّهِ حِجَابٌ حَتَّی یَنْظُرَ إِلَی اللَّهِ (6) وَ یَنْظُرَ اللَّهُ إِلَیْهِ فَلْیَتَوَلَّ آلَ مُحَمَّدٍ وَ یَبْرَأْ (7) مِنَ عَدُوِّهِمْ وَ یَأْتَمَّ بِالْإِمَامِ مِنْهُمْ فَإِنَّهُ إِذَا کَانَ کَذَلِکَ

ص: 51


1- فی نسخة: فاما محبنا.
2- فی المصدر: فتخلص المحب.
3- فی المصدر: فمن اراد.
4- فی المصدر: فان شارک.
5- تفسیر القمّیّ: 514.
6- المصدر و نسخة من الکتاب خال عن قوله: ینظر إلی اللّه و.
7- فی نسخة: و یتبرأ.

باب های دیگر ولایت و دوستی و دشمنی با ائمه علیهم السّلام

باب اول : لزوم دوستی با دوستان ائمه علیهم السّلام و دشمنی با دشمنان آنها

روایات

روایت1.

تفسیر علی بن ابراهیم قمی: ابوالجارود از حضرت باقر علیه السّلام درباره آیه «ما جَعَلَ اللَّهُ لِرَجُلٍ مِنْ قَلْبَیْنِ فِی جَوْفِهِ.»(1)

{خداوند برای هیچ مردی در درونش دو دل ننهاده است} نقل کرد که فرمود: دوست داشته باشد با این قلب و دشمن داشته باشد با همان قلب. اما محبت ما دوستی را خالص می کند، چنان چه طلا به وسیله آتش خالص می شود که دیگر کدورتی در آن نیست. هر که مایل است بداند که محبت ما را دارد یا نه، پس باید قلب خود را امتحان نماید؛ اگر در قلب خود با محبت ما محبت با دشمنان ما را نیز یافت، از ما نیست و ما نیز از او نیستیم، خدا با آنها دشمن است و جبرئیل و میکائیل و خداوند دشمن کافران است.(2)

روایت2.

قرب الاسناد: بزنطی گفت: حضرت رضا علیه السّلام به من نوشت که حضرت باقر علیه السّلام فرموده است هر که مایل است بین او و خدا حجابی نباشد تا به خدا نظر کند و خدا به او توجه نماید، باید دوست بدارد آل محمّد را و از دشمنان آنها بیزاری جوید و پیرو ائمه از آل محمّد باشد. وقتی چنین بود،

ص: 51


1- . احزاب / 4
2- . تفسیر علی بن ابراهیم قمی: 514

نَظَرَ اللَّهُ إِلَیْهِ وَ نَظَرَ إِلَی اللَّهِ (1).

بیان

نظره إلی الله کنایة عن غایة المعرفة بحسب طاقته و قابلیته و نظر الله إلیه کنایة عن نهایة اللطف و الرحمة.

«3»

ل، الخصال فِی خَبَرِ الْأَعْمَشِ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام قَالَ: حُبُّ أَوْلِیَاءِ اللَّهِ وَاجِبٌ وَ الْوَلَایَةُ لَهُمْ وَاجِبَةٌ وَ الْبَرَاءَةُ مِنْ أَعْدَائِهِمْ وَاجِبَةٌ وَ مِنَ الَّذِینَ ظَلَمُوا آلَ مُحَمَّدٍ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِمْ وَ هَتَکُوا حِجَابَهُ وَ أَخَذُوا (2) مِنْ فَاطِمَةَ علیها السلام فَدَکَ (3) وَ مَنَعُوهَا مِیرَاثَهَا وَ غَصَبُوهَا وَ زَوْجَهَا حُقُوقَهُمَا وَ هَمُّوا بِإِحْرَاقِ بَیْتِهَا وَ أَسَّسُوا الظُّلْمَ وَ غَیَّرُوا سُنَّةَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ الْبَرَاءَةُ مِنَ النَّاکِثِینَ وَ الْقَاسِطِینَ وَ الْمَارِقِینَ وَاجِبَةٌ وَ الْبَرَاءَةُ مِنَ الْأَنْصَابِ وَ الْأَزْلَامِ أَئِمَّةِ الضَّلَالِ وَ قَادَةِ الْجَوْرِ کُلِّهِمْ أَوَّلِهِمْ وَ آخِرِهِمْ وَاجِبَةٌ وَ الْبَرَاءَةُ مِنْ أَشْقَی الْأَوَّلِینَ وَ الْآخِرِینَ شَقِیقِ عَاقِرِ نَاقَةِ ثَمُودَ قَاتِلِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام وَاجِبَةٌ وَ الْبَرَاءَةُ مِنْ جَمِیعِ قَتَلَةِ أَهْلِ الْبَیْتِ علیهم السلام وَاجِبَةٌ وَ الْوَلَایَةُ لِلْمُؤْمِنِینَ الَّذِینَ لَمْ یُغَیِّرُوا وَ لَمْ یُبَدِّلُوا بَعْدَ نَبِیِّهِمْ صلی الله علیه و آله وَاجِبَةٌ مِثْلِ سَلْمَانَ الْفَارِسِیِّ وَ أَبِی ذَرٍّ الْغِفَارِیِّ وَ الْمِقْدَادِ بْنِ الْأَسْوَدِ الْکِنْدِیِّ وَ عَمَّارِ بْنِ یَاسِرٍ وَ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْأَنْصَارِیِّ وَ حُذَیْفَةَ بْنِ الْیَمَانِ وَ أَبِی الْهَیْثَمِ بْنِ التَّیِّهَانِ وَ سَهْلِ بْنَ حُنَیْفٍ وَ أَبِی أَیُّوبَ الْأَنْصَارِیِّ وَ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الصَّامِتِ وَ عُبَادَةَ بْنِ الصَّامِتِ وَ خُزَیْمَةَ بْنِ ثَابِتٍ ذِی الشَّهَادَتَیْنِ وَ أَبِی سَعِیدٍ الْخُدْرِیِّ وَ مَنْ نَحَا نَحْوَهُمْ وَ فَعَلَ مِثْلَ فِعْلِهِمْ وَ الْوَلَایَةُ لِأَتْبَاعِهِمْ وَ الْمُقْتَدِینَ بِهِمْ وَ بِهُدَاهُمْ وَاجِبَةٌ (4).

أقول: قد مضی مثله بتغیر ما فی المجلد الرابع عن الرضا علیه السلام فیما کتب للمأمون فی أصول الدین و فروعه.

«4»

لی، الأمالی للصدوق ابْنُ الْبَرْقِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ عَنْ سُلَیْمَانَ بْنِ مُقْبِلٍ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ

ص: 52


1- قرب الإسناد: 153.
2- فی المصدر: فاخذوا.
3- فی نسخة من الکتاب و المصدر: فدکا.
4- الخصال: 2: 153 و 154.

توجه به خدا نموده و خدا نیز متوجه اوست.(1)

توضیح

نگاه کردن به خدا کنایه از کمال معرفت است به حسب طاقت و قابلیت او و نگاه خداوند به بنده،، کنایه از کمال لطف و مرحمت است.

روایت3.

خصال: در خبر اعمش از حضرت صادق علیه السّلام نقل می کند که فرمود: دوستی اولیای خدا واجب است؛ ولایت آنها لازم است و بیزاری از دشمنان آنها واجب است، و هم از کسانی که به آل محمّد صلّی اللَّه علیه و آله ستم کرده اند و حجاب ایشان را هتک نموده و از فاطمه زهرا علیها السّلام فدک را گرفته اند و او را از میراثش بازداشته و حق او و شوهرش را غصب کرده اند و کوشش برای سوختن خانه اش کردند و بنیاد ظلم را نهاده و سنت پیامبر را تغییر دادند. و بیزاری از پیمان شکنان و ستمگران و منحرفان لازم است و بیزاری از انصاب و ازلام پیشوایان گمراهی و رهبران ستم، همه آنها اولین و آخرینشان واجب است. و بیزاری از شقی ترین فرد گذشتگان و آیندگان، همتای پی کننده شتر ثمود، کشنده امیرالمؤمنین علیه السّلام لازم است. همچنین بیزاری از تمام کشندگان اهل بیت واجب است و ولایت مؤمنینی که پس از پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله تغییر و تبدیلی به وجود نیاورده اند لازم است، مانند سلمان فارسی و ابوذر غفاری و مقداد بن اسود کندی و عمار بن یاسر و جابر بن عبداللَّه انصاری و حذیفة بن یمان و ابوالهیثم بن التیهان و سهل بن حنیف و ابو ایوب انصاری و عبداللَّه بن صامت و عبادة بن صامت و خزیمة بن ثابت ذوالشهادتین و ابو سعید خدری و هر کس از راه این ها رفته باشد و کردارش شبیه آنها و ولایت پیروان و اقتداکنندگان به ایشان باشد، و هدایتشان لازم و واجب است.(2)

مؤلف: در جلد چهارم از حضرت رضا علیه السّلام شبیه این روایت با مختصر تغییری گذشت، در نامه ای که آن جناب راجع به اصول و فروع دین برای مأمون می نویسد .

روایت4.

امالی صدوق:

ص: 52


1- . قرب الاسناد: 153
2- . خصال 2 : 153 - 154

عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنِ الصَّادِقِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام قَالَ: مَنْ جَالَسَ لَنَا عَائِباً أَوْ مَدَحَ لَنَا قَالِیاً أَوْ وَاصَلَ لَنَا قَاطِعاً أَوْ قَطَعَ لَنَا وَاصِلًا أَوْ وَالَی لَنَا عَدُوّاً أَوْ عَادَی لَنَا وَلِیّاً فَقَدْ کَفَرَ بِالَّذِی أَنْزَلَ السَّبْعَ الْمَثَانِیَ وَ الْقُرْآنَ الْعَظِیمَ (1).

«5»

ل، الخصال ابْنُ الْوَلِیدِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنِ ابْنِ مَعْرُوفٍ عَنْ سَعْدَانَ عَنِ الْفُضَیْلِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: عَشْرٌ مَنْ لَقِیَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ بِهِنَّ دَخَلَ الْجَنَّةَ شَهَادَةُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّهِ وَ الْإِقْرَارُ بِمَا جَاءَ (2) مِنْ عِنْدِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ إِقَامُ الصَّلَاةِ وَ إِیتَاءُ الزَّکَاةِ وَ صَوْمُ شَهْرِ رَمَضَانَ وَ حِجُّ الْبَیْتِ وَ الْوَلَایَةُ لِأَوْلِیَاءِ اللَّهِ وَ الْبَرَاءَةُ مِنْ أَعْدَاءِ اللَّهِ وَ اجْتِنَابُ کُلِّ مُسْکِرٍ (3).

ل، الخصال الطالقانی عن الحسن بن علی العدوی عن صهیب بن عباد عن أبیه عن جعفر بن محمد عن أبیه عن جده علیهم السلام مثله (4).

«6»

جا، المجالس للمفید ما، الأمالی للشیخ الطوسی الْمُفِیدُ عَنْ عَلِیِّ بْنِ خَالِدٍ الْمَرَاغِیِّ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدٍ الدَّلَّالِ عَنْ سَبْرَةَ بْنِ زِیَادٍ عَنِ الْحَکَمِ بْنِ عُیَیْنَةَ عَنْ حُبَیْشِ بْنِ الْمُعْتَمِرِ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیهما السلام فَقُلْتُ السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ کَیْفَ أَمْسَیْتَ قَالَ أَمْسَیْتُ مُحِبّاً لِمُحِبِّنَا وَ مُبْغِضاً لِمُبْغِضِنَا وَ أَمْسَی مُحِبُّنَا مُغْتَبِطاً بِرَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ کَانَ یَنْتَظِرُهَا وَ أَمْسَی عَدُوُّنَا یُؤَسِّسُ بُنْیانَهُ عَلی شَفا جُرُفٍ هارٍ فَکَأَنَّ ذَلِکَ الشَّفَا قَدِ انْهَارَ بِهِ فِی نارِ جَهَنَّمَ وَ کَأَنَّ أَبْوَابَ الرَّحْمَةِ قَدْ فُتِحَتْ لِأَهْلِهَا فَهَنِیئاً لِأَهْلِ الرَّحْمَةِ رَحْمَتُهُمْ وَ التَّعْسُ (5) لِأَهْلِ النَّارِ وَ النَّارُ لَهُمْ یَا حُبَیْشُ مَنْ سَرَّهُ أَنْ یَعْلَمَ أَ مُحِبٌّ لَنَا أَمْ مُبْغِضٌ فَلْیَمْتَحِنْ قَلْبَهُ فَإِنْ کَانَ یُحِبُّ وَلِیّاً لَنَا فَلَیْسَ بِمُبْغِضٍ لَنَا وَ إِنْ کَانَ یُبْغِضُ وَلِیّاً لَنَا فَلَیْسَ بِمُحِبٍّ لَنَا إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی

ص: 53


1- أمالی الصدوق: 34 و 35.
2- فی نسخة: بما جاء به.
3- الخصال 2: 52.
4- الخصال 2: 52.
5- التعس: الهلاک.

هشام بن سالم از حضرت صادق علیه السّلام نقل کرد که فرمود: هر کس با عیبجوی ما بنشیند یا از دشمن و کینه توز ما تعریف کند و با کسی که از ما قطع نموده همبستگی داشته باشد یا از کسی که با ما پیوسته است قطع نماید یا دشمن ما را دوست بدارد یا دوست ما را دشمن بدارد، کافر شده است به خدایی که سبع مثانی و قرآن کریم را نازل کرده است.(1)

روایت5.

خصال: فضیل از حضرت باقر علیه السّلام نقل کرد که فرمود: ده چیز است که هر کس با آنها خدا را ملاقات کند، داخل بهشت می شود: گواهی به لا اله الا اللَّه و رسالت محمّد مصطفی و اقرار به آنچه از جانب خدا آورده؛ بر پا داشتن نماز؛ پرداخت زکات؛ روزه ماه رمضان؛ حج خانه خدا؛ دوستی با اولیای خدا؛ بیزاری از دشمنان خدا؛ و پرهیز از هر نوع مسکری.(2)

خصال: صهیب بن عباد از پدرش، از امام صادق علیه السّلام، از پدرش از جدش علیهم السّلام همین روایت را نقل کرده است.(3)

روایت6.

مجالس مفید، امالی طوسی: حبیش بن معتمر گفت: خدمت امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب رسیدم و گفتم: السلام علیک یا امیرالمؤمنین و رحمة اللَّه و برکاته! شب را چگونه گذراندی؟ فرمود: شب کردم در حالی که دوست دارم دوستان خودمان را و دشمنم با دشمنان خودمان و دوست ما شب کرد در حالی که مورد حسرت است از رحمتی که خدا به او عنایت کرده و انتظار آن را می کشد. اما دشمن ما شب کرد در حالی که جایگاهی بر کنار گودالی پر از آتش ساخته که این کناره او را به آتش جهنم می اندازد. گویا درهای رحمت برای اهل آن باز شده. گوارا باد رحمت برای اهل آن! مرگ بر اهل جهنم و سزاوار آتشند. یا حبیش! هر کس دوست دارد بفهمد دوست یا دشمن ما است، دل خود را آزمایش کند؛ اگر دوست ما را دوست داشته باشد، دشمن ما نیست و اگر دشمن بدارد دوستی از ما را، دوستدار ما نیست.

ص: 53


1- . امالی صدوق: 34 - 35
2- . خصال 2 : 52
3- . خصال 2 : 52

أَخَذَ الْمِیثَاقَ لِمُحِبِّینَا بِمَوَدَّتِنَا وَ کَتَبَ فِی الذِّکْرِ اسْمَ مُبْغِضِنَا نَحْنُ النُّجَبَاءُ وَ أَفْرَاطُنَا أَفْرَاطُ الْأَنْبِیَاءِ (1).

بیان

الغبطة حسن الحال و المسرة و المغتبط بالکسر الذی یتمنی الناس حاله.

«7»

ما، الأمالی للشیخ الطوسی الْمُفِیدُ عَنِ الْجِعَابِیِّ عَنِ ابْنِ عُقْدَةَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْقَاسِمِ الْحَارِثِیِّ عَنِ أَحْمَدَ بْنِ صَبِیحٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ الْهَمْدَانِیِّ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ مُصْعَبٍ قَالَ سَمِعْتُ جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ علیهما السلام یَقُولُ مَنْ أَحَبَّنَا لِلَّهِ وَ أَحَبَّ مُحِبَّنَا لَا لِغَرَضِ دُنْیَا یُصِیبُهَا مِنْهُ وَ عَادَی عَدُوَّنَا لَا لِإِحْنَةٍ کَانَتْ بَیْنَهُ وَ بَیْنَهُ ثُمَّ جَاءَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَ عَلَیْهِ مِنَ الذُّنُوبِ مِثْلُ رَمْلِ عَالِجٍ وَ زَبَدِ الْبَحْرِ غَفَرَ اللَّهُ تَعَالَی لَهُ (2).

بیان

الإحنة بالکسر الحقد.

«8»

م، تفسیر الإمام علیه السلام مع، معانی الأخبار ن، عیون أخبار الرضا علیه السلام ع، علل الشرائع الْمُفَسِّرُ بِإِسْنَادِهِ إِلَی أَبِی مُحَمَّدٍ الْعَسْکَرِیِّ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لِبَعْضِ أَصْحَابِهِ ذَاتَ یَوْمٍ یَا عَبْدَ اللَّهِ أَحِبَّ فِی اللَّهِ وَ أَبْغِضْ فِی اللَّهِ وَ وَالِ فِی اللَّهِ وَ عَادِ فِی اللَّهِ فَإِنَّهُ لَا تَنَالُ وَلَایَةَ اللَّهِ إِلَّا بِذَلِکَ وَ لَا یَجِدُ رَجُلٌ طَعْمَ الْإِیمَانِ وَ إِنْ کَثُرَتْ صَلَاتُهُ وَ صِیَامُهُ حَتَّی یَکُونَ کَذَلِکَ وَ قَدْ صَارَتْ مُؤَاخَاةُ النَّاسِ یَوْمَکُمْ هَذَا أَکْثَرُهَا فِی الدُّنْیَا عَلَیْهَا یَتَوَادُّونَ وَ عَلَیْهَا یَتَبَاغَضُونَ وَ ذَلِکَ لَا یُغْنِی عَنْهُمْ مِنَ اللَّهِ شَیْئاً فَقَالَ لَهُ وَ کَیْفَ لِی أَنْ أَعْلَمَ أَنِّی قَدْ وَالَیْتُ وَ عَادَیْتُ فِی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ مَنْ وَلِیُّ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ حَتَّی أُوَالِیَهُ وَ مَنْ عَدُوُّهُ حَتَّی أُعَادِیَهُ فَأَشَارَ لَهُ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِلَی عَلِیٍّ علیه السلام فَقَالَ أَ تَرَی هَذَا فَقَالَ بَلَی قَالَ وَلِیُّ هَذَا وَلِیُّ اللَّهِ فَوَالِهِ وَ عَدُوُّ هَذَا عَدُوُّ اللَّهِ فَعَادِهِ قَالَ وَالِ وَلِیَّ هَذَا وَ لَوْ أَنَّهُ قَاتِلُ أَبِیکَ وَ وُلْدِکَ وَ عَادِ عَدُوَّ هَذَا

ص: 54


1- مجالس المفید: 197.
2- أمالی ابن الشیخ: 97.

خداوند پیمان گرفته از دوستانمان بر محبت و دوستی ما و در ذکر، نام دشمن ما را نوشته است. ما نجیبانیم و فرزندان ما فرزندان انبیاء هستند.(1)

توضیح

«الغبطة» یعنی خوشحالی و مسرّت و «المغتبط» با کسره، یعنی کسی که مردم آرزوی حال او را دارند.

روایت7.

امالی طوسی: حسین بن مصعب گفت: از حضرت صادق علیه السّلام شنیدم که می فرمود: هر که ما را دوست داشته باشد برای خدا و دوست داشته باشد دوست ما را، نه به جهت هدفی دنیوی که به وسیله او به آن برسد، و دشمن بدارد دشمن ما را، نه به واسطه کینه که بین او و دشمن ماست، در صورتی که وارد قیامت شود، با این که دارای گناهی باشد به اندازه ریگ انبوه و کف دریا، خداوند او را می آمرزد.(2)

توضیح

«الاحنة» با کسره یعنی کینه.

روایت8.

تفسیر امام حسن عسکری، معانی الاخبار، عیون اخبار الرضا، علل الشرائع: امام حسن عسکری علیه السّلام از آباء گرام خود نقل کرد که پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله به یکی از اصحاب خود فرمود: ای بنده خدا! دوست بدار برای خدا و دشمن بدار برای خدا و محبت داشته باش در راه خدا و دشمنی کنی در راه خدا. هرگز به ولایت خدا نخواهی رسید مگر به همین کار، و شخص طعم ایمان را نخواهد چشید، اگرچه نماز و روزه زیاد داشته باشد، مگر چنین باشد. اکنون مدار دوستی بین مردم، بیشتر در مسائل دنیوی است. بر اساس آن محبت می ورزید و بر پایه آن با هم دشمنی می کنید. اما این مطلب آنها را از خدا بی نیاز نمی کند. عرض کرد: به چه وسیله بدانم دوستی و دشمنی من در راه خدا است؟ و دوست خدا کیست تا او را دوست بدارم؟ و دشمن خدا کیست تا او را دشمن بدارم؟ پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله اشاره به علی علیه السّلام کرد و فرمود: این را می بینی؟ عرض کرد: آری. فرمود: دوست او دوست خدا است؛ او را دوست بدار و دشمن او دشمن خدا است؛ او را دشمن بدار. فرمود: دوست علی را دوست بدار، گرچه قاتل پدر و فرزندت باشد و دشمن بدار دشمن او را،

ص: 54


1- . مجالس مفید: 197
2- . امالی طوسی: 97

وَ لَوْ أَنَّهُ أَبُوکَ أَوْ وُلْدُکَ (1).

«9»

لی، الأمالی للصدوق ابْنُ الْمُتَوَکِّلِ عَنِ الْأَسَدِیِّ عَنِ النَّخَعِیِّ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الثُّمَالِیِّ عَنِ ابْنِ جُبَیْرٍ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَنْ سَرَّهُ أَنْ یَجْمَعَ اللَّهُ لَهُ الْخَیْرَ کُلَّهُ فَلْیُوَالِ عَلِیّاً بَعْدِی وَ لْیُوَالِ أَوْلِیَاءَهُ وَ لْیُعَادِ أَعْدَاءَهُ (2).

«10»

ثو، ثواب الأعمال أَبِی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ صَالِحِ بْنِ سَهْلٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: مَنْ أَحَبَّنَا وَ أَبْغَضَ عَدُوَّنَا فِی اللَّهِ مِنْ غَیْرِ تِرَةٍ وَتَرَهَا إِیَّاهُ فِی شَیْ ءٍ مِنْ أَمْرِ الدُّنْیَا ثُمَّ مَاتَ عَلَی ذَلِکَ فَلَقِیَ اللَّهَ وَ عَلَیْهِ مِنَ الذُّنُوبِ مِثْلُ زَبَدِ الْبَحْرِ غَفَرَهَا اللَّهُ لَهُ (3).

بیان

الترة بالکسر الحقد و الظلم و الثأر یقال وتره یتره وترا و ترة و وتره ماله نقصه إیاه.

«11»

ثو، ثواب الأعمال أَبِی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِدْرِیسَ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ إِسْحَاقَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ حَمَّادٍ عَنْ عَمْرِو بْنِ شِمْرٍ عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: مَنْ لَمْ یَعْرِفْ سُوءَ مَا أَتَی إِلَیْنَا مِنْ ظُلْمِنَا وَ ذَهَابِ حَقِّنَا وَ مَا رَکِبَنَا (4) بِهِ فَهُوَ شَرِیکُ مَنْ أَتَی (5) إِلَیْنَا فِیمَا وُلِّینَا بِهِ (6).

بیان

فیما ولینا به أی استولی علینا و قرب منا بسببه أو علی بناء المجهول من التفعیل أی فیما جعلنا الله به والیا.

ص: 55


1- التفسیر العسکریّ: 18، معانی الأخبار: 113، عیون الأخبار: 161، علل الشرائع: 58.
2- أمالی الصدوق: 283.
3- ثواب الأعمال: 165.
4- فی نسخة: و ما نکبنا به.
5- فی نسخة: من أتی به الینا.
6- ثواب الأعمال: 200.

اگر چه پدر یا فرزندت باشد.(1)

روایت9.

امالی صدوق: ابن عباس گفت: پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله فرمود: هر که دوست دارد خداوند برایش تمام خیر را فراهم کند، باید علی را بعد از من دوست داشته باشد، دوستانش را دوست بدارد و دشمنانش را دشمن.(2)

روایت10.

ثواب الاعمال: صالح بن سهل از حضرت صادق علیه السّلام نقل کرد که فرمود: هر که ما را دوست بدارد و دشمن ما را بی آنکه کینه­ای از او در امور دنیا داشته باشد، دشمن بدارد، بعد با همین وضع بمیرد و خدا را ملاقات کند، اگر به اندازه کف دریا گناه داشته باشد، خدا او را می آمرزد.(3)

توضیح

«الترة» با کسره یعنی کینه و ظلم و انتقام جویی. گفته می شود «وتره، یتره وترا،ً وترة و وتره ماله» یعنی کم گذاشت آن را برای او.

روایت11.

ثواب الاعمال: جابر از حضرت باقر علیه السّلام نقل کرد که فرمود: هر کس نشناسد زشتی ستمی که به ما وارد شده و حق ما را که از بین رفته و آنچه ما دیده ایم، او شریک کسی است که به ما آن ستم را روا داشته در این حکومت ستمگرانه ای که به ما داشته است.(4)

توضیح

«فیما ولینا به» یعنی بر ما مستولی شد و به سبب آن به ما نزدیک شد، یا این که مجهول است از باب تفعیل، یعنی در آنچه که خدا ما را به وسیله آن والی قرار داده است.

ص: 55


1- . تفسیر امام حسن عسکری: 18، معانی الاخبار: 113، عیون اخبار الرضا: 161، علل الشرائع: 58
2- . امالی صدوق: 283
3- . ثواب الاعمال: 165
4- . ثواب الاعمال: 200
«12»

سن، المحاسن أَبِی عَنْ حَمْزَةَ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ جَمِیلِ بْنِ دَرَّاجٍ عَنْ حَکَمِ بْنِ أَعْیَنَ (1) عَنْ مُیَسِّرِ بْنِ عَبْدِ الْعَزِیزِ النَّخَعِیِّ عَنْ أَبِی خَالِدٍ الْکَابُلِیِّ قَالَ: أَتَی نَفَرٌ إِلَی عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ علیهم السلام فَقَالُوا إِنَّ بَنِی عَمِّنَا وَفَدُوا إِلَی مُعَاوِیَةَ بْنَ أَبِی سُفْیَانَ طَلَبَ رِفْدِهِ (2) وَ جَائِزَتِهِ وَ إِنَّا قَدْ وَفَدْنَا إِلَیْکَ صِلَةً لِرَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقَالَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ قَصِیرَةٌ مِنْ طَوِیلَةٍ مَنْ أَحَبَّنَا لَا لِدُنْیَا یُصِیبُهَا مِنَّا وَ عَادَی عَدُوَّنَا لَا لِشَحْنَاءَ کَانَتْ بَیْنَهُ وَ بَیْنَهُ أَتَی اللَّهَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ مَعَ مُحَمَّدٍ وَ إِبْرَاهِیمَ وَ عَلِیٍّ (3).

بیان

قوله قصیرة من طویلة إما کلام الراوی أی اقتصر علیه السلام من الکلام الطویل علی قلیل یغنی غناءه أو من کلامه علیه السلام بأن یکون معمولا لفعل محذوف أی خذها کما هو المتعارف أو خبر مبتدأ محذوف أی هذه.

ثم الظاهر أن قول الراوی إن بنی عمنا حکایة عن الزمان السالف إن کان إتیانهم فی زمان إمامته علیه السلام کما هو الظاهر من السیاق و من الراوی فتفطن و سیأتی (4) فی باب حبهم إلی الحسین فلا یحتاج إلی تکلف.

«13»

سن، المحاسن أَبِی عَنْ حَمْزَةَ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْجَعْفَرِیِّ عَنْ جَمِیلِ بْنِ دَرَّاجٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ مُدْرِکٍ أَبِی عَلِیٍّ الطَّائِیِّ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَیُّ عُرَی (5) الْإِیمَانِ أَوْثَقُ فَقَالُوا اللَّهُ وَ رَسُولُهُ أَعْلَمُ فَقَالَ قُولُوا فَقَالُوا یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ الصَّلَاةُ فَقَالَ إِنَّ لِلصَّلَاةِ فَضْلًا وَ لَکِنْ لَیْسَ بِالصَّلَاةِ قَالُوا الزَّکَاةُ قَالَ إِنَّ لِلزَّکَاةِ فَضْلًا وَ لَیْسَ بِالزَّکَاةِ

ص: 56


1- فی المصدر: حکم بن أیمن.
2- الرفد: العطاء.
3- المحاسن: 165.
4- هکذا فی النسخة المطبوعة، و النسخ المخطوطة الموجودة عندی خالیة عن هذه الجملة، و الصحیح: و سیأتی فی باب حبهم انهم أتوا الی الحسین علیه السّلام فلا یحتاج الی تکلف، و الحدیث موجود فی باب ثواب حبهم تحت رقم: 118.
5- العری جمع العروة.

روایت12.

محاسن: ابو خالد کابلی گفت: چند نفر خدمت علی بن حسین علیهما السّلام رسیدند و گفتند: پسر عموهای ما پیش معاویة بن ابی سفیان رفته اند تا از نظر مالی به آنها کمک کند، ولی ما خدمت شما رسیده ایم تا پیوند خود را با پیامبر اکرم تجدید نماییم. حضرت زین العابدین علیه السّلام فرمود: کلامی کوتاه از مطلبی بلند بگویم: هر که ما را دوست داشته باشد، نه برای دنیا که از جانب ما به آن برسد، و دشمن بدارد دشمن ما را، نه به واسطه کدورتی که بین او و دشمن ما است، روز قیامت با محمّد و ابراهیم و علی محشور خواهد شد.(1)

توضیح

«قصیرة من طویلة» یا کلام راوی است، یعنی امام علیه السّلام از کلام طولانی به مقدار کمی اکتفا نمود که او را بی نیاز می کند، یا کلام امام علیه السّلام است به این که معمول برای فعل محذوف باشد، یعنی «خذها» یعنی بگیر آن را چنان چه متعارف است یا خبر برای مبتدای محذوف است، یعنی «هذه». ظاهرا این که راوی می­گوید «پسر عموهای ما پیش معاویه رفته اند»، شاید حکایت از گذشته دارد، اگر آمدن آنها در زمان امامت امام علیه السّلام باشد، چنان چه ظاهر از سیاق و از راوی همین است و در باب حب آنها به حسین علیه السّلام خواهد آمد و نیازی به تکلف نیست.

روایت13.

محاسن: عمر بن مدرک ابی علی طایی گفت: حضرت صادق علیه السّلام فرمود: کدام یک از دستاویزهای ایمان محکم تر است؟ عرض کردند: خدا و پیامبرش بهتر می­دانند. فرمود: جواب بدهید! عرض کردند: نماز. فرمود: نماز با اهمیت است، ولی آن نیست. گفتند: زکات. فرمود: زکات نیز اهمیت زیاد دارد، ولی محکم ترین آنها نیست.

ص: 56


1- . محاسن: 165

قَالُوا صَوْمُ شَهْرِ رَمَضَانَ فَقَالَ إِنَّ لِرَمَضَانَ فَضْلًا وَ لَیْسَ بِرَمَضَانَ قَالُوا فَالْحَجُّ وَ الْعُمْرَةُ قَالَ إِنَّ لِلْحَجِّ وَ الْعُمْرَةِ فَضْلًا وَ لَیْسَ بِالْحَجِّ وَ الْعُمْرَةِ قَالُوا فَالْجِهَادُ فِی سَبِیلِ اللَّهِ قَالَ إِنَّ لِلْجِهَادِ فِی سَبِیلِ اللَّهِ فَضْلًا وَ لَیْسَ بِالْجِهَادِ قَالُوا فَاللَّهُ وَ رَسُولُهُ أَعْلَمُ (1) فَقَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِنَّ أَوْثَقَ عُرَی الْإِیمَانِ الْحُبُّ فِی اللَّهِ وَ الْبُغْضُ فِی اللَّهِ وَ تَوَالِی وَلِیِّ اللَّهِ وَ تَعَادِی عَدُوِّ اللَّهِ (2).

«14»

ضا، فقه الرضا علیه السلام رُوِیَ أَنَّ اللَّهَ أَوْحَی إِلَی بَعْضِ عُبَّادِ بَنِی إِسْرَائِیلَ وَ قَدْ دَخَلَ قَلْبَهُ شَیْ ءٌ أَمَّا عِبَادَتُکَ لِی فَقَدْ تَعَزَّزْتَ بِی وَ أَمَّا زُهْدُکَ فِی الدُّنْیَا فَقَدْ تَعَجَّلْتَ الرَّاحَةَ فَهَلْ وَالَیْتَ لِی وَلِیّاً أَوْ عَادَیْتَ لِی عَدُوّاً ثُمَّ أَمَرَ بِهِ إِلَی النَّارِ نَعُوذُ بِاللَّهِ مِنْهَا (3).

«15»

شی، تفسیر العیاشی عَنْ سَعْدَانَ عَنْ رَجُلٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فِی قَوْلِهِ وَ إِنْ تُبْدُوا ما فِی أَنْفُسِکُمْ أَوْ تُخْفُوهُ یُحاسِبْکُمْ بِهِ اللَّهُ فَیَغْفِرُ لِمَنْ یَشاءُ وَ یُعَذِّبُ مَنْ یَشاءُ قَالَ حَقِیقٌ عَلَی اللَّهِ أَنْ لَا یُدْخِلَ الْجَنَّةَ مَنْ کَانَ فِی قَلْبِهِ مِثْقَالُ حَبَّةٍ مِنْ خَرْدَلٍ مِنْ حُبِّهِمَا (4).

بیان

من حبهما أی من حب أبی بکر و عمر فالمراد بقوله لِمَنْ یَشاءُ الشیعة کما ورد فی الأخبار الکثیرة.

«16»

شی، تفسیر العیاشی عَنْ أَبِی حَمْزَةَ الثُّمَالِیِّ قَالَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام یَا أَبَا حَمْزَةَ إِنَّمَا یَعْبُدُ اللَّهَ مَنْ عَرَفَ اللَّهَ وَ أَمَّا مَنْ لَا یَعْرِفُ اللَّهَ کَأَنَّمَا یَعْبُدُ غَیْرَهُ هَکَذَا ضَالًّا قُلْتُ أَصْلَحَکَ اللَّهُ وَ مَا مَعْرِفَةُ اللَّهِ قَالَ یُصَدِّقُ اللَّهَ وَ یُصَدِّقُ مُحَمَّداً رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فِی مُوَالاةِ عَلِیٍّ وَ الِایتِمَامِ بِهِ وَ بِأَئِمَّةِ الْهُدَی مِنْ بَعْدِهِ وَ الْبَرَاءَةُ إِلَی اللَّهِ مِنْ عَدُوِّهِمْ وَ کَذَلِکَ عِرْفَانُ اللَّهِ قَالَ قُلْتُ أَصْلَحَکَ اللَّهُ أَیُّ شَیْ ءٍ إِذَا عَمِلْتُهُ أَنَا اسْتَکْمَلْتُ حَقِیقَةَ الْإِیمَانِ قَالَ تُوَالِی أَوْلِیَاءَ اللَّهِ وَ تُعَادِی أَعْدَاءَ اللَّهِ وَ تَکُونُ مَعَ الصَّادِقِینَ کَمَا أَمَرَکَ اللَّهُ قَالَ قُلْتُ

ص: 57


1- فی المصدر: و رسوله و ابن رسوله اعلم.
2- المحاسن: 165.
3- فقه الرضا: 51.
4- تفسیر العیّاشیّ 1: 156.

گفتند: روزه ماه رمضان. فرمود: روزه ماه رمضان دارای اهمیت است، ولی آن نیست. گفتند: حج و عمره. جواب داد: حج و عمره اهمیت دارد، ولی آن نیست. گفتند: پس جهاد در راه خدا. فرمود: جهاد در راه خدا دارای اهمیت است، ولی آن نیست. عرض کردند: پس خدا و پیامبر می­دانند. امام توضیح داد: پیامبر اکرم. فرمود: محکم ترین دستاویز ایمان، حب در راه خدا و دوستی در راه خدا و دشمنی در راه خدا و دوستی با دوست خدا و دشمنی با دشمن خدا است.(1)

روایت14.

فقه الرضا: روایت شده است که خداوند به یکی از عبّاد بنی اسرائیل که در دل خیالی کرده بود، وحی نمود که: اما عبادت تو برای من، موجب عزت و شرافت تو به وسیله من شد و اما زهد تو در دنیا، موجب آسایش فوری برای خودت شده. آیا دوستی از دوستان مرا دوست داشته ای و آیا دشمنی از دشمنان مرا دشمن داشته ای؟ سپس دستور داد او را به آتش بیندازند. پناه به خدا می بریم از آتش جهنم.(2)

روایت15.

تفسیر عیاشی: سعدان از مردی، از حضرت صادق علیه السّلام نقل کرد که درباره آیه: «وَ إِنْ تُبْدُوا ما فِی أَنْفُسِکُمْ أَوْ تُخْفُوهُ یُحاسِبْکُمْ بِهِ اللَّهُ فَیَغْفِرُ لِمَنْ یَشاءُ وَ یُعَذِّبُ مَنْ یَشاءُ.»(3)

{و اگر آنچه در دل های خود دارید، آشکار یا پنهان کنید، خداوند شما را به آن محاسبه می کند؛ آن گاه هر که را بخواهد می بخشد، و هر که را بخواهد عذاب می کند} فرمود: سزاوار است که خداوند داخل بهشت نکند کسی را که در دل به اندازه یک دانه خردل محبت آن دو را داشته باشد.(4)

توضیح

«من حبهما» یعنی از حب ابوبکر و عمر، پس منظور از «لمن یشاء» شیعه است، چنان چه در اخبار زیادی آمده است.

روایت16.

تفسیر عیاشی: ابو حمزه ثمالی گفت: حضرت باقر علیه السّلام فرمود: ای ابا حمزه! خدا را کسی پرستیده که او را بشناسد؛ کسی که خدا را نشناخته باشد، گویا دیگری را پرستیده است و این چنین گمراه می شود. عرض کردم: شناخت خدا چیست؟ فرمود: تصدیق کند خدا و پیامبرش محمّد مصطفی را درباره ولایت علی و پیروی از او و ائمه بعد از آن جناب و بیزاری از دشمنان آنها. شناخت خداوند این طوری است. گفت: عرض کردم: خدا خیرت دهد، چکار کنم ایمان واقعی را تکمیل نمایم؟ فرمود: دوست داشتن دوستان خدا و دشمنی با دشمنان او و با صادقان باشی، آن طور که خدا دستور داده است. عرض کردم:

ص: 57


1- . محاسن: 165
2- . فقه الرضا: 51
3- . بقره / 284
4- . تفسیر عیاشی 1 : 156

وَ مَنْ أَوْلِیَاءُ اللَّهِ فَقَالَ أَوْلِیَاءُ اللَّهِ- مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ وَ عَلِیٌّ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ وَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ ثُمَّ انْتَهَی الْأَمْرُ إِلَیْنَا ثُمَّ ابْنِی جَعْفَرٌ وَ أَوْمَأَ إِلَی جَعْفَرٍ وَ هُوَ جَالِسٌ فَمَنْ وَالَی هَؤُلَاءِ فَقَدْ وَالَی أَوْلِیَاءَ اللَّهِ وَ کَانَ مَعَ الصَّادِقِینَ کَمَا أَمَرَهُ اللَّهُ قُلْتُ وَ مَنْ أَعْدَاءُ اللَّهِ أَصْلَحَکَ اللَّهُ قَالَ الْأَوْثَانُ الْأَرْبَعَةُ قَالَ قُلْتُ مَنْ هُمْ قَالَ أَبُو الْفَصِیلِ وَ رُمَعُ وَ نَعْثَلٌ وَ مُعَاوِیَةُ وَ مَنْ دَانَ دِینَهُمْ فَمَنْ عَادَی هَؤُلَاءِ فَقَدْ عَادَی أَعْدَاءَ اللَّهِ (1).

بیان

قوله هکذا کأنه علیه السلام أشار إلی الخلف أو إلی الیمین و الشمال أی حاد عن الطریق الموصل إلی النجاة فلا یزیده کثرة العمل إلا بعدا عن المقصود کمن ضل عن الطریق.

«17»

سر، السرائر مِنْ کِتَابِ أُنْسِ الْعَالِمِ لِلصَّفْوَانِیِّ قَالَ: إِنَّ رَجُلًا (2) قَدِمَ عَلَی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فَقَالَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ إِنِّی أُحِبُّکَ وَ أُحِبُّ فُلَاناً وَ سَمَّی بَعْضَ أَعْدَائِهِ فَقَالَ علیه السلام أَمَّا الْآنَ فَأَنْتَ أَعْوَرُ فَإِمَّا أَنْ تَعْمَی وَ إِمَّا أَنْ تُبْصِرُ.

«18»

وَ قِیلَ لِلصَّادِقِ علیه السلام إِنَّ فُلَاناً یُوَالِیکُمْ إِلَّا أَنَّهُ یَضْعُفُ عَنِ الْبَرَاءَةِ مِنْ عَدُوِّکُمْ فَقَالَ هَیْهَاتَ کَذَبَ مَنِ ادَّعَی مَحَبَّتَنَا وَ لَمْ یَتَبَرَّأْ مِنْ عَدُوِّنَا (3).

«19»

وَ رُوِیَ عَنِ الرِّضَا علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: کَمَالُ الدِّینِ وَلَایَتُنَا وَ الْبَرَاءَةُ مِنْ عَدُوِّنَا ثُمَّ قَالَ الصَّفْوَانِیُّ وَ اعْلَمْ (4) أَنَّهُ لَا یَتِمُّ الْوَلَایَةُ وَ لَا تَخْلُصُ الْمَحَبَّةُ وَ لَا تَثْبُتُ الْمَوَدَّةُ لآِلِ مُحَمَّدٍ إِلَّا بِالْبَرَاءَةِ مِنْ عَدُوِّهِمْ قَرِیباً کَانَ أَوْ بَعِیداً (5) فَلَا تَأْخُذْکَ بِهِ رَأْفَةٌ

ص: 58


1- تفسیر العیّاشیّ 2: 116.
2- فی المصدر: قال: روی ان رجلا.
3- فی المصدر: ولایتنا و لم یتبرأ من أعدائنا.
4- فی المصدر: و اعلم یا بنی انه.
5- فی المصدر: قریبا کان منک أو بعیدا.

اولیای خدا کیانند؟ فرمود: محمّد رسول اللَّه و علی و حسن و حسین و علی بن الحسین، سپس منتهی به ما شد، بعد پسرم جعفر (در این موقع به فرزندش جعفر اشاره کرد که نشسته بود). پس هر کس که آنها را دوست داشته باشد، اولیاء خدا را دوست دارد و با صادقان است، همان طور که خدا امر کرده است. گفتم: دشمنان خدا کیانند، خدا خیرت دهد؟ فرمود: بت های چهارگانه. گفتم: آن چهار بت کیانند؟ فرمود: ابوالفصیل و رمع و نعثل و معاویه و هر کس که پیرو آنها باشد. هر که دشمن این ها باشد، دشمنی با دشمنان خدا کرده است.(1)

توضیح

عبارت «هکذا» گویا امام علیه السّلام اشاره کرد به پشت یا به راست و چپ، یعنی از راه رساننده به نجات، زاویه گرفت و زیادی عمل او جز دوری از هدف، نفعی برایش ندارد، مانند کسی که راه را گم کرده. و «ابوالفصیل» ابوبکر است، زیرا معنای فصیل و بکر به هم نزدیک است و «رمع» مقلوب عمر است و «نعثل» عثمان است، چنان چه در کتاب های لغت به آن تصریح شده است.

روایت17.

سرائر: از کتاب اُنس العالم صفوانی نقل کرد که مردی خدمت حضرت امیرالمؤمنین علیه السّلام رسید و گفت: یا امیرالمؤمنین! من تو را دوست دارم و فلانی را هم دوست دارم، و یکی از دشمنان علی را نام برد. فرمود: اکنون تو یک چشم سالم داری، یا کور باش یا بینا!

روایت18.

به حضرت صادق علیه السّلام عرض کردند: فلان کس شما را دوست می دارد، ولی در بیزاری از دشمنانتان ضعیف است. فرمود: هیهات، دروغ می گوید! کسی که مدعی است ما را دوست می دارد، ولی از دشمنان ما بیزاری نمی جوید.

روایت19.

از حضرت رضا علیه السّلام روایت شده است که فرمود: کمال دین با ولایت ما و بیزاری از دشمنان ما است.

سپس صفوانی می­نویسد: باید توجه داشت که ولایت تکمیل نمی شود و همچنین محبت و مودت خاندان نبوّت خالص نیست، مگر با بیزاری از دشمنانشان، چه خویشاوند او باشد یا غیر خویشاوند.

ص: 58


1- . تفسیر عیاشی 2 : 116

فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَقُولُ (1) لا تَجِدُ قَوْماً یُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ یُوادُّونَ مَنْ حَادَّ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ لَوْ کانُوا آباءَهُمْ أَوْ أَبْناءَهُمْ أَوْ إِخْوانَهُمْ أَوْ عَشِیرَتَهُمْ الْآیَةَ (2).

«20»

م، تفسیر الإمام علیه السلام قَوْلُهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ مَثَلُ الَّذِینَ کَفَرُوا کَمَثَلِ الَّذِی یَنْعِقُ بِما لا یَسْمَعُ إِلَّا دُعاءً وَ نِداءً صُمٌّ بُکْمٌ عُمْیٌ فَهُمْ لا یَعْقِلُونَ (3) قَالَ الْإِمَامُ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ مَثَلُ الَّذِینَ کَفَرُوا فِی عِبَادَتِهِمْ لِلْأَصْنَامِ وَ اتِّخَاذِهِمُ الْأَنْدَادَ مِنْ دُونِ مُحَمَّدٍ وَ عَلِیٍّ علیهما السلام کَمَثَلِ الَّذِی یَنْعِقُ بِما لا یَسْمَعُ یُصَوِّتُ بِمَا لَا یَسْمَعُ إِلَّا دُعاءً وَ نِداءً لَا یَفْهَمُ مَا یُرَادُ مِنْهُ فَیُغِیثَ الْمُسْتَغِیثَ وَ یُعِینَ مَنِ اسْتَعَانَهُ صُمٌّ بُکْمٌ عُمْیٌ عَنِ الْهُدَی فِی اتِّبَاعِهِمُ الْأَنْدَادَ مِنْ دُونِ اللَّهِ وَ الْأَضْدَادَ لِأَوْلِیَاءِ اللَّهِ الَّذِینَ سَمَّوْهُمْ بِأَسْمَاءِ خِیَارِ خَلَائِقِ اللَّهِ (4) وَ لَقَّبُوهُمْ بِأَلْقَابِ أَفَاضِلِ الْأَئِمَّةِ الَّذِینَ نَصَبَهُمُ اللَّهُ لِإِقَامَةِ دِینِ اللَّهِ فَهُمْ لا یَعْقِلُونَ أَمْرَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ قَالَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ علیهما السلام هَذَا فِی عُبَّادِ الْأَصْنَامِ وَ فِی النُّصَّابِ لِأَهْلِ بَیْتِ مُحَمَّدٍ نَبِیِّ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ عُتَاةِ مَرَدَتِهِمْ سَوْفَ یُصَیِّرُونَهُمْ إِلَی الْهَاوِیَةِ (5) ثُمَّ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله نَعُوذُ بِاللَّهِ (6) مِنَ الشَّیْطَانِ الرَّجِیمِ فَإِنَّ مَنْ تَعَوَّذَ بِاللَّهِ مِنْهُ أَعَاذَهُ اللَّهُ وَ نَعُوذُ (7) مِنْ هَمَزَاتِهِ وَ نَفَخَاتِهِ وَ نَفَثَاتِهِ أَ تَدْرُونَ مَا هِیَ أَمَّا هَمَزَاتُهُ فَمَا یُلْقِیهِ فِی قُلُوبِکُمْ مِنْ بُغْضِنَا أَهْلَ الْبَیْتِ قَالُوا یَا رَسُولَ اللَّهِ وَ کَیْفَ نُبْغِضُکُمْ بَعْدَ مَا عَرَفْنَا مَحَلَّکُمْ مِنَ اللَّهِ وَ مَنْزِلَتَکُمْ قَالَ صلی الله علیه و آله بِأَنْ تُبْغِضُوا أَوْلِیَاءَنَا وَ تُحِبُّوا أَعْدَاءَنَا فَاسْتَعِیذُوا بِاللَّهِ مِنَ مَحَبَّةِ أَعْدَائِنَا وَ عَدَاوَةِ أَوْلِیَائِنَا فَتَعَاذُوا

ص: 59


1- المجادلة: 23.
2- السرائر: 488.
3- البقرة: 166.
4- فی المصدر: خیار خلائف اللّه.
5- فی المصدر: و فی نصاب أهل بیت محمّد نبی اللّه صلّی اللّه علیه و آله هم اتباع إبلیس و عناة مردة و سوف یسیرون الی الهاویة.
6- فی نسخة: تعوذوا باللّه.
7- فی نسخة: تعوذوا باللّه.

مبادا دلسوزی در این مورد موجب ضعف برائت و بیزاری شود، زیرا خداوند در این آیه می فرماید: «لا تَجِدُ قَوْماً یُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ یُوادُّونَ مَنْ حَادَّ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ لَوْ کانُوا آباءَهُمْ أَوْ أَبْناءَهُمْ أَوْ إِخْوانَهُمْ أَوْ عَشِیرَتَهُمْ.»(1)

{قومی را نیابی که به خدا و روز بازپسین ایمان داشته باشند [و] کسانی را که با خدا و رسولش مخالفت کرده اند هر چند پدرانشان یا پسرانشان یا برادرانشان یا عشیره آنان باشند دوست بدارند} تا آخر آیه.(2)

روایت20.

تفسیر امام حسن عسکری: درباره آیه «وَ مَثَلُ الَّذِینَ کَفَرُوا کَمَثَلِ الَّذِی یَنْعِقُ بِما لا یَسْمَعُ إِلَّا دُعاءً وَ نِداءً صُمٌّ بُکْمٌ عُمْیٌ فَهُمْ لا یَعْقِلُونَ.»(3) {و مثل [دعوت کننده] کافران چون مثل کسی است که حیوانی را که جز صدا و ندایی [مبهم چیزی] نمی شنود بانگ می زند [آری] کرند لالند کورند [و] درنمی یابند} امام علیه السّلام فرمود خداوند می فرماید مثل کسانی که کفر ورزیدند در پرستیدن بت ها و پیروی از دشمنان خدا و فاصله گرفتن از محمّد و علی علیهما السّلام، مانند کسی است که سر و صدایی بکند که شنیده نشود، چه می گوید «الا دعاء و نداء» فقط سر و صدا است تا به فریاد آن فریاد کننده برسند و کمک به کمک خواه بنمایند. «صُمٌّ بُکْمٌ عُمْیٌ»، کر و لنگ و کور از هدایت اند در پیروی از دشمنان خدا و دشمنان اولیای خدا که آنها را به نام بهترین خلائق خدا نامیده اند و به لقب بهترین ائمه که خداوند آنها را برای برقراری دین قرار داده ملقب کرده اند. «فَهُمْ لا یَعْقِلُونَ» آنها دستور خدا را نمی فهمند. حضرت علی بن حسین علیهما السّلام فرمود: این مربوط به بت پرستان است، و درباره دشمنان اهل بیت پیامبر و پیروان ستمگر آنها، به زودی رهسپار جهنم می شوند. سپس پیامبر اکرم فرمود: «نعوذ باللَّه من الشیطان الرجیم»، هر که به خدا پناه برد از شیطان، او را پناه می دهد. به خدا پناه می بریم از وسوسه ها و دمیدن ها و لعاب دهان انداختن او. می دانید این ها چیست؟ اما وسوسه های او عبارت است از چیزهایی که در قلب شما راجع به کینه ما اهل بیت ابقا می نماید. گفتند: ما چگونه با شما دشمنی می ورزیم بعد از این که مقام و منزلت شما را در نزد خدا شناخته ایم؟ فرمود: به این طور که دشمنی کنید با دوستان ما و دوست بدارید دشمنان ما را به خدا پناه برید از دوست داشتن دشمنانمان و دشمنی دوستانمان پناه به خدا ببرید

ص: 59


1- . مجادله / 22
2- . سرائر: 488
3- . بقره / 171

مِنْ بُغْضِنَا وَ عَدَاوَتِنَا فَإِنَّهُ مَنْ أَحَبَّ أَعْدَاءَنَا فَقَدْ عَادَانَا وَ نَحْنُ مِنْهُ بِرَاءٌ وَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مِنْهُ بَرِی ءٌ (1).

«21»

عد، العقائد اعْتِقَادُنَا فِی الظَّالِمِینَ أَنَّهُمْ مَلْعُونُونَ وَ الْبَرَاءَةُ مِنْهُمْ وَاجِبَةٌ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ مَنْ أَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَری عَلَی اللَّهِ کَذِباً أُولئِکَ یُعْرَضُونَ عَلی رَبِّهِمْ وَ یَقُولُ الْأَشْهادُ هؤُلاءِ الَّذِینَ کَذَبُوا عَلی رَبِّهِمْ أَلا لَعْنَةُ اللَّهِ عَلَی الظَّالِمِینَ الَّذِینَ یَصُدُّونَ عَنْ سَبِیلِ اللَّهِ وَ یَبْغُونَها عِوَجاً وَ هُمْ بِالْآخِرَةِ هُمْ کافِرُونَ (2) وَ قَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ فِی تَفْسِیرِ هَذِهِ الْآیَةِ إِنَّ سَبِیلَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فِی هَذَا الْمَوْضِعِ هُوَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیهما السلام (3) وَ الْأَئِمَّةُ فِی کِتَابِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ إِمَامَانِ إِمَامُ هُدًی وَ إِمَامُ ضَلَالَةٍ (4) قَالَ اللَّهُ جَلَّ ثَنَاؤُهُ وَ جَعَلْنا مِنْهُمْ أَئِمَّةً یَهْدُونَ بِأَمْرِنا لَمَّا صَبَرُوا (5) وَ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِی أَئِمَّةِ الضَّلَالَةِ وَ جَعَلْناهُمْ أَئِمَّةً یَدْعُونَ إِلَی النَّارِ وَ یَوْمَ الْقِیامَةِ لا یُنْصَرُونَ وَ أَتْبَعْناهُمْ فِی هذِهِ الدُّنْیا لَعْنَةً وَ یَوْمَ الْقِیامَةِ هُمْ مِنَ الْمَقْبُوحِینَ (6) وَ لَمَّا نَزَلَتْ هَذِهِ الْآیَةُ وَ اتَّقُوا فِتْنَةً لا تُصِیبَنَّ الَّذِینَ ظَلَمُوا مِنْکُمْ خَاصَّةً (7) قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله مَنْ ظَلَمَ عَلِیّاً مَقْعَدِی هَذَا بَعْدَ وَفَاتِی فَکَأَنَّمَا جَحَدَ نُبُوَّتِی وَ نُبُوَّةَ الْأَنْبِیَاءِ مِنْ قَبْلِی (8) وَ مَنْ تَوَلَّی ظَالِماً فَهُوَ ظَالِمٌ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا تَتَّخِذُوا آباءَکُمْ وَ إِخْوانَکُمْ أَوْلِیاءَ إِنِ اسْتَحَبُّوا الْکُفْرَ عَلَی الْإِیمانِ وَ مَنْ

ص: 60


1- التفسیر المنسوب الی الامام العسکریّ علیه السّلام: 243 و 244.
2- هود: 21 و 22.
3- الظاهر أن قول النبیّ صلّی اللّه علیه و آله ینتهی الی هذا و ما بعده من کلام مصنف الاعتقادات.
4- فی المصدر: امام الهدی و امام الضلالة.
5- السجدة: 24.
6- القصص: 41 و 42.
7- الأنفال: 25.
8- الظاهر ان ذلک و ما بعده من کلام مصنف الاعتقادات.

از کینه و دشمنی با ما. هر که دشمنان ما را دوست بدارد، ما را دشمن داشته و ما از او بیزاریم، خدا نیز از او بیزار است.(1)

روایت21.

اعتقادات صدوق: اعتقاد ما درباره ظالمان این است که آنها مورد لعنت خدایند و بیزاری از آنها واجب است. خداوند می فرماید: «وَ مَنْ أَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَری عَلَی اللَّهِ کَذِباً أُولئِکَ یُعْرَضُونَ عَلی رَبِّهِمْ وَ یَقُولُ الْأَشْهادُ هؤُلاءِ الَّذِینَ کَذَبُوا عَلی رَبِّهِمْ أَلا لَعْنَةُ اللَّهِ عَلَی الظَّالِمِینَ * الَّذِینَ یَصُدُّونَ عَنْ سَبِیلِ اللَّهِ وَ یَبْغُونَها عِوَجاً وَ هُمْ بِالْآخِرَةِ هُمْ کافِرُونَ»(2)

{و چه کسی ستمکارتر از آن کس است که بر خدا دروغ بندد آنان بر پروردگارشان دروغ عرضه می شوند و گواهان خواهند گفت اینان بودند که بر پروردگارشان دروغ بستند، هان لعنت خدا بر ستمگران باد همانان که [مردم را] از راه خدا باز می دارند و آن را کج می شمارند و خود آخرت را باور ندارند.} ابن عباس در تفسیر این آیه می گوید: «سبیل اللَّه» در این آیه علی بن ابی طالب است(3)

امام در قرآن دو نوع است: 1) امام هدایت 2) امام گمراهی. خداوند در قرآن می فرماید «وَ جَعَلْنا مِنْهُمْ أَئِمَّةً یَهْدُونَ بِأَمْرِنا لَمَّا صَبَرُوا»(4)

{و چون شکیبایی کردند برخی از آنان را پیشوایانی قرار دادیم که به فرمان ما [مردم را] هدایت می کردند.} و در مورد امامان گمراهی می فرماید: «وَ جَعَلْناهُمْ أَئِمَّةً یَدْعُونَ إِلَی النَّارِ وَ یَوْمَ الْقِیامَةِ لا یُنْصَرُونَ * وَ أَتْبَعْناهُمْ فِی هذِهِ الدُّنْیا لَعْنَةً وَ یَوْمَ الْقِیامَةِ هُمْ مِنَ الْمَقْبُوحِینَ»(5)

{و آنان را پیشوایانی که به سوی آتش می خوانند گردانیدیم و روز رستاخیز یاری نخواهند شد و در این دنیا لعنتی بدرقه [نام] آنان کردیم و روز قیامت [نیز] ایشان از [جمله] زشت رویانند.} چون این آیه نازل شد: «وَ اتَّقُوا فِتْنَةً لا تُصِیبَنَّ الَّذِینَ ظَلَمُوا مِنْکُمْ خَاصَّةً»(6) {و از فتنه ای که تنها به ستمکاران شما نمی رسد بترسید} پیامبر اکرم فرمود: هر کس علی علیه السّلام را مورد ستم قرار دهد که جانشین من بعد از مرگم هست، مثل کسی است که منکر پیامبری من و پیامبران قبل از من است.(7) هر که دوست بدارد ظالمی را، او خود ظالم است. خداوند می فرماید: «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا تَتَّخِذُوا آباءَکُمْ وَ إِخْوانَکُمْ أَوْلِیاءَ إِنِ اسْتَحَبُّوا الْکُفْرَ عَلَی الْإِیمانِ وَ مَنْ

ص: 60


1- . تفسیر امام حسن عسکری: 243 - 244
2- . هود / 18 - 19
3- . ظاهرا کلام پیامبر صلّی الله علیه و آله تا این جاست و ما بعد آن، کلام مصنف است.
4- . سجده / 24
5- . قصص / 41 - 42
6- . انفال / 25
7- . ظاهرا این کلام و ما بعد آن، کلام مصنف است.

یَتَوَلَّهُمْ مِنْکُمْ فَأُولئِکَ هُمُ الظَّالِمُونَ (1) وَ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا تَتَوَلَّوْا قَوْماً غَضِبَ اللَّهُ عَلَیْهِمْ (2) وَ قَالَ عَزَّ وَ جَلَّ لا تَجِدُ قَوْماً یُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ یُوادُّونَ مَنْ حَادَّ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ لَوْ کانُوا آباءَهُمْ أَوْ أَبْناءَهُمْ أَوْ إِخْوانَهُمْ أَوْ عَشِیرَتَهُمْ (3) وَ قَالَ عَزَّ وَ جَلَّ وَ لا تَرْکَنُوا إِلَی الَّذِینَ ظَلَمُوا فَتَمَسَّکُمُ النَّارُ (4) وَ الظُّلْمُ هُوَ وَضْعُ الشَّیْ ءِ فِی غَیْرِ مَوْضِعِهِ فَمَنِ ادَّعَی الْإِمَامَةَ وَ لَیْسَ بِإِمَامٍ فَهُوَ الظَّالِمُ الْمَلْعُونُ وَ مَنْ وَضَعَ الْإِمَامَةَ فِی غَیْرِ أَهْلِهَا فَهُوَ ظَالِمٌ مَلْعُونٌ.

وَ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله مَنْ جَحَدَ عَلِیّاً إِمَامَتَهُ مِنْ بَعْدِی فَإِنَّمَا جَحَدَ نُبُوَّتِی وَ مَنْ جَحَدَ نُبُوَّتِی فَقَدْ جَحَدَ رُبُوبِیَّتَهُ (5) وَ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله لِعَلِیٍّ یَا عَلِیُّ أَنْتَ الْمَظْلُومُ بَعْدِی مَنْ ظَلَمَکَ فَقَدْ ظَلَمَنِی وَ مَنْ أَنْصَفَکَ فَقَدْ أَنْصَفَنِی وَ مَنْ جَحَدَکَ فَقَدْ جَحَدَنِی وَ مَنْ وَالاکَ فَقَدْ وَالانِی وَ مَنْ عَادَاکَ فَقَدْ عَادَانِی وَ مَنْ أَطَاعَکَ فَقَدْ أَطَاعَنِی وَ مَنْ عَصَاکَ فَقَدْ عَصَانِی وَ اعْتِقَادُنَا فِیمَنْ جَحَدَ إِمَامَةَ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْأَئِمَّةِ مِنْ بَعْدِهِ علیهم السلام بِمَنْزِلَةِ (6) مَنْ جَحَدَ نُبُوَّةَ الْأَنْبِیَاءِ علیهم السلام وَ اعْتِقَادُنَا فِیمَنْ أَقَرَّ بِأَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ وَ أَنْکَرَ وَاحِداً مِنَ بَعْدِهِ مِنَ الْأَئِمَّةِ علیهم السلام أَنَّهُ بِمَنْزِلَةِ مَنْ آمَنَ بِجَمِیعِ الْأَنْبِیَاءِ ثُمَّ أَنْکَرَ بِنُبُوَّةِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله (7).

وَ قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام الْمُنْکِرُ لآِخِرِنَا کَالْمُنْکِرِ لِأَوَّلِنَا.

ص: 61


1- التوبة: 23.
2- الممتحنة: 13.
3- المجادلة: 23.
4- هود: 115.
5- فی المصدر: فقد جحد اللّه ربوبیته.
6- الصحیح: انه بمنزلة.
7- فی المصدر: من اقر بجمیع الأنبیاء و انکر بنبوة نبیّنا محمّد صلّی اللّه علیه و آله.

یَتَوَلَّهُمْ مِنْکُمْ فَأُولئِکَ هُمُ الظَّالِمُونَ»(1)

{ای کسانی که ایمان آورده اید اگر پدرانتان و برادرانتان کفر را بر ایمان ترجیح دهند [آنان را] به دوستی مگیرید و هر کس از میان شما آنان را به دوستی گیرد آنان همان ستمکارانند.} و در این آیه می فرماید: «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا تَتَوَلَّوْا قَوْماً غَضِبَ اللَّهُ عَلَیْهِمْ»(2) {ای کسانی که ایمان آورده اید مردمی را که خدا بر آنان خشم رانده به دوستی مگیرید} و در این آیه می فرماید: «لا تَجِدُ قَوْماً یُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ یُوادُّونَ مَنْ حَادَّ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ لَوْ کانُوا آباءَهُمْ أَوْ أَبْناءَهُمْ أَوْ إِخْوانَهُمْ أَوْ عَشِیرَتَهُمْ» و در این آیه می فرماید: «وَ لا تَرْکَنُوا إِلَی الَّذِینَ ظَلَمُوا فَتَمَسَّکُمُ النَّارُ»(3) {و به کسانی که ستم کرده اند متمایل مشوید که آتش [دوزخ] به شما می رسد.} ظلم عبارت است از قرار دادن چیزی در غیر محل خودش. پس کسی که ادعای امامت کند با این که امام نباشد، او ظالم و ملعون است و هر که امامت را به کسی نسبت دهد که شایسته آن نیست، او نیز ظالم و ملعون است. پیامبر اکرم فرمود: هر کس منکر امامت علی بعد از من بشود، منکر نبوت من شده و هر که نبوّت مرا منکر شود، منکر ربوبیت خدا شده است. پیامبر اکرم به علی علیه السّلام فرمود: یا علی! تو پس از من مظلوم خواهی بود. هر که به تو ستم روا دارد، به من ستم روا داشته و هر که حق تو را مراعات کند، حق مرا مراعات نموده و هر که منکر تو شود، منکر من شده. هر کس تو را دوست داشته باشد، مرا دوست داشته و کسی که دشمن تو باشد، دشمن من شده و هر که پیرو تو باشد، پیروی از من نموده و کسی که با تو مخالفت کند، با من مخالفت نموده. اعتقاد ما این است که منکر امامت علی بن ابی طالب و امامان پس از او، مانند کسی است که منکر نبوّت انبیاء باشد. و اعتقاد ما درباره کسی که اقرار به امیرالمؤمنین داشته باشد، ولی منکر یکی از ائمه پس از او باشد، مانند کسی است که ایمان به تمام انبیاء داشته باشد، ولی منکر نبوّت پیامبر ما باشد. حضرت صادق علیه السّلام فرمود: کسی که آخرین نفر ما را منکر شود، مثل کسی است که منکر اوّلی ما باشد.

ص: 61


1- . توبه / 23
2- . ممتحنه / 13
3- . هود / 113

وَ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله الْأَئِمَّةُ مِنْ بَعْدِی اثْنَا عَشَرَ أَوَّلُهُمْ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیهما السلام وَ آخِرُهُمُ الْقَائِمُ (1) طَاعَتُهُمْ طَاعَتِی وَ مَعْصِیَتُهُمْ مَعْصِیَتِی مَنْ أَنْکَرَ وَاحِداً مِنْهُمْ فَقَدْ أَنْکَرَنِی.

وَ قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام مَنْ شَکَّ فِی کُفْرِ أَعْدَائِنَا وَ الظَّالِمِینَ لَنَا فَهُوَ کَافِرٌ.

وَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیهما السلام مَا زِلْتُ مَظْلُوماً مُنْذُ وَلَدَتْنِی أُمِّی حَتَّی إِنَّ عَقِیلًا کَانَ یُصِیبُهُ رَمَدٌ (2) فَقَالَ لَا تَذُرُّونِّی حَتَّی تَذُرُّوا عَلِیّاً فَیَذُرُّونِّی وَ مَا بِی رَمَدٌ وَ اعْتِقَادُنَا فِیمَنْ قَاتَلَ عَلِیّاً علیه السلام کَقَوْلِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله مَنْ قَاتَلَ عَلِیّاً فَقَدْ قَاتَلَنِی وَ قَوْلِهِ مَنْ حَارَبَ عَلِیّاً فَقَدْ حَارَبَنِی وَ مَنْ حَارَبَنِی فَقَدْ حَارَبَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ وَ قَوْلِهِ صلی الله علیه و آله لِعَلِیٍّ وَ فَاطِمَةَ وَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ علیهم السلام أَنَا حَرْبٌ لِمَنْ حَارَبَهُمْ (3) وَ سِلْمٌ لِمَنْ سَالَمَهُمْ وَ أَمَّا فَاطِمَةُ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهَا فَاعْتِقُادُنَا أَنَّهَا سَیِّدَةُ نِسَاءِ الْعَالَمِینَ مِنَ الْأَوَّلِینَ وَ الْآخِرِینَ وَ أَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَغْضَبُ لِغَضَبِهَا وَ یَرْضَی لِرِضَاهَا (4) وَ أَنَّهَا خَرَجَتْ مِنَ الدُّنْیَا سَاخِطَةً عَلَی ظَالِمِهَا وَ غَاصِبِهَا وَ مَانِعِی إِرْثِهَا (5) وَ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله فَاطِمَةُ بَضْعَةٌ مِنِّی مَنْ آذَاهَا فَقَدْ آذَانِی وَ مَنْ غَاظَهَا فَقَدْ غَاظَنِی وَ مَنْ سَرَّهَا فَقَدْ سَرَّنِی (6)

ص: 62


1- فی المصدر: و آخر هم المهدی القائم.
2- فی المصدر: یصیبه الرمد فیقول.
3- فی المصدر: لمن حاربکم و سلم لمن سالمکم.
4- زاد فی نسخة بعد ذلک: لان اللّه فطمها و فطم من أحبها من النار و انها.
5- فی نسخة: (علی ظالمیها و غاصبیها) و فی المصدر: علی ظالمیها و غاصبی حقها و من نفی من أبیها ارثها.
6- قوله: و قال النبیّ صلّی اللّه علیه و آله. الی هاهنا لم یکن فی النسخ المخطوطة.

پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله فرمود: ائمه علیهم السّلام بعد از من دوازده نفرند که اولی آنها امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب و آخری آنها قائم است. اطاعت از آنها اطاعت از من و مخالفت با آنها مخالفت با من است و هر کس منکر یکی از آنها باشد، منکر من شده. حضرت صادق علیه السّلام فرمود: هر کس شک در کفر دشمنان و ظالمان به ما داشته باشد، او کافر است. امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب علیه السّلام فرمود: من پیوسته از زمان تولد مظلوم بوده ام، به طوری که گاهی عقیل به درد چشم مبتلا می­شد و می­گفت: من نمی­گذارم دوا به چشم من بکنید، مگر این که اول به چشم علی بنمایید، با این که من مبتلا به درد چشم نبودم. اعتقاد ما درباره کسی که با علی علیه السّلام جنگ کند، مانند فرمایش پیامبر است که فرموده: هر که با علی جنگ کند، با من جنگیده استت. و فرمایش دیگر پیامبر که: هر کس با علی جنگ کند، با من جنگ کرده و هر کس با من بجنگد، با خدا جنگ کرده است. و فرمایش دیگر پیامبر به علی و فاطمه و حسن و حسین علیهم السّلام که: من جنگ دارم با کسی که با آنها جنگ کند و در حال صلح هستم با کسی که با آنها مسالمت نماید. اما درباره حضرت فاطمه علیها السّلام معتقد هستیم که بهترین زنان جهان است از گذشتگان و آیندگان. خداوند به واسطه خشم او خشمگین می شود و با خشنودی او خشنود می گردد.(1)

فاطمه علیها السّلام از دنیا رفت در حالی که بر ستمگران خود و غاصبین حقش و کسانی که مانع ارث او شدند خشم داشت. پیامبر اکرم فرموده: فاطمه پاره تن من است هر که او را بیازارد، مرا آزرده و هر که او را به خشم آورد، مرا خشمگین نموده و هر که او را مسرور نماید، مرا مسرور کرده است.

ص: 62


1- . در نسخه دیگری بعد از این عبارت، عبارت «زیرا خدا فاطمه و دوستدارانش را از آتش جهنم بریده است» آمده است.

وَ قَالَ صلی الله علیه و آله فَاطِمَةُ بَضْعَةٌ مِنِّی وَ هِیَ رُوحِیَ الَّتِی بَیْنَ جَنْبَیَّ یَسُوؤُنِی مَا سَاءَهَا وَ یَسُرُّنِی مَا سَرَّهَا وَ اعْتِقَادُنَا فِی الْبَرَاءَةِ أَنَّهَا وَاجِبَةٌ مِنَ الْأَوْثَانِ الْأَرْبَعَةِ وَ الْإِنَاثِ الْأَرْبَعِ وَ مِنْ جَمِیعِ أَشْیَاعِهِمْ وَ أَتْبَاعِهِمْ وَ أَنَّهُمْ شَرُّ خَلْقِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ (1) وَ لَا یَتِمُّ الْإِقْرَارُ بِاللَّهِ وَ بِرَسُولِهِ وَ بِالْأَئِمَّةِ علیهم السلام إِلَّا بِالْبَرَاءَةِ مِنْ أَعْدَائِهِمْ (2).

«22»

کَنْزُ الْفَوَائِدِ لِلْکَرَاجُکِیِّ، أَخْبَرَنِی أَبُو الْحَسَنِ مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ شَاذَانَ عَنْ نُوحِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ قَیْسِ بْنِ الرَّبِیعِ عَنْ سُلَیْمَانَ الْأَعْمَشِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ آبَائِهِ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام قَالَ: قَالَ لِی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَا عَلِیُّ أَنْتَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ وَ إِمَامُ الْمُتَّقِینَ یَا عَلِیُّ أَنْتَ سَیِّدُ الْوَصِیِّینَ وَ وَارِثُ عِلْمِ النَّبِیِّینَ وَ خَیْرُ الصِّدِّیقِینَ وَ أَفْضَلُ السَّابِقِینَ یَا عَلِیُّ أَنْتَ زَوْجُ سَیِّدَةِ نِسَاءِ الْعَالَمِینَ وَ خَلِیفَةُ خَیْرِ الْمُرْسَلِینَ یَا عَلِیُّ أَنْتَ مَوْلَی الْمُؤْمِنِینَ وَ الْحُجَّةُ بَعْدِی عَلَی النَّاسِ أَجْمَعِینَ اسْتَوْجَبَ الْجَنَّةَ مَنْ تَوَلَّاکَ وَ اسْتَوْجَبَ دُخُولَ النَّارِ مَنْ عَادَاکَ یَا عَلِیُّ وَ الَّذِی بَعَثَنِی بِالنُّبُوَّةِ وَ اصْطَفَانِی عَلَی جَمِیعِ الْبَرِیَّةِ لَوْ أَنَّ عَبْداً عَبَدَ اللَّهَ أَلْفَ عَامٍ مَا قُبِلَ ذَلِکَ مِنْهُ إِلَّا بِوَلَایَتِکَ وَ وَلَایَةِ الْأَئِمَّةِ مِنْ وُلْدِکَ وَ إِنَّ وَلَایَتَکَ لَا تُقْبَلُ إِلَّا بِالْبَرَاءَةِ مِنْ أَعْدَائِکَ وَ أَعْدَاءِ الْأَئِمَّةِ مِنْ وُلْدِکَ بِذَلِکَ أَخْبَرَنِی جَبْرَئِیلُ علیه السلام فَمَنْ شاءَ فَلْیُؤْمِنْ وَ مَنْ شاءَ فَلْیَکْفُرْ (3)

ص: 63


1- فی المصدر: و انه لا یتم.
2- اعتقادات الصدوق: 111- 114.
3- کنز الکراجکیّ: 185.

و فرموده: فاطمه پاره تن من و او روح من است که در کالبد من است، مرا ناراحت می­کند هر چه او را ناراحت کند و مرا مسرور می نماید هر چه او را مسرور کند. اعتقاد ما در مورد بیزاری از دشمنان آنها این است که برائت واجب است از آن چهار بت و چهار زن و از تمام پیروان و یاران آنها، و اعتقاد داریم که آنها بدترین خلق خدایند. اقرار به خدا و پیامبر و ائمه تکمیل نمی­شود، مگر با بیزاری از دشمنان آنها.(1)

روایت22.

کنز جامع الفوائد: سلیمان اعمش از حضرت صادق، از آباء گرام خویش علیهم السّلام، از حضرت امیرالمؤمنین علیه السّلام نقل کرد که پیامبر اکرم به من فرمود: یا علی! تو امیرالمؤمنین و امام متقینی. یا علی! تو سرور اوصیا و وارث علم پیامبران و بهترین صدیقان و با برترین سابقان هستی. یا علی! تو همسر بهترین زنان جهان و جانشین بهترین پیغمبرانی. یا علی! تو رهبر مؤمنین و حجت بعد از من برای مردم هستی. کسی که تو را دوست داشته باشد، بهشت برای او واجب است و کسی که با تو دشمن باشد، سزاوار آتش است. یا علی! قسم به کسی که مرا مبعوث به نبوّت نموده و از تمام جهانیان مرا برگزیده، اگر کسی خدا را هزار سال عبادت کند، از او پذیرفته نمی­شود مگر با ولایت تو و ولایت ائمه از فرزندانت. و ولایت تو پذیرفته نمی­شود مگر با بیزاری از دشمنانت و دشمنان امامان از فرزندانت. این خبر را جبرئیل برایم آورد، هر که مایل است ایمان آورد و هر که می­خواهد کافر شود.(2)

ص: 63


1- . اعتقادات صدوق: 111 - 114
2- . کنز جامع الفوائد: 185

باب 2 آخر فی عقاب من تولی غیر موالیه و معناه

الأخبار

«1»

ب، قرب الإسناد عَلِیٌّ عَنْ أَخِیهِ مُوسَی علیه السلام قَالَ: ابْتَدَرَ النَّاسُ إِلَی قِرَابِ سَیْفِ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ بَعْدَ مَوْتِهِ فَإِذَا صَحِیفَةٌ صَغِیرَةٌ وَجَدُوا فِیهَا مَنْ آوَی مُحْدِثاً فَهُوَ کَافِرٌ وَ مَنْ تَوَلَّی غَیْرَ مَوَالِیهِ فَعَلَیْهِ لَعْنَةُ اللَّهِ وَ مِنْ أَعْتَی النَّاسِ عَلَی اللَّهِ مَنْ قَتَلَ غَیْرَ قَاتِلِهِ أَوْ ضَرَبَ غَیْرَ ضَارِبِهِ (1).

«2»

ن، عیون أخبار الرضا علیه السلام بِإِسْنَادِ التَّمِیمِیِّ عَنِ الرِّضَا عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله مَنْ تَوَلَّی غَیْرَ مَوَالِیهِ فَعَلَیْهِ لَعْنَةُ اللَّهِ وَ الْمَلائِکَةِ وَ النَّاسِ أَجْمَعِینَ (2)

«3»

ما، الأمالی للشیخ الطوسی فِی وَصِیَّةِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ عِنْدَ وَفَاتِهِ بِرِوَایَةِ ابْنِ نُبَاتَةَ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله لَعْنَةُ اللَّهِ (3) وَ لَعْنَةُ مَلَائِکَتِهِ الْمُقَرَّبِینَ وَ أَنْبِیَائِهِ الْمُرْسَلِینَ وَ لَعْنَتِی عَلَی مَنِ انْتَمَی إِلَی غَیْرِ أَبِیهِ أَوِ ادَّعَی إِلَی غَیْرِ مَوَالِیهِ أَوْ ظَلَمَ أَجِیراً أَجْرَهُ (4).

«4»

وَ فِی خَبَرٍ آخَرَ عَنْ زَیْدِ بْنِ أَرْقَمَ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله لَعَنَ اللَّهُ مَنْ تَوَلَّی إِلَی غَیْرِ مَوَالِیهِ (5).

«5»

ب، قرب الإسناد ابْنُ طَرِیفٍ (6) عَنِ ابْنِ عُلْوَانَ عَنْ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ علیهما السلام قَالَ: وُجِدَ فِی غِمْدِ سَیْفٍ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله صَحِیفَةٌ مَخْتُومَةٌ فَفَتَحُوهَا فَوَجَدُوا فِیهَا إِنَّ أَعْتَی النَّاسِ عَلَی

ص: 64


1- قرب الإسناد: 112.
2- عیون الأخبار: 223.
3- فی المصدر: ان لعنة اللّه.
4- أمالی ابن الشیخ: 77.
5- أمالی ابن الشیخ: 142.
6- فی المصدر: ابن ظریف بالمعجمة و هو الصحیح.

باب دوم : درباره عقاب و کیفر کسی که جز موالیان خود را دوست بدارد و معنی این جمله

روایات

روایت1.

قرب الاسناد: علی از برادر خود موسی بن جعفر علیهما السّلام نقل کرد که فرمود: مردم پس از فوت پیامبر اکرم هجوم آوردند به سوی غلاف شمشیر آن جناب. در آن غلاف نوشته کوچکی یافتند به این مضمون: «هر کس پناه دهد بدعت گذاری را کافر است و هر که دوست بدارد غیر موالیان خود را، بر او باد لعنت خدا و از سرکش ترین مردم بر خدا کسی است که غیر قاتل خود را بکشد و یا غیر ضارب خود را بزند.»(1)

روایت2.

عیون اخبار الرضا: حضرت رضا از آباء گرام خود علیهم السّلام نقل کرد که پیامبر صلّی الله علیه و آله فرمود: هر که دوست بدارد غیر از موالیان خود را، بر او لعنت خدا و ملائکه و تمام مردم باد.(2)

روایت3.

امالی طوسی: در وصیّت امیرالمؤمنین صلوات اللَّه علیه هنگام وفات آن جناب، به روایت ابن نباته از پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله نقل کرد که فرمود: لعنت خدا و لعنت ملائکه مقربین و انبیای مرسلین و لعنت من بر کسی باد که خود را نسبت دهد به غیر پدر خویش یا ادعا کند غیر موالیان خود را یا ستم روا دارد در دادن اجر و دستمزد اجیر خود.(3)

روایت4.

در خبر دیگری از زید بن ارقم، از پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله نقل کرده که فرمود: خدا لعنت کند کسی را که دوست بدارد غیر موالیان خود را.(4)

روایت5.

قرب الاسناد: ابن علوان از حضرت صادق، از پدر خویش علیهما السّلام نقل کرد که در غلاف شمشیر پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله نوشته ای مهر شده را یافتند و آن را گشودند. در آن نوشته شده بود: «با جرأت ترین شخص بر خدا کسی است

ص: 64


1- . قرب الاسناد: 112
2- . عیون اخبار الرضا: 223
3- . امالی طوسی: 77
4- . امالی طوسی: 142

اللَّهِ الْقَاتِلُ غَیْرَ قَاتِلِهِ وَ الضَّارِبُ غَیْرَ ضَارِبِهِ وَ مَنْ أَحْدَثَ حَدَثاً أَوْ آوَی مُحْدِثاً فَعَلَیْهِ لَعْنَةُ اللَّهِ وَ الْمَلَائِکَةِ وَ النَّاسِ أَجْمَعِینَ لَا یَقْبَلُ اللَّهُ مِنْهُ صَرْفاً وَ لَا عَدْلًا وَ مَنْ تَوَلَّی إِلَی غَیْرِ مَوَالِیهِ فَقَدْ کَفَرَ بِمَا أُنْزِلَ عَلَی مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله (1).

«6»

مع، معانی الأخبار ابْنُ الْوَلِیدِ عَنِ ابْنِ أَبَانٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ فَضَالَةَ عَنْ أَبَانٍ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ إِبْرَاهِیمَ الصَّیْقَلِ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وُجِدَ فِی ذُؤَابَةِ سَیْفِ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ صَحِیفَةٌ فَإِذَا فِیهَا مَکْتُوبٌ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ إِنَّ أَعْتَی النَّاسِ عَلَی اللَّهِ یَوْمَ الْقِیَامَةِ مَنْ قَتَلَ غَیْرَ قَاتِلِهِ وَ مَنْ ضَرَبَ غَیْرَ ضَارِبِهِ وَ مَنْ تَوَلَّی غَیْرَ مَوَالِیهِ فَهُوَ کَافِرٌ بِمَا أَنْزَلَ اللَّهُ تَعَالَی عَلَی مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله وَ مَنْ أَحْدَثَ حَدَثاً أَوْ آوَی مُحْدِثاً لَمْ یَقْبَلِ اللَّهُ مِنْهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ صَرْفاً وَ لَا عَدْلًا قَالَ ثُمَّ قَالَ تَدْرِی مَا یَعْنِی بِقَوْلِهِ مَنْ تَوَلَّی غَیْرَ مَوَالِیهِ قُلْتُ مَا یَعْنِی بِقَوْلِهِ قَالَ یَعْنِی أَهْلَ الدِّینِ (2) وَ الصَّرْفُ (3) التَّوْبَةُ فِی قَوْلِ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام وَ الْعَدْلُ الْفِدَاءُ فِی قَوْلِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام.

بیان

لعل المراد بالذؤابة ما یعلق فی قبضة السیف و العتو التکبر و التجبر و المراد بغیر قاتله غیر مرید قتله أو غیر قاتل من هو ولی دمه فالإسناد مجازی و فی الثانی یحتمل الأول و الضارب حقیقة و قوله یعنی أهل الدین أراد أن الولاء هنا لم یرد به ولاء العتق بل ولاء الإمامة

کَمَا فِی قَوْلِهِ صلی الله علیه و آله مَنْ کُنْتُ مَوْلَاهُ فَعَلِیٌّ مَوْلَاهُ.

و سیأتی فی خبر ابن نباتة أنه فسر المولی و الأب و الأجیر بأمیر المؤمنین صلوات الله علیه.

و قال الجزری فی حدیث المدینة من أحدث فیها حدثا أو آوی محدثا.

الأمر

ص: 65


1- قرب الإسناد: 50.
2- معانی الأخبار:
3- الظاهر ان ذلک و ما بعده من کلام الصدوق.

که بکشد غیر قاتل خود را و زننده غیر ضارب خود. و هر که بدعتی بگذارد و یا پناه دهد به وجود آورنده بدعت را، بر او باد لعنت خدا و ملائکه و تمام مردم. خداوند از او توبه و فدیه ای نمی پذیرد. هر کس دوست بدارد غیر موالیان خود را، کافر شده است به آنچه که بر محمّد صلّی اللَّه علیه و آله نازل شده است.»(1)

روایت6.

معانی الاخبار: اسحاق بن ابراهیم صیقل گفت: حضرت صادق علیه السّلام فرمود: در بند شمشیر پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله نوشته ای یافتند که در آن نوشته بود: «بسم اللَّه الرحمن الرحیم، پرجرأت ترین فرد بر خدا روز قیامت کسی است که بکشد غیر قاتل خود را یا بزند غیر ضارب خود را و هر که دوست بدارد جز موالی خود را، او کافر است به آنچه خداوند بر محمّد صلّی اللَّه علیه و آله نازل نموده و هر که بدعتی در دین بسازد یا پناه دهد صاحب بدعتی را، خداوند روز قیامت از او توبه و فدیه نخواهد پذیرفت.» سپس گفت: می دانی منظورش از این کلام «هر که دوست بدارد جز موالی خود را» چیست؟ گفتم منظورش چیست؟ گفت یعنی اهل دین.(2)

و «الصرف»(3)

یعنی توبه در کلام امام باقر علیه السّلام و «العدل» یعنی فدیه در کلام امام صادق علیه السّلام .

توضیح

شاید منظور از «ذؤابه»، آن چیزی است که به قبضه شمشیر آویزان است. و «عتو» یعنی تکبر و تجبر و مراد از «بغیر قاتله»، یعنی کسی قصد کشتن او را ندارد یا کشتن غیر قاتل مقتول توسط ولی دم مقتول، پس اسناد مجازی است و در دومی هم احتمالی که در بالا گفته شد می آید و اسناد حقیقی است. و «یعنی اهل الدین» منظورش این است که «ولاء» در این جا «ولاء العتق» نیست، بلکه «ولاء الإمامة» است، چنان چه در کلام پیامبر صلّی الله علیه و آله این گونه است: «من کنت مولاه فعلیّ مولاه.» و در خبر ابن نباته خواهد آمد که «مولی» و «أب» و «اجیر» تفسیر به امیرالمؤمنین علیه السّلام شده است.

جزری در حدیث مدینه گفته است: «من أحدث حدثا او آوی محدثا»،

ص: 65


1- . قرب الاسناد: 50
2- . معانی الاخبار ...
3- . ظاهرا این جمله و مابعد آن، کلام صدوق است.

الحادث المنکر الذی لیس بمعتاد و لا معروف فی السنة و المحدث یروی بکسر الدال و فتحها علی الفاعل و المفعول فمعنی الکسر من نصر جانیا و آواه و أجاره من خصمه و حال بینه و بین أن یقتص منه و الفتح هو الأمر المبتدع نفسه و یکون معنی الإیواء فیه الرضا به و الصبر علیه فإنه إذا رضی بالبدعة و أقر فاعلها و لم ینکرها علیه فقد آواه انتهی.

أقول: ظاهر أنه علیه السلام أراد ما علم أنهم یبتدعونه فی المدینة من غصب الخلافة و ما لحقه من سائر البدع التی عم شومها الإسلام.

فَمَا رَوَاهُ الصَّدُوقُ فِی الْعِلَلِ (1)، بِإِسْنَادِهِ عَنْ جَمِیلٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: لَعَنَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَنْ أَحْدَثَ فِی الْمَدِینَةِ حَدَثاً أَوْ آوَی مُحْدِثاً قُلْتُ وَ مَا ذَلِکَ الْحَدَثُ قَالَ الْقَتْلُ (2).

لعله خص به تقیة لاشتهار هذا التفسیر بینهم.

وَ رَوَی الصَّدُوقُ أَیْضاً بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْمُخَالِفِینَ إِلَی أُمَیَّةَ بْنِ یَزِیدَ الْقُرَشِیِّ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَنْ أَحْدَثَ حَدَثاً أَوْ آوَی مُحْدِثاً فَعَلَیْهِ لَعْنَةُ اللَّهِ وَ الْمَلائِکَةِ وَ النَّاسِ أَجْمَعِینَ وَ لَا یُقْبَلُ مِنْهُ صَرْفٌ وَ لَا عَدْلٌ یَوْمَ الْقِیَامَةِ فَقِیلَ یَا رَسُولَ اللَّهِ مَا الْحَدَثُ قَالَ مَنْ قَتَلَ نَفْساً بِغَیْرِ نَفْسٍ أَوْ مَثَّلَ مُثْلَةً بِغَیْرِ قَوَدٍ أَوِ ابْتَدَعَ بِدْعَةً بِغَیْرِ سُنَّةٍ أَوِ انْتَهَبَ نُهْبَةً ذَاتَ (3) شَرَفٍ قَالَ فَقِیلَ مَا الْعَدْلُ یَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ الْفِدْیَةُ قَالَ فَقِیلَ فَمَا الصَّرْفُ یَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ التَّوْبَةُ (4)

ص: 66


1- لعل الصحیح: فی معانی الأخبار.
2- معانی الأخبار: 264 و 265.
3- فی نسخة: ذات سرف.
4- معانی الأخبار: 264 و 265.

«الامر الحادث» یعنی منکری که عادت نشده و در سنت معروف نیست و «المحدِث» با کسره دال اسم فاعل است، به معنی کسی که جنایتکاری را یاری دهد و او را پناه دهد و او را در برابر دشمنش در پناه خود بگیرد و مانع قصاص او شود. «المحدَث» با فتحه دال اسم مفعول است، یعنی امری که بدعت گذاشته شده و معنای پناه در آن، یعنی رضایت به آن و صبر بر آن، زیرا زمانی که راضی به بدعت شد و فاعل آن اقرار کرد و انکار ننمود، همانا او را پناه داده است.

مؤلف: ظاهر این است که منظور امام همان بدعتی است که در مدینه مشهور بوده یعنی غصب خلافت و ملحقات آن از بدعت­های دیگر که به پیکر اسلام ضربه وارد کرده است. در این صورت خبر «حضرت صادق فرمود: پیامبر لعنت کرد کسی را که حدثی به وجود آورد یا محدثی را پناه دهد. گفتم: منظور از حدث چیست؟ فرمود: کشتن.»(1)

شاید این که امام حدث اختصاص به کشتن داده، از روی تقیه بوده، چون بین خودشان تفسیر آن معلوم بوده است. و صدوق نیز به اسناد خود از مخالفین، از امیة بن یزید قرشی نقل کرده که پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله فرمود: هر کس بدعتی گذارد یا پناه دهد بدعت گذاری را، بر او لعنت خدا و ملائکه و تمام مردم باد و از او توبه و انفاقی روز قیامت نمی پذیرند. عرض کردند: یا رسول اللَّه! بدعت چیست؟ فرمود: هر کس شخصی را بدون جهت بکشد یا گوش و بینی بی جهت ببرد یا بدعتی در دین بگذارد یا هتک حرمتی بنماید. عرض کردند: عدل چیست؟ فرمود: فدیه. عرض کردند: صرف چیست؟ فرمود: توبه.(2)

ص: 66


1- . معانی الاخبار: 264 - 265
2- . معانی الاخبار: 264 - 265

باب 3 ما أمر به النبی صلی الله علیه و آله من النصیحة لأئمة المسلمین و اللزوم لجماعتهم و معنی جماعتهم و عقاب نکث البیعة*

الأخبار

«1»

لی، الأمالی للصدوق الْهَمْدَانِیُّ عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ نَصْرِ بْنِ عَلِیٍّ الْجَهْضَمِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَخِیهِ مُوسَی عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَنْ فَارَقَ جَمَاعَةَ الْمُسْلِمِینَ فَقَدْ خَلَعَ رِبْقَةَ الْإِسْلَامِ مِنْ عُنُقِهِ قِیلَ یَا رَسُولَ اللَّهِ وَ مَا جَمَاعَةُ الْمُسْلِمِینَ قَالَ جَمَاعَةُ أَهْلِ الْحَقِّ وَ إِنْ قَلُّوا (1).

أقول: قد مرت الأخبار من هذا الباب فی کتاب العلم فی باب معنی الجماعة و الفرقة و السنة و البدعة.

«2»

ما، الأمالی للشیخ الطوسی الْمُفِیدُ عَنْ عَلِیِّ بْنِ خَالِدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِسْمَاعِیلَ بْنِ مَاهَانَ عَنْ زَکَرِیَّا بْنِ یَحْیَی عَنْ بُنْدَارَ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَنْ سُفْیَانَ عَنْ سَهْلِ بْنِ الْجَرَّاحِ عَنْ عَطَاءِ بْنِ زَیْدٍ عَنْ تَمِیمٍ الرَّازِیِّ (2) قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله الدِّینُ نَصِیحَةٌ قِیلَ لِمَنْ یَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ لِلَّهِ وَ لِرَسُولِهِ وَ لِکِتَابِهِ وَ لِلْأَئِمَّةِ فِی الدِّینِ وَ لِجَمَاعَةِ الْمُسْلِمِینَ (3).

«3»

ل، الخصال ابْنُ الْمُتَوَکِّلِ عَنِ السَّعْدَآبَادِیِّ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنِ الْبَزَنْطِیِّ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ عَنِ ابْنِ أَبِی یَعْفُورٍ عَنِ الصَّادِقِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام قَالَ: خَطَبَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله النَّاسَ فِی حَجَّةِ الْوَدَاعِ بِمِنًی فِی مَسْجِدِ الْخَیْفِ فَحَمِدَ اللَّهَ وَ أَثْنَی عَلَیْهِ ثُمَّ قَالَ نَضَّرَ اللَّهُ عَبْداً سَمِعَ مَقَالَتِی فَوَعَاهَا ثُمَّ بَلَّغَهَا مَنْ لَمْ یَسْمَعْهَا (4) فَرُبَّ حَامِلِ فِقْهٍ غَیْرُ فَقِیهٍ وَ رُبَ

ص: 67


1- أمالی الصدوق: 201.
2- فی المصدر: عن تمیم الداری و هو الصحیح.
3- أمالی ابن الشیخ: 51.
4- فی المصدر: الی من لا یسمعها.

باب سوم : آنچه پیامبر صلّی الله علیه و آله به مردم دستور داده است، از خیر خواهی نسبت به ائمه علیهم السّلام و لزوم گرفتن اطراف ائمه علیهم السّلام و معنی جماعت و کیفر پیمان شکنان

روایات

روایت1.

امالی صدوق: علی بن جعفر از برادر خود موسی بن جعفر علیهما السّلام، از آباء گرام خویش نقل کرد که پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله فرمود: هر کس از اجتماع مسلمانان کناره گیری کند، تعهد اسلامی را از گردن خویش برداشته است. عرض کردند: اجتماع مسلمین چیست؟ فرمود: گرد هم آمدن طرفداران حق، گرچه عده آنها کم باشد.(1)

مؤلف: در «باب کتاب علم» درباره معنی جماعت و افتراق و سنت و بدعت، اخباری راجع به این مطلب گذشت.

روایت2.

امالی طوسی: تمیم داری گفت: پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله فرمود: دین خیرخواهی است. عرض کردند: خیرخواهی برای چه کس؟ فرمود: خیرخواهی برای خدا و پیامبر و کتاب خدا و ائمه دین و اجتماع مسلمین.(2)

روایت3.

خصال: ابن ابی یعفور از حضرت صادق علیه السّلام نقل کرد که پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله در اجتماع مردم در حجة الوداع در منی در مسجد خیف سخنرانی کرد و پس از حمد و ثنای پروردگار فرمود: خداوند شاد و خرم کند بنده ای را که سخن مرا بشنود، آن را حفظ نماید و سپس آن را به کسانی برساند که نشنیده اند. بسا از حاملین فقه که فقیه نیستند و بسا

ص: 67


1- . امالی صدوق: 201
2- . امالی طوسی: 51

حَامِلِ فِقْهٍ إِلَی مَنْ هُوَ أَفْقَهُ مِنْهُ ثَلَاثٌ لَا یُغِلُّ عَلَیْهِنَّ قَلْبُ امْرِئٍ مُسْلِمٍ إِخْلَاصُ الْعَمَلِ لِلَّهِ وَ النَّصِیحَةُ لِأَئِمَّةِ الْمُسْلِمِینَ وَ اللُّزُومُ لِجَمَاعَتِهِمْ فَإِنَّ دَعْوَتَهُمْ مُحِیطَةٌ مِنْ وَرَائِهِمْ الْمُسْلِمُونَ إِخْوَةٌ تَتَکَافَأُ دِمَاؤُهُمْ یَسْعَی بِذِمَّتِهِمْ أَدْنَاهُمْ هُمْ (1) یَدٌ عَلَی مَنْ سِوَاهُمْ (2).

ل، الخصال أبی عن سعد عن البرقی مثله (3)

أقول: قد مضی الخبر بسند آخر مع شرحه فی باب فضل کتابة الحدیث فی المجلد الأول.

«4»

ل، الخصال مَاجِیلَوَیْهِ عَنْ عَمِّهِ عَنْ هَارُونَ عَنِ ابْنِ زِیَادٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ عَلَیْهِمَا السَّلَامُ أَنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله قَالَ: ثَلَاثٌ مُوبِقَاتٌ نَکْثُ الصَّفْقَةِ وَ تَرْکُ السُّنَّةِ وَ فِرَاقُ الْجَمَاعَةِ وَ ثَلَاثٌ مُنْجِیَاتٌ تَکُفُّ لِسَانَکَ وَ تَبْکِی عَلَی خَطِیئَتِکَ وَ تَلْزَمُ (4) بَیْتَکَ (5).

بیان

الصفقة البیعة لما فیه من صفق الید بالید.

«5»

فس، تفسیر القمی إِذا جاءَ نَصْرُ اللَّهِ وَ الْفَتْحُ (6) قَالَ نَزَلَتْ بِمِنًی فِی حَجَّةِ الْوَدَاعِ إِذا جاءَ نَصْرُ اللَّهِ وَ الْفَتْحُ فَلَمَّا نَزَلَتْ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله نُعِیَتْ إِلَیَّ نَفْسِی فَجَاءَ إِلَی مَسْجِدِ الْخَیْفِ فَجَمَعَ النَّاسَ ثُمَّ قَالَ نَضَّرَ اللَّهُ امْرَأً سَمِعَ مَقَالَتِی فَوَعَاهَا وَ بَلَّغَهَا

ص: 68


1- فی المصدر: و هم ید علی من سواهم.
2- الخصال 1: 72 و 73.
3- الخصال 1: 72 و 73.
4- لعله فی زمان التقیة، أو بحیث لا یترک الاهتمام بأمر المسلمین و بحیث لا یکون فارقا جماعة المسلمین، و الا فیکون مصداق صدر الحدیث، فلعله کنایة عن الاهتمام بشأن نفسه مضافا الی الاهتمام بشأن المسلمین.
5- الخصال 1: 42.
6- النصر: 1.

از حاملین فقه که محتاج است به کسی که از او فقیه تر است. سه چیز است که دشوار و ناگوار نیست بر مرد مسلمان: اخلاص عمل برای خدا؛ خیرخواهی برای ائمه دین؛ پیروی از اجتماع ایشان. همانا دعوت مسلمانان افراد پشت سرشان را نیز در بر می­گیرد. مسلمانان با یکدیگر برادرند؛ خون آنها با هم برابر است؛ در راه تعهدات اسلامی آنها حتّی کوچک ترین مسلمان نیز سعی و کوشش دارد؛ آنها به صورت یک دست متحد بر مخالفین می تازند.(1)

خصال: این حدیث از برقی نیز نقل شده است.(2)

مؤلف: این خبر با سند دیگری با شرح آن در «باب ارزش نوشتن حدیث» گذشت.

روایت4.

خصال: حضرت صادق علیه السّلام از پدر بزرگوار خویش نقل کرد که پیامبر اکرم فرمود: سه چیز موجب هلاکت می شود: نقض پیمان، ترک سنت و جدا شدن از اجتماع. و سه چیز موجب نجات است: نگهداری زبان، گریه کردن بر گناه و ملازم(3)

خانه خویش بودن.(4)

توضیح

«الصفقة» یعنی بیعت، زیرا در آن دستی به دست دیگر می خورد.

روایت5.

تفسیر علی بن ابراهیم قمی: درباره آیه «إِذا جاءَ نَصْرُ اللَّهِ وَ الْفَتْحُ»(5)

{چون یاری خدا و پیروزی فرا رسد} گفته است این آیه در منی در حجة الوداع نازل شد. زمانی که «إِذا جاءَ نَصْرُ اللَّهِ وَ الْفَتْحُ» نازل شد، پیامبر اکرم فرمود: به من اطلاع داده اند از مردنم. پس به جانب خیف آمد و مردم اجتماع کردند. سپس فرمود: خداوند شاد و خرم کند مرد مسلمانی را که سخن مرا بشنود و آن را حفظ نماید و به کسی که نشنیده برساند. ص: 68


1- . خصال 1 : 72 - 73
2- . خصال 1 : 72 - 73
3- . شاید منظور در زمان تقیه است یا به گونه ای که اهتمام به امر مسلمین را ترک نکند و به طوری که جدای از اجتماع مسلمانان نباشد، و الا مصداق ابتدای حدیث می شود. پس شاید کنایه از اهتمام به امر خودش است علاوه بر اهتمام به امور مسلمین.
4- . خصال 1 : 42
5- . نصر / 1

مَنْ لَمْ یَسْمَعْهَا فَرُبَّ حَامِلِ فِقْهٍ غَیْرُ فَقِیهٍ (1) وَ رُبَّ حَامِلِ فِقْهٍ إِلَی مَنْ هُوَ أَفْقَهُ مِنْهُ ثَلَاثٌ لَا یُغِلُّ عَلَیْهِنَّ قَلْبُ امْرِئٍ مُسْلِمٍ إِخْلَاصُ الْعَمَلِ لِلَّهِ وَ النَّصِیحَةُ لِأَئِمَّةِ الْمُسْلِمِینَ وَ اللُّزُومُ لِجَمَاعَتِهِمْ فَإِنَّ دَعْوَتَهُمْ مُحِیطَةٌ مِنْ وَرَائِهِمْ أَیُّهَا النَّاسُ إِنِّی تَارِکٌ فِیکُمْ مَا إِنْ تَمَسَّکْتُمْ (2) بِهِ لَنْ تَضِلُّوا وَ لَنْ تَزِلُّوا کِتَابَ اللَّهِ وَ عِتْرَتِی أَهْلَ بَیْتِی فَإِنَّهُ قَدْ نَبَّأَنِیَ اللَّطِیفُ الْخَبِیرُ أَنَّهُمَا لَنْ یَفْتَرِقَا حَتَّی یَرِدَا عَلَیَّ الْحَوْضَ کَإِصْبَعَیَّ هَاتَیْنِ وَ جَمَعَ بَیْنَ سَبَّابَتَیْهِ وَ لَا أَقُولُ کَهَاتَیْنِ وَ جَمَعَ بَیْنَ سَبَّابَتِهِ وَ الْوُسْطَی فَتَفْضُلَ هَذِهِ عَلَی هَذِهِ (3).

«6»

کا، الکافی مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنِ الْحَکَمِ بْنِ مِسْکِینٍ عَنْ رَجُلٍ مِنْ قُرَیْشٍ مِنْ أَهْلِ مَکَّةَ قَالَ قَالَ سُفْیَانُ الثَّوْرِیُّ اذْهَبْ بِنَا إِلَی جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ قَالَ فَذَهَبْتُ مَعَهُ إِلَیْهِ فَوَجَدْنَاهُ قَدْ رَکِبَ دَابَّتَهُ فَقَالَ لَهُ سُفْیَانُ یَا بَا عَبْدِ اللَّهِ حَدِّثْنَا بِحَدِیثِ خُطْبَةِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فِی مَسْجِدِ الْخَیْفِ قَالَ دَعْنِی حَتَّی أَذْهَبَ فِی حَاجَتِی فَإِنِّی قَدْ رَکِبْتُ فَإِذَا جِئْتُ حَدَّثْتُکَ فَقَالَ أَسْأَلُکَ بِقَرَابَتِکَ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لَمَّا حَدَّثْتَنِی قَالَ فَنَزَلَ فَقَالَ مُرْ لِی (4) بِدَوَاةٍ وَ قِرْطَاسٍ حَتَّی أُثْبِتَهُ فَدَعَا بِهِ ثُمَّ قَالَ اکْتُبْ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ خُطْبَةُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فِی مَسْجِدِ الْخَیْفِ نَضَّرَ اللَّهُ عَبْداً سَمِعَ مَقَالَتِی فَوَعَاهَا وَ بَلَّغَهَا مَنْ لَمْ تَبْلُغْهُ یَا أَیُّهَا النَّاسُ لِیُبَلِّغِ الشَّاهِدُ الْغَائِبَ فَرُبَّ حَامِلِ فِقْهٍ لَیْسَ بِفَقِیهٍ وَ رُبَّ حَامِلِ فِقْهٍ إِلَی مَنْ هُوَ أَفْقَهُ مِنْهُ ثَلَاثٌ لَا یُغِلُّ عَلَیْهِنَّ قَلْبُ امْرِئٍ مُسْلِمٍ إِخْلَاصُ الْعَمَلِ لِلَّهِ وَ النَّصِیحَةُ لِأَئِمَّةِ الْمُسْلِمِینَ وَ اللُّزُومُ لِجَمَاعَتِهِمْ فَإِنَّ دَعْوَتَهُمْ مُحِیطَةٌ مِنْ وَرَائِهِمْ الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ تَتَکَافَأُ دِمَاؤُهُمْ وَ هُمْ یَدٌ عَلَی مَنْ سِوَاهُمْ یَسْعَی بِذِمَّتِهِمْ أَدْنَاهُمْ فَکَتَبَهُ (5)

ص: 69


1- فی المصدر: لیس بفقیه.
2- فی المصدر: فیکم الثقلین ما ان تمسکتم بهما.
3- تفسیر القمّیّ: 742.
4- فی نسخة: من لی.
5- فی المصدر: فکتبه سفیان.

بسا حاملان فقه که فقیه به شمار نمی­روند و بسا فقیهان که احتیاج دارند به کسی که از او فقیه تر است. سه چیز است که بر مرد مسلمان دشوار و ناگوار نیست: اخلاص عمل برای خدا، خیرخواهی برای ائمه مسلمانان، و هماهنگی در اجتماع آنها. همانا دعوت مسلمانان افراد پشت سرشان را نیز در بر می­گیرد. مردم! من میان شما چیزی نهاده ام که اگر به آن چنگ زنید، گمراه نخواهید شد و نه لغزش شما را فرا می­گیرد؛ کتاب خدا و عترت اهل بیت من. خداوند لطیف و خبیر به من اطلاع داده که این دو از یکدیگر جدا نخواهند شد تا در حوض پیش من آیند، مانند این دو انگشتم (و دو انگشت سبابه خود را به هم نزدیک کرد.) من نمی­گویم مانند این دو انگشتم (و بین انگشت نشان و انگشت میانه را جمع کرد) که موجب برتری یکی بر دیگری باشد.(1)

روایت6.

اصول کافی: حکم بن مسکین از مردی از قریش، از اهالی مکه گفت: سفیان ثوری به من گفت: مرا پیش حضرت صادق علیه السّلام ببر. ما با هم خدمت حضرت صادق علیه السّلام رسیدیم و آن موقعی بود که آقا سوار بر مرکب خویش شده بود. سفیان گفت: مایلم حدیث خطبه پیامبر صلّی اللَّه علیه و آله را در مسجد خیف برایم نقل کنی. فرمود: اجازه بده حالا اکنون که سوار شده ام بروم از پی کارم. وقتی برگشتم خواهم گفت. سفیان گفت: تو را به خویشاوندی ات با پیامبر اکرم قسم می دهم که برایم نقل کنی. امام علیه السّلام پیاده شد. سفیان عرض کرد: دستور بفرمایید قلم و دوات بیاورند تا بنویسم. پس قلم و دوات خواستند و سپس فرمود: بنویس:

«بسم اللَّه الرحمن الرحیم. خطبه رسول خدا صلّی الله علیه و آله در مسجد خیف: خداوند شاد و خرم کند شخصی را که سخنم را بشنود و آن را حفظ کند و برساند به کسی که نشنیده. ای مردم! کسانی که حضور دارند به غایبان برسانند. بسا از حاملان فقه که فقیه نیستند و بسا از فقیهان که محتاج فقیه تر از خود هستند. سه چیز است که دشوار و ناگوار نیست بر مرد مسلمان: اخلاص عمل برای خدا؛ خیرخواهی برای ائمه دین؛ پیروی از اجتماع ایشان. همانا دعوت مسلمانان افراد پشت سرشان را نیز در بر می­گیرد. مؤمنان با یکدیگر برادرند؛ خون آنها با هم برابر است؛ آنها به صورت یک دست متحد بر مخالفین می تازند. در راه انجام تعهدات اسلامی مسلمانان حتی کوچک­ترین مسلمان نیز سعی دارد.»

همه را سفیان نوشت.

ص: 69


1- . تفسیر علی بن ابراهیم قمی: 742

ثُمَّ عَرَضَهُ عَلَیْهِ وَ رَکِبَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ جِئْتُ أَنَا وَ سُفْیَانُ فَلَمَّا کُنَّا فِی بَعْضِ الطَّرِیقِ فَقَالَ لِی کَمَا أَنْتَ حَتَّی أَنْظُرَ فِی هَذَا الْحَدِیثِ فَقُلْتُ لَهُ قَدْ وَ اللَّهِ أَلْزَمَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام رَقَبَتَکَ شَیْئاً لَا یَذْهَبُ مِنْ رَقَبَتِکَ أَبَداً فَقَالَ وَ أَیُّ شَیْ ءٍ ذَلِکَ فَقُلْتُ لَهُ ثَلَاثٌ لَا یُغِلُّ عَلَیْهِنَّ قَلْبُ امْرِئٍ مُسْلِمٍ إِخْلَاصُ الْعَمَلِ لِلَّهِ قَدْ عَرَفْنَاهُ وَ النَّصِیحَةُ لِأَئِمَّةِ الْمُسْلِمِینَ مَنْ هَؤُلَاءِ الْأَئِمَّةُ الَّذِینَ یَجِبُ عَلَیْنَا نَصِیحَتُهُمْ مُعَاوِیَةُ بْنُ أَبِی سُفْیَانَ وَ یَزِیدُ بْنُ مُعَاوِیَةَ وَ مَرْوَانُ بْنُ الْحَکَمِ وَ کُلُّ مَنْ لَا تَجُوزُ شَهَادَتُهُ عِنْدَنَا وَ لَا تَجُوزُ الصَّلَاةُ خَلْفَهُمْ وَ قَوْلُهُ وَ اللُّزُومُ لِجَمَاعَتِهِمْ فَأَیُّ الْجَمَاعَةِ مُرْجِئٌ یَقُولُ مَنْ لَمْ یُصَلِّ وَ لَمْ یَصُمْ وَ لَمْ یَغْتَسِلْ مِنْ جَنَابَةٍ وَ هَدَمَ الْکَعْبَةَ وَ نَکَحَ أُمَّهُ فَهُوَ عَلَی إِیمَانِ جَبْرَئِیلَ وَ مِیکَائِیلَ أَوْ قَدَرِیٌّ یَقُولُ لَا یَکُونُ مَا شَاءَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ یَکُونُ مَا شَاءَ إِبْلِیسُ أَوْ حَرُورِیٌّ یَبْرَأُ (1) مِنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ وَ شَهِدَ عَلَیْهِ بِالْکُفْرِ أَوْ جَهْمِیٌّ یَقُولُ إِنَّمَا هِیَ مَعْرِفَةُ اللَّهِ وَحْدَهُ لَیْسَ الْإِیمَانُ شَیْ ءٌ غَیْرَهَا قَالَ وَیْحَکَ وَ أَیَّ شَیْ ءٍ یَقُولُونَ فَقُلْتُ یَقُولُونَ إِنَّ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ وَ اللَّهِ الْإِمَامُ الَّذِی یَجِبُ عَلَیْنَا نَصِیحَتُهُ وَ لُزُومُ جَمَاعَتِهِمْ أَهْلُ بَیْتِهِ قَالَ فَأَخَذَ الْکِتَابَ فَخَرَقَهُ ثُمَّ قَالَ لَا تُخْبِرْ بِهَا (2) أَحَداً (3).

بیان

لما حدثنی لما بالتشدید حرف استثناء بمعنی إلا یقال أنشدک الله لما فعلت أی لا أسأل إلا فعلک قاله ابن هشام أو المعنی أسألک فی جمیع الأحوال إلا فی وقت فعلک من لی بالفتح و التخفیف سؤال فی صورة الاستفهام أو بالضم و التشدید صیغة أمر أی تفضل و فی بعض النسخ بالراء خطبة خبر محذوف

ص: 70


1- فی المصدر: یتبرأ.
2- فی نسخة: لا تخبر به أحدا.
3- أصول الکافی 1: 403 و 404.

بعد به امام عرضه داشت. امام سوار شد و من و سفیان برگشتیم. در بین راه سفیان به من گفت: بایست تا من در این حدیث خوب دقت کنم. به او گفتم: به خدا قسم چنان تعهدی را حضرت صادق بر گردن تو بار کرد که هرگز راه فرار از آن را نداری. گفت: چه تعهدی؟ گفتم: همین که فرمود سه چیز بر شخص مسلمان دشوار و ناگوار نیست: اخلاص عمل برای خدا که واضح است، اما خیرخواهی برای امامان مسلمین. این امامان کیانند که لازم است ما خیرخواه آنها باشیم؟ آیا معاویة بن ابی سفیان و یزید بن معاویه است و مروان بن حکم؟ و کدام یک از این اشخاص که شهادت آنها نزد ما پذیرفته نیست و نماز خواندن پشت سر آنها صحیح نیست؟ و این فرمایش دیگرش که فرمود: هماهنگی با آنها. این هماهنگی با کدام جمعیت است؟ آیا مراد هماهنگی با مرجئه است که می گوید اگر کسی نماز نخواند و روزه نگیرد و غسل جنابت هم نکند و کعبه را ویران نماید و با مادر خود همبستر شود، باز دارای ایمان جبرئیل و میکائیل است؟ یا هماهنگی با قدری ها است که معتقدند خداوند مشیت و اراده ای ندارد و این شیطان است که هر چه بخواهد می­کند؟ یا منظور حروری است که از علی بن ابی طالب علیه السّلام بیزار است و به کفر آن جناب شهادت می­دهد؟ یا منظور هماهنگی با جهمی ها است که معتقدند دین فقط شناخت خدا است ایمان غیر از این نیست؟ گفت: وای بر تو! این ها چه می گویند؟ گفتم: می گویند که علی بن ابی طالب همان امامی است که اطاعت او واجب و ما باید خیرخواه او باشیم و هماهنگ با آن جناب و اهل بیت ایشان باشیم. در این موقع سفیان نوشته خود را با دست پاره پاره کرد و گفت: مبادا این جریان را به کسی بگویی!(1)

توضیح

«لمّا» با تشدید حرف استثناء است به معنی «إلّا». گفته می شود «أنشدک اللّه إلّا فعلت» یعنی نمی خواهم مگر کارت را، این را ابن هشام گفته است. یا این که معنا این است که می خواهم در تمام احوال جز در زمان کار. عبارت «من لی» با فتحه و بدون تشدید استفهام است و با ضمه و تشدید فعل امر است، یعنی تفضل کن. و در بعضی نسخه ها با راء آمده است. «خطبۀ» خبر برای مبتدای محذوف است،

ص: 70


1- . اصول کافی 1 : 403 - 404

أی هذه کما أنت أی توقف و أصله الزم ما أنت فیه فالکاف زائدة و ما موصولة منصوبة المحل بالإغراء.

و المرجئة قوم یکتفون بالإیمان و یقولون لا مدخل للأعمال فی الإیمان و لا تتفاوت مراتب الإیمان و لا تضر معه معصیة و هم فرق شتی لهم مذاهب شنیعة مذکورة فی الملل و النحل.

و المراد بالقدریة هنا التفویضیة الذین قالوا إنه لیس لله سبحانه و قضائه و قدره مدخل فی أعمال العباد قال بعضهم إنه لا یقدر الله تعالی علی التصرف فی أعمالهم فهم عزلوا الرب تعالی عن ملکه و قالوا لا یکون ما شاء الله فنفوا أن یکون لله تعالی مشیة و إرادة و تدبیر و تصرف فی أفعال العباد و أثبتوا ذلک لإبلیس.

و الحروریة الخوارج أو فرقة منهم منسوبة إلی حروراء بالمد و القصر و فتح الحاء فیهما و هی قریة کانت قریبة من الکوفة کان أول اجتماعهم و تحکیمهم فیها.

و قال فی المغرب رجل جهم الوجه عبوس و به سمی جهم بن صفوان المنسوب إلیه الجهمیة و هی فرقة شایعته (1) علی مذهبه و هی القول بأن الجنة و النار تفنیان و أن الإیمان هو المعرفة فقط دون الإقرار و دون سائر الطاعات و أنه لا فعل لأحد علی الحقیقة إلا لله و أن العباد فیما ینسب إلیهم من الأفعال کالشجر تحرکها الریح فالإنسان لا یقدر علی شی ء إنما هو مجبر فی أفعاله لا قدرة له و لا إرادة و لا اختیار انتهی.

و فی الملل و النحل نسب إلیه القول بأن من أتی بالمعرفة ثم جحد بلسانه لم یکفر بجحده و قال الإیمان لا یتبعض أی لا ینقسم إلی عقد و قول و عمل و لا یتفاضل أهله فیه فإیمان الأنبیاء و إیمان الأمة علی نمط واحد إذ المعارف لا تتفاضل انتهی.

ص: 71


1- أی تابعته.

یعنی «هذه». عبارت «کما أنت» یعنی صبر کن و اصل آن این است یعنی در آن چیزی که هستی، بمان. پس «کاف» زائد است و «ما» موصوله و محلا منصوب است بنا بر اغراء. مرجئه گروهی هستند که معتقدند فقط ایمان لازم است و عمل در ایمان اثر نمی­گذارد و مراتب ایمان با هم فرق ندارد و هیچ گناهی به ایمان ضرر نمی­رساند و به چند دسته تقسیم می شوند و عقاید بسیار ناپسندی دارند که در ملل و نحل نقل شده است. منظور از قدریه در این جا تفویضیه هستند؛ کسانی که معتقدند خداوند در کار بندگان دیگر هیچ دخالتی ندارد. بعضی از آنها گفته­اند که خدا قادر بر تصرف در اعمال آنها نیست و آنها خدا را از ملکش عزل کردند و گفته اند که خواسته خدا محقق نمی شود و مشیت و اراده و تدبیر و تصرف در اعمال بندگان را از خدا نفی کرده اند و آن را برای شیطان اثبات کرده اند. منظور از حروریه، خوارج است یا گروهی از آنها که نسبت به «حروراء» دارند که دهی است نزدیک کوفه و ابتدا در این ده جمع شدند. در المغرب گفته است: «رجل جهم الوجه» یعنی عبوس و جهم بن صفوان به همین نام، نامیده شده است و جهمیه منسوب به اویند و این جهمیه گروهی هستند که پیرو مذهب او هستند که معتقدند که بهشت و جهنم از بین می رود و ایمان عبارت از معرفت است، فقط نه اقرار و سایر طاعات و هیچ کس کاری را انجام نمی دهد و این خدا است که همه کارها را می کند و نسبت فعل به مردم، مثل نسبت حرکت است به درخت که در حقیقت باد آن را حرکت می دهد، انسان نیز در کارهایش مجبور است و قدرتی از خود ندارد و نه اراده و نه اختیار دارد. (پایان نقل قول) در ملل و نحل می­نویسد: جهم معتقد است که هر کس معرفت داشته باشد، اگرچه به زبان منکر شود با این انکار کافر نیست و ایمان را مرکب از عقیده و گفتار و عمل نمی داند و هیچ کس در ایمان از دیگری بالاتر نیست و ایمان انبیاء و مردم یکی است، زیرا معارف بر یکدیگر برتری ندارند.

ص: 71

و أی شی ء یقولون أی الأئمة علیهم السلام أو شیعتهم أو الأعم و لا یخفی أن الثوری اللعین الذی هو رئیس الصوفیة و إمامهم بخرقه الکتاب أظهر کفره و وغل فی الشرک قلبه و خالف النبی صلی الله علیه و آله فی جمیع الخصال الثلاث.

«7»

کا، الکافی عَلِیٌّ عَنْ أَبِیهِ وَ مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ جَمِیعاً عَنْ حَمَّادٍ عَنْ حَرِیزٍ عَنْ بُرَیْدٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَا نَظَرَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَی وَلِیٍّ لَهُ یُجْهِدُ نَفْسَهُ بِالطَّاعَةِ لِإِمَامِهِ وَ النَّصِیحَةِ إِلَّا کَانَ مَعَنَا فِی الرَّفِیقِ الْأَعْلَی (1).

بیان

قال الجزری فی حدیث الدعاء ألحقنی بالرفیق الأعلی الرفیق جماعة الأنبیاء الذین یسکنون أعلی علیین و هو اسم جاء علی فعیل و معناه الجماعة کالصدیق و الخلیط یقع علی الواحد و الجمع و منه قوله تعالی وَ حَسُنَ أُولئِکَ رَفِیقاً (2)

«8»

کا، الکافی الْعِدَّةُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ أَبِی جَمِیلَةَ عَنْ مُحَمَّدٍ الْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: مَنْ فَارَقَ جَمَاعَةَ الْمُسْلِمِینَ قِیدَ شِبْرٍ فَقَدْ خَلَعَ رِبْقَةَ الْإِسْلَامِ مِنْ عُنُقِهِ (3).

«9»

وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: مَنْ فَارَقَ جَمَاعَةَ الْمُسْلِمِینَ وَ نَکَثَ صَفْقَةَ الْإِبْهَامِ جَاءَ إِلَی اللَّهِ تَعَالَی أَجْذَمَ (4).

بیان

القید بالکسر القدر و هو من قبیل تشبیه المعقول بالمحسوس و النکث نقض العهد و صفقة الإبهام کنایة عن البیعة

و قال فی النهایة فیه من تعلم القرآن ثم نسیه لقی الله یوم القیامة و هو أجذم.

أی مقطوع الید من الجذم القطع

وَ مِنْهُ حَدِیثُ عَلِیٍّ علیه السلام مَنْ نَکَثَ بَیْعَتَهُ لَقِیَ اللَّهَ وَ هُوَ أَجْذَمُ لَیْسَتْ لَهُ یَدٌ.

قال القتیبی الأجذم هاهنا الذی ذهبت أعضاؤه کلها و لیست الید أولی بالعقوبة من باقی الأعضاء

ص: 72


1- أصول الکافی 1: 404.
2- النساء: 71.
3- أصول الکافی 1: 404 و 405.
4- أصول الکافی 1: 404 و 405.

عبارت «أی شیء یقولون»، یعنی ائمه علیهم السّلام یا شیعیان آنها یا اعم. سفیان ثوری ملعون همان رئیس صوفیه است و با همین پاره کردن نوشته معلوم می شود که کافر است و در دل مشرک است و در هر سه مورد با فرمایش پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله مخالفت کرد.

روایت7.

اصول کافی: برید از حضرت باقر علیه السّلام نقل می­کند که پیامبر اکرم فرمود: خداوند نظر نمی کند به بنده ای که کوشش می نماید در پیروی از امام خود و خیرخواهی برای او، مگر این که در رفیق اعلی با ما خواهد بود.(1)

توضیح

جزری در حدیث دعای «ألحقنی بالرفیق الأعلی»، (خدایا مرا به رفیق اعلی برسان) می نویسد: «رفیق» گروه انبیاء هستند که ساکن بهترین درجات بهشتند و اسمی است که بر وزن فعیل آمده به معنی جماعت، مانند صدیق و خلیط که بر شخص واحد و گروه دلالت دارد از این قبیل است آیه «وَ حَسُنَ أُولئِکَ رَفِیقاً»(2)

{و آنان چه نیکو همدمانند.}

روایت8.

اصول کافی: محمّد حلبی از حضرت صادق علیه السّلام نقل می کند که فرمود: هر کس به اندازه یک وجب از اجتماع مسلمانان کناره گیری کند، تعهد اسلام را از گردن خویش برداشته است.(3)

روایت9.

با همین سند از حضرت صادق علیه السّلام نقل می­کند که فرمود: هر کس از اجتماع مسلمانان کناره گیری کند و بیعت امام خود را بشکند، روز قیامت خواهد آمد در حالی که در دست خود چیزی ندارد.(4)

توضیح

«قید» با کسره یعنی قدر و اندازه واز باب تشبیه معقول به محسوس است. «النکث» یعنی نقض پیمان و «صفقۀ الإبهام» کنایه از بیعت است. در نهایه گفته است: هر کس قرآن را بیاموزد سپس آن را فراموش کند، روز قیامت خدا را ملاقات می کند در حالی که دستش بریده شده است. «اجذم» از «جذم» است به معنی قطع و حدیث علی علیه السّلام نیز از همین باب است: «من نکث بیعته لقی اللّه و هو أجذم لیست له ید.» قتیبی گفته است: «الاجذم» در اینجا یعنی کسی که همه اعضای او از بین رفته است و دست سزاوارتر به عقوبت از سایر اعضا نیست.

ص: 72


1- . اصول کافی 1 : 404
2- . نساء / 69
3- . اصول کافی 1 : 404 - 405
4- . اصول کافی 1 : 404 - 405

یقال رجل أجذم و مجذوم إذا تهافتت أطرافه من الجذام و هو الداء المعروف.

قال الجوهری لا یقال للمجذوم أجذم و قال ابن الأنباری ردا علی ابن قتیبة لو کان العقاب لا یقع إلا بالجارحة التی باشرت المعصیة لما عوقب الزانی بالجلد و الرجم فی الدنیا و بالنار فی الآخرة قال ابن الأنباری معنی الحدیث أنه لقی الله و هو أجذم الحجة لا لسان له یتکلم و لا حجة فی یده و قول علی علیه السلام لیست له ید أی لا حجة له.

و قیل معناه لقیه منقطع السبب یدل علیه قوله القرآن سبب بید الله و سبب بأیدیکم فمن نسیه فقد قطع سببه و قال الخطابی معنی الحدیث ما ذهب إلیه ابن الأعرابی و هو أن من نسی القرآن لقی الله خالی الید من الخیر صفرها من الثواب فکنی بالید عما تحویه و تشتمل علیه من الخیر.

قلت و فی تخصیص علی علیه السلام بذکر الید معنی لیس فی حدیث نسیان القرآن لأن البیعة تباشرها الید من بین الأعضاء و هو أن یضع البائع یده فی ید الإمام عند عقد البیعة و أخذها علیه.

باب 4 ثواب حبهم و نصرهم و ولایتهم و أنها أمان من النار

الآیات

المائدة: «إِنَّما وَلِیُّکُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذِینَ آمَنُوا الَّذِینَ یُقِیمُونَ الصَّلاةَ وَ یُؤْتُونَ الزَّکاةَ وَ هُمْ راکِعُونَ* وَ مَنْ یَتَوَلَّ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ الَّذِینَ آمَنُوا فَإِنَّ حِزْبَ اللَّهِ هُمُ الْغالِبُونَ»(60-61)

إبراهیم: «فَاجْعَلْ أَفْئِدَةً مِنَ النَّاسِ تَهْوِی إِلَیْهِمْ وَ ارْزُقْهُمْ مِنَ الثَّمَراتِ لَعَلَّهُمْ یَشْکُرُونَ»(40)

تفسیر

أقول: سیأتی فی المجلد التاسع تأویل الآیة الأولی و أن المراد بالذین

ص: 73

گفته می­شود «رجل أجذم و مجذوم» زمانی که اعضای بدنش به خاطر جذام از بین رفته باشد که همان بیماری معروف است. جوهری گفته است: به مجذوم اجذم گفته نمی شود و ابن انباری در رد بر ابن قتیبه گفته است که اگر عقاب فقط برای عضوی باشد که مباشر معصیت بوده، زناکار با شلاق و سنگسار شدن در این دنیا و با آتش درآن دنیا عقاب نمی­شد، و گفته است: معنای روایت این است که خدا را ملاقات می کند در حالی که حجتی ندارد، نه زبانی دارد که صحبت کند و نه حجت و دلیلی در دستش. و «عبارت لیست له ید» در روایت علی علیه السّلام، به این معناست که حجتی ندارد. و گفته شده که معنا این است که خدا را بدون سبب ملاقات می کند و شاهد آن این روایت است که: «قرآن سببی است در دست خدا و سببی است در دست شما. هر کس آن را فراموش کند، سبب خود را قطع کرده است.» و خطابی گفته است: معنای حدیث همان است که ابن اعرابی گفته است که هر کس قرآن را فراموش کند، خدا را با دستی خالی از خیر و ثواب ملاقات می کند. علی علیه السّلام در روایت، «اجذم» را به دست اختصاص داد و معنایی در آن است که در روایت فراموشی قرآن نیست، زیرا بیعت به وسیله دست از میان اعضای بدن انجام می شود و بیعت این است که بایع باید دست خود را هنگام بیعت کردن در دست امام قرار دهد .

باب چهارم : ثواب دوست داشتن و یاری و ولایت ائمه علیهم السّلام که امان از آتش جهنم است

آیات

- إِنَّما وَلِیُّکُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذِینَ آمَنُوا الَّذِینَ یُقِیمُونَ الصَّلاةَ وَ یُؤْتُونَ الزَّکاةَ وَ هُمْ راکِعُونَ * وَ مَنْ یَتَوَلَّ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ الَّذِینَ آمَنُوا فَإِنَّ حِزْبَ اللَّهِ هُمُ الْغالِبُونَ.(1)

{ولی شما تنها خدا و پیامبر اوست و کسانی که ایمان آورده اند همان کسانی که نماز برپا می دارند و در حال رکوع زکات می دهند و هر کس خدا و پیامبر او و کسانی را که ایمان آورده اند ولی خود بداند [پیروز است چرا که] حزب خدا همان پیروزمندانند.}

- فَاجْعَلْ أَفْئِدَةً مِنَ النَّاسِ تَهْوِی إِلَیْهِمْ وَ ارْزُقْهُمْ مِنَ الثَّمَراتِ لَعَلَّهُمْ یَشْکُرُونَ.(2)

{پس دل های برخی از مردم را به سوی آنان گرایش ده و آنان را از محصولات [مورد نیازشان] روزی ده باشد که سپاسگزاری کنند.}

تفسیر

مؤلف: در جلد نهم تأویل آیه اولی خواهد آمد و این که منظور از «الَّذِینَ ص: 73


1- . مائده / 55 - 56
2- . ابراهیم / 37

آمنوا فی الموضعین الأئمة علیهم السلام و سنورد الأخبار المتواترة من طریق الخاصة و العامة فی ذلک فثبت وجوب موالاتهم و حبهم و نصرتهم و الاعتقاد بإمامتهم صلوات الله علیهم و أما الآیة الثانیة فسیأتی فی الأخبار المستفیضة أنهم علیهم السلام هم المقصودون من الذریة فی دعاء إبراهیم علیه السلام و أنه علیه السلام دعا لشیعتهم بأن تهوی قلوبهم إلی أئمتهم.

وَ عَنِ الْبَاقِرِ علیه السلام فِیمَا رَوَاهُ الْعَیَّاشِیُّ أَنَّهُ قَالَ: لَمْ یَعْنِ النَّاسَ کُلَّهُمْ أَنْتُمْ أُولَئِکَ وَ نُظَرَاؤُکُمْ إِنَّمَا مَثَلُکُمْ فِی النَّاسِ مَثَلُ الشَّعْرَةِ الْبَیْضَاءِ فِی الثَّوْرِ الْأَسْوَدِ (1).

وَ فِی الْکَافِی، عَنْهُ علیه السلام وَ لَمْ یَعْنِ الْبَیْتَ فَیَقُولَ إِلَیْهِ فَنَحْنُ وَ اللَّهِ دَعْوَةُ إِبْرَاهِیمَ علیه السلام (2).

وَ فِی الْإِحْتِجَاجِ، عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام وَ الْأَفْئِدَةُ مِنَ النَّاسِ تَهْوِی إِلَیْنَا وَ ذَلِکَ دَعْوَةُ إِبْرَاهِیمَ علیه السلام حَیْثُ قَالَ فَاجْعَلْ أَفْئِدَةً مِنَ النَّاسِ تَهْوِی إِلَیْهِمْ

وَ فِی الْبَصَائِرِ، عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام وَ جَعَلَ أَفْئِدَةً مِنَ النَّاسِ تَهْوِی إِلَیْنَا.

وَ رَوَی عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام أَنَّهُ تَعَالَی عَنَی بِقَوْلِهِ وَ ارْزُقْهُمْ مِنَ الثَّمَراتِ ثَمَرَاتِ الْقُلُوبِ (3) أَیْ حُبِّهِمْ إِلَی النَّاسِ لِیَأْتُوا إِلَیْهِمْ-.

وَ سَیَأْتِی الْأَخْبَارُ فِی ذَلِکَ کُلِّهِ.

الأخبار

«1»

لی، الأمالی للصدوق عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ الْقَزْوِینِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْحَضْرَمِیِّ عَنْ جَنْدَلِ بْنِ وَالِقٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عُمَرَ الْمَازِنِیِّ عَنْ عَبَّادٍ الْکَلْبِیِّ عَنْ 6 جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ فَاطِمَةَ الصُّغْرَی عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ أُمِّهِ فَاطِمَةَ بِنْتِ مُحَمَّدٍ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِمْ قَالَتْ خَرَجَ عَلَیْنَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله عَشِیَّةَ عَرَفَةَ فَقَالَ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی بَاهَی بِکُمْ وَ غَفَرَ لَکُمْ عَامَّةً وَ لِعَلِیٍّ خَاصَّةً وَ إِنِّی رَسُولُ اللَّهِ إِلَیْکُمْ غَیْرَ مُحَابٍ لِقَرَابَتِی هَذَا جَبْرَئِیلُ یُخْبِرُنِی أَنَّ السَّعِیدَ کُلَّ السَّعِیدِ حَقَّ السَّعِیدِ مَنْ أَحَبَّ عَلِیّاً فِی حَیَاتِهِ وَ

ص: 74


1- تفسیر العیّاشیّ 2: 233.
2- روضة الکافی: 311 و 312.
3- تفسیر القمّیّ: 347.

آمَنُوا» در هر دو آیه، ائمه علیهم السّلام هستند و به زودی اخبار متواتر از طریق شیعه و سنی در این مورد خواهیم آورد. وجوب دوست داشتن و محبت آنها و یاری ایشان و اعتقاد به امامتشان ثابت شد، اما آیه دوم در اخبار زیاد مورد اعتماد خواهد آمد که مقصود از «ذریه» در دعای ابراهیم علیه السّلام آنهایند. ابراهیم علیه السّلام برای شیعیان آنها دعا کرد که دل هایشان متمایل به امامانشان گردد و از حضرت باقر علیه السّلام در روایت عیاشی نقل شده که فرمود: ابراهیم در دعای خود همه مردم را در نظر نگرفته بود، بلکه شما و هم عقیده های شما مورد نظر ابراهیم هستید. مثل شما در میان مردم، مانند موی سفیدی است بر پیکر گاوی سیاه.(1)

و در کافی از امام باقر علیه السّلام نقل می­کند که فرمود: ابراهیم خانه کعبه را مورد نظر نگرفته، وگرنه باید می­گفت دل های مردم را متوجه آن بکن. به خدا قسم مقصود از دعای ابراهیم ما هستیم.(2)

و در احتجاج از امیرالمؤمنین علیه السّلام نقل می کند که دل های مردم را متمایل به ما بگردان و این دعای ابراهیم است، آنجا که گفت: دل های مردم را متمایل به آنها بگردان. و در بصائر از حضرت صادق علیه السّلام نقل می­کند که فرمود: دل های مردم را متمایل به ما گردانید. علی بن ابراهیم از حضرت صادق علیه السّلام نقل کرد که فرمود: خداوند از این آیه «وَ ارْزُقْهُمْ مِنَ الثَّمَراتِ» منظور از «ثمرات»، ثمرات دل­ها است، یعنی حب ایشان به مردم که موجب توجه مردم به آنها شود. اخبار در این مورد به طور کلی خواهد آمد.

روایات

روایت1.

امالی صدوق: امام صادق از پدرش، از علی بن الحسین، از فاطمه صغری، از حسین بن علی، از مادرش فاطمه زهرا علیهم السّلام نقل کرد که فرمود: پیامبر اکرم در شب عرفه پیش ما آمد و فرمود: خداوند عزیز مباهات و افتخار کرد به تمام شما و شما را آمرزید به طور عموم و علی را خصوصا مورد عنایت قرار داد. من پیامبر خدایم به سوی شما، بی آنکه حمایت از خویشاوندانم کنم. اینک جبرئیل به من خبر می دهد که سعادتمند به تمام معنی و سعادتمند و سعید واقعی کسی است که علی را در زمان حیاتش و

ص: 74


1- . تفسیر عیاشی 2 : 233
2- . روضه کافی: 311 - 312

بَعْدَ مَوْتِهِ وَ أَنَّ الشَّقِیَّ کُلَّ الشَّقِیِّ حَقَّ الشَّقِیِّ مَنْ أَبْغَضَ عَلِیّاً فِی حَیَاتِهِ وَ بَعْدَ وَفَاتِهِ (1).

بیان

قوله غیر محاب بتخفیف الباء أی لا أقول فیهم ما لا یستحقونه محاباة لهم قال الفیروزآبادی حاباه محاباة و حباء نصره و اختصه و مال إلیه انتهی و بالتشدید تصحیف.

«2»

لی، الأمالی للصدوق مَاجِیلَوَیْهِ عَنْ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارِ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنِ ابْنِ أَبِی الْخَطَّابِ عَنْ نَضْرِ بْنِ شُعَیْبٍ عَنْ خَالِدِ بْنِ مَادٍّ عَنِ الْقَنْدِیِّ عَنْ جَابِرٍ الْجُعْفِیِّ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ: جَاءَ رَجُلٌ إِلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ أَ کُلُّ مَنْ قَالَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ مُؤْمِنٌ قَالَ إِنَّ عَدَاوَتَنَا تُلْحِقُ بِالْیَهُودِ وَ النَّصَارَی إِنَّکُمْ لَا تَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ حَتَّی تُحِبُّونِی وَ کَذَبَ مَنْ زَعَمَ أَنَّهُ یُحِبُّنِی وَ یُبْغِضُ هَذَا یَعْنِی عَلِیّاً علیه السلام (2).

«3»

ختص، الإختصاص أَبُو غَالِبٍ الزُّرَارِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سَعِیدٍ الْکُوفِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ فَضْلِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ النُّعْمَانِ بْنِ عَمْرٍو الْجُعْفِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ الْجُعْفِیِّ قَالَ: دَخَلْتُ أَنَا وَ عَمِّیَ الْحُصَیْنُ بْنُ عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَأَدْنَاهُ وَ قَالَ مَنْ هَذَا مَعَکَ قَالَ ابْنُ أَخِی إِسْمَاعِیلَ فَقَالَ رَحِمَ اللَّهُ إِسْمَاعِیلَ وَ تَجَاوَزَ عَنْهُ سَیِّئَ عَمَلِهِ کَیْفَ خَلَفْتُمُوهُ قَالَ بِخَیْرٍ مَا أَبْقَی اللَّهُ لَنَا مَوَدَّتَکُمْ فَقَالَ یَا حُصَیْنُ لَا تَسْتَصْغِرُوا مَوَدَّتَنَا فَإِنَّهَا مِنَ الْبَاقِیَاتِ الصَّالِحَاتِ قَالَ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ مَا اسْتَصْغَرْتُهَا وَ لَکِنْ أَحْمَدُ اللَّهَ عَلَیْهَا (3).

«4»

لی، الأمالی للصدوق الطَّالَقَانِیُّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ الْعَدَوِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ تَمِیمٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ (4) عَنِ الْحَکَمِ بْنِ عُتَیْبَةَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِی لَیْلَی (5) عَنْ أَبِیهِ

ص: 75


1- أمالی الصدوق: 109 و 110.
2- أمالی الصدوق: 161 و 162.
3- الاختصاص: 85 و 86.
4- فی المصدر: الحسن بن عبد الرحمن عن محمّد بن عبد الرحمن.
5- فی المصدر: عن عبد الرحمن بن أبی لیلی.

بعد از درگذشت او دوست داشته باشد. و شقی شقاوتمند کامل و واقعی کسی است که با علی علیه السّلام در حیات و بعد از درگذشتش دشمنی ورزد.(1)

توضیح

عبارت «غیر محاب» بدون تشدید یعنی به خاطر علاقه به ایشان، آنچه را که مستحق آن نیستند، درباره آنها نمی­گویم. فیروز آبادی گفته است: «حاباه محاباة و حباء» یعنی او را یاری کرد و مخصوص او گردانید و به سمت او مایل شد. (پایان نقل قول) و با تشدید، تصحیف است.

روایت2.

امالی صدوق: جابر جعفی از حضرت باقر، از آباء گرام خود علیه السّلام نقل کرد که مردی خدمت پیامبر اکرم آمده گفت: یا رسول اللَّه! آیا هر کس بگوید «لا اله الا اللَّه» مؤمن است؟ فرمود: دشمنی ما شامل یهود و نصارا می شود. شما داخل بهشت نخواهید شد، مگر این که مرا دوست داشته باشید، و دروغ می گوید کسی که گمان می کند مرا دوست می دارد، ولی با این (یعنی علی علیه السّلام) دشمن باشد.(2)

روایت3.

اختصاص: عبدالرحمن جعفی گفت من و عمویم حصین بن عبدالرحمن خدمت حضرت صادق علیه السّلام رسیدیم. امام علیه السّلام عمویم را نزدیک خود خواند و پرسید: این کیست؟ جواب داد: پسر برادرم اسماعیل است. فرمود: خدا اسماعیل را رحمت کند و از کردار زشتش درگذرد. حالش چطور است؟ عرض کردیم: خوب بود و ما نیز تا موقعی که افتخار مودّت شما را داشته باشیم، خوب هستیم. فرمود: حصین! مبادا مودت ما را کوچک شماری. چون مودت ما از باقیات الصالحات است. عمویم گفت: یابن رسول الله! من هرگز کوچک نمی شمارم و خدا را بر این نعمت سپاسگزارم.(3)

روایت4.

امالی صدوق: محمّد بن عبدالرحمن بن ابی لیلی از پدر خود نقل کرد که ص: 75


1- . امالی صدوق: 109 - 110
2- . امالی صدوق: 161 - 162
3- . اختصاص: 85 - 86

قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لَا یُؤْمِنُ عَبْدٌ حَتَّی أَکُونَ أَحَبَّ إِلَیْهِ مِنْ نَفْسِهِ وَ أَهْلِی أَحَبَّ إِلَیْهِ مِنْ أَهْلِهِ وَ عِتْرَتِی أَحَبَّ إِلَیْهِ مِنْ عِتْرَتِهِ وَ ذَاتِی أَحَبَّ إِلَیْهِ مِنْ ذَاتِهِ قَالَ فَقَالَ رَجُلٌ مِنَ الْقَوْمِ یَا بَا عَبْدِ الرَّحْمَنِ مَا تَزَالُ تَجِی ءُ بِالْحَدِیثِ یُحْیِی اللَّهُ بِهِ الْقُلُوبَ (1).

بیان

قوله و ذاتی أی کل ما ینسب إلی سوی ما ذکر.

«5»

لی، الأمالی للصدوق أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ الصَّقْرِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَیُّوبَ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ مُوسَی عَنْ هِشَامِ بْنِ یُوسُفَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سُلَیْمَانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَبَّاسٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَحِبُّوا اللَّهَ لِمَا یَغْذُوکُمْ بِهِ مِنْ نِعَمِهِ وَ أَحِبُّونِی لِحُبِّ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ أَحِبُّوا أَهْلَ بَیْتِی لِحُبِّی (2).

ل، الخصال محمد بن الفضل عن محمد بن إسحاق عن أحمد بن العباس عن محمد بن یحیی الصوفی عن یحیی بن معین عن هشام بن یوسف مثله (3)

«6»

ما، الأمالی للشیخ الطوسی الْفَحَّامُ عَنِ الْمَنْصُورِیِّ عَنْ عَمِّ أَبِیهِ عِیسَی بْنِ أَحْمَدَ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الثَّالِثِ عَنْ آبَائِهِ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله مِثْلَهُ (4)

«7»

ع، علل الشرائع لی، الأمالی للصدوق عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ الْقَزْوِینِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَامِرٍ عَنِ عِصَامِ بْنِ یُوسُفَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَیُّوبَ عَنْ عَمْرِو بْنِ سُلَیْمَانَ عَنْ زَیْدِ بْنِ ثَابِتٍ (5) قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَنْ أَحَبَّ عَلِیّاً فِی حَیَاتِهِ وَ بَعْدَ مَوْتِهِ کَتَبَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَهُ مِنَ الْأَمْنِ

ص: 76


1- أمالی الصدوق: 201.
2- أمالی الصدوق: 219.
3- الخصال.
4- أمالی ابن الشیخ: 175.
5- فی المصدر: عمرو بن سلیمان عن عبد اللّه بن عمران عن علیّ بن بن زید عن سعید بن المسیب عن زید بن ثابت و الموجود فی العلل الی قوله: و غربت، و أمّا الذیل من الحدیث الآخر بإسناد آخر عن زید بن ثابت درج فیه، و اما الأمالی فلیست نسخته فعلا عندی، لانی فی الحال معتقل و کثیرا من المصدر لیست عندی.

گفت: پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله فرمود: ایمان ندارد شخص، مگر مرا از خود، خانواده مرا از خانواده خود، عترت مرا از عترت خود و ذات مرا از ذات خود بیشتر دوست داشته باشد. و گفت: یکی از مردم گفت: ای عبدالرحمن! پیوسته برای ما احادیثی را نقل می­کنی که باعث زنده شدن دل­ها می شود.(1)

توضیح

عبارت «و ذاتی» یعنی هر چه به من انتساب دارد، غیر از چیزهایی که قبلا ذکر شد.

روایت5.

امالی صدوق: عبداللَّه بن عباس از پدرش، از جد خود نقل کرد که پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله فرمود: خدا را دوست بدارید به واسطه نعمت هایی که به شما عنایت کرده، و مرا دوست بدارید به واسطه دوستی خدا و اهل بیت؛ مرا دوست بدارید به واسطه دوستی من.(2)

خصال: از هشام بن یوسف همین روایت را نقل کرده است.(3)

روایت6.

امالی طوسی: عیسی بن احمد از امام هادی، از پدرانش، از امیرالمؤمنین علیهم السّلام، از پیامبر صلّی اللَّه علیه و آله همین روایت را نقل کرده است.(4)

روایت7.

علل الشرائع، امالی صدوق: زید بن ثابت(5)

گفت: پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله فرمود: هر کس علی را در زمان حیات و بعد از فوتش دوست داشته باشد، خداوند برای او مقرر می­دارد امن

ص: 76


1- . امالی صدوق: 201
2- . امالی صدوق: 219
3- . خصال ...
4- . امالی طوسی: 175
5- . روایت در علل الشرائع تا «و قربت» آمده است و ذیل آن روایت دیگری با سند دیگری از زید بن ثابت آمده است. اما نسخه امالی صدوق فعلا در دست من نیست، زیرا الان من زندانم و بسیاری از مصادر نزد من نیست.

وَ الْإِیمَانِ مَا طَلَعَتْ عَلَیْهِ شَمْسٌ وَ غَرَبَتْ (1) وَ مَنْ أَبْغَضَهُ فِی حَیَاتِهِ وَ بَعْدَ مَوْتِهِ مَاتَ مَوْتَةً جَاهِلِیَّةً وَ حُوسِبَ بِمَا عَمِلَ (2).

«8»

لی، الأمالی للصدوق الْمُکَتِّبُ عَنِ ابْنِ زَکَرِیَّا الْقَطَّانِ عَنِ ابْنِ حَبِیبٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عُبَیْدِ اللَّهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ هِشَامٍ عَنْ أَبِی حَمْزَةَ الثُّمَالِیِّ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ الْبَاقِرِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لِعَلِیٍّ علیه السلام یَا عَلِیُّ مَا ثَبَتَ حُبُّکَ فِی قَلْبِ امْرِئٍ مُؤْمِنٍ فَزَلَّتْ بِهِ قَدَمٌ عَلَی الصِّرَاطِ إِلَّا ثَبَتَتْ لَهُ قَدَمٌ حَتَّی یُدْخِلَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِحُبِّکَ الْجَنَّةَ (3).

«9»

ب، قرب الإسناد ابْنُ سَعْدٍ عَنِ الْأَزْدِیِّ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام مَنْ أَحَبَّنَا (4) نَفَعَهُ اللَّهُ بِذَلِکَ وَ لَوْ کَانَ أَسِیراً فِی یَدِ الدَّیْلَمِ وَ مَنْ أَحَبَّنَا لِغَیْرِ اللَّهِ فَإِنَّ اللَّهَ یَفْعَلُ بِهِ مَا یَشَاءُ إِنَّ حُبَّنَا أَهْلَ الْبَیْتِ لَیَحُطُّ الذُّنُوبَ عَنِ الْعِبَادِ کَمَا تَحُطُّ الرِّیحُ الشَّدِیدَةُ الْوَرَقَ عَنِ الشَّجَرِ (5).

ثو، ثواب الأعمال ابن الولید عن الصفار عن ابن سعد الأزدی من قوله إن حبنا إلی آخر الخبر (6).

«10»

ن، عیون أخبار الرضا علیه السلام ل، الخصال عَبْدُ اللَّهِ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْوَهَّابِ عَنْ مَنْصُورِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْأَصْبَهَانِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ دَاوُدَ بْنِ سُلَیْمَانَ عَنِ الرِّضَا عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ أَرْبَعَةٌ أَنَا الشَّفِیعُ (7) لَهُمْ یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَ لَوْ أَتَوْنِی بِذُنُوبِ أَهْلِ

ص: 77


1- فی العلل: کتب اللّه عزّ و جلّ له الامن و الایمان ما طلعت شمس و غربت.
2- علل الشرائع: 59، أمالی الصدوق: 347 و 348.
3- أمالی الصدوق: 348.
4- فی المصدر: من احبنا للّه.
5- قرب الإسناد: 19.
6- ثواب الأعمال.
7- فی المصدر: انا شفیع لهم.

و ایمان را به مقدار فاصله طلوع خورشید و غروب آن، و هر کس او را در حیات و بعد از مرگش دشمن بدارد، به مرگ جاهلیت مرده است و به واسطه اعمالی که انجام داده، مورد محاسبه قرار می­گیرد.(1)

روایت8.

امالی صدوق: ابو حمزه ثمالی از حضرت باقر، از آباء گرام خویش علیهم السّلام نقل کرد که پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله به علی علیه السّلام فرمود: یا علی! محبت تو در دل هر مرد مؤمنی که ثابت شود، اگر یک قدم او بلغزد، پای دیگرش ثابت می شود تا با محبت تو وارد بهشت گردد.(2)

روایت9.

قرب الاسناد: ازدی گفت: حضرت صادق علیه السّلام فرمود: هر کس ما را دوست داشته باشد، خداوند از آن دوستی بهره مندش می­کند، گرچه اسیر در دست دیلمیان باشد، و هر که ما را برای غیر خدا دوست داشته باشد، خداوند با او هر چه بخواهد انجام می­دهد. محبت ما خانواده گناهان را از بندگان می­زداید، همان طوری که باد شدید برگ را از درخت می­ریزد.(3)

ثواب الاعمال: ابن سعد ازدی از «إن حبنا» تا آخر خبر را نقل کرده است.(4)

روایت10.

عیون اخبار الرضا، خصال: داود بن سلیمان از حضرت رضا، از آباء گرامش علیهم السّلام نقل می­کند که پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله فرمود: چهار دسته هستند که روز قیامت من از آنها شفاعت می­کنم، گرچه با گناه تمام اهل زمین بیایند:

ص: 77


1- . علل الشرائع: 59 ، امالی صدوق: 347 - 348
2- . امالی صدوق: 348
3- . قرب الاسناد: 19
4- . ثواب الاعمال ...

الْأَرْضِ مُعِینٌ (1) لِأَهْلِ بَیْتِی وَ الْقَاضِی لَهُمْ حَوَائِجَهُمْ عِنْدَ مَا اضْطُرُّوا إِلَیْهِ وَ الْمُحِبُّ لَهُمْ بِقَلْبِهِ وَ لِسَانِهِ وَ الدَّافِعُ عَنْهُمْ بِیَدِهِ (2).

«11»

أَقُولُ رَوَی ابْنُ شِیرَوَیْهِ فِی الْفِرْدَوْسِ عَنْ عَلِیٍّ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ أَرْبَعَةٌ أَنَا لَهُمْ شَفِیعٌ یَوْمَ الْقِیَامَةِ الْمُکْرِمُ لِذُرِّیَّتِی وَ الْقَاضِی لَهُمْ حَوَائِجَهُمْ وَ السَّاعِی لَهُمْ فِی أُمُورِهِمْ عِنْدَ مَا اضْطُرُّوا إِلَیْهِ وَ الْمُحِبُّ لَهُمْ بِقَلْبِهِ وَ لِسَانِهِ (3).

«12»

ل، الخصال مُحَمَّدُ بْنُ الْفَضْلِ بْنِ زَیْدَوَیْهِ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ عُمْرُوسٍ الْهَمَدَانِیِّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنْ سَعِیدِ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الْأَوْزَاعِیِّ عَنْ یَحْیَی بْنِ أَبِی کَثِیرٍ عَنْ أَبِی سَلَمَةَ عَنْ أَبِی سَعِیدٍ الْخُدْرِیِّ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَنْ رَزَقَهُ اللَّهُ حُبَّ الْأَئِمَّةِ مِنْ أَهْلِ بَیْتِی فَقَدْ أَصَابَ خَیْرَ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ فَلَا یَشُکَّنَّ أَحَدٌ أَنَّهُ فِی الْجَنَّةِ فَإِنَّ فِی حُبِّ أَهْلِ بَیْتِی عِشْرِینَ خَصْلَةً عَشْرٌ مِنْهَا فِی الدُّنْیَا وَ عَشْرٌ فِی الْآخِرَةِ أَمَّا فِی الدُّنْیَا (4) فَالزُّهْدُ وَ الْحِرْصُ عَلَی الْعَمَلِ (5) وَ الْوَرَعُ فِی الدِّینِ وَ الرَّغْبَةُ فِی الْعِبَادَةِ وَ التَّوْبَةُ قَبْلَ الْمَوْتِ وَ النَّشَاطُ فِی قِیَامِ اللَّیْلِ وَ الْیَأْسُ مِمَّا فِی أَیْدِی النَّاسِ وَ الْحِفْظُ لِأَمْرِ اللَّهِ وَ نَهْیِهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ التَّاسِعَةُ بُغْضُ الدُّنْیَا وَ الْعَاشِرَةُ السَّخَاءُ وَ أَمَّا فِی الْآخِرَةِ (6) فَلَا یُنْشَرُ لَهُ دِیوَانٌ وَ لَا یُنْصَبُ لَهُ مِیزَانٌ وَ یُعْطَی کِتَابَهُ بِیَمِینِهِ وَ یُکْتَبُ لَهُ بَرَاءَةٌ مِنَ النَّارِ وَ یَبْیَضُّ وَجْهُهُ وَ یُکْسَی مِنْ حُلَلِ الْجَنَّةِ وَ یُشَفَّعُ فِی مِائَةٍ مِنْ

ص: 78


1- فی نسخة: المعین.
2- عیون أخبار الرضا: 143 فیه: و الدافع المکروه الخصال 1: 91.
3- فردوس الاخبار: لم تصل الینا نسخته، و هو کثیر الفائدة فیه روایات جمة فی الفضائل.
4- فی نسخة: و اما التی فی الدنیا.
5- فی نسخة: علی العلم.
6- فی نسخة: و اما التی فی الآخرة.

کمک کننده به اهل بیتم؛ برآورنده نیازهای آنها هنگام اضطرار ایشان به آن؛ دوست دار ایشان با دل و زبان؛ دفاع کننده از آنها با دستش.(1)

روایت11.

مؤلف: ابن شیرویه در «الفردوس» از علی علیه السّلام روایت می کند که پیامبر اکرم فرمود: چهار نفرند که من از آنها روز قیامت شفاعت می کنم: کسی که بازماندگان مرا گرامی بدارد؛ برآورنده حوائج آنها؛ سعی کننده در کارهای ایشان هنگامی که راهی به آن نداشته باشند؛ و دوستدار ایشان با دل و زبان.(2)

روایت12.

خصال: ابو سعید خدری گفت: پیامبر اکرم فرمود: هر کس خدا به او حبّ ائمه از اهل بیت من را روزی نماید، به خیر دنیا و آخرت رسیده و نباید شکی داشته باشد در این که بهشتی است. همانا در محبت اهل بیت من بیست امتیاز است، ده امتیاز آن در دنیا است و ده امتیاز در آخرت. اما در دنیا: زهد و اشتیاق به عمل، ورع در دین، علاقه به عبادت، توبه قبل از مرگ، آمادگی و شوق برای شب زنده داری جهت عبادت، قطع امید از آنچه در دست مردم است، حفظ دستور خدا و نهی او، بغض دنیا و سخاوت. و اما در آخرت: نامه عملش گشوده نمی­شود، برای حساب اعمال ترازو نمی نهند، نامه عملش را به دست راستش می­دهند، به او برات آزادی از آتش جهنم خواهند داد، چهره اش سفید می شود، از زیورهای بهشت می­پوشد، درباره صد نفر از فامیل خود می­تواند شفاعت کند،

ص: 78


1- . عیون اخبار الرضا: 143، خصال 1 : 91
2- . نسخه فردوس الاخبار به ما نرسیده است و کثیر الفائده است که در آن روایات زیادی درباره فضائل آمده است.

أَهْلِ بَیْتِهِ وَ یَنْظُرُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَیْهِ بِالرَّحْمَةِ وَ یُتَوَّجُ مِنْ تِیجَانِ الْجَنَّةِ وَ الْعَاشِرَةُ یَدْخُلُ الْجَنَّةَ بِغَیْرِ حِسَابٍ فَطُوبَی لِمُحِبِّی أَهْلِ بَیْتِی (1).

«13»

ن، عیون أخبار الرضا علیه السلام بِالْأَسَانِیدِ الثَّلَاثَةِ عَنِ الرِّضَا عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَا عَلِیُّ إِنَّ اللَّهَ قَدْ غَفَرَ لَکَ وَ لِأَهْلِکَ وَ لِشِیعَتِکَ وَ مُحِبِّی شِیعَتِکَ وَ مُحِبِّی مُحِبِّی شِیعَتِکَ فَأَبْشِرْ فَإِنَّکَ الْأَنْزَعُ الْبَطِینُ مَنْزُوعٌ مِنَ الشِّرْکِ بَطِینٌ مِنَ الْعِلْمِ (2).

«14»

ن، عیون أخبار الرضا علیه السلام بِإِسْنَادِ التَّمِیمِیِّ عَنِ الرِّضَا عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ مَنْ أَحَبَّ أَنْ یَتَمَسَّکَ بِالْعُرْوَةِ الْوُثْقَی فَلْیَتَمَسَّکْ (3) بِحُبِّ عَلِیٍّ وَ أَهْلِ بَیْتِی (4).

«15»

ن، عیون أخبار الرضا علیه السلام بِهَذَا الْإِسْنَادِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَنْ أَحَبَّنَا أَهْلَ الْبَیْتِ حَشَرَهُ اللَّهُ آمِناً یَوْمَ الْقِیَامَةِ (5).

«16»

ن، عیون أخبار الرضا علیه السلام وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ قَالَ: قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله لِعَلِیٍّ علیه السلام مَنْ أَحَبَّکَ کَانَ مَعَ النَّبِیِّینَ فِی دَرَجَتِهِمْ یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَ مَنْ مَاتَ وَ هُوَ یُبْغِضُکَ فَلَا یُبَالِی مَاتَ یَهُودِیّاً أَوْ نَصْرَانِیّاً (6).

«17»

ن، عیون أخبار الرضا علیه السلام بِهَذَا الْإِسْنَادِ قَالَ: قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله وَ أَخَذَ بِیَدِ عَلِیٍّ علیه السلام مَنْ زَعَمَ أَنَّهُ یُحِبُّنِی وَ لَا یُحِبُّ هَذَا فَقَدْ کَذَبَ (7).

«18»

ن، عیون أخبار الرضا علیه السلام وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ قَالَ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله أَوَّلُ مَا یُسْأَلُ عَنْهُ الْعَبْدُ حُبُّنَا أَهْلَ الْبَیْتِ (8).

«19»

جا، المجالس للمفید ما، الأمالی للشیخ الطوسی الْمُفِیدُ عَنْ عَلِیِّ بْنِ خَالِدٍ الْمَرَاغِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَسَنِ الْکُوفِیِ

ص: 79


1- الخصال 2: 99.
2- عیون أخبار الرضا: 211.
3- فی نسخة: فلیستمسک.
4- عیون أخبار الرضا: 220.
5- عیون أخبار الرضا: 220.
6- عیون أخبار الرضا: 220.
7- عیون أخبار الرضا: 221.
8- عیون أخبار الرضا: 222 و 223.

خداوند با دیده رحمت به او توجه می­کند، از تاج­های بهشت بر سر می­گذارد و بدون حساب وارد بهشت می شود. خوشا به حال دوستداران اهل بیت من!(1)

روایت13.

عیون اخبار الرضا: با سندهای سه گانه از حضرت رضا، از آباء گرامش علیهم السّلام نقل می­کند که پیامبر اکرم فرمود: یا علی! خداوند آمرزید تو و خانواده و شیعه ات را و دوستان شیعیانت و دوست دوست شیعه تو را. مژده باد که تو انزع البطین هستی که از شرک جداشده ای و پر از علم هستی.(2)

روایت14.

عیون اخبار الرضا: باسناد تمیمی از حضرت رضا، از آباء گرام خود علیهم السّلام نقل می کند که پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله فرمود: هر که دوست دارد که به عروة الوثقی چنگ بزند، باید به محبت علی و اهل بیت من چنگ بزند.(3)

روایت15.

عیون اخبار الرضا: با همین اسناد پیامبر اکرم فرمود: هر که ما اهل بیت را دوست بدارد، خداوند او را روز قیامت با امان محشور می­کند.(4)

روایت16.

عیون اخبار الرضا: با همین اسناد پیامبر اکرم به علی علیه السّلام فرمود: هر کس تو را دوست داشته باشد، روز قیامت با پیمبران خواهد بود در درجه ایشان، و هر کس بمیرد در حال دشمنی با تو، باکی نیست که یهودی بمیرد یا نصرانی.(5)

روایت17.

عیون اخبار الرضا: با همین اسناد نقل می کند که پیامبر اکرم در حالی که دست علی را گرفته بود فرمود: هر کس گمان کند مرا دوست می­دارد حال این که این شخص را دوست نمی­دارد، دروغ گفته.(6)

روایت18.

عیون اخبار الرضا: با همین اسناد پیامبر اکرم فرمود: اول چیزی که از بنده می­پرسند، حب ما اهل بیت است.(7)

روایت19.

مجالس مفید، امالی طوسی:

ص: 79


1- . خصال 2 : 99
2- . عیون اخبار الرضا: 211
3- . عیون اخبار الرضا: 220
4- . عیون اخبار الرضا: 220
5- . عیون اخبار الرضا: 220
6- . عیون اخبار الرضا: 221
7- . عیون اخبار الرضا: 222 - 223

عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ مَرْوَانَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ شَیْخِ بْنِ (1) مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِی عَلِیِّ بْنِ (2) عُمَرَ الْخُرَاسَانِیِّ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِی إِسْحَاقَ السَّبِیعِیِّ قَالَ: دَخَلْنَا عَلَی مَسْرُوقٍ الْأَجْدَعِ فَإِذَا عِنْدَهُ ضَیْفٌ لَهُ لَا نَعْرِفُهُ وَ هُمَا یَطْعَمَانِ مِنْ طَعَامٍ لَهُمَا فَقَالَ الضَّیْفُ کُنْتُ مَعَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله بِخَیْبَرَ (3) فَلَمَّا قَالَهَا عَرَفْنَا أَنَّهُ کَانَتْ لَهُ صُحْبَةٌ مَعَ (4) النَّبِیِّ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ قَالَ جَاءَتْ صَفِیَّةُ بِنْتُ حُیَیِّ بْنِ أَخْطَبَ إِلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فَقَالَتْ یَا رَسُولَ اللَّهِ إِنِّی لَسْتُ کَأَحَدِ نِسَائِکَ قَتَلْتَ الْأَبَ وَ الْأَخَ وَ الْعَمَّ فَإِنْ حَدَثَ بِکَ حَدَثٌ فَإِلَی مَنْ فَقَالَ لَهَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِلَی هَذَا وَ أَشَارَ إِلَی عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیهما السلام ثُمَّ قَالَ أَ لَا أُحَدِّثُکُمْ بِمَا حَدَّثَنِی بِهِ الْحَارِثُ الْأَعْوَرُ قَالَ قُلْنَا بَلَی قَالَ دَخَلْتُ عَلَی عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیهما السلام فَقَالَ مَا جَاءَ بِکَ یَا أَعْوَرُ قَالَ قُلْتُ حُبُّکَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ قَالَ اللَّهَ (5) قُلْتُ اللَّهَ فَنَاشَدَنِی ثَلَاثاً ثُمَّ قَالَ أَمَا إِنَّهُ لَیْسَ عَبْدٌ مِنْ عِبَادِ اللَّهِ مِمَّنِ امْتَحَنَ اللَّهُ قَلْبَهُ بِالْإِیمَانِ إِلَّا وَ هُوَ یَجِدُ مَوَدَّتَنَا (6) عَلَی قَلْبِهِ فَهُوَ یُحِبُّنَا وَ لَیْسَ عَبْدٌ مِنْ عِبَادِ اللَّهِ مِمَّنْ سَخِطَ اللَّهُ عَلَیْهِ إِلَّا وَ هُوَ یَجِدُ بُغْضَنَا عَلَی قَلْبِهِ فَهُوَ یُبْغِضُنَا (7) فَأَصْبَحَ مُحِبُّنَا یَنْتَظِرُ الرَّحْمَةَ فَکَأَنَّ أَبْوَابَ الرَّحْمَةِ قَدْ فُتِحَتْ لَهُ وَ أَصْبَحَ مُبْغِضُنَا عَلی شَفا جُرُفٍ هارٍ فَانْهارَ بِهِ فِی نارِ جَهَنَّمَ فَهَنِیئاً لِأَهْلِ الرَّحْمَةِ رَحْمَتُهُمْ وَ تَعْساً لِأَهْلِ النَّارِ مَثْوَاهُمْ (8).

ص: 80


1- فی المجالس: (مسیح بن محمّد) و فی نسخة من الأمالی: مسبح بن محمّد.
2- فی نسخة: (عن ابی علیّ بن أبی عمیرة) و فی المصدر: عن ابی علیّ بن عمرة.
3- فی نسخة: بحنین.
4- فی نسخة: من النبیّ صلّی اللّه علیه و آله.
5- أی و اللّه، و حرف الجر یجوز أن تحذف مع الواو.
6- فی نسخة: (مودتنا و محبتنا) یوجد ذلک فی بشارة المصطفی.
7- قوله: (فهو یحبنا) و قوله: (فهو یبغضنا) بشارة المصطفی خال عنهما.
8- مجالس المفید: 158 و 159، امالی ابن الشیخ، 20 و 21.

ابو اسحاق سبیعی گفت: رفتیم پیش مسروق اجدع و میهمانی داشت که او را نمی شناختیم. آنها مشغول غذا خوردن بودند. شخص میهمان گفت: من در خیبر با پیامبر اکرم بودم. همین که این حرف را زد، فهمیدیم که از اصحاب پیامبر بوده. گفت: صفیه دختر حی بن اخطب خدمت پیامبر اکرم آمد و گفت: یا رسول اللَّه! من مثل سایر زنان تو نیستم و پدر و برادر و عمویم را کشتی. اگر برای شما پیشامدی بکند، مرا به که می سپاری؟ پیامبر اکرم فرمود: به این! و به علی بن ابی طالب اشاره کرد. سپس گفت: مایل نیستید برای شما حدیثی را که حارث بن اعور برایم نقل کرده بگویم؟ گفتیم چرا. گفت: خدمت علی بن ابی طالب رسیدم. فرمود: برای چه آمده ای اعور؟ عرض کردم: محبت تو یا امیرالمؤمنین! فرمود: تو را به خدا؟ گفتم: به خدا سوگند. سه مرتبه مرا قسم داد و سپس فرمود: بنده ای از بندگان خدا نیست که دلش را به ایمان خداوند آزمایش کرده باشد، مگر این که محبت ما را در قلب خود می یابد و او ما را دوست می­دارد، و بنده ای نیست از بندگان خدا که مورد خشم خدا قرار گرفته باشد، مگر این که او بغض ما را در قلب خود می یابد و ما را دشمن می دارد. محب و دوستدار ما منتظر رحمت است. گویا درهای رحمت به روی او گشوده شده و دشمن ما در کنار گودالی از آتش جهنم است. گوارا باد اهل رحمت را رحمتشان و مرگ بر دوزخیان باد در جایگاهشان!(1)

ص: 80


1- . مجالس مفید : 158 - 159، امالی طوسی : 20 - 21

بشا، بشارة المصطفی الحسن بن الحسین بن بابویه عن شیخ الطائفة عن المفید مثله (1)

- کشف، کشف الغمة من کفایة الطالب بإسناده عن السبیعی مثله (2)

بیان

قال الجوهری التعس الهلاک و أصله الکب و هو ضد الانتعاش یقال تعسا لفلان أی ألزمه الله هلاکا.

و قال الطبرسی رحمه الله التعس الانحطاط و العثار و الإزلال و الإدحاض بمعنی و هو العثار الذی لا یستقال صاحبه و إذا سقط الساقط فأرید به الانتعاش و الاستقامة قیل لعا له و إذا لم یرد ذلک قیل تعسا له (3) انتهی.

أقول: قوله مثواهم منصوب علی الظرفیة أی فی مثواهم أو بنزع الخافض أی لمثواهم.

«20»

ما، الأمالی للشیخ الطوسی الْمُفِیدُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ الثَّقَفِیِّ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ الْحَجَّاجِ عَنْ أَبِی عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ حَرْبٍ الطَّائِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْفَضْلِ عَنْ یَزِیدَ بْنِ أَبِی زِیَادٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَارِثِ عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ: قُلْتُ یَا رَسُولَ اللَّهِ مَا لَنَا وَ لِقُرَیْشٍ إِذَا تَلَاقَوْا تَلَاقَوْا بِوُجُوهٍ مُسْتَبْشِرَةٍ وَ إِذَا لَقَوْنَا لَقَوْنَا بِغَیْرِ ذَلِکَ فَغَضِبَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله ثُمَّ قَالَ وَ الَّذِی نَفْسِی بِیَدِهِ لَا یَدْخُلُ قَلْبَ رَجُلٍ الْإِیمَانُ حَتَّی یُحِبَّکُمْ لِلَّهِ وَ لِرَسُولِهِ (4).

«21»

جا، المجالس للمفید ما، الأمالی للشیخ الطوسی الْمُفِیدُ عَنِ الْجِعَابِیِّ عَنِ ابْنِ عُقْدَةَ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ مَرْوَانَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ الْحَکَمِ عَنِ الْحَارِثِ بْنِ الْحَصِیرَةِ (5) عَنْ عِمْرَانَ بْنِ الْحُصَیْنِ قَالَ: کُنْتُ أَنَا وَ عُمَرُ بْنُ الْخَطَّابِ جَالِسَیْنِ عِنْدَ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله وَ عَلِیٌّ جَالِسٌ إِلَی جَنْبِهِ إِذْ قَرَأَ

ص: 81


1- بشارة المصطفی: 57 و 58.
2- کشف الغمّة: 40.
3- مجمع البیان 9: 97،.
4- أمالی ابن الشیخ: 30.
5- فی نسخة، الحصین و هو مصحف.

بشارة المصطفی: از مفید همین روایت را نقل کرده است.(1)

کشف الغمة: از کفایة الطالب به اسناد خود از سبیعی همین روایت را نقل کرده است.(2)

توضیح

جوهری گفته است: «التعس» یعنی هلاک و اصل آن «الکب» است و آن ضد انتعاش به معنی انبعاث و بلند شدن است. گفته شده «تعسا لفلان»، یعنی خدا او را هلاک کند. و مرحوم طبرسی گفته است: «التعس» یعنی انحطاط، «العثار» (لغزیدن) و «الازلال» (لغزاندن) و «الادحاض» (لرزاندن) به یک معنا هستند و این معنا لغزشی است که از سقوط صاحبش جلوگیری نمی­شود و زمانی که کسی سقوط کرد و اراده بلند شدن و استقامت گردیده شود، گفته می­شود «لعا له»، زنده باشی و هنگامی که آن را اراده نکند، گفته می­شود «تعسا له»،(3)

یعنی خدا او را هلاک کند. (پایان نقل قول)

روایت20.

امالی طوسی: عباس بن عبدالمطلب رضی اللَّه عنه گفت: عرض کردم: یا رسول اللَّه! ما را با قریش چه کاری است که هر وقت با یکدیگر رو به رو می شوند، با صورت های شاد و شادمان هستند، ولی وقتی ما را می بینند بر خلاف این است؟ پیامبر صلّی اللَّه علیه و آله خشمگین شد و سپس فرمود: قسم به آن کسی که جانم در دست اوست، ایمان وارد قلب کسی نمی شود، مگر این که شما را به واسطه خدا و پیامبر دوست داشته باشد.(4)

روایت21.

مجالس مفید، امالی طوسی: عمران بن حصین گفت: من و عمر بن خطاب خدمت پیامبر اکرم نشسته بودیم و علی علیه السّلام نیز پهلویش نشسته بود.

ص: 81


1- . بشارة المصطفی : 57 - 58
2- . کشف الغمة: 40
3- . مجمع البیان 9 : 97
4- . امالی طوسی: 30

رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَمَّنْ یُجِیبُ الْمُضْطَرَّ إِذا دَعاهُ وَ یَکْشِفُ السُّوءَ وَ یَجْعَلُکُمْ خُلَفاءَ الْأَرْضِ أَ إِلهٌ مَعَ اللَّهِ قَلِیلًا ما تَذَکَّرُونَ (1) قَالَ فَانْتَقَضَ عَلِیٌّ علیه السلام انْتِقَاضَ الْعُصْفُورِ فَقَالَ لَهُ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله مَا شَأْنُکَ (2) تَجْزَعُ فَقَالَ وَ مَا لِی لَا أَجْزَعُ وَ اللَّهُ یَقُولُ إِنَّهُ یَجْعَلُنَا خُلَفَاءَ الْأَرْضِ فَقَالَ لَهُ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله لَا تَجْزَعْ وَ اللَّهِ لَا یُحِبُّکَ إِلَّا مُؤْمِنٌ وَ لَا یُبْغِضُکَ إِلَّا مُنَافِقٌ (3).

بیان

الانتقاض الارتعاد.

«22»

ما، الأمالی للشیخ الطوسی الْمُفِیدُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ نَصْرِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ إِسْحَاقَ النَّهَاوَنْدِیِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ حَمَّادٍ عَنْ عَمْرِو بْنِ شِمْرٍ عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ: لَمَّا قَضَی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَنَاسِکَهُ مِنْ حَجَّةِ الْوَدَاعِ رَکِبَ رَاحِلَتَهُ وَ أَنْشَأَ یَقُولُ لَا یَدْخُلُ الْجَنَّةَ إِلَّا مَنْ کَانَ مُسْلِماً فَقَامَ إِلَیْهِ أَبُو ذَرٍّ الْغِفَارِیُّ رَحِمَهُ اللَّهُ فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ وَ مَا الْإِسْلَامُ فَقَالَ علیه السلام الْإِسْلَامُ عُرْیَانٌ وَ لِبَاسُهُ التَّقْوَی وَ زِینَتُهُ الْحَیَاءُ وَ مِلَاکُهُ الْوَرَعُ وَ کَمَالُهُ الدِّینُ وَ ثَمَرَتَهُ الْعَمَلُ وَ لِکُلِّ شَیْ ءٍ أَسَاسٌ وَ أَسَاسُ الْإِسْلَامِ حُبُّنَا أَهْلَ الْبَیْتِ (4).

بیان

قال الفیروزآبادی ملاک الأمر و یکسر قوامه الذی یملک به.

«23»

ما، الأمالی للشیخ الطوسی الْمُفِیدُ عَنْ عَلِیِّ بْنِ خَالِدٍ الْمَرَاغِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْعَبَّاسِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ مُوسَی بْنِ زِیَادٍ عَنْ یَحْیَی بْنِ یَعْلَی عَنْ أَبِی الْخَالِدِ الْوَاسِطِیِّ عَنْ أَبِی هَاشِمٍ الْخَوْلَانِیِّ عَنْ زَاذَانَ قَالَ سَمِعْتُ سَلْمَانَ رَحْمَةُ اللَّهِ عَلَیْهِ یَقُولُ لَا أَزَالُ أُحِبُّ عَلِیّاً علیه السلام فَإِنِّی رَأَیْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَضْرِبُ فَخِذَهُ وَ یَقُولُ مُحِبُّکَ لِی مُحِبٌ

ص: 82


1- النمل: 64.
2- کأن جزعه علیه السّلام کان لما یعلم من اختلاف الناس فی حکومته و شدة محنه «علیه السلام» فی ذلک بعد عداوة الناس له.
3- مجالس المفید: 181، امالی ابن الشیخ: 47.
4- أمالی ابن الشیخ: 52 فیه: و ثمره العمل

پیامبر این آیه را خواند: «أَمَّنْ یُجِیبُ الْمُضْطَرَّ إِذا دَعاهُ وَ یَکْشِفُ السُّوءَ وَ یَجْعَلُکُمْ خُلَفاءَ الْأَرْضِ أَ إِلهٌ مَعَ اللَّهِ قَلِیلًا ما تَذَکَّرُونَ»(1)

{یا [کیست] آن کس که درمانده را چون وی را بخواند اجابت می کند و گرفتاری را برطرف می گرداند و شما را جانشینان این زمین قرار می دهد آیا معبودی با خداست چه کم پند می پذیرید.} امیرالمؤمنین علیه السّلام چون گنجشکی به لرزه افتاد. پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله فرمود: تو را چه شد که ناراحت شدی؟(2) عرض کرد: چگونه ناراحت نشوم که خداوند می فرماید: ما را خلیفه زمین قرار می دهد؟ پیامبر اکرم فرمود: ناراحت نشو! به خدا سوگند تو را دوست نمی دارد، مگر مؤمن و دشمنی با تو نمی کند، مگر منافق.(3)

توضیح

«الانتقاض» یعنی لرزیدن.

روایت22.

امالی طوسی: جابر از حضرت باقر، از آباء گرام خود علیهم السّلام نقل کرد که فرمود: وقتی پیامبر اکرم اعمال حج خود را در حجة الوداع انجام داد، سوار بر مرکب خود شد و این چنین ­فرمود: داخل بهشت نمی شود، مگر کسی که مسلمان باشد. ابوذر از جای حرکت کرد و گفت: یا رسول اللَّه! اسلام چیست؟ فرمود: اسلام عریان است و لباس او تقوا است و زینت آن حیا و ملاک و قوامش ورع و کمال آن دین و ثمره آن عمل و برای هر چیزی، اساسی است و اساس اسلام، محبت ما اهل بیت است.(4)

توضیح

فیروز آبادی گفته است: «ملاک الامر» و با کسره هم خوانده می­­شود یعنی قوام آن چیز که به واسطه آن قوام، برپاست.

روایت23.

امالی طوسی: زاذان گفت: از سلمان شنیدم که می گفت: من پیوسته علی را دوست می دارم. پیامبر اکرم را دیدم که بر ران علی می زد و می فرمود: دوستدار تو دوستدار من است

ص: 82


1- . نمل / 62
2- . گویا ناراحتی امیرالمؤمنین به خاطر علم او به اختلاف مردم در حکومتش و شدت سختی های آن بعد از دشمنی مردم با اوست.
3- . مجالس مفید: 181، امالی طوسی: 47
4- . امالی طوسی: 52

وَ مُحِبِّی لِلَّهِ مُحِبٌّ وَ مُبْغِضُکَ لِی مُبْغِضٌ وَ مُبْغِضِی لِلَّهِ تَعَالَی مُبْغِضٌ (1).

«24»

ما، الأمالی للشیخ الطوسی الْمُفِیدُ عَنِ ابْنِ قُولَوَیْهِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنْ صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَی عَنْ یَعْقُوبَ بْنِ شُعَیْبٍ عَنْ صَالِحِ بْنِ مِیثَمٍ التَّمَّارِ رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ: وَجَدْتُ فِی کِتَابِ مِیثَمٍ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ یَقُولُ تَمَسَّیْنَا لَیْلَةً عِنْدَ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیهما السلام فَقَالَ لَنَا لَیْسَ مِنْ عَبْدٍ امْتَحَنَ اللَّهُ قَلْبَهُ بِالْإِیمَانِ إِلَّا أَصْبَحَ یَجِدُ مَوَدَّتَنَا عَلَی قَلْبِهِ وَ لَا أَصْبَحَ عَبْدٌ سَخِطَ اللَّهُ عَلَیْهِ إِلَّا یَجِدُ بُغْضَنَا عَلَی قَلْبِهِ فَأَصْبَحْنَا نَفْرَحُ بِحُبِّ الْمُحِبِّ لَنَا وَ نَعْرِفُ بُغْضَ الْمُبْغِضِ لَنَا وَ أَصْبَحَ مُحِبُّنَا مُغْتَبِطاً بِحُبِّنَا بِرَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ یَنْتَظِرُهَا کُلَّ یَوْمٍ وَ أَصْبَحَ مُبْغِضُنَا یُؤَسِّسُ بُنْیَانَهُ عَلَی شَفَا جُرُفٍ هَارٍ فَکَأَنَّ ذَلِکَ الشَّفَا قَدِ انْهَارَ بِهِ فِی نارِ جَهَنَّمَ وَ کَأَنَّ أَبْوَابَ الرَّحْمَةِ قَدْ فُتِحَتْ لِأَصْحَابِ أَهْلِ الرَّحْمَةِ (2) فَهَنِیئاً لِأَصْحَابِ الرَّحْمَةِ رَحْمَتُهُمْ وَ تَعْساً لِأَهْلِ النَّارِ مَثْوَاهُمْ إِنَّ عَبْداً لَنْ یَقْصُرَ فِی حُبِّنَا لِخَیْرٍ جَعَلَهُ اللَّهُ فِی قَلْبِهِ وَ لَنْ یُحِبَّنَا مَنْ یُحِبُّ مُبْغِضَنَا إِنَّ ذَلِکَ لَا یَجْتَمِعُ فِی قَلْبٍ وَاحِدٍ ما جَعَلَ اللَّهُ لِرَجُلٍ مِنْ قَلْبَیْنِ (3) یُحِبُّ بِهَذَا قَوْماً وَ یُحِبُّ بِالْآخَرِ عَدُوَّهُمْ وَ الَّذِی یُحِبُّنَا فَهُوَ یُخْلِصُ حُبَّنَا کَمَا یُخْلِصُ الذَّهَبَ لَا غِشَّ فِیهِ نَحْنُ النُّجَبَاءُ وَ أَفْرَاطُنَا أَفْرَاطُ الْأَنْبِیَاءِ وَ أَنَا وَصِیُّ الْأَوْصِیَاءِ وَ أَنَا حِزْبُ اللَّهِ وَ رَسُولُهُ علیه السلام وَ الْفِئَةُ الْبَاغِیَةُ حِزْبُ الشَّیْطَانِ فَمَنْ أَحَبَّ أَنْ یَعْلَمَ حَالَهُ فِی حُبِّنَا فَلْیَمْتَحِنْ قَلْبَهُ فَإِنْ وَجَدَ فِیهِ حُبَّ مَنْ أَلَّبَ (4) عَلَیْنَا فَلْیَعْلَمْ أَنَّ اللَّهَ عَدُوُّهُ وَ جَبْرَئِیلَ وَ مِیکَائِیلَ وَ اللَّهُ عَدُوٌّ لِلْکَافِرِینَ (5).

ص: 83


1- أمالی ابن الشیخ: 82 و 83.
2- فی المصدر: لاصحاب الرحمة.
3- فی المصدر: من قلبین فی جوفه.
4- أی تجمع و تحشد علینا.
5- أمالی ابن الشیخ: 92.

و دوستدار من، دوست خداست و دشمن تو، دشمن من است و دشمن من، دشمن خداست.(1)

روایت24.

امالی طوسی: صالح بن میثم تمار گفت: در کتاب میثم دیدم که نوشته بود: شبی در خدمت امیرالمؤمنین علیه السّلام بودم. به ما فرمود: هیچ بنده ای نیست که خداوند قلبش را به ایمان امتحان کرده باشد، مگر این که محبت ما را در قلب خود می یابد، و هیچ بنده ای نیست که مورد خشم خدا قرار گرفته باشد، مگر این که بغض و دشمنی ما را در دل خود می یابد. ما با شادمانی دوست خود شاد می­شویم و دشمنی دشمن خود را می­شناسیم؛ محب و دوست ما به واسطه محبت ما مورد رشک قرار می­گیرد، به سبب رحمت خدا که هر روز منتظر آن است. دشمن ما پایش بر کنار گودالی از آتش قرار دارد این کناره او را سرازیر آتش جهنم نموده. درهای رحمت بر روی اصحاب رحمت گشوده شده است. گوارا باد برای اهل رحمت رحمتشان و مرگ باد بر دوزخیان در قرارگاهشان! هر بنده ای که در محبت ما کوتاهی نداشته باشد، به واسطه خیر و صلاحی است که خداوند در قلبش قرار داده. هرگز ما را دوست نمی دارد کسی که دشمن ما را دوست داشته باشد. چنین چیزی در یک قلب جمع نخواهد شد. خداوند برای یک فرد دو قلب قرار نداده که با یکی گروهی را دوست داشته باشد و با قلب دیگر دشمن آنها را. و کسی که ما را دوست داشته باشد، او محبت ما را خالص می کند، همان طوری که طلا را خالص می نماید و غش در آن نیست. ما نجیبانیم و اولاد ما، اولاد انبیاء هستند. و من وصی اوصیاء هستم و من حزب اللَّه و حزب پیامبرش هستم و گروه ستمکار، حزب شیطانند. هر کس مایل است حال خود را در محبت ما بداند، قلب خویش را آزمایش نماید؛ اگر در دل خود محبت کسانی را که علیه ما تحریک می کنند یافت، باید بداند که خداوند و جبرئیل و میکائیل دشمن اویند و خداوند دشمن کافران است.(2)

ص: 83


1- . امالی طوسی: 82 - 83
2- . امالی طوسی: 92
«25»

کنز، کنز جامع الفوائد و تأویل الآیات الظاهرة مُحَمَّدُ بْنُ الْعَبَّاسِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَبِی الْجَارُودِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ مِثْلَهُ (1).

- کتاب الغارات، لإبراهیم محمد الثقفی بإسناده عن حبیش بن المعتمر عنه علیه السلام مثله (2)

إیضاح

قوله و أفراطنا قال الفیروزآبادی فرط سبق و تقدم و ولدا ماتوا له صغارا و إلیه رسوله قدمه و أرسله و القوم تقدمهم إلی الورد لإصلاح الحوض و الدلاء و الفرط الاسم من الإفراط و العلم المستقیم یقتدی به (3) و بالتحریک المتقدم إلی الماء للواحد و الجمع و ما تقدمک من أجر و عمل و ما لم یدرک من الولد انتهی.

أقول: فیحتمل أن یکون المراد أولادنا أولاد الأنبیاء أو الشفیع المتقدم منا فی الآخرة یشفع للأنبیاء

کَمَا قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله أَنَا فَرَطُکُمْ عَلَی الْحَوْضِ.

أو الإمام المقتدی منا هو مقتدی الأنبیاء.

قوله علیه السلام ألب علینا بتشدید اللام أی جمع علینا الناس و حرصهم علی الإضرار بنا قال الفیروزآبادی ألب إلیه القوم أتوه من کل جانب و جمع و اجتمع و أسرع و عاد و الألب بالفتح التدبیر علی العدو من حیث لا یعلم و الطرد الشدید و هم علیه ألب و إلب واحد مجتمعون علیه بالظلم و العداوة و التألیب التحریض و الإفساد.

«26»

ما، الأمالی للشیخ الطوسی أَبُو عَمْرٍو عَنِ ابْنِ عُقْدَةَ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عُتْبَةَ عَنْ بَکَّارِ بْنِ بَشِیرٍ عَنْ حَمْزَةَ الزَّیَّاتِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ شَرِیکٍ عَنْ بِشْرِ بْنِ غَالِبٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ علیهما السلام قَالَ: مَنْ أَحَبَّنَا لِلَّهِ وَرَدْنَا نَحْنُ وَ هُوَ عَلَی نَبِیِّنَا صلی الله علیه و آله هَکَذَا وَ ضَمَّ إِصْبَعَیْهِ وَ مَنْ أَحَبَّنَا

ص: 84


1- کنز جامع الفوائد: 230، فیه اختلافات لفظیة راجعه.
2- کتاب الغارات: لم تصل الینا نسخته، و الظاهر ان نسخة منه کانت عند المحدث النوریّ رحمه اللّه، یقال: اشتراها السیّد الزعیم البروجردی قدس اللّه سره.
3- فی نسخة: یهتدی به.

روایت25.

کنز جامع الفوائد: ابوالجارود از امام صادق، از امیر المؤمنین علیهما السّلام همین روایت را نقل کرده است.(1) ابراهیم محمد ثقفی در کتاب «الغارات» به اسناد خود از حبیش بن معتمر، از امام صادق علیه السّلام همین روایت را نقل کرده است.(2)

توضیح

درباره عبارت «و أفراطنا» فیروز آبادی گفته است: «فرط» یعنی سبقت و پیشی گرفت. و «ولدا» یعنی فرزندانش در کودکی مردند. و «إلیه رسوله» یعنی او را فرستاد. و «القوم» یعنی به ایشان گل تقدیم کرد تا حوض و دلوها را اصلاح کنند. «الفرط» اسم از «إفراط» است و علم پایدار که به آن اقتدا می­شود و با تحریک، یعنی پیش رونده به سوی آب، برای مفرد و جمع و آنچه که تقدیم تو شده از پاداش و کار و آن فرزندانی که دیده نشده­اند. (پایان نقل قول)

مؤلف: شاید منظور این است که اولاد ما اولاد انبیا هستند یا شفیع متقدم از ما، در آخرت از انبیا شفاعت می­کند. همان طور که پیامبر فرموده است: من جلوتر از شما کنار حوض هستم. یا امام مقتدای از ما، مقتدای انبیاست. عبارت «ألّب علینا» با تشدید لام، یعنی مردم را علیه ما جمع کرد و ایشان را بر ضرر رساندن ما تحریک کرد. فیروز آبادی گفته است: «ألّب إلیه القوم» یعنی از هر طرف به سوی او آمدند و جمع کردند و اجتماع کردند و سرعت گرفتند و برگشتند و «الألب» با فتحه یعنی تدبیر بر دشمن از راهی که نمی­دانند و طرد کردن شدید. «و هم علیه ألب و إلب واحد» یعنی با ظلم و دشمنی ضد او اجتماع کردند و «التألیب» یعنی تشویق و فاسد کردن.

روایت26.

امالی طوسی: بشر بن غالب از حسین بن علی علیهما السّلام نقل کرد که فرمود: هر که ما را در راه خدا دوست داشته باشد، ما و او وارد می شویم بر پیامبرمان به این صورت. (و دو انگشت خود را به هم نزدیک کرد.)

ص: 84


1- . کنز جامع الفوائد : 230
2- . نسخه الغارات به دست ما نرسید و ظاهرا نسخه ای از آن نزد محدث نوری بوده است.

لِلدُّنْیَا فَإِنَّ الدُّنْیَا لَتَسَعُ الْبَرَّ وَ الْفَاجِرَ (1).

«27»

ما، الأمالی للشیخ الطوسی جَمَاعَةٌ عَنْ أَبِی الْمُفَضَّلِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی مَعْشَرٍ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ مُوسَی عَنْ عَاصِمِ بْنِ حُمَیْدٍ عَنْ فُضَیْلٍ الرَّسَّانِ عَنْ أَبِی دَاوُدَ السَّبِیعِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ الْجَدَلِیِّ قَالَ: قَالَ لِی عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیهما السلام أَ لَا أُحَدِّثُکَ یَا بَا عَبْدِ اللَّهِ بِالْحَسَنَةِ الَّتِی مَنْ جَاءَ بِهَا أَمِنَ مِنْ فَزَعِ یَوْمِ الْقِیَامَةِ وَ السَّیِّئَةِ الَّتِی مَنْ جَاءَ بِهَا أَکَبَّهُ اللَّهُ عَلَی وَجْهِهِ (2) فِی النَّارِ قُلْتُ بَلَی یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ قَالَ الْحَسَنَةُ حُبُّنَا وَ السَّیِّئَةُ بُغْضُنَا (3).

یر، بصائر الدرجات ابن فضال عن عاصم بن حمید مثله (4).

«28»

ما، الأمالی للشیخ الطوسی الْفَحَّامُ عَنِ الْمَنْصُورِیِّ عَنْ عَمِّ أَبِیهِ عِیسَی بْنِ أَحْمَدَ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الثَّالِثِ عَنْ آبَائِهِ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیهم السلام قَالَ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله أَرْبَعَةٌ أَنَا لَهُمْ شَفِیعٌ یَوْمَ الْقِیَامَةِ الْمُحِبُّ لِأَهْلِ بَیْتِی وَ الْمُوَالِی لَهُمْ وَ الْمُعَادِی فِیهِمْ وَ الْقَاضِی لَهُمْ حَوَائِجَهُمْ وَ السَّاعِی لَهُمْ فِیمَا یَنُوبُهُمْ (5) مِنْ أُمُورِهِمْ (6).

بیان

لعله صلی الله علیه و آله عد الموالی و المعادی (7) واحدا لتلازمهما.

«29»

ما، الأمالی للشیخ الطوسی ابْنُ حَشِیشٍ (8) عَنْ یَحْیَی بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عُمَرَ عَنْ یُونُسَ بْنِ عَبْدِ الْأَعْلَی عَنْ سُفْیَانَ بْنِ عُیَیْنَةَ عَنِ الزُّهْرِیِّ عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِکٍ أَنَّ رَجُلًا سَأَلَ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله عَنِ السَّاعَةِ فَقَالَ مَا أَعْدَدْتَ لَهَا قَالَ حُبَّ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ قَالَ أَنْتَ مَعَ

ص: 85


1- أمالی ابن الشیخ: 159.
2- فی نسخة: أکب اللّه وجهه فی النار.
3- أمالی ابن الشیخ: 314.
4- بصائر الدرجات.
5- أی یصیبهم.
6- أمالی ابن الشیخ: 197.
7- او المحب و الموالی.
8- الصحیح: ابن خنیس.

اما کسی که ما را برای دنیا دوست داشته باشد، مسلم است که دنیا شامل نیکوکار و تبهکار می شود.(1)

روایت27.

امالی طوسی: ابو داود سبیعی از ابو عبداللَّه جدلی نقل کرد که حضرت علی بن ابی طالب علیه السّلام به من فرمود: به تو بگویم آن حسنه ای را که هر کس آن حسنه را انجام دهد، از وحشت روز قیامت در امان است و آن گناهی که هر کس مرتکب شود، خدا او را به رو در آتش می اندازد؟ گفتم: بفرمایید یا امیرالمؤمنین! فرمود: حسنه حبّ ما و سیئه، بغض و دشمنی با ما است.(2)

بصائر الدرجات: از عاصم بن حمید همین روایت را نقل کرده است.(3)

روایت28.

امالی طوسی: عیسی بن احمد از حضرت امام علی النقی، از آباء گرام خود، از امیرالمؤمنین علیهم السّلام نقل کرد که پیامبر اکرم فرمود: چهار دسته هستند که من در روز قیامت شفیع آنها هستم: دوستدار اهل بیتم و علاقمند به آنها؛ دشمن با دشمنان ایشان؛ برآورنده نیازهای آنها؛ و کوشش کننده در راه گرفتاری ایشان.(4)

توضیح

شاید امام علیه السّلام موالی و معادی را به خاطر تلازم آن دو، یکی دانسته است.

روایت29.

امالی طوسی: انس بن مالک گفت: مردی از پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله راجع به روز قیامت پرسید. فرمود: چه آماده کردی برای قیامت؟ عرض کرد: علاقه به خدا و پیامبر. فرمود: تو با همان کسانی هستی

ص: 85


1- . امالی طوسی : 159
2- . امالی طوسی: 314
3- . بصائر الدرجات ...
4- . امالی طوسی : 197

مَنْ أَحْبَبْتَ (1).

«30»

ع، علل الشرائع عَبْدُ الرَّحْمَنِ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْوَهَّابُ الْقُرَشِیُّ (2) عَنْ مَنْصُورِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْأَصْبَهَانِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ خُرَّزَادَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِمْرَانَ عَنْ سَعْدِ بْنِ عَمْرٍو عَنِ ابْنِ أَبِی لَیْلَی (3) عَنِ الْحَکَمِ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِی لَیْلَی عَنِ الْحَکَمِ بْنِ أَبِی لَیْلَی قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لَا یُؤْمِنُ عَبْدٌ حَتَّی أَکُونَ أَحَبَّ إِلَیْهِ مِنْ نَفْسِهِ وَ یَکُونَ عِتْرَتِی أَحَبَّ (4) إِلَیْهِ مِنْ عِتْرَتِهِ وَ یَکُونَ أَهْلِی أَحَبَّ إِلَیْهِ مِنْ أَهْلِهِ وَ تَکُونَ ذَاتِی أَحَبَّ إِلَیْهِ مِنْ ذَاتِهِ (5).

بشا، بشارة المصطفی أبو محمد الجبار بن علی عن محمد بن أحمد الفلفلی عن الحسین بن الحسن عن محمد بن إدریس الحنظلی عن الحسن بن عبد الرحیم عن سعید بن أبی نصر عن ابن أبی لیلی عن الحکم بن عبد الرحمن بن أبی لیلی عن أبیه مثله (6).

«31»

ع، علل الشرائع ابْنُ الْمُتَوَکِّلِ عَنِ السَّعْدَآبَادِیِّ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ عَبْدِ الْعَظِیمِ الْحَسَنِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی عُمَیْرٍ (7) عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْفَضْلِ عَنْ شَیْخٍ مِنْ أَهْلِ الْکُوفَةِ عَنْ جَدِّهِ مِنْ قِبَلِ أُمِّهِ وَ اسْمُهُ سُلَیْمَانُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ الْهَاشِمِیُّ قَالَ سَمِعْتُ مُحَمَّدَ بْنَ عَلِیٍّ علیهما السلام یَقُولُ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لِلنَّاسِ وَ هُمْ مُجْتَمِعُونَ عِنْدَهُ أَحِبُّوا اللَّهَ لِمَا یَغْذُوکُمْ بِهِ مِنْ نِعَمِهِ (8)

ص: 86


1- أمالی ابن الشیخ: 197.
2- فی نسخة: عبد اللّه بن محمّد بن عبد الوهاب القرشیّ و هو الموجود فی المصدر،.
3- فی العلل المطبوع بقم منقولا عن نسختین متقنتین هکذا، سعید بن عمرو عن عبد الرحمن بن أبی لیلی عن أبیه أبی لیلی قال و ذکر فی الهامش ما فی المتن عن نسخ اخری.
4- فی المصدر: عترتی إلیه اعز من عترته.
5- علل الشرائع: 58 و 133 طبعة قم.
6- بشارة المصطفی: 62 و 63.
7- فی نسخة: علی بن أبی عمیر.
8- فی المصدر: من نعمه.

که آنها را دوست می­داری.(1)

روایت30.

علل الشرائع: حکم بن ابی لیلی گفت: پیامبر اکرم فرمود: ایمان ندارد شخص، مگر این که مرا بیشتر از خود، عترتم را بیشتر از عترت خود، خانواده ام را بیشتر از خانواده خود و ذات مرا بیشتر از ذات خود دوست داشته باشد.(2)

بشارة المصطفی: عبدالرحمن بن ابی لیلی از پدرش همین روایت را نقل کرده است.(3)

روایت31.

علل الشرائع: سلیمان بن عبداللَّه هاشمی گفت: از محمّد بن علی علیهما السّلام شنیدم که می­فرمود: پیامبر اکرم در حالی که مردم خدمت آن جناب اجتماع کرده بودند، به آنها فرمود: خدا را به واسطه نعمت­هایی که به شما عنایت کرده دوست بدارید،

ص: 86


1- . امالی طوسی : 197
2- . علل الشرائع : 58 و 133 چاپ قم
3- . بشارة المصطفی: 62 - 63

وَ أَحِبُّونِی لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ أَحِبُّوا قَرَابَتِی لِی (1).

«32»

مع، معانی الأخبار أَبِی عَنْ سَعْدٍ عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنِ الْقَاسِمِ عَنْ جَدِّهِ عَنِ ابْنِ بُکَیْرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: مَنْ کَانَ یُحِبُّنَا وَ هُوَ فِی مَوْضِعٍ لَا یَشِینُهُ فَهُوَ مِنْ خَالِصِ اللَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ وَ مَا الْمَوْضِعُ الَّذِی لَا یَشِینُهُ قَالَ لَا یُرْمَی فِی مَوْلِدِهِ (2) وَ فِی خَبَرٍ آخَرَ لَمْ یُجْعَلْ وَلَدَ زِنًا (3).

«33»

مع، معانی الأخبار أَبِی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِدْرِیسَ وَ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارِ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ مَنْصُورٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ خَالِدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْمُبَارَکِ قَالَ: قَالَ رَجُلٌ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَلَیْهِ السَّلَامُ حَدِیثٌ یُرْوَی أَنَّ رَجُلًا قَالَ لِأَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام إِنِّی أُحِبُّکَ فَقَالَ لَهُ أَعِدَّ لِلْفَقْرِ جِلْبَاباً فَقَالَ لَیْسَ هَکَذَا قَالَ إِنَّمَا قَالَ لَهُ أَعْدَدْتَ لِفَاقَتِکَ جِلْبَاباً یَعْنِی یَوْمَ الْقِیَامَةِ (4).

«34»

مع، معانی الأخبار مَاجِیلَوَیْهِ عَنْ عَمِّهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ الْکُوفِیِّ عَنِ الْحَکَمِ بْنِ مِسْکِینٍ عَنْ ثَعْلَبَةَ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام قَالَ: إِنَّ الرَّجُلَ لَیَخْرُجُ مِنْ مَنْزِلِهِ إِلَی حَاجَتِهِ (5) فَیَرْجِعُ وَ مَا ذَکَرَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ فَتَمْلَأُ صَحِیفَتُهُ حَسَنَاتٍ قَالَ فَقُلْتُ وَ کَیْفَ ذَلِکَ جُعِلْتُ فِدَاکَ قَالَ یَمُرُّ بِالْقَوْمِ وَ یَذْکُرُونَّا (6) أَهْلَ الْبَیْتِ فَیَقُولُونَ کُفُّوا فَإِنَّ هَذَا یُحِبُّهُمْ

ص: 87


1- علل الشرائع: 200 و رواه أیضا فی باب العلة التی من اجلها وجبت محبة اللّه بإسناده عن ابی سعید محمّد بن الفضل بن محمّد بن إسحاق الذکر النیسابوریّ عن أحمد بن العباس بن حمزة عن أحمد بن یحیی الصولی عن یحیی بن معین عن هشام بن یوسف عن سلیمان بن عبد اللّه النوفلیّ.
2- معانی الأخبار: 166.
3- معانی الأخبار: 166.
4- معانی الأخبار: 56.
5- فی نسخة: الی حاجة.
6- فی نسخة: و یذکرون.

و مرا برای خدا و خویشاوندانم را به واسطه من دوست بدارید.(1)

روایت32.

معانی الاخبار: ابن بکیر از حضرت صادق علیه السّلام نقل کرد که فرمود: هر که ما را دوست داشته باشد، با این که در محلی باشد که موجب ننگ او نشود، چنین شخصی از مؤمنان خالص خدا است. گفتم: فدایت شوم! محلی که موجب ننگ او نشود چیست؟ فرمود: او را به زنازادگی نسبت ندهند.(2)

روایت33.

معانی الاخبار: احمد بن مبارک گفت: مردی به حضرت صادق علیه السّلام عرض کرد: حدیثی روایت شده که مردی به حضرت امیرالمؤمنین علیه السّلام عرض کرد که من شما را دوست دارم. فرمود: تن پوشی برای فقر و تنگدستی تهیه کن. فرمود: این طور نیست. او فرموده: برای روز تنگدستی خود، یعنی روز قیامت تن پوشی فراهم کرده ای.(3)

روایت34.

معانی الاخبار: ثعلبه از حضرت صادق علیه السّلام نقل کرد که شخصی از منزل خود خارج می شود برای کاری که دارد. و برمی­گردد با این که سخنی از خدا بر زبان نیاورده، اما نامه عملش پر از حسنه می­گردد. گفت: عرض کردم: چگونه چنین می شود فدایت شوم؟ فرمود: به گروهی می گذرد که حرف ما اهل بیت را می زنند. تا او را مشاهده می کنند، می گویند حرف نزنید که این شخص دوستدار آنها است!

ص: 87


1- . علل الشرائع: 200
2- . معانی الاخبار: 166
3- . معانی الاخبار: 56

فَیَقُولُ الْمَلَکُ لِصَاحِبِهِ اکْتُبْ هَیْبَ (1) آلِ مُحَمَّدٍ فِی فُلَانٍ الْیَوْمَ (2).

«35»

لی، الأمالی للصدوق الْقَطَّانُ عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ الْفَضْلِ عَنْ أَبِی ذُرْعَةَ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی شَیْبَةَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ نُمَیْرٍ عَنِ الْحَارِثِ بْنِ حَصِیرَةَ عَنْ زَیْدِ بْنِ وَهْبٍ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَلَایَتِی وَ وَلَایَةُ أَهْلِ بَیْتِی أَمَانٌ (3) مِنَ النَّارِ (4).

«36»

لی، الأمالی للصدوق الْعَطَّارُ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْفَزَارِیِّ عَنْ عَبَّادِ بْنِ یَعْقُوبَ عَنْ مَنْصُورِ بْنِ أَبِی نُوَیْرَةَ عَنْ أَبِی بَکْرِ بْنِ عَیَّاشٍ عَنْ أَبِی قُدَامَةَ الْفَدَّانِیِّ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ مَنْ مَنَّ اللَّهُ عَلَیْهِ بِمَعْرِفَةِ أَهْلِ بَیْتِی وَ وَلَایَتِهِمْ فَقَدْ جَمَعَ اللَّهُ لَهُ الْخَیْرَ کُلَّهُ (5).

«37»

لی، الأمالی للصدوق ابْنُ الْمُتَوَکِّلِ عَنِ الْأَسَدِیِّ عَنِ النَّخَعِیِّ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ قَالَ الصَّادِقُ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ علیهما السلام مَنْ أَقَامَ فَرَائِضَ اللَّهِ وَ اجْتَنَبَ مَحَارِمَ اللَّهِ وَ أَحْسَنَ الْوَلَایَةَ لِأَهْلِ بَیْتِ نَبِیِّ اللَّهِ وَ تَبَرَّأَ مِنْ أَعْدَاءِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَلْیَدْخُلْ مِنْ أَیِّ أَبْوَابِ الْجَنَّةِ الثَّمَانِیَةِ شَاءَ (6).

«38»

لی، الأمالی للصدوق الْوَرَّاقُ عَنْ سَعْدٍ عَنِ النَّهْدِیِّ عَنِ ابْنِ عُلْوَانَ عَنْ عَمْرِو بْنِ خَالِدٍ عَنِ ابْنِ طَرِیفٍ عَنِ ابْنِ نُبَاتَةَ قَالَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَقُولُ أَنَا سَیِّدُ وُلْدِ آدَمَ وَ أَنْتَ یَا عَلِیُّ وَ الْأَئِمَّةُ مِنْ بَعْدِکَ سَادَاتُ أُمَّتِی مَنْ أَحَبَّنَا فَقَدْ أَحَبَّ اللَّهَ وَ مَنْ أَبْغَضَنَا فَقَدْ أَبْغَضَ اللَّهَ وَ مَنْ وَالانَا فَقَدْ وَالَی اللَّهَ وَ مَنْ عَادَانَا فَقَدْ عَادَی اللَّهَ وَ مَنْ أَطَاعَنَا فَقَدْ أَطَاعَ اللَّهَ وَ مَنْ عَصَانَا فَقَدْ عَصَی اللَّهَ (7).

«39»

ل، الخصال الْأَرْبَعُمِائَةِ قَالَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام مَنْ تَمَسَّکَ بِنَا لَحِقَ وَ مَنْ سَلَکَ غَیْرَ طَرِیقِنَا غَرِقَ لِمُحِبِّینَا أَفْوَاجٌ مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ وَ لِمُبْغِضِینَا أَفْوَاجٌ مِنْ غَضَبِ اللَّهِ

ص: 88


1- فی نسخة: (هیبة) و فی المصدر: هبت.
2- معانی الأخبار: 56 و 57.
3- فی نسخة براءة من النار.
4- أمالی الصدوق: 283 و 284.
5- أمالی الصدوق: 283 و 284.
6- أمالی الصدوق: 283 و 284.
7- أمالی الصدوق: 285.

ملک موکّل بر او به ملک دیگر می گوید: بنویس که در فلان روز حمایت کرد از آل محمّد.(1)

روایت35.

امالی صدوق: ابن عباس گفت: پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله فرمود: ولایت من و اهل بیتم، امان از آتش جهنم است.(2)

روایت36.

امالی صدوق: ابو قدامه گفت: پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله فرمود: هر کس خدا بر او منت نهد به معرفت اهل بیت من و ولایت آنها، خداوند تمام خیر و نیکی را برایش جمع نموده است.(3)

روایت37.

امالی صدوق: ابو بصیر گفت: حضرت صادق علیه السّلام فرمود: هر کس واجبات را بجا آورد و از محرمات پرهیز نماید و در ولایت اهل بیت پیامبر طریق احسن را بپیماید و از دشمنان خدا بیزاری جوید، از هر درب هشت گانه بهشت که مایل است وارد می شود.(4)

روایت38.

امالی صدوق: ابن نباته گفت: امیرالمؤمنین علیه السّلام فرمود: از پیامبر اکرم شنیدم که می فرمود: من سرور فرزندان آدمم و تو یا علی و ائمه بعد از تو، سرور امت من هستید. هر که ما را دوست بدارد، خدا را دوست داشته و هر که با ما دشمن باشد، با خدا دشمنی کرده. هر که با ما ولایت داشته باشد، با خدا ولایت دارد و هر کس با ما دشمنی نماید، با خدا دشمنی کرده. و هر که ما را اطاعت کند، خدا را اطاعت کرده و هر که با ما مخالفت ورزد، با خدا مخالفت ورزیده است.(5)

روایت39.

خصال: از جمله احادیث اربعمائة (چهارصدتا) امیرالمؤمنین علیه السّلام فرمود: هر که به ما چنگ زند، به هدف می رسد و هر که از غیر راه ما برود، غرق می شود. برای محبین و دوستان ما فوج هایی از رحمت خدا است و برای دشمنان ما نیز فوج هایی از خشم خدا.

ص: 88


1- . معانی الاخبار: 56 - 57
2- . امالی صدوق : 283 - 284
3- . امالی صدوق : 283 - 284
4- . امالی صدوق : 283 - 284
5- . امالی صدوق: 285

وَ قَالَ علیه السلام مَنْ أَحَبَّنَا بِقَلْبِهِ وَ أَعَانَنَا بِلِسَانِهِ وَ قَاتَلَ مَعَنَا أَعْدَاءَنَا بِیَدِهِ فَهُمْ مَعَنَا فِی دَرَجَتِنَا وَ مَنْ أَحَبَّنَا بِقَلْبِهِ وَ أَعَانَنَا بِلِسَانِهِ وَ لَمْ یُقَاتِلْ مَعَنَا أَعْدَاءَنَا فَهُوَ أَسْفَلُ مِنْ ذَلِکَ بِدَرَجَةٍ وَ مَنْ أَحَبَّنَا بِقَلْبِهِ وَ لَمْ یُعِنَّا بِلِسَانِهِ وَ لَا بِیَدِهِ فَهُوَ فِی الْجَنَّةِ وَ مَنْ أَبْغَضَنَا بِقَلْبِهِ وَ أَعَانَ عَلَیْنَا بِلِسَانِهِ وَ یَدِهِ فَهُوَ مَعَ عَدُوِّنَا فِی النَّارِ وَ مَنْ أَبْغَضَنَا بِقَلْبِهِ وَ لَمْ یُعِنْ عَلَیْنَا بِلِسَانِهِ وَ لَا بِیَدِهِ فَهُوَ فِی النَّارِ قَالَ علیه السلام أَنَا یَعْسُوبُ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمَالُ یَعْسُوبُ الظَّلَمَةِ وَ اللَّهِ لَا یُحِبُّنِی إِلَّا مُؤْمِنٌ وَ لَا یُبْغِضُنِی إِلَّا مُنَافِقٌ (1).

«40»

ع، علل الشرائع مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ مَهْرَوَیْهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ حُسَامٍ عَنْ أَبِی حَاتِمٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَبْدُهْ أَبِی الرَّبِیعِ الْأَعْرَجِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عِمْرَانَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ زَیْدِ بْنِ جُذْعَانَ عَنْ سَعِیدِ بْنِ الْمُسَیَّبِ عَنْ زَیْدِ بْنِ ثَابِتٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَنْ أَحَبَّ عَلِیّاً فِی حَیَاتِی وَ بَعْدَ مَوْتِی کَتَبَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَهُ الْأَمْنَ وَ الْإِیمَانَ مَا طَلَعَتْ شَمْسٌ أَوْ غَرَبَتْ وَ مَنْ أَبْغَضَهُ فِی حَیَاتِی وَ بَعْدَ مَوْتِی مَاتَ مِیتَةً جَاهِلِیَّةً وَ حُوسِبَ بِمَا عَمِلَ (2).

«41»

سن، المحاسن أَبِی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ خَلَفِ بْنِ حَمَّادٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ عُثْمَانَ بْنِ رَزِینٍ عَمَّنْ رَوَاهُ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام قَالَ: سِتُّ خِصَالٍ مَنْ کُنَّ فِیهِ کَانَ بَیْنَ یَدَیِ اللَّهِ وَ عَنْ یَمِینِهِ إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمَرْءَ الْمُسْلِمَ الَّذِی یُحِبُّ لِأَخِیهِ مَا یُحِبُّ لِنَفْسِهِ وَ یَکْرَهُ لَهُ مَا یَکْرَهُ لِنَفْسِهِ وَ یُنَاصِحُهُ الْوَلَایَةَ وَ یَعْرِفُ فَضْلِی وَ یَطَأُ عَقِبِی وَ یَنْتَظِرُ عَاقِبَتِی (3).

بیان

لعل المراد بالعاقبة دولته و دولة ولده علیه السلام (4) فی الرجعة أو فی القیامة کما قال تعالی وَ الْعاقِبَةُ لِلْمُتَّقِینَ (5) و یحتمل أن یکون المراد بالعاقبة هنا الولد أو

ص: 89


1- الخصال 2: 164 و 165 و 168.
2- علل الشرائع: 59.
3- المحاسن: 9 و 10.
4- أو الأعمّ منها و من دولتهم فی الدنیا قبل الرجعة. أو المراد ظهور حقانیته و میل الناس إلیه علیه السّلام.
5- القصص: 73.

و فرمود: هر که ما را با دل دوست داشته باشد و با زبان کمک کند و به کمک ما با دشمنانمان با دست خود بجنگد، با ما خواهد بود در درجه ما. و هر که با دل ما را دوست داشته باشد و به زبان کمک کند، ولی به همراه ما با دشمنانمان نجنگد، او یک درجه کمتر از اولی است. و هر که ما را با دل دوست بدارد، ولی نه با زبان و نه با دست کمک نکند، او در بهشت است و هر که ما را با دل دشمن بدارد و با زبان و دست بر ضرر ما کار کند، او با دشمن ما در جهنم است. و هر که با دل دشمن بدارد و بر ضرر ما به وسیله دست و زبان کمک نکند، در جهنم است. فرمود: من پیشوای مؤمنانم و مال پیشوای ستمکاران. به خدا سوگند دوست نمی­دارد مرا مگر مؤمن و دشمن نمی دارد مرا مگر منافق.(1)

روایت40.

علل الشرائع: زید بن ثابت گفت: پیامبر اکرم فرمود هر که علی را در حیات من و بعد از مرگم دوست بدارد، مادامی که خورشید طلوع و غروب می کند، خداوند برای او امن و ایمان را می نویسد. و هر که او را دشمن بدارد در حیات من و بعد از مرگم، به مرگ جاهلیت مرده و نسبت به کردارش محاسبه خواهد شد.(2)

روایت41.

محاسن: عثمان بن رزین از دیگری روایت کرد که امیرالمؤمنین علیه السّلام فرمود: شش امتیاز است و هر که دارای آن باشد، در پیشگاه پروردگار و در طرف راست او است: خداوند دوست دارد مسلمانی را که برای برادر خود دوست بدارد آنچه را برای خود دوست می دارد، و ناپسند شمارد برای او آنچه را که برای خود ناپسند می شمارد، و ولایت خالصانه داشته باشد و آشنا به مقام من باشد، و پیروی از من کند و منتظر عاقبت من باشد.(3)

توضیح

شاید مراد از عاقبت، حکومت او و فرزندانش در رجعت(4)

یا در قیامت است. چنان چه خداوند فرموده است «وَ الْعَاقِبَةُ لِلْمُتَّقِینَ»(5)

{و فرجم [نیک] برای پرهیزکاران است.} و شاید منظور از عاقبت در اینجا، فرزند یا

ص: 89


1- . خصال 2 : 164 - 165 و 168
2- . علل الشرائع: 59
3- . محاسن: 9 - 10
4- . و یا اعم از رجعت و حکومت آنها در دنیا قبل از رجعت است یا منظور ظهور حقانیت او و تمایل مردم به اوست.
5- . قصص / 83

آخر الأولاد فإن العاقبة تکون بمعنی الولد و آخر کل شی ء کما ذکره الفیروزآبادی فیکون المراد انتظار الفرج بظهور القائم علیه السلام.

«42»

سن، المحاسن بَکْرُ بْنُ صَالِحٍ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الرِّضَا علیه السلام قَالَ: مَنْ سَرَّهُ أَنْ یَنْظُرَ إِلَی اللَّهِ بِغَیْرِ حِجَابٍ وَ یَنْظُرَ اللَّهُ إِلَیْهِ بِغَیْرِ حِجَابٍ فَلْیَتَوَلَّ آلَ مُحَمَّدٍ وَ لِیَتَبَرَّأْ مِنْ عَدُوِّهِمْ وَ لْیَأْتَمَّ بِإِمَامِ الْمُؤْمِنِینَ مِنْهُمْ فَإِنَّهُ إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَةِ نَظَرَ اللَّهُ إِلَیْهِ بِغَیْرِ حِجَابٍ وَ نَظَرَ إِلَی اللَّهِ بِغَیْرِ حِجَابٍ (1).

بیان

لعل المراد بنظره إلیه تعالی النظر إلی نبینا و أئمتنا صلوات الله علیهم کما ورد فی الخبر أو إلی رحمته و کرامته أو هو کنایة عن غایة العرفان و بنظره تعالی إلیه لطفه و إحسانه و هو مجاز شائع فی القرآن و الحدیث و کلام العرب فالمراد بقوله علیه السلام بغیر حجاب بغیر واسطة.

«43»

سن، المحاسن الْقَاسِمُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ جَدِّهِ الْحَسَنِ عَنِ الْمُفَضَّلِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: مَنْ أَحَبَّ (2) أَهْلَ الْبَیْتِ وَ حَقَّقَ حُبَّنَا فِی قَلْبِهِ جَرَی یَنَابِیعُ الْحِکْمَةِ عَلَی لِسَانِهِ وَ جُدِّدَ الْإِیمَانُ فِی قَلْبِهِ وَ جُدِّدَ لَهُ عَمَلُ سَبْعِینَ نَبِیّاً وَ سَبْعِینَ صِدِّیقاً وَ سَبْعِینَ شَهِیداً وَ عَمَلُ سَبْعِینَ عَابِداً عَبَدَ اللَّهَ سَبْعِینَ سَنَةً (3).

«44»

سن، المحاسن مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ الْحَمِیدِ عَنْ جَمَاعَةٍ عَنْ بِشْرِ بْنِ غَالِبٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ عَلَیْهِ السَّلَامُ قَالَ: قَالَ لِی یَا بِشْرَ بْنَ غَالِبٍ مَنْ أَحَبَّنَا لَا یُحِبُّنَا إِلَّا لِلَّهِ جِئْنَا نَحْنُ وَ هُوَ کَهَاتَیْنِ وَ قَدَّرَ بَیْنَ سَبَّابَتَیْهِ وَ مَنْ أَحَبَّنَا لَا یُحِبُّنَا إِلَّا لِلدُّنْیَا فَإِنَّهُ إِذَا قَامَ قَائِمُ الْعَدْلِ وَسِعَ عَدْلُهُ الْبَرَّ وَ الْفَاجِرَ (4).

بیان

أی ینتفع من عدل الإمام فی الدنیا.

«45»

سن، المحاسن خَلَّادٌ الْمُقْرِی عَنْ قَیْسِ بْنِ الرَّبِیعِ عَنْ لَیْثِ بْنِ سُلَیْمَانَ عَنِ ابْنِ أَبِی لَیْلَی

ص: 90


1- المحاسن: 60.
2- فی المصدر: من أحبنا أهل البیت.
3- المحاسن: 61.
4- المحاسن: 61.

آخرین فرزند است، زیرا عاقبت به معنی فرزند و آخر هر چیزی است، چنان چه فیروز آبادی گفته است، پس منظور انتظار فرج به ظهور قائم است.

روایت42.

محاسن: بکر بن صالح از حضرت رضا علیه السّلام نقل کرد که فرمود: هر کس مسرور می شود که خداوند بدون پرده به او توجه داشته باشد و او نیز بی پرده خدا را ببیند، دوست بدارد آل محمّد را و بیزاری جوید از دشمنان آنها و پیرو امام مؤمنین از آل محمّد باشد. در این صورت روز قیامت خدا بدون پرده او را مورد توجه قرار می دهد و او خدا را بی پرده می بیند.(1)

توضیح

شاید منظور از تماشا و دیدار خدا، دیدار پیامبر و ائمه علیهم السّلام است، چنان چه در خبر نیز رسیده، یا دیدن رحمت خدا و کرامت او است و یا منظور کنایه از کمال عرفان است. و منظور از دیدن خدا نیز لطف و احسان و توجه اوست. چنین استعمال هایی به صورت مجاز در قرآن معمول است و هم در حدیث و زبان عرب. پس منظور از بدون پرده، یعنی بی واسطه.

روایت43.

محاسن: مفضل از حضرت صادق علیه السّلام نقل کرد که فرمود: هر که اهل بیت را دوست داشته باشد و حب ما را در دل خویش محکم کند، سرچشمه های حکمت بر زبانش جاری می شود، ایمان در دلش تجدید می گردد و برای او عمل هفتاد پیامبر را می نویسند، با هفتاد صدیق و هفتاد شهید و عمل هفتاد عابدی را که هفتاد سال عبادت خدا را کرده باشد.(2)

روایت44.

محاسن: بشر بن غالب از حسین بن علی علیهما السّلام نقل کرد که فرمود: یا بشر بن غالب! هر که ما را فقط برای خدا دوست بدارد، ما و او خواهیم آمد مانند این (و دو انگشت و بین دو سبابه خود را جمع کرد.) و هر که ما را فقط برای دنیا دوست داشته باشد، زمانی که امام بر پا کننده عدل قیام نماید، عدالت او شامل نیکوکار و تبهکار هر دو می شود.(3)

توضیح

یعنی او از عدالت امام فقط در دنیا بهره مند می شود.

روایت45.

محاسن: ابن ابی لیلی

ص: 90


1- . محاسن: 60
2- . محاسن: 61
3- . محاسن: 61

عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ (1) عَلِیٍّ علیهما السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله الْزَمُوا مَوَدَّتَنَا أَهْلَ الْبَیْتِ فَإِنَّهُ مَنْ لَقِیَ اللَّهَ وَ هُوَ یَوَدُّنَا أَهْلَ الْبَیْتِ دَخَلَ الْجَنَّةَ بِشَفَاعَتِنَا وَ الَّذِی نَفْسِی بِیَدِهِ لَا یَنْتَفِعُ عَبْدٌ بِعَمَلِهِ إِلَّا بِمَعْرِفَةِ حَقِّنَا (2).

«46»

سن، المحاسن مُحَمَّدُ بْنُ الْخَلِیلِ بْنِ یَزِیدَ عَنْ أَبِی عَبْدِ الرَّحْمَنِ الْحَذَّاءِ (3) عَنْ أَبِی کَلَدَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله الرَّوْحُ وَ الرَّاحَةُ وَ الرَّحْمَةُ وَ النُّصْرَةُ وَ الْیُسْرُ وَ الْیَسَارُ وَ الرِّضَا وَ الرِّضْوَانُ وَ الْفَرَجُ وَ الْمَخْرَجُ وَ الظُّهُورُ وَ التَّمْکِینُ وَ الْغُنْمُ وَ الْمَحَبَّةُ مِنَ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ لِمَنْ وَالَی عَلِیّاً علیه السلام وَ ائْتَمَّ بِهِ (4).

«47»

سن، المحاسن أَبِی عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْقَاسِمِ وَ الْحَضْرَمِیِّ (5) عَنْ مُدْرِکِ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: لِکُلِّ شَیْ ءٍ أَسَاسٌ وَ أَسَاسُ الْإِسْلَامِ حُبُّنَا أَهْلَ الْبَیْتِ (6).

«48»

سن، المحاسن عَلِیُّ بْنُ الْحَکَمِ أَوْ غَیْرُهُ عَنْ حَفْصٍ الدَّهَّانِ قَالَ: قَالَ لِی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِنَّ فَوْقَ کُلِّ عِبَادَةٍ عِبَادَةٌ وَ حُبُّنَا أَهْلَ الْبَیْتِ أَفْضَلُ (7) عِبَادَةٍ (8).

«49»

سن، المحاسن مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ عَنِ الْفُضَیْلِ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی الْحَسَنِ علیه السلام أَیُّ شَیْ ءٍ أَفْضَلُ مَا یَتَقَرَّبُ بِهِ الْعِبَادُ إِلَی اللَّهِ فِیمَا افْتَرَضَ عَلَیْهِمْ فَقَالَ أَفْضَلُ مَا یَتَقَرَّبُ بِهِ الْعِبَادُ إِلَی اللَّهِ طَاعَةُ اللَّهِ وَ طَاعَةُ رَسُولِهِ وَ حُبُّ اللَّهِ وَ حُبُّ رَسُولِهِ وَ أُولِی الْأَمْرِ وَ کَانَ أَبُو جَعْفَرٍ عَلَیْهِ السَّلَامُ یَقُولُ حُبُّنَا إِیمَانٌ وَ بُغْضُنَا کُفْرُ (9).

ص: 91


1- فی المصدر: عن لیث بن أبی سلیمان عن ابن أبی لیلی عن الحسن بن علیّ علیهما السلام.
2- المحاسن: 61.
3- فی المصدر: عن ابی محمّد الخلیل بن یزید عن عبد الرحمن الحذاء.
4- المحاسن: 142 فیه: و من رسوله.
5- فی المصدر: عن عبد اللّه بن القاسم الحضرمی.
6- المحاسن: 150.
7- فی نسخة: افضل العبادة.
8- المحاسن: 150.
9- المحاسن: 150.

از حسین بن علی علیهما السّلام نقل کرد که پیامبر اکرم فرمود: در راه محبت اهل بیت پایدار باشید، زیرا هر که با مودت ما اهل بیت به ملاقات خدا برود، به شفاعت ما داخل بهشت می شود. قسم به آن کسی که جانم در دست اوست، هیچ کس بهره مند از عمل خود نمی شود، مگر با شناخت حق ما.(1)

روایت46.

محاسن: ابو کلده از حضرت باقر علیه السّلام نقل کرد که پیامبر اکرم فرمود: بشاشت و آسایش، رحمت و نصرت، آسودگی و در تنگدستی نبودن، خشنودی و رضوان، گشایش و راه یابی و ظهور، تمکین و غنیمت و محبت از جانب خدا و پیامبر، به کسی اختصاص دارد که علی را دوست داشته باشد و از او پیروی کند.(2)

روایت47.

محاسن: مدرک بن عبدالرحمن از حضرت صادق علیه السّلام نقل کرد که فرمود: هر چیزی اساسی دارد؛ اساس اسلام دوستی ما اهل بیت است.(3)

روایت48.

محاسن: حفص دهّان گفت: حضرت صادق علیه السّلام به من فرمود: بالاتر از هر عبادت، عبادتی است و محبت ما اهل بیت، برترین عبادت است.(4)

روایت49.

محاسن: محمّد بن علی از فضیل نقل کرد که به حضرت ابوالحسن علیه السّلام عرض کردم: چه چیز از واجبات بیشتر موجب تقرب به خدا می شود؟ فرمود: بهترین چیزی که موجب تقرب بندگان به خدا می شود، اطاعت خدا و پیامبر و دوستی خدا و پیامبر و اولی الامر است. حضرت باقر علیه السّلام می فرمود: دوست داشتن ما ایمان است و دشمنی با ما کفر.(5)

ص: 91


1- . محاسن: 61
2- . محاسن: 142
3- . محاسن: 150
4- . محاسن: 150
5- . محاسن: 150
«50»

یر، بصائر الدرجات ابْنُ مَحْبُوبٍ عَنْ زَیْدٍ الشَّحَّامِ قَالَ: قَالَ لِی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَا زَیْدُ حُبُّنَا إِیمَانٌ وَ بُغْضُنَا کُفْرُ (1).

«51»

مل، کامل الزیارات أَبِی عَنِ النَّضْرِ عَنْ یَحْیَی الْحَلَبِیِّ عَنْ أَیُّوبَ بْنِ الْحُرِّ أَخِی أُدَیْمٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ مَا أَحْبَبْتُمُونَا عَلَی ذَهَبٍ وَ لَا فِضَّةٍ عِنْدَنَا قَالَ أَیُّوبُ قَالَ أَصْحَابُنَا وَ قَدْ عَرَفْتُمُ مَوْضِعَ الذَّهَبِ وَ الْفِضَّةِ (2).

بیان

لعل المعنی أنی لما ذکرت هذا الخبر للأصحاب قالوا قد عرفتم من هذا الخبر موضع الذهب و الفضة و أنه لیس لهما قدر عند الأئمة علیهم السلام أو المعنی أن الأصحاب ذکروا هذه الجملة فی تلک الروایة فیکون من کلام الإمام علیه السلام مخاطبا للشیعة أی لما عرفتم دناءة الذهب و الفضة و رفعة درجات الآخرة ما طلبتم بحبکم لنا الدنیا.

و یحتمل أن یکون المعنی أن الأصحاب قالوا عند ذکر الخبر مخاطبین للأئمة علیهم السلام إنکم مع معرفتکم بمواضع المعادن و الکنوز و کلها بیدکم لا تعطونها شیعتکم لئلا تصیر نیاتهم مشوبة أو قال أصحابنا قد عرفتم أن ذلک کنایة من أن خلفاء الجور موضع الذهب و الفضة و ترکتموهم أو مع علمکم بمواضعها ترکتموها و لعل الأول أظهر.

«52»

سن، المحاسن عَلِیُّ بْنُ الْحَکَمِ عَنْ سَعْدِ بْنِ أَبِی خَلَفٍ عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله الرَّوْحُ وَ الرَّاحَةُ وَ الْفَلْجُ وَ الْفَلَاحُ وَ النَّجَاحُ وَ الْبَرَکَةُ وَ الْعَفْوُ وَ الْعَافِیَةُ وَ الْمُعَافَاةُ وَ الْبُشْرَی وَ النَّضْرَةُ وَ الرِّضَا وَ الْقُرْبُ وَ الْقَرَابَةُ وَ النَّصْرُ وَ الظَفَرُ وَ التَّمْکِینُ وَ السُّرُورُ وَ الْمَحَبَّةُ مِنَ اللَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی عَلَی مَنْ أَحَبَّ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ علیهما السلام وَ وَالاهُ وَ ائْتَمَّ بِهِ وَ أَقَرَّ بِفَضْلِهِ وَ تَوَلَّی الْأَوْصِیَاءَ مِنْ بَعْدِهِ وَ حَقٌّ عَلَیَّ أَنْ أُدْخِلَهُمْ فِی شَفَاعَتِی وَ حَقٌّ عَلَی رَبِّی أَنْ یَسْتَجِیبَ لِی فِیهِمْ وَ هُمْ أَتْبَاعِی وَ مَنْ تَبِعَنِی فَإِنَّهُ مِنِّی جَرَی فِیَّ مَثَلُ إِبْرَاهِیمَ علیه السلام وَ فِی الْأَوْصِیَاءِ مِنْ بَعْدِی لِأَنِّی مِنْ إِبْرَاهِیمَ وَ إِبْرَاهِیمُ مِنِّی دِینُهُ

ص: 92


1- بصائر الدرجات:.
2- کامل الزیارات:.

روایت50.

بصائر الدرجات: زید شحام گفت: حضرت صادق علیه السّلام به من فرمود: حب ما ایمان و بغض ما کفر است.(1)

روایت51.

کامل الزیارات: ایوب بن حر برادر ادیم گفت: از حضرت صادق علیه السّلام شنیدم که می­فرمود: شما ما را برای طلا و نقره ای که نزد ما است دوست نداشته اید. دوستان پس از شنیدن این خبر گفتند: درست است! شما ارزش طلا و نقره را می­دانید.(2)

توضیح

شاید معنی این است که وقتی من این خبر را به اصحاب گفتم، گفتند شما از این خبر جایگاه طلا و نقره را دانستید و این که طلا و نقره ارزشی در نزد ائمه علیهم السّلام ندارند. یا معنی این است که اصحاب این جمله را در آن روایت ذکر کرده اند، پس از کلام امام علیه السّلام است که شیعه را خطاب قرار داده است، یعنی زمانی که بی ارزشی طلا و نقره و بالا بودن درجات آخرت را دانستید، با محبتی که به ما دارید، دنیا را طلب نکردید. و شاید معنی این است که اصحاب هنگام ذکر این خبر، خطاب به ائمه علیهم السّلام گفتند که شما با شناختتان نسبت به جایگاه های معادن و گنج ها، و همه این ها به دست شماست و آنها را به شیعیانتان نمی دهید تا نیت هایشان ناخالص نشود. یا اصحاب ما گفتند شناختید که این کنایه است از این که خلفای ستمگر به جای طلا و نقره هستند و شما آنها را ترک نمودید، یا اصحاب گفتند با علم شما به مواضع معادن و گنج ها، رهایشان کردید و شاید معنی اول اظهر باشد.

روایت52.

محاسن: جابر از حضرت باقر علیه السّلام نقل کرد که پیامبر اکرم فرمود: رحمت و آسایش و غلبه و رستگاری و پیروزی و برکت و آمرزش و سلامتی و تندرستی و بی نیازی از مردم و بشارت و شادمانی و خشنودی و نزدیکی به خدا و خویشاوندی با ائمه و یاری و ظفر و تمکین قدرت و سرور و محبت از جانب خداوند تبارک و تعالی، به کسی اختصاص دارد که علی بن ابی طالب را دوست بدارد، او را ولی امر بداند، از او پیروی کند، به مقامش اقرار نماید و جانشینانش را پس از او، ولی امر خود بداند، و بر من لازم است که آنها را مشمول شفاعت خود کنم و بر خداوند لازم است که دعای مرا درباره آنها مستجاب نماید. ایشان پیروان من هستند و هر که پیرو من باشد، از من است. درباره من و جانشینانم پس از من مثل ابراهیم جاری است، زیرا من از ابراهیم و ابراهیم علیه السّلام از من است؛ دین او

ص: 92


1- . بصائر الدرجات ...
2- . کامل الزیارات ...

دِینِی وَ سُنَّتُهُ سُنَّتِی وَ أَنَا أَفْضَلُ مِنْهُ وَ فَضْلِی مِنْ فَضْلِهِ وَ فَضْلُهُ مِنْ فَضْلِی وَ یُصَدِّقُ (1) قَوْلِی قَوْلُ (2) رَبِّی ذُرِّیَّةً بَعْضُها مِنْ بَعْضٍ وَ اللَّهُ سَمِیعٌ عَلِیمٌ (3)

بیان

الروح الرحمة و الفلاح الفوز و النجاة و النجاح الظفر بالمطلوب

و قال فی النهایة فیه سلوا الله العفو و العافیة و المعافاة.

فالعفو محو الذنوب و العافیة أن یسلم من الأسقام و البلایا و المعافاة هی أن یعافیک الله من الناس و یعافیهم منک أی یغنیک عنهم و یغنیهم عنک و یصرف أذاهم عنک و أذاک عنهم و قیل هی مفاعلة من العفو و هو أن یعفو عن الناس و یعفوا هم عنه انتهی.

و البشری فی الدنیا علی لسان أئمتهم و عند الموت و فی القیامة و النضرة بالحجة و الرضا من الله و رضا الله عنهم و القرب من الله و القرابة من الأئمة و النصر فی الرجعة و الظفر علی الأعادی فی الدنیا و الآخرة و کذا التمکین فی الرجعة و السرور عند الموت و فی الآخرة.

«53»

سن، المحاسن أَبِی عَنْ حَمْزَةَ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْجَعْفَرِیِّ عَنْ جَمِیلِ بْنِ دَرَّاجٍ عَنِ الثُّمَالِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ علیهما السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فِی الْجَنَّةِ ثَلَاثُ دَرَجَاتٍ وَ فِی النَّارِ ثَلَاثُ دَرَکَاتٍ فَأَعْلَی دَرَجَاتِ الْجَنَّةِ لِمَنْ أَحَبَّنَا بِقَلْبِهِ وَ نَصَرَنَا بِلِسَانِهِ وَ یَدِهِ وَ فِی الدَّرَجَةِ الثَّانِیَةِ مَنْ أَحَبَّنَا بِقَلْبِهِ وَ نَصَرَنَا بِلِسَانِهِ وَ فِی الدَّرَجَةِ الثَّالِثَةِ مَنْ أَحَبَّنَا بِقَلْبِهِ وَ فِی أَسْفَلِ الدَّرْکِ مِنَ النَّارِ مَنْ أَبْغَضَنَا بِقَلْبِهِ وَ أَعَانَ عَلَیْنَا بِلِسَانِهِ وَ یَدِهِ وَ فِی الدَّرْکِ الثَّانِیَةِ مِنَ النَّارِ مَنْ أَبْغَضَنَا بِقَلْبِهِ وَ أَعَانَ عَلَیْنَا بِلِسَانِهِ وَ فِی الدَّرْکِ الثَّالِثَةِ مِنَ النَّارِ مَنْ أَبْغَضَنَا بِقَلْبِهِ (4).

ص: 93


1- فی المصدر: و تصدیق.
2- آل عمران: 30.
3- المحاسن: 152.
4- المحاسن: 153.

دین من و سنت او سنت من است، و من از او برترم و فضل من از فضل اوست و فضل او از فضل من است. سخن مرا سخن پروردگارم تصدیق می نماید: «ذُرِّیَّةً بَعْضُها مِنْ بَعْضٍ وَ اللَّهُ سَمِیعٌ عَلِیمٌ»(1) {فرزندانی که بعضی از آنان از [نسل] بعضی دیگرند و خداوند شنوای داناست.}(2)

توضیح

«الروح» یعنی رحمت و «الفلاح» یعنی رستگاری و نجات و «النجاح» یعنی رسیدن به مطلوب. و در نهایه گفته است: «فیه سلوا الله العفو و العافیة و المعافاة»: «العفو» یعنی محو شدن گناهان و «العافیة» یعنی این که از مرض ها و بلایا سالم بماند، و «المعافاة» یعنی خدا تو را از مردم در امان بدارد و مردم را از تو، یعنی تو را از آنها بی نیاز گرداند و آنها را از تو، و آزار و اذیت ایشان را از تو دور کند و اذیت و آزار تو را از ایشان. و گفته شده که «معافاة» از باب مفاعله از «عفو» است، یعنی او مردم را ببخشد و مردم نیز او را ببخشند. (پایان نقل قول)

«البشری»: در دنیا بر زبان ائمه علیهم السّلام و هنگام مرگ و در قیامت، و «النصرة»: با حجت و «الرضا»: از خدا و رضایت خدا از آنها، و «القرب»: از خدا و «القرابة»: از ائمه علیهم السّلام و یاری در رجعت، و «الظفر»: بر دشمنان در دنیا و آخرت و همچنین تمکین در رجعت و سرور هنگام مرگ و در آخرت.

روایت53.

محاسن: ابو حمزه ثمالی گفت: علی بن الحسین علیهما السّلام فرمود: پیامبر اکرم فرموده: در بهشت سه درجه است و در جهنم نیز سه نوع بدبختی است. بالاترین درجه بهشت مخصوص کسی است که ما را با دل دوست داشته و با زبان و دست یاری کرده باشد. و در درجه دوم کسانی هستند که ما را به دل دوست داشته و با زبان یاری کرده باشند. و در درجه سوم کسانی هستند که به دل ما را دوست داشته باشد. و در پایین ترین عذابگاه جهنم، کسانی هستند که ما را به دل دشمن داشته و با زبان و دست علیه ما کار کردند. و در درجه خفیف تر از آن کسانی هستند که ما را به دل دشمن داشته و با زبان علیه ما کار کردند. در درجه سوم کسانی هستند که فقط با دل ما را دشمن داشته اند.(3)

ص: 93


1- . آل عمران / 34
2- . محاسن: 152
3- . محاسن: 153
«54»

سن، المحاسن مَنْصُورُ بْنُ الْعَبَّاسِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَبْدِ الرَّحِیمِ عَمَّنْ حَدَّثَهُ عَنْ عَمْرِو بْنِ أَبِی الْمِقْدَامِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لِأَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام إِنَّمَا مَثَلُکَ مَثَلُ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ فَإِنَّهُ مَنْ قَرَأَهَا مَرَّةً فَکَأَنَّمَا قَرَأَ ثُلُثَ الْقُرْآنِ وَ مَنْ قَرَأَهَا مَرَّتَیْنِ فَکَأَنَّمَا قَرَأَ ثُلُثَیِ الْقُرْآنِ وَ مَنْ قَرَأَهَا ثَلَاثَ مَرَّاتٍ فَکَأَنَّمَا قَرَأَ الْقُرْآنَ وَ کَذَلِکَ مَنْ أَحَبَّکَ بِقَلْبِهِ کَانَ لَهُ مِثْلُ ثُلُثِ ثَوَابِ أَعْمَالِ الْعِبَادِ وَ مَنْ أَحَبَّکَ بِقَلْبِهِ وَ نَصَرَکَ بِلِسَانِهِ کَانَ لَهُ مِثْلُ ثُلُثَیْ ثَوَابِ أَعْمَالِ الْعِبَادِ وَ مَنْ أَحَبَّکَ بِقَلْبِهِ وَ نَصَرَکَ بِلِسَانِهِ وَ یَدِهِ کَانَ لَهُ مِثْلُ ثَوَابِ الْعِبَادِ (1).

بیان

لعل المراد ثواب أعمال العباد من غیر المحبین تقدیرا أو أعمالهم غیر الحب أی أعمال الجوارح و الأظهر أن المراد أنهم یعطون مثل ثواب أعمال العباد استحقاقا و إن کان ما یتفضل علیهم أکثر.

«55»

شی، تفسیر العیاشی عَنْ أَبِی عُبَیْدَةَ الْحَذَّاءِ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام فَقُلْتُ بِأَبِی أَنْتَ رُبَّمَا خَلَا بِیَ (2) الشَّیْطَانُ فَخَبُثَتْ نَفْسِی ثُمَّ ذَکَرْتُ حُبِّی إِیَّاکُمْ وَ انْقِطَاعِی إِلَیْکُمْ فَطَابَتْ نَفْسِی فَقَالَ یَا زِیَادُ وَیْحَکَ وَ مَا الدِّینُ إِلَّا الْحُبُّ أَ لَا تَرَی إِلَی قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَی (3) إِنْ کُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِی یُحْبِبْکُمُ اللَّهُ (4).

بیان

لعل الاستشهاد بالآیة إما لأن حبهم من حب الله أو بیان أن الحب لا یتم إلا بالمتابعة (5).

«56»

شی، تفسیر العیاشی عَنْ بَشِیرٍ الدَّهَّانِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: عَرَفْتُمْ فِی مُنْکِرِینَ کَثِیرٍ وَ أَحْبَبْتُمْ فِی مُبْغِضِینَ کَثِیرٍ وَ قَدْ یَکُونُ حُبّاً لِلَّهِ فِی اللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ حُبّاً فِی الدُّنْیَا فَمَا کَانَ

ص: 94


1- المحاسن: 153 فیه: مثل ثواب أعمال العباد.
2- فی نسخة: خلانی.
3- آل عمران: 29.
4- تفسیر العیّاشیّ 1: 167.
5- أو أن حقیقة الدین هو الحب للّه تعالی و متابعة الرسول من لوازم حبّه تعالی.

روایت54.

محاسن: عمرو بن ابی المقدام از حضرت صادق علیه السّلام نقل کرد که پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله به امیرالمؤمنین علیه السّلام فرمود: مثل تو مانند «قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ» است. هر که یک بار آن را بخواند، مثل این است که یک سوم قرآن را خوانده و هر که دو بار بخواند، دو سوم قرآن را و هر که سه مرتبه بخواند، مثل این است که تمام قرآن را خوانده است. همچنین هر کس تو را با دل دوست داشته، معادل ثواب یک سوم از اعمال بندگان را به او می­دهند و هر که تو را با دل دوست داشته باشد و با زبان یاری ات کند، به او دو سوم از ثواب اعمال بندگان را می­دهند و هر کس تو را با دل دوست داشته باشد و با زبان و دست خود یاری کند، معادل ثواب تمام بندگان را به او می دهند.(1)

توضیح

شاید منظور ثواب، اعمال بندگان غیر محب است به طور فرضی. یا ثواب اعمال محبین به جز ثواب حب و علاقه، یعنی اعمال اعضاء. اما اظهر این است که معادل ثواب اعمال بندگان از روی استحقاق به آنها داده می شود، گرچه آنچه بر آنها تفضل می فرماید، بیشتر از این است.

روایت55.

تفسیر عیاشی: ابو عبیده حذاء گفت: خدمت حضرت باقر علیه السّلام رسیدم و عرض کردم: پدرم فدایت شود! گاهی که شیطان مرا تنها می یابد، نفسم آلوده می شود. بعد به یاد محبتی که به شما دارم می افتم و این که خدمت شما می رسم، باز نفسم پاک می شود. فرمود: ای زیاد، وای بر تو! مگر دین جز حبّ است؟ مگر این آیه را نشنیده ای: «إِنْ کُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِی یُحْبِبْکُمُ اللَّهُ»(2) {بگو اگر خدا را دوست دارید از من پیروی کنید تا خدا دوستتان بدارد}؟(3)

توضیح

شاید استشهاد به آیه یا به جهت این است که دوستی با آنها از دوستی با خدا است یا به این جهت که حب تکمیل نمی شود، مگر با متابعت.(4)

روایت56.

تفسیر عیاشی: بشیر دهان از حضرت صادق علیه السّلام نقل کرد که فرمود: شما شناختید در میان منکرین زیاد و علاقه پیدا کردید در میان دشمنان فراوان.(5)

گاهی علاقه به خدا در راه خدا و پیامبر است و گاهی علاقه در راه دنیا است.

ص: 94


1- . محاسن: 153
2- . آل عمران / 31
3- . تفسیر عیاشی 1 : 167
4- . یا این که حقیقت دین، حب خداست و متابعت پیامبر صلّی الله علیه و آله از لوازم آن.
5- . تلاش برای رفع ابهام از این سطر به جایی نرسید. شاید افتادگی ای در متن حدیث باشد. (مترجم)

فِی اللَّهِ وَ رَسُولِهِ فَثَوَابُهُ عَلَی اللَّهِ وَ مَا کَانَ فِی الدُّنْیَا لَیْسَ بِشَیْ ءٍ ثُمَّ نَفَضَ یَدَهُ ثُمَّ قَالَ إِنَّ هَذِهِ الْمُرْجِئَةَ وَ هَذِهِ الْقَدَرِیَّةَ وَ هَذِهِ الْخَوَارِجَ لَیْسَ مِنْهُمْ أَحَدٌ إِلَّا یَرَی أَنَّهُ عَلَی الْحَقِّ وَ إِنَّکُمْ إِنَّمَا أَحْبَبْتُمُونَا فِی اللَّهِ ثُمَّ تَلَا أَطِیعُوا اللَّهَ وَ أَطِیعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِی الْأَمْرِ مِنْکُمْ وَ ما آتاکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ ما نَهاکُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا مَنْ یُطِعِ الرَّسُولَ فَقَدْ أَطاعَ اللَّهَ إِنْ کُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِی یُحْبِبْکُمُ اللَّهُ (1)

تبیین

لعل المعنی أن الحب لله أنما ینفع إذا کان مع العمل بطاعته و متابعة من أمر بطاعته فهؤلاء المخالفون و إن کانوا یحبون الله تعالی لکن لما خالفوا أمره لم ینفعهم الحب ثم استشهد علیه السلام بالآیات لبیان أنهم خالفوا أمره تعالی و بالآیة الأخیرة علی أن علامة حب الله تعالی متابعة الرسول صلی الله علیه و آله.

«57»

شی، تفسیر العیاشی عَنْ بُرَیْدِ بْنِ مُعَاوِیَةَ الْعِجْلِیِّ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام إِذْ دَخَلَ عَلَیْهِ قَادِمٌ مِنْ خُرَاسَانَ مَاشِیاً فَأَخْرَجَ رِجْلَیْهِ وَ قَدْ تَغَلَّفَتَا وَ قَالَ أَمَا وَ اللَّهِ مَا جَاءَ بِی مِنْ حَیْثُ جِئْتُ إِلَّا حُبُّکُمْ أَهْلَ الْبَیْتِ فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام وَ اللَّهِ لَوْ أَحَبَّنَا حَجَرٌ حَشَرَهُ اللَّهُ مَعَنَا وَ هَلِ الدِّینُ إِلَّا الْحُبُّ إِنَّ اللَّهَ یَقُولُ قُلْ إِنْ کُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِی یُحْبِبْکُمُ اللَّهُ وَ قَالَ یُحِبُّونَ مَنْ هاجَرَ إِلَیْهِمْ وَ هَلِ الدِّینُ إِلَّا الْحَبُّ (2).

«58»

شی، تفسیر العیاشی عَنْ رِبْعِیِّ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ: قِیلَ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام جُعِلْتُ فِدَاکَ إِنَّا نُسَمِّی بِأَسْمَائِکُمْ وَ أَسْمَاءِ آبَائِکُمْ فَیَنْفَعُنَا ذَلِکَ فَقَالَ إِی وَ اللَّهِ وَ هَلِ الدِّینُ إِلَّا الْحُبُّ قَالَ اللَّهُ إِنْ کُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِی یُحْبِبْکُمُ اللَّهُ وَ یَغْفِرْ لَکُمْ ذُنُوبَکُمْ (3).

بیان

قوله إنا نسمی أی أولادنا و الجواب مبنی علی أن التسمیة متفرعة علی الحب.

ص: 95


1- تفسیر العیّاشیّ 1: 167. الآیة الأولی فی النساء: 62 و الثانیة فی الحشر: 7 و الثالثة فی النساء: 82 و الرابعة فی آل عمران: 29.
2- تفسیر العیّاشیّ 1: 167، و الآیة الأولی فی آل عمران: 29 و الثانیة فی الحشر: 9.
3- تفسیر العیّاشیّ 1: 167 و 168 و الآیة فی آل عمران: 29.

آنچه در راه خدا و پیامبر باشد، پاداش آن بر خدا است و آنچه در راه دنیا باشد، چیزی نیست. و دست خود را به علامت بی ارزش بودن تکان داد. سپس فرمود: این مرجئه و قدری­ها و خوارج، همه مدعی هستند که خودشان بر حق می­باشند، ولی شما ما را در راه خدا دوست می­دارید. سپس این آیات را خواند: «أَطِیعُوا اللَّهَ وَ أَطِیعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِی الْأَمْرِ مِنْکُمْ»(1) {خدا را اطاعت کنید و پیامبر و اولیای امر خود را [نیز] اطاعت کنید.} «وَ ما آتاکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ ما نَهاکُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا»(2) {آنچه را فرستاده [او] به شما داد آن را بگیرید و از آنچه شما را باز داشت بازایستید.} «مَنْ یُطِعِ الرَّسُولَ فَقَدْ أَطاعَ اللَّهَ»(3) {هر کس از پیامبر فرمان برد در حقیقت خدا را فرمان برده است.} «إِنْ کُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِی یُحْبِبْکُمُ اللَّهُ»(4) {بگو: «اگر خدا را دوست دارید، از من پیروی کنید تا خدا دوستتان بدارد.}

توضیح

شاید منظور این باشد که علاقه و حب به خدا در صورتی سودمند می­باشد که همراه با عمل به دستور خدا و پیروی از کسی که خداوند دستور اطاعتش را داده باشد، است. اما مخالفین گرچه خدا را دوست می­دارند، ولی چون مخالفت با فرمان خدا کرده اند، این محبت برای ایشان سودی ندارد. آن گاه برای توجه دادن به مخالفت کردن آنها با امر خدا، استشهاد به آیات می­فرماید و با ذکر آیه آخری می­فهماند که علامت دوست داشتن خدا، پیروی از پیامبر صلّی اللَّه علیه و آله است.

روایت57.

تفسیر عیاشی: برید بن معاویه عجلی گفت: خدمت حضرت باقر علیه السّلام بودم که یک نفر تازه وارد از خراسان داخل شد که پیاده آمده بود. او پاهای خود را که پینه بسته بود نشان داد و گفت: به خدا قسم مرا از این راه دور خدمت شما نیاورده، مگر محبت شما اهل بیت. حضرت باقر علیه السّلام فرمود: به خدا قسم اگر سنگی ما را دوست داشته باشد، خداوند او را با ما محشور می­کند. «هل الدین الا الحب»، (مگر دین غیر حب و دوستی است؟) خداوند فرموده: «قُل إِنْ کُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِی یُحْبِبْکُمُ اللَّهُ» و فرمود «یُحِبُّونَ مَنْ هَاجَرَ إِلَیْهِمْ»(5)

{هر کس را که به سوی آنان کوچ کرده دوست دارند.} و «هل الدین الا الحب».(6)

روایت58.

تفسیر عیاشی: ربعی پسر عبداللَّه گفت: به حضرت صادق عرض کردند: فدایت شویم! ما بچه های خود را به نام شما و پدران گرامتان می نامیم. آیا این کار برای ما سودمند است؟ فرمود: بله به خدا سوگند، آیا دین جز محبت است؟ خداوند می فرماید: «إِنْ کُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِی یُحْبِبْکُمُ اللَّهُ وَ یَغْفِرْ لَکُمْ ذُنُوبَکُمْ»(7)

توضیح

عبارت «إنا نسمّی» یعنی فرزندانمان را و جواب این است که نام نهادن فرزندان به نام ائمه علیهم السّلام، از حبّ و دوستی سرچشمه می­گیرد.

ص: 95


1- . نساء / 59
2- . حشر / 7
3- . نساء / 80
4- . تفسیر عیاشی 1 : 167
5- . حشر / 9
6- . تفسیر عیاشی 1 : 167
7- . تفسیر عیاشی 1 : 167 - 168
«59»

م، تفسیر الإمام علیه السلام قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله عَنْ جَبْرَئِیلَ عَنِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ یَا عِبَادِی اعْمَلُوا أَفْضَلَ الطَّاعَاتِ وَ أَعْظَمَهَا لِأُسَامِحَکُمْ وَ إِنْ قَصَّرْتُمْ فِیمَا سِوَاهَا وَ اتْرُکُوا أَعْظَمَ الْمَعَاصِی وَ أَقْبَحَهَا لِئَلَّا أُنَاقِشَکُمْ فِی رُکُوبِ مَا عَدَاهَا إِنَّ أَعْظَمَ الطَّاعَاتِ تَوْحِیدِی وَ تَصْدِیقُ نَبِیِّی وَ التَّسْلِیمُ لِمَنْ یَنْصِبُهُ (1) بَعْدَهُ وَ هُوَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیهما السلام وَ الْأَئِمَّةُ الطَّاهِرُونَ مِنْ نَسْلِهِ علیه السلام وَ إِنَّ أَعْظَمَ الْمَعَاصِی عِنْدِی الْکُفْرُ بِی وَ بِنَبِیِّی وَ مُنَابَذَةُ وَلِیِّ مُحَمَّدٍ بَعْدَهُ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ وَ أَوْلِیَائِهِ بَعْدَهُ فَإِنْ أَرَدْتُمْ أَنْ تَکُونُوا عِنْدِی فِی الْمَنْظَرِ الْأَعْلَی وَ الشَّرَفِ الْأَشْرَفِ فَلَا یَکُونَنَّ أَحَدٌ مِنْ عِبَادِی آثَرَ عِنْدَکُمْ مِنْ مُحَمَّدٍ وَ بَعْدَهُ مِنْ أَخِیهِ عَلِیٍّ وَ بَعْدَهُمَا مِنْ أَبْنَائِهِمَا الْقَائِمِینَ بِأُمُورِ عِبَادِی بَعْدَهُمَا فَإِنَّ مَنْ کَانَ ذَلِکَ عَقِیدَتَهُ جَعَلْتُهُ مِنْ أَشْرَفِ (2) مُلُوکِ جِنَانِی وَ اعْلَمُوا أَنَّ أَبْغَضَ الْخَلْقِ إِلَیَّ مَنْ تَمَثَّلَ بِی وَ ادَّعَی رُبُوبِیَّتِی وَ أَبْغَضَهُمْ إِلَیَّ بَعْدَهُ مَنْ تَمَثَّلَ بِمُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله وَ نَازَعَهُ نُبُوَّتَهُ وَ ادَّعَاهَا وَ أَبْغَضَهُمْ إِلَیَّ بَعْدَهُ مَنْ تَمَثَّلَ بِوَصِیِّ مُحَمَّدٍ وَ نَازَعَهُ مَحَلَّهُ وَ شَرَفَهُ وَ ادَّعَاهُمَا وَ أَبْغَضَ الْخَلْقِ إِلَیَّ بَعْدَ هَؤُلَاءِ الْمُدَّعِینَ لِمَا هُمْ بِهِ لِسَخَطِی مُتَعَرِّضُونَ مَنْ کَانَ لَهُمْ عَلَی ذَلِکَ مِنَ الْمُعَاوِنِینَ وَ أَبْغَضَ الْخَلْقِ إِلَیَّ بَعْدَ هَؤُلَاءِ مَنْ کَانَ مِنَ الرَّاضِینَ بِفِعْلِهِمْ وَ إِنْ لَمْ یَکُنْ لَهُمْ مِنَ الْمُعَاوِنِینَ کَذَلِکَ (3) أَحَبُّ الْخَلْقِ إِلَیَّ الْقَوَّامُونَ بِحَقِّی وَ أَفْضَلُهُمْ لَدَیَّ وَ أَکْرَمُهُمْ عَلَیَّ مُحَمَّدٌ سَیِّدُ الْوَرَی وَ أَکْرَمُهُمْ وَ أَفْضَلُهُمْ بَعْدَهُ عَلِیٌّ أَخُو الْمُصْطَفَی الْمُرْتَضَی ثُمَّ مَنْ بَعْدَهُ مِنَ الْقَوَّامِینَ بِالْقِسْطِ مِنْ أَئِمَّةِ الْحَقِّ وَ أَفْضَلُ النَّاسِ بَعْدَهُمْ مَنْ أَعَانَهُمْ عَلَی حَقِّهِمْ وَ أَحَبُّ الْخَلْقِ إِلَیَّ بَعْدَهُمْ مَنْ أَحَبَّهُمْ وَ أَبْغَضَ أَعْدَاءَهُمْ وَ إِنْ لَمْ یُمْکِنْهُ مَعُونَتُهُمْ (4).

بیان

المنابذة المحاربة.

ص: 96


1- فی المصدر: لمن نصبه بعده.
2- فی المصدر: من اشراف ملوک جناتی.
3- فی المصدر: و کذلک.
4- التفسیر المنسوب الی الامام العسکریّ علیه السّلام: 15.

روایت59.

تفسیر امام حسن عسکری: پیامبر اکرم از جبرئیل، از جانب خدا نقل کرد که فرمود: بندگان من! بزرگ­ترین اطاعت و با ارزش ترین آنها را بجای آورید تا بر شما آسان بگیرم، گرچه در مورد بقیه اطاعت ها کوتاهی داشته باشید. و رها کنید بزرگ­ترین و زشت ترین گناهان را تا پی گیری نکنم با شما درباره سایر گناهان. بزرگ­ترین اطاعت ها توحید من و تصدیق پیامبر من و تسلیم در مقابل کسانی است که او جانشین خود قرار می­دهد و او علی بن ابی طالب و ائمه طاهرین از نژاد او است. و بزرگ ترین گناهان در نزد من، کفر به من و پیامبر من است و جنگ کردن با جانشین پیامبر بعد از او علی بن ابی طالب و اولیای بعد از او. اگر می خواهید در نزد من در منظر اعلی و مقام بس ارجمند باشید، نباید هیچ کس در نظر شما مقدم و بهتر از محمّد و بعد از او برادرش علی و بعد از این دو، فرزندان آنها که جانشین و قائمان به امور بندگان هستند پس از آن دو باشد. هر کس چنین عقیده ای داشته باشد، او را از بهترین فرمانروایان بهشت خود قرار می دهم. بدانید دشمن ترین فرد در نزد من، کسی است که خود را به شکل من در آورد و ادعای خدایی کند. و دشمن ترین فرد نزد من بعد از او، کسی است که به شکل محمّد صلّی اللَّه علیه و آله درآید و در نبوت با او به نزاع پردازد و ادعای نبوت کند. و دشمن ترین شخص بعد از آن دو، کسی است که به صورت وصی او درآید و موقعیت مقامش را ادعا کند. و دشمن ترین مردم نزد من بعد از این ادعاکنندگان، کسانی هستند که آنها را در این ادعا کمک کنند و مشمول خشم من شوند. و دشمن ترین افراد بعد از این ها، کسانی هستند که راضی به فعل آنها باشند، گرچه کمک به ایشان نکرده باشند. همچنین محبوب ترین مردم در نزد من، کسانی هستند که در راه من پایدار باشند، و گرامی ترین و باارزش­ترین فرد در نزد من، محمّد سرور جهانیان و گرامی ترین و با ارزش ترین فرد بعد از او علی برادر اوست. سپس بعد از او عدالت گستران از ائمه حق و برترین مردم پس از آنها کسانی هستند که آنها را در حقشان کمک کنند و محبوب ترین فرد بعد از آنها نزد من، کسی است که آنها را دوست داشته باشد و دشمنان ایشان را دشمن، گرچه نتواند به آنها کمک کند.(1)

توضیح

«المنابذة» یعنی محاربه.

ص: 96


1- . تفسیر امام حسن عسکری: 15
«60»

م، تفسیر الإمام علیه السلام قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِنَّ اللَّهَ لَمَّا خَلَقَ الْعَرْشَ خَلَقَ لَهُ ثَلَاثَمِائَةٍ وَ سِتِّینَ أَلْفَ رُکْنٍ وَ خَلَقَ عِنْدَ کُلِّ رُکْنٍ ثَلَاثَمِائَةِ أَلْفٍ وَ سِتِّینَ أَلْفَ مَلَکٍ لَوْ أَذِنَ اللَّهُ تَعَالَی لِأَصْغَرِهِمْ فَالْتَقَمَ السَّمَاوَاتِ السَّبْعَ وَ الْأَرَضِینَ السَّبْعَ مَا کَانَ ذَلِکَ بَیْنَ لَهَوَاتِهِ إِلَّا کَالرَّمْلَةِ فِی الْمَفَازَةِ الْفَضْفَاضَةِ فَقَالَ لَهُمُ اللَّهُ یَا عِبَادِی احْتَمِلُوا عَرْشِی هَذَا فَتَعَاطَوْهُ فَلَمْ یُطِیقُوا حَمْلَهُ وَ لَا تَحْرِیکَهُ فَخَلَقَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مَعَ کُلِّ وَاحِدٍ مِنْهُمْ وَاحِداً فَلَمْ یَقْدِرُوا أَنْ یُزَعْزِعُوهُ فَخَلَقَ اللَّهُ مَعَ کُلِّ وَاحِدٍ مِنْهُمْ عَشَرَةً فَلَمْ یَقْدِرُوا أَنْ یُحَرِّکُوهُ فَخَلَقَ اللَّهُ بِعَدَدِ کُلِّ وَاحِدٍ مِنْهُمْ مِثْلَ جَمَاعَتِهِمْ فَلَمْ یَقْدِرُوا أَنْ یُحَرِّکُوهُ فَقَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لِجَمِیعِهِمْ خَلُّوهُ عَلَیَّ أُمْسِکْهُ بِقُدْرَتِی فَخَلَّوْهُ فَأَمْسَکَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِقُدْرَتِهِ ثُمَّ قَالَ لِثَمَانِیَةٍ مِنْهُمْ احْمِلُوهُ أَنْتُمْ فَقَالُوا یَا رَبَّنَا لَمْ نُطِقْهُ نَحْنُ وَ هَذَا الْخَلْقُ الْکَثِیرُ وَ الْجَمُّ الْغَفِیرُ فَکَیْفَ نُطِیقُهُ الْآنَ دُونَهُمْ فَقَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لِأَنِّی أَنَا اللَّهُ الْمُقَرِّبُ لِلْبَعِیدِ (1) وَ الْمُذَلِّلُ لِلْعَبِیدِ وَ الْمُخَفِّفُ لِلشَّدِیدِ وَ الْمُسَهِّلُ لِلْعَسِیرِ أَفْعَلُ مَا أَشَاءُ وَ أَحْکُمُ مَا أُرِیدُ أُعَلِّمُکُمْ کَلِمَاتٍ تَقُولُونَهَا یَخِفُّ بِهَا عَلَیْکُمْ قَالُوا وَ مَا هِیَ یَا رَبَّنَا قَالَ تَقُولُونَ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّیِّبِینَ فَقَالُوهَا فَحَمَلُوهُ وَ خَفَّ عَلَی کَوَاهِلِهِمْ کَشَعْرَةٍ نَابِتَةٍ عَلَی کَاهِلِ رَجُلٍ جَلْدٍ قَوِیٍّ فَقَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لِسَائِرِ تِلْکَ الْأَمْلَاکِ خَلُّوا عَلَی هَؤُلَاءِ الثَّمَانِیَةِ عَرْشِی لِیَحْمِلُوهُ وَ طُوفُوا أَنْتُمْ حَوْلَهُ وَ سَبِّحُونِی وَ مَجِّدُونِی وَ قَدِّسُونِی فَإِنِّی أَنَا اللَّهُ الْقَادِرُ عَلَی مَا رَأَیْتُمْ (2) وَ عَلَی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ فَقَالَ أَصْحَابُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَا أَعْجَبَ أَمْرَ هَؤُلَاءِ الْمَلَائِکَةِ حَمَلَةِ الْعَرْشِ فِی کَثْرَتِهِمْ وَ قُوَّتِهِمْ وَ عِظَمِ خَلْقِهِمْ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله هَؤُلَاءِ مَعَ قُوَّتِهِمْ لَا یُطِیقُونَ حَمْلَ صَحَائِفَ یُکْتَبُ (3) فِیهَا

ص: 97


1- فی المصدر: و المذلل للعتید.
2- فی المصدر: و أنا علی ما رأیتم.
3- فی المصدر: تکتب.

روایت60.

تفسیر امام حسن عسکری: پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله فرمود: وقتی خداوند عرش را آفرید، برای آن سیصد و شصت هزار رکن قرار داد و در جلوی هر رکنی، سیصد و شصت هزار فرشته قرار داد. اگر خداوند به کوچک­ترین آنها دستور دهد، تمام آسمان­های هفتگانه و زمین های هفتگانه را می بلعد و تمام آن میان دهانش چون ریگی است در بیابان وسیعی. خداوند به آنها فرمود: ای بندگانم! عرش مرا بردارید! پس به یکدیگر کمک کردند، اما نه قدرت حمل آن را داشتند و نه قدرت حرکت دادنش را. خداوند با هر ملکی، ملک دیگری آفرید. اما باز قدرت تکان دادنش را نداشتند. پس خدا با هر کدام ده ملک آفرید؛ باز قدرت حرکت دادن آن را نداشتند. در مقابل هر کدام به تعداد تمام آنها آفرید؛ باز قدرت حرکت دادن آن را نداشتند. خداوند به همه آنها فرمود: رهایش کنید تا خودم به قدرت خویش آن را نگه دارم. رهایش کردند و خداوند به قدرت خویش آن را نگه داشت. سپس به هشت ملک از آنها فرمود: شما بردارید! گفتند: ما با این همه ملک قدرت حمل آن را نداشتیم، چگونه آن را تنها و بدون آنها حمل کنیم ؟ فرمود: چون من خدایی هستم که دور را نزدیک و مشکل را آسان و آسان را مشکل و ساده را سخت می­کنم؛ هر چه بخواهم انجام می­دهم و هر چه بخواهم حکم می­کنم. به شما کلماتی می آموزم که وقتی آن کلمات را بگویید، برای شما سبک می شود. عرض کردند: آن کلمات چیست؟ فرمود: بگویید: «بسم اللَّه الرحمن الرحیم و لا حول و لا قوة الا باللَّه العلی العظیم و صلّی اللَّه علی محمّد و آله الطیبین.» این کلمات را گفتند و آن را حمل کردند و بر شانه های ایشان سبک آمد، چون مویی که بر شانه مردی چابک و قوی بروید. خداوند به سایر ملک ها فرمود: کنار بروید تا این هشت ملک عرش مرا بردارند. شما اطراف عرش طواف کنید و مرا تسبیح و تمجید و تقدیس نمایید. من خدایی هستم که قادرم بر آنچه شما دیدید و بر هر چیزی توانایم. اصحاب پیامبر عرض کردند: چقدر شگفت انگیز است کار این ملائکه حامل عرش از نظر زیادی و قدرت و بزرگی خلقت ایشان. پیامبر اکرم فرمود: این ها با آن قدرتی که دارند، نمی توانند نوشته هایی را بردارند که در آن

ص: 97

حَسَنَاتُ رَجُلٍ مِنْ أُمَّتِی قَالُوا وَ مَنْ هُوَ یَا رَسُولَ اللَّهِ لِنُحِبَّهُ وَ نُعَظِّمَهُ وَ نَتَقَرَّبَ إِلَی اللَّهِ بِمُوَالاتِهِ قَالَ ذَلِکَ الرَّجُلُ رَجُلٌ کَانَ قَاعِداً مَعَ أَصْحَابٍ لَهُ فَمَرَّ بِهِ رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ بَیْتِی مُغَطَّی الرَّأْسِ لَمْ یَعْرِفْهُ فَلَمَّا جَاوَزَهُ الْتَفَتَ خَلْفَهُ فَعَرَفَهُ فَوَثَبَ إِلَیْهِ قَائِماً حَافِیاً حَاسِراً وَ أَخَذَ بِیَدِهِ فَقَبَّلَهَا وَ قَبَّلَ رَأْسَهُ وَ صَدْرَهُ وَ مَا بَیْنَ عَیْنَیْهِ وَ قَالَ بِأَبِی أَنْتَ وَ أُمِّی یَا شَقِیقَ رَسُولِ اللَّهِ لَحْمُکَ لَحْمُهُ وَ دَمُکَ دَمُهُ وَ عِلْمُکَ مِنْ عِلْمِهِ وَ حِلْمُکَ مِنْ حِلْمِهِ وَ عَقْلُکَ مِنْ عَقْلِهِ أَسْأَلُ اللَّهَ أَنْ یُسْعِدَنِی بِمَحَبَّتِکُمْ أَهْلَ الْبَیْتِ فَأَوْجَبَ اللَّهُ لَهُ بِهَذَا الْفِعْلِ وَ هَذَا الْقَوْلِ مِنَ الثَّوَابِ مَا لَوْ کُتِبَ تَفْصِیلُهُ فِی (1) صَحَائِفِهِ لَمْ یُطِقْ (2) حَمْلَهَا جَمِیعُ هَؤُلَاءِ الْمَلَائِکَةِ الطَّائِفُونَ بِالْعَرْشِ وَ الْأَمْلَاکُ الْحَامِلُونَ لَهُ (3) فَقَالَ أَصْحَابُهُ لَمَّا رَجَعَ إِلَیْهِمْ أَنْتَ فِی جَلَالَتِکَ وَ مَوْضِعِکَ مِنَ الْإِسْلَامِ وَ مَحَلِّکَ عِنْدَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله تَفْعَلُ بِهَذَا مَا نَرَی فَقَالَ لَهُمْ یَا أَیُّهَا الْجَاهِلُونَ وَ هَلْ یُثَابُ فِی الْإِسْلَامِ إِلَّا بِحُبِّ مُحَمَّدٍ وَ حُبِّ هَذَا فَأَوْجَبَ اللَّهُ لَهُ بِهَذَا الْقَوْلِ بِمِثْلِ مَا (4) کَانَ أَوْجَبَ لَهُ بِذَلِکَ الْفِعْلِ وَ الْقَوْلِ أَیْضاً فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ لَقَدْ صَدَقَ فِی مَقَالَتِهِ لِأَنَّ رَجُلًا لَوْ عَمَّرَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مِثْلَ عُمُرِ الدُّنْیَا مِائَةَ أَلْفِ مَرَّةٍ وَ رَزَقَهُ مِثْلَ أَمْوَالِهَا مِائَةَ أَلْفِ مَرَّةٍ فَأَنْفَقَ أَمْوَالَهُ کُلَّهَا فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَ أَفْنَی عُمُرَهُ فِی صِیَامِ نَهَارِهِ وَ قِیَامِ لَیْلِهِ لَا یُفْطِرُ شَیْئاً مِنْهُ وَ لَا یَسْأَمُ ثُمَّ لَقِیَ اللَّهَ تَعَالَی مُنْطَوِیاً عَلَی بُغْضِ مُحَمَّدٍ أَوْ بُغْضِ ذَلِکَ الرَّجُلِ الَّذِی قَامَ إِلَیْهِ هَذَا الرَّجُلُ مُکْرِماً إِلَّا أَکَبَّهُ اللَّهُ عَلَی مَنْخِرِهِ فِی نَارِ جَهَنَّمَ وَ لَرَدَّ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ أَعْمَالَهُ عَلَیْهِ وَ أَحْبَطَهَا قَالَ فَقَالُوا وَ مَنْ هَذَانِ الرَّجُلَانِ یَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَمَّا

ص: 98


1- فی المصدر: فی صحائف.
2- فی نسخة: لم یمکن.
3- فی المصدر: الاملاک الطائفین بالعرش و الاملاک الحاملین له، فقال له.
4- فی المصدر: مثل ما کان.

حسنات یک مرد از امت من نوشته شده باشد. عرض کردند: آن شخص کیست یا رسول اللَّه تا او را دوست داشته باشیم و احترام کنیم و با دوستی او به خدا تقرب جوییم؟ فرمود: آن مرد همان کسی است که با دوستان خود نشسته بود. یکی از اهل بیت من از کنار او رد شد و چون سر خود را پوشیده بود او را نشناخت. وقتی رد شد، به پشت سر توجه کرد و او را شناخت. پس از جای حرکت کرد، سر و پای برهنه و دست او را گرفت و بوسید و سر و سینه و پیشانیش را بوسه داد و گفت: پدرم و مادرم فدایت ای محبوب پیامبر اسلام! گوشت تو گوشت او، خونت خون او، علمت علم او، حلم تو حلم او و عقل تو از عقل اوست. از خدا درخواست دارم که مرا به محبت شما اهل بیت سعادتمند کند. خداوند به واسطه این کار و این حرف، آن قدر ثواب برای او نوشت که اگر تفصیل آن را در نوشته هایی بنویسند، تمام این ملائکه که اطراف عرش می گردند، با ملائکه ای که حامل عرشند، نمی توانند آن را حمل کنند. وقتی برگشت، دوستان آن مرد گفتند: تو با این مقام و سابقه ای که در اسلام داری و ارزشی که در نزد پیامبر دارا می باشی، نسبت به این شخص چنان کردی؟ به آنها گفت: ای نادانان! آیا در اسلام جز به وسیله حب محمّد و علاقه به این شخص، به کسی ثواب می دهند؟ خداوند پاداش این حرف او را آن مقدار داد که به واسطه حرف قبل و کارش داده بود. پیامبر اکرم فرمود: حرفی که زده بود درست بود، چون اگر خداوند مردی را به اندازه صد هزار برابر عمر دنیا عمر دهد و به او روزی شود به اندازه صد هزار برابر اموالش و آن را در راه خدا انفاق نماید و تمام عمر خود را در روزه گرفتن روزها و شب زنده داری نه روزی را افطار کند و نه خسته شود، بعد با دشمنی محمّد یا دشمنی آن مردی که این شخص پیش پای او به احترام حرکت کرد به پیشگاه پروردگار رود، خداوند او را با صورت در آتش جهنم می اندازد و تمام اعمالش را به او رد می کند و از میان می برد. گفت: عرض کردند: آن دو مرد کیانند یا رسول اللَّه؟ رسول خدا فرمود:

ص: 98

الْفَاعِلُ مَا فَعَلَ فَذَلِکَ الْمُقْبِلُ الْمُغَطِّی رَأْسَهُ فَهُوَ هَذَا فَبَادَرُوا إِلَیْهِ یَنْظُرُونَ (1) فَإِذَا هُوَ سَعْدُ بْنُ مُعَاذٍ الْأَوْسِیُّ الْأَنْصَارِیُّ وَ أَمَّا الْمَقُولُ لَهُ هَذَا الْقَوْلُ فَهَذَا الْآخَرُ الْمُقْبِلُ الْمُغَطِّی رَأْسَهُ فَنَظَرُوا فَإِذَا هُوَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیهما السلام ثُمَّ قَالَ مَا أَکْثَرَ مَنْ یَسْعَدُ بِحُبِّ هَذَیْنِ وَ مَا کَثُرَ مَنْ یَشْقَی مِمَّنْ یَنْتَحِلُ حُبَّ أَحَدِهِمَا وَ بُغْضَ الْآخَرِ إِنَّهُمَا جَمِیعاً یَکُونَانِ خَصْماً لَهُ وَ مَنْ کَانَا لَهُ خَصْماً کَانَ مُحَمَّدٌ لَهُ (2) خَصْماً وَ مَنْ کَانَ مُحَمَّدٌ لَهُ خَصْماً کَانَ اللَّهُ لَهُ خَصْماً وَ فُلِجَ عَلَیْهِ (3) وَ أُوْجِبَ عَلَیْهِ عَذَابُهُ (4) ثُمَّ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَا عِبَادَ اللَّهِ إِنَّمَا یَعْرِفُ الْفَضْلَ لِأَهْلِ الْفَضْلِ أَهْلُ الْفَضْلِ ثُمَّ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لِسَعْدٍ أَبْشِرْ فَإِنَّ اللَّهَ یَخْتِمُ لَکَ بِالشَّهَادَةِ وَ یُهْلِکُ بِکَ أُمَّةً مِنَ الْکَفَرَةِ وَ یَهْتَزُّ عَرْشُ الرَّحْمَنِ لِمَوْتِکَ وَ یَدْخُلُ بِشَفَاعَتِکَ الْجَنَّةَ مِثْلُ عَدَدِ شُعُورِ حَیَوَانَاتِ بَنِی کَلْبٍ (5) قَالَ فَذَلِکَ قَوْلُهُ تَعَالَی جَعَلَ لَکُمُ الْأَرْضَ فِراشاً تَفْتَرِشُونَهَا لِمَنَامِکُمْ وَ مَقِیلِکُمْ وَ السَّماءَ بِناءً سَقْفاً مَحْفُوظاً أَنْ تَقَعَ عَلَی الْأَرْضِ بِقُدْرَتِهِ یَجْرِی (6) فِیهَا شَمْسُهَا وَ قَمَرُهَا وَ کَوَاکِبُهَا مُسَخَّرَةً لِمَنَافِعِ عِبَادِ اللَّهِ وَ إِمَائِهِ ثُمَّ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لَا تَعْجَبُوا لِحِفْظِهِ السَّمَاءَ أَنْ تَقَعَ عَلَی الْأَرْضِ فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَحْفَظُ مَا هُوَ أَعْظَمُ مِنْ ذَلِکَ قَالُوا وَ مَا هُوَ أَعْظَمُ مِنْ ذَلِکَ قَالَ ثَوَابُ (7) طَاعَاتِ الْمُحِبِّینَ لِمُحَمَّدٍ وَ آلِهِ ثُمَّ قَالَ وَ أَنْزَلَ مِنَ السَّماءِ ماءً یَعْنِی الْمَطَرَ یَنْزِلُ مَعَ کُلِّ قَطْرَةٍ مَلَکٌ یَضَعُهَا

ص: 99


1- فی المصدر: فتبادر القوم إلیه ینظرونه.
2- فی المصدر: و من یکونان له.
3- فلج علی خصمه: غلبه.
4- فی المصدر: و أوجب اللّه علیه.
5- فی المصدر: عدد شعور الحیوانات کلها.
6- فی المصدر: تجری.
7- فی نسخة: قال: اعظم من ذلک ثواب.

اما آن کسی که این کار را کرد، همین کس است که سر را پوشیده و می آید. مردم متوجه شدند تا نگاهش کنند که دیدند سعد بن معاذ اوسی انصاری است، اما آن دیگری که این شخص آن حرف را درباره اش زد، همان شخص دیگر است که سر را پوشانده و می آید. پس دیدند علی بن ابی طالب علیه السّلام است. سپس فرمود: چقدر جمعیت زیادی هستند که به واسطه محبت این دو نفر سعادتمند می­شوند و چقدر زیادند آنها که شقاوت آنها را فرا می گیرد، چون یکی از این دو را دوست دارند و با دیگری دشمنند، این دو با هم دشمن اویند و هر کس که این دو با او دشمن باشند، محمّد صلّی اللَّه علیه و آله با او دشمن است و هر کس محمّد با او دشمن باشد، خدا با او دشمن است و بر او پیروز می شود و عذاب خود را بر او واجب می نماید. سپس پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله فرمود: ای بندگان خدا! فضل را برای اهل فضل می­شناسند. آن گاه پیامبر اکرم به سعد فرمود: بشارت باد تو را که خداوند عاقبت تو را به شهادت ختم می­نماید و به واسطه تو گروهی از کافران را هلاک می­کند و عرش خدا از مرگ تو به لرزه می افتد و به واسطه شفاعت تو، به تعداد موی های پیکر حیوانات قبیله بنی کلب داخل بهشت می­شوند. فرمود: این است فرموده خدا «جَعَلَ لَکُمُ الْأَرْضَ فِراشاً»، فرش می­کنید آن را برای خواب و بیداری تان «وَ السَّماءَ بِناءً» {همان [خدایی] که زمین را برای شما فرشی [گسترده] و آسمان را بنایی [افراشته] قرار داد} آسمان را سقفی محفوظ قرار داد به قدرت خود تا بر زمین فرو نریزد، حرکت می­کند در آن خورشید و ماهش و ستارگان مسخرش برای منافع بندگان مرد و زنش. سپس فرمود: تعجب نکنید از حفظ نمودن خدا آسمان را از فرو ریختن بر زمین. خداوند از این بزرگ­تر را حفظ می­کند. عرض کردند: بزرگ­تر از آن چیست؟ فرمود: ثواب اطاعت دوستداران محمّد و آلش. سپس فرمود: «وَ أَنْزَلَ مِنَ السَّماءِ ماءً» {و از آسمان آبی فرود آورد} منظور فرو فرستادن باران است و با هر قطره ای ملکی پایین می آید

ص: 99

فِی مَوْضِعِهَا الَّذِی یَأْمُرُهُ بِهِ رَبُّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فَعَجِبُوا مِنْ ذَلِکَ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَ وَ تَسْتَکْثِرُونَ عَدَدَ هَؤُلَاءِ إِنَّ عَدَدَ الْمَلَائِکَةِ الْمُسْتَغْفِرِینَ لِمُحِبِّی عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیهما السلام أَکْثَرُ مِنْ عَدَدِ هَؤُلَاءِ وَ إِنَّ عَدَدَ الْمَلَائِکَةِ اللَّاعِنِینَ لِمُبْغِضِیهِ أَکْثَرُ مِنْ عَدَدِ هَؤُلَاءِ ثُمَّ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فَأَخْرَجَ بِهِ مِنَ الثَّمَراتِ رِزْقاً لَکُمْ (1) أَ لَا تَرَوْنَ کَثْرَةَ عَدَدِ هَذِهِ الْأَوْرَاقِ وَ الْحُبُوبِ وَ الْحَشَائِشِ قَالُوا بَلَی یَا رَسُولَ اللَّهِ مَا أَکْثَرَ عَدَدَهَا قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَکْثَرُ مِنْهَا عَدَداً مَلَائِکَةٌ یَبْتَذِلُونَ لِآلِ مُحَمَّدٍ فِی خِدْمَتِهِمْ أَ تَدْرُونَ فِیمَا یَبْتَذِلُونَ لَهُمْ یَبْتَذِلُونَ فِی حَمْلِ أَطْبَاقِ النُّورِ عَلَیْهَا التُّحَفُ مِنْ عِنْدِ رَبِّهِمْ فَوْقَهَا مَنَادِیلُ النُّورِ وَ یَخْدُمُونَهُمْ فِی حَمْلِ مَا یَحْمِلُ آلُ مُحَمَّدٍ مِنْهَا إِلَی شِیعَتِهِمْ وَ مُحِبِّیهِمْ وَ إِنَّ طَبَقاً مِنْ ذَلِکَ الْأَطْبَاقِ یَشْتَمِلُ مِنَ الْخَیْرَاتِ عَلَی مَا لَا یَفِی بِأَقَلِّ جُزْءٍ مِنْهُ جَمِیعُ أَمْوَالِ الدُّنْیَا (2).

بیان

الفضفاضة الواسعة و الابتذال ضد الصیانة.

«61»

م، تفسیر الإمام علیه السلام قَامَ ثَوْبَانُ مَوْلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ: بِأَبِی أَنْتَ وَ أُمِّی یَا رَسُولَ اللَّهِ مَتَی قِیَامُ السَّاعَةِ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَا أَعْدَدْتَ لَهَا إِذْ تَسْأَلُ عَنْهَا قَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ مَا أَعْدَدْتُ لَهَا کَثِیرَ عَمَلٍ إِلَّا أَنِّی أُحِبُّ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ إِلَی مَا ذَا بَلَغَ حُبُّکَ لِرَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ وَ الَّذِی بَعَثَکَ بِالْحَقِّ نَبِیّاً إِنَّ فِی قَلْبِی مِنْ مَحَبَّتِکَ مَا لَوْ قُطِّعْتُ بِالسُّیُوفِ وَ نُشِرْتُ بِالْمَنَاشِیرِ وَ قُرِضْتُ بِالْمَقَارِیضِ وَ أُحْرِقْتُ بِالنِّیرَانِ وَ طُحِنْتُ بِإِرْحَاءِ الْحِجَارَةِ کَانَ أَحَبَّ إِلَیَّ وَ أَسْهَلَ عَلَیَّ مِنْ أَنْ أَجِدَ لَکَ فِی قَلْبِی غِشّاً أَوْ غِلًّا (3) أَوْ بُغْضاً لِأَحَدٍ مِنْ أَهْلِ بَیْتِکَ وَ أَصْحَابِکَ وَ أَحَبُّ (4) الْخَلْقِ إِلَیَّ بَعْدَکَ أَحَبُّهُمْ لَکَ وَ أَبْغَضُهُمْ إِلَیَّ مَنْ لَا یُحِبُّکَ وَ یُبْغِضُکَ أَوْ یُبْغِضُ أَحَداً مِنْ أَصْحَابِکَ یَا رَسُولَ اللَّهِ هَذَا مَا عِنْدِی مِنْ حُبِّکَ وَ حُبِّ مَنْ یُحِبُّکَ وَ بُغْضِ

ص: 100


1- البقرة: 20.
2- التفسیر المنسوب الی الامام العسکریّ علیه السّلام: 56- 58.
3- فی نسخة: او دغلا.
4- فی نسخة: أو أصحابک و من غیرهم.

که آن را در جایی که خداوند به او دستور داده قرار می­دهد. مردم از این حرف تعجب کردند. پیامبر اکرم فرمود: شما تعداد آنها را زیاد می­شمارید؟ تعداد ملائکه ای که برای محبان علی بن ابی طالب استغفار می­کنند، بیشتر از آن است و تعداد ملائکه­ای که لعنت می کنند دشمنان علی را بیشتر از آن است. سپس خداوند می­فرماید: «فَأَخْرَجَ بِهِ مِنَ الثَّمَراتِ رِزْقاً لَکُمْ»(1) {و بدان از میوه ها رزقی برای شما بیرون آورد.} مگر نمی بینید تعداد زیاد برگ ها و دانه و خاشاک را؟ گفتند: چرا یا رسول اللَّه، چقدر زیادند! پیامبر اکرم فرمود: از آنها بیشتر تعداد ملائکه ای است که برای آل محمّد تحفه می آورند. می­دانید چه می آورند؟ طبق هایی از نور که بر آنها تحفه هایی از جانب پروردگار است که بالای آنها حوله هایی از نور است و خدمت می­کنند در مورد حمل آن مقدار از این تحفه ها که آل محمّد صلّی اللَّه علیه و آله برای شیعیان و دوستان خود می­فرستند. یکی از این طبق ها آن قدر پر برکت است که تمام اموال دنیا نمی­تواند برابری با کم­ترین جزء آن خیرات را بنماید.(2)

توضیح

«الفضفاضة» یعنی وسیع و «الابتذال» ضد صیانت است.

روایت61.

تفسیر امام حسن عسکری: ثوبان غلام پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله از جای حرکت کرده گفت: پدر و مادرم فدایت یا رسول اللَّه! کی قیامت بر پا می شود؟ پیامبر اکرم فرمود: چه چیز برای قیامت آماده کرده ای که می پرسی؟ گفت: یا رسول اللَّه! من عمل زیادی آماده نکرده ام، جز این که خدا و پیامبرش را دوست می دارم. پیامبر اکرم فرمود: چقدر پیامبر را دوست می داری؟ گفت: قسم به آن کسی که تو را به حق به پیامبری مبعوث نموده، در دل من آن قدر محبت شما جای گرفته که اگر مرا با شمشیرها قطعه قطعه کنند و با ارّه­ها ببرند و با قیچی­هایی ریز ریز کنند و با آتش بسوزانند و با آسیاب سنگ نرم کنند، برایم بهتر و ساده تر است از این که در دل خود غلّ و غشی یا کینه ای نسبت به شما یا یکی از اهل بیتت و اصحابت بیابم. و محبوب ترین شخص نزد من بعد از شما، کسی است که او را بیشتر دوست می داری. و دشمن ترین شخص نزد من، کسی است که تو را دوست نداشته باشد و دشمن تو یا یکی از اصحابت باشد. عرض کرد: این بود مقدار علاقه من به شما و علاقه ام به دوستانت و دشمنی

ص: 100


1- . بقره / 22
2- . تفسیر امام حسن عسکری: 56 تا 58

مَنْ یُبْغِضُکَ أَوْ یُبْغِضُ أَحَداً مِمَّنْ تُحِبُّهُ فَإِنْ قُبِلَ هَذَا مِنِّی فَقَدْ سَعِدْتُ وَ إِنْ أُرِیدَ مِنِّی عَمَلٌ غَیْرُهُ (1) فَمَا أَعْلَمُ لِی عَمَلًا أَعْتَمِدُهُ وَ أَعْتَدُّ بِهِ غَیْرَ هَذَا أُحِبُّکُمْ جَمِیعاً أَنْتَ وَ أَصْحَابَکَ وَ إِنْ کُنْتُ لَا أُطِیقُهُمْ فِی أَعْمَالِهِمْ فَقَالَ صلی الله علیه و آله أَبْشِرْ فَإِنَّ الْمَرْءَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ مَعَ مَنْ أَحَبَّهُ یَا ثَوْبَانُ لَوْ کَانَ عَلَیْکَ مِنَ الذُّنُوبِ مِلْ ءُ مَا بَیْنَ الثَّرَی إِلَی الْعَرْشِ لَانْحَسَرَتْ وَ زَالَتْ عَنْکَ بِهَذِهِ الْمُوَالاةِ أَسْرَعَ مِنِ انْحِدَارِ الظِّلِّ عَنِ الصَّخْرَةِ الْمَلْسَاءِ الْمُسْتَوِیَةِ إِذَا طَلَعَتْ عَلَیْهِ الشَّمْسُ وَ مِنِ انْحِسَارِ الشَّمْسِ إِذَا غَابَتْ عَنْهَا الشَّمْسُ (2).

بیان

انحصار الشمس ذهاب شعاعها.

«62»

م، تفسیر الإمام علیه السلام مَنْ أَدْمَنَ مَحَبَّتَنَا أَهْلَ الْبَیْتِ فَتَحَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَهُ مِنَ الْجَنَّةِ ثَمَانِیَةَ أَبْوَابِهَا وَ أَبَاحَهُ جَمِیعَهَا یَدْخُلُ مِمَّا شَاءَ مِنْهَا وَ کُلُّ أَبْوَابِ الْجِنَانِ یُنَادِیهِ یَا وَلِیَّ اللَّهِ أَ لَمْ تَدْخُلْنِی أَ لَمْ تَخُصَّنِی مِنْ بَیْنِهَا (3).

«63»

جا، المجالس للمفید مُحَمَّدُ بْنُ عُمَرَ الزَّیَّاتُ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ خَلَفٍ عَنِ الْحُسَیْنِ الْأَشْقَرِ عَنْ قَیْسٍ عَنْ لَیْثٍ عَنِ ابْنِ أَبِی سُلَیْمٍ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِی لَیْلَی عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ علیهما السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله الْزَمُوا مَوَدَّتَنَا أَهْلَ الْبَیْتِ فَإِنَّهُ مَنْ لَقِیَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ وَ هُوَ یُحِبُّنَا دَخَلَ الْجَنَّةَ بِشَفَاعَتِنَا وَ الَّذِی نَفْسِی بِیَدِهِ لَا یَنْتَفِعُ عَبْدٌ بِعَمَلِهِ إِلَّا بِمَعْرِفَتِنَا (4).

«64»

جا، المجالس للمفید الْحَسَنُ بْنُ حَمْزَةَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ جَدِّهِ أَحْمَدَ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ دَاوُدَ بْنِ النُّعْمَانِ عَنِ ابْنِ أَبِی الْمِقْدَامِ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ علیهما السلام أَنَّهُ قَالَ: مَنْ أَحَبَّنَا بِقَلْبِهِ وَ نَصَرَنَا بِیَدِهِ وَ لِسَانِهِ فَهُوَ مَعَنَا فِی الْغُرْفَةِ الَّتِی نَحْنُ فِیهَا وَ مَنْ أَحَبَّنَا بِقَلْبِهِ

ص: 101


1- فی نسخة: و ان أراد منی عملا غیره.
2- التفسیر المنسوب الی الامام العسکریّ علیه السلام.
3- التفسیر المنسوب الی الامام العسکریّ علیه السلام: 243.
4- مجالس المفید: 7.

با دشمنان شما یا کسی که با یکی از دوستان شما دشمن باشد. اگر این مقدار از من قبول شود، سعادتمند هستم. اگر عمل دیگری غیر از این از من خواسته باشید، چیزی که آماده کرده باشم و بتوان بر آن اعتماد داشت ندارم. همه شما را دوست می دارم با اصحابت، گرچه عمل آنها را ندارم. فرمود: به تو بشارت می دهم که همانا در روز قیامت، شخص با کسی که او را دوست می دارد محشور می شود. ای ثوبان! اگر به مقدار فاصله بین زمین تا عرش گناه داشته باشی، با این موالاتی که داری، تمام آنها از بین می رود، با سرعتی زیادتر از رفتن سایه از روی سنگ صاف هنگامی که آفتاب بر آن بتابد و مانند رفتن نور خورشید از روی همین سنگ وقتی خورشید غروب کند.(1)

توضیح

«انحصار الشمس» یعنی رفتن پرتو آن.

روایت62.

تفسیر امام حسن عسکری: فرمود: هر کس پیوسته دوستدار ما اهل بیت باشد، خداوند هشت درب بهشت را به روی او می­گشاید و او را اجازه می­دهد که از هر درب که مایل است داخل شود و هر یک از درب ها او را صدا می­زنند: ای ولی اللَّه! از من داخل نمی­شوی؟ مرا از بین سایر درب ها به این امتیاز مفتخر نمی­کنی؟(2)

روایت63.

مجالس مفید: عبدالرحمن بن ابی لیلی از حسین بن علی علیهما السّلام نقل کرد که پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله فرمود: محبت ما را از دست ندهید، زیرا هر کس خدا را با محبت ما اهل بیت ملاقات کند، به شفاعت ما داخل بهشت می شود. قسم به آن کسی که جانم در دست اوست، هیچ بنده ای از عمل خود بهره مند نمی­شود مگر با معرفت ما.(3)

روایت64.

مجالس مفید: ابن ابی المقدام از پدر خود، از حسن بن علی علیهما السّلام نقل کرد که فرمود: هر که ما را با دل دوست داشته باشد و با دست و زبان یاری کند، با ما خواهد بود در غرفه ای که ما در آن هستیم، و هر که ما را به دل دوست داشته باشد

ص: 101


1- . تفسیر امام حسن عسکری...
2- . تفسیر امام حسن عسکری: 243
3- . مجالس مفید: 7

وَ نَصَرَنَا بِلِسَانِهِ فَهُوَ دُونَ ذَلِکَ بِدَرَجَةٍ وَ مَنْ أَحَبَّنَا بِقَلْبِهِ وَ کَفَّ بِیَدِهِ وَ لِسَانِهِ فَهُوَ فِی الْجَنَّةِ (1).

«65»

جا، المجالس للمفید عُمَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ الصَّیْرَفِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ هَمَّامٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِدْرِیسَ عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنْ عَلِیِّ بْنِ النُّعْمَانِ عَنْ فُضَیْلِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ شُرَیْحٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: إِنَّ اللَّهَ فَرَضَ وَلَایَتَنَا وَ أَوْجَبَ مَوَدَّتَنَا وَ اللَّهِ مَا نَقُولُ بِأَهْوَائِنَا وَ لَا نَعْمَلُ بِآرَائِنَا وَ لَا نَقُولُ إِلَّا مَا قَالَ رَبُّنَا عَزَّ وَ جَلَّ (2).

«66»

جا، المجالس للمفید عَلِیُّ بْنُ بِلَالٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَسَدٍ عَنِ الثَّقَفِیِّ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ صَبِیحٍ عَنْ سَالِمِ بْنِ أَبِی سَالِمٍ عَنْ أَبِی هَارُونَ الْعَبْدِیِّ قَالَ: کُنْتُ أَرَی رَأْیَ الْخَوَارِجِ لَا رَأْیَ لِی غَیْرُهُ حَتَّی جَلَسْتُ إِلَی أَبِی سَعِیدٍ الْخُدْرِیِّ رَحِمَهُ اللَّهُ فَسَمِعْتُهُ یَقُولُ أُمِرَ النَّاسُ بِخَمْسٍ فَعَمِلُوا بِأَرْبَعٍ وَ تَرَکُوا وَاحِدَةً فَقَالَ لَهُ رَجُلٌ یَا بَا سَعِیدٍ مَا هَذِهِ الْأَرْبَعُ الَّتِی عَمِلُوا بِهَا قَالَ الصَّلَاةُ وَ الزَّکَاةُ وَ الْحَجُّ وَ صَوْمُ شَهْرِ رَمَضَانَ قَالَ فَمَا الْوَاحِدَةُ الَّتِی تَرَکُوهَا قَالَ وَلَایَةُ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیهما السلام قَالَ الرَّجُلُ وَ إِنَّهَا الْمُفْتَرَضَةُ مَعَهُنَّ قَالَ أَبُو سَعِیدٍ نَعَمْ وَ رَبِّ الْکَعْبَةِ قَالَ الرَّجُلُ فَقَدْ کَفَرَ النَّاسُ إِذَنْ قَالَ أَبُو سَعِیدٍ فَمَا ذَنْبِی (3).

«67»

جا، المجالس للمفید مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَیْنِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْمُحَمَّدِیِّ عَنْ یَحْیَی بْنِ هَاشِمٍ عَنْ یَحْیَی بْنِ ثَعْلَبَةَ الْأَنْصَارِیِّ عَنْ عَاصِمِ بْنِ أَبِی النَّجُودِ عَنْ زِرِّ بْنِ حُبَیْشٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مَسْعُودٍ قَالَ: کُنَّا مَعَ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فِی بَعْضِ أَسْفَارِهِ إِذْ هَتَفَ بِنَا أَعْرَابِیٌّ بِصَوْتٍ جَهْوَرِیٍّ فَقَالَ یَا مُحَمَّدُ فَقَالَ لَهُ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله مَا تَشَاءُ فَقَالَ الْمَرْءُ یُحِبُّ الْقَوْمَ وَ لَا یَعْمَلُ بِأَعْمَالِهِمْ فَقَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله الْمَرْءُ مَعَ مَنْ أَحَبَّ فَقَالَ یَا مُحَمَّدُ اعْرِضْ عَلَیَّ الْإِسْلَامَ فَقَالَ اشْهَدْ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَنِّی رَسُولُ اللَّهِ وَ تُقِیمُ الصَّلَاةَ وَ تُؤْتِی

ص: 102


1- مجالس المفید: 20 و 21.
2- مجالس المفید: 37 و 38.
3- مجالس المفید: 82.

و با زبان یاری کند، او یک درجه پایین تر خواهد بود، و هر که با دل دوست داشته باشد اما دست و زبان خود را نگه دارد، او اهل بهشت است.(1)

روایت65.

مجالس مفید: محمّد بن شریح از حضرت صادق علیه السّلام نقل کرد که فرمود: خداوند ولایت ما را لازم دانست و محبت ما را واجب نمود. به خدا قسم ما از روی هوای نفس حرف نمی زنیم و نه از روی رأی و خواست خود کار می­کنیم و جز آنچه پروردگارمان بگوید، نمی گوییم.(2)

روایت66.

مجالس مفید: ابو هارون عبدی گفت: من عقیده خوارج را داشتم و جز این رأی را نمی پسندیدم تا با ابو سعید خدری رحمة اللَّه علیه برخورد کردم و شنیدم که می­گفت: خداوند مردم را به پنج کار مأمور نموده که چهار عمل را انجام می­دهند و یکی را رها کرده اند. شخصی گفت: آن چهار چیز که انجام می­دهند چیست؟ گفت: نماز، زکات، حج و روزه ماه رمضان. پرسیدند: و آنچه ترک کرده اند چیست؟ گفت: ولایت علی بن ابی طالب. آن مرد گفت: ولایت نیز مثل آن چهار چیز واجب است؟ ابو سعید گفت: آری قسم به پروردگار کعبه. آن مرد گفت: پس در این صورت مردم کافر شده اند. ابو سعید جواب داد: مرا چه گناهی است!(3)

روایت67.

مجالس مفید: عبداللَّه بن مسعود گفت: در یکی از سفرها خدمت پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله بودیم که ناگاه مردی عرب با صدای بلند گفت: یا محمّد! پیامبر اکرم فرمود: چه می­خواهی؟ گفت: شخصی گروهی را دوست می­دارد، اما عمل آنها را انجام نمی­دهد. پیامبر اکرم فرمود: این شخص با کسانی است که آنها را دوست می­دارد. گفت: یا محمّد! اسلام را بر من عرضه بدار. فرمود: گواهی به «لا اله الا اللَّه» و رسالت من، انجام نماز، پرداخت

ص: 102


1- . مجالس مفید: 20 - 21
2- . مجالس مفید: 37 - 38
3- . مجالس مفید: 82

الزَّکَاةَ وَ تَصُومُ شَهْرَ رَمَضَانَ وَ تَحُجُّ الْبَیْتَ فَقَالَ یَا مُحَمَّدُ تَأْخُذُ عَلَی هَذَا أَجْراً فَقَالَ لَا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبَی قَالَ قُرْبَایَ أَوْ قُرْبَاکَ قَالَ بَلْ قُرْبَایَ قَالَ هَلُمَّ یَدَکَ حَتَّی أُبَایِعَکَ لَا خَیْرَ فِیمَنْ یَوَدُّکَ وَ لَا یَوَدُّ قُرْبَاکَ (1).

«68»

جا، المجالس للمفید عَبْدُ اللَّهِ بْنُ مُحَمَّدٍ الْأَبْهَرِیُّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ الصَّبَّاحِ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ عَمِّهِ عَبْدِ الرَّزَّاقِ بْنِ هَمَّامِ بْنِ نَافِعٍ عَنْ أَبِیهِ قَالَ: أَخْبَرَنِی مِینَا مَوْلَی عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ عَوْفٍ قَالَ قَالَ لِی عَبْدُ الرَّحْمَنِ یَا مِینَا أُحَدِّثُکَ بِحَدِیثٍ سَمِعْتُهُ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قُلْتُ بَلَی قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ أَنَا شَجَرَةٌ وَ فَاطِمَةُ علیها السلام فَرْعُهَا وَ عَلِیٌّ علیه السلام لِقَاحُهَا وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ علیهما السلام ثَمَرَتُهَا وَ مُحِبُّوهُمْ مِنْ أُمَّتِی وَرَقُهَا (2).

«69»

جا، المجالس للمفید ابْنُ قُولَوَیْهِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنِ الثُّمَالِیِّ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: بُنِیَ الْإِسْلَامُ عَلَی خَمْسَةِ دَعَائِمَ إِقَامِ الصَّلَاةِ وَ إِیتَاءِ الزَّکَاةِ وَ صَوْمِ شَهْرِ رَمَضَانَ وَ حِجِّ الْبَیْتِ وَ الْوَلَایَةِ لَنَا أَهْلَ الْبَیْتِ (3).

«70»

جا، المجالس للمفید بِهَذَا الْإِسْنَادِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لَا یَزُولُ قَدَمُ عَبْدٍ (4) یَوْمَ الْقِیَامَةِ مِنْ بَیْنِ یَدَیِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ حَتَّی یَسْأَلَهُ عَنْ أَرْبَعِ خِصَالٍ عُمُرِکَ فِیمَا أَفْنَیْتَهُ وَ جَسَدِکَ فِیمَا أَبْلَیْتَهُ وَ مَالِکَ مِنْ أَیْنَ اکْتَسَبْتَهُ وَ أَیْنَ وَضَعْتَهُ وَ عَنْ حُبِّنَا أَهْلَ الْبَیْتِ فَقَالَ رَجُلٌ مِنَ الْقَوْمِ وَ مَا عَلَامَةُ حُبِّکُمْ یَا رَسُولَ اللَّهِ فَقَالَ مَحَبَّةُ هَذَا وَ وَضَعَ یَدَهُ عَلَی رَأْسِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیهما السلام (5).

«71»

کش، رجال الکشی مُحَمَّدُ بْنُ مَسْعُودٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْوَشَّاءِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ عُقْبَةَ عَنْ

ص: 103


1- مجالس المفید: 89 و 90.
2- مجالس المفید: 144 و 145.
3- مجالس المفید: 209.
4- فی نسخة: لا تزول قدما عبد.
5- مجالس المفید: 209 و 210.

زکات، روزه ماه رمضان و حج خانه خدا. گفت: یا محمّد! آیا برای این راهنمایی از من پاداشی هم می­گیری؟ فرمود: نه، جز دوستی با خویشاوندان. عرض کرد: خویشاوندان خودم یا خویشاوندان شما؟ فرمود: خویشاوندان من. گفت: دست خود را بده تا با تو بیعت کنم. خیر و خوبی نیست در کسی که تو را دوست داشته باشد، ولی خویشاوندانت را دوست نداشته باشد.(1)

روایت68.

مجالس مفید: عبدالرزاق بن همام بن نافع از پدر خود نقل کرد که «مینا»، غلام عبدالرحمن بن عوف به من گفت: عبدالرحمن به من گفت: نمی­خواهی حدیثی را که از پیامبر اکرم شنیده ام برایت نقل کنم؟ گفتم چرا. گفت: شنیدم که می­فرمود: من درخت هستم و فاطمه علیها السّلام شاخه آن است و علی شکوفه آن و حسن و حسین میوه آن درخت و دوستان آنها از امتم، برگ آن درخت هستند.(2)

روایت69.

مجالس مفید: ثمالی از حضرت باقر علیه السّلام نقل کرد که فرمود: اسلام بر پنج پایه نهاده شده: نماز خواندن، زکات، روزه ماه رمضان، حج خانه خدا و ولایت ما اهل بیت.(3)

روایت70.

مجالس مفید: با همین اسناد گفت: پیامبر اکرم فرمود: در روز قیامت، بنده در پیشگاه پروردگار قدم برنمی­دارد، مگر این که از او راجع به چهار چیز سؤال می­کنند: عمرت را در چه راه از بین برده ای؟ پیکرت را در چه راه فرسوده نموده ای؟ مالت را از کجا به دست آورده ای و کجا خرج کرده ای؟ و از محبت ما اهل بیت. مردی از حاضرین گفت: علامت دوستی شما چیست؟ فرمود: دوستی با این! و دست خود را بر سر علی بن ابی طالب علیه السّلام نهاد.(4)

روایت71.

رجال کشی: علی بن عقبه از

ص: 103


1- . مجالس مفید: 89 - 90
2- . مجالس مفید: 144 - 145
3- . مجالس مفید: 209
4- . مجالس مفید: 209 - 210

أَبِیهِ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِنَّ لَنَا خَادِمَةً لَا تَعْرِفُ مَا نَحْنُ عَلَیْهِ فَإِنْ أَذْنَبَتْ ذَنْباً وَ أَرَادَتْ أَنْ تَحْلِفَ بِیَمِینٍ قَالَتْ لَا وَ حَقِّ الَّذِی إِذَا ذَکَرْتُمُوهُ بَکَیْتُمْ قَالَ فَقَالَ رَحِمَکُمُ اللَّهُ مِنْ أَهْلِ بَیْتٍ (1).

«72»

کشف، کشف الغمة عَنْ مُسْنَدِ أَحْمَدَ بْنِ حَنْبَلٍ عَنِ ابْنِ مَسْعُودٍ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قَالَ: حُبُّ آلِ مُحَمَّدٍ یَوْماً خَیْرٌ مِنْ عِبَادَةِ سَنَةٍ وَ مَنْ مَاتَ عَلَیْهِ دَخَلَ الْجَنَّةَ.

«73»

وَ مِنْهُ، عَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ عَنِ النَّبِیِّ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ قَالَ: خَیْرُکُمْ خَیْرُکُمْ لِأَهْلِی (2).

«74»

فض، کتاب الروضة یل، الفضائل لابن شاذان بِالْإِسْنَادِ یَرْفَعُهُ إِلَی جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْأَنْصَارِیِّ أَنَّهُ قَالَ: کَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله جَالِساً فِی الْمَسْجِدِ إِذَا أَقْبَلَ عَلِیٌّ علیه السلام وَ الْحَسَنُ عَنْ یَمِینِهِ وَ الْحُسَیْنُ عَنْ شِمَالِهِ فَقَامَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله وَ قَبَّلَ عَلِیّاً وَ أَلْزَمَهُ إِلَی صَدْرِهِ وَ قَبَّلَ الْحَسَنَ وَ أَجْلَسَهُ إِلَی فَخِذِهِ (3) الْأَیْمَنِ وَ قَبَّلَ الْحُسَیْنَ وَ أَجْلَسَهُ إِلَی (4) فَخِذِهِ الْأَیْسَرِ ثُمَّ جَعَلَ یُقَبِّلُهُمَا وَ یَرْشِفُ (5) شَفَتَیْهِمَا وَ یَقُولُ بِأَبِی أَبُوکُمَا وَ بِأَبِی أُمُّکُمَا ثُمَّ قَالَ أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّ اللَّهَ سُبْحَانَهُ وَ تَعَالَی بَاهَی بِهِمَا وَ بِأَبِیهِمَا وَ بِأُمِّهِمَا وَ بِالْأَبْرَارِ مِنْ وُلْدِهِمَا الْمَلَائِکَةَ جَمِیعاً ثُمَّ قَالَ اللَّهُمَّ إِنِّی أُحِبُّهُمْ وَ أُحِبُّ مَنْ یُحِبُّهُمْ اللَّهُمَّ مَنْ أَطَاعَنِی فِیهِمْ وَ حَفِظَ وَصِیَّتِی فَارْحَمْهُ بِرَحْمَتِکَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ فَإِنَّهُمْ أَهْلِی وَ الْقَوَّامُونَ بِدِینِی وَ الْمُحْیُونَ لِسُنَّتِی وَ التَّالُونَ لِکِتَابِ رَبِّی فَطَاعَتُهُمْ طَاعَتِی وَ مَعْصِیَتُهُمْ مَعْصِیَتِی.

بیان

رشفه کضربه و نصره و سمعه رشفا مصه ذکره الفیروزآبادی.

«75»

کشف، کشف الغمة عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الصَّامِتِ ابْنِ أَخِی أَبِی ذَرٍّ حَدَّثَنِی أَبُو ذَرٍّ وَ کَانَ

ص: 104


1- رجال الکشّیّ: 220.
2- کشف الغمّة: 39.
3- فی نسخة: علی فخذه.
4- فی نسخة: علی فخذه.
5- رشف و رشف الماء و نحوه: مصه بشفتیه.

پدر خود نقل کرد که به حضرت صادق علیه السّلام گفتم: من یک کنیز و کارگر زنی دارم که از اعتقاد ما اطلاع ندارد و وقتی کار بدی می­کند و می خواهد قسم بخورد، می­گوید: «نه به حق آن کسی که وقتی نامش را می برید، گریه می­کنید!» امام علیه السّلام فرمود: خداوند شما را رحمت کند به پاداش محبتی که به اهل بیت دارید.(1)

روایت72.

کشف الغمة: ابن مسعود از پیامبر اکرم نقل کرد که فرمود: یک روز دوستی با آل محمّد بهتر است از عبادت یک سال. هر که بر محبت اهل بیت بمیرد، داخل بهشت می شود.

روایت73.

کشف الغمة: از ابو هریره، از پیامبر اکرم نقل کرد که فرمود: بهترین شما کسی است که بهتر باشد برای خانواده من.(2)

روایت74.

کتاب الروضه، فضائل: جابر بن عبداللَّه انصاری گفت: پیامبر اکرم در مسجد نشسته بود که علی در حالی که حسن طرف راست و حسین طرف چپش بود، وارد شد. پیامبر از جای حرکت کرد و علی را بوسید و او را به سینه چسباند و حسن را بوسید و روی پای راستش نشاند و حسین را بوسید و او را روی پای چپش نشاند. سپس پیوسته آن دو را می بوسید و لبان آنها را می مکید و می­فرمود: پدرم فدای پدرتان و مادرم فدای مادرتان! سپس فرمود: مردم! خداوند تبارک و تعالی مباهات کرد به این دو و به پدر و مادرشان و به نیکوکاران از فرزندان این دو بر تمام ملائکه. بعد فرمود: خدایا! گواه باش که من این ها را دوست می دارم و هر کس که این ها را دوست داشته باشد. خدایا! هر کس مرا در مورد این ها اطاعت کند و وصیت مرا حفظ نماید، او را رحمت فرما، به رحمت خود یا ارحم الراحمین. این ها خانواده من و بپاداران دین من و زنده کنندگان سنّتم و خواننده کتاب پروردگارم هستند. اطاعت از آنها اطاعت من و مخالفت با آنها، مخالفت با من است.

توضیح

«رشفه کضربه و نصره و سمعه رشفا» یعنی مکید آن را. فیروز آبادی این را گفته است.

روایت75.

کشف الغمة: از عبدالله بن صامت برادرزاده ابوذر نقل می کند

ص: 104


1- . رجال کشی: 220
2- . کشف الغمة: 39

صَغْوُهُ وَ انْقِطَاعُهُ إِلَی عَلِیٍّ وَ أَهْلِ هَذَا الْبَیْتِ قَالَ: قُلْتُ یَا نَبِیَّ اللَّهِ إِنِّی أُحِبُّ أَقْوَاماً مَا أَبْلَغُ أَعْمَالَهُمْ قَالَ فَقَالَ یَا أَبَا ذَرٍّ الْمَرْءُ مَعَ مَنْ أَحَبَّ وَ لَهُ مَا اکْتَسَبَ قُلْتُ فَإِنِّی أُحِبُّ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ أَهْلَ بَیْتِ نَبِیِّهِ قَالَ فَإِنَّکَ مَعَ مَنْ أَحْبَبْتَ وَ کَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فِی مَلَإٍ مِنْ أَصْحَابِهِ فَقَالَ رِجَالٌ مِنْهُمْ فَإِنَّا نُحِبُّ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ لَمْ یَذْکُرُوا أَهْلَ بَیْتِهِ فَغَضِبَ وَ قَالَ أَیُّهَا النَّاسُ أَحِبُّوا اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ لِمَا یَغْذُوکُمْ بِهِ مِنْ نِعَمِهِ وَ أَحِبُّونِی بِحُبِّ رَبِّی وَ أَحِبُّوا أَهْلَ بَیْتِی بِحُبِّی فَوَ الَّذِی نَفْسِی بِیَدِهِ لَوْ أَنَّ رَجُلًا صَفَنَ بَیْنَ الرُّکْنِ وَ الْمَقَامِ صَائِماً وَ رَاکِعاً وَ سَاجِداً ثُمَّ لَقِیَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ غَیْرَ مُحِبٍّ لِأَهْلِ بَیْتِی لَمْ یَنْفَعْهُ ذَلِکَ قَالُوا وَ مَنْ أَهْلُ بَیْتُکِ (1) یَا رَسُولَ اللَّهِ أَوْ أَیُّ أَهْلِ بَیْتِکَ هَؤُلَاءِ قَالَ صلی الله علیه و آله مَنْ أَجَابَ مِنْهُمْ دَعْوَتِی وَ اسْتَقْبَلَ قِبْلَتِی وَ مَنْ خَلَقَهُ اللَّهُ مِنِّی وَ مِنْ لَحْمِی وَ دَمِی فَقَالُوا نَحْنُ نُحِبُّ اللَّهَ (2) وَ رَسُولَهُ وَ أَهْلَ بَیْتِ رَسُولِهِ فَقَالَ بَخٍ بَخٍ فَأَنْتُمْ إِذاً مِنْهُمْ (3) أَنْتُمْ إِذاً مِنْهُمْ وَ الْمَرْءُ مَعَ مَنْ أَحَبَّ وَ لَهُ مَا اکْتَسَبَ (4).

ما، الأمالی للشیخ الطوسی جماعة عن أبی المفضل عن عمر بن إسحاق بن أبی حماد عن محمد بن المغیرة الحرانی عن أبی قتادة عبد الله بن واقد عن شداد بن سعید عن عیینة (5) بن عبد الرحمن عن واقع (6) بن سحبان عن عبد الله بن الصامت مثله (7)

بیان

قال الفیروزآبادی یقال صغوه و صغوه معک أی میله و قال صفن

ص: 105


1- التردید من الراوی.
2- فی نسخة: قال: فقال القوم: فانا نحب اللّه یوجد ذلک فی المصدر المطبوع.
3- فی نسخة: أنتم إذا منهم و معهم یوجد ذلک فی المصدر المطبوع.
4- کشف الغمّة: 124.
5- فی نسخة من الکتاب و المصدر: عنبسة.
6- فی المصدر: رافع بن سحبان.
7- أمالی الشیخ: 45.

که ابوذر که پیوسته به علی و اهل بیت عشق می­ورزید و ملازم او بود، گفت: به پیامبر اکرم عرض کردم: گروهی را دوست دارم که به پای عمل آنها نمی­رسم. فرمود: ای ابوذر! شخص با کسی است که او را دوست می­دارد و هر چه کسب کند، نصیب او می گردد .

گفتم: من خدا و پیامبر و اهل بیت پیامبرش را دوست می­دارم. فرمود: تو با آن کسانی که دوست می­داری هستی. گروهی از مردان گفتند: ما خدا و پیامبرش را دوست داریم، و اهل بیتش را ذکر نکردند. پیامبر خشمگین شد و فرمود: ای مردم! دوست بدارید خدا را، چون شما را از نعمت های خود تغذیه می­کند و مرا دوست بدارید برای دوستی خدا و دوست بدارید خانواده مرا به واسطه محبت من. سوگند به حق خدایی که جانم در دست اوست، اگر کسی بین رکن و مقام در حال روزه و رکوع و سجود پیوسته باشد، سپس بدون محبت اهل بیتم خدا را ملاقات کند، این اعمال او را سودی نمی بخشد. عرض کردند: اهل بیت شما کیانند؟ یا پرسیدند: کدام یک از اهل بیتت چنین امتیازی را دارند؟ فرمود: هر کس دعوت مرا اجابت نماید و قبله مرا بپذیرد و کسی که خداوند او را از من و از گوشت و خونم آفریده است. گفتند: ما دوست می­داریم خدا و پیامبرش و اهل بیت پیامبرش را. فرمود: بسیار خوب، به به! شما همآنها هستید و از ایشان به شمار می­روید. انسان با کسی محشور می شود که او را دوست می­دارد و از هر چه که انجام می­دهد، بهره مند می شود.(1)

امالی طوسی: از عبدالله بن صامت همین روایت را نقل کرده است.(2)

توضیح

فیروز آبادی گفته است: «صَغوه» و «صِغوه معک» یعنی تمایل او. و «صفن

ص: 105


1- . کشف الغمة: 124
2- . امالی طوسی: 45

الرجل أی صف قدمیه.

«75»

بشا، بشارة المصطفی الْحُسَیْنُ بْنُ أَحْمَدَ الصَّفَّارُ عَنِ ابْنِ عُقْدَةَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الرَّحِیمِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ حَفْصٍ الْهَرَوِیِّ عَنْ یَحْیَی بْنِ زَکَرِیَّا بْنِ أَبِی زَائِدَةَ الْأَفْرَاقِیِّ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ أَبِی سُلَیْمٍ عَنْ عَطَاءِ بْنِ یَشْکُرَ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ: خَرَجَ عَلَیْنَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ مَعَهُ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ هَذَا عَلَی عَاتِقٍ وَ هَذَا عَلَی عَاتِقٍ وَ هُوَ یَلْثِمُ هَذَا مَرَّةً وَ هَذَا مَرَّةً فَقَالَ لَهُ جَبْرَئِیلُ إِنَّکَ تُحِبُّهُمَا قَالَ إِنِّی أُحِبُّهُمَا وَ أُحِبُّ مَنْ یُحِبُّهُمَا (1) فَإِنَّ مَنْ أَحَبَّهُمَا فَقَدْ أَحَبَّنِی وَ مَنْ أَبْغَضَهُمَا فَقَدْ أَبْغَضَنِی (2).

«76»

بشا، بشارة المصطفی أَبُو جَعْفَرٍ مُحَمَّدُ بْنُ أَبِی الْحَسَنِ بْنِ عَبْدِ الصَّمَدِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْقَاسِمِ الْفَارِسِیِّ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ مَنْصُورٍ الْبَغْدَادِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ حَبِیبٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ عِیسَی التَّنُوخِیِّ عَنْ یَحْیَی بْنِ یَعْلَی عَنْ عَمَّارِ بْنِ رُزَیْقٍ عَنْ أَبِی إِسْحَاقَ عَنْ زَیْدِ بْنِ مُطَرِّفٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَنْ أَرَادَ أَنْ یَحْیَا حَیَاتِی وَ یَمُوتَ مَوْتِی وَ یَدْخُلَ الْجَنَّةَ الَّتِی وَعَدَنِی رَبِّی فَلْیَتَوَلَّ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ وَ ذُرِّیَّتَهُ فَإِنَّهُمْ لَنْ یُخْرِجُوکُمْ (3) مِنْ بَابِ هُدًی وَ لَمْ یُدْخِلُوکُمْ فِی بَابِ ضَلَالَةٍ.

«77»

بشا، بشارة المصطفی أَبُو عَلِیِّ ابْنُ شَیْخِ الطَّائِفَةِ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الْمُفِیدِ عَنِ الْجِعَابِیِّ عَنِ ابْنِ عُقْدَةَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْقَاسِمِ الْحَارِثِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ صَبِیحٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ الْهَمْدَانِیِّ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ مُصْعَبٍ قَالَ سَمِعْتُ جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ علیهما السلام یَقُولُ مَنْ أَحَبَّنَا وَ أَحَبَّ مُحِبَّنَا لَا لِغَرَضِ دُنْیَا یُصِیبُهَا مِنْهُ وَ عَادَی عَدُوَّنَا لَا لِإِحْنَةٍ (4) کَانَتْ بَیْنَهُ وَ بَیْنَهُ ثُمَّ جَاءَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَ عَلَیْهِ مِنَ الذُّنُوبِ مِثْلُ رَمْلِ عَالِجٍ وَ زَبَدِ الْبَحْرِ غَفَرَ اللَّهُ تَعَالَی لَهُ (5).

ص: 106


1- فی نسخة: قال.
2- بشارة المصطفی: 63.
3- فی المصدر: لم یخرجوکم.
4- الاحنة: الحقد.
5- بشارة المصطفی: 108.

الرجل» یعنی روی دو پایش بایستد.

روایت75.

بشارة المصطفی: ابن عباس گفت: پیامبر اکرم با حسن و حسین از خانه خارج شد، در حالی که یکی را روی شانه و دیگری را روی شانه دیگر گذاشته بود و یک مرتبه او را می­بوسید و یک مرتبه این را. جبرئیل به او گفت: آیا این دو را دوست داری؟ فرمود: دوست دارم این دو را و کسی که آنها را دوست داشته باشد. هر که آنها را دوست داشته باشد، مرا دوست داشته و هر که با آنها دشمن باشد، با من دشمن است.(1)

روایت76.

بشارة المصطفی: زید بن مطرف گفت: پیامبر اکرم فرمود: کسی که می خواهد به زندگی من زنده باشد و به نوع مردن من بمیرد و داخل بهشتی که خدایم وعده داده، شود، باید علی بن ابی طالب و ذریه اش را دوست بدارد. همانا ایشان شما را از شاهراه هدایت خارج نمی­کنند و به وادی گمراهی نمی­کشانند.

روایت77.

بشارة المصطفی: حسین بن مصعب گفت: از حضرت صادق علیه السّلام شنیدم که می­فرمود: هر که ما را دوست بدارد و محب ما را هم دوست بدارد، نه برای هدف مادی که به او برسد و دشمن باشد با دشمن ما نه برای کینه ای که با او دارد، روز قیامت که وارد محشر شود، اگرچه به اندازه ریگ­های انبوه و کف دریا گناه داشته باشد، خدا او را می آمرزد.(2)

ص: 106


1- . بشارة المصطفی: 63
2- . بشارة المصطفی: 108
«78»

بشا، بشارة المصطفی مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ عَبْدِ الصَّمَدِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ عَنْ أَبِی سَهْلٍ مُحَمَّدِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ مَنْصُورٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ دِینَارٍ عَنْ حُمَیْدِ بْنِ هِلَالٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ عَبْدِ الرَّزَّاقِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ عَوْفٍ أَنَّهُ قَالَ: أَ لَا أُحَدِّثُکَ حَدِیثاً قَبْلَ أَنْ تُشَابَ (1) الْأَحَادِیثُ بِأَبَاطِیلَ إِنَّهُ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَنَا شَجَرَةٌ وَ فَاطِمَةُ وَ عَلِیٌّ فَرْعُهَا وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ ثَمَرُهَا وَ مُحِبُّهُمْ مِنْ أُمَّتِی وَرَقُهَا وَ حَیْثُ نَبَتَ أَصْلُ الشَّجَرِ نَبَتَ فَرْعُهَا فِی جَنَّةِ عَدْنٍ وَ الَّذِی بَعَثَنِی بِالْحَقِّ (2).

بیان

لعل المراد بنبات الشجرة فی جنة عدن أخذ طینتهم منها أو هو کنایة عن وصولهم إلیها أو عن حسن الشجرة المشبه بها و رفعتها و طراوتها و یحتمل أن یکون فیها شجرة فیها من الأغصان و الأوراق بعددهم کما هو الظاهر من بعض الأخبار.

«79»

بشا، بشارة المصطفی مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ سُفْیَانَ عَنْ حُمَیْدِ بْنِ قُتَیْبَةَ عَنْ خَالِدِ بْنِ مَخْلَدٍ عَنْ عُمَیْرِ بْنِ عَرْفَجَةَ عَنِ النُّعْمَانِ الْأَزْدِیِّ عَنْ سَلْمَانَ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ لَا یُؤْمِنُ رَجُلٌ حَتَّی یُحِبَّ أَهْلَ بَیْتِی وَ حَتَّی یَدَعَ الْمِرَاءَ وَ هُوَ مُحِقٌّ فَقَالَ عُمَرُ بْنُ الْخَطَّابِ مَا عَلَامَةُ حُبِّ أَهْلِ بَیْتِکَ قَالَ هَذَا وَ ضَرَبَ بِیَدِهِ عَلَی عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیهما السلام (3).

«80»

کِتَابُ صَفْوَةِ الْأَخْبَارِ، عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ مُحَمَّدٍ النَّوْفَلِیِّ عَنْ أَبِیهِ وَ کَانَ خَادِماً لِأَبِی الْحَسَنِ الرِّضَا علیه السلام أَنَّهُ قَالَ حَدَّثَنِی الْعَبْدُ الصَّالِحُ الْکَاظِمُ مُوسَی بْنُ جَعْفَرٍ عَنْ آبَائِهِ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِمْ أَجْمَعِینَ قَالَ حَدَّثَنِی أَخِی وَ حَبِیبِی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ: مَنْ سَرَّهُ أَنْ یَلْقَی اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ وَ هُوَ مُقْبِلٌ عَلَیْهِ غَیْرُ مُعْرِضٍ عَنْهُ فَلْیَتَوَالَکَ یَا عَلِیُّ وَ مَنْ سَرَّهُ أَنْ یَلْقَی اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ وَ هُوَ رَاضٍ عَنْهُ فَلْیَتَوَالَ ابْنَکَ

ص: 107


1- أی قبل أن تخلط.
2- بشارة المصطفی: 183 و 184.
3- بشارة المصطفی: 188.

روایت78.

بشارة المصطفی: عبدالرحمن بن عوف گفت: مایلی حدیثی را برایت نقل کنم، قبل از این که با گفتارهای باطل، احادیث در هم مخلوط شود؟ آن حدیث این است که پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله فرمود: من درخت هستم و فاطمه و علی شاخه آن و حسن و حسین میوه درخت و دوستان آنها از امتم برگ درخت. قسم به کسی که مرا به پیامبری بر انگیخت، هر جا ریشه درخت بروید، شاخه اش نیز می روید در بهشت عدن.(1)

توضیح

شاید منظور از روییدن درخت در بهشت عدن، گرفتن طینت و سرشت آنها از آنجا بوده، یا کنایه از رسیدن ایشان به جنت عدن باشد، یا کنایه از زیبایی درختی که به آن تشبیه شده و بلندی مرتبه و طراوت آن باشد. و شاید در بهشت درختی باشد که در آن درخت شاخه ها و برگ هایی به عدد آنهاست، همان طور که این ظاهر برخی اخبار است.

روایت79.

بشارة المصطفی: سلمان گفت: پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله فرمود: ایمان ندارد کسی که اهل بیت مرا دوست نداشته باشد و تا وقتی که بحث و جدال را رها کند، گرچه حق با او باشد. عمر بن خطاب گفت: علامت دوستدار اهل بیت شما چیست؟ فرمود: این! و با دست خود بر علی بن ابی طالب زد.(2)

روایت80.

کتاب صفوة الاخبار: از ابراهیم بن محمّد نوفلی، از پدرش که خادم حضرت رضا علیه السّلام بود نقل می­کند که حضرت موسی بن جعفر، از آباء گرام خود، از امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب صلوات اللَّه علیهم نقل کرد که فرمود: برادر و دوستم پیامبر اکرم فرمود: هر کس مایل است خدا را در حالی ملاقات نماید که به او توجه داشته باشد و از او روی نگرداند، باید تو را دوست داشته باشد یا علی! و هر که دوست دارد خدا را در حالی ملاقات کند که از او راضی باشد، باید دوست بدارد فرزندت ص: 107


1- . بشارة المصطفی: 183 - 184
2- . بشارة المصطفی: 188

الْحَسَنَ علیه السلام وَ مَنْ أَحَبَّ أَنْ یَلْقَی اللَّهَ وَ لَا خَوْفَ عَلَیْهِ فَلْیَتَوَالَ ابْنَکَ الْحُسَیْنَ علیه السلام وَ مَنْ أَحَبَّ أَنْ یَلْقَی اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ وَ قَدْ مَحَا اللَّهُ ذُنُوبَهُ عَنْهُ فَلْیُوَالِ عَلِیَّ بْنَ الْحُسَیْنِ علیهما السلام فَإِنَّهُ مِمَّنْ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ سِیماهُمْ فِی وُجُوهِهِمْ مِنْ أَثَرِ السُّجُودِ وَ مَنْ أَحَبَّ أَنْ یَلْقَی اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ وَ هُوَ قَرِیرُ الْعَیْنِ فَلْیَتَوَالَ مُحَمَّدَ بْنَ عَلِیٍّ الْبَاقِرَ علیهما السلام وَ مَنْ أَحَبَّ أَنْ یَلْقَی اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ وَ یُعْطِیَهُ کِتَابَهُ بِیَمِینِهِ فَلْیَتَوَالَ جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ الصَّادِقَ علیهما السلام وَ مَنْ أَحَبَّ أَنْ یَلْقَی اللَّهَ طَاهِراً مُطَهَّراً فَلْیَتَوَالَ مُوسَی بْنَ جَعْفَرٍ الْکَاظِمَ علیهما السلام وَ مَنْ أَحَبَّ أَنْ یَلْقَی اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ وَ هُوَ ضَاحِکٌ فَلْیَتَوَالَ عَلِیَّ بْنَ مُوسَی الرِّضَا علیهما السلام وَ مَنْ أَحَبَّ أَنْ یَلْقَی اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ وَ قَدْ رُفِعَتْ دَرَجَاتُهُ وَ بُدِّلَتْ سَیِّئَاتُهُ حَسَنَاتٍ فَلْیَتَوَالَ مُحَمَّدَ بْنَ عَلِیٍّ الْجَوَادَ وَ مَنْ أَحَبَّ أَنْ یَلْقَی اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ وَ یُحَاسِبَهُ حِساباً یَسِیراً وَ یُدْخِلَهُ جَنَّاتِ عَدْنٍ عَرْضُهَا السَّماواتُ وَ الْأَرْضُ أُعِدَّتْ لِلْمُتَّقِینَ فَلْیَتَوَالَ عَلِیَّ بْنَ مُحَمَّدٍ الْهَادِیَ علیهما السلام وَ مَنْ أَحَبَّ أَنْ یَلْقَی اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ وَ هُوَ مِنَ الْفَائِزِینَ فَلْیَتَوَالَ الْحَسَنَ بْنَ عَلِیٍّ الْعَسْکَرِیَّ علیهما السلام وَ مَنْ أَحَبَّ أَنْ یَلْقَی اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ وَ قَدْ کَمُلَ إِیمَانُهُ وَ حَسُنَ إِسْلَامُهُ فَلْیَتَوَالَ الْحُجَّةَ بْنَ الْحَسَنِ الْمُنْتَظَرِ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ هَؤُلَاءِ أَئِمَّةُ الْهُدَی وَ أَعْلَامُ التُّقَی مَنْ أَحَبَّهُمْ وَ تَوَالاهُمْ کُنْتُ ضَامِناً لَهُ عَلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ الْجَنَّةَ (1).

«81»

فر، تفسیر فرات بن إبراهیم جَعْفَرُ بْنُ أَحْمَدَ مُعَنْعَناً عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: خَرَجْتُ أَنَا وَ أَبِی ذَاتَ یَوْمٍ فَإِذَا هُوَ بِأُنَاسٍ مِنْ أَصْحَابِنَا بَیْنَ الْمِنْبَرِ وَ الْقَبْرِ فَسَلَّمَ عَلَیْهِمْ ثُمَّ قَالَ أَمَا وَ اللَّهِ إِنِّی لَأُحِبُّ رِیحَکُمْ وَ أَرْوَاحَکُمْ فَأَعِینُونِی عَلَی ذَلِکَ بِوَرَعٍ وَ اجْتِهَادٍ مَنِ ائْتَمَّ بِعَبْدٍ فَلْیَعْمَلْ بِعَمَلِهِ وَ أَنْتُمْ شِیعَةُ آلِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله وَ أَنْتُمْ شُرَطُ اللَّهِ وَ أَنْتُمْ أَنْصَارُ اللَّهِ وَ أَنْتُمُ السَّابِقُونَ الْأَوَّلُونَ وَ السَّابِقُونَ الْآخِرُونَ فِی الدُّنْیَا وَ السَّابِقُونَ فِی الْآخِرَةِ إِلَی الْجَنَّةِ قَدْ ضَمِنَّا لَکُمُ الْجَنَّةَ بِضَمَانِ اللَّهِ وَ ضَمَانِ رَسُولِ اللَّهِ وَ أَهْلِ (2) بَیْتِهِ أَنْتُمُ الطَّیِّبُونَ وَ نِسَاؤُکُمُ الطَّیِّبَاتُ کُلُّ مُؤْمِنَةٍ (3)

ص: 108


1- صفوة الاخبار: مخطوط لم تصل الینا نسخته.
2- المصدر خال عن قوله: و أهل بیته.
3- فی المصدر: کل مؤمنة حوراء.

حسن را. و هر که می­خواهد خدا را در حالی ملاقات نماید که ترسی نداشته باشد، باید دوست داشته باشد فرزندت حسین را. و هر که بخواهد خدا را در حالی ملاقات نماید که خدا گناهانش را از بین برده باشد، باید علی بن حسین را دوست بدارد، زیرا او از کسانی است که خداوند درباره آنها فرموده است: «سِیماهُمْ فِی وُجُوهِهِمْ مِنْ أَثَرِ السُّجُودِ»(1)

{علامت [مشخصه] آنان بر اثر سجود در چهره هایشان است.} و هر که دوست دارد خدا را با چشم روشن ملاقات کند، باید دوست داشته باشد محمّد بن علی حضرت باقر را. و هر که مایل است خدا را در حالی ملاقات نماید که نامه عملش را به دست راستش بدهند، دوست بدارد جعفر بن محمّد علیه السّلام را. و هر که دوست دارد خدا را ملاقات پاک و پاکیزه کند، باید دوست بدارد موسی بن جعفر علیهما السّلام را. و هر که مایل است خدا را شاد و خندان ملاقات کند، دوست بدارد علی بن موسی الرضا علیهما السّلام را. و هر که دوست دارد خدا را با درجات بلند و در حالی ملاقات کند که گناهانش تبدیل به حسنه شده باشد، باید دوست بدارد محمّد بن علی حضرت جواد را. و هر که مایل است خدا را ملاقات نماید و از او به سادگی حساب بکشند و داخل بهشت عدنی شود که عرض آن به اندازه آسمان ها و زمین است که آماده پذیرایی برای پرهیزگاران است، باید دوست بدارد علی بن محمّد حضرت هادی علیهما السّلام را. و هر که می­خواهد خدا را در حالی ملاقات کند که از رستگاران باشد، باید دوست بدارد حسن بن علی حضرت عسکری را. و هر که مایل است خدا را ملاقات کند با ایمان کامل و اسلام نیکو، باید دوست بدارد حجة بن الحسن امام منتظر صلوات اللَّه علیه را. اینهایند پیشوایان هدایت و راهنمای تقوا. هر که آنها را دوست بدارد، من از جانب خدا بهشت را برای او ضامن می­شوم.(2)

روایت81.

تفسیر فرات: جعفر بن احمد از حضرت صادق علیه السّلام نقل کرد که فرمود: من با پدرم روزی به جانب مسجد پیامبر صلّی اللَّه علیه و آله رفتیم و دیدیم که گروهی از اصحاب، بین منبر و قبر پیامبر صلّی اللَّه علیه و آله نشسته اند. پدرم بر آنها سلام کرد و سپس فرمود: توجه داشته باشید که به خدا قسم من دوست دارم بوی شما و ارواحتان را، مرا بر این محبت با پارسایی و کوشش کمک کنید. هر کسی پیرو شخصی باشد، باید پیرو عمل او باشد. شما شیعه آل محمّد و پاسدار خدا و یاران خدا و شما سبقت گیران از گذشتگان و سبقت گیران از آیندگان هستید در دنیا و سبقت گیران هستید در آخرت به سوی بهشت. ما بهشت را از جانب خدا و پیامبر و اهل بیت آن جناب برای شما تضمین کرده ایم. شما طیبین هستید و زنان شما طیبانند. هر زن و

ص: 108


1- . فتح / 29
2- . صفوة الاخبار خطی است و نسخه آن به دست ما نرسید.

وَ کُلُّ مُؤْمِنٍ صِدِّیقٌ کَمْ مَرَّةً قَدْ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیهما السلام لِقَنْبَرٍ یَا قَنْبَرُ أَبْشِرْ وَ بَشِّرْ وَ اسْتَبْشِرْ وَ اللَّهِ لَقَدْ قُبِضَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ هُوَ سَاخِطٌ عَلَی جَمِیعِ أُمَّتِهِ إِلَّا الشِّیعَةَ وَ إِنَّ لِکُلِّ شَیْ ءٍ شرف (1) (شَرَفاً) وَ إِنَّ شَرَفَ الدِّینِ الشِّیعَةُ أَلَا وَ إِنَّ لِکُلِّ شَیْ ءٍ عُرْوَةً وَ إِنَّ عُرْوَةَ الدِّینِ الشِّیعَةُ أَلَا وَ إِنَّ لِکُلِّ شَیْ ءٍ إمام (إِمَاماً) وَ إِمَامُ الْأَرْضِ أَرْضٌ یَسْکُنُ فِیهِ الشِّیعَةُ (2) أَلَا وَ إِنَّ لِکُلِّ شَیْ ءٍ سَیِّداً وَ سَیِّدُ الْمَجَالِسِ مَجَالِسُ الشِّیعَةِ أَلَا وَ إِنَّ لِکُلِّ شَیْ ءٍ شَهْوَةً وَ شَهْوَةُ الدُّنْیَا سُکْنَی شِیعَتِنَا فِیهَا وَ اللَّهِ لَوْ لَا مَا فِی الْأَرْضِ مِنْکُمْ مَا اسْتَکْمَلَ أَهْلُ خِلَافِکُمْ طَیِّبَاتِ مَالِهِمْ وَ مَا لَهُمْ فِی الْآخِرَةِ مِنْ نَصِیبٍ کُلُّ نَاصِبٍ وَ إِنْ تَعَبَّدَ مَنْسُوبٌ إِلَی هَذِهِ الْآیَةِ وُجُوهٌ یَوْمَئِذٍ خاشِعَةٌ عامِلَةٌ ناصِبَةٌ تَصْلی ناراً حامِیَةً تُسْقی مِنْ عَیْنٍ آنِیَةٍ (3) وَ مَنْ دَعَا مِنْ مُخَالِفٍ لَکُمْ فَإِجَابَةُ دُعَائِهِ لَکُمْ (4) وَ مَنْ طَلَبَ مِنْکُمْ إِلَی اللَّهِ حَاجَةً فَلَهُ مِائَةٌ (5) وَ مَنْ سَأَلَ مَسْأَلَةً فَلَهُ مِائَةٌ (6) وَ مَنْ دَعَا بِدَعْوَةٍ فَلَهُ مِائَةٌ (7) وَ مَنْ عَمِلَ مِنْکُمْ حَسَنَةً فَلَا یُحْصَی تَضَاعُفُهَا وَ مَنْ أَسَاءَ مِنْکُمْ سَیِّئَةً فَمُحَمَّدٌ صلی الله علیه و آله حَجِیجُهُ یَعْنِی یُحَاجُّ عَنْهُ مِنْ تَبِعَتِهَا (8) وَ اللَّهِ إِنَّ صَائِمَکُمْ لَیَرْعَی فِی رِیَاضِ الْجَنَّةِ تَدْعُو لَهُ الْمَلَائِکَةُ بِالْعَوْنِ حَتَّی یُفْطِرَ (9) وَ إِنَّ حَاجَّکُمْ وَ مُعْتَمِرَکُمْ لَخَاصُّ اللَّهِ وَ إِنَّکُمْ جَمِیعاً لَأَهْلُ دَعْوَةِ اللَّهِ وَ أَهْلُ

ص: 109


1- فی المصدر: ألا و ان لکل شی ء شرفا.
2- فی المصدر: یسکنها الشیعة.
3- الغاشیة: 2- 5.
4- فی المصدر: فاجبت دعاءه لکم.
5- فی المصدر: فلزمته.
6- فی المصدر: فلزمته.
7- فی المصدر: فلزمته.
8- فی المصدر: (یعنی یحاج عنه قال أبو جعفر: حجیجة من تبعتها) أقول: قوله:یعنی یحاج عنه لعله من مصنف التفسیر أو أحد الروات.
9- فی المصدر: تدعو لهم الملائکة بالعون حتّی یفطروا.

مرد مؤمنی صدیق است. چند مرتبه امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب علیه السّلام به قنبر فرمود: قنبر! مژده باد تو را و مژده بده به دیگران و خوشحال باش! به خدا قسم پیامبر اکرم از دنیا رفت در حالی که بر تمام امتش خشم داشت به جز شیعه. برای هر چیزی شرفی است و شرف دین اسلام شیعه است. باید بدانی که هر چیزی را دستاویزی است و دستاویز دین اسلام شیعه است. هر چیزی را امامی است و امام زمین، زمینی است که شیعه در آن ساکن است. هر چیزی سروری دارد و سرور مجالس، مجالس شیعه است. برای هر چیز لذتی است و لذت دنیا، سکونت شیعیان ما در آن است. به خدا قسم اگر شما در زمین نباشید، مخالفان شما از خوبی­های زندگی خود بهره نمی برند و در آخرت نصیبی ندارند. هر دشمن ناصب اگرچه پارسا باشد، مشمول این آیه است: «وُجُوهٌ یَوْمَئِذٍ خاشِعَةٌ * عامِلَةٌ ناصِبَةٌ * تَصْلی ناراً حامِیَةً * تُسْقی مِنْ عَیْنٍ آنِیَةٍ»(1)

{در آن روز چهره هایی زبونند که تلاش کرده رنج [بیهوده] برده اند [ناچار] در آتشی سوزان درآیند از چشمه ای داغ نوشانیده شوند.} هر یک از مخالفین شما دعایی بکند، اجابت دعای او برای شما است و هر کدام از شما حاجتی از خدا بخواهد، صد برابر می شود و هر که درخواستی کند، صد برابر و هر که دعایی کند، به او صد برابر می­دهند. هر کدام از شما عمل نیکی انجام دهد ،چندان برابر شدن آن شمرده نمی­شود و هر کدام از شما خطایی کند، محمّد صلّی اللَّه علیه و آله از جانب او بازخواست خدا را جوابگو است.(2)

به خدا قسم روزه دار شما در باغ های بهشت می­خرامد و ملائکه برای او دعا می­کنند که خدا کمکش کند تا وقتی که افطار نماید. حاجی شما و عمره گزارتان از شخصیت های برجسته در نزد خدایند و همه شما از درخواست کنندگان پیشگاه خدایید

ص: 109


1- . غاشیه / 2 - 5
2- . عبارت «یعنی یحاج عنه» شاید از مصنف تفسیر یا یکی از راویان است.

إِجَابَتِهِ وَ أَهْلُ وَلَایَتِهِ لَا خَوْفٌ عَلَیْکُمْ وَ لَا حُزْنٌ کُلُّکُمْ فِی الْجَنَّةِ فَتَنَافَسُوا فِی فَضَائِلِ الدَّرَجَاتِ وَ اللَّهِ مَا مِنْ أَحَدٍ أَقْرَبَ مِنْ عَرْشِ اللَّهِ تَعَالَی یَوْمَ الْقِیَامَةِ مِنْ شِیعَتِنَا مَا أَحْسَنَ صُنْعَ اللَّهِ إِلَیْکُمْ وَ اللَّهِ لَوْ لَا أَنْ تُفْتَنُوا فَیَشْمَتَ بِکُمْ عَدُوُّکُمْ وَ یَعْلَمَ النَّاسُ ذَلِکَ لَسَلَّمَتْ عَلَیْکُمُ الْمَلَائِکَةُ قُبُلًا وَ قَدْ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام یَخْرُجُ أَهْلُ وَلَایَتِنَا مِنْ قُبُورِهِمْ- یَوْمَ الْقِیَامَةِ مُشْرِقَةً وُجُوهُهُمْ قَرَّتْ أَعْیُنُهُمْ قَدْ أُعْطُوا الْأَمَانَ یَخَافُ النَّاسُ وَ لَا یَخَافُونَ وَ یَحْزَنُ النَّاسُ وَ لَا یَحْزَنُونَ وَ اللَّهِ مَا مِنْ عَبْدٍ مِنْکُمْ یَقُومُ إِلَی صَلَاتِهِ إِلَّا وَ قَدِ اکْتَنَفَتْهُ الْمَلَائِکَةُ مِنْ خَلْفِهِ یُصَلُّونَ عَلَیْهِ وَ یَدْعُونَ لَهُ حَتَّی یَفْرُغَ مِنْ صَلَاتِهِ أَلَا وَ إِنَّ لِکُلِّ شَیْ ءٍ جوهر (جَوْهَراً) وَ جَوْهَرُ وُلْدِ آدَمَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ وَ سَلَامُهُ نَحْنُ (1) وَ شِیعَتُنَا.

قَالَ سَعْدَانُ بْنُ مُسْلِمٍ وَ زَادَ فِی الْحَدِیثِ عَیْثَمُ بْنُ أَسْلَمَ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ اللَّهِ لَوْلَاکُمْ (2) مَا زُخْرِفَتِ الْجَنَّةُ وَ اللَّهِ لَوْلَاکُمْ مَا خُلِقَتِ الْحُورُ (3) وَ اللَّهِ لَوْلَاکُمْ مَا نَزَلَتْ قَطْرَةٌ وَ اللَّهِ لَوْلَاکُمْ مَا نَبَتَتْ حَبَّةٌ وَ اللَّهِ لَوْلَاکُمْ مَا قَرَّتْ عَیْنٌ وَ اللَّهِ لَا لَلَّهُ أَشَدُّ حُبّاً لَکُمْ مِنِّی فَأَعِینُونَا عَلَی ذَلِکَ بِالْوَرَعِ وَ الِاجْتِهَادِ وَ الْعَمَلِ بِطَاعَتِهِ (4).

بیان

قال فی النهایة شرط السلطان نخبة أصحابه الذین یقدمهم علی غیرهم من جند و أنتم السَّابِقُونَ الْأَوَّلُونَ أی فی المیثاق و فی القاموس الجوهر کل حجر یستخرج منه شی ء ینتفع به و من الشی ء ما وضعت علیه جبلته و الجری المقدم.

«82»

کنز، کنز جامع الفوائد و تأویل الآیات الظاهرة رَوَی مُحَمَّدُ بْنُ مُؤْمِنٍ الشِّیرَازِیُّ فِی تَفْسِیرِهِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ

ص: 110


1- فی المصدر: محمّد و نحن.
2- فی المصدر: قال: قال: لولاکم.
3- فی المصدر: ما خلقت الحوراء.
4- تفسیر فرات: 208 و 209.

و جواب گیران از جانب او و اهل علاقه و ولایت با خدایید. هیچ ترس و اندوهی برای شما نیست، همه شما در بهشتید. سعی کنید در احراز درجات عالی. قسم به خدا که در روز قیامت، کسی از شیعیان ما نزدیک­تر به عرش خدا نیست. چقدر خدا به شما لطف خواهد کرد! به خدا قسم اگر نه این بود که فریفته می­شدید، آن گاه دشمنان بر شما خرده می­گرفتند و مردم این جریان را متوجه می­شدند، ملائکه رو در روی شما به شما سلام می­کردند. امیرالمؤمنین علیه السّلام فرموده است که دوستان ما روز قیامت، از قبرهایشان خارج می­شوند، با صورت های درخشان و خوشحال. به آنها امان داده شده، مردم ترسان و محزونند، ولی ایشان نمی ترسند و حزنی ندارند. به خدا قسم هر کدام از شما که برای نماز می ایستد، ملائکه اطراف او را از پشت سر می­گیرند بر او درود می­فرستند و برایش دعا می­کنند تا از نماز فارغ شود. بدانید که هر چیزی جوهر و حقیقتی دارد و گوهر گرانبهای فرزندان آدم، ما و شیعیانمان هستیم. سعدان بن مسلم گفت: در حدیث عیثم بن اسلم از معاویة بن عمار، از حضرت صادق علیه السّلام این قسمت را اضافه نقل کرده است: به خدا قسم اگر شما نبودید، بهشت زینت نمی­شد؛ به خدا قسم اگر شما نبودید، حوریه خلق نمی­شد؛ به خدا سوگند اگر شما نبودید، قطره ای نازل نمی­گشت؛ به خدا قسم اگر شما نبودید، دانه ای نمی­رویید؛ به خدا سوگند اگر شما نبودید، هیچ خوشحالی وجود نداشت؛ به خدا قسم خداوند شما را بیشتر دوست می­دارد از دوست داشتن من شما را. اینک با ورع و کوشش و عمل به اطاعت خدا، ما را بر این موقعیت کمک کنید.(1)

توضیح

در نهایه گفته است: «شرط السلطان» یعنی یاران نخبه او که بر دیگر سپاهیان خود مقدمشان می­دارد. «و انتم السابقون الاولون» یعنی در پیمان و در قاموس گفته است: «الجوهر» یعنی هر سنگی که از آن چیزی که از آن نفع برده می شود، خارج شود «و من الشیء» یعنی آنچه که طبع او بر آن قرار گرفته است.

روایت82.

کنز جامع الفوائد: ابن عباس گفت:

ص: 110


1- . تفسیر فرات: 208 - 209

قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَةِ أَمَرَ اللَّهُ مَالِکاً أَنْ یُسَعِّرَ النِّیرَانَ السَّبْعَ وَ أَمَرَ رِضْوَانَ أَنْ یُزَخْرِفَ الْجِنَانَ الثَّمَانَ وَ یَقُولُ یَا مِیکَائِیلُ مُدَّ (1) الصِّرَاطَ عَلَی مَتْنِ جَهَنَّمَ وَ یَقُولُ یَا جَبْرَئِیلُ انْصِبْ مِیزَانَ الْعَدْلِ تَحْتَ الْعَرْشِ وَ یَقُولُ یَا مُحَمَّدُ قَرِّبْ أُمَّتَکَ لِلْحِسَابِ ثُمَّ یَأْمُرُ اللَّهُ تَعَالَی أَنْ یُعْقَدَ عَلَی الصِّرَاطِ سَبْعُ قَنَاطِرَ طُولُ کُلِّ قَنْطَرَةٍ سَبْعَةَ عَشَرَ أَلْفَ فَرْسَخٍ وَ عَلَی کُلِّ قَنْطَرَةٍ سَبْعُونَ أَلْفَ مَلَکٍ یَسْأَلُونَ هَذِهِ الْأُمَّةَ نِسَاءَهُمْ وَ رِجَالَهُمْ عَلَی الْقَنْطَرَةِ الْأُولَی عَنْ وَلَایَةِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ وَ حُبِّ أَهْلِ بَیْتِ مُحَمَّدٍ علیهم السلام فَمَنْ أَتَی بِهِ جَازَ الْقَنْطَرَةَ الْأُولَی کَالْبَرْقِ الْخَاطِفِ وَ مَنْ لَا یُحِبُّ أَهْلَ بَیْتِهِ سَقَطَ عَلَی أُمِّ رَأْسِهِ فِی قَعْرِ جَهَنَّمَ وَ لَوْ کَانَ مَعَهُ مِنْ أَعْمَالِ الْبِرِّ عَمَلُ سَبْعِینَ صِدِّیقاً (2).

«83»

یف، الطرائف مِنَ الْجَمْعِ بَیْنَ الصِّحَاحِ السِّتَّةِ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ قَالَ: أَحِبُّوا اللَّهَ لِمَا یَغْذُوکُمْ بِهِ مِنْ نِعَمِهِ وَ لِمَا هُوَ أَهْلُهُ وَ أَحِبُّونِی لِحُبِّ اللَّهِ تَعَالَی وَ أَحِبُّوا أَهْلَ بَیْتِی لِحُبِّی.

«84»

وَ رَوَی صَاحِبُ الْکَشَّافِ وَ الثَّعْلَبِیُّ فِی تَفْسِیرِ قَوْلِهِ تَعَالَی قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً (3) الْآیَةَ.

بِإِسْنَادِهِ إِلَی جَرِیرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْبَجَلِیِّ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَنْ مَاتَ عَلَی حُبِّ آلِ مُحَمَّدٍ مَاتَ شَهِیداً أَلَا وَ مَنْ مَاتَ عَلَی حُبِّ آلِ مُحَمَّدٍ مَاتَ مَغْفُوراً لَهُ أَلَا وَ مَنْ مَاتَ عَلَی حُبِّ آلِ مُحَمَّدٍ مَاتَ تَائِباً أَلَا وَ مَنْ مَاتَ عَلَی حُبِّ آلِ مُحَمَّدٍ مَاتَ مُؤْمِناً مُسْتَکْمِلَ الْإِیمَانِ أَلَا وَ مَنْ مَاتَ عَلَی حُبِّ آلِ مُحَمَّدٍ بَشَّرَهُ مَلَکُ الْمَوْتِ بِالْجَنَّةِ ثُمَّ مُنْکَرٌ وَ نَکِیرٌ أَلَا وَ مَنْ مَاتَ عَلَی حُبِّ آلِ مُحَمَّدٍ یُزَفُّ إِلَی الْجَنَّةِ کَمَا تُزَفُّ الْعَرُوسُ إِلَی بَیْتِ زَوْجِهَا أَلَا وَ مَنْ مَاتَ عَلَی حُبِّ آلِ مُحَمَّدٍ جَعَلَ اللَّهُ زُوَّارَ قَبْرِهِ الْمَلَائِکَةَ بِالرَّحْمَةِ أَلَا وَ مَنْ مَاتَ عَلَی

ص: 111


1- فی نسخة: (هذا الصراط) و هو مصحف.
2- کنز جامع الفوائد: 276 و 277 من النسخة الرضویة.
3- الشوری: 22.

پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله فرمود: روز قیامت خداوند به مالک دستور می­دهد که جهنم هفتگانه را بیافروزد و به رضوان امر می کند تا بهشت هشت گانه را بیاراید و به میکائیل دستور می­دهد که صراط را بر روی جهنم بکشد و به جبرئیل می فرماید که ترازوی عدل را در زیر عرش برقرار نماید. و می­فرماید: ای محمّد! امتت را برای حساب بیاور! بعد خدا دستور می­دهد که بر صراط هفت پل قرار دهند که طول هر پل، هفده هزار فرسخ است و بر روی هر پل، هفتاد هزار ملک از مرد و زن این امت بازخواست می کنند. به پل اولی که می­رسند، از ولایت علی بن ابی طالب و حب اهل بیت محمّد پرسیده می شوند. هر کس ولایت و حب او درست باشد، از پل اوّلی چون برق جهنده می گذرد و هر که اهل بیت پیامبر را دوست نداشته باشد، با سر در قعر جهنم می افتد، اگرچه اعمال نیکوی او برابر با هفتاد صدیق باشد.(1)

روایت83.

طرائف: از ابن عباس نقل می کند که پیامبر صلّی اللَّه علیه و آله فرمود: دوست بدارید خدا را، چون شما را از نعمت های خود تغذیه می­کند و به خاطر آنچه که او اهلش است، و مرا دوست بدارید برای دوستی خدا و دوست بدارید خانواده مرا به واسطه محبت من.

روایت84.

صاحب کشاف و ثعلبی در تفسیر این آیه: «قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً»(2)

{بگو به ازای آن [رسالت] پاداشی از شما خواستار نیستم} تا آخر آیه به اسناد خود تا جریر بن عبداللَّه بجلی نقل می­کند که پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله فرمود: هر که با حب آل محمّد بمیرد، شهید مرده؛ و هر که با حب آل محمّد بمیرد، آمرزیده مرده. بدانید هر که با حب آل محمّد بمیرد، با توبه مرده؛ و هر که با حب آل محمّد بمیرد، مؤمن مرده با ایمان کامل. هر که با حب آل محمّد بمیرد، ملک الموت او را بشارت به بهشت می­دهد و بعد از ملک الموت، منکر و نکیر. بدانید که هر کس با حب آل محمّد بمیرد، چنان روانه بهشت می شود مثل عروسی که به حجله داماد می رود. بدانید هر که با حب آل محمّد بمیرد، ملائکه رحمت به دستور خدا در قبر به زیارت او می آیند. بدانید هر کس با حب آل محمّد بمیرد،

ص: 111


1- . کنز جامع الفوائد: 276 - 277 نسخه رضویه
2- . شوری / 23

حُبِّ آلِ مُحَمَّدٍ مَاتَ عَلَی السُّنَّةِ وَ الْجَمَاعَةِ أَلَا وَ مَنْ مَاتَ عَلَی بُغْضِ آلِ مُحَمَّدٍ جَاءَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ مَکْتُوباً بَیْنَ عَیْنَیْهِ آیِسٌ مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ أَلَا وَ مَنْ مَاتَ عَلَی بُغْضِ آلِ مُحَمَّدٍ لَمْ یَشَمَّ رَائِحَةَ الْجَنَّةِ (1).

«85»

أَقُولُ رَوَی ابْنُ شِیرَوَیْهِ فِی الْفِرْدَوْسِ عَنْ أَبِی لَیْلَی عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قَالَ: لَا یُؤْمِنُ عَبْدٌ حَتَّی أَکُونَ أَحَبَّ إِلَیْهِ مِنْ نَفْسِهِ وَ یَکُونَ عِتْرَتِی أَحَبَّ إِلَیْهِ مِنْ عِتْرَتِهِ وَ یَکُونَ أَهْلِی أَحَبَّ إِلَیْهِ مِنْ أَهْلِهِ وَ یَکُونَ ذَاتِی أَحَبَّ إِلَیْهِ مِنْ ذَاتِهِ (2).

«86»

کَنْزُ الْفَوَائِدِ لِلْکَرَاجُکِیِّ، حَدَّثَنَا الشَّیْخُ مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ شَاذَانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ مُرَّةَ رَحِمَهُ اللَّهُ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ الْعَاصِمِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْمَلِکِ بْنِ أَبِی الشَّوَارِبِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ سُلَیْمَانَ الضُّبَیْعِیِّ عَنِ ابْنِ طَرِیفٍ عَنِ ابْنِ نُبَاتَةَ قَالَ: سُئِلَ سَلْمَانُ الْفَارِسِیُّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیهما السلام قَالَ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَقُولُ عَلَیْکُمْ بِعَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ فَإِنَّهُ مَوْلَاکُمْ فَأَحِبُّوهُ وَ کَبِیرُکُمْ فَاتَّبِعُوهُ وَ عَالِمُکُمْ فَأَکْرِمُوهُ وَ قَائِدُکُمْ إِلَی الْجَنَّةِ فَعَزِّرُوهُ (3) وَ إِذَا دَعَاکُمْ فَأَجِیبُوهُ وَ إِذَا أَمَرَکُمْ فَأَطِیعُوهُ أَحِبُّوهُ لِحُبِّی وَ أَکْرِمُوهُ لِکَرَامَتِی مَا قُلْتُ لَکُمْ فِی عَلِیٍّ إِلَّا مَا أَمَرَنِی بِهِ رَبِّی (4).

«87»

وَ أَخْبَرَنِی الشَّرِیفُ أَحْمَدُ بْنُ حَمْزَةَ الْحُسَیْنِیُّ وَ أَبُو الْعَبَّاسِ أَحْمَدُ بْنُ إِسْمَاعِیلَ وَ أَبُو الرَّجَا مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ جَمِیعاً عَنْ أَبِی الْمُفَضَّلِ الشَّیْبَانِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُحَمَّدٍ الثَّقَفِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ خَلَفٍ عَنْ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ الْحِمْیَرِیِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْمُهَیْمِنِ الْأَنْصَارِیِّ السَّاعِدِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ سَهْلِ بْنِ سَعْدٍ قَالَ: بَیْنَا أَبُو ذَرٍّ قَاعِدٌ مَعَ جَمَاعَةٍ مِنْ أَصْحَابِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ کُنْتُ یَوْمَئِذٍ فِیهِمْ إِذْ طَلَعَ عَلَیْنَا عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیهما السلام فَرَمَاهُ أَبُو ذَرٍّ بِنَظَرِهِ ثُمَّ أَقْبَلَ عَلَی الْقَوْمِ بِوَجْهِهِ فَقَالَ مَنْ لَکُمْ بِرَجُلٍ مَحَبَّتُهُ تُسَاقِطُ

ص: 112


1- الطرائف.
2- فردوس الاخبار: مخطوط لم تصل نسخته الی.
3- عزروه: فخموه و عظموه.
4- کنز الکراجکیّ: 208 و 209.

بر سنت و جماعت بوده. و هر که بر بغض آل محمّد بمیرد، روز قیامت می آید، در حالی که بر پیشانی او نوشته شده: «مایوس از رحمت خدا است.» بدانید هر که با بغض آل محمّد بمیرد، بوی بهشت را نمی شنود.(1)

روایت85.

مؤلف: ابن شیرویه در «الفردوس» از ابو لیلی، از پیامبر صلّی اللَّه علیه و آله نقل می کند که فرمود: هیچ بنده ای مومن نیست، مگر این که من نزد وی از خودش محبوب تر باشم و خانواده ام و عترتم از خانواده اش و اهل من از اهلش و ذات من از ذاتش محبوب تر باشد.(2)

روایت86.

کنز جامع الفوائد: ابن نباته گفت: از سلمان فارسی راجع به علی بن ابی طالب علیه السّلام پرسیدند. گفت: شنیدم که پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله می فرمود: دست از علی بر ندارید، او مولای شما است؛ او را دوست بدارید و او بزرگ شما است؛ از او پیروی کنید و او عالم شما است؛ گرامی بدارید و رهبر شما به سوی بهشت است؛ احترامش کنید و هر گاه شما را دعوت کرد، اجابتش نمایید؛ اگر فرمانی داد، اطاعت کنید؛ او را دوست بدارید برای دوستی من و گرامی بدارید به واسطه گرامیداشت من. چیزی درباره علی علیه السّلام به شما نمی­گویم، مگر این که خدا به من دستور داده.(3)

روایت87.

کنز جامع الفوائد: سهل بن سعد گفت: ابوذر با گروهی از اصحاب پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله نشسته بود. من نیز از آن جمله بودم. علی بن ابی طالب علیه السّلام آمد. ابوذر چشم به آن جناب دوخت و بعد برگشت و رو به جمعیت کرد گفت: چه کسی می­تواند معرفی کند مردی را که محبت او گناهان محبانش را چنان می­زداید

ص: 112


1- . طرائف ...
2- . فردوس الاخبار خطی است و نسخه آن به دست من نرسیده است.
3- . کنز جامع الفوائد: 208 - 209

الذُّنُوبَ عَنْ مُحِبِّیهِ کَمَا تُسَاقِطُ الرِّیحُ الْعَاصِفُ الْهَشِیمَ مِنَ الْوَرَقِ عَنِ الشَّجَرِ سَمِعْتُ نَبِیَّکُمْ صلی الله علیه و آله یَقُولُ لَهُ ذَلِکَ قَالُوا مَنْ هُوَ یَا أَبَا ذَرٍّ قَالَ هُوَ الرَّجُلُ الْمُقْبِلُ إِلَیْکُمْ ابْنُ عَمِّ نَبِیِّکُمْ سَمِعْتُهُ (1) یَقُولُ- عَلِیٌّ بَابُ عِلْمِی وَ مُبِینٌ لِأُمَّتِی مَا أُرْسِلْتُ بِهِ مِنْ بَعْدِی حُبُّهُ إِیمَانٌ وَ بُغْضُهُ نِفَاقٌ وَ النَّظَرُ إِلَیْهِ بِرَأْفَةٍ وَ مَوَدَّةٍ عِبَادَةٌ وَ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَقُولُ مَثَلُ أَهْلِ بَیْتِی فِی أُمَّتِی مَثَلُ سَفِینَةِ نُوحٍ مَنْ رَکِبَهَا نَجَا وَ مَنْ رَغِبَ عَنْهَا هَلَکَ وَ مَثَلُ بَابِ حِطَّةٍ فِی بَنِی إِسْرَائِیلَ ثُمَّ قَالَ یَا بَا ذَرٍّ مَنْ عَمِلَ لآِخِرَتِهِ کَفَاهُ اللَّهُ أَمْرَ دُنْیَاهُ وَ آخِرَتِهِ وَ مَنْ أَحْسَنَ فِیمَا بَیْنَهُ وَ بَیْنَ اللَّهِ کَفَاهُ اللَّهُ الَّذِی بَیْنَهُ وَ بَیْنَ عِبَادِهِ وَ مَنْ أَحْسَنَ سَرِیرَتَهُ أَحْسَنَ اللَّهُ عَلَانِیَتَهُ إِنَّ لُقْمَانَ الْحَکِیمَ قَالَ لِابْنِهِ وَ هُوَ یَعِظُهُ یا بُنَیَّ مَنَ ذَا الَّذِی ابْتَغَی اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ فَلَمْ یَجِدْهُ وَ مَنْ ذَا الَّذِی لَجَأَ إِلَی اللَّهِ فَلَمْ یُدَافِعْ عَنْهُ أَمْ مَنْ ذَا الَّذِی تَوَکَّلَ عَلَی اللَّهِ فَلَمْ یَکْفِهِ ثُمَّ مَضَی یَعْنِی عَلِیّاً علیه السلام فَقَالَ أَبُو ذَرٍّ رَحِمَهُ اللَّهُ وَ الَّذِی نَفْسُ أَبِی ذَرٍّ بِیَدِهِ مَا مِنْ أُمَّةٍ ائْتَمَّتْ أَوْ قَالَ اتَّبَعَتْ رَجُلًا وَ فِیهِمْ مَنْ هُوَ أَعْلَمُ بِاللَّهِ وَ دِینِهِ مِنْهُ إِلَّا ذَهَبَ أَمْرُهُمْ سَفَالًا (2).

«88»

کِتَابُ الْمَنَاقِبِ، لِابْنِ شَاذَانَ أُسْتَادِ الْکَرَاجُکِیِّ بِإِسْنَادِهِ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَا عَلِیُّ (3) إِنَّ جَبْرَئِیلَ أَخْبَرَنِی فِیکَ بِأَمْرٍ قَرَّتْ بِهِ عَیْنِی وَ فَرِحَ بِهِ قَلْبِی قَالَ لِی یَا مُحَمَّدُ إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی قَالَ لِی أَقْرِئْ مُحَمَّداً مِنِّی السَّلَامَ وَ أَعْلِمْهُ أَنَّ عَلِیّاً إِمَامُ الْهُدَی وَ مِصْبَاحُ الدُّجَی وَ الْحُجَّةُ عَلَی أَهْلِ الدُّنْیَا فَإِنَّهُ الصِّدِّیقُ الْأَکْبَرُ وَ الْفَارُوقُ الْأَعْظَمُ وَ إِنِّی آلَیْتُ بِعِزَّتِی أَنْ لَا أُدْخِلَ النَّارَ أَحَداً تَوَلَّاهُ وَ سَلَّمَ لَهُ وَ لِلْأَوْصِیَاءِ مِنْ بَعْدِهِ وَ لَا أُدْخِلَ الْجَنَّةَ مَنْ تَرَکَ وَلَایَتَهُ وَ التَّسْلِیمَ لَهُ وَ لِلْأَوْصِیَاءِ مِنْ

ص: 113


1- فی المصدر: سمعت رسول اللّه یقول.
2- کنز الکراجکیّ: 214 و 215.
3- فی المصدر: لعلی بن أبی طالب.

که بادی شدید و سخت برگ را از درخت می­ریزاند؟ من از پیامبر اکرم شنیدم که درباره او چنین می­فرمود. پرسیدند: او کیست؟ فرمود: همین مردی که به جانب شما می آید؛ پسر عموی پیامبرتان. شنیدم که پیامبر می­فرمود: علی باب علم من و روشنگر تمام چیزهایی است که من از جانب پروردگار برای امت آورده ام پس از من. حب علی، ایمان و دشمنی با او، نفاق است. تماشای او با مهربانی و علاقه عبادت است. از پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله شنیدم که می­فرمود: مثل اهل بیت من در امتم، مانند کشتی نوح است؛ هر که سوار آن شد، نجات یافت و هر که فاصله گرفت، غرق شد. و مانند باب حطه در بنی اسرائیل است. سپس فرمود: یا ابوذر! هر که عمل برای آخرت خود کند، خداوند امور دنیا و آخرتش را کفایت خواهد کرد و هر که بین خود و خدا به نیکی پردازد، خداوند آنچه را که بین او و بندگان است برایش درست می­کند. و هر که باطنش را اصلاح نماید، خداوند ظاهر او را نیکو می­نماید. لقمان حکیم به فرزندش در حالی که او را پند می­داد گفت: پسرم! چه کسی جویای خدا شد و او را نیافت؟ و چه کسی به خدا پناه برد و خدا از او دفاع نکرد؟ و چه کس به خدا توکل کرد و خداوند کار او را کفایت ننمود؟ سپس علی علیه السّلام رد شد. ابوذر جمعیت را مخاطب قرار داد و گفت: قسم به آن کس که جان ابوذر در اختیار اوست، هیچ امتی نیست که پیشوا قرار داد (یا گفت) پیروی کرد از شخصی و حال این که در میان آنها داناتر از آن شخص به خدا و دین وجود دارد مگر این که کار آنها تباه شده است.(1)

روایت88.

مناقب ابن شاذان استاد کراجکی: به اسناد خود از ابن عباس گفت: پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله فرمود: یا علی! جبرئیل مرا خبر داد به امری درباره تو که موجب روشنی چشم و شادی قلبم شد. به من گفت: یا محمّد! خداوند به من فرمود که محمّد را از جانب من سلام برسان و به او اعلام کن که علی پیشوای هدایت و چراغ تاریکی و حجت بر اهل دنیا است. او صدیق اکبر و فاروق اعظم است. من به عزت خود سوگند خورده ام که داخل جهنم نکنم کسی که او را دوست داشته باشد و تسلیم او و اوصیای بعد از او باشد، و داخل بهشت نمی­کنم کسی را که ولایت او را رها نماید و تسلیم او و اوصیای پس از او نشود.

ص: 113


1- . کنز جامع الفوائد: 214 - 215

بَعْدِهِ وَ حَقَّ الْقَوْلُ مِنِّی لَأَمْلَأَنَّ جَهَنَّمَ وَ أَطْبَاقَهَا مِنْ أَعْدَائِهِ وَ لَأَمْلَأَنَّ الْجَنَّةَ مِنْ أَوْلِیَائِهِ وَ شِیعَتِهِ (1).

«89»

وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ ابْنِ عُمَرَ قَالَ: سَأَلْنَا رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیهما السلام فَغَضِبَ فَقَالَ مَا بَالُ أَقْوَامٍ یَذْکُرُونَ مَنْ لَهُ مَنْزِلَةٌ عِنْدَ اللَّهِ کَمَنْزِلَتِی وَ مَقَامٌ کَمَقَامِی إِلَّا النُّبُوَّةَ (2) أَلَا وَ مَنْ أَحَبَّ عَلِیّاً فَقَدْ أَحَبَّنِی وَ مَنْ أَحَبَّنِی رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ وَ مَنْ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ کَافَأَهُ بِالْجَنَّةِ أَلَا وَ مَنْ أَحَبَّ عَلِیّاً اسْتَغْفَرَتْ لَهُ الْمَلَائِکَةُ وَ فُتِحَتْ لَهُ أَبْوَابُ الْجَنَّةِ یَدْخُلُ مِنْ أَیِّ بَابٍ شَاءَ بِغَیْرِ حِسَابٍ أَلَا وَ مَنْ أَحَبَّ عَلِیّاً أَعْطَاهُ اللَّهُ کِتَابَهُ بِیَمِینِهِ وَ حَاسَبَهُ حِسَابَ الْأَنْبِیَاءِ أَلَا وَ مَنْ أَحَبَّ عَلِیّاً لَا یَخْرُجُ مِنَ الدُّنْیَا حَتَّی یَشْرَبَ مِنَ الْکَوْثَرِ وَ یَأْکُلَ مِنْ شَجَرَةِ طُوبَی وَ یَرَی مَکَانَهُ مِنَ الْجَنَّةِ أَلَا وَ مَنْ أَحَبَّ عَلِیّاً یُهَوِّنُ اللَّهُ عَلَیْهِ سَکَرَاتِ الْمَوْتِ وَ جَعَلَ قَبْرَهُ رَوْضَةً مِنْ رِیَاضِ الْجَنَّةِ أَلَا وَ مَنْ أَحَبَّ عَلِیّاً أَعْطَاهُ اللَّهُ فِی الْجَنَّةِ بِکُلِّ عِرْقٍ فِی بَدَنِهِ حَوْرَاءَ وَ شَفَّعَهُ فِی ثَمَانِینَ مِنْ أَهْلِ بَیْتِهِ وَ لَهُ بِکُلِّ شَعْرَةٍ عَلَی بَدَنِهِ حَدِیقَةٌ (3) فِی الْجَنَّةِ أَلَا وَ مَنْ عَرَفَ عَلِیّاً وَ أَحَبَّهُ بَعَثَ اللَّهُ إِلَیْهِ مَلَکَ الْمَوْتِ کَمَا بَعَثَ اللَّهُ (4) إِلَی الْأَنْبِیَاءِ وَ دَفَعَ عَنْهُ أَهْوَالَ مُنْکَرٍ وَ نَکِیرٍ وَ نَوَّرَ قَبْرَهُ وَ فَسَحَهُ مَسِیرَةَ سَبْعِینَ عَاماً وَ بَیَّضَ وَجْهَهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ أَلَا وَ مَنْ أَحَبَّ عَلِیّاً أَظَلَّهُ اللَّهُ فِی ظِلِّ عَرْشِهِ مَعَ الصِّدِّیقِینَ وَ الشُّهَدَاءِ وَ الصَّالِحِینَ وَ آمَنَهُ مِنَ الْفَزَعِ الْأَکْبَرِ وَ أَهْوَالِ یَوْمِ الصَّاخَّةِ (5) أَلَا وَ مَنْ أَحَبَّ عَلِیّاً تَقَبَّلَ اللَّهُ

ص: 114


1- إیضاح دفائن النواصب: 20.
2- فی المصدر: الا نبوتی.
3- فی المصدر: (مدینة) أقول: الحدیث کما تری مرویّ من طرق العامّة فلا تعجب مما فیه من الغرابة فان دأبهم خصوصا فی الفضائل معلوم.
4- فی المصدر: کما یبعث اللّه.
5- فی المصدر: یوم القیامة.

حقیقت کلام من این است که می­گویم؛ جهنم و طبقات آن را پر خواهم کرد از دشمنان او و بهشت را پر از دوستان و شیعیانش می­کنم.(1)

روایت89.

به اسناد قبلی از پسر عمر نقل می­کند که گفت: ما از پیامبر اکرم راجع به علی بن ابی طالب علیه السّلام سؤال کردیم. آن جناب خشمگین شد و فرمود: چه شده گروهی را که صحبت از کسی می­کنند که برای او منزلتی است نزد خدا مانند منزلت من و مقامی مانند مقام من، به جز نبوتم؟ آگاه باشید که هر کسی علی را دوست داشته باشد، مرا دوست داشته و هر که مرا دوست داشته باشد، خدا از او خشنود است و هر که خدا از او خشنود باشد، او را پاداش بهشت می­دهد. آگاه باشید که هر کس علی را دوست داشته باشد، ملائکه برای او استغفار می­کنند و درب های بهشت برای او باز می شود که از هر درب که خواست وارد شود، بدون حساب. آگاه باشید که هر کس علی را دوست داشته باشد، خداوند نامه عملش را به دست راستش می­دهد و حساب او را مانند انبیاء می­کشد. بدانید هر کسی که علی را دوست داشته باشد، از دنیا خارج نمی­شود مگر این که از کوثر می آشامد و از درخت طوبی میل می­کند و مقام خود را در بهشت می بیند. بدانید که هر کس علی را دوست داشته باشد، خداوند سکرات مرگ را بر او آسان می­کند و قبرش را باغی از باغ­های بهشت قرار می­دهد. بدانید که هر کسی علی را دوست داشته باشد، خداوند به او در بهشت در مقابل هر رگی که در بدن دارد، حوریه ای عنایت خواهد کرد و او را درباره هشتاد نفر از خانواده اش شفیع قرار می­دهد و به مقدار موی های بدنش به او باغ در بهشت می­دهد. بدانید که هر کس علی را بشناسد و او را دوست بدارد، خداوند ملک الموت را پیش او می فرستد، همان طوری که به سوی انبیاء می­فرستد و وحشت نکیر و منکر را از او برطرف می­نماید و قبرش را نورانی می­گرداند و آن را به اندازه مسیر هفتاد سال وسعت می­دهد و صورتش را در قیامت سفید می­کند. بدانید که هر کسی علی را دوست داشته باشد، خدا او را در سایه عرش خود با صدیقین و شهدا و صالحین قرار می­دهد و او را از وحشت بزرگ­تر و وحشت­های روز قیامت در امان می­دارد. بدانید که هر کس علی را دوست داشته باشد، خداوند حسنات او را قبول می­کند ص: 114


1- . ایضاح دفائن النواصب: 20

مِنْهُ حَسَنَاتِهِ وَ تَجَاوَزَ عَنْ سَیِّئَاتِهِ وَ کَانَ فِی الْجَنَّةِ رَفِیقَ حَمْزَةَ سَیِّدِ الشُّهَدَاءِ أَلَا وَ مَنْ أَحَبَّ عَلِیّاً أَثْبَتَ اللَّهُ الْحِکْمَةَ فِی قَلْبِهِ وَ أَجْرَی عَلَی لِسَانِهِ الصَّوَابَ وَ فَتَحَ اللَّهُ (1) لَهُ أَبْوَابَ الرَّحْمَةِ أَلَا وَ مَنْ أَحَبَّ عَلِیّاً سُمِّیَ أَسِیرَ اللَّهِ فِی الْأَرْضِ وَ بَاهَی اللَّهُ بِهِ مَلَائِکَتَهُ (2) وَ حَمَلَةَ عَرْشِهِ أَلَا وَ مَنْ أَحَبَّ عَلِیّاً نَادَاهُ مَلَکٌ مِنْ تَحْتِ الْعَرْشِ أَنْ یَا عَبْدَ اللَّهِ اسْتَأْنِفِ الْعَمَلَ فَقَدْ غَفَرَ اللَّهُ لَکَ الذُّنُوبَ کُلَّهَا أَلَا وَ مَنْ أَحَبَّ عَلِیّاً جَاءَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَ وَجْهُهُ کَالْقَمَرِ لَیْلَةَ الْبَدْرِ أَلَا وَ مَنْ أَحَبَّ عَلِیّاً وَضَعَ اللَّهُ عَلَی رَأْسِهِ تَاجَ الْکَرَامَةِ وَ أَلْبَسَهُ حُلَّةَ الْعِزَّةِ أَلَا وَ مَنْ أَحَبَّ عَلِیّاً مَرَّ عَلَی الصِّرَاطِ کَالْبَرْقِ الْخَاطِفِ وَ لَمْ یَرَ صُعُوبَةً أَلَا وَ مَنْ أَحَبَّ عَلِیّاً کَتَبَ اللَّهُ لَهُ بَرَاءَةً مِنَ النَّارِ وَ بَرَاءَةً مِنَ النِّفَاقِ وَ جَوَازاً عَلَی الصِّرَاطِ وَ أَمَاناً مِنَ الْعَذَابِ أَلَا وَ مَنْ أَحَبَّ عَلِیّاً لَا یُنْشَرُ لَهُ دِیوَانٌ وَ لَا یُنْصَبُ لَهُ مِیزَانٌ وَ قِیلَ لَهُ ادْخُلِ الْجَنَّةَ بِغَیْرِ حِسَابٍ أَلَا وَ مَنْ أَحَبَّ عَلِیّاً أَمِنَ مِنَ الْحِسَابِ وَ الْمِیزَانِ وَ الصِّرَاطِ أَلَا وَ مَنْ مَاتَ عَلَی حُبِّ آلِ مُحَمَّدٍ صَافَحَتْهُ الْمَلَائِکَةُ وَ زَارَتْهُ أَرْوَاحُ الْأَنْبِیَاءِ وَ قَضَی اللَّهُ لَهُ کُلَّ حَاجَةٍ کَانَتْ لَهُ عِنْدَ اللَّهِ أَلَا وَ مَنْ مَاتَ عَلَی بُغْضِ آلِ مُحَمَّدٍ مَاتَ کَافِراً أَلَا وَ مَنْ مَاتَ عَلَی حُبِّ آلِ مُحَمَّدٍ مَاتَ عَلَی الْإِیمَانِ وَ کُنْتُ أَنَا کَفِیلَهُ بِالْجَنَّةِ (3).

«90»

وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَنْ صَافَحَ عَلِیّاً فَکَأَنَّمَا صَافَحَنِی وَ مَنْ صَافَحَنِی فَکَأَنَّمَا صَافَحَ أَرْکَانَ الْعَرْشِ وَ مَنْ عَانَقَهُ فَکَأَنَّمَا عَانَقَنِی وَ مَنْ عَانَقَنِی فَکَأَنَّمَا عَانَقَ الْأَنْبِیَاءَ کُلَّهُمْ وَ مَنْ صَافَحَ مُحِبّاً لِعَلِیٍّ غَفَرَ اللَّهُ لَهُ الذُّنُوبَ وَ أُدْخِلَ (4) الْجَنَّةَ بِغَیْرِ حِسَابٍ (5).

ص: 115


1- فی المصدر: فتح اللّه علیه.
2- فی المصدر: ملائکته المقربین.
3- إیضاح دفائن النواصب: 24- 26.
4- فی المصدر: و ادخله.
5- إیضاح دفائن النواصب: 27.

و از گناهانش می­گذرد و در بهشت، رفیق حمزه سید الشهداء خواهد بود. بدانید که هر کس علی را دوست داشته باشد، خداوند حکمت را در دلش قرار می­دهد و بر زبان او واقعیت را جاری می­کند و درهای رحمت را به رویش می­گشاید. بدانید که هر کس علی را دوست بدارد، در زمین مطیع خدا نامیده می شود و خدا بر ملائکه و حاملین عرش به واسطه او مباهات می­کند. بدانید که هر کسی علی را دوست داشته باشد، فرشته ای از زیر عرش او را صدا می­زند: ای بنده خدا! کار خود را از سر بگیر. خداوند تمام گناهانت را آمرزیده! بدانید که هر کسی علی را دوست داشته باشد، روز قیامت خواهد آمد، در حالی که صورتش چون ماه تمام می­درخشد. بدانید که هر کسی علی را دوست داشته باشد، خداوند بر سر او تاج کرامت و بر پیکرش لباس عزت می پوشاند. آگاه باشید که هر کسی علی را دوست داشته باشد، مانند برق جهنده از صراط رد می شود و هیچ مشکلی را نخواهد دید. بدانید که هر کسی علی را دوست داشته باشد، برای او برات آزادی از جهنم و آزادی از نفاق و عبور از صراط و امان از عذاب می­نویسند. بدانید که هر کسی علی را دوست داشته باشد، نامه عملش باز نمی­شود و برایش ترازوی حساب نمی­گذارند و به او گفته می شود داخل بهشت بشو بدون حساب. بدانید که هر کسی علی را دوست داشته باشد، از حساب و میزان و صراط در امان است. بدانید که هر کسی با محبت آل محمّد صلّی اللَّه علیه و آله بمیرد، ملائکه به او دست می­دهند و ارواح انبیاء به دیدار او می آیند و هر حاجتی که در نزد خدا داشته باشد، خداوند برایش برآورده می­کند. بدانید که هر کس با دشمنی آل محمّد بمیرد، کافر از دنیا می­رود. بدانید که هر کسی با دوستی آل محمّد بمیرد، بر ایمان مرده و من کفیل او خواهم بود به بهشت.(1)

روایت90.

با همان اسناد از ابن عباس نقل می­کند که پیامبر اکرم فرمود: هر که با علی مصافحه کند و دست دهد، مثل این است که با من مصافحه نموده و هر که با من مصافحه کند، مثل این است که با ارکان عرش مصافحه نموده و هر که با او معانقه کند، مثل این است که با من معانقه کرده و هر که با من معانقه کند، مثل این است که با تمام انبیاء معانقه کرده. هر که با علی دست دهد، با علاقه و محبت خداوند گناهانش را می آمرزد و بدون حساب وارد بهشت می شود.(2)

ص: 115


1- . ایضاح دفائن النواصب: 24 - 26
2- . ایضاح دفائن النواصب: 27
«91»

وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَبِی الصَّلْتِ الْهَرَوِیِّ قَالَ سَمِعْتُ الرِّضَا علیه السلام یُحَدِّثُ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ قَالَ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَقُولُ سَمِعْتُ اللَّهَ جَلَّ جَلَالُهُ یَقُولُ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ حُجَّتِی عَلَی خَلْقِی وَ نُورِی فِی بِلَادِی وَ أَمِینِی عَلَی عِلْمِی لَا أُدْخِلُ النَّارَ مَنْ عَرَفَهُ وَ إِنْ عَصَانِی وَ لَا أُدْخِلُ الْجَنَّةَ مَنْ أَنْکَرَهُ وَ إِنْ أَطَاعَنِی (1).

«92»

وَ عَنِ ابْنِ عُمَرَ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَنْ أَرَادَ التَّوَکُّلَ عَلَی اللَّهِ فَلْیُحِبَّ أَهْلَ بَیْتِی وَ مَنْ أَرَادَ أَنْ یَنْجُوَ مِنْ عَذَابِ الْقَبْرِ فَلْیُحِبَّ أَهْلَ بَیْتِی وَ مَنْ أَرَادَ الْحِکْمَةَ فَلْیُحِبَّ أَهْلَ بَیْتِی وَ مَنْ أَرَادَ دُخُولَ الْجَنَّةِ بِغَیْرِ حِسَابٍ فَلْیُحِبَّ أَهْلَ بَیْتِی فَوَ اللَّهِ مَا أَحَبَّهُمْ أَحَدٌ إِلَّا رَبِحَ فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ (2).

«93»

وَ عَنِ ابْنِ مَسْعُودٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَةِ یَقْعُدُ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ عَلَی الْفِرْدَوْسِ وَ هُوَ جَبَلٌ قَدْ عَلَا عَلَی الْجَنَّةِ وَ فَوْقَهُ عَرْشُ رَبِّ الْعَالَمِینَ وَ مِنْ سَفْحِهِ (3) تَنْفَجِرُ أَنْهَارُ الْجَنَّةِ وَ تَتَفَرَّقُ فِی الْجِنَانِ وَ هُوَ جَالِسٌ عَلَی کُرْسِیٍّ مِنْ نُورٍ تَجْرِی بَیْنَ یَدَیْهِ التَّسْنِیمُ لَا یَجُوزُ أَحَدٌ عَلَی الصِّرَاطِ إِلَّا وَ مَعَهُ بَرَاءَةٌ بِوَلَایَتِهِ وَ وَلَایَةِ أَهْلِ بَیْتِهِ یُشْرِفُ عَلَی الْجَنَّةِ فَیُدْخِلُ مُحِبِّیهِ الْجَنَّةَ وَ مُبْغِضِیهِ النَّارَ (4).

«94»

وَ عَنْ سَلْمَانَ الْفَارِسِیِّ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَا سَلْمَانُ مَنْ أَحَبَّ فَاطِمَةَ ابْنَتِی فَهُوَ فِی الْجَنَّةِ مَعِی وَ مَنْ أَبْغَضَهَا فَهُوَ فِی النَّارِ یَا سَلْمَانُ حُبُّ فَاطِمَةَ یَنْفَعُ فِی مِائَةِ مَوْطِنٍ أَیْسَرُ تِلْکَ الْمَوَاطِنِ الْمَوْتُ وَ الْقَبْرُ وَ الْمِیزَانُ وَ الْمَحْشَرُ وَ الصِّرَاطُ وَ الْمُحَاسَبَةُ فَمَنْ رَضِیَتْ عَنْهُ ابْنَتِی فَاطِمَةُ رَضِیتُ عَنْهُ وَ مَنْ رَضِیتُ عَنْهُ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ وَ مَنْ غَضِبَتْ عَلَیْهِ فَاطِمَةُ غَضِبْتُ عَلَیْهِ وَ مَنْ غَضِبْتُ عَلَیْهِ غَضِبَ اللَّهُ عَلَیْهِ یَا سَلْمَانُ وَیْلٌ لِمَنْ یَظْلِمُهَا وَ یَظْلِمُ

ص: 116


1- إیضاح دفائن النواصب: 32.
2- إیضاح دفائن النواصب: 35.
3- صفح الجبل: أصله و أسفله.
4- إیضاح دفائن النواصب: 35 فیه: الا و من معه.

روایت91.

با همان سند از ابا صلت هروی نقل می­کند که گفت: از حضرت رضا شنیدم که از آباء گرام خود، از امیرالمؤمنین صلوات اللَّه علیهم، از پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله نقل می­کرد که می­فرمود: از خداوند تبارک و تعالی شنیدم که می فرمود: علی بن ابی طالب حجت من بر مردم و نور من در بلادم و امین من بر علم من است. داخل آتش نمی­کنم کسی که او را بشناسد، گرچه معصیت مرا کرده باشد و داخل بهشت نمی­کنم کسی را که منکر او باشد، گرچه اطاعت مرا کرده باشد.(1)

روایت92.

ابن عمر گفت: پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله فرمود: هر کسی می خواهد توکل بر خدا کند، باید اهل بیت مرا دوست داشته باشد؛ و هر که بخواهد از عذاب قبر نجات یابد، باید اهل بیت مرا دوست داشته باشد؛ و هر که جویای حکمت باشد، اهل بیتم را دوست بدارد؛ و هر که مایل است بدون حساب داخل بهشت شود، اهل بیت مرا دوست داشته باشد. به خدا قسم دوست ندارد آنها را کسی، مگر این که سود برده در دنیا و آخرت.(2)

روایت93.

ابن مسعود گفت: پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله فرمود: وقتی روز قیامت شود، علی بن ابی طالب بر فردوس می نشیند که کوهی مشرف بر بهشت است و بالای آن عرش خدای جهانیان است. از پایین آن کوه نهرهای بهشت خارج می شود و در اطراف بهشت جاری می گردد. او روی تختی از نور نشسته و از جلوی آن جناب نهر تسنیم جاری است. احدی از صراط عبور نمی­کند، مگر این که با او نوشته ای از ولایت علی و اهل بیتش باشد مشرف به بهشت می شود، محبین خود را داخل بهشت و دشمنان خود را داخل جهنم می نماید.(3)

روایت94.

سلمان فارسی گفت: پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله فرمود: ای سلمان! هر که فاطمه را دوست بدارد، او در بهشت با من خواهد بود و هر که دشمن بدارد در جهنم. سلمان! دوستی فاطمه در صد جایگاه سود می­بخشد که ساده ترین این جایگاه ها، مرگ و قبر و میزان و محشر و صراط و محاسبه است. هر که دخترم فاطمه از او راضی باشد، من از او راضی ام و هر که من از او راضی باشم، خدا از او راضی است و هر که فاطمه بر او خشم بگیرد، من بر او خشم می­گیرم و هر کس را که من بر او خشم بگیرم، خدا بر او خشمگین است. سلمان! وای بر کسی که او را ستم نماید و ستم بر ذریه و شیعیانش کند!

ص: 116


1- . ایضاح دفائن النواصب: 32
2- . ایضاح دفائن النواصب: 35
3- . ایضاح دفائن النواصب: 35

ذُرِّیَّتَهَا وَ شِیعَتَهَا (1).

«95»

وَ عَنْ سَمُرَةَ قَالَ: کَانَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله کُلَّمَا أَصْبَحَ أَقْبَلَ عَلَی أَصْحَابِهِ بِوَجْهِهِ فَقَالَ هَلْ رَأَی أَحَدٌ مِنْکُمْ رُؤْیَا وَ إِنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله أَصْبَحَ ذَاتَ یَوْمٍ فَقَالَ رَأَیْتُ فِی الْمَنَامِ عَمِّی حَمْزَةَ وَ ابْنَ عَمِّی جَعْفَراً جَالِسَیْنِ وَ بَیْنَ یَدَیْهِمَا طَبَقُ تِینٍ (2) وَ هُمَا یَأْکُلَانِ مِنْهُ فَمَا لَبِثَا أَنْ تَحَوَّلَ رُطَباً فَأَکَلَا مِنْهُ فَقُلْتُ لَهُمَا فَمَا وَجَدْتُمَا (3) أَفْضَلَ الْأَعْمَالِ فِی الْآخِرَةِ قَالا الصَّلَاةَ وَ حُبَّ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ وَ إِخْفَاءَ الصَّدَقَةِ (4).

«96»

وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ بِلَالِ بْنِ حَمَامَةَ قَالَ: طَلَعَ (5) عَلَیْنَا النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله ذَاتَ یَوْمٍ وَ وَجْهُهُ مُشْرِقٌ کَدَارَةِ الْقَمَرِ فَقَامَ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ عَوْفٍ (6) وَ قَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ مَا هَذَا النُّورُ فَقَالَ بِشَارَةٌ أَتَتْنِی مِنْ رَبِّی فِی أَخِی وَ ابْنِ عَمِّی وَ ابْنَتِی وَ أَنَّ اللَّهَ زَوَّجَ عَلِیّاً بِفَاطِمَةَ وَ أَمَرَ رِضْوَانَ خَازِنَ الْجِنَانِ فَهَزَّ شَجَرَةَ طُوبَی فَحَمَلَتْ رِقَاعاً یَعْنِی صِکَاکاً بِعَدَدِ مُحِبِّی أَهْلِ بَیْتِی وَ أَنْشَأَ مِنْ تَحْتِهَا مَلَائِکَةً مِنْ نُورٍ وَ دَفَعَ إِلَی کُلِّ مَلَکٍ صَکّاً فَإِذَا اسْتَوَتِ الْقِیَامَةُ بِأَهْلِهَا نَادَتِ الْمَلَائِکَةُ فِی الْخَلَائِقِ (7) فَلَا تَلْقَی مُحِبّاً لَنَا أَهْلَ الْبَیْتِ إِلَّا دَفَعْتَ إِلَیْهِ صَکّاً فِیهِ فَکَاکُهُ مِنَ النَّارِ بِأَخِی وَ ابْنِ عَمِّی وَ ابْنَتِی فَکَاکُ رِجَالٍ وَ نِسَاءٍ مِنْ أُمَّتِی مِنَ النَّارِ (8).

«97»

وَ عَنْ أَیُّوبَ السِّجِسْتَانِیِّ قَالَ: کُنْتُ أَطُوفُ فَاسْتَقْبَلَنِی فِی الطَّوَافِ أَنَسُ

ص: 117


1- إیضاح دفائن النواصب: 39 فیه: ویل لمن یظلمها و یظلم بعلها أمیر المؤمنین علیا ویل لمن یظلم ذریتها و شیعتها.
2- فی المصدر: و بین أیدیهما طبق من تین.
3- فی المصدر: فقلت: ما وجدتما الساعة أفضل الاعمال.
4- إیضاح دفائن النواصب: 43 و 44.
5- فی نسخة: أقبل علینا.
6- فی المصدر: عبد الرحمن بن عوف.
7- فی المصدر: فی الخلائق فی القیامة.
8- إیضاح دفائن النواصب: 47.

(1)

روایت95.

سمره گفت: پیامبر اکرم هر روز صبح رو به اصحاب خود می کرد و می فرمود: گویا کسی از شما خوابی دیده؟ یک روز پیامبر اکرم فرمود: در خواب عمویم حمزه و پسر عمویم جعفر را دیدم که نشسته اند و جلوی آنها ظرفی از انجیر است و مشغول خوردن هستند. انجیر تبدیل به خرما شد و از آن نیز خوردند. به آن دو گفتم: کدام عمل را در آخرت بهترین اعمال یافتید؟ گفتند: نماز و دوست داشتن علی بن ابی طالب و پنهان صدقه دادن.(2)

روایت96.

با همان سند از بلال بن حمامه نقل می کند که گفت: روزی پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله با چهره ای درخشان همچون ماه تابان پیش ما آمد. عبداللَّه بن عوف از جای حرکت کرد و گفت: یا رسول اللَّه! این چه نوری است؟ فرمود: بشارتی است که از جانب خدا در مورد برادر و پسر عمو و دخترم آمده. خداوند فاطمه را به ازدواج علی در آورده و دستور داد به رضوان نگهبان بهشت که درخت طوبی را تکان دهد و نامه هایی بارور گردید به تعداد دوستان اهل بیتم، و از زیر درخت طوبی ملائکه ای از نور به وجود آورد و در اختیار هر ملکی یکی از نوشته ها قرار داد. وقتی قیامت برپا می شود، ملائکه در میان خلایق فریاد می­زنند و به هر یک از دوستان ما اهل بیت می­رسند، یکی از آن نامه ها را که آزادی از جهنم است، به او می دهند و به وسیله برادر و پسر عمویم و دخترم، گروهی از مردان و زنان امتم از آتش جهنم آزاد می­شوند.(3)

روایت97.

ایوب سجستانی گفت: من مشغول طواف بودم که انس

ص: 117


1- . ایضاح دفائن النواصب: 39 در این کتاب این گونه آمده است: «وای بر کسی که او را ستم نماید و به شوهرش امیرالمؤمنین علی علیه السّلام ظلم کند. وای بر کسی که بر ذریه و شیعیانش ستم کند».
2- . ایضاح دفائن النواصب: 43 - 44
3- . ایضاح دفائن النواصب: 47

بْنُ مَالِکٍ فَقَالَ لِی أَ لَا أُبَشِّرُکَ تَفْرَحُ (1) بِهِ فَقُلْتُ بَلَی فَقَالَ کُنْتُ وَاقِفاً بَیْنَ یَدَیِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فِی مَسْجِدِ الْمَدِینَةِ وَ هُوَ قَاعِدٌ فِی الرَّوْضَةِ فَقَالَ لِی أَسْرِعْ وَ أْتِنِی بِعَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ فَذَهَبْتُ فَإِذَا عَلِیٌّ (2) وَ فَاطِمَةُ علیهما السلام فَقُلْتُ لَهُ إِنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله یَدْعُوکَ فَجَاءَ عَلِیٌّ علیه السلام فَقَالَ یَا عَلِیُّ سَلِّمْ عَلَی جَبْرَئِیلَ فَقَالَ عَلِیٌّ علیه السلام السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا جَبْرَئِیلُ فَرَدَّ عَلَیْهِ جَبْرَئِیلُ السَّلَامَ فَقَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله جَبْرَئِیلُ یَقُولُ إِنَّ اللَّهَ یَقْرَأُ عَلَیْکَ السَّلَامَ وَ یَقُولُ طُوبَی لَکَ وَ لِشِیعَتِکَ وَ مُحِبِّیکَ وَ الْوَیْلُ ثُمَّ الْوَیْلُ لِمُبْغِضِیکَ إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَةِ نَادَی مُنَادٍ مِنْ بُطْنَانِ الْعَرْشِ أَیْنَ مُحَمَّدٌ وَ عَلِیٌّ فَیُزَخُّ (3) بِکُمَا إِلَی السَّمَاءِ حَتَّی تُوقَفَا (4) بَیْنَ یَدَیِ اللَّهِ فَیَقُولُ لِنَبِیِّهِ علیه السلام أَوْرِدْ عَلِیّاً الْحَوْضَ وَ هَذَا کَأْسٌ أَعْطِهِ حَتَّی یَسْقِیَ مُحِبِّیهِ وَ شِیعَتَهُ وَ لَا یَسْقِی أَحَداً مِنْ مُبْغِضِیهِ وَ یَأْمُرُ لِمُحِبِّیهِ أَنْ یُحَاسَبُوا حِسَاباً یَسِیراً وَ یُؤْمَرُ بِهِمْ إِلَی الْجَنَّةِ (5).

«98»

وَ عَنْ عُمَرَ بْنِ الْخَطَّابِ (6) قَالَ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَقُولُ إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی خَلَقَ مِنْ نُورِ وَجْهِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیهما السلام سَبْعِینَ أَلْفَ أَلْفِ مَلَکٍ یُسَبِّحُونَهُ وَ یُقَدِّسُونَهُ (7) وَ یَکْتُبُونَ ذَلِکَ لِمُحِبِّیهِ وَ مُحِبِّی وُلْدِهِ (8).

«99»

وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام (9) قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله

ص: 118


1- فی المصدر: أ لا ابشرک بشی ء تفرح به؟.
2- فی المصدر: فاذا بعلی و فاطمة.
3- أی فیسار بکما. و فی المصدر: فیعرجان.
4- فی المصدر: حتی توقفا.
5- إیضاح دفائن النواصب: 47 و 48.
6- فی المصدر: عمر بن الخطّاب قال: سمعت أبا بکر بن أبی قحافة.
7- فی المصدر: یسبحون و یقدسون.
8- إیضاح دفائن النواصب: 48.
9- فی المصدر، عن أبیه عن آبائه علیهم السلام.

بن مالک با من رو به رو شد و گفت: تو را مژده ای ندهم که خوشحال شوی؟ گفتم چرا. گفت در مسجد مدینه خدمت پیامبر اکرم بودم. او در صحن مسجد نشسته بود به من فرمود: برو و علی بن ابی طالب را بیاور. رفتم علی و فاطمه علیهما السّلام را دیدم. به او گفتم که پیامبر اکرم شما را صدا می­زند. علی علیه السّلام آمد و پیامبر فرمود: یا علی! به جبرئیل سلام کن. علی علیه السّلام گفت: السلام علیک یا جبرئیل! جبرئیل جواب سلامش را داد. پیامبر اکرم فرمود: جبرئیل می­گوید که خداوند به تو سلام می­رساند و می­گوید: خوشا به حال تو و شیعیان و محبینت؛ وای وای بر دشمنانت! وقتی روز قیامت شد یک منادی از دل عرش فریاد می­زند: کجا هستند محمّد و علی؟ شما را به آسمان می­برند تا در پیشگاه پروردگار می­ایستید. به پیامبر می فرماید علی را ببر بر لب حوض و این جامی است به او بده تا دوستان و شیعیان خود را سیراب کند. مبادا به دشمنان خود بدهد و امر می­کند از دوستان علی حساب ساده و آسانی بکشند و آنها را روانه بهشت می­کند.(1)

روایت98.

عمر بن خطاب گفت: از پیامبر اکرم شنیدم که می­فرمود: خداوند تبارک و تعالی از نور صورت علی بن ابی طالب هفتاد میلیون ملک آفریده که خدا را تسبیح و تقدیس می­کنند و ثوابش را برای دوستان او و دوستان فرزندانش می نویسند.(2)

روایت99.

با همان اسناد از حضرت صادق علیه السّلام، از آباء گرامش نقل می کند که فرمود: پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله فرمود:

ص: 118


1- . ایضاح دفائن النواصب: 47 - 48
2- . ایضاح دفائن النواصب: 48

حَدَّثَنِی جَبْرَئِیلُ عَنْ رَبِّ الْعِزَّةِ جَلَّ جَلَالُهُ أَنَّهُ قَالَ مَنْ عَلِمَ (1) أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنَا وَحْدِی وَ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدِی وَ رَسُولِی وَ أَنَّ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالبٍ خَلِیفَتِی وَ أَنَّ الْأَئِمَّةَ مِنْ وُلْدِهِ حُجَجِی أَدْخَلْتُهُ الْجَنَّةَ بِرَحْمَتِی وَ نَجَّیْتُهُ مِنَ النَّارِ بِعَفْوِی وَ أَبَحْتُ لَهُ جِوَارِی وَ أَوْجَبْتُ لَهُ کَرَامَتِی وَ أَتْمَمْتُ عَلَیْهِ نِعْمَتِی وَ جَعَلْتُهُ مِنْ خَاصَّتِی وَ خَالِصَتِی إِنْ نَادَانِی لَبَّیْتُهُ وَ إِنْ دَعَانِی أَجَبْتُهُ وَ إِنْ سَأَلَنِی أَعْطَیْتُهُ وَ إِنْ سَکَتَ ابْتَدَأْتُهُ وَ إِنْ أَسَاءَ رَحِمْتُهُ وَ إِنْ فَرَّ مِنِّی دَعَوْتُهُ وَ إِنْ رَجَعَ إِلَیَّ قَبِلْتُهُ وَ إِنْ قَرَعَ بَابِی فَتَحْتُهُ وَ مَنْ لَمْ یَشْهَدْ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنَا وَحْدِی أَوْ شَهِدَ بِذَلِکَ وَ لَمْ یَشْهَدْ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدِی وَ رَسُولِی أَوْ شَهِدَ بِذَلِکَ وَ لَمْ یَشْهَدْ أَنَّ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ خَلِیفَتِی أَوْ شَهِدَ بِذَلِکَ وَ لَمْ یَشْهَدْ أَنَّ الْأَئِمَّةَ مِنْ وُلْدِهِ حُجَجِی فَقَدْ جَحَدَ نِعْمَتِی وَ صَغَّرَ عَظَمَتِی وَ کَفَرَ بِآیَاتِی وَ کُتُبِی وَ رُسُلِی إِنْ قَصَدَنِی حَجَبْتُهُ وَ إِنْ سَأَلَنِی حَرَمْتُهُ وَ إِنْ نَادَانِی لَمْ أَسْمَعْ نِدَاءَهُ وَ إِنْ دَعَانِی لَمْ أَسْتَجِبْ (2) دُعَاءَهُ وَ إِنْ رَجَانِی خَیَّبْتُهُ وَ ذَلِکَ جَزَاؤُهُ مِنِّی (3) وَ ما أَنَا بِظَلَّامٍ لِلْعَبِیدِ فَقَامَ جَابِرُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ الْأَنْصَارِیُّ فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ وَ مَنِ الْأَئِمَّةُ مِنْ وُلْدِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ قَالَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ سَیِّدَا شَبَابِ أَهْلِ الْجَنَّةِ ثُمَّ سَیِّدُ الْعَابِدِینَ فِی زَمَانِهِ (4) عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ ثُمَّ الْبَاقِرُ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ وَ سَتُدْرِکُهُ یَا جَابِرُ فَإِذَا أَدْرَکْتَهُ فَأَقْرِئْهُ مِنِّی السَّلَامَ ثُمَّ الصَّادِقُ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ ثُمَّ الْکَاظِمُ مُوسَی بْنُ جَعْفَرٍ ثُمَّ الرِّضَا عَلِیُّ بْنُ مُوسَی ثُمَّ التَّقِیُّ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ ثُمَّ النَّقِیُّ عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدٍ ثُمَّ الزَّکِیُّ الْحَسَنُ بْنُ عَلِیٍّ ثُمَّ ابْنُهُ الْقَائِمُ بِالْحَقِّ مَهْدِیُّ أُمَّتِی الَّذِی یَمْلَأُ الْأَرْضَ قِسْطاً وَ عَدْلًا کَمَا مُلِئَتْ ظُلْماً وَ جَوْراً هَؤُلَاءِ یَا جَابِرُ خُلَفَائِی وَ أَوْصِیَائِی وَ أَوْلَادِی وَ عِتْرَتِی مَنْ أَطَاعَهُمْ فَقَدْ أَطَاعَنِی

ص: 119


1- فی المصدر: من أقر.
2- فی المصدر: لم اسمع.
3- و ذلک جزاء منی.
4- المصدر خال عن کلمة: فی زمانه.

جبرئیل مرا از جانب پروردگار عزیز خبر داد که فرمود: هر کس بداند خدایی جز من نیست و محمّد بنده و پیامبر من و علی بن ابی طالب خلیفه من و ائمه از فرزندان او حجت های منند؛ او را به رحمت خود داخل بهشت می­کنم و با عفوم از آتش نجات می­دهم، همسایگی خود را به او می­بخشم و مستوجب لطف خویش می­گردانم، نعمتم را بر او تکمیل می­کنم و او را از برجسته ها و شخصیت­های مخصوص خود می گردانم. اگر مرا بخواند جوابش را می­دهم و اگر درخواستی بکند، به او عنایت می نمایم. اگر ساکت باشد، پیش از سؤال به او می دهم و اگر خطا کند، می بخشم و اگر از من فرار نماید، صدایش می­زنم. اگر برگردد، او را می پذیرم. اگر درب خانه مرا بکوبد، برایش می گشایم. و هر که گواهی به یکتایی من ندهد یا گواهی بدهد و گواهی به بندگی و رسالت پیامبرم ندهد یا این را قبول داشته باشد، اما گواهی به خلافت علی بن ابی طالب ندهد یا این گواهی را بدهد و گواهی به این که ائمه از فرزندان او حجت منند ندهد، نعمت مرا منکر و عظمت مرا تحقیر و به آیات و کتاب ها و پیامبران من کافر شده. اگر به جانب من آید راهش نمی دهم؛ اگر تقاضا کند، تقاضایش را بر نمی آورم؛ اگر مرا بخواند، به حرفش گوش نمی دهم؛ اگر دعا کند، دعایش را مستجاب نمی­کنم؛ اگر به من امیدی داشته باشد، ناامیدش می­کنم. این است کیفر او از جانب من؛ من هرگز به بندگان ستم روا نمی دارم. جابر بن عبداللَّه انصاری از جای حرکت کرد و گفت: یا رسول اللَّه! ائمه از فرزندان علی بن ابی طالب کیانند؟ فرمود: حسن و حسین سرور جوانان اهل بهشت، بعد از او سرور عبادت کنندگان در زمان خود علی بن حسین، سپس باقر، محمّد بن علی که در آینده او را خواهی دید و اگر او را دیدی، سلام مرا به او برسان. پس از او صادق: جعفر بن محمّد. آن گاه کاظم: موسی بن جعفر. بعد رضا: علی بن موسی. سپس تقی: محمّد بن علی بعد نقی: علی بن محمّد بعد زکی: حسن بن علی. سپس پسری قائم به حق مهدی امت من که زمین را پر از قسط و عدل می­کند، همان طوری که پر از ظلم و جور شده باشد. جابر! این ها خلفا و اوصیا و اولاد و عترت من هستند. هر که از آنها اطاعت کند، مرا اطاعت کرده

ص: 119

وَ مَنْ عَصَاهُمْ فَقَدْ عَصَانِی وَ مَنْ أَنْکَرَهُمْ أَوْ أَنْکَرَ وَاحِداً مِنْهُمْ فَقَدْ أَنْکَرَنِی وَ بِهِمْ یُمْسِکُ اللَّهُ السَّمَاءَ أَنْ تَقَعَ عَلَی الْأَرْضِ إِلَّا بِإِذْنِهِ وَ بِهِمْ یَحْفَظُ اللَّهُ الْأَرْضَ أَنْ تَمِیدَ بِأَهْلِهَا (1).

«100»

وَ عَنِ ابْنِ عُمَرَ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَنْ أَحَبَّ عَلِیّاً قَبِلَ اللَّهُ تَعَالَی مِنْهُ صَلَاتَهُ وَ صِیَامَهُ وَ قِیَامَهُ وَ اسْتَجَابَ دُعَاءَهُ أَلَا وَ مَنْ أَحَبَّ عَلِیّاً أَعْطَاهُ اللَّهُ بِکُلِّ عِرْقٍ فِی بَدَنِهِ مَدِینَةً فِی الْجَنَّةِ (2) أَلَا وَ مَنْ أَحَبَّ آلَ مُحَمَّدٍ أَمِنَ مِنَ (3) الْحِسَابِ وَ الْمِیزَانِ وَ الصِّرَاطِ أَلَا وَ مَنْ مَاتَ عَلَی حُبِّ آلِ مُحَمَّدٍ فَأَنَا کَفِیلُهُ بِالْجَنَّةِ مَعَ الْأَنْبِیَاءِ أَلَا وَ مَنْ أَبْغَضَ آلَ مُحَمَّدٍ جَاءَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ مَکْتُوباً بَیْنَ عَیْنَیْهِ آیِسٌ مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ (4).

«101»

وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ التَّقِیِّ عَنْ آبَائِهِ عَنِ الْبَاقِرِ علیهم السلام عَنْ فَاطِمَةَ بِنْتِ الْحُسَیْنِ عَنْ أَبِیهَا وَ عَمِّهَا الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ علیهم السلام عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لَمَّا أُدْخِلْتُ الْجَنَّةَ رَأَیْتُ فِیهَا شَجَرَةً تَحْمِلُ الْحُلِیَّ وَ الْحُلَلَ أَسْفَلُهَا خَیْلٌ بُلْقٌ وَ أَوْسَطُهَا الْحُورُ الْعِینُ وَ فِی أَعْلَاهَا الرِّضْوَانُ قُلْتُ (5) لِجَبْرَئِیلَ لِمَنْ هَذِهِ الشَّجَرَةُ قَالَ هَذِهِ لِابْنِ عَمِّکَ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام إِذَا أَمَرَ اللَّهُ الْخَلِیقَةَ أَنْ تَدْخُلَ الْجَنَّةَ (6) یُؤْتَی بِشِیعَةِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیهما السلام حَتَّی یَنْتَهِیَ بِهِمْ إِلَی هَذِهِ الشَّجَرَةِ فَیُلْبَسُونَ الْحُلِیَّ وَ الْحُلَلَ وَ یُرْکَبُونَ خَیْلَ الْبُلْقِ وَ یُنَادِی مُنَادٍ هَؤُلَاءِ شِیعَةُ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ صَبَرُوا فِی الدُّنْیَا عَلَی الْأَذَی فَحُبُوا الْیَوْمَ (7).

ص: 120


1- إیضاح دفائن النواصب: 53- 55.
2- قد عرفت سابقا أن الحدیث من مرویات العامّة فلا تغفل.
3- فی المصدر: فقد أمن.
4- إیضاح دفائن النواصب: 56.
5- فی المصدر: فقلت.
6- فی المصدر: لدخول الجنة.
7- إیضاح دفائن النواصب: 56 و 57 فیه: فجوزوا الیوم.

و هر که با آنها مخالفت کند، معصیت مرا نموده و هر کس ایشان را انکار کند یا منکر یک نفر از آنها باشد، منکر من است. به واسطه آنها خدا آسمان را که بر زمین نگه می­دارد تا نیفتد مگر با اجازه خودش و به وسیله آنها خداوند نگه می­دارد که زمین اهلش را نلرزاند.(1)

روایت100.

ابن عمر گفت: پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله فرمود: هر که علی را دوست بدارد، خداوند نماز و روزه و قیام و دعایش را می پذیرد. هر کس علی را دوست بدارد، خداوند به تعداد هر رگی که در بدن دارد، شهری در بهشت به او می دهد. بدانید که هر کس دوست بدارد آل محمّد را، از حساب و میزان و صراط در امان است و هر که با حب آل محمّد بمیرد، من ضامن بهشت برای او هستم با انبیاء. بدانید که هر کس دشمن بدارد آل محمّد را، روز قیامت می آید در حالی که در پیشانی اش نوشته است: «مایوس از رحمت خدا است.»(2)

روایت101.

حضرت جواد از آباء گرام خود، از حضرت باقر از فاطمه دختر حسین علیه السّلام، از پدرش و عمویش حسن بن علی، از امیرالمؤمنین صلوات اللَّه علیهم نقل کرد که پیامبر فرمود: وقتی مرا داخل بهشت کردند، دیدم درختی زیور و زینت هایی دارد و پایین درخت، مرکب های سفید و سیاهند و در وسط آن حورالعین هستند و در بالای درخت، رضوان است. به جبرئیل گفتم: این درخت از کیست؟ گفت: متعلق به پسر عمویت امیرالمؤمنین است. وقتی خداوند دستور دهد تا مردم داخل بهشت شوند، شیعیان علی بن ابی طالب را می آورند تا به این درخت می­رسند. آن گاه لباس­های زینتی و حله های بهشتی را می­پوشند و سوار بر مرکب­های سیاه و سفید بهشتی می­گردند و منادی فریاد می­زند: این­ها شیعیان علی بن ابی طالب هستند که در دنیا بر آزار و اذیت صبر کردند و امروز به آنها این کرامت بخشیده شده!(3)

ص: 120


1- . ایضاح دفائن النواصب: 53 - 55
2- . ایضاح دفائن النواصب: 56
3- . ایضاح دفائن النواصب: 56 - 57
«102»

وَ عَنِ الرِّضَا عَنْ آبَائِهِ (1) عَنِ الْحُسَیْنِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لَمَّا أُسْرِیَ بِی إِلَی السَّمَاءِ لَقِیَنِی أَبِی نُوحٌ فَقَالَ یَا مُحَمَّدُ مَنْ خَلَّفْتَ عَلَی أُمَّتِکَ فَقُلْتُ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ فَقَالَ نِعْمَ الْخَلِیفَةُ خَلَّفْتَ ثُمَّ لَقِیَنِی أَخِی مُوسَی فَقَالَ یَا مُحَمَّدُ مَنْ خَلَّفْتَ عَلَی أُمَّتِکَ فَقُلْتُ عَلِیّاً فَقَالَ نِعْمَ الْخَلِیفَةُ خَلَّفْتَ ثُمَّ لَقِیَنِی أَخِی عِیسَی فَقَالَ لِی مَنْ خَلَّفْتَ عَلَی أُمَّتِکَ فَقُلْتُ عَلِیّاً فَقَالَ نِعْمَ الْخَلِیفَةُ خَلَّفْتَ قَالَ فَقُلْتُ لِجَبْرَئِیلَ یَا جَبْرَئِیلُ مَا لِی لَا أَرَی إِبْرَاهِیمَ قَالَ فَعَدَلَ بِی إِلَی حَظِیرَةٍ فَإِذَا فِیهَا شَجَرَةٌ (2) لَهَا ضُرُوعٌ کَضُرُوعِ الْغَنَمِ کُلَّمَا خَرَجَ ضَرْعٌ مِنْ فَمِ وَاحِدٍ رَدَّهُ اللَّهُ تَعَالَی إِلَیْهِ (3) فَقَالَ یَا مُحَمَّدُ مَنْ خَلَّفْتَ عَلَی أُمَّتِکَ فَقُلْتُ عَلِیّاً فَقَالَ نِعْمَ الْخَلِیفَةُ خَلَّفْتَ إِنِّی یَا مُحَمَّدُ سَأَلْتُ اللَّهَ رَبِّی أَنْ یُوَلِّیَنِی غِذَاءَ أَطْفَالِ شِیعَةِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ فَأَنَا أُغَذِّیهِمْ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ (4).

بیان

الدارة ما أحاط بالشی ء و هالة القمر و زخ به فی مکان أی دفع و رمی فحبوا علی بناء المفعول من الحبوة و هی العطیة.

«103»

أَعْلَامُ الدِّینِ، لِلدَّیْلَمِیِّ مِنْ کِتَابِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ صَفْوَانَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: مَنْ أَحَبَّنَا وَ لَقِیَ اللَّهَ وَ عَلَیْهِ مِثْلُ زَبَدِ الْبَحْرِ ذُنُوباً کَانَ حَقّاً عَلَی اللَّهِ أَنْ یَغْفِرَ لَهُ.

«104»

وَ عَنْ عَاصِمِ بْنِ حُمَیْدٍ عَنْ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ حُبَیْشِ بْنِ الْمُعْتَمِرِ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی عَلِیٍّ علیه السلام وَ هُوَ فِی الرَّحْبَةِ مُتَّکِئاً فَقُلْتُ السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ کَیْفَ أَصْبَحْتَ قَالَ فَرَفَعَ رَأْسَهُ وَ رَدَّ عَلَیَّ وَ قَالَ أَصْبَحْتُ وَ اللَّهِ مُحِبّاً لِمُحِبِّنَا صَابِراً عَلَی بُغْضِ مُبْغِضِنَا إِنَّ مُحِبَّنَا یَنْتَظِرُ الرَّوْحَ وَ الْفَرَجَ فِی کُلِّ یَوْمٍ وَ لَیْلَةٍ وَ إِنَ

ص: 121


1- فی المصدر عن أبیه عن آبائه.
2- فی المصدر: و إذا هو فیها و فیها شجرة.
3- فی المصدر: رده إلیه.
4- إیضاح دفائن النواصب: 57 و 58.

روایت102.

از حضرت رضا، از آباء گرامش، از حسین بن علی علیهم السّلام نقل کرد که پیامبر اسلام صلّی اللَّه علیه و آله فرمود: وقتی مرا به جانب آسمان بردند، پدرم نوح مرا دید و پرسید: محمّد! چه کسی را در میان امت خود جانشین قرار داده ای؟ گفتم: علی بن ابی طالب را. گفت: خوب جانشینی است! بعد برادرم موسی مرا دید و پرسید: چه کسی را در میان امت به جانشینی تعیین کرده ای؟ گفتم: علی را. گفت: خوب جانشینی است! سپس با عیسی برخورد کردم و او نیز پرسید: چه کسی را جانشین خود قرار داده ای؟ گفتم: علی را. گفت: خوب جانشینی است! به جبرئیل گفتم: چرا ابراهیم را نمی بینم؟ مرا به جانب باغی برد که در آن درختی بود دارای پستان هایی مانند پستان گوسفند. هر وقت پستان از دهان یکی از آنها خارج می­شد، خداوند آن را بر می­گرداند. ابراهیم به او گفت: ای محمّد! چه کسی را جانشین میان امت قرار داده ای؟ گفتم: علی را. گفت: خوب جانشینی است! یا محمّد! من از خدا درخواست کردم که مرا مامور غذا دادن اطفال شیعه علی بن ابی طالب بگرداند و تا روز قیامت به آنها غذا خواهم داد.(1)

توضیح

«الدارة» یعنی آنچه که چیزی را احاطه کرده است و هاله دور ماه. و «زخّ به فی مکان» یعنی هل داد و پرت کرد. «حبوا» بنا بر مجهول بودن از «حبوة» است، یعنی هدیه.

روایت103.

أعلام الدین دیملی: از کتاب حسین بن سعید، از صفوان، از حضرت صادق علیه السّلام نقل می­کند که فرمود: هر کس ما را دوست بدارد و خدا را ملاقات کند، با این که به اندازه کف دریا گناه داشته باشد، سزاوار است که خدا او را بیامرزد.

روایت104.

حبیش بن معتمر گفت: خدمت علی علیه السّلام رسیدم. او در صحن مسجد تکیه کرده بود. عرض کردم: سلام علیک یا امیرالمؤمنین و رحمة اللَّه و برکاته. حال شما چطور است؟ آن جناب سر بلند کرد و جواب مرا داد. بعد فرمود: هم اکنون در حالی هستم که دوست دارم دوستدار خود را و صبر می­کنم بر دشمنی دشمنانم. دوستان ما منتظر آسایش و فرج در هر شب و روز هستند و

ص: 121


1- . ایضاح دفائن النواصب: 57 - 58

مُبْغِضَنَا بَنَی بُنْیَاناً فَأَسَّسَ بُنْیَانَهُ عَلَی شَفَا جُرُفٍ هَارٍ فَکَأَنَّمَا بُنْیَانُهُ قَدْ انْهَارَ (1).

«105»

وَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام لِدَاوُدَ الرَّقِّیِّ أَ لَا أُحَدِّثُکَ بِالْحَسَنَةِ الَّتِی مَنْ جَاءَ بِهَا أَمِنَ مِنْ فَزَعِ یَوْمِ الْقِیَامَةِ وَ بِالسَّیِّئَةِ الَّتِی مَنْ جَاءَ بِهَا أَکَبَّهُ اللَّهُ عَلَی وَجْهِهِ فِی النَّارِ قَالَ قُلْتُ بَلَی قَالَ الْحَسَنَةُ حُبُّنَا وَ السَّیِّئَةُ بُغْضُنَا.

«106»

وَ عَنِ الْحَارِثِ الْأَعْوَرِ قَالَ: أَتَیْتُ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فَقَالَ مَا جَاءَ بِکَ فَقُلْتُ حُبُّکَ فَقَالَ اللَّهَ اللَّهَ مَا جَاءَ بِکَ إِلَّا حُبِّی فَقُلْتُ نَعَمْ فَقَالَ أَمَا إِنِّی سَأُحَدِّثُکَ بِشُکْرِهَا إِنَّهُ لَا یَمُوتُ عَبْدٌ یُحِبُّنِی حَتَّی یَرَانِی حَیْثُ یُحِبُّ وَ لَا یَمُوتُ عَبْدٌ یُبْغِضُنِی حَتَّی یَرَانِی حَیْثُ یَکْرَهُهُ.

«107»

وَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام لِعُمَرَ بْنِ حَنْظَلَةَ یَا بَا صَخْرٍ إِنَّ اللَّهَ یُعْطِی الدُّنْیَا لِمَنْ یُحِبُّهُ وَ یُبْغِضُ وَ لَا یُعْطِی هَذَا الْأَمْرَ إِلَّا أَهْلَ صَفْوَتِهِ أَنْتُمْ وَ اللَّهِ عَلَی دِینِی وَ دِینِ آبَائِی.

«108»

وَ قَالَ علیه السلام وَ اللَّهِ لَنَشْفَعَنَّ وَ اللَّهِ لَنَشْفَعَنَّ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ حَتَّی یَقُولَ عَدُوُّنَا فَما لَنا مِنْ شافِعِینَ وَ لا صَدِیقٍ حَمِیمٍ إِنَّ شِیعَتَنَا یَأْخُذُونَ بِحُجَزِنَا وَ نَحْنُ آخِذُونَ بِحُجْزَةِ نَبِیِّنَا وَ نَبِیُّنَا آخِذٌ بِحُجْزَةِ اللَّهِ.

«109»

وَ قَالَ لَهُ زِیَادٌ الْأَسْوَدُ إِنِّی أُلِمُّ بِالذُّنُوبِ فَأَخَافُ الْهَلَکَةَ ثُمَّ أَذْکُرُ حُبَّکُمْ فَأَرْجُو النَّجَاةَ فَقَالَ علیه السلام وَ هَلِ الدِّینُ إِلَّا الْحُبُّ قَالَ اللَّهُ تَعَالَی حَبَّبَ إِلَیْکُمُ الْإِیمانَ وَ قَالَ إِنْ کُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِی یُحْبِبْکُمُ اللَّهُ وَ قَالَ (2) رَجُلٌ لِرَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِنِّی أُحِبُّکَ فَقَالَ إِنَّکَ لَتُحِبُّنِی فَقَالَ الرَّجُلُ إِی وَ اللَّهِ فَقَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله أَنْتَ مَعَ مَنْ أَحْبَبْتَ.

«110»

وَ عَنْ جَابِرٍ الْجُعْفِیِّ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: لِلْمُؤْمِنِ عَلَی اللَّهِ تَعَالَی عِشْرُونَ خَصْلَةً یَفِی لَهُ بِهَا لَهُ عَلَی اللَّهِ تَعَالَی أَنْ لَا یَفْتِنَهُ وَ لَا یُضِلَّهُ وَ لَهُ عَلَی اللَّهِ أَنْ لَا یُعَرِّیَهُ

ص: 122


1- فی نسخة: قد هار.
2- یحتمل أن یکون من تتمة کلام أبی عبد اللّه علیه السّلام و أن یکون حدیثا برأسه.

دشمنان ما بنیانی را بر کنار گودالی سراشیب بنا نهاده اند که هر آن انتظار سرازیر شدن آنها است.

روایت105.

حضرت صادق علیه السّلام به داود رقی گفت برایت توضیح ندهم حسنه ای را که هر کس انجام دهد، از وحشت روز قیامت در امان است و آن سیئه ای که هر کس انجام دهد، خداوند او را به صورت در آتش می اندازد؟ گفتم چرا. فرمود: حسنه حب ما است و سیّئه، دشمنی با ما است.

روایت106.

حارث اعور گفت: خدمت امیرالمؤمنین علیه السّلام رسیدم و فرمود: برای چه آمده ای؟ گفتم علاقه به شما مرا اینجا آورده. فرمود: تو را به خدا راست بگو، فقط محبت من تو را آورده؟ گفتم آری. فرمود: اینک برای تو جریانی را می گویم که پاداش آن را ببینی. هیچ بنده ای نمی میرد که مرا دوست داشته باشد، جز این که مرا خواهد دید آن طور که دوست دارد و بنده ای که با من دشمن است نخواهد مرد، جز این که مرا می بیند آن طور که موجب ناراحتی او می شود.

روایت107.

حضرت صادق علیه السّلام به عمر بن حنظله فرمود: ای ابو صخر! خداوند دنیا را هم به کسی که او را دوست می­دارد و هم به کسی که با او دشمن است عطا می کند، ولی مسأله ولایت را نمی­دهد مگر به برگزیدگانش. به خدا قسم شما بر دین من و دین آبای من هستید.

روایت108.

فرمود: به خدا قسم شفاعت خواهیم کرد، به خدا قسم شفاعت خواهیم کرد (البته سه مرتبه تکرار کرد) تا جایی که دشمن ما می­گوید: «فَما لَنا مِنْ شافِعِینَ وَ لا صَدِیقٍ حَمِیم»(1)

{ما شفاعت کننده و دوست مهربانی نداریم.} شیعیان ما دامن ما را می گیرند و ما دامن پیامبرمان را می­گیریم و او چنگ به لطف خدا می زند.

روایت109.

زیاد اسود به امام عرض کرد: من متوجه گناهانم می­شوم و می­ترسم که هلاک شوم. بعد به یاد محبت شما می افتم و امیدوار به نجات می شوم. امام علیه السّلام فرمود: آیا دین جز حبّ است؟ خداوند می فرماید: «حَبَّبَ إِلَیْکُمُ الْإِیمانَ»(2)

{خدا ایمان را برای شما دوست داشتنی گردانید.} و فرموده: «إِنْ کُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِی یُحْبِبْکُمُ اللَّهُ.» و مردی به پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله عرض کرد:(3)

من شما را دوست دارم. فرمود: تو مرا دوست می­داری؟ عرض کرد: آری به خدا. فرمود: تو با آن کسی خواهی بود که او را دوست می­داری.

روایت110.

جابر جعفی از حضرت باقر علیه السّلام نقل کرد که فرمود: مؤمن نزد خدا بیست امتیاز دارد که خداوند برایش وفا خواهد کرد: که نفریبد او را، گمراهش نکند، او را عریان نکند،

ص: 122


1- . شعراء / 100 - 101
2- . حجرات / 7
3- . شاید تتمه کلام امام صادق علیه السّلام باشد و شاید حدیثی جداگانه باشد.

وَ لَا یُجَوِّعَهُ وَ لَهُ عَلَی اللَّهِ أَنْ لَا یَخْذُلَهُ وَ یُعِزَّهُ وَ لَهُ عَلَی اللَّهِ أَنْ لَا یُمِیتَهُ غَرْقاً وَ لَا حَرْقاً وَ لَهُ عَلَی اللَّهِ أَنْ لَا یَقَعَ عَلَی شَیْ ءٍ وَ لَا یَقَعَ عَلَیْهِ شَیْ ءٌ وَ لَهُ عَلَی اللَّهِ أَنْ یَقِیَهُ مَکْرَ الْمَاکِرِینَ وَ لَهُ عَلَی اللَّهِ أَنْ یُعِیذَهُ مِنْ سَطَوَاتِ الْجَبَّارِینَ وَ لَهُ عَلَی اللَّهِ أَنْ یُجْعَلَ مَعَنَا فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ وَ لَهُ عَلَی اللَّهِ أَنْ لَا یُسَلِّطَ عَلَیْهِ مِنَ الْأَدْوَاءِ مَا یَشِینُ خِلْقَتَهُ وَ لَهُ عَلَی اللَّهِ أَنْ لَا یُمِیتَهُ عَلَی کَبِیرَةٍ وَ لَهُ عَلَی اللَّهِ أَنْ لَا یُنْسِیَهُ مَقَامَهُ فِی الْمَعَاصِی حَتَّی یُحْدِثَ تَوْبَةً وَ لَهُ عَلَی اللَّهِ أَنْ لَا یَحْجُبَ عِلْمَهُ وَ یُعَرِّفَهُ بِحُجَّتِهِ وَ لَهُ عَلَی اللَّهِ أَنْ یُعَزِّبَ فِی قَلْبِهِ الْبَاطِلَ وَ لَهُ عَلَی اللَّهِ أَنْ یَحْشُرَهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَ نُورُهُ یَسْعَی بَیْنَ یَدَیْهِ وَ لَهُ عَلَی اللَّهِ أَنْ یُوَفِّقَهُ لِکُلِّ خَیْرٍ وَ لَهُ عَلَی اللَّهِ أَنْ لَا یُسَلِّطَ عَلَیْهِ عَدُوَّهُ فَیُذِلَّهُ وَ لَهُ عَلَی اللَّهِ أَنْ یَخْتِمَ لَهُ بِالْأَمْنِ وَ الْإِیمَانِ وَ یَجْعَلَهُ مَعَنَا فِی الرَّفِیقِ الْأَعْلَی هَذِهِ شَرَائِطُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ لِلْمُؤْمِنِینَ.

«111»

وَ مِنْ کِتَابِ فَرَجِ الْکَرْبِ، عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام یَا أَبَا مُحَمَّدٍ تَفَرَّقَ النَّاسُ شُعَباً وَ رَجَعْتُمْ أَنْتُمْ إِلَی أَهْلِ بَیْتِ نَبِیِّکُمْ فَأَرَدْتُمْ مَا أَرَادَ اللَّهُ وَ أَحْبَبْتُمْ مَنْ أَحَبَّ اللَّهُ وَ اخْتَرْتُمْ مَنِ اخْتَارَهُ اللَّهُ فَأَبْشِرُوا وَ اسْتَبْشِرُوا فَأَنْتُمْ وَ اللَّهِ الْمَرْحُومُونَ الْمُتَقَبَّلُ مِنْکُمْ حَسَنَاتُکُمْ الْمُتَجَاوَزُ عَنْ سَیِّئَاتِکُمْ فَهَلْ سَرَرْتُکَ فَقُلْتُ نَعَمْ فَقَالَ یَا بَا مُحَمَّدٍ إِنَّ الذُّنُوبَ تَسَاقَطُ عَنْ ظُهُورِ شِیعَتِنَا کَمَا تُسْقِطُ الرِّیحُ الْوَرَقَ مِنَ الشَّجَرِ وَ ذَلِکَ قَوْلُهُ تَعَالَی وَ تَرَی الْمَلائِکَةَ حَافِّینَ مِنْ حَوْلِ الْعَرْشِ یُسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ (1) وَ یَسْتَغْفِرُونَ لِلَّذِینَ آمَنُوا (2) وَ اللَّهِ یَا بَا مُحَمَّدٍ مَا أَرَادَ اللَّهُ بِهَذَا غَیْرَکُمْ فَهَلْ سَرَرْتُکَ قُلْتُ نَعَمْ زِدْنِی فَقَالَ قَدْ ذَکَرَکُمُ اللَّهُ فِی کِتَابِهِ عَزَّ مِنْ قَائِلٍ رِجالٌ صَدَقُوا ما عاهَدُوا اللَّهَ عَلَیْهِ (3)

ص: 123


1- الزمر: 75.
2- المؤمن: 7. أقول: الظاهر ان الامام ذکر الآیة الثانیة بتمامها و استشهد بها و سقطت عن قلم النسّاخ أو الروات، و الآیة هکذا: الذین یحملون العرش و من حوله یسبحون بحمد ربهم و یستغفرون للذین آمنوا.
3- الأحزاب: 23.

گرسنه اش نکند، او را خوار نگرداند، و عزیزش کند، این که خدا او را به غرق یا سوختن نکشد، این که بر روی چیزی نیفتد و چیزی بر روی او نیفتد، این که او را از حیله حیله گران نگه دارد و نیز از ستم ستمگران، این که خداوند او را با ما قرار دهد در دنیا و آخرت، این که خداوند بر او مسلط نکند بیماری هایی را که شکل او را بد و زشت می­کند. و این که او را بر گناه کبیره نمیراند و این که خداوند جلوی فراموشی او از گناهان را می گیرد تا تجدید توبه نماید، و او را از دانش خود مانع نشود، و او را عارف به حجت خود نماید، و این که باطل را از دلش بیرون کند، و این که خداوند او را روز قیامت محشور نماید در حالی که نورش پیشاپیش می درخشد، و او را موفق بر هر کار نیک کند، و دشمنش را بر او مسلط نکند تا خوار و ذلیلش نماید، و عاقبت او را به امن و ایمان ختم کند، و او را با ما در رفیق اعلی قرار دهد. این است تعهد خدا برای مؤمنین.

روایت111.

از کتاب فرج الکرب، از ابو بصیر نقل کرده که گفت: حضرت صادق علیه السّلام فرمود: ای ابا محمّد! مردم به دسته های مختلف متفرق شدند. شما دل بستید به اهل بیت پیامبرتان و آنچه خدا می­خواست، خواستید و آن کس را که خدا دوست می­دارد، شما دوست دارید و کسی را که خدا انتخاب نموده، شما انتخاب نمودید. بشارت باد شما را، شاد باشید! به خدا قسم شما آمرزیده هستید و حسنات شما را قبول می­کنند و از گناهان شما می گذرند. آیا موجب شادی تو شدم؟ عرض کردم: آری. فرمود: ای ابا محمّد! گناهان از پشت شیعیان ما می­ریزد، چنان چه برگ ها به وسیله باد از درخت می ریزد. این است معنی آیه «وَ تَرَی الْمَلائِکَةَ حَافِّینَ مِنْ حَوْلِ الْعَرْشِ یُسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ»(1)

{و فرشتگان را می بینی که پیرامون عرش به ستایش پروردگار خود تسبیح می گویند.} «وَ یَسْتَغْفِرُونَ لِلَّذِینَ آمَنُوا»(2)

{و برای کسانی که گرویده اند طلب آمرزش می کنند.} فرمود: ای ابا محمّد! به خدا قسم که خداوند در این آیه، جز شما را اراده نکرده است. آیا تو را مسرور کردم؟ گفتم: آری، اضافه بفرمایید. فرمود: خداوند شما را در کتاب کریمش ذکر کرده: «رِجالٌ صَدَقُوا ما عاهَدُوا اللَّهَ عَلَیْهِ»(3)

ص: 123


1- . زمر / 75
2- . غافر / 7، ظاهرا امام علیه السّلام این آیه را از اولش ذکر کرده و به آن استشهاد نموده و راوی یا ناسخ ها از قلم انداخته اند. آیه این طور است «الَّذِینَ یَحْمِلُونَ الْعَرْشَ وَ مَنْ حَوْلَهُ یُسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ وَ یُؤْمِنُونَ بِهِ وَ یَسْتَغْفِرُونَ لِلَّذِینَ آمَنُوا.»
3- . احزاب / 23

یُرِیدُ أَنَّکُمْ وَفَیْتُمْ بِمَا أَخَذَ عَلَیْکُمْ مِیثَاقَهُ مِنْ وَلَایَتِنَا وَ أَنَّکُمْ لَمْ تَسْتَبْدِلُوا بِنَا غَیْرَنَا وَ قَالَ الْأَخِلَّاءُ یَوْمَئِذٍ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ إِلَّا الْمُتَّقِینَ (1) وَ اللَّهِ مَا عَنَی بِهَذَا غَیْرَکُمْ فَهَلْ سَرَرْتُکَ یَا بَا مُحَمَّدٍ فَقُلْتُ زِدْنِی (2) قَالَ لَقَدْ ذَکَرَکُمُ اللَّهُ فِی کِتَابِهِ حَیْثُ یَقُولُ إِخْواناً عَلی سُرُرٍ مُتَقابِلِینَ (3) وَ اللَّهِ مَا أَرَادَ اللَّهُ بِهَذَا غَیْرَکُمْ هَلْ سَرَرْتُکَ فَقُلْتُ نَعَمْ زِدْنِی قَالَ وَ قَدْ ذَکَرَکُمُ اللَّهُ تَعَالَی بِقَوْلِهِ فَأُولئِکَ مَعَ الَّذِینَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَیْهِمْ مِنَ النَّبِیِّینَ وَ الصِّدِّیقِینَ وَ الشُّهَداءِ وَ الصَّالِحِینَ (4) فَرَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فِی هَذَا الْمَوْضِعِ النَّبِیُّونَ وَ نَحْنُ الصِّدِّیقُونَ وَ الشُّهَدَاءُ وَ أَنْتُمُ الصَّالِحُونَ وَ أَنْتُمْ وَ اللَّهِ شِیعَتُنَا فَهَلْ سَرَرْتُکَ فَقُلْتُ نَعَمْ زِدْنِی فَقَالَ لَقَدِ اسْتَثْنَاکُمُ اللَّهُ تَعَالَی عَلَی الشَّیْطَانِ فَقَالَ إِنَّ عِبادِی لَیْسَ لَکَ عَلَیْهِمْ سُلْطانٌ (5) وَ اللَّهِ مَا عَنَی بِهَذَا غَیْرَکُمْ فَهَلْ سَرَرْتُکَ فَقُلْتُ نَعَمْ زِدْنِی فَقَالَ قَالَ اللَّهُ یا عِبادِیَ الَّذِینَ أَسْرَفُوا عَلی أَنْفُسِهِمْ لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِیعاً (6) وَ اللَّهِ مَا عَنَی بِهَذَا غَیْرَکُمْ هَلْ سَرَرْتُکَ یَا بَا مُحَمَّدٍ قُلْتُ زِدْنِی (7) فَقَالَ یَا بَا مُحَمَّدٍ مَا اسْتَثْنَی اللَّهُ تَعَالَی بِهِ لِأَحَدٍ مِنَ الْأَنْبِیَاءِ وَ لَا أَتْبَاعِهِمْ مَا خَلَا شِیعَتَنَا فَقَالَ عَزَّ مِنْ قَائِلٍ یَوْمَ لا یُغْنِی مَوْلًی عَنْ مَوْلًی شَیْئاً وَ لا هُمْ یُنْصَرُونَ إِلَّا مَنْ رَحِمَ اللَّهُ (8) وَ هُمْ شِیعَتُنَا یَا بَا مُحَمَّدٍ هَلْ سَرَرْتُکَ قُلْتُ زِدْنِی (9) یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ

ص: 124


1- الزخرف: 67.
2- الظاهر أن الصحیح: فقلت: نعم زدنی.
3- الحجر: 47 و الصحیح: اخوانا علی سرر متقابلین.
4- النساء: 71، و الصحیح کما فی المصحف الشریف: فاولئک مع الذین.
5- الحجر: 42.
6- الزمر: 54.
7- الظاهر ان الصحیح: فقلت: نعم زدنی.
8- الدخان: 41 و 42.
9- الظاهر ان الصحیح: فقلت: نعم زدنی.

{مردانی اند که به آنچه با خدا عهد بستند صادقانه وفا کردند.} منظور این است که شما وفا کرده اید به پیمانی که در مورد ولایت ما از شما گرفته شده و دیگری را به جای ما نگرفتید و فرموده است: «الْأَخِلَّاءُ یَوْمَئِذٍ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ إِلَّا الْمُتَّقِینَ»(1)

{در آن روز یاران جز پرهیزگاران بعضی شان دشمن بعضی دیگرند.} به خدا قسم از متقین جز شما را اراده نکرده. آیا تو را مسرور کردم؟ عرض کردم: آری، اضافه بفرمایید. فرمود: خداوند در این آیه شما را ذکر کرده است: «إِخْواناً عَلی سُرُرٍ مُتَقابِلِینَ»(2)

{برادرانه بر تخت هایی رو به روی یکدیگر نشسته اند.} به خدا قسم جز شما را اراده نکرده. آیا شادت کردم؟ عرض کردم: آری، ولی بیشتر بفرمایید. فرمود: در این آیه خداوند از شما یاد کرده: «فَأُولئِکَ مَعَ الَّذِینَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَیْهِمْ مِنَ النَّبِیِّینَ وَ الصِّدِّیقِینَ وَ الشُّهَداءِ وَ الصَّالِحِینَ»(3)

{در زمره کسانی خواهند بود که خدا ایشان را گرامی داشته [یعنی] با پیامبران و راستان و شهیدان و شایستگانند.} پیامبر اکرم در این آیه نبیین است، ما صدیقین و شهداء هستیم و شما صالحین هستید. به خدا قسم شما شیعیان ما هستید. آیا مسرورت کردم؟ گفتم: آری، اضافه بفرمایید. فرمود: خداوند شما را از تسلط شیطان استثناء کرده و فرموده: «إِنَّ عِبادِی لَیْسَ لَکَ عَلَیْهِمْ سُلْطانٌ»(4)

{در حقیقت تو را بر بندگان من تسلطی نیست.} به خدا قسم جز شما را در این آیه اراده نکرده. آیا مسرورت کردم؟ گفتم: آری، اضافه بفرمایید. فرمود: خداوند می فرماید: «یا عِبادِیَ الَّذِینَ أَسْرَفُوا عَلی أَنْفُسِهِمْ لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِیعاً»(5) {ای بندگان من که بر خویشتن زیاده روی روا داشته اید از رحمت خدا نومید مشوید در حقیقت خدا همه گناهان را می آمرزد.} به خدا قسم جز شما را اراده نکرده. آیا مسرورت کردم ای ابا محمّد؟ گفتم: آری، بیشتر بفرمایید. فرمود: ای ابا محمّد! خداوند هیچ یک از پیامبران و پیروان آنها را استثناء نفرموده، جز شیعیان ما را که فرموده است: «یَوْمَ لا یُغْنِی مَوْلًی عَنْ مَوْلًی شَیْئاً وَ لا هُمْ یُنْصَرُونَ * إِلَّا مَنْ رَحِمَ اللَّهُ»(6)

{همان روزی که هیچ دوستی از هیچ دوستی نمی تواند حمایتی کند و آنان یاری نمی شوند مگر کسی را که خدا رحمت کرده است.} آنها که مورد رحمت خدا قرار می­گیرند، شیعیان ما هستند. آیا تو را مسرور کردم؟ عرض کردم: آری، اضافه بفرمایید یا ابن رسول اللَّه!

ص: 124


1- . زخرف / 67
2- . حجر / 47
3- . نساء / 69
4- . حجر / 42
5- . زمر / 53
6- . دخان / 41 - 42

قَالَ لَقَدْ ذَکَرَکُمُ اللَّهُ تَعَالَی فِی کِتَابِهِ حَیْثُ قَالَ هَلْ یَسْتَوِی الَّذِینَ یَعْلَمُونَ وَ الَّذِینَ لا یَعْلَمُونَ إِنَّما یَتَذَکَّرُ أُولُوا الْأَلْبابِ (1) فَنَحْنُ الَّذِینَ نَعْلَمُ وَ أَعْدَاؤُنَا الَّذِینَ لَا یَعْلَمُونَ وَ شِیعَتُنَا هُمْ أُولُو الْأَلْبَابِ قُلْتُ زِدْنِی یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ قَالَ یَا بَا مُحَمَّدٍ مَا یُحْصَی تَضَاعُفُ ثَوَابِکُمْ یَا بَا مُحَمَّدٍ مَا مِنْ آیَةٍ (2) تَعُودُ إِلَی الْجَنَّةِ وَ تَذْکُرُ أَهْلَهَا بِخَیْرٍ إِلَّا وَ هِیَ فِینَا وَ فِیکُمْ مَا مِنْ آیَةٍ تَسُوقُ إِلَی النَّارِ إِلَّا وَ هِیَ فِی عَدُوِّنَا وَ مَنْ خَالَفَنَا وَ اللَّهِ مَا عَلَی دِینِ مُحَمَّدٍ وَ مِلَّةِ إِبْرَاهِیمَ علیه السلام غَیْرُنَا وَ غَیْرُکُمْ وَ إِنَّ سَائِرَ النَّاسِ مِنْکُمْ بِرَاءٌ یَا بَا مُحَمَّدٍ هَلْ سَرَرْتُکَ قُلْتُ نَعَمْ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْکَ وَ جُعِلْتُ فِدَاکَ ثُمَّ انْصَرَفْتُ فَرِحاً.

«112»

وَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فِی قَوْلِهِ تَعَالَی فَلَا اقْتَحَمَ الْعَقَبَةَ (3) فَقَالَ مَنِ انْتَحَلَ وَلَایَتَنَا فَقَدْ جَازَ الْعَقَبَةَ فَنَحْنُ تِلْکَ الْعَقَبَةُ الَّتِی مَنِ اقْتَحَمَهَا نَجَا ثُمَّ مَهْلًا أُفِیدُکَ حَرْفاً هُوَ خَیْرٌ لَکَ مِنَ الدُّنْیَا وَ مَا فِیهَا قَوْلُهُ تَعَالَی فَکُّ رَقَبَةٍ (4) إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی فَکَّ رِقَابَکُمْ مِنَ النَّارِ بِوَلَایَتِنَا أَهْلَ الْبَیْتِ وَ أَنْتُمْ صَفْوَةُ اللَّهِ وَ لَوْ أَنَّ الرَّجُلَ مِنْکُمْ یَأْتِی بِذُنُوبٍ مِثْلِ رَمْلِ (5) عَالِجٍ لَشَفَعْنَا فِیهِ عِنْدَ اللَّهِ تَعَالَی فَلَکُمُ الْبُشْرَی فِی الْحَیاةِ الدُّنْیا وَ فِی الْآخِرَةِ لا تَبْدِیلَ لِکَلِماتِ اللَّهِ ذلِکَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِیمُ

«113»

وَ عَنْ مُیَسِّرٍ قَالَ: کُنْتُ أَنَا وَ عَلْقَمَةُ بْنُ الْحَضْرَمِیِّ وَ أَبُو حَسَّانَ الْعِجْلِیُّ وَ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ عَجْلَانَ نَنْتَظِرُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام فَخَرَجَ عَلَیْنَا فَقَالَ مَرْحَباً وَ أَهْلًا وَ اللَّهِ إِنِّی لَأُحِبُّ رِیحَکُمْ وَ أَرْوَاحَکُمْ إِنَّکُمْ لَعَلَی دِینِ اللَّهِ فَقَالَ لَهُ عَلْقَمَةُ فَمَنْ کَانَ عَلَی دِینِ اللَّهِ تَشْهَدُ أَنَّهُ مِنْ أَهْلِ الْجَنَّةِ قَالَ فَمَکَثَ هُنَیْئَةً ثُمَّ قَالَ بُورُوا أَنْفُسَکُمْ فَإِنْ لَمْ تَکُونُوا قَارَفْتُمُ الْکَبَائِرَ فَأَنَا أَشْهَدُ قُلْنَا وَ مَا الْکَبَائِرُ قَالَ الشِّرْکُ بِاللَّهِ الْعَظِیمِ وَ أَکْلُ

ص: 125


1- الزمر: 12.
2- أی مصداقها أو أجلی مصادیقها فی زماننا هذا نحن و أنتم.
3- البلد: 11 و 14.
4- البلد: 11 و 14.
5- أی مجتمع.

فرمود: خداوند شما را در کتاب خود در این آیه یاد کرده است: «هَلْ یَسْتَوِی الَّذِینَ یَعْلَمُونَ وَ الَّذِینَ لا یَعْلَمُونَ إِنَّما یَتَذَکَّرُ أُولُوا الْأَلْبابِ»(1)

{آیا کسانی که می دانند و کسانی که نمی دانند یکسانند تنها خردمندانند که پندپذیرند.} ما کسانی هستیم که می­دانیم و دشمنان ما آنهایند که نمی دانند و شیعیان ما اولوالالباب هستند. عرض کردم: بیشتر بفرمایید یابن رسول الله! فرمود: یا ابا محمّد! چند برابر شدن ثواب اعمال شما از حدّ شماره بیرون است. ای ابا محمّد! هر آیه ای که معنی آن برگشت به بهشت می­کند و اهل بهشت را به نیکی یاد می­کند، درباره ما و شما است و هر آیه ای که اشاره به جهنم دارد، درباره دشمن ما و مخالف ما است. به خدا قسم بر دین محمّد و ملّت ابراهیم جز ما و شما نیست و سایر مردم از شما بیزارند. ای ابا محمّد! آیا تو را مسرور کردم؟ گفتم: آری یابن رسول اللَّه، فدایت شوم! بعد با شادی و خوشحالی از خدمت امام مرخص شدم.

روایت112.

حضرت صادق علیه السّلام درباره آیه «فَلَا اقْتَحَمَ الْعَقَبَةَ»(2)

{و[لی] نخواست از گردنه [عاقبت نگری] بالا رود} فرمود: هر کس طرفدار ولایت ما باشد از گردنه گذشته است. ما همان گردنه ای هستیم که هر کس از آن بگذرد، نجات یابد. اینک توجه کن، برایت حرفی می­زنم که بهتر از دنیا و آنچه در دنیا است باشد. در این آیه می فرماید: «فَکُّ رَقَبَةٍ»(3)

{بنده ای را آزادکردن.} خداوند شما را از آتش جهنم به واسطه ولایت ما رهانید. شما برگزیده خدایید. اگر مردی از شما با گناهی به اندازه انبوهی رمل به محشر آید، ما شفیع او خواهیم بود نزد خداوند. شما را بشارت باد در دنیا و آخرت. تغییری در کلمات خدا نیست، این است آن رستگاری بزرگ.

روایت113.

میسر گفت: من و علقمه پسر حضرمی و ابو حسان عجلی و عبداللَّه بن عجلان منتظر حضرت باقر علیه السّلام بودیم. ایشان خارج شد و فرمود: خوش آمدید، شاد باشید! به خدا قسم من بوی شما و ارواح شما را دوست می دارم، شما بر دین خدا هستید. علقمه گفت: هر کس بر دین خدا باشد، شما برای او گواهی بهشت می­دهید؟ امام علیه السّلام مختصری توقف کرد و سپس فرمود: خود را بیازمایید؛ اگر مرتکب کبائر نباشید، من گواهی می­دهم. عرض کردیم: کبائر چیست؟ فرمود: شرک به خدای بزرگ، خوردن

ص: 125


1- . زمر / 9
2- . بلد / 11
3- . بلد / 13

مَالِ الْیَتِیمِ وَ قَذْفُ الْمُحْصَنَةِ وَ عُقُوقُ الْوَالِدَیْنِ وَ قَتْلُ النَّفْسِ وَ الرِّبَا وَ الْفِرَارُ مِنَ الزَّحْفِ قَالَ مَا مِنَّا أَحَدٌ أَصَابَ مِنْ هَذَا شَیْئاً فَقَالَ فَأَنْتُمْ إِذاً نَاجُونَ فَاجْعَلُوا أَمْرَکُمْ هَذَا لِلَّهِ وَ لَا تَجْعَلُوهُ لِلنَّاسِ فَإِنَّهُ مَا کَانَ لِلنَّاسِ فَهُوَ لِلنَّاسِ وَ مَا کَانَ لِلَّهِ فَهُوَ لَهُ فَلَا تُخَاصِمُوا النَّاسَ بِدِینِکُمْ فَإِنَّ الْخُصُومَةَ مَمْرَضَةٌ لِلْقَلْبِ إِنَّ اللَّهَ قَالَ لِنَبِیِّهِ صلی الله علیه و آله إِنَّکَ لا تَهْدِی مَنْ أَحْبَبْتَ (1) وَ قَالَ أَ فَأَنْتَ تُکْرِهُ النَّاسَ حَتَّی یَکُونُوا مُؤْمِنِینَ (2).

«114»

وَ عَنْ أَبِی حَمْزَةَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ شِیعَتُنَا أَقْرَبُ الْخَلْقِ مِنْ عَرْشِ اللَّهِ یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَ قَالَ أَنْتُمْ أَهْلُ تَحِیَّةِ اللَّهِ بِالسَّلَامِ وَ أَهْلُ أَثَرَةِ اللَّهِ بِرَحْمَتِهِ وَ أَهْلُ تَوْفِیقِ اللَّهِ بِعِصْمَتِهِ وَ أَهْلُ دَعْوَتِهِ بِطَاعَتِهِ لا خَوْفٌ عَلَیْکُمْ وَ لا أَنْتُمْ تَحْزَنُونَ أَسْمَاؤُکُمْ عِنْدَنَا الصَّالِحُونَ الْمُصْلِحُونَ وَ أَنْتُمْ أَهْلُ الرِّضَا لِرِضَائِهِ عَنْکُمْ وَ الْمَلَائِکَةُ إِخْوَانُکُمْ فِی الْخَیْرِ فَإِذَا اجْتَهَدْتُمْ ادْعُوا وَ إِذَا أَذْنَبْتُمْ اسْتَغْفِرُوا وَ أَنْتُمْ خَیْرُ الْبَرِّیَّةِ بَعْدَنَا دِیَارُکُمْ لَکُمْ جَنَّةٌ وَ قُبُورُکُمْ لَکُمْ جَنَّةٌ- لِلْجَنَّةِ خُلِقْتُمْ وَ فِی الْجَنَّةِ نَعِیمُکُمْ وَ إِلَی الْجَنَّةِ تَسِیرُونَ.

«115»

وَ رَوَی خَالِدُ بْنُ نَجِیحٍ قَالَ: دَخَلْنَا عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقَالَ مَرْحَباً بِکُمْ وَ أَهْلًا وَ سَهْلًا وَ اللَّهِ إِنَّا لَنَسْتَأْنِسُ بِرُؤْیَتِکُمْ إِنَّکُمْ مَا أَحْبَبْتُمُونَا لِقَرَابَةٍ بَیْنَنَا وَ بَیْنَکُمْ وَ لَکِنْ لِقَرَابَتِنَا مِنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَالْحُبُّ لِرَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله عَلَی غَیْرِ دُنْیَا أَصَبْتُمُوهَا مِنَّا وَ لَا مَالٍ أُعْطِیتُمْ عَلَیْهِ أَجَبْتُمُونَا فِی تَوْحِیدِ اللَّهِ وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ إِنَّ اللَّهَ قَضَی عَلَی أَهْلِ السَّمَاوَاتِ وَ أَهْلِ الْأَرْضِ فَقَالَ کُلُّ شَیْ ءٍ هالِکٌ إِلَّا وَجْهَهُ (3) وَ لَیْسَ یَبْقَی إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ اللَّهُمَّ کَمَا کَانُوا مَعَ آلِ مُحَمَّدٍ فِی الدُّنْیَا فَاجْعَلْهُمْ مَعَهُمْ فِی الْآخِرَةِ اللَّهُمَّ کَمَا کَانَ سِرُّهُمْ عَلَی سِرِّهِمْ وَ عَلَانِیَتُهُمْ عَلَی عَلَانِیَتِهِمْ فَاجْعَلْهُمْ فِی ثِقْلِ مُحَمَّدٍ یَوْمَ الْقِیَامَةِ.

«116»

وَ سَأَلَهُ أَبُو بَصِیرٍ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَی وَ مَنْ یُؤْتَ الْحِکْمَةَ فَقَدْ أُوتِیَ خَیْراً کَثِیراً (4) مَا عَنَی بِذَلِکَ فَقَالَ مَعْرِفَةَ الْإِمَامِ وَ اجْتِنَابَ الْکَبَائِرِ وَ مَنْ مَاتَ

ص: 126


1- القصص: 56.
2- یونس: 99.
3- القصص: 88.
4- البقرة: 272.

مال یتیم، نسبت ناشایست دادن به زنان شوهردار، نافرمانی پدر و مادر، آدم کشی، ربا و فرار از جنگ. گفت: هیچ یک از ما فاعل یکی از این ها نبوده. فرمود: در این صورت نجات می یابید. این ولایت خود را برای خدا قرار دهید، مبادا برای مردم باشد، زیرا هر چه برای مردم باشد، به مردم بر می­گردد و هر چه برای خدا باشد، ارتباط به خدا پیدا می­کند. راجع به دین خود با مردم به نزاع نپردازید، زیرا خصومت دل را بیمار می­کند. خداوند به پیامبرش می فرماید: «إِنَّکَ لا تَهْدِی مَنْ أَحْبَبْتَ»(1) {در حقیقت تو هر که را دوست داری نمی توانی راهنمایی کنی.} و فرموده «أَ فَأَنْتَ تُکْرِهُ النَّاسَ حَتَّی یَکُونُوا مُؤْمِنِینَ»(2)

{پس آیا تو مردم را ناگزیر می کنی که بگروند.}

روایت114.

ابو حمزه گفت: از حضرت صادق علیه السّلام شنیدم که می فرمود: شیعیان ما نزدیک­ترین خلق به عرش خدا هستند در روز قیامت. و فرمود: شما را خداوند تحیت به سلام می­گوید و شما برگزیده رحمت خدایید، و کسانی هستید که خداوند برای جلوگیری از گناه، توفیق به آنها داده و شما را دعوت به اطاعت کرده است. هیچ باکی بر شما نیست و نه محزون می­شوید. اسامی شما در نزد ما صالحین خیرخواه است. شما به واسطه خشنودی خدا از شما اهل رضا هستید. ملائکه برادران شما هستند در نیکی. هر وقت کوشش نمودید، دعا کنید و اگر گناهی کردید، استغفار نمایید. شما بهترین مردم هستید بعد از ما و شهر و دیار شما برایتان بهشت است. و قبرهای شما برایتان بهشت است؛ برای بهشت آفریده شده اید و در بهشت نعمت­های شما است و به سوی بهشت در حرکت هستید.

روایت115.

خالد بن نجیح گفت: خدمت حضرت صادق علیه السّلام رسیدیم. فرمود: خوش آمدید، شاد باشید و موفق! به خدا قسم ما به دیدار شما انس داریم. شما ما را به واسطه خویشاوندی که بینمان باشد دوست نمی­دارید، بلکه برای خویشاوندی ما با پیامبر است، این علاقه شما به واسطه پیامبر است نه برای بهره ای دنیوی که از ما ببرید و نه مالی بر این محبت به شما پرداخت شده. شما دعوت ما را در راه یکتایی خدا که شریک ندارد پذیرفتید. خداوند درباره ساکنین آسمان ها و زمین حکمی مقرر کرده و فرموده: «کُلُّ شَیْ ءٍ هالِکٌ إِلَّا وَجْهَهُ»(3)

{جز ذات او همه چیز نابودشونده است.} چیزی باقی نمی ماند مگر خدای یکتا که شریک ندارد. خدایا! همان طوری که این ها در دنیا با آل محمّد بوده اند، در آخرت نیز ایشان را با آل محمّد قرار ده. خدایا! همان طوری که پنهان و آشکار آنها مانند پنهان و سرّ آل محمّد است، ایشان را در گروه آل محمّد در قیامت قرار ده.

روایت116.

ابو بصیر از امام علیه السّلام راجع به این آیه «وَ مَنْ یُؤْتَ الْحِکْمَةَ فَقَدْ أُوتِیَ خَیْراً کَثِیراً»(4) {و به هر کس حکمت داده شود، به یقین، خیری فراوان داده شده است} سؤال کرد که منظورش چیست. فرمود: منظور از «حکمت»، معرفت امام است و اجتناب از کبائر. هر کس بمیرد

ص: 126


1- . قصص / 56
2- . یونس / 99
3- . قصص / 88
4- . بقره / 269

وَ لَیْسَ فِی رَقَبَتِهِ بَیْعَةٌ لِإِمَامٍ مَاتَ مِیتَةً جَاهِلِیَّةً وَ لَا یُعْذَرُ النَّاسُ حَتَّی یَعْرِفُوا إِمَامَهُمْ فَمَنْ مَاتَ وَ هُوَ عَارِفٌ لِإِمَامِهِ لَمْ یَضُرَّهُ تَقَدَّمَ هَذَا الْأَمْرُ أَوْ تَأَخَّرَ فَکَانَ کَمَنْ هُوَ مَعَ الْقَائِمِ فِی فُسْطَاطِهِ قَالَ ثُمَّ مَکَثَ هُنَیْئَةً ثُمَّ قَالَ لَا بَلْ کَمَنْ قَاتَلَ مَعَهُ ثُمَّ قَالَ لَا بَلْ وَ اللَّهِ کَمَنِ اسْتُشْهِدَ مَعَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله.

«117»

وَ عَنِ الْحَارِثِ بْنِ الْأَحْوَلِ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام یَقُولُ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ لِعَلِیٍّ علیه السلام لَمَّا أُسْرِیَ بِی إِلَی السَّمَاءِ رَأَیْتُ فِی الْجَنَّةِ نَهَراً أَبْیَضَ مِنَ اللَّبَنِ وَ أَحْلَی مِنَ الْعَسَلِ فِیهِ أَبَارِیقُ عَدَدَ نُجُومِ السَّمَاءِ عَلَی شَاطِئِهِ قِبَابُ الْیَاقُوتِ الْأَحْمَرِ وَ الدُّرِّ الْأَبْیَضِ فَضَرَبَ جَبْرَئِیلُ بِجَنَاحِهِ إِلَی جَانِبِهِ فَإِذَا هُوَ مِسْکٌ أَذْفَرُ ثُمَّ قَالَ وَ الَّذِی نَفْسُ مُحَمَّدٍ بِیَدِهِ إِنَّ فِیهَا لَشَجَراً یُصَفِّقْنَ بِالتَّسْبِیحِ بِصَوْتٍ لَمْ یَسْمَعِ الْأَوَّلُونَ وَ الْآخَرُونَ بِمِثْلِهِ یُثْمِرْنَ أَثْدَاءً کَالرُّمَّانِ تُلْقِی الثَّمَرَةَ إِلَی الرَّجُلِ فَیَشُقُّهَا عَنْ سَبْعِینَ حُلَّةً وَ الْمُؤْمِنُونَ یَا عَلِیُّ عَلَی کَرَاسِیَّ مِنْ نُورٍ وَ هُمُ الْغُرُّ الْمُحَجَّلُونَ وَ أَنْتَ إِمَامُهُمْ عَلَی الرَّجُلِ نَعْلَانِ یُضِی ءُ لَهُ شِرَاکُهُمَا أَمَامَهُ حَیْثُ شَاءَ مِنَ الْجَنَّةِ فَبَیْنَا الْمُؤْمِنُ کَذَلِکَ إِذَا أَشْرَفَتْ عَلَیْهِ امْرَأَةٌ مِنْ فَوْقِهِمْ فَتَقُولُ سُبْحَانَ اللَّهِ یَا عَبْدَ اللَّهِ أَ مَا لَنَا مِنْکَ دَوْلَةٌ فَیَقُولُ وَ مَنْ أَنْتِ فَتَقُولُ أَنَا مِنَ اللَّوَاتِی قَالَ اللَّهُ وَ لَدَیْنا مَزِیدٌ (1) فَبَیْنَا هُوَ کَذَلِکَ إِذْ أَشْرَفَتْ عَلَیْهِ أُخْرَی مِنْ فَوْقِهِمْ فَتَقُولُ سُبْحَانَ اللَّهِ یَا عَبْدَ اللَّهِ أَ مَا لَنَا مِنْکَ دَوْلَةٌ فَیَقُولُ وَ مَنْ أَنْتِ فَتَقُولُ أَنَا مِنَ اللَّوَاتِی قَالَ اللَّهُ فَلا تَعْلَمُ نَفْسٌ ما أُخْفِیَ لَهُمْ مِنْ قُرَّةِ أَعْیُنٍ جَزاءً بِما کانُوا یَعْمَلُونَ (2) ثُمَّ قَالَ وَ الَّذِی نَفْسُ مُحَمَّدٍ بِیَدِهِ إِنَّهُ لَیَجِیئُهُ سَبْعُونَ أَلْفَ مَلَکٍ یُسَمُّونَهُ بِاسْمِهِ وَ اسْمِ أَبِیهِ.

«118»

وَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَفَدَ إِلَی الْحُسَیْنِ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ وَفْدٌ فَقَالُوا یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ إِنَّ أَصْحَابَنَا وَفَدُوا إِلَی مُعَاوِیَةَ وَ وَفَدْنَا نَحْنُ إِلَیْکَ فَقَالَ إِذَنْ أُجِیزُکُمْ بِأَکْثَرَ مِمَّا یُجِیزُهُمْ فَقَالُوا جُعِلْنَا فِدَاکَ إِنَّمَا جِئْنَا لِدِینِنَا قَالَ فَطَأْطَأَ رَأْسَهُ وَ نَکَتَ (3)

ص: 127


1- ق: 34.
2- السجدة: 17.
3- نکت الأرض بقضیب او بإصبعه: ضربها به حال التفکر فاثر فیها.

و بر گردن او تعهد امامی نباشد، به نوع جاهلیت مرده. بهانه ای از مردم نمی پذیرند در راه شناسایی امامشان؛ هر که با عرفان امام خویش بمیرد، او را زیانی نخواهد رسید که ظهور پیش افتد یا تأخیر شود. او مثل کسی است که با قائم در خیمه اش بوده. راوی گفت: ایشان مختصری مکث کرد و سپس فرمود: نه، بلکه مانند کسی است که در رکابش به جنگ پردازد. سپس فرمود: نه به خدا، مانند کسی است که در سپاه پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله به شهادت رسیده باشد.

روایت117.

حارث بن احول گفت: از حضرت باقر علیه السّلام شنیدم که می فرمود: پیامبر اکرم به علی علیه السّلام فرمود: شبی که مرا به آسمان بردند، در بهشت نهری سفیدتر از شیر و شیرین تر از عسل دیدم. کنار نهر آفتابه هایی به تعداد ستارگان آسمان بود و بر کنارش قبه های یاقوت قرمز و درّ سفید بود. جبرئیل با بال خود زد به یک طرف آن و ناگاه مشک ناب مشاهده شد. سپس فرمود: قسم به آن کس که جان محمّد در دست اوست، در آن بهشت درختی است که صدایی به تسبیح بلند می­کند که پیشینیان و آیندگان مانند آن صدا را نشنیده اند. درختی که میوه­های پستان مانند انار می­دهد. میوه آن فرو می ریزد برای شخص، پس آن را می­شکافد و دارای هفتاد زیور است. یا علی! مؤمنین بر روی تخت هایی از نور نشسته اند و آنها دارای چهره ای درخشانند و تو امام آنها هستی. شخص دارای کفشی است که بند آنچنان می درخشد که راهش را روشن می­کند و هر جای بهشت را که بخواهد. در همین موقع زنی از بالای سر آنها مشرف می شود و می­گوید: سبحان اللَّه! ای بنده خدا ما را مفتخر نمی­فرمایی؟ به او می­گوید: تو که هستی؟ جواب می­دهد: من از آن بانوانی هستم که خداوند در قرآن می­فرماید: «وَلَدَیْنَا مَزِیدٌ»(1) {و پیش ما فزون تر [هم] هست.} در همین موقع زن دیگری از بالای سرشان بر او مشرف می شود و می گوید: سبحان اللَّه! ای بنده خدا آیا مرا مفتخر نمی فرمایی؟ می­گوید: تو که هستی؟ جواب می­دهد: من از آن بانوانی هستم که خداوند می­فرماید: «فَلا تَعْلَمُ نَفْسٌ ما أُخْفِیَ لَهُمْ مِنْ قُرَّةِ أَعْیُنٍ جَزاءً بِما کانُوا یَعْمَلُونَ»(2)

{هیچ کس نمی داند چه چیز از آنچه روشنی بخش دیدگان است به [پاداش] آنچه انجام می دادند برای آنان پنهان کرده ام.} سپس فرمود: قسم به آن کسی که جان محمّد در دست اوست، هفتاد هزار فرشته پیش او می آیند و او را به نام خود و پدرش می نامند.

روایت118.

امام صادق علیه السّلام فرمود: گروهی خدمت امام حسین علیه السّلام رسیدند و گفتند: یابن رسول الله! یاران ما نزد معاویه رفتند و ما نزد شما آمدیم. فرمود: پس به شما پاداشی می­دهم بیش از آنچه معاویه به آنها می­دهد. گفتند: فدایت شویم! ما به خاطر دینمان خدمت شما آمده­ایم. گفت: سرش را پایین انداخت و در حال فکر کردن انگشتش را در زمین فرو کرد

ص: 127


1- . ق / 35
2- . سجده / 17

فِی الْأَرْضِ وَ أَطْرَقَ طَوِیلًا ثُمَّ رَفَعَ رَأْسَهُ فَقَالَ قَصِیرَةٌ مِنْ طَوِیلَةٍ مَنْ أَحَبَّنَا لَمْ یُحِبَّنَا لِقَرَابَةٍ بَیْنَنَا وَ بَیْنَهُ وَ لَا لِمَعْرُوفٍ أَسْدَیْنَاه إِلَیْهِ إِنَّمَا أَحَبَّنَا لِلَّهِ وَ رَسُولِهِ جَاءَ مَعَنَا یَوْمَ الْقِیَامَةِ کَهَاتَیْنِ (1) وَ قَرَنَ بَیْنَ سَبَّابَتَیْهِ (2).

بیان

قال الجوهری باره یبوره أی جربه و اختبره.

«119»

کِتَابُ الْمُحْتَضَرِ، لِلْحَسَنِ بْنِ سُلَیْمَانَ مِمَّا رَوَاهُ مِنَ الْأَرْبَعِینَ رِوَایَةُ سَعْدٍ الْإِرْبِلِیِّ یَرْفَعُهُ إِلَی سَلْمَانَ الْفَارِسِیِّ رَضِیَ اللَّهِ عَنْهُ قَالَ: کُنَّا عِنْدَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِذْ جَاءَ أَعْرَابِیٌّ (3) مِنْ بَنِی عَامِرٍ فَوَقَفَ وَ سَلَّمَ فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ جَاءَ مِنْکَ رَسُولٌ یَدْعُونَّا إِلَی الْإِسْلَامِ فَأَسْلَمْنَا ثُمَّ إِلَی الصَّلَاةِ وَ الصِّیَامِ وَ الْجِهَادِ فَرَأَیْنَاهُ حَسَناً (4) ثُمَّ نَهَیْتَنَا عَنِ الزِّنَا وَ السَّرِقَةِ وَ الْغَیْبَةِ وَ الْمُنْکَرِ فَانْتَهَیْنَا (5) فَقَالَ لَنَا رَسُولُکَ عَلَیْنَا أَنْ نُحِبَّ صِهْرَکَ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ علیهما السلام فَمَا السِّرُّ فِی ذَلِکَ وَ مَا نَرَاهُ عِبَادَةً قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لِخَمْسِ خِصَالٍ أَوَّلُهَا أَنِّی کُنْتُ یَوْمَ بَدْرٍ جَالِساً بَعْدَ أَنْ غَزَوْنَا إِذْ هَبَطَ (6) جَبْرَئِیلُ علیه السلام وَ قَالَ إِنَّ اللَّهَ یُقْرِئُکَ السَّلَامَ وَ یَقُولُ بَاهَیْتُ الْیَوْمَ بِعَلِیٍّ مَلَائِکَتِی وَ هُوَ یَجُولُ بَیْنَ الصُّفُوفِ وَ یَقُولُ اللَّهُ أَکْبَرُ وَ الْمَلَائِکَةُ تُکَبِّرُ مَعَهُ وَ عِزَّتِی وَ جَلَالِی لَا أُلْهِمُ حُبَّهُ إِلَّا مَنْ أُحِبُّهُ وَ لَا أُلْهِمُ بُغْضَهُ إِلَّا مَنْ أُبْغِضُهُ وَ الثَّانِیَةُ أَنِّی کُنْتُ یَوْمَ أُحُدٍ جَالِساً وَ قَدْ فَرَغْنَا مِنْ جِهَازِ عَمِّی حَمْزَةَ إِذْ أَتَانِی (7) جَبْرَئِیلُ علیه السلام وَ قَالَ یَا مُحَمَّدُ إِنَّ اللَّهَ یَقُولُ فَرَضْتُ الصَّلَاةَ وَ وَضَعْتُهَا عَنِ الْمَرِیضِ وَ فَرَضْتُ

ص: 128


1- تقدم الحدیث مسندا عن المحاسن فی باب وجوب موالاة أولیائهم تحت رقم:١٢مع اختلاف فی الفاظه راجعه.
2- کتاب اعلام الدین: مخطوط لم تصل الینا نسخته.
3- فی المصدر: فأتی إلیه اعرابی من بنی عامر فوقف و سلم سلاما حسنا ثمّ قال:.
4- فی المصدر: فرأینا ذلک حسنا.
5- فی المصدر: و المنکر، فرأینا ذلک حسنا ففعلنا ذلک و انتهینا عن هذا.
6- فی المصدر: فهبط.
7- فی المصدر: فأتانی.

و مدت طولانی سکوت نمود. سپس سرش را بالا آورد و فرمود: کمی از مطلبی زیاد؛ هر کس ما را دوست بدارد، نه به خاطر خویشاوندی بین ما و او و نه به خاطر نیکی که به او کرده­ایم، بلکه ما را به خاطر خدا و پیامبرش دوست بدارد، در روز قیامت با ما می­آید مانند این دو! و دو انگشت سبابه را به هم نزدیک کرد.(1)

توضیح

جوهری گفته است: «باره یبوره» یعنی او را آزمود.

روایت119.

کتاب محتضر حسن بن سلیمان از الاربعین سعد اربلی: سند را می رساند به سلمان فارسی رضی اللَّه عنه که گفت: در نزد پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله بودیم که مرد عربی از بنی عامر وارد شد، سلام کرده و گفت: یا رسول اللَّه! از طرف شما پیکی آمد و ما را دعوت به اسلام کرد و ما مسلمان شدیم. بعد ما را به نماز و روزه و جهاد دعوت کرد. دیدیم کار خوبی است. بعد ما را از زنا و دزدی و غیبت و کار زشت نهی کردی، ما هم این کارها ترک کردیم. پیک شما به ما گفت که بر ما واجب است داماد شما علی بن ابی طالب علیه السّلام را دوست بداریم سرّ این چیست با این که ما آن را عبادت نمی دانیم؟ پیامبر اکرم فرمود: به واسطه پنج امتیاز: اول این که من در روز بدر پس از تمام شدن جنگ نشسته بودم که جبرئیل نازل شده گفت: خداوند سلامت می­رساند و می­گوید: من مباهات کردم امروز به واسطه علی بر ملائکه، آن موقعی که در بین صفوف جنگ در نبرد بود و «اللَّه اکبر» می گفت، ملائکه با او تکبیر می­گفتند. قسم به عزت و جلالم حب او را ارزانی می دارم به کسی که دوست او باشد و بغضش را به کسی که با او دشمن باشد. دوم این که من روز جنگ احد نشسته بودم. کار تجهیز عمویم حمزه تمام شده بود که جبرئیل بر من نازل شد و گفت: یا محمّد! خداوند می فرماید نماز را واجب کردم و آن را از مریض برداشتم و روزه را واجب نمودم،

ص: 128


1- . اعلام الدین، نسخه خطی به ما نرسیده است.

الصَّوْمَ وَ وَضَعْتُهُ عَنِ الْمَرِیضِ وَ الْمُسَافِرِ وَ فَرَضْتُ الْحَجَّ وَ وَضَعْتُهُ عَنِ الْمُقِلِّ الْمُدْقِعِ (1) وَ فَرَضْتُ الزَّکَاةَ وَ وَضَعْتُهَا عَمَّنْ لَا یَمْلِکُ النِّصَابَ وَ جَعَلْتُ حُبَّ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ لَیْسَ فِیهِ رُخْصَةٌ الثَّالِثَةُ (2) أَنَّهُ مَا أَنْزَلَ اللَّهُ کِتَاباً وَ لَا خَلَقَ خَلْقاً إِلَّا جَعَلَ لَهُ سَیِّداً فَالْقُرْآنُ سَیِّدُ الْکُتُبِ الْمُنْزَلَةِ وَ جَبْرَئِیلُ سَیِّدُ الْمَلَائِکَةِ أَوْ قَالَ إِسْرَافِیلُ وَ أَنَا سَیِّدُ الْأَنْبِیَاءِ وَ عَلِیٌّ سَیِّدُ الْأَوْصِیَاءِ وَ لِکُلِّ أَمْرٍ سَیِّدٌ (3) وَ حُبِّی وَ حُبُّ عَلِیٍّ سَیِّدُ مَا تَقَرَّبَ بِهِ الْمُتَقَرِّبُونَ مِنْ طَاعَةِ رَبِّهِمْ الرَّابِعَةُ (4) أَنَّ اللَّهَ تَعَالَی أَلْقَی فِی رُوعِی أَنَّ حُبَّهُ (5) شَجَرَةُ طُوبَی الَّتِی غَرَسَهَا اللَّهُ تَعَالَی بِیَدِهِ الْخَامِسَةُ أَنَّ جَبْرَئِیلَ علیه السلام قَالَ إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَةِ نُصِبَ لَکَ (6) مِنْبَرٌ عَنْ یَمِینِ الْعَرْشِ وَ النَّبِیُّونَ کُلُّهُمْ عَنْ یَسَارِ الْعَرْشِ وَ بَیْنَ یَدَیْهِ (7) وَ نُصِبَ لِعَلِیٍّ علیه السلام کُرْسِیٌّ إِلَی جَانِبِکَ (8) إِکْرَاماً لَهُ فَمَنْ هَذِهِ خَصَائِصُهُ یَجِبُ عَلَیْکُمْ أَنْ تُحِبُّوهُ فَقَالَ الْأَعْرَابِیُّ سَمْعاً وَ طَاعَةً (9).

«120»

وَ مِمَّا رَوَاهُ مِنْ تَفْسِیرِ مُحَمَّدِ بْنِ الْعَبَّاسِ بْنِ مَرْوَانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عُثْمَانَ بْنِ

ص: 129


1- المقل: الفقیر. المدقع: الملصق بالتراب. الذلیل. الهارب. المهزول و لعل المراد هنا المعنی الرابع و هو المریض.
2- فی المصدر: و الثالثة.
3- فی المصدر: و لکل امرئ من عمله سید.
4- فی المصدر: و الرابعة.
5- فی المصدر: ان حبّ علی.
6- فی المصدر: و الخامسة ان جبرئیل اخبرنی انه إذا کان یوم القیامة نصب لی.
7- فی المصدر: و النبیون کلهم عن یساره.
8- فی المصدر: الی جانبی.
9- المحتضر: 101 و 102.

اما از مریض و مسافر برداشتم و حج را واجب نمودم، اما از ناتوان فقیر برداشتم و زکات را واجب نمودم، اما از کسی که مالک نصاب نباشد برداشتم، ولی دوستی علی بن ابی طالب را برایش راه فراری نگذاشتم. سوم این که خداوند هیچ کتابی را نفرستاده و هیچ خلقی را نیافریده جز این که برایش سروری قرار داده؛ قرآن سرور کتاب­های نازل شده است و جبرئیل سرور ملائکه (یا فرمود اسرافیل) و من سرور انبیاء هستم و علی سرور اوصیاء، هر چیزی سروری دارد. دوستی من و دوستی علی، بهترین طاعتی است که بنده مطیع می­تواند به وسیله آن به خدا تقرب جوید. چهارم این که خداوند در دلم انداخت که حبّ علی درخت طوبی است که خداوند در بهشت آن را به دست خویش کاشته است. پنجم این که جبرئیل گفت: روز قیامت برای تو منبری در طرف راست عرش نصب می شود و تمام پیامبران در طرف چپ عرش و جلوی آن هستند(1)

و برای علی یک تخت قرار داده می شود در کنار تو(2) به جهت احترام او. کسی که دارای چنین امتیازهایی باشد، واجب است او را دوست بدارید. مردی اعرابی گفت: به دیده می پذیرم و اطاعت می­کنم.(3)

روایت120.

ص: 129


1- . در مصدر این گونه آمده است: «تمام پیامبران در طرف چپ آن هستند.»
2- . در مصدر این گونه آمده است: «در کنار من.»
3- . محتضر: 101 - 102

أَبِی شَیْبَةَ عَنْ زَکَرِیَّا بْنِ یَحْیَی عَنْ عُمَرَ بْنِ ثَابِتٍ (1) عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَاصِمِ بْنِ ضَمْرَةَ عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ: اکْتَنَفْنَا رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَوْماً فِی مَسْجِدِ الْمَدِینَةِ فَذَکَرَ بَعْضُ أَصْحَابِنَا الْجَنَّةَ فَقَالَ (2) أَبُو دُجَانَةَ یَا رَسُولَ اللَّهِ سَمِعْتُکَ (3) تَقُولُ الْجَنَّةُ مُحَرَّمَةٌ عَلَی النَّبِیِّینَ وَ سَائِرِ الْأُمَمِ حَتَّی تَدْخُلَهَا فَقَالَ لَهُ یَا أَبَا دُجَانَةَ أَ مَا عَلِمْتَ أَنَّ لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ لِوَاءً مِنْ نُورٍ وَ عَمُوداً مِنْ نُورٍ خَلَقَهُمَا قَبْلَ أَنْ یَخْلُقَ السَّمَاوَاتِ (4) بِأَلْفَیْ سَنَةٍ مَکْتُوبٌ عَلَی ذَلِکَ اللِّوَاءِ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ آلُ مُحَمَّدٍ خَیْرُ الْبَرِّیَّةِ صَاحِبُ اللِّوَاءِ عَلِیٌّ إِمَامُ الْقَوْمِ فَقَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی هَدَانَا بِکَ وَ شَرَّفَنَا فَقَالَ (5) لَهُ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله أَ مَا عَلِمْتَ (6) أَنَّهُ مَنْ أَحَبَّنَا وَ انْتَحَلَ مَحَبَّتَنَا أَسْکَنَهُ اللَّهُ مَعَنَا وَ تَلَا هَذِهِ الْآیَةَ فِی مَقْعَدِ صِدْقٍ عِنْدَ مَلِیکٍ مُقْتَدِرٍ (7).

«121»

وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْعَبَّاسِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ هَوْذَةَ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ إِسْحَاقَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ حَمَّادٍ عَنْ عَمْرِو بْنِ شِمْرٍ عَنْ أَبِی مِخْنَفٍ عَنْ یَعْقُوبَ بْنِ مِیثَمٍ أَنَّهُ وَجَدَ فِی کِتَابِ أَبِیهِ أَنَّ عَلِیّاً علیه السلام قَالَ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَقُولُ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ أُولئِکَ هُمْ خَیْرُ الْبَرِیَّةِ ثُمَّ الْتَفَتَ إِلَی عَلِیٍّ علیه السلام فَقَالَ نَعَمْ

ص: 130


1- رواه فی کنز جامع الفوائد: 317 و فیه: محمّد بن عمر بن أبی شیبة عن زکریا بن یحیی عن عمر و بن ثابت.
2- فی الکنز: فقال النبیّ صلّی اللّه علیه و آله: ان اول أهل الجنة دخولا إلیها علیّ بن أبی طالب فقال.
3- فی الکنز: اخبرتنا ان الجنة محرمة علی الأنبیاء حتّی تدخلها امتک فقال:بلی یابا دجانة أما علمت.
4- فی الکنز: قبل أن یخلق السماوات و الأرض.
5- فی الکنز: و هو امام القوم فقال علی علیه السّلام.
6- فی الکنز: قال النبیّ صلّی اللّه علیه و آله: ابشر یا علی ما من عبد ینتحل مودتک الا بعثه اللّه معنا یوم القیامة.
7- المحتضر: 97 و 98. و الآیة فی القمر: 55.

جابر بن عبداللَّه گفت: روزی در مسجد مدینه اطراف پیامبر صلّی اللَّه علیه و آله را گرفته بودیم و یکی از اصحاب صحبت از بهشت کرد. ابو دجانه گفت: یا رسول اللَّه! از شما شنیدم که می فرمودی بهشت حرام است بر پیامبران و سایر امت تا وقتی شما داخل شوی. فرمود: ابو دجانه! مگر نمی­دانی خداوند پرچمی از نور و ستونی از نور دارد که آن دو را دو هزار سال قبل از آفرینش آسمان ها آفریده و بر روی آن پرچم نوشته است «لا اله الا اللَّه محمّد رسول اللَّه آل محمّد خیر البریه، صاحب پرچم علی علیه السّلام که پیشوای مردم است.» ابو دجانه گفت: خدا را ستایش می­کنیم که ما را به وسیله تو هدایت نمود و مفتخر فرمود. پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله فرمود: آیا نمی­دانی هر کس که ما را دوست داشته باشد و محبت ما را پذیرفته باشد، خداوند او را با ما ساکن می­کند؟ و این آیه را خواند: «فِی مَقْعَدِ صِدْقٍ عِنْدَ مَلِیکٍ مُقْتَدِرٍ»(1)

{در قرارگاه صدق نزد پادشاهی توانایند.}(2)

روایت121.

یعقوب بن میثم در نوشته های پدر خود چنین دید که علی بن ابی طالب علیه السّلام گفت: از پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله شنیدم که می فرمود: خداوند فرموده «إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ أُولئِکَ هُمْ خَیْرُ الْبَرِیَّةِ»(3) {در حقیقت کسانی که گرویده و کارهای شایسته کرده اند آنانند که بهترین آفریدگانند.} در این موقع روی به جانب علی علیه السّلام کرد و فرمود: آری،

ص: 130


1- . قمر / 55
2- . محتضر: 97 - 98
3- . بیّنه / 7

أَنْتَ یَا عَلِیُّ وَ شِیعَتُکَ وَ مِیعَادُکَ وَ مِیعَادُهُمُ الْحَوْضُ غُرّاً مُحَجَّلِینَ مُکَحَّلِینَ مُتَوَّجِینَ قَالَ یَعْقُوبُ فَحَدَّثْتُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام بِهَذَا فَقَالَ هَکَذَا هُوَ عِنْدَنَا فِی کِتَابِ عَلِیٍّ علیه السلام (1) ثُمَّ قَالَ وَ رَوَی مُحَمَّدُ بْنُ الْعَبَّاسِ فِی کِتَابِهِ نَحْوَ خَمْسَةٍ وَ عِشْرِینَ حَدِیثاً فِی تَفْسِیرِ هَذِهِ الْآیَةِ مِثْلُ مَا ذَکَرَهُ فِی هَذَا الْحَدِیثِ أَنَّ خَیْرَ الْبَرِیَّةِ هُوَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام وَ شِیعَتُهُ وَ الَّذِینَ کَفَرُوا مِنْ أَهْلِ الْکِتابِ هُمْ عَدُوُّهُ وَ شِیعَتُهُمْ (2).

«122»

وَ مِنْ کِتَابِ مَنْهَجِ التَّحْقِیقِ إِلَی سَوَاءِ الطَّرِیقِ، رَوَاهُ مِنْ کِتَابِ الْآلِ لِابْنِ خَالَوَیْهِ یَرْفَعُهُ إِلَی جَابِرٍ الْأَنْصَارِیِّ قَالَ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَقُولُ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ خَلَقَنِی وَ خَلَقَ عَلِیّاً وَ فَاطِمَةَ وَ الْحَسَنَ وَ الْحُسَیْنَ مِنْ نُورٍ وَاحِدٍ فَعَصَرَ ذَلِکَ النُّورَ عَصْرَةً فَخَرَجَ مِنْهُ شِیعَتُنَا فَسَبَّحْنَا فَسَبَّحُوا وَ قَدَّسْنَا فَقَدَّسُوا وَ هَلَّلْنَا فَهَلَّلُوا وَ مَجَّدْنَا فَمَجَّدُوا وَ وَحَّدْنَا فَوَحَّدُوا (3) ثُمَّ خَلَقَ اللَّهُ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضَ وَ خَلَقَ الْمَلَائِکَةَ فَمَکَثَ الْمَلَائِکَةُ مِائَةَ عَامٍ لَا تَعْرِفُ تَسْبِیحاً وَ لَا تَقْدِیساً فَسَبَّحْنَا فَسَبَّحَتْ شِیعَتُنَا فَسَبَّحَتِ الْمَلَائِکَةُ وَ کَذَا (4) فِی الْبَوَاقِی فَنَحْنُ الْمُوَحِّدُونَ حَیْثُ لَا مُوَحِّدَ غَیْرُنَا وَ حَقِیقٌ عَلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ کَمَا اخْتَصَّنَا (5) وَ اخْتَصَّ شِیعَتَنَا أَنْ یُزْلِفَنَا وَ شِیعَتَنَا فِی أَعْلَی عِلِّیِّینَ إِنَّ اللَّهَ اصْطَفَانَا وَ اصْطَفَی شِیعَتَنَا مِنْ قَبْلِ أَنْ نَکُونَ أَجْسَاماً فَدَعَانَا فَأَجَبْنَاهُ فَغَفَرَ لَنَا وَ لِشِیعَتِنَا مِنْ قَبْلِ أَنْ نَسْتَغْفِرَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ (6).

«123»

وَ مِمَّا رَوَاهُ مِنْ کِتَابِ السَّیِّدِ حَسَنِ بْنِ کَبْشٍ بِإِسْنَادِهِ إِلَی أَبِی حَمْزَةَ عَنْ

ص: 131


1- المحتضر: 126. رواه صاحب الکنز فی ص 400 و الآیة فی البینة: 6.
2- المحتضر: 126. رواه صاحب الکنز فی ص 400 و الآیة فی البینة: 6.
3- فی المصدر: و حمدنا فحمدوا.
4- زاد فی المصدر: و قدسنا و قدست شیعتنا و قدست الملائکة و کذا.
5- فی المصدر: بما اختصنا.
6- المحتضر: 112 و 113.

تو یا علی و شیعیانت هستید. وعده گاه تو و آنها حوض کوثر است، با چهره های درخشان، چشم­هایی سرمه کشیده و تاج بر سر. یعقوب گفت: من حدیث را برای حضرت باقر علیه السّلام نقل کردم. فرمود: در نوشته های حضرت علی علیه السّلام همین طور نوشته شده است.(1)

سپس گفت: و محمّد بن عباس در کتاب خود حدود بیست و پنج حدیث در تفسیر این آیه نقل می­کند، شبیه آنچه در همین حدیث نقل شده بود: بهترین مردم امیرالمؤمنین و شیعیان اویند و تفسیر «الَّذِینَ کَفَرُوا مِنْ أَهْلِ الْکِتابِ»،(2) دشمنان علی و پیروان آنهایند.(3)

روایت122.

از کتاب منهج التحقیق الی سواء الطریق روایت کرده از کتاب آل ابن خالویه که سند حدیث را به جابر انصاری می­رساند که پیامبر اکرم می فرمود: خداوند من و علی و فاطمه و حسن و حسین را از یک نور آفرید. آن نور را فشرد و از فشردن آن نور، شیعیان ما خارج شدند. ما خدا را تسبیح کردیم، آنها تسبیح کردند؛ ما تقدیس کردیم، پس آنها تقدیس کردند؛ ما تهلیل کردیم، بعد آنها تهلیل کردند؛ ما تمجید کردیم، پس آنها تمجید کردند؛ و خدا را به یکتایی ستودیم، آنها نیز به یکتایی ستودند. سپس خداوند آسمان ها و زمین و ملائکه را آفرید. ملائکه صد سال بود که نه تسبیح و نه تقدیس را می دانستند. ما تسبیح نمودیم، بعد شیعیانمان، بعد ملائکه تسبیح کردند. همچنین در سایر چیزها. پس ما موحدینی هستیم که موحدی غیر ما نبوده و بر خدا شایسته است همان طوری که به ما و شیعیانمان امتیاز بخشیده، ما و شیعیانمان را در اعلی علیین جای دهد. خداوند ما و شیعیانمان را برگزید قبل از این که به صورت بدن باشیم؛ ما را خواند، جواب دادیم. ما و شیعیانمان را آمرزید پیش از این که استغفار کنیم.(4)

روایت123.

از آنچه که از کتاب سید حسن بن کبش روایت کرده که سند را به ابو حمزه می رساند که از

ص: 131


1- . محتضر: 126، صاحب کنز همین را در صفحه 400 نقل کرده است.
2- . بیّنه / 1
3- . محتضر: 126، صاحب کنز همین را در صفحه 400 نقل کرده است.
4- . محتضر: 112 - 113

أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: سَمِعْتُهُ یَقُولُ لِرَجُلٍ مِنَ الشِّیعَةِ أَنْتُمُ الطَّیِّبُونَ وَ نِسَاؤُکُمُ الطَّیِّبَاتُ وَ کُلُّ مُؤْمِنٍ صِدِّیقٌ وَ قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ شِیعَتُنَا أَقْرَبُ الْخَلْقِ مِنْ عَرْشِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ یَوْمَ الْقِیَامَةِ بَعْدَنَا وَ مَا مِنْ شِیعَتِنَا أَحَدٌ یَقُومُ إِلَی الصَّلَاةِ إِلَّا اکْتَنَفَتْهُ فِیهَا عَدَدَ مَنْ خَالَفَهُ (1) مِنَ الْمَلَائِکَةِ یُصَلُّونَ عَلَیْهِ جَمَاعَةً حَتَّی یَفْرُغَ مِنْ صَلَاتِهِ وَ إِنَّ الصَّائِمَ مِنْکُمْ لَیَرْتَعُ فِی رِیَاضِ الْجَنَّةِ تَدْعُو لَهُ الْمَلَائِکَةُ حَتَّی یُفْطِرَ (2).

«124»

وَ مِنْهُ، عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَا عَلِیُّ إِنَّ جَبْرَئِیلَ أَخْبَرَنِی عَنْکَ بِأَمْرٍ قَرَّتْ بِهِ عَیْنِی وَ فَرِحَ بِهِ قَلْبِی قَالَ یَا مُحَمَّدُ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ أَقْرِئْ مُحَمَّداً مِنِّی السَّلَامَ وَ أَعْلِمْهُ أَنَّ عَلِیّاً إِمَامُ الْهُدَی وَ مِصْبَاحُ الدُّجَی وَ الْحُجَّةُ عَلَی أَهْلِ الدُّنْیَا وَ أَنَّهُ الصِّدِّیقُ الْأَکْبَرُ وَ الْفَارُوقُ الْأَعْظَمُ وَ أَنِّی آلَیْتُ وَ عِزَّتِی وَ جَلَالِی أَنْ لَا أُدْخِلَ النَّارَ أَحَداً تَوَالاهُ (3) وَ سَلَّمَ لَهُ وَ لِلْأَوْصِیَاءِ مِنْ بَعْدِهِ حَقَّ الْقَوْلُ مِنِّی لَأَمْلَأَنَّ جَهَنَّمَ وَ أَطْبَاقَهَا مِنْ أَعْدَائِهِ وَ لَأَمْلَأَنَّ الْجَنَّةَ مِنْ أَوْلِیَائِهِ وَ شِیعَتِهِ (4).

«125»

وَ مِنْ کِتَابِ الشِّفَاءِ وَ الْجِلَاءِ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ خَلَقَ طِینَةَ الْمُؤْمِنِ مِنْ طِینَةِ الْأَنْبِیَاءِ فَلَا یَنْجَسُ أَبَداً وَ قَالَ إِنَّ عَمَلَ الْمُؤْمِنِ یَذْهَبُ فَیَمْهَدُ لَهُ فِی الْجَنَّةِ کَمَا یُرْسِلُ الرَّجُلُ غُلَامَهُ فَیَفْرُشُ لَهُ ثُمَّ تَلَا وَ مَنْ (5) عَمِلَ صالِحاً فَلِأَنْفُسِهِمْ یَمْهَدُونَ (6)

«126»

وَ عَنْهُ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: کَمَا لَا یَنْفَعُ مَعَ الشِّرْکِ شَیْ ءٌ فَلَا یَضُرُّ مَعَ الْإِیمَانِ شَیْ ءٌ.

«127»

وَ عَنْ عِیسَی بْنِ أَبِی مَنْصُورٍ قَالَ: کُنَّا عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَنَا وَ ابْنُ

ص: 132


1- فی المصدر: من خلفه.
2- المحتضر: 156.
3- فی نسخة: تولاه.
4- المحتضر.
5- الروم: 43.
6- المحتضر.

حضرت صادق علیه السّلام نقل کرد که شنیدم به مردی از شیعیان می فرمود: شما مردان پاک و طیب هستید و زنانتان طیبات هستند و هر مؤمنی صدیق است. و شنیدم که می­فرمود: شیعیان ما نزدیک­ترین خلق خدا هستند به عرش خدا در روز قیامت بعد از ما. هر یک از شیعیان ما که به نماز می ایستد، به تعداد مخالفین عقیده او ملائکه اطرافش را می گیرند و دسته جمعی بر او درود می فرستند تا از نماز فارغ شود، و روزه دار شما در باغ های بهشت می خرامد و ملائکه برایش دعا می کنند تا افطار کند.(1)

روایت124.

ابن عباس نقل می کند که گفت: پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله فرمود: یا علی! جبرئیل در مورد تو برایم خبری آورد که چشمم روشن شد و دلم شاد گشت. گفت: یا محمّد! خداوند سلامت رسانده و فرموده است به او بگو که علی امام هدی و چراغ تاریکی ها و حجت بر اهل دنیا و صدیق اکبر و فاروق اعظم است. من به عزت و جلالم سوگند یاد کرده ام که داخل آتش نکنم کسی که او را دوست داشته باشد و تسلیم او و جانشینان بعدش باشد. حقیقت کلام من این است که جهنم و طبقه های آن را پر از دشمنان او خواهم کرد و بهشت را پر از دوستان و شیعیانش می کنم.(2)

روایت125.

از کتاب شفاء و جلاء از حضرت صادق علیه السّلام نقل می کند که فرمود: خداوند طینت مؤمن را از سرشت انبیاء آفریده است. پس هرگز نجس نخواهد شد عمل مؤمن، به بهشت می­رود و برای او در آنجا جای تهیه می کند. همان طوری که شخص، غلام خود را می فرستد تا برایش فرش بیفکند. بعد این آیه را خواند: «وَ مَنْ عَمِلَ صالِحاً فَلِأَنْفُسِهِمْ یَمْهَدُونَ»(3)

{و کسانی که کار شایسته کنند [فرجام نیک را] به سود خودشان آماده می کنند.}(4)

روایت126.

از حضرت صادق علیه السّلام نقل شده که فرمود: همان طوری که با شرک چیزی سود نخواهد بخشید، با ایمان نیز چیزی زیان نمی­رساند.

روایت127.

عیسی بن ابی منصور گفت: من و ابن ابی یعفور

ص: 132


1- . محتضر: 156
2- . محتضر...
3- . روم / 44
4- . محتضر ...

أَبِی یَعْفُورٍ وَ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ طَلْحَةَ فَقَالَ علیه السلام ابْتِدَاءً مِنْهُ یَا ابْنَ أَبِی یَعْفُورٍ سِتُّ خِصَالٍ مَنْ کُنَّ فِیهِ کَانَ بَیْنَ یَدَیِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ عَنْ یَمِینِ اللَّهِ قَالَ ابْنُ أَبِی یَعْفُورٍ وَ مَا هِیَ جُعِلْتُ فِدَاکَ قَالَ یُحِبُّ الْمَرْءُ الْمُسْلِمُ لِأَخِیهِ مَا یُحِبُّ لِأَعَزِّ أَهْلِهِ وَ یَکْرَهُ الْمَرْءُ الْمُسْلِمُ لِأَخِیهِ مَا یَکْرَهُ لِأَعَزِّ أَهْلِهِ عَلَیْهِ وَ یُنَاصِحُهُ الْوَلَایَةَ فَبَکَی ابْنُ أَبِی یَعْفُورٍ وَ قَالَ کَیْفَ یُنَاصِحُهُ الْوَلَایَةَ قَالَ یَا ابْنَ أَبِی یَعْفُورٍ إِذَا کَانَ مِنْهُ بِتِلْکَ الْمَنْزِلَةِ فَهَمُّهُ هَمُّهُ وَ فَرَّحَهُ فَرَحُهُ (1) إِنْ هُوَ فَرِحَ حَزَنَهُ لِحُزْنِهِ إِنْ هُوَ حَزَنَ فَإِنْ کَانَ عِنْدَهُ مَا یُفَرِّجُ عَنْهُ فَرَّجَ عَنْهُ وَ إِلَّا دَعَا لَهُ قَالَ ثُمَّ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام ثَلَاثٌ لَکُمْ وَ ثَلَاثٌ لَنَا أَنْ تَعْرِفُوا فَضْلَنَا وَ أَنْ تَطَئُوا أَعْقَابَنَا وَ تَنْتَظِرُوا عَاقِبَتَنَا فَمَنْ کَانَ هَکَذَا کَانَ بَیْنَ یَدَیِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ عَنْ یَمِینِ اللَّهِ فَأَمَّا الَّذِی بَیْنَ یَدَیِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَیَسْتَضِی ءُ بِنُورِهِمْ مَنْ هُوَ أَسْفَلُ مِنْهُمْ وَ أَمَّا الَّذِی عَنْ یَمِینِ اللَّهِ فَلَوْ أَنَّهُمْ یَرَاهُمْ مِنْ دُونِهِمْ لَمْ یَهْنَئْهُ الْعَیْشُ مِمَّا یَرَی مِنْ فَضْلِهِمْ فَقَالَ ابْنُ أَبِی یَعْفُورٍ مَا لَهُمْ لَا یَرَوْنَهُمْ وَ هُمْ عَنْ یَمِینِ اللَّهِ قَالَ یَا ابْنَ أَبِی یَعْفُورٍ إِنَّهُمْ مَحْجُوبُونَ بِنُورِ اللَّهِ أَ مَا بَلَغَکَ حَدِیثُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله کَانَ یَقُولُ إِنَّ لِلَّهِ خَلْقاً عَنْ یَمِینِ اللَّهِ وَ بَیْنَ یَدَیِ اللَّهِ وُجُوهُهُمْ أَبْیَضُ مِنَ الثَّلْجِ وَ أَضْوَأُ مِنَ الشَّمْسِ الضَّاحِیَةِ (2) فَیَسْأَلُ السَّائِلُ مَنْ هَؤُلَاءِ فَیُقَالُ هَؤُلَاءِ الَّذِینَ تَحَابُّوا فِی اللَّهِ (3).

«128»

نَوَادِرُ الرَّاوَنْدِیِّ، بِإِسْنَادِهِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَثْبَتُکُمْ عَلَی الصِّرَاطِ أَشَدُّکُمْ حُبّاً لِأَهْلِ بَیْتِی وَ لِأَصْحَابِی (4).

«129»

ما، الأمالی للشیخ الطوسی جَمَاعَةٌ عَنْ أَبِی الْمُفَضَّلِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عِیسَی بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ عَبْدِ الْحَمِیدِ عَنْ مُعَتِّبٍ مَوْلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْهُ عَنْ أَبِیهِ علیه السلام قَالَ: جَاءَ

ص: 133


1- لعل الصحیح: و فرحه لفرحه.
2- الضاحیة: البارزة من کل شی ء.
3- المحتضر.
4- نوادر الراوندیّ.

و عبداللَّه بن طلحه در خدمت حضرت صادق علیه السّلام بودیم. امام علیه السّلام بدون سؤال قبلی فرمود: ای پسر ابی یعفور! هر که دارای شش امتیاز باشد، در پیش خدا در طرف راست او قرار خواهد گرفت. ابن ابی یعفور گفت: فدایت شوم! آن­ امتیازها چیست؟ فرمود: مرد مسلمان برای برادر خود بخواهد آنچه برای عزیزترین فرد خانواده خود می خواهد؛ ناپسند شمارد برای برادر خود آنچه برای عزیزترین فرد خانواده خود ناپسند می­شمارد؛ و در راه ولایت خیرخواه او باشد. ابن ابی یعفور گریه کرد و گفت: چگونه خیرخواه او باشد در ولایت؟ فرمود: ای ابن ابی یعفور! اگر با او آن قدر همبستگی داشته باشد، اندوه او اندوه این است و شادی او شادی این، در صورتی که دوستش شاد شود و محزون می شود به واسطه حزن او. اگر بتواند گره از کارش بگشاید می­گشاید، وگرنه دعا برایش می­کند. سپس حضرت صادق علیه السّلام فرمود: سه چیز را باید شما انجام دهید و سه چیز را ما: شما فضل و مقام ما را بشناسید؛ در مورد فرزندان ما نیز مراعات کنید؛ و انتظار عاقبت ما را داشته باشید. هر کسی چنین باشد، رو به روی خدا و طرف راست او خواهد بود و کسی که در رو به روی خدا باشد، از نورش کسانی که پایین از او باشند استفاده خواهند کرد. و اما آن کس که در طرف راست خداست، دیگران اگر او را ببینند که در چه ناز و نعمتی است، به واسطه فضل و مقامی که از آنها می بینند، زندگی برای آنها خوش نمی­گذرد. ابن ابی یعفور گفت: چرا آنها را نبیند با این که طرف راست خدا هستند؟ فرمود: آنها پوشیده در نور خدایند. مگر این حدیث پیامبر اکرم را نشنیده ای که فرمود: خداوند را خلقی است در طرف راست و در مقابلش که صورتشان از برف سفیدتر و از خورشید تابان درخشان تر است. سؤال می­کنند این­ها کیانند؟ گفته می شود: این­ها کسانی هستند که دوستی آنها در راه خدا بود.(1)

روایت128.

نوادر راوندی: به اسناد خود از حضرت صادق، از پدرانش علیهم السّلام نقل می­کند که پیامبر اکرم فرمود: ثابت ترین شما بر صراط، کسی است که بیشتر اهل بیت و اصحاب مرا دوست داشته باشد.(2)

روایت129.

امالی طوسی: معتب غلام حضرت صادق علیه السّلام از آن جناب از پدرش نقل کرد که

ص: 133


1- . محتضر ...
2- . نوادر راوندی ...

أَعْرَابِیٌّ إِلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ هَلْ لِلْجَنَّةِ مِنْ ثَمَنٍ قَالَ نَعَمْ قَالَ مَا ثَمَنُهَا قَالَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ یَقُولُهَا الْعَبْدُ مُخْلِصاً بِهَا قَالَ وَ مَا إِخْلَاصُهَا قَالَ الْعَمَلُ بِمَا بُعِثْتُ بِهِ فِی حَقِّهِ وَ حُبُّ أَهْلِ بَیْتِی قَالَ فِدَاکَ أَبِی وَ أُمِّی وَ إِنَّ حُبَّ أَهْلِ الْبَیْتِ لَمِنْ حَقِّهَا قَالَ إِنَّ حُبَّهُمْ لَأَعْظَمُ حَقِّهَا (1).

«130»

ما، الأمالی للشیخ الطوسی جَمَاعَةٌ عَنْ أَبِی الْمُفَضَّلِ عَنِ اللَّیْثِ مُحَمَّدٍ الْعَنْبَرِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَبْدِ الصَّمَدِ عَنْ خَالِهِ أَبِی الصَّلْتِ الْهَرَوِیِّ قَالَ: کُنْتُ مَعَ الرِّضَا علیه السلام لَمَّا دَخَلَ نَیْسَابُورَ وَ هُوَ رَاکِبٌ بَغْلَةً شَهْبَاءَ وَ قَدْ خَرَجَ عُلَمَاءُ نَیْسَابُورَ فِی اسْتِقْبَالِهِ فَلَمَّا سَارَ إِلَی الْمُرَبَّعَةِ تَعَلَّقُوا بِلِجَامِ بَغْلَتِهِ وَ قَالُوا یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ حَدِّثْنَا بِحَقِّ آبَائِکَ الطَّاهِرِینَ حَدِیثاً عَنْ آبَائِکَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِمْ أَجْمَعِینَ فَأَخْرَجَ عَلَیْهِ الصَّلَاةُ وَ السَّلَامُ رَأْسَهُ مِنَ الْهَوْدَجِ وَ عَلَیْهِ مِطْرَفُ خَزٍّ فَقَالَ حَدَّثَنِی أَبِی مُوسَی بْنُ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ أَبِیهِ الْحُسَیْنِ سَیِّدِ شَبَابِ أَهْلِ الْجَنَّةِ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ أَخْبَرَنِی جَبْرَئِیلُ الرُّوحُ الْأَمِینُ عَنِ اللَّهِ تَقَدَّسَتْ أَسْمَاؤُهُ وَ جَلَّ وَجْهُهُ قَالَ إِنِّی أَنَا اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنَا وَحْدِی عِبَادِی فَاعْبُدُونِی وَ لْیَعْلَمْ مَنْ لَقِیَنِی مِنْکُمْ بِشَهَادَةِ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ مُخْلِصاً بِهَا أَنَّهُ قَدْ دَخَلَ حِصْنِی وَ مَنْ دَخَلَ حِصْنِی أَمِنَ عَذَابِی قَالُوا یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ وَ مَا إِخْلَاصُ الشَّهَادَةِ لِلَّهِ قَالَ طَاعَةُ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ وَلَایَةُ أَهْلِ بَیْتِهِ علیهم السلام (2).

«131»

ما، الأمالی للشیخ الطوسی جَمَاعَةٌ عَنْ أَبِی الْمُفَضَّلِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ حَفْصٍ عَنْ هِشَامٍ النَّهْشَلِیِّ عَنْ عَمْرِو بْنِ هَاشِمٍ عَنْ مَعْرُوفِ بْنِ خَرَّبُوذَ عَنْ عَامِرِ بْنِ وَاثِلَةَ عَنْ أَبِی بُرْدَةَ (3) الْأَسْلَمِیِّ قَالَ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَقُولُ لَا یَزُولُ قَدَمُ عَبْدٍ یَوْمَ الْقِیَامَةِ حَتَّی یُسْأَلَ عَنْ أَرْبَعٍ عَنْ جَسَدِهِ فِیمَا أَبْلَاهُ وَ عَنْ عُمُرِهِ فِیمَا أَفْنَاهُ وَ عَنْ مَالِهِ مِمَّا اکْتَسَبَهُ وَ فِیمَا أَنْفَقَهُ وَ عَنْ

ص: 134


1- المجالس: 21.
2- أمالی الشیخ: 24.
3- الظاهر أنّه مصحف ابی برزة.

مردی اعرابی خدمت پیامبر اکرم رسید و عرض کرد: یا رسول اللَّه! آیا بهشت بهایی دارد؟ فرمود آری. پرسید: بهای بهشت چیست؟ فرمود: با اخلاص بگوید «لا اله الا اللَّه.» عرض کرد: با اخلاص گفتن آن یعنی چه؟ فرمود: عمل به آنچه مرا به آن برانگیخته اند در حق آن و دوستی اهل بیتم. عرض کرد: پدر و مادرم فدایت باد! آیا دوستی اهل بیت شما نیز از حقوق «لا اله الا اللَّه» است؟ فرمود: دوستی اهل بیت من از بزرگ­ترین حق این جمله است.(1)

روایت130.

امالی طوسی: ابا صلت هروی گفت: وقتی حضرت رضا علیه السّلام داخل نیشابور شد، همراه او بودم. ایشان سوار قاطر خاکستری رنگ بود علمای نیشابور به استقبالش خارج شده بودند. همین که به سر چهارراه رسید، دانشمندان لجام قاطرش را گرفته گفتند: یابن رسول اللَّه! شما را به حق آباء طاهرینت سوگند می دهیم که ما را حدیثی از آباء گرام خود صلوات اللَّه علیهم نقل فرمایی. امام علیه السّلام که تن پوشی از خز داشت، سر از هودج بیرون آورد و فرمود: پدرم موسی بن جعفر، از پدرش جعفر بن محمّد، از پدرش محمّد بن علی، از پدرش علی بن الحسین، از پدرش حسین بن علی سرور جوانان بهشت، از امیرالمؤمنین، از پیامبر اکرم نقل کرد که فرمود: جبرئیل روح الامین به من خبر داد از خداوند که اسامی­اش مقدس است و صاحب جلالت است که فرمود: من خداوند یکتایم که جز من خدایی نیست، بندگانم مرا بپرستید! بدانید هر که به دیدن من آید، با گواهی دادن با اخلاص به «لا اله الا اللَّه» داخل دژ و حصار من شده و هر که داخل حصار من شود، از عذابم در امان است. عرض کردند: یابن رسول الله! اخلاص شهادت لا اله الا اللَّه چیست؟ فرمود: اطاعت خدا و پیامبرش و ولایت اهل بیت او.(2)

روایت131.

امالی طوسی: ابو برده اسلمی(3) گفت: از پیامبر اکرم شنیدم که می فرمود: قدم برنمی دارد بنده در روز قیامت، مگر این که از چهار چیز از او بازخواست می کنند: از بدن و پیکرش که در چه راه آن را فرسوده کرده؛ از عمرش که در چه راه فانی کرده؛ از مالش که از چه راه به دست آورده و در چه راه خرج کرده؛

ص: 134


1- . مجالس مفید: 21
2- . امالی طوسی: 24
3- . ظاهرا ابو برزه منظور است.

حُبِّنَا أَهْلَ الْبَیْتِ (1).

«132»

ما، الأمالی للشیخ الطوسی الْحُسَیْنُ بْنُ عُبَیْدِ اللَّهِ عَنِ التَّلَّعُکْبَرِیِّ عَنِ ابْنِ عُقْدَةَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَلِیٍّ الْخَمْرِیِّ (2) عَنْ حَنَانِ بْنِ سَدِیرٍ قَالَ: مَرَرْتُ أَنَا وَ أَبِی بِرَجُلٍ مِنْ وُلْدِ أَبِی لَهَبٍ یُقَالُ لَهُ عُبَیْدُ اللَّهِ بْنُ إِبْرَاهِیمَ فَنَادَانِی یَا أَبَا الْفَضْلِ هَذَا الرَّجُلُ یُحَدِّثُکَ وَ ذَکَرَ اسْمَ الْمُحَدِّثِ وَ هُوَ سُدَیْفٌ فِی آخِرِ الْحَدِیثِ وَ لَمْ یَذْکُرْهُ هَاهُنَا عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام فَقَرُبْنَا مِنْهُمْ وَ سَلَّمْنَا عَلَیْهِمْ فَقَالَ لَهُ حَدِّثْهُ فَقَالَ حَدَّثَنِی مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ الْبَاقِرُ علیهما السلام وَ مَا رَأَیْتُ مُحَمَّدِیّاً قَطُّ یَعْدِلُهُ عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْأَنْصَارِیِّ قَالَ أَقْبَلَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله حَتَّی صَعِدَ الْمِنْبَرَ وَ اجْتَمَعَ الْمُهَاجِرُونَ وَ الْأَنْصَارُ فِی السِّلَاحِ فَقَالَ أَیُّهَا النَّاسُ مَنْ أَبْغَضَنَا أَهْلَ الْبَیْتِ بَعَثَهُ اللَّهُ یَهُودِیّاً قَالَ جَابِرٌ فَقُمْتُ إِلَیْهِ فَقُلْتُ یَا رَسُولَ اللَّهِ وَ إِنْ شَهِدَ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَنَّکَ رَسُولُ اللَّهِ قَالَ نَعَمْ وَ إِنْ شَهِدَ إِنَّمَا احْتَجَزَ بِذَلِکَ مِنْ أَنْ یُسْفَکَ دَمُهُ أَوْ یُؤَدِّیَ الْجِزْیَةَ عَنْ یَدٍ وَ هُوَ صَاغِرٌ ثُمَّ قَالَ أَیُّهَا النَّاسُ مَنْ أَبْغَضَنَا أَهْلَ الْبَیْتِ بَعَثَهُ اللَّهُ یَهُودِیّاً یَوْمَ الْقِیَامَةِ (3) وَ إِنْ أَدْرَکَ الدَّجَّالَ آمَنَ بِهِ وَ إِنْ لَمْ یُدْرِکْهُ بُعِثَ حَتَّی یُؤْمِنَ بِهِ مِنْ قَبْرِهِ (4) إِنَّ رَبِّی عَزَّ وَ جَلَّ مَثَّلَ لِی أُمَّتِی فِی الطِّینِ وَ عَلَّمَنِی أَسْمَاءَ أُمَّتِی کَمَا عَلَّمَ آدَمَ الْأَسْمَاءَ کُلَّهَا فَمَرَّ بِی أَصْحَابُ الرَّایَاتِ فَاسْتَغْفَرْتُ لِعَلِیٍّ وَ شِیعَتِهِ قَالَ حَنَانٌ وَ قَالَ لِی أَبِی اکْتُبْ هَذَا الْحَدِیثَ فَکَتَبْتُهُ وَ خَرَجْنَا مِنْ غَدٍ إِلَی الْمَدِینَةِ فَقَدِمْنَا فَدَخَلْنَا عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ إِنَّ رَجُلًا مِنَ الْمَکِّیِّینَ یُقَالُ لَهُ سُدَیْفٌ حَدَّثَنِی عَنْ أَبِیکَ بِحَدِیثٍ فَقَالَ وَ تَحْفَظُهُ فَقُلْتُ قَدْ کَتَبْتُهُ قَالَ فَهَاتِهِ فَعَرَضْتُهُ عَلَیْهِ فَلَمَّا انْتَهَی إِلَی مَثَّلَ لِی

ص: 135


1- أمالی الشیخ: 25 و 26.
2- لعل الصحیح: الخیبری.
3- فی المصدر: بعثه اللّه یوم القیامة یهودیا.
4- فی نسخة: و ان ربی.

و از حبّ ما اهل بیت.(1)

روایت132.

امالی طوسی: حنان بن سدیر گفت: من و پدرم به مردی از اولاد ابولهب گذشتیم که عبداللَّه بن ابراهیم نام داشت. مرا صدا زد و گفت: ابوالفضل! این مرد برای تو از حضرت باقر علیه السّلام (اسم مرد حدیث گو را که سدیف نام داشت و در آخر حدیث نقل کرده، ولی اینجا نگفته) حدیث می­کند. ما نزدیک آنها شدیم و سلام کردیم. به او گفت که حدیث را برایش نقل کن. او چنین نقل کرد: حضرت باقر علیه السّلام که از اولاد پیامبر شخصی را نظیر او ندیده بودم، فرمود: جابر بن عبداللَّه انصاری گفت: پیامبر اکرم تشریف آورد و بر منبر رفت، مهاجر و انصار با سلاح اجتماع کردند. فرمود: مردم! هر که ما اهل بیت را دشمن بدارد، خداوند او را یهودی محشور می­کند. جابر گفت: من حرکت کردم و گفتم: یا رسول اللَّه! گرچه شهادت به «لا اله الا اللَّه» و رسالت شما بدهد؟ فرمود آری. این شهادت موجب حفظ خون او و ندادن جزیه با کمال خواری می شود. سپس فرمود: مردم! هر که ما خانواده را دشمن بدارد، روز قیامت یهودی محشور می شود و اگر دجال را درک کند، به او ایمان می آورد و اگر درک نکند، در زمان دجال از قبر خارج می شود تا به دجال ایمان آورد. خداوند عزیز امت مرا به صورت گِل برایم نشان داد و اسامی آنها را به من آموخت، همان طوری که به آدم اسماء را آموخت و صاحب پرچم ها از جلوی من رد شدند و برای علی و شیعیانش استغفار کردم. حنان گفت: پدرم به من گفت که این حدیث را بنویس و من نوشتم. فردا به جانب مدینه رفتیم. وارد مدینه شدیم و خدمت حضرت صادق علیه السّلام رسیدیم. من گفتم: فدایت شوم! مردی از اهالی مکه به نام سدیف از پدرتان حدیثی نقل کرد. فرمود: حدیث را حفظ داری؟ گفتم: آن را نوشته ام. فرمود: به من بده. تقدیم کردم و همین که رسید به این جمله که پیامبر اکرم فرمود

ص: 135


1- . امالی طوسی: 25 - 26

أُمَّتِی فِی الطِّینِ وَ عَلَّمَنِی أَسْمَاءَ أُمَّتِی کَمَا عَلَّمَ آدَمَ الْأَسْماءَ کُلَّها قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَا سَدِیرُ مَتَی حَدَّثَکَ بِهَذَا عَنْ أَبِی قُلْتُ الْیَوْمَ السَّابِعَ مُنْذُ سَمِعْنَاهُ مِنْهُ یَرْوِیهِ عَنْ أَبِیکَ فَقَالَ قَدْ کُنْتُ أَرَی أَنَّ هَذَا الْحَدِیثَ لَا یَخْرُجُ عَنْ أَبِی إِلَی أَحَدٍ (1).

«133»

ما، الأمالی للشیخ الطوسی أَحْمَدُ بْنُ عُبْدُونٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ الزُّبَیْرِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ فَضَّالٍ عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ عَامِرٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ رِزْقٍ الْغُمْشَانِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ وَلَایَتُنَا وَلَایَةُ اللَّهِ الَّتِی لَمْ یُبْعَثْ نَبِیٌّ قَطُّ إِلَّا بِهَا (2).

«134»

وَ رَوَی الْبُرْسِیُّ فِی کِتَابِ مَشَارِقِ الْأَنْوَارِ عَنْ حُذَیْفَةَ بْنِ الْیَمَانِ قَالَ: رَأَیْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله آخِذاً بِیَدِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ علیهما السلام وَ هُوَ یَقُولُ أَیُّهَا النَّاسُ هَذَا ابْنُ عَلِیٍّ فَاعْرِفُوهُ فَوَ الَّذِی نَفْسُ مُحَمَّدٍ بِیَدِهِ إِنَّهُ لَفِی الْجَنَّةِ وَ مُحِبُّوهُ فِی الْجَنَّةِ وَ مُحِبُّو مُحِبِّهِ فِی الْجَنَّةِ (3).

«135»

کِتَابُ فَضَائِلِ الشِّیعَةِ، لِلصَّدُوقِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله حُبُّ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ تَأْکُلُ السَّیِّئَاتِ کَمَا تَأْکُلُ النَّارُ الْحَطَبَ (4).

«136»

وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الصَّبَّاحِ بْنِ سَیَابَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: إِنَّ الرَّجُلَ لَیُحِبُّکُمْ وَ مَا یَدْرِی مَا تَقُولُونَ فَیُدْخِلُهُ اللَّهُ الْجَنَّةَ وَ إِنَّ الرَّجُلَ لَیُبْغِضُکُمْ وَ مَا یَدْرِی مَا تَقُولُونَ فَیُدْخِلُهُ اللَّهُ النَّارَ وَ إِنَّ الرَّجُلَ لَیَمْلَأُ صَحِیفَتَهُ مِنْ غَیْرِ عَمَلٍ قُلْتُ فَکَیْفَ قَالَ یَمُرُّ بِالْقَوْمِ یَنَالُونَ مِنَّا وَ إِذَا رَأَوْهُ قَالَ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ إِنَّ هَذَا الرَّجُلَ مِنْ شِیعَتِهِمْ وَ یَمُرُّ بِهِمُ الرَّجُلُ مِنْ شِیعَتِنَا فَیَرْمُونَهُ وَ یَقُولُونَ فِیهِ فَیَکْتُبُ اللَّهُ لَهُ بِذَلِکَ حَسَنَاتٍ حَتَّی یَمْلَأَ صَحِیفَتَهُ مِنْ غَیْرِ عَمَلٍ (5).

ص: 136


1- أمالی الشیخ: 53 و 54.
2- أمالی الشیخ: 63.
3- مشارق الأنوار.
4- فضائل الشیعة: 11.
5- فضائل الشیعة: 38 و 39.

«امت مرا به صورت گِل برایم نشان داد و اسامی آنها را به من آموخت، همان طور که به آدم تمام اسماء را آموخت»، حضرت صادق علیه السّلام فرمود: ای سدیر! چه وقت این حدیث را آن مرد از پدرم برای تو نقل کرد؟ گفتم: امروز هفت روز است که از پدرتان نقل کرده. فرمود: من گمان داشتم این حدیث از پدرم به هیچ کس نقل نشده است.(1)

روایت133.

امالی طوسی: محمّد بن عبدالرحمن گفت: از حضرت صادق علیه السّلام شنیدم که می فرمود: ولایت ما ولایت خدا است؛ آن ولایتی که هیچ پیامبری را مبعوث نکرده، مگر به این ولایت.(2)

روایت134.

برسی در کتاب مشارق الانوار از حذیفة بن یمان نقل می­کند که گفت: دیدم پیامبر اکرم دست حسن بن علی علیهما السّلام را گرفته و می فرماید: مردم! این پسر علی است؛ او را بشناسید. سوگند به آن کس که جان من در دست اوست، او و دوستانش و دوستان دوستانش در بهشت هستند.(3)

روایت135.

فضائل شیعه: صدوق از ابن عباس نقل می­کند که پیامبر اکرم فرمود: حبّ علی علیه السّلام گناهان را از بین می برد، همان طور که آتش هیزم را نابود می کند.(4)

روایت136.

به اسناد صدوق از صباح بن سیابه، از حضرت صادق علیه السّلام نقل کرد که فرمود: شخص شما را دوست می­دارد، اما از عقیده شما اطلاعی ندارد، با همین حبّ خداوند او را وارد بهشت می­کند؛ و شخص با شما دشمن است و نمی­داند عقیده شما چیست، به واسطه همین دشمنی با شما، خدا او را به جهنم می برد؛ و مرد نامه عملش پر از ثواب می شود، بدون این که عملی انجام داده باشد. عرض کردم: چگونه چنین چیزی ممکن است؟ فرمود: از کنار گروهی رد می شود که بدگویی از ما می کنند. همین که چشمشان به او می افتد، به یکدیگر می­گویند: این مرد از شیعیان آنها است! و مردی از شیعیان ما از کنار آنها رد می شود، او را هدف قرار می دهند و به او بد می­گویند. خداوند به واسطه این مطلب، آن قدر برای او ثواب می­نویسد که نامه عملش پر می شود، بدون عملی.(5)

ص: 136


1- . امالی طوسی: 53 - 54
2- . امالی طوسی: 63
3- . مشارق الانوار ...
4- . فضائل شیعه: 11
5- . فضائل شیعه: 38 - 39
«137»

وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَی النُّمَیْرِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: أَتَی رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله رَجُلٌ فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ إِنِّی أُحِبُّکَ فَقَالَ إِنَّکَ لَتُحِبُّنِی فَقَالَ وَ اللَّهِ إِنِّی لَأُحِبُّکَ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَنْتَ مَعَ مَنْ أَحْبَبْتَ (1).

«138»

کنز، کنز جامع الفوائد و تأویل الآیات الظاهرة رُوِیَ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله أَنَّهُ قَالَ لِعَلِیٍّ علیه السلام یَا عَلِیُّ إِنِّی سَأَلْتُ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَنْ لَا یَحْرِمَ شِیعَتَکَ التَّوْبَةَ حَتَّی تَبْلُغَ نَفْسُ أَحَدِهِمْ حَنْجَرَتَهُ فَأَجَابَنِی إِلَی ذَلِکَ وَ لَیْسَ ذَلِکَ لِغَیْرِهِمْ (2).

«139»

کنز، کنز جامع الفوائد و تأویل الآیات الظاهرة رَوَی شَیْخُ الطَّائِفَةِ رَحِمَهُ اللَّهُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ زَیْدِ بْنِ یُونُسَ الشَّحَّامِ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی الْحَسَنِ مُوسَی علیه السلام الرَّجُلُ مِنْ مَوَالِیکُمْ عَاصٍ (3) یَشْرَبُ الْخَمْرَ وَ یَرْتَکِبُ الْمُوبِقَ مِنَ الذَّنْبِ نَتَبَرَّأُ مِنْهُ فَقَالَ تَبَرَّءُوا مِنْ فِعْلِهِ وَ لَا تَتَبَرَّءُوا مِنْ خَیْرِهِ وَ أَبْغِضُوا عَمَلَهُ فَقُلْتُ یَسَعُ لَنَا أَنْ نَقُولَ فَاسِقٌ فَاجِرٌ فَقَالَ لَا الْفَاسِقُ الْفَاجِرُ الْکَافِرُ الْجَاحِدُ لَنَا وَ لِأَوْلِیَائِنَا أَبَی اللَّهُ أَنْ یَکُونَ وَلِیُّنَا فَاسِقاً فَاجِراً وَ إِنْ عَمِلَ مَا عَمِلَ وَ لَکِنَّکُمْ قُولُوا فَاسِقُ الْعَمَلِ فَاجِرُ الْعَمَلِ مُؤْمِنُ النَّفْسِ خَبِیثُ الْفِعْلِ طَیِّبُ الرُّوحِ وَ الْبَدَنِ لَا وَ اللَّهِ لَا یَخْرُجُ وَلِیُّنَا مِنَ الدُّنْیَا إِلَّا وَ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ نَحْنُ عَنْهُ رَاضُونَ یَحْشُرُهُ اللَّهُ عَلَی مَا فِیهِ مِنَ الذُّنُوبَ مُبْیَضّاً وَجْهُهُ مَسْتُورَةً عَوْرَتُهُ آمِنَةً رَوْعَتُهُ لَا خَوْفٌ عَلَیْهِ وَ لَا حُزْنٌ وَ ذَلِکَ أَنَّهُ لَا یَخْرُجُ مِنَ الدُّنْیَا حَتَّی یُصَفَّی مِنَ الذُّنُوبِ إِمَّا بِمُصِیبَةٍ فِی مَالٍ أَوْ نَفْسٍ أَوْ وَلَدٍ أَوْ مَرَضٍ وَ أَدْنَی مَا یُصْنَعُ بِوَلِیِّنَا أَنْ یُرِیَهُ اللَّهُ رُؤْیَا مَهُولَةً فَیُصْبِحَ حَزِیناً لِمَا رَآهُ فَیَکُونَ ذَلِکَ کَفَّارَةً لَهُ أَوْ خَوْفاً (4) یَرِدُ عَلَیْهِ مِنْ أَهْلِ دَوْلَةِ الْبَاطِلِ (5) أَوْ یُشَدَّدَ

ص: 137


1- فضائل الشیعة: 20.
2- کنز جامع الفوائد: 304.
3- فی المصدر: عاق.
4- فی المصدر: أو خوف.
5- فی المصدر: الدولة الباطلة.

روایت137.

صدوق به اسناد خود از موسی نمیری، از امام صادق علیه السّلام نقل می کند که فرمود: شخصی خدمت پیامبر رسید و عرض کرد: من شما را دوست دارم. فرمود: تو مرا دوست داری؟ گفت: به خدا سوگند شما را دوست دارم. پیامبر فرمود: تو با کسی هستی که دوستش داری.(1)

روایت138.

کنز جامع الفوائد: از پیامبر اکرم نقل شده که به علی علیه السّلام فرمود: یا علی! من از خداوند درخواست کردم که شیعیان تو را از توبه محروم نکند تا جانشان به گلو می­رسد. این درخواست مرا پذیرفت و این امتیاز را به دیگری نداده اند.(2)

روایت139.

کنز جامع الفوائد: یونس شحام گفت: به حضرت موسی بن جعفر علیهما السّلام گفتم: بعضی از دوستان شما گناهکارند، شراب می­خورند و گناهان زشتی مرتکب می­شوند که ما از آن بیزاریم. فرمود: از کارش بیزار باشید، ولی از خوبی او بیزار نباشید و عملش را دشمن بدارید. گفتم: می­توانیم به او بگوییم فاسق فاجر؟ فرمود نه. فاسق فاجر، کافر و منکر ما و دوستان ماست. خدا امتناع دارد از این که دوست ما فاسق و فاجر باشد، گرچه آن کارها را انجام دهد، بلکه بگویید فاسق العمل و فاجر العمل است، اما مؤمن النفس است و بدکار است و پیکر و روان پاک دارد. به خدا قسم نه، دوست ما خارج نمی­شود از دنیا مگر این که خدا و پیامبر و ما از او راضی هستیم. خداوند او را با همان گناهی که دارد، با چهره ای درخشان محشور می­کند، عیب هایش پوشیده و دلش آسوده است و ترس و اندوهی ندارد. و این جریان چنین است که از دنیا خارج نمی­شود، مگر این که از آلودگی های گناه پاک می شود یا به مصیبتی در مال یا جان یا فرزند یا بیماری، و کمترین کاری که خداوند نسبت به دوست ما انجام می دهد، خواب وحشتناکی است که خدا به او نشان می دهد و اندوهگین از این خواب می­شود. همین کفاره گناهش می شود یا ترس و وحشتی که از طرف دولت باطل بر او وارد می شود یا بر او سخت گرفته می شود

ص: 137


1- . فضائل شیعه: 20
2- . کنز جامع الفوائد: 304

عَلَیْهِ عِنْدَ الْمَوْتِ فَیَلْقَی اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ طَاهِراً مِنَ الذُّنُوبِ آمِنَةً رَوْعَتُهُ بِمُحَمَّدٍ وَ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِمَا (1) ثُمَّ یَکُونُ أَمَامَهُ أَحَدُ الْأَمْرَیْنِ رَحْمَةُ اللَّهِ الْوَاسِعَةُ الَّتِی هِیَ أَوْسَعُ مِنْ أَهْلِ الْأَرْضِ جَمِیعاً أَوْ شَفَاعَةُ مُحَمَّدٍ وَ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ صلوات الله علیهما (2) فَعِنْدَهَا تُصِیبُهُ رَحْمَةُ اللَّهِ الْوَاسِعَةُ الَّتِی کَانَ أَحَقَّ بِهَا وَ أَهْلَهَا وَ لَهُ إِحْسَانُهَا وَ فَضْلُهَا (3).

«140»

کنز، کنز جامع الفوائد و تأویل الآیات الظاهرة بِالْإِسْنَادِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ سُلَیْمَانَ عَمَّنْ أَخْبَرَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فِی قَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ کِتابٍ مَسْطُورٍ فِی رَقٍّ مَنْشُورٍ قَالَ کِتَابٌ کَتَبَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِی وَرَقَةِ آسٍ وَ وَضَعَهُ عَلَی عَرْشِهِ- قَبْلَ خَلْقِ الْخَلْقِ بِأَلْفَیْ عَامٍ یَا شِیعَةَ آلِ مُحَمَّدٍ إِنِّی أَنَا اللَّهُ أَجَبْتُکُمْ قَبْلَ أَنْ تَدْعُوَنِی وَ أَعْطَیْتُکُمْ قَبْلَ أَنْ تَسْأَلُونِی وَ غَفَرْتُ لَکُمْ قَبْلَ أَنْ تَسْتَغْفِرُونِی (4).

«141»

کنز، کنز جامع الفوائد و تأویل الآیات الظاهرة رَوَی صَاحِبُ کِتَابِ الْبِشَارَاتِ مَرْفُوعاً إِلَی الْحُسَیْنِ بْنِ حَمْزَةَ عَنْ أَبِیهِ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام جُعِلْتُ فِدَاکَ قَدْ کَبِرَ سِنِّی وَ دَقَّ عَظْمِی وَ اقْتَرَبَ أَجَلِی وَ قَدْ خِفْتُ أَنْ یُدْرِکَنِی قَبْلَ هَذَا الْأَمْرِ الْمَوْتُ قَالَ فَقَالَ لِی یَا بَا حَمْزَةَ أَ وَ مَا تَرَی الشَّهِیدَ إِلَّا مَنْ قُتِلَ قُلْتُ نَعَمْ جُعِلْتُ فِدَاکَ فَقَالَ لِی یَا بَا حَمْزَةَ مَنْ آمَنَ بِنَا وَ صَدَّقَ حَدِیثَنَا وَ انْتَظَرَنَا کَانَ کَمَنْ قُتِلَ تَحْتَ رَایَةِ الْقَائِمِ بَلْ وَ اللَّهِ تَحْتَ رَایَةِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله (5).

«142»

وَ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ: قَالَ لِیَ الصَّادِقُ علیه السلام (6) یَا بَا مُحَمَّدٍ إِنَّ الْمَیِّتَ عَلَی

ص: 138


1- فی المصدر: صلّی اللّه علیهما و آلهما.
2- زاد فی المصدر بعد ذلک: ان أخطأته رحمة اللّه أدرکته شفاعة نبیه و أمیر المؤمنین علیهما السلام.
3- کنز جامع الفوائد: 304 و 305. فیه: رحمة اللّه الواسعة و کان.
4- کنز جامع الفوائد: 312 و الآیة فی الطور: 2 و 3.
5- کنز جامع الفوائد: 332 و 333.
6- للحدیث صدر اختصره المصنّف أو کان سقط عن نسخته و هو هکذا: قال: قلت لابی عبد اللّه علیه السّلام: جعلت فداک أ رأیت الراد علی هذا الامر فهو کالراد علیکم؟ فقال:یابا محمد من رد علیک هذا الامر فهو کالراد علی رسول الله صلی الله علیه و آله وعلی الله تبارک وتعالی ، یابا محمد المیت منکم. وفیه : فقال : ای والله وان مات اه.

هنگام مرگ. بعد پاک از گناه و با دلی آسوده، به واسطه محمّد و امیرالمؤمنین صلّی اللَّه علیهما و آلهما به ملاقات خدا می­رود، بعد در پیش روی خود با یکی از دو امر رو به رو می شود: رحمت واسعه خدا که وسیع تر از تمام مردم جهان است یا شفاعت محمّد و امیرالمؤمنین علیهما السّلام، بعد مشمول رحمت واسعه خدا می شود که شایسته آن و اهل آن است و از احسان و فضل آن بهره مند می شود.(1)

روایت140.

کنز جامع الفوائد: علی بن سلیمان از شخصی نقل کرد که حضرت صادق علیه السّلام در مورد آیه «وَ کِتابٍ مَسْطُورٍ * فِی رَقٍّ مَنْشُورٍ»(2)

{و کتابی نگاشته شده در طوماری گسترده} فرمود: نوشته ای است که خداوند دو هزار سال قبل از آفرینش مردم، بر روی برگ آس نوشته و روی عرش قرار داده و آن نوشته این است: «ای شیعیان آل محمّد! من خدای یکتایم، جواب شما را می دهم قبل از این که از من بخواهید و به شما می دهم، قبل از درخواست و شما را می آمرزم، قبل از تقاضای مغفرت.»(3)

روایت141.

کنز جامع الفوائد: صاحب کتاب البشارات سند را به حسین بن حمزه می رساند و از پدرش نقل می­کند که گفت: به حضرت صادق علیه السّلام عرض کردم: فدایت شوم! سنّم زیاد شده و استخوانم نازک شده و اجلم نزدیک است. می ترسم پیش از شناختن امام از دنیا بروم. فرمود: ای ابا حمزه! مگر عقیده ات این نیست که شهید کسی است که کشته شود؟ گفتم: فدایت شوم! همین طور است. فرمود: ابا حمزه! هر کس ایمان به ما آورد و تصدیق کند حدیث ما را و انتظار ما را داشته باشد، مثل کسی است که زیر پرچم قائم است، بلکه به خدا قسم زیر پرچم پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله.(4)

روایت142.

ابو بصیر گفت حضرت صادق علیه السّلام به من فرمود:(5)

ای ابا محمّد! کسی که با ولایت ما بمیرد شهید است.

ص: 138


1- . کنز جامع الفوائد: 304 - 305
2- . طور / 2 - 3
3- . کنز جامع الفوائد: 312
4- . کنز جامع الفوائد: 332 - 333
5- . این حدیث صدری دارد که مصنف آن را مختصر کرده یا این که از نسخه او افتاده است و آن صدر این است: «ابو بصیر به امام صادق علیه السّلام گفت: فدایت شوم! آیا کسی که ولایت را رد کند، مانند کسی است که شما را رد کرده باشد؟ امام علیه السّلام فرمود: ای ابا محمد! هر کس این امر را رد کند، مانند کسی است که پیامبر و خدا را رد کرده است.»

هَذَا الْأَمْرِ شَهِیدٌ قَالَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ وَ إِنْ مَاتَ عَلَی فِرَاشِهِ قَالَ وَ إِنْ مَاتَ عَلَی فِرَاشِهِ فَإِنَّهُ حَیٌّ یُرْزَقُ (1).

«143»

کنز، کنز جامع الفوائد و تأویل الآیات الظاهرة رَوَی الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْفُضَیْلِ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الْمَاضِی عَلَیْهِ السَّلَامُ فِی قَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَّا الْمُصَلِّینَ الَّذِینَ هُمْ عَلی صَلاتِهِمْ دائِمُونَ (2) قَالَ أُولَئِکَ وَ اللَّهِ أَصْحَابُ الْخَمْسِینَ مِنْ شِیعَتِنَا قَالَ قُلْتُ وَ الَّذِینَ هُمْ عَلی صَلاتِهِمْ یُحافِظُونَ (3) قَالَ أُولَئِکَ أَصْحَابُ الْخَمْسِ صَلَوَاتٍ مِنْ شِیعَتِنَا قَالَ قُلْتُ وَ أَصْحابُ الْیَمِینِ (4) قَالَ هُمْ وَ اللَّهِ مِنْ شِیعَتِنَا (5).

«144»

کنز، کنز جامع الفوائد و تأویل الآیات الظاهرة رَوَی الصَّدُوقُ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ الْوَهَّابِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ الشَّعْرَانِیِّ عَنْ عَبْدِ الْبَاقِی عَنْ عُمَرَ بْنِ سِنَانٍ عَنْ حَاجِبِ بْنِ سُلَیْمَانَ (6) عَنْ وَکِیعِ بْنِ الْجَرَّاحِ عَنِ الْأَعْمَشِ عَنِ ابْنِ ظَبْیَانَ عَنْ أَبِی ذَرٍّ رَحْمَةُ اللَّهِ عَلَیْهِ قَالَ: رَأَیْتُ سَلْمَانَ وَ بِلَالًا یُقْبِلَانِ إِلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله إِذاً انْکَبَّ سَلْمَانُ عَلَی قَدَمِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یُقَبِّلُهَا فَزَجَرَهُ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله عَنْ ذَلِکَ ثُمَّ قَالَ لَهُ یَا سَلْمَانُ لَا تَصْنَعْ بِی مَا تَصْنَعُ الْأَعَاجِمُ بِمُلُوکِهَا أَنَا عَبْدٌ مِنْ عَبِیدِ اللَّهِ آکُلُ مِمَّا یَأْکُلُ الْعَبْدُ (7) وَ أَقْعُدُ کَمَا یَقْعُدُ الْعَبْدُ (8) فَقَالَ سَلْمَانُ یَا مَوْلَایَ سَأَلْتُکَ بِاللَّهِ إِلَّا أَخْبَرْتَنِی بِفَضْلِ (9) فَاطِمَةَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ قَالَ فَأَقْبَلَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله ضَاحِکاً مُسْتَبْشِراً ثُمَّ قَالَ وَ الَّذِی نَفْسِی بِیَدِهِ إِنَّهَا الْجَارِیَةُ الَّتِی تَجُوزُ فِی عَرْصَةِ الْقِیَامَةِ عَلَی نَاقَةٍ رَأْسُهَا مِنْ خَشْیَةِ اللَّهِ وَ عَیْنَاهَا مِنْ نُورِ اللَّهِ وَ حُطَامُهَا

ص: 139


1- کنز جامع الفوائد: 333.
2- المعارج: 22 و 23 و 34.
3- المعارج: 22 و 23 و 34.
4- الواقعة: 26.
5- کنز جامع الفوائد: 419 من النسخة الرضویة.
6- فی المصدر: صاحب بن سلیمان.
7- فی المصدر: العبید.
8- فی المصدر: العبید.
9- فی المصدر: بفضائل.

گفتم: فدایت شوم! گرچه در رختخواب از دنیا رود؟ فرمود: گرچه در رختخواب از دنیا رود، او زنده است و به او روزی داده می شود.(1)

روایت143.

کنز جامع الفوائد: محمّد بن فضیل از حضرت موسی بن جعفر علیهما السّلام درباره آیه «إِلَّا الْمُصَلِّینَ * الَّذِینَ هُمْ عَلی صَلاتِهِمْ دائِمُونَ»(2)

{غیر از نمازگزاران همان کسانی که بر نمازشان پایداری می کنند} فرمود: به خدا سوگند این­ها یاران پنجاه گانه از شیعیان ما هستند. گفتم: «وَ الَّذِینَ هُمْ عَلی صَلَاتِهِمْ یُحافِظُونَ»(3)

{و کسانی که بر نمازشان مداومت می ورزند} که هستند؟ فرمود: آنها صاحب نمازهای پنجگانه شیعیان ما هستند. گفتم: «وَ أَصْحابُ الْیَمِینِ»(4)

{و یاران راست} چه؟ فرمود: به خدا سوگند از شیعیان ما هستند.(5)

روایت144.

کنز جامع الفوائد: ابوذر رحمة اللَّه علیه گفت: سلمان و بلال را مشاهده کردم که خدمت پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله می آیند. سلمان خود را بر پاهای پیامبر صلّی اللَّه علیه و آله انداخت و شروع به بوسیدن آنها کرد. پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله او را از این کار منع کرد و به او فرمود: سلمان! نسبت به من آن کاری که ایرانیان نسبت به پادشاهان خود می­کنند نکن! من بنده ای از بندگان خدایم، مانند بندگان غذا می­خورم و مانند آنها می نشینم. سلمان گفت: مولای من! شما را به خدا سوگند می دهم مرا از مقام فاطمه علیها السّلام در روز قیامت اطلاع دهید. پیامبر اکرم با چهره ای خندان و شاد توجه نمود و فرمود: قسم به کسی که جانم در دست اوست، فاطمه دختری است که از صحرای قیامت می گذرد و سوار بر شتری است که سر او از خشیت خدا و چشمانش از نور خدا است و افسارش

ص: 139


1- . کنز جامع الفوائد: 333
2- . معارج / 22 - 23
3- . معارج / 34
4- . واقعه / 27
5- . کنز جامع الفوائد: 419 نسخه رضویه

مِنْ جَلَالِ اللَّهِ وَ عُنُقُهَا مِنْ بَهَاءِ اللَّهِ وَ سَنَامُهَا مِنْ رِضْوَانِ اللَّهِ وَ ذَنَبُهَا مِنْ قُدْسِ اللَّهِ وَ قَوَائِمُهَا مِنْ مَجْدِ اللَّهِ إِنْ مَشَتْ (1) سَبَّحَتْ وَ إِنْ رَغَتْ قَدَّسَتْ عَلَیْهَا هَوْدَجٌ مِنْ نُورٍ فِیهِ جَارِیَةٌ إِنْسِیَّةٌ حُورِیَّةٌ عَزِیزَةٌ جُمِعَتْ فَخُلِقَتْ وَ صُنِعَتْ وَ مُثِّلَتْ مِنْ ثَلَاثَةِ أَصْنَافٍ فَأَوَّلُهَا مِنْ مِسْکٍ أَذْفَرَ وَ أَوْسَطُهَا مِنَ الْعَنْبَرِ الْأَشْهَبِ وَ آخِرُهَا مِنَ الزَّعْفَرَانِ الْأَحْمَرِ عُجِنَتْ بِمَاءِ الْحَیَوَانِ لَوْ تَفَلَتْ تَفْلَةً فِی سَبْعَةِ أَبْحُرٍ مَالِحَةٍ لَعَذُبَتْ وَ لَوْ أَخْرَجَتْ ظُفُرَ خِنْصِرِهَا إِلَی دَارِ الدُّنْیَا یَغْشَی الشَّمْسَ (2) وَ الْقَمَرَ جَبْرَئِیلُ عَنْ یَمِینِهَا وَ مِیکَائِیلُ عَنْ شِمَالِهَا وَ عَلِیٌّ أَمَامَهَا وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ وَرَاءَهَا وَ اللَّهُ یَکْلَؤُهَا وَ یَحْفَظُهَا فَیَجُوزُونَ فِی عَرْصَةِ الْقِیَامَةِ فَإِذاً النِّدَاءُ مِنْ قِبَلِ اللَّهِ جَلَّ جَلَالُهُ مَعَاشِرَ الْخَلَائِقِ غُضُّوا أَبْصَارَکُمْ وَ نَکِّسُوا رُءُوسَکُمْ هَذِهِ فَاطِمَةُ بِنْتُ مُحَمَّدٍ نَبِیِّکُمْ زَوْجَةُ عَلِیٍّ إِمَامِکُمْ أُمِّ الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ (3) فَتَجُوزُ الصِّرَاطَ وَ عَلَیْهَا رَیْطَتَانِ بَیْضَاوَانِ (4) فَإِذَا دَخَلَتِ الْجَنَّةَ وَ نَظَرَتْ إِلَی مَا أَعَدَّ اللَّهُ لَهَا مِنَ الْکَرَامَةِ قَرَأَتْ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی أَذْهَبَ عَنَّا الْحَزَنَ إِنَّ رَبَّنا لَغَفُورٌ شَکُورٌ الَّذِی أَحَلَّنا دارَ الْمُقامَةِ مِنْ فَضْلِهِ لا یَمَسُّنا فِیها نَصَبٌ وَ لا یَمَسُّنا فِیها لُغُوبٌ (5) قَالَ فَیُوحِی اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَیْهَا یَا فَاطِمَةُ سَلِینِی أُعْطِکِ وَ تَمَنَّیْ عَلَیَّ أُرْضِکِ فَتَقُولُ إِلَهِی أَنْتَ الْمُنَی وَ فَوْقَ الْمُنَی أَسْأَلُکَ أَنْ لَا تُعَذِّبَ مُحِبِّی وَ مُحِبِّی عِتْرَتِی (6) بِالنَّارِ فَیُوحِی اللَّهُ إِلَیْهَا یَا فَاطِمَةُ وَ عِزَّتِی وَ جَلَالِی وَ ارْتِفَاعِ مَکَانِی لَقَدْ آلَیْتُ عَلَی

ص: 140


1- فی المصدر: ان هشت أقول: هش: ارتاح و نشط. رغا البعیر: صوت و ضج.
2- فی المصدر: لغشی الشمس.
3- فی المصدر: ام الحسنین.
4- فی المصدر: ریطتان بیضاوتان أقول: الریطة: الملاءة إذا کانت قطعة واحدة و نسجا واحدا. کل ثوب یشبه الملحفة.
5- فاطر: 31 و 32.
6- فی المصدر: و محبّ عترتی.

از جلال خدا است و گردنش از بهاء اللَّه و کوهانش از رضوان اللَّه و دم او از قدس اللَّه و پاهایش از مجد الله است. اگر راه رود، تسبیح می­کند و اگر سرعت بگیرد، تقدیس می­کند. بر روی آن هودجی از نور است که در آن هودج دختری از نسل انسان، ولی حوریه ای بس ارجمند است که آفرینش او از سه چیز جمع و ساخته شده: اول آن مشک ناب، وسطش عنبر خاکستری و آخر آن زعفران قرمز است که به آب حیات آمیخته شده. اگر آب دهان در هفت دریای شور بیندازد شیرین می شود و اگر ناخن انگشت کوچک خود را به طرف دنیا خارج کند، خورشید و ماه را می­پوشاند. جبرئیل طرف راست و میکائیل طرف چپ، علی علیه السّلام جلو و حسن و حسین پشت سرش خداوند او را نگه می­دارد و حفظ می­کند و از صحرای قیامت رد می شود. در این موقع ندایی از جانب خدا بلند می شود که: مردم! چشم بپوشید و سر به زیر اندازید! این دختر پیغمبر شما است و همسر علی امامتان، مادر حسن و حسین. از صراط رد می شود و بر او دو چادر سفید است. وقتی وارد بهشت شود و نگاه می­کند به آنچه خداوند برایش آماده کرده از جاه و جلال، این آیه را می­خواند: «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ * الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی أَذْهَبَ عَنَّا الْحَزَنَ إِنَّ رَبَّنا لَغَفُورٌ شَکُورٌ * الَّذِی أَحَلَّنا دارَ الْمُقامَةِ مِنْ فَضْلِهِ لا یَمَسُّنا فِیها نَصَبٌ وَ لا یَمَسُّنا فِیها لُغُوبٌ»(1)

{سپاس خدایی را که اندوه را از ما بزدود به راستی پروردگار ما آمرزنده [و] حق شناس است همان [خدایی] که ما را به فضل خویش در سرای ابدی جای داد در اینجا رنجی به ما نمی رسد و در اینجا درماندگی به ما دست نمی دهد.} خداوند به او وحی می­کند: ای فاطمه! از من بخواه تا به تو عطا کنم و از من درخواست کن تا خشنودت کنم. او می­گوید: الهی! تو آرزوی من و بالاتر از آرزوی منی. از تو درخواست می­کنم که دوست من و دوست عترتم را با آتش عذاب نکنی. خداوند به او وحی می­کند: ای فاطمه! به عزت و جلال و مقام ارجمندم

ص: 140


1- . فاطر / 34 - 35

نَفْسِی مِنْ قَبْلِ أَنْ أَخْلُقَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضَ بِأَلْفَیْ عَامٍ أَنْ لَا أُعَذِّبَ مُحِبِّیکِ وَ مُحِبِّی عِتْرَتِکِ بِالنَّارِ (1).

«145»

أَقُولُ رَوَی ابْنُ بِطْرِیقٍ رَحِمَهُ اللَّهُ فِی الْعُمْدَةِ مِنْ تَفْسِیرِ الثَّعْلَبِیِّ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عُمَرَ بْنِ مُوسَی عَنْ زَیْدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِمْ قَالَ: شَکَوْتُ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله حَسَدَ النَّاسِ لِی فَقَالَ أَ مَا تَرْضَی أَنْ تَکُونَ رَابِعَ أَرْبَعَةٍ أَوَّلُ مَنْ یَدْخُلُ الْجَنَّةَ أَنَا وَ أَنْتَ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ وَ أَزْوَاجُنَا عَنْ أَیْمَانِنَا وَ شَمَائِلِنَا وَ ذُرِّیَّتُنَا خَلْفَ أَزْوَاجِنَا وَ شِیعَتُنَا خَلْفَ ذُرِّیَّتِنَا (2).

«146»

وَ عَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ قَالَ: نَظَرَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِلَی عَلِیٍّ وَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِمْ فَقَالَ أَنَا حَرْبٌ لِمَنْ حَارَبْتُمْ وَ سِلْمٌ لِمَنْ سَالَمْتُمْ (3).

«147»

وَ بِإِسْنَادِهِ أَیْضاً عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ أَنَّهُ قَالَ: یَا رَسُولَ اللَّهِ مَا بَالُ قُرَیْشٍ یَلْقَی بَعْضُهَا بَعْضاً بِوَجْهٍ یَکَادُ أَنْ یُسالَ (4) مِنَ الْوُدِّ وَ یَلْقَوْنَا بِوَجْهٍ (5) قَاطِبَةٍ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَ وَ یَفْعَلُونَ ذَلِکَ قَالَ نَعَمْ وَ الَّذِی بَعَثَکَ بِالْحَقِّ فَقَالَ أَمَا وَ الَّذِی بَعَثَنِی بِالْحَقِّ لَا یُؤْمِنُونَ حَتَّی یُحِبُّوهُمْ لِی (6).

«148»

وَ مِنْ مَنَاقِبِ ابْنِ الْمَغَازِلِیِّ، بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَنَسٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَةِ وَ نُصِبَ الصِّرَاطُ عَلَی شَفِیرِ جَهَنَّمَ لَمْ یَجُزْ عَلَیْهِ إِلَّا مَنْ مَعَهُ کِتَابُ وَلَایَةِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیهما السلام (7).

ص: 141


1- کنز جامع الفوائد: 253 و 254.
2- العمدة: 25 فیه: من خلف ذریتنا.
3- العمدة: 25 و 26 و فیه: الی علی و فاطمة و الحسن و الحسین.
4- فی نسخة: أن یسال.
5- فی نسخة: بوجوه. و فیها: حتی یحبوکم لی.
6- العمدة: 27 فیه: بوجوه. تکاد أن تسائل من الود.
7- العمدة: 193.

که دو هزار سال قبل از آفرینش آسمان ها و زمین، به ذات خود سوگند خورده ام که عذاب نکنم دوستان تو را و دوستان عترت تو را با آتش.(1)

روایت145.

مؤلف: ابن بطریق در «العمده» از تفسیر ثعلبی، به اسناد خود از عمر بن موسی، از زید بن علی بن حسین، از پدرش، از جد خود، از علی بن ابی طالب صلوات اللَّه علیهم نقل کرد که فرمود: من به پیامبر اکرم شکایت کردم از حسادت مردم نسبت به خودم. فرمود: راضی نیستی چهارمین نفر از چهار نفر باشی؟ اول کسی که داخل بهشت می شود، من و تو و حسن و حسین هستیم. همسران ما در طرف راست و چپ ما هستند و ذریه ما پشت سر همسران مایند و شیعیان ما پشت سر ذریه ما.(2)

روایت146.

ابو هریره گفت: پیامبر اکرم به علی و حسن و حسین صلوات اللَّه علیهم نگاه کرد و فرمود: من جنگ دارم با کسی که با شما جنگ کند و با کسی که راه مسالمت با شما پیش گیرد، مسالمت پیشه ام.(3)

روایت147.

به اسناد خود نیز از عباس بن عبدالمطلب نقل می­کند که گفت: یا رسول اللَّه! چرا بعضی از قریش در کمال دوستی و محبت با یکدیگر رو به رو می شوند، ولی با چهره ای خشمگین با ما رو به رو می­شوند؟ پیامبر اکرم فرمود: آیا چنین می­کنند؟ عرض کرد: آری سوگند به کسی که تو را به حق بر انگیخته. فرمود: قسم به آن کسی که مرا به حق برانگیخته، ایمان ندارند مگر این که آنها را دوست بدارند به واسطه من.(4)

روایت148.

از مناقب ابن مغازلی، به اسناد خود از انس نقل می­کند که گفت: پیامبر اکرم فرمود: روز قیامت صراط را بر کنار جهنم نصب می­کنند و از روی آن رد نمی شود، مگر کسی که با خود نوشته ولایت علی بن ابی طالب را داشته باشد.(5)

ص: 141


1- . کنز جامع الفوائد: 253 - 254
2- . العمده: 25
3- . العمده: 25 - 26
4- . العمده: 27
5- . العمده: 193
«149»

وَ بِسَنَدٍ آخَرَ عَنِ الزُّهْرِیِّ قَالَ سَمِعْتُ أَنَسَ بْنَ مَالِکٍ یَقُولُ وَ اللَّهِ الَّذِی لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَقُولُ عُنْوَانُ صَحِیفَةِ الْمُؤْمِنِ حُبُّ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیهما السلام (1).

«150»

وَ بِسَنَدٍ آخَرَ عَنْ أَنَسٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَدْخُلُ مِنْ أُمَّتِی الْجَنَّةَ سَبْعُونَ أَلْفاً لَا حِسَابَ (2) عَلَیْهِمْ ثُمَّ الْتَفَتَ إِلَی عَلِیٍّ علیه السلام فَقَالَ هُمْ مِنْ شِیعَتِکَ وَ أَنْتَ إِمَامُهُمْ (3).

«151»

وَ رُوِیَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْمُظَفَّرِ الْعَطَّارِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَحْمَدَ الْمُزَنِیِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ زَیْدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ یُونُسَ الْعَطَّارِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ الْکِنْدِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیهما السلام عَنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ: یَا عَلِیُّ إِنَّ شِیعَتَنَا یَخْرُجُونَ مِنْ قُبُورِهِمْ یَوْمَ الْقِیَامَةِ عَلَی مَا بِهِمْ مِنَ الْعُیُوبِ وَ الذُّنُوبِ وَ وُجُوهُهُمْ کَالْقَمَرِ فِی لَیْلَةِ الْبَدْرِ وَ قَدْ فُرِضَتْ (4) عَنْهُمُ الشَّدَائِدُ وَ سَهُلَتْ لَهُمُ الْمَوَارِدُ وَ أُعْطُوا الْأَمْنَ وَ الْأَمَانَ وَ ارْتَفَعَتْ عَنْهُمُ الْأَحْزَانُ یَخَافُ النَّاسُ وَ لَا یَخَافُونَ وَ یَحْزَنُ النَّاسُ وَ لَا یَحْزَنُونَ شِرَاکُ نِعَالِهِمْ تَتَلَأْلَأُ نُوراً عَلَی نُوقٍ بِیضٍ لَهَا أَجْنِحَةٌ قَدْ ذُلِّلَتْ مِنْ غَیْرِ مَهَانَةٍ وَ نَجَتْ مِنْ غَیْرِ رِیَاضَةٍ أَعْنَاقُهَا مِنْ ذَهَبٍ أَحْمَرَ أَلْیَنَ مِنَ الْحَرِیرِ لِکَرَامَتِهِمْ عَلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ (5).

«152»

وَ بِسَنَدَیْنِ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله عَلِیٌّ یَوْمَ الْقِیَامَةِ عَلَی الْحَوْضِ لَا یَدْخُلُ الْجَنَّةَ إِلَّا مَنْ جَاءَ بِجَوَازٍ مِنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ (6).

«153»

وَ بِإِسْنَادِهِ إِلَی سُنَنِ أَبِی دَاوُدَ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ

ص: 142


1- العمدة: 193.
2- فی نسخة: لا یصاب علیهم.
3- العمدة: 193.
4- أی قد قطعت.
5- العمدة: 193.
6- العمدة: 157.

روایت149.

با سند دیگری از زهری نقل کرد که گفت: از انس بن مالک شنیدم که می گفت: قسم به خدایی که جز او خدایی نیست، از پیامبر اکرم شنیدم که می فرمود: عنوان نامه عمل مؤمن، حب علی بن ابی طالب علیه السّلام است.(1)

روایت150.

و با سند دیگر از انس نقل می­کند که گفت: پیامبر اکرم فرمود: داخل بهشت می­شوند از امت من هفتاد هزار نفر که حسابی بر آنها نیست. سپس متوجه علی بن ابی طالب علیه السّلام شد و فرمود: آنها از شیعیان تو هستند و تو امام آنهایی.(2)

روایت151.

محمّد بن مسلم از جعفر بن محمّد، از پدرش، از آباء گرامش، از علی بن ابی طالب علیهم السّلام، از پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله نقل می­کند که فرمود: یا علی! شیعیان ما با عیب ها و گناه هایی که دارند روز قیامت از قبرهای خود خارج می­شوند؛ صورت­های آنها مانند ماه شب چهارده می­درخشد؛ ناراحتی ها از آنها دور شده و شدائد برای ایشان ساده گردیده به آنها امن و امان عنایت شده و حزن و اندوه از آنها برطرف گردیده؛ مردم می­ترسند، اما آنها ترسی ندارند؛ مردم محزون هستند و آنها اندوهی ندارند؛ بند کفش های آنها می درخشد و سوار بر شترهای سفیدی هستند که دارای بال هستند و رام و آرامند و بدون ضعف و سرعت می گیرند، بدون ناراحتی و زحمت. گردن آنها از طلای قرمز است و نرم تر از حریر. این الطاف به واسطه قدر و منزلت آنها است در نزد خدا.(3)

روایت152.

و با دو سند از ابن عباس نقل می کند که پیامبر اکرم فرمود: علی علیه السّلام روز قیامت کنار حوض کوثر است. داخل بهشت نخواهد شد احدی، مگر با اجازه عبور از علی بن ابی طالب علیه السّلام.(4)

روایت153.

با اسناد به سنن ابی داود، از ابن عباس نقل می کند که گفت: پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله

ص: 142


1- . العمده: 193
2- . العمده: 193
3- . العمده: 193
4- . العمده: 157

آلِهِ قَالَ: أَحِبُّوا اللَّهَ لِمَا یَغْذُوکُمْ بِهِ مِنْ نِعَمِهِ وَ لِمَا هُوَ أَهْلُهُ وَ أَحِبُّونِی لِحُبِّ اللَّهِ تَعَالَی وَ أَحِبُّوا أَهْلَ بَیْتِی لِحُبِّی (1).

بیان

قوله أن یسایل و فی بعض النسخ یسال لعله من السیلان فإن لین الوجه کنایة عن طلاقته و غلظته عن عبوسه قوله نجت بالجیم المشددة من قولهم نج إذا أسرع أو المخففة من نجا إذا أسرع أو خلص أی خلصت من العیوب.

«154»

أَقُولُ وَ رُوِیَ فِی الْمُسْتَدْرَکِ مِنْ کِتَابِ فَضَائِلِ الصَّحَابَةِ لِلسَّمْعَانِیِّ بِإِسْنَادِهِ إِلَی عَمَّارِ بْنِ یَاسِرٍ قَالَ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَقُولُ لِعَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیهما السلام یَا عَلِیُّ طُوبَی لِمَنْ أَحَبَّکَ وَ صَدَقَ فِیکَ وَ وَیْلٌ لِمَنْ أَبْغَضَکَ وَ کَذَبَ فِیکَ (2).

«155»

وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أُمِّ سَلَمَةَ قَالَ سَمِعْتُ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله یَقُولُ إِنَّ عَلِیّاً وَ شِیعَتَهُ هُمُ الْفَائِزُونَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ (3).

أقول: سیأتی الأخبار الکثیرة فی فضل حبهم علیهم السلام فی باب فضائل الشیعة من أبواب الإیمان و الکفر.

فائدة قال السید المرتضی رضی الله عنه فی الغرر

رَوَی أَبُو عُبَیْدٍ الْقَاسِمُ بْنُ سَلَّامٍ فِی کِتَابِهِ غَرِیبِ الْحَدِیثِ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: مَنْ أَحَبَّنَا أَهْلَ الْبَیْتِ فَلْیُعِدَّ لِلْفَقْرِ جِلْبَاباً أَوْ تَجْفَافاً.

قال أبو عبید فقد تأول بعض الناس هذا الخبر علی أنه أراد به الفقر فی الدنیا و لیس کذلک لأنا نری فیمن یحبهم مثل ما نری فی سائر الناس من الغناء و الفقر و لا تمیز بینهما قال و الصحیح أنه أراد الفقر فی یوم القیامة (4) و إخراج

ص: 143


1- العمدة: 208.
2- المستدرک: مخطوط لم تصل الی نسخته.
3- المستدرک: مخطوط لم تصل الی نسخته.
4- تقدم حدیث عن أبی عبد اللّه علیه السّلام تحت رقم 33 یؤید ذلک المعنی راجعه و أشرنا سابقا الی معنی آخر و هو أن یکون ذلک إشارة الی ما یرد علی الشیعة من مخالفیهم من الضیق و الافقار و سد أبواب المنافع و اخراجهم من شئون المجتمع و لزوم الاصطبار و الثبات فی طریق الحق.

فرمود: خدا را دوست بدارید به واسطه نعمت­هایی که به شما عنایت کرده و چون شایسته دوست داشتن است، و مرا دوست بدارید برای دوستی خدا و اهل بیتم را دوست بدارید به واسطه دوستی من.(1)

توضیح

عبارت «أن یسایله» و در بعضی نسخه­ها «یسال»، شاید از «سیلان» باشد، زیرا «لین الوجه» کنایه از گشاده رویی و خنده رویی است. و «غلظته» کنایه از چهره در هم کشیدن است. عبارت «نجّت» با تشدید از «نجّ» است، یعنی زمانی که سرعت بگیرد یا بدون تشدید از «نجا» است، یعنی زمانی که سرعت بگیرد یا رها شود، یعنی از عیوب پاک شود.

روایت154.

مؤلف: در المستدرک از کتاب فضائل الصحابه سمعانی به اسناد خود تا عمار یاسر نقل می کند که از پیامبر اکرم شنیدم که به علی علیه السّلام می­فرمود: یا علی! خوشا به حال کسی که تو را دوست بدارد و در راه تو صادق باشد! و وای بر کسی که تو را دشمن بدارد و در راه تو کاذب باشد!(2)

روایت155.

به اسناد خود از ام سلمه نقل می کند که گفت: شنیدم که پیامبر اکرم می فرمود: علی و شیعیانش در روز قیامت رستگارند.(3)

مؤلف: اخبار زیادی در فضل حب اهل بیت علیهم السّلام در «باب فضائل شیعه» از ابواب ایمان و کفر خواهد آمد.

فایده: سید مرتضی در کتاب غرر و درر می نویسد: ابو عبید قاسم بن سلام در کتاب «غریب الحدیث» از امیرالمؤمنین علیه السّلام نقل می­کند که فرمود: هر کس ما اهل بیت را دوست داشته باشد، باید برای فقر تن پوشی یا پوستین آماده کند. ابو عبید می­گوید: بعضی این خبر را چنین توجیه کرده اند که هر کسی ما اهل بیت را دوست بدارد، آماده فقر و تنگدستی در دنیا باشد، ولی این درست نیست، زیرا ما در میان دوستان علی علیه السّلام اشخاصی را می بینیم مانند سایر مردم که هم ثروتمند هستند و هم فقیر و بین آنها در این مورد فرقی نیست. بلکه صحیح این است که منظورش فقر در قیامت است(4)

ص: 143


1- . العمده: 208
2- . نسخه المستدرک خطی است و به دست من نرسیده است.
3- . نسخه المستدرک خطی است و به دست من نرسیده است.
4- . در حدیث 33 حدیثی از امام صادق علیه السّلام گذشت که این معنی را تأیید می­کند و قبلا به معنی دیگری اشاره کردیم که منظور چیزهایی است که بر شیعه از جانب مخالفینشان وارد می­شود که عبارت از تنگدستی و بستن درهای منافع و اخراج ایشان از امور اجتماعی است و لزوم صبر و ثبات در راه حق.

الکلام مخرج الموعظة و النصیحة و الحث علی الطاعات فکأنه أراد من أحبنا فلیعد لفقره یوم القیامة ما یجبره من الثواب و القرب إلی الله تعالی و الزلف عنده.

قال أبو محمد عبد الله بن مسلم بن قتیبة وجه الحدیث خلاف ما قاله أبو عبیدة و لم یرد إلا الفقر فی الدنیا و معنی الخبر أن من أحبنا فلیصبر علی التقلل من الدنیا و التقنع منها و لیأخذ نفسه بالکف عن أحوال الدنیا و أعراضها و شبه الصبر علی الفقر بالتجفاف و الجلباب لأنه یستر الفقر کما یستر الجلباب و التجفاف البدن.

قال و یشهد بصحة هذا التأویل

مَا رُوِیَ عَنْهُ علیه السلام مِنْ أَنَّهُ رَأَی قَوْماً عَلَی بَابِهِ فَقَالَ یَا قَنْبَرُ مَنْ هَؤُلَاءِ فَقَالَ لَهُ قَنْبَرُ هَؤُلَاءِ شِیعَتُکَ فَقَالَ مَا لِی لَا أَرَی فِیهِمْ سِیمَاءَ الشِّیعَةِ قَالَ وَ مَا سِیمَاءُ الشِّیعَةِ قَالَ خُمْصُ الْبُطُونِ مِنَ الطَّوَی یُبْسُ الشِّفَاهِ مِنَ الظَّمَاءِ عُمْشُ الْعُیُونِ (1) مِنَ الْبُکَاءِ.

هذا کله قول ابن قتیبة فالوجهان جمیعا فی الخبر حسنان و إن کان الوجه الذی ذکره ابن قتیبة أحسن و أنصع (2).

و یمکن أن یکون فی الخبر وجه ثالث یشهد بصحته اللغة و هو أن أحد وجوه معنی لفظة الفقر أن یحز أنف البعیر حتی یخلص إلی العظم أو قریب منه ثم یلوی علیه حبل یذلل به الصعب یقال فقره یفقره فقرا إذا فعل به ذلک و بعیر مفقور و به فقرة و کل شی ء حززته و أثرت فیه فقد فقرته تفقیرا و منه سمیت الفاقرة و قیل سیف مفقر فیحتمل القول علی أنه یکون علیه السلام أراد من أحبنا فلیلزم نفسه و لیخطمها و لیقدها إلی الطاعات و لیصرفها عما تمیل طباعها إلیه من الشهوات و لیذللها علی الصبر علی ما کره منها و مشقة ما أرید منها کما یفعل ذلک بالبعیر الصعب و هذا وجه الثالث فی الخبر لم یذکر (3).

ص: 144


1- خمص البطن: فرغ و ضمر، و الطوی: الجوع، عمش عینه: ضعف بصرها مع سیلان دمعها فی أکثر الأوقات.
2- أی أوضح و أبین.
3- الغرر ج 1 ص 17- 18 ط مصر.

و این سخن را می فرماید تا پند و اندرز دهد و دوستان را وادار به عمل و اطاعت خدا کند. مثل این که منظورش این است که هر کس ما را دوست بدارد، باید برای روز قیامت و تنگدستی آن روز چیزهایی از ثواب و قرب به خدا و نزدیکی به خدا را آماده کند که جبران آن تنگدستی را نماید.

ابو محمّد عبداللَّه بن مسلم بن قتیبه می­گوید: ظاهر حدیث بر خلاف توجیه ابو عبیده است و منظورش فقط فقر دنیوی است و معنی حدیث این است که هر کس ما را دوست می دارد، باید صبر کند بر تنگدستی دنیا و قناعت ورزد و خودداری نماید از ظواهر فریبنده زندگی. و شکیبایی بر فقر را به پوستین و تن پوش تشبیه کرده است، زیرا صبر روی فقر را می پوشاند، چنان چه پوستین و تن پوش بدن را می پوشاند.

می­گوید: دلیل صحت این توجیه آن است که امام علیه السّلام گروهی را دید که بر در خانه هستند. به قنبر فرمود: این­ها کیانند؟ قنبر در جواب گفت: این­ها شیعیان شمایند. فرمود: چرا چهره آنها به شیعه شباهت ندارد؟ قنبر پرسید: چهره شیعه چگونه است؟ فرمود: شکم ها خالی است از گرسنگی، لب ها خشک است از تشنگی و چشم ها اشک آلود است از گریه. تمام این توضیحات که ذکر شد، گفتار ابن قتیبه است و هر دو وجه در خبر خوب است، گرچه توجیهی که ابن قتیبه نموده بهتر و سازگارتر است. ممکن است در توجیه خبر وجه سومی را نیز گفت که لغت شاهد و گواه آن است، و در لغت یک معنی فقر این است که بینی شتر را سوراخ می کنند و از آن ریسمانی می گذرانند تا شتر چموش رام شود و چنین شتری را «مفقور» می گویند و هر چیزی را که سوراخ کنی و در آن اثری بگذاری، با لفظ «فقرته تفقیرا» گفته می شود، از همین قبیل است «فاقره» و شمشیر را «مفقر» هم گفته اند.

احتمال دارد که منظور امام این باشد هر کس ما را دوست بدارد، باید مواظب نفس خود باشد، آن را در اختیار بگیرد و لجام سرکشی بر او بزند و به طرف بندگی و اطاعت، نفس خود را بکشد و از شهوت ها خودداری نماید و او را بر صبر و شکیبایی بر چیزهایی که میل ندارد و با مشقت آنها را می خواهد، وادارد. چنان چه همین کار را در مورد شتر چموش می­کنند. این وجه سومی است در مورد خبر که ذکر نکرده است.(1)

ص: 144


1- . غرر و درر 1: 17 - 18

باب 5 أن حبهم علیهم السلام علامة طیب الولادة و بغضهم علامة خبث الولادة

الأخبار

«1»

ج، الإحتجاج رُوِیَ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله أَنَّهُ قَالَ لِعَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیهما السلام یَا عَلِیُّ لَا یُحِبُّکَ إِلَّا مَنْ طَابَتْ وِلَادَتُهُ وَ لَا یُبْغِضُکَ إِلَّا مَنْ خَبُثَتْ وِلَادَتُهُ وَ لَا یُوَالِیکَ إِلَّا مُؤْمِنٌ وَ لَا یُعَادِیکَ إِلَّا کَافِرٌ (1).

أَقُولُ سَیَأْتِی فِیمَا وَعَظَ بِهِ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام نَوْفاً الْبِکَالِیَّ أَنَّهُ قَالَ: یَا نَوْفُ کَذَبَ مَنْ زَعَمَ أَنَّهُ وُلِدَ مِنْ حَلَالٍ وَ هُوَ یُبْغِضُنِی وَ یُبْغِضُ الْأَئِمَّةَ مِنْ وُلْدِی.

وَ سَیَأْتِی فِی أَبْوَابِ النُّصُوصِ عَلَی عَلِیٍّ علیه السلام وَ بَابِ جَوَامِعِ مَنَاقِبِهِ فِی الْأَخْبَارِ الْکَثِیرَةِ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ وَ غَیْرِهِ أَنَّهُ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله لَا یُحِبُّکَ إِلَّا طَاهِرُ الْوِلَادَةِ وَ لَا یُبْغِضُکَ إِلَّا خَبِیثُ الْوِلَادَةِ وَ مِثْلُهُ بِأَسَانِیدَ کَثِیرَةٍ.

«2»

لی، الأمالی للصدوق ابْنُ مَسْرُورٍ عَنِ ابْنِ عَامِرٍ عَنْ عَمِّهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ زِیَادٍ الْکَرْخِیِّ عَنِ الصَّادِقِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام قَالَ: عَلَامَاتُ وَلَدِ الزِّنَا ثَلَاثٌ سُوءُ الْمَحْضَرِ وَ الْحَنِینُ إِلَی الزِّنَا وَ بُغْضُنَا أَهْلَ الْبَیْتِ (2).

بیان

سوء المحضر هو أن یحترز الناس عن حضوره و مجالسته لخبث لسانه و سوء أخلاقه و الحنین الاشتیاق و المیل.

«3»

ع، علل الشرائع مع، معانی الأخبار لی، الأمالی للصدوق أَبِی وَ ابْنُ الْوَلِیدِ مَعاً عَنْ سَعْدٍ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ الْکُوفِیِّ وَ یَعْقُوبَ بْنِ یَزِیدَ الْأَنْبَارِیِّ مَعاً عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْغِفَارِیِّ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ زَیْدٍ عَنِ

ص: 145


1- الاحتجاج:.
2- أمالی الصدوق: 204.

باب پنجم : دوستی با ائمه علیهم السّلام علامت پاکی ولادت و دشمنی با آنها علامت آلودگی ولادت است

روایات

روایت1.

احتجاج: از پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله نقل شده که به علی بن ابی طالب علیه السّلام فرمود: یا علی! تو را دوست نمی­دارد، مگر کسی که ولادت پاکی داشته باشد و تو را دشمن نمی­دارد، مگر کسی که آلودگی ولادت داشته باشد؛ با تو از در محبت نمی آید، مگر مؤمن و از در دشمنی نمی آید، مگر کافر.(1)

مؤلف: به زودی در «مواعظ امیرالمؤمنین علیه السّلام به نوف بکالی» خواهد آمد که به او می فرماید: ای نوف! دروغ گفته کسی که مدعی است حلال زاده است با این که نسبت به من و ائمه از فرزندانم دشمنی می ورزد. و در «باب نصوص بر امامت حضرت علی علیه السّلام» و «باب جوامع مناقب علی علیه السّلام» خواهد آمد. در اخبار زیادی از ابن عباس و غیر او نقل شده که پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله فرمود: دوست نمی­دارد تو را مگر حلال زاده و دشمن نمی­دارد تو را مگر خبیث الولاده، و شبیه این خبر با سندهای زیاد.

روایت2.

امالی صدوق: ابراهیم بن زیاد کرخی از حضرت صادق جعفر بن محمّد علیه السّلام نقل کرد که فرمود: علامت حرام زاده سه چیز است: بد اخلاقی و بدی برخورد، اشتیاق و میل به زنا و دشمنی با ما اهل بیت.(2)

توضیح

«سوء المحضر» کسی است که مردم به خاطر ناپاکی زبان و بدی اخلاقش، از حضور و مجالست با او دوری می کنند. و «الحنین» یعنی اشتیاق و میل .

روایت3.

علل الشرائع، معانی الاخبار، امالی صدوق: حسین بن زید از

ص: 145


1- . احتجاج 1 : 69
2- . امالی صدوق: 204

الصَّادِقِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام (1) قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَنْ أَحَبَّنَا أَهْلَ الْبَیْتِ فَلْیَحْمَدِ اللَّهَ عَلَی أَوَّلِ النِّعَمِ قِیلَ وَ مَا أَوَّلُ النِّعَمِ قَالَ طِیبُ الْوِلَادَةِ وَ لَا یُحِبُّنَا إِلَّا مَنْ طَابَتْ (2) وِلَادَتُهُ (3).

سن، المحاسن ابن یزید و عبد الرحمن معا عن عبد الله مثله (4).

«4»

ع، عِلَلُ الشَّرَائِعِ مع، مَعَانِی الْأَخْبَارِ لی، الْأَمَالِیُّ لِلصَّدُوقِ ابْنُ الْبَرْقِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ عَنِ الْیَقْطِینِیِّ عَنْ أَبِی مُحَمَّدٍ الْأَنْصَارِیِّ عَنْ غَیْرِ وَاحِدٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ الْبَاقِرِ علیه السلام قَالَ: مَنْ أَصْبَحَ یَجِدُ بَرْدَ حُبِّنَا عَلَی قَلْبِهِ فَلْیَحْمَدِ اللَّهَ عَلَی بَادِئِ النِّعَمِ قِیلَ وَ مَا بَادِئُ النِّعَمِ قَالَ طِیبُ الْمَوْلِدِ (5).

بیان

قوله برد حبنا أی لذته و راحته قال الجزری کل محبوب عندهم بارد.

«5»

ع، علل الشرائع مع، معانی الأخبار لی، الأمالی للصدوق ابْنُ نَاتَانَةَ عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ أَبِی زِیَادٍ النَّهْدِیِّ عَنْ عُبَیْدِ اللَّهِ بْنِ صَالِحٍ عَنْ زَیْدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَا عَلِیُّ مَنْ أَحَبَّنِی وَ أَحَبَّکَ وَ أَحَبَّ الْأَئِمَّةَ مِنْ وُلْدِکَ فَلْیَحْمَدِ اللَّهَ عَلَی طِیبِ مَوْلِدِهِ فَإِنَّهُ لَا یُحِبُّنَا إِلَّا مَنْ طَابَتْ (6) وِلَادَتُهُ وَ لَا یُبْغِضُنَا إِلَّا مَنْ خَبُثَتْ وِلَادَتُهُ (7).

«6»

لی، الأمالی للصدوق ابْنُ مَسْرُورٍ عَنِ ابْنِ عَامِرٍ عَنْ عَمِّهِ عَنِ الْأَزْدِیِّ عَنِ الْمُفَضَّلِ قَالَ سَمِعْتُ

ص: 146


1- فی المصدر: عن أبیه عن آبائه، و فی المعانی: الحسین بن یزید.
2- فی المصدر: الا مؤمن.
3- علل الشرائع 58: معانی الأخبار: 51، أمالی الصدوق: 284.
4- المحاسن: 138.
5- علل الشرائع: 58 معانی الأخبار: 51، أمالی الصدوق: 284.
6- فی المصدر: الا مؤمن طابت.
7- علل الشرائع: 58، معانی الأخبار: 51، أمالی الصدوق: 284.

حضرت صادق علیه السّلام، از آباء گرامش، از پیامبر اکرم نقل کرد که فرمود: هر که ما اهل بیت را دوست بدارد، خدا را سپاسگزاری کند بر اولین نعمت. یکی پرسید: اولین نعمت چیست؟ فرمود: پاکی ولادت. ما را دوست نمی­دارد مگر کسی که ولادت پاک داشته باشد.(1)

محاسن: ابن یزید و عبدالرحمن هر دو از امام صادق علیه السّلام همین روایت را نقل کرده اند.(2)

روایت4.

علل الشرائع، معانی الاخبار، امالی صدوق: ابو محمد انصاری از چند نفر، از حضرت باقر علیه السّلام نقل می­کند که فرمود: هر که در دل خود مزه محبت ما را می­یابد، خدا را سپاسگزاری نماید بر ابتدای نعمت­ها. عرض شد: ابتدای نعمت ها چیست؟ فرمود: پاکی ولادت.(3)

توضیح

عبارت «برد حبنا» یعنی لذت و راحت حب ما. جزری گفته است: هر محبوبی نزد ایشان لذیذ است.

روایت5.

علل الشرائع، معانی الاخبار، امالی صدوق: عبیداللَّه بن صالح از زید بن علی، از پدرش، از جدش امیرالمؤمنین علیهم السّلام نقل کرد که پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله فرمود: یا علی! هر که من و تو و ائمه از فرزندانت را دوست داشته باشد، خدا را سپاسگزار باید باشد بر پاکی ولادتش، زیرا ما را دوست نمی دارد، مگر کسی که ولادت پاک داشته باشد و دشمن نمی دارد، مگر کسی که خبث ولادت دارد.(4)

روایت6.

امالی صدوق: مفضل گفت:

ص: 146


1- . علل الشرائع: 58 ، معانی الاخبار: 51 ، امالی صدوق: 284
2- . محاسن: 138
3- . علل الشرائع: 58 ، معانی الاخبار: 51 ، امالی صدوق: 284
4- . علل الشرائع: 58 ، معانی الاخبار: 51 ، امالی صدوق: 284

الصَّادِقَ علیه السلام یَقُولُ لِأَصْحَابِهِ مَنْ وَجَدَ بَرْدَ حُبِّنَا عَلَی قَلْبِهِ فَلْیُکْثِرِ الدُّعَاءَ لِأُمِّهِ فَإِنَّهَا لَمْ تَخُنْ أَبَاهُ (1).

بشا، بشارة المصطفی ع، علل الشرائع مع، معانی الأخبار ماجیلویه عن عمه عن محمد بن علی الکوفی عن محمد بن سنان عن المفضل مثله (2).

«7»

فس، تفسیر القمی سَلامٌ عَلَیْکُمْ طِبْتُمْ أَیْ طَابَ مَوَالِیدُکُمْ (3) لِأَنَّهُ لَا یَدْخُلُ الْجَنَّةَ إِلَّا طَیِّبُ الْمَوْلِدِ فَادْخُلُوها خالِدِینَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ إِنَّ فُلَاناً وَ فُلَاناً غَصَبُونَا حَقَّنَا وَ اشْتَرَوْا بِهِ الْإِمَاءَ وَ تَزَوَّجُوا بِهِ النِّسَاءَ أَلَا وَ إِنَّا قَدْ جَعَلْنَا شِیعَتَنَا مِنْ ذَلِکَ فِی حِلٍّ لِتَطِیبَ مَوَالِیدُهُمْ (4).

«8»

ل، الخصال ابْنُ إِدْرِیسَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ أَبِی نَصْرٍ الْبَغْدَادِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ جَعْفَرٍ الْأَحْمَرِ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ الْعَبَّاسِ عَنْ دَاوُدَ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ أَبِی رَافِعٍ عَنْ عَلِیٍّ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَنْ لَمْ یُحِبَّ عِتْرَتِی فَهُوَ لِإِحْدَی ثَلَاثٍ إِمَّا مُنَافِقٌ وَ إِمَّا لِزِنْیَةٍ وَ إِمَّا امْرُؤٌ حَمَلَتْ بِهِ أُمُّهُ فِی غَیْرِ طُهْرٍ (5).

«9»

ل، الخصال أَبِی عَنْ سَعْدٍ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَسْبَاطٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: مَا ابْتَلَی اللَّهُ بِهِ شِیعَتَنَا فَلَنْ یَبْتَلِیَهُمْ (6) بِأَرْبَعٍ بِأَنْ یَکُونُوا لِغَیْرِ رِشْدَةٍ أَوْ أَنْ یَسْأَلُوا بِأَکُفِّهِمْ أَوْ أَنْ یُؤْتَوْا فِی أَدْبَارِهِمْ أَوْ أَنْ یَکُونَ فِیهِ أَخْضَرُ أَزْرَقُ (7).

ص: 147


1- أمالی الصدوق.
2- بشارة المصطفی: 11 علل الشرائع: 58 معانی الأخبار: 51.
3- فی المصدر: طابت موالدکم.
4- تفسیر القمّیّ: 582 فیه لتطیب موالدهم.
5- الخصال 1: 54.
6- فی المصدر: فلم یبتلیهم.
7- الخصال 1: 107 فیه: أو یکون فیهم.

از حضرت صادق علیه السّلام شنیدم که به اصحاب خود می­فرمود: هر کس لذت محبت ما را در قلب خود می یابد، مادر خود را دعا کند، زیرا او به پدرش خیانت نکرده است.(1)

بشارة المصطفی، علل الشرائع، معانی الاخبار: از محمد بن سنان، از مفضل همین روایت را نقل کرده اند.(2)

روایت7.

تفسیر علی بن ابراهیم قمی: «سَلامٌ عَلَیْکُمْ طِبْتُمْ» {سلام بر شما خوش آمدید.} یعنی ولادت شما پاک است، زیرا داخل بهشت نمی­شود مگر کسی که ولادت پاک داشته باشد. «فَادْخُلُوها خالِدِینَ»(3) {در آن درآیید [و] جاودانه [بمانید].} امیرالمؤمنین علیه السّلام فرمود: فلانی و فلانی حق ما را غصب کردند و با آن پول­ها کنیز خریدند و ازدواج کردند. آگاه باشید که ما برای شیعیان خود این را حلال کردیم تا ولادت آنها پاک باشد.(4)

روایت8.

خصال: داود بن حسن از ابی رافع، از علی علیه السّلام نقل کرد که پیامبر اکرم فرمود: هر کس عترت مرا دوست نداشته باشد، به واسطه یکی از سه چیز است: یا منافق است، یا زنازاده است،یا مادرش در ایام ناپاکی به او حامله شده است.(5)

روایت9.

خصال: علی بن اسباط با یک واسطه از حضرت صادق علیه السّلام نقل کرد که فرمود: خداوند به هر چه شیعیان ما را مبتلا کند، به چهار چیز مبتلا نخواهد کرد: بی شعوری و تمیز ندادن، یا به گدایی، یا لواط دادن، یا چشم سبز و آبی باشد.(6)

ص: 147


1- . امالی صدوق ...
2- . بشارة المصطفی: 11، علل الشرائع: 58 ، معانی الاخبار: 51
3- . زمر / 73
4- . تفسیر علی بن ابراهیم قمی: 582
5- . خصال 1 : 54
6- . خصال 1 : 107
«10»

ل، الخصال ابْنُ الْوَلِیدِ عَنْ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ الرَّازِیِّ عَنِ ابْنِ أَبِی عُثْمَانَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: أَرْبَعُ خِصَالٍ لَا تَکُونُ فِی مُؤْمِنٍ لَا یَکُونُ مَجْنُوناً وَ لَا یَسْأَلُ عَلَی أَبْوَابِ النَّاسِ وَ لَا یُولَدُ مِنَ الزِّنَا وَ لَا یُنْکَحُ فِی دُبُرِهِ (1).

«11»

ب، قرب الإسناد مُحَمَّدُ بْنُ عِیسَی عَنِ الْقَدَّاحِ عَنْ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ علیهما السلام قَالَ: جَاءَ رَجُلٌ إِلَی عَلِیٍّ علیه السلام فَقَالَ جَعَلَنِیَ اللَّهُ فِدَاکَ إِنِّی لَأُحِبُّکُمْ أَهْلَ الْبَیْتِ قَالَ وَ کَانَ فِیهِ لِینٌ قَالَ فَأَثْنَی عَلَیْهِ عِدَّةٌ فَقَالَ لَهُ کَذَبْتَ مَا یُحِبُّنَا مُخَنَّثٌ وَ لَا دَیُّوثٌ وَ لَا وَلَدُ زِنًا وَ لَا مَنْ حَمَلَتْ بِهِ أُمُّهُ فِی حَیْضِهَا قَالَ فَذَهَبَ الرَّجُلُ فَلَمَّا کَانَ یَوْمُ صِفِّینَ قُتِلَ مَعَ مُعَاوِیَةَ (2).

«12»

ل، الخصال الْأَرْبَعُمِائَةِ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام احْمَدُوا اللَّهَ عَلَی مَا اخْتَصَّکُمْ بِهِ مِنْ بَادِئِ النِّعَمِ أَعْنِی طِیبَ الْوِلَادَةِ (3).

«13»

ن، عیون أخبار الرضا علیه السلام بِالْإِسْنَادِ إِلَی دَارِمٍ إِلَی الرِّضَا علیه السلام عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ عَلِیٌّ عَلَیْهِ السَّلَامُ کُنْتُ جَالِساً عِنْدَ الْکَعْبَةِ فَإِذَا شَیْخٌ مُحْدَوْدِبٌ قَدْ سَقَطَ حَاجِبَاهُ عَلَی عَیْنَیْهِ مِنْ شِدَّةِ الْکِبَرِ وَ فِی یَدِهِ عُکَّازَةٌ وَ عَلَی رَأْسِهِ بُرْنُسٌ أَحْمَرُ وَ عَلَیْهِ مِدْرَعَةٌ مِنَ الشَّعْرِ فَدَنَا إِلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله وَ النَّبِیُّ مُسْنِدٌ (4) ظَهْرَهُ عَلَی الْکَعْبَةِ فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ ادْعُ لِی بِالْمَغْفِرَةِ فَقَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله خَابَ سَعْیُکَ یَا شَیْخُ وَ ضَلَّ عَمَلُکَ فَلَمَّا (5) تَوَلَّی الشَّیْخُ قَالَ لِی یَا أَبَا الْحَسَنِ أَ تَعْرِفُهُ قُلْتُ (6) لَا قَالَ ذَلِکَ

ص: 148


1- الخصال 1: 109.
2- قرب الإسناد:.
3- الخصال 2: 163.
4- فی المصدر: و هو مسند.
5- فی نسخة: فلما ولی.
6- فی المصدر: قلت: اللّهمّ لا.

روایت10.

خصال: ابو بصیر از حضرت صادق علیه السّلام نقل کرد که فرمود: چهار خصلت است که در مؤمن نخواهد بود: دیوانگی، به در خانه های مردم به گدایی نمی رود، از زنا متولد نمی­شود، و لواط نمی دهد.(1)

روایت11.

قرب الاسناد: قداح از حضرت صادق، از پدر خود نقل کرد که فرمود: مردی خدمت علی علیه السّلام آمد و گفت: فدایت شوم! من شما اهل بیت را دوست می­دارم. وی مردی نرم بود که زود انحراف می پذیرفت. عده ای از حاضرین او را ستودند، اما علی علیه السّلام در جواب او فرمود: دروغ می­گویی! ما را مخنّث و دیوث و ولدالزنا و کسی که مادرش در حیض به او حامله شده دوست نمی­دارد. آن مرد رفت در جنگ صفین به همراهی با معاویه کشته شد.(2)

روایت12.

خصال: از اربعمأة (کتاب­های چهارصد گانه): امیرالمؤمنین علیه السّلام فرمود: خدا را سپاسگزاری کنید بر آنچه شما را به آن امتیاز بخشیده از نعمت­های اولیه؛ منظورم پاکی ولادت است.(3)

روایت13.

عیون اخبار الرضا: حضرت رضا علیه السّلام از آباء گرامش نقل کرد که علی بن ابی طالب علیه السّلام فرمود: من جلوی کعبه نشسته بودم. پیرمردی آمد که از شدت پیری خمیده شده و ابروهایش روی چشم ها را گرفته بود و در دست عصایی داشت و بر سر کلاهی قرمز و بر تن لباسی پشمینه و به حضرت رسول صلّی اللَّه علیه و آله نزدیک شد. پیامبر اکرم پشت به خانه کعبه داده بود. پیرمرد گفت: یا رسول اللَّه! دعا کن خدا مرا بیامرزد. فرمود: پیرمرد! سعی تو نا امید شد و اعمال تو بیهوده است. همین که پیرمرد رد شد، پیامبر اکرم فرمود: یا ابا الحسن! این را می­شناسی؟ عرض کردم نه. فرمود:

ص: 148


1- . خصال 1 : 109
2- . قرب الاسناد ...
3- . خصال 2 : 163

اللَّعِینُ إِبْلِیسُ قَالَ عَلِیٌّ علیه السلام فَعَدَوْتُ خَلْفَهُ حَتَّی لَحِقْتُهُ وَ صَرَعْتُهُ إِلَی الْأَرْضِ وَ جَلَسْتُ عَلَی صَدْرِهِ وَ وَضَعْتُ یَدِی فِی حَلْقِهِ لِأَخْنُقَهُ فَقَالَ لِی لَا تَفْعَلْ یَا أَبَا الْحَسَنِ فَإِنِّی مِنَ الْمُنْظَرِینَ إِلی یَوْمِ الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ وَ اللَّهِ یَا عَلِیُّ إِنِّی لَأُحِبُّکَ جِدّاً وَ مَا أَبْغَضَکَ أَحَدٌ إِلَّا شَرِکْتُ أَبَاهُ فِی أُمِّهِ فَصَارَ وَلَدَ زِناً فَضَحِکْتُ وَ خَلَّیْتُ سَبِیلَهُ (1).

«14»

سر، السرائر فِی کِتَابِ ابْنِ تَغْلِبَ عَنِ ابْنِ مِهْرَانَ عَنْ دُرُسْتَ عَنِ الْمُبَارَکِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ قَیْسٍ الْعَطَّارِ قَالَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ عَلَیْهِ السَّلَامُ إِنَّمَا یُحِبُّنَا مِنَ الْعَرَبِ وَ الْعَجَمِ أَهْلُ الْبُیُوتَاتِ وَ ذَوُو الشَّرَفِ وَ کُلُّ مَوْلُودٍ صَحِیحٌ وَ إِنَّمَا یُبْغِضُنَا مِنْ هَؤُلَاءِ (2) کُلُّ مُدَنَّسٍ مُطَرَّدٍ (3).

بیان

قال الفیروزآبادی دنس ثوبه و عرضه تدنیسا فعل به ما یشینه و قال طردته نفیته عنی.

«15»

سر، السرائر السَّیَّارِیُّ عَنْ جَمَاعَةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا رَفَعُوهُ قَالَ: إِنَّ أَفْضَلَ فَضَائِلِ شِیعَتِنَا أَنَّ الْعَوَاهِرَ لَمْ یَلِدْنَهُمْ (4) فِی جَاهِلِیَّةٍ وَ لَا إِسْلَامٍ وَ أَنَّهُمْ أَهْلُ الْبُیُوتَاتِ وَ الشَّرَفِ وَ الْمَعَادِنِ وَ الْحَسَبِ الصَّحِیحِ (5).

«16»

سر، السرائر السَّیَّارِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ جُمْهُورٍ عَنْ بَشِیرٍ الدَّهَّانِ عَنِ السَّکُونِیِّ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام لَا یُحِبُّنَا مِنَ الْعَرَبِ وَ الْعَجَمِ وَ غَیْرِهِمْ مِنَ النَّاسِ إِلَّا أَهْلُ الْبُیُوتَاتِ وَ الشَّرَفِ وَ الْمَعَادِنِ وَ الْحَسَبِ الصَّحِیحِ وَ لَا یُبْغِضُنَا مِنْ هَؤُلَاءِ إِلَّا کُلُّ دَنَسٍ مُلْصَقٍ (6).

بیان

الملصق کمعظم بالسین و الصاد و الزای الدعی المتهم فی نسبه أو من

ص: 149


1- عیون أخبار الرضا: 229.
2- فی المصدر: من هؤلاء و هؤلاء.
3- السرائر: 471.
4- فی المصدر: لم تلدهم.
5- السرائر: 472.
6- السرائر: 472.

او شیطان لعین است. دویدم تا به او رسیدم و به زمین زدمش و روی سینه او نشستم. دست خود را بر گلویش فشار دادم تا او را خفه کنم. گفت: این کار را نکن یا ابا الحسن! مرا تا روز قیامت مهلت داده اند. یا علی! به خدا قسم که من جدا تو را دوست می­دارم و هیچ کس با تو دشمنی نمی­کند مگر این که من شریک پدرش می­شوم در تولید او از مادرش، و به همین جهت حرامزاده می گردد. خندیدم و رهایش کردم.(1)

روایت14.

سرائر: محمّد بن قیس عطار گفت: حضرت باقر علیه السّلام فرمود: از عرب و عجم ما را دوست نمی­دارند، مگر کسانی که دارای فامیل و خانواده هستند و شرافتمندند و هر فرزندی که ولادت صحیح داشته باشد، و دشمن نمی دارد مگر هر کس که آلوده و مطرود باشد.(2)

توضیح

فیروز آبادی گفته است: «دنس ثوبه و عرضه تدنیسا» یعنی با آن کاری کرد که باعث زشت کردن آن شد. و «طردته» یعنی از خودم آن را نفی کردم.

روایت15.

سرائر: گروهی از اصحاب سند به امام علیه السّلام می­رسانند که فرمود: از بهترین فضیلت شیعیان ما این است که از زنان نابکار متولد نشده اند، نه در جاهلیت و نه در اسلام، و دارای خانواده و شرافت و خمیرمایه و نژاد صحیح هستند.(3)

روایت16.

سرائر: سکونی گفت: امام صادق علیه السّلام فرمود: از عرب و عجم و غیر آنها از مردم ما را دوست نمی­دارند، مگر کسانی که دارای فامیل و خانواده هستند و شرافتمندند و خمیر مایه و نژاد صحیح هستند، و دشمن نمی دارد مگر هر کس که آلوده و متهم در نسبش باشد.(4)

توضیح

«الملصق» مانند معظم با «س» و «ص» و «ز» یعنی کسی که نسبش معلوم نیست و در نسبش متهم است یا کسی

ص: 149


1- . عیون اخبار الرضا: 229
2- . سرائر: 471
3- . سرائر: 472
4- . سرائر: 472

ینتسب إلی قبیلة و لیس منهم.

«14»

17- جا، المجالس للمفید ما، الأمالی للشیخ الطوسی الْمُفِیدُ عَنِ الْجِعَابِیِّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَبْدِ الْمُنْعِمِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْفَزَارِیِّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَابِرٍ قَالَ أَحْمَدُ بْنُ عَبْدِ الْمُنْعِمِ وَ حَدَّثَنِی عَمْرُو بْنُ شِمْرٍ عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْأَنْصَارِیِّ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لِعَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیهما السلام أَ لَا أُبَشِّرُکَ أَ لَا أَمْنَحُکَ قَالَ بَلَی یَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ فَإِنِّی خُلِقْتُ أَنَا وَ أَنْتَ مِنْ طِینَةٍ وَاحِدَةٍ فَفَضَلَتْ مِنْهَا فَضْلَةٌ فَخُلِقَ (1) مِنْهَا شِیعَتُنَا فَإِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَةِ دُعِیَ النَّاسُ بِأُمَّهَاتِهِمْ (2) إِلَّا شِیعَتَکَ فَإِنَّهُمْ یُدْعَوْنَ بِأَسْمَاءِ آبَائِهِمْ لِطِیبِ مَوْلِدِهِمْ (3).

ما، الأمالی للشیخ الطوسی جماعة عن أبی المفضل عن جعفر بن محمد بن الحسین إلی آخر السندین مثله (4).

«18»

ما، الأمالی للشیخ الطوسی جَمَاعَةٌ عَنْ أَبِی الْمُفَضَّلِ عَنْ عُبَیْدِ اللَّهِ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ الْعَلَوِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ حَمْزَةَ الْعَلَوِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ زَیْدٍ وَ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ الْجَعْفَرِیِّ مَعاً عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله یَا بَا ذَرٍّ مَنْ أَحَبَّنَا أَهْلَ الْبَیْتِ فَلْیَحْمَدِ اللَّهَ عَلَی أَوَّلِ النِّعَمِ قَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ وَ مَا أَوَّلُ النِّعَمِ قَالَ طِیبُ الْوِلَادَةِ إِنَّهُ لَا یُحِبُّنَا أَهْلَ الْبَیْتِ إِلَّا مَنْ طَابَ مَوْلِدُهُ (5).

«19»

ع، علل الشرائع ابْنُ الْوَلِیدِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ صَالِحٍ عَنْ جَابِرٍ الْجُعْفِیِّ عَنْ إِبْرَاهِیمَ الْقُرَشِیِّ قَالَ: کُنَّا عِنْدَ أُمِّ سَلَمَةَ

ص: 150


1- فی الأمالی: فخلق اللّه.
2- فی الأمالی: باسماء امهاتهم سوی شیعتک.
3- مجالس المفید: 183، امالی ابن الشیخ: 48 و 49.
4- أمالی ابن الشیخ: 291.
5- أمالی ابن الشیخ: 291.

که منسوب به قبیله­ای است، ولی از آنها نیست .

روایت17.

مجالس مفید، امالی طوسی: جابر از حضرت باقر علیه السّلام و آن جناب از جابر بن عبداللَّه انصاری نقل کرد که پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله به علی علیه السّلام فرمود: به تو مژده ندهم؟ تو را خبر از یک نعمت ندهم؟ عرض کرد: آری یا رسول اللَّه! فرمود: من و تو از یک طینت آفریده شده ایم. از طینت ما مقداری اضافه آمد، شیعیان از آن آفریده شدند. روز قیامت که می شود، هر کس را با نسبت دادن به مادرش صدا می زنند مگر شیعیان تو را، زیرا آنها را به نام پدرانشان می­خوانند، چون ولادت پاک دارند.(1)

امالی طوسی: جعفر بن محمد بن الحسین تا آخر دو سند گذشته همین روایت را نقل کرده است.(2)

روایت18.

امالی طوسی: حسین بن زید و عبدالله بن ابراهیم جعفری هر دو از امام صادق، از پدرانش، از علی علیهم السّلام نقل می کند که فرمود: پیامبر اکرم فرمود: ای ابوذر! هر کس ما اهل بیت را دوست بدارد، باید خدا را بر اولین نعمت­ها شکر کند. ابوذر گفت: یا رسول الله! اولین نعمت­ها چیست؟ فرمود: پاکی ولادت. ما اهل بیت را دوست نمی دارد، مگر کسی که ولادت پاک داشته باشد.(3)

روایت19.

علل الشرائع: ابراهیم قرشی گفت: خدمت امّ سلمه

ص: 150


1- . مجالس مفید: 183، امالی طوسی: 48 - 49
2- . امالی طوسی: 291
3- . امالی طوسی: 291

رَضِیَ اللَّهُ عَنْهَا فَقَالَتْ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَقُولُ لِعَلِیٍّ علیه السلام یَا عَلِیُّ لَا یُبْغِضُکُمْ إِلَّا ثَلَاثَةٌ وَلَدُ زِنًا وَ مُنَافِقٌ وَ مَنْ حَمَلَتْ بِهِ أُمُّهُ وَ هِیَ حَائِضٌ (1).

«20»

ع، علل الشرائع الْحُسَیْنُ بْنُ مُحَمَّدٍ الْهَاشِمِیُّ عَنْ فُرَاتِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ مُعْتَمِرٍ (2) عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَلِیٍّ الرَّمْلِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُوسَی عَنْ یَعْقُوبَ بْنِ إِسْحَاقَ عَنْ عُمَرَ بْنِ مَنْصُورٍ (3) عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ أَبَانٍ عَنْ یَحْیَی بْنِ أَبِی کَثِیرٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِی هَارُونَ الْعَبْدِیِّ عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْأَنْصَارِیِّ قَالَ: کُنَّا بِمِنًی مَعَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِذْ بَصُرْنَا بِرَجُلٍ سَاجِدٍ وَ رَاکِعٍ وَ مُتَضَرِّعٍ فَقُلْنَا یَا رَسُولَ اللَّهِ مَا أَحْسَنَ صَلَاتَهُ فَقَالَ علیه السلام هُوَ الَّذِی أَخْرَجَ أَبَاکُمْ مِنَ الْجَنَّةِ فَمَضَی إِلَیْهِ عَلِیٌّ علیه السلام غَیْرَ مُکْتَرِثٍ (4) فَهَزَّهُ هَزَّةً أَدْخَلَ أَضْلَاعَهُ الْیُمْنَی فِی الْیُسْرَی وَ الْیُسْرَی فِی الْیُمْنَی ثُمَّ قَالَ لَأَقْتُلَنَّکَ إِنْ شَاءَ اللَّهُ فَقَالَ لَنْ تَقْدِرَ عَلَی ذَلِکَ إِلَی أَجَلٍ مَعْلُومٍ مِنْ عِنْدِ رَبِّی مَا لَکَ تُرِیدُ قَتْلِی فَوَ اللَّهِ مَا أَبْغَضَکَ أَحَدٌ إِلَّا سَبَقَتْ نُطْفَتِی إِلَی رَحِمِ أُمِّهِ قَبْلَ نُطْفَةِ أَبِیهِ وَ لَقَدْ شَارَکْتُ مُبْغِضِیکَ فِی الْأَمْوَالِ وَ الْأَوْلَادِ وَ هُوَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فِی مُحْکَمِ کِتَابِهِ وَ شارِکْهُمْ فِی الْأَمْوالِ وَ الْأَوْلادِ (5) قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله صَدَقَ یَا عَلِیُّ لَا یُبْغِضُکَ مِنْ قُرَیْشٍ إِلَّا سِفَاحِیٌّ وَ لَا مِنَ الْأَنْصَارِ إِلَّا یَهُودِیٌّ وَ لَا مِنَ الْعَرَبِ إِلَّا دَعِیٌّ وَ لَا مِنْ سَائِرِ النَّاسِ إِلَّا شَقِیٌّ وَ لَا مِنَ النِّسَاءِ إِلَّا سَلَقْلَقِیَّةٌ وَ هِیَ الَّتِی تَحِیضُ مِنْ دُبُرِهَا ثُمَّ أَطْرَقَ مَلِیّاً ثُمَّ رَفَعَ رَأْسَهُ فَقَالَ مَعَاشِرَ الْأَنْصَارِ اعْرِضُوا أَوْلَادَکُمْ عَلَی مَحَبَّةِ عَلِیٍّ قَالَ جَابِرُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ فَکُنَّا نَعْرِضُ حُبَّ عَلِیٍّ علیه السلام عَلَی أَوْلَادِنَا فَمَنْ أَحَبَّ عَلِیّاً عَلِمْنَا أَنَّهُ مِنْ أَوْلَادِنَا وَ مَنْ أَبْغَضَ عَلِیّاً انْتَفَیْنَا مِنْهُ (6).

ص: 151


1- علل الشرائع 58.
2- فی المصدر: عن محمّد بن علیّ بن معمر.
3- فی المصدر: عن عمرو بن منصور.
4- لا یکترث لهذا الامر أی لا یعبأ به و لا یبالیه.
5- الإسراء: 66.
6- علل الشرائع: 58 و 59.

رضی اللَّه عنها بودیم. گفت: از پیامبر اکرم شنیدم که به علی علیه السّلام می فرمود: با شما دشمنی نمی ورزد مگر سه نفر: ولد زنا، منافق و کسی که مادرش در حال حیض به او حامله شده است.(1)

روایت20.

علل الشرائع: جابر بن عبداللَّه انصاری گفت: در خدمت پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله در منی بودیم. مردی را مشاهده کردیم که با تضرع در سجده و رکوع بود. گفتیم: یا رسول اللَّه! چقدر خوب نماز می­خواند! فرمود: این همان کسی است که پدر شما را از بهشت خارج کرد. علی علیه السّلام بی باکانه پیش او رفت و چنان او را تکان داد که پهلوهایش درهم فرو رفت. فرمود: اگر خدا بخواهد تو را می­کشم. شیطان گفت: نمی توانی تا آن هنگام که در نزد پروردگارم تعیین شده. تو را چه شده که می­­خواهی مرا بکشی؟ به خدا قسم هیچ کس با تو دشمنی نمی ورزد، مگر این که نطفه من قبل از نطفه پدرش با مادر او می آمیزد. من با دشمنان تو در اموال و اولاد مشارکت می­کنم و این آیه در قرآن اشاره به همان است: «وَ شارِکْهُمْ فِی الْأَمْوالِ وَ الْأَوْلادِ»(2) {و با آنان در اموال و اولاد شرکت کن.} پیامبر اکرم فرمود: یا علی! راست می­گوید. از قریش کسی با تو دشمنی نمی ورزد، مگر زنازاده باشد و از انصار مگر یهودی باشد و از عرب مگر کسی که نسبش مشکوک باشد و از سایر مردم مگر شقی و از زنان، مگر زنی که از مقعد حیض می بیند. بعد سر به زیر انداخت. سپس سر برداشت و فرمود: ای گروه انصار! به فرزندان خود محبت علی را عرضه بدارید. جابر بن عبداللَّه انصاری گفت: ما محبت علی را بر فرزندان خود عرضه می داشتیم. هر که علی را دوست می­داشت، می فهمیدیم اولاد ما است و هر که دشمنی با علی می­ورزید، او را از خود نمی دانستیم.(3)

ص: 151


1- . علل الشرائع: 58
2- . اِسراء / 64
3- . علل الشرائع: 58 - 59
بیان

هزه حرکه.

«21»

مع، معانی الأخبار ابْنُ مَسْرُورٍ عَنِ ابْنِ عَامِرٍ عَنْ عَمِّهِ عَنِ الْأَزْدِیِّ عَنْ سَیْفِ بْنِ عَمِیرَةَ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام قَالَ: إِنَّ لِوَلَدِ الزِّنَا عَلَامَاتٍ أَحَدُهَا بُغْضُنَا أَهْلَ الْبَیْتِ وَ ثَانِیهَا أَنْ یَحِنَّ إِلَی الْحَرَامِ الَّذِی خُلِقَ مِنْهُ (1) وَ ثَالِثُهَا الِاسْتِخْفَافُ بِالدِّینِ وَ رَابِعُهَا سُوءُ الْمَحْضَرِ لِلنَّاسِ وَ لَا یُسِی ءُ مَحْضَرَ إِخْوَانِهِ إِلَّا مَنْ وُلِدَ عَلَی غَیْرِ فِرَاشِ أَبِیهِ أَوْ مَنْ حَمَلَتْ بِهِ أُمُّهُ فِی حَیْضِهَا (2).

«22»

سن، المحاسن عَبْدُ الرَّحْمَنِ بْنُ مُحَمَّدٍ الْحَجَّالُ (3) عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ الْمَدَائِنِیِّ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِذَا بَرَدَ (4) عَلَی قَلْبِ أَحَدِکُمْ حُبُّنَا فَلْیَحْمَدِ اللَّهَ عَلَی أُولَی النِّعَمِ قُلْتُ عَلَی فِطْرَةِ الْإِسْلَامِ قَالَ لَا وَ لَکِنْ عَلَی طِیبِ الْمَوْلِدِ إِنَّهُ لَا یُحِبُّنَا إِلَّا مَنْ طَابَتْ وِلَادَتُهُ وَ لَا یُبْغِضُنَا إِلَّا الْمُلَزَّقُ الَّذِی تَأْتِی بِهِ أُمُّهُ مِنْ رَجُلٍ آخَرَ فَتُلْزِمُهُ (5) زَوْجَهَا فَیَطَّلِعُ عَلَی عَوْرَاتِهِمْ وَ یَرِثُهُمْ أَمْوَالَهُمْ فَلَا یُحِبُّنَا ذَلِکَ أَبَداً وَ لَا یُحِبُّنَا إِلَّا مَنْ کَانَ صَفْوَةً مِنْ أَیِّ الْجِیلِ کَانَ (6).

«23»

سن، المحاسن أَبِی عَنْ حَمْزَةَ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ عَمَّنْ ذَکَرَهُ عَنْ إِسْحَاقَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ مَنْ وَجَدَ مِنْکُمْ بَرْدَ حُبِّنَا عَلَی قَلْبِهِ فَلْیَحْمَدِ اللَّهَ عَلَی أُولَی النِّعَمِ قُلْتُ وَ مَا أُولَی النِّعَمِ قَالَ طِیبُ الْوِلَادَةِ (7).

«24»

سن، المحاسن عَلِیُّ بْنُ الْحَکَمِ عَنْ أَبِی الْقَاسِمِ عُثْمَانَ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ مَوْلَی شُرَیْحٍ الْقَاضِی

ص: 152


1- فی نسخة: الذی علق منه.
2- معانی الأخبار: 113.
3- فی المصدر: عبد اللّه بن محمّد الحجال.
4- أی إذا ثبت.
5- فی نسخة: فتلزقه.
6- المحاسن: 138 و 139.
7- المحاسن: 139.

توضیح

«هزّه» یعنی او را حرکت داد.

روایت21.

معانی الاخبار: سیف بن عمیره از حضرت صادق علیه السّلام نقل کرد که فرمود: ولد زنا علاماتی دارد. یکی از آنها دشمنی با ما اهل بیت است. دوم علاقه و میل به زنا دارد که خود از آن تولید شده. سوم دین را سبک می­شمارد. چهارم با مردم بد برخورد است. و بدخو نیست با برادرانش، مگر کسی که در رختخواب پدرش متولد نشده یا کسی که مادرش او را در هنگام حیض حامله شده است.(1)

روایت22.

محاسن: ابو عبداللَّه مدائنی گفت: حضرت صادق علیه السّلام فرمود: وقتی محبت ما در دل شما برقرار گردید، خدا را سپاسگزاری کنید بر بهترین نعمت .

گفتم: منظور فطرت اسلام است؟ فرمود: نه، پاکدامنی است. ما را دوست نمی دارد، مگر پاکدامن و دشمن نمی دارد، مگر کسی که مادرش او را از دیگری حامله شده و به شوهرش نسبت داده بر اسرار و زنان خویشاوند خود نگاه می­کند و از آنها ارث می­برد. چنین کسی هرگز ما را دوست نمی دارد. و ما را دوست نمی­دارد، مگر کسی که پاک باشد از هر طایفه ای که هست.(2)

روایت23.

محاسن: اسحاق گفت: از امام صادق علیه السّلام شنیدم که فرمود: هر کس از شما لذت محبت ما را در قلبش بیابد، باید خدا را بر بهترین نعمت­ها شکر کند. عرض کردم: بهترین نعمت­ها چیست؟ فرمود: پاکی ولادت.(3)

روایت24.

محاسن: عثمان بن عبداللَّه، غلام شریح قاضی

ص: 152


1- . معانی الاخبار: 113
2- . محاسن: 138 - 139
3- . محاسن: 139

الْکِنْدِیِّ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ عِنْدَهُ نَصْرٌ الْقَاضِی وَ رَجُلٌ مِنْ بَنِی کَعْبٍ مِنْ أَحْمَسَ فَتُحُدِّثَ بِأَحَادِیثَ فَلَمَّا خَرَجَا قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ مَا خَلَّفْتُ بِالْکُوفَةِ عَرَبِیَّیْنِ وَ لَا عَجَمِیَّیْنِ أَنْصَبَ مِنْهُمَا فَقَالَ إِنَّ هَذَیْنِ صَحِیحٌ نَسَبُهُمَا وَ مَنْ صَحَّ نَسَبُهُ لَمْ یَدَّعِ عَلَی مِثْلِی مَا یُرِیدُ عَیْبَهُ (1) قَالَ فَخَرَجْتُ إِلَی الْکُوفَةِ فَلَقِیتُهُمَا فَقُلْتُ لِلنَّصْرِ أَوَّلًا سَمِعْتُ مَا کُنَّا فِیهِ مِنَ الْأَحَادِیثِ مَعَ جَعْفَرٍ فَقَالَ وَ اللَّهِ مَا کُنَّا إِلَّا فِی ذِکْرِ اللَّهِ وَ مَوَاعِظَ حَسَنَةٍ قَالَ لَقِیتُ الْآخَرَ (2) فَقُلْتُ لَهُ مِثْلَ ذَلِکَ فَقَالَ مَا أَحْفَظُهُ وَ لَا أَذْکُرُ أَنِّی سَمِعْتُ مِنْهُ شَیْئاً قَالَ فَذَکَّرْتُهُ حَدِیثاً مِنَ الْأَحَادِیثِ قَالَ لِی وَیْلَکَ سَمِعْتَ هَذَا مِنْ جَعْفَرٍ وَ تُعِیدُهُ وَ اللَّهِ لَوْ کَانَ رَأْسُ عَبْدٍ مِنْ ذَهَبٍ لَکَانَتْ رِجْلَاهُ مِنْ خَشَبٍ اذْهَبْ قَبَّحَکَ اللَّهُ (3).

«25»

سن، المحاسن بِهَذَا الْإِسْنَادِ قَالَ: شَکَوْتُ إِلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَوْماً غَلَبُونِی عَلَی دَارٍ لِی فِی أَحْمَسَ وَ جِیرَانُهَا نُصَّابٌ وَ الرَّجُلُ لَیْسَ مِنْهُمْ فَقَالَ لِی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِنَّ هَؤُلَاءِ الَّذِینَ ذَکَرْتُ قَوْمٌ لَهُمْ نَسَبٌ صَحِیحٌ فَاسْتَعِنْ بِهِمْ عَلَی اسْتِخْرَاجِ حَقِّکَ فَإِنَّهُمْ یَفْعَلُونَ قَالَ فَجِئْتُ إِلَیْهِمْ فَقُلْتُ لَهُمْ إِنَّ جَعْفَراً أَمَرَنِی أَنْ أَسْتَعِینَ بِکُمْ فَقَالُوا إِی وَ اللَّهِ لَوْ لَمْ نَکُنْ بِمَوَالِی جَعْفَرٍ لَکَانَ الْوَاجِبُ عَلَیْنَا فِی صِحَّةِ نَسَبِهِ أَنْ نَقُومَ فِی رِسَالَتِهِ فَقَامُوا مَعِی حَتَّی اسْتَخْرَجُوا الدَّارَ فَبَاعُوهَا لِی وَ أَعْطَوْنِیَ الثَّمَنَ (4).

«26»

سن، المحاسن بَعْضُ أَصْحَابِنَا عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَوْنٍ الشَّیْبَانِیِّ عَنْ رَجُلٍ مِنْ أَصْحَابِنَا قَالَ: اکْتَرَیْتُ مِنْ جَمَّالٍ شِقَّ مَحْمِلٍ وَ قَالَ لِی لَا تَهْتَمَّ لِزَمِیلٍ فَلَکَ زَمِیلٌ فَلَمَّا کُنَّا بِالْقَادِسِیَّةِ إِذَا هُوَ قَدْ جَاءَنِی بِجَارٍ لِی مِنَ الْعَرَبِ قَدْ کُنْتُ أَعْرِفُهُ بِخِلَافٍ شَدِیدٍ وَ قَالَ هَذَا زَمِیلُکَ

ص: 153


1- فی نسخة: لم یدع علی مثل ما ترید عیبه.
2- فی المصدر: ثم لقیت الآخر.
3- المحاسن: 139 و 140.
4- المحاسن: 140.

کندی گفت: خدمت حضرت صادق علیه السّلام بودیم و نصر قاضی و مردی از قبیله بنی کعب از طایفه احمس نیز حضور داشت و احادیثی نقل کرد. وقتی آن دو نفر خارج شدند، عرض کردم: فدایت شوم! در کوفه عربی و عجمی نمی شناسم که از این دو با شما خانواده بیشتر دشمنی داشته باشند. فرمود: این دو نسب صحیح دارند و کسی که دارای نسب صحیح باشد، اظهار ارادتی نمی­کند بر مثل من، به طوری که بتوان بر او خرده گرفت. گفت: من به کوفه رفتم و هر دو نفر را ملاقات کردم. اول به نصر گفتم: یادت می آید احادیثی را که حضرت صادق می­فرمود؟ گفت: به خدا قسم ما در ذکر خدا و موعظه نیکو بودیم. آن دیگری را دیدم و به او نیز همین حرف را زدم. گفت: من چیزی به خاطرم نمی رسد که از ایشان شنیده باشم. من یکی از آن احادیث را به خاطرش آوردم. به من گفت: وای بر تو! این را من از حضرت صادق شنیده ام، تو دو مرتبه بازگو می­کنی؟ به خدا قسم اگر سر مردی از طلا باشد، پاهایش از چوب است. برو خدا تو را زشت کند.(1)

روایت25.

محاسن: با همین سند نقل می­کند که من به حضرت صادق از قومی که خانه مرا گرفتند شکایت کردم. آنها از قبیله احمس بودند و همسایه هایش دشمن اهل بیت بودند، اما آن مرد از آنها نبود. حضرت صادق فرمود: آنهایی که تو نقل می کنی قومی هستند دارای نسب صحیح. برای استرداد حق خود از ایشان کمک بگیر، کمکت خواهند کرد. من پیش آنها آمدم و گفتم: حضرت صادق به من دستور داده از شما کمک بگیرم. گفتند: درست است، اگر ما ارادتمند حضرت صادق هم نباشیم، باید با این نژادشناسی ایشان دستورش را اجرا کنیم. پس با من به راه افتادند و خانه را از دست آنها خارج کردند و فروختند و پولش را در اختیار من گذاشتند.(2)

روایت26.

محاسن: عبدالله بن عون شیبانی از یکی از اصحاب ما نقل کرد که گفت: من از ساربانی یک طرف محملی را کرایه کردم. گفت: نگران هم کجاوه نباش، برای تو هم کجاوه­ای است. وقتی به قادسیه رسیدیم، دیدم یکی از همسایگان عرب مرا آورد که می دانستم چقدر مخالف اهل بیت است. گفت: این همسفر تو است.

ص: 153


1- . محاسن: 139 - 140
2- . محاسن: 140

فَأَظْهَرْتُ أَنِّی کُنْتُ أَتَمَنَّاهُ عَلَی رَبِّی وَ أَدَّیْتُ (1) لَهُ فَرَحاً بِمُزَامَلَتِهِ وَ وَطَّنْتُ نَفْسِی أَنْ أَکُونَ عَبْداً لَهُ وَ أَخْدُمَهُ کُلُّ ذَلِکَ فَرَقاً مِنْهُ قَالَ فَإِذَا کُلُّ شَیْ ءٍ وَطَّنْتُ نَفْسِی عَلَیْهِ مِنْ خِدْمَتِهِ وَ الْعُبُودِیَّةِ لَهُ قَدْ بَادَرَنِی إِلَیْهِ فَلَمَّا بَلَغْنَا الْمَدِینَةَ قَالَ یَا هَذَا إِنَّ لِی عَلَیْکَ حَقّاً وَ لِی بِکَ حُرْمَةً فَقُلْتُ حُقُوقٌ وَ حُرَمٌ قَالَ قَدْ عَرَفْتُ أَیْنَ تَنْحُو فَاسْتَأْذِنْ لِی عَلَی صَاحِبِکَ قَالَ فَبُهِتُّ (2) أَنْ أَنْظُرَ فِی وَجْهِهِ وَ لَا أَدْرِی (3) بِمَا أُجِیبُهُ قَالَ فَدَخَلْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَأَخْبَرْتُهُ عَنِ الرَّجُلِ وَ جِوَارِهِ مِنِّی وَ أَنَّهُ مِنْ أَهْلِ الْخِلَافِ وَ قَصَصْتُ عَلَیْهِ قِصَّتَهُ إِلَی أَنْ سَأَلَنِی الِاسْتِئْذَانَ عَلَیْکَ فَمَا أَجَبْتُهُ إِلَی شَیْ ءٍ قَالَ فَأْذَنْ لَهُ قَالَ فَلَمْ أُوتَ شَیْئاً مِنْ أُمُورِ الدُّنْیَا کُنْتُ بِهِ أَشَدَّ سُرُوراً مِنْ إِذْنِهِ لِیُعْلَمَ مَکَانِی مِنْهُ قَالَ فَجِئْتُ بِالرَّجُلِ فَأَقْبَلَ عَلَیْهِ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام بِالتَّرْحِیبِ ثُمَّ دَعَا لَهُ بِالْمَائِدَةِ وَ أَقْبَلَ لَا یَدَعُهُ یَتَنَاوَلُ إِلَّا مِمَّا کَانَ یَتَنَاوَلُهُ وَ یَقُولُ لَهُ اطْعَمْ رَحِمَکَ اللَّهُ حَتَّی إِذَا رُفِعَتِ الْمَائِدَةُ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَأَقْبَلْنَا نَسْمَعُ (4) مِنْهُ أَحَادِیثَ لَمْ أَطْمَعْ أَنْ أَسْمَعَ مِثْلَهَا مِنْ أَحَدٍ یَرْوِیهَا عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ثُمَّ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فِی آخِرِ کَلَامِهِ وَ لَقَدْ أَرْسَلْنا رُسُلًا مِنْ قَبْلِکَ وَ جَعَلْنا لَهُمْ أَزْواجاً وَ ذُرِّیَّةً (5) فَجَعَلَ لِرَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مِنَ الْأَزْوَاجِ وَ الذُّرِّیَّةِ مِثْلَ مَا جَعَلَ لِلرُّسُلِ مِنْ قَبْلِهِ فَنَحْنُ عَقِبُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ ذُرِّیَّتُهُ أَجْرَی اللَّهُ لآِخِرِنَا مِثْلَ مَا أَجْرَی لِأَوَّلِنَا قَالَ ثُمَّ قُمْنَا فَلَمْ تَمُرَّ بِی لَیْلَةٌ أَطْوَلُ مِنْهَا (6)

ص: 154


1- فی المصدر: فاظهرت له انی قد کنت اتمناه علی ربی و أبدیت.
2- فی نسخة: فتهیبت.
3- فی المصدر: فی وجهه لا أدری.
4- فی المصدر: فاقبلت استمع.
5- الرعد: 38.
6- فی المصدر: کانت أطول منه.

به ظاهر چنین گفتم که من از خدا چنین آرزویی می­کردم و خیلی از همسفری با او اظهار خرسندی کردم و به خود وعده دادم که غلام و خدمتکار او باشم. تمام این حرف­ها به واسطه ترس از او بود، ولی هر چه من وعده داده بودم که خدمتکاری کنم و غلام او باشم، او نسبت به من همین کارها را انجام می­داد. وقتی به مدینه رسیدیم گفت: من حقی بر تو دارم و تو در نظر من شخصیت با احترامی هستی. گفتم: صحیح است، حق و حرمتی است. گفت: من می دانم تو دارای چه مذهبی هستی. اینک برای من از سرور خود اجازه بخواه که خدمتش برسم. گفت: من متحیر شدم و نمی­توانستم به صورت او نگاه کنم و نمی­دانستم چه جواب به او بگویم. بالاخره خدمت حضرت صادق علیه السّلام رسیدم و خبر او را به امام صادق دادم و گفتم که این همسایه من است و اظهار کردم که او از مخالفان است و قصه او را بازگو کردم تا آنجا که از من خواسته از شما اجازه شرفیابی بگیرم، ولی من به او جوابی نداده ام. فرمود: به او اجازه بده. گفت: هیچ چیز از امور مالی مرا این قدر خوش حال نمی­کرد که از اجازه دادن امام به او خوشحال شدم تا او بفهمد من در نزد امام چه موقعیتی دارم. آن مرد را آوردم و امام صادق علیه السّلام با خوشامد گویی از او استقبال کرد. بعد دستور داد سفره پهن کردند و از آن چیزی که خودش میل می­نمود، به او داد و به او فرمود: بخور، خدا رحمتت کند! تا بالاخره سفره برچیده شد. حضرت صادق علیه السّلام فرمود: پیامبر اکرم فرموده است... ما شروع به گوش دادن کردیم و احادیثی را نقل فرمود که گمان نداشتم از کسی مانند این احادیث را بشنوم که آن را بر امام بخواند. حضرت صادق علیه السّلام در آخر سخنان خود فرمود: «وَ لَقَدْ أَرْسَلْنا رُسُلًا مِنْ قَبْلِکَ وَ جَعَلْنا لَهُمْ أَزْواجاً وَ ذُرِّیَّةً»(1)

{و قطعا پیش از تو [نیز] رسولانی فرستادیم و برای آنان زنان و فرزندانی قرار دادیم.} فرمود: برای پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله نیز همسران و ذریه ای خداوند قرار داد، همان طور که برای سایر پیامبران قبل از او قرار داده. ما بازماندگان پیامبر و ذریه او هستیم. آنچه برای اولین ما قرار داده، برای آخرین ما نیز قرار داده. گفت: ما از جای حرکت کردیم و رفتیم، اما شبی طولانی­تر از آن شب بر من نگذشته بود.

ص: 154


1- . رعد / 38

فَلَمَّا أَصْبَحْتُ جِئْتُ إِلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقُلْتُ لَهُ أَ لَمْ أُخْبِرْکَ بِخَبَرِ الرَّجُلِ فَقَالَ بَلَی وَ لَکِنَّ الرَّجُلَ لَهُ أَصْلٌ فَإِنْ یُرِدِ اللَّهُ بِهِ خَیْراً قَبِلَ مَا سَمِعَ مِنَّا وَ إِنْ یُرِدْ بِهِ غَیْرَ ذَلِکَ مَنَعَهُ مَا ذَکَرْتُ مِنْهُ مِنْ قَدْرِهِ أَنْ یَحْکِیَ عَنَّا شَیْئاً مِنْ أَمْرِنَا قَالَ فَلَمَّا بَلَغْتُ الْعِرَاقَ مَا أَرَی (1) أَنَّ فِی الدُّنْیَا أَحَداً أَنْفَذُ مِنْهُ فِی هَذَا الْأَمْرِ (2).

بیان

قوله علیه السلام ما ذکرت منه لعله علی صیغة المتکلم أی ما ذکرت من صحة أصله و نسبه و هو المراد بالقدر و یحتمل الخطاب بأن یکون الراوی ذکر له مثل هذا.

«27»

شف، کشف الیقین مِنْ کِتَابِ إِبْرَاهِیمَ بْنِ مُحَمَّدٍ الثَّقَفِیِّ عَنْ عَبَّادِ بْنِ یَعْقُوبَ عَنِ الْحَکَمِ بْنِ زُهَیْرٍ عَنْ جَابِرٍ قَالَ: کَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَاعِداً مَعَ أَصْحَابِهِ فَرَأَی عَلِیّاً فَقَالَ هَذَا أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ وَ سَیِّدُ الْمُسْلِمِینَ وَ أَمِیرُ الْغُرِّ الْمُحَجَّلِینَ فَجَلَسَ بَیْنَ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله وَ بَیْنَ عَائِشَةَ فَقَالَتْ یَا ابْنَ أَبِی طَالِبٍ مَا وَجَدْتَ مَقْعَداً غَیْرَ فَخِذِی فَضَرَبَهَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله بِیَدِهِ مِنْ خَلْفِهَا ثُمَّ قَالَ لَا تُؤْذِینِی فِی حَبِیبِی فَإِنَّهُ لَا یُبْغِضُهُ إِلَّا ثَلَاثَةٌ لِزَنْیَةٍ أَوْ مُنَافِقٌ أَوْ مَنْ حَمَلَتْهُ أُمُّهُ فِی بَعْضِ حَیْضِهَا (3).

«28»

شا، الإرشاد الْمُظَفَّرُ بْنُ مُحَمَّدٍ الْبَلْخِیُّ عَنْ أَبِی بَکْرٍ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی الثَّلْجِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْعَلَوِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَبْدِ الْمُنْعِمِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْفَزَارِیِّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْأَنْصَارِیِّ قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَقُولُ لِعَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ أَ لَا أُسِرُّکَ أَ لَا أَمْنَحُکَ أَ لَا أُبَشِّرُکَ فَقَالَ بَلَی یَا رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله بَشِّرْنِی قَالَ فَإِنِّی خُلِقْتُ أَنَا وَ أَنْتَ مِنْ طِینَةٍ وَاحِدَةٍ فَفَضَلَتْ مِنْهَا فَضْلَةٌ فَخَلَقَ اللَّهُ مِنْهَا شِیعَتَنَا فَإِنَّهُمْ یُدْعَوْنَ بِأَسْمَاءِ آبَائِهِمْ لِطِیبِ مَوْلِدِهِمْ فَإِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَةِ دُعِیَ النَّاسُ بِأَسْمَاءِ أُمَّهَاتِهِمْ سِوَی شِیعَتِنَا (4).

ص: 155


1- فی المصدر: أنا لا أری.
2- المحاسن: 140 و 141.
3- الیقین: 42 و 43.
4- إرشاد المفید: 19.

فردا صبح خدمت حضرت صادق علیه السّلام رسیدم و گفتم: آقا! مگر من به شما عرض نکردم عقیده این مرد چگونه است؟ فرمود: چرا، ولی او دارای نژادی است که اگر خدا بخواهد حرف ما را می پذیرد و اگر خدا نخواهد که هدایت بیابد، آن اصالت و طهارت نژادی که دارد، مانع می شود که آنچه را که از ما راجع به امر امامت شنیده، نقل کند. وقتی به عراق رسیدیم، کسی را در دنیا ندیدم که از او پایدارتر و محکم تر در امر امامت باشد.(1)

توضیح

عبارت «ما ذکرت منه» شاید متکلم وحده باشد، یعنی آنچه که من از صحت اصل و نسب او گفتم. و این مراد از «قدر» است و شاید مخاطب است به این که راوی مانند همین را برای او ذکر کرده است .

روایت27.

کشف الیقین: حکم بن زهیر از جابر نقل کرد که گفت: پیامبر اکرم با اصحاب خود نشسته بود که چشمش به علی علیه السّلام افتاد. فرمود: این امیرالمؤمنین و سرور مسلمانان و امیر سفید رویان است. آن جناب آمد و بین پیامبر و عایشه نشست. عایشه گفت: پسر ابی طالب! جایی پیدا نکردی برای نشستن به جز روی پای من؟ پیامبر اکرم از پشت دستی به او زد و فرمود: مرا ناراحت نکن درباره حبیب و عزیزم. همانا دشمن او نیست مگر سه نفر: یا زنازاده یا منافق یا کسی که مادرش در هنگام حیض به او حامله شده باشد.(2)

روایت28.

ارشاد: جابر بن عبدالله انصاری گفت: از پیامبر شنیدم که به علی علیه السّلام می­فرمود: آیا نمی­خواهی تو را مسرور کنم؟ آیا نمی­خواهی تو را هدیه­ای دهم؟ آیا نمی­خواهی به تو بشارت دهم؟ فرمود: آری ای رسول خدا! مرا بشارت ده. فرمود: من و تو از سرشتی واحد خلق شدیم که بخشی از آن اضافه آمد و خدا از آن، شیعیان ما را خلق کرد. روز قیامت ایشان به خاطر پاکی مولدشان، به نام­های پدرانشان خوانده می­شوند و روز قیامت مردم به نام­های مادرانشان خوانده می­شوند، به جز شیعیان ما.(3)

ص: 155


1- . محاسن: 140 - 141
2- . کشف الیقین: 42 - 43
3- . ارشاد: 19
«29»

شا، الإرشاد الْمُظَفَّرُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی الثَّلْجِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ الْکُوفِیِّ عَنْ عُبَیْدِ اللَّهِ بْنِ کَثِیرٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ الزُّهْرِیِّ (1) عَنْ عُبَیْدِ اللَّهِ بْنِ مُوسَی عَنْ أَبِی إِسْرَائِیلَ عَنْ أَبِی حُصَیْنٍ عَنْ عِکْرِمَةَ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ: إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَةِ دُعِیَ النَّاسُ کُلُّهُمْ بِأَسْمَاءِ أُمَّهَاتِهِمْ مَا خَلَا شِیعَتَنَا فَإِنَّهُمْ یُدْعَوْنَ بِأَسْمَاءِ آبَائِهِمْ وَ طِیْبِ مَوَالِدِهِمْ (2).

«30»

شا، الإرشاد جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ الْقُمِّیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ هَمَّامِ بْنِ سَهْلٍ (3) الْإِسْکَافِیِّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ مَالِکٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ نُعْمَةَ السَّلُولِیِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَبَلَةَ عَنْ أَبِیهِ قَالَ سَمِعْتُ جَابِرَ بْنَ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ حِزَامٍ الْأَنْصَارِیَّ یَقُولُ کُنَّا عِنْدَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله ذَاتَ یَوْمٍ جَمَاعَةً مِنَ الْأَنْصَارِ فَقَالَ لَنَا یَا مَعْشَرَ الْأَنْصَارِ بُورُوا أَوْلَادَکُمْ بِحُبِّ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیهما السلام فَمَنْ أَحَبَّهُ فَاعْلَمُوا أَنَّهُ لِرِشْدَةٍ وَ مَنْ أَبْغَضَهُ فَاعْلَمُوا أَنَّهُ لِغَیَّةٍ (4).

بیان

قال الفیروزآبادی البور الاختبار و باره جربه و الناقة عرضها علی الفحل لینظر أ لاقح أم لا و قال ولد غیة و یکسر زنیة.

«31»

کِتَابُ الْإِسْتِدْرَاکِ، بِإِسْنَادِهِ إِلَی ابْنِ عُقْدَةَ بِإِسْنَادِهِ إِلَی سَیْفِ بْنِ عَمِیرَةَ عَنْ مَنْصُورِ بْنِ حَازِمٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ مَنْ لَمْ یَکُنْ لَنَا شِیعَةً فَهُوَ وَ اللَّهِ عَبْدٌ قِنٌّ فَمَنْ شَاءَ أَمْ أَبَی (5).

ص: 156


1- فی المصدر: جعفر بن محمّد بن الحسین الزهری. و فیه: عن إسرائیل.
2- إرشاد المفید: 19 فیه: لطیب موالیدهم.
3- فی المصدر: سهیل و هو الصحیح.
4- إرشاد المفید: 19.
5- الاستدراک: مخطوط.

روایت29.

ارشاد: ابن عباس نقل کرده که پیامبر فرمود: روز قیامت همه مردم به نام­های مادرنشان خوانده می­شوند، به جز شیعیان ما که به نام پدرانشان و پاکی مولدشان خوانده می­شوند.(1)

روایت30.

ارشاد: جابر بن عبداللَّه انصاری گفت: با گروهی از انصار خدمت پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله بودیم. فرمود: ای انصار! فرزندان خود را با محبت علی بن ابی طالب آزمایش کنید. هر که او را دوست بدارد، بدانید که رشید و درست است و هر که دشمن بدارد، بدانید که زنا زاده است.(2)

توضیح

فیروز آبادی گفته است: «البور» یعنی آزمایش و «باره» او را آزمود و «الناقة عرضها علی الفحل لینظر الاقح ام لا» یعنی شتری ماده ای را بر شتر نر عرضه می­کند که ببیند باردار کننده است یا نه. و «ولد غَیّة» و همچنین با کسره، یعنی زنا زاده.

روایت31.

کتاب استدراک: سیف بن عمیره از منصور بن حازم نقل کرد که از حضرت صادق علیه السّلام شنیدم که می­فرمود: هر کس شیعه ما نباشد، به خدا قسم او برده و بنده است؛ می­خواهد بپذیرد یا نپذیرد.(3)

ص: 156


1- . ارشاد: 19
2- . ارشاد: 19
3- . استدراک، نسخه خطی ...

باب 6 ما ینفع حبهم فیه من المواطن و أنهم علیهم السلام یحضرون عند الموت و غیره و أنه یسأل عن ولایتهم فی القبر*

الأخبار

«1»

ما، الأمالی للشیخ الطوسی الْمُفِیدُ عَنِ الْجِعَابِیِّ عَنِ ابْنِ عُقْدَةَ عَنْ أَبِی عَوَانَةَ مُوسَی بْنِ یُوسُفَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکِیمِ الْأَزْدِیِّ عَنْ عَمْرِو بْنِ ثَابِتٍ عَنْ فُضَیْلِ بْنِ غَزْوَانَ عَنِ الشَّعْبِیِّ عَنِ الْحَارِثِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیهما السلام قَالَ: مَنْ أَحَبَّنِی رَآنِی یَوْمَ الْقِیَامَةِ حَیْثُ یُحِبُّ وَ مَنْ أَبْغَضَنِی رَآنِی یَوْمَ الْقِیَامَةِ حَیْثُ یَکْرَهُ (1).

«2»

ما، الأمالی للشیخ الطوسی الْمُفِیدُ عَنْ عَلِیِّ بْنِ خَالِدٍ الْمَرَاغِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ صَالِحٍ السَّبِیعِیِّ عَنْ صَالِحِ بْنِ أَحْمَدَ الْبَزَّازِ عَنْ عِیسَی بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ الْخَزَّازِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ یَحْیَی بْنِ عَلِیٍّ عَنْ أَبَانِ بْنِ تَغْلِبَ عَنْ أَبِی دَاوُدَ الْأَنْصَارِیِّ عَنِ الْحَارِثِ الْهَمْدَانِیِّ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیهما السلام فَقَالَ مَا جَاءَ بِکَ فَقُلْتُ حُبِّی لَکَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ فَقَالَ یَا حَارِثُ أَ تُحِبُّنِی فَقُلْتُ نَعَمْ وَ اللَّهِ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ قَالَ أَمَا لَوْ بَلَغَتْ نَفْسُکَ الْحُلْقُومَ رَأَیْتَنِی حَیْثُ تُحِبُّ وَ لَوْ رَأَیْتَنِی وَ أَنَا أَذُودُ الرِّجَالَ عَنِ الْحَوْضِ ذَوْدَ غَرِیبَةِ الْإِبِلِ لَرَأَیْتَنِی حَیْثُ تُحِبُّ وَ لَوْ رَأَیْتَنِی وَ أَنَا مَارٌّ عَلَی الصِّرَاطِ بِلِوَاءِ الْحَمْدِ بَیْنَ یَدَیْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لَرَأَیْتَنِی حَیْثُ تُحِبُّ (2).

توضیح

قال فی النهایة فلیذادن رجال عن حوضی أی لیطردن و قال فی غریبة الإبل هذا مثل و ذلک أن الإبل إذا وردت الماء فدخل فیها غریبة من غیرها ضربت و طردت حتی تخرج عنها.

ص: 157


1- أمالی ابن الشیخ: 112.
2- أمالی ابن الشیخ: 30 و 31.

باب ششم : جاهایی که دوستی ائمه علیهم السّلام در آنجاها سودمند است و این که ائمه علیهم السّلام هنگام مرگ و غیر آن می آیند و در قبر از ولایت آنها سؤال می­کنند

روایات

روایت1.

امالی طوسی: حارث از علی بن ابی طالب علیه السّلام نقل کرد که فرمود: هر که مرا دوست داشته باشد، روز قیامت مرا به طوری خواهد دید که مایل است و هر که مرا دشمن بدارد، در قیامت مرا طوری می بیند که مایل نیست.(1)

روایت2.

امالی طوسی: حارث همدانی گفت: خدمت امیرالمؤمنین علیه السّلام رسیدم و فرمود: چه چیز تو را به اینجا آورده؟ گفتم: محبت من به تو یا امیر المؤمنین! فرمود: حارث! مرا دوست می­داری؟ عرض کردم: آری به خدا قسم یا امیرالمؤمنین! فرمود: وقتی جانت به گلویت برسد، مرا آن طور می بینی که دوست داری. اگر مرا ببینی که چگونه مردم را از حوض دور می­کنم، مثل این که شتری غریبه را از آبشخور دور می­کند، مرا آن طور می بینی که دوست می­داری و اگر مرا مشاهده کنی که از صراط می­گذرم و پرچم حمد در دست من است، مقابل پیامبر اکرم مرا آن طور می بینی که دوست داری.(2)

توضیح

در نهایه گفته است: «فلیذادنّ رجال عن حوضی» یعنی طرد می­کند و عبارت «غریبة الإبل» مثل است در جایی که شتری وارد بر آب شده و شتر دیگری از همان قافله داخل آن شود، آن را بزنند و طرد کنند تا از آن خارج شود .

ص: 157


1- . امالی طوسی: 112
2- . امالی طوسی: 30 - 31
«3»

ل، الخصال لی، الأمالی للصدوق الْحَسَنُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ أَحْمَدَ الْقُشَیْرِیِّ (1) عَنِ الْمُغِیرَةِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ الْمُهَلَّبِ عَنْ عَبْدِ الْغَفَّارِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ کَثِیرٍ (2) عَنْ عَمْرِو بْنِ ثَابِتٍ عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ أَبِیهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهُ حُبِّی وَ حُبُّ أَهْلِ بَیْتِی نَافِعٌ فِی سَبْعَةِ مَوَاطِنَ أَهْوَالُهُنَّ عَظِیمَةٌ عِنْدَ الْوَفَاةِ وَ فِی الْقَبْرِ وَ عِنْدَ النُّشُورِ وَ عِنْدَ الْکِتَابِ وَ عِنْدَ الْحِسَابِ وَ عِنْدَ الْمِیزَانِ وَ عِنْدَ الصِّرَاطِ (3).

أقول: رواه فی الفردوس عن ابن شیرویه عن علی علیه السلام عن النبی صلی الله علیه و آله مثله سواء (4).

«4»

سن، المحاسنُ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ وَ غَیْرُهُ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ الْفَضْلِ الْهَاشِمِیِّ عَنْ أَبِیهِ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِنَّ حُبَّنَا أَهْلَ الْبَیْتِ لَیُنْتَفَعُ بِهِ فِی سَبْعِ مَوَاطِنَ عِنْدَ اللَّهِ وَ عِنْدَ الْمَوْتِ وَ عِنْدَ الْقَبْرِ وَ یَوْمَ الْحَشْرِ وَ عِنْدَ الْحَوْضِ وَ عِنْدَ الْمِیزَانِ وَ عِنْدَ الصِّرَاطِ (5).

بیان

عند الله أی فی الدنیا بقربه لدیه أو استجابة دعائه و قبول أعماله أو فی درجات الجنة أو عند الحضور عند الله للحساب فیکون أوفق بالخبر السابق.

«5»

کِتَابُ فَضَائِلِ الشِّیعَةِ، لِلصَّدُوقِ رَحِمَهُ اللَّهُ بِإِسْنَادِهِ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَثْبَتُکُمْ قَدَماً عَلَی الصِّرَاطِ أَشَدُّکُمْ حُبّاً لِأَهْلِ بَیْتِی (6).

«6»

وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الثُّمَالِیِّ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ لِعَلِیٍّ علیه السلام مَا ثَبَّتَ اللَّهُ حُبَّکَ فِی قَلْبِ امْرِئٍ مُسْلِمٍ فَزَلَّتْ بِهِ قَدَمٌ عَلَی الصِّرَاطِ إِلَّا ثَبَتَ لَهُ قَدَمٌ حَتَّی أَدْخَلَهُ اللَّهُ بِحُبِّکَ الْجَنَّةَ (7).

ص: 158


1- فی الخصال: محمّد بن أحمد القشیری.
2- فی الخصال: عبد الغفار بن محمّد بن بکیر.
3- الخصال 2: 12، الأمالی.
4- فردوس الاخبار: مخطوط.
5- المحاسن: 152 و 153.
6- فضائل الشیعة: 5.
7- فضائل الشیعة: 5.

روایت3.

خصال، امالی صدوق: جابر از حضرت باقر، از پدرش علی بن حسین، از پدر خود علیهم السّلام نقل کرد که پیامبر اکرم فرمود: دوستی من و دوستی اهل بیت من در هفت محل سودمند است که بسیار هراس انگیزند: هنگام مرگ، در قبر، هنگام نشور، در موقع نامه عمل، در هنگام حساب، در میزان و در صراط.(1)

مؤلف: همین روایت را در «الفردوس» از ابن شیرویه، از علی علیه السّلام، از پیامبر اکرم عینا نقل کرده است.(2)

روایت4.

محاسن: محمد بن فضل هاشمی از پدرش نقل می­کند که حضرت صادق علیه السّلام فرمود: دوستی با ما اهل بیت در هفت محل سود می بخشد: در نزد خدا، هنگام مرگ، در قبر، روز محشر، در کنار حوض، در میزان و در صراط.(3)

توضیح

«نزد خدا» یعنی در دنیا با تقرب یافتن نزد خدا یا به استجابت دعا و قبول اعمالش یا در درجات بهشت و یا هنگام حاضر شدن برای حساب، در نتیجه با خبر قبلی بیشتر سازگار است.

روایت5.

فضائل شیعه: به نقل از سکونی، از حضرت صادق، از آباء گرامش علیهم السّلام نقل می­کند که پیامبر اکرم فرمود: پایدارترین شما در صراط کسی است که بیشتر اهل بیت مرا دوست داشته باشد.(4)

روایت6.

فضائل شیعه: صدوق به اسناد خود از ابو حمزه ثمالی، از حضرت باقر، از آباء گرامش علیهم السّلام نقل کرد که پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله به علی علیه السّلام فرمود: خداوند محبت تو را در قلب مرد مسلمانی جای گیر نکرده، مگر این که در صراط اگر قدمش لغزید، پای دیگرش را محکم می­نماید تا خداوند او را به واسطه محبت تو داخل بهشت می­کند.(5)

ص: 158


1- . خصال 2 : 12، امالی صدوق ...
2- . فردوس الاخبار، نسخه خطی
3- . محاسن: 152 - 153
4- . فضائل شیعه: 5
5- . فضائل شیعه: 5
«7»

کنز، کنز جامع الفوائد و تأویل الآیات الظاهرة مُحَمَّدُ بْنُ الْعَبَّاسِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سَهْلٍ الْعَطَّارِ عَنْ عُمَرَ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ عَلِیِّ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَخِیهِ مُوسَی عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِمْ أَجْمَعِینَ قَالَ: قَالَ لِی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَا عَلِیُّ مَا بَیْنَ مَنْ یُحِبُّکَ وَ بَیْنَ أَنْ یَرَی مَا تَقَرُّ بِهِ عَیْنَاهُ إِلَّا أَنْ یُعَایِنَ الْمَوْتَ ثُمَّ تَلَا رَبَّنا أَخْرِجْنا نَعْمَلْ صالِحاً (1) فِی وَلَایَةِ عَلِیٍّ غَیْرَ الَّذِی کُنَّا نَعْمَلُ فِی عَدَاوَتِهِ فَیُقَالُ لَهُمْ فِی الْجَوَابِ أَ وَ لَمْ نُعَمِّرْکُمْ ما یَتَذَکَّرُ فِیهِ مَنْ تَذَکَّرَ وَ جاءَکُمُ النَّذِیرُ وَ هُوَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله فَذُوقُوا فَما لِلظَّالِمِینَ لِآلِ مُحَمَّدٍ مِنْ نَصِیرٍ (2) یَنْصُرُهُمْ وَ لَا یُنْجِیهِمْ مِنْهُ وَ لَا یَحْجُبُهُمْ عَنْهُ (3).

«8»

کنز، کنز جامع الفوائد و تأویل الآیات الظاهرة جَاءَ فِی تَأْوِیلِ أَهْلِ الْبَیْتِ علیهم السلام فِی حَدِیثِ أَحْمَدَ بْنِ إِبْرَاهِیمَ (4) فِی قَوْلِهِ تَعَالَی فَلَوْ لا إِذا بَلَغَتِ الْحُلْقُومَ وَ أَنْتُمْ حِینَئِذٍ تَنْظُرُونَ إِلَی وَصِیِّ مُحَمَّدٍ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ یُبَشِّرُ وَلِیَّهُ بِالْجَنَّةِ وَ عَدُوَّهُ بِالنَّارِ وَ نَحْنُ أَقْرَبُ إِلَیْهِ أَیْ إِلَی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ مِنْکُمْ وَ لکِنْ لا تُبْصِرُونَ (5) أَیْ لَا تَعْرِفُونَ (6).

«9»

کنز، کنز جامع الفوائد و تأویل الآیات الظاهرة رُوِیَ عَنْ أَبِی نُبَاتَةَ قَالَ: دَخَلَ الْحَارِثُ الْهَمْدَانِیُّ عَلَی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فِی نَفَرٍ مِنَ الشِّیعَةِ وَ کُنْتُ مَعَهُ فِیمَنْ دَخَلَ فَجَعَلَ الْحَارِثُ یَتَأَوَّدُ فِی مِشْیَتِهِ وَ یَخْبِطُ الْأَرْضَ بِمِحْجَنِهِ وَ کَانَ مَرِیضاً فَأَقْبَلَ عَلَیْهِ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام وَ کَانَتْ لَهُ مِنْهُ

ص: 159


1- فی المصدر: «صالِحاً غَیْرَ الَّذِی کُنَّا نَعْمَلُ» یعنی أن أعداءه إذا دخلوا النار قالوا:« ربنا اخرجنا نعمل صالحا ».
2- فاطر: 34 و 35.
3- کنز جامع الفوائد: 254.
4- فی المصدر: أحمد بن إبراهیم عنهم علیهم السلام قال: «وَ تَجْعَلُونَ رِزْقَکُمْ» أی شکرکم النعمة التی رزقکم اللّه و ما من علیکم بمحمّد و آل محمد «أَنَّکُمْ تُکَذِّبُونَ» بوصیه، فلو لا.
5- الواقعة: 82- 85.
6- کنز جامع الفوائد: 322 و 323.

روایت7.

کنز جامع الفوائد: عمر بن عبدالجبار از پدرش، از جدش علی بن جعفر، از برادرش موسی بن جعفر، از جدش علی بن حسین، از پدر خود، از جدش امیرالمؤمنین صلوات الله علیهم نقل کرد که پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله فرمود: یا علی! کسی که تو را دوست می­دارد، فاصله اش با دیدن چیزی که موجب روشنی چشمش شود، همین قدر است که با مرگ رو به رو شود. بعد این آیه را خواند: «رَبَّنا أَخْرِجْنا نَعْمَلْ صالِحاً» {پروردگارا ما را بیرون بیاور تا کار شایسته کنیم} در ولایت علی، «غَیْرَ الَّذِی کُنَّا نَعْمَلُ» {غیر از آنچه می کردیم} در عداوت آن جناب. در جواب آنها گفته می شود: «أَ وَ لَمْ نُعَمِّرْکُمْ ما یَتَذَکَّرُ فِیهِ مَنْ تَذَکَّرَ وَ جاءَکُمُ النَّذِیرُ» {مگر شما را [آن قدر] عمر دراز ندادیم که هر کس که باید در آن عبرت گیرد عبرت می گرفت و [آیا] برای شما هشداردهنده نیامد} که منظور پیامبر است. «فَذُوقُوا فَما لِلظَّالِمِینَ» به آل محمد «مِنْ نَصِیرٍ»(1)

{پس بچشید که برای ستمگران یاوری نیست} که آنها را کمک کند و نجاتشان نمی دهد از آن و آنها را از این گرفتاری نگه دارد.(2)

روایت8.

کنز جامع الفوائد: در تفسیر اهل بیت علیهم السّلام، در حدیث احمد بن ابراهیم از ایشان(3)

درباره آیه: «فَلَوْ لا إِذا بَلَغَتِ الْحُلْقُومَ * وَ أَنْتُمْ حِینَئِذٍ تَنْظُرُونَ» {پس چرا آن گاه که [جان شما] به گلو می رسد و در آن هنگام خود نظاره گرید} می نویسد: نگاه می­کنید به وصی محمّد امیرالمؤمنین علیه السّلام که دوستش را به بهشت و دشمنش را به آتش بشارت می­دهد. «وَ نَحْنُ أَقْرَبُ إِلَیْهِ»، یعنی به امیرالمؤمنین، «مِنْکُمْ وَ لکِنْ لا تُبْصِرُونَ»(4)

{و ما به آن [محتضر] از شما نزدیک تریم ولی نمی بینید}، ولی شما نمی دانید.(5)

روایت9.

کنز جامع الفوائد: از ابن نباته روایت شده که گفت: حارث همدانی با چند نفر از شیعیان بر امیرالمؤمنین علیه السّلام وارد شد. من نیز با حارث بودم. حارث در راه رفتن خود خم و راست می­شد و با عصای کج خود به زمین می­کوبید، چون مریض بود. حارث در نزد علی مقام و منزلتی داشت. امیرالمؤمنین به او توجه کرد

ص: 159


1- . فاطر / 37
2- . کنز جامع الفوائد: 254
3- . در مصدر این گونه آمده است: فرمود «وَتَجْعَلُونَ رِزْقَکُمْ» یعنی شکر شما، نعمتی را که خدا به شما روزی کرده و آنچه که به واسطه محمد و آل محمد بر شما منت نهاده است، «أَنَّکُمْ تُکَذِّبُونَ» وصی او را.
4- . واقعه / 83 - 85
5- . کنز جامع الفوائد: 322 - 333

مَنْزِلَةٌ وَ قَالَ کَیْفَ تَجِدُکَ یَا حَارِثُ (1) قَالَ نَالَ الدَّهْرُ (2) مِنِّی وَ زَادَنِی أَوَداً وَ غَلِیلًا (3) اخْتِصَامُ أَصْحَابِکَ بِبَابِکَ قَالَ فِیمَ قَالَ فِی شَأْنِکَ وَ الْبَلِیَّةِ مِنْ قِبَلِکَ فَمِنْ مُفْرِطٍ غَالٍ وَ مُبْغِضٍ قَالٍ وَ مِنْ مُتَرَدِّدٍ مُرْتَابٍ فَلَا یَدْرِی أَ یُقْدِمُ أَمْ یُحْجِمُ قَالَ فَحَسْبُکَ یَا أَخَا هَمْدَانَ أَلَا إِنَّ خَیْرَ شِیعَتِی النَّمَطُ الْأَوْسَطُ إِلَیْهِمْ یَرْجِعُ الْغَالِی وَ بِهِمْ یَلْحَقُ التَّالِی قَالَ لَوْ کَشَفْتَ فِدَاکَ أَبِی وَ أُمِّی الرَّیْبَ عَنْ قُلُوبِنَا وَ جَعَلْتَنَا فِی ذَلِکَ عَلَی بَصِیرَةٍ مِنْ أَمْرِنَا قَالَ فَذَکِّرْ فَإِنَّکَ امْرُؤٌ مَلْبُوسٌ عَلَیْکَ إِنَّ دِینَ اللَّهِ لَا یُعْرَفُ بِالرِّجَالِ بَلْ بِآیَةِ الْحَقِّ وَ الْآیَةُ الْعَلَامَةُ فَاعْرِفِ الْحَقَّ تَعْرِفْ أَهْلَهُ یَا حَارِثُ (4) إِنَّ الْحَقَّ أَحْسَنُ الْحَدِیثِ وَ الصَّادِعَ بِهِ مُجَاهِدٌ وَ بِالْحَقِّ أُخْبِرُکَ فَأَرْعِنِی سَمْعَکَ ثُمَّ خَبِّرْ بِهِ مَنْ کَانَتْ لَهُ خَصَاصَةٌ مِنْ أَصْحَابِکَ أَلَا إِنِّی عَبْدُ اللَّهِ وَ أَخُو رَسُولِهِ وَ صِدِّیقُهُ الْأَوَّلُ صَدَّقْتُهُ وَ آدَمُ بَیْنَ الرُّوحِ وَ الْجَسَدِ ثُمَّ إِنِّی صِدِّیقُهُ الْأَوَّلُ فِی أُمَّتِکُمْ حَقّاً فَنَحْنُ الْأَوَّلُونَ وَ نَحْنُ الْآخَرُونَ أَلَا وَ أَنَا خَاصَّتُهُ یَا حَارِ وَ خَالِصَتُهُ وَ صَفْوَتُهُ وَ وَصِیُّهُ وَ وَلِیُّهُ وَ صَاحِبُ نَجْوَاهُ وَ سِرِّهِ أُوتِیتُ فَهْمَ الْکِتَابِ وَ فَصْلَ الْخِطَابِ وَ عِلْمَ الْقُرْآنِ (5) وَ الْأَسْبَابَ وَ اسْتُودِعْتُ أَلْفَ مِفْتَاحٍ یَفْتَحُ کُلُّ مِفْتَاحٍ أَلْفَ بَابٍ (6) یُفْضِی (7) کُلُّ بَابٍ إِلَی أَلْفِ أَلْفِ عَهْدٍ وَ أُیِّدْتُ أَوْ قَالَ أُمْدِدْتُ بِلَیْلَةِ الْقَدْرِ نَفْلًا وَ إِنَّ ذَلِکَ لَیَجْرِی لِی وَ لِمَنِ اسْتُحْفِظَ مِنْ ذُرِّیَّتِی مَا جَرَی اللَّیْلُ وَ النَّهَارُ حَتَّی یَرِثَ اللَّهُ الْأَرْضَ وَ مَنْ عَلَیْهَا

ص: 160


1- فی المصدر: یا حار.
2- فی المصدر: منی یا أمیر المؤمنین.
3- فی المصدر: أدواء و عللا.
4- فی المصدر: یا حار.
5- فی المصدر: و علم القرون و لعله الصحیح.
6- فی المصدر: الف الف باب.
7- فی المصدر: أفضی به الی کذا: بلغ و انتهی به إلیه ای ینتهی کل باب الی الف الف عهد.

و فرمود: حارث! حالت چطور است؟ جواب داد: روزگار مرا فرسوده کرده و این خصومت و اظهار نظرهای مخالف اصحابت، ناراحتی و درد مرا افزون نموده. فرمود: در چه مورد؟ عرض کرد: در مورد مقام شما و گرفتاری که از این راه پیش آمده. یک دسته افراط می­کنند و غالی هستند، گروهی نیز دشمن و نابکارند و یک دسته هم در شک و تردید به سر می برند و نمی دانند روی آورند یا برگردند. فرمود: برادر همدانی، کافی است! بهترین شیعیان و پیروان من میانه روها هستند. تندرو باید به سوی آنها برگردد و عقب مانده ها نیز خود را به آنها برسانند. عرض کرد: فدایت شوم! توضیح بیشتری بدهید تا شک و تردید از دل ما برود و ما را دارای بصیرت نمایی. فرمود: متوجه باش که تو آدمی هستی که امر بر تو مشتبه شده. دین خدا به وسیله اشخاص تشخیص داده نمی شود، بلکه باید با آیه حق تشخیص داده شود و آیه علامت است. وقتی حق را تشخیص دادی، اهل حق را نیز خواهی شناخت. ای حارث! بهترین سخن حق است و کسی که آشکارا بگوید مجاهد است. من یک واقعیت را برایت توضیح می­دهم. درست گوش کن و بعد به دوستان خود که شایسته هستند اطلاع بده. بدان که من بنده خدا و برادر پیامبر و صدیق اول هستم که او را تصدیق کردم، وقتی آدم بین روح و جسد بود. آن گاه من واقعا صدیق اول در میان امت شما بودم. پس ما اول و آخریم. بدان که من دارای امتیازی مخصوص هستم. ای حارث! من برگزیده و وابسته مخصوص و وصی و ولی و صاحب سر و نجوای پیغمبرم. به من فهم کتاب و فصل خطاب و علم قرآن و اسباب داده شده. در اختیار من هزار کلید نهاده، هر کلیدی هزار درب را باز می­کند و هر دربی بر یک میلیون پیمان می­رسد. من تأیید شده­ام یا مدد شده­ام به اضافه آن با شب قدر، و این جریان برای من و ذریه ام که حافظ مقام امامت باشند خواهد بود، مادامی که شب و روز جریان دارد تا خداوند وارث زمین و هر چه در آن است شود.

ص: 160

وَ أُبَشِّرُکَ یَا حَارِ لَیَعْرِفُنِی وَ الَّذِی فَلَقَ الْحَبَّةَ وَ بَرَأَ النَّسَمَةَ وَلِیِّی وَ عَدُوِّی فِی مَوَاطِنَ شَتَّی عِنْدَ الْمَمَاتِ وَ عِنْدَ الصِّرَاطِ وَ عِنْدَ الْمُقَاسَمَةِ قَالَ وَ مَا الْمُقَاسَمَةُ قَالَ مُقَاسَمَةُ النَّارِ أَقْسِمُهَا صِحَاحاً (1) أَقُولُ هَذَا وَلِیِّی وَ هَذَا عَدُوِّی ثُمَّ أَخَذَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام بِیَدِ الْحَارِثِ وَ قَالَ یَا حَارِثُ أَخَذْتُ بِیَدِکَ کَمَا أَخَذَ بِیَدِی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقَالَ لِی وَ قَدْ اشْتَکَیْتُ إِلَیْهِ حَسَدَةَ قُرَیْشٍ وَ الْمُنَافِقِینَ إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَةِ أَخَذْتُ (2) بِحُجْزَةٍ مِنْ ذِی الْعَرْشِ تَعَالَی وَ أَخَذْتَ یَا عَلِیُّ بِحُجْزَتِی وَ أَخَذَتْ ذُرِّیَّتُکَ بِحُجْزَتِکَ وَ أَخَذَ شِیعَتُکُمْ بِحُجَزِکُمْ (3) فَمَا ذَا یَصْنَعُ اللَّهُ بِنَبِیِّهِ وَ مَا ذَا یَصْنَعُ نَبِیُّهُ بِوَصِیِّهِ وَ مَا ذَا یَصْنَعُ وَصِیُّهُ بِأَهْلِ بَیْتِهِ وَ شِیعَتِهِمْ خُذْهَا إِلَیْکَ یَا حَارِ قَصِیرَةٌ مِنْ طَوِیلَةٍ أَنْتَ مَعَ مَنْ أَحْبَبْتَ وَ لَکَ مَا اکْتَسَبْتَ قَالَهَا ثَلَاثاً فَقَالَ الْحَارِثُ وَ قَامَ یَجُرُّ رِدَاءَهُ جَذَلًا (4) مَا أُبَالِی وَ رَبِّی بَعْدَ هَذَا أَ لَقِیتُ الْمَوْتَ أَوْ لَقِیَنِی (5).

بیان

فی القاموس أود کفرح اعوج و أودته فتأود عطفته فانعطف و آده الأمر بلغ منه المجهود و آد مال و رجع و تأود الأمر و تأداه ثقل علیه و قال خبط البعیر بیده الأرض کتخبطه و اختبطه وطئه شدیدا و قال المحجن کمنبر العصا المعوجة و قال الغلیل الحقد و الضغن و قال قلاه کرماه و رضیه أبغضه و کرهه و قال أحجم عنه کف أو نکص هیبة.

وَ فِی النِّهَایَةِ، فِی حَدِیثِ عَلِیٍّ علیه السلام خَیْرُ هَذِهِ الْأُمَّةِ النَّمَطُ الْأَوْسَطُ.

النمط الطریقة من الطرائق و الضروب یقال لیس هذا من ذلک النمط أی من ذلک الضرب و النمط الجماعة من الناس أمرهم واحد و فی القاموس أرعنی سمعک

ص: 161


1- فی المصدر: اقسمها قسمة صحاحا.
2- فی المصدر: أخذت أنت.
3- فی المصدر: بحجزتکم.
4- فی المصدر: جذلان.
5- کنز جامع الفوائد: 325، 327.

حارث! قسم به آن کس که دانه را شکافت و انسان را آفرید، به تو مژده می­دهم که دوست و دشمنم مرا در چند جا خواهند دید: هنگام مرگ، در صراط، و موقع تقسیم کردن. پرسید: تقسیم کردن چه چیز؟ فرمود: تقسیم نمودن برای آتش به طور صحیح. من می­گویم: این دوست من است و این شخص دشمن من است. سپس امیرالمؤمنین علیه السّلام دست حارث را گرفت و فرمود حارث! دست تو را گرفتم، همان طوری که پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله دست مرا گرفت، در حالی که من شکایت از حسادت قریش و منافقین کرده بودم، به من فرمود: روز قیامت من چنگ به لطف خدا می­زنم و تو چنگ به دامن من و ذریه تو چنگ به دامن تو می­زنند و شیعیانتان چنگ به دامن شما می زنند. خداوند با پیامبرش چه خواهد کرد؟ پیامبر با وصی خود چه خواهد کرد؟ وصی او با خاندان و شیعه خود چه خواهد کرد؟ حارث! این مختصر را از جریانی بزرگ به گوش بسپار. تو با کسی محشور خواهی شد که او را دوست می­داری و هر چه انجام داده ای، نتیجه اش را خواهی برد. و این حرف را سه مرتبه تکرار کرد. حارث از جای حرکت کرد و در حالی که از شادی ردای خود را می کشید، گفت: قسم به خدا که دیگر بعد از این باکی ندارم، چه به ملاقات مرگ روم و چه مرگ به ملاقاتم بیاید!(1)

توضیح

در قاموس آمده: «أود» مانند «فرح» یعنی کج شد و «أوّدته فتأوّد» یعنی آن را کج کردم، پس کج شد. و «آده الامر» یعنی قدرت در او اثر کرد و «آد» یعنی برگشت و «تأوّد الأمر و تأدّاه» یعنی بر او سنگین شد. و «خبط البعیر بیده الارض کتخبّطه و اختبطه» یعنی آن را محکم کوبید. و «المحجن» مانند منبر یعنی عصای کج، و «الغلیل» یعنی حقد و کینه، و «قلاه» مانند «رماه و رضیه» یعنی آن را مبغوض دانست و از آن بدش آمد، و «أحجم عنه» یعنی خودداری کرد و رو برگرداند از هیبت. و در نهایه درباره حدیث علی علیه السّلام: «خیر هذه الامّۀ النّمط الاوسط» گفته است: «النّمط» یعنی راهی از راه­ها و نوع­ها. گفته می شود «لیس هذا من ذلک النّمط» یعنی از این نوع نیست، و «النّمط» یعنی گروهی از مردم که امرشان یکی است. و در قاموس گفته است: «أرعنی سمعک ص: 161


1- . کنز جامع الفوائد: 325 - 327

و راعنی استمع لمقالی قوله نفلا أی زائدا علی ما تقدم و قال الجوهری الجذل بالتحریک الفرح.

«10»

مَشَارِقُ الْأَنْوَارِ، عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قَالَ: حُبُّ أَهْلِ بَیْتِی یَنْفَعُ مَنْ أَحَبَّهُمْ فِی سَبْعَةِ مَوَاطِنَ مَهُولَةٍ عِنْدَ الْمَوْتِ وَ فِی الْقَبْرِ وَ عِنْدَ الْقِیَامِ مِنَ الْأَجْدَاثِ وَ عِنْدَ تَطَایُرِ الصُّحُفِ وَ عِنْدَ الْحِسَابِ وَ عِنْدَ الْمِیزَانِ وَ عِنْدَ الصِّرَاطِ فَمَنْ أَحَبَّ أَنْ یَکُونَ آمِنًا فِی هَذِهِ الْمَوَاطِنِ فَلْیَتَوَالَ عَلِیّاً بَعْدِی وَ لْیَتَمَسَّکْ بِالْحَبْلِ الْمَتِینِ وَ هُوَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ وَ عِتْرَتُهُ مِنْ بَعْدِهِ فَإِنَّهُمْ خُلَفَائِی وَ أَوْلِیَائِی عِلْمُهُمْ عِلْمِی وَ حِلْمُهُمْ حِلْمِی وَ أَدَبُهُمْ أَدَبِی وَ حَسَبُهُمْ حَسَبِی سَادَةُ الْأَوْلِیَاءِ وَ قَادَةُ الْأَتْقِیَاءِ وَ بَقِیَّةُ الْأَنْبِیَاءِ حَرْبُهُمْ حَرْبِی وَ عَدُوُّهُمْ عَدُوِّی (1).

«11»

أَعْلَامُ الدِّینِ، لِلدَّیْلَمِیِّ مِنْ کِتَابِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَلَیْهِ السَّلَامُ قَالَ: إِذَا بَلَغَتْ نَفْسُ أَحَدِکُمْ هَذِهِ وَ أَوْمَأَ إِلَی حَلْقِهِ قِیلَ لَهُ أَمَّا مَا کُنْتَ تَحْذَرُ مِنْ هَمِّ الدُّنْیَا فَقَدْ أَمِنْتَهُ ثُمَّ یُعْطَی بِشَارَتَهُ.

«12»

وَ عَنْهُ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام عَنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَنَّهُ قَالَ لِأَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام بَشِّرْ شِیعَتَکَ وَ مُحِبِّیکَ بِخِصَالٍ عَشْرٍ أَوَّلُهَا طِیبُ مَوْلِدِهِمْ وَ ثَانِیهَا حُسْنُ إِیمَانِهِمْ وَ ثَالِثُهَا حُبُّ اللَّهِ لَهُمْ وَ الرَّابِعَةُ الْفُسْحَةُ فِی قُبُورِهِمْ وَ الْخَامِسَةُ نُورُهُمْ یَسْعَی بَیْنَ أَیْدِیهِمْ وَ السَّادِسَةُ نَزْعُ الْفَقْرِ مِنْ بَیْنِ أَعْیُنِهِمْ وَ غِنَی قُلُوبِهِمْ وَ السَّابِعَةُ الْمَقْتُ مِنَ اللَّهِ لِأَعْدَائِهِمْ وَ الثَّامِنَةُ الْأَمْنُ مِنَ الْبَرَصِ وَ الْجُذَامِ وَ التَّاسِعَةُ انْحِطَاطُ الذُّنُوبِ وَ السَّیِّئَاتِ عَنْهُمْ وَ الْعَاشِرَةُ هُمْ مَعِی فِی الْجَنَّةِ وَ أَنَا مَعَهُمْ فَ طُوبی لَهُمْ وَ حُسْنُ مَآبٍ

«13»

وَ رَوَی جَابِرُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ: بَیْنَا نَحْنُ عِنْدَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِذَا الْتَفَتَ إِلَی عَلِیٍّ علیه السلام فَقَالَ یَا أَبَا الْحَسَنِ هَذَا جَبْرَئِیلُ علیه السلام یَقُولُ إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی أَعْطَی شِیعَتَکَ وَ مُحِبِّیکَ سَبْعَ خِصَالٍ الرِّفْقَ عِنْدَ الْمَوْتِ وَ الْأُنْسَ عِنْدَ الْوَحْشَةِ وَ النُّورَ عِنْدَ الظُّلْمَةِ

ص: 162


1- مشارق الأنوار: 67.

و راعنی» یعنی سخنم را گوش کن و «نفلا» یعنی اضافه بر آنچه که گذشت. و جوهری گفته است: «الجذل» با حرکت یعنی شادی.

روایت10.

مشارق الانوار: پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله فرمود: دوستی اهل بیت من در هفت محل هولناک برای دوستداران آنها سودمند است: هنگام مرگ، در قبر، موقعی که از قبرها بیرون می آیند، هنگام دادن نامه عمل، موقع حساب، در میزان و در صراط. هر که می­خواهد در این اماکن در امان باشد، علی را دوست بدارد و به دستاویز محکم چنگ زند که همان علی بن ابی طالب و عترت اوست بعد از او. آنها جانشینان و اولیای منند؛ علم آنها علم من، حلمشان حلم من، ادبشان ادب من و نژادشان نژاد من است و سرور اولیا و رهبر اتقیا و یادگار انبیا هستند؛ جنگ با آنها جنگ با من و دشمن آنها، دشمن من است.(1)

روایت11.

اعلام الدین دیلمی از کتاب حسین بن سعید به اسناد خود از حضرت صادق علیه السّلام نقل می­کند که فرمود: وقتی جان هر کدام از شما به اینجا برسد (و با دست به حلق خود اشاره کرد) به او می­گویند دیگر در دنیا از هر چه می­ترسیدی، حالا در امانی. بعد به او بشارتش را می­دهند.

روایت12.

از امام صادق، از پدرانش، از پیامبر اکرم صلوات الله علیهم نقل شده که به امیرالمؤمنین علیه السّلام فرمود: یا علی! شیعیان و محبان خود را بشارت به ده امتیاز بده: اول پاکی ولادت، دوم حسن ایمان، سوم دوستی خدا با آنها، چهارم وسعت قبر، پنجم نور آنها رو به رویشان می درخشد، ششم فقر از دیده آنها برداشته شده و دل­هایشان غنی است، هفتم خشم خدا با دشمنانشان، هشتم ایمن بودن از برص و جذام، نهم ریختن گناه ها و خطاها از ایشان و دهم آنها در بهشت با منند و من با آنهایم. خوشا به حال آنها، چه عاقبت خوبی دارند!

روایت13.

جابر بن عبداللَّه گفت: خدمت پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله بودیم. آن جناب رو به جانب علی علیه السّلام کرد و فرمود: یا ابا الحسن! این جبرئیل است که می­گوید خداوند شیعیان و محبان تو را هفت امتیاز بخشیده: رفق و مدارا هنگام مرگ، آرامش هنگام وحشت، نور در تاریکی ص: 162


1- . مشارق الانوار: 67

وَ الْأَمْنَ عِنْدَ الْفَزَعِ وَ الْقِسْطَ عِنْدَ الْمِیزَانِ وَ الْجَوَازَ عَلَی الصِّرَاطِ وَ دُخُولَ الْجَنَّةِ قَبْلَ النَّاسِ یَسْعی نُورُهُمْ بَیْنَ أَیْدِیهِمْ

«14»

وَ رَوَی جَابِرٌ أَیْضاً عَنْهُ صلی الله علیه و آله قَالَ: مَنْ أَحَبَّ الْأَئِمَّةَ مِنْ أَهْلِ بَیْتِی فَقَدْ أَصَابَ خَیْرَ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ فَلَا یَشُکَّنَّ أَحَدٌ أَنَّهُ فِی الْجَنَّةِ فَإِنَّ فِی حُبِّ أَهْلِ بَیْتِی عِشْرِینَ خَصْلَةً عَشْرٌ فِی الدُّنْیَا وَ عَشْرٌ فِی الْآخِرَةِ أَمَّا فِی الدُّنْیَا فَالزُّهْدُ وَ الْحِرْصُ عَلَی الْعَمَلِ وَ الْوَرَعُ فِی الدِّینِ وَ الرَّغْبَةُ فِی الْعِبَادَةِ وَ التَّوْبَةُ قَبْلَ الْمَوْتِ وَ النَّشَاطُ فِی قِیَامِ اللَّیْلِ وَ الْیَأْسُ مِمَّا فِی أَیْدِی النَّاسِ وَ الْحِفْظُ لِأَمْرِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ نَهْیِهِ وَ التَّاسِعَةُ بُغْضُ الدُّنْیَا وَ الْعَاشِرَةُ السَّخَاءُ وَ أَمَّا فِی الْآخِرَةِ فَلَا یُنْشَرُ لَهُ دِیوَانٌ وَ لَا یُنْصَبُ لَهُ مِیزَانٌ وَ یُعْطَی کِتَابَهُ بِیَمِینِهِ وَ یُکْتَبُ لَهُ بَرَاءَةٌ مِنَ النَّارِ وَ یُبَیَّضُ وَجْهُهُ وَ یُکْسَی مِنْ حُلَلِ الْجَنَّةِ وَ یُشَفَّعُ فِی مِائَةٍ مِنْ أَهْلِ بَیْتِهِ وَ یَنْظُرُ اللَّهُ إِلَیْهِ بِالرَّحْمَةِ وَ یُتَوَّجُ مِنْ تِیجَانِ الْجَنَّةِ الْعَاشِرَةُ دُخُولُ الْجَنَّةِ بِغَیْرِ حِسَابٍ فَطُوبَی لِمُحِبِّ أَهْلِ بَیْتِی.

«15»

وَ عَنِ ابْنِ أَبِی یَعْفُورٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَدِ اسْتَحْیَیْتُ مِمَّا أُکَرِّرُ هَذَا الْکَلَامَ عَلَیْکُمْ إِنَّمَا بَیْنَ أَحَدِکُمْ وَ بَیْنَ أَنْ یَغْتَبِطَ أَنْ تَبْلُغَ نَفْسُهُ هَاهُنَا وَ أَهْوَی بِیَدِهِ إِلَی حَنْجَرَتِهِ یَأْتِیهِ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ عَلِیٌّ علیه السلام فَیَقُولَانِ لَهُ أَمَّا مَا کُنْتَ تَخَافُ فَقَدْ آمَنَکَ اللَّهُ مِنْهُ وَ أَمَّا مَا کُنْتَ تَرْجُو فَأَمَامَکَ فَأَبْشِرُوا (1) أَنْتُمُ الطَّیِّبُونَ وَ نِسَاؤُکُمُ الطَّیِّبَاتُ کُلُّ مُؤْمِنَةٍ حَوْرَاءُ عَیْنَاءُ کُلُّ مُؤْمِنٍ صِدِّیقٌ شَهِیدٌ.

«16»

وَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام لِأَصْحَابِهِ ابْتِدَاءً مِنْهُ أَحْبَبْتُمُونَا وَ أَبْغَضَنَا النَّاسُ وَ صَدَّقْتُمُونَا وَ کَذَّبَنَا النَّاسُ وَ وَصَلْتُمُونَا وَ جَفَانَا النَّاسُ فَجَعَلَ اللَّهُ مَحْیَاکُمْ مَحْیَانَا وَ مَمَاتَکُمْ مَمَاتَنَا أَمَا وَ اللَّهِ مَا بَیْنَ الرَّجُلِ مِنْکُمْ وَ بَیْنَ أَنْ یُقِرَّ اللَّهُ عَیْنَهُ إِلَّا أَنْ تَبْلُغَ نَفْسُهُ هَذَا الْمَکَانَ وَ أَوْمَأَ إِلَی حَلْقِهِ فَمَدَّ الْجِلْدَةَ ثُمَّ أَعَادَ ذَلِکَ فَوَ اللَّهِ مَا رَضِیَ حَتَّی حَلَفَ فَقَالَ وَ اللَّهِ

ص: 163


1- الظاهر أنّه و ما بعده من کلام أبی عبد اللّه علیه السّلام.

و در امان بودن هنگام ترس، دادگری در میزان، عبور از صراط، داخل شدن در بهشت پیش از مردم، و این که نورشان پیشاپیش آنها می درخشد.

روایت14.

جابر نیز از پیامبر نقل کرده که فرمود: هر کس ائمه از اهل بیت مرا دوست بدارد، به خیر دنیا و آخرت رسیده است. پس هیچ کس شک نکند که در بهشت است، زیرا در محبت اهل بیت من بیست امتیاز است، ده تا در دنیا و ده تا در آخرت. اما در دنیا: زهد، حرص بر عمل، ورع در دین، رغبت در عبادت، توبه قبل از مرگ، نشاط در شب زنده داری، نا امیدی از آنچه که در دست مردم است، نگه داشتن امر خدا، نهی او، بغض دنیا و دهمی سخاوت. اما در آخرت: نامه عملی برای او گشوده نمی شود، میزانی برای او قرار داده نمی شود، نامه عملش به دست راستش داده شده، به او برات آزادی از آتش داده شده، از زیورهای بهشتی به او پوشانده شده، درباره صد نفر از خاندانش شفاعت می کند، خدا با نظر رحمت به او می نگرد، از تاج های بهشتی بر سر می گذارد و دهمی داخل شدن در بهشت بدون حساب. پس خوشا به حال دوستدار اهل بیت من!

روایت15.

ابن ابی یعفور گفت: حضرت صادق علیه السّلام فرمود: من خجالت می کشم از زیاد تکرار کردن این سخن برای شما. فاصله بین شما و بین این که حسرتتان را بخورند، همین قدر است که جان شما به اینجا برسد (و با دست به حنجره خود اشاره کرد). پیامبر اکرم و علی مرتضی علیهما السّلام پیش او می آیند و به او می­گویند: از آنچه می­ترسیدی خداوند به تو امان داد و آنچه که به آن امیدوار بودی، در پیش روی تو است. مژده باد شما را! شما طیبین هستید و زنانتان طیبات. هر زن مؤمنی حوریه ای است زیبا و هر مرد مؤمنی صدیق و شهید.

روایت16.

حضرت صادق علیه السّلام ابتدا به یاران خود فرمود: شما ما را دوست داشتید، با این که مردم دشمن ما بودند و ما را تصدیق کردید، مردم تکذیب نمودند، به ما پیوستید، مردم به ما جفا کردند. خدا زندگی شما را زندگی ما و مرگتان را مرگ ما قرار داده. به خدا قسم فاصله بین یکی از شما تا این که خدا چشمش را روشن کند، همین قدر است که جانش به اینجا برسد. و با دست به گلوی خود اشاره کرد و پوست آن را کشید و باز تکرار کرد. اما راضی نشد، تا این که سوگند یاد کرد و فرمود: قسم به آن خدایی

ص: 163

الَّذِی لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ لَحَدَّثَنِی أَبِی مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ بِذَلِکَ أَنَّ النَّاسَ أَخَذُوا هَاهُنَا وَ هَاهُنَا وَ إِنَّکُمْ أَخَذْتُمْ حَیْثُ أَخَذَ اللَّهُ إِنَّ اللَّهَ اخْتَارَ مِنْ عِبَادِهِ مُحَمَّداً صلی الله علیه و آله وَ اخْتَرْتُمْ خِیَرَةَ اللَّهِ فَاتَّقُوا اللَّهَ وَ أَدُّوا الْأَمَانَاتِ إِلَی الْأَسْوَدِ وَ الْأَبْیَضِ وَ إِنْ کَانَ حَرُورِیّاً وَ إِنْ کَانَ شَامِیّاً.

«17»

وَ عَنْ عَبْدِ الرَّحِیمِ قَالَ: قَالَ لِی أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام إِنَّمَا یَغْتَبِطُ أَحَدُکُمْ حِینَ تَبْلُغُ نَفْسُهُ هَاهُنَا فَیَنْزِلُ عَلَیْهِ مَلَکٌ فَیَقُولُ أَمَّا مَا کُنْتَ تَرْجُو فَقَدْ أُعْطِیتَهُ وَ أَمَّا مَا کُنْتَ تَخَافُهُ فَقَدْ أَمِنْتَ مِنْهُ فَیُفْتَحُ لَهُ بَابٌ إِلَی مَنْزِلِهِ مِنَ الْجَنَّةِ فَیُقَالُ لَهُ انْظُرْ إِلَی مَسْکَنِکَ مِنَ الْجَنَّةِ وَ انْظُرْ هَذَا رَسُولُ اللَّهِ وَ فُلَانٌ وَ فُلَانٌ وَ فُلَانٌ هُمْ رُفَقَاؤُکَ وَ هُوَ قَوْلُهُ تَعَالَی الَّذِینَ آمَنُوا وَ کانُوا یَتَّقُونَ لَهُمُ الْبُشْری فِی الْحَیاةِ الدُّنْیا وَ فِی الْآخِرَةِ (1)

«18»

وَ عَنْ صَفْوَانَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: وَ اللَّهِ إِنَّکُمْ لَعَلَی دِینِ اللَّهِ وَ دِینِ مَلَائِکَتِهِ وَ إِنَّکُمْ وَ اللَّهِ لَعَلَی الْحَقِّ فَاتَّقُوا اللَّهَ وَ کُفُّوا أَلْسِنَتَکُمْ وَ صَلُّوا فِی مَسَاجِدِکُمْ وَ عُودُوا مَرْضَاکُمْ فَإِذَا تَمَیَّزَ النَّاسُ فَتَمَیَّزُوا فَإِنَّ ثَوَابَکُمْ لَعَلَی اللَّهِ وَ إِنَّ أَغْبَطَ مَا تَکُونُونَ إِذَا بَلَغَتْ نَفْسُ أَحَدِکُمْ إِلَی هَذِهِ وَ أَوْمَأَ إِلَی حَلْقِهِ قَرَّتْ عَیْنُهُ.

«19»

وَ عَنْ جَابِرٍ الْجُعْفِیِّ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام لِلْحَارِثِ الْأَعْوَرِ لَیَنْفَعَنَّکَ حُبُّنَا عِنْدَ ثَلَاثٍ عِنْدَ نُزُولِ مَلَکِ الْمَوْتِ وَ عِنْدَ مُسَاءَلَتِکَ فِی قَبْرِکَ وَ عِنْدَ مَوْقِفِکَ بَیْنَ یَدَیِ اللَّهِ (2).

«20»

کِتَابُ الْمُحْتَضَرِ، لِلْحَسَنِ بْنِ سُلَیْمَانَ نَاقِلًا مِنْ کِتَابٍ جَمَعَهُ السَّیِّدُ حَسَنُ بْنُ کَبْشٍ الْحُسَیْنِیُّ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْمُفِیدِ رَفَعَ الْحَدِیثَ إِلَی أُمِّ سَلَمَةَ قَالَتْ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لِعَلِیٍّ علیه السلام یَا عَلِیُّ إِخْوَانُکَ یَفْرَحُونَ فِی أَرْبَعَةِ مَوَاطِنَ عِنْدَ خُرُوجِ أَنْفُسِهِمْ وَ أَنَا وَ أَنْتَ شَاهِدُهُمْ وَ عِنْدَ الْمُسَاءَلَةِ فِی قُبُورِهِمْ وَ عِنْدَ الْعَرْضِ وَ عِنْدَ الصِّرَاطِ (3).

«21»

قَالَ وَ مِمَّا رَوَاهُ لِیَ السَّیِّدُ الْجَلِیلُ بَهَاءُ الدَّیْنِ عَلِیُّ بْنُ عَبْدِ الْحَمِیدِ الْحُسَیْنِیُ

ص: 164


1- یونس: 63 و 64.
2- اعلام الدین: مخطوط.
3- المحتضر: 15.

که جز او پروردگاری نیست، پدرم حضرت باقر این را برایم نقل کرد: مردم این طرف و آن طرف رفتند، شما راهی که خدا می خواست از پیش گرفتید. خداوند از بین بندگان خود محمّد صلّی اللَّه علیه و آله را انتخاب کرد، شما هم برگزیده خدا را انتخاب کردید. از خدا بترسید و امانت ها را برسانید به سیاه و سفید، چه از خوارج باشد یا شامی.

روایت17.

عبدالرحیم گفت: حضرت باقر علیه السّلام به من فرمود: همانا حسرت شما را می خورند وقتی جان شما به اینجا برسد. ملک الموت بر او نازل می شود و به او می­گوید که آنچه امیدوار بودی به تو دادند و از آنچه می ترسیدی، در امان هستی. دربی برایش می گشاید از منزلش به بهشت و به او گفته می شود: نگاه کن به جایگاه خود در بهشت! ببین این پیامبر اکرم است و فلان و فلان و فلان که از رفقای تو بودند. این آیه همین مطلب را می فرماید: «الَّذِینَ آمَنُوا وَ کانُوا یَتَّقُونَ * لَهُمُ الْبُشْری فِی الْحَیاةِ الدُّنْیا وَ فِی الْآخِرَةِ».(1) {همانان که ایمان آورده و پرهیزگاری ورزیده اند در زندگی دنیا و در آخرت مژده برای آنان است.}

روایت18.

صفوان از حضرت صادق علیه السّلام نقل کرد که فرمود: به خدا قسم شما بر دین خدا و دین ملائکه هستید؛ به خدا قسم شما بر حق هستید. از خدا بترسید و زبان خود را نگه دارید، نماز را در مسجدهایتان بخوانید و عیادت از مریض­هایتان بکنید. وقتی مردم راهی را در پیش گرفتند شما طفره نروید. ثواب شما را خدا می­دهد. بیشترین موقعی که بر شما حسرت می خورند، زمانی است که جان شما به اینجا برسد (و به گلوی خود اشاره کرد)، چشمش روشن می شود.

روایت19.

جابر جعفی از حضرت باقر علیه السّلام نقل کرد که امیرالمؤمنین علیه السّلام به حارث اعور فرمود: محبت ما در سه جا تو را سود می بخشد: هنگام نزول ملک الموت، هنگام پرسش در قبر و هنگام ایستادن در پیشگاه پروردگار.(2)

روایت20.

کتاب محتضر حسن بن سلیمان، از کتابی که سید حسن بن کبش حسینی آن را جمع آوری کرده، با اسناد خود از مفید، سند را به ام سلمه می رساند که نقل می کند: پیامبر اکرم به علی علیه السّلام فرمود: یا علی! برادرانت در چهار جا خوشحال می­شوند: هنگام جان دادن من که تو شاهد حال آنهاییم؛ موقع پرسش در قبر؛ هنگام عرض اعمال؛ و در هنگام صراط.(3)

روایت21.

ص: 164


1- . یونس / 63 - 64
2- . اعلام الدین، نسخه خطی
3- . محتضر: 15

بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَبِی عَمْرٍو الْکَشِّیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مَسْعُودٍ رَفَعَهُ إِلَی سَعِیدِ بْنِ یَسَارٍ أَنَّهُ حَضَرَ أَحَدَ ابْنَیْ سَابُورَ وَ کَانَ لَهُمَا وَرَعٌ وَ إِخْبَاتٌ فَمَرِضَ أَحَدُهُمَا وَ لَا أَحْسَبُهُ إِلَّا زَکَرِیَّا بْنَ سَابُورَ قَالَ فَحَضَرْتُهُ عِنْدَ مَوْتِهِ قَالَ فَبَسَطَ یَدَهُ ثُمَّ قَالَ بَسَطْتُ یَدِی یَا عَلِیُّ قَالَ قَصَصْتُ ذَلِکَ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام ثُمَّ قُمْتُ عَنْهُ فَأَتْبَعَنِی رَسُولَهُ فَرَجَعْتُ إِلَیْهِ فَقَالَ أَخْبِرْنِی خَبَرَ الرَّجُلِ الَّذِی حَضَرْتَهُ عِنْدَ مَوْتِهِ أَیَّ شَیْ ءٍ سَمِعْتَهُ یَقُولُ قُلْتُ بَسَطَ یَدَهُ ثُمَّ قَالَ بَسَطْتُ یَدِی یَا عَلِیُّ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام رَآهُ وَ اللَّهِ رَآهُ وَ اللَّهِ (1).

«22»

ما، الأمالی للشیخ الطوسی أَحْمَدُ بْنُ عُبْدُونٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ الزُّبَیْرِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ فَضَّالٍ عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ عَامِرٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْوَلِیدِ قَالَ: دَخَلْنَا عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَسَلَّمْنَا عَلَیْهِ وَ جَلَسْنَا بَیْنَ یَدَیْهِ فَسَأَلْنَا مَنْ أَنْتُمْ قُلْنَا مِنْ أَهْلِ الْکُوفَةِ فَقَالَ أَمَا إِنَّهُ لَیْسَ مِنْ بَلَدٍ مِنَ الْبُلْدَانِ أَکْثَرُ مُحِبّاً لَنَا مِنَ الْکُوفَةِ ثُمَّ هَذِهِ الْعِصَابَةُ خَاصَّةً إِنَّ اللَّهَ هَدَاکُمْ لِأَمْرٍ جَهِلَهُ النَّاسُ أَحْبَبْتُمُونَا وَ أَبْغَضَنَا النَّاسُ وَ صَدَّقْتُمُونَا وَ کَذَّبَنَا النَّاسُ وَ اتَّبَعْتُمُونَا وَ خَالَفَنَا النَّاسُ فَجَعَلَ اللَّهُ مَحْیَاکُمْ مَحْیَانَا وَ مَمَاتَکُمْ مَمَاتَنَا فَأَشْهَدُ عَلَی أَبِی أَنَّهُ کَانَ یَقُولُ مَا بَیْنَ أَحَدِکُمْ وَ بَیْنَ أَنْ یَرَی مَا تَقَرُّ بِهِ عَیْنُهُ أَوْ یَغْتَبِطَ (2) إِلَّا أَنْ تَبْلُغَ نَفْسُهُ هَاهُنَا ثُمَّ أَهْوَی بِیَدِهِ إِلَی حَلْقِهِ ثُمَّ قَالَ وَ قَدْ قَالَ اللَّهُ فِی کِتَابِهِ وَ لَقَدْ أَرْسَلْنا رُسُلًا مِنْ قَبْلِکَ وَ جَعَلْنا لَهُمْ أَزْواجاً وَ ذُرِّیَّةً فَنَحْنُ ذُرِّیَّةُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله (3).

ص: 165


1- المحتضر.
2- فی المصدر: و یغتبط.
3- أمالی الشیخ: 67.

سعید بن یسار نزد یکی از دو پسر شاهپور بود که هر دو با ورع و با تقوا بودند. یکی از آن دو مریض بود و گمان می­کنم زکریا بود. گفت: هنگام مرگ من در کنار بسترش بودم. دست خود را گشود و بعد گفت: دستم را گشودم یا علی! من این جریان را برای حضرت صادق علیه السّلام نقل کردم و از جای حرکت کرده و رفتم. چیزی نگذشت که شخصی را از پی من فرستاد. خدمتش رسیدم و فرمود: بگو آن مرد چه می­گفت؟ گفتم: دستش را گشود و بعد گفت: یا علی دستم را گشودم! حضرت صادق علیه السّلام فرمود: به خدا قسم او را دیده، به خدا قسم او را دیده!(1)

روایت22.

امالی طوسی: عبداللَّه بن ولید گفت: خدمت حضرت صادق علیه السّلام رسیدیم، سلام کردیم و نشستیم. سؤال کرد: شما که هستید؟ گفتیم: از اهالی کوفه هستیم. فرمود: در هیچ شهری بیشتر از کوفه ما دوست نداریم. این گروه مورد عنایت خاص هستند. خداوند شما را هدایت کرد به امری که مردم جاهل به آن هستند. ما را دوست دارید، با این که مردم دشمن مایند و تصدیق ما را کردید، وقتی مردم تکذیب کردند، پیرو ما شدید، در صورتی که مردم با ما مخالفت کردند. خداوند زندگی شما را زندگی ما و مرگتان را مرگ ما قرار داد. من گواهی می دهم که پدرم می فرمود: فاصله بین یکی از شما تا روشن شدن چشمش یا این که مورد حسرت قرار گیرد، همین قدر است که جانش به اینجا برسد. آن گاه با دست به حلق خود اشاره کرد. سپس فرمود: خداوند در قرآن می فرماید: «وَ لَقَدْ أَرْسَلْنا رُسُلًا مِنْ قَبْلِکَ وَ جَعَلْنا لَهُمْ أَزْواجاً وَ ذُرِّیَّةً»(2)

{و قطعا پیش از تو [نیز] رسولانی فرستادیم و برای آنان زنان و فرزندانی قرار دادیم} ما ذریه پیامبر اکرمیم صلّی اللَّه علیه و آله.(3)

ص: 165


1- . محتضر ...
2- . رعد / 38
3- . امالی طوسی: 67

باب 7 أنه لا تقبل الأعمال إلا بالولایة

الآیات

إبراهیم: «مَثَلُ الَّذِینَ کَفَرُوا بِرَبِّهِمْ أَعْمالُهُمْ کَرَمادٍ اشْتَدَّتْ بِهِ الرِّیحُ فِی یَوْمٍ عاصِفٍ لا یَقْدِرُونَ مِمَّا کَسَبُوا عَلی شَیْ ءٍ ذلِکَ هُوَ الضَّلالُ الْبَعِیدُ»(21)

طه: «وَ إِنِّی لَغَفَّارٌ لِمَنْ تابَ وَ آمَنَ وَ عَمِلَ صالِحاً ثُمَّ اهْتَدی»(84)

(و قال تعالی): «وَ مَنْ یَعْمَلْ مِنَ الصَّالِحاتِ وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَلا یَخافُ ظُلْماً وَ لا هَضْماً»(112)

تفسیر

حکم الله تعالی فی الآیة الأولی بکون أعمال الکفار باطلة و الأخبار المستفیضة وردت بإطلاق الکافر علی المخالفین لإنکارهم النصوص علی الأئمة علیهم السلام.

و روی علی بن إبراهیم فی تفسیر تلک الآیة أنه قال من لم یقر بولایة أمیر المؤمنین بطل عمله مثل الرماد الذی تجی ء الریح فتحمله. (1).

و فسر الاهتداء فی الآیة الثانیة فی کثیر من الأخبار بالاهتداء إلی الولایة و أما الإیمان فی الآیة الثالثة فلا ریب فی أن الولایة داخلة فیه فشرط الله تعالی الإیمان فی کون الأعمال الصالحة أسبابا (2) لعدم خوف الظلم بمنع ثواب یستحقه و الهضم أی الکسر منه بنقصان.

و قال ابن عباس لا یخاف أن یزاد علی سیئاته و لا ینقص من حسناته و الهضم فی اللغة الکسر و النقص و اعلم أن الإمامیة أجمعوا علی اشتراط صحة الأعمال و قبولها بالإیمان الذی من جملته الإقرار بولایة جمیع الأئمة علیهم السلام و إمامتهم و الأخبار

ص: 166


1- تفسیر القمّیّ: 345.
2- فی نسخة: سببا.

باب هفتم : اعمال قبول نمی­شود مگر با ولایت

آیات

- مَثَلُ الَّذِینَ کَفَرُوا بِرَبِّهِمْ أَعْمالُهُمْ کَرَمادٍ اشْتَدَّتْ بِهِ الرِّیحُ فِی یَوْمٍ عاصِفٍ لا یَقْدِرُونَ مِمَّا کَسَبُوا عَلی شَیْ ءٍ ذلِکَ هُوَ الضَّلالُ الْبَعِیدُ.(1)

{مثل کسانی که به پروردگار خود کافر شدند کردارهایشان به خاکستری می ماند که بادی تند در روزی طوفانی بر آن بوزد از آنچه به دست آورده اند هیچ [بهره ای] نمی توانند برد این است همان گمراهی دور و دراز.}

- وَ إِنِّی لَغَفَّارٌ لِمَنْ تابَ وَ آمَنَ وَ عَمِلَ صالِحاً ثُمَّ اهْتَدی.(2)

{و به یقین من آمرزنده کسی هستم که توبه کند و ایمان بیاورد و کار شایسته نماید و به راه راست راهسپر شود.}

- وَ مَنْ یَعْمَلْ مِنَ الصَّالِحاتِ وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَلا یَخافُ ظُلْماً وَ لا هَضْماً.(3)

{و هر کس کارهای شایسته کند در حالی که مؤمن باشد نه از ستمی می هراسد و نه از کاسته شدن [حقش].}

تفسیر

حکم خدا در آیه اولی به این که اعمال کفار باطل است و اخبار زیادی وارد شده به اطلاق کافر بر مخالفین، به خاطر انکار نصوص بر ائمه علیهم السّلام توسط آنها.

و علی بن ابراهیم در تفسیر این آیه گفته است: هر کس اقرار به ولایت امیرالمؤمنین علیه السّلام نداشته باشد، عملش باطل است؛ مانند خاکستری که بادی بر آن بوزد و آن را از هم بپاشد.(4)

هدایت را در آیه دوم، در بیشتر اخبار تفسیر به هدایت به ولایت نموده اند، اما ایمان در آیه سوم شکی نیست که ولایت داخل در ایمان است. خداوند ایمان را شرط کرده در اعمال صالحه­ای که سبب نترسیدن از ظلم شود نسبت به جلوگیری از ثوابی که شایسته آن است، و «الهضم» یعنی کم شدن از آن به نقصانی.

ابن عباس گفته: نمی­ترسد از این که بر گناهانش بیفزایند و از حسناتش کم کنند. «الهضم» در لغت به معنی کم کردن و نقص است. بدان که دانشمندان شیعه شرط صحت اعمال و قبولی آن را ایمان می­دانند که یک قسمت ایمان اقرار به ولایت تمام ائمه علیهم السّلام و امامت ایشان است. اخباری که

ص: 166


1- . ابراهیم / 18
2- . طه / 82
3- . طه / 112
4- . تفسیر علی بن ابراهیم قمی: 345

الدالة علیه متواترة بین الخاصة و العامة.

الأخبار

«1»

فس، تفسیر القمی فِی رِوَایَةِ أَبِی الْجَارُودِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام فِی قَوْلِهِ تَعَالَی فَلا یَخافُ ظُلْماً وَ لا هَضْماً أَیْ لَا یَنْقُصُ مِنْ عَمَلِهِ شَیْئاً وَ أَمَّا ظُلْماً یَقُولُ لَنْ یَذْهَبَ بِهِ (1).

«2»

لی، الأمالی للصدوق ابْنُ نَاتَانَةَ عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنِ السَّابَاطِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: إِنَّ أَوَّلَ مَا یُسْأَلُ عَنْهُ الْعَبْدُ إِذَا وَقَفَ بَیْنَ یَدَیِ اللَّهِ جَلَّ جَلَالُهُ عَنِ الصَّلَوَاتِ الْمَفْرُوضَاتِ وَ عَنِ الزَّکَاةِ الْمَفْرُوضَةِ وَ عَنِ الصِّیَامِ الْمَفْرُوضِ وَ عَنِ الْحَجِّ الْمَفْرُوضِ وَ عَنْ وَلَایَتِنَا أَهْلَ الْبَیْتِ فَإِنْ أَقَرَّ بِوَلَایَتِنَا ثُمَّ مَاتَ عَلَیْهَا قُبِلَتْ مِنْهُ صَلَاتُهُ وَ صَوْمُهُ وَ زَکَاتُهُ وَ حَجُّهُ وَ إِنْ لَمْ یُقِرَّ بِوَلَایَتِنَا بَیْنَ یَدَیِ اللَّهِ جَلَّ جَلَالُهُ لَمْ یَقْبَلِ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مِنْهُ شَیْئاً مِنْ أَعْمَالِهِ (2).

«3»

لی، الأمالی للصدوق عَلِیُّ بْنُ عِیسَی عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ مَاجِیلَوَیْهِ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ حَسَّانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ: نَزَلَ جَبْرَئِیلُ عَلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فَقَالَ یَا مُحَمَّدُ السَّلَامُ یُقْرِئُکَ السَّلَامَ وَ یَقُولُ خَلَقْتُ السَّمَاوَاتِ السَّبْعَ وَ مَا فِیهِنَّ وَ الْأَرَضِینَ السَّبْعَ وَ مَنْ عَلَیْهِنَّ وَ مَا خَلَقْتُ مَوْضِعاً أَعْظَمَ مِنَ الرُّکْنِ وَ الْمَقَامِ وَ لَوْ أَنَّ عَبْداً دَعَانِی هُنَاکَ مُنْذُ خَلَقْتُ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرَضِینَ ثُمَّ لَقِیَنِی جَاحِداً لِوَلَایَةِ عَلِیٍّ لَأَکْبَبْتُهُ فِی سَقَرَ (3).

«4»

لی، الأمالی للصدوق الْعَطَّارُ عَنْ سَعْدٍ عَنِ الْأَصْبَهَانِیِّ عَنِ الْمِنْقَرِیِّ عَنْ حَفْصٍ عَنِ الصَّادِقِ عَلَیْهِ السَّلَامُ قَالَ إِنَّ عَلِیّاً علیه السلام کَانَ یَقُولُ لَا خَیْرَ فِی الدُّنْیَا إِلَّا لِأَحَدِ رَجُلَیْنِ رَجُلٍ یَزْدَادُ کُلَّ یَوْمٍ إِحْسَاناً وَ رَجُلٍ یَتَدَارَکُ (4) سَیِّئَتَهُ بِالتَّوْبَةِ

ص: 167


1- تفسیر القمّیّ: 425 فیه: شی ء.
2- أمالی الصدوق: 154 و 155.
3- أمالی الصدوق: 290.
4- فی نسخة: منیته و هو یوافق ما فی المحاسن، و فی الخصال: ذنبه.

دلالت بر این معنی دارند، متواتر است بین شیعه و سنی.

روایات

روایت1.

تفسیر علی بن ابراهیم قمی: در روایت ابوالجارود از حضرت باقر علیه السّلام درباره آیه «فَلا یَخافُ ظُلْماً وَ لا هَضْماً» می­نویسد: یعنی از عملش کم نمی شود و اما منظور از ظلم، یعنی اعمالش از بین نمی­رود.(1)

روایت2.

امالی صدوق: ساباطی از حضرت صادق علیه السّلام نقل کرد که فرمود: زمانی که بنده در پیشگاه خدا می ایستد، اولین چیزی که از آن سؤال می­شود، نمازهای واجب، زکات واجب، روزه واجب، حج واجب و ولایت ما خانواده است .

اگر اقرار به ولایت ما کرد و بر همین اعتقاد مرد، نماز و روزه و زکات و حج او قبول می شود، اما اگر اقرار به ولایت ما نکرد، در پیشگاه پروردگار هیچ یک از اعمالش را قبول نخواهد شد.(2)

روایت3.

امالی صدوق: محمّد بن جعفر بن محمّد از پدرش، از آباء گرامش علیهم السّلام نقل کرد که جبرئیل بر پیامبر اکرم نازل شد و گفت: یا محمّد! خداوند سلام می­رساند و می­گوید: آسمان های هفتگانه و آنچه در آنها است و زمین های هفتگانه و هر چه در آنها است را آفریدم، محلی را عظیم تر از رکن و مقام نیافریده ام، اگر بنده ای از اول خلقت آسمان ها و زمین ها مرا در آنجا بخواند، سپس با انکار ولایت علی به ملاقات من بیاید، او را به رو در آتش جهنم می اندازم.(3)

روایت4.

امالی صدوق: حفص از حضرت صادق علیه السّلام نقل می­کند که فرمود: علی علیه السّلام می­گفت: بهره ای در دنیا نیست، مگر برای یکی از دو نفر: شخصی که هر روز بر کارهای نیکش بیفزاید و کسی که گناهش را با توبه جبران کند.

ص: 167


1- . تفسیر علی بن ابراهیم قمی: 425
2- . امالی صدوق: 154 - 155
3- . امالی صدوق: 290

وَ أَنَّی لَهُ بِالتَّوْبَةِ وَ اللَّهِ لَوْ سَجَدَ حَتَّی یَنْقَطِعَ عُنُقُهُ مَا قَبِلَ اللَّهُ مِنْهُ إِلَّا بِوَلَایَتِنَا أَهْلَ الْبَیْتَ (1).

ل، الخصال أبی و ابن الولید معا عن سعد مثله (2)

- سن، المحاسن الأصفهانی مثله (3).

«5»

فس، تفسیر القمی جَعْفَرُ بْنُ أَحْمَدَ عَنْ عَبْدِ الْکَرِیمِ بْنِ عَبْدِ الرَّحِیمِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْفُضَیْلِ عَنْ أَبِی حَمْزَةَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ مَنْ خَالَفَکُمْ وَ إِنْ تَعَبَّدَ (4) وَ اجْتَهَدَ مَنْسُوبٌ إِلَی هَذِهِ الْآیَةِ وُجُوهٌ یَوْمَئِذٍ خاشِعَةٌ عامِلَةٌ ناصِبَةٌ تَصْلی ناراً حامِیَةً (5)

«6»

فس، تفسیر القمی مُحَمَّدُ بْنُ جَعْفَرٍ (6) عَنْ یَحْیَی بْنِ زَکَرِیَّا عَنْ عَلِیِّ بْنِ حَسَّانَ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ کَثِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فِی قَوْلِهِ مَنْ جاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ عَشْرُ أَمْثالِها (7) قَالَ هِیَ لِلْمُسْلِمِینَ عَامَّةً وَ الْحَسَنَةُ الْوَلَایَةُ فَمَنْ عَمِلَ مِنْ حَسَنَةٍ کُتِبَتْ (8) لَهُ عَشْراً فَإِنْ لَمْ یَکُنْ وَلَایَةٌ (لَهُ) دُفِعَ عَنْهُ بِمَا عَمِلَ مِنْ حَسَنَتِهِ فِی الدُّنْیَا وَ مَا لَهُ فِی الْآخِرَةِ مِنْ خَلَاقٍ (9).

أقول: قد مر مثله بأسانید جمة فی أبواب تفسیر الآیات.

«7»

فس، تفسیر القمی أَحْمَدُ بْنُ عَلِیٍّ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عُبَیْدِ اللَّهِ عَنِ السِّنْدِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبَانٍ عَنِ الْحَارِثِ بْنِ یَحْیَی (10) عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام فِی قَوْلِ اللَّهِ وَ إِنِّی لَغَفَّارٌ لِمَنْ تابَ

ص: 168


1- أمالی الصدوق: 395 و 396.
2- الخصال: 1: 22.
3- المحاسن: 224 فیه: الا بمعرفة الحق.
4- فی نسخة: عبد.
5- تفسیر القمّیّ: 723 و الآیات فی الغاشیة: 2- 4.
6- فی المصدر: محمّد بن سلمة عن محمّد بن جعفر.
7- الأنعام: 160.
8- فی نسخة: کتب اللّه له.
9- تفسیر القمّیّ: 480 و 481 فیه: فان لم تکن له ولایة رفع عنه.
10- فی نسخة : الحارث بن عمر.

چطور می­تواند توبه کند؟ به خدا قسم اگر سجده کند تا گردنش قطع شود، خداوند از او نخواهد پذیرفت مگر با ولایت ما اهل بیت.(1)

خصال: پدرم و ابن ولید هر دو از سعد همین روایت را نقل کرده اند.(2)

محاسن: از اصفهانی همین روایت را نقل کرده است.(3)

روایت5.

تفسیر علی بن ابراهیم قمی: ابو حمزه گفت: از حضرت صادق علیه السّلام شنیدم که می فرمود: هر کس مخالف شما باشد، گرچه پیوسته عبادت کند و کوشش نماید، مشمول این آیه می شود: «وُجُوهٌ یَوْمَئِذٍ خاشِعَةٌ * عامِلَةٌ ناصِبَةٌ * تَصْلی ناراً حامِیَةً»(4)

{در آن روز چهره هایی زبونند که تلاش کرده رنج [بیهوده] برده اند [ناچار] در آتشی سوزان درآیند.}(5)

روایت6.

تفسیر علی بن ابراهیم قمی: عبدالرحمن بن کثیر از حضرت صادق علیه السّلام در مورد آیه «مَنْ جاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ عَشْرُ أَمْثالِها»(6)

{هر کس کار نیکی بیاورد ده برابر آن [پاداش] خواهد داشت} روایت می کند که فرمود: این آیه مربوط به عموم مسلمین است و «حسنه» عبارت از ولایت است؛ هر کسی کار نیکی بکند، برای او ده برابر نوشته می شود، اگر ولایت نداشته باشد، پاداش او را در مقابل عمل نیکش در دنیا می­دهند و در آخرت او را بهره ای نیست.(7)

مؤلف: تفسیر آیات با سندهای زیادی در ابواب تفسیر آیات گذشت.

روایت7.

تفسیر علی بن ابراهیم قمی: حارث بن یحیی از حضرت باقر علیه السّلام درباره آیه «وَ إِنِّی لَغَفَّارٌ لِمَنْ تابَ

ص: 168


1- . امالی صدوق: 395 - 396
2- . امالی صدوق 1 : 22
3- . محاسن: 224
4- . غاشیه / 2 - 4
5- . تفسیر علی بن ابراهیم قمی: 723
6- . انعام / 160
7- . تفسیر علی بن ابراهیم قمی: 480 - 481

وَ آمَنَ وَ عَمِلَ صالِحاً ثُمَّ اهْتَدی قَالَ أَ لَا تَرَی کَیْفَ اشْتَرَطَ وَ لَمْ تَنْفَعْهُ التَّوْبَةُ أَوِ الْإِیمَانُ وَ الْعَمَلُ الصَّالِحُ حَتَّی اهْتَدَی وَ اللَّهِ لَوْ جَهَدَ أَنْ یَعْمَلَ (1) مَا قُبِلَ مِنْهُ حَتَّی یَهْتَدِیَ قَالَ قُلْتُ إِلَی مَنْ جَعَلَنِیَ اللَّهُ فِدَاکَ قَالَ إِلَیْنَا (2).

بیان

لعل المراد بالإیمان علی هذا التفسیر الإسلام و قد مر مثله بأسانید.

«8»

فس، تفسیر القمی فِی رِوَایَةِ أَبِی الْجَارُودِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام فِی قَوْلِهِ فَمَنْ یَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ خَیْراً یَرَهُ یَقُولُ إِنْ کَانَ مِنْ أَهْلِ النَّارِ وَ کَانَ قَدْ عَمِلَ فِی الدُّنْیَا مِثْقَالَ ذَرَّةٍ خَیْراً یَرَهُ- یَوْمَ الْقِیَامَةِ حَسْرَةً إِنْ کَانَ عَمَلُهُ لِغَیْرِ اللَّهِ وَ مَنْ یَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ شَرًّا یَرَهُ (3) یَقُولُ إِذَا کَانَ مِنْ أَهْلِ الْجَنَّةِ رَأَی ذَلِکَ الشَّرَّ یَوْمَ الْقِیَامَةِ ثُمَّ غُفِرَ لَهُ (4).

أقول: قد مرت الأخبار الدالة علی المقصود من هذا الباب فی أبواب النصوص علی الأئمة کقوله

فی خبر المفضل یا محمد لو أن عبدا یعبدنی حتی ینقطع و یصیر کالشن البالی ثم أتانی جاحدا لولایتهم ما أسکنه جنتی و لا أظللته تحت عرشی.

وَ سَیَأْتِی فِی بَابِ النَّصِّ عَلَی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام الْأَخْبَارُ الْکَثِیرَةُ فِی ذَلِکَ کَقَوْلِهِ فِی خَبَرِ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ النَّهْشَلِیِّ عَنِ الرِّضَا عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ اللَّهُ تَعَالَی لَا أَقْبَلُ عَمَلَ عَامِلٍ مِنْهُمْ إِلَّا بِالْإِقْرَارِ بِوَلَایَتِهِ مَعَ نُبُوَّةِ أَحْمَدَ رَسُولِی.

و قد مضی کثیر منها فی أبواب تأویل الآیات من هذا المجلد.

«9»

ما، الأمالی للشیخ الطوسی فِیمَا کَتَبَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام مَعَ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی بَکْرٍ إِلَی أَهْلِ مِصْرَ یَا عِبَادَ اللَّهِ إِنِ اتَّقَیْتُمُ اللَّهَ وَ حَفِظْتُمْ نَبِیَّکُمْ فِی أَهْلِ بَیْتِهِ فَقَدْ عَبَدْتُمُوهُ بِأَفْضَلِ مَا عُبِدَ وَ ذَکَرْتُمُوهُ بِأَفْضَلِ مَا ذُکِرَ وَ شَکَرْتُمُوهُ بِأَفْضَلِ مَا شُکِرَ وَ أَخَذْتُمْ بِأَفْضَلِ الصَّبْرِ وَ الشُّکْرِ وَ اجْتَهَدْتُمْ أَفْضَلَ الِاجْتِهَادِ وَ إِنْ کَانَ غَیْرُکُمْ أَطْوَلَ مِنْکُمْ صَلَاةً وَ أَکْثَرَ مِنْکُمْ صِیَاماً فَأَنْتُمْ

ص: 169


1- فی المصدر: أن یعمل بعمل.
2- تفسیر القمّیّ: 420 و الآیة فی طه: 84.
3- الزلزال: 7 و 8.
4- تفسیر القمّیّ: 733.

وَ آمَنَ وَ عَمِلَ صالِحاً ثُمَّ اهْتَدی» روایت می کند که فرمود: دقت می­کنید چگونه شرط شده؟ توبه و ایمان و عمل صالح برایش سودی ندارد، مگر وقتی که هدایت یابد. قسم به خدا اگر کوشش خود را به کار برد که عمل کند، از او پذیرفته نمی­شود تا هدایت یابد. گفتم: هدایت به سوی چه کس، خدا مرا فدایت کند؟ فرمود: به سوی ما.(1)

توضیح

شاید منظور از ایمان بنا بر این تفسیر، اسلام باشد و مانند آن با سندهای دیگر گذشت.

روایت8.

تفسیر علی بن ابراهیم قمی: در روایت ابوالجارود از حضرت باقر علیه السّلام در مورد آیه «فَمَنْ یَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ خَیْراً یَرَهُ»(2)

{پس هر که هم وزن ذره ای نیکی کند [نتیجه] آن را خواهد دید} نقل کرد که فرمود: اگر اهل جهنم باشد و در دنیا به اندازه ذریه ای عمل نیک انجام داده باشد، روز قیامت حسرت آن را می­خورد، در صورتی که برای غیر خدا انجام داده باشد. و در مورد آیه «وَ مَنْ یَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ شَرًّا یَرَهُ»(3) {و هر که هم وزن ذره ای بدی کند [نتیجه] آن را خواهد دید} فرمود: اگر اهل بهشت باشد، آن عمل بد را روز قیامت می بیند، بعد او را می بخشند.(4)

مؤلف: اخباری که دلالت بر این مطلب دارند، در باب­های نصوص بر ائمه علیهم السّلام گذشت، مانند خبر مفضل که می فرماید: ای محمّد! اگر بنده ای مرا بپرستد تا نفسش قطع شود و مانند مشک خشک و کهنه شود بعد پیش من آید در حالی که منکر ولایت این­ها باشد، او را به بهشت جای نخواهم داد و نه زیر عرش، او را در سایه قرار می­دهم. در باب نص بر امیرالمؤمنین علیه السّلام اخبار زیادی در این باره خواهد آمد، مانند خبر محمّد بن یعقوب نهشلی از حضرت رضا، از آباء گرامش که خداوند می فرماید: عمل هیچ عمل کننده ای را نمی پذیرم، مگر با اقرار به ولایت او با نبوت پیامبرم احمد، و اخبار زیادی نیز در ابواب تأویل آیات همین جلد گذشت.

روایت9.

امالی طوسی: در ضمن نامه ای که امیرالمؤمنین علیه السّلام به وسیله محمّد بن ابی بکر برای مردم مصر فرستاد، نوشت: ای بندگان خدا! اگر از خدا بترسید و مراعات پیامبرتان را در اهل بیتش بنمایید، با بهترین وجه خدا را پرستیده اید و با بهترین صورت او را یاد کرده اید و بهترین سپاسگزاری را کرده اید و بهترین صبر و شکر را نموده اید و عالی ترین کوشش را کرده اید، گرچه دیگران از شما نماز طولانی­تر و روزه زیادتری داشته باشند،

ص: 169


1- . تفسیر علی بن ابراهیم قمی: 420
2- . زلزله / 7
3- . زلزله / 8
4- . تفسیر علی بن ابراهیم قمی: 733

أَتْقَی لِلَّهِ مِنْهُ وَ أَنْصَحُ لِأُولِی الْأَمْرِ (1).

«10»

ما، الأمالی للشیخ الطوسی الْمُفِیدُ عَنِ الْجِعَابِیِّ عَنِ ابْنِ عُقْدَةَ عَنْ أَبِی عَوَانَةَ مُوسَی بْنِ یُوسُفَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سُلَیْمَانَ بْنِ بَزِیعٍ عَنِ الْحُسَیْنِ الْأَشْقَرِ عَنْ قَیْسٍ عَنْ لَیْثٍ عَنْ أَبِی لَیْلَی عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ علیهما السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله الْزَمُوا مَوَدَّتَنَا أَهْلَ الْبَیْتِ فَإِنَّهُ مَنْ لَقِیَ اللَّهَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَ هُوَ یَوَدُّنَا دَخَلَ الْجَنَّةَ بِشَفَاعَتِنَا وَ الَّذِی نَفْسِی بِیَدِهِ لَا یَنْفَعُ عَبْداً عَمَلُهُ إِلَّا بِمَعْرِفَةِ حَقِّنَا (2).

«11»

ما، الأمالی للشیخ الطوسی الْمُفِیدُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ الزُّرَارِیِّ عَنِ الْحِمْیَرِیِّ عَنِ ابْنِ أَبِی الْخَطَّابِ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنِ السَّابَاطِیِّ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِنَّ أَبَا أُمَیَّةَ یُوسُفَ بْنَ ثَابِتٍ حَدَّثَ عَنْکَ أَنَّکَ قُلْتَ لَا یَضُرُّ مَعَ الْإِیمَانِ عَمَلٌ وَ لَا یَنْفَعُ مَعَ الْکُفْرِ عَمَلٌ فَقَالَ إِنَّهُ لَمْ یَسْأَلْنِی أَبُو أُمَیَّةَ عَنْ تَفْسِیرِهَا إِنَّمَا عَنَیْتُ بِهَذَا أَنَّهُ مَنْ عَرَفَ الْإِمَامَ مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ وَ یَتَوَلَّاهُ ثُمَّ عَمِلَ لِنَفْسِهِ بِمَا شَاءَ مِنْ عَمَلِ الْخَیْرِ قُبِلَ مِنْهُ ذَلِکَ وَ ضُوعِفَ لَهُ أَضْعَافاً کَثِیرَةً فَانْتَفَعَ بِأَعْمَالِ الْخَیْرِ مَعَ الْمَعْرِفَةِ فَهَذَا مَا عَنَیْتُ بِذَلِکَ وَ کَذَلِکَ لَا یَقْبَلُ اللَّهُ مِنَ الْعِبَادِ الْأَعْمَالَ الصَّالِحَةَ الَّتِی یَعْمَلُونَهَا إِذَا تَوَلَّوُا الْإِمَامَ الْجَائِرَ الَّذِی لَیْسَ مِنَ اللَّهِ تَعَالَی فَقَالَ لَهُ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ أَبِی یَعْفُورٍ أَ لَیْسَ اللَّهُ تَعَالَی قَالَ مَنْ جاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ خَیْرٌ مِنْها وَ هُمْ مِنْ فَزَعٍ یَوْمَئِذٍ آمِنُونَ فَکَیْفَ لَا یَنْفَعُ الْعَمَلُ الصَّالِحُ مِمَّنْ تَوَلَّی أَئِمَّةَ الْجَوْرِ فَقَالَ لَهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ هَلْ تَدْرِی مَا الْحَسَنَةُ الَّتِی عَنَاهَا اللَّهُ تَعَالَی فِی هَذِهِ الْآیَةِ هِیَ مَعْرِفَةُ الْإِمَامِ وَ طَاعَتُهُ وَ قَدْ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ (3) وَ مَنْ جاءَ بِالسَّیِّئَةِ فَکُبَّتْ

ص: 170


1- أمالی ابن الشیخ: 117.
2- أمالی ابن الشیخ: 266 و 267.
3- فی المصدر: هی و اللّه معرفة الامام و طاعته و قال:.

شما پرهیزگارتر و خیرخواه تر برای ائمه و پیشوایان دین خود هستید.(1)

روایت10.

امالی طوسی: ابو لیلی از حسین بن علی علیهما السّلام نقل کرد که پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله فرمود: در راه محبت ما اهل بیت پایدار باشید، زیرا هر کس خدا را با دوستی ما در قیامت ملاقات کند، به شفاعت ما داخل بهشت می شود. قسم به آن کس که جانم در دست اوست، هیچ کس از عمل خود بهره ای نخواهد برد مگر با شناختن حق ما.(2)

روایت11.

امالی طوسی: ساباطی گفت: به حضرت صادق علیه السّلام عرض کردم: ابو امیه یوسف بن ثابت از شما نقل کرد که فرموده ای: با ایمان عمل زیان بخش نیست و با کفر عمل سودی نمی بخشد. فرمود ابو امیه از تفسیر این مطلب نپرسید. همانا مقصودم این است که هر کس امام از آل محمّد را بشناسد و او را دوست بدارد، آن گاه به نفع خود هر کار نیک انجام دهد، از او قبول می شود و چندین چندین برابر می شود از اعمال نیک با معرفت بهره مند می شود. مقصودم این بود. همچنین خداوند از بندگان اعمال صالحی را که انجام می دهند، اگر امام ستمگری را که خدا قرار نداده دوست داشته باشند، نخواهد پذیرفت. عبداللَّه بن ابی یعفور گفت: مگر خداوند نمی فرماید: «مَنْ جاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ خَیْرٌ مِنْها وَ هُمْ مِنْ فَزَعٍ یَوْمَئِذٍ آمِنُونَ»(3)

{هر کس نیکی به میان آورد پاداشی بهتر از آن خواهد داشت و آنان از هراس آن روز ایمنند}؟ چگونه عمل صالح سودمند نیست از کسی که دوستدار پیشوایان جور باشد؟ حضرت صادق علیه السّلام به او فرمود: می دانی حسنه ای که خداوند در این آیه می فرماید چیست؟ معرفت امام و اطاعت از اوست. خداوند می فرماید «وَ مَنْ جاءَ بِالسَّیِّئَةِ فَکُبَّتْ

ص: 170


1- . امالی طوسی: 117
2- . امالی طوسی: 266 - 267
3- . نمل / 89

وُجُوهُهُمْ فِی النَّارِ هَلْ تُجْزَوْنَ إِلَّا ما کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ (1) وَ إِنَّمَا أَرَادَ بِالسَّیِّئَةِ إِنْکَارَ الْإِمَامِ الَّذِی هُوَ مِنَ اللَّهِ تَعَالَی ثُمَّ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام مَنْ جَاءَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ بِوَلَایَةِ إِمَامٍ جَائِرٍ لَیْسَ مِنَ اللَّهِ وَ جَاءَهُ مُنْکِراً لِحَقِّنَا جَاحِداً لِوَلَایَتِنَا أَکَبَّهُ اللَّهُ تَعَالَی یَوْمَ الْقِیَامَةِ فِی النَّارِ (2).

«12»

ما، الأمالی للشیخ الطوسی أَبُو مَنْصُورٍ السُّکَّرِیُّ عَنْ جَدِّهِ عَلِیِّ بْنِ عُمَرَ عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ یُوسُفَ السِّکَکِیِّ عَنْ عُبَیْدِ اللَّهِ بْنِ هِشَامٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُصْعَبٍ عَنِ الْهَیْثَمِ بْنِ حَمَّادٍ عَنْ یَزِیدَ الرَّقَاشِیِّ عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِکٍ قَالَ: رَجَعْنَا مَعَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَلِقِینَ (3) مِنْ تَبُوکَ فَقَالَ لِی فِی بَعْضِ الطَّرِیقِ أَلْقُوا لِیَ الْأَحْلَاسَ وَ الْأَقْتَابَ فَفَعَلُوا فَصَعِدَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَخَطَبَ فَحَمِدَ اللَّهَ وَ أَثْنَی عَلَیْهِ بِمَا هُوَ أَهْلُهُ ثُمَّ قَالَ مَعَاشِرَ النَّاسِ مَا لِی إِذَا ذُکِرَ آلُ إِبْرَاهِیمَ علیه السلام تَهَلَّلَتْ وُجُوهُکُمْ وَ إِذَا ذُکِرَ آلُ مُحَمَّدٍ کَأَنَّمَا یُفْقَأُ فِی وُجُوهِکُمْ حَبُّ الرُّمَّانِ فَوَ الَّذِی بَعَثَنِی بِالْحَقِّ نَبِیّاً لَوْ جَاءَ أَحَدُکُمْ یَوْمَ الْقِیَامَةِ بِأَعْمَالٍ کَأَمْثَالِ الْجِبَالِ وَ لَمْ یَجِئْ بِوَلَایَةِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیهما السلام لَأَکَبَّهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِی النَّارِ (4).

بیان

الفقأ الشق و هو کنایة عن شدة احمرار الوجه للغضب.

«13»

ما، الأمالی للشیخ الطوسی أَبُو عَمْرٍو عَنِ ابْنِ عُقْدَةَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ نَصْرِ بْنِ مُزَاحِمٍ عَنْ عَمْرِو بْنِ شِمْرٍ عَنْ جَابِرٍ عَنْ تَمِیمٍ وَ عَنْ أَبِی الطُّفَیْلِ عَنْ بِشْرِ بْنِ غَالِبٍ وَ عَنْ سَالِمِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ کُلُّهُمْ ذَکَرَ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ: یَا بَنِی عَبْدِ الْمُطَّلِبِ إِنِّی سَأَلْتُ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ ثَلَاثاً أَنْ یُثَبِّتَ قَائِلَکُمْ وَ أَنْ یَهْدِیَ ضَالَّکُمْ وَ أَنْ یُعَلِّمَ جَاهِلَکُمْ وَ سَأَلْتُ اللَّهَ تَعَالَی أَنْ یَجْعَلَکُمْ جُوَدَاءَ نُجَبَاءَ رُحَمَاءَ فَلَوْ أَنَّ امْرَأً صَفَّ بَیْنَ الرُّکْنِ وَ الْمَقَامِ فَصَلَّی وَ صَامَ ثُمَّ لَقِیَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ وَ هُوَ لِأَهْلِ بَیْتِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله مُبْغِضٌ دَخَلَ النَّارَ (5).

ص: 171


1- النمل: 91 و 92.
2- أمالی ابن الشیخ: 193 و 194.
3- فی المصدر: قافلین.
4- أمالی ابن الشیخ: 17.
5- أمالی ابن الشیخ: 14.

وُجُوهُهُمْ فِی النَّارِ هَلْ تُجْزَوْنَ إِلَّا ما کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ»(1)

{و هر کس بدی به میان آورد به رو در آتش [دوزخ] سرنگون شوند. آیا جز آنچه می کردید سزا داده می شوید} منظور از «سیئه» در این آیه، انکار امامی است که از جانب خدا تعیین شده است. سپس فرمود: هر کس روز قیامت با ولایت امام ستمگری که از جانب خدا تعیین نشده بیاید و منکر حق و ولایت ما باشد، خداوند در روز قیامت او را به رو در آتش جهنم می­افکند.(2)

روایت12.

امالی طوسی: انس بن مالک گفت: نگران و ناراحت در خدمت پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله از تبوک برمی­گشتیم. در بین راه به من فرمود: پالان های شتر و پلاس ها را بیاندازید! این عمل را انجام دادند و پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله بر فراز آنها رفت و سخنرانی کرد. حمد و سپاس خدا را نمود و چنان چه شایسته اوست ثنا گفت. سپس فرمود: مردم! چه شد وقتی سخن از آل ابراهیم علیه السّلام می شود، چهره های شما گشاده و خندان است، ولی وقتی صحبت از آل محمّد می شود، چنان ناراحت می­شوید و از خشم بر افروخته می گردید مثل این که دانه انار بر صورت شما پاشیده اند؟! قسم به آن کسی که مرا به حق به پیامبری برانگیخته است، اگر هر یک از شما روز قیامت بیاید با اعمالی به مقدار کوه­ها، ولی بدون ولایت علی بن ابی طالب، خدا به رو او را درآتش می افکند.(3)

توضیح

«الفقأ» یعنی سختی و کنایه از شدت سرخی صورت است به خاطر غضب.

روایت13.

امالی طوسی: ابن عباس گفت: پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله فرمود: ای فرزندان عبدالمطلب! من از خدا سه چیز خواسته ام: شخص معتقد شما را ثابت قدم بدارد؛ گمراه شما را هدایت کند؛ و نادان شما را تعلیم نماید. و از خداوند خواسته ام که شما را شخصیت برجسته و نجیب و مهربان قرار دهد، اگر شخصی به پا ایستد، بین رکن و مقام نماز بخواند و روزه بگیرد ولی دشمن اهل بیت محمّد باشد، داخل آتش می گردد.(4)

ص: 171


1- . نمل / 90
2- . امالی طوسی: 193 - 194
3- . امالی طوسی: 17
4- . امالی طوسی: 14

کشف، کشف الغمة من کتاب الأربعین للحافظ أبی بکر محمد بن أبی نصر عن ابن عباس مثله (1).

«14»

ما، الأمالی للشیخ الطوسی الْمُفِیدُ عَنِ ابْنِ قُولَوَیْهِ عَنِ الْکُلَیْنِیِّ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِهِ عَنْ سَهْلٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ حَمَّادِ بْنِ أَبِی طَلْحَةَ عَنْ مُعَاذِ بْنِ کَثِیرٍ قَالَ: نَظَرْتُ إِلَی الْمَوْقِفِ وَ النَّاسُ فِیهِ کَثِیرٌ فَدَنَوْتُ إِلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقُلْتُ إِنَّ أَهْلَ الْمَوْقِفِ کَثِیرٌ قَالَ فَضَرَبَ بِبَصَرِهِ فَأَدَارَهُ فِیهِمْ ثُمَّ قَالَ ادْنُ مِنِّی یَا بَا عَبْدِ اللَّهِ فَدَنَوْتُ مِنْهُ فَقَالَ غُثَاءٌ یَأْتِی بِهِ الْمَوْجُ مِنْ کُلِّ مَکَانٍ وَ اللَّهِ مَا الْحَجُّ إِلَّا لَکُمْ لَا وَ اللَّهِ مَا یَتَقَبَّلُ اللَّهُ إِلَّا مِنْکُمْ (2).

بیان

الغثاء بالضم و المد ما یجی ء فوق السیل مما یحمله من الزبد و الوسخ و غیره ذکره فی النهایة.

«15»

ما، الأمالی للشیخ الطوسی الْمُفِیدُ عَنْ عَلِیِّ بْنِ خَالِدٍ الْمَرَاغِیِّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ الْکُوفِیِّ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ مُحَمَّدٍ الْمُزَنِیِّ عَنْ سَلَّامِ بْنِ أَبِی عَمْرَةَ عَنْ سَعْدِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ یُونُسَ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ علیهما السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَا بَالُ أَقْوَامٍ إِذَا ذُکِرَ عِنْدَهُمْ آلُ إِبْرَاهِیمَ علیه السلام فَرِحُوا وَ اسْتَبْشَرُوا وَ إِذَا ذُکِرَ عِنْدَهُمْ آلُ مُحَمَّدٍ اشْمَأَزَّتْ قُلُوبُهُمْ وَ الَّذِی نَفْسُ مُحَمَّدٍ بِیَدِهِ لَوْ أَنَّ عَبْداً جَاءَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ بِعَمَلِ سَبْعِینَ نَبِیّاً مَا قَبِلَ اللَّهُ ذَلِکَ مِنْهُ حَتَّی یَلْقَاهُ بِوَلَایَتِی وَ وَلَایَةِ أَهْلِ بَیْتِی (3).

بیان

قال الفیروزآبادی اشمأز انقبض و اقشعر أو ذعر و الشی ء کرهه.

«16»

ما، الأمالی للشیخ الطوسی الْمُفِیدُ عَنِ الْجِعَابِیِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ مُسْتَوْرِدٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ یَحْیَی عَنْ عَلِیِّ بْنِ عَاصِمٍ عَنْ أَبِی حَمْزَةَ الثُّمَالِیِّ قَالَ: قَالَ لَنَا عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ زَیْنُ الْعَابِدِینَ علیهما السلام أَیُّ الْبِقَاعِ أَفْضَلُ فَقُلْنَا (4) اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ ابْنُ رَسُولِهِ أَعْلَمُ فَقَالَ إِنَّ أَفْضَلَ الْبِقَاعِ

ص: 172


1- کشف الغمّة.
2- أمالی الشیخ: 116.
3- أمالی ابن الشیخ: 87.
4- فی ثواب الأعمال و المحاسن: قلت.

کشف الغمة: از کتاب اربعین حافظ ابوبکر محمد بن ابی نصر، از ابن عباس همین روایت را نقل کرده است.(1)

روایت14.

امالی طوسی: معاذ بن کثیر گفت: در عرفات تماشا کردم و جمعیت زیادی را دیدم. نزدیک حضرت صادق علیه السّلام رفتم و عرض کردم: در عرفات جمعیت کثیری شرکت کرده اند. چشم به اطراف انداخت و سپس فرمود: نزدیک من بیا! خدمت آن جناب رفتم. پس گفت: خار و خاشاکی است که موج از این طرف و آن طرف می آورد. به خدا قسم حج نیست مگر برای شما، نه به خدا قسم قبول نمی کند خدا مگر از شما.(2)

توضیح

«الغثاء» با ضمه و با مدّ یعنی آنچه که روی سیل در حرکت است از کف و کثافت و غیر آن. این در نهایه ذکر شده است.

روایت15.

امالی طوسی: یونس بن عبدالجبار از علی بن حسین علیهما السّلام نقل کرد که فرمود: پیامبر اسلام فرمود: چه می شود گروهی را که وقتی آل ابراهیم در نزد آنها ذکر می­شود، خوشحال می­شوند و شاد می­گردند، ولی زمانی که آل محمد در نزد یاد می­شود، بدشان می­آید؟! قسم به خدایی که جان محمد در دست اوست، اگر بنده ای در روز قیامت عمل هفتاد پیامبر را بیاورد، خدا از او نمی­پذیرد تا او را با ولایت من و ولایت اهل بیتم ملاقات کند.(3)

توضیح

فیروز آبادی گفته است «اشمأزّ» یعنی منقبض شد و لرزید و ترسید و «اشمأزّ الشیء» یعنی از آن بدش آمد.

روایت16.

امالی طوسی: ابو حمزه از علی بن حسین علیهما السّلام نقل کرد که از ما پرسید: کدام یک از سرزمین ها بهتر است؟ گفتیم: خدا و پیامبر و پسر پیامبر بهتر می دانند. فرمود: بهترین مکان ها

ص: 172


1- . کشف الغمة ...
2- . امالی طوسی: 116
3- . امالی طوسی: 87

مَا بَیْنَ الرُّکْنِ وَ الْمَقَامِ وَ لَوْ أَنَّ رَجُلًا عُمِّرَ مَا عُمِّرَ نُوحٌ فِی قَوْمِهِ أَلْفَ سَنَةٍ إِلَّا خَمْسِینَ عَاماً یَصُومُ النَّهَارَ وَ یَقُومُ اللَّیْلَ فِی ذَلِکَ الْمَوْضِعِ (1) ثُمَّ لَقِیَ اللَّهَ بِغَیْرِ وَلَایَتِنَا لَمْ یَنْفَعْهُ ذَلِکَ شَیْئاً (2).

ثو، ثواب الأعمال ابن الولید عن الصفار عن أحمد بن محمد عن ابن أبی نجران عن عاصم عن الثمالی مثله (3)

- سن، المحاسن محمد بن علی عن ابن أبی نجران مثله (4).

«17»

ما، الأمالی للشیخ الطوسی الْمُفِیدُ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ مُحَمَّدٍ التَّمَّارِ عَنِ ابْنِ أَبِی أُوَیْسٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ حُمَیْدِ بْنِ قَیْسٍ عَنْ عَطَا عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَا بَنِی عَبْدِ الْمُطَّلِبِ إِنِّی سَأَلْتُ اللَّهَ لَکُمْ أَنَّ یُعَلِّمَ جَاهِلَکُمْ وَ أَنْ یُثَبِّتَ قَائِمَکُمْ وَ أَنْ یَهْدِیَ ضَالَّکُمْ وَ أَنْ یَجْعَلَکُمْ نُجَدَاءَ جُوَدَاءَ رُحَمَاءَ وَ لَوْ أَنَّ رَجُلًا صَلَّی وَ صَفَّ قَدَمَیْهِ بَیْنَ الرُّکْنِ وَ الْمَقَامِ وَ لَقِیَ اللَّهَ بِبُغْضِکُمْ أَهْلَ الْبَیْتِ دَخَلَ النَّارَ (5).

جا، المجالس للمفید ما، الأمالی للشیخ الطوسی المفید عن الجعابی عن عبد الکریم بن محمد عن سهل بن زنجلة عن ابن أبی أویس مثله (6).

«18»

مع، معانی الأخبار ابْنُ الْوَلِیدِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: قِیلَ لَهُ إِنَّ أَبَا الْخَطَّابِ یَذْکُرُ عَنْکَ أَنَّکَ قُلْتَ لَهُ إِذَا عَرَفْتَ الْحَقَّ فَاعْمَلْ مَا شِئْتَ فَقَالَ لَعَنَ اللَّهُ أَبَا الْخَطَّابِ وَ اللَّهِ مَا قُلْتُ لَهُ هَکَذَا وَ لَکِنِّی قُلْتُ لَهُ إِذَا عَرَفْتَ الْحَقَّ فَاعْمَلْ مَا شِئْتَ مِنْ خَیْرٍ یُقْبَلُ مِنْکَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ

ص: 173


1- فی ثواب الأعمال: فی ذلک المقام.
2- أمالی ابن الشیخ: 72.
3- ثواب الأعمال: 197 فیه: لم ینتفع بذلک شیئا.
4- المحاسن: 91.
5- أمالی ابن الشیخ: 73.
6- أمالی ابن الشیخ: 14، أمالی المفید: 148 فیهما: و لو ان رجلا صف قدمیه بین الرکن و المقام مصلیا.

مابین رکن و مقام است. اگر مردی به اندازه نوح در میان مردم عمر کند، نهصد و پنجاه سال در همین محل روزها روزه بدارد و شب­ها شب زنده دار باشد، بعد خدا را ملاقات کند بدون ولایت ما، این اعمال او را ذرّه ای سود نمی بخشد.(1)

ثواب الاعمال: از ثمالی همین روایت را نقل کرده است.(2)

محاسن: از ابن ابی نجران همین روایت را نقل کرده است.(3)

روایت17.

امالی طوسی: ابن عباس گفت: پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله فرمود: ای فرزندان عبدالمطلب! من از خدا برای شما خواسته ام که جاهل شما را بیاموزد؛ قائم شما را ثابت قدم بدارد؛ و گمراه شما را هدایت کند. و از خداوند خواسته ام که شما را شخصیت نجیب و برجسته و مهربان قرار دهد. اگر شخصی به پا ایستد، بین رکن و مقام نماز بخواند و خدا را با بغض شما اهل بیت ملاقات کند، داخل آتش می شود.(4)

مجالس مفید و امالی طوسی: از ابن ابی اویس همین روایت را نقل کرده اند.(5)

روایت18.

معانی الاخبار: ابن ابی عمیر از یکی از اصحاب و یاران خود از حضرت صادق علیه السّلام نقل کرد که به آن جناب عرض کردند: ابوالخطاب از قول شما نقل کرده که فرموده اید وقتی حق را شناختی، هر عملی که مایلی انجام بده. فرمود: خدا لعنت کند ابوالخطاب را! به خدا قسم این طور به او نگفته ام. من به او گفتم وقتی حق را شناختی، هر عمل خیری که می­خواهی انجام بده، خداوند می پذیرد. خداوند

ص: 173


1- . امالی طوسی: 72
2- . ثواب الاعمال: 197
3- . محاسن: 91
4- . امالی طوسی: 73
5- . امالی طوسی: 13، امالی مفید: 148

وَ جَلَّ یَقُولُ مَنْ عَمِلَ صالِحاً مِنْ ذَکَرٍ أَوْ أُنْثی وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَأُولئِکَ یَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ یُرْزَقُونَ فِیها بِغَیْرِ حِسابٍ (1) وَ یَقُولُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی (2) مَنْ عَمِلَ صالِحاً مِنْ ذَکَرٍ أَوْ أُنْثی وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْیِیَنَّهُ حَیاةً طَیِّبَةً (3).

«19»

مع، معانی الأخبار أَبِی عَنْ سَعْدٍ عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ النُّعْمَانِ عَنْ فُضَیْلِ بْنِ عُثْمَانَ قَالَ: سُئِلَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقِیلَ لَهُ إِنَّ هَؤُلَاءِ الْأَجَانِبَ (4) یَرْوُونَ عَنْ أَبِیکَ یَقُولُونَ إِنَّ أَبَاکَ علیه السلام قَالَ إِذَا عَرَفْتَ فَاعْمَلْ مَا شِئْتَ فَهُمْ یَسْتَحِلُّونَ مِنَ بَعْدِ ذَلِکَ کُلَّ مُحَرَّمٍ (5) قَالَ مَا لَهُمْ لَعَنَهُمُ اللَّهُ إِنَّمَا قَالَ أَبِی علیه السلام إِذَا عَرَفْتَ الْحَقَّ فَاعْمَلْ مَا شِئْتَ مِنْ خَیْرٍ یُقْبَلُ مِنْکَ (6).

«20»

ج، الإحتجاج عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فِی جَوَابِ الزِّنْدِیقِ الْمُدَّعِی لِلتَّنَاقُضِ فِی الْقُرْآنِ قَالَ علیه السلام وَ أَمَّا قَوْلُهُ فَمَنْ یَعْمَلْ مِنَ الصَّالِحاتِ وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَلا کُفْرانَ لِسَعْیِهِ (7) وَ قَوْلُهُ وَ إِنِّی لَغَفَّارٌ لِمَنْ تابَ وَ آمَنَ وَ عَمِلَ صالِحاً ثُمَّ اهْتَدی (8) فَإِنَّ ذَلِکَ کُلَّهُ یُغْنِی إِلَّا مَعَ اهْتِدَاءٍ وَ لَیْسَ کُلُّ مَنْ وَقَعَ عَلَیْهِ اسْمُ الْإِیمَانِ کَانَ حَقِیقاً بِالنَّجَاةِ مِمَّا هَلَکَ بِهِ الْغُوَاةُ وَ لَوْ کَانَ ذَلِکَ کَذَلِکَ لَنَجَتِ الْیَهُودُ مَعَ اعْتِرَافِهَا التَّوْحِیدَ وَ إِقْرَارِهَا بِاللَّهِ وَ نَجَا سَائِرُ الْمُقِرِّینَ بِالْوَحْدَانِیَّةِ مِنْ إِبْلِیسَ فَمَنْ دُونَهُ فِی الْکُفْرِ وَ قَدْ بَیَّنَ اللَّهُ ذَلِکَ بِقَوْلِهِ الَّذِینَ آمَنُوا وَ لَمْ یَلْبِسُوا إِیمانَهُمْ بِظُلْمٍ أُولئِکَ لَهُمُ الْأَمْنُ وَ هُمْ مُهْتَدُونَ (9)

ص: 174


1- المؤمن: 43.
2- النحل: 99.
3- معانی الأخبار: 388 و 389.
4- فی نسخة: الاخابث أقول. یراد بهم الخطابیة.
5- فی نسخة: یستحلون بذلک کل محرم.
6- المعانی ص 181 و 182.
7- الأنبیاء: 94.
8- طه: 84.
9- الأنعام: 82.

می فرماید: «مَنْ عَمِلَ صالِحاً مِنْ ذَکَرٍ أَوْ أُنْثی وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَأُولئِکَ یَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ یُرْزَقُونَ فِیها بِغَیْرِ حِسابٍ»(1)

{و هر که کار شایسته کند چه مرد باشد یا زن در حالی که ایمان داشته باشد در نتیجه آنان داخل بهشت می شوند و در آنجا بی حساب روزی می یابند.} و در این آیه می فرماید: «مَنْ عَمِلَ صالِحاً مِنْ ذَکَرٍ أَوْ أُنْثی وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْیِیَنَّهُ حَیاةً طَیِّبَةً»(2) {هر کس از مرد یا زن کار شایسته کند و مؤمن باشد قطعا او را با زندگی پاکیزه ای حیات [حقیقی] بخشیم.}(3)

روایت19.

معانی الاخبار: فضیل بن عثمان گفت: به حضرت صادق علیه السّلام گفتند که آقا! این ناپاکان از پدرت حدیثی نقل می کنند که فرموده: وقتی عرفان یافتی، هر چه می­خواهی بکن. به همین دلیل آنها هر کار حرامی را حلال می­دانند. فرمود: خدا آنها را لعنت کند! این ها را چه شده؟ پدرم فرمود: وقتی حق را شناختی، هر عمل خیری که مایلی انجام ده که از تو خدا قبول می­کند.(4)

روایت20.

احتجاج: از امیرالمؤمنین علیه السّلام در جواب مرد کافری که ادعای تناقض در قرآن می­کرد، نقل شده که امیرالمؤمنین علیه السّلام فرمود: اما آیه «فَمَنْ یَعْمَلْ مِنَ الصَّالِحاتِ وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَلا کُفْرانَ لِسَعْیِهِ»(5)

{پس هر که کارهای شایسته انجام دهد و مؤمن [هم] باشد برای تلاش او ناسپاسی نخواهد بود} و آیه «وَ إِنِّی لَغَفَّارٌ لِمَنْ تابَ وَ آمَنَ وَ عَمِلَ صالِحاً ثُمَّ اهْتَدی»، تمام اینها سودی ندارد، مگر با هدایت و هر کس به او نام ایمان را بدهند، شایسته نجات نخواهد بود از آن چیزهایی که موجب هلاکت گمراهان شد. اگر چنین بود، یهودیان به واسطه اعترافی که به توحید و اقراری که به خدا دارند، باید نجات می یافتند و نیز سایر اشخاصی که اقرار به وحدانیت دارند، از قبیل شیطان و اشخاص دیگری که از او در کفر پایین ترند. این مطلب را خداوند در این آیه بیان فرموده: «الَّذِینَ آمَنُوا وَ لَمْ یَلْبِسُوا إِیمانَهُمْ بِظُلْمٍ أُولئِکَ لَهُمُ الْأَمْنُ وَ هُمْ مُهْتَدُونَ»(6)

ص: 174


1- . غافر / 40
2- . نحل / 97
3- . معانی الاخبار: 388 - 389
4- . معانی الاخبار: 181 - 182
5- . انبیاء / 94
6- . انعام / 82

وَ بِقَوْلِهِ الَّذِینَ قالُوا آمَنَّا بِأَفْواهِهِمْ وَ لَمْ تُؤْمِنْ قُلُوبُهُمْ (1) وَ لِلْإِیمَانِ حَالاتٌ وَ مَنَازِلُ یَطُولُ شَرْحُهَا وَ مِنْ ذَلِکَ أَنَّ الْإِیمَانَ قَدْ یَکُونُ عَلَی وَجْهَیْنِ إِیمَانٍ بِالْقَلْبِ وَ إِیمَانٍ بِاللِّسَانِ کَمَا کَانَ إِیمَانُ الْمُنَافِقِینَ عَلَی عَهْدِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لَمَّا قَهَرَهُمُ السَّیْفُ (2) وَ شَمِلَهُمُ الْخَوْفُ فَإِنَّهُمْ آمَنُوا بِأَلْسِنَتِهِمْ وَ لَمْ تُؤْمِنْ قُلُوبُهُمْ فَالْإِیمَانُ بِالْقَلْبِ هُوَ التَّسْلِیمُ لِلرَّبِّ وَ مَنْ سَلَّمَ الْأُمُورَ لِمَالِکِهَا لَمْ یَسْتَکْبِرْ عَنْ أَمْرِهِ کَمَا اسْتَکْبَرَ إِبْلِیسُ عَنِ السُّجُودِ لآِدَمَ وَ اسْتَکْبَرَ أَکْثَرُ الْأُمَمِ عَنْ طَاعَةِ أَنْبِیَائِهِمْ فَلَمْ یَنْفَعْهُمُ التَّوْحِیدُ کَمَا لَمْ یَنْفَعْ إِبْلِیسَ ذَلِکَ السُّجُودُ الطَّوِیلُ فَإِنَّهُ سَجَدَ سَجْدَةً وَاحِدَةً أَرْبَعَةَ آلَافِ عَامٍ لَمْ یُرِدْ بِهَا غَیْرَ زُخْرُفِ الدُّنْیَا وَ التَّمْکِینِ مِنَ النَّظِرَةِ فَلِذَلِکَ لَا تَنْفَعُ الصَّلَاةُ وَ الصَّدَقَةُ إِلَّا مَعَ الِاهْتِدَاءِ إِلَی سَبِیلِ النَّجَاةِ وَ طَرِیقِ الْحَقِّ (3).

«21»

ع، علل الشرائع مَاجِیلَوَیْهِ عَنْ عَمِّهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ الْکُوفِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ صَبَّاحٍ الْمَدَائِنِیِّ (4) عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ أَنَّ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام کَتَبَ إِلَیْهِ کِتَاباً فِیهِ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ لَمْ یَبْعَثْ نَبِیّاً قَطُّ یَدْعُو إِلَی مَعْرِفَةِ اللَّهِ لَیْسَ مَعَهَا طَاعَةٌ فِی أَمْرٍ وَ لَا نَهْیٍ وَ إِنَّمَا یَقْبَلُ اللَّهُ مِنَ الْعِبَادِ الْعَمَلَ بِالْفَرَائِضِ الَّتِی افْتَرَضَهَا (5) اللَّهُ عَلَی حُدُودِهَا مَعَ مَعْرِفَةِ مَنْ دَعَا إِلَیْهِ وَ مَنْ أَطَاعَ حَرَّمَ الْحَرَامَ ظَاهِرَهُ وَ بَاطِنَهُ (6) وَ صَلَّی وَ صَامَ وَ حَجَّ وَ اعْتَمَرَ وَ عَظَّمَ حُرُمَاتِ اللَّهِ کُلَّهَا لَمْ یَدَعْ مِنْهَا شَیْئاً وَ عَمِلَ بِالْبِرِّ کُلِّهِ وَ مَکَارِمِ الْأَخْلَاقِ کُلِّهَا وَ تَجَنَّبَ سَیِّئَهَا

ص: 175


1- المائدة: 45.
2- فی المصدر: بالسیف.
3- احتجاج الطبرسیّ: 130.
4- فی نسخة: المزنی.
5- فی المصدر: فرضها اللّه.
6- فی نسخة من الکتاب و فی المصدر: ظاهرة و باطنة.

{کسانی که ایمان آورده و ایمان خود را به شرک نیالوده اند آنان راست ایمنی و ایشان راه یافتگانند.} و این آیه دیگر «الَّذِینَ قالُوا آمَنَّا بِأَفْواهِهِمْ وَ لَمْ تُؤْمِن قُلُوبُهُمْ»(1)

{آنان که با زبان خود گفتند ایمان آوردیم و حال آنکه دل هایشان ایمان نیاورده بود.} و ایمان دارای حالات و درجاتی است که شرح آن به طول می انجامد. از آن جمله ایمان بر دو وجه است: ایمان به قلب و ایمان به زبان. چنان چه ایمان منافقان در زمان پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله همین طور بود، وقتی شمشیر بر آنها مستولی شد و از ترسی که داشتند، با زبان ایمان آوردند، ولی در دل ایمان نداشتند. پس ایمان به قلب تسلیم در مقابل خدا است و کسی که امور را به خدا واگذارد، از دستور او سرپیچی نمی کند، چنان چه شیطان از سجده برای آدم و بیشتر امت ها از اطاعت پیمبران سرپیچی کردند و توحید برای آنها نفعی نداشت، چنان آن سجده های طولانی چه برای شیطان سودی نبخشید، چون او یک سجده اش چهار هزار سال طول کشید. چون او نظری جز رسیدن به زینت دنیا و برخورداری از مهلتی که خدا به او داده نداشت. به همین جهت نماز و صدقه سودی ندارد، مگر با هدایت به راه نجات و طریق حق.(2)

روایت21.

علل الشرائع: مفضل بن عمر گفت: حضرت صادق علیه السّلام نامه ای نوشت که در آن چنین نوشته بود: خداوند هیچ پیامبری را نفرستاده که دعوت به معرفت خدا کند، ولی اطاعت از امر و نهی در دعوت او نباشد. خداوند از بندگان عمل به واجباتی را که قرار داده، با حفظ حدودی که معین کرده و با معرفت کسی که دعوت به خدا می نماید قبول می­کند. هر کس اطاعت کند، حرام می­داند ظاهر و باطن حرام را. نماز می­خواند و روزه می­گیرد و حج و عمره انجام می­دهد و تعظیم تمام دستورات خدا را می­نماید، هیچ یک را وانگذارد و تمام خوبی ها را عمل کند و تمام اخلاق پسندیده را و از هر بدی پرهیز کند

ص: 175


1- . مائده / 41
2- . احتجاج : 130

وَ مَنْ زَعَمَ أَنَّهُ یُحِلُّ الْحَلَالَ وَ یُحَرِّمُ الْحَرَامَ بِغَیْرِ مَعْرِفَةِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله لَمْ یُحِلَّ لِلَّهِ حَلَالًا وَ لَمْ یُحَرِّمْ لَهُ حَرَاماً وَ إِنَّ مَنْ صَلَّی وَ زَکَّی وَ حَجَّ وَ اعْتَمَرَ وَ فَعَلَ ذَلِکَ کُلَّهُ بِغَیْرِ مَعْرِفَةِ مَنِ افْتَرَضَ اللَّهُ عَلَیْهِ طَاعَتَهُ فَلَمْ یَفْعَلْ شَیْئاً مِنْ ذَلِکَ لَمْ یُصَلِّ وَ لَمْ یَصُمْ وَ لَمْ یُزَکِّ وَ لَمْ یَحُجَّ وَ لَمْ یَعْتَمِرْ وَ لَمْ یَغْتَسِلْ مِنَ الْجَنَابَةِ وَ لَمْ یَتَطَهَّرْ وَ لَمْ یُحَرِّمْ لِلَّهِ حَرَاماً وَ لَمْ یُحِلَّ لِلَّهِ حَلَالًا لَیْسَ لَهُ صَلَاةٌ وَ إِنْ رَکَعَ وَ إِنْ سَجَدَ وَ لَا لَهُ زَکَاةٌ وَ لَا حَجٌّ وَ إِنَّمَا ذَلِکَ کُلُّهُ یَکُونُ بِمَعْرِفَةِ رَجُلٍ مَنَّ اللَّهُ جَلَّ وَ عَزَّ عَلَی خَلْقِهِ بِطَاعَتِهِ وَ أَمَرَ بِالْأَخْذِ عَنْهُ فَمَنْ عَرَفَهُ وَ أَخَذَ عَنْهُ أَطَاعَ اللَّهَ وَ مَنْ زَعَمَ أَنَّ ذَلِکَ أَنَّمَا هِیَ الْمَعْرِفَةُ وَ أَنَّهُ إِذَا عَرَفَ اکْتَفَی بِغَیْرِ طَاعَةٍ فَقَدْ کَذَبَ وَ أَشْرَکَ وَ إِنَّمَا قِیلَ اعْرِفْ وَ اعْمَلْ مَا شِئْتَ مِنَ الْخَیْرِ فَإِنَّهُ لَا یُقْبَلُ مِنْکَ ذَلِکَ بِغَیْرِ مَعْرِفَةٍ فَإِذَا عَرَفْتَ فَاعْمَلْ لِنَفْسِکَ مَا شِئْتَ مِنَ الطَّاعَةِ قَلَّ أَوْ کَثُرَ فَإِنَّهُ مَقْبُولٌ مِنْکَ (1).

«22»

یر، بصائر الدرجات مُحَمَّدُ بْنُ عِیسَی عَنْ صَفْوَانَ عَنْ یَعْقُوبَ بْنِ شُعَیْبٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ عَلَیْهِ السَّلَامُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی وَ إِنِّی لَغَفَّارٌ لِمَنْ تابَ وَ آمَنَ وَ عَمِلَ صالِحاً ثُمَّ اهْتَدی قَالَ وَ مَنْ تَابَ مِنْ ظُلْمٍ وَ آمَنَ مِنْ کُفْرٍ وَ عَمِلَ صَالِحاً ثُمَّ اهْتَدَی إِلَی وَلَایَتِنَا وَ أَوْمَأَ بِیَدِهِ إِلَی صَدْرِهِ (2).

«23»

ثو، ثواب الأعمال أَبِی عَنْ سَعْدٍ عَنِ ابْنِ أَبِی الْخَطَّابِ عَنْ صَفْوَانَ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ غَالِبٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: عَبَدَ اللَّهَ حَبْرٌ مِنْ أَحْبَارِ بَنِی إِسْرَائِیلَ حَتَّی صَارَ مِثْلَ الْخِلَالِ فَأَوْحَی اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَی نَبِیِّ زَمَانِهِ قُلْ لَهُ وَ عِزَّتِی وَ جَلَالِی وَ جَبَرُوتِی لَوْ أَنَّکَ عَبَدْتَنِی حَتَّی تَذُوبَ کَمَا تَذُوبُ الْأَلْیَةُ فِی الْقِدْرِ مَا قَبِلْتُ مِنْکَ حَتَّی تَأْتِیَنِی مِنَ الْبَابِ الَّذِی أَمَرْتُکَ (3).

سن، المحاسن محمد بن علی عن صفوان مثله (4).

ص: 176


1- علل الشرائع: 91.
2- بصائر الدرجات: 23.
3- ثواب الأعمال: 196.
4- المحاسن: 98.

و هر کسی گمان کند حلال پیغمبر را حلال و حرامش را حرام دانسته بدون معرفت پیامبر، حلالی را حلال و حرامی را برای خدا حرام ندانسته و هر که نماز بخواند و زکات دهد و حج و عمره به جا آورد و تمام این کارها بدون معرفت کسی که خدا اطاعت او را واجب نموده انجام دهد، هیچ کاری را انجام نداده؛ نه نماز و نه روزه و نه زکات و حج و عمره بجا آورده و نه غسل از جنابت کرده و پاک نشده نه حرامی را حرام و نه حلالی را حلال دانسته؛ اهل نماز نبوده، گرچه رکوع و سجود کرده و نه زکات و حج انجام داده است. تمام این­ها در صورتی صحیح است که بشناسد کسی را که خداوند بر مردم منت نهاده با اطاعت کردن و پیروی از او. هر که او را بشناسد و اطاعت کند، خدا را اطاعت نموده و هر کسی خیال کند که فقط معرفت بدون اطاعت کافی است، دروغ گفته و مشرک است. گفته شده بشناس، آن گاه هر چه می­خواهی کار نیک انجام ده، زیرا از تو نمی پذیرند کار نیک را مگر با معرفت. وقتی معرفت پیدا کردی، آن گاه هر چه مایلی به نفع خود اطاعت و فرمانبرداری کن، چه کم و چه زیاد از تو مقبول و پذیرفته است.(1)

روایت22.

بصائر الدرجات: یعقوب بن شعیب گفت: از حضرت صادق علیه السّلام راجع به آیه «وَ إِنِّی لَغَفَّارٌ لِمَنْ تابَ وَ آمَنَ وَ عَمِلَ صالِحاً ثُمَّ اهْتَدی» پرسیدم. فرمود: هر کس توبه از ظلم کند و ایمان آورد و پس از کفر و عمل صالح انجام دهد، سپس به ولایت ما هدایت یابد. و با دست به سینه خود اشاره کرد.(2)

روایت23.

ثواب الاعمال: اسحاق بن غالب از حضرت صادق علیه السّلام نقل کرد که فرمود: یکی از احبار بنی اسرائیل آن قدر عبادت کرد که همچون خلال شد. خداوند به پیامبر زمان او وحی کرد که به او بگو: به عزت و جلال و جبروتم سوگند اگر آن قدر مرا عبادت کنی که همچون چربی در دیگ، آب شوی، از تو نخواهم پذیرفت، مگر از آن دری بیایی که به تو دستور داده ام.(3)

محاسن: محمد بن علی از صفوان همین روایت را نقل کرده است.(4)

ص: 176


1- . علل الشرائع: 91
2- . بصائر الدرجات: 23
3- . ثواب الاعمال: 196
4- . محاسن: 98
«24»

ثو، ثواب الأعمال أَبِی عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُوسَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْوَشَّاءِ عَنْ کَرَّامٍ الْخَثْعَمِیِّ عَنْ أَبِی الصَّامِتِ عَنِ الْمُعَلَّی بْنِ خُنَیْسٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَا مُعَلَّی لَوْ أَنَّ عَبْداً عَبَدَ اللَّهَ مِائَةَ عَامٍ مَا بَیْنَ الرُّکْنِ وَ الْمَقَامِ یَصُومُ النَّهَارَ وَ یَقُومُ اللَّیْلَ حَتَّی یَسْقُطَ حَاجِبَاهُ عَلَی عَیْنَیْهِ وَ تَلْتَقِیَ تَرَاقِیهِ هَرَماً جَاهِلًا لِحَقِّنَا (1) لَمْ یَکُنْ لَهُ ثَوَابٌ (2).

سن، المحاسن الوشاء مثله (3)

بیان

التراقی العظام المتصلة بالحلق من الصدر و التقاؤها کنایة عن نهایة الذبول و الدقة و التجفف.

«25»

ثو، ثواب الأعمال ابْنُ الْوَلِیدِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ عُقْبَةَ بْنِ خَالِدٍ عَنْ مُیَسِّرٍ (4) قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام وَ عِنْدَهُ فِی الْفُسْطَاطِ نَحْوٌ مِنْ خَمْسِینَ رَجُلًا فَجَلَسَ بَعْدَ سُکُوتٍ مِنَّا طَوِیلٍ (5) فَقَالَ مَا لَکُمْ (6) لَعَلَّکُمْ تَرَوْنَ أَنِّی نَبِیُّ اللَّهِ وَ اللَّهِ مَا أَنَا کَذَلِکَ وَ لَکِنْ لِی قَرَابَةٌ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ وِلَادَةٌ فَمَنْ وَصَلَنَا (7) وَصَلَهُ اللَّهُ وَ مَنْ أَحَبَّنَا أَحَبَّهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ مَنْ حَرَمَنَا حَرَمَهُ اللَّهُ أَ فَتَدْرُونَ أَیُّ الْبِقَاعِ أَفْضَلُ عِنْدَ اللَّهِ مَنْزِلَةً فَلَمْ یَتَکَلَّمْ أَحَدٌ مِنَّا فَکَانَ (8) هُوَ الرَّادَّ عَلَی نَفْسِهِ قَالَ ذَلِکَ مَکَّةُ الْحَرَامُ الَّتِی رَضِیَهَا اللَّهُ (9) لِنَفْسِهِ حَرَماً وَ جَعَلَ بَیْتَهُ فِیهَا

ص: 177


1- فی المصدر: بحقنا.
2- ثواب الأعمال: 197.
3- المحاسن: 90.
4- فی المصدر: میسرة.
5- فی نسخة من الکتاب و فی المصدر: طویلا.
6- فی نسخة: ما لکم لا تنطقون و فی المحاسن: ما لکم؟ ترون.
7- فی المحاسن: فمن وصلها. و فیه: و من أحبها و فیه: و من حرمها.
8- فی المصدر و المحاسن: و کان.
9- فی التفسیر: وضعها.

روایت24.

ثواب الاعمال: معلی بن خنیس گفت: حضرت صادق علیه السّلام فرمود: ای معلی! اگر بنده ای خدا را صد سال بین رکن و مقام عبادت کند، روز را روزه بگیرد و شب را به شب زنده داری مشغول باشد تا ابروهایش روی دو چشمش بیفتد و از پیری استخوان­های سینه اش به هم برسد ،در صورتی که جاهل به حق ما باشد ثوابی برای او نیست.(1)

محاسن: از وشّا همین روایت را نقل کرده است.(2)

توضیح

«التراقی» استخوان سینه که متصل به گلوست و چسبیدن آن کنایه از نهایت شکنندگی و رقت و خشکی است.

روایت25.

ثواب الاعمال: میسره گفت: در خیمه حدود پنجاه نفر خدمت حضرت باقر علیه السّلام بودند. امام علیه السّلام بعد از سکوت طولانی ما نشست و فرمود: شما را چه شده؟ شاید خیال می­کنید من پیامبرم؟ به خدا قسم من چنین نیستم. ولی من با پیغمبر خویشاوندی دارم و از اولاد اویم. هر که با ما بپیوندد، خدا با او می پیوندد و هر که ما را دوست بدارد، خدا او را دوست می­دارد و هر که ما را محروم نماید، خدا محرومش می­کند. آیا شما می­دانید کدام یک از محل ها در نزد خداوند با ارزش­تر است؟ هیچ کدام از ما سخنی در پاسخ نگفت. خود آن جناب فرمود: آن محل مکه است که آنجا را برای خود حرم قرار داده و خانه اش را آنجا قرار داده. ص: 177


1- . ثواب الاعمال: 197
2- . محاسن: 90

ثُمَّ قَالَ أَ تَدْرُونَ أَیُّ الْبِقَاعِ أَفْضَلُ فِیهَا عِنْدَ اللَّهِ حُرْمَةً (1) فَلَمْ یَتَکَلَّمْ أَحَدٌ مِنَّا فَکَانَ هُوَ الرَّادَّ عَلَی نَفْسِهِ فَقَالَ ذَلِکَ الْمَسْجِدُ الْحَرَامُ ثُمَّ قَالَ أَ تَدْرُونَ أَیُّ بُقْعَةٍ فِی الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ أَفْضَلُ (2) عِنْدَ اللَّهِ حُرْمَةً فَلَمْ یَتَکَلَّمْ أَحَدٌ مِنَّا فَکَانَ هُوَ الرَّادَّ عَلَی نَفْسِهِ فَقَالَ ذَاکَ بَیْنَ الرُّکْنِ وَ الْمَقَامِ (3) وَ بَابِ الْکَعْبَةِ وَ ذَلِکَ حَطِیمُ إِسْمَاعِیلَ علیه السلام ذَاکَ الَّذِی کَانَ یُزَوِّدُ (4) فِیهِ غُنَیْمَاتِهِ وَ یُصَلِّی فِیهِ وَ وَ اللَّهِ لَوْ أَنَّ عَبْداً صَفَّ قَدَمَیْهِ فِی ذَلِکَ الْمَکَانِ قَامَ (5) اللَّیْلَ مُصَلِّیاً حَتَّی یَجِیئَهُ النَّهَارُ وَ صَامَ (6) النَّهَارَ حَتَّی یَجِیئَهُ اللَّیْلُ وَ لَمْ یَعْرِفْ حَقَّنَا وَ حُرْمَتَنَا أَهْلَ الْبَیْتِ لَمْ یَقْبَلِ اللَّهُ مِنْهُ شَیْئاً أَبَداً (7).

سن، المحاسن محمد بن علی و علی بن محمد معا عن ابن فضال مثله (8)

فر، تفسیر فرات بن إبراهیم الْحُسَیْنُ بْنُ سَعِیدٍ بِإِسْنَادِهِ عَنْهُ علیه السلام مِثْلَهُ وَ زَادَ فِی آخِرِهِ أَلَا إِنَّ أَبَانَا إِبْرَاهِیمَ خَلِیلَ اللَّهِ کَانَ مِمَّنِ اشْتَرَطَ عَلَی رَبِّهِ قَالَ فَاجْعَلْ أَفْئِدَةً مِنَ النَّاسِ تَهْوِی (9) إِلَیْهِمْ إِنَّهُ (10) لَمْ یَعْنِ النَّاسَ کُلَّهُمْ فَأَنْتُمْ أَوْلِیَاؤُهُ رَحِمَکُمُ اللَّهُ وَ نُظَرَاؤُکُمْ وَ إِنَّمَا مَثَلُکُمْ فِی النَّاسِ مَثَلُ الشَّعْرَةِ السَّوْدَاءِ فِی الثَّوْرِ الْأَبْیَضِ وَ مَثَلُ الشَّعْرَةِ الْبَیْضَاءِ فِی الثَّوْرِ الْأَسْوَدِ یَنْبَغِی

ص: 178


1- فی المحاسن و التفسیر: ای بقعة فی مکّة أفضل عند اللّه حرمة؟.
2- فی نسخة من الکتاب و فی التفسیر و المحاسن: اعظم.
3- فی المصادر: (الرکن و الحجر الأسود) و فی المحاسن: و ذلک باب الکعبة.وفی التفسیر : إلی باب الکعبة.
4- فی الثواب: یذود غنیماته.
5- فی المحاسن: (قائما) و فی التفسیر: قائم.
6- فی المحاسن: (و صائم النهار) و فیه: ثم لم یعرف لنا حقنا.
7- ثواب الأعمال: 197 و 198.
8- المحاسن: 91 و 92.
9- إبراهیم: 4.
10- فی المصدر : اما انه.

سپس فرمود: آیا می­دانید چه محلی در نزد خدا احترام بیشتر دارد؟ هیچ کدام از ما در جواب سخنی نگفتیم. خود آن جناب در جواب خویش فرمود: آن مسجدالحرام است. سپس گفت: آیا می­دانید کدام مکان در مسجدالحرام نزد خدا احترام بیشتری دارد؟ هیچ کدام از ما در جواب سخنی نگفتیم. خود آن جناب در جواب خویش فرمود: آن محل بین رکن و مقام و درب کعبه است و آن حطیم اسماعیل است و این محل همان محلی است که اسماعیل علیه السّلام گوسفندان خود را علوفه می­داد و نماز می­خواند. قسم به خدا اگر بنده ای در این محل بپا بایستد، شب را تا به صبح نماز بخواند و روز را تا به شب روزه بدارد، ولی عارف به حق و حرمت ما اهل بیت نباشد، خداوند هرگز از او چیزی را قبول نخواهد کرد.(1)

محاسن: محمد بن علی و علی بن محمد هر دو از ابن فضال همین روایت را نقل کرده اند.(2)

تفسیر فرات: حسین بن سعید به اسناد خود از امام باقر علیه السّلام همان خبر را نقل کرده و در آخر آن افزوده است: پدر ما ابراهیم خلیل از چیزهایی که با خدا قرار گذاشت، این بود که گفت: «فَاجْعَلْ أَفْئِدَةً مِّنَ النَّاسِ تَهْوِی إِلَیْهِمْ»(3)

{پس دل های برخی از مردم را به سوی آنان گرایش ده.} منظور ابراهیم همه مردم نبود. شما اولیای او هستید؛ خدا شما و امثالتان را رحمت کند. شما در میان مردم مانند یک موی سیاه در پیکر گاوی سفید و مانند موی سفیدی در گاو سیاهی هستید. سزاوار است

ص: 178


1- . ثواب الاعمال: 197 - 198
2- . محاسن: 91 - 92
3- . ابراهیم / 37

لِلنَّاسِ أَنْ یَحُجُّوا هَذَا الْبَیْتَ وَ یُعَظِّمُونَا (1) لِتَعْظِیمِ اللَّهِ وَ أَنْ تَلْقَوْنَا حَیْثُ کُنَّا نَحْنُ الْأَدِلَّاءُ عَلَی اللَّهِ تَعَالَی (2)

«26»

ثو، ثواب الأعمال أَبِی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِدْرِیسَ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنِ الْجَامُورَانِیِّ عَنِ الْبَزَنْطِیِّ عَنْ صَالِحِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ أَبِی سَعِیدٍ الْقَمَّاطِ عَنِ ابْنِ تَغْلِبَ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام کُلُّ نَاصِبٍ وَ إِنْ تَعَبَّدَ وَ اجْتَهَدَ یَصِیرُ إِلَی (3) هَذِهِ الْآیَةِ عامِلَةٌ ناصِبَةٌ تَصْلی ناراً حامِیَةً (4)

«27»

ثو، ثواب الأعمال أَبِی عَنْ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارِ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ إِسْحَاقَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سُلَیْمَانَ الدَّیْلَمِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُیَسِّرٍ بَیَّاعِ الزُّطِّیِّ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ إِنَّ لِی جَاراً لَسْتُ أَنْتَبِهُ إِلَّا بِصَوْتِهِ (5) إِمَّا تَالِیَا کِتَابَهُ یُکَرِّرُهُ وَ یَبْکِی وَ یَتَضَرَّعُ وَ إِمَّا دَاعِیاً فَسَأَلْتُ (6) عَنْهُ فِی السِّرِّ وَ الْعَلَانِیَةِ فَقِیلَ (7) لِی إِنَّهُ مُجْتَنِبٌ لِجَمِیعِ الْمَحَارِمِ (8) قَالَ فَقَالَ یَا مُیَسِّرُ یَعْرِفُ شَیْئاً مِمَّا أَنْتَ عَلَیْهِ قَالَ قُلْتُ اللَّهُ أَعْلَمُ قَالَ فَحَجَجْتُ مِنْ قَابِلٍ فَسَأَلْتُ عَنِ الرَّجُلِ فَوَجَدْتُهُ لَا یَعْرِفُ شَیْئاً مِنْ هَذَا الْأَمْرِ فَدَخَلْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَأَخْبَرْتُهُ بِخَبَرِ الرَّجُلِ فَقَالَ لِی مِثْلَ مَا قَالَ فِی الْعَامِ الْمَاضِی یَعْرِفُ شَیْئاً مِمَّا أَنْتَ عَلَیْهِ قُلْتُ لَا قَالَ یَا مُیَسِّرُ أَیُّ الْبِقَاعِ أَعْظَمُ حُرْمَةً قَالَ قُلْتُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ ابْنُ رَسُولِهِ أَعْلَمُ

ص: 179


1- فی المصدر: یعظموها لتعظیم اللّه إیّاه و ان یلقونا.
2- تفسیر فرات: 80.
3- فی المصدر: الی أهل هذه الآیة.
4- ثواب الأعمال: 200 و الآیة فی الغاشیة: 3 و 4.
5- فی المصدر: انتبه الأعلی صوته اما تالیا کتابا.
6- فی نسخة: و سألت عنه.
7- فی نسخة: فذکر.
8- فی نسخة: لجمیع الکبائر.

که مردم به واسطه عظمتی که خدا به ما عنایت کرده، حج خانه خدا را بجا آورند و ما را احترام و تعظیم کنند و با ما برخورد کنند. با مقامی که ما داریم، ما راهنمایان به سوی خدا هستیم.(1)

روایت26.

ثواب الاعمال: ابن تغلب گفت: حضرت صادق علیه السّلام فرمود: هر ناصبی و دشمن ما خانواده، اگر چه عبادت کند و بسیار کوشش داشته باشد، بازگشت او به این آیه است: «عامِلَةٌ ناصِبَةٌ * تَصْلی ناراً حامِیَةً»(2)

{که تلاش کرده رنج [بیهوده] برده اند[ناچار] در آتشی سوزان درآیند.}(3)

روایت27.

ثواب الاعمال: میسر بیاع الزطی گفت: خدمت حضرت صادق علیه السّلام رسیدم. گفتم: فدایت شوم! مرا همسایه ای است که پیوسته از صدای او بیدار می­شوم، یا قرآن می­خواند و مکرر ادامه می­دهد یا گریه و تضرع می­کند یا دعا می کند. پنهان و آشکارا درباره او جستجو کردم، به من گفته شد از تمام کارهای حرام خودداری می­کند. فرمود: میسر! بگو ببینم، به چیزی از راهی که تو در آن قدم برمی­داری اعتقاد دارد؟ گفتم: خدا می­داند. گفت: سال بعد به حج رفتم و از خود او در این مورد سؤال کردم. دیدم اعتقادی به امامت ندارد. خدمت حضرت صادق علیه السّلام رسیدم و خبر آن مرد را به او دادم. باز پرسید: آیا اعتقادی به این راه که تو در آن گام بر می­داری دارد؟ گفتم نه. فرمود: میسر! کدام محل احترامش از همه جا در نزد خدا بیشتر است؟ عرض کردم: خدا و پیامبر و پسر پیامبرش می­دانند.

ص: 179


1- . تفسیر فرات: 80
2- . غاشیه / 3 - 4
3- . ثواب الاعمال: 200

قَالَ یَا مُیَسِّرُ مَا بَیْنَ الرُّکْنِ وَ الْمَقَامِ رَوْضَةٌ مِنْ رِیَاضِ الْجَنَّةِ وَ مَا بَیْنَ الْقَبْرِ وَ الْمِنْبَرِ رَوْضَةٌ مِنْ رِیَاضِ الْجَنَّةِ وَ لَوْ أَنَّ عَبْداً عَمَّرَهُ اللَّهُ فِیمَا بَیْنَ الرُّکْنِ وَ الْمَقَامِ وَ فِیمَا بَیْنَ الْقَبْرِ وَ الْمِنْبَرِ یَعْبُدُهُ أَلْفَ عَامٍ ثُمَّ ذُبِحَ عَلَی فِرَاشِهِ مَظْلُوماً کَمَا یُذْبَحُ الْکَبْشُ الْأَمْلَحُ ثُمَّ لَقِیَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ بِغَیْرِ وَلَایَتِنَا لَکَانَ حَقِیقاً عَلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ أَنْ یُکِبَّهُ عَلَی مَنْخِرَیْهِ فِی نَارِ جَهَنَّمَ (1).

بیان

الأملح الذی بیاضه أکثر من سواده و قیل هو النقی البیاض و لعل التقیید به لکونه ألطف و الذبح فیه أسرع و قال الفیروزآبادی کبه قلبه و صرعه کأکبه.

«28»

ص، قصص الأنبیاء علیهم السلام بِالْإِسْنَادِ إِلَی الصَّدُوقِ عَنْ مَاجِیلَوَیْهِ عَنْ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارِ عَنِ ابْنِ أَبَانٍ عَنِ ابْنِ أُورَمَةَ عَنْ رَجُلٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ الْبَصْرِیِّ عَنِ ابْنِ مُسْکَانَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ آبَائِهِ عَلَیْهِمُ السَّلَامُ قَالَ: مَرَّ مُوسَی بْنُ عِمْرَانَ علیه السلام بِرَجُلٍ رَافِعٍ یَدَهُ إِلَی السَّمَاءِ یَدْعُو فَانْطَلَقَ مُوسَی فِی حَاجَتِهِ فَغَابَ عَنْهُ سَبْعَةَ أَیَّامٍ ثُمَّ رَجَعَ إِلَیْهِ وَ هُوَ رَافِعٌ یَدَیْهِ یَدْعُو وَ یَتَضَرَّعُ وَ یَسْأَلُ حَاجَتَهُ فَأَوْحَی اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَیْهِ یَا مُوسَی لَوْ دَعَانِی حَتَّی تَسْقُطَ لِسَانُهُ مَا اسْتَجَبْتُ لَهُ حَتَّی یَأْتِیَنِی مِنَ الْبَابِ الَّذِی أَمَرْتُهُ بِهِ (2).

بیان

أی من طریق ولایة أنبیاء الله و أوصیائهم و متابعتهم.

«29»

سن، المحاسن الْقَاسِمُ بْنُ یَحْیَی عَنْ عُبَیْسٍ عَنْ جَیْفَرٍ الْعَبْدِیِّ عَنْ أَبِی سَعِیدٍ الْخُدْرِیِّ قَالَ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَقُولُ لَوْ أَنَّ عَبْداً عَبَدَ اللَّهَ أَلْفَ عَامٍ مَا بَیْنَ الرُّکْنِ وَ الْمَقَامِ ثُمَّ ذُبِحَ کَمَا یُذْبَحُ الْکَبْشُ مَظْلُوماً لَبَعَثَهُ اللَّهُ مَعَ النَّفَرِ الَّذِینَ یَقْتَدِی بِهِمْ وَ یَهْتَدِی بِهُدَاهُمْ وَ یَسِیرُ بِسِیرَتِهِمْ إِنْ جَنَّةً فَجَنَّةٌ وَ إِنْ نَاراً فَنَارٌ (3).

ص: 180


1- ثواب الأعمال: 202 و 203.
2- قصص الأنبیاء: المخطوط.
3- المحاسن: 61.

فرمود: میسر! بین رکن و مقام است که باغی از باغ­های بهشت است و مابین قبر و منبر پیامبر که باغی از باغ­های بهشت است، اگر بنده ای را خداوند عمر طولانی بدهد و او هزار سال بین رکن و مقام و بین قبر و منبر عبادت کند و بعد او را در رختخوابش مظلوم بکشند، مثل کشتن گوسفند سفید، سپس بدون ولایت ما به ملاقات پروردگار رود، بر خدا لازم است که او را به صورت میان آتش جهنم اندازد.(1)

توضیح

«الاملح» یعنی گوسفندی که سفیدی آن بیشتر از سیاهیش باشد و گفته شد یعنی پاکیزه سفید و شاید اختصاص آن به گوسفندی که سفید باشد، به جهت آن است که لطیف­تر است و زودتر ذبح می شود. فیروز آبادی گفته است: «کبّه» یعنی او را به زمین زد، مانند «اکبّه».

روایت28.

قصص الأنبیاء: ابن مسکان از حضرت صادق، از آباء گرامش علیهم السّلام نقل کرد که موسی بن عمران به مردی گذشت که دست به سوی آسمان به دعا برداشته بود. موسی به دنبال کار خود رفت. هفت روز گذشت که به آن محل نیامد پس از هفت روز برگشت و دید که همچنان دستش را بلند کرده و دعا می­کند و زاری و تضرع دارد و حاجت خود را از خدا می­خواهد. خداوند به موسی وحی کرد: ای موسی! اگر آن قدر دعا کند که زبانش قطع شود، دعایش را مستجاب نمی کنم، مگر این که از راهی که به او دستور داده ام به در خانه من بیاید.(2)

توضیح

یعنی از راه ولایت انبیاء و اوصیای آنها و پیروی از ایشان.

روایت29.

محاسن: ابو سعید خدری گفت: از پیامبر اکرم شنیدم که می فرمود: اگر بنده ای خدا را هزار سال بین رکن و مقام عبادت کند، آن گاه او را بکشند، چنان چه گوسفند را می­کشند مظلوم وار، خداوند او را با کسانی مبعوث خواهد کرد که به آنها اقتدا کرده و از هدایت ایشان پیروی می نموده و روش آنها را از پیش گرفته است، اگر بهشتی باشند، بهشت و اگر جهنمی باشند، جهنم.(3)

ص: 180


1- . ثواب الاعمال: 202 - 203
2- . قصص الانبیاء، نسخه خطی
3- . محاسن: 61
«30»

یر، بصائر الدرجات أَحْمَدُ بْنُ الْحُسَیْنِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ الْبَرَاءِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ حَسَّانَ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ یَعْنِی ابْنَ کَثِیرٍ (1) قَالَ: حَجَجْتُ مَعَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَلَمَّا صِرْنَا فِی بَعْضِ الطَّرِیقِ صَعِدَ عَلَی جَبَلٍ فَأَشْرَفَ فَنَظَرَ إِلَی النَّاسِ فَقَالَ مَا أَکْثَرَ الضَّجِیجَ وَ أَقَلَّ الْحَجِیجَ فَقَالَ لَهُ دَاوُدُ الرَّقِّیُّ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ هَلْ یَسْتَجِیبُ اللَّهُ دُعَاءَ هَذَا الْجَمْعِ الَّذِی أَرَی قَالَ وَیْحَکَ یَا بَا سُلَیْمَانَ إِنَّ اللَّهَ لَا یَغْفِرُ أَنْ یُشْرَکَ بِهِ الْجَاحِدُ لِوَلَایَةِ عَلِیٍّ کَعَابِدِ وَثَنٍ قَالَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ هَلْ تَعْرِفُونَ مُحِبَّکُمْ وَ مُبْغِضَکُمْ قَالَ وَیْحَکَ یَا أَبَا سُلَیْمَانَ إِنَّهُ لَیْسَ مِنْ عَبْدٍ یُولَدُ إِلَّا کُتِبَ بَیْنَ عَیْنَیْهِ مُؤْمِنٌ أَوْ کَافِرٌ وَ إِنَّ الرَّجُلَ لَیَدْخُلُ إِلَیْنَا بِوَلَایَتِنَا وَ بِالْبَرَاءَةِ مِنْ أَعْدَائِنَا فَنَرَی مَکْتُوباً بَیْنَ عَیْنَیْهِ مُؤْمِنٌ أَوْ کَافِرٌ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِنَّ فِی ذلِکَ لَآیاتٍ لِلْمُتَوَسِّمِینَ (2) نَعْرِفُ عَدُوَّنَا مِنْ وَلِیِّنَا (3).

«31»

یر، بصائر الدرجات عَبْدُ اللَّهِ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ الْمُغِیرَةِ عَنِ ابْنِ مُسْکَانَ عَنِ الثُّمَالِیِّ قَالَ: خَطَبَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فَحَمِدَ اللَّهَ وَ أَثْنَی عَلَیْهِ ثُمَّ قَالَ إِنَّ اللَّهَ اصْطَفَی مُحَمَّداً بِالرِّسَالَةِ وَ أَنْبَأَهُ بِالْوَحْیِ فَأَنَالَ فِی النَّاسِ وَ أَنَالَ وَ فِینَا أَهْلَ الْبَیْتِ مَعَاقِلُ الْعِلْمِ وَ أَبْوَابُ الحِکْمَةِ وَ ضِیَاءُ الْأَمْرِ فَمَنْ یُحِبَّنَا مِنْکُمْ نَفَعَهُ إِیمَانُهُ وَ یُقْبَلُ مِنْهُ عَمَلُهُ وَ مَنْ لَمْ یُحِبَّنَا مِنْکُمْ لَمْ یَنْفَعْهُ إِیمَانُهُ وَ لَا یُقْبَلُ مِنْهُ عَمَلُهُ (4).

بیان

أی و إن کان النبی صلی الله علیه و آله أنال أی أعطی و جاد بالعلم و بثه فی الناس و لکن فینا أهل البیت ما یعقل به العلم و أبواب الحکمة و لا یوصل إلی صحیح العلم إلا الرجوع إلینا.

«32»

یر، بصائر الدرجات مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَیْنِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ بَشِیرٍ عَنْ أَبِی کَهْمَشٍ عَنِ الْحَکَمِ أَبِی مُحَمَّدٍ

ص: 181


1- فی المصدر: عبد الکریم.
2- الحجر: 75.
3- بصائر الدرجات: 105.
4- بصائر الدرجات: 107 فیه و لا یتقبل.

روایت30.

بصائر الدرجات: عبدالرحمن بن کثیر گفت: با حضرت صادق علیه السّلام به حج رفتم. در بین راه امام علیه السّلام بر فراز کوهی رفت و مردم را از نظر گذرانید. فرمود: چقدر سر و صدا زیاد است، ولی حاجی کم است! داود رقی عرض کرد: یابن رسول اللَّه! آیا خداوند دعای این جمعیت را مستجاب می­کند؟ فرمود: وای بر تو ای ابا سلیمان! خداوند نمی آمرزد کسی را که برایش شریک قرار دهد و مانند بت پرست، منکر ولایت علی باشد. عرض کرد: آیا شما دوست و دشمنتان را می شناسید؟ فرمود: وای بر تو ابا سلیمان! هیچ کس متولد نمی­شود، مگر این که در پیشانی او نوشته می شود که مؤمن یا کافر است. شخصی با ولایت ما و بیزاری از دشمنانمان پیش ما می آید. ما می بینیم که بر پیشانی اش نوشته است مؤمن است یا کافر. خداوند در قرآن می­فرماید «إِنَّ فِی ذلِکَ لَآیاتٍ لِلْمُتَوَسِّمِینَ»(1) {به یقین در این [کیفر] برای هوشیاران عبرتهاست.} ما دشمنانمان را از دوست مان باز می شناسیم.(2)

روایت31.

بصائر الدرجات: ثمالی گفت: امیرالمؤمنین علیه السّلام برای مردم سخنرانی کرد و پس از حمد و ثنای خدا فرمود: خداوند محمّد مصطفی صلّی اللَّه علیه و آله را به رسالت برگزید و او را به وحی مطلع گردانید و مردم را از علم بهره مند گردانید. و در میان ما خانواده گنجینه علم و درب های حکمت و روشنایی و نور واقعی است. هر که ما را دوست بدارد، از ایمان خود بهره می برد و عملش قبول می شود. هر که از شما ما را دوست نداشته باشد، ایمان او را سودی نمی بخشد و عملش پذیرفته نمی­شود.(3)

توضیح

یعنی اگرچه پیامبر به مردم بهره رساند، یعنی به آنها علم بخشید و عطا کرد و میانشان منتشر کرد، ولی معادن علم و درهای حکمت نزد ماست و به علم صحیح نخواهند رسید، مگر این که به در خانه ما بیایند.

روایت32.

بصائر الدرجات:

ص: 181


1- . حجر / 75
2- . بصائر الدرجات: 105
3- . بصائر الدرجات: 107

عَنْ عَمْرٍو عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ عُرْوَةَ (1) عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام قَالَ: صَعِدَ عَلَی مِنْبَرِ الْکُوفَةِ فَحَمِدَ اللَّهَ وَ أَثْنَی عَلَیْهِ وَ شَهِدَ بِشَهَادَةِ الْحَقِّ ثُمَّ قَالَ إِنَّ اللَّهَ بَعَثَ مُحَمَّداً بِالرِّسَالَةِ وَ اخْتَصَّهُ بِالنُّبُوَّةِ وَ أَنْبَأَهُ بِالْوَحْیِ فَأَنَالَ النَّاسَ وَ أَنَالَ وَ فِینَا أَهْلَ (2) الْبَیْتِ مَعَاقِلُ الْعِلْمِ وَ أَبْوَابُ الْحِکَمِ وَ ضِیَاءُ الْأَمْرِ فَمَنْ یُحِبَّنَا أَهْلَ الْبَیْتِ یَنْفَعْهُ إِیمَانُهُ وَ یُقْبَلُ مِنْهُ عَمَلُهُ وَ مَنْ لَا یُحِبُّنَا أَهْلَ الْبَیْتِ فَلَا یَنْفَعُهُ إِیمَانُهُ وَ لَا یُقْبَلُ مِنْهُ عَمَلُهُ وَ لَوْ صَامَ النَّهَارَ وَ قَامَ اللَّیْلَ (3).

شا، الإرشاد مرسلا مثله (4)

- یر، بصائر الدرجات الحسن بن علی عن الحسین و أنس عن مالک بن عطیة عن أبی حمزة عن أبی الطفیل عن أمیر المؤمنین علیه السلام مثله (5)

- سن، المحاسن محمد بن علی عن عبیس بن هشام عن الحسن بن الحسین عن مالک بن عطیة عن أبی حمزة عن أبی الطفیل عنه علیه السلام مثله (6).

«33»

سن، المحاسن أَبِی عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَی فِیمَا أَعْلَمُ عَنْ یَعْقُوبَ بْنِ شُعَیْبٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَّا مَنْ تابَ وَ آمَنَ وَ عَمِلَ صالِحاً ثُمَّ اهْتَدی (7) قَالَ إِلَی وَلَایَتِنَا وَ اللَّهِ أَ مَا تَرَی کَیْفَ اشْتَرَطَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ (8).

ص: 182


1- فی نسخة: (القاسم بن محمّد) أقول: و علی ای فالحدیث مرسل لان القاسم بن عروة او القاسم بن محمّد لا یروی عن أمیر المؤمنین علیه السّلام و لعلّ أحدهما روی ذلک عن الصادق عن أبیه عن آبائه عن علی علیه السّلام.
2- فی سائر المصادر: و عندنا أهل البیت.
3- بصائر الدرجات: 107.
4- إرشاد المفید: 115 و 116 راجعه.
5- بصائر الدرجات: 107 راجعه.
6- المحاسن: 199 راجعه.
7- هکذا فی الکتاب و مصدره و فیه وهم نشأ من الروات او النسّاخ و الصحیح: و انی لغفار لمن تاب راجع السورة طه: 84.
8- المحاسن: 142.

قاسم بن عروه(1) از امیر المؤمنین علیه السّلام نقل کرد که علی علیه السّلام بر منبر کوفه رفت، حمد و ثنای خدا را گفت و گواهی به شهادت حق داد. سپس گفت: خداوند محمّد صلّی اللَّه علیه و آله را به رسالت برانگیخت و او را به نبوت امتیاز بخشید و به وحی مطلع گردانید و مردم را از علم بهره مند گردانید. و در میان ما خانواده، گنجینه علم و درب های حکمت و روشنایی و نور واقعی است. هر که ما اهل بیت را دوست بدارد، از ایمان خود بهره می برد و عملش قبول می شود؛ هر که ما اهل بیت را دوست نداشته باشد، ایمان او را سودی نمی بخشد و عملش پذیرفته نمی­شود، ولو این که روز را روزه بگیرد و شب را به شب زنده داری بگذراند.(2)

ارشاد: به صورت مرسل همین روایت را نقل کرده است.(3)

بصائر الدرجات: ابو طفیل از امیرالمؤمنین علیه السّلام همین روایت را نقل کرده است.(4)

محاسن: از ابو طفیل از امیرالمؤمنین علیه السّلام همین روایت را نقل کرده است.(5)

روایت33.

محاسن: یعقوب بن شعیب گفت: از حضرت صادق علیه السّلام تأویل این آیه را پرسیدم: «وَإِنِّی لَغَفَّارٌ لِّمَن تَابَ وَآمَنَ وَعَمِلَ صَالِحًا ثُمَّ اهْتَدَی» فرمود: هدایت به ولایت ما بیابد. نمی بینی خداوند چگونه شرط نموده است؟(6)

ص: 182


1- . در نسخه ای قاسم بن محمد آمده و هر کدام از این دو که باشند، روایت مرسل است، زیرا این دو از امیرالمؤمنین روایت نقل نمی­کنند و شاید یکی از این دو این روایت را از امام صادق علیه السّلام، از پدرش، از پدرانش، از علی علیهم السّلام نقل کرده باشد.
2- . بصائر الدرجات: 107
3- . ارشاد: 115 - 116
4- . بصائر الدرجات: 107
5- . محاسن: 199
6- . محاسن: 142
«34»

سن، المحاسن أَبِی عَمَّنْ حَدَّثَهُ عَنْ عُبَیْدِ اللَّهِ بْنِ عَلِیٍّ الْحَلَبِیِّ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ عَلَیْهِ السَّلَامُ مَا أَرَدْتُ أَنْ أُحَدِّثَکُمْ وَ لَأُحَدِّثَنَّکُمْ وَ لَأَنْصَحَنَّ لَکُمْ وَ کَیْفَ لَا أَنْصَحُ لَکُمْ وَ أَنْتُمْ وَ اللَّهِ جُنْدُ اللَّهِ وَ اللَّهِ مَا یَعْبُدُ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَهْلُ دِینٍ غَیْرُکُمْ فَخُذُوهُ وَ لَا تُذِیعُوهُ وَ لَا تَحْبِسُوهُ عَنْ أَهْلِهِ فَلَوْ حَبَسْتُ عَنْکُمْ (1) یُحْبَسُ عَنِّی (2).

«35»

سن، المحاسن أَبِی عَنْ حَمْزَةَ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ جَمِیلِ بْنِ دَرَّاجٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُسْکَانَ عَنْ عُمَرَ الْکَلْبِیِّ قَالَ: کُنْتُ أَطُوفُ مَعَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ هُوَ مُتَّکِئٌ عَلَیَّ إِذْ قَالَ یَا عُمَرُ مَا أَکْثَرَ السَّوَادَ یَعْنِی النَّاسَ فَقُلْتُ أَجَلْ جُعِلْتُ فِدَاکَ فَقَالَ أَمَا وَ اللَّهِ مَا یَحُجُّ لِلَّهِ غَیْرُکُمْ وَ لَا یُؤْتَی أَجْرَهُ مَرَّتَیْنِ غَیْرُکُمْ أَنْتُمْ وَ اللَّهِ رُعَاةُ الشَّمْسِ وَ الْقَمَرِ وَ أَنْتُمْ وَ اللَّهِ أَهْلُ دِینِ اللَّهِ مِنْکُمْ یُقْبَلُ وَ لَکُمْ یُغْفَرُ (3).

«36»

سن، المحاسن أَبِی عَنِ النَّضْرِ عَنْ یَحْیَی الْحَلَبِیِّ عَنِ ابْنِ مُسْکَانَ عَنْ زُرَارَةَ قَالَ: سُئِلَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ أَنَا جَالِسٌ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ مَنْ جاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ عَشْرُ أَمْثالِها (4) یَجْرِی لِهَؤُلَاءِ مِمَّنْ لَا یَعْرِفُ مِنْهُمْ هَذَا الْأَمْرَ فَقَالَ لَا إِنَّمَا هَذِهِ لِلْمُؤْمِنِینَ خَاصَّةً قُلْتُ لَهُ أَصْلَحَکَ اللَّهُ أَ رَأَیْتَ مَنْ صَامَ وَ صَلَّی وَ اجْتَنَبَ الْمَحَارِمَ وَ حَسُنَ وَرَعُهُ مِمَّنْ لَا یَعْرِفُ وَ لَا یَنْصِبُ فَقَالَ إِنَّ اللَّهَ یُدْخِلُ أُولَئِکَ الْجَنَّةَ بِرَحْمَتِهِ (5).

«37»

سن، المحاسن ابْنُ مَحْبُوبٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا ارْکَعُوا وَ اسْجُدُوا وَ اعْبُدُوا رَبَّکُمْ وَ افْعَلُوا الْخَیْرَ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ وَ جاهِدُوا فِی اللَّهِ حَقَّ جِهادِهِ هُوَ اجْتَباکُمْ وَ ما جَعَلَ عَلَیْکُمْ فِی الدِّینِ مِنْ حَرَجٍ (6) فِی الصَّلَاةِ وَ الزَّکَاةِ وَ الصَّوْمِ وَ الْخَیْرِ إِذَا تَوَلَّوُا اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ أُولِی

ص: 183


1- فی نسخة: لحبس.
2- المحاسن: 145 و 146.
3- المحاسن: 145.
4- الأنعام: 161.
5- المحاسن: 158.
6- الحجّ: 76 و 77.

روایت34.

محاسن: عبیداللَّه بن علی حلبی گفت: حضرت صادق علیه السّلام فرمود: نمی­خواهم برایتان [صرفا] حدیث بگویم، برای شما حدیث خواهم گفت و نصیحت خواهم کرد. چگونه شما را نصیحت نکنم با این که شما به خدا قسم سپاه خدا هستید؟ به خدا سوگند خدا را نپرستیده دینداری جز شما. این را بگیرید و بی جهت آن را اعلام نکنید و البته از ابلاغ به اهل آن هم خودداری نکنید. اگر از شما جلوگیری کنم، از من جلوگیری می شود.(1)

روایت35.

محاسن: عمر کلبی گفت: با حضرت صادق علیه السّلام طواف خانه کعبه می­کردم و او بر من تکیه کرده بود. فرمود: عمر! چقدر جمعیت زیاد است! عرض کردم: آری فدایت شوم! فرمود: به خدا قسم حج بجا نمی آورد برای خدا غیر از شما و دو چندان پاداش نمی دهند به کسی جز شما. به خدا قسم شما مراقب خورشید و ماه هستید و به خدا قسم شما اهل دین خدا هستید. از شما قبول می­کنند و شما را می آمرزند.(2)

روایت36.

محاسن: زراره گفت: در حالی که من نیز حضور داشتم، از حضرت صادق علیه السّلام سؤال کردند که آیا این آیه «مَنْ جاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ عَشْرُ أَمْثالِها» شامل کسانی که اعتقاد به امامت نداشته باشند هم می شود؟ فرمود: نه، این اختصاص به مؤمنین دارد. عرض کردم: خدا خیرت دهد، کسی که روزه بدارد و نماز بخواند و از کارهای حرام پرهیز کند و پرهیزکار باشد، اما اعتقاد به امامت نداشته باشد، ولی ناصبی و دشمن هم نباشد چطور؟ فرمود: خداوند آنها را به رحمت خود وارد بهشت می­کند.(3)

روایت37.

محاسن: ابو بصیر از حضرت باقر علیه السّلام درباره آیه «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا ارْکَعُوا وَ اسْجُدُوا وَ اعْبُدُوا رَبَّکُمْ وَ افْعَلُوا الْخَیْرَ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ * وَ جاهِدُوا فِی اللَّهِ حَقَّ جِهادِهِ هُوَ اجْتَباکُمْ وَ ما جَعَلَ عَلَیْکُمْ فِی الدِّینِ مِنْ حَرَجٍ»(4)

{ای کسانی که ایمان آورده اید، رکوع و سجود کنید و پروردگارتان را بپرستید و کار خوب انجام دهید، باشد که رستگار شوید و در راه خدا چنان که حق جهاد [در راه] اوست جهاد کنید. اوست که شما را [برای خود] برگزیده و در دین بر شما سختی قرار نداده است.} نقل کرده که فرمود: درباره نماز و زکات و روزه و کارهای نیک. وقتی خدا و پیامبر و ص: 183


1- . محاسن: 145 - 146
2- . محاسن: 145
3- . محاسن: 158
4- . حج / 77 - 78

الْأَمْرِ مِنَّا أَهْلَ الْبَیْتِ قَبِلَ اللَّهُ أَعْمَالَهُمْ (1).

«38»

سن، المحاسن ابْنُ فَضَّالٍ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ وَهْبٍ عَنْ أَبِی بُرْحَةَ الرَّمَّاحِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَلَیْهِ السَّلَامُ قَالَ: النَّاسُ سَوَادٌ وَ أَنْتُمْ حَاجٌّ (2).

«39»

سن، المحاسن عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ رَفَعَهُ إِلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: قُلْتُ لَهُ إِنِّی خَرَجْتُ بِأَهْلِی فَلَمْ أَدَعْ أَحَداً إِلَّا خَرَجْتُ بِهِ إِلَّا جَارِیَةً لِی نَسِیتُ فَقَالَ تَرْجِعُ وَ تَذْکُرُ إِنْ شَاءَ اللَّهُ قَالَ فَخَرَجْتَ (3) لِتَسُدَّ بِهِمُ الْفِجَاجَ قُلْتُ نَعَمْ قَالَ وَ اللَّهِ مَا یَحُجُّ غَیْرُکُمْ وَ لَا یُقْبَلُ إِلَّا مِنْکُمْ (4).

بیان

قوله علیه السلام لتسد بهم الفجاج أی تملأ بهم ما بین الجبال من عرفات و مشعر و منی.

«40»

سن، المحاسن ابْنُ فَضَّالٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ عُقْبَةَ عَنْ عُمَرَ بْنِ أَبَانٍ الْکَلْبِیِّ قَالَ: قَالَ لِی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام مَا أَکْثَرَ السَّوَادَ قُلْتُ أَجَلْ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ قَالَ أَمَا وَ اللَّهِ مَا یَحُجُّ لِلَّهِ غَیْرُکُمْ وَ لَا یُصَلِّی الصَّلَاتَیْنِ غَیْرُکُمْ وَ لَا یُؤْتَی أَجْرَهُ مَرَّتَیْنِ غَیْرُکُمْ وَ إِنَّکُمْ لَرُعَاةُ الشَّمْسِ وَ الْقَمَرِ وَ النُّجُومِ وَ أَهْلُ الدِّینِ وَ لَکُمْ یُغْفَرُ وَ مِنْکُمْ یُقْبَلُ (5).

بیان

لعل المراد بالصلاتین الفرائض و النوافل أو السفریة و الحضریة أو الصلوات الخمس أو الصلاة علی النبی صلی الله علیه و آله أو التفریق بین الصلاتین (6) فإنهم یبتدعون فی ذلک قوله علیه السلام رعاة الشمس و القمر و النجوم أی ترعونها و تراقبونها لأوقات الصلوات و العبادات قال الفیروزآبادی راعی النجوم راقبها و انتظر مغیبها کرعاها.

ص: 184


1- المحاسن: 166 و 167.
2- المحاسن: 167.
3- فی المصدر: ثم قال: فخرجت بهم.
4- المحاسن: 167 فیه: و لا یتقبل الا منکم.
5- المحاسن: 167.
6- أو الجمعة و العیدین لأنّهما علی ما هو المشهور بین الإمامیّة من وظائف الامام علیه السّلام و لا یصلیهما غیرهم بشرائطهما.

امامان ما خانواده را دوست بدارند، خدا اعمالشان را قبول خواهند کرد.(1)

روایت38.

محاسن: ابو برحة رماح گفت: حضرت صادق علیه السّلام فرمود: مردم سیاهی لشکرند، حاجی شما هستید.(2)

روایت39.

محاسن: از یکی از اصحاب، از حضرت صادق علیه السّلام نقل می­کند که به ایشان عرض کردم: من تمام خانواده ام را برای انجام حج آورده ام، مگر جاریه ام را که فراموش کردم. فرمود: برمی­گردی و به یاد می­آوری انشاء اللَّه. فرمود: این­ها را آورده ای که بیابان منی و عرفات و مشعر را پر کنی؟ عرض کردم: آری. فرمود: به خدا قسم حج بجا نمی آورد به جز شما و پذیرفته نخواهد شد مگر از شما.(3)

توضیح

«لتسد بهم الفجاج» یعنی بین کوه­های عرفات و مشعر و منی را با آنها پر می­کنی .

روایت40.

محاسن: عمر بن ابان کلبی گفت: حضرت صادق علیه السّلام به من فرمود: چقدر جمعیت زیادی هستند! عرض کردم: آری یابن رسول اللَّه! فرمود: به خدا قسم به جز شما کسی حج برای خدا انجام نمی­دهد و به غیر از شما دو نماز را نمی­خواند و پاداش دو چندان را نمی­دهند، مگر به شما. و شما مراقب ماه و خورشید و ستارگان و اهل دین شما هستید و شما را می آمرزند و از شما می پذیرند.(4)

توضیح

شاید منظور از «صلاتین»، نمازهای واجب و مستحب یا نمازهای در سفر و حضر یا نمازهای پنجگانه یا صلوات بر پیامبر یا جدا خواندن دو نماز است، زیرا آنها در این مورد بدعت گذاشتند. عبارت «رعاة الشمس و القمر و النجوم» یعنی مراقبت می کنید از آنها برای شناختن اوقات نمازها و عبادات. فیروز آبادی گفته است: «راعی النجوم» یعنی مراقب آنها و منتظر غروبشان بود.

ص: 184


1- . محاسن: 166 - 167
2- . محاسن: 167
3- . محاسن: 167
4- . محاسن: 167
«41»

سن، المحاسن ابْنُ فَضَّالٍ عَنِ الْحَارِثِ بْنِ الْمُغِیرَةِ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام جَالِساً فَدَخَلَ عَلَیْهِ دَاخِلٌ فَقَالَ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ مَا أَکْثَرَ الْحَاجَّ الْعَامَ فَقَالَ إِنْ شَاءُوا فَلْیَکْثُرُوا وَ إِنْ شَاءُوا فَلْیَقِلُّوا وَ اللَّهِ مَا یَقْبَلُ اللَّهُ إِلَّا مِنْکُمْ وَ لَا یَغْفِرُ إِلَّا لَکُمْ (1).

«42»

سن، المحاسن النَّضْرُ عَنْ یَحْیَی الْحَلَبِیِّ عَنِ الْحَارِثِ (2) عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ عُبَیْسِ بْنِ هِشَامٍ عَنْ عَبْدِ الْکَرِیمِ وَ هُوَ کَرَّامُ بْنُ عَمْرٍو الْخَثْعَمِیُّ عَنْ عُمَرَ بْنِ حَنْظَلَةَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِنَّ آیَةً فِی الْقُرْآنِ تُشَکِّکُنِی قَالَ وَ مَا هِیَ قُلْتُ قَوْلُ اللَّهِ إِنَّما یَتَقَبَّلُ اللَّهُ مِنَ الْمُتَّقِینَ قَالَ أَیَّ شَیْ ءٍ (3) شَکَکْتَ فِیهَا قُلْتُ مَنْ صَلَّی وَ صَامَ وَ عَبَدَ اللَّهَ قُبِلَ مِنْهُ قَالَ إِنَّما یَتَقَبَّلُ اللَّهُ مِنَ الْمُتَّقِینَ الْعَارِفِینَ ثُمَّ قَالَ أَنْتَ أَزْهَدُ فِی الدُّنْیَا أَمِ الضَّحَّاکُ بْنُ قَیْسٍ قُلْتُ لَا بَلِ الضَّحَّاکُ بْنُ قَیْسٍ قَالَ فَذَلِکَ (4) لَا یُتَقَبَّلُ مِنْهُ شَیْ ءٌ مِمَّا ذَکَرْتَ (5).

«43»

سن، المحاسن أَبِی عَنْ حَمْزَةَ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ جَمِیلِ بْنِ دَرَّاجٍ عَنْ عَمْرِو بْنِ شِمْرٍ عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لَوْ أَنَّ عَبْداً عَبَدَ اللَّهَ أَلْفَ عَامٍ ثُمَّ ذُبِحَ کَمَا یُذْبَحُ الْکَبْشُ ثُمَّ أَتَی اللَّهَ بِبُغْضِنَا أَهْلَ الْبَیْتِ لَرَدَّ اللَّهُ عَلَیْهِ عَمَلَهُ (6).

«44»

سن، المحاسن أَبِی عَنْ حَمْزَةَ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ جَمِیلِ بْنِ مُیَسِّرٍ عَنْ أَبِیهِ النَّخَعِیِّ قَالَ: قَالَ لِی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَا مُیَسِّرُ أَیُّ الْبُلْدَانِ أَعْظَمُ حُرْمَةً قَالَ فَمَا کَانَ مِنَّا أَحَدٌ یُجِیبُهُ حَتَّی کَانَ الرَّادَّ عَلَی نَفْسِهِ فَقَالَ مَکَّةُ فَقَالَ أَیُّ بِقَاعِهَا أَعْظَمُ حُرْمَةً قَالَ

ص: 185


1- المحاسن: 167.
2- فیه وهم ظاهر حیث ادرج اسناد الحدیث المتقدم هاهنا، و ذکر فی المصدر:٢٧ من صفحه ١٨٥ سطر ١٩ إلی صفحه ١٩٣ سطر ١٨ بعد سرد الحدیث السابق هکذا : ورواه النضر عن یحیی الحلبی عن الحارث ثم ذکر حدیثنا
3- فی المصدر: و أی شی ء.
4- فی المصدر: فان ذلک.
5- المحاسن: 168.
6- المحاسن: 168.

روایت41.

محاسن: حارث بن مغیره گفت: من خدمت حضرت صادق علیه السّلام نشسته که بودم یک نفر داخل شد و گفت: یابن رسول اللَّه! چقدر امسال حاجی زیاد شده! فرمود: می­خواهند زیاد باشد یا کم. به خدا قسم خداوند نمی پذیرد مگر از شما و نمی­آمرزد مگر شما را.(1)

روایت42.

محاسن: عمر بن حنظله گفت: به حضرت صادق علیه السّلام عرض کردم: یک آیه در قرآن مرا به شک انداخته است. فرمود: کدام آیه؟ عرض کردم: آیه «إِنَّما یَتَقَبَّلُ اللَّهُ مِنَ الْمُتَّقِینَ»(2){

خدواند فقط از تقواپیشگان می پذیرد.} فرمود: در چه چیز این آیه شک کرده ای؟ گفتم: هر کس نماز بخواند و روزه بگیرد و خدا را بپرستد، از او می پذیرد. فرمود: خداوند از پرهیزکاران عارف می پذیرد. بعد فرمود: تو پارسا و زاهدتر هستی یا ضحاک بن قیس؟ گفتم: نه، ضحاک بن قیس. فرمود: از او هیچ یک از عبادت هایی را که ذکر کردی نمی پذیرند.(3)

روایت43.

محاسن: جابر از حضرت باقر علیه السّلام نقل کرد که پیامبر اکرم فرمود: اگر بنده ای هزار سال خدا را عبادت کند و بعد او را مثل گوسفند بکشند، سپس با بغض و دشمنی ما اهل بیت بیاید، خداوند عملش را به خودش رد می­کند.(4)

روایت44.

محاسن: جمیل بن میسر از پدرش نقل می­کند که گفت: حضرت صادق علیه السّلام به من فرمود: میسر! کدام یک از شهرها به نظر تو احترام بیشتری دارد؟ هیچ کس نتوانست جواب بدهد. خود امام علیه السّلام فرمود: مکه. بعد پرسید: کدام قسمت مکه حرمت بیشتر دارد؟

ص: 185


1- . محاسن: 167
2- . مائده / 27
3- . محاسن: 168
4- . محاسن: 168

فَمَا کَانَ مِنَّا أَحَدٌ یُجِیبُهُ حَتَّی کَانَ الرَّادَّ عَلَی نَفْسِهِ قَالَ بَیْنَ الرُّکْنِ إِلَی الْحِجْرِ وَ اللَّهِ لَوْ أَنَّ عَبْداً عَبَدَ اللَّهَ أَلْفَ عَامٍ حَتَّی یَنْقَطِعَ عِلْبَاؤُهُ هَرَماً ثُمَّ أَتَی اللَّهَ بِبُغْضِنَا (1) لَرَدَّ اللَّهُ عَلَیْهِ عَمَلَهُ (2).

بیان

العلباء بالکسر عصب العنق.

«45»

م، تفسیر الإمام علیه السلام قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام أَعْظَمُ النَّاسِ حَسْرَةً (3) رَجُلٌ جَمَعَ مَالًا عَظِیماً بِکَدٍّ شَدِیدٍ وَ مُبَاشَرَةِ الْأَهْوَالِ وَ تَعَرُّضِ الْأَخْطَارِ ثُمَّ أَفْنَی مَالَهُ صَدَقَاتٍ (4) وَ مَبَرَّاتٍ وَ أَفْنَی شَبَابَهُ وَ قُوَّتَهُ فِی عِبَادَاتٍ وَ صَلَوَاتٍ وَ هُوَ مَعَ ذَلِکَ لَا یَرَی لِعَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیهما السلام حَقَّهُ وَ لَا یَعْرِفُ لَهُ مِنَ الْإِسْلَامِ (5) مَحَلَّهُ وَ یَرَی أَنَّ مَنْ لَا یُعَشِّرُهُ وَ لَا یُعَشِّرُ عُشَیْرَ (6) مِعْشَارِهِ أَفْضَلُ مِنْهُ علیه السلام یُوَاقِفُ عَلَی الْحُجَجِ (7) فَلَا یَتَأَمَّلُهَا وَ یَحْتَجُّ عَلَیْهَا بِالْآیَاتِ وَ الْأَخْبَارِ فَیَأْبَی إِلَّا تَمَادِیاً فِی غَیِّهِ فَذَاکَ أَعْظَمُ حَسْرَةً مِنْ کُلِّ مَنْ یَأْتِی (8) یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَ صَدَقَاتُهُ مُمَثَّلَةٌ لَهُ فِی مِثَالِ الْأَفَاعِی تَنْهَشُهُ وَ صَلَوَاتُهُ وَ عِبَادَاتُهُ مُمَثَّلَةٌ لَهُ فِی مِثَالِ (9) الزَّبَانِیَةِ تَتْبَعُهُ (10) حَتَّی تَدُعَّهُ إِلَی جَهَنَّمَ دَعّاً یَقُولُ یَا وَیْلِی أَ لَمْ أَکُ مِنَ الْمُصَلِّینَ أَ لَمْ أَکُ مِنَ الْمُزَکِّینَ أَ لَمْ أَکُ عَنْ أَمْوَالِ النَّاسِ وَ نِسَائِهِمْ مِنَ الْمُتَعَفِّفِینَ فَلِمَا ذَا دُهِیتُ بِمَا دُهِیتُ

ص: 186


1- فی المصدر: ببغضنا أهل البیت.
2- المحاسن: 168.
3- فی المصدر: حسرة یوم القیامة.
4- فی المصدر: ثم افنی ماله فی صدقات.
5- فی نسخة: فی الإسلام.
6- فی نسخة: من لا یبلغ بعشر و لا بعشر عشیر معشاره.
7- فی نسخة: علی الحجّ.
8- فی نسخة: فذاک أعظم من کل حسرة یأتی.
9- فی نسخة: فی مثل الزبانیة.
10- فی المصدر : تدفعه.

کسی جوابش را نداد. خود امام علیه السّلام فرمود: بین رکن تا حجرالاسود. به خدا قسم اگر بنده ای هزار سال خدا را عبادت کند تا عصب گردنش از پیری قطع شود، بعد با بغض و کینه ما وارد قیامت شود، خداوند عمل او را رد می­کند.(1)

توضیح

«العلباء» با کسره یعنی عصب گردن.

روایت45.

تفسیر امام حسن عسکری: حضرت صادق علیه السّلام فرمود: اندوهگین­ترین مردم کسی است که ثروت زیادی را با رنج فراوان و برخورد با هول و هراس های زیاد و خطرهای عظیم جمع کرده باشد. بعد این ثروت را در راه صدقه و انفاق در کارهای نیک صرف کند و جوانی و نیروی خود را در عبادت و نماز به پایان رساند، اما با تمام این کارها، حقی برای علی بن ابی طالب علیه السّلام قائل نباشد و موقعیت او را در اسلام نشناسد و چنین پندارد کسی که یک دهم و یک دهم از یک دهم های او ارزش و مقام ندارد، از علی علیه السّلام بهتر است؛ با براهین مواجه می­شود، ولی دقت نمی­کند؛ با آیات و اخبار بر او استدلال می شود، ولی بیشتر در گمراهی خود فرو می­رود. این چنین شخصی از هر کسی در روز قیامت حسرت و اندوهش بیشتر است. انفاق های او به صورت افعی هایی برایش مجسم می­شوند و او را می­گزند و نمازها و عباداتش به صورت شعله های آتش پیکرش را فرا می­گیرند و او را به جهنم می­کشند. می­گوید: ای وای! مگر من نمازخوان نبودم؟ مگر من زکات نمی­دادم؟ مگر من از مال و ناموس مردم پرهیز نداشتم؟ چرا چنین گرفتار و مبتلا شده ام؟

ص: 186


1- . محاسن: 168

فَیُقَالُ لَهُ یَا شَقِیُّ مَا نَفَعَکَ مَا عَمِلْتَ (1) وَ قَدْ ضَیَّعْتَ أَعْظَمَ الْفُرُوضِ بَعْدَ تَوْحِیدِ اللَّهِ وَ الْإِیمَانِ بِنُبُوَّةِ مُحَمَّدٍ رَسُولِ (2) اللَّهِ صلی الله علیه و آله ضَیَّعْتَ مَا لَزِمَکَ مِنْ مَعْرِفَةِ حَقِّ عَلِیٍّ وَلِیِّ اللَّهِ وَ الْتَزَمْتَ مَا حَرَّمَ اللَّهُ (3) عَلَیْکَ مِنَ الِایتِمَامِ بِعَدُوِّ اللَّهِ فَلَوْ کَانَ لَکَ بَدَلَ أَعْمَالِکَ هَذِهِ عِبَادَةُ الدَّهْرِ مِنْ أَوَّلِهِ إِلَی آخِرِهِ وَ بَدَلَ صَدَقَاتِکَ الصَّدَقَةُ بِکُلِّ أَمْوَالِ الدُّنْیَا بَلْ بِمِلْ ءِ الْأَرْضِ ذَهَباً لَمَا زَادَکَ ذَلِکَ مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ إِلَّا بُعْداً وَ مِنْ سَخَطِ (4) اللَّهِ إِلَّا قُرْباً (5).

«46»

م، تفسیر الإمام علیه السلام قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَنْ أَدَّی الزَّکَاةَ إِلَی مُسْتَحِقِّهَا وَ قَضَی الصَّلَاةَ (6) عَلَی حُدُودِهَا وَ لَمْ یُلْحِقْ بِهِمَا مِنَ الْمُوبِقَاتِ مَا یُبْطِلُهُمَا جَاءَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ یَغْبِطُهُ کُلُّ مَنْ فِی تِلْکَ الْعَرَصَاتِ حَتَّی یَرْفَعَهُ نَسِیمُ الْجَنَّةِ إِلَی أَعْلَی غُرَفِهَا وَ عَلَالِیهَا بِحَضْرَةِ مَنْ کَانَ یُوَالِیهِ مِنْ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّیِّبِینَ وَ مَنْ بَخِلَ بِزَکَاتِهِ وَ أَدَّی صَلَاتَهُ فَصَلَاتُهُ (7) مَحْبُوسَةٌ دُوَیْنَ السَّمَاءِ إِلَی أَنْ یَجِی ءَ حِینُ زَکَاتِهِ فَإِنْ أَدَّاهَا جُعِلَتْ کَأَحْسَنِ الْأَفْرَاسِ مَطِیَّةً لِصَلَاتِهِ فَحَمَلَتْهَا إِلَی سَاقِ الْعَرْشِ فَیَقُولُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ سِرْ إِلَی الْجِنَانِ فَارْکُضْ فِیهَا إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ فَمَا انْتَهَی إِلَیْهِ رَکْضُکَ فَهُوَ کُلُّهُ بِسَائِرِ مَا تَمَسُّهُ لِبَاعِثِکَ فَیَرْکُضُ فِیهَا عَلَی أَنَّ کُلَّ رَکْضَةٍ (8) مَسِیرَةُ سَنَةٍ فِی قَدْرِ لَمْحَةِ بَصَرِهِ مِنْ یَوْمِهِ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ (9) حَتَّی یَنْتَهِیَ بِهِ یَوْمَ الْقِیَامَةِ إِلَی حَیْثُ مَا شَاءَ اللَّهُ تَعَالَی فَیَکُونُ ذَلِکَ

ص: 187


1- فی المصدر: ما فعلت.
2- فی نسخة: رسوله و فی المصدر: و ضیعت.
3- فی نسخة: ما حرمه اللّه.
4- فی نسخة: و من سخطه.
5- التفسیر المنسوب الی الامام العسکریّ علیه السّلام: 14 و 15.
6- فی نسخة: و أقام الصلاة.
7- فی نسخة: کانت.
8- فی نسخة: علی ان رکضه.
9- فی نسخة: ینتهی به الی یوم القیامة.

به او می­گویند: ای بدبخت! اعمالت هیچ سودی برایت نخواهد داشت، در صورتی که بزرگ­ترین واجب را بعد از توحید و ایمان به پیامبری حضرت محمّد صلّی اللَّه علیه و آله ضایع کرده باشی. آنچه بر تو لازم بود از معرفت به حق علی علیه السّلام ولیّ خدا نابود کردی و پیرو دشمن خدا شدی که بر تو حرام بود. اگر به جای اعمالی که انجام داده ای، از اول دنیا تا آخر آن عبادت می­کردی و به جای صدقه هایت تمام روی زمین پر از طلا را انفاق می کردی، جز فاصله و دور شدن از رحمت خدا چیزی نصیبت نمی­شد و پیوسته به خشم خدا نزدیک تر می شدی.(1)

روایت46.

تفسیر امام حسن عسکری: پیامبر اکرم فرمود: هر کس زکات را به مستحق آن برساند و نماز را طبق شرایطش بجا آورد و کار ناشایستی هم انجام ندهد که موجب بطلان نماز و زکاتش گردد، روز قیامت که می آید هر کس در محشر است بر مقام او حسرت می­خورد و نسیم بهشت او را به بالاترین غرفه های بهشتی و عالی ترین درجات آن می­رساند و در حضور خاندان پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله خواهد بود که آنها را دوست می­داشت. و هر کس در پرداخت زکات بخل ورزد، ولی نماز بجای آورد، نماز او پایین­تر از آسمان محبوس می­شود، تا موقعی که زکاتش را بپردازد. اگر پرداخت کرد، آن زکات به صورت بهترین مرکب برای نماز می شود و آن را به طرف عرش بالا می برد. خداوند می فرماید: به جانب بهشت برو، در میان بهشت بتاز تا روز قیامت به هر کجا که تاختن تو منتهی شد، تمام آنها از کسی است که تو را فرستاده است. آن مرکب در بهشت می­دود. هر دویدن او به اندازه یک سال راه است به مقدار دید چشمش از آن روز تا روز قیامت. بالاخره تا روز قیامت به هر کجا خدا بخواهد منتهی می شود. تمام این مقامات

ص: 187


1- . تفسیر امام حسن عسکری: 14 - 15

کُلُّهُ لَهُ وَ مِثْلُهُ عَنْ یَمِینِهِ وَ شِمَالِهِ وَ أَمَامِهِ وَ خَلْفِهِ وَ فَوْقِهِ وَ تَحْتِهِ فَإِنْ (1) بَخِلَ بِزَکَاتِهِ وَ لَمْ یُؤَدِّهَا أُمِرَ بِالصَّلَاةِ (2) فَرُدَّتْ إِلَیْهِ وَ لُفَّتْ کَمَا یُلَفُّ الثَّوْبُ الْخَلَقُ ثُمَّ یُضْرَبُ بِهَا وَجْهُهُ وَ یُقَالُ لَهُ یَا عَبْدَ اللَّهِ مَا تَصْنَعُ بِهَذَا دُونَ هَذَا قَالَ فَقَالَ لَهُ أَصْحَابُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَا أَسْوَأَ حَالَ هَذَا وَ اللَّهِ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَ وَ لَا أُنَبِّئُکُمْ بِأَسْوَأَ (3) حَالًا مِنْ هَذَا قَالُوا بَلَی یَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ رَجُلٌ حَضَرَ الْجِهَادَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ فَقُتِلَ مُقْبِلًا غَیْرَ مُدْبِرٍ وَ الْحُورُ الْعِینُ یَطَّلِعْنَ إِلَیْهِ وَ خُزَّانُ الْجِنَانِ یَتَطَلَّعُونَ وُرُودَ رُوحِهِ عَلَیْهِمْ وَ أَمْلَاکُ الْأَرْضِ (4) یَتَطَلَّعُونَ نُزُولَ حُورِ الْعِینِ إِلَیْهِ وَ الْمَلَائِکَةِ وَ خُزَّانِ الْجِنَانِ فَلَا یَأْتُونَهُ (5) فَتَقُولُ مَلَائِکَةُ الْأَرْضِ حَوَالَیْ (6) ذَلِکَ الْمَقْتُولِ مَا بَالُ الْحُورِ الْعِینِ لَا یَنْزِلْنَ إِلَیْهِ وَ مَا بَالُ خُزَّانِ الْجِنَانِ لَا یَرِدُونَ عَلَیْهِ فَیُنَادَوْنَ مِنْ فَوْقِ السَّمَاءِ السَّابِعَةِ یَا أَیَّتُهَا الْمَلَائِکَةُ انْظُرُوا إِلَی آفَاقِ السَّمَاءِ وَ دُوَیْنِهَا فَیَنْظُرُونَ فَإِذَا تَوْحِیدُ هَذَا الْعَبْدِ وَ إِیمَانُهُ بِرَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ صَلَاتُهُ وَ زَکَاتُهُ وَ صَدَقَتُهُ وَ أَعْمَالُ بِرِّهِ کُلُّهَا مَحْبُوسَاتٌ دُوَیْنَ السَّمَاءِ قَدْ طُبِّقَتْ آفَاقُ السَّمَاءِ کُلُّهَا کَالْقَافِلَةِ الْعَظِیمَةِ قَدْ مَلَأَتْ مَا بَیْنَ أَقْصَی الْمَشَارِقِ وَ الْمَغَارِبِ وَ مَهَابِّ الشَّمَالِ وَ الْجَنُوبِ تُنَادِی أَمْلَاکُ تِلْکَ الْأَثْقَالِ (7) الْحَامِلُونَ لَهَا الْوَارِدُونَ بِهَا مَا بَالُنَا لَا تُفَتَّحُ لَنَا أَبْوَابُ السَّمَاءِ لِنَدْخُلَ إِلَیْهَا (8) بِأَعْمَالِ هَذَا الشَّهِیدِ

ص: 188


1- فی نسخة: و ان بخل.
2- فی نسخة: بصلاته.
3- فی المصدر: أ فلا انبئکم بمن هو أسوأ.
4- فی المصدر: و أملاک السماء و املاک الأرض.
5- فی المصدر: و خزان الجنان لا یردون علیه فلا یأتونه.
6- فی نسخة: حول.
7- فی نسخة: الاعمال و فی نسخة من المصدر: الافعال.
8- فی نسخة: اعمال.

متعلق به او است و برابر همین مقدار از طرف راست و چپ و پیش رو و عقب و بالا و پایین به او می دهند. اگر نسبت به پرداخت زکات بخل ورزد و نپردازد، نمازش را به او رد می کنند و چون جامه کهنه ای درهم می پیچند و به صورتش می­زنند و به او می گویند: ای بنده خدا! با این نماز بدون زکات چه می­کنی؟ اصحاب پیامبر صلّی اللَّه علیه و آله گفتند: به خدا قسم که چقدر بدبخت و بیچاره است این شخص. پیامبر اکرم فرمود: می­خواهید بدبخت تر از او را معرفی کنم؟ گفتند: آری ای رسول خدا! فرمود: مردی که در جهاد و پیکار در راه خدا شرکت کند و در حال حمله به دشمن نه فرار، در این راه کشته شود. حوران بهشتی و خزینه داران آنجا انتظار آمدن روح او را دارند و فرشته های زمین پیوسته انتظار آمدن حوران بهشتی را دارند که به سوی او بیایند و ملائکه و خازنان بهشت به سوی نمی آیند. فرشته های زمین که اطراف این مقتول هستند، می­گویند چرا حوران بهشتی پیش این شخص نیامدند و چرا خازنان بهشت نمی آیند؟ از بالای آسمان هفتم به آنها می گویند: ای ملائکه! به آفاق آسمان ها و پایین آن تماشا کنید! توحید و ایمان به پیامبر و نماز و زکات و صدقه و اعمال نیکوی او را می بینند که در پایین آسمان نگه داشته شده؟ آفاق آسمان به روی آنها بسته است، همچون قافله ای بزرگ، شرق و غرب و مهابّ شمال و جنوب را فراگرفته اند. ملائکه ای که مأمور حمل این اعمال هستند فریاد می­زنند: چه شده که درب های آسمان را نمی گشایند تا با اعمال این شهید داخل شویم؟ ص: 188

فَیَأْمُرُ اللَّهُ بِفَتْحِ أَبْوَابِ السَّمَاءِ فَتُفْتَحُ ثُمَّ یُنَادِی یَا هَؤُلَاءِ (1) الْمَلَائِکَةُ أَدْخِلُوهَا إِنْ قَدَرْتُمْ فَلَا تُقِلُّهُمْ (2) أَجْنِحَتُهُمْ وَ لَا یَقْدِرُونَ عَلَی الِارْتِفَاعِ بِتِلْکَ الْأَعْمَالِ فَیَقُولُونَ یَا رَبَّنَا لَا نَقْدِرُ عَلَی الِارْتِفَاعِ بِهَذِهِ الْأَعْمَالِ فَیُنَادِیهِمْ (3) مُنَادِی رَبِّنَا عَزَّ وَ جَلَّ یَا أَیُّهَا (4) الْمَلَائِکَةُ لَسْتُمْ حُمَّالَ هَذِهِ الْأَثْقَالِ (5) الصَّاعِدِینَ بِهَا إِنَّ حَمَلَتَهَا الصَّاعِدِینَ بِهَا مَطَایَاهَا الَّتِی تَرْفَعُهَا إِلَی دُوَیْنِ الْعَرْشِ ثُمَّ تُقِرُّهَا (6) فِی دَرَجَاتِ الْجِنَانَ فَیَقُولُ الْمَلَائِکَةُ یَا رَبَّنَا مَا مَطَایَاهَا فَیَقُولُ اللَّهُ تَعَالَی وَ مَا الَّذِی حَمَلْتُمْ مِنْ عِنْدِهِ فَیَقُولُونَ تَوْحِیدَهُ لَکَ (7) وَ إِیمَانَهُ بِنَبِیِّکَ فَیَقُولُ اللَّهُ تَعَالَی فَمَطَایَاهَا مُوَالاةُ عَلِیٍّ أَخِی نَبِیِّی وَ مُوَالاةُ الْأَئِمَّةِ الطَّاهِرِینَ فَإِنْ أَتَتْ (8) فَهِیَ الْحَامِلَةُ الرَّافِعَةُ الْوَاضِعَةُ لَهَا فِی الْجِنَانِ فَیَنْظُرُونَ فَإِذَا الرَّجُلُ مَعَ مَا لَهُ مِنْ هَذِهِ الْأَشْیَاءِ لَیْسَ لَهُ مُوَالاةُ عَلِیٍّ وَ الطَّیِّبِینَ مِنْ آلِهِ وَ مُعَادَاةُ أَعْدَائِهِمْ فَیَقُولُ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی لِلْأَمْلَاکِ الَّذِینَ کَانُوا حَامِلِیهَا اعْتَزِلُوهَا وَ أَلْحِقُوا بِمَرَاکِزِکُمْ مِنْ مَلَکُوتِی لِیَأْتِیَهَا مَنْ هُوَ أَحَقُّ بِحَمْلِهَا وَ وَضْعِهَا فِی مَوْضِعِ اسْتِحْقَاقِهَا فَتُلْحَقُ تِلْکَ الْأَمْلَاکُ بِمَرَاکِزِهَا الْمَجْعُولَةِ لَهَا ثُمَّ یُنَادِی مُنَادِی رَبِّنَا عَزَّ وَ جَلَّ یَا أَیَّتُهَا الزَّبَانِیَةُ تَنَاوَلِیهَا وَ حُطِّیهَا (9) إِلی سَواءِ الْجَحِیمِ لِأَنَّ صَاحِبَهَا لَمْ یَجْعَلْ لَهَا مَطَایَا مِنْ مُوَالاةِ عَلِیٍّ علیه السلام وَ الطَّیِّبِینَ مِنْ آلِهِ قَالَ

ص: 189


1- فی المصدر: یا هؤلاء الاملاک.
2- فی المصدر: (فلا تقلها).
3- فی نسخة: فینادی.
4- فی المصدر: یا ایتها الملائکة.
5- فی نسخة: الاعمال و فی نسخة: الصاعدون.
6- فی المصدر: ثم یقربها.
7- فی نسخة: بک.
8- فی نسخة: أثبتت و فی المصدر: اتیت.
9- فی نسخة: وضعیها.

خداوند دستور می­دهد درب های آسمان باز می شود. سپس ندایی می­رسد که: ای ملائکه! اگر می توانید داخل شوید! بال و پر آنها توان ندارد و نمی توانند با آن اعمال بالا روند. می­گویند: خدایا! ما نمی توانیم با این اعمال بالا بیاییم. منادی پروردگار فریاد می­زند: ای ملائکه! شما نمی توانید این اعمال سنگین را بالا بیاورید. باید مرکب های مخصوص آنها این اعمال را بیاورند تا زیر عرش و در بهشت قرار دهند. ملائکه می گویند مرکب مخصوص آنها چیست؟ می فرماید: چه عملی از او آورده اید؟ می گویند: اعتقاد به وحدانیت تو و ایمان به پیامبر تو صلّی اللَّه علیه و آله. خداوند می­فرماید: مرکب این اعتقادها، دوستی علی برادر پیامبرم است و دوستی ائمه طاهرین علیهم السّلام. اگر این موالات را دارد، می­تواند این اعمال را به بهشت برساند. وقتی دقت می­کنند، می بینند با تمام این اعمالی که دارد، موالات علی و ائمه طاهرین و دشمنی با دشمنان آنها را ندارد. خداوند به ملائکه حامل می فرماید: این اعمال را رها کنید و بروید به محل خود از ملکوتم تا آنها که شایسته حمل این اعمال هستند بیایند و آنها را به جایی که شایسته است ببرند. آن فرشته ها به محلی که مخصوص آنها است می­روند. سپس منادی خداوند به شراره های آتش دستور می­دهد که: آنها را فرا بگیرید و

ص: 189

فَتُنَادِی (1) تِلْکَ الْأَمْلَاکُ وَ یُقَلِّبُ اللَّهُ تِلْکَ الْأَثْقَالَ أَوْزَاراً وَ بَلَایَا عَلَی بَاعِثِهَا (2) لِمَا فَارَقَهَا عَنْ مَطَایَاهَا مِنْ مُوَالاةِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام وَ نَادَتْ تِلْکَ الْمَلَائِکَةُ إِلَی مُخَالَفَتِهِ لِعَلِیٍّ علیه السلام وَ مُوَالاتِهِ لِأَعْدَائِهِ فَیُسَلِّطُهَا اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ هِیَ فِی صُورَةِ الْأَسْوَدِ عَلَی تِلْکَ الْأَعْمَالِ وَ هِیَ کَالْغِرْبَانِ وَ الْقِرْقِسِ (3) فَیَخْرُجُ مِنْ أَفْوَاهِ تِلْکَ الْأَسْوَدِ نِیرَانٌ تُحْرِقُهَا وَ لَا یَبْقَی (4) لَهُ عَمَلٌ إِلَّا أَحْبَطَ وَ یَبْقَی عَلَیْهِ مُوَالاتُهُ لِأَعْدَاءِ عَلِیٍّ علیه السلام وَ جَحَدَةِ وَلَایَتِهِ فَیُقِرُّ (5) ذَلِکَ فِی سَوَاءِ الْجَحِیمِ فَإِذَا هُوَ قَدْ حَبِطَتْ أَعْمَالُهُ وَ عَظُمَتْ أَوْزَارُهُ وَ أَثْقَالُهُ فَهَذَا أَسْوَأُ حَالًا مِنْ مَانِعِ الزَّکَاةِ الَّذِی یَحْفَظُ الصَّلَاةَ (6).

بیان

قال الجوهری العلیة الغرفة و الجمع العلالی و هو فعیلة مثل مریقة و أصله علیوة فأبدلت الواو یاء و أدغمت و قال بعضهم هی العلیة بالکسر علی فعیلة و بعضهم یجعلها من المضاعف و القرقس بالکسر البعوض الصغار.

«47»

شی، تفسیر العیاشی عَنْ یُوسُفَ بْنِ ثَابِتٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: قِیلَ لَهُ لَمَّا دَخَلْنَا عَلَیْهِ أَنَا أَحْبَبْنَاکُمْ لِقَرَابَتِکُمْ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ لِمَا أَوْجَبَ اللَّهُ مِنْ حَقِّکُمْ مَا أَحْبَبْنَاکُمْ لِدُنْیَا نُصِیبُهَا مِنْکُمْ إِلَّا لِوَجْهِ اللَّهِ وَ الدَّارِ الْآخِرَةِ وَ لِیَصْلُحَ لِامْرِئٍ مِنَّا دِینُهُ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام صَدَقْتُمْ مَنْ أَحَبَّنَا جَاءَ مَعَنَا یَوْمَ الْقِیَامَةِ هَکَذَا ثُمَّ جَمَعَ بَیْنَ السَّبَّابَتَیْنِ وَ قَالَ وَ اللَّهِ لَوْ أَنَّ رَجُلًا صَامَ النَّهَارَ وَ قَامَ اللَّیْلَ ثُمَّ لَقِیَ اللَّهَ بِغَیْرِ وَلَایَتِنَا لَلَقِیَهُ وَ هُوَ غَیْرُ رَاضٍ أَوْ سَاخِطٌ عَلَیْهِ ثُمَّ قَالَ وَ ذَلِکَ قَوْلُ اللَّهِ وَ ما مَنَعَهُمْ أَنْ تُقْبَلَ مِنْهُمْ نَفَقاتُهُمْ إِلَّا أَنَّهُمْ کَفَرُوا

ص: 190


1- فی نسخة: فتأتی.
2- فی نسخة من المصدر: علی فاعلها.
3- فی نسخة: و القرقش.
4- فی نسخة: فلا یبقی و فی نسخة: الاحبط.
5- فی المصدر: فیقره.
6- التفسیر المنسوب الی الامام العسکریّ علیه السّلام: 27- 29.

به داخل جهنم بکشید! زیرا صاحب این اعمال دارای مرکب ولایت علی و ائمه طاهرین علیهم السّلام نیست. آن ملائکه ندا می­دهند و خدا این اعمال را به گناه و بلا بر باعث آن بدل می­کند به واسطه نداشتن مرکب مخصوص از محبت علی امیرالمؤمنین علیه السّلام، آن ملائکه به مخالفت او با علی و دوستی او با دشمنان علی ندا می­دهند. خداوند این ملائکه را بر آن اعمال به صورت شیرهایی مسلط می گرداند و آن اعمال شبیه کلاغ ها و پشه های کوچک هستند. از دهان این شیرها شراره هایی خارج می شود و آن اعمال را می سوزاند و تمام اعمالش از بین می­رود، فقط می ماند دوستی او با دشمنان علی علیه السّلام و انکار ولایت علی علیه السّلام و این عمل را در وسط جهنم قرار می­دهند. در این موقع اعمالش نابود شده و گناهانش افزون گردیده، این شخص بدتر از کسی است که مانع زکات باشد که نماز می خواند.(1)

توضیح

«العُلّیة» یعنی غرفه و جمع آن «علالیّ» بر وزن فعّلیه، مانند مُرّیقه است و اصل آن «علّیوۀ» است و واو به یاء تبدیل و در آن ادغام شد. و بعضی گفته اند «علیّۀ» است بر وزن فعّیلۀ یعنی مضاعف است و «القرقس» با کسره، یعنی پشه کوچک.

روایت47.

تفسیر عیاشی: یوسف بن ثابت از حضرت صادق علیه السّلام نقل کرد که یک بار ما خدمت ایشان رسیدیم. یک نفر گفت: ما شما را به واسطه خویشاوندی که با پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله دارید و به واسطه حقی که خداوند برای شما واجب نموده دوست می­داریم و این هرگز برای رسیدن به منافع دنیوی نیست، فقط برای خدا و روز قیامت و اصلاح امر دین مان است. امام صادق علیه السّلام فرمود: راست می­گویید، راست می­گویید! هر که ما را دوست بدارد، با ما خواهد آمد در روز قیامت مانند این دو انگشت من. سپس دو انگشت سبابه خود را به چسبانید و فرمود: به خدا قسم اگر یک نفر روز را روزه بدارد و شب را شب زنده دار باشد و بدون ولایت ما به ملاقات خدا برود، خدا از او ناراضی خواهد بود یا بر او خشم می گیرد. سپس فرمود! این آیه همان مطلب را می­فرماید «وَ ما مَنَعَهُمْ أَنْ تُقْبَلَ مِنْهُمْ نَفَقاتُهُمْ إِلَّا أَنَّهُمْ کَفَرُوا ص: 190


1- . تفسیر امام حسن عسکری: 27 - 29

بِاللَّهِ وَ بِرَسُولِهِ إِلَی قَوْلِهِ وَ هُمْ کافِرُونَ (1) ثُمَّ قَالَ وَ کَذَلِکَ الْإِیمَانُ لَا یَضُرُّ مَعَهُ عَمَلٌ کَمَا أَنَّ الْکُفْرَ لَا یَنْفَعُ مَعَهُ عَمَلٌ (2).

أقول: رواه الدیلمی فی أعلام الدین من کتاب الحسین بن سعید بإسناده عنه علیه السلام مثله (3).

«48»

جا، المجالس للمفید عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ الزُّبَیْرِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ فَضَّالٍ عَنِ ابْنِ أَسْبَاطٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی أَخِی مُغَلِّسٍ عَنِ الْعَلَاءِ عَنْ مُحَمَّدٍ عَنْ أَحَدِهِمَا علیهما السلام قَالَ: قُلْتُ لَهُ إِنَّا نَرَی الرَّجُلَ مِنَ الْمُخَالِفِینَ عَلَیْکُمْ لَهُ عِبَادَةٌ وَ اجْتِهَادٌ وَ خُشُوعٌ فَهَلْ یَنْفَعُهُ ذَلِکَ شَیْئاً فَقَالَ یَا مُحَمَّدُ إِنَّمَا مَثَلُنَا أَهْلَ الْبَیْتِ مَثَلُ أَهْلِ بَیْتٍ کَانُوا فِی بَنِی إِسْرَائِیلَ وَ کَانَ لَا یَجْتَهِدُ (4) أَحَدٌ مِنْهُمْ أَرْبَعِینَ لَیْلَةً إِلَّا دَعَا فَأُجِیبَ (5) وَ إِنَّ رَجُلًا مِنْهُمُ اجْتَهَدَ أَرْبَعِینَ لَیْلَةً ثُمَّ دَعَا فَلَمْ یُسْتَجَبْ لَهُ فَأَتَی عِیسَی ابْنَ مَرْیَمَ علیه السلام یَشْکُو إِلَیْهِ مَا هُوَ فِیهِ وَ یَسْأَلُهُ الدُّعَاءَ لَهُ فَتَطَهَّرَ عِیسَی وَ صَلَّی ثُمَّ دَعَا فَأَوْحَی اللَّهُ إِلَیْهِ یَا عِیسَی إِنَّ عَبْدِی أَتَانِی مِنْ غَیْرِ الْبَابِ الَّذِی أُوتَی مِنْهُ إِنَّهُ دَعَانِی وَ فِی قَلْبِهِ شَکٌّ مِنْکَ فَلَوْ دَعَانِی حَتَّی یَنْقَطِعَ عُنُقُهُ وَ تَنْتَشِرَ أَنَامِلُهُ مَا اسْتَجَبْتُ لَهُ فَالْتَفَتَ عِیسَی علیه السلام (6) فَقَالَ تَدْعُو رَبَّکَ وَ فِی قَلْبِکَ شَکٌّ مِنْ نَبِیِّهِ فَقَالَ یَا رُوحَ اللَّهِ وَ کَلِمَتَهُ قَدْ کَانَ وَ اللَّهِ مَا قُلْتَ فَاسْأَلِ اللَّهَ أَنْ یَذْهَبَ بِهِ عَنِّی فَدَعَا لَهُ عِیسَی علیه السلام فَتَقَبَّلَ اللَّهُ مِنْهُ وَ صَارَ فِی حَدِّ أَهْلِ بَیْتِهِ (7) کَذَلِکَ نَحْنُ أَهْلَ الْبَیْتِ لَا یَقْبَلُ اللَّهُ عَمَلَ عَبْدٍ

ص: 191


1- التوبة: 54 و 55.
2- تفسیر العیّاشیّ 2: 89.
3- اعلام الدین: مخطوط.
4- فی الکنز: انما مثلهم کمثل أهل بیت فی بنی إسرائیل و کان إذا اجتهد.
5- فی المصدر: و دعا اللّه أجیب.
6- فی الکنز: قال: فالتفت عیسی علیه السّلام إلیه و قال له.
7- فی الکنز: و صار الرجل من جملة أهل بیته و کذلک.

بِاللَّهِ وَ بِرَسُولِهِ» تا «وَ هُمْ کافِرُونَ»(1)

هیچ چیز مانع پذیرفته شدن انفاق های آنان نشد جز اینکه به خدا و پیامبرش کفر ورزیدند.} سپس فرمود: همین طور است ایمان که هیچ عملی به او ضرری نمی­رساند و همین طور کفر که هیچ عملی با وجود آن سود نمی بخشد.(2)

مؤلف: دیلمی در اعلام الدین، از کتاب حسین بن سعید به اسناد خود از امام صادق علیه السّلام همین روایت را نقل کرده است.(3)

روایت48.

مجالس مفید: علا از محمّد، از حضرت صادق یا باقر علیهما السّلام نقل کرد که گفت: من خدمت ایشان عرض کردم: ما مشاهده می کنیم مردی از مخالفین شما را که دارای عبادت و کوشش و خشوع است. آیا این اعمال برای او نفعی دارد؟ فرمود: ای محمد! مثل ما اهل بیت، مانند خانواده ای است که در بنی اسرائیل بودند که هر کدام از این خانواده اگر چهل شب به عبادت می­پرداخت، دعایی که می کرد مستجاب می شد. یکی از آنها چهل شب عبادت کرد بعد دعا کرد، ولی مستجاب نشد. خدمت عیسی بن مریم رسید و شکایت از حال خود کرد و تقاضای دعا برای خود نمود. عیسی وضو گرفت و نماز خواند، سپس دعا کرد. خداوند به او وحی نمود: ای عیسی! این بنده من از دری که باید، نیامده. او دعا کرد، ولی در دل نسبت به تو شک داشت. اگر آن قدر دعا کند که گردنش بشکند و بندهای انگشتش از هم بپاشد، دعایش را مستجاب نخواهم کرد. عیسی رو به او کرد و فرمود: خدا را می خوانی با این که در دل نسبت به پیامبرش شک داری؟! گفت: ای روح اللَّه و ای کلمة اللَّه! به خدا قسم این مطلب در دلم بود. از خدا بخواه از دلم بزداید. عیسی برایش دعا کرد و خداوند پذیرفت و مانند سایر خانواده خود شد. همچنین است وضع ما اهل بیت. خدا عمل کسی را که درباره

ص: 191


1- . توبه / 54 - 55
2- . تفسیر عیاشی 2 : 89
3- . اعلام الدین، نسخه خطی

وَ هُوَ یَشُکُّ فِینَا (1).

کنز، کنز جامع الفوائد و تأویل الآیات الظاهرة من کتاب أبی عمر الزاهد بإسناده عن محمد بن مسلم مثله (2)

- عدة الداعی، عن محمد بن مسلم مثله (3)

بیان

إنما مثلنا أی مثل أصحابنا و أهل زماننا أو المراد بمثل أهل البیت مثل صاحب أهل بیت.

«49»

جا، المجالس للمفید ابْنُ قُولَوَیْهِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ هِشَامٍ عَنْ مُرَازِمٍ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَا بَالُ أَقْوَامٍ مِنْ أُمَّتِی إِذَا ذُکِرَ عِنْدَهُمْ إِبْرَاهِیمُ وَ آلُ إِبْرَاهِیمَ اسْتَبْشَرَتْ قُلُوبُهُمْ وَ تَهَلَّلَتْ وُجُوهُهُمْ وَ إِذَا ذُکِرْتُ وَ أَهْلَ بَیْتِی اشْمَأَزَّتْ قُلُوبُهُمْ وَ کَلَحَتْ وُجُوهُهُمْ وَ الَّذِی بَعَثَنِی بِالْحَقِّ نَبِیّاً لَوْ أَنَّ رَجُلًا لَقِیَ اللَّهَ بِعَمَلِ سَبْعِینَ نَبِیّاً ثُمَّ لَمْ یَلْقَهُ (4) بِوَلَایَةِ أُولِی الْأَمْرِ مِنَّا أَهْلَ الْبَیْتِ مَا قَبِلَ اللَّهُ مِنْهُ صَرْفاً وَ لَا عَدْلًا (5).

توضیح

کلح کمنع ضحک فی عبوس و الکلوح العبوس و قال فی القاموس الصرف فی الحدیث التوبة و العدل الفدیة أو النافلة و العدل الفریضة أو بالعکس أو هو الوزن و العدل الکیل أو هو الاکتساب و العدل الفدیة أو الحیلة و منه فما یستطیعون صرفا و لا نصرا (6) أی ما یستطیعون أن یصرفوا عن أنفسهم العذاب.

«50»

جا، المجالس للمفید مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَیْنِ الْمُقْرِی عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْبَزَّازِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْعَلَوِیِّ عَنْ یَحْیَی بْنِ هَاشِمٍ عَنِ الْمُعَمَّرِ بْنِ سُلَیْمَانَ عَنْ لَیْثٍ عَنْ عَطَاءٍ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ

ص: 192


1- أمالی المفید: 2.
2- کنز جامع الفوائد: 38 و 39 فیه: عمل عبده.
3- عدّة الداعی:.
4- فی المصدر: ثم لم یأت.
5- أمالی المفید: 67.
6- الصحیح کما فی المصحف الشریف: فلا تستطیعون راجع الفرقان: 20.

ما شک داشته باشد، نمی­پذیرد.(1)

کنز جامع الفوائد: از کتاب ابو عمر زاهد به اسناد خود از محمد بن مسلم همین روایت را نقل کرده است.(2)

عدة الداعی: از محمد بن مسلم همین روایت را نقل کرده است.(3)

توضیح

عبارت «إنما مثلنا» یعنی مثل اصحاب ما و اهل زمان ما یا منظور از مثل اهل بیت، مثل یار اهل بیت است.

روایت49.

مجالس مفید: مرازم از حضرت صادق علیه السّلام نقل کرد که پیامبر اکرم فرمود: چه شده گروهی را که وقتی به نام ابراهیم و آل ابراهیم برخورد می کنند شاد و خندان می­شوند، ولی وقتی نام من و خانواده ام برده می شود، دل­هایشان تنفر دارد و چهره ای گرفته پیدا می­کنند؟ قسم به آن کسی که مرا به پیامبری برانگیخت، اگر شخصی با عمل هفتاد پیغمبر به ملاقات خدا برود، ولی نه با ولایت اولوالامر از ما اهل بیت، خداوند از او انفاق و توبه را نپذیرد.(4)

توضیح

«کلح» مانند «منع» یعنی با خندید در حالی که عبوس بود و «الکلوح» یعنی عبوس. و در قاموس گفته است: «الصرف» در روایت یعنی توبه و «العدل» یعنی فدیه یا نافله و «العدل» یعنی فریضه یا بالعکس و یا این که وزن است و «العدل» یعنی کیل یا این که اکتساب است و «العدل» یعنی حیله و این روایت هم از همین باب است: «فما یستطیعون صرفا و لا نصرا»، یعنی نمی­توانند عذاب را از خودشان برگردانند.

روایت50.

مجالس مفید: ابن عباس

ص: 192


1- . امالی مفید : 2
2- . کنز جامع الفوائد: 38 - 39
3- . عدة الداعی ...
4- . امالی مفید: 67

قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَیُّهَا النَّاسُ الْزَمُوا مَوَدَّتَنَا أَهْلَ الْبَیْتِ فَإِنَّهُ مَنْ لَقِیَ اللَّهَ بِوُدِّنَا دَخَلَ الْجَنَّةَ بِشَفَاعَتِنَا فَوَ الَّذِی نَفْسُ مُحَمَّدٍ بِیَدِهِ لَا یَنْفَعُ عَبْداً عَمَلُهُ إِلَّا بِمَعْرِفَتِنَا وَ وَلَایَتِنَا (1).

«51»

نی، الغیبة للنعمانی الْکُلَیْنِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ حَبِیبٍ السِّجِسْتَانِیِّ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَأُعَذِّبَنَّ کُلَّ رَعِیَّةٍ فِی الْإِسْلَامِ دَانَتْ بِوَلَایَةِ کُلِّ إِمَامٍ جَائِرٍ لَیْسَ مِنَ اللَّهِ وَ إِنْ کَانَتِ الرَّعِیَّةُ فِی أَعْمَالِهَا بَرَّةً تَقِیَّةً وَ لَأَعْفُوَنَّ عَنْ کُلِّ رَعِیَّةٍ فِی الْإِسْلَامِ دَانَتْ بِوَلَایَةِ کُلِّ إِمَامٍ عَادِلٍ مِنَ اللَّهِ وَ إِنْ کَانَتِ الرَّعِیَّةُ فِی أَعْمَالِهَا ظَالِمَةً مُسِیئَةً (2).

«52»

کشف، کشف الغمة قَالَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ علیهما السلام قَدِ انْتَحَلَتْ طَوَائِفُ مِنْ هَذِهِ الْأُمَّةِ بَعْدَ مُفَارَقَتِهَا أَئِمَّةَ الدِّینِ وَ الشَّجَرَةَ النَّبَوِیَّةَ إِخْلَاصَ الدِّیَانَةِ وَ أَخَذُوا أَنْفُسَهُمْ فِی مَخَایِلِ الرَّهْبَانِیَّةِ (3) وَ تَعَالَوْا فِی الْعُلُومِ وَ وَصَفُوا الْإِیمَانَ بِأَحْسَنِ صِفَاتِهِمْ وَ تَحَلَّوْا بِأَحْسَنِ السُّنَّةِ حَتَّی إِذَا طَالَ عَلَیْهِمُ الْأَمَدُ وَ بَعُدَتْ عَلَیْهِمُ الشُّقَّةُ وَ امْتُحِنُوا بِمِحَنِ الصَّادِقِینَ رَجَعُوا عَلَی أَعْقَابِهِمْ نَاکِصِینَ عَنْ سَبِیلِ الْهُدَی وَ عَلَمِ النَّجَاةِ یَتَفَسَّخُونَ تَحْتَ أَعْبَاءِ الدِّیَانَةِ تَفَسُّخَ حَاشِیَةِ الْإِبِلِ تَحْتَ أَوْرَاقِ (4) الْبُزَّلِ

وَ لَا تُحْرِزُ السَّبَقَ الرَّوَایَا وَ إِنْ جَرَتْ وَ لَا یَبْلُغُ الْغَایَاتِ إِلَّا سَبُوقُهَا

وَ ذَهَبَ الْآخَرُونَ إِلَی التَّقْصِیرِ فِی أَمْرِنَا وَ احْتَجُّوا بِمُتَشَابِهِ الْقُرْآنِ فَتَأَوَّلُوا بِآرَائِهِمْ وَ اتَّهَمُوا مَأْثُورَ الْخَبَرِ مِمَّا اسْتَحْسَنُوا (5) یَقْتَحِمُونَ فِی أَغْمَارِ الشُّبُهَاتِ وَ دَیَاجِیرِ الظُّلُمَاتِ بِغَیْرِ قَبَسِ نُورٍ مِنَ الْکِتَابِ وَ لَا أَثَرَةِ عِلْمٍ مِنْ مَظَانِّ الْعِلْمِ بِتَحْذِیرٍ مُثَبِّطِینَ

ص: 193


1- أمالی المفید: 82.
2- غیبة النعمانیّ: 64 و 65.
3- فیه ذمّ صریح للصوفیة خذلهم اللّه تعالی.
4- فی نسخة: ارواق.
5- فی نسخة: بما استحسنوا من أهوالهم.

گفت: پیامبر اکرم فرمود: در راه محبت و علاقه به ما اهل بیت پایدار باشید، زیرا هر کس با محبت ما به ملاقات خدا برود، به شفاعت ما داخل بهشت می شود. قسم به آن کسی که جان محمّد (صلّی اللَّه علیه و آله) در دست اوست، هیچ بنده ای را عملش سود نمی بخشد، مگر با معرفت و ولایت ما.(1)

روایت51.

غیبت نعمانی: حبیب سجستانی از حضرت باقر علیه السّلام نقل کرد که خداوند بزرگ فرموده است: واقعا عذاب خواهم کرد هر جمعیتی را در اسلام که معتقد به ولایت امام ستمگری باشد که از جانب خدا تعیین نشده، گرچه آن جمعیت از نظر عمل نیکوکار و متقی باشند. و به طور قطع می­بخشم هر جمعیتی را در اسلام که معتقد به ولایت امام عادلی باشند که از جانب خدا تعیین شده، گرچه آن جمعیت از نظر عمل ستمکار و گنه کار باشند.(2)

روایت52.

کشف الغمة: حضرت زین العابدین علیه السّلام فرمود: گروهی از این امت پس از جدا شدن از ائمه دین و شجره نبوت، مدعی اخلاص دینی شدند و خویشتن را طرفدار رهبانیت خیالی نشان می­دهند و پیشرفت و ترقی در علوم کرده و ایمان را به نیکوترین صورت توصیف می­کنند و خود را آراسته به بهترین روش و سنت می­نمایند، تا مدتی طولانی می­گذرد و راه پر مشقت بر آنان دور می نماید و با گرفتاری­های صادقان آزمایش می­شوند، به عقب برمی­گردند و از راه هدایت و علم نجات برمی­گردند، چنان شانه از زیر بار دیانت خالی می­کنند، مانند شانه خالی کردن شترهای کوچک زیر شتران سفید مایل به سیاه نه ساله.

مبادا شترهای آبکش را به میدان مسابقه ببری، گرچه تندرو باشند هرگز به هدف و نشانه ای که در انتهای مسابقه هست نخواهند رسید، مگر شترهای تیزرو و آماده مسابقه

و گروهی دیگر در مورد ما کوتاهی می­کنند، از متشابهات قرآن دلیل می آورند و با نظر خود آن آیات را تأویل می­کنند و اخبار را طبق صلاحدید خود متهم می­نمایند. در گرداب های شبهات و تاریکی های شدید فرو می­روند، بی آنکه نور روشنی بخش از قرآن به همراه داشته باشند و نه معلوماتی از خاندان علم فرا گرفته باشند؛

ص: 193


1- . امالی مفید: 82
2- . غیبت نعمانی: 64 - 65

زَعَمُوا أَنَّهُمْ عَلَی الرُّشْدِ مِنْ غَیِّهِمْ وَ إِلَی مَنْ یَفْزَعُ خَلَفُ هَذِهِ الْأُمَّةِ وَ قَدْ دَرَسَتْ أَعْلَامُ الْمِلَّةِ وَ دَانَتِ الْأُمَّةُ بِالْفُرْقَةِ وَ الِاخْتِلَافِ یُکَفِّرُ بَعْضُهُمْ بَعْضاً وَ اللَّهُ تَعَالَی یَقُولُ وَ لا تَکُونُوا کَالَّذِینَ تَفَرَّقُوا وَ اخْتَلَفُوا مِنْ بَعْدِ ما جاءَهُمُ الْبَیِّناتُ (1) فَمَنِ الْمَوْثُوقُ بِهِ عَلَی إِبْلَاغِ الْحُجَّةِ وَ تَأْوِیلِ الْحِکْمَةِ إِلَّا أَهْلُ الْکِتَابِ وَ أَبْنَاءُ أَئِمَّةِ الْهُدَی وَ مَصَابِیحُ الدُّجَی الَّذِینَ احْتَجَّ اللَّهُ بِهِمْ عَلَی عِبَادِهِ وَ لَمْ یَدَعِ الْخَلْقَ سُدًی مِنْ غَیْرِ حُجَّةٍ هَلْ تَعْرِفُونَهُمْ أَوْ تَجِدُونَهُمْ إِلَّا مِنْ فُرُوعِ الشَّجَرَةِ الْمُبَارَکَةِ وَ بَقَایَا الصَّفْوَةِ الَّذِینَ أَذْهَبَ اللَّهُ عَنْهُمُ الرِّجْسَ وَ طَهَّرَهُمْ تَطْهِیراً وَ بَرَّأَهُمْ مِنَ الْآفَاتِ وَ افْتَرَضَ مَوَدَّتَهُمْ فِی الْکِتَابِ

هُمُ الْعُرْوَةُ الْوُثْقَی وَ هُمْ مَعْدِنُ التُّقَی وَ خَیْرُ جِبَالِ الْعَالَمِینَ وَ نِیقِهَا (2)

«53»

وَ مِنْ مَنَاقِبِ الْخُوارَزْمِیِّ، عَنْ عَلِیٍّ علیه السلام عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قَالَ: یَا عَلِیُّ لَوْ أَنَّ عَبْداً عَبَدَ اللَّهَ مِثْلَ مَا قَامَ نُوحٌ فِی قَوْمِهِ وَ کَانَ لَهُ مِثْلُ أُحُدٍ ذَهَباً فَأَنْفَقَهُ فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَ مُدَّ فِی عُمُرِهِ حَتَّی حَجَّ أَلْفَ عَامٍ عَلَی قَدَمَیْهِ ثُمَّ قُتِلَ بَیْنَ الصَّفَا وَ الْمَرْوَةِ مَظْلُوماً ثُمَّ لَمْ یُوَالِکَ یَا عَلِیُّ لَمْ یَشَمَّ رَائِحَةَ الْجَنَّةِ وَ لَمْ یَدْخُلْهَا (3).

بیان

المخایل جمع المخیلة و هی موضوع الخیل و هو الظن أی أخذوا أنفسهم فی أمور هی مظنة الرهبانیة المبتدعة أی یخالفون السنة فی إتعاب أنفسهم و یقال تفسخ الفصیل تحت الحمل الثقیل إذا لم یطقه و الحاشیة صغار الإبل و الأوراق جمع أورق و هو من الإبل ما فی لونه بیاض إلی سواد و فی أکثر النسخ أوراق البزل و لعله تصحیف و فی بعضها ورق و هو أیضا بالضم جمع الأورق و هو أظهر لشیوع هذا الجمع و البزل کرکع و یخفف جمع بازل و هو جمل أو ناقة طلع نابهما و ذلک فی السنة التاسعة.

و الحاصل أنه شبه علیه السلام ضعفهم عن إقامة السنن و نفورهم عنها لإلفهم بالبدع بناقة صغیرة ضرب علیها فحل قوی بازل لا تطیقه فتمتنع منه و الأصوب أنه أرواق

ص: 194


1- آل عمران: 101.
2- کشف الغمّة: 205.
3- کشف الغمّة: 30.

مردم را با این کار خود از پی حق و واقعیت رفتن باز می­دارند و از پیروی اهل حق به بر حذر داشتن آنها از حق به وسیله شبهات. خیال می­کنند آنها بر رشد و حقیقت هستند با گمراهی شان. اینک که راهنمایان ملّت از بین رفته اند و مردم به افتراق و اختلاف روی آوردنده اند و هر دسته، دسته دیگر را به کفر نسبت می­دهد، باقی ماندگان این امت باید به چه کس پناه ببرند؟ خداوند تبارک و تعالی می فرماید: «وَ لا تَکُونُوا کَالَّذِینَ تَفَرَّقُوا وَ اخْتَلَفُوا مِنْ بَعْدِ ما جاءَهُمُ الْبَیِّناتُ»(1)

{و چون کسانی مباشید که پس از آنکه دلایل آشکار برایشان آمد پراکنده شدند و با هم اختلاف پیدا کردند.} به چه کس می­توان اعتماد کرد که حجت را برساند و حکمت را توجیه و تأویل کند؟ جز به اهل کتاب و فرزندان ائمه هدی و چراغ­های روشنی بخش تاریکی؛ همان کسانی که خداوند به وسیله ایشان حجت را بر مردم تمام کرده و مردم را مهمل وانگذاشته بی آنکه حجتی داشته باشند. آیا ایشان را می­شناسید و آیا جز شاخه های درخت تناور نبوّت و بازماندگان خاندان برگزیده رسالت هستند که خداوند ایشان را از هر پلیدی به دور داشته و پاک و پاکیزه شده اند و از آفات دورشان داشته و محبت با آنها را در کتاب خود واجب نموده؟

آنها دستاویز محکم و پایگاه تقوا و پرهیزکاری، بهترین افراد جهان و بلندپایه ترین مردم دنیا هستند(2)

روایت53.

و از مناقب خوارزمی از علی علیه السّلام، از پیامبر اکرم نقل می­کند که فرمود: یا علی! اگر بنده ای به مقدار عمر نوح خدا را عبادت کند و به اندازه کوه احد طلا داشته باشد و در راه خدا انفاق کند و چنان زندگی طولانی به او داده شود که هزار سال پیاده به حج رود و بعد هم بین صفا و مروه مظلوم کشته گردد، ولی تو را دوست نداشته باشد ای علی، بوی بهشت به مشامش نمی­رسد و داخل آن نمی گردد.(3)

توضیح

«المخائل» جمع «المخیلة» است که جایگاه خیال است و همان ظن است، یعنی خودشان را در اموری قرار دادند که در محل ظن رهبانیت بدعت گذاشته شده بود، یعنی در به سختی انداختن خودشان با سنت مخالفت می­کردند. «تفسخ الفصیل تحت الحمل الثقیل» زمانی که طاقت آن را نداشته باشد. «الحاشیة» یعنی شتران کوچک و «الأوارق» جمع «الأورق»، یعنی شتری که رنگش سفید مایل به سیاه است و در بیشتر نسخه ها «أوارق البزّل» آمده که شاید تصحیف باشد و در بعضی نسخه ها «ورق» آمده و این نیز با ضمه جمع «الأورق» است و این اظهر است به خاطر شایع بودن این جمع. و «البزّل» مانند «الرکّع» و بدون تشدید جمع «بازل» است، یعنی شتر نر یا ماده­ای که دندان جلویش سر زده که این در سال نهم است. نتیجه این که امام علیه السّلام ضعف آنها از اقامه سنت­ها و کناره گیری از آن به خاطر حب ایشان به بدعت­ها را به ماده شتر کوچکی تشبیه کرد که شتر نر قوی را بر او عرضه می­کنند که تحمل آن را ندارد و امتناع از آن می­ورزد، و درست­تر این است که «أرواق» است

ص: 194


1- . آل عمران / 105
2- . کشف الغمة : 205
3- . کشف الغمة: 30

بتقدیم الراء کما فی بعض النسخ أی الأحمال الثقیلة تحمل علی الإبل الکاملة القویة فإن صغار الإبل لا تطیقها قال فی النهایة فیه (1) حتی إذا ألقت السماء بأرواقها أی بجمیع ما فیها من الماء و الأرواق الأثقال أراد میاهها المشتملة للسحاب و الروایا جمع الراویة و هو البعیر أو البغل أو الحمار الذی یستقی علیه و السبق بالتحریک الخطر الذی یوضع بین أهل السباق أی لا تسبق الجمال التی تحمل علیها الماء فی میدان المسابقة حتی تحرز السبق و إن عدت وسعت و لا یبلغ الغایة و هی العلامة التی توضع فی آخر المیدان إلا الذی اعتاد السبق و ذلک شأنه.

و الاقتحام الدخول فی الشی ء من غیر رویة و الغمرة الماء الکثیر و الدیجور الظلام و لیلة دیجور مظلمة و القبس بالتحریک شعلة من نار و القبس و الاقتباس طلبه و الإثارة من العلم و الأثرة منه بالتحریک بقیة منه.

قوله علیه السلام بتحذیر مثبطین حال عن فاعل یقتحمون أی حال کونهم معوقین الناس عن قبول الحق و متابعة أهله بتحذیرهم عنه بالشبهات یقال ثبطه عن الأمر أی عوقه و بطأ به عنه و یحتمل أن یکون بتحذیر مضافا إلی مثبطین أی اقتحامهم فی الشبهات بسبب تحذیر قوم عوقوهم عن متابعة الأئمة زعم المقتحمون أن المثبطین علی الرشد قوله من غیهم أی ذلک الزعم بسبب غیهم و درس لازم و متعد و هو الانمحاء أو المحو و یقال ترکه سدی بالضم و الفتح أی مهملا و النیق بالنون المکسورة ثم الیاء الساکنة أرفع موضع فی الجبل و یحتمل الرفع و الجر کما لا یخفی.

«54»

بشا، بشارة المصطفی أَبُو الْبَرَکَاتِ عُمَرُ بْنُ حَمْزَةَ وَ سَعِیدُ بْنُ مُحَمَّدٍ الثَّقَفِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ الْعَلَوِیِّ عَنْ زَیْدِ بْنِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ حَاجِبٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ عَمْرٍو عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مَنْصُورٍ عَنْ حَرْبِ بْنِ حَسَنٍ عَنْ یَحْیَی بْنِ مُسَاوِرٍ عَنْ أَبِی الْجَارُودِ قَالَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ عَلَیْهِ السَّلَامُ یَا أَبَا الْجَارُودِ مَا تَرْضَوْنَ (2) أَنْ تُصَلُّوا فَیُقْبَلَ مِنْکُمْ وَ تَصُومُوا فَیُقْبَلَ

ص: 195


1- أی فی الحدیث.
2- فی المصدر: اما ترضون.

به تقدیم «راء»، همان طور که در بعضی نسخه ها آمده است، یعنی بارهای سنگین بر شتر کامل قوی حمل می­شود، زیرا شتر کوچک طاقت آن را ندارد. در نهایه گفته است: در حدیث «حتی إذا ألقت السماء بأرواقها» یعنی به تمام آبی که در آن است و «الأرواق» یعنی سنگینی­ها که منظورش آب­های جمع شده در ابرهاست. و «الروایا» جمع «الراویة» است، یعنی شتر یا قاطر یا الاغی که آب بر آن گذاشته می­شود برای سقایت، و «السبق» با تحریک، یعنی خطری که بین مسابقه دهندگان قرار داده می­شود یعنی از شتران آبکش در میدان مسابقه سبقت نگیر تا آنها پیروز گردند. و «لا یبلغ الغایة» - و این غایت علامتی است که در آخر میدان گذاشته می­شود - مگر کسی که عادت بر پیشی گرفتن دارد و این شأن اوست.

«الإقتحام» یعنی داخل شدن در چیزی بدون تفکر، و «الغمرة» یعنی آب زیاد، «الدیجور» یعنی تاریکی و «لیلة دیجور» یعنی شب تاریک، و «القبس» یعنی شعله ای از آتش و «القبس» و «الإقتباس» یعنی او را طلب کردن، و «الأثارة من العلم» و «الأثرة» با تحریک، یعنی مابقی آن. عبارت «بتحذیر مثبّطین» حال از فاعل «یقتحمون» است، یعنی ­در حالی که دور می­کنند مردم را از پذیرش حق و پیروی از اهل حق با بر حذر داشتن آنها از حق به وسیله شبهات. گفته می­شود: «ثبّطه عن الامر»، یعنی او را دور نگه داشت و سرعتش را کند کرد و شاید «بتحذیر» به «مثبّطین» اضافه شده باشد، یعنی افتادن آنها در شبهات به سبب بر حذر داشتن قومی است که آنها را از پیروی از ائمه علیهم السّلام دور کردند و گرفتاران شبهات، گمان کرده­اند که کسانی که ایشان را دور از حق نگه می­دارند، بر راه رشد و حق هستند. «من غیّهم» یعنی این گمان به سبب گمراهی ایشان بود، و «درس» هم لازم است و هم متعدی، یعنی محو شدن و محو کردن. و گفته می­شود «ترکه سدی» با ضمه و فتحه، یعنی بی فایده و «النیق» با نون مکسور و یاء ساکن، یعنی بالاترین جای کوه و شاید مرفوع یا مجرور باشد، همان طور که پوشیده نیست.

روایت54.

بشارة المصطفی: ابوالجارود گفت: حضرت باقر علیه السّلام فرمود: ای ابوالجارود! راضی نیستید که شما نماز بخوانید و نمازتان را بپذیرند؛ روزه بگیرید، از شما قبول نمایند

ص: 195

مِنْکُمْ وَ تَحُجُّوا فَیُقْبَلَ مِنْکُمْ وَ اللَّهِ إِنَّهُ لَیُصَلِّی غَیْرُکُمْ فَمَا یُقْبَلُ مِنْهُ وَ یَصُومُ غَیْرُکُمْ فَمَا یُقْبَلُ مِنْهُ وَ یَحُجُّ غَیْرُکُمْ فَمَا یُقْبَلُ مِنْهُ (1).

«55»

وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنْ زَیْدِ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ هَارُونَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ الْحَسَنِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مَرْوَانَ عَنْ عَامِرِ بْنِ کَثِیرٍ عَنْ أَبِی الْجَارُودِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: قُلْتُ لَهُ بِمَکَّةَ أَوْ بِمِنًی یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ مَا أَکْثَرَ الْحَاجَّ قَالَ مَا أَقَلَّ الْحَاجَّ مَا یُغْفَرُ (2) إِلَّا لَکَ وَ لِأَصْحَابِکَ وَ لَا یُتَقَبَّلُ إِلَّا مِنْکَ وَ مِنْ أَصْحَابِکَ (3).

«56»

یل، الفضائل لابن شاذان فض، کتاب الروضة بِالْإِسْنَادِ یَرْفَعُهُ إِلَی أَبِی هُرَیْرَةَ قَالَ: مَرَّ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیهما السلام بِنَفَرٍ مِنْ قُرَیْشٍ فِی الْمَسْجِدِ فَتَغَامَزُوا عَلَیْهِ فَدَخَلَ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَشَکَاهُمْ إِلَیْهِ فَخَرَجَ علیه السلام وَ هُوَ مُغْضَبٌ فَقَالَ لَهُمْ أَیُّهَا النَّاسُ مَا لَکُمْ إِذَا ذُکِرَ إِبْرَاهِیمُ وَ آلُ إِبْرَاهِیمَ أَشْرَقَتْ وُجُوهُکُمْ وَ إِذَا ذُکِرَ مُحَمَّدٌ وَ آلُ مُحَمَّدٍ قَسَتْ قُلُوبُکُمْ وَ عَبَسَتْ وُجُوهُکُمْ وَ الَّذِی نَفْسِی بِیَدِهِ لَوْ عَمِلَ أَحَدُکُمْ عَمَلَ سَبْعِینَ نَبِیّاً لَمْ یَدْخُلِ الْجَنَّةَ حَتَّی یُحِبَّ هَذَا أَخِی عَلِیّاً وَ وُلْدَهُ ثُمَّ قَالَ علیه السلام إِنَّ لِلَّهِ حَقّاً لَا یَعْلَمُهُ إِلَّا أَنَا وَ عَلِیٌّ وَ إِنَّ لِی حَقّاً لَا یَعْلَمُهُ إِلَّا اللَّهُ وَ عَلِیٌّ وَ لَهُ حَقٌّ لَا یَعْلَمُهُ إِلَّا اللَّهُ وَ أَنَا (4).

«57»

جع، جامع الأخبار رُوِیَ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ علیه السلام قَالَ: مَرَّ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ فِی مَسْجِدِ الْکُوفَةِ وَ قَنْبَرُ مَعَهُ فَرَأَی رَجُلًا قَائِماً یُصَلِّی فَقَالَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ مَا رَأَیْتُ رَجُلًا أَحْسَنَ صَلَاةً مِنْ هَذَا فَقَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ یَا قَنْبَرُ فَوَ اللَّهِ لَرَجُلٌ عَلَی یَقِینٍ مِنْ وَلَایَتِنَا أَهْلَ الْبَیْتِ خَیْرٌ مِمَّنْ لَهُ عِبَادَةُ أَلْفِ سَنَةٍ وَ لَوْ أَنَّ عَبْداً عَبَدَ اللَّهَ أَلْفَ سَنَةٍ لَا یَقْبَلُ اللَّهُ مِنْهُ حَتَّی یَعْرِفَ وَلَایَتَنَا أَهْلَ الْبَیْتِ وَ لَوْ أَنَّ عَبْداً عَبَدَ اللَّهَ أَلْفَ سَنَةٍ وَ جَاءَ بِعَمَلِ اثْنَیْنِ وَ سَبْعِینَ نَبِیّاً مَا یَقْبَلُ اللَّهُ مِنْهُ حَتَّی یَعْرِفَ وَلَایَتَنَا أَهْلَ الْبَیْتِ وَ إِلَّا أَکَبَّهُ

ص: 196


1- بشارة المصطفی: 82- 84.
2- فی المصدر: ما یغفر اللّه.
3- بشارة المصطفی: 88.
4- الفضائل ... الروضة: 147.

و حج بگزارید، از شما مقبول شود؟ به خدا غیر از شما نماز می خواند، ولی از او پذیرفته نمی­شود و روزه می گیرد، ولی از او پذیرفته نمی­شود، حج به جا می آورد، اما قبول نمی­شود.(1)

روایت55.

با همین اسناد از ابوالجارود، از حضرت باقر علیه السّلام نقل کرد که در مکه یا منی به ایشان عرض کردم: یابن رسول اللَّه! چقدر حاجی زیاد است! فرمود: چقدر حاجی کم است! نمی آمرزند مگر تو و دوستانت را، پذیرفته نمی­شود مگر از تو و یارانت.(2)

روایت56.

فضائل و الروضه: سند را می­رساند به ابو هریره که گفت: علی بن ابی طالب علیه السّلام در مسجدالحرام از کنار چند نفر قریشی رد شد. آنها با اشاره چشم بر او خرده گرفتند. آن حضرت خدمت پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله رسید و شکایت آنها را خدمت ایشان نمود. پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله با خشم خارج شد و به آنها فرمود: مردم! شما را چه می شود که وقتی اسم ابراهیم و آل ابراهیم را می­شنوید، چهره تان باز می­شود، اما وقتی نام محمّد و آل محمّد را می­شنوید، دل­هایتان تیره می­گردد و چهره تان در هم می شود؟ قسم به کسی که جانم در دست اوست، اگر یکی از شما عمل هفتاد پیامبر را انجام دهد، داخل بهشت نمی­شود مگر این که دوست داشته باشد این برادرم علی و فرزندانش را. سپس فرمود: خداوند را حقی است که جز من و علی نمی­داند و مرا حقی است که نمی­داند آن را جز خدا و علی و از برای علی حقی است که نمی­داند آن را جز خدا و من.(3)

روایت57.

جامع الاخبار: از حضرت صادق علیه السّلام، از پدر بزرگوارش، از جد عزیزش نقل کرد که امیرالمؤمنین علیه السّلام با قنبر در مسجد کوفه به مردی برخوردند که ایستاده و نماز می­خواند. قنبر گفت: یا امیرالمؤمنین! شخصی را ندیده ام که بهتر از این مرد نماز بخواند. امیرالمؤمنین علیه السّلام فرمود: ای قنبر! کسی که به ولایت ما اهل بیت یقین داشته باشد، بهتر است از کسی که هزار سال عبادت کند. اگر شخصی هزار سال خدا را عبادت کند خدا از او نمی پذیرد، مگر این که عارف به ولایت ما اهل بیت باشد، و اگر شخصی هزار سال خدا را عبادت کند و عمل هفتاد و دو پیامبر را انجام دهد خداوند از او نمی پذیرد، مگر این که عارف به ولایت ما اهل بیت باشد،

ص: 196


1- . بشارة المصطفی : 82 - 84
2- . بشارة المصطفی: 88
3- . فضائل ...، الروضه : 147

اللَّهُ عَلَی مَنْخِرَیْهِ فِی نَارِ جَهَنَّمَ (1).

«58»

وَ رُوِیَ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله أَنَّهُ قَالَ: أُمَّتِی أُمَّتِی إِذَا اخْتَلَفَ النَّاسُ بَعْدِی وَ صَارُوا فِرْقَةً فِرْقَةً فَاجْتَهِدُوا فِی طَلَبِ الدِّینِ الْحَقِّ حَتَّی تَکُونُوا مَعَ أَهْلِ الْحَقِّ فَإِنَّ الْمَعْصِیَةَ فِی دِینِ الْحَقِّ تُغْفَرُ وَ الطَّاعَةَ فِی دِینِ الْبَاطِلِ لَا تُقْبَلُ (2).

«59»

فر، تفسیر فرات بن إبراهیم جَعْفَرُ بْنُ مُوسَی مُعَنْعَناً عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام فِی قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَی وَ إِنِّی لَغَفَّارٌ لِمَنْ تابَ وَ آمَنَ وَ عَمِلَ صالِحاً ثُمَّ اهْتَدی قَالَ إِلَی وَلَایَتِنَا (3).

«60»

فر، تفسیر فرات بن إبراهیم الْحُسَیْنُ بْنُ سَعِیدٍ مُعَنْعَناً عَنْ سَعْدِ بْنِ طَرِیفٍ قَالَ: کُنْتُ جَالِساً عِنْدَ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام فَجَاءَهُ عَمْرُو بْنُ عُبَیْدٍ فَقَالَ أَخْبِرْنِی عَنْ قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَی وَ لا تَطْغَوْا فِیهِ فَیَحِلَّ عَلَیْکُمْ غَضَبِی وَ مَنْ یَحْلِلْ عَلَیْهِ غَضَبِی فَقَدْ هَوی وَ إِنِّی لَغَفَّارٌ لِمَنْ تابَ وَ آمَنَ وَ عَمِلَ صالِحاً ثُمَّ اهْتَدی قَالَ لَهُ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام قَدْ أُخْبِرُکَ أَنَّ التَّوْبَةَ وَ الْإِیمَانَ وَ الْعَمَلَ الصَّالِحَ لَا یَقْبَلُهَا (4) إِلَّا بِالاهْتِدَاءِ أَمَّا التَّوْبَةُ فَمِنَ الشِّرْکِ بِاللَّهِ وَ أَمَّا الْإِیمَانُ فَهُوَ التَّوْحِیدُ لِلَّهِ وَ أَمَّا الْعَمَلُ الصَّالِحُ فَهُوَ أَدَاءُ الْفَرَائِضِ وَ أَمَّا الِاهْتِدَاءُ فَبِوُلَاةِ الْأَمْرِ وَ نَحْنُ هُمْ فَإِنَّمَا عَلَی النَّاسِ أَنْ یَقْرَءُوا الْقُرْآنَ کَمَا أُنْزِلَ فَإِذَا احْتَاجُوا إِلَی تَفْسِیرِهِ فَالاهْتِدَاءُ بِنَا وَ إِلَیْنَا یَا عَمْرُو (5).

«61»

فر، تفسیر فرات بن إبراهیم عُبَیْدُ بْنُ کَثِیرٍ مُعَنْعَناً عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ علیهما السلام قَالَ: قَالَ اللَّهُ تَعَالَی فِی کِتَابِهِ وَ إِنِّی لَغَفَّارٌ لِمَنْ تابَ وَ آمَنَ وَ عَمِلَ صالِحاً ثُمَّ اهْتَدی قَالَ وَ اللَّهِ لَوْ أَنَّهُ تَابَ وَ آمَنَ وَ عَمِلَ صَالِحاً وَ لَمْ یَهْتَدِ إِلَی وَلَایَتِنَا وَ مَوَدَّتِنَا وَ یَعْرِفْ فَضْلَنَا مَا أَغْنَی عَنْهُ ذَلِکَ شَیْئاً (6).

ص: 197


1- جامع الأخبار: 207، ط نشر الکتاب.
2- جامع الأخبار: 208، ط نشر الکتاب.
3- تفسیر فرات: 91.
4- فی المصدر: لا یقبل.
5- تفسیر فرات: 91 و 92.
6- تفسیر فرات: 93 و الآیة فی طه: 84.

وگرنه او را به صورت در آتش جهنم می افکند.(1)

روایت58.

جامع الاخبار: از پیامبر اکرم نقل شده که فرمود: امت من! امت من! زمانی که پس از من مردم اختلاف ورزند و گروه گروه شوند، در چنین موقعی سعی کنید در طلب دین حق تا با اهل حق باشید، زیرا گناه در دین حق و واقعی آمرزیده می شود، ولی اطاعت در دین باطل پذیرفته نمی­شود.(2)

روایت59.

تفسیر فرات: جعفر بن موسی سند را به حضرت باقر می­رساند که درباره آیه «وَ إِنِّی لَغَفَّارٌ لِمَنْ تابَ وَ آمَنَ وَ عَمِلَ صالِحاً ثُمَّ اهْتَدی» فرمود: هدایت به ولایت ما بیابند.(3)

روایت60.

تفسیر فرات: سعد بن طریف گفت: خدمت حضرت باقر علیه السّلام بودم که عمرو بن عبید آمد و گفت: در مورد آیه «وَ لا تَطْغَوْا فِیهِ فَیَحِلَّ عَلَیْکُمْ غَضَبِی وَ مَنْ یَحْلِلْ عَلَیْهِ غَضَبِی فَقَدْ هَوی * وَ إِنِّی لَغَفَّارٌ لِمَنْ تابَ وَ آمَنَ وَ عَمِلَ صالِحاً ثُمَّ اهْتَدی»(4)

{و[لی] در آن زیاده روی مکنید که خشم من بر شما فرود آید و هر کس خشم من بر او فرود آید، قطعا در [ورطه] هلاکت افتاده است و به یقین من آمرزنده کسی هستم که توبه کند و ایمان بیاورد و کار شایسته نماید و به راه راست راهسپر شود} توضیح بفرمایید. حضرت باقر فرمود: خداوند می­فرماید که توبه و ایمان و عمل صالح را نمی پذیرد، مگر با هدایت یافتن. اما توبه یعنی از شرک توبه نمودن؛ اما ایمان یعنی نسبت به یکتایی خدا و توحید؛ اما عمل صالح انجام واجبات است، ولی هدایت یافتن یعنی اعتقاد به ولایت امر و ما آن اولوالامر هستیم. مردم باید قرآن را آن طور که نازل شده بخوانند و در هر مورد که احتیاج به تفسیر آن پیدا کردند، راهنمایی به وسیله ما است و به ما بر می­گردد ای عمرو!(5)

روایت61.

تفسیر فرات: حضرت باقر علیه السّلام فرمود: خداوند در قرآن می فرماید: «وَ إِنِّی لَغَفَّارٌ لِمَنْ تابَ وَ آمَنَ وَ عَمِلَ صالِحاً ثُمَّ اهْتَدی.» فرمود: به خدا قسم اگر توبه کند و ایمان آورد و عمل صالح انجام دهد و هدایت به ولایت و محبت ما نیابد و مقام ما را نشناسد، این اعمال او را سودی نخواهد بخشید.(6)

ص: 197


1- . جامع الاخبار : 207 چاپ نشر الکتاب
2- . جامع الاخبار: 208
3- . تفسیر فرات : 91
4- . طه / 81 - 82
5- . تفسیر فرات : 91 - 92
6- . تفسیر فرات: 93
«62»

فر، تفسیر فرات بن إبراهیم مُحَمَّدُ بْنُ الْقَاسِمِ بْنِ عُبَیْدٍ مُعَنْعَناً عَنْ أَبِی ذَرٍّ الْغِفَارِیِّ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ فِی قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَی وَ إِنِّی لَغَفَّارٌ لِمَنْ تابَ وَ آمَنَ وَ عَمِلَ صالِحاً ثُمَّ اهْتَدی قَالَ آمَنَ بِمَا جَاءَ بِهِ مُحَمَّدٌ صلی الله علیه و آله وَ عَمِلَ صَالِحاً قَالَ أَدَاءُ الْفَرَائِضِ ثُمَّ اهْتَدَی إِلَی حُبِّ آلِ مُحَمَّدٍ وَ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَقُولُ وَ الَّذِی بَعَثَنِی بِالْحَقِّ نَبِیّاً لَا یَنْفَعُ أَحَدَکُمُ الثَّلَاثَةُ حَتَّی یَأْتِیَ بِالرَّابِعَةِ فَمَنْ شَاءَ حَقَّقَهَا وَ مَنْ شَاءَ کَفَرَ بِهَا فَإِنَّا مَنَازِلُ الْهُدَی (1) وَ أَئِمَّةُ التُّقَی وَ بِنَا یُسْتَجَابُ الدُّعَاءُ وَ یُدْفَعُ الْبَلَاءُ وَ بِنَا یُنْزَلُ الْغَیْثُ مِنَ السَّمَاءِ وَ دُونَ عِلْمِنَا تَکِلُّ أَلْسُنُ الْعُلَمَاءِ وَ نَحْنُ بَابُ حِطَّةٍ وَ سَفِینَةُ نُوحٍ وَ نَحْنُ جَنْبُ اللَّهِ الَّذِی یُنَادِی مَنْ فَرَّطَ فِینَا یَوْمَ الْقِیَامَةِ بِالْحَسْرَةِ وَ النَّدَامَةِ وَ نَحْنُ حَبْلُ اللَّهِ الْمَتِینُ الَّذِی مَنِ اعْتَصَمَ بِهِ هُدِیَ إِلی صِراطٍ مُسْتَقِیمٍ وَ لَا یَزَالُ مُحِبُّنَا مَنْفِیّاً مؤذیا (مُودِیاً) مُنْفَرِداً مَضْرُوباً مَطْرُوداً مَکْذُوباً مَحْزُوناً بَاکِیَ الْعَیْنِ حَزِینَ الْقَلْبِ حَتَّی یَمُوتَ وَ ذَلِکَ فِی اللَّهِ قَلِیلٌ (2).

«63»

فر، تفسیر فرات بن إبراهیم عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدٍ الزُّهْرِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ یَعْنِی ابْنَ غَالِبٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ سَیْفٍ عَنْ مَالِکِ بْنِ عَطِیَّةَ عَنْ یَزِیدَ بْنِ فَرْقَدٍ النَّهْدِیِّ أَنَّهُ قَالَ قَالَ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ علیهما السلام فِی قَوْلِهِ تَعَالَی یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا أَطِیعُوا اللَّهَ وَ أَطِیعُوا الرَّسُولَ وَ لا تُبْطِلُوا أَعْمالَکُمْ (3) یَعْنِی إِذَا أَطَاعُوا اللَّهَ وَ أَطَاعُوا الرَّسُولَ مَا یُبْطِلُ أَعْمَالَکُمْ وَ قَالَ عَدَاوَتُنَا تُبْطِلُ أَعْمَالَکُمْ (4).

«64»

کِتَابُ فَضَائِلِ الشِّیعَةِ، لِلصَّدُوقِ رَحِمَهُ اللَّهُ عَنْ دَاوُدَ الرَّقِّیِّ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ قَوْلُهُ تَعَالَی وَ إِنِّی لَغَفَّارٌ لِمَنْ تابَ وَ آمَنَ وَ عَمِلَ صالِحاً ثُمَّ اهْتَدی فَمَا هَذَا الْهُدَی بَعْدَ التَّوْبَةِ وَ الْإِیمَانِ وَ الْعَمَلِ الصَّالِحِ قَالَ فَقَالَ مَعْرِفَةُ الْأَئِمَّةِ وَ اللَّهِ إِمَامٍ بَعْدَ إِمَامٍ (5).

ص: 198


1- فی نسخة: فانا منار الهدی.
2- تفسیر فرات: 94.
3- محمّد: 35.
4- تفسیر فرات:.
5- فضائل الشیعة: 26 و 27.

روایت62.

تفسیر فرات: ابوذر غفاری درباره آیه: «وَ إِنِّی لَغَفَّارٌ لِمَنْ تابَ وَ آمَنَ وَ عَمِلَ صالِحاً ثُمَّ اهْتَدی» گفت: یعنی ایمان به آنچه پیامبر اکرم آورده بیاورد و «عمل صالح» یعنی انجام واجبات، «ثم اهتدی» یعنی هدایت به حب و علاقه به آل محمّد صلّی اللَّه علیه و آله پیدا کند. گفت: از پیامبر اکرم شنیدم که می­فرمود: قسم به آن کس که مرا به حق به پیامبری برگزید، آن سه قسمت اول برایتان سودی نخواهد بخشید، مگر این که چهارمی را بجا آورید. هر که مایل است آن را محقق کند و هر که مایل نیست کفر ورزد. ما پایگاه های هدایت و پیشوای پرهیزکاران هستیم؛ دعا به وسیله ما مستجاب می شود و بلا به وسیله ما دفع می­گردد؛ باران از آسمان به سبب ما می بارد؛ در مقابل علم ما زبان دانشمندان لال است؛ ما درب حطه و کشتی نوح هستیم؛ ما جنب اللَّه می­باشیم که در روز قیامت هر کسی کوتاهی در مورد ما کرده باشد، با حسرت و پشیمانی رو به رو است. ما ریسمان محکم پروردگاریم که هر کسی به آن چنگ زند، به راه مستقیم هدایت یافته. پیوسته دوست ما در حال تبعید و آزار و تنهایی و کتک و طرد شده و تکذیب شده و در حزن و اشک و اندوه قلبی به سر می برد تا از دنیا برود و این پیشامدها در راه خدا چیز اندکی است.(1)

روایت63.

تفسیر فرات: یزید بن فرقد نهدی گفت: حضرت صادق علیه السّلام در مورد آیه «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا أَطِیعُوا اللَّهَ وَ أَطِیعُوا الرَّسُولَ وَ لا تُبْطِلُوا أَعْمالَکُمْ»(2) {ای کسانی که ایمان آورده اید خدا را اطاعت کنید و از پیامبر [او نیز] اطاعت نمایید و کرده های خود را تباه مکنید} فرمود: یعنی وقتی از خدا و پیامبر اطاعت بکنند، اعمالشان باطل نمی­شود. و فرمود: دشمنی با ما، اعمال آنها را باطل می­کند.(3)

روایت64.

فضائل شیعه: داود رقی گفت: خدمت امام صادق علیه السّلام رسیدم و عرض کردم: فدایت شوم! در آیه «وَ إِنِّی لَغَفَّارٌ لِمَنْ تابَ وَ آمَنَ وَ عَمِلَ صالِحاً ثُمَّ اهْتَدی» این هدایت چیست که بعد از توبه و ایمان و عمل صالح قرار گرفته؟ فرمود: به خدا قسم معرفت ائمه است یکی پس از دیگری.(4)

ص: 198


1- . تفسیر فرات: 94
2- . محمّد / 33
3- . تفسیر فرات : 418
4- . فضائل شیعه : 26 - 27
«65»

وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مَنْصُورٍ الصَّیْقَلِ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فِی فُسْطَاطِهِ بِمِنًی فَنَظَرَ إِلَی النَّاسِ فَقَالَ یَأْکُلُونَ الْحَرَامَ وَ یَلْبَسُونَ الْحَرَامَ وَ یَنْکِحُونَ الْحَرَامَ وَ تَأْکُلُونَ الْحَلَالَ وَ تَلْبَسُونَ الْحَلَالَ وَ تَنْکِحُونَ الْحَلَالَ لَا وَ اللَّهِ مَا یَحُجُّ غَیْرُکُمْ وَ لَا یُتَقَبَّلُ إِلَّا مِنْکُمْ (1).

«66»

کِتَابُ الْمَنَاقِبِ، لِمُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ شَاذَانَ وَ رَوَاهُ الْکَرَاجُکِیُّ عَنْهُ عَنْ نُوحِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ أَیْمَنَ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی حُصَیْنٍ عَنْ جَدِّهِ عَنْ یَحْیَی بْنِ عَبْدِ الْحَمِیدِ عَنْ قَیْسِ بْنِ الرَّبِیعِ عَنْ سُلَیْمَانَ الْأَعْمَشِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَا عَلِیُّ أَنْتَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ وَ إِمَامُ الْمُتَّقِینَ یَا عَلِیُّ أَنْتَ سَیِّدُ الْوَصِیِّینَ 3 وَ وَارِثُ عِلْمِ النَّبِیِّینَ (2) وَ خَیْرُ الصِّدِّیقِینَ وَ أَفْضَلُ السَّابِقِینَ یَا عَلِیُّ أَنْتَ زَوْجُ سَیِّدَةِ نِسَاءِ الْعَالَمِینَ وَ خَلِیفَةُ الْمُرْسَلِینَ یَا عَلِیُّ أَنْتَ مَوْلَی الْمُؤْمِنِینَ یَا عَلِیُّ أَنْتَ الْحُجَّةُ بَعْدِی عَلَی النَّاسِ أَجْمَعِینَ اسْتَوْجَبَ الْجَنَّةَ مَنْ تَوَلَّاکَ وَ اسْتَحَقَّ دُخُولَ النَّارِ مَنْ عَادَاکَ یَا عَلِیُّ وَ الَّذِی بَعَثَنِی بِالنُّبُوَّةِ وَ اصْطَفَانِی عَلَی جَمِیعِ الْبَرِّیَّةِ لَوْ أَنَّ عَبْداً عَبَدَ اللَّهَ أَلْفَ عَامٍ (3) مَا قَبِلَ اللَّهُ ذَلِکَ مِنْهُ إِلَّا بِوَلَایَتِکَ وَ وَلَایَةِ الْأَئِمَّةِ مِنْ وُلْدِکَ وَ إِنَّ وَلَایَتَکَ لَا تُقْبَلُ إِلَّا بِالْبَرَاءَةِ مِنْ أَعْدَائِکَ وَ أَعْدَاءِ الْأَئِمَّةِ مِنْ وُلْدِکَ بِذَلِکَ أَخْبَرَنِی جَبْرَئِیلُ علیه السلام فَمَنْ شاءَ فَلْیُؤْمِنْ وَ مَنْ شاءَ فَلْیَکْفُرْ (4)

«67»

وَ رَوَی ابْنُ شَاذَانَ بِإِسْنَادِهِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لَیْلَةَ أُسْرِیَ (5) بِی إِلَی الْجَلِیلِ جَلَّ جَلَالُهُ أَوْحَی إِلَیَّ آمَنَ الرَّسُولُ بِما أُنْزِلَ إِلَیْهِ مِنْ رَبِّهِ قُلْتُ

ص: 199


1- فضائل الشیعة: 39.
2- فی المناقب: علوم النبیین.
3- فی المناقب: الف عام و فی حدیث آخر: ثم ألف عام.
4- إیضاح دفائن النواصب: 6 و 7، کنز الکراجکیّ: 185.
5- فی المصدر: لیلة اسری بی الی السماء.

روایت65.

فضائل شیعه: با همان سند از منصور صیقل نقل کرده که گفت: در منی در خیمه حضرت صادق علیه السّلام در خدمت آن جناب بودم. نگاهی به مردم کرد و فرمود: غذایشان حرام و لباسشان حرام و ازدواج آنها حرام است، اما شما غذایتان حلال و لباستان حلال و ازدواجتان حلال است. به خدا قسم جز شما حج را انجام نمی­دهد و از غیر شما پذیرفته نخواهد شد.(1)

روایت66.

مناقب محمد بن احمد بن شاذان: سلیمان اعمش از حضرت صادق علیه السّلام نقل کرد که پیامبر اکرم فرمود: یا علی! تو امیرالمؤمنین و امام متقین و سرور اوصیاء و وارث علم پیامبران و بهترین صدیقان و برتر از همه گذشتگان هستی. یا علی! تو همسر سرور زنان جهانیان و جانشین پیامبر خاتمی. یا علی! تو مولای مؤمنان و حجت خدا بر مردم پس از منی. سزاوار بهشت است هر که تو را دوست بدارد و سزاوار جهنم است هر که با تو دشمن باشد. یا علی! قسم به آن کس که مرا به پیامبری برگزید و از تمام مردم برترم نمود، اگر بنده ای خدا را هزار سال عبادت کند، خدا از او نخواهد پذیرفت، مگر با ولایت تو و ولایت ائمه از فرزندانت. و ولایت تو پذیرفته نمی­شود، مگر با بیزاری از دشمنانت و دشمنان ائمه از فرزندانت. این خبر را برایم جبرئیل آورد؛ هر که مایل است ایمان آورد و هر که می­خواهد، کافر شود.(2)

روایت67.

ابن شاذان به اسناد خود نقل کرد که پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله فرمود: در شب معراج خداوند به من وحی کرد: «آمَنَ الرَّسُولُ بِما أُنْزِلَ إِلَیْهِ مِنْ رَبِّهِ»

ص: 199


1- . فضائل شیعه: 39
2- . ایضاح دفائن النواصب : 6 - 7، کنز جامع الفوائد : 185

وَ الْمُؤْمِنُونَ قَالَ صَدَقْتَ یَا مُحَمَّدُ مَنْ خَلَّفْتَ فِی أُمَّتِکَ قُلْتُ خَیْرَهَا قَالَ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ قُلْتُ نَعَمْ یَا رَبِّ قَالَ یَا مُحَمَّدُ إِنِّی اطَّلَعْتُ إِلَی الْأَرْضِ اطِّلَاعَةً فَاخْتَرْتُکَ مِنْهَا فَشَقَقْتُ لَکَ اسْماً مِنْ أَسْمَائِی فَلَا أُذْکَرُ فِی مَوْضِعٍ إِلَّا ذُکِرْتَ مَعِی فَأَنَا الْمَحْمُودُ وَ أَنْتَ مُحَمَّدٌ صلی الله علیه و آله ثُمَّ اطَّلَعْتُ الثَّانِیَةَ فِیهَا فَاخْتَرْتُ مِنْهَا عَلِیّاً وَ شَقَقْتُ لَهُ اسْماً مِنْ أَسْمَائِی فَأَنَا الْأَعْلَی وَ هُوَ عَلِیٌّ یَا مُحَمَّدُ إِنِّی خَلَقْتُکَ وَ خَلَقْتُ عَلِیّاً وَ فَاطِمَةَ وَ الْحَسَنَ وَ الْحُسَیْنَ وَ الْأَئِمَّةَ مِنْ وُلْدِهِ مِنْ سِنْخِ (1) نُورٍ مِنْ نُورِی وَ عَرَضْتُ وَلَایَتَکُمْ عَلَی أَهْلِ السَّمَاوَاتِ وَ أَهْلِ الْأَرَضِینَ فَمَنْ قَبِلَهَا کَانَ عِنْدِی مِنَ الْمُؤْمِنِینَ وَ مَنْ جَحَدَهَا کَانَ عِنْدِی مِنَ الْکَافِرِینَ یَا مُحَمَّدُ لَوْ أَنَّ عَبْداً مِنْ عَبِیدِی عَبَدَنِی حَتَّی یَنْقَطِعَ وَ یَصِیرَ کَالشَّنِّ الْبَالِی ثُمَّ أَتَانِی جَاحِداً لِوَلَایَتِکُمْ مَا غَفَرْتُ لَهُ حَتَّی یُقِرَّ بِوَلَایَتِکُمْ یَا مُحَمَّدُ تُحِبُّ (2) أَنْ تَرَاهُمْ قُلْتُ نَعَمْ یَا رَبِّ فَقَالَ لِی الْتَفِتْ عَنْ یَمِینِ الْعَرْشِ فَالْتَفَتُّ فَإِذَا أَنَا بِعَلِیٍّ وَ فَاطِمَةَ وَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ وَ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ وَ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ وَ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ وَ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ وَ عَلِیِّ بْنِ مُوسَی وَ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ وَ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ وَ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ وَ الْمَهْدِیِّ فِی ضَحْضَاحٍ مِنْ نُورٍ قِیَامٌ یُصَلُّونَ وَ فِی وَسْطِهِمُ الْمَهْدِیُّ (3) یُضِی ءُ کَأَنَّهُ کَوْکَبٌ دُرِّیٌّ فَقَالَ یَا مُحَمَّدُ هَؤُلَاءِ الْحُجَجُ وَ الْقَائِمُ مِنْ عِتْرَتِکَ (4) وَ عِزَّتِی وَ جَلَالِی (5) لَهُ الْحُجَّةُ الْوَاجِبَةُ لِأَوْلِیَائِی وَ هُوَ الْمُنْتَقِمُ مِنْ أَعْدَائِی بِهِمْ یُمْسِکُ اللَّهُ السَّمَاوَاتِ أَنْ تَقَعَ عَلَی الْأَرْضِ إِلَّا بِإِذْنِهِ (6).

ص: 200


1- فی المصدر: من شبح نور من نوری.
2- فی المصدر: أ تحب.
3- فی المصدر: و فی وسطهم رجل یعنی المهدی.
4- فی المصدر: و النائب من عترتک.
5- فی المصدر: و عزتی و جلالی هذه الحجة.
6- إیضاح دفائن النواصب: 11 و 12.

(1) {پیامبر (خدا) بدانچه از جانب پروردگارش بر او نازل شده است ایمان آورده است.} پیامبر ایمان آورد به آنچه بر او نازل شده بود. عرض کردم: پروردگارا! مؤمنین نیز ایمان آوردند. فرمود: راست می گویی، یا محمّد! چه کسی را در میان امت خود جانشین قرار دادی؟ گفتم: بهترین آنها را. فرمود: علی بن ابی طالب؟ عرض کردم آری. فرمود: یا محمّد! من توجهی به زمین کردم و از میان جهانیان تو را برگزیدم و برایت یک اسم از اسم های خود جدا کردم. هیچ جا از من ذکری نمی شود مگر این که تو با من یاد خواهی شد. من محمودم و تو محمّد صلّی اللَّه علیه و آله. باز دو مرتبه توجه به زمین کردم و علی را انتخاب نمودم و برای او اسمی از اسم­های خود جدا کردم؛ من اعلی هستم و او علی. یا محمّد! من تو و علی و فاطمه و حسن و حسین و ائمه از فرزندان حسین را از سنخ نوری از نور خود آفریدم و ولایت شما را بر اهل آسمان ها و اهل زمین­ها عرضه کردم. هر که پذیرفت، در نزد من از مؤمنان است و هر که کافر به آن شد، نزد من از کافران است. ای محمّد! اگر بنده ای از بندگانم مرا چنان عبادت کند که همچون مشکی خشک گردد، بعد با انکار ولایت شما پیش من بیاید، هرگز او را نمی آمرزم، مگر اقرار به ولایت شما نماید. ای محمّد! مایلی آنها را تماشا کنی؟ عرض کردم: آری پروردگارا! فرمود: نگاه به راست عرش کن. نگاه کردم؛ علی و فاطمه و حسن و حسین و علی بن حسین و محمّد بن علی و جعفر بن محمّد و موسی بن جعفر و علی بن موسی و محمّد بن علی و علی بن محمّد و حسن بن علی و مهدی را در توده ای از نور دیدم که ایستاده اند و نماز می­خوانند و در وسط آنها مهدی همچون ستاره ای درخشان می­درخشید. فرمود: ای محمّد! این حجت ها هستند و قائم از عترت توست. به عزت و جلالم سوگند که این حجت، حجت لازم برای اولیای من است و او انتقام گیرنده از دشمنانم است. به وسیله آنها خدا آسمان ها را نگه داشته که بر زمین فرو نریزند، مگر با اجازه خودش.(2)

ص: 200


1- . بقره / 285
2- . ایضاح دفائن النواصب : 11 - 12
«68»

أَعْلَامُ الدِّینِ، لِلدَّیْلَمِیِّ عَنْ أَبِی سَعِیدٍ الْخُدْرِیِّ قَالَ: کَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله جَالِساً وَ عِنْدَهُ نَفَرٌ مِنْ أَصْحَابِهِ وَ فِیهِمْ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیهما السلام فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَنْ قَالَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ دَخَلَ الْجَنَّةَ فَقَالَ رَجُلَانِ مِنْ أَصْحَابِهِ فَنَحْنُ نَقُولُ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِنَّمَا تُقْبَلُ شَهَادَةُ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ مِنْ هَذَا وَ شِیعَتِهِ وَ وَضَعَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَدَهُ عَلَی رَأْسِ عَلِیٍّ علیه السلام وَ قَالَ لَهُمَا مِنْ عَلَامَةِ ذَلِکَ أَنْ لَا تَجْلِسَا مَجْلِسَهُ وَ لَا تُکَذِّبَا قَوْلَهُ وَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَنْ أَبْغَضَنَا أَهْلَ الْبَیْتِ بَعَثَهُ اللَّهُ یَهُودِیّاً وَ لَوْ أَنَّ عَبْداً عَبَدَ اللَّهَ بَیْنَ الرُّکْنِ وَ الْمَقَامِ أَلْفَ سَنَةٍ ثُمَّ لَقِیَ اللَّهَ بِغَیْرِ وَلَایَتِنَا أَکَبَّهُ اللَّهُ عَلَی مَنْخِرَیْهِ فِی النَّارِ وَ مَنْ مَاتَ لَا یَعْرِفُ إِمَامَ زَمَانِهِ مَاتَ مِیتَةً جَاهِلِیَّةً وَ اللَّهِ مَا تَرَکَ اللَّهُ الْأَرْضَ مُنْذُ قَبَضَ آدَمَ إِلَّا وَ فِیهَا إِمَامٌ یُهْتَدَی بِهِ حُجَّةٌ عَلَی الْعِبَادِ مَنْ تَرَکَهُ هَلَکَ وَ مَنْ لَزِمَهُ نَجَا قَالَ اللَّهُ تَعَالَی فِی بَعْضِ کُتُبِهِ لَأُعَذِّبَنَّ کُلَّ رَعِیَّةٍ أَطَاعَتْ إِمَاماً جَائِراً وَ إِنْ کَانَتْ بَرَّةً تَقِیَّةً وَ لَأَعْفُوَنَّ عَنْ کُلِّ رَعِیَّةٍ أَطَاعَتْ إِمَاماً هَادِیاً وَ إِنْ کَانَتْ ظَالِمَةً مُسِیئَةً وَ مَنِ ادَّعَی الْإِمَامَةَ وَ لَیْسَ بِإِمَامٍ فَقَدِ افْتَرَی عَلَی اللَّهِ وَ عَلَی رَسُولِهِ (1).

«69»

ما، الأمالی للشیخ الطوسی جَمَاعَةٌ عَنْ أَبِی الْمُفَضَّلِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ صَالِحٍ الْعِجْلِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ حَبِیبٍ السِّجِسْتَانِیِّ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ الْبَاقِرِ عَنْ آبَائِهِ عَنْ عَلِیٍّ علیهم السلام عَنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله عَنْ جَبْرَئِیلَ عَنِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ قَالَ وَ عِزَّتِی وَ جَلَالِی لَأُعَذِّبَنَّ کُلَّ رَعِیَّةٍ فِی الْإِسْلَامِ دَانَتْ بِوَلَایَةِ إِمَامٍ جَائِرٍ لَیْسَ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ إِنْ کَانَتِ الرَّعِیَّةُ فِی أَعْمَالِهَا بَرَّةً تَقِیَّةً وَ لَأَعْفُوَنَّ عَنْ کُلِّ رَعِیَّةٍ دَانَتْ بِوَلَایَةِ إِمَامٍ عَادِلٍ مِنَ اللَّهِ تَعَالَی وَ إِنْ کَانَتِ الرَّعِیَّةُ فِی أَعْمَالِهَا طَالِحَةً (2) مُسِیئَةً (3).

ص: 201


1- اعلام الدین: مخطوط.
2- فی نسخة من المصدر: ظالمة مسیئة.
3- أمالی الشیخ: 46 تقدم الحدیث بإسناد آخر فی باب فضل النبیّ صلّی اللّه علیه و آله. تحت رقم: 23 و أشرنا هناک الی معناه و مغزاه.

روایت68.

اعلام الدین دیلمی از ابو سعید خدری نقل می کند که گفت: پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله با چند نفر از اصحاب نشسته بود که در میان آنها علی بن ابی طالب علیه السّلام نیز حضور داشت. پیامبر فرمود: هر کس بگوید «لا اله الا اللَّه» داخل بهشت می شود. دو نفر از اصحاب گفتند: پس ما «لا اله الا اللَّه» را می­گوییم. پیامبر اکرم فرمود: «لا اله الا اللَّه» از این و شیعیانش قبول می شود. آن گاه دست خود را روی سر علی علیه السّلام گذاشت و به آن دو فرمود: از نشانه های این مطلب آن است که جای او را نگیرید و سخنش را تکذیب ننمایید. و پیامبر اکرم فرمود: هر کسی ما اهل بیت را دشمن بدارد، خداوند او را یهودی مبعوث می­کند. اگر بنده ای خدا را بین رکن و مقام هزار سال پرستش کند بعد بدون ولایت ما به ملاقات خدا برود، خداوند او را با صورت در آتش جهنم می­اندازد. و هر که بمیرد بی آنکه امام زمانش را بشناسد، به مرگ جاهلیت مرده است. به خدا قسم خداوند زمین را از موقعی که آدم قبض روح شد، خالی از امام و رهبری که مردم به وسیله او هدایت یابند و حجت بر مردم باشد نگذاشته؛ هر که او را رها کند هلاک است و هر که پیروش باشد، رستگار. و خداوند در بعضی کتاب­های خود فرموده است: البته عذاب خواهم کرد هر کسی که پیرو رهبر و امام ستمگری باشد، گرچه آدم نیکوکار و پرهیزکاری باشد، و می­بخشم هر که پیرو امام هادی و رهنمای واقعی باشد، گرچه خود آن شخص ستمگر و بدکار باشد. هر که به دروغ مدعی امامت شود، بر خدا و پیامبر تهمت زده است.(1)

روایت69.

امالی طوسی: حبیب سجستانی از امام باقر علیه السّلام، از پدران گرامی اش، از علی علیه السّلام، از پیامبر صلّی الله علیه و آله، از جبرئیل، از خدای عزوجل نقل می کند که فرمود: به عزت و جلالم سوگند عذاب خواهم کرد هر کسی که پیرو رهبر و امام ستمگری باشد که از جانب خدا نباشد، گرچه آدم نیکوکار و پرهیزکاری باشد، و می­بخشم هر که پیرو امام عادلی که از جانب خداست باشد، گرچه خود آن شخص ستمگر و بدکار باشد.(2)

ص: 201


1- . اعلام الدین، نسخه خطی
2- . امالی طوسی: 46
«70»

قَالَ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ أَبِی یَعْفُورٍ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ الصَّادِقَ علیه السلام مَا الْعِلَّةُ أَنْ لَا دِیْنَ لِهَؤُلَاءِ وَ مَا عَتْبَ لِهَؤُلَاءِ (1) قَالَ لِأَنَّ سَیِّئَاتِ الْإِمَامِ الْجَائِرِ تَغْمِزُ حَسَنَاتِ أَوْلِیَائِهِ وَ حَسَنَاتِ الْإِمَامِ الْعَادِلِ تَغْمِزُ سَیِّئَاتِ أَوْلِیَائِهِ (2).

«71»

ما، الأمالی للشیخ الطوسی بِإِسْنَادِهِ عَنْ زُرَیْقٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: قُلْتُ لَهُ أَیُّ الْأَعْمَالِ أَفْضَلُ (3) بَعْدَ الْمَعْرِفَةِ قَالَ مَا مِنْ شَیْ ءٍ بَعْدَ الْمَعْرِفَةِ یَعْدِلُ هَذِهِ الصَّلَاةَ وَ لَا بَعْدَ الْمَعْرِفَةِ وَ الصَّلَاةِ شَیْ ءٌ یَعْدِلُ الزَّکَاةَ وَ لَا بَعْدَ ذَلِکَ شَیْ ءٌ یَعْدِلُ الصَّوْمَ وَ لَا بَعْدَ ذَلِکَ شَیْ ءٌ یَعْدِلُ الْحَجَّ وَ فَاتِحَةُ ذَلِکَ کُلِّهِ مَعْرِفَتُنَا وَ خَاتِمَتُهُ مَعْرِفَتُنَا الْخَبَرَ (4).

باب 8 ما یجب من حفظ حرمة النبی صلی الله علیه و آله فیهم و عقاب من قاتلهم أو ظلمهم أو خذلهم و لم ینصرهم *

الأخبار

«1»

ما، الأمالی للشیخ الطوسی الْمُفِیدُ عَنْ عُمَرَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مَهْرَوَیْهِ عَنْ دَاوُدَ بْنِ سُلَیْمَانَ عَنِ الرِّضَا عَنْ آبَائِهِ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله حُرِّمَتِ الْجَنَّةُ عَلَی مَنْ ظَلَمَ أَهْلَ بَیْتِی وَ قَاتَلَهُمْ وَ عَلَی الْمُتَعَرِّضِ عَلَیْهِمْ وَ السَّابِّ لَهُمْ أُولئِکَ لا خَلاقَ لَهُمْ فِی الْآخِرَةِ وَ لا یُکَلِّمُهُمُ اللَّهُ ... یَوْمَ الْقِیامَةِ (5) وَ لا یُزَکِّیهِمْ وَ لَهُمْ عَذابٌ أَلِیمٌ (6)

ص: 202


1- فی المصدر: و ما عتب علی هؤلاء.
2- أمالی الشیخ: 46.
3- فی المصدر: هو أفضل.
4- أمالی الشیخ: 74.
5- فی المصحف الشریف: و لا یکلمهم اللّه و لا ینظر الیهم. یوم القیامة. راجع آل عمران: 71.
6- أمالی ابن الشیخ: 102.

روایت70.

عبداللَّه بن ابی یعفور گفت: از حضرت صادق علیه السّلام پرسیدم: به چه علت این­ها دین ندارند و آنها را کسی سرزنش نمی­کند؟ فرمود: برای این که کارهای بد امام ستمگر، موجب چشم پوشی از نیکی­های پیروانش می­گردد و حسنات امام عادل، موجب چشم پوشی از گناهان پیروانش می­گردد.(1)

روایت71.

امالی طوسی: به اسناد خود از زریق نقل می­کند که به حضرت صادق علیه السّلام عرض کردم: چه عملی بعد از معرفت از همه اعمال افضل است؟ فرمود: بعد از معرفت، هیچ کاری معادل نماز نیست. بعد از معرفت و نماز، چیزی برابر زکات نیست و بعد از آن چیزی برابر روزه نیست و بعد از آن چیزی برابر حج. و پیش آهنگ تمام این­ها، معرفت ما است و پایان تمام آنها نیز معرفت ما است تا آخر خبر.(2)

باب هشتم : آنچه لازم است مراعاتش از نظر حفظ احترام پیامبر در مورد ائمه علیهم السّلام و کیفر قاتل و ظالم و خوارکننده آنها و کسی که به ایشان کمک نکرده است

روایات

روایت1.

امالی طوسی: داود بن سلیمان از حضرت رضا، از آباء گرامش، از امیرالمؤمنین علیهم السّلام نقل کرده که پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله فرمود: بهشت حرام شده بر کسی که به اهل بیت من ستم نماید و با آنها جنگ کند و کسی که با ایشان برخورد بد داشته و ناسزا به آنها بگوید. آنها را در آخرت بهره ای نیست و خداوند با ایشان روز قیامت سخن نخواهد گفت و نه پاکشان می­کند و دچار عذابی سخت می­شوند.(3)

ص: 202


1- . امالی طوسی: 46
2- . امالی طوسی: 74
3- . امالی طوسی: 102

صح،صحیفة الرضا علیه السلام : عَنهُ عَن آبَائِهِ علیهم السلام : مِثلَهُ وَ فِیهِ : وَ قَاتَلَهُم وَ المُعِینِ عَلَیهِم وَ مَن سَبَّهُم(1).

«2»

ما، الأمالی للشیخ الطوسی بِإِسْنَادِ أَخِی دِعْبِلٍ عَنِ الرِّضَا عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله تَلَا هَذِهِ الْآیَةَ لا یَسْتَوِی أَصْحابُ النَّارِ وَ أَصْحابُ الْجَنَّةِ أَصْحابُ الْجَنَّةِ هُمُ الْفائِزُونَ فَقَالَ أَصْحَابُ الْجَنَّةِ مَنْ أَطَاعَنِی وَ سَلَّمَ لِعَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ بَعْدِی وَ أَقَرَّ بِوَلَایَتِهِ فَقِیلَ وَ أَصْحَابُ النَّارِ قَالَ مَنْ سَخِطَ الْوَلَایَةَ وَ نَقَضَ الْعَهْدَ وَ قَاتَلَهُ بَعْدِی (2).

«3»

ما، الأمالی للشیخ الطوسی بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنْ عَلِیٍّ علیه السلام عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله أَنَّهُ تَلَا هَذِهِ الْآیَةَ فَأُولئِکَ أَصْحابُ النَّارِ هُمْ فِیها خالِدُونَ قِیلَ یَا رَسُولَ اللَّهِ مَنْ أَصْحَابُ النَّارِ قَالَ مَنْ قَاتَلَ عَلِیّاً بَعْدِی فَأُولَئِکَ أَصْحَابُ النَّارِ مَعَ الْکُفَّارِ فَقَدْ کَفَرُوا بِالْحَقِّ لَمَّا جاءَهُمْ أَلَا وَ إِنَّ عَلِیّاً بَضْعَةٌ مِنِّی فَمَنْ حَارَبَهُ فَقَدْ حَارَبَنِی وَ أَسْخَطَ رَبِّی ثُمَّ دَعَا عَلِیّاً فَقَالَ یَا عَلِیُّ حَرْبُکَ حَرْبِی وَ سِلْمُکَ سِلْمِی وَ أَنْتَ الْعَلَمُ فِیمَا بَیْنِی وَ بَیْنَ أُمَّتِی بَعْدِی (3).

«4»

ما، الأمالی للشیخ الطوسی أَبُو عَمْرٍو عَنِ ابْنِ عُقْدَةَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَبِی غَسَّانَ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ حَبِیبٍ النَّهْدِیِّ عَنْ أَبِی الْعَبَّاسِ بْنِ شَبِیبٍ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام قَالَ: احْفَظُوا فِینَا مَا حَفِظَ الْعَبْدُ الصَّالِحُ فِی الْیَتِیمَیْنِ وَ کانَ أَبُوهُما صالِحاً (4)

«5»

یر، بصائر الدرجات أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ غَالِبٍ عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی (5) جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: لَمَّا نَزَلَتْ هَذِهِ الْآیَةُ یَوْمَ نَدْعُوا کُلَّ أُناسٍ بِإِمامِهِمْ (6) قَالَ فَقَالَ الْمُسْلِمُونَ یَا رَسُولَ اللَّهِ أَ لَسْتَ إِمَامَ النَّاسِ کُلِّهِمْ أَجْمَعِینَ

ص: 203


1- صحیفة الرضا : ٨.
2- أمالی ابن الشیخ: 231 و 232 و الآیة فی الحشر: 20.
3- أمالی ابن الشیخ: 232. و الآیة فی البقرة: 18. أو 275.
4- أمالی ابن الشیخ:.
5- فی المصدر: عن أبی عبد اللّه.
6- الإسراء: 71.

صحیفة الرضا: از امام رضا، از پدرانش علیهم السّلام همین روایت نقل شده و در آن این عبارت هم آمده است: «جنگ کننده با آنها و کسی که همکاری با ستمگر آنها نماید و کسی که ناسزا به ایشان بگوید.»(1)

روایت2.

امالی طوسی: برادر دعبل از حضرت رضا علیه السّلام، از آباء گرامش نقل کرد که پیامبر اکرم این آیه را تلاوت کرد: «لا یَسْتَوِی أَصْحابُ النَّارِ وَ أَصْحابُ الْجَنَّةِ أَصْحابُ الْجَنَّةِ هُمُ الْفائِزُونَ»(2)

{دوزخیان با بهشتیان یکسان نیستند بهشتیانند که کامیابانند} و فرمود: «اصحاب بهشت» کسانی هستند که مرا اطاعت کنند و پس از من تسلیم علی بن ابی طالب علیه السّلام باشند و به ولایت او اقرار کنند. یک نفر پرسید: «اصحاب جهنم» کیانند؟ فرمود: کسی که مخالف ولایت باشد و پیمان شکنی کند و پس از من با علی علیه السّلام به جنگ بپردازد.(3)

روایت3.

امالی طوسی: با همین اسناد از علی بن ابی طالب علیه السّلام، از پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله نقل کرد که این آیه را تلاوت فرمود: «فَأُولئِکَ أَصْحابُ النَّارِ هُمْ فِیها خالِدُونَ»(4) {آنان اهل آتشند و در آن ماندگار خواهند بود.} عرض کردند: یا رسول اللَّه «اصحاب آتش» کیانند؟ فرمود: هر کسی که پس از من با علی علیه السّلام جنگ کند. این­ها اصحاب آتشند با کافران. این­ها وقتی برای آنها حق آمد کافر به حق شدند،. بدانید که علی پاره تن من است؛ هر کس با او جنگ کند، با من جنگ کرده و خدا را به خشم در آورده. سپس علی علیه السّلام را صدا زد و فرمود: یا علی! جنگ تو جنگ من و سازش تو سازش من است و بعد از من، تو راهنمای مردم هستی در آنچه بین من و امتم هست.(5)

روایت4.

امالی طوسی: ابوالعباس بن شبیب از حضرت صادق علیه السّلام نقل می کند که فرمود: مراعات کنید درباره ما آنچه را عبد صالح درباره آن دو یتیم مراعات کرد که پدرشان مرد صالحی بود.(6)

روایت5.

بصائر الدرجات: جابر از حضرت باقر علیه السّلام نقل کرد که چون این آیه نازل شد «یَوْمَ نَدْعُوا کُلَّ أُناسٍ بِإِمامِهِمْ»(7)

{[یاد کن] روزی را که هر گروهی را با پیشوایشان فرا می خوانیم} مسلمانان گفتند: یا رسول اللَّه! مگر شما امام تمام مردم نیستی؟

ص: 203


1- . صحیفة الرضا: 8
2- . حشر / 20
3- . امالی طوسی : 231 - 232
4- . بقره / 81 و 275
5- . امالی طوسی: 232
6- . امالی طوسی: 232
7- . إسراء / 71

فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَنَا رَسُولُ اللَّهِ إِلَی النَّاسِ أَجْمَعِینَ وَ لَکِنْ سَیَکُونُ بَعْدِی أَئِمَّةٌ عَلَی النَّاسِ مِنَ اللَّهِ مِنْ أَهْلِ بَیْتِی یَقُومُونَ فِی النَّاسِ فَیُکَذَّبُونَ وَ یَظْلِمُهُمْ أَئِمَّةُ الْکُفْرِ وَ الضَّلَالِ وَ أَشْیَاعُهُمْ أَلَا وَ مَنْ وَالاهُمْ وَ اتَّبَعَهُمْ وَ صَدَّقَهُمْ فَهُوَ مِنِّی (1) وَ سَیَلْقَانِی أَلَا وَ مَنْ ظَلَمَهُمْ وَ أَعَانَ عَلَی ظُلْمِهِمْ وَ کَذَّبَهُمْ فَلَیْسَ مِنِّی وَ لَا مَعِی وَ أَنَا مِنْهُ بَرِی ءٌ (2).

«6»

ثو، ثواب الأعمال ابْنُ إِدْرِیسَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِی الْجَارُودِ عَنْ عَمْرِو بْنِ قَیْسٍ الْمَشْرِقِیِّ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی الْحُسَیْنِ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ أَنَا وَ ابْنُ عَمٍّ لِی وَ هُوَ فِی قَصْرِ بَنِی مُقَاتِلٍ فَسَلَّمْنَا عَلَیْهِ فَقَالَ لَهُ ابْنُ عَمِّی یَا بَا عَبْدِ اللَّهِ هَذَا الَّذِی أَرَی خِضَابٌ أَوْ شَعْرُکَ فَقَالَ خِضَابٌ وَ الشَّیْبُ إِلَیْنَا بَنِی هَاشِمٍ یَعْجَلُ ثُمَّ أَقْبَلَ عَلَیْنَا فَقَالَ جِئْتُمَا لِنُصْرَتِی فَقُلْتُ إِنِّی رَجُلٌ کَبِیرُ السِّنِّ کَثِیرُ الدَّیْنِ کَثِیرُ الْعِیَالِ وَ فِی یَدِی بَضَائِعُ لِلنَّاسِ وَ لَا أَدْرِی مَا یَکُونُ وَ أَکْرَهُ أَنْ أُضِیعَ أَمَانَتِی وَ قَالَ لَهُ ابْنُ عَمِّی مِثْلَ ذَلِکَ قَالَ لَنَا فَانْطَلِقَا فَلَا تَسْمَعَا لِی وَاعِیَةً وَ لَا تَرَیَا لِی سَوَاداً فَإِنَّهُ مَنْ سَمِعَ وَاعِیَتَنَا أَوْ رَأَی سَوَادَنَا فَلَمْ یُجِبْنَا وَ لَمْ یُغِثْنَا کَانَ حَقّاً عَلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ أَنْ یُکِبَّهُ عَلَی مَنْخِرَیْهِ فِی النَّارِ (3).

«7»

جا، المجالس للمفید عَلِیُّ بْنُ بِلَالٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْأَصْبَهَانِیِّ عَنِ الثَّقَفِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ هراشة (هَرَاسَةَ) عَنْ جَعْفَرِ بْنِ زِیَادٍ الْأَحْمَرِ عَنْ زَیْدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ قَالَ: قَرَأَ وَ أَمَّا الْجِدارُ فَکانَ لِغُلامَیْنِ یَتِیمَیْنِ الْآیَةَ ثُمَّ قَالَ حَفِظَهُمَا رَبُّهُمَا لِصَلَاحِ أَبِیهِمَا فَمَنْ أَوْلَی بِحُسْنِ الْحِفْظِ مِنَّا رَسُولُ اللَّهِ جَدُّنَا وَ بِنْتُهُ سَیِّدَةُ نِسَاءِ الْجَنَّةِ أُمُّنَا وَ أَوَّلُ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَ وَحَّدَهُ وَ صَلَّی أَبُونَا (4).

«8»

کا، الکافی مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَی عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ وَ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ جَمِیعاً

ص: 204


1- فی المصدر: فهو منی و معی.
2- بصائر الدرجات: 10.
3- ثواب الأعمال: 250 و 251.
4- أمالی المفید: 67 و 68 و الآیة فی الکهف: 82.

پیامبر اکرم فرمود: من رسول خدا برای تمام مردمم، ولی پس از من امام هایی برای مردم از جانب خدا تعیین شده از اهل بیتم. در میان مردم قیام به حق می­کنند، ولی آنها را تکذیب می­نمایند و پیشوایان کفر و گمراهی و پیروانشان، آنها را مورد ستم قرار می­دهند. بدانید هر کسی آنها را دوست بدارد و پیرو ایشان باشد و تصدیق کند ایشان را، او از من است و به زودی مرا ملاقات خواهد نمود. و بدانید هر کسی به آنها ستم کند و یا همکاری با ظالم بنماید و تکذیب کند آنها را، او از من نیست و نه با من خواهد بود و من از او بیزارم.(1)

روایت6.

ثواب الاعمال: عمرو بن قیس مشرقی گفت: من و پسر عمویم خدمت حضرت حسین علیه السّلام رسیدیم. امام علیه السّلام در محلی به نام قصر بنی مقاتل بود. سلام کردیم و پسر عمویم عرض کرد: یا ابا عبداللَّه! آنچه در چهره مبارکتان می بینم خضاب است یا رنگ موی شما است؟ فرمود: خضاب است. پیری به سرعت به ما بنی هاشم روی می آورد. آن گاه به ما توجه کرد و فرمود: آمده اید برای نصرت و یاری من؟ عرض کردم: من مردی پیر و قرض دار و عیالوارم و مقداری از مال مردم در اختیار من است و نمی دانم چه می شود و مایل نیستم امانت ها از بین برود. پسر عمویم نیز شبیه همین حرف را زد. فرمود: پس بروید تا صدای گرفتاری مرا نشنوید و چشمتان به سیاهی جمعیت ما نیفتد، زیرا هر کس صدای گرفتاری ما را بشنود یا سیاهی جمعیت ما را ببیند و ما را اجابت نکند و به داد ما نرسد، بر خداست که او را با صورت در آتش جهنم افکند.(2)

روایت7.

مجالس مفید: زیاد بن احمر از زید بن علی بن حسین نقل کرد که این آیه را تلاوت کرد «وَ أَمَّا الْجِدارُ فَکانَ لِغُلامَیْنِ یَتِیمَیْنِ»(3)

{و اما دیوار از آن دو پسر [بچه] یتیم بود} تا آخر آیه. سپس گفت: خداوند آن دو بچه را حفظ کرد، چون پدرشان مرد صالحی بود. چه کسی از ما سزاوارتر به حفظ است؟ جدّ ما پیامبر و دخترش سرور زنان بهشت، مادر ما است و اولین کسی که ایمان به خدا آورد و موحد شد و نماز خواند، پدر ما است.(4)

روایت8.

کافی:

ص: 204


1- . بصائر الدرجات: 10
2- . ثواب الاعمال: 250 - 251
3- . کهف / 82
4- . امالی مفید : 67 - 68

عَنِ النَّضْرِ عَنْ یَحْیَی الْحَلَبِیِّ عَنِ ابْنِ خَارِجَةَ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَعْفَی نَبِیَّکُمْ أَنْ یَلْقَی مِنْ أُمَّتِهِ مَا لَقِیَتِ الْأَنْبِیَاءُ مِنْ أُمَمِهَا وَ جَعَلَ ذَلِکَ عَلَیْنَا (1).

«9»

ن، عیون أخبار الرضا علیه السلام بِالْأَسَانِیدِ الثَّلَاثَةِ عَنِ الرِّضَا عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ اشْتَدَّ غَضَبُ اللَّهِ وَ غَضَبُ رَسُولِهِ عَلَی مَنْ أَهْرَقَ دَمِی وَ آذَانِی فِی عِتْرَتِی (2).

صح،صحیفة الرضا علیه السلام : عنه علیه السلام مثله(3).

«10»

ن، عیون أخبار الرضا علیه السلام بِهَذَا الْإِسْنَادِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله الْوَیْلُ لِظَالِمِی أَهْلِ بَیْتِی کَأَنِّی بِهِمْ غَداً مَعَ الْمُنافِقِینَ فِی الدَّرْکِ الْأَسْفَلِ مِنَ النَّارِ (4)

صح،صحیفة الرضا علیه السلام : عنه عن آبائه علیهم السلام : مثله(5).

«11»

ن، عیون أخبار الرضا علیه السلام بِهَذَا الْإِسْنَادِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَنْ قَاتَلَنَا آخِرَ الزَّمَانِ فَکَأَنَّمَا قَاتَلَنَا مَعَ الدَّجَّالِ (6).

«13»

12- ن، عیون أخبار الرضا علیه السلام الْحَافِظُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ زَیْدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیهم السلام قَالَ حَدَّثَنِی أَبِی قَالَ حَدَّثَنِی عَلِیُّ بْنُ مُوسَی قَالَ حَدَّثَنِی أَبِی مُوسَی قَالَ حَدَّثَنِی أَخِی إِسْمَاعِیلُ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ علیهما السلام عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله عَنْ جَبْرَئِیلَ علیه السلام عَنِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ قَالَ مَنْ عَادَی أَوْلِیَائِی فَقَدْ بَارَزَنِی بِالْمُحَارَبَةِ وَ مَنْ حَارَبَ أَهْلَ بَیْتِی فَقَدْ حَلَّ عَلَیْهِ عَذَابِی وَ مَنْ تَوَلَّی غَیْرَهُمْ فَقَدْ حَلَّ عَلَیْهِ

ص: 205


1- الکافی:.
2- عیون الأخبار: 196.
3- صحیفة الرضا : ٣١ فیه : من أهرق دم ذریتی.
4- عیون الأخبار: 211.
5- صحیفة الرضا : ٢٣.
6- عیون الأخبار: 211.

ابو بصیر از حضرت صادق علیه السّلام نقل کرد که فرمود: خداوند پیامبر اکرم را معاف کرد از این که از امت خود ببیند آنچه را پیامبران دیگر از امت خود دیدند و این مطلب را برای ما قرار داد.(1)

روایت9.

عیون اخبار الرضا: با سندهای سه گانه از حضرت رضا علیه السّلام، از آباء گرامش نقل کرد که پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله فرمود: خداوند و پیامبرش به شدت خشم می گیرند بر کسی که خون مرا بریزد و مرا آزار نماید درباره عترتم.(2)

صحیفة الرضا: از امام رضا علیه السّلام همین روایت را نقل کرده است.(3)

روایت10.

عیون اخبار الرضا: با همین سند پیامبر اکرم فرمود وای بر ستمگر اهل بیت من. گویا می بینم که فردا آنها «الْمُنافِقِینَ فِی الدَّرْکِ الْأَسْفَلِ مِنَ النَّار»(4) {با منافقین در پایین ترین درجه آتش جهنم هستند.}(5)

صحیفة الرضا: از امام رضا علیه السّلام، از پدرانش همین روایت را نقل کرده است.(6)

روایت11.

عیون اخبار الرضا: با همین سند پیامبر اکرم فرمود: هر کسی در آخرالزمان با ما بجنگد، مثل این است که با دجال علیه ما جنگیده است.(7)

روایت12.

عیون اخبار الرضا: اسماعیل از پدرش، از حسین بن علی علیه السّلام، از پیامبر اکرم، از جبرئیل، از خداوند بزرگ نقل می­کند که فرمود: هر کس با اولیای من دشمنی ورزد، با من به جنگ پرداخته و هر کس با اهل بیت به جنگ بپردازد، عذاب من او را فرا می گیرد و هر که غیر آنها را دوست بدارد، مشمول غضب من می شود

ص: 205


1- . کافی ...
2- . عیون اخبار الرضا: 196
3- . صحیفة الرضا: 31، و در آن آمده است: «هرکس خون فرزندان مرا بریزد».
4- . نساء / 145
5- . عیون اخبار الرضا: 211
6- . صحیفة الرضا: 23
7- . عیون اخبار الرضا: 211

غَضَبِی وَ مَنْ أَعَزَّ غَیْرَهُمْ فَقَدْ آذَانِی وَ مَنْ آذَانِی فَلَهُ النَّارُ (1).

بیان

قوله علیه السلام و من أعز غیرهم أی بما یوجب ذلهم.

«13»

ما، الأمالی للشیخ الطوسی جَمَاعَةٌ عَنْ أَبِی الْمُفَضَّلِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ الْخَثْعَمِیِّ عَنْ عَبَّادِ بْنِ یَعْقُوبَ الْأَسَدِیِّ عَنْ أَرْطَاةَ بْنِ حَبِیبٍ عَنْ عُبَیْدِ بْنِ ذَکْوَانَ عَنْ عَمْرِو بْنِ خَالِدٍ قَالَ حَدَّثَنِی زَیْدُ بْنُ عَلِیٍّ وَ هُوَ آخِذٌ بِشَعْرِهِ قَالَ حَدَّثَنِی أَبِی عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ وَ هُوَ آخِذٌ بِشَعْرِهِ قَالَ سَمِعْتُ أَبِی الْحُسَیْنَ بْنَ عَلِیٍّ وَ هُوَ آخِذٌ بِشَعْرِهِ قَالَ سَمِعْتُ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ وَ هُوَ آخِذٌ بِشَعْرِهِ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله (2) وَ هُوَ آخِذٌ بِشَعْرِهِ قَالَ: مَنْ آذَی شَعْرَةً مِنِّی فَقَدْ آذَانِی وَ مَنْ آذَانِی فَقَدْ آذَی اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ وَ مَنْ آذَی اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ لَعَنَهُ مَلَأُ السَّمَاوَاتِ وَ مَلَأُ الْأَرْضِ وَ تَلَا إِنَّ الَّذِینَ یُؤْذُونَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ لَعَنَهُمُ اللَّهُ فِی الدُّنْیا وَ الْآخِرَةِ وَ أَعَدَّ لَهُمْ عَذاباً مُهِیناً (3).

ن، عیون أخبار الرضا علیه السلام لی، الأمالی للصدوق أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ رُزْمَةَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عِیسَی الْعَلَوِیِّ عَنْ عَبَّادِ بْنِ یَعْقُوبَ عَنْ حَبِیبِ بْنِ أَرْطَاةَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ ذَکْوَانَ عَنْ عَمْرِو بْنِ خَالِدٍ إِلَی قَوْلِهِ وَ مَلَأُ الْأَرْضِ (4)

«14»

شی، تفسیر العیاشی عَنْ عَطِیَّةَ الْعَوْفِیِّ عَنْ أَبِی سَعِیدٍ الْخُدْرِیِّ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ اشْتَدَّ غَضَبُ اللَّهِ عَلَی الْیَهُودِ حِینَ قَالُوا عُزَیْرٌ ابْنُ اللَّهِ وَ اشْتَدَّ غَضَبُ اللَّهُ عَلَی النَّصَارَی حِینَ قَالُوا الْمَسِیحُ ابْنُ اللَّهِ وَ اشْتَدَّ غَضَبُ اللَّهِ عَلَی مَنْ أَرَاقَ دَمِی وَ آذَانِی فِی عِتْرَتِی (5).

«15»

فر، تفسیر فرات بن إبراهیم عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ بِإِسْنَادِهِ عَنْ زَیْدِ بْنِ عَلِیٍّ فِی قَوْلِهِ تَعَالَی وَ أَمَّا الْجِدارُ فَکانَ لِغُلامَیْنِ یَتِیمَیْنِ فِی الْمَدِینَةِ قَالَ فَحُفِظَ الْغُلَامَانِ بِصَلَاحِ أَبِیهِمَا فَمَنْ أَحَقُ

ص: 206


1- عیون الأخبار: 226.
2- فی المصدر: قال: سمعت رسول اللّه.
3- أمالی ابن الشیخ: 288 و الآیة فی الأحزاب: 57.
4- عیون الأخبار: 138 فیه: فعلیه لعنة اللّه أمالی الصدوق: 199.
5- تفسیر العیّاشیّ ج 2 ص 86.

و هر که عزیز شمارد غیر ایشان را، مرا آزرده و هر که مرا بیازارد، اهل آتش است.(1)

توضیح

منظور از این که دیگری را عزیز بدارد، یعنی کاری کند که با این عزیز داشتن، موجب خواری ائمه علیهم السّلام بشود.

روایت13.

امالی طوسی: عمرو بن خالد گفت: زید بن علی در حالی که موی خود را به دست داشت، از زین العابدین پدر خود نقل کرد که او در حالی که موی خود را به دست داشت، گفت شنیدم که پدرم حسین بن علی در حالی که موی خود را به دست داشت فرمود که پدرم امیرالمؤمنین، در حالی که موی خود را در دست داشت فرمود که پیامبر اکرم در حالی که موی خود را در دست داشت فرمود: هر که یک موی مرا بیازارد مرا آزرده و هر که مرا بیازارد، خدا را آزرده و هر که خدا را بیازارد، اهل آسمان ها و زمین او را لعنت می­کنند و این آیه را تلاوت کرد: «إِنَّ الَّذِینَ یُؤْذُونَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ لَعَنَهُمُ اللَّهُ فِی الدُّنْیا وَ الْآخِرَةِ وَ أَعَدَّ لَهُمْ عَذاباً مُهِیناً»(2)

{بی گمان کسانی که خدا و پیامبر او را آزار می رسانند، خدا آنان را در دنیا و آخرت لعنت کرده و برایشان عذابی خفت آور آماده ساخته است.}(3)

عیون اخبار الرضا و امالی صدوق: از عمرو بن خالد تا عبارت «اهل زمین را» نقل کرده است.(4)

روایت14.

تفسیر عیاشی: ابو سعید خدری گفت: پیامبر اکرم فرمود: خداوند سخت خشم گرفت بر یهود که گفتند عزیر پسر خدا است و سخت خشم گرفت بر نصرانیان که گفتند عیسی مسیح پسر خدا است و سخت غضبناک است بر کسی که خون مرا بریزد و آزارم نماید در مورد عترتم.(5)

روایت15.

تفسیر فرات: حسین بن سعید به اسناد خود از زید بن علی درباره آیه «وَ أَمَّا الْجِدارُ فَکانَ لِغُلامَیْنِ یَتِیمَیْنِ فِی الْمَدِینَةِ» نقل کرد که گفت: خداوند آن دو بچه را حفظ کرد، چون پدرشان مرد صالحی بود. چه کسی از ما سزاوارتر است

ص: 206


1- . عیون اخبار الرضا: 226
2- . احزاب / 57
3- . امالی طوسی: 288
4- . عیون اخبار الرضا: 138، امالی صدوق: 199
5- . تفسیر عیاشی 2 : 86

أَنْ یَرْجُوَ الْحِفْظَ مِنَ اللَّهِ بِصَلَاحِ مَنْ مَضَی مِنْ آبَائِهِ مِنَّا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله جَدُّنَا وَ ابْنُ عَمِّهِ الْمُؤْمِنُ بِهِ الْمُهَاجِرُ مَعَهُ أَبُونَا وَ ابْنَتُهُ أُمُّنَا وَ زَوْجَتُهُ أَفْضَلُ أَزْوَاجِهِ جَدَّتُنَا فَأَیُّ النَّاسِ أَعْظَمُ عَلَیْکُمْ حَقّاً فِی کِتَابِهِ مِنَّا ثُمَّ نَحْنُ مِنْ أُمَّتِهِ وَ عَلَی مِلَّتِهِ نَدْعُوکُمْ إِلَی سُنَّتِهِ وَ الْکِتَابِ الَّذِی جَاءَ بِهِ مِنْ رَبِّهِ أَنْ تُحِلُّوا حَلَالَهُ وَ تُحَرِّمُوا حَرَامَهُ وَ تَعْمَلُوا بِحُکْمِهِ عِنْدَ تَفَرُّقِ النَّاسِ وَ اخْتِلَافِهِمْ (1).

«16»

فر، تفسیر فرات بن إبراهیم الْحُسَیْنُ بْنُ الْحَکَمِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَبِی الْجَارُودِ قَالَ قَالَ زَیْدُ بْنُ عَلِیٍّ عَلَیْهِ السَّلَامُ وَ قَرَأَ الْآیَةَ وَ کانَ أَبُوهُما صالِحاً قَالَ حَفِظَهُمَا اللَّهُ بِصَلَاحِ أَبِیهِمَا وَ مَا ذُکِرَ مِنْهُمَا صَلَاحٌ فَنَحْنُ أَحَقُّ بِالْمَوَدَّةِ أَبُونَا رَسُولُ اللَّهِ وَ جَدَّتُنَا خَدِیجَةُ وَ أُمُّنَا فَاطِمَةُ الزَّهْرَاءُ وَ أَبُونَا أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیهما السلام (2)

باب 9 شدة محنهم و أنهم أعظم الناس مصیبة و أنهم علیهم السلام لا یموتون إلا بالشهادة

الأخبار

«1»

ما، الأمالی للشیخ الطوسی أَبُو عَمْرٍو عَنِ ابْنِ عُقْدَةَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ یَحْیَی عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ أَبِی ذُرْعَةَ عَنْ حُمْرَانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیهما السلام أَنَّهُ قَالَ: أَعْظَمُ النَّاسِ أَجْراً فِی الْآخِرَةِ أَعْظَمُهُمْ مُصِیبَةً فِی الدُّنْیَا وَ إِنَّ أَهْلَ الْبَیْتِ أَعْظَمُ النَّاسِ مُصِیبَةً مُصِیبَتُنَا بِرَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَبْلُ ثُمَّ یَشْرَکُنَا فِیهِ النَّاسُ (3).

بیان

ثم یشرکنا فیه أی فی الأجر أو فی المصاب مطلقا أو بالرسول فتدبر.

«2»

ما، الأمالی للشیخ الطوسی الْحَفَّارُ عَنْ عِیسَی بْنِ مُوسَی عَنْ عَلِیِّ بْنِ عُبَیْدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سَهْلٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْبَلَوِیِّ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ عُبَیْدِ اللَّهِ بْنِ الْعَلَا عَنْ أَبِیهِ عَنْ زَیْدِ بْنِ عَلِیٍ

ص: 207


1- تفسیر فرات: 87.
2- تفسیر فرات: 87.
3- أمالی الطوسیّ: 169.

که امید حفظ از خدا داشته باشد، به خاطر صالح بودن پدرانشان؟ جدّ ما پیامبر و پسر عمویش که مومن به او بود و با او هجرت کرد، پدر ماست و دخترش مادر ما است و همسر او که برترین همسران او بود، جده ماست. کدام یک از مردم، در کتاب خدا عظیم تر است حقشان بر شما از ما؟ پس ما از امت او و بر دین او هستیم که شما را به سنت و کتابی که از جانب پروردگارش آورده، می­خوانیم که در آن می­فرماید: حلالش را حلال و حرامش را حرام بشمارید و به حکمت­هایش هنگام تفرقه مردم و اختلافشان عمل کنید.(1)

روایت16.

تفسیر فرات: ابوالجارود گفت که زید بن علی بن حسین این آیه را تلاوت کرد «وَکَانَ أَبُوهُمَا صَالِحًا»(2) {و پدرشان [مردی] نیکوکار بود} و گفت: خداوند آن دو بچه را حفظ کرد، چون پدرشان مرد صالحی بود و از این دو هیچ صالح بودنی را ذکر نکرد. ما سزاوارتریم به مودت و دوستی؛ پدر ما رسول خداست و جده ما خدیجه و مادرمان فاطمه زهرا و پدرمان امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب است.(3)

باب نهم : شدت محنت و گرفتاری ائمه علیهم السّلام و این که آنها از همه مردم بیشتر مصیبت می بینند و آنها جز با شهادت از دنیا نمی­روند

روایات

روایت1.

امالی طوسی: حمران از محمّد بن علی بن ابی طالب نقل کرد که گفت: از همه بیشتر پاداش در آخرت به کسی می­دهند که مصیبت او در دنیا از همه بیشتر باشد. اهل بیت از همه مردم مصیبت کش تر بوده اند، مصیبت ما قبلا در مورد پیامبر اکرم بود، بعد مردم با ما شریک هستند در مورد پیامبر اسلام صلّی اللَّه علیه و آله.(4)

توضیح

«ثم یشرکنا فیه» یعنی در اجر یا در مصیبت مطلقا یا در پیامبر، دقت کن!

روایت2.

امالی طوسی: از زید بن علی، از پدر خود، از جدش، از امام علی علیهم السّلام نقل می­کند

ص: 207


1- . تفسیر فرات: 87
2- . کهف / 82
3- . تفسیر فرات: 87
4- . امالی طوسی: 169

عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ عَنْ عَلِیٍّ علیه السلام قَالَ: مَا زِلْتُ مَظْلُوماً مُذْ کُنْتُ إِنَّهُ کَانَ عَقِیلٌ لَیَرْمَدُ فَیَقُولُ لَا تَذُرُّونِی حَتَّی تَذُرُّوا أَخِی عَلِیّاً فَأُضْجَعُ فأذری (فَأُذَرُّ) وَ مَا بِی رَمَدٌ (1).

بیان

أقول لا تخلو الروایة من غرابة بالنظر إلی التفاوت بین مولد أمیر المؤمنین علیه السلام و عقیل کما سیأتی فإن من المستبعد أن یکلف من له اثنتان و عشرون سنة مثلا تقدیم من له سنتان فی الإضرار و أبعد منه قبول الوالدین منه ذلک.

«3»

ما، الأمالی للشیخ الطوسی جَمَاعَةٌ عَنْ أَبِی الْمُفَضَّلِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْقَاسِمِ بْنِ زَکَرِیَّا عَنْ حُسَیْنِ بْنِ نَصْرِ بْنِ مُزَاحِمٍ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ الْحَکَمِ بْنِ ظُهَیْرٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ مَنْصُورِ بْنِ سَابُورَ الترجمی (الْبُرْجُمِیِ) (2) عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ بُرَیْدَةَ عَنْ أَبِیهِ بُرَیْدَةَ بْنِ حُصَیْبٍ الْأَسْلَمِیِّ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله عَهِدَ إِلَیَّ رَبِّی تَعَالَی عَهْداً فَقُلْتُ یَا رَبِّ بَیِّنْهُ لِی فَقَالَ یَا مُحَمَّدُ اسْمَعْ عَلِیٌّ رَایَةُ الْهُدَی وَ إِمَامُ أَوْلِیَائِی وَ نُورُ مَنْ أَطَاعَنِی وَ هُوَ الْکَلِمَةُ الَّتِی أَلْزَمْتُهَا الْمُتَّقِینَ فَمَنْ أَحَبَّهُ فَقَدْ أَحَبَّنِی وَ مَنْ أَبْغَضَهُ فَقَدْ أَبْغَضَنِی فَبَشِّرْهُ بِذَلِکَ قَالَ قُلْتُ اللَّهُمَّ أَجْلِ قَلْبَهُ وَ اجْعَلْ رَبِیعَةَ (3) الْإِیمَانِ فِی قَلْبِهِ قَالَ فَقَدْ فَعَلْتُ ثُمَّ قَالَ إِنِّی مُسْتَخِصُّهُ بِبَلَاءٍ لَمْ یُصِبْ أَحَداً مِنْ أُمَّتِکَ (4) قَالَ قُلْتُ أَخِی وَ صَاحِبِی قَالَ ذَلِکَ مِمَّا قَدْ سَبَقَ مِنِّی إِنَّهُ مُبْتَلًی وَ مُبْتَلًی بِهِ (5).

بیان

فی النهایة فیه اللهم اجعل القرآن ربیع قلبی جعله ربیعا له لأن الإنسان یرتاح قلبه فی الربیع من الأزمان و یمیل إلیه.

«4»

ع، علل الشرائع حَمْزَةُ الْعَلَوِیُّ عَنِ الْأَسَدِیِّ عَنْ عُبَیْدِ اللَّهِ بْنِ حُمْدُونٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ نُصَیْرٍ عَنْ خَالِدِ بْنِ حُصَیْنٍ (6) عَنْ یَحْیَی بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ

ص: 208


1- أمالی ابن الشیخ: 223.
2- فی المصدر: البرجمی.
3- فی نسخة: زینة الایمان.
4- فی المصدر: لم یصب به أحد من خلقی.
5- أمالی ابن الشیخ: 327.
6- فی نسخة: عن حصین.

که فرمود: من پیوسته مظلوم بودم، حتّی عقیل برادرم که درد چشم می­شد، می­گفت نمی گذارم دوا به چشمم کنید تا به چشم علی دوا نمایید. پس مرا می­خواباندند و دوا به چشمم می­ریختند، با این که درد چشم نداشتم.(1)

توضیح

این روایت به واسطه فاصله زیادی که بین سن حضرت امیرالمؤمنین علیه السّلام و عقیل بوده - چنان چه خواهد آمد - بعید به نظر می­رسد، زیرا بعید است که شخص بیست و دو ساله و کودک دو ساله را به اجبار وادار به دوا نمودن در چشم نمایند و از این بعیدتر قبول پدر و مادر است این مطلب را از او.

روایت3.

امالی طوسی: بریدة بن حصیب اسلمی گفت: پیامبر اکرم فرمود: خداوند با من عهدی بست. گفتم: خدایا! آن عهد را برایم بیان فرما. فرمود: ای محمّد بشنو! علی پرچم هدایت و رهبر اولیای من و نور درخشان است برای کسانی که مرا اطاعت کنند. او کلمه ای است که بر پرهیزکاران لازم نموده ام. هر که او را دوست بدارد، مرا دوست داشته و هر که با او خشم داشته باشد، مرا دشمن داشته. به علی این مژده را بده. عرض کردم: خدایا! دلش را روشن گردان و بهار ایمان را در دلش قرار ده. خداوند در پاسخ فرمود: چنین کردم. سپس فرمود: من او را ممتاز به بلا و گرفتاری کرده ام که هیچ یک از امت تو به آن گرفتار نخواهند شد. عرض کردم: خدایا! برادر و دوست من است. فرمود: این مطلبی است که از پیش مقدر شده. او گرفتار می شود و به واسطه او نیز گرفتاری پیش می آید.(2)

توضیح

در نهایه گفته شده: «اللّهم اجعل القرآن ربیع قلبی»، آن را بهار برای او قرار داده، زیرا انسان قلبش در بهار راحت می­شود به نسبت زمان­های دیگر و میل به آن پیدا می­کند.

روایت4.

علل الشرائع: علی بن حسین علیه السّلام از

ص: 208


1- . امالی طوسی: 223
2- . امالی طوسی: 327

أَبِیهِ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَا زِلْتُ أَنَا وَ مَنْ کَانَ قَبْلِی مِنَ النَّبِیِّینَ وَ الْمُؤْمِنِینَ مُبْتَلَیْنَ بِمَنْ یُؤْذِینَا وَ لَوْ کَانَ الْمُؤْمِنُ عَلَی رَأْسِ جَبَلٍ لَقَیَّضَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَهُ مَنْ یُؤْذِیهِ لِیَأْجُرَهُ عَلَی ذَلِکَ وَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام مَا زِلْتُ مَظْلُوماً مُنْذُ وَلَدَتْنِی أُمِّی حَتَّی إِنْ کَانَ عَقِیلٌ لَیُصِیبُهُ رَمَدٌ فَیَقُولُ لَا تَذُرُّونِی حَتَّی تَذُرُّوا عَلِیّاً فَیَذُرُّونِّی وَ مَا بِی مِنْ رَمَدٍ (1).

«5»

قب، المناقب لابن شهرآشوب أَبَانُ بْنُ عُثْمَانَ قَالَ: سَأَلْتُ الصَّادِقَ علیه السلام عَنْ قَوْلِهِ تَعَالَی وَ الْمُسْتَضْعَفِینَ مِنَ الرِّجالِ وَ النِّساءِ وَ الْوِلْدانِ الَّذِینَ یَقُولُونَ رَبَّنا أَخْرِجْنا مِنْ هذِهِ الْقَرْیَةِ الظَّالِمِ أَهْلُها (2) الْآیَةَ قَالَ نَحْنُ ذَلِکَ.

«6»

عُبْدُوسٌ الْهَمْدَانِیُّ وَ ابْنُ فَوْرَکَ الْأَصْفَهَانِیُّ وَ شِیرَوَیْهِ الدَّیْلَمِیُّ عَنْ أَبِی سَعِیدٍ الْخُدْرِیِّ قَالَ: ذَکَرَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لِعَلِیٍّ علیه السلام مَا یَلْقَی بَعْدَهُ قَالَ فَبَکَی عَلِیٌّ علیه السلام وَ قَالَ أَسْأَلُکَ بِحَقِّ قَرَابَتِی وَ صُحْبَتِی إِلَّا دَعَوْتَ اللَّهَ أَنْ یَقْبِضَنِی إِلَیْهِ قَالَ یَا عَلِیُّ تَسْأَلُنِی أَنْ أَدْعُوَ اللَّهَ لِأَجَلٍ مُؤَجَّلٍ الْخَبَرَ.

«7»

وَ ذَهَبَ کَثِیرٌ مِنْ أَصْحَابِنَا إِلَی أَنَّ الْأَئِمَّةَ خَرَجُوا مِنَ الدُّنْیَا عَلَی الشَّهَادَةِ وَ اسْتَدَلُّوا بِقَوْلِ الصَّادِقِ علیه السلام وَ اللَّهِ مَا مِنَّا إِلَّا مَقْتُولٌ شَهِیدٌ.

«8»

أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام قَالَ: بَیْنَا أَنَا وَ فَاطِمَةُ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ عِنْدَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِذِ الْتَفَتَ إِلَیَّ فَبَکَی فَقُلْتُ مَا یُبْکِیکَ یَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ أَبْکِی مِنْ ضَرْبَتِکَ عَلَی الْقَرْنِ وَ لَطْمِ فَاطِمَةَ خَدَّهَا وَ طَعْنَةِ الْحَسَنِ فِی فَخِذِهِ وَ السَّمِّ الَّذِی یُسْقَاهُ وَ قَتْلِ الْحُسَیْنِ.

«9»

رَأَی أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فِی الْمَنَامِ قَائِلًا یَقُولُ:

إِذَا ذَکَرَ الْقَلْبُ رَهْطَ النَّبِیِّ ***وَ سَبْیَ النِّسَاءِ وَ هَتْکَ السِّتْرِ

وَ ذَبْحَ الصَّبِیِّ وَ قَتْلَ الْوَصِیِّ*** وَ قَتْلَ شَبِیرٍ وَ سَمَّ الشَّبَّرِ (3)

تَرَقْرَقَ فِی الْعَیْنِ مَاءُ الْفُؤَادِ*** وَ یَجْرِی عَلَی الْخَدِّ مِنْهُ الدُّرَرُ

ص: 209


1- علل الشرائع:.
2- النساء: 75.
3- شبیر و شبر کحسین و حسن.

پدر خود نقل می­کند که پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله فرمود: من و پیامبران پیشین و مؤمنان پیوسته گرفتار کسانی بوده ایم که ما را اذیت می­کنند. اگر مؤمن بر سر کوهی باشد، خداوند کسی را می­گمارد که او را بیازارد تا به این وسیله به او پاداش دهد. و امیرالمؤمنین علیه السّلام فرمود: من از زمانی که مادرم مرا زایید، پیوسته مظلوم بودم، حتّی برادرم عقیل وقتی درد چشم می­شد، می­گفت نمی­گذارم دوا به چشم من کنید تا اول به چشم علی نمایید. پس با این که درد چشم نبودم، دوا به چشم من می­کردند.(1)

روایت5.

مناقب آل ابی طالب: ابان بن عثمان گفت: از حضرت صادق علیه السّلام درباره این آیه سؤال کردم: «وَ الْمُسْتَضْعَفِینَ مِنَ الرِّجالِ وَ النِّساءِ وَ الْوِلْدانِ الَّذِینَ یَقُولُونَ رَبَّنا أَخْرِجْنا مِنْ هذِهِ الْقَرْیَةِ الظَّالِمِ أَهْلُها»(2)

{و چرا شما در راه خدا [و در راه نجات] مردان و زنان و کودکان مستضعف نمی جنگید، همانان که می گویند پروردگارا ما را از این شهری که مردمش ستم پیشه اند بیرون ببر} تا آخر آیه. فرمود: ما همانان هستیم.

روایت6.

ابو سعید خدری گفت: پیامبر اکرم به علی علیه السّلام گفت: چه بر سرش می آید پس از او؟ علی علیه السّلام گریه کرد و گفت: یا رسول اللَّه! به حق خویشاوندی و مصاحبتی که با شما دارم از شما تقاضا می­کنم که از خدا بخواهید مرگ مرا برساند. فرمود: یا علی! از من می­خواهی چیزی را که هنوز مدتی باید انتظارش را کشید از خدا بخواهم... تا آخر خبر.

روایت7.

گروهی از اصحاب ما معتقدند که ائمه علیهم السّلام با شهادت از دنیا می روند و دلیل این مطلب را فرمایش حضرت صادق علیه السّلام آورده اند که فرموده: به خدا قسم از ما نیست مگر این که کشته و شهید می شود.

روایت8.

امیرالمؤمنین علیه السّلام فرمود: من و فاطمه و حسن و حسین در خدمت پیامبر اکرم بودیم که آن جناب به من توجه نمود و گریه کرد. عرض کردم: چه چیز تو را گریاند یا رسول اللَّه؟ فرمود: می­گریم برای ضربتی که بر سرت وارد می شود و سیلی که به صورت فاطمه می­زنند و ضربتی که به ران حسن می­زنند و سم و زهری که به او می­دهند و برای کشته شدن حسین.

روایت9.

امیرالمؤمنین علیه السّلام در خواب دید که یک نفر این شعر را می­خواند:

هنگامی که قلب یاد خویشاوندان پیامبر می­کند و اسارت زنان و هتک پوشش و سر بریدن بچه و کشتن وصی و کشتن شبیر (حسین علیه السّلام) و مسموم شدن شبر (حسن علیه السّلام) و آب دل در چشم می­ریزد و درهایی از آن بر گونه جاری می­شود

ص: 209


1- . علل الشرائع ...
2- . نساء / 75

فَیَا قَلْبُ صَبْراً عَلَی حُزْنِهِمْ*** فَعِنْدَ الْبَلَایَا تَکُونُ الْعِبَرُ

«10»

وَ أَجْمَعَ الْفُقَهَاءُ أَنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله کَانَ یَقْسِمُ الْخُمُسَ مِنَ الْغَنَائِمِ فِی بَنِی هَاشِمٍ.

«11»

وَ أَوْرَدَ الشَّافِعِیُّ عَنْ أَبِی حَنِیفَةَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَبِی لَیْلَی أَنَّ فِی عَهْدِ عُمُرَ أُتِیَ بِمَالٍ کَثِیرٍ مِنْ فَارِسَ وَ سُوسٍ وَ الْأَهْوَازِ فَقَالَ یَا بَنِی هَاشِمٍ لَوْ أَقْرَضْتُمُونِی حَقَّکُمْ مِنْ هَذِهِ الْغَنَائِمِ لَأُعَوِّضُ عَلَیْکُمْ مَرَّةً أُخْرَی فَقَالَ عَلِیٌّ علیه السلام یَجُوزُ فَقَالَ الْعَبَّاسُ أَخَافُ فَوْتَ حَقِّنَا فَکَانَ کَمَا قَالَ مَاتَ عُمَرُ وَ مَا رُدَّ عَلَیْنَا وَ فَاتَ حَقُّنَا.

«12»

وَ سُئِلَ عَلِیٌّ علیه السلام عَنِ الْخُمُسِ فَقَالَ الْخُمُسُ لَنَا فَمُنِعْنَا فَصَبَرْنَا وَ کَانَ عُمَرُ بْنُ عَبْدِ الْعَزِیزِ رَدَّهُ إِلَی مُحَمَّدٍ الْبَاقِرِ علیه السلام وَ رَدَّهُ أَیْضاً الْمَأْمُونُ فَمَنْ حَرُمَتْ عَلَیْهِ الصَّدَقَةُ وَ فُرِضَتْ لَهُ الْکَرَامَةُ وَ الْمَحَبَّةُ یَتَکَفَّفُونَ ضُرّاً وَ یَهْلِکُونَ فَقْراً یَرْهَنُ أَحَدُهُمْ سَیْفَهُ وَ یَبِیعُ آخَرُ ثَوْبَهُ وَ یَنْظُرُ إِلَی فَیْئِهِ بِعَیْنٍ مَرِیضَةٍ وَ یَتَشَدَّدُ عَلَی دَهْرِهِ بِنَفْسٍ ضَعِیفَةٍ لَیْسَ لَهُ ذَنْبٌ إِلَّا أَنَّ جَدَّهُ النَّبِیُّ وَ أَبَاهُ الْوَصِیُّ (1).

«13»

قب، المناقب لابن شهرآشوب أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام فِی قَوْلِهِ تَعَالَی وَ عِبادُ الرَّحْمنِ الَّذِینَ یَمْشُونَ عَلَی الْأَرْضِ هَوْناً قَالَ هُمُ الْأَوْصِیَاءُ مِنْ مَخَافَةِ عَدُوِّهِمْ (2).

«14»

ع، علل الشرائع ل، الخصال الْقَطَّانُ عَنِ ابْنِ زَکَرِیَّا الْقَطَّانِ عَنِ ابْنِ حَبِیبٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ حَسَّانَ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ کَثِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: إِنَّ الْکَبَائِرَ سَبْعٌ فِینَا نَزَلَتْ (3) وَ مِنَّا اسْتُحِلَّتْ فَأَوَّلُهَا الشِّرْکُ بِاللَّهِ الْعَظِیمِ وَ قَتْلُ النَّفْسِ الَّتِی حَرَّمَ اللَّهُ وَ أَکْلُ مَالِ الْیَتِیمِ وَ عُقُوقُ الْوَالِدَیْنِ وَ قَذْفُ الْمُحْصَنَةِ وَ الْفِرَارُ مِنَ الزَّحْفِ وَ إِنْکَارُ حَقِّنَا فَأَمَّا الشِّرْکُ بِاللَّهِ فَقَدْ أَنْزَلَ اللَّهُ فِینَا مَا أَنْزَلَ وَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فِینَا مَا قَالَ

ص: 210


1- مناقب آل أبی طالب 2: 51 و 52.
2- مناقب آل أبی طالب 2: 46 و الآیة فی الفرقان: 63.
3- فی الخصال: فینا أنزلت.

ای قلب! بر حزن آنها صبر کن که عبرت­ها هنگام بلاهاست

روایت10.

فقها اجماع کرده اند بر این که پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله خمس غنائم را بین بنی هاشم تقسیم می­کرد.

روایت11.

شافعی از ابو حنیفه به اسناد خود از عبداللَّه بن ابی لیلی ذکر کرده که در زمان عمر از جانب فارس و شوش و اهواز مال زیادی آوردند. عمر گفت: ای بنی هاشم! اگر حق خود را از این غنائم به من قرض بدهید، بعد به شما پرداخت خواهم کرد. علی علیه السّلام فرمود که اشکالی ندارد. عباس گفت: می ترسم حق ما از بین برود. و همان طور که او گفته بود شد، زیرا عمر از دنیا رفت و حق ما بر نگشت و از بین رفت.

روایت12.

از علی علیه السّلام راجع به خمس سؤال شد. فرمود: حق ما است، از ما جلوگیری کردند، صبر کردیم و عمر بن عبدالعزیز آن را به حضرت باقر برگرداند. مأمون نیز برگرداند. کسانی که صدقه بر آنها حرام شده است و کرامت و محبت برایشان واجب شده، با ناراحتی تمام به دشواری صبر می­کنند و از فقر و تنگدستی می­میرند. یکی شمشیرش را به گرو می­گذارد و دیگری لباسش را می­فروشد، تماشا می­کند به سهم خود با چشم بیمار و با شدت تنگدستی روزگار می­گذراند و هیچ گناهی ندارد جز این که جدش پیامبر اکرم است و پدرش علی مرتضی است.(1)

روایت13.

مناقب آل ابی طالب: حضرت باقر علیه السّلام در مورد آیه «وَ عِبادُ الرَّحْمنِ الَّذِینَ یَمْشُونَ عَلَی الْأَرْضِ هَوْناً»(2) {و بندگان خدای رحمان کسانی اند که روی زمین به نرمی گام برمی دارند} فرمود: این­ها اوصیاء هستند که از ترس دشمن خود چنین راه می­روند.(3)

روایت14.

علل الشرائع و خصال: عبدالرحمن بن کثیر از حضرت صادق علیه السّلام نقل کرد که فرمود: گناهان کبیره هفت قسم است، درباره ما نازل شده و از حق ما حلال شمردند. اول آنها شرک به خدای عظیم است، سپس قتل نفس که خدا حرام کرده؛ خوردن مال یتیم؛ عقوق والدین؛ نسبت زنا به زن شوهردار؛ فرار از جنگ؛ و انکار حق ما. اما شرک به خدا: درباره ما خداوند مطالب زیادی نازل نموده و پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله نیز مطالبی فرموده

ص: 210


1- . مناقب آل ابی طالب 2 : 51 - 52
2- . فرقان / 63
3- . مناقب آل ابی طالب 2 : 46

فَکَذَّبُوا اللَّهَ وَ کَذَّبُوا رَسُولَهُ فَأَشْرَکُوا بِاللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ أَمَّا قَتْلُ النَّفْسِ الَّتِی حَرَّمَ اللَّهُ فَقَدْ قَتَلُوا الْحُسَیْنَ بْنَ عَلِیٍّ علیهما السلام وَ أَصْحَابَهُ وَ أَمَّا أَکْلُ مَالِ الْیَتِیمِ فَقَدْ ذَهَبُوا بِفَیْئِنَا الَّذِی جَعَلَهُ اللَّهُ لَنَا فَأَعْطَوْهُ (1) غَیْرَنَا وَ أَمَّا عُقُوقُ الْوَالِدَیْنِ فَقَدْ أَنْزَلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِی کِتَابِهِ (2) النَّبِیُّ أَوْلی بِالْمُؤْمِنِینَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ وَ أَزْواجُهُ أُمَّهاتُهُمْ (3) فَعَقُّوا رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فِی ذُرِّیَّتِهِ وَ عَقُّوا أُمَّهُمْ خَدِیجَةَ فِی ذُرِّیَّتِهَا وَ أَمَّا قَذْفُ الْمُحْصَنَةِ فَقَدْ قَذَفُوا فَاطِمَةَ علیها السلام عَلَی مَنَابِرِهِمْ (4) وَ أَمَّا الْفِرَارُ مِنَ الزَّحْفِ فَقَدْ أَعْطَوْا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام بَیْعَتَهُمْ طَائِعِینَ غَیْرَ مُکْرَهِینَ فَفَرُّوا عَنْهُ وَ خَذَلُوهُ وَ أَمَّا إِنْکَارُ حَقِّنَا فَهَذَا مَا لَا یَتَنَازَعُونَ فِیهِ (5).

«15»

أَقُولُ وَجَدْتُ فِی کِتَابِ سُلَیْمِ بْنِ قَیْسٍ الْهِلَالِیِّ قَالَ أَبَانُ بْنُ أَبِی عَیَّاشٍ قَالَ لِی أَبُو جَعْفَرٍ الْبَاقِرُ علیه السلام مَا لَقِینَا أَهْلَ الْبَیْتِ مِنْ ظُلْمِ قُرَیْشٍ وَ تَظَاهُرِهِمْ عَلَیْنَا وَ قَتْلِهِمْ إِیَّانَا وَ مَا لَقِیَتْ شِیعَتُنَا وَ مُحِبُّونَا مِنَ النَّاسِ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قُبِضَ وَ قَدْ قَامَ بِحَقِّنَا وَ أَمَرَ بِطَاعَتِنَا وَ فَرَضَ وَلَایَتَنَا وَ مَوَدَّتَنَا وَ أَخْبَرَهُمْ بِأَنَّا أَوْلَی (6) بِهِمْ مِنْ أَنْفُسِهِمْ وَ أَمَرَ أَنْ یُبَلِّغَ الشَّاهِدُ الْغَائِبَ فَتَظَاهَرُوا عَلَی عَلِیٍّ علیه السلام وَ احْتَجَّ عَلَیْهِمْ بِمَا قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فِیهِ وَ مَا سَمِعَتِ الْعَامَّةُ فَقَالُوا صَدَقْتَ قَدْ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ لَکِنْ قَدْ نَسَخَهُ فَقَالَ إِنَّا أَهْلُ بَیْتٍ أَکْرَمَنَا اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ اصْطَفَانَا وَ لَمْ یَرْضَ لَنَا بِالدُّنْیَا وَ إِنَّ اللَّهَ لَا یَجْمَعْ لَنَا النُّبُوَّةَ وَ الْخِلَافَةَ فَشَهِدَ لَهُ بِذَلِکَ أَرْبَعَةُ نَفَرٍ عُمَرُ وَ أَبُو عُبَیْدَةَ وَ مُعَاذُ بْنُ جَبَلٍ وَ سَالِمٌ

ص: 211


1- فی نسخة: و أعطوه.
2- فی الخصال: فقد أنزل اللّه عزّ و جلّ ذلک فی کتابه فقال.
3- الأحزاب: 6.
4- فیه غرابة شدیدة و الحدیث منفرد به و اسناده ضعیف، و لعل المراد بالقذف معنی آخر غیر ما هو المتعارف.
5- علل الشرائع: 162، الخصال 2: 14.
6- فی المصدر: اولی الناس.

که هم خدا را تکذیب کردند و هم پیامبر را و در نتیجه مشرک به خدا شده اند. اما قتل نفس که خدا حرام کرده: حضرت حسین بن علی علیهما السّلام را با اصحابش شهید کردن. و اما خوردن مال یتیم: سهم ما را از غنیمت از بین بردند که خدا به ما داده، به دیگران دادند. اما نافرمانی پدر و مادر: خداوند در قرآن می فرماید: «النَّبِیُّ أَوْلی بِالْمُؤْمِنِینَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ وَ أَزْواجُهُ أُمَّهاتُهُمْ»(1) {پیامبر به مؤمنان از خودشان سزاوارتر [و نزدیکتر] است و همسرانش مادران ایشانند.} درباره ذریه اش خلاف فرمان پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله عمل نمودند و نسبت به خدیجه مادرشان در مورد فرزندانش نافرمانی کردند. اما نسبت ناشایست به زن شوهردار: این نسبت را به فاطمه علیها السّلام دادند در منبرهایشان.(2) اما فرار از جنگ: به این ترتیب که با امیرالمؤمنین علیه السّلام به دلخواه خود و بدون اجبار بیعت کردند، ولی فرار کردند و علی را واگذاشتند. اما انکار حق ما چیزی است که کسی در آن مورد اختلافی ندارد.(3)

روایت15.

مؤلف: در کتاب سلیم بن قیس هلالی دیدم که ابان بن ابی عیاش گفت: حضرت باقر علیه السّلام به من فرمود: چقدر قریش به ما اهل بیت ظلم کرد و بر ضرر ما قدم برداشت و ما را کشت و چقدر شیعیان و دوستان ما از مردم کشیدند! پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله از دنیا رفت با این که حق ما را کاملا معین کرد و دستور به اطاعت از ما داد و ولایت و محبت ما را واجب نمود و به آنها اطلاع داد که ما از جانشان به آنها اولی هستیم، و به حاضران دستور داد که به غایبان این مطالب را برسانند. بر ضد علی علیه السّلام قیام کردند، آن جناب به وسیله آنچه پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله درباره او فرموده بود و هر چه مردم شنیده بودند، با آنها به احتجاج ایستاد. گفتند راست گفتی، پیامبر اکرم این حرف ها را فرموده، ولی بعد نسخ کرده. پیامبر فرموده است ما اهل بیتی هستیم که خداوند ما را گرامی داشته و برگزیده و دنیا را برای ما نخواسته و برای ما نبوّت و خلافت را جمع نکرده است. بر این مطلب چهار نفر شهادت دادند: عمر، ابو عبیده، معاذ بن جبل و سالم

ص: 211


1- . احزاب / 6
2- . این قسمت حدیث بسیار بعید است و حدیث منفرد است و سند آن ضعیف. شاید منظور از قذف، معنی دیگری است غیر از معنی متعارف آن.
3- . علل الشرائع: 162، خصال 2 : 14

مَوْلَی أَبِی حُذَیْفَةَ فَشَبَّهُوا عَلَی الْعَامَّةِ وَ صَدَّقُوهُمْ وَ رَدُّوهُمْ عَلَی أَدْبَارِهِمْ وَ أَخْرَجُوهَا مِنْ مَعْدِنِهَا حَیْثُ جَعَلَهَا اللَّهُ وَ احْتَجُّوا عَلَی الْأَنْصَارِ بِحَقِّنَا (1) فَعَقَدُوهَا لِأَبِی بَکْرٍ ثُمَّ رَدَّهَا أَبُو بَکْرٍ عَلَی عُمَرَ یُکَافِیهِ بِهَا ثُمَّ جَعَلَهَا عُمَرُ شُورَی بَیْنَ سِتَّةٍ ثُمَّ جَعَلَهَا ابْنُ عَوْفٍ لِعُثْمَانَ عَلَی أَنْ یَرُدَّهَا عَلَیْهِ فَغَدَرَ بِهِ عُثْمَانُ وَ أَظْهَرَ ابْنُ عَوْفٍ کُفْرَهُ وَ طُعِنَ فِی (2) حَیَاتِهِ وَ زَعَمَ (3) أَنَّ عُثْمَانَ سَمَّهُ فَمَاتَ ثُمَّ قَامَ طَلْحَةُ وَ الزُّبَیْرُ فَبَایَعَا عَلِیّاً علیه السلام طَائِعَیْنِ غَیْرَ مُکْرَهَیْنِ ثُمَّ نَکَثَا وَ غَدَرَا وَ ذَهَبَا بِعَائِشَةَ مَعَهُمَا إِلَی الْبَصْرَةِ ثُمَّ دَعَا مُعَاوِیَةُ طُغَاةَ أَهْلِ الشَّامِ إِلَی الطَّلَبِ بِدَمِ عُثْمَانَ وَ نَصَبَ لَنَا الْحَرْبَ ثُمَّ خَالَفَهُ أَهْلُ حَرُورَاءَ عَلَی أَنَّ الْحُکْمَ (4) بِکِتَابِ اللَّهِ وَ سُنَّةِ نَبِیِّهِ فَلَوْ کَانَا حَکَمَا بِمَا اشْتُرِطَ عَلَیْهِمَا لَحَکَمَا أَنَّ عَلِیّاً أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ فِی کِتَابِ اللَّهِ وَ عَلَی لِسَانِ نَبِیِّهِ صلی الله علیه و آله وَ فِی سُنَّتِهِ فَخَالَفَهُ أَهْلُ النَّهْرَوَانِ وَ قَاتَلُوهُ ثُمَّ بَایَعُوا الْحَسَنَ بْنَ عَلِیٍّ علیهما السلام بَعْدَ أَبِیهِ وَ عَاهَدُوهُ ثُمَّ غَدَرُوا بِهِ وَ أَسْلَمُوهُ وَ وَثَبُوا بِهِ حَتَّی طَعَنُوهُ بِخَنْجَرٍ فِی فَخِذِهِ (5) وَ انْتَهَبُوا عَسْکَرَهُ وَ عَالَجُوا خَلَاخِیلَ أُمَّهَاتِ الْأَوْلَادِ فَصَالَحَ مُعَاوِیَةَ وَ حَقَنَ دَمَهُ وَ دَمَ أَهْلِ بَیْتِهِ وَ شِیعَتِهِ وَ هُمْ قَلِیلٌ حَقَّ قَلِیلٍ حَتَّی لَمْ یَجِدْ أَعْوَاناً ثُمَّ بَایَعَ الْحُسَیْنَ علیه السلام مِنْ أَهْلِ الْکُوفَةِ ثَمَانِیَةَ عَشَرَ أَلْفاً ثُمَّ غَدَرُوا بِهِ فَخَرَجُوا إِلَیْهِ فَقَاتَلُوهُ حَتَّی قُتِلَ علیه السلام ثُمَّ لَمْ نَزَلْ أَهْلَ الْبَیْتِ مُذْ قُبِضَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله نُذَلُّ وَ نُقْصَی وَ نُحْرَمُ وَ نُقْتَلُ

ص: 212


1- فی المصدر: بحقنا و حجتنا.
2- فی المصدر: و اظهر ابن عوف کفره و جهله و طعن علیه فی حیاته و فی نسخة فی جنانه و فی أخری: فی جنازته أقول: طعن علیه بصیغة المجهول أی أصابه الطاعون فی حیاة عثمان.
3- فی المصدر: و زعم ولده.
4- فی المصدر: علی أن یحکم.
5- فی نسخة: فی بطنه.

غلام ابو حذیفه. مردم را به اشتباه انداختند، مردم هم سخن آنها را تصدیق کردند و آنها را به عقب برگرداندند و از جایگاهی که خدا برای آنها قرار داده بود خارجشان کردند. با حق ما و حجت ما بر انصار احتجاج کردند و خلافت را به ابوبکر سپردند. بعد ابوبکر به پاس خدمت عمر، آن را به او رد کرد. بعد عمر، خلافت را به شورای شش نفری واگذاشت. بعد عبدالرحمن بن عوف به عثمان سپرد، به شرط این که به او برگرداند. عثمان به او خیانت کرد. به همین جهت عبدالرحمن بن عوف او را تکفیر نمود و در زمان عثمان مبتلا به طاعون شد و از دنیا رفت. بستگان او خیال کردند عثمان او را مسموم کرده است. سپس طلحه و زبیر به خواست خود و بدون اجبار حرکت کردند و با علی علیه السّلام بیعت نمودند. اما هر دو خلاف عهد کردند، بیعت را شکستند و خیانت کردند و عایشه را با خودشان به بصره بردند. معاویه سرکشان شام را به خونخواهی عثمان بر علی علیه السّلام شورانید و علیه ما جنگ به پا کرد. بعد خوارج با علی علیه السّلام مخالفت کردند که باید حکم از روی کتاب خدا و سنت پیامبر بشود. اگر آنها واقعا آن طوری که تعهد کرده بودند، حکم می­کردند باید علی علیه السّلام را بر طبق کتاب خدا و به گفته پیامبر و سنت آن جناب جانشین پیامبر می­دانستند، ولی اهل نهروان با او مخالفت کردند و به پیکار برخاستند. سپس بعد از پدرش با حسن بن علی بیعت کردند و تعهد نمودند، اما خیانت کردند و او را به دشمن واگذاردند، حتّی بر او حمله کرده و با خنجر به رانش زدند و سپاهش را غارت نمودند، حتّی خلخال از پای مادران خارج کردند. امام حسن علیه السّلام به جهت حفظ خون خود و اهل بیت و شیعیانش که بسیار کم بودند - به اندازه ای که یار و یاوری کافی نداشت - با معاویه مصالحه کرد. بعد با حضرت حسین علیه السّلام هجده هزار نفر بیعت کردند، ولی خیانت نمودند و به روی او شمشیر کشیدند و به جنگ پرداختند تا شهید شد. ما اهل بیت پس از مرگ پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله پیوسته خوار گشته و تبعید شدیم و محروم بودیم و کشته می شدیم

ص: 212

وَ نُطْرَدُ وَ نَخَافُ عَلَی دِمَائِنَا وَ کُلِّ مَنْ یُحِبُّنَا وَ وَجَدَ الْکَذَّابُونَ (1) لِکَذِبِهِمْ مَوْضِعاً یَتَقَرَّبُونَ (2) إِلَی أَوْلِیَائِهِمْ وَ قُضَاتِهِمْ وَ عُمَّالِهِمْ فِی کُلِّ بَلْدَةٍ یُحَدِّثُونَ عَدُوَّنَا وَ وُلَاتَهُمْ الْمَاضِینَ بِالْأَحَادِیثِ الْکَاذِبَةِ الْبَاطِلَةِ وَ یُحَدِّثُونَ وَ یَرْوُونَ عَنَّا مَا لَمْ نَقُلْ تَهْجِیناً مِنْهُمْ لَنَا وَ کَذِباً مِنْهُمْ عَلَیْنَا وَ تَقَرُّباً إِلَی وُلَاتِهِمْ وَ قُضَاتِهِمْ بِالزُّورِ وَ الْکَذِبِ وَ کَانَ عِظَمُ ذَلِکَ وَ کَثْرَتُهُ فِی زَمَنِ مُعَاوِیَةَ بَعْدَ مَوْتِ الْحَسَنِ علیه السلام فَقُتِلَتِ الشِّیعَةُ فِی کُلِّ بَلْدَةٍ وَ قُطِعَتْ أَیْدِیهِمْ وَ أَرْجُلُهُمْ وَ صَلَبُوهُمْ عَلَی التُّهَمَةِ وَ الظِّنَّةِ مِنْ ذِکْرِ حُبِّنَا وَ الِانْقِطَاعِ إِلَیْنَا ثُمَّ لَمْ یَزَلِ الْبَلَاءُ الشَّدِیدُ یَزْدَادُ (3) مِنْ زَمَنِ ابْنِ زِیَادٍ بَعْدَ قَتْلِ الْحُسَیْنِ علیه السلام ثُمَّ جَاءَ الْحَجَّاجُ فَقَتَلَهُمْ بِکُلِّ قِتْلَةٍ وَ بِکُلِّ ظِنَّةٍ وَ بِکُلِّ تُهَمَةٍ حَتَّی إِنَّ الرَّجُلَ لَیُقَالُ لَهُ زِنْدِیقٌ أَوْ مَجُوسِیٌّ کَانَ ذَلِکَ أَحَبَّ إِلَیْهِ مِنْ أَنْ یُشَارَ إِلَیْهِ بِأَنَّهُ مِنْ شِیعَةِ الْحُسَیْنِ علیه السلام وَ رُبَّمَا رَأَیْتَ الرَّجُلَ یُذْکَرُ بِالْخَیْرِ وَ لَعَلَّهُ أَنْ یَکُونَ (4) وَرِعاً صَدُوقاً یُحَدِّثُ بِأَحَادِیثَ عَظِیمَةٍ عَجِیبَةٍ مِنْ تَفْضِیلِ بَعْضِ مَنْ قَدْ مَضَی مِنَ الْوُلَاةِ لَمْ یَخْلُقِ اللَّهُ مِنْهَا شَیْئاً قَطُّ وَ هُوَ یَحْسَبُ أَنَّهَا حَقٌّ لِکَثْرَةِ مَنْ سَمِعَهَا (5) مِنْهُ مِمَّنْ لَا یُعْرَفُ بِکَذِبٍ وَ لَا بِقِلَّةِ وَرَعٍ وَ یَرْوُونَ عَنْ عَلِیٍّ علیه السلام أَشْیَاءَ قَبِیحَةً وَ عَنِ الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ علیهما السلام مَا یَعْلَمُ اللَّهُ أَنَّهُمْ رَوَوْا فِی (6) ذَلِکَ الْبَاطِلَ وَ الْکَذِبَ وَ الزُّورَ قُلْتُ لَهُ أَصْلَحَکَ اللَّهُ سَمِّ لِی مِنْ ذَلِکَ شَیْئاً قَالَ رِوَایَتُهُمْ عُمَرُ سَیِّدُ کُهُولِ الْجَنَّةِ (7) وَ إِنَّ عُمَرَ مُحَدَّثٌ وَ إِنَّ الْمَلَکَ یُلَقِّنُهُ وَ إِنَّ السَّکِینَةَ تَنْطِقُ عَلَی لِسَانِهِ وَ

ص: 213


1- فی المصدر: الکاذبون.
2- فی المصدر: یتقربون به.
3- فی المصدر: البلاء یشتد و یزداد الی زمن.
4- فی المصدر: و لعله یکون.
5- فی المصدر: لکثرة من قد سمعها منه.
6- فی المصدر: قد رووا.
7- فی المصدر: رووا أن سیدی کهول الجنة أبو بکر و عمر.

و مطرود و بیمناک بر خون خود، و هر که ما را دوست می­داشت نیز در همین وضع بود. دروغ پردازان محلی راه یافتند که بدان وسیله نزد فرمانروایان و قاضی ها و کارگزاران مقرب شوند. در هر شهر و دیار برای دشمنان ما و فرمانروایان گذشته شان احادیث دروغی را ذکر می­کردند. از خود ما به دروغ احادیثی نقل می­کردند که ما نگفته بودیم تا ما را کوچک کنند و تکذیب نمایند تا پیش فرمانروایان و قاضی ها مقرب گردند، با گزافه گویی و دروغ. بیشتر این پیشامدها در زمان معاویه بود. پس از درگذشت امام حسن علیه السّلام، شیعیان را با یک تهمت و با احتمالی از حب ما و وابستگی به ما، در هر شهر و دیاری می­کشتند و دست و پای آنها را قطع می­نمودند و به دار می آویختند. این گرفتاری­ها در زمان ابن زیاد و پس از شهادت حضرت حسین علیه السّلام پیوسته شدت یافت. بعد حجاج بن یوسف آمد و در کشتار آنها هر چه توانست زیاده روی کرد، با هر گمان و تهمتی، به طوری که اگر به کسی کافر یا مجوسی می­گفتند مایل تر بود تا این که نسبت شیعه حسین علیه السّلام را به او بدهند. بسیار دیده می­شد شخصی نیکوکار بود و مردی پرهیزگار و راستگو به شمار می­رفت، اما حدیث های عجیب و غریبی در فضیلت و برتری بعضی از فرمانروایان نقل می­کرد که خدا چیزی از آن را خلق نکرده بود و گمان می­کرد این احادیث درست و صحیح است، چون آنها را از کسانی که اعتماد به راستگویی و ورع ایشان داشت، بسیار شنیده بود. از علی علیه السّلام کارهای زشت نقل می کردند و هم مطالبی از امام حسن و امام حسین علیهما السّلام که خدا می­دانست دروغ است و آنها را به کذب و افترا نسبت می­دادند. عرض کردم: آقا! خدا خیرت دهد، مقداری از آن مطالب را برای من نقل بفرمایید. فرمود: یکی این روایت این است که عمر سرور پیران بهشت است و عمر با ملائکه صحبت می­کند و به او تلقین می­نمایند و وقار و سکینه از زبانش فرو می­ریزد و

ص: 213

عُثْمَانُ (1) الْمَلَائِکَةُ تَسْتَحِی مِنْهُ وَ اثْبُتْ حَرَی (2) فَمَا عَلَیْکَ إِلَّا نَبِیٌّ وَ صِدِّیقٌ وَ شَهِیدٌ حَتَّی عَدَّدَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام أَکْثَرَ مِنْ مِائَتَیْ (3) رِوَایَةٍ یَحْسَبُونَ أَنَّهَا حَقٌّ فَقَالَ هِیَ وَ اللَّهِ کُلُّهَا کَذِبٌ وَ زُورٌ قُلْتُ أَصْلَحَکَ اللَّهُ لَمْ یَکُنْ مِنْهَا شَیْ ءٌ قَالَ مِنْهَا مَوْضُوعٌ وَ مِنْهَا مُحَرَّفٌ فَأَمَّا الْمُحَرَّفُ فَإِنَّمَا عَنَی أَنَّ عَلَیْکَ نَبِیٌّ وَ صِدِّیقٌ وَ شَهِیدٌ یَعْنِی عَلِیّاً علیه السلام (4) وَ مِثْلُهُ وَ کَیْفَ لَا یُبَارَکُ لَکَ وَ قَدْ عَلَاکَ نَبِیٌّ وَ صِدِّیقٌ وَ شَهِیدٌ یَعْنِی عَلِیّاً (5) اللَّهُمَّ اجْعَلْ قَوْلِی عَلَی قَوْلِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ عَلَی قَوْلِ عَلِیٍّ علیه السلام مَا اخْتَلَفَ فِیهِ أُمَّةُ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله مِنْ بَعْدِهِ إِلَی أَنْ یَبْعَثَ اللَّهُ الْمَهْدِیَّ علیه السلام (6).

بیان

و طعن علی بناء المفعول أی أصابه الطاعون فی حیاته أی فی حیاة عثمان و فی بعض النسخ فی جنانه أی فی قلبه و جوفه و فی بعضها فی جنازته و هو کنایة عن الموت فی النهایة تقول العرب إذا أخبرت عن موت إنسان رمی فی جنازته.

«16»

ن، عیون أخبار الرضا علیه السلام تَمِیمٌ الْقُرَشِیُّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَلِیٍّ الْأَنْصَارِیِّ عَنِ الْهَرَوِیِّ عَنِ الرِّضَا علیه السلام قَالَ: مَا مِنَّا إِلَّا مَقْتُولٌ الْخَبَرَ (7).

«17»

عد، العقائد اعْتِقَادُنَا فِی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله أَنَّهُ سُمَّ فِی غَزَاةِ خَیْبَرَ فَمَا زَالَتْ هَذِهِ الْأُکْلَةُ

ص: 214


1- فی المصدر: و ان عثمان.
2- فی نسخة: حوی.
3- فی المصدر: مائة.
4- فی المصدر: یعنی علیا فقبلها.
5- زاد فی المصدر بعد ذلک: و عامها کذب و زور و باطل أقول: قوله: اللّهمّ لعله من کلام سلیم أو ابان.
6- سلیم بن قیس: 87- 90 و فیه: اللّهمّ اجعل قولی قول رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله و قول علی علیه السّلام.
7- عیون الأخبار: 363.

ملائکه از عثمان خجالت می­کشند، و «ثابت باش ای کوه حری! بر روی تو نیست مگر نبی و صدیق و شهید.» حضرت باقر علیه السّلام بیش از دویست روایت ذکر کرد که معتقدند همه آنها درست است. فرمود: به خدا قسم همه این­ها دروغ و بهتان است. عرض کردم: خدا خیرت دهد! هیچ کدام از این ها نبوده است؟ فرمود: بعضی از این­ها ساختنی است و بعضی را تغییر داده اند، اما تغییر داده ها مثلا این طور بوده: «ثابت باش حری! اگر بر فراز تو بالا رفت نبی و صدیق و شهید» که منظور حضرت علی علیه السّلام است. و مانند همین روایت است این روایت: چگونه تو مبارک نباشی و حال این که بر تو بالا رفته نبی و صدیق و شهید، که منظور علی علیه السّلام است. امام فرمود: خدایا! سخن مرا در چیزهایی که امت محمّد در آن اختلاف کرده اند، پس از پیامبر صلّی اللَّه علیه و آله تا ظهور حضرت مهدی علیه السّلام مطابق، سخن پیامبر و سخن علی علیه السّلام قرار ده.(1)

توضیح

«طعن» به صیغه مجهول یعنی گرفتار طاعون شد، یعنی در زمان عثمان و در بعضی نسخه ها «فی جنانه» است، یعنی در قلب و دلش و در بعضی نسخه ها «فی جنازته» آمده که کنایه از مرگ است. در نهایه گفته شده: عرب زمانی که خبر از مرگ انسانی می­دهد، می­گوید «رمی فی جنازته.»

روایت16.

عیون اخبار الرضا: ابا صلت هروی از حضرت رضا علیه السّلام نقل کرد که فرمود: هیچ یک از ما نیست، مگر این که کشته می شود... تا آخر خبر.(2)

روایت17.

اعتقادات صدوق: می­نویسد: اعتقاد ما این است که پیامبر اکرم در جنگ خیبر مسموم شد و پیوسته این لقمه سمی

ص: 214


1- . سلیم بن قیس: 87 - 90
2- . عیون اخبار الرضا: 363

تُعَاوِدُهُ حَتَّی قَطَعَتْ أَبْهَرَهُ (1) فَمَاتَ مِنْهَا وَ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام قَتَلَهُ عَبْدُ الرَّحْمَنِ بْنُ مُلْجَمٍ لَعَنَهُ اللَّهُ وَ دُفِنَ بِالْغَرِیِّ وَ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیهما السلام سَمَّتْهُ امْرَأَتُهُ جَعْدَةُ بِنْتُ الْأَشْعَثِ الْکِنْدِیِّ لَعَنَهُمَا اللَّهُ فَمَاتَ مِنْ ذَلِکَ (2) وَ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ علیهما السلام قُتِلَ بِکَرْبَلَاءَ قَتَلَهُ سِنَانُ بْنُ أَنَسٍ النَّخَعِیُّ لَعَنَهُ اللَّهُ وَ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ سَیِّدِ الْعَابِدِینَ علیهما السلام سَمَّهُ الْوَلِیدُ بْنُ عَبْدِ الْمَلِکِ فَقَتَلَهُ وَ الْبَاقِرِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ علیهما السلام سَمَّهُ إِبْرَاهِیمُ بْنُ الْوَلِیدِ فَقَتَلَهُ وَ الصَّادِقِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام سَمَّهُ أَبُو جَعْفَرٍ الْمَنْصُورُ فَقَتَلَهُ وَ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ عَلَیْهِما السَّلَامُ سَمَّهُ هَارُونُ الرَّشِیدُ فَقَتَلَهُ وَ الرِّضَا عَلِیِّ بْنِ مُوسَی علیهما السلام قَتَلَهُ الْمَأْمُونُ بِالسَّمِّ وَ أبو (أَبِی) جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ الثَّانِی علیهما السلام قَتَلَهُ الْمُعْتَصِمُ بِالسَّمِّ وَ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ عَلَیْهِما السَّلَامُ قَتَلَهُ الْمُتَوَکِّلُ بِالسَّمِّ وَ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ علیهما السلام قَتَلَهُ الْمُعْتَضِدُ (3) بِالسَّمِّ وَ اعْتِقَادُنَا أَنَّ ذَلِکَ جَرَی عَلَیْهِمْ عَلَی الْحَقِیقَةِ وَ الصِّحَّةِ لَا عَلَی الْحِسْبَانِ وَ الْحَیْلُولَةِ (4) وَ لَا عَلَی الشَّکِّ وَ الشُّبْهَةِ فَمَنْ زَعَمَ أَنَّهُمْ شُبِّهُوا أَوْ وَاحِدٌ مِنْهُمْ فَلَیْسَ مِنْ دِینِنَا عَلَی شَیْ ءٍ وَ نَحْنُ مِنْهُ بِرَاءٌ وَ قَدْ أَخْبَرَ النَّبِیُّ وَ الْأَئِمَّةُ علیهم السلام أَنَّهُمْ مَقْتُولُونَ وَ مَنْ قَالَ إِنَّهُمْ لَمْ یُقْتَلُوا فَقَدْ کَذَّبَهُمْ وَ مَنْ کَذَّبَهُمْ فَقَدْ کَذَّبَ اللَّهَ وَ مَنْ کَذَّبَ اللَّهَ فَقَدْ کَفَرَ بِهِ وَ خَرَجَ بِهِ عَنِ الْإِسْلَامِ وَ مَنْ یَبْتَغِ غَیْرَ الْإِسْلامِ دِیناً فَلَنْ یُقْبَلَ مِنْهُ وَ هُوَ فِی الْآخِرَةِ مِنَ الْخاسِرِینَ (5)

بیان

أقول: رأیت فی بعض الکتب المعتبرة أنه روی عن الصدوق رحمه الله مثله إلا أنه قال و سم المعتز علی بن محمد الهادی علیهما السلام و سم المعتمد الحسن بن علی العسکری علیهما السلام و هو أظهر فی الأول لأنه یشهد بعض الروایات بأن المتوکل لعنه الله قتل فی زمان الهادی علیه السلام إلا أن یقال أنه فعل ذلک بأمره بعده و هو بعید

ص: 215


1- الابهر: ورید العنق.
2- فی نسخة: فمات منها.
3- فی المصدر: المعتمد.
4- فی نسخة: (لا علی الخیار) و فی المصدر: علی الخیلولة.
5- اعتقادات الصدوق: 109 و 110.

در آن جناب بازگشت می­کرد تا بالاخره رگ گردنش را قطع کرد و از آن لقمه سمی فوت کرد. و امیرالمؤمنین علیه السّلام را عبدالرحمن بن ملجم خدا لعنتش کند، شهید کرد و در نجف دفن شد. امام حسن علیه السّلام را همسرش جعده، دختر اشعث کندی - لعنت خدا بر این دختر و پدر باد - مسموم کرد و از همین وفات یافت. امام حسین علیه السّلام در کربلا شهید شد و آن جناب را سنان بن انس نخعی که خدا لعنتش کند، کشت. حضرت زین العابدین علیه السّلام را ولید بن عبدالملک مسموم کرد و سم او را کشت. امام باقر علیه السّلام را ابراهیم بن ولید مسموم کرد و آن جناب را شهید نمود. حضرت صادق علیه السّلام را منصور دوانیقی شهید کرد و مسموم نمود. موسی بن جعفر علیهما السّلام را هارون الرشید مسموم کرد و شهید شد. حضرت رضا علیه السّلام را مأمون با سمّ شهید کرد. حضرت جواد علیه السّلام را معتصم به وسیله سمّ شهید کرد. حضرت امام علی النقی علیه السّلام را متوکل با سم شهید نمود و امام حسن عسکری علیه السّلام را معتضد عباسی با سمّ شهید کرد. ما معتقدیم که واقعا این اتفاقات برای آنها پیش آمد، نه این که در عالم خیال و گمان مردم یا به صورت شک و تردید. هر که نسبت به همه یا یکی از ائمه علیهم السّلام خیال کند که ظاهرا چنین شده، هرگز بر اعتقاد و دین ما نیست و ما از او بیزاریم. پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله و همچنین ائمه علیهم السّلام اطلاع داده اند که آنها شهید می­شوند. هر که بگوید کشته نشده اند، آنها را تکذیب نموده و هر کس آنها را تکذیب کند، خدا را تکذیب نموده و با تکذیب خدا، کافر شده و از دین اسلام خارج است و «مَنْ یَبْتَغِ غَیْرَ الْإِسْلامِ دِیناً فَلَنْ یُقْبَلَ مِنْهُ وَ هُوَ فِی الْآخِرَةِ مِنَ الْخاسِرِین» {هر که جز اسلام دین دیگری بپذیرد، از او پذیرفته نمی­شود و در آخرت از زیانکاران است.}(1)

توضیح

مؤلف: در بعضی از کتب معتبره از صدوق این مطلب به همین طریق روایت شده، جز این که حضرت امام علی النقی را نوشته معتز مسموم کرد و امام حسن عسکری را معتمد عباسی مسموم کرد. در مورد امام علی النقی این قول به واقعیت نزدیک تر است، زیرا بعضی از روایات شاهد این است که متوکل که خدا لعنتش کند، در زمان حضرت امام علی النقی از دنیا رفته، مگر این که گفته شود این کار به دستور او پس از فوتش انجام گرفته و این هم بعید است.

ص: 215


1- . اعتقادات صدوق: 109 - 110

و کذا فی الثانی المعتمد هو المعتمد لما سیأتی من قول أکثر العلماء و المؤرخین أنه علیه السلام توفی فی زمانه.

و قال ابن طاوس رحمه الله فی کتاب الإقبال فی الصلوات علیهم فی کل یوم من شهر رمضان عند ذکره علیه السلام و ضاعف العذاب علی من شرک فی دمه و هو المعتمد و المعتضد بروایة ابن بابویه القمی انتهی. (1)

و قال الشیخ المفید رحمه الله فی شرح العقائد و أما ما ذکره الشیخ أبو جعفر رحمه الله من مضی نبینا و الأئمة علیهم السلام بالسم و القتل فمنه ما ثبت و منه ما لم یثبت و المقطوع به أن أمیر المؤمنین و الحسن و الحسین صلوات الله علیهم خرجوا من الدنیا بالقتل و لم یمت أحدهم حتف أنفه و من بعدهم (2) مسموما موسی بن جعفر علیهما السلام و یقوی فی النفس أمر الرضا علیه السلام و إن کان فیه شک فلا طریق إلی الحکم فیمن عداهم بأنهم سموا و اغتیلوا أو قتلوا صبرا فالخبر بذلک یجری مجری الإرجاف و لیس إلی تیقنه سبیل انتهی کلامه رفع الله مقامه. (3)

و أقول: مع ورود الأخبار الکثیرة الدالة عموما علی هذا الأمر و الأخبار المخصوصة الدالة علی شهادة أکثرهم و کیفیتها کما سیأتی فی أبواب تواریخ وفاتهم علیهم السلام لا سبیل إلی الحکم برده و کونه من الإرجاف نعم لیس فیمن سوی أمیر المؤمنین و فاطمة و الحسن و الحسین و موسی بن جعفر و علی بن موسی علیهم السلام أخبار متواترة توجب القطع بوقوعه بل إنما تورث الظن القوی بذلک و لم یقم دلیل علی نفیه و قرائن أحوالهم و أحوال مخالفیهم شاهدة بذلک لا سیما فیمن مات منهم فی حبسهم و تحت یدهم و لعل مراده رحمه الله أیضا نفی التواتر و القطع لا رد الأخبار.

«18»

نص، کفایة الأثر الْحُسَیْنُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ سَعِیدٍ الْخُزَاعِیُّ عَنْ عَبْدِ الْعَزِیزِ بْنِ یَحْیَی الْجَلُودِیِ

ص: 216


1- الإقبال: 97.
2- فی المصدر: و ممن مضی بعدهم.
3- تصحیح الاعتقاد: 63 و 64.

همچنین در مورد امام حسن عسکری نیز شهادتش به وسیله معتمد بیشتر مورد اعتماد است، چون - همان طور در احوال آن جناب خواهد آمد - بیشتر دانشمندان معتقدند در زمان معتمد از دنیا رفته است. ابن طاوس در کتاب «الاقبال» در مورد صلوات بر ائمه علیهم السّلام در هر روز ماه رمضان وقتی به نام حضرت امام حسن عسکری می رسد، می­نویسد: و خداوند عذاب کسی را که شریک خون آن جناب شد - که او معتمد عباسی بود - دو چندان کند و به روایت ابن بابویه قمی معتضد بود. (پایان نقل قول)(1) شیخ مفید در شرح عقاید می­نویسد: این که نقل کرد شیخ ابو جعفر رحمة اللَّه علیه که پیامبر و ائمه علیهم السّلام با سمّ و شهادت از دنیا رفته اند، بعضی از آنها ثابت شده و برخی ثابت نشده، اما آنچه قطعی است این است که امیرالمؤمنین و امام حسن و امام حسین کشته شدند، نه این که به اجل خود از دنیا رفته باشند. پس از آنها موسی بن جعفر علیهما السّلام نیز مسموم شد و حضرت رضا علیه السّلام نیز احتمال قوی می­رود مسموم شده باشد، گرچه در این مورد شک می شود. پس نمی توان درباره بقیه حکم کرد که مسموم شده اند یا با غافلگیری کشته شده باشند یا به ناچار کشته شده باشند. صحبت از چنین مطالبی در حکم حرف های بیهوده است و راهی به یقین آن نداریم. (پایان سخن شیخ مفید، خدا مقامش را رفیع گرداند.)(2)

مؤلف: با اخبار زیادی که عموما بر این مطلب دلالت می­کند و اخبار مخصوص که دلالت بر شهادت اکثر ائمه علیهم السّلام دارد و کیفیت شهادتشان - چنان چه در تاریخ وفات آنها خواهد آمد - نمی­توان حکم به ردّ آنها کرد و گفت که از سخنان بیهوده است. بلی، در غیر از امیرالمؤمنین و فاطمه علیها السّلام و امام حسن و امام حسین و موسی بن جعفر و علی بن موسی الرضا اخبار متواتر که موجب قطع و یقین گردد، نرسیده و اخباری که در بقیه معصومین علیهم السّلام رسیده ظن قوی به وجود می آورد و دلیلی بر نفی آن نداریم. قرائن احوال ائمه علیهم السّلام و دشمنان ایشان نیز شاهد همین مطلب است، مخصوصا در مورد امامانی که در زندان آنها و زیر نظرشان از دنیا رفته اند. شاید منظور شیخ مفید نیز نفی تواتر و قطع بوده، نه ردّ اخبار.

روایت18.

کفایة الاثر:

ص: 216


1- . الاقبال: 97
2- . تصحیح الاعتقاد: 63 - 64

عَنِ الْجَوْهَرِیِّ عَنْ عُتْبَةَ بْنِ الضَّحَّاکِ عَنْ هِشَامِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ قَالَ: خَطَبَ الْحَسَنُ بْنُ عَلِیٍّ علیهما السلام بَعْدَ قَتْلِ أَبِیهِ فَقَالَ فِی خُطْبَتِهِ لَقَدْ حَدَّثَنِی حَبِیبِی جَدِّی رَسُولُ اللَّهِ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ إِنَّ الْأَمْرَ یَمْلِکُهُ اثْنَا عَشَرَ إِمَاماً مِنْ أَهْلِ بَیْتِهِ وَ صَفْوَتِهِ مَا مِنَّا إِلَّا مَقْتُولٌ أَوْ مَسْمُومٌ (1).

«19»

نص، کفایة الأثر مُحَمَّدُ بْنُ وَهْبَانَ عَنْ دَاوُدَ بْنِ هَیْثَمٍ عَنْ جَدِّهِ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ بُهْلُولٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ طَلْحَةَ بْنِ زَیْدٍ عَنِ الزُّبَیْرِ بْنِ عَطَا عَنْ عُمَیْرِ بْنِ هَانِی عَنْ جُنَادَةَ بْنِ أَبِی أُمَیَّةَ قَالَ قَالَ الْحَسَنُ بْنُ عَلِیٍّ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِمَا وَ اللَّهِ لَقَدْ عَهِدَ إِلَیْنَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَنَّ هَذَا الْأَمْرَ یَمْلِکُهُ اثْنَا عَشَرَ إِمَاماً مِنْ وُلْدِ عَلِیٍّ وَ فَاطِمَةَ مَا مِنَّا إِلَّا مَسْمُومٌ أَوْ مَقْتُولٌ (2).

أقول: سیأتی تمام الخبرین فی أبواب تاریخه علیه السلام إن شاء الله تعالی و سیأتی فی أبواب وفاة کل منهم علیهم السلام ما یدل علی شهادتهم.

ص: 217


1- کفایة الاثر:.
2- کفایة الاثر:.

هشام بن محمّد از پدر خود نقل کرد که حضرت امام حسن علیه السّلام پس از شهادت پدر خود امیرالمؤمنین علیه السّلام در ضمن سخنرانی خود فرمود: محبوب من، جدم پیامبر اکرم به من خبر داده که امامت در اختیار دوازده امام از اهل بیت اوست که برگزیده اند. هیچ کدام از ما نیست، مگر این که یا مسموم می شود یا مقتول.(1)

روایت19.

کفایة الاثر: جنادة بن ابی امیه گفت: امام حسن علیه السّلام فرمود: به خدا قسم پیامبر اکرم صلوات اللَّه علیه با ما پیمان بسته که این امر را دوازده امام از فرزندان علی و فاطمه در اختیار خواهند گرفت. هیچ کدام از ما نیست، مگر این که مسموم یا مقتول است.(2)

مؤلف: در «باب تاریخ امام حسن علیه السّلام» تمام این دو روایت خواهد آمد إن شاء الله، و در ابواب زندگی ائمه علیهم السّلام، مطالبی که گواه بر شهادت آنهاست ذکر خواهد شد .

ص: 217


1- . کفایة الاثر ...
2- . کفایة الاثر ...

باب 10 ذم مبغضهم و أنه کافر حلال الدم و ثواب اللعن علی أعدائهم

الأخبار

«1»

لی، الأمالی للصدوق الْعَطَّارُ عَنْ سَعْدٍ عَنْ عَبْدِ الصَّمَدِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ حَنَانِ بْنِ سَدِیرٍ عَنْ سُدَیْفٍ الْمَکِّیِّ قَالَ حَدَّثَنِی مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ الْبَاقِرُ علیهما السلام وَ مَا رَأَیْتُ مُحَمَّدِیّاً قَطُّ یَعْدِلُهُ قَالَ حَدَّثَنَا جَابِرُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ الْأَنْصَارِیُّ قَالَ خَطَبَنَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقَالَ: أَیُّهَا النَّاسُ مَنْ أَبْغَضَنَا أَهْلَ الْبَیْتِ بَعَثَهُ اللَّهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ یَهُودِیّاً قَالَ قُلْتُ یَا رَسُولَ اللَّهِ وَ إِنْ صَامَ وَ صَلَّی وَ زَعَمَ أَنَّهُ مُسْلِمٌ فَقَالَ وَ إِنْ صَامَ وَ صَلَّی وَ زَعَمَ أَنَّهُ مُسْلِمٌ (1).

«2»

ثو، ثواب الأعمال لی، الأمالی للصدوق مَاجِیلَوَیْهِ عَنْ عَمِّهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ الْکُوفِیِّ عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ صَالِحٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مَرْوَانَ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام (2) قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَنْ أَبْغَضَنَا أَهْلَ الْبَیْتِ بَعَثَهُ اللَّهُ یَهُودِیّاً (3) قِیلَ یَا رَسُولَ اللَّهِ وَ إِنْ شَهِدَ الشَّهَادَتَیْنِ قَالَ نَعَمْ فَإِنَّمَا احْتَجَزَ بِهَاتَیْنِ الْکَلِمَتَیْنِ عَنْ سَفْکِ دَمِهِ (4) أَوْ یُؤَدِّیَ الْجِزْیَةَ عَنْ یَدٍ وَ هُوَ صَاغِرٌ ثُمَّ قَالَ مَنْ أَبْغَضَنَا أَهْلَ الْبَیْتِ بَعَثَهُ اللَّهُ یَهُودِیّاً قِیلَ وَ کَیْفَ (5) یَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ إِنْ أَدْرَکَ الدَّجَّالَ آمَنَ بِهِ (6).

«3»

لی، الأمالی للصدوق ابْنُ مَسْرُورٍ عَنِ ابْنِ عَامِرٍ عَنْ عَمِّهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ زِیَادٍ

ص: 218


1- أمالی الصدوق: 200 و 201.
2- فی الأمالی: عن أبیه عن آبائه.
3- فی نسخة: (بعثه اللّه یوم القیامة یهودیا) و هو الموجود فی المصدر.
4- فی المصدر: انما احتجت بهاتین الکلمتین عند سفک دمه.
5- فی نسخة: فکیف.
6- ثواب الأعمال: 196 و 197، أمالی الصدوق: 348 و 349.

باب دهم : سرزنش دشمن ائمه علیهم السّلام و این که او کافر است و خونش حلال، و ثواب لعنت بر دشمنان ائمه علیهم السّلام

روایات

روایت1.

امالی صدوق: سدیف مکّی گفت: حضرت باقر علیه السّلام که در میان فرزندان محمّد چون او ندیده ام، به من فرمود که جابر بن عبداللَّه انصاری به من گفت: پیامبر اسلام صلّی اللَّه علیه و آله برای ما سخنرانی کرد و فرمود: مردم! هر کس با ما اهل بیت دشمنی بورزد، خداوند او را در قیامت یهودی محشور می­کند. من عرض کردم: یا رسول اللَّه! گرچه روزه بگیرد و نماز بخواند و به گمان خود مسلمان باشد؟ فرمود: گرچه روزه بگیرد و نماز بخواند و خیال کند مسلمان است.(1)

روایت2.

ثواب الاعمال و امالی صدوق: محمّد بن مروان از حضرت صادق علیه السّلام، از آباء گرامش نقل کرد که پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله فرمود: هر کس ما اهل بیت را دشمن بدارد، خداوند او را یهودی برمی انگیزاند. عرض شد: یا رسول اللَّه! گرچه گواهی به دو شهادت بدهد؟ فرمود: آری، چون او با اعتراف به این دو گواهی، از ریخته شدن خونش جلوگیری کرده یا جلوی پرداخت جزیه را با کمال خواری گرفته است. سپس فرمود: هر کس اهل بیت را دشمن بدارد، خداوند او را یهودی برمی انگیزاند. عرض شد: یا رسول اللَّه! چگونه چنین چیزی ممکن است؟ فرمود: اگر او دجال را درک کند، به او ایمان می آورد.(2)

روایت3.

امالی صدوق: ابراهیم بن زیاد

ص: 218


1- . امالی صدوق: 200 - 201
2- . ثواب الاعمال: 196 - 197، امالی صدوق: 348 - 349

قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ لَوْ أَنَّ عَدُوَّ عَلِیٍّ جَاءَ إِلَی الْفُرَاتِ وَ هُوَ یُزَخُّ زَخِیخاً قَدْ أَشْرَفَ مَاؤُهُ عَلَی جَنْبَتَیْهِ فَتَنَاوَلَ مِنْهُ شَرْبَةً وَ قَالَ بِسْمِ اللَّهِ وَ إِذَا شَرِبَهَا (1) قَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ مَا کَانَ ذَلِکَ إِلَّا مَیْتَةً (2) أَوْ دَماً مَسْفُوحاً أَوْ لَحْمَ خِنزِیرٍ (3)

بیان

یزخ زخیخا بالخاء المعجمة أی یدفع بعضه بعضا لکثرته أو یبرق قال الفیروزآبادی زخه دفعه فی وهدة و زخ الخمر یزخ زخیخا برق و فی بعض النسخ بالراء المهملة و الجیم قال الفیروزآبادی الرج التحریک و التحرک و الاهتزاز و الرجرجة الاضطراب انتهی.

و الغرض بیان أن مثل هذا الماء مع وفوره و کثرته و عدم توهم إسراف و غصب و تضییق علی الغیر إذا شرب منه مع رعایة الآداب المستحبة کان علیه حراما لکفره و إنما أبیح نعم الدنیا للمؤمنین.

«4»

ما، الأمالی للشیخ الطوسی الْمُفِیدُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْوَلِیدِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعِیدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُوسَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَنِ الْمُعَلَّی بْنِ هِلَالٍ عَنِ الْکَلْبِیِّ عَنْ أَبِی صَالِحٍ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ: قُلْتُ لِلنَّبِیِّ صلی الله علیه و آله أَوْصِنِی قَالَ عَلَیْکَ بِمَوَدَّةِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیهما السلام وَ الَّذِی بَعَثَنِی بِالْحَقِّ نَبِیّاً لَا یَقْبَلُ اللَّهُ مِنْ عَبْدٍ حَسَنَةً حَتَّی یَسْأَلَهُ عَنْ حُبِّ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ عَلَیْهِ السَّلَامُ وَ هُوَ تَعَالَی أَعْلَمُ فَإِنْ جَاءَهُ بِوَلَایَتِهِ قَبِلَ عَمَلَهُ عَلَی مَا کَانَ مِنْهُ وَ إِنْ لَمْ یَأْتِ بِوَلَایَتِهِ لَمْ یَسْأَلْهُ عَنْ شَیْ ءٍ ثُمَّ أَمَرَ بِهِ إِلَی النَّارِ یَا ابْنَ عَبَّاسٍ وَ الَّذِی بَعَثَنِی بِالْحَقِّ نَبِیّاً إِنَّ النَّارَ لَأَشَدُّ غَضَباً عَلَی مُبْغِضِ عَلِیٍّ علیه السلام مِنْهَا عَلَی مَنْ زَعَمَ أَنَّ لِلَّهِ وَلَداً یَا ابْنَ عَبَّاسٍ لَوْ أَنَّ الْمَلَائِکَةَ الْمُقَرَّبِینَ وَ الْأَنْبِیَاءَ الْمُرْسَلِینَ اجْتَمَعُوا عَلَی بُغْضِهِ وَ لَنْ یَفْعَلُوا لَعَذَّبَهُمُ اللَّهُ بِالنَّارِ قُلْتُ یَا رَسُولَ اللَّهِ وَ هَلْ یُبْغِضُهُ أَحَدٌ قَالَ یَا ابْنَ عَبَّاسٍ نَعَمْ یُبْغِضُهُ قَوْمٌ یَذْکُرُونَ أَنَّهُمْ مِنْ أُمَّتِی لَمْ یَجْعَلِ اللَّهُ لَهُمْ فِی الْإِسْلَامِ نَصِیباً

ص: 219


1- فی المصدر: فاذا شربها.
2- أی کمیتة أو دم مسفوح، هذا أمر الماء و هو لفوره لا یعدل بقیمة و لا یحتاج اباحته الی ذکر اسم اللّه فکیف بغیره مما له قیمة و ما یحتاج اباحته الی التسمیة.
3- أمالی الصدوق: 390.

گفت: از حضرت صادق علیه السّلام شنیدم که می­فرمود: اگر دشمن علی، در حالی کنار نهر فرات بیاید که آب موج می­زند و تمام اطراف رود را پر کرده و از آن یک کف بیاشامد و بگوید «بسم اللَّه» و پس از آشامیدن بگوید «الحمد للَّه»، این آشامیدن او مردار یا خون ریخته شده یا گوشت خوک است.(1)

توضیح

«یزخّ زخیخا» یعنی بعضی از آن بعضی دیگر را به خاطر کثرت آن هل می­دهد یا در حین موج زدن می­درخشد. فیروز آبادی گفته است: «زخّه» یعنی آن را به زمین پست می­اندازد و «زخّ الخمر یزخّ زخیخا» یعنی درخشید و در بعضی نسخه­ها «یرجّ» آمده. فیروز آبادی گفته است: «الرج» یعنی حرکت دادن و حرکت کردن و تکان خورد و «الرجرج» یعنی اضطراب. (پایان نقل قول) منظور این است با این که آب این قدر فراوان و زیاد است و احتمال اسراف و غصب و سختگیری بر غیر در آن نیست، وقتی از آن آب می آشامد با حفظ آداب مستحب، این آب به خاطر کفرش برای او حرام است، زیرا نعمت­های دنیا برای مؤمنان حلال شده است.

روایت4.

امالی طوسی: ابن عباس گفت: به حضرت پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله عرض کردم که مرا سفارشی فرما. فرمود: به تو سفارش می­کنم که دوستی با علی را از دست ندهی. قسم به آن کسی که مرا به حق برانگیخت، خداوند از بنده ای کار نیکی نمی پذیرد، مگر این که راجع به حبّ علی بن ابی طالب علیه السّلام از او سؤال می­کند، با این که خداوند خود بهتر می­داند. اگر دارای ولایت بود عملش را به هر صورت که باشد می پذیرد و اگر دارای ولایت نباشد، دیگر از چیزی پرسش نمی­کند و دستور می­دهد او را در آتش اندازند. ای پسر عباس! قسم به آن کس که مرا به نبوت مبعوث کرد، آتش خشمش بر دشمن علی بیشتر است از کسی که معتقد است خدا دارای فرزند است. ای پسر عباس! اگر ملائکه مقربین و تمام انبیای مرسل اجتماع بر دشمنی علی نمایند - و حال این که چنین کاری را نمی کنند - همه را خداوند به آتش جهنم عذاب می­کند. عرض کردم: یا رسول اللَّه! آیا کسی با او دشمنی می­ورزد؟ فرمود: آری پسر عباس! گروهی که مدعی هستند از امت منند با او دشمنی می­ورزند، با این که از اسلام بهره ای نبرده اند.

ص: 219


1- . امالی صدوق: 390

یَا ابْنَ عَبَّاسٍ إِنَّ مِنْ عَلَامَةِ بُغْضِهِمْ لَهُ تَفْضِیلَهُمْ مَنْ هُوَ دُونَهُ عَلَیْهِ وَ الَّذِی بَعَثَنِی بِالْحَقِّ مَا بَعَثَ اللَّهُ نَبِیّاً أَکْرَمَ عَلَیْهِ مِنِّی وَ لَا أَوْصِیَاءَ أَکْرَمُ عَلَیْهِ مِنْ وَصِیِّی عَلِیٍّ قَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ فَلَمْ أَزَلْ لَهُ کَمَا أَمَرَنِی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ أَوْصَانِی بِمَوَدَّتِهِ وَ إِنَّهُ لَأَکْبَرُ عَمَلِی عِنْدِی الْخَبَرَ (1).

«5»

ما، الأمالی للشیخ الطوسی أَبُو الْقَاسِمِ بْنُ شِبْلٍ عَنْ ظَفَرِ بْنِ حُمْدُونٍ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ إِسْحَاقَ النَّهَاوَنْدِیِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ حَمَّادٍ الْأَنْصَارِیِّ عَنْ عَمْرِو بْنِ شِمْرٍ عَنْ یَعْقُوبَ بْنِ مِیثَمٍ التَّمَّارِ مَوْلَی عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ علیهما السلام قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام فَقُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ إِنِّی وَجَدْتُ فِی کُتُبِ أَبِی أَنَّ عَلِیّاً علیه السلام قَالَ لِأَبِی مِیثَمٍ أَحْبِبْ حَبِیبَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ إِنْ کَانَ فَاسِقاً زَانِیاً وَ أَبْغِضْ مُبْغِضَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ إِنْ کَانَ صَوَّاماً قَوَّاماً فَإِنِّی سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ هُوَ یَقُولُ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ أُولئِکَ هُمْ خَیْرُ الْبَرِیَّةِ (2) ثُمَّ الْتَفَتَ إِلَیَّ وَ قَالَ هُمْ وَ اللَّهِ أَنْتَ وَ شِیعَتُکَ یَا عَلِیُّ وَ مِیعَادُکَ وَ مِیعَادُهُمُ الْحَوْضُ غَداً غُرّاً مُحَجَّلِینَ مُتَوَّجِینَ فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام هَکَذَا هُوَ عِیَاناً فِی کِتَابِ عَلِیٍّ (3).

«6»

ما، الأمالی للشیخ الطوسی الْغَضَائِرِیُّ عَنِ الصَّدُوقِ عَنِ ابْنِ الْمُتَوَکِّلِ عَنِ السَّعْدَآبَادِیِّ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی الْجَارُودِ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ الْوَلِیدِ عَنْ شَیْخٍ مِنْ ثُمَالَةَ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی امْرَأَةٍ مِنْ تَمِیمٍ عَجُوزٍ کَبِیرَةٍ وَ هِیَ تُحَدِّثُ النَّاسَ قُلْتُ لَهَا یَرْحَمُکِ اللَّهُ حَدِّثِینِی مِنْ بَعْضِ فَضَائِلِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام قَالَتْ أُحَدِّثُکَ وَ هَذَا شَیْخٌ کَمَا تَرَی بَیْنَ یَدَیَّ نَائِمٌ قُلْتُ لَهَا وَ مَنْ هَذَا فَقَالَتْ أَبُو الْحَمْرَاءِ خَادِمُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَجَلَسْتُ إِلَیْهِ فَلَمَّا سَمِعَ (4) حِسِّی اسْتَوَی جَالِساً فَقَالَ مَهْ فَقُلْتُ رَحِمَکَ اللَّهُ حَدِّثْنِی بِمَا

ص: 220


1- أمالی الشیخ: 64 و 65.
2- البینة: 7.
3- أمالی ابن الشیخ: 258 فیه: غرا محجلین مکتحلین متوجین.
4- فی المصدر: فلما سمع حدیثی.

ای پسر عباس! از علامت دشمنی آنها با او، مقدم داشتن کسانی است که از او پایین ترند. قسم به خدایی که مرا به حق مبعوث کرده، پیامبری از من گرامی تر نفرستاده و نه وصی از علی وصی من گرامی تر. ابن عباس گفت: پیوسته دستور پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله را در مورد محبت علی به جا می آوردم و این بزرگ­ترین عمل من نزد من است... تا آخر خبر.(1)

روایت5.

امالی طوسی: یعقوب بن میثم تمار، غلام امام زین العابدین علیه السّلام گفت: خدمت حضرت باقر علیه السّلام رسیدم و گفتم: فدایت شوم یابن رسول اللَّه! من در نوشته های پدرم میثم دیدم نوشته است که علی علیه السّلام به پدرم فرموده است: دوست بدار دوست آل محمّد را، گرچه فاسق و زناکار باشد و دشمن بدار دشمن آل محمّد را، گرچه روزه گیر و شب زنده دار باشد. من از پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله شنیدم که می­فرمود: «الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ أُولئِکَ هُمْ خَیْرُ الْبَرِیَّةِ»(2) {در حقیقت کسانی که گرویده و کارهای شایسته کرده اند، آنانند که بهترین آفریدگانند.} در این موقع متوجه من شد و فرمود: به خدا قسم این­ها تویی و شیعیان تو ای علی! وعده گاه تو و آنها فردا در کنار حوض است، در حالی که چهره ای درخشان و به تاج کرامت به سر دارید. امام باقر علیه السّلام فرمود: این مطلب عینا در کتاب علی هست.(3)

روایت6.

امالی طوسی: قاسم بن ولید از پیرمردی از ثماله نقل کرد که گفت: پیش پیرزنی بس پیر از قبیله بنی تمیم رفتم که برای مردم صحبت می­کرد. گفتم: خدا رحمتت کند! برای من حدیثی از فضائل علی علیه السّلام نقل کن. گفت: با بودن این پیرمرد که می­بینی خوابیده است، برایت حدیث نقل کنم ؟ گفتم: این پیرمرد کیست؟ گفت: ابو الحمراء خادم پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله است. جلو پیرمرد رفتم. همین که احساس کرد من آمده ام، از جای حرکت کرد و نشست. گفتم: خدا تو را رحمت کند! مرا حدیثی بگو از

ص: 220


1- . امالی طوسی: 64 - 65
2- . بیّنه / 7
3- . امالی طوسی: 258

رَأَیْتَ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَصْنَعُهُ بِعَلِیٍّ علیه السلام وَ إِنَّ اللَّهَ (1) یَسْأَلُکَ عَنْهُ فَقَالَ عَلَی الْخَبِیرِ سَقَطْتَ خَرَجَ عَلَیْنَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَوْمَ عَرَفَةَ وَ هُوَ آخِذٌ بِیَدِ عَلِیٍّ علیه السلام فَقَالَ یَا مَعْشَرَ الْخَلَائِقِ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی بَاهَی بِکُمْ فِی هَذَا الْیَوْمِ لِیَغْفِرَ لَکُمْ عَامَّةً ثُمَّ الْتَفَتَ إِلَی عَلِیٍّ علیه السلام ثُمَّ قَالَ لَهُ وَ غَفَرَ لَکَ یَا عَلِیُّ خَاصَّةً ثُمَّ قَالَ لَهُ یَا عَلِیُّ ادْنُ مِنِّی فَدَنَا مِنْهُ فَقَالَ إِنَّ السَّعِیدَ حَقَّ السَّعِیدِ مَنْ أَحَبَّکَ وَ أَطَاعَکَ وَ إِنَّ الشَّقِیَّ کُلَّ الشَّقِیِّ مَنْ عَادَاکَ وَ أَبْغَضَکَ وَ نَصَبَ لَکَ یَا عَلِیُّ کَذَبَ مَنْ زَعَمَ أَنَّهُ یُحِبُّنِی وَ یُبْغِضُکَ یَا عَلِیُّ مَنْ حَارَبَکَ فَقَدْ حَارَبَنِی وَ مَنْ حَارَبَنِی فَقَدْ حَارَبَ اللَّهَ یَا عَلِیُّ مَنْ أَبْغَضَکَ فَقَدْ أَبْغَضَنِی وَ مَنْ أَبْغَضَنِی فَقَدْ أَبْغَضَ اللَّهَ وَ أَتْعَسَ اللَّهُ جَدَّهُ (2) وَ أَدْخَلَهُ نَارَ جَهَنَّمَ (3).

بیان

فقال مه کأنه ما للاستفهام حذفت ألفها و ألحقت بها هاء السکت أی ما ترید أو ما تقول قال فی النهایة فیه قلت فمه فما للاستفهام فأبدل الألف هاء للوقف و السکت و فی حدیث آخر ثم مه انتهی و التعس الهلاک و أتعسه أهلکه و الجد بالفتح الحظ و البخت.

«7»

ما، الأمالی للشیخ الطوسی أَبُو عَمْرٍو عَنِ ابْنِ عُقْدَةَ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ هِشَامٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ نَصْرٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَصَّاصِ بْنِ الصَّلْتِ عَنِ الرَّبِیعِ بْنِ الْمُنْذِرِ عَنْ أَبِیهِ قَالَ سَمِعْتُ مُحَمَّدَ بْنَ الْحَنَفِیَّةِ یُحَدِّثُ عَنْ أَبِیهِ قَالَ: مَا خَلَقَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ شَیْئاً أَشَرَّ مِنَ الْکَلْبِ وَ النَّاصِبُ أَشَرُّ مِنْهُ (4).

«8»

جا، المجالس للمفید ما، الأمالی للشیخ الطوسی الْمُفِیدُ عَنِ الْجِعَابِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عُبَیْدِ اللَّهِ بْنِ أَبِی أَیُّوبَ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ هَارُونَ عَنْ خَالِدِ بْنِ یَزِیدَ عَنْ أَبِی الصَّیْرَفِیِّ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام یَقُولُ

ص: 221


1- فی المصدر: و اللّه أقول: أی یسألک عن صدقه و کذبه.
2- فی المصدر: و من أبغض اللّه فقد اتعس اللّه جده.
3- أمالی ابن الشیخ: 271.
4- أمالی الشیخ: 171.

آنچه دیده ای پیامبر اکرم نسبت به علی علیه السّلام انجام می­داد و خداوند از آن بازخواست خواهد کرد. گفت: بسیار خوب، پیش شخص واردی آمده ای. روز عرفه پیامبر اکرم خارج شد و در حالی که دست در دست علی داشت، پیش ما آمد و فرمود: ای جمعیت! خداوند افتخار کرد به شما در این روز تا بیامرزد همه شما را به طور عموم. در این موقع روی به علی علیه السّلام کرد و فرمود: خداوند تو را آمرزید یا علی مخصوصا. بعد فرمود: یا علی! نزدیک من بیا. علی علیه السّلام نزدیک رفت. فرمود: سعادتمند واقعی کسی است که تو را دوست بدارد و از تو اطاعت کند، و بدبخت واقعی کسی است که با تو دشمن باشد و کینه بورزد و دشمنی تو را شعار خود قرار دهد. یا علی! دروغ گفته کسی که خیال می­کند مرا دوست می­دارد، در حالی که با تو دشمن است. هر که با تو جنگ کند، با من جنگ کرده و هر که با من جنگ کند، با خدا جنگ کرده. یا علی! هر که با تو دشمنی بورزد، با من دشمنی کرده و هر که با من دشمنی کند، با خدا دشمن است. نصیب و بهره او هلاک شدن به دست خداست و خداوند او را در آتش جهنم می افکند.(1)

توضیح

«مه» گویا «ما» استفهام است که الف آن حذف شده و هاء سکت به آن اضافه شده است، یعنی چه می­خواهی یا چه می­گویی. در نهایه گفته است: «ما» برای استفهام است و به جهت وقف یا سکت، به جای الف، هاء آورده شده است، و در حدیث دیگری گفته «ثم مه». (پایان نقل قول) و «التعس» یعنی هلاک و «اتعسه» یعنی هلاک گردانید او را، و «الجد» با فتحه یعنی حظ و بخت .

روایت7.

امالی طوسی: ربیع بن منذر از پدرش نقل کرد که گفت: که از محمّد بن حنفیه شنیدم که از پدر خود نقل کرد که فرمود: خداوند چیزی از سگ بدتر نیافریده، ناصبی از آن هم بدتر است.(2)

روایت8.

مجالس مفید و امالی طوسی: ابیّ صیرفی گفت: از حضرت باقر علیه السّلام شنیدم که می فرمود:

ص: 221


1- . امالی طوسی: 271
2- . امالی طوسی: 171

بَرِئَ اللَّهُ مِمَّنْ یَبْرَأُ مِنَّا لَعَنَ اللَّهُ مَنْ لَعَنَنَا أَهْلَکَ اللَّهُ مَنْ عَادَانَا اللَّهُمَّ إِنَّکَ تَعْلَمُ أَنَّا سَبَبُ الْهُدَی لَهُمْ وَ إِنَّمَا یُعَادُونَّا لَکَ فَکُنْ أَنْتَ الْمُتَفَرِّدُ بِعَذَابِهِمْ (1).

«9»

فس، تفسیر القمی فِی رِوَایَةِ أَبِی الْجَارُودِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام فِی قَوْلِهِ وَ مِنْهُمْ مَنْ یُؤْمِنُ بِهِ وَ مِنْهُمْ مَنْ لا یُؤْمِنُ بِهِ وَ رَبُّکَ أَعْلَمُ بِالْمُفْسِدِینَ مَنْ لَا یُؤْمِنُ بِهِ هُمْ أَعْدَاءُ آلِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله وَ الْفَسَادُ الْمَعْصِیَةُ لِلَّهِ وَ لِرَسُولِهِ (2).

أقول: قد مضی أخبار کثیرة فی باب حبهم و سیأتی فی أبواب النصوص علی علی علیه السلام و أبواب مناقبه.

«10»

ن، عیون أخبار الرضا علیه السلام بِالْأَسَانِیدِ الثَّلَاثَةِ عَنِ الرِّضَا عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله حُرِّمَتِ الْجَنَّةُ عَلَی مَنْ ظَلَمَ أَهْلَ بَیْتِی وَ عَلَی مَنْ قَاتَلَهُمْ وَ عَلَی الْمُعِینِ عَلَیْهِمْ وَ عَلَی مَنْ سَبَّهُمْ أُولئِکَ لا خَلاقَ لَهُمْ فِی الْآخِرَةِ وَ لا یُکَلِّمُهُمُ اللَّهُ وَ لا یَنْظُرُ إِلَیْهِمْ یَوْمَ الْقِیامَةِ وَ لا یُزَکِّیهِمْ وَ لَهُمْ عَذابٌ أَلِیمٌ (3)

«11»

م، تفسیر الإمام علیه السلام قَالَ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ الصَّادِقُ علیهما السلام قَوْلُهُ عَزَّ وَ جَلَّ اهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقِیمَ یَقُولُ أَرْشِدْنَا لِلصِّرَاطِ الْمُسْتَقِیمِ أَیْ أَرْشِدْنَا لِلُزُومِ الطَّرِیقِ الْمُؤَدِّی إِلَی مَحَبَّتِکَ وَ الْمَانِعِ أَنْ نَتَّبِعَ (4) أَهْوَاءَنَا فَنَعْطَبَ وَ نَأْخُذَ (5) بِآرَائِنَا فَنَهْلِکَ ثُمَّ قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام طُوبَی لِلَّذِینَ هُمْ کَمَا قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَحْمِلُ هَذَا الْعِلْمَ مِنْ کُلِّ خَلَفٍ عُدُولٌ یَنْفُونَ عَنْهُ تَحْرِیفَ الْغَالِینَ وَ انْتِحَالَ الْمُبْطِلِینَ وَ تَأْوِیلَ الْجَاهِلِینَ فَقَالَ لَهُ رَجُلٌ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ إِنِّی عَاجِزٌ بِبَدَنِی عَنْ نُصْرَتِکُمْ وَ لَسْتُ أَمْلِکُ إِلَّا الْبَرَاءَةَ مِنْ أَعْدَائِکُمْ وَ اللَّعْنَ (6) فَکَیْفَ حَالِی

ص: 222


1- أمالی ابن الشیخ: 49، أمالی المفید: 183 و 184.
2- تفسیر القمّیّ: 288 و الآیة فی یونس: 40.
3- عیون الأخبار: 201.
4- فی المصدر: و المانع من أن نتبع.
5- فی المصدر: أو نأخذ.
6- فی المصدر: و اللعن علیهم.

خدا بیزار باشد از کسی که از ما بیزاری جوید و لعنت کند کسی را که ما را لعنت می­کند؛ خدا هلاک کند شخصی را که با ما دشمن است. خدایا! تو می­دانی که ما سبب هدایت آنها هستیم. ما را در راه تو دشمن می­دارند، پس خود به تنهایی ایشان را عذاب فرما.(1)

روایت9.

تفسیر علی بن ابراهیم قمی: ابوالجارود از حضرت باقر علیه السّلام نقل کرد که در مورد آیه «وَ مِنْهُمْ مَنْ یُؤْمِنُ بِهِ وَ مِنْهُمْ مَنْ لا یُؤْمِنُ بِهِ وَ رَبُّکَ أَعْلَمُ بِالْمُفْسِدِینَ»(2) {و از آنان کسی است که بدان ایمان می آورد و از آنان کسی است که بدان ایمان نمی آورد و پروردگار تو به [حال] فسادگران داناتر است} فرمود: کسانی که به او ایمان نمی آورند، دشمنان آل محمّدند و منظور از «فساد» در آیه، مخالفت با خدا و پیامبر است.(3)

مؤلف: اخبار زیادی در «باب محبت آل محمّد صلّی اللَّه علیه و آله» گذشت و در ابواب تصریح بر امامت حضرت علی علیه السّلام و ابواب مناقب او خواهد آمد.

روایت10.

عیون اخبار الرضا: با سه سند از حضرت رضا علیه السّلام، از آباء گرامش نقل می­کند که پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله فرمود: بهشت حرام شده است بر کسی که اهل بیت مرا ستم کند و بر کسی که با آنها جنگ نماید و بر کسی که بر ضرر آنها قدم بردارد و بر کسی که به آنها ناسزا گوید. «أُولئِکَ لا خَلاقَ لَهُمْ فِی الْآخِرَةِ وَ لا یُکَلِّمُهُمُ اللَّهُ وَ لا یَنْظُرُ إِلَیْهِمْ یَوْمَ الْقِیامَةِ وَ لا یُزَکِّیهِمْ وَ لَهُمْ عَذابٌ أَلِیم»(4) {این­ها را در آخرت بهره ای نیست و با آنها خدا سخن نمی گوید و نه به آنها توجه می نماید در روز قیامت و نه پاکشان می­کند و دچار عذابی سخت می­شوند.(5)

روایت11.

تفسیر امام حسن عسکری: حضرت صادق علیه السّلام درباره آیه «اهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقِیمَ» فرمود: یعنی ما را راهنمایی کن به راه راست. یعنی ما را به راهی بدار که ما را به محبت تو برساند و مانع شود از پیروی هوای نفس که موجب نابودی ما است، و با متکی شدن به آرای خود هلاک می­شویم. سپس حضرت صادق علیه السّلام فرمود: خوشا به حال کسانی که مطابق فرموده پیامبر اکرمند. آن جناب فرمود: بار این علم را به دوش می گیرند از هر جمعیتی بازماندگان پاک و عادلی که مانع از تحریف و تغییر دادن سرکشان و ادعای یاوه سرایان و تأویل و توجیه نادانان می­شوند. مردی از حاضرین عرض کرد: یابن رسول اللَّه! من عاجزم از این که با بدن خود شما را یاری کنم و جز بیزاری از دشمنان شما و لعنت بر آنها کاری از دستم نمی آید. حال من چگونه است؟ ص: 222


1- . امالی مفید: 183 - 184، امالی طوسی: 49
2- . یونس / 40
3- . تفسیر علی بن ابراهیم قمی: 288
4- . آل عمران / 77
5- . عیون اخبار الرضا: 20

فَقَالَ لَهُ الصَّادِقُ علیه السلام حَدَّثَنِی أَبِی عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِمْ أَنَّهُ قَالَ مَنْ ضَعُفَ عَنْ نُصْرَتِنَا أَهْلَ الْبَیْتِ فَلَعَنَ (1) فِی خَلَوَاتِهِ أَعْدَاءَنَا بَلَّغَ اللَّهُ صَوْتَهُ جَمِیعَ الْأَمْلَاکِ مِنَ الثَّرَی إِلَی الْعَرْشِ فَکُلَّمَا لَعَنَ هَذَا الرَّجُلُ أَعْدَاءَنَا لَعْناً سَاعَدُوهُ وَ لَعَنُوا مَنْ یَلْعَنُهُ ثُمَّ ثَنَّوْا فَقَالُوا اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی عَبْدِکَ هَذَا الَّذِی قَدْ بَذَلَ مَا فِی وُسْعِهِ وَ لَوْ قَدَرَ عَلَی أَکْثَرَ مِنْهُ لَفَعَلَ فَإِذَا النِّدَاءُ مِنْ قِبَلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ قَدْ أَجَبْتُ دُعَاءَکُمْ وَ سَمِعْتُ نِدَاءَکُمْ وَ صَلَّیْتُ عَلَی رُوحِهِ فِی الْأَرْوَاحِ وَ جَعَلْتُهُ عِنْدِی مِنَ الْمُصْطَفَیْنَ الْأَخْیارِ (2)

«12»

قب، المناقب لابن شهرآشوب الْحَارِثُ الْأَعْوَرُ وَ أَبُو أَیُّوبَ الْأَنْصَارِیُّ وَ جَابِرُ بْنُ یَزِیدَ وَ مُحَمَّدُ بْنُ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام وَ عِیسَی بْنِ سُلَیْمَانَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ دَخَلَ بَعْضُ الْخَبَرِ فِی بَعْضٍ أَنَّ عَلِیّاً علیه السلام کَانَ یَدُورُ فِی أَسْوَاقِ الْکُوفَةِ فَلَعَنَتْهُ امْرَأَةٌ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ فَقَالَ یَا ابْنَةَ سَلَقْلَقِیَّةٍ کَمْ قُتِلَتْ مِنَ أَهْلِکِ قَالَتْ سَبْعَةَ عَشَرَ أَوْ ثَمَانِیَةَ عَشَرَ فَلَمَّا انْصَرَفَتْ قَالَتْ لِأُمِّهَا ذَلِکَ فَقَالَتْ السَّلَقْلَقِیَّةُ مَنْ وَلَدَتْ بَعْدَ حَیْضٍ وَ لَا یَکُونُ لَهَا نَسْلٌ فَقَالَتْ یَا أُمَّاهْ أَنْتِ هَکَذَا قَالَتْ بَلَی.

«13»

وَ فِی رِوَایَةٍ عَنِ الْبَاقِرِ علیه السلام أَنَّهَا قَالَتْ وَ قَدْ حَکَمَ عَلَیْهَا مَا قَضَیْتَ بِالسَّوِیَّةِ وَ لَا تَعْدِلُ فِی الرَّعِیَّةِ وَ لَا قَضِیَّتُکَ عِنْدَ اللَّهِ بِالْمَرْضِیَّةِ فَنَظَرَ إِلَیْهَا ثُمَّ قَالَ یَا خَزِیَّةُ یَا بَذِیَّةُ یَا سَلْفَعُ أَوْ یَا سَلْسَعُ فَوَلَّتْ تُوَلْوِلُ وَ هِیَ تَقُولُ وَا وَیْلِی لَقَدْ هَتَکْتَ یَا ابْنَ أَبِی طَالِبٍ سِتْراً کَانَ مَسْتُوراً.

«14»

وَ فِی خَصَائِصِ النَّطَنْزِیِّ، قَالَ عَلِیٌّ علیه السلام اللَّهُ أَکْبَرُ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لَا یُبْغِضُکَ مِنْ قُرَیْشٍ إِلَّا سِفَاحِیٌّ وَ لَا مِنَ الْأَنْصَارِ إِلَّا یَهُودِیٌّ وَ لَا مِنَ الْعَرَبِ إِلَّا دَعِیٌّ وَ لَا مِنْ سَائِرِ النَّاسِ إِلَّا شَقِیٌّ وَ لَا مِنَ النِّسَاءِ إِلَّا سَلَقْلَقِیَّةٌ فَقَالَتِ الْمَرْأَةُ یَا عَلِیُّ وَ مَا السَّلَقْلَقِیَّةُ قَالَ الَّتِی تَحِیضُ مِنْ دُبُرِهَا فَقَالَتِ الْمَرْأَةُ صَدَقَ اللَّهُ وَ صَدَقَ رَسُولُهُ

ص: 223


1- فی المصدر: و لعن.
2- التفسیر المنسوب الی الامام العسکریّ علیه السّلام: 16 و 17.

حضرت صادق علیه السّلام در جواب او فرمود: پدرم از پدرش، از جدش، از پیامبر اکرم صلوات اللَّه علیهم نقل کرد که فرمود: هر کس ناتوان باشد از یاری ما اهل بیت، ولی در خلوتش دشمنان ما را لعنت کند، خداوند صدای او را به تمام ملائکه جهان از زمین تا عرش می­رساند و هر وقت او لعنت کند، با او هم زبان می­شوند و کسی را که او لعنت می­کند، آنها نیز لعنت می­کنند، بعد او را می­ستایند و می­گویند: خدایا! از جانب خود درود فرست بر این شخصی که به اندازه قدرت خود خدمت کرد و اگر بیشتر می­توانست، انجام می داد. ندایی از جانب پروردگار بلند می­شود که: دعای شما را پذیرفتم و صدایتان را شنیدم! درود بر روح او فرستادم در میان ارواح و او را در نزد خود از برگزیدگان نیک سیرت قرار دادم.(1)

روایت12.

مناقب آل ابی طالب: حارث اعور، ابو ایوب انصاری، جابر بن یزید و محمّد بن مسلم از حضرت باقر علیه السّلام و عیسی بن سلیمان از حضرت صادق علیه السّلام نقل کردند (قسمتی از خبر با هم مخلوط شده) که روزی علی علیه السّلام در بازار کوفه راه می­رفت. زنی سه مرتبه آن جناب را لعنت کرد. امام علیه السّلام به او فرمود: ای دختر سلقلقیه! چند نفر از خانواده تو را کشته ام؟ گفت: هفده نفر یا هجده نفر. زن وقتی به خانه برگشت، برای مادر خود این سخن را نقل کرد. مادرش گفت: سلقلقیه کسی است که بعد از حیض متولد شود و برای او نسلی نباشد. زن پرسید: مادر! تو همین طوری؟ جواب داد آری.

روایت13.

و در روایتی از حضرت باقر علیه السّلام نقل شده که علی علیه السّلام بر ضرر او (آن زن) حکم کرده بود. او گفت: داوری خوب نکردی و عدالت را کنار گذاشتی. هرگز خدا از این حکومت کردن تو راضی نیست. علی علیه السّلام به او نگاهی کرد و فرمود: ای زن خوار بد زبان بد اخلاق ماجراجو! زن برگشت، در حالی که می­گفت: وای بر من ای پسر ابو طالب! آنچه از اخلاق من پنهان بود آشکار کردی!

روایت14.

در خصائص نطنزی نقل می­کند که علی علیه السّلام گفت: اللَّه اکبر! پیامبر اکرم فرمود: تو را از قریش دشمن نمی­دارد مگر شخص زنازاده و از انصار مگر یهودی و از عرب مگر زنازاده و از سایر مردم مگر شقی و بدبخت و از زنان مگر سلقلقیه. آن زن پرسید: معنی سلقلقیه چیست؟ فرمود: زنی که از مقعد حیض می بیند. آن زن گفت: خدا و پیامبرش صحیح فرموده اند،

ص: 223


1- . تفسیر امام حسن عسکری: 16 - 17

أَخْبَرْتَنِی بِشَیْ ءٍ هُوَ فِیَّ یَا عَلِیُّ لَا أَعُودُ إِلَی بُغْضِکَ أَبَداً فَقَالَ علیه السلام اللَّهُمَّ إِنْ کَانَتْ صَادِقَةً فَحَوِّلْ طَمْثَهَا حَیْثُ تَطْمَثُ النِّسَاءُ فَحَوَّلَ اللَّهُ طَمْثَهَا وَ قَالَ الْحَارِثُ الْأَعْوَرُ فَتَبِعَهَا عَمْرُو بْنُ حُرَیْثٍ وَ سَأَلَهَا عَنْ مَقَالِهِ فِیهَا فَصَدَّقَتْهُ فَقَالَ عَمْرٌو أَ تَرَاهُ سَاحِراً أَوْ کَاهِناً أَوْ مَخْدُوماً قَالَتْ بِئْسَمَا قُلْتَ یَا عَبْدَ اللَّهِ لَکِنَّهُ مِنْ أَهْلِ بَیْتِ النُّبُوَّةِ فَأَقْبَلَ ابْنُ حُرَیْثٍ إِلَی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ فَأَخْبَرَهُ بِمَقَالِهِمَا فَقَالَ علیه السلام لَقَدْ کَانَتِ الْمَرْأَةُ أَحْسَنَ قَوْلًا مِنْکَ (1).

بیان

قال الفیروزآبادی السلفع الصخابة البذیة السیئة الخلق انتهی.

و السلسع و السلقلقیة لم یظهر لهما معنی فی اللغة و المعنی الأول للسلقلقیة لا نعرف له معنی و سیأتی مضمون الخبر بأسانید فی المجلد التاسع.

«15»

جا، المجالس للمفید مُحَمَّدٌ بْنُ الْمُظَفَّرِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْحَسَنِیِّ عَنْ إِدْرِیسَ بْنِ زِیَادٍ عَنْ حَنَانِ بْنِ سَدِیرٍ عَنْ سُدَیْفٍ الْمَکِّیِّ قَالَ حَدَّثَنِی مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ علیهما السلام وَ مَا رَأَیْتُ مُحَمَّدِیّاً قَطُّ یَعْدِلُهُ قَالَ حَدَّثَنِی جَابِرُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ الْأَنْصَارِیُّ قَالَ: نَادَی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فِی الْمُهَاجِرِینَ وَ الْأَنْصَارِ فَحَضَرُوا بِالسِّلَاحِ وَ صَعِدَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله الْمِنْبَرَ فَحَمِدَ اللَّهَ وَ أَثْنَی عَلَیْهِ ثُمَّ قَالَ یَا مَعْشَرَ الْمُسْلِمِینَ مَنْ أَبْغَضَنَا أَهْلَ الْبَیْتِ بَعَثَهُ اللَّهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ یَهُودِیّاً قَالَ جَابِرٌ فَقُمْتُ إِلَیْهِ فَقُلْتُ یَا رَسُولَ اللَّهِ وَ إِنْ شَهِدَ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّهِ فَقَالَ وَ إِنْ شَهِدَ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ فَإِنَّمَا احْتَجَزَ مِنْ سَفْکِ دَمِهِ أَوْ یُؤَدِّیَ الْجِزْیَةَ عَنْ یَدٍ وَ هُوَ صَاغِرٌ ثُمَّ قَالَ علیه السلام مَنْ أَبْغَضَنَا أَهْلَ الْبَیْتِ بَعَثَهُ اللَّهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ یَهُودِیّاً فَإِنْ أَدْرَکَ الدَّجَّالَ کَانَ مَعَهُ وَ إِنْ هُوَ لَمْ یُدْرِکْهُ بُعِثَ فِی قَبْرِهِ فَآمَنَ بِهِ إِنَّ رَبِّی عَزَّ وَ جَلَّ مَثَّلَ لِی أُمَّتِی فِی الطِّینِ وَ عَلَّمَنِی أَسْمَاءَهُمْ کَمَا عَلَّمَ آدَمَ الْأَسْمَاءَ کُلَّهَا فَمَرَّ بِی أَصْحَابُ الرَّایَاتِ فَاسْتَغْفَرْتُ اللَّهَ لِعَلِیٍّ وَ شِیعَتِهِ قَالَ حَنَانُ بْنُ سَدِیرٍ فَعَرَضْتُ هَذَا الْحَدِیثَ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ جَعْفَرِ بْنَ مُحَمَّدٍ علیهما السلام

ص: 224


1- مناقب آل أبی طالب 2: 102 و 103.

این چیزی است که در من وجود دارد. یا علی! دیگر تو را دشمن نخواهم داشت. امام علیه السّلام گفت: خدایا! اگر راست می­گوید عادت او را مثل زنان معمولی بگردان. عادت او برگشت به طوری که زنان معمولی هستند. حارث اعور گفت: عمرو بن حریث از پی او رفت و راجع به حرف علی علیه السّلام از او جویا شد و آن زن تصدیق کرد. عمرو گفت: خیال نمی­کنی علی ساحر یا کاهن باشد یا جن در تسخیر داشته باشد؟ زن در جواب او گفت: بد حرفی زدی ای بنده خدا! او از اهل بیت نبوت است. عمرو بن حریث خدمت امیرالمؤمنین علیه السّلام رسید و جریان را نقل کرد. امام علیه السّلام فرمود: آن زن از تو بهتر قضاوت کرد و سخن گفت.(1)

توضیح

فیروز آبادی گفته است: «السلفع» یعنی زنی که جیغ و داد زیاد می کند و «البذیة» یعنی بد خلق. (پایان نقل قول) و «السلسع» و «السلقلقیة» معنایی در لغت برای این دو روشن نشد. معنی اولی که برای سلقلقیه شده، ما معنایی برایش نمی­دانیم و مضمون خبر با سندهایی در جلد نهم خواهد آمد.

روایت15.

مجالس مفید: سدیف مکّی گفت: حضرت باقر علیه السّلام که چون او محمّدیی ندیده ام که هم طراز او باشد، به من فرمود که جابر بن عبداللَّه انصاری گفت: پیامبر اکرم در میان مهاجر و انصار که با سلاح آمده بودند، بر منبر رفت و پس از حمد و ثنای خدا فرمود: ای مسلمانان! هر کس ما اهل بیت را دشمن بدارد، خداوند او را روز قیامت یهودی به محشر می آورد. جابر گفت: من از جای حرکت کردم و گفتم: یا رسول اللَّه! گرچه بگوید «لا اله الا اللَّه و محمّد رسول اللَّه»؟ فرمود: آری، با این شهادت به لا اله الا اللَّه جلوگیری از ریختن خون خود یا پرداخت جزیه با کمال خواری کرده. سپس فرمود: هر کس با ما اهل بیت دشمنی بورزد، خداوند او را روز قیامت یهودی محشور می­کند و اگر دجال را درک کند، با او خواهد بود و اگر او را درک نکند، در قبر بر او عرضه می شود و به او ایمان می آورد. خداوند امت مرا برایم در گل ممثل کرد و به من اسم های آنها را آموخت، همان طوری که به آدم تمام اسماء را آموخت. از کنار من صاحبان پرچم ها گذشتند و برای علی و شیعیانش استغفار کردم. حنان بن سدیر گفت: این حدیث را بر حضرت صادق علیه السّلام عرضه داشتم.

ص: 224


1- . مناقب آل ابی طالب 2 : 102 - 103

فَقَالَ لِی أَنْتَ سَمِعْتَ هَذَا مِنْ سُدَیْفٍ فَقُلْتُ اللَّیْلَةُ سَبْعٌ مُنْذُ سَمِعْتُهُ مِنْهُ فَقَالَ إِنَّ هَذَا الْحَدِیثَ مَا ظَنَنْتُهُ مِنْ فِی أَبِی إِلَی أَحَدٍ (1).

بیان

لعل استبعاده علیه السلام آخرا لإظهار أنه من الأسرار و لا ینبغی إذاعته عند الأشرار.

«16»

کنز، کنز جامع الفوائد و تأویل الآیات الظاهرة ذَکَرَ الشَّیْخُ الطُّوسِیُّ فِی کِتَابِ مِصْبَاحِ الْأَنْوَارِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الْمُثَنَّی عَنِ ابْنِ مَهْرَوَیْهِ عَنْ دَاوُدَ بْنِ سُلَیْمَانَ عَنِ الرِّضَا عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله حَرَّمَ اللَّهُ الْجَنَّةَ عَلَی ظَالِمِ أَهْلِ بَیْتِی وَ قَاتِلِهِمْ وَ شَانِئِهِمْ وَ الْمُعِینِ عَلَیْهِمْ ثُمَّ تَلَا قَوْلَهُ أُولئِکَ لا خَلاقَ لَهُمْ (2) فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ الْآیَةَ (3).

«17»

فر، تفسیر فرات بن إبراهیم مُعَنْعَناً عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام قَالَ: کُلُّ عَدُوٍّ لَنَا نَاصِبٍ مَنْسُوبٌ إِلَی هَذِهِ الْآیَةِ وُجُوهٌ یَوْمَئِذٍ خاشِعَةٌ عامِلَةٌ ناصِبَةٌ تَصْلی ناراً حامِیَةً تُسْقی مِنْ عَیْنٍ آنِیَةٍ (4)

«18»

أَقُولُ رَوَی ابْنُ شِیرَوَیْهِ فِی الْفِرْدَوْسِ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَرْبَعَةٌ لَعَنْتُهُمْ وَ لَعَنَهُمُ اللَّهُ وَ کُلُّ نَبِیٍّ مُجَابٍ الزَّائِدُ فِی کِتَابِ اللَّهِ وَ الْمُکَذِّبُ بِقَدَرِ اللَّهِ وَ الْمُتَعَزِّزُ بِالْجَبَرُوتِ لِیُذِلَّ مَنْ أَعَزَّ اللَّهُ وَ یُعِزَّ مَنْ أَذَلَّ اللَّهُ وَ الْمُسْتَحِلُّ مِنْ عِتْرَتِی مَا حَرَّمَ اللَّهُ (5).

«19»

وَ عَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ عَنْهُ صلی الله علیه و آله مَا بَالُ أَقْوَامٍ یُؤْذُونَ نَسَبِی وَ ذَا رَحِمِی أَلَا مَنْ

ص: 225


1- أمالی المفید:.
2- فی المصدر: (اولئک لا خلاق لهم فی الآخرة) و هو الصحیح کما فی المصحف راجع آل عمران: 77.
3- کنز الفوائد: 54.
4- تفسیر فرات: 207.
5- فردوس الاخبار: مخطوط لیست نسخته عندی.

به من فرمود: تو این حدیث را از سدیف شنیده ای؟! گفتم: امشب هفتمین شب است که از او شنیده ام. فرمود: گمان نمی­کردم این حدیث از دهان پدرم برای احدی بازگو شده باشد.(1)

توضیح

شاید استبعاد امام علیه السّلام برای این است که بیان فرماید که حدیث از اسرار است و شایسته نیست که آن را در نزد نااهلان افشا کنند.

روایت16.

کنز جامع الفوائد: داود بن سلیمان از امام رضا علیه السّلام، از پدرانش نقل کرد که پیامبر صلّی اللَّه علیه و آله فرمود: خدا بهشت را بر ستمگران به اهل بیتم و جنگ کننده با آنها و دشمنانشان و کمک کننده به دشمنان آنها حرام کرده است. سپس این آیه را خواند: «أُوْلَئِکَ لاَ خَلاَقَ لَهُمْ فِی الآخِرَةِ»(2)

{آنان را در آخرت بهره ای نیست} تا آخر آیه.(3)

روایت17.

تفسیر فرات: حضرت صادق علیه السّلام فرمود: هر دشمن ما و ناصبی منسوب به این آیه است: «وُجُوهٌ یَوْمَئِذٍ خاشِعَةٌ * عامِلَةٌ ناصِبَةٌ * تَصْلی ناراً حامِیَةً * تُسْقی مِنْ عَیْنٍ آنِیَةٍ».(4) {در آن روز چهره هایی زبونند که تلاش کرده رنج [بیهوده] برده اند [ناچار] در آتشی سوزان درآیند از چشمه ای داغ نوشانیده شوند}(5)

روایت18.

مؤلف: ابن شیرویه در الفردوس از ابن عباس نقل می­کند که پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله فرمود: چهار نفرند که من و خدا و تمام انبیای دارای مقام اجابت، آنها را لعنت کردیم: کسی که به کتاب خدا بیفزاید؛ کسی که تکذیب قدر خدا را نماید؛ کسی که خویشتن را با جبروت بزرگ شمارد تا خوار کند آن کسی را که خدا عزیز کرده و عزیز نماید کسی را که خدا ذلیل کرده؛ و کسی که حلال شمارد درباره عترتم آنچه را خدا حرام کرده است.(6)

روایت19.

ابو هریره از پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله نقل کرد که فرمود: چه شده گروهی را که خویشاوندان و بستگان مرا می آزارند؟

ص: 225


1- . امالی مفید ...
2- . آل عمران / 77
3- . کنز جامع الفوائد: 54
4- . غاشیه / 2 - 5
5- . تفسیر فرات: 207
6- . فردوس الاخبار، نسخه خطی که نزد من نبود.

آذَی نَسَبِی وَ ذَا رَحِمِی فَقَدْ آذَانِی وَ مَنْ آذَانِی فَقَدْ آذَی اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ (1).

«20»

وَ عَنْ عَبَّاسِ بْنِ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ عَنْهُ صلی الله علیه و آله مَا بَالُ أَقْوَامٍ یَتَحَدَّثُونَ فَإِذَا رَأَوُا الرَّجُلَ مِنْ أَهْلِ بَیْتِی قَطَعُوا حَدِیثَهُمْ وَ اللَّهِ لَا یَدْخُلُ قَلْبَ رَجُلٍ الْإِیمَانُ حَتَّی یُحِبَّهُمْ لِلَّهِ وَ لِقَرَابَتِهِمْ مِنِّی (2).

«21»

وَ رَوَی الْبُرْسِیُّ فِی مَشَارِقِ الْأَنْوَارِ، مِنْ کِتَابِ الْوَاحِدَةِ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ أَنَّهُ قَالَ: مُبْغِضُ عَلِیٍّ علیه السلام یَخْرُجُ مِنْ قَبْرِهِ وَ فِی عُنُقِهِ طَوْقٌ مِنْ نَارٍ وَ عَلَی رَأْسِهِ شَیَاطِینُ یَلْعَنُونَهُ حَتَّی یَرِدَ الْمَوْقِفَ (3).

«22»

وَ مِنْ کِتَابِ الْبَصَائِرِ، عَنْ أَبِی جُبَیْرٍ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ: الْمُخَالِفُ لِعَلِیٍّ بَعْدِی کَافِرٌ وَ الشَّاکُّ بِهِ مُشْرِکٌ مُغَادِرٌ وَ الْمُحِبُّ لَهُ مُؤْمِنٌ صَادِقٌ وَ الْمُبْغِضُ لَهُ مُنَافِقٌ وَ الْمُحَارِبُ لَهُ مَارِقٌ وَ الرَّادُّ عَلَیْهِ زَاهِقٌ وَ الْمُقْتَفِی لِأَثَرِهِ لَاحِقٌ (4).

«23»

وَ رَوَی ابْنُ بِطْرِیقٍ فِی الْعُمْدَةِ عَنْ تَفْسِیرِ الثَّعْلَبِیِّ فِی قَوْلِهِ تَعَالَی یا أَیُّهَا النَّاسُ عُلِّمْنا مَنْطِقَ الطَّیْرِ قَالَ تَقُولُ الْقُبَّرَةُ فِی صِیَاحِهَا اللَّهُمَّ الْعَنْ بَاغِضَ آلِ مُحَمَّدٍ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِمْ (5).

«24»

وَ رُوِیَ أَیْضاً مِنْ کِتَابِ فَضَائِلِ الصَّحَابَةِ لِلسَّمْعَانِیِّ بِإِسْنَادِهِ عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْأَنْصَارِیِّ قَالَ: کَانَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله بِعَرَفَاتٍ وَ أَنَا وَ عَلِیٌّ علیه السلام عِنْدَهُ فَأَوْمَأَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله إِلَی عَلِیٍّ علیه السلام فَقَالَ یَا عَلِیُّ ضَعْ خَمْسَکَ فِی خَمْسِی یَعْنِی کَفَّکَ فِی کَفِّی یَا عَلِیُّ خُلِقْتُ أَنَا وَ أَنْتَ مِنْ شَجَرَةٍ أَنَا أَصْلُهَا وَ أَنْتَ فَرْعُهَا وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ أَغْصَانُهَا فَمَنْ تَعَلَّقَ بِغُصْنٍ مِنْ أَغْصَانِهَا دَخَلَ الْجَنَّةَ یَا عَلِیُّ لَوْ أَنَّ أُمَّتِی صَامُوا حَتَّی یَکُونُوا کَالْحَنَایَا وَ صَلُّوا حَتَّی یَکُونُوا کَالْأَوْتَارِ ثُمَّ أَبْغَضُوکَ لَأَکَبَّهُمُ اللَّهُ عَلَی وُجُوهِهِمْ فِی النَّارِ.

ص: 226


1- فردوس الاخبار: مخطوط.
2- فردوس الاخبار: مخطوط.
3- مشارق الأنوار: 7 و 8.
4- مشارق الأنوار: 7 و 8.
5- مشارق الأنوار: 27 و الآیة فی النحل: 16.

هر که خویشاوند و وابسته مرا بیازارد، مرا آزرده و هر که مرا بیازارد، خدا را آزرده است.(1)

روایت20.

عباس بن عبدالمطلب از پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله نقل کرد که فرمود: چه شده که می بینم گروهی را که با هم صحبت می­کنند و همین که یکی از اهل بیت من رد می شود، سخن خود را قطع می­کنند؟ به خدا سوگند در دل احدی ایمان وارد نمی­شود، مگر این که آنها را برای خدا و خویشاوندی با من دوست داشته باشد.(2)

روایت21.

برسی در مشارق الانوار از کتاب واحده، از ابن عباس نقل می­کند که گفت: دشمن علی از قبر خارج می شود و در گردنش طوقی از آتش است و بر گرد سرش شیطان­هایی هستند که او را لعنت می­کنند تا وارد صحرای محشر شود.(3)

روایت22.

از کتاب بصائر، از ابن جبیر، از ابن عباس نقل شده که پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله فرمود: مخالف علی بعد از من کافر است و شک کننده درباره او مشرک و حیله گر است و دوست دار او مؤمن صادق و دشمن او منافق و جنگ کننده با او از دین برگشته و رد کننده او نابود و منحرف و پیرو او به هدف رسیده است.(4)

روایت23.

ابن بطریق در العمده، از تفسیر ثعلبی درباره آیه «یَا أَیُّهَا النَّاسُ عُلِّمْنا مَنْطِقَ الطَّیْرِ»(5) {ای مردم ما زبان پرندگان را تعلیم یافته ایم} نقل می­کند که گفت: چکاوک در صدای خود می­گوید: «خدایا لعنت کن دشمن آل محمّد صلّی اللَّه علیه و آله را!»(6)

روایت24.

و نیز در کتاب فضائل الصحابه سمعانی به اسناد خود از جابر بن عبداللَّه انصاری نقل می­کند که من و علی در عرفات، در خدمت پیامبر اکرم بودیم. پیامبر اکرم به علی علیه السّلام اشاره کرد و فرمود: دستت را در دست من بگذار، من و تو از یک درخت آفریده شده ایم؛ من اصل آن هستم و تو تنه آن و حسن و حسین شاخه های آن هستند. هر کس به یکی از شاخه های آن چنگ بزند، داخل بهشت شده. یا علی! اگر امت من روزه بگیرند تا همچون کمان خمیده شوند و نماز بخوانند تا چون نخی باریک گردند، ولی تو را دشمن بدارند، خداوند آنها را به رو در آتش می­افکند.

ص: 226


1- . همان
2- . فردوس الاخبار، نسخه خطی که نزد من نبود.
3- . مشارق الانوار: 7 - 8
4- . مشارق الانوار: 7 - 8
5- . نمل / 16
6- . مشارق الانوار:27
«25»

وَ بِإِسْنَادِهِ إِلَی الْفِرْدَوْسِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله ثَلَاثٌ مَنْ کُنَّ فِیهِ فَلَیْسَ مِنِّی وَ لَا أَنَا مِنْهُ مَنْ أَبْغَضَ عَلِیّاً وَ نَصَبَ لِأَهْلِ بَیْتِی وَ مَنْ قَالَ الْإِیمَانُ کَلَامٌ.

«26»

وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَنْ سَبَّ عَلِیّاً فَقَدْ سَبَّنِی وَ مَنْ سَبَّنِی فَقَدْ سَبَّ اللَّهَ وَ مَنْ سَبَّ اللَّهَ أُدْخِلَ نَارَ جَهَنَّمَ وَ لَهُ عَذَابٌ عَظِیمٌ.

بیان

قال فی النهایة الحنایا جمع حنیة أو حنی و هما القوس فعیل بمعنی مفعول لأنها محنیة أی معطوفة.

«27»

قَالَ الْکَرَاجُکِیُّ فِی کَنْزِ الْفَوَائِدِ، حَدَّثَنِی الْقَاضِی أَبُو الْحَسَنِ أَسَدُ بْنُ إِبْرَاهِیمَ السُّلَمِیُّ عَنْ عُمَرَ بْنِ عَلِیٍّ الْعَتَکِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ الْبَغْدَادِیِّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عُثْمَانَ الْخَلَّالِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ حَمَّادٍ عَنْ عَبْدِ الرَّزَّاقِ عَنْ مَعْمَرٍ عَنِ الزُّهْرِیِّ عَنْ عِکْرِمَةَ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قَالَ: إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی حَبَسَ قَطْرَ الْمَطَرِ عَنْ بَنِی إِسْرَائِیلَ بِسُوءِ رَأْیِهِمْ فِی أَنْبِیَائِهِمْ وَ إِنَّهُ حَابِسٌ قَطْرَ الْمَطَرِ عَنْ هَذِهِ الْأُمَّةِ بِبُغْضِهِمْ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ علیهما السلام (1).

«28»

قَالَ وَ حَدَّثَنِی السُّلَمِیُّ عَنِ الْعَتَکِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ جَعْفَرٍ الْجَوْهَرِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَلِیٍّ الْمَرْوَزِیِّ عَنِ الْحَسَنِ (2) بْنِ شَبِیبٍ عَنْ خَلَفِ بْنِ أَبِی هَارُونَ الْعَبْدِیِّ قَالَ: کُنْتُ جَالِساً عِنْدَ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عُمَرَ فَأَتَی نَافِعُ بْنُ الْأَزْرَقِ فَقَالَ وَ اللَّهِ إِنِّی لَأُبْغِضُ عَلِیّاً فَرَفَعَ ابْنُ عُمَرَ رَأْسَهُ فَقَالَ أَبْغَضَکَ اللَّهُ أَ تُبْغِضُ وَیْحَکَ رَجُلًا سَابِقَةٌ مِنْ سَوَابِقِهِ خَیْرٌ مِنَ الدُّنْیَا بِمَا فِیهَا (3).

«29»

وَ حَدَّثَنِی الشَّیْخُ أَبُو الْحَسَنِ مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ عَلِیِّ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ شَاذَانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ الشَّاشِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ زِیَادٍ الْقَطَّانِ عَنْ یَحْیَی بْنِ أَبِی طَالِبٍ عَنِ عَمْرِو بْنِ عَبْدِ

ص: 227


1- کنز الکراجکیّ: 62.
2- فی المصدر: الحسن بن شعیب.
3- کنز الکراجکیّ: 62.

روایت25.

به اسناد قبل از کتاب الفردوس، از جابر بن عبداللَّه نقل می­کند که گفت: پیامبر اکرم فرمود: سه چیز است که هر کس دارای یکی از آنها باشد، نه از من محسوب می شود و نه من از او: هر که علی را دشمن بدارد؛ هر که برای اهل بیت من علم مخالف به پا کند و ناصبی باشد؛ و هر که بگوید ایمان فقط اقرار با زبان است.

روایت26.

با همان سند از ابن عباس نقل می کند که گفت: پیامبر اکرم فرمود: هر که علی را سب کرده و ناسزا گوید، مرا سب نموده و هر که مرا سب کند، خدا را ناسزا گفته و هر که خدا را ناسزا گوید، داخل جهنم می شود و به عذابی عظیم گرفتار می گردد.

توضیح

در نهایه گفته است «الحنایا» جمع حنیة یا حنیّ است که هر دو به معنی کمان است و بر وزن فعیل به معنای مفعول، زیرا آن محنیّة است، یعنی خمیده است.

روایت27.

کنز جامع الفوائد: از ابن عباس نقل می­کند که پیامبر اکرم فرمود: خداوند باران را به واسطه اعتقاد بدی که بنی اسرائیل درباره پیامبران خود داشتند، از آنها جلوگیری کرد، و باران را به واسطه دشمنی آنها با علی بن ابی طالب علیه السّلام از این امت حبس می­کند.(1)

روایت28.

کنز جامع الفوائد: و گفته است: خلف بن ابو هارون عبدی گفت: من پیش عبداللَّه بن عمر نشسته بودم که نافع بن ازرق آمد و گفت: به خدا قسم من علی را دشمن می­دارم. عبداللَّه بن عمر سر بلند کرد و گفت: خدا تو را دشمن بدارد! وای بر تو! با کسی دشمنی می کنی که یکی از سوابق او بهتر است از تمام دنیا و آنچه در دنیا است؟(2)

روایت29.

کنز جامع الفوائد:

ص: 227


1- . کنز جامع الفوائد: 62
2- . کنز جامع الفوائد: 62

الْغَفَّارِ عَنِ الْأَعْمَشِ عَنْ أَبِی صَالِحٍ عَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله إِذَا أَقْبَلَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیهما السلام فَقَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله تَدْرِی (1) مَنْ هَذَا قُلْتُ هَذَا عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیهما السلام فَقَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله هَذَا الْبَحْرُ الزَّاخِرُ هَذَا الشَّمْسُ الطَّالِعَةُ أَسْخَی مِنَ الْفُرَاتِ کَفّاً وَ أَوْسَعُ مِنَ الدُّنْیَا قَلْباً فَمَنْ أَبْغَضَهُ فَعَلَیْهِ لَعْنَةُ اللَّهِ (2).

«30»

وَ حَدَّثَنَا الْفَقِیهُ ابْنُ شَاذَانَ عَنْ سَهْلِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ الدِّیبَاجِیِّ عَنْ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله دَخَلْتُ الْجَنَّةَ فَرَأَیْتُ عَلَی بَابِهَا مَکْتُوباً لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ مُحَمَّدٌ حَبِیبُ اللَّهِ- عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ وَلِیُّ اللَّهِ فَاطِمَةُ أَمَةُ اللَّهِ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ صَفْوَةُ اللَّهِ عَلَی مُبْغِضِیهِمْ لَعْنَةُ اللَّهِ (3).

«31»

وَ حَدَّثَنَا ابْنُ شَاذَانَ عَنْ عُمَرَ بْنِ إِبْرَاهِیمَ الْکِنَانِیِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْبَغَوِیِّ عَنْ عُبَیْدِ اللَّهِ بْنِ عُمَرَ عَنْ عَبْدِ الْمَلِکِ بْنِ عُمَیْرٍ عَنْ سَالِمٍ الْبَزَّازِ عَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله خَیْرُ هَذِهِ الْأُمَّةِ مِنْ بَعْدِی عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ وَ فَاطِمَةُ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ فَمَنْ قَالَ غَیْرَ هَذَا فَعَلَیْهِ لَعْنَةُ اللَّهِ (4).

«32»

قَالَ وَ حَدَّثَنِی الْقَاضِی أَسَدُ بْنُ إِبْرَاهِیمَ السُّلَمِیُّ عَنْ عُمَرَ بْنِ عَلِیٍّ الْعَتَکِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ سُلَیْمَانَ الْجَوْهَرِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ السَّرِیِّ عَنْ هِشَامِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ السَّائِبِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ السَّائِبِ عَنْ أَبِیهِ قَالَ: جَمَعَنَا زِیَادٌ فِی الرَّحْبَةِ فَمَلَأَ مِنَّا الرَّحْبَةَ وَ الْقَصْرَ وَ حَمَلَنَا عَلَی شَتْمِ عَلِیٍّ علیه السلام وَ الْبَرَاءَةِ عَنْهُ وَ النَّاسُ فِی أَمْرٍ عَظِیمٍ قَالَ أَبِی فَهَوَّمْتُ (5) بِرَأْسِی هُوَیْمَةً فَإِذَا شَیْ ءٌ أَهْدَبُ أَهْدَلُ ذُو مِشْفَرٍ (6) طَوِیلٍ

ص: 228


1- فی المصدر: أ تدری.
2- کنز الکراجکیّ: 62 و 63.
3- کنز الکراجکیّ: 63 فیه: مکتوبا بالذهب و فیه صفوتا اللّه.
4- کنز الکراجکیّ: 63.
5- هوم: هز رأسه من النعاس نام قلیلا.
6- الاهدب: الذی طال هدب عینیه و کثرت اشفارهما. و الاهدل أی المسترخی الشفة، أو الرجل الکثیر الشعر، أو المتلبد الشعر الذی لا یسرح رأسه و لا یدهنه. و المشفر: الشفة ، واخص استعماله بهذا المعنی للبعیر.

ابو صالح از ابو هریره نقل می­کند که گفت: خدمت پیامبر اکرم بودم که علی علیه السّلام وارد شد. پیامبر اکرم فرمود: می دانی این شخص کیست؟ عرض کردم: علی بن ابی طالب. فرمود: دریای خروشان؛ خورشید درخشان؛ بخشنده تر از نهر فرات و گشاده دل­تر از دنیا. هر که با او دشمنی ورزد، لعنت خدا بر او باد!(1)

روایت30.

کنز جامع الفوائد: ابن شاذان از موسی بن جعفر، از آباء گرامش نقل کرد که پیامبر اکرم فرمود: وارد بهشت شدم و دیدم که بر در آن نوشته است: «لا اله الا اللَّه، محمّد حبیب اللَّه، علی بن ابی طالب ولی اللَّه، فاطمه امة اللَّه، الحسن و الحسین صفوة اللَّه. لعنت خدا بر دشمنان ایشان!(2)

روایت31.

کنز جامع الفوائد: ابن شاذان از ابو هریره نقل کرد که پیامبر اکرم فرمود: بهترین این امت پس از من، علی بن ابی طالب و فاطمه و حسن و حسین هستند. هر کسی جز این سخن را بگوید، بر او باد لعنت خدا!(3)

روایت32.

کنز جامع الفوائد: گفته است: عبدالرحمن بن سائب از پدرش نقل کرد که زیاد ما را در میدان جلو قصر خود جمع کرد. داخل قصر و میدان پر از جمعیت بود و ما را وادار به فحش دادن به علی علیه السّلام و بیزاری از او کرد. مردم گرفتار ناراحتی بزرگی شدند. پدرم گفت که من در همان حال مختصر چرتی زدم. در خواب دیدم شخصی گردن دراز که مژه های چشمش بلند بود و لب پایینش بزرگ بود (مانند شتر)،

ص: 228


1- . کنز جامع الفوائد: 62 - 63
2- . کنز جامع الفوائد: 63
3- . کنز جامع الفوائد: 63

مُتَدَلٍّ مِنَ السَّمَاءِ إِلَی الْأَرْضِ فَفَزِعْتُ وَ قُلْتُ مَنْ أَنْتَ قَالَ أَنَا النَّقَادُ ذُو الرَّقَبَةِ أَرْسَلَنِی رَبُّکَ (1) إِلَی صَاحِبِ هَذَا الْقَصْرِ فَانْتَبَهْتُ فَحَدَّثْتُ أَصْحَابِی فَقَالُوا أَنْتَ مَجْنُونٌ فَمَا بَرِحْنَا أَنْ خَرَجَ الْآذِنُ فَقَالَ انْصَرِفُوا فَإِنَّ الْأَمِیرَ قَدْ شُغِلَ وَ إِذَا الْفَالِجُ قَدْ ضَرَبَهُ فَأَنْشَأَ عَبْدُ الرَّحْمَنِ یَقُولُ:

مَا کُنَّا مُنْتَهِیاً عَمَّا أَرَادَ بِنَا*** حَتَّی تَنَاوَلَهُ النَّقَّادُ ذُو الرَّقَبَةِ

فَأَسْقَطَ الشِّقَّ مِنْهُ بِضَرْبَةٍ ثَبَتَتْ ***کَمَا تَنَاوَلَ مِنْهُ صَاحِبَ الرَّحَبَةِ (2)

«33»

وَ حَدَّثَنِی السُّلَمِیُّ عَنِ الْعَتَکِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ الْهَمَدَانِیِّ عَنْ مَحْمُودِ بْنِ مَتَّوَیْهِ الْوَاسِطِیِّ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ عِیسَی عَنْ رَحْمَةَ بْنِ مُصْعَبٍ الْبَاهِلِیِّ عَنْ قُرَّةَ بْنِ خَالِدٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ رَجَا الْعُطَارِدِیُّ لَا تَسُبُّوا هَذَا الرَّجُلَ یَعْنِی عَلِیّاً علیه السلام فَإِنَّ رَجُلًا سَبَّهُ فَرَمَاهُ اللَّهُ بِکَوْکَبَیْنِ (3) فِی عَیْنَیْهِ (4).

«34»

وَ حَدَّثَنِی أَیْضاً السُّلَمِیُّ عَنِ الْعَتَکِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ صَالِحٍ الرَّازِیِّ عَنْ أَبِی زُرْعَةَ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ عَبْدِ الْمَلِکِ عَنِ ابْنِ أَبِی فُدَیْکٍ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْفَضْلِ الْهَاشِمِیِّ قَالَ: کُنْتُ مُسْتَنِداً إِلَی الْمَقْصُورَةِ وَ خَالِدُ بْنُ عَبْدِ الْمَلِکِ عَلَی الْمِنْبَرِ یَخْطُبُ وَ هُوَ یُؤْذِی عَلِیّاً علیه السلام فِی خُطْبَتِهِ فَذَهَبَ بِیَ النَّوْمُ (5) فَرَأَیْتُ الْقَبْرَ قَدْ انْفَرَجَ فَاطَّلَعَ مِنْهُ مُطَّلِعٌ فَقَالَ آذَیْتَ رَسُولَ اللَّهِ لَعَنَکَ اللَّهُ آذَیْتَ رَسُولَ اللَّهِ لَعَنَکَ اللَّهُ آذَیْتَ رَسُولَ اللَّهِ لَعَنَکَ اللَّهُ (6).

ص: 229


1- فی المصدر: أرسلنی ربی.
2- کنز الکراجکیّ: 61 و 62 فی نسخة منه: (بحربة) و فیه: کما تناول ظلما صاحب الرحبة.
3- الکوکب: نقطة بیضاء تحدث فی العین.
4- کنز الکراجکیّ: 62.
5- فی المصدر: فذهب بی النعاس.
6- کنز الکراجکیّ: 62.

از آسمان به زمین سرازیر شد. من ترسیدم و گفتم: تو کیستی؟ گفت: من نقّاد ذوالرقبه هستم. خدا مرا پیش صاحب این قصر فرستاده. از خواب بیدار شدم و جریان را به دوستان گفتم. گفتند: تو دیوانه شده ای! هنوز متفرق نشده بودیم که مأموری آمد و گفت: به خانه های خود بروید که امیر گرفتار ناراحتی شده. متوجه شدیم که گرفتار سکته ناقص گردیده است. و عبدالرحمن این شعر را سرود:

از ما دست برنداشت تا نقاد ذوالرقبه گریبانش را گرفت

با یک ضربت کارش را ساخت، همان طوری که او امیرالمؤمنین علیه السّلام را به باد ناسزا گرفت(1)

روایت33.

کنز جامع الفوائد: ابو عبداللَّه رجا عطاردی گفت: این مرد را فحش ندهید (علی بن ابی طالب علیه السّلام). هر که او را ناسزا بگوید، خداوند دو نقطه سفید در چشمانش به وجود می­آورد.(2)

روایت34.

کنز جامع الفوائد: عبداللَّه بن فضل هاشمی گفت: من به ایوان تکیه داده بودم و خالد بن عبدالملک روی منبر مشغول سخنرانی بود و علی علیه السّلام را در سخنان خود به بدی یاد می­کرد. مرا خواب ربود و دیدم قبر شکافته شد و شخصی سر برآورد و گفت: پیامبر را آزردی، خدا لعنتت کند! پیامبر را آزردی، خدا لعنتت کند! پیامبر را آزردی، خدا لعنتت کند!(3)

ص: 229


1- . کنز جامع الفوائد: 61 - 62
2- . کنز جامع الفوائد: 62
3- . کنز جامع الفوائد: 62
«35»

وَ حَدَّثَنِی السُّلَمِیُّ عَنِ الْعَتَکِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ هَارُونَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ حَازِمٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ عَوْنٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ مُوسَی الْبَرْبَرِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَطِیَّةَ الْعَوْفِیِّ عَنْ أَبِی سَعِیدٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لَا یُبْغِضُ عَلِیّاً إِلَّا فَاسِقٌ أَوْ مُنَافِقٌ أَوْ صَاحِبُ بَدَائِعَ (1).

«36»

وَ أَخْبَرَنِی شَیْخُنَا الْمُفِیدُ عَنِ الْجِعَابِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سَهْلٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عُمَرَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ کَثِیرٍ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ مُسْلِمٍ عَنِ الْأَعْمَشِ عَنْ عَدِیِّ بْنِ ثَابِتٍ عَنْ زِرِّ بْنِ حُبَیْشٍ قَالَ رَأَیْتُ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ علیهما السلام عَلَی الْمِنْبَرِ وَ هُوَ یَقُولُ وَ الَّذِی فَلَقَ الْحَبَّةَ وَ بَرَأَ النَّسَمَةَ إِنَّهُ لَعَهِدَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله إِلَیَّ أَنَّهُ لَا یُحِبُّکَ إِلَّا مُؤْمِنٌ وَ لَا یُبْغِضُکَ إِلَّا مُنَافِقٌ (2).

«37»

وَ أَخْبَرَنِی الْمُفِیدُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عُمَرَ الْمَرْزُبَانِیِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْبَغَوِیِّ عَنْ عُبَیْدِ اللَّهِ بْنِ عُمَرَ الْقَوَارِیرِیِّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ سُلَیْمَانَ عَنِ النَّضْرِ بْنِ حُمَیْدٍ عَنْ أَبِی الْجَارُودِ عَنِ الْحَارِثِ الْهَمْدَانِیِّ قَالَ: رَأَیْتُ عَلِیّاً علیه السلام جَاءَ حَتَّی صَعِدَ الْمِنْبَرَ فَحَمِدَ اللَّهَ وَ أَثْنَی عَلَیْهِ وَ قَالَ قَضَاءٌ (3) قَضَاهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَی لِسَانِ النَّبِیِّ الْأُمِّیِّ صلی الله علیه و آله أَنَّهُ لَا یُحِبُّنِی إِلَّا مُؤْمِنٌ وَ لَا یُبْغِضُنِی إِلَّا مُنَافِقٌ وَ قَدْ خابَ مَنِ افْتَری (4)

«38»

وَ أَخْبَرَنِی مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ شَاذَانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سَعِیدٍ الدِّهْقَانِ عَنِ ابْنِ عُقْدَةَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مَنْصُورٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عِیسَی الْعَلَوِیِّ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عُلْوَانَ عَنْ عَمْرِو بْنِ خَالِدٍ عَنْ زَیْدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِمْ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله وَ هُوَ فِی بَعْضِ حُجُرَاتِهِ فَاسْتَأْذَنْتُ عَلَیْهِ فَأَذِنَ لِی فَلَمَّا دَخَلْتُ قَالَ لِی یَا عَلِیُّ أَ مَا عَلِمْتَ أَنَّ بَیْتِی بَیْتُکَ فَمَا لَکَ تَسْتَأْذِنُ عَلَیَّ فَقُلْتُ یَا رَسُولَ اللَّهِ أَحْبَبْتُ أَنْ أَفْعَلَ ذَلِکَ قَالَ یَا عَلِیُّ أَحْبَبْتَ مَا أَحَبَّ اللَّهُ وَ أَخَذْتَ بِآدَابِ اللَّهِ یَا عَلِیُّ أَ مَا عَلِمْتَ (5) أَنَّهُ أَبَی خَالِقِی وَ رَازِقِی أَنْ یَکُونَ لِی سِرٌّ دُونَکَ یَا

ص: 230


1- کنز الکراجکیّ: 225.
2- کنز الکراجکیّ: 225.
3- فی المصدر: قضی.
4- کنز الفوائد: 225.
5- فی المصدر: اما علمت انک أخی؟ أ ما علمت.

روایت35.

کنز جامع الفوائد: عطیه عوفی از ابو سعید نقل کرد که پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله فرمود: دشمنی با علی نمی­کند مگر شخص فاسق یا منافق یا بدعت گذار در دین.(1)

روایت36.

کنز جامع الفوائد: زر بن حبیش گفت: علی علیه السّلام را دیدم که بر منبر می­فرمود: قسم به خدایی که دانه را شکافت و انسان را آفرید، پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله با من عهدی بست و فرمود: تو را دوست نمی­دارد مگر مؤمن و دشمن تو نیست مگر منافق.(2)

روایت37.

کنز جامع الفوائد: حارث همدانی گفت: امیرالمؤمنین علیه السّلام را دیدم که آمد تا بر منبر رفت. پس خدا را ستایش کرد و ثناء گفت و فرمود: مطلبی است که خداوند آن را مقرر فرموده به زبان پیامبر صلّی اللَّه علیه و آله درس نخوانده که مرا دوست نمی­دارد، مگر مؤمن و دشمن نمی­دارد، مگر منافق، ناامید شد کسی که تهمت زد.(3)

روایت38.

کنز جامع الفوائد: زید بن علی از پدر خود، از جد خویش، از امیرالمؤمنین علیه السّلام نقل کرد که گفت: خدمت پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله رسیدم که در یکی از خانه هایش بود. اجازه ورود خواستم، اجازه داد. همین که داخل شدم فرمود: ای علی! مگر نمی­دانی خانه من خانه تو است، چرا اجازه می خواهی؟ گفتم: یا رسول اللَّه! من مایلم این کار را بکنم. فرمود آنچه را خدا می خواهد تو خواستی و به آداب خداوند پرداختی. یا علی! مگر نمی­دانی خداوند خالق و رازق من امتناع ورزیده از این که من سرّ و رازی داشته باشم که تو مطلع نباشی.

ص: 230


1- . کنز جامع الفوائد: 225
2- . کنز جامع الفوائد: 225
3- . کنز جامع الفوائد: 225

عَلِیُّ أَنْتَ وَصِیِّی مِنْ بَعْدِی وَ أَنْتَ الْمَظْلُومُ الْمُضْطَهَدُ بَعْدِی یَا عَلِیُّ الثَّابِتُ عَلَیْکَ کَالْمُقِیمِ مَعِی وَ مُفَارِقُکَ مُفَارِقِی یَا عَلِیُّ کَذَبَ مَنْ زَعَمَ أَنَّهُ یُحِبُّنِی وَ یُبْغِضُکَ لِأَنَّ اللَّهَ تَعَالَی خَلَقَنِی وَ إِیَّاکَ مِنْ نُورٍ وَاحِدٍ (1).

بیان

التهویم أول النوم و هو دون النوم الشدید ذکره الجزری و قال أهدب الأشفار أی طویل شعر الأجفان و منه حدیث زیاد طویل العنق أهدب و قال الأهدل المسترخی الشفة السفلی غلیظها و منه حدیث زیاد أهدب أهدل و فی مناقب ابن شهرآشوب فإذا أنا بشخص طویل العنق أهدل أهدب (2).

و فی روایة ابن أبی الحدید فرأیت شیئا أقبل طویل العنق مثل عنق البعیر أهدر أهدل کما تناول منه کان الضمیر راجع إلی أمیر المؤمنین علیه السلام و صاحب الرحبة حال أو بدل من الضمیر و یحتمل أن یکون فاعل تناول فالمراد به الملعون.

و فی المناقب

فأسقط الشق منه ضربة عجبا***کما تناول ظلما صاحب الرحبة

و فی روایة ابن أبی الحدید

فأثبت الشق منه ضربة عظمت.

و المصرع الثانی کما فی المناقب و کذا فی مجالس الشیخ و سیأتی الجمیع فی المجلد التاسع و علی هذه الروایة صاحب الرحبة علی علیه السلام.

«39»

ع، علل الشرائع أَبِی عَنْ سَعْدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنِ ابْنِ عَمِیرَةَ عَنِ ابْنِ فَرْقَدٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام مَا تَقُولُ فِی قَتْلِ النَّاصِبِ قَالَ حَلَالُ الدَّمِ أَتَّقِی (3) عَلَیْکَ فَإِنْ قَدَرْتَ أَنْ تَقْلِبَ عَلَیْهِ حَائِطاً أَوْ تُغْرِقَهُ فِی مَاءٍ لِکَیْ لَا یُشْهَدَ بِهِ عَلَیْکَ فَافْعَلْ قُلْتُ فَمَا تَرَی فِی مَالِهِ قَالَ تَوِّهْ (4) مَا قَدَرْتَ عَلَیْهِ (5).

ص: 231


1- کنز الفوائد: 208.
2- مناقب آل أبی طالب 3: 169.
3- فی نسخة من المصدر: ابغی علیک.
4- فی نسخة من المصدر: أتوه.
5- علل الشرائع: 200.

یا علی! وصی من هستی، پس از من تو مظلوم و مغلوب هستی. یا علی! کسی که در راه تو ثابت قدم باشد با من خواهد بود و کسی که از تو جدا شود، از من جدا شده. یا علی! دروغ گفته کسی که گمان کرده مرا دوست می­دارد ولی با تو دشمن باشد، چون خدا من و تو را از یک نور آفریده است.(1)

توضیح

«التهویم» یعنی ابتدای خواب و این غیر از خواب سنگین است این را جزری گفته است و نیز گفته: «اهدب الاشفار» یعنی مژه بلند و حدیث زیاد نیز از همین باب است: «طویل العنق اهدب»، و «الاهدل» یعنی کسی که لب پایینش بزرگ است و حدیث زیاد نیز از همین باب است: «اهدب اهدل» و در مناقب ابن شهر آشوب این گونه آمده است که به شخص گردن دراز و لب بزرگ و مژه بلند گویند.(2)

در روایت ابن ابی الحدید آمده: چیزی را دیدم که می­آید و گردن درازی مانند گردن شتر دارد ورم کرده و لب بزرگ. گویا ضمیر در عبارت «تناول منه» به امیرالمؤمنین علیه السّلام برمی­گردد و «صاحب الرحبة» حال یا بدل از آن ضمیر است و شاید فاعل «تناول» باشد پس از منظور، آن ملعون است و در مناقب این گونه آمده است:

فأسقط الشق مِنه ضربة عجبا کما تناول ظلما صاحب الرحبة

و در روایت ابن ابی الحدید مصرع اول آن این گونه آمده: «فأثبت الشق منه ضربة عظمت» و مصرع دوم همان است که در مناقب و در مجالس شیخ آمده است و همه آنها در جلد نهم خواهد آمد و بنا بر این روایت، منظور از «صاحب الرحبة»، علی علیه السّلام است.

روایت39.

علل الشرائع: ابن فرقد گفت: به حضرت صادق علیه السّلام عرض کردم: درباره کشتن ناصبی چه می­فرمایید؟ فرمود خونش حلال است. من از تو می­ترسم، اگر توانستی دیواری را به رویش خراب کنی یا در آب غرقش نمایی تا کسی گواهی بر ضد تو ندهد، این کار را بکن. عرض کردم: درباره مال او چه می­فرمایی؟ فرمود: آن را از بین ببر، هر چه می­توانی!(3)

ص: 231


1- . کنز جامع الفوائد: 208
2- . مناقب آل ابی طالب 3 : 169
3- . علل الشرائع: 200
بیان

قوله علیه السلام توه أی أهلکه و أتلفه علی بناء التفعیل و فی بعض النسخ أتوه علی بناء الإفعال و هو أظهر.

«40»

مع، معانی الأخبار مَاجِیلَوَیْهِ عَنْ عَمِّهِ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنِ النَّهِیکِیِّ بِإِسْنَادِهِ یَرْفَعُهُ إِلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: مَنْ مَثَّلَ مِثَالًا أَوِ اقْتَنَی کَلْباً فَقَدْ خَرَجَ عَنِ الْإِسْلَامِ فَقِیلَ لَهُ هَلَکَ إِذاً کَثِیرٌ مِنَ النَّاسِ فَقَالَ لَیْسَ حَیْثُ ذَهَبْتَ إِنَّمَا عَنَیْتُ بِقَوْلِی مَنْ مَثَّلَ مِثَالًا مَنْ نَصَبَ دِیناً غَیْرَ دِینِ اللَّهِ وَ دَعَا النَّاسَ إِلَیْهِ وَ بِقَوْلِی مَنِ اقْتَنَی کَلْباً مُبْغِضاً لَنَا أَهْلَ الْبَیْتِ اقْتَنَاهُ فَأَطْعَمَهُ وَ سَقَاهُ مَنْ فَعَلَ ذَلِکَ فَقَدْ خَرَجَ مِنَ الْإِسْلَامِ (1).

«41»

ع، علل الشرائع أَبِی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِدْرِیسَ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام مَا تَرَی فِی رَجُلٍ سَبَّابَةٍ لِعَلِیٍّ (2) قَالَ هُوَ وَ اللَّهِ حَلَالُ الدَّمِ لَوْ لَا یَعُمُّ (3) بِهِ بَرِیئاً قُلْتُ أَیُّ شَیْ ءٍ (4) یَعُمُّ بِهِ بَرِیئاً قَالَ یُقْتَلُ مُؤْمِنٌ بِکَافِرٍ (5).

ثو، ثواب الأعمال أبی عن سعد عن ابن عیسی عن علی بن الحکم مثله (6)

بیان

أی لو لا أن یعم القاتل بسبب هذا القتل بریئا أی یصل ضرره إلی غیر مستحق یقال عمهم بالعطیة أی شملهم و فی التهذیب لو لا أن یغمر بریئا و المعنی واحد.

«42»

ع، علل الشرائع ابْنُ الْوَلِیدِ عَنْ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارِ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ إِسْحَاقَ عَنْ

ص: 232


1- معانی الأخبار: 181.
2- فی نسخة: ساب لعلی.
3- فی نسخة: و لو لا.
4- فی نسخة: لای شی ء.
5- علل الشرائع: 200.
6- ثواب الأعمال: 203.

توضیح

«توّه» یعنی هلاکش گردانید و آن را تلف کرد از باب تفعیل. در بعضی از نسخه­ها «اتوه» آمده از باب افعال و این اظهر است.

روایت40.

معانی الاخبار: حضرت صادق علیه السّلام فرمود: هر کس تمثالی را به وجود آورد یا سگی را برگیرد، از اسلام خارج می شود. عرض شد: در این صورت بیشتر مردم نابود شده اند. فرمود: آن طور که تو خیال کرده ای نیست. منظورم این است که هر کسی دینی را غیر از دین خدا به وجود آورد و مردم را به آن دعوت کند و منظورم از سخنم که هر کس سگی را برگیرد، یعنی دشمن ما خانواده را برگیرد و به او آب و خوراک دهد. هر کس چنین کاری بکند از اسلام خارج شده است.(1)

روایت41.

علل الشرائع: هشام بن سالم گفت: به حضرت صادق علیه السّلام عرض کردم: نظر شما درباره شخصی که به علی علیه السّلام ناسزا بگوید، چیست؟ فرمود: به خدا قسم او خونش حلال است، اگر موجب گرفتار شدن بی گناهی نشود. عرض کردم: چگونه بی گناهی را گرفتار می­کند؟ فرمود: مؤمنی را به واسطه کافری می کشند.(2)

ثواب الاعمال: از علی بن حکم همین روایت را نقل کرده است.(3)

توضیح

یعنی اگر قاتل به سبب این قتل موجب گرفتاری بی­گناهی نشود، یعنی ضرر او به غیر مستحق برسد. گفته می­شود: «عمهم بالعطیة»، یعنی آنها را در برگرفت و در التهذیب گفته است «لو لا ان یغمر بریئا» که معنای این دو یکی است.

روایت42.

علل الشرائع:

ص: 232


1- . معانی الاخبار: 181
2- . علل الشرائع: 200
3- ثواب الاعمال: 203

عَبْدِ اللَّهِ بْنِ حَمَّادٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: لَیْسَ النَّاصِبُ مَنْ نَصَبَ لَنَا أَهْلَ الْبَیْتِ لِأَنَّکَ لَا تَجِدُ رَجُلًا یَقُولُ أَنَا أُبْغِضُ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّدٍ وَ لَکِنَّ النَّاصِبَ مَنْ نَصَبَ لَکُمْ وَ هُوَ یَعْلَمُ أَنَّکُمْ تَتَوَلَّوْنَا وَ أَنَّکُمْ مِنْ شِیعَتِنَا (1).

ثو، ثواب الأعمال أبی عن أحمد بن إدریس عن الأشعری مثله (2).

«43»

مع، معانی الأخبار مَاجِیلَوَیْهِ عَنْ عَمِّهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ الْکُوفِیِّ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنِ الْمُعَلَّی بْنِ خُنَیْسٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ لَیْسَ النَّاصِبُ إِلَی قَوْلِهِ وَ هُوَ یَعْلَمُ أَنَّکُمْ تَتَوَلَّوْنَا وَ تَتَبَرَّءُونَ مِنْ أَعْدَائِنَا وَ قَالَ علیه السلام مَنْ أَشْبَعَ عَدُوّاً لَنَا فَقَدْ قَتَلَ وَلِیّاً لَنَا (3).

«44»

لی، الأمالی للصدوق أَبِی عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ رَجَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ یَزِیدَ (4) عَنْ أَبَانٍ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ أَوْ عَنْ أَبَانٍ عَنِ ابْنِ ثَابِتٍ عَنْ أَنَسٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَنْ نَاصَبَ عَلِیّاً حَارَبَ اللَّهَ وَ مَنْ شَکَّ فِی عَلِیٍّ فَهُوَ کَافِرٌ (5).

«45»

ثو، ثواب الأعمال ابْنُ الْوَلِیدِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنِ الْهَیْثَمِ (6) عَنْ إِسْمَاعِیلَ الْجُعْفِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لَا یُبْغِضُنَا أَهْلَ الْبَیْتِ أَحَدٌ إِلَّا بَعَثَهُ اللَّهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ أَجْذَمَ (7).

سن، المحاسن ابن فضال مثله (8)

ص: 233


1- علل الشرائع: 200.
2- ثواب الأعمال، 200.
3- معانی الأخبار: 104 فیه: لا تجد أحدا.
4- فی نسخة من الکتاب و مصدره: حماد بن یزید.
5- أمالی الصدوق: 396.
6- فی نسخة: المیثمی.
7- ثواب الأعمال: 197.
8- المحاسن: 91 فیه: المثنی.

عبداللَّه بن سنان از حضرت صادق علیه السّلام نقل کرد که فرمود: ناصبی کسی نیست که نصب عداوت با ما کند، زیرا تو کسی را نخواهی یافت که بگوید من دشمن محمّد و آل محمّدم. بلکه ناصبی کسی است که با شما دشمنی بورزد، با این که می­داند شما ما را دوست می­دارید و از شیعیان ما هستید.(1)

ثواب الاعمال: پدرم از احمد بن ادریس، از اشعری همین روایت را نقل کرده است.(2)

روایت43.

معانی الاخبار: معلی بن خنیس گفت: از امام صادق علیه السّلام شنیدم که می­فرمود: «ناصبی کسی نیست...» تا این عبارت که می­فرماید: «او می­داند که شما ما را دوست می­دارید و از دشمن ما بیزار هستید. هر که شکم دشمنی از ما را سیر کند، دوستی از ما را کشته است.(3)

روایت44.

امالی صدوق: انس گفت: پیامبر اکرم فرمود: هر که با علی دشمنی ورزد با خدا به جنگ پرداخته و هر که درباره علی شک کند، کافر است.(4)

روایت45.

ثواب الاعمال: اسماعیل جعفی از حضرت صادق علیه السّلام نقل کرد که پیامبر اکرم فرمود: دشمن ما اهل بیت نیست احدی، مگر این که خداوند روز قیامت او را اجذم محشور می­نماید.(5)

محاسن: از ابن فضال همین روایت را نقل کرده است.(6)

ص: 233


1- . علل الشرائع: 200
2- . ثواب الاعمال: 200
3- . معانی الاخبار: 104
4- . امالی صدوق: 396
5- . ثواب الاعمال: 197
6- . محاسن: 91
بیان

قوله علیه السلام أجذم أی مقطوع الید أو متهافت الأطراف من الجذام أو مقطوع الحجة و سیأتی مزید توضیح له.

«46»

ثو، ثواب الأعمال ابْنُ الْمُتَوَکِّلِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ مُوسَی بْنِ عِمْرَانَ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ الْبَطَائِنِیِّ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام مُدْمِنُ الْخَمْرِ کَعَابِدِ الْوَثَنِ وَ النَّاصِبُ لآِلِ مُحَمَّدٍ شَرٌّ مِنْهُ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ وَ مَنْ شَرٌّ مِنْ عَابِدِ الْوَثَنِ فَقَالَ إِنَّ شَارِبَ الْخَمْرِ تُدْرِکُهُ الشَّفَاعَةُ یَوْماً مَّا (1) وَ إِنَّ النَّاصِبَ لَوْ شَفَعَ (فِیهِ) أَهْلُ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ لَمْ یُشَفَّعُوا (2).

«47»

ثو، ثواب الأعمال أَبِی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِدْرِیسَ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ إِسْحَاقَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ حَمَّادٍ عَنِ ابْنِ بُکَیْرٍ عَنْ حُمْرَانَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: لَوْ أَنَّ کُلَّ مَلَکٍ خَلَقَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ کُلَّ نَبِیٍّ بَعَثَهُ اللَّهُ وَ کُلَّ صِدِّیقٍ وَ کُلَّ شَهِیدٍ شَفَعُوا فِی نَاصِبٍ لَنَا أَهْلَ الْبَیْتِ أَنْ یُخْرِجَهُ اللَّهُ جَلَّ وَ عَزَّ مِنَ النَّارِ مَا أَخْرَجَهُ اللَّهُ أَبَداً وَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ یَقُولُ فِی کِتَابِهِ ماکِثِینَ فِیهِ أَبَداً (3)

بیان

هذه الآیة فی سورة الکهف و هی فی خلود أهل الجنة فیها حیث قال وَ یُبَشِّرَ الْمُؤْمِنِینَ الَّذِینَ یَعْمَلُونَ الصَّالِحاتِ أَنَّ لَهُمْ أَجْراً حَسَناً ماکِثِینَ فِیهِ أَبَداً (4) فیمکن أن یکون الاستدلال بمفهوم الآیة حیث تدل علی أن غیر المؤمنین الصالحین لا یمکثون فی الجنة أبدا فکیف من لم یکن مؤمنا.

و فیه أن الآیات الدالة بمنطوقها علی ذلک کثیرة فلم استدل علیه السلام بمفهوم هذه الآیة.

و یمکن أن یکون نقلا بالمعنی للآیات الدالة علی خلود المکذبین و الجاحدین فی النار و یحتمل أن یکون علیه السلام استدل بقوله سبحانه وَ نادَوْا یا مالِکُ لِیَقْضِ

ص: 234


1- فی المصدر: یوم القیامة.
2- ثواب الأعمال: 199 و 200 فیه: لو شفع فیه.
3- ثواب الأعمال: 200.
4- الکهف: 2 و 3.

توضیح

«اجذم» یعنی دست قطع شده و یا کسی اطراف بدنش از جذام ریخته یا منظور این است که دلیلی ندارد که بتواند اقامه کند. توضیح بیشتر خواهد آمد.

روایت46.

ثواب الاعمال: ابو بصیر گفت: حضرت صادق علیه السّلام فرمود: دائم الخمر مثل بت پرست است و دشمن ما خانواده از او بدتر است. عرض کردم: فدایت شوم! چه کس از بت پرست بدتر است؟ فرمود: شراب خوار را ممکن است روزی شفاعت فراگیرد، اما دشمن ما خانواده را اگر تمام اهل آسمان ها و زمین شفاعت کنند، شفاعت آنها پذیرفته نمی­شود.(1)

روایت47.

ثواب الاعمال: حمران از حضرت باقر علیه السّلام نقل کرد که فرمود: اگر تمام ملائکه ای که خدا آفریده و همه انبیای فرستاده شده و هر صدیق و همه شهیدان، درباره ناصبی و دشمن ما اهل بیت شفاعت کنند که خدا او را از آتش خارج کند، خداوند هرگز او را خارج نخواهد کرد. خداوند در قرآن می­فرماید: «ماکِثِینَ فِیهِ أَبَداً.»(2)

توضیح

این آیه در سوره کهف است و در مورد جاودانگی اهل بهشت در آن است، زیرا خدا فرموده است: «وَ یُبَشِّرَ الْمُؤْمِنِینَ الَّذِینَ یَعْمَلُونَ الصَّالِحَاتِ أَنَّ لَهُمْ أَجْرًا حَسَنًا * ماکِثِینَ فِیهِ أَبَداً»(3) {و مؤمنانی را که کارهای شایسته می کنند نوید بخشد که برای آنان پاداشی نیکوست در حالی که جاودانه در آن [بهشت] ماندگار خواهند بود.} ولی ممکن است استدلال به واسطه مفهوم آیه باشد که دلالت می­کند که کسی غیر از مؤمنان صالح در بهشت جاودان نخواهد بود، چه رسد به کسی که ایمان ندارد. و بر این حرف اشکالی وارد است، زیرا آیاتی که با منطوق خود دلالت بر آن کند زیاد است و امام علیه السّلام به مفهوم این آیه استدلال نکرده است و شاید نقل به معنا باشد برای آیاتی که دلالت بر جاودانگی تکذیب کنندگان و منکران در آتش است، و شاید امام علیه السّلام استدلال به این آیه کرده است: «وَ نادَوْا یا مالِکُ لِیَقْضِ

ص: 234


1- . ثواب الاعمال: 199 - 200
2- . ثواب الاعمال: 200
3- . کهف / 2 - 3

عَلَیْنا رَبُّکَ قالَ إِنَّکُمْ ماکِثُونَ (1) فاشتبه علی الراوی لاشتراک لفظ المکث أو یکون نقلا بالمعنی لتلک الآیة و یؤیده أن علی بن إبراهیم روی أن هذه الآیة و قبلها و بعدها نزلت فی أعداء آل محمد صلی الله علیه و آله (2).

«48»

ثو، ثواب الأعمال ابْنُ الْوَلِیدِ عَنْ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارِ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنِ الْجَامُورَانِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ سُلَیْمَانَ رَفَعَهُ إِلَی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام قَالَ: یُحْشَرُ الْمُرْجِئَةُ عُمْیَاناً وَ إِمَامُهُمْ أَعْمَی فَیَقُولُ بَعْضُ مَنْ یَرَاهُمْ مِنْ غَیْرِ أُمَّتِنَا مَا نَرَی أُمَّةَ مُحَمَّدٍ إِلَّا عُمْیَاناً فَیُقَالُ لَهُمْ لَیْسُوا مِنْ أُمَّةِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله إِنَّهُمْ بَدَّلُوا فَبُدِّلَ بِهِمْ وَ غَیَّرُوا فَغُیِّرَ مَا بِهِمْ (3).

«49»

ثو، ثواب الأعمال أَبِی عَنْ سَعْدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنِ الْفَضْلِ بْنِ کَثِیرٍ عَنْ سَعِیدِ بْنِ أَبِی سَعِیدٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا الْحَسَنِ علیه السلام یَقُولُ إِنَّ الله (4) (لِلَّهِ) عَزَّ وَ جَلَّ فِی کُلِّ وَقْتٍ صَلَاةً یُصَلِّیهَا هَذَا الْخَلْقُ یَلْعَنُهُمْ قَالَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ وَ لِمَ قَالَ بِجُحُودِهِمْ حَقَّنَا وَ تَکْذِیبِهِمْ إِیَّانَا (5).

«50»

ثو، ثواب الأعمال أَبِی عَنْ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارِ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ الْهَمْدَانِیِّ عَنْ حَنَانِ بْنِ سَدِیرٍ عَنْ أَبِیهِ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام یَقُولُ إِنَّ عَدُوَّ عَلِیٍّ علیه السلام لَا یَخْرُجُ مِنَ الدُّنْیَا حَتَّی یَجْرَعَ جُرْعَةً مِنَ الْحَمِیمِ وَ قَالَ سَوَاءٌ عَلَی مَنْ خَالَفَ هَذَا الْأَمْرَ صَلَّی أَوْ زَنَی (6).

«51»

وَ فِی حَدِیثٍ آخَرَ قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام إِنَّ النَّاصِبَ لَنَا أَهْلَ الْبَیْتِ لَا یُبَالِی صَامَ أَمْ صَلَّی زَنَی أَمْ سَرَقَ (7) إِنَّهُ فِی النَّارِ إِنَّهُ فِی النَّارِ (8).

ص: 235


1- الزخرف: 76.
2- تفسیر القمّیّ: 614.
3- ثواب الأعمال: 200 و 201.
4- فی نسخة: ان للّه و فیها: لعنة.
5- ثواب الأعمال. 201.
6- ثواب الأعمال: 203.
7- أراد أن حسناته لا تنفعه و لا تنجیه من النار، لا أن حسناته و سیئاته سواء.
8- ثواب الأعمال: 203.

عَلَیْنا رَبُّکَ قالَ إِنَّکُمْ ماکِثُونَ»(1)

{و فریاد کشند ای مالک [بگو] پروردگارت جان ما را بستاند پاسخ دهد شما ماندگارید.} شاید بر راوی اشتباه شده به خاطر مشترک بودن لفظ «مکث» یا این که نقل به معنا برای آن آیه باشد و روایت علی بن ابراهیم که این آیه و قبل و بعد آن درباره دشمنان آل محمد نازل شده است، آن را تأیید می­کند.(2)

روایت48.

ثواب الاعمال: علی بن سلیمان سند را به امیرالمؤمنین علیه السّلام می رساند که فرمود: خداوند مرجئه را کور محشور می­نماید و امام آنها نیز کور است. بعضی از مردم از غیر امت ما که آنها را می بینند، می­گویند ما امت محمّد را جز کور ندیدیم. به آنها می­گویند این­ها از امّت محمّد نیستند، این­ها تغییر دادند. خداوند هم آنها را تغییر داد، چون موجب تغییر شدند، خدا هم وضع آنها را دگرگون کرد.(3)

روایت49.

ثواب الاعمال: سعید بن ابو سعید گفت: حضرت ابوالحسن علیه السّلام فرمود: خداوند در موقع هر نماز که مردم می­خوانند، آنها را لعنت می­کند. عرض کردم: فدایت شوم، چرا؟ فرمود: به واسطه انکار کردن حق ما و تکذیب نمودن ما.(4)

روایت50.

ثواب الاعمال: حنان بن سدیر از پدرش نقل کرد که گفت: از حضرت باقر علیه السّلام شنیدم که می­فرمود: دشمن علی از دنیا خارج نخواهد شد، مگر این که جرعه ای از حمیم جهنم می آشامد. فرمود: برای کسی که مخالف امامت باشد مساوی است چه نماز بخواند و چه زنا کند.(5)

روایت51.

ثواب الاعمال: در حدیث دیگر حضرت صادق علیه السّلام می­فرماید: دشمن و ناصب ما اهل بیت فرقی ندارد، روزه بدارد یا نماز بخواند، زنا کند یا دزدی نماید او در آتش است، او در آتش است.(6)

ص: 235


1- . زخرف / 77
2- . تفسیر علی بن ابراهیم قمی: 614
3- . ثواب الاعمال: 200 - 201
4- . ثواب الاعمال: 201
5- . ثواب الاعمال: 203
6- . ثواب الاعمال: 203
«52»

ثو، ثواب الأعمال ابْنُ الْوَلِیدِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنِ ابْنِ أَبِی الْخَطَّابِ عَنِ الْحَکَمِ بْنِ مِسْکِینٍ عَنْ أَبِی سَعِیدٍ الْمُکَارِی عَنْ رَجُلٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ أَصْبَحَ عَدُوُّنَا عَلَی شَفَا حُفْرَةٍ مِنَ النَّارِ وَ کَانَ شَفَا حُفْرَتِهِ قَدِ انْهَارَتْ بِهِ فِی نَارِ جَهَنَّمَ فَتَعْساً لِأَهْلِ النَّارِ مَثْوَاهُمْ (1) إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَقُولُ فَبِئْسَ مَثْوَی الْمُتَکَبِّرِینَ وَ مَا مِنْ أَحَدٍ یَقْصُرُ عَنْ حُبِّنَا بِخَیْرٍ جَعَلَهُ اللَّهُ عِنْدَهُ (2).

سن، المحاسن محمد بن علی عن الحکم بن مسکین مثله (3)

بیان

مثواهم أی فی مثواهم أو بدل اشتمال لأهل النار.

«53»

ثو، ثواب الأعمال أَبِی عَنْ سَعْدٍ عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنِ النَّضْرِ عَنْ یَحْیَی الْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی الْمَغْرَاءِ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ عَلِیٍّ الصَّائِغِ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِنَّ الْمُؤْمِنَ لَیَشْفَعُ لِحَمِیمِهِ إِلَّا أَنْ یَکُونَ نَاصِباً وَ لَوْ أَنَّ نَاصِباً شَفَعَ لَهُ کُلُّ نَبِیٍّ مُرْسَلٍ وَ مَلَکٍ مُقَرَّبٍ مَا شُفِّعُوا (4).

سن، المحاسن أبی عن النضر مثله (5).

«54»

ثو، ثواب الأعمال بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ حَمْزَةَ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ هَاشِمِ بْنِ أَبِی سَعِیدٍ (6) عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: إِنَّ نُوحاً علیه السلام حَمَلَ فِی السَّفِینَةِ الْکَلْبَ وَ الْخِنْزِیرَ وَ لَمْ یَحْمِلْ فِیهَا وَلَدَ الزِّنَا وَ النَّاصِبُ شَرٌّ مِنْ وَلَدِ الزِّنَا (7).

سن، المحاسن أبی عن حمزة مثله (8).

ص: 236


1- فی المصدر: و بئس مثواهم.
2- ثواب الأعمال: 203 فیه: یقصر حبنا بخیر إلا جعل اللّه عنده.
3- المحاسن: 90 و 91 فیه: نقص عن حبنا یجعله.
4- ثواب الأعمال: 203.
5- المحاسن: 168.
6- فی نسخة: هشام بن سعد.
7- ثواب الأعمال: 203 و 204.
8- المحاسن: 185.

روایت52.

ثواب الاعمال: ابو سعید مکاری از مردی، از حضرت صادق علیه السّلام نقل کرد که حضرت علی علیه السّلام فرمود: دشمن ما بر کنار گودالی از آتش است، او را سراشیب آتش جهنم نموده. مرگ بر اهل جهنم باد در جایگاهشان! خداوند می­فرماید «فَلَبِئْسَ مَثْوَی الْمُتَکَبِّرِینَ»(1)

{و حقا که چه بد است جایگاه متکبران.} هیچ کس از حب و دوستی ما کوتاهی نمی­کند که خدا خیری نزد او قرار داده.(2)

محاسن: محمد بن علی از حکم بن مسکین همین روایت را نقل کرده است.(3)

توضیح

«مثواهم» یعنی در جایگاهشان یا بدل اشتمال از «اهل النار» است.

روایت53.

ثواب الاعمال: علی صائغ گفت: حضرت صادق علیه السّلام فرمود: مؤمن شفاعت می­کند دوستش را، مگر این که ناصبی باشد. اگر درباره ناصبی تمام پیمبران مرسل و تمام ملائکه مقرب شفاعت کنند، شفاعت آنها پذیرفته نمی­شود.(4)

محاسن: پدرم از نضر همین روایت را نقل کرده است.(5)

روایت54.

ثواب الاعمال: ابو بصیر از حضرت صادق علیه السّلام نقل کرد که نوح در کشتی سگ و خوک قرار داد، ولی ولد زنا را راه نداد و ناصبی از او بدتر است.(6)

محاسن: پدرم از حمزه همین روایت را نقل کرده است.(7)

ص: 236


1- . نحل / 29
2- . ثواب الاعمال: 203
3- . محاسن: 90 - 91
4- . ثواب الاعمال: 203
5- . محاسن: 168
6- . ثواب الاعمال: 203 - 204
7- . محاسن: 185
«55»

ثو، ثواب الأعمال أَبِی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ عُقْبَةَ عَنْ عُمَرَ بْنِ أَبَانٍ عَنْ عَبْدِ الْحَمِیدِ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام إِنَّ لَنَا جَاراً یَنْتَهِکُ الْمَحَارِمَ کُلَّهَا حَتَّی إِنَّهُ لَیَدَعُ الصَّلَاةَ فَضْلًا فَقَالَ سُبْحَانَ اللَّهِ وَ أَعْظَمَ ذَلِکَ ثُمَّ قَالَ أَ لَا أُخْبِرُکَ بِمَنْ هُوَ شَرٌّ مِنْهُ قُلْتُ بَلَی قَالَ النَّاصِبُ لَنَا شَرٌّ مِنْهُ (1).

سن، المحاسن ابن فضال مثله (2)

بیان

فضلا کأنه من قبیل الاکتفاء أی فضلا عن غیرها من العبادات أو یعد الترک فضلا و یترکها للفضل و الأول أظهر کقولهم لا یملک درهما فضلا عن دینار.

و قیل انتصابه علی المصدر و التقدیر فقد ملک درهم فقدا یفضل عن فقد ملک دینار.

و قال العلامة فی شرح المفتاح اعلم أن فضلا یستعمل فی موضع یستبعد فیه الأدنی و یراد به استحالة ما فوقه و لهذا یقع بین کلامین متغایری المعنی و أکثر استعماله أن یجی ء بعد نفی.

و قوله و أعظم کلام الراوی أی عد علیه السلام ذلک عظیما.

«56»

سن، المحاسن بَعْضُ أَصْحَابِنَا مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ أَوْ غَیْرُهُ رَفَعَهُ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَ کَانَ حُذَیْفَةُ بْنُ الْیَمَانِ یَعْرِفُ الْمُنَافِقِینَ فَقَالَ رَجُلٌ (3) کَانَ یَعْرِفُ اثْنَیْ عَشَرَ رَجُلًا وَ أَنْتَ (4) تَعْرِفُ اثْنَیْ عَشَرَ أَلْفَ رَجُلٍ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی یَقُولُ لَتَعْرِفَنَّهُمْ فِی لَحْنِ الْقَوْلِ (5) فَهَلْ تَدْرِی مَا لَحْنُ الْقَوْلِ قُلْتُ لَا وَ اللَّهِ قَالَ بُغْضُ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیهما السلام وَ رَبِّ الْکَعْبَةِ (6).

ص: 237


1- ثواب الأعمال: 204.
2- المحاسن: 186.
3- فی المصدر: فقال: جل.
4- لعل المخاطب کان ممن یعرف المنافقین، أو المراد الجمهور، و العدد للتکثیر أو الصحیح: أنا اعرف.
5- فی المصدر: و لتعرفنهم بسیماهم و لتعرفنهم فی لحن القول.
6- المحاسن: 168 و 169.

روایت55.

ثواب الاعمال: عبدالحمید گفت: به حضرت باقر علیه السّلام عرض کردم: همسایه ای دارم که تمام محارم را انجام می­دهد، تا جایی که نماز نمی­خواند تا چه رسد به دیگر اعمال. فرمود: سبحان اللَّه، چه کار بزرگی! فرمود: به تو اطلاع ندهم از کسی که بدتر از اوست؟ گفتم چرا. فرمود: ناصبی و دشمن ما بدتر از اوست.(1)

محاسن: از ابن فضال همین روایت را نقل کرده است.(2)

توضیح

«فضلا» گویا از قبیل اکتفا کردن است، یعنی چه رسد به غیر آن از عبادات. یا این که ترک نماز را فضل می­شمارد و نماز را ترک می­کند به خاطر فضل و اولی اظهر است، مثل قول ایشان: «لا یملک درهما فضلا عن دینار» و گفته شده منصوب بودن آن بنا بر مصدریت است و تقدیر آن چنین است «فقد ملک درهم فقدا یفضل عن فقد ملک دینار.» و علامه در شرح المفتاح گفته است: «فضل» در موضعی استعمال می­شود که نزدیک در آن بعید است و منظور از آن، محال بودن مافوق آن است و به همین خاطر بین دو کلام متغایر المعنی واقع می­شود و در بیشتر استعمالات بعد از نفی می­آید و عبارت «و اعظم» کلام راوی است، یعنی امام علیه السّلام آن را عظیم شمرده است.

روایت56.

محاسن: محمّد بن علی یا دیگری، سند را به حضرت صادق علیه السّلام می­رساند و می­گوید: عرض کردم: آیا حذیفة بن یمان منافقین را می شناخت؟ مردی گفت او دوازده نفر را می شناخت و شما دوازده هزار نفر را می­شناسی.(3)

خداوند تبارک و تعالی می­فرماید: «لَتَعْرِفَنَّهُمْ فِی لَحْنِ الْقَوْلِ»(4)

{و از آهنگ سخن به [حال] آنان پی خواهی برد.} می­دانی لحن قول چیست؟ عرض کردم: نه به خدا. فرمود: بغض علی بن ابی طالب به پروردگار کعبه قسم.(5)

ص: 237


1- . ثواب الاعمال: 204
2- . محاسن: 186
3- . شاید مخاطب از کسانی بوده که منافقین را می­شناخته، یا منظور همه است و عدد برای نشان دادن کثرت است یا صحیح این است که من می­شناسم.
4- . محمّد / 30
5- . محاسن: 168 - 169
بیان

لحن القول أسلوبه و إمالته إلی جهة تعریض أو توریة و منه قیل للمخطئ اللاحن لأنه یعدل الکلام عن الصواب أی تعرف کفرهم و نفاقهم بما یترشح من کلامهم من بغض علی علیه السلام.

«57»

وَ رُوِیَ فِی الْمَجْمَعِ، عَنِ الْخُدْرِیِّ قَالَ: لَحْنُ الْقَوْلِ بُغْضُهُمْ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ عَلَیْهِ السَّلَامُ قَالَ وَ کُنَّا نَعْرِفُ الْمُنَافِقِینَ عَلَی عَهْدِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله بِبُغْضِهِمْ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ علیهما السلام وَ رُوِیَ مِثْلُهُ عَنْ جَابِرٍ وَ قَالَ أَنَسٌ مَا خَفِیَ مُنَافِقٌ عَلَی عَهْدِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله بَعْدَ هَذِهِ الْآیَةِ (1).

«58»

سن، المحاسن أَبِی عَنِ النَّضْرِ عَنْ یَحْیَی بْنِ عِمْرَانَ الْحَلَبِیِّ عَنِ ابْنِ مُسْکَانَ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَ رَأَیْتَ الرَّادَّ عَلَی هَذَا الْأَمْرِ کَالرَّادِّ عَلَیْکُمْ فَقَالَ یَا بَا مُحَمَّدٍ مَنْ رَدَّ عَلَیْکَ هَذَا الْأَمْرَ فَهُوَ کَالرَّادِّ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله (2).

«59»

سن، المحاسن أَبِی عَنِ النَّضْرِ عَنْ یَحْیَی الْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی الْمَغْرَاءِ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام مَنْ نَصَبَ لِعَلِیٍّ علیه السلام حَرْباً کَانَ کَمَنْ نَصَبَ لِرَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقَالَ إِی وَ اللَّهِ وَ مَنْ نَصَبَ لَکَ أَنْتَ لَا یَنْصِبُ لَکَ إِلَّا عَلَی هَذَا الدِّینِ کَمَا کَانَ نَصَبَ لِرَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله (3).

«60»

سن، المحاسن ابْنُ یَزِیدَ عَنِ الْمُبَارَکِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَبَلَةَ عَنْ حَمِیدَةَ عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله التَّارِکُونَ وَلَایَةَ عَلِیٍّ علیه السلام الْمُنْکِرُونَ لِفَضْلِهِ الْمُظَاهِرُونَ أَعْدَاءَهُ خَارِجُونَ عَنِ الْإِسْلَامِ مَنْ مَاتَ مِنْهُمْ عَلَی ذَلِکَ (4).

«61»

قب، المناقب لابن شهرآشوب سُئِلَ الْبَاقِرُ علیه السلام عَنْ هَذِهِ الْآیَةِ (5) قَالَ یَقِفُونَ فَیُسْأَلُونَ ما لَکُمْ لا

ص: 238


1- مجمع البیان 9: 106.
2- المحاسن: 185.
3- المحاسن: 185.
4- المحاسن: 186.
5- لم یذکر الآیة بلفظها بل ذکر معناها و المراد منها قوله تعالی: وَ قِفُوهُمْ إِنَّهُمْ مَسْؤُلُونَ ما لَکُمْ لا تَناصَرُونَ.

توضیح

«لحن القول» یعنی مایل کردن کلام به سمت تعریض یا توریه و به همین خاطر به «مخطی»، «لاحن» می­گویند، زیرا کلام را از معنای درست می­گرداند یعنی کفر و نفاق آنها از آنچه از دهنشان راجع به بغض و دشمنی با علی علیه السّلام خارج می شود، معلوم می گردد.

روایت57.

مجمع البیان: از خدری روایت کرده که گفت: «لحن القول» دشمنی آنها با علی بن ابی طالب علیه السّلام است. گفت: ما منافقین را در زمان پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله، با همین کینه و دشمنی که با علی بن ابی طالب علیه السّلام داشتند می­شناختیم. شبیه همین روایت از جابر نیز نقل شده و انس گفت: هیچ منافقی بعد از نزول این آیه در زمان پیامبر صلّی اللَّه علیه و آله پنهان نبود.(1)

روایت58.

محاسن: ابو بصیر گفت: به امام صادق علیه السّلام گفتم: آیا به نظر شما کسی که رد کند این امر را، مثل کسی است که شما را رد کرده باشد؟ فرمود: ای ابا محمّد! هر کس بر تو این امر را رد کند، او مانند کسی است که بر پیامبر اکرم رد کرده است.(2)

روایت59.

محاسن: ابو بصیر گفت: به حضرت صادق علیه السّلام عرض کردم: آیا کسی که با علی آغاز جنگ کند، مثل کسی است که با پیامبر جنگ نموده؟ فرمود: آری به خدا سوگند، کسی که با تو ستیز کند، این کار او به واسطه اعتقاد تو است. او نیز مثل کسی است که با پیامبر اکرم جنگ کرده است.(3)

روایت60.

محاسن: جابر از حضرت باقر علیه السّلام نقل کرد که فرمود: پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله فرموده است: کسانی که ترک ولایت علی را کنند و منکر فضل او باشند و کسانی که دشمنان او را کمک کنند، هر کدام که بر همین عقیده از دنیا روند، از اسلام خارجند.(4)

روایت61.

مناقب آل ابی طالب: از حضرت باقر علیه السّلام راجع به این آیه. در متن حدیث خود آیه نقل نشده، بلکه نقل به معنی شده است و منظور این آیه است: «وَ قِفُوهُمْ إِنَّهُمْ مَسْؤُلُونَ ما لَکُمْ لا

ص: 238


1- . مجمع البیان 9 : 106
2- . محاسن: 185
3- . محاسن: 185
4- . محاسن: 186

تَناصَرُونَ فِی الْآخِرَةِ کَمَا تَعَاوَنْتُمْ فِی الدُّنْیَا عَلَی عَلِیٍّ علیه السلام قَالَ یَقُولُ اللَّهُ بَلْ هُمُ الْیَوْمَ مُسْتَسْلِمُونَ فَأَقْبَلَ بَعْضُهُمْ عَلی بَعْضٍ یَتَلاوَمُونَ (1) إِلَی قَوْلِهِ کَالْمُجْرِمِینَ (2).

«62»

شی، تفسیر العیاشی عَنْ عُمَرَ الطَّیَالِسِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ وَ لا تَسُبُّوا الَّذِینَ یَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ فَیَسُبُّوا اللَّهَ عَدْواً بِغَیْرِ عِلْمٍ قَالَ فَقَالَ یَا عُمَرُ رَأَیْتَ أَحَداً یَسُبُّ اللَّهَ قَالَ فَقُلْتُ جَعَلَنِیَ اللَّهُ فِدَاکَ فَکَیْفَ قَالَ مَنْ سَبَّ وَلِیَّ اللَّهِ فَقَدْ سَبَّ اللَّهَ (3).

باب 11 عقاب من قتل نبیا أو إماما و أنه لا یقتلهم إلا ولد زنا

الأخبار

«1»

ل، الخصال ابْنُ الْوَلِیدِ عَنْ سَعْدٍ عَنِ الْأَصْبَهَانِیِّ عَنِ الْمِنْقَرِیِّ قَالَ سَمِعْتُ غَیْرَ وَاحِدٍ مِنْ أَصْحَابِنَا یَرْوِی عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله لَنْ یَعْمَلَ ابْنُ آدَمَ عَمَلًا أَعْظَمَ عِنْدَ اللَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی مِنْ رَجُلٍ قَتَلَ نَبِیّاً أَوْ إِمَاماً أَوْ هَدَمَ الْکَعْبَةَ الَّتِی جَعَلَهَا اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ قِبْلَةً لِعِبَادِهِ أَوْ أَفْرَغَ مَاءَهُ فِی امْرَأَةٍ حَرَاماً (4).

«2»

ل، الخصال ابْنُ الْوَلِیدِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنِ ابْنِ أَبِی الْخَطَّابِ عَنِ ابْنِ أَسْبَاطٍ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ مَنْصُورٍ عَنْ رَجُلٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فِی قَوْلِ فِرْعَوْنَ ذَرُونِی أَقْتُلْ مُوسی (5)

ص: 239


1- فی المصحف الشریف: یَتَساءَلُونَ * لعله نقل بالمعنی أو تصحیف من الروات.
2- مناقب آل أبی طالب 2: 4 و الآیات فی الصافّات: 24- 34.
3- تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 373.
4- الخصال 1: 59.
5- غافر: 26.

تَناصَرُونَ» {و بازداشتشان نمایید که آنها مسؤولند شما را چه شده است که همدیگر را یاری نمی کنید} (1)

سؤال کردند، فرمود: آنها را نگه می­دارند و سؤال می­کنند که چطور شد حالا در آخرت، در راه مخالفت با علی با یکدیگر همداستان و همکار نمی­شوید، چنان چه در دنیا این کار را می­کردید؟ خداوند می­فرماید: «بَلْ هُمُ الْیَوْمَ مُسْتَسْلِمُونَ * وَ أَقْبَلَ بَعْضُهُمْ عَلی بَعْضٍ یَتَساءَلُونَ» تا «مجرمین»(2) {[نه] بلکه امروز آنان از در تسلیم درآمدگانند و بعضی روی به بعضی دیگر می آورند [و] از یکدیگر می پرسند}.(3)

روایت62.

تفسیر عیاشی: عمر طیالسی از حضرت صادق علیه السّلام نقل کرد که سؤال کردم از این آیه: «وَ لا تَسُبُّوا الَّذِینَ یَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ فَیَسُبُّوا اللَّهَ عَدْواً بِغَیْرِ عِلْمٍ»(4) {و آنهایی را که جز خدا می خوانند دشنام مدهید که آنان از روی دشمنی [و] به نادانی خدا را دشنام خواهند داد.} فرمود: آیا دیده ای کسی خدا را فحش دهد؟ عرض کردم: خدا مرا فدایت نماید! پس چگونه است؟ فرمود: هر کس ولی خدا را فحش دهد، خدا را ناسزا گفته است.(5)

باب یازدهم : کیفر کشنده پیامبر یا امام و این که پیامبر و امام را نمی کشد مگر زنا زاده

روایات

روایت1.

خصال: منقری گفت: از تعداد زیادی از اصحاب شنیدم که از حضرت صادق علیه السّلام روایت می­کنند که فرمود: پیامبر اکرم فرمود: فرزند آدم عملی بزرگ­تر انجام نمی­دهد از کشتن پیامبری یا امامی یا ویران کردن کعبه که خدا آن را قبله برای مردم قرار داده یا این که مردی به طور حرام آب خود را در زنی بریزد.(6)

روایت2.

خصال: اسماعیل بن منصور از شخصی، از حضرت صادق علیه السّلام در مورد گفته فرعون «ذَرُونِی أَقْتُلْ مُوسی»(7)

ص: 239


1- صافات / 24 - 25
2- . صافات / 26 - 34
3- . مناقب آل ابی طالب 2 : 4
4- . انعام / 108
5- . تفسیر عیاشی 1 : 373
6- . خصال 1 : 59
7- . غافر / 26

مَنْ کَانَ یَمْنَعُهُ (1) قَالَ مَنَعَتْهُ رِشْدَتُهُ وَ لَا یَقْتُلُ الْأَنْبِیَاءَ وَ أَوْلَادَ الْأَنْبِیَاءِ إِلَّا أَوْلَادُ الزِّنَا (2).

مل، کامل الزیارات محمد بن جعفر عن محمد بن الحسین عن ابن أسباط مثله (3)

- مل، کامل الزیارات أبی و جماعة مشایخی عن سعد عن ابن أبی الخطاب مثله (4).

«3»

ص، قصص الأنبیاء علیهم السلام بِالْإِسْنَادِ إِلَی الصَّدُوقِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِیسَی عَنْ عَمْرِو بْنِ شِمْرٍ عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: لَا یَقْتُلُ النَّبِیِّینَ وَ لَا أَوْلَادَهُمْ إِلَّا أَوْلَادُ الزِّنَا (5).

«4»

ص، قصص الأنبیاء علیهم السلام بِالْإِسْنَادِ عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: إِنَّ عَاقِرَ نَاقَةِ صَالِحٍ کَانَ أَزْرَقَ ابْنَ بَغِیٍّ وَ إِنَّ قَاتِلَ عَلِیٍّ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ ابْنُ بَغِیٍّ وَ کَانَتْ مُرَادٌ تَقُولُ مَا نَعْرِفُ لَهُ فِینَا أَباً وَ لَا نَسَباً وَ إِنَّ قَاتِلَ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ ابْنُ بَغِیٍّ وَ إِنَّهُ لَمْ یَقْتُلِ الْأَنْبِیَاءَ وَ لَا أَوْلَادَ الْأَنْبِیَاءِ إِلَّا أَوْلَادُ الْبَغَایَا (6).

«5»

مل، کامل الزیارات أَبِی وَ ابْنُ الْوَلِیدِ عَنْ سَعْدٍ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ هَاشِمٍ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِیسَی عَنْ عَمْرِو بْنِ شِمْرٍ عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: لَا یَقْتُلُ النَّبِیِّینَ وَ أَوْلَادَ النَّبِیِّینَ إِلَّا أَوْلَادُ (7) زِنًا (8).

«6»

مل، کامل الزیارات أَبِی عَنْ سَعْدٍ وَ الْحِمْیَرِیِّ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَبْدِ الْعَظِیمِ الْحَسَنِیِّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ الْحُسَیْنِ الْعَمْرِیِّ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ شَدَّادٍ الْجُعْفِیِّ عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ عَلَیْهِ السَّلَامُ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ لَا یَقْتُلُ الْأَنْبِیَاءَ وَ وُلْدَ الْأَنْبِیَاءِ إِلَّا

ص: 240


1- فی المصدر فقیل له: من کان یمنعه؟.
2- لعل الصحیح: العلل: 31.
3- کامل الزیارة: 78.
4- کامل الزیارة: 78.
5- قصص الأنبیاء: مخطوط.
6- قصص الأنبیاء: مخطوط.
7- فی نسخة: اولاد الزنا.
8- کامل الزیارة: 78 و 79.

{مرا بگذارید موسی را بکشم} سؤال شد: چه کسی او را مانع از کشتن موسی می­شد؟ فرمود: چون زنا زاده نبود، زیرا انبیاء و اولاد انبیاء را نمی کشند مگر زنازادگان.(1)

کامل الزیارة: از ابن اسباط همین روایت را نقل کرده است.(2)

کامل الزیارة: از ابن ابوالخطاب همین روایت را نقل کرده است.(3)

روایت3.

قصص الأنبیاء: جابر از حضرت باقر علیه السّلام نقل کرد که فرمود: پیامبران و اولادشان را نمی­کشند مگر زنازادگان.(4)

روایت4.

قصص الأنبیاء: جابر از حضرت باقر علیه السّلام نقل کرد که فرمود: پی کننده شتر صالح چشم آبی و زنازاده بود. قاتل حضرت علی علیه السّلام نیز زنازاده بود. قبیله مراد که ابن ملجم از آن قبیله بود، می­گفتند که ما برای او پدر و نسبی نمی شناسیم. قاتل حضرت حسین علیه السّلام نیز زنازاده بود. انبیاء و فرزندان آنها را نمی کشند مگر زنازادگان.(5)

روایت5.

کامل الزیارة: جابر از امام باقر علیه السّلام نقل می­کند که فرمود: انبیا و اولادشان را نمی­کشند مگر زنازادگان.(6)

روایت6.

کامل الزیارة: جابر از امام باقر علیه السّلام نقل می­کند که پیامبر فرمود: انبیا و فرزندانشان را نمی­کشند مگر

ص: 240


1- . شاید صحیح علل الشرائع: 31 باشد.
2- . کامل الزیارة: 78
3- . کامل الزیارة: 78
4- . قصص الانبیاء، نسخه خطی
5- . قصص الانبیاء، نسخه خطی
6- . کامل الزیارة: 78 - 79

وَلَدُ زِنًا (1).

«7»

مل، کامل الزیارات مُحَمَّدُ بْنُ جَعْفَرٍ عَنْ خَالِهِ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ النُّعْمَانِ عَنْ مُثَنًّی عَنْ سَدِیرٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام یَقُولُ إِنَّ اللَّهَ جَلَّ وَ عَزَّ جَعَلَ قَتْلَ أَوْلَادِ النَّبِیِّینَ فِی الْأُمَمِ (2) الْمَاضِیَةِ عَلَی یَدَیْ أَوْلَادِ الزِّنَا (3).

«8»

عد، العقائد اعْتِقَادُنَا فِی قَتَلَةِ الْأَنْبِیَاءِ وَ قَتَلَةِ الْأَئِمَّةِ علیهم السلام (4) أَنَّهُمْ کُفَّارٌ مُشْرِکُونَ مُخَلَّدُونَ فِی أَسْفَلِ دَرْکٍ مِنَ النَّارِ وَ مَنِ اعْتَقَدَ فِیهِمْ غَیْرَ مَا ذَکَرْنَاهُ فَلَیْسَ عِنْدَنَا مِنْ دِینِ اللَّهِ عَلَی شَیْ ءٍ.

باب 12 ثواب من استشهد مع آل محمد علیهم السلام

الأخبار

«1»

سن، المحاسن إِسْمَاعِیلُ بْنُ إِسْحَاقَ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ سَعِیدِ (5) بْنِ خَیْثَمٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ زَیْدِ بْنِ عَلِیٍّ قَالَ: مَنِ اسْتُشْهِدَ مَعَنَا أَهْلَ الْبَیْتِ لَهُ سَبْعُ رَقَوَاتٍ قِیلَ وَ مَا سَبْعُ رَقَوَاتٍ قَالَ سَبْعُ دَرَجَاتٍ وَ یُشَفَّعُ فِی سَبْعِینَ مِنْ أَهْلِ بَیْتِهِ (6).

ص: 241


1- کامل الزیارة: 79 فیه: و أولاد الأنبیاء.
2- فی نسخة: (من الأمم الماضیة) و هو الموجود فی المصدر.
3- کامل الزیارة: 78.
4- اعتقادات الصدوق: 114.
5- فی المصدر: سعد بن خیثم و لعلّ الصحیح: خثیم بتقدیم المثلثة.
6- المحاسن: 62.

زنازاده.(1)

روایت7.

کامل الزیارة: سدیر گفت:از امام باقر علیه السّلام شنیدم که می­فرمود: خدای متعال کشتن فرزندان پیامبران را در امت های گذشته به دست زنازادگان قرار داد.(2)

روایت8.

اعتقادات صدوق: اعتقاد ما در مورد کشندگان انبیاء و ائمه علیهم السّلام، این است که آنها کافر و مشرک هستند و مخلد در بدترین جای جهنم هستند. هر کس در مورد آنها غیر آنچه ذکر شد معتقد باشد، در نزد ما بهره ای از دین خدا نبرده است .

باب دوازدهم : پاداش کسی که با آل محمد صلّی اللَّه علیه و آله شهید شود

روایات

روایت1.

محاسن: محمّد بن قاسم از زید بن علی نقل کرد که گفت: هر که با ما اهل بیت شهادت یابد، دارای هفت رقوه است. گفتند: رقوه چیست؟ گفت: هفت درجه، و درباره هفتاد نفر از خانواده خود شفاعت می­کند.(3)

ص: 241


1- . کامل الزیارة: 79
2- . کامل الزیارة: 78
3- . محاسن: 62

باب 13 حق الإمام علی الرعیة و حق الرعیة علی الإمام

الأخبار

«1»

مع، معانی الأخبار الطَّالَقَانِیُّ عَنْ أَحْمَدَ الْهَمْدَانِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ فَضَّالٍ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الرِّضَا علیه السلام قَالَ: صَعِدَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله الْمِنْبَرَ فَقَالَ مَنْ تَرَکَ دَیْناً أَوْ ضَیَاعاً فَعَلَیَّ وَ إِلَیَّ وَ مَنْ تَرَکَ مَالًا فَلِوَرَثَتِهِ فَصَارَ بِذَلِکَ أَوْلَی بِهِمْ مِنْ آبَائِهِمْ وَ أُمَّهَاتِهِمْ وَ صَارَ أَوْلَی بِهِمْ مِنْهُمْ بِأَنْفُسِهِمْ وَ کَذَلِکَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام بَعْدَهُ جَرَی ذَلِکَ لَهُ مِثْلُ مَا جَرَی لِرَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله (1).

توضیح

قال فی النهایة من ترک ضیاعا فإلی الضیاع العیال و أصله مصدر ضاع یضیع ضیاعا فسمی العیال بالمصدر کما تقول من مات و ترک فقرا أی فقراء و إن کسرت الضاد کان جمع ضائع کجیاع و جائع انتهی.

و أقول ربما یتوهم التنافی بین أمثال هذا الخبر و بین

ما ورد من الأخبار من طرق الخاصة و العامة من أن النبی صلی الله علیه و آله ترک الصلاة علی من توفی و علیه دین و قال صلوا علی صاحبکم.

و فی طریقنا حتی ضمنه بعض أصحابه و قد یجاب بأن هذا کان قبل ذلک عند التضیق و عدم حصول الغنائم و ذلک کان بعد التوسع فی بیت المال و تیسر الفتوحات و الغنائم.

و یؤیده ما روی من طریق المخالفین أنه کان یؤتی بالمتوفی و علیه دین فیقول صلی الله علیه و آله هل ترک لدینه قضاء فإن قیل ترک صلی فلما فتح الله تعالی الفتوح قال صلی الله علیه و آله أنا أولی بالمؤمنین من أنفسهم من توفی و ترک دینا فعلی و من ترک مالا فلورثته.

ص: 242


1- معانی الأخبار:.

باب سیزدهم : حق امام علیه السّلام بر مردم و حق مردم بر امام علیه السّلام

روایات

روایت1.

معانی الاخبار: حسن بن فضال از پدرش، از حضرت رضا علیه السّلام نقل کرد که پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله بر منبر رفت و فرمود: هر کس قرض یا خانواده بی سرپرست بگذارد، قرض او و کفالت خانواده اش بر من و به سوی من است. و هر کسی ثروتی بگذارد متعلق به ورثه اش است، به همین جهت نسبت به آنها مقدم از پدر و مادرشان گردیده و از خود آنها نیز به نفس خویش مقدم است. همچنین امیرالمؤمنین علیه السّلام پس از پیامبر برای او نیز مثل آنچه که برای پیامبر بود، هست.(1)

توضیح

در نهایه گفته است: «من ترک ضیاعا فإلی» ضیاع یعنی خانواده و اصل آن مصدر «ضاع یضیع ضیاعا» است، پس مصدر به خانواده معنا شده، چنان چه می­گویی «من مات و ترک فقرا» یعنی فقیرانی. و اگر «ضِیاعا» به کسر باشد، جمع «ضائع» است مثل «جیاع» و «جائع».

مؤلف: گاهی ممکن است چنین به نظر رسد که منافات است بین امثال این خبر و بین اخباری که از شیعه و سنی نقل شده که پیامبر اکرم نماز نخواند بر کسی که از دنیا رفته بود و از خود قرض به جای گذاشته بود و به مسلمانان فرمود که شما نماز بخوانید بر او، و از طریق شیعه روایت شده که نماز نخواند تا یکی از اصحاب قرض او را به گردن گرفت. از این تنافی چنین جواب داده می شود که این نماز نخواندن مربوط به زمانی بوده که وضع بیت المال خوب نبوده و هنوز غنایمی به دست نیامده بود و آنچه بعد می­فرماید که قرض مسلمان به عهده من است، بعد از فتوحات و به دست آوردن غنایم است. این جواب را تأیید می­کند آنچه که از طرف اهل سنت روایت شده که شخص فوت شده ای را می آوردند که مقروض بود. پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله می­فرمود: آیا برای پرداخت قرض خود چیزی گذاشته؟ اگر می­گفتند آری، نماز می­خواند. وقتی خداوند پیروزی هایی عنایت کرد، فرمود: من مقدم بر مؤمنین از خودشان هستم. هر کس بمیرد و قرضی داشته باشد، قرض او به عهده من است و هر که مالی به جا گذارد، تعلق به ورثه اش دارد.

ص: 242


1- . معانی الاخبار ...

و أقول: یحتمل أن یکون ترک الصلاة نادرا للتأدیب لئلا یستخف بالدین و إن کان یقضی آخرا دینه أو لا یقضی لهذه المصلحة أو یکون ترک الصلاة لمن استدان فی معصیة أو إسراف فإنه لا یجب أداء دینه حینئذ علی الإمام کما یدل علیه خبر ابن سیابة الآتی أو لمن کان یتهاون فی أدائه و لم یکن عازما علیه.

«2»

فس، تفسیر القمی النَّبِیُّ أَوْلی بِالْمُؤْمِنِینَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ وَ أَزْواجُهُ أُمَّهاتُهُمْ (1) قَالَ نَزَلَتْ وَ هُوَ أَبٌ لَهُمْ وَ (2) مَعْنَی أَزْواجُهُ أُمَّهاتُهُمْ فَجَعَلَ اللَّهُ الْمُؤْمِنِینَ أَوْلَادَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ جَعَلَ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَباً لَهُمْ لِمَنْ لَمْ یَقْدِرْ أَنْ یَصُونَ نَفْسَهُ وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ مَالٌ وَ لَیْسَ لَهُ عَلَی نَفْسِهِ وَلَایَةٌ فَجَعَلَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی نَبِیَّهُ أَوْلَی بِالْمُؤْمِنِینَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ (3) وَ هُوَ قَوْلُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله بِغَدِیرِ خُمٍّ أَیُّهَا النَّاسُ أَ لَسْتُ أَوْلَی بِکُمْ مِنْ أَنْفُسِکُمْ قَالُوا بَلَی ثُمَّ أَوْجَبَ لِأَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام مَا أَوْجَبَهُ لِنَفْسِهِ عَلَیْهِمْ مِنَ الْوَلَایَةِ فَقَالَ أَلَا مَنْ کُنْتُ مَوْلَاهُ فَعَلِیٌّ مَوْلَاهُ فَلَمَّا جَعَلَ اللَّهُ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله أَبَ الْمُؤْمِنِینَ (4) أَلْزَمَهُ مَئُونَتَهُمْ وَ تَرْبِیَةَ أَیْتَامِهِمْ فَعِنْدَ ذَلِکَ صَعِدَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقَالَ مَنْ تَرَکَ مَالًا فَلِوَرَثَتِهِ وَ مَنْ تَرَکَ دَیْناً أَوْ ضَیَاعاً فَعَلَیَّ وَ إِلَیَّ فَأَلْزَمَ اللَّهُ نَبِیَّهُ لِلْمُؤْمِنِینَ مَا یُلْزِمُ الْوَالِدَ لِلْوَلَدِ وَ أَلْزَمَ الْمُؤْمِنِینَ مِنَ الطَّاعَةِ لَهُ مَا یُلْزِمُ الْوَلَدَ لِلْوَالِدِ فَکَذَلِکَ أَلْزَمَ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ مَا أَلْزَمَ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مِنْ ذَلِکَ وَ بَعْدَهُ الْأَئِمَّةَ وَاحِداً وَاحِداً (5) وَ الدَّلِیلُ عَلَی أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام هُمَا الْوَالِدَانِ قَوْلُهُ

ص: 243


1- الأحزاب: 6.
2- فی نسخة: و هو معنی.
3- فی نسخة: فجعل اللّه تبارک لنبیه الولایة علی المؤمنین و هو الموجود فی المصدر.
4- فی المصدر: أبا للمؤمنین.
5- فی المصدر: واحد بعد واحد.

مؤلف: ممکن است نماز نخواندن برای تأدیب بوده که مسلمانان در مورد قرض، سهل انگاری نکنند، چه دیگری دین او را به خاطر این مصلحت پرداخت کند یا نکند. یا نماز نخواندن مربوط به کسی بوده که قرض را در راه معصیت به کار برده یا اسراف در مخارج کرده، چون در این صورت پرداخت قرض او بر امام واجب نیست، چنان چه خبر ابن سیابه که بعد ذکر می شود شاهد آن است، یا مربوط به کسی است که سهل انگاری در پرداخت کرده و تصمیم به پرداخت آن را نداشته.

روایت2.

تفسیر علی بن ابراهیم قمی: درباره «النَّبِیُّ أَوْلی بِالْمُؤْمِنِینَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ وَ أَزْواجُهُ أُمَّهاتُهُمْ»(1)

{پیامبر به مؤمنان از خودشان سزاوارتر [و نزدیک تر] است و همسرانش مادران ایشانند} گفته است: نازل شد در حالی که پیامبر پدر آنها است و با همین معنی زنان پیامبر، مادران آنها می­شوند. خداوند مؤمنین را فرزندان پیامبر و پیامبر را پدر آنها قرار داده، برای کسی که نمی­تواند خود را حفظ کند، نه مالی دارد و نه قدرت اداره خود را دارد. پس خداوند پیامبرش را مقدم قرار داده بر مؤمنان از خودشان و این معنی همان است که پیامبر اکرم در غدیر خم می­فرماید: مردم! من از خودتان بر خودتان مقدم نیستم؟! گفتند چرا. بعد هر چه برای خود لازم و واجب نموده بود، برای امیرالمؤمنین علیه السّلام اثبات کرد که همان ولایت است. و فرمود: «الا من کنت مولا فعلی مولاه»، (آگاه باشید هر که من مولای اویم، پس علی مولای اوست.) چون خداوند پیامبر را پدر مؤمنین قرار داده، خرج آنها و تربیت یتیم­هایشان را نیز به عهده او قرار داده است. در این موقع پیامبر اکرم بر فراز منبر رفت و فرمود: هر کس مالی به جا بگذارد متعلق به ورثه اوست و هر کسی قرضی یا اهل و عیال بی سرپرست بگذارد، به عهده من است و به من برگشت می­کند. خداوند برای پیامبرش آنچه را که پدر برای فرزندش تعهد می­نماید، لازم شمرده و همان اطاعت را که فرزند از پدر باید بنماید، لازم نموده که مؤمنان از پیامبر بنمایند. همین طور هر چه برای پیامبر لازم شد، برای امیرالمؤمنین علیه السّلام نیز لازم است و پس از آن جناب برای سایر ائمه یکی پس از دیگری. دلیل بر این که پیامبر اکرم و امیرالمؤمنین علیهما السّلام دو پدر هستند، این آیه است:

ص: 243


1- . احزاب / 6

وَ اعْبُدُوا اللَّهَ وَ لا تُشْرِکُوا بِهِ شَیْئاً وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً (1) فَالْوَالِدَانِ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام وَ قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام وَ کَانَ إِسْلَامُ عَامَّةِ الْیَهُودِ بِهَذَا السَّبَبِ لِأَنَّهُمْ آمَنُوا عَلَی أَنْفُسِهِمْ وَ عِیَالاتِهِمْ (2).

«3»

جا، المجالس للمفید عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله فِی خُطْبَةِ مِنًی أَیُّهَا النَّاسُ مَنْ تَرَکَ مَالًا فَلِأَهْلِهِ وَ لِوَرَثَتِهِ وَ مَنْ تَرَکَ کَلًّا أَوْ ضَیَاعاً فَعَلَیَّ وَ إِلَیَّ.

بیان

الکل العیال و الثقال و من لا ولد له و لا والد.

أقول: تمامه بإسناده فی باب البدع من کتاب العلم.

«4»

کا، الکافی الْحُسَیْنُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنِ الْمُعَلَّی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ جُمْهُورٍ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ أَبِی حَمْزَةَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام مَا حَقُّ الْإِمَامِ عَلَی النَّاسِ قَالَ حَقُّهُ عَلَیْهِمْ أَنْ یَسْمَعُوا لَهُ وَ یُطِیعُوا قُلْتُ فَمَا حَقُّهُمْ عَلَیْهِ قَالَ یُقَسِّمُ بَیْنَهُمْ بِالسَّوِیَّةِ وَ یَعْدِلُ فِی الرَّعِیَّةِ فَإِذَا کَانَ ذَلِکَ فِی النَّاسِ فَلَا یُبَالِی مَنْ أَخَذَ هَاهُنَا وَ هَاهُنَا (3).

مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنِ ابْنِ بَزِیعٍ عَنْ مَنْصُورِ بْنِ یُونُسَ عَنْ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام مِثْلَهُ إِلَّا أَنَّهُ قَالَ هَکَذَا وَ هَکَذَا وَ هَکَذَا یَعْنِی مِنْ بَیْنِ یَدَیْهِ وَ مِنْ خَلْفِهِ وَ عَنْ یَمِینِهِ وَ عَنْ شِمَالِهِ (4).

بیان

أن یسمعوا له کأن المراد بالسماع القبول و الطاعة فالفقرة الثانیة مفسرة لها أو المراد به الإنصات إلیه و عدم الالتفات إلی غیره عند سماع کلامه أو المراد بالأولی الإقرار و بالثانیة العمل فإذا کان ذلک فی الناس أی إن الإمام إذا عدل فی الرعیة و أجری حکم الله فیهم و قسم بالسویة فلا یبالی بسخط الناس و خروجهم من

ص: 244


1- النساء: 36.
2- تفسیر القمّیّ: 516.
3- أصول الکافی 1: 405.
4- أصول الکافی 1: 405 و ذکر «هکذا» فیه أربع مرّات و هو الصحیح باعتبار الجهات الأربعة.

«وَ اعْبُدُوا اللَّهَ وَ لا تُشْرِکُوا بِهِ شَیْئاً وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً»(1) {و خدا را بپرستید و چیزی را با او شریک مگردانید و به پدر و مادر احسان کنید.} «پدران» در آیه، پیامبر اکرم و امیرالمؤمنین علیهما السّلام هستند. حضرت صادق علیه السّلام فرمود: اسلام آوردن تمام یهودیان به همین علت بود که از جانب خود و خانواده خویش خاطر جمع شدند.(2)

روایت3.

مجالس مفید: از حضرت صادق علیه السّلام نقل شده که پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله در خطبه منی فرمود: مردم! هر کس مالی را گذاشت متعلق به ورثه اوست و هر کسی زن و فرزند بی سرپرستی را به جا گذاشت، کفیل آنها منم و اداره آنها با من است.

توضیح

«الکلّ» یعنی عیال و بار سنگین آن و کسی که فرزند و پدری ندارد.

مؤلف: این حدیث به صورت کامل در «باب البدع» از «کتاب العلم» است.

روایت4.

اصول کافی: ابو حمزه گفت: از حضرت باقر علیه السّلام پرسیدم: حق امام بر مردم چیست؟ فرمود: حقش این است که حرفش را بشنوند و اطاعت کنند. گفتم: چه حقی مردم بر او دارند؟ فرمود: تقسیم بین آنها به تساوی بکند و در بین مردم عدالت بورزد. وقتی در بین مردم چنین عمل کرد، دیگر باکی ندارد که گروهی به این طرف و آن طرف روند.(3)

در روایت دیگری از ابو حمزه، از امام باقر علیه السّلام همین معنی نقل می شود و امام در آخر می­فرماید: «هکذا و هکذا و هکذا و هکذا» یعنی از جلو یا پشت یا راست و یا چپ مردم متفرق شوند.(4)

توضیح

منظور از گوش دادن، قبول و اطاعت است. جمله دوم که اطاعت کند، تفسیر آن است یا مراد از گوش دادن خاموش بودن و توجه به جای دیگر نکردن به هنگام شنیدن کلام او است و شاید مراد از گوش دادن، اقرار است و منظور از اطاعت کردن، عمل است. اما در مورد تفرق مردم به چپ و راست وقتی امام عدالت ورزید و حکم خدا را در بین مردم پیاده کرد و به تساوی قسمت کرد، باکی ندارد از خشم و خروجشان از

ص: 244


1- . نساء / 36
2- . تفسیر علی بن ابراهیم قمی: 516
3- . اصول کافی 1 : 405
4- . اصول کافی 1 : 405

الدین و ذهاب کل منهم إلی ناحیة بسبب ذلک کما تفرق الناس

عن أمیر المؤمنین صلوات الله علیه بسبب ذلک حیث سوی بین الرؤساء و الضعفاء فی العطاء.

و هذه کانت سنة رسول الله صلی الله علیه و آله و قد غیرها خلفاء الجور بعده تألیفا لقلوب الرؤساء و الأشراف فلما أراد أمیر المؤمنین علیه السلام تجدید سنة رسول الله صلی الله علیه و آله صار الأمر إلی ما صار.

و أما

ما نقل عن النبی صلی الله علیه و آله فی غنائم حنین و الهوازن من تفضیل جماعة من أهل مکة و أشراف العرب.

فکأنه کان مأمورا بذلک فی خصوص تلک الواقعة لمصلحة عظیمة فی الدین أو کان ذلک من نصیبه صلی الله علیه و آله و سهم أهل بیته علیهم السلام من الخمس.

«5»

کا، الکافی مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَی عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ هَارُونَ عَنِ ابْنِ صَدَقَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام لَا تَخْتَانُوا وُلَاتَکُمْ وَ لَا تَغُشُّوا هُدَاتَکُمْ وَ لَا تُجَهِّلُوا أَئِمَّتَکُمْ وَ لَا تَصَدَّعُوا عَنْ حَبْلِکُمْ فَتَفْشَلُوا وَ تَذْهَبَ رِیحُکُمْ وَ عَلَی هَذَا فَلْیَکُنْ تَأْسِیسُ أُمُورِکُمْ وَ الْزَمُوا هَذِهِ الطَّرِیقَةَ فَإِنَّکُمْ لَوْ عَایَنْتُمْ مَا عَایَنَ مَنْ قَدْ مَاتَ مِنْکُمْ مِمَّنْ خَالَفَ مَا قَدْ تُدْعَوْنَ إِلَیْهِ لَبَدَرْتُمْ وَ خَرَجْتُمْ وَ لَسَمِعْتُمْ وَ لَکِنْ مَحْجُوبٌ عَنْکُمْ مَا قَدْ عَایَنُوا وَ قَرِیباً مَّا یُطْرَحُ الْحِجَابُ (1).

بیان

الاختیان الخیانة و أما النسبة إلی الخیانة کما توهم فلم یرد فی اللغة و المراد بالولاة الأئمة علیهم السلام أو الأعم منهم و من المنصوبین من قبلهم خصوصا بل عموما أیضا و کذا الهداة هم الأئمة علیهم السلام أو الأعم منهم و من العلماء الهادین إلی الحق.

لا تجهلوا علی بناء التفعیل أی لا تنسبوهم إلی الجهل أو علی بناء المجرد أی اعرفوهم بصفاتهم و علاماتهم و دلائلهم و میزوا بین ولاة الحق و ولاة الجور و لا تجهروا حقوقهم و رعایتهم و طاعتهم.

و التصدع التفرق و الحبل کنایة عما یتوصل به إلی النجاة و المراد هنا

ص: 245


1- أصول الکافی 1: 405.

دین و رفتن هر کدامشان به طرفی به سبب آن. چنان چه اطراف امیرالمؤمنین علیه السّلام را به واسطه همین عدالت رها کردند، چون بین اشراف و رؤسا و ضعیفان برابری می­کرد. همین بود روش پیامبر اکرم، اما خلفای جور بعد از او، به جهت دلجویی از رؤساء و اشراف آن را تغییر دادند. وقتی امیرالمؤمنین خواست تجدید سنت پیامبر را بکند، آن پیشامدها شد. اما آنچه که از پیامبر اکرم در غنایم جنگ حنین و هوازن نقل شده که گروهی از اهل مکه و اشراف عرب را برتری داد، گویا در این مورد به خصوص مأموریت داشته برای یک مصلحت بزرگ دینی یا این امتیاز از سهم خمس خود و اهل بیتش بوده است.

روایت5.

اصول کافی: ابن صدقه از حضرت صادق علیه السّلام نقل کرد که امیرالمؤمنین علیه السّلام فرمود: مبادا به رهبران خود خیانت بکنید و مبادا با راهنمایان خود دو رنگی بنمایید. مبادا در شناسایی ائمه خود، راه جهل و نادانی را از پیش بگیرید (یا به آنها نسبت جهل و نادانی دهید). مبادا از دستاویز خود دست فرا دارید و متفرق شوید که موجب ضعف شما می شود و عظمتتان از بین می­رود .

باید بر همین اساس کار خود را بنا نهید و این راه را از پیش بگیرید، زیرا اگر شما مشاهده می­کردید آنچه را که فوت شدگان کرده اند از اشخاصی که مخالفت با ائمه و پیشوایان دینی خود کردند در همین مطالبی که اینک شما به آن دعوت می­شوید، با عجله می آمدید و برای جنگ آماده می­شدید و حرف امام خود را می شنیدید، اما شما اکنون نمی توانید مشاهدات آنها را ببینید به زودی حجاب برای شما نیز برداشته می شود.(1)

توضیح

«الاختیان» یعنی خیانت، اما نسبت به خیانت چنان چه توهم شده در لغت نیامده است. و مراد از «ولاة» ائمه علیهم السّلام یا اعم از ایشان و کسانی که از جانب ایشان خصوصا بلکه عموما منصوب شده­اند، می­باشد. و منظور از «هداة» ائمه علیهم السّلام یا اعم از ایشان و علمای هدایت کننده به حق هستند. «لا تجهلوا» از باب تفعیل، یعنی نسبت جهل به ایشان ندهید یا از باب ثلاثی مجرد باشد، یعنی آنها را با صفات و علائم و دلایلشان بشناسید و بین ولاة حق و ولاة جور تمییز قائل شوید و نسبت به حقوق و اطاعت و مراعات ایشان، جهل نورزید. «التصدع» یعنی متفرق شدن و «الحبل» کنایه از آن چیزی است که با آن به نجات می­رسند منظور در اینجا

ص: 245


1- . اصول کافی 1 : 405

الکتاب و أهل البیت علیهم السلام کما مر أنهم حبل الله المتین

و قال علیه السلام کتاب الله حبل ممدود من السماء إلی الأرض.

و الفشل الضعف و الجبن و الفعل کعلم و الریح الغلبة و القوة و الرحمة و النصرة و الدولة و هو إشارة إلی قوله تعالی وَ أَطِیعُوا اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ لا تَنازَعُوا فَتَفْشَلُوا وَ تَذْهَبَ رِیحُکُمْ (1) قوله علیه السلام و علی هذا أی لیکن أساس دینکم و أعمالکم علی التمسک بحبلهم علیهم السلام.

قوله علیه السلام ما قد تدعون إلیه أی من الجهاد مع معاویة و أضرابه أو الاقتداء بأئمة الحق و متابعتهم لبدرتم أی إلی طاعة أئمتکم و خرجتم إلی الجهاد و لسمعتم قولهم و أطعتم أمرهم.

«6»

کا، الکافی الْعِدَّةُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ حَمَّادٍ وَ غَیْرِهِ عَنْ حَنَانِ بْنِ سَدِیرٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ نُعِیَتْ إِلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله نَفْسُهُ وَ هُوَ صَحِیحٌ لَیْسَ بِهِ وَجَعٌ قَالَ نَزَلَ بِهِ الرُّوحُ الْأَمِینُ قَالَ فَنَادَی علیه السلام الصَّلَاةَ جَامِعَةً وَ أَمَرَ الْمُهَاجِرِینَ وَ الْأَنْصَارَ بِالسِّلَاحِ فَاجْتَمَعَ النَّاسُ فَصَعِدَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله الْمِنْبَرَ فَنَعَی إِلَیْهِمْ نَفْسَهُ ثُمَّ قَالَ أُذَکِّرُ اللَّهَ الْوَالِیَ مِنْ بَعْدِی عَلَی أُمَّتِی أَلَّا یَرْحَمُ عَلَی جَمَاعَةِ الْمُسْلِمِینَ فَأَجَلَّ کَبِیرَهُمْ وَ رَحِمَ ضَعِیفَهُمْ وَ وَقَّرَ عَالِمَهُمْ وَ لَمْ یُضِرَّ بِهِمْ فَیُذِلَّهُمْ وَ لَمْ یُفْقِرْهُمْ فَیُکْفِرَهُمْ وَ لَمْ یُغْلِقْ بَابَهُ دُونَهُمْ فَیَأْکُلَ قَوِیُّهُمْ ضَعِیفَهُمْ وَ لَمْ یَخْبِزْهُمْ (2) فِی بُعُوثِهِمْ فَیَقْطَعَ نَسْلَ أُمَّتِی ثُمَّ قَالَ قَدْ بَلَّغْتُ وَ نَصَحْتُ فَاشْهَدُوا قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام هَذَا آخِرُ کَلَامٍ تَکَلَّمَ بِهِ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله عَلَی مِنْبَرِهِ (3).

ص: 246


1- الأنفال: 46.
2- فی نسخة: و لم یجنزهم.
3- أصول الکافی 1: 406.

قرآن و اهل بیت است چنان چه گذشت که ایشان حبل الله المتین هستند و امام فرموده است: کتاب خدا ریسمانی است که از آسمان به زمین کشیده شده است. «الفشل» یعنی ضعف و ترس و فعل آن بر وزن علم است. «الریح» یعنی غلبه و قدرت و رحمت و نصرت و دولت و این اشاره به این آیه است: «وَ أَطِیعُواْ اللّهَ وَ رَسُولَهُ وَ لاَ تَنَازَعُواْ فَتَفْشَلُواْ وَ تَذْهَبَ رِیحُکُمْ»(1) {و از خدا و پیامبرش اطاعت کنید و با هم نزاع مکنید که سست شوید و مهابت شما از بین برود.} «و علی هذا» یعنی باید اساس دین شما و اعمالتان بر تمسک به ریسمان اهل بیت علیهم السّلام باشد. «ما قد تدعون إلیه» یعنی از جهاد با معاویه و امثال او یا اقتدا کردن به ائمه حق و پیروی از آنها. «لبدرتم» یعنی به اطاعت امامانتان و خارج شدید برای جهاد و شنیدید کلام ایشان را و از امر ایشان اطاعت کردید.

روایت6.

اصول کافی: حنان بن سدیر گفت: از حضرت صادق علیه السّلام شنیدم که می­فرمود: خبر درگذشت پیامبر را به آن جناب دادند، در حالی که ناراحتی و دردی نداشت. فرمود: روح الامین این خبر را برایم آورده. در مسجد اجتماع کنید. و دستور داد که مهاجرین و انصار مسلح باشند. مردم اجتماع کردند. پیامبر اکرم بر منبر رفت و به مردم اطلاع داد که من از دنیا می­روم. سپس فرمود: تذکر می­دهم به فرمانروای پس از من بر امتم که خدا را در نظر بگیرد. مبادا ترحّم بر مسلمانان را فرو گذارد. بزرگ آنها را احترام کند و بر ناتوان آنها رحم کند؛ دانشمندان را بزرگ شمارد و به آنها ضرر نرساند و خوار نگرداند و فقیرشان نکند که موجب کفر آنها شود؛ و در خانه خود را به روی ایشان نبندد تا ناتوانان آنها به وسیله زورمندان نابود شوند. در مأموریت­های مرزی و لشکرکشی آن قدر نگاهشان ندارد که پیش خانواده خود برنگردند و نسل امت من قطع شود. سپس فرمود: گواه باشید که من مأموریت خود را انجام دادم و نصیحت نمودم. حضرت صادق علیه السّلام فرمود: این آخرین سخنی بود که پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله بر منبر فرمود.(2)

ص: 246


1- . انفال / 46
2- . اصول کافی 1 : 406
بیان

یقال نعاه لی و إلی أخبرنی بموته و نفسه نائب الفاعل و ضمیر به أخیرا لمصدر نعیت و الصلاة منصوب بالإغراء و جامعة حال أو الصلاة مبتدأ و جامعة خبره أی تجمع الناس لأدائها و هذا وضع لنداء الصلاة ثم استعمل لکل أمر یراد الاجتماع له و لعل الأمر بالسلاح لإرادة بیان ما ثقل علی الناس و یخاف منه الفتنة و إن لم یذکر فی الروایة.

قوله ألا یرحم ألا بالفتح إما کلمة تحضیض أو مرکب من أن الناصبة و لا النافیة و یقدر معه کلمة فی أی أذکره فی أن لا یرحم أی فی عدم الرحم أو بالکسر کلمة استثناء أی أذکرهم فی جمیع الأحوال إلا حال الرحم کقولهم أسألک إلا فعلت کذا و یحتمل أن تکون إن شرطیة و الفعل مجزوما.

و رحم ضعیفهم یشتمل الصغیر و الفقیر و النساء و لم یضر بهم من الإضرار و ربما یقرأ من الضرب و هو بعید و لم یفقرهم أی لم یدعهم فقراء بعدم دفع أموال الله إلیهم أو بأخذ أموالهم.

فیکفرهم أی یصیر سببا لکفرهم إذ کثیرا ما یصیر الفقر سببا للکفر لقلة الصبر علیه و هو أحد معانی

قول النبی صلی الله علیه و آله کاد الفقر أن یکون کفرا.

قوله صلی الله علیه و آله و لم یخبزهم فی بعض النسخ بالخاء المعجمة ثم الباء الموحدة ثم الزاء المعجمة و الخبز السوق الشدید و فی بعضها بالجیم و النون من قولهم جنزه یجنزه إذا ستره و جمعه.

و فی قرب الإسناد بالجیم ثم المیم ثم الراء المهملة هکذا و لم یجمرهم فی ثغورهم (1) و هو أظهر نظرا إلی التعلیل قال فی النهایة فی حدیث عمر لا تجمروا الجیوش فتفتنوهم تجمیر الجیش جمعهم فی الثغور و حبسهم عن العود إلی أهلهم و البعوث الجیوش و هذا آخر کلام أی من جملة آخر خطبة له صلی الله علیه و آله.

«7»

کا، الکافی مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ وَ غَیْرُهُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ رَجُلٍ عَنْ

ص: 247


1- قرب الإسناد: 48.

توضیح

«نعاه لی و إلی» یعنی مرا به مرگش خبر داد و «نفسه» نائب الفاعل است و ضمیر «به» آخری، به مصدر «نعیت» برمی­گردد، و نصب «الصلوة» بنا بر اغراء و «جامعة» حال است یا «الصلوة» مبتداست و «جامعة» خبر آن، یعنی مردم برای ادای نماز جمع می­شوند و این وضعی است برای خبر کردن مردم برای نماز. سپس برای جمع شدن برای هر کاری استعمال شده است و شاید دستور به مسلح شدن، برای بیان سنگینی این خبر بر مردم و خوف از فتنه است، اگرچه در روایت ذکر نشده است. «الاّ یرحم» «الاّ» با فتحه یا کلمه تحضیض است یا مرکب از «أن» ناصبه و «لا»ی نافیه است و با او کلمه «فی أیّ أذکره» در تقدیر گرفته می­شود، یعنی در ترحم نکردن یا با کسره که حرف استثناء است، یعنی در تمام حالات به یاد ایشان می­آورم مگر در حال ترحم، مثل عبارت «أسألک إلاّ فعلت کذا» و شاید «إن» شرطیه باشد و فعل هم مجزوم باشد «و رحم ضعیفهم» شامل کوچک و فقیر و زنان می­شود «و لم یضربهم» از اضرار است و شاید از «ضرب» باشد که بعید است. «و لم یفقرهم» یعنی آنها را فقیر وامگذارد با نرساندن اموال خدا به ایشان یا به گرفتن اموالشان. «فیکفرهم» یعنی سبب کفر آنها می­شود، زیرا زیاد است که فقر سبب کفر می­گردد به خاطر کمی صبر بر آن و این یکی از معانی این کلام پیامبر است که فرمود: «کاد الفقر ان یکون کفرا». در بعضی از نسخه ها «و لم یخبزهم» آمده، «الخبز» یعنی رهبری شدید و در بعضی از نسخه ها «لم یجنزهم» آمده از «جنزه یجنزه»، یعنی زمانی که بپوشاند و جمعش کند. در قرب الاسناد «لم یجمرهم» آمده به این صورت: «ولم یجمرهم فی ثغورهم»(1)

و این اظهر است به خاطر تعلیل. در النهایة گفته است: در حدیث عمر آمده که «لا تجمروا الجیوش فتفتنوهم»، «تجمیر الجیش» یعنی جمع نمودن آنها در مرزها و جلوگیری از بازگشتشان به خانواده­هایشان و «البعوث» یعنی لشکرها. «و هذا آخر کلام» یعنی بخشی از آخرین خطبه او.

روایت7.

اصول کافی:

ص: 247


1- . قرب الاسناد: 48

حَبِیبِ بْنِ أَبِی ثَابِتٍ قَالَ: جَاءَ إِلَی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام عَسَلٌ وَ تِینٌ مِنْ هَمْدَانَ وَ حُلْوَانَ فَأَمَرَ الْعُرَفَاءَ أَنْ یَأْتُوا بِالْیَتَامَی فَأَمْکَنَهُمْ مِنْ رُءُوسِ الْأَزْقَاقِ یَلْعَقُونَهَا (1) وَ هُوَ یَقْسِمُهَا لِلنَّاسِ قَدَحاً قَدَحاً فَقِیلَ لَهُ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ مَا لَهُمْ یَلْعَقُونَهَا فَقَالَ إِنَّ الْإِمَامَ أَبُو الْیَتَامَی وَ إِنَّمَا أَلْعَقْتُهُمْ هَذَا بِرِعَایَةِ الْآبَاءِ (2).

بیان

لعله ذکر التین استطرادا فإن اللعق کان لأزقاق العسل و یمکن أن یکون التین أیضا فی الأزقاق فاعتصر منها دبس ألعقهم إیاه أیضا و همدان بفتح الهاء و سکون المیم و الدال المهملة اسم قبیلة بالیمن و بفتح الهاء و المیم و الذال المعجمة اسم البلد المعروف و لا یخفی أن المناسب هنا البلد لکنه شاع تسمیة البلد أیضا بالمهملة و حلوان من بلاد کردستان قریبة من بغداد. (3) و فی القاموس العریف کأمیر من یعرف أصحابه و الجمع عرفاء و رئیس القوم سمی به لأنه عرف بذلک أو النقیب و هو دون الرئیس.

برعایة الآباءأی برعایة یشبه رعایة الآباء أو لرعایة آبائهم (4) فإن احترام الأولاد یوجب احترامهم (5).

«8»

کا، الکافی الْعِدَّةُ عَنِ الْبَرْقِیِّ وَ عَلِیٌّ عَنْ أَبِیهِ جَمِیعاً عَنِ الْأَصْبَهَانِیِّ عَنِ الْمِنْقَرِیِّ عَنْ سُفْیَانَ بْنِ عُیَیْنَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله قَالَ: أَنَا أَوْلَی بِکُلِّ مُؤْمِنٍ مِنْ نَفْسِهِ وَ عَلِیٌّ أَوْلَی بِهِ مِنْ بَعْدِی فَقِیلَ لَهُ مَا مَعْنَی ذَلِکَ فَقَالَ قَوْلُ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله مَنْ تَرَکَ دَیْناً أَوْ ضَیَاعاً فَعَلَیَّ وَ مَنْ تَرَکَ مَالًا فَلِوَرَثَتِهِ فَالرَّجُلُ لَیْسَتْ لَهُ وَلَایَةٌ عَلَی

ص: 248


1- فی المصدر: یلعقونهم؟.
2- أصول الکافی 1: 406.
3- یقال لها الیوم: پل ذهاب.
4- لان نضالهم و جهادهم صار سببا لفتح البلدان و استجلاب الأموال.
5- أصول الکافی 1: 406.

حبیب بن ابی ثابت گفت: خدمت امیرالمؤمنین علیه السّلام از همدان و حلوان، عسل و انجیر آورده بودند. دستور داد آنهایی که می­شناسند، یتیمان را بیاورند. به آنها اجازه داد از سر خیک های عسل، با زبان بخورند، ولی برای مردم قدح قدح تقسیم می­کرد. یک نفر عرض کرد: یا امیرالمؤمنین! چرا این بچه ها از سر خیک­ها می­خورند؟ فرمود: امام پدر یتیمان است من این را به واسطه مراعات پدرانشان به آنها خوراندم.(1)

توضیح

شاید ذکر انجیر استطرادا است، زیرا لیسیدن برای خیک­های عسل است و شاید انجیر نیز در خیک­های عسل بوده که شیره آنها گرفته شده که آن را به آنها نیز خورانده. و همدان با فتحه هاء و سکون میم نام قبیله­ای است در یمن و با فتحه هاء و میم و ذال، نام شهری معروف است و پوشیده نیست که مناسب در اینجا، شهر است، ولی نام شهر به همدان مشهور است. «حلوان» از شهرهای کردستان نزدیک بغداد است (سر پل ذهاب فعلی). در قاموس گفته است: «العریف» مانند امیر یعنی کسی که اصحابش را می­شناساند. جمع آن «عرفاء» است و به رییس قوم، عریف می­گویند، زیرا به آن شناخته شده یا نقیب است که و آن مقامی پایین­تر از ریاست قوم است. «برعایة الآباء» یعنی مراعاتی که شبیه مراعات پدران است یا به خاطر مراعات پدرانشان، زیرا احترام فرزندان موجب احترام پدران است.(2)

روایت8.

اصول کافی: سفیان بن عیینه از حضرت صادق علیه السّلام نقل کرد که پیامبر اکرم فرمود: من بر مؤمنان بر خودشان مقدم هستم و علی پس از من بر آنها مقدم است. عرض کردند: معنی این جمله چیست؟ فرمود: معنی آن، این فرمایش پیامبر است که فرمود: هر کسی قرض یا عیالی بگذارد، خرج آنها با من است و هر کسی مالی را بگذارد، متعلق به ورثه اوست. پس شخص وقتی مالی نداشت، ولایت بر خویش ندارد و

ص: 248


1- . اصول کافی 1 : 406
2- . اصول کافی 1 : 406

نَفْسِهِ (1) إِذَا لَمْ یَکُنْ لَهُ مَالٌ وَ لَیْسَ لَهُ عَلَی عِیَالِهِ أَمْرٌ وَ لَا نَهْیٌ إِذَا لَمْ یُجْرِ عَلَیْهِمُ النَّفَقَةَ وَ النَّبِیُّ وَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ وَ مَنْ بَعْدَهُمَا أَلْزَمَهُمْ هَذَا فَمِنْ هُنَاکَ صَارُوا أَوْلَی بِهِمْ مِنْ أَنْفُسِهِمْ وَ مَا کَانَ سَبَبُ إِسْلَامِ عَامَّةِ الْیَهُودِ إِلَّا مِنْ بَعْدِ هَذَا الْقَوْلِ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ أَنَّهُمْ آمَنُوا عَلَی أَنْفُسِهِمْ وَ عِیَالاتِهِمْ (2).

بیان

فقال قول النبی صلی الله علیه و آله أی معناه قول النبی صلی الله علیه و آله أو سببه أو هو تفسیر للشی ء بمثال له لو عرف لعرف معنی ذلک الشی ء و لعل المراد بعدم الولایة علی النفس أنه ملوم مخذول عند نفسه أو لا یمکنه حمل نفسه علی النوافل و الآداب و الإنفاق و أداء الدیون و غیرها مما لا یتیسر بغیر المال و قیل أی لیست له ولایة فی أداء دیونه إذ عجز عنه و عدم الولایة علی العیال بالأمر و النهی لأنه لا یمکنه أن یأمرهم بالجلوس فی بیوتهم لأنه لا بد لهم من تحصیل النفقة أو أن یأمرهم بالتقتیر فی النفقة و ینهاهم عن بذل المال لأنه لیس مال عندهم.

قوله ألزمهم لعل ضمیر الجمع راجع إلی النبی صلی الله علیه و آله و الأئمة علیهم السلام و ضمیر الفاعل المستتر إلیه و یحتمل أن یکون أفعل التفضیل فیکون ضمیر الجمع راجعا إلی الناس.

«9»

کا، الکافی الْعِدَّةُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ أَبَانِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ صَبَّاحِ بْنِ سَیَابَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَیُّمَا مُؤْمِنٍ أَوْ مُسْلِمٍ مَاتَ وَ تَرَکَ دَیْناً لَمْ یَکُنْ فِی فَسَادٍ وَ لَا إِسْرَافٍ فَعَلَی الْإِمَامِ أَنْ یَقْضِیَهُ فَإِنْ لَمْ یَقْضِهِ فَعَلَیْهِ إِثْمُ ذَلِکَ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی یَقُولُ إِنَّمَا الصَّدَقاتُ لِلْفُقَراءِ وَ الْمَساکِینِ الْآیَةَ فَهُوَ مِنَ الْغَارِمِینَ وَ لَهُ سَهْمٌ عِنْدَ الْإِمَامِ فَإِنْ حَبَسَهُ (3) فَإِثْمُهُ عَلَیْهِ (4).

ص: 249


1- فی المصدر: فالرجل لیست له علی نفسه ولایة.
2- أصول الکافی 1: 407 فیه: و علی عیالاتهم.
3- فی نسخة: فهو آثم.
4- أصول الکافی 1: 407.

بر خانواده خود هم وقتی به آنها خرجی ندهد، امر و دستوری ندارد. پیامبر و امیرالمؤمنین و کسی که بعد از آن دو است، این کار بر آنها لازم است، به همین جهت از خودشان بر آنها مقدمند. سبب اسلام عموم یهودیان بعد از همین فرمایش پیامبر صلّی اللَّه علیه و آله بود. چون آنها بر خود و خانواده شان مطمئن شدند.(1)

توضیح

«قول النبیّ» یعنی معنای آن، کلام پیامبر صلّی الله علیه و آله است یا سبب آن است یا تفسیر برای چیزی است با مثال که اگر دانسته شود، معنای آن چیز دانسته می­شود و شاید منظور از عدم ولایت بر نفس، این است که او سرزنش شده و یاری نشده نزد نفسش است یا وادار کردن نفسش بر مستحبات و آداب و انفاق و ادای دیون و غیر از آن از چیزهایی که به غیر مال میسر نیست، برایش ممکن نیست .

و گفته شده ولایت در ادای دیون را زمانی که از آن عاجز شود ندارد و ولایت نداشتن در امر و نهی خانواده­اش ندارد، زیرا نمی­تواند آنها را امر بر ماندن در خانه هایشان بکند، زیرا ناچار است که به ایشان نفقه بدهد یا این که به آنها در نفقه سخت بگیرد و آنها را از بذل مال نهی کند، زیرا مالی نزد ایشان نیست. شاید ضمیر جمع در «ألزمهم» به پیامبر و ائمه برگردد و ضمیر مستتر در آن به او برمی­گردد و شاید أفعل تفضیل باشد که ضمیر جمع به مردم برمی­گردد.

روایت9.

اصول کافی: صباح بن سیابه از حضرت صادق علیه السّلام نقل کرد که پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله فرمود: هر مؤمن یا مسلمانی بمیرد و قرضی بگذارد که در راه فساد و اسراف خرج نکرده بوده، پرداخت آن قرض بر امام است. اگر پرداخت نکرد، گناهش به گردن اوست. خداوند تبارک و تعالی می­فرماید: «إِنَّمَا الصَّدَقاتُ لِلْفُقَراءِ وَ الْمَساکِینِ»(2)

{صدقات تنها به تهیدستان و بینوایان اختصاص دارد} تا آخر آیه. چنین شخصی جزو غارمین و قرض داران است و برای او سهمی است نزد امام که اگر نپردازد، گناهش بر اوست.(3)

ص: 249


1- . اصول کافی 1 : 407
2- . توبه / 60
3- . اصول کافی 1 : 407
بیان

أیما مرکب من أی و ما الزائدة لتأکید العموم و هو مبتدأ مضاف إلی مؤمن و التردید إما من الراوی أو من الإمام علیه السلام بناء علی أن المراد بالمؤمن الکامل الإیمان و بالمسلم کل من صحت عقائده أو المؤمن من صحت عقائده و المسلم من أظهر العقائد الحقة و إن کان منافقا فإن المنافقین کانوا مشارکین للمؤمنین فی الأحکام الظاهرة. و الفساد الصرف فی المعصیة و الإسراف البذل زائدا علی ما ینبغی و إن کان فی مصرف حق و إن لم یقضه أی علی الفرض المحال أو هو مبنی علی أن المراد بالإمام أعم من إمام الحق و الجور.

«10»

کا، الکافی عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ صَالِحِ بْنِ السِّنْدِیِّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ بَشِیرٍ عَنْ حَنَانٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لَا تَصْلُحُ الْإِمَامَةُ إِلَّا لِرَجُلٍ فِیهِ ثَلَاثُ خِصَالٍ وَرَعٌ یَحْجُزُهُ عَنْ مَعَاصِی اللَّهِ وَ حِلْمٌ یَمْلِکُ بِهِ غَضَبَهُ وَ حُسْنُ الْوَلَایَةِ عَلَی مَنْ یَلِی حَتَّی یَکُونَ لَهُمْ کَالْوَالِدِ الرَّحِیمِ وَ فِی رِوَایَةٍ أُخْرَی حَتَّی یَکُونَ لِلرَّعِیَّةِ کَالْأَبِ الرَّحِیمِ (1).

«11»

کا، الکافی عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ سَهْلٍ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ حُکَیْمٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَسْلَمَ عَنْ رَجُلٍ مِنْ طَبَرِسْتَانَ یُقَالُ لَهُ مُحَمَّدٌ قَالَ قَالَ مُعَاوِیَةُ وَ لَقِیتُ الطَّبَرِیَّ مُحَمَّداً بَعْدَ ذَلِکَ فَأَخْبَرَنِی قَالَ سَمِعْتُ عَلِیَّ بْنَ مُوسَی علیهما السلام یَقُولُ الْمُغْرَمُ إِذَا تَدَیَّنَ أَوْ اسْتَدَانَ فِی حَقٍّ الْوَهْمُ مِنْ مُعَاوِیَةَ أُجِّلَ سَنَةً فَإِنِ اتَّسَعَ وَ إِلَّا قَضَی عَنْهُ الْإِمَامُ مِنْ بَیْتِ الْمَالِ (2).

بیان

قال کلام علی بن محمد و الضمیر لسهل بعد ذلک أی بعد روایة محمد بن أسلم لمعاویة الحدیث و المغرم بضم المیم و فتح الراء المدیون و الوهم أی الشک بین تدین و استدان و هو کلام سهل أو علی و فی القاموس أدان و ادان و استدان و تدین أخذ دینا انتهی و إلا مرکب من الشرطیة و حرف النفی و یحتمل الاستثناء.

ص: 250


1- أصول الکافی 1: 407.
2- أصول الکافی 1: 407.

توضیح

«أیما» مرکب از «أیّ» و «ما» زائده است که برای تأکید عموم است و مبتداست که به «مؤمن» اضافه شده است و تردید یا از راوی است یا از امام. بنا بر این که منظور از «مؤمن» کسی است که ایمان کامل دارد و منظور از «مسلم»، کسی است که عقایدش صحیح باشد، یا «مؤمن» کسی است که عقایدش صحیح است و «مسلم» کسی است که عقاید حقه را اظهار می­کند، گرچه منافق باشد، زیرا منافقان در احکام ظاهری با مؤمنان شریکند. «الفساد» یعنی خرج کردن در معصیت و «الإسراف» یعنی بخشیدن بیش از حد شایسته، اگرچه در راه حق باشد. «و إن لم یقضه» یعنی بر فرض محال یا مبنی است بر این که منظور از امام، اعم از امام حق و امام جور است .

روایت10.

اصول کافی: حنان از پدرش، از حضرت باقر علیه السّلام نقل می­کند که پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله فرمود: امامت صلاحیت ندارد مگر برای کسی که در او سه خصلت باشد: پرهیزکاری مخصوصی که مانعش شود از گناه؛ حلمی که به وسیله آن جلو خشم خود را بگیرد؛ و نیکو اداره کردن کسانی که بر آنها ولایت دارد، به طوری که برای آنها همچون پدری مهربان باشد. و در روایت دیگری آمده که: «تا این که برای مردم همچون پدری مهربان باشد.»(1)

روایت11.

اصول کافی: محمّد بن اسلم از مردی به نام محمّد از اهالی طبرستان نقل می کند که گفت: معاویه گفت: محمد طبری را دیدم که به من خبر داد که از حضرت رضا علیه السّلام شنیدم که می­فرمود: قرض دار کسی است که قرض در راه حق بگیرد یا تقاضای قرض در راه حق کند (این تردید از معاویه است). پس به مدت یک سال مهلت داده می­شود، اگر گشایش یافت که هیچ، وگرنه امام از جانب او از بیت المال پرداخت خواهد کرد.(2)

توضیح

«قال» کلام علی بن محمد است و ضمیر به سهل برمی­گردد. «بعد ذلک» یعنی بعد از روایت کردن حدیث توسط محمد بن اسلم برای معاویه. «المغرم» با ضمه میم و فتحه راء یعنی بدهکار و «الوهم» یعنی شک بین «تدیّن» و «إستدان» و این کلام سهل یا علی است. در قاموس گفته: «أدان و أدّان و إستدان و تدیّن» یعنی قرض گرفت. (پایان نقل قول) «إلا» مرکب از حرف شرط و حرف نفی است و شاید حرف استثناء باشد.

ص: 250


1- . اصول کافی 1 : 407
2- . اصول کافی 1 : 407
«12»

نهج، نهج البلاغة قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فِی بَعْضِ خُطَبِهِ أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّ لِی عَلَیْکُمْ حَقّاً وَ لَکُمْ عَلَیَّ حَقٌّ فَأَمَّا حَقُّکُمْ عَلَیَّ فَالنَّصِیحَةُ لَکُمْ وَ تَوْفِیرُ فَیْئِکُمْ عَلَیْکُمْ وَ تَعْلِیمُکُمْ کَیْ لَا تَجْهَلُوا وَ تَأْدِیبُکُمْ کَیْ مَا تَعْلَمُوا (1) وَ أَمَّا حَقِّی عَلَیْکُمْ فَالْوَفَاءُ بِالْبَیْعَةِ وَ النَّصِیحَةُ فِی الْمَشْهَدِ وَ الْمَغِیبِ وَ الْإِجَابَةُ حِینَ أَدْعُوکُمْ وَ الطَّاعَةُ حِینَ آمُرُکُمْ (2).

«13»

وَ قَالَ علیه السلام لَکُمْ عَلَیْنَا الْعَمَلُ بِکِتَابِ اللَّهِ تَعَالَی وَ سِیرَةِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ الْقِیَامُ بِحَقِّهِ وَ النَّعْشُ (3) لِسُنَّتِهِ (4).

«14»

وَ مِنْ خُطْبَةٍ لَهُ علیه السلام خَطَبَهَا بِصِفِّینَ أَمَّا بَعْدُ فَقَدْ جَعَلَ اللَّهُ لِی عَلَیْکُمْ حَقّاً بِوِلَایَةِ أَمْرِکُمْ وَ لَکُمْ عَلَیَّ مِنَ الْحَقِّ مِثْلُ الَّذِی لِی عَلَیْکُمْ فَالْحَقُّ (5) أَوْسَعُ الْأَشْیَاءِ فِی التَّوَاصُفِ (6) وَ أَضْیَقُهَا فِی التَّنَاصُفِ (7) لَا یَجْرِی لِأَحَدٍ إِلَّا جَرَی عَلَیْهِ وَ لَا یَجْرِی عَلَیْهِ إِلَّا جَرَی لَهُ وَ لَوْ کَانَ لِأَحَدٍ أَنْ یَجْرِیَ لَهُ وَ لَا یَجْرِیَ عَلَیْهِ لَکَانَ ذَلِکَ خَالِصاً لِلَّهِ سُبْحَانَهُ دُونَ خَلْقِهِ لِقُدْرَتِهِ عَلَی عِبَادِهِ وَ لِعَدْلِهِ فِی کُلِّ مَا جَرَتْ عَلَیْهِ صُرُوفُ قَضَائِهِ وَ لَکِنَّهُ جَعَلَ حَقَّهُ عَلَی الْعِبَادِ أَنْ یُطِیعُوهُ وَ جَعَلَ جَزَاءَهُمْ عَلَیْهِ مُضَاعَفَةَ الثَّوَابِ تَفَضُّلًا مِنْهُ وَ تَوَسُّعاً بِمَا هُوَ مِنَ الْمَزِیدِ أَهْلُهُ ثُمَّ جَعَلَ سُبْحَانَهُ مِنْ حُقُوقِهِ حُقُوقاً افْتَرَضَهَا لِبَعْضِ النَّاسِ عَلَی بَعْضٍ فَجَعَلَهَا تَتَکَافَأُ فِی وُجُوهِهَا (8) وَ یُوجِبُ بَعْضُهَا بَعْضاً وَ لَا یُسْتَوْجَبُ بَعْضُهَا إِلَّا بِبَعْضٍ وَ أَعْظَمُ مَا افْتَرَضَ سُبْحَانَهُ

ص: 251


1- فی نسخة: کی تعملوا.
2- نهج البلاغة: القسم الأوّل: 84.
3- نعشه اللّه: رفعه و أقامه. تدارکه من هلکة.
4- نهج البلاغة: القسم الأوّل: 84.
5- فی نسخة: و الحق.
6- تواصف القوم: الشی ء: وصفه بعضهم لبعض.
7- تناصف القوم انصف بعضهم بعضا.
8- أی تتساوی فی وجوهها، أی افترض اللّه حقوقا بین الناس فیجب علی کل أن یراعی حقّ الآخر، فلم یفترض لشخص حقا علی الآخر الا بعد ما افترض له علیه حقا.

روایت12.

نهج البلاغه: امیرالمؤمنین علیه السّلام در یک قسمت از سخنرانی خود فرمود: مردم! مرا بر شما حقی و شما را بر من نیز حقی است. اما حق شما بر من این است که شما را نصیحت نمایم و درآمد مالی را برای شما افزون نمایم و شما را آموزش دهم که در جهل نمانید و ادب نمایم تا دانا شوید. اما حق من بر شما این است که به بیعت و پیمان خود وفا کنید، خیرخواه امام خود باشید در حضور و غیبت من، و هنگامی که شما را فراخواندم بپذیرید و هر دستوری که دادم، اطاعت کنید.(1)

روایت13.

نهج البلاغه: و فرمود: حق شما بر ما این است که به کتاب خدا و سیرت و روش پیامبر عمل نماییم و در راه به پا داشتن حق او قیام کنیم و سنت پیامبر صلّی اللَّه علیه و آله را اقامه کنیم.(2)

روایت14.

نهج البلاغه: از جمله سخنرانی آن جناب در صفین این بود که فرمود: خداوند برای من حقّی بر شما لازم نموده که مرا ولی امر شما قرار داده و شما را بر من حقی است همانند حق من بر شما. حق، وسیع ترین چیزها است از نظر توصیف و بیان نمودن. و مشکل­ترین چیزها است از نظر انصاف دادن و عمل کردن. به ضرر هر شخص حق اعمال می شود همان طور که به نفع او اعمال می­گردد. اگر بنا باشد فقط به نفع کسی اعمال شود نه بر ضررش، این مقام مخصوص خدای بزرگ است نه مردم، به واسطه قدرت او بر بندگانش و عدالت و دادگری اش در هر آنچه که قضای او جاری است. اما خداوند حق خویش را بر بندگان همین قرار داد که اطاعتش کنند و بر این اطاعت، پاداشی چند برابر بر خود قرار داده از روی فضل و عنایت نسبت به بندگان و گشایش بر آنها، به قدری که شایسته مقام لطف و عنایت اوست. آن گاه خداوند عزیز یک قسمت از حقوق خود را حقوقی قرار داده که واجب است مردم نسبت به یکدیگر آنها را رعایت نمایند که در نتیجه حقوقی طرفینی است(3)

و موجب التزام و تعهد از هر دو طرف است و انجام این حقوق به هم بستگی دارد. از بزرگ ترین حقوقی که خداوند بین مردم برقرار کرده،

ص: 251


1- . نهج البلاغه : 84
2- . نهج البلاغه : 84
3- . یعنی خدا حقوقی را بین مردم واجب کرده که بر همه آنها مراعات حق دیگری واجب است و حقی را به نفع شخصی بر ضرر دیگری واجب نکرده، مگر این که حقی را به نفع آن شخص علیه دیگری واجب کرده است.

مِنْ تِلْکَ الْحُقُوقِ حَقُّ الْوَالِی عَلَی الرَّعِیَّةِ وَ حَقُّ الرَّعِیَّةِ عَلَی الْوَالِی فَرِیضَةٌ فَرَضَهَا اللَّهُ سُبْحَانَهُ لِکُلٍّ عَلَی کُلٍّ فَجَعَلَهَا نِظَاماً لِأُلْفَتِهِمْ وَ عِزّاً لِدِینِهِمْ فَلَیْسَتْ تَصْلُحُ الرَّعِیَّةُ إِلَّا بِصَلَاحِ الْوُلَاةِ وَ لَا تَصْلُحُ الْوُلَاةُ إِلَّا بِاسْتِقَامَةِ الرَّعِیَّةِ فَإِذَا أَدَّتِ الرَّعِیَّةُ إِلَی الْوَالِی حَقَّهُ وَ أَدَّی الْوَالِی إِلَیْهَا حَقَّهَا عَزَّ الْحَقُّ بَیْنَهُمْ وَ قَامَتْ مَنَاهِجُ الدِّینِ وَ اعْتَدَلَتْ مَعَالِمُ الْعَدْلِ وَ جَرَتْ عَلَی أَذْلَالِهَا (1) السُّنَنُ فَصَلُحَ بِذَلِکَ الزَّمَانُ وَ طُمِعَ فِی بَقَاءِ الدَّوْلَةِ وَ یَئِسَتْ مَطَامِعُ الْأَعْدَاءِ وَ إِذَا غَلَبَتِ الرَّعِیَّةُ وَالِیَهَا أَوْ أَجْحَفَ الْوَالِی بِرَعِیَّتِهِ اخْتَلَفَتْ هُنَالِکَ الْکَلِمَةُ وَ ظَهَرَتْ مَعَالِمُ الْجَوْرِ وَ کَثُرَ الْإِدْغَالُ فِی الدِّینِ وَ تُرِکَتْ مَحَاجُّ السُّنَنِ (2) فَعُمِلَ بِالْهَوَی وَ عُطِّلَتِ الْأَحْکَامُ وَ کَثُرَتْ عِلَلُ النُّفُوسِ فَلَا یُسْتَوْحَشُ لِعَظِیمِ حَقٍّ عُطِّلَ وَ لَا لِعَظِیمِ بَاطِلٍ فُعِلَ فَهُنَالِکَ تَذِلُّ الْأَبْرَارُ وَ تَعِزُّ الْأَشْرَارُ وَ تَعْظُمُ تَبِعَاتُ اللَّهِ عِنْدَ الْعِبَادِ فَعَلَیْکُمْ بِالتَّنَاصُحِ فِی ذَلِکَ وَ حُسْنِ التَّعَاوُنِ عَلَیْهِ فَلَیْسَ أَحَدٌ وَ إِنِ اشْتَدَّ عَلَی رِضَا اللَّهِ حِرْصُهُ وَ طَالَ فِی الْعَمَلِ اجْتِهَادُهُ بِبَالِغٍ حَقِیقَةَ مَا اللَّهُ أَهْلُهُ مِنَ الطَّاعَةِ لَهُ وَ لَکِنْ مِنْ وَاجِبِ حُقُوقِ اللَّهِ عَلَی الْعِبَادِ النَّصِیحَةُ بِمَبْلَغِ جُهْدِهِمْ وَ التَّعَاوُنُ عَلَی إِقَامَةِ الْحَقِّ بَیْنَهُمْ وَ لَیْسَ امْرُؤٌ وَ إِنْ عَظُمَتْ فِی الْحَقِّ مَنْزِلَتُهُ وَ تَقَدَّمَتْ فِی الدِّینِ فَضِیلَتُهُ بِفَوْقِ أَنْ یُعَانَ عَلَی مَا حَمَّلَهُ اللَّهُ مِنْ حَقِّهِ وَ لَا امْرُؤٌ وَ إِنْ صَغَّرَتْهُ النُّفُوسُ وَ اقْتَحَمَتْهُ الْعُیُونُ بِدُونِ أَنْ یُعِینَ عَلَی ذَلِکَ أَوْ یُعَانَ عَلَیْهِ فَأَجَابَهُ رَجُلٌ مِنْ أَصْحَابِهِ بِکَلَامٍ طَوِیلٍ یُکْثِرُ فِیهِ الثَّنَاءَ عَلَیْهِ وَ یَذْکُرُ سَمْعَهُ وَ طَاعَتَهُ لَهُ فَقَالَ علیه السلام إِنَّ مِنْ حَقِّ مَنْ عَظُمَ جَلَالُ اللَّهِ فِی نَفْسِهِ وَ جَلَّ مَوْضِعُهُ مِنْ قَلْبِهِ أَنْ یَصْغُرَ عِنْدَهُ لِعِظَمِ ذَلِکَ کُلُّ مَا سِوَاهُ وَ إِنَّ أَحَقَّ مَنْ کَانَ کَذَلِکَ لَمَنْ عَظُمَتْ (3) نِعْمَةُ اللَّهِ عَلَیْهِ

ص: 252


1- أی علی مجاریها.
2- محاج جمع المحجة: وسط الطریق.
3- فی نسخة: من عظمت.

حق والی و فرمانروا است بر مردم و حق مردم است بر والی. حقی واجب است که خداوند بر هر یک از آنها رعایتش را لازم شمرده است. رعایت این حق موجب برقراری ارتباط و علاقه بین آنها و عزت دینشان می­گردد. هرگز مردم اصلاح نمی­شوند، مگر به وسیله پاکی و درستی فرمانروایان. فرمانروایان اصلاح نمی­شوند، مگر با استقامت و پایداری مردم. وقتی مردم در ادای حق فرمانروای خود کوشا بودند و فرمانروا نیز حق مردم را رعایت کرد، در نتیجه حق در نزد چنین مردم و اجتماعی، عزیز می شود و راه و روش دینی پایدار می­گردد و نشانه­های دادگری معتدل می­شود و سنت­ها در مجرای خود قرار می گیرد و زمانه اصلاح خواهد شد و امید به دوام حکومت می رود و طمع های دشمنان به یأس تبدیل می­شود. اما وقتی مردم بر فرمانروای خود چیره شدند یا فرمانروا بر مردم اجحاف نمود، اختلاف کلمه به وجود می آید و آثار ظلم و ستمگری پدیدار می شود و فریبکاری در دین فراوان می­گردد و سنت­های روشن ترک می شود. در نتیجه مردم مطابق میل و هوای نفس خود عمل می­کنند و احکام تعطیل می شود و بیماری روانها زیاد می­شود و کسی را باک از تعطیل شدن حق عظیم یا انجام عمل باطل عظیم نیست. در چنین زمانی پاکمردان خوار می­شوند و مردمان شرور عزت می یابند. خشم خدا بر چنین مردم زیاد خواهد شد. پس سعی کنید از نظر خیرخواهی در انجام حق و حسن همکاری بر این کار. هیچ کس هر چقدر هم بر جلب رضایت خدا حریص باشد و در اطاعت تلاشش طولانی گردد، هرگز آن طوری که شایسته جلال او است خدا را اطاعت نمی­کند. ولی از جمله حقوق واجب خدا بر مردم، خیرخواهی به اندازه قدرتشان است و همکاری در به پا داشتن حق بین مردم. کسی یافت نمی­شود - گرچه منزلتش در حق عظیم باشد و فضیلتش در دین بر دیگران پیشی گرفته باشد - که در انجام حق خدا، احتیاج به کمک نداشته باشد و نیز کسی یافت نمی­شود بدون این کمک کند در آن یا به او کمک شود هر چند در نظر مردم بسیار حقیر و به چشم آنها کوچک آید. یکی از اصحاب امیرالمؤمنین علیه السّلام پاسخی بسیار طولانی به آن جناب داده که در آن سخن بسیار مولا را می­ستاید و اظهار ارادت و اطاعت می­نماید. علی علیه السّلام فرمود: سزاوار است کسی که اعتراف به عظمت خدا دارد و مقام پروردگار در قلب او زیاد است و چون خدا را بزرگ می­شمارد، غیر خدا در نظرش کوچک است. و شایسته ترین افراد برای بر پا داشتن چنین حقی، کسانی هستند که نعمت خداوند در نزد آنها بزرگ است

ص: 252

وَ لَطُفَ إِحْسَانُهُ إِلَیْهِ فَإِنَّهُ لَمْ تَعْظُمْ نِعْمَةُ اللَّهِ عَلَی أَحَدٍ إِلَّا ازْدَادَ حَقُّ اللَّهِ عَلَیْهِ عِظَماً وَ إِنَّ مِنْ أَسْخَفِ حَالاتِ الْوُلَاةِ عِنْدَ صَالِحِ النَّاسِ أَنْ یُظَنَّ بِهِمْ حُبُّ الْفَخْرِ وَ یُوضَعَ أَمْرُهُمْ عَلَی الْکِبْرِ وَ قَدْ کَرِهْتُ أَنْ یَکُونَ جَالَ فِی ظَنِّکُمْ أَنِّی أُحِبُّ الْإِطْرَاءَ وَ اسْتِمَاعَ الثَّنَاءِ وَ لَسْتُ بِحَمْدِ اللَّهِ کَذَلِکَ وَ لَوْ کُنْتُ أُحِبُّ أَنْ یُقَالَ ذَلِکَ لَتَرَکْتُهُ انْحِطَاطاً لِلَّهِ سُبْحَانَهُ عَنْ تَنَاوُلِ مَا هُوَ أَحَقُّ بِهِ مِنَ الْعَظَمَةِ وَ الْکِبْرِیَاءِ وَ رُبَّمَا اسْتَحْلَی النَّاسُ الثَّنَاءَ بَعْدَ الْبَلَاءِ فَلَا تُثْنُوا عَلَیَّ بِجَمِیلِ ثَنَاءٍ لِإِخْرَاجِی نَفْسِی إِلَی اللَّهِ وَ إِلَیْکُمْ مِنَ التَّقِیَّةِ فِی حُقُوقٍ لَمْ أَفْرُغْ مِنْ أَدَائِهَا وَ فَرَائِضَ لَا بُدَّ مِنْ إِمْضَائِهَا فَلَا تُکَلِّمُونِی بِمَا تُکَلَّمُ بِهِ الْجَبَابِرَةُ وَ لَا تَتَحَفَّظُوا مِنِّی بِمَا یُتَحَفَّظُ بِهِ عِنْدَ أَهْلِ الْبَادِرَةِ (1) وَ لَا تُخَالِطُونِی (2) بِالْمُصَانَعَةِ (3) وَ لَا تَظُنُّوا بِی اسْتِثْقَالًا فِی حَقٍّ (4) قِیلَ لِی وَ لَا الْتِمَاسَ إِعْظَامٍ لِنَفْسِی فَإِنَّهُ مَنِ اسْتَثْقَلَ الْحَقَّ أَنْ یُقَالَ لَهُ أَوِ الْعَدْلَ أَنْ یُعْرَضَ عَلَیْهِ کَانَ الْعَمَلُ بِهِمَا أَثْقَلَ عَلَیْهِ فَلَا تَکُفُّوا عَنْ مَقَالَةٍ بِحَقٍّ أَوْ مَشُورَةٍ بِعَدْلٍ فَإِنِّی لَسْتُ فِی نَفْسِی بِفَوْقِ أَنْ أُخْطِئَ وَ لَا آمَنُ ذَاکَ مِنْ فِعْلِی إِلَّا أَنْ یَکْفِیَ اللَّهُ مِنْ نَفْسِی مَا هُوَ أَمْلَکُ بِهِ مِنِّی فَإِنَّمَا أَنَا وَ أَنْتُمْ عَبِیدٌ مَمْلُوکُونَ لِرَبٍّ لَا رَبَّ غَیْرُهُ یَمْلِکُ مِنَّا مَا لَا نَمْلِکُ مِنْ أَنْفُسِنَا وَ أَخْرَجَنَا مِمَّا کُنَّا فِیهِ إِلَی مَا صَلَحْنَا عَلَیْهِ فَأَبْدَلَنَا بَعْدَ الضَّلَالَةِ بِالْهُدَی وَ أَعْطَانَا الْبَصِیرَةَ بَعْدَ الْعَمَی (5).

أقول: سیأتی بسند آخر أبسط من ذلک مشروحا فی کتاب الفتن.

«15»

کِتَابُ الْغَارَاتِ، لِإِبْرَاهِیمَ بْنِ مُحَمَّدٍ الثَّقَفِیِّ رَفَعَهُ عَنِ ابْنِ نُبَاتَةَ قَالَ: خَطَبَ عَلِیٌ

ص: 253


1- تحفظ عنه و منه: احترز. و البادرة: الحدة او ما یبدو من الإنسان عند حدته.
2- فی نسخة: و لا تخاطبونی.
3- المصانعة: المداهنة و الخدعة.
4- فی نسخة: لحق.
5- نهج البلاغة: القسم الأوّل: 433- 437.

و خدا او را مشمول احسان فراوان خویش کرده، زیرا نعمت خدا بر کسی افزایش نمی یابد، مگر این که حق پروردگار در نظرش افزون می گردد. و از زشت ترین حالات فرمانروایان در نظر مردم صالح، این است که احتمال جاه طلبی و کبر و خودپسندی در او داده شود. من خوشم نمی آید که در گمان شما خطور کند که من جاه طلب هستم یا از شنیدن تعریف خوشم می آید. الحمد للَّه چنین هم نیستم. اگر هم دوست داشتم که درباره من مدح و ثنا گفته شود، این میل را از جهت فروتنی برای خداوند که صاحب کبریایی و عظمتی است که از همه به آن سزاوارتر است، ترک می­نمودم. چه بسا مردم که مدح و ستایش را بعد از کوشش در کاری، از سوی سزاوار و شایسته می­دانند. پس مرا برای اطاعت کردنم از خدا و خدمت به شما تعریف و تمجید و ستایش نکنید از حقوقی که هنوز باقی مانده و از ادای آن فارغ نگشته ام و واجباتی که ناگزیر از اجرای آن هستم. و با من سخنانی که با گردنکشان گفته می شود نگویید و آن محافظه کاری که با اشخاص عصبانی و تندخو می­کنند، با من ننمایید و راه چاپلوسی و نیرنگ را با من در پیش نگیرید. هرگز گمان نکنید اگر حقی به من گفته شود بر من گران آید و نه خیال کنید من طالب جاه و مقامی برای خود هستم، زیرا کسی که شنیدن حق بر او سنگین می­آید یا از عدل و دادگری که بر او عرضه گردد نگران باشد، عمل کردن به آن دو بر او دشوارتر است. مبادا از گفتن واقعیت و راهنمایی به عدالت خودداری کنید. من خود را مصون و محفوظ از خطا نمی­دانم و کار خود را محفوظ از اشتباه نمی بینم، مگر این که خداوند در آنچه که او از من تواناتر است مرا نگه دارد. ما و شما بندگان مملوک خدایی هستیم - که خدایی جز او نیست - که بر ما چنان تسلط دارد که خودمان آن قدر نداریم. ما را از راهی که در پیش داشته ایم خارج نموده و به خیر و صلاح واداشته، پس از گمراهی به هدایت رسانده و بعد از کوری بینا کرده است.(1)

مؤلف: این روایت با سندی دیگر، به شکل مبسوط­تر در «کتاب فتن» خواهد آمد.

روایت15.

کتاب الغارات ابراهیم بن محمّد ثقفی سند را به ابن نباته می­رساند که امیرالمؤمنین علیه السّلام

ص: 253


1- . نهج البلاغه : 433 - 437

علیه السلام وَ قَالَ فِی خُطْبَتِهِ إِنَّ أَحَقَّ مَا یَتَعَاهَدُ الرَّاعِی مِنْ رَعِیَّتِهِ أَنْ یَتَعَاهَدَهُمْ بِالَّذِی لِلَّهِ عَلَیْهِمْ فِی وَظَائِفِ دِینِهِمْ وَ إِنَّمَا عَلَیْنَا أَنْ نَأْمُرَکُمْ بِمَا أَمَرَکُمُ اللَّهُ بِهِ وَ أَنْ نَنْهَاکُمْ عَمَّا نَهَاکُمُ اللَّهُ عَنْهُ وَ أَنْ نُقِیمَ أَمْرَ اللَّهِ فِی قَرِیبِ النَّاسِ وَ بَعِیدِهِمْ لَا نُبَالِی فِیمَنْ جَاءَ الْحَقُّ عَلَیْهِ (1) إِلَی آخِرِ الْخُطْبَةِ.

باب 14 آخر فی آداب العشرة مع الإمام

الأخبار

«1»

ل، الخصال أَبِی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِدْرِیسَ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ الرَّازِیِّ عَنِ ابْنِ أَبِی عُثْمَانَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ نُوحٍ عَنْ رَجُلٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: قَالَ الْحَارِثُ الْأَعْوَرُ لِأَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ أَنَا وَ اللَّهِ أُحِبُّکَ فَقَالَ لَهُ یَا حَارِثُ أَمَّا إِذَا أَحْبَبْتَنِی فَلَا تُخَاصِمْنِی وَ لَا تُلَاعِبْنِی لَا تُجَارِینِی (2) وَ لَا تُمَازِحْنِی وَ لَا تُوَاضِعْنِی وَ لَا تُرَافِعْنِی (3).

بیان

قال الجزری فیه من طلب العلم لیجاری به العلماء أی یجری معهم فی المناظرة و الجدال لیظهر علمه للناس ریاء و سمعة و فی أکثر النسخ بالیاء فلا نافیة و فی بعضها بدونها و هو أظهر و فی بعضها بالباء الموحدة من التجربة.

قوله علیه السلام و لا تواضعنی و لا ترافعنی الظاهر أن المراد به لا تضعنی دون مرتبتی و لا ترفعنی عنها و المفاعلة للمبالغة و قال الفیروزآبادی المواضعة المراهنة و متارکة البیع و الموافقة فی الأمر و هلم أواضعک الرأی أطلعک علی رأیی و تطلعنی علی رأیک و قال رافعة إلی الحکام شکاة و رافعنی و خافضنی داورنی کل مداورة انتهی فیحتملان

ص: 254


1- الغارات: مخطوط.
2- فی نسخة: و لا تجارنی و فی أخری: و لا تجاربنی.
3- الخصال 1: 162.

در خطبه خود فرمود: شایسته­ترین کاری که رهبر نسبت به مردم باید انجام دهد، این است که آنها را متوجه آن چیزی که برای خدا به گردن آنهاست در وظایف دینی شان، نماید. بر ما لازم است که شما را امر کنیم به آنچه خداوند امر کرده و بازداریم از آنچه که خدا بازداشته و دستور خدا را درباره دور و نزدیک از مردم اجرا کنیم. باکی نداریم از این که حق بر ضرر هر کس می­خواهد باشد... تا آخر خطبه .

باب چهاردهم : در آداب معاشرت با امام علیه السّلام

روایات

روایت1.

خصال: احمد بن نوح از مردی نقل کرد که حضرت صادق علیه السّلام فرمود: حارث اعور به حضرت امیرالمؤمنین علیه السّلام عرض کرد: یا امیرالمؤمنین! به خدا قسم تو را دوست می­دارم. به او فرمود: حارث! حال که مرا دوست می­داری، مبادا با من دشمنی کنی و به بازی پردازی و نه از روی شک و تردید به آزمایش من اشتغال ورزی و با من به شوخی مشغول شوی؛ مبادا مقام مرا پست شماری یا مرا بالاتر از مقامی که دارم بدانی.(1)

توضیح

جزری گفته است «من طلب العلم لیجاری به العلماء» یعنی با ایشان به مناظره و جدال بپردازد تا علمش را از روی ریا و سمعه به مردم نشان دهد، و در اکثر نسخه ها با «یاء» آمده، پس «لا» برای نفی است و در بعضی نسخه ها بدون «یاء» آمده و این اظهر است و در بعضی نسخه ها با «باء» آمده از تجربه. عبارت «و لا تواضعنی و لا ترافعنی» ظاهرا منظور این است که مرا پایین­تر از مرتبه خودم و بالاتر از آن قرار نده و از باب مفاعله است برای مبالغه. فیروز آبادی گفته است: «المواضعة» یعنی گرو گذاشتن چیزی و ترک بیع و موافقت در چیزی و «هلمّ أواضعک الرأی» یعنی تو را بر نظر خودم مطلع کنم و تو نیز مرا بر نظر خودت مطلع نمایی. «رافعه إلی الحکام» یعنی شکایت او را کرد و «رافعنی و خافضنی» یعنی مرا چرخاند چرخاندن کاملی. (پایان نقل قول) و این دو احتمال

ص: 254


1- . خصال 1 : 162

بعض تلک المعانی بتکلف و الأظهر ما ذکرنا.

«2»

ن، عیون أخبار الرضا علیه السلام أَحْمَدُ بْنُ إِبْرَاهِیمَ الْخُوزِیُّ (1) عَنْ زَیْدِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْبَغْدَادِیِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُحَمَّدٍ الطَّائِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الرِّضَا عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام (2) قَالَ: دَعَا عَلِیّاً علیه السلام رَجُلٌ فَقَالَ عَلَی أَنْ تَضْمَنَ لِی ثَلَاثَ خِصَالٍ (3) قَالَ وَ مَا هِیَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ قَالَ لَا تُدْخِلْ عَلَیْنَا شَیْئاً مِنْ خَارِجٍ وَ لَا تَدَّخِرْ عَنَّا شَیْئاً فِی الْبَیْتِ وَ لَا تُجْحِفْ بِالْعِیَالِ قَالَ ذَلِکَ لَکَ فَأَجَابَهُ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیهما السلام (4).

«3»

ب، قرب الإسناد ابْنُ سَعْدٍ عَنِ الْأَزْدِیِّ قَالَ: خَرَجْنَا مِنَ الْمَدِینَةِ نُرِیدُ مَنْزِلَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَلَیْهِ السَّلَامُ فَلَحِقَنَا أَبُو بَصِیرٍ خَارِجاً مِنْ زُقَاقٍ مِنْ أَزِقَّةِ الْمَدِینَةِ وَ هُوَ جُنُبٌ وَ نَحْنُ لَا عِلْمَ لَنَا حَتَّی دَخَلْنَا عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَسَلَّمْنَا عَلَیْهِ فَرَفَعَ رَأْسَهُ إِلَی أَبِی بَصِیرٍ فَقَالَ لَهُ یَا أَبَا بَصِیرٍ أَ مَا تَعْلَمُ أَنَّهُ لَا یَنْبَغِی لِلْجُنُبِ أَنْ یَدْخُلَ بُیُوتَ الْأَنْبِیَاءِ فَرَجَعَ أَبُو بَصِیرٍ وَ دَخَلْنَا (5).

«4»

عم، إعلام الوری شا، الإرشاد رَوَی أَبُو بَصِیرٍ قَالَ: دَخَلْتُ الْمَدِینَةَ وَ کَانَتْ مَعِی جُوَیْرِیَةٌ لِی فَأَصَبْتُ مِنْهَا ثُمَّ خَرَجْتُ إِلَی الْحَمَّامِ فَلَقِیتُ أَصْحَابَنَا الشِّیعَةَ وَ هُمْ مُتَوَجِّهُونَ إِلَی جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ فَخِفْتُ أَنْ یَسْبِقُونِی وَ یَفُوتَنِی الدُّخُولُ إِلَیْهِ (6) فَمَشَیْتُ مَعَهُمْ حَتَّی دَخَلْنَا الدَّارَ مَعَهُمْ فَلَمَّا مَثُلْتُ بَیْنَ یَدَیْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام نَظَرَ إِلَیَّ ثُمَّ قَالَ یَا أَبَا بَصِیرٍ أَ مَا عَلِمْتَ أَنَّ بُیُوتَ الْأَنْبِیَاءِ وَ أَوْلَادِ الْأَنْبِیَاءِ لَا یَدْخُلُهَا الْجُنُبُ فَاسْتَحْیَیْتُ وَ قُلْتُ لَهُ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ إِنِّی لَقِیتُ أَصْحَابَنَا فَخَشِیتُ (7) أَنْ یَفُوتَنِی الدُّخُولُ مَعَهُمْ وَ لَنْ أَعُودَ إِلَی مِثْلِهَا (8).

ص: 255


1- فی نسخة من المصدر: الجوزی.
2- فی المصدر: عن أبیه عن آبائه عن علیّ بن أبی طالب انه دعاه رجل.
3- لعل الروایة لا تناسب الباب و هی تناسب آداب الضیافة.
4- عیون أخبار الرضا: 143.
5- قرب الإسناد: 21.
6- فی إعلام الوری: الدخول علیه.
7- فی إعلام الوری: فخفت.
8- الإرشاد: 256 و 257، إعلام الوری: 269 (الطبعة الثانیة).

بعضی معانی را با تکلف دارند و اظهر آن است که ما ذکر کردیم.

روایت2.

عیون اخبار الرضا: عبداللَّه بن محمّد طایی از پدرش، از حضرت رضا علیه السّلام، از آباء گرامش نقل کرد که مردی حضرت علی علیه السّلام را دعوت کرد .

امیرالمؤمنین علیه السّلام فرمود: به شرط این که سه چیز را تعهد نمایی. عرض کرد: چه چیز؟ فرمود: چیزی از خارج منزل تهیه نکنی؛ هر چه را که در خانه است از ما مضایقه ننمایی؛ و به خانواده خود اجحاف و ستم روا نداری. آن مرد پذیرفت و علی علیه السّلام نیز دعوتش را قبول کرد.(1)

روایت3.

قرب الاسناد: ازدی گفت: از مدینه به قصد منزل حضرت صادق علیه السّلام خارج شدیم. ابو بصیر در یکی از بازارهای مدینه به ما رسید. او جنب بود و ما این مطلب را نمی دانستیم تا خدمت امام صادق علیه السّلام رسیدیم. سلام کردیم. امام علیه السّلام سر بلند کرد و به ابو بصیر فرمود: ای ابا بصیر! مگر نمی­دانی نباید شخص جنب وارد خانه انبیاء شود؟! ابو بصیر برگشت و ما داخل خانه شدیم.(2)

روایت4.

اعلام الوری و ارشاد: ابو بصیر گفت: وارد مدینه شدم و به همراه من کنیزکی بود که با او درآمیخته بودم. برای غسل به طرف حمام رفتم، اما بین راه دوستان را دیدم که به خانه حضرت صادق علیه السّلام می­روند. ترسیدم که آنها از من جلو بیفتند و فیض رسیدن به حضور از من فوت شود. پس با آنها روانه شدم تا وارد خانه شدیم. همین که خدمت ایشان رسیدم، نگاهی به من کرد و فرمود: ابا بصیر! نمی­دانی که جنب نباید وارد خانه انبیاء و اولاد انبیاء شود؟! خجالت کشیدم و گفتم: یابن رسول اللَّه! دوستان را دیدم که خدمت شما می آیند، ترسیدم این فیض از دستم برود و برایم میسر نگردد.(3)

ص: 255


1- . عیون اخبار الرضا: 143
2- . قرب الاسناد: 21
3- . اعلام الوری: 269، ارشاد: 256 - 257
«5»

کا، الکافی مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَی عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنْ صَفْوَانَ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ الرِّضَا علیه السلام فَعَطَسَ فَقُلْتُ لَهُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْکَ ثُمَّ عَطَسَ فَقُلْتُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْکَ ثُمَّ عَطَسَ فَقُلْتُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْکَ وَ قُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ إِذَا عَطَسَ مِثْلُکَ نَقُولُ لَهُ کَمَا یَقُولُ بَعْضُنَا لِبَعْضٍ یَرْحَمُکَ اللَّهُ أَوْ کَمَا نَقُولُ (1) قَالَ نَعَمْ أَ لَیْسَ تَقُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ قُلْتُ بَلَی قَالَ ارْحَمْ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّدٍ قُلْتُ بَلَی قَالَ وَ قَدْ صَلَّی (2) عَلَیْهِ وَ رَحِمَهُ وَ إِنَّمَا صَلَوَاتُنَا عَلَیْهِ رَحْمَةٌ لَنَا وَ قُرْبَةٌ (3).

بیان

الخبر یحتمل تجویز کل من القولین أو هما معا فلا تغفل.

«6»

کا، الکافی الْحُسَیْنُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ مُعَلَّی بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَیُّوبَ بْنِ نُوحٍ قَالَ: عَطَسَ یَوْماً وَ أَنَا عِنْدَهُ فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ مَا یُقَالُ لِلْإِمَامِ إِذَا عَطَسَ قَالَ یَقُولُونَ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْکَ.

بیان

أیوب ثقة من أصحاب الرضا و الجواد و الهادی و العسکری علیهم السلام و روی أنه کان وکیلا للهادی و العسکری علیهما السلام فالضمیر فی عطس یحتمل رجوعه إلی کل من الأئمة الأربعة علیهم السلام لکن رجوعه إلی الهادی علیه السلام أظهر لکون أکثر روایاته و مسائله عنه علیه السلام.

ص: 256


1- فی نسخة: کما تقول. و فی المصدر: کما یقال.
2- فی المصدر: و قد صلّی اللّه.
3- أصول الکافی 2: 653 و 654.

روایت5.

اصول کافی: صفوان گفت: خدمت حضرت رضا علیه السّلام بودم. آن جناب عطسه زد و من گفتم: صلّی اللَّه علیک! باز عطسه زد و باز گفتم: صلّی اللَّه علیک! باز عطسه زد و برای مرتبه سوم گفتم: صلّی اللَّه علیک! و عرض کردم: فدایت شوم! اگر مثل شمایی عطسه بزند، آیا همان حرفی را که ما به یکدیگر می گوییم به ایشان هم بگوییم، یعنی «یرحمک اللَّه» بگوییم یا این طور که می گوییم؟(1)

فرمود: آری، مگر تو نمی­گویی صلّی اللَّه علی محمّد و آل محمّد؟ جواب دادم چرا. فرمود: نمی­گویی ارحم محمّدا و آل محمّد؟ گفتم چرا. فرمود: با این حرف هم درود بر او فرستاده و هم او را مشمول رحمت خویش قرار داده ای. صلوات ما بر او رحمت بر ما است و نزدیکی برای ما است.(2)

توضیح

در خبر احتمال گفتن هر دو وجه است یا هر دو با هم، پس غافل نشو!

روایت6.

اصول کافی: ایوب بن نوح گفت: روزی امام عطسه زد و من که خدمت ایشان بودم، گفتم: فدایت شوم! وقتی امام عطسه بزند چه باید گفت؟ فرمود: بگویید صلّی اللَّه علیک.(3)

توضیح

ایوب یکی از راویان مورد اعتماد حضرت رضا و حضرت جواد و امام هادی و امام عسکری علیهم السّلام است. روایت شده که او وکیل حضرت هادی و عسکری بود. منظور از امام که در روایت به صورت ضمیر ذکر شده، ممکن است یکی از این چهار امام باشند، ولی ظاهرا حضرت هادی باشد، زیرا این راوی بیشتر از آن جناب نقل می­نماید .

ص: 256


1- . در نسخه ای «کما تقول» آمده و در مصدر «کما یقال.»
2- . اصول کافی 2 : 653 - 654
3- . اصول کافی 1 : 411

باب 15 الصلاة علیهم صلوات الله علیهم

الأخبار

«1»

یف، الطرائف رَوَی مُسْلِمٌ فِی صَحِیحِهِ فِی أَوَاسِطِ الْجُزْءِ الرَّابِعِ بِإِسْنَادِهِ إِلَی کَعْبِ بْنِ عُجْرَةَ قَالَ: قُلْنَا یَا رَسُولَ اللَّهِ أَمَّا السَّلَامُ عَلَیْکَ فَقَدْ عَرَفْنَا عَرِّفْنَا الصَّلَاةَ عَلَیْکَ قَالَ صلی الله علیه و آله قُولُوا صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ کَمَا صَلَّیْتَ عَلَی إِبْرَاهِیمَ وَ آلِ إِبْرَاهِیمَ.

«2»

وَ مِنْ ذَلِکَ مَا رَوَاهُ الْبُخَارِیُّ فِی الْجُزْءِ السَّادِسِ فِی أَوَّلِ کُرَّاسٍ مِنْ أَوَّلِهِ بِإِسْنَادِهِ قَالَ: قُلْنَا یَا رَسُولَ اللَّهِ هَذَا التَّسْلِیمُ فَکَیْفَ نُصَلِّی عَلَیْکَ فَقَالَ فِی رِوَایَتِهِ عَنِ ابْنِ صَالِحٍ عَنِ اللَّیْثِ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ کَمَا صَلَّیْتَ عَلَی إِبْرَاهِیمَ وَ آلِ إِبْرَاهِیمَ وَ رَوَی الْبُخَارِیُّ نَحْوَ ذَلِکَ أَیْضاً فِی هَذَا الْمَوْضِعِ مِنَ الْجُزْءِ الْمَذْکُورِ عَنْ کَعْبِ بْنِ عُجْرَةَ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله وَ رَوَاهُ أَیْضاً الْبُخَارِیُّ فِی الْجُزْءِ الرَّابِعِ مِنْ صَحِیحِهِ فِی اْلکُرَّاسِ الرَّابِعِ مِنْهُ وَ کَانَ الْجُزْءُ تِسْعَ کَرَارِیسَ مِنَ النُّسْخَةِ الْمَنْقُولِ مِنْهَا.

«3»

وَ مِنْ ذَلِکَ مَا رَوَاهُ الْحُمَیْدِیُّ فِی الْجَمْعِ بَیْنَ الصَّحِیحَیْنِ فِی مُسْنَدِ أَبِی سَعِیدٍ الْخُدْرِیِّ فِی الْحَدِیثِ الْخَامِسِ مِنْ إِفْرَادِ الْبُخَارِیِّ قَالَ: قُلْتُ (1) یَا رَسُولَ اللَّهِ هَذَا السَّلَامُ عَلَیْکَ فَکَیْفَ نُصَلِّی عَلَیْکَ قَالَ قُولُوا اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ عَبْدِکَ وَ رَسُولِکَ وَ آلِ مُحَمَّدٍ کَمَا صَلَّیْتَ عَلَی إِبْرَاهِیمَ وَ آلِ إِبْرَاهِیمَ وَ بَارِکْ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ کَمَا بَارَکْتَ عَلَی إِبْرَاهِیمَ وَ آلِ إِبْرَاهِیمَ.

«4»

وَ مِنْ ذَلِکَ مَا رَوَاهُ الْحُمَیْدِیُّ أَیْضاً فِی الْجَمْعِ بَیْنَ الصَّحِیحَیْنِ فِی مُسْنَدِ أَبِی مَسْعُودٍ عُقْبَةَ بْنِ عَمْرٍو الْأَنْصَارِیِّ فِی الْحَدِیثِ الثَّانِی مِنْ إِفْرَادِ مُسْلِمٍ قَالَ قَالَ یُسَیْرٌ أَمَرَنَا اللَّهُ أَنْ نُصَلِّیَ عَلَیْکَ یَا رَسُولَ اللَّهِ فَکَیْفَ نُصَلِّی عَلَیْکَ یَا رَسُولَ اللَّهِ

ص: 257


1- فی نسخة: قلنا.

باب پانزدهم : کیفیت صلوات فرستادن بر ائمه علیهم السّلام

روایات

روایت1.

طرائف: کعب بن عجره گفت: به حضرت رسول صلّی اللَّه علیه و آله عرض کردیم: ای رسول خدا! فهمیدیم که چگونه بر شما سلام کنیم، اما بفرمایید صلوات را چگونه بفرستیم؟ فرمود: بگویید صلّ علی محمّد و آل محمّد کما صلّیت علی ابراهیم و آل ابراهیم.

روایت2.

از آن جمله است آنچه بخاری در جزء ششم از اولین بخش آن به اسناد خود می­گوید: گفتیم: یا رسول اللَّه! این سلام کردن بر شما است، چگونه صلوات بفرستیم؟ در روایت خود از ابن صالح از لیث نقل می­کند که فرمود: بگویید «اللّهم صلّ علی محمّد و آل محمّد کما صلّیت علی ابراهیم و آل ابراهیم.» و بخاری مثل همین را نیز در همین موضع از جزء ششم، از کعب بن عجره، از پیامبر نقل کرده است و بخاری نیز در جزء چهارم از صحیح خود، در بخش چهارم کتاب که آن جزء دارای هفت بخش است، همین را نقل می­کند.

روایت3.

در مسند ابو سعید خدری در حدیث پنجم، از افراد بخاری نقل کرده است که گفت: عرض کردم: یا ای رسول خدا! این سلام کردن بر شما است، چگونه صلوات بفرستیم؟ فرمود: بگویید «اللّهم صلّ علی محمّد عبدک و رسولک و آل محمّد کما صلّیت علی ابراهیم و آل ابراهیم و بارک علی محمّد و آل محمّد کما بارکت علی ابراهیم و آل ابراهیم.»

روایت4.

در مسند ابو مسعود عقبة بن عمرو انصاری در حدیث دوم از افراد مسلم، گفت: یسیر گفت: خداوند به ما دستور داده که بر تو صلوات بفرستیم ای رسول خدا! چگونه بر تو صلوات بفرستیم؟

ص: 257

فَسَکَتَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله حَتَّی تَمَنَّیْنَا أَنَّهُ لَمْ یَسْأَلْهُ ثُمَّ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قُولُوا اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ کَمَا صَلَّیْتَ عَلَی إِبْرَاهِیمَ وَ آلِ إِبْرَاهِیمَ وَ بَارِکْ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ کَمَا بَارَکْتَ عَلَی إِبْرَاهِیمَ وَ آلِ إِبْرَاهِیمَ إِنَّکَ حَمِیدٌ مَجِیدٌ.

«5»

وَ مِنْ ذَلِکَ مَا رَوَاهُ الثَّعْلَبِیُّ بِإِسْنَادِهِ فِی تَفْسِیرِ قَوْلِهِ تَعَالَی إِنَّ اللَّهَ وَ مَلائِکَتَهُ یُصَلُّونَ عَلَی النَّبِیِّ یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَیْهِ وَ سَلِّمُوا تَسْلِیماً (1) قُلْنَا یَا رَسُولَ اللَّهِ قَدْ عَلِمْنَا السَّلَامَ عَلَیْکَ فَکَیْفَ الصَّلَاةُ عَلَیْکَ قَالَ قُولُوا اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ (2) وَ آلِ مُحَمَّدٍ کَمَا صَلَّیْتَ عَلَی إِبْرَاهِیمَ وَ آلِ إِبْرَاهِیمَ إِنَّکَ حَمِیدٌ مَجِیدٌ وَ بَارِکْ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ کَمَا بَارَکْتَ عَلَی إِبْرَاهِیمَ وَ آلِ إِبْرَاهِیمَ إِنَّکَ حَمِیدٌ مَجِیدٌ (3).

«6»

أَقُولُ رَوَی ابْنُ شِیرَوَیْهِ فِی الْفِرْدَوْسِ عَنِ الْبُخَارِیِّ وَ مُسْلِمٍ بِإِسْنَادِهِمَا عَنْ کَعْبِ بْنِ عُجْرَةَ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قَالَ: قُولُوا اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ کَمَا صَلَّیْتَ عَلَی إِبْرَاهِیمَ وَ آلِ إِبْرَاهِیمَ إِنَّکَ حَمِیدٌ مَجِیدٌ اللَّهُمَّ بَارِکْ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ (4) کَمَا بَارَکْتَ عَلَی إِبْرَاهِیمَ وَ آلِ إِبْرَاهِیمَ إِنَّکَ حَمِیدٌ مَجِیدٌ (5).

«7»

وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ عَنِ النَّبِیِّ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِمَا قَالَ: مَا مِنْ دُعَاءٍ إِلَّا وَ بَیْنَهُ وَ بَیْنَ السَّمَاءِ حِجَابٌ حَتَّی یُصَلَّی عَلَی النَّبِیِّ مُحَمَّدٍ وَ عَلَی آلِ مُحَمَّدٍ فَإِذَا فَعَلَ ذَلِکَ انْخَرَقَ ذَلِکَ الْحِجَابُ وَ دَخَلَ الدُّعَاءُ وَ إِذَا لَمْ یَفْعَلْ ذَلِکَ رَجَعَ الدُّعَاءُ (6).

«8»

وَ رَوَی الْبُرْسِیُّ فِی مَشَارِقِ الْأَنْوَارِ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله أَنَّهُ قَالَ: لَمَّا خَلَقَ اللَّهُ الْعَرْشَ خَلَقَ سَبْعِینَ أَلْفَ مَلَکٍ وَ قَالَ لَهُمْ طُوفُوا بَعَرْشِ النُّورِ وَ سَبِّحُونِی وَ احْمِلُوا عَرْشِی فَطَافُوا وَ سَبَّحُوا وَ أَرَادُوا أَنْ یَحْمِلُوا الْعَرْشَ فَمَا قَدَرُوا فَقَالَ لَهُمُ اللَّهُ طُوفُوا بَعَرْشِ النُّورِ فَصَلُّوا عَلَی نُورِ جَلَالِی مُحَمَّدٍ حَبِیبِی وَ احْمِلُوا عَرْشِی فَطَافُوا بَعَرْشِ الْجَلَالِ وَ صَلَّوْا

ص: 258


1- الأحزاب: 56.
2- فی نسخة: و علی آل محمد.
3- الطرائف: 39 و 40.
4- فی نسخة: و علی آل محمد.
5- الفردوس: مخطوط.
6- الفردوس: مخطوط.

پیامبر سکوت کرد تا این که آرزو کردیم که ای کاش از او سوال نپرسیده بودیم. سپس پیامبر فرمود: بگویید «اللّهم صلّ علی محمّد و آل محمّد کما صلّیت علی ابراهیم و آل ابراهیم و بارک علی محمّد و آل محمّد کما بارکت علی ابراهیم و آل ابراهیم إنّک حمید مجید.»

روایت5.

ثعلبی به اسناد خود در تفسیر آیه «إِنَّ اللَّهَ وَ مَلَائِکَتَهُ یُصَلُّونَ عَلَی النَّبِیِّ یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَیْهِ وَ سَلِّمُوا تَسْلِیمًا»(1)

{خدا و فرشتگانش بر پیامبر درود می فرستند ای کسانی که ایمان آورده اید بر او درود فرستید و به فرمانش به خوبی گردن نهید} نقل می کند که گفتیم: ای رسول خدا! سلام بر شما را دانستیم، چگونه صلوات بر شما بفرستیم؟ فرمود: بگویید «اللّهم صلّ علی محمّد و آل محمّد کما صلّیت علی ابراهیم و آل ابراهیم إنّک حمید مجید و بارک علی محمّد و آل محمّد کما بارکت علی ابراهیم و آل ابراهیم إنّک حمید مجید.»(2)

روایت6.

مؤلف: ابن شیرویه در الفردوس از بخاری و مسلم به اسنادشان از کعب بن عجره، از پیامبر نقل کرد که فرمود: بگویید «اللّهم صلّ علی محمّد و آل محمّد کما صلّیت علی ابراهیم و آل ابراهیم إنّک حمید مجید اللّهم بارک علی محمّد و آل محمّد کما بارکت علی ابراهیم و آل ابراهیم إنّک حمید مجید.»(3)

روایت7.

علی بن ابی طالب علیه السّلام از پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله نقل کرد که فرمود: بین هر دعایی با آسمان حجابی است، تا وقتی صلوات بر پیامبر و آل او بفرستد. وقتی صلوات فرستاد، این حجاب شکافته می شود و دعا رد می­گردد و اگر این کار را نکرد، دعا برمی­گردد.(4)

روایت8.

مشارق الانوار: برسی از پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله نقل کرده که فرمود: وقتی خداوند عرش را آفرید، هفتاد هزار ملک خلق کرد و به آنها دستور داد که اطراف عرش نور طواف کنید و مرا تسبیح نمایید و عرش مرا حمل کنید. پس طواف کردند و تسبیح نمودند، ولی وقتی خواستند عرش را حمل کنند، نتوانستند. خداوند به آنها فرمود: طواف کنید اطراف عرش نور و صلوات بفرستید بر نور جلالم محمّد حبیبم و عرشم را حمل کنید. پس طواف به عرش جلال نمودند و صلوات

ص: 258


1- . احزاب / 56
2- . طرائف:39 - 40
3- . فردوس الاخبار، خطی
4- . فردوس الاخبار، خطی

عَلَی مُحَمَّدٍ وَ حَمَلُوا الْعَرْشَ فَأَطَاقُوا حَمْلَهُ فَقَالُوا رَبَّنَا أَمَرْتَنَا بِتَسْبِیحِکَ وَ تَقْدِیسِکَ فَقَالَ اللَّهُ لَهُمْ یَا مَلَائِکَتِی إِذَا صَلَّیْتُمْ عَلَی حَبِیبِی مُحَمَّدٍ فَقَدْ سَبَّحْتُمُونِی وَ قَدَّسْتُمُونِی وَ هَلَّلْتُمُونِی (1).

«9»

قَالَ وَ رَوَی ابْنُ عَبَّاسٍ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله أَنَّهُ قَالَ: مَنْ صَلَّی عَلَیَّ صَلَاةً وَاحِدَةً صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ أَلْفَ صَلَاةٍ فِی أَلْفِ صَفٍّ مِنَ الْمَلَائِکَةِ وَ لَمْ یَبْقَ رَطْبٌ وَ لَا یَابِسٌ إِلَّا وَ صَلَّی عَلَی ذَلِکَ الْعَبْدِ لِصَلَاةِ اللَّهِ عَلَیْهِ (2).

«10»

کنز، کنز جامع الفوائد و تأویل الآیات الظاهرة مُحَمَّدُ بْنُ الْعَبَّاسِ عَنْ عَبْدِ الْعَزِیزِ بْنِ یَحْیَی عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْجَعْدِ عَنْ شُعَیْبٍ عَنِ الْحَکَمِ قَالَ سَمِعْتُ ابْنَ أَبِی لَیْلَی یَقُولُ لَقِیَنِی کَعْبُ بْنُ عُجْرَةَ فَقَالَ أَ لَا أُهْدِی إِلَیْکَ هَدِیَّةً قُلْتُ بَلَی قَالَ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله خَرَجَ إِلَیْنَا فَقُلْتُ یَا رَسُولَ اللَّهِ قَدْ عَلِمْنَا کَیْفَ السَّلَامُ عَلَیْکَ فَکَیْفَ الصَّلَاةُ عَلَیْکَ قَالَ قُولُوا اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ کَمَا صَلَّیْتَ عَلَی إِبْرَاهِیمَ وَ آلِ إِبْرَاهِیمَ إِنَّکَ حَمِیدٌ مَجِیدٌ وَ بَارِکْ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ (3) کَمَا بَارَکْتَ عَلَی إِبْرَاهِیمَ وَ آلِ إِبْرَاهِیمَ إِنَّکَ حَمِیدٌ مَجِیدٌ (4).

أقول: روی ابن بطریق هذا الخبر من صحیح مسلم و تفسیر الثعلبی عن عبد الرحمن بن أبی لیلی مثله بأسانید.

«11»

وَ رُوِیَ مِنَ الْبُخَارِیِّ أَیْضاً بِسَنَدٍ آخَرَ عَنْ أَبِی سَعِیدٍ الْخُدْرِیِّ قَالَ: قُلْنَا یَا رَسُولَ اللَّهِ هَذَا التَّسْلِیمُ فَکَیْفَ نُصَلِّی عَلَیْکَ قَالَ قُولُوا اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ کَمَا صَلَّیْتَ عَلَی إِبْرَاهِیمَ وَ آلِ إِبْرَاهِیمَ وَ بَارِکْ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ (5) کَمَا بَارَکْتَ عَلَی إِبْرَاهِیمَ وَ بِسَنَدٍ آخَرَ کَمَا صَلَّیْتَ عَلَی إِبْرَاهِیمَ.

«12»

وَ قَالَ أَبُو صَالِحٍ عَنِ اللَّیْثِ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ کَمَا بَارَکْتَ عَلَی إِبْرَاهِیمَ (6).

ص: 259


1- مشارق الأنوار: 237 فیه: عرشی النور.
2- مشارق الأنوار: 237 فیه: عرشی النور.
3- فی نسخة: (و علی آل محمد) یوجد ذلک فی المصدر.
4- کنز الفوائد: 238.
5- فی نسخة: (و علی آل محمد) یوجد ذلک فی المصدر.
6- العمدة: 24 و 25 فیه: إبراهیم و علی آل إبراهیم.

بر محمّد فرستادند و عرش را حمل کردند و قدرت حمل آن را پیدا کردند. پس گفتند: خدایا! ما را دستور به تسبیح و تقدیس خود دادی. خداوند فرمود: ای ملائکه من! وقتی شما صلوات بر حبیبم، محمّد فرستادید، مرا تسبیح و تقدیس و تهلیل نموده اید.(1)

روایت9.

مشارق الانوار: ابن عباس از پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله نقل کرد که فرمود: هر کس بر من یک صلوات بفرستد، خداوند بر او هزار صلوات در هزار صف از ملائکه می­فرستد و هیچ تر و خشکی باقی نمی ماند، مگر این که بر آن بنده صلوات می­فرستد، چون خدا بر او صلوات فرستاده است.(2)

روایت10.

کنز جامع الفوائد: شعیب از حکم نقل کرد و گفت: از ابن ابی لیلی شنیدم که می­گفت: کعب بن عجره مرا دید و گفت: نمی­خواهی هدیه­ای به تو بدهم؟ گفتم آری. گفت: پیامبر به سوی ما خارج شد. عرض کردم: ای رسول خدا! سلام بر شما را دانستیم، چگونه صلوات بر شما بفرستیم؟ فرمود: بگویید «اللّهم صلّ علی محمّد و آل محمّد کما صلّیت علی ابراهیم و آل ابراهیم إنّک حمید مجید و بارک علی محمّد و آل محمّد کما بارکت علی ابراهیم و آل ابراهیم إنّک حمید مجید.»(3)

مؤلف: ابن بطریق این خبر را از صحیح مسلم نقل نموده و تفسیر ثعلبی از عبدالرحمن بن ابی لیلی، این روایت را با سندهای دیگری نقل کرده است.

روایت11.

ابو سعید خدری گفت: عرض کردیم: ای رسول خدا! این تسلیم است، چگونه بر شما صلوات بفرستیم؟ فرمود: بگویید «اللّهم صلّ علی محمّد و آل محمّد کما صلّیت علی ابراهیم و آل ابراهیم و بارک علی محمّد و آل محمّد کما بارکت علی ابراهیم و آل ابراهیم.» و به سند دیگری «کما صلّیت علی ابراهیم» آمده است .

روایت12.

ابو صالح از لیث نقل می­کند که فرمود: «علی محمد و آل محمّد کما بارکت علی ابراهیم.»(4)

ص: 259


1- . مشارق الانوار: 237
2- . مشارق الانوار: 237
3- . کنز جامع الفوائد: 238
4- . العمده: 24 - 25

أقول: و روی بأسانید جمة من صحاحهم و فیما ذکرناه کفایة.

«13»

وَ رَوَی بِإِسْنَادِهِ عَنِ ابْنِ الْمَغَازِلِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْمُظَفَّرِ الْعَطَّارِ الشَّافِعِیِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ زَیْدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ یُونُسَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ الْکِنْدِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الصَّادِقِ عَنْ آبَائِهِ عَنْ عَلِیٍّ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَنْ صَلَّی عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ مِائَةَ مَرَّةٍ قَضَی اللَّهُ لَهُ مِائَةَ حَاجَةٍ (1).

و روی فی المستدرک من کتاب الفردوس بإسناده عن أمیر المؤمنین علیه السلام مثله (2).

«14»

وَ بِإِسْنَادِهِ أَیْضاً عَنْهُ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَا مِنْ دُعَاءٍ إِلَّا بَیْنَهُ وَ بَیْنَ السَّمَاءِ حِجَابٌ حَتَّی یُصَلَّی عَلَی النَّبِیِّ وَ عَلَی آلِ مُحَمَّدٍ فَإِذَا فُعِلَ ذَلِکَ انْخَرَقَ ذَلِکَ الْحِجَابُ وَ دَخَلَ الدُّعَاءُ فَإِذَا لَمْ یُفْعَلْ ذَلِکَ رَجَعَ الدُّعَاءُ (3).

«15»

وَ مِنْ کِتَابِ مَنَاقِبِ الصَّحَابَةِ لِلسَّمْعَانِیِّ، بِإِسْنَادِهِ أَیْضاً عَنِ الْحَارِثِ وَ عَاصِمِ بْنِ ضَمْرَةَ عَنْ عَلِیٍّ علیه السلام قَالَ: کُلُّ دُعَاءٍ مَحْجُوبٌ حَتَّی یُصَلَّی عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ (4).

أقول: سیأتی أخبار هذا الباب فی کتاب الدعاء إن شاء الله و إنما أوردت هنا قلیلا من ذلک لئلا یخلو هذا المجلد منه رأسا.

ص: 260


1- العمدة: 194 فیه: عبد اللّه بن زیدان.
2- المستدرک: مخطوط.
3- المستدرک: مخطوط.
4- المستدرک: مخطوط.

مؤلف: با سندهای زیادی از صحاح آنها روایت شده و آنچه که ما گفتیم کافی است.

روایت13.

محمّد بن مسلم از حضرت صادق علیه السّلام، از آباء گرامش، از حضرت علی علیه السّلام نقل کرد که پیامبر اکرم فرمود: هر کس صد مرتبه بر محمّد و آل محمّد صلوات بفرستد، خداوند صد حاجتش را برآورده می­کند.(1)

در مستدرک از کتاب الفردوس به اسناد خود از امیرالمؤمنین همین روایت را نقل کرده است.(2)

روایت14.

العمده: و به اسناد خود از امیرالمؤمنین علیه السّلام نقل می­کند که پیامبر فرمود: هر دعایی بین آن و آسمان حجابی است، تا وقتی صلوات بر پیامبر و آل او بفرستد. وقتی صلوات فرستاد، این حجاب شکافته می شود و دعا رد می­گردد و اگر این کار را نکرد، دعا برمی­گردد.(3)

روایت15.

حارث و عاصم بن ضمره از حضرت علی علیه السّلام نقل کردند که فرمود: هر دعایی محجوب است، تا وقتی که صلوات بر محمّد و آل محمّد فرستد.

مؤلف: اخبار در این مورد در «کتاب دعا» خواهد آمد. من مقدار کمی را در اینجا نقل کردم تا این جلد به طور کلی خالی از این مطلب نباشد .

ص: 260


1- . العمده: 194
2- . مستدرک، خطی
3- . مستدرک، خطی

باب 16 ما یحبهم علیهم السلام من الدواب و الطیور و ما کتب علی جناح الهدهد من فضلهم و أنهم یعلمون منطق الطیور و البهائم *

الأخبار

«1»

ن، عیون أخبار الرضا علیه السلام عَبْدُ اللَّهِ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْوَهَّابِ عَنْ مَنْصُورِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنِ الْمُنْذِرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ سُلَیْمَانَ بْنِ جَعْفَرٍ عَنِ الرِّضَا عَنْ آبَائِهِ عَنْ عَلِیٍّ علیه السلام قَالَ: فِی جَنَاحِ کُلِّ هُدْهُدٍ خَلَقَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مَکْتُوبٌ بِالسُّرْیَانِیَّةِ آلُ مُحَمَّدٍ خَیْرُ الْبَرِیَّةِ (1).

«2»

ما، الأمالی للشیخ الطوسی هِلَالُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی الْمُقْرِی عَنْ سَعِیدِ بْنِ أَحْمَدَ الْبَزَّازِ عَنِ الْمُنْذِرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الرِّضَا عَنْ آبَائِهِ عَنْ عَلِیٍّ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِمْ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَا مِنْ هُدْهُدٍ إِلَّا وَ فِی جَنَاحِهِ مَکْتُوبٌ بِالسُّرْیَانِیَّةِ آلُ مُحَمَّدٍ خَیْرُ الْبَریَّةِ (2).

«3»

ل، الخصال أَبِی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِدْرِیسَ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ إِسْحَاقَ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ دَاوُدَ الرَّقِّیِّ قَالَ: بَیْنَمَا نَحْنُ قُعُودٌ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِذْ مَرَّ بِنَا رَجُلٌ بِیَدِهِ خُطَّافٌ مَذْبُوحٌ فَوَثَبَ إِلَیْهِ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام حَتَّی أَخَذَهُ مِنْ یَدِهِ ثُمَّ دَحَا بِهِ الْأَرْضَ ثُمَّ قَالَ أَ عَالِمُکُمْ أَمَرَکُمْ بِهَذَا أَمْ فَقِیهُکُمْ لَقَدْ أَخْبَرَنِی أَبِی عَنْ جَدِّی علیه السلام أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله نَهَی عَنْ قَتْلِ سِتَّةٍ النَّحْلَةِ وَ النَّمْلَةِ وَ الضِّفْدِعِ وَ الصُّرَدِ وَ الْهُدْهُدِ وَ الْخُطَّافِ وَ سَاقَ الْحَدِیثَ إِلَی أَنْ قَالَ وَ أَمَّا الْخُطَّافُ فَإِنَّ دَوَرَانَهُ فِی السَّمَاءِ أَسَفاً لِمَا فُعِلَ بِأَهْلِ بَیْتِ مُحَمَّدٍ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِمْ وَ تَسْبِیحُهُ قِرَاءَةُ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ أَ لَا تَرَوْنَهُ وَ هُوَ یَقُولُ وَ لَا الضَّالِّینَ (3).

ص: 261


1- عیون أخبار الرضا: 144.
2- أمالی ابن الشیخ: 223.
3- الخصال ج 1 ص 158.

باب شانزدهم : جنبدگان و پرندگانی که ائمه علیهم السّلام را دوست دارند و آنچه که از فضل ائمه علیهم السّلام بر بال هدهد نوشته شده و این که آنها به زبان پرنده ها و چهارپایان آشنایند

روایات

روایت1.

عیون اخبار الرضا: سلیمان بن جعفر از حضرت رضا، از آباء گرامش، از امام علی علیهم السّلام نقل می­کند که فرمود: بر بال هر هدهدی که خدا خلق نموده، به زبان سریانی نوشته است: «آل محمّد بهترین آفریدگانند.»(1)

روایت2.

امالی طوسی: منذر بن محمد بن محمد از پدرش، از حضرت رضا، از آباء گرامش، از امام علی علیهم السّلام نقل می­کند که پیامبر فرمود: بر بال هر هدهدی به زبان سریانی نوشته است: «آل محمّد بهترین آفریدگانند.»(2)

روایت3.

خصال: داود رقی گفت: ما خدمت حضرت صادق علیه السّلام نشسته بودیم. مردی از جلوی ما رد شد که در دست پرستوی کشته ای داشت. حضرت صادق از جای حرکت کرد، آن پرنده را از دست او گرفت، آن را روی زمین انداخت و فرمود: آیا عالم یا فقیه شما چنین دستوری داده؟! پدرم از جدم نقل کرد که پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله از کشتن شش چیز نهی کرد: زنبور عسل، مورچه، قورباغه، مرغ سبزک، هدهد و پرستو. سپس دنباله حدیث را ادامه داد تا فرمود: اما پرستو حرکتش در آسمان تأسف و اندوه است از ظلمی که به اهل بیت محمّد صلّی اللَّه علیه و آله شده است و تسبیح او قرائت «الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ» است. نمی بینید او می گوید «وَ لَا الضَّالِّینَ.»(3)

ص: 261


1- . عیون اخبار الرضا: 144
2- . امالی طوسی: 223
3- . خصال 1 : 158
«4»

ع، علل الشرائع الطَّالَقَانِیُّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ الْعَدَوِیِّ عَنْ حَفْصٍ الْمَقْدِسِیِّ عَنْ عِیسَی بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ حَسَّانَ عَنْ أَبِی صَالِحٍ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ أَنَّهُ قَالَ: مَعَاشِرَ النَّاسِ اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی خَلَقَ خَلْقاً لَیْسَ هُمْ مِنْ ذُرِّیَّةِ آدَمَ یَلْعَنُونَ مُبْغِضِی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فَقِیلَ لَهُ وَ مَنْ هَذَا الْخَلْقُ قَالَ الْقَنَابِرُ تَقُولُ فِی السَّحَرِ اللَّهُمَّ الْعَنْ مُبْغِضِی عَلِیٍّ علیه السلام اللَّهُمَّ أَبْغِضْ مَنْ أَبْغَضَهُ وَ أَحِبَّ مَنْ أَحَبَّهُ (1).

«5»

قل، إقبال الأعمال مِنْ کِتَابِ النَّشْرِ وَ الطَّیِّ عَنِ الرِّضَا علیه السلام فِی خَبَرٍ طَوِیلٍ فِی فَضْلِ یَوْمِ الْغَدِیرِ قَالَ: وَ فِی یَوْمِ الْغَدِیرِ عَرَضَ اللَّهُ الْوَلَایَةَ عَلَی أَهْلِ السَّمَاوَاتِ السَّبْعِ فَسَبَقَ إِلَیْهَا أَهْلُ السَّمَاءِ السَّابِعَةِ فَزَیَّنَ بِهَا الْعَرْشَ ثُمَّ سَبَقَ إِلَیْهَا أَهْلُ السَّمَاءِ الرَّابِعَةِ فَزَیَّنَهَا بِالْبَیْتِ الْمَعْمُورِ ثُمَّ سَبَقَ إِلَیْهَا أَهْلُ السَّمَاءِ الدُّنْیَا فَزَیَّنَهَا بِالْکَوَاکِبِ ثُمَّ عَرَضَهَا عَلَی الْأَرَضِینَ فَسَبَقَتْ إِلَیْهَا مَکَّةُ فَزَیَّنَهَا بِالْکَعْبَةِ ثُمَّ سَبَقَتْ إِلَیْهَا الْمَدِینَةُ فَزَیَّنَهَا بِالْمُصْطَفَی مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله ثُمَّ سَبَقَتْ إِلَیْهَا الْکُوفَةُ فَزَیَّنَهَا بِأَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام وَ عَرَضَهَا عَلَی الْجِبَالِ فَأَوَّلُ جَبَلٍ أَقَرَّ بِذَلِکَ ثَلَاثَةُ أَجْبَالٍ الْعَقِیقُ وَ جَبَلُ الْفَیْرُوزَجِ وَ جَبَلُ الْیَاقُوتِ فَصَارَتْ هَذِهِ الْجِبَالُ جِبَالَهُنَّ وَ أَفْضَلَ الْجَوَاهِرِ وَ سَبَقَتْ إِلَیْهَا جِبَالٌ أُخَرُ فَصَارَتْ مَعَادِنَ الذَّهَبِ وَ الْفِضَّةِ وَ مَا لَمْ یُقِرَّ بِذَلِکَ وَ لَمْ یَقْبَلْ صَارَتْ لَا تُنْبِتُ شَیْئاً وَ عُرِضَتْ فِی ذَلِکَ الْیَوْمِ عَلَی الْمِیَاهِ فَمَا قَبِلَ مِنْهَا صَارَ عَذْباً وَ مَا أَنْکَرَ صَارَ مِلْحاً أُجَاجاً وَ عَرَضَهَا فِی ذَلِکَ الْیَوْمِ عَلَی النَّبَاتِ فَمَا قَبِلَهُ صَارَ حُلْواً طَیِّباً وَ مَا لَمْ یَقْبَلْ صَارَ مُرّاً ثُمَّ عَرَضَهَا فِی ذَلِکَ الْیَوْمِ عَلَی الطَّیْرِ فَمَا قَبِلَهَا صَارَ فَصِیحاً مُصَوِّتاً وَ مَا أَنْکَرَهَا صَارَ (2) أَحَرَّ أَلْکَنَ (3) إِلَی آخِرِ الْخَبَرِ.

«6»

یر، بصائر الدرجات ابْنُ هَاشِمٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَیْفٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِی الصَّامِتِ فِی قَوْلِ اللَّهِ

ص: 262


1- علل الشرائع: 59.
2- فی المصدر: صار أخرس مثل اللکن و لعلّ الصحیح: أخرس الکن.
3- الإقبال: 464 و 465.

روایت4.

علل الشرائع: ابن عباس گفت: مردم! بدانید که خداوند خلقی را آفریده که از فرزندان آدم نیستند و لعنت می­کنند دشمنان امیرالمؤمنین علیه السّلام را. از او پرسیدند: این خلق کیانند؟ گفت: چکاوک در سحرگاه می­گوید: «بار خدایا! لعنت کن دشمنان علی را. خدایا! دشمن بدار کسی را که با او دشمنی کرد و دوست بدار کسی که او را دوست داشت.»(1)

روایت5.

اقبال الاعمال: از کتاب «النشر و الطیّ» از حضرت رضا علیه السّلام در خبری طولانی در فضیلت روز غدیر می­فرماید: در روز غدیر خداوند ولایت علی را به اهل آسمان های هفتگانه عرضه داشت. اهالی آسمان هفتم از همه پیشی گرفتند و به همین جهت آن آسمان را به عرش آراست. سپس اهل آسمان چهارم؛ پس آن را با بیت المعمور آراست. بعد اهل آسمان دنیا؛ پس آن را به وسیله ستارگان آراست. سپس آن را بر زمین ها عرضه داشت؛ مکه از همه سبقت گرفت و مکه را به وسیله کعبه آراست. بعد مدینه سبقت گرفت و آن را به وسیله محمّد مصطفی صلّی اللَّه علیه و آله بیاراست. بعد کوفه؛ آنجا را به وسیله امیرالمؤمنین علیه السّلام زینت بخشید. سپس آن را بر کوه­ها عرضه داشت؛ جلوتر از همه سه کوه پیشی گرفتند: عقیق و فیروزه و یاقوت. پس این­ها شدند معادن این گوهرها و بهترین جواهر و بعد کوه­های دیگر پذیرفتند که معدن طلا و نقره شدند و هر چه اقرار نیاورد و نپذیرفت، در او چیزی نرویید. در آن روز ولایت را بر آب­ها عرضه داشت؛ هر آبی که قبول کرد شیرین شد و هر آبی که نپذیرفت، شور و تلخ شد. و آن را بر گیاهان عرضه داشت؛ هر چه قبول کرد، شیرین و خوب شد و هر چه نپذیرفت، تلخ شد. سپس در آن روز ولایت را بر پرندگان عرضه داشت؛ هر کدام که قبول کردند فصیح و خوش صدا شدند و هر کدام که انکار کردند، گنگ و لال شدند... تا آخر خبر .

روایت6.

بصائرالدرجات: ابو صامت درباره آیه

ص: 262


1- . علل الشرائع: 59

عَزَّ وَ جَلَّ وَ سَخَّرَ لَکُمْ ما فِی السَّماواتِ وَ ما فِی الْأَرْضِ جَمِیعاً قَالَ أَخْبَرَهُمْ بِطَاعَتِهِمْ (1).

بیان

کان الخطاب متوجه إلی الأئمة علیهم السلام و الضمیران إما للأئمة أو لما فیهما أو الأول للأول و الثانی للثانی أو بالعکس.

«7»

ختص، الإختصاص یر، بصائر الدرجات ابْنُ یَزِیدَ عَنِ الْوَشَّاءِ عَمَّنْ رَوَاهُ عَنْ مَنْصُورٍ عَنِ الْمِیثَمِیِّ عَنِ الثُّمَالِیِّ قَالَ: کُنْتُ مَعَ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ علیهما السلام فِی دَارِهِ وَ فِیهَا عَصَافِیرُ (2) وَ هُنَّ یَصِحْنَ فَقَالَ لِی أَ تَدْرِی مَا یَقُلْنَ هَؤُلَاءِ قُلْتُ لَا أَدْرِی قَالَ یُسَبِّحْنَ رَبَّهُنَّ وَ یَطْلُبْنَ رِزْقَهُنَّ (3).

«8»

ختص، الإختصاصُ یر، بصائرُ الدرجاتِ أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ خَلَفٍ (4) عَنْ بَعْضِ رِجَالِهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ قَالَ: فَتَلَا رَجُلٌ عِنْدَهُ هَذِهِ الْآیَةَ عُلِّمْنا مَنْطِقَ الطَّیْرِ وَ أُوتِینا مِنْ کُلِّ شَیْ ءٍ (5) فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام لَیْسَ فِیهَا مِنْ إِنَّمَا هِیَ وَ أُوتِینَا کُلَّ شَیْ ءٍ (6).

بیان

لیس فیها (7) من أی فی الآیة مطلقا أو بالنسبة إلیهم علیهم السلام کما سیأتی.

«9»

یر، بصائر الدرجات الْحَسَنُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ النُّعْمَانِ عَنْ یَحْیَی بْنِ زَکَرِیَّا عَنْ عَمْرٍو الزَّیَّاتِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سَمَاعَةَ عَنِ النَّضْرِ بْنِ شُعَیْبٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام یَقُولُ

ص: 263


1- بصائر الدرجات: 21 و الآیة فی الجاثیة: 13.
2- فی الاختصاص: و فیها شجرة فیها عصافیر.
3- بصائر الدرجات: 99، الاختصاص: 292.
4- فی نسخة: (خالد) و هو الموجود فی الاختصاص باضافة البرقی.
5- النحل: 16.
6- بصائر الدرجات: 99. الاختصاص: 293.
7- لعل مراده علیه السلام أن «من» لیست للتبعیض أی من بهذه المعنی لیست فی الآیة، و الا تنافی الروایات الآتیة و علی ای فالحدیث مرسل.

«وَ سَخَّرَ لَکُمْ ما فِی السَّماواتِ وَ ما فِی الْأَرْضِ جَمِیعاً»(1) {و آنچه را در آسمان ها و آنچه را در زمین است به سود شما رام کرد} می گوید: یعنی به آنها اطلاع داد که از ائمه علیهم السّلام اطاعت کنند.(2)

توضیح

خطاب آیه که به فرمان شما در آورد، متوجه ائمه علیهم السّلام است و دو ضمیر یا برای ائمه است یا برای آنچه که در آسمان ها و زمین است، یا ضمیر اول برای ائمه است و ضمیر دوم برای آنچه که در آسمان ها و زمین است یا بالعکس.

روایت7.

اختصاص و بصائر الدرجات: ثمالی گفت: خدمت حضرت زین العابدین علیه السّلام در خانه ایشان بودم. در آنجا چند گنجشک بود و صدا می­دادند. فرمود: میدانی این­ها چه می گویند؟ گفتم نه. فرمود: خدا را تسبیح می­کنند و درخواست رزق خود را می­نمایند.(3)

روایت8.

اختصاص، بصائر الدرجات: محمد بن خلف از بعضی از امام صادق علیه السّلام نقل کرد که مردی خدمت حضرت صادق علیه السّلام این آیه را تلاوت کرد: «عُلِّمْنا مَنْطِقَ الطَّیْرِ وَ أُوتِینا مِنْ کُلِّ شَیْ ءٍ»(4) {ما زبان پرندگان را تعلیم یافته ایم و از هر چیزی به ما داده شده است.} امام صادق علیه السّلام فرمود: در آیه «من» ندارد. آیه این طور است: «أُوتِینا کُلِّ شَیْ ءٍ»، یعنی به ما همه چیز را دادند.(5)

توضیح

عبارت «لیس فیها مِن»(6)

منظور این است که به طور کلی در آیه «مِن» ندارد یا منظور این است که نسبت به ائمه علیهم السّلام «مِن» نیست، چنان چه خواهد آمد .

روایت9.

بصائر الدرجات: محمّد بن مسلم گفت: از حضرت باقر علیه السّلام شنیدم که می­فرمود:

ص: 263


1- . جاثیه / 13
2- . بصائر الدرجات: 21
3- . اختصاص: 292، بصائر الدرجات: 99
4- . نمل / 16
5- . اختصاص: 293، بصائر الدرجات: 99
6- . شاید منظور امام علیه السّلام این است که «مِن» تبعیضیه نیست، یعنی «مِن» به این معنا در آیه نیامده است، و الا با روایاتی که خواهد آمد، منافات پیدا می­کند. در هر صورت روایت مرسله است.

إِنَّا عُلِّمْنا مَنْطِقَ الطَّیْرِ وَ أُوتِینا مِنْ کُلِّ شَیْ ءٍ (1)

یر، بصائر الدرجات موسی بن جعفر عن محمد بن عبد الجبار عن عیسی بن عمرو عن أبی شیبة عن محمد بن مسلم عن أبی جعفر علیه السلام مثله (2)

یر، بصائر الدرجات محمد بن إسماعیل عن ابن أبی نجران عن یحیی بن عمر عن أبیه عن أبی شیبة مثله (3).

«10»

یر، بصائر الدرجات عَبْدُ اللَّهِ بْنُ مُحَمَّدٍ عَمَّنْ رَوَاهُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْکَرِیمِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَنْ أَبَانِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام لِابْنِ عَبَّاسٍ إِنَّ اللَّهَ عَلَّمَنَا مَنْطِقَ الطَّیْرِ کَمَا عَلَّمَهُ سُلَیْمَانَ بْنَ دَاوُدَ مَنْطِقَ کُلِّ دَابَّةٍ فِی بَرٍّ أَوْ بَحْرٍ (4).

«11»

ختص، الإختصاص یر، بصائر الدرجات عَلِیُّ بْنُ إِسْمَاعِیلَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَمْرٍو الزَّیَّاتِ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الْفَیْضِ بْنِ الْمُخْتَارِ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ إِنَّ سُلَیْمَانَ بْنَ دَاوُدَ قَالَ عُلِّمْنا مَنْطِقَ الطَّیْرِ وَ أُوتِینا مِنْ کُلِّ شَیْ ءٍ (5) وَ قَدْ وَ اللَّهِ عُلِّمْنَا مَنْطِقَ الطَّیْرِ وَ عِلْمَ کُلِّ شَیْ ءٍ.

«12»

ختص، الإختصاص یر، بصائر الدرجات أَحْمَدُ بْنُ مُوسَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنِ النَّضْرِ بْنِ شُعَیْبٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ خَلِیفَةَ عَنْ أَبِی شَیْبَةَ عَنِ الْفَیْضِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام یَقُولُ یا أَیُّهَا النَّاسُ عُلِّمْنا مَنْطِقَ الطَّیْرِ وَ أُوتِینا مِنْ کُلِّ شَیْ ءٍ إِنَّ هذا لَهُوَ الْفَضْلُ الْمُبِینُ (6)

«13»

ختص، الإختصاص یر، بصائر الدرجات أَحْمَدُ بْنُ الْحَسَنِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ بُکَیْرٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ تَوْبَةَ عَنْ سُلَیْمَانَ بْنِ خَالِدٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: بَیْنَا أَبُو عَبْدِ اللَّهِ الْبَلْخِیُ

ص: 264


1- بصائر الدرجات: 99.
2- بصائر الدرجات: 100.
3- بصائر الدرجات: 100.
4- بصائر الدرجات: 100.
5- الاختصاص: 293 و 294 بصائر الدرجات: 100 و الآیة فی النمل: 16.
6- الاختصاص: 293 و 294 بصائر الدرجات: 100 و الآیة فی النمل: 16.

به ما زبان پرنده ها را آموخته اند و از هر چیز داده اند.(1)

بصائر الدرجات: به سند دیگری از محمد بن مسلم، از امام باقر علیه السّلام همین روایت را نقل کرده است.(2)

بصائر الدرجات: از ابو شیبه همین روایت را نقل کرده است.(3)

روایت10.

بصائر الدرجات: زراره از حضرت صادق علیه السّلام نقل کرد که امیرالمؤمنین علیه السّلام به ابن عباس فرمود: خداوند به ما زبان پرنده ها را آموخته است، همان طور که به سلیمان بن داود زبان همه جنبنده های بیابانی و دریایی را آموخت.(4)

روایت11.

اختصاص و بصائر الدرجات: فیض بن مختار گفت: از حضرت صادق علیه السّلام شنیدم که می­فرمود: سلیمان بن داود گفت: «عُلِّمْنا مَنْطِقَ الطَّیْرِ وَ أُوتِینا مِنْ کُلِّ شَیْ ءٍ.» به خدا قسم زبان هر پرنده و علم هر چیز به ما آموخته شده.(5)

روایت12.

اختصاص و بصائر الدرجات: محمد بن مسلم گفت: از امام باقر علیه السّلام شنیدم که می­فرمود: «یَا أَیُّهَا النَّاسُ عُلِّمْنَا مَنطِقَ الطَّیْرِ وَأُوتِینَا مِن کُلِّ شَیْءٍ إِنَّ هَذَا لَهُوَ الْفَضْلُ الْمُبِینُ»(6)

{ما زبان پرندگان را تعلیم یافته ایم و از هر چیزی به ما داده شده است. راستی که این همان امتیاز آشکار است.}(7)

روایت13.

اختصاص و بصائر الدرجات: سلیمان بن خالد از حضرت صادق علیه السّلام نقل کرد که ابو عبداللَّه بلخی گفت:

ص: 264


1- . بصائر الدرجات: 99
2- . بصائر الدرجات: 100
3- . بصائر الدرجات: 100
4- . بصائر الدرجات: 100
5- . اختصاص: 293 - 294، بصائر الدرجات: 100
6- . نمل / 16
7- . اختصاص: 293 - 294، بصائر الدرجات: 100

وَ نَحْنُ مَعَهُ إِذَا هُوَ بِظَبْیٍ یَثْغُو وَ یُحَرِّکُ ذَنَبَهُ (1) فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَفْعَلُ إِنْ شَاءَ اللَّهُ قَالَ ثُمَّ أَقْبَلَ عَلَیْنَا فَقَالَ عَلِمْتُمْ مَا قَالَ الظَّبْیُ قُلْنَا اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ ابْنُ رَسُولِهِ أَعْلَمُ فَقَالَ إِنَّهُ أَتَانِی فَأَخْبَرَنِی أَنَّ بَعْضَ أَهْلِ الْمَدِینَةِ نَصَبَ شَبَکَةً لِأُنْثَاهُ فَأَخَذَهَا وَ لَهَا خِشْفَانِ لَمْ یَنْهَضَا وَ لَمْ یَقْوَیَا لِلرَّعْیِ فَسَأَلَنِی أَنْ أَسْأَلَهُمْ أَنْ یُطْلِقُوهَا وَ ضَمِنَ لِی أَنْ إِذَا أَرْضَعَتْ (2) خِشْفَیْهَا حَتَّی یَقْوَیَا لِلنُّهُوضِ (3) وَ الرَّعْیِ أَنْ یَرُدَّهَا عَلَیْهِمْ قَالَ فَاسْتَحْلَفْتُهُ فَقَالَ بَرِئْتُ مِنْ وَلَایَتِکُمْ أَهْلَ الْبَیْتِ إِنْ لَمْ أَفِ وَ أَنَا فَاعِلٌ ذَلِکَ (4) إِنْ شَاءَ اللَّهُ فَقَالَ الْبَلْخِیُّ سُنَّةٌ فِیکُمْ کَسُنَّةِ سُلَیْمَانَ علیه السلام (5).

بیان

قال الجوهری الثغاء صوت الشاء و المعز و ما شاکلهما و قال الفیروزآبادی الخشف مثلثة ولد الظبی أول ما یولد و أول مشیه.

«14»

یر، بصائر الدرجات أَحْمَدُ بْنُ مُوسَی الْخَشَّابُ (6) عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ کَثِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: کَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَوْماً قَاعِداً فِی أَصْحَابِهِ إِذْ مَرَّ بِهِ بَعِیرٌ فَجَاءَ حَتَّی ضَرَبَ بِجِرَانِهِ (7) الْأَرْضَ وَ رَغَا فَقَالَ رَجُلٌ مِنَ الْقَوْمِ یَا رَسُولَ اللَّهِ أَ سَجَدَ لَکَ هَذَا الْبَعِیرُ فَنَحْنُ أَحَقُّ أَنْ نَفْعَلَ (8) فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لَا بَلِ اسْجُدُوا لِلَّهِ إِنَّ هَذَا

ص: 265


1- فی الاختصاص: سلیمان بن خالد قال: بینا أبو عبد اللّه البلخیّ مع أبی عبد اللّه علیه السلام و نحن معه إذا هو بظبی ینتحب و یحرک ذنبه.
2- فی الاختصاص: انها إذا ارضعت.
3- فی الاختصاص: علی النهوض.
4- فی نسخة: ذلک به.
5- الاختصاص: 298 فیه: (هذه سنة) بصائر الدرجات: 101 و 102.
6- نقل الاسناد صاحب الوسائل عن البصائر هکذا: أحمد بن موسی عن الحسن بن موسی الخشاب عن علیّ بن حسان عن عبد الرحمن بن کثیر.
7- الجران من البعیر: مقدم عنقه أی حتّی برک.
8- فی الاختصاص: أ یسجد لک هذا الجمل؟ فان سجد لک فنحن أحق أن نفعل ذلک.

ما در خدمت آن جناب بودیم. ناگاه آهویی را دیدیم که صدا می­داد و دم خود را حرکت می­داد. حضرت صادق علیه السّلام فرمود: ان شاء اللَّه انجام خواهم داد. سپس روی به جانب ما کرد و فرمود: فهمیدید این آهو چه گفت؟ عرض کردیم: خدا و پیامبر و فرزند پیامبر بهتر می­دانند. فرمود: پیش من آمد و به من خبر داد که یکی از اهالی مدینه برای ماده او دامی نهاده و او را گرفته است، اما دو بچه دارد که سر پا نشده اند و هنوز قدرت چریدن ندارند. از من درخواست کرد که از او بخواهم رهایش کند و ضامن شد بچه هایش را شیر دهد تا وقتی بچه هایش توانستند روی پا بایستند و بچرند، آنها را به او برگرداند. فرمود: من او را سوگند دادم. گفت: از ولایت شما اهل بیت بیزار باشم اگر به این شرط وفا نکنم و ان شاء اللَّه این کار را خواهم کرد. مرد بلخی گفت: این روشی است در میان شما، مانند روش سلیمان.(1)

توضیح

جوهری گفته است «الثغاء» یعنی صدای گوسفند و بز و آنچه که شبیه آن دو است. فیروز آبادی گفته است: «الخشف» بچه آهو در بدو تولد و اول راه افتادنش را گویند.

روایت14.

بصائر الدرجات: عبدالرحمن بن کثیر از حضرت صادق نقل کرد که یک روز پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله با اصحاب خود نشسته بود. شتری آمد، گردن به زمین گذاشت و ضجه زد. یکی از حاضرین گفت: یا رسول اللَّه! آیا این شتر برای شما سجده کرد؟ ما به این کار شایسته تریم. پیامبر اکرم فرمود: نه، برای خدا سجده کنید. این

ص: 265


1- . اختصاص: 298، بصائر الدرجات: 101 - 102

الْجَمَلَ جَاءَ یَشْکُو أَرْبَابَهُ وَ زَعَمَ أَنَّهُمْ أَنْتَجُوهُ صَغِیراً فَلَمَّا کَبِرَ وَ قَدْ اعْتَمَلُوا عَلَیْهِ وَ صَارَ (1) عُوداً کَبِیراً أَرَادُوا نَحْرَهُ فَشَکَا ذَلِکَ فَدَخَلَ رَجُلًا مِنَ الْقَوْمِ مَا شَاءَ اللَّهُ أَنْ یَدْخُلَهُ مِنَ الْإِنْکَارِ لِقَوْلِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لَوْ أَمَرْتُ شَیْئاً یَسْجُدُ لِآخَرَ (2) لَأَمَرْتُ الْمَرْأَةَ أَنْ تَسْجُدَ لِزَوْجِهَا ثُمَّ أَنْشَأَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یُحَدِّثُ فَقَالَ (3) ثَلَاثَةٌ مِنَ الْبَهَائِمِ تَکَلَّمُوا عَلَی عَهْدِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله الْجَمَلُ وَ الذِّئْبُ وَ الْبَقَرَةُ (4) فَأَمَّا الْجَمَلُ فَکَلَامُهُ الَّذِی سَمِعْتَ وَ أَمَّا الذِّئْبُ فَجَاءَ إِلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فَشَکَا إِلَیْهِ الْجُوعَ فَدَعَا أَصْحَابَهُ فَکَلَّمَهُمْ فِیهِ فَتَنَحَّوْا فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لِأَصْحَابِ الْغَنَمِ افْرُضُوا لِلذِّئْبِ شَیْئاً فَتَنَحَّوْا (5) ثُمَّ جَاءَ الثَّانِیَةَ فَشَکَا إِلَیْهِ الْجُوعَ فَدَعَاهُمْ وَ تَنَحَّوْا فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لِلذِّئْبِ اخْتَلِسْ أَیْ خُذْ وَ لَوْ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَرَضَ لِلذِّئْبِ شَیْئاً مَا زَادَ عَلَیْهِ (6) شَیْئاً حَتَّی تَقُومَ السَّاعَةُ وَ أَمَّا الْبَقَرَةُ فَإِنَّهَا آمَنَتْ (7) بِالنَّبِیِّ صلی الله علیه و آله وَ دَلَّتْ عَلَیْهِ وَ کَانَ فِی نَخْلِ أَبِی سَالِمٍ

ص: 266


1- فی الاختصاص: انتجوه صغیرا و اعتملوا علیه فلما کبر و صار.
2- فی نسخة: (لشی ء) و هو الموجود فی الاختصاص، و فی البصائر: الآخر.
3- فی الاختصاص: ثم أنشأ أبو عبد اللّه علیه السلام یقول:
4- فی الاختصاص: فی عهد النبیّ صلّی اللّه علیه و آله: تکلم الجمل و تکلم الذئب و تکلمت البقرة.
5- فی الاختصاص: فشحوا ثمّ جاء الثانیة فشکا إلیه فدعاهم فشحوا ثمّ جاء الثالثة فشکا فدعاهم فشحوا، فدعا رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله أصحاب الغنم فقال: افرضوا للذئب شیئا ثمّ أعاد علیهم الثانیة فشحوا ثمّ اعاد علیهم الثالثة فشحوا فقال علیه السلام للذئب: اختلس. أقول:لعل فیه زیادة وتکرار.
6- أی اکتفی الذئب به و لم یزد علی ما فرض شیئا.
7- فی نسخة آذنت و هو الموجود فی الاختصاص الا أن فیه: آذنت النبیّ صلّی اللّه علیه و آله و کانت فی نخل لبنی سالم فقال: یا آل ذریح عملی نجیح.

شتر از صاحب خود شکایت داشت و گمان کرده که آنها او را به کوچکی به دنیا آورده­اند و وقتی بزرگ شده است از او کار کشیده اند و حالا که پیر شده، تصمیم دارند او را بکشند. از این مطلب شکایت داشت. پس آن انکاری (شبهه) را که خدا می­خواست نسبت به قول پیامبر از مردی صادر شود، صادر شد. پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله فرمود: اگر دستور دهم کسی برای دیگری سجده کند، دستور می­دهم زن، برای شوهرش سجده کند. سپس حضرت صادق علیه السّلام فرمود: سه تا از چهارپایان در زمان رسول اللَّه صلّی اللَّه علیه و آله صحبت کرده اند: شتر، گرگ و گاو و سخن شتر را که شنیدی. اما گرگ آمد خدمت پیامبر و از گرسنگی شکایت کرد. او اصحاب خود را خواست و درباره گرگ صحبت کرد. آنها رفتند. پیامبر اکرم به گوسفندداران فرمود: برای این گرگ سهمی قرار بدهید. اصحاب رفتند. گرگ دوباره آمد و از گرسنگی شکایت کرد. پیامبر اکرم اصحابش را فراخواند و اصحاب رفتند. پیامبر به گرگ فرمود: سهم خود را بگیر! اگر پیامبر اکرم مقدار معینی برای گرگ تعیین می­کرد، آن حیوان هیچ اضافه نمی­گرفت تا روز قیامت. اما گاو جریانش این بود که به پیامبر ایمان آورد و او را راهنمایی کرد در حالی که آن روز در نخلستان ابو سالم بود

ص: 266

فَقَالَ یَا آلَ ذَرِیحٍ تَعْمَلُ عَلَی نَجِیحٍ صَائِحٍ یَصِیحُ بِلِسَانٍ عَرَبِیٍّ فَصِیحٍ بِأَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ رَبُّ الْعَالَمِینَ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ سَیِّدُ النَّبِیِّینَ وَ عَلِیٌّ سَیِّدُ الْوَصِیِّینَ (1).

ختص، الإختصاص الْخَشَّابُ (2)

مِثْلَهُ وَ فِیهِ بَعْدَ قَوْلِهِ لِقَوْلِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فَقَالَ أَبُو بَصِیرٍ أَ کَانَ عُمَرَ قَالَ أَنْتَ تَقُولُ ذَلِکَ ثُمَّ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لَوْ أَمَرْتُ إِلَی آخِرِ الْخَبَرِ (3).

بیان

العود المسن من الإبل و الشاء.

أقول: جوابه علیه السلام عن کونه عمر تصدیق مع تقیة أو مطایبة (4).

«15»

ختص، الإختصاص یر، بصائر الدرجات الْحَجَّالُ عَنِ اللُّؤْلُؤِیِّ عَنِ ابْنِ سِنَانٍ (5) عَنْ فُضَیْلٍ الْأَعْوَرِ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا قَالَ: کَانَ رَجُلٌ عِنْدَ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام مِنْ هَذِهِ الْعِصَابَةِ یُحَادِثُهُ فِی شَیْ ءٍ مِنْ ذِکْرِ عُثْمَانَ فَإِذَا وَزَغٌ قَدْ قَرْقَرَ (6) مِنْ فَوْقِ الْحَائِطِ فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام أَ تَدْرِی مَا یَقُولُ (7) قُلْتُ لَا قَالَ یَقُولُ لَتَکُفَّنَّ عَنْ ذِکْرِ عُثْمَانَ أَوْ لَأَسُبَّنَّ عَلِیّاً (8).

ختص، الإختصاص یر، بصائر الدرجات أحمد بن محمد عن الأهوازی عن الحسین بن علی عن کرام عن

ص: 267


1- بصائر الدرجات: 102 و 103.
2- فی الاختصاص: الحسن بن موسی الخشاب عن علیّ بن حسان عن عبد الرحمن بن کثیر.
3- الاختصاص: 296 فیه: و محمّد سیّد المرسلین.
4- جوابه علیه السّلام تحتمل الاستفهام: و یحتمل أن یکون معناه أنت تزعم ذلک.
5- فی الاختصاص: محمّد بن سنان.
6- فی الاختصاص: قال: حدّثنی بعض أصحابنا قال: کان عند أبی جعفر علیه السلام رجل من هذه العصابة و هو یحادثه و هو فی شی ء من ذکر عثمان فإذا قد قرقر وزغ.
7- فی الاختصاص: ما یقول هذا الوزغ.
8- الاختصاص: 301. بصائر الدرجات، 103.

و فرمود: ای آل ذریح! با حیوانی صبور کار می کنید که با زبان عربی فصیح فریاد می زند: «لا اله الا اللَّه رب العالمین. محمّد رسول اللَّه سیّد النبیین. و علی سید الوصیین».(1)

اختصاص: از خشاب همین روایت را نقل کرده است و در آن بعد از عبارت «لقول النبی» این آمده: ابو بصیر گفت: آیا او عمر بود؟ فرمود: تو این طور می­گویی؟ سپس پیامبر فرمود: «لو امرت» تا آخر خبر.(2)

توضیح

«العود» یعنی شتر و گوسفند پیر.

مؤلف: جواب امام علیه السّلام به این که آن شخص عمر بوده، تصدیقی است همراه با تقیه یا مطایبه.(3)

روایت15.

اختصاص، بصائر الدرجات: فضیل اعور از یکی از اصحاب نقل کرد که مردی از مخالفین خدمت حضرت باقر علیه السّلام بود و درباره کارهای عثمان با ایشان صحبت می­کرد. ناگاه وزغی از بالای دیوار صدایش بلند شد. حضرت باقر فرمود: می­دانی چه می­گوید؟ گفتم نه. فرمود: می­گوید: از صحبت درباره عثمان خودداری کنید، اگر نه به علی دشنام می­دهم.(4)

اختصاص و بصائر الدرجات: عبدالله بن طلحه از امام صادق.

ص: 267


1- . بصائر الدرجات: 102 - 103
2- . اختصاص: 296
3- . جواب امام علیه السّلام شاید استفهام باشد و شاید منظورش این است که تو این گمان را می کنی.
4- . اختصاص: 301، بصائر الدرجات: 103

عبد الله بن طلحة عن أبی عبد الله (1)

مثله (2).

«16»

یر، بصائر الدرجات أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ وَ إِبْرَاهِیمُ بْنُ هَاشِمٍ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ حَفْصِ بْنِ الْبَخْتَرِیِّ عَمَّنْ ذَکَرَهُ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: لَمَّا مَاتَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنَ کَانَتْ نَاقَةٌ لَهُ فِی الرِّعْیِ جَاءَتْ حَتَّی ضَرَبَتْ بِجِرَانِهَا عَلَی الْقَبْرِ وَ تَمَرَّغَتْ عَلَیْهِ وَ إِنَّ أَبِی کَانَ یَحُجُّ عَلَیْهَا وَ یَعْتَمِرُ وَ مَا قَرَعَهَا قَرْعَةً قَطُّ (3).

«17»

یج، الخرائج و الجرائح رَوَی عَبْدُ اللَّهِ بْنُ طَلْحَةَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنِ الْوَزَغِ قَالَ هُوَ الرِّجْسُ مَسْخٌ فَإِذَا قَتَلْتَهُ فَاغْتَسِلْ یَعْنِی شُکْراً (4) وَ قَالَ إِنَّ أَبِی کَانَ قَاعِداً فِی الْحِجْرِ وَ مَعَهُ رَجُلٌ یُحَدِّثُهُ فَإِذَا هُوَ الْوَزَغُ یُوَلْوِلُ بِلِسَانِهِ فَقَالَ أَبِی علیه السلام لِلرَّجُلِ أَ تَدْرِی مَا یَقُولُ هَذَا الْوَزَغُ قَالَ الرَّجُلُ لَا أَعْلَمُ مَا یَقُولُ قَالَ فَإِنَّهُ یَقُولُ لَئِنْ ذَکَرْتَ عُثْمَانَ لَأَسُبَّنَّ عَلِیّاً وَ قَالَ إِنَّهُ لَیْسَ یَمُوتُ مِنْ بَنِی أُمَیَّةَ مَیِّتٌ إِلَّا مُسِخَ وَزَغاً.

بیان

مسخهم وزغا لیس من التناسخ فی شی ء لأنه إما أن تکون أجسادهم الأصلیة تنقلب وزغا فلیس بتناسخ لکن حیاتهم قبل القیامة و الرجعة بعید و إما أن تکون أجسادهم المثالیة تتصور بتلک الصورة فهذا لیس هو التناسخ الذی أجمع المسلمون علی نفیه کما مر تحقیقه فی کتاب المعاد.

«18»

یج، الخرائج و الجرائح رُوِیَ عَنِ الْحَسَنِ علیه السلام أَنَّ عَلِیّاً علیه السلام کَانَ یَوْماً بِأَرْضٍ قَفْرٍ فَرَأَی دُرَّاجاً فَقَالَ یَا دُرَّاجُ مُنْذُ کَمْ أَنْتَ فِی هَذِهِ الْبَرِّیَّةِ وَ مِنْ أَیْنَ مَطْعَمُکَ وَ مَشْرَبُکَ فَقَالَ

ص: 268


1- لا یماثل الحدیث ما تقدم بل یماثل حدیث الخرائج الآتی تحت رقم 17.
2- الاختصاص: 301 فیه: الحسن بن علیّ الوشاء عن کرام بن عمرو الخثعمیّ بصائر الدرجات: 103.
3- بصائر الدرجات 103 و رواه فی الاختصاص: 301 عن أحمد بن محمّد بن عیسی عن الحسین بن سعید و محمّد بن خالد البرقی عن محمّد بن أبی عمیر عن حفص. و فیه:جاءت ناقة له من الرعی حتی ضربت. وفیه : ولم یقرعها.
4- الظاهر ان التفسیر من الراوندیّ أو غیره. لانه ذکر الحدیث بعد ذلک بلا تفسیر.

این روایت شبیه روایت قبلی نیست، بلکه شبیه روایت خرائج و جرائح است که در شماره 17 خواهد آمد.

علیه السّلام همین روایت را نقل کرده است.(1)

روایت16.

بصائر الدرجات: حفص بن بختری از شخصی، از حضرت باقر علیه السّلام نقل کرد که فرمود: وقتی حضرت علی بن الحسین از دنیا رفت، شتری در چرا داشت. شتر آمد و سر خود را به قبر زد و ضجه کرد. پدرم بر روی او سوار می­شد و به حج و عمره می­رفت و هرگز او را تازیانه نزده بود.(2)

روایت17.

خرائج و جرائح: عبدالله بن طلحه گفت: از حضرت صادق علیه السّلام راجع به وزغ پرسیدم. فرمود: پلید است و مسخ شده، اگر او را کشتی غسل کن، یعنی از روی شکر.(3)

و فرمود: پدرم در کنار حجرالاسود نشسته بود و مردی با ایشان بود که با او صحبت می­کرد. ناگاه وزغی دید که با زبانش ولوله می­کرد. پدرم به آن مرد فرمود: آیا می­دانی این وزغ چه می­گوید؟ آن مرد گفت: نمی­دانم چه می گوید. فرمود: او می­گوید اگر اسم عثمان را ببرید، علی را دشنام می­دهم. فرمود: هر یک از بنی امیّه که بمیرد، به صورت وزغ مسخ می شود.

توضیح

این که امام می­فرماید به صورت وزغ در می آیند، تناسخ نیست، زیرا اگر با همان بدن­های اصلی ایشان بدل به وزغ می شود که این تناسخ نیست، ولی زنده بودن آنها قبل از قیامت و رجعت بعید است. یا پیکرهای مثالی آنها به این صورت در می آید که این هم تناسخی نیست که مسلمانان تماما منکر آن هستند، چنان چه تحقیق آن در «کتاب معاد» گذشت.

روایت18.

خرائج و جرائح: از امام حسن علیه السّلام روایت شده که روزی علی بن ابی طالب علیه السّلام در بیابانی بی آب و علف بود. درّاجی (پرنده­ای شبیه کبک) را دید و فرمود: ای درّاج! از چه زمانی تو در این بیابانی؟ و از کجا آب و غذا پیدا می­کنی؟ گفت:

ص: 268


1- . اختصاص: 301، بصائر الدرجات: 103
2- . بصائر الدرجات: 103، در اختصاص نیز همین روایت را با کمی تفاوت از حفص نقل کرده است.
3- . ظاهرا این تفسیر از راوندی یا کسی دیگر است، زیرا روایتی را بعد از این روایت بدون این تفسیر ذکر کرده است.

یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ أَنَا فِی هَذِهِ الْبَرِّیَّةِ مُنْذُ مِائَةِ سَنَةٍ إِذَا جُعْتُ أُصَلِّی عَلَیْکُمْ فَأَشْبَعُ وَ إِذَا عَطِشْتُ أَدْعُو عَلَی ظَالِمِیکُمْ فَأَرْوَی (1).

«19»

یج، الخرائج و الجرائح الصَّفَّارُ عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنِ الْحَسَنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ کَرَّامٍ (2) عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَبِی طَلْحَةَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنِ الْوَزَغِ فَقَالَ هُوَ رِجْسٌ مَسْخٌ فَإِذَا قَتَلْتَهُ فَاغْتَسِلْ ثُمَّ قَالَ إِنَّ أَبِی علیه السلام کَانَ قَاعِداً یَوْماً فِی الْحِجْرِ فَإِذَا بِوَزَغٍ یُوَلْوِلُ قَالَ إِنَّهُ یَقُولُ لَئِنْ شَتَمْتُمْ قَوْمَنَا لَأَشْتِمَنَّ عَلِیّاً ثُمَّ قَالَ إِنَّ الْوَزَغَ مِنْ مُسُوخِ بَنِی مَرْوَانَ لَعَنَهُمْ اللَّهُ.

«20»

ختص، الإختصاص ابْنُ عِیسَی وَ مُحَمَّدُ بْنُ إِسْمَاعِیلَ بْنِ عِیسَی عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ مَالِکِ بْنِ عَطِیَّةَ عَنِ الثُّمَالِیِّ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ علیهما السلام فَلَمَّا انْتَشَرَتِ الْعَصَافِیرُ تَصَوَّتَتْ (3) فَقَالَ یَا بَا حَمْزَةَ أَ تَدْرِی مَا تَقُولُ فَقُلْتُ لَا قَالَ یُقَدِّسْنَ رَبَّهَا وَ یَسْأَلْنَهُ قُوتَ یَوْمِهَا (4) ثُمَّ قَالَ یَا بَا حَمْزَةَ عُلِّمْنا مَنْطِقَ الطَّیْرِ وَ أُوتِینا مِنْ کُلِّ شَیْ ءٍ (5).

«21»

ختص، الإختصاص ابْنُ عِیسَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ یُوسُفَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ دَاوُدَ الْحَدَّادِ عَنِ الْفُضَیْلِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: کُنْتُ عِنْدَهُ إِذْ نَظَرْتُ إِلَی زَوْجِ حَمَامٍ عِنْدَهُ فَهَدَلَ (6) الذَّکَرُ عَلَی الْأُنْثَی فَقَالَ أَ تَدْرِی مَا تَقُولُ تَقُولُ یَا سَکَنِی وَ عِرْسِی مَا خَلَقَ اللَّهُ خَلْقاً أَحَبَّ إِلَیَّ مِنْکَ إِلَّا أَنْ یَکُونَ مَوْلَایَ (7).

ص: 269


1- الخرائج:.
2- أخرجه قبلا عن الاختصاص و البصائر و فیهما: الحسین بن علی عن کرام و علقنا هناک ما یفید راجعه.
3- فی المصدر: انتشرن العصافیر و صوتن.
4- فی المصدر: یومهن.
5- الاختصاص: 293.
6- هدل الحمام: صوت.
7- الاختصاص: 293 فیه: الا أن یکون مولای جعفر بن محمّد علیهما السلام.

یا امیرالمؤمنین! من صد سال است که در این بیابان هستم. هر وقت گرسنه شوم، بر شما صلوات می­فرستم و سیر می­شوم و هر وقت تشنه شوم، بر ستمگران شما نفرین می­کنم و سیراب می­شوم.(1)

روایت19.

خرائج و جرائح: عبدالله بن ابی طلحه گفت: از حضرت صادق علیه السّلام راجع به وزغ پرسیدم. فرمود: پلید است و مسخ شده. اگر او را کشتی غسل کن. سپس فرمود: پدرم روزی در کنار حجرالاسود نشسته بود که وزغی ولوله می کرد. پدرم فرمود او می­گوید اگر قوم مرا دشنام دهید، علی را دشنام می­دهم. سپس فرمود: وزغ از مسخ شدگان بنی مروان است، خدا لعنتشان کند!

روایت20.

اختصاص: ثمالی گفت: خدمت حضرت علی بن الحسین علیهما السّلام بودم که ناگاه گنجشک ها پرواز کردند و صدا دادند. فرمود: ای ابا حمزه! می­دانی چه می­گویند؟ گفتم نه. فرمود: خدای خود را تقدیس می­کنند و تقاضای خوراک روزانه خود را می­نمایند. سپس فرمود: ای ابا حمزه! به ما زبان پرندگان را آموخته اند و از هر چیز به ما داده اند.(2)

روایت21.

اختصاص: فضیل گفت: خدمت حضرت صادق علیه السّلام بودم که چشمم به یک جفت کبوتر افتاد که در نزد امام بودند. کبوتر نر بر روی ماده صدا کرد. فرمود: می­دانی چه می­گوید؟ او می­گوید ای مایه آرامش من، همسرم! خداوند کسی را محبوب تر از تو در نظر من نیافریده، جز این مولایم.(3)

ص: 269


1- . خرائج و جرائح ...
2- . اختصاص: 293
3- . اختصاص: 293
«22»

ختص، الإختصاص الْحَسَنُ بْنُ مُحَمَّدٍ الْقَاشَانِیُّ عَنْ أَبِی الْأَحْوَصِ دَاوُدَ بْنِ أَسَدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ جَمِیلٍ (1) عَنْ أَحْمَدَ بْنِ هَارُونَ بْنِ مُوَفَّقٍ وَ کَانَ هَارُونُ بْنُ مُوَفَّقٍ (2) مَوْلَی أَبِی الْحَسَنِ علیه السلام قَالَ: أَتَیْتُ أَبَا الْحَسَنِ علیه السلام لِأُسَلِّمَ عَلَیْهِ فَقَالَ لِی ارْکَبْ تدور (تَدُرْ) فِی (3) أَمْوَالٍ لَهُ قَالَ فَرَکِبْتُ فَأَتَیْتُ فَازَةً لَهُ قَدْ ضُرِبَتْ عَلَی جَدَاوِلِ مَاءٍ کَانَتْ عِنْدَهُ خَضِرَةٌ فَاسْتَنْزَهَ ذَلِکَ فَضَرَبْتُ لَهُ الْفَازَةَ هُنَاکَ فَجَلَسْتُ حَتَّی أَتَی وَ هُوَ عَلَی فَرَسٍ لَهُ فَقُمْتُ فَقَبَّلْتُ فَخِذَهُ وَ نَزَلَ وَ أَخَذْتُ رِکَابَهُ وَ أَمْسَکْتُ عَلَیْهِ فَلَمَّا نَزَلَ أَهْوَیْتُ لِآخُذَ الْعِنَانَ فَأَبَی وَ أَخَذَهُ هُوَ فَأَخْرَجَهُ مِنْ رَأْسِ الدَّابَّةِ وَ عَلَّقَهُ فِی طُنُبٍ مِنْ أَطْنَابِ الْفَازَةِ ثُمَّ جَلَسَ فَسَأَلَ عَنْ مَجِیئِی وَ ذَلِکَ عِنْدَ الْمَغْرِبِ فَأَعْلَمْتُهُ مَجِیئِی مِنَ الْعَصْرِ إِلَی أَنْ جَمَحَ الْفَرَسُ وَ خَلَّی الْعِنَانَ (4) وَ مَرَّ یَتَخَطَّی الْجَدَاوِلَ وَ الزَّرْعَ إِلَی بَرَا حَتَّی بَالَ وَ رَاثَ وَ رَجَعَ فَنَظَرَ إِلَیَّ أَبُو الْحَسَنِ علیه السلام فَقَالَ لَمْ یُعْطَ آلَ دَاوُدَ شَیْ ءٌ إِلَّا وَ قَدْ أُعْطِیَ مُحَمَّدٌ وَ آلُ مُحَمَّدٍ أَفْضَلَ مِنْهُ (5).

بیان

قال الجوهری الفازة مظلة تمد بعمود قوله فاستنزه ذلک أی وجده نزهة و البرا التراب.

«23»

ختص، الإختصاص ابْنُ عِیسَی وَ أَحْمَدُ بْنُ الْحَسَنِ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ (6) عَنِ ابْنِ بُکَیْرٍ عَنْ زُرَارَةَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام یَقُولُ کَانَتْ لِعَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ علیهما السلام نَاقَةٌ قَدْ حَجَ

ص: 270


1- فی المصدر: محمّد بن جمیل.
2- المصدر و البصائر خالیان عن قوله: و کان هارون بن موفق.
3- فی المصدر: (ندور) و فی البصائر: ندور فی اموالنا فاتیت فازة لی.
4- فی البصائر: الی أن حمحم الفرس فضحک علیه السلام و نطق بالفارسیة و أخذ بعرفها فقال: اذهب فبل فرفع رأسه فنزع العنان.
5- الاختصاص: 298 و 299 فیه: (لم یعط داود و آل داود) و رواه الصفار فی البصائر: 102 عن القاشانی و فیه زیادة ذکرناها و فیه: براح و فیه: لم یعط داود و آل داود.
6- فی المصدر: و أحمد بن الحسن بن فضال.

روایت22.

اختصاص: احمد بن هارون بن موفق غلام ابوالحسن علیه السّلام گفت: خدمت حضرت ابوالحسن رسیدم تا سلام عرض کنم. به من گفتند سوار شده و رفته سری به زمین هایش بزند. سوار شدم تا به خیمه ای رسیدم که کنار جوی زده شده بود. سبزی هایی کنار جوی­ها بود به تنزه و تماشا نشستیم. آن خیمه را برای امام در آنجا زده بودند. نشستم تا امام تشریف آورد و سوار بر اسبی بود. از جای حرکت کردم و ران مقدسش را بوسیدم. پایین آمد و رکابش را گرفتم و نگه داشتم. وقتی پایین آمد، رفتم که افسار اسبش را بگیرم، امام نگذاشت و خودش گرفت و از سر اسب خارج نمود و به یکی از طناب های خیمه بست. بعد نشست و از آمدنم پرسید. آن موقع نزدیک مغرب بود. اطلاع دادم که عصر آمده ام. در این موقع اسب، رم کرد و طناب را کند و رفت از جوی­ها و زراعت گذشت تا به زمین بدون کشت رسید و آنجا ادرار کرد و فضله انداخت و برگشت. امام علیه السّلام به من نگاه کرد و فرمود: به آل داود چیزی نداده اند، مگر این که به آل محمّد بهتر از آن را داده اند.(1)

توضیح

جوهری گفته است «الفازة» یعنی خیمه ای که با عمودی بر پا شده است. «فاستنزه ذلک» یعنی آن را گردشگاه یافت و «البرا» یعنی خاک.

روایت23.

اختصاص: زراره گفت از حضرت باقر علیه السّلام شنیدم که می­فرمود: حضرت زین العابدین علیه السّلام شتری داشت که با آن

ص: 270


1- . اختصاص: 298 - 299

عَلَیْهَا اثْنَتَیْنِ وَ عِشْرِینَ حَجَّةً مَا قَرَعَهَا قَرْعَةً قَطُّ فَمَا فَجَأَتْنِی (1) بَعْدَ مَوْتِهِ إِلَّا وَ قَدْ جَاءَنِی بَعْضُ الْمَوَالِی فَقَالُوا إِنَّ النَّاقَةَ قَدْ خَرَجَتْ فَأَتَتْ قَبْرَ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ علیهما السلام فَانْبَرَکَتْ عَلَیْهِ فَدَلَکَتْ بِجِرَانِهَا وَ هِیَ تَرْغُو فَقُلْتُ أَدْرِکُوهَا فَجِیئُونِی بِهَا قَبْلَ أَنْ یَعْلَمُوا بِهَا أَوْ یَرَوْهَا ثُمَّ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام وَ مَا کَانَتْ رَأَتِ الْقَبْرَ قَطُّ (2).

«24»

أَقُولُ رَوَی الْبُرْسِیُّ فِی مَشَارِقِ الْأَنْوَارِ عَنْ زَیْدٍ الشَّحَّامِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ ابْنِ نُبَاتَةَ قَالَ: إِنَّ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام جَاءَهُ نَفَرٌ مِنَ الْمُنَافِقِینَ فَقَالُوا لَهُ أَنْتَ الَّذِی تَقُولُ إِنَّ هَذَا الْجِرِّیَّ مَسْخٌ حَرَامٌ فَقَالَ نَعَمْ فَقَالُوا أَرِنَا بُرْهَانَهُ فَجَاءَ بِهِمْ إِلَی الْفُرَاتِ وَ نَادَی هناس هناس (3) فَأَجَابَهُ الْجِرِّیُّ لَبَّیْکَ فَقَالَ لَهُ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام مَنْ أَنْتَ فَقَالَ مِمَّنْ عُرِضَتْ عَلَیْهِ وَلَایَتُکَ فَأَبَی وَ مُسِخَ وَ إِنَّ فِیمَنْ مَعَکَ لَمَنْ یُمْسَخُ کَمَا مُسِخْنَا وَ یَصِیرُ کَمَا صِرْنَا (4) فَقَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام بَیِّنْ قِصَّتَکَ لِیَسْمَعَ مَنْ حَضَرَ فَیَعْلَمَ فَقَالَ نَعَمْ کُنَّا أَرْبَعاً وَ عِشْرِینَ قَبِیلَةً مِنْ بَنِی إِسْرَائِیلَ وَ کُنَّا قَدْ تَمَرَّدْنَا وَ عَصَیْنَا وَ عُرِضَتْ وَلَایَتُکَ عَلَیْنَا فَأَبَیْنَا وَ فَارَقْنَا الْبِلَادَ وَ اسْتَعْمَلْنَا الْفَسَادَ فَجَاءَنَا آتٍ أَنْتَ وَ اللَّهِ أَعْلَمُ بِهِ مِنَّا فَصَرَخَ فِینَا صَرْخَةً فَجَمَعَنَا جَمْعاً وَاحِداً وَ کُنَّا مُتَفَرِّقِینَ فِی الْبَرَارِیَ فَجَمَعَنَا لِصَرْخَتِهِ ثُمَّ صَاحَ صَیْحَةً أُخْرَی وَ قَالَ کُونُوا مُسُوخاً بِقُدْرَةِ اللَّهِ فَمُسِخْنَا أَجْنَاساً مُخْتَلِفَةً ثُمَّ قَالَ أَیُّهَا الْقِفَارُ کُونُوا أَنْهَاراً تُسْکِنْکَ هَذِهِ الْمُسُوخُ وَ اتَّصِلِی بِبِحَارِ الْأَرْضِ حَتَّی لَا یَبْقَی مَاءٌ إِلَّا وَ فِیهِ مِنْ هَذِهِ الْمُسُوخِ فَصِرْنَا مُسُوخاً کَمَا تَرَی (5).

ص: 271


1- فی المصدر: فما جاءتنی.
2- الاختصاص: 300 و 301 و رواه الصفار فی البصائر: 103 عن أحمد بن الحسن بن فضال و فیه: (بمقرعة قط) و فیه فجاءونی بها.
3- فی المصدر: مناش مناش.
4- فی نسخة: و یصیر الی ما صرنا.
5- مشارق الأنوار: 94.

بیست و دو مرتبه به حج رفته بود و یک بار هم او را تازیانه نزده بود. پس از درگذشت پدرم، شتر پیش من نیامد، بعضی غلامان آمدند و گفتند شتر خارج شده و رفته بر سر قبر حضرت زین العابدین و آنجا زانو زده و سر به قبر می­زند و ضجه و ناله می­کند. گفتم بروید و پیش از آن که بفهمند یا او را ببینند، او را بیاورید. حضرت باقر علیه السّلام فرمود: آن شتر جای قبر را قبلا ندیده بود.(1)

روایت24.

مؤلف: برسی در مشارق الانوار از زید شحام به اسناد خود از ابن نباته نقل می­کند که چند نفر از منافقین خدمت امیرالمؤمنین علیه السّلام رسیدند و گفتند: تو می­گویی مارماهی مسخ شده و حرام است؟ فرمود آری. گفتند: دلیل آن را برایمان بیان کن. آنها را آورد تا به فرات رسید و صدا زد: «هناس هناس!» یک مارماهی جواب داد: «لبّیک!» امیرالمؤمنین علیه السّلام به او فرمود: تو که هستی؟ گفت: من یکی از کسانی هستم که ولایت شما بر من عرضه شد و امتناع ورزیدم و مسخ شدم. از این اشخاصی که با شما هستند، بعضی مثل ما مسخ خواهند شد و همان گونه می­شوند که ما شدیم. امیرالمؤمنین علیه السّلام فرمود: داستان خود را برای کسانی که اینجا هستند نقل کن تا بدانند. گفت: بسیار خوب. ما بیست و چهار قبیله از بنی اسرائیل متمرد و معصیت کار بودیم. ولایت شما بر ما عرضه شد و ما امتناع ورزیدیم و در شهرها به کارهای بد مشغول شدیم. یک مرتبه شخصی آمد که به خدا قسم شما بهتر از ما او را می­شناسی. فریادی کشید و با این که ما در بیابان ها پراکنده بودیم، همه از صدا و فریاد او جمع شدیم. باز یک فریاد دیگر برداشت و گفت: به قدرت خدا همه مسخ شوید! و ما به صورت­های مختلف مسخ شدیم. بعد گفت: ای بیابان­ها! نهرهایی شوید تا این مسخ شده ها در میان شما ساکن شوند و به دریاها وصل شوید تا هیچ دریایی نباشد، مگر این که از مسخ شدگان در آنها وجود داشته باشد. ما چنان چه مشاهده می­کنی مسخ شدیم.(2)

ص: 271


1- . اختصاص: 300 - 301
2- . مشارق الانوار: 94
«25»

وَ بِإِسْنَادِهِ إِلَی مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ: خَرَجْتُ مَعَ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام إِلَی مَکَانٍ یُرِیدُهُ فَسِرْنَا وَ إِذَا ذِئْبٌ قَدِ انْحَدَرَ مِنَ الْجَبَلِ وَ جَاءَ حَتَّی وَضَعَ یَدَهُ عَلَی قَرَبُوسِ السَّرْجِ وَ تَطَاوَلَ فَخَاطَبَهُ فَقَالَ لَهُ الْإِمَامُ ارْجِعْ فَقَدْ فَعَلْتُ قَالَ فَرَجَعَ الذِّئْبُ مُهَرْوِلًا فَقُلْتُ سَیِّدِی (1) مَا شَأْنُهُ قَالَ ذَکَرَ أَنَّ زَوْجْتَهُ قَدْ عَسُرَتْ عَلَیْهَا الْوِلَادَةُ فَسَأَلَ لَهَا الْفَرَجَ وَ أَنْ یَرْزُقَهُ اللَّهُ وَلَداً لَا یُؤْذِی دَوَابَّ شِیعَتِنَا قُلْتُ لَهُ اذْهَبْ فَقَدْ فَعَلْتُ قَالَ ثُمَّ سِرْنَا فَإِذَا قَاعٌ مُجْدِبٌ یَتَوَقَّدُ حَرّاً وَ هُنَاکَ عَصَافِیرُ فَتَطَایَرْنَ وَ دُرْنَ حَوْلَ بَغْلَتِهِ (2) فَزَجَرَهَا وَ قَالَ لَا وَ لَا کَرَامَةَ قَالَ ثُمَّ صَارَ (3) إِلَی مَقْصَدِهِ فَلَمَّا رَجَعْنَا مِنَ الْغَدِ وَ عُدْنَا إِلَی الْقَاعِ فَإِذَا الْعَصَافِیرُ قَدْ طَارَتْ وَ دَارَتْ حَوْلَ بَغْلَتِهِ وَ رَفْرَفَتْ فَسَمِعْتُهُ یَقُولُ اشْرَبِی وَ ارْوَی قَالَ فَنَظَرْتُ فَإِذَا فِی الْقَاعِ ضَحْضَاحٌ مِنَ الْمَاءِ فَقُلْتُ یَا سَیِّدِی بِالْأَمْسِ مَنَعْتَهَا وَ الْیَوْمَ سَقَیْتَهَا فَقَالَ اعْلَمْ أَنَّ الْیَوْمَ خَالَطَهَا الْقَنَابِرُ فَسَقَیْتُهَا وَ لَوْ لَا الْقَنَابِرُ مَا سَقَیْتُهَا (4) فَقُلْتُ یَا سَیِّدِی وَ مَا الْفَرْقُ بَیْنَ الْقَنَابِرِ وَ الْعَصَافِیرِ فَقَالَ وَیْحَکَ أَمَّا الْعَصَافِیرُ فَإِنَّهُمْ مَوَالِی عُمَرَ لِأَنَّهُمْ مِنْهُ وَ أَمَّا الْقَنَابِرُ فَإِنَّهُمْ مِنْ مَوَالِینَا أَهْلَ الْبَیْتِ وَ إِنَّهُمْ یَقُولُونَ فِی صَفیرِهِمْ بُورِکْتُمْ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ بُورِکَتْ شِیعَتُکُمْ وَ لَعَنَ اللَّهُ أَعْدَاءَکُمْ ثُمَّ قَالَ عَادَانَا مِنْ کُلٍّ شَیْ ءٌ (5) حَتَّی مِنَ الطُّیُورِ الْفَاخِتَةُ وَ مِنَ الْأَیَّامِ أَرْبِعَاءُ (6).

«26»

مد، العمدة بِإِسْنَادِهِ عَنِ ابْنِ الْمَغَازِلِیِّ الشَّافِعِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ عَنِ الْمِقْدَامِ بْنِ

ص: 272


1- فی المصدر: یا سیدی.
2- فی نسخة: و رفرفت.
3- فی نسخة: (و سار) و هو الموجود فی المصدر.
4- فی المصدر: لما سقیتها.
5- فی المصدر: من کل شی ء شی ء.
6- مشارق الأنوار: 113 و 114.

روایت25.

محمّد بن مسلم گفت: من در خدمت حضرت باقر علیه السّلام رفتیم. ایشان تصمیم داشت به جایی برود. در بین راه گرگی را دیدیم که از کوه پایین می آید. گرگ آمد تا دستش را گذاشت روی قرپوس زین و دست درازی کرد و با امام علیه السّلام به صحبت پرداخت. امام علیه السّلام به او فرمود: برگرد، انجام دادم. گرگ صدای مخصوصی کرد و برگشت. عرض کردم: آقای من! جریان چه بود؟ فرمود: ماده گرگ زایمان بر او سخت شده بود. درخواست کرد که راحت شود و این که خدا به او بچه ای بدهد که جنبندگان، شیعیان ما را آزار نرساند. گفتم برو این کار کردم. گفت: سپس رفتیم تا به بیابانی بی آب و علف رسیدیم که از حرارت می سوخت. در آنجا گنجشک هایی بودند که پریدند و اطراف قاطر امام چرخیدند. امام علیه السّلام آنها را دور کرد و فرمود: نه، شما شایسته چنین چیزی نیستید. بعد به جانب محلی که مایل بود رفتیم. فردا که برگشتیم و به آن بیابان رسیدیم، باز گنجشک ها پریدند و اطراف مرکب امام بال بال می­زدند. شنیدم که می فرمود: بیاشامید و سیر شوید. محمّد بن مسلم گفت: ناگاه دیدم در بیابان توده های متراکم از آب است. عرض کردم: آقای من! دیروز مانع آنها شدی و امروز آنها را آب دادی؟ فرمود: امروز به همراه آنها چکاوک ها هم بودند، پس به آنها آب دادم. اگر چکاوک ها نبودند به آنها آب نمی­دادم. گفتم آقای من! فرق بین چکاوک­ها و گنجشک­ها چیست؟ فرمود: وای بر تو! گنجشک­ها از ارادتمندان عمر هستند، زیرا از اویند و اما چکاوک ها از ارادتمندان ما اهل بیت هستند. این­ها در صدای خود می­گویند «مبارک باشد ای اهل بیت پیامبر و مبارک باشد برای شیعیان شما و خدا دشمنانتان را لعنت کند!» سپس فرمود: از هر چیز با ما دشمن هستند، حتی از پرنده ها، قمری و از ایام هفته، چهارشنبه.(1)

روایت26.

العمده:

ص: 272


1- . مشارق الانوار: 113 - 114

دَاوُدَ عَنْ أَسَدِ بْنِ مُوسَی عَنْ حَمَّادِ بْنِ مَسْلَمَةَ عَنْ ثَابِتٍ عَنْ أَنَسٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ خَلَقَ خَلْقاً لَیْسَ مِنْ وُلْدِ آدَمَ وَ لَا مِنْ وُلْدِ إِبْلِیسَ یَلْعَنُونَ مُبْغِضِی عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیهما السلام قَالُوا یَا رَسُولَ اللَّهِ مَنْ هُمْ قَالَ الْقَنَابِرُ (1) یُنَادُونَ فِی السَّحَرِ عَلَی رُءُوسِ الشَّجَرِ أَلَا لَعْنَةُ اللَّهِ عَلَی مُبْغِضِی عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیهما السلام (2).

«27»

ما، الأمالی للشیخ الطوسی مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ شَاذَانَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی الْقَاسِمِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ الْقَاسَانِیِّ عَنْ أَبِی أَیُّوبَ الْمَدِینِیِّ عَنْ سُلَیْمَانَ الْجَعْفَرِیِّ عَنِ الرِّضَا عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ علیه السلام قَالَ: لَا تَأْکُلُوا (3) الْقُنْبُرَةَ وَ لَا تَسُبُّوهُ وَ لَا تُعْطُوهُ الصِّبْیَانَ یَلْعَبُونَ بِهَا فَإِنَّهَا کَثِیرَةُ التَّسْبِیحِ وَ تَسْبِیحُهَا لَعَنَ اللَّهُ مُبْغِضِی آلِ مُحَمَّدٍ علیهم السلام (4).

تحقیق مقام و دفع شکوک و أوهام

اعلم أن رد الأخبار المستفیضة الواردة عن أئمة الأنام علیهم الصلاة و السلام بمحض استبعاد الأوهام أو تقلید الفلاسفة الذین استبدوا بالأحلام (5) و لم یؤمنوا بما جاءت به الأنبیاء الکرام لا یلیق بالأفاضل الأعلام کیف و قد ورد أمثالها فی القرآن الکریم من تسبیح الطیر مع داود علیه السلام و قوله عُلِّمْنا مَنْطِقَ الطَّیْرِ (6) و قصة الهدهد و النملة مع سلیمان علیه السلام و قوله تعالی وَ الطَّیْرُ صَافَّاتٍ کُلٌّ قَدْ عَلِمَ صَلاتَهُ وَ تَسْبِیحَهُ (7) و غیر ذلک.

ص: 273


1- فی المصدر: هم القنابر.
2- العمدة: 187.
3- فی المصدر: یقول: لا تقتلوا.
4- أمالی الشیخ: 71.
5- فی نسخة: بالاحکام.
6- النمل: 16.
7- النور: 41.

انس گفت: پیامبر فرمود: خداوند خلقی را آفریده که نه از فرزندان آدم است و نه از فرزندان ابلیس. آنها دشمنان علی بن ابی طالب را لعن می کنند. گفتند: ای رسول خدا! آنها کیانند؟ فرمود: چکاوک­ها که در سحر بر روی درخت ندا می­دهند «لعنت خدا بر دشمنان علی بن ابی طالب!»(1)

روایت27.

امالی طوسی: سلیمان جعفری از حضرت رضا، از پدرش، از جدش علیهم السّلام نقل کرد که فرمود: چکاوک را نخورید و به او ناسزا نگویید و به دست بچه هایتان ندهید که با آنها بازی کنند، زیرا آنها زیاد تسبیح می­کنند و تسبیح آنها این است: «خدا لعنت کند بر دشمنان آل محمّد صلّی اللَّه علیه و آله!»(2)

تحقیق درباره این مبحث و پیشگیری از وهم­ها و شک ­ها

باید توجه داشت که رد کردن اخبار بسیار زیادی که از ائمه علیهم السّلام رسیده، به محض استبعاد خیالی یا تقلید از فلاسفه ای که تکیه گاه آنها خیالات است و ایمان به مسائلی که انبیاء گرامی آورده اند ندارند، سزاوار دانشمندان و اهل فضل نیست. چگونه می­توان این اخبار را رد کرد با این که در قرآن شبیه آنها آمده است؟ از قبیل تسبیح نمودن پرنده با داود و آیه «عُلِّمْنا مَنْطِقَ الطَّیْرِ» و داستان هدهد و مورچه با سلیمان در آیه «وَ الطَّیْرُ صَافَّاتٍ کُلٌّ قَدْ عَلِمَ صَلاتَهُ وَ تَسْبِیحَهُ»

ص: 273


1- . العمده: 187
2- . امالی طوسی: 71

و أی دلیل دل علی عدم شعورهم و إدراکهم للکلیات و عدم تکلمهم و نطقهم فإنا کثیرا ما نسمع کلام بعض الناس و غیرهم ممن لا نفهم لغاتهم بوجه فنظن أن کلامهم کأصوات الطیور لا نمیز بین کلماتهم و نتعجب من فهم بعضهم کلام بعض و الأخبار الدالة علی أن لها تسبیحا و ذکرا و أنها تعرف خالقهم و مصالحهم و مفاسدهم أکثر من أن تحصی و لا استبعاد فی کونها مکلفة ببعض التکالیف و تعذب فی الدنیا بترکها کما ورد فی الأخبار الکثیرة أنه لا یصاد طیر إلا بترکها التسبیح أو فی الآخرة أیضا کما روی فی تأویل قوله تعالی وَ إِذَا الْوُحُوشُ حُشِرَتْ (1) و إن لم یکن تکلیفها عاما و عقابها أبدیا لضعف إدراکها.

و لو سلم أن لا نطق و لا کلام لهم فیمکن أن یقدرها الله علی ذلک فی بعض الأحیان لإظهار معجزة النبی و الإمام صلوات الله علیهم و بالجملة رد ما ورد عن أرباب العصمة صلوات الله علیهم أو تأویلها من غیر برهان قاطع اجتراء علی الله و رسوله و حججه علیهم السلام و سیأتی بعض القول فی ذلک فی الباب الآتی و تفصیله و تحقیقه فی کتاب السماء و العالم.

و أما ما ذکره السید الشریف المرتضی قدس الله روحه فی کتاب الغرر و الدرر حیث سأله سائل فقال ما القول فی الأخبار الواردة فی عدة کتب من الأصول و الفروع بمدح أجناس من الطیر و البهائم و المأکولات و الأرضین و ذم أجناس منها کمدح الحمام و البلبل و القنبر و الحجل (2) و الدراج و ما شاکل ذلک من فصیحات الطیر و البهائم و المأکولات و الأرضین و ذم الفواخت و الرخم (3) و ما یحکی من أن کل جنس من هذه الأجناس المحمودة تنطق بثناء علی الله تعالی و علی أولیائه و دعاء لهم و دعاء علی أعدائهم و أن کل جنس من هذه الأجناس المذمومة تنطق بضد ذلک من ذم الأولیاء علیهم السلام و کذا

ص: 274


1- التکویر: 5.
2- القنبرة: نوع من العصافیر. و الحجل: طائر فی حجم الحمام احمر المنقار و الرجلین و هو یعیش فی الصرود العالیة یستطاب لحمه.
3- الرخم: طائر من الجوارح الکبیرة الجثة الوحشیة الطباع.

(1) {و پرندگان [نیز] در حالی که در آسمان پر گشوده اند [تسبیح او می گویند] همه ستایش و نیایش خود را می دانند} و آیات دیگر. تازه چه دلیلی وجود دارد بر این که حیوانات دارای شعور و ادراک مسائل کلی نیستند و این که دارای زبان و تکلم نباشند، با این که ما زیاد سخن بعضی از مردم را می­شنویم، بی آنکه معنی حرف آنها را بدانیم. از این رو چنین می پنداریم که سخنان آنها مانند صدای پرندگان است و تمیز بین کلمات آنها نمی دهیم و تعجب می­کنیم که این­ها چطور حرف های یکدیگر را می فهمند. و اخبار بسیار زیادی - بیش از حد شماره - هست که دلالت دارند بر این که حیوانات دارای تسبیح و ذکر هستند و خدای خود را می­شناسند و مصالح و مفاسد خویش را تشخیص می­دهند. و استبعادی ندارد که آنها مکلف به بعضی از تکالیف باشند که در صورت ترک آن تکالیف، در دنیا عذاب می­شوند، چنان چه در اخبار زیادی رسیده که پرنده ای صید نمی­شود مگر به واسطه ترک تسبیح یا در آخرت نیز چنان چه در تأویل این آیه «وَ إِذَا الْوُحُوشُ حُشِرَتْ»(2)

{و آنگه که وحوش را همی گرد آرند} نقل شده، گرچه به واسطه ضعف ادراک و کمی شعور، تکلیف عمومی و عقاب ابدی نباشد. در صورتی که ما تسلیم این شویم که حیوانات دارای زبان و سخن نیستند، ممکن است خداوند آنها را در بعضی اوقات برای اثبات اعجاز پیامبر و امام علیهم السّلام دارای قدرت بر سخن گفتن بکند، با این که رد نمودن اخباری که از ائمه معصومین صلوات اللَّه علیهم اجمعین رسیده یا تأویل این اخبار را بدون دلیل محکم، نوعی تجری و بی باکی نسبت به خدا و پیامبر و ائمه است. توضیح درباره این مطلب در باب آینده و تفصیل و تحقیق در «کتاب السماء و العالم» خواهد آمد.

اما آنچه سید شریف مرتضی قدس اللَّه روحه در کتاب «الغرر و الدرر» نقل کرده که شخصی چنین سؤال کرده، چگونه توضیح می­دهید اخباری را که در بعضی از کتاب های اصول و فروع، راجع به ستایش از بعضی حیوانات و چهارپایان و خوردنی ها و زمین ها رسیده، و بدگویی از این اصناف مانند ستودن کبوتر و بلبل و چکاوک و کبک و خارپشت و آنچه که شبیه آن است از پرنده و چهارپایان و خوردنی­ها و زمین­ها و بدگویی قمری­ها و کرکس­ها و آنچه حکایت شده که بعضی از این پرندگان که خوب هستند، زبان به ثنای پروردگار و اولیای او دارند و برای آنها دعا می­کنند و نفرین بر دشمنانشان، و حیوانات منفور و بد، زبان بر خلاف این می­گشایند از قبیل بدگویی بر ائمه علیهم السّلام

ص: 274


1- . نور / 41
2- . تکویر / 5

الجری و ما شاکله من السمک و ما نطق به الجری من أنه مسخ بجحده الولایة و ورود الآثار بتحریمه لذلک.

و کذم الدب و القرد و الفیل و سائر المسوخ المحرمة و کذم البطیخة التی کسرها أمیر المؤمنین علیه السلام فصادفها مرة فقال من النار إلی النار و دبها من یده ففار من الموضع الذی سقطت فیه دخان و کذم الأرضین السبخة و القول بأنها جحدت الولایة أیضا و قد جاء فی هذا المعنی ما یطول شرحه و ظاهره مناف لما تدل العقول علیه من کون هذه الأجناس مفارقة لقبیل ما یجوز تکلیفه و یسوغ أمره و نهیه.

و فی هذه الأخبار التی أشرنا إلیها أن بعض هذه الأجناس یعتقد الحق و یدین به و بعضها یخالفه و هذا کله مناف لظاهر ما العقلاء علیه و منها ما یشهد أن لهذه الأجناس منطقا مفهوما و ألفاظا تفید أغراضا و أنها بمنزلة الأعجمی و العربی اللذین لا یفهم أحدهما صاحبه و أن شاهد ذلک من قول الله سبحانه فیما حکاه عن سلیمان علیه السلام یا أَیُّهَا النَّاسُ عُلِّمْنا مَنْطِقَ الطَّیْرِ وَ أُوتِینا مِنْ کُلِّ شَیْ ءٍ إِنَّ هذا لَهُوَ الْفَضْلُ الْمُبِینُ (1) و کلام النملة أیضا مما حکاه الله سبحانه و کلام الهدهد و احتجاجه و فهمه و جوابه فلینعم بذکر ما عنده مثابا إن شاء الله و بالله التوفیق.

فأجاب رحمه الله بقوله اعلم أن المعول فیما یعتقد علی ما تدل الأدلة علیه من نفی و إثبات فإذا دلت الأدلة علی أمر من الأمور وجب أن یبنی کل وارد من الأخبار إذا کان ظاهره بخلافه علیه و نسوقه إلیه و نطابق بینه و بینه و نخلی ظاهرا إن کان له و نشرط إن کان مطلقا و نخصه إن کان عاما و نفصله إن کان مجملا و نوفق بینه و بین الأدلة من کل طریق اقتضی الموافقة و آل إلی المطابقة.

و إذا کنا نفعل ذلک و لا نحتشمه فی ظواهر القرآن المقطوع علی صحته المعلوم وروده فکیف نتوقف عن ذلک فی أخبار آحاد لا توجب علما و لا تثمر یقینا فمتی وردت علیک أخبار فأعرضها علی هذه الجملة و ابنها علیها و افعل ما حکمت به الأدلة

ص: 275


1- النمل: 16.

که مارماهی و ماهی های شبیه آن چنین هستند و آنچه مارماهی خود گفت که به واسطه ترک ولایت مسخ شده است، و روایاتی که گوشت آن را به واسطه همین نپذیرفتن ولایت تحریم می­کنند، و مانند بدگویی از خرس و میمون و فیل و سایر مسخ شده های حرام گوشت و مانند بدگویی از خربزه ای که امیرالمؤمنین علیه السّلام آن را برید و دید که تلخ است و فرمود: «از آتش است و به سوی آتش برمی­گردد» و بر زمین انداخت و از محلی که بر زمین رسید، دودی برخاست، و مانند بدگویی از زمین­های شوره زار و لم یزرع و این که آن زمین ها ولایت ائمه را نپذیرفته اند. در این مورد روایات زیادی رسیده که موجب درازی کلام می شود. ظاهر این اخبار با آنچه که عقل حکم می کند منافات دارد که این حیوانات چون دارای شعور و ادراک نیستند، نمی­توانند دارای تکلیف و امر و نهی باشند. و در این اخباری که اشاره کردیم، بعضی شاهد بر آن هستند که این حیوانات، اعتقاد به حق دارند و متدین هستند و بعضی مخالفند، تمام ظواهر این اخبار منافات دارد با آنچه عقلا بر آنند. بعضی از اخبار شاهد آن است که این حیوانات دارای زبان قابل فهم هستند و الفاظی دارند که اغراض را می رساند و این زبان برای ما مثل زبان­های عرب و عجمی است که حرف یکدیگر را نمی­فهمند و شاهد بر این مطلب، آیه قرآن راجع به سلیمان است که می­فرماید «یا أَیُّهَا النَّاسُ عُلِّمْنا مَنْطِقَ الطَّیْرِ وَ أُوتِینا مِنْ کُلِّ شَیْ ءٍ إِنَّ هذا لَهُوَ الْفَضْلُ الْمُبِینُ» و سخن مورچه نیز در قرآن نقل شده و سخن هدهد و استدلال و فهم و جوابش، خواهش می­کنم در این مورد توضیحی بفرمایید إن شاء اللَّه. از خدا جویای توفیقم.

سید مرتضی در جواب این سؤال می فرماید: آنچه در اعتقادات، از نفی و اثبات باید بر آن تکیه کرد، چیزی است که ادلّه بر آن دلالت داشته باشد. وقتی ادلّه بر چیزی دلالت داشته باشد، لازم است اخباری که در این مورد رسیده را به آن برگردانیم. هنگامی که ظاهر خبر مخالف آن دلیل باشد، توافقی به وجود آوریم و ظاهرش را اگر موافق دلیل بود، بگیریم و اگر مطلق بود، مشروط بدانیم و اگر عام بود، تخصیص بدهیم و اگر مجمل بود، تفصیل بدهیم و بالاخره هر طوری که امکان داشت و مقتضی بود، بین خبر و آن ادله موافقتی به وجود آوریم و آن را به مطابقت برگردانیم. وقتی این کار را بدون باک در ظواهر قرآن که قطع بر صحت و ورود آن داریم، انجام می­دهیم، پس چگونه درباره اخبار آحادی که علم را به وجود نمی آورند و مثمر یقین نیستند توقف کنیم؟ هر وقت خبری دیدی بر این وضع قرار ده و بنا را بر همین قاعده بگذار و حکم مطابق دلایل و حجت های عقلی بکن.

ص: 275

و أوجبته الحجج العقلیة و إن تعذر فیها بناء و تأویل و تخریج و تنزیل فلیس غیر الإطراح لها و ترک التعریج (1) علیها و لو اقتصرنا علی هذه الجملة لاکتفینا فیمن یتدبر و یتفکر.

و قد یجوز أن یکون المراد بذم هذه الأجناس من الطیر أنها ناطقة بضد الثناء علی الله و بذم أولیائه و نقص أصفیائه ذم متخذیها و مرتبطیها و إن هؤلاء المغرین بمحبة هذه الأجناس و اتخاذها هم الذین ینطقون بضد الثناء علی الله تعالی و یذمون أولیاءه و أحباءه فأضاف النطق إلی هذه الأجناس و هو لمتخذیها أو مرتبطیها للتجاور و التقارب و علی سبیل التجوز و الاستعارة کما أضاف الله تعالی السؤال فی القرآن إلی القریة و إنما هو لأهل القریة و کما قال تعالی وَ کَأَیِّنْ مِنْ قَرْیَةٍ عَتَتْ عَنْ أَمْرِ رَبِّها وَ رُسُلِهِ فَحاسَبْناها حِساباً شَدِیداً وَ عَذَّبْناها عَذاباً نُکْراً فَذاقَتْ وَبالَ أَمْرِها وَ کانَ عاقِبَةُ أَمْرِها خُسْراً و فی هذا کله حذوف و قد أضیف فی الظاهر الفعل إلی من هو فی الحقیقة متعلق بغیره و القول فی مدح أجناس من الطیر و الوصف لها بأنها تنطق بالثناء علی الله و المدح لأولیائه یجری علی هذا المنهج الذی نهجناه.

فإن قیل کیف یستحق مرتبط هذه الأجناس مدحا بارتباطها و مرتبط بعض آخر ذما بارتباطه حتی علقتم المدح و الذم بذلک.

قلنا ما جعلنا لارتباط هذه الأجناس حظا فی استحقاق مرتبطیها مدحا و لا ذما و إنما قلنا إنه غیر ممتنع أن تجری عادة المؤمنین الموالین لأولیاء الله تعالی و المعادین لأعدائه بأن یألفوا ارتباط أجناس من الطیر و کذلک تجری عادة بعض أعداء الله تعالی باتخاذ بعض أجناس الطیر فیکون متخذ بعضها ممدوحا لا من أجل اتخاذه لکن لما هو علیه من الاتخاذ الصحیح فیضاف المدح إلی هذه الأجناس و هو لمرتبطها و النطق بالتسبیح و الدعاء الصحیح إلیها و هو لمتخذها تجوزا و اتساعا و کذلک القول فی الذم المقابل للمدح.

ص: 276


1- ای وترک الاعتماد علیها ، یقال : فلان لایعرج علی قوله أی لایعتمد علیه.

اگر امکان تأویل و تنزیل و تخریج نبود، چاره ای نیست جز این که آن اخبار را باید طرح کرد و به آنها اعتمادی نکرد. اگر ما بر این مقدار بسنده کردیم، به جهت کسانی است که اهل تدبر و تفکرند. ممکن است منظور از بدگویی از این نوع پرنده ها که زبان بر خلاف ثنای خدا و بدگویی اولیای او و عیب جویی از اصفیا دارند، بدگویی از کسانی است که این پرنده ها را می گیرند و با آنها ارتباط دارند و این فریب خورده های محبت به این حیوانات و گرفتن آنها، همان کسانی هستند که زبان بر ضد ثنای خدا می گشایند و بدگویی از اولیای خدا و دوستانش می­نمایند. صحبت کردن را به آن پرنده ها نسبت داده اند، در صورتی که بدگویی برای گیرندگان یا مرتبطین با این پرنده ها است، به واسطه مجاورت و نزدیکی و بر سبیل مجاز و استعاره، چنان چه خداوند سؤال کردن را به قریه نسبت می­دهد، با این که سؤال باید از اهل قریه بشود، چنان چه می فرماید: «وَ کَأَیِّنْ مِنْ قَرْیَةٍ عَتَتْ عَنْ أَمْرِ رَبِّها وَ رُسُلِهِ فَحاسَبْناها حِساباً شَدِیداً وَ عَذَّبْناها عَذاباً نُکْراً * فَذاقَتْ وَبالَ أَمْرِها وَ کانَ عاقِبَةُ أَمْرِها خُسْراً»(1)

{و چه بسیار شهرها که از فرمان پروردگار خود و پیامبرانش سر پیچیدند و از آنها حسابی سخت کشیدیم و آنان را به عذابی [بس] زشت عذاب کردیم تا کیفر زشت عمل خود را چشیدند و پایان کارشان زیان بود.} در تمام این آیه چیزی حذف شده و فعل به چیزی نسبت داده شده که در حقیقت متعلق به غیر آن است. مسأله ستایش از پرنده هایی به واسطه مدح و ثنای پروردگار و اولیای خدا از همین قبیل است. اگر اشکال شود که چرا گیرندگان و صاحبان این پرنده ها به واسطه ارتباط با آنها مستحق مدح یا ذم می­شوند که شما مدح و ذم را به آن جهت می­دانید، جواب می­دهیم که ما نگفتیم ارتباط با این پرنده ها موجب مدح یا ذم برای گیرندگان شده است، ما می­گوییم محال نیست که عادت مؤمنین دوستدار اولیای خدا و دشمنان دشمنان آنها بر این جاری شده باشد که با یک نوع مخصوص از پرنده ها الفت بگیرند، و همچنین عادت بعضی از دشمنان خدا جاری شده باشد بر گرفتن نوع مخصوصی از پرنده ها. در نتیجه گیرنده بعضی از پرنده ها ممدوح است، نه به واسطه این گرفتن، بلکه به واسطه اعتقاد صحیحی که دارد. بعد مدح و ستایش به این حیوانات نسبت داده می­شود و حال این که مدح مربوط به گیرنده آن است و زبان به تسبیح و دعا به آنها نسبت داده می­شود و حال آنکه از روی مجاز مربوط به گیرنده آن است. همین حرف را در مورد ذم که مقابل مدح است می­گوییم.

ص: 276


1- . طلاق / 8 - 9

فإن قیل فلم نهی عن اتخاذ بعض هذه الأجناس إذا کان الذم لا یتعلق باتخاذها و إنما یتعلق ببعض متخذیها لکفرهم و ضلالهم.

قلنا یجوز أن یکون فی اتخاذ هذه البهائم المنهی عن اتخاذها و ارتباطها مفسدة و لیس یقبح خلقها فی الأصل لهذا الوجه لأنها خلقت لینتفع بها من سائر وجوه الانتفاع سوی الارتباط و الاتخاذ الذی لا یمتنع تعلق المفسدة به و یجوز أیضا أن یکون فی اتخاذ هذه الأجناس المنهی عنها شؤم و طیرة فللعرب فی ذلک مذهب معروف و یصح هذا النهی أیضا علی مذهب من نفی الطیرة علی التحقیق لأن الطیرة و التشؤم و إن کان لا تأثیر لهما علی التحقیق فإن النفوس تستشعر ذلک (1) و یسبق إلیها ما یجب علی کل حال تجنبه و التوقی منه و علی هذا یحمل معنی قوله علیه السلام لا یورد ذو عاهة علی مصح فأما تحریم السمک الجری و ما أشبه فغیر ممتنع لشی ء یتعلق بالمفسدة فی تناوله کما نقول فی سائر المحرمات فأما القول بأن الجری نطق بأنه مسخ لجحده الولایة فهو مما یضحک منه و یتعجب من قائله و الملتفت إلی مثله فأما تحریم الدب و القرد و الفیل فکتحریم کل محرم فی الشریعة و الوجه فی التحریم لا یختلف و القول بأنها ممسوخة إذا تکلفنا حملناه علی أنها کانت علی خلق حمیدة غیر منفور عنها ثم جعلت علی هذه الصورة الشنیئة علی سبیل التنفیر عنها و الزیادة عن الصد فی الانتفاع بها لأن بعض الأحیاء لا یجوز أن یکون غیره علی الحقیقة و الفرق بین کل حیین معلوم ضرورة فکیف یجوز أن یصیر حی حیا آخر غیره و إذا أرید بالمسخ هذا فهو باطل و إن أرید غیره نظرنا فیه.

و أما البطیخة فقد یجوز أن یکون أمیر المؤمنین علیه السلام لما ذاقها و نفر عن طعمها و زادت کراهیته لها قال من النار و إلی النار أی هذا من طعام أهل النار و ما یلیق بعذاب أهل النار کما یقول أحدنا ذلک فیما یستوبیه و یکرهه و یجوز أن یکون فوران الدخان عند الإلقاء لها علی سبیل التصدیق لقوله علیه السلام من النار إلی النار و إظهار معجز له.

ص: 277


1- فی نسخة: بذلک.

اگر گفته شود چرا نهی وارد شده به گرفتن این پرنده ها، در صورتی که ذم و بدگویی مربوط به گرفتن آنها نیست بلکه به واسطه کفر و گمراهیشان، مربوط به گیرندگان آن است، جواب می­دهیم که ممکن است در گرفتن این حیوانات که نهی شده، یک نوع مفسده ای باشد و خلق و آفرینش آنها در اصل به این خاطر قبیح نباشد، چون آفریده شده اند که از راه های دیگر انتفاعی از آنها بهره برداری شود، غیر از گرفتن و ارتباط داشتن با آنها که مفسده داشتن آن محال نیست، و ممکن است در گرفتن این نوع پرنده ها شومی باشد و فال بد. عرب­ها در این فال بد و شوم بودن مذهب معروفی دارند و این نهی بنا بر مذهب کسی که فال بد زدن را واقعا نفی می­کند به جا است، زیرا فال بد زدن و شوم بودن گرچه اثری واقعا ندارد، اما دل آدم گرایشی پیدا می­کند و به آن طرف می­رود، به طوری که موجب مقداری خودداری و پرهیز از آن می شود. و بر همین معنی حمل می شود فرمایش امام که می فرماید: «کسی که دارای بیماری واگیر مثل برص و جذام است، بر بیماری که در حال صحت است وارد نشود.» اما تحریم مارماهی و چیزهایی که شبیه آن است، به واسطه مفسده در تناول آن محال نیست، چنان چه درباره سایر محرمات می­گوییم، اما اعتقاد به این که مارماهی حرف بزند که به واسطه انکار ولایت مسخ شده است، از چیزهای خنده دار است و از گوینده چنین حرفی و کسی که مثل این التفات دارد، باید تعجب کرد. اما تحریم خرس و میمون و فیل، مانند تحریم همه محرمات در شریعت است و وجه تحریم اختلاف پذیر نیست و اعتقاد به این که این ها مسخ شده هستند، وقتی مجبور شویم حمل می­کنیم بر این که قبلا شکل و قیافه خوب و نامنفوری داشته اند و بعد به این صورت زشت و منفور در آمده اند تا موجب نفرت بیشتر شود و از بهره برداری از آنها جلوگیری گردد. چون بعضی از موجودات زنده امکان ندارد که واقعا موجود دیگری بشوند. فرق بین دو موجود زنده کاملا آشکار است. چگونه ممکن است یک موجود زنده به صورت موجود زنده دیگری درآید؟ اگر منظور از مسخ این است که این باطل است و اگر چیز دیگری است، در آن مورد باید دقت بیشتر نمود. اما جریان خربزه ممکن است امیرالمؤمنین علیه السّلام پس از چشیدن و نفرت از مزه آن و شدت انزجار فرموده باشد: «من النار و الی النار»، یعنی این از خوراک های اهل آتش است و از چیزهایی است که شایسته عذاب جهنمیان است، چنان چه ما هم از چیزهایی که بدمان می آید و ناراحت هستیم، همین حرف را می­زنیم. ممکن است بلند شدن دود به هنگام انداختن آن، معجزه ای از آن سرور بوده تا تصدیق فرمایش ایشان بشود.

ص: 277

و أما ذم الأرضین السبخة و القول بأنها جحدت الولایة فمتی لم یکن محمولا معناه علی ما قدمنا من جحد أهل هذه الأرض و سکانها الولایة لم یکن معقولا و یجری ذلک مجری قوله تعالی وَ کَأَیِّنْ مِنْ قَرْیَةٍ عَتَتْ عَنْ أَمْرِ رَبِّها وَ رُسُلِهِ (1) و أما إضافة اعتقاد الحق إلی بعض البهائم و اعتقاد الباطل و الکفر إلی بعض آخر فمما تخالفه العقول و الضرورات لأن هذه البهائم غیر عاقلة و لا کاملة و لا مکلفة فکیف تعتقد حقا أو باطلا و إذا ورد أثر فی ظاهره شی ء من هذه المحالات قلنا فیه إما إطراح أو تأول علی المعنی الصحیح و قد نهجنا طریق التأویل و بینا کیف التوسل إلیه فأما حکایته تعالی عن سلیمان یا أَیُّهَا النَّاسُ عُلِّمْنا مَنْطِقَ الطَّیْرِ وَ أُوتِینا مِنْ کُلِّ شَیْ ءٍ إِنَّ هذا لَهُوَ الْفَضْلُ الْمُبِینُ (2) فالمراد به أنه علم ما یفهم به ما تنطق به الطیر و تتداعی فی أصواتها و أغراضها و مقاصدها بما یقع من صیاح علی سبیل المعجزة لسلیمان علیه السلام.

و أما الحکایة عن النملة بأنها قالت یا أَیُّهَا النَّمْلُ ادْخُلُوا مَساکِنَکُمْ لا یَحْطِمَنَّکُمْ سُلَیْمانُ (3) فقد یجوز أن یکون المراد به أنه ظهر منها دلالة القول علی هذا المعنی و أشعرت باقی النمل و خوفتهم من الضرر بالمقام و أن النجاة فی الهرب إلی مساکنها فتکون إضافة القول إلیه مجازا و استعارة کما قال الشاعر:

و شکا إلی بعبرة و تحمحم

و کما قال الآخر:

و قالت له العینان سمعا و طاعة

و یجوز أن یکون وقع من النملة کلام ذو حرف منظومة کما یتکلم أحدنا یتضمن المعانی المذکورة و یکون ذلک المعجزة لسلیمان علیه السلام لأن الله تعالی سخر له الطیر

ص: 278


1- الطلاق: 8.
2- النمل: 16.
3- النمل: 18.

اما بدگویی از زمین های شوره زار و غیر قابل کشت که منکر ولایت بوده اند، در صورتی که حمل نکنیم بر این که ساکنین آنها منکر بوده اند، معقول نیست و نمی­توان پذیرفت و مانند این آیه است که خداوند می فرماید: «وَ کَأَیِّنْ مِنْ قَرْیَةٍ عَتَتْ عَنْ أَمْرِ رَبِّها وَ رُسُلِهِ.» اما نسبت دادن اعتقاد به حق داشتن به بعضی از چهارپایان و نسبت دادن اعتقاد باطل و کفر به بعضی دیگر، از مسائلی است که مخالف عقل و ضرورت است، چون چهارپایان نه عقل دارند و نه کمال و نه تکلیف، حال چگونه اعتقاد به حق یا باطل پیدا می کنند؟ اگر خبری رسید که به ظاهر چنین محال هایی را داشت، می­گوییم باید یا آنها را کنار انداخت یا تأویل به یک معنی صحیح نمود. ما راه تأویل را از پیش گرفته ایم و توضیح دادیم که چگونه می­توان این تأویل را نمود. اما داستان سلیمان «یا أَیُّهَا النَّاسُ عُلِّمْنا مَنْطِقَ الطَّیْرِ وَ أُوتِینا مِنْ کُلِّ شَیْ ءٍ إِنَّ هذا لَهُوَ الْفَضْلُ الْمُبِینُ» منظور این است که سلیمان از راه معجزه اطلاع داشت که چگونه می­توان زبان پرنده ها را فهمید و هدف و غرض از صداهای آنها چیست، برای سلیمان بوده است و اما جریان مورچه که گفت: «یا أَیُّهَا النَّمْلُ ادْخُلُوا مَساکِنَکُمْ لایَحْطِمَنَّکُمْ سُلَیْمانُ»(1) {ای مورچگان به خانه هایتان داخل شوید، مبادا سلیمان و سپاهیانش ندیده و ندانسته شما را پایمال کنند.} ممکن است از رفتار مورچه همین معنا فهمیده شود و می­خواهد به سایر مورچه ها بفهماند و آنها را از ضرری که در اینجاست بترساند و این که نجات در فرار به خانه هایشان است، پس نسبت دادن این حرف به او، مجاز و استعاره است، چنان چه شاعر می­گوید: «و شکی إلیّ بعبرة و تحمحم»، به من شکایت کرد با اشک و صدایی آرام. و دیگری گفته است: «و قالت له العینان سمعا و طاعة»، دو چشم به او گفتند شنیدیم و اطاعت می­کنیم. و جائز است مورچه سخن چند حرفی منظوم گفته باشد، چنان چه یکی از ما تکلمی می­کند که همین معانی را دارا باشد و این معجزه ای است برای سلیمان، چون ص: 278


1- . نمل / 18

و أفهمه معانی أصواتها علی سبیل المعجز له و لیس هذا بمنکر فإن النطق بمثل هذا الکلام المسموع منا لا یمتنع وقوعه ممن لیس بمکلف و لا کامل العقل أ لا تری أن المجنون و من لم یبلغ الکمال من الصبیان قد یتکلفون (1) بالکلام المتضمن للأغراض و إن کان التکلیف و الکمال عنهم زائلین و القول فیما حکی عن الهدهد یجری علی الوجهین اللذین ذکرناهما فی النملة فلا حاجة بنا إلی إعادتهما.

و أما حکایته أنه قال لَأُعَذِّبَنَّهُ عَذاباً شَدِیداً أَوْ لَأَذْبَحَنَّهُ أَوْ لَیَأْتِیَنِّی بِسُلْطانٍ مُبِینٍ (2) و کیف یجوز أن یکون ذلک فی الهدهد و هو غیر مکلف و لا یستحق مثله العذاب.

و الجواب عنه أن العذاب اسم للضرر الواقع و إن لم یکن مستحقا فلیس یجری مجری العقاب الذی لا یکون إلا جزاء علی أمر تقدم فلیس یمتنع أن یکون معنی لَأُعَذِّبَنَّهُ أی لأولمنه و یکون الله تعالی قد أباحه الإیلام له کما أباحه الذبح له لضرب من المصلحة کما سخر له الطیر یصرفها فی منافعه و أغراضه و کل هذا لا ینکر فی النبی المرسل تخرق له العادات و تظهر علی یده المعجزات و إنما یشتبه علی قوم یظنون أن هذه الحکایات تقتضی کون النمل و الهدهد مکلفین و قد بینا أن الأمر بخلاف ذلک. (3) انتهی کلامه رحمه الله ففی بعض ما ذکر ما فیه و قد أشرنا لمن له غرام (4) إلی فهم المرام فیما مضی و ما سیأتی إلی ما یکفیه و لم نتعرض للرد و القبول حذرا من أن ینتهی القول إلی ما لا یرتضیه من یعرف الحق بالرجال و یمکن تأویل کلامه بحیث لا ینافی ما نظن فیه و نعتقده من غایة العرفان و الله أعلم بحقیقة الحال و سیأتی الأخبار الکثیرة فی ذلک فی أبواب المعجزات و مضی بعضها.

ص: 279


1- فی نسخة: قد یتکلمون.
2- النمل: 21.
3- الغرر و الدرر ج 2 ص 349- 353.
4- الغرام: الولوع.

خداوند پرندگان را برای او مسخر کرده بود

و به طور اعجاز به او معنی صداهای آنها را فهمانده بود و این مسأله انکار نشده است، زیرا سخن گفتن به این صورت از چیزهایی است که اتفاقش ممکن است و از کسی که مکلف نباشد یا عقل کامل نداشته باشد نمی بینی. دیوانه و بچه ای که به حد کمال نرسیده است، گاهی با سخنانی صحبت می­کند که متضمن اغراض و هدف­هایی است، گرچه تکلیف و کمال از او زائل باشد. توجیه در مورد سخن هدهد نیز به همان دو صورتی است که درباره مورچه ذکر شد و دیگر احتیاجی به اعاده آن نداریم. اما این آیه «لَأُعَذِّبَنَّهُ عَذاباً شَدِیداً أَوْ لَأَذْبَحَنَّهُ أَوْ لَیَأْتِیَنِّی بِسُلْطانٍ مُبِینٍ»(1)

{قطعا او را به عذابی سخت عذاب می کنم یا سرش را می برم، مگر آنکه دلیلی روشن برای من بیاورد.} چطور ممکن است هدهد را سلیمان چنین عذاب کند با این که او مکلف نیست و مستوجب عذاب نمی­شود؟ جواب این است که عذاب در اینجا به معنی ضرری است که واقع می شود، گرچه سزاوار آن نباشد. در این صورت مانند عقاب نیست که کیفر است و باید قبلا امر و دستوری بر آن کیفر تقدم داشته باشد و ممکن است معنی «لَأُعَذِّبَنَّهُ» یعنی او را می آزارم، باشد و خداوند به او اجازه آزار داده، چنان چه کشتن او را به واسطه یک مصلحتی، در اختیارش گذاشت. چنان چه پرندگان را در اختیار او گذاشته بود که در منافع و اغراضش مصرفشان کند. هیچ کدام از این­ها در مورد یک پیامبر مرسل اشکالی ندارد که خرق عادت و معجزه به دست او اجرا می شود. اشتباه برای کسانی پیش می آید که گمان می­کنند که این حکایات مقتضی این است که مورچه و هدهد مکلّف باشند. ما توضیح دادیم که جریان بر خلاف این است.(2)

(پایان جواب سید مرتضی رحمة اللَّه علیه)

در بعضی از گفتار سید مرتضی اشکال و اعتراض هایی هست که ما قبلا اشاره کردیم. برای کسانی که حرص بر فهم مقصود دارند، در آنچه گذشت و آنچه که خواهد آمد، به آنچه که او را کفایت می­کند، ولی دیگر متعرض رد یا قبول گفته او نشدیم، مبادا کلام به جایی برسد که آن کس که حق را با مردان می­شناسد، این سخن را ناپسند شمرد. امکان دارد که سخن او را طوری توجیه کنیم که منافاتی با آن مقام بلند عرفانی او که درباره اش گمان و اعتقاد داریم، نداشته باشد. خداوند واقع مطلب را آگاه است. به زودی اخبار زیادی در این مورد در ابواب معجزات خواهد آمد و مقداری هم گذشت .

ص: 279


1- . نمل / 21
2- . غرر و درر 2: 349 - 353

باب 17 ما أقر من الجمادات و النباتات بولایتهم علیهم السلام

الأخبار

«1»

ع، علل الشرائع مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ الْوَهَّابِ الْقُرَشِیُّ عَنْ مَنْصُورِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْأَصْفَهَانِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْإِسْکَنْدَرَانِیِّ عَنْ عَبَّاسِ بْنِ الْعَبَّاسِ الْقَانِعِیِّ عَنْ سَعِیدٍ الْکِنْدِیِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ حَازِمٍ الْخُزَاعِیِّ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ مُوسَی الْجُهَنِیِّ عَنْ سَلْمَانَ الْفَارِسِیِّ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لِعَلِیٍّ علیه السلام یَا عَلِیُّ تَخَتَّمْ بِالْیَمِینِ تَکُنْ مِنَ الْمُقَرَّبِینَ قَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ وَ مَنِ الْمُقَرَّبُونَ (1) قَالَ جَبْرَئِیلُ وَ مِیکَائِیلُ قَالَ بِمَا أَتَخَتَّمُ یَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ بِالْعَقِیقِ الْأَحْمَرِ فَإِنَّهُ أَقَرَّ لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ بِالْوَحْدَانِیَّةِ وَ لِی بِالنُّبُوَّةِ وَ لَکَ یَا عَلِیُّ بِالْوَصِیَّةِ وَ لِوُلْدِکَ بِالْإِمَامَةِ وَ لِمُحِبِّیکَ بِالْجَنَّةِ وَ لِشِیعَةِ وُلْدِکَ بِالْفِرْدَوْسِ (2).

«2»

ن، عیون أخبار الرضا علیه السلام أَحْمَدُ بْنُ الْحُسَیْنِ بْنِ یُوسُفَ الْبَغْدَادِیُّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَنْبَسَةَ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْعَلَوِیِّ وَ دَارِمِ بْنِ قَبِیصَةَ النَّهْشَلِیِّ مَعاً عَنِ الرِّضَا عَنْ آبَائِهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ وَ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَنَفِیَّةِ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِمْ أَجْمَعِینَ قَالَ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَقُولُ تَخَتَّمُوا بِالْعَقِیقِ فَإِنَّهُ أَوَّلُ جَبَلٍ أَقَرَّ لِلَّهِ بِالْوَحْدَانِیَّةِ وَ لِی بِالنُّبُوَّةِ وَ لَکَ یَا عَلِیُّ بِالْوَصِیَّةِ (3).

«3»

ع، علل الشرائع حَمْزَةُ بْنُ مُحَمَّدٍ الْعَلَوِیُّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ الْهَمْدَانِیِّ عَنِ الْمُنْذِرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ سُلَیْمَانَ بْنِ جَعْفَرٍ عَنِ الرِّضَا علیه السلام قَالَ أَخْبَرَنِی أَبِی عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ أَنَّ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام أَخَذَ بِطِّیخَةً لِیَأْکُلَهَا فَوَجَدَهَا مُرَّةً فَرَمَی بِهَا وَ قَالَ بُعْداً

ص: 280


1- فی نسخة: و ما المقربون و هو الموجود فی المصدر.
2- علل الشرائع: 64.
3- عیون الأخبار: 227 و 228 زاد فی آخره: و لشیعتک بالجنة.

باب هفدهم : جمادات و نباتاتی که اقرار به ولایت ائمه علیهم السّلام کرده اند

روایات

روایت1.

علل الشرائع: سلمان فارسی گفت: پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله به علی علیه السّلام فرمود: انگشتر در دست راست بکن که از مقربین خواهی بود. عرض کرد: یا رسول اللَّه! مقربین کیانند؟ فرمود: جبرئیل و میکائیل. عرض کرد: یا رسول اللَّه! چه چیز را نگین انگشتر بگیرم؟ فرمود: عقیق قرمز، زیرا آن اقرار به یکتایی خدا و نبوّت من و وصایت تو و امامت فرزندانت کرده و نیز برای محبین تو به بهشت و برای شیعیان فرزندانت به فردوس برین اقرار کرده است.(1)

روایت2.

عیون اخبار الرضا: قاسم بن محمد علوی و دارم بن قبیصه نهشلی هر دو از امام رضا، از پدرانش، از حسین بن علی و محمّد بن حنفیه، از امیرالمؤمنین علیهم السّلام نقل کرد که از پیامبر اکرم شنیدم که می­فرمود: انگشتر عقیق بگیرید، زیرا آن اول کوهی بود که اقرار به وحدانیت خدا و نبوّت من و وصایت تو کرد یا علی!(2)

روایت3.

علل الشرائع: سلیمان بن جعفر از حضرت رضا علیه السّلام نقل کرد که فرمود: پدرم از پدر خود، از جدش نقل کرد که امیرالمؤمنین علیه السّلام خربزه ای برداشت که بخورد، اما متوجه شد که تلخ است. آن را انداخت و فرمود: دور باد

ص: 280


1- . علل الشرائع: 64
2- . عیون اخبار الرضا: 227 - 228

وَ سُحْقاً فَقِیلَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ وَ مَا هَذِهِ الْبِطِّیخَةُ فَقَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی أَخَذَ عَقْدَ مَوَدَّتِنَا عَلَی کُلِّ حَیَوَانٍ وَ نَبْتٍ فَمَا قَبِلَ الْمِیثَاقَ کَانَ عَذْباً طَیِّباً وَ مَا لَمْ یَقْبَلِ الْمِیثَاقَ کَانَ مَالِحاً زُعَاقاً (1).

«4»

حة، فرحة الغری رَأَیْتُ فِی کِتَابٍ عَنْ حَسَنِ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ طَحَّالٍ الْمِقْدَادِیِّ قَالَ رَوَی الْخَلَفُ عَنِ السَّلَفِ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ لِعَلِیٍّ علیه السلام یَا عَلِیُّ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ عَرَضَ مَوَدَّتَنَا أَهْلَ الْبَیْتِ عَلَی السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ فَأَوَّلُ مَنْ أَجَابَ مِنْهَا السَّمَاءُ السَّابِعَةُ فَزَیَّنَهَا بِالْعَرْشِ وَ الْکُرْسِیِّ ثُمَّ السَّمَاءُ الرَّابِعَةُ فَزَیَّنَهَا (2) بِالْبَیْتِ الْمَعْمُورِ ثُمَّ السَّمَاءُ الدُّنْیَا فَزَیَّنَهَا (3) بِالنُّجُومِ ثُمَّ أَرْضُ الْحِجَازِ فَشَرَّفَهَا بِالْبَیْتِ الْحَرَامِ ثُمَّ أَرْضُ الشَّامِ فَزَیَّنَهَا بِبَیْتِ الْمَقْدِسِ ثُمَّ أَرْضُ طَیْبَةَ فَشَرَّفَهَا بِقَبْرِی ثُمَّ أَرْضُ کُوفَانَ فَشَرَّفَهَا بِقَبْرِکَ یَا عَلِیُّ فَقَالَ لَهُ یَا رَسُولَ اللَّهِ أَ قَبْرِی بِکُوفَانِ الْعِرَاقِ فَقَالَ نَعَمْ یَا عَلِیُّ تُقْبَرُ بِظَاهِرِهَا قَتْلًا بَیْنَ الْغَرِیَّیْنِ وَ الذَّکَوَاتِ الْبِیضِ یَقْتُلُکَ شَقِیُّ هَذِهِ الْأُمَّةِ عَبْدُ الرَّحْمَنِ بْنُ مُلْجَمٍ فَوَ الَّذِی بَعَثَنِی بِالْحَقِّ نَبِیّاً مَا عَاقِرُ نَاقَةِ صَالِحٍ عِنْدَ اللَّهِ بِأَعْظَمَ عِقَاباً مِنْهُ یَا عَلِیُّ یَنْصُرُکَ مِنَ الْعِرَاقِ مِائَةُ أَلْفِ سَیْفٍ (4).

«5»

بشا، بشارة المصطفی مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ عَبْدِ الصَّمَدِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ عَنْ أَبِی أَحْمَدَ بْنِ جَعْفَرٍ الْبَیْهَقِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْمَدِینِیِّ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ حُبَابٍ عَنْ مُسَدَّدٍ عَنْ أَبِی مُعَاوِیَةَ عَنِ الْأَعْمَشِ عَنْ أَبِی صَالِحٍ عَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ قَالَ: کُنْتُ أَنَا وَ أَبُو ذَرٍّ وَ بِلَالٌ نَسِیرُ ذَاتَ یَوْمٍ مَعَ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ فَنَظَرَ عَلِیٌّ إِلَی بِطِّیخٍ فَحَلَّ دِرْهَماً وَ دَفَعَهُ إِلَی بِلَالٍ فَقَالَ ایتِنِی بِهَذَا الدِّرْهَمِ مِنْ هَذَا الْبِطِّیخِ وَ مَضَی عَلِیٌّ إِلَی مَنْزِلِهِ فَمَا شَعُرْنَا إِلَّا وَ بِلَالٌ قَدْ وَافَی (5) بِالْبِطِّیخِ فَأَخَذَ عَلِیٌّ بِطِّیخَةً فَقَطَعَهَا فَإِذَا هِیَ مُرَّةٌ فَقَالَ یَا بِلَالُ ابْعُدْ بِهَذَا الْبِطِّیخِ عَنِّی وَ أَقْبِلْ

ص: 281


1- علل الشرائع: 159.
2- فی نسخة: فشرفها.
3- فی نسخة: فشرفها.
4- فرحة الغریّ: 18.
5- فی المصدر: قد وافانا.

و نابود باد! یکی گفت: یا امیرالمؤمنین! این چه خربزه ای است؟ گفت: پیامبر اکرم فرمود: خداوند تبارک و تعالی پیمان مودت ما را از هر حیوان و نباتی گرفت. هر کدام پیمان را قبول کردند، گوارا و خوب شدند و هر کدام قبول نکردند، شور و بدمزه شد.(1)

روایت4.

فرحة الغری: حسن بن حسین بن طحال مقدادی گفت که گذشتگان از پیشینیان، از ابن عباس نقل کرده اند که پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله به علی علیه السّلام فرمود: یا علی! خداوند مودّت ما اهل بیت را بر آسمان ها و زمین عرضه داشت. اولین آسمانی که پاسخ داد، آسمان هفتم بود. پس آن را به عرش و کرسی زینت بخشید. بعد آسمان چهارم؛ که آن را به بیت المعمور زینت بخشید. سپس آسمان دنیا؛ که آن را به ستارگان زینت بخشید. بعد زمین حجاز؛ که آن را با کعبه شریفش داشت. بعد ارض شام؛ که آن را با بیت المقدس زینت داد. بعد زمین مدینه؛ که آن را مشرف کرد با قبر من. سپس زمین کوفه؛ که آن را به وسیله قبر تو گرامی داشت یا علی! امیرالمؤمنین عرض کرد: یا رسول اللَّه! آیا قبر من در کوفه عراق است؟ فرمود آری، یا علی! در بین غریین و ذکوات بیض، تو درحالی که شهید شده ای دفن می­شوی­. تو را شقی این امت عبدالرحمن بن ملجم می­کشد. قسم به آن کسی که مرا به حق به پیامبری مبعوث کرده، کیفر پی کننده ناقه صالح از ابن ملجم بیشتر نیست. یا علی! تو را صد هزار شمشیرزن از اهالی عراق یاری خواهند کرد.(2)

روایت5.

بشارة المصطفی: ابو هریره گفت: من و ابوذر و بلال روزی با علی بن ابی طالب سیر می­نمودیم. علی علیه السّلام به خربزه­ای نظر کرد و درهمی درآورد و آن را به بلال داد و فرمود: با این درهم این خربزه را برای من بیاور. علی علیه السّلام به خانه­اش رفت. چیزی احساس نکردیم که بلال خربزه را آورد. علی علیه السّلام خربزه را گرفت و آن را برید و دید که تلخ است. فرمود: ای بلال! این خربزه را از من دور کن و به من رو کن

ص: 281


1- . علل الشرائع: 159
2- . فرحة الغری: 18

عَلَیَّ حَتَّی أُحَدِّثَکَ بِحَدِیثٍ حَدَّثَنِی بِهِ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ یَدُهُ عَلَی مَنْکِبِی إِنَّ اللَّهَ (1) تَبَارَکَ وَ تَعَالَی طَرَحَ حُبِّی عَلَی الْحَجَرِ وَ الْمَدَرِ وَ الْبِحَارِ وَ الْجِبَالِ وَ الشَّجَرِ فَمَا أَجَابَ إِلَی حُبِّی عَذُبَ (2) وَ مَا لَمْ یُجِبْ إِلَی حُبِّی خَبُثَ وَ مَرَّ وَ إِنِّی لَأَظُنُّ أَنَّ هَذَا الْبِطِّیخَ مِمَّا لَمْ یُجِبْ إِلَی حُبِّی (3).

«6»

ختص، الإختصاص عَنْ عِمْرَانَ الْیَشْکُرِیِّ عَنْ أَبِی حَفْصٍ الْمُدْلِجِیِّ عَنْ شَرِیفِ بْنِ رَبِیعَةَ عَنْ قَنْبَرٍ مَوْلَی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام إِذْ دَخَلَ رَجُلٌ فَقَالَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ أَنَا أَشْتَهِی بِطِّیخاً قَالَ فَأَمَرَنِی أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ بِشِرَاءٍ فَوَجَّهْتُ بِدِرْهَمٍ فَجَاءُونَا بِثَلَاثِ بِطِّیخَاتٍ فَقَطَعْتُ وَاحِداً فَإِذَا هُوَ مُرٌّ فَقُلْتُ مُرٌّ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ فَقَالَ ارْمِ بِهِ (4) مِنَ النَّارِ وَ إِلَی النَّارِ قَالَ وَ قَطَعْتُ الثَّانِیَ فَإِذَا هُوَ حَامِضٌ فَقُلْتُ حَامِضٌ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ فَقَالَ ارْمِ بِهِ (5) مِنَ النَّارِ إِلَی النَّارِ قَالَ فَقَطَعْتُ الثَّالِثَةَ فَإِذَا مَدُودَةٌ فَقُلْتُ مَدُودَةٌ (6) یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ قَالَ ارْمِ بِهِ مِنَ النَّارِ إِلَی النَّارِ قَالَ ثُمَّ وَجَّهْتُ بِدِرْهَمٍ آخَرَ فَجَاءُونَا بِثَلَاثِ بِطِّیخَاتٍ فَوَثَبْتُ عَلَی قَدَمَیَّ فَقُلْتُ أَعْفِنِی یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ عَنْ قَطْعِهِ کَأَنَّهُ تَأَثَّمَ بِقَطْعِهِ (7) فَقَالَ لَهُ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ اجْلِسْ یَا قَنْبَرُ فَإِنَّهَا مَأْمُورَةٌ فَجَلَسْتُ فَقَطَعْتُ فَإِذَا هُوَ حُلْوٌ (8) فَقُلْتُ حُلْوٌ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ فَقَالَ کُلْ وَ أَطْعِمْنَا فَأَکَلْتُ ضِلْعاً وَ أَطْعَمْتُهُ ضِلْعاً وَ أَطْعَمْتُ الْجَلِیسَ ضِلْعاً

ص: 282


1- فی المصدر: قال: ان اللّه.
2- فی المصدر: عذب و طاب.
3- بشارة المصطفی: 205.
4- فی نسخة: (واحدة فإذا هی مرة فقلت: مرة) و فیه: ارم بها.
5- فی نسخة: (الثانیة فإذا هی حامضة فقلت: حامضة) و فیه: ارم بها.
6- فی نسخة: الثالث فإذا مدود فقلت: مدود.
7- فی المصدر: تأشم بقطعه.
8- فی نسخة: حلوة.

تا برای تو حدیثی بگویم که آن را پیامبر برایم نقل کرد و در حالی که دستش بر شانه­ام بود، به من فرمود: خداوند حب من را بر سنگ و گل و دریاها و کوه­ها و درخت عرضه کرد. آنچه که محبت مرا پاسخ داد، گوارا شد و آنچه که محبت مرا جواب نداد، خبیث و تلخ شد. گمان می­کنم که این خربزه از آنهایی بود که محبت مرا پاسخ نداد.(1)

روایت6.

اختصاص: قنبر غلام امیرالمؤمنین گفت: خدمت امیرالمؤمنین بودم که مردی وارد شد و گفت: ای امیرالمؤمنین! من هوس خربزه دارم. امیرالمؤمنین به من دستور خرید آن را داد. با درهمی رفتم و برای ما سه خربزه آوردند. یکی را بریدم که تلخ بود. عرض کردم: تلخ است یا امیرالمؤمنین! فرمود: پرتش کن! از آتش است و به آتش برمی­گردد. گفت: دومی را بریدم، ترش بود. عرض کردم: ترش است ای امیر المؤمنین! فرمود: پرتش کن! از آتش است و به آتش برمی­گردد. گفت: سومی را بریدم، کرم زده بود. عرض کردم: کرم زده است ای امیرالمؤمنین! فرمود: پرتش کن! از آتش است و به آتش برمی­گردد. گفت: دوباره با درهمی دیگری رفتم و سه خربزه برای ما آوردند. پس روی پایم افتادم و عرض کردم: یا امیرالمؤمنین مرا از بریدن آن معاف فرمایید (گویا می­خواست با بریدن آن گناه نکند). امیرالمؤمنین فرمود: ای قنبر! بنشین! این خربزه مأمور است. نشستم و خربزه را بریدم، گوارا بود. عرض کردم: شیرین است ای امیرالمؤمنین! فرمود: بخور و به ما هم بخوران! پس قاچی خوردم و او را نیز قاچی خوراندم و به سایر حاضرین هم قاچی دادم.

ص: 282


1- . بشارة المصطفی: 205

فَالْتَفَتَ إِلَیَّ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فَقَالَ یَا قَنْبَرُ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی عَرَضَ وَلَایَتَنَا عَلَی أَهْلِ السَّمَاوَاتِ وَ أَهْلِ الْأَرْضِ مِنَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ وَ الثَّمَرِ وَ غَیْرِ ذَلِکَ فَمَا قَبِلَ مِنْهُ وَلَایَتَنَا طَابَ وَ طَهُرَ وَ عَذُبَ وَ مَا لَمْ یَقْبَلْ مِنْهُ خَبُثَ وَ رَدِیَ وَ نَتُنَ (1).

بیان

التأثم الکف عن الإثم و کأنه خاف أن یخرج أیضا مرا فینسب الإثم فی ذلک إلیه أو تحرز عن الإسراف و إن کان ینافی علو شأنه فعلی الأول مأمورة أی بکونها حلوة أو قابلة لأمر المیثاق و علی الثانی المعنی أنها کثیرة کثیرة النتاج و لا إسراف فیه و فی الحدیث مهرة مأمورة أی کثیرة النتاج و النسل.

«7»

مد، العمدة مِنْ مَنَاقِبِ ابْنِ الْمَغَازِلِیِّ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْأَعْمَشِ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی الْمَنْصُورِ وَ هُوَ جَالِسٌ لِلْمَظَالِمِ فَلَمَّا بَصُرَ بِی قَالَ یَا بَا سُلَیْمَانَ حَدَّثَنِی الصَّادِقُ عَنِ الْبَاقِرِ عَنِ السَّجَّادِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیهما السلام عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قَالَ أَتَانِی جَبْرَئِیلُ علیه السلام فَقَالَ تَخَتَّمُوا بِالْعَقِیقِ فَإِنَّهُ أَوَّلُ حَجَرٍ أَقَرَّ لِلَّهِ بِالْوَحْدَانِیَّةِ وَ لِی بِالنُّبُوَّةِ وَ لِعَلِیٍّ وَ لِوُلْدِهِ بِالْوَلَایَةِ (2).

بیان

أقول هذه الأخبار و أمثالها من المتشابهات التی لا یعلم تأویلها إِلَّا اللَّهُ وَ الرَّاسِخُونَ فِی الْعِلْمِ و لا بد فی مثلها من التسلیم و رد تأویلها إلیهم علیهم السلام و یمکن أن یقال لعل الله تعالی أعطاها شعورا و کلفها بالولایة ثم سلبه عنها و یخطر بالبال أنه یحتمل أن تکون استعارة تمثیلیة لبیان حسن بعض الأشیاء و شرافتها و قبح بعض الأشیاء و رداءتها فإن للأشیاء الحسنة و الشریفة من جمیع الأجناس و الأنواع مناسبة من جهة حسنها و للأشیاء القبیحة و الرذیلة مناسبة من جهة قبحها فکل ما له جهة شرافة و فضیلة و حسن فهی منسوبة إلی أشرف الأشارف محمد و أهل بیته صلوات الله علیهم فکأنه أخذ میثاق ولایتهم عنها و قبلتها.

ص: 283


1- الاختصاص: 249.
2- العمدة: 197 و فیه: (اتانی جبرئیل آنفا) و فیه: و لعلی بالوصیة و لولده بالامامة ولشیعته بالجنة.

امیرالمؤمنین رو به من کرد و فرمود: ای قنبر! خدای تبارک و تعالی ولایت ما را بر اهل آسمان ها و زمین از جن و انس و میوه­ها و غیر آنها عرضه کرد، هر کدام از آنها که ولایت ما را پذیرفت، پاکیزه شد و پاک شده و گوارا شد و هر کدام که نپذیرفت، خبیث و فاسد و بدبو شد.(1)

توضیح

«التأثم» یعنی خودداری از گناه، گویا ترسید که دوباره تلخ باشد و در این مورد به او نسبت گناه دهند، یا جلوگیری از اسراف، اگرچه با علوّ شأن او منافات دارد. پس بنا بر اولی، مأمور است، یعنی به این که خربزه شیرین باشد یا پذیرنده پیمان ولایت. و بنا بر دومی خربزه زیاد است و اسرافی در آن نیست و در حدیث آمده است: «مهرة مأمورة»، یعنی پر محصول و زیاد.

روایت7.

العمده: اعمش گفت: بر منصور وارد شدم، در حالی که برای قضاوت نشسته بود. همین که چشمش به من افتاد گفت: ای ابا سلیمان! حضرت صادق از امام باقر، از حضرت سجاد، از علی بن ابی طالب، از پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله نقل کرد که فرمود: جبرئیل پیش من آمد گفت: با عقیق انگشتر بگیرید، زیرا اولین سنگی است که اقرار به وحدانیت خدا و نبوّت من و ولایت برای علی و اولادش کرده است.(2)

توضیح

مؤلف: این قبیل اخبار از متشابهاتی است که تأویل آنها را جز خدا و راسخان در علم نمی­داند و تأویل آنها را باید به خود ائمه علیهم السّلام برگردانیم. ممکن است گفته شود شاید خداوند به عقیق شعور عنایت کرده و بعد تکلیف به ولایت نموده، سپس شعور را از آن گرفته است. گاهی به خاطر خطور می­کند که ممکن است استعاره تمثیلی باشد برای اشاره کردن به خوبی بعضی اشیاء و ارزش آنها و قبح بعضی چیزها و زشتی آنها، زیرا اشیای خوب و با ارزش از هر نوع و جنس، یک نوع مناسبتی برای حسن خود باید داشته باشند و اشیای بد و بی ارزش نیز مناسبتی برای بی ارزشی و بدی خود دارند. پس هر چیزی که دارای شرافت و فضیلت و ارزش است، نسبت دارد با شریف ترین شرافتمندان، محمّد و اهل بیت او صلوات اللَّه علیهم. گویا پیمان ولایت از آنها گرفته شده و آنها پذیرفته اند،

ص: 283


1- . اختصاص: 249
2- . العمده: 197

أو المراد أنها لو کانت لها مدرکة لکانت تقبلها و کذا کل ما له جهة رذالة و خباثة و قبح فهی بأجمعها منسوبة إلی أخبث الأخابث أعداء أهل البیت علیهم السلام و مباینة لهم علیهم السلام فکأنه أخذ میثاقهم عنها فأبت و أخذ میثاق أعدائهم عنها فقبلت أو المعنی أنها لو کانت ذوات شعور و أخذ میثاقهم عنها لکانت تأبی و أخذ میثاق أعدائهم عنها لکانت تقبل.

«8»

وَ رَوَی الشَّیْخُ حَسَنُ بْنُ سُلَیْمَانَ مِنْ مَنَاقِبِ الْخُوَارِزْمِیِّ عَنْ جَابِرٍ الْأَنْصَارِیِّ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی لَمَّا خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضَ دَعَاهُنَّ فَأَجَبْنَهُ فَعَرَضَ عَلَیْهِنَّ نُبُوَّتِی وَ وَلَایَةَ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ فقبلناهما (فَقَبِلَتَاهُمَا) ثُمَّ خَلَقَ الْخَلْقَ وَ فَوَّضَ إِلَیْنَا أَمْرَ الدِّینِ فَالسَّعِیدُ مَنْ سَعِدَ بِنَا وَ الشَّقِیُّ مَنْ شَقِیَ بِنَا نَحْنُ الْمُحَلِّلُونَ لِحَلَالِهِ وَ الْمُحَرِّمُونَ لِحَرَامِهِ (1).

ص: 284


1- المحتضر: 97 و 105 و 106.

یا منظور این است که اگر این­ها درک داشتند، ولایت را می پذیرفتند. همچنین هر چیزی که در او یک رذالت و پستی و قبح است و تمام آنها که نسبتی با خبیث­ترین خبائث دارند، دشمنان اهل بیت علیهم السّلام و جدای از اهل بیت هستند، مثل این که پیمان ولایت از آنها گرفته شده و نپذیرفته اند و پیمان دشمنان که گرفته شده، قبول کرده اند. یا این است که اگر دارای شعور بودند و از ایشان میثاق گرفته می­شد، از پذیرفتن ولایت امتناع داشتند و پیمان دشمنان آنها را می پذیرفتند.

روایت8.

جابر انصاری گفت: پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله فرمود: وقتی خداوند آسمان ها و زمین را آفرید، آنها را فرا خواند و جواب دادند. نبوّت من و ولایت علی ابن ابی طالب را بر آنها عرضه داشتند، پذیرفتند. سپس خلق را آفرید و امر دین را به ما واگذاشت. پس سعید کسی است که به وسیله ما به سعادت برسد و شقی کسی است که به خاطر ما به شقاوت برسد. ما حلال خدا را حلال و حرامش را حرام می دانیم.(1)

ص: 284


1- . محتضر: 97 و 105 - 106

أبواب ما یتعلق بوفاتهم من أحوالهم علیهم السلام عند ذلک و قبله و بعده و أحوال من بعدهم

باب 1 أنهم یعلمون متی یموتون و أنه لا یقع ذلک إلا باختیارهم

الأخبار

«1»

خص، منتخب البصائر یر، بصائر الدرجات أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ أَبِی مَحْمُودٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا قَالَ: قُلْتُ لِلرِّضَا علیه السلام الْإِمَامُ یَعْلَمُ إِذَا مَاتَ قَالَ نَعَمْ یَعْلَمُ بِالتَّعْلِیمِ حَتَّی یَتَقَدَّمَ فِی الْأَمْرِ قُلْتُ عَلِمَ أَبُو الْحَسَنِ علیه السلام بِالرُّطَبِ وَ الرَّیْحَانِ الْمَسْمُومَیْنِ اللَّذَیْنِ بَعَثَ إِلَیْهِ یَحْیَی بْنُ خَالِدٍ قَالَ نَعَمْ قُلْتُ فَأَکَلَهُ وَ هُوَ یَعْلَمُ قَالَ أَنْسَاهُ لِیُنْفِذَ فِیهِ الْحُکْمَ (1).

«2»

خص، منتخب البصائر یر، بصائر الدرجات أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ أَبِی مَحْمُودٍ (2) قَالَ: قُلْتُ الْإِمَامُ یَعْلَمُ مَتَی یَمُوتُ قَالَ نَعَمْ فَقُلْتُ حَیْثُ (3) مَا بَعَثَ إِلَیْهِ یَحْیَی بْنُ خَالِدٍ بِرُطَبٍ وَ رَیْحَانٍ مَسْمُومَیْنِ (4) عَلِمَ بِهِ قَالَ نَعَمْ قُلْتُ فَأَکَلَهُ وَ هُوَ یَعْلَمُ فَیَکُونُ مُعِیناً عَلَی نَفْسِهِ

ص: 285


1- مختصر بصائر الدرجات: 6 فیه: بعث بهما إلیه بصائر الدرجات: 142.
2- فی المختصر: أحمد بن محمّد بن عیسی و إبراهیم بن هاشم عن إبراهیم بن أبی محمود قال: قلت لابی الحسن الرضا علیه السّلام.
3- فی المختصر: فابوک حیث.
4- فی المختصر: بالرطب و الریحان المسمومین.

باب های مربوط به وفات ائمه علیهم السّلام و احوال آنها در هنگام وفات و قبل و بعد از وفات و احوال جانشین بعد از ایشان

باب اوّل : ائمه علیهم السّلام می­دانستند چه وقت از دنیا می روند و این اتفاق با اختیار خود آنها می افتد

روایات

روایت1.

منتخب البصائر، بصائر الدرجات: ابراهیم بن ابی محمود از بعضی اصحاب نقل کرد که به حضرت رضا علیه السّلام گفتم: آیا امام می­داند چه وقت می­میرد؟ فرمود: آری، با اطلاعی که خدا به او می­دهد می­داند تا کاری را که در پیش است، به انجام رساند. گفتم: حضرت موسی بن جعفر علیهما السّلام جریان خرما و ریحان مسموم را که یحیی بن خالد برایش فرستاد، می­دانست؟ فرمود آری. عرض کردم: با این که می­دانست، خورد؟ فرمود: خداوند او را فراموشاند تا پیشامدی که باید، بشود.(1)

روایت2.

مختصر البصائر و بصائر الدرجات: ابراهیم بن ابی محمود گفت: از امام علیه السلام پرسیدم: امام می­داند چه وقت می­میرد؟ فرمود بله. عرض کردم: پدر شما زمانی که یحیی بن خالد خرما و ریحان مسموم برای او فرستاد، می­دانست؟ فرمود بله. عرض کردم: در حالی که می­دانست آن را خورد تا معین بر قتل خودش باشد؟

ص: 285


1- . مختصر البصائر: 6، بصائر الدرجات: 142

فَقَالَ لَا یَعْلَمُ (1) قَبْلَ ذَلِکَ لِیَتَقَدَّمَ فِیمَا یَحْتَاجُ إِلَیْهِ فَإِذَا جَاءَ الْوَقْتُ أَلْقَی اللَّهُ عَلَی قَلْبِهِ النِّسْیَانَ لِیَقْضِیَ فِیهِ الْحُکْمَ (2).

«3»

یر، بصائر الدرجات عَبْدُ اللَّهِ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مَهْزِیَارَ عَنِ ابْنِ مُسَافِرٍ قَالَ: قَالَ لِی أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام فِی الْعَشِیَّةِ الَّتِی اعْتَلَّ فِیهَا مِنْ لَیْلَتِهَا الْعِلَّةَ الَّتِی تُوُفِّیَ فِیهَا یَا عَبْدَ اللَّهِ مَا أَرْسَلَ اللَّهُ نَبِیّاً مِنْ أَنْبِیَائِهِ إِلَی أَحَدٍ حَتَّی یَأْخُذَ عَلَیْهِ ثَلَاثَةَ أَشْیَاءَ قُلْتُ وَ أَیُّ شَیْ ءٍ هُوَ یَا سَیِّدِی قَالَ الْإِقْرَارُ لِلَّهِ بِالْعُبُودِیَّةِ وَ الْوَحْدَانِیَّةِ وَ إِنَّ اللَّهَ یُقَدِّمُ مَا یَشَاءُ وَ نَحْنُ قَوْمٌ أَوْ نَحْنُ مَعْشَرٌ (3) إِذَا لَمْ یَرْضَ اللَّهُ لِأَحَدِنَا الدُّنْیَا نَقَلَنَا إِلَیْهِ (4).

«4»

یر، بصائر الدرجات سَلَمَةُ بْنُ الْخَطَّابِ عَنْ سُلَیْمَانَ بْنِ سَمَاعَةَ وَ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ الْقَاسِمِ بْنِ الْحَارِثِ الْبَطَلِ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ أَوْ عَمَّنْ رَوَی عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِنَّ الْإِمَامَ لَوْ لَمْ یَعْلَمْ مَا یُصِیبُهُ وَ إِلَی مَا یَصِیرُ فَلَیْسَ ذَلِکَ بِحُجَّةِ اللَّهِ عَلَی خَلْقِهِ (5).

«5»

یر، بصائر الدرجات مُحَمَّدُ بْنُ عِیسَی عَنِ السَّائِیِّ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَیْهِ وَ هُوَ شَدِیدُ الْعِلَّةِ فَیَرْفَعُ (6) رَأْسَهُ مِنَ الْمِخَدَّةِ ثُمَّ یَضْرِبُ بِهَا رَأْسَهُ وَ یَزْبَدُ (7) قَالَ فَقَالَ لِی صَاحِبُکُمْ أَبُو فُلَانٍ قَالَ فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ نَخَافُ أَنْ یَکُونَ هَؤُلَاءِ اغْتَالُوکَ عِنْدَ مَا رَأَوْکَ مِنْ شِدَّةٍ عَلَیْکَ قَالَ فَقَالَ لَیْسَ عَلَیَّ بَأْسٌ فَبَرَأَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ (8).

بیان

السائی هو علی بن سوید و هو من أصحاب الکاظم و الرضا علیهما السلام و کان ضمیر علیه راجع إلی الأول و أبو فلان کنایة عن أبی الحسن یعنی الرضا علیه السلام و

ص: 286


1- فی المختصر: لا، انه یعلم.
2- مختصر بصائر الدرجات: 7 فیه: لیمضی فیه الحکم بصائر الدرجات: 142.
3- التردید من الراوی.
4- بصائر الدرجات: 142.
5- بصائر الدرجات: 142.
6- فی المصدر: فرفع.
7- أزبد البحر أو القدر أو الفم: أخرج الزبد و قذف به.
8- بصائر الدرجات: 142.

فرمود: نه. می­داند قبل از آن تا آنچه را که احتیاج دارد را به انجام رساند. زمانی که وقت مرگش آمد، خدا بر قلب او نسیان انداخت تا حکمی که باید، بشود.(1)

روایت3.

بصائر الدرجات: علی بن مهزیار از ابن مسافر نقل کرد که حضرت جواد علیه السّلام در شبی که بیمار گردید و با همان بیماری از دنیا رفت، به من فرمود: ای عبداللَّه! خداوند هیچ پیامبری را از پیامبران نفرستاده مگر این که از او سه پیمان گرفته. عرض کردم: آن سه چیز چیست آقای من؟ فرمود: اقرار به بندگی و وحدانیت خدا؛ این که خداوند هر چه را که بخواهد مقدم می دارد؛ و ما گروهی هستیم که وقتی خداوند دنیا را برایمان نخواسته باشد، به سوی او منتقل می­شویم.(2)

روایت4.

بصائر الدرجات: ابو بصیر گفت: حضرت صادق علیه السّلام فرمود: امام اگر نداند چه بر سر او می آید و کارش به کجا منتهی می شود، حجت خدا بر مردم نیست.(3)

روایت5.

بصائر الدرجات: محمّد بن عیسی از سایی نقل کرد که خدمت حضرت موسی بن جعفر علیهما السّلام رسیدم، سخت بیمار بود و سر از بالش برمی­داشت و باز بر بالش می­زد و دهان مقدسش کف کرده بود. به من فرمود: امام شما علی بن موسی الرضا است. عرض کردم: فدایت شوم! می ترسم با این ناراحتی شدید که در شما دیده اند، این­ها شما را مسموم کرده باشند. فرمود: مرا کاری نخواهد شد. پس حال امام علیه السّلام خوب شد، الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ.(4)

توضیح

سائی، علی بن سوید است که از اصحاب امام کاظم و امام رضا علیهما السّلام است. و ضمیر «علیه» به امام موسی بن جعفر علیهما السّلام برمی­گردد و «ابو فلان»، کنایه از امام رضا علیه السّلام است.

ص: 286


1- . مختصر البصائر: 7، بصائر الدرجات: 142
2- . بصائر الدرجات: 142
3- . بصائر الدرجات: 142
4- . بصائر الدرجات: 142

الاغتیال القتل بالحیلة و المراد هنا سقی السم.

«6»

یر، بصائر الدرجات مُحَمَّدٌ بْنُ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ النُّعْمَانِ عَنْ عُمَرَ بْنِ مُسْلِمٍ صَاحِبِ الْهَرَوِیِّ عَنْ سَدِیرٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ إِنَّ أَبِی مَرِضَ مَرَضاً شَدِیداً حَتَّی خِفْنَا عَلَیْهِ فَبَکَی بَعْضُ أَهْلِهِ عِنْدَ رَأْسِهِ فَنَظَرَ إِلَیْهِ فَقَالَ إِنِّی لَسْتُ بِمَیِّتٍ مِنْ وَجَعِی هَذَا إِنَّهُ أَتَانِی اثْنَانِ فَأَخْبَرَانِی أَنِّی لَسْتُ بِمَیِّتٍ مِنْ وَجَعِی هَذَا قَالَ فَبَرَأَ وَ مَکَثَ مَا شَاءَ اللَّهُ أَنْ یَمْکُثَ فَبَیْنَا هُوَ صَحِیحٌ لَیْسَ بِهِ بَأْسٌ قَالَ یَا بُنَیَّ إِنَّ اللَّذَیْنِ أَتَیَانِی مِنْ وَجَعِی ذَلِکَ أَتَیَانِی فَأَخْبَرَانِی أَنِّی مَیِّتٌ یَوْمَ کَذَا وَ کَذَا قَالَ فَمَاتَ فِی ذَلِکَ الْیَوْمِ (1).

أقول: سیأتی أکثر الأخبار فی ذلک فی أبواب وفاتهم علیهم السلام إن شاء الله تعالی.

ص: 287


1- بصائر الدرجات: 141 و 142.

«الاغتیال» یعنی کشتن با حیله و منظور در اینجا نوشاندن سم است.

روایت6.

بصائر الدرجات: هروی از سدیر نقل کرد که گفت: از حضرت صادق علیه السّلام شنیدم که می­فرمود: پدرم سخت مریض شد، به طوری که ما ترسیدیم. یکی از بستگان کنار بالینش گریه کرد. حضرت نگاهی به او کرد و فرمود: من از این ناراحتی نخواهم مرد. دو نفر پیش من آمدند و گفتند که از این ناراحتی نخواهم مرد. فرمود: پدرم خوب شد و تا وقتی خداوند می­خواست، بماند، ولی یک موقع که حالش خوب بود و هیچ ناراحتی نداشت، به من فرمود: پسرم! آن دو نفر که در فلان بیماری پیش من آمده بودند، حالا نیز آمدند و گفتند که من فلان روز از دنیا خواهم رفت، و امام علیه السّلام در آن روز از دنیا رفت.(1)

مؤلف: بیشتر اخبار در این موارد، در باب های شهادت ائمه علیهم السّلام خواهد آمد، ان شاء الله .

ص: 287


1- . بصائر الدرجات: 141 - 142

باب 2 أن الإمام لا یغسله و لا یدفنه إلا إمام و بعض أحوال وفاتهم علیهم السلام

أقول

سیأتی فی أخبار شهادة موسی بن جعفر علیهما السلام أن الرضا علیه السلام حضر بغداد و غسله و کفنه و دفنه صلی الله علیهما.

و فی خبر أبی الصلت الهروی فی باب شهادة الرضا علیه السلام أنه حضر الجواد علیه السلام لغسله و کفنه و الصلاة علیه.

وَ کَذَا فِی خَبَرِ هَرْثَمَةَ بْنِ أَعْیَنَ وَ فِیهِ أَنَّهُ قَالَ الرِّضَا علیه السلام لِهَرْثَمَةَ فَإِنَّهُ سَیُشْرِفُ عَلَیْکَ الْمَأْمُونُ وَ یَقُولُ لَکَ یَا هَرْثَمَةُ أَ لَیْسَ زَعَمْتُمْ أَنَّ الْإِمَامَ لَا یُغَسِّلُهُ إِلَّا إِمَامٌ مِثْلُهُ فَمَنْ یُغَسِّلُ أَبَا الْحَسَنِ عَلِیَّ بْنَ مُوسَی وَ ابْنُهُ مُحَمَّدٌ بِالْمَدِینَةِ مِنْ بِلَادِ الْحِجَازِ وَ نَحْنُ بِطُوسٍ فَإِذَا قَالَ ذَلِکَ فَأَجِبْهُ وَ قُلْ لَهُ إِنَّا نَقُولُ إِنَّ الْإِمَامَ یَجِبُ أَنْ یُغَسِّلَهُ الْإِمَامُ فَإِنْ تَعَدَّی مُتَعَدٍّ فَغَسَلَ الْإِمَامَ لَمْ تَبْطُلْ إِمَامَةُ الْإِمَامِ لِتَعَدِّی غَاسِلِهِ وَ لَا بَطَلَتْ إِمَامَةُ الْإِمَامِ الَّذِی بَعْدَهُ بِأَنْ غُلِبَ عَلَی غُسْلِ أَبِیهِ وَ لَوْ تَرَکَ أَبَا الْحَسَنِ عَلِیَّ بْنَ مُوسَی بِالْمَدِینَةِ لَغَسَّلَهُ ابْنُهُ مُحَمَّدٌ ظَاهِراً مَکْشُوفاً وَ لَا یُغَسِّلُهُ الْآنَ أَیْضاً إِلَّا هُوَ مِنْ حَیْثُ یَخْفَی

الأخبار

«1»

خص، منتخب البصائر مُعَاوِیَةُ بْنُ حُکَیْمٍ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ أَبِی سَمَّالٍ (1) قَالَ: کَتَبْتُ إِلَی أَبِی الْحَسَنِ الرِّضَا علیه السلام أَنَّا قَدْ رَوَیْنَا عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَنَّ الْإِمَامَ لَا یُغَسِّلُهُ إِلَّا الْإِمَامُ وَ قَدْ بَلَغَنَا هَذَا الْحَدِیثُ فَمَا تَقُولُ فِیهِ فَکَتَبَ إِلَیَّ أَنَّ الَّذِی بَلَغَکَ هُوَ الْحَقُّ قَالَ فَدَخَلْتُ عَلَیْهِ بَعْدَ ذَلِکَ فَقُلْتُ لَهُ أَبُوکَ مَنْ غَسَّلَهُ وَ مَنْ وَلِیَهُ فَقَالَ لَعَلَّ الَّذِینَ حَضَرُوهُ أَفْضَلُ مِنَ الَّذِینَ تَخَلَّفُوا عَنْهُ قُلْتُ وَ مَنْ هُمْ قَالَ حَضَرُوهُ الَّذِینَ حَضَرُوا

ص: 288


1- فی المصدر: سماک. بالکاف.

باب دوم : امام را جز امام غسل نمی­دهد و دفن نمی­کند و پاره ای از وقایع شهادت ائمه علیهم السّلام

اشاره

مؤلف: در اخبار شهادت حضرت موسی بن جعفر علیهما السّلام خواهد آمد که حضرت رضا علیه السّلام به بغداد آمد و امام را غسل و کفن و دفن کرد. و در خبر ابوالصلت هروی در باب شهادت حضرت رضا علیه السّلام است که حضرت جواد علیه السّلام برای غسل و کفن و نماز خواندن بر پدرش آمد. همچنین در خبر هرثمة بن اعین هست که حضرت رضا علیه السّلام به او فرمود: مأمون از بالا تو را تماشا می­کند و خواهد گفت: ای هرثمه! مگر شما معتقد نیستید که امام را جز امامی که مانند اوست، غسل نمی­دهد؟ اکنون چه کس حضرت رضا را غسل می­دهد، با این که پسرش محمّد در مدینه از سرزمین حجاز است و ما در طوس هستیم؟ وقتی این حرف را زد، به او بگو: ما می گوییم امام را حتما امام باید غسل دهد، اما اگر کسی از روی ستم جلوی این کار را گرفت و امام را غسل داد، امامت امام باطل نمی­شود، چون غسل دهنده ستم کرده و امامت امام بعد از او را باطل نمی­شود که شخصی به زور پدرش را غسل داده. اگر حضرت رضا علیه السّلام را در مدینه می­گذاشتند، پسرش محمد او را آشکار و در جلوی دیگران غسل می داد. هم اکنون هم او غسل می­دهد، اما به طور مخفی.

روایات

روایت1.

منتخب البصائر: ابراهیم بن ابی سمال گفت: نامه ای خدمت حضرت رضا علیه السّلام نوشتم به این مضمون که: «از حضرت صادق علیه السّلام به ما روایت رسیده است که امام را جز امام غسل نمی­دهد، نظر شما درباره این حدیث چیست؟» آن جناب در جواب نوشت: «آنچه شنیده ای درست است.» گفت: پس از چند وقت خدمت آن جناب رسیدم و عرض کردم: پدرت را چه کسی غسل داد و چه کسی جانشین اوست؟ فرمود: شاید کسانی که در کنار جنازه اش حضور داشتند، بهتر باشند از آنها که نبودند. گفتم: چه کسانی حضور داشتند؟ فرمود: همان کسانی که در پای جنازه

ص: 288

یُوسُفَ علیه السلام مَلَائِکَةُ اللَّهِ وَ رَحْمَتُهُ (1).

«2»

کا، الکافی الْحُسَیْنُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنِ الْمُعَلَّی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ جُمْهُورٍ عَنْ یُونُسَ بْنِ طَلْحَةَ (2) قَالَ: قُلْتُ لِلرِّضَا علیه السلام إِنَّ الْإِمَامَ لَا یُغَسِّلُهُ إِلَّا الْإِمَامُ فَقَالَ أَ مَا تَدْرُونَ مَنْ حَضَرَ یُغَسِّلُهُ (3) قَدْ حَضَرَهُ خَیْرٌ مِمَّنْ غَابَ عَنْهُ الَّذِینَ حَضَرُوا یُوسُفَ فِی الْجُبِّ حِینَ غَابَ عَنْهُ أَبَوَاهُ وَ أَهْلُ بَیْتِهِ (4).

بیان

لعل الخبرین محمولان علی التقیة إما من أهل السنة أو من نواقص العقول من الشیعة مع أن کلا منهما صحیح فی نفسه إذ الرحمة فی الخبر الأول إشارة إلی الإمام و فی الخبر الثانی لم ینف صریحا حضور الإمام و حضور الملائکة لا ینافی حضوره و سیأتی فی باب تاریخ موسی علیه السلام أخبار کثیرة دالة علی حضور الرضا علیه السلام عند الغسل.

«3»

یر، بصائر الدرجات أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ وَ أَحْمَدُ بْنُ إِسْحَاقَ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ یَحْیَی عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: لَمَّا قُبِضَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله هَبَطَ جَبْرَئِیلُ وَ مَعَهُ الْمَلَائِکَةُ وَ الرُّوحُ الَّذِینَ کَانُوا یَهْبِطُونَ فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ قَالَ فَفُتِحَ لِأَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ بَصَرُهُ فَرَآهُمْ فِی مُنْتَهَی السَّمَاوَاتِ إِلَی الْأَرْضِ یُغَسِّلُونَ النَّبِیَّ مَعَهُ وَ یُصَلُّونَ مَعَهُ عَلَیْهِ وَ یَحْفِرُونَ لَهُ وَ اللَّهِ مَا حَفَرَ لَهُ غَیْرُهُمْ حَتَّی إِذَا وُضِعَ فِی قَبْرِهِ نَزَلُوا مَعَ مَنْ نَزَلَ فَوَضَعُوهُ فَتَکَلَّمَ وَ فُتِحَ لِأَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام سَمْعُهُ فَسَمِعَهُ یُوصِیهِمْ بِهِ فَبَکَی وَ سَمِعَهُمْ یَقُولُونَ لَا نَأْلُوهُ جُهْداً وَ إِنَّمَا هُوَ صَاحِبُنَا بَعْدَکَ إِلَّا أَنَّهُ لَیْسَ یُعَایِنُنَا بِبَصَرِهِ بَعْدَ مَرَّتِنَا هَذِهِ حَتَّی إِذَا مَاتَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام رَأَی الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ مِثْلَ ذَلِکَ الَّذِی رَأَی وَ رَأَیَا النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله أَیْضاً

ص: 289


1- مختصر بصائر الدرجات: 13.
2- فی المصدر: عن یونس عن طلحة.
3- فی نسخة: لعله و هو الموجود فی المصدر.
4- أصول الکافی 1: 485.

یوسف علیه السّلام حاضر بودند؛ ملائکه خدا و رحمت او.(1)

روایت2.

اصول کافی: یونس بن طلحه گفت: به حضرت رضا علیه السّلام گفتم: امام را جز امام غسل نمی­دهد؟ فرمود: نمی­دانی، شاید آنها که در غسلش حضور داشتند، از کسانی که غیبت کردند بهتر بودند؛ همان هایی که در چاه و موقعی که پدر و مادر و خانواده اش حضور نداشتند، پیش یوسف آمدند.(2)

توضیح

شاید این دو خبر یا از اهل سنت یا از شیعیان ناقص العقل حمل بر تقیه می­شود، با این که هر دو خبر فی نفسه صحیح است. «رحمت» در خبر اول اشاره به امام است و در خبر دوم حضور امام را صریحا نفی نکرده و حضور ملائکه منافاتی با حضور امام ندارد. در «باب تاریخ حضرت موسی بن جعفر»، اخبار زیادی که بر حضور حضرت رضا علیه السّلام هنگام غسل پدر دلالت دارد، خواهد آمد.

روایت3.

بصائر الدرجات: قاسم بن یحیی از بعضی اصحاب، از حضرت صادق علیه السّلام نقل کرد که فرمود: وقتی پیامبر اکرم درگذشت، جبرئیل با ملائکه و روح فرود آمدند؛ همان­هایی که در شب قدر فرود می آیند. گفت: دیده امیرالمؤمنین علیه السّلام گشوده گشت. آنها را در افق دید که با او پیامبر را غسل می دهند و با علی علیه السّلام نماز می خوانند بر پیامبر و برایش قبر حفر می­کنند. به خدا قسم جز آنها برای او قبر حفر نکردند تا آن جناب را در قبر نهادند. فرود آمدند با هر کس که فرود آمد و پیکرش را در قبر نهادند. پیامبر سخن گفت و گوش امیرالمؤمنین باز شد و شنید که این فرشتگان را نسبت به علی علیه السّلام سفارش می­کند. علی علیه السّلام گریه کرد و شنید که آنها در جواب پیامبر می­گویند که از کوشش فروگذاری نخواهیم کرد، او دوست ما است و بعد از تو جز این که با چشم ما را نخواهد دید بعد از این مرتبه. تا بالاخره امیرالمؤمنین علیه السّلام از دنیا رفت. امام حسن و امام حسین علیهما السّلام همین جریان را مشاهده کردند و پیامبر اکرم را نیز دیدند که در همان کارهایی که نسبت به پیامبر انجام داده بودند،

ص: 289


1- . مختصر البصائر: 13
2- . اصول کافی 1 : 485

یُعِینُ الْمَلَائِکَةَ مِثْلَ الَّذِی صَنَعُوا بِالنَّبِیِّ حَتَّی إِذَا مَاتَ الْحَسَنُ رَأَی مِنْهُ الْحُسَیْنُ مِثْلَ ذَلِکَ وَ رَأَی النَّبِیَّ وَ عَلِیّاً یُعِینَانِ الْمَلَائِکَةَ حَتَّی إِذَا مَاتَ الْحُسَیْنُ رَأَی عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ مِنْهُ مِثْلَ ذَلِکَ وَ رَأَی النَّبِیَّ وَ عَلِیّاً وَ الْحَسَنَ یُعِینُونَ الْمَلَائِکَةَ حَتَّی إِذَا مَاتَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ رَأَی مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ مِثْلَ ذَلِکَ وَ رَأَی النَّبِیَّ وَ عَلِیّاً وَ الْحَسَنَ وَ الْحُسَیْنَ یُعِینُونَ الْمَلَائِکَةَ حَتَّی إِذَا مَاتَ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ رَأَی جَعْفَرٌ مِثْلَ ذَلِکَ وَ رَأَی النَّبِیَّ وَ عَلِیّاً وَ الْحَسَنَ وَ الْحُسَیْنَ وَ عَلِیَّ بْنَ الْحُسَیْنِ یُعِینُونَ الْمَلَائِکَةَ حَتَّی إِذَا مَاتَ جَعْفَرٌ رَأَی مُوسَی مِنْهُ مِثْلَ ذَلِکَ هَکَذَا یَجْرِی إِلَی آخِرِنَا (1).

بیان

لعل آخر الخبر من کلام الراوی أو الإمام علیه السلام علی الالتفات (2) أو المروی عنه غیر الصادق علیه السلام فصحف النساخ.

«4»

قب، المناقب لابن شهرآشوب أَبُو بَصِیرٍ قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام فِیمَا أَوْصَانِی بِهِ أَبِی علیه السلام أَنْ قَالَ یَا بُنَیَّ إِذَا أَنَا مِتُّ فَلَا یُغَسِّلْنِی أَحَدٌ غَیْرُکَ فَإِنَّ الْإِمَامَ لَا یُغَسِّلُهُ إِلَّا إِمَامٌ (3).

«5»

کا، الکافی الْحُسَیْنُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنِ الْمُعَلَّی عَنِ الْوَشَّاءِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عُمَرَ الْحَلَّالِ أَوْ غَیْرِهِ عَنِ الرِّضَا علیه السلام قَالَ: قُلْتُ لَهُ إِنَّهُمْ یُحَاجُّونَّا یَقُولُونَ إِنَّ الْإِمَامَ لَا یُغَسِّلُهُ إِلَّا الْإِمَامُ قَالَ فَقَالَ مَا یُدْرِیهِمْ مَنْ غَسَّلَهُ فَمَا قُلْتَ لَهُمْ قَالَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ قُلْتُ لَهُمْ إِنْ قَالَ مَوْلَایَ إِنَّهُ غَسَّلَهُ تَحْتَ عَرْشِ رَبِّی فَقَدْ صَدَقَ وَ إِنْ قَالَ غَسَّلَهُ فِی تُخُومِ الْأَرْضِ فَقَدْ صَدَقَ قَالَ لَا هَکَذَا فَقُلْتُ فَمَا أَقُولُ لَهُمْ قَالَ قُلْ لَهُمْ إِنِّی غَسَّلْتُهُ فَقُلْتُ أَقُولُ لَهُمْ إِنَّکَ غَسَّلْتَهُ (4).

«6»

کا، الکافی الْحُسَیْنُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنِ الْمُعَلَّی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ جُمْهُورٍ عَنْ أَبِی مَعْمَرٍ قَالَ: سَأَلْتُ

ص: 290


1- بصائر الدرجات: 61 و 62.
2- و کان الحدیث هکذا: حتی إذا یموت جعفر یری موسی منه مثل ذلک فصحف.
3- مناقب آل أبی طالب.
4- أصول الکافی 1: 384 و 385 زاد فی آخره: فقال: نعم.

به ملائکه کمک می کرد. تا امام حسن از دنیا رفت، حضرت حسین نیز همین جریان ها را مشاهده کرد و دید که پیامبر و علی علیهما السّلام هر دو کمک می کنند. وقتی حضرت حسین علیه السّلام شهید شد، امام زین العابدین علیه السّلام همه این­ها را دید و پیامبر و حضرت علی و امام حسن را مشاهده کرد که به ملائکه کمک می­کردند. تا علی بن الحسین از دنیا رفت و حضرت باقر علیه السّلام همین­ها را دید و پیامبر و علی و حسن و حسین که ملائکه را کمک می­کردند. تا بالاخره حضرت باقر از دنیا رفت و حضرت صادق تمام آنها را مشاهده کرد و پیامبر و علی و حسن و حسین و علی بن الحسین را دید که ملائکه را یاری می­کردند. تا حضرت صادق از دنیا رفت و موسی بن جعفر این جریان ها را مشاهده کرد و این وقایع تا آخرین نفر ما جاری است.(1)

توضیح

شاید آخر خبر که می گوید «حضرت صادق از دنیا رفت» از سخنان خود راوی باشد یا از امام که در آینده چنین خواهد شد(2) و ممکن است اصل خبر از حضرت صادق علیه السّلام نباشد و نسخه برداران اشتباه کرده باشند.

روایت4.

مناقب آل ابی طالب: ابو بصیر گفت: حضرت صادق علیه السّلام فرمود: از جمله سفارش هایی که پدرم به من فرمود، این بود که گفت: پسرم! وقتی من از دنیا رفتم کسی جز تو مرا غسل ندهد، زیرا امام را جز امام غسل نمی دهد.(3)

روایت5.

اصول کافی: احمد بن عمر حلال یا غیر او، از حضرت رضا علیه السّلام نقل می­کند که من به حضرت رضا عرض کردم: این­ها با ما به استدلال می پردازند و می گویند امام را جز امام غسل نمی­دهد. فرمود: آنها از کجا می­دانند که چه کسی پدرم را غسل داده؟ تو چه گفتی به آنها؟ گفتم: فدایت شوم! من گفتم اگر مولایم بفرماید که من او را زیر عرش پروردگار غسل دادم، صحیح فرموده و اگر بگوید زیر زمین، باز درست فرموده. فرمود: نه این طور نگو. عرض کردم: چه بگویم؟ فرمود: به ایشان بگو من او را غسل داده ام. گفتم: می گویم شما غسل داده اید.(4)

روایت6.

اصول کافی: ابو معمّر گفت: از حضرت رضا علیه السّلام پرسیدم:

ص: 290


1- . بصائر الدرجات: 61 - 62
2- . روایت این گونه است «تا این که حضرت امام صادق می­میرد و موسی مثل همان­ها را می­بیند.»
3- . مناقب آل ابی طالب ...
4- . اصول کافی 1 : 384 - 385

الرِّضَا علیه السلام عَنِ الْإِمَامِ یُغَسِّلُهُ الْإِمَامُ قَالَ سُنَّةُ مُوسَی بْنِ عِمْرَانَ علیه السلام (1).

بیان

لعله أیضا محمول علی المصلحة فإن الظاهر من الأخبار أن موسی علیه السلام غسلته الملائکة و المراد أنه کما غسل موسی المعصوم لا یغسل الإمام إلا معصوم مع أنه یحتمل أن یکون حضر یوشع لغسله علیه السلام.

«7»

کا، الکافی الْعِدَّةُ عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنِ الْبَزَنْطِیِّ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ سَالِمٍ عَنِ الْمُفَضَّلِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: قُلْتُ لَهُ مَنْ غَسَّلَ فَاطِمَةَ قَالَ ذَاکَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ فَکَأَنِّی اسْتَعْظَمْتُ ذَلِکَ مِنْ قَوْلِهِ فَقَالَ کَأَنَّکَ ضِقْتَ بِمَا أَخْبَرْتُکَ بِهِ قَالَ فَقُلْتُ قَدْ کَانَ ذَلِکَ جُعِلْتُ فِدَاکَ قَالَ فَقَالَ لَا تَضِیقَنَّ فَإِنَّهَا صِدِّیقَةٌ وَ لَمْ یَکُنْ یُغَسِّلُهَا إِلَّا صِدِّیقٌ أَ مَا عَلِمْتَ أَنَّ مَرْیَمَ لَمْ یُغَسِّلْهَا إِلَّا عِیسَی علیه السلام (2)

باب 3 أن الإمام متی یعلم أنه إمام

الأخبار

«1»

یر، بصائر الدرجات مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَیْنِ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَی قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی الْحَسَنِ الرِّضَا عَلَیْهِ السَّلَامُ أَخْبِرْنِی عَنِ الْإِمَامِ مَتَی یَعْلَمُ أَنَّهُ إِمَامٌ حِینَ یَبْلُغُهُ أَنَّ صَاحِبَهُ قَدْ مَضَی أَوْ حِینَ یَمْضِی مِثْلُ أَبِی الْحَسَنِ علیه السلام قُبِضَ بِبَغْدَادَ وَ أَنْتَ هَاهُنَا قَالَ یَعْلَمُ ذَلِکَ حِینَ یَمْضِی صَاحِبُهُ قُلْتُ بِأَیِّ شَیْ ءٍ یَعْلَمُ قَالَ یُلْهِمُهُ اللَّهُ ذَلِکَ (3).

«2»

یر، بصائر الدرجات مُحَمَّدُ بْنُ عِیسَی عَنْ قَارِنٍ عَنْ رَجُلٍ کَانَ رَضِیعَ (4) أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: بَیْنَا أَبُو الْحَسَنِ جَالِسٌ مَعَ مُؤَدِّبٍ لَهُ یُکَنَّی أَبَا زَکَرِیَّا وَ أَبُو جَعْفَرٍ عِنْدَنَا أَنَّهُ بِبَغْدَادَ

ص: 291


1- أصول الکافی 1: 385.
2- أصول الکافی 1: 459.
3- بصائر الدرجات: 138.
4- الرضیع: اخوک من الرضاعة.

آیا امام را غسل نمی­دهد مگر امام؟ فرمود: سنت موسی بن عمران است.(1)

توضیح

شاید این خبر نیز حمل بر مصلحت شود. ظاهر اخبار این است که موسی را ملائکه غسل داده اند و منظور این است که همان طور که موسی را معصوم غسل داد، امام را نیز جز معصوم غسل نخواهد داد، با این که درباره موسی نیز محتمل است که یوشع برای غسلش حاضر شده باشد.

روایت7.

اصول کافی: مفضل گفت: از حضرت صادق علیه السّلام پرسیدم: حضرت فاطمه علیها السّلام را چه کسی غسل داد؟ فرمود: امیرالمؤمنین. گویا از این حرف مطلب مهمی به نظر من رسیده بود. فرمود: مثل این که این حرف بر تو دشوار آمد. عرض کردم: صحیح است فدایت شوم! فرمود: نه، دشوار نباشد. فاطمه علیها السّلام صدیقه است و نباید او را جز صدیق غسل دهد. مگر نمی­دانی که مریم را جز عیسی دیگری غسل نداد؟(2)

باب سوم : امام چه وقت می­فهمد که امام است؟

روایات

روایت1.

بصائر الدرجات: صفوان بن یحیی گفت: به حضرت رضا علیه السّلام گفتم: بفرمایید که امام چه وقت می­فهمد امام است؟ موقعی که فهمید امام از دنیا رفته یا هنگام درگذشت امام؟ چنان چه حضرت موسی بن جعفر در بغداد از دنیا رفت و شما اینجا بودی. فرمود: این مطلب را وقتی می­فهمد که امام از دنیا رفت. عرض کردم: با چه نشانه ای؟ فرمود: خدا به او الهام می­کند.(3)

روایت2.

بصائر الدرجات: قارن از مردی که برادر رضاعی حضرت جواد بود، نقل کرد: روزی در حالی که حضرت امام علی النقی با معلم خود به نام ابو زکریا نشسته بود و حضرت جواد به نظر ما در بغداد بود

ص: 291


1- . اصول کافی 1: 385
2- . اصول کافی 1: 459
3- . بصائر الدرجات: 138

وَ أَبُو الْحَسَنِ یَقْرَأُ مِنَ اللَّوْحِ (1) عَلَی مُؤَدِّبِهِ إِذْ بَکَی بُکَاءً شَدِیداً سَأَلَهُ الْمُؤَدِّبُ مَا بُکَاؤُکَ فَلَمْ یُجِبْهُ وَ قَالَ ائْذَنْ لِی بِالدُّخُولِ فَأَذِنَ لَهُ فَارْتَفَعَ الصِّیَاحُ وَ الْبُکَاءُ مِنْ مَنْزِلِهِ ثُمَّ خَرَجَ إِلَیْنَا فَسَأَلْنَاهُ عَنِ الْبُکَاءِ فَقَالَ إِنَّ أَبِی قَدْ تُوُفِّیَ السَّاعَةَ فَقُلْنَا بِمَا عَلِمْتَ قَالَ قَدْ دَخَلَنِی مِنْ إِجْلَالِ اللَّهِ مَا لَمْ أَکُنْ أَعْرِفُهُ قَبْلَ ذَلِکَ فَعَلِمْتُ أَنَّهُ قَدْ مَضَی فَتَعَرَّفْنَا ذَلِکَ الْوَقْتَ مِنَ الْیَوْمِ وَ الشَّهْرِ فَإِذَا هُوَ قَدْ مَضَی فِی ذَلِکَ الْوَقْتِ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ (2).

«3»

یر، بصائر الدرجات مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ حُکَیْمٍ عَنْ أَبِی الْفَضْلِ الشَّیْبَانِیِّ عَنْ هَارُونَ بْنِ الْفَضْلِ قَالَ: رَأَیْتُ أَبَا الْحَسَنِ علیه السلام فِی الْیَوْمِ الَّذِی تُوُفِّیَ فِیهِ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام فَقَالَ إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ راجِعُونَ مَضَی أَبُو جَعْفَرٍ فَقِیلَ لَهُ وَ کَیْفَ عَرَفْتَ ذَلِکَ قَالَ تَدَاخَلَنِی ذِلَّةٌ لِلَّهِ لَمْ أَکُنْ أَعْرِفُهَا (3).

یر، بصائر الدرجات محمد بن عیسی عن أبی الفضل مثله (4).

«4»

یر، بصائر الدرجات عَبَّادُ بْنُ سُلَیْمَانَ عَنْ سَعْدِ بْنِ سَعْدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عُمَرَ قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ یَعْنِی أَبَا الْحَسَنِ الرِّضَا علیه السلام إِنِّی طَلَّقْتُ أُمَّ فَرْوَةَ بِنْتَ إِسْحَاقَ فِی رَجَبٍ بَعْدَ مَوْتِ أَبِی بِیَوْمٍ قُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ طَلَّقْتَهَا وَ قَدْ عَلِمْتَ بِمَوْتِ أَبِی الْحَسَنِ قَالَ نَعَمْ (5).

«5»

یر، بصائر الدرجات عَبَّادُ بْنُ سُلَیْمَانَ عَنْ سَعْدِ بْنِ سَعْدٍ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَی قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی الْحَسَنِ الرِّضَا علیه السلام إِنَّهُمْ رَوَوْا عَنْکَ فِی مَوْتِ أَبِی الْحَسَنِ أَنَّ رَجُلًا قَالَ لَکَ (6) عَلِمْتَ ذَلِکَ بِقَوْلِ سَعِیدٍ فَقَالَ جَاءَنِی سَعِیدٌ بِمَا قَدْ کُنْتُ عَلِمْتُهُ قَبْلَ مَجِیئِهِ (7).

ص: 292


1- فی نسخة: فی اللوح.
2- بصائر الدرجات: 138.
3- بصائر الدرجات: 138.
4- بصائر الدرجات: 138 فیه: لانه تداخلنی.
5- بصائر الدرجات: 138.
6- فی نسخة: قال له و هو الموجود فی المصدر.
7- بصائر الدرجات: 138.

و امام علی النقی پیش استاد خود مشغول خواندن نوشته ای بود، ناگاه شروع به گریه شدیدی کرد. استاد پرسید: برای چه گریه می­کنی؟ جواب نداد و فرمود: اجازه بده بروم داخل منزل. اجازه داد و وارد منزل شد و صدای گریه و زاری از داخل منزل بلند شد. بعد پیش ما آمد و از گریه سؤال کردیم. فرمود: پدرم در همین ساعت از دنیا رفت. گفتیم: از کجا دانستی؟ فرمود: چنان تحت قدرت و جلال خدا قرار گرفتم که سابقه نداشت. فهمیدم که پدرم از دنیا رفته است. ما تاریخ آن روز و ساعت و ماه را برداشتیم و بعد متوجه شدیم که همان وقت امام علیه السّلام از دنیا رفته بوده.(1)

روایت3.

بصائر الدرجات: هارون بن فضل گفت: حضرت امام علی النقی را در همان روز که حضرت امام جواد از دنیا رفته بود دیدم. گفت: «إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ راجِعُونَ.»(2)

امام جواد از دنیا رفت. عرض کردند: آقا! از کجا دانستید؟ فرمود: چنان ذلت و خواری نسبت به خدا مرا فرا گرفت که برایم سابقه نداشت.(3)

بصائر الدرجات: محمد بن عیسی از ابوالفضل همین روایت را نقل کرده است.(4)

روایت4.

بصائر الدرجات: احمد بن عمر گفت: از حضرت رضا علیه السّلام شنیدم که فرمود: من ام فروه دختر اسحاق را در ماه رجب، یک روز پس از فوت پدرم طلاق دادم. گفتم: فدایت شوم! وقتی که طلاق دادید، از فوت پدرتان اطلاع داشتید؟ فرمود آری.(5)

روایت5.

بصائر الدرجات: صفوان بن یحیی گفت: به حضرت رضا علیه السّلام گفتم: از شما در مورد فوت حضرت موسی بن جعفر علیهما السّلام روایت کرده اند که مردی از شما پرسیده که آیا جریان فوت پدرتان را از اطلاعی که سعید داده بود خبر دار شدید؟ فرمود: سعید خبری را برایم آورد که قبل از آمدن او اطلاع داشتم.(6)

ص: 292


1- . بصائر الدرجات: 138
2- . بقره / 156
3- . بصائر الدرجات: 138
4- . بصائر الدرجات: 138
5- . بصائر الدرجات: 138
6- . بصائر الدرجات: 138
«6»

کا، الکافی الْحُسَیْنُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنِ الْمُعَلَّی عَنِ الْوَشَّاءِ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی الْحَسَنِ علیه السلام إِنَّهُمْ رَوَوْا عَنْکَ فِی مَوْتِ أَبِی الْحَسَنِ علیه السلام أَنَّ رَجُلًا قَالَ لَکَ عَلِمْتَ ذَلِکَ بِقَوْلِ سَعِیدٍ فَقَالَ جَاءَ سَعِیدٌ بَعْدَ مَا عَلِمْتُ بِهِ قَبْلَ مَجِیئِهِ قَالَ وَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ طَلَّقْتُ أُمَّ فَرْوَةَ بِنْتَ إِسْحَاقَ فِی رَجَبٍ بَعْدَ مَوْتِ أَبِی الْحَسَنِ علیه السلام بِیَوْمٍ قُلْتُ طَلَّقْتَهَا وَ قَدْ عَلِمْتَ بِمَوْتِ أَبِی الْحَسَنِ علیه السلام قَالَ نَعَمْ قُلْتُ قَبْلَ أَنْ یَقْدَمَ عَلَیْکَ سَعِیدٌ قَالَ نَعَمْ (1).

بیان

الظاهر أن أم فروة کانت من نساء الکاظم علیه السلام و کان الرضا علیه السلام وکیلا فی تطلیقها فطلاقها بعد العلم بالموت إما مبنی علی أن العلم الذی هو مناط الحکم الشرعی هو العلم الحاصل من الأسباب الظاهرة لا ما یحصل بالإلهام و نحوه أو علم أن هذا من خصائصهم علیهم السلام کما طلق أمیر المؤمنین علیه السلام عائشة لتخرج من عداد أمهات المؤمنین و لعل قبل الطلاق لم تحل لهن الأزواج.

و یحتمل أن یکون المراد بالتطلیق المعنی اللغوی أو یکون الطلاق ظاهرا للمصلحة لعدم التشنیع فی تزویجها بعد انقضاء عدة الوفاة من یوم الفوت بأن یکون علیه السلام کان أخبرها بالموت عند وقوعه و من المعاصرین من قرأها أطلعت بالعین المهملة بمعنی أطلعتها أی أعلمتها بموته علیه السلام و لا یخفی ما فیه.

ص: 293


1- أصول الکافی 1: 381.

روایت6.

اصول کافی: وشاء گفت: به حضرت رضا علیه السّلام گفتم: در مورد فوت حضرت موسی بن جعفر علیهما السّلام از شما روایت کرده اند که مردی از شما پرسیده است که آیا جریان فوت پدرتان را از اطلاعی که سعید داده بود خبردار شدید؟ فرمود: سعید خبری را برایم آورد که قبل از آمدن او اطلاع داشتم. و شنیدم که می­فرمود: من ام فروه دختر اسحاق را در ماه رجب و یک روز پس از فوت پدرم طلاق دادم. پرسیدم: وقتی طلاق دادید، از فوت پدرتان اطلاع داشتید؟ فرمود: آری. عرض کردم: قبل از این که سعید نزد شما بیاید؟ فرمود: آری.(1)

توضیح

ظاهرا ام فروه از زنان حضرت موسی بن جعفر بود که حضرت رضا علیه السّلام در طلاق دادن او وکالت داشت. پس طلاق دادن امام او را پس از علم به فوت پدر، یا بنا بر آن است که اطلاعی که مدرک حکم شرعی می شود، علمی است که از اسباب ظاهری به وجود آید، نه علمی که به وسیله الهام و مثل آن پیدا شود، یا این که امام دانست که این طلاق دادن از مزایای ائمه است، چنان چه امیرالمؤمنین عایشه را طلاق داد تا از جمله امّهات مؤمنین خارج شود و شاید قبل از طلاق دادن، ازدواج بر آنها حرام بوده و ممکن است منظور از طلاق دادن، معنی لغوی آن باشد که رها کردن است، یا طلاق ظاهرا برای مصلحتی بود تا در ازدواج او پس از انقضای عده وفات از روز فوت عیب جویی نکنند، چون امام به او اطلاع داده بود که چه وقت حضرت موسی بن جعفر از دنیا رفته است. و بعضی از معاصران این گونه خوانده: «اطلعت» به معنای «اطلعتها» یعنی او را از مرگ پدرم آگاه گرداندم و اشکال آن پوشیده نیست .

ص: 293


1- . اصول کافی 1: 381

باب 4 الوقت الذی یعرف الإمام الأخیر ما عند الأول

الأخبار

«1»

یر، بصائر الدرجات ابْنُ أَبِی الْخَطَّابِ عَنِ ابْنِ أَسْبَاطٍ عَنِ الْحَکَمِ بْنِ مِسْکِینٍ عَنْ عُبَیْدِ بْنِ زُرَارَةَ وَ جَمَاعَةٍ مَعَهُ قَالُوا سَمِعْنَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ یَعْرِفُ الْإِمَامُ الَّذِی بَعْدَهُ عِلْمَ مَنْ کَانَ قَبْلَهُ فِی آخِرِ دَقِیقَةٍ تَبْقَی مِنْ رُوحِهِ (1).

«2»

یر، بصائر الدرجات أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنِ الْأَهْوَازِیِّ عَنِ ابْنِ أَسْبَاطٍ عَنِ الْحَکَمِ بْنِ مِسْکِینٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام مَتَی یَعْرِفُ الْآخَرُ مَا عِنْدَ الْأَوَّلِ قَالَ فِی آخِرِ دَقِیقَةٍ تَبْقَی مِنْ رُوحِهِ (2).

«3»

یر، بصائر الدرجات ابْنُ یَزِیدَ عَنِ ابْنِ أَسْبَاطٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: قُلْتُ الْإِمَامُ مَتَی یَعْرِفُ إِمَامَتَهُ وَ یَنْتَهِی الْأَمْرُ إِلَیْهِ قَالَ فِی آخِرِ دَقِیقَةٍ مِنْ حَیَاةِ الْأَوَّلِ (3).

ص: 294


1- بصائر الدرجات: 141.
2- بصائر الدرجات: 141.
3- بصائر الدرجات: 141.

باب چهارم : وقتی که امام بعد، می­فهمد که نزد امام قبل چه بوده است

روایات

روایت1.

بصائر الدرجات: عبید بن زرارة و گروهی که با او بودند، گفتند: از حضرت صادق علیه السّلام شنیدیم که می­فرمود: امام بعد، در آخرین دقیقه ای که باقی مانده تا روح امام خارج شود، از علم امام قبل مطلع می شود.(1)

روایت2.

بصائر الدرجات: حکم بن مسکین از یکی از اصحاب نقل کرد که به حضرت صادق علیه السّلام عرض کردم: چه وقت امام بعد، می­فهمد که چه چیز در نزد امام قبل است؟ فرمود: در آخرین دقیقه ای که از خارج شدن روح او باقی مانده است.(2)

روایت3.

بصائر الدرجات: ابن اسباط از یکی از اصحاب، از حضرت صادق علیه السّلام نقل کرد که گفتم: امام چه وقت از امامت خود اطلاع پیدا می­کند و کار به او واگذار می شود؟ فرمود: در آخرین دقیقه حیات امام قبل.(3)

ص: 294


1- . بصائر الدرجات: 141
2- . بصائر الدرجات: 141
3- . بصائر الدرجات: 141

باب 5 ما یجب علی الناس عند موت الإمام

الأخبار

«1»

ع، علل الشرائع أَبِی عَنِ الْحِمْیَرِیِّ عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنْ مُحَمَّدٍ الْبَرْقِیِّ وَ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ جَمِیعاً عَنِ النَّضْرِ عَنْ یَحْیَی الْحَلَبِیِّ عَنْ بُرَیْدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَلَیْهِ السَّلَامُ أَصْلَحَکَ اللَّهُ بَلَغَنَا شَکْوَاکَ فَأَشْفَقْنَا فَلَوْ أَعْلَمْتَنَا أَوْ عَلِمْنَا مَنْ بَعْدَکَ فَقَالَ إِنَّ عَلِیّاً علیه السلام کَانَ عَالِماً وَ الْعِلْمُ یُتَوَارَثُ وَ لَا یَهْلِکُ عَالِمٌ إِلَّا بَقِیَ مِنْ بَعْدِهِ مَنْ یَعْلَمُ مِثْلَ عِلْمِهِ أَوْ مَا شَاءَ اللَّهُ قُلْتُ أَ فَیَسَعُ النَّاسَ إِذَا مَاتَ الْعَالِمُ أَنْ لَا یَعْرِفُوا الَّذِی بَعْدَهُ فَقَالَ أَمَّا أَهْلُ هَذِهِ الْبَلْدَةِ فَلَا یَعْنِی الْمَدِینَةَ وَ أَمَّا غَیْرُهَا مِنَ الْبُلْدَانِ فَبِقَدْرِ مَسِیرِهِمْ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَقُولُ فَلَوْ لا نَفَرَ مِنْ کُلِّ فِرْقَةٍ مِنْهُمْ طائِفَةٌ لِیَتَفَقَّهُوا فِی الدِّینِ وَ لِیُنْذِرُوا قَوْمَهُمْ إِذا رَجَعُوا إِلَیْهِمْ لَعَلَّهُمْ یَحْذَرُونَ قَالَ قُلْتُ أَ رَأَیْتَ مَنْ مَاتَ فِی طَلَبِ ذَلِکَ فَقَالَ بِمَنْزِلَةِ مَنْ خَرَجَ مِنْ بَیْتِهِ مُهاجِراً إِلَی اللَّهِ وَ رَسُولِهِ ثُمَّ یُدْرِکْهُ الْمَوْتُ فَقَدْ وَقَعَ أَجْرُهُ عَلَی اللَّهِ قَالَ قُلْتُ فَإِذَا قَدِمُوا بِأَیِّ شَیْ ءٍ یَعْرِفُونَ صَاحِبَهُمْ قَالَ یُعْطَی السَّکِینَةَ وَ الْوَقَارَ وَ الْهَیْبَةَ (1).

«2»

ع، علل الشرائع أَبِی عَنِ الْحِمْیَرِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِسْمَاعِیلَ وَ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَی عَنْ یَعْقُوبَ بْنِ شُعَیْبٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: قُلْتُ لَهُ إِذَا هَلَکَ الْإِمَامُ فَبَلَغَ قَوْماً لَیْسُوا بِحَضْرَتِهِ قَالَ یَخْرُجُونَ فِی الطَّلَبِ فَإِنَّهُمْ لَا یَزَالُونَ فِی عُذْرٍ مَا دَامُوا فِی الطَّلَبِ قُلْتُ یَخْرُجُونَ کُلُّهُمْ أَوْ یَکْفِیهِمْ أَنْ یَخْرُجَ بَعْضُهُمْ قَالَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَقُولُ فَلَوْ لا نَفَرَ مِنْ کُلِّ فِرْقَةٍ مِنْهُمْ طائِفَةٌ لِیَتَفَقَّهُوا فِی الدِّینِ وَ لِیُنْذِرُوا قَوْمَهُمْ إِذا رَجَعُوا إِلَیْهِمْ لَعَلَّهُمْ یَحْذَرُونَ قَالَ هَؤُلَاءِ الْمُقِیمُونَ فِی السَّعَةِ حَتَّی یَرْجِعَ إِلَیْهِمْ أَصْحَابُهُمْ (2).

ص: 295


1- علل الشرائع: 198 و الآیة فی التوبة: 122.
2- علل الشرائع: 198 و الآیة فی التوبة: 122.

باب پنجم : آنچه که هنگام فوت امام علیه السّلام بر مردم واجب است

روایات

روایت1.

علل الشرائع: محمّد بن مسلم گفت: به حضرت صادق علیه السّلام گفتم: خدا شما را خیر دهد، از ناراحتی شما مطلع شدیم، خیلی ترسیدیم. اگر به ما اطلاع دهی یا ما بدانیم چه کسی پس از شما امام است، چقدر خوب است! فرمود: علی علیه السّلام عالم بود و علم به ارث گذاشته می شود. از دنیا نمی­رود عالمی، مگر این که بعد از او کسی هست که به مقداری که او اطلاع داشته یا آنچه که خدا بخواهد، عالم است. گفتم: مردم می توانند در صورت فوت امام، امام بعد او را نشناسند؟ فرمود: کسانی که ساکن این شهر یعنی مدینه هستند، نه، اما سایر شهرها به اندازه فاصله ای که از اینجا دارند. خداوند می فرماید «فَلَوْ لا نَفَرَ مِنْ کُلِّ فِرْقَةٍ مِنْهُمْ طائِفَةٌ لِیَتَفَقَّهُوا فِی الدِّینِ وَ لِیُنْذِرُوا قَوْمَهُمْ إِذا رَجَعُوا إِلَیْهِمْ لَعَلَّهُمْ یَحْذَرُونَ»(1)

{پس چرا از هر فرقه ای از آنان دسته ای کوچ نمی کنند تا [دسته ای بمانند و] در دین آگاهی پیدا کنند و قوم خود را وقتی به سوی آنان بازگشتند بیم دهند، باشد که آنان [از کیفر الهی] بترسند.} عرض کردم: نظر شما درباره کسی که از دنیا برود در موقعی که در حال جستجوی امام بود چیست؟ فرمود: او مانند کسی است که برای هجرت به جانب خدا و پیامبرش از خانه خود خارج شده، سپس مرگ گریبانش را بگیرد که پاداش او در نزد خدا است. عرض کردم: وقتی برای شناختن امام آمدند، از کجا و به چه دلیل او را بشناسند؟ فرمود: به او سکینه و وقار و هیبت داده می شود.(2)

روایت2.

علل الشرائع: یعقوب بن شعیب از حضرت صادق علیه السّلام نقل کرد که خدمت ایشان عرض کردم: اگر امام از دنیا برود و این خبر به کسانی که در حضور امام قبل نبوده اند برسد، چه باید بکنند؟ فرمود: برای تشخیص امام به جستجو بپردازند و خارج می­شوند در جستجویش و تا وقتی در جستجو و طلب باشند، معذورند. عرض کردم: همه باید خارج شوند یا اگر بعضی از آنها خارج شدند کافی است؟ فرمود: خداوند می فرماید: «فَلَوْ لا نَفَرَ مِنْ کُلِّ فِرْقَةٍ مِنْهُمْ طائِفَةٌ لِیَتَفَقَّهُوا فِی الدِّینِ وَ لِیُنْذِرُوا قَوْمَهُمْ إِذا رَجَعُوا إِلَیْهِمْ لَعَلَّهُمْ یَحْذَرُونَ.» فرمود آنهایی که در محل مانده اند چیزی بر گردنشان نیست تا اصحابشان که به جستجو رفته اند، بازگردند.(3)

ص: 295


1- . توبه / 122
2- . علل الشرائع: 198
3- . علل الشرائع: 198
«3»

ع، علل الشرائع أَبِی عَنِ الْحِمْیَرِیِّ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَمَّنْ ذَکَرَهُ عَنْ یُونُسَ بْنِ یَعْقُوبَ عَنْ عَبْدِ الْأَعْلَی قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِنْ بَلَغَنَا وَفَاةُ الْإِمَامِ کَیْفَ نَصْنَعُ قَالَ عَلَیْکُمْ النَّفِیرُ قُلْتُ النَّفِیرُ جَمِیعاً قَالَ إِنَّ اللَّهَ یَقُولُ فَلَوْ لا نَفَرَ مِنْ کُلِّ فِرْقَةٍ مِنْهُمْ طائِفَةٌ لِیَتَفَقَّهُوا فِی الدِّینِ (1) الْآیَةَ قُلْتُ نَفَرْنَا فَمَاتَ بَعْضُهُمْ فِی الطَّرِیقِ قَالَ فَقَالَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَقُولُ وَ مَنْ یَخْرُجْ (2) مِنْ بَیْتِهِ مُهاجِراً إِلَی اللَّهِ وَ رَسُولِهِ ثُمَّ یُدْرِکْهُ الْمَوْتُ فَقَدْ وَقَعَ أَجْرُهُ عَلَی اللَّهِ (3).

شی، تفسیر العیاشی عَنْ عَبْدِ الْأَعْلَی مِثْلَهُ وَ زَادَ فِی آخِرِهِ قُلْتُ فَقَدِمْنَا الْمَدِینَةَ فَوَجَدْنَا صَاحِبَ هَذَا الْأَمْرِ مُغْلَقاً عَلَیْهِ بَابُهُ مُرْخًی عَلَیْهِ سَتْرُهُ قَالَ إِنَّ هَذَا الْأَمْرَ لَا یَکُونُ إِلَّا بِأَمْرٍ بَیِّنٍ هُوَ الَّذِی إِذَا دَخَلْتَ الْمَدِینَةَ قُلْتَ إِلَی مَنْ أَوْصَی فُلَانٌ قَالُوا إِلَی فُلَانٍ (4).

بیان

قوله تعالی فَقَدْ وَقَعَ أَجْرُهُ عَلَی اللَّهِ قال البیضاوی الوقوع و الوجوب متقاربان و المعنی ثبت أجره عند الله ثبوت الأمر الواجب.

«4»

فس، تفسیر القمی وَ ما کانَ الْمُؤْمِنُونَ لِیَنْفِرُوا کَافَّةً فَلَوْ لا نَفَرَ مِنْ کُلِّ فِرْقَةٍ مِنْهُمْ طائِفَةٌ لِیَتَفَقَّهُوا فِی الدِّینِ وَ لِیُنْذِرُوا قَوْمَهُمْ إِذا رَجَعُوا إِلَیْهِمْ یَعْنِی إِذَا بَلَغَهُمْ وَفَاةُ الْإِمَامِ (5) یَجِبُ أَنْ یَخْرُجَ مِنْ کُلِّ بِلَادٍ فِرْقَةٌ مِنَ النَّاسِ وَ لَا یَخْرُجُوا کُلُّهُمْ کَافَّةً وَ لَمْ یَفْرِضِ اللَّهُ أَنْ یَخْرُجَ النَّاسُ کُلُّهُمْ فَیَعْرِفُوا خَبَرَ الْإِمَامِ وَ لَکِنْ یَخْرُجُ طَائِفَةٌ وَ یُؤَدُّوا ذَلِکَ إِلَی قَوْمِهِمْ لَعَلَّهُمْ یَحْذَرُونَ کَیْ یعرفون (یَعْرِفُوا) الْیَقِینَ (6).

ص: 296


1- فی المصدر: فی الدین و لینذروا.
2- النساء: 100.
3- علل الشرائع: 198.
4- تفسیر العیّاشیّ 2: 118.
5- فی المصدر: وفاة امام و فیه: کی یعرفوا.
6- تفسیر القمّیّ: 283 و الآیة فی التوبة: 122.

روایت3.

علل الشرائع: عبدالاعلی گفت: به حضرت صادق علیه السّلام گفتم: اگر شنیدیم که امام از دنیا رفته، تکلیف ما چیست؟ فرمود: باید در جستجویش کوچ کنید. گفتم: همه باید برویم؟ فرمود: خداوند می فرماید: «فَلَوْ لا نَفَرَ مِنْ کُلِّ فِرْقَةٍ مِنْهُمْ طائِفَةٌ لِیَتَفَقَّهُوا فِی الدِّینِ» تا آخر آیه. عرض کردم: اگر به جستجوی امام خارج شدیم و بعضی در بین راه از دنیا رفتند چه؟ فرمود: خداوند می­فرماید: «وَ مَنْ یَخْرُجْ مِنْ بَیْتِهِ مُهاجِراً إِلَی اللَّهِ وَ رَسُولِهِ ثُمَّ یُدْرِکْهُ الْمَوْتُ فَقَدْ وَقَعَ أَجْرُهُ عَلَی اللَّهِ»(1)

{و هر کس [به قصد] مهاجرت در راه خدا و پیامبر او از خانه اش به درآید سپس مرگش دررسد، پاداش او قطعا بر خداست.}(2)

تفسیر عیاشی: از عبدالاعلی همین خبر را نقل کرده و در آخر خبر افزوده است که: گفتم: وارد مدینه شدیم، دیدیم که امام در خانه خود را بسته و پرده را کشیده است. فرمود: صاحب این امر - یعنی امامت - نیست مگر با دلیل آشکار. امام کسی است که وقتی وارد مدینه شدی و پرسیدی فلان کس به چه کسی وصیت کرده؟ بگویند به فلانی.(3)

توضیح

درباره «فقد وقع اجره علی الله» بیضاوی گفته است: وقوع و وجوب به هم نزدیکند و معنا این است که اجر او در نزد خدا ثابت است، مانند ثابت بودن امر واجب.

روایت4.

تفسیر علی بن ابراهیم قمی: «وَ ما کانَ الْمُؤْمِنُونَ لِیَنْفِرُوا کَافَّةً فَلَوْ لا نَفَرَ مِنْ کُلِّ فِرْقَةٍ مِنْهُمْ طائِفَةٌ لِیَتَفَقَّهُوا فِی الدِّینِ وَ لِیُنْذِرُوا قَوْمَهُمْ إِذا رَجَعُوا إِلَیْهِمْ.» یعنی وقتی فهمیدند امام از دنیا رفته، واجب است از هر شهری دسته ای از مردم خارج شوند، نه این که همه مردم خارج شوند. خداوند بیرون شدن همه مردم را به جستجوی امام، واجب نکرده است. گروهی به جستجو می­روند و برای سایر اهل شهر خبر می آورند، «لَعَلَّهُمْ یَحْذَرُونَ»، یعنی برای آنها به امامت امام یقین پیدا شود.(4)

ص: 296


1- . نساء / 100
2- . علل الشرائع: 198
3- . تفسیر عیاشی 2 : 118
4- . تفسیر علی بن ابراهیم قمی: 283
«5»

ک، إکمال الدین ابْنُ الْوَلِیدِ (1) عَنِ الصَّفَّارِ عَنِ ابْنِ أَبِی الْخَطَّابِ وَ الْیَقْطِینِیِّ مَعاً عَنِ ابْنِ أَبِی نَجْرَانَ عَنْ عِیسَی بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عُمَرَ بْنِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیهما السلام عَنْ خَالِهِ الصَّادِقِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام قَالَ: قُلْتُ لَهُ إِنْ کَانَ کَوْنٌ وَ لَا أَرَانِیَ اللَّهُ یَوْمَکَ فَبِمَنْ أَئْتَمُّ فَأَوْمَأَ إِلَی مُوسَی علیه السلام فَقُلْتُ لَهُ فَإِنْ مَضَی فَإِلَی مَنْ قَالَ فَإِلَی وَلَدِهِ قُلْتُ فَإِنْ مَضَی وَلَدُهُ وَ تَرَکَ أَخاً کَبِیراً وَ ابْناً صَغِیراً فَبِمَنْ أَئْتَمُّ قَالَ بِوَلَدِهِ ثُمَّ هَکَذَا أَبَداً فَقُلْتُ فَإِنْ أَنَا لَمْ أَعْرِفْهُ وَ لَمْ أَعْرِفْ مَوْضِعَهُ فَمَا أَصْنَعُ قَالَ تَقُولُ اللَّهُمَّ إِنِّی أَتَوَلَّی مَنْ بَقِیَ مِنْ حُجَجِکَ مِنْ وُلْدِ الْإِمَامِ الْمَاضِی فَإِنَّ ذَلِکَ یُجْزِیکَ (2).

«6»

ک، إکمال الدین الْمُظَفَّرُ الْعَلَوِیُّ عَنِ ابْنِ الْعَیَّاشِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَبْرَئِیلَ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ الْبَغْدَادِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنِ الْحَسَنِ بْنِ سَعِیدٍ (3) عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبَانٍ عَنِ الْحَارِثِ بْنِ الْمُغِیرَةِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام هَلْ یَکُونُ النَّاسُ فِی حَالٍ لَا یَعْرِفُونَ الْإِمَامَ فَقَالَ قَدْ کَانَ یُقَالُ ذَلِکَ قُلْتُ فَکَیْفَ یَصْنَعُونَ قَالَ یَتَعَلَّقُونَ بِالْأَمْرِ الْأَوَّلِ حَتَّی یَسْتَبِینَ لَهُمُ الْأَخِیرُ (4).

«7»

شی، تفسیر العیاشی عَنْ أَبِی الصَّبَّاحِ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام مَا تَقُولُ فِی رَجُلٍ دُعِیَ إِلَی هَذَا الْأَمْرِ فَعَرَفَهُ وَ هُوَ فِی أَرْضٍ مُنْقَطِعَةٍ إِذْ (5) جَاءَ مَوْتُ الْإِمَامِ فَبَیْنَا هُوَ یَنْتَظِرُ إِذْ (6) جَاءَهُ الْمَوْتُ فَقَالَ هُوَ وَ اللَّهِ بِمَنْزِلَةِ مَنْ هَاجَرَ إِلَی اللَّهِ (7) وَ رَسُولِهِ فَمَاتَ فَقَدْ وَقَعَ أَجْرُهُ عَلَی اللَّهِ.

«8»

شی، تفسیر العیاشی عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ قَالَ: وَجَّهَ زُرَارَةُ ابْنَهُ عُبَیْداً إِلَی الْمَدِینَةِ یَسْتَخْبِرُ

ص: 297


1- فی المصدر: أبی و ابن الولید.
2- اکمال الدین: 200 فیه: ثم قال هکذا.
3- فی المصدر: موسی بن عیسی عن الحسین بن سعید.
4- اکمال الدین: 201 فیه: الآخر.
5- فی نسخة: اذا.
6- فی نسخة: اذا.
7- تفسیر العیّاشیّ 1: 270.

روایت5.

کمال الدین: عیسی بن عبداللَّه بن محمّد بن عمر بن علی بن ابی طالب از دایی خود حضرت صادق علیه السّلام نقل کرد که به ایشان گفتم: اگر پیش آمد کرد - که خدا آن روز برایم نیاورد - چه کسی امام ما بعد از شما است؟ وی به حضرت موسی بن جعفر اشاره کرد. عرض کردم: اگر از دنیا رفت چه کسی پس از او امام است؟ فرمود: فرزندش. گفتم: اگر فرزندش از دنیا رفت و برادر بزرگ تری با فرزند صغیری گذاشت، چه کسی امام خواهد بود؟ فرمود: فرزندش پیوسته همین طور است، همیشه. گفتم: اگر من نتوانستم او را بشناسم و جایش را پیدا نکردم چه کنم؟ فرمود: می­گویی خدایا! من پیرو همان امامی هستم که از حجت­هایت از نسل امام پیش باقی مانده. همین کار تو را کفایت می­کند.(1)

روایت6.

کمال الدین: حارث بن مغیره گفت: از حضرت صادق علیه السّلام پرسیدم: آیا ممکن است وقتی پیش آید که مردم امام را نشناسند؟ فرمود: ممکن است چنین پیش آید. عرض کردم: پس چه باید بکنند؟ فرمود: چنگ می­زنند به فرموده های امام قبل تا برای آنها امامت امام بعد آشکار شود.(2)

روایت7.

تفسیر عیاشی: ابوالصباح گفت: به حضرت صادق علیه السّلام عرض کردم: چه می­فرمایید درباره شخصی که دعوت شد به مذهب ما و تشخیص داد و پذیرفت، ولی در سرزمین دوری بود و خبر درگذشت امام خود را شنید و در همان زمان که انتظار تشخیص امام را داشت، از دنیا رفت؟ فرمود: به خدا قسم او به منزله کسی است که به سوی خدا و پیامبرش مهاجرت کرده و از دنیا رفته است؛ پاداش او بر خدا لازم است.(3)

روایت8.

تفسیر عیاشی: ابن ابی عمیر گفت: زرارة پسرش عبید را به مدینه فرستاد ص: 297


1- . کمال الدین: 200
2- . کمال الدین: 201
3- . تفسیر عیاشی 1 : 270

لَهُ خَبَرَ أَبِی الْحَسَنِ وَ عَبْدِ اللَّهِ (1) فَمَاتَ قَبْلَ أَنْ یَرْجِعَ إِلَیْهِ ابْنُهُ قَالَ مُحَمَّدُ بْنُ أَبِی عُمَیْرٍ حَدَّثَنِی مُحَمَّدُ بْنُ حَکِیمٍ قَالَ قُلْتُ لِأَبِی الْحَسَنِ الْأَوَّلِ علیه السلام فَذَکَرْتُ لَهُ زُرَارَةَ وَ تَوْجِیهَ ابْنِهِ عُبَیْدٍ إِلَی الْمَدِینَةِ فَقَالَ أَبُو الْحَسَنِ إِنِّی لَأَرْجُو أَنْ یَکُونَ زُرَارَةُ مِمَّنْ قَالَ اللَّهُ وَ مَنْ یَخْرُجْ مِنْ بَیْتِهِ مُهاجِراً إِلَی اللَّهِ وَ رَسُولِهِ ثُمَّ یُدْرِکْهُ الْمَوْتُ فَقَدْ وَقَعَ أَجْرُهُ عَلَی اللَّهِ (2).

«9»

شی، تفسیر العیاشی عَنْ یَعْقُوبَ بْنِ شُعَیْبٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: قُلْتُ لَهُ إِذَا حَدَثَ لِلْإِمَامِ حَدَثٌ کَیْفَ یَصْنَعُ النَّاسُ قَالَ کَانُوا یَکُونُونَ کَمَا قَالَ اللَّهُ فَلَوْ لا نَفَرَ مِنْ کُلِّ فِرْقَةٍ مِنْهُمْ طائِفَةٌ لِیَتَفَقَّهُوا إِلَی قَوْلِهِ یَحْذَرُونَ قَالَ قُلْتُ فَمَا حَالُهُمْ قَالَ هُمْ فِی عُذْرٍ (3).

«10»

وَ عَنْهُ أَیْضاً فِی رِوَایَةٍ أُخْرَی مَا تَقُولُ فِی قَوْمٍ هَلَکَ إِمَامُهُمْ کَیْفَ یَصْنَعُونَ قَالَ فَقَالَ لِی أَ مَا تَقْرَأُ کِتَابَ اللَّهِ فَلَوْ لا نَفَرَ مِنْ کُلِّ فِرْقَةٍ إِلَی قَوْلِهِ یَحْذَرُونَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ فَمَا حَالُ الْمُنْتَظِرِینَ حَتَّی یَرْجِعَ الْمُتَفَقِّهُونَ قَالَ فَقَالَ لِی یَرْحَمُکَ اللَّهُ أَ مَا عَلِمْتَ أَنَّهُ کَانَ بَیْنَ مُحَمَّدٍ وَ عِیسَی صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِمَا خَمْسُونَ وَ مِائَتَا سَنَةٍ فَمَاتَ قَوْمٌ عَلَی دِینِ عِیسَی انْتِظَاراً لِدِینِ مُحَمَّدٍ فَآتَاهُمُ اللَّهُ أَجْرَهُمْ مَرَّتَیْنِ (4).

بیان

لعل ذکر أهل الفترة علی سبیل التنظیر أو المراد به قوم أدرکوا زمان رسالته صلی الله علیه و آله و ماتوا قبل الوصول إلیه و إتمام الحجة علیهم و إن کان بعیدا.

ص: 298


1- أی ابا الحسن موسی علیه السّلام و عبد اللّه الأفطح.
2- تفسیر العیّاشیّ 1: 270 و 271 و الآیة فی النساء: 100.
3- تفسیر العیّاشیّ 2: 117.
4- تفسیر العیّاشیّ 2: 117.

تا از جریان حضرت موسی بن جعفر و عبداللَّه افطح اطلاع حاصل کند. اما زراره قبل از برگشتن فرزند خود، از دنیا رفت. محمّد بن ابی عمیر گفت: محمّد بن حکیم گفت: به حضرت موسی بن جعفر عرض کردم و جریان زراره و فرستادن پسرش عبید را به مدینه را به ایشان گفتم. موسی بن جعفر فرمود: امیدوارم زراره از کسانی باشد که خداوند درباره آنها فرموده است: «وَ مَنْ یَخْرُجْ مِنْ بَیْتِهِ مُهاجِراً إِلَی اللَّهِ وَ رَسُولِهِ ثُمَّ یُدْرِکْهُ الْمَوْتُ فَقَدْ وَقَعَ أَجْرُهُ عَلَی اللَّهِ.»(1)

روایت9.

تفسیر عیاشی: یعقوب بن شعیب از حضرت صادق علیه السّلام نقل می­کند که به ایشان عرض کردم: زمانی که پیشامدی برای امام رخ دهد، مردم چه کنند؟ فرمود: همان گونه باشند که خدا فرموده: «وَ ما کانَ الْمُؤْمِنُونَ لِیَنْفِرُوا کَافَّةً فَلَوْ لا نَفَرَ مِنْ کُلِّ فِرْقَةٍ مِنْهُمْ طائِفَةٌ لِیَتَفَقَّهُوا» تا «یَحْذَرُونَ». عرض کردم: حال آنها چگونه است؟ فرمود: ایشان در عذرند.(2)

روایت10.

تفسیر عیاشی: در روایت دیگری می پرسد: چه می­فرمایید درباره گروهی که امام خود را از دست داده اند؟ چه باید بکنند؟ به من فرمود: مگر قرآن نخوانده ای که می فرماید «فَلَوْ لا نَفَرَ مِنْ کُلِّ فِرْقَةٍ» تا «یَحْذَرُونَ»؟ گفتم: فدایت شوم! حال کسانی که انتظار می­کشند تا جستجوکنندگان برگردند چیست؟ فرمود: خدا تو را رحمت کند! مگر نمی­دانی که بین محمّد و عیسی صلی اللَّه علیهما دویست و پنجاه سال فاصله بود و گروهی به انتظار دین محمّد، بر دین عیسی از دنیا رفتند؟ خداوند به آنها دو پاداش داد.(3)

توضیح

شاید امام دوران فترت و فاصله بین دو پیامبر را از باب تنظیر و مثال می­زند و شاید منظور گروهی هستند که رسالت پیامبر را درک کردند، ولی قبل از درک رسیدن به خدمت آن جناب و اتمام حجت بر آنها مردند، گرچه این احتمال بعید است .

ص: 298


1- . تفسیر عیاشی 1 : 270 - 271
2- . تفسیر عیاشی 2 : 117
3- . تفسیر عیاشی 2 : 117

باب 6 أحوالهم علیهم السلام بعد الموت و أن لحومهم حرام علی الأرض و أنهم یرفعون إلی السماء

الأخبار

«1»

یر، بصائر الدرجات مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَیْنِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ بَشِیرٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَلَیْهِ السَّلَامُ قَالَ: قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله یَوْماً لِأَصْحَابِهِ حَیَاتِی خَیْرٌ لَکُمْ وَ مَمَاتِی خَیْرٌ لَکُمْ قَالَ فَقَالُوا یَا رَسُولَ اللَّهِ هَذَا حَیَاتُکَ نَعَمْ قَالُوا فَکَیْفَ مَمَاتُکَ فَقَالَ إِنَّ اللَّهَ حَرَّمَ (1) لُحُومَنَا عَلَی الْأَرْضِ أَنْ یَطْعَمَ مِنْهَا شَیْئاً (2).

«2»

یر، بصائر الدرجات مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ حَمَّادٍ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ عُرْوَةَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عُمَرَ الْمُسْلِیِّ عَنْ رَجُلٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله حَیَاتِی خَیْرٌ لَکُمْ وَ مَمَاتِی خَیْرٌ لَکُمْ فَأَمَّا حَیَاتِی فَإِنَّ اللَّهَ هَدَاکُمْ بِی مِنَ الضَّلَالَةِ وَ أَنْقَذَکُمْ مِنْ شَفَا حُفْرَةٍ مِنَ النَّارِ وَ أَمَّا مَمَاتِی فَإِنَّ أَعْمَالَکُمْ تُعْرَضُ عَلَیَّ فَمَا کَانَ مِنْ حَسَنٍ اسْتَزَدْتُ اللَّهَ لَکُمْ وَ مَا کَانَ مِنْ قَبِیحٍ اسْتَغْفَرْتُ اللَّهَ لَکُمْ فَقَالَ لَهُ رَجُلٌ مِنَ الْمُنَافِقِینَ وَ کَیْفَ ذَاکَ یَا رَسُولَ اللَّهِ وَ قَدْ رُمِمْتَ یَعْنِی صِرْتَ رَمِیماً فَقَالَ لَهُ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله کَلَّا إِنَّ اللَّهَ حَرَّمَ لُحُومَنَا عَلَی الْأَرْضِ فَلَا یَطْعَمُ مِنْهَا شَیْئاً (3).

«3»

یر، بصائر الدرجات أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ زِیَادِ بْنِ أَبِی الْحَلَّالِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: مَا مِنْ نَبِیٍّ وَ لَا وَصِیٍّ (4) یَبْقَی فِی الْأَرْضِ أَکْثَرَ مِنْ ثَلَاثَةِ أَیَّامٍ حَتَّی

ص: 299


1- فیه اجمال یأتی تفصیله فی الحدیث الآتی.
2- بصائر الدرجات: 31.
3- بصائر الدرجات: 31.
4- فی نسخة: و لا وصی نبی.

باب ششم : احوال ائمه پس از فوت و این که گوشت آنها بر زمین حرام است و به آسمان برده می شوند

روایات

روایت1.

بصائر الدرجات: عبداللَّه بن سنان از حضرت صادق علیه السّلام نقل کرد که پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله روزی به اصحاب خود فرمود: زندگی من برای شما خیر است و مرگم برای شما خیر. عرض کردند: یا رسول اللَّه! زندگی ات بسیار خوب، اما مرگت چگونه خیر است؟ فرمود: خداوند حرام کرده گوشت ما را بر زمین که ذره ای از آن بخورد.(1)

روایت2.

بصائر الدرجات: عبداللَّه بن عمر مسلی از مردی، از حضرت صادق علیه السّلام نقل می­کند که پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله فرمود: زندگی من برای شما خیر است و مرگم برای شما خیر. اما زندگی ام؛ خداوند شما را از گمراهی به وسیله من هدایت کرد و از کنار گودالی از آتش نجات بخشید. و اما مرگم چنین خیر است که اعمال شما بر من عرضه می شود؛ کارهای خوب شما را از خداوند درخواست می­کنم که برای شما افزون گردد و کارهای زشت را از خداوند تقاضای بخشیدن می نمایم. یکی از منافقین عرض کرد: ای رسول خدا! این مطلب چگونه است، با این که شما به صورت استخوان پوسیده شده ای؟ پیامبر اکرم فرمود: هرگز! خداوند گوشت ما را بر زمین حرام کرده و ذرّه ای از گوشت ما نمی­خورد.(2)

روایت3.

بصائر الدرجات: زیاد بن ابی الحلال از حضرت صادق علیه السّلام نقل کرد که فرمود: هیچ پیامبر و وصی پیامبری بیش از سه روز در زمین نماند.

ص: 299


1- . بصائر الدرجات: 31
2- . بصائر الدرجات: 31

یُرْفَعَ بِرُوحِهِ وَ عَظْمِهِ وَ لَحْمِهِ إِلَی السَّمَاءِ وَ إِنَّمَا یُؤْتَی مَوْضِعُ آثَارِهِمْ وَ یُبَلَّغُ بِهِمْ (1) مِنْ بَعِیدٍ السَّلَامُ وَ یُسْمِعُونَهُمْ عَلَی آثَارِهِمْ مِنْ قَرِیبٍ (2).

مل، کامل الزیارات أبی و الکلینی معا عن محمد بن یحیی و غیره عن أحمد بن محمد مثله (3).

«4»

مل، کامل الزیارات أَبِی عَنْ سَعْدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ زُرَارَةَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ الْأَصَمِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ بَکْرٍ (4) قَالَ: حَجَجْتُ مَعَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فِی حَدِیثٍ طَوِیلٍ فَقُلْتُ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ لَوْ نُبِشَ قَبْرُ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ هَلْ کَانَ یُصَابُ فِی قَبْرِهِ شَیْ ءٌ فَقَالَ یَا ابْنَ بَکْرٍ (5) مَا أَعْظَمَ مَسَائِلَکَ إِنَّ الْحُسَیْنَ بْنَ عَلِیٍّ مَعَ أَبِیهِ وَ أُمِّهِ وَ أَخِیهِ فِی مَنْزِلِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ مَعَهُ یُرْزَقُونَ وَ یُحْبَرُونَ وَ إِنَّهُ لَعَنْ یَمِینِ الْعَرْشِ مُتَعَلِّقٌ بِهِ یَقُولُ یَا رَبِّ أَنْجِزْ لِی مَا وَعَدْتَنِی وَ إِنَّهُ لَیَنْظُرُ إِلَی زُوَّارِهِ فَهُوَ أَعْرَفُ (6) بِهِمْ وَ بِأَسْمَائِهِمْ وَ أَسْمَاءِ آبَائِهِمْ وَ مَا فِی رَحَائِلِهِمْ مِنْ أَحَدِهِمْ بِوُلْدِهِ وَ إِنَّهُ لَیَنْظُرُ إِلَی مَنْ یَبْکِیهِ فَیَسْتَغْفِرُ لَهُ وَ یَسْأَلُ أَبَاهُ الِاسْتِغْفَارَ لَهُ وَ یَقُولُ أَیُّهَا الْبَاکِی لَوْ عَلِمْتَ مَا أَعَدَّ اللَّهُ لَکَ لَفَرِحْتَ أَکْثَرَ مِمَّا حَزِنْتَ وَ إِنَّهُ لَیَسْتَغْفِرُ لَهُ مِنْ کُلِّ ذَنْبٍ وَ خَطِیئَةٍ (7).

أقول: قد مر بعض القول فی ذلک فی باب فضلهم علیهم السلام علی الأنبیاء و أوردنا فیه بعض الأخبار و ستأتی الأخبار الکثیرة فی ذلک فی کتاب المزار و سنتکلم علیها هناک إن شاء الله تعالی.

ص: 300


1- فی نسخة و یبلغونهم.
2- بصائر الدرجات: 132.
3- کامل الزیارات: 330.
4- فی المصدر: عبد اللّه بن بکیر.
5- فی المصدر: یا ابن بکیر.
6- فی المصدر: و انه أعرف.
7- کامل الزیارات: 103.

روح و استخوان و گوشت او به آسمان بالا برده می­شود و به محل آثارشان می­روند و از دور به آنها سلام می­رسانند و به گوش ایشان از نزدیک آثارشان را عرضه می دارند.(1)

کامل الزیاره: پدرم و کلینی هر دو از محمد بن یحیی و غیر او از احمد بن محمد همین روایت را نقل کرده اند.(2)

روایت4.

کامل الزیاره: عبداللَّه بن بکر(3) در یک حدیث طولانی می­گوید: با حضرت صادق علیه السّلام به حج رفتم. عرض کردم: یابن رسول اللَّه! اگر قبر حضرت حسین علیه السّلام را بشکافند، آیا چیزی در قبرش یافت می شود؟ فرمود: ای پسر بکیر! چه سؤال های بزرگی می­کنی؟! حسین بن علی با پدر و مادر و برادرش در منزل پیامبر اکرم است و با او روزی می­خورند و بهره مند می­شوند. او به طرف راست عرش چنگ زده و می­گوید: خدایا! به وعده ای که به من داده ای وفا کن! او زائرین خود را تماشا می­کند و او به خودشان و اسم­هایشان و اسم­های پدرشان و آنچه در بار و بنه خود دارند، آگاه­تر است از اطلاعی که یکی از ایشان نسبت به فرزندش دارد. او می بیند کسی را که بر مصیبتش گریه می­کند، برایش استغفار می نماید و از پدر خود برایش درخواست استغفار می­کند و می­فرماید: ای گریه کننده! اگر بدانی خدا چه چیز برایت فراهم کرده، بیشتر از اندوهی که داری شاد می­شوی و برای او از هر گناه و خطایی طلب آمرزش می­کند.(4)

مؤلف: در این مورد در «باب فضیلت ائمه علیهم السّلام بر انبیاء» گفتاری از ما گذشت. در آنجا مقداری از اخبار را آوردیم و اخبار زیادی در «کتاب زیارت» خواهد آمد و به زودی در همین کتاب نیز بحثی خواهیم داشت، إن شاء الله تعالی

ص: 300


1- . بصائر الدرجات: 132
2- . کامل الزیارات: 330
3- . در مصدر «عبدالله بن بکیر» آمده است.
4- . کامل الزیارات: 103
«5»

وَ قَالَ الشَّیْخُ الْمُفِیدُ قَدَّسَ اللَّهُ لَطِیفَهُ فِی کِتَابِ الْمَقَالاتِ إِنَّ رُسُلَ اللَّهِ تَعَالَی مِنَ الْبَشَرِ وَ أَنْبِیَاءَهُ وَ الْأَئِمَّةَ مِنْ خُلَفَائِهِ علیهم السلام مُحَدَّثُونَ مَصْنُوعُونَ تَلْحَقُهُمُ الْآلَامُ وَ تَحْدُثُ لَهُمُ اللَّذَّاتُ وَ تَنْمِی أَجْسَادُهُمْ (1) بِالْأَغْذِیَةِ وَ تَنْقُصُ عَلَی مُرُورِ الزَّمَانِ وَ یَحُلُّ بِهِمُ الْمَوْتُ وَ یَجُوزُ عَلَیْهِمُ الْفَنَاءُ وَ عَلَی هَذَا الْقَوْلِ إِجْمَاعُ أَهْلِ التَّوْحِیدِ وَ قَدْ خَالَفَنَا فِیهِ الْمُنْتَمُونَ إِلَی التَّفْوِیضِ وَ طَبَقَاتُ الْغُلَاةِ فَأَمَّا أَحْوَالُهُمْ (2) بَعْدَ الْوَفَاةِ فَإِنَّهُمْ یُنْقَلُونَ مِنْ تَحْتِ التُّرَابِ فَیُسْکَنُونَ بِأَجْسَامِهِمْ وَ أَرْوَاحِهِمْ جَنَّةَ اللَّهِ تَعَالَی فَیَکُونُونَ فِیهَا أَحْیَاءً یَتَنَعَّمُونَ إِلَی یَوْمِ الْمَمَاتِ (3) یَسْتَبْشِرُونَ بِمَنْ یَلْحَقُ بِهِمْ مِنْ صَالِحِی أُمَمِهِمْ وَ شِیعَتِهِمْ وَ یَلْقَوْنَهُ بِالْکَرَامَاتِ وَ یَنْتَظِرُونَ مَنْ یَرِدُ عَلَیْهِمْ مِنْ أَمْثَالِ السَّابِقِینَ فِی الدِّیَانَاتِ (4) وَ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ الْأَئِمَّةَ مِنْ عِتْرَتِهِ علیهم السلام خَاصَّةً لَا تَخْفَی عَلَیْهِمْ بَعْدَ الْوَفَاةِ أَحْوَالُ شِیعَتِهِمْ فِی دَارِ الدُّنْیَا بِإِعْلَامِ اللَّهِ تَعَالَی لَهُمْ ذَلِکَ حَالًا بَعْدَ حَالٍ وَ یَسْمَعُونَ کَلَامَ الْمُنَاجِی لَهُمْ فِی مَشَاهِدِهِمُ الْمُکَرَّمَةِ الْعِظَامِ بِلَطِیفَةٍ مِنْ لَطَائِفِ اللَّهِ تَعَالَی بَیْنَهُمْ بِهَا مِنْ جُمْهُورِ الْعِبَادِ (5) وَ تَبْلُغُهُمُ الْمُنَاجَاةُ مِنْ بُعْدٍ کَمَا جَاءَتْ بِهِ الرِّوَایَةُ وَ هَذَا مَذْهَبُ فُقَهَاءِ الْإِمَامِیَّةِ کَافَّةً وَ حَمَلَةِ الْآثَارِ مِنْهُمْ وَ لَسْتُ أَعْرِفُ فِیهِ لِمُتَکِّلِمِیهِمْ مِنْ قَبْلُ مَقَالًا وَ بَلَغَنِی مِنْ بَنِی نَوْبَخْتَ رَحِمَهُمُ اللَّهُ تَعَالَی خِلَافٌ فِیهِ وَ لَقِیتُ جَمَاعَةً مِنَ الْمُقَصِّرِینَ عَنِ الْمَعْرِفَةِ مِمَّنْ یَنْتَمِی إِلَی الْإِمَامَةِ أَیْضاً یَأْبُونَهُ وَ قَدْ قَالَ اللَّهُ (6) تَعَالَی وَ لا تَحْسَبَنَّ الَّذِینَ قُتِلُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ أَمْواتاً بَلْ أَحْیاءٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ یُرْزَقُونَ فَرِحِینَ بِما آتاهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ وَ یَسْتَبْشِرُونَ بِالَّذِینَ لَمْ یَلْحَقُوا بِهِمْ مِنْ خَلْفِهِمْ

ص: 301


1- فی المصدر: اجسامهم.
2- فی المصدر: و اما أحوالهم.
3- فی المصدر: متنعمون الی یوم الحساب.
4- فی المصدر: من ذوی الدیانات.
5- فی المصدر: من جهة العباد.
6- فی المصدر: و قد قال اللّه تعالی فیما یدلّ علی جملة.

روایت5.

اوائل المقالات: شیخ مفید - قدس اللَّه لطیفه - در این کتاب می نویسد: پیامبران از بشرند و انبیاء و ائمه از جانشینان او محدَث هستند و مخلوق هستند، دچار دردها و گرفتاری­ها می­شوند و خوشی و لذت دارند. بدنشان با غذا رشد می­کند و با گذشت زمان دچار نقص می شود و دچار مرگ می­شوند و امکان فنا برای آنها هست. اجتماع تمام خداپرستان بر این اعتقاد است و با عقیده کسانی که قائل به تفویض هستند و گروهی از غالیان، مخالفت کردیم. اما احوال آنها بعد از مرگ این است که از زیر خاک برده می­شوند و با همین بدن ها و ارواحشان، ساکن بهشت خدا می گردند. در آنجا زنده هستند و از نعمت ها بهره می برند تا روز مرگ.(1)

هر وقت یکی از پیروان صالح و شیعیانشان به ایشان می پیوندند خوشحال می شوند و با لطف و محبت با او برخورد می­کنند و منتظر ورود متدینان دیانت های سابق می­شوند. فقط بر پیامبر اکرم و ائمه از عترت او، احوال شیعیان و پیروانشان در دنیا پس از مرگ مخفی نیست و به وسیله اعلام خدا، از پیشامدها یکی پس از دیگری آگاه می شوند، و سخن راز و نیاز کننده با ایشان را در مشاهد مشرفه خود می­شنوند. این لطفی است از جانب خدا برای آنها که ایشان را از تمام بندگان ممتاز کرده و راز و نیاز آنهایی که در فاصله و مسافت دوری قرار دارند نیز به آنها می­رسد، چنان چه راجع به این موضوع روایت رسیده است. این عقیده تمام فقهای امامیه و حاملان آثار از آنهاست. ولی از متکلمین در این مورد بحثی ندیده ام، ولی از بنی نوبخت رحمهم اللَّه اظهار خلافی در این مورد شنیده ام. گروهی از منسوبان به امامیه را که معرفت درستی ندارند، مشاهده کردم که آنها نیز منکرند، با این که خداوند در قرآن کریم می فرماید: «وَ لا تَحْسَبَنَّ الَّذِینَ قُتِلُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ أَمْواتاً بَلْ أَحْیاءٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ یُرْزَقُونَ * فَرِحِینَ بِما آتاهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ وَ یَسْتَبْشِرُونَ بِالَّذِینَ لَمْ یَلْحَقُوا بِهِمْ مِنْ خَلْفِهِمْ

ص: 301


1- . در مصدر «تا روز حساب» آمده است.

أَلَّا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لا هُمْ یَحْزَنُونَ (1) وَ مَا یَتْلُو هَذِهِ مِنَ الْکَلَامِ وَ قَالَ فِی قِصَّةِ مُؤْمِنِ آلِ فِرْعَوْنَ (2) قِیلَ ادْخُلِ الْجَنَّةَ قالَ یا لَیْتَ قَوْمِی یَعْلَمُونَ بِما غَفَرَ لِی رَبِّی وَ جَعَلَنِی مِنَ الْمُکْرَمِینَ (3) وَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَنْ سَلَّمَ عَلَیَّ عِنْدَ قَبْرِی سَمِعْتُهُ وَ مَنْ سَلَّمَ عَلَیَّ مِنْ بَعِیدٍ بُلِّغْتُهُ سَلَامُ اللَّهِ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ ثُمَّ الْأَخْبَارُ فِی تَفْصِیلِ مَا ذَکَرْنَاهُ مِنَ الْجُمْلَةِ عَنْ أَئِمَّةِ آلِ مُحَمَّدٍ علیهم السلام بِمَا وَصَفْنَاهُ نَصّاً وَ لَفْظاً کَثِیرٌ وَ لَیْسَ هَذَا الْکِتَابُ مَوْضِعَ ذِکْرِهَا انْتَهَی (4) کَلَامُهُ شَرَّفَ اللَّهُ مَقَامَهُ.

باب 7 أنهم یظهرون بعد موتهم و یظهر منهم الغرائب و یأتیهم أرواح الأنبیاء علیهم السلام و تظهر لهم الأموات من أولیائهم و أعدائهم *

الأخبار

«1»

ب، قرب الإسناد مُعَاوِیَةُ بْنُ حُکَیْمٍ عَنِ الْوَشَّاءِ عَنِ الرِّضَا علیه السلام قَالَ: قَالَ لِیَ ابْتِدَاءً إِنَّ أَبِی کَانَ عِنْدِی الْبَارِحَةَ قُلْتُ أَبُوکَ قَالَ أَبِی قُلْتُ أَبُوکَ قَالَ أَبِی قُلْتُ أَبُوکَ قَالَ فِی الْمَنَامِ إِنَّ جَعْفَراً علیه السلام کَانَ یَجِی ءُ إِلَی أَبِی فَیَقُولُ یَا بُنَیَّ افْعَلْ کَذَا یَا بُنَیَّ افْعَلْ کَذَا یَا بُنَیَّ افْعَلْ کَذَا قَالَ فَدَخَلْتُ عَلَیْهِ بَعْدَ ذَلِکَ فَقَالَ لِی یَا حَسَنُ إِنَّ مَنَامَنَا وَ یَقَظَتَنَا وَاحِدَةٌ (5).

ص: 302


1- آل عمران: 170 و 171.
2- فیه وهم و الصحیح: فی قصة مؤمن آل یس.
3- یس: 27 و 28.
4- اوائل المقالات: 45 و 46.
5- قرب الإسناد: 151 و 152.

أَلَّا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لا هُمْ یَحْزَنُونَ»(1) {هرگز کسانی را که در راه خدا کشته شده اند مرده مپندار بلکه زنده اند که نزد پروردگارشان روزی داده می شوند به آنچه خدا از فضل خود به آنان داده است شادمانند و برای کسانی که از پی ایشانند و هنوز به آنان نپیوسته اند شادی می کنند که نه بیمی بر ایشان است و نه اندوهگین می شوند.} و آیاتی شبیه این و در داستان مؤمن آل فرعون می فرماید: «قِیلَ ادْخُلِ الْجَنَّةَ قالَ یا لَیْتَ قَوْمِی یَعْلَمُونَ * بِما غَفَرَ لِی رَبِّی وَ جَعَلَنِی مِنَ الْمُکْرَمِینَ».(2)

{[سرانجام به جرم ایمان کشته شد و بدو] گفته شد به بهشت درآی، گفت ای کاش قوم من می دانستند که پروردگارم چگونه مرا آمرزید و در زمره عزیزانم قرار داد.} پیامبر اکرم فرموده است: هر کس در کنار قبرم به من سلام دهد، سلام او را می­شنوم و هر که از دور سلام کند، جوابش را می­دهم: «سلام اللَّه علیه و آله و رحمة اللَّه و برکاته.» اخبار در تفصیل آنچه که ذکر کردیم از ائمه علیهم السّلام به آنچه که توصیف نمودیم تصریحا و لفظا بسیار زیاد است که اینجا محل ذکر آن نیست. (پایان گفتار شیخ مفید)(3)

باب هفتم : ائمه علیهم السّلام پس از مرگ ظاهر می شوند و کارهای شگفت انگیزی از ایشان بروز می کند و ارواح انبیاء پیش آنها می آیند و مرده های دوستان و دشمنانشان برای آنها آشکار می شوند

روایات

روایت1.

قرب الاسناد: وشاء از حضرت رضا علیه السّلام نقل کرد که ابتدا به من فرمود: پدرم دیشب پیش من بود. عرض کردم: پدرت؟! فرمود: آری پدرم. باز گفتم: آقا پدرتان؟! فرمود: بلی پدرم. برای مرتبه سوم گفتم: پدرتان!؟ فرمود: در خواب جعفر پیش پدرم می آمد. می­فرمود: پسرم چنین کن و پسرم چنین کن و پسرم چنان کن. پس از آن روز، یک مرتبه دیگر خدمتش رسیدم. فرمود: ای حسن! خواب و بیداری ما یکسان است.(4)

ص: 302


1- . آل عمران / 169 - 170
2- . یس / 26 - 27
3- . اوائل المقالات: 45 - 46
4- . قرب الاسناد: 151 - 152
بیان

لعل فی ذکر المنام توریة لضعف عقل السائل کما أشار علیه السلام إلیه آخرا.

«2»

یر، بصائر الدرجات ب، قرب الإسناد بِالْإِسْنَادِ عَنْهُ علیه السلام قَالَ: قَالَ لِی بِخُرَاسَانَ رَأَیْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله هَاهُنَا وَ الْتَزَمْتُهُ (1).

«3»

یر، بصائر الدرجات أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ أَبِی الْبِلَادِ وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ أَبِی الْبِلَادِ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی الْحَسَنِ الرِّضَا علیه السلام حَدَّثَنِی عَبْدُ الْکَرِیمِ بْنُ حَسَّانَ عَنْ عُبَیْدَةَ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ بِشْرٍ (2) الْخَثْعَمِیِّ عَنْ أَبِیکَ أَنَّهُ قَالَ کُنْتُ رِدْفَ أَبِی وَ هُوَ یُرِیدُ الْعُرَیْضَ قَالَ فَلَقِیَهُ شَیْخٌ أَبْیَضُ الرَّأْسِ وَ اللِّحْیَةِ یَمْشِی قَالَ فَنَزَلَ إِلَیْهِ فَقَبَّلَ بَیْنَ عَیْنَیْهِ فَقَالَ إِبْرَاهِیمُ وَ لَا أَعْلَمُهُ إِلَّا أَنَّهُ قَبَّلَ یَدَهُ ثُمَّ جَعَلَ یَقُولُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ وَ الشَّیْخُ یُوصِیهِ فَکَانَ فِی آخِرِ مَا قَالَ لَهُ انْظُرِ الْأَرْبَعَ رَکَعَاتٍ فَلَا تَدَعْهَا قَالَ وَ قَامَ أَبِی حَتَّی تَوَارَی الشَّیْخُ ثُمَّ رَکِبَ فَقُلْتُ یَا أَبَهْ مَنْ هَذَا الَّذِی صَنَعْتَ بِهِ مَا لَمْ أَرَکَ صَنَعْتَهُ بِأَحَدٍ قَالَ هَذَا أَبِی یَا بُنَیَّ (3).

«4»

یر، بصائر الدرجات مُحَمَّدُ بْنُ عِیسَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ عَمَّارِ بْنِ مَرْوَانَ عَنْ سَمَاعَةَ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ أَنَا أُحَدِّثُ نَفْسِی فَرَآنِی فَقَالَ مَا لَکَ تُحَدِّثُ نَفْسَکَ تَشْتَهِی أَنْ تَرَی أَبَا جَعْفَرٍ قُلْتُ نَعَمْ قَالَ قُمْ فَادْخُلِ الْبَیْتَ فَدَخَلْتُ فَإِذَا هُوَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام وَ قَالَ أَتَی قَوْمٌ مِنَ الشِّیعَةِ الْحَسَنَ بْنَ عَلِیٍّ علیهما السلام بَعْدَ قَتْلِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فَسَأَلُوهُ فَقَالَ تَعْرِفُونَ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ إِذَا رَأَیْتُمُوهُ قَالُوا نَعَمْ قَالَ فَارْفَعُوا السِّتْرَ فَرَفَعُوهُ فَإِذَا هُمْ بِأَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام لَا یُنْکِرُونَهُ وَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ یَمُوتُ مَنْ مَاتَ

ص: 303


1- بصائر الدرجات: 78 قرب الإسناد: 152.
2- فی المصدر: بشیر.
3- بصائر الدرجات: 78.

توضیح

شاید به جهت ضعف عقل سائل، در ذکر منام توریه باشد، چنان چه در خبر دیگری امام علیه السّلام به آن اشاره کرده است.

روایت2.

بصائر الدرجات و قرب الاسناد: با اسناد از آن جناب نقل می کند که فرمود: در خراسان به من گفت: من پیامبر را همین جا دیدم و به همراهش بودم.(1)

روایت3.

بصائر الدرجات: ابراهیم بن ابی بلاد گفت: به حضرت رضا علیه السّلام عرض کردم: عبدالکریم ابن حسان از عبیدة بن عبداللَّه بن بشر خثعمی، از پدرت نقل کرد که فرمود: من پشت سر پدرم بر مرکب نشسته بودم و می خواست به «عریض» برود. پیرمردی او را ملاقات کرد که سر و ریشش سفید شده بود و پیاده می­رفت .

گفت: پایین آمد و پیشانی او را بوسید. ابراهیم گفت: من نمی­دانم، مگر این که دست او را هم بوسید. بعد شروع کرد به گفتن «فدایت شوم!» آن پیرمرد هم پیوسته او را سفارش می کرد و در آخر گفتارش فرمود: توجه به چهار رکعت داشته باش؛ آن را وانگذار. گفت: پدرم از جای حرکت کرد تا آن پیرمرد پنهان شد. بعد سوار شد. گفتم: پدر جان! این شخص که بود که کاری نسبت به او نمودی که با احدی انجام ندادی؟ فرمود: پسرم! او پدرم بود.(2)

روایت4.

بصائر الدرجات: سماعه گفت: خدمت حضرت صادق علیه السّلام رسیدم و با خود صحبت می کردم. امام علیه السّلام مرا مشاهده کرد و فرمود: تو را چه شده که با خود حرف می­زنی؟ مایلی حضرت باقر علیه السّلام را ببینی؟ عرض کردم آری. فرمود: حرکت کن برو داخل خانه! داخل شدم و ناگاه چشمم به حضرت باقر افتاد. و فرمود: گروهی از شیعه پس از شهادت حضرت علی خدمت حسن بن علی علیه السّلام آمدند و سؤال کردند. فرمود: اگر امیرالمؤمنین را ببینید می شناسید؟ گفتند آری. فرمود: پرده را بالا بزنید! آنها آن جناب را دیدند و شناختند و منکر نشدند. امیرالمؤمنین علیه السّلام فرمود: مرده ما می میرد،

ص: 303


1- . بصائر الدرجات: 78 ، قرب الاسناد: 152
2- . بصائر الدرجات: 78

مِنَّا وَ لَیْسَ بِمَیِّتٍ وَ یَبْقَی مَنْ بَقِیَ مِنَّا حُجَّةً عَلَیْکُمْ (1).

«5»

یر، بصائر الدرجات الْحُسَیْنُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عَامِرٍ عَنْ مُعَلَّی بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ بَشِیرٍ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ مَرْوَانَ عَنْ سَمَاعَةَ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی الْحَسَنِ علیه السلام فَأَطَلْتُ الْجُلُوسَ عِنْدَهُ فَقَالَ أَ تُحِبُّ أَنْ تَرَی أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقَالَ وَدِدْتُ وَ اللَّهِ فَقَالَ قُمْ وَ ادْخُلْ ذَلِکَ الْبَیْتَ فَدَخَلْتُ الْبَیْتَ فَإِذَا أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَاعِدٌ (2).

«6»

یر، بصائر الدرجات مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَیْنِ عَنِ الْحَکَمِ بْنِ مِسْکِینٍ عَنْ أَبِی سَعِیدٍ الْمُکَارِی عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: إِنَّ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام أَتَی أَبَا بَکْرٍ فَقَالَ لَهُ أَ مَا أَمَرَکَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَنْ تُطِیعَنِی فَقَالَ لَا وَ لَوْ أَمَرَنِی لَفَعَلْتُ قَالَ فَانْطَلِقْ بِنَا إِلَی مَسْجِدِ قُبَاءَ فَإِذَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یُصَلِّی فَلَمَّا انْصَرَفَ قَالَ عَلِیٌّ علیه السلام یَا رَسُولَ اللَّهِ إِنِّی قُلْتُ لِأَبِی بَکْرٍ أَمَرَکَ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ أَنْ تُطِیعَنِی فَقَالَ لَا فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَدْ أَمَرْتُکَ فَأَطِعْهُ قَالَ فَخَرَجَ فَلَقِیَ عُمَرَ وَ هُوَ ذَعِرٌ فَقَالَ لَهُ مَا لَکَ فَقَالَ قَالَ لِی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله کَذَا وَ کَذَا فَقَالَ تَبّاً لِأُمَّةٍ وَلَّوْکَ أَمْرَهُمْ أَ مَا تَعْرِفُ سِحْرَ بَنِی هَاشِمٍ (3).

«7»

یر، بصائر الدرجات عَلِیُّ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ فَضَّالٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَلَاءِ بْنِ یَحْیَی الْمَکْفُوفِ عَنْ عُمَرَ بْنِ أَبِی زِیَادٍ عَنْ عَطِیَّةَ الْأَبْزَارِیِّ قَالَ: طَافَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله بِالْکَعْبَةِ فَإِذَا آدَمُ علیه السلام بِحِذَاءِ الرُّکْنِ الْیَمَانِیِّ فَسَلَّمَ عَلَیْهِ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله ثُمَّ انْتَهَی إِلَی الْحِجْرِ فَإِذَا نُوحٌ علیه السلام بِحِذَاءِ رَجُلٍ طَوِیلٍ فَسَلَّمَ عَلَیْهِ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله (4).

«8»

یر، بصائر الدرجات مُحَمَّدُ بْنُ عِیسَی عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ أَبِی الْبِلَادِ عَنْ عُبَیْدِ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ الْخَثْعَمِیِّ عَنْ أَبِی إِبْرَاهِیمَ علیه السلام قَالَ: خَرَجْتُ مَعَ أَبِی إِلَی بَعْضِ أَمْوَالِهِ فَلَمَّا بَرَزْنَا إِلَی الصَّحْرَاءِ اسْتَقْبَلَهُ شَیْخٌ أَبْیَضُ الرَّأْسِ وَ اللِّحْیَةِ فَسَلَّمَ عَلَیْهِ فَنَزَلَ إِلَیْهِ أَبِی جَعَلْتُ أَسْمَعُهُ یَقُولُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ ثُمَّ جَلَسَا فَتَسَاءَلَا طَوِیلًا ثُمَّ قَامَ الشَّیْخُ وَ انْصَرَفَ وَ وَدَّعَ أَبِی وَ قَامَ یَنْظُرُ فِی قَفَاهُ حَتَّی تَوَارَی عَنْهُ فَقُلْتُ لِأَبِی مَنْ هَذَا الشَّیْخُ الَّذِی سَمِعْتُکَ تَقُولُ

ص: 304


1- بصائر الدرجات: 78.
2- بصائر الدرجات: 78.
3- بصائر الدرجات: 78.
4- بصائر الدرجات: 78.

با این که مرده نیست و باقی مانده ما حجت بر شما باقی می ماند.(1)

روایت5.

بصائر الدرجات: سماعه گفت: خدمت موسی بن جعفر علیه السّلام بودم و زیاد نشستم. فرمود: مایلی حضرت صادق علیه السّلام را مشاهده کنی؟ گفتم: به خدا مایلم! فرمود: حرکت کن و داخل این اطاق برو! وارد شدم و دیدم که حضرت صادق علیه السّلام در آنجا نشسته است.(2)

روایت6.

بصائر الدرجات: ابو سعید مکاری از حضرت صادق علیه السّلام نقل کرد که فرمود: حضرت امیرالمؤمنین علیه السّلام پیش ابا بکر رفت و به او فرمود: مگر پیامبر اکرم به تو دستور نداد که از من اطاعت کنی؟ جواب داد: نه، اگر دستور بدهد، انجام می دهم. فرمود: برویم به مسجد قبا! در آنجا مشاهده کردند که پیامبر مشغول نماز است. پس از تمام شدن نماز، علی علیه السّلام عرض کرد: یا رسول اللَّه! من به ابوبکر گفتم که خدا و پیامبرش به تو دستور داده اند که از من اطاعت کنی، جواب داد نه. پیامبر اکرم فرمود: من تو را دستور می­دهم از او اطاعت کن. ابوبکر خارج شد. در بین راه، عمر او را دید که بیمناک است. پرسید: تو را چه شده؟ جواب داد: پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله به من چنین و چنان فرمود. عمر گفت: مرگ بر امتی که تو را فرمانروای خود کنند! تو سحر بنی هاشم را نمی­دانی!(3)

روایت7.

بصائر الدرجات: عطیه ابزاری گفت: پیامبر صلّی اللّه علیه و آله به دور خانه خدا طواف نمود که آدم علیه السّلام را کنار رکن یمانی دید. پس به او سلام کرد، سپس به سمت حجرالاسود رفت، نوح را دید که کنار مرد قد بلندی است و به او سلام کرد.(4)

روایت8.

بصائر الدرجات: عبید بن عبدالرحمن خثعمی از امام کاظم علیه السّلام نقل کرد که فرمود: با پدرم برای سر زدن به بعضی اموالش خارج شدیم. زمانی که به صحرا رسیدیم، پیرمردی با سر و روی سفید به استقبال ایشان آمد و سلام کرد. پدرم پیاده شد و شنیدم که به ایشان می­گوید: «فدایت شوم!» سپس نشستند و پرسش و پاسخ طولانی داشتند. بعد پیرمرد برخاست و با پدرم وداع کرد و رفت. پدرم هم ایستاد و به پشت سر او نگاه می­کرد تا این که از او پنهان شد. به پدرم عرض کردم: این پیرمردی که از تو شنیدم که به او چیزهایی می­گویی

ص: 304


1- . بصائر الدرجات: 78
2- . بصائر الدرجات: 78
3- . بصائر الدرجات: 78
4- . بصائر الدرجات: 78

لَهُ مَا لَمْ تَقُلْهُ لِأَحَدٍ قَالَ هَذَا أَبِی (1).

«9»

یر، بصائر الدرجات مُحَمَّدُ بْنُ عِیسَی عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِیسَی عَمَّنْ أَخْبَرَهُ عَنْ عَبَایَةَ الْأَسَدِیِّ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام وَ عِنْدَهُ رَجُلٌ رَثُّ (2) الْهَیْئَةِ وَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام مُقْبِلٌ عَلَیْهِ یُکَلِّمُهُ فَلَمَّا قَامَ الرَّجُلُ قُلْتُ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ مَنْ هَذَا الَّذِی أَشْغَلَکَ عَنَّا قَالَ هَذَا وَصِیُّ مُوسَی علیه السلام (3).

«10»

یر، بصائر الدرجات أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ أَبِی الصَّخْرِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ قَالَ: دَخَلْتُ أَنَا وَ رَجُلٌ مِنْ أَصْحَابِی (4) عَلَی عَلِیِّ بْنِ عِیسَی بْنِ عَبْدِ اللَّهِ أَبِی طَاهِرٍ الْعَلَوِیِّ قَالَ أَبُو الصَّخْرِ فَأَظُنُّهُ مِنْ وُلْدِ عُمَرَ بْنِ عَلِیٍّ قَالَ وَ کَانَ أَبُو طَاهِرٍ فِی دَارِ الصَّیْدِیِّینَ نَازِلًا قَالَ فَدَخَلْنَا عَلَیْهِ عِنْدَ الْعَصْرِ وَ بَیْنَ یَدَیْهِ رَکْوَةٌ مِنْ مَاءٍ وَ هُوَ یَتَمَسَّحُ فَسَلَّمْتُ عَلَیْهِ فَرَدَّ عَلَیْنَا السَّلَامَ ثُمَّ ابْتَدَأَنَا فَقَالَ مَعَکُمْ أَحَدٌ فَقُلْنَا لَا ثُمَّ الْتَفَتَ یَمِیناً وَ شِمَالًا هَلْ یَرَی (5) أَحَداً ثُمَّ قَالَ أَخْبَرَنِی أَبِی عَنْ جَدِّی أَنَّهُ کَانَ مَعَ أَبِی جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بِمِنًی وَ هُوَ یَرْمِی الْجَمَرَاتِ وَ أَنَّ أَبَا جَعْفَرٍ رَمَی الْجَمَرَاتِ قَالَ فَاسْتَتَمَّهَا ثُمَّ بَقِیَ فِی یَدِهِ بَعْدُ خَمْسُ حَصَیَاتٍ فَرَمَی اثْنَتَیْنِ فِی نَاحِیَةٍ وَ ثَلَاثَةً فِی نَاحِیَةٍ فَقَالَ لَهُ جَدِّی جُعِلْتُ فِدَاکَ لَقَدْ رَأَیْتُکَ صَنَعْتَ شَیْئاً مَا صَنَعَهُ أَحَدٌ قَطُّ رَأَیْتُکَ رَمَیْتَ الْجَمَرَاتِ ثُمَّ رَمَیْتَ بِخَمْسَةٍ بَعْدَ ذَلِکَ ثَلَاثَةٍ فِی نَاحِیَةٍ وَ اثْنَتَیْنِ فِی نَاحِیَةٍ قَالَ نَعَمْ إِنَّهُ إِذَا کَانَ کُلُّ مَوْسِمٍ أُخْرِجَا الْفَاسِقَیْنِ الْغَاصِبَیْنِ (6) ثُمَّ یُفَرَّقُ بَیْنَهُمَا هَاهُنَا لَا

ص: 305


1- بصائر الدرجات: 80 و 81.
2- رث الثوب: بلی.
3- بصائر الدرجات: 81.
4- فی المصدر: من أصحابنا.
5- فی المصدر: لا یری أحدا.
6- هکذا فی المصدر و فی نسخة من الکتاب، و فی أخری: اخرجا الفاسقان الغاصبان.

که به کسی نگفته بودی، که بود؟ فرمود: این پدرم است.(1)

روایت9.

بصائر الدرجات: عبایة الاسدی گفت: خدمت امیرالمؤمنین علیه السّلام رسیدم و مردی با لباس کهنه خدمت ایشان بود. امیرالمؤمنین علیه السّلام روی به جانب او کرده و با او صحبت می­کرد. همین که از جای حرکت کرد، من گفتم: یا امیرالمؤمنین! این که بود که شما را به خود مشغول کرده بود و ما را از شما نگه داشته بود؟ فرمود: این شخص وصی موسی علیه السّلام بود.(2)

روایت10.

بصائر الدرجات: ابوالصخر از حسن بن علی نقل کرد که گفت: من و یکی از دوستان پیش علی بن عیسی بن عبداللَّه ابی طاهر علوی رفتیم. ابوالصخر گفت: گمانم از اولاد عمر بن علی باشد. ابو طاهر در محله صیادها می نشست. هنگام عصر بود که وارد خانه او شدیم. جلوی او کوزه آبی بود و او مشغول شستن دست بود. سلام کردیم و جواب سلام ما را داد. بعد ابتدا به ما گفت: کسی با شما است؟ گفتیم نه. باز متوجه راست و چپ شد که ببیند کسی را مشاهده می­کند یا نه. بعد گفت: پدرم از جدم نقل کرد که با امام باقر در منی بود و به رمی جمره اشتغال داشت، ریگ­ها را زد و تمام کرد بعد در دستش پنج ریگ باقی ماند؛ دو ریگ را به یک طرف و سه ریگ را در طرف دیگر زد. جدم گفت: فدایت شوم! کاری کردید که احدی انجام نداده است! تو را دیدم که رمی جمرات کردی. سپس پنج ریگ دیگر انداختی، سه تا در یک طرف و دو تا هم در طرفی دیگر. فرمود: آری، وقتی موسم حج می شود، آن دو فاسق غاصب را بیرون می آورند و از یکدیگر جدا می­کنند. اینجا آن دو را جز امام واقعی کسی نمی بیند. به اوّلی دو ریگ زدم و به دیگری سه ریگ، زیرا دوّمی از اولی خبیث تر بود.(3)

ص: 305


1- . بصائر الدرجات: 80 - 81
2- . بصائر الدرجات: 81
3- . بصائر الدرجات: 82

یَرَاهُمَا إِلَّا إِمَامٌ عَدْلٌ فَرَمَیْتُ الْأَوَّلَ اثْنَتَیْنِ وَ الْآخَرَ ثَلَاثَةً لِأَنَّ الْآخَرَ أَخْبَثُ مِنَ الْأَوَّلِ (1).

«11»

کنز، کنز جامع الفوائد و تأویل الآیات الظاهرة رُوِیَ بِحَذْفِ الْإِسْنَادِ عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ: رَأَیْتُ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ علیهما السلام وَ هُوَ خَارِجٌ مِنَ الْکُوفَةِ فَتَبِعْتُهُ مِنْ وَرَائِهِ حَتَّی صَارَ (2) إِلَی جَبَّانَةِ الْیَهُودِ وَ وَقَفَ فِی وَسْطِهَا وَ نَادَی یَا یَهُودُ فَأَجَابُوهُ مِنْ جَوْفِ الْقُبُورِ لَبَّیْکَ لَبَّیْکَ مُطَاعٌ (3) یَعْنُونَ بِذَلِکَ یَا سَیِّدَنَا فَقَالَ کَیْفَ تَرَوْنَ الْعَذَابَ فَقَالُوا بِعِصْیَانِنِا لَکَ کَهَارُونَ فَنَحْنُ وَ مَنْ عَصَاکَ فِی الْعَذَابِ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ ثُمَّ صَاحَ صَیْحَةً کَادَتِ السَّمَاوَاتُ یَنْقَلِبْنَ فَوَقَعْتُ مَغْشِیّاً عَلَی وَجْهِی مِنْ هَوْلِ مَا رَأَیْتُ فَلَمَّا أَفَقْتُ رَأَیْتُ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ عَلَی سَرِیرٍ مِنْ یَاقُوتَةٍ حَمْرَاءَ عَلَی رَأْسِهِ إِکْلِیلٌ مِنَ الْجَوْهَرِ وَ عَلَیْهِ حُلَلٌ خُضْرٌ وَ صُفْرٌ وَ وَجْهُهُ کَدَارَةِ الْقَمَرِ فَقُلْتُ یَا سَیِّدِی هَذَا مُلْکٌ عَظِیمٌ قَالَ نَعَمْ یَا جَابِرُ إِنَّ مُلْکَنَا أَعْظَمُ مِنْ مُلْکِ سُلَیْمَانَ بْنِ دَاوُدَ وَ سُلْطَانَنَا أَعْظَمُ مِنْ سُلْطَانِهِ ثُمَّ رَجَعَ وَ دَخَلْنَا الْکُوفَةَ وَ دَخَلْتُ خَلْفَهُ إِلَی الْمَسْجِدِ فَجَعَلَ یَخْطُو خُطُوَاتٍ وَ هُوَ یَقُولُ لَا وَ اللَّهِ لَا فَعَلْتُ لَا وَ اللَّهِ لَا کَانَ ذَلِکَ أَبَداً فَقُلْتُ یَا مَوْلَایَ لِمَنْ تُکَلِّمُ وَ لِمَنْ تُخَاطِبُ وَ لَیْسَ (4) أَرَی أَحَداً فَقَالَ یَا جَابِرُ کُشِفَ لِی عَنْ بَرَهُوتَ فَرَأَیْتُ شَیْبُویَه (5) وَ حَبْتَرَ وَ هُمَا یُعَذَّبَانِ فِی جَوْفِ تَابُوتٍ فِی بَرَهُوتَ فَنَادَیَانِی یَا أَبَا الْحَسَنِ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ رُدَّنَا إِلَی الدُّنْیَا نُقِرَّ بِفَضْلِکَ وَ نُقِرَّ بِالْوَلَایَةِ لَکَ فَقُلْتُ لَا وَ اللَّهِ لَا فَعَلْتُ لَا وَ اللَّهِ لَا کَانَ ذَلِکَ أَبَداً ثُمَّ قَرَأَ هَذِهِ الْآیَةَ وَ لَوْ رُدُّوا

ص: 306


1- بصائر الدرجات: 82.
2- فی المصدر: حتی إذا صار.
3- فی المصدر: فی المصدر: مطلابح.
4- فی نسخة: لست.
5- فی المصدر: ستونة.

روایت11.

کنز جامع الفوائد: جابر بن عبداللَّه انصاری گفت: امیرالمؤمنین علیه السّلام را خارج کوفه دیدم. از پی آن جناب رفتم تا به قبرستان یهودیان رسید، در وسط قبرستان ایستاد و صدا زد: «ای یهود!» از درون قبر جواب دادند: «لبیک لبیک سرور ما!» فرمود: عذاب چگونه را می­بینید؟ جواب دادند: به واسطه مخالفت ما با تو، مانند مخالفتی که با هارون کردیم، ما و هر کسی مخالف تو باشد در عذاب هستیم تا روز قیامت. سپس فریادی زد که نزدیک بود آسمان زیر و رو شود. من از ترس آنچه که دیدم، بی هوش شدم. همین که به هوش آمدم، امیرالمؤمنین علیه السّلام را دیدم که بر تختی از یاقوت قرمز است و بر سر تاجی از جواهر دارد و لباس­های عالی سبز و زرد پوشیده و چهره اش چون هاله ماه می­درخشید. گفتم: آقا! این سلطنت بزرگی است! فرمود: آری جابر! قدرت و فرمانروایی ما از سلیمان بن داود بزرگ­تر است و سلطنت ما از سلطنت او بالاتر. بعد امیرالمؤمنین علیه السّلام برگشت و داخل کوفه شدیم. من پشت سر آن جناب وارد مسجد شدم. امام علیه السّلام هر گامی که بر می­داشت، می فرمود: نه به خدا انجام نمی­دهم، به خدا چنین هرگز نخواهد شد! عرض کردم: سرورم! با چه کسی صحبت می­کنی و حرف می زنی؟ من که کسی را نمی بینم! فرمود: جابر! برهوت برایم آشکار شد، شیبویه و حبتر را دیدم که در درون تابوت، در برهوت در عذاب بودند. مرا صدا زدند که: یا ابا الحسن! یا امیرالمؤمنین! ما را به دنیا برگردان تا اقرار به فضل تو ­کنیم و ولایت تو را بپذیریم. گفتم: نه به خدا نخواهم کرد، نه به خدا هرگز چنین نخواهد بود. بعد این آیه را تلاوت کرد: «وَلَوْ رُدُّواْ

ص: 306

لَعادُوا لِما نُهُوا عَنْهُ وَ إِنَّهُمْ لَکاذِبُونَ (1) یَا جَابِرُ وَ مَا مِنْ أَحَدٍ خَالَفَ وَصِیَّ نَبِیٍّ إِلَّا حُشِرَ أَعْمَی (2) یَتَکَبْکَبُ فِی عَرَصَاتِ الْقِیَامَةِ (3).

بیان

الدارة الهالة و لعله علیه السلام کنی عن الأول بشیبویه لشیبه و کبره و فی بعض النسخ سنبویه بالسین المهملة و النون و الباء الموحدة من السنبة و هی سوء الخلق و سرحة الغضب فهو بالثانی أنسب و حبتر و هو الثعلب بالأول أنسب و بالجملة ظاهر أن المراد بهما الأول و الثانی و إن لم یعلم سبب التکنیة.

ثم اعلم أنا أوردنا أکثر أخبار هذا الباب فی باب البرزخ و باب کفر الثلاثة و باب کفر معاویة و أبواب معجزات أمیر المؤمنین و سائر الأئمة علیهم السلام و قد مر أن الظاهر أن رؤیتهم فی أجسادهم المثالیة أو أرواحهم المجسمة و لا یبعد أجسادهم الأصلیة أیضا و الإیمان الإجمالی فی تلک الأمور کاف للمتدین المسلم لما ورد عنهم و رد علم تفاصیلها إلیهم صلوات الله علیهم.

«12»

وَ رَوَی الشَّیْخُ الْجَلِیلُ الْحَسَنُ بْنُ سُلَیْمَانَ فِی کِتَابِ الْمُحْتَضَرِ مِنْ کِتَابِ الْقَائِمِ لِلْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ عَنِ ابْنِ طَرِیفٍ عَنِ ابْنِ نُبَاتَةَ فِی حَدِیثٍ طَوِیلٍ یَذْکُرُ فِیهِ أَنَّ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ خَرَجَ مِنَ الْکُوفَةِ وَ مَرَّ حَتَّی أَتَی الْغَرِیَّیْنِ فَجَازَهُ فَلَحِقْنَاهُ وَ هُوَ مُسْتَلْقٍ عَلَی الْأَرْضِ بِجَسَدِهِ لَیْسَ تَحْتَهُ ثَوْبٌ فَقَالَ لَهُ قَنْبَرٌ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ أَ لَا أَبْسُطُ ثَوْبِی تَحْتَکَ قَالَ لَا هَلْ هِیَ إِلَّا تُرْبَةُ مُؤْمِنٍ أَوْ مُزَاحَمَتُهُ فِی مَجْلِسِهِ قَالَ الْأَصْبَغُ فَقُلْتُ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ تُرْبَةُ مُؤْمِنٍ فَقَدْ عَرَفْنَاهَا کَانَتْ أَوْ تَکُونُ فَمَا مُزَاحَمَتُهُ فِی مَجْلِسِهِ فَقَالَ یَا ابْنَ نُبَاتَةَ لَوْ کُشِفَ لَکُمْ لَرَأَیْتُمْ (4) أَرْوَاحَ الْمُؤْمِنِینَ فِی هَذَا الظَّهْرِ حَلَقاً یَتَزَاوَرُونَ وَ یَتَحَدَّثُونَ إِنَّ فِی هَذَا الظَّهْرِ رُوحَ کُلِّ مُؤْمِنٍ وَ بِوَادِی (5)

ص: 307


1- الأنعام: 28.
2- فی المصدر: مخالف وصی نبی إلا حشره اللّه أعمی.
3- کنز الفوائد: 82.
4- فی المصدر: لالفیتم.
5- فی المصدر: و فی بوادی.

لَعَادُواْ لِمَا نُهُواْ عَنْهُ وَإِنَّهُمْ لَکَاذِبُونَ»(1)

{و اگر هم بازگردانده شوند، قطعا به آنچه از آن منع شده بودند برمی گردند و آنان دروغگویند.} و فرمود: ای جابر! هیچ کسی با وصی پیامبر مخالفت نکرد، مگر این که خدا او را کور محشور می­کند و در عرصات قیامت به خود می­پیچد.(2)

توضیح

«الدارة» یعنی هاله و شاید امام علیه السّلام از اولی به خاطر پیری و زیادی سنش، کنایه به شیبویه کرده، و در بعضی نسخه ها «سنبویه» آمده از «سنبه»، یعنی بداخلاقی و زود خشمگین شدن که این مناسب اولی است و «حبتر» یعنی روباه که با اولی مناسب­تر است. منظور معلوم است که مراد از این دو، اولی و دومی است، اگرچه سبب کنایه آوردن، دانسته نشود. باید توجه داشت که اخبار زیادی راجع به این باره را در «باب برزخ و کفر آن سه نفر» و در «باب کفر معاویه» و ابواب معجزات امیرالمؤمنین و سایر ائمه علیهم السّلام آوردیم. قبلا تذکر دادیم که دیده شدن ائمه علیهم السّلام با پیکرهای مثالی است یا روح آنها مجسم می شود، استبعادی ندارد که اجساد اصلی ایشان باشد برای متدین مسلمان، ایمان اجمالی در این امور کافی است، چون خبر از ائمه علیهم السّلام رسیده و تفصیل آن را باید به خود آنها واگذاشت.

روایت12.

محتضر: ابن نباته در حدیثی طولانی نقل می کند که امیرالمؤمنین علیه السّلام از کوفه خارج شد و رفت تا به غریین رسید و از آنجا نیز رد شد. ما به او ملحق شدیم در حالی که به پشت روی زمین خوابیده بود و زیرش لباسی نبود. قنبر عرض کرد: یا امیرالمؤمنین! اجازه می­دهی لباسم را زیر شما پهن کنیم؟ فرمود: نه، مگر نه این است که این خاکِ مؤمن است یا مزاحم شدن برای او در محل نشستنش. اصبغ گفت: گفتم: یا امیرالمؤمنین! تربت مؤمن را می­دانیم که یا بوده و یا می شود، اما مزاحمت در محل نشستنش چگونه است؟ فرمود: ای پسر نباته! اگر دیده شما باز شود، خواهید دید که ارواح هر مؤمنی را در این بیابان که با هم ملاقات کرده و در حلقه هایی دور هم سخن می­گویند و در وادی ص: 307


1- . انعام / 28
2- . کنز جامع الفوائد: 82

بَرَهُوتَ نَسَمَةَ کُلِّ کَافِرٍ (1).

«13»

وَ مِنَ الْکِتَابِ الْمَذْکُورِ لِلْفَضْلِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ حَمَّادِ بْنِ مَرْوَانَ عَنْ زَیْدٍ الشَّحَّامِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: إِنَّ أَرْوَاحَ الْمُؤْمِنِینَ یَرَوْنَ آلَ مُحَمَّدٍ فِی جِبَالِ رَضْوَی فَتَأْکُلُ مِنْ طَعَامِهِمْ وَ تَشْرَبُ مِنْ شَرَابِهِمْ وَ تُحَدِّثُ مَعَهُمْ فِی مَجَالِسِهِمْ حَتَّی یَقُومَ قَائِمُنَا أَهْلَ الْبَیْتِ فَإِذَا قَامَ قَائِمُنَا بَعَثَهُمُ اللَّهُ وَ أَقْبَلُوا مَعَهُ یُلَبُّونَ زُمَراً فَزُمَراً فَعِنْدَ ذَلِکَ یَرْتَابُ الْمُبْطِلُونَ وَ یَضْمَحِلُّ الْمُنْتَحِلُونَ وَ یَنْجُو الْمُقَرَّبُونَ (2).

باب 8 أنهم أمان لأهل الأرض من العذاب

الآیات

الأنفال: «وَ ما کانَ اللَّهُ لِیُعَذِّبَهُمْ وَ أَنْتَ فِیهِمْ»(33)

تفسیر

فی الآیة دلالة علی أن النبی صلی الله علیه و آله کان أمانا لأهل الأرض من العذاب.

الأخبار

«1»

فس، تفسیر القمی قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله جَعَلَ اللَّهُ النُّجُومَ أَمَاناً لِأَهْلِ السَّمَاءِ وَ جَعَلَ أَهْلَ بَیْتِی أَمَاناً لِأَهْلِ الْأَرْضِ (3).

«2»

ما، الأمالی للشیخ الطوسی أَبُو عَمْرٍو عَنِ ابْنِ عُقْدَةَ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ بَزِیعٍ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ صَبِیحٍ عَنْ حُبَابِ بْنِ قِسْطَاسٍ عَنْ مُوسَی بْنِ عُبَیْدَةَ عَنْ إِیَاسِ بْنِ سَلَمَةَ (4) عَنْ أَبِیهِ (5) قَالَ

ص: 308


1- المحتضر: 4.
2- المحتضر: 5.
3- تفسیر القمّیّ: 444.
4- فی نسخة من المصدر: أبان بن سلمة.
5- فی المصدر: عن أبیه یرفعه.

برهوت، ارواح هر کافری قرار دارد.(1)

روایت13.

محتضر: زید شحام از حضرت صادق علیه السّلام نقل کرد که فرمود: ارواح مؤمنان، آل محمّد را در کوه­های رضوی مشاهده می کنند؛ از غذای آنها می خورند و از آب ایشان می آشامند و با آنها در مجالسشان به صحبت می پردازند تا هنگامی که قائم ما اهل بیت قیام کند. وقتی قائم ما قیام کند، خداوند آنها را بر می انگیزاند و با او می آیند، در حالی که دسته دسته لبیک می­گویند. در چنین موقعی یاوه سرایان به شک می افتند و مدعیان دروغین نابود می­شوند و مقربان نجات می یابند.(2)

باب هشتم : ائمه علیهم السّلام امان از عذاب برای اهل زمین هستند

آیات

- وَ ما کانَ اللَّهُ لِیُعَذِّبَهُمْ وَ أَنْتَ فِیهِمْ.(3)

{و[لی] تا تو در میان آنان هستی خدا بر آن نیست که ایشان را عذاب کند.}

تفسیر

آیه دلالت دارد که پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله، برای اهل زمین امان از عذاب است.

روایات

روایت1.

تفسیر علی بن ابراهیم قمی: پیامبر اکرم فرمود: خداوند ستارگان را امان برای اهل آسمان قرار داد، و اهل بیت مرا امان برای اهل زمین.(4)

روایت2.

امالی طوسی: ایاس بن سلمه از پدرش نقل کرد که

ص: 308


1- . محتضر: 4
2- . محتضر: 5
3- . انفال / 33
4- . تفسیر علی بن ابراهیم قمی: 444

قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله النُّجُومُ أَمَانٌ لِأَهْلِ السَّمَاءِ وَ أَهْلُ بَیْتِی أَمَانٌ لِأُمَّتِی (1).

ک، إکمال الدین محمد بن عمر الحافظ عن أحمد بن عبد العزیز عن عبد الرحمن بن صالح عن عبید الله بن موسی عن موسی بن عبیدة مثله (2).

«3»

ما، الأمالی للشیخ الطوسی الْحَفَّارُ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ عَلِیٍّ الدِّعْبِلِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَخِی دِعْبِلٍ عَنِ حَفْصِ بْنِ غِیَاثٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَابِرٍ وَ أَبِی مُوسَی الْأَشْعَرِیِّ وَ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالُوا قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله النُّجُومُ أَمَانٌ لِأَهْلِ السَّمَاءِ وَ أَهْلُ بَیْتِی أَمَانٌ لِأُمَّتِی فَإِذَا ذَهَبَ النُّجُومُ ذَهَبَ أَهْلُ السَّمَاءِ وَ إِذَا ذَهَبَ أَهْلُ بَیْتِی ذَهَبَ أَهْلُ الْأَرْضِ (3).

«4»

ن، عیون أخبار الرضا علیه السلام بِالْأَسَانِیدِ الثَّلَاثَةِ عَنِ الرِّضَا عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله النُّجُومُ أَمَانٌ لِأَهْلِ السَّمَاءِ وَ أَهْلُ بَیْتِی أَمَانٌ لِأُمَّتِی (4).

صح،صحیفة الرضا علیه السلام : عنه علیه السلام مثله(5).

«5»

ک، إکمال الدین أَبِی عَنِ الْحِمْیَرِیِّ عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنِ الْأَهْوَازِیِّ عَنْ فَضَالَةَ عَنْ دَاوُدَ عَنْ فُضَیْلٍ الرَّسَّانِ قَالَ: کَتَبَ مُحَمَّدُ بْنُ إِبْرَاهِیمَ إِلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَخْبِرْنَا مَا فَضْلُکُمْ أَهْلَ الْبَیْتِ فَکَتَبَ إِلَیْهِ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَنَّ الْکَوَاکِبَ جُعِلَتْ فِی السَّمَاءِ أَمَاناً لِأَهْلِ السَّمَاءِ فَإِذَا ذَهَبَتْ نُجُومُ السَّمَاءِ جَاءَ أَهْلَ السَّمَاءِ مَا کَانُوا یُوعَدُونَ وَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله جُعِلَ أَهْلُ بَیْتِی أَمَاناً لِأُمَّتِی فَإِذَا ذَهَبَ أَهْلُ بَیْتِی جَاءَ أُمَّتِی مَا کَانُوا یُوعَدُونَ (6).

«6»

ک، إکمال الدین مُحَمَّدُ بْنُ عُمَرَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ السَّرِیِّ بْنِ سَهْلِ بْنِ عَیَّاشٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَبْدِ

ص: 309


1- أمالی ابن الشیخ: 163.
2- اکمال الدین: 118.
3- أمالی ابن الشیخ: 241.
4- عیون أخبار الرضا: 197.
5- صحیفة الرضا : ١١.
6- اکمال الدین: 118.

پیامبر فرمود: ستارگان امان برای اهل آسمان و اهل بیت من امان برای امتم هستند.(1)

کمال الدین: از موسی بن عبیده همین روایت را نقل کرده است.(2)

روایت3.

امالی طوسی: حفص بن غیاث از پدرش، از جابر و ابو موسی اشعری و ابن عباس نقل کردند که گفتند: پیامبر فرمود: ستارگان امان برای اهل آسمان و اهل بیت من امان برای امتم هستند. وقتی ستارگان از بین بروند، اهل آسمان از بین می روند و وقتی اهل بیت من بروند، اهل زمین از بین می­روند.(3)

روایت4.

عیون اخبار الرضا: با سند از امام رضا، از پدرانش علیهم السّلام نقل می کند که پیامبر فرمود: ستارگان امان برای اهل آسمان و اهل بیت من امان برای امتم هستند.(4)

صحیفة الرضا: از امام رضا علیه السّلام همین روایت را نقل کرده است.(5)

روایت5.

کمال الدین: فضیل رسان گفت: محمّد بن ابراهیم به حضرت صادق علیه السّلام نوشت که: بفرمایید فضل شما اهل بیت چیست؟ امام در جوابش نوشت: «ستارگان امان برای اهل آسمانند. وقتی ستارگان بروند، بر سر اهل آسمان آن خواهد آمد که وعده داده شده اند. پیامبر اکرم فرمود: اهل بیت من امان امت منند. وقتی اهل بیت من بروند، بر سر امتم خواهد آمد آنچه که وعده داده شده.»(6)

روایت6.

کمال الدین: حسین بن عبد

ص: 309


1- . امالی طوسی: 163
2- . کمال الدین: 118
3- . امالی طوسی: 241
4- . عیون اخبار الرضا: 197
5- . صحیفة الرضا: 11
6- . کمال الدین: 118

الْمَلِکِ بْنِ هَارُونَ بْنِ عَنْتَرَةَ عَنْ جَدِّهِ (1) عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیهما السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله النُّجُومُ أَمَانٌ لِأَهْلِ السَّمَاءِ فَإِذَا ذَهَبَتِ النُّجُومُ ذَهَبَ أَهْلُ السَّمَاءِ وَ أَهْلُ بَیْتِی أَمَانٌ لِأَهْلِ الْأَرْضِ فَإِذَا ذَهَبَ أَهْلُ بَیْتِی ذَهَبَ أَهْلُ الْأَرْضِ (2).

یف، الطرائف أحمد بن حنبل فی مسنده عن النبی صلی الله علیه و آله مثله (3)

و رواه موفق بن أحمد المالکی بإسناده إلی علی علیه السلام و ابن عباس مثله

مد، العمدة عن مسند عبد الله بن أحمد عن أبیه عن محمد بن علی الحضرمی عن یوسف بن یعیش عن عبد الملک بن هارون بن عنترة عن أبیه عن جده مثله (4).

ص: 310


1- فی نسخة: عن آبائه.
2- اکمال الدین: 118.
3- الطرائف: 32.
4- العمدة: 161.

الملک بن هارون بن عنتره از جد خود، از علی بن ابی طالب علیه السّلام نقل می­کند که پیامبر فرمود: ستارگان امان برای اهل آسمانند. وقتی ستارگان از بین بروند، اهل آسمان از بین می­روند. و اهل بیت من امان برای اهل زمین هستند. وقتی اهل بیت من بروند، اهل زمین از بین می­روند.(1)

طرائف: احمد بن حنبل در مسند خود از پیامبر همین روایت را نقل کرده است و موفق بن احمد مالکی به اسناد خود به علی علیه السّلام و ابن عباس همین روایت را نقل کرده است.(2)

العمده: از عبدالملک بن هارون بن عنتره، از پدرش، از جدش همین روایت را نقل کرده است.(3)

ص: 310


1- . کمال الدین: 118
2- . طرائف: 32
3- . العمده: 161

باب 9 أنهم شفعاء الخلق و أن إیاب الخلق إلیهم و حسابهم علیهم و أنه یسأل عن حبهم و ولایتهم فی یوم القیامة

اشاره

و قد أوردنا أکثر أخبار هذا الباب فی کتاب المعاد و أبواب فضائل أمیر المؤمنین صلوات الله علیه و أبواب فضائل الشیعة.

الأخبار

«1»

قب، المناقب لابن شهرآشوب الثَّعْلَبِیُّ فِی تَفْسِیرِهِ عَنْ مُجَاهِدٍ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ وَ أَبُو الْقَاسِمِ الْقُشَیْرِیُّ فِی تَفْسِیرِهِ عَنِ الْحَاکِمِ الْحَافِظِ عَنْ أَبِی بَرْزَةَ وَ ابْنُ بَطَّةَ فِی إِبَانَتِهِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَبِی سَعِیدٍ الْخُدْرِیِّ کُلُّهُمْ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قَالَ: لَا تَزُولُ قَدَمُ عَبْدٍ یَوْمَ الْقِیَامَةِ حَتَّی یُسْأَلَ عَنْ أَرْبَعَةٍ عَنْ عُمُرِهِ فِیمَا أَفْنَاهُ وَ عَنْ شَبَابِهِ فِیمَا أَبْلَاهُ وَ عَنْ مَالِهِ مِنْ أَیْنَ اکْتَسَبَهُ وَ فِیمَا أَنْفَقَهُ وَ عَنْ حُبِّنَا أَهْلَ الْبَیْتِ (1).

«2»

أَرْبَعِینُ الْمَکِّیِّ وَ وَلَایَةُ الطَّبَرِیِّ فَقَالَ لَهُ (2) فَمَا آیَةُ مُحِبِّکُمْ مِنْ بَعْدِکُمْ (3) فَوَضَعَ یَدَهُ عَلَی رَأْسِ عَلِیٍّ علیه السلام وَ هُوَ إِلَی جَانِبِهِ فَقَالَ إِنَّ حُبِّی مِنْ بَعْدِی حُبُّ هَذَا.

«3»

مَنْقَبَةُ الْمُطَهَّرِینَ عَنْ أَبِی نَعِیمٍ فَقَالَ عُمَرُ وَ مَا آیَةُ حُبِّکُمْ یَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ حُبُّ هَذَا (4) وَ وَضَعَ یَدَهُ عَلَی کَتِفِ عَلِیٍّ علیه السلام وَ قَالَ مَنْ أَحَبَّهُ فَقَدْ أَحَبَّنَا وَ مَنْ أَبْغَضَهُ فَقَدْ أَبْغَضَنَا (5).

«4»

ابْنُ عَبَّاسٍ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله وَ الَّذِی بَعَثَنِی بِالْحَقِّ لَا یَقْبَلُ اللَّهُ مِنْ عَبْدٍ حَسَنَةً حَتَّی یَسْأَلَهُ عَنْ حُبِّ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیهما السلام (6).

ص: 311


1- مناقب آل أبی طالب: 2- 4.
2- أی رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله.
3- فی نسخة: من بعدک.
4- مناقب آل أبی طالب 2: 4.
5- مناقب آل أبی طالب 2: 4.
6- مناقب آل أبی طالب 2: 4.

باب نهم : ائمه علیهم السّلام شفیع خلق هستند، برگشت مردم به سوی آنها است و در روز قیامت حساب ایشان بر آنها است و از محبت و ولایت آنها سؤال خواهد شد

اشاره

اکثر اخبار این باب را در «کتاب معاد» و ابواب فضائل امیرالمؤمنین و ابواب فضائل شیعه ذکر کردیم.

روایات

روایت1.

مناقب آل ابی طالب: مجاهد از ابن عباس و حاکم از ابی برزه و ابن بطه از ابو سعید خدری و همه ایشان از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله نقل کردند که فرمود: بنده در روز قیامت قدم بر نمی­دارد مگر این که از چهار چیز از او سؤال می­کنند: از عمرش که در چه راه به پایان برده؛ از جوانی اش که در چه راه به پایان رسانده؛ از مالش که از کجا کسب کرده و در چه راه صرف نموده؛ و از حبّ ما اهل بیت.(1)

روایت2.

اربعین مکی و ولایة طبری: راوی به پیامبر اکرم عرض کرد: نشانه محبّ و دوستدار شما بعد از شما چیست؟ دست بر روی سر علی علیه السّلام که در پهلوی آن جناب بود گذاشت و فرمود: دوستی با من و پس از من، دوستی با این است.(2)

روایت3.

مناقب آل ابی طالب: عمر گفت: نشانه حبّ شما چیست یا رسول الله؟ فرمود: حب این! و دستش را بر شانه علی گذاشت و فرمود: هر که او را دوست بدارد، ما را دوست داشته و دشمن او دشمن ما است.(3)

روایت4.

مناقب آل ابی طالب: ابن عباس گفت: پیامبر اکرم فرمود: قسم به آن کس که مرا به حق مبعوث نموده، خداوند از هیچ کسی کار نیکی را نمی پذیرد مگر این که از او، از حبّ علی بن ابی طالب علیه السّلام سؤال می­کند.(4)

ص: 311


1- . مناقب آل ابی طالب 2 : 4
2- . مناقب آل ابی طالب 2 : 4
3- . مناقب آل ابی طالب 2 : 4
4- . مناقب آل ابی طالب 2 : 4
«5»

جا، المجالس للمفید الصَّدُوقُ عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارِ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ الْکُوفِیِّ عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ عَامِرٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ رِزْقِ اللَّهِ عَنْ یَحْیَی بْنِ أَبِی الْعَلَاء عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِنَّهُ إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَةِ وَ سَکَنَ أَهْلُ الْجَنَّةِ الْجَنَّةَ وَ أَهْلَ النَّارِ النَّارَ مَکَثَ عَبْدٌ فِی النَّارِ سَبْعُونَ خَرِیفاً وَ الْخَرِیفُ سَبْعُونَ سَنَةً ثُمَّ إِنَّهُ یَسْأَلُ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ وَ یُنَادِیهِ فَیَقُولُ یَا رَبِّ أَسْأَلُکَ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَیْتِهِ لَمَّا رَحِمْتَنِی فَیُوحِی اللَّهُ جَلَّ جَلَالُهُ إِلَی جَبْرَئِیلَ علیه السلام اهْبِطْ (1) إِلَی عَبْدِی فَأَخْرِجْهُ فَیَقُولُ جَبْرَئِیلُ وَ کَیْفَ لِی بِالْهُبُوطِ فِی النَّارِ فَیَقُولُ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی إِنِّی قَدْ أَمَرْتُهَا أَنْ تَکُونَ عَلَیْکَ بَرْداً وَ سَلَاماً قَالَ فَیَقُولُ یَا رَبِّ فَمَا عِلْمِی بِمَوْضِعِهِ فَیَقُولُ إِنَّهُ مِنْ جُبٍّ مِنْ سِجِّینٍ فَیَهْبِطُ جَبْرَئِیلُ إِلَی النَّارِ فَیَجِدُهُ مَعْقُولًا عَلَی وَجْهِهِ فَیُخْرِجُهُ فَیَقِفُ بَیْنَ یَدَیِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَیَقُولُ اللَّهُ تَعَالَی یَا عَبْدِی کَمْ لَبِثْتَ فِی النَّارِ تُنَاشِدُنِی فَیَقُولُ یَا رَبِّ مَا أُحْصِیهِ فَیَقُولُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَهُ أَمَا وَ عِزَّتِی وَ جَلَالِی لَوْ لَا مَنْ سَأَلْتَنِی بِحَقِّهِمْ عِنْدِی لَأَطَلْتُ هَوَانَکَ فِی النَّارِ وَ لَکِنَّهُ حَتْمٌ عَلَی نَفْسِی أَنْ لَا یَسْأَلَنِی عَبْدٌ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَیْتِهِ إِلَّا غَفَرْتُهُ لَهُ مَا کَانَ بَیْنِی وَ بَیْنَهُ وَ قَدْ غَفَرْتُ لَکَ الْیَوْمَ ثُمَّ یُؤْمَرُ بِهِ إِلَی الْجَنَّةِ (2).

«6»

کش، رجال الکشی مُحَمَّدُ بْنُ مَسْعُودٍ قَالَ سَمِعْتُ عَلِیَّ بْنَ الْحَسَنِ بْنِ فَضَّالٍ (3) یَقُولُ عَجْلَانُ أَبُو صَالِحٍ ثِقَةٌ قَالَ قَالَ لَهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَا عَجْلَانُ کَأَنِّی أَنْظُرُ إِلَیْکَ إِلَی جَنْبِی وَ النَّاسُ یُعْرَضُونَ عَلَیَّ (4).

«7»

أَقُولُ رَوَی الْبُرْسِیُّ فِی الْمَشَارِقِ عَنْ شُرَیْحٍ بِإِسْنَادِهِ عَنْ نَافِعٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ

ص: 312


1- فی المصدر: ان اهبط.
2- أمالی المفید: 128.
3- فی المصدر: الحسن بن علیّ بن فضال.
4- رجال الکشّیّ: 259.

روایت5.

مجالس مفید: یحیی بن ابی العلا از جابر، از حضرت باقر، از پدرش، از جدش علیهم السّلام نقل می­کند که پیامبر اکرم فرمود: وقتی روز قیامت شما و بهشتیان در بهشت و جهنمیان در جهنم ساکن شوند، بنده ای در جهنم هفتاد خریف که هر خریف هفتاد سال است درنگ می­کند. سپس از خدا درخواست می­کند و فریاد می­زند و می­گوید: پروردگارا! از تو درخواست می­کنم به حق محمّد و اهل بیتش به من رحم بفرما! خداوند به جبرئیل وحی می­کند که برو این بنده مرا بیرون کن. جبرئیل می­گوید: خدایا! چگونه وارد آتش شوم؟ خداوند می­فرماید: من به آتش دستور داده ام که بر تو سرد و سلامت باشد. عرض می­کند: خدایا! از کجا بفهمم در کجا است؟ می­گوید: او در چاهی در سجین است. جبرئیل به طرف جهنم فرود می آید و می بیند که در آنجا بسته شده و به صورت افتاده است. پس بیرونش می آورد و در پیشگاه پروردگار می ایستد. خداوند می فرماید: ای بنده من! چقدر در آتش جهنم مرا قسم می­دادی؟ عرض می­کند: مقدارش را نمی دانم. خداوند می­فرماید: به عزت و جلالم اگر به حق آنها نزد من درخواست نمی کردی، مدت­ها با خواری در جهنم می­ماندی، ولی بر خود لازم نموده ام که سؤال نکند از من بنده ای به حق محمّد و اهل بیتش، مگر این که بیامرزم آنچه که بین من و او بود، و اینک تو را آمرزیدم. بعد دستور می­دهد که او را به جانب بهشت ببرند.(1)

روایت6.

رجال کشی: عجلان ابو صالح ثقه می­گوید: حضرت صادق علیه السّلام فرمود: ای عجلان! گویا من تماشا می­کنم تو را در کنارم، در حالی که مردم بر من عرضه می­شوند.(2)

روایت7.

مؤلف: برسی در مشارق، از شریح به اسناد خود از نافع، از عمر بن ص: 312


1- . امالی مفید: 128
2- . رجال کشی: 259

الْخَطَّابِ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله أَنَّهُ قَالَ: یَا عَلِیُّ أَنْتَ نَذِیرُ أُمَّتِی وَ أَنْتَ رِبِّیُّهَا (1) وَ أَنْتَ صَاحِبُ حَوْضِی وَ أَنْتَ سَاقِیهِ وَ أَنْتَ یَا عَلِیُّ ذُو قَرْنَیْهَا وَ لَکَ کِلَا طَرَفَیْهَا وَ لَکَ الْآخِرَةُ وَ الْأُولَی فَأَنْتَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ السَّاقِی وَ الْحَسَنُ الذَّائِدُ وَ الْحُسَیْنُ الْأَمِیرُ (2) وَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ الْفَارِطُ وَ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ النَّاشِرُ وَ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ السَّائِقُ وَ مُوسَی بْنُ جَعْفَرٍ الْمُحْصِی لِلْمُحِبِّ وَ الْمُنَافِقِ وَ عَلِیُّ بْنُ مُوسَی مُرَتِّبُ الْمُؤْمِنِینَ وَ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ مُنْزِلُ أَهْلِ الْجَنَّةِ مَنَازِلَهُمْ وَ عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدٍ خَطِیبُ أَهْلِ الْجَنَّةِ وَ الْحَسَنُ بْنُ عَلِیٍّ جَامِعُهُمْ حَیْثُ یَأْذَنَ اللَّهُ لِمَنْ یَشاءُ وَ یَرْضی (3)

«8»

وَ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله أَنَّهُ قَالَ: یَا عَلِیُّ أَنْتَ صَاحِبُ الْجِنَانِ وَ قَاسِمُ النِّیرَانِ (4) أَلَا وَ إِنَّ مَالِکاً وَ رِضْوَانَ یَأْتِیَانِی غَداً عَنْ أَمْرِ الرَّحْمَنِ فَیَقُولَانِ لِی یَا مُحَمَّدُ هَذِهِ مَفَاتِیحُ الْجَنَّةِ وَ النَّارِ هِبَةً مِنَ اللَّهِ إِلَیْکَ فَسَلِّمْهَا إِلَی عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ فَأَدْفَعُهَا إِلَیْکَ فَمَفَاتِیحُ الْجَنَّةِ وَ النَّارِ یَوْمَئِذٍ بِیَدِکَ تَفْعَلُ بِهَا مَا تَشَاءُ (5).

«9»

وَ رَوَی الْمُفَضَّلُ بْنُ عُمَرَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِذَا کَانَ عَلِیٌّ علیه السلام یُدْخِلُ الْجَنَّةَ مُحِبَّهُ وَ النَّارَ عَدُوَّهُ فَأَیْنَ مَالِکٌ وَ رِضْوَانُ إِذاً فَقَالَ یَا مُفَضَّلُ أَ لَیْسَ الْخَلَائِقُ کُلُّهُمْ یَوْمَ الْقِیَامَةِ بِأَمْرِ مُحَمَّدٍ قُلْتُ بَلَی قَالَ فَعَلِیٌّ علیه السلام یَوْمَ الْقِیَامَةِ قَسِیمُ الْجَنَّةِ وَ النَّارِ بِأَمْرِ مُحَمَّدٍ وَ مَالِکٌ وَ رِضْوَانُ أَمْرُهُمَا إِلَیْهِ خُذْهَا یَا مُفَضِّلُ فَإِنَّهَا مِنْ مَکْنُونِ الْعِلْمِ وَ مَخْزُونِهِ (6).

«10»

وَ رُوِیَ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَةِ وُلِّینَا أَمْرَ شِیعَتِنَا

ص: 313


1- ربی و ربانی: المصلح و السیّد و المالک. و الربانی أیضا: المتأله العارف باللّه، و الذی یربی الناس بعلمه. و فی المصدر: و أنت هادیها.
2- فی المصدر: و الحسین الامر.
3- مشارق الأنوار: 43 و 244.
4- فی المصدر: و قسیم النیران.
5- مشارق الأنوار: 245.
6- مشارق الأنوار: 245.

خطاب، از پیامبر نقل می­کند که فرمود: یا علی! تو بیم دهنده امت من و سرور آنهایی، و صاحب حوض من و ساقی آن هستی؛ تو صاحب اختیار آنی و دو طرف حوض در اختیار تو است و از برای تو است آخرت و دنیا؛ تو روز قیامت ساقی هستی و حسن دور کننده و حسین امیر و علی بن الحسین پیشتاز و محمّد بن علی نشر دهنده و جعفر بن محمّد جلودار و موسی بن جعفر شماره دار دوست و منافق و علی بن موسی ترتیب دهنده مؤمنان و محمّد بن علی جای دهنده بهشتیان در جایگاه­هایشان و علی بن محمّد سخنران اهل بهشت و حسن بن علی جمع کننده آنها است، هر جا که خدا اذن دهد، به هر کس که بخواهد و راضی باشد.(1)

روایت8.

مشارق الانوار: ابن عباس از پیامبر اکرم نقل کرد که فرمود: یا علی! تو صاحب بهشت و تقسیم کننده جهنم هستی. آگاه باش که مالک و رضوان فردا از جانب خدا نزد من می آیند و به من می­گویند: ای محمّد! این­ها کلیدهای بهشت و جهنم است، هدیه ای است از خدا به تو. آنها را به علی بن ابی طالب تسلیم کن. پس من کلیدهای بهشت و جهنم را به تو می­دهم .در این هنگام در اختیار تو است و هر کاری که بخواهی می­کنی.(2)

روایت9.

مشارق الانوار: مفضل بن عمر گفت: به حضرت صادق علیه السّلام عرض کردم: در صورتی که علی علیه السّلام دوستش را به بهشت و دشمنش را به جهنم بفرستد، پس مالک و رضوان کجایند؟ فرمود: مگر تمام مردم روز قیامت به امر محمّد صلّی اللَّه علیه و آله نیستند؟ گفتم چرا. فرمود: پس علی روز قیامت، به امر محمّد تقسیم کننده بهشت و جهنم است و مالک و رضوان تحت اویند. فرمود: ای مفضل! این مطلب را داشته باش که از علم مکنون و سرّ مخزون است.(3)

روایت10.

مشارق الانوار: از حضرت صادق علیه السّلام روایت شده که فرمود: وقتی روز قیامت شود، کار شیعیان ما در اختیار ما است؛

ص: 313


1- . مشارق الانوار: 43 - 244
2- . مشارق الانوار: 245
3- . مشارق الانوار: 245

فَمَا کَانَ عَلَیْهِمْ لِلَّهِ فَهُوَ لَنَا وَ مَا کَانَ لَنَا فَهُوَ لَهُمْ وَ مَا کَانَ لِلنَّاسِ فَهُوَ عَلَیْنَا (1).

«11»

وَ فِی رِوَایَةِ ابْنِ جَمِیلٍ مَا کَانَ عَلَیْهِمْ لِلَّهِ فَهُوَ لَنَا وَ مَا کَانَ لِلنَّاسِ اسْتَوْهَبْنَاهُ وَ مَا کَانَ لَنَا فَنَحْنُ أَحَقُّ مَنْ عَفَا عَنْ مُحِبِّیهِ (2).

«12»

وَ فِی رِوَایَةٍ أَنَّ رَجُلًا مِنَ الْمُنَافِقِینَ قَالَ لِأَبِی الْحَسَنِ الثَّانِی علیه السلام إِنَّ مِنْ شِیعَتِکُمْ قَوْماً یَشْرَبُونَ الْخَمْرَ عَلَی الطَّرِیقِ فَقَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی جَعَلَهُمْ عَلَی الطَّرِیقِ فَلَا یَزِیغُونَ عَنْهُ وَ اعْتَرَضَهُ آخَرُ فَقَالَ إِنَّ مِنْ شِیعَتِکَ مَنْ یَشْرَبُ النَّبِیذَ فَقَالَ علیه السلام قَدْ کَانَ أَصْحَابُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَشْرَبُونَ النَّبِیذَ فَقَالَ الرَّجُلُ مَا أَعْنِی مَاءَ الْعَسَلِ وَ إِنَّمَا أَعْنِی الْخَمْرَ قَالَ فَعَرِقَ وَجْهُهُ ثُمَّ قَالَ اللَّهُ أَکْرَمُ مِنْ أَنْ یَجْمَعَ فِی قَلْبِ الْمُؤْمِنِ بَیْنَ رَسِیسِ (3) الْخَمْرِ وَ حُبِّنَا أَهْلَ الْبَیْتِ ثُمَّ صَبَرَ هُنَیْئَةً وَ قَالَ فَإِنْ فَعَلَهَا الْمَنْکُوبُ مِنْهُمْ فَإِنَّهُ یَجِدُ رَبّاً رَءُوفاً وَ نَبِیّاً عَطُوفاً وَ إِمَاماً لَهُ عَلَی الْحَوْضِ عَرُوفاً وَ سَادَةً لَهُ بِالشَّفَاعَةِ وُقُوفاً وَ تَجِدُ أَنْتَ رُوحَکَ فِی بَرَهُوتَ مَلُوفاً (4).

بیان

رسیس الحب و الحمی ابتداؤهما و لعل المراد هنا ابتداء شربها فکیف إدمانها و فی بعض النسخ بالدال و هو نتن الإبط فالمراد هنا مطلق النتن و یقال نکبة الدهر أی بلغ منه أو أصاب بنکبة قوله عروفا أی یعرف محبه من مبغضه و قال الفیروزآبادی لفت الطعام لوفا أکلته أو مضغته و کلأ ملوف غسله المطر انتهی أی مأکولا أکلتک النار و فی بعض النسخ ملهوفا.

«13»

وَ قَالَ الْکَرَاجُکِیُّ فِی کَنْزِ الْفَوَائِدِ فِی بَیَانِ مُعْتَقَدِ الْإِمَامِیَّةِ یَجِبُ أَنْ یُعْتَقَدَ أَنَّ أَنْبِیَاءَ اللَّهِ تَعَالَی وَ حُجَجَهُ علیهم السلام هُمْ فِی الْقِیَامَةِ الْمُتَوَلُّونَ لِلْحِسَابِ بِإِذْنِ اللَّهِ تَعَالَی وَ أَنَّ حُجَّةَ أَهْلِ کُلِّ زَمَانٍ یَتَوَلَّی أَمْرَ رَعِیَّتِهِ الَّذِینَ کَانُوا فِی وَقْتِهِ

ص: 314


1- مشارق الأنوار: 246.
2- مشارق الأنوار: 246.
3- فی المصدر: دسیس الخمر.
4- مشارق الأنوار: 246.

هر حقی که از طرف خدا بر آنها باشد، آن حق در اختیار ما است و هر چه مال ما باشد، به شیعیان می بخشیم و هر حقی که مردم داشته باشند، بر ما است که آن را ادا کنیم.(1)

روایت11.

مشارق الانوار: در روایت ابن جمیل چنین است:« هر حقّی که مربوط به خدا باشد، مال ما است و هر حقی که مربوط به مردم باشد، تقاضای بخشش می­کنیم و آنچه مربوط به خود ما است، ما سزاوارتر از کسی هستیم که دوستان خود را عفو می­کند.»(2)

روایت12.

مشارق الانوار: در روایتی است که مردی از منافقان به حضرت رضا علیه السّلام گفت: بعضی شیعیان شما در راه شراب می­خورند. فرمود: الحمد للَّه! خدا را سپاسگزارم که آنها را در راه قرار داده و از آن منحرف نشده اند. و دیگری اعتراض کرد که: آقا! بعضی از شیعیان شما نبیذ می­خورند. فرمود: اصحاب پیامبر نیز نبیذ می آشامیدند. آن مرد گفت: منظورم از نبیذ، آب عسل نیست، منظورم شراب است. امام علیه السّلام عرق بر صورت مبارکش نشست، پس فرمود: خدا کریم تر از آن است که در قلب مؤمن، علاقه به آشامیدن شراب و محبت ما خانواده را جمع کند. بعد مختصری صبر کرد و آن گاه فرمود: اگر یک فلاکت زده ای هم از آنها چنین کاری را بکند، به پیشگاه پروردگاری رئوف و پیامبری عطوف و امامی وارد می شود که در حوض کوثر با مشخصات او را می شناسد و سرورانی که در انتظار شفاعتش ایستاده اند، اما تو روح خود را در برهوت طعمه آتشی خواهی یافت.(3)

توضیح

«رسیس الحب و الحمی» یعنی ابتدای آن دو و شاید منظور در اینجا آغاز شرب خمر باشد، پس اعتیاد به آن چگونه است. و در بعضی نسخه ها «دسیس» آمده، یعنی «نتن الابط» یعنی بوی بد زیر بغل و منظور در این جا مطلق بوی بد است. و گفته می­شود «نکبه الدهر» یعنی بر او تأثیر گذاشت و او را دچار نکبت کرد. «عروفا» یعنی دوست و دشمن خود را می­شناسد. فیروز آبادی گفته است: «لفت الطعام لوفا» یعنی خوردم آن را یا تکه کردم و «کلأ ملوف» یعنی باران او را شست. (پایان نقل قول) یعنی خورده می­شوی و آتش تو را می­خورد. و در بعضی نسخه ها «ملهوفا» آمده است.

روایت13.

کنز جامع الفوائد: کراجکی در توضیح اعتقادات امامیه می­نویسد: لازم است معتقد شویم که انبیای خدا و ائمه علیهم السّلام در قیامت به اجازه خدا، متصدی حساب هستند و حجت هر زمانی، عهده دار حساب مردم زمان خویش است.

ص: 314


1- . مشارق الانوار: 246
2- . مشارق الانوار: 246
3- . مشارق الانوار: 246

وَ أَنَّ سَیِّدَنَا رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ الْأَئِمَّةَ الِاثْنَیْ عَشَرَ مِنْ بَعْدِهِ علیهم السلام هُمْ أَصْحَابُ الْأَعْرَافِ الَّذِینَ لَا یَدْخُلُ الْجَنَّةَ إِلَّا مَنْ عَرَفَهُمْ وَ عَرَفُوهُ وَ لَا یَدْخُلُ النَّارَ إِلَّا مَنْ أَنْکَرَهُمْ وَ أَنْکَرُوهُ وَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یُحَاسِبُ أَهْلَ وَقْتِهِ وَ عَصْرِهِ وَ کَذَلِکَ کُلُّ إِمَامٍ بَعْدَهُ وَ أَنَّ الْمَهْدِیَّ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ هُوَ الْمُوَاقِفُ لِأَهْلِ زَمَانِهِ وَ الْمُسَائِلُ لِلَّذِینَ فِی وَقْتِهِ (1).

«14»

الْمَنَاقِبُ، لِمُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ شَاذَانَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَبِی ذَرٍّ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ: نَظَرَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله إِلَی عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام فَقَالَ هَذَا خَیْرُ الْأَوَّلِینَ وَ الْآخِرِینَ مِنْ أَهْلِ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرَضِینَ هَذَا سَیِّدُ الْوَصِیِّینَ (2) وَ إِمَامُ الْمُتَّقِینَ وَ قَائِدُ الْغُرِّ الْمُحَجَّلِینَ إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَةِ جَاءَ عَلَی نَاقَةٍ مِنْ نُوقِ الْجَنَّةِ قَدْ أَضَاءَتِ الْقِیَامَةُ مِنْ ضَوْئِهَا (3) وَ عَلَی رَأْسِهِ تَاجٌ مُرَصَّعٌ بِالزَّبَرْجَدِ وَ الْیَاقُوتِ فَتَقُولُ الْمَلَائِکَةُ هَذَا مَلَکٌ مُقَرَّبٌ وَ یَقُولُ النَّبِیُّونَ هَذَا نَبِیٌّ مُرْسَلٌ (4) فَیُنَادِی مُنَادٍ مِنْ بُطْنَانِ الْعَرْشِ هَذَا الصِّدِّیقُ الْأَکْبَرُ هَذَا وَصِیُّ حَبِیبِ اللَّهِ (5) هَذَا عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ فَیَقِفُ عَلَی مَتْنِ (6) جَهَنَّمَ فَیُخْرِجُ مِنْهَا مَنْ یُحِبُّ وَ یُدْخِلُ فِیهَا مَنْ یُبْغِضُ (7) وَ یَأْتِی أَبْوَابَ الْجَنَّةِ فَیُدْخِلُ أَوْلِیَاءَهُ الْجَنَّةَ بِغَیْرِ حِسَابٍ (8).

ص: 315


1- کنز الفوائد.
2- فی المصدر: هذا سید الوصیین و سید الصدیقین.
3- فی المحتضر: و قد أضاءت القیامة من نور وجهه.
4- فی المحتضر: فتقول الملائکة: هذا نبی مرسل و یقول النبیون: هذا ملک مقرب.
5- فی المحتضر: هذا وصی رسول اللّه.
6- فی المصدر: علی شفیر.
7- فی المحتضر: ثم یأتی.
8- إیضاح دفائن النواصب: 36 و 37.

و سرور ما پیامبر اکرم و ائمه اثنی عشر پس از او اصحاب اعراف هستند. کسانی که داخل بهشت نمی­شود احدی مگر آنها را بشناسد و آنها او را بشناسند و داخل جهنم نمی­شود کسی که آنها را انکار کند و آنها نیز او را انکار کنند. پیامبر اکرم مردم عصر و زمان خود را محاسبه می­کند، همین طور هر امامی پس از او و حضرت مهدی صلوات اللَّه علیه نیز عهده دار اهل زمان خویش است و حساب کسانی را که در زمانش وجود داشته اند، می­کشد.(1)

روایت14.

مناقب محمّد بن احمد بن شاذان به اسناد خود از ابوذر رضی اللَّه عنه نقل کرد که گفت: پیامبر اکرم رو به جانب علی بن ابی طالب علیه السّلام کرد و فرمود: این بهترین پیشینیان و آیندگان است از بین اهل آسمان ها و زمین ها؛ این سرور پیشوایان و امام متقین و رهبر سفیدرویان است. او روز قیامت سوار بر شتری از شترهای بهشت است که از نور آن قیامت درخشان می شود و بر سر تاجی از زبرجد و یاقوت دارد. ملائکه می­گویند: این ملک مقرب است؟! پیامبران می­گویند: این پیامبری مرسل است؟! منادی از دل عرش فریاد می­زند: این صدیق اکبر و وصی حبیب خدا است؛ این علی بن ابی طالب است. پس در کنار جهنم می ایستد و هر کس را که بخواهد خارج می­کند و از هر کس که ناراحت باشد، او را به درون جهنم می فرستد. بعد به جانب درهای بهشت می آید و دوستان خود را بدون حساب وارد بهشت می­کند.(2)

ص: 315


1- . کنز جامع الفوائد ...
2- . ایضاح دفائن النواصب: 36 - 37

و رواه الحسن بن سلیمان فی کتاب المحتضر من کتاب السید حسن بن کبش مثله (1).

«15»

وَ مِنْهُ، رَفَعَهُ إِلَی جَابِرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَةِ وَ جَمَعَ اللَّهُ الْأَوَّلِینَ وَ الْآخِرِینَ لِفَصْلِ الْخِطَابِ دَعَا (2) رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ دَعَا (3) أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فَیُکْسَی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله حُلَّةً خَضْرَاءَ تُضِی ءُ مَا بَیْنَ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ وَ یُکْسَی عَلِیٌّ علیه السلام مِثْلَهَا وَ یُکْسَی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله حُلَّةً وَرْدِیَّةً تُضِی ءُ مَا بَیْنَ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ وَ یُکْسَی عَلِیٌّ علیه السلام مِثْلَهَا ثُمَّ یُدْعَی بِنَا فَیُدْفَعُ إِلَیْنَا حِسَابُ النَّاسِ فَنَحْنُ وَ اللَّهِ نُدْخِلُ أَهْلَ الْجَنَّةِ الْجَنَّةَ وَ نُدْخِلُ أَهْلَ النَّارِ النَّارَ ثُمَّ یُدْعَی بِالنَّبِیِّینَ علیهم السلام فَیُقَامُونَ صَفَّیْنِ عِنْدَ عَرْشِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ حَتَّی نَفْرُغَ مِنْ حِسَابِ النَّاسِ فَإِذَا دَخَلَ أَهْلُ الْجَنَّةِ الْجَنَّةَ وَ أَهْلُ النَّارِ النَّارَ بَعَثَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی عَلِیّاً فَأَنْزَلَهُمْ مَنَازِلَهُمْ فِی الْجَنَّةِ وَ زَوَّجَهُمْ فَعَلِیٌّ (4) وَ اللَّهِ الَّذِی یُزَوِّجُ أَهْلَ الْجَنَّةِ فِی الْجَنَّةِ وَ مَا ذَلِکَ إِلَی أَحَدٍ (5) غَیْرِهِ کَرَامَةً مِنَ اللَّهِ عَزَّ ذِکْرُهُ لَهُ وَ فَضْلًا فَضَّلَهُ بِهِ وَ مَنَّ بِهِ عَلَیْهِ وَ هُوَ وَ اللَّهِ یُدْخِلُ أَهْلَ النَّارِ النَّارَ وَ هُوَ الَّذِی یُغْلِقُ عَلَی أَهْلِ الْجَنَّةِ إِذَا دَخَلُوا فِیهَا أَبْوَابَهَا وَ یُغْلِقُ عَلَی أَهْلِ النَّارِ إِذَا دَخَلُوا فِیهَا أَبْوَابَهَا لِأَنَّ أَبْوَابَ الْجَنَّةِ إِلَیْهِ وَ أَبْوَابَ النَّارِ إِلَیْهِ (6).

ص: 316


1- المحتضر: 151 فیه: و یدخل فیها من یشاء.
2- فی المصدر: فیدعو.
3- فی المصدر: و یدعو أمیر المؤمنین علیه السلام ثمّ یکسی رسول اللّه.
4- فی المصدر: علیا الی الجنة فانزلهم منازلهم فیها و زوجهم بالحور فعلی هو و اللّه.
5- فی المصدر: و ما ذلک لاحد.
6- المحتضر: 155.

حسن بن سلیمان در کتاب محتضر از کتاب سید حسن بن کبش، همین روایت را نقل کرده.(1)

روایت15.

محتضر: از همان راوی سند را به جابر می­رساند و از حضرت صادق علیه السّلام نقل می کند که فرمود: روز قیامت که می شود، خداوند پیشینیان و آیندگان را برای بررسی حساب جمع می­کند و پیامبر اکرم و علی امیرالمؤمنین را پیش می­خواند. بر پیکر آن جناب حله ای سبز که فاصله مشرق و مغرب را درخشان می نماید، می پوشاند و علی را نیز همانند پیامبر حله ای می­دهد. پیامبر حله ای دیگر به رنگ گلی می­پوشد که بین مشرق و مغرب را نورانی می­کند و به علی علیه السّلام نیز چنین چیزی می­پوشاند. سپس ما را می­خواند و حساب مردم را به ما وامی­گذارد. به خدا قسم ما بهشتیان را به بهشت و جهنمیان را به جهنم می فرستیم. سپس پیامبران را می خواند و در دو صف مقابل عرش خدا می ایستند تا ما از حساب مردم فارغ شویم. وقتی اهل بهشت وارد بهشت شوند و جهنمیان وارد جهنم، خداوند تبارک و تعالی علی را می فرستد، آنها را در محل های خود در بهشت جای می­دهد و آنها را به ازدواج در می آورد. به خدا قسم علی است که بهشتیان را به ازدواج درمی آورد و در بهشت این مأموریت به احدی جز او واگذار نشده به جهت کرامتی از جانب خدا برای او و فضلی که خدا به او عنایت کرده و به واسطه آن بر او منّت نهاده است. به خدا قسم اوست که جهنمیان را به جهنم می فرستد و اوست که درهای بهشت را پس از وارد شدن بهشتیان می بندد و درهای جهنم را نیز پس از داخل شدن جهنمیان، زیرا درهای بهشت و جهنم در اختیار اوست.(2)

ص: 316


1- . محتضر: 151
2- . محتضر: 155
«16»

وَ مِنْهُ، مَرْفُوعاً إِلَی سَمَاعَةَ قَالَ: قَالَ لِی أَبُو الْحَسَنِ علیه السلام إِذَا کَانَ لَکَ یَا سَمَاعَةُ عِنْدَ اللَّهِ حَاجَةٌ فَقُلِ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَ عَلِیٍّ فَإِنَّ لَهُمَا عِنْدَکَ شَأْناً مِنَ الشَّأْنِ وَ قَدْراً مِنَ الْقَدْرِ فَبِحَقِّ ذَلِکَ الشَّأْنِ وَ بِحَقِّ ذَلِکَ الْقَدْرِ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تَفْعَلَ بِی کَذَا وَ کَذَا فَإِنَّهُ إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَةِ لَمْ یَبْقَ مَلَکٌ مُقَرَّبٌ وَ لَا نَبِیٌّ مُرْسَلٌ وَ لَا مُؤْمِنٌ امْتَحَنَ اللَّهُ قَلْبَهُ لِلْإِیمَانِ إِلَّا وَ هُوَ مُحْتَاجٌ إِلَیْهِمَا فِی ذَلِکَ الْیَوْمِ (1).

ص: 317


1- المحتضر: 156 و 157.

روایت16.

محتضر: از همان راوی سند را به سماعه می­رساند که گفت: حضرت ابوالحسن علیه السّلام به من فرمود: هر گاه حاجتی در نزد خدا داشتی، بگو «أللّهم إنّی أسألک به حق محمّد و علیّ فإنّ لهما عندک شأنا من الشأن و قدرا من القدر فبه حق ذلک الشأن و به حق ذلک القدر أن تصلّی علی محمّد و آل محمّد» که حاجتی که در نظر من است، برآورده سازی. روز قیامت که می شود، هر ملک مقرب و نبی مرسل و مؤمنی که خدا دلش را به ایمان آزمایش کرده، در آن روز محتاج به محمد و علی علیهما السّلام است.(1)

ص: 317


1- . محتضر: 156 - 157

أبواب الاحتجاجات و الدلائل فی الإمامة

باب 1 نوادر الاحتجاج فی الإمامة منهم و من أصحابهم علیهم السلام

الأخبار

«1»

ن، عیون أخبار الرضا علیه السلام الْحُسَیْنُ بْنُ أَحْمَدَ الْبَیْهَقِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی الصَّوْلِیِّ قَالَ: یُحْکَی لِلرِّضَا علیه السلام (1) خَبَرٌ مُخْتَلِفُ الْأَلْفَاظِ لَمْ تَقَعْ لِی رِوَایَتُهُ بِإِسْنَادٍ أَعْمَلُ عَلَیْهِ وَ قَدِ اخْتَلَفَ أَلْفَاظُ مَنْ رَوَاهُ إِلَّا أَنِّی سَآتِی بِهِ وَ بِمَعَانِیهِ وَ إِنِ اخْتَلَفَتْ أَلْفَاظُهُ کَانَ الْمَأْمُونُ فِی بَاطِنِهِ یُحِبُّ سَقَطَاتِ (2) الرِّضَا علیه السلام وَ أَنْ یَعْلُوَهُ الْمُحْتَجُّ وَ إِنْ أَظْهَرَ غَیْرَ ذَلِکَ فَاجْتَمَعَ عِنْدَهُ الْفُقَهَاءُ وَ الْمُتَکَلِّمُونَ فَدَسَّ إِلَیْهِمْ أَنْ نَاظِرُوهُ فِی الْإِمَامَةِ فَقَالَ لَهُمُ الرِّضَا علیه السلام اقْتَصِرُوا عَلَی وَاحِدٍ مِنْکُمْ یَلْزَمُکُمْ مَا لَزِمَهُ فَرَضُوا بِرَجُلٍ یُعْرَفُ بِیَحْیَی بْنِ الضَّحَّاکِ السَّمَرْقَنْدِیِّ وَ لَمْ یَکُنْ بِخُرَاسَانَ مِثْلُهُ فَقَالَ الرِّضَا علیه السلام یَا یَحْیَی سَلْ مَا شِئْتَ فَقَالَ (3) نَتَکَلَّمُ فِی الْإِمَامَةِ کَیْفَ ادَّعَیْتَ لِمَنْ لَمْ یَؤُمَّ وَ تَرَکْتَ مَنْ أَمَّ وَ وَقَعَ الرِّضَا بِهِ فَقَالَ لَهُ یَا یَحْیَی أَخْبِرْنِی عَمَّنْ صَدَقَ کَاذِباً عَلَی نَفْسِهِ أَوْ کَذَبَ صَادِقاً عَنْ نَفْسِهِ أَ یَکُونُ مُحِقّاً مُصِیباً أَمْ مُبْطِلًا مُخْطِئاً فَسَکَتَ یَحْیَی

ص: 318


1- فی المصدر: عن الرضا علیه السّلام.
2- أی زلاته.
3- فی المصدر: فقال له الرضا علیه السّلام.

باب های مناظرات و دلائل امامت

باب اول : بعضی از مناظرات در امامت از طرف ائمه و اصحابشان

روایات

روایت1.

عیون اخبار الرضا: محمّد بن یحیی صولی گفت: روایتی از حضرت رضا علیه السّلام نقل شده که دارای الفاظ مختلفی است که برای من، این روایت دارای اسنادی نبود که کاملا بر آن تکیه کنم. چند نفر به صورت های مختلفی آن را نقل کرده اند. من آن روایت را با همین وضع نقل می­کنم، گرچه الفاظ مختلف دارد.

مأمون در باطن مایل بود نقطه ضعفی از حضرت رضا علیه السّلام به دست آورد و می­خواست امام شکست بخورد، گرچه ظاهرا خود را بر خلاف این نشان می­داد. فقها و دانشمندان در نزد او جمع شدند و او حیله ای به کار برد که با امام در مورد امامت مناظره کنند. حضرت رضا علیه السّلام فرمود: خوب است یک نفر از خودتان را معین کنید که هر چه برای او لازم شد، دیگران نیز قبول داشته باشند. همه راضی شدند که شخصی به نام یحیی بن ضحاک سمرقندی مناظره کند، و او در خراسان نظیر نداشت. حضرت رضا علیه السّلام فرمود: هر چه می­خواهی سؤال کن. گفت: در مورد امامت بحث می­کنیم. چگونه امامت را برای کسی که امام نبوده ادعا می­کنی و رها کرده ای کسی را که امام بوده و مردم به رهبری او رضایت داده اند؟ حضرت رضا در جواب فرمود: بگو ببینم! کسی که تصدیق کند شخصی را که بر خود دروغ بسته یا تکذیب کند کسی را که از طرف خود راست گفته، آیا چنین شخصی محق و مصیب است یا مبطل و خطا کار؟ یحیی سکوت کرد. ص: 318

فَقَالَ لَهُ الْمَأْمُونُ أَجِبْهُ فَقَالَ یُعْفِینِی أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ مِنْ جَوَابِهِ فَقَالَ الْمَأْمُونُ یَا أَبَا الْحَسَنِ عَرِّفْنَا الْغَرَضَ فِی هَذِهِ الْمَسْأَلَةِ فَقَالَ لَا بُدَّ لِیَحْیَی مِنْ أَنْ یُخْبِرَ عَنْ أَئِمَّتِهِ أَنَّهُمْ کَذَبُوا عَلَی أَنْفُسِهِمْ أَوْ صَدَقُوا فَإِنْ زَعَمُوا أَنَّهُمْ کَذَبُوا فَلَا إِمَامَةَ لِکَذَّابٍ وَ إِنْ زَعَمَ أَنَّهُمْ صَدَقُوا فَقَدْ قَالَ أَوَّلُهُمْ وُلِّیتُکُمْ وَ لَسْتُ بِخَیْرِکُمْ وَ قَالَ تَالِیهِ کَانَتْ بَیْعَةُ أَبِی بَکْرٍ فَلْتَةً فَمَنْ عَادَ لِمِثْلِهَا فَاقْتُلُوهُ فَوَ اللَّهِ مَا أَرْضَی (1) لِمَنْ فَعَلَ مِثْلَ فِعْلِهِمْ إِلَّا بِالْقَتْلِ فَمَنْ لَمْ یَکُنْ بِخَیْرِ النَّاسِ وَ الْخَیْرِیَّةُ لَا تَقَعُ إِلَّا بِنُعُوتٍ مِنْهَا الْعِلْمُ وَ مِنْهَا الْجِهَادُ وَ مِنْهَا سَائِرُ الْفَضَائِلِ وَ لَیْسَتْ فِیهِ وَ مَنْ کَانَتْ بَیْعَتُهُ فَلْتَةً یَجِبُ الْقَتْلُ عَلَی مَنْ فَعَلَ مِثْلَهَا کَیْفَ یُقَبَلُ عَهْدُهُ إِلَی غَیْرِهِ وَ هَذَا صُورَتُهُ ثُمَّ یَقُولُ عَلَی الْمِنْبَرِ إِنَّ لِی شَیْطَاناً یَعْتَرِینِی فَإِذَا مَالَ بِی فَقَوِّمُونِی وَ إِذَا أَخْطَأْتُ فَأَرْشِدُونِی فَلَیْسُوا أَئِمَّةً بِقَوْلِهِمْ إِنْ کَانُوا صَدَقُوا وَ کَذَبُوا (2) فَمَا عِنْدَ یَحْیَی فِی هَذَا (3) فَعَجِبَ الْمَأْمُونُ مِنْ کَلَامِهِ علیه السلام وَ قَالَ یَا أَبَا الْحَسَنِ مَا فِی الْأَرْضِ مَنْ یُحْسِنُ هَذَا سِوَاکَ (4).

قب، المناقب لابن شهرآشوب جمع المأمون المتکلمین علی رجل من ولد الصادق علیه السلام فاختاروا یحیی بن الضحاک السمرقندی و ساق الخبر مثل ما مر (5).

«2»

ج، الإحتجاج عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الصَّامِتِ قَالَ: رَأَیْتُ أَبَا ذَرٍّ آخِذاً بِحَلْقَةِ بَابِ الْکَعْبَةِ مُقْبِلًا بِوَجْهِهِ عَلَی النَّاسِ وَ هُوَ یَقُولُ أَیُّهَا النَّاسُ مَنْ عَرَفَنِی فَقَدْ عَرَفَنِی وَ مَنْ لَمْ یَعْرِفْنِی فَسَأُنَبِّئُهُ بِاسْمِی فَأَنَا جُنْدَبُ بْنُ السَّکَنِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ أَنَا أَبُو ذَرٍّ الْغِفَارِیُّ أَنَا رَابِعُ أَرْبَعَةٍ مِمَّنْ أَسْلَمَ مَعَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَقُولُ وَ ذَکَرَ الْحَدِیثَ بِطُولِهِ إِلَی قَوْلِهِ أَلَا أَیَّتُهَا الْأُمَّةُ الْمُتَحَیِّرَةُ بَعْدَ نَبِیِّهَا لَوْ قَدَّمْتُمْ مَنْ قَدَّمَ اللَّهُ وَ أَخَّرْتُمْ مَنْ أَخَّرَ

ص: 319


1- فی نسخة و فی المصدر: ما رضی و علیه قوله: فو اللّه إلخ من کلام الامام.
2- فی نسخة: ان صدقوا و ان کذبوا.
3- فی المصدر: فما عند یحیی فی هذا جواب.
4- عیون أخبار الرضا: 345 و 346.
5- مناقب آل أبی طالب 3: 461 و 462.

مأمون گفت: جوابش را بده! یحیی گفت: خوب است مرا از جواب معاف دارید. مأمون گفت: یا ابا الحسن! سؤال خود را برای ما توضیح ده. فرمود: یحیی باید بگوید ائمه و پیشوایانش یا بر خود دروغ بسته اند یا راست گفته اند. اگر فکر کنید که دروغ می گویند، دروغ گو نمی­تواند امام شود و اگر بگوید راست گفته اند، اوّلی آنها گفته است فرمانروای شما شده ام، با این که بهترین شما نیستم. دوّمی گفت: بیعت ابوبکر پیشامدی ناگهانی و بدون فکر بود. هر کس چنین کاری را برای مرتبه دوم انجام داد، او را بکشید. به خدا قسم دوّمی راضی نیست برای کسی که چنین کاری را بکند جز کشتن. کسی که بهترین مردم نباشد - این بهتر بودن باید دارای امتیازاتی باشد از قبیل علم، جهاد، و از قبیل سایر فضائل که در او نبوده و کسی که بیعت با او ناگهانی و بدون فکر بود، واجب است کشتن کسی که مانند این را انجام دهد - چگونه می توان پذیرفت که او خلافت را به دیگری بسپارد و آن دیگری را رهبر مردم قرار دهد، با این که وضع او چنین بوده؟ بعد خودش بر روی منبر می­گوید: مرا شیطانی عارض می شود. هر گاه مرا منحرف کرد، به راه بیاورید و اگر خطا کردم، راهنمایی ام کنید. در صورتی که راست گفته باشند، امام نخواهند بود اگر دروغ هم گفته باشند. یحیی را دیگر جوابی نبود که بدهد. مأمون از سخنان امام شگفت زده شد و گفت: ای ابا الحسن! در روی زمین کسی نمی­تواند چنین نیکو مناظره کند، جز شما.(1)

مناقب آل ابی طالب: مأمون متکلمان را بر مردی از فرزندان امام صادق علیه السّلام جمع کرد. آنها یحیی را انتخاب کردند... و مابقی خبر را مانند آنچه که در روایت قبل گذشت، آورده است.(2)

روایت2.

احتجاج: عبداللَّه بن صامت گفت: ابوذر را دیدم که حلقه در خانه کعبه را گرفته، رو به جانب مردم کرده بود و می­گفت: مردم! هر که من را می­شناسد که می شناسد و هر که نمی­شناسد، خود را به اسم به او معرفی می­کنم؛ من جندب بن سکن بن عبداللَّه، من ابوذر غفاری هستم. من چهارمین نفری هستم که با پیامبر اسلام آوردند. از پیامبر اکرم شنیدم که می فرمود... و حدیث را تا آخر نقل کرد، تا آنجا که گفت: ای امت سرگردان پس از پیامبرشان! اگر مقدم می­داشتید کسی را که خدا مقدم داشته و مؤخّر می­داشتید کسی را که خدا مؤخّر داشته

ص: 319


1- . عیون اخبار الرضا: 345 - 346
2- . مناقب آل ابی طالب 3 : 461 - 462

اللَّهُ وَ جَعَلْتُمُ الْوَلَایَةَ حَیْثُ جَعَلَهَا اللَّهُ لَمَا عَالَ وَلِیُّ اللَّهِ وَ لَمَا ضَاعَ فَرْضٌ مِنْ فَرَائِضِ اللَّهِ وَ لَا اخْتَلَفَ اثْنَانِ فِی حُکْمٍ مِنْ أَحْکَامِ اللَّهِ أَلَا إِنْ کَانَ عِلْمُ ذَلِکَ عِنْدَ أَهْلِ بَیْتِ نَبِیِّکُمْ فَذُوقُوا وَبَالَ مَا کَسَبْتُمْ وَ سَیَعْلَمُ الَّذِینَ ظَلَمُوا أَیَّ مُنْقَلَبٍ یَنْقَلِبُونَ (1).

«3»

فر، تفسیر فرات بن إبراهیم مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ زَکَرِیَّا الدِّهْقَانُ مُعَنْعَناً عَنْ عُبَیْدِ بْنِ وَائِلٍ قَالَ: رَأَیْتُ أَبَا ذَرٍّ الْغِفَارِیَّ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ بِالْمَوْسِمِ وَ قَدْ أَقْبَلَ بِوَجْهِهِ عَلَی النَّاسِ وَ هُوَ یَقُولُ یَا أَیُّهَا النَّاسُ مَنْ عَرَفَنِی فَقَدْ عَرَفَنِی وَ مَنْ لَمْ یَعْرِفْنِی فَأَنَا جُنْدَبُ بْنُ السَّکَنِ أَبُو ذَرٍّ الْغِفَارِیُّ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَقُولُ کَمَا قَالَ اللَّهُ تَعَالَی إِنَّ اللَّهَ اصْطَفی آدَمَ وَ نُوحاً وَ آلَ إِبْراهِیمَ وَ آلَ عِمْرانَ عَلَی الْعالَمِینَ ذُرِّیَّةً بَعْضُها مِنْ بَعْضٍ وَ اللَّهُ سَمِیعٌ عَلِیمٌ فَمُحَمَّدٌ صلی الله علیه و آله مِنْ نُوحٍ وَ الْآلُ مِنْ إِبْرَاهِیمَ وَ الصَّفْوَةُ وَ السُّلَالَةُ مِنْ إِسْمَاعِیلَ وَ الْعِتْرَةُ الْهَادِیَةُ مِنْ مُحَمَّدٍ عَلَیْهِمُ الصَّلَاةُ وَ السَّلَامُ وَ التَّحِیَّةُ وَ الْإِکْرَامُ بِهِ شُرِّفَ شَرِیفُهُمْ وَ بِهِ اسْتَوْجَبُوا الْفَضْلَ عَلَی قَوْمِهِمْ فَأَهْلُ بَیْتِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فِینَا کَالسَّمَاءِ الْمَرْفُوعَةِ وَ الْأَرْضِ الْمَبْسُوطَةِ وَ الْجِبَالِ الْمَنْصُوبَةِ وَ الْکَعْبَةِ الْمَسْتُورَةِ وَ الشَّمْسِ الْمُشْرِقَةِ وَ الْقَمَرِ السَّارِی وَ النُّجُومِ الْهَادِیَةِ وَ الشَّجَرَةِ الزَّیْتُونَةِ أَضَاءَ زَیْتُهَا وَ بُورِکَ فِی زَنْدِهَا علیه السلام (2) وَ مِنْهُمْ (3) وَصِیُّ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله فِی عِلْمِهِ وَ مَعْدِنُ الْعِلْمِ بِتَأْوِیلِهِ وَ قَائِدُ الْغُرِّ الْمُحَجَّلِینَ وَ الصِّدِّیقُ الْأَکْبَرُ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیهما السلام أَلَا أَیَّتُهَا الْأُمَّةُ الْمُتَحَیِّرَةُ بَعْدَ نَبِیِّهَا أَمَ وَ اللَّهِ (4) لَوْ قَدَّمْتُمْ مَنْ قَدَّمَ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ أَخَّرْتُمْ مَنْ أَخَّرَ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ مَا عَالَ وَلِیُّ اللَّهِ وَ لَا طَاشَ سَهْمٌ مِنْ فَرَائِضِ اللَّهِ وَ لَا تَنَازَعَتْ هَذِهِ الْأُمَّةُ فِی شَیْ ءٍ بَعْدَ نَبِیِّهَا أَلَا وَ عِلْمُ ذَلِکَ عِنْدَ أَهْلِ بَیْتِ نَبِیِّکُمْ فَذُوقُوا وَبَالَ مَا کَسَبْتُمْ

ص: 320


1- احتجاج الطبرسیّ: 84.
2- فی نسخة: فی زبدها.
3- فی المصدر: و ان منهم.
4- فی المصدر: اما و اللّه.

و ولایت را قرار می دادید جایی که خدا قرار داده، ولیّ خدا منزوی نمی­شد و هیچ یک از فرائض خدا از بین نمی­رفت و نه بین دو نفر در حکمی از احکام خدا اختلاف می­شد. بدانید که اگر علم رهبری در نزد اهل بیت پیامبرتان باشد، باید نتیجه کردار زشت خود را بچشید. کسانی که ستم کرده اند، به زودی خواهند فهمید که به کدام بازگشتگاه برخواهند گشت.(1)

روایت3.

تفسیر فرات: عبید بن وائل گفت: ابوذر را در موسم حج دیدم که رو به جانب مردم کرده و می­گفت: مردم! هر که من را می­شناسد که می­شناسد و هر که نمی­شناسد، من جندب بن سکن ابوذر غفاری هستم. از پیامبر شنیدم که می­فرمود: همانطور که خدا فرموده «إِنَّ اللَّهَ اصْطَفی آدَمَ وَ نُوحاً وَ آلَ إِبْراهِیمَ وَ آلَ عِمْرانَ عَلَی الْعالَمِینَ * ذُرِّیَّةً بَعْضُها مِنْ بَعْضٍ وَ اللَّهُ سَمِیعٌ عَلِیمٌ»(2)

{به یقین خداوند آدم و نوح و خاندان ابراهیم و خاندان عمران را بر مردم جهان برتری داده است فرزندانی که بعضی از آنان از [نسل] بعضی دیگرند و خداوند شنوای داناست.} پس محمّد صلّی اللَّه علیه و آله از نوح است، آل از ابراهیم هستند و برگزیده و فرزندان از اسماعیل و عترت هادی و راهبر از محمّد هستند، به واسطه آن حضرت شریفشان شرف یافت و به واسطه او موجب فضیلت و برتری بر قومشان شدند. اهل بیت پیامبرتان در میان ما چون آسمان سرفراز و زمین گسترده و کوه­های برپا شده و کعبه پنهان و خورشید درخشان و ماه شب رو و ستارگان رهنما و درخت زیتون که روغنش نور می بخشد و برکت در سرشاخه آن است. از این اهل بیت است وصیّ محمّد در علمش و گنجینه علم به تأویل آن و پیشوای سفیدرویان و صدیق اکبر، علی بن ابی طالب. ای امت سرگردان پس از پیامبرشان! به خدا سوگند اگر مقدم می­داشتید کسی را که خدا و پیامبرش مقدم داشته و مؤخّر می­داشتید کسی را که خدا و پیامبرش مؤخّر داشته، ولیّ خدا منزوی نمی­شد و هیچ یک از فرائض خدا از مقصود منحرف نمی­شد و این امت بعد از پیامبرشان، در چیزی نزاع نمی­کردند. بدانید که علم آن نزد اهل بیت پیامبرتان است. پس نتیجه کردار زشت خود را بچشید! کسانی که ستم کرده اند،

ص: 320


1- . احتجاج : 84
2- . آل عمران / 33 - 34

وَ سَیَعْلَمُ الَّذِینَ ظَلَمُوا أَیَّ مُنْقَلَبٍ یَنْقَلِبُونَ (1)

بیان

قال الجزری عال الرجل کثر عیاله و فی حدیث عثمان کتب إلی أهل الکوفة أنی لیست بمیزان لا أعول أی لا أمیل عن الاستواء و الاعتدال یقال عال المیزان إذا ارتفع أحد طرفیه علی الآخر و عالت الفریضة ارتفعت انتهی.

و المراد بولی الله إما الإمام أو الأعم و طاش السهم عن الهدف مال و لم یصبه.

«4»

أَقُولُ وَجَدْتُ فِی بَعْضِ مُؤَلَّفَاتِ قُدَمَاءِ أَصْحَابِنَا فِی الْأَخْبَارِ مَا هَذَا لَفْظُهُ مُنَاظَرَةُ الْحَرُورِیِّ وَ الْبَاقِرِ علیه السلام قَالَ الْحَرُورِیُّ إِنَّ فِی أَبِی بَکْرٍ أَرْبَعَ خِصَالٍ اسْتَحَقَّ بِهَا الْإِمَامَةَ قَالَ الْبَاقِرُ علیه السلام مَا هُنَّ قَالَ فَإِنَّهُ أَوَّلُ الصِّدِّیقِینَ وَ لَا نَعْرِفُهُ حَتَّی یُقَالَ الصِّدِّیقُ وَ الثَّانِیَةُ صَاحِبُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فِی الْغَارِ وَ الثَّالِثَةُ الْمُتَوَلِّی أَمْرَ الصَّلَاةِ وَ الرَّابِعَةُ ضَجِیعُهُ فِی قَبْرِهِ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام أَخْبِرْنِی عَنْ هَذِهِ الْخِصَالِ هُنَّ لِصَاحِبِکَ بَانَ بِهَا مِنَ النَّاسِ أَجْمَعِینَ قَالَ نَعَمْ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام وَیْحَکَ هَذِهِ الْخِصَالُ تَظُنُّ أَنَّهُنَّ مَنَاقِبُ لِصَاحِبِکَ وَ هِیَ (2) مَثَالِبُ لَهُ أَمَّا قَوْلُهُ کَانَ صِدِّیقاً فَاسْأَلُوهُ مَنْ سَمَّاهُ بِهَذَا الِاسْمِ قَالَ الْحَرُورِیُّ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام اسْأَلِ الْفُقَهَاءَ هَلْ أَجْمَعُوا عَلَی هَذَا مِنْ رِوَایَاتِهِمْ أَنَّ أَبَا بَکْرٍ أَوَّلُ مَنْ آمَنَ بِرَسُولِ اللَّهِ قَالَتِ الْجَمَاعَةُ اللَّهُمَّ لَا وَ قَدْ رُوِّینَا أَنَّ ذَلِکَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ قَالَ الْحَرُورِیُّ أَ وَ لَیْسَ قَدْ زَعَمْتُمْ أَنَّ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ لَمْ یُشْرِکْ بِاللَّهِ فِی وَقْتٍ مِنَ الْأَوْقَاتِ فَإِنْ کَانَ مَا رُوِّیتُمْ حَقّاً فَأَحْرَی أَنْ یَسْتَحِقَّ هَذَا الِاسْمَ قَالَتِ الْجَمَاعَةُ أَجَلْ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام یَا حَرُورِیُّ إِنْ کَانَ سُمِّیَ صَاحِبُکَ صِدِّیقاً بِهَذِهِ الْخَصْلَةِ فَقَدْ اسْتَحَقَّهَا غَیْرُهُ قَبْلَهُ فَیَکُونُ الْمَخْصُوصَ بِهَذَا الِاسْمِ دُونَ أَبِی بَکْرٍ إِذْ کَانَ أَوَّلَ

ص: 321


1- تفسیر فرات: 26 و 27.
2- فی نسخة: و هن.

به زودی خواهند فهمید که به کدام بازگشتگاه برخواهند گشت.

توضیح

جزری گفته است «عال الرجل» یعنی عائله اش زیاد شد و در حدیث عثمان به اهل کوفه نوشت که من ترازویی نیستم که از اعتدال و تساوی برقرار کردن، منحرف نشوم. گفته می­شود «عال المیزان» زمانی است که یکی از دو طرف آن بر طرف دیگر بالاتر باشد، و «عالت الفریضة» یعنی بالا رفت. (پایان نقل قول) منظور از «ولیّ الله» یا امام است یا اعم و «طاش سهم عن الهدف» یعنی منحرف شد و به آن برخورد نکرد.

روایت4.

مؤلف: در بعضی کتاب­های قدمای اصحاب ما در اخبار، جریانی را به این صورت دیدم: مناظره حضرت باقر علیه السّلام با یکی از خوارج: مرد خارجی گفت: در ابوبکر چهار امتیاز است که شایسته امامت شده است. حضرت باقر پرسید: آن چهار امتیاز چیست؟ گفت: اول صدیق است و او را نمی شناسیم، مگر وقتی گفته شود صدیق. دوم رفیق پیامبر در غار بود. سوم متولی در امر نماز بود. چهارم همجوار پیامبر است در قبر. حضرت باقر به من فرمود: به من بگو این امتیازاتی که برای رفیق توست، به سبب این­هاست که از مردم جدا شده است؟ وای بر تو! خیال می کنی این­ها مناقب است برای دوست تو؟ بر عکس، این ها برای او عیب است! اما این که او صدیق است؛ از او بپرسید چه کس او را صدیق نامیده. مرد خارجی گفت: خدا و پیامبر. حضرت باقر فرمود: از فقها بپرس آیا اجماع در روایت خود دارند که ابوبکر اولین کسی بوده که به پیامبر ایمان آورده است؟ مردم گفتند: نه، ما روایت داریم که علی بن ابی طالب بوده. مرد خارجی گفت: مگر شما عقیده ندارید که علی بن ابی طالب هیچ وقت شرک به خدا نیاورده است؟ اگر آنچه روایت کرده اند حق باشد، ابوبکر شایسته تر به این اسم است. مردم گفتند: صحیح است! حضرت باقر علیه السّلام فرمود: ای خارجی! اگر دوست تو با این امتیاز صدیق نامیده شده باشد، قبل از او این نام شایسته دیگری است؛ این اسم مخصوص علی است نه ابوبکر،

ص: 321

الْمُؤْمِنِینَ مَنْ جَاءَ بِالصِّدْقِ وَ هُوَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله (1) وَ کَانَ عَلِیٌّ علیه السلام هُوَ الْمُصَدِّقُ فَانْقَطَعَ الْحَرُورِیُّ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام وَ أَمَّا مَا ذَکَرْتَ أَنَّهُ صَاحِبُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فِی الْغَارِ فَذَلِکَ رَذِیلَةٌ لَا فَضِیلَةٌ مِنْ وُجُوهٍ الْأَوَّلُ أَنَّا لَا نَجِدُ لَهُ فِی الْآیَةِ مَدْحاً أَکْثَرَ مِنْ خُرُوجِهِ مَعَهُ وَ صُحْبَتِهِ لَهُ وَ قَدْ أَخْبَرَ اللَّهُ فِی کِتَابِهِ أَنَّ الصُّحْبَةَ قَدْ یَکُونُ لِلْکَافِرِ مَعَ الْمُؤْمِنِ حَیْثُ یَقُولُ قالَ لَهُ صاحِبُهُ وَ هُوَ یُحاوِرُهُ أَ کَفَرْتَ (2) وَ قَوْلُهُ أَنْ تَقُومُوا لِلَّهِ مَثْنی وَ فُرادی ثُمَّ تَتَفَکَّرُوا ما بِصاحِبِکُمْ مِنْ جِنَّةٍ (3) وَ لَا مَدْحَ لَهُ فِی صُحْبَتِهِ إِذْ لَمْ یَدْفَعْ عَنْهُ ضَیْماً وَ لَمْ یُحَارِبْ عَنْهُ عَدُوّاً الثَّانِی قَوْلُهُ تَعَالَی لا تَحْزَنْ إِنَّ اللَّهَ مَعَنا (4) وَ ذَلِکَ یَدُلُّ عَلَی قَلَقِهِ وَ ضَرَعِهِ وَ قِلَّةِ صَبْرِهِ وَ خَوْفِهِ عَلَی نَفْسِهِ وَ عَدَمِ وُثُوقِهِ بِمَا وَعَدَهُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ مِنَ السَّلَامَةِ وَ الظَفَرِ وَ لَمْ یَرْضَ بِمُسَاوَاتِهِ لِلنَّبِیِّ صلی الله علیه و آله حَتَّی نَهَاهُ عَنْ حَالِهِ ثُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ عَنْ حُزْنِهِ هَلْ کَانَ رِضاً لِلَّهِ تَعَالَی أَوْ سَخَطاً لَهُ فَإِنْ قُلْتَ إِنَّهُ رِضاً لِلَّهِ تَعَالَی خُصِمْتَ لِأَنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله لَا یَنْهَی عَنْ شَیْ ءٍ لِلَّهِ فِیهِ رِضًا وَ إِنْ قُلْتَ إِنَّهُ سَخَطٌ فَمَا فَضْلُ مَنْ نَهَاهُ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله عَنْ سَخَطِ اللَّهِ وَ ذَلِکَ أَنَّهُ إِنْ کَانَ أَصَابَ فِی حُزْنِهِ فَقَدْ أَخْطَأَ مَنْ نَهَاهُ وَ حَاشَا النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله أَنْ یَکُونَ قَدْ أَخْطَأَ فَلَمْ یَبْقَ إِلَّا أَنَّ حُزْنَهُ کَانَ خَطَأً فَنَهَاهُ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله عَنْ خَطَائِهِ الثَّالِثُ قَوْلُهُ تَعَالَی إِنَّ اللَّهَ مَعَنا تَعْرِیفٌ لِجَاهِلٍ لَمْ یَعْرِفْ حَقِیقَةَ مَا یَهُمُّ فِیهِ (5) وَ لَوْ لَمْ یَعْرِفِ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله فَسَادَ اعْتِقَادِهِ لَمْ یَحْسُنْ مِنْهُ الْقَوْلُ إِنَّ اللَّهَ مَعَنا وَ أَیْضاً فَإِنَّ اللَّهَ تَعَالَی مَعَ الْخَلْقِ کُلِّهِمْ حَیْثُ خَلَقَهُمْ وَ رَزَقَهُمْ وَ هُمْ فِی عِلْمِهِ کَمَا قَالَ اللَّهُ تَعَالَی

ص: 322


1- فی نسخة: و من جاء بالصدق هو رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله.
2- الکهف: 37.
3- سبأ: 46.
4- التوبة: 40.
5- فی نسخة: ما هم فیه.

زیرا اولین مؤمن کسی است که صدق را آورده و آن شخص پیامبر است و علی علیه السّلام مصدّق است که او را تصدیق کرده است. مرد خارجی نتوانست جواب دهد. حضرت باقر علیه السّلام فرمود: اما آنچه گفتی که ابوبکر رفیق پیامبر در غار بوده. این یک رذیلت است نه فضیلت، به چند جهت؛ اول این که در آیه مدحی مشاهده نمی شود بیش از خارج شدنش با پیامبر و همراه او بودن، با این که خداوند در کتاب خود این مصاحبت را به کافر با مؤمن هم نسبت داده است، آنجا که می­فرماید: «قالَ لَهُ صاحِبُهُ وَ هُوَ یُحاوِرُهُ أَ کَفَرْتَ»(1) {رفیقش در حالی که با او گفت و گو می کرد به او گفت کافر شدی.} و این آیه: «أَنْ تَقُومُوا لِلَّهِ مَثْنی وَ فُرادی ثُمَّ تَتَفَکَّرُوا ما بِصاحِبِکُمْ مِنْ جِنَّةٍ»(2)

{دو دو و به تنهایی برای خدا به پا خیزید، سپس بیندیشید که رفیق شما هیچ گونه دیوانگی ندارد.} بودن او با پیامبر برایش مدحی به وجود نمی آورد، زیرا نه گرفتاری از پیامبر رفع نموده و نه با دشمن پیامبر به مبارزه پرداخته. دلیل دوم این که در آیه می فرماید: «لا تَحْزَنْ إِنَّ اللَّهَ مَعَنا»(3) {اندوه مدار که خدا با ماست.} این آیه دلالت دارد بر ناراحتی و ضعف و بی صبری و ترس بر جان خود و عدم اطمینان به وعده خدا و پیامبرش راجع به سلامتی و پیروزی و راضی به برابری با پیامبر نبوده است، تا آنجا که پیامبر او را از حالش نهی کرد. حالا از تو سؤال می کنم که آیا حزن او مورد رضای خدا بود یا خشم او؟ اگر بگویی در راه رضای خدا بوده، دشمن شده­ای، چون پیامبر صلّی اللَّه علیه و آله از چیزی که رضای خدا در آن باشد، نهی نمی­کند. اگر بگویی مورد خشم خدا بوده، در این صورت چه امتیازی است برای کسی که پیامبر او را از چیزی نهی می­کند که مورد خشم خدا است؟ اگر ابوبکر در حزن خود راه صحیح رفته باشد، پیامبر که نهی می کند باید خطا کرده باشد و هرگز پیامبر خطا نکرده. دیگر راهی نمی ماند جز این که حزن او کار خطایی بوده و پیامبر از آن نهی کرده است. سوم این قسمت آیه «إِنَّ اللَّهَ مَعَنا» به کسی گفته می شود که حقیقت آنچه را که نسبت به ان نگران می شود نمی داند. اگر پیامبر اکرم نمی دانست که او اعتقاد درستی ندارد، این حرف آن جناب در این مورد صحیح نبود که خدا با ما است و نیز خدا با همه خلق است، چون آنها را آفریده و روزی می­دهد، و مردم در علم خدا چنان هستند که در این آیه می فرماید:

ص: 322


1- . کهف / 37
2- . سبأ / 46
3- . توبه / 40

ما یَکُونُ مِنْ نَجْوی ثَلاثَةٍ إِلَّا هُوَ رابِعُهُمْ وَ لا خَمْسَةٍ إِلَّا هُوَ سادِسُهُمْ (1) فَلَا فَضْلَ لِصَاحِبِکَ فِی هَذَا الْوَجْهِ وَ الرَّابِعُ قَوْلُهُ تَعَالَی فَأَنْزَلَ اللَّهُ سَکِینَتَهُ عَلَیْهِ وَ أَیَّدَهُ بِجُنُودٍ لَمْ تَرَوْها (2) فِیمَنْ نَزَلَتْ قَالَ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ قَالَ لَهُ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام فَهَلْ شَارَکَهُ أَبُو بَکْرٍ فِی السَّکِینَةِ قَالَ الْحَرُورِیُّ نَعَمْ قَالَ لَهُ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام کَذَبْتَ لِأَنَّهُ لَوْ کَانَ شَرِیکاً فِیهَا لَقَالَ تَعَالَی عَلَیْهِمَا فَلَمَّا قَالَ عَلَیْهِ دَلَّ عَلَی اخْتِصَاصِهَا بِالنَّبِیِّ صلی الله علیه و آله لِمَا خَصَّهُ بِالتَّأْیِیدِ بِالْمَلَائِکَةِ لِأَنَّ التَّأْیِیدَ بِالْمَلَائِکَةِ لَا یَکُونُ لِغَیْرِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله بِالْإِجْمَاعِ وَ لَوْ کَانَ أَبُو بَکْرٍ مِمَّنْ یَسْتَحِقُّ الْمُشَارَکَةَ هُنَا لَأَشْرَکَهُ اللَّهُ فِیهَا کَمَا أَشْرَکَ فِیهَا الْمُؤْمِنِینَ یَوْمَ حُنَیْنٍ حَیْثُ یَقُولُ ثُمَّ وَلَّیْتُمْ مُدْبِرِینَ ثُمَّ أَنْزَلَ اللَّهُ سَکِینَتَهُ عَلی رَسُولِهِ وَ عَلَی الْمُؤْمِنِینَ (3) مِمَّنْ یَسْتَحِقُّ الْمُشَارَکَةَ لِأَنَّهُ لَمْ یَصْبِرْ مَعَ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله غَیْرُ تِسْعَةِ نَفَرٍ عَلِیٍّ علیه السلام وَ سِتَّةٍ مِنْ بَنِی هَاشِمٍ وَ أبو (أَبِی) دُجَانَةَ الْأَنْصَارِیِّ وَ أَیْمَنَ ابْنِ أُمِّ أَیْمَنَ فَبَانَ بِهَذَا أَنَّ أَبَا بَکْرٍ لَمْ یَکُنْ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ وَ لَوْ کَانَ مُؤْمِناً لَأَشْرَکَهُ مَعَ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فِی السَّکِینَةِ هُنَا کَمَا أَشْرَکَ فِیهَا الْمُؤْمِنِینَ یَوْمَ حُنَیْنٍ فَقَالَ الْحَرُورِیُّ قوما (4) (قُومُوا) فَقَدْ أَخْرَجَهُ مِنَ الْإِیمَانِ فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام مَا أَنَا قُلْتُهُ وَ إِنَّمَا قَالَهُ اللَّهُ تَعَالَی فِی مُحْکَمِ کِتَابِهِ قَالَتِ الْجَمَاعَةُ خُصِمْتَ یَا حَرُورِیُّ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام وَ أَمَّا قَوْلُکَ فِی الصَّلَاةِ بِالنَّاسِ فَإِنَّ أَبَا بَکْرٍ قَدْ خَرَجَ تَحْتَ یَدِ أُسَامَةَ بْنِ زَیْدٍ بِأَمْرِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله بِإِجْمَاعِ الْأُمَّةِ وَ کَانَ أُسَامَةُ قَدْ عَسْکَرَ عَلَی أَمْیَالٍ مِنَ الْمَدِینَةِ فَکَیْفَ یَتَقَدَّرُ أَنْ یَأْمُرَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله رَجُلًا قَدْ أَخْرَجَهُ تَحْتَ یَدِ

ص: 323


1- المجادلة: 7.
2- التوبة: 40.
3- التوبة: 25 و 26.
4- لعل الصحیح: «قوموا» کما فی نسخة، و الخطاب للحروری و جماعة الفقهاء الذین کانوا معه.

«ما یَکُونُ مِنْ نَجْوی ثَلاثَةٍ إِلَّا هُوَ رابِعُهُمْ وَ لا خَمْسَةٍ إِلَّا هُوَ سادِسُهُمْ»(1)

{هیچ گفتگوی محرمانه ای میان سه تن نیست، مگر این که او چهارمین آنهاست و نه میان پنج تن، مگر این که او ششمین آنهاست.} پس فضلی برای دوست تو در این وجه نخواهد بود. چهارم: این آیه «فَأَنْزَلَ اللَّهُ سَکِینَتَهُ عَلَیْهِ وَ أَیَّدَهُ بِجُنُودٍ لَمْ تَرَوْها»(2)

{پس خدا آرامش خود را بر او فرو فرستاد و او را با سپاهیانی که آنها را نمی دیدید تایید کرد} درباره چه کسی نازل شده؟ خارجی گفت: درباره پیامبر. حضرت باقر علیه السّلام فرمود: آیا ابوبکر هم با او در سکینه و آرامش شریک بوده؟ خارجی گفت آری. حضرت باقر فرمود: دروغ می­گویی! اگر او شریک بود خداوند می فرمود: «فأنزل اللَّه سکینته علیهما» وقتی می­فرماید «عَلَیْهِ»، معلوم می شود اختصاص به پیامبر داشته، چون اختصاص و امتیاز را به او بخشیده که به وسیله ملائکه او را تأیید کرده است، زیرا به دلیل اجماع، تأیید با ملائکه برای غیر پیامبر نیست و اگر ابوبکر هم اینجا از کسانی بود که مستحق مشارکت هستند، خدا او را نیز در لفظ شریک می­کرد، چنان چه مؤمنین را در جنگ حنین با پیامبر شریک نموده، چنان چه می فرماید: «ثُمَّ وَلَّیْتُمْ مُدْبِرِینَ * ثُمَّ أَنْزَلَ اللَّهُ سَکِینَتَهُ عَلی رَسُولِهِ وَ عَلَی الْمُؤْمِنِینَ»(3)

{سپس در حالی که پشت [به دشمن] کرده بودید برگشتید، آن گاه خدا آرامش خود را بر فرستاده خود و بر مؤمنان فرود آورد.} آن مؤمنانی که شایسته شریک بودن با پیغمبر بودند، چون پایداری نکردند مگر نه نفر؛ علی علیه السّلام، شش نفر از بنی هاشم، ابو دجانه انصاری و ایمن بن ام ایمن. از این مطلب معلوم می شود که ابوبکر از مؤمنان نبوده و اگر مؤمن بود، خداوند او را در آرامش اینجا با پیامبر شریک می کرد، همان طور که مؤمنان را با پیامبر در حنین شریک نمود. مرد خارجی گفت: حرکت کنید برویم! او را از ایمان خارج کرد. حضرت باقر فرمود: من این حرف را نزدم، خداوند در قرآن فرموده. حاضران گفتند: جسارت کردی ای خارجی! حضرت باقر فرمود: اما مسأله نماز خواندن با مردم. به اجماع تمام امت ابوبکر به دستور پیامبر، تحت فرمان اسامة بن زید از مدینه خارج شد. اسامه لشکرگاه خود را چند میل خارج مدینه قرار داده بود. چگونه درست است که پیامبر شخصی را که زیر نظر اسامه مأمور کرده خارج شود

ص: 323


1- . مجادله / 7
2- . توبه / 40
3- . توبه / 25 - 26

أُسَامَةَ وَ جَعَلَ أُسَامَةَ أَمِیراً عَلَیْهِ أَنْ یُصَلِّیَ بِالنَّاسِ بِالْمَدِینَةِ وَ لَمْ یَأْمُرِ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله بِرَدِّ ذَلِکَ الْجَیْشِ بَلْ کَانَ یَقُولُ نَفِّذُوا جَیْشَ أُسَامَةَ لَعَنَ اللَّهُ مَنْ تَأَخَّرَ عَنْهُ ثُمَّ أَنْتُمْ تَقُولُونَ إِنَّ أَبَا بَکْرٍ لَمَّا تَقَدَّمَ بِالنَّاسِ وَ کَبَّرَ وَ سَمِعَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله التَّکْبِیرَ خَرَجَ مُسْرِعاً یَتَهَادَی (1) بَیْنَ عَلِیٍّ وَ الْفَضْلِ بْنِ الْعَبَّاسِ وَ هُوَ مُعَصَّبُ الرَّأْسِ وَ رِجْلَاهُ یَخُطَّانِ الْأَرْضَ مِنَ الضَّعْفِ قَبْلَ أَنْ یَرْکَعَ بِهِمْ أَبُو بَکْرٍ حَتَّی جَاءَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ نَحَّاهُ عَنِ الْمِحْرَابِ فَلَوْ کَانَ النَّبِیُّ أَمَرَهُ بِالصَّلَاةِ لَمْ یَخْرُجْ إِلَیْهِ مُسْرِعاً عَلَی ضَعْفِهِ ذَلِکَ أَنْ لَا یَتِمَّ لَهُ رُکُوعٌ وَ لَا سُجُودٌ فَیَکُونُ ذَلِکَ حُجَّةً لَهُ فَدَلَّ عَلَی أَنَّهُ لَمْ یَکُنْ أَمَرَهُ وَ الْحَدِیثُ الصَّحِیحُ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فِی حَالِ مَرَضِهِ کَانَ إِذَا حَضَرَ وَقْتُ الصَّلَاةِ أَتَاهُ بِلَالٌ فَیَقُولُ الصَّلَاةُ یَا رَسُولَ اللَّهِ فَإِنْ قَدَرَ عَلَی الصَّلَاةِ بِنَفْسِهِ تَحَامَلَ وَ خَرَجَ وَ إِلَّا أَمَرَ عَلِیّاً علیه السلام یُصَلِّی بِالنَّاسِ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام الرَّابِعَةُ زَعَمْتَ أَنَّهُ ضَجِیعُهُ فِی قَبْرِهِ قَالَ نَعَمْ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام وَ أَیْنَ قَبْرُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ الْحَرُورِیُّ فِی بَیْتِهِ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ أَ وَ لَیْسَ قَالَ اللَّهُ تَعَالَی یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا تَدْخُلُوا بُیُوتَ النَّبِیِّ إِلَّا أَنْ یُؤْذَنَ لَکُمْ (2) فَهَلِ اسْتَأْذَنَهُ فِی ذَلِکَ قَالَ الْحَرُورِیُّ نَعَمْ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام کَذَبْتَ لِأَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله سَدَّ بَابَهُ عَنِ الْمَسْجِدِ وَ بَابَ صَاحِبِهِ عُمَرَ فَقَالَ عُمَرُ یَا رَسُولَ اللَّهِ اتْرُکْ لِی کُوَّةً أَنْظُرْکَ مِنْهَا قَالَ لَهُ وَ لَا مِثْلَ قُلَامَةِ ظُفُرٍ فَأَخْرَجَهُمَا وَ سَدَّ أَبْوَابَهُمَا فَأَقِمِ الْبَیِّنَةَ عَلَی أَنَّهُ أَذِنَ لَهُمَا فِی ذَلِکَ فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام بِأَیِّ وَحْیٍ وَ بِأَیِّ نَصٍّ قَالَ بِمَا لَا یُدْفَعُ بِمِیرَاثِ ابْنَتَیْهِمَا

ص: 324


1- أی مشی و هو یعتمد علیهما فی مشیته.
2- الأحزاب: 53.

و اسامه فرمانروای او باشد، آن وقت بر مردم مدینه هم نماز بخواند، با این که پیامبر دستور برگشتن لشکر را نداده است؟ بلکه فرمود: سپاه اسامه را مجهز نمایید! خدا لعنت کند کسی را که از او عقب بیفتد! سپس شما می­گویید ابوبکر همین که جلو ایستاد و تکبیر گفت و پیامبر تکبیر را شنید، به سرعت خارج شد، در حالی که بر علی و فضل بن عباس تکیه داشت و سر خود را بسته بود و از ضعف، پاهایش روی زمین کشیده می­شد، پیش از آن که ابوبکر به رکوع برود خود را رسانید، تا این که پیامبر آمد و او را از محراب کنار زد. اگر پیامبر او را امر به نماز کرده بود، با آن ضعفی که داشت، پیش از آنکه رکوع و سجودش تمام شود، با سرعت بیرون نمی آمد که این را دلیل قرار بدهید، پس معلوم می شود که دستور نداده بود. و حدیث صحیح این است که پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله در حال بیماری خود، هر گاه که موقع نماز می­شد، بلال می آمد و می گفت: موقع نماز است یا رسول اللَّه! اگر خودش می توانست تحمل کند نماز می خواند، وگرنه علی را می فرستاد تا بر مردم نماز بخواند.

حضرت باقر فرمود: چهارم: گمان کردی که ابوبکر با پیامبر در قبرش همجوار است؟ خارجی گفت آری. حضرت باقر فرمود: قبر پیامبر کجا بود؟ جواب داد: در خانه اش. امام علیه السّلام فرمود: مگر خداوند نمی فرماید «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا تَدْخُلُوا بُیُوتَ النَّبِیِّ إِلَّا أَنْ یُؤْذَنَ لَکُمْ»(1)

{ای کسانی که ایمان آورده اید داخل اتاق های پیامبر مشوید، مگر آنکه به شما اجازه داده شود.} آیا از پیغمبر راجع به این کار اجازه گرفت؟ خارجی گفت آری. امام فرمود: دروغ می­گویی! چون پیامبر درب خانه او و عمر را که به مسجد باز می­شد بست. عمر گفت: یا رسول اللَّه! برای من یک سوراخ بگذار که شما را از آن سوراخ ببینم. به او فرمود: نه، حتّی به اندازه سر ناخنی! آن گاه هر دو را خارج کرد و درب هر دو را بست. اینک شاهد بیاور که به آن دو در این مورد اجازه داده است. امام باقر فرمود: کدام وحی و چه تصریحی؟ خارجی گفت: از سهم دخترانشان که غیر قابل انکار است.

ص: 324


1- . احزاب / 53

قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام أَصَبْتَ أَصَبْتَ یَا حَرُورِیُّ اسْتَحَقَّا بِذَلِکَ تُسْعاً مِنْ ثُمْنٍ وَ هُوَ جُزْءٌ مِنِ اثْنَیْنِ وَ سَبْعِینَ جُزْءاً لِأَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَاتَ عَنِ ابْنَتِهِ فَاطِمَةَ علیها السلام وَ عَنْ تِسْعِ نِسْوَةٍ وَ أَنْتُمْ رُوِّیتُمْ أَنَّ الْأَنْبِیَاءَ لَا تُورَثُ فَانْقَطَعَ الْحَرُورِیُّ.

بیان

قوله أ و لیس قد زعمتم أقول هذا السؤال و الجواب یحتملان وجهین الأول أن غرض الخارجی أن ما رویتم أن علیا لم یشرک فی وقت من الأوقات یدل علی أنه لیس أول من آمن لأن الإیمان إنما یکون بعد إنکار أو شک فأحری أی فأبو بکر أحری أن یستحق هذا الاسم لأن إیمانه کان بعد الشرک فأجاب علیه السلام بأن الصدیق مبالغة فی التصدیق و التصدیق إنما یکون بعد الإتیان بالصدق و لیس مشروطا بسبق الإنکار فالأسبق تصدیقا من کان بعد إتیان النبی بالصدق أسبق فی تصدیقه و قبوله و کان علی علیه السلام أسبق فی ذلک فهو أحق بهذا الاسم.

ثم أید ذلک بقوله تعالی وَ الَّذِی جاءَ بِالصِّدْقِ وَ صَدَّقَ بِهِ أُولئِکَ هُمُ الْمُتَّقُونَ (1) و

بما رواه المفسرون عن مجاهد و عن الضحاک عن ابن عباس أن الذی جاء بالصدق رسول الله صلی الله علیه و آله و الذی صدق به علی بن أبی طالب علیهما السلام.

فأطلق علیه التصدیق و اختص به لکونه أسبق فهو أحری بکونه صدیقا.

و یؤیده أن الظاهر من النسخة المنقول منها أنه کان هکذا و من جاء بالصدق هو رسول الله فضرب علی الواو أولا و کتب أخیرا فقوله إذ کان أول المؤمنین تعلیل لکون علی علیه السلام أولی بهذا الاسم.

الثانی أن یکون المراد بقوله أ و لیس قد زعمتم إلزامهم بأنه لو کان ما رویتم حقا لکان علی علیه السلام أحری باسم الصدیق فلما لم یسم به علم کذب الروایة فالجواب أن العلة التی ذکرتم فی تسمیة أبی بکر موجود فی علی علیه السلام بل فی رسول الله صلی الله علیه و آله حیث جاء بالصدق فهما أحری بهذا الاسم.

و فیه أن الجواب لا یطابق السؤال إلا بأن یرجع إلی منع عدم التسمیة فی

ص: 325


1- الزمر: 23.

حضرت باقر فرمود: درست، درست گفتی! این­ها با این دلیل یک سهم از یک هشتم را می توانند تصرف کنند و آن یک هفتاد و دوم می شود، زیرا پیامبر که از دنیا رفت، دختری به نام فاطمه گذاشت با نه زن و همسر، با این که شما روایت می کنید که پیامبر فرمود: ما ارث نمی گذاریم. خارجی نتوانست جوابی بدهد و فرو ماند.

توضیح

در «أو لیس قد زعمتم» می­گویم این سوال و جواب است که دو وجه در آن وجود دارد. وجه اول: غرض خارجی که می­گوید «آنچه شما روایت کردید که علی بن ابی طالب علیه السّلام هیچ وقت به خدا شرک نورزیده» دلالت دارد بر این که او اولین ایمان آورنده نیست، زیرا ایمان بعد از انکار یا شک است. «فأحری» یعنی ابوبکر سزاوارتر است که مستحق این اسم باشد، زیرا ایمان او بعد از شرک بوده است. امام علیه السّلام جواب داد که «صدیق» مبالغه در «تصدیق» است و تصدیق بعد از آوردن صدق است و مشروط به این که قبل از انکار باشد، نیست. پس کسی که تصدیقش مقدم است، کسی است که بعد از صدق آوردن پیامبر، مقدم در تصدیق و پذیرفتن آن باشد و علی علیه السّلام مقدم در آن است. پس او سزاوارتر بر این عنوان است. سپس با این آیه «وَالَّذِی جَاء بِالصِّدْقِ وَصَدَّقَ بِهِ أُوْلَئِکَ هُمُ الْمُتَّقُونَ»(1) {و آن کس که راستی آورد و آن را باور نمود آنانند که خود پرهیزگارانند} و آنچه که مفسران از مجاهد و ضحاک ابن عباس نقل کرده اند که کسی که صدق آورد پیامبر بود و کسی که او را تصدیق کرد علی بن ابی طالب بود، تأیید شد. پس تصدیق به او اطلاق شد و مخصوص او گردید، زیرا او مقدم است، پس او سزوارتر به صدیق بودن است و آن را ظاهر نسخه­ای که از آن نقل شده تأیید می­کند که این گونه است: «وَ مَن جاء بالصّدق هُو رسولُ الله» و کسی که صدق را آورد پیامبر است. پس عبارت «إذ کان اول المؤمنین» دلیل است بر این که علی علیه السّلام اولویت بر این اسم دارد.

وجه دوم: منظور الزام ایشان بر این است که اگر آنچه که روایت کردید حق باشد، باید علی علیه السّلام سزاوارتر بر اسم صدیق باشد و چون که به این نام نامیده نشده، کذب روایت معلوم می­شود. جواب: آن دلیلی که شما در نامگذاری ابوبکر ذکر کردید، درباره علی بلکه درباره پیامبر نیز وجود دارد، زیرا پیامبر صدق آورده است. پس این دو سزاوارتر به این اسم هستند. اشکال جواب این است که مطابق با سوال نیست، مگر این که به منع نامگذاری

ص: 325


1- . زمر / 33

علی علیه السلام و منع کون تسمیة أبی بکر بذلک من الله و من رسوله و إنما سماه المفترون المدعون لإمامته ظلما و عتوا و ما ذکر سند للمنعین و لا یخفی بعده مع ما فیه من التکلف و سیاق السؤال حیث بنی السؤال علی عدم الشرک فقط و لم یبن علی ما سلمه الجماعة من سبق الإسلام و سیاق الجواب بوجوه شتی یطول ذکرها ینادیان بصحة ما ذکرنا فی الوجه الأول فتأمل.

«5»

ما، الأمالی للشیخ الطوسی الْمُفِیدُ عَنِ ابْنِ قُولَوَیْهِ عَنْ أَبِیهِ وَ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ سَعْدٍ عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ کُلَیْبِ بْنِ مُعَاوِیَةَ الصَّیْدَاوِیِّ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ علیهما السلام مَا یَمْنَعُکُمْ إِذَا کَلَّمَکُمُ النَّاسُ أَنْ تَقُولُوا (1) ذَهَبْنَا مِنْ حَیْثُ ذَهَبَ اللَّهُ وَ اخْتَرْنَا مِنْ حَیْثُ اخْتَارَ اللَّهُ إِنَّ اللَّهَ سُبْحَانَهُ اخْتَارَ مُحَمَّداً وَ اخْتَارَ لَنَا (2) آلَ مُحَمَّدٍ فَنَحْنُ مُتَمَسِّکُونَ بِالْخِیَرَةِ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ (3).

ص: 326


1- فی المصدر: أن تقولوا لهم.
2- فی المصدر: و اخترنا آل محمد.
3- أمالی ابن الشیخ: 142.

علی علیه السّلام و منع نامگذاری ابوبکر به این اسم از سوی خدا و پیامبرش برگردد و ابوبکر را افترازنندگان و مدعیان خلافت او، از روی ظلم و سرکشی و آنچه که ذکر شد به این نام نامیدند، سندی برای این دو منع است و بعد از آن با تکلفی که در آن است پوشیده است. و سیاق سوال چون سوال صرفا مبتنی بر عدم شرک و مبتنی بر سبق اسلامی که اهل سنت پذیرفته­اند، نیست و سیاق جواب که وجه­های گوناگونی دارد که ذکر آن به طول می­انجامد، صحت آنچه که ما در وجه اول ذکر کردیم را می گویند. پس تأمل کن!

روایت5.

امالی طوسی: کلیب بن معاویه صیداوی گفت: حضرت صادق علیه السّلام فرمود: وقتی که مردم با شما به بحث می پردازند، چه چیز مانع شما است که بگویید ما از راهی رفتیم که خدا رفته و انتخاب کردیم آنچه را که خدا انتخاب کرده است؛ خداوند حضرت محمّد صلّی اللَّه علیه و آله را انتخاب نمود و آل محمّد را برای ما انتخاب کرد، پس ما به منتخب خدا چنگ زده ایم.(1)

ص: 326


1- . امالی طوسی: 142

باب 2 احتجاج الشیخ السدید المفید

اشاره

باب 2 احتجاج الشیخ السدید المفید (1) رحمه الله علی عمر فی الرؤیا

الأخبار

«1»

ج، الإحتجاج حَدَّثَ الشَّیْخُ أَبُو عَلِیٍّ الْحَسَنُ بْنُ مُحَمَّدٍ الرَّقِّیُّ بِالرَّمْلَةِ فِی شَوَّالٍ سَنَةَ ثَلَاثٍ وَ عِشْرِینَ وَ أَرْبَعِمِائَةٍ عَنِ الشَّیْخِ الْمُفِیدِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ مُحَمَّدِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ النُّعْمَانِ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ أَنَّهُ قَالَ: رَأَیْتُ فِی الْمَنَامِ سَنَةً مِنَ السِّنِینَ کَأَنِّی قَدْ اجْتَزْتُ فِی بَعْضِ الطُّرُقِ فَرَأَیْتُ حَلْقَةً دَائِرَةً فِیهَا نَاسٌ کَثِیرَةٌ فَقُلْتُ مَا هَذَا قَالُوا هَذِهِ حَلْقَةٌ فِیهَا رَجُلٌ یَقُصُّ فَقُلْتُ مَنْ هُوَ قَالُوا عُمَرُ بْنُ الْخَطَّابِ فَفَرَّقْتُ الْحَلْقَةَ (2) فَإِذَا أَنَا بِرَجُلٍ یَتَکَلَّمُ عَلَی النَّاسِ بِشَیْ ءٍ لَمْ أُحَصِّلْهُ (3) فَقَطَعْتُ عَلَیْهِ الْکَلَامَ وَ قُلْتُ أَیُّهَا الشَّیْخُ أَخْبِرْنِی مَا وَجْهُ الدَّلَالَةِ عَلَی فَضْلِ صَاحِبِکَ أَبِی بَکْرٍ عَتِیقِ بْنِ أَبِی قُحَافَةَ مِنْ قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَی ثانِیَ اثْنَیْنِ إِذْ هُما فِی الْغارِ (4) فَقَالَ وَجْهُ الدَّلَالَةِ عَلَی أَبِی بَکْرٍ (5) مِنْ هَذِهِ الْآیَةِ فِی سِتَّةِ مَوَاضِعَ الْأَوَّلُ أَنَّ اللَّهَ تَعَالَی ذَکَرَ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله وَ ذَکَرَ أَبَا بَکْرٍ فَجَعَلَهُ ثَانِیَهُ فَقَالَ ثانِیَ اثْنَیْنِ إِذْ هُما فِی الْغارِ

ص: 327


1- هو الشیخ محمّد بن محمّد بن النعمان المفید یکنی أبا عبد اللّه المعروف بابن المعلم من جهابذة علماء الشیعة و متکلمیهم و اساطینهم ولد سنة 338، او 336 و توفی فی 413 ببغداد، حضر جنازته و شیعه ثمانون الفا من الشیعة، استوعبنا ترجمته
2- فی المصدر: ففرقت الناس و دخلت الحلقة.
3- فی نسخة. لم یحصله و فی أخری: لم نحصله.
4- التوبة: 40.
5- فی المصدر: علی فضل أبی بکر.

باب دوم : استدلال شیخ مفید با عمر در خواب

اشاره

باب 2 احتجاج الشیخ السدید المفید رحمه الله علی عمر فی الرؤیا

روایات

روایت1.

احتجاج: شیخ مفید محمّد بن محمّد بن نعمان رضی اللَّه عنه گفت: یک سال در خواب از خیابانی عبور می کردم. دیدم که گروه زیادی جمع شده اند. پرسیدم: چه خبر است؟ گفتند: مردم جمع شده اند و یک نفر داستان می­گوید. گفتم: داستان گو کیست؟ گفتند عمر بن خطاب. مردم را کنار زدم و دیدم که مردی مشغول صحبت با مردم است، ولی حرف­های او را نمی فهمیدم. کلامش را قطع کردم و گفتم: ای پیرمرد! چگونه می­توانی از این آیه «ثانِیَ اثْنَیْنِ إِذْ هُما فِی الْغارِ»(1)

{و او نفر دوم از دو تن بود آن گاه که در غار [ثور] بودند} بر فضیلت دوست خود ابوبکر استدلال کنی؟ گفت: دلالت بر این مطلب از آیه به شش وجه است. اول این که خداوند پیامبر و ابوبکر را ذکر کرده و او را دومی پیامبر قرار داده و فرمود است: «ثانِیَ اثْنَیْنِ إِذْ هُما فِی الْغارِ.»

ص: 327


1- . توبه / 40

وَ الثَّانِی أَنَّهُ وَصَفَهُمَا بِالاجْتِمَاعِ فِی مَکَانٍ وَاحِدٍ لِتَأْلِیفِهِ بَیْنَهُمَا فَقَالَ إِذْ هُما فِی الْغارِ وَ الثَّالِثُ أَنَّهُ أَضَافَهُ إِلَیْهِ بِذِکْرِ الصُّحْبَةِ لِیَجْمَعَ بَیْنَهُمَا فِیمَا تَقْتَضِی (1) الرُّتْبَةَ فَقَالَ إِذْ یَقُولُ لِصاحِبِهِ وَ الرَّابِعُ أَنَّهُ أَخْبَرَ عَنْ شَفَقَةِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله عَلَیْهِ وَ رِفْقِهِ بِهِ لِمَوْضِعِهِ عِنْدَهُ فَقَالَ لا تَحْزَنْ وَ الْخَامِسُ أَنَّهُ أَخْبَرَهُ أَنَّ اللَّهَ مَعَهُمَا عَلَی حَدٍّ سَوَاءٍ نَاصِراً لَهُمَا وَ دَافِعاً عَنْهُمَا فَقَالَ إِنَّ اللَّهَ مَعَنا وَ السَّادِسُ أَنَّهُ أَخْبَرَ عَنْ نُزُولِ السَّکِینَةِ عَلَی أَبِی بَکْرٍ لِأَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لَمْ تُفَارِقْهُ السَّکِینَةُ قَطُّ قَالَ فَأَنْزَلَ اللَّهُ سَکِینَتَهُ عَلَیْهِ فَهَذِهِ سِتَّةُ مَوَاضِعَ تَدُلُّ عَلَی فَضْلِ أَبِی بَکْرٍ مِنْ آیَةِ الْغَارِ لَا یُمْکِنُکَ وَ لَا لِغَیْرِکَ الطَّعْنُ فِیهَا فَقُلْتُ لَهُ حَبَّرْتَ (2) بِکَلَامِکَ فِی الِاحْتِجَاجِ لِصَاحِبِکَ عَنْهُ وَ إِنِّی بِعَوْنِ اللَّهِ سَأَجْعَلُ جَمِیعَ مَا أَتَیْتَ بِهِ کَرَمادٍ اشْتَدَّتْ بِهِ الرِّیحُ فِی یَوْمٍ عاصِفٍ أَمَّا قَوْلُکَ إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی ذَکَرَ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله وَ جَعَلَ أَبَا بَکْرٍ ثَانِیَهُ فَهُوَ إِخْبَارٌ عَنِ الْعَدَدِ لَعَمْرِی لَقَدْ کَانَا اثْنَیْنِ فَمَا فِی ذَلِکَ مِنَ الْفَضْلِ فَنَحْنُ نَعْلَمُ ضَرُورَةً أَنَّ مُؤْمِناً وَ مُؤْمِناً أَوْ مُؤْمِناً وَ کَافِراً اثْنَانِ فَمَا أَرَی لَکَ فِی ذِکْرِ الْعَدَدِ طَائِلًا تَعْتَمِدُهُ وَ أَمَّا قَوْلُکَ إِنَّهُ وَصَفَهُمَا بِالاجْتِمَاعِ فِی الْمَکَانِ فَإِنَّهُ کَالْأَوَّلِ لِأَنَّ الْمَکَانَ یَجْمَعُ الْمُؤْمِنَ وَ الْکَافِرَ کَمَا یَجْمَعُ الْعَدَدُ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْکُفَّارَ وَ أَیْضاً فَإِنَّ مَسْجِدَ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله أَشْرَفُ مِنَ الْغَارِ وَ قَدْ جَمَعَ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُنَافِقِینَ وَ الْکُفَّارَ وَ فِی ذَلِکَ قَوْلُهُ عَزَّ وَ جَلَ

ص: 328


1- فی المصدر: بما یقتضی الرتبة.
2- أی زینت کلامک و حسنته ظاهره و ان کان فی الحقیقة سقیما، و یمکن أن یقرأ بلا تخفیف ای سررت بکلامک و خلته موجها.

دوم این که خداوند آن دو را که در یک محل جمع شده اند توصیف کرده و این به واسطه الفت بین آنها است که فرموده «إِذْ هُما فِی الْغارِ.» سوم این که به او نسبت مصاحبت با پیغمبر داده تا جمع بین آن دو شود، به صورتی که نشانگر رتبه و مقام اوست، چون می­گوید «إِذْ یَقُولُ لِصاحِبِهِ.» چهارم این که خداوند از محبت و شفقت و رفاقت پیامبر با او خبر می­دهد، چون در نزد پیامبر مقام داشت، به همین جهت فرموده است «لا تَحْزَنْ.» پنجم این که خداوند به آنها خبر داده که خدا با هر دوی آنها است و به طور مساوی یار هر دو و مدافع هر دو است، و گفته «إِنَّ اللَّهَ مَعَنا»، خدا با آن دو است. ششم این که خداوند اطلاع می­دهد که سکینه و آرامش را بر ابوبکر نازل کرده، زیرا پیامبر پیوسته سکینه و آرامش دارد. پس خداوند بر ابوبکر نازل کرده است. این شش وجه است که از آیه استفاده می شود در فضیلت ابوبکر از آیه غار که برای تو و دیگری جای اشکال در آنها نیست. گفتم: سخن خود را در حمایت از دوستت به ظاهر آراستی. من به کمک خدا تمام آنچه را که آوردی، چون خاکستری قرار خواهم داد که بر آن تندبادی در روزی طوفانی بوزد. اما این که گفتی خداوند اسم پیامبر را برده و ابوبکر را دومی او قرار داده؛ این خبر از تعداد نفرات است. به جان من قسم آنها دو نفر بودند، اما این چه فضیلتی است؟ ما می دانیم که یک مؤمن با مؤمن دیگر و یا یک مؤمن با یک کافر می شوند دو نفر. من در ذکر تعداد، فایده ای که تو بر آن تکیه کنی، نمی­بینم. اما آنچه که مدعی شدی خداوند پیامبر و ابوبکر را توصیف کرده به این که در یک جا جمع شده اند، این هم مانند دلیل اول تو است، زیرا مکان جامع مؤمن و کافر است، همان طوری که عدد جامع مؤمنان و کفار می شود. مسجد پیامبر از غار خیلی بهتر بود. در مسجد مؤمنان و منافقان و کفار اجتماع می کردند در این باره خداوند این آیه را فرستاده است:

ص: 328

فَما لِ الَّذِینَ کَفَرُوا قِبَلَکَ مُهْطِعِینَ عَنِ الْیَمِینِ وَ عَنِ الشِّمالِ عِزِینَ (1) وَ أَیْضاً فَإِنَّ سَفِینَةَ نُوحٍ قَدْ جَمَعَتِ النَّبِیَّ وَ الشَّیْطَانَ وَ الْبَهِیمَةَ (2) وَ الْمَکَانُ لَا یَدُلُّ عَلَی مَا أَوْجَبْتَ مِنَ الْفَضِیلَةِ فَبَطَلَ فَضْلَانِ وَ أَمَّا قَوْلُکَ إِنَّهُ أَضَافَهُ إِلَیْهِ بِذِکْرِ الصُّحْبَةِ فَإِنَّهُ أَضْعَفُ مِنَ الْفَضْلَیْنِ الْأَوَّلَیْنِ لِأَنَّ اسْمَ الصُّحْبَةِ یَجْمَعُ الْمُؤْمِنَ وَ الْکَافِرَ وَ الدَّلِیلُ عَلَی ذَلِکَ قَوْلُ اللَّهِ تَعَالَی قالَ لَهُ صاحِبُهُ وَ هُوَ یُحاوِرُهُ أَ کَفَرْتَ بِالَّذِی خَلَقَکَ مِنْ تُرابٍ ثُمَّ مِنْ نُطْفَةٍ ثُمَّ سَوَّاکَ رَجُلًا (3) وَ أَیْضاً فَإِنَّ اسْمَ الصُّحْبَةِ یُطْلَقُ بَیْنَ الْعَاقِلِ وَ بَیْنَ الْبَهِیمَةِ وَ الدَّلِیلُ عَلَی ذَلِکَ مِنْ کَلَامِ الْعَرَبِ الَّذِی نَزَلَ الْقُرْآنُ بِلِسَانِهِمْ لِقَوْلِ اللَّهِ (4) عَزَّ وَ جَلَّ وَ ما أَرْسَلْنا مِنْ رَسُولٍ إِلَّا بِلِسانِ قَوْمِهِ (5) أَنَّهُمْ سَمَّوُا الْحِمَارَ صَاحِباً فَقَالُوا:

شِعْراً:

إِنَّ الْحِمَارَ مَعَ الْحِمَارِ مَطِیَّةٌ*** فَإِذَا خَلَوْتُ بِهِ فَبِئْسَ الصَّاحِبُ

وَ أَیْضاً فَقَدْ سَمَّوُا الْجَمَادَ مَعَ الْحَیِّ صَاحِباً فَقَالُوا ذَلِکَ فِی السَّیْفِ وَ قَالُوا (6)

زُرْتُ هِنْداً وَ ذَاکَ غَیْرَ اخْتِیَانٍ (7)*** وَ مَعِی صَاحِبٌ کَتُومُ اللِّسَانِ

یَعْنِی السَّیْفَ فَإِذَا کَانَ اسْمُ الصُّحْبَةِ تَقَعُ بَیْنَ الْمُؤْمِنِ وَ الْکَافِرِ وَ بَیْنَ الْعَاقِلِ وَ

ص: 329


1- المعارج: 36 و 37.
2- فی المصدر: و البهیمة و الکلب.
3- الکهف: 37.
4- فی المصدر: فقال اللّه.
5- إبراهیم: 4.
6- فی المصدر: قالوا ذلک فی السیف شعرا.
7- أی من غیر خیانة و الکتوم: الکاتم للاسرار. و قوس کتوم: التی لا ترن او التی لا شق فیها.

«فَما لِلَّذِینَ کَفَرُوا قِبَلَکَ مُهْطِعِینَ * عَنِ الْیَمِینِ وَ عَنِ الشِّمالِ عِزِینَ»(1)

{چه شده است که آنان که کفر ورزیده اند به سوی تو شتابان گروه گروه از راست و از چپ [هجوم می آورند].} و نیز کشتی نوح، پیامبر و شیطان و چهارپایان را در خود جا داده بود. بودن در یک مکان، دلیل بر امتیازی نمی شود. پس هر دو امتیازی که نقل کردی از بین رفت. اما استدلال دیگری که گفتی نسبت مصاحبت را به ابوبکر داده، این از آن دو امتیاز موهوم قبلی ضعیف تر است، زیرا مصاحبت و همراه بودن، مؤمن و کافر را هم می گیرد. دلیل بر این مطلب این آیه است: «قالَ لَهُ صاحِبُهُ وَ هُوَ یُحاوِرُهُ أَ کَفَرْتَ بِالَّذِی خَلَقَکَ مِنْ تُرابٍ ثُمَّ مِنْ نُطْفَةٍ ثُمَّ سَوَّاکَ رَجُلًا».(2)

{رفیقش در حالی که با او گفت و گو می کرد به او گفت: آیا به آن کسی که تو را از خاک سپس از نطفه آفرید آن گاه تو را [به صورت] مردی درآورد کافر شدی؟} حتّی همراه بودن و مصاحبت شامل انسان و چهارپا نیز می شود. دلیل بر این مطلب از زبان عرب است که قرآن به زبان آنها نازل شده، زیرا در این آیه می­فرماید: «وَ ما أَرْسَلْنا مِنْ رَسُولٍ إِلَّا بِلِسانِ قَوْمِهِ»(3) {و ما هیچ پیامبری را جز به زبان قومش نفرستادیم.} عرب ها در این شعر الاغ را مصاحب و رفیق راه خود گفته اند:

الاغ با الاغ مرکبی است اما وقتی تنها با الاغ باشی بد همسفر و مصاحبی است

در جای دیگر جمادی را با یک شخص زنده مصاحب و همراه قرار داده اند و این شعر را درباره شمشیر گفته اند:

به دیدن هند رفتم و این ملاقات جنبه خیانت نداشت، با من همسفر و رفیقی بود که سرّ نگه دار بود.

که منظور شمشیر است. وقتی مصاحبت شامل مؤمن و کافر و عاقل و ص: 329


1- . معارج / 36 - 37
2- . کهف / 37
3- . ابراهیم / 4

الْبَهِیمَةِ وَ بَیْنَ الْحَیَوَانِ وَ الْجَمَادِ فَأَیُّ حُجَّةٍ لِصَاحِبِکَ فِیهِ وَ أَمَّا قَوْلُکَ إِنَّهُ قَالَ لا تَحْزَنْ فَإِنَّهُ وَبَالٌ عَلَیْهِ وَ مَنْقَصَةٌ لَهُ وَ دَلِیلٌ عَلَی خَطَائِهِ لِأَنَّ قَوْلَهُ لا تَحْزَنْ نَهْیٌ وَ صُورَةُ النَّهْیِ قَوْلُ الْقَائِلِ لَا تَفْعَلْ فَلَا یَخْلُو أَنْ یَکُونَ الْحُزْنُ وَقَعَ مِنْ أَبِی بَکْرٍ طَاعَةً أَوْ مَعْصِیَةً فَإِنْ کَانَ طَاعَةً فَإِنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله لَا یَنْهَی عَنِ الطَّاعَاتِ بَلْ یَأْمُرُ بِهَا وَ یَدْعُو إِلَیْهَا وَ إِنْ کَانَ مَعْصِیَةً فَقَدْ نَهَاهُ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله عَنْهَا وَ قَدْ شَهِدَتِ الْآیَةُ بِعِصْیَانِهِ بِدَلِیلِ أَنَّهُ نَهَاهُ وَ أَمَّا قَوْلُکَ إِنَّهُ قَالَ إِنَّ اللَّهَ مَعَنا فَإِنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله قَدْ أَخْبَرَ أَنَّ اللَّهَ مَعَهُ وَ عَبَّرَ عَنْ نَفْسِهِ بِلَفْظِ الْجَمْعِ کَقَوْلِهِ إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّکْرَ وَ إِنَّا لَهُ لَحافِظُونَ (1) وَ قَدْ قِیلَ أَیْضاً فِی هَذَا إِنَّ أَبَا بَکْرٍ قَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ حُزْنِی عَلَی أَخِیکَ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیهما السلام مَا کَانَ مِنْهُ فَقَالَ لَهُ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله لا تَحْزَنْ إِنَّ اللَّهَ مَعَنا أَیْ مَعِی وَ مَعَ أَخِی عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ وَ أَمَّا قَوْلُکَ إِنَّ السَّکِینَةَ نَزَلَتْ عَلَی أَبِی بَکْرٍ فَإِنَّهُ تَرْکٌ لِلظَّاهِرِ لِأَنَّ الَّذِی نَزَلَتْ عَلَیْهِ السَّکِینَةُ هُوَ الَّذِی أَیَّدَهُ بِالْجُنُودِ کَذَا یَشْهَدُ ظَاهِرُ الْقُرْآنِ فِی قَوْلِهِ فَأَنْزَلَ اللَّهُ سَکِینَتَهُ عَلَیْهِ وَ أَیَّدَهُ بِجُنُودٍ لَمْ تَرَوْها فَإِنْ کَانَ أَبُو بَکْرٍ هُوَ صَاحِبَ السَّکِینَةِ فَهُوَ صَاحِبُ الْجُنُودِ فَفِی هَذَا إِخْرَاجُ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله مِنَ النُّبُوَّةِ عَلَی أَنَّ هَذَا الْمَوْضِعَ لَوْ کَتَمْتَهُ عَلَی صَاحِبِکَ لَکَانَ خَیْراً لَهُ لِأَنَّ اللَّهَ تَعَالَی أَنْزَلَ السَّکِینَةَ عَلَی النَّبِیِّ فِی مَوْضِعَیْنِ کَانَ مَعَهُ قَوْمٌ مُؤْمِنُونَ فَشَرَّکَهُمْ فِیهَا فَقَالَ فِی أَحَدِ الْمَوْضِعَیْنِ فَأَنْزَلَ اللَّهُ سَکِینَتَهُ عَلی رَسُولِهِ وَ عَلَی الْمُؤْمِنِینَ وَ أَلْزَمَهُمْ کَلِمَةَ التَّقْوی (2) وَ قَالَ فِی الْمَوْضِعِ الْآخَرِ ثُمَّ أَنْزَلَ اللَّهُ سَکِینَتَهُ عَلی رَسُولِهِ وَ عَلَی الْمُؤْمِنِینَ وَ أَنْزَلَ جُنُوداً لَمْ تَرَوْها (3)

ص: 330


1- الحجر: 9.
2- الفتح: 26.
3- التوبة: 26.

چهارپا و حیوان و جماد شود، دیگر اثبات چه امتیازی را برای دوست تو می کند؟! اما این که گفتی خداوند فرموده «لا تَحْزَنْ»، این موجب ننگ برای او می شود و عیب برای او است و دلیل بر اشتباه اوست، زیرا «لا تَحْزَنْ» نهی است و صورت نهی قول گوینده است: «نکن!» ابوبکر در این حزن و اندوه یا در حال اطاعت خدا بوده یا معصیت. اگر اطاعت خدا می­کرده، پیامبر از اطاعت نهی نمی کند، بلکه امر می­نماید و دعوت به آن می کند. اگر معصیت باشد، پیامبر از آن نهی کرده و این آیه خود شاهد معصیت اوست، زیرا پیامبر او را نهی فرموده. اما سخن تو که خداوند فرموده «إِنَّ اللَّهَ مَعَنا» پیامبر خبر داده که خداوند با اوست و تعبیر از خودش به لفظ جمع، مثل این آیه است «إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّکْرَ وَ إِنَّا لَهُ لَحافِظُونَ»(1)

{بی تردید ما این قرآن را به تدریج نازل کرده ایم و قطعا نگهبان آن خواهیم بود.} با این که در این مورد نقل شده که ابوبکر گفت: حزن من برای برادرت علی بن ابی طالب است که چه بکند. پیامبر فرمود: اندوهگین نباش! خدا با ما است. یعنی با من و برادرم علی بن ابی طالب است. اما گفتار تو که مدعی شدی سکینه و آرامش بر ابوبکر نازل شده، این خارج شدن از ظاهر قرآن است، زیرا کسی که بر او سکینه نازل گردیده، همان کسی است که خداوند او را با جنود و سپاه تأیید کرده، چنان چه ظاهر این آیه شاهد است: «فَأَنْزَلَ اللَّهُ سَکِینَتَهُ عَلَیْهِ وَ أَیَّدَهُ بِجُنُودٍ لَمْ تَرَوْها.» اگر ابوبکر صاحب سکینه باشد، پس باید صاحب سپاهیان نیز باشد. با این استدلال پیامبر را از نبوّت خارج می­کنی، با این که اگر از این استدلال چشم پوشی کنی، برای دوست تو بهتر است، زیرا خداوند سکینه را در دو جا بر پیامبر اکرم نازل کرده که با او گروهی از مؤمنان بودند و ایشان را شریک با پیغمبر می کند. در یک مورد فرموده: «فَأَنْزَلَ اللَّهُ سَکِینَتَهُ عَلی رَسُولِهِ وَ عَلَی الْمُؤْمِنِینَ وَ أَلْزَمَهُمْ کَلِمَةَ التَّقْوی»(2)

ص: 330


1- . حجر / 9
2- . فتح / 26

وَ لَمَّا کَانَ فِی هَذَا الْمَوْضِعِ خَصَّهُ وَحْدَهُ بِالسَّکِینَةِ فَقَالَ فَأَنْزَلَ اللَّهُ سَکِینَتَهُ عَلَیْهِ فَلَوْ کَانَ مَعَهُ مُؤْمِنٌ لَشَرَّکَهُ مَعَهُ فِی السَّکِینَةِ کَمَا شَرَّکَ مَنْ ذَکَرْنَا قَبْلَ هَذَا مِنَ الْمُؤْمِنِینَ فَدَلَّ إِخْرَاجُهُ مِنَ السَّکِینَةِ عَلَی إِخْرَاجِهِ مِنَ الْإِیمَانِ فَلَمْ یُحِرْ جَوَاباً وَ تَفَرَّقَ النَّاسُ وَ اسْتَیْقَظْتُ مِنْ نَوْمِی (1).

أقول: روی الکراجکی رحمه الله فی کنز الفوائد مثله (2).

ص: 331


1- احتجاج الطبرسیّ: 279 و 280.
2- کنز الکراجکیّ:.

{پس خدا آرامش خود را بر فرستاده خویش و بر مؤمنان فرو فرستاد و آرمان تقوا را ملازم آنان ساخت.} و در جای دیگر می فرماید: «ثُمَّ أَنْزَلَ اللَّهُ سَکِینَتَهُ عَلی رَسُولِهِ وَ عَلَی الْمُؤْمِنِینَ وَ أَنْزَلَ جُنُوداً لَمْ تَرَوْها.» چون در این آیه فقط سکینه را به پیامبر اختصاص داده و فرموده «فَأَنْزَلَ اللَّهُ سَکِینَتَهُ عَلَیْهِ»، اگر با پیامبر مؤمنی می بود، او را هم با پیامبر در آرامش و سکینه شریک می کرد، چنان چه در آیاتی که گفتم مؤمنان را شریک نمود. پس اخراج او از سکینه، بر اخراج او از ایمان دلالت دارد. عمر نتوانست جوابی بدهد، مردم متفرق شدند و من از خواب بیدار شدم.(1)

مؤلف: مرحوم کراجکی در کنز جامع الفوائد همین را نقل کرده است.(2)

ص: 331


1- . احتجاج : 279 - 280
2- . کنز جامع الفوائد ...

باب 3 احتجاج السید المرتضی

اشاره

باب 3 احتجاج السید المرتضی (1) قدس الله روحه فی تفضیل الأئمة علیهم السلام بعد النبی صلی الله علیه و آله علی جمیع الخلق ذکره فی رسالته الموسومة بالرسالة الباهرة فی العترة الطاهرة*

الأخبار

«1»

ج، الإِحتجاجُ قَالَ: وَ مِمَّا یَدُلُّ أَیْضاً عَلَی تَقْدِیمِهِمْ وَ تَعْظِیمِهِمْ عَلَی الْبَشَرِ أَنَّ اللَّهَ تَعَالَی دَلَّنَا عَلَی أَنَّ الْمَعْرِفَةَ بِهِمْ کَالْمَعْرِفَةِ بِهِ تَعَالَی فِی أَنَّهَا إِیمَانٌ وَ إِسْلَامٌ وَ أَنَّ الْجَهْلَ بِهِمْ وَ الشَّکَّ فِیهِمْ کَالْجَهْلِ بِهِ وَ الشَّکِّ فِیهِ فِی أَنَّهُ کُفْرُ وَ خُرُوجٌ مِنَ الْإِیمَانِ وَ هَذِهِ مَنْزِلَةٌ لَیْسَ لِأَحَدٍ مِنَ الْبَشَرِ إِلَّا لِنَبِیِّنَا صلی الله علیه و آله وَ بَعْدَهُ لِأَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام وَ الْأَئِمَّةِ مِنْ وُلْدِهِ عَلَی جَمَاعَتِهِمْ السَّلَامُ لِأَنَّ الْمَعْرِفَةَ بِنُبُوَّةِ الْأَنْبِیَاءِ الْمُتَقَدِّمَیْنِ مِنْ آدَمَ علیه السلام إِلَی عِیسَی علیه السلام أَجْمَعِینَ غَیْرُ وَاجِبَةٍ عَلَیْنَا وَ لَا تَعَلُّقَ لَهَا بِشَیْ ءٍ مِنْ تَکَالِیفِنَا وَ لَوْ لَا أَنَّ الْقُرْآنَ وَرَدَ بِنُبُوَّةِ مَنْ سُمِّیَ فِیهِ مِنَ الْأَنْبِیَاءِ الْمُتَقَدِّمَیْنِ فَعَرَفْنَاهُمْ تَصْدِیقاً لِلْقُرْآنِ وَ إِلَّا فَلَا وَجْهَ لِوُجُوبِ مَعْرِفَتِهِمْ عَلَیْنَا وَ لَا تَعَلُّقَ لَهَا بِشَیْ ءٍ مِنْ أَحْوَالِ تَکْلِیفِنَا (2) وَ بَقِیَ عَلَیْنَا أَنْ نَدُلَّ عَلَی أَنَّ الْأَمْرَ عَلَی مَا ادَّعَیْنَاهُ

ص: 332


1- هو أبو القاسم علیّ بن الحسین بن محمّد بن موسی بن إبراهیم بن موسی بن جعفر علیهما السّلام علم الهدی الأجل المرتضی، حاز من العلوم ما لم یدانیه أحد فی زمانه و سمع من الحدیث فاکثر و کان متکلما شاعرا أدیبا عظیم المنزلة فی العلم و الدین و الدنیا ، صنف کتبا کثیرة ، کان مولده فی رجب سنة خمس وخمسین وثلاثمائة وتوفی فی شهر ربیع الاول سنة ست وثلاثین واربعمائة ، ذکرنا ترجمته فی مقدمة الکتاب مفصلا راجعه.
2- فی المصدر: تکالیفنا.

باب سوم : استدلال سید مرتضی درباره تفضیل ائمه علیهم السّلام پس از پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله بر تمام مردم که در رساله باهره راجع به عترت طاهره ذکر کرده است

اشاره

باب 3 احتجاج السید المرتضی قدس الله روحه فی تفضیل الأئمة علیهم السلام بعد النبی صلی الله علیه و آله علی جمیع الخلق ذکره فی رسالته الموسومة بالرسالة الباهرة فی العترة الطاهرة*

روایات

روایت1.

احتجاج: گفته است از چیزهایی که نیز بر تقدم و عظمت و برتری ائمه علیهم السّلام بر بشر دلالت دارد، این است که خداوند ما را راهنمایی کرده که شناخت ائمه علیهم السّلام مانند معرفت خدا است. در این که این معرفت همان ایمان و اسلام است و نشناختن و شک درباره آنها، چون نشناختن خدا و شک در وجود اوست، در این که این نشناختن، کفر و خروج از ایمان است، این مقام را هیچ انسانی ندارد جز پیامبر ما و پس از او امیرالمؤمنین علیه السّلام و ائمه از فرزندان او علیهم السّلام. زیرا شناختن نبوت پیامبران گذشته از آدم تا عیسی بر ما واجب نیست و هیچ ربطی به تکالیف ما ندارد، اگر نه این بود که قرآن آیاتی راجع به نبوّت پیامبران گذشته دارد و ما آنها را به جهت تصدیق قرآن شناخته ایم، هیچ وجهی برای وجوب معرفت آنها بر ما نبود و ربطی از نظر تکلیفی به ما نداشت. اینک فقط بر ما لازم است بر آنچه ادعا کردیم دلیل بیاوریم.

ص: 332

وَ الَّذِی یَدُلُّ أَنَّ الْمَعْرِفَةَ بِإِمَامَةِ مَنْ ذَکَرْنَاهُ علیه السلام مِنْ جُمْلَةِ الْإِیمَانِ وَ أَنَّ الْإِخْلَالَ بِهَا کُفْرٌ وَ رُجُوعٌ عَنِ الْإِیمَانِ إِجْمَاعُ الشِّیعَةِ الْإِمَامِیَّةِ عَلَی ذَلِکَ فَإِنَّهُمْ لَا یَخْتَلِفُونَ فِیهِ وَ إِجْمَاعُهُمْ حُجَّةٌ بِدَلَالَةِ أَنَّ قَوْلَ الْحُجَّةِ الْمَعْصُومِ الَّذِی قَدْ دَلَّتِ الْعُقُولُ عَلَی وُجُودِهِ فِی کُلِّ زَمَانٍ فِی جُمْلَتِهِمْ وَ فِی زُمْرَتِهِمْ وَ قَدْ دَلَّلْنَا عَلَی هَذِهِ الطَّرِیقَةِ فِی مَوَاضِعَ کَثِیرَةٍ مِنْ کُتُبِنَا وَ اسْتَوْفَیْنَاهَا فِی جَوَابِ التَّبَّانِیَّاتِ خَاصَّةً وَ فِی کِتَابِ نُصْرَةِ مَا انْفَرَدَتْ بِهِ الشِّیعَةُ الْإِمَامِیَّةُ مِنَ الْمَسَائِلِ الْفِقْهِیَّةِ فَإِنَّ هَذَا الْکِتَابَ مَبْنِیٌّ عَلَی صِحَّةِ هَذَا الْأَصْلِ وَ یُمْکِنُ أَنْ یُسْتَدَلَّ عَلَی وُجُوبِ الْمَعْرِفَةِ بِهِمْ علیهم السلام بِإِجْمَاعِ الْأُمَّةِ مُضَافاً إِلَی مَا بَیَّنَّاهُ مِنْ إِجْمَاعِ الْإِمَامِیَّةِ وَ ذَلِکَ أَنَّ جَمِیعَ أَصْحَابِ الشَّافِعِیِّ یَذْهَبُونَ إِلَی أَنَّ الصَّلَاةَ عَلَی نَبِیِّنَا صلی الله علیه و آله فِی التَّشَهُّدِ الْأَخِیرِ فَرْضٌ وَاجِبٌ وَ رُکْنٌ مِنْ أَرْکَانِ الصَّلَاةِ مَنْ أَخَلَّ بِهِ فَلَا صَلَاةَ لَهُ (1) وَ أَکْثَرُهُمْ یَقُولُ إِنَّ الصَّلَاةَ فِی هَذَا التَّشَهُّدِ عَلَی آلِ النَّبِیِّ عَلَیْهِمُ الصَّلَوَاتُ فِی الْوُجُوبِ وَ اللُّزُومِ وَ وُقُوفِ إِجْزَاءِ الصَّلَاةِ عَلَیْهَا کَالصَّلَاةِ عَلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله وَ الْبَاقُونَ مِنْهُمْ یَذْهَبُونَ إِلَی أَنَّ الصَّلَاةَ عَلَی الْآلِ مُسْتَحَبَّةٌ وَ لَیْسَتْ بِوَاجِبَةٍ فَعَلَی الْقَوْلِ الْأَوَّلِ لَا بُدَّ لِکُلِّ مَنْ وَجَبَتْ عَلَیْهِ الصَّلَاةُ مِنْ مَعْرِفَتِهِمْ مِنْ حَیْثُ کَانَ وَاجِباً عَلَیْهِ الصَّلَاةُ عَلَیْهِمْ فَإِنَّ الصَّلَاةَ عَلَیْهِمْ فَرْعٌ عَلَی الْمَعْرِفَةِ بِهِمْ وَ مَنْ ذَهَبَ إِلَی أَنَّ ذَلِکَ مُسْتَحَبٌّ فَهُوَ مِنْ جُمْلَةِ الْعِبَادَةِ وَ إِنْ کَانَ مَسْنُوناً مُسْتَحَبّاً وَ التَّعَبُّدُ بِهِ یَقْتَضِی التَّعَبُّدَ بِمَا لَا یَتِمُّ إِلَّا بِهِ مِنَ الْمَعْرِفَةِ وَ مَنْ عَدَا أَصْحَابِ الشَّافِعِیِّ لَا یُنْکِرُونَ أَنَّ الصَّلَاةَ عَلَی النَّبِیِّ وَ آلِهِ فِی التَّشَهُّدِ مُسْتَحَبَّةٌ وَ أَیُّ شُبْهَةٍ تَبْقَی مَعَ هَذَا فِی أَنَّهُمْ علیهم السلام أَفْضَلُ النَّاسِ وَ أَجَلُّهُمْ وَ ذِکْرُهُمْ وَاجِبٌ فِی الصَّلَاةِ وَ عِنْدَ أَکْثَرِ الْأُمَّةِ مِنَ الشِّیعَةِ الْإِمَامِیَّةِ وَ جُمْهُورِ أَصْحَابِ الشَّافِعِیِّ أَنَّ الصَّلَاةَ تَبْطُلُ بِتَرْکِهِ وَ هَلْ مِثْلُ هَذِهِ الْفَضِیلَةِ لِمَخْلُوقٍ سِوَاهُمْ أَوْ تَتَعَدَّاهُمْ وَ مِمَّا یُمْکِنُ الِاسْتِدْلَالُ بِهِ عَلَی ذَلِکَ أَنَّ اللَّهَ تَعَالَی قَدْ أَلْهَمَ جَمِیعَ الْقُلُوبِ وَ غَرَسَ

ص: 333


1- فی المصدر: متی اخل بها الإنسان فلا صلاة له.

از چیزهایی که دلالت می­کند که معرفت به امامت ائمه علیهم السّلام جزو ایمان است و اخلال در معرفت آنها کفر و برگشت از ایمان است، اجماع شیعه امامیه بر این مطلب است، زیرا آنها راجع به این مطلب اختلافی ندارند و اجماع علمای شیعه حجت است، زیرا قول امام معصومی که عقل دلالت بر وجود او در هر زمانی دارد، از جمله و در زمره قول ایشان است و ما این روش استدلال را در جاهای زیادی از کتاب­های خود توضیح داده ایم، مخصوصا در جواب تبّانیات به تفصیل ذکر کرده ایم و نیز در کتاب «نصرة» در مسائل فقهی که اختصاص به شیعه امامیه دارد. زیرا این کتاب مبتنی بر صحت همین اصل حجیت اجماع است. ممکن است به اجماع امت بر وجوب معرفت ائمه علیهم السّلام علاوه بر اجماع شیعه استدلال شود، زیرا تمام پیروان شافعی معتقدند که صلوات بر پیامبر در تشهد آخر نماز واجب و یکی از ارکان نماز است و هر کسی در آن خللی به وجود آورد، نمازش درست نیست. و بیشتر آنها می­گویند که صلوات بر آل پیامبر در این تشهد، از جهت وجوب و لزوم و متوقف بودن اجزای نماز بر صلوات، عینا مانند صلوات بر خود پیامبر است. بقیه می­گویند که صلوات بر آل مستحب است نه واجب. بنا بر قول اول بر هر کسی که نماز واجب شد، باید آل پیامبر را بشناسد، چون صلوات بر آنها به او واجب شده، زیرا صلوات فرستادن بر آنها فرع بر شناختن ایشان است و آنهایی که می گویند مستحب است، این هم یک عبادت است، گرچه سنت مستحب باشد باز هم این پرستش و عبادت میسر نیست مگر با معرفت. پیروان غیر شافعی نیز منکر استحباب صلوات بر پیامبر و آلش در تشهد نیستند. با این استدلال دیگر چه شک و شبهه ای باقی می­ماند در این که آنها بهترین انسان ها و برجسته­ترین آن­هایند و ذکر آنها در نماز واجب است؟ و به عقیده اکثر شیعه امامیه و اغلب پیروان شافعی، نماز با ترک صلوات بر آل باطل است. آیا چنین مقامی را جز آنها کسی دارد یا کسی از ایشان پیش افتاده است؟ و از مطالبی که می­توان بر این موضوع استدلال کرد، این است که با وجود اختلاف در اعتقاد و دیانتی که بین آنها است، خداوند عظمت شأن و بزرگی قدر ایشان را به دل ها الهام کرده و

ص: 333

فِی کُلِّ النُّفُوسِ تَعْظِیمَ شَأْنِهِمْ وَ إِجْلَالَ قَدْرِهِمْ عَلَی تَبَایُنِ مَذَاهِبِهِمْ وَ اخْتِلَافِ دِیَانَاتِهِمْ وَ نِحَلِهِمْ وَ مَا اجْتَمَعَ (1) هَؤُلَاءِ الْمُخْتَلِفُونَ الْمُتْبَایِنُونَ مَعَ تَشَتُّتِ الْأَهْوَاءِ وَ تَشَعُّبِ الْآرَاءِ عَلَی شَیْ ءٍ کَإِجْمَاعِهِمْ عَلَی تَعْظِیمِ مَنْ ذَکَرْنَاهُ وَ إِکْبَارِهِمْ أَنَّهُمْ (2) یَزُورُونَ قُبُورَهُمْ وَ یَقْصِدُونَ مِنْ شَاحِطِ الْبِلَادِ وَ شَاطِئِهَا (3) مَشَاهِدَهُمْ وَ مَدَافِنَهُمْ وَ الْمَوَاضِعَ الَّتِی وُسِمَتْ (4) بِصَلَاتِهِمْ فِیهَا وَ حُلُولِهِمْ بِهَا وَ یُنْفِقُونَ فِی ذَلِکَ الْأَمْوَالَ وَ یَسْتَنْفِدُونَ الْأَحْوَالَ فَقَدْ أَخْبَرَنِی مَنْ لَا أُحْصِیهِ کَثْرَةً أَنَّ أَهْلَ نَیْسَابُورَ وَ مَنْ وَالاهَا مِنْ تِلْکَ الْبُلْدَانِ یَخْرُجُونَ فِی کُلِّ سَنَةٍ إِلَی طُوسَ لِزِیَارَةِ الْإِمَامِ أَبِی الْحَسَنِ عَلِیِّ بْنِ مُوسَی الرِّضَا صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِمَا بِالْجِمَالِ الْکَثِیرَةِ وَ الْأُهْبَةِ (5) الَّتِی لَا تُوجَدُ مِثْلُهَا إِلَّا لِلْحَجِّ إِلَی بَیْتِ اللَّهِ (6) وَ هَذَا مَعَ الْمَعْرُوفِ مِنِ انْحِرَافِ أَهْلِ خُرَاسَانَ عَنْ هَذِهِ الْجِهَةِ وَ ازْوِرَارِهِمْ (7) عَنْ هَذَا الشِّعْبِ وَ مَا تَسْخِیرُ هَذِهِ الْقُلُوبِ الْقَاسِیَةِ وَ عَطْفُ هَذِهِ الْأُمَمِ الْبَائِنَةِ (8) إِلَّا کَالْخَارِقِ لِلْعَادَاتِ وَ الْخَارِجِ عَنِ الْأُمُورِ الْمَأْلُوفَاتِ وَ إِلَّا فَمَا الْحَامِلُ لِلْمُخَالِفِینَ لِهَذِهِ النِّحْلَةِ الْمُنْحَازِینَ عَنْ هَذِهِ الْجُمْلَةِ (9) عَلَی أَنْ یُرَاوِحُوا هَذِهِ الْمَشَاهِدَ وَ یُغَادُوهَا وَ یَسْتَنْزِلُوا عِنْدَهَا مِنَ اللَّهِ تَعَالَی الْأَرْزَاقَ وَ یَسْتَفْتِحُوا الْأَغْلَالَ (10) وَ یَطْلُبُوا بِبَرَکَاتِهَا (11) الْحَاجَاتِ

ص: 334


1- فی نسخة: و ما اجمع و هو الموجود فی المصدر.
2- فی المصدر: فانهم.
3- شحط البلاد: بعد. و شاطئ البلاد: اطرافها و فی نسخة: (شاطنها) من شطن الدار: بعد.
4- فی نسخة: رسمت.
5- فی نسخة من الکتاب و فی المصدر: الاهب.
6- فی المصدر: الی بیت اللّه الحرام و هذا مع ان.
7- أی انحرافهم.
8- فی المصدر: الأمم النائیة.
9- فی نسخة: عن هذه الجهة.
10- فی المصدر : ویستفتحوا بها الاغلال.
11- فی نسخة : ببرکاتها.

در دل ها کاشته است و در هیچ موردی این مردمی که دارای عقاید و آرای مختلف هستند، اجماعی چنین ندارند مانند اجماعشان درباره تعظیم و بزرگداشت ائمه علیهم السّلام. به زیارت قبور آنها می­روند و از شهرستان های دور و از اطراف عالم مشاهد و محل­های دفن ایشان و مواضعی که در آن نماز خوانده اند و در آنجا حضور داشته­اند را قصد می­کنند و در این راه اموال زیادی صرف می نمایند و عمر زیادی را صرف می کنند. عده بی­شماری اطلاع داده اند که مردم نیشابور و اطراف آن در هر سال برای زیارت حضرت رضا علیه السّلام، با شترهایی بسیار و آمادگی فراوانی که جز در حج خانه خدا مثل آن دیده نمی­شود، به توس می­روند. با این که معروف است که اهل خراسان از اعتقاد به ائمه علیهم السّلام منحرف هستند و از گروه شیعه فاصله دارند، تسخیر این دل­های سخت و توجه این دسته های مختلف جز از طریق خرق عادت و غیر عادی نمی­شود، وگرنه چه چیز مخالفان این عقیده را که از این جهت منحاز هستند، وامی­دارد که شب و روز به زیارت مشاهد روند و از نزد این مشاهد از خداوند درخواست روزی کنند و تقاضای رفع گرفتاری نمایند و به برکت این خاندان حاجات خویش را بخواهند

ص: 334

وَ یَسْتَدْفِعُوا الْبَلِیَّاتِ وَ الْأَحْوَالُ الظَّاهِرَةُ کُلُّهَا لَا تُوجِبُ ذَلِکَ وَ لَا تَقْتَضِیهِ وَ لَا تَسْتَدْعِیهِ وَ إِلَّا فَعَلُوا ذَلِکَ فِیمَنْ یَعْتَقِدُونَهُمْ وَ أَکْثَرُهُمْ یَعْتَقِدُونَ إِمَامَتَهُ وَ فَرْضَ طَاعَتِهِ وَ إِنَّهُ فِی الدِّیَانَةِ مُوَافِقٌ لَهُمْ غَیْرُ مُخَالِفٍ وَ مُسَاعِدٌ غَیْرُ مُعَانِدٍ وَ مِنَ الْمُحَالِ أَنْ یَکُونُوا فَعَلُوا ذَلِکَ لِدَاعٍ مِنْ دَوَاعِی الدُّنْیَا فَإِنَّ الدُّنْیَا عِنْدَ غَیْرِ هَذِهِ الطَّائِفَةِ مَوْجُودَةٌ وَ عِنْدَهَا هِیَ مَفْقُودَةٌ وَ لَا لِتَقِیَّةٍ وَ اسْتِصْلَاحٍ فَإِنَّ التَّقِیَّةَ هِیَ فِیهِمْ لَا مِنْهُمْ وَ لَا خَوْفَ مِنْ جِهَتِهِمْ وَ لَا سُلْطَانَ لَهُمْ وَ کُلُّ خَوْفٍ إِنَّمَا هُوَ عَلَیْهِمْ فَلَمْ یَبْقَ إِلَّا دَاعِی الدِّینِ وَ ذَلِکَ هُوَ الْأَمْرُ الْغَرِیبُ الْعَجِیبُ الَّذِی لَا یَنْفَذُ فِی مِثْلِهِ إِلَّا مَشِیَّةُ اللَّهِ (1) وَ قُدْرَةُ الْقَهَّارِ الَّتِی تُذَلِّلُ الصِّعَابَ وَ تَقُودُ بِأَزِمَّتِهَا الرِّقَابَ وَ لَیْسَ لِمَنْ جَهِلَ هَذِهِ الْمَزِیَّةَ أَوْ تَجَاهَلَهَا وَ تَعَامَی عَنْهَا وَ هُوَ یُبْصِرُهَا أَنْ یَقُولَ إِنَّ الْعِلَّةَ فِی تَعْظِیمِ غَیْرِ فِرَقِ الشِّیعَةِ لِهَؤُلَاءِ الْقَوْمِ لَیْسَتْ مَا عَظَّمْتُمُوهُ وَ فَخَّمْتُمُوهُ وَ ادَّعَیْتُمْ خَرْقَهُ لِلْعَادَةِ وَ خُرُوجَهُ مِنَ الطَّبِیعَةِ بَلْ هِیَ لِأَنَّ هَؤُلَاءِ الْقَوْمَ مِنْ عِتْرَةِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله وَ کُلُّ مَنْ عَظَّمَ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله فَلَا بُدَّ مِنْ أَنْ یَکُونَ لِعِتْرَتِهِ (2) وَ أَهْلِ بَیْتِهِ مُعَظِّماً مُکْرِماً وَ إِذَا انْضَافَ إِلَی الْقَرَابَةِ الزُّهْدُ وَ هَجْرُ الدُّنْیَا وَ الْعِفَّةُ وَ الْعِلْمُ زَادَ الْإِجْلَالُ وَ الْإِکْرَامُ لِزِیَادَةِ أَسْبَابِهِمَا وَ الْجَوَابُ عَنْ هَذِهِ الشُّبْهَةِ الضَّعِیفَةِ إِنْ شَارَکَ (3) أَئِمَّتَنَا علیهم السلام فِی حَسَبِهِمْ وَ نَسَبِهِمْ وَ قَرَابَاتِهِمْ مِنَ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله غَیْرُهُمْ وَ کَانَتْ لِکَثِیرٍ مِنْهُمْ عِبَادَاتٌ ظَاهِرَةٌ وَ زَهَادَةٌ فِی الدُّنْیَا بَادِیَةٌ وَ سِمَاتٌ جَمِیلَةٌ وَ صِفَاتٌ حَسَنَةٌ مِنْ وُلْدِ أَبِیهِمْ عَلَیْهِ وَ آلِهِ السَّلَامُ وَ مِنْ وُلْدِ الْعَبَّاسِ (4) رِضْوَانُ اللَّهِ عَلَیْهِ فَمَا رَأَیْنَا مِنَ الْإِجْمَاعِ عَلَی تَعْظِیمِهِمْ وَ زِیَارَةِ مَدَافِنِهِمْ وَ الِاسْتِشْفَاعِ بِهِمْ فِی

ص: 335


1- فی نسخة: خشیة اللّه.
2- فی نسخة: لاهل بیته و عترته.
3- فی المصدر: ان قد شارک و فیه: و قرابتهم.
4- فی المصدر: و من ولد عمهم العباس.

و رفع بلا نمایند؟ طبق معمول آنها نباید چنین کنند و نه موجب و جهتی برای کار است، وگرنه باید چنین کارهایی را درباره کسانی که به آنها اعتقاد دارند انجام دهند. بیشتر همین مخالفان معتقد به امامت وجوب اطاعت آن سرورند و این که آن جناب در دیانت موافق آنها است نه مخالف و همراه ایشان است و نه معاند. غیر ممکن است که این کارها را برای اغراض دنیوی انجام دهند، زیرا دنیا و هدف های مادی در دست غیر ائمه است و مناصب ظاهری دنیا به دست ایشان نیست. و نه این کارها را از روی تقیه انجام می دهند، زیرا آنها تقیه می­کنند نه این که از ایشان تقیه نمایند. از طرف ائمه علیهم السّلام ترسی نیست و قدرتی ظاهری و سلطنتی ندارند و همه ترس­ها و خوف­ها برای آنها است و چیزی جز غرض دینی باقی نمی­ماند. همین است مسأله ای که بسیار غریب و بعید و عجیب است که جز خواست خدا، چیز دیگری در این وضع مؤثر نیست و قدرتی که کارهای دشوار و مشکل را ساده و آسان می کند و بندگان را با افسارش رهبری می کند. کسی که جاهل به این مزیت است و خود را به نادانی و کوری می­زند با این که با چشم می بیند، نمی تواند بگوید احترامی که غیر شیعه نسبت به ائمه روا می­دارند و این عظمت و شرافتی را که مدعی هستید، امر غیر طبیعی و خرق عادت نیست، بلکه همین طور است، چون این خانواده از اولاد پیامبر صلّی اللَّه علیه و آله هستند و هر کس پیامبر را احترام نماید، لازم است که عترتش را تعظیم و احترام نماید، مخصوصا وقتی که به این خویشاوندی، زهد و کناره گیری از دنیا و عفت و علم هم به اضافه شود، احترام و عظمت به خاطر زیادی اسباب این دو بیشتر می شود. جواب از این ایراد واهی این است که غیر از ائمه ما اشخاص دیگری هم هستند که در نژاد و نسب و خویشاوندی با پیامبر شریک آنهایند، بیشتر آنها دارای عبادات ظاهری و زهد آشکار در دنیا و علامات زیبا و صفات حسنه هم بودند، چه از بنی هاشم و چه از بنی عباس، ما اجماعی بر تعظیم ایشان و زیارت قبورشان و طلب شفاعت از ایشان در

ص: 335

الْأَغْرَاضِ وَ الِاسْتِدْفَاعِ بِمَکَانِهِمْ لِلْأَعْرَاض وَ الْأَمْرَاضِ وَ مَا وَجَدْنَا مُشَاهِداً مُعَایِناً فِی هَذَا الشِّرَاکِ (1) أَلَا فَمَنْ ذَا الَّذِی أُجْمِعَ عَلَی فَرْطِ إِعْظَامِهِ وَ إِجْلَالِهِ مِنْ سَائِرِ صُنُوفِ الْعِتْرَةِ فِی هَذِهِ الْحَالَةِ یَجْرِی مَجْرَی الْبَاقِرِ وَ الصَّادِقِ وَ الْکَاظِمِ وَ الرِّضَا صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِمْ أَجْمَعِینَ لِأَنَّ مَنْ عَدَا مَنْ ذَکَرْنَاهُ مِنْ صُلَحَاءِ الْعِتْرَةِ وَ زُهَّادِهَا مِمَّنْ یُعَظِّمُهُ فَرِیقٌ مِنَ الْأُمَّةِ وَ یُعْرِضُ عَنْهُ فَرِیقٌ وَ مَنْ عَظَّمَهُ مِنْهُمْ وَ قَدَّمَهُ لَا یَنْتَهِی فِی الْإِجْلَالِ وَ الْإِعْظَامِ إِلَی الْغَایَةِ الَّتِی یَنْتَهِی إِلَیْهَا مَنْ ذَکَرْنَاهُ وَ لَوْ لَا أَنَّ تَفْصِیلَ هَذِهِ الْجُمْلَةِ مَلْحُوظٌ مَعْلُومٌ لَفَصَّلْنَاهَا عَلَی طُولِ ذَلِکَ وَ لَأَسْمَیْنَا مَنْ کَنَّیْنَا عَنْهُ وَ نَظَرْنَا بَیْنَ کُلِّ مُعَظَّمٍ مُقَدَّمٍ مِنَ الْعِتْرَةِ لِیُعْلَمَ أَنَّ الَّذِی ذَکَرْنَاهُ هُوَ الْحَقٌ الْوَاضِحُ وَ مَا عَدَاهُ هُوَ الْبَاطِلُ الْمَاضِحُ (2) وَ بَعْدُ فَمَعْلُومٌ ضَرُورَةً أَنَّ الْبَاقِرَ وَ الصَّادِقَ وَ مَنَ وَلِیَهُمَا مِنَ الْأَئِمَّةِ (3) صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِمْ أَجْمَعِینَ کَانُوا فِی الدِّیَانَةِ وَ الِاعْتِقَادِ (4) وَ مَا یُفْتُونَ مِنْ حَلَالٍ وَ حَرَامٍ عَلَی خِلَافِ مَا یَذْهَبُ إِلَیْهِ مُخَالِفُو الْإِمَامِیَّةِ وَ إِنْ ظَهَرَ شَکٌّ فِی ذَلِکَ کُلِّهِ فَلَا شَکَّ وَ لَا شُبْهَةَ عَلَی مُنْصِفٍ فِی أَنَّهُمْ لَمْ یَکُونُوا عَلَی مَذْهَبِ الْفِرْقَةِ الْمُخْتَلِفَةِ الْمُجْتَمِعَةِ (5) عَلَی تَعْظِیمِهِمْ وَ التَّقَرُّبِ إِلَی اللَّهِ تَعَالَی بِهِمْ وَ کَیْفَ یَعْتَرِضُ رَیْبٌ فِیمَا ذَکَرْنَاهُ وَ مَعْلُومٌ ضَرُورَةً أَنَّ شُیُوخَ الْإِمَامِیَّةِ وَ سَلَفَهُمْ فِی تِلْکَ الْأَزْمَانِ کَانُوا بِطَانَةً لِلصَّادِقِ (6) وَ الْکَاظِمِ وَ الْبَاقِرِ علیهم السلام وَ مُلَازِمِینَ لَهُمْ وَ مُتَمَسِّکِینَ

ص: 336


1- فی نسخة: الاشتراک و فی المصدر: فی هذا الاشتراک و الا.
2- مضح عرضه: شانه و عابه. مضح عنه: ذب.
3- فی المصدر: من ائمة أبنائهما.
4- فی نسخة: و الاجتهاد.
5- فی نسخة: (المعجمة) و هو الموجود فی المصدر.
6- فی نسخة: (بطانة للباقر و الصادق و من ولیهما) و هو الموجود فی المصدر.

غرض­ها و طلب دفع اعراض و امراض به واسطه جایگاه ایشان ندیده ایم. ما هیچ مشاهد دیگری را که با ائمه در این شریک باشند، نیافتیم. کدام یک از عترت پیامبر از نظر احترام و اجلال و بزرگداشت به مرتبه حضرت باقر و صادق و موسی بن جعفر و علی بن موسی الرضا علیهم السّلام می­رسند؟ زیرا صلحا و زهاد عترت، همان­هایی را که گروهی احترام می کنند و عده ای دیگر از آنها اعراض دارند و همان اشخاص هم که احترام می کنند، در اجلال و بزرگداشت به حد ائمه نمی­رسند. اگر نه این بود که شرح و تفصیل این، آشکار و معلوم است، کاملا توضیح می دادم و آنچه را با اشاره ذکر کردم، با صراحت نقل می نمودم و دقت می­کردیم بین بزرگداشته شدگان و مقدمان از عترت تا دانسته شود آنچه را که ما گفتیم، حق آشکار است و غیر از آن باطل ناقص. و این آشکار است که حضرت باقر و صادق و سایر ائمه علیهم السّلام در مذهب و اعتقاد و آنچه فتوا می­دادند در حلال و حرام، بر خلاف نظر اهل سنت و مخالفان بودند و اگر شکی در قسمت های گذشته پیش آید، دیگر شکی در این مطلب نیست. برای کسی که انصاف داشته باشد که ائمه علیهم السّلام موافق نظر و مذهب فرقه های مختلف اسلام که بر تعظیم ائمه و تقرب به خدا به واسطه ایشان اجتماع داشتند، نبودند. چگونه شک و تردید در مطالب قبل پدید می آید؟ با این که کاملا آشکار است علما و رهبران و شخصیت های برجسته شیعه و امامی مذهبان در این زمان صاحب اسرار امام صادق و کاظم و باقر علیهم السّلام بودند و ملازم و متمسک

ص: 336

بِهِمْ وَ مُظْهِرِینَ أَنَّ کُلَّ شَیْ ءٍ یَعْتَقِدُونَهُ وَ یَنْتَحِلُونَهُ وَ یُصَحِّحُونَهُ أَوْ یُبْطِلُونَهُ فَعَنْهُمْ تَلَقَّنُوهُ وَ مِنْهُمْ أَخَذُوهُ فَلَوْ لَمْ یَکُونُوا عَنْهُمْ بِذَلِکَ (1) رَاضِینَ وَ عَلَیْهِ مُقِرِّینَ لَأَبَوْا عَلَیْهِمْ نِسْبَةَ تِلْکَ الْمَذَاهِبِ إِلَیْهِمْ وَ هُمْ مِنْهَا بَرِیئُونَ خَلِیُّونَ وَ لَنَفَوْا مَا بَیْنَهُمْ مِنْ مُوَاصَلَةٍ وَ مُجَالَسَةٍ وَ مُلَازَمَةٍ وَ مُوَالاةٍ وَ مُصَافَاةٍ وَ مَدْحٍ وَ إِطْرَاءٍ وَ ثَنَاءٍ وَ لَأَبْدَلُوهُ بِالذَّمِّ وَ اللَّوْمِ وَ الْبَرَاءَةِ وَ الْعَدَاوَةِ فَلَوْ لَمْ یَکُونُوا علیهم السلام لِهَذِهِ الْمَذَاهِبِ مُعْتَقِدِینَ وَ بِهَا رَاضِینَ (2) لَبَانَ لَنَا وَ اتَّضَحَ وَ لَوْ لَمْ یَکُنْ إِلَّا هَذِهِ الدَّلَالَةُ لَکَفَتْ وَ أَغْنَتْ وَ کَیْفَ یَطِیبُ قَلْبُ عَاقِلٍ أَوْ یَسُوغُ فِی الدِّینِ لِأَحَدٍ أَنْ یُعَظِّمَ فِی الدِّینِ مَنْ هُوَ عَلَی خِلَافِ مَا یَعْتَقِدُ أَنَّهُ الْحَقُّ وَ مَا سِوَاهُ بَاطِلٌ ثُمَّ یَنْتَهِی فِی التَّعْظِیمَاتِ وَ الْکَرَامَاتِ إِلَی أَبْعَدِ الْغَایَاتِ وَ أَقْصَی النِّهَایَاتِ وَ هَلْ جَرَتْ بِمِثْلِ هَذَا (3) عَادَةٌ أَوْ مَضَتْ عَلَیْهِ سُنَّةٌ أَ وَ لَا یَرَوْنَ أَنَّ الْإِمَامِیَّةَ لَا تَلْتَفِتُ إِلَی مَنْ خَالَفَهَا مِنَ الْعِتْرَةِ وَ حَادَ عَنْ جَادَّتِهَا فِی الدِّیَانَةِ وَ مَحَجَّتِهَا فِی الْوَلَایَةِ وَ لَا تَسْمَحُ لَهُ بِشَیْ ءٍ مِنَ الْمَدْحِ وَ التَّعْظِیمِ فَضْلًا عَنْ غَایَتِهِ وَ أَقْصَی نِهَایَتِهِ بَلْ تَتَبَرَّأُ مِنْهُ وَ تُعَادِیهِ وَ تُجْرِیهِ فِی جَمِیعِ الْأَحْکَامِ مَجْرَی مَنْ لَا نَسَبَ لَهُ وَ لَا حَسَبَ لَهُ وَ لَا قَرَابَةَ وَ لَا عُلْقَةَ وَ هَذَا یُوقِظُ عَلَی أَنَّ اللَّهَ خَرَقَ فِی هَذِهِ الْعِصَابَةِ الْعَادَاتِ وَ قَلَّبَ الْجِبِلَّاتِ لِیُبَیِّنَ مِنْ عَظِیمِ مَنْزِلَتِهِمْ وَ شَرِیفِ مَرْتِبَتِهِمْ وَ هَذِهِ فَضِیلَةٌ تَزِیدُ عَلَی الْفَضَائِلِ وَ تُرْبِی (4) عَلَی جَمِیعِ الْخَصَائِصِ وَ الْمَنَاقِبِ وَ کَفَی بِهَا بُرْهَاناً لَائِحاً وَ مِیزَاناً رَاجِحاً وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ (5)

ص: 337


1- فی المصدر: فلو لم یکونوا بذلک.
2- فی المصدر: فلو لم یکن انهم علیهم السلام لهذه المذاهب معتقدون و بها راضون.
3- فی المصدر: بمثل ذلک.
4- أی تزید. و فی المصدر: توفی.
5- احتجاج الطبرسیّ: 282- 284.

به ایشان بودند و آشکارا می گویند که آنچه معتقد هستند و درست می­دانند یا هر چه را باطل می گمارند از این ائمه علیهم السّلام استفاده کرده اند. اگر ائمه علیهم السّلام به این مسأله راضی نبودند و ضد آن را اقرار می­کردند، امتناع می ورزیدند که آنها معتقدات خود را به ایشان نسبت دهند و از آنها بیزاری می جستند و با آنها رفت و آمد نمی­کردند و ملازمت و دوستی و اظهار علاقه و مدح و ثنا و ستایش نمی­کردند، بر عکس ذم و سرزنش می­نمودند و اظهار بیزاری و عداوت می کردند. مسلما اگر ائمه علیهم السّلام راضی به این مذهب و انتساب به ایشان نبودند برای ما آشکار می­شد. اگر همین یک دلیل بیشتر نبود، برای اثبات مطلب کافی می­نمود. چگونه عاقلی قلبش راضی می­شود یا برای احدی در دین تجویز می­کند که احترام کند و به شخصیت و عظمت بستاید کسی را که معتقد است از نظر دینی بر خلاف حق است و غیر آن باطل است؟ سپس با همین نظریه­ای که دارد، باز در احترام و تعظیم، آخرین درجه را طی کند؟ آیا چنین چیزی معمول بوده یا هست؟ مگر نمی بینند که امامی مذهبان و شیعه اعتنایی به مخالفین مذهب خود از عترت پیامبر نمی گذارند؟ کسانی که از جاده حق و راه ولایت منحرف شده اند، اجازه مدح و تعظیم او را نمی­دهند، چه رسد به این که آخرین و نهایی ترین مدح و ستایش را بکنند، بلکه از او بیزاری می­جویند و با او دشمنی می­ورزند و در تمام احکام او را مثل کسی قرار می­دهند که نسب و نژادی و نه خویشاوندی و وابستگی بین آنها نیست. این جریان انسان را متوجه می­کند که خداوند در این گروه یعنی شیعه، خرق عادت کرده و طبایع را برگردانده تا مقام ارجمند و مرتبه شریف ایشان را آشکار کند و این خود فضیلتی است برتر از سایر فضایل و از همه امتیازات و مناقب بالاتر. از نظر برهان آشکار و وسیله سنجش برتر همین کافی است، و الحمد لله ربّ العالمین.(1)

ص: 337


1- . احتجاج : 282 - 284

باب 4 الدلائل التی ذکرها شیخنا الطبرسی روح الله روحه فی کتاب إعلام الوری علی إمامة أئمتنا علیهم السلام

الأخبار

«1»

قَالَ: أَحَدُ الدَّلَائِلِ عَلَی إِمَامَتِهِمْ علیهم السلام مَا ظَهَرَ مِنْهُمْ مِنَ الْعُلُومِ الَّتِی تَفَرَّقَتْ فِی فِرَقِ الْعَالِمِ فَحَصَلَ فِی کُلِّ فِرْقَةٍ فَنٌّ مِنْهَا (1) وَ اجْتَمَعَتْ فُنُونُهَا وَ سَائِرُ أَنْوَاعِهَا فِی آلِ مُحَمَّدٍ علیهم السلام أَ لَا تَرَی مَا رُوِیَ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فِی أَبْوَابِ التَّوْحِیدِ وَ الْکَلَامَ الْبَاهِرَ الْمُفِیدَ مِنَ الْخُطَبِ وَ عُلُومِ الدِّینِ وَ أَحْکَامِ الشَّرِیعَةِ وَ تَفْسِیرِ الْقُرْآنِ وَ غَیْرِ ذَلِکَ مَا زَادَ عَلَی کَلَامِ جَمِیعِ الْخُطَبَاءِ وَ الْعُلَمَاءِ وَ الْفُصَحَاءِ حَتَّی أَخَذَ عَنْهُ الْمُتَکَلِّمُونَ وَ الْفُقَهَاءُ وَ الْمُفَسِّرُونَ وَ نَقَلَ أَهْلُ الْعَرَبِیَّةِ عَنْهُ أُصُولَ الْإِعْرَابِ وَ مَعَانِیَ اللُّغَاتِ وَ قَالَ فِی الطِّبِّ مَا اسْتَفَادَ مِنْهُ الْأَطِبَّاءُ وَ فِی الْحِکْمَةِ وَ الْوَصَایَا وَ الْآدَابِ مَا أَرْبَی عَلَی کَلَامِ جَمِیعِ الْحُکَمَاءِ وَ فِی النُّجُومِ وَ عِلْمِ الْآثَارِ مَا اسْتَفَادَهُ مِنْ جِهَتِهِ جَمِیعُ أَهْلِ الْمِلَلِ وَ الْآرَاءِ ثُمَّ قَدْ نَقَلَتِ الطَّوَائِفُ عَمَّنْ ذَکَرْنَاهُ مِنْ عِتْرَتِهِ وَ أَبْنَائِهِ علیهم السلام مِثْلَ ذَلِکَ مِنَ الْعُلُومِ فِی جَمِیعِ الْأَنْحَاءِ وَ لَمْ یَخْتَلِفْ فِی فَضْلِهِمْ وَ عُلُوِّ دَرَجَتِهِمْ فِی ذَلِکَ مِنْ أَهْلِ الْعِلْمِ اثْنَانِ فَقَدْ ظَهَرَ عَنِ الْبَاقِرِ وَ الصَّادِقِ علیهما السلام لَمَّا تَمَکَّنَا مِنَ الْإِظْهَارِ وَ زَالَتْ عَنْهُمَا التَّقِیَّةُ الَّتِی کَانَتْ عَلَی سَیِّدِ الْعَابِدِینَ علیه السلام مِنَ الْفَتَاوِی فِی الْحَلَالِ وَ الْحَرَامِ وَ الْمَسَائِلِ وَ الْأَحْکَامِ وَ رَوَی النَّاسُ عَنْهُمَا مِنْ عُلُومِ الْکَلَامِ وَ تَفْسِیرِ الْقُرْآنِ وَ قِصَصِ الْأَنْبِیَاءِ وَ الْمَغَازِی وَ السِّیَرِ وَ أَخْبَارِ الْعَرَبِ وَ مُلُوکِ الْأُمَمِ مَا سُمِّیَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام لِأَجْلِهِ بَاقِرَ الْعِلْمِ وَ رَوَی عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام فِی أَبْوَابِهِ مِنْ مَشْهُورِی أَهْلِ الْعِلْمِ أَرْبَعَةُ آلَافِ إِنْسَانٍ

ص: 338


1- فی المصدر: فحصل فی کل فرقة منهم فن منها ما اجتمعت.

باب چهارم : دلایلی که شیخ طبرسی در کتاب إعلام الوری بر امامت ائمه ما علیهم السّلام ذکر کرده است

روایات

روایت1.

می­گوید: یکی از دلائل بر امامت ائمه علیهم السّلام، علومی است که از ناحیه آن سروران در تمام عالم انتشار یافته است. از این علوم در هر گروهی مقداری یافت می شود که مجموعه آن فنون و انواع مختلف آن، در آل محمّد صلّی اللَّه علیه و آله جمع شده است. نمی بینی آنچه که از امیرالمؤمنین علیه السّلام در باب های توحید و سخنان درخشان مفید از خطبه­ها و علوم دین و احکام شریعت و تفسیر قرآن و غیر آن که بیشتر از تمام خطبا و دانشمندان و فصیحان است روایت شده، به طوری که متکلمان و فقها و مفسران از آن جناب استفاده کرده اند؟ دانشمندان ادبیات عرب قواعد اعراب و معانی لغات را از آن جناب نقل کرده اند و درباره طب مطالبی فرموده که اطبا از آن جناب استفاده نموده اند. و درباره حکمت و اندرز و آداب مقداری از ایشان نقل شده که بیش از کلام تمام حکما است. درباره نجوم و باستان شناسی مطالبی نقل شده که مورد استفاده تمام ملل و صاحبنظران قرار گرفته است. از آن گذشته گروه­هایی از کسانی که ما ذکر کردیم از ائمه و فرزندان او، مانند این علوم را در جمیع قسمت ها نقل کرده اند. درباره فضل و مقام ارجمند آنها حتّی دو نفر از دانشمندان هم اختلاف نکرده اند. از حضرت باقر و صادق موقعی که قدرت اظهار پیدا کردند و آن تقیه ای که در زمان حضرت سجاد علیه السّلام بود از ایشان برطرف گردید، در مورد فتاوای حلال و حرام و مسائل و احکام ظاهر شده است. مردم آن قدر از این دو امام در علم کلام و تفسیر قرآن و قصص انبیاء و جنگ­ها و تاریخ و اخبار عرب و پادشاهان دنیا نقل کردند که به همین جهت حضرت باقر را باقر نامیده اند. از حضرت صادق علیه السّلام در ابواب مختلف چهار هزار نفر از دانشمندان مشهور روایت نقل کرده اند

ص: 338

وَ صُنِّفَ مِنْ جَوَابَاتِهِ فِی الْمَسَائِلِ أَرْبَعُمِائَةِ کِتَابٍ هِیَ مَعْرُوفَةٌ بِکُتُبِ الْأُصُولِ رَوَاهَا أَصْحَابُهُ وَ أَصْحَابُ أَبِیهِ مِنْ قَبْلِهِ وَ أَصْحَابُ ابْنِهِ أَبِی الْحَسَنِ مُوسَی علیه السلام وَ لَمْ یَبْقَ فَنٌّ مِنْ فُنُونِ الْعِلْمِ إِلَّا رُوِیَ عَنْهُ فِیهِ (1) أَبْوَابٌ وَ کَذَلِکَ (کَانَتْ) حَالُ ابْنِهِ مُوسَی علیه السلام مِنْ بَعْدِهِ فِی إِظْهَارِ الْعُلُومِ إِلَی أَنْ حَبَسَهُ الرَّشِیدُ وَ مَنَعَهُ مِنْ ذَلِکَ وَ قَدِ انْتَشَرَ أَیْضاً عَنِ الرِّضَا علیه السلام وَ ابْنِهِ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام مِنْ ذَلِکَ مَا شُهْرَةُ جُمْلَتِهِ تُغْنِی عَنْ تَفْصِیلِهِ وَ کَذَلِکَ کَانَتْ سَبِیلُ أَبِی الْحَسَنِ وَ أَبِی مُحَمَّدٍ الْعَسْکَرِیَّیْنِ علیهما السلام وَ إِنَّمَا کَانَتِ الرِّوَایَةُ عَنْهُمَا أَقَلَّ لِأَنَّهُمَا کَانَا مَحْبُوسَیْنِ فِی عَسْکَرِ السُّلْطَانِ مَمْنُوعَیْنِ مِنَ الِانْبِسَاطِ فِی الْفُتْیَا وَ أَنْ یَلْقَاهُمَا (2) کُلُّ أَحَدٍ مِنَ النَّاسِ وَ إِذَا ثَبَتَ بِمَا ذَکَرْنَاهُ بَیْنُونَةُ أَئِمَّتِنَا علیهم السلام بِمَا وَصَفْنَاهُ عَنْ جَمِیعِ الْأَنَامِ وَ لَمْ یُمْکِنْ أَحَداً (3) أَنْ یَدَّعِیَ أَنَّهُمْ أَخَذُوا الْعِلْمَ عَنْ رِجَالِ الْعَامَّةِ أَوْ تَلَقَّنُوهُ (4) مِنْ رُوَاتِهِم وَ ثِقَاتِهِمْ (5) لِأَنَّهُمْ لَمْ یُرَوْا قَطُّ مُخْتَلِفِینِ إِلَی أَحَدٍ مِنَ الْعُلَمَاءِ فِی تَعَلُّمِ شَیْ ءٍ مِنَ الْعُلُومِ وَ لِأَنَّ مَا أُثِرَ عَنْهُمْ مِنَ الْعُلُومِ فَإِنَّ أَکْثَرَهُ لَمْ یُعْرَفْ إِلَّا مِنْهُمْ وَ لَمْ یَظْهَرْ إِلَّا عَنْهُمْ وَ عَلِمْنَا أَنَّ هَذِهِ الْعُلُومَ بِأَسْرِهَا قَدِ انْتَشَرَتْ عَنْهُمْ مَعَ غِنَاهُمْ عَنْ سَائِرِ النَّاسِ وَ تَیَقَّنَّا زِیَادَتَهُمْ فِی ذَلِکَ عَلَی کَافَّتِهِمْ وَ نُقْصَانَ جَمِیعِ الْعُلَمَاءِ عَنْ رُتْبَتِهِمْ ثَبَتَ (6) أَنَّهُمْ أَخَذُوهَا عَنِ النَّبِیِّ عَلَیْهِ وَ آلِهِ السَّلَامُ خَاصَّةً وَ أَنَّهُ قَدْ أَفْرَدَهُمْ بِهَا لِیَدُلَّ عَلَی إِمَامَتِهِمْ بِافْتِقَارِ النَّاسِ إِلَیْهِمْ فِیمَا یَحْتَاجُونَ إِلَیْهِ وَ غِنَاهُمْ عَنْهُمْ وَ لِیَکُونَ مَفْزَعاً لِأُمَّتِهِ فِی الدِّینِ وَ مَلْجَأً لَهُمْ فِی الْأَحْکَامِ وَ جَرَوْا فِی هَذَا التَّخْصِیصِ

ص: 339


1- فی المصدر: الا روی عنه فیه أبواب.
2- فی المصدر: من الانبساط و المعاشرة و ان یلقاهما.
3- فی المصدر: لاحد.
4- فی المصدر: أو تلقوه.
5- فی المصدر: و فقهائهم.
6- جزاء لکلمة إذا.

و از جواب­های آن جناب، چهار صد کتاب نوشته شده که مشهور به «کتاب­های اصول» است. این روایت ها را اصحاب خودش و اصحاب پدرش یا به واسطه ایشان و اصحاب فرزندش موسی بن جعفر علیهما السّلام نقل کرده اند. هیچ فنی از فنون علم نبود مگر این که درباره آن بخش­هایی از ایشان نقل شده است. فرزندش موسی بن جعفر نیز تا قبل از محبوس شدن به دست هارون، مانند پدر در پخش علوم فعالیت داشت که هارون مانع ایشان شد. از حضرت رضا و فرزندش حضرت امام محمّد تقی علیهما السّلام مقدار بسیار زیادی نقل شده و آنچنان شهرت دارد که احتیاج به تفصیل ندارد. حضرت امام علی النقی و امام حسن عسکری نیز همین راه را پیموده اند. روایت از این دو امام کمتر است، چون آن دو امام در محله سپاهیان تحت نظر بوده اند و نمی توانستند آشکار فتوی دهند و ملاقات با آن دو امام علیهما السّلام برای هر کسی مقدور نبود. با توضیحاتی که دادیم، ثابت شد که ائمه ما علیهم السّلام با سایر مردم فرق داشتند و هیچ کسی نمی­تواند ادعا کند که آنها علم را از دانشمندان اهل سنت گرفته اند یا از راویان و ثقات ایشان استفاده کرده اند، زیرا هیچ گاه کسی ائمه ما را ندیده است که برای یادگیری چیزی از علوم، پیش یکی از دانشمندان آنها رفته باشد. دلیل دیگر این که علم و دانشی که از ائمه علیهم السّلام برای ما به یادگار مانده، اکثرش از خودشان است و از غیر ایشان ظاهر نشده است. می­دانیم که تمام این علوم از جانب آنها منتشر شده و ائمه از مردم بی نیاز بوده اند. به یقین می­دانیم که از همه مردم بیشتر اطلاع داشته اند و تمام دانشمندان در درجه، از آنها پایین ترند. از تمام این مطالب ثابت می شود که علوم آنها از پیامبر اکرم است و آن جناب فقط به ایشان تعلیم نموده تا شاهدی بر امامت آنها باشد و مردم در نیازهایشان به ایشان احتیاج داشته باشند و آنها از مردم بی نیاز باشند و ملجاء امت در دین باشند و پناهگاه مردم در احکام. این امتیاز مانند همان

ص: 339

مَجْرَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فِی تَخْصِیصِ اللَّهِ لَهُ بِإِعْلَامِهِ أَحْوَالَ الْأُمَمِ السَّالِفَةِ وَ إِفْهَامِهِ مَا فِی الْکُتُبِ الْمُتَقَدِّمَةِ مِنْ غَیْرِ أَنْ یَقْرَأَ کِتَاباً أَوْ یَلْقَی أَحَداً مِنْ أَهْلِهِ هَذَا وَ قَدْ ثَبَتَ فِی الْعُقُولِ أَنَّ الْأَعْلَمَ الْأَفْضَلَ أَوْلَی بِالْإِمَامَةِ مِنَ الْمَفْضُولِ وَ قَدْ بَیَّنَ اللَّهُ سُبْحَانَهُ ذَلِکَ بِقَوْلِهِ أَ فَمَنْ یَهْدِی إِلَی الْحَقِّ أَحَقُّ أَنْ یُتَّبَعَ أَمَّنْ لا یَهِدِّی إِلَّا أَنْ یُهْدی (1) وَ قَوْلِهِ هَلْ یَسْتَوِی الَّذِینَ یَعْلَمُونَ وَ الَّذِینَ لا یَعْلَمُونَ (2) وَ دَلَّ بِقَوْلِهِ سُبْحَانَهُ فِی قِصَّةِ طَالُوتَ وَ زادَهُ بَسْطَةً فِی الْعِلْمِ وَ الْجِسْمِ (3) أَنَّ التَّقَدُّمَ فِی الْعِلْمِ وَ الشَّجَاعَةِ مُوجِبٌ لِلتَّقَدُّمِ فِی الرِّئَاسَةِ وَ إِذَا کَانَ أَئِمَّتُنَا علیهم السلام أَعْلَمَ الْأُمَّةِ بِمَا ذَکَرْنَاهُ فَقَدْ ثَبَتَ أَنَّهُمْ أَئِمَّةُ الْإِسْلَامِ الَّذِینَ اسْتَحَقُّوا الرِّئَاسَةَ عَلَی الْأَنَامِ عَلَی مَا قُلْنَاهُ دَلَالَةٌ أُخْرَی وَ مِمَّا یَدُلُّ عَلَی إِمَامَتِهِمْ أَیْضاً إِجْمَاعُ الْأُمَّةِ عَلَی طَهَارَتِهِمْ وَ ظَاهِرِ عَدَالَتِهِمْ وَ عَدَمِ التَّعَلُّقِ عَلَیْهِمْ أَوْ عَلَی أَحَدٍ مِنْهُمْ بِشَیْ ءٍ یَشِینُهُ فِی دِیَانَتِهِ مَعَ اجْتِهَادِ أَعْدَائِهِمْ وَ مُلُوکِ أَزْمِنَتِهِمْ فِی الْغَضِّ مِنْهُمْ وَ الْوَضْعِ مِنْ أَقْدَارِهِمْ وَ التَّطَلُّبِ لِعَثَرَاتِهِمْ حَتَّی کَانُوا (4) یُقَرِّبُونَ مَنْ یُظْهِرُ عَدَاوَتَهُمْ وَ یُقْصُونَ (5) بَلْ یُحْفُونَ وَ یَنْفُونَ وَ یَقْتُلُونَ مَنْ یَتَحَقَّقُ بِوَلَایَتِهِمْ وَ هَذَا أَمْرٌ ظَاهِرٌ عِنْدَ مْنَ سَمِعَ بِأَخْبَارِ النَّاسِ فَلَوْلَا أَنَّهُمْ علیهم السلام کَانُوا عَلَی صِفَاتِ الْکَمَالِ مِنَ الْعِصْمَةِ وَ التَّأْیِیدِ مِنَ اللَّهِ تَعَالَی بِمَکَانٍ وَ أَنَّهُ سُبْحَانَهُ مَنَعَ بِلُطْفِهِ کُلَّ أَحَدٍ مِنْ أَنْ یَتَخَرَّصَ عَلَیْهِمْ بَاطِلًا أَوْ یَتَقَوَّلَ فِیهِمْ زُوراً لَمَّا سَمِعُوا علیهم السلام مِنْ ذَلِکَ عَلَی الْحَدِّ الَّذِی شَرَحْنَاهُ وَ لَا سِیَّمَا وَ قَدْ ثَبَتَ أَنَّهُمْ لَمْ یَکُونُوا مِمَّنْ لَا یُؤْبَهُ بِهِمْ وَ مِمَّنْ لَا یَدْعُو الدَّاعِیَ إِلَی

ص: 340


1- یونس: 35.
2- الزمر: 9.
3- البقرة: 247.
4- فی المصدر: حتی انهم کانوا.
5- أی یبعدون، و فی نسخة: و ینقصون. و حفاه عن الشی ء ای منعه منه. و فی المصدر: یجفون.

امتیازی است که خداوند به شخص پیغمبر داده که او را از احوال امت های پیشین مطلع کرده و به او کتاب­های پیشینیان را آموخته، بدون این که کتابی بخواند یا پیش هیچ یک از دانشمندان زمان خود رفته باشد. این مطالب خود در اثبات مدعی کافی است. با این که عقلا ثابت شده که اعلم افضل برای رهبری و امامت از مفضول و پایین تر، شایسته تر است. خداوند این مطلب را در این آیه بیان فرموده است: «أَ فَمَنْ یَهْدِی إِلَی الْحَقِّ أَحَقُّ أَنْ یُتَّبَعَ أَمَّنْ لا یَهِدِّی إِلَّا أَنْ یُهْدی»(1) {پس آیا کسی که به سوی حق رهبری می کند سزاوارتر است مورد پیروی قرار گیرد یا کسی که راه نمی نماید مگر آنکه [خود] هدایت شود.} و این آیه دیگر: «هَلْ یَسْتَوِی الَّذِینَ یَعْلَمُونَ وَ الَّذِینَ لا یَعْلَمُونَ»(2) {آیا کسانی که می دانند و کسانی که نمی دانند یکسانند.} و در داستان طالوت به همین مطلب اشاره کرده که می­گوید «وَ زادَهُ بَسْطَةً فِی الْعِلْمِ وَ الْجِسْمِ»(3)

{و او را در دانش و [نیروی] بدنی بر شما برتری بخشیده است.} برتری در علم و شجاعت، دلیل بر تقدم در رهبری است. وقتی ثابت شد که امامان ما علیهم السّلام داناترین امت هستند، لازم می آید که آنها ائمه اسلامند کسانی که شایسته رهبری بر مردم هستند، به همان دلیل که گفتیم. از دلائل دیگر بر امامت ائمه علیهم السّلام، اجماع امت بر طهارت و ظاهر عدالت آنهاست و عدم وارد شدن عیبی بر ایشان یا یکی از آنها به چیزی که موجب نقص در دیانت او باشد، با این که دشمنان این خانواده و فرمانروایان مخالف تمام کوشش خود را به کار می بردند که از آنها نامی نبرند و مقامشان را پایین آورند و پیوسته در پی ایرادتراشی بر آنها بودند، به طوری که به نسبت بیشتر دشمن بودن با ایشان، اشخاصی را مقرب می­گرداندند و کسانی را که با آنها ارتباط داشتند و اظهار محبت و ولایت با ائمه می­نمودند دور کرده بلکه منع می­کردند و تبعید می­کردند و می­کشتند، و این برای کسی که از اخبار مردم دارد مطلبی آشکار است. اگر نه این بود که ائمه ما علیهم السّلام بر صفات کمال از عصمت و تأیید از جانب خدا بودند و خداوند به لطف خویش مانع از این بود که کسی به آنها باطلی را نسبت دهد یا درباره ایشان کلام باطلی بگوید، از دست این دشمنان سالم نمی ماندند به این حدی که توضیح دادیم .

مخصوصا که ثابت شده از آن گروهی نبودند که مورد توجه نباشند و تبلیغاتی روی آنها نشود،

ص: 340


1- . یونس / 35
2- . زمر / 9
3- . بقره / 247

الْبَحْثِ عَنْ أَخْبَارِهِمْ لِخُمُولِهِمْ وَ انْقِطَاعِ آثَارِهِمْ بَلْ کَانُوا عَلَی أَعْلَی مَرْتَبَةٍ مِنْ تَعْظِیمِ الْخَلْقِ إِیَّاهُمْ وَ فِی الدَّرَجَةِ الرَّفِیعَةِ الَّتِی یَحْسُدُهُمْ عَلَیْهَا الْمُلُوکُ وَ یَتَمَنَّوْنَهَا لِأَنْفُسِهِمْ لِأَنَّ شِیعَتَهُمْ مَعَ کَثْرَتِهَا فِی الْخَلْقِ وَ غَلَبَتِهَا عَلَی أَکْثَرِ الْبِلَادِ اعْتَقَدَتْ فِیهِمُ الْإِمَامَةَ الَّتِی تُشَارِکُ النُّبُوَّةَ وَ ادَّعَتْ عَلَیْهِمُ (1) الْآیَاتِ وَ الْمُعْجِزَاتِ وَ الْعِصْمَةَ عَنِ الزَّلَّاتِ حَتَّی إِنَّ الْغُلَاةَ اعْتَقَدَتْ فِیهِمُ النُّبُوَّةَ وَ الْإِلَهِیَّةَ وَ کَانَ أَحَدُ أَسْبَابِ اعْتِقَادِهِمْ ذَلِکَ فِیهِمْ حُسْنَ آثَارِهِمْ وَ عُلُوَّ أَحْوَالِهِمْ وَ کَمَالَهُمْ فِی صِفَاتِهِمْ وَ قَدْ جَرَتِ الْعَادَةُ فِیمَنْ حَصَلَ لَهُ جُزْءٌ مِنْ هَذِهِ النَّبَاهَةِ أَنْ لَا یَسْلَمَ مِنْ أَلْسِنَةِ أَعْدَائِهِ وَ نِسْبَتِهِمْ إِیَّاهُ إِلَی بَعْضِ الْعُیُوبِ الْقَادِحَةِ فِی الدِّیَانَةِ وَ الْأَخْلَاقِ فَإِذَا ثَبَتَ أَنَّ أَئِمَّتَنَا علیهم السلام نَزَّهَهُمُ اللَّهُ عَنْ ذَلِکَ ثَبَتَ أَنَّهُ سُبْحَانَهُ هُوَ الْمُتَوَلِّی لِجَمِیعِ الْخَلَائِقِ عَلَی ذَلِکَ بِلُطْفِهِ وَ جَمِیلِ صُنْعِهِ لَیَدُلَّ عَلَی أَنَّهُمْ حُجَجُهُ عَلَی عِبَادِهِ وَ السُّفَرَاءُ بَیْنَهُ وَ بَیْنَ خَلْقِهِ وَ الْأَرْکَانُ لِدِینِهِ وَ الْحَفَظَةُ لِشَرْعِهِ وَ هَذَا وَاضِحٌ لِمَنْ تَأَمَّلَهُ دَلَالَةٌ أُخْرَی وَ مَا یَدُلُّ أَیْضاً عَلَی إِمَامَتِهِمْ علیهم السلام مَا حَصَلَ مِنَ الِاتِّفَاقِ عَلَی بِرِّهِمْ وَ عَدَالَتِهِمْ وَ عُلُوِّ قَدْرِهِمْ وَ طَهَارَتِهِمْ وَ قَدْ ثَبَتَ بِلَا شَکٍّ مَعْرِفَتُهُمْ لِکَثِیرٍ مِمَّنْ یَعْتَقِدُ إِمَامَتَهُمْ فِی أَیَّامِهِمْ وَ یَدِینُ اللَّهَ تَعَالَی بِعِصْمَتِهِمْ وَ النَّصُّ عَلَیْهِمْ وَ یَشْهَدُ بِالْمُعْجِزِ لَهُمْ وَ وَضَحَ أَیْضاً اخْتِصَاصُ هَؤُلَاءِ بِهِمْ وَ مُلَازَمَتُهُمْ إِیَّاهُمْ وَ نَقْلُهُمُ الْأَحْکَامَ وَ الْعُلُومَ عَنْهُمْ وَ حَمْلُهُمُ الزَّکَوَاتِ وَ الْأَخْمَاسَ إِلَیْهِمْ مَنْ أَنْکَرَ هَذَا أَوْ دَفَعَ کَانَ مُکَابراً دَافِعاً لِلْعِیَانِ بَعِیداً عَنْ مَعْرِفَةِ أَخْبَارِهِمْ فَقَدْ عَلِمَ کُلُّ مُحَصِّلٍ نَظَرَ فِی الْأَخْبَارِ أَنَّ هِشَامَ بْنَ الْحَکَمِ وَ أَبَا بَصِیرٍ وَ زُرَارَةَ بْنَ أَعْیَنَ وَ حُمْرَانَ وَ بُکَیْراً ابْنَیْ أَعْیَنَ وَ مُحَمَّدَ بْنَ نُعْمَانَ (2) الَّذِی یُلَقِّبُهُ الْعَامَّةُ شَیْطَانَ الطَّاقِ وَ بُرَیْدَ بْنَ مُعَاوِیَةَ الْعِجْلِیَّ وَ أَبَانَ بْنَ تَغْلِبَ وَ مُحَمَّدَ بْنَ مُسْلِمٍ الثَّقَفِیَّ وَ مُعَاوِیَةَ بْنَ عَمَّارٍ الدُّهْنِیَّ وَ غَیْرَ هَؤُلَاءِ مِمَّنْ بَلَغُوا الْجَمْعَ الْکَثِیرَ وَ الْجَمَّ الْغَفِیرَ مِنْ أَهْلِ الْعِرَاقِ وَ الْحِجَازِ وَ خُرَاسَانَ

ص: 341


1- فی نسخة: و ادعت لهم.
2- فی المصدر: النعمان.

چون گوشه گیر و بدون ارتباط با دستگاه ها بودند، گرچه در بالاترین درجه عظمت پیش مردم بودند، به طوری که مورد رشک و حسرت فرمانروایان قرار می­گرفتند و پیوسته مقام آنها را آرزو می­کردند، زیرا شیعیان و پیروان آنها با کثرت و انتشار و پراکنده بودن در شهرها و بلاد، معتقد به مقام امامتی که هم طراز با نبوّت است برای آنها بودند و معجزات و آیات قدرت خدادادی و عصمت از اشتباه برای ایشان اثبات کردند. تا جایی که غالیان مدعی نبوّت و الوهیت درباره آنها می­شدند. یکی از موجبات چنین اعتقادی، حسن رفتار و بزرگی احوال و کمال آنها در صفاتشان بود و تاریخ چنین نشان داده است که کسانی که دارای جزئی از چنین موقعیت هایی باشند، از دست و زبان دشمنان خود در امان نخواهند بود که در زمینه دین و اخلاق، عیب ها و ایرادها درباره آنها نتراشند. وقتی ثابت شود که خدا ائمه ما را از آن منزه کرده، معلوم می شود که خداوند عهده دار آن برای همه خلائق است به لطف و صنع زیبایش تا ثابت شود که حجت خدا بر مردم و سفیر از جانب اویند و رکن دین و حافظ شرع هستند. این مطلبی است که برای اهل اندیشه و دقت پوشیده نیست. دلیل دیگر: از دلایلی که شاهد امامت ائمه علیهم السّلام است، این است که همه مردم متفق بر نیکی ایشان و عدالت و بلندی مقام و طهارت آنهایند. بدون تردید این شناخت برای گروه زیادی از معتقدان امامامتشان در زمان خودشان بوده و دین خدا را با عصمت ایشان و تصریح بر آنها و گواهی به اجرای معجزه برای آنها پذیرفتند. و نیز روشن شد اختصاص این­ها به ائمه و ملازمت با آنها و نقل احکام و علوم از آنها و رساندن زکات و خمس به ایشان، کسی که این خصوصیات را انکار یا دفع کند، معاندی است که یک حقیقت روشن منکر شده و دور از شناخت اخبار ائمه است. و هر کس که اهل نظر در اخبار است، دانست که هشام بن حکم و ابوبصیر و زرارة بن اعین و حمران و بکیر پسران اعین و محمّد بن نعمان - که اهل سنت او را شیطان طاق لقب داده اند - و برید بن معاویه عجلی و ابان بن تغلب و محمّد بن مسلم ثقفی و معاویة بن عمار دهنی و دیگران که تعداد آنها جمعیّت کثیری را تشکیل می­دهند از اهالی عراق و حجاز و خراسان

ص: 341

وَ فَارِسَ کَانُوا فِی وَقْتِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ علیهما السلام رُؤَسَاءَ الشِّیعَةِ فِی الْحَدِیثِ وَ رُوَاةَ (1) الْحَدِیثِ وَ الْکَلَامِ وَ قَدْ صَنَّفُوا الْکُتُبَ وَ جَمَعُوا الْمَسَائِلَ وَ الرِّوَایَاتِ وَ أَضَافُوا أَکْثَرَ مَا اعْتَمَدُوهُ مِنَ الرِّوَایَةِ إِلَیْهِ وَ إِلَی أَبِیهِ مُحَمَّدٍ علیه السلام وَ کَانَ لِکُلِّ إِنْسَانٍ مِنْهُمْ أَتْبَاعٌ وَ تَلَامِذَةٌ فِی الْمَعْنَی الَّذِی یَنْفَرِدُ بِهِ وَ أَنَّهُمْ کَانُوا یَرْحَلُونَ مِنَ الْعِرَاقِ إِلَی الْحِجَازِ فِی کُلِّ عَامٍ أَوْ أَکْثَرَ أَوْ أَقَلَّ ثُمَّ یَرْجِعُونَ وَ یَحْکُونَ عَنْهُ الْأَقْوَالَ وَ یُسْنِدُونَ إِلَیْهِ الدَّلَالاتِ وَ کَانَتْ حَالُهُمْ فِی وَقْتِ الْکَاظِمِ وَ الرِّضَا علیهما السلام عَلَی هَذِهِ الصِّفَةِ وَ کَذَلِکَ إِلَی وَفَاةِ أَبِی مُحَمَّدٍ الْعَسْکَرِیِّ علیه السلام وَ حَصَلَ الْعِلْمُ بِاخْتِصَاصِ هَؤُلَاءِ بِأَئِمَّتِنَا علیهم السلام کَمَا نَعْلَمُ اخْتِصَاصَ أَبِی یُوسُفَ وَ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ (2) بِأَبِی حَنِیفَةَ وَ کَمَا نَعْلَمُ اخْتِصَاصَ الْمُزَنِیِّ وَ الرَّبِیعِ بِالشَّافِعِیِّ وَ اخْتِصَاصَ النَّظَّامِ بِأَبِی الْهُذَیْلِ وَ الْجَاحِظِ وَ الْأَسْوَارِیِّ بِالنَّظَّامِ وَ لَا فَرْقَ بَیْنَ مَنْ دَفَعَ الْإِمَامِیَّةَ عَمَّنْ ذَکَرْنَاهُ وَ مَنْ دَفَعَ مَنْ سَمَّیْنَاهُ عَمَّنْ وَصَفْنَاهُ فِی الْجَهْلِ بِالْأَخْبَارِ وَ فِی الْعِنَادِ وَ الْإِنْکَارِ وَ إِذَا کَانَ الْأَمْرُ عَلَی مَا ذَکَرْنَاهُ لَمْ تَخْلُ الْإِمَامِیَّةُ فِی شَهَادَتِهَا بِإِمَامَةِ هَؤُلَاءِ علیهم السلام مِنْ أَحَدِ أَمْرَیْنِ إِمَّا أَنْ تَکُونَ مُحِقَّةً فِی ذَلِکَ صَادِقَةً أَوْ مُبْطِلَةً فِی شَهَادَتِهَا کَاذِبَةً فَإِنْ کَانَتْ مُحِقَّةً صَادِقَةً فِی نَقْلِ النَّصِّ عَنْهُمْ عَلَی خُلَفَائِهِمْ علیهم السلام مُصِیبَةً فِیمَا اعْتَقَدَتْهُ (3) مِنَ الْعِصْمَةِ وَ الْکَمَالِ فَقَدْ ثَبَتَ إِمَامَتُهُمْ عَلَی مَا قُلْنَاهُ وَ إِنْ کَانَتْ کَاذِبَةً فِی شَهَادَتِهَا مُبْطِلَةً فِی عَقِیدَتِهَا فَلَنْ یَکُونَ کَذَلِکَ إِلَّا وَ مَنْ سَمَّیْنَاهُمْ مِنْ أَئِمَّةِ الْهُدَی علیهم السلام ضَالُّونَ بِرِضَاهُمْ بِذَلِکَ فَاسِقُونَ بِتَرْکِ النَّکِیرِ عَلَیْهِمْ مُسْتَحِقُّونَ لِلْبَرَاءَةِ مِنْ حَیْثُ تَوَلَّوُا الْکَذَّابِینَ مُضِلُّونَ لِلْأُمَّةِ لِتَقْرِیبِهِمْ إِیَّاهُمْ وَ اخْتِصَاصِهِمْ بِهِمْ مِنْ بَیْنِ الْفِرَقِ کُلِّهَا ظَالِمُونَ فِی أَخْذِ الزَّکَاةِ وَ الْأَخْمَاسِ عَنْهُمْ وَ هَذَا مَا لَا یُطْلِقُهُ مُسْلِمٌ فِیمَنْ نَقُولُ بِإِمَامَتِهِ

ص: 342


1- فی نسخة: و روایة الحدیث و هو الموجود فی المصدر.
2- أی الشیبانی.
3- فی نسخة: اعتقدوه فیهم و فی المصدر: اعتقدته فیهم.

و فارس، در زمان حضرت صادق علیه السّلام از سران شیعه در علم حدیث و روایت و کلام به شمار می­رفتند، کتاب­ها نوشته و مسائل و روایاتی را جمع کرده اند و روایات زیادی را که مورد اعتمادشان بوده به حضرت صادق علیه السّلام و پدرش حضرت باقر نسبت داده اند. هر کدام از این­ها دارای پیروان و شاگردانی بوده اند که در مسائل خصوصی از ایشان تبعیت می­کرده اند و این شخصیت های برجسته هر سال یک بار یا بیشتر یا کمتر از عراق به حجاز می آمدند و در مراجعت از طرف امام نقل قول می­کردند و استدلال های خود را به آن جناب نسبت می­دادند. در زمان حضرت رضا و موسی بن جعفر علیهم السّلام نیز حال به همین وضع بود. همین طور تا زمان درگذشت حضرت عسکری علیه السّلام. این مطلب ثابت است که این گروه مورد توجه ائمه ما علیهم السّلام بوده اند. چنان چه می­دانیم که ابو یوسف و محمّد بن حسن مورد توجه ابو حنیفه و مزنی و ربیع مورد توجه شافعی و نظّام مورد توجه ابوالهذیل و جاحظ و اسواری مورد توجه نظّام بوده اند. هیچ فرقی نیست بین کسی که اصحاب امامیه که ذکرشان کردیم را منکر شود یا کسی که انکار کند اشخاصی را که اسم بردیم از کسانی که توصیف کردیم در جهل به اخبار و عناد و انکار. وقتی این مطلب ثابت شد، می­گوییم گواهی دادن این شخصیت های برجسته به امامت ائمه ما علیهم السّلام از دو صورت خالی نیست؛ یا این­ها در ادعای خود محق و صادق بوده یا ادعای باطل و دروغ می­کنند. اگر محق باشند و راست بگویند در نقل تصریح از ایشان بر خلافت ائمه و ادعای آنها در آنچه که اعتقاد به آن دارند از عصمت و کمال درست باشد، پس امامت ائمه ما علیهم السّلام از آنچه که گفتیم ثابت می شود. و اگر این گواهی آنها دروغ باشد و ادعای باطلی بکنند، این مطلب امکان پذیر نیست، مگر این که ائمه ما علیهم السّلام نیز گمراه باشند که راضی به گواهی و شهادت آنها به امامتشان شده اند و فاسق خواهند بود که اعتراض بر این ادعای آنها در مورد امامت نکرده اند، و مستحق برائت شده اند، چون اظهار علاقه به اشخاصی کرده اند که دروغ گو و گمراه کننده امت بوده اند و به خاطر نزدیک کردن ائمه ایشان را به خود و اختصاصشان به خود از بین همه فرقه­ها و در گرفتن زکات و خمس از طریق ایشان، مرتکب ظلم و ستم شده اند و این نسبت را هیچ مسلمانی درباره کسی که ما قائل به امامتش هستیم، نمی پذیرد.

ص: 342

وَ إِذَا کَانَ الْإِجْمَاعُ الْمُقَدَّمُ ذِکْرُهُ حَاصِلًا عَلَی طَهَارَتِهِمْ وَ عَدَالَتِهِمْ وَ وُجُوبِ وَلَایَتِهِمْ ثَبَتَ إِمَامَتُهُمْ بِتَصْدِیقِهِمْ لِمَنْ أَثْبَتَ ذَلِکَ وَ بِمَا ذَکَرْنَاهُ مِنِ اخْتِصَاصِهِمْ بِهِمْ وَ هَذَا وَاضِحٌ وَ الْمِنَّةُ لِلَّهِ دَلَالَةٌ أُخْرَی وَ مِمَّا یَدُلُّ أَیْضاً عَلَی إِمَامَتِهِمْ علیهم السلام وَ أَنَّهُمْ أَفْضَلُ الْخَلْقِ بَعْدَ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله مَا نَجِدُهُ مِنْ تَسْخِیرِ اللَّهِ تَعَالَی الْوَلِیَّ لَهُمْ فِی التَّعْظِیمِ لِمَنْزِلَتِهِمْ وَ الْعَدُوَّ لَهُمْ فِی الْإِجْلَالِ لِمَرْتَبَتِهِمْ وَ إِلْهَامِهِ سُبْحَانَهُ جَمِیعَ الْقُلُوبِ إِعْلَاءَ شَأْنِهِمْ وَ رَفْعَ مَکَانِهِمْ عَلَی تَبَایُنِ مَذَاهِبِهِمْ وَ آرَائِهِمْ وَ اخْتِلَافِ نِحَلِهِمْ وَ أَهْوَائِهِمْ فَقَدْ عَلِمَ کُلُّ مَنْ سَمِعَ الْأَخْبَارَ وَ تَتَبَّعَ الْآثَارَ أَنَّ جَمِیعَ الْمُتَغَلِّبِینَ عَلَیْهِمْ الْمُظْهِرِینَ لِاسْتِحْقَاقِ الْأَمْرِ دُونَهُمْ لَمْ یَعْدِلُوا قَطُّ عَنْ تَبْجِیلِهِمْ وَ إِجْلَالِ قَدْرِهِمْ وَ لَا أَنْکَرُوا فَضْلَهُمْ وَ إِنْ کَانَ بَعْضُ أَعْدَائِهِمْ قَدْ بَارَزَ بَعْضُهُمْ بِالْعَدَاوَةِ لِدَوَاعٍ دَعَتْهُمْ إِلَی ذَلِکَ أَ لَا تَرَی أَنَّ الْمُتَقَدِّمِینَ عَلَی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام قَدْ أَظْهَرُوا مِنْ تَقْدِیمِهِ (1) وَ تَعْظِیمِ وَلَدَیْهِ الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ علیهما السلام فِی زَمَانِ إِمَامَتِهِمْ (2) عَلَی الْأُمَّةِ وَ کَذَلِکَ النَّاکِثُونَ (3) لِبَیْعَتِهِ لَمْ یَتَمَکَّنُوا مَعَ ذَلِکَ مِنْ إِنْکَارِ فَضْلِهِ وَ لَا امْتَنَعُوا مِنَ الشَّهَادَةِ لَهُ بِفَضْلِهِ وَ لَا فَسَّقُوهُ فِی فِعْلِهِ وَ کَذَلِکَ مُعَاوِیَةُ وَ إِنْ کَانَ أَظْهَرَ (4) عَدَاوَتَهُ وَ بَنَی أَکْثَرَ أُمُورِهِ عَلَی الْعِنَادِ لَمْ یُنْکِرْ جَمِیعَ حُقُوقِهِ وَ لَا دَفَعَ عَظِیمَ مَنْزِلَتِهِ فِی الدِّینِ بَلْ قَفَّی أَثَرَ طَلْحَةَ وَ الزُّبَیْرِ فِی التَّعَلُّلِ بِطَلَبِ دَمِ عُثْمَانَ وَ کَانَ یُظْهِرُ الْقَنَاعَةَ مِنْهُ بِأَنْ یُقِرَّهُ عَلَی وَلَایَتِهِ الَّتِی وَلَّاهُ إِیَّاهَا (5) مَنْ کَانَ قَبْلَهُ فَیَکُفَّ عَنْ خِلَافِهِ وَ یَصِیرَ إِلَی طَاعَتِهِ وَ لَمْ یُمْکِنْهُ الدَّفْعُ لِکَوْنِهِ علیه السلام الْأَفْضَلَ فِی الْإِسْلَامِ وَ الشَّرَفِ وَ الْوُصْلَةِ بِالنَّبِیِّ صلی الله علیه و آله وَ الْعِلْمِ وَ الزُّهْدِ وَ لَا الْإِنْکَارُ لِشَیْ ءٍ مِنْ ذَلِکَ وَ لَا الِادِّعَاءُ لِنَفْسِهِ مُسَاوَاتَهُ فِیهِ أَوْ مُقَارَبَتَهُ وَ مُدَانَاتَهُ

ص: 343


1- فی المصدر: قد أظهروا تقدیمه.
2- فی المصدر: فی زمان امامته.
3- فی المصدر: الناکثین.
4- فی المصدر: قد اظهر.
5- فی المصدر: ولاها ایاه.

وقتی اجماعی که قبلا مدعی شدیم، در مورد طهارت و عدالت و وجوب ولایت آنها حاصل شد، امامتشان ثابت می­گردد با تصدیق ایشان برای کسی که این را اثبات کرده و به آنچه که ذکر کردیم از اختصاص آنها به ائمه و این روشن است و المنة لله. دلیل دیگر: از چیزهایی که دلالت بر امامت ائمه علیهم السّلام می­کند و این که آنها بهترین خلق خدا پس از پیامبر اکرمند صلّی اللَّه علیه و آله، این است که می بینیم خدا دوستدارشان را برای ایشان در تعظیم منزلتشان تسخیر کرده و دشمنشان را در اجلال مرتبه ایشان و خدا الهام کرده به تمام دل­ها بلند مرتبه کردن شأن آنها و بالابردن جایگاه­هایشان با اختلاف مذاهب و عقاید و گرایش و تمایلاتشان. هر کسی به اخبار وارد باشد و در این مطالب تحقیق کرده باشد، برایش آشکارا محقق است که کسانی که بر ائمه ما چیره شدند و بر مقام خلافت و جانشینی پیامبر تکیه زدند، هیچ کدام در تعظیم و اجلال مقام همطراز با آنها نبودند و نیز هیچ کدام منکر فضل و مقام آنها نشدند، با این که از بعضی از دشمنان ایشان، دشمنی با آنها به خاطر هدف هایی که ایشان را به دشمنی کشاند، بروز کرد. مگر ندیدی آن چند نفر که قبل از امیرالمؤمنین بر مسند خلافت تکیه زدند، در همان زمان فرمانروایی خود بر امت چگونه او را مقدم می داشتند و به دو فرزندش حسن و حسین احترام می­کردند؟ همچنین پیمان شکنان بیعتش با این که مخالفت کردند، منکر فضل و مقام مولا نبودند و نه از شهادت دادن به فضل او امتناع می­ورزیدند و هرگز به او نسبت ناشایست ندادند. همین طور معاویه با تمام دشمنی که داشت و پیوسته از دشمنی و عداوت دست برنمی­داشت، منکر تمام حقوق علی نبود و شخصیت دینی و عظمت مذهبی او را انکار نمی کرد. او از طلحه و زبیر که مدعی انتقام خون عثمان بودند پیروی کرد و به همین قانع بود که او را به همان فرمانداری شام باقی بگذارد که قبلا از طرف خلفا به او واگذار شده بود، دست از دشمنی برمی­داشت و اطاعت می­کرد. و به جهت برتری در اسلام و شرافت و انتساب به پیامبر و علم و زهد که به علی علیه السّلام اختصاص داشت، نمی­توانست مخالفت کند و هرگز منکر هیچ یک از این­ها نبود و نه ادعای برابری یا حتّی مشابهت و همطرازی با مولا علیه السّلام کرد.

ص: 343

وَ قَدْ کَانَ یَحْضُرُهُ الْجَمَاعَةُ کَالْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ علیهما السلام وَ ابْنِ عَبَّاسٍ وَ سَعْدِ بْنِ مَالِکٍ فَیَحْتَجُّونَ عَلَیْهِ بِفَضْلِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام عَلَی جَمِیعِ الصَّحَابَةِ فَلَا یُقْدِمُ عَلَی الْإِنْکَارِ عَلَیْهِمْ مَعَ إِظْهَارِهِ فِی الظَّاهِرِ الْبَرَاءَةَ مِنْهُ وَ الْخِلَافَ عَلَیْهِ وَ کَانَ تَفِدُ عَلَیْهِ وُفُودُ أَهْلِ الْعِرَاقِ مِنْ شِیعَةِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فَیُجَرِّعُونَهُ السَّمَّ الذُّعَاقَ (1) مِنْ مَدْحِ إِمَامِ الْهُدَی وَ ذَمِّهِ هُوَ فِی أَثْنَاءِ ذَلِکَ (2) فَلَا یُکَذِّبُهُمْ وَ لَا یُنَاقِضُ احْتِجَاجَاتِهِمْ وَ کَانَ مِنْ أَمْرِ الْوَافِدَاتِ عَلَیْهِ فِی هَذَا الْمَعْنَی مَا هُوَ مَشْهُورٌ مُدَوَّنٌ فِی کُتُبِ الْآثَارِ مَسْطُورٌ ثُمَّ کَانَ مِنْ أَمْرِ ابْنِهِ یَزِیدَ لَعَنَهُ اللَّهُ مَعَ الْحُسَیْنِ علیه السلام (3) مِنَ الْقَتْلِ وَ السَّبْیِ وَ التَّنْکِیلِ وَ مَعَ ذَلِکَ فَلَمْ یَحْفَظْ عَنْهُ ذِمَّةً بِمَا یُوجِبُ إِخْرَاجَهُ عَنْ مُوجِبِ التَّعْظِیمِ بَلْ قَدْ أَظْهَرَ الْحُزْنَ (4) عَلَی ذَلِکَ وَ لَمْ یَزَلْ یُعَظِّمُ سَیِّدَ الْعَابِدِینَ علیه السلام بَعْدَهُ وَ یُوصِی بِهِ حَتَّی إِنَّهُ آمَنَهُ مِنْ بَیْنِ أَهْلِ الْمَدِینَةِ کُلِّهِمْ فِی وَقْعَةِ الْحَرَّةِ وَ أَمَرَ مُسْلِمَ بْنَ عُقْبَةَ بِإِکْرَامِهِ وَ رَفْعِ مَحَلِّهِ وَ أَمَانِهِ مَعَ أَهْلِ بَیْتِهِ وَ مَوَالِیهِ وَ مِثْلُ ذَلِکَ کَانَتْ حَالُ مَنْ بَعْدَهُ مِنْ بَنِی مَرْوَانَ أَیْضاً مَعَ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ علیهما السلام حَتَّی إِنَّهُ کَانَ أَجَلَّ أَهْلِ الزَّمَانِ عِنْدَهُمْ وَ کَذَلِکَ کَانَتْ حَالُ الْبَاقِرِ علیه السلام مَعَ بَقِیَّةِ بَنِی مَرْوَانَ وَ مَعَ أَبِی الْعَبَّاسِ السَّفَّاحِ وَ حَالُ الصَّادِقِ علیه السلام مَعَ أَبِی جَعْفَرٍ الْمَنْصُورِ وَ حَالُ أَبِی الْحَسَنِ مُوسَی علیه السلام مَعَ الْهَادِی وَ الرَّشِیدِ حَتَّی إنَّ هَارُونَ الرَّشِیدَ لَمَّا قَتَلَهُ تَبَرَّأَ مِنْ قَتْلِهِ وَ أَحْضَرَ الشُّهُودَ لِیَشْهَدُوا بِوَفَاتِهِ عَلَی السَّلَامَةِ وَ إِنْ کَانَ الْأَمْرُ عَلَی خِلَافِهِ وَ کَانَ مِنَ الْمَأْمُونِ (5) اللَّعِینِ مَعَ الرِّضَا علیه السلام مَا هُوَ مَشْهُورٌ وَ کَذَلِکَ حَالُهُ مَعَ

ص: 344


1- فی المصدر و نسخة من الکتاب: الذعاف أقول: الذعاف: السم الذی یقتل من ساعته. و داء ذعاق أی قاتل.
2- فی المصدر: و ذمه فی اثناء ذلک.
3- فی المصدر: ثم قد کان من امر ابنه یزید مع الحسین بن علی علیه السّلام علی ما کان.
4- فی المصدر: بل قد اظهر الندم .
5- فی المصدر: و کان حال المأمون.

در مقابل گروهی از قبیل حسن بن علی علیهما السّلام و ابن عباس و سعد بن مالک نزد او رفته و بر او به فضل امیرالمؤمنین علیه السّلام بر تمام صحابه پیامبر استدلال می کردند، معاویه را یارای انکار نبود، با این که در ظاهر از علی علیه السّلام تبرّی می جست و با آن جناب مخالفت می­کرد. گروهی از اهل عراق از شیعیان علی علیه السّلام پیش معاویه آمدند و در مدح و ستایش علی علیه السّلام و ذم و سرزنش معاویه، چنان داد سخن دادند که گویی زهر کشنده به حلقوم معاویه می­چکانند. با این حال او آنها را تکذیب نکرد و استدلالشان را رد ننمود. جریان مسافرانی که می آمدند و با او در این موارد صحبت می­کردند، مشهور است و در کتاب­های تاریخ ثبت و ضبط شده است. سپس جریان فرزند ملعون او یزید با حسین بن علی علیهما السّلام تا آن سرور را شهید و خاندانش را اسیر کرد و آنها را در فشار و شکنجه قرار داد، از چیزهایی است که مشهور و معلوم است و با وجود همه این­ها، یزید آنچنان حضرت حسین را سرزنش نمی­کرد که موجب توهین به مقام ارجمند آن سرور شود. گاهی نیز اظهار اندوه و تأثر بر این پیشامد می­کرد و پیوسته حضرت زین العابدین را بعد از او احترام می نمود و سفارش جناب او را می کرد، به طوری که در جریان حره و حمله، مسلم بن عقبه به دستور او بر مدینه از میان تمام اهل مدینه، زین العابدین علیه السّلام را امان داد و به مسلم دستور احترام و تعظیم نسبت به مقام ایشان و امان خود و خانواده و موالی ایشان را داد. بنی مروان نیز با حضرت زین العابدین مانند یزید رفتار کردند، به طوری که آن جناب را برجسته ترین فرد زمان می­شمردند. حضرت باقر علیه السّلام نیز در نظر بقیه بنی مروان همین طور بود و ابوالعباس سفاح نیز به ایشان کمال احترام را داشت. حضرت صادق علیه السّلام با منصور دوانیقی و حضرت موسی بن جعفر علیهما السّلام با هادی و هارون الرشید به همین صورت بودند. به طوری که هارون پس از کشتن موسی بن جعفر، از قتل او بیزاری جست و گروهی را آورد که گواهی دهند موسی بن جعفر علیهما السّلام به اجل خود از دنیا رفته است، گرچه واقعا چنین نبود. مأمون ملعون نیز با حضرت رضا رفتاری داشت که مشهور است و نیز با پسر آن جناب ص: 344

ابْنِهِ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام (1) عَلَی صِغَرِ سِنِّهِ وَ حُلُوکَةِ لَوْنِهِ مِنَ التَّعْظِیمِ وَ الْمُبَالَغَةِ فِی رَفْعِ الْقَدْرِ حَتَّی إِنَّهُ زَوَّجَهُ ابْنَتَهُ أُمَّ الْفَضْلِ وَ رَفَعَهُ فِی الْمَجْلِسِ عَلَی سَائِرِ بَنِی الْعَبَّاسِ وَ الْقُضَاةِ وَ کَذَلِکَ کَانَ الْمُتَوَکِّلُ یُعَظِّمُ عَلِیَّ بْنَ مُحَمَّدٍ علیهما السلام مَعَ ظُهُورِ عَدَاوَتِهِ لِأَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام وَ مَقْتِهِ لَهُ وَ طَعْنِهِ عَلَی آلِ أَبِی طَالِبٍ وَ کَذَلِکَ حَالُ الْمُعْتَمِدِ مَعَ أَبِی مُحَمَّدٍ الْحَسَنِ علیه السلام فِی إِکْرَامِهِ وَ الْمُبَالَغَةِ فِیهِ هَذَا وَ هَؤُلَاءِ الْأَئِمَّةُ علیهم السلام فِی قَبْضَةِ مَنْ عَدَدْنَاهُ مِنَ الْمُلُوکِ عَلَی الظَّاهِرِ وَ تَحْتَ طَاعَتِهِمْ وَ قَدْ اجْتَهَدُوا کُلَّ الِاجْتِهَادِ فِی أَنْ یَعْثِرُوا عَلَی عَیْبٍ یَتَعَلَّقُونَ بِهِ فِی الْحَطِّ عَنْ مَنَازِلِهِمْ فَأَمْعَنُوا فِی الْبَحْثِ عَنْ أَسْرَارِهِمْ وَ أَحْوَالِهِمْ فِی خَلَوَاتِهِمْ لِذَلِکَ فَعَجَزُوا عَنْهُ فَعَلِمْنَا أَنَّ تَعْظِیمَهُمْ إِیَّاهُمْ مَعَ ظَاهِرِ (2) عَدَاوَتِهِمْ لَهُمْ وَ شِدَّةِ مَحَبَّتِهِمْ لِلْغَضِّ مِنْهُمْ وَ إِجْمَاعِهِمْ عَلَی ضِدِّ مُرَادِهِمْ فِیهِمْ مِنَ التَّبْجِیلِ وَ الْإِکْرَامِ تَسْخِیرٌ مِنَ اللَّهِ سُبْحَانَهُ لَهُمْ لِیَدُلَّ بِذَلِکَ عَلَی اخْتِصَاصِهِمْ مِنْهُ جَلَّتْ قُدْرَتُهُ بِالْمَعْنَی الَّذِی یُوجِبُ طَاعَتَهُمْ عَلَی جَمِیعِ الْأَنَامِ وَ مَا هَذَا (3) إِلَّا کَالْأُمُورِ غَیْرِ الْمَأْلُوفَةِ وَ الْأَشْیَاءِ الْخَارِقَةِ لِلْعَادَةِ وَ یُؤَیِّدُ مَا ذَکَرْنَاهُ مِنْ تَسْخِیرِ اللَّهِ سُبْحَانَهُ الْخَلْقَ لِتَعْظِیمِهِمْ مَا شَاهَدْنَا الطَّوَائِفَ الْمُخْتَلِفَةَ وَ الْفِرَقَ الْمُتَبَایِنَةَ (4) فِی الْمَذَاهِبِ وَ الْآرَاءِ قَدْ أَجْمَعُوا عَلَی تَعْظِیمِ قُبُورِهِمْ وَ فَضْلِ مَشَاهِدِهِمْ حَتَّی إِنَّهُمْ یَقْصِدُونَهَا مِنَ الْبِلَادِ الشَّاسِعَةِ وَ یُلِمُّونَ بِهَا وَ یَتَقَرَّبُونَ إِلَی اللَّهِ سُبْحَانَهُ بِزِیَارَتِهَا وَ یَسْتَنْزِلُونَ عِنْدَهَا مِنَ اللَّهِ الْأَرْزَاقَ وَ یَسْتَفْتِحُونَ الْأَغْلَاقَ وَ یَطْلُبُونَ بِبَرَکَتِهَا الْحَاجَاتِ وَ یَسْتَدْفِعُونَ الْمُلِمَّاتِ وَ هَذَا هُوَ الْمُعْجِزُ الْخَارِقُ لِلْعَادَةِ (5) وَ إِلَّا فَمَا الْحَامِلُ لِلْفِرْقَةِ الْمُنْحَازَةِ عَنْ هَذِهِ الْجِهَةِ

ص: 345


1- فی المصدر: و کذلک حال ابنه ابی جعفر علیه السلام معه.
2- فی المصدر: مع ظهور عداوتهم.
3- فی المصدر: و ما هذه.
4- فی نسخة: المباینة.
5- مع ان الامراء و الحکام و الملوک قد بالغوا فی تخریب قبورهم و منع شیعتهم من زیارة قبورهم، و شدوا علی الشیعة فی النکیر و التنکیل فما زاد ذلک الا عظمة لهم و شدة المحبة فی سبیلهم.

حضرت جواد نیز همان رفتار را داشت با سنّ کم و رنگ سیاه تندش، از هر نوع احترام و شدت مبالغه در بلندی مقام و عظمت و جلالش فروگذار نکرد، تا آنجا که دختر خود ام الفضل را به ازدواج ایشان درآورد و آن جناب را در مجلس از همه بنی عباس و قضات برتر و ارجمندتر داشت. متوکل نیز با عداوت و دشمنی که نسبت به حضرت علی علیه السّلام و کینه و طعنی که بر آل ابی طالب داشت، حضرت امام علی النقی علیه السّلام را احترام می­کرد. معتمد عباسی نیز با حضرت امام حسن عسکری در اکرام و مبالغه درباره ایشان چنین بود. با این که امامان ما علیهم السّلام در ظاهر مقهور و مغلوب قدرت و سلطنت این پادشاهان بودند، تمام کوشش خود را به کار می بردند تا نقطه ضعفی پیدا کنند و آنها را از مقامشان پایین بیاورند و از سخن گفتن و پیگیری کردن احوال و اسرار آنها در خلوت­هایشان جلوگیری می کردند، ولی باز نتوانستند نقطه ضعفی بیابند. پس دانستیم با تمام دشمنی و شدت محبتی که به آنها داشتند برای چشم پوشی از ایشان و اتفاق آنها بر خلاف مقصودشان درباره ائمه، از تعظیم و اکرام، به تسخیر خدا برای ائمه بود تا بر مردم ثابت کند که آنها برگزیده خدایند و بزرگ شود قدرتش بر این معنا که موجب لزوم اطاعت از ایشان بر همه مردم شود. این پیشامدها غیر عادی و خارق العاده است. از چیزهایی که گفته قبل را تأیید می­کند، اجماع امت و اتفاق ملت با عقاید مختلف و مذاهب متفاوت بر احترام نمودن قبور ائمه و فضیلت مشاهدشان است، به طوری که از شهرهای دور به قصد زیارت می آیند و متوجه مقام آنها می­شوند و با زیارت آنها تقرب به خدا می جویند و طلب رزق و گشایش گره­ها و برآمدن حاجات و رفع گرفتاری های خود را در کنار این مشاهد می نمایند و این همان معجزه خارق العاده است، وگرنه چه چیز وادار می­کند آن فرقه جدا شده را بر این کار

ص: 345

الْمُخَالَفَةِ لِهَذِهِ الْجَنْبَةِ عَلَی ذَلِکَ (1) وَ لِمَ لَمْ یَفْعَلُوا بَعْضَ مَا ذَکَرْنَاهُ بِمَنْ یَعْتَقِدُونَ إِمَامَتَهُ وَ فَرْضَ طَاعَتِهِ وَ هُوَ فِی الدِّینِ مُوَافِقٌ لَهُمْ مُسَاعِدٌ غَیْرُ مُخَالِفٍ (وَ) مُعَانِدٍ أَ لَا تَرَی أَنَّ مُلُوکَ بَنِی أُمَیَّةَ وَ خُلَفَاءَ بَنِی الْعَبَّاسِ مَعَ کَثْرَةِ شِیعَتِهِمْ وَ کَوْنِهِمْ أَضْعَافَ أَضْعَافِ شِیعَةِ أَئِمَّتِنَا وَ کَوْنِ الدُّنْیَا أَوْ أَکْثَرِهَا لَهُمْ وَ فِی أَیْدِیهِمْ وَ مَا حَصَلَ لَهُمْ مِنْ تَعْظِیمِ الْجُمْهُورِ فِی حَیَاتِهِمْ وَ السَّلْطَنَةِ عَلَی الْعَالَمِینَ وَ الْخُطْبَةِ فَوْقَ الْمَنَابِرِ فِی شَرْقِ الْأَرْضِ وَ غَرْبِهَا لَهُمْ بِإِمْرَةِ الْمُؤْمِنِینَ لَمْ یُلِمَّ أَحَدٌ مِنْ شِیعَتِهِمْ وَ أَوْلِیَائِهِمْ فَضْلًا مِنْ أَعْدَائِهِمْ بِقُبُورِهِمْ بَعْدَ وَفَاتِهِمْ وَ لَا قَصَدَ أَحَدٌ تَوْبَةً لَهُمْ مُتَقَرِّباً بِذَلِکَ إِلَی رَبِّهِ وَ لَا نَشِطَ لِزِیَارَتِهِمْ وَ هَذَا لُطْفٌ مِنَ اللَّهِ لِخَلْقِهِ فِی الْإِیضَاحِ عَنْ حُقُوقِ أَئِمَّتِنَا وَ دَلَالَةٌ عَلَی عُلُوِّ مَنْزِلَتِهِمْ مِنْهُ جَلَّ اسْمُهُ لَا سِیَّمَا وَ دَوَاعِی الدُّنْیَا وَ رَغَبَاتُهَا مَعْدُومَةٌ عِنْدَ هَذِهِ الطَّائِفَةِ مَفْقُودَةٌ وَ عِنْدَ أُولَئِکَ مَوْجُودَةٌ فَمِنَ الْمُحَالِ أَنْ یَکُونُوا فَعَلُوا ذَلِکَ لِدَاعٍ مِنْ دَوَاعِی الدُّنْیَا وَ لَا یُمْکِنُ أَیْضاً أَنْ یَکُونُوا فَعَلُوهُ لِتَقِیَّةٍ فَإِنَّ التَّقِیَّةَ هِیَ فِیهِمْ لَا مِنْهُمْ وَ لَا خَوْفٌ مِنْ جِهَتِهِمْ بَلْ هُوَ عَلَیْهِمْ (2) فَلَمْ یَبْقَ إِلَّا دَاعِی الدِّینِ وَ هَذَا هُوَ الْأَثَرُ الْعَجِیبُ الَّذِی لَا یَنْفُذُ فِیهِ إِلَّا قُدْرَةُ الْقَادِرِ الْقَاهِرِ (3) الَّذِی یُذَلِّلُ الصِّعَابَ وَ یُسَبِّبُ الْأَسْبَابَ لِیُوقِظَ بِهِ الْغَافِلِینَ وَ یَقْطَعَ عُذْرَ الْمُتَجَاهِلِینَ (4) وَ أَیْضاً فَقَدْ شَارَکَ أَئِمَّتَنَا علیهم السلام غَیْرُهُمْ مِنْ أَوْلَادِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فِی حَسَبِهِمْ وَ نَسَبِهِمْ وَ قَرَابَتِهِمْ وَ کَانَ لِکَثِیرٍ مِنْهُمْ عِبَادَاتٌ ظَاهِرَةٌ وَ زُهْدٌ وَ عِلْمٌ وَ لَمْ یَحْصُلْ مِنَ الْإِجْمَاعِ عَلَی تَعْظِیمِهِمْ وَ زِیَارَةِ قُبُورِهِمْ مَا وَجَدْنَاهُ قَدْ حَصَلَ فِیهِمْ علیهم السلام فَإِنَّ مَنْ عَدَاهُمْ مِنْ صُلَحَاءِ الْعِتْرَةِ مِمَّنْ یُعَظِّمُهُ (5) فَرِیقٌ مِنَ الْأُمَّةِ وَ یُعْرِضُ عَنْهُ فَرِیقٌ وَ مَنْ عَظَّمَهُ مِنْهُمْ لَا یَبْلُغُ بِهِمْ فِی

ص: 346


1- فی المصدر: للفرقة المتجاوزة عن هذه الجهة المتخالفة لهذه الحیثیة (الجنیة) علی ذلک.
2- فی المصدر: و لا خوف فی ذلک من الناس علیهم.
3- فی المصدر: و قهر القاهر.
4- فی المصدر: و یقطع به المتجاهلین.
5- فی المصدر: بین من یعظمه.

و چرا این­ها درباره ائمه و پیشوایان خود چنین نمی­کنند، با این که رهبر دینی و موافق عقیده آنهایند و مخالف و معاند نیستند؟ نمی­بینی فرمانروایان بنی امیه و بنی عباس را با پیروان زیادی که داشتند - چندین برابر پیروان ائمه ما - و قدرت و نفوذ مالی که بیشتر دنیا در اختیارشان بود و عموم مردم در زمان حیاتشان ایشان را تعظیم می­کردند و سلطنتشان بر جهانیان و در سخنرانی ها بالای منابر در شرق و غرب آنها را به نام امیرالمؤمنین می­خواندند، کدام یک از پیروان و دوستانشان - چه رسد به دشمنانشان - بعد از مرگ به قبور ایشان پناه آوردند و در آنجا توبه و انابه به پیشگاه خدا کردند و تقرب به سوی او جستند و به زیارتشان تلاش کردند؟ این لطف خدا است که حقوق ائمه ما را برملا نماید و مقام آنها را به مردم بشناساند، خصوصا انگیزه­های دنیا و رغبت به آن نزد آنها وجود ندارد، ولی تمام این اهداف پیش پادشاهان بنی امیه و بنی عباس بود و این از محالات است که به خاطر یکی از انگیزه­های دنیایی اظهار علاقه و ارتباط و التجا به قبور ائمه کنند، و نه این کارها را از روی تقیه انجام داده اند، زیرا تقیه برای ائمه بود نه این که کسی از آنها تقیه نماید، و هیچ ترسی از جانب آنها برای کسی پیش نمی آمد، بلکه آنها از دست ستمگران بر جان خود بیم داشتند. دیگر راهی نمی ماند جز هدف دینی و این مطلب عجیبی است که جز قدرت پروردگار توانای قاهری که سختی­ها را آسان می کند و مسبب اسباب است، چیز دیگری نمی­تواند ترتیب آن را بدهد تا غافلان را بیدار کند و متوجه نماید و عذر کسانی را که خود را به نادانی می­زنند از بین ببرد. با این که از نظر نژادی و نسل و خویشاوندی با پیامبر صلّی اللَّه علیه و آله بقیه اولاد پیامبر نیز با آنها شریک بودند و بیشتر آنها دارای عبادات ظاهری و زهد و علم نیز بودند، اما چنین هماهنگی و اجماع بر تعظیم و زیارت قبور که برای ائمه شده، برای هیچ کدام از آنها پیش نیامده است. بعضی از صالحان عترت غیر از ائمه ما علیهم السّلام را گروهی احترام می­کردند و گروهی از ایشان اعراض می­کردند و آنهایی هم که در اجلال و اکرام احترام می­کردند،

ص: 346

الْإِجْلَالِ وَ الْإِعْظَامِ الْغَایَةَ الَّتِی یَبْلُغُهَا فِیمَنْ ذَکَرْنَاهُ (1) وَ هَذَا یَدُلُّ عَلَی أَنَّ اللَّهَ سُبْحَانَهُ خَرَقَ فِی أَئِمَّتِنَا علیهم السلام الْعَادَاتِ وَ قَلَّبَ الْجِبِلَّاتِ لِلْإِبَانَةِ عَنْ عُلُوِّ دَرَجَتِهِمْ وَ التَّنْبِیهِ عَلَی شَرَفِ مَرْتَبَتِهِمْ وَ الدَّلَالَةِ عَلَی إِمَامَتِهِمْ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِمْ أَجْمَعِینَ (2).

أقول

الاحتجاج و البراهین فی الإمامة أکثر من أن تحصی و هی مفصلة فی کتب أصحابنا و شأننا فی هذا الکتاب نقل الأخبار و إنما أوردنا تلک الفصول لأنه اشتمل علیها ما نستخرج منه الأخبار من الأصول.

صورة خط المصنف و قد تم هذا المجلد بعونه تعالی فی شهر ذی الحجة الحرام من شهور سنة ست و ثمانین بعد الألف الهجریة و الحمد لله أولا و آخرا و الصلاة علی محمد و آله الطاهرین.

ص: 347


1- فی المصدر: من ذکرناه.
2- إعلام الوری: 386- 392.

نه به آن قدر بود که ائمه ما را مورد تعظیم و ستایش قرار می­دادند. این دلیل واضحی است بر آن که خداوند در مورد ائمه ما علیهم السّلام خرق عادت نموده و طبایع را تغییر داده تا مقام و شخصیت آنها را روشن نماید و آگاهی دادن بر شرافت مرتبه ایشان بدهد و دلیلی بر امامت آنها علیهم السّلام باشد.(1)

مؤلف

دلیل و برهان بر امامت ائمه علیهم السّلام بیش از حد شماره است و در کتاب­های اصحاب ما به تفصیل ذکر شده است. ما در این کتاب نقل آثار و روایات را می­کنیم. این مطالب تأیید اخباری بود که در این مورد ذکر نموده بودیم.

دستخط مؤلف کتاب: این جلد به لطف خدا در ماه ذی حجه سال یک هزار و هشتاد و شش پس از هجرت پایان پذیرفت. ستایش مخصوص پروردگار است از اول تا آخر و درود بر محمّد مصطفی و برگزیدگان عترت پاکش.

ص: 347


1- . اعلام الوری: 386 - 392

کلمة المصحّح

أقول: هذا آخر المجلّد السابع من کتاب بحار الأنوار المشتمل علی جمل أحوال الأئمة الکرام علیهم الصلاة و السلام و دلائل إمامتهم و فضائلهم و مناقبهم و غرائب أحوالهم و قد فرغت أنا من تصحیحه و تنمیقه و التعلیق علیه فی العاشر من جمادی الأولی سنة 1388 من الهجرة النبویّة علی مهاجرها ألف سلام و کنت حینئذ معتقل بطهران و فی هذا الحال لم یکن بیدی المصادر کلّها و لم أتمکّن من مراجعة جمیعها بل وقع بعض الأحادیث غیر مقابلة علی مصدره و أصله أرجو من اللّه الموفّق اتمامه بعد ذلک إنّه خیر موفّق و معین و الصلاة و السلام علی محمّد و آله الطیبین الطاهرین المعصومین و لعنة اللّه علی أعدائهم و مخالفیهم اجمعین.

أقلّ خدّام الشریعة: عبد الرحیم الربانیّ الشیرازیّ.

*****

و قد قابلنا هذا الجزء عند الطباعة طبقا للنسخة التی صحّحها الفاضل المکرّم عبد الرحیم الربانیّ المحترم بما فیها من التعلیق و التنمیق و اللّه ولیّ التوفیق.

محمد باقر البهبودی

ذیحجة الحرام 1389 ه

ص: 348

ناشر دیجیتالی : مرکز تحقیقات رایانه ای قائمیه اصفهان

کلمة المصحّح

ص: 348

تصویر

ص: 349

ص: 349

مراجع التصحیح و التخریج و التعلیق

بسمه تعالی و تقدّس

لقد یسّر اللّه تعالی لنا إتمام هذا المجلّد و بتمامه تمّ المجلّد السابع من کتاب بحار الأنوار المشتمل علی جمل من أحوال الأئمة الکرام علیهم السلام و دلائل إمامتهم و فضائلهم و مناقبهم و غرائب أحوالهم و قد بذلنا جهدنا فی تصحیحه و تنمیقه و مراجعة أصوله و مآخذه و کان مرجعنا فی تصحیحه النسخة الطبوعة المشهورة بطبعة أمین الضرب، و نسخة مخطوطة علیها بلاغات المصنّف یری القاری ء صحیفة من صورتها الفتوغرافیّة فی الصفحة الثامنة و نسخة مخطوطة أخری من مکتبة الفاضل البارع السیّد جلال الدین الأرمویّ الشهیر بالمحدّث، و کثیرا ما راجعنا عند تضارب النسخ و اختلافها فی متن حدیث او اسناد إلی کتب أخری اخرج الحدیث فیها، و اعتمدنا فی تخریج أحادیث الکتاب و نصوصه و تعالیقه علی کتب أشرنا إلیها فی المجلد 13 و غیره و نذکر ههنا جملة منها:

«1»

إثبات الوصیّة للمسعودیّ طبعة: النجف دون تاریخ

«2»

الإحتجاج للطبرسی طبعة النجف 1350

«3»

الإختصاص للمفید طبعة طهران

«4»

الإرشاد للمفید طبعة: طهران 1308

«5»

إرشاد القلوب للدیلمیّ طبعة طهران

«6»

إعلام الوری للطبرسیّ طبعة إیران 1312

«7»

إعلام الوری للطبرسیّ طبعة إیران 1338

«8»

الإقبال للسیّد ابن طاوس طبعة إیران 1312.

«9»

الأمالی للمفید طبعة: إیران

«10»

الأمالی للشیخ الصدوق طبعة: قم 1374

ص: 350

مراجع التصحیح و التخریج و التعلیق

ص: 350

«11»

الأمالی للطوسیّ و ولده طبعة: إیران 1313

«12»

بصائر الدرجات للصفّار طبعة إیران 1285

«13»

تحف العقول لابن شعبة طبعة: طهران 1376

«14»

التفسیر المنسوب إلی الإمام العسکریّ علیه السلام طبعة: طهران 1315

«15»

التفسیر لفرات بن إبراهیم المطبوع فی المطبعة الحیدریّة بالنجف.

«16»

التفسیر لعلیّ بن إبراهیم القمیّ طبعة: إیران 1313

«17»

تنبیه الخواطر لورّام بن أبی فراس طبعة دار الکتب الأسلامیّة بطران سنة 1376

«18»

تنزیه الأنبیاء للمرتضی طبعة النجف 1350

«19»

تهذیب الأحکام للطوسیّ طبعة إیران 1317

«20»

التوحید للصدوق طبعة: الهند 1321

«21»

الخرائج للراوندیّ طبعة: إیران 1305

«22»

الخصال للصدوق طبعة: إیران 1302

«23»

الرجال للکشیّ طبعة: بمبئی 1317

«24»

الروضة فی الفضائل طبع مع علل بإیران 1321

«25»

روضة الواعظین للفتّال طبعة إیران

«26»

السرائر للحلّیّ طبعة إیران 1270

«27»

صحیفة الرضا علیه السلام للطبرسیّ طبعة إیران 1376

«28»

علل الشرائع للصدوق طبعة: إیران 1321

«29»

عیون الأخبار للصدوق طبعة: إیران 1318 30 عدة الداعی لابن فهد طبعة إیران 1274

«31»

الغیبة للطوسی

«32»

الغیبة للنعمانیّ طبعة: إیران 1317

«33»

فرج المهموم لابن طاوس طبعة النجف 1368

«34»

قرب الأسناد للحمیری طبعة إیران 1370

ص: 351

ص: 351

«35»

الکافی الاصول و الفروع و الروضة طبعة دار الکتب الأسلامیّة

«36»

کامل الزیارات لابن قولویه طبعة النجف 1333.

«37»

کشف الغمّة للإربلیّ طبعة إیران 1294

«38»

کشف الیقین لابن طاووس طبعة النجف 1369

«39»

کمال الدین للصدوق طبعة النجف

«40»

کنز جامع الفوائد نسخة مخطوطة لمکتبتی استنسخت من نسخة المکتبة الرضویة.

«41»

کنز جامع الفوائد نسخة مخطوطة ارسلها إلینا الأستاذ المرتضی المدرسیّ الچهار دهی

«42»

کنز الفوائد للکراجکیّ طبعة: إیران 1322

«43»

مجازات القرآن للرضیّ طبعة بغداد 1375

«44»

مجمع البیان للطبرسیّ طبعة طهران 1373

«45»

المختصر للحسن بن سلیمان طبعة النجف 1370

«46»

مختصر البصائر للحسن بن سلیمان طبعة النجف 1370

«47»

مقتضب الأثر فی النصّ علی الأئمة الاثنی عشر طبعة النجف 1346

«48»

مناقب آل أبی طالب لابن شهر آشوب طبعة النجف 1376

«49»

النوادر للراوندی طبعة النجف 1376

«50»

نهج البلاغة للرضیّ و فی ذیله شرحه لابن عبده طبعة: مصر

«51»

الیقین فی إمرة أمیر المؤمنین علیه السلام لابن طاوس طبعة النجف 1369

إلی غیر ذلک من المصادر التی أوعزنا إلیها قبل ذلک و فی الختام أسأل اللّه التوفیق لمرضاته و لخدمة الدین و أهله إنّه ولیّ التوفیق

قم المشرّفة: خادم العلم و الدین عبد الرحیم الربانیّ الشیرازیّ عفی عنه و عن والدیه ذی الحجة 1389 من الهجرة النبویة علی مهاجرها ألف سلام

ص: 352

ص: 352

فهرس ما فی هذا الجزء من الأبواب

«10»

باب أنّ أسماءهم علیهم السلام مکتوبة علی العرش والکرسیّ و اللوح و جباه الملائکة و باب الجنة و غیرها 12- 1

«11»

باب أنّ الجنّ خدّامهم یظهرون لهم و یسألونهم عن معالم دینهم 24- 13

«12»

باب أنّ عندهم الاسم الأعظم و به یظهر منهم الغرائب 28- 25

«13»

باب أنّهم یقدرون علی إحیاء الموتی و إبراء الأکمه و الأبرص و جمیع معجزات الأنبیاء علیهم السلام 31- 29

«14»

باب أنّهم علیهم السلام سخّر لهم السحاب و یسّر لهم الأسباب 40- 32

«15»

باب 15 أنّهم الحجّة علی جمیع العوالم و جمیع المخلوقات 47- 41

«16»

باب نادر فی أنّ الأبدال هم الأئمة علیهم السلام 48

«17»

باب 17 أنّ صاحب هذا الأمر محفوظ و أنّه یأتی اللّه بمن یؤمن به فی کلّ عصر 49

«18»

باب خصائصهم علیهم السلام 50

ص: 353

فهرس ما فی هذا الجزء من الأبواب

ص: 354

أبواب ولایتهم و حبّهم و بغضهم صلوات اللّه علیهم

عناوین الأبواب/ رقم الصفحة 1- باب وجوب موالاة أولیائهم و معاداة أعدائهم 63- 51

«2»

باب آخر فی عقاب من تولّی غیر موالیه و معناه 66- 64

«3»

باب ما أمر به النبی صلّی اللّه علیه و آله من النصیحة لأئمة المسلمین و اللزوم لجماعتهم و معنی جماعتهم و عقاب نکث البیعة 73- 67

«4»

باب ثواب حبّهم و نصرهم و ولایتهم و أنّها أمان من النار 144- 73

«5»

باب أنّ حبّهم علیهم السلام علامة طیب الولادة و بغضهم علامة خبث الولادة 156- 145

«6»

باب ما ینفع حبّهم فیه من المواطن و أنّهم علیهم السلام یحضرون عند الموت و غیره و أنّه یسأل عن ولایتهم فی القبر 165- 157

«7»

باب أنّه لا تقبل الأعمال إلّا بالولایة 202- 166

«8»

باب ما یجب من حفظ حرمة النبی صلّی اللّه علیه و آله فیهم و عقاب من قاتلهم أو ظلمهم أو خذلهم و لم ینصرهم 207- 202

«9»

باب شدّة محنهم و أنّهم أعظم الناس مصیبة و أنّهم علیهم السلام لا یموتون إلّا بالشهادة 217- 207

«10»

باب ذمّ مبغضهم و أنّه کافر حلال الدم و ثواب اللعن علی أعدائهم 239- 218

«11»

باب عقاب من قتل نبیّا أو إماما و أنّه لا یقتلهم إلّا ولد زنا 241- 239

«12»

باب ثواب من استشهد مع آل محمّد علیهم السلام 241

ص: 354

«13»

باب حقّ الإمام علی الرعیّة و حقّ الرعیّة علی الإمام 254- 242

«14»

باب آخر فی آداب العشرة مع الإمام 256- 254

«15»

باب الصلاة علیهم صلوات اللّه علیهم 260- 257

«16»

باب ما یحبّهم علیهم السلام من الدوابّ و الطیور و ما کتب علی جناح الهدهد من فضلهم و أنّهم یعلمون منطق الطیور و البهائم 279- 261

«17»

باب ما أقرّ من الجمادات و النباتات بولایتهم علیهم السلام 284- 280

أبواب ما یتعلق بوفاتهم من أحوالهم علیهم السلام عند ذلک و قبله و بعده و أحوال من بعدهم

«1»

باب أنّهم یعلمون متی یموتون و أنّه لا یقع ذلک إلّا باختیارهم 287- 285

«2»

باب أنّ الإمام لا یغسله و لا یدفنه إلّا إمام و بعض أحوال وفاتهم علیهم السلام 291- 288

«3»

باب أنّ الإمام متی یعلم أنّه إمام 293- 291

«4»

باب الوقت الذی یعرف الإمام الأخیر ما عند الأوّل 294

«5»

باب ما یجب علی الناس عند موت الإمام 298- 295

«6»

باب أحوالهم علیهم السلام بعد الموت و أنّ لحومهم حرام علی الأرض و أنّهم یرفعون إلی السماء 302- 299

«7»

باب أنّهم یظهرون بعد موتهم و یظهر منهم الغرائب و یأتیهم أرواح الأنبیاء علیهم السلام و تظهر لهم الأموات من أولیائهم و أعدائهم 308- 302

«8»

باب أنّهم أمان لأهل الأرض من العذاب 310- 308

ص: 355

ص: 356

«9»

باب أنّهم شفعاء الخلق و أنّ إیاب الخلق إلیهم و حسابهم علیهم و أنّه یسأل عن حبّهم و ولایتهم فی یوم القیامة 317- 311

أبواب الاحتجاجات و الدلائل فی الإمامة

«1»

باب نوادر الاحتجاج فی الإمامة منهم و من أصحابهم علیهم السلام 326- 318

«2»

باب احتجاج الشیخ السدید المفید رحمه الله علی عمر فی الرؤیا 331- 327

«3»

باب احتجاج السید المرتضی قدس اللّه روحه فی تفضیل الأئمة علیهم السلام بعد النبیّ صلّی اللّه علیه و آله علی جمیع الخلق ذکره فی رسالته الموسومة بالرسالة الباهرة فی العترة الطاهرة 337- 332

«4»

باب الدلائل التی ذکرها شیخنا الطبرسی روّح اللّه روحه فی کتاب إعلام الوری علی إمامة أئمتنا علیهم السلام 347- 338

ص: 356

رموز الکتاب

ص: 357

رموز الکتاب

ب: لقرب الإسناد.

بشا: لبشارة المصطفی.

تم: لفلاح السائل.

ثو: لثواب الأعمال.

ج: للإحتجاج.

جا: لمجالس المفید.

جش: لفهرست النجاشیّ.

جع: لجامع الأخبار.

جم: لجمال الأسبوع.

جُنة: للجُنة.

حة: لفرحة الغریّ.

ختص: لکتاب الإختصاص.

خص: لمنتخب البصائر.

د: للعَدَد.

سر: للسرائر.

سن: للمحاسن.

شا: للإرشاد.

شف: لکشف الیقین.

شی: لتفسیر العیاشیّ

ص: لقصص الأنبیاء.

صا: للإستبصار.

صبا: لمصباح الزائر.

صح: لصحیفة الرضا (علیه السلام).

ضا: لفقه الرضا (علیه السلام).

ضوء: لضوء الشهاب.

ضه: لروضة الواعظین.

ط: للصراط المستقیم.

طا: لأمان الأخطار.

طب: لطبّ الأئمة.

ع: لعلل الشرائع.

عا: لدعائم الإسلام.

عد: للعقائد.

عدة: للعُدة.

عم: لإعلام الوری.

عین: للعیون و المحاسن.

غر: للغرر و الدرر.

غط: لغیبة الشیخ.

غو: لغوالی اللئالی.

ف: لتحف العقول.

فتح: لفتح الأبواب.

فر: لتفسیر فرات بن إبراهیم.

فس: لتفسیر علیّ بن إبراهیم.

فض: لکتاب الروضة.

ق: للکتاب العتیق الغرویّ

قب: لمناقب ابن شهر آشوب.

قبس: لقبس المصباح.

قضا: لقضاء الحقوق.

قل: لإقبال الأعمال.

قیة: للدُروع.

ک: لإکمال الدین.

کا: للکافی.

کش: لرجال الکشیّ.

کشف: لکشف الغمّة.

کف: لمصباح الکفعمیّ.

کنز: لکنز جامع الفوائد و تأویل الآیات الظاهرة معا.

ل: للخصال.

لد: للبلد الأمین.

لی: لأمالی الصدوق.

م: لتفسیر الإمام العسکریّ (علیه السلام).

ما: لأمالی الطوسیّ.

محص: للتمحیص.

مد: للعُمدة.

مص: لمصباح الشریعة.

مصبا: للمصباحین.

مع: لمعانی الأخبار.

مکا: لمکارم الأخلاق.

مل: لکامل الزیارة.

منها: للمنهاج.

مهج: لمهج الدعوات.

ن: لعیون أخبار الرضا (علیه السلام).

نبه: لتنبیه الخاطر.

نجم: لکتاب النجوم.

نص: للکفایة.

نهج: لنهج البلاغة.

نی: لغیبة النعمانیّ.

هد: للهدایة.

یب: للتهذیب.

یج: للخرائج.

ید: للتوحید.

یر: لبصائر الدرجات.

یف: للطرائف.

یل: للفضائل.

ین: لکتابی الحسین بن سعید او لکتابه و النوادر.

یه: لمن لا یحضره الفقیه.

ص: 357

درباره مركز

بسمه تعالی
جَاهِدُواْ بِأَمْوَالِكُمْ وَأَنفُسِكُمْ فِي سَبِيلِ اللّهِ ذَلِكُمْ خَيْرٌ لَّكُمْ إِن كُنتُمْ تَعْلَمُونَ
با اموال و جان های خود، در راه خدا جهاد نمایید، این برای شما بهتر است اگر بدانید.
(توبه : 41)
چند سالی است كه مركز تحقيقات رايانه‌ای قائمیه موفق به توليد نرم‌افزارهای تلفن همراه، كتاب‌خانه‌های ديجيتالی و عرضه آن به صورت رایگان شده است. اين مركز كاملا مردمی بوده و با هدايا و نذورات و موقوفات و تخصيص سهم مبارك امام عليه السلام پشتيباني مي‌شود. براي خدمت رسانی بيشتر شما هم می توانيد در هر كجا كه هستيد به جمع افراد خیرانديش مركز بپيونديد.
آیا می‌دانید هر پولی لایق خرج شدن در راه اهلبیت علیهم السلام نیست؟
و هر شخصی این توفیق را نخواهد داشت؟
به شما تبریک میگوییم.
شماره کارت :
6104-3388-0008-7732
شماره حساب بانک ملت :
9586839652
شماره حساب شبا :
IR390120020000009586839652
به نام : ( موسسه تحقیقات رایانه ای قائمیه)
مبالغ هدیه خود را واریز نمایید.
آدرس دفتر مرکزی:
اصفهان -خیابان عبدالرزاق - بازارچه حاج محمد جعفر آباده ای - کوچه شهید محمد حسن توکلی -پلاک 129/34- طبقه اول
وب سایت: www.ghbook.ir
ایمیل: Info@ghbook.ir
تلفن دفتر مرکزی: 03134490125
دفتر تهران: 88318722 ـ 021
بازرگانی و فروش: 09132000109
امور کاربران: 09132000109