بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار المجلد 100 : مکاسب و ازدواج

اشارة

سرشناسه: مجلسی محمد باقربن محمدتقی 1037 - 1111ق.

عنوان و نام پدیدآور: بحارالانوار: الجامعة لدرر أخبار الائمة الأطهار تالیف محمدباقر المجلسی.

مشخصات نشر: بیروت داراحیاء التراث العربی [1440].

مشخصات ظاهری: ج - نمونه.

یادداشت: عربی.

یادداشت: فهرست نویسی بر اساس جلد بیست و چهارم، 1403ق. [1360].

یادداشت: جلد108،103،94،91،92،87،67،66،65،52،24(چاپ سوم: 1403ق.=1983م.=[1361]).

یادداشت: کتابنامه.

مندرجات: ج .24. کتاب الامامة. ج.52. تاریخ الحجة. ج67،66،65. الایمان و الکفر. ج.87. کتاب الصلاة . ج. 92،91 .الذکر و الدعا. ج. 94. کتاب السوم. ج.103.فهرست المصادر. ج.108.الفهرست.-

موضوع: احادیث شیعه — قرن 11ق

رده بندی کنگره: BP135/م3ب31300 ی ح

رده بندی دیویی: 297/212

شماره کتابشناسی ملی: 1680946

ص: 1

**[ترجمه]

سرشناسه : مجلسی، محمد باقربن محمدتقی، 1037 - 1111ق.

عنوان قراردادی : بحار الانوار .فارسی .برگزیده

عنوان و نام پدیدآور : ترجمه بحارالانوار/ مترجم گروه مترجمان؛ [برای] نهاد کتابخانه های عمومی کشور.

مشخصات نشر : تهران: نهاد کتابخانه های عمومی کشور، موسسه انتشارات کتاب نشر، 1392 -

مشخصات ظاهری : ج.

شابک : دوره : 978-600-7150-66-5 ؛ ج.1 : 978-600-7150-67-2 ؛ ج.2 : 978-600-7150-68-9 ؛ ج.3 : 978-600-7150-69-6 ؛ ج.4 978-600-715070-2 : ؛ ج.5 978-600-7150-71-9 : ؛ ج.6 978-600-7150-72-6 : ؛ ج.7 978-600-7150-73-3 : ؛ ج.8 : 978-600-7150-74-0 ؛ ج.10 978-600-7150-76-4 : ؛ ج.11 978-600-7150-83-2 : ؛ ج.12 978-600-7150-66-5 : ؛ ج.13 978-600-7150-85-6 : ؛ ج.14 978-600-7150-86-3 : ؛ ج.15 978-600-7150-87-0 : ؛ ج.16:978-600-7150-88-7 ؛ ج.17:978-600-7150-89-4 ؛ ج.18: 978-600-7150-90-0 ؛ ج.19:978-600-7150-91-7 ؛ ج.20:978-600-7150-92-4 ؛ ج.21: 978-600-7150-93-1 ؛ ج.22:978-600-7150-94-8 ؛ ج.23:978-600-7150-95-5

مندرجات : ج.1. کتاب عقل و علم و جهل.- ج.2. کتاب توحید.- ج.3. کتاب عدل و معاد.- ج.4. کتاب احتجاج و مناظره.- ج. 5. تاریخ پیامبران.- ج.6. تاریخ حضرت محمد صلی الله علیه وآله.- ج.7. کتاب امامت.- ج.8. تاریخ امیرالمومنین.- ج.9. تاریخ حضرت زهرا و امامان والامقام حسن و حسین و سجاد و باقر علیهم السلام.- ج.10. تاریخ امامان والامقام حضرات صادق، کاظم، رضا، جواد، هادی و عسکری علیهم السلام.- ج.11. تاریخ امام مهدی علیه السلام.- ج.12. کتاب آسمان و جهان - 1.- ج.13. آسمان و جهان - 2.- ج.14. کتاب ایمان و کفر.- ج.15. کتاب معاشرت، آداب و سنت ها و معاصی و کبائر.- ج.16. کتاب مواعظ و حکم.- ج.17. کتاب قرآن، ذکر، دعا و زیارت.- ج.18. کتاب ادعیه.- ج.19. کتاب طهارت و نماز و روزه.- ج.20. کتاب خمس، زکات، حج، جهاد، امر به معروف و نهی از منکر، عقود و معاملات و قضاوت

وضعیت فهرست نویسی : فیپا

ناشر دیجیتالی : مرکز تحقیقات رایانه ای قائمیه اصفهان

یادداشت : ج.2 - 8 و 10 - 16 (چاپ اول: 1392) (فیپا).

موضوع : احادیث شیعه -- قرن 11ق.

شناسه افزوده : نهاد کتابخانه های عمومی کشور، مجری پژوهش

شناسه افزوده : نهاد کتابخانه های عمومی کشور. موسسه انتشارات کتاب نشر

رده بندی کنگره : BP135/م3ب3042167 1392

رده بندی دیویی : 297/212

شماره کتابشناسی ملی : 3348985

ص: 1

**[ترجمه]

کتاب العقود و الإیقاعات

اشارة

الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ و الصلاة علی سید المرسلین محمد و عترته الطاهرین.

أما بعد فهذا هو المجلد الثالث و العشرون من کتاب بحار الأنوار فی بیان أحکام العقود و الإیقاعات من مؤلفات أفقر العباد إلی رحمة ربه الغنی محمد باقر بن محمد تقی عفا الله عن سیئاتهما و حشرهما مع موالیهما.

**[ترجمه]بسم الله الرحمن الرحیم

ستایش پروردگار جهانیان را و صلوات بر پیشوای فرستادگان، محمد مصطفی و خاندان پاکش. (اما بعد)، این کتاب مجلد بیست و سوم از کتاب بحارالأنوار در بیان احکام عقود و ایقاعات از تألیفات محمد باقر فرزند محمد تقی، نیازمندترین بندگان به رحمت پروردگار توانگرش است که خداوند از گناهان ایشان درگذرد و با امامانشان محشور گرداند .

ص: 10

**[ترجمه]

أبواب المکاسب

باب 1 الحث علی طلب الحلال و معنی الحلال

الآیات

المائدة: قُلْ لا یَسْتَوِی الْخَبِیثُ وَ الطَّیِّبُ وَ لَوْ أَعْجَبَکَ کَثْرَةُ الْخَبِیثِ فَاتَّقُوا اللَّهَ یا أُولِی الْأَلْبابِ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ (1)

النحل: وَ لِتَبْتَغُوا مِنْ فَضْلِهِ (2)

الإسراء: لِتَبْتَغُوا فَضْلًا مِنْ رَبِّکُمْ (3)

و قال تعالی: رَبُّکُمُ الَّذِی یُزْجِی


1- 1. سورة المائدة: 100.
2- 2. سورة النحل: 14.
3- 3. سورة الإسراء: 12.

لَکُمُ الْفُلْکَ فِی الْبَحْرِ لِتَبْتَغُوا مِنْ فَضْلِهِ إِنَّهُ کانَ بِکُمْ رَحِیماً(1)

المزمل: وَ آخَرُونَ یَضْرِبُونَ فِی الْأَرْضِ یَبْتَغُونَ مِنْ فَضْلِ اللَّهِ (2).

lt;meta info="- «قُلْ لا یَسْتَوِی الْخَبیثُ وَ الطَّیِّبُ وَ لَوْ أَعْجَبَکَ کَثْرَةُ الْخَبیثِ فَاتَّقُوا اللَّهَ یا أُولِی الْأَلْبابِ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُون» - . مائده / 100 -

{بگو پلید و پاک یکسان نیستند، هرچند کثرت پلید(ها) تو را به شگفت آورد. پس ای خردمندان از خدا پروا کنید، باشد که رستگار شوید.}

- «وَ لِتَبْتَغُوا مِنْ فَضْلِه» - . نحل / 14 -

{و تا از فضل او بجویید.}

- «لِتَبْتَغُوا فَضْلاً مِنْ رَبِّکُم - . إسراء / 12 - و قال الله تعالی: رَبُّکُمُ الَّذی یُزْجی لَکُمُ الْفُلْکَ فِی الْبَحْرِ لِتَبْتَغُوا مِنْ فَضْلِهِ إِنَّهُ کانَ بِکُمْ رَحیما» - . إسراء / 66 -

{تا (در آن) فضلی از پروردگارتان بجویید. و خداوند تبارک و تعالی فرمود: پروردگار شما کسی است که کشتی را در دریا برای شما به حرکت در می­آورد، تا از فضل او برای خود بجویید، چرا که او همواره به شما مهربان است.}

- «وَ آخَرُونَ یَضْرِبُونَ فِی الْأَرْضِ یَبْتَغُونَ مِنْ فَضْلِ اللَّه» - . مزمل / 20 -

{و عده­ای دیگر در زمین سفر می­کنند (و) در پی روزی خدا هستند.}

**[ترجمه]

الأخبار

«1»

لی، [الأمالی للصدوق] ابْنُ الْمُغِیرَةِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَنْ بَاتَ کَالًّا مِنْ طَلَبِ الْحَلَالِ بَاتَ مَغْفُوراً لَهُ (3).

**[ترجمه]أمالی الصدوق: امام صادق علیه السّلام از پدرانش روایت کرده که رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمودند: هر کس به خاطر طلب روزی حلال خسته شود، مورد آمرزش قرار می­گیرد. - . أمالی الصدوق: 289 -

**[ترجمه]

«2»

فس، [تفسیر القمی] عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام قَالَ: طُوبَی لِمَنْ ذَلَّ فِی نَفْسِهِ وَ طَابَ کَسْبُهُ (4).

**[ترجمه]تفسیر علی بن ابراهیم: از امیرالمؤمنین علیه السّلام روایت شده که فرمودند: خوشا به حال کسی که فروتنی پیشه کند و کسب خود را پاک گرداند.

**[ترجمه]

«3»

فس، [تفسیر القمی]: ذَکَرَ رَجُلٌ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام الْأَغْنِیَاءَ وَ وَقَعَ فِیهِمْ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام اسْکُتْ فَإِنَّ الْغَنِیَّ إِذَا کَانَ وَصُولًا لِرَحِمِهِ بَارّاً بِإِخْوَانِهِ أَضْعَفَ اللَّهُ لَهُ الْأَجْرَ ضِعْفَیْنِ لِأَنَّ اللَّهَ یَقُولُ وَ ما أَمْوالُکُمْ وَ لا أَوْلادُکُمْ بِالَّتِی تُقَرِّبُکُمْ عِنْدَنا زُلْفی إِلَّا مَنْ آمَنَ وَ عَمِلَ صالِحاً فَأُولئِکَ لَهُمْ جَزاءُ الضِّعْفِ بِما عَمِلُوا وَ هُمْ فِی الْغُرُفاتِ آمِنُونَ (5).

**[ترجمه]تفسیر علی بن ابراهیم: مردی نزد امام صادق علیه السّلام ثروتمندان را یاد کرد و پشت سر ایشان سخن گفت، امام صادق علیه السّلام فرمودند: ساکت باش! به راستی که اگر ثروتمند، بسیار صله رحم کرده و به برادرانش نیکی کند، خداوند اجر عملش را دو چندان قرار می­دهد، چرا که خداوند می­فرماید: }اموال و فرزندانتان چیزی نیست که شما را به پیشگاه ما نزدیک گرداند، مگر کسانی که ایمان آورده و عمل شایسته کرده باشند. پس برای آنان دو برابر آنچه انجام داده­اند پاداش است و آنها در غرفه­ها [ی بهشتی] آسوده خاطر خواهند بود{. - . سبأ / 37 -

**[ترجمه]

«4»

کا، [الکافی] الْعِدَّةُ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنِ الْبَزَنْطِیِّ قَالَ: قُلْتُ لِلرِّضَا علیه السلام جُعِلْتُ فِدَاکَ ادْعُ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَنْ یَرْزُقَنِیَ الْحَلَالَ فَقَالَ أَ تَدْرِی مَا الْحَلَالُ قُلْتُ الَّذِی عِنْدَنَا الْکَسْبُ الطَّیِّبُ فَقَالَ کَانَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ علیهما السلام یَقُولُ الْحَلَالُ هُوَ قُوتُ الْمُصْطَفَیْنَ ثُمَّ قَالَ قُلْ أَسْأَلُکَ مِنْ رِزْقِکَ الْوَاسِعِ (6).

**[ترجمه]کافی: عده­ای از بزنطی نقل کرده­اند که می­گفت: به امام رضا علیه السّلام گفتم: جانم به فدایت، از خداوند بزرگ بخواه تا بر من روزی حلال عطا کند. ایشان فرمودند: آیا می­دانی حلال چیست؟ گفتم: حلال در نزد ما به معنای کسب بی غل و غش است. فرمود: جدم علی بن حسین می­فرمود: روزی حلال قوت برگزیدگان (الهی) است. سپس فرمود: بگو پروردگارا، از تو می­خواهم که از روزی بی کرانت بر من عطا کنی. - . الکافی 5: 89 -

**[ترجمه]

«5»

ب، [قرب الإسناد] هَارُونُ عَنِ ابْنِ صَدَقَةَ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ: أَصْنَافٌ لَا یُسْتَجَابُ لَهُمْ مِنْهُمْ مَنْ أَدَانَ رَجُلًا دَیْناً إِلَی أَجَلٍ فَلَمْ یَکْتُبْ عَلَیْهِ کِتَاباً وَ لَمْ یُشْهِدْ عَلَیْهِ شُهُوداً وَ رَجُلٌ یَدْعُو عَلَی ذِی رَحِمٍ وَ رَجُلٌ تُؤْذِیهِ

ص: 2


1- 1. سورة الإسراء: 66.
2- 2. سورة المزّمّل: 20.
3- 3. أمالی الصدوق ص 289.
4- 4. لم أعثر علیه فی مظانه.
5- 5. نفس المصدر ج 2 ص 203 طبع النجف و الآیة فی سورة سبأ: 37.
6- 6. الکافی ج 5 ص 89.

امْرَأَتُهُ بِکَلِمَةٍ مَا یَقْدِرُ عَلَیْهِ وَ هُوَ فِی ذَلِکَ یَدْعُو اللَّهَ عَلَیْهَا وَ یَقُولُ اللَّهُمَّ أَرِحْنِی مِنْهَا فَهَذَا یَقُولُ اللَّهُ لَهُ عَبْدِی أَ وَ مَا قَلَّدْتُکَ أَمْرَهَا فَإِنْ شِئْتَ خَلَّیْتَهَا وَ إِنْ شِئْتَ أَمْسَکْتَهَا وَ رَجُلٌ رَزَقَهُ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی مَالًا ثُمَّ أَنْفَقَهُ فِی الْبِرِّ وَ التَّقْوَی فَلَمْ یَبْقَ مِنْهُ شَیْ ءٌ وَ هُوَ فِی ذَلِکَ یَدْعُو اللَّهَ أَنْ یَرْزُقَهُ فَهَذَا یَقُولُ لَهُ الرَّبُّ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی أَ وَ لَمْ أَرْزُقْکَ وَ أُعِنْکَ أَ فَلَا اقْتَصَدْتَ وَ لِمَ تُسْرِفُ إِنِّی لَا أُحِبُّ الْمُسْرِفِینَ وَ رَجُلٌ قَاعِدٌ فِی بَیْتِهِ وَ هُوَ یَدْعُو اللَّهَ أَنْ یَرْزُقَهُ لَا یَخْرُجُ وَ لَا یَطْلُبُ مِنْ فَضْلِ اللَّهِ کَمَا أَمَرَهُ اللَّهُ هَذَا یَقُولُ اللَّهُ لَهُ عَبْدِی إِنِّی لَمْ أَحْظُرْ عَلَیْکَ الدُّنْیَا وَ لَمْ أَرْمِکَ فِی جَوَارِحِکَ وَ أَرْضِی وَاسِعَةٌ فَلَا تَخْرُجُ وَ تَطْلُبَ الرِّزْقَ فَإِنْ حَرَمْتُکَ عَذَرْتُکَ وَ إِنْ رَزَقْتُکَ فَهُوَ الَّذِی تُرِیدُ(1).

**[ترجمه]قرب الاسناد: امام صادق علیه السّلام از پدرانش روایت می­کند که رسول خدا فرمودند: گروهی دعایشان مستجاب نمی­شود؛ از جمله­ آنان کسی است که برای مدتی قرضی به شخصی دهد اما نوشته­ای برای این قرض ننویسد و نیز شاهدی نگیرد؛ و دیگری کسی که خویشاوندان خود را نفرین می­کند؛ و سوم، مردی که زنش او را با سخنان بیهوده آزار می­دهد و مرد به خاطر این عملش از او نزد خداوند شکایت می­کند و می­گوید: پروردگارا مرا از دست او نجات ده، خداوند به او پاسخ می­دهد: بنده­ام، آیا امر او را به تو واگذار نکردم، اگر می­خواهی او را رها کن و اگر می­خواهی او را نگه دار. چهارم، کسی که خداوند تعالی ثروتی را بر او ارزانی داشته است و او آن را در راه خیر انفاق می­کند و چیزی از آن باقی نمی­گذارد، سپس می­گوید: بار خدایا! مرا روزی ده؛ خداوند به او می گوید: آیا به تو روزی عطا نکردم و تو را مورد عنایت قرار ندادم؟ چرا اعتدال پیشه نساختی و اسراف کردی؟ به راستی من اسراف ­کاران را دوست ندارم. پنجم مردی که در خانه اش بنشیند و از خانه خارج نشود و همانطور که خدا بر او امر کرده، به دنبال فضل خداوند نرود و بگوید: بار خدایا! مرا روزی ده. در این حال خداوند به او می­گوید: بنده­ام! من دنیا را برای تو منع نکرده­ام و نقصی در جوارح تو قرار ندادم، زمین من پهناور است، تو از خانه خارج نمی­شوی و روزی می­خواهی! اگر تو را محروم از نعمت و سلامتی می کردم، عذرت قبول بود و اگر روزی ات را داده ام، این همان چیزی است که می­خواهی. - . قرب الاسناد: 38 -

**[ترجمه]

أقول

قد مضی مثله بأسانید فی کتاب الدعاء و غیره.

**[ترجمه]همانند این روایت در اسنادی چون کتب دعا و غیره آمده است.

**[ترجمه]

«6»

ب، [قرب الإسناد] ابْنُ عِیسَی عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ مُوسَی بْنِ بَکْرٍ قَالَ: قَالَ لِی أَبُو الْحَسَنِ الْأَوَّلُ علیه السلام مَنْ طَلَبَ هَذَا الرِّزْقَ مِنْ حِلِّهِ لِیَعُودَ بِهِ عَلَی نَفْسِهِ وَ عِیَالِهِ کَانَ کَالْمُجَاهِدِ فِی سَبِیلِ اللَّهِ فَإِنْ غَلَبَ فَلْیَسْتَدِنْ عَلَی اللَّهِ وَ عَلَی رَسُولِهِ صلی الله علیه و آله مَا یَقُوتُ بِهِ عِیَالَهُ فَإِنْ مَاتَ وَ لَمْ یَقْضِ کَانَ عَلَی الْإِمَامِ قَضَاؤُهُ فَإِنْ لَمْ یَقْضِهِ کَانَ عَلَیْهِ وِزْرُهُ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی یَقُولُ إِنَّمَا الصَّدَقاتُ لِلْفُقَراءِ وَ الْمَساکِینِ وَ الْعامِلِینَ عَلَیْها وَ الْمُؤَلَّفَةِ قُلُوبُهُمْ وَ فِی الرِّقابِ وَ الْغارِمِینَ فَهُوَ فَقِیرٌ مِسْکِینٌ مُغْرَمٌ (2).

**[ترجمه]قرب الاسناد: ابن عیسی از موسی بن بکر نقل می­کند که امام کاظم علیه السّلام به من فرمودند: هر کس روزی را از راه حلال آن، برای خود و خانواده اش فراهم آورد، همچون مجاهد در راه خدای عزّوجل است. و اگر از عهده­ آن برنیاید، قوت عیال خود را از بیت المال وام گیرد؛ و اگر بمیرد و آن وام را ادا نکرده باشد، بر امام است که آن را ادا کند، و اگر ادا نکند، سنگینی آن بر دوش او است. خداوند عزّوجل فرموده است: «إِنَّمَا الصَّدَقاتُ لِلْفُقَراءِ وَ الْمَساکِینِ وَ الْعامِلِینَ عَلَیْها وَ الْمُؤَلَّفَةِ قُلُوبُهُمْ وَ فِی الرِّقابِ وَالْغارِمِینَ»، - . توبه / 60 -

{صدقات تنها به تهیدستان و بینوایان و وامداران (گردآوری و پخش) آن، و کسانی که دلشان به دست آورده می­شود و در (راه آزادی) بردگان و وامداران اختصاص دارد} یعنی شخص فقیر و مسکین و بدهکار. - . قرب الاسناد: 146 -

**[ترجمه]

«7»

ب، [قرب الإسناد] ابْنُ عِیسَی عَنِ الْبَزَنْطِیِّ قَالَ: قُلْتُ لِلرِّضَا علیه السلام جُعِلْتُ فِدَاکَ إِنَّ الْکُوفَةَ قَدْ تَدْرِی وَ الْمَعَاشُ بِهَا ضَیِّقٌ وَ إِنَّمَا کَانَ مَعَاشُنَا بِبَغْدَادَ وَ هَذَا الْجَبَلُ قَدْ فُتِحَ عَلَی النَّاسِ مِنْهُ بَابُ رِزْقٍ فَقَالَ إِنْ أَرَدْتَ الْخُرُوجَ فَاخْرُجْ فَإِنَّهَا سَنَةٌ مُضْطَرِبَةٌ وَ لَیْسَ لِلنَّاسِ بُدٌّ مِنْ مَعَایِشِهِمْ فَلَا تَدَعِ الطَّلَبَ فَقُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ إِنَّهُمْ قَوْمٌ مَلَأٌ [مِلَاءٌ] وَ نَحْنُ نَحْتَمِلُ التَّأْخِیرَ فَنُبَایِعُهُمْ بِتَأْخِیرِ سَنَةٍ قَالَ بِعْهُمْ قُلْتُ ثِنْتَیْنِ قَالَ بِعْهُمْ قُلْتُ ثَلَاثِ سِنِینَ قَالَ لَا یَکُونُ لَکَ شَیْ ءٌ أَکْثَرَ مِنْ ثَلَاثِ سِنِینَ (3).

ص: 3


1- 1. قرب الإسناد ص 38 طبع ایران.
2- 2. قرب الإسناد ص 146 طبع ایران و الآیة فی سورة التوبة: 60.
3- 3. نفس المصدر ص 164 ذیل حدیث: و فی کلا طبعتی المصدر الایرانیة و النجفیة:( قد تبت بی) بالتاء المثناة الفوقانیة بدل( قد تدری) و الموجود فی الوسائل نقلا عن المصدر( قد نبت) بالنون، و الظاهر صحة ما فی الوسائل، فان فی لسان العرب قولهم نبت بی تلک الأرض، أی لم أجد بها قرارا.

**[ترجمه]قرب الاسناد: ابن عیسی از بزنطی روایت کرده که می گوید: به امام رضا علیه السّلام گفتم: کوفه مرا دچار زیان کرده، و زندگی در آن سخت است؛ زندگی ما در بغداد بود، و از این کوه، در روزی بر مردم گشوده بود. فرمود: اگر می خواهی خارج شوی برو، امسال سال آشفته ای است، و مردم را چاره ای جز طلب روزی نیست، پس طلب (تلاش برای کسب معاش) را وامگذار. به او گفتم: فدایت شوم، آنان قوم پرجمعیتی هستند و ما احتمال تأخیر در معامله را می­دهیم، آیا با آنها با تأخیر یک سال معامله کنیم؟ فرمود: معامله کن. گفتم: با دو سال تأخیر؟ گفت: معامله کن. گفتم با سه سال تأخیر؟ فرمود: بیش از سه سال، دیگر چیزی برایت باقی نمی­ماند. - . قرب الاسناد: 164 -

**[ترجمه]

«8»

ب، [قرب الإسناد] ابْنُ أَبِی الْخَطَّابِ عَنِ الْبَزَنْطِیِّ قَالَ: قُلْتُ لِلرِّضَا علیه السلام جُعِلْتُ فِدَاکَ ادْعُ اللَّهَ أَنْ یَرْزُقَنِی حَلَالًا قَالَ تَدْرِی مَا الْحَلَالُ قُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ أَمَّا الَّذِی عِنْدَنَا فَالْکَسْبُ الطَّیِّبُ قَالَ کَانَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ یَقُولُ الْحَلَالُ هُوَ قُوتُ الْمُصْطَفَیْنَ وَ لَکِنْ قُلْ أَسْأَلُکَ مِنْ رِزْقِکَ الْوَاسِعِ (1).

**[ترجمه]قرب الاسناد: ابن ابی خطاب از بزنطی نقل کرده­ که می­گفت: به امام رضا علیه السّلام گفتم: جانم به فدایت، از خداوند بزرگ بخواه تا بر من روزی حلال عطا کند. ایشان فرمودند: آیا می­دانی حلال چیست؟ گفتم: حلال در نزد ما به معنای کسب بی غل و غش است. فرمود: جدم علی بن حسین می­فرمود: روزی حلال قوت برگزیدگان (الهی) است. سپس فرمود: بگو پروردگارا! از تو می­خواهم که از روزی بی کرانت بر من عطا کنی. - . قرب الاسناد: 168 -

**[ترجمه]

«9»

ل، [الخصال] مَاجِیلَوَیْهِ عَنْ عَمِّهِ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ مِهْرَانَ عَنْ صَالِحِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ أَبَانِ بْنِ تَغْلِبَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مِنَ الْمُرُوَّةِ اسْتِصْلَاحُ الْمَالِ (2).

**[ترجمه]الخصال: امام باقر علیه السّلام روایت کرده که رسول خدا فرمودند: جوانمرد کسی است که اموالش را اصلاح کند. - . الخصال 1: 8 -

**[ترجمه]

«10»

مع، [معانی الأخبار] أَبِی عَنْ سَعْدٍ عَنِ الْبَرْقِیِّ: مِثْلَهُ (3).

**[ترجمه]معانی الأخبار: پدرم از سعد و او نیز از البرقی همانند این حدیث را نقل کرده است. - . معانی الأخبار: 258 -

**[ترجمه]

«11»

ل، [الخصال] أَبِی عَنِ الْحِمْیَرِیِّ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ مَهْزِیَارَ عَنْ أَخِیهِ عَلِیٍّ عَنْ فَضَالَةَ عَنْ سُلَیْمَانَ بْنِ دُرُسْتَوَیْهِ عَنْ عَجْلَانَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: ثَلَاثَةٌ یُدْخِلُهُمُ اللَّهُ الْجَنَّةَ بِغَیْرِ حِسَابٍ إِمَامٌ عَادِلٌ وَ تَاجِرٌ صَدُوقٌ وَ شَیْخٌ أَفْنَی عُمُرَهُ فِی طَاعَةِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ (4).

**[ترجمه]الخصال: از امام صادق علیه السّلام روایت شده که فرمودند: سه گروه هستند که خداوند آنان را بدون حساب وارد بهشت می­کند: امام عادل، تاجر صادق و پیرمردی که عمرش را در اطاعت و بندگی خداوند صرف کرده باشد. - . الخصال1: 50 -

**[ترجمه]

«12»

ل، [الخصال] أَبِی عَنِ السَّعْدَآبَادِیِّ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: مَنْ کَسَبَ مَالًا مِنْ غَیْرِ حِلٍّ سَلَّطَ اللَّهُ عَلَیْهِ الْبِنَاءَ وَ الْمَاءَ وَ الطِّینَ (5).

**[ترجمه]الخصال: هشام بن حکم از امام صادق علیه السّلام روایت کرده است که حضرت فرمود: هرکس مالی را از راه حرام به دست آورد، خداوند بنا و آب و گل را بر او مسلط می سازد. - .الخصال1: 104 -

**[ترجمه]

«13»

ل، [الخصال] أَبِی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْعَطَّارِ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ سَهْلٍ عَنِ الْحُسَیْنِ

ص: 4


1- 1. قرب الإسناد ص 168.
2- 2. الخصال ج 1 ص 8 طبع الإسلامیة.
3- 3. معانی الأخبار ص 258.
4- 4. الخصال ج 1 ص 50 صدر حدیث.
5- 5. الخصال ج 1 ص 104.

بْنِ یَزِیدَ عَنْ سُفْیَانَ الْجَرِیرِیِّ عَنْ عَبْدِ الْمُؤْمِنِ الْأَنْصَارِیِّ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: الْبَرَکَةُ عَشَرَةُ أَجْزَاءٍ تِسْعَةُ أَعْشَارِهَا فِی التِّجَارَةِ وَ الْعُشْرُ الْبَاقِی فِی الْجُلُودِ.

قال الصدوق یعنی بالجلود الغنم لما سیأتی (1).

**[ترجمه]الخصال: امام باقر علیه السّلام روایت کرده که رسول خدا فرمودند: برکت ده جزء دارد که نه جزء آن در تجارت و یک جزء باقی در پوست­ها - پوست گوسفند و غیره - است. - . الخصال1: 212 -

**[ترجمه]

«14»

ل، [الخصال] الْقَطَّانُ عَنِ ابْنِ زَکَرِیَّا الْقَطَّانِ عَنِ ابْنِ حَبِیبٍ عَنِ ابْنِ بُهْلُولٍ عَنْ سَعِیدِ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ یَزِیدَ عَنْ أَبِیهِ زَیْدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ علیه السلام عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله أَنَّهُ قَالَ: تِسْعَةُ أَعْشَارِ الرِّزْقِ فِی التِّجَارَةِ وَ الْجُزْءُ الْبَاقِی فِی السائبات [السَّابِیَاءِ] یَعْنِی الْغَنَمَ (2).

**[ترجمه]الخصال: امام سجاد علیه السّلام از پدرانش روایت کرده که پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله فرمودند: نه قسم روزی در تجارت و یک قسم آن در سائبات (گوسفندان) است. - . الخصال1: 212 -

**[ترجمه]

«15»

ل، [الخصال] عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام قَالَ: الْبُکُورُ فِی طَلَبِ الرِّزْقِ یَزِیدُ فِی الرِّزْقِ (3).

**[ترجمه]الخصال: از امیرالمؤمنین علیه السّلام روایت شده که فرمود: سپیده دمان به دنبال روزی رفتن، موجب افزایش روزی می­شود. - . الخصال1 : 277 -

**[ترجمه]

«16»

مع، [معانی الأخبار] ل، [الخصال]: فِیمَا أَوْصَی بِهِ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله أَبَا ذَرٍّ عَلَی الْعَاقِلِ أَنْ یَکُونَ طَالِباً لِثَلَاثٍ مَرَمَّةٍ لِمَعَاشٍ أَوْ تَزَوُّدٍ لِمَعَادٍ أَوْ تَلَذُّذٍ فِی غَیْرِ مُحَرَّمٍ (4).

**[ترجمه]معانی الأخبار، الخصال: چنان که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله ابوذر را به آن سفارش می­کرد، عاقل باید طالب سه چیز باشد: اصلاح معاش، فراهم آوردن توشه برای آخرت و لذت بردن از چیزهای حلال. - . معانی الأخبار: 258 و الخصال2: 302 -

**[ترجمه]

«17»

ما، [الأمالی للشیخ الطوسی] عَنْ أَبِی قِلَابَةَ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَنْ کَسَبَ مَالًا مِنْ غَیْرِ حِلِّهِ أَفْقَرَهُ اللَّهُ (5).

**[ترجمه]أمالی الطوسی: از ابو قلابه نقل شده که رسول الله صلی الله علیه و آله فرمودند: هرکس مالی از راه حرام کسب کند، خداوند او را تهیدست می­سازد. - . امالی الطوسی 1: 185 -

**[ترجمه]

«18»

ما، [الأمالی للشیخ الطوسی] الْجِعَابِیُّ عَنِ ابْنِ عُقْدَةَ عَنْ یَحْیَی بْنِ زَکَرِیَّا عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مَرْوَانَ عَنْ عَمْرِو بْنِ سَیْفٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: قَالَ لِی لَا تَدَعْ طَلَبَ الرِّزْقِ مِنْ حِلِّهِ فَإِنَّهُ عَوْنٌ لَکَ عَلَی دِینِکَ وَ اعْقِلْ رَاحِلَتَکَ وَ تَوَکَّلْ (6).

**[ترجمه]أمالی الطوسی: عمرو بن سیف از امام صادق علیه السّلام روایت کرده که ایشان به من فرمود: طلب روزی را از راه حلال فرو مگذار، که روزی حلال کمکی بر دینداری تو است؛ و(برای کسب روزی) مرکب خود را ببند و (بعد از آن) بر خدا توکّل کن. - . امالی الطوسی 1: 195 -

**[ترجمه]

«19»

ما، [الأمالی للشیخ الطوسی] بِالْإِسْنَادِ إِلَی أَبِی قَتَادَةَ عَنْ دَاوُدَ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: ثَلَاثَةٌ هِیَ مِنَ السَّعَادَةِ الزَّوْجَةُ الْمُوَاتِیَةُ وَ الْوَلَدُ الْبَارُّ وَ الرِّزْقُ یُرْزَقُ مَعِیشَةً

ص: 5


1- 1. الخصال ج 2 ص 212.
2- 2. الخصال ج 2 ص 212.
3- 3. الخصال ج 2 ص 277 ضمن حدیث.
4- 4. معانی الأخبار ص 258 و الخصال ج 2 ص 302.
5- 5. أمالی الطوسیّ ج 1 ص 185 بعض حدیث.
6- 6. نفس المصدر ج 1 ص 195 طبع النجف الأشرف.

یَغْدُو عَلَی صَلَاحِهَا وَ یَرُوحُ عَلَی عِیَالِهِ (1).

**[ترجمه]أمالی الطوسی: امام صادق علیه السّلام فرمود: سه چیز موجب سعادت است: زن همدل و همسو، فرزند صالح و روزی. صبح زود برای آن حرکت می کند و شبانه به خانه و خانواده باز می گردد. - . امالی الطوسی 1: 309 -

**[ترجمه]

«20»

مع، [معانی الأخبار] أَبِی عَنْ سَعْدٍ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ هَاشِمٍ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ وَ أَنَّهُ هُوَ أَغْنی وَ أَقْنی قَالَ أَغْنَی کُلَّ إِنْسَانٍ بِمَعِیشَتِهِ وَ أَرْضَاهُ بِکَسْبِ یَدِهِ (2).

**[ترجمه]معانی الأخبار: روایت شده که امیرالمؤمنین علیه السلام فرمودند: منظور از سخن خداوند بزرگ در آیه­: «و أنه هو أغنی و أقنی»، - . النجم / 48 - {و هم اوست که شما را بی­نیاز کرد و سرمایه بخشید.} این است که خداوند هر انسانی را با روزی خویش بی­ نیاز کرد و او را از کسب و درآمد خویش راضی گردانید. - . معانی الأخبار: 214 -

**[ترجمه]

«21»

مع، [معانی الأخبار] ابْنُ الْوَلِیدِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ الْعَبَّاسِ رَفَعَهُ قَالَ: سَأَلَ مُعَاوِیَةُ الْحَسَنَ بْنَ عَلِیٍّ علیه السلام عَنِ الْمُرُوَّةِ فَقَالَ شُحُّ الرَّجُلِ عَلَی دِینِهِ وَ إِصْلَاحُهُ مَالَهُ وَ قِیَامُهُ بِالْحُقُوقِ فَقَالَ مُعَاوِیَةُ أَحْسَنْتَ یَا أَبَا مُحَمَّدٍ أَحْسَنْتَ یَا أَبَا مُحَمَّدٍ قَالَ فَکَانَ مُعَاوِیَةُ یَقُولُ بَعْدَ ذَلِکَ وَدِدْتُ أَنَّ یَزِیدَ قَالَهَا وَ أَنَّهُ کَانَ أَعْوَرَ(3).

**[ترجمه]معانی الأخبار: عبدالرّحمن بن عبّاس نقل نموده که معاویه از امام حسن علیه السّلام پرسید: جوانمردی (مروت) چیست؟ فرمود: آن است که مرد بر حفظ دینش حریص باشد، و مال خود را اصلاح و نیکو سازد، و حقوق دیگران را رعایت نماید. معاویه گفت: آفرین بر تو ای أبامحمّد! آفرین بر تو، راوی گوید: معاویه بعد از آن بارها می گفت: دوست داشتم یزید این جواب را بگوید، اگر چه یک­چشم باشد. - . معانی الأخبار: 257 -

**[ترجمه]

«22»

مع، [معانی الأخبار] أَبِی عَنْ سَعْدٍ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنِ ابْنِ مِهْرَانَ عَنْ أَیْمَنَ بْنِ مُحْرِزٍ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ وَهْبٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: کَانَ الْحَسَنُ بْنُ عَلِیٍّ علیهما السلام فِی نَفَرٍ مِنْ أَصْحَابِهِ عِنْدَ مُعَاوِیَةَ فَقَالَ لَهُ یَا أَبَا مُحَمَّدٍ خَبِّرْنِی عَنِ الْمُرُوَّةِ فَقَالَ حِفْظُ الرَّجُلِ دِینَهُ وَ قِیَامُهُ فِی إِصْلَاحِ ضَیْعَتِهِ وَ حُسْنُ مُنَازَعَتِهِ وَ إِفْشَاءُ السَّلَامِ وَ لِینُ الْکَلَامِ وَ الْکَفُّ وَ التَّحَبُّبُ إِلَی النَّاسِ (4).

**[ترجمه]معانی الأخبار: معاویة بن وهب از امام صادق علیه السّلام روایت کرده که فرمودند: زمانی حسن بن علی علیه السّلام با چند تن از یارانش نزد معاویه بودند، معاویه به آن حضرت گفت: ای أبا محمد، مرا آگاه ساز که جوانمردی چیست؟ پس ایشان فرمود: جوانمردی آن است که مرد دین خود را حفظ نماید، و اموالش را نیکو گرداند، و همچنین نیک رفتاری در حال کشمکش و ستیز، سلام دادن و با نرمی سخن گفتن، و خویشتنداری، و دوستی مردم می باشد. - . معانی الأخبار: 257 -

**[ترجمه]

«23»

مع، [معانی الأخبار] أَبِی عَنْ سَعْدٍ عَنِ الْبَرْقِیِّ رَفَعَهُ إِلَی ابْنِ طَرِیفٍ عَنِ ابْنِ نُبَاتَةَ عَنِ الْحَارِثِ الْأَعْوَرِ قَالَ: قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام لِلْحَسَنِ ابْنِهِ یَا بُنَیَّ مَا الْمُرُوَّةُ فَقَالَ الْعَفَافُ وَ إِصْلَاحُ الْمَالِ (5).

**[ترجمه]معانی الأخبار: حارث أعور گوید: امیرالمؤمنین علیه السّلام به فرزندش امام حسن علیه السّلام فرمود: پسرم! جوانمردی چیست؟ پاسخ دادند: پارسائی و اصلاح مال. - . معانی الأخبار: 257 -

**[ترجمه]

«24»

مع، [معانی الأخبار] أَبِی عَنْ سَعْدٍ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عُمَرَ بْنِ حَمَّادٍ الْأَنْصَارِیِّ رَفَعَهُ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: تَعَاهُدُ الرَّجُلِ ضَیْعَتَهُ

ص: 6


1- 1. نفس المصدر ج 1 ص 309.
2- 2. معانی الأخبار ص 214 و الآیة فی سورة النجم: 48.
3- 3. معانی الأخبار ص 257.
4- 4. معانی الأخبار ص 257.
5- 5. معانی الأخبار ص 257.

مِنَ الْمُرُوَّةِ(1).

**[ترجمه]معانی الأخبار: عبداللّه انصاری از امام صادق علیه السّلام روایت نموده که ایشان فرمودند: رسیدگی مرد به کسب و مالش، از نشانه­های جوانمردی است. - . معانی الأخبار: 258 -

**[ترجمه]

«25»

مع، [معانی الأخبار] أَبِی عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: الْعِبَادَةُ سَبْعُونَ جُزْءاً وَ أَفْضَلُهَا جُزْءاً طَلَبُ الْحَلَالِ (2).

**[ترجمه]معانی الأخبار: امام صادق علیه السّلام از پدرانش روایت کرده است که رسول الله فرمودند: عبادت هفتاد جزء دارد که بهترین جزء آن کسب روزی حلال است. - . معانی الأخبار: 366 -

**[ترجمه]

«26»

ما، [الأمالی للشیخ الطوسی]: فِیمَا أَوْصَی أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ابْنَهُ علیهما السلام أَنَّهُ لَیْسَ لِلْمُؤْمِنِ بُدٌّ مِنْ أَنْ یَکُونَ شَاخِصاً فِی ثَلَاثٍ مَرَمَّةٍ لِمَعَاشٍ أَوْ حُظْوَةٍ لِمَعَادٍ أَوْ لَذَّةٍ فِی غَیْرِ مُحَرَّمٍ (3).

**[ترجمه]أمالی الطوسی: از چیزهایی که امیرالمؤمنین علیه السلام فرزندش را به آن سفارش می­کرد این است که: مؤمن باید دارای سه ویژگی باشد: اصلاح معاش، کسب توشه برای آخرت و لذت بردن از چیزهای حلال. - . أمالی الطوسی ج 1: 146 -

**[ترجمه]

«27»

ل، [الخصال] أَبِی عَنِ السَّعْدَآبَادِیِّ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِیسَی عَنِ ابْنِ مُسْکَانَ رَفَعَهُ إِلَی عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ علیه السلام قَالَ: مِنْ سَعَادَةِ الْمَرْءِ الْمُسْلِمِ أَنْ یَکُونَ مَتْجَرُهُ فِی بِلَادِهِ وَ یَکُونَ خُلَطَاؤُهُ صَالِحِینَ وَ یَکُونَ لَهُ وَلَدٌ یَسْتَعِینُ بِهِ (4).

**[ترجمه]الخصال: ابن مسکان از امام سجاد علیه السّلام روایت کرده که فرمودند: از جمله سعادت شخص مسلمان این است که محل تجارت او در سرزمینش، شرکایش صالح و نیز صاحب فرزندی باشد که او را یاری رساند. - . الخصال1: 77 -

**[ترجمه]

«28»

ثو، [ثواب الأعمال] ابْنُ الْوَلِیدِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنِ ابْنِ مَعْرُوفٍ عَنِ ابْنِ مَهْزِیَارَ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ بَشِیرٍ عَنْ سَیْفٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: مَنْ لَمْ یَسْتَحِ مِنْ طَلَبِ الْمَعَاشِ خَفَّتْ مَئُونَتُهُ وَ رَخِیَ بَالُهُ وَ نَعِمَ عِیَالُهُ (5).

**[ترجمه]ثواب الاعمال: امام صادق علیه السّلام فرمود: کسی که از طلب روزی شرم نکند، گذران زندگی­اش آسان و خاطرش آسوده و خانواده اش در راحتی و گشایش خواهد بود. - . ثواب الاعمال: 151 -

**[ترجمه]

«29»

ثو، [ثواب الأعمال] أَبِی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِدْرِیسَ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ بِإِسْنَادِهِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: الْعِبَادَةُ سَبْعُونَ جُزْءاً أَفْضَلُهَا جُزْءاً طَلَبُ الْحَلَالِ (6).

**[ترجمه]ثواب الاعمال: از پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله روایت شده که ایشان فرمودند: عبادت هفتاد جزء دارد که بهترین جزء آن کسب روزی حلال است. - .ثواب الاعمال: 164 -

**[ترجمه]

«30»

ثو، [ثواب الأعمال] أَبِی عَنْ سَعْدٍ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحَارِثِ بْنِ بَهْرَامَ عَنْ عَمْرِو بْنِ جُمَیْعٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ: لَا خَیْرَ فِی مَنْ لَا یُحِبُّ جَمْعَ الْمَالِ مِنْ حَلَالٍ فَیَکُفَّ بِهِ وَجْهَهُ وَ یَقْضِیَ

ص: 7


1- 1. نفس المصدر ص 258.
2- 2. نفس المصدر ص 366.
3- 3. أمالی الطوسیّ ج 1 ص 146.
4- 4. الخصال ج 1 ص 77.
5- 5. ثواب الأعمال ص 151 صدر حدیث.
6- 6. نفس المصدر ص 164 طبع بغداد.

بِهِ دَیْنَهُ (1).

**[ترجمه]ثواب الاعمال: عمرو بن جمیع می گوید: از امام صادق علیه السّلام شنیدم که فرمود: خیری نیست در کسی که دوست نداشته باشد مال را از راه حلال فراهم آورد تا بدین وسیله آبروی خود را حفظ و بدهی خود را پرداخت کند. - . ثواب الاعمال: 164 -

**[ترجمه]

«31»

وَ فِی حَدِیثٍ آخَرَ: مَنْ طَلَبَ الدُّنْیَا اسْتِغْنَاءً عَنِ النَّاسِ وَ تَعَطُّفاً عَلَی الْجَارِ لَقِیَ اللَّهَ وَ وَجْهُهُ کَالْقَمَرِ لَیْلَةَ الْبَدْرِ(2).

**[ترجمه]در حدیث دیگری آمده است: کسی که دنیا را برای بی­نیازی از مردم و نیکی به همسایه طلب کند، خداوند او را در روز قیامت با چهره­ای (نورانی) بسان ماه شب چهاردهم ملاقات می­کند. - . ثواب الاعمال: 164 -

**[ترجمه]

«32»

یر، [بصائر الدرجات] مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: مَنْ جَمَعَ مَالًا مِنْ مَهَاوِشَ أَذْهَبَهُ اللَّهُ فِی نَهَابِرَ(3).

**[ترجمه]بصایرالدرجات: محمد بن احمد از امام صادق علیه السلام روایت کرده است که حضرت فرمود: هرکس مالی را از راههای نامشروع و حرام جمع کند، خداوند آن را در راههای نامشروع تباه می کند. - . بصائرالدرجات: -

**[ترجمه]

«33»

سن، [المحاسن] أَبِی عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: مَنْ کَسَبَ مَالًا مِنْ غَیْرِ حِلِّهِ سُلِّطَ عَلَیْهِ الْبِنَاءُ وَ الطِّینُ وَ الْمَاءُ(4).

**[ترجمه]محاسن البرقی: هشام بن حکم از امام صادق علیه السّلام روایت کرده است که ایشان فرمود: هرکس مالی را از راه حرام به دست آورد، خداوند بنا و آب و گل را بر او مسلط می­سازد. - . محاسن البرقی: 608 -

**[ترجمه]

«34»

شا، [الإرشاد] أَبُو مُحَمَّدٍ الْحَسَنُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ جَدِّهِ عَنِ ابْنِ یَزِیدَ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ الْحَجَّاجِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: إِنَّ مُحَمَّدَ بْنَ الْمُنْکَدِرِ کَانَ یَقُولُ مَا کُنْتُ أَرَی أَنَّ مِثْلَ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ یَدَعُ خَلَفاً لِفَضْلِ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ

ص: 8


1- 1. ثواب الأعمال ص 164.
2- 2. ثواب الأعمال ص 164.
3- 3. أخرجه الشریف الرضی فی المجازات النبویّة ص 169 مرفوعا عن النبیّ صلّی اللّه علیه و آله بلفظ( من کسب مالا من نهاوش أنفقه فی نهابر) و قال: المراد بالنهاوش علی ما قاله أهل العربیة: اکتساب أموال من النواحی المکروهة و الوجوه المذمومة و من غیر حلها و لا حمید سبلها. و قال أبو عبیدة: هو مهاوش بالمیم: یرید أخذ المال من التلصص و قال غیره: ذلک مأخوذ من الهوش یقال: تهاوش القوم إذا اختلطوا. و منه قوله علیه الصلاة و السلام:( إیّاکم و هوشات الاسواق) أی اختلاطها و فسادها إلخ. و قوله علیه الصلاة و السلام: أنفقه فی نهابر: أی فی الوجوه المحرمة التی یضیع الانفاق فیها، و لا یعود إلیه نفع منها، و ذلک مأخوذ من نهابر الرمل، واحدتها نهبورة و هی وهدات تکون بین الرمال المستعظمة إذا وقع البعیر فیها استرخت قوائمه و لم یکد یتخلص منها، فکأنّه صلّی اللّه علیه و آله شبه ما یکسب من الحرام و ینفق فی الحرام بالشی ء الواقع فی عجمة الرمل لا یرجی وجوده و لا ینشد مفقوده، و مع ذلک فقد أرصد لمنفقه الیم العذاب و عقیم العقاب.
4- 4. محاسن البرقی ص 608 طبع ایران.

حَتَّی رَأَیْتُ ابْنَهُ مُحَمَّدَ بْنَ عَلِیٍّ فَأَرَدْتُ أَنْ أَعِظَهُ فَوَعَظَنِی فَقَالَ لَهُ أَصْحَابُهُ بِأَیِّ شَیْ ءٍ وَعَظَکَ؟

قَالَ خَرَجْتُ إِلَی بَعْضِ نَوَاحِی الْمَدِینَةِ فِی سَاعَةٍ حَارَّةٍ فَلَقِیتُ مُحَمَّدَ بْنَ عَلِیٍّ وَ کَانَ رَجُلًا بَدِیناً وَ هُوَ مُتَّکٍ عَلَی غُلَامَیْنِ لَهُ أَسْوَدَیْنِ أَوْ مَوْلَیَیْنِ فَقُلْتُ فِی نَفْسِی شَیْخٌ مِنْ شُیُوخِ قُرَیْشٍ فِی هَذِهِ السَّاعَةِ عَلَی هَذِهِ الْحَالِ فِی طَلَبِ الدُّنْیَا أَشْهَدُ لَأَعِظَنَّهُ فَدَنَوْتُ مِنْهُ فَسَلَّمْتُ عَلَیْهِ فَسَلَّمَ عَلَیَّ بِنَهْرٍ وَ قَدْ تَصَبَّبَ عَرَقاً فَقُلْتُ أَصْلَحَکَ اللَّهُ شَیْخٌ مِنْ أَشْیَاخِ قُرَیْشٍ فِی هَذِهِ السَّاعَةِ عَلَی هَذِهِ الْحَالِ فِی طَلَبِ الدُّنْیَا لَوْ جَاءَکَ الْمَوْتُ وَ أَنْتَ عَلَی هَذِهِ الْحَالِ قَالَ فَخَلَّی عَنِ الْغُلَامَیْنِ مِنْ یَدِهِ ثُمَّ تَسَانَدَ علیه السلام وَ قَالَ لَوْ جَاءَنِی وَ اللَّهِ الْمَوْتُ وَ أَنَا فِی هَذِهِ الْحَالِ جَاءَنِی وَ أَنَا فِی طَاعَةٍ مِنْ طَاعَاتِ اللَّهِ تَعَالَی أَکُفُّ بِهَا نَفْسِی عَنْکَ وَ عَنِ النَّاسِ وَ إِنَّمَا کُنْتُ أَخَافُ الْمَوْتَ لَوْ جَاءَنِی وَ أَنَا عَلَی مَعْصِیَةٍ مِنْ مَعَاصِی اللَّهِ فَقُلْتُ یَرْحَمُکَ اللَّهُ أَرَدْتُ أَنْ أَعِظَکَ فَوَعَظْتَنِی (1).

**[ترجمه]ارشاد شیخ مفید: امام صادق علیه السلام فرمود: محمد بن منکدر می گفت: من تصور نمی کردم علی بن حسین علیه السّلام فرزندی به جا نهد که به فضل و بزرگی او باشد تا آن روز که فرزندش محمد بن علی (امام باقر) علیه السلام را دیدم. خواستم او را موعظه کنم، ولی او مرا موعظه کرد. یارانش به او گفتند: با چه مطلبی تو را موعظه کرد؟ محمد بن منکدر گفت: من در نیمروزی بسیار گرم، از خانه خارج شدم و به اطراف شهر رفتم. محمد بن علی علیه السلام را که مردی تنومند بود دیدم که بر دو غلام سیاه یا دو مولی(غلام آزاد شده) تکیه داشت. با خود گفتم: سبحان اللّه! بزرگی از بزرگان قریش، در این گرمای نیمروز، با این حال پرمشقت در طلب دنیا است! باید او را موعظه کنم. نزدیک شدم و سلام گفتم، محمد بن علی علیه السلام نفس زنان و در حالی که عرق از سر و رویش می ریخت سلام مرا پاسخ داد. گفتم: خداوند امور تو را اصلاح کند، شایسته نیست که بزرگی از بزرگان قریش، در این ساعت از روز، با این حال پرمشقت برای دنیا تلاش کند، اگر در این حال پیک مرگ در رسد و تو به این حال باشی؟! دستان خود را از آن دو غلام دور کرد و بر روی پای خود ایستاد و گفت: به خدا سوگند اگر پیک مرگ در این حالت بر من رسد، مرا در طاعت و بندگی خدا خواهد دید، چرا که من با این تلاش، خود را از تو و سایر مردم بی نیاز می سازم، تنها ترس من از آن است که پیک مرگ درآید و من در حال معصیت و نافرمانی خدا باشم. پس به او گفتم: رحمت خدا بر تو باد، خواستم تو را موعظه کنم اما تو مرا موعظه کردی. - . ارشاد شیخ مفید: 273 -

**[ترجمه]

«35»

جع، [جامع الأخبار] قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: طَلَبُ الْحَلَالِ فَرِیضَةٌ عَلَی کُلِّ مُسْلِمٍ وَ مُسْلِمَةٍ(2).

**[ترجمه]جامع الأخبار: پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله فرمودند: کسب روزی حلال بر تمام مسلمانان (مرد و زن) واجب است. - . جامع الاخبار: 139 -

**[ترجمه]

«36»

وَ رُوِیَ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله: الْعِبَادَةُ سَبْعُونَ جُزْءاً أَفْضَلُهَا طَلَبُ الْحَلَالِ (3).

**[ترجمه]جامع الأخبار: از پیامبر صلّی الله علیه و آله روایت شده است که فرمود: عبادت هفتاد جزء دارد که بهترین جزء آن کسب روزی حلال است. - . جامع الاخبار: 139 -

**[ترجمه]

«37»

وَ قَالَ علیه السلام: الْعِبَادَةُ عَشَرَةُ أَجْزَاءٍ تِسْعَةُ أَجْزَاءٍ فِی طَلَبِ الْحَلَالِ (4).

**[ترجمه]جامع الأخبار: و نیز پیامبر صلّی الله علیه و آله فرمود: عبادت ده جزء دارد که نه جزء آن در کسب روزی حلال است. - . جامع الاخبار: 139 -

**[ترجمه]

«38»

رَوَی ابْنُ عَبَّاسٍ قَالَ: کَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِذَا نَظَرَ إِلَی الرَّجُلِ فَأَعْجَبَهُ فَقَالَ هَلْ لَهُ حِرْفَةٌ فَإِنْ قَالُوا لَا قَالَ سَقَطَ مِنْ عَیْنِی قِیلَ وَ کَیْفَ ذَاکَ یَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ لِأَنَّ الْمُؤْمِنَ إِذَا لَمْ یَکُنْ لَهُ حِرْفَةٌ یَعِیشُ بِدِینِهِ (5).

**[ترجمه]جامع الأخبار: ابن عباس روایت کرده است که: هرگاه پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله به مردی نگاه می کرد و از او خوشش می آمد، می­پرسید: آیا او شغلی دارد؟ و اگر می­گفتند نه؛ می­گفت: از چشمم افتاد. ­پرسیدند: برای چه ای رسول خدا؟ ­فرمود: برای اینکه مؤمن اگر حرفه ای نداشته باشد، با دینش زندگی را می­گذراند {که امری مذموم است}. - .[5] جامع الاخبار: 139 -

**[ترجمه]

«39»

وَ قَالَ: مَنْ أَکَلَ مِنْ کَدِّ یَدِهِ مَرَّ عَلَی الصِّرَاطِ کَالْبَرْقِ الْخَاطِفِ (6).

**[ترجمه]جامع الأخبار: و پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند: هرکس از دسترنج خود بخورد، همچون برق (به سرعت) از پل صراط عبور می­کند. - . جامع الاخبار: 139 -

**[ترجمه]

«40»

وَ قَالَ علیه السلام: مَنْ أَکَلَ مِنْ کَدِّ یَدِهِ نَظَرَ اللَّهُ إِلَیْهِ بِالرَّحْمَةِ ثُمَّ لَا یُعَذِّبُهُ

ص: 9


1- 1. ارشاد الشیخ المفید ص 273 طبع النجف.
2- 2. جامع الأخبار ص 139( الطبعة الأخیرة الممتازة المصحّحة) ط الحیدریّة فی النجف.
3- 3. جامع الأخبار ص 139( الطبعة الأخیرة الممتازة المصحّحة) ط الحیدریّة فی النجف.
4- 4. جامع الأخبار ص 139( الطبعة الأخیرة الممتازة المصحّحة) ط الحیدریّة فی النجف.
5- 5. جامع الأخبار ص 139( الطبعة الأخیرة الممتازة المصحّحة) ط الحیدریّة فی النجف.
6- 6. جامع الأخبار ص 139( الطبعة الأخیرة الممتازة المصحّحة) ط الحیدریّة فی النجف.

أَبَداً(1).

**[ترجمه]جامع الأخبار: پیامبر صلّی الله علیه و آله فرمودند: هرکس از دسترنج خود بخورد، خدا به او نظر رحمت کند و هرگز او را عذاب نکند. - . جامع الاخبار: 139 -

**[ترجمه]

«41»

وَ قَالَ علیه السلام: مَنْ أَکَلَ مِنْ کَدِّ یَدِهِ حَلَالًا فُتِحَ لَهُ أَبْوَابُ الْجَنَّةِ یَدْخُلُ مِنْ أَیِّهَا شَاءَ(2).

**[ترجمه]جامع الأخبار: پیامبر صلّی الله علیه و آله فرمودند: هر کس از دسترنج حلال خود بخورد، درهای بهشت به روی وی گشوده می شود، تا از هر طرف که بخواهد به بهشت درآید. - . جامع الاخبار: 139 -

**[ترجمه]

«42»

وَ قَالَ: مَنْ أَکَلَ مِنْ کَدِّ یَدِهِ کَانَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ فِی عِدَادِ الْأَنْبِیَاءِ وَ یَأْخُذُ ثَوَابَ الْأَنْبِیَاءِ(3).

**[ترجمه]جامع الأخبار: پیامبر صلّی الله علیه و آله فرمودند: هرکس از دسترنج خود بخورد، در روز قیامت جزو انبیا محسوب می­شود و ثواب انبیا را دریافت می­کند. - . جامع الاخبار: 139 -

**[ترجمه]

«43»

طا، [الأمان] مِنْ کِتَابِ مَسَائِلِ الرِّجَالِ لِمَوْلَانَا أَبِی الْحَسَنِ الْهَادِی علیه السلام قَالَ مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ قَالَ مُحَمَّدُ بْنُ هَارُونَ الْجَلَّابُ: قُلْتُ رُوِّینَا عَنْ آبَائِکَ أَنَّهُ یَأْتِی عَلَی النَّاسِ زَمَانٌ لَا یَکُونُ شَیْ ءٌ أَعَزَّ مِنْ أَخٍ أَنِیسٍ أَوْ کَسْبِ دِرْهَمٍ مِنْ حَلَالٍ فَقَالَ لِی یَا أَبَا مُحَمَّدٍ إِنَّ الْعَزِیزَ مَوْجُودٌ وَ لَکِنَّکَ فِی زَمَانٍ لَیْسَ شَیْ ءٌ أَعْسَرَ مِنْ دِرْهَمٍ حَلَالٍ وَ أَخٍ فِی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ (4).

**[ترجمه]أمان الاخطار: در کتاب «مسایل الرجال» مولایمان امام هادی علیه السّلام از محمد بن هارون جلاب نقل شده که می­گوید: گفتم: از اجدادتان بر ما روایت شده است که زمانی بر مردم می­رسد که چیزی عزیزتر از برادر انیس و کسب مال از راه حلال نیست، سپس ایشان به من جواب داد: ای ابو محمد، چیز ارزشمند وجود دارد، اما زمانی می­رسد که چیزی سخت­تر از به دست آوردن مال حلال و برادر شفیق در نزد خداوند عزّوجل نیست. - . أمان الأخطار: 45 -

**[ترجمه]

«44»

نبه، [تنبیه الخاطر]: أَصَابَ أَنْصَارِیّاً حَاجَةٌ فَأَخْبَرَ بِهَا رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقَالَ ایتِنِی بِمَا فِی مَنْزِلِکَ وَ لَا تُحَقِّرْ شَیْئاً فَأَتَاهُ بِحِلْسٍ وَ قَدَحٍ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَنْ یَشْتَرِیهِمَا فَقَالَ رَجُلٌ هُمَا عَلَیَّ بِدِرْهَمٍ فَقَالَ مَنْ یَزِیدُ فَقَالَ رَجُلٌ هُمَا عَلَیَّ بِدِرْهَمَیْنِ فَقَالَ هُمَا لَکَ فَقَالَ ابْتَعْ بِأَحَدِهِمَا طَعَاماً لِأَهْلِکَ وَ ابْتَعْ بِالْآخَرِ فَأْساً فَأَتَاهُ بِفَأْسٍ فَقَالَ علیه السلام مَنْ عِنْدَهُ نِصَابٌ لِهَذِهِ الْفَأْسِ فَقَالَ أَحَدُهُمَا عِنْدِی فَأَخَذَهُ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَأَثْبَتَهُ بِیَدِهِ وَ قَالَ اذْهَبْ فَاحْتَطِبْ وَ لَا تُحَقِّرَنَّ شَوْکاً وَ لَا رَطْباً وَ لَا یَابِساً فَفَعَلَ ذَلِکَ خَمْسَ عَشْرَةَ لَیْلَةً فَأَتَاهُ وَ قَدْ حَسُنَتْ حَالُهُ فَقَالَ علیه السلام هَذَا خَیْرٌ مِنْ أَنْ تَجِی ءَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَ فِی وَجْهِکَ کُدُوحُ الصَّدَقَةِ(5).

**[ترجمه]تنبیه الخواطر: یکی از انصار را نیازی پیش آمد و پیامبر خدا صلّی الله علیه و آله را از آن آگاه ساخت، پیامبر فرمود: «هرچه در خانه داری بیاور و چیزی را بی ارزش مشمار». آن انصاری به خانه اش رفت و یک نمدزین و کاسه­ای را نزد رسول الله آورد. ایشان فرمود: «چه کسی اینها را می خرد؟» مردی گفت: آنها را به یک درهم خریدارم. فرمود: «کسی به قیمت بیشتر می خرد؟» مردی گفت: به دو درهم خریدارم. پیامبر فرمود: «مال تو». آنگاه به مرد انصاری گفت: «با یک درهم طعامی برای خانواده ات فراهم ساز، و با درهم دیگر تبری بخر». (مرد رفت) و با تبری نزد ایشان برگشت، پیامبر فرمود: «چه کسی دسته ای برای این تبر دارد؟» یکی از حاضران گفت: من. پیامبر صلّی الله علیه و آله دسته را گرفت و آن را با دستش بر روی تبر محکم کرد، و به انصاری فرمود: «برو و هیزم جمع کن، و هیچ خار تر و خشکی را اندک مشمار (و همه را بردار!)»، آن مرد چنین کرد و پس از پانزده روز، در حالی که وضع زندگی­اش خوب شده بود، نزد پیامبر صلّی الله علیه و آله آمد. ایشان فرمود: «این کار برای تو نیکوتر از آن است که روز قیامت برسد و بر چهره­ات آثار صدقه باشد». - . تنبیه الخواطر: 37 -

**[ترجمه]

«45»

ختص، [الإختصاص] قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَنِ اکْتَسَبَ مَالًا مِنْ غَیْرِ حِلِّهِ کَانَ زَادَهُ إِلَی النَّارِ(6).

ص: 10


1- 1. جامع الأخبار ص 139.
2- 2. جامع الأخبار ص 139.
3- 3. جامع الأخبار ص 139.
4- 4. أمان الاخطار ص 45 طبع النجف.
5- 5. تنبیه الخواطر ص 37 طبع النجف.
6- 6. الاختصاص ص 249 لم یوضع له و لما بعده رمز و هما منقولان من الاختصاص کما فی المستدرک للنوری ج 2 ص 417.

**[ترجمه]الاختصاص: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: هرکس مالی را از راه حرام به دست آورد، (این مال) توشه راه جهنّم او خواهد بود. - . الاختصاص: 249 -

**[ترجمه]

«46»

وَ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ: مَنْ لَمْ یُبَالِ مِنْ أَیِّ بَابٍ اکْتَسَبَ الدِّینَارَ وَ الدِّرْهَمَ لَمْ أُبَالِ یَوْمَ الْقِیَامَةِ مِنْ أَیِّ أَبْوَابِ النَّارِ أَدْخَلْتُهُ (1).

**[ترجمه]الاختصاص: و نیز پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله فرمود که خداوند عزّوجل می­فرمایند: کسی که اهمیت ندهد از چه راهی درهم و دینار به دست می­آورد، در روز قیامت نیز اهمیت داده نمی­شود که از چه راهی او را وارد جهنم کنند. - . الاختصاص: 249 -

**[ترجمه]

«47»

مجالس، [المجالس و الأخبار] جَمَاعَةٌ عَنْ أَبِی الْمُفَضَّلِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ حَفْصٍ عَنْ هِشَامٍ النَّهْشَلِیِّ عَنْ عَمْرِو بْنِ هَاشِمٍ عَنْ مَعْرُوفِ بْنِ خَرَّبُوذَ عَنْ عَامِرِ بْنِ وَاثِلَةَ عَنْ أَبِی بُرْدَةَ الْأَسْلَمِیِّ قَالَ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ: لَا تَزُولُ قَدَمُ عَبْدٍ یَوْمَ الْقِیَامَةِ حَتَّی یُسْأَلَ عَنْ أَرْبَعٍ عَنْ جَسَدِهِ فِیمَا أَبْلَاهُ وَ عَنْ عُمُرِهِ فِیمَا أَفْنَاهُ وَ عَنْ مَالِهِ مِمَّا اکْتَسَبَهُ وَ فِیمَا أَنْفَقَهُ وَ عَنْ حُبِّنَا أَهْلَ الْبَیْتِ (2).

**[ترجمه]أمالی الطوسی: گروهی از ابو برده اسلمی روایت کرده­اند که می­گفت: شنیدم که رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: در روز قیامت هیچ بنده­ای قدم از قدم برنمی­دارد، مگر اینکه درباره­ چهار چیز از او سؤال شود؛ از جسمش که در چه راهی آن را فرسوده کرده، از عمرش که در چه راهی آن را فنا کرده، و از اموالش که از چه راهی به دست آورده و در چه راهی خرج کرده است، و از حب ما اهل بیت. - . أمالی الطوسی 2: 206 -

**[ترجمه]

«48»

عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ وَهْبَانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ زَکَرِیَّا عَنِ الْحَسَنِ بْنِ فَضَّالٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ عُقْبَةَ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ مُوسَی الْحَنَّاطِ عَنْ أَبِیهِ قَالَ: ذُکِرَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام أَنَّهُ ذُکِرَ عِنْدَهُ رَجُلٌ فَقَالَ إِنَّ الرَّجُلَ إِذَا أَصَابَ مَالًا مِنْ حَرَامٍ لَمْ یُقْبَلْ مِنْهُ حَجٌّ وَ لَا عُمْرَةٌ وَ لَا صِلَةُ رَحِمٍ حَتَّی إِنَّهُ یَفْسُدُ فِیهِ الْفَرْجُ (3).

**[ترجمه]أمالی الطوسی: از امام باقر علیه السّلام روایت شده است که فرمود: چون کسی مال حرامی به دست آورد، نه حج او قبول می شود، نه عمره او و نه صله رحم او، حتی مال حرام، نکاح را تباه می کند. - . أمالی الطوسی 2: 293 -

**[ترجمه]

«49»

نُقِلَ مِنْ خَطِّ الشَّیْخِ الشَّهِیدِ قَدَّسَ اللَّهُ رُوحَهُ نَقْلًا مِنْ کِتَابِ التِّجَارَةِ لِلْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ رُوِیَ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ أَبِی الْبِلَادِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: لَیْسَ مِنْ نَفْسٍ إِلَّا وَ قَدْ فَرَضَ اللَّهُ لَهَا رِزْقاً حَلَالًا یَأْتِیهَا فِی عَافِیَةٍ وَ عَرَضَ لَهَا بِالْحَرَامِ مِنْ وَجْهٍ آخَرَ فَإِنْ هِیَ تَنَاوَلَتْ شَیْئاً مِنَ الْحَرَامِ قَاصَّهَا مِنَ الْحَلَالِ الَّذِی فَرَضَ لَهَا وَ عِنْدَ اللَّهِ سِوَاهُمَا فَضْلٌ کَثِیرٌ وَ هُوَ قَوْلُهُ وَ سْئَلُوا اللَّهَ مِنْ فَضْلِهِ (4).

**[ترجمه]امام باقر علیه السّلام فرمود: خداوند- عزّوجل- برای هر کسی روزی حلالی مقدر کرده است که با عافیت به او خواهد رسید. روزی حرام نیز در چشم انداز انسان قرار دارد و اگر انسان چیزی از راه حرام به دست آورد، از روزی حلال او کاسته خواهد شد، غیر از روزی مقدر؛ فضل و کرم خداوند بسیار است (که از دائره تقسیم خارج است و هرکسی می تواند از راه حلال به آن دست پیدا کند) همانطور که خداوند بلند مرتبه فرموده است: «وَاسْئَلُوا اللَّهَ مِنْ فَضْلِه»، - . النساء/ 32 - {از فضل خدا درخواست کنید}.

**[ترجمه]

«50»

الدَّعَوَاتُ لِلرَّاوَنْدِیِّ، قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: مَنْ أَکَلَ الْحَلَالَ قَامَ عَلَی

ص: 11


1- 1. نفس المصدر ص 249.
2- 2. أمالی الطوسیّ ج 2 ص 206 طبع النجف.
3- 3. نفس المصدر ج 2 ص 293 و کان الرمز علیه السلام لعلل الشرائع و هو من سهو القلم و الصواب ما اثبتناه.
4- 4. سورة النساء الآیة 32.

رَأْسِهِ مَلَکٌ یَسْتَغْفِرُ لَهُ حَتَّی یَفْرُغَ مِنْ أَکْلِهِ.

**[ترجمه]دعوات الراوندی: پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله فرمود: هرکس از روزی حلال بخورد، تا زمان فارغ شدن او از خوردن، فرشته­ای بالای سرش برای او طلب استغفار می­کند.

**[ترجمه]

«51»

وَ قَالَ: لَرَدُّ دَانِقٍ مِنْ حَرَامٍ یَعْدِلُ عِنْدَ اللَّهِ سَبْعِینَ أَلْفَ حِجَّةٍ مَبْرُورَةٍ.

**[ترجمه]و نیز فرمود: بازگرداندن کمتر از درهمی از حرام، نزد خداوند برابر با هفتاد هزار حج مقبول است.

**[ترجمه]

«52»

وَ قَالَ علیه السلام: إِذَا وَقَعَتِ اللُّقْمَةُ مِنْ حَرَامٍ فِی جَوْفِ الْعَبْدِ لَعَنَهُ کُلُّ مَلَکٍ فِی السَّمَاوَاتِ وَ فِی الْأَرْض.

**[ترجمه]و فرمود: هرگاه لقمه­ای از حرام در شکم بنده­ای قرار گیرد، تمام فرشتگان موجود در زمین و آسمان بر او لعنت می­فرستند.

**[ترجمه]

«53»

وَ قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام: أَرْبَعٌ لَا یُسْتَجَابُ لَهُمْ دُعَاءٌ رَجُلٌ جَالِسٌ فِی بَیْتِهِ یَقُولُ یَا رَبِّ ارْزُقْنِی فَیَقُولُ لَهُ أَ لَمْ آمُرْکَ بِالطَّلَبِ وَ رَجُلٌ کَانَتْ لَهُ امْرَأَةٌ قَدْ غَالَبَهَا فَیَقُولُ أَ لَمْ أَجْعَلْ أَمْرَهَا بِیَدِکَ وَ رَجُلٌ کَانَ لَهُ مَالٌ فَأَفْسَدَهُ فَیَقُولُ یَا رَبِّ ارْزُقْنِی فَیَقُولُ لَهُ أَ لَمْ آمُرْکَ بِالاقْتِصَادِ أَ لَمْ آمُرْکَ بِالْإِصْلَاحِ ثُمَّ قَرَأَ وَ الَّذِینَ إِذا أَنْفَقُوا لَمْ یُسْرِفُوا وَ لَمْ یَقْتُرُوا وَ کانَ بَیْنَ ذلِکَ قَواماً(1) وَ رَجُلٌ کَانَ لَهُ مَالٌ فَأَدَانَهُ بِغَیْرِ بَیِّنَةٍ فَیَقُولُ أَ لَمْ آمُرْکَ بِالشَّهَادَةِ.

**[ترجمه]امام جعفر صادق علیه السّلام فرمود: «چهار کس اند که هیچ دعایی از ایشان مستجاب نمی شود: مردی که در خانه اش نشسته، می گوید: بار خدایا! مرا روزی ده، پس به او گفته می شود: آیا تو را به تلاش و جستجو امر نکردم؟ و دیگر، مردی که او را زنی باشد و آن زن بر او غالب آید. پس به او گفته می شود: آیا امر او را به دست تو قرار نداده ام؟ و سوم، مردی که او را مالی بوده و آن را تباه نموده، بعد از آن می گوید: بار خدایا! مرا روزی ده؛ پس به او گفته می شود: آیا تو را به میانه­روی و اصلاح امر نکردم؟ سپس این آیه را خواند: «وَ الَّذینَ إِذا أَنْفَقُوا لَمْ یُسْرِفُوا وَ لَمْ یَقْتُرُوا وَ کانَ بَیْنَ ذلِکَ قَواماً»، - . الفرقان/ 67 -

{کسانی­اند که چون انفاق کنند، نه ولخرجی می­کنند و نه تنگ می­گیرند، و میان این دو (روش) حد وسط را برمی­ گزینند} و چهارم، مردی که او را مالی باشد و آن را به کسی قرض دهد، بدون شاهد و مدرک. پس به او گفته می شود: آیا تو را امر به گواه گرفتن نکردم؟

**[ترجمه]

«54»

وَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: إِنَّهُ لَیَأْتِی عَلَی الرَّجُلِ مِنْکُمْ لَا یُکْتَبُ عَلَیْهِ سَیِّئَتُهُ وَ ذَلِکَ أَنَّهُ مُبْتَلًی بِهَمِّ الْمَعَاشِ.

**[ترجمه]رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمود: زمانی می­رسد که گناهی بر آدمی نوشته نمی­شود، و آن زمانی است که به دغدغه معاش مبتلا باشد.

**[ترجمه]

«55»

نَهْجُ الْبَلَاغَةِ،: مَنْ طَلَبَ شَیْئاً نَالَهُ أَوْ بَعْضَهُ (2).

**[ترجمه]نهج البلاغه: علی علیه السلام: هرکس چیزی را طلب کند، به آن و یا بخشی از آن می­رسد. - . نهج البلاغه 3: 247 -

**[ترجمه]

«56»

وَ قَالَ علیه السلام: لِلْمُؤْمِنِ ثَلَاثُ سَاعَاتٍ فَسَاعَةٌ یُنَاجِی فِیهَا رَبَّهُ وَ سَاعَةٌ فِیهَا یَرُمُّ مَعَاشَهُ وَ سَاعَةٌ یُخَلِّی بَیْنَ نَفْسِهِ وَ بَیْنَ لَذَّتِهَا فِیمَا یَحِلُّ وَ یَجْمُلُ وَ لَیْسَ لِلْعَاقِلِ أَنْ یَکُونَ شَاخِصاً إِلَّا فِی ثَلَاثٍ مَرَمَّةٍ لِمَعَاشٍ أَوْ حُظْوَةٍ فِی مَعَادٍ أَوْ لَذَّةٍ فِی غَیْرِ مُحَرَّمٍ (3).

**[ترجمه]نهج البلاغه: امیرالمؤمنین علی علیه السّلام فرمود: مؤمن را سه ساعت است: ساعتی که در آن با پروردگارش راز و نیاز نماید، ساعتی که در آن به اصلاح معاش خود بپردازد و ساعتی که با خوشیها و لذات حلال و زیبای زندگی دمساز شود. برای انسان عاقل سه ویژگی است: اصلاح معاش، فراهم آوردن توشه برای آخرت، کامجویی از لذتهای مشروع. - . نهج البلاغه3: 255 -

**[ترجمه]

«57»

وَ قَالَ علیه السلام: إِنَّ أَعْظَمَ الْحَسَرَاتِ یَوْمَ الْقِیَامَةِ حَسْرَةُ رَجُلٍ کَسَبَ مَالًا فِی غَیْرِ طَاعَةِ اللَّهِ فَوَرَّثَهُ رَجُلًا فَأَنْفَقَهُ فِی طَاعَةِ اللَّهِ سُبْحَانَهُ فَدَخَلَ بِهِ الْجَنَّةَ وَ دَخَلَ بِهِ الْأَوَّلُ النَّارَ(4).

**[ترجمه]نهج البلاغه: و فرمود: بزرگترین حسرت در روز قیامت، حسرت کسی است که مالی را از راه غیر طاعت خدا به دست آورد، و مردی مالش را به ارث برد و آن را در راه طاعت خداوند سبحان انفاق کند، پس او را به بهشت وارد کنند و اولی را به جهنم. - . نهج البلاغه3: 255 -

**[ترجمه]

«58»

کَنْزُ الْکَرَاجُکِیِّ، رُوِیَ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: ثَلَاثَةٌ یَدْعُونَ

ص: 12


1- 1. سورة الفرقان الآیة 67.
2- 2. نهج البلاغة شرح الشیخ محمّد عبده ج 3 ص 247 طبع مصر.
3- 3. نهج البلاغة شرح الشیخ محمّد عبده ج 3 ص 247 طبع مصر.
4- 4. نفس المصدر ج 3 ص 255.

فَلَا یُسْتَجَابُ لَهُمْ رَجُلٌ جَلَسَ عَنْ طَلَبِ الرِّزْقِ ثُمَّ یَقُولُ اللَّهُمَّ ارْزُقْنِی یَقُولُ اللَّهُ تَعَالَی أَ لَمْ أَجْعَلْ لَکَ طَرِیقاً إِلَی الطَّلَبِ وَ رَجُلٌ لَهُ امْرَأَةُ سَوْءٍ یَقُولُ اللَّهُمَّ خَلِّصْنِی مِنْهَا یَقُولُ اللَّهُ تَعَالَی أَ لَیْسَ قَدْ جَعَلْتُ أَمْرَهَا بِیَدِکَ وَ رَجُلٌ سَلَّمَ مَالَهُ إِلَی رَجُلٍ لَمْ یُشْهِدْ عَلَیْهِ بِهِ فَجَحَدَهُ إِیَّاهُ فَهُوَ یَدْعُو عَلَیْهِ فَیَقُولُ اللَّهُ تَعَالَی قَدْ أَمَرْتُکَ بِالْإِشْهَادِ فَلَمْ تَفْعَلْ (1).

**[ترجمه]کنز الکراجکی: از امام صادق علیه السّلام روایت شده است که فرمود: «سه کس اند که دعای ایشان مستجاب نمی شود: یکی مردی که در خانه اش نشسته، می گوید: پروردگارا! مرا روزی ده. پس به او گفته می شود: آیا راهی برای طلب روزی برایت قرار ندادم؟ و دیگر مردی که صاحب زنی بد است و می­گوید: بار خدایا مرا از دست او رهایی ده! پس به او گفته می شود که: آیا امرش را به دست تو قرار ندادم؟ و دیگری مردی که مالش را بدون شاهد و مدرکی به شخصی (قرض) بدهد و شخص بدهکار (قرض) را انکار کند، و مرد او را نفرین ­کند، پس به او گفته می شود: آیا تو را به گواه گرفتن امر نکردم و انجام ندادی؟ - . کنز الفوائد الکراجکی: 291 -

**[ترجمه]

«59»

عِدَّةُ الدَّاعِی، قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: الْکَادُّ عَلَی عِیَالِهِ کَالْمُجَاهِدِ فِی سَبِیلِ اللَّهِ (2).

**[ترجمه]عدة الداعی: رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمود: کسی که در راه تأمین مخارج خانواده­اش زحمت می کشد، مانند مجاهد در راه خداست. - . عدّة الداعی: 55 -

**[ترجمه]

«60»

وَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: اتَّجِرُوا بَارَکَ اللَّهُ لَکُمْ فَإِنِّی سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَقُولُ الرِّزْقُ عَشَرَةُ أَجْزَاءٍ تِسْعَةٌ فِی التِّجَارَةِ وَ وَاحِدٌ فِی غَیْرِهَا(3).

**[ترجمه]عدّة الداعی: امیرالمؤمنین - علیه السّلام - فرمود: معامله کنید - خداوند به شما برکت بدهد - چون من از رسول خدا صلّی الله علیه و آله شنیدم که می فرمود: روزی ده جزء دارد، نُه جزء آن در تجارت است و یک جزء در چیزهای دیگر. - . عدّة الداعی: 56 -

**[ترجمه]

«61»

وَ قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام: کَفَی بِالْمَرْءِ إِثْماً أَنْ یُضَیِّعَ مَنْ یَعُولُ (4).

**[ترجمه]عدّة الداعی: امام صادق علیه السّلام فرمود: یک گناه مرد را کافی­ است و آن اینکه حق کسی را که برای خانواده اش زحمت می کشد، ضایع کند. - . عدّة الداعی: 55 -

**[ترجمه]

«62»

وَ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: مَلْعُونٌ مَلْعُونٌ مَنْ ضَیَّعَ مَنْ یَعُولُ (5).

**[ترجمه]عدّة الداعی: و رسول خدا - صلّی اللّه علیه و آله - فرمود: ملعون است، ملعون است، کسی که حق کسی را که برای معاش خانواده اش زحمت می کشد، ضایع کند. - . عدّة الداعی: 55 -

**[ترجمه]

«63»

وَ قَالَ صلی الله علیه و آله: مَنْ لَمْ یُبَالِ مِنْ أَیْنَ اکْتَسَبَ الْمَالَ لَمْ یُبَالِ اللَّهُ مِنْ أَیْنَ أَدْخَلَهُ النَّارَ(6).

**[ترجمه]عدّة الداعی: و رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمود: کسی که اهمیت نمی دهد از چه راهی مال به دست بیاورد، خداوند سبحان نیز اهمیت نمی دهد که از چه راهی او را به جهنم بیندازد. - . عدّة الداعی: 55 -

**[ترجمه]

«64»

وَ رَوَی الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَبِی الدَّرْدَاءِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَنْ أَصْبَحَ مُعَافًی فِی جَسَدِهِ آمِناً فِی سَرْبِهِ عِنْدَهُ قُوتُ یَوْمِهِ وَ لَیْلَتِهِ فَکَأَنَّمَا حِیزَتْ لَهُ الدُّنْیَا یَا ابْنَ جُعْشُمٍ یَکْفِیکَ مِنْهَا مَا سَدَّ جَوْعَتَکَ وَ وَارَی عَوْرَتَکَ فَإِنْ یَکُنْ بَیْتٌ یَکُنُّکَ فَذَاکَ وَ إِنْ یَکُنْ دَابَّةٌ تَرْکَبُهَا فَبَخْ بَخْ وَ إِلَّا فَالْخُبْزُ وَ مَاءُ الْبَحْرِ وَ مَا بَعْدَ ذَلِکَ حِسَابٌ عَلَیْکَ أَوْ عَذَابٌ (7).

**[ترجمه]عدّة الداعی: شیخ صدوق (ره) از ابو درداء از رسول خدا صلّی الله علیه و آله روایت کرده است که فرمود: کسی که بدنش سالم، دارای امنیت و مالک مخارج یک روز و شب خود باشد، گویا تمام دنیا را داراست. ای پسر جعشم! کافی است برای تو از مخارج، همان مقداری که گرسنگی­ات را برطرف سازد. و لباسی که بدنت را بپوشاند. اگر خانه هم داشتی که خوب است و اگر مرکبی هم بر اینها اضافه شد که خیلی عالی است. اما اگر اینها فراهم نشد، نان و آبت که باشد، کافی است، چون غیر از آن، یا حساب دارد یا عذاب. - . عدّة الداعی: 56 -

**[ترجمه]

«65»

وَ رُوِیَ عَنْ عُمَرَ بْنِ زَیْدٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: إِنِّی أَرْکَبُ فِی الْحَاجَةِ الَّتِی کَفَاهَا اللَّهُ مَا أَرْکَبُ فِیهَا إِلَّا الْتِمَاسَ أَنْ یَرَانِیَ اللَّهُ أُضْحِی فِی طَلَبِ الْحَلَالِ أَ مَا تَسْمَعُ قَوْلَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ اسْمُهُ فَإِذا قُضِیَتِ الصَّلاةُ فَانْتَشِرُوا فِی الْأَرْضِ

ص: 13


1- 1. کنز الفوائد للکراجکیّ ص 291.
2- 2. عدّة الداعی لابن فهد الحلی ص 55 طبع تبریز سنة 1374.
3- 3. عدّة الداعی لابن فهد الحلی ص 55 طبع تبریز سنة 1374.
4- 4. عدّة الداعی لابن فهد الحلی ص 55 طبع تبریز سنة 1374.
5- 5. عدّة الداعی لابن فهد الحلی ص 55 طبع تبریز سنة 1374.
6- 6. عدّة الداعی لابن فهد الحلی ص 55 طبع تبریز سنة 1374.
7- 7. نفس المصدر ص 56.

وَ ابْتَغُوا مِنْ فَضْلِ اللَّهِ أَ رَأَیْتَ لَوْ أَنَّ رَجُلًا دَخَلَ بَیْتاً وَ طَیَّنَ عَلَیْهِ بَابَهُ ثُمَّ قَالَ رِزْقِی یَنْزِلُ عَلَیَّ کَانَ یَکُونُ هَذَا أَمَا إِنَّهُ أَحَدُ الثَّلَاثَةِ الَّذِینَ لَا یُسْتَجَابُ لَهُمْ دَعْوَةٌ قَالَ قُلْتُ مَنْ هَؤُلَاءِ قَالَ رَجُلٌ یَکُونُ عِنْدَهُ الْمَرْأَةُ فَیَدْعُو عَلَیْهَا فَلَا یُسْتَجَابُ لَهُ لِأَنَّ عِصْمَتَهَا فِی یَدِهِ لَوْ شَاءَ أَنْ یُخَلِّیَ سَبِیلَهَا وَ الرَّجُلُ یَکُونُ لَهُ الْحَقُّ عَلَی الرَّجُلِ فَلَا یُشْهِدُ عَلَیْهِ فَیَجْحَدُهُ حَقَّهُ فَیَدْعُو عَلَیْهِ فَلَا یُسْتَجَابُ لَهُ لِأَنَّهُ تَرَکَ مَا أُمِرَ بِهِ وَ الرَّجُلُ یَکُونُ عِنْدَهُ شَیْ ءٌ فَیَجْلِسُ فِی بَیْتِهِ فَلَا یَنْتَشِرُ وَ لَا یَطْلُبُ وَ لَا یَلْتَمِسُ حَتَّی یَأْکُلَهُ ثُمَّ یَدْعُو فَلَا یُسْتَجَابُ لَهُ (1).

**[ترجمه]عدّة الداعی: امام صادق علیه السلام فرمود: من به دنبال حاجتی می­روم که خداوند آن را برآورده سازد، و در طلب آن پافشاری می­کنم تا خداوند بنگرد که من روزم را در طلب روزی حلال سپری می کنم، مگر سخن خدای بزرگ را نشنیده ای که فرمود: «فَإِذا قُضِیَتِ الصَّلاةُ فَانْتَشِرُوا فِی الْأَرْضِ وَ ابْتَغُوا مِنْ فَضْلِ اللَّه»، - . جمعه/ 10 - و چون نماز گزارده شد، در (روی) زمین پراکنده گردید و فضل خدا را جویا شوید.} آیا دیده­ای که کسی وارد خانه­ای شود و درآن را گل بگیرد، پس از آن بگوید: روزی من از آسمان برایم فرود می­آید، آیا چنین چیزی ممکن است؟ او جزء یکی از سه گروهی است که دعایشان مستجاب نمی گردد. راوی می گوید: از حضرت پرسیدم، آن سه گروه چه کسانی هستند؟ فرمود: اول: کسی که همسری دارد (و از او راضی نیست) و او را نفرین می کند، این نفرین، مستجاب نمی شود، چون اختیار نگهداری این زن به دست خود اوست، اگر خواست رهایش می کند (و طلاقش می دهد). دوم: آن که بر دیگری حقی دارد (چیزی از او طلبکار است)، اما کسی را به عنوان شاهد قرار نداده، آن بدهکار هم انکار می­نماید، پس (شخص طلبکار) او را نفرین می­کند، اما مستجاب نخواهد شد، زیرا او فرمان الهی (گرفتن شاهد) را ترک نموده است. سوم: فردی که مالی دارد، در خانه می نشیند و به دنبال روزی نمی­رود تا آن مال را می خورد، آنگاه دعا می کند (که خداوند به او روزی بدهد)، این دعا نیز مستجاب نمی گردد. - . عدّة الداعی: 63 -

**[ترجمه]

«66»

وَ قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام: اشْتَدَّتْ حَالُ رَجُلٍ مِنْ أَصْحَابِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقَالَتْ لَهُ امْرَأَتُهُ لَوْ أَتَیْتَ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله فَسَأَلْتَهُ فَجَاءَ إِلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فَسَمِعَهُ یَقُولُ مَنْ سَأَلَنَا أَعْطَیْنَاهُ وَ مَنِ اسْتَغْنَی أَغْنَاهُ اللَّهُ فَقَالَ الرَّجُلُ مَا یَعْنِی صلی الله علیه و آله غَیْرِی فَرَجَعَ إِلَی امْرَأَتِهِ فَأَعْلَمَهَا فَقَالَتْ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله بَشَرٌ فَأَعْلِمْهُ فَأَتَاهُ فَلَمَّا رَآهُ علیه السلام قَالَ مَنْ سَأَلَنَا أَعْطَیْنَاهُ وَ مَنِ اسْتَغْنَی أَغْنَاهُ اللَّهُ حَتَّی فَعَلَ ذَلِکَ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ ثُمَّ ذَهَبَ

الرَّجُلُ فَاسْتَعَارَ فَأْساً ثُمَّ أَتَی الْجَبَلَ فَصَعِدَهُ وَ قَطَعَ حَطَباً ثُمَّ جَاءَ بِهِ فَبَاعَهُ بِنِصْفِ مُدٍّ مِنْ دَقِیقٍ ثُمَّ ذَهَبَ مِنَ الْغَدِ فَجَاءَ بِأَکْثَرَ مِنْهُ فَبَاعَهُ وَ لَمْ یَزَلْ یَعْمَلُ وَ یَجْمَعُ حَتَّی اشْتَرَی فَأْساً ثُمَّ جَمَعَ حَتَّی اشْتَرَی بَکْرَیْنِ وَ غُلَاماً ثُمَّ أَثْرَی وَ حَسُنَتْ حَالُهُ فَجَاءَ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله فَأَعْلَمَهُ کَیْفَ جَاءَ یَسْأَلُهُ وَ کَیْفَ سَمِعَهُ یَقُولُ فَقَالَ صلی الله علیه و آله قُلْتُ لَکَ مَنْ سَأَلَنَا أَعْطَیْنَاهُ وَ مَنِ اسْتَغْنَی أَغْنَاهُ اللَّهُ (2).

**[ترجمه]عدّة الداعی: امام صادق علیه السلام فرمود: وضع مالی مردی از اصحاب رسول خدا صلّی الله علیه و آله سخت گردید و زنش به او گفت: کاش پیش پیامبر می رفتی و از او درخواست می کردی. آن مرد پیش پیامبر آمد، شنید که حضرت فرمود: هر کس از ما درخواست کند او را اجابت می­کنیم و هر کس بی نیازی پیشه کند، خداوند او را بی نیاز می سازد. مرد (با خود) گفت، بی­شک مقصودش من هستم، پس به سوی زنش برگشت و او را از ماجرا باخبر ساخت. زن گفت: رسول خدا صلّی الله علیه و آله نیز یک انسان است، از حالت او را آگاه کن! دوباره پیش پیامبر صلّی الله علیه و آله آمد؛ وقتی آن حضرت او را دید فرمود: هرکس از ما درخواست کند او را اجابت می­کنیم و هر کس بی نیازی جوید خداوند او را بی نیاز می سازد. تا سه مرتبه این کار را انجام داد (و هر بار همین را شنید). سپس آن مرد رفت و تبری قرض کرد به کوه آمد و از آن بالا رفت و هیزمی جمع آوری کرد و آن را آورد و به نصف چارک آرد فروخت، فردا نیز روانه گردید و بیشتر از قبل هیزم آورد و فروخت و به این کار ادامه داد و مال بیشتری جمع کرد تا آنکه تبری خرید، سپس مقدار بیشتری پس انداز نمود و با آن دو شتر جوان و یک غلام خرید و به تدریج توانگر شد و وضع مالی­اش بهبود یافت؛ آنگاه نزد پیامبر صلّی الله علیه و آله آمد و او را از داستان مطلع کرد و قصه آمدن خود و گفتار آن حضرت را برای ایشان تعریف کرد. حضرت فرمود: من گفته بودم، هر کس از ما درخواست کند او را اجابت می­کنیم و هر کس بی نیازی جوید، خداوند او را بی نیاز می سازد. - . عدّة الداعی: 71 -

**[ترجمه]

«67»

وَ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قَالَ: لَا یَکْتَسِبُ الْعَبْدُ مَالًا حَرَاماً وَ یَتَصَدَّقَ مِنْهُ فَیُؤْجَرَ عَلَیْهِ وَ لَا یُنْفِقُ مِنْهُ فَیُبَارَکَ لَهُ فِیهِ وَ لَا یَتْرُکُهُ خَلْفَ ظَهْرِهِ إِلَّا کَانَ زَادَهُ إِلَی النَّارِ(3).

**[ترجمه]عدّة الداعی: پیامبر صلّی الله علیه و آله فرمود: کسی که مال حرامی را به دست آورد و از آن صدقه دهد، اجر داده نمی شود و اگر از آن انفاق کند، برکت نمی یابد و آن را بعد از مرگش باقی نمی ­گذارد جز آنکه توشه او به سوی آتش باشد. - . عدّة الداعی: 73 -

**[ترجمه]

«68»

وَ سُئِلَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ مَنِ الْعَظِیمُ الشَّقَا؟ قَالَ رَجُلٌ تَرَکَ لِلدُّنْیَا فَفَاتَتْهُ

ص: 14


1- 1. نفس المصدر ص 63.
2- 2. نفس المصدر ص 71.
3- 3. نفس المصدر ص 73.

الدُّنْیَا وَ خَسِرَ الْآخِرَةَ وَ رَجُلٌ تَعَبَّدَ وَ اجْتَهَدَ وَ صَارَ یُرَائِی النَّاسَ فَذَاکَ الَّذِی حُرِمَ لَذَّاتِ الدُّنْیَا مِنْ رِیَاءٍ وَ لَحِقَهُ التَّعَبُ الَّذِی لَوْ کَانَ بِهِ مُخْلِصاً لَاسْتَحَقَّ ثَوَابَهُ فَوَرَدَ الْآخِرَةَ وَ هُوَ یَظُنُّ أَنَّهُ قَدْ عَمِلَ مَا یَثْقُلُ بِهِ مِیزَانُهُ فَیَجِدُهُ هَبَاءً مَنْثُوراً قِیلَ فَمَنْ أَعْظَمُ النَّاسِ حَسْرَةً قَالَ مَنْ رَأَی مَالَهُ فِی مِیزَانِ غَیْرِهِ فَأَدْخَلَهُ اللَّهُ بِهِ النَّارَ وَ أَدْخَلَ وَارِثَهُ بِهِ الْجَنَّةَ قِیلَ فَکَیْفَ یَکُونُ هَذَا قَالَ کَمَا حَدَّثَنِی بَعْضُ إِخْوَانِنَا عَنْ رَجُلٍ دَخَلَ إِلَیْهِ وَ هُوَ یَسُوقُ فَقَالَ لَهُ یَا فُلَانُ مَا تَقُولُ فِی مِائَةِ أَلْفٍ فِی هَذَا الصُّنْدُوقِ مَا أَدَّیْتُ مِنْهَا زَکَاةً قَطُّ قَالَ قُلْتُ فَعَلَامَ جَمَعْتَهَا قَالَ لِخَوْفِ السُّلْطَانِ وَ مُکَاثَرَةِ الْعَشِیرَةِ وَ لِخَوْفِ الْفَقْرِ عَلَی الْعِیَالِ وَ لِرَوْعَةِ الزَّمَانِ قَالَ ثُمَّ لَمْ یَخْرُجْ مِنْ عِنْدِهِ حَتَّی فَاضَتْ نَفْسُهُ.

ثُمَّ قَالَ عَلِیٌّ علیه السلام الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی أَخْرَجَهُ مِنْهَا مَلُوماً [مَلِیماً] بِبَاطِلٍ جَمَعَهَا وَ مِنْ حَقٍّ مَنَعَهَا فَأَوْعَاهَا وَ شَدَّهَا فَأَوْکَاهَا فَقَطَعَ فِیهَا الْمَفَاوِزَ وَ الْقِفَارَ وَ لُجَجَ الْبِحَارِ أَیُّهَا الْوَاقِفُ لَا تَخْدَعْ کَمَا خُدِعَ صُوَیْحِبُکَ بِالْأَمْسِ إِنَّ أَشَدَّ النَّاسِ حَسْرَةً یَوْمَ الْقِیَامَةِ مَنْ رَأَی مَالَهُ فِی مِیزَانِ غَیْرِهِ أَدْخَلَ اللَّهُ هَذَا بِهِ الْجَنَّةَ وَ أَدْخَلَ هَذَا بِهِ النَّارَ(1).

**[ترجمه]عدّة الداعی: و از امیرالمؤمنین علیه السّلام در مورد بدبخت­ترین مردم سؤال شد، فرمود: مردی که دنیا را برای دنیا ترک کند در نتیجه، هم دنیا از او فوت شود و هم در آخرت دچار خسران شود، و مردی که عبادت کند و روزه بگیرد ولی این اعمالش از روی ریا باشد، این فرد، کسی است که لذات دنیا را به خاطر ریا بر خود حرام ساخته و دچار زحمتی شده که اگر خالصانه می بود، مستحق ثواب آن می شد. چنین فردی، وارد صحنه­ قیامت می شود، در حالی که گمان می کند عملی به همراه دارد که موجب سنگینی اعمال نیکش گردیده، ولی آن را بر باد رفته می یابد. از او می پرسند: حسرت چه کسی بیشتر است؟ می گوید: آن کس که مال خود را در تو رازو و میزان دیگری ببیند، در حالی که او به سبب (کسب حرام) آن مال، وارد جهنم می شود و وارثش به سبب (مصرف حلال و انفاق و ادای حقوق) آن، به بهشت می رود. سؤال شد: چطور چنین چیزی ممکن است؟ فرمود: چنان که یکی از برادرانمان از مردی برایم تعریف کرد که در حال جان دادن شخصی وارد خانه وی شد آن شخص به او گفت: ای فلانی، نظر تو در مورد صد هزار (درهم و دیناری) که داخل این صندوق است و زکاتش را ندادم چیست؟ گفتم، برای چه جمع کردی؟ گفت: برای ادای حقوق سلطان (مالیات) و فخر فروشی بر بستگان و ترس از فقر خانواده و حوادث روزگار. او ادامه داد: پس هنوز این مرد از خانه­اش بیرون نیامده بود که جان داد. پس علی علیه السّلام فرمود: سپاس خدایی را که او را به خاطر جمع اموال از راه باطل، با ملامت از دنیا برد؛ اموالی که در کیسه ریخت و سرش را محکم بست و حقوق صاحبانش را به آنها پرداخت نکرد و برای جمع­آوری آن، بیابان­های بی آب و علف و صحراهای خشک و سوزان را در نوردید و در دل دریاها سفر کرد. ای آگاه! فریب مخور، چنان که رفیقت دیروز فریب خورد، زیرا بیشترین حسرت در روز قیامت از آن کسی است که مال خود را در تو رازوی دیگری ببیند و خدای تعالی او (شخص وارث) را به خاطر آن مال وارد بهشت سازد و او را وارد آتش کند. - . عدّة الداعی: 74 -

**[ترجمه]

«69»

وَ قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام: وَ أَعْظَمُ مِنْ هَذَا حَسْرَةً رَجُلٌ جَمَعَ مَالًا عَظِیماً بِکَدٍّ شَدِیدٍ وَ مُبَاشَرَةِ الْأَهْوَالِ وَ تَعَرُّضِ الْأَقْطَارِ ثُمَّ أَفْنَی مَالَهُ صَدَقَاتٍ وَ مَبَرَّاتٍ وَ أَفْنَی شَبَابَهُ وَ قُوَّتَهُ عِبَادَاتٍ وَ صَلَوَاتٍ وَ هُوَ مَعَ ذَلِکَ لَا یَرَی لِعَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ عَلَیْهِ السَّلَامُ [حَقَّهُ] وَ لَا یَعْرِفُ لَهُ مِنَ الْإِسْلَامِ مَحَلَّهُ وَ یَرَی مَنْ لَا یَعْشِرُهُ وَ لَا یَعْشِرُ عُشْرَ مِعْشَارِهِ أَفْضَلَ مِنْهُ یُوَاقِفُ عَلَی الْحُجَجِ وَ لَا یَتَأَمَّلُهَا وَ یَحْتَجُّ عَلَیْهِ بِالْآیَاتِ وَ الْأَخْبَارِ فَمَا یَزِیدُ إِلَّا تَمَادِیاً فِی غَیِّهِ فَذَاکَ أَعْظَمُ مِنْ کُلِّ حَسْرَةٍ وَ یَأْتِی یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَ صَدَقَاتُهُ مُمَثَّلَةٌ لَهُ فِی مِثَالِ الْأَفَاعِی تَنْهَشُهُ وَ صَلَوَاتُهُ وَ عِبَادَاتُهُ مُمَثَّلَةٌ فِی مِثْلِ الزَّبَانِیَةِ تَدْفَعُهُ حَتَّی تَدُعَّهُ إِلَی جَهَنَّمَ دَعّاً.

یَقُولُ یَا وَیْلِی أَ لَمْ أَکُ مِنَ الْمُصَلِّینَ أَ لَمْ أَکُ مِنَ الْمُزَکِّینَ أَ لَمْ أَکُ عَنْ

ص: 15


1- 1. نفس المصدر ص 74.

أَمْوَالِ النَّاسِ وَ نِسَائِهِمْ مِنَ الْمُتَعَفِّفِینَ فَلِمَا ذَا دُهِیتُ بِمَا دُهِیتُ فَیُقَالُ لَهُ یَا شَقِیُّ مَا یَنْفَعُکَ مَا عَلِمْتَ وَ قَدْ ضَیَّعْتَ أَعْظَمَ الْفُرُوضِ بَعْدَ تَوْحِیدِ اللَّهِ وَ الْإِیمَانِ بِنُبُوَّةِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله وَ ضَیَّعْتَ مَا لَزِمَکَ مِنْ مَعْرِفَةِ حَقِّ عَلِیٍّ وَلِیِّ اللَّهِ وَ الْتَزَمْتَ مَا حَرَّمَ اللَّهُ عَلَیْکَ مِنَ الِائْتِمَامِ بِعَدُوِّ اللَّهِ فَلَوْ کَانَ بَدَلَ أَعْمَالِکَ هَذِهِ عِبَادَةُ الدَّهْرِ مِنْ أَوَّلِهِ إِلَی آخِرِهِ وَ بَدَلَ صَدَقَاتِکَ الصَّدَقَةُ بِکُلِّ أَمْوَالِ الدُّنْیَا بِمِلْ ءِ الْأَرْضِ ذَهَباً لَمَا زَادَکَ ذَلِکَ مِنَ اللَّهِ إِلَّا بُعْداً وَ مِنْ سَخَطِهِ إِلَّا قُرْباً(1).

**[ترجمه]عدّة الداعی: امام صادق علیه السّلام فرمود: بزرگتر از این حسرت را مردی دارد که مال زیادی را با زحمت بسیار و رویارویی با حوادث و سفر به سرزمین­های مختلف جمع کند، سپس مال خود را در راه صدقات و اعمال خیر فنا کند و جوانی و قوّت خود را در عبادت و نماز از بین ببرد، ولی برای حضرت علی بن ابی طالب حقی (ولایت) قایل نباشد و مقام او را در اسلام به رسمیت نشناسد و کسی را که یک دهم و بلکه یک صدم او ارزش ندارد، بالاتر از ایشان بداند. بر ادله واقف می شود، ولی در مورد آن تأمل نمی کند و وقتی با آیات و روایات برایش استدلال می نمایند، ابا می­کند و جز بر گمراهی اش نمی افزاید. این چنین شخصی، حسرتش از هر حسرتی عظیم­تر است و در روز قیامت وارد می شود در حالی که صدقاتش بسان افعی برای او متمثل می شود و او را می گزد و نمازها و عباداتش بسان فرشتگان دوزخ تمثل یافته و او را به جهنم می کشانند. می گوید، وای بر من! مگر من از نمازگزاران نبودم! آیا من از زکات­ دهندگان نبودم! آیا از اموال و زنان مردم پرهیز نکردم! پس چرا به این مصیبت و بلا گرفتار شدم؟ به او گفته می شود: ای بدبخت! عملت برایت نفعی ندارد، زیرا تو بزرگترین واجب الهی را بعد از توحید خدا و ایمان به نبوت حضرت محمد صلّی الله علیه و آله ضایع کردی و شناخت حقانیت علی علیه السّلام، ولیّ خدا را که بر تو واجب بود، ترک نمودی و خود را ملتزم به پیروی از دشمنان خدا که بر تو حرام بود، کردی. اگر بجای این اعمالت، خدای را از اول دنیا تا آخرش عبادت می کردی و به جای این صدقاتت، همه­ اموال دنیا، بلکه به اندازه تمام مساحت زمین طلا صدقه می دادی، آن اعمال و صدقاتت جز دوری از رحمت خدا و نزدیک شدن به خشم خدا برای تو چیزی به ارمغان نمی آورد. - . عدّة الداعی: 74 -

**[ترجمه]

«70»

وَ یُرْوَی عَنْ سَیِّدِنَا أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ: أَنَّهُ لَمَّا کَانَ یَفْرُغُ مِنَ الْجِهَادِ یَتَفَرَّغُ لِتَعْلِیمِ النَّاسِ وَ الْقَضَاءِ بَیْنَهُمْ فَإِذَا فَرَغَ مِنْ ذَلِکَ اشْتَغَلَ فِی حَائِطٍ لَهُ یَعْمَلُ فِیهِ بِیَدِهِ وَ هُوَ مَعَ ذَلِکَ ذَاکِرُ اللَّهِ جَلَّ جَلَالُهُ (2).

**[ترجمه]عدّة الداعی: از مولایمان امیرالمؤمنین علیه السّلام روایت شده است: ایشان وقتی از جهاد فارغ می شد، به تعلیم مردم و قضاوت بین آنان می­پرداخت و هنگامی که از آن امر فارغ می شد، در باغ خود مشغول کار می گردید و با این همه، یاد خدای تعالی می نمود. - .

عدّة الداعی: 81 -

**[ترجمه]

«71»

وَ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قَالَ: مَنْ أَکَلَ الْحَلَالَ أَرْبَعِینَ یَوْماً نَوَّرَ اللَّهُ قَلْبَهُ (3).

**[ترجمه]عدّة الداعی: از پیامبر صلّی الله علیه و آله روایت شده است که فرمود: هرکس تا چهل روز، روزی حلال بخورد، نور خدا در قلب او جای می­گیرد. - . عدّة الداعی: 110 -

**[ترجمه]

«72»

وَ قَالَ: إِنَّ لِلَّهِ مَلَکاً یُنَادِی عَلَی بَیْتِ الْمَقْدِسِ کُلَّ لَیْلَةٍ مَنْ أَکَلَ حَرَاماً مَا لَمْ یَقْبَلِ اللَّهُ مِنْهُ صَرْفاً وَ لَا عَدْلًا وَ الصَّرْفُ النَّافِلَةُ وَ الْعَدْلُ الْفَرِیضَةُ(4).

**[ترجمه]عدّة الداعی: و فرمود: خداوند متعال فرشته ای دارد که هر شب بر بیت المقدس این گونه ندا می دهد: کسی که حرامی بخورد، نه عمل مستحبی از او قبول می شود و نه عمل واجبی. - . عدّة الداعی: 110 -

**[ترجمه]

«73»

وَ عَنْهُ صلی الله علیه و آله: الْعِبَادَةُ مَعَ أَکْلِ الْحَرَامِ کَالْبِنَاءِ عَلَی الرَّمْلِ وَ قِیلَ عَلَی الْمَاءِ(5).

**[ترجمه]عدّة الداعی: و از آن حضرت روایت شده است که فرمود: عبادت با خوردن مال حرام، همچون بنایی بر روی شن - و گفته شده بر روی آب - است. - . عدّة الداعی: 110 -

**[ترجمه]

«74»

أَعْلَامُ الدِّینِ، رَوَی عِیسَی بْنُ مُوسَی عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام قَالَ قَالَ: یَا عِیسَی الْمَالُ مَالُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ جَعَلَهُ وَدَائِعَ عِنْدَ خَلْقِهِ وَ أَمَرَهُمْ أَنْ یَأْکُلُوا مِنْهُ قَصْداً وَ یَشْرَبُوا مِنْهُ قَصْداً وَ یَلْبَسُوا مِنْهُ قَصْداً وَ یَنْکِحُوا مِنْهُ قَصْداً وَ یَرْکَبُوا مِنْهُ قَصْداً وَ یَعُودُوا بِمَا سِوَی ذَلِکَ عَلَی فُقَرَاءِ الْمُؤْمِنِینَ فَمَنْ تَعَدَّی ذَلِکَ کَانَ مَا أَکَلَهُ حَرَاماً وَ مَا شَرِبَ مِنْهُ حَرَاماً وَ مَا لَبِسَهُ مِنْهُ حَرَاماً وَ مَا نَکَحَهُ مِنْهُ حَرَاماً وَ مَا رَکِبَهُ مِنْهُ حَرَاماً.

**[ترجمه]اعلام الدین: عیسی بن موسی از امام صادق علیه السّلام روایت کرده است که فرمود: ای عیسی! اموال و دارایی از آن خداوند بزرگ است که آن را نزد بندگان خود به امانت گذاشته و به آنان امر کرده است تا با میانه روی از آن بخورند و بیاشامند، و بپوشند، و با میانه روی از آن برای ازدواج هزینه کنند و مرکب بخرند؛ و آنچه باقی می ماند را به فقرای مؤمن بدهند؛ پس هر کس از این روش (میانه روی) سرپیچی کند، هر آنچه از آن دارایی بخورد و بنوشد و بپوشد و به وسیله­ آن ازدواج کند و مرکب بخرد، حرام است.

**[ترجمه]

«75»

وَ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قَالَ: تَکُونُ أُمَّتِی فِی الدُّنْیَا عَلَی ثَلَاثَةِ أَطْبَاقٍ أَمَّا

ص: 16


1- 1. نفس المصدر ص 74.
2- 2. نفس المصدر ص 81.
3- 3. نفس المصدر ص 110.
4- 4. نفس المصدر ص 110.
5- 5. نفس المصدر ص 110.

الطَّبَقُ الْأَوَّلُ فَلَا یُحِبُّونَ جَمْعَ الْمَالِ وَ ادِّخَارَهُ وَ لَا یَسْعَوْنَ فِی اقْتِنَائِهِ وَ احْتِکَارِهِ وَ إِنَّمَا أَرْضَاهُمْ مِنَ الدُّنْیَا سَدُّ جَوْعَةٍ وَ سَتْرُ عَوْرَةٍ وَ أَغْنَاهُمْ فِیهَا مَا بَلَغَ بِهِمُ الْآخِرَةَ فَأُولَئِکَ الْآمِنُونَ الَّذِینَ لا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لا هُمْ یَحْزَنُونَ.

وَ أَمَّا الطَّبَقُ الثَّانِی فَإِنَّهُمْ یُحِبُّونَ جَمْعَ الْمَالِ مِنْ أَطْیَبِ وُجُوهِهِ وَ أَحْسَنِ سُبُلِهِ یَصِلُونَ بِهِ أَرْحَامَهُمْ وَ یَبَرُّونَ بِهِ إِخْوَانَهُمْ وَ یُوَاسُونَ بِهِ فُقَرَاءَهُمْ وَ لَعَضُّ أَحَدِهِمْ عَلَی الرَّصِیفِ أَیْسَرُ عَلَیْهِ مِنْ أَنْ یَکْسِبَ دِرْهَماً مِنْ غَیْرِ حِلِّهِ أَوْ یَمْنَعَهُ مِنْ حَقِّهِ أَوْ أَنْ یَکُونَ لَهُ خَازِناً إِلَی حِینِ مَوْتِهِ فَأُولَئِکَ الَّذِینَ إِنْ نُوقِشُوا عُذِّبُوا وَ إِنْ عُفِیَ عَنْهُمْ سَلِمُوا وَ أَمَّا الطَّبَقُ الثَّالِثُ فَإِنَّهُمْ یُحِبُّونَ جَمْعَ الْمَالِ مِمَّا حَلَّ وَ حَرُمَ وَ مَنْعَهُ مِمَّا افْتُرِضَ وَ وَجَبَ إِنْ أَنْفَقُوهُ أَنْفَقُوهُ إِسْرَافاً وَ بِدَاراً وَ إِنْ أَمْسَکُوهُ أَمْسَکُوهُ بُخْلًا وَ احْتِکَاراً.

**[ترجمه]پیامبر صلّی الله علیه و آله فرمود: امت من در دنیا سه دسته­اند: دسته اول کسانی هستند که ثروت اندوزی و انباشتن اموال را دوست ندارند و در حفظ و احتکار آن کوشش نمی کنند و رضایت دنیوی شان تنها در حد رفع گرسنگی و پوشاندن عورت است و هرآنچه که در دنیا به آنان ثواب اخروی برساند، آنها را بی­نیاز می­سازد. ایشان کسانی هستند که در امنیت اند و هیچ ترس و اندوهی بر آنان نیست. دسته دوم: کسانی­اند که به ثروت اندوزی از راههای پاک و حلال علاقه­ مندند و با آن صله ارحام می­کنند و به برادران نیکویی می­ورزند و با فقرا همراهی می­کنند و اگر یکی از آنان بر روی آهنی گداخته عذاب بیند، برایش آسانتر است که درهمی از غیر حلال کسب نماید یا حقی را منع کند یا اینکه خازن اموال تا روز مرگش باشد، اینان کسانی هستند که اگر به دقت حسابرسی شوند، عذاب می بینند و اگر عفو شوند، ایمن می مانند. امّا طبقه سوم: کسانی­اند که جمع مال را، خواه از حلال و خواه حرام دوست دارند و از ادای واجبات ابا می­ورزند و اگر آن را انفاق کنند با اسراف و زیاده­روی انفاق می­کنند و اگر آن را امساک کنند، با بخل و احتکار امساک می­کنند .

**[ترجمه]

«76»

وَ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قَالَ: مَنِ اکْتَسَبَ مَالًا حَرَاماً لَمْ یَقْبَلِ اللَّهُ مِنْهُ صَدَقَةً وَ لَا عِتْقاً وَ لَا حَجّاً وَ لَا اعْتِمَاراً وَ کَتَبَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَهُ بِعَدَدِ أَجْرِ ذَلِکَ أَوْزَاراً وَ مَا بَقِیَ بَعْدَ مَوْتِهِ کَانَ زَادَهُ إِلَی النَّارِ وَ مَنْ قَدَرَ عَلَیْهَا فَتَرَکَهَا مَخَافَةَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ دَخَلَ فِی مَحَبَّتِهِ وَ رَحْمَتِهِ وَ یُؤْمَرُ بِهِ إِلَی الْجَنَّةِ.

**[ترجمه]پیامبر خدا صلّی الله علیه و آله فرمود: هرکس مالی حرام کسب کند، خدا نه صدقه او را می پذیرد و نه بنده آزاد کردن و نه حج گزاردن و نه عمره او را، و به اندازه پاداش این اعمال، برای او گناهانی سنگین می نویسد؛ و آنچه از وی پس از مرگش بر جای بماند، توشه راه جهنّم او خواهد بود. و هر کس بر حرام دست یابد و از ترس خدا آن را رها کند، خداوند او را مورد دوستی و رحمت قرار می دهد، و می فرماید تا او را به بهشت ببرند.

**[ترجمه]

«77»

کِتَابُ الْغَایَاتِ،: قِیلَ لِسَلْمَانَ رَحْمَةُ اللَّهِ عَلَیْهِ أَیُّ الْأَعْمَالِ أَفْضَلُ قَالَ الْإِیمَانُ بِاللَّهِ وَ خُبْزُ حَلَالٍ (1).

**[ترجمه]کتاب الغایات: از سلمان که رحمت خدا بر او باد، سؤال شد: کدام اعمال برتر است؟ جواب داد: ایمان به خداوند و نان حلال از بهترین اعمال است. - . کتاب الغایات: 71 -

**[ترجمه]

«78»

کِتَابُ الْإِمَامَةِ وَ التَّبْصِرَةِ، عَنْ هَارُونَ بْنِ مُوسَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَسْبَاطٍ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قَالَ: الشَّاخِصُ فِی طَلَبِ الرِّزْقِ الْحَلَالِ کَالْمُجَاهِدِ فِی سَبِیلِ اللَّهِ.

**[ترجمه]کتاب الامامة و التبصرة: امام صادق علیه السّلام از پدرانش روایت کرده که پیامبر خدا صلّی الله علیه و آله فرمود: کسی که به دنبال روزی حلال برود، همچون مجاهد در راه خداست.

**[ترجمه]

«79»

وَ مِنْهُ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ عَلِیٍّ الْعَلَوِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: طَلَبُ الْکَسْبِ فَرِیضَةٌ بَعْدَ الْفَرِیضَةِ.

**[ترجمه]امام صادق علیه السّلام از پدرانش روایت کرده که پیامبر صلّی الله علیه و آله فرمود: پس از نماز واجب، کار کردن (و داشتن کسب و کار) واجب است.

**[ترجمه]

«80»

وَ مِنْهُ عَنْ سَهْلِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْأَشْعَثِ عَنْ مُوسَی بْنِ إِسْمَاعِیلَ بْنِ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: الْعِبَادَةُ

ص: 17


1- 1. کتاب الغایات ص 71 ضمن مجموعة جامع الأحادیث طبع الإسلامیة سنة 1369 ه.

سَبْعُونَ جُزْءاً أَفْضَلُهَا جُزْءاً طَلَبُ الْحَلَالِ.

**[ترجمه]امام موسی بن جعفر علیه السلام از پدرانش علیهم السلام روایت نموده است که رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمود: عبادت هفتاد جزء دارد که بهترین جزء آن کسب روزی حلال است.

**[ترجمه]

«81»

وَ مِنْهُ بِهَذَا الْإِسْنَادِ: الْعِبَادَةُ عَشَرَةُ أَجْزَاءٍ تِسْعَةُ أَجْزَاءٍ فِی طَلَبِ الْحَلَالِ.

**[ترجمه]و نیز از ایشان طبق این اسناد روایت شده که: عبادت ده جزء دارد که نه جزء آن در کسب روزی حلال است .

**[ترجمه]

باب 2 الإجمال فی الطلب

الآیات

آل عمران: إِنَّ اللَّهَ یَرْزُقُ مَنْ یَشاءُ بِغَیْرِ حِسابٍ (1)

الرعد: اللَّهُ یَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَنْ یَشاءُ وَ یَقْدِرُ(2)

الحجر: وَ إِنْ مِنْ شَیْ ءٍ إِلَّا عِنْدَنا خَزائِنُهُ وَ ما نُنَزِّلُهُ إِلَّا بِقَدَرٍ مَعْلُومٍ (3)

النحل: وَ اللَّهُ فَضَّلَ بَعْضَکُمْ عَلی بَعْضٍ فِی الرِّزْقِ (4)

الإسراء: إِنَّ رَبَّکَ یَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَنْ یَشاءُ وَ یَقْدِرُ إِنَّهُ کانَ بِعِبادِهِ خَبِیراً بَصِیراً(5)

طه: وَ أْمُرْ أَهْلَکَ بِالصَّلاةِ وَ اصْطَبِرْ عَلَیْها لا نَسْئَلُکَ رِزْقاً نَحْنُ نَرْزُقُکَ (6)

النور: وَ اللَّهُ یَرْزُقُ مَنْ یَشاءُ بِغَیْرِ حِسابٍ (7)

العنکبوت: وَ کَأَیِّنْ مِنْ دَابَّةٍ لا تَحْمِلُ رِزْقَهَا اللَّهُ یَرْزُقُها وَ إِیَّاکُمْ وَ هُوَ السَّمِیعُ الْعَلِیمُ (8)

و قال تعالی: اللَّهُ یَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَنْ یَشاءُ مِنْ عِبادِهِ وَ یَقْدِرُ لَهُ إِنَّ اللَّهَ بِکُلِّ شَیْ ءٍ عَلِیمٌ (9)

ص: 18


1- 1. سورة آل عمران: 37.
2- 2. سورة الرعد: 26.
3- 3. سورة الحجر: 21.
4- 4. سورة النحل: 71.
5- 5. سورة الإسراء: 30.
6- 6. سورة طه: 132.
7- 7. سورة النور: 38.
8- 8. سورة العنکبوت: 60.
9- 9. سورة العنکبوت: 62.

الروم: أَ وَ لَمْ یَرَوْا أَنَّ اللَّهَ یَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَنْ یَشاءُ وَ یَقْدِرُ إِنَّ فِی ذلِکَ لَآیاتٍ لِقَوْمٍ یُؤْمِنُونَ (1)

و قال تعالی: اللَّهُ الَّذِی خَلَقَکُمْ ثُمَّ رَزَقَکُمْ (2)

سبأ: قُلْ مَنْ یَرْزُقُکُمْ مِنَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ قُلِ اللَّهُ (3)

و قال تعالی: قُلْ إِنَّ رَبِّی یَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَنْ یَشاءُ مِنْ عِبادِهِ وَ یَقْدِرُ لَهُ وَ ما أَنْفَقْتُمْ مِنْ شَیْ ءٍ فَهُوَ یُخْلِفُهُ وَ هُوَ خَیْرُ الرَّازِقِینَ (4)

فاطر: هَلْ مِنْ خالِقٍ غَیْرُ اللَّهِ یَرْزُقُکُمْ مِنَ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ (5)

حمعسق: لَهُ مَقالِیدُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ یَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَنْ یَشاءُ وَ یَقْدِرُ إِنَّهُ بِکُلِّ شَیْ ءٍ عَلِیمٌ (6)

و قال تعالی: اللَّهُ لَطِیفٌ بِعِبادِهِ یَرْزُقُ مَنْ یَشاءُ وَ هُوَ الْقَوِیُّ الْعَزِیزُ(7)

و قال تعالی: وَ لَوْ بَسَطَ اللَّهُ الرِّزْقَ لِعِبادِهِ لَبَغَوْا فِی الْأَرْضِ وَ لکِنْ یُنَزِّلُ بِقَدَرٍ ما یَشاءُ إِنَّهُ بِعِبادِهِ خَبِیرٌ بَصِیرٌ(8)

الذاریات: إِنَّ اللَّهَ هُوَ الرَّزَّاقُ ذُو الْقُوَّةِ الْمَتِینُ (9)

النجم: وَ أَنَّهُ هُوَ أَغْنی وَ أَقْنی (10)

الجمعة: وَ إِذا رَأَوْا تِجارَةً أَوْ لَهْواً انْفَضُّوا إِلَیْها وَ تَرَکُوکَ قائِماً قُلْ ما عِنْدَ اللَّهِ خَیْرٌ مِنَ اللَّهْوِ وَ مِنَ التِّجارَةِ وَ اللَّهُ خَیْرُ الرَّازِقِینَ (11) الطلاق: وَ مَنْ یَتَّقِ اللَّهَ یَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجاً وَ یَرْزُقْهُ مِنْ حَیْثُ لا یَحْتَسِبُ

ص: 19


1- 1. سورة الروم: 37.
2- 2. سورة الروم: 40.
3- 3. سورة سبأ: 24.
4- 4. سورة سبا: 39.
5- 5. سورة فاطر: 3.
6- 6. سورة الشوری: 12.
7- 7. نفس السورة: 19.
8- 8. نفس السورة: 27.
9- 9. سورة الذاریات: 58.
10- 10. سورة النجم: 48.
11- 11. سورة الجمعة: 11.

وَ مَنْ یَتَوَکَّلْ عَلَی اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ إِنَّ اللَّهَ بالِغُ أَمْرِهِ قَدْ جَعَلَ اللَّهُ لِکُلِّ شَیْ ءٍ قَدْراً(1).

lt;meta info="- «إِنَّ اللَّهَ یَرْزُقُ مَنْ یَشاءُ بِغَیْرِ حِسابٍ» - .آل عمران/ 37 -

{براستی که خدا بر هرکس بخواهد بی­شمار روزی می­دهد.}

- «اللَّهُ یَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَنْ یَشاءُ وَ یَقْدِرُ» - . رعد/26 -

{خدا روزی را برای هر که بخواهد، گشاده یا تنگ می­کند.}

- «وَ إِنْ مِنْ شَیْ ءٍ إِلاَّ عِنْدَنا خَزائِنُهُ وَ ما نُنَزِّلُهُ إِلاَّ بِقَدَرٍ مَعْلُومٍ» - . حجر/ 21 -

{و هیچ چیز نیست مگر آنکه گنجینه های آن نزد ماست، و ما آن را جز به اندازه ای معین فرو نمی فرستیم.}

- «وَ اللَّهُ فَضَّلَ بَعْضَکُمْ عَلی بَعْضٍ فِی الرِّزْقِ» - .[4] نحل/ 71 -

{و خدا بعضی از شما را در روزی بر بعضی دیگر برتری داده است.}

- «إِنَّ رَبَّکَ یَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَنْ یَشاءُ وَ یَقْدِرُ إِنَّهُ کانَ بِعِبادِهِ خَبیراً بَصیراً» - . اسراء/ 30 -

{بی گمان، پروردگار تو برای هر که بخواهد، روزی را گشاده یا تنگ می گرداند. در حقیقت، او به [حال] بندگانش آگاه بیناست.}

- «وَ أْمُرْ أَهْلَکَ بِالصَّلاةِ وَ اصْطَبِرْ عَلَیْها لا نَسْئَلُکَ رِزْقاً نَحْنُ نَرْزُقُکَ» - . طه/ 132 -

{و کسان خود را به نماز فرمان ده و خود بر آن شکیبا باش. ما از تو جویای روزی نیستیم، ما به تو روزی می دهیم.} - «وَ اللَّهُ یَرْزُقُ مَنْ یَشاءُ بِغَیْرِ حِسابٍ» - . نور/ 38 -

{و خدا [ست که] هر که را بخواهد بی حساب روزی می دهد.}

- «وَ کَأَیِّنْ مِنْ دَابَّةٍ لا تَحْمِلُ رِزْقَهَا اللَّهُ یَرْزُقُها وَ إِیَّاکُمْ وَ هُوَ السَّمیعُ الْعَلیمُ» - .[2] عنکبوت/ 60 -

{و چه بسیار جاندارانی که نمی توانند متحمّل روزی خود شوند. خداست که آنها و شما را روزی می دهد، و اوست شنوای دانا.}

- «اللَّهُ یَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَنْ یَشاءُ مِنْ عِبادِهِ وَ یَقْدِرُ لَهُ إِنَّ اللَّهَ بِکُلِّ شَیْ ءٍ عَلیمٌ» - . عنکبوت/ 62 -

{خدا بر هر کس از بندگانش که بخواهد روزی را گشاده می گرداند و [یا] بر او تنگ می سازد، زیرا خدا به هر چیزی داناست.}

- «أَوَ لَمْ یَرَوْا أَنَّ اللَّهَ یَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَنْ یَشاءُ وَ یَقْدِرُ إِنَّ فی ذلِکَ لَآیاتٍ لِقَوْمٍ یُؤْمِنُون» - . روم/ 37 -

{آیا ندانسته اند که [این] خداست که روزی را برای هر کس که بخواهد فراخ یا تنگ می گرداند؟ قطعاً در این [امر] برای مردمی که ایمان می آورند عبرتهاست.}

- «اللَّهُ الَّذی خَلَقَکُمْ ثُمَّ رَزَقَکُم» - . روم/40 -

{خدا همان کسی است که شما را آفرید، سپس به شما روزی بخشید.}

- «قُلْ مَنْ یَرْزُقُکُمْ مِنَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ قُلِ اللَّه» - . سبأ/ 24 -

{بگو: «کیست که شما را از آسمانها و زمین روزی می دهد؟» بگو: «خدا».}

- «قُلْ إِنَّ رَبِّی یَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَنْ یَشاءُ مِنْ عِبادِهِ وَ یَقْدِرُ لَهُ وَ ما أَنْفَقْتُمْ مِنْ شَیْ ءٍ فَهُوَ یُخْلِفُهُ وَ هُوَ خَیْرُ الرَّازِقین» - . سبأ/ 39 -

{بگو: «در حقیقت، پروردگار من است که روزی را برای هر کس از بندگانش که بخواهد گشاده یا برای او تنگ می گرداند. و هر چه را انفاق کردید عوضش را او می دهد. و او بهترین روزی دهندگان است.»}

- «هَلْ مِنْ خالِقٍ غَیْرُ اللَّهِ یَرْزُقُکُمْ مِنَ السَّماءِ وَ الْأَرْض» - . فاطر/ 3 -

{آیا غیر از خدا آفریدگاری است که شما را از آسمان و زمین روزی دهد؟}

- «لَهُ مَقالیدُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ یَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَنْ یَشاءُ وَ یَقْدِرُ إِنَّهُ بِکُلِّ شَیْ ءٍ عَلیمٌ» - . شوری/ 12 -

{کلیدهای آسمانها و زمین از آنِ اوست. برای هر کس که بخواهد روزی را گشاده یا تنگ می گرداند. اوست که بر هر چیزی داناست.}

- «اللَّهُ لَطیفٌ بِعِبادِهِ یَرْزُقُ مَنْ یَشاءُ وَ هُوَ الْقَوِیُّ الْعَزیزُ» - . شوری/ 19 - .

{خدا نسبت به بندگانش مهربان است: هر که را بخواهد روزی می دهد و اوست نیرومند غالب.}

- «وَ لَوْ بَسَطَ اللَّهُ الرِّزْقَ لِعِبادِهِ لَبَغَوْا فِی الْأَرْضِ وَ لکِنْ یُنَزِّلُ بِقَدَرٍ ما یَشاءُ إِنَّهُ بِعِبادِهِ خَبیرٌ بَصیرٌ» - . شوری/ 27 -

{و اگر خدا روزی را بر بندگانش فراخ گرداند، مسلّماً در زمین سر به عصیان برمی دارند، لیکن آنچه را بخواهد به اندازه ای [که مصلحت است] فرو می فرستد. به راستی که او به [حال] بندگانش آگاهِ بیناست.}

- «إِنَّ اللَّهَ هُوَ الرَّزَّاقُ ذُو الْقُوَّةِ الْمَتین» - .[5] ذاریات/ 58 -

{خداست که خود روزی بخشِ نیرومندِ استوار است.}

- «وَ أَنَّهُ هُوَ أَغْنی وَ أَقْنی» - .[6] نجم/48 -

{و هم اوست که [شما را] بی نیاز کرد و سرمایه بخشید.} - «وَ إِذا رَأَوْا تِجارَةً أَوْ لَهْواً انْفَضُّوا إِلَیْها وَ تَرَکُوکَ قائِماً قُلْ ما عِنْدَ اللَّهِ خَیْرٌ مِنَ اللَّهْوِ وَ مِنَ التِّجارَةِ وَ اللَّهُ خَیْرُ الرَّازِقین» - . جمعه/ 11 -

{و چون داد و ستد یا سرگرمی ببینند، به سوی آن روی آور می شوند، و تو را در حالی که ایستاده ای ترک می کنند. بگو: «آنچه نزد خداست، از سرگرمی و از داد و ستد بهتر است، و خدا بهترین روزی دهندگان است.»}

- «وَ مَنْ یَتَّقِ اللَّهَ یَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجا*وَ یَرْزُقْهُ مِنْ حَیْثُ لا یَحْتَسِبُ وَ مَنْ یَتَوَکَّلْ عَلَی اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ إِنَّ اللَّهَ بالِغُ أَمْرِهِ قَدْ جَعَلَ اللَّهُ لِکُلِّ شَیْ ءٍ قَدْرا» - . طلاق/ 3-2 -

{و هر کس از خدا پروا کند، [خدا] برای او راه بیرون شدنی قرار می دهد. و از جایی که حسابش را نمی کند، به او روزی می رساند، و هر کس بر خدا اعتماد کند او برای وی بس است. خدا فرمانش را به انجام رساننده است. به راستی خدا برای هر چیزی اندازه ای مقرّر کرده است.}

**[ترجمه]

الأخبار

«1»

کَنْزُ الْکَرَاجُکِیِّ، قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: لَیْسَ الْغِنَی فِی کَثْرَةِ الْعَرْضِ وَ إِنَّمَا الْغِنَی غَنَاءُ النَّفْسِ (2).

**[ترجمه]کنزالفوائد: پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله فرمود: ثروت در کثرت نمایش مال نیست بلکه در غنای نفس است. - . کنزالفوائد: 288 -

**[ترجمه]

«2»

وَ قَالَ صلی الله علیه و آله: ثَلَاثُ خِصَالٍ مِنْ صِفَةِ أَوْلِیَاءِ اللَّهِ الثِّقَةُ بِاللَّهِ فِی کُلِّ شَیْ ءٍ وَ الْغِنَی بِهِ عَنْ کُلِّ شَیْ ءٍ وَ الِافْتِقَارُ إِلَیْهِ فِی کُلِّ شَیْ ءٍ(3).

**[ترجمه]کنزالفوائد: و فرمود: سه ویژگی از صفات اولیاء خداوند است: اطمینان به خداوند در هر چیزی، بی نیاز از هر چیزی با - تکیه بر - خدا و نیازمندی به او در هر چیزی. - . کنزالفوائد: 288 -

**[ترجمه]

«3»

وَ قَالَ صلی الله علیه و آله: أَ لَا أُخْبِرُکُمْ بِأَشْقَی الْأَشْقِیَاءِ قَالُوا بَلَی یَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ مَنِ اجْتَمَعَ عَلَیْهِ فَقْرُ الدُّنْیَا وَ عَذَابُ الْآخِرَةِ نَعُوذُ بِاللَّهِ مِنْ ذَلِکَ (4).

**[ترجمه]کنزالفوائد: و فرمود: آیا شما را از بدبخت­ترین مردم باخبر سازم؟ گفتند: آری یا رسول اللَّه، فرمود: آنکه فقر دنیا و عذاب آخرت بر او گرد آید، پناه برخدا از آن. - . کنزالفوائد: 288 -

**[ترجمه]

«4»

وَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: الْفَقْرُ یُخْرِسُ الْفَطِنَ عَنْ حُجَّتِهِ وَ الْمُقِلُّ غَرِیبٌ فِی بَلَدِهِ وَ مَنْ فَتَحَ عَلَی نَفْسِهِ بَاباً مِنَ الْمَسْأَلَةِ فَتَحَ اللَّهُ عَلَیْهِ بَاباً مِنَ الْفَقْرِ(5).

**[ترجمه]کنزالفوائد: امیرمؤمنان علی علیه السّلام فرمود: فقر، برهان شخص خردمند را ضایع می­کند، فقیر در شهر خود هم غریب است، و هرکس دری از درخواست - از مردم - را به روی خود بگشاید، خداوند دری از فقر را به سویش می­گشاید. - . کنزالفوائد: 289 -

**[ترجمه]

«5»

وَ قَالَ علیه السلام: الْعَفَافُ زِینَةُ الْفَقْرِ وَ الشُّکْرُ زِینَةُ الْغَنَاءِ(6).

**[ترجمه]کنزالفوائد: و فرمود: عفاف و پارسایی زینت فقر و شکرگزاری زینت توانگری است. - . کنزالفوائد: 289 -

**[ترجمه]

«6»

وَ قَالَ علیه السلام: مَنْ کَسَاهُ الْغَنَاءُ ثَوْبَهُ خَفِیَ عَنِ الْعُیُونِ عَیْبُهُ (7).

**[ترجمه]کنزالفوائد: و فرمود: هرکس جامه­ بی­نیازی بر تن کند، عیوبش از دیده ها پنهان ماند. - . کنزالفوائد: 289 -

**[ترجمه]

«7»

وَ قَالَ علیه السلام: مَنْ أَبْدَی إِلَی النَّاسِ ضَرَّهُ فَقَدْ فَضَحَ نَفْسَهُ وَ خَیْرُ الْغَنَاءِ تَرْکُ السُّؤَالِ وَ شَرُّ الْفَقْرِ لُزُومُ الْخُضُوعِ (8).

**[ترجمه]کنزالفوائد: و فرمود: هرکس تنگدستی خویش را بر مردم آشکار سازد، خود را رسوا کرده است، بهترین بی­نیازی، ترک درخواست (گدایی) و بدترین فقر، تن دادن به زبونی است. - . کنز الفوائد: 289 -

**[ترجمه]

«8»

وَ قَالَ علیه السلام: اسْتَغْنِ بِاللَّهِ عَمَّنْ شِئْتَ تَکُنْ نَظِیرَهُ وَ احْتَجْ إِلَی مَنْ شِئْتَ تَکُنْ أَسِیرَهُ وَ أَفْضِلْ عَلَی مَنْ شِئْتَ تَکُنْ أَمِیرَهُ (9).

**[ترجمه]کنزالفوائد: و فرمود: با خداوند از هر کس که می­خواهی مستغنی شو تا مانند او شوی، دست نیاز به سوی هر کس می­خواهی دراز کن تا اسیر او گردی و به هر کس می­خواهی بخشش کن تا امیر او شوی. - . کنزالفوائد: 289 -

**[ترجمه]

«9»

وَ قَالَ علیه السلام: لَا مُلْکَ أَذْهَبُ بِالْفَاقَةِ مِنَ الرِّضَا بِالْقُنُوعِ (10).

**[ترجمه]کنزالفوائد و فرمود: هیچ ثروتی فقر را از بین نمی­برد، مگر قناعت - . کنزالفوائد: 289 - (جز قناعت پیشه ساختن، هیچ ثروتی فقر را از بین نمی­برد).

**[ترجمه]

«10»

وَ رُوِیَ: أَنَّ الْمَاءَ تَصَبَّبَ عَلَی صَخْرَةٍ فَوُجِدَ عَلَیْهَا مَکْتُوباً إِنَّمَا یَتَبَیَّنُ الْغَنَاءُ وَ الْفَقْرُ بَعْدَ الْعَرَضِ عَلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ (11).

**[ترجمه]کنزالفوائد: روایت است که آب بر سنگی ریخت و بر آن این نوشته نمایان شد: فقر و توانگری، تنها پس از عرضه به پیشگاه خداوند آشکار می­شوند. - . کنزالفوائد: 289 -

**[ترجمه]

«11»

وَ قَالَ رَجُلٌ لِلصَّادِقِ علیه السلام عِظْنِی فَقَالَ لَا تُحَدِّثْ نَفْسَکَ بِفَقْرٍ

ص: 20


1- 1. سورة الطلاق: 3.
2- 2. کنز الفوائد ص 288.
3- 3. کنز الفوائد ص 288.
4- 4. کنز الفوائد ص 288.
5- 5. کنز الفوائد ص 289.
6- 6. کنز الفوائد ص 289.
7- 7. کنز الفوائد ص 289.
8- 8. کنز الفوائد ص 289.
9- 9. کنز الفوائد ص 289.
10- 10. کنز الفوائد ص 289.
11- 11. کنز الفوائد ص 289.

وَ لَا بِطُولِ عُمُرٍ(1).

**[ترجمه]کنزالفوائد: مردی به امام صادق علیه السّلام گفت: مرا موعظه کن، امام فرمود: فقر و طول عمر را بر خود تلقین نکن. - . کنزالفوائد: 289 -

**[ترجمه]

«12»

وَ قِیلَ: مَا اسْتَغْنَی أَحَدٌ بِاللَّهِ إِلَّا افْتَقَرَ النَّاسُ إِلَیْهِ (2).

**[ترجمه]کنزالفوائد: و گفتند: هرکس با تکیه بر خدا مستغنی شود، مردم به او نیازمند می شوند. - . کنزالفوائد: 289 -

**[ترجمه]

«13»

وَ أُنْشِدَ لِأَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام:

ادْفَعِ الدُّنْیَا بِمَا انْدَفَعَتْ***وَ اقْطَعِ الدُّنْیَا بِمَا انْقَطَعَتْ

یَطْلُبُ الْمَرْءُ الْغَنَاءَ عَبَثاً***وَ الْغَنَاءُ فِی النَّفْسِ لَوْ قَنِعَتْ (3).

**[ترجمه]کنزالفوائد: و این شعر از امیرالمؤمنین علیه السّلام خوانده شد:

یعنی: دنیا را با هرآنچه می­شود دفع کن، دنیا را با هر آنچه بریده می­شود از خود ببُر.

انسان بیهوده به دنبال بی­نیازی است، بی­نیازی در خویشتن است اگر قناعت پیشه کند.

**[ترجمه]

«14»

وَ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قَالَ: أَکْثِرُوا الِاسْتِغْفَارَ فَإِنَّهُ یَجْلِبُ الرِّزْقَ (4).

**[ترجمه]کنزالفوائد: از رسول خدا صلّی الله علیه و آله روایت است که فرمود: بسیار استغفار کنید چرا که باعث افزایش روزی می­شود. - . کنزالفوائد: 290 -

**[ترجمه]

«15»

وَ قَالَ صلی الله علیه و آله: مَنْ رَضِیَ بِالْیَسِیرِ مِنَ الرِّزْقِ رَضِیَ اللَّهُ مِنْهُ بِالْیَسِیرِ مِنَ الْعَمَلِ (5).

**[ترجمه]کنز الفوائد: و فرمود: هرکس به روزی اندک راضی باشد، خداوند تعالی به اعمال اندکی از او راضی می­شود. - . کنزالفوائد: 290 -

**[ترجمه]

«16»

وَ رُوِیَ: أَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَوْحَی إِلَی عِیسَی ابْنِ مَرْیَمَ لِیَحْذَرِ الَّذِی یَسْتَبْطِئُنِی فِی الرِّزْقِ أَنْ أَغْضَبَ فَأَفْتَحَ عَلَیْهِ بَاباً مِنَ الدُّنْیَا(6).

**[ترجمه]کنزالفوائد: و روایت شده که خداوند بزرگ به عیسی بن مریم علیه السّلام وحی کرد: کسی که روزی دادن مرا کند ­شمارد، باید بر حذر باشد از اینکه خشمگین شوم و دری از دنیا را بر وی بگشایم (و گرفتار دنیا شود) - . کنزالفوائد: 290 -

**[ترجمه]

«17»

وَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: الرِّزْقُ رِزْقَانِ رِزْقٌ تَطْلُبُهُ وَ رِزْقٌ یَطْلُبُکَ فَإِنْ لَمْ تَأْتِهِ أَتَاکَ (7).

**[ترجمه]کنزالفوائد: امیرمؤمنان علی علیه السّلام فرمود: روزی دو نوع است، روزی­ای که تو آن را طلب می­کنی و روزی­ای که خود تو را طلب می­کند و اگر به دنبال آن نروی به ­دنبالت می­آید. - . کنزالفوائد: 290 -

**[ترجمه]

«18»

وَ قَالَ علیه السلام: مَنْ حَسُنَتْ نِیَّتُهُ زِیدَ فِی رِزْقِهِ (8).

**[ترجمه]کنز الفوائد: و فرمود: هرکس نیت خویش را نیکو سازد، روزی­اش فزونی یابد. - . کنزالفوائد: 291 -

**[ترجمه]

«19»

عِدَّةُ الدَّاعِی،: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لِبَعْضِ أَصْحَابِهِ کَیْفَ بِکَ إِذَا بَقِیتَ فِی قَوْمٍ یَجْبُونَ رِزْقَ سَنَتِهِمْ لِضَعْفِ الْیَقِینِ فَإِذَا أَصْبَحْتَ فَلَا تُحَدِّثْ نَفْسَکَ بِالْمَسَاءِ وَ إِذَا أَمْسَیْتَ فَلَا تُحَدِّثْ نَفْسَکَ بِالصَّبَاحِ فَإِنَّکَ لَا تَدْرِی مَا اسْمُکَ غَداً(9).

**[ترجمه]عدّه الداعی: رسول خدا صلی الله علیه و آله به برخی از اصحاب خود فرمود: حالت چگونه خواهد بود اگر زنده بمانی و قومی را ببینی که به خاطر ضعف ایمانشان، خرج یک سالشان را ذخیره می کنند؟ مبادا هنگام صبح، فکرت را به شب مشغول سازی (اندوهگین مخارج شب باشی) و هنگام شب، در فکر صبح باشی، در حالی که تو نمی دانی فردا نامت چیست (آیا نامت زنده است یا مرده؟). - . عدّة الداعی: 57 -

**[ترجمه]

«20»

وَ قَالَ صلی الله علیه و آله: مَنْ بَذَّرَ أَفْقَرَهُ اللَّهُ (10).

**[ترجمه]عدّة الداعی: و نیز فرمود: هرکس اموالش را (با اسراف) هدر دهد، خداوند متعال او را فقیر می­سازد. - . عدّة الداعی: 57 -

**[ترجمه]

«21»

وَ قَالَ صلی الله علیه و آله: مَا عَالَ امْرُؤٌ اقْتَصَدَ(11).

**[ترجمه]عدّة الداعی: و فرمود: کسی که میانه روی پیشه کند، نیازمند نمی­شود. - . عدّة الداعی: 57 -

**[ترجمه]

«22»

وَ فِی الْوَحْیِ الْقَدِیمِ یَا ابْنَ آدَمَ خَلَقْتُکَ مِنْ تُرَابٍ ثُمَّ مِنْ نُطْفَةٍ فَلَمْ أَعْیَ بِخَلْقِکَ

ص: 21


1- 1. کنز الفوائد ص 289.
2- 2. کنز الفوائد ص 289.
3- 3. کنز الفوائد ص 289.
4- 4. کنز الفوائد ص 290.
5- 5. کنز الفوائد ص 290.
6- 6. کنز الفوائد ص 290.
7- 7. کنز الفوائد ص 290.
8- 8. کنز الفوائد ص 291.
9- 9. عدّة الداعی ص 57.
10- 10. عدّة الداعی ص 57.
11- 11. عدّة الداعی ص 57.

أَ وَ یُعْیِینِی رَغِیفٌ أَسُوقُهُ إِلَیْکَ فِی حِینِهِ (1).

**[ترجمه]عدّة الداعی: در وحی کهن آمده: ای فرزند آدم! من تو را از خاک و سپس از نطفه آفریدم و این کار برایم دشوار نبود، آیا (تو می­پنداری) رساندن قرص نانی به تو برایم دشوار است؟ - . عدّة الداعی: 64 -

**[ترجمه]

«23»

وَ فِیمَا أَوْحَی اللَّهُ إِلَی دَاوُدَ علیه السلام مَنِ انْقَطَعَ إِلَیَّ کَفَیْتُهُ (2).

**[ترجمه]عدّة الداعی: و از جمله سخنانی که خداوند بر داوود نبی علیه السّلام وحی فرستاد این است: هر کس به من روی کند و از غیر من قطع امید بنماید، او را کفایت می کنم. - . عدّة الداعی: 65 -

**[ترجمه]

«24»

وَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فِی حَدِیثٍ مَرْفُوعٍ إِلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قَالَ: جَاءَ جَبْرَائِیلُ إِلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ أَرْسَلَنِی إِلَیْکَ بِهَدِیَّةٍ لَمْ یُعْطِهَا أَحَداً قَبْلَکَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقُلْتُ مَا هِیَ قَالَ الْفَقْرُ وَ أَحْسَنُ مِنْهُ قُلْتُ وَ مَا هُوَ قَالَ الْقَنَاعَةُ وَ أَحْسَنُ مِنْهَا قُلْتُ وَ مَا هُوَ قَالَ الرِّضَا وَ أَحْسَنُ مِنْهُ قُلْتُ وَ مَا هُوَ قَالَ الزُّهْدُ وَ أَحْسَنُ مِنْهُ قُلْتُ وَ مَا هُوَ قَالَ الْإِخْلَاصُ وَ أَحْسَنُ مِنْهُ قُلْتُ وَ مَا هُوَ قَالَ الْیَقِینُ وَ أَحْسَنُ مِنْهُ قُلْتُ وَ مَا هُوَ قَالَ إِنَّ مَدْرَجَةَ ذَلِکَ کُلِّهِ التَّوَکُّلُ عَلَی اللَّهِ قُلْتُ یَا جَبْرَئِیلُ وَ مَا تَفْسِیرُ التَّوَکُّلِ عَلَی اللَّهِ قَالَ الْعِلْمُ بِأَنَّ الْمَخْلُوقَ لَا یَضُرُّ وَ لَا یَنْفَعُ وَ لَا یُعْطِی وَ لَا یَمْنَعُ وَ اسْتِعْمَالُ الْیَأْسِ مِنَ الْمَخْلُوقِ فَإِذَا کَانَ الْعَبْدُ کَذَلِکَ لَمْ یَعْمَلْ لِأَحَدٍ سِوَی اللَّهِ وَ لَمْ یَزِغْ قَلْبُهُ وَ لَمْ یَخَفْ سِوَی اللَّهِ وَ لَمْ یَطْمَعْ إِلَی أَحَدٍ سِوَی اللَّهِ فَهَذَا هُوَ التَّوَکُّلُ قَالَ قُلْتُ یَا جَبْرَئِیلُ فَمَا تَفْسِیرُ الصَّبْرِ قَالَ یَصْبِرُ فِی الضَّرَّاءِ کَمَا یَصْبِرُ فِی السَّرَّاءِ وَ فِی الْفَاقَةِ کَمَا یَصْبِرُ فِی الْغِنَی وَ فِی الْعَنَاءِ کَمَا یَصْبِرُ فِی الْعَافِیَةِ وَ لَا یَشْکُو خَالِقَهُ عِنْدَ

الْمَخْلُوقِ بِمَا یُصِیبُهُ مِنَ الْبَلَاءِ قُلْتُ فَمَا تَفْسِیرُ الْقَنَاعَةِ قَالَ یَقْنَعُ بِمَا یُصِیبُ مِنَ الدُّنْیَا یَقْنَعُ بِالْقَلِیلِ وَ یَشْکُرُ بِالْیَسِیرِ قُلْتُ فَمَا تَفْسِیرُ الرِّضَا قَالَ الرَّاضِی الَّذِی لَا یَسْخَطُ عَلَی سَیِّدِهِ أَصَابَ مِنَ الدُّنْیَا أَوْ لَمْ یُصِبْ وَ لَا یَرْضَی مِنْ نَفْسِهِ بِالْیَسِیرِ.

قُلْتُ یَا جَبْرَئِیلُ فَمَا تَفْسِیرُ الزَّاهِدِ قَالَ الزَّاهِدُ یُحِبُّ مَنْ یُحِبُّ خَالِقُهُ وَ یُبْغِضُ مَنْ یُبْغِضُ خَالِقُهُ وَ یَتَحَرَّجُ مِنْ حَلَالِهَا وَ لَا یَلْتَفِتُ إِلَی حَرَامِهَا فَإِنَّ حَلَالَهَا

ص: 22


1- 1. عدّة الداعی ص 64.
2- 2. عدّة الداعی ص 65.

حِسَابٌ وَ حَرَامَهَا عِقَابٌ وَ یَرْحَمُ جَمِیعَ الْمُسْلِمِینَ کَمَا یَرْحَمُ نَفْسَهُ وَ یَتَحَرَّجُ مِنَ الْکَلَامِ فِیمَا لَا یَعْنِیهِ کَمَا یَتَحَرَّجُ مِنَ الْحَرَامِ وَ یَتَحَرَّجُ مِنْ کَثْرَةِ الْأَکْلِ کَمَا یَتَحَرَّجُ مِنَ الْمَیْتَةِ الَّتِی قَدِ اشْتَدَّ نَتْنُهَا وَ یَتَحَرَّجُ مِنْ حُطَامِ الدُّنْیَا وَ زِینَتِهَا کَمَا یَتَجَنَّبُ النَّارَ أَنْ یَغْشَاهَا وَ أَنْ یُقَصِّرَ أَمَلَهُ وَ کَانَ بَیْنَ عَیْنَیْهِ أَجَلُهُ قُلْتُ یَا جَبْرَئِیلُ فَمَا تَفْسِیرُ الْإِخْلَاصِ قَالَ الْمُخْلِصُ الَّذِی لَا یَسْأَلُ النَّاسَ شَیْئاً حَتَّی یَجِدَ وَ إِذَا وَجَدَ رَضِیَ وَ إِذَا بَقِیَ عِنْدَهُ شَیْ ءٌ أَعْطَاهُ اللَّهُ فَإِنْ لَمْ یَسْأَلِ الْمَخْلُوقَ فَقَدْ أَقَرَّ لِلَّهِ بِالْعُبُودِیَّةِ وَ إِذَا وَجَدَ أَقْرَضَ فَهُوَ عَنِ اللَّهِ رَاضٍ وَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی عَنْهُ رَاضٍ وَ إِذَا أَعْطَاهُ اللَّهُ فَهُوَ جَدِیرٌ قُلْتُ فَمَا تَفْسِیرُ الْیَقِینِ قَالَ الْمُوقِنُ الَّذِی یَعْمَلُ لِلَّهِ کَأَنَّهُ یَرَاهُ وَ إِنْ لَمْ یَکُنْ یَرَی اللَّهَ فَإِنَّ اللَّهَ یَرَاهُ وَ أَنْ یَعْلَمَ یَقِیناً أَنَّ مَا أَصَابَهُ لَمْ یَکُنْ لِیُخْطِئَهُ وَ أَنَّ مَا أَخْطَأَهُ لَمْ یَکُنْ لِیُصِیبَهُ وَ هَذَا کُلُّهُ أَغْصَانٌ وَ مَدْرَجَةُ الزُّهْدِ(1).

**[ترجمه]عدّة الداعی: امام صادق علیه السّلام فرمود: جبرئیل خدمت رسول خدا صلی اللّه علیه و آله آمد، و عرض کرد: یا رسول الله! خداوند بزرگ مرا فرستاده که هدیه ای به تو تقدیم نمایم که به احدی قبل از تو نداده است. پیغمبر اکرم صلّی الله علیه و آله فرمود: من پرسیدم: آن چیست؟ گفت: «صبر». بهتر از صبر هم هست. گفتم: بهتر از صبر چیست؟ گفت: قناعت و بهتر از آن هم هست. گفتم: چیست؟ گفت: رضا (خشنودی) و بهتر از آن نیز هست. پرسیدم: بهتر از رضا چیست؟ جواب داد: «زهد» و بهتر از آن هم هست. گفتم: بهتر از زهد چیست؟ گفت: «اخلاص» و نیکوتر از آن نیز هست. گفتم: نیکوتر از اخلاص چیست؟ پاسخ گفت: «یقین» و بهتر از آن هم هست. پرسیدم: ای جبرئیل آن چیست؟ گفت: نردبان رسیدن به همه­ اینها، و آن «توکّل» بر خدای عزّوجل است. گفتم: ای جبرئیل! تفسیر «توکل» بر خدا چیست؟ گفت: دانستن اینکه مخلوق (خدا)، نه ضرری می رساند نه نفعی، نه چیزی می­بخشد، نه مانع چیزی می گردد، و اینکه نباید به مخلوق خدا امید بست؛ وقتی بنده به این درجه (از آگاهی) رسید، آنگاه برای غیر خدا کار نمی کند و قلبش به بیراهه نمی رود و از غیر او نمی هراسد و به غیر او دل نمی بندد، این است معنای توکل. پیغمبر صلّی الله علیه و آله فرمود: گفتم ای جبرئیل، معنای «صبر» چیست؟ گفت: آن است که انسان در سختی شکیبائی نماید آن طور که در شادمانی رفتار می­کند، و در نیازمندی صبور باشد، چنان که در بی نیازی صبور است، در سختی و رنج، صابر باشد آن طور که زمان عافیت، صابر است. و هرگز به خاطر بلاهای روزگار، نزد مخلوق لب به شکایت از خالقش نگشاید. گفتم: تفسیر «قناعت» چیست؟ گفت: اینکه به آنچه از دنیا به وی می رسد، قانع باشد، با کم بسازد و اندک را شکرگزاری کند. گفتم: پس تفسیر «رضا» چیست؟ فرمود: راضی کسی است که چه روزگار او را در فشار قرار دهد و چه ندهد، بر مولای خود خشم نمی گیرد، و به عمل اندک از خودش خشنود نمی گردد. گفتم: ای جبرئیل! تفسیر «زهد» چیست؟ پاسخ داد: زاهد دوست می دارد آنچه را آفریدگارش دوست دارد، و دشمن می دارد هر چه را خالقش دشمن دارد، و از حلال دنیا دوری می کند، و به حرام آن التفاتی ندارد، زیرا حلالش حساب دارد و حرامش عقاب، و با همه مسلمانان چنان مهربان است که نسبت به خود، و از سخن گفتن چنان ابا می­کند که از حرام ابا دارد، از پرخوری چنان پرهیز می نماید که از مردار سخت متعفّن شده پرهیز دارد، و از مال دنیا و آرایش آن دوری می نماید همچون پرهیز از آتشی که می خواهد او را فرا گیرد، و آرزویش را کوتاه می سازد، و اجلش را میان دو چشم خود می بیند. گفتم: ای جبرئیل! معنای «اخلاص» چیست؟ گفت: مخلص (کسی که کار بی ریا انجام دهد) کسی است که از مردم چیزی نخواهد تا خود بیابد، و اگر یافت، خرسند گردد، و هرگاه نزد او چیزی اضافه باشد، آن را در راه خدا می بخشد، و درخواست نکردن او از دیگران، خود اقراری است به بندگی خدا و وقتی چیزی می­یابد، بدان راضی می گردد (و از کم یا زیادش شکایت نمی کند)، هم او از خدا راضی است هم خدا از او، بخشیدنش در حالی است که خود بدان نیازمندتر و سزاوارتر است. گفتم: پس تفسیر «یقین» چیست؟ گفت: انسان اهل یقین، کسی است که طوری برای خدا کار می کند که گویا او را می بیند. و (یقین دارد) اگر او خدا را به چشم نمی بیند، امّا خداوند شاهد وی می باشد و شکی ندارد که آنچه به او رسیده (از غم و شادی و غیره) باید به او می­رسید و آنچه به او نرسیده، نباید می­رسید (تمام آن­ها از روی حساب بوده) و همه اینها از شاخه های توکّل و درجات زهد است. - . عدة الداعی: 65 -

**[ترجمه]

«25»

وَ رُوِیَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: فِی قَوْلِ اللَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی وَ ما یُؤْمِنُ أَکْثَرُهُمْ بِاللَّهِ إِلَّا وَ هُمْ مُشْرِکُونَ قَالَ هُوَ قَوْلُ الرَّجُلِ لَوْ لَا فُلَانٌ لَهَلَکْتُ وَ لَوْ لَا فُلَانٌ لَمَا أَصَبْتُ کَذَا وَ کَذَا وَ لَوْ لَا فُلَانٌ لَضَاعَ عِیَالِی أَ لَا تَرَی أَنَّهُ قَدْ جَعَلَ لِلَّهِ شَرِیکاً فِی مُلْکِهِ یَرْزُقُهُ وَ یَدْفَعُ عَنْهُ قُلْتُ فَنَقُولُ لَوْ لَا أَنَّ اللَّهَ مَنَّ عَلَیَّ بِفُلَانٍ لَهَلَکْتُ قَالَ نَعَمْ لَا بَأْسَ (2).

**[ترجمه]عدّة الداعی: از امام صادق علیه السّلام درباره­ سخن خداوند تبارک و تعالی: «وَ ما یُؤْمِنُ أَکْثَرُهُمْ بِاللَّهِ إِلَّا وَ هُمْ مُشْرِکُون»، {و بیشترشان به خدا ایمان نمی­آورند، جز اینکه (با او چیزی را) شریک می­گیرند.} چنین روایت شده که فرمودند: این (شرک) همان سخن مردی است که می گوید: اگر فلانی نبود، کار من زار بود؛ اگر فلانی نبود، به چنین و چنان نمی رسیدم؛ اگر فلانی نبود، خانواده ام گرفتار می شد... مگر نمی بینی که چنین فردی برای خداوند در حکومتش شریک قرار داده است که آن شریک به او روزی می رساند و ضرر را از او دفع می­کند. راوی می گوید: گفتم پس بگوید: اگر خداوند متعال به واسطه­ فلانی بر من منّت نمی گذاشت، هلاک و گرفتار می شدم؟ فرمود: بله، (امثال این سخنان) اشکالی ندارد. - . عدة الداعی: 70 -

**[ترجمه]

«26»

وَ عَنِ ابْنِ عُمَرَ قَالَ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَقُولُ: أُمَّتِی فِی الدُّنْیَا عَلَی ثَلَاثَةِ أَطْبَاقٍ أَمَّا الطَّبَقُ الْأَوَّلُ فَلَا یُحِبُّونَ جَمْعَ الْمَالِ وَ ادِّخَارَهُ وَ لَا یَسْعَوْنَ فِی اقْتِنَائِهِ وَ احْتِکَارِهِ وَ إِنَّمَا رِضَاهُمْ مِنَ الدُّنْیَا سَدُّ جَوْعَةٍ وَ سَتْرُ عَوْرَةٍ وَ غِنَاهُمْ مِنْهَا مَا بَلَغَ بِهِمُ الْآخِرَةَ فَأُولَئِکَ الْآمِنُونَ الَّذِینَ لا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لا هُمْ یَحْزَنُونَ وَ أَمَّا الطَّبَقُ الثَّانِی فَإِنَّهُمْ یُحِبُّونَ جَمْعَ الْمَالِ مِنْ أَطْیَبِ وُجُوهِهِ وَ أَحْسَنِ سُبُلِهِ یَصِلُونَ بِهِ أَرْحَامَهُمْ وَ یَبَرُّونَ بِهِ إِخْوَانَهُمْ وَ یُوَاسُونَ بِهِ فُقَرَاءَهُمْ وَ لَعَضُّ أَحَدِهِمْ

ص: 23


1- 1. عدّة الداعی ص 65.
2- 2. عدّة الداعی ص 70.

عَلَی الرَّضْفِ (1) أَیْسَرُ عَلَیْهِ مِنْ أَنْ یَکْتَسِبَ دِرْهَماً مِنْ غَیْرِ حِلِّهِ أَوْ یَمْنَعَهُ مِنْ حَقِّهِ أَوْ یَکُونَ لَهُ خَازِناً إِلَی یَوْمِ مَوْتِهِ فَأُولَئِکَ الَّذِینَ إِنْ نُوقِشَ عَنْهُمْ عُذِّبُوا وَ إِنْ عُفِیَ عَنْهُمْ سَلِمُوا.

وَ أَمَّا الطَّبَقُ الثَّالِثُ فَإِنَّهُمْ یُحِبُّونَ جَمْعَ الْمَالِ مِمَّا حَلَّ وَ حَرُمَ وَ مَنْعَهُ مِمَّا افْتُرِضَ وَ وَجَبَ إِنْ أَنْفَقُوهُ أَنْفَقُوا إِسْرَافاً وَ بِدَاراً وَ إِنْ أَمْسَکُوهُ أَمْسَکُوا بُخْلًا وَ احْتِکَاراً أُولَئِکَ الَّذِینَ مَلَکَتِ الدُّنْیَا زِمَامَ قُلُوبِهِمْ حَتَّی أَوْرَدَتْهُمُ النَّارَ بِذُنُوبِهِمْ (2).

**[ترجمه]عده الداعی: پیامبر صلّی الله علیه و آله­ فرمود: امت من در دنیا سه دسته­اند: دسته اول کسانی هستند که ثروت اندوزی و انباشتن اموال را دوست ندارند و در حفظ و احتکار آن کوشش نمی کنند و رضایت دنیوی اشان تنها در حد رفع گرسنگی و پوشاندن عورت است و هر آنچه که در دنیا به آنان ثواب اخروی برساند، آنها را بی­نیاز می­سازد. ایشان کسانی هستند که در امنیت اند و هیچ ترس و اندوهی بر آنان نیست. دسته دوم: کسانی­اند که به ثروت اندوزی از راههای پاک و حلال علاقه­مندند و با آن صله ارحام می کنند و به برادران نیکویی می­ورزند و با فقرا همراهی می­کنند و اگر یکی از آنان بر روی آهنی گداخته عذاب بیند، برایش آسانتر است که درهمی از غیرحلال کسب نماید یا حقی را منع کند یا اینکه خازن اموال تا روز مرگش باشد، اینان کسانی هستند که اگر به دقت حسابرسی شوند، عذاب می بینند و اگر عفو شوند، ایمن می مانند. امّا طبقه سوم: کسانی­اند که جمع مال را، خواه از حلال و خواه حرام و نیز خودداری از ادای واجبات دوست دارند و اگر آن را انفاق کنند، با اسراف و زیاده­روی انفاق می­کنند و اگر آن را تنگ­ گیرند، با بخل و احتکار تنگ­ خواهند گرفت؛ آنها کسانی هستند که دنیا زمام امورشان را در دست گرفته تا اینکه آنها را به خاطر گناهانشان وارد جهنم کند. - . عدة الداعی: 73 -

**[ترجمه]

«27»

وَ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله: احْذَرُوا الْمَالَ فَإِنَّهُ کَانَ فِیمَا مَضَی رَجُلٌ قَدْ جَمَعَ مَالًا وَ وَلَداً وَ أَقْبَلَ عَلَی نَفْسِهِ وَ جَمَعَ لَهُمْ فَأَوْعَی فَأَتَاهُ مَلَکُ الْمَوْتِ فَقَرَعَ بَابَهُ وَ هُوَ فِی زِیِّ مِسْکِینٍ فَخَرَجَ إِلَیْهِ الْحُجَّابُ فَقَالَ لَهُمُ ادْعُوا لِی سَیِّدَکُمْ قَالُوا أَ وَ یَخْرُجُ سَیِّدُنَا إِلَی مِثْلِکَ وَ دَفَعُوهُ حَتَّی نَحَّوْهُ عَنِ الْبَابِ ثُمَّ عَادَ إِلَیْهِمْ فِی مِثْلِ تِلْکَ الْهَیْئَةِ وَ قَالَ ادْعُوا لِی سَیِّدَکُمْ وَ أَخْبِرُوهُ أَنِّی مَلَکُ الْمَوْتِ فَلَمَّا سَمِعَ سَیِّدُهُمْ هَذَا الْکَلَامَ قَعَدَ فَرِقاً وَ قَالَ لِأَصْحَابِهِ لَیِّنُوا لَهُ فِی الْمَقَالِ وَ قُولُوا لَهُ لَعَلَّکَ تَطْلُبُ غَیْرَ سَیِّدِنَا بَارَکَ اللَّهُ فِیکَ قَالَ لَهُمْ لَا وَ دَخَلَ عَلَیْهِ وَ قَالَ لَهُ قُمْ فَأَوْصِ مَا کُنْتَ مُوصِیاً فَإِنِّی قَابِضٌ رُوحَکَ قَبْلَ أَنْ أَخْرُجَ فَصَاحَ أَهْلُهُ وَ بَکَوْا فَقَالَ افْتَحُوا الصَّنَادِیقَ وَ اکْتُبُوا مَا فِیهَا مِنَ الذَّهَبِ وَ الْفِضَّةِ ثُمَّ أَقْبَلَ عَلَی الْمَالِ یَسُبُّهُ وَ یَقُولُ لَهُ لَعَنَکَ اللَّهُ یَا مَالُ أَنْتَ أَنْسَیْتَنِی ذِکْرَ رَبِّی وَ أَغْفَلْتَنِی عَنْ أَمْرِ آخِرَتِی حَتَّی بَغَتَنِی مِنْ أَمْرِ اللَّهِ مَا قَدْ بَغَتَنِی فَأَنْطَقَ اللَّهُ الْمَالَ فَقَالَ لَهُ لِمَ تَسُبُّنِی وَ أَنْتَ أَلْأَمُ مِنِّی أَ لَمْ تَکُنْ فِی أَعْیُنِ النَّاسِ حَقِیراً فَرَفَعُوکَ لِمَا رَأَوْا عَلَیْکَ مِنْ أَثَرِی أَ لَمْ تَحْضُرْ أَبْوَابَ الْمُلُوکِ وَ السَّادَةِ وَ یَحْضُرُهُمَا الصَّالِحُونَ وَ تَدْخُلُ قَبْلَهُمْ وَ یُؤَخَّرُونَ أَ لَمْ تَخْطُبْ بَنَاتِ الْمُلُوکِ وَ السَّادَةِ وَ یَخْطُبُهُنَّ الصَّالِحُونَ فَتُنْکَحُ وَ یُرَدُّونَ فَلَوْ کُنْتَ تُنْفِقُنِی فِی سَبِیلِ الْخَیْرَاتِ لَمْ أَمْتَنِعْ عَلَیْکَ وَ لَوْ کُنْتَ تُنْفِقُنِی فِی سَبِیلِ اللَّهِ لَمْ أَنْقُصْ عَلَیْکَ فَلِمَ تَسُبُّنِی وَ أَنْتَ أَلْأَمُ مِنِّی إِنَّمَا خُلِقْتُ أَنَا وَ أَنْتَ مِنْ تُرَابٍ فَأَنْطَلِقُ تُرَاثاً وَ انْطَلِقْ

ص: 24


1- 1. الرضف: الحدیدة المحماة علی النار- نهایة ابن الأثیر.
2- 2. عدّة الداعی ص 73.

بِإِثْمِی هَکَذَا یَقُولُ الْمَالُ لِصَاحِبِهِ (1).

**[ترجمه]عدّة الداعی: و پیامبر صلّی الله علیه و آله فرمود: از مال بپرهیزید! در گذشته مردی بود که اموال و اولادی داشت و آن اموال را برای خود و خانواده­اش جمع­آوری و ذخیره کرده بود، روزی ملک الموت در لباس درویشان به در خانه اش آمد و در زد، پس خدمتگزاران جلوی در آمدند. فرمود: اربابتان را صدا کنید. گفتند: آیا آقای ما برای امثال تو از خانه برون می آید! او را کنار زدند و از جلوی در دورش کردند. بار دیگر به همان هیبت و حالت پشت در آمد و فرمود: اربابتان را صدا بزنید و او را باخبر کنید که ملک الموت آمد. وقتی اربابشان این سخن را شنید، از ترس نشست و به خدمتگزارانش گفت: با او به نرمی سخن گویید! و به او بگویید: شاید در طلب غیر از آقای ما هستی - درود خدا بر تو باد - ملک الموت به ایشان گفت: خیر و داخل شد و به او گفت: برخیز! و آنچه می خواهی وصیت کن؛ زیرا من روح تو را قبل از خروج از خانه می گیرم. خانواده اش فریاد زدند و گریه کردند، پس آن مرد گفت: صندوقها را باز کنید و مقدار طلا و نقره اش را یادداشت کنید، سپس رو به مالش کرد، در حالی که آن را دشنام می­ داد و می­گفت: لعنت خدا بر تو باد ای مال! پروردگارم را از یادم بردی و از کار آخرت مرا غافل ساختی تا آنکه به امر خدا (مرگ) ناگهان بر من وارد شد. خدای تعالی مال را به سخن آورد و گفت: چرا مرا دشنام می دهی، در حالی که ملامت بر تو بیش از من رواست!؟ آیا تو در چشمان مردم پست نبودی و مردم به خاطر من تو را (مقامت) بالا بردند؟ آیا به درهای سلاطین و بزرگان که صالحان نیز در آن حضور می­یافتند، حاضر نمی شدی و تو قبل از آنها داخل می شدی و ایشان بعد از تو؟ آیا از دختران سلاطین و بزرگان خواستگاری نمی­کردی، حال آنکه صلحا و خوبان هم خواستار آنان بودند، اما به تو جواب مثبت می­دادند و آنان را رد می کردند؟ اگر در راه خیر هم مرا می بخشیدی من امتناع نمی کردم و اگر در راه خدا انفاق می کردی، کاسته نمی­شدم! از چه روی مرا دشنام می دهی حال آنکه تو لئیم تری؟ تو و من هر دو از خاک هستیم و من بدون گناه به خاک برمی گردم و تو به گناه مال­داری رهسپار می شوی. مال چنین به صاحبش می گوید. - . عدة الداعی: 75 -

**[ترجمه]

«28»

وَ رَوَی أَبُو سَعِیدٍ الْخُدْرِیُّ قَالَ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ ص: یَقُولُ عِنْدَ مُنْصَرَفِهِ مِنْ أُحُدٍ وَ النَّاسُ مُحْدِقُونَ بِهِ وَ قَدْ أَسْنَدَ ظَهْرَهُ إِلَی طَلْحَةَ(2)

هُنَاکَ أَیُّهَا النَّاسُ أَقْبِلُوا عَلَی مَا کُلِّفْتُمُوهُ مِنْ إِصْلَاحِ آخِرَتِکُمْ وَ أَعْرِضُوا عَمَّا ضُمِنَ لَکُمْ مِنْ دُنْیَاکُمْ وَ لَا تَسْتَعْمِلُوا جوارحا [جَوَارِحَ] غُذِّیَتْ بِنِعْمَتِهِ فِی التَّعَرُّضِ لِسَخَطِهِ بِمَعْصِیَتِهِ وَ اجْعَلُوا شُغُلَکُمْ فِی الْتِمَاسِ مَغْفِرَتِهِ وَ اصْرِفُوا هَمَّکُمْ بِالتَّقَرُّبِ إِلَی طَاعَتِهِ مَنْ بَدَأَ بِنَصِیبِهِ مِنَ الدُّنْیَا فَاتَهُ نَصِیبُهُ مِنَ الْآخِرَةِ وَ لَمْ یُدْرِکْ مِنْهَا مَا یُرِیدُ وَ مَنْ بَدَأَ بِنَصِیبِهِ مِنَ الْآخِرَةِ وَصَلَ إِلَیْهِ نَصِیبُهُ مِنَ الدُّنْیَا وَ أَدْرَکَ مِنَ الْآخِرَةِ مَا یُرِیدُ(3).

**[ترجمه]عدة الداعی: ابو سعید خدری روایت کرده است: هنگام برگشتن از احد، از رسول خدا صلّی الله علیه و آله، در حالی که مردم دورش را گرفته بودند و ایشان به درختی تنومند تکیه داده بود، شنیدم که می­فرمود: ای مردم! به اصلاح آخرتتان روی بیاورید و از آنچه که از دنیایتان ضمانت شده، دوری کنید. اعضا و جوارحی را که با نعمت خدا پرورده شده، در خشم و معصیت خدا به کار نگیرید و خود را به طلب آمرزش مشغول سازید. همت خود را صرف طاعت خدا کنید که همانا هرکس به دنبال بهره اش از دنیا باشد، بهره ­ آخرتش را از دست می­دهد و به خواسته­های دنیوی­اش نیز دست نمی­یابد؛ و اما کسی که در پی بهره ­ آخرتش باشد، بهره­ دنیوی­اش نیز به او می­رسد و به خواسته­های اخروی­اش دست می­یابد. - . عدة الداعی: 229 -

**[ترجمه]

«29»

قَالَ صلی الله علیه و آله: إِنَّ اللَّهَ یُعْطِی الدُّنْیَا بِعَمَلِ الْآخِرَةِ وَ لَا یُعْطِی الْآخِرَةَ بِعَمَلِ الدُّنْیَا(4).

**[ترجمه]و پیامبر صلّی الله علیه و آله فرمود: خداوند متعال به عمل اخروی، (بهره­) دنیا را به بنده­اش می­بخشد، (اما) به عمل دنیوی (بهره­) آخرت را به او عطا نمی­کند.

**[ترجمه]

«30»

أَعْلَامُ الدِّینِ، لِلدَّیْلَمِیِّ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قَالَ: مَا مِنْ مُؤْمِنٍ إِلَّا وَ لَهُ بَابٌ یَصْعَدُ مِنْهُ عَمَلُهُ وَ بَابٌ یَنْزِلُ مِنْهُ رِزْقُهُ فَإِنْ مَاتَ بَکَیَا عَلَیْهِ وَ ذَلِکَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ فَما بَکَتْ عَلَیْهِمُ السَّماءُ وَ الْأَرْضُ وَ ما کانُوا مُنْظَرِینَ (5).

**[ترجمه]اعلام الدین دیلمی: پیامبر صلّی الله علیه و آله فرمود: هیچ مؤمنی نیست، مگر اینکه برایش دری باشد که اعمالش از آن بالا رود و دری که روزی­اش از آن فرود آید و چون بمیرد (آسمان و زمین) بر او گریه کنند، همانطور که خداوند بلندمرتبه فرمودند: «فَما بَکَتْ عَلَیْهِمُ السَّماءُ وَ الْأَرْضُ وَ ما کانُوا مُنْظَرینَ»، - . دخان/ 29 - {و آسمان و زمین بر آنان زاری نکردند و مهلت نیافتند.}

**[ترجمه]

«31»

مُسَکِّنُ الْفُؤَادِ، قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَةِ أَنْبَتَ اللَّهُ تَعَالَی لِطَائِفَةٍ مِنْ أُمَّتِی أَجْنِحَةً فَیَطِیرُونَ مِنْ قُبُورِهِمْ إِلَی الْجِنَانِ یَسْرَحُونَ فِیهَا وَ یَتَنَعَّمُونَ کَیْفَ شَاءُوا فَتَقُولُ لَهُمُ الْمَلَائِکَةُ هَلْ رَأَیْتُمُ الْحِسَابَ فَیَقُولُونَ مَا رَأَیْنَا حِسَاباً فَیَقُولُونَ هَلْ جُزْتُمُ الصِّرَاطَ فَیَقُولُونَ مَا رَأَیْنَا صِرَاطاً فَیَقُولُونَ هَلْ رَأَیْتُمْ جَهَنَّمَ فَیَقُولُونَ مَا رَأَیْنَا شَیْئاً فَتَقُولُ الْمَلَائِکَةُ مِنْ أُمَّةِ مَنْ أَنْتُمْ فَیَقُولُونَ مِنْ أُمَّةِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله فَیَقُولُونَ نَشَدْنَاکُمُ اللَّهَ حَدِّثُونَا مَا کَانَتْ أَعْمَالُکُمْ فِی الدُّنْیَا؟

ص: 25


1- 1. عدّة الداعی ص 75.
2- 2. طلحة واحدة الطلح و هو شجر عظام من شجر العظاة( القاموس م طلح).
3- 3. عدّة الداعی ص 229.
4- 4. لم أجده فی مظانه.
5- 5. سورة الدخان: 44.

فَیَقُولُونَ خَصْلَتَانِ کَانَتَا فِینَا فَبَلَّغَنَا اللَّهُ هَذِهِ الدَّرَجَةَ بِفَضْلِ رَحْمَتِهِ فَیَقُولُونَ وَ مَا هُمَا فَیَقُولُونَ کُنَّا إِذَا خَلَوْنَا نَسْتَحِی أَنْ نَعْصِیَهُ وَ نَرْضَی بِالْیَسِیرِ مِمَّا قُسِمَ لَنَا فَتَقُولُ الْمَلَائِکَةُ حَقٌّ لَکُمْ هَذَا(1).

**[ترجمه]مسکن الفؤاد: پیامبر صلّی الله علیه و آله فرمود: وقتی که روز قیامت فرا رسد، خداوند به گروهی از امتم پر و بال دهد تا از آرامگاهشان به سمت بهشت پرواز کنند. در آنجا مسرورند و هر طور که بخواهند، در رفاه و نعمت بسر می برند، و فرشتگان به آنها می­گویند: آیا شما حساب شدید؟ جواب می دهند؛ ما حسابی ندیدیم. می­پرسند: آیا در پل صراط مجازات شدید؟ جواب می دهند: ما پل صراطی ندیدیم. می­پرسند: آیا جهنم را دیدید؟ می گویند: ما چیزی ندیدیم. آنگاه فرشتگان می گویند: شما از امت کدام پیامبرید؟ جواب می دهند: از امت حضرت محمّد صلّی الله علیه و آله. فرشتگان می گویند: شما را به خدا سوگند، بگویید؛ کار شما در دنیا چه بود؟ می گویند: ما دو خصلت داشتیم که خداوند بدان وسیله به لطف و رحمت خود این مقام را بر ما ارزانی کرد. می پرسند: آن دو خصلت چه بودند؟ می گویند: ما در خلوت از خدا شرم می کردیم که مرتکب گناه شویم، دیگر آنکه به روزی اندکی که خداوند برایمان مقدر کرده بود، راضی بودیم. فرشتگان می گویند، این مقام زیبنده شماست. - . مسکن الفؤاد: 10 -

**[ترجمه]

«32»

أَعْلَامُ الدِّینِ، قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: الدُّنْیَا دُوَلٌ فَاطْلُبْ حَظَّکَ مِنْهَا بِأَجْمَلِ الطَّلَبِ.

**[ترجمه]اعلام الدین: امام علی علیه السّلام فرمود: دنیا در گردش است، پس بهره­ خود را از آن، به معتدل ترین شکل طلب کن.

**[ترجمه]

«33»

وَ قَالَ علیه السلام: مَنْ أَکْثَرَ ذِکْرَ الْمَوْتِ رَضِیَ مِنَ الدُّنْیَا بِالْیَسِیرِ.

**[ترجمه]و فرمود: هرکس مرگ را بسیار یاد کند، به اندک چیزی از دنیا راضی می­شود.

**[ترجمه]

«34»

وَ قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام: إِذَا أَحَبَّ اللَّهُ عَبْداً أَلْهَمَهُ الطَّاعَةَ وَ أَلْزَمَهُ الْقَنَاعَةَ وَ فَقَّهَهُ فِی الدِّینِ وَ قَوَّاهُ بِالْیَقِینِ فَاکْتَفَی بِالْکَفَافِ وَ اکْتَسَی بِالْعَفَافِ وَ إِذَا أَبْغَضَ اللَّهُ عَبْداً حَبَّبَ إِلَیْهِ الْمَالَ وَ بَسَطَ لَهُ وَ أَلْهَمَهُ دُنْیَاهُ وَ وَکَلَهُ إِلَی هَوَاهُ فَرَکِبَ الْعِنَادَ وَ بَسَطَ الْفَسَادَ وَ ظَلَمَ الْعِبَادَ.

**[ترجمه]امام صادق علیه السّلام فرمود: هرگاه خداوند بنده ای را دوست بدارد، شوق عبادت را در دل او می­افکند و قناعت را پیشه او می­سازد و او را به فهم عمیق دین نایل می­گرداند و بر دل او با یقین نیرو می­بخشد، چنین انسانی به روزی مورد نیاز (خود) بسنده کرده و جامه­ عفاف بر تن می­کند؛ و چون خداوند از بنده ای متنفر باشد، مال را محبوب او گرداند، و فراوان در اختیارش نهد، و فکر او را مشغول دنیا سازد، و او را به هوای نفسش بسپارد؛ پس چنین انسانی سرکشی کند، و به گستردن فساد بپردازد، و بر بندگان خدا ستم کند .

**[ترجمه]

«35»

وَ عَنْ أَبِی مُحَمَّدٍ الْعَسْکَرِیِّ علیه السلام قَالَ: ادْفَعِ الْمَسْأَلَةَ مَا وَجَدْتَ التَّحَمُّلَ یُمْکِنُکَ فَإِنَّ لِکُلِّ یَوْمٍ رِزْقاً جَدِیداً وَ اعْلَمْ أَنَّ الْإِلْحَاحَ فِی الْمَطَالِبِ یَسْلُبُ الْبَهَاءَ وَ یُورِثُ التَّعَبَ وَ الْعَنَاءَ فَاصْبِرْ حَتَّی یَفْتَحَ اللَّهُ لَکَ بَاباً یَسْهُلُ الدُّخُولُ فِیهِ فَمَا أَقْرَبَ الصُّنْعَ مِنَ الْمَلْهُوفِ وَ الْأَمْنَ مِنَ الْهَارِبِ الْمَخُوفِ فَرُبَّمَا کَانَتِ الْغِیَرُ نَوْعاً مِنْ أَدَبِ اللَّهِ وَ الْحُظُوظُ مَرَاتِبَ فَلَا تَعْجَلْ عَلَی ثَمَرَةٍ لَمْ تُدْرِکْ وَ إِنَّمَا تَنَالُهَا فِی أَوَانِهَا وَ اعْلَمْ أَنَّ الْمُدَبِّرَ لَکَ أَعْلَمُ بِالْوَقْتِ الَّذِی یَصْلُحُ حَالُکَ فِیهِ فَثِقْ بِخِیَرَتِهِ فِی جَمِیعِ أُمُورِکَ یَصْلُحْ حَالُکَ وَ لَا تَعْجَلْ بِحَوَائِجِکَ قَبْلَ وَقْتِهَا فَیَضِیقَ قَلْبُکَ وَ صَدْرُکَ وَ یَغْشَاکَ الْقُنُوطُ.

**[ترجمه]امام حسن عسکری علیه السّلام فرموده اند: تا می توانی چیزی از دیگران درخواست نکن، چون هر روز را روزی تازه ای است و بدان که اصرار در درخواست، ارزش و بهای آدمی را زایل می سازد و رنج و سختی را بر جای می گذارد، پس صبر کن تا خداوند متعال دری به­ روی تو بگشاید که ورود بر آن آسان باشد. چه نزدیک است احسان به انسان اندوهگین، و امان دادن به فرد ترسیده. و چه بسا تغییر حالات انسان (از توانگری به فقر، از سلامتی به بیماری و...) نوعی از تربیت الهی باشد. بهره و روزی مراتبی دارد، پس در چیدن میوه ای که نرسیده شتاب مکن، چون هرگاه وقتش برسد، بدان خواهی رسید. بدان، آن کس که مدبر توست، بهتر می داند که چه وقتی برای تو مناسب تر است، بنابراین، به اختیار و انتخاب او در تمام کارهایت اعتماد کن تا حالت اصلاح شود و در حاجات خود، قبل از رسیدن زمانش، شتاب نکن که مایه­ دلتنگی و بی­تابی می گردد، و تو را گرفتار ناامیدی می سازد.

**[ترجمه]

«36»

وَ قَالَ علیه السلام: الْمَقَادِیرُ لَا تُدْفَعُ بِالْمُغَالَبَةِ وَ الْأَرْزَاقُ الْمَکْتُوبَةُ لَا تُنَالُ بِالشَّرَهِ وَ لَا تُدْفَعُ بِالْإِمْسَاکِ عَنْهَا.

**[ترجمه]امام حسن عسکری علیه السّلام فرموده اند: تقدیر با ستیز تغییر نمی­کند و روزی مقدر شده با حرص و ولع به دست نمی­آید و با امساک، دفع نمی­شود.

**[ترجمه]

«37»

وَ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّ الرِّزْقَ مَقْسُومٌ لَنْ یَعْدُوَ امْرُؤٌ مَا قُسِمَ لَهُ فَأَجْمِلُوا فِی الطَّلَبِ وَ إِنَّ الْعُمُرَ مَحْدُودٌ لَنْ یَتَجَاوَزَ أَحَدٌ مَا قُدِّرَ لَهُ فَبَادِرُوا قَبْلَ نَفَاذِ الْأَجَلِ وَ الْأَعْمَالُ مَحْصِیَّةٌ.

ص: 26


1- 1. مسکن الفؤاد ص 10 طبع طهران سنة 1310.

قال السید الوجه مُحْصَاةٌ.

لَنْ یُهْمَلَ مِنْهَا صَغِیرَةٌ وَ لَا کَبِیرَةٌ فَأَکْثِرُوا مِنْ صَالِحِ الْعَمَلِ أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّ فِی الْقُنُوعِ تسعة [لَسَعَةً] وَ إِنَّ فِی الِاقْتِصَادِ لَبُلْغَةً وَ إِنَّ فِی الزُّهْدِ لَرَاحَةً وَ إِنَّ لِکُلِّ عَمَلٍ جَزَاءً وَ کُلُّ آتٍ قَرِیبٌ.

**[ترجمه]از ابن عباس روایت شده است که رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: ای مردم! همانا روزی تقسیم شده است و هیچ انسانی از آنچه که برایش مقدر شده، سهم بیشتری نمی­برد، پس در طلب روزی میانه­روی پیشه کنید. و عمر کوتاه است و هرگز کسی از مدت معینی که برایش تعیین شده، تجاوز نمی­کند، پس قبل از رسیدن اجل (برای فراهم آوردن توشه آخرت) بشتابید و اعمال محاسبه می شوند. فرمود: هیچ عمل کوچک و بزرگی نادیده گرفته نمی­شود، پس بسیار عمل صالح انجام دهید، به راستی که در قناعت، فراوانی (نعمت) و در میانه­روی، کفایت (روزی کافی) و در زهد، راحتی است. هر عملی جزایی دارد و هر آینده­ای نزدیک است.

**[ترجمه]

«38»

وَ قَالَ صلی الله علیه و آله: وَ إِنَّ أَفْضَلَ النَّاسِ عَبْدٌ أَخَذَ مِنَ الدُّنْیَا الْکَفَافَ وَ صَاحَبَ فِیهَا الْعَفَافَ وَ تَزَوَّدَ لِلرَّحِیلِ وَ تَأَهَّبَ لِلْمَسِیرِ.

**[ترجمه]و نیز فرمود: با فضیلت ترین مردمان، بنده ای است که از دنیا به اندازه­ کفاف به دست آورد، و در زندگی عفاف ورزد، و برای سفر (آخرت) توشه فراهم سازد و خود را آماده­ راه کند .

**[ترجمه]

«39»

وَ عَنِ ابْنِ مَسْعُودٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: قَالَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی یَا ابْنَ آدَمَ یُؤْتَی کُلَّ یَوْمٍ بِرِزْقِکَ وَ أَنْتَ تَحْزَنُ وَ یَنْقُصُ کُلَّ یَوْمٍ مِنْ عُمُرِکَ وَ أَنْتَ تَفْرَحُ أَنْتَ فِیمَا یَکْفِیکَ وَ تَطْلُبُ مَا یُطْغِیکَ لَا بِقَلِیلٍ تَقْنَعُ وَ لَا مِنْ کَثِیرٍ تَشْبَعُ.

**[ترجمه]رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمود: خداوند فرموده: ای فرزند آدم! هر روز، روزی تو می رسد و تو اندوهگینی! و هر روز از عمر تو کم می شود و تو شادمانی! تو آنچه را که کفایتت می­کند در اختیار داری، حال آنکه به دنبال چیزی هستی که تو را به سرکشی و طغیان می­کشاند، نه به اندک قانع می­شوی و نه از بسیار سیر!

**[ترجمه]

«40»

وَ عَنْهُ صلی الله علیه و آله قَالَ: إِیَّاکُمْ وَ فُضُولَ المَطْعَمِ فَإِنَّهُ یَسُمُّ الْقَلْبَ بِالْقَسْوَةِ وَ یُبْطِئُ بِالْجَوَارِحِ لِلطَّاعَةِ وَ یُصِمُّ الْهِمَمَ عَنْ سَمَاعِ الْمَوْعِظَةِ وَ إِیَّاکُمْ وَ فُضُولَ النَّظَرِ فَإِنَّهُ یَبْذُرُ الْهَوَی وَ یُوَلِّدُ الْغَفْلَةَ وَ إِیَّاکُمْ وَ اسْتِشْعَارَ الطَّمَعِ فَإِنَّهُ یَشُوبُ الْقَلْبَ شِدَّةَ الْحِرْصِ وَ یَخْتِمُ عَلَی الْقُلُوبِ بِطَابَعِ حُبِّ الدُّنْیَا وَ هُوَ مِفْتَاحُ کُلِّ سَیِّئَةٍ وَ رَأْسُ کُلِّ خَطِیئَةٍ وَ سَبَبُ إِحْبَاطِ کُلِّ حَسَنَةٍ.

**[ترجمه]پیامبر صلّی الله علیه و آله فرمود: از پرخوری بپرهیزید که قساوت قلب می آورد، و بدن را از طاعت خدا سست و گوش دل را از شنیدن موعظه کر می گرداند. و بپرهیزید از زیاد نگاه کردن (به این سو و آن سو و ...)، که انسان را دچار هوا و هوس می­سازد و موجب غفلت می­شود. بر حذر باشید که طمع را سر لوحه­ خود قرار ندهید که قلب را آلوده­ حرص شدید می نماید و حب دنیا را در دل مُهر می کند و این خود کلید هر معصیت، سرآمد هر خطا و موجب از بین رفتن هر حسنه ای است.

**[ترجمه]

«41»

وَ عَنِ الْحُسَیْنِ علیه السلام: أَنَّهُ قَالَ لِرَجُلٍ یَا هَذَا لَا تُجَاهِدْ فِی الرِّزْقِ جِهَادَ الْغَالِبِ وَ لَا تَتَّکِلْ عَلَی الْقَدَرِ اتِّکَالَ مُسْتَسْلِمٍ فَإِنَّ اتِّبَاعَ الرِّزْقِ مِنَ السُّنَّةِ وَ الْإِجْمَالَ فِی الطَّلَبِ مِنَ الْعِفَّةِ وَ لَیْسَ الْعِفَّةُ بِمَانِعَةٍ رِزْقاً.

**[ترجمه]از امام حسین علیه السّلام روایت شده است که به مردی فرمود: ای مرد! چون تلاش فرد پیروز، در طلب روزی مکوش و چون شخص تسلیم شده، به تقدیر اعتماد مکن، همانا طلب روزی از سنت است و میانه­ روی در طلب روزی از عفت، و عفت مانع روزی نیست.

**[ترجمه]

«42»

قَالَ: وَ لَا الْحِرْصُ بِجَالِبٍ فَضْلًا وَ إِنَّ الرِّزْقَ مَقْسُومٌ وَ الْأَجَلَ مُخْتَرِمٌ وَ اسْتِعْمَالَ الْحِرْصِ طَلَبُ الْمَأْثَمِ.

**[ترجمه]و فرمود: حرص موجب (کسب) روزی زیاد نمی­شود، روزی تقسیم شده و اجل معین شده است و به کار بردن حرص، به دنبال گناه رفتن است.

**[ترجمه]

«43»

لی، [الأمالی للصدوق] ابْنُ إِدْرِیسَ عَنِ ابْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنِ الْأَزْدِیِّ عَنْ أَبِی حَمْزَةَ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام قَالَ: إِنْ کَانَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی قَدْ تَکَفَّلَ بِالرِّزْقِ فَاهْتِمَامُکَ لِمَا ذَا وَ إِنْ کَانَ الرِّزْقُ مَقْسُوماً فَالْحِرْصُ لِمَا ذَا وَ إِنْ کَانَ الْحِسَابُ حَقّاً فَالْجَمْعُ لِمَا ذَا وَ إِنْ کَانَ الْخَلَفُ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ حَقّاً فَالْبُخْلُ لِمَا ذَا الْخَبَرَ(1).

ص: 27


1- 1. أمالی الصدوق ص 7 ضمن حدیث طویل.

**[ترجمه]أمالی الصدوق: ابو حمزه از امام صادق علیه السّلام روایت کرده است که فرمود: خداوند تعالی ضامن روزی توست، پس این فعالیت و ولع تو برای چیست؟ و اگر روزی تقسیم شده (و هرکس به­اندازه­ خود از روزی بهره می­برد) پس حرص و طمع برای چیست؟ و اگر حساب روز قیامت حق است، پس این انباشتن (مال) برای چیست؟ و اگر ارث از طرف خداوند بزرگ حق است، پس بخل و حسادت برای چیست؟ - . أمالی الصدوق: 7 -

· در اسنادی در باب موعظه، این حدیث آمده است .

**[ترجمه]

أقول

قد مضی بأسانید فی أبواب المواعظ.

**[ترجمه]قد مضی بأسانید فی أبواب المواعظ.

**[ترجمه]

«44»

لی، [الأمالی للصدوق] أَبِی عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ مُرَازِمِ بْنِ حَکِیمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: إِنَّ الرُّوحَ الْأَمِینَ جَبْرَئِیلَ أَخْبَرَنِی عَنْ رَبِّی تَبَارَکَ وَ تَعَالَی أَنَّهُ لَنْ تَمُوتَ نَفْسٌ حَتَّی تَسْتَکْمِلَ رِزْقَهَا فَاتَّقُوا اللَّهَ وَ أَجْمِلُوا فِی الطَّلَبِ وَ اعْلَمُوا أَنَّ الرِّزْقَ رِزْقَانِ فَرِزْقٌ تَطْلُبُونَهُ وَ رِزْقٌ یَطْلُبُکُمْ فَاطْلُبُوا أَرْزَاقَکُمْ مِنْ حَلَالٍ فَإِنَّکُمْ آکِلُوهَا حَلَالًا إِنْ طَلَبْتُمُوهَا مِنْ وُجُوهِهَا وَ إِنْ لَمْ تَطْلُبُوهَا مِنْ وُجُوهِهَا أَکَلْتُمُوهَا حَرَاماً وَ هِیَ أَرْزَاقُکُمْ لَا بُدَّ لَکُمْ مِنْ أَکْلِهَا(1).

**[ترجمه]أمالی الصدوق: امام صادق علیه السّلام فرمود که جدم رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمود: جیرئیل از پروردگارم چنین به من خبر داد که هیچ انسانی تا از روزی مقدرش بهره­مند نشود، دیده از جهان نخواهد بست، پس از خدا بترسید و در طلب روزی میانه­روی پیشه کنید و بدانید که روزی دو نوع است: روزی­ای که شما آن را طلب می­کنید و روزی­ای که آن شما را طلب می­کند؛ پس روزی­تان را از راه حلال کسب کنید، زیرا اگر روزی­تان را از راه پاک و طیب به دست آورید، آن را به صورت حلال خورده­اید و اگر روزی­تان را از راه پاک به دست نیاورید، آن را به صورت حرام خورده­اید و اینها روزی شما است و چاره­ای جز خوردن آن ندارید. - . أمالی الصدوق: 293 -

**[ترجمه]

«45»

ما، [الأمالی للشیخ الطوسی] الْفَحَّامُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی بْنِ هَارُونَ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ عَبْدِ الصَّمَدِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ قَالَ قَالَ سَیِّدُنَا الصَّادِقُ علیه السلام: مَنِ اهْتَمَّ لِرِزْقِهِ کُتِبَ عَلَیْهِ خَطِیئَةٌ إِنَّ دَانِیَالَ کَانَ فِی زَمَنِ مَلِکٍ جَبَّارٍ عَاتٍ أَخَذَهُ فَطَرَحَهُ فِی جُبٍّ وَ طَرَحَ مَعَهُ السِّبَاعَ فَلَمْ تَدْنُوا مِنْهُ وَ لَمْ تَجْرَحْهُ فَأَوْحَی اللَّهُ إِلَی نَبِیٍّ مِنْ أَنْبِیَائِهِ أَنِ ائْتِ دَانِیَالَ بِطَعَامٍ قَالَ یَا رَبِّ وَ أَیْنَ دَانِیَالُ قَالَ تَخْرُجُ مِنَ الْقَرْیَةِ فَیَسْتَقْبِلُکَ ضَبُعٌ فَاتَّبِعْهُ فَإِنَّهُ یَدُلُّکَ فَأَتَتْ بِهِ الضَّبُعُ إِلَی ذَلِکَ الْجُبِّ فَإِذَا فِیهِ دَانِیَالُ فَأَدْلَی إِلَیْهِ الطَّعَامَ فَقَالَ دَانِیَالُ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی لَا یَنْسَی مَنْ ذَکَرَهُ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی لَا یُخَیِّبُ مَنْ دَعَاهُ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی مَنْ تَوَکَّلَ عَلَیْهِ کَفَاهُ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی مَنْ وَثِقَ بِهِ لَمْ یَکِلْهُ إِلَی غَیْرِهِ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی یَجْزِی بِالْإِحْسَانِ إِحْسَاناً وَ بِالصَّبْرِ نَجَاتاً ثُمَّ قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام إِنَّ اللَّهَ أَبَی إِلَّا أَنْ یَجْعَلَ أَرْزَاقَ الْمُتَّقِینَ مِنْ حَیْثُ لَا یَحْتَسِبُونَ وَ أَنْ لَا یُقْبَلَ لِأَوْلِیَائِهِ شَهَادَتُهُ فِی دَوْلَةِ الظَّالِمِینَ (2).

**[ترجمه]أمالی الطوسی: امام صادق علیه السّلام فرمود: هرکس برای روزی­اش (بیش از اندازه) تلاش کند، برای او گناه نوشته می­شود. دانیال پیامبر در زمان پادشاه ستمگری به نام «عات» زندگی می کرد. او دانیال را دستگیر کرد و در چاهی انداخت و با او درندگان را نیز به چاه انداخت، اما درندگان نزدیک او نشدند و او را مجروح نساختند. پس خدای تعالی به پیامبری از پیامبران وحی کرد: برای دانیال غذایی ببر! گفت: پروردگارا، دانیال کجاست؟ فرمود: از روستا خارج شو! کفتاری به استقبال تو می آید، دنبال کفتار برو! او تو را به دانیال می رساند. بدین ترتیب، کفتار او را به آن چاه رساند. دانیال در آن چاه بود، طعام را برایش به چاه فرستاد، (وقتی دانیال طعام را پیش روی خود دید) گفت: حمد خدایی را که یاد کننده اش را فراموش نمی کند، و سپاس خدایی را که دعا کننده اش را ناامید نمی گرداند و سپاس خدایی را که هر کس بر او توکل کند کفایتش می کند، و حمد خدایی را که هر کس به او اعتماد کند به دیگران حواله اش نمی دهد، و سپاس خدایی را که نیکی را با نیکی پاسخ می دهد و صبر را با نجات. سپس امام صادق علیه السّلام فرمود: خدای تعالی روزی پرهیزکاران را از جایی که انتظار ندارند، می رساند و حضور در حکومت ستمگران را برای اولیایش جایز نمی­شمارد. - . أمالی الطوسی 1: 306 -

**[ترجمه]

«46»

ص، [قصص الأنبیاء علیهم السلام] بِالْإِسْنَادِ إِلَی الصَّدُوقِ عَنِ ابْنِ الْوَلِیدِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنِ الْقَاسَانِیِّ عَنِ الْأَصْبَهَانِیِّ عَنِ الْمِنْقَرِیِّ عَنْ حَفْصٍ عَنْهُ علیه السلام: مِثْلَهُ.

**[ترجمه]با استناد به صدوق، حفص از امام صادق علیه السّلام مثل این حدیث را روایت کرده است.

**[ترجمه]

«47»

ع، [علل الشرائع] أَبِی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنِ الرَّبِیعِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سُلَیْمَانَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ: إِنَّ الله

ص: 28


1- 1. أمالی الصدوق ص 293.
2- 2. أمالی الطوسیّ ج 1 ص 306.

عَزَّ وَ جَلَّ أَوْسَعَ فِی أَرْزَاقِ الْحَمْقَی لِتَعْتَبِرَ الْعُقَلَاءُ وَ یَعْلَمُوا أَنَّ الدُّنْیَا لَا تُنَالُ بِالْعَقْلِ وَ لَا بِالْحِیلَةِ(1).

**[ترجمه]علل الشرایع: حضرت امام صادق علیه السّلام می فرمود: خداوند بزرگ روزی احمقان و ابلهان را وسیع گردانید، تا عاقلان عبرت گرفته و بدانند که دنیا با عقل و حیله به دست نمی آید. - . علل الشرایع: 92 -

**[ترجمه]

«48»

فس، [تفسیر القمی] مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ ثَابِتٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ أَبِی أَیُّوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ وَ مَنْ یَتَّقِ اللَّهَ یَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجاً وَ یَرْزُقْهُ مِنْ حَیْثُ لا یَحْتَسِبُ قَالَ فِی دُنْیَاهُ (2).

**[ترجمه]تفسیر علی بن ابراهیم: محمد بن مسلم گفت: از امام صادق علیه السّلام درباره­ تفسیر این سخن الهی پرسیدم: «وَ مَنْ یَتَّقِ اللَّهَ یَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجاً * وَ یَرْزُقْهُ مِنْ حَیْثُ لا یَحْتَسِبُ»، - . الطلاق/ 3 - {و هر کس از خدا پروا کند، (خدا) برای او راه بیرون شدنی قرار می­دهد و از جایی که حسابش نمی­کند، به او روزی می­رساند.} ایشان فرمود: مقصود این است که در دنیایش (راه نجات و روزی قرار می­دهد). - . تفسیر علی بن ابراهیم 2: 375 -

**[ترجمه]

«49»

ثو، [ثواب الأعمال] أَبِی عَنْ سَعْدٍ عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ وَ عَبْدِ الْعَزِیزِ عَنِ ابْنِ أَبِی یَعْفُورٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَنْ أَصْبَحَ وَ أَمْسَی وَ الْآخِرَةُ أَکْبَرُ هَمِّهِ جَعَلَ اللَّهُ لَهُ الْغِنَی فِی قَلْبِهِ وَ جَمَعَ لَهُ أَمْرَهُ وَ لَمْ یَخْرُجْ مِنَ الدُّنْیَا حَتَّی یَسْتَکْمِلَ رِزْقَهُ وَ مَنْ أَصْبَحَ وَ أَمْسَی وَ الدُّنْیَا أَکْبَرُ هَمِّهِ جَعَلَ اللَّهُ الْفَقْرَ بَیْنَ عَیْنَیْهِ وَ شَتَّتَ عَلَیْهِ أَمْرَهُ وَ لَمْ یَنَلْ مِنَ الدُّنْیَا إِلَّا مَا قُسِمَ لَهُ (3).

**[ترجمه]ثواب الاعمال: ابن ابی یعفور از امام صادق علیه السّلام روایت کرده است که پیامبر خدا صلی اللّه علیه و آله فرمود: هر کس بزرگترین دلواپسی­اش در بامداد و شامگاه، سرای آخرت باشد، خداوند بی نیازی را در دلش نهد و کار او را سامان دهد و تا آنگاه که روزی اش کامل به او نرسد از دنیا نرود؛ و هر کس بزرگترین دلواپسی او در بامداد و شامگاه، سرای دنیا باشد، خداوند فقر را میان دو چشمش نهد و کارش را آشفته گرداند و از دنیا به بیش از قسمت خویش دست نیابد. - . ثواب الاعمال: 153 -

**[ترجمه]

«50»

ثو، [ثواب الأعمال] أَبِی عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: کَانَتِ الْفُقَهَاءُ وَ الْحُکَمَاءُ إِذَا کَاتَبَ بَعْضُهُمْ بَعْضاً کَتَبُوا بِثَلَاثٍ لَیْسَ مَعَهُنَّ رَابِعَةٌ مَنْ کَانَتِ الْآخِرَةُ هَمَّهُ کَفَاهُ اللَّهُ هَمَّهُ مِنَ الدُّنْیَا وَ مَنْ أَصْلَحَ سَرِیرَتَهُ أَصْلَحَ اللَّهُ عَلَانِیَتَهُ وَ مَنْ أَصْلَحَ فِیمَا بَیْنَهُ وَ بَیْنَ اللَّهِ أَصْلَحَ اللَّهُ فِیمَا بَیْنَهُ وَ بَیْنَ النَّاسِ (4).

**[ترجمه]ثواب الاعمال: امام صادق علیه السّلام از پدرانش علیهم السّلام روایت نموده که امیرالمؤمنین علیه السّلام فرمود: هرگاه فقیهان و حکیمان به یکدیگر نامه بنگارند، به سه چیز سفارش می نمایند که چهارمی ندارد: هرکس همتش برای آخرت باشد، خداوند نیاز دنیای او را تأمین کند؛ و هرکس باطنش (نیت) را نیکو سازد، خداوند ظاهرش را اصلاح نماید؛ و هر کس رابطه­اش را با خدا اصلاح کند، خداوند رابطه­ او و مردم را نیکو گرداند. - . ثواب الاعمال: 164 -

**[ترجمه]

«51»

ثو، [ثواب الأعمال] مَاجِیلَوَیْهِ عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: إِنَّ لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فُضُولًا مِنْ رِزْقِهِ یَنْحَلُهُ مَنْ یَشَاءُ مِنْ خَلْقِهِ (5).

**[ترجمه]ثواب الاعمال: امام صادق علیه السّلام از پدرانش روایت نموده است که پیامبر خدا صلّی الله علیه و آله فرمود: به راستی، خداوند بزرگ فزونی روزی اش را بر هر کس که بخواهد، ارزانی می­دارد. - . ثواب الاعمال: 163 -

**[ترجمه]

«52»

ص، [قصص الأنبیاء علیهم السلام] عَنْ حَفْصِ بْنِ غِیَاثٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ قَالَ: کَانَ

ص: 29


1- 1. علل الشرائع ص 92.
2- 2. تفسیر علیّ بن إبراهیم ج 2 ص 375.
3- 3. ثواب الأعمال ص 153.
4- 4. نفس المصدر ص 164.
5- 5. نفس المصدر ص 163 صدر حدیث.

فِی بَنِی إِسْرَائِیلَ رَجُلٌ وَ کَانَ مُحْتَاجاً فَأَلَحَّتْ عَلَیْهِ امْرَأَتُهُ فِی طَلَبِ الرِّزْقِ فَرَأَی فِی النَّوْمِ أَیُّمَا أَحَبُّ إِلَیْکَ دِرْهَمَانِ مِنْ حِلٍّ أَوْ أَلْفَانِ مِنْ حَرَامٍ فَقَالَ دِرْهَمَانِ مِنْ حِلٍّ فَقَالَ تَحْتَ رَأْسِکَ فَانْتَبَهَ فَرَأَی الدِّرْهَمَیْنِ تَحْتَ رَأْسِهِ فَأَخَذَهُمَا وَ اشْتَرَی بِدِرْهَمٍ سَمَکَةً فَأَقْبَلَ إِلَی مَنْزِلِهِ فَلَمَّا رَأَتْهُ الْمَرْأَةُ أَقْبَلَتْ عَلَیْهِ کَاللَّائِمَةِ وَ أَقْسَمَتْ أَنْ لَا تَمَسَّهَا فَقَامَ الرَّجُلُ إِلَیْهَا فَلَمَّا شَقَّ بَطْنَهَا إِذَا بِدُرَّتَیْنِ فَبَاعَهُمَا بِأَرْبَعِینَ أَلْفَ دِرْهَمٍ.

**[ترجمه]قصص الانبیاء: امام صادق علیه السّلام فرمود: در میان بنی اسرائیل مرد نیازمندی بود. همسرش برای طلب روزی وی را تحت فشار قرار داد. آن مرد در خواب دید (که از او سؤال شد) آیا دو درهم حلال را بیشتر دوست داری یا دو هزار درهم از حرام را؟ پاسخ داد: دو درهم حلال را بیشتر دوست دارم! به او گفته شد: آن ها زیر سرت است! وقتی آن مرد بیدار شد، دید دو درهم زیر سرش است. آن ها را برداشت و با درهمی یک ماهی خرید و به خانه­اش آمد. هنگامی که همسرش او را با (آن وضع) دید، با قیافه نکوهش گرانه به سویش آمد و قسم خورد که به آن (ماهی) دست نزند. [ناچار] آن مرد خودش به تمیز کردن ماهی پرداخت. وقتی شکمش را پاره کرد، ناگهان دو گوهر در آن یافت و آنها را به چهل هزار درهم فروخت.

**[ترجمه]

«53»

ص، [قصص الأنبیاء علیهم السلام] بِالْإِسْنَادِ إِلَی الصَّدُوقِ عَنْ مَاجِیلَوَیْهِ عَنْ عَمِّهِ عَنِ الْکُوفِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ زُرَارَةَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْفُضَیْلِ عَنْ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: کَانَ فِی بَنِی إِسْرَائِیلَ عَابِدٌ وَ کَانَ عَارِفاً تُنْفِقُ عَلَیْهِ امْرَأَتُهُ فَجَاءَهَا یَوْماً فَدَفَعَتْ إِلَیْهِ غَزْلًا فَذَهَبَ فَلَمْ یُشْتَرَ بِشَیْ ءٍ فَجَاءَ إِلَی الْبَحْرِ فَإِذَا هُوَ بِصَیَّادٍ قَدِ اصْطَادَ سَمَکاً کَثِیراً فَأَعْطَاهُ الْغَزْلَ وَ قَالَ انْتَفِعْ بِهِ فِی شَبَکَتِکَ فَدَفَعَ إِلَیْهِ سَمَکَةً فَأَخَذَهَا وَ خَرَجَ بِهَا إِلَی زَوْجَتِهِ فَلَمَّا شَقَّهَا بَدَتْ مِنْ جَوْفِهَا لُؤْلُؤَةٌ فَبَاعَهَا بِعِشْرِینَ أَلْفَ دِرْهَمٍ.

**[ترجمه]قصص الانبیاء: امام باقر علیه السّلام فرمود: در بنی اسرائیل مردی عابد بود که زهد پیشه کرده بود. زنی داشت که خرجی او را می­داد تا اینکه نزد آن زن نیز چیزی نماند. روزی یک دوک به مرد داد (و به او گفت، آن را ببر بفروش و چیزی برای خوردن بخر). آن مرد رفت، اما (نتوانست) چیزی بخرد، پس کنار دریا آمد. در آنجا به ماهیگیری برخورد که ماهی بسیاری گرفته بود، عابد دوک را به او داد و گفت: (این ماهی را به من بفروش و در عوض) این دوک نخ را برای تور خود استفاده کن، بدین ترتیب، ماهیگیر ماهی­ای به عابد داد و او ماهی را گرفت و به خانه آورد و آن را به زنش داد، وقتی زن شکم ماهی را پاره کرد، دُرّی در شکمش نمایان شد، (عابد آن درّ را به بازار برد) و به بیست هزار درهم فروخت .

**[ترجمه]

«54»

قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ: کَانَ فِیمَا وَعَظَ لُقْمَانُ ابْنَهُ أَنَّهُ قَالَ یَا بُنَیَّ لِیَعْتَبِرْ مَنْ قَصَرَ یَقِینُهُ وَ ضَعُفَ تَعَبُهُ فِی طَلَبِ الرِّزْقِ أَنَّ اللَّهَ تَعَالَی خَلَقَهُ فِی ثَلَاثَةِ أَحْوَالٍ مِنْ أَمْرِهِ وَ آتَاهُ رِزْقَهُ وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ فِی وَاحِدَةٍ مِنْهَا کَسْبٌ وَ لَا حِیلَةٌ أَنَّ اللَّهَ سَیَرْزُقُهُ فِی الْحَالِ الرَّابِعَةِ أَمَّا أَوَّلُ ذَلِکَ فَإِنَّهُ کَانَ فِی رَحِمِ أُمِّهِ یَرْزُقُهُ هُنَاکَ فِی قَرَارٍ مَکِینٍ حَیْثُ لَا بَرْدٌ یُؤْذِیهِ وَ لَا حَرٌّ ثُمَّ أَخْرَجَهُ مِنْ ذَلِکَ وَ أَجْرَی لَهُ مِنْ لَبَنِ أُمِّهِ مَا یُرَبِّیهِ مِنْ غَیْرِ حَوْلٍ بِهِ وَ لَا قُوَّةٍ ثُمَّ فُطِمَ مِنْ ذَلِکَ فَأَجْرَی لَهُ مِنْ کَسْبِ أَبَوَیْهِ بِرَأْفَةٍ وَ رَحْمَةٍ مِنْ تلویهما [قُلُوبِهِمَا] حَتَّی إِذَا کَبِرَ وَ عَقَلَ وَ اکْتَسَبَ لِنَفْسِهِ ضَاقَ بِهِ أَمْرُهُ فَظَنَّ الظُّنُونَ بِرَبِّهِ وَ جَحَدَ الْحُقُوقَ فِی مَالِهِ وَ قَتَّرَ عَلَی نَفْسِهِ وَ عِیَالِهِ مَخَافَةَ الْفَقْرِ.

**[ترجمه]امیرالمؤمنین علیه السّلام فرمود: در مواعظ لقمان به پسرش چنین آمده است: ای فرزندم! انسان باید از کسی که یقین و ایمانش در طلب رزق و روزی ضعیف است و تشویش خاطر دارد، عبرت بگیرد، زیرا خداوند بزرگی که او را خلق کرده، در سه حالت او را روزی داده و او خود در هیچ یک از آنها کوچکترین کسب و فعالیت و اندیشه ای نداشته است، پس (یقین داشته باشد) که در حالت چهارم هم خداوند روزی او را خواهد داد؛ اما حالت اول؛ در رحم مادرش در قرارگاهی محکم که هیچ گونه سرما و گرما آزارش نمی­داد، او را روزی داد؛ سپس او را از آن محل بیرون آورد و از شیر مادرش روزی داد و آن شیر او را پرورش داده و نیازش را تأمین نمود، بدون اینکه از خودش قدرت و نیرویی داشته باشد؛ سپس بعد از مدتی از شیر گرفته شد و (تا چندین سال) تحت کفالت پدر و مادر قرار گرفت و آنها با کمال مهربانی و رحمت او را مورد حمایتشان قرار دادند، تا اینکه بزرگ شد و دارای عقل و فکر گشت و مشغول کسب و کار گردید و هنگامی که زندگی بر او سخت شد، افکار و گمانهای واهی او را نسبت به پروردگارش بدگمان کرد و پرداخت حقوق الهی (خمس و زکات...) را از مالش نادیده گرفت و از ترس فقر، بر خود و خانواده اش سخت­ گیری نمود (زیرا یقین نداشت که خداوند این هزینه­ها را جبران می­نماید و به او روزی می­رساند).

**[ترجمه]

«55»

ص، [قصص الأنبیاء علیهم السلام] عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قَالَ: أَبَی اللَّهُ أَنْ یَرْزُقَ عَبْدَهُ إِلَّا مِنْ حَیْثُ لَا یَعْلَمُ فَإِنَّ الْعَبْدَ إِذَا لَمْ یَعْلَمْ وَجْهَ رِزْقِهِ کَثُرَ دُعَاؤُهُ.

**[ترجمه]قصص الانبیاء: از پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله روایت شده است که فرمود: خداوند روزی بنده­ خویش را از جایی که انتظار ندارد می­رساند، زیرا به یقین هرگاه بنده راه رسیدن به روزی اش را نداند، بسیار دعا می کند.

**[ترجمه]

«56»

فس، [تفسیر القمی] أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ أَبِی الْبِلَادِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: یَا أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّهُ نَفَثَ فِی رُوعِی

ص: 30

رُوحُ الْقُدُسِ أَنَّهُ لَمْ تَمُتْ نَفْسٌ حَتَّی تَسْتَوْفِیَ أَقْصَی رِزْقِهَا وَ إِنْ أَبْطَأَ عَلَیْهَا فَاتَّقُوا اللَّهَ وَ أَجْمِلُوا فِی الطَّلَبِ وَ لَا یَحْمِلَنَّکُمُ اسْتِبْطَاءُ شَیْ ءٍ مِمَّا عِنْدَ اللَّهِ أَنْ تُصِیبُوهُ بِمَعْصِیَةٍ فَإِنَّ اللَّهَ لَا یُنَالُ مَا عِنْدَهُ إِلَّا بِالطَّاعَةِ(1).

**[ترجمه]تفسیر علی بن ابراهیم: از امام صادق علیه السّلام روایت شده است که فرمود: رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمودند: ای مردم! روح القدس در دلم افکند که هیچ کس نمی میرد مگر آنکه روزی­اش را کاملاً دریافت کند واگر روزیتان به تأخیر افتاد، تقوا پیشه سازید و در طلب روزی میانه­روی کنید. مبادا تأخیر وصول روزی، شما را بر آن دارد که از راه معصیت (حرام) در طلب آن برآیید، همانا عطای الهی جز با طاعت و بندگی به دست نیاید .

**[ترجمه]

«57»

ضا، [فقه الرضا علیه السلام]: اتَّقِ فِی طَلَبِ الرِّزْقِ وَ أَجْمِلْ بِالطَّلَبِ وَ احْفَظْ فِی الْمَکْسَبِ وَ اعْلَمْ أَنَّ الرِّزْقَ رِزْقَانِ فَرِزْقٌ تَطْلُبُهُ وَ رِزْقٌ یَطْلُبُکَ فَأَمَّا الَّذِی تَطْلُبُهُ فَاطْلُبْهُ مِنْ حَلَالٍ فَإِنَّ أَکْلَهُ حَلَالٌ إِنْ طَلَبْتَهُ فِی وَجْهِهِ وَ إِلَّا أَکَلْتَهُ حَرَاماً وَ هُوَ رِزْقُکَ لَا بُدَّ لَکَ مِنْ أَکْلِهِ (2).

**[ترجمه]فقه الرضا: تقوا پیشه ساز و در طلب روزی میانه­روی کن و مراقب کسب و سود (خود) باش. بدان که روزی دو نوع است، روزی­ای که تو آن را طلب می­کنی و روزی­ای که خود، تو را طلب می­کند؛ اما روزی ای را که تو طلب می­کنی، از راه حلال به دست آور که اگر از راه پاکش طلب کنی، خوردنش حلال است، در غیر این صورت، آن را از حرام خورده­ای و آن روزی توست و چاره­ای جز خوردنش نداری. - .[1]فقه الرضا علیه السلام: 33 -

**[ترجمه]

«58»

شی، [تفسیر العیاشی] قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ: یَا ابْنَ آدَمَ لَا یَکُنْ أَکْبَرُ هَمِّکَ یَوْمَکَ الَّذِی إِنْ فَاتَکَ لَمْ یَکُنْ مِنْ أَجَلِکَ فَإِنْ هَمَّکَ یَوْمٌ فَإِنَّ کُلَّ یَوْمٍ تَحْضُرُهُ یَأْتِی اللَّهُ فِیهِ بِرِزْقِکَ وَ اعْلَمْ أَنَّکَ لَنْ تَکْتَسِبَ شَیْئاً فَوْقَ قُوتِکَ إِلَّا کُنْتَ فِیهِ خَازِناً لِغَیْرِکَ تُکْثِرُ فِی الدُّنْیَا بِهِ نَصَبَکَ وَ تُحْظِی بِهِ وَارِثَکَ وَ یَطُولُ مَعَهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ حِسَابُکَ فَاسْعَدْ بِمَالِکَ فِی حَیَاتِکَ وَ قَدِّمْ لِیَوْمِ مَعَادِکَ زَاداً یَکُونُ أَمَامَکَ فَإِنَّ السَّفَرَ بَعِیدٌ وَ الْمَوْعِدَ الْقِیَامَةُ وَ الْمَوْرِدَ الْجَنَّةُ أَوِ النَّارُ(3).

**[ترجمه]تفسیر العیاشی: امیرالمؤمنین علیه السّلام فرمود: ای فرزند آدم! بزرگترین همت تو آن روزی نباشد که اگر آن را از دست دادی، از عمر تو نبوده باشد، زیرا اگر روزی تو را قصد کند، هر روزی که در آن وارد شوی، خداوند روزی تو را در آن روز می­رساند، و بدان که تو چیزی بیش از خوراک و قوتت به دست نمی­آوری، جز اینکه در آن (ثروت)، خزانه دار دیگران باشی؛ رنج و تعب بسیاری در دنیا برای جمع­آوری آن متحمل می­شوی و بهره اش نصیب وارث تو می­شود و روز قیامت به خاطر آن ثروت، حسابت به­ درازا می­کشد، پس در زندگی­ات به مال و اندوخته­ خویش راضی باش، و برای روز آخرتت توشه­ای پیش فرست که پیشاپیش تو باشد، زیرا سفر دور است و وعده گاه قیامت، و منزلگاه، یا بهشت است و یا دوزخ.

**[ترجمه]

«59»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْفُضَیْلِ عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: أَتَی رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ الْبَادِیَةِ فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ إِنَّ لِی بَنِینَ وَ بَنَاتٍ وَ إِخْوَةً وَ أَخَوَاتٍ وَ بَنِی بَنِینَ وَ بَنِی بَنَاتٍ وَ بَنِی إِخْوَةٍ وَ بَنِی أَخَوَاتٍ وَ الْمَعِیشَةُ عَلَیْنَا خَفِیفَةٌ فَإِنْ رَأَیْتَ یَا رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَنْ تَدْعُوَ اللَّهَ أَنْ یُوَسِّعَ عَلَیْنَا قَالَ وَ بَکَی فَرَقَّ لَهُ الْمُسْلِمُونَ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله ما مِنْ دَابَّةٍ فِی الْأَرْضِ إِلَّا عَلَی اللَّهِ رِزْقُها وَ یَعْلَمُ مُسْتَقَرَّها وَ مُسْتَوْدَعَها کُلٌّ فِی کِتابٍ مُبِینٍ مَنْ کَفَلَ بِهَذِهِ الْأَفْوَاهِ الْمَضْمُونَةِ عَلَی اللَّهِ رِزْقُهَا صَبَّ اللَّهُ عَلَیْهِ الرِّزْقَ صَبّاً کَالْمَاءِ الْمُنْهَمِرِ إِنْ قَلِیلًا فَقَلِیلًا وَ إِنْ کَثِیراً فَکَثِیراً قَالَ ثُمَّ دَعَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ أَمَّنَ لَهُ الْمُسْلِمُونَ.

ص: 31


1- 1. لم أعثر علیه فی مظانه.
2- 2. فقه الرضا ص 33.
3- 3. لم أعثر علیه فی مظانه.

قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام فَحَدَّثَنِی مَنْ رَأَی الرَّجُلَ فِی زَمَنِ عُمَرَ فَسَأَلَهُ عَنْ حَالِهِ فَقَالَ مِنْ أَحْسَنِ مَنْ خَوَّلَهُ حَلَالًا وَ أَکْثَرِهِمْ مَالًا(1).

**[ترجمه]تفسیر العیاشی: جابر از امام باقر علیه السّلام روایت کرده است: مردی بادیه نشین خدمت پیامبر خدا صلّی الله علیه و آله رسید و به وی عرض کرد: ای رسول خدا! من صاحب پسر، دختر، برادر، خواهر، نوه­ دختری و پسری، برادرزاده و خواهرزاده هستم و زندگی بر ما سخت است. ای رسول خدا! اگر مصلحت می دانید، از خدا بخواهید تا خداوند بر ما وسعت [روزی] بخشد. آن مرد با گریه از پیامبر صلی الله علیه و آله این درخواست را نمود و دل مسلمانان برای او به رحم آمد. پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله این آیه را تلاوت فرمود: «وَ ما مِنْ دَابَّةٍ فِی الْأَرْضِ إِلاَّ عَلَی اللَّهِ رِزْقُها وَ یَعْلَمُ مُسْتَقَرَّها وَ مُسْتَوْدَعَها کُلٌّ فی کِتابٍ مُبینٍ»، - . هود/ 6 - {و هیچ جنبنده ای در زمین نیست مگر [اینکه] روزی­اش بر عهده خداست، و [او] قرارگاه و محلّ مُردنش را می داند. همه [اینها] در کتابی روشن [ثبت] است.} آن گاه فرمود: هر کس این افراد (خانواده) را تأمین کند، خداوند روزی او را تضمین می­کند و همانند آب روان بر وی روزی می­دهد، کم در مقابل کم و فراوان در مقابل فراوان. آن گاه پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله دعا کرد و مسلمانان «آمین» گفتند.

- امام باقر علیه السّلام فرمود: برایم از کسی نقل کرده­اند که آن مرد را در زمان عمر دیده بود، از وضع زندگی اش سؤال کرد، وی گفت: آن مرد یکی از بهترین کسانی بود که خداوند از روزی حلال و ثروت فراوان بر او ارزانی کرده بود. - . تفسیر العیاشی2: 139 -

**[ترجمه]

«60»

جا، [المجالس للمفید] مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَیْنِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ الصَّیْدَلَانِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ مَوْلَی بَنِی هَاشِمٍ عَنْ أَبِی نَصْرٍ الْمَخْزُومِیِّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ أَبِی الْحَسَنِ الْبَصْرِیِّ قَالَ: دَخَلَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام سُوقَ الْبَصْرَةِ فَنَظَرَ إِلَی النَّاسِ یَبِیعُونَ وَ یَشْتَرُونَ فَبَکَی بُکَاءً شَدِیداً ثُمَّ قَالَ یَا عَبِیدَ الدُّنْیَا وَ عُمَّالَ أَهْلِهَا إِذَا کُنْتُمْ بِالنَّهَارِ تَحْلِفُونَ وَ بِاللَّیْلِ فِی فُرُشِکُمْ تَنَامُونَ وَ فِی خِلَالِ ذَلِکَ عَنِ الْآخِرَةِ تَغْفُلُونَ فَمَتَی تُجَهِّزُونَ الزَّادَ وَ تُفَکِّرُونَ فِی الْمَعَادِ قَالَ فَقَالَ لَهُ رَجُلٌ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ لَا بُدَّ لَنَا مِنَ الْمَعَاشِ فَکَیْفَ نَصْنَعُ فَقَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام إِنَّ طَلَبَ الْمَعَاشِ مِنْ حِلِّهِ لَا یَشْغَلُ عَنْ عَمَلِ الْآخِرَةِ فَإِنْ قُلْتَ لَا بُدَّ لَنَا مِنَ الِاحْتِکَارِ لَمْ تَکُنْ مَعْذُوراً فَوَلَّی الرَّجُلُ بَاکِیاً فَقَالَ لَهُ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام أَقْبِلْ عَلَیَّ أَزِدْکَ بَیَاناً فَعَادَ الرَّجُلُ إِلَیْهِ فَقَالَ لَهُ اعْلَمْ یَا عَبْدَ اللَّهِ أَنَّ کُلَّ عَامِلٍ فِی الدُّنْیَا لِلْآخِرَةِ لَا بُدَّ أَنْ یُوَفَّی أَجْرَ عَمَلِهِ فِی الْآخِرَةِ وَ کُلَّ عَامِلٍ لِلدُّنْیَا عُمَالَتُهُ فِی الْآخِرَةِ نَارُ جَهَنَّمَ ثُمَّ تَلَا أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام قَوْلَهُ تَعَالَی فَأَمَّا مَنْ طَغی وَ آثَرَ الْحَیاةَ الدُّنْیا فَإِنَّ الْجَحِیمَ هِیَ الْمَأْوی (2).

**[ترجمه]امالی المفید: ابوالحسن بصری روایت کرده است: امام علی علیه السّلام وارد بازار بصره شد و به مردم نگاه کرد که می­فروشند و می­خرند، سپس سخت گریه کرد و فرمود: ای بندگان دنیا و ای کارکنان اهل دنیا! شما در روز سوگند می­خورید و شبها (با خیالی آسوده) در بسترهایتان می­خوابید و در این میان از آخرت غافلید! پس چه وقت توشه (برای آخرتتان) فراهم می­کنید؟ و چه وقت به قیامت می­اندیشید؟ سپس مردی به ایشان گفت: یا امیر المؤمنین، ما را چاره­ای از معاش نیست، پس چه کنیم؟ امیر المؤمنین فرمود: طلب روزی حلال، انسان را از عمل آخرت باز نمی­دارد؛ اگر بگویی بر ما چاره­ای جز احتکار نیست، عذرت پذیرفته نمی­شود، پس آن مرد با گریه روی برگرداند؛ سپس امیرالمؤمنین علیه السّلام به او فرمود: نزد من بیا تا بیشتر برایت توضیح دهم، مرد به سوی او برگشت و به او فرمود: بدان ای بنده خدا! هر انسانی که در دنیا برای آخرت کار کند، باید پاداش عملش را در آخرت به تمامی دریافت کند و هر انسانی که برای دنیا کار کند، جزایش در آخرت، آتش جهنم است؛ سپس امیرالمؤمنین علیه السّلام سخن خداوند متعال را تلاوت کرد: «فَأَمَّا مَنْ طَغی، وَ آثَرَ الْحَیاةَ الدُّنْیا* فَإِنَّ الْجَحِیمَ هِیَ الْمَأْوی»، - . النازعات/ 39 - {اما هر که طغیان کرد و زندگی پستِ دنیا را برگزید، پس جایگاه او همان آتش است} - . أمالی المفید: 69 -

**[ترجمه]

«61»

جا، [المجالس للمفید] أَحْمَدُ بْنُ الْوَلِیدِ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنِ ابْنِ مَعْرُوفٍ عَنِ ابْنِ مَهْزِیَارَ رَفَعَهُ قَالَ کَانَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام یَقُولُ: قَرِّبُوا عَلَی أَنْفُسِکُمُ الْبَعِیدَ وَ هَوِّنُوا عَلَیْهَا الشَّدِیدَ وَ اعْلَمُوا أَنَّ عَبْداً وَ إِنْ ضَعُفَتْ حِیلَتُهُ وَ وَهَنَتْ مَکِیدَتُهُ إِنَّهُ لَنْ یُنْقَصَ مِمَّا قَدَّرَ اللَّهُ لَهُ وَ إِنْ قَوِیَ عَبْدٌ فِی شِدَّةِ الْحِیلَةِ وَ قُوَّةِ الْمَکِیدَةِ أَنَّهُ لَنْ یُزَادَ عَلَی مَا قَدَّرَ اللَّهُ لَهُ (3).

ص: 32


1- 1. تفسیر العیّاشیّ ج 2 ص 139.
2- 2. أمالی المفید ص 69 ذیل حدیث طبع النجف.
3- 3. أمالی المفید ص 120.

**[ترجمه]امالی المفید: ابن مهزیار از امیرالمؤمنین علیه السّلام روایت کرده است که ایشان می­فرمود: [روزی] دور را به خود نزدیک سازید و سختی [به دست آوردن آن] را بر خود آسان کنید و آگاه باشید که اگر بنده­ای چاره­اندیشی و تلاشش [برای کسب روزی] کم باشد، قطعا از آنچه که خداوند برایش مقدر کرده، کاسته نمی­شود و اگر بنده­ای چاره­اندیشی و تلاشش را زیاد کند، بدون شک بر آنچه که خداوند برای او مقدر کرده است، افزوده نمی­شود. - . أمالی المفید: 120 -

**[ترجمه]

«62»

جع، [جامع الأخبار] قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: الرِّزْقُ یَطْلُبُ الْعَبْدَ أَشَدَّ مِنْ أَجَلِهِ (1).

وَ قَالَ علیه السلام: إِنَّ الرِّزْقَ یَطْلُبُهُ الْعَبْدُ کَمَا یَطْلُبُهُ أَجَلُهُ (2).

وَ قَالَ علیه السلام: لَوْ أَنَّ أَحَدَکُمْ فَرَّ مِنْ رِزْقِهِ لَتَبِعَهُ کَمَا تَبِعَهُ الْمَوْتُ (3).

قَالَ علیه السلام لِأَبِی ذَرٍّ لَوْ أَنَّ ابْنَ آدَمَ فَرَّ مِنْ رِزْقِهِ کَمَا یَفِرُّ مِنَ الْمَوْتِ لَأَدْرَکَهُ رِزْقُهُ کَمَا یُدْرِکُهُ الْمَوْتُ (4).

وَ قَالَ عَلِیٌّ علیه السلام:

دَعِ الْحِرْصَ عَلَی الدُّنْیَا***وَ فِی الْعَیْشِ فَلَا تَطْمَعْ

وَ لَا تَجْمَعْ مِنَ الْمَالِ***فَلَا تَدْرِی لِمَنْ تَجْمَعْ

وَ لَا تَدْرِی أَ فِی أَرْضِکَ***أَمْ فِی غَیْرِهَا تُصْرَعْ

فَإِنَّ الرِّزْقَ مَقْسُومٌ***وَ کَدُّ الْمَرْءِ لَا یَنْفَعْ

فَقِیرٌ کُلُّ مَنْ یَطْمَعْ***غَنِیٌّ کُلُّ مَنْ یَقْنَعْ (5).

**[ترجمه]جامع الاخبار: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: روزی بنده، بیشتر از اجلش او را طلب می­کند. - . جامع الاخبار: 108 -

و فرمود: روزی، بنده را می­طلبد، همانطور که اجلش او را می­طلبد. - . جامع الاخبار: 108 -

و فرمود: اگر یکی از شما از روزی­اش فرار کند، بی شک روزی، به دنبال او می­رود، همانطور که مرگ به دنبال اوست. - . جامع الاخبار: 108 -

پیامبر صلّی الله علیه و آله به ابوذر فرمود: به راستی که اگر فرزند آدم از روزی­اش بگریزد، چنانچه از مرگ می­گریزد، هر آینه روزی­اش او را در­یابد و به او رسد، چنان که مرگ او را دریابد. - . جامع الاخبار: 108 -

و امام علی علیه السّلام فرمود:

- حرص به دنیا را رها کن و به لذت دنیا طمع نداشته باش.

- مال را ذخیره مکن، (چرا که) نمی دانی برای چه کسی جمع می کنی.

- نمی دانی که در سرزمین خود، مرگ گریبانت را می گیرد و یا جای دیگر.

- بدون تردید رزق و روزی تقسیم شده است و کوشش (بیش از اندازه­) انسان سودی ندارد.

- هرکس طمع ورزد، فقیر است و آن کس که قناعت پیشه کند، ثروتمند. - . جامع الاخبار: 108 -

**[ترجمه]

«63»

نبه، [تنبیه الخاطر] ابْنُ فَضَالَةَ عَمَّنْ ذَکَرَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: لِیَکُنْ طَلَبُکَ الْمَعِیشَةَ فَوْقَ کَسْبِ الْمُضَیِّعِ دُونَ طَلَبِ الْحَرِیصِ الرَّاضِی بِالدُّنْیَا الْمُطْمَئِنِّ إِلَیْهَا وَ لَکِنْ أَنْزِلْ نَفْسَکَ مِنْ ذَلِکَ بِمَنْزِلَةِ الْمُنْصِفِ الْمُتَعَفِّفِ تَرْفَعْ نَفْسَکَ عَنْ مَنْزِلَةِ الْوَاهِی الضَّعِیفِ وَ تَکْتَسِبْ مَا لَا بُدَّ لِلْمُؤْمِنِ مِنْهُ إِنَّ الَّذِینَ أُعْطُوا الْمَالَ ثُمَّ لَمْ یَشْکُرُوا لَا مَالَ لَهُمْ (6).

ابْنُ جُمْهُورٍ عَنْ أَبِیهِ رَفَعَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ کَانَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام کَثِیراً مَا یَقُولُ: اعْلَمُوا عِلْماً یَقِیناً أَنَّ اللَّهَ تَعَالَی لَمْ یَجْعَلْ لِلْعَبْدِ

ص: 33


1- 1. جامع الأخبار ص 108 طبع النجف.
2- 2. جامع الأخبار ص 108.
3- 3. نفس المصدر ص 108.
4- 4. نفس المصدر ص 108.
5- 5. نفس المصدر ص 108.
6- 6. لم أعثر علیه فی مظانه.

وَ إِنِ اشْتَدَّ جَهْدُهُ وَ عَظُمَتْ حِیلَتُهُ وَ کَبُرَتْ مُکَایَدَتُهُ أَنْ یَسْبِقَ مَا سُمِّیَ لَهُ فِی الذِّکْرِ الْحَکِیمِ.

وَ لَمْ یَحُلْ بَیْنَ الْعَبْدِ فِی ضَعْفِهِ وَ قِلَّةِ حِیلَتِهِ وَ بَیْنَ أَنْ یَبْلُغَ مَا سُمِّیَ لَهُ فِی الذِّکْرِ الْحَکِیمِ أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّهُ لَنْ یَزْدَادَ امْرُؤٌ تغییرا [نَقِیراً] بِحِذْقِهِ وَ لَنْ یَنْقُصَ امْرُؤٌ فقیر [نَقِیراً] لِخُرْقِهِ فَالْعَالِمُ بِهَذَا الْعَامِلُ بِهِ أَعْظَمُ النَّاسِ رَاحَةً فِی مَنْفَعَةٍ وَ الْعَالِمُ بِهَذَا التَّارِکُ لَهُ أَعْظَمُ النَّاسِ شُغُلًا فِی مَضَرَّةٍ وَ رُبَّ مُنْعَمٍ عَلَیْهِ مُسْتَدْرَجٌ بِالْإِحْسَانِ إِلَیْهِ وَ رُبَّ مَعْذُورٍ فِی النَّاسِ مَصْنُوعٌ لَهُ فَارْفُقْ أَیُّهَا السَّاعِی مِنْ سَعْیِکَ وَ أَقْصِرْ مِنْ عَجَلَتِکَ وَ انْتَبِهْ مِنْ سِنَةِ غَفْلَتِکَ وَ تَفَکَّرْ فِیمَا جَاءَ عَنِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَی لِسَانِ نَبِیِّهِ صلی الله علیه و آله.

وَ احْتَفِظُوا بِهَذِهِ الْحُرُوفِ السَّبْعَةِ فَإِنَّهَا مِنْ أَهْلِ الْحِجَی وَ مِنْ عَزَائِمِ اللَّهِ فِی الذِّکْرِ الْحَکِیمِ أَنَّهُ لَیْسَ لِأَحَدٍ أَنْ یَلْقَی اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ بِخَلَّةٍ مِنْ هَذِهِ الْخِلَالِ الشِّرْکِ بِاللَّهِ فِیمَا افْتَرَضَ أَوْ شِفَاءِ غَیْظٍ بِهَلَاکِ نَفْسِهِ أَوْ آمِرٌ یَأْمُرُ بِعَمَلٍ غَیْرَهُ وَ [أَوْ أَمَرَ بِأَمْرٍ یَعْمَلُ بِغَیْرِهِ أَوِ] اسْتَنْجَحَ إِلَی مَخْلُوقِهِ بِإِظْهَارِ بِدْعَةٍ فِی دِینِهِ أَوْ سَرَّهُ أَنْ یَحْمَدَهُ النَّاسُ بِمَا لَمْ یَفْعَلْ وَ الْمُتَجَبِّرُ الْمُخْتَالُ وَ صَاحِبُ الْأُبَّهَةِ(1). عَبْدُ اللَّهِ بْنُ سُلَیْمَانَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ: إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی وَسَّعَ أَرْزَاقَ الْحَمْقَی لِیَعْتَبِرَ الْعُقَلَاءُ وَ یَعْلَمُوا أَنَّ الدُّنْیَا لَیْسَ یُنَالُ مَا فِیهَا بِعَمَلٍ وَ لَا حِیلَةٍ(2).

**[ترجمه]تنبیه الخاطر: از امام صادق علیه السّلام روایت شده است که فرمود: باید طلب تو برای روزی و گذران زندگی، بیشتر از انسان­های اسراف ­کار و کمتر از اشخاص حریص، دنیا دوست و دل به دنیا داده باشد؛ پس خود را در کار و کسب، در حد انسان منصف و پرهیزکار قرار ده، و از اشخاص سست و ناتوان بالاتر ببر، و به کسب آنچه که مورد نیاز شخص مؤمن است بپرداز، همانا کسانی که به آنان نعمت عطا می­شود اما شکر آن را به جای نمی­آورند، [دیگر] نعمتی به آنان داده نمی­شود.

- امام صادق علیه السّلام روایت کرده که امیرمؤمنان علیه السلام بسیار این سخن را می فرمود: به یقین بدانید، اگر بنده ای بیش از حد تلاش کند و بسیار (در طلب مال) چاره بیاندیشد و حیله اش (رنج و زحمتش) فزونی یابد، به بیشتر از آنچه که در لوح محفوظ برایش مقرر شده است، دست نمی­یابد و نیز ناتوانی و تلاش کم بنده، سبب نرسیدن وی به آنچه که برایش مقرر شده است، نمی گردد. ای مردم! هرگز کسی به خاطر زیرکی­اش، ذره­ای بر او افزوده نمی­شود و فقیری به خاطر حماقتش، ذره­ای از او کاسته نمی­شود. کسی که از این مطلب آگاه باشد و آن را به کار بندد، آسوده­ترین مردم است و از سود آن بهره­مند شود و آن کس که به آن آگاه باشد و در عمل آن را ترک کند، گرفتارترین مردم است و زیان بیند. پس ای ساعی! از تلاشت بکاه، از شتابت کم کن و از خواب غفلت بیدار شو، و در آنچه که خداوند بر زبان پیامبرش جاری ساخته، بیندیش. این هفت سخن را حفظ کنید؛ زیرا از سخنان خردمندان و از امور واجب خداوند در لوح محفوظ است، که هیچ کس با مرتکب شدن آن­ها، خداوند را با (چهره­) مهربان ملاقات نخواهد کرد: شرک به خدا در آنچه که بر او واجب کرده است، ارضای کینه توزی به بهای نابودی خود، دستور به امری که خود غیر آن را انجام می دهد، طلب موفقیت و پیروزی برای مخلوقات خداوند با وارد کردن بدعت در دین، مسرور شدن از تمجید مردم برای کاری که انجام نداده است، خودستای فخرفروش و صاحب تکبّر.

**[ترجمه]

«64»

ختص، [الإختصاص] قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام: إِذَا کَانَ عِنْدَ غُرُوبِ الشَّمْسِ وَکَّلَ اللَّهُ بِهَا مَلَکاً یُنَادِی أَیُّهَا النَّاسُ أَقْبِلُوا عَلَی رَبِّکُمْ فَإِنَّ مَا قَلَّ وَ کَفَی خَیْرٌ مِمَّا کَثُرَ وَ أَلْهَی وَ مَلَکٌ مُوَکَّلٌ بِالشَّمْسِ عِنْدَ طُلُوعِهَا یَا ابْنَ آدَمَ لِدْ لِلْمَوْتِ وَ ابْنِ لِلْخَرَابِ وَ اجْمَعْ لِلْفَنَاءِ(3).

**[ترجمه]الاختصاص: امام صادق علیه السّلام فرمود: خداوند در هنگام غروب خورشید فرشته ای را گمارد که ندا سر دهد: «ای مردم، به پروردگار خود روی آرید، زیرا [روزی­ای که] اندک و کافی است، بسیار بهتر از [روزی­ای است که] زیاد اما غفلت بار است؛ و نیز زمان طلوع خورشید فرشته ای گماشته، تا ندا زند: ای آدمیزاده! متولد کن برای مرگ، بساز برای ویران شدن و گرد آور برای نابودی. - . الاختصاص: 234 -

**[ترجمه]

«65»

ص، [قصص الأنبیاء علیهم السلام] عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: مَا سَدَّ اللَّهُ عَلَی مُؤْمِنٍ رِزْقاً یَأْتِیهِ مِنْ وَجْهٍ إِلَّا فَتَحَ لَهُ مِنْ وَجْهٍ آخَرَ فَأَتَاهُ وَ إِنْ لَمْ یَکُنْ لَهُ

ص: 34


1- 1. کسابقه.
2- 2. کسابقیه.
3- 3. الاختصاص ص 234 و کان رمزه( خص) لمنتخب البصائر و هو من التصحیف.

فِی حِسَابِهِ.

**[ترجمه]قصص الانبیاء: عبدالله بن سنان از امام صادق علیه السّلام روایت نموده است که فرمود: خداوند راه روزی هیچ مؤمنی را نمی­بندد، مگر اینکه راه دیگری را برای او بگشاید و روزی اش را به او برساند، حتی اگر در تقدیرش نباشد.

**[ترجمه]

«66»

ص، [قصص الأنبیاء علیهم السلام] عَنْ جَابِرٍ قَالَ: قَالَ الْحَسَنُ بْنُ عَلِیٍّ علیه السلام لِرَجُلٍ یَا هَذَا لَا تُجَاهِدِ الطَّلَبَ جِهَادَ الْعَدُوِّ وَ لَا تَتَّکِلْ عَلَی الْقَدَرِ اتِّکَالَ الْمُسْتَسْلِمِ فَإِنَّ إِنْشَاءَ الْفَضْلِ مِنَ السُّنَّةِ وَ الْإِجْمَالَ فِی الطَّلَبِ مِنَ الْعِفَّةِ وَ لَیْسَتِ الْعِفَّةُ بِدَافِعَةٍ رِزْقاً وَ لَا الْحِرْصُ بِجَالِبٍ فَضْلًا فَإِنَّ الرِّزْقَ مَقْسُومٌ وَ اسْتِعْمَالَ الْحِرْصِ اسْتِعْمَالُ الْمَأْثَمِ.

**[ترجمه]قصص الانبیاء: جابر از امام حسن علیه السّلام روایت کرده است که به مردی فرمود: ای مرد! چون جهاد با دشمن، در طلب روزی مکوش و چون شخص تسلیم شده، به تقدیر تکیه مکن، همانا ایجاد فزونی از سنت است و میانه­ روی در طلب روزی از عفت، و عفت دفع کننده­ روزی نیست و حرص موجب کسب روزی زیاد نمی­شود، روزی تقسیم شده است و به کار بردن حرص، به دنبال گناه رفتن است.

**[ترجمه]

«67»

ص، [قصص الأنبیاء علیهم السلام] عَبْدُ اللَّهِ بْنُ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: مِنْ صِحَّةِ یَقِینِ الْمَرْءِ الْمُسْلِمِ أَنْ لَا یُرْضِیَ النَّاسَ بِسَخَطِ اللَّهِ وَ لَا یَحْمَدَهُمْ عَلَی مَا رَزَقَ اللَّهُ وَ لَا یَلُومَهُمْ عَلَی مَا لَمْ یُؤْتِهِ اللَّهُ فَإِنَّ رِزْقَ اللَّهِ لَا یَسُوقُهُ حِرْصُ حَرِیصٍ وَ لَا یَرُدُّهُ کُرْهُ کَارِهٍ وَ لَوْ أَنَّ أَحَدَکُمْ فَرَّ مِنْ رِزْقِهِ کَمَا یَفِرُّ مِنَ الْمَوْتِ لَأَدْرَکَهُ رِزْقُهُ قَبْلَ مَوْتِهِ کَمَا یُدْرِکُهُ الْمَوْتُ.

**[ترجمه]قصص الانبیاء: عبدالله بن سنان از امام صادق علیه السّلام روایت نموده است که فرمود: از نشانه­های یقین و ایمان فرد مسلمان این است که مردم را در ازای خشم خداوند راضی و خشنود نسازد و به خاطر روزی­ای که خداوند بر او ارزانی داشته است، از آنان(مردم) سپاسگزاری نکند و به خاطر آنچه که خداوند بر او عطا نکرده، مردم را سرزنش و نکوهش نکند، زیرا طمع شخص حریص، روزی [مقدر شده­] خداوند را به او نمی­رساند و حسد و رشک او نیز مانع رسیدن آن نمی­شود و اگر یکی از شما از روزی­اش فرار کند، همانگونه که از مرگ می­گریزد، روزی ­اش او را درمی­یابد، همانگونه که مرگش.

**[ترجمه]

«68»

محص، [التمحیص] عَنِ الثُّمَالِیِّ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فِی حَجَّةِ الْوَدَاعِ: أَلَا إِنَّ الرُّوحَ الْأَمِینَ نَفَثَ فِی رُوعِی أَنَّهُ لَا تَمُوتُ نَفْسٌ حَتَّی تَسْتَکْمِلَ رِزْقَهَا فَاتَّقُوا اللَّهَ وَ أَجْمِلُوا فِی الطَّلَبِ وَ لَا یَحْمِلَنَّکُمُ اسْتِبْطَاءُ شَیْ ءٍ مِنَ الرِّزْقِ أَنْ تَطْلُبُوهُ بِشَیْ ءٍ مِنْ مَعْصِیَةِ اللَّهِ فَإِنَّ اللَّهَ لَا یُنَالُ مَا عِنْدَهُ إِلَّا بِطَاعَتِهِ قَدْ قَسَّمَ الْأَرْزَاقَ بَیْنَ خَلْقِهِ فَمَنْ هَتَکَ حِجَابَ السِّتْرِ وَ عَجَّلَ فَأَخَذَهُ مِنْ غَیْرِ حِلِّهِ قَصَّ مِنْ رِزْقِهِ الْحَلَالِ وَ حُوسِبَ عَلَیْهِ یَوْمَ الْقِیَامَةِ.

**[ترجمه]تمحیص: امام باقر علیه السّلام روایت نموده است که پیامبر صلّی الله علیه و آله در [سخنرانی] حجة الوداع فرمود: روح الامین در دلم افکند که انسان تا به­ طور کامل از روزی مقدرش بهره­مند نشود، دیده از جهان نخواهد بست، پس از خدا بترسید و در طلب روزی، میانه­روی پیشه کنید. مبادا تأخیر وصول روزی، شما را بر آن دارد که از راه معصیت (حرام) در طلب آن برآیید، همانا عطای الهی جز با طاعت و بندگی به دست نیاید. خداوند متعال روزی­ها را میان مخلوقاتش تقسیم کرده است و هر کس پرده دری کرده و شتاب کند و آن را از راه غیر حلال به دست آورد، از روزی حلال او کاسته می شود؛ و روز قیامت نیز باید حساب آن را پس بدهد.

**[ترجمه]

«69»

محص، [التمحیص] عَنْ سَهْلٍ رَفَعَهُ قَالَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: کَمْ مِنْ مُتْعِبٍ نَفْسَهُ مُقْتَرٍ عَلَیْهِ وَ مُقْتَصِدٍ فِی الطَّلَبِ قَدْ سَاعَدَتْهُ الْمَقَادِیرُ.

**[ترجمه]تمحیص: امیرالمؤمنین علیه السّلام فرمود: چه بسیار انسان­هایی که [برای کسب روزی] خود را به سختی می­اندازند و [تقدیر] بر آنان بخل می­­ورزد و چه بسیار انسان­هایی که در طلب روزی میانه روی می­کنند و تقدیر آنان را یاری رسانده است.

**[ترجمه]

«70»

محص، [التمحیص] عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سُلَیْمَانَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ: إِنَّ اللَّهَ وَسَّعَ فِی أَرْزَاقِ الْحَمْقَی لِیَعْتَبِرَ الْعُقَلَاءُ وَ یَعْلَمُوا أَنَّ الدُّنْیَا لَیْسَ یُنَالُ مَا فِیهَا بِعَمَلٍ وَ لَا حِیلَةٍ.

**[ترجمه]تمحیص: حضرت امام صادق علیه السّلام می فرمود: خداوند بزرگ روزی احمقان و ابلهان را وسیع گردانید، تا عاقلان عبرت گرفته و بدانند که دنیا با عقل و حیله به دست نمی آید.

**[ترجمه]

«71»

محص، [التمحیص] عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: لَوْ کَانَ الْعَبْدُ فِی جُحْرٍ لَأَتَاهُ رِزْقُهُ فَأَجْمِلُوا فِی طَلَبٍ.

**[ترجمه]تمحیص: امام صادق علیه السّلام فرموده اند: اگر بنده در سوراخ حشره ای هم باشد، خدا روزی [مقدر] او را می دهد، پس در طلب روزی میانه­روی کنید.

**[ترجمه]

«72»

محص، [التمحیص] عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: أَبَی اللَّهُ أَنْ یَجْعَلَ

ص: 35

أَرْزَاقَ الْمُؤْمِنِینَ إِلَّا مِنْ حَیْثُ لَا یَحْتَسِبُونَ.

**[ترجمه]تمحیص: از امام صادق علیه السّلام فرمود: خداوند روزی مؤمنان را از جایی که انتظار ندارند، می­رساند.

**[ترجمه]

«73»

محص، [التمحیص] عَنْ عَلِیِّ بْنِ السِّنْدِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: إِنَّ اللَّهَ جَعَلَ أَرْزَاقَ الْمُؤْمِنِینَ مِنْ حَیْثُ لَا یَحْتَسِبُونَ وَ ذَلِکَ أَنَّ الْعَبْدَ إِذَا لَمْ یَعْرِفْ وَجْهَ رِزْقِهِ کَثُرَ دُعَاؤُهُ.

**[ترجمه]تمحیص: امام صادق (ع فرمود: خداوند روزی مؤمنان را از جایی که انتظار ندارد، می­رساند، زیرا به یقین هرگاه بنده راه رسیدن به روزی اش را نداند، بسیار دعا می کند.

**[ترجمه]

«74»

محص، [التمحیص] عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: الدُّنْیَا دُوَلٌ فَمَا کَانَ لَکَ مِنْهَا أَتَاکَ عَلَی ضَعْفِکَ وَ مَا کَانَ مِنْهَا عَلَیْکَ لَمْ تَدْفَعْهُ بِقُوَّتِکَ وَ مَنِ انْقَطَعَ رَجَاؤُهُ مِمَّا فَاتَ اسْتَرَاحَ بَدَنُهُ وَ مَنْ رَضِیَ بِمَا رَزَقَهُ اللَّهُ قَرَّتْ عَیْنُهُ.

**[ترجمه]تمحیص: امام محمد باقر علیه السّلام به نقل از پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمودند: دنیا در گردش است و بهره­ای که از آن نصیب توست، به تو می­رسد حتی اگر ضعیف باشی و ضرری را که نصیب توست، نمی­توانی با قدرتت دفع کنی و هر کس امیدش را از آنچه که از دست رفته، ببرد، جسمش در آسایش است و هر کس به

روزی­ای که خدوند بر او ارزانی کرده راضی شود، شادمان است.

**[ترجمه]

«75»

محص، [التمحیص] عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ رَفَعَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: لِیَکُنْ طَلَبُکَ لِلْمَعِیشَةِ فَوْقَ کَسْبِ الْمُضَیِّعِ وَ دُونَ طَلَبِ الْحَرِیصِ الرَّاضِی بِدُنْیَاهُ الْمُطْمَئِنِّ إِلَیْهَا وَ أَنْزِلْ نَفْسَکَ مِنْ ذَلِکَ بِمَنْزِلَةِ الْمُنْصِفِ الْمُتَعَفِّفِ تَرْفَعْ نَفْسَکَ عَنْ مَنْزِلَةِ الْوَاهِنِ الضَّعِیفِ وَ تَکْتَسِبْ مَا لَا بُدَّ لِلْمُؤْمِنِ مِنْهُ إِنَّ الَّذِینَ أُعْطُوا الْمَالَ ثُمَّ لَمْ یَشْکُرُوا لَا مَالَ لَهُمْ.

**[ترجمه]تمحیص: امام صادق علیه السّلام فرمود: باید طلب تو برای روزی و گذران زندگی، بیشتر از انسان­های اسراف­کار و کمتر از اشخاص حریص، دنیا دوست و دل به دنیا داده باشد؛ پس خود را در کار و کسب، در حد انسان منصف و پرهیزکار قرار ده، و از اشخاص سست و ناتوان بالاتر ببر، و به کسب آنچه که مورد نیاز شخص مؤمن است بپرداز، همانا کسانی که به آنان نعمت عطا می­شود، اما شکر آن را به جای نمی­آورند، [دیگر] نعمتی به آنان داده نمی­شود.

**[ترجمه]

«76»

دَعَوَاتُ الرَّاوَنْدِیِّ،: ذَکَرُوا أَنَّ سُلَیْمَانَ علیه السلام کَانَ جَالِساً عَلَی شَاطِئِ بَحْرٍ فَبَصُرَ بِنَمْلَةٍ تَحْمِلُ حَبَّةَ قَمْحٍ تَذْهَبُ بِهَا نَحْوَ الْبَحْرِ فَجَعَلَ سُلَیْمَانُ یَنْظُرُ إِلَیْهَا حَتَّی بَلَغَتِ الْمَاءَ فَإِذَا بِضِفْدِعَةٍ قَدْ أَخْرَجَتْ رَأْسَهَا مِنَ الْمَاءِ وَ فَتَحَتْ فَاهَا فَدَخَلَتِ النَّمْلَةُ فَاهَا وَ غَاصَتِ الضِّفْدِعَةُ فِی الْبَحْرِ سَاعَةً طَوِیلَةً وَ سُلَیْمَانُ یَتَفَکَّرُ فِی ذَلِکَ مُتَعَجِّباً ثُمَّ إِنَّهَا خَرَجَتْ مِنَ الْمَاءِ وَ فَتَحَتْ فَاهَا فَخَرَجَتِ النَّمْلَةُ مِنْ فِیهَا وَ لَمْ تَکُنْ مَعَهَا الْحَبَّةُ فَدَعَاهَا سُلَیْمَانُ وَ سَأَلَهَا عَنْ حَالِهَا وَ شَأْنِهَا وَ أَیْنَ کَانَتْ فَقَالَتْ یَا نَبِیَّ اللَّهِ فِی قَعْرِ هَذَا الْبَحْرِ الَّذِی تَرَاهُ صَخْرَةٌ مُجَوَّفَةٌ وَ فِی جَوْفِهَا دُودَةٌ عَمْیَاءُ وَ قَدْ خَلَقَهَا اللَّهُ تَعَالَی هُنَالِکَ فَلَا تَقْدِرُ أَنْ تَخْرُجَ مِنْهَا لِطَلَبِ مَعَاشِهَا وَ قَدْ وَکَّلَنِیَ اللَّهُ بِرِزْقِهَا فَأَنَا أَحْمِلُ رِزْقَهَا وَ سَخَّرَ اللَّهُ هَذِهِ الضِّفْدِعَةَ لِتَحْمِلَنِی فَلَا یَضُرَّنِی الْمَاءُ فِی فِیهَا وَ تَضَعُ فَاهَا عَلَی ثَقْبِ الصَّخْرَةِ وَ أَدْخُلُهَا ثُمَّ إِذَا أَوْصَلْتُ رِزْقَهَا إِلَیْهَا خَرَجْتُ مِنْ ثَقْبِ الصَّخْرَةِ إِلَی فِیهَا فَتُخْرِجُنِی مِنَ الْبَحْرِ قَالَ سُلَیْمَانُ وَ هَلْ سَمِعْتِ لَهَا مِنْ تَسْبِیحَةٍ؟

ص: 36

قَالَتْ نَعَمْ تَقُولُ یَا مَنْ لَا تَنْسَانِی فِی جَوْفِ هَذِهِ الصَّخْرَةِ تَحْتَ هَذِهِ اللُّجَّةِ بِرِزْقِکَ لَا تَنْسَ عِبَادَکَ الْمُؤْمِنِینَ بِرَحْمَتِکَ.

**[ترجمه]دعوات الراوندی: نقل کرده­اند که روزی حضرت سلیمان علیه السّلام در ساحل دریا نشسته بود، مورچه ای را دید که دانه ­ گندمی را حمل کرده و به طرف دریا می برد؛ پس [این امر] سلیمان علیه السّلام را به تماشای آن مورچه واداشت تا اینکه به آب رسید، ناگهان قورباغه­ای سرش را از آب بیرون آورده و دهان گشود و مورچه وارد دهان او شد و قورباغه مدتی طولانی به زیر آب رفت و سلیمان علیه السّلام با تعجب به این قضیه اندیشید؛ سپس قورباغه از آب بیرون آمد و دهان خود را باز کرد و مورچه بدون دانه از آن خارج شد، سلیمان علیه السّلام مورچه را فرا خواند و از او درباره­ این ماجرا و اینکه کجا رفت، سؤال نمود. مورچه گفت: ای رسول خدا، همانا در قعر این دریایی که می­بینی، صخره ای تو خالی وجود دارد که در درون آن کرم نابینایی زندگی می کند و خدا او را در آن مکان آفریده است و نمی تواند برای معاش خود از آن سنگ خارج شود، خداوند مرا متصدی رزق او قرار داده؛ من روزی او را حمل می کنم و خداوند این قورباغه را مأمور نموده که مرا حمل کند تا آب دریا به من آسیبی نرساند و دهان خود را بر سوراخ آن سنگ قرار دهد و من وارد سوراخ شوم؛ پس زمانی که روزی کرم را به او رساندم، از سوراخ سنگ خارج و دوباره وارد دهان قورباغه می­شوم و او مرا از دریا بیرون می­آورد. سلیمان گفت: آیا از آن کرم تسبیح خداوند شنیده ای؟ او گفت: آری، آن کرم می گوید: ای خدایی که مرا در سوراخ این سنگ در عمق این دریا فراموش نکرده ای و روزی مرا می رسانی، به رحمت خود، بندگان مؤمنت را فراموش مکن.

**[ترجمه]

«77»

نهج، [نهج البلاغة] قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: یَا ابْنَ آدَمَ لَا تَحْمِلْ هَمَّ یَوْمِکَ الَّذِی لَمْ یَأْتِکَ عَلَی هَمِّ یَوْمِکَ الَّذِی قَدْ أَتَاکَ فَإِنَّهُ إِنْ یَکُ مِنْ عُمُرِکَ یَأْتِ اللَّهُ فِیهِ بِرِزْقِکَ (1).

**[ترجمه]نهج البلاغه: امیرالمؤمنین علیه السّلام فرمود: ای فرزند آدم! غم روزی را که نیامده، بر روزی که در آن هستی بار مکن؛ اگر روز نیامده از عمرت باشد خداوند روزی­ات را در آن روز می رساند. - . شرح نهج البلاغه شیخ محمد عبده 3: 217 -

**[ترجمه]

«78»

وَ قَالَ علیه السلام: اعْلَمُوا عِلْماً یَقِیناً أَنَّ اللَّهَ لَمْ یَجْعَلْ لِلْعَبْدِ وَ إِنْ عَظُمَتْ حِیلَتُهُ وَ اشْتَدَّتْ طَلِبَتُهُ وَ قَوِیَتْ مَکِیدَتُهُ أَکْثَرَ مِمَّا سَمَّی لَهُ فِی الذِّکْرِ الْحَکِیمِ وَ لَمْ یَحُلْ بَیْنَ الْعَبْدِ وَ فِی ضَعْفِهِ وَ فِی قِلَّةِ حِیلَتِهِ وَ بَیْنَ أَنْ یَبْلُغَ مَا سَمَّی لَهُ فِی الذِّکْرِ الْحَکِیمِ الْعَارِفُ بِهَذَا الْعَامِلُ بِهِ أَعْظَمُ النَّاسِ رَاحَةً فِی مَنْفَعَةٍ وَ التَّارِکُ لَهُ الشَّاکُّ فِیهِ أَعْظَمُ النَّاسِ شُغُلًا فِی مَضَرَّةٍ وَ رُبَّ مُنْعَمٍ عَلَیْهِ مُسْتَدْرَجٌ بِالنُّعْمَی وَ رُبَّ مُبْتَلًی مَصْنُوعٌ لَهُ بِالْبَلْوَی فَزِدْ أَیُّهَا الْمُسْتَمِعُ فِی شُکْرِکَ وَ قَصِّرْ مِنْ عَجَلَتِکَ وَ قِفْ عِنْدَ مُنْتَهَی رِزْقِکَ (2).

**[ترجمه]و فرمود: به یقین بدانید، اگر بنده ای بیش از حد تلاش کند و بسیار (در طلب مال) چاره بیاندیشد و حیله اش (رنج و زحمتش) فزونی یابد، به بیشتر از آنچه که در لوح محفوظ برایش مقرر شده است، دست نمی­یابد و نیز ناتوانی و تلاش کم بنده، سبب نرسیدن وی به آنچه که برایش مقرر شده است، نمی گردد. کسی که از این مطلب آگاه باشد و آن را به کار بندد، آسوده­ترین مردم است و از سود آن بهره­مند شود و آن کس که به آن آگاه باشد و به خاطر شک به آن، در عمل ترکش کند، گرفتارترین مردم است و زیان بیند. چه بسا بهره­مند از نعمتی که نعمت دامی (فرصتی برای گناه) باشد پیش روی او، و چه بسا غافلی در میان مردم که روزی برای او آماده شود. پس ای شنونده! بسیار شکر کن، از شتابت کم کن و از خواب غفلت بیدار شو، و به روزی خود راضی باش. - . شرح نهج البلاغه شیخ محمد عبده 3: 220 -

**[ترجمه]

«79»

وَ قَالَ علیه السلام: لَا یُصَدَّقُ إِیمَانُ عَبْدٍ حَتَّی یَکُونَ بِمَا فِی یَدِ اللَّهِ سُبْحَانَهُ أَوْثَقَ مِنْهُ بِمَا فِی یَدِهِ (3).

**[ترجمه]و فرمود: ایمان بنده­ای صادق نیست، مگر آنکه نسبت به آنچه در ید خداوند سبحان است، اطمینان بیشتری از آنچه که در دست خویش است، داشته باشد. - . شرح نهج البلاغه شیخ محمد عبده 3: 227 -

**[ترجمه]

«80»

وَ قِیلَ لَهُ: لَوْ سُدَّ عَلَی رَجُلٍ بَابُ بَیْتٍ وَ تُرِکَ فِیهِ مِنْ أَیْنَ کَانَ یَأْتِیهِ رِزْقُهُ فَقَالَ مِنْ حَیْثُ یَأْتِیهِ أَجَلُهُ (4).

**[ترجمه]به آن حضرت عرض شد: اگر در خانه­ای را به ­روی کسی ببندند و او را در آنجا بگذارند، روزی­اش از کجا به او می رسد؟ ایشان در پاسخ فرمود: از همان جایی که اجلش در می رسد. - . شرح نهج البلاغه شیخ محمد عبده 3: 227 -

**[ترجمه]

«81»

وَ قَالَ علیه السلام: الرِّزْقُ رِزْقَانِ رِزْقٌ تَطْلُبُهُ وَ رِزْقٌ یَطْلُبُکَ فَإِنْ لَمْ تَأْتِهِ أَتَاکَ فَلَا تَحْمِلْ هَمَّ سَنَتِکَ عَلَی هَمِّ یَوْمِکَ کَفَاکَ کُلَّ یَوْمٍ مَا فِیهِ فَإِنْ تَکُنِ

ص: 37


1- 1. شرح نهج البلاغة للشیخ محمّد عبده ج 3 ص 217.
2- 2. نفس المصدر ج 3 ص 220.
3- 3. نفس المصدر ج 3 ص 227.
4- 4. نفس المصدر ج 3 ص 237.

السَّنَةُ مِنْ عُمُرِکَ فَإِنَّ اللَّهَ تَعَالَی جَدُّهُ سَیُؤْتِیکَ فِی کُلِّ غَدٍ جَدِیدٍ مَا قَسَمَ لَکَ وَ إِنْ لَمْ تَکُنِ السَّنَةُ مِنْ عُمُرِکَ فَمَا تَصْنَعُ بِالْهَمِّ لِمَا لَیْسَ لَکَ وَ لَنْ یَسْبِقَکَ إِلَی رِزْقِکَ طَالِبٌ وَ لَنْ یَغْلِبَکَ عَلَیْهِ غَالِبٌ وَ لَنْ یُبْطِئَ عَنْکَ مَا قَدْ قُدِّرَ لَکَ (1).

**[ترجمه]فرمود: روزی دو نوع است، روزی­ای که تو آن را طلب می­کنی و روزی­ای که خود تو را طلب می­کند و اگر به دنبال آن نروی، به­دنبالت می­آید، پس اندوه سال خود را بر اندوه روزت بار مکن، که روزی و رزق هر روز تو را کفایت می کند؛ اگر آن سال جزء عمرت باشد، خداوند متعال در هر روز جدید، آنچه که برایت مقدر کرده را به تو خواهد رساند، و اگر آن سال از عمرت نباشد، پس برای چه بر چیزی که از آن تو نیست، اندوه می خوری؟! هیچ جوینده ای در آنچه رزق توست، بر تو پیشی نخواهد­گرفت، و هیچ قدرتمندی نسبت به آن (روزی) بر تو غالب نخواهد ­شد و هرگز آنچه که برایت مقدر شده است، به تأخیر نخواهد افتاد. - . شرح نهج البلاغه شیخ محمد عبده 3: 245 -

**[ترجمه]

«82»

وَ قَالَ علیه السلام: مَنْ لَمْ یُعْطَ قَاعِداً لَمْ یُعْطَ قَائِماً(2).

**[ترجمه]و فرمود: کسی که به نشسته نداده است، به ایستاده هم نخواهد داد. - .

شرح نهج البلاغه شیخ محمد عبده3: 249 -

**[ترجمه]

«83»

وَ قَالَ علیه السلام: خُذْ مِنَ الدُّنْیَا مَا أَتَاکَ وَ تَوَلَّ عَمَّا تَوَلَّی عَنْکَ فَإِنْ أَنْتَ لَمْ تَفْعَلْ فَأَجْمِلْ فِی الطَّلَبِ (3).

**[ترجمه]و فرمود: هر آنچه که از دنیا بر تو رسید، بگیر و از آنچه که از تو روی گرداند، روی گردان؛ پس اگر این کار را انجام ندادی، در طلب روزی میانه­روی کن. - . شرح نهج البلاغه شیخ محمد عبده 3: 248 -

**[ترجمه]

«84»

وَ قَالَ علیه السلام: کُلُّ مُقْتَصَرٍ عَلَیْهِ کَافٍ (4).

**[ترجمه]و فرمود: هر قناعت­کننده­ای، کفایت کننده است. - . شرح نهج البلاغه شیخ محمد عبده3: 248 -

**[ترجمه]

«85»

وَ قَالَ علیه السلام: إِنَّ أَخْسَرَ النَّاسِ صَفْقَةً وَ أَخْیَبَهُمْ سَعْیاً رَجُلٌ أَخْلَقَ بَدَنَهُ فِی طَلَبِ آمَالِهِ لَمْ تُسَاعِدْهُ الْمَقَادِیرُ عَلَی إِرَادَتِهِ فَخَرَجَ مِنَ الدُّنْیَا بِحَسْرَتِهِ وَ قَدِمَ عَلَی الْآخِرَةِ بِتَبِعَتِهِ (5).

**[ترجمه]و فرمود: زیانکارترین مردم در معامله و ناامیدترین آنان در سعی و تلاش کسی است که جسمش را در طلب آرزوهای خویش فرسوده سازد و تقدیرهای الهی او را در رسیدن به خواسته­هایش یاری نرساند، سپس با حسرتهایش از دنیا برود و با عواقب اعمالش وارد آخرت شود. - . شرح نهج البلاغه شیخ محمد عبده3: 255 -

**[ترجمه]

«86»

وَ قَالَ علیه السلام: الرِّزْقُ رِزْقَانِ طَالِبٌ وَ مَطْلُوبٌ فَمَنْ طَلَبَ الدُّنْیَا طَلَبَهُ الْمَوْتُ حَتَّی یَخْرُجُ عَنْهَا وَ مَنْ طَلَبَ الْآخِرَةَ طَلَبَتْهُ الدُّنْیَا حَتَّی یَسْتَوْفِیَ رِزْقَهُ مِنْهَا(6).

**[ترجمه]و فرمود: روزی دو نوع است: طلب­کننده (روزی­ای که خود تو را طلب می­کند) و طلب شده (روزی­ای که تو آن را طلب می­کنی)، پس هر کس به دنبال دنیا باشد، مرگ او را طلب می­کند تا از دنیا بیرون ببرد، و هر کس به ­دنبال آخرت باشد، دنیا او را طلب می­کند، تا روزی­اش را به تمامی از آن دریافت نماید. - . شرح نهج البلاغه، شیخ محمد عبده: 256 -

**[ترجمه]

«87»

وَ قَالَ علیه السلام: أَمَّا بَعْدُ فَإِنَّ الْأَمْرَ یَنْزِلُ مِنَ السَّمَاءِ إِلَی الْأَرْضِ کَقَطْرِ الْمَطَرِ إِلَی کُلِّ نَفْسٍ بِمَا قُسِمَ لَهَا مِنْ زِیَادَةٍ أَوْ نُقْصَانٍ فَإِذَا رَأَی أَحَدُکُمْ لِأَخِیهِ غَفِیرَةً مِنْ أَهْلٍ أَوْ مَالٍ أَوْ نَفْسٍ فَلَا تَکُونَنَّ لَهُ فِتْنَةً فَإِنَّ الْمَرْءَ الْمُسْلِمَ مَا لَمْ یَغْشَ دَنَاءَةً تَظْهَرُ فَیَخْشَعُ لَهَا إِذَا ذُکِرَتْ وَ تُغْرَی بِهِ لِئَامُ النَّاسِ کَانَ کَالْفَالِجِ الْیَاسِرِ الَّذِی یَنْتَظِرُ أَوَّلَ فَوْزَةٍ مِنْ قِدَاحِهِ یُوجِبُ لَهُ الْمَغْنَمَ وَ یُرْفَعُ عَنْهُ بِهَا الْمَغْرَمُ.

ص: 38


1- 1. نفس المصدر ج 3 ص 245.
2- 2. نفس المصدر ج 3 ص 349 ضمن حدیث.
3- 3. نفس المصدر ج 3 ص 248.
4- 4. نفس المصدر ج 3 ص 248.
5- 5. نفس المصدر ج 3 ص 255.
6- 6. نفس المصدر ج 3 ص 256.

وَ کَذَلِکَ الْمَرْءُ الْمُسْلِمُ الْبَرِی ءُ مِنَ الْخِیَانَةِ یَنْتَظِرُ مِنَ اللَّهِ إِحْدَی الْحُسْنَیَیْنِ إِمَّا دَاعِیَ اللَّهِ فَمَا عِنْدَ اللَّهِ خَیْرٌ لَهُ وَ إِمَّا رِزْقَ اللَّهِ فَإِذَا هُوَ ذُو أَهْلٍ وَ مَالٍ وَ مَعَهُ دِینُهُ وَ حَسَبُهُ إِنَّ الْمَالَ وَ الْبَنِینَ حَرْثُ الدُّنْیَا وَ الْعَمَلَ الصَّالِحَ حَرْثُ الْآخِرَةِ وَ قَدْ یَجْمَعُهَا اللَّهُ لِأَقْوَامٍ.

فَاحْذَرُوا مِنَ اللَّهِ مَا حَذَّرَکُمْ مِنْ نَفْسِهِ وَ اخْشَوْهُ خَشْیَةً لَیْسَتْ بِتَعْذِیرٍ وَ اعْمَلُوا فِی غَیْرِ رِیَاءٍ وَ لَا سُمْعَةٍ فَإِنَّهُ مَنْ یَعْمَلْ لِغَیْرِ اللَّهِ یَکِلْهُ اللَّهُ إِلَی مَنْ عَمِلَ لَهُ نَسْأَلُ اللَّهَ مَنَازِلَ الشُّهَدَاءِ وَ مُعَایَشَةَ السُّعَدَاءِ وَ مُرَافَقَةَ الْأَنْبِیَاءِ الْخُطْبَةَ(1).

قال السید رضی الله عنه الغفیرة هاهنا الزیادة و الکثرة من قولهم للجمع الکثیر الجمّ الغفیر و یروی عفوة من أهل أو مال و العفوة الخیار من الشی ء یقال أکلت عفوة الطعام أی خیاره (2).

**[ترجمه]و فرمود: پس از ستایش پروردگار، بدانید که تقدیرهای الهی چون قطرات باران از آسمان به سوی انسانها فرود می­آید، و بهره هرکسی، کم یا زیاد به او می­رسد، پس اگر یکی از شما برای برادر خود، برتری در مال و همسر و نیروی بدنی مشاهده کند، مبادا فریب خورد و حسادت کند، زیرا مسلمان (تا زمانی که دست به عمل پستی نزده که از آشکار شدنش شرمنده باشد و مورد سرزنش مردم پست قرار گیرد) به مسابقه دهنده­ای می­ماند که دوست دارد در همان آغاز مسابقه پیروز گردد تا سودی به دست آورد و ضرری متوجّه او نگردد. همچنین مسلمانی که از خیانت پاک است، انتظار دارد یکی از دو خوبی نصیب او گردد: یا دعوت حق را لبیک گفته، عمر او پایان پذیرد «که آنچه در نزد خداست برای او بهتر است» و یا خداوند روزی فراوان به او دهد و صاحب همسر و فرزند و ثروت گردد، و همچنان دین و شخصیّت خود را نگاهدارد. همانا ثروت و فرزندان محصول دنیا و فانی شدنی، و عمل صالح زراعت آخرت است، گر چه گاهی خداوند، هر دوی آن را به ملّتهایی خواهد بخشید. از خدا در آن چه اعلام خطر کرده است بر حذر باشید. از خدا آنگونه بترسید که نیازی به عذر خواهی نداشته باشید. عمل نیک انجام دهید بدون آن که به ریا و خود نمایی مبتلا شوید، زیرا هر کس، کاری برای غیر خدا انجام دهد، خدا او را به همان غیر واگذارد. از خدا، درجات شهیدان، و زندگی سعادتمندان، و همنشینی با پیامبران را درخواست می­کنیم. - . نهج البلاغه، [شرح] شیخ محمد عبده: 56 -

سید رضی - که خداوند از او راضی باشد - می­گوید: «غفیره» در اینجا به معنای فراوانی اموال است، چنانکه جمعیّت فراوان را نیز «الجم الغفیر» می گویند، و نقل شده که بجای «الغفیره»، «عفوه من اهل او مال»، به کار می برند، و «عفوه» به معنای نمونه خوب از میان یک جنس است، چنان که گفته می شود، «اکلت عفوه الطعام» یعنی قسمت های خوب غذا را خوردم.

**[ترجمه]

«88»

وَ قَالَ علیه السلام: فِی وَصِیَّتِهِ لِلْحَسَنِ وَ اعْلَمْ یَقِیناً أَنَّکَ لَنْ تَبْلُغَ أَمَلَکَ وَ لَنْ تَعْدُوَ أَجَلَکَ وَ أَنَّکَ فِی سَبِیلِ مَنْ کَانَ قَبْلَکَ فَخَفِّضْ فِی الطَّلَبِ وَ أَجْمِلْ فِی الْمُکْتَسَبِ فَإِنَّهُ رُبَّ طَلَبٍ قَدْ جَرَّ إِلَی حَرَبٍ فَلَیْسَ کُلُّ طَالِبٍ بِمَرْزُوقٍ وَ لَا کُلُّ مُجْمِلٍ بِمَحْرُومٍ وَ أَکْرِمْ نَفْسَکَ عَنْ کُلِّ دَنِیَّةٍ وَ إِنْ سَاقَتْکَ إِلَی الرَّغَائِبِ فَإِنَّکَ لَنْ تَعْتَاضَ بِمَا تَبْذُلُ مِنْ نَفْسِکَ عِوَضاً وَ لَا تَکُنْ عَبْدَ غَیْرِکَ وَ قَدْ جَعَلَکَ اللَّهُ حُرّاً وَ مَا خَیْرُ خَیْرٍ لَا یُوجَدُ إِلَّا بِشَرٍّ وَ یُسْرٌ لَا یُنَالُ إِلَّا بِعُسْرٍ وَ إِیَّاکَ أَنْ تُوجِفَ بِکَ مَطَایَا الطَّمَعِ فَتُورِدَکَ مَنَاهِلَ الْهَلَکَةِ وَ إِنِ اسْتَطَعْتَ أَنْ لَا یَکُونَ بَیْنَکَ وَ بَیْنَ اللَّهِ ذُو نِعْمَةٍ فَافْعَلْ فَإِنَّکَ مُدْرِکٌ قَسْمَکَ وَ آخِذٌ سَهْمَکَ وَ إِنَّ الْیَسِیرَ مِنَ اللَّهِ سُبْحَانَهُ أَکْرَمُ وَ أَعْظَمُ مِنَ الْکَثِیرِ مِنْ خَلْقِهِ وَ إِنْ کَانَ کُلٌّ مِنْهُ.

وَ تَلَافِیکَ مَا فَرَطَ مِنْ صَمْتِکَ أَیْسَرُ مِنْ إِدْرَاکِکَ مَا فَاتَ مِنْ مَنْطِقِکَ وَ حِفْظُ

ص: 39


1- 1. نفس المصدر ج 1 ص 56.
2- 2. نفس المصدر ج 1 ص 58.

مَا فِی الْوِعَاءِ بِشَدِّ الْوِکَاءِ وَ حِفْظُ مَا فِی یَدَیْکَ أَحَبُّ إِلَیَّ مِنْ طَلَبِ مَا فِی یَدِ غَیْرِکَ وَ مَرَارَةُ الْیَأْسِ خَیْرٌ مِنَ الطَّلَبِ إِلَی لِئَامِ النَّاسِ وَ الْحِرْفَةُ مَعَ الْعِفَّةِ خَیْرٌ مِنَ الْغِنَی مَعَ الْفُجُورِ وَ رُبَّ سَاعٍ فِیمَا یَضُرُّهُ وَ بِئْسَ الطَّعَامُ الْحَرَامُ التَّاجِرُ مُخَاطِرٌ رُبَّ یَسِیرٍ أَنْمَی مِنْ کَثِیرٍ وَ اعْلَمْ یَا بُنَیَّ أَنَّ الرِّزْقَ رِزْقَانِ رِزْقٌ تَطْلُبُهُ وَ رِزْقٌ یَطْلُبُکَ فَإِنْ أَنْتَ لَمْ تَأْتِهِ أَتَاکَ (1).

**[ترجمه]نهج البلاغه: امیرالمؤمنین علیه السّلام در وصیتش به امام حسن علیه السّلام فرمود: به یقین بدان که تو به همه آرزوهای خود نخواهی رسید، و تا زمان مرگ بیشتر زندگی نخواهی کرد، و بر راه کسی می­روی که پیش از تو می­رفت، پس در به دست آوردن دنیا آرام باش، و در مصرف آنچه به دست آوردی نیکو عمل کن، زیرا چه بسا تلاش بی اندازه برای دنیا، که به تاراج رفتن اموال کشانده شد. پس هر تلاشگری به روزی دلخواه نخواهد رسید، و هر مدارا کننده­ای محروم نخواهد شد. نفس خود را از هر گونه پستی باز دار، هر چند تو را به اهدافت رساند؛ زیرا نمی­توانی به اندازه آبرویی که از دست می­دهی، بهایی به دست آوری. برده دیگری مباش، که خدا تو را آزاد آفرید، آن نیکی که جز با شر به دست نیاید، نیکی نیست، و آن راحتی که با سختی­های فراوان به دست آید، آسایش نخواهد بود. بپرهیز از آن که مرکب طمع ورزی، تو را به سوی هلاکت به پیش راند، و اگر توانستی که بین تو و خدا صاحب نعمتی قرار نگیرد، چنین باش، زیرا تو، روزی خود را دریافت می­کنی، و سهم خود بر می­داری، و مقدار اندکی که از طرف خدای سبحان به دست می­آوری، بزرگ و گرامی­تر از (مال) فراوانی است که از دست بندگان دریافت می­داری، گرچه همه از طرف خداست. آنچه با سکوت از دست می­دهی آسانتر از آن است که با سخن از دست برود، چرا که نگهداری آنچه در مشک است، با محکم بستن دهانه آن امکان پذیر است، و نگهداری آنچه که در دست داری، پیش من بهتر است از آن که چیزی از دیگران بخواهی، و تلخی نا امیدی بهتر از درخواست کردن از مردم است. شغل همراه با پاکدامنی، بهتر از ثروت فراوانی است که با گناهان به دست آید، مرد برای پنهان نگاه داشتن اسرار خویش سزاوارتر است، چه بسا تلاش کننده­ای که به زیان خود می­کوشد. بدترین غذاها، لقمه حرام است، هر بازرگانی خویش را به مخاطره می­افکند. چه بسا اندکی که از فراوانی بهتر است. - . شرح نهج البلاغه شیخ محمد عبده 3: 58-56 و 61 - بدان پسرم! روزی دو نوع است: روزی­ای که در پی توست و روزی­ای که تو در پی آن هستی؛ پس اگر تو به آن نرسی، او به تو خواهد رسید.

**[ترجمه]

«89»

وَ قَالَ علیه السلام: سَاهِلِ الدَّهْرَ مَا ذَلَّ لَکَ قَعُودُهُ وَ لَا تُخَاطِرْ بِشَیْ ءٍ رَجَاءَ أَکْثَرَ مِنْهُ (2).

ص: 40


1- 1. نفس المصدر ج 3 ص 56- 58 و ص 61.
2- 2. نفس المصدر ج 3 ص 59.

**[ترجمه]و فرمود: با روزگار، تا زمانی که رام و در فرمان تو است، نرمی کن، و چیزی را به امید دست یافتن به بیش از آن، به مخاطره مینداز. - . شرح نهج البلاغه شیخ محمد عبده 3: 59 -

**[ترجمه]

باب 3 المباکرة فی طلب الرزق

الأخبار

«1»

ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام] ل، [الخصال] مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ الْبَغْدَادِیُّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ دَارِمِ بْنِ قَبِیصَةَ وَ نُعَیْمِ بْنِ صَالِحٍ عَنِ الرِّضَا عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: اللَّهُمَّ بَارِکْ لِأُمَّتِی فِی بُکُورِهَا یَوْمَ سَبْتِهَا وَ خَمِیسِهَا(1).

**[ترجمه]عیون الاخبار، الخصال: امام رضا علیه السّلام از پدرانش روایت کرده است که رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمود: خداوندا، به امّت من در بامداد شنبه و بامداد پنجشنبه، برکت ده. - . عیون الاخبار رضا 2: 34 و الخصال 2: 154 -

**[ترجمه]

«2»

ل، [الخصال] بِهَذَا الْإِسْنَادِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: بَاکِرُوا بِالْحَوَائِجِ فَإِنَّهَا مُیَسَّرَةٌ وَ تَرِّبُوا الْکِتَابَ فَإِنَّهُ أَنْجَحُ لِلْحَاجَةِ وَ اطْلُبُوا الْخَیْرَ عِنْدَ حِسَانِ الْوُجُوهِ (2).

**[ترجمه]الخصال: رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمود: بامدادان به دنبال حوائج خود بروید که آسان­تر به دست می­آید و نامه خود را خاک­آلود کنید که حاجت را بهتر روا می کند و نیکی را نزد خوبرویان طلب کنید. - . الخصال 2: 154 -

**[ترجمه]

«3»

ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام] ل، [الخصال] مَاجِیلَوَیْهِ عَنْ عَمِّهِ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِی أَیُّوبَ الْمَدِینِیِّ عَنْ سُلَیْمَانَ بْنِ جَعْفَرٍ عَنِ الرِّضَا عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: تَعَلَّمُوا مِنَ الْغُرَابِ خِصَالًا ثَلَاثاً اسْتِتَارَهُ بِالسِّفَادِ وَ بُکُورَهُ فِی طَلَبِ الرِّزْقِ وَ حَذَرَهُ (3).

**[ترجمه]عیون الاخبار، الخصال: امام رضا علیه السّلام از پدرانش روایت کرده است که رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمود: سه خصلت را از کلاغ بیاموزید: پنهان داشتن جماع، صبح زود به دنبال روزی رفتن و احتیاط کردن او. - . عیون الاخبار رضا 1: 257 و الخصال 1: 62 -

**[ترجمه]

«4»

جا، [المجالس للمفید] الْجِعَابِیُّ عَنِ ابْنِ عُقْدَةَ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَخِیهِ مُحَمَّدٍ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ هِلَالٍ قَالَ قَالَ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ الصَّادِقُ علیه السلام: إِذَا کَانَتْ لَکَ حَاجَةٌ فَاغْدُ فِیهَا فَإِنَّ الْأَرْزَاقَ تُقَسَّمُ قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ وَ إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی بَارَکَ لِهَذِهِ الْأُمَّةِ فِی بُکُورِهَا وَ تَصَدَّقَ بِشَیْ ءٍ عِنْدَ الْبُکُورِ فَإِنَّ الْبَلَاءَ لَا یَتَخَطَّی الصَّدَقَةَ(4).

ص: 41


1- 1. عیون أخبار الرضا ج 2 ص 34 و الخصال ج 2 ص 154.
2- 2. الخصال ج 2 ص 154.
3- 3. عیون أخبار الرضا ج 1 ص 257 و الخصال ج 1 ص 62.
4- 4. أمالی المفید ص 33 طبع النجف.

**[ترجمه]محمّد بن هلال روایت کرده است که امام صادق علیه السّلام فرمود: هنگامی که حاجت و نیازی داری، بامدادان به دنبال آن برو، زیرا که ارزاق و روزی ها پیش از طلوع آفتاب تقسیم می گردد، و خدای متعال در ساعات نخستین روز برای این امت برکت نهاده است؛ و بامدادان چیزی صدقه بده که هرگز تیر بلا و گرفتاری از سپر صدقه در نگذرد. - . امالی المفید: 33 -

**[ترجمه]

باب 4 جوامع المکاسب المحرمة و المحللة

الآیات

البقرة: وَ لا تَأْکُلُوا أَمْوالَکُمْ بَیْنَکُمْ بِالْباطِلِ (1)

النساء: لا تَأْکُلُوا أَمْوالَکُمْ بَیْنَکُمْ بِالْباطِلِ إِلَّا أَنْ تَکُونَ تِجارَةً عَنْ تَراضٍ مِنْکُمْ (2)

و قال الله فی ذم الیهود: وَ أَکْلِهِمْ أَمْوالَ النَّاسِ بِالْباطِلِ (3)

المائدة: یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا أَوْفُوا بِالْعُقُودِ(4)

التوبة: یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِنَّ کَثِیراً مِنَ الْأَحْبارِ وَ الرُّهْبانِ لَیَأْکُلُونَ أَمْوالَ النَّاسِ بِالْباطِلِ وَ یَصُدُّونَ عَنْ سَبِیلِ اللَّهِ (5)

النور: وَ لا تُکْرِهُوا فَتَیاتِکُمْ عَلَی الْبِغاءِ إِنْ أَرَدْنَ تَحَصُّناً لِتَبْتَغُوا عَرَضَ الْحَیاةِ الدُّنْیا(6).

lt;meta info="- «وَ لا تَأْکُلُوا أَمْوالَکُمْ بَیْنَکُمْ بِالْباطِل» - . بقره / 188 -

{و اموالتان را میان خودتان به ناروا مخورید.}

- «لاتَأْکُلُواأَمْوالَکُمْ بَیْنَکُمْ بِالْباطِلِ إِلاَّ أَنْ تَکُونَ تِجارَةً عَنْ تراضٍ مِنْکُمْ - . نساء/ 29 - *

{اموال همدیگر را به ناروا مخورید - مگر آنکه داد و ستدی با رضایت یکدیگر، بین شما [انجام گرفته] باشد.}

خداوند تعالی در نکوهش یهود می­فرماید:

- «...وَ أَکْلِهِمْ أَمْوالَ النَّاسِ بِالْباطِلِ» - . نساء/ 161 -

{...و خوردن اموال مردم به ناروا.}

- «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا أَوْفُوا بِالْعُقُودِ» - . مائده/ 1 -

{ای کسانی که ایمان آورده اید، به قراردادها[ی خود] وفا کنید.}

- «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا إِنَّ کَثیراً مِنَ الْأَحْبارِ وَ الرُّهْبانِ لَیَأْکُلُونَ أَمْوالَ النَّاسِ بِالْباطِلِ وَ یَصُدُّونَ عَنْ سَبیلِ اللَّهِ وَ الَّذینَ یَکْنِزُونَ الذَّهَبَ وَ الْفِضَّةَ وَ لا یُنْفِقُونَها فی سَبیلِ اللَّه» - . توبه/ 34 -

{ای کسانی که ایمان آورده اید، بسیاری از دانشمندان یهود و راهبان، اموال مردم را به ناروا می خورند، و [آنان را] از راه خدا باز می دارند، و کسانی که زر و سیم را گنجینه می کنند و آن را در راه خدا هزینه نمی کنند.} - «وَ لا تُکْرِهُوا فَتَیاتِکُمْ عَلَی الْبِغاءِ إِنْ أَرَدْنَ تَحَصُّناً لِتَبْتَغُوا عَرَضَ الْحَیاةِ الدُّنْیا» - . نور / 33 -

{و کنیزان خود را - در صورتی که تمایل به پاکدامنی دارند - برای اینکه متاع زندگی دنیا را بجویید، به زنا وادار مکنید.}

**[ترجمه]

الأخبار

«1»

فس، [تفسیر القمی] أَبِی عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: مِنَ السُّحْتِ ثَمَنُ الْمَیْتَةِ وَ ثَمَنُ الْکَلْبِ وَ مَهْرُ الْبَغِیِّ وَ الرِّشْوَةُ فِی الْحُکْمِ وَ أَجْرُ الْکَاهِنِ (7).

**[ترجمه]تفسیر علی بن ابراهیم: امام علی علیه السّلام فرمود: مال حرام عبارت است از؛ بهای حیوان مرده، بهای سگ، مزد زناکار، رشوه در قضاوت و مزد کاهن (فال­بین). - . تفسیر علی بن ابراهیم 1: 170 -

**[ترجمه]

«2»

ب، [قرب الإسناد] مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَیْنِ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ أَبِی الْبِلَادِ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی الْحَسَنِ الْأَوَّلِ علیه السلام جُعِلْتُ فِدَاکَ إِنَّ رَجُلًا مِنْ مَوَالِیکَ عِنْدَهُ جَوَارٍ مُغَنِّیَاتٌ قِیمَتُهُنَّ أَرْبَعَةَ عَشَرَ أَلْفَ دِینَارٍ وَ قَدْ جَعَلَ لَکَ ثُلُثَهَا فَقَالَ لَا حَاجَةَ لِی فِیهَا إِنَّ ثَمَنَ

ص: 42


1- 1. سورة البقرة الآیة 188.
2- 2. سورة النساء: 29.
3- 3. سورة النساء: 161.
4- 4. سورة المائدة: 1.
5- 5. سورة التوبة: 34.
6- 6. سورة النور: 33.
7- 7. تفسیر علیّ بن إبراهیم ج 1 ص 170.

الْکَلْبِ وَ الْمُغَنِّیَةِ سُحْتٌ (1).

**[ترجمه]قرب الاسناد: ابراهیم بن ابی البلاد می گوید: به امام کاظم علیه السّلام گفتم: فدایت گردم! مردی از دوستداران شما تعدادی کنیز خواننده دارد که قیمت شان چهارده هزار دینار است و ثلث آن ها را برای شما وصیت کرده است. ایشان فرمود: من نیازی به آن ندارم؛ بهای سگ و کنیز خواننده، حرام است. - . قرب الاسناد: 125 -

**[ترجمه]

«3»

ل، [الخصال] ابْنُ الْوَلِیدِ عَنْ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارِ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ مُوسَی بْنِ عُمَرَ عَنِ ابْنِ الْمُغِیرَةِ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ آبَائِهِ عَنْ عَلِیٍّ علیهم السلام قَالَ: السُّحْتُ ثَمَنُ الْمَیْتَةِ وَ ثَمَنُ الْکَلْبِ وَ ثَمَنُ الْخَمْرِ وَ مَهْرُ الْبَغِیِّ وَ الرِّشْوَةُ فِی الْحُکْمِ وَ أَجْرُ الْکَاهِنِ (2).

**[ترجمه]الخصال: سکونی از امام صادق علیه السّلام و او از پدرانش روایت کرده است که امام علی علیه السّلام فرمود: مال حرام عبارت است از: بهای حیوان مرده، بهای سگ، بهای شراب، مزد زناکار، رشوه در قضاوت و مزد کاهن (فال­بین). - . الخصال 1: 234 -

**[ترجمه]

«4»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنِ السَّکُونِیِّ: مِثْلَهُ (3).

**[ترجمه]تفسیر العیاشی: از سکونی مثل این حدیث روایت شده است. - . تفسیر العیاشی 1: 322 -

**[ترجمه]

«5»

ل، [الخصال] أَبِی عَنْ سَعْدٍ عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ أَبِی أَیُّوبَ عَنْ عَمَّارِ بْنِ مَرْوَانَ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: السُّحْتُ أَنْوَاعٌ کَثِیرَةٌ مِنْهَا مَا أُصِیبَ مِنْ أَعْمَالِ الْوُلَاةِ الظَّلَمَةِ وَ مِنْهَا أُجُورُ الْقُضَاةِ وَ أُجُورُ الْفَوَاجِرِ وَ ثَمَنُ الْخَمْرِ وَ النَّبِیذِ الْمُسْکِرِ وَ الرِّبَا بَعْدَ الْبَیِّنَةِ فَأَمَّا الرِّشَا یَا عَمَّارُ فِی الْأَحْکَامِ فَإِنَّ ذَلِکَ الْکُفْرُ بِاللَّهِ الْعَظِیمِ وَ بِرَسُولِهِ (4).

**[ترجمه]الخصال: امام صادق علیه السّلام فرموده اند: «سحت» انواع بسیاری دارد؛ آنچه که از کارکنان حاکمان ستمکار به دست آید، مزد قاضیان، مزد زناکاران، بهای شراب و می خرما که مست کننده باشد، رباخواری با دانستن حرام بودن آن و اما رشوه (ای عمار!) رشوه گیری در داوری، کفر به خدا و رسول او است. - . الخصال 2: 234 -

**[ترجمه]

«6»

مع، [معانی الأخبار] ابْنُ الْمُتَوَکِّلِ عَنِ الْحِمْیَرِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ أَبِی أَیُّوبَ عَنْ عَمَّارِ بْنِ مَرْوَانَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنِ الْغُلُولِ فَقَالَ کُلُّ شَیْ ءٍ غُلَّ مِنَ الْإِمَامِ فَهُوَ سُحْتٌ وَ أَکْلُ مَالِ الْیَتِیمِ سُحْتٌ وَ السُّحْتُ أَنْوَاعٌ کَثِیرَةٌ إِلَی آخِرِ مَا مَرَّ(5).

**[ترجمه]معانی الاخبار: عمار بن مروان گوید از امام صادق علیه السّلام درباره­ «خیانت» سؤال کردم، ایشان فرمود: هر چیزی که در آن به امام خیانت شده باشد، سحت (حرام) است، و خوردن مال یتیم حرام است، سحت انواع بسیاری دارد... الی آخر همان­گونه که ذکر شد. - . معانی الاخبار: 211 -

**[ترجمه]

«7»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ عَمَّارٍ: مِثْلَهُ (6).

**[ترجمه]از عمار نیز همانند این حدیث روایت شده است. - . تفسیر العیاشی 1: 321 -

**[ترجمه]

«8»

ل، [الخصال] إِبْرَاهِیمُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ حَمْزَةَ عَنْ سَالِمِ بْنِ سَالِمٍ وَ أَبِی عَرُوبَةَ مَعاً عَنْ أَبِی الْخَطَّابِ عَنْ هَارُونَ بْنِ مُسْلِمٍ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ

ص: 43


1- 1. قرب الإسناد ص 125.
2- 2. الخصال ج 1 ص 234.
3- 3. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 322.
4- 4. الخصال ج 2 ص 234.
5- 5. معانی الأخبار ص 211.
6- 6. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 321.

أَبِیهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ علیهم السلام قَالَ: لَمَّا افْتَتَحَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله خَیْبَرَ دَعَا بِقَوْسِهِ فَاتَّکَی عَلَی سِیَتِهَا(1)

ثُمَّ حَمِدَ اللَّهَ وَ أَثْنَی عَلَیْهِ وَ ذَکَرَ مَا فَتَحَ اللَّهُ لَهُ وَ نَصَرَهُ بِهِ وَ نَهَی عَنْ خِصَالٍ تِسْعَةٍ عَنْ مَهْرِ الْبَغِیِّ وَ عَنْ عَسِیبِ الدَّابَّةِ یَعْنِی کَسْبَ الْفَحْلِ وَ عَنْ خَاتَمِ الذَّهَبِ وَ عَنْ ثَمَنِ الْکَلْبِ وَ عَنْ مَیَاثِرِ الْأُرْجُوَانِ قَالَ أَبُو عَرُوبَةَ عَنْ مَیَاثِرِ الْخَمْرِ وَ عَنْ لَبُوسِ ثِیَابِ الْقَسِّیِّ وَ هِیَ ثِیَابٌ تُنْسَجُ بِالشَّامِ وَ عَنْ أَکْلِ لُحُومِ السِّبَاعِ وَ عَنْ صَرْفِ الذَّهَبِ بِالذَّهَبِ وَ الْفِضَّةِ بِالْفِضَّةِ بَیْنَهُمَا فَضْلٌ وَ عَنِ النَّظَرِ فِی النُّجُومِ (2).

**[ترجمه]الخصال: امام حسین علیه السّلام فرمود: چون پیامبر خدا صلّی الله علیه و آله خیبر را فتح کرد، کمانش را خواست و به یک طرف آن تکیه داد، آنگاه حمد و ثنای الهی را به جای آورد و از فتح و پیروزی ­ای که خداوند بر او ارزانی داشته بود، سخن گفت و از نه چیز نهی فرمود: مزد زنان زناکار، از جفت گیری چهارپا (یعنی کسب از طریق جفت­گیری حیوان نر با ماده)، انگشتر طلا، بهای سگ، زین های ارغوانی - ابو عروبه گفته: از زین های سرخ - از جامه های قیمتی (و آن جامه هایی بوده که در شام بافته می­شد) و از خوردن گوشت درندگان و از ص-رافی طلا به طلا و نقره به نقره در حالی که یکسان نیستند، از نگاه کردن به نجوم {جهت پیشگویی}. - . الخصال 2: 184 -

**[ترجمه]

«9»

لی، [الأمالی للصدوق] فِی خَبَرِ مَنَاهِی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله: أَنَّهُ نَهَی عَنْ بَیْعِ النَّرْدِ وَ الشِّطْرَنْجِ وَ قَالَ مَنْ فَعَلَ ذَلِکَ فَهُوَ کَأَکْلِ لَحْمِ الْخِنْزِیرِ وَ نَهَی عَنْ بَیْعِ الْخَمْرِ وَ أَنْ تُشْتَرَی الْخَمْرُ وَ أَنْ تُسْقَی الْخَمْرُ وَ قَالَ صلی الله علیه و آله لَعَنَ اللَّهُ الْخَمْرَ وَ عَاصِرَهَا وَ غَارِسَهَا وَ شَارِبَهَا وَ سَاقِیَهَا وَ بَائِعَهَا وَ مُشْتَرِیَهَا وَ آکِلَ ثَمَنِهَا وَ حَامِلَهَا وَ الْمَحْمُولَةَ إِلَیْهِ (3).

**[ترجمه]امالی الصدوق: پیامبر صلّی الله علیه و آله مردم را از فروش نرد و شطرنج نهی کرد و فرمود: کسی که این کار را انجام دهد، همچون خورنده­ گوشت خوک است و ایشان رااز خرید شراب و فروش آن و از نوشیدنش نهی کرد و فرمود: خداوند شراب و فشارنده انگورش، کشت­کننده، نوشنده، ساقی، فروشنده، خریدار، خورنده­ بهای آن و حمل کننده و حمل شده به سوی آن را لعنت کند. - . أمالی الصدوق: 430 -

**[ترجمه]

«10»

وَ قَالَ علیه السلام: مَنِ اشْتَرَی خِیَانَةً وَ هُوَ یَعْلَمُ فَهُوَ کَالَّذِی خَانَهَا(4).

**[ترجمه]امالی الصدوق: و فرمود: هرکس چیزی را که از راه خیانت به دست آمده است با اینکه واقف به این امر است بخرد، همچون خائن آن (کسی که آن مال را از راه خیانت به دست آورده) است. - . أمالی الصدوق: 430 -

**[ترجمه]

«11»

ف، [تحف العقول]: سَأَلَ الصَّادِقَ عَلَیْهِ الصَّلَاةُ وَ السَّلَامُ سَائِلٌ فَقَالَ کَمْ جِهَاتُ مَعَایِشِ الْعِبَادِ الَّتِی فِیهَا الِاکْتِسَابُ أَوِ التَّعَامُلُ بَیْنَهُمْ وَ وُجُوهُ النَّفَقَاتِ فَقَالَ جَمِیعُ الْمَعَایِشِ کُلِّهَا مِنْ وُجُوهِ الْمُعَامَلَاتِ فِیمَا بَیْنَهُمْ مِمَّا یَکُونُ لَهُمْ فِیهِ الْمَکَاسِبُ أَرْبَعُ جِهَاتٍ مِنَ الْمُعَامَلَاتِ فَقَالَ لَهُ أَ کُلُّ هَؤُلَاءِ الْأَرْبَعَةِ أَجْنَاسٍ حَلَالٌ أَوْ کُلُّهَا حَرَامٌ أَوْ بَعْضُهَا حَلَالٌ وَ بَعْضُهَا حَرَامٌ فَقَالَ قَدْ یَکُونُ فِی هَؤُلَاءِ الْأَجْنَاسِ الْأَرْبَعَةِ حَلَالٌ مِنْ جِهَةٍ حَرَامٌ مِنْ جِهَةٍ وَ هَذِهِ الْأَجْنَاسُ مُسَمَّیَاتٌ مَعْرُوفَاتُ الْجِهَاتِ فَأَوَّلُ هَذِهِ الْجِهَاتِ الْأَرْبَعَةِ الْوِلَایَةُ وَ التَّوْلِیَةُ بَعْضُهُمْ عَلَی بَعْضٍ فَأَوَّلُ الْوِلَایَةِ وِلَایَةُ الْوُلَاةِ وَ وُلَاةِ الْوُلَاةِ إِلَی أَدْنَاهُمْ بَاباً مِنْ أَبْوَابِ الْوِلَایَةِ عَلَی مَنْ هُوَ وَالٍ عَلَیْهِ ثُمَّ التِّجَارَةُ فِی جَمِیعِ الْبَیْعِ وَ الشِّرَاءِ

ص: 44


1- 1. سیة القوس: ما عطف من طرفیها.
2- 2. الخصال ج 2 ص 184.
3- 3. أمالی الصدوق ص 424.
4- 4. أمالی الصدوق ص 430.

بَعْضُهُمْ مِنْ بَعْضٍ ثُمَّ الصِّنَاعَاتُ فِی جَمِیعِ صُنُوفِهَا ثُمَّ الْإِجَارَاتُ فِی کُلِّ مَا یُحْتَاجُ إِلَیْهِ مِنَ الْإِجَارَاتِ وَ کُلُّ هَذِهِ الصُّنُوفِ تَکُونُ حَلَالًا مِنْ جِهَةٍ وَ حَرَاماً مِنْ جِهَةٍ وَ الْفَرْضُ مِنَ اللَّهِ عَلَی الْعِبَادِ فِی هَذِهِ الْمُعَامَلَاتِ الدُّخُولُ فِی جِهَاتِ الْحَلَالِ مِنْهَا وَ الْعَمَلُ بِذَلِکَ الْحَلَالِ وَ اجْتِنَابُ جِهَاتِ الْحَرَامِ مِنْهَا تَفْسِیرُ مَعْنَی الْوِلَایَاتِ وَ هِیَ جِهَتَانِ فَإِحْدَی الْجِهَتَیْنِ مِنَ الْوِلَایَةِ وِلَایَةُ وُلَاةِ الْعَدْلِ الَّذِینَ أَمَرَ اللَّهُ بِوِلَایَتِهِمْ وَ تَوْلِیَتِهِمْ عَلَی النَّاسِ وَ وِلَایَةُ وُلَاتِهِ وَ وُلَاةِ وُلَاتِهِ إِلَی أَدْنَاهُمْ بَاباً مِنْ أَبْوَابِ الْوِلَایَةِ عَلَی مَنْ هُوَ وَالٍ عَلَیْهِ وَ الْجِهَةُ الْأُخْرَی مِنَ الْوِلَایَةِ وِلَایَةُ وُلَاةِ الْجَوْرِ وَ وُلَاةِ وُلَاتِهِمْ إِلَی أَدْنَاهُمْ بَاباً مِنَ الْأَبْوَابِ الَّتِی هُوَ وَالٍ عَلَیْهِ فَوَجْهُ الْحَلَالِ مِنَ الْوِلَایَةِ وِلَایَةُ الْوَالِی الْعَادِلِ الَّذِی أَمَرَ اللَّهُ بِمَعْرِفَتِهِ وَ وِلَایَتِهِ وَ الْعَمَلِ لَهُ فِی وِلَایَتِهِ وَ وِلَایَةِ وُلَاتِهِ بِجِهَةِ مَا أَمَرَ اللَّهُ بِهِ الْوَالِیَ الْعَادِلَ بِلَا زِیَادَةٍ فِیمَا أَنْزَلَ اللَّهُ وَ لَا نُقْصَانٍ مِنْهُ وَ لَا تَحْرِیفٍ لِقَوْلِهِ وَ لَا تَعَدٍّ لِأَمْرِهِ إِلَی غَیْرِهِ فَإِذَا صَارَ الْوَالِی وَالِیَ عَدْلٍ بِهَذِهِ الْجِهَةِ فَالْوِلَایَةُ لَهُ وَ الْعَمَلُ مَعَهُ وَ مَعُونَتُهُ فِی وِلَایَتِهِ وَ تَقْوِیَتُهُ حَلَالٌ مُحَلَّلٌ وَ حَلَالٌ الْکَسْبُ مَعَهُمْ وَ ذَلِکَ أَنَّ فِی وِلَایَةِ وَالِی الْعَدْلِ وَ وُلَاتِهِ إِحْیَاءُ کُلِّ حَقٍّ وَ کُلِّ عَدْلٍ وَ إِمَاتَةُ کُلِّ ظُلْمٍ وَ جَوْرٍ وَ فَسَادٍ فَلِذَلِکَ کَانَ السَّاعِی فِی تَقْوِیَةِ سُلْطَانِهِ وَ الْمُعِینُ لَهُ عَلَی وِلَایَتِهِ سَاعِیاً فِی طَاعَةِ اللَّهِ مُقَوِّیاً لِدِینِهِ.

وَ أَمَّا وَجْهُ الْحَرَامِ مِنَ الْوِلَایَةِ فَوِلَایَةُ الْوَالِی الْجَائِرِ وَ وِلَایَةُ الرَّئِیسِ مِنْهُمْ وَ أَتْبَاعِ الْوَالِی فَمَنْ دُونَهُ مِنْ وُلَاةِ الْوُلَاةِ إِلَی أَدْنَاهُمْ بَاباً مِنْ أَبْوَابِ الْوِلَایَةِ عَلَی مَنْ هُوَ وَالٍ عَلَیْهِ وَ الْعَمَلُ لَهُمْ وَ الْکَسْبُ مَعَهُمْ بِجِهَةِ الْوِلَایَةِ لَهُمْ حَرَامٌ وَ مُحَرَّمٌ مُعَذَّبٌ مَنْ فَعَلَ ذَلِکَ عَلَی قَلِیلٍ مِنْ فِعْلِهِ أَوْ کَثِیرٍ لِأَنَّ کُلَّ شَیْ ءٍ مِنْ جِهَةِ الْمَعُونَةِ مَعْصِیَةٌ کَبِیرَةٌ مِنَ الْکَبَائِرِ.

وَ ذَلِکَ أَنَّ فِی وِلَایَةِ الْوَالِی الْجَائِرِ دُرُوسَ الْحَقِّ کُلِّهِ وَ إِحْیَاءَ الْبَاطِلِ کُلِّهِ وَ إِظْهَارَ الظُّلْمِ وَ الْجَوْرِ وَ الْفَسَادِ وَ إِبْطَالَ الْکُتُبِ وَ قَتْلَ الْأَنْبِیَاءِ وَ الْمُؤْمِنِینَ وَ هَدْمَ الْمَسَاجِدِ وَ تَبْدِیلَ سُنَّةِ اللَّهِ وَ شَرَائِعِهِ فَلِذَلِکَ حَرُمَ الْعَمَلُ مَعَهُمْ وَ مَعُونَتُهُمْ وَ الْکَسْبُ مَعَهُمْ إِلَّا بِجِهَةِ الضَّرُورَةِ نَظِیرَ الضَّرُورَةِ إِلَی الدَّمِ وَ الْمَیْتَةِ.

ص: 45

وَ أَمَّا تَفْسِیرُ التِّجَارَاتِ فِی جَمِیعِ الْبُیُوعِ وَ وُجُوهِ الْحَلَالِ مِنْ وَجْهِ التِّجَارَاتِ الَّتِی یَجُوزُ لِلْبَائِعِ أَنْ یَبِیعَ مِمَّا لَا یَجُوزُ لَهُ وَ کَذَلِکَ الْمُشْتَرِی الَّذِی یَجُوزُ لَهُ شِرَاؤُهُ مِمَّا لَا یَجُوزُ لَهُ فَکُلُّ مَأْمُورٍ بِهِ مِمَّا هُوَ غِذَاءٌ لِلْعِبَادِ وَ قِوَامُهُمْ بِهِ فِی أُمُورِهِمْ فِی وُجُوهِ الصَّلَاحِ الَّذِی لَا یُقِیمُهُمْ غَیْرُهُ مِمَّا یَأْکُلُونَ وَ یَشْرَبُونَ وَ یَلْبَسُونَ وَ یَنْکِحُونَ وَ یَمْلِکُونَ وَ یَسْتَعْمِلُونَ مِنْ جِهَةِ مِلْکِهِمْ وَ یَجُوزُ لَهُمُ الِاسْتِعْمَالُ لَهُ مِنْ جَمِیعِ جِهَاتِ الْمَنَافِعِ لَهُمُ الَّتِی لَا یُقِیمُهُمْ غَیْرُهَا مِنْ کُلِّ شَیْ ءٍ یَکُونُ لَهُمْ فِیهِ الصَّلَاحُ مِنْ جِهَةٍ مِنَ الْجِهَاتِ وَ هَذَا کُلُّهُ حَلَالٌ بَیْعُهُ وَ شِرَاؤُهُ وَ إِمْسَاکُهُ وَ اسْتِعْمَالُهُ وَ هِبَتُهُ وَ عَارِیَّتُهُ وَ أَمَّا وُجُوهُ الْحَرَامِ مِنَ الْبَیْعِ وَ الشِّرَاءِ فَکُلُّ أَمْرٍ یَکُونُ فِیهِ الْفَسَادُ مِمَّا هُوَ مَنْهِیٌّ عَنْهُ مِنْ جِهَةِ أَکْلِهِ وَ شُرْبِهِ أَوْ کَسْبِهِ أَوْ نِکَاحِهِ أَوْ مِلْکِهِ أَوْ إِمْسَاکِهِ أَوْ هِبَتِهِ أَوْ عَارِیَّتِهِ أَوْ شَیْ ءٍ یَکُونُ فِیهِ وَجْهٌ مِنْ وُجُوهِ الْفَسَادِ نَظِیرِ الْبَیْعِ بِالرِّبَا لِمَا فِی ذَلِکَ مِنَ الْفَسَادِ أَوِ الْبَیْعِ لِلْمَیْتَةِ أَوِ الدَّمِ أَوْ لَحْمِ الْخِنْزِیرِ أَوْ لُحُومِ السِّبَاعِ مِنْ صُنُوفِ سِبَاعِ الْوَحْشِ أَوِ الطَّیْرِ أَوْ جُلُودِهَا أَوِ الْخَمْرِ أَوْ شَیْ ءٍ مِنْ وُجُوهِ النَّجِسِ فَهَذَا کُلُّهُ حَرَامٌ وَ مُحَرَّمٌ لِأَنَّ ذَلِکَ کُلَّهُ مَنْهِیٌّ عَنْ أَکْلِهِ وَ شُرْبِهِ وَ لُبْسِهِ وَ مِلْکِهِ وَ إِمْسَاکِهِ وَ التَّقَلُّبِ فِیهِ بِوَجْهٍ مِنَ الْوُجُوهِ لِمَا فِیهِ مِنَ الْفَسَادِ فَجَمِیعُ تَقْلِیبِهِ فِی ذَلِکَ حَرَامٌ وَ کَذَلِکَ کُلُّ بَیْعٍ مَلْهُوٍّ بِهِ وَ کُلُّ مَنْهِیٍّ عَنْهُ مِمَّا یُتَقَرَّبُ بِهِ لِغَیْرِ اللَّهِ أَوْ یَقْوَی بِهِ الْکُفْرُ وَ الشِّرْکُ مِنْ جَمِیعِ وُجُوهِ الْمَعَاصِی أَوْ بَابٌ مِنَ الْأَبْوَابِ یَقْوَی بِهِ بَابٌ مِنْ أَبْوَابِ الضَّلَالَةِ أَوْ بَابٌ مِنْ أَبْوَابِ الْبَاطِلِ أَوْ بَابٌ یُوهَنُ بِهِ الْحَقُّ فَهُوَ حَرَامٌ مُحَرَّمٌ حَرَامٌ بَیْعُهُ وَ شِرَاؤُهُ وَ إِمْسَاکُهُ وَ مِلْکُهُ وَ هِبَتُهُ وَ عَارِیَّتُهُ وَ جَمِیعُ التَّقَلُّبِ فِیهِ إِلَّا فِی حَالٍ تَدْعُو الضَّرُورَةُ فِیهِ إِلَی ذَلِکَ.

وَ أَمَّا تَفْسِیرُ الْإِجَارَاتِ فَإِجَارَةُ الْإِنْسَانِ نَفْسَهُ أَوْ مَا یَمْلِکُ أَوْ یَلِی أَمْرَهُ مِنْ قَرَابَتِهِ أَوْ دَابَّتِهِ أَوْ ثَوْبِهِ بِوَجْهِ الْحَلَالِ مِنْ جِهَاتِ الْإِجَارَاتِ أَوْ یُؤْجِرُ نَفْسَهُ أَوْ دَارَهُ أَوْ أَرْضَهُ أَوْ شَیْئاً یَمْلِکُهُ فِیمَا یُنْتَفَعُ بِهِ مِنْ وُجُوهِ الْمَنَافِعِ أَوِ الْعَمَلِ بِنَفْسِهِ وَ وَلَدِهِ وَ مَمْلُوکِهِ

ص: 46

أَوْ أَجِیرِهِ مِنْ غَیْرِ أَنْ یَکُونَ وَکِیلًا لِلْوَالِی أَوْ وَالِیاً لِلْوَالِی فَلَا بَأْسَ أَنْ یَکُونَ أَجِیراً یُؤْجِرُ نَفْسَهُ أَوْ وَلَدَهُ أَوْ قَرَابَتَهُ أَوْ مِلْکَهُ أَوْ وَکِیلَهُ فِی إِجَارَتِهِ لِأَنَّهُمْ وُکَلَاءُ الْأَجِیرِ مِنْ عِنْدِهِ لَیْسَ لَهُمْ بِوَلَاءِ الْوَالِی نَظِیرُ الْحَمَّالِ الَّذِی یَحْمِلُ شَیْئاً بِشَیْ ءٍ مَعْلُومٍ إِلَی مَوْضِعٍ مَعْلُومٍ فَیَحْمِلُ ذَلِکَ الشَّیْ ءَ الَّذِی یَجُوزُ لَهُ حَمْلُهُ بِنَفْسِهِ أَوْ بِمَمْلُوکِهِ أَوْ دَابَّتِهِ أَوْ یُؤَاجِرُ نَفْسَهُ فِی عَمَلٍ یَعْمَلُ ذَلِکَ الْعَمَلَ بِنَفْسِهِ أَوْ بِمَمْلُوکِهِ أَوْ قَرَابَتِهِ أَوْ بِأَجِیرٍ مِنْ قِبَلِهِ فَهَذِهِ وُجُوهٌ مِنْ وُجُوهِ الْإِجَارَاتِ حَلَالٌ لِمَنْ کَانَ مِنَ النَّاسِ مَلِکاً أَوْ سُوقَةً أَوْ کَافِراً أَوْ مُؤْمِناً فَحَلَالٌ إِجَارَتُهُ وَ حَلَالٌ کَسْبُهُ مِنْ هَذِهِ الْوُجُوهِ فَأَمَّا وُجُوهُ الْحَرَامِ مِنْ وُجُوهِ الْإِجَارَةِ نَظِیرِ أَنْ یُؤَاجِرَ نَفْسَهُ عَلَی مَا یَحْرُمُ عَلَیْهِ أَکْلُهُ أَوْ شُرْبُهُ أَوْ لُبْسُهُ أَوْ یُؤَاجِرَ نَفْسَهُ فِی صَنْعَةِ ذَلِکَ الشَّیْ ءِ أَوْ حِفْظِهِ أَوْ لُبْسِهِ أَوْ یُؤَاجِرَ نَفْسَهُ فِی هَدْمِ الْمَسَاجِدِ ضِرَاراً أَوْ قَتْلِ النَّفْسِ بِغَیْرِ حِلٍّ أَوْ حَمْلِ التَّصَاوِیرِ وَ الْأَصْنَامِ وَ الْمَزَامِیرِ وَ الْبَرَابِطِ وَ الْخَمْرِ وَ الْخَنَازِیرِ وَ الْمَیْتَةِ وَ الدَّمِ أَوْ شَیْ ءٍ مِنْ وُجُوهِ الْفَسَادِ الَّذِی کَانَ مُحَرَّماً عَلَیْهِ مِنْ غَیْرِ جِهَةِ الْإِجَارَةِ فِیهِ وَ کُلُّ أَمْرٍ مَنْهِیٍّ عَنْهُ مِنْ جِهَةٍ مِنَ الْجِهَاتِ مُحَرَّمٌ عَلَی الْإِنْسَانِ إِجَارَةُ نَفْسِهِ فِیهِ أَوْ لَهُ أَوْ شَیْ ءٍ مِنْهُ أَوْ لَهُ إِلَّا لِمَنْفَعَةِ مَنِ اسْتَأْجَرَهُ کَالَّذِی یَسْتَأْجِرُ الْأَجِیرَ یَحْمِلُ لَهُ الْمَیْتَةَ یُنَحِّیهَا عَنْ أَذَاهُ أَوْ أَذَی غَیْرِهِ وَ مَا أَشْبَهَ ذَلِکَ.

وَ الْفَرْقُ بَیْنَ مَعْنَی الْوِلَایَةِ وَ الْإِجَارَةِ وَ إِنْ کَانَ کِلَاهُمَا یَعْمَلَانِ بِأَجْرٍ أَنَّ مَعْنَی الْوِلَایَةِ أَنْ یَلِیَ الْإِنْسَانُ لِوَالِی الْوُلَاةِ أَوْ لِوُلَاةِ الْوُلَاةِ فَیَلِی أَمْرَ غَیْرِهِ فِی التَّوْلِیَةِ عَلَیْهِ وَ تَسْلِیطِهِ وَ جَوَازِ أَمْرِهِ وَ نَهْیِهِ وَ قِیَامِهِ مَقَامَ الْوَلِیِّ إِلَی الرَّئِیسِ أَوْ مَقَامَ وُکَلَائِهِ فِی أَمْرِهِ وَ تَوْکِیدِهِ فِی مَعُونَتِهِ وَ تَسْدِیدِ وِلَایَتِهِ وَ إِنْ کَانَ أَدْنَاهُمْ وِلَایَةً فَهُوَ وَالٍ عَلَی مَنْ هُوَ وَالٍ عَلَیْهِ یَجْرِی مَجْرَی الْوُلَاةِ الْکِبَارِ الَّذِینَ یَلُونَ وِلَایَةَ النَّاسِ فِی قَتْلِهِمْ مَنْ قَتَلُوا وَ إِظْهَارِ الْجَوْرِ وَ الْفَسَادِ وَ أَمَّا مَعْنَی الْإِجَارَةِ فَعَلَی مَا فَسَّرْنَا مِنْ إِجَارَةِ الْإِنْسَانِ نَفْسَهُ أَوْ مَا یَمْلِکُهُ مِنْ قَبْلِ أَنْ یُؤَاجَرَ لِشَیْ ءٍ مِنْ غَیْرِهِ فَهُوَ یَمْلِکُ یَمِینَهُ لِأَنَّهُ لَا یَلِی أَمْرَ نَفْسِهِ وَ أَمْرَ مَا یَمْلِکُ

ص: 47

قَبْلَ أَنْ یُؤَاجِرَهُ مِمَّنْ هُوَ آجَرَهُ وَ الْوَالِی لَا یَمْلِکُ مِنْ أُمُورِ النَّاسِ شَیْئاً إِلَّا بَعْدَ مَا یَلِی أُمُورَهُمْ وَ یَمْلِکُ تَوْلِیَتَهُمْ وَ کُلُّ مَنْ آجَرَ نَفْسَهُ أَوْ آجَرَ مَا یَمْلِکُ نَفْسُهُ أَوْ یَلِی أَمْرَهُ مِنْ کَافِرٍ أَوْ مُؤْمِنٍ أَوْ مَلِکٍ أَوْ سُوقَةٍ عَلَی مَا فَسَّرْنَا مِمَّا یَجُوزُ الْإِجَارَةُ فِیهِ فَحَلَالٌ مُحَلَّلٌ فِعْلُهُ وَ کَسْبُهُ وَ أَمَّا تَفْسِیرُ الصِّنَاعَاتِ فَکُلُّ مَا یَتَعَلَّمُ الْعِبَادُ أَوْ یُعَلِّمُونَ غَیْرَهُمْ مِنْ صُنُوفِ الصِّنَاعَاتِ مِثْلِ الْکِتَابَةِ وَ الْحِسَابِ وَ التِّجَارَةِ وَ الصِّبَاغَةِ وَ السِّرَاجَةِ وَ الْبِنَاءِ وَ الْحِیَاکَةِ وَ الْقِصَارَةِ وَ الْخِیَاطَةِ وَ صَنْعَةِ صُنُوفِ التَّصَاوِیرِ مَا لَمْ یَکُنْ مُثُلَ الرُّوحَانِیِّ وَ أَنْوَاعِ صُنُوفِ الْآلَاتِ الَّتِی یَحْتَاجُ إِلَیْهِ الْعِبَادُ الَّتِی مِنْهَا مَنَافِعُهُمْ وَ بِهَا قِوَامُهُمْ وَ فِیهَا بُلْغَةُ جَمِیعِ حَوَائِجِهِمْ فَحَلَالٌ فِعْلُهُ وَ تَعْلِیمُهُ وَ الْعَمَلُ بِهِ وَ فِیهِ لِنَفْسِهِ أَوْ لِغَیْرِهِ وَ إِنْ کَانَتْ تِلْکَ الصِّنَاعَةُ وَ تِلْکَ الْآلَةُ قَدْ یُسْتَعَانُ بِهَا عَلَی وُجُوهِ الْفَسَادِ وَ وُجُوهِ الْمَعَاصِی وَ یَکُونُ مَعُونَةً عَلَی الْحَقِّ وَ الْبَاطِلِ فَلَا بَأْسَ بِصِنَاعَتِهِ وَ تَعْلِیمِهِ نَظِیرِ الْکِتَابَةِ الَّتِی هِیَ عَلَی وَجْهٍ مِنْ وُجُوهِ الْفَسَادِ مِنْ تَقْوِیَةِ مَعُونَةِ وِلَایَةِ وُلَاةِ الْجَوْرِ وَ کَذَلِکَ السِّکِّینُ وَ السَّیْفُ وَ الرُّمْحُ وَ الْقَوْسُ وَ غَیْرُ ذَلِکَ مِنْ وُجُوهِ الْآلَةِ الَّتِی قَدْ تُصْرَفُ إِلَی جِهَاتِ الصَّلَاحِ وَ جِهَاتِ الْفَسَادِ وَ تَکُونُ آلَةً وَ مَعُونَةً عَلَیْهَا فَلَا بَأْسَ بِتَعْلِیمِهِ وَ تَعَلُّمِهِ وَ أَخْذِ الْأَجْرِ عَلَیْهِ وَ فِیهِ وَ الْعَمَلِ بِهِ وَ فِیهِ لِمَنْ کَانَ لَهُ فِیهِ جِهَاتُ الصَّلَاحِ مِنْ جَمِیعِ الْخَلَائِقِ وَ مُحَرَّمٌ عَلَیْهِمْ فِیهِ تَصْرِیفُهُ إِلَی جِهَاتِ الْفَسَادِ وَ الْمَضَارِّ فَلَیْسَ عَلَی الْعَالِمِ وَ الْمُتَعَلِّمِ إِثْمٌ وَ لَا وِزْرٌ لِمَا فِیهِ مِنَ الرُّجْحَانِ فِی مَنَافِعِ جِهَاتِ صَلَاحِهِمْ وَ قِوَامِهِمْ وَ بَقَائِهِمْ وَ إِنَّمَا الْإِثْمُ وَ الْوِزْرُ عَلَی الْمُتَصَرِّفِ بِهَا فِی وُجُوهِ الْفَسَادِ وَ الْحَرَامِ وَ ذَلِکَ إِنَّمَا حَرَّمَ اللَّهُ الصِّنَاعَةَ الَّتِی حَرَامٌ کُلُّهَا الَّتِی یَجِی ءُ مِنْهَا الْفَسَادُ مَحْضاً نَظِیرُ الْبَرَابِطِ وَ الْمَزَامِیرِ وَ الشِّطْرَنْجِ وَ کُلِّ مَلْهُوٍّ بِهِ وَ الصُّلْبَانِ وَ الْأَصْنَامِ وَ مَا أَشْبَهَ ذَلِکَ مِنْ صِنَاعَاتِ الْأَشْرِبَةِ الْحَرَامِ وَ مَا یَکُونُ مِنْهُ وَ فِیهِ الْفَسَادُ مَحْضاً وَ لَا یَکُونُ فِیهِ وَ لَا مِنْهُ شَیْ ءٌ مِنْ وُجُوهِ الصَّلَاحِ فَحَرَامٌ تَعْلِیمُهُ وَ تَعَلُّمُهُ وَ الْعَمَلُ بِهِ وَ أَخْذُ الْأَجْرِ عَلَیْهِ وَ جَمِیعُ التَّقَلُّبِ فِیهِ مِنْ جَمِیعِ وُجُوهِ الْحَرَکَاتِ کُلِّهَا إِلَّا أَنْ یَکُونَ صِنَاعَةً

ص: 48

قَدْ تُصْرَفُ إِلَی جِهَاتِ الصَّنَائِعِ وَ إِنْ کَانَ قَدْ یُتَصَرَّفُ بِهَا وَ یُتَنَاوَلُ بِهَا وَجْهٌ مِنْ وُجُوهِ الْمَعَاصِی فَلَعَلَّهُ لِمَا فِیهِ مِنَ الصَّلَاحِ حَلَّ تَعَلُّمُهُ وَ تَعْلِیمُهُ وَ الْعَمَلُ بِهِ وَ یَحْرُمُ عَلَی مَنْ صَرَفَهُ إِلَی غَیْرِ وَجْهِ الْحَقِّ وَ الصَّلَاحِ فَهَذَا بَیَانُ تَفْسِیرِ وَجْهِ اکْتِسَابِ مَعَایِشِ الْعِبَادِ وَ تَعْلِیمِهِمْ فِی جَمِیعِ وُجُوهِ اکْتِسَابِهِمْ وُجُوهُ إِخْرَاجِ الْأَمْوَالِ وَ إِنْفَاقِهَا وَ أَمَّا الْوُجُوهُ الَّتِی فِیهَا إِخْرَاجُ الْأَمْوَالِ فِی جَمِیعِ وُجُوهِ الْحَلَالِ الْمُفْتَرَضُ عَلَیْهِمْ وَ وُجُوهُ النَّوَافِلِ کُلِّهَا فَأَرْبَعَةٌ وَ عِشْرُونَ وَجْهاً مِنْهَا سَبْعَةُ وُجُوهٍ عَلَی خَاصَّةِ نَفْسِهِ وَ خَمْسَةُ وُجُوهٍ عَلَی مَنْ یَلْزَمُ نَفْسَهُ وَ ثَلَاثَةُ وُجُوهٍ مِمَّا یَلْزَمُهُ فِیهَا مِنْ وُجُوهِ الدَّیْنِ وَ خَمْسَةُ وُجُوهٍ مِمَّا یَلْزَمُهُ فِیهَا مِنْ وُجُوهِ الصِّلَاتِ وَ أَرْبَعَةُ أَوْجُهٍ مِمَّا یَلْزَمُهُ فِیهَا النَّفَقَةُ مِنْ وُجُوهِ اصْطِنَاعِ الْمَعْرُوفِ فَأَمَّا الْوُجُوهُ الَّتِی یَلْزَمُهُ فِیهَا النَّفَقَةُ عَلَی خَاصَّةِ نَفْسِهِ فَهِیَ مَطْعَمُهُ وَ مَشْرَبُهُ وَ مَلْبَسُهُ وَ مَنْکَحُهُ وَ مَخْدَمُهُ وَ عَطَاؤُهُ فِیمَا یَحْتَاجُ إِلَیْهِ مِنَ الْأَجْرِ عَلَی مَرَمَّةِ مَتَاعِهِ أَوْ حَمْلِهِ أَوْ حِفْظِهِ وَ مَعْنَی مَا یَحْتَاجُ إِلَیْهِ فَبَیِّنٌ نَحْوُ مَنْزِلِهِ أَوْ آلَةٍ مِنَ الْآلَاتِ یَسْتَعِینُ بِهَا عَلَی حَوَائِجِهِ وَ أَمَّا الْوُجُوهُ الْخَمْسُ الَّتِی یَجِبُ عَلَیْهِ النَّفَقَةُ لِمَنْ یَلْزَمُهُ نَفْسُهُ فَعَلَی وَلَدِهِ وَ وَالِدَیْهِ وَ امْرَأَتِهِ وَ مَمْلُوکِهِ لَازِمٌ لَهُ ذَلِکَ فِی حَالِ الْیُسْرِ وَ الْعُسْرِ وَ أَمَّا الْوُجُوهُ الثَّلَاثَةُ الْمَفْرُوضَةُ مِنْ وُجُوهِ الدَّیْنِ فَالزَّکَاةُ الْمَفْرُوضَةُ الْوَاجِبَةُ فِی کُلِّ عَامٍ وَ الْحَجُّ الْمَفْرُوضُ وَ الْجِهَادُ فِی إِبَّانِهِ وَ زَمَانِهِ وَ أَمَّا الْوُجُوهُ الْخَمْسُ مِنْ وُجُوهِ الصِّلَاتِ النَّوَافِلِ فَصِلَةُ مَنْ فَوْقَهُ وَ صِلَةُ الْقَرَابَةِ وَ صِلَةُ الْمُؤْمِنِینَ وَ التَّنَفُّلُ فِی وُجُوهِ الصَّدَقَةِ وَ الْبِرِّ وَ الْعِتْقُ وَ أَمَّا الْوُجُوهُ الْأَرْبَعُ فَقَضَاءُ الدَّیْنِ وَ الْعَارِیَّةُ وَ الْقَرْضُ وَ إِقْرَاءُ الضَّیْفِ وَاجِبَاتٌ فِی السُّنَّةِ مَا یَحِلُّ وَ یَجُوزُ لِلْإِنْسَانِ أَکْلُهُ فَأَمَّا مَا یَحِلُّ لِلْإِنْسَانِ أَکْلُهُ مِمَّا أَخْرَجَتِ الْأَرْضُ فَثَلَاثَةُ صُنُوفٍ مِنَ الْأَغْذِیَةِ

ص: 49

صِنْفٌ مِنْهَا جَمِیعُ الْحَبِّ کُلِّهِ مِنَ الْحِنْطَةِ وَ الشَّعِیرِ وَ الْأَرُزِّ وَ الْحِمَّصِ وَ غَیْرِ ذَلِکَ مِنْ صُنُوفِ الْحَبِّ وَ صُنُوفِ السَّمَاسِمِ وَ غَیْرِهَا کُلُّ شَیْ ءٍ مِنَ الْحَبِّ مَا یَکُونُ فِیهِ غِذَاءُ الْإِنْسَانِ فِی بَدَنِهِ وَ قُوتُهُ فَحَلَالٌ أَکْلُهُ وَ کُلُّ شَیْ ءٍ تَکُونُ فِیهِ الْمَضَرَّةُ عَلَی الْإِنْسَانِ فِی بَدَنِهِ فَحَرَامٌ أَکْلُهُ إِلَّا فِی حَالِ الضَّرُورَةِ وَ الصِّنْفُ الثَّانِی مِمَّا أَخْرَجَتِ الْأَرْضُ مِنْ جَمِیعِ صُنُوفِ الثِّمَارِ کُلِّهَا مِمَّا یَکُونُ فِیهِ غِذَاءُ الْإِنْسَانِ وَ مَنْفَعَةٌ لَهُ وَ قُوتُهُ بِهِ فَحَلَالٌ أَکْلُهُ وَ مَا کَانَ فِیهِ الْمَضَرَّةُ عَلَی الْإِنْسَانِ فِی أَکْلِهِ فَحَرَامٌ أَکْلُهُ وَ الصِّنْفُ الثَّالِثُ جَمِیعُ صُنُوفِ الْبُقُولِ وَ النَّبَاتِ وَ کُلُّ شَیْ ءٍ تُنْبِتُ الْأَرْضُ مِنَ الْبُقُولِ کُلِّهَا مِمَّا فِیهِ مَنَافِعُ الْإِنْسَانِ وَ غِذَاؤُهُ فَحَلَالٌ أَکْلُهُ وَ مَا کَانَ مِنْ صُنُوفِ الْبُقُولِ مِمَّا فِیهِ الْمَضَرَّةُ عَلَی الْإِنْسَانِ فِی أَکْلِهِ نَظِیرَ بُقُولِ السُّمُومِ وَ الْقَاتِلَةِ وَ نَظِیرَ الدِّفْلَی وَ غَیْرِ ذَلِکَ مِنْ صُنُوفِ السَّمِّ الْقَاتِلِ فَحَرَامٌ أَکْلُهُ وَ أَمَّا مَا یَحِلُّ أَکْلُهُ مِنْ لُحُومِ الْحَیَوَانِ فَلُحُومُ الْبَقَرِ وَ الْغَنَمِ وَ الْإِبِلِ وَ مَا یَحِلُّ مِنْ لُحُومِ الْوَحْشِ کُلُّ مَا لَیْسَ فِیهِ نَابٌ وَ لَا لَهُ مِخْلَبٌ وَ مَا یَحِلُّ مِنْ أَکْلِ لُحُومِ الطَّیْرِ کُلِّهَا مَا کَانَتْ لَهُ قَانِصَةٌ فَحَلَالٌ أَکْلُهُ وَ مَا لَمْ یَکُنْ لَهُ قَانِصَةٌ فَحَرَامٌ أَکْلُهُ وَ لَا بَأْسَ بِأَکْلِ صُنُوفِ الْجَرَادِ وَ أَمَّا مَا یَجُوزُ أَکْلُهُ مِنَ الْبَیْضِ فَکُلَّمَا اخْتَلَفَ طَرَفَاهُ فَحَلَالٌ أَکْلُهُ وَ مَا اسْتَوَی طَرَفَاهُ فَحَرَامٌ أَکْلُهُ وَ مَا یَجُوزُ أَکْلُهُ مِنْ صَیْدِ الْبَحْرِ مِنْ صُنُوفِ السَّمَکِ مَا کَانَ لَهُ قُشُورٌ فَحَلَالٌ أَکْلُهُ وَ مَا لَمْ یَکُنْ لَهُ قُشُورٌ فَحَرَامٌ أَکْلُهُ وَ أَمَّا مَا یَجُوزُ مِنَ الْأَشْرِبَةِ مِنْ جَمِیعِ صُنُوفِهَا فَمَا لَا یُغَیِّرُ الْعَقْلَ کَثِیرُهُ فَلَا بَأْسَ بِشُرْبِهِ وَ کُلُّ شَیْ ءٍ یُغَیِّرُ مِنْهَا الْعَقْلَ کَثِیرُهُ فَالْقَلِیلُ مِنْهُ حَرَامٌ وَ مَا یَجُوزُ مِنَ اللِّبَاسِ فَکُلُّ مَا أَنْبَتَتِ الْأَرْضُ فَلَا بَأْسَ بِلُبْسِهِ وَ الصَّلَاةِ فِیهِ وَ کُلُّ شَیْ ءٍ یَحِلُّ لَحْمُهُ فَلَا بَأْسَ بِلُبْسِ جِلْدِهِ الذَّکِیِّ مِنْهُ وَ صُوفِهِ وَ شَعْرِهِ وَ وَبَرِهِ وَ إِنْ کَانَ الصُّوفُ

ص: 50

وَ الشَّعْرُ وَ الرِّیشُ وَ الْوَبَرُ مِنَ الْمَیْتَةِ وَ غَیْرِ الْمَیْتَةِ ذَکِیّاً فَلَا بَأْسَ بِلُبْسِ ذَلِکَ وَ الصَّلَاةِ فِیهِ.

وَ کُلُّ شَیْ ءٍ یَکُونُ غِذَاءَ الْإِنْسَانِ فِی مَطْعَمِهِ أَوْ مَشْرَبِهِ أَوْ مَلْبَسَهُ فَلَا تَجُوزُ الصَّلَاةُ عَلَیْهِ وَ لَا السُّجُودُ إِلَّا مَا کَانَ مِنْ نَبَاتِ الْأَرْضِ مِنْ غَیْرِ ثَمَرٍ قَبْلَ أَنْ یَصِیرَ مَغْزُولًا فَإِذَا صَارَ غَزْلًا فَلَا تَجُوزُ الصَّلَاةُ عَلَیْهِ إِلَّا فِی حَالِ الضَّرُورَةِ وَ أَمَّا مَا یَجُوزُ مِنَ الْمَنَاکِحِ فَأَرْبَعَةُ وُجُوهٍ نِکَاحٌ بِمِیرَاثٍ وَ نِکَاحٌ بِغَیْرِ مِیرَاثٍ وَ نِکَاحُ الْیَمِینِ وَ نِکَاحٌ بِتَحْلِیلٍ مِنَ الْمُحَلِّلِ لَهُ مِنْ مِلْکِ مَنْ یَمْلِکُ وَ أَمَّا مَا یَجُوزُ مِنَ الْمِلْکِ وَ الْخِدْمَةِ فَسِتَّةُ وُجُوهٍ مِلْکُ الْغَنِیمَةِ وَ مِلْکُ الشِّرَاءِ وَ مِلْکُ الْمِیرَاثِ وَ مِلْکُ الْهِبَةِ وَ مِلْکُ الْعَارِیَّةِ وَ مِلْکُ الْأَجْرِ فَهَذِهِ وُجُوهُ مَا یَحِلُّ وَ مَا یَجُوزُ لِلْإِنْسَانِ إِنْفَاقُ مَالِهِ وَ إِخْرَاجُهُ بِجِهَةِ الْحَلَالِ فِی وُجُوهِهِ وَ مَا یَجُوزُ فِیهِ التَّصَرُّفُ وَ التَّقَلُّبُ مِنْ وُجُوهِ الْفَرِیضَةِ وَ النَّافِلَةِ(1).

**[ترجمه]تحف العقول: مردی از امام صادق علیه السّلام پرسید: راه­های امرار معاش بندگان، از جمله کسب و کار و معاملات میان آنان و نیز راه­های مصرف اموال چند گونه است؟ فرمود: کلیه اقسام معیشت و انواع معاملات رایج میان مردم که برای آنان درآمدی دارد، چهار گونه است. گفتند: این چهار نوع همه حلال است یا همه حرام، یا مختلف است؟ فرمود: هر کدام نوعی حلال دارد و نوعی حرام و همه­ آنها نام و خصوصیاتش معلوم و مشهور است. نوع اول: «ولایت» و حکومت بعضی از مردم بر دیگری است که شامل زمامدار، و حکام زیردست و طبقات پائینتر تا کم رتبه ترین کارمند است که هر یک به نوعی بر زیردستان و مردم تحت نفوذش-ان حکومت دارند. نوع دوم: تجارت و معامله که شامل کلیه خرید و فروش هاست. نوع سوم: صنعت است با همه اقسامش و نوع چهارم: اجارات در کلیه مواردی که در آن نیاز به اجاره ا­ست. و هر یک از این اقسام از جهتی حلال و از جهتی حرام هستند و خداوند در این معاملات بر بندگان واجب کرده است که از راه حلالش وارد شوند، و به حلال روی بیاورند و از حرام اجتناب ورزند.

تفسیر انواع «ولایت»: ولایت دو قسم است. یکی از اقسام آن ولایت حکام عادل است، کسانی که خداوند بر مردم امر کرده تا ولایت و حکومتشان را گردن نهند، و نیز حکومت­های زیردست و زیردست تر تا نازلترین طبقه­ آنان که هر یک به نوعی بر زیردستان خود حکومت می کنند؛ و نوع دیگر، ولایت حکام جور و فرماندهان آنها تا پائین ترین فردشان که هر کدام بر مردم زیردستشان حکومت دارند. وجه حلال آن، ولایت حاکم عادلی است که خداوند به شناخت او و پذیرفتن ولایتش دستور داده است. لازم به ذکر است که در حکومت او و حکومت والیانش (منظور فرمانداران نصب شده از طرف او) باید طبق دستوری که خدا به آن حاکم عادل داده رفتار شود، نه چیزی بر آن بیفزایند، نه از آن بکاهند و نیز سخنش را تحریف نکنند و از فرمانش تخلف ننمایند، و چنانچه حاکم بدان گونه که گفتم دادگستر بود، حکومت از جانب او، کار کردن برایش و کمک به او و تقویتش، حلال و مشروع خواهد بود، و معامله با چنین دستگاهی جایز است زیرا در زمامداری حاکم عادل و فرمانداران او، هر حقی زنده شود، هر عدالت و امانتی احیا گردد و هر ظلم و بیداد و فسادی نابود شود، از این رو هر که در تحکیم قدرت وی بکوشد، و در امر حکومت یاری­اش دهد، در طاعت خدا تلاش کرده و دین خدا را تقویت نموده است.

اما وجه حرامش، حکومت زمامداران ستمگر و دست نشاندگان آنهاست. از: طبقه رؤسا و اطرافیان حاکم تا طبقات پائینتر و آخرین رتبه، کار در این حکومتها و همکاری با آنها در امر حکمرانی، حرام و نامشروع است، و هر کاری چه کوچک و چه بزرگ (برای کمک به این حکومت­ها) انجام گیرد، مایه­ عذاب است؛ زیرا هر نوع همکاری با آنان از گناهان بزرگ است؛ به این خاطر که در حکومت حکمرانان ستمگر، هر چه حق است لگدکوب شود، هر چه باطل است زنده گردد و ظلم و بیداد و فساد رواج یابد، کتب الهی نابود شود و پیامبران و مؤمنان به قتل رسند، مسجدها ویران گردد، سنتها و مقررات الهی زیر و رو شود؛ از این رو کار کردن با آنها، یاری کردنشان و معامله با ایشان حرام است، مگر زمانی که ضرورتی ایجاب کند، نظیر اضطراری که به خوردن خون یا مردار پیش آید.

تفسیر انواع تجارات در کلیه خرید و فروشها: اقسام معاملاتی که برای فروشنده یا خریدار جایز و یا حرام است، بدین شرح می­باشد: همانگونه که همه­­ انسان­ها به آن امر شده­اند، آنچه خوراک مردم و مایه­ قوام زندگی باشد، و انواع چیزهائی که در شئون مختلف زندگی برای خوردن، نوشیدن، پوشیدن، ازدواج، مالکیت، استعمال مالکانه بدان نیازمند و از آن ناگزیر می باشند، یا از جهتی به صلاح مردم و مفید به حال آنان باشد که از آن چاره ندارند، در همه اینها، فروش، خرید، نگهداری، استعمال، بخشش، و قرض دادنش حلال است.

اما داد و ستدهای حرام، عبارتند از: خرید و فروش هر چیزی که مایه­ فساد باشد، و از جهت خوردن، نوشیدن، کاسبی، ازدواج، مالک شدن، نگهداشتن، بخشیدن، قرض دادن، ممنوع و مورد نهی خدا باشد، یا از جهتی برای مردم فساد داشته باشد، مانند معاملات ربائی که مفسده آمیز است، یا فروش مردار، خون، گوشت خوک، گوشت درندگان و پرندگان وحشی، پوست درندگان، شراب، و کلیه نجاسات که اینها همه حرام و نامشروع است. تمامی اینها حرام است و از خوردن، نوشیدن، پوشیدن، نگهداشتن، مالک شدن و تصرف در آنها به خاطر مفاسدی که در بر دارد، نهی شده است. همچنین معامله­ هر چیزی که مایه­ سرگرمی {حرام} باشد (چون آلات موسیقی) یا موجب تقرب به غیر خدا یا باعث تقویت کفر و شرک گردد یا نوعی گمراهی و ضلالت را نیرو بخشد، یا باطلی را تقویت کند (چون نشر افکار مسموم و غیره) یا حقی را تضعیف نماید، فروش، خرید، نگهداشتن، مالک شدن، عاریه دادن و کلیه تصرفاتش حرام است جز اینکه ضرورتی پیش آید.

اما تفسیر اجاره ها: اجاره عبارت است از اینکه کسی خودش یا مالش یا چیزی را که اختیارش به دست اوست، چون بستگان یا چهارپا یا لباس، برای استفاده در اختیار دیگری نهد. نوع حلال اجاره این است که انسان خودش، خانه یا زمین یا هر چیز دیگری را که مالک است، برای استفاده از منافع آن در اختیار دیگری گذارد، یا تعهد کند که کاری را به دست خود یا فرزند یا غلامش یا اجیرش انجام دهد، بدون اینکه وکیل یا کارگزاری از جانب حاکم باشد و نیز اشکالی ندارد که کسی خود یا فرزند یا خویشاوند یا ملک یا اجیرش را اجاره دهد، زیرا آنان نیز به جای او و به وکالت او کار می کنند، و کارگزار حاکم هم نیستند؛ مانند حمالی که بار معینی را به اجرت معلومی به جای مشخصی می برد، و چیز حلالی را (نه مثل مشروب و غیره) به دست خود یا به وسیله­ غلام یا چهارپایش حمل می کند، یا برای کاری اجیر شود که به دست خود یا غلام یا خویشان یا اجیرش انجام دهد، اینها انواع حلال اجاره است که برای هر کس از پادشاه، ملت، کافر و مؤمن، اجاره دادنش حلال است، و عایداتش نیز حلال می­باشد.

اما انواع حرام: نظیر اینکه کسی برای حمل و نقل چیزی اجیر شود که خوردن یا نوشیدن، و یا پوشیدنش حرام است (مثل حمل مشروب)، یا برای ساختن چیز حرامی یا نگهداری، یا پوشیدن آن اجیر گردد، یا برای خراب کردن بی دلیل مساجد، یا کشتن بی گناه، یا حمل و نقل مجسمه ها، بتها، ساز، نی، شراب، خوک، مردار، خون یا هر کار فساد انگیزی که صرف نظر از موضوع اجاره، حرام باشد؛ همه­ این موارد از جهاتی نهی شده است. حرام است که انسان خود و یا چیزی را که متعلق به او است (از قبیل فرزند، غلام، وسیله نقلیه) در این امر اجاره دهد، مگر جایی که عمل به آن سودمند باشد، مانند حمل مردار به جای دوردستی که از تعفنش آسوده شوند و امثال آن.

و فرق بین معنای ولایت (ولایت حکام ستمگر) و اجاره - اگر هر دوی آنها برای دریافت مزدی انجام شود - این است که در ولایت، انسان برای حاکم یا حکام کوچکتر و فرماندهان زیردست خدمت می کند، و در حکومت و تسلط بر زیردستان و امر و نهی، نقش حاکم را ایفا می کند و جانشین همان مقامات است، و در تحکیم قدرت و یاری آنها سعی می کند، و اگر نازلترین فرد و پائین ترین طبقه هم باشد، باز بر همان مردمی که والی حکومت می کند، فرماندهی دارد و در کشتار و گسترش ستم و فساد، جایگزین (و آلت دست) مقامات بالاست.

ولی اجاره به طوری که تفسیر کردیم این است که انسان خود یا مملوکش را که قبلاً اجاره نداده و اختیارش را دارد، اجیر دیگری کند، و البته شخص مادامی که اجیر کسی نشده، مالک و اختیاردار خود و مملوک خویش است و حاکم اختیاردار مردم نیست و تنها وقتی امور مردم را به دست گرفت و به مقام رسید، کارهای آنها را قبضه می کند. و هر کس خود یا مملوکش یا کسی را که اختیارش به دست اوست، به کافر یا مؤمن یا سلطان یا رعیتی، به نحوی که تفسیر کردیم، در کارهای حلال اجاره دهد، کار و درآمدش جایز و مشروع است.

و اما تفسیر صنایع: صنعت عبارت است از هر کاری که مردم فرا می گیرند یا به دیگران می آموزند، از قبیل: نویسندگی، حس-ابرسی، تج-ارت، رنگ-رزی، زین­سازی، بن-ائی، بافن-دگی، لباس­­شویی، خی-اطی، صورتگری - البته نه تصویر جانداران - و ساختن ابزارهائی که بندگان خدا برای منافع خود بدان­ها محتاجند، و مایه­ قوام زندگی و رفع نیازمندی هاست؛ اینها همه حلال است و عملش و تعلیمش، برای خود یا دیگران جایز است، گرچه ممکن است احیاناً از آن کار یا آن ابزار برای فساد یا معصیتی سوء استفاده کنند، و در راه حق و باطل هر دو به کار رود، بنابراین پیشه کردن و یاد دادن آن اشکالی ندارد، مانند: تعلیم نویسندگی­ای که باعث فساد یعنی تقویت و یاری کارگزاران حکومت­های ستمگر شود.

همچنین کارد، شمشیر، نیزه، کمان و سایر ابزارهای جنگی که در راه صلاح و یا فساد مصرف شود و ابزار و کمک به هر دو قرار گیرد؛ آموختن، یاد دادن و مزد گرفتن برای تعلیم یا ساختن آنها، برای کسانی که آن را در راه صلاح مصرف کنند مشروع است، اما برای کسانی که در راه فساد و به زیان دیگران از آنها استفاده کنند، حرام است و آموزنده و یادگیرنده تقصیر و گناهی ندارند، زیرا ذات عمل سودمند و مصلحت آمیز و مایه­ قوام و بقای خلق است، آنها که در فساد و حرام آن را به کار می برند، مقصر و گنهکارند .

خداوند تنها مصنوعاتی را حرام کرده که مصرفش منحصراً در فساد محض است، مانند: ساختن ساز، نی، شطرنج، کلیه ابزارهای «لهو» و صلیب، بت، و امثال آنها، نظیر درست کردن نوشابه های حرام و (بطور کلی) هر چه که فساد محض است و هیچ­گونه مصلحتی (مصرف سودمندی) ندارد؛ بنابراین یاد دادن، یاد گرفتن، ساختن، مزد گرفتن، و تمام تصرفات در آنها مطلقاً حرام است، مگر اینکه صنعتی باشد که به نفع اقسام صنعت به کار رود، هر چند که در معصیت نیز مورد استفاده قرار گیرد که به منظور آن منفعت حلال، یادگرفتن، یاد دادن و ساختنش حلال است، و در این صورت، تنها استعمال نابجا و ناروایش ممنوع خواهد بود. این بود راهها و طرق امرار معاش بندگان و حکم تعلیم کسب­ها.

انواع بیرون کردن مال و انفاق اموال

راههای بیرون کردن مال و وجوه حلالی که اموال به صورت واجب یا مستحب در آنها خرج می شود، کلاً بیست و چهار نوع است: هفت نوع مربوط به مصارف شخصی انسان است، پنج نوع مخصوص افراد واجب النفقه، سه نوع واجبات شرعی که به عنوان دَین بر عهده­ اوست، پنج نوع اهداها و بخششهای لازم و چهار نوع مصارف خیر است.

اما مصارف شخصی: عبارت است از احتیاجات و ضروریات مانند: خوراک، نوشیدنی، پوشاک، هزینه­ ازدواج، هزینه­ خدمتکار (در صورت لزوم)، حوائجی از قبیل: مزد تعمیر لوازم (خانه و محل کار)، حمل یا نگهداری اجناس، نیازمندی­هایی چون: خانه و اسباب و لوازم زندگی.

اما نفقه های پنجگانه، عبارت است از: هزینه­های شخصی، هزینه­ فرزند، پدر و مادر، زن و مملوک (غلام و حیوان). نفقه­ این افراد چه در حال تنگدستی و چه توانمندی، واجب است.

اما سه نوع دین واجب [الهی]، یکی زکات است که واجب سالانه است، دیگر حج واجب و سوم (هزینه) جهاد در وقت خود (هر زمان که نبردی بین نیروهای اسلام و کفر رخ دهد).

اما پنج نوع بخشش مستحب: اهدا به مافوق و بالادست، به خویشان، مؤمنان و صدقه و احسان، و آزاد کردن بردگان .

و انواع چهارگانه مصارف خیر: پرداخت بدهی، وام، قرض دادن، و مهمانی که اینها در سنت واجب است.

خوراکی­های حلال

خوردنی­های حلالی که از زمین می روید سه گونه است: 1. دانه های نباتی: (به­طور کلی) مثل گندم، جو، برنج، نخود، و انواع دیگر حبوبات، و اقسام کنجد و غیره و هر دانه ای که از زمین بروید و برای بدن و تقویت انسان مفید باشد، اینها همه حلال است؛ و آنچ--ه برای بدن مض-ر باشد حرام است، مگر در حال ضرورت. 2. همه­ اقسام میوه ها که از زمین می­روید و در تغذیه­ انسان به کار می رود و برای بدن سودمند و نیروبخش است. و هر کدام زیان داشته باشد حرام است. 3. انواع سبزی­ها و گیاهانی که از زمین بروید و برای بدن مفید باشد و غذای انسان محسوب ­شود، خوردنش حلال است. اما سبزی­های مضر، مانند: گیاهان سمی کشنده مثل خرزهره و غیره، حرام است.

حیوانات حلال گوشت

گوشت گاو، گوسفند، شتر، حیوانات وحشی حلال گوشت، و هر حیوانی که دندان نیش و چنگال ندارد، حلال است؛ و همچنین پرندگان حلال گوشت آنهایی هستند که سنگدان دارند، اما آنها که سنگدان ندارند حرامند، و اقسام ملخ نیز خوردنش جایز است.

تخم های حلال

هر تخمی که دو طرفش مساوی نباشد حلال و آنچه دو طرفش مساوی باشد حرام است.

انواع ماهی­های حلال

ماهی پولک دار حلال است و هر کدام پولک ندارد حرام است.

انواع نوشیدنی های حلال نوشیدنی­ها همه حلالند جز آنها که زیادش عقل را دگرگون و موجب مستی شود؛ و اندکش نیز حرام است.

پوشاک­های حلال

هر آنچه که از گیاه به دست آید، پوشیدن و نماز گزاردن در آن حلال است، و هر حیوان حلال گوشتی که طبق دستور اسلام سر بریده شود، پوست، پشم، مو، و کرکشان حلال است و حیوانات پاک (یعنی کلیه حیوانات به استثنای سگ و خوک) چه طبق دستور اسلام سر بریده شده باشند یا مرده باشند، پوشیدن پشم، مو، پر، و کرکشان و همچنین نماز خواندن در آنها جایز است و هر چه به مصرف خوردن، یا نوشیدن، یا پوشیدن انسان برسد (خوردنی­ها)، نماز و سجده بر آن جایز نیست. به­ جز میوه ها، سجده بر گیاهان جایز است مگر گیاهان قابل رستن که بعد از رستن، سجده بر آنها جایز نیست، جز در حال ضرورت که بر رسته هم می توان سجده کرد.

زناشوئی های حلال

چهار نوع زناشوئی حلال است: 1. ازدواجی که منجر به ارث بردن شود (عقد دائم که زن و شوهر از هم ارث می برند). 2. ازدواج بدون ارث (عق-د موقت). 3. کنی-ز گرفتن. 4. ازدواج با تحلیل (یعنی شخصی کنیز خود را برای مدتی معین برای شخص دیگر حلال نماید).

از شش راه می توان مالک چیزی شد: 1. غنیمت 2. خری-د 3. ارث 4. هبه 5. عاریه 6. اجاره.

این بود تفصیل چیزهای حلال و آنچه برای انسان جایز است مالش را انفاق کند و در جهت حلال و در وجوه آن هزینه کند و آنچه می تواند در آن تصرف و دگرگونی ایجاد کند، از انواع واجب و مستحب. - . تحف العقول: 346-356 -

**[ترجمه]

«12»

ضا، [فقه الرضا علیه السلام]: اعْلَمْ یَرْحَمُکَ اللَّهُ أَنَّ کُلَّ مَأْمُورٍ بِهِ مِمَّا هُوَ عَوْنٌ عَلَی الْعِبَادِ وَ قِوَامٌ لَهُمْ فِی أُمُورِهِمْ مِنْ وُجُوهِ الصَّلَاحِ الَّذِی لَا یُقِیمُهُمْ غَیْرُهُ مِمَّا یَأْکُلُونَ وَ یَشْرَبُونَ وَ یَلْبَسُونَ وَ یَنْکِحُونَ وَ یَمْلِکُونَ وَ یَسْتَعْمِلُونَ فَهَذَا کُلُّهُ حَلَالٌ بَیْعُهُ وَ شِرَاؤُهُ وَ هِبَتُهُ وَ عَارِیَّتُهُ وَ کُلُّ أَمْرٍ یَکُونُ فِیهِ الْفَسَادُ مِمَّا قَدْ نُهِیَ عَنْهُ مِنْ جِهَةِ أَکْلِهِ وَ شُرْبِهِ وَ لُبْسِهِ وَ نِکَاحِهِ وَ إِمْسَاکِهِ لِوَجْهِ الْفَسَادِ مِثْلَ الْمَیْتَةِ وَ الدَّمِ وَ لَحْمِ الْخِنْزِیرِ وَ الرِّبَا وَ جَمِیعِ الْفَوَاحِشِ وَ لُحُومِ السِّبَاعِ وَ الْخَمْرِ وَ مَا أَشْبَهَ ذَلِکَ فَحَرَامٌ ضَارٌّ لِلْجِسْمِ وَ فَسَادٌ لِلنَّفْسِ (2).

**[ترجمه]فقه الرضا: بدان، خداوند مورد رحمت قرار می­دهد، همه­­ کسانی را که امر شده­اند، به آنچه که یاری­کننده­ بندگان و مایه قوام زندگی آنان باشد و از جهتی به صلاح مردم و مفید به حال آنان باشد و برای خوردن، نوشیدن، پوشیدن، ازدواج، مالکیت و استعمال مالکانه بدان نیازمند و از آن ناگزیر می باشند. فروش، خرید، نگهداری، استعمال، بخشش، و قرض دادن همه این­ها حلال است و هر چیزی که مایه­ فساد باشد، و از جهت خوردن، نوشیدن، پوشیدن، ازدواج، مالک شدن و نگهداشتن، ممنوع و مورد نهی خدا باشد، یا از جهتی برای مردم فساد داشته باشد، مانند فروش مردار، خون، گوشت خوک، ربا و کلیه­ فسادها و فروش گوشت درندگان و شراب، و چیزهایی شبیه به آن، همه حرام و نامشروع است و برای جسم مضر بوده و برای روح، فسادآور می­باشد. - . فقه الرضا علیه السلام: 33 -

**[ترجمه]

«13»

ضا، [فقه الرضا علیه السلام]: کَسْبُ الْمُغَنِّیَةِ حَرَامٌ وَ لَا بَأْسَ بِکَسْبِ النَّائِحَةِ إِذَا قَالَتْ صِدْقاً وَ لَا بَأْسَ بِکَسْبِ الْمَاشِطَةِ إِذَا لَمْ تُشَارِطْ وَ قَبِلَتْ مَا تُعْطَی وَ لَا تَصِلُ شَعْرَ المَرْأَةِ بِغَیْرِ شَعْرِهَا وَ أَمَّا شَعْرُ الْمَعْزِ فَلَا بَأْسَ بِأَنْ یُوصَلَ وَ قَدْ لَعَنَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله سَبْعَةً الْوَاصِلَ شَعْرَهُ بِغَیْرِ شَعْرِهِ وَ الْمُتَشَبِّهَ مِنَ النِّسَاءِ بِالرِّجَالِ وَ الرِّجَالِ بِالنِّسَاءِ وَ المُفَلِّجَ بِأَسْنَانِهِ وَ

ص: 51


1- 1. تحف العقول من ص 346 الی ص 356.
2- 2. فقه الرضا ص 33.

الْمُوشِمَ بِیَدَیْهِ وَ الدَّعِیَّ إِلَی غَیْرِ مَوْلَاهُ وَ الْمُتَغَافِلَ عَلَی زَوْجَتِهِ وَ هُوَ الدَّیُّوثُ وَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله اقْتُلُوا الدَّیُّوثَ (1) وَ لَوْ أَنَّ رَجُلًا أَعْطَتْهُ امْرَأَتُهُ مَالًا وَ قَالَتْ لَهُ اصْنَعْ بِهِ مَا شِئْتَ فَإِنْ أَرَادَ الرَّجُلُ یَشْتَرِی بِهِ جَارِیَةً یَطَؤُهَا لَمَا جَازَ لَهُ لِأَنَّهَا أَرَادَتْ مَسَرَّتَهُ لَیْسَ لَهُ مَا یَسُوؤُهَا(2)

وَ اعْلَمْ أَنَّ أُجْرَةَ الزَّانِیَةِ وَ ثَمَنَ الْکَلْبِ سُحْتٌ إِلَّا کَلْبَ الصَّیْدِ وَ أَمَّا الرِّشَا فِی الْحُکْمِ فَهُوَ الْکُفْرُ بِاللَّهِ الْعَظِیمِ (3).

**[ترجمه]فقه الرضا: مزد گرفتن زن آوازه­ خوان حرام است و اجرت گرفتن زن نوحه گر در صورتی که راست بگوید اشکال ندارد؛ و نیز اجرت گرفتن زن آرایشگر، در صورتی که هر چه دادند بپذیرد و شرطی نگذارد، مانعی ندارد، اما نباید موی مصنوعی (از شخص دیگر) به سر زن دیگر بندد، ولی وصل موی حیوان مانند موی بز اشکالی ندارد. پیامبر صلّی الله علیه و آله هفت گروه را لعنت کرده است: کسی که موی مصنوعی بر مویش وصل کند، زنان مرد صفت و مردان زن صفت، کسی که دندانش را بساید، کسی که در دستش خالکوبی کند، دعوت کننده به کسی غیر از مولایش، کسی که از زنش غافل باشد، یعنی دیوث (مردی که همسرش با مردان دیگر رابطه­ نامشروع دارد و او می­داند و اهمیت نمی دهد). رسول خدا فرمود: دیوث را بکشید. - . فقه الرضا علیه السلام: 33 -

اگر زنی به همسرش مالی ببخشد و به او بگوید: هر چه می­خواهی با این مال بکن، در این صورت اگر آن مرد بخواهد با آن مال کنیزی بخرد، زمانی می­تواند آن کنیز را به تملک خود درآورد که همسرش به او اجازه دهد، زیرا او (زن) خوشحالی همسرش را خواسته است و شایسته نیست مرد کاری انجام دهد که برای زن ناگوار است. - . فقه الرضا علیه السلام: 33 -

بدان که اجرت زن زناکار و بهای سگ - البته غیر از سگ شکاری - حرام است و رشوه گیری در قضاوت، کفر به خداوند بزرگ است - . فقه الرضا علیه السلام: 33 - .

**[ترجمه]

«14»

ضا، [فقه الرضا علیه السلام]: اعْلَمْ یَرْحَمُکَ اللَّهُ أَنَّ کُلَّ مَا یَتَعَلَّمُهُ الْعِبَادُ مِنْ أَنْوَاعِ الصَّنَائِعِ مِثْلَ الْکِتَابِ وَ الْحِسَابِ وَ التِّجَارَةِ وَ النُّجُومِ وَ الطِّبِّ وَ سَائِرِ الصِّنَاعَاتِ کَالْأَبْنِیَةِ وَ الْهَنْدَسَةِ وَ التَّصَاوِیرِ مَا لَیْسَ فِیهِ مِثَالُ الرُّوحَانِیِّینَ وَ أَبْوَابُ صُنُوفِ الْآلَاتِ الَّتِی یُحْتَاجُ إِلَیْهَا مِمَّا فِیهِ مَنَافِعُ وَ قَوَائِمُ مَعَاشٍ وَ طَلَبُ الْکَسْبِ فَحَلَالٌ کُلُّهُ تَعْلِیمُهُ وَ الْعَمَلُ بِهِ وَ أَخْذُ الْأُجْرَةِ عَلَیْهِ وَ إِنْ قَدْ تَصْرِفُ بِهَا فِی وُجُوهِ الْمَعَاصِی أَیْضاً مِثْلَ اسْتِعْمَالِ مَا جُعِلَ لِلْحَلَالِ ثُمَّ تَصْرِفُهُ إِلَی أَبْوَابِ الْحَرَامِ وَ مِثْلَ مُعَاوَنَةِ الظَّالِمِ وَ غَیْرِ ذَلِکَ مِنْ أَسْبَابِ الْمَعَاصِی مِثْلَ الْإِنَاءِ وَ الْأَقْدَاحِ وَ مَا أَشْبَهَ ذَلِکَ وَ لَعَلَّهُ لِمَا فِیهِ مِنَ الْمَنَافِعِ جَازَ تَعْلِیمُهُ وَ عَمَلُهُ وَ حَرُمَ عَلَی مَنْ یَصْرِفُهُ إِلَی غَیْرِ وُجُوهِ الْحَقِّ وَ الصَّلَاحِ الَّذِی أَمَرَ اللَّهُ بِهَا دُونَ غَیْرِهَا.

اللَّهُمَّ إِلَّا أَنْ یَکُونَ صِنَاعَةً مُحَرَّمَةً أَوْ مَنْهِیّاً عَنْهَا مِثْلَ الْغِنَاءِ وَ صَنْعَةِ آلَاتِهِ وَ مِثْلَ بِنَاءِ الْبِیعَةِ وَ الْکَنَائِسِ وَ بَیْتِ النَّارِ وَ تَصَاوِیرِ ذَوِی الْأَرْوَاحِ عَلَی مِثَالِ الْحَیَوَانِ وَ الرُّوحَانِیِّ وَ مِثْلَ صَنْعَةِ الدَّفِّ وَ الْعُودِ وَ أَشْبَاهِهِ وَ عَمَلِ الْخَمْرِ وَ الْمُسْکِرِ وَ الْآلَاتِ الَّتِی لَا تَصْلُحُ فِی شَیْ ءٍ مِنَ الْمُحَلَّلَاتِ فَحَرَامٌ عَمَلُهُ وَ تَعْلِیمُهُ وَ لَا یَجُوزُ ذَلِکَ وَ بِاللَّهِ التَّوْفِیقُ (4).

ص: 52


1- 1. فقه الرضا ص 33.
2- 2. فقه الرضا ص 33.
3- 3. فقه الرضا ص 33.
4- 4. فقه الرضا ص 41.

**[ترجمه]فقه الرضا: بدان که خداوند کسی را که چیزی از انواع حرفه­­ها را به بندگان بیاموزد، مورد رحمت قرار می­دهد؛ مانند: نویسندگی، حساب، تجارت، نجوم، طب و دیگر حرفه­ها مثل ساختمان­سازی و هندسه و صورت­گری - البته نه تصویر جانداران - و نیز ساختن ابزارهائی که بندگان خدا برای منافع خود بدان­ها محتاجند، و مایه­ قوام زندگی و رفع نیازمندی هاست؛ تعلیم و پیشه­ ساختن همه این­ها حلال است، گرچه گاهی از آن، در راه­های فساد یا معصیت استفاده شود، همان­گونه که در راه حق به کار می­رود؛ پس حتی اگر آن به کارهای حرام اختصاص داده شود، مثل: یاری به ظالم و دیگر راه­های معصیت مثل ساختن ظروف و جام­های شراب و کارهایی شبیه به آن، به سبب آن منفعتش، یاد دادن و پیشه کردنش حلال است، اما کسی که آن را در راهی به غیر از راه حق و حلالی که خداوند بر آن امر کرده اختصاص دهد، حرام است.

خداوند صنعت را حلال ساخته، مگر صنعتی که حرام و از آن نهی شده باشد مثل: ابزار غنا و ساختن آلات موسیقی و بنا کردن کلیسا و معابد و آتشکده و صورت­گری جاندارانی به شکل حیوان یا انسان یا ساختن دف و عود (آلت موسیقی) و چیزهایی شبیه به آن و درست کردن شراب و مسکر و آلاتی که با ابزار حلال و مشروع ساخته نمی­شوند، بنابراین پیشه کردن و یاد گرفتنش حرام است و جایز نیست؛ و توفیق تنها از جانب خداست. - . فقه الرضا علیه السلام: 41 -

**[ترجمه]

«15»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ الضَّبِّیِّ قَالَ: مَرَّ إِبْرَاهِیمُ النَّخَعِیُّ عَلَی امْرَأَةٍ وَ هِیَ جَالِسَةٌ عَلَی بَابِ دَارِهَا بُکْرَةً وَ کَانَ یُقَالُ لَهَا أُمُّ بَکْرٍ وَ فِی یَدِهَا مِغْزَلٌ تَغْزِلُ بِهِ فَقَالَ یَا أُمَّ بَکْرٍ أَ مَا کَبِرْتِ أَ لَمْ یَأْنِ لَکِ أَنْ تَضَعِی هَذَا الْمِغْزَلَ فَقَالَتْ وَ کَیْفَ أَضَعُهُ وَ سَمِعْتُ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام یَقُولُ هُوَ مِنْ طَیِّبَاتِ الْکَسْبِ (1).

**[ترجمه]تفسیر العیاشی: محمد بن خالد ضبی نقل کرده است که: ابراهیم نخعی یک روز صبح بر زنی به نام «امّ بکر»، گذشت که کنار در خانه اش نشسته بود و با دوک نخ ریسی نخ می ریسید. ابراهیم به وی گفت: ای ام بکر، آیا پیر نشده ای؟ آیا زمان آن نرسیده که این دوک نخ ریسی را کنار بگذاری؟ ام بکر گفت: چگونه آن را کنار بگذارم در حالی که از امیر مؤمنان - علی علیه السّلام - شنیدم که فرمود: ریسندگی، از کسب های پاک و پاکیزه است. - . تفسیر العیاشی 1: 150 -

**[ترجمه]

«16»

شی، [تفسیر العیاشی] سَمَاعَةُ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: الْغُلُولُ کُلُّ شَیْ ءٍ غُلَّ مِنَ الْإِمَامِ وَ أَکْلُ مَالِ الْیَتِیمِ شِبْهُهُ وَ السُّحْتُ شِبْهُهُ (2).

**[ترجمه]تفسیر العیاشی: سماعه از امام صادق علیه السّلام روایت می کند که فرمود: غلول هر چیزی است که در آن به امام خیانت شود و خوردن مال یتیم و تصرف مال حرام، از جمله آن است. - . تفسیر العیاشی 1: 205 -

**[ترجمه]

«17»

سر، [السرائر] مِنْ جَامِعِ الْبَزَنْطِیِّ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: بَیْعُ الشِّطْرَنْجِ حَرَامٌ وَ أَکْلُ ثَمَنِهِ سُحْتٌ وَ اتِّخَاذُهَا کُفْرٌ(3).

**[ترجمه]السرایر: ابوبصیر از امام صادق علیه السّلام روایت کرده است که فرمود: فروش شطرنج و خوردن پولی که از فروش آن به دست آید حرام است و استفاده از آن نیز کفر محسوب می­شود. - . السرائر: 484 -

**[ترجمه]

«18»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنِ الْوَشَّاءِ عَنِ الرِّضَا علیه السلام قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ: ثَمَنُ الْکَلْبِ سُحْتٌ وَ السُّحْتُ فِی النَّارِ(4).

**[ترجمه]تفسیر العیاشی: وشا از امام رضا علیه السّلام روایت کرده است که فرمود: بهای سگ حرام است و خورنده­ حرام در آتش است. - . تفسیر العیاشی 1: 321 -

**[ترجمه]

«19»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ سَمَاعَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ وَ أَبِی الْحَسَنِ علیه السلام قَالَ: السُّحْتُ أَنْوَاعٌ کَثِیرَةٌ مِنْهَا کَسْبُ الْحَجَّامِ وَ أَجْرُ الزَّانِیَةِ وَ ثَمَنُ الْخَمْرِ وَ أَمَّا الرِّشَا فِی الْحُکْمِ فَهُوَ الْکُفْرُ بِاللَّهِ (5).

**[ترجمه]تفسیر العیاشی: سماعه از امام صادق و امام کاظم علیهما السّلام روایت کرده است که فرمودند: سحت انواع بسیاری دارد که از آن جمله: اجرت گرفتن حجامت­کننده و مزد زن زناکار و بهای شراب و نیز رشوه گیری در قضاوت، و کفر به خداوند است. - .

تفسیر العیاشی 1: 321 -

**[ترجمه]

«20»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ جَرَّاحٍ الْمَدَائِنِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: مِنْ أَکْلِ السُّحْتِ الرِّشْوَةُ فِی الْحُکْمِ وَ عَنْهُ وَ مَهْرُ الْبَغِیِ (6).

**[ترجمه]تفسیر العیاشی: جراح مداینی از امام صادق علیه السّلام روایت می کند که فرمود: از موارد سُحت - حرام - ، رشوه­گیری در قضاوت است. و نیز از او روایت شده: اجرت زن زناکار. - . تفسیر العیاشی 1: 321 -

**[ترجمه]

«21»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ علیهما السلام: أَنَّهُ کَانَ یَنْهَی عَنِ الْجَوْزِ الَّذِی یَحْوِیهِ الصِّبْیَانِ مِنَ الْقِمَارِ أَنْ یُؤْکَلَ وَ قَالَ هُوَ السُّحْتُ (7).

ص: 53


1- 1. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 150.
2- 2. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 205.
3- 3. السرائر ص 484 و کان الرمز( شی) لتفسیر العیّاشیّ و هو من سهو القلم و الصواب ما أثبتناه.
4- 4. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 321.
5- 5. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 321.
6- 6. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 321.
7- 7. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 322.

**[ترجمه]تفسیر العیاشی: سکونی از امام صادق علیه السّلام (از پدرش) روایت می کند که: وی از خوردن گردویی که کودکان از راه قمار بازی بدست می­آوردند، نهی می­کرد و می­فرمود: آن سحت - حرام - است. - . تفسیر العیاشی 1: 322 -

**[ترجمه]

«22»

ضا، [فقه الرضا علیه السلام]: سُئِلَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنْ شِرَاءِ الْخِیَانَةِ وَ السَّرِقَةِ قَالَ إِذَا عَرَفْتَ ذَلِکَ فَلَا تَشْتَرِهِ إِلَّا مِنَ الْعُمَّالِ (1).

**[ترجمه]فقه الرضا: از امام صادق علیه السّلام درباره­ خریدن متاع و کالایی که از راه خیانت و دزدی به دست آمده است، سؤال شد، ایشان فرمود: اگر شخص خریدار به این مطلب آگاه باشد، نباید آن را بخرد، مگر اینکه فروشنده از ماموران حکومت باشد. - . فقه الرضا علیه السلام: 77 -

**[ترجمه]

«23»

وَ قِیلَ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام الرَّجُلُ یَطْلُبُ مِنَ الرَّجُلِ مَتَاعاً بِعَشَرَةِ آلَافِ دِرْهَمٍ وَ لَیْسَ عِنْدَهُ إِلَّا بِمِقْدَارِ أَلْفِ دِرْهَمٍ فَیَأْخُذُ مِنْ جِیرَانِهِ وَ مُعَامِلِیهِ ثُمَّ شِرَاءً أَوْ عَارِیَّةً وَ یُوَفِّیهِ ثُمَّ یَشْرِیهِ مِنْهُ أَوْ مِمَّنْ یَشْتَرِیهِ مِنْهُ فَیَرُدُّهُ عَلَی أَصْحَابِهِ قَالَ لَا بَأْسَ (2).

**[ترجمه]به امام صادق علیه السّلام گفته شد: شخصی از مردی ده هزار درهم کالا درخواست می کند، اما او بیش از هزار درهم آن کالا را ندارد؛ از این رو آن مرد فروشنده از همسایه اش و طرف های معامله اش آن کالا را می­خرد یا به عاریه می­گیرد و به آن شخص می فروشد. آن گاه از او یا کسانی که از او خرید کرده­اند، آن کالا را می خرد و به صاحبانش تحویل می دهد. امام فرمود: اشکالی ندارد. - .فقه الرضا علیه السلام: 78 -

**[ترجمه]

«24»

جَدِّیَ الصَّادِقُ: وَ سُئِلَ عَنِ السِّهَامِ الَّتِی یَضْرِبُهَا الْقَصَّابُونَ فَکَرِهَهَا إِذَا وَقَعَ بَیْنَهُمْ أَفْضَلُ مِنْ سَهْمٍ (3).

**[ترجمه]از امام صادق علیه السّلام درباره­ تیرهایی که قصابان می­زنند پرسیدند، امام آن را مکروه دانست، هر گاه بین آنان بیش از یک تیر واقع ­شود - 5. فقه الرضا علیه السلام: 78 - .

**[ترجمه]

«25»

عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: لَا بَأْسَ بِجَوَائِزِ السُّلْطَانِ وَ سُئِلَ عَنْ رَجُلٍ أَخَذَ مَالًا مُضَارَبَةً أَ یَحِلُّ لَهُ أَنْ یُعْطِیَهُ آخَرَ بِأَقَلَّ مِمَّا أَخَذَهُ قَالَ لَا وَ لَا یَشْتَرِی الرَّجُلُ مِمَّا یَتَصَدَّقُ بِهِ وَ إِنْ تَصَدَّقَ بِمَسْکَنِهِ عَلَی قَرَابَتِهِ سَکَنَ مَعَهُمْ إِنْ شَاءَ وَ السِّمْسَارُ یَشْتَرِی لِلرَّجُلِ بِأَجْرٍ فَیَقُولُ لَهُ خُذْ مَا شِئْتَ وَ اتْرُکْ مَا شِئْتَ قَالَ لَا بَأْسَ (4).

**[ترجمه]از امام باقر علیه السّلام روایت شده است که فرمود: گرفتن پاداش سلطان اشکالی ندارد. از ایشان سؤال شد: شخصی مال مضاربه ای تحویل می گیرد، آیا برای وی جایز است آن را با سود کمتری به دیگری واگذار کند؟ امام فرمود: نه. و شخص نمی­تواند چیزی را که صدقه داده است، بخرد و اگر خانه­اش را به خویشانش ببخشد، اگر خواست، می­تواند با آنان در آن خانه زندگی کند. و سؤال شد: سمسار کالایی را با اجرتی برای شخصی می­خرد و به او می­گوید: آنچه که می­خواهی را بردار و آنچه را که نمی­خواهی وابگذار، این معامله چه حکمی دارد؟ امام فرمود: مانعی ندارد. - . فقه الرضا علیه السلام: 78 -

**[ترجمه]

«26»

نَوَادِرُ الرَّاوَنْدِیِّ، بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: إِنَّ أَخْوَفَ مَا أَخَافُ عَلَی أُمَّتِی مِنْ بَعْدِی هَذِهِ الْمَکَاسِبُ الْمُحَرَّمَةُ وَ الشَّهْوَةُ الْخَفِیَّةُ وَ الرِّبَا(5).

**[ترجمه]نوادر الراوندی: امام کاظم علیه السّلام از پدران خویش روایت نموده است که پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود: بعد از وفاتم، بیشترین ترس من برای امتم، کسب­های حرام و شهوت نهانی و ربا است. - . نوادر الراوندی: 17 -

**[ترجمه]

«27»

وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ قَالَ: نَهَی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله عَنْ زَبْدِ الْمُشْرِکِینَ یُرِیدُ بِهِ هَدَایَا أَهْلِ الْحَرْبِ (6).

**[ترجمه]طبق همین سند، روایت شده که رسول خدا صلّی الله علیه و آله مسلمانان را از پذیرفتن هدایای مشرکین نهی کردند. - . نوادر الراوندی: 33 -

**[ترجمه]

«28»

أَقُولُ وَجَدْتُ بِخَطِّ الشَّیْخِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ الْجُبَاعِیِّ رَحِمَهُ اللَّهُ نَقْلًا مِنْ خَطِّ الشَّهِیدِ قَدَّسَ اللَّهُ رُوحَهُ عَنْ یُوسُفَ بْنِ جَابِرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ الْبَاقِرِ علیه السلام قَالَ:

ص: 54


1- 1. فقه الرضا ص 77.
2- 2. فقه الرضا ص 78.
3- 3. فقه الرضا ص 78.
4- 4. فقه الرضا ص 78 و ما بین القوسین إضافة من المصدر.
5- 5. نوادر الراوندیّ ص 17 طبع النجف الأشرف.
6- 6. نوادر الراوندیّ ص 33.

لَعَنَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَنْ نَظَرَ إِلَی فَرْجِ امْرَأَةٍ لَا تَحِلُّ لَهُ وَ رَجُلًا خَانَ أَخَاهُ فِی امْرَأَتِهِ وَ رَجُلًا احْتَاجَ النَّاسُ إِلَیْهِ لِیُفَقِّهَهُمْ فَسَأَلَهُمُ الرِّشْوَةَ.

**[ترجمه]یوسف بن جابر از امام باقر علیه السّلام روایت کرده است که فرمود: رسول خدا سه کس را لعنت کرده است، کسی که به فرج زنی که بر او حلال نیست نگاه کند، مردی که به همسر برادرش خیانت کند، و شخصی که مردم به تعلیمش نیازمند باشند و او از آنان درخواست رشوه ­کند.

**[ترجمه]

«29»

وَ بِخَطِّهِ أَیْضاً عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قَالَ: إِذَا حَرَّمَ اللَّهُ شَیْئاً حَرَّمَ ثَمَنَهُ.

**[ترجمه]پیامبر فرمود: هرگاه خداوند چیزی را حرام سازد، بهای آن را نیز حرام می کند.

**[ترجمه]

«30»

دَعَوَاتُ الرَّاوَنْدِیِّ،: سُئِلَ الرِّضَا علیه السلام عَنْ مَالِ بَنِی أُمَیَّةَ فَقَالَ علیه السلام وَ لِبَنِی أُمَیَّةَ مَالٌ.

**[ترجمه]دعوات الراوندی: از امام رضا علیه السّلام درباره­ اموال بنی امیه سؤال شد و ایشان فرمود: مگر بنی امیه مالی دارد؟

**[ترجمه]

«31»

کِتَابُ صِفِّینَ لِنَصْرِ بْنِ مُزَاحِمٍ قَالَ: لَمَّا مَرَّ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام بِالْأَنْبَارِ اسْتَقْبَلَهُ بَنُو خشنوشک دَهَاقِنَتُهَا قَالَ سُلَیْمَانُ (1) خش طَیِّبٌ نوشک رَاضِی یَعْنِی بَنِی الطَّیِّبِ الرَّاضِی بِالْفَارِسِیَّةِ فَلَمَّا اسْتَقْبَلُوهُ نَزَلُوا عَنْ خُیُولِهِمْ ثُمَّ جَاءُوا یَشْتَدُّونَ مَعَهُ وَ بَیْنَ یَدَیْهِ وَ مَعَهُمْ بَرَاذِینُ قَدْ أَوْقَفُوهَا فِی طَرِیقِهِ فَقَالَ قَالَ مَا هَذِهِ الدَّوَابُّ الَّتِی مَعَکُمْ وَ مَا أَرَدْتُمْ بِهَذَا الَّذِی صَنَعْتُمْ قَالُوا أَمَّا هَذَا الَّذِی صَنَعْنَا فَهُوَ خُلُقٌ مِنَّا نُعَظِّمُ بِهِ الْأُمَرَاءَ وَ أَمَّا هَذِهِ الْبَرَاذِینُ فَهَدِیَّةٌ لَکَ وَ قَدْ صَنَعْنَا لَکَ وَ لِلْمُسْلِمِینَ طَعَاماً وَ هَیَّأْنَا لِدَوَابِّکُمْ عَلَفاً کَثِیراً قَالَ أَمَّا هَذَا الَّذِی زَعَمْتُمْ أَنَّهُ مِنْکُمْ خُلُقٌ تُعَظِّمُونَ بِهِ الْأُمَرَاءَ فَوَ اللَّهِ مَا یَنْتَفِعُ بِهَذَا الْأُمَرَاءُ وَ إِنَّکُمْ لَتَشُقُّونَ بِهِ عَلَی أَنْفُسِکُمْ وَ أَبْدَانِکُمْ فَلَا تَعُودُوا لَهُ وَ أَمَّا دَوَابُّکُمْ هَذِهِ فَإِنْ أَحْبَبْتُمْ أَنْ نَأْخُذَهَا مِنْکُمْ فَنَحْسَبُهَا مِنْ خَرَاجِکُمْ أَخَذْنَاهَا مِنْکُمْ وَ أَمَّا طَعَامُکُمُ الَّذِی صَنَعْتُمْ لَنَا فَإِنَّا نَکْرَهُ أَنْ نَأْکُلَ مِنْ أَمْوَالِکُمْ شَیْئاً إِلَّا بِثَمَنٍ قَالُوا یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ نَحْنُ نُقَوِّمُهُ ثُمَّ نَقْبَلُ ثَمَنَهُ قَالَ إِذاً لَا تُقَوِّمُونَهُ قِیمَتَهُ نَحْنُ نَکْتَفِی بِمَا هُوَ دُونَهُ.

قَالُوا یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ فَإِنَّ لَنَا مِنَ الْعَرَبِ مَوَالِیَ وَ مَعَارِفَ فَتَمْنَعُنَا أَنْ نُهْدِیَ لَهُمْ وَ تَمْنَعُهُمْ أَنْ یَقْبَلُوا مِنَّا قَالَ کُلُّ الْعَرَبِ لَکُمْ مَوَالٍ وَ لَیْسَ یَنْبَغِی لِأَحَدٍ

ص: 55


1- 1. سلیمان هو ابن الربیع بن هشام النهدی أحد رواة کتاب صفّین و هو الذی فسر معنی اسم خشنوشک.

مِنَ الْمُسْلِمِینَ أَنْ یَقْبَلَ هَدِیَّتَکُمْ وَ إِنْ غَصَبَکُمْ أَحَدٌ فَأَعْلِمُونَا قَالُوا یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ إِنَّا نُحِبُّ أَنْ تَقْبَلَ هَدِیَّتَنَا وَ کَرَامَتَنَا قَالَ وَیْحَکُمْ نَحْنُ أَغْنَی مِنْکُمْ فَتَرَکَهُمْ وَ سَارَ(1).

**[ترجمه]در کتاب صفین نصر بن مزاحم آمده است: زمانی که امیر مؤمنان علی علیه السلام از انبار عبور می­کرد، دهقانان «بنو خشنوشک» به استقبالش آمدند. - سلیمان - . سلیمان ابن ربیع بن هشام نهدی، یکی از راویان کتاب صفین و کسی که معنای «خشنوشک» را تفسیر کرد. - گوید: این کلمه فارسی است: خوش «طیب» و نوشک «راضی، یعنی «بنی الطیب الراضی» -. (آن دهقانان) هنگام استقبال امام، از اسب­هایشان پیاده شدند و سپس شروع به دویدن به دنبال حضرت کردند و همراهشان اسب­های باری­ای بود که در مسیر امام متوقف کرده بودند، امیرالمؤمنین علیه السلام به آنان فرمود: پس این چهارپایان که با خود آورده اید برای چیست؟ و از این کار که می کنید (پیاده شده اید و می دوید) چه قصدی دارید؟ گفتند: این کار که می کنیم، رسم و خوی ماست و بدین وسیله فرمانروایان خود را بزرگ می داریم و به ایشان احترام می نهیم. اما این چهارپایان، پیشکشی برای شماست، همچنین ما برای شما و مسلمانان غذایی مهیا کرده و برای چهارپایانتان علوفه بسیار فراهم آورده ایم.

امام فرمود: اما این که می گویید رسم شماست که فرمانروایان را بدین گونه گرامی و بزرگ بدارید، به خدا سوگند که این رسم (دویدن) شما، برای فرمانروایان سودی ندارد و تنها وجود و جسم خویش را آزار می دهید، دیگر چنین نکنید. اما اگر دوست دارید این چهارپایان را از شما بستانیم، ما آنها را به حساب خراجتان از شما می پذیریم .

اما در مورد طعامی که برای ما تهیه کرده اید، باید بگویم که ما نمی­پسندیم چیزی از مال شما را بخوریم، مگر با پرداخت بهای آن. گفتند: ای امیر مؤمنان، ما باید آن را ارزیابی کنیم و سپس بهایش را بگیریم. فرمود: اگر بهایش را معلوم نکنید، ما به کمترین طعام (همان آذوقه ای که خود داریم) اکتفا می کنیم.

گفتند: ای امیر مؤمنان، ما سروران و بزرگانی داریم، آیا شما ما را از این که به ایشان پیشکشی دهیم و آنان را از این که چیزی از ما بپذیرند، منع می فرمایی؟ فرمود: همه­ اعراب هم که مولای شما باشند، بر هیچ یک از مسلمانان روا نیست که پیشکش شما را بپذیرند، و اگر کسی چیزی از شما به زور غصب کرد، ما را خبر دهید. گفتند: ای امیر مؤمنان، ما دوست داریم که پیشکش ما را بپذیرید. ایشان فرمود: درود بر شما، ولی ما را بدان نیازی نیست. سپس آنان را ترک کرد و به راه خود ادامه داد - . کتاب صفین نصر بن مزاحم منقری: 160-161 - .

**[ترجمه]

«32»

نَهْجُ الْبَلَاغَةِ، قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: یَا عَلِیُّ إِنَّ الْقَوْمَ سَیُفْتَنُونَ بَعْدِی بِأَمْوَالِهِمْ وَ یَمُنُّونَ بِدِینِهِمْ عَلَی رَبِّهِمْ وَ یَتَمَنَّوْنَ رَحْمَتَهُ وَ یَأْمَنُونَ سَطْوَتَهُ وَ یَسْتَحِلُّونَ حَرَامَهُ بِالشُّبُهَاتِ الْکَاذِبَةِ وَ الْأَهْوَاءِ السَّاهِیَةِ فَیَسْتَحِلُّونَ الْخَمْرَ بِالنَّبِیذِ وَ السُّحْتَ بِالْهَدِیَّةِ وَ الرِّبَا بِالْبَیْعِ فَقُلْتُ یَا رَسُولَ اللَّهِ فَأَیَّ الْمَنَازِلِ أُنْزِلُهُمْ عِنْدَ ذَلِکَ بِمَنْزِلَةِ رِدَّةٍ أَمْ بِمَنْزِلَةِ فِتْنَةٍ فَقَالَ بِمَنْزِلَةِ فِتْنَةٍ(2).

**[ترجمه]نهج البلاغه: امیرالمؤمنین علیه السلام می­فرماید، پیامبر صلّی الله علیه و آله فرمود: ای علی! امتم پس از من با اموالشان آزمایش خواهند شد، و برای دینداری خود بر پروردگار خویش منت می­نهند، حال آنکه به رحمت او آرزومندند و به واسطه­ اقتدار و قدرت وی در امانند، با شبهه های کاذب و هواهای اغفال کننده، حرام خدا را حلال شمارند و شراب را به نام نبیذ، و مال حرام را با عنوان هدیه، و ربا را با نام معامله بر خود حلال می­کنند.

پس گفتم: یا رسول الله، در این صورت آنان در کدام جایگاه قرار می­گیرند، جایگاه کفر یا جایگاه فتنه؟ فرمود: جایگاه فتنه - . نهج البلاغه 2: 65 - .

**[ترجمه]

«33»

کِتَابُ الْإِمَامَةِ وَ التَّبْصِرَةِ، عَنْ هَارُونَ بْنِ مُوسَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَسْبَاطٍ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قَالَ: شَرُّ الْکَسْبِ ثَمَنُ الْکَلْبِ وَ مَهْرُ الْبَغِیِّ وَ کَسْبُ الْحَجَّامِ.

**[ترجمه]کتاب الامامه و التبصره: ابن فضال از امام صادق علیه السّلام و ایشان از پدرانش روایت کرده است که پیامبر صلّی الله علیه و آله فرمود: بدترین کسب­ها بهای سگ و اجرت زن زناکار و مزد حجامت­کننده است.

**[ترجمه]

«34»

الدُّرُّ الْمَنْثُورُ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ: کَانَ آدَمُ حَرَّاثاً وَ کَانَ إِدْرِیسُ خَیَّاطاً وَ کَانَ نُوحٌ علیه السلام نَجَّاراً وَ کَانَ هُودٌ تَاجِراً وَ کَانَ إِبْرَاهِیمُ صلی الله علیه رَاعِیاً وَ کَانَ دَاوُدُ زَرَّاداً وَ کَانَ سُلَیْمَانُ خَوَّاصاً وَ کَانَ مُوسَی أَجِیراً وَ کَانَ عِیسَی سَیَّاحاً وَ کَانَ مُحَمَّدٌ صلی الله علیه و آله شُجَاعاً جُعِلَ رِزْقُهُ تَحْتَ رُمْحِهِ.

**[ترجمه]در المنثور: ابن عباس نقل کرده است: حضرت آدم یک کشاورز بود و حضرت ادریس یک خیاط، نوح یک نجار، هود یک تاجر، ابراهیم یک چوپان، داود یک زره­باف، سلیمان فروشنده­ برگ نخل، موسی یک کارگر و عیسی یک جهانگرد و محمد صلّی الله علیه و آله شجاعی بود که روزی­اش را زیر نیزه­اش قرار می­داد.

**[ترجمه]

«35»

وَ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ: أَنَّهُ قَالَ لِرَجُلٍ عِنْدَهُ ادْنُ مِنِّی أُحَدِّثْکَ عَنِ الْأَنْبِیَاءِ الْمَذْکُورِینَ فِی کِتَابِ اللَّهِ أُحَدِّثْکَ عَنْ آدَمَ کَانَ حَرَّاثاً وَ عَنْ نُوحٍ کَانَ نَجَّاراً وَ عَنْ إِدْرِیسَ کَانَ خَیَّاطاً وَ عَنْ دَاوُدَ کَانَ زَرَّاداً وَ عَنْ مُوسَی کَانَ رَاعِیاً وَ عَنْ

ص: 56


1- 1. کتاب صفّین لنصر بن مزاحم المنقریّ ص 160- 161 طبع مصر 1365 ه.
2- 2. نهج البلاغة ج 2 ص 65.

إِبْرَاهِیمَ کَانَ زَرَّاعاً عَظِیمَ الضِّیَافَةِ وَ عَنْ شُعَیْبٍ کَانَ رَاعِیاً(1)

وَ عَنْ لُوطٍ کَانَ زَرَّاعاً وَ عَنْ صَالِحٍ کَانَ تَاجِراً وَ عَنْ سُلَیْمَانَ کَانَ أُوتِیَ الْمُلْکَ وَ یَصُومُ مِنَ الشَّهْرِ ثَلَاثَةَ أَیَّامٍ فِی أَوَّلِهِ وَ ثَلَاثَةَ أَیَّامٍ فِی وَسَطِهِ وَ ثَلَاثَةَ أَیَّامٍ فِی آخِرِهِ وَ کَانَتْ لَهُ سَبْعُمِائَةِ سُرِّیَّةٍ وَ ثَلَاثُ مِائَةِ مَهِیرَةٍ.

وَ أُحَدِّثْکَ عَنِ ابْنِ الْعَذْرَاءِ الْبَتُولِ عِیسَی علیه السلام أَنَّهُ کَانَ لَا یَخْبَأُ شَیْئاً لِغَدٍ وَ یَقُولُ الَّذِی غَدَّانِی سَوْفَ یُعَشِّینِی وَ الَّذِی عَشَّانِی سَوْفَ یُغَدِّینِی یَعْبُدُ اللَّهَ لَیْلَتَهُ کُلَّهُ وَ هُوَ بِالنَّهَارِ صَائِمٌ.

**[ترجمه]از ابن عباس روایت شده که او به مردی که نزدش بود گفت: پیش من بیا تا برایت از پیامبرانی که در کتاب خدا ذکر شده­اند، سخن بگویم. از حضرت آدم که یک کشاورز بود و از حضرت نوح که یک نجار و از ادریس که یک خیاط، از داود که یک زره­باف و از موسی که یک چوپان، از ابراهیم که یک کشاورز و مهمان ­نوازی بزرگ بود و از شعیب که یک چوپان و از لوط که یک کشاورز و از صالح که یک تاجر بود و نیز از سلیمان که به او فرمانروایی داده شده بود و ایشان سه روز از اول و سه روز از وسط و سه روز از آخر هر ماه را روزه می­گرفت و او دارای هفتصد سواره نظام و سیصد اسب بود.

و برایت از فرزند عذرا، عیسی علیه السّلام سخن بگویم، کسی که چیزی را برای فردا ذخیره نمی­کرد و می­گفت: کسی که رزق مرا در روز می­دهد، در شب نیز مرا روزی خواهد داد و کسی که شب رزق مرا می­دهد، در روز نیز روزی مرا خواهد داد، او تمام شبش را به عبادت خدا می­پرداخت و در روز روزه می­گرفت.

**[ترجمه]

«36»

وَ عَنْ أَنَسٍ قَالَ: هَبَطَ آدَمُ وَ حَوَّاءُ عُرْیَانَیْنِ جَمِیعاً عَلَیْهِمَا وَرَقُ الْجَنَّةِ فَأَصَابَهُ الْحَرُّ حَتَّی قَعَدَ یَبْکِی وَ یَقُولُ یَا حَوَّاءُ قَدْ آذَانِیَ الْحَرُّ فَجَاءَ جَبْرَئِیلُ بِقُطْنٍ وَ أَمَرَهَا أَنْ تَغْزِلَهُ وَ عَلَّمَهَا وَ أَمَرَ آدَمَ بِالْحِیَاکَةِ وَ عَلَّمَهُ.

ص: 57


1- 1. ما جعلناه بین العلامتین[ ...] کلها من زیادات نسخة الأصل و هی لخزانة کتب الفاضل الخبیر المرزا فخر الدین النصیری دام مجده و افضاله، تفضل بها خدمة للعلم و أهله فجزاه اللّه خیر جزاء المحسنین.

**[ترجمه]انس روایت می­کند که حضرت آدم و حوا، عریان از بهشت به زمین فرود آمدند، در حالی که برگ بهشتی بر آنان بود؛ او گرمش شد تا اینکه نشست و گریه کرد و گفت: ای حوا، گرما مرا آزار می­دهد، سپس جبرئیل با پنبه­ای آمد و به حوا امر کرد که آن را بریسد و این کار را به او آموخت و نیز به آدم فرمان داد که آن را ببافد و این کار را به آدم هم تعلیم داد .

**[ترجمه]

باب 5 کسب النائحة و المغنیة

الأخبار

أقول

قد مضی بعض الأخبار فی باب الجوامع.

**[ترجمه]بعضی از این اخبار در باب «درآمدهای حلال و حرام» آمده است.

**[ترجمه]

«1»

ب، [قرب الإسناد] عَنْهُمَا عَنْ حَنَانٍ قَالَ: کَانَتِ امْرَأَةٌ مَعَنَا فِی الْحَیِّ وَ کَانَتْ لَهَا جَارِیَةٌ نَائِحَةٌ فَجَاءَتْ إِلَی أَبِی فَقَالَتْ جُعِلْتُ فِدَاکَ یَا عَمَّاهْ إِنَّکَ تَعْلَمُ أَنَّمَا مَعِیشَتِی مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ ثُمَّ مِنْ هَذِهِ الْجَارِیَةِ وَ قَدْ أُحِبُّ أَنْ تَسْأَلَ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنْ ذَلِکَ فَإِنْ یَکُ ذَلِکَ حَلَالًا وَ إِلَّا لَمْ تَنُحْ وَ بِعْتُهَا وَ أَکَلْتُ ثَمَنَهَا حَتَّی یَأْتِیَ اللَّهُ بِفَرَجٍ قَالَ فَقَالَ لَهَا أَبِی وَ اللَّهِ إِنِّی لَأُعْظِمُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ أَنْ أَسْأَلَهُ عَنْ هَذِهِ الْمَسْأَلَةِ قَالَ فَقُلْتُ لَهَا أَنَا أَسْأَلُهُ لَکِ عَنْ هَذَا فَلَمَّا قَدِمْنَا دَخَلْتُ عَلَیْهِ فَقُلْتُ إِنَّ امْرَأَةً جَارَةً لَنَا وَ لَهَا جَارِیَةٌ نَائِحَةٌ إِنَّمَا عشیتها [عَیْشُهَا] مِنْهَا بَعْدَ اللَّهِ قَالَتْ لِی اسْأَلْ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ عَنْ کَسْبِهَا إِنْ یَکُ حَلَالًا وَ إِلَّا بِعْتُهَا قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام تُشَارِطُ قُلْتُ وَ اللَّهِ مَا أَدْرِی تُشَارِطُ أَمْ لَا فَقَالَ لِی قُلْ لَهَا لَا تُشَارِطُ وَ تَقْبَلُ مَا أُعْطِیَتْ (1).

**[ترجمه]قرب الاسناد: از حنان روایت شده است: در عشیره­ ما زنی بود که کنیزی نوحه­سرا داشت، آن زن نزد پدرم آمد و گفت: جانم به فدایت ای عمو! شما می دانید که معیشت من، اول از خدا و بعد از همین کنیز می گذرد. می خواستم از امام صادق علیه السّلام درباره­ این مطلب سؤال کنی، اگر اجرت نوحه سرائی حلال است که خوب، وگرنه دیگر نوحه­سرایی نکند و او را بفروشم و از پول فروش او امرار معاش کنم تا بالاخره خداوند گشایشی عنایت کند. پدرم به آن زن گفت: به خدا سوگند که من حاضر نیستم چنین سؤالی را در محضر امام صادق علیه السلام مطرح کنم. گفتم: من پرسش تو را مطرح می­کنم.

زمانی که خدمت ابوعبداللّه امام صادق علیه السلام رسیدیم، من سؤال آن زن را مطرح کردم و گفتم: زنی در همسایگی ما است که کنیزی نوحه ­سرا دارد و معیشت او بعد از خدا، تنها از طریق او تأمین می­شود. به من گفته است: از امام صادق علیه السّلام درباره­ اجرت نوحه سرایی سؤال کن، اگر حلال بود که خوب، اگر نه او را بفروشم. امام فرمود: آیا با صاحبان عزا شرط می کند که باید چه مبلغی بپردازند؟ من گفتم: به خدا که نمی دانم شرط می کند یا نه. امام فرمود: به آن کنیز بگو: شرط نکند و هر مبلغی که به او دادند، بپذیرد. - . قرب الاسناد: 58 -

**[ترجمه]

«2»

ل، [الخصال] ابْنُ الْوَلِیدِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ نَصْرِ بْنِ قَابُوسَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ: الْمُنَجِّمُ مَلْعُونٌ وَ الْکَاهِنُ مَلْعُونٌ وَ السَّاحِرُ مَلْعُونٌ وَ الْمُغَنِّیَةُ مَلْعُونَةٌ وَ مَنْ آوَاهَا مَلْعُونٌ وَ آکِلُ کَسْبِهَا مَلْعُونٌ (2).

**[ترجمه]الخصال: نصر بن قاموس گفته است، از امام صادق علیه السّلام شنیدم که می­فرمود: منجم، پیشگو (فالگیر)، ساحر، زن­آوازه­خوان و کسی که او را پناه و منزل می­دهد و از درآمد او می­خورد، ملعون است. - . الخصال 1: 208 -

**[ترجمه]

«3»

قَالَ وَ قَالَ علیه السلام: الْمُنَجِّمُ کَالْکَاهِنِ وَ الْکَاهِنُ کَالسَّاحِرِ وَ السَّاحِرُ کَافِرٌ وَ الْکَافِرُ فِی النَّارِ(3).

ص: 58


1- 1. قرب الإسناد ص 58.
2- 2. الخصال ج 1 ص 208.
3- 3. الخصال ج 1 ص 208.

**[ترجمه]الخصال: و نیز نصر بن قاموس روایت کرده که ایشان فرمود: منجم مانند پیشگو است و پیشگو همانند ساحر، و ساحر کافر است و جایگاهش در آتش است. - . الخصال 1: 208 -

**[ترجمه]

باب 6 الحجامة و فحل الضراب

الأخبار

«1»

ب، [قرب الإسناد] ابْنُ طَرِیفٍ عَنِ ابْنِ عُلْوَانَ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ أَبِیهِ علیهما السلام قَالَ: إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله احْتَجَمَ وَسَطَ رَأْسِهِ حَجَمَهُ أَبُو طَیِّبَةَ بِمِحْجَمَةٍ مِنْ صُفْرٍ وَ أَعْطَاهُ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله صَاعاً مِنْ تَمْرٍ(1).

**[ترجمه]قرب الاسناد: ابن علوان از امام صادق علیه السّلام و ایشان از پدرش روایت کرده­اند که: پیامبر صلّی الله علیه و آله وسط سرش را حجامت کرد، و ابوطیبه با تیغ وی را حجامت کرد. پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله یک پیمانه (سه کیلو) خرما به او داد. - . قرب الاسناد: 53 -

**[ترجمه]

«2»

ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام] بِالْأَسَانِیدِ الثَّلَاثَةِ عَنِ الرِّضَا عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: إِنَّا أَهْلُ بَیْتٍ لَا تَحِلُّ لَنَا الصَّدَقَةُ وَ أُمِرْنَا بِإِسْبَاغِ الطَّهُورِ وَ أَنْ لَا نُنْزِیَ حِمَاراً عَلَی عَتِیقَةٍ(2).

**[ترجمه]عیون الاخبار: امام رضا علیه السّلام از پدرانش روایت نموده است: پیامبر صلّی الله علیه و آله فرمود: صدقه بر ما اهل بیت حرام است و ما امر شده­ایم به کمال وضو و طهارت و اینکه خر نری را برای جفت­گیری بر روی اسب ماده نجهانیم. - . عیون الاخبار2: 29 -

**[ترجمه]

أقول

قد مضی فی باب الجوامع أن النبی صلی الله علیه و آله نهی عن کسب الدابة یعنی عسیب الفحل.

ص: 59


1- 1. قرب الإسناد ص 53.
2- 2. عیون الأخبار ج 2 ص 29.

**[ترجمه]در باب «درآمدهای حلال و حرام» آمده است که پیامبر صلّی الله علیه و آله، کسب درآمد از طریق چهارپا، یعنی جفت­گیری حیوان نر با ماده را نهی کرده است .

**[ترجمه]

باب 7 بیع المصاحف و أجر کتابتها و تعلیمها

الآیات

البقرة: وَ لا تَشْتَرُوا بِآیاتِی ثَمَناً قَلِیلًا(1).

lt;meta info="- «وَ لا تَشْتَرُوا بِآیاتی ثَمَناً قَلیلاً» - . البقره/ 41 -

{و آیات مرا به بهایی ناچیز نفروشید.}

**[ترجمه]

الأخبار

«1»

ب، [قرب الإسناد] عَلِیٌّ عَنْ أَخِیهِ علیه السلام قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الرَّجُلِ یَکْتُبُ الْمُصْحَفَ بِالْأَجْرِ قَالَ لَا بَأْسَ (2).

**[ترجمه]علی بن جعفر از برادرش امام موسی علیه السّلام روایت کرده که از ایشان درباره­ مردی که با مزدی معین قرآن می­نویسد سؤال کردم؟ فرمود: اشکالی ندارد. - . قرب الاسناد: 115 -

**[ترجمه]

«2»

سر، [السرائر] مِنْ جَامِعِ الْبَزَنْطِیِّ: مِثْلَهُ (3).

**[ترجمه]السرایر: در جامع بزنطی نیز همانند این حدیث آمده است. - . السرائر: 483 -

**[ترجمه]

«3»

ضا، [فقه الرضا علیه السلام]: اعْلَمْ أَنَّ أُجْرَةَ الْمُعَلِّمِ حَرَامٌ إِذَا شَارَطَ فِی تَعْلِیمِ الْقُرْآنِ أَوْ مُعَلِّمٌ لَا یُعَلِّمُهُ إِلَّا قُرْآناً فَقَطْ فَحَرَامٌ أُجْرَتُهُ إِنْ شَارَطَ أَوْ لَمْ یُشَارِطْ(4).

**[ترجمه]فقه الرضا: بدان که اجرت معلم، اگر در یاد دادن قرآن شرط بگذارد، حرام است و یا معلمی که فقط قرآن تعلیم می­دهد، اجرتش، چه شرط بگذارد و چه نگذارد، حرام است. - . فقه الرضا علیه السلام: 34 -

**[ترجمه]

«4»

وَ رُوِیَ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ: فِی قَوْلِهِ أَکَّالُونَ لِلسُّحْتِ قَالَ أُجْرَةُ الْمُعَلِّمِینَ الَّذِینَ یُشَارِطُونَ فِی تَعْلِیمِ الْقُرْآنِ (5).

**[ترجمه]از ابن عباس روایت شده که امام رضا علیه السّلام درباره­ سخن خداوند تعالی: أَکَّالُونَ لِلسُّحْت، - . المائده/ 42 - {[و] بسیار مال حرام می خورند} فرمود: منظور اجرت معلمانی است که در تعلیم قرآن شرط می­گذارند. - . فقه الرضا علیه السلام: 34 -

**[ترجمه]

«5»

وَ رُوِیَ: أَنَّ عَبْدَ اللَّهِ بْنَ مَسْعُودٍ جَاءَ إِلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ أَعْطَانِی فُلَانٌ الْأَعْرَابِیُّ نَاقَةً بِوَلَدِهَا فَقَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله لِمَ یَا ابْنَ مَسْعُودٍ فَقَالَ إِنِّی کُنْتُ عَلَّمْتُ لَهُ أَرْبَعَ سُوَرٍ مِنْ کِتَابِ اللَّهِ فَقَالَ رُدَّ عَلَیْهِ یَا ابْنَ مَسْعُودٍ فَإِنَّ الْأُجْرَةَ عَلَی الْقُرْآنِ حَرَامٌ (6).

ص: 60


1- 1. سورة البقرة: 41.
2- 2. قرب الإسناد ص 115.
3- 3. السرائر ص 483.
4- 4. فقه الرضا: ص 34.
5- 5. فقه الرضا: ص 34.
6- 6. فقه الرضا: ص 34.

**[ترجمه]روایت شده که عبدالله بن مسعود نزد پیامبر صلّی الله علیه و آله آمد و گفت: یا رسول الله، فلان بادیه نشین، شتری را همراه با بچه­اش به من داده است، پیامبر فرمود: برای چه ابن مسعود؟ او جواب داد: چون من چهار سوره از قرآن را به او آموخته بودم. وی فرمود: آن را پس بده ابن مسعود، چون که اجرت گرفتن برای آموختن قرآن حرام است. - . فقه الرضا علیه السلام: 34 -

**[ترجمه]

باب 8 بیع السلاح من أهل الحرب

الأخبار

«1»

ب، [قرب الإسناد] عَلِیٌّ عَنْ أَخِیهِ قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الرَّجُلِ الْمُسْلِمِ یَحْمِلُ التِّجَارَةَ إِلَی الْمُشْرِکِینَ قَالَ إِذَا لَمْ یَحْمِلُوا سِلَاحاً فَلَا بَأْسَ (1).

**[ترجمه]قرب الاسناد: علی بن جعفر از برادرش امام موسی علیه السّلام روایت کرده که از ایشان درباره­ مرد مسلمانی که کالای تجاری برای مشرکین حمل می­کند سؤال کردم، وی فرمود: اگر اسلحه حمل نکند، اشکالی ندارد. - . قرب الاسناد: 113 -

**[ترجمه]

«2»

ل، [الخصال]: فِیمَا أَوْصَی بِهِ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله یَا عَلِیُّ کَفَرَ بِاللَّهِ الْعَظِیمِ مِنْ هَذِهِ الْأُمَّةِ عَشَرَةٌ الْقَتَّاتُ وَ السَّاحِرُ وَ الدَّیُّوثُ وَ نَاکِحُ الْمَرْأَةِ حَرَاماً فِی دُبُرِهَا وَ نَاکِحُ الْبَهِیمَةِ وَ مَنْ نَکَحَ ذَاتَ مَحْرَمٍ مِنْهُ وَ السَّاعِی فِی الْفِتْنَةِ وَ بَائِعُ السِّلَاحِ مِنْ أَهْلِ الْحَرْبِ وَ مَانِعُ الزَّکَاةِ وَ مَنْ وَجَدَ سَعَةً فَمَاتَ وَ لَمْ یَحُجَ (2).

**[ترجمه]الخصال: از سفارشات پیامبر صلّی الله علیه و آله: ای علی! ده گروه از این امت به خداوند بزرگ کافر شده اند و آنها عبارتند از: سخن­چین، ساحر، دیوث، کسی که از حرام با زنی از عقب آمیزش کند، کسی که با چهارپایی در آمیزد، کسی که با نامحرم زنا کند، روشن کننده­ آتش فتنه، فروشنده­ اسلحه به دشمنان اسلام، کسی که زکات ندهد و کسی که مستطیع باشد و حج نگذارد. - . الخصال 2: 217 -

**[ترجمه]

أقول

مضی بعضها فی باب جوامع المکاسب.

ص: 61


1- 1. قرب الإسناد ص 113.
2- 2. الخصال ج 2 ص 217.

**[ترجمه]بعضی از این احادیث در باب «درآمدهای حلال و حرام» آمده است .

**[ترجمه]

باب 9 بیع الوقف

الأخبار

«1»

ج، [الإحتجاج]: کَتَبَ الْحِمْیَرِیُّ إِلَی النَّاحِیَةِ الْمُقَدَّسَةِ أَنَّ لِبَعْضِ إِخْوَانِنَا مِمَّنْ نَعْرِفُهُ ضَیْعَةً جَدِیدَةً بِجَنْبِ ضَیْعَةٍ خَرَابٍ لِلسُّلْطَانِ فِیهَا حِصَّتُهُ وَ أَکَرَتُهُ رُبَّمَا زَرَعُوا حُدُودَهَا وَ تُؤْذِیهِمْ عُمَّالُ السُّلْطَانِ وَ تَتَعَرَّضُ فِی الْأَکْلِ مِنْ غَلَّاتِ ضَیْعَتِهِ وَ لَیْسَ لَهَا قِیمَةٌ لِخَرَابِهَا وَ إِنَّمَا هِیَ بَائِرَةٌ مُنْذُ عِشْرِینَ سَنَةً وَ هُوَ یَتَحَرَّجُ مِنْ شِرَائِهَا لِأَنَّهُ یُقَالُ إِنَّ هَذِهِ الْحِصَّةَ مِنْ هَذِهِ الضَّیْعَةِ کَانَتْ قُبِضَتْ عَنِ الْوَقْفِ قَدِیماً لِلسُّلْطَانِ فَإِنْ جَازَ شِرَاؤُهَا مِنَ السُّلْطَانِ وَ کَانَ ذَلِکَ صَوَاباً کَانَ ذَلِکَ صَلَاحاً لَهُ وَ عِمَارَةً لِضَیْعَتِهِ وَ أَنَّهُ یَزْرَعُ هَذِهِ الْحِصَّةَ مِنَ الْقَرْیَةِ الْبَائِرَةِ لِفَضْلِ مَاءِ ضَیْعَتِهِ الْعَامِرَةِ وَ یَنْحَسِمُ عَنْهُ طَمَعَ أَوْلِیَاءِ السُّلْطَانِ وَ إِنْ لَمْ یَجُزْ ذَلِکَ عَمِلَ بِمَا تَأْمُرُهُ إِنْ شَاءَ اللَّهُ فَأَجَابَ علیه السلام الضَّیْعَةُ لَا یَجُوزُ ابْتِیَاعُهَا إِلَّا مِنْ مَالِکِهَا أَوْ بِأَمْرِهِ وَ رِضًا مِنْهُ (1).

**[ترجمه]الاحتجاج: حمیری در نامه ای به امام زمان علیه السلام نوشت: یکی از برادران ما در کنار مزرعه­ مخروبه حاکم، مزرعه­ تازه و سرسبزی دارد و در آنجا دارای نصیب است و آن را کرایه داده است. مزرعه­ حاکم از بیست سال پیش تاکنون بدون کشت رها شده و مخروبه است و ارزشی ندارد، ولی با این حال مأموران حکومت با کارکنان مزرعه­ برادر ما بر سر آنچه که در مرزهای آن کشت کرده­اند، اختلاف دارند و آنان را مورد آزار قرار داده و به غلات مزرعه ­ایشان دست درازی می کنند. برادر ما از خرید مزرعه­ حاکم خودداری می­کند؛ زیرا گفته شده: این بخش از آن مزرعه در گذشته جزء وقف بوده که از آن جدا شده و تحت تملک حاکم در آمده است. اگر خریدن مزرعه از حاکم جایز و کار درستی باشد، این کار به مصلحت وی و سبب آبادانی مزرعه اش است؛ زیرا می تواند این زمین بایر را با مازاد آب مزرعه­ خودش کشت کند؛ افزون بر آن، دندان طمع کارگزاران حاکم از آنجا کنده می شود؛ و اگر خرید آن جایز نباشد که به دستور شما عمل خواهد کرد، انشاء الله. امام علیه السّلام در پاسخ وی فرمود: خرید مزرعه جایز نیست مگر از مالک آن یا به دستور او یا با رضایت وی. - . الاحتجاج 2: 308 -

**[ترجمه]

«2»

وَ کَتَبَ رُوِیَ عَنِ الْفَقِیهِ: فِی بَیْعِ الْوُقُوفِ خَبَرٌ مَأْثُورٌ إِذَا کَانَ الْوَقْفُ عَلَی قَوْمٍ بِأَعْیَانِهِمْ وَ أَعْقَابِهِمْ فَاجْتَمَعَ أَهْلُ الْوَقْفِ عَلَی بَیْعِهِ وَ کَانَ ذَلِکَ أَصْلَحَ لَهُمْ أَنْ یَبِیعُوهُ فَهَلْ یَجُوزُ أَنْ یُشْتَرَی مِنْ بَعْضِهِمْ إِنْ لَمْ یَجْتَمِعُوا کُلُّهُمْ عَلَی الْبَیْعِ أَمْ لَا یَجُوزُ إِلَّا أَنْ یَجْتَمِعُوا کُلُّهُمْ عَلَی ذَلِکَ وَ عَنِ الْوَقْفِ الَّذِی لَا یَجُوزُ بَیْعُهُ فَأَجَابَ إِذَا کَانَ الْوَقْفُ عَلَی إِمَامِ الْمُسْلِمِینَ فَلَا یَجُوزُ بَیْعُهُ وَ إِنْ کَانَ عَلَی قَوْمٍ مِنَ الْمُسْلِمِینَ فَلْیَبِعْ کُلُّ قَوْمٍ مَا یَقْدِرُونَ عَلَی بَیْعِهِ مُجْتَمِعِینَ وَ مُتَفَرِّقِینَ إِنْ شَاءَ اللَّهُ (2).

ص: 62


1- 1. الاحتجاج ج 2 ص 308.
2- 2. الاحتجاج ج 2 ص 312 طبع النجف.

**[ترجمه]فقیه: روایت کرده است که حمیری در نامه­ای از امام زمان عج درباره­ فروش وقف سؤال کرد و روایت شده که ایشان در این باره پاسخ داد: هرگاه چیزی برای افراد معین و فرزندانشان وقف باشد و همه­ آنان تصمیم به فروش آن بگیرند و این کار برایشان بهتر باشد، می توانند آن را بفروشند. و سؤال کرد: آیا اگر همه­ آنان راضی به فروش آن نباشند، می توان سهم بعضی از آنان را خرید یا این کار جایز نیست مگر با رضایت همه­ آنان؟ و چه نوع وقفی، فروشش جایز نیست؟ امام علیه السّلام پاسخ داد: هرگاه چیزی برای پیشوای مسلمانان وقف باشد، فروش آن جایز نیست و اگر برای گروهی از مسلمانان وقف باشد، هر گروه از آنان، آنچه را که قدرت بر فروش آن دارند، می توانند بفروشند، خواه با هم یا جداگانه. انشاءا... - . الاحتجاج 2: 312 -

**[ترجمه]

باب 10 استحباب الزرع و الغرس و حفر القلبان و إجراء القنوات و الأنهار و آداب جمیع ذلک

الآیات

الواقعة: أَ فَرَأَیْتُمْ ما تَحْرُثُونَ أَ أَنْتُمْ تَزْرَعُونَهُ أَمْ نَحْنُ الزَّارِعُونَ لَوْ نَشاءُ لَجَعَلْناهُ حُطاماً فَظَلْتُمْ تَفَکَّهُونَ إِنَّا لَمُغْرَمُونَ بَلْ نَحْنُ مَحْرُومُونَ (1)

lt;meta info="- «أَ فَرَأَیْتُمْ ما تَحْرُثُونَ * أَ أَنْتُمْ تَزْرَعُونَهُ أَمْ نَحْنُ الزَّارِعُونَ * لَوْ نَشاءُ لَجَعَلْناهُ حُطاماً فَظَلْتُمْ تَفَکَّهُونَ * إِنَّا لَمُغْرَمُونَ * بَلْ نَحْنُ مَحْرُومُونَ.» - . واقعه / 68- 64 -

{آیا آنچه را کِشت می کنید، ملاحظه کرده اید؟، آیا شما آن را [بی یاری ما] زراعت می کنید، یا ماییم که زراعت می کنیم؟ اگر بخواهیم، قطعاً خاشاکش می گردانیم، پس در افسوس [و تعجّب] می اُفتید، [و می گویید:] واقعاً ما زیان زده ایم، بلکه ما محروم شدگانیم.}

تفسیر:

«أَفَرَأَیْتُمْ ما تَحْرُثُونَ»، أی تبذرون حبة {کشت می­کنید} «أَ أَنْتُمْ تَزْرَعُونَهُ» أی تنبتونه {شما آن را می رویانید} «أَمْ نَحْنُ الزَّارِعُونَ» أی المنبتون {ما رویاننده ایم.}

«لَجَعَلْناهُ حُطاماً » یعنی گیاه خشک «فَظَلْتُمْ تَفَکَّهُونَ » درباره­ آن با تعجب و پشیمانی صحبت می­کنید، درباره­ آنچه که در آن خرج کردید و به خاطر آن دچار گناه شدید.

**[ترجمه]

تفسیر

أَ فَرَأَیْتُمْ ما تَحْرُثُونَ أی تبذرون حبّه أَ أَنْتُمْ تَزْرَعُونَهُ أی تنبتونه أَمْ نَحْنُ الزَّارِعُونَ أی المنبتون.

**[ترجمه]نقل و انتقال انواع میوه. و از آن برای سخن گفتن استعاره شده است. (إنا لمغرمون) قطعا ما به خاطر آنچه که خرج کردیم دچار زیان شدیم، یا به سبب از بین رفتن روزی­مان، هلاک شدیم، از کلمه غرام. (بل نحن محرومون) خود را از روزی مان محروم ساختیم، یا ما محدود شدیم نه سعادتمند.

**[ترجمه]

الأخبار

«1»

وَ فِی مَجْمَعِ الْبَیَانِ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله: لَا یَقُولَنَّ أَحَدُکُمْ زَرَعْتُ وَ لْیَقُلْ حَرَثْتُ (2).

لَجَعَلْناهُ حُطاماً أی هشیما فَظَلْتُمْ تَفَکَّهُونَ تتحدثون فیه تعجبا و تندّما علی ما أنفقتم فیه أو علی ما أصبتم لأجله من المعاصی.

و التفکّه التنقل بصنوف الفاکهة و قد استعیر للتنقل بالحدیث إِنَّا لَمُغْرَمُونَ أی لملزومون غرامة ما أنفقنا أو مهلکون لهلاک رزقنا من الغرام بَلْ نَحْنُ قوم مَحْرُومُونَ حرمنا رزقنا أو محدودون لا مجدودون.

**[ترجمه]در مجمع البیان: از پیامبر صلّی الله علیه و آله روایت شده که فرمودند: هرگز کسی از شما نگوید زراعت کردم، بلکه بگوید کشت کردم. - . مجمع البیان 5: 223 -

**[ترجمه]

«2»

الْعِلَلُ، عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی الْعَلَوِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَسْبَاطٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ عِیسَی بْنِ جَعْفَرٍ الْعَلَوِیِّ الْعُمَرِیِّ عَنْ آبَائِهِ عَنْ عُمَرَ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام أَنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله قَالَ: مَرَّ أَخِی عِیسَی بِمَدِینَةٍ وَ إِذَا فِی ثِمَارِهَا الدُّودُ فَشَکَوْا إِلَیْهِ مَا بِهِمْ فَقَالَ دَوَاءُ هَذَا مَعَکُمْ وَ لَیْسَ تَعْلَمُونَ أَنْتُمْ قَوْمٌ إِذَا غَرَسْتُمُ الْأَشْجَارَ صَبَبْتُمُ التُّرَابَ ثُمَّ صَبَبْتُمُ الْمَاءَ وَ لَیْسَ هَکَذَا

ص: 63


1- 1. سورة الواقعة الآیات 64- 68.
2- 2. مجمع البیان ج 5 ص 223 طبع صیدا.

یَجِبُ بَلْ یَنْبَغِی أَنْ تَصُبُّوا الْمَاءَ فِی أُصُولِ الشَّجَرِ ثُمَّ تَصُبُّوا التُّرَابَ لِکَیْلَا یَقَعَ فِیهِ الدُّودُ فَاسْتَأْنَفُوا کَمَا وَصَفَ فَذَهَبَ ذَلِکَ عَنْهُمْ (1).

**[ترجمه]علل الشرایع: پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله فرمودند: برادرم عیسی از شهری عبور کردند که در میوه­ درختانشان کِرم بود، مردم آن دیار از بودن کرم در میوه ها نزد او شکایت کردند. او گفت: دوای این آفت نزد خودتان است، حال آنکه شما از آن بی اطلاعید. شما وقتی درختان را می کارید، ابتدا خاک ریخته و سپس آب می ریزید، در حالی که این صحیح نیست، بلکه سزاوار است اول پای ریشه­ درختان آب ریخته، سپس خاک بریزید تا در میوه ها کرم پیدا نشود. مردم آن شهر، همانطور که ایشان توضیح داد، درختان را دوباره کاشتند و کرم ها از میوه ها زایل گشت. - . علل الشرایع: 574 -

**[ترجمه]

«3»

ل، [الخصال] لی، [الأمالی للصدوق] أَبِی عَنْ سَعْدٍ عَنِ الْیَقْطِینِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ شُعَیْبٍ عَنِ الْهَیْثَمِ بْنِ أَبِی کَهْمَسٍ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام قَالَ: سِتُّ خِصَالٍ یَنْتَفِعُ بِهَا الْمُؤْمِنُ مِنْ بَعْدِ مَوْتِهِ وَلَدٌ صَالِحٌ یَسْتَغْفِرُ لَهُ وَ مُصْحَفٌ یُقْرَأُ مِنْهُ وَ قَلِیبٌ یَحْفِرُهُ وَ غَرْسٌ یَغْرِسُهُ وَ صَدَقَةُ مَاءٍ یُجْرِیهِ وَ سُنَّةٌ حَسَنَةٌ یُؤْخَذُ بِهَا بَعْدَهُ (2).

**[ترجمه]الخصال، أمالی الصدوق: ابوکهمس از امام صادق علیه السّلام روایت کرده است که ایشان فرمود: شش چیز است که پس از وفات مؤمن به او نفع می­رساند: فرزندی که برای او طلب آمرزش کند، کتاب یا قرآنی که پس از او بجای ماند و خوانده شود، چاهی که برای بهره بردن مردم از آبش آن را حفر کند، و نهالی که آن را بکارد، و صدقه آبی که آن را جاری ساخته است، و سنت حسنه­ای که پس از او به کار گرفته شود. - . الخصال 1: 229 و أمالی الصدوق: 169 -

**[ترجمه]

«4»

مع، [معانی الأخبار] لی، [الأمالی للصدوق] أَبِی [عَنْ عَلِیٍّ ع] عَنْ أَبِیهِ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ: سُئِلَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَیُّ الْمَالِ خَیْرٌ قَالَ زَرْعٌ زَرَعَهُ صَاحِبُهُ وَ أَصْلَحَهُ وَ أَدَّی حَقَّهُ یَوْمَ حَصَادِهِ قِیلَ یَا رَسُولَ اللَّهِ فَأَیُّ الْمَالِ بَعْدَ الزَّرْعِ خَیْرٌ قَالَ رَجُلٌ فِی غَنَمِهِ قَدْ تَبِعَ بِهَا مَوَاضِعَ الْقَطْرِ یُقِیمُ الصَّلَاةَ وَ یُؤْتِی الزَّکَاةَ قِیلَ یَا رَسُولَ اللَّهِ فَأَیُّ الْمَالِ بَعْدَ الْغَنَمِ خَیْرٌ قَالَ الْبَقَرُ تَغْدُو بِخَیْرٍ وَ تَرُوحُ بِخَیْرٍ قِیلَ یَا رَسُولَ اللَّهِ فَأَیُّ الْمَالِ بَعْدَ الْبَقَرِ خَیْرٌ قَالَ الرَّاسِیَاتُ فِی الْوَحَلِ وَ الْمُطْعِمَاتُ فِی الْمَحْلِ نِعْمَ الشَّیْ ءُ النَّخْلُ مَنْ بَاعَهُ فَإِنَّمَا ثَمَنُهُ بِمَنْزِلَةِ رَمَادٍ عَلَی رَأْسِ شَاهِقَةٍ اشْتَدَّتْ بِهِ الرِّیحُ فِی یَوْمٍ عَاصِفٍ إِلَّا أَنْ یُخْلِفَ مَکَانَهُ قِیلَ یَا رَسُولَ

اللَّهِ فَأَیُّ الْمَالِ بَعْدَ النَّخْلِ خَیْرٌ فَسَکَتَ فَقَالَ لَهُ رَجُلٌ فَأَیْنَ الْإِبِلُ قَالَ فِیهَا الشَّقَاءُ وَ الْجَفَاءُ وَ الْعَنَاءُ وَ بُعْدُ الدَّارِ تَغْدُو مُدْبِرَةً وَ تَرُوحُ مُدْبِرَةً لَا یَأْتِی خَیْرُهَا إِلَّا مِنْ جَانِبِهَا الْأَشْأَمِ أَمَا إِنَّهَا لَا تَعْدَمُ الْأَشْقِیَاءَ الْفَجَرَةَ(3).

**[ترجمه]معانی الاخبار، أمالی الصدوق: سکونی از امام صادق علیه السّلام و ایشان از پدرانش روایت کرده است که از پیامبر صلّی الله علیه و آله پرسیدند: کدامین مال بهتر است؟ فرمود: زراعتی که صاحبش آن را بکارد و به اصلاحش بکوشد، و حقش را (زکاتش را) در همان روز درو، پرداخت نماید. گفتند: یا رسول اللّه! کدامین مال بعد از زراعت بهتر است؟ فرمود: مال کسی که با گوسفندانش به دنبال محل باران ­رود و نماز را به پا دارد، و زکات را بپردازد .

گفتند: یا رسول اللّه، و کدامین مال بعد از گوسفند بهتر است؟ فرمود: گاوهایی که هر صبح و عصر خیر به­همراه آورند.

گفتند: یا رسول اللّه، پس از گاو کدامین مال بهتر است؟ فرمود: درختی که ریشه در گل استوار می دارد. و به هنگام قحطی و خشکسالی طعام می­دهد. خوب چیزی است نخل، هر کس که آن را بفروشد، بهایش به­منزله­ خاکستری بر سر قله ای است که باد در روزی طوفانی، بر آن بوزد، مگر آنکه نخل دیگری را جانشین آن سازد.

گفتند: یا رسول اللّه، بعد از نخل کدامین مال بهتر است؟ پس پیامبر صلّی الله علیه و آله سکوت کرد، تا یکی از آن میان گفت: پس گله شتر چه جایگاهی دارد؟

فرمود: بدبختی و سختی و رنج و دوری از خانه در وجودش نهاده شده است. با روی­گردانی در صبح و شب حرکت می­کند و خیرش جز از جانب نامیمون و شوم آن نمی­آید (منظور این است که شتر را جز از جانب چپش نمی­دوشند و جانب چپ کنایه از عدم میمنت است)، ولی با این وجود، تیره بخت نابکار آن را از دست نمی­دهد. - . معانی الاخبار: 321 و امالی الصدوق: 350 -

**[ترجمه]

«5»

ل، [الخصال] مَاجِیلَوَیْهِ عَنْ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارِ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ هَاشِمٍ

ص: 64


1- 1. علل الشرائع ص 574 طبع النجف.
2- 2. الخصال ج 1 ص 229 و کان الرمز( ن) للعیون و هو من سهو القلم و الصواب ما أثبتناه، و الأمالی للصدوق ص 169.
3- 3. معانی الأخبار ص 321 و أمالی الصدوق ص 350.

عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّکُونِیِّ: مِثْلَهُ (1).

**[ترجمه]الخصال: نوفلی از سکونی نیز مانند این حدیث را روایت کرده است. - . الخصال: 167 -

**[ترجمه]

«6»

أَرْبَعِینُ الشَّهِیدِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الصَّدُوقِ: مِثْلَهُ (2).

**[ترجمه]اربعین الشهید: با استناد به همین مرجع، از صدوق نیز مانند این حدیث نقل شده است. - . اربعین الشهید: 199 -

**[ترجمه]

«7»

کِتَابُ الْغَایَاتِ، عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام: إِلَی آخِرِ الْخَبَرِ(3).

**[ترجمه]کتاب الغایات: امام صادق علیه السّلام نیز از پدرانش چنین حدیثی روایت کرده است. - . کتاب الغایات: 88 -

**[ترجمه]

«8»

ع، [علل الشرائع] أَبِی عَنْ سَعْدٍ عَنِ ابْنِ أَبِی الْخَطَّابِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَطِیَّةَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ: إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَحَبَّ لِأَنْبِیَائِهِ مِنَ الْأَعْمَالِ الْحَرْثَ وَ الرَّعْیَ لِئَلَّا یَکْرَهُوا شَیْئاً مِنْ قَطْرِ السَّمَاءِ(4).

**[ترجمه]علل الشرایع: محمد بن عطیه نقل می­کند که از امام صادق علیه السّلام شنیدم که می­فرمود: خداوند عزوجل از میان پیشه­ها، کشاورزی و چوپانی را برای انبیایش دوست داشت تا آنان هیچ­گاه از بارش آسمان کراهت نداشته باشند. - . علل الشرایع: 32 -

**[ترجمه]

«9»

مع، [معانی الأخبار] ابْنُ بَشَّارٍ عَنِ الْمُظَفَّرِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ جَعْفَرٍ الْکُوفِیِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ سُلَیْمَانَ عَنْ ثَابِتٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: خَیْرُ الْمَالِ سِکَّةٌ مَأْبُورَةٌ وَ مُهْرَةٌ مَأْمُورَةٌ(5).

**[ترجمه]معانی الاخبار: علی بن حسین علیه السلام از پدرانش روایت کرده است که پیامبر صلّی الله علیه و آله فرمود: بهترین مال، نخلستان و مادیانی است که پر زاد و ولد باشد. - . معانی الاخبار: 292 -

**[ترجمه]

أقول

قد مضی فی کتاب الحیوان بسند آخر مع تفسیره.

**[ترجمه]در کتاب «الحیوان» حدیث دیگری در این مورد، همراه با تفسیرش ذکر شده است.

**[ترجمه]

«10»

ب، [قرب الإسناد] ابْنُ طَرِیفٍ عَنِ ابْنِ عُلْوَانَ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ أَبِیهِ علیهما السلام قَالَ کَانَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام یَقُولُ: مَنْ وَجَدَ مَاءً وَ تُرَاباً ثُمَّ افْتَقَرَ فَأَبْعَدَهُ اللَّهُ (6).

**[ترجمه]قرب الاسناد: امام صادق علیه السّلام از پدرش روایت کرده است که امیر المؤمنین علی علیه السّلام می فرمود: هرکس آب و خاکی در اختیار داشته باشد و فقیر شود، خدا او را از رحمت خود دور می سازد. - . قرب الاسناد: 55 -

**[ترجمه]

«11»

ب، [قرب الإسناد] أَبُو الْبَخْتَرِیِّ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام عَنْ أَبِیهِ علیهما السلام قَالَ: إِنَّ عَلِیّاً علیه السلام کَانَ لَا یَرَی بَأْساً أَنْ یُطْرَحَ فِی الْمَزَارِعِ الْعَذِرَةُ(7).

**[ترجمه]قرب الاسناد: بختری از امام صادق علیه السّلام و ایشان از پدرش روایت کرده است: امام علی علیه السّلام اشکالی نمی­دید که در مزارع، مدفوع و فضولات حیوانی ریخته شود. - . قرب الاسناد : 68 -

**[ترجمه]

«12»

ب، [قرب الإسناد] ابْنُ عِیسَی عَنِ الْبَزَنْطِیِّ قَالَ: سَأَلْتُ الرِّضَا علیه السلام عَنْ قَطْعِ السِّدْرِ

ص: 65


1- 1. الخصال ص 167.
2- 2. أربعین الشهید ص 199 ملحقا بکتاب اثبات الوصیة طبع سنة 1318.
3- 3. کتاب الغایات ص 88.
4- 4. علل الشرائع ص 32.
5- 5. معانی الأخبار ص 292 و السکة: هی الطریقة المستقیمة المستویة المصطفة من النخل، و المأبورة: هی التی قد لقحت. و المهرة المأمورة: الکثیرة النتاج.
6- 6. قرب الإسناد ص 55.
7- 7. قرب الإسناد ص 68.

فَقَالَ سَأَلَنِی رَجُلٌ مِنْ أَصْحَابِکَ عَنْهُ وَ کَتَبْتُ إِلَیْهِ أَنَّ أَبَا الْحَسَنِ قَطَعَ سِدْرَةً وَ غَرَسَ مَکَانَهُ عِنَباً(1).

**[ترجمه]قرب الاسناد: ابن عیسی از بزنطی نقل کرده که می­گفت: از امام رضا علیه السّلام درباره­ قطع کردن درخت سدر پرسیدم و ایشان فرمودند: یکی از اصحابت نیز این سؤال را از من پرسید و من برای او نوشتم که ابوالحسن درخت سدری را قطع کرد و به جای آن یک درخت انگور کاشت. - . قرب الاسناد : 162 -

**[ترجمه]

«13»

ع، [علل الشرائع] أَبِی عَنْ سَعْدٍ عَنِ ابْنِ أَبِی الْخَطَّابِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی الْخَزَّازِ عَنْ غِیَاثِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: إِنَّ الْمَرْأَةَ خُلِقَتْ مِنَ الرَّجُلِ وَ إِنَّمَا هِمَّتُهَا فِی الرِّجَالِ فَأَحِبُّوا نِسَاءَکُمْ وَ إِنَّ الرَّجُلَ خُلِقَ مِنَ الْأَرْضِ وَ إِنَّمَا هِمَّتُهُ فِی الْأَرْضِ (2).

**[ترجمه]علل الشرایع: امام صادق علیه السّلام فرمود: زن از مرد آفریده شده و گرایش او تنها در مردان است، پس زنانتان را دوست بدارید؛ و مرد از زمین آفریده شده و خواست و مطلوب او تنها در زمین است. - . علل الشرایع: 498 -

**[ترجمه]

«14»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ أَبِی عَلِیٍّ الْوَاسِطِیِّ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: إِنَّ اللَّهَ خَلَقَ آدَمَ مِنَ الْمَاءِ وَ الطِّینِ فَهِمَّةُ آدَمَ فِی الْمَاءِ وَ الطِّینِ وَ إِنَّ اللَّهَ خَلَقَ حَوَّاءَ مِنْ آدَمَ فَهِمَّةُ النِّسَاءِ فِی الرِّجَالِ فَحَصِّنُوهُنَّ فِی الْبُیُوتِ (3).

**[ترجمه]تفسیر العیاشی: امام صادق علیه السّلام فرمود: خداوند آدم را از آب و خاک آفرید و همّ و غمّ و خواست آدم در آب و خاک است؛ و حوا را از آدم آفرید، بنابراین، گرایش و خواست زنان، تنها به مردان است. ای مردان! زنانتان را در خانه نگاه دارید. - . تفسیر العیاشی -

**[ترجمه]

«15»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَبِی یَعْفُورٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ: مَنْ زَرَعَ حِنْطَةً فِی أَرْضٍ فَلَمْ یَزْکُ زَرْعُهُ أَوْ خَرَجَ زَرْعُهُ کَثِیرَ الشَّعِیرِ فَبِظُلْمٍ عَمِلَهُ فِی مِلْکِ رَقَبَةِ الْأَرْضِ أَوْ بِظُلْمٍ لِمُزَارِعِهِ وَ أَکَرَتِهِ لِأَنَّ اللَّهَ یَقُولُ فَبِظُلْمٍ مِنَ الَّذِینَ هادُوا حَرَّمْنا عَلَیْهِمْ طَیِّباتٍ أُحِلَّتْ لَهُمْ یَعْنِی لُحُومَ الْإِبِلِ وَ الْبَقَرِ وَ الْغَنَمِ وَ قَالَ إِنَّ إِسْرَائِیلَ کَانَ إِذَا أَکَلَ مِنْ لَحْمِ الْبَقَرِ هَیَّجَ عَلَیْهِ وَجَعَ الْخَاصِرَةِ فَحَرَّمَ عَلَی نَفْسِهِ لَحْمَ الْإِبِلِ وَ ذَلِکَ مِنْ قَبْلِ أَنْ یُنْزَلَ التَّوْرَاةُ فَلَمَّا أُنْزِلَتِ التَّوْرَاةُ لَمْ یُحَرِّمْهُ وَ لَمْ یَأْکُلْهُ (4).

**[ترجمه]تفسیر العیاشی: ابن ابی یعفور نقل کرده است: از امام صادق علیه السّلام شنیدم که می­فرمود: هر کس دانه­ گندمی در زمینی بکارد و آن رشد نکرده و فزونی نیابد یا محصول آن جو فراوان با خود بیاورد، نتیجه­ ستم او در مالک شدن آن زمین و یا ظلم در حق کشاورزان و کارگرانش بوده است. زیرا خداوند می فرماید: {پس به سزای ستمی که از یهودیان سر زد و به سبب آنکه بسیار از راه خدا باز داشتند، چیزهای پاکیزه ای را که بر آنان حلال شده بود، حرام گردانیدیم} - . النساء / 160 - یعنی گوشت شتر، گاو و گوسفند. و ایشان فرمود: اسرائیل هرگاه گوشت گاو می­خورد، درد تهیگاهش شدت می یافت و او گوشت شتر را بر خود حرام کرد، و این امر پیش از نزول تورات بود، و چون تورات نازل شد، آن را حرام نکرد، اما اسرائیل از آن نمی­خورد. - . تفسیر العیاشی 1:284 -

**[ترجمه]

«16»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنِ الْحَسَنِ بْنِ ظَرِیفٍ عَنْ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ وَ عَلَی اللَّهِ فَلْیَتَوَکَّلِ الْمُؤْمِنُونَ قَالَ الزَّارِعُونَ (5).

**[ترجمه]تفسیر العیاشی: حسن بن ظریف از محمد و او از امام صادق علیه السّلام درباره­ سخن پروردگار بزرگ: {و مؤمنان باید تنها بر خدا توکل کنند.} - . ابراهیم/ 11 - روایت کرده است که ایشان فرمود: منظور از مؤمنان در این آیه، کشاورزان است. - . تفسیر العیاشی 2: 222 -

**[ترجمه]

«17»

مکا، [مکارم الأخلاق] عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام: إِذَا أَرَدْتَ أَنْ تَزْرَعَ زَرْعاً فَخُذْ قَبْضَةً مِنَ

ص: 66


1- 1. قرب الإسناد ص 162.
2- 2. علل الشرائع ص 498.
3- 3. تفسیر العیّاشیّ ج ص.
4- 4. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 284 و الآیة فی سورة النساء: 160.
5- 5. تفسیر العیّاشیّ ج 2 ص 222 و الآیة فی سورة إبراهیم: 11.

الْبَذْرِ بِیَدِکَ ثُمَّ اسْتَقْبِلِ الْقِبْلَةَ وَ قُلْ أَ أَنْتُمْ تَزْرَعُونَهُ أَمْ نَحْنُ الزَّارِعُونَ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ ثُمَّ قُلِ اللَّهُمَّ اجْعَلْهُ حَرْثاً مُبَارَکاً وَ ارْزُقْنَا فِیهِ السَّلَامَةَ وَ التَّمَامَ وَ اجْعَلْهُ حَبّاً مُتَرَاکِباً وَ لَا تَحْرِمْنِی خَیْرَ مَا أَبْتَغِی وَ لَا تَفْتِنِّی بِمَا مَتَّعْتَنِی بِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّاهِرِینَ ثُمَّ ابْذُرِ الْقَبْضَةَ الَّتِی فِی یَدِکَ إِنْ شَاءَ اللَّهُ (1).

**[ترجمه]مکارم الاخلاق: از امام باقر علیه السّلام روایت شده است: هنگامی که تصمیم به کشت و زرع گرفتی، مشتی از بذر بردار، سپس رو به قبله بایست و سه مرتبه بگو: {آیا شما آن را [بی یاری ما] زراعت می کنید، یا ماییم که زراعت می کنیم؟} سپس بگو: «خدایا، آن را کشتی با برکت قرار ده و به وسیله­ آن به ما سلامتی و بی نیازی عنایت فرما و آن را دانه های متراکم و انباشته قرار بده و مرا از خیر آنچه می جویم محروم نکن و به آنچه مرا از آن بهره مند می سازی، آزمایش نکن. به حق محمد و خاندان پاک و پاکیزه اش.» سپس آنچه در مشت داری، بپاش، انشاءا... - . مکارم الاخلاق: 409 -

**[ترجمه]

«18»

کشف، [کشف الغمة] عَنْ عَبْدِ الْعَزِیزِ الْجَنَابِذِیِّ قَالَ رُوِیَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام بِسَنَدٍ رَفَعَهُ إِلَیْهِ قَالَ: إِذَا أَرَدْتَ أَنْ تُلْقِیَ الْحَبَّ فِی الْأَرْضِ فَخُذْ قَبْضَةً مِنْ ذَلِکَ الْبَذْرِ ثُمَّ اسْتَقْبِلِ الْقِبْلَةَ ثُمَّ قُلْ أَ فَرَأَیْتُمْ ما تَحْرُثُونَ أَ أَنْتُمْ تَزْرَعُونَهُ أَمْ نَحْنُ الزَّارِعُونَ ثُمَّ قُلْ لَا بَلِ اللَّهُ الزَّارِعُ لَا فُلَانٌ وَ تُسَمِّی بِاسْمِ صَاحِبِهِ ثُمَّ قُلِ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اجْعَلْهُ مُبَارَکاً وَ ارْزُقْهُ السَّلَامَةَ وَ الْعَافِیَةَ وَ السُّرُورَ وَ الْغِبْطَةَ ثُمَّ ابْذُرِ الَّذِی بِیَدِکَ وَ سَائِرَ الْبَذْرِ(2).

**[ترجمه]کشف الغمة: امام باقر علیه السّلام فرموده اند: هنگامی که تصمیم گرفتی دانه­ای را در زمین بکاری، مشتی از بذر بردار و رو به قبله کن و بگو: {آیا آنچه را کشت می کنید، ملاحظه کرده اید؟ آیا شما آن را [بی یاری ما] زراعت می کنید، یا ماییم که زراعت می کنیم؟} سپس بگو: «نه! بلکه خدا رویاننده است نه فلانی.» و اسم صاحب مزرعه را بگو و در ادامه بگو: «پروردگارا بر محمد و آل محمد درود فرست و آن را با برکت قرار ده و به وسیله­ آن بر ما سلامتی و شادی و سرور عنایت فرما»، سپس آنچه در مشت داری و دیگر دانه­ها را بپاش. - . کشف الغمة 2: 325 -

**[ترجمه]

«19»

وَ رَوَی الْحَسَنُ بْنُ سُلَیْمَانَ فِی کِتَابِ الْمُحْتَضَرِ مِنْ کِتَابِ الشِّفَاءِ وَ الْجِلَاءِ عَنْهُ علیه السلام: مِثْلَهُ (3).

**[ترجمه]حسن بن سلیمان در کتاب «المحتضر من کتاب الشفاء و الجلا» همانند این حدیث را از ایشان روایت کرده است.

**[ترجمه]

«20»

مَجَالِسُ الشَّیْخِ، مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ شَاذَانَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی الْقَاسِمِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ الْقَاشَانِیِّ عَنْ أَبِی أَیُّوبَ الْمَدَائِنِیِّ عَنْ سُلَیْمَانَ الْجَعْفَرِیِّ عَنِ الرِّضَا علیه السلام عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ علیهم السلام قَالَ کَانَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ علیهما السلام یَقُولُ: مَا أَزْرَعُ الزَّرْعَ لِطَلَبِ الْفَضْلِ فِیهِ وَ مَا أَزْرَعُهُ إِلَّا لِیَتَنَاوَلَهُ الْفَقِیرُ وَ ذُو الْحَاجَةِ وَ لِیَتَنَاوَلَ مِنْهُ الْقُنْبُرَةُ خَاصَّةً مِنَ الطَّیْرِ(4).

**[ترجمه]مجالس الشیخ: امام سجاد علیه السّلام می­فرمود: کشت را برای درآمد بیشتر نمی کارم، بلکه برای آن می کارم تا فقیر و نیازمند از آن بهره مند شوند و پرندگان از آن تغذیه کنند. - . أمالی الطوسی 2: 299 -

**[ترجمه]

«21»

عِدَّةُ الدَّاعِی،: رُقْیَةُ الدُّودِ الَّذِی یَأْکُلُ الْمَبَاطِخَ وَ الزَّرْعَ یُکْتَبُ عَلَی أَرْبَعِ قَصَبَاتٍ وَ یُجْعَلُ عَلَی أَرْبَعِ قَصَبَاتٍ فِی أَرْبَعِ جَوَانِبِ الْمَبْطَخَةِ وَ الزَّرْعِ أَیُّهَا

ص: 67


1- 1. مکارم الأخلاق ص 409 طبع ایران.
2- 2. کشف الغمّة ج 2 ص 325 طبع الإسلامیة.
3- 3. لم أقف علیها فی المصدر و لا فی کتابه الآخر المختصر فیما فحصت فراجع.
4- 4. أمالی الطوسیّ ج 2 ص 299.

الدَّوَابُّ وَ الْهَوَامُّ وَ الْحَیَوَانَاتُ اخْرُجُوا مِنْ هَذِهِ الْأَرْضِ وَ الزَّرْعِ إِلَی الْخَرَابِ کَمَا خَرَجَ ابْنُ مَتَّی مِنْ بَطْنِ الْحُوتِ وَ إِنْ لَمْ تَخْرُجُوا أُرْسِلَتْ عَلَیْکُمْ شُواظٌ مِنْ نارٍ وَ نُحاسٌ فَلا تَنْتَصِرانِ أَ لَمْ تَرَ إِلَی الَّذِینَ خَرَجُوا مِنْ دِیارِهِمْ وَ هُمْ أُلُوفٌ حَذَرَ الْمَوْتِ فَقالَ لَهُمُ اللَّهُ مُوتُوا فَمَاتُوا اخْرُجْ مِنْها فَإِنَّکَ رَجِیمٌ فَخَرَجَ مِنْها خائِفاً یَتَرَقَّبُ سُبْحانَ الَّذِی أَسْری بِعَبْدِهِ لَیْلًا مِنَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ إِلَی الْمَسْجِدِ الْأَقْصَی کَأَنَّهُمْ یَوْمَ یَرَوْنَها لَمْ یَلْبَثُوا إِلَّا عَشِیَّةً أَوْ ضُحاها فَأَخْرَجْناهُمْ مِنْ جَنَّاتٍ وَ عُیُونٍ وَ زُرُوعٍ وَ مَقامٍ کَرِیمٍ وَ نَعْمَةٍ کانُوا فِیها

فاکِهِینَ فَما بَکَتْ عَلَیْهِمُ السَّماءُ وَ الْأَرْضُ وَ ما کانُوا مُنْظَرِینَ فَاهْبِطْ مِنْها فَما یَکُونُ لَکَ أَنْ تَتَکَبَّرَ فِیها فَاخْرُجْ إِنَّکَ مِنَ الصَّاغِرِینَ اخْرُجْ مِنْها مَذْؤُماً مَدْحُوراً فَلَنَأْتِیَنَّهُمْ بِجُنُودٍ لا قِبَلَ لَهُمْ بِها وَ لَنُخْرِجَنَّهُمْ مِنْها أَذِلَّةً وَ هُمْ صاغِرُونَ (1).

**[ترجمه]عدّه الداعی: برای دفع کرم هایی که خربزه و زراعت را می خورد، بر روی چهار نی [یا چهار تکه کاغذ] دعای زیر نوشته شود و در چهار گوشه­ مزرعه بر روی چهار نی قرار داده شود. دعا این است: ای کرم ها، ای حشرات و حیوانات، از این زمین و از این کشتزار به خرابه ها روید، همان گونه که یونس از شکم ماهی خارج شد. اگر بیرون نروید، {بر سر شما شراره هایی از [نوع] تفته­ آهن و مس می فرستم و [از کسی] یاری نتوانید طلبید.}، {آیا از [حال] کسانی که از بیم مرگ از خانه های خود خارج شدند، و هزاران تن بودند، خبر نیافتی؟ پس خداوند به آنان گفت: بمیرید.} پس مردند، از مزرعه {بیرون شو که تو رانده شده ای}، {پس ترسان و نگران از آنجا بیرون رفت.}، {منزّه است آن [خدایی] که بنده اش را شبانگاهی از مسجد الحرام به سوی مسجد الأقصی حرکت داد.}، {روزی که آن را [قیامت را] می بینند، گویی که آنان جز شبی یا روزی درنگ نکرده اند.}، {سرانجام، ما آنان را از باغستانها و چشمه سارها و کشتزارها و جایگاه های پرناز و نعمت و نعمت هایی که در آن شادمان و خندان بودند، بیرون کردیم.}، {و آسمان و زمین بر آنان زاری نکردند و مهلت نیافتند.}، {از آن [مقام] فرو شو، تو را نرسد که در آن [جایگاه] تکبّر نمایی.}، {پس بیرون شو که تو از خوارشدگانی.}،{ نکوهیده و رانده، از آن [مقام] بیرون شو}، {که قطعاً سپاهیانی بر [سرِ] ایشان می آوریم که در برابر آنها تاب ایستادگی نداشته باشند و از آن [دیار] به خواری و زبونی بیرونشان می کنیم.} - . عدّة الداعی: 223. آیات: الرحمن/ 35. البقره/ 243. الحجر/ 34. القصص/ 21. الإسراء/ 1. النازعات/ 46. الشعراء/ 57. الدخان /29. الاعراف/ 13و 18. نمل/ 37 -

**[ترجمه]

«22»

تَوْحِیدُ الْمُفَضَّلِ، بِرِوَایَةِ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْهُ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام قَالَ: فَاعتَبِرْ بِمَا تَرَی مِنْ ضُرُوبِ الْمَآرِبِ فِی صَغِیرِ الْخَلْقِ وَ کَبِیرِهِ وَ بِمَا لَهُ قِیمَةٌ وَ مَا لَا قِیمَةَ لَهُ وَ أَخَسُّ مِنْ هَذَا وَ أَحْقَرُهُ الزِّبْلُ وَ الْعَذِرَةُ الَّتِی اجْتَمَعَتْ فِیهَا الخَسَاسَةُ وَ النَّجَاسَةُ مَعاً وَ مَوْقِعُهَا مِنَ الزُّرُوعِ وَ الْبُقُولِ وَ الْخُضَرِ أَجْمَعُ الْمَوْقِعِ الَّذِی لَا یَعْدِلُهُ شَیْ ءٌ حَتَّی إِنَّ کُلَّ شَیْ ءٍ مِنَ الْخُضْرَةِ لَا یَصْلُحُ وَ لَا یَزْکُو إِلَّا بِالزِّبْلِ وَ السَّمَادِ الَّذِی یَسْتَقْذِرُهُ النَّاسُ وَ یَکْرَهُونَ الدُّنُوَّ مِنْهُ الْخَبَرَ(2).

**[ترجمه]توحید مفضل: امام صادق علیه السّلام فرمود: پند و عبرت بگیر از انواع خواسته­ها و آرزوهایی که در مخلوقات کوچک و بزرگ مشاهده می کنی و [عبرت گیر] از چیزهای ارزشمند و بی ارزش. پست ترین و بی ارزش ترین آن­ها سرگین و مدفوعی است که فرومایگی و نجاست با هم در آن جمع شده است. با این حال جایگاه آن نسبت به کشت ها و سبزی ها و گیاهان، جایگاهی است که هیچ چیز جایگزین آن نمی شود؛ به طوری که هیچ یک از گیاهان، بدون سرگین و کود حیوانی، سبز نمی شود و رشد نمی کند. همان مدفوعاتی که انسان آن ها را پلید می شمارد و از نزدیک شدن به آن ها کراهت دارد. - . توحید المفضل: 80 -

**[ترجمه]

«23»

إِخْتِیَارُ ابْنِ الْبَاقِی،: مَنْ غَرَسَ غَرْساً یَوْمَ الْأَرْبِعَاءِ وَ قَالَ سُبْحَانَ اللَّهِ الْبَاعِثِ الْوَارِثِ فَإِنَّهُ یَأْکُلُ مِنْ أَثْمَارِهَا.

**[ترجمه]اختیار ابن الباقی: هرکس نهالی را در روز چهارشنبه بکارد، و بگوید: »سبحان الله الباعث الوارث»، از میوه آن خواهد خورد.

**[ترجمه]

«24»

کِتَابُ الْغَایَاتِ، لِلشَّیْخِ جَعْفَرِ بْنِ أَحْمَدَ الْقُمِّیِّ رَحِمَهُ اللَّهُ تَعَالَی عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: سَأَلَهُ رَجُلٌ وَ أَنَا عِنْدَهُ فَقَالَ جُعِلْتُ فِدَاکَ أَسْمَعُ قَوْماً یَقُولُونَ إِنَّ الزِّرَاعَةَ مَکْرُوهَةٌ فَقَالَ علیه السلام ازْرَعُوا وَ اغْرِسُوا وَ اللَّهِ مَا عَمِلَ النَّاسُ عَمَلًا أَجَلَّ وَ لَا أَطْیَبَ مِنْهُ وَ اللَّهِ لَیَزْرَعُنَّ الزَّرْعَ وَ لَیَغْرِسُنَّ الْغَرْسَ بَعْدَ خُرُوجِ

ص: 68


1- 1. عدّة الداعی ص 223.
2- 2. توحید المفضل ص 80 طبع النجف.

الدَّجَّالِ (1).

**[ترجمه]کتاب الغایات: شیخ جعفر قمی روایت کرده: مردی از امام صادق علیه السلام پرسید: فدایتان شوم! از قومی شنیدم که می­گفتند: زراعت مکروه است. حضرت فرمود: زراعت کنید و درخت بکارید. به خدا سوگند! مردم کاری حلال تر و پاکیزه تر از آن انجام نمی دهند و بعد از خروج دجّال، قطعا کشت زیادی خواهد شد و درخت زیادی کاشته خواهد شد. - . کتاب الغایات: 88 -

**[ترجمه]

«25»

وَ مِنْهُ، عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام قَالَ: مَا فِی الْأَعْمَالِ شَیْ ءٌ أَحَبَّ إِلَی اللَّهِ تَعَالَی مِنَ الزِّرَاعَةِ وَ مَا بَعَثَ اللَّهُ نَبِیّاً إِلَّا زَرَّاعاً إِلَّا إِدْرِیسَ فَإِنَّهُ کَانَ خَیَّاطاً(2).

**[ترجمه]کتاب الغایات: و نیز از او روایت شده است که امام صادق علیه السّلام فرمود: در میان پیشه­ها، کاری محبوب­تر از کشاورزی در نزد خداوند تعالی نیست و خداوند هر پیامبری را که مبعوث کرد، کشاورز بود، البته به جز حضرت ادریس که خیاط بود. - . کتاب الغایات: 70 -

**[ترجمه]

«26»

وَ مِنْهُ، قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام کَانَ أَبِی یَقُولُ: خَیْرُ الْأَعْمَالِ زَرْعٌ یَزْرَعُهُ فَیَأْکُلُ مِنْهُ الْبَرُّ وَ الْفَاجِرُ أَمَّا الْبَرُّ فَمَا أَکَلَ مِنْهُ وَ شَرِبَ یَسْتَغْفِرُ لَهُ وَ أَمَّا الْفَاجِرُ فَمَا أَکَلَ مِنْهُ مِنْ شَیْ ءٍ یَلْعَنُهُ وَ تَأْکُلُ مِنْهُ السِّبَاعُ وَ الطَّیْرُ(3).

**[ترجمه]کتاب الغایات: امام سجّاد علیه السّلام­ فرمود: نیکوترین کارها کاشتن کشت است، که نیکوکار و بدکار از آن می خورند؛ اما نیکوکار، آنچه را که از آن می­خورد و می­آشامد، برایش طلب استغفار می­کند. و بدکار، آنچه را که از آن می­خورد، او را لعنت می­کند. - . کتاب الغایات: 73 -

**[ترجمه]

«27»

دَلَائِلُ الطَّبَرِیِّ، بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ علیهما السلام قَالَ حَدَّثَنِی أَبِی عَنْ جَدِّی: أَنَّ بَائِعَ الضَّیْعَةِ مَمْحُوقٌ وَ مُشْتَرِیَهَا مَرْزُوقٌ (4).

ص: 69


1- 1. کتاب الغایات ص 88.
2- 2. کتاب الغایات ص 70.
3- 3. کتاب الغایات ص 73.
4- 4. لم أجده فیها فی مظانه.

**[ترجمه]دلائل طبری: امام موسی بن جعفر علیه السّلام روایت شده که فرمود: پدرم برایم از جدم نقل می­کرد که برای فروشنده­ ملک زراعی [خیر و برکت] از بین می­رود و برای خریدار آن، برکت و روزی­ فزونی می­یابد .

**[ترجمه]

باب 11 بیع النجس و ما یصح بیعه من الجلود و حکم ما یباع فی أسواق المسلمین

الأخبار

«1»

ب، [قرب الإسناد] حَمَّادُ بْنُ عِیسَی عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: کَانَ أَبِی یَبْعَثُ بِالدَّرَاهِمِ إِلَی السُّوقِ فَیَشْتَرِی لَهُ بِهَا جُبُنّاً فَیُسَمِّی وَ یَأْکُلُ وَ لَا یَسْأَلُ عَنْهُ (1).

**[ترجمه]قرب الاسناد: امام صادق علیه السّلام فرمود: پدرم چند درهم به بازار می­فرستاد تا با آن برایش پنیر بخرند، سپس بسم الله می­گفت و می­خورد و از آن سؤال نمی­کرد. - . قرب الاسناد: 11 -

**[ترجمه]

«2»

ب، [قرب الإسناد] عَنْهُمَا عَنْ حَنَانٍ قَالَ: سَمِعْتُ رَجُلًا یَسْأَلُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ عَنْ حَمَلٍ یَرْضِعُ مِنْ خِنْزِیرَةٍ ثُمَّ اسْتُفْحِلَ الْحَمَلُ فِی غَنَمٍ فَخَرَجَ لَهُ نَسْلٌ مَا قَوْلُکَ فِی نَسْلِهِ فَقَالَ مَا عَلِمْتَ أَنَّهُ مِنْ نَسْلِهِ بِعَیْنِهِ فَلَا تَقْرَبْهُ وَ أَمَّا مَا لَمْ تَعْلَمْ أَنَّهُ مِنْهُ فَهُوَ بِمَنْزِلَةِ الْجُبُنِّ کُلْ وَ لَا تَسْأَلْ عَنْهُ (2).

**[ترجمه]قرب الاسناد: حنان گوید: شنیدم که مردی از امام صادق علیه السّلام پرسید: اگر بزغاله ای از شیر خوک ماده­ای بخورد و بزرگ شده و به گوسفند تبدیل شود و از او بزغاله­ای متولد شود، نظرتان درباره­ نسل آن چیست؟ ایشان فرمود: اگر بره های او را می شناسی، به آن نزدیک نشو و اگر نمی شناسی، نسل آن بزغاله به منزله­ پنیر است، از آن بخور و درباره­اش سؤال نکن. - . قرب الاسناد: 47 -

**[ترجمه]

«3»

ب، [قرب الإسناد] ابْنُ أَبِی الْخَطَّابِ عَنِ الْبَزَنْطِیِّ قَالَ: سَأَلْتُ الرِّضَا علیه السلام عَنِ الْخَفَّافِ یَأْتِی الرَّجُلُ السُّوقَ لِیَشْتَرِیَ الْخُفَّ لَا یَدْرِی ذَکِیٌّ هُوَ أَمْ لَا مَا تَقُولُ فِی الصَّلَاةِ فِیهِ وَ هُوَ لَا یَدْرِی قَالَ نَعَمْ أَنَا أَشْتَرِی الْخُفَّ مِنَ السُّوقِ وَ أُصَلِّی فِیهِ وَ لَیْسَ عَلَیْکُمُ الْمَسْأَلَةُ قَالَ وَ سَأَلْتُهُ عَنِ الْجُبَّةِ الْفِرَاءِ یَأْتِی الرَّجُلُ السُّوقَ مِنْ أَسْوَاقِ الْمُسْلِمِینَ فَیَشْتَرِی الْجُبَّةَ لَا یَدْرِی أَ هِیَ ذَکِیَّةٌ أَمْ لَا یُصَلِّی فِیهَا قَالَ نَعَمْ إِنَّ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام کَانَ یَقُولُ إِنَّ الْخَوَارِجَ ضَیَّقُوا عَلَی أَنْفُسِهِمْ بِجَهَالَتِهِمْ إِنَّ الدِّینَ أَوْسَعُ مِنْ ذَلِکَ إِنَّ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام کَانَ یَقُولُ إِنَّ شِیعَتَنَا فِی أَوْسَعِ مَا بَیْنَ السَّمَاءِ إِلَی الْأَرْضِ أَنْتُمْ مَغْفُورٌ لَکُمْ (3).

ص: 70


1- 1. قرب الإسناد ص 11.
2- 2. قرب الإسناد ص 47.
3- 3. قرب الإسناد ص 170.

**[ترجمه]قرب الاسناد: ابن ابی خطاب از بزنطی روایت کرده است که گفت: از امام رضا علیه السّلام درباره­ کفش­ها سؤال کردم که مردی به بازار می رود و کفش می خرد و نمی داند که آن پوست حیوانی است که ذبح شده یا نه؟ نظرتان درباره­ نماز خواندن با آن چیست، در حالی که نمی داند آن پوست از حیوان ذبح شده است یا نه؟ حضرت فرمودند: بله! من کفش از بازار می خرم و در آن نماز می خوانم و شما نباید درباره­ آن سؤال کنید .

و گفت: از ایشان درباره­ جامه­ پوستین پرسیدم که شخصی به بازار مسلمین می­رود تا جامه­ پوستینی بخرد که نمی­داند متعلق به حیوان ذبح شده است یا نه، آیا در آن جامه می تواند نماز بخواند؟ حضرت فرمودند: بله، امام باقر علیه السّلام می­فرمود: خوارج به­ خاطر جهالت­شان بر خود سخت می­گرفتند، به درستی که دین وسیعتر از امثال این دقت­ها است. امیرالمؤمنین علیه السّلام می­فرمود: شیعه­ ما در گستره ای وسیعتر از آنچه که بین آسمان تا زمین است، هستند و شما مورد آمرزش قرار می گیرید. - . قرب الاسناد: 170 -

**[ترجمه]

«4»

ب، [قرب الإسناد] عَلِیٌّ عَنْ أَخِیهِ علیه السلام قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الْقَعْدَةِ وَ الْقِیَامِ عَلَی جُلُودِ السِّبَاعِ وَ رُکُوبِهَا وَ بَیْعِهَا أَ یَصْلُحُ ذَلِکَ قَالَ لَا بَأْسَ مَا لَمْ یُسْجَدْ عَلَیْهَا(1).

**[ترجمه]قرب الاسناد: علی بن جعفر گوید: از برادرم موسی بن جعفر علیه السّلام سؤال کردم که آیا نشستن و ایستادن بر روی پوست درندگان و سوار شدن بر زین آن و فروشش صحیح است؟ فرمود: اشکالی ندارد، اما نباید بر روی آن سجده کرد. - . قرب الاسناد: 112 -

**[ترجمه]

«5»

قَالَ: وَ سَأَلْتُهُ عَنْ حُبِّ دُهْنٍ مَاتَتْ فِیهِ فَأْرَةٌ قَالَ لَا یَدَّهِنُ بِهِ وَ لَا یَبِیعُهُ لِمُسْلِمٍ (2).

**[ترجمه]قرب الاسناد: گفت: از ابشان پرسیدم، اگر موشی در ظرف روغنی بمیرد، حکم آن چیست؟ فرمود: مالیدن آن روغن بر خود و فروختنش بر فرد مسلمان جایز نیست - . قرب الاسناد: 112 - .

**[ترجمه]

«6»

قَالَ: وَ سَأَلْتُهُ عَنْ فَأْرَةٍ وَقَعَتْ فِی حُبِّ دُهْنٍ فَأُخْرِجَتْ قَبْلَ أَنْ تَمُوتَ أَ یَبِیعُهُ مِنْ مُسْلِمٍ قَالَ نَعَمْ وَ یَدَّهِنُ بِهِ (3).

**[ترجمه]قرب الاسناد: گفت: از ایشان پرسیدم، اگر موشی داخل ظرفی از روغن بیافتد و موش را پیش از آن که بمیرد، بیرون آورند، آیا می­توان آن را به شخص مسلمانی فروخت؟ فرمود: بله و مالیدن آن روغن بر خود اشکالی ندارد. - . قرب الاسناد:113 -

**[ترجمه]

«7»

قَالَ: وَ سَأَلْتُهُ عَنِ الرَّجُلِ یَکُونُ لَهُ الْغَنَمُ یَقْطَعُ مِنْ أَلَیَاتِهَا وَ هِیَ أَحْیَاءٌ أَ یَصْلُحُ أَنْ یَبِیعَ مَا قَطَعَ قَالَ نَعَمْ یُذِیبُهَا وَ یُسْرِجُ بِهَا وَ لَا یَأْکُلُهَا وَ لَا یَبِیعُهَا(4).

**[ترجمه]قرب الاسناد: از ایشان پرسیدم، شخصی گوسفندی دارد که دنبه های گوسفندش را در حال زنده بودنش می بُرد، آیا او می­تواند دنبه های بریده شده را بفروشد؟ فرمود: آری، آن ها را ذوب و برای روشنایی استفاده کند، ولی نمی­تواند آن ها را بخورد و بفروشد. - . قرب الاسناد: 115 -

**[ترجمه]

«8»

قَالَ: وَ سَأَلْتُهُ عَنِ الْمَاشِیَةِ تَکُونُ لِلرَّجُلِ فَیَمُوتُ بَعْضُهَا یَصْلُحُ لَهُ أَنْ یَبِیعَ جُلُودَهَا وَ دِبَاغُهَا وَ لُبْسُهَا قَالَ لَا وَ إِنْ لَبِسَهَا فَلَا یُصَلِّی فِیهَا(5).

**[ترجمه]قرب الاسناد: گفت: از او پرسیدم، شخصی صاحب چهارپایانی است که تعدادی از آن­ها می میرند، آیا فروختن پوست آن­ها، دباغی کردن و پوشیدن آن­ها جایز است؟ فرمود: نه، اگر پوشید، در آن نماز نخواند. - . قرب الاسناد: 115 -

**[ترجمه]

أقول

قد أوردنا بعضها فی باب جوامع المکاسب.

**[ترجمه]برخی از این احادیث را در باب «جوامع المکاسب» آورده­ایم .

**[ترجمه]

«9»

دَعَائِمُ الْإِسْلَامِ، عَنْ عَلِیٍّ علیه السلام: فِی الزَّیْتِ النَّجِسِ یَعْمَلُهُ صَابُوناً إِنْ شَاءَ(6).

**[ترجمه]دعائم الاسلام: از امام علی علیه السّلام روایت شده است که درباره­ روغن نجس فرمود: اگر بخواهد، می تواند با آن صابون بسازد. - . دعائم الاسلام 1: 122 -

**[ترجمه]

«10»

وَ قَالُوا علیهم السلام: إِذَا أُخْرِجَتِ الدَّابَّةُ حَیَّةً وَ لَمْ تَمُتْ فِی الْإِدَامِ لَمْ یَنْجَسْ وَ یُؤْکَلُ وَ إِذَا وَقَعَتْ فِیهِ فَمَاتَتْ لَمْ یُؤْکَلْ وَ لَمْ یُبَعْ وَ لَمْ یُشْتَرَ.

و النهی عن بیع مثل هذا مأخوذ أیضا من قَوْلِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: لَعَنَ اللَّهُ الْیَهُودَ حُرِّمَتْ عَلَیْهِمُ الشُّحُومُ فَبَاعُوهَا وَ أَکَلُوا أَثْمَانَهَا.

و إنما ینتفع به کما ینتفع بالمیتة و لا یحل بیعها و یتوقی من یستسرج به أو یعمله صابونا أن یصیب ثوبه و یغسل ما مسه من جسده أو یدیه کما یغسل من النجاسة(7).

ص: 71


1- 1. قرب الإسناد ص 112.
2- 2. قرب الإسناد ص 112.
3- 3. قرب الإسناد ص 113.
4- 4. قرب الإسناد ص 115.
5- 5. قرب الإسناد ص 115.
6- 6. دعائم الإسلام ج 1 ص 122 بتفاوت یسیر.
7- 7. نفس المصدر ج 1 ص 122.

**[ترجمه]دعائم الاسلام: پیشوایان معصوم علیهم السّلام فرمودند: اگر حیوانی در غذا بیفتد و آن را زنده بیرون آوری و در غذا نمیرد، آن غذا نجس نمی شود و خورده می شود و اگر در آن بیفتد و بمیرد، خوردن و خرید و فروش آن جایز نیست و از فروش امثال اینها نهی شده است، همان گونه که رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمود: خداوند یهود را لعنت کند، پیه ها بر آنان حرام گردید، ولی آنان آن را فروختند و بهایش را خوردند و از آن همانند میته (حیوانی که طبق دستور شرع ذبح نشده) بهره برده می­شود و فروشش جایز نیست وهر کس روغنش را برای روشنایی یا ساختن صابون استفاده می کند، باید از تماس آن با لباس پرهیز کند و آن قسمت از بدن یا دست شخصی که با آن تماس پیدا کرده، باید شسته شود، همانند شستن چیزی که با نجاست تماس پیدا کرده است. - . دعائم الاسلام 1: 122 -

**[ترجمه]

«11»

وَ رُوِّینَا عَنْ أَهْلِ الْبَیْتِ علیهم السلام: تَحْرِیمَ أَنْ تُبَاعَ الْمَیْتَةُ أَوْ تُشْتَرَی أَوْ یُصَلَّی فِیهِ وَ رَخَّصُوا فِی الِانْتِفَاعِ بِهِ کَمَا یُنْتَفَعُ بِالثَّوْبِ النَّجِسِ یُتَدَثَّرُ بِهِ وَ یُسْتَدْفَأُ وَ لَا یُصَلَّی فِیهِ وَ لَا یُطَهِّرُ شَیْئاً مِنَ الْمَیْتَةِ دِبَاغٌ وَ لَا غُسْلٌ وَ لَا غَیْرُ ذَلِکَ (1).

**[ترجمه]دعائم الاسلام: از اهل بیت علیهم السّلام بر ما روایت شده است: خرید و فروش میته و نماز خواندن در آن حرام است، و استفاده از آن را جایز شمرده­اند - همان گونه که انسان لباس نجس را بر خود می پیچد (و گرم می شود)- ولی نباید با آن نماز خوانده شود. و دباغی کردن و شستن و کارهای دیگر، چیزی از میته را پاک نمی کند. - . دعائم الاسلام 1: 126 -

**[ترجمه]

«12»

وَ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام: أَنَّهُ سُئِلَ عَنْ جُلُودِ الْغَنَمِ یَخْتَلِطُ الذَّکِیُّ مِنْهَا بِالْمَیْتَةِ وَ یُعْمَلُ مِنْهَا الْفِرَاءُ قَالَ إِنْ لَبِسْتَهَا فَلَا تُصَلِّ فِیهَا وَ إِنْ عَلِمْتَ أَنَّهَا مَیْتَةٌ فَلَا تَشْتَرِهَا وَ لَا تَبِعْهَا وَ إِنْ لَمْ تَعْلَمْ اشْتَرِ وَ بِعْ (2).

**[ترجمه]دعائم الاسلام: از امام صادق علیه السّلام درباره­ پوست گوسفندی سؤال شد که ذبح شده و میته­ آن با هم مخلوط و از آن پوستین ساخته می شود. امام فرمود: اگر آن ها را پوشیدی، در آن نماز نخوان و اگر دانستی که آن میته است، پس آن را خرید و فروش نکن و اگر ندانستی، بخر و بفروش. - . دعائم الاسلام 1: 126 -

**[ترجمه]

«13»

وَ عَنْ عَلِیٍّ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: مِنَ السُّحْتِ ثَمَنُ جُلُودِ السِّبَاعِ (3).

**[ترجمه]دعائم الاسلام: و از امام علی علیه السّلام روایت شده است که فرمود: بهای پوست درندگان حرام است. - . دعائم الاسلام 1: 126 -

**[ترجمه]

باب 12 النصرانی یبیع الخمر و الخنزیر ثم یسلم قبل قبض الثمن

الأخبار

«1»

ب، [قرب الإسناد] عَلِیٌّ عَنْ أَخِیهِ قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلَیْنِ نَصْرَانِیَّیْنِ بَاعَ أَحَدُهُمَا خِنْزِیراً أَوْ خَمْراً إِلَی أَجَلٍ فَأَسْلَمَا قَبْلَ أَنْ یَقْبِضَا الثَّمَنَ هَلْ یَحِلُّ لَهُمَا ثَمَنُهُ بَعْدَ الْإِسْلَامِ قَالَ إِنَّمَا لَهُ الثَّمَنُ فَلَا بَأْسَ أَنْ یَأْخُذَهُ (4).

ص: 72


1- 1. نفس المصدر ج 1 ص 126 و ما بین القوسین من المصدر.
2- 2. نفس المصدر ج 1 ص 126.
3- 3. نفس المصدر ج 1 ص 126.
4- 4. قرب الإسناد ص 115.

**[ترجمه]قرب الاسناد: علی بن جعفر گوید: از برادرم موسی بن جعفر علیه السّلام درباره­ دو مرد مسیحی­ سؤال کردم که یکی از آنها خوک و شرابی را برای مدتی معین ­فروخت، سپس قبل از گرفتن بهای آن مسلمان شد، آیا بهای خوک و شراب بعد از اسلام آوردن برای آنان حلال است؟ فرمود: آن، قیمت چیز جنس است و گرفتن آن اشکالی ندارد. - . قرب الاسناد: 115 -

**[ترجمه]

باب 13 ما یحل للوالد من مال الولد و بالعکس

الأخبار

«1»

ب، [قرب الإسناد] عَلِیٌّ عَنْ أَخِیهِ قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ تَصَدَّقَ عَلَی وَلَدِهِ بِصَدَقَةٍ ثُمَّ بَدَا لَهُ أَنْ یُدْخِلَ فِیهِ غَیْرَهُ مَعَ وَلَدِهِ أَ یَصْلُحُ ذَلِکَ قَالَ نَعَمْ یَصْنَعُ الْوَالِدُ بِمَالِ وَلَدِهِ مَا أَحَبَّ وَ الْهِبَةُ مِنَ الْوَلَدِ بِمَنْزِلَةِ الصَّدَقَةِ مِنْ غَیْرِهِ (1).

**[ترجمه]قرب الاسناد: علی بن جعفر گوید: از برادرم موسی بن جعفر علیه السّلام سؤال کردم: شخصی صدقه ای به فرزندش می دهد، سپس تصمیم می گیرد دیگران را با فرزندش در آن شریک کند. آیا این کار صحیح است؟ امام فرمود: بله، پدر هر کاری که دوست داشته باشد، می­تواند با مال فرزندش انجام دهد و هدیه به فرزند مانند صدقه به دیگران است. - . قرب الاسناد: 119 -

**[ترجمه]

«2»

قَالَ: وَ سَأَلْتُهُ عَنِ الرَّجُلِ یَأْخُذُ مِنْ مَالِ وَلَدِهِ قَالَ لَا إِلَّا بِإِذْنِهِ أَوْ یُضْطَرَّ فَیَأْکُلَ بِالْمَعْرُوفِ أَوْ یَسْتَقْرِضَ مِنْهُ حَتَّی یُعْطِیَهُ إِذَا أَیْسَرَ وَ لَا یَصْلُحُ لِلْوَلَدِ أَنْ یَأْخُذَ مِنْ مَالِ وَالِدِهِ إِلَّا بِإِذْنِ وَالِدِهِ (2).

**[ترجمه]قرب الاسناد: گفت: از او پرسیدم: آیا جایز است انسان از مال فرزندش بردارد؟ امام فرمود: نه، مگر با اجازه­ وی یا این که ناچار گردد؛ که در این صورت به طور پسندیده مصرف می کند یا به عنوان قرض از آن برمی دارد تا هنگام توانگری به وی پرداخت کند و برای فرزند جایز نیست از مال پدرش چیزی بردارد مگر با اجازه­ او. - . قرب الاسناد: 119 -

**[ترجمه]

«3»

ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام] ع، [علل الشرائع] فِی عِلَلِ ابْنِ سِنَانٍ عَنِ الرِّضَا علیه السلام: أَنَّهُ کَتَبَ إِلَیْهِ عِلَّةُ تَحْلِیلِ مَالِ الْوَلَدِ لِلْوَالِدِ بِغَیْرِ إِذْنِهِ وَ لَیْسَ ذَلِکَ لِلْوَلَدِ لِأَنَّ الْوَلَدَ مَوْهُوبٌ لِلْوَالِدِ فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ یَهَبُ لِمَنْ یَشاءُ إِناثاً وَ یَهَبُ لِمَنْ یَشاءُ الذُّکُورَ مَعَ أَنَّهُ الْمَأْخُوذُ بِمَئُونَتِهِ صَغِیراً وَ کَبِیراً وَ الْمَنْسُوبُ إِلَیْهِ وَ الْمَدْعُوُّ لَهُ لِقَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ ادْعُوهُمْ لِآبائِهِمْ هُوَ أَقْسَطُ عِنْدَ اللَّهِ وَ قَوْلِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله أَنْتَ وَ مَالُکَ لِأَبِیکَ وَ لَیْسَ الْوَالِدَةُ کَذَلِکَ لَا تَأْخُذُ مِنْ مَالِهِ إِلَّا بِإِذْنِهِ أَوْ بِإِذْنِ الْأَبِ لِأَنَّ الْأَبَ مَأْخُوذٌ بِنَفَقَةِ الْوَلَدِ وَ لَا تُؤْخَذُ الْمَرْأَةُ بِنَفَقَةِ وَلَدِهَا(3).

**[ترجمه]عیون الاخبار، علل الشرایع: در کتاب علل الشرایع ابن اسنان از امام رضا علیه السّلام در نامه­ای که به او نوشته، آمده است: علت حلال بودن مال فرزند برای پدر بدون اجازه­ او و حلال نبودن مال پدر برای فرزند مگر با اجازه او، این است که فرزند بخشیده شده به پدر است، خداوند بزرگ می فرماید: {به هر کس بخواهد فرزند دختر و به هرکس بخواهد فرزند پسر می دهد.} - . الشوری/ 49 - و اینکه فرزند چه کوچک باشد و چه بزرگ، تحت حمایت پدر و منسوب به او است و به نام او خوانده و شناخته می شود، بنا بر قول خداوند عزوجل: {آنان را به [نام] پدرانشان بخوانید، که این نزد خدا عادلانه تر است.} - . الاحزاب/ 5 - و سخن رسول خدا صلّی الله علیه و آله که فرمود: {تو و مالت متعلق به پدرت هستید.}، اما مادر این چنین نیست و حق تصرف در مال فرزند را ندارد مگر با اجازه­­ او یا به اذن پدر، زیرا پدر وظیفه­ نفقه­ فرزند را بر عهده دارد، ولی مادر این چنین نیست و نفقه­ فرزند بر او واجب نیست. - . عیون الاخبار 2: 96 و علل الشرایع: 524 -

**[ترجمه]

«4»

ع، [علل الشرائع] أَبِی عَنِ الْحِمْیَرِیِّ عَنِ ابْنِ أَبِی الْخَطَّابِ عَنِ ابْنِ بَزِیعٍ عَنْ صَالِحِ بْنِ عُقْبَةَ عَنْ عُرْوَةَ الْحَنَّاطِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: قُلْتُ لَهُ لِمَ یُحَرَّمُ عَلَی الرَّجُلِ جَارِیَةُ ابْنِهِ وَ إِنْ کَانَ صَغِیراً وَ أُحِلَّ لَهُ جَارِیَةُ ابْنَتِهِ قَالَ لِأَنَّ الِابْنَةَ لَا تَنْکِحُ وَ الِابْنَ یَنْکِحُ وَ لَا تَدْرِی لَعَلَّهُ یَنْکِحُهَا وَ یَخْفَی ذَلِکَ عَلَی ابْنِهِ وَ یَشِبُّ ابْنُهُ فَیَنْکِحُهَا فَیَکُونُ وِزْرُهُ فِی عُنُقِ أَبِیهِ.

ص: 73


1- 1. قرب الإسناد ص 119.
2- 2. قرب الإسناد ص 119.
3- 3. عیون أخبار الرضا ج 2 ص 96 و العلل ص 524.

قال الصدوق جاء هکذا هو صحیح و معناه أن الأصلح للأب أن لا یأتی جاریة ابنه و إن کان صغیرا و قد یجوز له أن یأتی جاریة الابن ما لم یدخل بها الابن لأنه و ماله لأبیه فإن کان قد دخل بها الابن فلیس له أن یدخل بها و الذی أفتی به أن جاریة الابنة لا یجوز للأب أن یدخل بها(1).

**[ترجمه]علل الشرایع: عروه الحناط گوید: به امام صادق علیه السّلام گفتم: چرا کنیز پسر بر پدر حرام است - هر چند پسر کوچک باشد - و کنیز دخترش بر وی حلال است؟ امام فرمود: چون دختر با کنیز آمیزش نمی کند و پسر آمیزش می کند و تو نمی دانی، شاید پدر با وی آمیزش کند و این مسأله بر پسر پوشیده بماند و پس از بلوغ و جوانی، او نیز با کنیز آمیزش کند، پس گناهش بر گردن پدر می باشد.

صدوق می­گوید: حدیث همین طور آمده و صحیح می باشد و معنای آن این است که برای پدر شایسته تر آن است که با کنیز پسرش همبستر نشود، اگر چه پسر کوچک باشد و گاهی آمیزش پدر با کنیز پسر جایز می باشد و آن زمانی است که پسر با کنیز آمیزش نکرده است و علت جواز، این است که پسر و اموال او متعلق به پدر می باشد، ولی در صورتی که پسر با کنیز آمیزش کرده باشد، برای پدر همبستر شدن با کنیز مشروع نیست. و آنچه که من به آن فتوی می دهم این است که همبستر شدن پدر با کنیز دختر نیز جایز نمی باشد. - . علل الشرایع: 525 -

**[ترجمه]

«5»

مع، [معانی الأخبار] أَبِی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِدْرِیسَ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ أَبِی الْعَلَاءِ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام مَا یَحِلُّ لِلرَّجُلِ مِنْ مَالِ وَلَدِهِ فَقَالَ قُوتُهُ بِغَیْرِ سَرَفٍ إِذَا اضْطُرَّ إِلَیْهِ قَالَ فَقُلْتُ لَهُ فَقَوْلُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لِلرَّجُلِ الَّذِی أَتَاهُ فَقَدِمَ إِلَیْهِ أَبَاهُ فَقَالَ أَنْتَ وَ مَالُکَ لِأَبِیکَ فَقَالَ إِنَّمَا جَاءَ بِأَبِیهِ إِلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله وَ قَالَ لَهُ یَا رَسُولَ اللَّهِ هَذَا أَبِی وَ قَدْ ظَلَمَنِی مِیرَاثِی مِنْ أُمِّی فَأَخْبَرَهُ الْأَبُ أَنَّهُ قَدْ أَنْفَقَهُ عَلَیْهِ وَ عَلَی نَفْسِهِ فَقَالَ أَنْتَ وَ مَالُکَ لِأَبِیکَ وَ لَمْ یَکُنْ عِنْدَ الرَّجُلِ شَیْ ءٌ أَ وَ کَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَحْبِسُ أَباً لِابْنٍ (2).

**[ترجمه]معانی الاخبار: حسین بن ابی العلا می گوید: به امام صادق علیه السّلام گفتم: چه چیزی از مال فرزند برای پدر حلال است؟ امام فرمود: غذایش در حال ناچاری و بدون اسراف. گفتم: پس معنای سخن پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله به مردی که پدرش را نزد آن حضرت آورد و ایشان فرمود: «تو و مالت متعلق به پدرت هستی» چیست؟

امام فرمود: همانا آن شخص پدرش را نزد پیامبر صلّی الله علیه و آله آورده بود و می گفت: ای رسول خدا، این پدرم است و او درباره­ میراث مادرم به من ستم کرده است. و پدر به پیامبر صلّی الله علیه و آله توضیح داد که آن را برای خود و فرزندش هزینه کرده است. از این رو آن حضرت فرمود: تو و مالت، متعلق به پدرت هستی! و آن مرد چیزی (مالی) نداشت. آیا پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله باید پدر را به خاطر فرزند زندانی می کرد؟! - . معانی الاخبار: 155 -

**[ترجمه]

«6»

ضا، [فقه الرضا علیه السلام]: اعْلَمْ أَنَّهُ جَازَ لِلْوَالِدِ أَنْ یَأْخُذَ مِنْ مَالِ وَلَدِهِ بِغَیْرِ إِذْنِهِ وَ لَیْسَ لِلْوَلَدِ أَنْ یَأْخُذَ مِنْ مَالِ وَالِدِهِ إِلَّا بِإِذْنِهِ وَ لِلْمَرْأَةِ أَنْ تُنْفِقَ مِنْ مَالِ زَوْجِهَا بِغَیْرِ إِذْنِهِ الْمَأْدُومَ دُونَ غَیْرِهِ وَ إِذَا أَرَادَتِ الْأُمُّ أَنْ تَأْخُذَ مِنْ مَالِ وَلَدِهَا فَلَیْسَ لَهَا إِلَّا أَنْ تُقَوِّمَ عَلَی نَفْسِهَا لِتَرُدَّهُ عَلَیْهِ وَ لَا بَأْسَ لِلرَّجُلِ أَنْ یَأْکُلَ مِنْ بَیْتِ أَبِیهِ وَ أَخِیهِ وَ أُمِّهِ وَ أُخْتِهِ وَ صَدِیقِهِ مَا لَمْ یَخْشَ عَلَیْهِ الْفَسَادَ مِنْ یَوْمِهِ بِغَیْرِ إِذْنِهِ مِثْلَ الْبُقُولِ وَ الْفَاکِهَةِ وَ أَشْبَاهِ ذَلِکَ (3)

وَ لَوْ کَانَ عَلَی رَجُلٍ دَیْنٌ وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ مَالٌ وَ کَانَ لِابْنِهِ مَالٌ جَازَ أَنْ یَأْخُذَ مِنْ مَالِ ابْنِهِ فَیَقْضِیَ بِهِ دَیْنَهُ (4).

ص: 74


1- 1. علل الشرائع ص 525.
2- 2. معانی الأخبار ص 155.
3- 3. فقه الرضا ص 34.
4- 4. فقه الرضا ص 36.

**[ترجمه]فقه الرضا: بدان که برای پدر جایز است، بدون اجازه­ فرزندش از مال وی بردارد؛ ولی برای فرزند جایز نیست از مال پدرش بردارد، مگر با اجازه­ وی؛ و نیز برای زن جایز نیست که از مال شوهرش بدون اجازه­ او انفاق کند مگر غذا باشد و اگر مادر بخواهد از مال فرزندش بردارد، این کار برایش جایز نیست، مگر آنکه بهای آن را برای خود مشخص کند تا به او بازگرداند. برای انسان اشکالی ندارد که از خانه­ پدر و برادر و مادر و خواهر و دوستش، بی اجازه­ او، آنچه را که در آن روز ترسی از فاسد شدنش ندارد، مانند سبزی و میوه و همانند آن بخورد. - . فقه الرضا علیه السلام: 34 - و اگر شخصی قرضی داشته و بدون مال باشد و فرزندش صاحب مالی باشد، جایز است از مال فرزندش بردارد و قرضش را با آن پرداخت نماید. - . فقه الرضا علیه السلام: 36 -

**[ترجمه]

باب 14 ما یجوز للمارة أکله من الثمرة

الأخبار

«1»

ج، [الإحتجاج] الْأَسَدِیُّ قَالَ: کَانَ فِیمَا وَرَدَ عَلَیَّ مِنَ الْعَمْرِیِّ فِی جَوَابِ الْمَسَائِلِ أَمَّا مَا سَأَلْتَ عَنْهُ مِنَ الثِّمَارِ مِنْ أَمْوَالِنَا یَمُرُّ بِهِ الْمَارُّ فَیَتَنَاوَلُ مِنْهُ وَ یَأْکُلُ هَلْ یَحِلُّ لَهُ فَإِنَّهُ یَحِلُّ لَهُ أَکْلُهُ وَ یَحْرُمُ عَلَیْهِ حَمْلُهُ (1).

**[ترجمه]الاحتجاج: اسدی گوید: در پاسخ عمری به من آمده: اما اینکه پرسیده ای عابری از کنار درختان میوه دار ما عبور می کند و از آنها می خورد، آیا این کار جایز است؟ خوردن آن برایش حلال و بردنش حرام است. - . الاحتجاج 2: 300 -

**[ترجمه]

«2»

ب، [قرب الإسناد] هَارُونُ عَنِ ابْنِ زِیَادٍ قَالَ: سُئِلَ الصَّادِقُ علیه السلام عَمَّا یَأْکُلُ النَّاسُ مِنَ الْفَاکِهَةِ وَ الرُّطَبِ مِمَّا هُوَ لَهُمْ حَلَالٌ فَقَالَ لَا یَأْکُلْ أَحَدٌ إِلَّا مِنْ ضَرُورَةٍ وَ لَا یُفْسِدْ إِذَا کَانَ عَلَیْهَا فِنَاءٌ مُحَاطٌ وَ مِنْ أَجْلِ أَهْلِ الضَّرُورَةِ نَهَی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَنْ یُبْنَی عَلَی حَدَائِقِ النَّخْلِ وَ الثِّمَارِ بِنَاءٌ لِکَیْ یَأْکُلَ مِنْهَا کُلُّ أَحَدٍ(2).

**[ترجمه]قرب الاسناد: هارون از ابن زیاد نقل کرده است که از امام صادق علیه السّلام درباره میوه و خرمای تازه ای که مردمان از می خورند، پرسیده شد که آیا حلال است؟ فرمود: هیچ کس نباید از آن بخورد، مگر در مواقع ضروری و ناچاری و اگر درختان در محوطه ای دیواردار قرار داشت، نباید دیوار را خراب کرد. پیامبر صلّی الله علیه و آله به خاطر نیازمندان، از دیوار کشیدن به دور باغ­های خرما و انواع میوه نهی کرد، تا هر کسی بتواند از آن­ها بخورد. - . قرب الاسناد: 39 -

**[ترجمه]

«3»

ب، [قرب الإسناد] أَبُو الْبَخْتَرِیِّ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ أَبِیهِ علیهما السلام قَالَ قَالَ عَلِیٌّ علیه السلام: کَانَ نَاسٌ یَأْتُونَ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله لَا شَیْ ءَ لَهُمْ فَقَالَتِ الْأَنْصَارُ لَوْ نَحَلْنَا لِهَؤُلَاءِ الْقَوْمِ مِنْ کُلِّ حَائِطٍ قِنْوَا مِنْ تَمْرٍ فَجَرَتِ السُّنَّةُ إِلَی الْیَوْمِ (3).

**[ترجمه]قرب الاسناد: امام علی علیه السّلام فرمود: مردمی نزد پیامبر صلّی الله علیه و آله می­آمدند که هیچ مالی نداشتند، انصار گفتند: اگر ما به این قوم از دیوار هر نخلستانی یک خوشه­ از خرما هدیه می­کردیم (و این گونه هدیه کردیم)، پس سنت تا به امروز جاری است. - . قرب الاسناد: 66 -

**[ترجمه]

«4»

سن، [المحاسن] عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدٍ الْقَاسَانِیُّ عَمَّنْ حَدَّثَهُ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْقَاسِمِ الْجَعْفَرِیِّ عَنْ أَبِیهِ قَالَ: کَانَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله إِذَا بَلَغَتِ الثِّمَارُ أَمَرَ بِالْحَائِطِ فَثُلِمَتْ (4).

**[ترجمه]المحاسن: عبدالله بن قاسم جعفری از پدرش نقل کرده است: پیامبر صلّی الله علیه و آله هرگاه میوه­ها می­رسید، امر می­کردند که در دیوار باغ­ها شکافی ایجاد شود (تا عابران بتوانند از آن بخورند). - . المحاسن: 528 -

**[ترجمه]

«5»

سن، [المحاسن] أَبِی عَنْ یُونُسَ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ

ص: 75


1- 1. الاحتجاج ج 2 ص 300.
2- 2. قرب الإسناد ص 39.
3- 3. قرب الإسناد ص 66 و القنو: العذق و هو من النخل کالعنقود من العنب.
4- 4. المحاسن ص 528.

أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: لَا بَأْسَ بِالرَّجُلِ یَمُرُّ عَلَی الثَّمَرَةِ یَأْکُلُ مِنْهَا وَ لَا یُفْسِدُ وَ قَدْ نَهَی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَنْ تُبْنَی الْحِیطَانُ بِالْمَدِینَةِ لِمَکَانِ الْمَارَّةِ قَالَ فَإِذَا کَانَ بَلَغَ نَخْلَةٌ أَمَرَ بِالْحِیطَانِ فَخُرِّبَتْ لِمَکَانِ الْمَارَّةِ(1).

**[ترجمه]المحاسن: امام صادق علیه السّلام روایت کرده است که اشکالی ندارد کسی که از کنار درخت میوه ­ای عبور می کند، از آن بخورد، اما نباید آن را خراب کند، رسول خدا از ساختن دیوار در مدینه در محل عبور عابر نهی کرده است و هرگاه که خرمای درختان نخل می­رسید، امر می­کرد، دیوار نخلستان برای عبور عابر خراب شود. - . المحاسن: 528 -

**[ترجمه]

«6»

ضا، [فقه الرضا علیه السلام]: إِذَا مَرَرْتَ بِبُسْتَانٍ فَلَا بَأْسَ أَنْ تَأْکُلَ مِنْ ثِمَارِهَا وَ لَا تَحْمِلْ مَعَکَ شَیْئاً(2).

**[ترجمه]فقه الرضا: اگر از کنار باغی عبور کردی، اشکالی ندارد از میوه­های آن بخوری، اما نباید چیزی از آن را با خود ببری. - . فقه الرضا علیه السلام: 34 -

**[ترجمه]

«7»

سر، [السرائر] مِنْ کِتَابِ الْمَسَائِلِ عَنْ دَاوُدَ الصَّرْمِیِّ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ علیه السلام عَنِ الرَّجُلِ دَخَلَ بُسْتَاناً أَ یَأْکُلُ مِنَ الثَّمَرَةِ مِنْ غَیْرِ عِلْمِ صَاحِبِ الْبُسْتَانِ فَقَالَ نَعَمْ (3).

ص: 76


1- 1. المحاسن ص 528.
2- 2. فقه الرضا ص 34.
3- 3. السرائر ص 485.

**[ترجمه]السرایر: در کتاب «مسائل» از داود الصرمی روایت شده است که از امام موسی بن جعفر علیه السّلام پرسیدم: اگر کسی وارد باغی شود، آیا می­تواند بدون اجازه­ صاحب باغ از میوه­ آن بخورد؟ فرمود: بله. - . السرائر: 485 -

**[ترجمه]

باب 15 الصنائع المکروهة

الأخبار

«1»

مع، [معانی الأخبار] أَبِی عَنْ سَعْدٍ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ الْکُوفِیِّ عَنِ الدِّهْقَانِ عَنْ دُرُسْتَ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ عَبْدِ الْحَمِیدِ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ مُوسَی علیه السلام قَالَ: جَاءَ رَجُلٌ إِلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ قَدْ عَلَّمْتُ ابْنِی هَذَا الْکِتَابَ فَفِی أَیِّ شَیْ ءٍ أُسْلِمُهُ فَقَالَ سَلِّمْهُ [أَسْلِمْهُ] لِلَّهِ أَبُوکَ وَ لَا تُسْلِمْهُ فِی خَمْسٍ لَا تُسْلِمْهُ سَیَّاءً وَ لَا صَائِغاً وَ لَا قَصَّاباً وَ لَا حَنَّاطاً وَ لَا نَخَّاساً فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ مَا السَّیَّاءُ قَالَ الَّذِی یَبِیعُ الْأَکْفَانَ وَ یَتَمَنَّی مَوْتَ أُمَّتِی وَ لَلْمَوْلُودُ مِنْ أُمَّتِی أَحَبُّ إِلَیَّ مِمَّا طَلَعَتْ عَلَیْهِ الشَّمْسُ وَ أَمَّا الصَّائِغُ فَإِنَّهُ یُعَالِجُ غَبْنَ أُمَّتِی فَأَمَّا الْقَصَّابُ فَإِنَّهُ یَذْبَحُ حَتَّی تَذْهَبَ الرَّحْمَةُ مِنْ قَلْبِهِ وَ أَمَّا الْحَنَّاطُ فَإِنَّهُ یَحْتَکِرُ الطَّعَامَ عَلَی أُمَّتِی وَ لَأَنْ یَلْقَی اللَّهَ

الْعَبْدُ سَارِقاً أَحَبُّ إِلَیَّ مِنْ أَنْ یَلْقَاهُ قَدِ احْتَکَرَ طَعَاماً أَرْبَعِینَ یَوْماً وَ أَمَّا النَّخَّاسُ فَإِنَّهُ أَتَانِی جَبْرَئِیلُ عَلَیْهِ السَّلَامُ فَقَالَ یَا مُحَمَّدُ إِنَّ شِرَارَ أُمَّتِکَ الَّذِینَ یَبِیعُونَ النَّاسَ (1).

**[ترجمه]معانی الاخبار: امام (موسی بن جعفر) علیه السّلام روایت کرده است که حضرت فرمودند: مردی نزد پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله آمد و گفت: یا رسول اللّه، به فرزندم کتابت و نوشتن را تعلیم داده ام، پس از آن او را به چه حرفه و شغلی مشغول کنم؟ حضرت فرمود: خدا پدرت را رحمت کند اما به پنج حرفه وادارش مکن: او را به سیّاء (کفن­فروش)، زرگر، قصاب، طعام­فروش و برده­ فروش مسپار.

آن مرد گفت: یا رسول اللّه، سیّاء کیست؟ حضرت فرمودند: کسی که کفن می­فروشد و مرگ امت مرا آرزومند است، حال آنکه یک تولد در امتم برای من بهتر از تابیدن خورشید بر هر چیز دیگری است. و اما زرگر، در فکر فریفتن امت من می باشد؛ و قصاب حیوانات را سر می برد و این کار مهربانی را از او سلب می­کند؛ و طعام­فروش غذای امتم را احتکار می کند و محقّقا اگر خداوند، بنده­ سارقی را ملاقات کند، برای من خوشایندتر از ملاقات با کسی است که چهل روز طعام امتم را احتکار کرده باشد. اما برده فروش، جبرئیل درباره­ او به من گفت: ای محمد! بدترین افراد امتت کسانی هستند که مردم را می فروشند. - . معانی الاخبار: 150 -

**[ترجمه]

«2»

ع، [علل الشرائع] ل، [الخصال] ابْنُ الْوَلِیدِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنِ الدِّهْقَانِ: مِثْلَهُ (2).

**[ترجمه]علل الشرایع، الخصال: ابن ولید از صفار و او از برقی و او از محمد بن عیسی و او از دهقان همانند این حدیث را روایت کرده است. - . علل الشرایع: 530 ، الخصال1: 201 -

**[ترجمه]

«3»

ع، [علل الشرائع] ابْنُ الْوَلِیدِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ یَحْیَی الْخُزَاعِیِّ عَنْ یَحْیَی بْنِ أَبِی الْعَلَاءِ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَخَبَّرْتُهُ أَنَّهُ وُلِدَ لِی غُلَامٌ فَقَالَ أَ لَا سَمَّیْتَهُ مُحَمَّداً قُلْتُ قَدْ فَعَلْتُ قَالَ فَلَا تَضْرِبْ مُحَمَّداً وَ لَا تَشْتِمْهُ جَعَلَهُ اللَّهُ قُرَّةَ عَیْنٍ لَکَ فِی حَیَاتِکَ وَ خَلَفَ صِدْقٍ بَعْدَکَ قَالَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ وَ فِی أَیِّ الْأَعْمَالِ أَضَعُهُ؟

ص: 77


1- 1. معانی الأخبار ص 150.
2- 2. علل الشرائع ص 530 و الخصال ج 1 ص 201.

قَالَ إِذَا عَزَلْتَهُ عَنْ خَمْسَةِ أَشْیَاءَ فَضَعْهُ حَیْثُ شِئْتَ لَا تُسْلِمْهُ إِلَی صَیْرَفِیٍّ فَإِنَّ الصَّیْرَفِیَّ لَا یَسْلَمُ مِنَ الرِّبَا وَ لَا إِلَی بَیَّاعِ الْأَکْفَانِ فَإِنَّ صَاحِبَ الْأَکْفَانِ یَسُرُّهُ الْوَبَاءُ إِذَا کَانَ وَ لَا إِلَی صَاحِبِ طَعَامٍ فَإِنَّهُ لَا یَسْلَمُ مِنَ الِاحْتِکَارِ وَ لَا إِلَی جَزَّارٍ فَإِنَّ الْجَزَّارَ تُسْلَبُ مِنْهُ الرَّحْمَةُ وَ لَا تُسْلِمْهُ إِلَی نَخَّاسٍ فَإِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ شَرُّ النَّاسِ مَنْ بَاعَ النَّاسَ (1).

**[ترجمه]علل الشرایع: یحیی بن ابی العلاء از اسحاق بن عمار نقل کرده که وی گفت: محضر امام صادق علیه السّلام رسیدم و به او خبر دادم که صاحب فرزند پسری شده­ام. حضرت فرمود: آیا نامش را محمد نگذاشتی؟ گفتم: بله، بر او این نام را نهادم. فرمود: محمد را نزن و دشنامش نده، خداوند او را به­هنگام حیاتت نور چشمت و بعد از مرگت جانشین صالحی قرار داده است. گفتم: فدایت شوم، او را به چه شغل و حرفه ای مشغول نمایم؟ حضرت فرمود: از پنج حرفه بازش دار و به هر شغل دیگری که خواستی مشغولش کن:

او را به صراف (زرگر) مسپار، زیرا صراف از ربا در امان نمی ماند؛ و نیز او را نزد کفن فروش مگذار زیرا صاحب کفن، از مبتلا شدن مردم به مرض وبا [و مردن آنها] مسرور می شود و همچنین وی را به طعام فروش مسپار، زیرا او از احتکار مصون نمی­ماند؛ و به قصاب نیز او را تسلیم مکن، زیرا مهربانی از او سلب شده و قساوت قلب پیدا می­کند؛ و بالاخره او را نزد برده فروش مگذار، زیرا رسول خدا فرمودند: بدترین مردم کسانی هستند که مردم را می فروشند. - . علل الشرایع: 530 -

**[ترجمه]

«4»

ع، [علل الشرائع] أَبِی عَنْ سَعْدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی الْخَزَّازِ عَنْ طَلْحَةَ بْنِ زَیْدٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ علیهما السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: إِنِّی أَعْطَیْتُ خَالَتِی غُلَاماً وَ نَهَیْتُهَا أَنْ تَجْعَلَهُ حَجَّاماً أَوْ قَصَّاباً أَوْ صَائِغاً(2).

**[ترجمه]علل الشرایع: طلحة بن زید از حضرت جعفر بن محمد و ایشان از پدرش علیهم السّلام نقل کرده که رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمودند: غلامی را به دست خاله ام سپرده و سفارش کردم که او را به حجامتگری یا قصابی یا زرگری نگمارد. - .علل الشرایع: 530 -

**[ترجمه]

«5»

شَرْحُ النَّهْجِ لِابْنِ مِیثَمٍ رُوِیَ عَنِ الصَّادِقِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام: عَقْلُ أَرْبَعِینَ مُعَلِّماً عَقْلُ حَائِکٍ وَ عَقْلُ حَائِکٍ عَقْلُ امْرَأَةٍ وَ الْمَرْأَةُ لَا عَقْلَ لَهَا(3).

**[ترجمه]در شرح نهج البلاغه­ ابن میثم، از امام صادق علیه السّلام روایت شده است که فرمود: عقل چهل معلم - . گاه واژه معلم به دارندگان مشاغلی خاص مثل خیاطی و بنایی و ...اطلاق می شود و در روایتی این گروه به دلیل خلف وعده های فراوانشان مذمت شده اند. در این روایت نیز احتمالا معلم معنایی این چنین داشته باشد. (مترجم) - به اندازه­ عقل یک بافنده است و عقل بافنده به اندازه­ عقل زن است و زن عقل ندارد. - . شرح نهج البلاغه­ ابن میثم1: 324 -

**[ترجمه]

«6»

وَ عَنْ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ علیهما السلام أَنَّهُ قَالَ: لَا تَسْتَشِیرُوا الْمُعَلِّمِینَ وَ لَا الْحَوَکَةَ فَإِنَّ اللَّهَ تَعَالَی قَدْ سَلَبَهُمْ عُقُولَهُمْ (4).

**[ترجمه]در همان کتاب از موسی بن جعفر علیه السّلام روایت شده که فرمود: با معلمان و بافندگان مشورت نکنید؛ زیرا خداوند عقل هایشان را از آنان گرفته است. - . شرح نهج البلاغه­ ابن میثم1: 324 -

**[ترجمه]

«7»

وَ رُوِیَ: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله دَفَعَ إِلَی حَائِکٍ مِنْ بَنِی النَّجَّارِ غَزْلًا لِیَنْسِجَ لَهُ صُوفاً فَکَانَ یَمْطُلُهُ وَ یَأْتِیهِ علیه السلام مُتَقَاضِیاً وَ یَقِفُ عَلَی بَابِهِ وَ یَقُولُ رُدُّوا عَلَیْنَا ثَوْبَنَا لِنَتَجَمَّلَ بِهِ فِی النَّاسِ وَ لَمْ یَزَلْ یَمْطُلُهُ حَتَّی تُوُفِّیَ صلی الله علیه و آله (5).

**[ترجمه]و روایت شده که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله نخ رشته شده­ای را به بافنده ای از بنی نجار داد تا پارچه­ای پشمی برای وی ببافد. پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله مرتب برای گرفتن پارچه به او سر می زد و کنار درِ مغازه اش می ایستاد و می فرمود: پارچه­ ما را به ما تحویل دهید تا با آن خود را در میان مردم بیاراییم! و آن بافنده آنقدر تعلل کرد تا این که پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله رحلت فرمود. - . شرح نهج البلاغه­ ابن میثم ج 1: 324 -

**[ترجمه]

«8»

نَوَادِرُ الرَّاوَنْدِیِّ، بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ: مَرَّ عَلِیٌّ عَلَیْهِ السَّلَامُ عَلَی بَهِیمَةٍ وَ فَحْلٌ یَسْفَدُهَا عَلَی ظَهْرِ الطَّرِیقِ فَأَعْرَضَ بِوَجْهِهِ عَنْهَا فَقِیلَ لَهُ لِمَ فَعَلْتَ فَقَالَ لَا یَنْبَغِی أَنْ تُذِیعُوا(6) هَذَا وَ هُوَ مِنَ الْمُنْکَرِ وَ لَکِنْ یَنْبَغِی لَهُمْ أَنْ یُوَارُوهُ وَ حَیْثُ لَا یَرَاهُ رَجُلٌ وَ لَا امْرَأَةٌ(7).

ص: 78


1- 1. علل الشرائع ص 530.
2- 2. علل الشرائع ص 530.
3- 3. شرح النهج لابن میثم ج 1 ص 324 طبع ایران الجدید.
4- 4. شرح النهج لابن میثم ج 1 ص 324 طبع ایران الجدید.
5- 5. شرح النهج لابن میثم ج 1 ص 324 طبع ایران الجدید.
6- 6. فی نسخة الأصل[ أن یصنعوا هذا].
7- 7. نوادر الراوندیّ ص 14.

**[ترجمه]نوادر راوندی: امام موسی علیه السّلام به نقل از پدرانش فرمود: روزی امام علی علیه السّلام از حیوان نری عبور کرد که با ماده­ای در حال جفت­گیری بود، ایشان روی خود را از آن برگرداند، به او گفتند: چرا چنین کردی؟ امام فرمود: هرگز شایسته نیست که انسا­ن­ها (عمل آمیزش را) این گونه آشکارا انجام دهند، این چنین عملی زشت و ناپسند است، بلکه عمل آمیزش، باید مخفیانه صورت گیرد، طوری که هیچ مرد و زنی آن را نبیند. - . نوادر الراوندی: 14 -

**[ترجمه]

«9»

شَرْحُ النَّفْلِیَّةِ، لِلشَّهِیدِ الثَّانِی رَحِمَهُ اللَّهُ رَوَی الْفَقِیهُ جَعْفَرُ بْنُ أَحْمَدَ الْقُمِّیُّ فِی کِتَابِ الْإِمَامِ وَ الْمَأْمُومِ بِإِسْنَادِهِ إِلَی الصَّادِقِ علیه السلام عَنْ أَبِیهِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: لَا تُصَلُّوا خَلْفَ الْحَائِکِ وَ لَوْ کَانَ عَالِماً وَ لَا تُصَلُّوا خَلْفَ الْحَجَّامِ وَ لَوْ کَانَ زَاهِداً وَ لَا تُصَلُّوا خَلْفَ الدَّبَّاغِ وَ لَوْ کَانَ عَابِداً.

**[ترجمه]شرح نفلیه شهید ثانی: پیامبر صلّی الله علیه و آله فرمود: پشت سر بافنده نماز نخوانید حتی اگر عالم باشد، و پشت سر حجامت­کننده نماز نخوانید حتی اگر زاهد باشد، و پشت سر دباغ نماز نخوانید حتی اگر عابد باشد.

**[ترجمه]

«10»

کِتَابُ الْإِمَامَةِ وَ التَّبْصِرَةِ، عَنْ هَارُونَ بْنِ مُوسَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَسْبَاطٍ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قَالَ: شِرَارُ النَّاسِ مَنْ بَاعَ الْحَیَوَانَ.

**[ترجمه]کتاب الامامة و التبصرة: ابن فضال از امام صادق علیه السّلام و ایشان از پدرانش روایت کرده است که پیامبر صلّی الله علیه و آله فرمود: بد­ترین مردم برده فروشان هستند.

**[ترجمه]

«11»

وَ مِنْهُ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ عَلِیٍّ الْعَلَوِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ سُهَیْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: طَرَقَ طَائِفَةً مِنْ بَنِی إِسْرَائِیلَ لَیْلًا عَذَابٌ فَأَصْبَحُوا وَ قَدْ فَقَدُوا أَرْبَعَةَ أَصْنَافٍ الطَّبَّالِینَ وَ الْمُغَنِّینَ وَ الْمُحْتَکِرِینَ لِلطَّعَامِ وَ الصَّیَارِفَةَ أَکَلَةَ الرِّبَا مِنْهُمْ.

ص: 79

**[ترجمه]از همین کتاب: پیامبر صلّی الله علیه و آله فرمود: شبانه بر گروهی از بنی اسرائیل عذابی رسید، پس وقتی به صبح درآمدند، دیدند که چهار گروه را از دست داده­اند: طبل نوازان، آوازخوانان، احتکارکنندگان غذا و صرافان رباخوار .

**[ترجمه]

باب 16 باب ما نهی عنه من أنواع البیع و النهی عن الغش و الدخول فی السوم و النجش و مبایعة المضطرین و الربح علی المؤمن

الأخبار

«1»

لی، [الأمالی للصدوق] فِی خَبَرِ مَنَاهِی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله: أَنَّهُ نَهَی أَنْ یَدْخُلَ الرَّجُلُ فِی سَوْمِ أَخِیهِ الْمُسْلِمِ وَ نَهَی عَنْ بَیْعٍ وَ سَلَفٍ وَ نَهَی عَنْ بَیْعَیْنِ فِی بَیْعٍ وَ نَهَی عَنْ بَیْعِ مَا لَیْسَ عِنْدَکَ وَ نَهَی عَنْ بَیْعِ مَا لَمْ یَضْمَنْ وَ نَهَی عَنْ بَیْعِ الذَّهَبِ وَ الْفِضَّةِ بِالنَّسِیئَةِ وَ نَهَی عَنْ بَیْعِ الذَّهَبِ بِالذَّهَبِ زِیَادَةً إِلَّا وَزْناً بِوَزْنٍ وَ قَالَ مَنْ غَشَّ مُسْلِماً فِی شِرَاءٍ أَوْ بَیْعٍ فَلَیْسَ مِنَّا وَ یُحْشَرُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ مَعَ الْیَهُودِ لِأَنَّهُمْ أَغَشُّ الْخَلْقِ لِلْمُسْلِمِینَ (1).

**[ترجمه]أمالی الصدوق: در خبر نهی های پیامبر صلّی الله علیه و آله آمده است: ایشان نهی کرد که شخصی برای فریب برادر مسلمانش وارد معامله شود، و نیز از معامله­ سلف، و از دو معامله در یک معامله، و از فروختن چیزی که در اختیار تو نیست، و از فروش چیزی که ضمانت نشده. همچنین پیامبر از فروش طلا و نقره به نسیه و از فروش طلا به طلایی با وزن بیشتر نهی کردند مگر اینکه هر دو هموزن باشند. و فرمود: و هر کس در خرید و فروش به مسلمانی تقلب کند، از ما نیست و در روز قیامت با یهود محشور می شود؛ زیرا یهود فریب کارترین مردم نسبت به مسلمانان هستند. - . أمالی الصدوق: 423 ، 425 ، 426 ، 429 -

**[ترجمه]

«2»

مع، [معانی الأخبار] مُحَمَّدُ بْنُ هَارُونَ الزَّنْجَانِیُّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ عَبْدِ الْعَزِیزِ عَنْ أَبِی عُبَیْدٍ الْقَاسِمِ بْنِ سَلَّامٍ بِأَسَانِیدَ مُتَّصِلَةٍ إِلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فِی أَخْبَارٍ مُتَفَرِّقَةٍ: أَنَّهُ نَهَی عَنِ الْمُنَابَذَةِ وَ الْمُلَامَسَةِ وَ بَیْعِ الْحَصَاةِ.

ففی کل واحدة منها قولان أما المنابذة فیقال إنها أن یقول الرجل لصاحبه انبذ إلی الثوب أو غیره من المتاع أو أنبذه إلیک و قد وجب البیع بکذا و کذا و یقال إنما هو أن یقول الرجل إذا نبذت الحصاة فقد وجب البیع و هو معنی قوله إنه نهی عن بیع الحصاة و الملامسة أن تقول إذا لمست ثوبی أو لمست ثوبک فقد وجب البیع بکذا و کذا و یقال بل هو أن یلمس المتاع من وراء الثوب و لا ینظر إلیه فیقع البیع علی ذلک و هذه بیوع کان أهل الجاهلیة یتبایعونها فنهی رسول الله صلی الله علیه و آله عنها لأنها غدر(2) کلها

ص: 80


1- 1. أمالی الصدوق ص 423 و ص 425 و ص 426 و ص 429.
2- 2. غرر خ ل. من هامش الأصل.

وَ نَهَی عَنْ بَیْعِ الْمَجْرِ.

و هو أن یباع البعیر أو غیره بما فی بطن الناقة و یقال منه أمجرت فی البیع إمجارا و نهی علیه السلام عن الملاقیح و المضامین فالملاقیح ما فی البطون و هی الأجنة و الواحدة منها ملقوحة و أما المضامین فما فی أصلاب الفحول و کانوا یبیعون الجنین فی بطون الناقة و ما یضرب الفحل فی عامه و فی أعوام و نهی عن بیع حبل الحبلة و معناه ولد ذلک الجنین الذی فی بطن الناقة و قال غیره هو نتاج النتاج و ذلک غرر.

وَ قَالَ صلی الله علیه و آله: لَا تَنَاجَشُوا وَ لَا تَدَابَرُوا.

معناه أن یزید الرجل فی ثمن السلعة و هو لا یرید شراءها و لکن یسمعه غیره فیزید لزیادته و الناجش خائن (1).

**[ترجمه]معانی الاخبار: ابو عبید قاسم بن سلام در اخبار متفرقه با سندهایی، از پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله روایت کرده است که ایشان از معاملاتی که از طریق منابذه (پرتاب کردن کالا) و ملامسه (لمس کردن کالا) و انداختن سنگریزه انجام می­شود، نهی کرد. درباره­ هر یک از این ها دو نظر وجود دارد:

درباره­ منابذه گفته می شود: معامله­ای است که شخصی به دیگری می گوید: لباس یا کالای دیگری را به سوی من بینداز یا من به سوی تو می اندازم و بدین طریق معامله به فلان مبلغ تمام می شود و نیز گفته می شود: معامله­ای است که شخصی به دیگری می گوید: هنگامی که سنگریزه را انداختم، قطعا معامله واجب می شود. و این معنا با معامله از طریق انداختن سنگریزه سازگار است که پیامبر صلّی الله علیه و آله از آن نهی کرده است.

و ملامسه معامله­ای است که می گویی: وقتی لباسم را لمس کردم یا لباست را لمس کردی، معامله در برابر فلان مبلغ واجب می شود. و گفته می شود که آن به این صورت است که طرف معامله از روی پارچه­ای، کالا را لمس می کند، بدون اینکه به کالا نگاه کند و معامله بر همان واقع می شود، این معاملات در زمان جاهلیت متداول بود، سپس پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله از آن ها نهی کرد؛ چون همه­ آن ها فریب است.

همچنین پیامبر صلّی الله علیه و آله از معامله­ «مجر» نهی کرد و آن معامله­ شتر - یا حیوان دیگر- است در برابر آنچه که در شکم ماده شتر است و در آن می­گویند، بچه­ا­ی که داخل شکم رشد می­کند، بهای معامله می­باشد. و از «ملاقیح» و «مضامین» نهی کرد. ملاقیح، جنین های موجود در شکم هاست و مفرد آن «ملقوحة» است. و اما مضامین، معامله­ نطفه های موجود در پشت حیوانات نر است. آنان جنین را در شکم ماده شتر و نوزادان حاصل از جفت گیری حیوان نر را در یک سال یا چند سال، می فروشند. و از معامله­ «حبل الحبله» نهی کرد و معنای آن معامله­، جنین موجود در شکم ماده شتر می­باشد و برخی می گویند: آن معامله­ بچه هایِ بچه شتر است که معامله­ای فریب ­کارانه است.

و پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: با یکدیگر «تناجش» و«تدابر» نکنید؛ تناجش به این معناست که شخصی بهای کالا را بالا ببرد، حال آنکه که قصد خریدش را ندارد، با این هدف که بازار گرمی کند تا دیگری بشنود و به خاطر بالا بردن قیمت او، آن هم بر قیمت کالا بیفزاید، و «ناجش» خائن است؛ امّا «تدابر» به این معناست که کسی به رفیقش پشت کند و از او روی بگرداند. - . معانی الاخبار: 278 -

**[ترجمه]

«3»

ل، [الخصال] ابْنُ الْوَلِیدِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ حَمَّادٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ مُسْنَداً إِلَی أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام: أَنَّهُ کَرِهَ بَیْعَیْنِ اطْرَحْ وَ خُذْ مِنْ غَیْرِ تَقْلِیبٍ وَ شِرَی مَا لَمْ تَرَهُ (2).

**[ترجمه]الخصال: محمد بن سنان روایت کرده است که امام باقر علیه السّلام کراهت داشت که معامله با پرتاب انجام شود و ایشان چیزی را بدون بررسی و دیدن آن نمی­خرید. - . الخصال 1: 28 -

**[ترجمه]

«4»

ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام] بِالْأَسَانِیدِ الثَّلَاثَةِ عَنِ الرِّضَا عَنْ آبَائِهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِمْ قَالَ: خَطَبَنَا أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فَقَالَ سَیَأْتِی عَلَی النَّاسِ زَمَانٌ عَضُوضٌ یَعَضُّ الْمُؤْمِنُ عَلَی مَا فِی یَدِهِ وَ لَمْ یُؤْمَرْ بِذَلِکَ قَالَ اللَّهُ تَعَالَی وَ لا تَنْسَوُا الْفَضْلَ بَیْنَکُمْ إِنَّ اللَّهَ بِما تَعْمَلُونَ بَصِیرٌ وَ سَیَأْتِی زَمَانٌ یُقَدَّمُ فِیهِ الْأَشْرَارُ وَ یُنْسَأَ فِیهِ الْأَخْیَارُ وَ یُبَایَعُ الْمُضْطَرُّ وَ قَدْ نَهَی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله عَنْ بَیْعِ الْمُضْطَرِّ وَ عَنْ بَیْعِ الْغَرَرِ فَاتَّقُوا اللَّهَ یَا أَیُّهَا النَّاسُ وَ أَصْلِحُوا ذاتَ بَیْنِکُمْ وَ احْفَظُونِی فِی أَهْلِی (3).

**[ترجمه]عیون الاخبار: از امام حسین علیه السّلام روایت شده است که امیرالمؤمنین علیه السّلام در خطبه­ای برای ما فرمود: بر مردم زمانی بسیار سخت خواهد رسید، که مومنان [توانگر] به آنچه در دست دارند چنگ می­زنند [و انفاق نمی­کنند] در حالی که به نگاه داری مال امر نشده اند. خداوند سبحان فرموده: {و در میان یکدیگر بزرگواری را فراموش مکنید، زیرا خداوند به آنچه انجام می دهید بیناست.} - . البقرة/ 237 - زمانی خواهد رسید که بدکاران بلند مرتبه، و خوبان فراموش می شوند و تهیدستان دارایی خود را از روی ناچاری به قیمتی اندک می فروشند [و توانگران می خرند] در حالی که پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله مردم را از معامله از روی ناچاری و معامله­ فریبکارانه نهی کرده است. پس ای مردم! از خدا پروا دارید و با یکدیگر سازش نمایید و حرمتم را حفظ کنید. - . عیون الاخبار/ 2: 45 -

**[ترجمه]

«5»

صح، [صحیفة الرضا علیه السلام] عَنْهُ علیه السلام: مِثْلَهُ (4).

**[ترجمه]صحیفه الرضا: از امام رضا علیه السّلام نیز همانند این حدیث روایت شده است. - . صحیفة الرضا علیه السّلام: 26 -

**[ترجمه]

«6»

ثو، [ثواب الأعمال] أَبِی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی الْقَاسِمِ عَنِ الْکُوفِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ

ص: 81


1- 1. معانی الأخبار ص 278.
2- 2. الخصال ج 1 ص 28.
3- 3. عیون الأخبار ج 2 ص 45.
4- 4. صحیفة الرضا علیه السلام ص 26 طبع مصر سنة 1340 بتفاوت.

فُرَاتِ بْنِ أَحْنَفَ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: رِبْحُ الْمُؤْمِنِ عَلَی الْمُؤْمِنِ رِبًا(1).

**[ترجمه]ثواب الاعمال: امام صادق علیه السّلام فرمود: سودی که مؤمن از مؤمن می­برد، ربا محسوب می­شود. - . ثواب الاعمال: 214 -

**[ترجمه]

«7»

سن، [المحاسن] مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ عَنِ ابْنِ سِنَانٍ: مِثْلَهُ (2).

**[ترجمه]المحاسن: محمد بن علی از ابن سنان نیز همانند این حدیث را روایت کرده است .

**[ترجمه]

أقول

قد مضی بعضها فی باب جوامع المکاسب.

**[ترجمه]برخی از این احادیث در باب «جوامع المکاسب» آمده است.

**[ترجمه]

«8»

نَوَادِرُ الرَّاوَنْدِیِّ، بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ: مَلْعُونٌ مَنْ غَشَّ مُسْلِماً أَوْ مَاکَرَهُ أَوْ غَرَّهُ (3).

**[ترجمه]نوادر الراوندی: امام کاظم علیه السّلام از پدرانش روایت کرده است که فرمودند: ملعون است کسی که به مسلمانی غش کند یا او را فریب دهد یا نیرنگ کند. - . نوادر الراوندی: 17 -

**[ترجمه]

«9»

نَهْجُ الْبَلَاغَةِ، قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: یَأْتِی عَلَی النَّاسِ زَمَانٌ عَضُوضٌ یَعَضُّ الْمُوسِرُ فِیهِ عَلَی مَا فِی یَدَیْهِ وَ لَمْ یُؤْمَرْ بِذَلِکَ قَالَ اللَّهُ تَعَالَی وَ لا تَنْسَوُا الْفَضْلَ بَیْنَکُمْ یَنْهَدُ فِیهِ الْأَشْرَارُ وَ یُسْتَذَلُّ الْأَخْیَارُ وَ یُبَایَعُ الْمُضْطَرُّونَ وَ نَهَی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله عَنْ بَیْعِ الْمُضْطَرِّینَ (4).

**[ترجمه]نهج البلاغه: امیرالمؤمنین علی علیه السلام فرمود: مردم را روزگاری دشوار در پیش است که توانگر اموال خود را سخت نگهدارد، در صورتی که به بخل ورزی فرمان داده نشده. خداوند سبحان فرموده:{و در میان یکدیگر بزرگواری را فراموش مکنید.} بدان در آن روزگار بلند مقام، و نیکان خوار گردند، و با درماندگان به ناچاری خرید و فروش می­کنند، در حالی که رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله از معامله با درماندگان نهی فرموده است. - . نهج البلاغه3: 264 -

**[ترجمه]

«10»

أَعْلَامُ الدِّینِ، رُوِیَ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله أَنَّهُ قَالَ: یَأْتِی عَلَی أُمَّتِی زَمَانٌ تَکُونُ أُمَرَاؤُهُمْ عَلَی الْجَوْرِ وَ عُلَمَاؤُهُمْ عَلَی الطَّمَعِ وَ قِلَّةِ الْوَرَعِ وَ عُبَّادُهُمْ عَلَی الرِّیَاءِ وَ تُجَّارُهُمْ عَلَی أَکْلِ الرِّبَا وَ کِتْمَانِ الْعَیْبِ فِی الْبَیْعِ وَ الشِّرَی وَ نِسَاؤُهُمْ عَلَی زِینَةِ الدُّنْیَا فَعِنْدَ ذَلِکَ یُسَلَّطُ عَلَیْهِمْ شِرَارُهُمْ فَیَدْعُو خِیَارُهُمْ فَلَا یُسْتَجَابُ لَهُمْ.

ص: 82


1- 1. ثواب الأعمال ص 214.
2- 2. المحاسن ص 101.
3- 3. نوادر الراوندیّ ص 17 و فیه من أسر مسلما.
4- 4. نهج البلاغة ج 3 ص 264.

**[ترجمه]اعلام الدین: پیامبر صلّی الله علیه و آله فرمود: زمانی بر امتم فرا می­رسد که حاکمانشان ظالم، علمایشان طمعکار و کم تقوا، زاهدانشان ریا کار و تاجرانشان رباخوار و اهل پنهان کردن عیب کالا در خرید و فروش هستند و زنانشان به دنبال زینت­های دنیایند، در این صورت، خدا بدان آنها را بر آنان مسلّط می­گرداند و نیکان آنها دعا می­کنند و دعایشان در حق آنها اجابت نمی­شود .

**[ترجمه]

باب 17 من یستحب معاملته و من یکره

الأخبار

«1»

ما، [الأمالی للشیخ الطوسی] عَنْ أَبِی سَعِیدٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: اطْلُبُوا الْخَیْرَ عِنْدَ حِسَانِ الْوُجُوهِ (1).

**[ترجمه]امالی الطوسی: پیامبر صلّی الله علیه و آله فرمود: نیکی را نزد خوبرویان طلب کنید. - . أمالی الطوسی2: 7 -

**[ترجمه]

«2»

ختص، [الإختصاص] عَنْهُ صلی الله علیه و آله: مِثْلَهُ (2).

**[ترجمه]الاختصاص: در این کتاب، همانند این حدیث از پیامبر صلّی الله علیه و آله روایت شده است. - . الاختصاص: 233 -

**[ترجمه]

«3»

ع، [علل الشرائع] ابْنُ الْمُتَوَکِّلِ عَنِ الْحِمْیَرِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ الْوَلِیدِ بْنِ صَبِیحٍ عَنْ أَبِیهِ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: یَا وَلِیدُ لَا تَشْتَرِ لِی مِنْ مُحَارَفٍ شَیْئاً فَإِنَّ خُلْطَتَهُ لَا بَرَکَةَ فِیهَا(3).

**[ترجمه]علل الشرایع: عباس بن ولید از پدرش نقل کرده است که امام صادق علیه السّلام فرمود: ای ولید، از کسی که کم روزی و بد اقبال است برای من چیزی نخر، زیرا در معامله با او هیچ برکتی نیست. - . علل الشرایع: 526 -

**[ترجمه]

«4»

ع، [علل الشرائع] ابْنُ الْوَلِیدِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ ظَرِیفِ بْنِ نَاصِحٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: لَا تُخَالِطُوا وَ لَا تُعَامِلُوا إِلَّا مَنْ نَشَأَ فِی خَیْرٍ(4).

**[ترجمه]علل الشرایع: امام صادق علیه السّلام فرمودند: معامله نکنید مگر با کسی که در خیر و برکت پرورش یافته باشد. - . علل الشرایع: 526 -

**[ترجمه]

«5»

ع، [علل الشرائع] ابْنُ الْوَلِیدِ عَنْ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارِ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ رَفَعَهُ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: احْذَرُوا مُعَامَلَةَ أَصْحَابِ الْعَاهَاتِ فَإِنَّهُمْ أَظْلَمُ شَیْ ءٍ(5).

**[ترجمه]علل الشرایع: امام صادق علیه السّلام فرمود: از معامله با صاحبان آفت و بلا دوری کنید، زیرا آنان بدترین کسان هستند. - . علل الشرایع: 526 -

**[ترجمه]

«6»

ع، [علل الشرائع] أَبِی عَنْ سَعْدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَمَّنْ حَدَّثَهُ عَنْ أَبِی الرَّبِیعِ الشَّامِیِّ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقُلْتُ لَهُ إِنَّ عِنْدَنَا قَوْماً مِنَ الْأَکْرَادِ یَجِیئُونَنَا بِالْبَیْعِ وَ نُبَایِعُهُمْ فَقَالَ یَا أَبَا الرَّبِیعِ لَا تُخَالِطْهُمْ فَإِنَّ الْأَکْرَادَ

ص: 83


1- 1. أمالی الطوسیّ ج 2 ص 7.
2- 2. الاختصاص ص 233.
3- 3. علل الشرائع ص 526.
4- 4. کان الرمز( ل) للخصال و الحدیث فی العلل ص 526.
5- 5. علل الشرائع ص 526.

حَیٌّ مِنَ الْجِنِّ کَشَفَ اللَّهُ عَنْهُمُ الْغِطَاءَ فَلَا تُخَالِطْهُمْ (1).

**[ترجمه]علل الشرایع: علی بن حکم از کسی که برایش از ابو ربیع شامی نقل کرده است، می گوید: از امام صادق علیه السّلام سؤال کردم: گروهی از کردها در جوار ما هستند که به منظور داد و ستد نزد ما می­آیند و ما هم با آنها معامله می کنیم، این معامله اشکالی ندارد؟ حضرت فرمودند: ای ربیع، با ایشان معامله مکن، زیرا این جماعت گروهی از طائفه­ جن بوده که حق تعالی آشکارشان فرموده است، پس با آنان معامله نکن. - . علل الشرایع: 527 -

**[ترجمه]

«7»

ع، [علل الشرائع] ابْنُ الْوَلِیدِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَتِّیلٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ بَشِیرٍ عَنْ حَفْصٍ عَمَّنْ حَدَّثَهُ عَنْ أَبِی الرَّبِیعِ: مِثْلَهُ (2).

**[ترجمه]علل الشرایع: ابن ولید از حسن بن متیل از محمد بن حسین از جعفر بن بشیر از حفص و او از کسی که برایش نقل کرده، همانند این حدیث را از ابو ربیع روایت کرده است. - . علل الشرایع: 527 -

**[ترجمه]

«8»

ع، [علل الشرائع] أَبِی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِدْرِیسَ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ یَقْطِینٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ مَیَّاحٍ عَنْ عِیسَی قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: إِیَّاکَ وَ مُخَالَطَةَ السَّفِلَةِ فَإِنَّ السَّفِلَةَ لَا تَئُولُ إِلَی خَیْرٍ(3).

**[ترجمه]علل الشرایع: امام صادق علیه السّلام فرمودند: از معامله با فرومایگان دوری کنید، زیرا در آنان خیر و برکتی نیست. - . علل الشرائع: 527 -

**[ترجمه]

«9»

یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: إِنَّ أَوَّلَ مَا مَلَکْتُهُ لَدِینَارَانِ عَلَی عَهْدِ أَبِی وَ کَانَ رَجُلٌ یَشْتَرِی الْأَرْدِیَةَ مِنْ صَنْعَاءَ فَأَرَدْتُ أَنْ أُبْضِعَهُ فَقَالَ لِی لَا تُبْضِعْهُ قَالَ فَدَفَعْتُ إِلَیْهِ سِرّاً مِنْ أَبِی فَخَرَجَ الرَّجُلُ فَلَمَّا رَجَعَ بَعَثْتُ إِلَیْهِ رَسُولًا فَقَالَ لِی مَا دَفَعَ إِلَیَّ شَیْئاً قَالَ فَظَنَنْتُ أَنَّهُ إِنَّمَا سَتَرَ ذَلِکَ مِنْ أَبِی فَذَهَبْتُ إِلَیْهِ بِنَفْسِی وَ قُلْتُ الدِّینَارَانِ قَالَ مَا دَفَعْتَ إِلَیَّ شَیْئاً فَأَتَیْتُ أَبِی فَلَمَّا رَآنِی رَفَعَ إِلَیَّ رَأْسَهُ ثُمَّ قَالَ مُتَبَسِّماً یَا بُنَیَّ أَ لَمْ أَقُلْ لَکَ أَنْ لَا تَدْفَعَ إِلَیْهِ إِنَّهُ مَنِ ائْتَمَنَ شَارِبَ الْخَمْرِ فَلَیْسَ لَهُ عَلَی اللَّهِ ضَمَانٌ إِنَّ

اللَّهَ یَقُولُ وَ لا تُؤْتُوا السُّفَهاءَ أَمْوالَکُمُ الَّتِی جَعَلَ اللَّهُ لَکُمْ فَأَیُّ سَفِیهٍ أَسْفَهُ مِنْ شَارِبِ الْخَمْرِ فَلَیْسَ إِنْ أشهدکم [شَهِدَ] لَمْ تُقْبَلْ شَهَادَتُهُ وَ إِنْ شَفَعَ لَمْ یُشَفَّعْ وَ إِنْ خَطَبَ لَمْ یُزَوَّجْ (4).

**[ترجمه]الخرایج: از امام صادق علیه السّلام روایت شده است که فرمود: در زمان پدرم اولین چیزی که به دست آوردم دو دینار بود. مردی از «صنعا» ردا می خرید، خواستم که دو دینار را به او بدهم تا برای من نیز ردایی بیاورد. اما پدرم گفت: دو دینار را به او نده. حضرت گفت: ولی من دور از چشم پدرم پول را به او دادم و او راهی شد. وقتی که برگشت، یک نفر را برای گرفتن ردا نزد او فرستادم. اما در جواب گفت: او چیزی به من نداده است. گمان کردم این سخن او، تنها برای مخفی کردن از پدرم است. لذا خودم نزد او رفتم و گفتم: دو دینار را بده. گفت: تو چیزی به من ندادی. پس نزد پدرم آمدم؛ وقتی که مرا دید، رو به من کرد و با تبسم فرمود: فرزندم! مگر نگفتم دینارها را به او نده! هر کس به شراب­خوار اعتماد کند، از طرف خدا هیچ ضمانتی برای او نیست؛ خداوند متعال می فرماید: {و اموال خود را - که خداوند آن را وسیله­ قوام [زندگی] شما قرار داده - به سفیهان مدهید} - . النساء/ 5 - آیا کسی سفیه­تر از شراب­خوار وجود دارد؟ نه! وجود ندارد، چون شهادتش پذیرفته نمی شود و اگر وساطت کند، وساطتش مقبول واقع نمی­شود و اگر خواستگاری کند، به او همسر نمی دهند. - . الخرایج -

**[ترجمه]

«10»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ یُونُسَ بْنِ یَعْقُوبَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فِی قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَی وَ لا تُؤْتُوا السُّفَهاءَ أَمْوالَکُمُ قَالَ مَنْ لَا تَثِقُ بِهِ (5).

**[ترجمه]تفسیر العیاشی: یونس بن یعقوب می­گوید: از امام صادق علیه السّلام درباره­ سخن خداوند متعال: {اموال خود را به سفیهان مدهید.} سؤال کردم و ایشان پاسخ دادند: منظور از سفیه کسی است که نتوان به او اعتماد کرد. - . تفسیر العیاشی 1: 220 -

**[ترجمه]

«11»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ حَمَّادٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: فِیمَنْ شَرِبَ الْخَمْرَ بَعْدَ أَنْ حَرَّمَهَا اللَّهُ عَلَی لِسَانِ نَبِیِّهِ صلی الله علیه و آله لَیْسَ بِأَهْلٍ أَنْ یُزَوَّجَ إِذَا خَطَبَ وَ أَنْ یُصَدَّقَ إِذَا حَدَّثَ وَ لَا یُشَفَّعَ إِذَا شَفَعَ وَ لَا یُؤْتَمَنَ عَلَی أَمَانَةٍ فَمَنِ ائْتَمَنَهُ عَلَی أَمَانَةٍ فَأَهْلَکَهَا أَوْ ضَیَّعَهَا فَلَیْسَ لِلَّذِی ائْتَمَنَهُ أَنْ یَأْجُرَهُ اللَّهُ وَ لَا یُخْلِفَ عَلَیْهِ قَالَ

ص: 84


1- 1. علل الشرائع ص 527.
2- 2. علل الشرائع ص 527.
3- 3. علل الشرائع ص 527.
4- 4. الخرائج لم نعثر علیه فی مظانه.
5- 5. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 220.

أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِنِّی أَرَدْتُ أَنْ أَسْتَبْضِعَ بِضَاعَةً إِلَی الْیَمَنِ فَأَتَیْتُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام فَقُلْتُ إِنِّی أَرَدْتُ أَنْ أَسْتَبْضِعَ فُلَاناً فَقَالَ لِی أَ مَا عَلِمْتَ أَنَّهُ یَشْرَبُ الْخَمْرَ فَقُلْتُ قَدْ بَلَغَنِی عَنِ الْمُؤْمِنِینَ أَنَّهُمْ یَقُولُونَ ذَلِکَ فَقَالَ صَدِّقْهُمْ لِأَنَّ اللَّهَ یَقُولُ یُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَ یُؤْمِنُ لِلْمُؤْمِنِینَ ثُمَّ قَالَ إِنَّکَ إِنِ اسْتَبْضَعْتَهُ فَهَلَکَتْ أَوْ ضَاعَتْ فَلَیْسَ عَلَی اللَّهِ أَنْ یَأْجُرَکَ وَ لَا یُخْلِفَ عَلَیْکَ فَقُلْتُ وَ لِمَ قَالَ لِأَنَّ اللَّهَ تَعَالَی یَقُولُ وَ لا تُؤْتُوا السُّفَهاءَ أَمْوالَکُمُ الَّتِی جَعَلَ اللَّهُ لَکُمْ قِیاماً فَهَلْ سَفِیهٌ أَسْفَهُ مِنْ شَارِبِ الْخَمْرِ إِنَّ الْعَبْدَ لَا یَزَالُ فِی فُسْحَةٍ مِنْ رَبِّهِ مَا لَمْ یَشْرَبِ الْخَمْرَ فَإِذَا شَرِبَهَا خَرَقَ اللَّهُ عَلَیْهِ سِرْبَالَهُ فَکَانَ وُلْدُهُ وَ أَخُوهُ وَ سَمْعُهُ وَ بَصَرُهُ وَ یَدُهُ وَ رِجْلُهُ إِبْلِیسَ یَسُوقُهُ إِلَی کُلِّ شَرٍّ وَ یَصْرِفُهُ عَنْ کُلِّ خَیْرٍ(1).

**[ترجمه]تفسیر العیاشی: امام صادق علیه السّلام فرمود: هر کس بعد از آن که خداوند شراب را بر زبان پیامبرش صلّی الله علیه و آله حرام ساخت، شراب بنوشد، اگر خواستگاری کند، شایستگی ازدواج را ندارد؛ و چون سخن بگوید، سخنش قابل قبول نیست؛ و اگر وساطت کند، وساطت او پذیرفته نمی­شود؛ و نباید امانتی به او سپرد و اگر کسی او را مورد اعتماد قرار دهد و امانتی به دست او بسپارد، پس او امانت را نابود و ضایع می­گرداند و کسی که به او اعتماد کند، نه خدا به او اجری می دهد و نه جای آن را برایش پر می کند.

و امام صادق علیه السّلام فرمود: من می خواستم کالایی را برای تجارت به یمن بفرستم، خدمت پدرم امام باقر علیه السّلام رسیدم و گفتم: می خواهم کالایی را برای تجارت به فلانی بدهم. حضرت به من فرمود: آیا نمی دانی که او شراب خوار است؟ گفتم: من شنیده ام که بعضی از مؤمنان درباره­ او چنین می گویند. پدرم فرمود: حرف آنها را باور کن، چرا که خداوند بزرگ می فرماید: {به خدا ایمان دارد و [سخن] مؤمنان را باور می کند.} - . التوبه/ 61 - سپس گفت: اگر کالایی را برای تجارت به او سپردی و آن کالا نابود شد یا ضایع گشت، بر خدا نیست که به تو پاداشی دهد و جای آن را برایت پر کند.

گفتم: چرا؟ فرمود: به خاطر اینکه خداوند متعال فرموده است:{و اموال خود را - که خداوند آن را وسیله­ قوام [زندگی] شما قرار داده - به سفیهان مدهید.} و آیا سفیهی سفیه تر و نابخردتر از شراب خوار وجود دارد؟ بنده مادامی که شراب نخورد، همواره در وسعت و گشایشی از سوی پروردگارش است، اما اگر شراب بخورد، خداوند شلوار او را [ که مایه آبروی او است] می درد و پس از آن، فرزند، برادر، گوش، چشم، دست و پای او، شیطان خواهد بود و او را به هر گمراهی­ای می­کشد و از هر کار خیری دور می­سازد. - . تفسیر العیاشی 1: 220 -

**[ترجمه]

«12»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ عَبْدِ الْحَمِیدِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام عَنْ هَذِهِ الْآیَةِ وَ لا تُؤْتُوا السُّفَهاءَ أَمْوالَکُمُ قَالَ علیه السلام کُلُّ مَنْ یَشْرَبُ الْمُسْکِرَ فَهُوَ سَفِیهٌ (2).

**[ترجمه]تفسیر العیاشی: ابراهیم بن عبدالحمید می­گوید: از امام باقر علیه السّلام درباره­ این آیه: {و اموال خود را به سفیهان مدهید.} پرسیدم، ایشان فرمود: هر کسی که شراب بنوشد، سفیه است. - . تفسیر العیاشی 1 : 220 -

**[ترجمه]

«13»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: إِنِّی أَرَدْتُ أَنْ أَسْتَبْضِعَ بِضَاعَةً إِلَی الْیَمَنِ فَأَتَیْتُ إِلَی أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام فَقُلْتُ إِنِّی أُرِیدُ أَنْ أَسْتَبْضِعَ فُلَاناً فَقَالَ لِی أَ مَا عَلِمْتَ أَنَّهُ یَشْرَبُ الْخَمْرَ فَقُلْتُ قَدْ بَلَغَنِی مِنَ الْمُؤْمِنِینَ أَنَّهُمْ یَقُولُونَ ذَلِکَ فَقَالَ صَدِّقْهُمْ فَإِنَّ اللَّهَ یَقُولُ یُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَ یُؤْمِنُ لِلْمُؤْمِنِینَ فَقَالَ یَعْنِی یُصَدِّقُ اللَّهَ وَ یُصَدِّقُ الْمُؤْمِنِینَ لِأَنَّهُ کَانَ رَءُوفاً رَحِیماً بِالْمُؤْمِنِینَ (3).

**[ترجمه]تفسیر العیاشی: امام صادق علیه السّلام فرمود: من می خواستم کالایی را برای تجارت به یمن بفرستم، پس خدمت پدرم امام باقر علیه السّلام رسیدم و گفتم: می خواهم کالایی را برای تجارت به فلانی بدهم. حضرت به من فرمود: آیا نمی دانی که او شراب خوار است؟ گفتم: من شنیده ام که بعضی از مؤمنان درباره­ او چنین می گویند. پدرم فرمود: حرف آنها را باور کن، چرا که خداوند بزرگ می فرماید: {به خدا ایمان دارد و [سخن] مؤمنان را باور می کند.} و سپس پدرم فرمود: به این معنا که خداوند و مؤمنان را تصدیق می­کند، چرا که او نسبت به مؤمنان مهربان و رحیم است. - . تفسیر العیاشی 2: 95 -

**[ترجمه]

«14»

ختص، [الإختصاص] عَنْ أَبِی حَمْزَةَ الثُّمَالِیِّ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: مَنْ عَرَفَ مِنْ عَبْدٍ مِنْ عَبِیدِ اللَّهِ کَذِباً إِذَا حَدَّثَ وَ خُلْفاً إِذَا وَعَدَ وَ خِیَانَةً إِذَا ائْتُمِنَ ثُمَّ ائْتَمَنَهُ عَلَی أَمَانَةٍ کَانَ حَقّاً عَلَی اللَّهِ أَنْ یَبْتَلِیَهُ فِیهَا ثُمَّ لَا یُخْلِفَ عَلَیْهِ وَ لَا یَأْجُرَهُ (4).

ص: 85


1- 1. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 220.
2- 2. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 220.
3- 3. تفسیر العیّاشیّ ج 2 ص 95.
4- 4. الاختصاص: 225.

**[ترجمه]الاختصاص: امام باقر علیه السّلام فرمود: اگر کسی بداند بنده­ای از بندگان خدا، اگر سخن بگوید به دروغ است و اگر وعده دهد خلف وعده کند و اگر به او اعتماد شود، خیانت ­کند، اما با این وجود، به او اعتماد کند و امانتی به دست او بسپارد، پس بر خداست که او را به این عملش گرفتار سازد و جای آن را برایش پر نکند و به او اجری ندهد. - . الاختصاص: 225 -

**[ترجمه]

«15»

ختص، [الإختصاص] عَنْ دَاوُدَ الرَّقِّیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ: یَا دَاوُدُ لَأَنْ تُدْخِلَ یَدَکَ فِی فَمِ التِّنِّینِ إِلَی الْمِرْفَقِ خَیْرٌ لَکَ مِنْ طَلَبِ الْحَوَائِجِ مِمَّنْ لَمْ یَکُنْ فَکَانَ (1).

**[ترجمه]الاختصاص: از داوود رقی روایت شده است که امام صادق علیه السّلام فرمود: ای داوود! اگر دستت را تا آرنج در دهان اژدها فرو ببری، برای تو بهتر از طلب حاجت از شخص تازه به دوران رسیده است. - . الاختصاص: 232 -

**[ترجمه]

«16»

کِتَابُ صِفَاتِ الشِّیعَةِ، لِلصَّدُوقِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ سَعِیدِ بْنِ غَزْوَانَ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: الْمُؤْمِنُ لَا یَکُونُ مُحَارَفاً(2).

**[ترجمه]کتاب صفات الشیعه: سعید بن غزوان روایت کرده است که امام صادق علیه السّلام فرمود: مؤمن کم روزی و بد اقبال نمی­باشد. - . صفات الشیعه: 180 -

**[ترجمه]

«17»

نَوَادِرُ الرَّاوَنْدِیِّ، بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: أَرْبَعٌ مِنْ سَعَادَةِ الْمَرْءِ الْخُلَطَاءُ الصَّالِحُونَ وَ الْوَلَدُ الْبَارُّ وَ الْمَرْأَةُ الْمُؤَاتِیَةُ وَ أَنْ تَکُونَ مَعِیشَتُهُ فِی بَلَدِهِ (3).

**[ترجمه]نوادر الراوندی: امام موسی بن جعفر از پدرانش روایت کرده است که پیامبر صلّی الله علیه و آله فرمود: چهار چیز نشان خوشبختی انسان است: معاشرت با صالحان، فرزند نیکوکار، زن خوب و شایسته و اینکه روزی­اش در سرزمین خود باشد. - . نوادر الراوندی: 11 -

**[ترجمه]

«18»

الدُّرَّةُ الْبَاهِرَةُ، قَالَ الْکَاظِمُ علیه السلام: مَنْ وَلَّدَهُ الْفَقْرُ أَبْطَرَهُ الْغِنَی.

**[ترجمه]درة الباهره: امام کاظم علیه السّلام فرمود: هرکس در فقر به دنیا آید، توانگری او را سرکش می کند.

**[ترجمه]

«19»

دَعَوَاتُ الرَّاوَنْدِیِّ، قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام: لَا تَشْتَرُوا لِی مِنْ مُحَارَفٍ فَإِنَّ خُلْطَتَهُ لَا بَرَکَةَ فِیهَا وَ لَا تُخَالِطُوا إِلَّا مَنْ نَشَأَ فِی الْخَیْرِ.

**[ترجمه]دعوات الراوندی: امام صادق علیه السّلام فرمود: برای من از کسی که کم روزی و بد اقبال است چیزی نخرید، زیرا در معامله با او هیچ برکتی نیست و معامله نکنید مگر با کسی که در خیر و برکت پرورش یافته باشد.

**[ترجمه]

«20»

نَهْجُ الْبَلَاغَةِ، قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: شَارِکُوا الَّذِی قَدْ أَقْبَلَ عَلَیْهِ الرِّزْقُ فَإِنَّهُ أَخْلَقُ لِلْغِنَی وَ أَجْدَرُ بِإِقْبَالِ الْحَظِّ(4).

**[ترجمه]نهج البلاغه: امیرالمؤمنین علیه السلام: با کسی شریک شوید که روزی بر او روی آورده، چرا که او برای ثروتمندی سزاوارتر و برای روی آوردن بخت، شایسته­تر است. - . نهج البلاغه 3: 204 -

**[ترجمه]

«21»

وَ قَالَ علیه السلام: الطُّمَأْنِینَةُ إِلَی کُلِّ أَحَدٍ قَبْلَ الِاخْتِبَارِ عَجْزٌ(5).

**[ترجمه]نهج البلاغه: امیرالمؤمنین علیه السّلام فرمود: اطمینان به هر کس قبل از آزمایش او، مایه­ درماندگی است. - . نهج البلاغه 3 : 264 -

**[ترجمه]

«22»

أَعْلَامُ الدِّینِ، قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: لَا تَلْتَمِسُوا الرِّزْقَ مِمَّنِ اکْتَسَبَهُ مِنْ أَلْسِنَةِ الْمَوَازِینِ وَ رُءُوسِ الْمَکَایِیلِ وَ لَکِنْ عِنْدَ مَنْ فُتِحَتْ عَلَیْهِ الدُّنْیَا.

ص: 86


1- 1. الاختصاص ص 232 و التنین کسکیت: الحیة العظیمة طویل کالنخلة السحوق أحمر العینین واسع الفم و الجوف فی فمه أنیاب مثل أسنة الرماح، قیل انه شر من الکوسج.
2- 2. صفات الشیعة ص 180 ملحقا بکتاب علی و الشیعة طبع النجف 1958.
3- 3. نوادر الراوندیّ ص 11.
4- 4. نهج البلاغة ج 3 ص 204.
5- 5. نهج البلاغة ج 3 ص 246.

**[ترجمه]اعلام الدین: پیامبر صلّی الله علیه و آله فرمود: روزی را از کسانی که از راه زبانه ­ ترازو و سر پیمانه­ها، کسب روزی می­کنند، درخواست نکنید، بلکه آن را از کسانی که دنیا بر آنان گشوده شده، طلب کنید .

**[ترجمه]

باب 18 الاحتکار و التلقی و بیع الحاضر للبادی و العربون

الأخبار

«1»

ب، [قرب الإسناد] أَبُو الْبَخْتَرِیِّ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ أَبِیهِ علیهما السلام: أَنَّ عَلِیّاً علیه السلام کَانَ یَنْهَی عَنِ الْحُکْرَةِ فِی الْأَمْصَارِ فَقَالَ فَإِنَّهُ لَیْسَ الْحُکْرَةُ إِلَّا فِی الْحِنْطَةِ وَ الشَّعِیرِ وَ التَّمْرِ وَ الزَّبِیبِ وَ السَّمْنِ (1).

**[ترجمه]قرب الاسناد: امام باقر علیه السّلام فرمودند: امام علی علیه السّلام پیوسته از احتکار، در همه مناطق، نهی می کرد. سپس فرمود: احتکار تنها در گندم، جو، خرما، کشمش و روغن جایز می باشد. - . قرب الاسناد: 63 -

**[ترجمه]

«2»

ل، [الخصال] حَمْزَةُ الْعَلَوِیُّ عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: الْحُکْرَةُ فِی سِتَّةِ أَشْیَاءَ فِی الْحِنْطَةِ وَ الشَّعِیرِ وَ التَّمْرِ وَ الزَّبِیبِ وَ السَّمْنِ وَ الزَّیْتِ (2).

**[ترجمه]الخصال: پیامبر صلّی الله علیه و آله فرمودند: احتکار در شش چیز است: گندم، جو، خرما، کشمش، روغن و روغن زیتون. - . الخصال 1: 233 -

**[ترجمه]

«3»

ل، [الخصال] أَبِی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِدْرِیسَ عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنِ الْخَزَّازِ عَنِ الثُّمَالِیِّ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ تَطَوَّلَ عَلَی عِبَادِهِ بِالْحَبَّةِ فَسَلَّطَ عَلَیْهَا الْقَمْلَةَ وَ لَوْ لَا ذَلِکَ لَخَزَنَتْهَا الْمُلُوکُ کَمَا یَخْزُنُونَ الذَّهَبَ وَ الْفِضَّةَ(3).

**[ترجمه]الخصال: ثمالی روایت کرده است که امام صادق علیه السّلام فرمود: خداوند عزوجل بر بندگانش به واسطه­ دانه منت نهاد، زیرا آفت را بر آن مسلط ساخت و اگر چنین نمی کرد، سلاطین و امرا آن را همچون طلا و نقره در خزانه­های خود ذخیره می کردند. - . الخصال 1: 70 -

**[ترجمه]

«4»

ل، [الخصال] أَبِی عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ تَطَوَّلَ عَلَی عِبَادِهِ بِثَلَاثٍ أَلْقَی عَلَیْهِمُ الرِّیحَ بَعْدَ الرُّوحِ وَ لَوْ لَا ذَلِکَ مَا دَفَنَ حَمِیمٌ حَمِیماً وَ أَلْقَی عَلَیْهِمُ السَّلْوَةَ بَعْدَ الْمُصِیبَةِ وَ لَوْ لَا ذَلِکَ لَانْقَطَعَ النَّسْلُ وَ أَلْقَی عَلَی هَذِهِ الْحَبَّةِ الدَّابَّةَ وَ لَوْ لَا ذَلِکَ لَکَنَزَتْهَا مُلُوکُهُمْ کَمَا یَکْنِزُونَ الذَّهَبَ وَ الْفِضَّةَ(4).

ص: 87


1- 1. قرب الإسناد ص 63.
2- 2. الخصال ج 1 ص 233.
3- 3. الخصال ج 1 ص 70 ذیل حدیث.
4- 4. الخصال ج 1 ص 70.

**[ترجمه]الخصال: هشام بن سالم از امام صادق علیه السّلام نقل کرده که آن حضرت فرمودند: خداوند متعال با سه نعمت، بر بندگانش منت نهاده: بعد از بیرون آمدن روح از جسدشان بر جسد بو افکند و اگر این چنین نبود، برادر، برادرش را دفن نمی کرد. و پس از مصیبت، آرامش قلب به آنها داد و اگر چنین نبود، قطعا نسل انسان منقرض می شد. و بر این دانه آفت افکند و اگر چنین نمی کرد، سلاطین و امرا آن را همچون طلا و نقره ذخیره می کردند. - . الخصال 1: 70 -

**[ترجمه]

«5»

سن، [المحاسن] أَبِی عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ: مِثْلَهُ (1).

**[ترجمه]المحاسن: پدرم از ابن ابو عمیر همانند این حدیث را روایت کرده است. - . المحاسن 2: 316 -

**[ترجمه]

«6»

ما، [الأمالی للشیخ الطوسی] ابْنُ بُشْرَانَ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ مُحَمَّدٍ الصَّفَّارِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْوَرَّاقِ عَنْ عَاصِمٍ عَنْ قَیْسِ بْنِ الرَّبِیعِ عَنْ سُفْیَانَ بْنِ عُیَیْنَةَ عَنْ أَبِی الزُّبَیْرِ عَنْ جَابِرٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: لَا یَبِیعُ حَاضِرٌ لِبَادٍ دَعُوا النَّاسَ یَرْزُقُ اللَّهُ بَعْضَهُمْ مِنْ بَعْضٍ (2).

**[ترجمه]أمالی الطوسی: ابو زبیر از جابر نقل کرده که پیامبر صلّی الله علیه و آله فرمود: نباید یک شهرنشین به جای روستایی اجناس او را بفروشد؛ مردم را به حال خود بگذارید؛ خداوند بعضی از آنان را به دست بعضی دیگر روزی می­دهد. - . أمالی الطوسی 2: 311 -

**[ترجمه]

أقول

قد أوردنا فی الاحتکار خبرا فی باب الصنائع المکروهة.

**[ترجمه]در باب «حرفه­های مکروه» درباره­ احتکار روایاتی را آورده­ایم.

**[ترجمه]

«7»

ب، [قرب الإسناد] أَبُو الْبَخْتَرِیِّ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ أَبِیهِ علیهما السلام أَنَّ عَلِیّاً علیه السلام کَانَ یَقُولُ: لَا یَجُوزُ الْعَرَبُونُ إِلَّا أَنْ یَکُونَ نَقْداً مِنَ الثَّمَنِ (3).

**[ترجمه]قرب الاسناد: ابو بختری از امام صادق علیه السّلام و ایشان از پدرش امام باقر علیه السّلام روایت کرده­اند که امام علی علیه السّلام می­فرمود: پیش­پرداخت جایز نیست مگر اینکه آن، به عنوان بخشی از بهای کالا محسوب شود. - . قرب الاسناد: 69 -

**[ترجمه]

«8»

سن، [المحاسن] أَبِی عَنْ هَارُونَ بْنِ الْجَهْمِ عَنْ أَبِی جَمِیلَةَ عَنِ ابْنِ طَرِیفٍ عَنِ ابْنِ نُبَاتَةَ قَالَ: سَبَّ النَّاسُ هَذِهِ الدَّابَّةَ الَّتِی تَکُونُ فِی الطَّعَامِ فَقَالَ عَلِیٌّ علیه السلام لَا تَسُبُّوهَا فَوَ الَّذِی نَفْسِی بِیَدِهِ لَوْ لَا هَذِهِ الدَّابَّةُ لَخَزَنُوهَا عِنْدَکُمْ کَمَا یُخْزَنُ الذَّهَبُ وَ الْفِضَّةُ(4).

**[ترجمه]المحاسن: ابن طریف از ابن نباته نقل می­کند که مردم آفتی را که در طعام است، دشنام می­دادند، سپس امام علی علیه السّلام فرمود: آن را دشنام ندهید، قسم به خدایی که جانم به دست اوست، اگر این آفت نبود، طعام را همچون طلا و نقره نزد خود ذخیره می کردید. - . المحاسن: 316 -

**[ترجمه]

«9»

نهج، [نهج البلاغة]: فِیمَا کَتَبَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام لِلْأَشْتَرِ حِینَ وَلَّاهُ مِصْرَ ثُمَّ اسْتَوْصِ بِالتُّجَّارِ وَ ذَوِی الصِّنَاعَاتِ وَ أَوْصِ بِهِمْ خَیْراً الْمُقِیمِ مِنْهُمْ وَ الْمُضْطَرِبِ بِمَالِهِ وَ الْمُتَرَفِّقِ بِبَدَنِهِ فَإِنَّهُمْ مَوَادُّ الْمَنَافِعِ وَ أَسْبَابُ الْمَرَافِقِ وَ جُلَّابُهَا مِنَ الْمَبَاعِدِ وَ الْمَطَارِحِ فِی بَرِّکَ وَ بَحْرِکَ وَ سَهْلِکَ وَ جَبَلِکَ وَ حَیْثُ لَا یَلْتَئِمُ النَّاسُ لِمَوَاضِعِهَا وَ لَا یَجْتَرِءُونَ عَلَیْهَا فَإِنَّهُمْ سِلْمٌ لَا تُخَافُ بَائِقَتُهُ وَ صُلْحٌ لَا تُخْشَی غَائِلَتُهُ وَ تَفَقَّدْ أُمُورَهُمْ بِحَضْرَتِکَ وَ فِی حَوَاشِی بِلَادِکَ وَ اعْلَمْ مَعَ ذَلِکَ أَنَّ فِی کَثِیرٍ مِنْهُمْ ضِیقاً فَاحِشاً وَ شُحّاً قَبِیحاً وَ احْتِکَاراً لِلْمَنَافِعِ وَ تَحَکُّماً فِی الْبِیَاعَاتِ وَ ذَلِکَ بَابُ مَضَرَّةٍ لِلْعَامَّةِ وَ عَیْبٌ عَلَی الْوُلَاةِ

ص: 88


1- 1. المحاسن ج 2 ص 316.
2- 2. أمالی الطوسیّ ج 2 ص 311.
3- 3. قرب الإسناد ص 69.
4- 4. المحاسن ص 316 بتفاوت یسیر.

فَامْنَعْ مِنَ الِاحْتِکَارِ فَإِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَنَعَ مِنْهُ وَ لْیَکُنِ الْبَیْعُ بَیْعاً سَمْحاً بِمَوَازِینِ عَدْلٍ وَ أَسْعَارٍ لَا تَجْحَفُ بِالْفَرِیقَیْنِ مِنَ الْبَائِعِ وَ الْمُبْتَاعِ فَمَنْ قَارَفَ حُکْرَةً بَعْدَ نَهْیِکَ إِیَّاهُ فَنَکِّلْ بِهِ وَ عَاقِبْ مِنْ غَیْرِ إِسْرَافٍ (1).

**[ترجمه]نهج البلاغه: امیرالمؤمنین علیه السلام به مالک اشتر، زمانی که او را به ولایت مصر فرستاد، نوشت: سپس سفارش مرا به بازرگانان و صاحبان صنایع بپذیر، و آنها را به نیکوکاری سفارش کن، بازرگانانی که در شهر ساکنند، یا آنان که همواره در سیر و کوچ کردن می­باشند، و بازرگانانی که با نیروی جسمانی کار می­کنند؛ چرا که آنان منابع اصلی منفعت، و پدید آورندگان وسایل زندگی و آسایش، و آوردندگان وسایل زندگی از نقاط دور دست و دشوار می­باشند، از بیابانها و دریاها، و دشتها و کوهستانها، جاهای سختی که مردم در آن اجتماع نمی­کنند، یا برای رفتن به آنجاها شجاعت ندارند. بازرگانان مردمی آرامند، و از ستیزه جویی آنان ترسی وجود نخواهد داشت، مردمی آشتی طلبند که فتنه انگیزی ندارند. در کار آنها بیندیش، چه در شهری باشند که تو به سر می­بری، یا در شهرهای دیگر، با توجه به آنچه که تذکر دادم. این را هم بدان که در میان بازرگانان، کسانی هم هستند که تنگ نظر و بد معامله و بخیل و احتکار کننده­اند، که تنها با زورگویی به سود خود می­اندیشند. و کالا را به هر قیمتی که می­خواهند می­فروشند، که این سود جویی و گران فروشی برای همه افراد جامعه زیانبار، و عیب بزرگی بر زمامدار است. پس، از احتکار کالا جلوگیری کن که رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله و سلّم از آن جلوگیری می­کرد، باید خرید و فروش در جامعه اسلامی، به سادگی و با موازین عدالت انجام گیرد، با نرخهایی که بر فروشنده و خریدار زیانی نرساند، کسی که پس از منع تو احتکار کند، او را کیفر ده تا عبرت دیگران شود، امّا در کیفر او اسراف نکن. - . نهج البلاغه 3: 110 -

**[ترجمه]

«10»

مَجَالِسُ الشَّیْخِ، عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عُبْدُونٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ الزُّبَیْرِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ فَضَّالٍ عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ عَامِرٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ رِزْقٍ الْغُمْشَانِیِّ عَنْ أَبِی مَرْیَمَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: أَیُّمَا رَجُلٍ اشْتَرَی طَعَاماً فَکَبَسَهُ أَرْبَعِینَ صَبَاحاً یُرِیدُ بِهِ غَلَاءَ الْمُسْلِمِینَ ثُمَّ بَاعَهُ فَتَصَدَّقَ بِثَمَنِهِ لَمْ یَکُنْ کَفَّارَةً لِمَا صَنَعَ (2).

**[ترجمه]مجالس الشیخ: پیامبر صلّی الله علیه و آله به روایت امام باقر علیه السّلام فرمود: هر کس طعامی را بخرد و آن را چهل روز احتکار کند تا مسلمانان را به گرانی دچار سازد، سپس کالای احتکار شده را بفروشد و بهای آن را صدقه دهد، این عملش کفاره­ آنچه کرده است، نخواهد بود. - . أمالی الطوسی 2: 289 -

**[ترجمه]

«11»

کِتَابُ الْأَعْمَالِ الْمَانِعَةِ مِنَ الْجَنَّةِ لِلشَّیْخِ جَعْفَرِ بْنِ أَحْمَدَ الْقُمِّیِّ عَنْ هِشَامِ بْنِ عُرْوَةَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَنِ احْتَکَرَ فَوْقَ أَرْبَعِینَ یَوْماً فَإِنَّ الْجَنَّةَ تُوجَدُ رِیحُهَا مِنْ مَسِیرَةِ خَمْسِمِائَةِ عَامٍ وَ إِنَّهُ لَحَرَامٌ عَلَیْهِ (3).

**[ترجمه]کتاب الاعمال المانعة من الجنه: هشام بن عروه از پدرش از جدش روایت کرده است که رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمود: هرکس بیش از چهل روز کالایی را احتکار کند، قطعا بوی بهشت - که از مسیر پانصد سال استشمام می شود - بر وی حرام خواهد بود. - . اعمال المانعه من دخول الجنه: 64 -

**[ترجمه]

«12»

کِتَابُ الْإِمَامَةِ وَ التَّبْصِرَةِ، عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ عَلِیٍّ الْعَلَوِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: طَرَقَ طَائِفَةً مِنْ بَنِی إِسْرَائِیلَ لَیْلًا عَذَابٌ فَأَصْبَحُوا وَ قَدْ فَقَدُوا أَرْبَعَةَ أَصْنَافٍ الطَّبَّالِینَ وَ الْمُغَنِّینَ وَ الْمُحْتَکِرِینَ لِلطَّعَامِ وَ الصَّیَارِفَةَ آکِلَةَ الرِّبَا مِنْهُمْ.

ص: 89


1- 1. نهج البلاغة ج 3 ص 110.
2- 2. أمالی الطوسیّ ج 2 ص 289.
3- 3. الاعمال المانعة من دخول الجنة ص 64 ضمن مجموعة جامع الأحادیث.

**[ترجمه]کتاب الامامة و التبصرة: پیامبر صلّی الله علیه و آله فرمود: شبانه بر گروهی از بنی اسرائیل عذابی رسید. به صبح که درآمدند، دیدند که چهار گروه را بر اثر عذاب از دست داده­اند: طبل نوازان، آوازخوانان، احتکارکنندگان غذا و صرافان رباخوار .

**[ترجمه]

أبواب التجارات و البیوع

باب 1 آداب التجارة و أدعیتها و أدعیة السوق و ذمه

الآیات

النور: رِجالٌ لا تُلْهِیهِمْ تِجارَةٌ وَ لا بَیْعٌ عَنْ ذِکْرِ اللَّهِ وَ إِقامِ الصَّلاةِ وَ إِیتاءِ الزَّکاةِ(1)

الجمعة: فَإِذا قُضِیَتِ الصَّلاةُ فَانْتَشِرُوا فِی الْأَرْضِ وَ ابْتَغُوا مِنْ فَضْلِ اللَّهِ وَ اذْکُرُوا اللَّهَ کَثِیراً لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ (2).

lt;meta info="- «رِجالٌ لا تُلْهیهِمْ تِجارَةٌ وَ لا بَیْعٌ عَنْ ذِکْرِ اللَّهِ وَ إِقامِ الصَّلاةِ وَ إیتاءِ الزَّکاة.» - . النور/ 37 -

{مردانی که نه تجارت و نه داد و ستدی، آنان را از یاد خدا و برپا داشتن نماز و دادن زکات، به خود مشغول نمی دارد.}

-«فَإِذا قُضِیَتِ الصَّلاةُ فَانْتَشِرُوا فِی الْأَرْضِ وَ ابْتَغُوا مِنْ فَضْلِ اللَّهِ وَ اذْکُرُوا اللَّهَ کَثیراً لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُون» - . الجمعه/ 10 -

{و چون نماز گزارده شد، در [روی] زمین پراکنده گردید و فضل خدا را جویا شوید و خدا را بسیار یاد کنید، باشد که شما رستگار گردید.}

**[ترجمه]

الأخبار

«1»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ علیهما السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: ثَلَاثَةٌ لا یَنْظُرُ اللَّهُ إِلَیْهِمْ یَوْمَ الْقِیامَةِ وَ لا یُزَکِّیهِمْ وَ لَهُمْ عَذابٌ أَلِیمٌ الْمُرْخِی ذَیْلَهُ مِنَ الْعَظَمَةِ وَ الْمُزَکِّی سِلْعَتَهُ بِالْکَذِبِ وَ رَجُلٌ اسْتَقْبَلَکَ بِوُدِّ صَدْرِهِ فَیُوَارِی وَ قَلْبُهُ مُمْتَلِئٌ غِشّاً(3).

**[ترجمه]تفسیر العیاشی: سکونی از امام صادق علیه السّلام و ایشان از پدرش علیه السلام روایت کرده است که رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمود: سه گروهند که خدا در روز قیامت به ایشان نمی نگرد و پاکشان نمی گرداند، و برایشان عذابی دردناک است: کسی که از روی تکبر دامن (لباس) بر زمین کشد، و کسی که با دروغ کالای خود را خوب و بی­نقص جلوه دهد، و کسی که با محبت از تو استقبال کند، در حالی که قلبش مملو از نیرنگ است و آن را پنهان می­کند. - . تفسیر العیاشی 1: 179 -

**[ترجمه]

«2»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ أَبِی ذَرٍّ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله أَنَّهُ قَالَ: ثَلَاثَةٌ لا یُکَلِّمُهُمُ اللَّهُ یَوْمَ الْقِیامَةِ وَ لا یُزَکِّیهِمْ وَ لَهُمْ عَذابٌ أَلِیمٌ قُلْتُ مَنْ هُمْ خَابُوا وَ خَسِرُوا قَالَ:

ص: 90


1- 1. سورة النور: 37.
2- 2. سورة الجمعة: 10.
3- 3. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 179.

الْمُسْبِلُ (1)

وَ الْمَنَّانُ وَ الْمُنَفِّقُ سِلْعَتَهُ بِالْحَلْفِ الْکَاذِبِ أَعَادَهَا ثَلَاثاً(2).

**[ترجمه]تفسیر العیاشی: ابوذر از پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله روایت می کند که فرمود: خداوند روز قیامت با سه گروه سخن نمی گوید و پاکشان نمی گرداند و برایشان عذابی دردناک است. گفتم: آنان چه کسانی هستند که زیانکار و بدبخت اند؟ پیامبر فرمود: کسی که لباسش را از روی تکبر بر زمین کشد، شخص بسیار منت گزار و کسی که کالایش را با سوگند دروغ بفروشد؛ پیامبر صلّی الله علیه و آله سه مرتبه این سخن را تکرار کرد. - . تفسیر العیاشی 1: 179 -

**[ترجمه]

«3»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ سَلْمَانَ قَالَ: ثَلَاثَةٌ لا یَنْظُرُ اللَّهُ إِلَیْهِمْ یَوْمَ الْقِیامَةِ الْأَشْمَطُ الزان [الزَّانِی] وَ رَجُلٌ مُفْلِسٌ مُرْخٍ مُخْتَالٌ وَ رَجُلٌ اتَّخَذَ یَمِینَهُ بِضَاعَةً فَلَا یَشْتَرِی إِلَّا بِیَمِینٍ وَ لَا یَبِیعُ إِلَّا بِیَمِینٍ (3).

**[ترجمه]تفسیر العیاشی: سلمان از پیامبر صلّی الله علیه و آله روایت کرده است که فرمود: سه گروهند که خداوند در روز قیامت به آنان نظر رحمت نمی افکند: پیر زناکار، و شخص مفلس بی­خیال و فریبکار، و کسی که سوگندش را وسیله­ کسب و تجارت قرار دهد؛ کالایی نمی خرد مگر با قسم، و نمی فروشد جز با قسم. - . تفسیر العیاشی 1: 179 -

**[ترجمه]

«4»

مکا، [مکارم الأخلاق]: إِذَا أَرَدْتَ أَنْ تَغْدُوَ فِی حَاجَتِکَ وَ قَدْ طَلَعَتِ الشَّمْسُ وَ ذَهَبَتْ حُمْرَتُهَا فَصَلِّ رَکْعَتَیْنِ بِالْحَمْدِ وَ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ وَ قُلْ یا أَیُّهَا الْکافِرُونَ فَإِذَا سَلَّمْتَ فَقُلِ اللَّهُمَّ إِنِّی غَدَوْتُ أَلْتَمِسُ مِنْ فَضْلِکَ کَمَا أَمَرْتَنِی فَارْزُقْنِی مِنْ فَضْلِکَ رِزْقاً حَسَناً وَاسِعاً حَلَالًا طَیِّباً وَ أَعْطِنِی فِیمَا رَزَقْتَنِی الْعَافِیَةَ غَدَوْتُ بِحَوْلِ اللَّهِ وَ قُوَّتِهِ غَدَوْتُ بِغَیْرِ حَوْلٍ مِنِّی وَ لَا قُوَّةٍ وَ لَکِنْ بِحَوْلِکَ وَ قُوَّتِکَ وَ أَبْرَأُ إِلَیْکَ مِنَ الْحَوْلِ وَ الْقُوَّةِ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بَرَکَةَ هَذَا الْیَوْمِ فَبَارِکْ لِی فِی جَمِیعِ أُمُورِی یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّیِّبِینَ فَإِذَا انْتَهَیْتَ إِلَی السُّوقِ فَقُلْ أَشْهَدُ أَنْ لا إِلهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لا شَرِیکَ لَهُ لَهُ الْمُلْکُ وَ لَهُ الْحَمْدُ یُحْیِی وَ یُمِیتُ وَ یُمِیتُ وَ یُحْیِی وَ هُوَ حَیٌّ لَا یَمُوتُ بِیَدِهِ الْخَیْرُ وَ هُوَ عَلی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ خَیْرَهَا وَ خَیْرَ أَهْلِهَا وَ أَعُوذُ بِکَ مِنْ شَرِّهَا وَ شَرِّ أَهْلِهَا اللَّهُمَّ إِنِّی أَعُوذُ بِکَ أَنْ أَبْغِیَ أَوْ یُبْغَی عَلَیَّ أَوْ أَنْ أَظْلِمَ أَوْ أُظْلَمَ أَوْ أَعْتَدِیَ أَوْ یُعْتَدَی عَلَیَّ وَ أَعُوذُ بِکَ مِنْ إِبْلِیسَ وَ جُنُودِهِ وَ فَسَقَةِ الْعَرَبِ وَ الْعَجَمِ حَسْبِیَ اللَّهُ لا إِلهَ إِلَّا هُوَ عَلَیْهِ تَوَکَّلْتُ وَ هُوَ رَبُّ الْعَرْشِ الْعَظِیمِ.

وَ إِذَا أَرَدْتَ أَنْ تَشْتَرِیَ شَیْئاً فَقُلْ یَا حَیُّ یَا قَیُّومُ یَا دَائِمُ یَا رَءُوفُ یَا رَحِیمُ أَسْأَلُکَ بِعَوْنِکَ وَ قُدْرَتِکَ وَ مَا أَحَاطَ بِهِ عِلْمُکَ أَنْ تَقْسِمَ لِی مِنَ التِّجَارَةِ الْیَوْمَ أَعْظَمَهَا

ص: 91


1- 1. المسبل أزاره: هو الذی یطول ثوبه و یرسله الی الأرض إذا مشی و انما یفعل ذلک کبرا و اختیالا.
2- 2. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 179.
3- 3. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 179.

رِزْقاً وَ أَوْسَعَهَا فَضْلًا وَ خَیْرَهَا لِی عَاقِبَةً لَهُ لِأَنَّهُ لَا خَیْرَ فِیمَا لَا عَاقِبَةَ لَهُ وَ إِذَا اشْتَرَیْتَ دَابَّةً أَوْ رَأْساً فَقُلِ اللَّهُمَّ ارْزُقْنِی أَطْوَلَهَا حَیَاةً وَ أَکْثَرَهَا مَنْفَعَةً وَ خَیْرَهَا عَاقِبَةً عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام.

وَ عَنْهُ أَیْضاً: إِذَا اشْتَرَیْتَ شَیْئاً مِنْ مَتَاعٍ أَوْ غَیْرِهِ فَکَبِّرْهُ [فَکَبِّرْ] وَ قُلِ اللَّهُمَّ إِنِّی اشْتَرَیْتُهُ أَلْتَمِسُ فِیهِ مِنْ فَضْلِکَ فَاجْعَلْ لِی فِیهِ فَضْلًا اللَّهُمَّ إِنِّی اشْتَرَیْتُهُ أَلْتَمِسُ فِیهِ مِنْ رِزْقِکَ فَاجْعَلْ لِی فِیهِ رِزْقاً ثُمَّ أَعِدْ کُلَّ وَاحِدَةٍ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ (1).

**[ترجمه]مکارم الاخلاق: امام صادق علیه السّلام فرمودند: هرگاه خواستی پس از طلوع آفتاب و رفتن سرخی آن، به دنبال حاجتت بروی، دو رکعت نماز با حمد و سوره­ «قل هو الله احد» و سوره­ «قل یا أیها الکافرون» بخوان و پس از گفتن سلام بگو: خدایا! من صبحگاهان به جستجوی فضل و روزی تو - آن گونه که دستور دادی - بیرون می روم، پس، از فضل خویش روزی­ای پسندیده، فراوان، حلال و پاک به من عنایت کن و در آنچه به من روزی می دهی، عافیت قرار ده. با نیرو و قدرت خدا، صبحگاهان خارج می شوم. سپیده­دمان با قدرت و نیروی تو خارج می شوم، نه با قدرت و نیروی خود، و از این نیرو و قدرت (منظور قدرت خود) به سوی تو برائت می جویم. خدایا! من برکت این روز را از تو می خواهم، پس در همه­ کارهایم به من برکت ده؛ ای مهربان ترین مهربانان! و درود خداوند بر محمد و خاندان پاکش باد.

هنگام رسیدن به بازار بگو: گواهی می دهم که معبودی جز خدا نیست، یکتاست و شریکی ندارد، فرمانروایی و ستایش مخصوص اوست. زنده می کند و می میراند، می میراند و زنده می کند و او زنده ای است که مرگ ندارد. خیر و خوبی در اختیار اوست و او بر هر چیزی تواناست و گواهی می دهم که محمد بنده و فرستاده­ اوست. خدایا! من خیر بازار و خیر اهل بازار را از تو می خواهم و از شر آن و شر اهلش به تو پناه می برم! خدایا به تو پناه می برم از ستم کردن و مورد ستم قرار گرفتن، یا ظلم کردن یا مظلوم واقع شدن یا تجاوز کردن یا مورد تجاوز قرار گرفتن، و از شیطان و لشکریانش و از فاسقان عرب و عجم به تو پناه می برم. خداوند مرا بس است، خدایی جز او نیست، تنها بر او توکل نمودم و او پروردگار عرش بزرگ است.

و هنگام خریدن چیزی، بگو: ای زنده! ای پایدار! ای جاودان! ای رئوف! ای مهربان، از تو می خواهم به حق یاری و قدرتت و آنچه که دانشت را فراگرفته، امروز پر سودترین، بهترین و نیک فرجام ترین تجارت را نصیبم کنی و هنگام خرید چهارپا یا اسب بگو: خداوندا! بلند عمرترین، پرسودترین و نیک فرجام ترین آنها را روزی من بفرما.

و نیز امام صادق علیه السّلام فرمود: چون کالا یا چیزی دیگر خریدی، آن را بزرگ بشمار و بگو: بار خدایا، خریدم آن را و فضل تو را در آن خواستارم، در آن برایم فضل و خیر قرار ده. خدایا خریدم آن را و روزی تو را در آن می­طلبم، برایم در آن روزی قرار ده؛ سپس هریک از آن­ها را سه بار تکرار کند. - . مکارم الاخلاق: 294 -

**[ترجمه]

«5»

نَوَادِرُ الرَّاوَنْدِیِّ، بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: أَرْبَعَةٌ لَا عُذْرَ لَهُمْ رَجُلٌ عَلَیْهِ دَیْنٌ مُحَارَفٌ فِی بِلَادِهِ لَا عُذْرَ لَهُ حَتَّی یُهَاجِرَ فِی الْأَرْضِ یَلْتَمِسَ مَا یَقْضِی دَیْنَهُ وَ رَجُلٌ أَصَابَ عَلَی بَطْنِ امْرَأَتِهِ رَجُلًا لَا عُذْرَ لَهُ حَتَّی یُطَلِّقَ لِئَلَّا یَشْرِکَهُ فِی الْوَلَدِ غَیْرُهُ وَ رَجُلٌ لَهُ مَمْلُوکُ سَوْءٍ فَهُوَ یُعَذِّبُهُ لَا عُذْرَ لَهُ إِلَّا أَنْ یَبِیعَ وَ إِمَّا أَنْ یُعْتِقَ وَ رَجُلَانِ اصْطَحَبَا فِی السَّفَرِ هُمَا یَتَلَاعَنَانِ لَا عُذْرَ لَهُمَا حَتَّی یَفْتَرِقَا(2).

**[ترجمه]نوادر الراوندی: امام موسی علیه السّلام از اجدادش علیهم السّلام روایت کردند که رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمود: چهار گروهند که عذرشان پذیرفته نیست: مردی که در شهر خود قرض بر گردن دارد، و عذری ندارد، جز اینکه در روی زمین سفر کند و چیزی را طلب کند که بتواند با آن قرض خود را ادا کند؛ و مردی که مرد بیگانه­ای را بر شکم همسرش بیابد و عذری ندارد، جز اینکه او را طلاق دهد که مبادا شریک فرزند شخص دیگری شود؛ و مردی­ که غلام بدی دارد و او را آزار می­دهد، عذری ندارد مگر اینکه او را بفروشد و یا آزاد کند؛ و در آخر، دو مردی که همسفرند و همدیگر را لعنت می­کنند و عذری ندارند، جز اینکه از هم جدا شوند. - . نوادر الراوندی: 27 -

**[ترجمه]

«6»

مَجَالِسُ الشَّیْخِ، عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عُبْدُونٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ الزُّبَیْرِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ فَضَّالٍ عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ عَامِرٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ رِزْقٍ عَنْ یَحْیَی بْنِ الْعَلَا وَ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ جَمِیعاً عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالا: مَا وَدَّعَنَا قَطُّ إِلَّا أَوْصَانَا بِخَصْلَتَیْنِ عَلَیْکُمْ بِصِدْقِ الْحَدِیثِ وَ أَدَاءِ الْأَمَانَةِ إِلَی الْبَرِّ وَ الْفَاجِرِ فَإِنَّهُمَا مِفْتَاحُ الرِّزْقِ (3).

**[ترجمه]مجالس الشیخ: یحیی بن علا و اسحاق بن عمار می گویند: هرگز امام صادق علیه السّلام با ما خداحافظی نکرد، مگر آن که ما را به دو خصلت سفارش نمود: بر شماست راستگویی و بازگرداندن امانت به نیکوکار و بدکار؛ زیرا این دو، کلید روزی است. - . أمالی الطوسی 2: 289 -

**[ترجمه]

«7»

وَ مِنْهُ، عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ وَهْبَانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ بْنِ حَیَّانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ حَفْصٍ عَنْ عَبَّادِ بْنِ یَعْقُوبَ عَنْ خَلَّادٍ أَبِی عَلِیٍّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: قَالَ رَجُلٌ یَا جَعْفَرُ الرَّجُلُ یَکُونُ لَهُ مَالٌ فَیُضَیِّعُهُ فَیَذْهَبُ قَالَ احْتَفِظْ بِمَالِکَ فَإِنَّهُ قِوَامُ دِینِکَ ثُمَّ قَرَأَ وَ لا تُؤْتُوا السُّفَهاءَ أَمْوالَکُمُ

ص: 92


1- 1. مکارم الأخلاق ص 294.
2- 2. نوادر الراوندیّ ص 27.
3- 3. أمالی الطوسیّ ج 2 ص 289.

الَّتِی جَعَلَ اللَّهُ لَکُمْ قِیاماً(1).

من خط الشهید روح الله روحه حرز للمسافر و المتجر إذا دخل حانوته أول النهار یقرأ الإخلاص إحدی و عشرین مرة ثم یقول اللهم یا واحد یا أحد یا من لیس کمثله أحد أسألک بفضل قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ أن تبارک لی فیما رزقتنی و أن تکفینی شر کل أحد.

**[ترجمه]مجالس الشیخ: خلاد ابو علی روایت کرده است که امام صادق علیه السّلام فرمود: مردی گفت: ای جعفر! کسی صاحب مالی است و آن را تباه می کند و آن مال از میان می رود. فرمود: مالت را حفظ کن که مایه­ قوام دین تو است، سپس این آیه را خواند: {و اموال خود را - که خداوند آن را وسیله­ قوام [زندگی] شما قرار داده - به سفیهان مدهید.} - . أمالی الطوسی 2: 292 -

از خط مرحوم شهید - قدس سره -: دعا برای مسافر و تاجر به ­هنگام ورود به مغازه اش در اول روز این است که: بیست و یک مرتبه سوره­ اخلاص بخواند، سپس بگوید: خدایا! ای یگانه، ای بی همتا، ای کسی چون او نیست، به فضیلت «قل هو اللّه احد» از تو می خواهم که به روزی ام برکت دهی و شر همه را از من برطرف کنی.

**[ترجمه]

«8»

نَهْجُ الْبَلَاغَةِ، قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: مَنِ اتَّجَرَ بِغَیْرِ فِقْهٍ ارْتَطَمَ فِی الرِّبَا(2).

**[ترجمه]نهج البلاغه: امیرالمؤمنین علیه السّلام فرمود: هرکس بدون علم به احکام شرعی تجارت کند، گرفتار ربا می­شود. - . نهج البلاغه 3: 259 -

**[ترجمه]

«9»

کِتَابُ الْغَارَاتِ، لِإِبْرَاهِیمَ بْنِ مُحَمَّدٍ الثَّقَفِیِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْبَلَحِ الْبَصْرِیِّ عَنْ أَبِی بَکْرِ بْنِ عَیَّاشٍ عَنْ أَبِی حَصِیرَةَ عَنْ مُخْتَارٍ التَّمَّارِ وَ کَانَ رَجُلًا مِنْ أَهْلِ الْبَصْرَةِ قَالَ: کُنْتُ أَبِیتُ فِی مَسْجِدِ الْکُوفَةِ وَ أَبُولُ فِی الرَّحْبَةِ وَ آخُذُ الْخُبْزَ مِنَ الْبَقَّالِ فَخَرَجْتُ ذَاتَ یَوْمٍ أُرِیدُ بَعْضَ أَسْوَاقِهَا فَإِذَا بِصَوْتٍ بِی فَقَالَ یَا هَذَا ارْفَعْ إِزَارَکَ فَإِنَّهُ أَنْقَی لِثَوْبِکَ وَ أَتْقَی لِرَبِّکَ قُلْتُ مَنْ هَذَا فَقِیلَ لِی هَذَا أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام فَخَرَجْتُ أَتْبَعُهُ وَ هُوَ مُتَوَجِّهٌ إِلَی سُوقِ الْإِبِلِ فَلَمَّا أَتَاهَا وَقَفَ فِی وَسَطِ السُّوقِ فَقَالَ یَا مَعْشَرَ التُّجَّارِ إِیَّاکُمْ وَ الْیَمِینَ الْفَاجِرَةَ فَإِنَّهَا تُنْفِقُ السِّلْعَةَ وَ تَمْحَقُ الْبَرَکَةَ ثُمَّ أَتَی سُوقَ الْکَرَابِیسِ فَإِذَا هُوَ بِرَجُلٍ وَسِیمٍ فَقَالَ یَا هَذَا عِنْدَکَ ثَوْبَانِ بِخَمْسَةِ دَرَاهِمَ فَوَثَبَ الرَّجُلُ فَقَالَ نَعَمْ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ فَلَمَّا عَرَفَهُ مَضَی عَنْهُ وَ تَرَکَهُ فَوَقَفَ عَلَی غُلَامٍ فَقَالَ لَهُ یَا غُلَامُ عِنْدَکَ ثَوْبَانِ بِخَمْسَةِ دَرَاهِمَ قَالَ نَعَمْ عِنْدِی ثَوْبَانِ أَحَدُهُمَا أَخْیَرُ مِنَ الْآخَرِ وَاحِدٌ بِثَلَاثَةٍ وَ الْآخَرُ بِدِرْهَمَیْنِ قَالَ هَلُمَّهُمَا فَقَالَ یَا قَنْبَرُ خُذِ الَّذِی بِثَلَاثَةٍ.

قَالَ أَنْتَ أَوْلَی بِهِ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ تَصْعَدُ الْمِنْبَرَ وَ تَخْطُبُ النَّاسَ قَالَ یَا قَنْبَرُ أَنْتَ شَابٌّ وَ لَکَ شِرَّةُ الشَّبَابِ وَ أَنَا أَسْتَحِی مِنْ رَبِّی أَنْ أَتَفَضَّلَ عَلَیْکَ لِأَنِّی سَمِعْتُ

ص: 93


1- 1. أمالی الطوسیّ ج 2 ص 292.
2- 2. نهج البلاغة ج 3 ص 259.

رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَقُولُ أَلْبِسُوهُمْ مِمَّا تَلْبَسُونَ وَ أَطْعِمُوهُمْ مِمَّا تَأْکُلُونَ ثُمَّ لَبِسَ الْقَمِیصَ وَ مَدَّ یَدَهُ فِی رُدْنِهِ فَإِذَا هُوَ یَفْضُلُ عَنْ أَصَابِعِهِ فَقَالَ یَا غُلَامُ اقْطَعْ هَذَا الْفَضْلَ فَقَطَعَهُ فَقَالَ الْغُلَامُ هَلُمَّ أَکُفَّهُ یَا شَیْخُ فَقَالَ دَعْهُ کَمَا هُوَ فَإِنَّ الْأَمْرَ أَسْرَعُ مِنْ ذَلِکَ.

**[ترجمه]کتاب الغارات: ابو حصیره از مختار تمار نقل کرده است که مردی از مردم بصره گوید: من در مسجد کوفه می خوابیدم و برای قضای حاجت به حیاط می رفتم و از بقال نان می گرفتم. روزی به قصد بازار بیرون آمدم که صدایی مرا خواند: ای مرد، جامه­ات را بالا بکش تا هم جامه ات پاکیزه تر ماند و هم برای پروردگارت پرهیزکارتر باشی. پرسیدم: این مرد کیست؟ گفتند: امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب علیه السّلام است .

از پی او رفتم. به بازار شترفروشان می رفت. چون به آنجا رسید، وسط بازار ایستاد و گفت: ای جماعت فروشندگان! از سوگند دروغ بپرهیزید که سوگند خوردن اگر کالا را به فروش برساند، برکت را از میان می برد. سپس به بازار کرباس فروشان رفت. و با مردی خوش روی برخورد کرد، علی علیه السّلام به او فرمود: آیا دو جامه به بهای پنج درهم داری؟ مرد به ناگاه از جا پرید و گفت: بله یا امیرالمؤمنین. چون فروشنده او را شناخت، از مغازه­ او گذشت و او را ترک کرد. آنگاه کنار غلامی ایستاد. فرمود: ای غلام، آیا دو جامه به پنج درهم نزدت هست؟ غلام گفت: آری! دو جامه دارم، یکی از آن­ها که بهتر از دیگری است را به سه درهم می دهم و آن دیگر را دو درهم.

علی علیه السّلام فرمود: آنها را بیاور و به قنبر گفت: آنکه به سه درهم می ارزد از آن تو. قنبر گفت: یا امیرالمؤمنین، آن برای شما مناسب تر است که به منبر می روید و برای مردم سخنرانی می کنید. ایشان گفت: تو جوانی و در تو شور جوانی است. من از پروردگارم شرم دارم که خود را بر تو برتری دهم، که از رسول خدا صلّی الله علیه و آله شنیده ام که فرمود: به زیردستان همان چیزی را بپوشانید که خود می پوشید و همان را خورانید که خود می خورید. آنگاه جامه را بر تن و دست در آستین آن کرد که از انگشتانش بلندتر بود. فرمود: ای غلام، این تکه را ببر. او آن را برید و گفت: ای شیخ! بگذار لبه اش را بدوزم. علی علیه السّلام گفت: چنان که هست رهایش کن که امر - مرگ - از آن سریع­تر است.

**[ترجمه]

«10»

لی، [الأمالی للصدوق] أَبِی عَنْ سَعْدٍ عَنِ ابْنِ هَاشِمٍ عَنِ ابْنِ أَبِی نَجْرَانَ عَنِ ابْنِ حُمَیْدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ قَیْسٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: کَانَ عَلِیٌّ علیه السلام کُلَّ بُکْرَةٍ یَطُوفُ فِی أَسْوَاقِ الْکُوفَةِ سُوقاً سُوقاً وَ مَعَهُ الدِّرَّةُ عَلَی عَاتِقِهِ وَ کَانَ لَهَا طَرَفَانِ وَ کَانَتْ تُسَمَّی السبیتة [السَّبِیبَةَ] فَیَقِفُ عَلَی سُوقٍ سُوقٍ فَیُنَادِی یَا مَعْشَرَ التُّجَّارِ قَدِّمُوا الِاسْتِخَارَةَ وَ تَبَرَّکُوا بِالسُّهُولَةِ وَ اقْتَرِبُوا مِنَ الْمُبْتَاعِینَ وَ تَزَیَّنُوا بِالْحِلْمِ وَ تَنَاهَوْا عَنِ الْکَذِبِ وَ الْیَمِینِ وَ تَجَافَوْا عَنِ الظُّلْمِ وَ أَنْصِفُوا الْمَظْلُومِینَ وَ لَا تَقْرَبُوا الرِّبَا وَ أَوْفُوا الْکَیْلَ وَ الْمِیزانَ وَ لا تَبْخَسُوا النَّاسَ أَشْیاءَهُمْ وَ لا تَعْثَوْا فِی الْأَرْضِ مُفْسِدِینَ یَطُوفُ فِی جَمِیعِ أَسْوَاقِ الْکُوفَةِ فَیَقُولُ هَذَا ثُمَّ یَقُولُ:

تَفْنَی اللَّذَاذَةُ مِمَّنْ نَالَ صَفْوَتَهَا***مِنَ الْحَرَامِ وَ یَبْقَی الْإِثْمُ وَ الْعَارُ

تَبْقَی عَوَاقِبُ سُوءٍ فِی مَغَبَّتِهَا***لَا خَیْرَ فِی لَذَّةٍ مِنْ بَعْدِهَا النَّارُ(1)

**[ترجمه]أمالی الطوسی: محمد بن قیس از امام باقر علیه السّلام روایت کرده است که فرمود: امام علی علیه السّلام هر بامداد در بازارهای کوفه، یکی پس از دیگری، با تازیانه ای بر دوش - که دو سر داشت و «سبیبه» نامیده می شد - می­چرخید، و بر سر هر بازار می ایستاد و ندا می­داد: ای تاجران و کاسبان! در طلب خیر و برکت از خداوند پیشی گیرید، و از آسانگیری (در داد و ستد) برکت جویید، با خریداران صمیمی باشید و بردباری را زینت خود سازید، از دروغ گفتن و سوگند خوردن خودداری ورزید، از ستمگری دوری گزینید و با مظلومان به انصاف رفتار کنید، از ربا بپرهیزید {و پیمانه و ترازو را به عدالت بدهید، و حقوق مردم را کم مدهید، و در زمین به فساد سر برمدارید} - . هود / 85 - . ایشان در همه­ بازارهای کوفه گردش می کرد و این سخنان را بیان می­کرد، سپس می­فرمود: - . أمالی الصدوق: 497 -

- لذت­هایی که آدمی از کار حرام به آن کامروا می­شود، از بین می رود و در پایان آن لذت­ها، تنها گناه و ننگ و عاقبتی بد باقی می ماند؛ آری، لذتی که به دنبال آن آتش جهنم باشد، خیری در آن نیست.

**[ترجمه]

«11»

جا، [المجالس للمفید] أَحْمَدُ بْنُ الْوَلِیدِ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنِ ابْنِ مَعْرُوفٍ عَنِ ابْنِ مَهْزِیَارَ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنِ ابْنِ أَبِی الْمِقْدَامِ عَنْهُ علیه السلام: مِثْلَهُ (2).

**[ترجمه]مجالس الشیخ: احمد بن ولید از پدرش و او از صفار، از ابن معروف، از ابن مهزیار، از ابن محبوب، از ابو مقدام از امام علی علیه السّلام همانند این حدیث را نقل کرده ­است. - . أمالی المفید: 116 -

**[ترجمه]

«12»

ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام] بِالْأَسَانِیدِ الثَّلَاثَةِ عَنِ الرِّضَا عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: الْمَغْبُونُ لَا مَحْمُودٌ وَ لَا مَأْجُورٌ(3).

**[ترجمه]عیون الاخبار: بنا بر اسناد سه­گانه از امام رضا علیه السّلام و ایشان از اجدادش روایت کرده است که رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمود: مغبون (خسران دیده)، نه مورد ستایش قرار گرفته و نه پاداش داده می­شود. - . عیون اخبار الرضا 2: 48 -

**[ترجمه]

«13»

صح، [صحیفة الرضا علیه السلام] عَنْهُ علیه السلام: مِثْلَهُ (4).

ص: 94


1- 1. أمالی الصدوق ص 497.
2- 2. لم یعین له فی المتن رمز و نتیجة الفحص ظهر أنّه منقول من أمالی المفید ص 116 لذلک أثبتنا رمزه.
3- 3. عیون أخبار الرضا ج 2 ص 48.
4- 4. صحیفة الرضا ص 28 طبع مصر سنة 1340.

**[ترجمه]صحیفة الرضا: از امام رضا علیه السّلام مثل این حدیث نقل شده است. - . صحیفة الرضا علیه السلام: 28 -

**[ترجمه]

«14»

ل، [الخصال] ابْنُ الْمُتَوَکِّلِ عَنْ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارِ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ رَفَعَهُ إِلَی الْحُسَیْنِ بْنِ زَیْدٍ عَنْ آبَائِهِ عَنْ عَلِیٍّ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: إِذَا التَّاجِرَانِ صَدَقَا وَ بَرَّا بُورِکَ لَهُمَا وَ إِذَا کَذِبَا وَ خَانَا لَمْ یُبَارَکْ لَهُمَا وَ هُمَا بِالْخِیَارِ مَا لَمْ یَفْتَرِقَا فَإِنِ اخْتَلَفَا فَالْقَوْلُ قَوْلُ رَبِّ السِّلْعَةِ أَوْ یَتَتَارَکَا(1).

**[ترجمه]الخصال: حسین بن زید از پدرانش نقل می کند که علی علیه السّلام از پیامبر خدا صلّی الله علیه و آله نقل کردند که فرمود: هنگامی که دو تاجر راست بگویند و نیکی کنند، به آنها برکت داده می شود، و چون دروغ بگویند و خیانت کنند، به آنها برکت داده نمی شود و آنان مادامی که از هم جدا نشده اند، حق انتخاب دارند و هرگاه اختلاف پیدا کنند، سخن، سخن صاحب کالاست و یا می­توانند متارکه کنند. - . الخصال 1: 27 -

**[ترجمه]

«15»

ل، [الخصال] أَبِی عَنْ سَعْدٍ عَنِ ابْنِ بزید [یَزِیدَ] عَنْ مَرْوَکٍ عَمَّنْ ذَکَرَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: فِی الْجَیِّدِ دَعْوَتَانِ وَ فِی الرَّدِیِّ دَعْوَتَانِ یُقَالُ لِصَاحِبِ الْجَیِّدِ بَارَکَ اللَّهُ فِیکَ وَ فِیمَنْ بَاعَکَ وَ یُقَالُ لِصَاحِبِ الرَّدِیِّ لَا بَارَکَ اللَّهُ فِیکَ وَ لَا فِیمَنْ بَاعَکَ (2).

**[ترجمه]الخصال: امام صادق علیه السّلام فرمود: در کالای خوب دو دعا و در کالای بد نیز دو دعا وجود دارد: به صاحب کالای خوب گفته می شود: خداوند به تو و به کسی که این جنس را به تو فروخته، برکت بدهد و به صاحب کالای بد گفته می شود: خداوند به تو و به کسی که این را به تو فروخته، برکت ندهد. - . الخصال 1: 28 -

**[ترجمه]

«16»

ل، [الخصال] الْخَلِیلُ عَنِ ابْنِ خُزَیْمَةَ عَنْ أَبِی مُوسَی عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَنْ سُفْیَانَ عَنِ الْأَعْمَشِ عَنْ سُلَیْمَانَ بْنِ مُسْهِرٍ عَنْ خَرَشَةَ بْنِ الْحُرِّ عَنْ أَبِی ذَرٍّ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قَالَ: ثَلَاثَةٌ لَا یُکَلِّمُهُمُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ الْمَنَّانُ الَّذِی لَا یُعْطِی شَیْئاً إِلَّا بِمِنَّةٍ وَ الْمُسْبِلُ إِزَارَهُ وَ الْمُنَفِّقُ سِلْعَتَهُ بِالْحَلْفِ الْفَاجِرِ(3).

**[ترجمه]الخصال: پیامبر صلّی الله علیه و آله فرمود: سه گروهند که خداوند با آنان سخن نمی­گوید: شخص بسیار منت گزاری که چیزی را جز با منت گزاری نمی­بخشد، کسی که لباسش را از روی تکبر بر زمین کشد و کسی که کالایش را با سوگند دروغ بفروشد. - . الخصال 1: 120 -

**[ترجمه]

«17»

ل، [الخصال] أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ تَمِیمٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِدْرِیسَ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدٍ الزَّعْفَرَانِیِّ عَنْ عَبْدِ الْوَهَّابِ بْنِ عَطَاءٍ عَنْ إِسْرَائِیلَ بْنِ یُونُسَ عَنْ زَیْدِ بْنِ عَطَاءٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْمُنْکَدِرِ عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: غَفَرَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لِرَجُلٍ کَانَ مِنْ قَبْلِکُمْ کَانَ سَهْلًا إِذَا بَاعَ سَهْلًا إِذَا اشْتَرَی سَهْلًا إِذَا قَضَی سَهْلًا إِذَا اقْتَضَی (4).

**[ترجمه]الخصال: محمد بن منکدر از جابر بن عبداللّه نقل می کند که پیامبر خدا صلّی الله علیه و آله فرمود: خداوند مردی را که پیش از شما بود، آمرزید، زیرا او وقتی چیزی می فروخت و چیزی می خرید، آسان می گرفت و چون داوری می­کرد و از کسی داوری می­خواست، آسان می گرفت. - . الخصال 1: 131 -

**[ترجمه]

«18»

ل، [الخصال] أَبِی عَنْ سَعْدٍ عَنِ ابْنِ هَاشِمٍ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَنْ بَاعَ وَ اشْتَرَی

ص: 95


1- 1. الخصال ج 1 ص 27.
2- 2. الخصال ج 1 ص 28.
3- 3. الخصال ج 1 ص 120.
4- 4. الخصال ج 1 ص 131.

فَلْیَجْتَنِبْ خَمْسَ خِصَالٍ وَ إِلَّا فَلَا یَبِیعَنَّ وَ لَا یَشْتَرِیَنَّ الرِّبَا وَ الْحَلْفَ وَ کِتْمَانَ الْعَیْبِ وَ الْحَمْدَ إِذَا بَاعَ وَ الذَّمَّ إِذَا اشْتَرَی (1).

**[ترجمه]الخصال: سکونی از امام صادق علیه السّلام و ایشان از پدرانش روایت کرده است که رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمود: کسی که خرید و فروش می کند، باید از پنج خصلت اجتناب ورزد، در غیر این صورت خرید و فروش نکند: ربا، سوگند خوردن، پنهان کردن عیب و تعریف کردن به­هنگام فروش و بد گفتن هنگام خریدن. - . الخصال 1: 200 -

**[ترجمه]

«19»

ل، [الخصال] الْأَرْبَعُمِائَةِ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: أَکْثِرُوا ذِکْرَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ إِذَا دَخَلْتُمُ الْأَسْوَاقَ وَ عِنْدَ اشْتِغَالِ النَّاسِ فَإِنَّهُ کَفَّارَةٌ لِلذُّنُوبِ وَ زِیَادَةٌ فِی الْحَسَنَاتِ وَ لَا تُکْتَبُوا فِی الْغَافِلِینَ (2).

**[ترجمه]الخصال: امیرالمؤمنین علیه السّلام فرمود: هرگاه وارد بازار شدید و نیز هنگام سرگرم بودن مردم به کار، بسیار خداوند بزرگ را یاد کنید که آن کفاره­ گناهان است و باعث فزونی حسنات می­گردد، پس از غافلان مباشید. - . الخصال 2: 403 -

**[ترجمه]

«20»

وَ قَالَ علیه السلام: الْمَغْبُونُ غَیْرُ مَحْمُودٍ وَ لَا مَأْجُورٍ(3).

**[ترجمه]و امیرالمؤمنین علیه السّلام فرمود: مغبون (خسران دیده)، نه مورد ستایش قرار گرفته و نه پاداش داده می­شود. - . الخصال 2 : 412 -

**[ترجمه]

«21»

وَ قَالَ علیه السلام: تَعَرَّضُوا لِلتِّجَارَةِ فَإِنَّ فِیهَا غِنًی لَکُمْ عَمَّا فِی أَیْدِی النَّاسِ وَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یُحِبُّ الْمُتَحَرِّفَ الْأَمِینَ (4).

**[ترجمه]و امیرالمؤمنین علیه السّلام فرمود: به تجارت روی بیاورید که آن شما را از آنچه که در دستان مردم است بی­نیاز می­سازد و خداوند انسان شاغل امین را دوست دارد. - . الخصال 1: 413 -

**[ترجمه]

«22»

وَ قَالَ علیه السلام: إِذَا اشْتَرَیْتُمْ مَا تَحْتَاجُونَ إِلَیْهِ مِنَ السُّوقِ فَقُولُوا حِینَ تَدْخُلُونَ الْأَسْوَاقَ أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ صلی الله علیه و آله للَّهُمَّ إِنِّی أَعُوذُ بِکَ مِنْ صَفْقَةٍ خَاسِرَةٍ وَ یَمِینٍ فَاجِرَةٍ وَ أَعُوذُ بِکَ مِنْ بَوَارِ الْأَیِّمِ (5).

**[ترجمه]و امیرالمؤمنین علیه السّلام فرمود: هنگام خرید مایحتاج خود از بازار و زمان ورود به بازار بگویید: گواهی می­دهم که خدایی جز خدای یکتا نیست و او شریکی ندارد و گواهی می­دهم که محمد بنده و فرستاده­ اوست. پروردگارا، پناه می برم به تو، از معامله­ زیان آور و از سوگند دروغ و پناه می برم به تو از کسادی و بی مشتری بودن. - . الخصال 1: 430 -

**[ترجمه]

«23»

ید، [التوحید] أَبِی عَنْ سَعْدٍ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ هَاشِمٍ وَ غَیْرِهِ عَنْ خَلَفِ بْنِ حَمَّادٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ زَیْدٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله لِزَیْنَبَ الْعَطَّارَةِ إِذَا بِعْتِ فَأَحْسِنِی فَإِنَّهُ أَتْقَی وَ أَبْقَی لِلْمَالِ الْخَبَرَ(6).

**[ترجمه]توحید: حسین بن زید از امام صادق علیه السّلام روایت کرده که پیامبر صلّی الله علیه و آله به زینب عطر فروش فرمود: هر گاه چیزی می فروشی، با عدالت و راستی رفتار کن، زیرا آن برای مال انسان پاک تر و با برکت تر است... ادامه خبر. - . التوحید: 221 -

**[ترجمه]

«24»

ل، [الخصال] حَمْزَةُ الْعَلَوِیُّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِیسَی عَنْ سَمَاعَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: أَرْبَعَةٌ یَنْظُرُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَیْهِمْ یَوْمَ الْقِیَامَةِ مَنْ أَقَالَ نَادِماً

ص: 96


1- 1. الخصال ج 1 ص 200.
2- 2. الخصال ج 2 ص 403.
3- 3. الخصال ج 2 ص 412.
4- 4. الخصال ج 2 ص 413.
5- 5. الخصال ج 2 ص 430.
6- 6. التوحید ص 221 طبع النجف بتقدیم المعلق کاتب الحروف.

أَوْ أَغَاثَ لَهْفَاناً أَوْ أَعْتَقَ نَسَمَةً أَوْ زَوَّجَ عَزَباً(1).

**[ترجمه]الخصال: سماعه از امام صادق علیه السّلام روایت کرده است که فرمود: چهار گروهند که خداوند عزوجل روز قیامت بدانها نظر رحمت می­افکند: هر کس از شخص پشیمانی درگذرد، کسی که به فریاد دردمندی رسد، و کسی که بنده ای را آزاد کند، و کسی که مجردی را تزویج نماید. - . الخصال 1: 152 -

**[ترجمه]

«25»

لی، [الأمالی للصدوق] ابْنُ الْبَرْقِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ عَنْ سُلَیْمَانَ بْنِ مُقْبِلٍ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ سَعْدِ بْنِ أَبِی خَلَفٍ عَنْ أَبِی عُبَیْدَةَ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: مَنْ قَالَ فِی السُّوقِ أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ کَتَبَ اللَّهُ لَهُ أَلْفَ أَلْفِ حَسَنَةٍ(2).

**[ترجمه]أمالی الصدوق: ابو عبیده نقل کرده است که امام صادق علیه السّلام فرمود: هرکس در بازار بگوید: «گواهی می­دهم که خدایی جز خدای یکتا نیست و او شریکی ندارد و گواهی می­دهم که محمد بنده و فرستاده­ اوست» خداوند برایش هزاران هزار حسنه می­نویسد. - . أمالی الصدوق: 607 -

**[ترجمه]

«26»

ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام] بِالْأَسَانِیدِ الثَّلَاثَةِ عَنِ الرِّضَا عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَنْ قَالَ حِینَ یَدْخُلُ السُّوقَ سُبْحانَ اللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ لا إِلهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لا شَرِیکَ لَهُ لَهُ الْمُلْکُ وَ لَهُ الْحَمْدُ یُحْیِی وَ یُمِیتُ وَ هُوَ حَیٌّ لَا یَمُوتُ بِیَدِهِ الْخَیْرُ وَ هُوَ عَلی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ أُعْطِیَ مِنَ الْأَجْرِ عَدَدَ مَا خَلَقَ اللَّهُ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ(3).

**[ترجمه]عیون الاخبار: پیامبر صلّی الله علیه و آله فرمود: هرکس هنگام ورود به بازار بگوید: «پاک و منزه است خداوند و ستایش از آن اوست و معبودی جز او نیست، یکتاست و شریکی ندارد، فرمانروایی و ستایش مخصوص اوست. زنده می کند و می میراند، و او زنده ای است که مرگ ندارد. خیر و خوبی در اختیار اوست و او بر هر چیزی تواناست»، خداوند به تعداد موجوداتی که تا روز قیامت خلق کرده است به او پاداش می­هد. - . عیون الاخبار 2: 31 -

**[ترجمه]

«27»

صح، [صحیفة الرضا علیه السلام] عَنِ الرِّضَا علیه السلام عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام: مِثْلَهُ (4).

**[ترجمه]صحیفه الرضا: از امام رضا علیه السّلام و ایشان از پدرانش نیز چنین حدیثی نقل شده است. - . صحیفة الرضا علیه السلام: 4 -

**[ترجمه]

«28»

مع، [معانی الأخبار] أَبِی عَنْ سَعْدٍ عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنِ الْبَزَنْطِیِّ عَنْ مُفَضَّلِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: جَاءَ أَعْرَابِیٌّ أَحَدُ بَنِی عَامِرٍ إِلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فَسَأَلَهُ وَ ذَکَرَ حَدِیثاً طَوِیلًا یَذْکُرُ فِی آخِرِهِ أَنَّهُ سَأَلَهُ الْأَعْرَابِیُّ عَنِ الصُّلَیْعَاءِ وَ الْقُرَیْعَاءِ وَ خَیْرِ بِقَاعِ الْأَرْضِ وَ شَرِّ بِقَاعِ الْأَرْضِ فَقَالَ بَعْدَ أَنْ أَتَاهُ جَبْرَئِیلُ فَأَخْبَرَهُ إِنَّ الصُّلَیْعَاءَ الْأَرْضُ السَّبِخَةُ الَّتِی لَا تَرْوَی وَ لَا یَشْبَعُ مَرْعَاهَا وَ الْقُرَیْعَاءَ الْأَرْضُ الَّتِی لَا تُعْطِی بَرَکَتَهَا وَ لَا یَخْرُجُ نَبْتُهَا وَ لَا یُدْرَکُ مَا أُنْفِقَ فِیهَا وَ شَرَّ بِقَاعِ الْأَرْضِ الْأَسْوَاقُ وَ هُوَ مَیْدَانُ إِبْلِیسَ یَغْدُو بِرَایَتِهِ وَ یَضَعُ کُرْسِیَّهُ وَ یَبُثُّ ذُرِّیَّتَهُ فَبَیْنَ مُطَفِّفٍ فِی قَفِیزٍ(5) أَوْ طَائِشٍ فِی مِیزَانٍ أَوْ سَارِقٍ فِی ذِرَاعٍ

ص: 97


1- 1. الخصال ج 1 ص 152.
2- 2. أمالی الصدوق ص 607.
3- 3. عیون الأخبار ج 2 ص 31.
4- 4. صحیفة الرضا ص 4.
5- 5. القفیز: مکیال ثمانیة مکاکیک، و المکوک یسع صاعا و نصفا.

أَوْ کَاذِبٍ فِی سِلْعَتِهِ فَیَقُولُ عَلَیْکُمْ بِرَجُلٍ مَاتَ أَبُوهُ وَ أَبُوکُمْ حَیٌّ فَلَا یَزَالُ مَعَ أَوَّلِ مَنْ یَدْخُلُ وَ آخِرِ مَنْ یَرْجِعُ وَ خَیْرَ الْبِقَاعِ الْمَسَاجِدُ وَ أَحَبَّهُمْ إِلَیْهِ أَوَّلُهُمْ دُخُولًا وَ آخِرُهُمْ خُرُوجاً(1).

**[ترجمه]معانی الاخبار: مفضل بن سعید از امام باقر علیه السّلام روایت کرده است که فرمود: عرب بادیه نشینی از بنی عامر، خدمت پیامبرصلّی الله علیه و آله آمد و از حضرت سؤالی پرسید - و سخن طولانی ای را بیان کرد - و در آخر آن آورده است که اعرابی از آن حضرت درباره­ «صلیعاء و قریعاء» و بهترین نقطه­ زمین، و بدترین نقطه­ زمین سؤال کرد. پیامبر - بعد از آنکه جبرئیل آمد، این سؤال را از او پرسید - به مرد پاسخ داد: «صلیعاء» زمین بایر یا شوره زاری است که سیراب و سرسبز نمی گردد، و چراگاهش سیر نمی کند و «قریعاء» زمینی است که برکتی ندارد و گیاهی در آن نمی­روید، هر چه در آن هزینه شود، بهره ای از آن عاید نمی گردد.

و بدترین مکان زمین، بازار است که جولانگاه شیطان بوده و او هر بامداد پرچم خویش را در آنجا برمی­افرازد و تخت خویش را در آن می نهد و اولادش را پراکنده می کند؛ آنان کسانی هستند که پیمانه را کم دهند، یا کفه ترازو را سبک گیرند، یا از متر پارچه بدزدند، یا درباره­ کالایی دروغ گویند، شیطان به فرزندانش گوید: سفارش می کنم شما را به مردی که پدرش مرده و حال آنکه پدر شما زنده است، و شیطان همواره با نخستین فردی که وارد بازار می شود، و آخرین نفری که از آن خارج می­شود، همراه می باشد. و اما بهترین مکان­های زمین، مساجد است، و محبوب ترین مردم نزد خدا، شخصی است که اول از همه وارد مسجد ­می­شود و آخرین نفری است که از آن خارج می­شود. - . معانی الاخبار: 168 -

**[ترجمه]

«29»

ما، [الأمالی للشیخ الطوسی] الْمُفِیدُ عَنِ ابْنِ قُولَوَیْهِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنِ ابْنِ عَمِیرَةَ عَنْ جَابِرٍ الْجُعْفِیِّ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لِجِبْرِیلَ أَیُّ الْبِقَاعِ أَحَبُّ إِلَی اللَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی قَالَ الْمَسَاجِدُ وَ أَحَبُّ أَهْلِهَا إِلَی اللَّهِ أَوَّلُهُمْ دُخُولًا إِلَیْهَا وَ آخِرُهُمْ خُرُوجاً مِنْهَا قَالَ فَأَیُّ الْبِقَاعِ أَبْغَضُ إِلَی اللَّهِ تَعَالَی قَالَ الْأَسْوَاقُ وَ أَبْغَضُ أَهْلِهَا إِلَیْهِ أَوَّلُهُمْ دُخُولًا إِلَیْهَا وَ آخِرُهُمْ خُرُوجاً مِنْهَا(2).

**[ترجمه]أمالی الطوسی: جابر جعفی از امام باقر علیه السّلام و ایشان از پدرانش روایت کرده است که پیامبر صلّی الله علیه و آله از جیرئیل پرسید: محبوب­ترین مکان­های زمین در نزد خداوند کدام است؟ جبرئیل جواب داد: مساجد، و محبوب ترین مردم نزد خدا، شخصی است که اول از همه وارد مسجد ­می­شود و آخر از همه از آن خارج می­شود. پیامبر پرسید: بدترین مکان­ها در نزد خداوند تعالی کدام است؟ گفت: بازارها، و بدترین ترین مردم در پیشگاه خداوند، شخصی است که زودتر از دیگران وارد بازار ­می­شود و دیرتر از دیگران از آن خارج می­شود. - . أمالی الطوسی 1: 144 -

**[ترجمه]

«30»

ما، [الأمالی للشیخ الطوسی] الْمُفِیدُ عَنِ الْجِعَابِیِّ عَنِ ابْنِ عُقْدَةَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ مُسْتَوْرِدٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ یَحْیَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عُثْمَانَ بْنِ زَیْدِ بْنِ بَکَّارِ بْنِ الْوَلِیدِ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ: مَنْ دَخَلَ سُوقاً فَقَالَ أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ اللَّهُمَّ إِنِّی أَعُوذُ بِکَ مِنَ الظُّلْمِ وَ الْمَأْثَمِ وَ الْمَغْرَمِ کَتَبَ اللَّهُ لَهُ مِنَ الْحَسَنَاتِ عَدَدَ مَنْ فِیهَا مِنْ فَصِیحٍ وَ أَعْجَمَ (3).

**[ترجمه]أمالی الطوسی: امام صادق علیه السّلام فرمود: هرکس که هنگام ورود به بازار بگوید: «گواهی می­دهم که خدایی جز خدای یکتا نیست و او شریکی ندارد و گواهی می­دهم که محمد بنده و فرستاده­ اوست، پروردگارا به تو پناه می برم از ظلم و گناه و زیان» خداوند برایش به تعداد عرب و عجم حسنات می­نویسد. - . امالی الطوسی 1: 144 -

**[ترجمه]

«31»

لی، [الأمالی للصدوق] ابْنُ إِدْرِیسَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی الْخَطَّابِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَی عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ الْمُخْتَارِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی لَیُبْغِضُ الْمُنَفِّقَ سِلْعَتَهُ بِالْأَیْمَانِ (4).

**[ترجمه]أمالی الصدوق: امام صادق علیه السّلام فرمود: خداوند دشمن کسی است که کالایش را با سوگند به فروش برساند. - . أمالی الصدوق: 483 -

**[ترجمه]

«32»

ثو، [ثواب الأعمال] أَبِی عَنْ سَعْدٍ عَنِ الْحِمْیَرِیِّ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ مَهْزِیَارَ عَنْ أَخِیهِ عَلِیٍّ عَنْ فَضَالَةَ عَنْ سُلَیْمَانَ بْنِ دُرُسْتَوَیْهِ عَنْ عَجْلَانَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: ثَلَاثَةٌ یُدْخِلُهُمُ اللَّهُ الْجَنَّةَ بِغَیْرِ حِسَابٍ إِمَامٌ عَادِلٌ وَ تَاجِرٌ صَدُوقٌ وَ شَیْخٌ أَفْنَی عُمُرَهُ

ص: 98


1- 1. معانی الأخبار ص 168.
2- 2. أمالی الطوسیّ ج 1 ص 144.
3- 3. أمالی الطوسیّ ج 1 ص 144.
4- 4. أمالی الصدوق ص 483.

فِی طَاعَةِ اللَّهِ (1).

**[ترجمه]ثواب الاعمال: امام صادق علیه السّلام فرمودند: سه گروه هستند که خداوند آنان را بدون حساب وارد بهشت می­کند: امام عادل، تاجر صادق و پیرمردی که عمرش را در اطاعت و بندگی خداوند صرف کرده باشد. - . ثواب الاعمال: 120 -

**[ترجمه]

«33»

ثو، [ثواب الأعمال] ابْنُ الْمُتَوَکِّلِ عَنِ السَّعْدَآبَادِیِّ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ مَنْصُورِ بْنِ الْعَبَّاسِ عَنْ سَعِیدِ بْنِ جَنَاحٍ عَنْ حُسَیْنِ بْنِ مُخْتَارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: ثَلَاثَةٌ لَا یَنْظُرُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَیْهِمْ ثَانِی عِطْفِهِ وَ مُسْبِلُ إِزَارِهِ خُیَلَاءَ وَ الْمُنَفِّقُ سِلْعَتَهُ بِالْأَیْمَانِ إِنَّ الْکِبْرِیَاءَ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ (2).

**[ترجمه]ثواب الاعمال: امام صادق علیه السّلام فرمود: خداوند عزوجل به سه نفر نظر رحمت نمی افکند: به کسی که از روی تکبر، روی بگرداند؛ کسی که لباسش را از روی تکبر بر زمین کشد؛ و کسی که کالایش را با سوگند بفروشد، همانا بزرگی فقط مخصوص خداوند بزرگ است. - . ثواب الاعمال: 199 -

**[ترجمه]

«34»

سن، [المحاسن] یَحْیَی بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ الْمُخْتَارِ: مِثْلَهُ (3).

**[ترجمه]المحاسن: یحیی بن ابراهیم از حسین بن مختار همانند این حدیث را نقل کرده است. - . المحاسن: 259 -

**[ترجمه]

«35»

سن، [المحاسن] فِی رِوَایَةِ الْحُسَیْنِ بْنِ الْمُخْتَارِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: إِنَّ اللَّهَ لَیُبْغِضُ الْمُنَفِّقَ سِلْعَتَهُ بِالْأَیْمَانِ (4).

**[ترجمه]المحاسن: امام صادق علیه السّلام فرمود: خداوند دشمن کسی است که کالایش را با سوگند به فروش برساند. - . المحاسن: 119 -

**[ترجمه]

«36»

حة، [فرحة الغری] عَبْدُ الرَّحْمَنِ بْنُ أَحْمَدَ عَنْ عَبْدِ الْعَزِیزِ بْنِ الْأَخْضَرِ عَنْ أَبِی الْفَضْلِ بْنِ نَاصِرٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ مَیْمُونٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ الْعَلَوِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحُسَیْنِ الْجُعْفِیِّ وَ مُحَمَّدِ بْنِ حُسَیْنِ بْنِ غَزَالٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مَعْرُوفٍ الْهِلَالِیِّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام قَالَ: لَیْسَ لِلْبَحْرِ جَارٌ وَ لَا لِلْمَلِکِ صَدِیقٌ وَ لَا لِلْعَافِیَةِ ثَمَنٌ وَ کَمْ مِنْ نَاعِمٍ وَ هُوَ لَا یَعْلَمُ وَ قَالَ تَمَسَّکُوا بِالْخَمِیسِ وَ قَدِّمُوا الِاسْتِخَارَةَ وَ تَزَکَّوْا بِالسُّهُولَةِ وَ تَزَیَّنُوا بِالْحِلْمِ وَ اجْتَنِبُوا الْکَذِبَ وَ أَوْفُوا الْمِکْیالَ وَ الْمِیزانَ (5).

**[ترجمه]فرحه الغری: امام صادق علیه السّلام فرمود: برای دریا همسایه­ای و برای پادشاه دوستی نیست و سلامتی را بهایی نیست، چه بسیار کسانی که بهره­مند از نعمتند، اما از آن غافل­اند. و نیز فرمود: روز پنجشنبه [را مبارک بشمارید] و به آن پایبند باشید و در هر کاری ابتدا از خداوند طلب خیر کنید و زکات و صدقه را به آسانی ادا کنید. صبر و بردباری را زینت خود سازید و از دروغ اجتناب ورزید و پیمانه و ترازو را به عدالت بدهید.

**[ترجمه]

«37»

سن، [المحاسن] أَبُو سُلَیْمَانَ الْحَذَّاءُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ فَیْضٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنِ الرَّجُلِ یَشْتَرِی مَا یُذَاقُ أَ یَذُوقُهُ قَبْلَ أَنْ یَشْتَرِیَهُ قَالَ نَعَمْ فَلْیَذُقْهُ وَ لَا یَذُوقَنَّ مَا لَا یَشْتَرِیهِ (6).

ص: 99


1- 1. ثواب الأعمال ص 120.
2- 2. ثواب الأعمال ص 199.
3- 3. المحاسن ص 295.
4- 4. المحاسن ص 119.
5- 5. لم أعثر علیه فی مظانه.
6- 6. المحاسن ص 450.

**[ترجمه]المحاسن: محمد بن فیض گوید: از امام صادق علیه السّلام پرسیدم: مردی چیز چشیدنی را می خرد، آیا قبل از خریدن می­تواند آن را بچشد؟ فرمود: بله، می­تواند بچشد، اما چیزی را که نمی­خواهد بخرد، نباید بچشد. - . المحاسن: 450 -

**[ترجمه]

«38»

ضا، [فقه الرضا علیه السلام] رُوِیَ: أَنَّ مَنِ اتَّجَرَ بِغَیْرِ عِلْمٍ وَ لَا فِقْهٍ ارْتَطَمَ فِی الرِّبَا ارْتِطَاماً(1).

**[ترجمه]فقه الرضا: و روایت شده است که هر کس بدون علم و آگاهی به احکام شرعی، تجارت کند، قطعاً گرفتار ربا می­شود. - . فقه الرضا علیه السلام: 33 -

**[ترجمه]

«39»

وَ رُوِیَ: أَنَّ مَنْ بَاعَ أَوِ اشْتَرَی فَلْیَحْفَظْ خَمْسَ خِصَالٍ وَ إِلَّا فَلَا یَبِیعُ وَ لَا یَشْتَرِی الرِّبَا وَ الْحَلْفَ وَ کِتْمَانَ الْعَیْبِ وَ الْمَدْحَ إِذَا بَاعَ وَ الذَّمَّ إِذَا اشْتَرَی (2).

**[ترجمه]فقه الرضا: و روایت شده است، کسی که خرید و فروش می کند باید از پنج خصلت اجتناب ورزد، در غیر این صورت خرید و فروش نکند: ربا، سوگند خوردن، پنهان کردن عیب و تعریف کردن به ­هنگام فروش و بد گفتن هنگام خریدن. - . فقه الرضا علیه السلام: 33 -

**[ترجمه]

«40»

وَ رُوِیَ: رِبْحُ الْمُؤْمِنِ عَلَی أَخِیهِ رِباً إِلَّا أَنْ یَشْتَرِیَ مِنْهُ شَیْئاً بِأَکْثَرَ مِنْ مِائَةِ دِرْهَمٍ فَیَرْبَحَ فِیهِ قُوتَ یَوْمِهِ أَوْ یَشْتَرِیَ مَتَاعاً لِلتِّجَارَةِ فَیَرْبَحَ عَلَیْهِ رِبْحاً خَفِیفاً(3) وَ إِذَا کُنْتَ فِی تِجَارَتِکَ وَ حَضَرَتِ الصَّلَاةُ فَلَا یَشْغَلْکَ عَنْهَا مَتْجَرُکَ فَإِنَّ اللَّهَ وَصَفَ قَوْماً وَ

مَدَحَهُمْ فَقَالَ رِجالٌ لا تُلْهِیهِمْ تِجارَةٌ وَ لا بَیْعٌ عَنْ ذِکْرِ اللَّهِ وَ کَانَ هَؤُلَاءِ الْقَوْمُ یَتَّجِرُونَ فَإِذَا حَضَرَتِ الصَّلَاةُ تَرَکُوا تِجَارَتَهُمْ وَ قَامُوا إِلَی صَلَاتِهِمْ وَ کَانُوا أَعْظَمَ أَجْراً مِمَّنْ لَا یَتَّجِرُ فَیُصَلِّی وَ مَنِ اتَّجَرَ فَلْیَجْتَنِبِ الْکَذِبَ وَ لَوْ أَنَّ رَجُلًا خَاطَ قَلَانِسَ وَ حَشَاهَا قُطْناً عَتِیقاً لَمَا جَازَ لَهُ حَتَّی یُبَیِّنَ عَیْبَهُ الْمَکْتُومَ وَ إِذَا سَأَلَکَ شِرَی ثَوْبٍ فَلَا تُعْطِهِ مِنْ عِنْدِکَ فَإِنَّهَا خِیَانَةٌ وَ لَوْ کَانَ الَّذِی عِنْدَکَ أَجْوَدَ مِمَّا عِنْدَ غَیْرِکَ (4) وَ اسْتَعْمِلْ فِی تِجَارَتِکَ مَکَارِمَ الْأَخْلَاقِ وَ الْأَفْعَالَ الْجَمِیلَةَ لِلدِّینِ وَ الدُّنْیَا(5).

**[ترجمه]فقه الرضا: روایت شده است که سود بردن مؤمن از برادرش رباست، مگر این که بیش از صد درهم از وی خرید کند؛ بدین ترتیب می­تواند به اندازه­ خوراک یک روز خود از وی سود بگیرد، یا کالایی را برای تجارت از وی بخرد، که در این صورت می تواند اندکی سود بگیرد. - . فقه الرضا علیه السلام: 33 - هرگاه مشغول کسب و تجارت بودی و وقت نماز رسید، نباید کار تجارت، تو را از نماز باز دارد، که خداوند قومی را توصیف کرده و چنین به ستایش آنان پرداخته است: {مردانی که نه تجارت و نه داد و ستدی، آنان را از یاد خدا مشغول نمی دارد.}

و آنان مردمی بودند که تجارت می کردند، و چون وقت نماز می رسید، تجارت خود را رها می کردند و به نماز می ایستادند؛ و اجر ایشان بالاتر از اجر کسی خواهد بود که مشغول کسب و کاری نیست و در وقت نماز به نماز می ایستد. همچنین کسی که تجارت می کند، باید از دروغ اجتناب کند. و اگر شخصی کلاه بدوزد و لای آن­ها پنبه­ کهنه بگذارد، عملش درست نیست مگر اینکه عیب پنهان آن را آشکار کند. و هرگاه شخصی از تو بخواهد لباسی برایش بخری، از جنس خود به وی نده؛ زیرا این خیانت است، حتی اگر جنس تو مرغوب تر از جنس دیگران باشد. - . فقه الرضا علیه السلام: 33 - و در تجارت و کسب خود، اخلاق نیکو داشته باش، و رفتارهای پسندیده­ دین و دنیا را به کار گیر. - . فقه الرضا علیه السلام: 33 -

**[ترجمه]

«41»

ضا، [فقه الرضا علیه السلام]: إِذَا اشْتَرَیْتَ مَتَاعاً أَوْ سِلْعَةً أَوْ جَارِیَةً أَوْ دَابَّةً فَقُلِ اللَّهُمَّ إِنِّی اشْتَرَیْتُ أَلْتَمِسُ فِیهِ مِنْ رِزْقِکَ فَاجْعَلْ لِی فِیهِ رِزْقاً اللَّهُمَّ إِنِّی أَلْتَمِسُ فِیهِ فَضْلَکَ فَاجْعَلْ لِی فِیهِ فَضْلًا اللَّهُمَّ إِنِّی أَلْتَمِسُ فِیهِ مِنْ خَیْرِکَ وَ بَرَکَتِکَ وَ سَعَةِ رِزْقِکَ فَاجْعَلْ لِی فِیهِ رِزْقاً وَاسِعاً وَ رِبْحاً طَیِّباً هَنِیئاً مَرِیئاً تَقُولُهَا ثَلَاثَ مَرَّاتٍ (6)

وَ إِذَا أُصِبْتَ بِمَالٍ فَقُلِ اللَّهُمَّ إِنِّی عَبْدُکَ وَ ابْنُ عَبْدِکَ وَ ابْنُ أَمَتِکَ وَ فِی قَبْضَتِکَ نَاصِیَتِی بِیَدِکَ تَحْکُمُ فِیمَا تَشَاءُ وَ تَفْعَلُ مَا تُرِیدُ اللَّهُمَّ فَلَکَ الْحَمْدُ عَلَی حُسْنِ قَضَائِکَ وَ بَلَائِکَ اللَّهُمَّ هُوَ مَالُکَ وَ رِزْقُکَ وَ أَنَا عَبْدُکَ خَوَّلْتَنِی حِینَ رَزَقْتَنِی اللَّهُمَّ فَأَلْهِمْنِی شُکْرَکَ فِیهِ وَ الصَّبْرَ

ص: 100


1- 1. فقه الرضا علیه السلام ص 33.
2- 2. فقه الرضا علیه السلام ص 33.
3- 3. فقه الرضا علیه السلام ص 33.
4- 4. فقه الرضا علیه السلام ص 33.
5- 5. فقه الرضا علیه السلام ص 33.
6- 6. فقه الرضا ص 54.

عَلَیْهِ حِینَ أُصِبْتُ وَ أُخِذْتُ اللَّهُمَّ أَنْتَ أَعْطَیْتَ فَأَنْتَ أَصَبْتَ اللَّهُمَّ لَا تَحْرِمْنِی ثَوَابَهُ وَ لَا تَنْسَنِی مِنْ خلقه [خَلَفِهِ] فِی دُنْیَایَ وَ آخِرَتِی إِنَّکَ عَلَی ذَلِکَ قَادِرٌ اللَّهُمَّ أَنَا لَکَ وَ بِکَ وَ إِلَیْکَ وَ مِنْکَ لا أَمْلِکُ لِنَفْسِی ضَرًّا وَ لا نَفْعاً وَ إِذَا أَرَدْتَ أَنْ تُحْرِزَ مَتَاعَکَ فَاقْرَأْ آیَةَ الْکُرْسِیِّ وَ اکْتُبْهَا وَ ضَعْهَا فِی وَسَطِهِ وَ اکْتُبْ أَیْضاً وَ جَعَلْنا مِنْ بَیْنِ أَیْدِیهِمْ سَدًّا وَ مِنْ خَلْفِهِمْ سَدًّا فَأَغْشَیْناهُمْ فَهُمْ لا یُبْصِرُونَ لَا ضَیْعَةَ عَلَی مَا حَفِظَهُ اللَّهُ فَإِنْ تَوَلَّوْا فَقُلْ حَسْبِیَ اللَّهُ لا إِلهَ إِلَّا هُوَ عَلَیْهِ تَوَکَّلْتُ وَ هُوَ رَبُّ الْعَرْشِ الْعَظِیمِ فَإِنَّکَ قَدْ أَحْرَزْتَ إِنْ شَاءَ اللَّهُ فَلَا یَصِلُ إِلَیْهِ سُوءٌ بِإِذْنِ اللَّهِ (1).

**[ترجمه]فقه الرضا: چون کالا یا جنس یا کنیز یا چهارپایی خریدی بگو: بار خدایا، خریدم آن را و روزی تو را در آن می­طلبم، برایم در آن روزی قرار ده و فضل تو را در آن خواستارم، در آن برایم فضل قرار ده. خداوندا، در آن خیر و برکت و فراوانی روزی­ات را خواستارم، در آن برایم روزی واسع و سود حلال و گوارا قرار ده، سپس هریک از آن­ها را سه بار تکرار کند. - . فقه الرضا علیه السلام: 54 - چون به مالی رسیدی بگو: بار خدایا من بنده و بنده زاده و فرزند کنیز تو هستم و سرنوشت من در دست توست، هر حکمی خواهی درباره ام بنما و هر چه خواهی با من بکن. پروردگارا، در برابر قضا و قدر، ستایش برای توست، خدایا آن مال و روزی توست و من بنده­ تو هستم که برای روزی، آن را به من عطا نمودی. خدایا شکر و سپاس این نعمت را به من الهام کن و نیز صبر در آن را آن­هنگام که بدان رسیدم و آن را گرفتم، خدایا تو بر من عطا کردی و تو مرا از نعمت بهره­مند ساختی، خدایا مرا از ثوابش محروم مساز و مرا - کسی را که خلقش کرده­ای - در دنیا و آخرتم نادیده مگیر که تو بر هر چه توانائی. خدایا من برای تو و با توام و مقصدم به سوی توست و از توام و هیچ اختیاری در سود و زیان خویش ندارم.

و چون خواهی کالای خود را بیمه کنی، آیه الکرسی بخوان و آن را بنویس و میان آن کالا قرار بده و همچنین بنویس: «وَ جَعَلْنا مِنْ بَیْنِ أَیْدِیهِمْ سَدًّا وَ مِنْ خَلْفِهِمْ سَدًّا فَأَغْشَیْناهُمْ فَهُمْ لا یُبْصِرُونَ لَا ضَیْعَةَ عَلَی مَا حَفِظَهُ اللَّهُ فَإِنْ تَوَلَّوْا فَقُلْ حَسْبِیَ اللَّهُ لا إِلهَ إِلَّا هُوَ عَلَیْهِ تَوَکَّلْتُ وَ هُوَ رَبُّ الْعَرْشِ الْعَظِیم» { و [ما] فراروی آنها سدّی و پشت سرشان سدّی نهاده و پرده ای بر [چشمان] آنان فرو گسترده ایم، در نتیجه نمی توانند ببینند.}آنچه که خداوند حفظ کند، تباه نمی­گردد. {پس اگر روی برتافتند، بگو: خدا مرا بس است. هیچ معبودی جز او نیست. بر او توکل کردم، و او پروردگار عرش بزرگ است.} - . التوبه / 129 - بدین ترتیب تو آن را بیمه کردی و انشاءا... به اذن خدا گزندی به آن نمی­رسد. - . فقه الرضا علیه السلام: 54 -

**[ترجمه]

«42»

مص، [مصباح الشریعة] قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام: مَنْ کَانَ الْأَخْذُ أَحَبَّ إِلَیْهِ مِنَ الْعَطَاءِ فَهُوَ مَغْبُونٌ لِأَنَّهُ یَرَی الْعَاجِلَ بِغَفْلَتِهِ أَفْضَلَ مِنَ الْآجِلِ وَ یَنْبَغِی لِلْمُؤْمِنِ إِذَا أَخَذَ أَنْ یَأْخُذَ بِحَقٍّ وَ إِذَا أَعْطَی فَفِی حَقٍّ وَ بِحَقٍّ وَ مِنْ حَقٍّ فَکَمْ مِنْ آخِذٍ مُعْطٍ دِینَهُ وَ هُوَ لَا یَشْعُرُ وَ کَمْ مِنْ مُعْطٍ مُورِثٌ نَفْسَهُ سَخَطَ اللَّهِ وَ لَیْسَ الشَّأْنُ فِی الْأَخْذِ وَ الْإِعْطَاءِ وَ لَکِنَّ النَّاجِیَ مَنِ اتَّقَی اللَّهَ فِی الْأَخْذِ وَ الْإِعْطَاءِ وَ اعْتَصَمَ بِحِبَالِ الْوَرَعِ وَ النَّاسُ فِی هَاتَیْنِ الْخَصْلَتَیْنِ خَاصٌّ وَ عَامٌّ فَالْخَاصُّ یَنْظُرُ فِی دَقِیقِ الْوَرَعِ فَلَا یَتَنَاوَلُ حَتَّی یَتَیَقَّنَ أَنَّهُ حَلَالٌ وَ إِذَا أَشْکَلَ عَلَیْهِ تَنَاوَلَ عِنْدَ الضَّرُورَةِ وَ الْعَامُّ یَنْظُرُ فِی الظَّاهِرِ فَمَا لَمْ یَجِدْهُ وَ لَا یَعْلَمُهُ غَصْباً وَ لَا سَرِقَةً تَنَاوَلَ وَ قَالَ لَا بَأْسَ هُوَ لِی حَلَالٌ وَ الْأَمِینُ فِی ذَلِکَ مَنْ یَأْخُذُ بِحُکْمِ اللَّهِ وَ یُنْفِقُ فِی رِضَا اللَّهِ (2).

**[ترجمه]مصباح الشریعه: امام صادق علیه السّلام فرمود: کسی که نزد او گرفتن مطلوب تر از بخشیدن باشد، مغبون است، زیرا که او در اثر نادانی و غفلت، دنیا را بر آخرت ترجیح داده است؛ و سزاوار است که شخص مؤمن هرگاه بخواهد چیزی از کسی بگیرد، با نیت حق باشد، و اگر خواست چیزی ببخشد، لازم است در راه حق، با نیت حق و از راه حق، این امر صورت گیرد. و چه بسیارند کسانی که چیزی از دیگران می گیرند و در مقابل، دین و آخرت خود را از دست می دهند، در حالی که خود نمی­دانند؛ و چه بسیار کسانی که می بخشند و با این بخشیدن خود را مورد غضب الهی قرار می دهند. پس تنها بخشیدن و گرفتن ارزشی ندارد و کسی نجات می یابد که در بخشیدن و گرفتن، خدا را در نظر بگیرد و تقوا پیشه کند .

و مردم در این دو خصلت - بخشیدن و گرفتن - دو گونه­اند؛ خاص و عام: گروه خاص: آنان با تقوایی دقیق در امور می نگرند، و چیزی را دریافت نمی­کنند، مگر آنکه یقین پیدا کنند که آن حلال است، و در موارد مشتبه به مقدار ضرورت اکتفا می کنند. گروه عام: کسانی هستند که به ظواهر امور می نگرند، و هر آن چیزی را که به غصب بودن و سرقت آن آگاهی و اطمینان نیافته، استفاده کرده، می­گویند: مشکلی نیست، آن برایم حلال است، و انسان امین در این مورد کسی است که مطابق حکم و دستور الهی چیزی را به دست آورد، و در راه رضای خداوند متعال انفاق کند. - . مصباح الشریعه: 35 -

**[ترجمه]

«43»

فتح، [فتح الأبواب] أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: أَنَّهُ أَوْصَاهُ فِی التِّجَارَةِ فَقَالَ عَلَیْکَ بِصِدْقِ اللِّسَانِ فِی حَدِیثِکَ وَ لَا تَکْتُمْ عَیْباً یَکُونُ فِی تِجَارَتِکَ وَ لَا تَغْبِنِ الْمُسْتَرْسِلَ فَإِنَّ غَبْنَهُ رِبًا وَ لَا تَرْضَ لِلنَّاسِ إِلَّا مَا تَرْضَاهُ لِنَفْسِکَ وَ أَعْطِ الْحَقَّ وَ خُذْهُ وَ لَا تَحِفْ وَ لَا تَخُنْ فَإِنَّ التَّاجِرَ الصَّدُوقَ مَعَ السَّفَرَةِ الْکِرَامِ الْبَرَرَةِ یَوْمَ الْقِیَامَةِ.

ص: 101


1- 1. فقه الرضا ص 54.
2- 2. مصباح الشریعة ص 35.

وَ اجْتَنِبِ الْحَلْفَ فَإِنَّ الْیَمِینَ الْفَاجِرَةَ تُورِثُ صَاحِبَهَا النَّارَ وَ التَّاجِرُ فَاجِرٌ إِلَّا مَنْ أَعْطَی الْحَقَّ وَ أَخَذَهُ وَ إِذَا عَزَمْتَ عَلَی السَّفَرِ أَوْ حَاجَةٍ مُهِمَّةٍ فَأَکْثِرِ الدُّعَاءَ وَ الِاسْتِخَارَةَ.

**[ترجمه]فتح الابواب: احمد بن محمد یحیی از یکی دوستانش نقل کرده است که امام صادق علیه السّلام در مورد کسب و تجارت او را چنین سفارش کرد و فرمود: بر تو باد راستگویی در سخن، و مبادا عیب موجود در کالایت را پنهان کنی؛ و مشتری­ای را که نزد تو آمده، مغبون مکن، که این غبن در حکم ربا است؛ و برای دیگران نپسند مگر آنچه را که برای خود می پسندی؛ و از راه حق ببخش و به دست آور؛ عیب کالا را پنهان نساز و خیانت نکن، که تاجر راستگو در روز قیامت، با فرشتگان کاتب بزرگوار و نیکوکار همراه خواهد بود. از قسم خوردن بپرهیز که قسم دروغ، قسم خورنده را به جهنم می­کشاند؛ و تاجر و کاسب فاجر است، مگر اینکه به حق بخرد و به حق بفروشد، هرگاه تصمیم بر سفر یا به دست آوردن حاجتی مهم گرفتی، بسیار دعا و طلب خیر کن. - . فتح الابواب: باب ششم -

**[ترجمه]

أقول

تمامه فی أبواب الاستخارة(1).

**[ترجمه]تمام این احادیث در ابواب «استخاره» آمده است .

**[ترجمه]

«44»

کِتَابُ الْغَارَاتِ، لِإِبْرَاهِیمَ بْنِ مُحَمَّدٍ الثَّقَفِیِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَبِی شَیْبَةَ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ عَوْنٍ عَنْ مِسْعَرٍ عَنْ أَبِی حِجَارَةَ عَنْ أَبِی سَعِیدٍ قَالَ: کَانَ عَلِیٌّ علیه السلام یَأْتِی السُّوقَ فَیَقُولُ یَا أَهْلَ السُّوقِ اتَّقُوا اللَّهَ وَ إِیَّاکُمْ وَ الْحَلْفَ فَإِنَّهُ یُنَفِّقُ السِّلْعَةَ وَ یَمْحَقُ الْبَرَکَةَ وَ إِنَّ التَّاجِرَ فَاجِرٌ إِلَّا مَنْ أَخَذَ الْحَقَّ وَ أَعْطَاهُ السَّلَامُ عَلَیْکُمْ ثُمَّ یَمْکُثُ الْأَیَّامَ ثُمَّ یَأْتِی فَیَقُولُ مِثْلَ مَقَالَتِهِ فَکَانَ إِذَا جَاءَ قَالُوا قَدْ جَاءَ المرد شکنبه أَیْ قَدْ جَاءَ عَظِیمُ الْبَطْنِ فَیَقُولُ أَسْفَلُهُ طَعَامٌ وَ أَعْلَاهُ عِلْمٌ.

**[ترجمه]کتاب الغارات: ابوسعید گوید: امام علی علیه السّلام به بازار می آمد و می گفت: ای بازاریان، از خدا بترسید و از سوگند دروغ بپرهیزید، که سوگند خوردن اگر کالا را به فروش برساند، برکت را از میان می برد،

تاجر و کاسب فاجر است، مگر اینکه به حق بخرد و به حق بفروشد، همین و بس. سپس بعد از چند روز دوباره به بازار می آمد و همان سخنان را تکرار می­کرد. هر وقت که به بازار می آمد، بازاریان می گفتند: مرد شکنبه آمد (یعنی آن مرد شکم بزرگ آمد). علی علیه السّلام می­فرمود: پایینش طعام است و بالایش علم.

**[ترجمه]

«45»

وَ مِنْهُ، عَنْ بَشِیرِ بْنِ خَیْثَمَةَ الْمُرَادِیِّ عَنْ عَبْدِ الْقُدُّوسِ عَنْ أَبِی إِسْحَاقَ عَنِ الْحَارِثِ عَنْ عَلِیٍّ علیه السلام: أَنَّهُ دَخَلَ السُّوقَ فَقَالَ یَا مَعْشَرَ اللَّحَّامِینَ مَنْ نَفَخَ مِنْکُمْ فِی اللَّحْمِ فَلَیْسَ مِنَّا.

**[ترجمه]در همین کتاب از حارث نقل شده است که گفت: علی علیه السّلام وارد بازار شد و گفت: ای جماعت قصابان، هر یک از شما در گوشت بدمد، از ما نیست.

**[ترجمه]

«46»

وَ مِنْهُ، عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَبِی شَیْبَةَ عَنْ أَبِی مُعَاوِیَةَ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ إِسْحَاقَ عَنِ النُّعْمَانِ بْنِ سُورٍ عَنْ عَلِیٍّ علیه السلام قَالَ: کَانَ یَخْرُجُ إِلَی السُّوقِ وَ مَعَهُ الدِّرَّةُ فَیَقُولُ إِنِّی أَعُوذُ بِکَ مِنَ الْفُسُوقِ وَ مِنْ شَرِّ هَذِهِ السُّوقِ.

**[ترجمه]در همین کتاب از نعمان بن سعد نقل شده است که گوید: علی علیه السّلام همراه با تازیانه به بازار می رفت و می گفت: بار خدایا، به تو پناه می برم از فسق و فجور و شر این بازار.

**[ترجمه]

«47»

عِدَّةُ الدَّاعِی، عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله: مَنْ ذَکَرَ اللَّهَ فِی السُّوقِ مُخْلِصاً عِنْدَ غَفْلَةِ النَّاسِ وَ شُغُلِهِمْ بِمَا فِیهِ کَتَبَ اللَّهُ لَهُ أَلْفَ حَسَنَةٍ وَ یَغْفِرُ اللَّهُ لَهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ مَغْفِرَةً لَمْ تَخْطُرْ عَلَی قَلْبِ بَشَرٍ(2).

ص: 102


1- 1. فتح الأبواب الباب السادس( باقتضاب)( مخطوط).
2- 2. عدّة الداعی ص 189.

**[ترجمه]عده الداعی: از پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله روایت شده است که فرمود: هرکس در بازار و هنگام غفلت و سرگرم بودن مردم به کار دنیا، خدا را یاد کند، خداوند برای او هزاران حسنه می­نویسد و چنان او را می­آمرزد که به ذهن هیچ انسانی خطور نمی­کند. - . عدة الداعی: 189 -

**[ترجمه]

«48»

أَعْلَامُ الدِّینِ، قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: رِبْحُ الْمُؤْمِنِ عَلَی الْمُؤْمِنِ رِبًا.

**[ترجمه]اعلام الدین: پیامبر صلّی الله علیه و آله فرمود: سود گرفتن مؤمن از مؤمن ربا است.

**[ترجمه]

«49»

الْهِدَایَةُ،: مَنِ اتَّجَرَ فَلْیَجْتَنِبِ خَمْسَةَ أَشْیَاءَ الْیَمِینَ وَ الْکَذِبَ وَ کِتْمَانَ الْعَیْبِ وَ الْمَدْحَ إِذَا بَاعَ وَ الذَّمَّ إِذَا اشْتَرَی وَ الْکَادُّ عَلَی عِیَالِهِ مِنْ حَلَالٍ کَالْمُجَاهِدِ فِی سَبِیلِ اللَّهِ (1).

**[ترجمه]الهدایه: هرکس که تجارت می کند، باید از پنج چیز اجتناب ورزد: سوگند خوردن، دروغ، پنهان کردن عیب کالا و تعریف کردن به­هنگام فروش و بد گفتن هنگام خریدن. کسی که در راه تأمین مخارج خانواده­اش تلاش کند، مانند مجاهد در راه خداست. - . الهدایة: 80 -

**[ترجمه]

«50»

وَ قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام: مَا أَجْمَلَ فِی الطَّلَبِ مَنْ رَکِبَ الْبَحْرَ(2).

**[ترجمه]الهدایة: امام صادق علیه السّلام فرمود: چه زیباست که برای طلب روزی سوار (کشتی در) دریا شوی. - . الهدایة: 80 -

**[ترجمه]

«51»

وَ قَالَ علیه السلام: الرِّزْقُ رِزْقَانِ رِزْقٌ تَطْلُبُهُ وَ رِزْقٌ یَطْلُبُکَ وَ إِنْ لَمْ تَأْتِهِ أَتَاکَ فَاطْلُبْهُ مِنْ حَلَالٍ فَإِنَّکَ أَکَلْتَهُ حَلَالًا إِنْ طَلَبْتَهُ مِنْ وَجْهِهِ وَ إِلَّا أَکَلْتَهُ حَرَاماً وَ هُوَ رِزْقُکَ لَا بُدَّ مِنْ أَکْلِهِ وَ کَسْبُ الْمُغَنِّیَةِ حَرَامٌ وَ لَا بَأْسَ بِکَسْبِ النَّائِحَةِ إِذَا قَالَتْ صِدْقاً(3).

**[ترجمه]الهدایة: و نیز فرمود: روزی دو نوع است: روزی­ای که تو آن را طلب می­کنی و روزی­ای که خود، تو را طلب می­کند و حتی اگر به دنبال آن نروی به سویت می­آید، پس آن را از راه حلال به دست آور که اگر از راه پاکش طلب کنی خوردنش حلال است، در غیر این صورت، آن را از حرام خورده­ای و آن روزی توست و چاره­ای جز خوردنش نداری. مزد گرفتن زن آوازه­خوان حرام است و اجرت گرفتن زن نوحه گر در صورتی که راست بگوید، اشکال ندارد. - . الهدایة: 80 -

**[ترجمه]

«52»

وَ قَدْ رُوِیَ: أَنَّهَا تَسْتَحِلُّهُ بِضَرْبِ إِحْدَاهِمَا عَلَی الْأُخْرَی وَ لَا بَأْسَ بِکَسْبِ الْمَاشِطَةِ إِذَا لَمْ تُشَارِطْ وَ قَبِلَتْ مَا تُعْطَی وَ لَا تَصِلُ شَعْرَ الْمَرْأَةِ بِشَعْرِ امْرَأَةٍ غَیْرِهَا فَأَمَّا شَعْرُ الْمَعْزِ فَلَا بَأْسَ أَنْ یُوصَلَ بِشَعْرِ امْرَأَةٍ(4).

**[ترجمه]الهدایة: و نیز روایت شده است که با زدن یکی بر دیگری، آن را حلال دانسته و اجرت گرفتن زن آرایشگر، در صورتی که هر چه دادند بپذیرد و شرطی نگذارد، مانعی ندارد. نباید موی زنی را به سر زن دیگر وصل کرد، ولی اشکالی ندارد که موی بز به موی زن وصل شود. - . الهدایة: 80 -

**[ترجمه]

«53»

کِتَابُ زَیْدٍ النَّرْسِیِّ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: إِذَا أَحْرَزْتَ مَتَاعاً فَقُلِ اللَّهُمَّ إِنِّی اسْتَوْدَعْتُکَهُ یَا مَنْ لَا یُضَیِّعُ وَدِیعَتَهُ وَ اسْتَحْرَسْتُکَهُ فَاحْفَظْهُ عَلَیَّ وَ احْرُسْهُ لِی بِعَیْنِکَ الَّتِی لَا تَنَامُ وَ بِرُکْنِکَ الَّذِی لَا یُرَامُ وَ بِعِزِّکَ الَّذِی لَا یَذِلُّ وَ بِسُلْطَانِکَ الْقَاهِرِ الْغَالِبِ لِکُلِّ شَیْ ءٍ(5).

**[ترجمه]کتاب زید النرسی: زید نرسی از امام صادق علیه السّلام روایت می کند که فرمود: هرگاه خواستی کالایی را حفظ کنی، بگو: خدایا! من آن را نزد تو به امانت می گذارم. ای کسی که امانتش را تباه نمی سازد، و نگهبانی از آن را از تو درخواست می کنم، پس آن را برای من حفظ کن و از آن با چشمان همیشه بیدارت، با قدرت و نیروی زوال ناپذیرت، با عزّت جاودانه ات و با قدرت غالب و قاهرت بر هر چیز، پاسداری کن. - . اصول ستة عشر: 56 -

**[ترجمه]

«54»

کِتَابُ الْغَایَاتِ، قَالَ علیه السلام: شِرَارُ النَّاسِ الزَّرَّاعُونَ وَ التُّجَّارُ إِلَّا مَنْ شَحَّ مِنْهُمْ عَلَی دِینِهِ (6).

**[ترجمه]کتاب الغایات: امام صادق علیه السّلام فرمود: بدترین مردم، کشاورزان و تاجران هستند، مگر کسانی از آنان که بر دین خود پایدار باشند. - . کتاب الغایات: 91 -

**[ترجمه]

«55»

وَ قَالَ علیه السلام: شَرُّ الرِّجَالِ التُّجَّارُ الْخَوَنَةُ(7).

ص: 103


1- 1. الهدایة ص 80.
2- 2. الهدایة ص 80.
3- 3. الهدایة ص 80.
4- 4. الهدایة ص 80.
5- 5. الأصول الستة عشر ص 56.
6- 6. کتاب الغایات ص 91.
7- 7. کتاب الغایات ص 91.

**[ترجمه]کتاب الغایات: و نیز فرمود: بدترین مردان، تاجران خائن هستند. - . کتاب الغایات: 91 -

**[ترجمه]

«56»

کِتَابُ الْإِمَامَةِ وَ التَّبْصِرَةِ، عَنْ سَهْلِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ الْأَشْعَثِ عَنْ مُوسَی بْنِ إِسْمَاعِیلَ بْنِ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: رَحِمَ اللَّهُ عَبْداً سَمْحاً قَاضِیاً وَ سَمْحاً مُقْتَضِیاً.

**[ترجمه]کتاب الامامة و التبصرة: موسی بن اسماعیل از پدرش و او از پدرانش علیهم السّلام روایت کرده است که رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمود: خداوند بیامرزد بنده­ای را که در هنگام قضاوت و یا قضاوت خواستن، با گذشت است.

**[ترجمه]

«57»

وَ مِنْهُ، عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ الصَّفَّارِ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ هَاشِمٍ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: غَبْنُ الْمُسْتَرْسِلِ رِبًا.

ص: 104

**[ترجمه]کتاب الامامة و التبصرة: پیامبر صلّی الله علیه و آله به روایت امام صادق علیه السّلام و پدرانش فرمود: مغبون کردن مشتری ربا است .

**[ترجمه]

باب 2 الکیل و الوزن

الآیات

الأنعام: وَ أَوْفُوا الْکَیْلَ وَ الْمِیزانَ بِالْقِسْطِ لا نُکَلِّفُ نَفْساً إِلَّا وُسْعَها(1)

الأعراف: (حاکیا عن شعیب): فَأَوْفُوا الْکَیْلَ وَ الْمِیزانَ وَ لا تَبْخَسُوا النَّاسَ أَشْیاءَهُمْ وَ لا تُفْسِدُوا فِی الْأَرْضِ بَعْدَ إِصْلاحِها ذلِکُمْ خَیْرٌ لَکُمْ إِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنِینَ (2)

هود: (حاکیا عن شعیب): وَ لا تَنْقُصُوا الْمِکْیالَ وَ الْمِیزانَ إِنِّی أَراکُمْ بِخَیْرٍ وَ إِنِّی أَخافُ عَلَیْکُمْ عَذابَ یَوْمٍ مُحِیطٍ وَ یا قَوْمِ أَوْفُوا الْمِکْیالَ وَ الْمِیزانَ بِالْقِسْطِ وَ لا تَبْخَسُوا النَّاسَ أَشْیاءَهُمْ وَ لا تَعْثَوْا فِی الْأَرْضِ مُفْسِدِینَ بَقِیَّتُ اللَّهِ خَیْرٌ لَکُمْ إِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنِینَ وَ ما أَنَا عَلَیْکُمْ بِحَفِیظٍ(3)

الحجر: وَ أَنْبَتْنا فِیها مِنْ کُلِّ شَیْ ءٍ مَوْزُونٍ (4)

الإسراء: وَ أَوْفُوا الْکَیْلَ إِذا کِلْتُمْ وَ زِنُوا بِالْقِسْطاسِ الْمُسْتَقِیمِ ذلِکَ خَیْرٌ وَ أَحْسَنُ تَأْوِیلًا(5)

الشعراء: (حاکیا عن شعیب): أَوْفُوا الْکَیْلَ وَ لا تَکُونُوا مِنَ الْمُخْسِرِینَ وَ زِنُوا بِالْقِسْطاسِ الْمُسْتَقِیمِ وَ لا تَبْخَسُوا النَّاسَ أَشْیاءَهُمْ وَ لا تَعْثَوْا فِی الْأَرْضِ مُفْسِدِینَ (6)

ص: 105


1- 1. سورة الأنعام: 152.
2- 2. سورة آل عمران: 85.
3- 3. سورة هود: 84- 85.
4- 4. سورة الحجر: 19.
5- 5. سورة الإسراء: 35.
6- 6. سورة الشعراء: 181- 183.

حمعسق: اللَّهُ الَّذِی أَنْزَلَ الْکِتابَ بِالْحَقِّ وَ الْمِیزانَ (1)

الرحمن: وَ وَضَعَ الْمِیزانَ أَلَّا تَطْغَوْا فِی الْمِیزانِ وَ أَقِیمُوا الْوَزْنَ بِالْقِسْطِ وَ لا تُخْسِرُوا الْمِیزانَ (2)

الحدید: لَقَدْ أَرْسَلْنا رُسُلَنا بِالْبَیِّناتِ وَ أَنْزَلْنا مَعَهُمُ الْکِتابَ وَ الْمِیزانَ لِیَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ(3)

المطففین: وَیْلٌ لِلْمُطَفِّفِینَ الَّذِینَ إِذَا اکْتالُوا عَلَی النَّاسِ یَسْتَوْفُونَ وَ إِذا کالُوهُمْ أَوْ وَزَنُوهُمْ یُخْسِرُونَ أَ لا یَظُنُّ أُولئِکَ أَنَّهُمْ مَبْعُوثُونَ لِیَوْمٍ عَظِیمٍ یَوْمَ یَقُومُ النَّاسُ لِرَبِّ الْعالَمِینَ (4).

lt;meta info="- « وَ أَوْفُوا الْکَیْلَ وَ الْمیزانَ بِالْقِسْطِ لا نُکَلِّفُ نَفْساً إِلاَّ وُسْعَها» - . انعام/ 152 -

{و پیمانه و ترازو را به عدالت، تمام بپیمایید. هیچ کس را جز به قدر توانش تکلیف نمی کنیم.}

- «فَأَوْفُوا الْکَیْلَ وَ الْمیزانَ وَ لا تَبْخَسُوا النَّاسَ أَشْیاءَهُمْ وَ لا تُفْسِدُوا فِی الْأَرْضِ بَعْدَ إِصْلاحِها ذلِکُمْ خَیْرٌ لَکُمْ إِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنینَ.» - . اعراف/ 85 -

{پس پیمانه و ترازو را تمام نهید، و اموال مردم را کم مدهید، و در زمین، پس از اصلاح آن فساد مکنید. این [رهنمودها] اگر مؤمنید، برای شما بهتر است.}

- «وَ لا تَنْقُصُوا الْمِکْیالَ وَ الْمیزانَ إِنِّی أَراکُمْ بِخَیْرٍ وَ إِنِّی أَخافُ عَلَیْکُمْ عَذابَ یَوْمٍ مُحیطٍ * وَ یا قَوْمِ أَوْفُوا الْمِکْیالَ وَ الْمیزانَ بِالْقِسْطِ وَ لا تَبْخَسُوا النَّاسَ أَشْیاءَهُمْ وَ لا تَعْثَوْا فِی الْأَرْضِ مُفْسِدینَ * بَقِیَّتُ اللَّهِ خَیْرٌ لَکُمْ إِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنینَ وَ ما أَنَا عَلَیْکُمْ بِحَفیظٍ» - . هود/ 85-84 -

{و پیمانه و ترازو را کم مکنید. به راستی شما را در نعمت می بینم. [ولی] از عذاب روزی فراگیر بر شما بیمناکم. و ای قوم من، پیمانه و ترازو را به داد، تمام دهید، و حقوق مردم را کم مدهید، و در زمین به فساد سر برمدارید. اگر مؤمن باشید، باقیمانده [حلال] خدا برای شما بهتر است، و من بر شما نگاهبان نیستم.}

- «وَ أَنْبَتْنا فیها مِنْ کُلِّ شَیْ ءٍ مَوْزُونٍ» - . حجر/ 19 -

{و از هر چیز سنجیده ای در آن رویانیدیم.} - «وَ أَوْفُوا الْکَیْلَ إِذا کِلْتُمْ وَزِنُوا بِالْقِسْطاسِ الْمُسْتَقیمِ ذلِکَ خَیْرٌ وَ أَحْسَنُ تَأْویلا» - . إسراء/ 35 -

{و چون پیمانه می کنید، پیمانه را تمام دهید، و با ترازوی درست بسنجید که این بهتر و خوش فرجام تر است.}

- «أَوْفُوا الْکَیْلَ وَ لا تَکُونُوا مِنَ الْمُخْسِرینَ * وَ زِنُوا بِالْقِسْطاسِ الْمُسْتَقیمِ * وَ لا تَبْخَسُوا النَّاسَ أَشْیاءَهُمْ وَ لا تَعْثَوْا فِی الْأَرْضِ مُفْسِدینَ» - . شعراء/ 183- 181 -

{پیمانه را تمام دهید و از کم فروشان مباشید. و با ترازوی درست بسنجید. و از ارزش اموال مردم مکاهید و در زمین سر به فساد برمدارید.}

-«اللَّهُ الَّذی أَنْزَلَ الْکِتابَ بِالْحَقِّ وَ الْمیزان» - . شوری/ 17 -

{خدا همان کسی است که کتاب و وسیله سنجش را به حق فرود آورد.}

«وَ وَضَعَ الْمیزانَ * أَلاَّ تَطْغَوْا فِی الْمیزانِ * وَ أَقیمُوا الْوَزْنَ بِالْقِسْطِ وَ لا تُخْسِرُوا الْمیزانَ» - . رحمن/ 9- 7 -

{و ترازو را گذاشت، تا مبادا از اندازه درگذرید. و وزن را به انصاف برپا دارید و در سنجش مکاهید.}

- «لَقَدْ أَرسَلْنا رُسُلَنا بِالْبَیِّناتِ وَ أَنْزَلْنا مَعَهُمُ الْکِتابَ وَ الْمیزانَ لِیَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْط» - . حدید/ 25 -

{به راستی [ما] پیامبران خود را با دلایل آشکار روانه کردیم و با آنها کتاب و ترازو را فرود آوردیم تا مردم به انصاف برخیزند.}

- «وَیْلٌ لِلْمُطَفِّفینَ * الَّذینَ إِذَا اکْتالُوا عَلَی النَّاسِ یَسْتَوْفُونَ * وَ إِذا کالُوهُمْ أَوْ وَزَنُوهُمْ یُخْسِرُونَ *أَلا یَظُنَهأُولئِکَ أَنُّمْ مَبْعُوثُونَ * لِیَوْمٍ عَظیمٍ * یَوْمَ یَقُومُ النَّاسُ لِرَبِّ الْعالَمینَ». - . مطففین / 4-2 -

{وای بر کم فروشان، که چون از مردم پیمانه ستانند، تمام ستانند؛ و چون برای آنان پیمانه یا وزن کنند، به ایشان کم دهند. مگر آنان گمان نمی دارند که برانگیخته خواهند شد؟ [در] روزی بزرگ: روزی که مردم در برابر پروردگار جهانیان به پای ایستند.}

**[ترجمه]

الأخبار

«1»

فس، [تفسیر القمی]: وَ أَوْفُوا الْکَیْلَ إِذا کِلْتُمْ وَ زِنُوا بِالْقِسْطاسِ الْمُسْتَقِیمِ أَیْ بِالاسْتِوَاءِ.

وَ فِی رِوَایَةِ أَبِی الْجَارُودِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: الْقِسْطَاسُ الْمُسْتَقِیمُ هُوَ الْمِیزَانُ الَّذِی لَهُ لِسَانٌ (5).

**[ترجمه]تفسیر علی بن ابراهیم: «وَ أَوْفُوا الْکَیْلَ إِذا کِلْتُمْ وَزِنُوا بِالْقِسْطاسِ الْمُسْتَقیمِ» [المستقیم یعنی به طور برابر. در روایت ابوجارود آمده که امام باقر علیه السّلام فرمود: منظور از القسطاس المستقیم] ترازویی است که دارای زبان است. - . تفسیر علی بن ابراهیم قمی 2: 19 -

**[ترجمه]

«2»

فس، [تفسیر القمی]: وَیْلٌ لِلْمُطَفِّفِینَ قَالَ الَّذِینَ یَبْخَسُونَ الْمِکْیَالَ وَ الْمِیزَانَ.

وَ فِی رِوَایَةِ أَبِی الْجَارُودِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: نَزَلَتْ عَلَی نَبِیِّ اللَّهِ صلی الله علیه و آله حِینَ قَدِمَ الْمَدِینَةَ وَ هُمْ یَوْمَئِذٍ أَسْوَأُ النَّاسِ کَیْلًا فَأَحْسَنُوا بَعْدُ الْکَیْلَ فَأَمَّا الْوَیْلُ فَبَلَغَنَا وَ اللَّهُ أَعْلَمُ أَنَّهَا بِئْرٌ فِی جَهَنَّمَ (6).

**[ترجمه]تفسیر علی بن ابراهیم: «ویل للمطفّفین»، منظور از این آیه کسانی هستند که از پیمانه و ترازو کم می­کنند. در روایت ابوجارود آمده که امام باقر علیه السّلام فرمود: این سوره در زمان ورود پیامبر صلّی الله علیه و آله بر مدینه نازل شد. مردم مدینه در آن روزگار بدترین مردم در وزن و پیمانه کردن بودند، اما بعداً در این زمینه نیکو شدند. اما منظور از «ویل»، به خدا سوگند که بر ما خبر رسیده، آن چاهی در جهنم است. - . تفسیر علی بن ابراهیم قمی 2: 410 -

**[ترجمه]

«3»

حَدَّثَنَا سَعِیدُ بْنُ مُحَمَّدٍ قَالَ حَدَّثَنَا بَکْرُ بْنُ سَهْلٍ عَنْ عَبْدِ الْغَنِیِّ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ مُوسَی بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَنِ ابْنِ جَرِیحٍ عَنْ عَطَاءٍ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ: فِی قَوْلِهِ تَعَالَی الَّذِینَ إِذَا اکْتالُوا عَلَی النَّاسِ یَسْتَوْفُونَ وَ إِذا کالُوهُمْ أَوْ وَزَنُوهُمْ یُخْسِرُونَ قَالَ کَانُوا إِذَا اشْتَرَوْا یَسْتَوْفُونَ بِکَیْلٍ رَاجِحٍ وَ إِذَا بَاعُوا یَبْخَسُونَ الْمِکْیَالَ وَ الْمِیزَانَ وَ کَانَ هَذَا

ص: 106


1- 1. سورة الشوری: 17.
2- 2. سورة الرحمن: 7- 9.
3- 3. سورة الحدید: 25.
4- 4. سورة المطففین: 2- 4.
5- 5. تفسیر علیّ بن إبراهیم القمّیّ ج 2 ص 19.
6- 6. نفس المصدر ج 2 ص 410.

فِیهِمْ وَ انْتَهَوْا.

قال علی بن إبراهیم فی قوله الَّذِینَ إِذَا اکْتالُوا عَلَی النَّاسِ یَسْتَوْفُونَ لأنفسهم وَ إِذا کالُوهُمْ أَوْ وَزَنُوهُمْ یُخْسِرُونَ فقال الله أَ لا یَظُنُّ أُولئِکَ أی لا یعلمون أنهم یحاسبون علی ذلک یوم القیامة(1).

**[ترجمه]تفسیر علی بن ابراهیم: ابن جریح از ابن عباس درباره­ سخن خداوند متعال: «الَّذینَ إِذَا اکْتالُوا عَلَی النَّاسِ یَسْتَوْفُونَ وَ إِذا کالُوهُمْ أَوْ وَزَنُوهُمْ یُخْسِرُونَ» نقل کرده که گفت: منظور از این آیه، کسانی هستند که وقتی [از مردم چیزی] بخرند، آن را با پیمانه­ای سنگین و تمام و کمال دریافت می­کنند و به هنگام فروش، از پیمانه و ترازو کم می­کنند و این خصلت با آنان است تا اینکه زندگی­شان به پایان می­رسد .

علی بن ابراهیم درباره­ این آیه گوید: «الَّذینَ إِذَا اکْتالُوا عَلَی النَّاسِ یَسْتَوْفُونَ» کسانی که چون از مردم پیمانه ستانند، تمام ستانند برای خودشان «وَ إِذا کالُوهُمْ أَوْ وَزَنُوهُمْ یُخْسِرُونَ» و چون برای آنان پیمانه یا وزن کنند، به ایشان کم دهند، پس خداوند می­فرماید: «أَلا یَظُنُّ أُولئِکَ» یعنی آنان نمی­دانند که روز قیامت برای این عمل باید حساب پس دهند. - . تفسیر علی بن ابراهیم القمی 2: 410 -

**[ترجمه]

«4»

ب، [قرب الإسناد] السِّنْدِیُّ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ صَفْوَانَ الْجَمَّالِ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: إِنَّ فِیکُمْ خَصْلَتَیْنِ هَلَکَ فِیهِمَا مِنْ قَبْلِکُمْ أُمَمٌ مِنَ الْأُمَمِ قَالُوا وَ مَا هُمَا یَا رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ الْمِکْیَالُ وَ الْمِیزَانُ (2).

**[ترجمه]قرب الاسناد: صفوان جمال از امام صادق علیه السّلام نقل کرده است که فرمود: پیامبر صلّی الله علیه و آله فرمودند: در میان شما دو خصلت است که برخی از امت­های پیش از شما را هلاک کرده است، گفتند: این دو خصلت چیست یا رسول الله؟ فرمود: پیمانه­ها و ترازوها. - . قرب الاسناد: 27 -

**[ترجمه]

«5»

ب، [قرب الإسناد] عَلِیٌّ عَنْ أَخِیهِ قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الرَّجُلِ یَشْتَرِی الْمَتَاعَ فِی النَّاسِیَةِ وَ الْجُوَالِیقِ فَیَقُولُ ادْفَعْ لِلنَّاسِیَةِ رِطْلًا أَوْ أَقَلَّ أَوْ أَکْثَرَ مِنْ ذَلِکَ أَ یَحِلُّ ذَلِکَ الْبَیْعُ قَالَ إِذَا لَمْ یُعْلَمْ وَزْنُ النَّاسِیَةِ وَ الْجُوَالِیقِ فَلَا بَأْسَ إِذَا تَرَاضَیَا(3).

**[ترجمه]قرب الاسناد: علی بن جعفر گوید: از برادرم امام موسی علیه السّلام سؤال کردم: شخصی کالایی را در ظرف و جوال می­خرد و می گوید: برای ظرف آن، یک رطل یا کم تر یا بیشتر کم کن! آیا این معامله صحیح است؟ امام فرمود: اگر وزن ظرف و جوال را نداند، در صورت رضایت دو طرف، اشکال ندارد. - . قرب الاسناد: 113 -

**[ترجمه]

«6»

ما، [الأمالی للشیخ الطوسی] الْمُفِیدُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْوَلِیدِ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ مَالِکِ بْنِ عَطِیَّةَ عَنِ الثُّمَالِیِّ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: وَجَدْتُ فِی کِتَابِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام إِذَا ظَهَرَ الزِّنَا مِنْ بَعْدِی ظَهَرَتْ مَوْتَةُ الْفَجْأَةِ وَ إِذَا طُفِّفَتِ الْمَکَایِیلُ أَخَذَهُمُ اللَّهُ بِالسِّنِینَ وَ النَّقْصِ وَ إِذَا مَنَعُوا الزَّکَاةَ مَنَعَتِ الْأَرْضُ بَرَکَاتِهَا مِنَ الزَّرْعِ وَ الثِّمَارِ وَ الْمَعَادِنِ کُلِّهَا وَ إِذَا جَارُوا فِی الْحُکْمِ تَعَاوَنُوا عَلَی الْإِثْمِ وَ الْعُدْوَانِ وَ إِذَا نَقَضُوا الْعَهْدَ سَلَّطَ اللَّهُ عَلَیْهِمْ شِرَارَهُمْ ثُمَّ تَدْعُو خِیَارُهُمْ فَلَا یُسْتَجَابُ لَهُمْ (4).

**[ترجمه]أمالی الطوسی: ثمالی از امام باقر علیه السّلام روایت کرده است که فرمود: در کتاب امام علی علیه السّلام دیدم: هرگاه پس از من زنا پدیدار شود، مرگ ناگهانی پدید می­آید؛ و هرگاه از پیمانه و ترازو کم شود، خداوند آن مردم را به قحطی و کمی گرفتار می­سازد؛ و هرگاه از دادن زکات امتناع کنند، زمین برکات خود را از زراعت­ها، میوه ها و معادن، از تمام آنان دریغ می­کند؛ و هرگاه در داوری ستم کنند، در گناه و دشمنی با یکدیگر همکاری کنند و چون پیمان شکنی کنند خداوند اشرار آنان را بر ایشان مسلط گرداند، پس نیکان­ ایشان دعا کنند و دعایشان در حق آنها مستجاب نشود. - . أمالی الطوسی 1: 214 -

**[ترجمه]

«7»

ع، [علل الشرائع] ابْنُ الْمُتَوَکِّلِ عَنِ السَّعْدَآبَادِیِّ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ مِنْ مَالِکِ بْنِ عَطِیَّةَ عَنِ الثُّمَالِیِّ: مِثْلَهُ (5).

ص: 107


1- 1. نفس المصدر ج 2 ص 410.
2- 2. قرب الإسناد ص 27.
3- 3. قرب الإسناد ص 113.
4- 4. أمالی الطوسیّ ج 1 ص 214.
5- 5. علل الشرائع ص 584.

[المطففین:] وَیْلٌ لِلْمُطَفِّفِینَ الَّذِینَ إِذَا اکْتَالُوا عَلَی النَّاسِ یَسْتَوْفُونَ وَإِذَا کَالُوهُمْ أَوْ وَزَنُوهُمْ یُخْسِرُونَ أَلا یَظُنُّ أُولَئِکَ أَنَّهُمْ مَبْعُوثُونَ لِیَوْمٍ عَظِیمٍ یَوْمَ یَقُومُ النَّاسُ لِرَبِّ الْعَالَمِینَ.

(1)

**[ترجمه]علل الشرایع: ابن متوکل از سعد آبادی از برقی از ابن محبوب از مالک بن عطیه از ثمالی مثل این حدیث را روایت کرده است. - . علل الشرایع: 584 -

سوره مطففین:{وای بر کم فروشان، که چون از مردم پیمانه ستانند، تمام ستانند؛ و چون برای آنان پیمانه یا وزن کنند، به ایشان کم دهند. مگر آنان گمان نمی دارند که برانگیخته خواهند شد؟ [در] روزی بزرگ: روزی که مردم در برابر پروردگار جهانیان به پای ایستند.}

**[ترجمه]

«8»

نهج، [نهج البلاغة] وَ مِنْ خُطْبَةٍ لَهُ: فِی ذِکْرِ الْمَکَایِیلِ وَ الْمَوَازِینِ عِبَادَ اللَّهِ إِنَّکُمْ وَ مَا تَأْمُلُونَ مِنْ هَذِهِ الدُّنْیَا أَثْوِیَاءُ مُؤَجَّلُونَ وَ مَدِینُونَ مُقْتَضَوْنَ أَجَلٌ مَنْقُوصٌ وَ عَمَلٌ مَحْفُوظٌ فَرُبَّ دَائِبٍ مُضَیَّعٌ وَ رُبَّ کَادِحٍ خَاسِرٌ قَدْ أَصْبَحْتُمْ فِی زَمَنٍ لَا یَزْدَادُ الْخَیْرُ فِیهِ إِلَّا إِدْبَاراً وَ الشَّرُّ فِیهِ إِلَّا إِقْبَالًا وَ الشَّیْطَانُ فِی هَلَاکِ النَّاسِ إِلَّا طَمَعاً فَهَذَا أَوَانٌ قَوِیَتْ عُدَّتُهُ وَ عَمَّتْ مَکِیدَتُهُ وَ أَمْکَنَتْ فَرِیسَتُهُ اضْرِبْ بِطَرْفِکَ حَیْثُ شِئْتَ مِنَ النَّاسِ فَهَلْ تُبْصِرُ إِلَّا فَقِیراً یُکَابِدُ فَقْراً أَوْ غَنِیّاً بَدَّلَ نِعْمَةَ اللَّهِ کُفْراً أَوْ بَخِیلًا اتَّخَذَ الْبُخْلَ بِحَقِّ اللَّهِ وَفْراً أَوْ مُتَمَرِّداً کَأَنَّ بِأُذُنِهِ عَنْ سَمْعِ الْمَوَاعِظِ وَقْراً أَیْنَ خِیَارُکُمْ وَ صُلَحَاؤُکُمْ وَ أَیْنَ أَحْرَارُکُمْ وَ سُمَحَاؤُکُمْ وَ أَیْنَ الْمُتَوَرِّعُونَ فِی مَکَاسِبِهِمْ وَ الْمُتَنَزِّهُونَ فِی مَذَاهِبِهِمْ أَ لَیْسَ قَدْ ظَعَنُوا جَمِیعاً عَنْ هَذِهِ الدُّنْیَا الدَّنِیَّةِ وَ الْعَاجِلَةِ الْمُنْقَضِیَةِ وَ هَلْ خُلِّفْتُمْ [خُلِقْتُمْ] إِلَّا فِی حُثَالَةٍ لَا تَلْتَقِی بِذَمِّهِمُ الشَّفَتَانِ اسْتِصْغَاراً لِقَدْرِهِمْ وَ ذَهَاباً عَنْ ذِکْرِهِمْ فَ إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ راجِعُونَ ظَهَرَ الْفَسَادُ فَلَا مُنْکِرٌ مُغَیِّرٌ وَ لَا زَاجِرٌ مُزْدَجِرٌ أَ فَبِهَذَا تُرِیدُونَ أَنْ تُجَاوِرُوا اللَّهَ فِی دَارِ قُدْسِهِ وَ تَکُونُوا أَعَزَّ أَوْلِیَائِهِ عِنْدَهُ هَیْهَاتَ لَا یُخْدَعُ اللَّهُ عَنْ جَنَّتِهِ وَ لَا تُنَالُ مَرْضَاتُهُ إِلَّا بِطَاعَتِهِ لَعَنَ اللَّهُ الْآمِرِینَ بِالْمَعْرُوفِ التَّارِکِینَ لَهُ وَ النَّاهِینَ عَنِ الْمُنْکَرِ الْعَامِلِینَ بِهِ (2).

**[ترجمه]نهج البلاغه: از خطبه های آن حضرت درباره­ پیمانه ها و ترازوها: بندگان خدا، شما و آنچه از این دنیا آرزومندید، مهمانانی هستید که مدّتی معیّن برای شما قرار داده شده، بدهکارانی هستید که مهلت کوتاهی در پرداخت آن دارید، و اعمال شما همگی حفظ می­شود، چه بسیارند تلاشگرانی که به جایی نرسیدند، و زحمتکشانی که زیان دیدند. در روزگاری هستید که خوبی به آن پشت کرده و می­گذرد، و بدی بدان روی آورده، پیش می­تازد، و طمع شیطان در هلاکت مردم بیشتر می­گردد. هم اکنون روزگاری است که ساز و برگ شیطان تقویت شده، نیرنگ و فریبش همگانی، و به دست آوردن شکار برای او آسان است. به هر سو می­خواهی نگاه کن، آیا جز فقیری می­بینی که با فقر دست و پنجه نرم ­کند یا ثروتمندی که نعمت خدا را کفران کرده و با بخل ورزیدن در ادای حقوق الهی، ثروت فراوانی گرد آورده است، یا سرکشی که گوش او از شنیدن پند و اندرزها کر است. کجایند خوبان و صالحان شما؟ کجایند آزاد مردان و سخاوتمندان شما؟ کجایند پرهیزکاران در کسب و کار؟ کجایند پاکیزگان در راه و رسم مسلمانی؟ آیا جز این است که همگی رخت بستند و رفتند و از این جهان پست و گذران و تیره کننده عیش و شادمانی گذشتند؟! مگر نه این است که شما وارث آنها بر جای آنان تکیه زدید، و در میان چیزهای بی ارزش قرار دارید که لبهای انسان به نکوهش آن می­جنبد تا قدر آنها را کوچک شمرده و برای همیشه یادشان فراموش گردد؟! پس در این نگرانی­ها باید گفت: «فإنَا لله وَ انّا الیهِ رَاجِعُونَ» فساد آشکار شد، نه کسی باقی مانده که کار زشت را دگرگون کند، و نه کسی که از نافرمانی و معصیت باز دارد. شما با چنین وضعی می­خواهید در خانه قدس الهی و جوار رحمت پروردگاری قرارگیرید و عزیزترین دوستانش باشید! هرگز خدا را نسبت به بهشت جاویدانش نمی­توان فریفت، و جز با عبادت، رضایت او را نمی­توان به دست آورد. نفرین بر آنان که امر به معروف می­کنند و خود ترک می­نمایند، و نهی از منکر دارند و خود مرتکب آن می­شوند. - . نهج البلاغه 2: 17- 15 -

**[ترجمه]

«9»

نَوَادِرُ الرَّاوَنْدِیِّ، بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: إِذَا طَفَّفَتْ أُمَّتِی مِکْیَالَهَا وَ مِیزَانَهَا وَ اخْتَانُوا وَ خَفَرُوا الذِّمَّةَ وَ طَلَبُوا بِعَمَلِ الْآخِرَةِ الدُّنْیَا فَعِنْدَ ذَلِکَ یُزَکُّونَ أَنْفُسَهُمْ وَ یُتَوَرَّعُ مِنْهُمْ (3).

ص: 108


1- 1. کذا فی نسخة الأصل، ذیل الصفحة، و قد تقدم ذکرها فی صدر الباب.
2- 2. نهج البلاغة ج 2 ص 15- 17.
3- 3. نوادر الراوندیّ ص 16.

**[ترجمه]نوادر الراوندی: امام کاظم علیه السّلام از پدرانش روایت کرده است که پیامبر صلّی الله علیه و آله فرمود: هنگامی که امّت من پیمانه ها و ترازوها را کم دهند، و خیانت ورزند، و عهد و پیمان را بشکنند، و با عمل آخرت، دنیا را طلب کنند، آنگاه به خودستایی پردازند (به گمان اینکه مسلمانان خوبی هستند) و حال آنکه باید از آنان پرهیز کرد . - . نوادر الراوندی: 16 -

**[ترجمه]

باب 3 أقسام الخیار و أحکامها

الأخبار

«1»

ب، [قرب الإسناد] حَمَّادُ بْنُ عِیسَی قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ إِنَّ جَدِّی عَلِیَّ بْنَ الْحُسَیْنِ علیه السلام قَالَ: کَانَ الْقَضَاءُ فِیمَا مَضَی إِذَا ابْتَاعَ الرَّجُلُ الْجَارِیَةَ فَوَطِئَهَا ثُمَّ یَظْهَرُ عَیْبٌ أَنَّ الْبَیْعَ لَازِمٌ لَا یُرَدُّ وَ یَأْخُذُ أَرْشَ الْعَیْبِ (1).

**[ترجمه]قرب الاسناد: حماد بن عیسی گوید: از امام صادق علیه السّلام شنیدم که می­گفت، جدم امام سجاد علیه السّلام فرمود: حکم در آنچه گذشت، درباره­ آن مردی که کنیزی خرید و با او همبستر شد، سپس عیب جسمانی او آشکار گشت، چنین است؛ [پس از همبستری] بیع لازم می­گردد و خریدار نمی­تواند کنیز را پس دهد و باید أرش - مابه التفاوت - عیب را بگیرد. - .[1]قرب الاسناد: 10 -

**[ترجمه]

«2»

ب، [قرب الإسناد] ابْنُ رِئَابٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنْ رَجُلٍ اشْتَرَی جَارِیَةً لِمَنِ الْخِیَارُ لِلْمُشْتَرِی أَوْ لِلْبَائِعِ أَوْ لَهُمَا کِلَاهُمَا قَالَ فَقَالَ الْخِیَارُ لِمَنِ اشْتَرَی ثَلَاثَةَ أَیَّامٍ نَظِرَةً فَإِذَا مَضَتْ ثَلَاثَةُ أَیَّامٍ فَقَدْ وَجَبَ الشِّرَاءُ قُلْتُ لَهُ أَ رَأَیْتَ إِنْ قَبَّلَهَا الْمُشْتَرِی أَوْ لَامَسَ قَالَ فَقَالَ إِذَا قَبَّلَ أَوْ لَامَسَ أَوْ نَظَرَ مِنْهَا إِلَی مَا یَحْرُمُ عَلَی غَیْرِهِ فَقَدِ انْقَضَی الشَّرْطُ وَ لَزِمَتْهُ (2).

**[ترجمه]قرب الاسناد: ابن رئاب گوید: از امام صادق علیه السّلام سؤال کردم: شخصی کنیزی می خرد، در این مورد خریدار خیار دارد یا فروشنده یا هر دو؟ امام فرمود: خریدار تا سه روز خیار دارد، هنگامی که سه روز گذشت، خرید واجب می شود. به امام گفتم: اگر مشتری او را ببوسد یا لمس کند، چه می فرمایید؟ امام فرمود: هرگاه ببوسد یا لمس کند یا به جایی از بدنش که بر دیگران حرام است، نگاه کند، شرط از میان می رود و بیع بر وی لازم می شود. - . قرب الاسناد: 78 -

**[ترجمه]

«3»

ل، [الخصال] أَبِی عَنْ سَعْدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ جَمِیلٍ عَنْ فُضَیْلِ بْنِ یَسَارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: قُلْتُ لَهُ مَا الشَّرْطُ فِی الْحَیَوَانِ قَالَ ثَلَاثَةُ أَیَّامٍ لِلْمُشْتَرِی قُلْتُ فَمَا الشَّرْطُ فِی غَیْرِ الْحَیَوَانِ قَالَ الْبَیِّعَانِ بِالْخِیَارِ مَا لَمْ یَفْتَرِقَا فَإِذَا افْتَرَقَا فَلَا خِیَارَ بَعْدَ الرِّضَا مِنْهُمَا(3).

**[ترجمه]الخصال: فضیل بن یسار گوید، از امام صادق علیه السّلام پرسیدم: شرط در مورد معامله­ حیوان چیست؟ فرمود: خریدار تا سه روز حق انتخاب دارد. پرسیدم: و در کالاهای دیگر شرط چیست؟

فرمود: هر دو طرف معامله تا زمانی که از یکدیگر جدا نشده­اند، حق انتخاب دارند، اما اگر از هم جدا شدند و بعد از رضایت هر دو طرف، هیچ­کدام خیار ندارند. - . الخصال 1: 83 -

**[ترجمه]

«4»

ل، [الخصال] ابْنُ الْمُتَوَکِّلِ عَنْ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارِ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ رَفَعَهُ إِلَی الْحُسَیْنِ بْنِ زَیْدٍ عَنْ آبَائِهِ عَنْ عَلِیٍّ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: إِذَا التَّاجِرَانِ صَدَقَا وَ بَرَّا بُورِکَ لَهُمَا وَ إِذَا کَذَبَا وَ خَانَا لَمْ یُبَارَکْ لَهُمَا وَ هُمَا بِالْخِیَارِ مَا لَمْ یَفْتَرِقَا فَإِنِ اخْتَلَفَا فَالْقَوْلُ قَوْلُ رَبِّ السِّلْعَةِ أَوْ یَتَتَارَکَا(4).

ص: 109


1- 1. قرب الإسناد ص 10.
2- 2. قرب الإسناد ص 78.
3- 3. الخصال ج 1 ص 83.
4- 4. الخصال ج 1 ص 27.

**[ترجمه]الخصال: حسین بن زید از پدرانش نقل می کند که علی علیه السّلام از پیامبر خدا صلّی الله علیه و آله نقل کردند که فرمود: هنگامی که دو تاجر راست بگویند و نیکی کنند، به آنها برکت داده می شود و چون دروغ بگویند و خیانت کنند، به آنها برکت داده نمی شود و آنان مادامی که از هم جدا نشده اند، خیاردارند و هر گاه اختلاف پیدا کنند، سخن، سخن صاحب کالاست و یا می­توانند متارکه کنند. - . الخصال 1: 27 -

**[ترجمه]

«5»

ما، [الأمالی للشیخ الطوسی] عَنِ ابْنِ عُمَرَ قَالَ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: مَنِ اشْتَرَی شَاةً مُصَرَّاةً فَهُوَ بِالْخِیَارِ(1).

**[ترجمه]أمالی الطوسی: ابن عمر از پیامبر صلّی الله علیه و آله روایت کرده است که فرمود: هر کس ماده گوسفند تصریه شده ای (یعنی گوسفندی که چند روز آن را ندوشیده­اند تا شیر در پستانش جمع شود) را بخرد، خیار با اوست. - . أمالی الطوسی 1: 179 -

**[ترجمه]

أقول

تمامه فی کتاب أحوال النبی فی باب أحوال الصحابة.

**[ترجمه]تمام این روایت در کتاب «احوال النبی» در باب «احوال الصحابه» آمده است .

**[ترجمه]

«6»

مع، [معانی الأخبار] مُحَمَّدُ بْنُ هَارُونَ الزَّنْجَانِیُّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ عَبْدِ الْعَزِیزِ عَنْ أَبِی عُبَیْدٍ رَفَعَهُ إِلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قَالَ: لَا تُصَرُّوا الْإِبِلَ وَ الْغَنَمَ مَنِ اشْتَرَی مُصَرَّاةً فَهُوَ بِآخِرِ النَّظَرَیْنِ إِنْ شَاءَ رَدَّهَا أَوْ رَدَّ مَعَهَا صَاعاً مِنْ تَمْرٍ.

**[ترجمه]معانی الاخبار: ابوعبید از پیامبر صلّی الله علیه و آله روایت کرده که فرمود: شیر را در پستان شتر و گوسفند نگه ندارید که در آن جمع گردد، هر کس حیوان تصریه­شده­ای را بخرد و بعد از وارسی آن، بفهمد (که برای زیاد جلوه دادن شیرش این کار را کرده اند و شیر حیوان آنقدر نیست)، حق انتخاب دارد، اگر خواست آن را بر گرداند و با آن یک صاع (حدود سه کیلو) خرما هم به فروشنده بدهد.

**[ترجمه]

بیان

المصرَّاة یعنی الناقة أو البقرة أو الشاة قد صری اللبن فی ضرعها یعنی حُبس و جمع و لم یحلب أیّاماً و أصل التصریة حبس الماء و جمعه و یقال منه صریت الماء و صرّیته و یقال ماء صری مقصورا و یقال منه سمیت المصرّاة کأنها میاه اجتمعت.

**[ترجمه]«مصراة» یعنی ماده شتر یا گاو یا گوسفندی که شیر در پستان او جمع شده و چند روز دوشیده نشده است (تا به بهای بیشتری آن را بفروشد) و معنی اصلی «تصریه»، حبس کردن آب و جمع کردن آن است، گفته می شود: از آن است «صریت الماء و صریته» و گفته می شود «ماء صری» بدون مد، و از همین جهت «مصراة» نامیده شده؛ چون مثل این است که آبهایی در یک جا جمع شود.

**[ترجمه]

«7»

وَ فِی حَدِیثٍ آخَرَ: مَنِ اشْتَرَی مُحَفَّلَةً فَرَدَّهَا فَلْیَرُدَّ مَعَهَا صَاعاً.

و إنما سمیت محفّلة لأن اللبن حفّل فی ضرعها و اجتمع و کل شی ء کنزته فقد حفلته و منه قیل قد أحفل القوم إذا اجتمعوا و کثروا و لذا سمّی محفل القوم و جمع المحفل محافل (2).

**[ترجمه]و در حدیث دیگری آمده: آن کس که گوسفندی را که دوشیده نشده (تا وقت فروختن، بزرگ پستان و پر شیر بنماید) بخرد، وقتی فهمید و اگر خواست آن را برگرداند، باید با آن یک صاع خرما به فروشنده بدهد.

توضیح :

«محفله» نامیده شده، چون شیر در پستان آن پر و جمع شده است، و هر چیزی که جمع شود، آن پر و زیاد شده و از همین جهت است که گفته شده «قد احفل القوم» وقتی انجمنی تشکیل داده شود و قبیله ای گرد هم آیند و زیاد شوند، و به همین جهت نامیده شده «محفل قوم» و جمع «محفل»، کلمه­ «محافل» است. - . معانی الاخبار: 282 -

**[ترجمه]

«8»

ل، [الخصال] مَاجِیلَوَیْهِ عَنْ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارِ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنِ الْیَقْطِینِیِّ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنِ الرِّضَا علیه السلام قَالَ: فِی أَرْبَعَةِ أَشْیَاءَ خِیَارُ سَنَةٍ الْجُنُونِ وَ الْجُذَامِ وَ الْبَرَصِ وَ الْقَرْنِ (3).

**[ترجمه]الخصال: ابن فضال از امام رضا علیه السّلام روایت کرده که حضرت فرمود: در چهار عیب، خریدار تا یک سال، اختیار فسخ در معامله دارد: دیوانگی، بیماری خوره، پیسی و قرن (قرن استخوانی است که در عضو تناسلی زن می­روید و مانع از عمل آمیزش می­گردد). - . الخصال 1: 166 -

**[ترجمه]

«9»

ضا، [فقه الرضا علیه السلام] رُوِیَ: إِذَا صَفَقَ الرَّجُلُ عَلَی الْبَیْعِ فَقَدْ وَجَبَ وَ إِنْ لَمْ یَفْتَرِقَا(4).

**[ترجمه]فقه الرضا: روایت شده است که اگر شخصی در معامله با طرف مقابل دست دهد، معامله واجب می­شود، در غیر این صورت می­توانند معامله را فسخ کنند.

**[ترجمه]

«10»

وَ رُوِیَ: أَنَّ الشَّرْطَ فِی الْحَیَوَانِ ثَلَاثَةُ أَیَّامٍ اشْتَرَطَ أَوْ لَمْ یَشْتَرِطْ(5).

**[ترجمه]و روایت شده است که شرط در معامله­ حیوان تا سه روز است، خواه شرط کند یا نکند.

**[ترجمه]

«11»

وَ رُوِیَ: فِی الرَّجُلِ یَشْتَرِی الْمَتَاعَ فَیَجِدُ بِهِ عَیْباً یُوجِبُ الرَّدَّ فَإِنْ کَانَ

ص: 110


1- 1. أمالی الطوسیّ ج 1 ص 179 و کان الرمز( مع) لمعانی الأخبار و هو خطاء.
2- 2. لم یذکر له رمز فی المتن و هو منقول من معانی الأخبار ص 282.
3- 3. الخصال ج 1 ص 166.
4- 4. فقه الرضا: ص 33.
5- 5. فقه الرضا: ص 33.

الْمَتَاعُ قَائِماً بِعَیْنِهِ رُدَّ عَلَی صَاحِبِهِ وَ إِنْ کَانَ قَدْ قُطِعَ أَوْ خِیطَ أَوْ حَدَثَتْ فِیهِ حَادِثَةٌ رَجَعَ فِیهِ بِنُقْصَانِ الْعَیْبِ عَلَی سَبِیلِ الْأَرْشِ (1).

**[ترجمه]و روایت شده است که اگر شخصی کالایی (پارچه) بخرد و در آن عیبی بیابد، برگرداندن آن به صاحبش لازم است؛ اگر آن پارچه به همان صورت باقی است، آن را به فروشنده بازمی گرداند و اگر پارچه بریده یا دوخته یا مشکلی در آن ایجاد شده، بازمی­گرداند و آن نقصان، به منزله ارش - مابه التفاوت - حساب می­شود. - . فقه الرضا علیه السلام: 33 -

**[ترجمه]

«12»

وَ رُوِیَ: أَنَّ کُلَّ زَائِدَةٍ فِی الْبَدَنِ مِمَّا هُوَ فِی أَصْلِ الْخَلْقِ نَاقِصٌ مِنْهُ یُوجِبُ الرَّدَّ فِی الْبَیْعِ (2) وَ اعْلَمْ أَنَّ الْبَائِعَیْنِ بِالْخِیَارِ مَا لَمْ یَفْتَرِقَا فَإِذَا افْتَرَقَا فَلَا خِیَارَ لِوَاحِدٍ مِنْهُمَا(3) فَإِنْ خَرَجَ فِی السِّلْعَةِ عَیْبٌ وَ عَلِمَ الْمُشْتَرِی فَالْخِیَارُ إِلَیْهِ إِنْ شَاءَ رَدَّ وَ إِنْ شَاءَ أَخَذَهُ أَوْ رَدَّ عَلَیْهِ بِالْقِیمَةِ أَرْشَ الْعَیْبِ وَ إِنْ کَانَ الْعَیْبُ فِی بَعْضِ مَا اشْتَرَی وَ أَرَادَ أَنْ یَرُدَّهُ عَلَی الْبَائِعِ رَدَّهُ وَ رَدَّ عَلَیْهِ بِالْقِیمَةِ وَ الْقِیمَةُ أَنْ تُقَوَّمَ السِّلْعَةُ صَحِیحَةً وَ تُقَوَّمَ مَعِیبَةً فَیُعْطَی الْمُشْتَرِی مَا بَیْنَ الْقِیمَتَیْنِ (4).

ص: 111


1- 1. فقه الرضا: ص 33.
2- 2. فقه الرضا: ص 33.
3- 3. فقه الرضا ص 34.
4- 4. فقه الرضا ص 34.

**[ترجمه]و روایت شده است که هر نقصی در بدن [کنیز] باشد، به طوری که از بدو تولد این نقص وجود داشته باشد، برگرداندن آن را به فروشنده لازم می­آید. - . فقه الرضا علیه السلام: 33 -

بدان که دو طرف معامله تا زمانی که از یکدیگر جدا نشده­اند، خیار دارند، اما اگر از هم جدا شدند، هیچ یک از هردو طرف، خیار ندارند. - . فقه الرضا علیه السلام: 34 -

اگر در کالا عیبی آشکار شد و خریدار از آن آگاه شد، پس حق انتخاب با اوست؛ اگر بخواهد آن را پس می­دهد و اگر بخواهد نگه می دارد و در این صورت، خسارت عیب موجود را از قیمت کم می­کند، اگر یکی از آن کالاهایی که خریده معیوب باشد و بخواهد به فروشنده باز گرداند، می­تواند آن را باز گرداند یا قیمت معیوب را دریافت کند، به این صورت که قیمت کالای سالم و کالای معیوب تعیین می­شود و تفاوت آن دو قیمت به خریدار پرداخت می شود. - . فقه الرضا علیه السلام: 34 -

**[ترجمه]

باب 4 بیع السلف و النسیئة و أحکامها

اشاره

باب 4 بیع السلف و النسیئة و أحکامها

**[ترجمه]معامله سلف - . معامله­ سلف یا سلم، عکس نسیه است، یعنی بهای کالا نقد است و تحویل کالا مدت­دار. - (پیش فروش) و نسیه و احکام آن

**[ترجمه]

الأخبار

«1»

ب، [قرب الإسناد] عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَخِیهِ علیه السلام قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ السَّلَمِ فِی الدَّیْنِ قَالَ إِذَا قَالَ اشْتَرَیْتُ مِنْکَ کَذَا وَ کَذَا بِکَذَا فَلَا بَأْسَ وَ سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ یُسْلِمُ فِی النَّخْلِ قَبْلَ أَنْ یَطْلُعَ قَالَ لَا یَصْلُحُ السَّلَمُ فِی النَّخْلِ (1) قَالَ وَ سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ لَهُ عَلَی آخَرَ کُرٌّ مِنْ حِنْطَةٍ أَ یَأْخُذُ بِکَیْلِهَا شَعِیراً أَوْ تَمْراً قَالَ إِذَا تَرَاضَیَا فَلَا بَأْسَ وَ قَالَ وَ سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ لَهُ عَلَی (2) رَجُلٍ آخَرَ تَمْرٌ أَوْ حِنْطَةٌ أَوْ شَعِیرٌ

أَ یَأْخُذُ بِقِیمَتِهِ دَرَاهِمَ قَالَ فَسَدَ لِأَنَّ أَصْلَ الشَّیْ ءِ دَرَاهِمُ قَالَ إِذَا قَوَّمُوهُ (3)

فَسَدَ لِأَنَّ أَصْلَ مَالِهِ الَّذِی یُشْتَرَی بِهِ دَرَاهِمُ فَلَا یَصْلُحُ لَهُ دِرْهَمٌ بِدِرْهَمٍ (4).

**[ترجمه]قرب الاسناد: علی بن جعفر گوید: از برادرم موسی بن جعفر علیه السّلام سؤال کردم: معامله­ سلف (پیش فروش) در دین چه حکمی دارد؟ فرمود: اگر بگوید از تو خریدم چنین و چنان و به بهای فلان، اشکالی ندارد.

و از برادرم درباره­ شخصی پرسیدم که نخلی را قبل از اینکه به بار بنشیند، پیش فروش می­کند، فرمود: پیش فروش نخل صلاح نیست. - . قرب الاسناد: 113 -

علی بن جعفر گوید: از برادرم سؤال کردم: شخصی از دیگری یک کرّ گندم طلبکار است. آیا به همان اندازه جو یا خرما دریافت کند؟ امام علیه السّلام فرمود: هرگاه هر دو راضی باشند، اشکال ندارد.

و از برادرم سؤال کردم: شخصی از دیگری خرما یا گندم یا جو طلبکار است. آیا به قیمت آنها درهم بگیرد؟ امام فرمود: در صورتی که آن را با درهم، قیمت [و معامله] کرده باشد، باطل است؛ زیرا مالش را با درهم خریده است و درهم در برابر درهم شایسته نیست. - . قرب الاسناد: 114 -

**[ترجمه]

«2»

قَالَ: وَ سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ بَاعَ بَیْعاً إِلَی أَجَلٍ فَجَاءَ الْأَجَلُ وَ الْبَیْعُ عِنْدَ صَاحِبِهِ فَأَتَاهُ الْبَائِعُ فَقَالَ بِعْنِی الَّذِی اشْتَرَیْتَ مِنِّی وَ حُطَّ عَنِّی کَذَا وَ کَذَا وَ أُقَاصُّکَ بِمَا لِی عَلَیْکَ أَ یَحِلُّ ذَلِکَ قَالَ إِذَا تَرَاضَیَا فَلَا بَأْسَ (5).

**[ترجمه]قرب الاسناد: پرسیدم، شخصی چیزی را برای زمانی معین می فروشد، زمان فرا می رسد و جنس نزد خریدار است. فروشنده می آید و می گوید، چیزی که به تو فروخته­ ام به من بفروش و مبلغی را هم کم کن، من از خودم تاوان آن را می دهم، آیا حلال است؟ فرمود: وقتی راضی باشند اشکالی ندارد. - . قرب الاسناد: 114 -

**[ترجمه]

«3»

قَالَ: وَ سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ بَاعَ ثَوْباً بِعَشَرَةِ دَرَاهِمَ إِلَی أَجَلٍ ثُمَّ اشْتَرَاهُ بِخَمْسَةِ دَرَاهِمَ أَ یَحِلُّ قَالَ إِذَا لَمْ یَشْتَرِطْ وَ رَضِیَ فَلَا بَأْسَ (6).

ص: 112


1- 1. قرب الإسناد ص 113.
2- 2. ما بین العلامتین زیادة من نسخة الأصل قد سقط عن نسخة الکمبانیّ، و هکذا فیما تقدم و یأتی.
3- 3. فاذا قوموه خ ل ظ، عن هامش الأصل.
4- 4. قرب الإسناد ص 114.
5- 5. نفس المصدر: 114.
6- 6. نفس المصدر: 114.

**[ترجمه]قرب الاسناد: پرسیدم، شخصی جامه ای را تا مدت معینی به قیمت ده درهم می­خرد، سپس همان جامه را به پنج درهم، نقداً می فروشد؟ فرمود: اگر شرط نکرده باشد و راضی باشند اشکالی ندارد. - . قرب الاسناد: 114 -

**[ترجمه]

«4»

ب، [قرب الإسناد] ابْنُ عِیسَی عَنِ الْبَزَنْطِیِّ قَالَ: قُلْتُ لِلرِّضَا علیه السلام أَخْرُجُ إِلَی الْجَبَلِ وَ إِنَّهُمْ قَوْمٌ مِلَاءٌ وَ نَحْنُ نَحْتَمِلُ التَّأْخِیرَ فَنُبَایِعُهُمْ بِتَأْخِیرِ سَنَةٍ قَالَ بِعْهُمْ قُلْتُ سَنَتَیْنِ قَالَ بِعْهُمْ قُلْتُ ثَلَاثِ سِنِینَ قَالَ لَا یَکُونُ لَکَ شَیْ ءٌ أَکْثَرَ مِنْ ثَلَاثِ سِنِینَ (1).

**[ترجمه]قرب الاسناد: ابن عیسی از بزنطی روایت کرده که گوید: به امام رضا علیه السّلام گفتم: می­خواهم به مقصد این کوه کوچ کنم، آنان قوم پر جمعیتی هستند و ما احتمال تأخیر در معامله را می­دهیم، آیا با آنها با تأخیر یک سال معامله کنیم؟ فرمود: معامله کن. گفتم: با دو سال تأخیر؟ گفت: معامله کن. گفتم با سه سال تأخیر؟ فرمود: بیش از سه سال دیگر چیزی برایت باقی نمی­ماند. - . قرب الاسناد: 164 -

**[ترجمه]

«5»

سر، [السرائر] مِنْ کِتَابِ الْمَسَائِلِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ زِیَادٍ وَ مُوسَی بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ عِیسَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ عِیسَی عَنْ طَاهِرٍ قَالَ: کَتَبْتُ إِلَی أَبِی الْحَسَنِ علیه السلام أَسْأَلُهُ عَنِ الرَّجُلِ یُعْطِی الرَّجُلَ مَالًا یَبِیعُهُ بِهِ شَیْئاً بِعِشْرِینَ دِرْهَماً ثُمَّ یَحُولُ عَلَیْهِ الْحَوْلُ فَلَا یَکُونُ عِنْدَهُ شَیْ ءٌ فَیَبِیعُهُ شَیْئاً آخَرَ فَأَجَابَنِی مَا یُبَایِعُهُ النَّاسُ حَلَالٌ وَ مَا لَمْ یُبَایِعُوهُ فَرِبًا(2).

ص: 113


1- 1. قرب الإسناد ص 164 ذیل حدیث طویل.
2- 2. السرائر ص 485.

**[ترجمه]السرایر: طاهر گوید: به امام هادی علیه السّلام نامه­ای نوشتم و از ایشان پرسیدم: شخصی مالی به دیگری می دهد، و با آن جنسی را به بیست درهم به وی می فروشد. سپس یک سال می­گذرد و بدهکار چیزی ندارد؛ از این رو جنس دیگری به او می فروشد. امام پاسخ داد: آنچه مردم معامله می کنند، حلال است و آنچه معامله نمی کنند، رباست. - . السرائر / 485 -

**[ترجمه]

باب 5 الربا و أحکامها

الآیات

البقرة: الَّذِینَ یَأْکُلُونَ الرِّبا لا یَقُومُونَ إِلَّا کَما یَقُومُ الَّذِی یَتَخَبَّطُهُ الشَّیْطانُ مِنَ الْمَسِّ ذلِکَ بِأَنَّهُمْ قالُوا إِنَّمَا الْبَیْعُ مِثْلُ الرِّبا وَ أَحَلَّ اللَّهُ الْبَیْعَ وَ حَرَّمَ الرِّبا فَمَنْ جاءَهُ مَوْعِظَةٌ مِنْ رَبِّهِ فَانْتَهی فَلَهُ ما سَلَفَ وَ أَمْرُهُ إِلَی اللَّهِ وَ مَنْ عادَ فَأُولئِکَ أَصْحابُ النَّارِ هُمْ فِیها خالِدُونَ یَمْحَقُ اللَّهُ الرِّبا وَ یُرْبِی الصَّدَقاتِ وَ اللَّهُ لا یُحِبُّ کُلَّ کَفَّارٍ أَثِیمٍ (1)

و قال سبحانه: یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ ذَرُوا ما بَقِیَ مِنَ الرِّبا إِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنِینَ فَإِنْ لَمْ تَفْعَلُوا فَأْذَنُوا بِحَرْبٍ مِنَ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ إِنْ تُبْتُمْ فَلَکُمْ رُؤُسُ أَمْوالِکُمْ لا تَظْلِمُونَ وَ لا تُظْلَمُونَ (2)

آل عمران: یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا تَأْکُلُوا الرِّبَوا أَضْعافاً مُضاعَفَةً وَ اتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ (3)

النساء: (فی ذم الیهود): وَ أَخْذِهِمُ الرِّبَوا وَ قَدْ نُهُوا عَنْهُ (4)

الروم: وَ ما آتَیْتُمْ مِنْ رِباً لِیَرْبُوَا فِی أَمْوالِ النَّاسِ فَلا یَرْبُوا عِنْدَ اللَّهِ وَ ما

ص: 114


1- 1. سورة البقرة: 275- 276.
2- 2. سورة البقرة: 278.
3- 3. سورة آل عمران: 13.
4- 4. سورة النساء: 161.

آتَیْتُمْ مِنْ زَکاةٍ تُرِیدُونَ وَجْهَ اللَّهِ فَأُولئِکَ هُمُ الْمُضْعِفُونَ (1).

lt;meta info="- «الَّذینَ یَأْکُلُونَ الرِّبا لا یَقُومُونَ إِلاَّ کَما یَقُومُ الَّذی یَتَخَبَّطُهُ الشَّیْطانُ مِنَ الْمَسِّ ذلِکَ بِأَنَّهُمْ قالُوا إِنَّمَا الْبَیْعُ مِثْلُ الرِّبا وَ أَحَلَّ اللَّهُ الْبَیْعَ وَ حَرَّمَ الرِّبا فَمَنْ جاءَهُ مَوْعِظَةٌ مِنْ رَبِّهِ فَانْتَهی فَلَهُ ما سَلَفَ وَ أَمْرُهُ إِلَی اللَّهِ وَ مَنْ عادَ فَأُولئِکَ أَصْحابُ النَّارِ هُمْ فیها خالِدُونَ * یَمْحَقُ اللَّهُ الرِّبا وَ یُرْبِی الصَّدَقاتِ وَ اللَّهُ لا یُحِبُّ کُلَّ کَفَّارٍ أَثیم» - . البقره/ 276- 275 -

{کسانی که ربا می خورند، [از گور] برنمی خیزند مگر مانند برخاستن کسی که شیطان بر اثر تماس، آشفته سرش کرده است. این بدان سبب است که آنان گفتند: «داد و ستد صرفاً مانند رباست.» و حال آنکه خدا داد و ستد را حلال، و ربا را حرام گردانیده است. پس، هر کس اندرزی از جانب پروردگارش بدو رسید، و [از رباخواری] باز ایستاد، آنچه گذشته، از آنِ اوست، و کارش به خدا واگذار می شود، و کسانی که [به رباخواری] باز گردند، آنان اهل آتشند و در آن ماندگار خواهند بود. خدا از [برکتِ] ربا می کاهد، و بر صدقات می افزاید، و خداوند هیچ ناسپاس گناهکاری را دوست نمی دارد.}

و خداوند منزه فرمود:

- «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ ذَرُوا ما بَقِیَ مِنَ الرِّبا إِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنینَ * فَإِنْ لَمْ تَفْعَلُوا فَأْذَنُوا بِحَرْبٍ مِنَ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ إِنْ تُبْتُمْ فَلَکُمْ رُؤُسُ أَمْوالِکُمْ لا تَظْلِمُونَ وَ لا تُظْلَمُونَ.» - . البقره/ 279- 278 -

{ای کسانی که ایمان آورده اید، از خدا پروا کنید؛ و اگر مؤمنید، آنچه از ربا باقی مانده است واگذارید. و اگر [چنین] نکردید، بدانید به جنگ با خدا و فرستاده وی، برخاسته اید؛ و اگر توبه کنید، سرمایه های شما از خودتان است، نه ستم می کنید و نه ستم می بینید.}

- «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا لا تَأْکُلُوا الرِّبَوا أَضْعافاً مُضاعَفَةً وَ اتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ» - . آل عمران/ 130 -

{ای کسانی که ایمان آورده اید، ربا را [با سود] چندین برابر مخورید، و از خدا پروا کنید، باشد که رستگار شوید.}

- در ذم یهود: «وَ أَخْذِهِمُ الرِّبَوا وَ قَدْ نُهُوا عَنْه» - . النساء/ 161 -

{و [به سبب] رباگرفتنشان، با آنکه از آن نهی شده بودند.}

- «وَ ما آتَیْتُمْ مِنْ رِباً لِیَرْبُوَا فی أَمْوالِ النَّاسِ فَلا یَرْبُوا عِنْدَ اللَّهِ وَ ما آتَیْتُمْ مِنْ زَکاةٍ تُریدُونَ وَجْهَ اللَّهِ فَأُولئِکَ هُمُ الْمُضْعِفُون» - . الروم/ 39 -

{و آنچه [به قصد] ربا می دهید تا در اموال مردم سود و افزایش بردارد، نزد خدا فزونی نمی گیرد؛ و[لی] آنچه را از زکات - در حالی که خشنودی خدا را خواستارید - دادید، پس آنان همان فزونی یافتگانند [و مضاعف می شود].}

**[ترجمه]

الأخبار

«1»

نَهْجُ الْبَلَاغَةِ، قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله عِنْدَ ذِکْرِ أَهْلِ الْفِتْنَةِ فَیَسْتَحِلُّونَ الْخَمْرَ بِالنَّبِیذِ وَ السُّحْتَ بِالْهَدِیَّةِ وَ الرِّبَا بِالْبَیْعِ (2).

**[ترجمه]نهج البلاغه: علی علیه السلام: پیغمبر در بیان اهل فتنه فرمود: شراب را با ­نام نبیذ و حرام را با نام هدیه (مقصود رشوه است) و ربا را با نام معامله (خرید و فروش)، حلال می­شمارند. - . نهج البلاغه 2: 65 -

**[ترجمه]

«2»

الْهِدَایَةُ،: لَیْسَ الرِّبَا إِلَّا فِیمَا یُکَالُ أَوْ یُوزَنُ وَ دِرْهَمٌ رِبًا أَعْظَمُ مِنْ سَبْعِینَ زَنْیَةً کُلُّهَا بِذَاتِ مَحْرَمٍ وَ الرِّبَا رِبَاءَانِ رِبًا یُؤْکَلُ وَ رِبًا لَا یُؤْکَلُ فَأَمَّا الَّذِی یُؤْکَلُ فَهَدِیَّتُکَ إِلَی الرَّجُلِ تُرِیدُ الثَّوَابَ أَفْضَلَ مِنْهَا وَ أَمَّا الَّذِی لَا یُؤْکَلُ فَهُوَ أَنْ یَدْفَعَ الرَّجُلُ عَشَرَةَ دَرَاهِمَ عَلَی أَنْ یَرُدَّ عَلَیْهِ أَکْثَرَ مِنْهَا فَهُوَ الرِّبَا الَّذِی نَهَی اللَّهُ عَنْهُ وَ مَنْ أَکَلَ الرِّبَا بِجَهَالَةٍ وَ هُوَ لَا یَعْلَمُ أَنَّهُ حَرَامٌ فَلَهُ ما سَلَفَ وَ لَا إِثْمَ عَلَیْهِ فِیمَا لَا یَعْلَمُ وَ مَنْ عَادَ فَأُولَئِکَ مِنْ أَصْحَابِ النَّارِ(3).

**[ترجمه]الهدایه: ربا تنها در چیزی که پیمانه و وزن می­شود است و یک درهم ربا، بدتر از هفتاد بار زنا با محارم است. ربا دو نوع است: نوعی که خوردنش حلال و نوعی که خوردنش حرام می­باشد: و امّا آنچه که خوردنش حلال است، هدیه­ ای است که تو به میل خود به طلبکار می دهی و بیشتر از آن به دنبال ثواب هستی. و امّا ربایی که خوردنی نیست (حرام است)، این است که شخصی به دیگری ده درهم دهد تا پس از مدتی بیش از ده درهم به او باز گرداند و این ربایی است که خداوند از آن نهی فرموده است. هرکس از روی جهل ربا بخورد و نداند که آن حرام است، آنچه گذشته، از آن اوست و گناهی بر او نیست و کسانی که باز گردند، اهل آتشند. - . الهدایة: 80 -

**[ترجمه]

«3»

کِتَابُ الْإِمَامَةِ وَ التَّبْصِرَةِ، عَنْ هَارُونَ بْنِ مُوسَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَسْبَاطٍ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قَالَ: شَرُّ الْکَسْبِ کَسْبُ الرِّبَا الْخَبَرَ.

**[ترجمه]کتاب الامامة و التبصرة: ابن فضال از امام صادق علیه السّلام و ایشان از پدرانش روایت کرده است که پیامبر صلّی الله علیه و آله فرمود: بدترین کسب­ها، کسب از راه ربا است.

**[ترجمه]

«4»

ع، [علل الشرائع] أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ الْعَلَوِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَسْبَاطٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ عِیسَی بْنِ جَعْفَرٍ الْعَلَوِیِّ الْعُمَرِیِّ عَنْ آبَائِهِ عَنْ عَلِیٍّ علیه السلام: أَنَّهُ سُئِلَ مِمَّ خَلَقَ اللَّهُ الشَّعِیرَ فَقَالَ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی أَمَرَ آدَمَ علیه السلام أَنِ ازْرَعْ مِمَّا اخْتَرْتَ لِنَفْسِکَ وَ جَاءَ جَبْرَئِیلُ بِقَبْضَةٍ مِنَ الْحِنْطَةِ فَقَبَضَ آدَمُ عَلَی قَبْضَةٍ وَ قَبَضَتْ حَوَّاءُ عَلَی أُخْرَی فَقَالَ آدَمُ لِحَوَّاءَ لَا تَزْرَعِی أَنْتِ فَلَمْ تَقْبَلْ أَمْرَ آدَمَ فَکُلَّمَا زَرَعَ آدَمُ جَاءَ حِنْطَةً وَ کُلَّمَا زَرَعَتْ حَوَّاءُ جَاءَ شَعِیراً(4).

ص: 115


1- 1. سورة الروم: 39.
2- 2. نهج البلاغة ج 2 ص 65.
3- 3. الهدایة ص 80.
4- 4. علل الشرائع ص 574 و الروایة أجنبیة عن عنوان الباب فلاحظ.

**[ترجمه]علل الشرایع: عیسی بن جعفر علوی از پدرانش نقل کرده است که از امیرالمؤمنین علیه السّلام سؤال شد: خداوند چگونه جو را آفرید؟ امام پاسخ داد: خداوند به آدم دستور داد، آنچه را که برای خود برگزیدی، کشت کن و جبرئیل با مقداری از گندم آمد. آدم یک مشت برداشت و حوا نیز مشتی دیگر. آدم به حوا گفت: تو نکار! ولی او به دستور آدم توجه نکرد. پس، از آنچه که آدم کاشت، گندم رویید و از آنچه حوا کشت کرد، جو پدید آمد. - . علل الشرایع: 574 . این روایت ارتباطی به عنوان این باب ندارد. -

**[ترجمه]

«5»

لی، [الأمالی للصدوق] أَحْمَدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَی عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ الْمُخْتَارِ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: دِرْهَمٌ رِبًا أَعْظَمُ عِنْدَ اللَّهِ مِنْ ثَلَاثِینَ زَنْیَةً کُلُّهَا بِذَاتِ مَحْرَمٍ مِثْلِ خَالَتِهِ وَ عَمَّتِهِ (1).

**[ترجمه]أمالی­الصدوق: ابو بصیر از امام صادق علیه السّلام روایت کرده است که فرمود: یک درهم از ربا نزد خداوند متعال، بزرگتر از سی بار زنا کردن با محارم خود، مثل عمّه و خاله است. - . أمالی الصدوق: 181 -

**[ترجمه]

«6»

ضا، [فقه الرضا علیه السلام] قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام: دِرْهَمٌ رِبًا أَعْظَمُ عِنْدَ اللَّهِ مِنْ أَرْبَعِینَ زَنْیَةً(2) وَ قَالَ السُّحْتُ الرِّبَا(3)

وَ سُئِلَ عَنِ الْخُبْزِ بَعْضُهُ أَکْبَرُ مِنْ بَعْضٍ قَالَ لَا بَأْسَ إِذَا أَقْرَضْتَهُ (4).

**[ترجمه]فقه الرضا: امام باقر علیه السّلام فرمود: یک درهم ربا نزد خداوند متعال، بزرگتر از چهل بار زنا کردن است. - . فقه الرضا علیه السلام: 77 - و فرمود: ربا حرام است. - . فقه الرضا علیه السلام: 78 -

و از ایشان درباره­ نان که بعضی از آن­ها بزرگتر از بعضی دیگر است سؤال شد و حضرت جواب داد: اگر آن را قرض دهی، اشکالی ندارد. - . فقه الرضا علیه السلام: 78 . مؤلّف باید این احادیث را با رمز «ین» نشان می­داد، زیرا همه­ احادیثی که در این صفحه ذکر شده، از کتاب «نوادر» احمد بن محمد بن عیسی آمده است. -

**[ترجمه]

«7»

لی، [الأمالی للصدوق] فِی مَنَاهِی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله: أَنَّهُ نَهَی عَنْ أَکْلِ الرِّبَا وَ شَهَادَةِ الزُّورِ وَ کِتَابَةِ الرِّبَا.

**[ترجمه]أمالی الصدوق: در مناهی پیامبر صلّی الله علیه و آله آمده است: ایشان از خوردن ربا و شهادت دروغ و نوشتن ربا نهی کرده است .

**[ترجمه]

«8»

وَ قَالَ صلی الله علیه و آله: إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ لَعَنَ آکِلَ الرِّبَا وَ مُوکِلَهُ وَ کَاتِبَهُ وَ شَاهِدَیْهِ (5).

**[ترجمه]امالی الصدوق: و در حدیث دیگر، پیغمبر صلّی الله علیه و آله فرمود: خداوند عزوجل خورنده­ ربا و کسی که می­خوراند و نویسنده­ آن و آن دو کس که شاهد آن قرار می­گیرند را لعن کرده است. - . أمالی الصدوق: 425 -

**[ترجمه]

«9»

وَ نَهَی عَنْ بَیْعِ الذَّهَبِ بِالذَّهَبِ زِیَادَةً إِلَّا وَزْناً بِوَزْنٍ (6).

**[ترجمه]امالی الصدوق: و از فروش طلا به طلایی با وزن بیشتر نهی کردند، مگر اینکه هر دو هم وزن باشند. - . أمالی الصدوق: 426 -

**[ترجمه]

«10»

لی، [الأمالی للصدوق] أَبِی عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ صَفْوَانَ عَنِ الْکِنَانِیِّ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: شَرُّ الْکَسْبِ کَسْبُ الرِّبَا(7).

**[ترجمه]أمالی الصدوق: کنانی از امام صادق علیه السّلام روایت کرده است که پیامبر صلّی الله علیه و آله فرمود: بدترین کسب­ها، کسب از راه ربا است. - . أمالی الصدوق: 488 -

**[ترجمه]

«11»

فس، [تفسیر القمی] أَبِی عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ هِشَامٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: لَمَّا أُسْرِیَ بِی إِلَی السَّمَاءِ رَأَیْتُ قَوْماً یُرِیدُ أَحَدُهُمْ أَنْ یَقُومَ فَلَا یَقْدِرُ أَنْ یَقُومَ مِنْ عِظَمِ بَطْنِهِ فَقُلْتُ مَنْ هَؤُلَاءِ یَا جَبْرَئِیلُ قَالَ هَؤُلَاءِ الَّذِینَ یَأْکُلُونَ الرِّبا لا یَقُومُونَ إِلَّا کَما یَقُومُ الَّذِی یَتَخَبَّطُهُ الشَّیْطانُ مِنَ الْمَسِ وَ إِذَا هُمْ بِسَبِیلِ آلِ فِرْعَوْنَ یُعْرَضُونَ عَلَی النَّارِ غُدُوًّا وَ عَشِیًّا یَقُولُونَ رَبَّنَا مَتَی

ص: 116


1- 1. أمالی الصدوق ص 181.
2- 2. فقه الرضا ص 77.
3- 3. فقه الرضا ص 78 و کان علی المؤلّف أن یرمز الی هذه الأحادیث برمز« ین» فانها و ما یأتی فی هذه الصفحة کلها من نوادر أحمد بن محمّد بن عیسی.
4- 4. فقه الرضا ص 78 و کان علی المؤلّف أن یرمز الی هذه الأحادیث برمز« ین» فانها و ما یأتی فی هذه الصفحة کلها من نوادر أحمد بن محمّد بن عیسی.
5- 5. أمالی الصدوق ص 425.
6- 6. أمالی الصدوق ص 426.
7- 7. أمالی الصدوق ص 488 جزء حدیث.

تَقُومُ السَّاعَةُ(1).

**[ترجمه]تفسیر علی بن ابراهیم: هشام از امام صادق علیه السّلام روایت کرده است که فرمود: پیامبر صلّی الله علیه و آله فرمودند: هنگامی که در شب معراج مرا به آسمان بردند، مردمی را دیدم که یکی از آنان به خاطر بزرگی شکمش، هر چه می کرد، نمی توانست از جای خود برخیزد. به جبرئیل گفتم: اینان چه کسانی­اند؟ جبرئیل پاسخ داد: اینان رباخوارانند که برنمی خیزند مگر مانند برخاستن کسی که شیطان بر اثر تماس، آشفته سرش کرده است؛ آنان مانند اطرافیان فرعون، هر صبح و شام بر آتش جهنم عرضه می شوند و می گویند: پروردگارا! چه وقت قیامت بر پا می شود. - . تفسیر علی بن ابراهیم 1: 93 -

**[ترجمه]

«12»

فس، [تفسیر القمی]: یَمْحَقُ اللَّهُ الرِّبا وَ یُرْبِی الصَّدَقاتِ قَالَ قِیلَ لِلصَّادِقِ علیه السلام قَدْ نَرَی الرَّجُلَ یُرْبِی وَ مَالُهُ یَکْثُرُ فَقَالَ یَمْحَقُ اللَّهُ دِینَهُ وَ إِنْ کَانَ مَالُهُ یَکْثُرُ(2).

**[ترجمه]تفسیر علی بن ابراهیم: درباره­­ سخن خداوند: «یَمْحَقُ اللَّهُ الرِّبا وَ یُرْبِی الصَّدَقاتِ» {خدا از [برکتِ] ربا می کاهد، و بر صدقات می افزاید.} علی بن ابراهیم گوید: به امام علیه السّلام گفته شد: مردی را می­بینیم که ربا می­کند و مالش زیاد می­شود، ایشان فرمود: خداوند از دین او می­کاهد، هر چند مالش افزایش یابد. - . تفسیر علی بن ابراهیم 1: 84 -

**[ترجمه]

«13»

فس، [تفسیر القمی] أَبِی عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ جَمِیلٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: دِرْهَمٌ رِبًا أَعْظَمُ عِنْدَ اللَّهِ مِنْ سَبْعِینَ زَنْیَةً بِذَاتِ مَحْرَمٍ فِی بَیْتِ اللَّهِ الْحَرَامِ (3) وَ قَالَ الرِّبَا سَبْعُونَ جُزْءاً أَیْسَرُهُ أَنْ یَنْکِحَ الرَّجُلُ أُمَّهُ فِی بَیْتِ اللَّهِ الْحَرَامِ (4).

**[ترجمه]تفسیر علی بن ابراهیم: جمیل از امام صادق علیه السّلام روایت کرده است که فرمود: یک درهم ربا نزد خداوند، بزرگتر از هفتاد بار زنا کردن با محرمی در خانه­ خداست. - . تفسیر علی بن ابراهیم 1: 93 - و فرمود: ربا هفتاد جزء دارد، ساده ترین جزء آن، بدان می ماند که کسی در خانه­ خدا با مادر خود درآمیزد. - . تفسیر علی بن ابراهیم 1: 93 -

**[ترجمه]

«14»

ضا، [فقه الرضا علیه السلام] قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: مَا خَلَقَ اللَّهُ حَلَالًا وَ لَا حَرَاماً إِلَّا وَ لَهُ حُدُودٌ کَحُدُودِ الدَّارِ فَمَا کَانَ مِنْ حُدُودِ الدَّارِ فَهُوَ مِنَ الدَّارِ حَتَّی أَرْشُ الْخَدْشِ فَمَا سِوَاهُ وَ الْجَلْدَةِ وَ نِصْفِ الْجَلْدَةِ وَ إِنَّ رَجُلًا أَرْبَی دَهْراً مِنَ الدَّهْرِ فَخَرَجَ قَاصِداً أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام فَسَأَلَهُ عَنْ ذَلِکَ فَقَالَ لَهُ مَخْرَجُکَ مِنْ کِتَابِ اللَّهِ یَقُولُ اللَّهُ فَمَنْ جاءَهُ مَوْعِظَةٌ مِنْ رَبِّهِ فَانْتَهی فَلَهُ ما سَلَفَ وَ الْمَوْعِظَةُ هِیَ التَّوْبَةُ فَجَهْلُهُ بِتَحْرِیمِهِ ثُمَّ مَعْرِفَتُهُ بِهِ فَمَا مَضَی فَحَلَالٌ وَ مَا بَقِیَ فَلْیَحْفَظْ(5).

**[ترجمه]فقه الرضا: امام صادق علیه السّلام فرمود: خداوند هیچ حلال و حرامی نیافریده، مگر این که برای آن حدودی چون حدود خانه وجود دارد. پس هر چه متعلق به حدود خانه می­باشد، از خانه است؛ حتی ارش­ یک خراش و غیر از آن و یک تازیانه و نصف تازیانه.

شخصی از راه ربا اموال بسیاری به دست آورده بود، پس قاصدی نزد امام باقر علیه السّلام فرستاد و از ایشان درباره­ این امر سؤال کرد. امام به وی فرمود: راه نجات تو در این آیه­ قرآن است:{پس، هر کس، اندرزی از جانب پروردگارش بدو رسید، و [از رباخواری] باز ایستاد، آنچه گذشته، از آنِ اوست.} - . البقره/ 275 - مقصود از موعظه، توبه است. پس در صورتی که کسی اطلاعی از حرام بودن ربا نداشته باشد و بعدا به آن آگاه شود، آنچه گذشته، بر او حلال است و باید از آینده خود را حفظ کند. - .فقه الرضا علیه السلام: 77 -

**[ترجمه]

«15»

أَبِی قَالَ وَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: لَا یَکُونُ الرِّبَا إِلَّا فِیمَا یُوزَنُ أَوْ یُکَالُ وَ مَنْ أَکَلَهُ جَاهِلًا بِتَحْرِیمِ اللَّهِ لَهُ لَمْ یَکُنْ عَلَیْهِ شَیْ ءٌ(6).

**[ترجمه]فقه الرضا: پدرم گوید: امام صادق علیه السّلام فرمود: ربا تنها در چیزی که پیمانه و وزن می­شود است و هرکس از روی جهل چیزی را که خداوند حرام ساخته، بخورد، گناهی بر او نیست. - . فقه الرضا علیه السلام: 77 -

**[ترجمه]

«16»

ضه، [روضة الواعظین] قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: مَعَاشِرَ النَّاسِ الْفِقْهَ ثُمَّ الْمَتْجَرَ وَ اللَّهِ لَلرِّبَا فِی هَذِهِ الْأُمَّةِ أَخْفَی مِنْ دَبِیبِ النَّمْلِ عَلَی الصَّفَا(7).

ص: 117


1- 1. تفسیر علیّ بن إبراهیم ج 1 ص 93 و ما بین القوسین لیس فی مطبوعة النجف الجدید، و هو موجود فی الطبعة الایرانیة المطبوعة سنة و قد سقط من الطبعة النجفیة فلاحظ.
2- 2. تفسیر علیّ بن إبراهیم ص 84 الطبعة الایرانیة.
3- 3. تفسیر علیّ بن إبراهیم ج 1 ص 93.
4- 4. تفسیر علیّ بن إبراهیم ج 1 ص 93.
5- 5. فقه الرضا ص 77.
6- 6. فقه الرضا ص 77.
7- 7. لم أعثر علیه فی مظان وجوده.

**[ترجمه]روضة الواعظین: امیرالمؤمنین علیه السّلام فرمود: ای مردم! نخست فقه بیاموزید و سپس تجارت کنید. سوگند به خدا که ربا در میان این امت، پوشیده تر از حرکت مورچه بر سنگ است. - . منبع آن مشخص نیست. -

**[ترجمه]

«17»

وَ قَالَ علیه السلام: مَنْ لَمْ یَتَفَقَّهْ فِی دِینِهِ ثُمَّ اتَّجَرَ ارْتَطَمَ فِی الرِّبَا ثُمَّ ارْتَطَمَ (1).

**[ترجمه]روضة الواعظین: و فرمود: هر کس احکام دینی خود را نیاموزد و به تجارت و داد و ستد بپردازد، پی­در پی گرفتار ربا می­شود. - . منبع آن مشخص نیست. -

**[ترجمه]

«18»

فس، [تفسیر القمی]: یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ ذَرُوا ما بَقِیَ مِنَ الرِّبا إِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنِینَ فَإِنَّهُ کَانَ سَبَبُ نُزُولِهَا أَنَّهُ لَمَّا أَنْزَلَ اللَّهُ الَّذِینَ یَأْکُلُونَ الرِّبا الْآیَةَ فَقَامَ خَالِدُ بْنُ الْوَلِیدِ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله رَبَا أَبِی فِی ثَقِیفٍ وَ قَدْ أَوْصَانِی عِنْدَ مَوْتِهِ بِأَخْذِهِ فَأَنْزَلَ اللَّهُ تَعَالَی یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ ذَرُوا ما بَقِیَ مِنَ الرِّبا إِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنِینَ فَإِنْ لَمْ تَفْعَلُوا فَأْذَنُوا بِحَرْبٍ مِنَ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ قَالَ مَنْ أَخَذَ الرِّبَا وَجَبَ عَلَیْهِ الْقَتْلُ وَ کُلُّ مَنْ أَرْبَی وَجَبَ عَلَیْهِ الْقَتْلُ (2).

**[ترجمه]تفسیر علی بن ابراهیم: دلیل نزول این آیه: {ای کسانی که ایمان آورده اید، از خدا پروا کنید؛ و اگر مؤمنید، آنچه از ربا باقی مانده است واگذارید.} این بود که هنگامی که آیه­: {الذین یأکلون الربوا} نازل شد، خالد بن ولید به سوی رسول الله صلی الله علیه و آله رفت و گفت: یا رسول الله! پدرم در ثقیف ربا کرد و هنگام مرگش مرا به گرفتن آن وصیت نمود، پس خداوند متعال آیه­: {ای کسانی که ایمان آورده اید، از خدا پروا کنید؛ و اگر مؤمنید، آنچه از ربا باقی مانده است واگذارید، و اگر [چنین] نکردید، بدانید به جنگ با خدا و فرستاده وی، برخاسته اید.} را نازل کرد. پیامبر صلّی الله علیه و آله فرمود: هر کس ربا بگیرد، کشتن او واجب است و هر کسی که ربا دهد،

کشتن او واجب می­گردد. - . تفسیر علی بن ابراهیم: 84 -

**[ترجمه]

«19»

ب، [قرب الإسناد] عَلِیٌّ عَنْ أَخِیهِ علیه السلام قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ اشْتَرَی سَمْناً فَفَضَلَ لَهُ فَضْلٌ أَ یَحِلُّ لَهُ أَنْ یَأْخُذَ مَکَانَهُ رِطْلًا أَوْ رِطْلَیْنِ زَیْتاً قَالَ إِذَا اخْتَلَفَا أَوْ تَرَاضَیَا فَلَا بَأْسَ (3).

**[ترجمه]قرب الاسناد: علی بن جعفر گوید: از برادرم موسی بن جعفر علیه السّلام سؤال کردم: شخصی روغن کره می خرد، سپس آن را مقداری زیاد می کند، آیا می تواند به جای آن، یک رطل یا دو رطل روغن زیتون بگیرد؟ فرمود: در صورتی که دو نوع باشد و دو طرف راضی باشند، اشکالی ندارد. - . قرب الاسناد: 113 -

**[ترجمه]

«20»

ل، [الخصال] ابْنُ الْوَلِیدِ عَنْ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارِ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنِ الْجَامُورَانِیِّ عَنِ اللُّؤْلُؤِیِّ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ یُوسُفَ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ زِیَادٍ الْعَطَّارِ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: ثَلَاثَةٌ فِی حِرْزِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَی أَنْ یَفْرُغَ اللَّهُ مِنَ الْحِسَابِ رَجُلٌ لَمْ یَهُمَّ بِزِنًا قَطُّ وَ رَجُلٌ لَمْ یَشُبْ مَالَهُ بِرِبًا قَطُّ وَ رَجُلٌ لَمْ یَسْعَ فِیهِمَا قَطُّ(4).

**[ترجمه]الخصال: حسن بن زیاد عطار گوید: امام صادق علیه السّلام فرمود: سه کس در پناه خدای عزوجل باشند تا خداوند از حساب مردم فارغ شود: کسی که هرگز زنا نکرده باشد، کسی که هرگز مالش را به ربا نیامیخته و کسی که در این دو (زنا و ربا) کوششی نکرده است. - . الخصال 1: 63 -

**[ترجمه]

أقول

قد مضی بعضها فی باب المکاسب المحرمة.

**[ترجمه]برخی از این احادیث در باب «حرفه­های حرام» آمده است .

**[ترجمه]

«21»

ل، [الخصال] عَنِ ابْنِ عُمَرَ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: فِی حَجَّةِ الْوَدَاعِ فِی خُطْبَةٍ کُلُّ رِبًا کَانَ فِی الْجَاهِلِیَّةِ فَمَوْضُوعٌ وَ أَوَّلُ رِبًا وُضِعَ رِبَا الْعَبَّاسِ بْنِ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ الْخَبَرَ(5).

ص: 118


1- 1. لم أعثر علیه فی مظان وجوده.
2- 2. تفسیر علیّ بن إبراهیم ص 84 طبع ایران القدیم و هو ممّا سقط من طبعة النجف.
3- 3. قرب الإسناد ص 114.
4- 4. الخصال ج 1 ص 63.
5- 5. الخصال ج 2 ص 257 ضمن حدیث طویل.

**[ترجمه]الخصال: ابن عمر روایت کرده است که پیامبر صلّی الله علیه و آله در حجة الوداع فرمود: هر ربایی که در جاهلیت بود، برچیده شد و نخستین ربای برچیده شده، ربای عباس بن عبدالمطلب است. - . الخصال 2: 275 -

**[ترجمه]

«22»

ل، [الخصال]: فِیمَا أَوْصَی بِهِ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله عَلِیّاً یَا عَلِیُّ الرِّبَا سَبْعُونَ جُزْءاً فَأَیْسَرُهَا مِثْلُ أَنْ یَنْکِحَ الرَّجُلُ أُمَّهُ فِی بَیْتِ اللَّهِ الْحَرَامِ یَا عَلِیُّ دِرْهَمٌ رِبًا أَعْظَمُ مِنْ سَبْعِینَ زَنْیَةً کُلُّهَا بِذَاتِ مَحْرَمٍ فِی بَیْتِ اللَّهِ الْحَرَامِ (1).

**[ترجمه]الخصال: در توصیه­های پیامبر صلّی الله علیه و آله [به امام علی] آمده است: ای علی! ربا هفتاد جزء دارد، ساده ترین جزء آن، بدان می ماند که کسی در خانه­ خدا با مادر خود درآمیزد. ای علی! یک درهم ربا نزد خداوند، بزرگتر از هفتاد بار زنا کردن با محرمی در خانه­ خداست. - . الخصال 2: 371 -

**[ترجمه]

«23»

ع، [علل الشرائع] ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام] فِی عِلَلِ بْنِ سِنَانٍ: أَنَّهُ کَتَبَ الرِّضَا علیه السلام إِلَیْهِ عِلَّةُ تَحْرِیمِ الرِّبَا إِنَّمَا نَهَی اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَنْهُ لِمَا فِیهِ مِنْ فَسَادِ الْأَمْوَالِ لِأَنَّ الْإِنْسَانَ إِذَا اشْتَرَی الدِّرْهَمَ بِالدِّرْهَمَیْنِ کَانَ ثَمَنُ الدِّرْهَمِ دِرْهَماً وَ ثَمَنُ الْآخَرِ بَاطِلًا فَبَیْعُ الرِّبَا وَ شِرَاؤُهُ وَکْسٌ عَلَی کُلِّ حَالٍ عَلَی الْمُشْتَرِی وَ عَلَی الْبَائِعِ فَحَظَرَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی عَلَی الْعِبَادِ الرِّبَا لِعِلَّةِ فَسَادِ الْأَمْوَالِ کَمَا حَظَرَ عَلَی السَّفِیهِ أَنْ یُدْفَعَ إِلَیْهِ مَالُهُ لِمَا یُتَخَوَّفُ عَلَیْهِ مِنْ إِفْسَادِهِ حَتَّی یُؤْنَسَ مِنْهُ رُشْداً فَلِهَذِهِ الْعِلَّةِ حَرَّمَ اللَّهُ الرِّبَا وَ بَیْعَ الدِّرْهَمِ بِالدِّرْهَمَیْنِ یَداً بِیَدٍ وَ عِلَّةُ تَحْرِیمِ الرِّبَا بَعْدَ الْبَیِّنَةِ لِمَا فِیهِ مِنَ الِاسْتِخْفَافِ بِالْحَرَامِ الْمُحَرَّمِ وَ هِیَ کَبِیرَةٌ بَعْدَ الْبَیَانِ وَ تَحْرِیمِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ لَهَا وَ لَمْ یَکُنْ ذَلِکَ مِنْهُ إِلَّا اسْتِخْفَافاً بِالْمُحَرَّمِ وَ الْحَرَامِ وَ الِاسْتِخْفَافُ بِذَلِکَ دُخُولٌ فِی الْکُفْرِ وَ الْعِلَّةُ فِی تَحْرِیمِ الرِّبَا بِالنَّسِیئَةِ لِعِلَّةِ ذَهَابِ الْمَعْرُوفِ وَ تَلَفِ الْأَمْوَالِ وَ رَغْبَةِ النَّاسِ فِی الرِّبْحِ وَ تَرْکِهِمُ الْقَرْضَ وَ صَنَائِعَ الْمَعْرُوفِ وَ لِمَا فِی ذَلِکَ مِنَ الْفَسَادِ وَ الظُّلْمِ وَ فَنَاءِ الْأَمْوَالِ (2).

**[ترجمه]علل الشرایع و عیون الاخبار: در کتاب «علل» آمده است که امام رضا علیه السّلام [در پاسخ به پرسش های] محمد بن سنان نوشت: دلیل حرام بودن ربا: خداوند به دلیل تباهی اموال از ربا نهی کرده است؛ زیرا هنگامی که انسان یک درهم را به دو درهم بخرد، بهای یک درهم، یک درهم می­باشد و بهای درهم دیگر باطل است. پس در هر حال، خرید و فروش ربوی موجب ضرر و زیان خریدار و فروشنده است. بنابراین خداوند عز و جل ربا را به دلیل تباهی اموال، بر بندگان حرام ساخت، همان گونه که پرداخت اموال سفیه را تا هنگام رسیدن وی به مرحله فهم و شعور ممنوع کرده است؛ زیرا از تباه کردن مال توسط وی بیمناک است. پس به این دلیل است که خداوند ربا را حرام کرده و معامله­ ربوی، معامله­ نقدی یک درهم به دو درهم است.

و علت حرام بودن ربا پس از بیان دلایل قاطع، کوچک شمردن حرامی است که ممنوع شده و مبادرت انسان به ربا پس از بیان دلایل و حرام شدن از جانب خداوند، گناهی کبیره است و او دلیلی جز کوچک شمردن عمل حرامی که ممنوع شده است ندارد؛ و کوچک شمردن عمل حرام، وارد شدن در کفر است. دلیل حرام شدن ربا در معامله­ نسیه این است که آن موجب از بین رفتن نیکی و تلف شدن اموال و نیز روی آوردن مردم به سود و ترک قرض دادن و اعمال نیک است و همچنین به این خاطر که در آن (ربا)، تباهی و ظلم و نابودی اموال است. - . علل الشرایع: 483 ، عیون الاخبار 2: 93 -

**[ترجمه]

«24»

ع، [علل الشرائع] عَلِیُّ بْنُ أَحْمَدَ عَنِ الْأَسَدِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی بَشِیرٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْعَبَّاسِ عَنْ عُمَرَ بْنِ عَبْدِ الْعَزِیزِ عَنْ هِشَامِ بْنِ الْحَکَمِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنْ عِلَّةِ تَحْرِیمِ الرِّبَا قَالَ إِنَّهُ لَوْ کَانَ الرِّبَا حَلَالًا لَتَرَکَ النَّاسُ التِّجَارَاتِ وَ مَا یَحْتَاجُونَ إِلَیْهِ فَحَرَّمَ اللَّهُ الرِّبَا لِتَفِرَّ النَّاسُ عَنِ الْحَرَامِ إِلَی التِّجَارَاتِ وَ إِلَی الْبَیْعِ وَ الشِّرَاءِ فَیَتَّصِلَ ذَلِکَ بَیْنَهُمْ فِی الْقَرْضِ (3).

**[ترجمه]علل­الشرایع: هشام بن حکم گوید: از امام صادق علیه السّلام دربارهی علت حرام بودن ربا پرسیدم، ایشان فرمود: اگر ربا حلال می بود، مردم تجارت و کارهای مورد نیاز خود را رها می کردند از این رو خداوند ربا را حرام ساخت، تا مردم از حرام بگریزند و به کسب و کار و خرید و فروش روی بیاورند و تجارت به واسطه­ قرض در میان آنان تداوم یابد. - . علل الشرایع: 482 -

**[ترجمه]

«25»

ع، [علل الشرائع] عَلِیُّ بْنُ حَاتِمٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ ثَابِتٍ عَنْ عُبَیْدٍ عَنِ

ص: 119


1- 1. الخصال ج 2 ص 371.
2- 2. علل الشرائع ص 483 و عیون الأخبار ج 2 ص 93.
3- 3. علل الشرائع ص 482.

ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: إِنَّمَا حَرَّمَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ الرِّبَا لِئَلَّا یَمْتَنِعُوا مِنِ اصْطِنَاعِ الْمَعْرُوفِ (1).

**[ترجمه]علل­الشرایع: هشام بن سالم از امام صادق علیه السّلام روایت کرده است که فرمود: خداوند بزرگ ربا را حرام کرد تا مردم از انجام کار نیک خودداری نکنند. - .[3]علل الشرایع: 482 -

**[ترجمه]

«26»

ع، [علل الشرائع] عَلِیُّ بْنُ حَاتِمٍ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ جَمِیلٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ النَّهِیکِیِّ عَنْ عَلِیٍّ الطَّاطَرِیِّ عَنْ دُرُسْتَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَطِیَّةَ عَنْ زُرَارَةَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام: إِنَّمَا حُرِّمَ الرِّبَا لِئَلَّا یَذْهَبَ الْمَعْرُوفُ (2).

**[ترجمه]علل­الشرایع: زراره از امام باقر علیه السّلام روایت می کند که فرمود: ربا حرام شد تا کار نیک از میان نرود. - . علل الشرایع: 483 -

**[ترجمه]

«27»

جع، [جامع الأخبار] قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: مَنْ أَکَلَ الرِّبَا مَلَأَ اللَّهُ بَطْنَهُ نَارَ جَهَنَّمَ بِقَدْرِ مَا أَکَلَ فَإِنْ کَسَبَ مِنْهُ مَالًا لَمْ یَقْبَلِ اللَّهُ شَیْئاً مِنْ عَمَلِهِ وَ لَمْ یَزَلْ فِی لَعْنَةِ اللَّهِ وَ مَلَائِکَتِهِ مَا دَامَ مَعَهُ قِیرَاطٌ.

**[ترجمه]جامع الاخبار: پیامبر صلّی الله علیه و آله فرمود: هر کس رباخواری کند، خداوند به همان اندازه­ای که ربا خورده است، شکمش را از آتش جهنم پر می­کند و اگر مالی را از طریق ربا به دست آورد، تا زمانی که یک قیراط [واحد وزن - یک بیست و چهارم از هر چیز] از آن مال نزد او باقی مانده باشد، خداوند هیچ عملی را از او نپذیرد.

**[ترجمه]

«28»

وَ قَالَ صلی الله علیه و آله: شَرُّ الْمَکَاسِبِ کَسْبُ الرِّبَا(3).

**[ترجمه]الفقیه: و پیامبر صلّی الله علیه و آله فرمود: بدترین کسب­ها، کسب از راه ربا است. - . فقیه 2: 342 -

**[ترجمه]

«29»

مع، [معانی الأخبار] الْقَطَّانُ عَنِ ابْنِ زَکَرِیَّا الْقَطَّانِ عَنِ ابْنِ حَبِیبٍ عَنِ ابْنِ بُهْلُولٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْفَضْلِ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام مَا مَعْنَی قَوْلِ الْمُصَلِّی فِی تَشَهُّدِهِ لِلَّهِ مَا طَابَ وَ طَهُرَ وَ مَا خَبُثَ فَلِغَیْرِهِ قَالَ مَا طَابَ وَ طَهُرَ کَسْبُ الْحَلَالِ مِنَ الرِّزْقِ وَ مَا خَبُثَ فَالرِّبَا(4).

**[ترجمه]معانی الاخبار: عبدالله بن فضل گوید: از امام صادق علیه السّلام پرسیدم: معنای این سخن نمازگزار در تشهدش چیست؟ «آنچه حلال و پاک است از خداست و آنچه پلید و ناپاک است از سوی غیر خداست.» امام فرمود: مقصود از آنچه پاک و حلال است، درآمد حلال از روزی است و منظور از پلید و ناپاک، [مال به دست آمده از] رباست. - . معانی الاخبار: 175 -

**[ترجمه]

«30»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ شِهَابِ بْنِ عَبْدِ رَبِّهِ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ: آکِلُ الرِّبَا لَا یَخْرُجُ مِنَ الدُّنْیَا حَتَّی یَتَخَبَّطَهُ الشَّیْطَانُ (5).

**[ترجمه]تفسیر العیاشی: شهاب بن عبد ربّه روایت می کند که از امام صادق علیه السّلام شنیدم که فرمود: ربا خوار از دنیا بیرون نمی رود، تا اینکه شیطان او را آشفته و سردرگم سازد. - . تفسیر العیاشی 1: 152 -

**[ترجمه]

«31»

سر، [السرائر] مِنْ کِتَابِ الْمَسَائِلِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ زِیَادٍ وَ مُوسَی بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ عِیسَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ عِیسَی عَنْ طَاهِرٍ قَالَ: کَتَبْتُ إِلَی أَبِی الْحَسَنِ علیه السلام أَسْأَلُهُ عَنِ الرَّجُلِ یُعْطِی الرَّجُلَ مَالًا یَبِیعُهُ بِهِ شَیْئاً بِعِشْرِینَ دِرْهَماً ثُمَّ یَحُولُ عَلَیْهِ الْحَوْلُ فَلَا یَکُونُ عِنْدَهُ شَیْ ءٌ فَیَبِیعُهُ شَیْئاً آخَرَ فَأَجَابَنِی مَا

ص: 120


1- 1. علل الشرائع ص 482.
2- 2. علل الشرائع ص 483.
3- 3. الفقیه ج 2 ص 342.
4- 4. معانی الأخبار ص 175.
5- 5. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 152.

یُبَایِعُهُ النَّاسُ حَلَالٌ وَ مَا لَمْ یُبَایِعُوهُ فَرِبًا(1).

**[ترجمه]السرایر: طاهر گوید: به امام هادی علیه السّلام نامه­ای نوشتم و از ایشان پرسیدم: شخصی مالی به دیگری می دهد، به این صورت که جنسی را به بیست درهم به وی می فروشد. سپس مدت تعیین شده فرامی رسد و بدهکار قدرت پرداخت ندارد؛ از این رو جنس دیگری به او می فروشد.امام پاسخ داد: آنچه مردم معامله می کنند، حلال است و آنچه معامله نمی کنند، رباست. - . السرائر: 485 -

**[ترجمه]

«32»

یج، [الخرائج و الجرائح] قَالَ أَبُو هَاشِمٍ: أَدْخَلْتُ الْحَجَّاجَ بْنَ سُفْیَانَ الْعَبْدِیَّ عَلَی أَبِی مُحَمَّدٍ علیه السلام فَسَأَلَهُ الْمُبَایَعَةَ قَالَ رُبَّمَا بَایَعْتُ النَّاسَ فَتَوَضَّعْتُهُمُ الْمُوَاضَعَةَ إِلَی الْأَصْلِ قَالَ لَا بَأْسَ الدِّینَارُ بِالدِّینَارَیْنِ بَیْنَهُمَا خَرَزَةٌ فَقُلْتُ فِی نَفْسِی هَذَا شِبْهُ مَا یَفْعَلُهُ الْمُرْبِیُونَ فَالْتَفَتَ إِلَیَّ فَقَالَ إِنَّمَا الرِّبَا الْحَرَامُ مَا قُصِدَ بِهِ الْحَرَامُ فَإِذَا جَاوَزَ حُدُودَ الرِّبَا وَ زُوِیَ عَنْهُ فَلَا بَأْسَ الدِّینَارُ بِالدِّینَارَیْنِ یَداً بِیَدٍ وَ یُکْرَهُ أَنْ لَا یَکُونَ بَیْنَهُمَا شَیْ ءٌ یُوقَعُ عَلَیْهِ الْبَیْعُ (2).

**[ترجمه]الخرایج: ابو هاشم گوید: حجاج بن سفیان عبدی را نزد امام حسن عسکری علیه السّلام بردم. او درباره­ معامله از امام سؤال کرد و گفت: گاهی با مردم معامله می کنم و مواضعه به اصل می­کنم - یک برابر از آنها می کاهم -. امام فرمود: معامله­ یک دینار به دو دینار که میانشان مهره ای (یعنی کالایی برای معامله) باشد، اشکال ندارد.

با خود گفتم: این مانند کاری است که رباخواران انجام می دهند. امام نگاهی به من کرد و فرمود: ربای حرام چیزی است که با آن حرام قصد شود. پس وقتی از محدوده­ ربا بگذرد و از آن جدا شود، معامله­ نقدی دینار به دو دینار اشکال ندارد و در صورتی که در میانشان چیزی نباشد که معامله بر آن انجام گیرد، ناپسند است. - . الخرایج: 110 -

**[ترجمه]

«33»

ضا، [فقه الرضا علیه السلام]: اعْلَمْ یَرْحَمُکَ اللَّهُ أَنَّ الرِّبَا حَرَامٌ سُحْتٌ مِنَ الْکَبَائِرِ وَ مِمَّا قَدْ وَعَدَ اللَّهُ عَلَیْهِ النَّارَ فَنَعُوذُ بِاللَّهِ مِنْهَا وَ هُوَ مُحَرَّمٌ عَلَی لِسَانِ کُلِّ نَبِیٍّ وَ فِی کُلِّ کِتَابٍ وَ قَدْ أَرْوِی عَنِ الْعَالِمِ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ إِنَّمَا حَرَّمَ اللَّهُ الرِّبَا لِئَلَّا یَتَمَانَعَ النَّاسُ الْمَعْرُوفَ (3).

**[ترجمه]فقه الرضا: رحمت خدا بر تو باد، بدان که ربا، حرام و پلید و از گناهان کبیره است و از گناهانی است که خداوند، آن را به آتش وعده داده است؛ پس، از آن به خداوند پناه می بریم، ربا از زبان هر پیامبر و در هر کتاب آسمانی، حرام شده است.

و از امام موسی بن جعفر علیه السّلام روایت شده که فرمود: خداوند ربا را حرام کرد تا مردم از کار نیک خودداری نکنند. - . فقه الرضا علیه السلام: 34 -

**[ترجمه]

«34»

وَ سُئِلَ الْعَالِمُ عَنِ الشَّاةِ بِالشَّاتَیْنِ وَ الْبَیْضَةِ بِالْبَیْضَتَیْنِ فَقَالَ لَا بَأْسَ إِذَا لَمْ یَکُنْ کَیْلًا وَ لَا وَزْناً(4).

**[ترجمه]فقه الرضا: از امام موسی بن جعفر علیه السّلام سؤال شد: آیا می توان گوسفندی را با دو گوسفند، یا یک تخم مرغ را با دو تخم مرغ مبادله کرد، امام فرمود: اگر وزن و پیمانه نباشد اشکالی ندارد. - . فقه الرضا علیه السلام: 34 -

**[ترجمه]

«35»

وَ سُئِلَ عَنْ حَدِّ الرِّبَا وَ الْعِینَةِ فَقَالَ کُلُّ مَا یُبَایَعُ عَلَیْهِ فَهُوَ حَلَالٌ وَ کُلُّ مَا فَرَرْتَ مِنَ الْحَرَامِ إِلَی الْحَلَالِ فَهُوَ حَلَالٌ وَ کُلُّ مَا یَبِیعُ بِالنَّسِیئَةِ سِعْرُ یَوْمِهِ مَا لَمْ یَنْقُصْ وَ مِثْلَ الصَّرْفِ بِالنَّسِیئَةِ وَ الدِّینَارِ بِدِینَارٍ وَ حَبَّةٍ وَ مَا فَوْقَهُ وَ شِرَاءِ الدَّرَاهِمِ بِالدَّرَاهِمِ وَ الذَّهَبِ بِالذَّهَبِ الْمُتَفَاضِلِ مَا بَیْنَهُمَا فِی الْوَزْنِ حَتَّی

ص: 121


1- 1. کان الرمز( ش) لتفسیر العیّاشیّ و هو غلط و الصواب ما أثبتناه، و یؤکد ذلک أن الحدیث فی باب بیع السلف و النسیئة نقله عن السرائر و هو أیضا فیها فی ص 485 فراجع.
2- 2. الخرائج ص 110 طبع بمبئی سنة 1301.
3- 3. فقه الرضا ص 34.
4- 4. فقه الرضا ص 34.

طَعَامِ اللَّیِّنِ مِنَ الْخُبْزِ بِالْیَابِسِ وَ الْخُبْزِ النَّقِیِّ بِالْخُشْکَارِ بِالْفَضْلِ لَا یَجُوزُ فَهُوَ الرِّبَا إِلَّا أَنْ یَکُونَ بِالسَّوِیِّ وَ مِثْلِهِ وَ أَشْبَاهِهِ فَکُلُّهَا رِبًا(1).

**[ترجمه]فقه الرضا: از امام موسی بن جعفر علیه السّلام درباره­ مرز میان ربا و عینه - . عینه آن است که: شخص کالایی را به بهای معینی، نقدا بخرد و سپس نسیه به فروشنده بفروشد؛ یا نسیه بخرد و همان را نقد به او بفروشد. - سؤال شد. امام فرمود: هرچه بر آن معامله شود، حلال است و هر چه با آن از حرام به حلال فرار کنی، حلال است و هر آنچه که به صورت نسیه به قیمت روز - بدون کاهش - معامله شود، مثل معامله­ درهم و دینار به صورت نسیه و معامله­ دینار با دینار و یک حبه [واحد وزن = وزن دو جو یا یک ششم دینار و سه دهم نخود] تا بیشتر و معامله­ درهم به درهم و طلا به طلا به صورت نابرابر در وزن و حتی معامله­ نان خشک با نان نرم و معامله­ نان مرغوب با نان نامرغوب با افزوده، جایز نیست و رباست؛ مگر آن که به یک اندازه باشند و امثال و شبیه به آن، همه ربا هستند. - . فقه الرضا علیه السلام: 34 -

**[ترجمه]

«36»

وَ اعْلَمْ أَنَّ الرِّبَا رِبَاءَانِ رِبًا یُؤْکَلُ وَ رِبًا لَا یُؤْکَلُ فَأَمَّا الرِّبَا الَّذِی یُؤْکَلُ فَهُوَ هَدِیَّتُکَ إِلَی رَجُلٍ تَطْلُبُ الثَّوَابَ أَفْضَلَ مِنْهُ فَأَمَّا الَّذِی لَا یُؤْکَلُ فَهُوَ مَا یُکَالُ وَ یُوزَنُ فَإِذَا دَفَعَ الرَّجُلُ إِلَی رَجُلٍ عَشَرَةَ دَرَاهِمَ عَلَی أَنْ یَرُدَّ عَلَیْهِ أَکْثَرَ مِنْهَا فَهُوَ الرِّبَا الَّذِی نَهَی اللَّهُ عَنْهُ فَقَالَ یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ ذَرُوا ما بَقِیَ مِنَ الرِّبا الْآیَةَ عَنَی بِذَلِکَ أَنْ یَرُدَّ الْفَضْلَ الَّذِی أَخَذَهُ عَلَی رَأْسِ مَالِهِ حَتَّی اللَّحْمَ الَّذِی عَلَی بَدَنِهِ مِمَّا حَمَلَهُ مِنَ الرِّبَا إِذَا تَابَ أَنْ یَضَعَ عَنْهُ ذَلِکَ اللَّحْمَ عَنْ بَدَنِهِ بِالدُّخُولِ إِلَی الْحَمَّامِ کُلَّ یَوْمٍ عَلَی الرِّیقِ هَذَا إِذَا تَابَ عَنْ أَکْلِ الرِّبَا وَ أَخْذِهِ وَ مُعَامَلَتِهِ وَ لَیْسَ بَیْنَ الْوَالِدِ وَ وَلَدِهِ رِبًا وَ لَا بَیْنَ الزَّوْجِ وَ الْمَرْأَةِ رِباً وَ لَا بَیْنَ الْمَوْلَی وَ الْعَبْدِ وَ لَا بَیْنَ الْمُسْلِمِ وَ الذِّمِّیِّ وَ لَوْ أَنَّ رَجُلًا بَاعَ ثَوْباً بِثَوْبَیْنِ أَوْ حَیَوَاناً بِحَیَوَانَیْنِ مِنْ أَیِّ جِنْسٍ یَکُونُ لَا یَکُونُ ذَلِکَ رِبًا وَ لَوْ بَاعَ ثَوْباً یَسْوَی عَشَرَةَ دَرَاهِمَ بِعِشْرِینَ دِرْهَماً أَوْ خَاتَماً یَسْوَی دِرْهَماً بِعَشْرٍ مَا دَامَ عَلَیْهِ فَصٌّ لَا یَکُونُ شَیْئاً فَلَیْسَ بِالرِّبَا(2).

**[ترجمه]فقه الرضا: بدان که ربا دو نوع است: نوعی که خوردنش حلال و نوعی که خوردنش حرام می­باشد. و امّا آنچه که خوردنش حلال است، هدیه ای است که تو به میل خود به طلبکار می دهی و بیشتر از آن به دنبال ثواب هستی. و امّا ربایی که خوردنی نیست، چیزی است که پیمانه و وزن می­شود، پس اگر شخصی به دیگری ده درهم دهد تا پس از مدتی بیش از ده درهم به او باز گرداند، این ربائی است که خداوند از آن نهی کرده و فرموده است:{ای کسانی که ایمان آورده اید، از خدا پروا کنید؛ و آنچه را از ربا باقی مانده است واگذارید.} این آیه اشاره دارد به اینکه، شخص آنچه که افزون از سرمایه­ [اصلی] خود گرفته است، به صاحبش باز گرداند، حتی گوشتی که از مال ربا بر بدن او روئیده، باید آب کند. اگر توبه کرد، با حمام کردن پیش از صبحانه (ناشتا)، آن گوشت را از بدنش پاک کند (تا وزنش سبک گردد)، این در صورتی است که شخص از خوردن، گرفتن و معامله­ ربوی توبه کند. میان پدر و فرزند ربا نیست (یعنی میان پدر و فرزندان، ربا حرام نیست) و میان زن و شوهر، میان مولا و بنده و میان مسلمان و اهل ذمّه ربا نیست و اگر شخصی یک پارچه را به دو پارچه یا حیوانی را به دو حیوان - از هر جنس که باشد - بفروشد، این معامله ربا نیست؛ و اگر لباسی که ده درهم ارزش دارد به بیست درهم بفروشد یا انگشتری که یک درهم ارزش دارد به ده درهم بفروشد، تا وقتی که نگین روی آن است، اشکالی ندارد و ربا نیست. - . فقه الرضا علیه السلام: 34 -

**[ترجمه]

«37»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ زُرَارَةَ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: لَا یَکُونُ الرِّبَا إِلَّا مِمَّا یُوزَنُ وَ یُکَالُ (3).

**[ترجمه]تفسیر العیاشی: زراره گوید: امام صادق علیه السّلام فرمود: ربا تنها در چیزی که پیمانه و وزن می­شود، است. - . تفسیر العیاشی 1: 152 -

**[ترجمه]

«38»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: فِی قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَی فَمَنْ جاءَهُ مَوْعِظَةٌ مِنْ رَبِّهِ فَانْتَهی فَلَهُ ما سَلَفَ وَ أَمْرُهُ إِلَی اللَّهِ قَالَ الْمَوْعِظَةُ التَّوْبَةُ(4).

**[ترجمه]تفسیر العیاشی: محمد بن مسلم روایت کرده است که امام صادق علیه السّلام درباره­ سخن خداوند متعال:{پس، هر کس، اندرزی از جانب پروردگارش بدو رسید، و [از رباخواری] باز ایستاد، آنچه گذشته، از آن اوست و کارش به خدا واگذار می شود.} - . البقره/ 275 - فرمود: مقصود از موعظه، توبه است. - . تفسیر العیاشی 1: 152 -

**[ترجمه]

«39»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ: أَنَّ رَجُلًا سَأَلَ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام وَ قَدْ عَمِلَ بِالرِّبَا حَتَّی کَثُرَ مَالُهُ بَعْدَ أَنْ سَأَلَ غَیْرَهُ مِنَ الْفُقَهَاءِ فَقَالُوا لَهُ لَیْسَ یُقْبَلُ مِنْکَ شَیْ ءٌ إِلَّا أَنْ تَرُدَّهُ إِلَی أَصْحَابِهِ فَلَمَّا قَصَّ عَلَی أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ لَهُ أَبُو جَعْفَرٍ مَخْرَجُکَ فِی کِتَابِ

ص: 122


1- 1. فقه الرضا ص 34.
2- 2. فقه الرضا ص 34.
3- 3. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 152.
4- 4. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 152.

اللَّهِ قَوْلُهُ فَمَنْ جاءَهُ مَوْعِظَةٌ مِنْ رَبِّهِ فَانْتَهی فَلَهُ ما سَلَفَ وَ أَمْرُهُ إِلَی اللَّهِ وَ الْمَوْعِظَةُ التَّوْبَةُ(1).

**[ترجمه]تفسیر العیاشی: محمد بن مسلم روایت کرده است که شخصی از راه رباخواری اموال بسیاری به دست آورده بود. آن گاه از فقیهان در این باره سؤال کرد و آنان گفتند: هیچ عملی از تو پذیرفته نمی­شود، مگر آن که اموال را به صاحبانشان بازگردانی. این شخص زمانی که ماجرا را برای امام باقر علیه السّلام بازگو کرد. امام به وی فرمود: راه نجات تو در این آیه­ قرآن است: {پس، هرکس اندرزی از جانب پروردگارش بدو رسید، و [از رباخواری] باز ایستاد، آنچه گذشته، از آن اوست و کارش به خدا واگذار می شود} مقصود از موعظه، توبه است. - . تفسیر العیاشی 1: 152 -

**[ترجمه]

«40»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنِ الْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: عَنِ الرَّجُلِ یَکُونُ عَلَیْهِ دَیْنٌ إِلَی أَجَلٍ مُسَمًّی فَیَأْتِیهِ غَرِیمُهُ فَیَقُولُ انْقُدْ لِی فَقَالَ لَا أَرَی بِهِ بَأْساً لِأَنَّهُ لَمْ یَزِدْ عَلَی رَأْسِ مَالِهِ وَ قَالَ اللَّهُ تَعَالَی فَلَکُمْ رُؤُسُ أَمْوالِکُمْ لا تَظْلِمُونَ وَ لا تُظْلَمُونَ (2).

**[ترجمه]تفسیر العیاشی: حلبی روایت کرده است که از امام صادق علیه السّلام سؤال شد: مردی تا مدتی معین، دینی بر گردن دارد، وقت تعیین شده فرا می­رسد و طلبکار نزد او می­آید و می­گوید: به­طور نقدی پرداخت کن. امام فرمود: در آن اشکالی نمی­بینم، زیرا شخص طلبکار چیزی بر سرمایه­ خود نیفزوده است. - . تفسیر العیاشی 1: 153 - و خداوند تعالی فرمود: {سرمایه های شما از خودتان است. نه ستم می کنید و نه ستم می بینید.} - . البقره/ 279 -

**[ترجمه]

«41»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ أَبِی عَمْرٍو الزُّبَیْرِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: إِنَّ التَّوْبَةَ مُطَهِّرَةٌ مِنْ دَنَسِ الْخَطِیئَةِ قَالَ یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ ذَرُوا ما بَقِیَ مِنَ الرِّبا إِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنِینَ إِلَی قَوْلِهِ تَظْلِمُونَ فَهَذَا مَا دَعَا اللَّهُ إِلَیْهِ عِبَادَهُ مِنَ التَّوْبَةِ وَ وَعَدَ عَلَیْهَا مِنْ ثَوَابِهِ فَمَنْ خَالَفَ مَا أَمَرَهُ اللَّهُ بِهِ مِنَ التَّوْبَةِ سَخِطَ اللَّهُ عَلَیْهِ وَ کَانَتِ النَّارُ أَوْلَی بِهِ وَ أَحَقَ (3).

ص: 123


1- 1. نفس المصدر ج 1 ص 152.
2- 2. نفس المصدر ج 1 ص 153.
3- 3. نفس المصدر ج 1 ص 153.

**[ترجمه]تفسیر العیاشی: ابوعمرو زبیری از امام صادق علیه السّلام روایت کرده است که فرمود: توبه،­ [گنهکار را] از پلیدی گناه پاک می­گرداند. خداوند متعال فرمود: {ای کسانی که ایمان آورده اید، از خدا پروا کنید؛ و اگر مؤمنید، آنچه از ربا باقی مانده است واگذارید . . . و اگر توبه کنید، سرمایه های شما از خودتان است، نه ستم می­کنید و نه ستم می بینید.} - . البقره/ 279- 278 - در این آیه، خداوند بندگانش را به توبه دعوت نموده و آنان را به ثواب آن وعده داده است، پس هرکس از توبه که خداوند به آن امر کرده، سرپیچی کند، گرفتار خشم خداوند می­شود و آتش برای او سزاوارتر و شایسته­تر است. - . تفسیر العیاشی 1: 153 -

**[ترجمه]

باب 6 بیع الصرف و المراکب و السیوف المحلاة

الأخبار

«1»

لی، [الأمالی للصدوق] فِی خَبَرِ الْمَنَاهِی: أَنَّهُ نَهَی النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله عَنْ بَیْعِ الذَّهَبِ وَ الْفِضَّةِ بِالنَّسِیئَةِ(1).

**[ترجمه]أمالی الصدوق: در احادیث نهی آمده است که: پیامبر صلّی الله علیه و آله از معامله­ طلا و نقره به­ نسیه نهی کرده است. - . أمالی الصدوق: 426 -

**[ترجمه]

«2»

ب، [قرب الإسناد] عَلِیٌّ عَنْ أَخِیهِ علیه السلام قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ لَهُ عَلَی رَجُلٍ دَنَانِیرُ فَیَأْخُذُهَا بِسِعْرِهَا وَرِقاً قَالَ لَا بَأْسَ (2).

**[ترجمه]قرب الاسناد: علی بن جعفر گوید: از برادرم امام کاظم علیه السّلام پرسیدم: مردی از دیگری دینارهایی طلبکار است، به جای دینارها، به قیمت آن از شخص بدهکار نقره می گیرد؟ امام فرمود: اشکالی ندارد. - . قرب الاسناد: 113 -

**[ترجمه]

«3»

قَالَ: وَ سَأَلْتُهُ عَنِ الْفِضَّةِ فِی الْخِوَانِ وَ الْقَصْعَةِ وَ السَّیْفِ وَ الْمِنْطَقَةِ وَ السَّرْجِ وَ اللِّجَامِ یُبَاعُ بِدَرَاهِمَ أَقَلَّ مِنَ الْفِضَّةِ أَوْ أَکْثَرَ یَحِلُّ قَالَ تُبَاعُ الْفِضَّةُ بِدَنَانِیرَ وَ مَا سِوَی ذَلِکَ بِدَرَاهِمَ (3).

**[ترجمه]قرب الاسناد: از برادرم سؤال کردم: نقره در خوان {سفره}، کاسه، شمشیر، کمربند، زین و افسار، با درهم­هایی کمتر از نقره یا بیشتر فروخته می شود، آیا حلال است؟ فرمود: باید نقره را به دینار بخرد و غیر آن را به درهم. - .قرب الاسناد: 113 -

**[ترجمه]

باب 7 بیع الثمار و الزروع و الأراضی و المیاه

الأخبار

«1»

لی، [الأمالی للصدوق] فِی مَنَاهِی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله: أَنَّهُ نَهَی عَنْ أَنْ یُبَاعَ الثِّمَارُ حَتَّی یَزْهُوَ یَعْنِی یَصْفَرُّ وَ یَحْمَرُّ وَ نَهَی عَنِ الْمُحَاقَلَةِ یَعْنِی بَیْعَ التَّمْرِ بِالزَّبِیبِ وَ مَا أَشْبَهَ ذَلِکَ (4).

**[ترجمه]أمالی الصدوق: در احادیث نهی پیامبر صلّی الله علیه و آله آمده است که ایشان از فروش میوه پیش از رشد کردن - یعنی زرد و سرخ شدن رنگش - نهی کرد، و نیز وی از «محاقله» یعنی معامله­ خرما با کشمش و امثال آن نهی فرمود. - . أمالی الصدوق: 426 -

**[ترجمه]

«2»

مع، [معانی الأخبار] مُحَمَّدُ بْنُ هَارُونَ الزَّنْجَانِیُّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ عَبْدِ الْعَزِیزِ عَنْ أَبِی عُبَیْدٍ الْقَاسِمِ بْنِ سَلَّامٍ بِأَسَانِیدَ مُتَّصِلَةٍ إِلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فِی أَخْبَارٍ مُتَفَرِّقَةٍ: أَنَّهُ نَهَی

ص: 124


1- 1. أمالی الصدوق ص 426.
2- 2. قرب الإسناد ص 113.
3- 3. قرب الإسناد ص 113.
4- 4. أمالی الصدوق ص 424 بعض حدیث.

عَنِ الْمُحَاقَلَةِ وَ الْمُزَابَنَةِ.

فالمحاقلة بیع الزرع و هو فی سنبله بالبر و هو مأخوذ من الحقل و الحقل هو الذی یسمیه أهل العراق القراح و یقال فی مثل لا تنبت البقلة إلا الحقلة.

و المزابنة بیع التمر فی رءوس النخل بالتمر.

و رخص النبی صلی الله علیه و آله فی العرایا واحدتها عریة و هی النخلة یعریها صاحبها رجلا محتاجا و الإعراء أن یجعل له ثمرة عامها یقول رخص لرب النخل أن یبتاع من تلک النخلة من المعری تمرا لموضع حاجته.

قَالَ: وَ کَانَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله إِذَا بَعَثَ الْخُرَّاصَ قَالَ خَفِّفُوا فِی الْخَرْصِ فَإِنَّ فِی الْمَالِ الْعَرِیَّةَ وَ الْوَصِیَّةَ(1).

قَالَ: وَ نَهَی عَنِ الْمُخَابَرَةِ.

و هی المزارعة بالنصف و الثلث و الربع و أقل من ذلک و أکثر و هو الخبر أیضا و کان أبو عبیدة یقول لهذا سمی الأکار الخبیر لأنه یخبر [یخابر] الأرض و المخابرة المواکرة و الخبرة الفعل و الخبیر الرجل و لهذا سمی الأکار لأنه یؤاکر الأرض أی یشقها یسقیها.

وَ نَهَی عَنِ الْمُخَاضَرَةِ: و هی أن یبتاع الثمار قبل أن یبدو صلاحها و هی خضر بعد و تدخل فی المخاضرة أیضا بیع الرطاب و البقول و أشباهها وَ نَهَی عَنْ بَیْعِ التَّمْرِ قَبْلَ أَنْ یَزْهُوَ و زهوه أن یحمرّ أو یصفرّ.

وَ فِی حَدِیثٍ آخَرَ: نَهَی عَنْ بَیْعِهِ قَبْلَ أَنْ تُشَقِّحَ و یقال یشقح و التشقیح هو الزهو أیضا و هو معنی قوله حتی یأمن العاهة و العاهة الآفة تصیبه (2)

وَ قَالَ صلی الله علیه و آله: مَنْ أَجْبَی فَقَدْ أَرْبَی الإجباء بیع الحرث قبل أن یبدو صلاحه (3).

**[ترجمه]معانی الاخبار: ابوعبید قاسم بن سلام با چند سند متصل به پیامبر صلّی الله علیه و آله، در ضمن چند خبر پراکنده روایت نموده است که پیامبر از «محاقله و مزابنه» نهی کرد.

«محاقله» (پیش) فروش زراعت در خوشه­اش که تازه خوشه بسته و نرسیده، در مقابل گندم است، که از «حقل» (زرعی که ساق آن ضخیم نشده) اقتباس گردیده، حقل همان اسمی است که مردم عراق آن را «قراح» می نامند و در مثل گفته شده: سبزی را نمی رویاند، مگر زمین زراعتی و قابل کشت.

و «مزابنه» فروش خرمای روی شاخه­ نخل است در مقابل خرمای چیده شده و رسیده.

و پیغمبر صلّی الله علیه و آله بیع «عرایا» را جایز دانسته، که مفرد آن «عریه» است و آن نخلی است که صاحبش آن را در اختیار شخصی می گذارد تا از میوه­اش به طور رایگان استفاده کنند «اعراء» نخلی است که میوه­ یک سالش را به فردی واگذار می کنند. ایشان می­فرماید: به صاحب نخل اجازه داده شده که به اندازه­ برآورده شدن حاجتش، از خرمای آن نخل بخرد.

او گوید: پیامبرصلّی الله علیه و آله همواره هرگاه شخصی را برای تخمین زدن می فرستاد، به او می فرمود: از تخمین خود بکاهید، زیرا در نخلستان، درخت عاریه و سفارش شده وجود دارد. - . معانی الاخبار: 277 -

گوید: پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله از «مخابره» نهی فرمود و آن قرارداد مزارعه به نصف و یک سوم و یک چهارم یا کمتر و یا بیشتر از درآمد آن است، همچنین ابو عبیده گوید: به­همین دلیل است که کشاورز «خبیر» نامیده شده، زیرا او زمین را می­کند و شخم می­زند، یعنی می شکافد.

و رسول خدا صلی اللّه علیه و آله از «مخاضره» نهی فرمود و آن خرید و فروش میوه های سردرختی نارس است که معلوم نیست از آفات سالم درآید یا نه. خرید و فروش خرما و سبزیجات و امثال آن نیز جزء «مخاضره» است.

و در حدیثی دیگر، ایشان از معامله­ خرما پیش از آنکه غوره­اش رنگین و سرخ شود، نهی کرده است. و گفته می شود: «یشقح» و «تشقیح» همان قد کشیدن و رنگین شدن خرما می باشد، و معنای سخن ایشان این است که [خرما را معامله­ نکنند] تا از آفتها ایمن گردد؛ «عاهه» آفتهایی است که خرما دچار آن می­شود. - . معانی الاخبار: 278 -

و پیامبر صلّی الله علیه و آله فرمود: هر کس زراعت را قبل از رسیدن و نارس بفروشد، ربا کرده است، «اجباء» فروختن زراعت است، قبل از آنکه معلوم شود چه مقدار محصولش از آفت در امان می­ماند - . معانی الاخبار: 277 - (یعنی هنوز نارس بوده و آفت­های آن آشکار نشده است.)

**[ترجمه]

«3»

ب، [قرب الإسناد] عَلِیٌّ عَنْ أَخِیهِ قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ بَیْعِ النَّخْلِ أَ یَحِلُّ إِذَا کَانَ زَهْواً؟

ص: 125


1- 1. معانی الأخبار ص 277.
2- 2. معانی الأخبار ص 278.
3- 3. نفس المصدر ص 277 ذیل حدیث.

قَالَ إِذَا اسْتَبَانَ الْبُسْرُ مِنَ الشِّیصِ حَلَّ بَیْعُهُ وَ شِرَاؤُهُ.

قَالَ وَ سَأَلْتُهُ علیه السلام عَنْ رَجُلٍ یُسْلِمُ فِی النَّخْلِ قَبْلَ أَنْ یَطْلُعَ قَالَ لَا یَصْلُحُ السَّلَمُ فِی النَّخْلِ (1).

**[ترجمه]قرب الاسناد: علی بن جعفر گوید: از برادرم امام کاظم علیه السّلام پرسیدم: آیا معامله­ نخل خرما، هنگامی که غوره­اش رنگین شده، جایز است؟ ایشان فرمود: اگر خرمای تازه رنگین شده از خرمای فاسد و بی ارزش تشخیص داده شود، خرید و فروش آن جایز است ْْ .

و گوید: از او سؤال کردم: شخصی نخل را قبل از اینکه خوشه­اش میوه دهد، پیش فروش می­کند؟ فرمود: پیش فروش نخل جایز نیست. - . قرب الاسناد: 113 -

**[ترجمه]

«4»

ع، [علل الشرائع] أَبِی عَنْ سَعْدٍ عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: قُلْتُ لَهُ الرَّجُلُ یَبِیعُ الثَّمَرَ الْمُسَمَّاةَ مِنَ الْأَرْضِ الْمُسَمَّاةِ فَتَهْلِکُ ثَمَرَةُ تِلْکَ الْأَرْضِ کُلُّهَا فَقَالَ قَدِ اخْتَصَمُوا فِی ذَلِکَ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله کَانُوا یَذْکُرُونَ ذَلِکَ کُلَّهُ فَلَمَّا رَآهُمْ لَا یَنْتَهُونَ عَنِ الْخُصُومَةِ فِیهِ نَهَاهُمْ عَنِ الْبَیْعِ حَتَّی تَبْلُغَ الثَّمَرَةُ وَ لَمْ یُحَرِّمْهُ وَ لَکِنَّهُ فَعَلَ ذَلِکَ مِنْ أَجْلِ خُصُومَتِهِمْ فِیهِ (2).

**[ترجمه]علل الشرایع: از عبد اللّه بن سنان نقل شده که گفت: محضر امام صادق علیه السّلام عرض کردم: مردی میوه های معینی از زمین را پیش از رسیدن آن­ها می فروشد، بعداً تمام میوه های آن زمین فاسد می شود و از بین می رود، حکم این مسأله چیست؟ حضرت فرمود: در زمان رسول خدا صلّی الله علیه و آله جماعتی در همین مسأله به نزاع پرداختند و نزد ایشان آمده و تمام واقعه را بیان کردند، وقتی پیامبر دید که طرفین از نزاع دست بر نمی دارند، آنها را از فروش میوه قبل از رسیدن نهی نمود ولی حرام نکرد؛ و این نهی به­خاطر به وجود آمدن نزاع بین آنان بود. - . علل الشرایع: 589 -

**[ترجمه]

«5»

ب، [قرب الإسناد] عَلِیٌّ عَنْ أَخِیهِ قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْمٍ کَانَتْ بَیْنَهُمْ قَنَاةُ مَاءٍ لِکُلِّ إِنْسَانٍ مِنْهُمْ شِرْبٌ مَعْلُومٌ فَبَاعَ أَحَدُهُمْ شِرْبَهُ بِدَرَاهِمَ أَوْ بِطَعَامٍ هَلْ یَصْلُحُ ذَلِکَ قَالَ نَعَمْ لَا بَأْسَ (3).

**[ترجمه]قرب الاسناد: علی بن جعفر گوید: از برادرم امام کاظم علیه السّلام پرسیدم: گروهی در یک قنات آب، با هم شریک هستند و هر یک سهم آب معینی دارند. یکی از آنان سهم خویش را در برابر درهم یا طعامی می فروشد، آیا این کار جایز است؟ امام علیه السّلام فرمود: آری، اشکال ندارد. - . قرب الاسناد: 113 -

**[ترجمه]

«6»

ین، [کتاب حسین بن سعید] و النوادر ابْنُ مُسْکَانَ عَنِ الْحَلَبِیِّ قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الرَّجُلِ یَکُونُ لَهُ الشِّرْبُ فِی شِرْکَةٍ أَ یَحِلُّ لَهُ بَیْعُهُ قَالَ لَهُ بَیْعُهُ بِوَرِقٍ أَوْ بِشَعِیرٍ أَوْ بِحِنْطَةٍ أَوْ بِمَا شَاءَ وَ قَالَ مَنِ اشْتَرَی أَرْضَ الْیَهُودِ وَجَبَ عَلَیْهِ مَا یَجِبُ عَلَیْهِمْ مِنْ خَرَاجِهَا وَ أَیُّ أَرْضٍ ادَّعَاهَا أَهْلُ الْخَرَاجِ لَا یَشْتَرِیهَا الْمُشْتَرِی إِلَّا بِرِضَاهُمْ (4).

**[ترجمه]بصائر و الصواب: ابن مسکان از حلبی روایت کرده است که گفت: از ایشان پرسیدم: شخصی آب شراکتی دارد، آیا می تواند آن را بفروشد؟ امام فرمود: می تواند آن را در برابر درهم یا جو یا گندم، یا هر چه بخواهد، بفروشد. و فرمود: هر کس زمین یهود را بخرد، خراج آن بر او واجب می­شود و هر زمینی که اهل خراج ادعای مالکیت آن را کنند، خریدار نمی­تواند آن را بخرد، مگر اینکه آنان را راضی گرداند. - . نوادر احمد بن محمد بن عیسی: 78 -

**[ترجمه]

«7»

نَوَادِرُ الرَّاوَنْدِیِّ، بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ عَلِیٌّ علیه السلام: مَنْ بَاعَ فَضْلَ مَائِهِ مَنَعَهُ اللَّهُ فَضْلَهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ(5).

**[ترجمه]نوادر الراوندی: امام موسی کاظم علیه السّلام از پدرانش روایت کرده است که امام علی علیه السّلام فرمود: هر کس آب زیاده از مصرف خود را بفروشد (و رایگان در اختیار دیگران نگذارد)، خداوند در روز قیامت فضل خویش را از او دریغ خواهد کرد. - . نوادر الراوندی: 53 -

**[ترجمه]

«8»

قُرْبُ الْإِسْنَادِ، لِلْحِمْیَرِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنِ الْبَزَنْطِیِّ قَالَ:

ص: 126


1- 1. قرب الإسناد ص 113.
2- 2. علل الشرائع ص 589.
3- 3. قرب الإسناد ص 113.
4- 4. نوادر أحمد بن محمّد بن عیسی ص 78 و کان الرمز( یر) للبصائر و الصواب( ین) کما أثبتناه.
5- 5. نوادر الراوندیّ ص 53.

سَمِعْتُ الرِّضَا علیه السلام: فِی تَفْسِیرِ قَوْلِهِ تَعَالَی وَ اللَّیْلِ إِذا یَغْشی الْآیَاتِ قَالَ إِنَّ رَجُلًا مِنَ الْأَنْصَارِ کَانَ لِرَجُلٍ فِی حَائِطِهِ نَخْلَةٌ وَ کَانَ یُضِرُّ بِهِ فَشَکَا ذَلِکَ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَدَعَاهُ فَقَالَ أَعْطِنِی نَخْلَتَکَ بِنَخْلَةٍ فِی الْجَنَّةِ فَأَبَی فَبَلَغَ ذَلِکَ رَجُلًا مِنَ الْأَنْصَارِ یُکَنَّی أَبَا الدَّحْدَاحِ جَاءَ إِلَی صَاحِبِ النَّخْلَةِ فَقَالَ بِعْنِی نَخْلَتَکَ بِحَائِطِی فَبَاعَهُ فَجَاءَ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ قَدِ اشْتَرَیْتُ نَخْلَةَ فُلَانٍ بِحَائِطِی قَالَ فَقَالَ لَهُ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَلَکَ بَدَلَهَا نَخْلَةٌ فِی الْجَنَّةِ فَأَنْزَلَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی عَلَی نَبِیِّهِ وَ ما خَلَقَ الذَّکَرَ وَ الْأُنْثی إِنَّ سَعْیَکُمْ لَشَتَّی فَأَمَّا مَنْ أَعْطی یَعْنِی النَّخْلَةَ وَ اتَّقی وَ صَدَّقَ بِالْحُسْنی بِوَعْدِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَسَنُیَسِّرُهُ لِلْیُسْری (1).

**[ترجمه]قرب الاسناد: بزنطی گوید: از امام رضا علیه السّلام شنیدم که در تفسیر سوره­ «و اللیل إذا یغشی» فرمود: مردی از انصار در خانه­ شخصی، درخت خرمایی داشت و او از این بابت در تنگنا و فشار بود؛ از این رو در این باره به پیامبر صلّی الله علیه و آله شکایت کرد. آن حضرت صاحب درخت را نزد خویش فراخواند و به وی فرمود: درخت خرمایت را در برابر یک درخت خرما در بهشت به من واگذار کن، ولی او ابا کرد. وقتی این خبر به گوش یکی دیگر از انصار به نام ابو دحداح رسید، نزد صاحب درخت رفت و به وی گفت: درخت خرمایت را در برابر باغم به من بفروش. صاحب درخت آن را فروخت. ابودحداح نزد پیامبر صلّی الله علیه و آله رفت و گفت: ای رسول خدا! من درخت خرمای فلانی را در برابر باغم خریدم! پیامبر صلّی الله علیه و آله فرمود: به جای او، برای تو یک درخت در بهشت است.

خداوند متعال در این باره، این آیات را بر پیامبرش نازل فرمود: {و [سوگند به] آنکه نر و ماده را آفرید. که همانا تلاش شما پراکنده است. اما آنکه [حق خدا را] داد و پروا داشت، و - به وعده­ رسول خدا صلّی الله علیه و آله - [پاداش] نیکوتر را تصدیق کرد، بزودی راه آسانی پیش پای او خواهیم گذاشت.} - . قرب الاسناد: 156 و اللیل / 5- 7 -

**[ترجمه]

«9»

وَ رَوَاهُ عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ مُرْسَلًا قَالَ: کَانَ لِرَجُلٍ مِنَ الْأَنْصَارِ نَخْلَةٌ فِی دَارِ رَجُلٍ کَانَ یَدْخُلُ عَلَیْهِ بِغَیْرِ إِذْنٍ فَشَکَا ذَلِکَ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله بِعْنِی نَخْلَتَکَ هَذِهِ بِنَخْلَةٍ فِی الْجَنَّةِ فَقَالَ لَا أَفْعَلُ قَالَ فَبِعْنِیهَا بِحَدِیقَةٍ فِی الْجَنَّةِ فَقَالَ لَا أَفْعَلُ وَ انْصَرَفَ فَمَضَی إِلَیْهِ أَبُو الدَّحْدَاحِ وَ اشْتَرَاهَا وَ أَتَی النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله فَقَالَ أَبُو الدَّحْدَاحِ یَا رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله خُذْهَا وَ اجْعَلْ لِی فِی الْجَنَّةِ الَّذِی قُلْتَ لِهَذَا فَلَمْ یَقْبَلْهُ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لَکَ فِی الْجَنَّةِ حَدَائِقُ وَ حَدَائِقُ فَأَنْزَلَ اللَّهُ فِی ذَلِکَ فَأَمَّا مَنْ أَعْطی وَ اتَّقی وَ صَدَّقَ بِالْحُسْنی یَعْنِی أَبَا الدَّحْدَاحِ.

إلی قوله وَ ما یُغْنِی عَنْهُ مالُهُ إِذا تَرَدَّی یعنی إذا مات (2)

إلی آخر ما مر فی کتاب أحوال النبی صلی الله علیه و آله.

ص: 127


1- 1. قرب الإسناد ص 156.
2- 2. تفسیر علیّ بن إبراهیم ج 2 ص 425 بتفاوت فی اللفظ.

**[ترجمه]تفسیر علی بن ابراهیم: علی بن ابراهیم در تفسیرش از سوره­ لیل می­گوید: مردی از انصار، درخت خرمایی در خانه­ شخصی داشت، و بدون اجازه وارد خانه می­شد. صاحب خانه در این باره به پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله شکایت کرد و آن حضرت به صاحب درخت فرمود: نخلت را در برابر یک نخل در بهشت به من بفروش. او گفت: چنین نمی کنم. پیامبر فرمود: آن را در برابر یک باغ در بهشت به من بفروش. گفت: نه! و رفت. آن گاه ابودحداح نزد صاحب درخت رفت و آن را از وی خرید و نزد پیامبر صلّی الله علیه و آله آمد و گفت: ای رسول خدا، این درخت را بگیر و باغی را که در بهشت به آن مرد فرمودی و نپذیرفت، به من بده. پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله فرمود: در بهشت برای تو باغ ها و باغ هایی است. سپس خداوند در این باره این آیات را نازل کرد: {اما آنکه [حق خدا را] داد و پروا داشت - یعنی ابودحداح - و امّا آنکه بخل ورزید و خود را بی نیاز دید، و [پاداش] نیکوتر را به دروغ گرفت، بزودی راهِ دشواری به او خواهیم نمود. و چون هلاک شد - یعنی مُرد - [دیگر] مال او به کارش نمی­آید.} یعنی صاحب نخل - . تفسیر علی بن ابراهیم 2: 425 با تفاوت در کلمات . - . و تا پایان آنچه که در کتاب «احوال النبی صلّی الله علیه و آله» آمده است.

**[ترجمه]

باب 8 بیع الممالیک و أحکامها

الآیات

الحجر: وَ جَعَلْنا لَکُمْ فِیها مَعایِشَ وَ مَنْ لَسْتُمْ لَهُ بِرازِقِینَ.

lt;meta info="- «وَ جَعَلْنا لَکُمْ فیها مَعایِشَ وَ مَنْ لَسْتُمْ لَهُ بِرازِقین» - . الحجر/ 20 -

{ و برای شما و هر کس که شما روزی دهنده او نیستید، در آن وسایل زندگی قرار دادیم.}

**[ترجمه]

الأخبار

«1»

ب، [قرب الإسناد] عَلِیٌّ عَنْ أَخِیهِ قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الرَّجُلِ یَشْتَرِی الْجَارِیَةَ فَیَقَعُ عَلَیْهَا أَ یَصْلُحُ بَیْعُهَا مِنَ الْجَدِّ قَالَ لَا بَأْسَ (1).

**[ترجمه]قرب الاسناد: علی بن جعفر گوید: از برادرم امام کاظم علیه السّلام پرسیدم: شخصی کنیزی می خرد و با او همبستر می شود، آیا می تواند او را با بهره و سود بفروشد؟ فرمود: اشکالی ندارد. - . قرب الاسناد: 113 -

**[ترجمه]

«2»

قَالَ: وَ سَأَلْتُهُ عَنِ الرَّجُلِ سَرَقَ جَارِیَةً ثُمَّ بَاعَهَا یَحِلُّ فَرْجُهَا لِمَنِ اشْتَرَاهَا قَالَ إِذَا أَنْبَأَهُمْ أَنَّهَا سَرِقَةٌ فَلَا یَحِلُّ وَ إِنْ لَمْ یَعْلَمْ فَلَا بَأْسَ (2).

**[ترجمه]قرب الاسناد: علی بن جعفر گوید: از برادرم پرسیدم: شخصی کنیزی می­دزدد و سپس آن را می­فروشد، آیا فرج آن کنیز برای کسی که او را می­خرد، حلال است؟ فرمود: اگر خریدار بداند که آن کنیز دزدی است، آمیزش با او برایش حلال نیست، اما اگر از این موضوع اطلاعی نداشته باشد، بر او حلال است. - . قرب الاسناد: 114 -

**[ترجمه]

«3»

ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام] بِالْأَسَانِیدِ الثَّلَاثَةِ عَنِ الرِّضَا عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: إِنَّ اللَّهَ غَافِرُ کُلِّ ذَنْبٍ إِلَّا مَنْ أَحْدَثَ دِیناً أَوِ اغْتَصَبَ أَجِیراً أَجْرَهُ أَوْ رَجُلًا بَاعَ حُرّاً(3).

**[ترجمه]عیون الاخبار: امام رضا علیه السّلام از پدرانش روایت کرده است که پیامبر صلّی الله علیه و آله فرمود: خدا هر گناهی را می آمرزد، مگر اینکه کسی دینی بنیان گذاری کند، یا مزد کارگری را غصب کند، یا شخص آزادی را بفروشد [و به بردگی کشاند.] - . عیون الاخبار 2: 33 -

**[ترجمه]

«4»

ما، [الأمالی للشیخ الطوسی] ابْنُ مَخْلَدٍ عَنِ ابْنِ السِّمَاکِ عَنْ عَبْدِ الْکَرِیمِ بْنِ الْهَیْثَمِ عَنْ أَبِی تَوْبَةَ عَنْ مُصْعَبٍ عَنْ سُفْیَانَ عَنْ مَعْمَرٍ عَنِ الزُّهْرِیِّ عَنْ سَالِمٍ عَنْ أَبِیهِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَنْ بَاعَ عَبْداً وَ لَهُ مَالٌ فَمَالُهُ لِلْبَائِعِ إِلَّا أَنْ یَشْتَرِطَهُ الْمُبْتَاعُ (4).

**[ترجمه]أمالی الطوسی: سالم از پدرش نقل کرده است که پیامبر صلّی الله علیه و آله فرمود: هرکس برده­ای بفروشد و برده دارای مالی باشد، مال برده متعلق به فروشنده است، مگر اینکه خریدار آن مال را شرط کند. - . أمالی الطوسی 1: 397 -

**[ترجمه]

«5»

ل، [الخصال] ابْنُ الْمُتَوَکِّلِ عَنْ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ عَلِیٍّ وَ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ حَمَّادٍ الْحَارِثِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: خَمْسَةٌ لَا یُسْتَجَابُ لَهُمْ رَجُلٌ جَعَلَ اللَّهُ بِیَدِهِ طَلَاقَ امْرَأَتِهِ فَهِیَ تُؤْذِیهِ وَ عِنْدَهُ مَا یُعْطِیهَا

ص: 128


1- 1. قرب الإسناد ص 113.
2- 2. قرب الإسناد ص 114.
3- 3. عیون الأخبار ج 2 ص 33.
4- 4. أمالی الطوسیّ ج 1 ص 397.

وَ لَمْ یُخَلِّ سَبِیلَهَا وَ رَجُلٌ أَبَقَ مَمْلُوکُهُ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ وَ لَمْ یَبِعْهُ وَ رَجُلٌ مَرَّ بِحَائِطٍ مَائِلٍ وَ هُوَ یُقْبِلُ إِلَیْهِ وَ لَمْ یُسْرِعِ الْمَشْیَ حَتَّی سَقَطَ عَلَیْهِ وَ رَجُلٌ أَقْرَضَ رَجُلًا مَالًا فَلَمْ یُشْهِدْ عَلَیْهِ وَ رَجُلٌ جَلَسَ فِی بَیْتِهِ وَ قَالَ اللَّهُمَّ ارْزُقْنِی وَ لَمْ یَطْلُبْ (1).

**[ترجمه]الخصال: محمد بن حماد حارثی از امام صادق علیه السّلام نقل کرده که پیامبر خدا صلّی الله علیه و آله فرمود: دعای پنج کس مستجاب نمی شود: مردی که زنش او را مورد آزار قرار می­دهد، حال آنکه خداوند اختیار طلاق زن را به دست او داده و دارای تمکن مالی است و می­تواند مهریه­اش را به او بدهد و او را رها کند، اما او را طلاق نمی­دهد؛ و کسی که برده­اش سه بار از او فرار کند و او را نفروشد؛ کسی که از کنار دیوار خمیده­ای عبور کند و آن در حال فرو ریختن به روی باشد، ولی شتاب نکند تا اینکه دیوار بر او فرو ریزد؛ و کسی که به مردی قرض دهد و بر آن شاهد نگیرد؛ و کسی که در خانه اش بنشیند و بگوید: خدایا به من روزی عطا کن و خود به دنبال طلب روزی نرود. - . الخصال 1: 209 -

**[ترجمه]

«6»

ب، [قرب الإسناد] ابْنُ طَرِیفٍ عَنِ ابْنِ عُلْوَانَ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ أَبِیهِ علیهما السلام: أَنَّ عَلِیّاً عَلَیْهِ الصَّلَاةُ وَ السَّلَامُ کَانَ إِذَا أَرَادَ أَنْ یَبْتَاعَ الْجَارِیَةَ یَکْشِفُ عَنْ سَاقَیْهَا فَیَنْظُرُ إِلَیْهَا(2).

**[ترجمه]قرب الاسناد: امام صادق علیه السّلام از پدرانش روایت نموده است که امام علی علیه السّلام هرگاه می­خواست کنیزی بخرد، ساق­هایش را برهنه می­کرد و به آن­ها نگاه می­کرد.

**[ترجمه]

«7»

صح، [صحیفة الرضا علیه السلام] عَنِ الرِّضَا عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی غَافِرُ کُلِّ ذَنْبٍ إِلَّا مَنْ جَحَدَ مَهْراً أَوِ اغْتَصَبَ أَجِیراً أَجْرَهُ أَوْ بَاعَ رَجُلًا حُرّاً(3).

**[ترجمه]صحیفة الرضا: امام رضا علیه السّلام از پدرانش روایت کرده است که پیامبر صلّی الله علیه و آله فرمود: خدا هر گناهی را می آمرزد، مگر اینکه کسی مهریه­ای را انکار کند، یا مزد کارگری را غصب کند، یا شخص آزادی را بفروشد. - . صحیفة الرضا علیه السلام: 30 با تفاوتی اندک. -

**[ترجمه]

«8»

ضا، [فقه الرضا علیه السلام] رُوِیَ: فِی الْجَارِیَةِ الصَّغِیرَةِ تُشْتَرَی وَ یُفَرَّقُ بَیْنَهَا وَ بَیْنَ أُمِّهَا فَقَالَ إِنْ کَانَتْ قَدِ اسْتَغْنَتْ عَنْهَا فَلَا بَأْسَ (4).

**[ترجمه]صحیفة الرضا: روایت شده: پرسش از کنیز کوچکی شده که فروخته می­شود و بدین طریق بین او و مادرش جدایی می­افتد؟ امام در پاسخ فرمود: اگر فرزند از مادر بی­نیاز باشد، اشکالی ندارد. - . فقه الرضا علیه السلام: 33 -

**[ترجمه]

«9»

سن، [المحاسن] أَبِی عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ مَرْوَانَ قَالَ: قَالَ لِی عَبْدُ اللَّهِ بْنُ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ اشْتَرِ لِی غُلَاماً عَارِفاً لِهَذَا الْأَمْرِ یَقُومُ فِی ضَیْعَتِی یَکُونُ فِیهَا قَالَ فَقَالَ أَبُو الْحَسَنِ صَلَاحُهُ لِنَفْسِهِ وَ لَکِنِ اشْتَرِ لَهُ مَمْلُوکاً قَوِیّاً یَکُونُ فِی ضَیْعَتِهِ قَالَ فَقَالَ اشْتَرِ مَا یَقُولُ لَکَ (5).

**[ترجمه]المحاسن: ابن ابو عمیر از مروان چنین نقل کرده است که: عبدالله بن ابی عبدالله به من گفت: برایم غلامی بخر که از این امر (امامت) آگاه است تا مزرعه­ام را اداره کند و در آن حضور داشته باشد. سپس ابو الحسن گفت: مصلحت با خود اوست، اما برایش غلامی نیرومند بخر که در مزرعه­اش کار کند. پس عبدالله بن ابی عبدالله گفت: چیزی را که به تو گفت بخر. - . المحاسن: 625 -

**[ترجمه]

«10»

سن، [المحاسن] أَبِی عَنْ صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَبِی مَخْلَدٍ السَّرَّاجِ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام لِإِسْمَاعِیلَ حَبِیبِهِ وَ حَارِثٍ الْبَصْرِیِّ اطْلُبُوا لِی جَارِیَةً مِنْ هَذَا الَّذِی تُسَمُّونَهَا کدبوجه [کَدْبَانُوجَةَ] مُسْلِمَةً تَکُونُ مَعَ أُمِّ فَرْوَةَ فَدَلُّوهُ عَلَی جَارِیَةٍ کَانَتْ لِشَرِیکٍ لِأَبِی مِنَ السَّرَّاجِینَ فَوَلَدَتْ لَهُ بِنْتاً وَ مَاتَ وَلَدُهَا فَأَخْبَرُوهُ بِخَبَرِهَا فَاشْتَرَوْهَا وَ حَمَلُوهَا إِلَیْهِ

ص: 129


1- 1. الخصال ج 1 ص 209.
2- 2. قرب الإسناد ص 49.
3- 3. صحیفة الرضا ص 30 بتفاوت یسیر.
4- 4. فقه الرضا ص 33.
5- 5. المحاسن ص 624.

وَ کَانَ اسْمُهَا رِسَالَةَ فَحَوَّلَ اسْمَهَا فَسَمَّاهَا سَلْمَی وَ زَوَّجَهَا سَالِمَ (1).

**[ترجمه]المحاسن: صفوان بن یحیی از ابو مخلد سراج نقل کرده است که گفت: امام صادق علیه السّلام به دوستش اسماعیل و حارث بصری فرمود: برایم کنیزی مسلمان از کسانی که آنان را «کدبوجه» {کدبانوجه} نام نهاده­اند، بیابید تا همراه «أم فروه» باشد. سپس آنان به ایشان کنیزی معرفی کردند که مال شریک پدرم بود که از زین­سازان بود. آن کنیز برایش دختری به دنیا آورد، اما فرزند آن کنیز مُرد، پس آنان امام را از احوال آن کنیز باخبر ساختند. آنها کنیز را خریدند و نزد امام صادق علیه السّلام بردند، اسم کنیز «رساله» بود، امام اسمش را تغییر داد و او را «سلمی» نامید و به ازدواج «سالم» درآورد. - . المحاسن: 625 -

**[ترجمه]

«11»

ضا، [فقه الرضا علیه السلام] أَبِی عَنْ جَعْفَرٍ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام: أَنَّ عَلِیّاً أُوتِیَ بِعَبْدِ ذِمِّیٍّ قَدْ أَسْلَمَ فَقَالَ اذْهَبُوا فَبِیعُوهُ لِلْمُسْلِمِینَ وَ ادْفَعُوا ثَمَنَهُ إِلَی صَاحِبِهِ وَ لَا تُقِرُّوهُ عِنْدَهُ (2).

**[ترجمه]فقه الرضا: امام صادق علیه السّلام از پدرانش روایت کرده است که: نزد امام علی علیه السّلام برده­ای از اهل ذمه (غیر مسلمان) آورده شد که اسلام آورده بود، امام فرمود: ببرید او را به مسلمانان بفروشید و بهایش را به صاحبش دهید. - . فقه الرضا علیه السلام: 62 -

**[ترجمه]

«12»

نَوَادِرُ الرَّاوَنْدِیِّ، بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: عَلَیْکُمْ بِقِصَارِ الْخَدَمِ فَإِنَّهُ أَقْوَی لَکُمْ فِیمَا تُرِیدُونَ (3).

ص: 130


1- 1. نفس المصدر ص 625 و فیه( کدبانوجة) کما أن فی ذیل الحدیث و زوجها سالم.
2- 2. فقه الرضا ص 62 و هو من نوادر أحمد بن محمّد بن عیسی التی قد یرمز إلیها ب( ین) فلاحظ.
3- 3. نوادر الراوندیّ ص 38.

**[ترجمه]نوادر الراوندی: امام موسی بن جعفر از پدرانش روایت کرده است که پیامبر صلّی الله علیه و آله فرمود: شما را توصیه می­کنم به غلامان کوتاه قد، زیرا آنان در آنچه که می­خواهید، قوی­تر و شایسته­تر هستند. - . نوادر الراوندی: 38 -

**[ترجمه]

باب 9 الاستبراء و أحکام أمهات الأولاد

اشاره

باب 9 الاستبراء و أحکام أمهات الأولاد

**[ترجمه]استبراء و احکام امهات اولاد - . امهات اولاد: یعنی کنیزانی که از صاحبان خود فرزند دار می­شوند. -

**[ترجمه]

الأخبار

«1»

ب، [قرب الإسناد] أَبُو الْبَخْتَرِیِّ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ أَبِیهِ علیهما السلام عَنْ عَلِیٍّ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ قَالَ: تُسْتَبْرَأُ الْأَمَةُ إِذَا اشْتُرِیَتْ بِحَیْضَةٍ وَ إِنْ کَانَ لَا تَحِیضُ فَبِخَمْسَةٍ وَ أَرْبَعِینَ یَوْماً(1).

**[ترجمه]قرب الاسناد: ابوبختری از امام صادق علیه السّلام و ایشان از پدر بزرگوارش روایت کرده است که امام علی علیه السّلام فرمود: کنیز زمانی که خریداری می شود با یک حیض و اگر حیض نمی بیند، با گذشت چهل و پنج روز استبراء - . استبراء یعنی پاک شدن از حیض. - می شود. - . قرب الاسناد: 64 -

**[ترجمه]

«2»

ب، [قرب الإسناد] أَبُو الْبَخْتَرِیِّ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ أَبِیهِ علیهما السلام قَالَ: إِذَا أَسْقَطَتِ الْجَارِیَةُ مِنْ سَیِّدِهَا فَقَدْ عَتَقَتْ (2).

**[ترجمه]قرب الاسناد: ابوبختری از امام صادق علیه السّلام و ایشان از پدر بزرگوارش روایت کرده است که فرمود: اگر کنیز از صاحبش باردار شود و فرزندش سقط شود، کنیز آزاد است. - . قرب الاسناد: 74 -

**[ترجمه]

«3»

ب، [قرب الإسناد] مُحَمَّدُ بْنُ عِیسَی عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ عَبْدِ الْحَمِیدِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ علیه السلام عَنِ الرَّجُلِ یَشْتَرِی الْجَارِیَةَ وَ هِیَ حُبْلَی أَ یَطَؤُهَا قَالَ لَا یَقْرَبْهَا(3).

**[ترجمه]قرب الاسناد: ابراهیم بن عبدالحمید گوید: از امام کاظم علیه السّلام پرسیدم: مردی کنیز بارداری می خرد، آیا می­تواند با او مباشرت جنسی کند؟ حضرت فرمود: نباید به او نزدیک شود. - . قرب الاسناد: 128 -

**[ترجمه]

«4»

ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام] جَعْفَرُ بْنُ نُعَیْمٍ عَنْ عَمِّهِ مُحَمَّدِ بْنِ شَاذَانَ عَنِ الْفَضْلِ عَنِ ابْنِ بَزِیعٍ قَالَ: سَأَلْتُ الرِّضَا علیه السلام عَنْ حَدِّ الْجَارِیَةِ الصَّغِیرَةِ السِّنِّ الَّذِی إِذَا لَمْ تَبْلُغْهُ لَمْ یَکُنْ عَلَی الرِّجَالِ اسْتِبْرَاؤُهَا فَقَالَ إِذَا لَمْ تَبْلُغْ اسْتُبْرِئَتْ بِشَهْرٍ قُلْتُ فَإِنْ کَانَتْ ابْنَةَ سَبْعِ سِنِینَ أَوْ نَحْوِهَا مِمَّنْ لَا تَحْمِلُ فَقَالَ هِیَ صَغِیرَةٌ وَ لَا یَضُرُّکَ أَنْ لَا تَسْتَبْرِئَهَا فَقُلْتُ مَا بَیْنَهَا وَ بَیْنَ تِسْعِ سِنِینَ فَقَالَ نَعَمْ تِسْعُ سِنِینَ (4).

**[ترجمه]عیون الاخبار: ابن بزیع گوید: از حضرت رضا علیه السّلام درباره­ میزان سن کنیز کم سن و سالی که اگر به آن سن نرسد لازم نیست مرد او را استبراء کند، پرسیدم. حضرت فرمود: زمانی که کنیز بالغ نشود، به مدت یک ماه استبراء می شود. گفتم: اگر هفت ساله یا مانند آن که حامله نمی شود، باشد؟ حضرت فرمود: آن کوچک است و برای تو زیانی نیست، اگر او را استبراء نکنی. گفتم: در فاصله­ هفت تا نه سالگی چگونه است؟ حضرت فرمود: آری! نه ساله استبراء دارد. - . عیون الاخبار 2: 19 -

**[ترجمه]

«5»

ع، [علل الشرائع] أَبِی عَنْ سَعْدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ مُوسَی بْنِ سَعْدَانَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَشْتَرِی الْجَارِیَةَ مِنَ الرَّجُلِ الْمَأْمُونِ فَیُخْبِرُنِی أَنَّهُ لَمْ یَمَسَّهَا مُنْذُ طَمِثَتْ عِنْدَهُ وَ طَهُرَتْ قَالَ لَیْسَ بِجَائِزٍ لَکَ أَنْ تَأْتِیَهَا حَتَّی تَسْتَبْرِئَهَا بِحَیْضَةٍ وَ لَکِنْ یَجُوزُ لَکَ مَا دُونَ الْفَرْجِ

ص: 131


1- 1. قرب الإسناد ص 64.
2- 2. قرب الإسناد ص 74.
3- 3. قرب الإسناد ص 128 و کان الرمز( ن) للعیون و هو من سهو القلم.
4- 4. عیون الأخبار ج 2 ص 19 ضمن حدیث.

إِنَّ الَّذِینَ یَشْتَرُونَ الْإِمَاءَ ثُمَّ یَأْتُونَهُنَّ قَبْلَ أَنْ یَسْتَبْرِءُوهُنَّ فَأُولَئِکَ الزُّنَاةُ بِأَمْوَالِهِمْ (1).

**[ترجمه]علل الشرایع: عبدالله بن سنان گوید: به امام صادق علیه السّلام گفتم: از مرد امینی، کنیز می خرم، او به من می گوید که از زمانی که کنیز پیش او حیض شده و پاک گردیده، با کنیز رابطه­ جنسی نداشته است. حضرت فرمود: جایز نیست که تو با کنیز آمیزش کنی تا آن که او را با یک بار حیض شدن استبراء کنی، اما کام گیری از قسمت­های دیگر بدن [به جز فرج] برایت حلال است، کسانی که کنیزانی می­خرند و قبل از استبراءشان با آنان آمیزش می­کنند، در واقع با مال خود زنا کرده­اند. - . علل الشرایع: 503 -

**[ترجمه]

«6»

ضا، [فقه الرضا علیه السلام]: إِذَا تَرَکَ الرَّجُلُ جَارِیَةً أُمَّ وَلَدٍ وَ لَمْ یَکُنْ وَلَدُهُ مِنْهَا بَاقِیاً فَإِنَّهَا مَمْلُوکَةٌ لِلْوَرَثَةِ فَإِنْ کَانَ وَلَدُهَا بَاقِیاً فَإِنَّهَا لِلْوُلْدِ وَ هُمْ لَا یَمْلِکُونَهَا وَ هِیَ حُرَّةٌ لِأَنَّ الْإِنْسَانَ لَا یَمْلِکُ أَبَوَیْهِ وَ لَا وَلَدَهُ فَإِنْ کَانَ لِلْمَیِّتِ وَلَدٌ مِنْ غَیْرِ هَذِهِ الَّتِی هِیَ أُمُّ وَلَدِهِ فَإِنَّهَا تُجْعَلُ فِی نَصِیبِ وُلْدِهَا إِذَا کَانُوا صِغَاراً فَإِذَا أَدْرَکُوا تَوَلَّوْا هُمْ عِتْقاً [عِتْقَهَا] فَإِنْ مَاتُوا قَبْلَ أَنْ یُدْرِکُوا أُلْحِقَتْ مِیرَاثاً لِلْوَرَثَةِ وَ بِاللَّهِ التَّوْفِیقُ (2).

ص: 132


1- 1. علل الشرائع ص 503.
2- 2. فقه الرضا ص 39.

**[ترجمه]فقه الرضا: اگر صاحب کنیز بمیرد و فرزند کنیز (قبل مرگ صاحبش) سقط شده باشد، آن کنیز متعلق به ورثه است؛ اما اگر فرزندش زنده باشد، کنیز برای فرزندش است و وارثان نمی­توانند او را به مالکیت خود درآورند و آن کنیز آزاد است، زیرا انسان نمی­تواند پدر و مادر و فرزندش را به تملک خود درآورد، حال اگر میت دارای فرزندی از غیر از کنیز باشد، آن کنیز سهم فرزندان زن دیگر قرار می­گیرد - اگر کوچک باشند - و اگر بچه های زن دیگر بزرگ شوند، کنیز و فرزندش به آن زن و بچه هایش متعلق است، ولی اگر آن زن و فرزندانش بمیرد، آن کنیز به ورثه (دیگر) تعلق می­گیرد؛ توفیق تنها از آن خداوند است. - . فقه الرضا علیه السلام: 39 -

**[ترجمه]

باب 10 بیع المرابحة و أخواتها و بیع ما لم یقبض

الأخبار

«1»

ب، [قرب الإسناد] الطَّیَالِسِیُّ عَنِ الْعَلَاءِ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام الرَّجُلُ یُرِیدُ أَنْ یَبِیعَ الْبَیْعَ فَیَقُولُ أَبِیعُکَ بِدَهْ یَازْدَهْ أَوْ بِدَهْ دَوَازْدَهْ قَالَ لَا بَأْسَ إِنَّمَا هُوَ الْبَیْعُ فَإِذَا جَمَعَ الْبَیْعَ یَجْعَلُهُ جُمْلَةً وَاحِدَةً(1).

**[ترجمه]قرب الاسناد: علا گوید: به امام صادق علیه السّلام گفتم: شخصی می­خواهد کالایی را بفروشد، پس می­گوید: آن را به ده یازده، یا ده به دوازده به تو می­فروشم. امام فرمود: اشکال ندارد، همانا این معامله است. پس وقتی تصمیم به معامله گرفت، قیمت را یک جمله ثابت می­کند. - . قرب الاسناد: 15 -

**[ترجمه]

«2»

ب، [قرب الإسناد] عَلِیٌّ عَنْ أَخِیهِ علیه السلام قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ اشْتَرَی طَعَاماً أَ یَصْلُحُ أَنْ یُوَلِّیَ مِنْهُ قَبْلَ أَنْ یَقْبِضَهُ قَالَ إِذَا رَبِحَ فَلَا یَصْلُحُ حَتَّی یَقْبِضَهُ وَ إِنْ کَانَ یُوَلِّی مِنْهُ فَلَا بَأْسَ (2).

**[ترجمه]قرب الاسناد: علی بن جعفر گوید: از برادرم امام موسی کاظم علیه السّلام سؤال کردم: شخصی مواد خوراکی می خرد. آیا جایز است پیش از تحویل، آن را به قیمت خرید بفروشد؟ امام فرمود: اگر سود دریافت کند، پیش از تحویل گرفتن، فروش آن جایز نیست و اگر آن را به همان قیمت خرید بفروشد، اشکال ندارد. - . قرب الاسناد: 114 -

**[ترجمه]

«3»

قَالَ: وَ سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ یَبِیعُ السِّلْعَةَ وَ یَشْتَرِطُ أَنَّ لَهُ نِصْفَهَا ثُمَّ یَبِیعُهَا مُرَابَحَةً أَ یَحِلُّ ذَلِکَ قَالَ لَا بَأْسَ (3).

**[ترجمه]قرب الاسناد: گوید: از او پرسیدم: شخصی کالایی می­خرد و شرط می­کند که نصف آن متعلق به خودش باشد، سپس آن را با سود می­فروشد، آیا این معامله صحیح است؟ امام فرمود: اشکال ندارد. - . قرب الاسناد: 114 -

**[ترجمه]

«4»

قَالَ: وَ سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ اشْتَرَی مَبِیعاً کَیْلًا أَوْ وَزْناً هَلْ یَصْلُحُ بَیْعُهُ مُرَابَحَةً قَالَ إِذَا تَرَاضَیَا الْبَیِّعَانِ فَلَا بَأْسَ فَإِنْ سُمِّیَ کَیْلًا أَوْ وَزْناً فَلَا یَصْلُحُ بَیْعُهُ حَتَّی یَکِیلَهُ أَوْ یَزِنَهُ (4).

**[ترجمه]قرب الاسناد: گوید: از او سؤال کردم: شخصی کالایی را که دارای پیمانه یا وزن است، می خرد. آیا فروش آن به صورت مرابحه صحیح است؟ امام فرمود: اگر فروشنده و خریدار راضی باشند، اشکال ندارد و اگر کالا جزء کالاهای پیمانه­ای و دارای وزن باشد، فروش آن پیش از پیمانه و وزن کردن جایز نیست. - . قرب الاسناد: 114 -

**[ترجمه]

«5»

لی، [الأمالی للصدوق] فِی خَبَرِ الْمَنَاهِی: إِنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله نَهَی عَنْ بَیْعِ مَا لَمْ یُضْمَنْ (5).

**[ترجمه]أمالی الصدوق: در اخبار نهی پیامبر صلّی الله علیه و آله آمده است که ایشان از فروش کالایی که ضمانت نشده است، نهی کردند. - . أمالی الصدوق: 425 -

**[ترجمه]

«6»

ما، [الأمالی للشیخ الطوسی] ابْنُ حَمَّوَیْهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ بَکْرٍ عَنْ أَبِی خَلِیفَةَ عَنْ مُسَدَّدٍ عَنْ أَبِی الْأَحْوَصِ عَنْ عَبْدِ الْعَزِیزِ بْنِ رَفِیعٍ عَنْ عَطَاءٍ عَنْ حِزَامِ بْنِ حَکِیمٍ قَالَ: ابْتَعْتُ طَعَاماً مِنْ طَعَامِ الصَّدَقَةِ فَأُرْبِحْتُ فِیهِ قَبْلَ أَنْ أَقْبِضَهُ فَأَرَدْتُ بَیْعَهُ فَسَأَلْتُ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله فَقَالَ لَا تَبِعْهُ حَتَّی تَقْبِضَهُ (6).

ص: 133


1- 1. قرب الإسناد ص 15.
2- 2. قرب الإسناد ص 114.
3- 3. قرب الإسناد ص 114.
4- 4. قرب الإسناد ص 114.
5- 5. أمالی الصدوق ص 425.
6- 6. أمالی الطوسیّ ج 2 ص 14.

**[ترجمه]أمالی الطوسی: عطا از حزام بن حکیم نقل کرده است که گفت: من طعامی از طعام صدقه خریدم، و تصمیم گرفتم قبل از تحویل گرفتن طعام، آن را با دریافت سود بفروشم، پس درباره­ این امر از پیامبر صلّی الله علیه و آله سؤال کردم و ایشان فرمود: تا کالا را تحویل نگرفتی، آن را نفروش. - . أمالی الطوسی 2: 14 -

**[ترجمه]

باب 11 بیع الحیوان

الأخبار

«1»

ب، [قرب الإسناد] عَلِیٌّ عَنْ أَخِیهِ قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الْحَیَوَانِ بِالْحَیَوَانِ بِنَسِیئَةٍ وَ زِیَادَةِ دِرْهَمٍ یَنْقُدُ الدِّرْهَمَ وَ یُؤَخِّرُ الْحَیَوَانَ قَالَ إِذَا تَرَاضَیَا فَلَا بَأْسَ (1).

**[ترجمه]قرب الاسناد: علی بن جعفر گوید: از برادرم موسی کاظم علیه السّلام درباره­ معامله­ حیوان با حیوان به نسیه و افزوده­ درهم، سؤال کردم که: درهم به صورت نقد پرداخت می شود و حیوان با تأخیر؟ امام فرمود: اگر دو طرف راضی باشند، اشکال ندارد. - . قرب الاسناد: 113 -

**[ترجمه]

«2»

ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام] بِالْأَسَانِیدِ الثَّلَاثَةِ عَنِ الرِّضَا عَنْ آبَائِهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ علیهم السلام قَالَ: اخْتَصَمَ إِلَی عَلِیٍّ علیه السلام رَجُلَانِ أَحَدُهُمَا بَاعَ الْآخَرَ بَعِیراً وَ اسْتَثْنَی الرَّأْسَ وَ الْجِلْدَ ثُمَّ بَدَا لَهُ أَنْ یَنْحَرَهُ قَالَ هُوَ شَرِیکُهُ فِی الْبَعِیرِ عَلَی قَدْرِ الرَّأْسِ وَ الْجِلْدِ(2).

**[ترجمه]عیون الاخبار: با اسناد نقل شده، امام رضا علیه السّلام از پدرانش از امام حسین علیه السّلام روایت کرده است: دو نفر با یکدیگر اختلاف داشتند، برای رفع اختلاف نزد امام علی علیه السّلام آمدند. یکی از آن دو شتری به دیگری فروخته بود، به شرط آنکه سر و پوست شتر برای او باشد. ولی خریدار از کشتن شتر منصرف شده بود. حضرت علی علیه السّلام فرمود: فروشنده به اندازه­ سر و پوست، از شتر سهم دارد. - . عیون الاخبار 2: 43 -

**[ترجمه]

«3»

صح، [صحیفة الرضا علیه السلام] عَنْهُ علیه السلام: مِثْلَهُ (3).

**[ترجمه]صحیفة الرضا: در این کتاب نیز همانند این روایت ذکر شده است. - . صحیفة الرضا علیه السلام: 24 -

**[ترجمه]

أقول

قد مضی فی باب ما نهی عنه من البیع النهی عن بیع المضامین و الملاقیح و حبل الحبلة(4).

ص: 134


1- 1. قرب الإسناد ص 113.
2- 2. عیون الأخبار ج 2 ص 43.
3- 3. صحیفة الرضا ص 24 طبع مصر سنة 1340 ملحقا بمسند زید.
4- 4. الأحادیث التی تجدها تحت الرقم 6- 11 ذیل الباب الآتی- أعنی باب متفرقات أحکام البیوع- کانت فی الطبعة الکمبانیّ ملحقة بذیل هذا الباب، و هی فی غیر محلها، ألحقناها بمحلها طبقا لنسخة الأصل.

**[ترجمه]در باب «موارد نهی شده در انواع معامله»، نهی از معامله­ مضامین، ملاقیح و باردار کردن کنیزان ذکر شده است .

**[ترجمه]

باب 12 متفرقات أحکام البیوع و أنواعها من البیع الفضولی و غیره

الأخبار

«1»

ما، [الأمالی للشیخ الطوسی] ابْنُ مَخْلَدٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ نُصَیْرٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ یُوسُفَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سُلَیْمَانَ عَنْ عَبْدِ الْوَارِثِ بْنِ سَعِیدٍ قَالَ: قَدِمْتُ مَکَّةَ فَوَجَدْتُ فِیهَا أَبَا حَنِیفَةَ وَ ابْنَ أَبِی لَیْلَی وَ ابْنَ شُبْرُمَةَ فَسَأَلْتُ أَبَا حَنِیفَةَ فَقُلْتُ مَا تَقُولُ فِی رَجُلٍ بَاعَ بَیْعاً وَ شَرَطَ شَرْطاً قَالَ الْبَیْعُ بَاطِلٌ وَ الشَّرْطُ بَاطِلٌ ثُمَّ أَتَیْتُ ابْنَ أَبِی لَیْلَی فَسَأَلْتُهُ فَقَالَ الْبَیْعُ جَائِزٌ وَ الشَّرْطُ بَاطِلٌ ثُمَّ أَتَیْتُ ابْنَ شُبْرُمَةَ فَسَأَلْتُهُ فَقَالَ الْبَیْعُ جَائِزٌ وَ الشَّرْطُ جَائِزٌ فَقُلْتُ سُبْحَانَ اللَّهِ ثَلَاثٌ مِنْ فُقَهَاءِ أَهْلِ الْعِرَاقِ اخْتَلَفْتُمْ عَلَیَّ فِی مَسْأَلَةٍ وَاحِدَةٍ فَأَتَیْتُ أَبَا حَنِیفَةَ فَأَخْبَرْتُهُ فَقَالَ مَا أَدْرِی مَا قَالا حَدَّثَنِی عَمْرُو بْنُ شُعَیْبٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ أَنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله نَهَی عَنْ بَیْعٍ وَ شَرْطٍ الْبَیْعُ بَاطِلٌ وَ الشَّرْطُ بَاطِلٌ ثُمَّ أَتَیْتُ ابْنَ أَبِی لَیْلَی فَأَخْبَرْتُهُ فَقَالَ مَا أَدْرِی مَا قَالا حَدَّثَنِی هِشَامٌ عَنْ عُرْوَةَ عَنْ عَائِشَةَ قَالَتْ أَمَرَنِی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَنْ أَشْتَرِیَ بَرِیرَةَ فَأُعْتِقَهَا الْبَیْعُ جَائِزٌ وَ الشَّرْطُ بَاطِلٌ ثُمَّ أَتَیْتُ ابْنَ شُبْرُمَةَ فَأَخْبَرْتُهُ فَقَالَ مَا أَدْرِی مَا قَالا حَدَّثَنِی مِسْعَرُ بْنُ کِدَامٍ عَنْ مُحَارِبِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ بِعْتُ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله نَاقَةً شَرَطَ لِی حِلَابَهَا إِلَی الْمَدِینَةِ الْبَیْعُ جَائِزٌ وَ الشَّرْطُ جَائِزٌ(1).

ص: 135


1- 1. أمالی الطوسیّ ج 2 ص 4 و فی المصدر فی السند( عبد اللّه بن أیوب بن زاذان) بدل عبد اللّه بن یوسف، کما أن فی أواخر الحدیث( محارب بن دثار) بدل محارب بن زیاد فلاحظ.

**[ترجمه]أمالی الطوسی: عبدالوارث بن سعید گوید: وارد مکه شدم و در آنجا با «ابوحنیفه» و «ابن ابی لیلی» و «ابن شبرمه» برخورد کردم. از ابوحنیفه سؤال کردم: نظر شما درباره­ کسی که کالایی را می فروشد و در ضمن معامله چیزی را شرط می کند، چیست؟ ابوحنیفه گفت: معامله و شرط هر دو باطل است. سپس نزد ابن ابی لیلی رفتم و همان مسئله را از وی سؤال کردم. وی گفت: معامله صحیح ولی شرط باطل است. پس از آن نزد ابن شبرمه رفتم و از وی نیز سؤال کردم. او گفت: معامله و شرط هر دو صحیح است.

با خود گفتم: سبحان الله! شما هر سه از فقیهان عراق هستید و در پاسخ یک مسأله با یکدیگر اختلاف نظر دارید!

پس بار دیگر نزد ابوحنیفه رفتم و نظر ابن ابی لیلی و ابن شبرمه را برای وی بازگو کردم. او گفت: من نمی­دانم آنها چه گفته اند! عمرو بن شعیب از پدرش از جدش برای من روایت کرد که پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله از معامله و شرط کردن در آن نهی کرد. پس معامله و شرط هر دو باطل است.

سپس نزد ابن ابی لیلی رفتم و ماجرا را برایش باز گو کردم. او نیز گفت: من نمی­دانم آنها چه گفته اند! هشام از عروه و او از پدرش برای من روایت کرد که عایشه گفت: پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله به من دستور داد «بریره» را بخرم، پس او را آزاد کرد. پس معامله صحیح و شرط باطل است .

پس از آن، نزد ابن شبرمه رفتم و ماجرا را برای وی بازگو کردم. او گفت: من نمی دانم آنها چه گفته اند! مسعر بن کدام از محارب بن زیاد روایت می کند که جابر بن عبدالله گفت: من شتر ماده ای به پیامبر صلّی الله علیه و آله فروختم و او با من شرط کرد که شتر را به شهر مدینه [نزد او] ببرم. پس معامله و شرط، هر دو جایز است. - . أمالی الطوسی 2: 4 -

**[ترجمه]

«2»

ب، [قرب الإسناد] عَلِیٌّ عَنْ أَخِیهِ علیه السلام قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ کَانَ لَهُ عَلَی آخَرَ عَشَرَةُ دَرَاهِمَ فَقَالَ اشْتَرِ لِی ثَوْباً فَبِعْهُ وَ اقْبِضْ ثَمَنَهُ فَمَا وَضَعْتَ فَهُوَ عَلَیَّ أَ یَحِلُّ ذَلِکَ قَالَ إِذَا تَرَاضَیَا فَلَا بَأْسَ (1).

**[ترجمه]قرب الاسناد: علی بن جعفر گوید: از برادرم موسی کاظم علیه السّلام پرسیدم: شخصی ده درهم از دیگری طلبکار است، پس او [بدهکار] می گوید: یک پیراهن از من بخر و آن را بفروش؛ هر چه کمتر فروختی من از خودم می دهم، آیا صحیح است؟ فرمود: اگر هر دو راضی باشند صحیح است. - . قرب الاسناد: 114 -

**[ترجمه]

«3»

ل، [الخصال] ابْنُ الْمُتَوَکِّلِ عَنْ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارِ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ رَفَعَهُ إِلَی الْحُسَیْنِ بْنِ زَیْدٍ عَنْ آبَائِهِ عَنْ عَلِیٍّ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: إِذَا التَّاجِرَانِ صَدَقَا وَ بَرَّا بُورِکَ لَهُمَا وَ إِذَا کَذَبَا وَ خَانَا لَمْ یُبَارَکْ لَهُمَا وَ هُمَا بِالْخِیَارِ مَا لَمْ یَفْتَرِقَا فَإِنِ اخْتَلَفَا فَالْقَوْلُ قَوْلُ رَبِّ السِّلْعَةِ أَوْ یَتَتَارَکَا(2).

**[ترجمه]الخصال: حسین بن زید از پدرانش نقل می کند که علی علیه السّلام از پیامبر خدا صلّی الله علیه و آله نقل کردند که فرمود: هنگامی که دو تاجر راست بگویند و نیکی کنند، به آنها برکت داده می شود، و چون دروغ بگویند و خیانت کنند، به آنها برکت داده نمی شود و آنان مادامی که از هم جدا نشده اند، حق انتخاب دارند و هرگاه اختلاف پیدا کنند، سخن، سخن صاحب کالاست و یا می­توانند متارکه کنند. - . الخصال 1: 27 -

**[ترجمه]

«4»

ما، [الأمالی للشیخ الطوسی] حَمَّوَیْهِ عَنْ أَبِی الْحُسَیْنِ عَنْ أَبِی خَلِیفَةَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ کَثِیرٍ عَنْ سُفْیَانَ عَنْ أَبِی حُصَیْنٍ عَنْ شَیْخٍ مِنْ أَهْلِ الْمَدِینَةِ عَنْ حَکِیمِ بْنَ حِزَامٍ: أَنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله بَعَثَ مَعَهُ بِدِینَارٍ یَشْتَرِی لَهُ أُضْحِیَّةً فَاشْتَرَاهَا بِدِینَارٍ وَ بَاعَهَا بِدِینَارَیْنِ فَرَجَعَ فَاشْتَرَی أُضْحِیَّةً بِدِینَارٍ وَ جَاءَ بِدِینَارٍ إِلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فَتَصَدَّقَ بِهِ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله وَ دَعَا أَنْ یُبَارَکَ لَهُ فِی تِجَارَتِهِ (3).

**[ترجمه]أمالی الطوسی: حکیم بن حزام گوید: پیامبر صلّی الله علیه و آله او را با یک دینار فرستاد تا برایش یک گوسفند قربانی بخرد، او با یک دینار گوسفند را خرید، سپس آن گوسفند را به دو دینار فروخت و با یک دینار از آن، گوسفند دیگری خرید و با یک دینار دیگر نزد پیامبر صلّی الله علیه و آله بازگشت. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله یک دینار را به او داد و دعا کرد که خداوند به تجارتش برکت دهد. - . أمالی الطوسی2: 13 -

**[ترجمه]

«5»

کِتَابُ الْإِمَامَةِ وَ التَّبْصِرَةِ، عَنِ الْحَسَنِ بْنِ حَمْزَةَ الْعَلَوِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی الْقَاسِمِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ هَارُونَ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ مَسْعَدَةَ بْنِ صَدَقَةَ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: صَاحِبُ السِّلْعَةِ أَحَقُّ بِالسَّوْمِ.

**[ترجمه]کتاب الامامة و التبصرة: مسعده بن صدقه از امام صادق علیه السّلام و ایشان از پدرانش روایت کرده است که پیامبر صلّی الله علیه و آله فرمود: صاحب کالا به نرخ­گذاری سزاوارتر است.

**[ترجمه]

«6»

الْکَافِی، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنِ ابْنِ أَبِی نَجْرَانَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ عَبْدِ الرَّحِیمِ عَنْ رَجُلٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: إِذَا قَالَ الرَّجُلُ لِلرَّجُلِ هَلُمَّ أُحْسِنْ بَیْعَکَ یَحْرُمُ عَلَیْهِ الرِّبْحُ (4).

ص: 136


1- 1. قرب الإسناد ص 114.
2- 2. الخصال ج 1 ص 27.
3- 3. أمالی الطوسیّ ج 2 ص 13.
4- 4. الکافی ج 5 ص 152.

**[ترجمه]الکافی: امام صادق علیه السّلام فرمود: هرگاه شخصی به دیگری بگوید: بیا تا در معامله به تو نیکی کنم، سود بردن بر او حرام می­شود. - . الکافی 5: 152 -

**[ترجمه]

«7»

وَ فِیهِ، وَ فِی یب، [تهذیب الأحکام] بِأَسَانِیدَ: الْمُسْلِمُونَ عِنْدَ شُرُوطِهِمْ إِلَّا مَا خَالَفَ کِتَابَ اللَّهِ (1).

**[ترجمه]الکافی و تهذیب: در اسناد آمده است که: مسلمانان پای­بند به شرط­هایشان هستند، مگر شرطی که مخالف و مغایر با کتاب خداوند متعال باشد. - . الکافی 5: 169 و تهذیب 7: 22 -

**[ترجمه]

«8»

یب، [تهذیب الأحکام] بِإِسْنَادِهِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنِ الْخَشَّابِ عَنِ ابْنِ کَلُّوبٍ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ علیه السلام أَنَّ عَلِیّاً علیه السلام کَانَ یَقُولُ: مَنْ شَرَطَ لِامْرَأَتِهِ شَرْطاً فَلْیَفِ بِهَا فَإِنَّ الْمُسْلِمِینَ عِنْدَ شُرُوطِهِمْ إِلَّا شَرْطاً حَرَّمَ حَلَالًا أَوْ أَحَلَّ حَرَاماً(2).

أخبار بیع الشرط تشمل بإطلاقها و بعمومها ما إذا لم یکن فی العقد.

**[ترجمه]تهذیب: اسحاق بن عمار از امام صادق علیه السّلام و ایشان از پدرش روایت کرده است که امام علی علیه السّلام می فرمود: هرکس برای زن خویش چیزی شرط کند، باید به آن وف-ا کند، زیرا مسلم--انان پای­بند به شرط هایشان هستند، مگر شرطی که حلالی را حرام یا حرامی را حلال کند. - . تهذیب 7: 467 -

- اخبار معامله شرط­دار اگر در قرار داد نباشد، شامل اطلاق و عموم آن می­شود.

**[ترجمه]

«9»

کا، [الکافی] عَنِ الْعِدَّةِ عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ حَفْصِ بْنِ سُوقَةَ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ الْمُنْذِرِ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَجِیئُنِی الرَّجُلُ فَیَطْلُبُ الْعِینَةَ فَأَشْتَرِی لَهُ الْمَتَاعَ مُرَابَحَةً ثُمَّ أَبِیعُهُ إِیَّاهُ ثُمَّ أَشْتَرِیهِ مِنْهُ مَکَانِی قَالَ إِذَا کَانَ بِالْخِیَارِ إِنْ شَاءَ بَاعَ وَ إِنْ شَاءَ لَمْ یَبِعْ وَ کُنْتَ أَنْتَ بِالْخِیَارِ إِنْ شِئْتَ اشْتَرَیْتَ وَ إِنْ شِئْتَ لَمْ تَشْتَرِ فَلَا بَأْسَ (3).

**[ترجمه]الکافی: حسین بن منذر گوید: به امام صادق علیه السّلام گفتم: شخصی نزد من می آید و از من درخواست عینه - . عینه: فروختن کالایی به دیگری و خریدن مجدد کالا از او، یا خریدن کالای مورد نیاز کسی نقداً و فروختن آن به وی به صورت نسیه است. - می کند. من کالایی را با سود برایش می خرم، سپس آن را به وی می فروشم و آن گاه در همان مکان، کالا را از او می خرم. امام فرمود: اگر او در فروختن یا نفروختن آن کالا حق انتخاب داشته باشد، و تو نیز در خریدن یا نخریدن کالا مختار باشی، اشکالی ندارد. - . الکافی 5: 202 -

**[ترجمه]

«10»

کا، [الکافی] عَنِ الْعِدَّةِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ یَحْیَی بْنِ الْحَجَّالِ عَنْ خَالِدِ بْنِ الْحَجَّاجِ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام الرَّجُلُ یَجِی ءُ فَیَقُولُ اشْتَرِ هَذَا الثَّوْبَ وَ أُرْبِحَکَ کَذَا وَ کَذَا قَالَ أَ لَیْسَ إِنْ شَاءَ تَرَکَ وَ إِنْ شَاءَ أَخَذَ قُلْتُ بَلَی قَالَ لَا بَأْسَ بِهِ إِنَّمَا یُحِلُّ الْکَلَامُ وَ یُحَرِّمُ الْکَلَامُ.

**[ترجمه]الکافی: خالد بن حجاج گوید: به امام صادق علیه السّلام گفتم: شخصی نزد من می آید و می گوید: این لباس را بخر و فلان مبلغ به تو سود می دهم! امام فرمود: آیا چنین نیست که اگر مایل نباشد، کالا را وا می گذارد و اگر مایل باشد می خرد؟ گفتم: بله! امام فرمود: اشکال ندارد! معامله با یک حرف حلال می شود و با یک حرف دیگر حرام می گردد.

**[ترجمه]

«11»

وَ مِنْهُ، عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ: مِثْلَهُ (4).

**[ترجمه]و در الکافی از علی از پدرش از ابن ابو عمر همانند این روایت نقل شده است. - . الکافی 5: 201 -

**[ترجمه]

«12»

وَ مِنْهُ، عَنْ فَضَالَةَ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَجِیئُنِی الرَّجُلُ یَطْلُبُ مِنِّی بَیْعَ الْحَرِیرِ وَ لَیْسَ عِنْدِی مِنْهُ شَیْ ءٌ فَیُقَاوِلُنِی عَلَیْهِ وَ أُقَاوِلُهُ فِی الرِّبْحِ وَ الْأَجَلِ حَتَّی نَجْتَمِعَ عَلَی شَیْ ءٍ ثُمَّ أَذْهَبُ فَأَشْتَرِی لَهُ الْحَرِیرَ فَأَدْعُوهُ إِلَیْهِ.

ص: 137


1- 1. الکافی ج 5 ص 169 و التهذیب ج 7 ص 22.
2- 2. التهذیب ج 7 ص 467.
3- 3. الکافی ج 5 ص 202.
4- 4. الکافی ج 5 ص 201.

فَقَالَ أَ رَأَیْتَ إِنْ وَجَدَ بَیْعاً هُوَ أَحَبُّ إِلَیْهِ مِمَّا عِنْدَکَ أَ یَسْتَطِیعُ أَنْ یَنْصَرِفَ إِلَیْهِ وَ یَدَعَکَ أَوْ وَجَدْتَ أَنْتَ ذَلِکَ أَ تَسْتَطِیعُ أَنْ تَنْصَرِفَ إِلَیْهِ وَ تَدَعَهُ قُلْتُ نَعَمْ قَالَ لَا بَأْسَ (1).

**[ترجمه]الکافی: معاویة بن عمار گوید: به امام صادق علیه السّلام گفتم: شخصی می آید و از من حریر درخواست می­کند، درحالی که من هیچ نوعی از آن ندارم. من و او در مورد سود و سررسید پرداخت گفتگو می کنیم و به توافق می رسیم. آنگاه من می روم و برای او حریر می خرم و او را فرا می­خوانم تا جنس خود را ببرد. این معامله چه حکمی دارد؟

امام فرمود: آیا اگر خریدار کالای مرغوبتری پیدا کند، حق آن را دارد که تو را با جنس حاضر واگذارد و از دیگران خریداری کند، یا تو این حق را داری که اگر مشتری مناسب­تری پیدا کردی، آن کالا را به او بفروشی و مشتری قبلی را وا گذاری؟ من گفتم: بله. امام صادق علیه السلام فرمود: اشکال ندارد. - . الکافی 5: 200 -

**[ترجمه]

مولف

وَ رُوِیَ: مِثْلُهُ بِاخْتِلَافٍ یَسِیرٍ بِأَسَانِیدَ کَثِیرَةٍ.

**[ترجمه]مانند این روایت در بسیاری از اسناد، البته با کمی تفاوت نقل شده است .

**[ترجمه]

أبواب الدین و القرض

باب 1 ثواب القرض و ذم من منعه عن المحتاجین

الأخبار

«1»

لی، [الأمالی للصدوق] فِی خَبَرِ الْمَنَاهِی قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: مَنِ احْتَاجَ إِلَیْهِ أَخُوهُ الْمُسْلِمُ فِی قَرْضٍ وَ هُوَ یَقْدِرُ عَلَیْهِ فَلَمْ یَفْعَلْ حَرَّمَ اللَّهُ عَلَیْهِ رِیحَ الْجَنَّةِ(2).

**[ترجمه]أمالی الصدوق: در احادیث نهی پیامبر صلّی الله علیه و آله آمده است که فرمود: هر کس برادر مسلمانش در قرض به وی نیاز پیدا کند و توانایی [قرض دادن] داشته باشد و به او ندهد، خداوند بوی بهشت را بر او حرام می­گرداند. - . أمالی الصدوق: 430 -

**[ترجمه]

«2»

فس، [تفسیر القمی] قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام: عَلَی بَابِ الْجَنَّةِ مَکْتُوبٌ الْقَرْضُ بِثَمَانِیَةَ عَشَرَ وَ الصَّدَقَةُ بِعَشَرَةٍ وَ ذَلِکَ أَنَّ الْقَرْضَ لَا یَکُونُ إِلَّا فِی یَدِ الْمُحْتَاجِ وَ الصَّدَقَةَ رُبَّمَا وَقَعَتْ فِی یَدِ غَیْرِ مُحْتَاجٍ (3).

**[ترجمه]تفسیر علی بن ابراهیم: امام صادق علیه السّلام فرمود: بر در بهشت نوشته شده است: ثواب قرض دادن، هجده برابر و ثواب صدقه ده برابر است، چرا که قرض همواره به نیازمند داده می شود و صدقه گاهی در دست غیر نیازمند قرار می گیرد. - . تفسیر علی بن ابراهیم 2: 350 -

**[ترجمه]

«3»

فس، [تفسیر القمی] أَحْمَدُ بْنُ إِدْرِیسَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ أَبِی الْمِعْزَی عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا إِبْرَاهِیمَ علیه السلام عَنْ قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَی مَنْ ذَا الَّذِی یُقْرِضُ اللَّهَ قَرْضاً حَسَناً فَیُضاعِفَهُ لَهُ وَ لَهُ أَجْرٌ کَرِیمٌ (4) قَالَ نَزَلَتْ فِی صِلَةِ الْأَرْحَامِ (5).

ص: 138


1- 1. الکافی ج 5 ص 200.
2- 2. أمالی الصدوق ص 430.
3- 3. تفسیر علیّ بن إبراهیم ج 2 ص 350.
4- 4. سورة الحدید: 11.
5- 5. نفس المصدر ج 2 ص 351.

**[ترجمه]تفسیر علی بن ابراهیم: اسحاق بن عمار گوید: از ابو ابراهیم علیه السّلام درباره­ سخن خداوند متعال در این آیه پرسیدم: «مَنْ ذَا الَّذی یُقْرِضُ اللَّهَ قَرْضاً حَسَناً فَیُضاعِفَهُ لَهُ وَ لَهُ أَجْرٌ کَریمٌ»، - . الحدید: 11 - {کیست آن کس که به خدا وامی نیکو دهد تا [نتیجه اش را] برای وی دوچندان گرداند و او را پاداشی خوش باشد؟} ایشان فرمود: این آیه در باب صله­ ارحام (خویشاوندان) نازل شده است. - . تفسیر علی بن ابراهیم 2: 351 -

**[ترجمه]

«4»

ثو، [ثواب الأعمال] ابْنُ الْوَلِیدِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ النَّضْرِ عَنْ عَمْرِو بْنِ شِمْرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَنْ أَقْرَضَ مُؤْمِناً قَرْضاً یَنْتَظِرُ بِهِ مَیْسُورَهُ کَانَ مَالُهُ فِی زَکَاةٍ وَ کَانَ هُوَ فِی صَلَاةٍ مِنَ الْمَلَائِکَةِ حَتَّی یُؤَدِّیَهُ إِلَیْهِ (1).

**[ترجمه]ثواب الاعمال: عمر بن شمر از امام صادق علیه السّلام روایت کرده است که رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم فرمود: هر کس که به مؤمنی قرض دهد و صبر کند تا وضع مالی او بهتر شود، تا زمانی که آن شخص قرض خود را به وی ادا کند، مالش پاک می­ماند و فرشتگان بر او (قرض دهنده) درود می فرستند.

**[ترجمه]

«5»

ثو، [ثواب الأعمال] أَبِی عَنْ سَعْدٍ عَنِ النَّهْدِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ جَنَابٍ عَنْ شَیْخٍ کَانَ عِنْدَنَا قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ: لَأَنْ أُقْرِضَ قَرْضاً أَحَبُّ إِلَیَّ مِنْ أَنْ أَصِلَ بِمِثْلِهِ قَالَ وَ کَانَ یَقُولُ مَنْ أَقْرَضَ قَرْضاً فَضَرَبَ لَهُ أَجَلًا فَلَمْ یُؤْتَ بِهِ عِنْدَ ذَلِکَ الْأَجَلِ فَإِنَّ لَهُ مِنَ الثَّوَابِ فِی کُلِّ یَوْمٍ یَتَأَخَّرُ عَنْ ذَلِکَ الْأَجَلِ بِمِثْلِ صَدَقَةِ دِینَارٍ وَاحِدٍ فِی کُلِّ یَوْمٍ (2).

**[ترجمه]ثواب الاعمال: محمد بن جناب از یکی از بزرگان نقل کرده است: شنیدم که امام صادق علیه السّلام می­فرمود: به تحقیق اگر مالی قرض داده شود، در نزد من خوشایندتر است از اینکه همانند آن مال بخشیده شود. - . ثواب الاعمال: 124 -

و روایت کرده که می فرمود: هرکس مالی را به کسی قرض دهد، و مدتی برای [پرداخت] آن تعیین کند، و شخص مقروض نتواند در آن مدت معین، قرضش را به او وصول کند، به ازای هر روز تأخیر، ثواب یک دینار صدقه برای او خواهد بود. - . ثواب الاعمال: 124 -

**[ترجمه]

«6»

ثو، [ثواب الأعمال] ابْنُ الْوَلِیدِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ سِنَانٍ عَنِ الْفُضَیْلِ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: مَا مِنْ مُسْلِمٍ أَقْرَضَ مُسْلِماً قَرْضاً یُرِیدُ وَجْهَ اللَّهِ إِلَّا احْتُسِبَ لَهُ أَجْرُهَا بِحِسَابِ الصَّدَقَةِ حَتَّی تَرْجِعَ إِلَیْهِ (3).

**[ترجمه]ثواب الاعمال: فضیل از امام صادق علیه السّلام روایت کرده است که فرمود: هیچ مسلمانی نیست که برای رضای خدا به مسلمان دیگری قرض بدهد، مگر آنکه تا زمانی که آن مال به او باز گردد، پاداش صدقه دادن به حساب او ثبت شود. - . ثواب الاعمال: 124 -

**[ترجمه]

«7»

ثو، [ثواب الأعمال] أَبِی عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ هَیْثَمٍ الصَّیْرَفِیِّ وَ غَیْرِهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: الْقَرْضُ الْوَاحِدُ بِثَمَانِیَةَ عَشَرَ وَ إِنْ مَاتَ احْتُسِبَ بِهَا مِنَ الزَّکَاةِ(4).

**[ترجمه]ثواب الاعمال: هیثم صیرفی و دیگران از امام صادق علیه السّلام روایت کرده­اند که فرمود: ثواب یک قرض، هجده برابر است و اگر (شخص مقروض قبل از پرداخت قرضش) بمیرد، آن مال جزو زکات حساب می­شود. - . ثواب الاعمال: 124 -

**[ترجمه]

«8»

ثو، [ثواب الأعمال] ابْنُ الْوَلِیدِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنِ ابْنِ هَاشِمٍ عَنِ ابْنِ مَعْبَدٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ قَاسِمٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: أَلْفُ دِرْهَمٍ أُقْرِضُهَا مَرَّتَیْنِ أَحَبُّ إِلَیَّ مِنْ أَنْ أَتَصَدَّقَ بِهَا مَرَّةً وَ کَمَا لَا یَحِلُّ لِغَرِیمِکَ أَنْ یَمْطُلَکَ وَ هُوَ مُوسِرٌ فَکَذَلِکَ لَا یَحِلُّ لَکَ أَنْ تُعْسِرَهُ إِذَا عَلِمْتَ أَنَّهُ مُعْسِرٌ(5).

**[ترجمه]ثواب الاعمال: عبداللّه بن سنان از امام صادق علیه السّلام روایت کرده است که پیامبر صلّی الله علیه و آله فرمود: اگر مبلغ هزار درهم، دو بار قرض داده شود، در نزد من خوشایندتر از آن است که آن هزار درهم یک بار (و یک جا) صدقه داده شود. و همچنان ­که برای آن شخصی که از تو قرض می گیرد، جایز نیست در صورت توانایی، بازدهی قرض خود را به تأخیر بیندازد، برای تو نیز جایز نیست - اگر بدانی که او در مضیقه و تنگدستی است -

او را در فشار قرار دهی. - . ثواب الاعمال: 124 -

**[ترجمه]

«9»

الْهِدَایَةُ، قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام: مَکْتُوبٌ عَلَی بَابِ الْجَنَّةِ الصَّدَقَةُ بِعَشَرَةٍ وَ الْقَرْضُ بِثَمَانِیَةَ عَشَرَ وَ إِنَّمَا صَارَ الْقَرْضُ أَفْضَلَ مِنَ الصَّدَقَةِ لِأَنَّ الْمُسْتَقْرِضَ

ص: 139


1- 1. ثواب الأعمال ص 124.
2- 2. ثواب الأعمال ص 124.
3- 3. ثواب الأعمال ص 124.
4- 4. ثواب الأعمال ص 124.
5- 5. ثواب الأعمال ص 124.

لَا یَسْتَقْرِضُ إِلَّا مِنْ حَاجَةٍ وَ قَدْ یَطْلُبُ الصَّدَقَةَ مَنْ لَا یَحْتَاجُ إِلَیْهَا(1).

**[ترجمه]الهدایه: امام صادق علیه السّلام فرمود: بر در بهشت نوشته شده است: ثواب صدقه ده برابر و قرض هجده برابر است و قرض از صدقه برتر گردیده، زیرا قرض کننده جز از روی نیاز قرض نمی کند ولی گاهی غیرنیازمند درخواست صدقه می کند. - . الهدایة: 44 -

**[ترجمه]

«10»

ف، [تحف العقول] فِی خَبَرٍ طَوِیلٍ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام قَالَ: أَمَّا الْوُجُوهُ الْأَرْبَعَةُ الَّتِی یَلْزَمُهُ فِیهَا النَّفَقَةُ مِنْ وُجُوهِ اصْطِنَاعِ الْمَعْرُوفِ فَقَضَاءُ الدَّیْنِ وَ الْعَارِیَّةُ وَ الْقَرْضُ وَ إِقْرَاءُ الضَّیْفِ وَاجِبَاتٌ فِی السُّنَّةِ(2).

**[ترجمه]تحف العقول: در یک حدیث طولانی از امام صادق علیه السّلام ایشان فرموده­اند: اما وجوه چهارگانه که آن شامل پرداخت دِین، عاریه دادن، قرض دادن، و پذیرایی از مهمان که در سنت واجب است. - . تحف العقول: 353 -

**[ترجمه]

«11»

ضا، [فقه الرضا علیه السلام] رُوِیَ: أَنَّ أَجْرَ الْقَرْضِ ثَمَانِیَةَ عَشَرَ ضِعْفاً مِنْ أَجْرِ الصَّدَقَةِ لِأَنَّ الْقَرْضَ یَصِلُ إِلَی مَنْ لَا یَضَعُ نَفْسَهُ لِلصَّدَقَةِ لِأَخْذِ الصَّدَقَةِ(3).

**[ترجمه]فقه الرضا: روایت شده است که: پاداش قرض هجده برابر پاداش صدقه است؛ زیرا قرض به کسانی می رسد که برای گرفتن صدقه خود را در جایگاه صدقه قرار نمی دهند. - . فقه الرضا علیه السلام: 34 -

**[ترجمه]

«12»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ عَبْدِ الْحَمِیدِ عَنْ بَعْضِ الْقُمِّیِّینَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: فِی قَوْلِهِ تَعَالَی لا خَیْرَ فِی کَثِیرٍ مِنْ نَجْواهُمْ إِلَّا مَنْ أَمَرَ بِصَدَقَةٍ أَوْ مَعْرُوفٍ أَوْ إِصْلاحٍ بَیْنَ النَّاسِ یَعْنِی بِالْمَعْرُوفِ الْقَرْضَ (4).

**[ترجمه]تفسیر العیاشی: امام صادق علیه السّلام در تفسیر سخن خداوند متعال در این آیه: «لا خَیْرَ فِی کَثِیرٍ مِنْ نَجْواهُمْ إِلَّا مَنْ أَمَرَ بِصَدَقَةٍ أَوْ مَعْرُوفٍ أَوْ إِصْلاحٍ بَیْنَ النَّاسِ» - . النساء/ 114 - {در بسیاری از رازگوییهای ایشان خیری نیست، مگر کسی که [بدین وسیله] به صدقه یا کار پسندیده یا سازشی میان مردم، فرمان دهد.} فرمود: منظور از کلمه­ی «معروف» در اینجا، قرض دادن است. - . تفسیر العیاشی 1: 275 -

**[ترجمه]

«13»

م، [تفسیر الإمام علیه السلام]: أَمَّا الْقَرْضُ فَقَرْضُ دِرْهَمٍ کَصَدَقَةِ دِرْهَمَیْنِ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقَالَ هُوَ عَلَی الْأَغْنِیَاءِ(5).

**[ترجمه]تفسیر الامام العسکری: اما قرض؛ قرض دادن یک درهم همانند صدقه دادن دو درهم است، از رسول خدا صلّی الله علیه و آله شنیدم که فرمود: قرض دادن بر عهده­ اغنیاء است. - .[6]منبعی برای آن یافت نشده است. -

**[ترجمه]

«14»

نَوَادِرُ الرَّاوَنْدِیِّ، بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: الصَّدَقَةُ بِعَشَرَةٍ وَ الْقَرْضُ بِثَمَانِیَةَ عَشَرَ وَ صِلَةُ الْإِخْوَانِ بِعِشْرِینَ وَ صِلَةُ الرَّحِمِ بِأَرْبَعٍ وَ عِشْرِینَ (6).

ص: 140


1- 1. الهدایة ص 44.
2- 2. تحف العقول ص 353.
3- 3. فقه الرضا ص 34.
4- 4. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 275.
5- 5. لم أعثر علیه فی المصدر.
6- 6. نوادر الراوندیّ ص 6.

**[ترجمه]نوادر الراوندی: امام موسی کاظم علیه السّلام از پدرانش روایت کرده است که رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمود: ثواب صدقه ده برابر، و قرض هجده برابر است و ثواب صله­ برادر، بیست برابر و صله­ رحم، بیست و چهار برابر است. - . نوادر الراوندی: 6 -

**[ترجمه]

باب 2 ما ورد فی الاستدانة

الأخبار

«1»

ع، [علل الشرائع] ل، [الخصال] ابْنُ الْوَلِیدِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنِ ابْنِ مَعْرُوفٍ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ حَنَانِ بْنِ سَدِیرٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: کُلُّ ذَنْبٍ یُکَفِّرُهُ الْقَتْلُ فِی سَبِیلِ اللَّهِ إِلَّا الدَّیْنَ فَإِنَّهُ لَا کَفَّارَةَ لَهُ إِلَّا أَدَاؤُهُ أَوْ یَقْضِیَ صَاحِبُهُ أَوْ یَعْفُوَ الَّذِی لَهُ الْحَقُ (1).

**[ترجمه]علل الشرایع و الخصال: امام باقر علیه السّلام فرمود: شهادت در راه خدا، کفاره­ همه­ گناهان قرار می­گیرد به جز قرض، مگر اینکه گیرنده­ قرض، قرضش را ادا کند و یا صاحب مال آن را بر او ببخشد. - . علل الشرایع: 528 و الخصال 1: 9 -

**[ترجمه]

«2»

ل، [الخصال] أَبِی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِدْرِیسَ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ یُوسُفَ بْنِ الْحَارِثِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ یَزِیدَ عَنْ حَیَاةَ بْنِ شُرَیْحٍ عَنْ سَالِمِ بْنِ غَیْلَانَ عَنْ دَرَّاجٍ عَنْ أَبِی الْهَیْثَمِ عَنْ أَبِی سَعِیدٍ الْخُدْرِیِّ قَالَ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَقُولُ: أَعُوذُ بِاللَّهِ مِنَ الْکُفْرِ وَ الدَّیْنِ قِیلَ یَا رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَ یَعْدِلُ الدَّیْنُ بِالْکُفْرِ فَقَالَ نَعَمْ (2).

**[ترجمه]الخصال: ابوسعید خدری روایت کرده است، از پیامبر صلّی الله علیه و آله شنیدم که می­فرمود: پناه می برم به خدا از کفر و قرض. گفتند: ای پیامبر خدا! آیا قرض را با کفر برابر می شماری؟ فرمود: بله. - . الخصال 1: 27 -

**[ترجمه]

«3»

ع، [علل الشرائع] الْعَطَّارُ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ: مِثْلَهُ (3).

**[ترجمه]علل الشرایع: عطار از پدرش و او از اشعری همانند این را نقل کرده است. - . علل الشرایع: 527 -

**[ترجمه]

«4»

ع، [علل الشرائع] ابْنُ الْوَلِیدِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ الْمُغِیرَةِ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ علیهما السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: إِیَّاکُمْ وَ الدَّیْنَ فَإِنَّهُ هَمٌّ بِاللَّیْلِ وَ ذُلٌّ بِالنَّهَارِ(4).

**[ترجمه]علل الشرایع: سکونی از امام صادق علیه السّلام و ایشان از پدرانش روایت کرده است که پیامبر صلّی الله علیه و آله فرمود: بپرهیزید از بدهکاری، که مایه­ اندوه در شب و خواری در روز است. - . علل الشرایع: 527 -

**[ترجمه]

«5»

ع، [علل الشرائع] مَاجِیلَوَیْهِ عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مَیْمُونٍ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام قَالَ قَالَ عَلِیٌّ علیه السلام: إِیَّاکُمْ وَ الدَّیْنَ فَإِنَّهُ مَذَلَّةٌ بِالنَّهَارِ وَ مَهَمَّةٌ

ص: 141


1- 1. علل الشرائع ص 528 و الخصال ج 1 ص 9 و کان رمزه( ن) للعیون و هو من تصحیف النسّاخ.
2- 2. الخصال ج 1 ص 27.
3- 3. علل الشرائع ص 527.
4- 4. علل الشرائع ص 527.

بِاللَّیْلِ وَ قَضَاءٌ فِی الدُّنْیَا وَ قَضَاءٌ فِی الْآخِرَةِ(1).

**[ترجمه]علل الشرایع: عبدالله بن میمون از امام صادق علیه السّلام روایت کرده است که امام علی علیه السّلام فرمود: بپرهیزید از بدهکاری که آن مایه­ خواری در روز و موجب اندوه در شب است و پرداختنی در دنیا و پرداختنی در آخرت دارد. - . علل الشرایع: 527 -

**[ترجمه]

«6»

ع، [علل الشرائع] أَبِی عَنِ الْحِمْیَرِیِّ عَنْ هَارُونَ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ سَعْدَانَ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ اللَّیْثِیِّ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَا الْوَجَعُ إِلَّا وَجَعُ الْعَیْنِ وَ مَا الْهَمُّ إِلَّا هَمُّ الدَّیْنِ (2).

**[ترجمه]علل الشرایع: امام صادق علیه السّلام از پدرانش روایت کرده است که رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمود: دردی جز درد چشم و اندوهی جز اندوه قرض نیست. - . علل الشرایع: 529 -

**[ترجمه]

«7»

ع، [علل الشرائع] بِهَذَا الْإِسْنَادِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: الدَّیْنُ رَایَةُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فِی الْأَرْضِ فَإِذَا أَرَادَ أَنْ یُذِلَّ عَبْداً وَضَعَهُ فِی عُنُقِهِ (3).

**[ترجمه]علل الشرایع: بنا بر این اسناد، رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمود: قرض و وام پرچم خداوند در زمین است، و اگر بخواهد بنده ای را خوار گرداند، آن را بر گردن او قرار می­دهد. - . علل الشرایع: 529 -

**[ترجمه]

«8»

ع، [علل الشرائع] ابْنُ إِدْرِیسَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنِ الْجَامُورَانِیِّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ أَبِی عُثْمَانَ عَنْ حَفْصِ بْنِ غِیَاثٍ عَنْ لَیْثٍ عَنْ سَعْدٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ أَبِی سَلَمَةَ عَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قَالَ: لَا تَزَالُ نَفْسُ الْمُؤْمِنِ مُعَلَّقَةً مَا کَانَ عَلَیْهِ الدَّیْنُ (4).

**[ترجمه]علل الشرایع: ابوهریره از پیامبر صلّی الله علیه و آله روایت کرده است که ایشان فرمود: پیوسته نفس مؤمن درگیر دِینی است که بر ذمه­ اوست. - . علل الشرائع: 528 -

**[ترجمه]

«9»

ع، [علل الشرائع] بِالْإِسْنَادِ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنِ ابْنِ یَزِیدَ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا رَفَعَهُ عَنْ أَحَدِهِمْ قَالَ: یُؤْتَی یَوْمَ الْقِیَامَةِ بِصَاحِبِ الدَّیْنِ یَشْکُو الْوَحْشَةَ فَإِنْ کَانَتْ لَهُ حَسَنَاتٌ أُخِذَتْ مِنْهُ لِصَاحِبِ الدَّیْنِ وَ قَالَ وَ إِنْ لَمْ یَکُنْ لَهُ حَسَنَاتٌ أُلْقِیَ عَلَیْهِ مِنْ سَیِّئَاتِ صَاحِبِ الدَّیْنِ إِنَّ عَلَی عَهْدِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَاتَ رَجُلٌ وَ عَلَیْهِ دِینَارَانِ فَأُخْبِرَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله فَأَبَی أَنْ یُصَلِّیَ عَلَیْهِ وَ إِنَّمَا فَعَلَ ذَلِکَ لِکَیْ لَا یَجْتَرِءُوا عَلَی الدَّیْنِ وَ قَالَ قَدْ مَاتَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ عَلَیْهِ دَیْنٌ وَ مَاتَ الْحَسَنُ علیه السلام وَ عَلَیْهِ دَیْنٌ وَ قُتِلَ الْحُسَیْنُ علیه السلام وَ عَلَیْهِ دَیْنٌ (5).

**[ترجمه]علل الشرایع: ابن یزید با واسطه از ائمه علیهم السّلام روایت می کند که فرمود: روز قیامت بدهکار آورده می شود، در حالی که از وحشت شکایت می کند. پس اگر اعمال حسنه­ای داشته باشد، برای طلبکار از او گرفته می شود و اگر عمل حسنه­ای نداشته باشد، از گناهان طلبکار به او داده می شود. در زمان رسول خدا صلّی الله علیه و آله مردی از دنیا رفت در حالی که دو دینار بدهکار بود، پیامبرصلّی الله علیه و آله از این مسئله (بدهکار بودن او) باخبر شد، بنابراین از نماز خواندن بر جنازه­ آن شخص خودداری کرد. البته پیامبر صلّی الله علیه و آله تنها به این دلیل آن­گونه رفتار کرد تا مسلمانان جرأت بر بدهی پیدا نکنند (و آن را بی­اهمیت نشمارند، وگرنه) پیامبرصلّی الله علیه و آله رحلت فرمود در حالی که بدهکار بود و امام حسن علیه السّلام بدهکار درگذشت و امام حسین علیه السّلام بدهکار شهید شد. - . علل الشرائع: 528 -

**[ترجمه]

«10»

ع، [علل الشرائع] بِالْإِسْنَادِ إِلَی الْأَشْعَرِیِّ عَنِ الْیَقْطِینِیِّ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ عَبْدِ الْکَرِیمِ الْهَمْدَانِیِّ- عَنْ أَبِی ثُمَامَةَ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام وَ قُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ إِنِّی رَجُلٌ أُرِیدُ أَنْ أُلَازِمَ مَکَّةَ وَ عَلَیَّ دَیْنٌ لِلْمُرْجِئَةِ فَمَا تَقُولُ قَالَ فَقَالَ ارْجِعْ إِلَی مُؤَدِّی دَیْنِکَ وَ انْظُرْ أَنْ تَلْقَی اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ وَ لَیْسَ عَلَیْکَ دَیْنٌ فَإِنَ

ص: 142


1- 1. علل الشرائع ص 527.
2- 2. علل الشرائع ص 529 بتفاوت یسیر فی الثانی.
3- 3. علل الشرائع ص 529 بتفاوت یسیر فی الثانی.
4- 4. علل الشرائع ص 528.
5- 5. علل الشرائع ص 528.

الْمُؤْمِنَ لَا یَخُونُ (1).

**[ترجمه]علل الشرایع: ابو ثمامه گوید: خدمت امام باقر علیه السّلام رسیدم و عرض کردم: فدایت شوم! من قصد دارم راهی مکه شوم، ولی دِین و بدهی­ای بر گردن دارم که به تأخیر افتاده است، در این باره نظرتان چیست؟ فرمود: به آنجا که باید دینت را ادا کنی بازگرد، و بنگر که خداوند عزیز را در حالی ملاقات می­کنی که دینی بر عهده­ تو نیست، زیرا مؤمن خیانت نمی کند. - . علل الشرائع: 528 -

**[ترجمه]

«11»

ع، [علل الشرائع] بِالْإِسْنَادِ عَنِ الْیَقْطِینِیِّ عَنِ الْهَیْثَمِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ عَنِ الْوَلِیدِ بْنِ صَبِیحٍ قَالَ: جَاءَ رَجُلٌ إِلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَدَّعِی عَلَی الْمُعَلَّی بْنِ خُنَیْسٍ دَیْناً عَلَیْهِ قَالَ فَقَالَ ذَهَبَ بِحَقِّی قَالَ فَقَالَ ذَهَبَ بِحَقِّکَ الَّذِی قَتَلَهُ ثُمَّ قَالَ لِلْوَلِیدِ قُمْ إِلَی الرَّجُلِ فَاقْضِهِ مِنْ حَقِّهِ فَإِنِّی أُرِیدُ أَنْ أُبَرِّدَ عَلَیْهِ جِلْدَهُ وَ إِنْ کَانَ بَارِداً(2).

**[ترجمه]علل الشرایع: ولید بن صبیح گوید: پس از کشته شدن معلی بن خنیس شخصی نزد امام صادق علیه السّلام آمد و ادعا کرد که معلّی به او بدهکار است و گفت: او حق مرا ضایع کرد. امام به او فرمود: کسی که او را کشت، حق تو را از میان برد! سپس ایشان به ولید فرمود: به سوی این مرد برو و حقش را بپرداز؛ زیرا من می خواهم پوست معلی را خنک کنم؛ هرچند که خنک است. (کنایه از برداشتن عذاب از او) - . علل الشرائع: 528 - .

**[ترجمه]

«12»

ع،(3)[علل الشرائع] ابْنُ الْوَلِیدِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنِ ابْنِ هَاشِمٍ عَنِ ابْنِ مَرَّارٍ عَنْ یُونُسَ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ وَهْبٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام بَلَغَنَا أَنَّ رَجُلًا مِنَ الْأَنْصَارِ مَاتَ وَ عَلَیْهِ دَیْنٌ فَلَمْ یُصَلِّ عَلَیْهِ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله وَ قَالَ لَا تُصَلُّوا عَلَی صَاحِبِکُمْ حَتَّی یُقْضَی عَنْهُ الدَّیْنُ فَقَالَ ذَلِکَ حَقٌّ قَالَ ثُمَّ قَالَ إِنَّمَا فَعَلَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله ذَلِکَ لِیَتَعَاطَوُا الْحَقَّ وَ یُؤَدِّیَ بَعْضُهُمْ إِلَی بَعْضٍ وَ لِئَلَّا یَسْتَخِفُّوا بِالدَّیْنِ قَدْ مَاتَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ عَلَیْهِ دَیْنٌ وَ مَاتَ عَلِیٌّ وَ عَلَیْهِ دَیْنٌ وَ مَاتَ الْحَسَنُ وَ عَلَیْهِ دَیْنٌ وَ قُتِلَ الْحُسَیْنُ وَ عَلَیْهِ دَیْنٌ (4).

**[ترجمه]علل الشرایع: معاویة بن وهب گوید: به امام صادق علیه السّلام گفتم، به ما خبر رسیده که مردی از انصار بدهکار از دنیا رفت و پیامبر صلّی الله علیه و آله بر جنازه­ آن شخص نماز نخواند و به اصحابش فرمود: بر برادرتان نماز نخوانید تا اینکه بدهی او پرداخت شود. آیا این صحّت دارد؟

امام صادق علیه السّلام فرمود: بله! البته رسول خدا صلّی الله علیه و آله، تنها به این دلیل آن­گونه رفتار کرد تا هر کس دینی به گردن دارد، آن را ادا نماید و دیگر اینکه قرض و بدهی را بی اهمیّت نشمارند. وگرنه رسول خدا صلّی الله علیه و آله از دنیا رفت، حال آنکه مدیون بود، و امام علی علیه السّلام و امام حسن مجتبی علیه السّلام رخت از دنیا بستند در حالی که مقروض بودند و حضرت حسین علیه السّلام قرض به گردن داشت و شهید شد. - . علل الشرایع: 590 -

**[ترجمه]

«13»

سن، [المحاسن] أَبِی عَنْ یُونُسَ: مِثْلَهُ (5).

**[ترجمه]المحاسن: پدرم از یونس همانند این روایت را نقل کرده است. - . المحاسن 2: 318 -

**[ترجمه]

«14»

ما، [الأمالی للشیخ الطوسی] الْحَفَّارُ عَنْ أَبِی الْقَاسِمِ الدِّعْبِلِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَخِی دِعْبِلِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ وَ سَعِیدِ بْنِ سُفْیَانَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِیهِ علیهما السلام عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَعْفَرِ بْنِ أَبِی طَالِبٍ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ: إِنَّ اللَّهَ مَعَ الدَّائِنِ حَتَّی یَقْضِیَ دَیْنَهُ مَا لَمْ یَکُنْ دَیْنُهُ فِی أَمْرٍ یَکْرَهُهُ اللَّهُ قَالَ وَ کَانَ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ جَعْفَرٍ یَقُولُ لِجَارِیَتِهِ اذْهَبِی فَخُذِی لِی بِدَیْنٍ فَإِنِّی أَکْرَهُ أَنْ أَبِیتَ لَیْلَةً إِلَّا وَ اللَّهُ

ص: 143


1- 1. العلل ص 528.
2- 2. العلل ص 528.
3- 3. کان فی المطبوعة رمز أمالی الصدوق، و التصحیح من الأصل.
4- 4. علل الشرائع ص 590.
5- 5. المحاسن ج 2 ص 318.

مَعِی بَعْدَ الَّذِی سَمِعْتُهُ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله (1).

**[ترجمه]أمالی الطوسی: محمد بن اسماعیل و سعید بن سفیان از امام صادق علیه السّلام و ایشان از پدرش و از عبدالله بن جعفر روایت می کنند که پیامبر صلّی الله علیه و آله فرمود: تا وقتی که قرض در مورد کار ناخوشایند خداوند نباشد، خداوند با بدهکار است تا قرضش را بپردازد. و عبدالله بن جعفر به کنیزش می­گوید: برو و برایم قرض کن، زیرا بعد از اینکه آن سخن را از پیامبر صلّی الله علیه و آله شنیدم، برایم ناخوشایند است که شبی را بگذرانم مگر اینکه خداوند همراه من باشد. - . أمالی الطوسی 1: 382 -

**[ترجمه]

«15»

ب، [قرب الإسناد] ابْنُ طَرِیفٍ عَنِ ابْنِ عُلْوَانَ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ أَبِیهِ علیهما السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَنْ طَلَبَ رِزْقَ اللَّهِ حَلَالًا فَأَغْفَلَ فَلْیَسْتَدِنْ عَلَی اللَّهِ وَ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله (2).

**[ترجمه]قرب الاسناد: ابن علوان از امام صادق علیه السّلام و ایشان از پدرش روایت کرده است که رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمود: هر کس از راه حلال، روزی خدا را طلب کرد، اما باز نیازمند شد، به حساب خدا و رسول خدا وام گیرد. - . قرب الاسناد: 56 -

**[ترجمه]

«16»

ب، [قرب الإسناد] بِهَذَا الْإِسْنَادِ قَالَ: إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لَمْ یُورِثْ دِینَاراً وَ لَا دِرْهَماً وَ لَا عَبْداً وَ لَا وَلِیدَةً وَ لَا شَاةً وَ لَا بَعِیراً وَ لَقَدْ قُبِضَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ إِنَّ دِرْعَهُ مَرْهُونَةٌ عِنْدَ یَهُودِیٍّ مِنْ یَهُودِ الْمَدِینَةِ بِعِشْرِینَ صَاعاً مِنْ شَعِیرٍ اسْتَسْلَفَهَا نَفَقَةً لِأَهْلِهِ (3).

**[ترجمه]قرب الاسناد: بنا بر همین اسناد نقل شده است که: پیامبر صلّی الله علیه و آله هیچ درهم و دیناری و هیچ غلام و کنیز و گوسفند و شتری به ارث نگذاشت و در حالی رحلت نمود که زره اش نزد یکی از یهودیان مدینه در مقابل بیست صاع (60 کیلوگرم) جو که برای امرار معاش خانواده اش قرض کرده بود، رهن بود. - . قرب الاسناد: 44 -

**[ترجمه]

«17»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ سَمَاعَةَ قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الرَّجُلِ یَکُونُ عِنْدَهُ شَیْ ءٌ یَتَبَلَّغُ بِهِ وَ عَلَیْهِ دَیْنٌ أَ یُطْعِمُهُ عِیَالَهُ حَتَّی یَأْتِیَهُ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی بِمَیْسَرَةٍ فَیَقْضِیَ دَیْنَهُ أَوْ یَسْتَقْرِضُ عَلَی ظَهْرِهِ فِی خُبْثِ الزَّمَانِ وَ شِدَّةِ الْمَکَاسِبِ أَوْ یَقْبَلُ الصَّدَقَةَ أَوْ یَقْضِی بِمَا کَانَ عِنْدَهُ دَیْنَهُ قَالَ یَقْضِی بِمَا کَانَ عِنْدَهُ دَیْنَهُ وَ یَقْبَلُ الصَّدَقَةَ وَ لَا یَأْخُذُ أَمْوَالَ النَّاسِ إِلَّا وَ عِنْدَهُ وَفَاءٌ لِمَا یَأْخُذُ مِنْهُمْ أَوْ یُقْرِضُونَهُ إِلَی مَیْسَرَةٍ فَإِنَّ اللَّهَ یَقُولُ یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا تَأْکُلُوا أَمْوالَکُمْ بَیْنَکُمْ بِالْباطِلِ إِلَّا أَنْ تَکُونَ تِجارَةً عَنْ تَراضٍ مِنْکُمْ فَلَا یَسْتَقْرِضْ عَلَی ظَهْرِهِ إِلَّا وَ عِنْدَهُ وَفَاءٌ وَ لَوْ طَافَ عَلَی أَبْوَابِ النَّاسِ فَزَوَّدُوهُ بِاللُّقْمَةِ وَ اللُّقْمَتَیْنِ وَ التَّمْرَةِ وَ التَّمْرَتَیْنِ إِلَّا أَنْ یَکُونَ لَهُ وَلِیٌّ یَقْضِی دَیْنَهُ مِنْ بَعْدِهِ إِنَّهُ لَیْسَ مِنَّا مِنْ مَیِّتٍ یَمُوتُ إِلَّا جَعَلَ اللَّهُ لَهُ وَلِیّاً یَقُومُ فِی عِدَتِهِ وَ دَیْنِهِ (4).

**[ترجمه]تفسیر العیاشی: سماعه گوید: از ایشان سؤال کردم: مردی بدهکار است و درآمد ناچیزی دارد که از آن گذران زندگی می کند. آیا آن را صرف قوت خانواده­اش کند تا اینکه خداوند متعال به او وسعت روزی دهد و آنگاه قرض خود را ادا کند؟ یا در این زمانه­ پلیدی که کار و کاسبی دشوار شده است، [برای تأمین مخارج زندگی دوباره] قرض بگیرد و صدقه قبول کند؟ و یا اینکه قرض خود را [از همین درآمد اندک] بپردازد؟

ایشان فرمود: با درآمد حاضر، قرض خود را بپردازد و صدقه قبول کند و مال مردم را [به ناحق] نگیرد، مگر اینکه وقتی مالی از آنان گرفت یا قرض داد، آن را (تا زمان گشایش روزی) [به باز پس دادن آن وفادار باشد و به پرداخت آن] متعهد باشد، خداوند متعال می­فرماید: {ای کسانی که ایمان آورده اید، اموال همدیگر را به ناروا مخورید - مگر آنکه داد و ستدی با تراضی یکدیگر، از شما [انجام گرفته] باشد} - . النساء/ 29 -

[انسان] نمی تواند وامی را بر عهده بگیرد، مگر زمانی که متعهد به ادای آن باشد، و حتی اگر مجبور شود بر در خانه ها­ی مردم برود، [باید] قرضش را با یک لقمه و یا دو لقمه، یا یک دانه خرما و دو دانه خرما فراهم [و پرداخت] کند، مگر اینکه صاحب فرزندی باشد که بعد از مرگش قرض او را پرداخت کند. از خاندان ما هرکس وفات کند، خداوند برای او جانشینی قرار می دهد تا وعده ها و قرض­ او را ادا کند. - . تفسیر العیاشی 1: 236 -

**[ترجمه]

«18»

سر، [السرائر] مِنْ کِتَابِ الْمَشِیخَةِ لِابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ أَبِی أَیُّوبَ عَنْ سَمَاعَةَ

ص: 144


1- 1. أمالی الطوسیّ ج 1 ص 382 و کان الرمز( سر) للسرائر و هو من سهو القلم و الصواب ما أثبتناه.
2- 2. قرب الإسناد ص 56.
3- 3. قرب الإسناد ص 44.
4- 4. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 236.

قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنِ الرَّجُلِ مِنَّا یَکُونُ عِنْدَهُ الشَّیْ ءُ یَتَبَلَّغُ بِهِ وَ عَلَیْهِ دَیْنٌ أَ یُطْعِمُهُ عِیَالَهُ حَتَّی یَأْتِیَهُ اللَّهُ تَعَالَی بِمَیْسَرَةٍ فَیَقْضِیَ دَیْنَهُ أَوْ یَسْتَقْرِضُ عَلَی ظَهْرِهِ فِی جَدْبِ الزَّمَانِ وَ شِدَّةِ الْمَکَاسِبِ أَوْ یَقْضِی بِمَا عِنْدَهُ دَیْنَهُ وَ یَقْبَلُ الصَّدَقَةَ قَالَ یَقْضِی بِمَا عِنْدَهُ دَیْنَهُ وَ یَقْبَلُ الصَّدَقَةَ وَ قَالَ لَا یَأْکُلُ أَمْوَالَ النَّاسِ إِلَّا وَ عِنْدَهُ مَا یُؤَدِّی إِلَیْهِ حُقُوقَهُمْ إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی یَقُولُ یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا تَأْکُلُوا أَمْوالَکُمْ بَیْنَکُمْ بِالْباطِلِ وَ قَالَ مَا أُحِبُّ لَهُ أَنْ یَسْتَقْرِضَ إِلَّا وَ عِنْدَهُ وَفَاءٌ بِذَلِکَ إِمَّا فِی عُقْدَةٍ أَوْ فِی تِجَارَةٍ وَ لَوْ طَافَ عَلَی أَبْوَابِ النَّاسِ فَیَرُدُّونَهُ بِاللُّقْمَةِ وَ اللُّقْمَتَیْنِ إِلَّا أَنْ یَکُونَ لَهُ وَلِیٌّ یَقْضِی دَیْنَهُ عَنْهُ مِنْ بَعْدِهِ ثُمَّ قَالَ إِنَّهُ لَیْسَ مِنَّا مَنْ یَمُوتُ إِلَّا جَعَلَ اللَّهُ لَهُ وَلِیّاً یَقُومُ فِی دَیْنِهِ فَیَقْضِی عَنْهُ (1).

**[ترجمه]السرایر: ابوایوب از سماعه روایت کرده است که گفت: از امام صادق علیه السّلام سؤال کردم: یک تن از یاران ما بدهکار است و درآمد ناچیزی دارد که از آن گذران زندگی می کند. آیا آن را صرف قوت خانواده­اش کند تا اینکه خداوند متعال به او وسعت روزی دهد و آنگاه قرض خود را ادا کند؟ یا در این زمانه­ پلیدی که کار و کاسبی دشوار شده است، قرض بگیرد؟ و یا اینکه قرض خود را بپردازد و صدقه بگیرد؟

ایشان فرمود: با درآمد حاضر قرض خود را بپردازد و صدقه قبول کند و فرمود: مال مردم را نخورد، مگر اینکه از آنچه در اختیار دارد، حقوق و دین آنان را پرداخت کند. خداوند متعال می­فرماید: {ای کسانی که ایمان آورده اید، اموال همدیگر را به ناروا مخورید.}

و فرمود: برای او خوشایند نمی­دانم که از کسی قرضی بگیرد، مگر اینکه به آن متعهد باشد، چه در پیمان و چه در تجارت، و حتی اگر مجبور شود بر در خانه ها­ی مردم برود، قرضش را با یک لقمه و یا دو لقمه، فراهم کند، مگر اینکه برای او جانشینی باشد که بعد از مرگش قرض او را پرداخت کند. سپس فرمود: از خاندان ما هرکس وفات کند، خداوند برای او جانشینی قرار می دهد تا قرض­ او را ادا کند. - . السرائر: 486 -

**[ترجمه]

«19»

أَقُولُ وَجَدْتُ فِی کِتَابِ کَشْفِ الْمَحَجَّةِ لِلسَّیِّدِ بْنِ طَاوُسٍ أَنَّهُ قَالَ رَأَیْتُ فِی کِتَابِ إِبْرَاهِیمَ بْنِ مُحَمَّدٍ الْأَشْعَرِیِّ الثِّقَةِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: قُبِضَ عَلِیٌّ علیه السلام وَ عَلَیْهِ دَیْنٌ ثَمَانُ مِائَةِ أَلْفِ دِرْهَمٍ فَبَاعَ الْحَسَنُ ضَیْعَةً لَهُ بِخَمْسِمِائَةِ أَلْفٍ وَ قَضَاهَا عَنْهُ وَ بَاعَ ضَیْعَةً لَهُ أُخْرَی بِثَلَاثِمِائَةِ أَلْفِ دِرْهَمٍ فَقَضَاهَا عَنْهُ وَ ذَلِکَ أَنَّهُ لَمْ یَکُنْ یَذَرُ مِنَ الْخُمُسِ شَیْئاً وَ کَانَتْ تَنُوبُهُ نَوَائِبُ (2).

**[ترجمه]مؤلف:

در کتاب «کشف المحجة» سید بن طاووس دیدم که نقل کرده است: در کتاب ابراهیم بن محمد اشعری که قابل اعتماد و استناد است، دیدم که از امام باقر علیه السّلام روایت شده است: حضرت علی علیه السّلام وقتی رحلت کرد که هشتصد هزار درهم قرض داشت. بنابراین امام حسن علیه السّلام ملکی از اموال آن بزرگوار را به پانصد هزار درهم و زمینی از وی را به سیصد هزار درهم فروخت و دین او علیه السّلام را ادا کرد. علت این دین آن بود که آن بزرگوار با وجود گرفتاری­های فراوانی که داشت، چیزی از خمس را برای خود نگاه نمی داشت (و همه را بین مستحقان تقسیم می نمود). - . کشف المحجة: 125 -

**[ترجمه]

«20»

وَ رَأَیْتُ فِی کِتَابِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ بُکَیْرٍ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام: أَنَّ الْحُسَیْنَ علیه السلام قُتِلَ وَ عَلَیْهِ دَیْنٌ وَ إِنَّ عَلِیَّ بْنَ الْحُسَیْنِ علیه السلام بَاعَ ضَیْعَةً لَهُ بِثَلَاثِ مِائَةِ أَلْفٍ لِیَقْضِیَ دَیْنَ الْحُسَیْنِ علیه السلام وَ عِدَاتٍ کَانَتْ عَلَیْهِ (3).

**[ترجمه]و در کتاب «عبدالله بن بکیر» دیدم که از امام باقر علیه السّلام روایت کرده است: امام حسین علیه السّلام وقتی به شهادت رسید، مقروض بود و امام زین العابدین ملکی از وی را به سیصد هزار درهم فروخت و دین ایشان و وعده هایی را که داده بود، ادا کرد. - . کشف المحجة: 125 -

**[ترجمه]

«21»

ما، [الأمالی للشیخ الطوسی] الْحُسَیْنُ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ وَهْبَانَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ حَبَشِیٍّ عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَی وَ جَعْفَرِ بْنِ عِیسَی عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ أَبِی غُنْدَرٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: خَفِّفُوا الدَّیْنَ فَإِنَّ فِی خِفَّةِ الدَّیْنِ زِیَادَةَ الْعُمُرِ(4).

ص: 145


1- 1. السرائر ص 486.
2- 2. کشف المحجة للسیّد ابن طاوس ص 125 طبع النجف.
3- 3. کشف المحجة للسیّد ابن طاوس ص 125 طبع النجف.
4- 4. أمالی الطوسیّ ج 2 ص 279 ضمن حدیث.

**[ترجمه]أمالی الطوسی: حسین بن منذر از پدرش روایت کرده است که امام صادق علیه السّلام فرمود: قرض و دین خود را کم و سبک کنید، زیرا کم بودن قرض، موجب زیادی عمر می­شود. - . أمالی الطوسی 2: 279 -

**[ترجمه]

باب 3 المطل فی الدین

الآیات

البقرة: فَإِنْ أَمِنَ بَعْضُکُمْ بَعْضاً فَلْیُؤَدِّ الَّذِی اؤْتُمِنَ أَمانَتَهُ وَ لْیَتَّقِ اللَّهَ رَبَّهُ (1).

lt;meta info="- «فَإِنْ أَمِنَ بَعْضُکُمْ بَعْضاً فَلْیُؤَدِّ الَّذِی اؤْتُمِنَ أَمانَتَهُ وَ لْیَتَّقِ اللَّهَ رَبَّه» - . البقره / 283 -

{و اگر برخی از شما برخی دیگر را امین دانست، پس آن کس که امین شمرده شده، باید سپرده­ وی را بازپس دهد؛ و باید از خداوند که پروردگار اوست، پروا کند.}

**[ترجمه]

الأخبار

«1»

ل، [الخصال] ابْنُ الْوَلِیدِ عَنْ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارِ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنِ الْجَامُورَانِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ سُلَیْمَانَ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ یَقْطِینٍ عَنْ یُونُسَ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ کَثِیرٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: السُّرَّاقُ ثَلَاثَةٌ مَانِعُ الزَّکَاةِ وَ مُسْتَحِلُّ مُهُورِ النِّسَاءِ وَ کَذَلِکَ مَنِ اسْتَدَانَ وَ لَمْ یَنْوِ قَضَاءَهُ (2).

**[ترجمه]الخصال: یونس از اسماعیل بن کثیر نقل کرده است که امام صادق علیه السّلام فرمود: دزدها سه گروه­اند: کسانی که زکات نپردازند، و کسانی که مهریه­ زنان را حلال شمارند، و نیز کسانی که وام و قرضی بگیرند و قصد پرداخت آن را نداشته باشند. - . الخصال 1: 101 -

**[ترجمه]

«2»

ل، [الخصال] ابْنُ الْهَیْثَمِ عَنِ ابْنِ زَکَرِیَّا الْقَطَّانِ عَنِ ابْنِ حَبِیبٍ عَنِ ابْنِ بُهْلُولٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْفَضْلِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: ثَلَاثَةٌ مَنْ عَازَّهُمْ ذَلَّ الْوَالِدُ وَ السُّلْطَانُ وَ الْغَرِیمُ (3).

**[ترجمه]الخصال: عبدالله بن فضل از امام صادق علیه السّلام روایت نموده که فرمود: سه کس هستند که هر که با آنها رقابت کند، خوار ­می­گردد: پدر، حاکم و طلبکار. - . الخصال 1: 129 -

**[ترجمه]

«3»

لی، [الأمالی للصدوق] فِی خَبَرِ الْمَنَاهِی قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: مَنْ یَمْطُلْ عَلَی ذِی حَقٍّ حَقَّهُ وَ هُوَ یَقْدِرُ عَلَی أَدَاءِ حَقِّهِ فَعَلَیْهِ کُلَّ یَوْمٍ خَطِیئَةُ عَشَّارٍ(4).

**[ترجمه]أمالی­ الصدوق: در احادیث نهی، پیامبر صلّی الله علیه و آله فرمود: هر کس با وجود توانایی [مالی]، در ادای حق صاحب حقی تعلل کند و آن را به تأخیر بیندازد، در هر روز [تأخیر]، برای او گناه باج گیری نوشته می­شود. - . أمالی الصدوق: 432 -

**[ترجمه]

«4»

ما، [الأمالی للشیخ الطوسی] بِإِسْنَادِ الْمُجَاشِعِیِّ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: لَیُّ الْوَاجِدِ بِالدَّیْنِ یُحِلُّ عِرْضَهُ وَ عُقُوبَتَهُ مَا لَمْ یَکُنْ دَیْنُهُ فِیمَا یَکْرَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَ (5).

ص: 146


1- 1. سورة البقرة: 283.
2- 2. الخصال ج 1 ص 101.
3- 3. الخصال ج 1 ص 129 و المعازة المعارضة فی العزة.
4- 4. أمالی الصدوق ص 432 بعض حدیث.
5- 5. أمالی الطوسیّ ج 2 ص 134 و اللی: المطل، یقال لواه غریمه بدینه یلویه لیا، و أصله لویا، فأدغمت الواو فی الیاء، و قد ذکر الحدیث ابن الأثیر فی النهایة ج 4 ص 75 بدون الاستثناء.

**[ترجمه]أمالی­ الطوسی: پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله فرمود: تأخیر توانگر در پرداخت بدهی، ریختن آبرو و مجازات او را حلال می کند، مگر اینکه بدهی­اش در امر ناخوشایند خداوند نباشد. - . أمالی الطوسی2: 134 -

**[ترجمه]

«5»

ل، [الخصال] أَبِی عَنْ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارِ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنِ الْجَامُورَانِیِّ عَنْ مَنْصُورِ بْنِ الْعَبَّاسِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ یَقْطِینٍ عَنْ عَمْرٍو عَنْ خَلَفِ بْنِ حَمَّادٍ عَنْ مُحْرِزٍ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: الدَّیْنُ عَلَی ثَلَاثَةِ وُجُوهٍ رَجُلٌ إِذَا کَانَ لَهُ فَأَنْظَرَ وَ إِذَا کَانَ عَلَیْهِ أَعْطَی وَ لَمْ یُمَاطِلْ فَذَلِکَ لَهُ وَ لَا عَلَیْهِ وَ رَجُلٌ إِنْ کَانَ لَهُ اسْتَوْفَی وَ إِنْ کَانَ عَلَیْهِ أَوْفَی فَذَلِکَ لَا لَهُ وَ لَا عَلَیْهِ وَ رَجُلٌ إِذَا کَانَ لَهُ اسْتَوْفَی وَ إِذَا کَانَ عَلَیْهِ مَطَلَ فَذَاکَ عَلَیْهِ وَ لَا لَهُ (1).

**[ترجمه]الخصال: ابوبصیر از امام صادق علیه السّلام روایت کرده است که رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمود: وام و قرض بر سه قسم است: اول، کسی که اگر طلبکار باشد، مهلت می­دهد و اگر بدهکار باشد، آن را می پردازد و به تأخیر نمی­اندازد، بنابراین (معامله­ قرضی با چنین کسی) سودمند است و بی زیان. دوم، کسی که اگر طلبکار باشد طلب خود را به طور کامل می ستاند و نسبت به بدهی اش متعهد است، معامله با چنین کسی نه سود دارد نه زیان. سوم، کسی که طلبش را تمام و کمال می ستاند و بدهی­اش را به تأخیر می­اندازد، معامله با چنین کسی زیان بار است و بی سود. - . الخصال 1: 56 -

**[ترجمه]

«6»

ثو، [ثواب الأعمال] ابْنُ الْوَلِیدِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی الْقَاسِمِ عَنِ الْکُوفِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنِ الْمُفَضَّلِ عَنِ ابْنِ ظَبْیَانَ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: یَا یُونُسُ مَنْ حَبَسَ حَقَّ الْمُؤْمِنِ أَقَامَهُ اللَّهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ خَمْسَمِائَةِ عَامٍ عَلَی رِجْلَیْهِ حَتَّی یَسِیلَ مِنْ عَرَقِهِ أَوْدِیَةٌ وَ یُنَادِی مُنَادٍ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ هَذَا الظَّالِمُ الَّذِی حَبَسَ عَنِ الْمُؤْمِنِ حَقَّهُ قَالَ فَیُوَبَّخُ أَرْبَعِینَ عَاماً ثُمَّ یُؤْمَرُ بِهِ إِلَی النَّارِ(2).

**[ترجمه]ثواب الاعمال: مفضل از یونس بن ظبیان روایت کرده است که امام صادق علیه السلام فرمود: ای یونس! هر که حق مؤمنی را نگه دارد (و از ادای آن سر باز زند)، خداوند در روز قیامت او را به مدت پانصد سال روی دو پایش نگه می­دارد تا عرق بدنش یا خونش جاری شود و منادی­ای از جانب خداوند ندا سر می­دهد: این همان ستمکاری است که حق مؤمن را از او دریغ کرده و نزد خویش نگه داشته است. حضرت فرمود: پس چهل سال مورد توبیخ و عقوبت قرار می­گیرد، آنگاه فرمان داده می­شود که او را به دوزخ برند. - . ثواب الاعمال: 215 -

**[ترجمه]

«7»

ثو، [ثواب الأعمال] بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنِ الْمُفَضَّلِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: أَیُّمَا مُؤْمِنٍ حَبَسَ مُؤْمِناً عَنْ مَالِهِ وَ هُوَ مُحْتَاجٌ إِلَیْهِ لَمْ یَذُقْ وَ اللَّهِ مِنْ طَعَامِ الْجَنَّةِ وَ لَا یَشْرَبُ مِنَ الرَّحِیقِ الْمَخْتُومِ (3).

**[ترجمه]ثواب الاعمال: و بنا بر همین سند، از مفضل نقل شده است که امام صادق علیه السّلام فرمود: هر مؤمنی که مال مؤمنی را در نزد خود نگاه دارد و به او نپردازد، در حالی که آن مؤمن بدان نیازمند است، به خدا سوگند که غذای بهشتی را نخواهد چشید، و از نوشیدنی گوارای سر به مهر (رحیق مختوم) نخواهد نوشید. - . ثواب الاعمال: 215 -

**[ترجمه]

«8»

ضا، [فقه الرضا علیه السلام] رُوِیَ: أَنَّ مَنْ کَانَ عَلَیْهِ دَیْنٌ یَنْوِی قَضَاءَهُ یُنْصَبُ مِنَ اللَّهِ حَافِظَانِ یُعِینَانِهِ عَلَی الْأَدَاءِ فَإِنْ قَصَرَتْ نِیَّتُهُ نَقَصُوا عَنْهُ مِنَ الْمَعُونَةِ بِمِقْدَارِ مَا یَقْصُرُ مِنْ نِیَّتِهِ (4).

ص: 147


1- 1. الخصال ج 1 ص 56 و کان الرمز( لی) للامالی و هو من سهو القلم کما انه کان فی السند العباس بن علیّ بن یقطین و الصواب منصور بن العباس عن الحسن بن علیّ بن یقطین کما فی المصدر.
2- 2. ثواب الأعمال ص 215.
3- 3. ثواب الأعمال ص 215.
4- 4. فقه الرضا ص 34.

**[ترجمه]فقه الرضا: روایت شده است که هر کس قرضی بر گردن داشته باشد و قصد پرداخت آن را نماید، از جانب خداوند دو [فرشته­] نگهبان بر او گماشته می­شود تا او را بر ادای قرضش یاری نمایند؛ پس هرگاه آن شخص در انجام نیت خویش کوتاهی کند، به اندازه­ کوتاهی­اش از میزان یاری آن دو فرشته­ نگهبان کاسته می­شود. - . فقه الرضا علیه السلام: 34 -

**[ترجمه]

باب 4 إنظار المعسر و تحلیله و أن علی الوالی أداء دینه

الآیات

البقرة: وَ إِنْ کانَ ذُو عُسْرَةٍ فَنَظِرَةٌ إِلی مَیْسَرَةٍ وَ أَنْ تَصَدَّقُوا خَیْرٌ لَکُمْ إِنْ کُنْتُمْ تَعْلَمُونَ (1).

lt;meta info="- «وَ إِنْ کانَ ذُو عُسْرَةٍ فَنَظِرَةٌ إِلی مَیْسَرَةٍ وَ أَنْ تَصَدَّقُوا خَیْرٌ لَکُمْ إِنْ کُنْتُمْ تَعْلَمُونَ» - . البقره/ 280 -

{و اگر [بدهکارتان] تنگدست باشد، پس تا [هنگام] گشایش، مهلتی [به او دهید]؛ و [اگر به راستی قدرت پرداخت ندارد،] بخشیدن آن برای شما بهتر است - اگر بدانید.}

**[ترجمه]

الأخبار

«1»

فس، [تفسیر القمی] أَبِی عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ مَالِکِ بْنِ صَغِیرَةَ [مُغِیرَةَ] عَنْ حَمَّادِ بْنِ سَلَمَةَ عَنْ جُدْعَانَ عَنْ سَعِیدِ بْنِ الْمُسَیَّبِ عَنْ عَائِشَةَ أَنَّهَا قَالَتْ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَقُولُ: مَا مِنْ غَرِیمٍ ذَهَبَ بِغَرِیمِهِ إِلَی وَالٍ مِنْ وُلَاةِ الْمُسْلِمِینَ وَ اسْتَبَانَ لِلْوَالِی عُسْرَتُهُ إِلَّا بَرِأَ هَذَا الْمُعْسِرُ مِنْ دَیْنِهِ وَ صَارَ دَیْنُهُ عَلَی وَالِ الْمُسْلِمِینَ فِیمَا فِی یَدِهِ مِنْ أَمْوَالِ الْمُسْلِمِینَ (2).

قال: صلی الله علیه و آله وَ مَنْ کَانَ لَهُ عَلَی رَجُلٍ مَالٌ أَخَذَهُ وَ لَمْ یُنْفِقْهُ فِی إِسْرَافٍ أَوْ فِی مَعْصِیَةٍ فَعَسَرَ عَلَیْهِ أَنْ یَقْضِیَهُ فَعَلَی مَنْ لَهُ الْمَالُ أَنْ یُنْظِرَهُ حَتَّی یَرْزُقَهُ اللَّهُ فَیَقْضِیَهُ.

و إذا کان الإمام العادل قائما فعلیه أن یقضی عنه دینه

لِقَوْلِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَنْ تَرَکَ مَالًا فَلِوَرَثَتِهِ وَ مَنْ تَرَکَ دَیْناً أَوْ ضَیَاعاً فَعَلَیَّ.

و علی الإمام ما ضمنه الرسول و إن کان صاحب المال موسرا و تصدق بماله علیه أو ترکه فهو خیر له لقوله وَ أَنْ تَصَدَّقُوا خَیْرٌ لَکُمْ إِنْ کُنْتُمْ تَعْلَمُونَ (3).

ص: 148


1- 1. سورة البقرة: 280.
2- 2. تفسیر علیّ بن إبراهیم ج 1 ص 93 و ما بین القوسین فی الثانی إضافة من المصدر.
3- 3. تفسیر علیّ بن إبراهیم ج 1 ص 93 و ما بین القوسین فی الثانی إضافة من المصدر.

**[ترجمه]تفسیر علی بن ابراهیم: سعید بن مسیب از عایشه نقل کرده است که گفت: از پیامبر صلّی الله علیه و آله شنیدم که فرمود: هر بدهکاری که با طلبکار خود نزد حاکمی از حاکمان مسلمان برود، و تنگدستی و ناتوانی او در پرداخت قرضش بر آن حاکم آشکار شود، دین و قرض بدهکار تنگدست از گردن او برداشته می­شود و پرداخت آن بر عهده­ حاکم قرار می گیرد، و او باید از بیت المالی که در دست دارد، آن قرض را بپردازد. - . تفسیر علی بن ابراهیم 1: 93 -

و نیز پیامبر صلّی الله علیه و آله فرمود: هرکس از شخصی مالی قرض کند و آن را با اسراف یا در امر معصیت خرج نکند، و برایش دشوار باشد که آن قرض را ادا کند، بر صاحب مال لازم است که به او مهلت دهد تا خداوند به وی وسعت روزی دهد و بتواند آن را پرداخت کند. و اگر امام عادلی باشد، بر اوست تا قرض او را بنا بر سخن رسول خدا صلّی الله علیه و آله ادا کند. ایشان فرمود: هر کس بعد از مرگش اموالی بجا گذارد، آن مال به وارثان او می­رسد و هرکس بمیرد و از خود بدهی یا بازماندگانی بی­سرپرست بجا گذارد، (ادای آن قرض و سرپرستی بازماندگان) بر عهده­ من و امام است و اگر صاحب مال توانگر باشد، اینکه از مالش به او صدقه دهد یا آن قرض را به وی ببخشد، بنابر سخن خداوند، آن برایش بهتر است. خداوند فرمود: {و [اگر به راستی قدرت پرداخت ندارد،] بخشیدن آن برای شما بهتر است، اگر بدانید.} - . تفسیر علی بن ابراهیم 1: 93 -

**[ترجمه]

«2»

فس، [تفسیر القمی]: دَخَلَ رَجُلٌ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ مَا لِفُلَانٍ یَشْکُوکَ قَالَ طَالَبْتُهُ بِحَقِّی فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ تَرَی أَنَّکَ إِذَا اسْتَقْصَیْتَ عَلَیْهِ لَمْ تُسِئْ بِهِ أَرَی الَّذِی حَکَی اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِی قَوْلِهِ وَ یَخافُونَ سُوءَ الْحِسابِ (1) یَخَافُونَ أَنْ یَجُورَ اللَّهُ عَلَیْهِمْ وَ اللَّهِ مَا خَافُوا ذَلِکَ وَ لَکِنَّهُمْ خَافُوا الِاسْتِقْصَاءَ فَسَمَّاهُ اللَّهُ سُوءَ الْحِسَابِ.

**[ترجمه]تفسیر علی بن ابراهیم: مردی نزد امام صادق علیه السّلام آمد، امام پرسید: چرا فلانی از تو شکایت دارد؟ مرد گفت: چون تمام حقم را از او مطالبه کرده ام. امام فرمود: گویا تو فکر کرده­ای، اگر حقت را به طور کامل از او بگیری، به او بدی نکرده­ای؟ آیا سخن خداوند عزوجل را در قرآن ندیده ای که فرمود: {و از سختی حساب بیم دارند.} - . الرعد/ 21 - آیا می ترسند خداوند به آنها ستم کند؟ به­خدا سوگند نه! از این نمی ترسند!؟ بلکه آنها از آن می ترسند که در حسابشان نهایت دقت و موشکافی صورت گیرد و به همین دلیل خداوند آن را «سوء الحساب» نام نهاد. - . تفسیر علی بن ابراهیم 1: 364 -

**[ترجمه]

«3»

جا، [المجالس للمفید] ما، [الأمالی للشیخ الطوسی] الْمُفِیدُ عَنِ الْجِعَابِیِّ عَنِ ابْنِ عُقْدَةَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَرِیشٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ بُرْدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ أَبِی لُبَابَةَ بْنِ عَبْدِ الْمُنْذِرِ: أَنَّهُ جَاءَ یَتَقَاضَی أَبَا الْبِشْرِ دَیْناً لَهُ عَلَیْهِ فَسَمِعَهُ یَقُولُ قُولُوا لَهُ لَیْسَ هُوَ هُنَا فَصَاحَ أَبُو لُبَابَةَ یَا أَبَا الْبِشْرِ اخْرُجْ إِلَیَّ فَخَرَجَ إِلَیْهِ فَقَالَ مَا حَمَلَکَ عَلَی هَذَا فَقَالَ الْعُسْرُ یَا أَبَا لُبَابَةَ قَالَ اللَّهَ قَالَ اللَّهَ قَالَ أَبُو لُبَابَةَ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَقُولُ مَنْ أَحَبَّ أَنْ یَسْتَظِلَّ مِنْ فَوْرِ جَهَنَّمَ فَقُلْنَا کُلُّنَا نُحِبُّ ذَلِکَ قَالَ فَلْیُنْظِرْ غَرِیماً أَوْ لِیَدَعْ لِمُعْسِرٍ(2).

**[ترجمه]أمالی المفید و أمالی الطوسی: امام صادق علیه السّلام از پدرش امام باقر علیه السّلام و ایشان از ابولبابه بن عبدالمنذر روایت می کند که او برای گرفتن طلبش از ابا بشر نزد وی رفت. (وقتی به آنجا رسید) از او شنید که می گفت: به ابولبابه بگویید که أبابشر خانه نیست. پس (ابولبابه) فریاد زد: ای ابا بشر! از خانه بیرون بیا و أبابشر بیرون آمد، ابولبابه به وی گفت: چه چیزی تو را به این کار واداشت؟ أبا بشر گفت: تنگدستی. ابولبابه گفت: تو را به خدا سوگند، راست می گویی؟ أبابشر گفت: به خدا سوگند! راست می گویم. ابولبابه گفت: از رسول خدا صلی الله علیه و آله شنیدم که می فرمود: چه کسی دوست دارد از شدت گرمای دوزخ به سایه پناه ببرد؟ گفتیم: همه­ ما طالب آن هستیم. ایشان فرمودند: پس باید به بدهکار مهلت دهید یا از بدهی تنگدست درگذرید. - . أمالی المفید: 186 و أمالی الطوسی 1: 81 -

**[ترجمه]

«4»

ما، [الأمالی للشیخ الطوسی] جَمَاعَةٌ عَنْ أَبِی الْمُفَضَّلِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ دَلِیلِ بْنِ بِشْرٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْوَلِیدِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ جَعْفَرٍ: مِثْلَهُ (3).

**[ترجمه]أمالی­ الطوسی: گروهی از ابومفضل از محمد بن ذلیل بن بشر از احمد بن ولید از محمد بن جعفر مثل این روایت را نقل کرده اند. - . أمالی الطوسی 2: 74 -

**[ترجمه]

«5»

ثو، [ثواب الأعمال] أَبِی عَنِ الْحِمْیَرِیِّ عَنِ ابْنِ یَزِیدَ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنْ سَدِیرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: یُبْعَثُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ قَوْمٌ تَحْتَ ظِلِّ الْعَرْشِ وُجُوهُهُمْ مِنْ نُورٍ وَ رِیَاشُهُمْ مِنْ نُورٍ جُلُوسٌ عَلَی کَرَاسِیَّ مِنْ نُورٍ قَالَ فَتَشَرَّفُ لَهُمُ الْخَلَائِقُ فَیَقُولُونَ هَؤُلَاءِ الْأَنْبِیَاءُ فَیُنَادِی مُنَادٍ مِنْ تَحْتِ الْعَرْشِ أَنْ لَیْسَ هَؤُلَاءِ بِأَنْبِیَاءَ قَالَ فَیَقُولُونَ هَؤُلَاءِ شُهَدَاءُ فَیُنَادِی مُنَادٍ مِنْ تَحْتِ الْعَرْشِ لَیْسَ هَؤُلَاءِ شُهَدَاءَ وَ لَکِنَّ هَؤُلَاءِ قَوْمٌ کَانُوا یُیَسِّرُونَ عَلَی الْمُؤْمِنِینَ وَ یُنْظِرُونَ الْمُعْسِرَ حَتَّی یُیَسَّرَ(4).

ص: 149


1- 1. نفس المصدر ج 1 ص 364 و الآیة فی سورة الرعد: 21.
2- 2. أمالی المفید ص 186 طبع النجف و أمالی الطوسیّ ج 1 ص 81.
3- 3. أمالی الطوسیّ ج 2 ص 74.
4- 4. ثواب الأعمال ص 130.

**[ترجمه]ثواب الاعمال: سدیر از امام باقر علیه السّلام روایت کرده است که فرمود: روز قیامت گروهی محشور می شوند که در سایه­ عرش جای می گیرند و چهره ها و جامه­هایشان از نور است و بر تخت­هایی از نور می نشینند. پس خلایق به آنان نظر می کنند و می گویند: اینان پیامبرانند! در آن حال منادی از زیر عرش ندا می دهد که اینان پیامبر نیستند. مردم می گویند: اینان شهدایند. منادی از زیر عرش ندا می کند که اینان شهید نیستند، بلکه اینان کسانی هستند که کار را بر مؤمنان آسان می گرفتند و به بدهکار تنگدست مهلت می دادند تا گشایشی برای او حاصل شود. - . ثواب الاعمال: 130 -

**[ترجمه]

«6»

ثو، [ثواب الأعمال] أَبِی عَنْ سَعْدٍ عَنِ ابْنِ یَزِیدَ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ عَبْدِ الْحَمِیدِ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِنَّ لِعَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ سَیَابَةَ دَیْناً عَلَی رَجُلٍ قَدْ مَاتَ کَلَّمْنَاهُ أَنْ یُحَلِّلَهُ فَأَبَی فَقَالَ وَیْحَهُ أَ مَا یَعْلَمُ أَنَّ لَهُ بِکُلِّ دِرْهَمٍ عَشْراً إِذَا حَلَّلَهُ وَ إِنْ لَمْ یُحَلِّلْهُ إِنَّمَا هُوَ دِرْهَمٌ بَدَلَ دِرْهَمٍ (1).

**[ترجمه]ثواب الاعمال: ابن عبد الحمید گوید: به امام صادق علیه السّلام گفتم: عبد الرحمن بن سیابه قرضی از مردی دارد که مرده است، ما با او گفتگو کردیم که او را حلال کند، اما وی امتناع کرد. پس امام فرمود: وای بر او! آیا نمی­داند که چون او را حلال کند، در برابر هر درهمی ده درهم، و اگر او را حلال نکند، تنها درهمی بجای یک درهم نصیب او خواهد شد!

**[ترجمه]

«7»

ضا، [فقه الرضا علیه السلام] رُوِیَ: أَنَّ صَاحِبَ الدَّیْنِ یُدْفَعُ إِلَی غُرَمَائِهِ فَإِنْ شَاءُوا أَخَذُوهُ وَ إِنْ شَاءُوا اسْتَعْمَلُوهُ وَ إِنْ کَانَ لَهُ ضَیْعَةٌ أُخِذَ مِنْهُ بَعْضُهَا وَ تُرِکَ الْبَعْضُ إِلَی مَیْسَرَةٍ.

**[ترجمه]فقه الرضا: روایت شده است که شخص بدهکار به طلبکارانش واگذار می­شود، پس اگر خواستند، طلب خویش را از او بگیرند و اگر خواستند، می­توانند او را به کار گیرند؛ و اگر شخص بدهکار دارای ملک و مزرعه­ای بود، بخشی از بدهی خود را بگیرند و بخش دیگر را تا زمان گشایش وضعیت مالی او واگذارند.

**[ترجمه]

«8»

وَ رُوِیَ: أَنَّهُ لَا تُبَاعُ الدَّارُ وَ لَا الْجَارِیَةُ عَلَیْهِ.

**[ترجمه]و روایت شده است که (اگر بدهکار نتواند وام خود را پرداخت کند)، صاحب مال نمی تواند خانه و کنیز او را به معرض فروش بگذارد .

**[ترجمه]

«9»

وَ رُوِیَ: مَنْ أَقْرَضَ قَرْضاً وَ ضَرَبَ لَهُ أَجَلًا فَلَمْ یُرَدَّ إِلَیْهِ عِنْدَ انْقِضَاءِ الْأَجَلِ کَانَ لَهُ مِنَ الثَّوَابِ فِی کُلِّ یَوْمٍ مِثْلُ صَدَقَةِ دِینَارٍ.

**[ترجمه]و روایت شده است که هرکس مالی را به کسی قرض دهد، و مدتی برای (پرداخت) آن تعیین کند و شخص مقروض نتواند در سر رسید معین، قرضش را به او بدهد، به ازای هر روز تأخیر، ثواب یک دینار صدقه برای او [طلبکار] خواهد بود.

**[ترجمه]

«10»

وَ رُوِیَ: کَمَا لَا یَحِلُّ لِلْغَرِیمِ الْمَطْلُ وَ هُوَ مُوسِرٌ کَذَلِکَ لَا یَحِلُّ لِصَاحِبِ الْمَالِ أَنْ یُعْسِرَ الْمُعْسِرَ(2).

**[ترجمه]و روایت شده است: همان گونه که بر بدهکار، در صورتی که توانگر باشد، روا نیست که پرداخت بدهی خود را به تاخیر بیاندازد، بر صاحب مال نیز روا نیست که بدهکار تنگدست را در فشار و تنگنا قرار دهد. - . فقه الرضا علیه السلام: 34 -

**[ترجمه]

«11»

ضا، [فقه الرضا علیه السلام]: اعْلَمْ أَنَّ مَنِ اسْتَدَانَ دَیْناً وَ نَوَی قَضَاءَهُ فَهُوَ فِی أَمَانِ اللَّهِ حَتَّی یَقْضِیَهُ فَإِنْ لَمْ یَنْوِ قَضَاءَهُ فَهُوَ سَارِقٌ فَاتَّقِ اللَّهَ وَ أَدِّ إِلَی مَنْ لَهُ عَلَیْکَ وَ ارْفُقْ بِمَنْ لَکَ عَلَیْهِ حَتَّی تَأْخُذَهُ مِنْهُ فِی عَفَافٍ وَ کَفَافٍ فَإِنْ کَانَ غَرِیمُکَ مُعْسِراً وَ کَانَ أَنْفَقَ مَا أَخَذَ مِنْکَ فِی طَاعَةِ اللَّهِ فَأَنْظِرْهُ إِلَی مَیْسَرَةٍ وَ هُوَ أَنْ یَبْلُغَ خَبَرُهُ إِلَی الْإِمَامِ فَیَقْضِیَ عَنْهُ أَوْ یَجِدَ الرَّجُلُ طَوْلًا فَیَقْضِیَ دَیْنَهُ وَ إِنْ کَانَ [ما] أَنْفَقَ مَا أَخَذَهُ مِنْکَ فِی مَعْصِیَةِ اللَّهِ فَطَالِبْهُ بِحَقِّکَ فَلَیْسَ هُوَ مِنْ أَهْلِ هَذِهِ الْآیَةِ(3).

**[ترجمه]فقه الرضا: بدان که! هرکس قرضی بگیرد و تصمیم بر پرداخت آن داشته باشد، وی در امان خداست تا آن قرض را بپردازد؛ و اگر تصمیم بر پرداخت آن نداشته باشد، پس او دزد است. بنابراین از خدا بترس و قرض خود را به طلبکارت بپرداز و با کسی که به تو مقروض است، با نرمش و ملایمت رفتار کن تا حقّت را از وی با عفاف و خویشتن داری بگیری.

پس اگر بدهکارت تنگدست بود و مالی را که از تو گرفته در راه اطاعت خدا هزینه کرده است، تا زمان گشایش به وی فرصت بده، به­طوری که گزارش وضع او به امام برسد تا بدهی را از جانب وی بپردازد یا خودش توانگر شود و بدهی اش را ادا کند. و اگر مالی را که از تو گرفته در راه نافرمانی خدا مصرف کرده است، پس حقّت را از وی درخواست کن؛ زیرا او از اهل این آیه نیست: {پس تا [هنگام] گشایش، مهلتی [به او دهید.]} - . فقه الرضا علیه السلام: 36 ، البقره/ 280 -

**[ترجمه]

«12»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ الدُّهْنِیِّ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَنْ أَرَادَ أَنْ یُظِلَّهُ اللَّهُ فِی ظِلِّ عَرْشِهِ یَوْمَ لَا ظِلَّ إِلَّا

ص: 150


1- 1. ثواب الأعمال ص 130 و کان الرمز( ب) لقرب الإسناد و الصواب ما اثبتناه.
2- 2. فقه الرضا ص 34.
3- 3. فقه الرضا ص 36 و المراد بالآیة قوله تعالی( فَنَظِرَةٌ إِلی مَیْسَرَةٍ).

ظِلُّهُ فَلْیُنْظِرْ مُعْسِراً أَوْ لِیَدَعْ لَهُ عَنْ حَقِّهِ (1).

**[ترجمه]تفسیر العیاشی: عمار دهنی گوید: از امام صادق علیه السّلام شنیدم که فرمود: هر کس بخواهد که خداوند او را در روزی که سایه ای جز سایه­ او نیست، زیر سایه­ عرش خویش قرار دهد، بر اوست که به بدهکار تنگدست مهلت دهد یا از حق خود درگذرد. - . تفسیر العیاشی 1: 153 -

**[ترجمه]

«13»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ أَبِی الْجَارُودِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَنْ سَرَّهُ أَنْ یَقِیَهُ مِنْ نَفَحَاتِ جَهَنَّمَ فَلْیُنْظِرْ مُعْسِراً أَوْ لِیَدَعْ لَهُ مِنْ حَقِّهِ (2).

**[ترجمه]تفسیر العیاشی: هر کس که در امان ماندن از باد داغ جهنم او را خرسند می­کند، بر اوست که به بدهکار تنگدست مهلت دهد یا از حق خود درگذرد. - . تفسیر العیاشی 1: 154 -

**[ترجمه]

«14»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام مَا لِلرَّجُلِ أَنْ یَبْلُغَ مِنْ غَرِیمِهِ قَالَ لَا یَبْلُغُ بِهِ شَیْئاً اللَّهُ أَنْظَرَهُ (3).

**[ترجمه]تفسیر العیاشی: اسحاق بن عمّار گوید: به امام صادق علیه السّلام گفتم: شخص تا چه اندازه می تواند بر بدهکارش سختگیری کند؟ فرمود: به هیچ وجه حق سختگیری ندارد، خدا به او مهلت داده است. - . تفسیر العیاشی 1: 154 -

**[ترجمه]

«15»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ أَبَانٍ عَمَّنْ أَخْبَرَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فِی یَوْمٍ حَارٍّ مَنْ سَرَّهُ أَنْ یُظِلَّهُ اللَّهُ فِی یَوْمٍ لَا ظِلَّ إِلَّا ظِلُّهُ فَلْیُنْظِرْ غَرِیماً أَوْ لِیَدَعْ لِمُعْسِرٍ(4).

**[ترجمه]تفسیر العیاشی: امام صادق علیه السّلام روایت کرده است که رسول خدا صلّی الله علیه و آله در یک روز داغ فرمود: هرکس که قرار گرفتن در زیر سایه­ عرش خدا، در روزی که سایه ای جز سایه­ او نیست، وی را خرسند می­کند، بر اوست که به بدهکار تنگدست مهلت دهد، یا از حق خود درگذرد. - . تفسیر العیاشی 1: 154 -

**[ترجمه]

«16»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ حَنَانِ بْنِ سَدِیرٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: یَبْعَثُ اللَّهُ قَوْماً مِنْ تَحْتِ الْعَرْشِ یَوْمَ الْقِیَامَةِ وُجُوهُهُمْ مِنْ نُورٍ وَ لِبَاسُهُمْ مِنْ نُورٍ وَ رِیَاشُهُمْ مِنْ نُورٍ جُلُوسٌ عَلَی کَرَاسِیَّ مِنْ نُورٍ قَالَ فَیُشْرِفُ لَهُمُ الْخَلْقُ فَیَقُولُونَ هَؤُلَاءِ الْأَنْبِیَاءُ فَیُنَادِی مُنَادٍ مِنْ تَحْتِ الْعَرْشِ هَؤُلَاءِ لَیْسُوا بِأَنْبِیَاءَ قَالَ فَیَقُولُونَ هَؤُلَاءِ شُهَدَاءُ قَالَ فَیُنَادِی مُنَادٍ مِنْ تَحْتِ الْعَرْشِ لَیْسَ هَؤُلَاءِ شُهَدَاءَ وَ لَکِنْ هَؤُلَاءِ قَوْمٌ یُیَسِّرُونَ عَلَی الْمُؤْمِنِینَ وَ یُنْظِرُونَ الْمُعْسِرَ حَتَّی یُیَسَّرَ(5).

**[ترجمه]تفسیر العیاشی: حنان بن سدیر از پدرش نقل کرده است که امام باقر علیه السّلام فرمود: روز قیامت خداوند گروهی را محشور می گرداند که در سایه­ عرش جای می گیرند و چهره ها و جامه­هایشان از نور است و بر تخت­هایی از نور می نشینند. پس خلایق به آنان نظر می کنند و می گویند: اینان پیامبرانند! در آن حال منادی از زیر عرش ندا می دهد که اینان پیامبر نیستند. مردم می گویند: اینان شهدایند. منادی از زیر عرش ندا می کند که اینان شهید نیستند، بلکه اینان کسانی هستند که کار را بر مؤمنان آسان می گرفتند و به بدهکار تنگدست مهلت می دادند تا گشایشی برای او حاصل شود. - . تفسیر العیاشی 1: 154 -

**[ترجمه]

«17»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنِ ابْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی حَمْزَةَ قَالَ: ثَلَاثَةٌ یُظِلُّهُمُ اللَّهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ یَوْمَ لَا ظِلَّ إِلَّا ظِلُّهُ رَجُلٌ دَعَتْهُ امْرَأَةٌ ذَاتُ حَسَبٍ إِلَی نَفْسِهَا فَتَرَکَهَا وَ قَالَ إِنِّی أَخافُ اللَّهَ رَبَّ الْعالَمِینَ وَ رَجُلٌ أَنْظَرَ مُعْسِراً أَوْ تَرَکَ لَهُ مِنْ حَقِّهِ وَ رَجُلٌ مُعَلَّقٌ قَلْبُهُ بِحُبِّ الْمَسَاجِدِ وَ أَنْ تَصَدَّقُوا خَیْرٌ لَکُمْ یَعْنِی أَنْ تَصَدَّقُوا بِمَالِکُمْ عَلَیْهِ فَهُوَ خَیْرٌ لَکُمْ فَلْیَدَعْ مُعْسِراً أَوْ لِیَدَعْ لَهُ مِنْ حَقِّهِ نَظَراً.

قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَنْ أَنْظَرَ مُعْسِراً کَانَ لَهُ عَلَی اللَّهِ فِی کُلِّ یَوْمٍ صَدَقَةٌ بِمِثْلِ مَا لَهُ عَلَیْهِ حَتَّی یَسْتَوْفِیَ حَقَّهُ (6).

ص: 151


1- 1. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 153.
2- 2. نفس المصدر ج 1 ص 154.
3- 3. نفس المصدر ج 1 ص 154.
4- 4. نفس المصدر ج 1 ص 154.
5- 5. نفس المصدر ج 1 ص 154.
6- 6. نفس المصدر ج 1 ص 154.

**[ترجمه]تفسیر العیاشی: ابن سنان از ابو حمزه نقل کرده است که گفت: خداوند روز قیامت - روزی که سایه­ای جز سایه­ او نیست - بر سر سه گروه سایه می افکند: مردی که زن زیبارویی او را به سوی خود فراخواند و او آن زن را ترک کند و بگوید: من از پروردگار جهانیان می­ترسم! کسی که به بدهکار تنگدستی مهلت دهد یا از حقش بگذرد، و شخصی که حب مساجد را در دل داشته باشد، {بخشیدن آن برای شما بهتر است.} یعنی اگر مال تان را صدقه دهید، برای شما بهتر است. پس باید بدهکار تنگدست را رها کند یا به وی مهلت دهد.

امام صادق علیه السّلام از پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله روایت می کند که فرمود: هر کس به بدهکار تنگدستی مهلت دهد، در هر روز نزد خداوند پاداش صدقه­ای به اندازه­ بدهی­اش دارد، تا وقتی که حقش را دریافت کند. - . تفسیر العیاشی 1: 154 -

**[ترجمه]

«18»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ عُمَرَ بْنِ سُلَیْمَانَ عَنْ رَجُلٍ مِنْ أَهْلِ الْجَزِیرَةِ قَالَ: سُئِلَ الرِّضَا علیه السلام فَقَالَ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی یَقُولُ فَنَظِرَةٌ إِلی مَیْسَرَةٍ فَأَخْبِرْنِی عَنْ هَذِهِ النَّظِرَةِ الَّتِی ذَکَرَهَا اللَّهُ لَهَا حَدٌّ یُعْرَفُ إِذَا صَارَ هَذَا الْمُعْسِرُ لَا بُدَّ لَهُ مِنْ أَنْ

یُنْتَظَرَ وَ قَدْ أَخَذَ مَالَ هَذَا الرَّجُلِ وَ أَنْفَقَ عَلَی عِیَالِهِ وَ لَیْسَ لَهُ غَلَّةٌ یُنْتَظَرُ إِدْرَاکُهَا وَ لَا دَیْنٌ یُنْتَظَرُ مَحِلُّهُ وَ لَا مَالٌ غَائِبٌ یُنْتَظَرُ قُدُومُهُ قَالَ نَعَمْ یُنْتَظَرُ بِقَدْرِ مَا یَنْتَهِی خَبَرُهُ إِلَی الْإِمَامِ فَیَقْضِی عَنْهُ مَا عَلَیْهِ مِنْ سَهْمِ الْغَارِمِینَ إِذَا کَانَ أَنْفَقَهُ فِی طَاعَةِ اللَّهِ فَإِنْ کَانَ أَنْفَقَهُ فِی مَعْصِیَةِ اللَّهِ فَلَا شَیْ ءَ لَهُ عَلَی الْإِمَامِ قُلْتُ فَمَا لِهَذَا الرَّجُلِ الَّذِی ائْتَمَنَهُ وَ هُوَ لَا یَعْلَمُ فِیمَ أَنْفَقَهُ فِی طَاعَةِ اللَّهِ أَوْ مَعْصِیَتِهِ قَالَ یَسْعَی لَهُ فِیمَا لَهُ فَیَرُدُّهُ وَ هُوَ صَاغِرٌ(1).

**[ترجمه]تفسیر العیاشی: عمر بن سلیمان، از مردی از اهل جزیره روایت کرده است که گفت: شخصی از امام رضا علیه السّلام پرسید: فدایت شوم! خدای متعال می گوید: {فَنَظِرَةٌ إِلی مَیْسَرَةٍ، پس تا [هنگام] گشایش، مهلتی [به او دهید].}، این «نظرة (مهلت دادن)» که خدا از آن یاد کرده است چیست، آیا حد و تعریفی دارد که معلوم شود به آن کس که در تنگدستی است تا چه اندازه باید مهلت دهند؟ او مالی قرض کرده و خرج عیال خود کرده است، و حال آنکه او را محصولی نیست که منتظر رسیدن آن باشد، و طلبی ندارد که چشم به راه وصولش باشد، و مال پنهانی ندارد که انتظار رسیدن آن را بکشد؟

امام گفت: بله (حدی دارد)، به اندازه­ای مهلت می دهند تا خبر آن به امام برسد، پس امام به جای او بدهی وی را از سهم بدهکاران (که در زکات هست) می پردازد، به شرط آنکه مال وام گرفته را در راه بندگی خدا خرج کرده باشد؛ و اگر آن را در راه معصیت خدا صرف کرده باشد، پرداختن آن بر عهده­ امام نیست. گفتم: پس تکلیف مال این مردی که به آن شخص اعتماد کرده و نمی­داند که آن مال را در طاعت خدا صرف کرده یا در معصیت خدا، چه می­شود؟ امام فرمود: باید سعی کند مالش را از او پس بگیرد و او خوار است. - . تفسیر العیاشی 1: 155 -

**[ترجمه]

«19»

سر، [السرائر] السَّیَّارِیُّ عَنْ هِشَامِ بْنِ مَحْمُودٍ قَالَ: دَخَلَ رَجُلٌ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقَالَ لَهُ مَا بَالُ أَخِیکَ یَشْکُوکَ قَالَ فَقَالَ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَشْکُونِی أَنَّنِی اسْتَقْصَیْتُ عَلَیْهِ حَقِّی قَالَ وَ کَانَ مُتَّکِئاً فَاسْتَوَی جَالِساً ثُمَّ قَالَ تَرَی أَنَّکَ إِذَا اسْتَقْصَیْتَ حَقَّکَ لَمْ تُسِئْ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَقُولُ فِی کِتَابِهِ یَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ وَ یَخافُونَ سُوءَ الْحِسابِ أَ تَرَاهُمْ خَافُوا مِنَ اللَّهِ أَنْ یَظْلِمَهُمْ لَا وَ اللَّهِ وَ لَکِنَّهُمْ خَافُوا مِنْهُ أَنْ یَسْتَقْصِیَ عَلَیْهِمْ فَیُهْلِکَهُمْ نَعَمْ مَنِ اسْتَقْصَی فَقَدْ أَسَاءَ ثَلَاثاً(2).

**[ترجمه]السرایر: سیاری از هشام بن محمود نقل کرده است که گفت: مردی نزد امام صادق علیه السّلام آمد. امام پرسید: چرا برادرت از تو شکایت دارد؟ مرد گفت: ای فرزند رسول خدا! از من شکایت دارد، چون تمام حقم را از او مطالبه کرده ام. حضرت خشمگین نشست و سپس فرمود: گویا تو فکر کرده­ای اگر حقت را به طور کامل از او بگیری، به او بدی نکرده­ای؟ خداوند عز و جل می­فرماید: {از پرودگارشان می­ترسند و از سختی حساب بیم دارند.} - . الرعد/ 21 - آیا به گمان تو، آنها می ترسند که خداوند بر آنان ستم کند؟ به­خدا سوگند نه! بلکه آنها از آن می ترسند که در حسابشان نهایت دقت و موشکافی صورت گیرد و (این دقت در حسابرسی) آنان را هلاک گرداند. بله! هر کس تمام حقش را مطالبه کند، بد کرده است... ایشان این جمله را سه بار تکرار کرد. - . السرائر: 482 -

**[ترجمه]

«20»

وَجَدْتُ بِخَطِّ الشَّیْخِ الْجَلِیلِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ الْجُبَعِیِّ رَحْمَةُ اللَّهِ عَلَیْهِ نَقْلًا مِنْ خَطِّ الشَّهِیدِ رَفَعَ اللَّهُ دَرَجَتَهُ قَالَ: مَرَّ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام بِرَجُلٍ قَدِ ارْتَفَعَ صَوْتُهُ عَلَی رَجُلٍ یَقْتَضِیهِ شَیْئاً یَسِیراً فَقَالَ بِکَمْ تُطَالِبُهُ فَذَکَرَ مَبْلَغَهُ فَقَالَ علیه السلام یَکْفِیکَ أَنَّهُ کَانَ یُقَالُ لَا دِینَ لِمَنْ لَا مُرُوَّةَ لَهُ.

**[ترجمه]مؤلف می­گوید: با خط شهید بزرگوار محمد بن علی جبعی که رحمت خدا بر او باد، نقلی از خط شهید والا مقام یافتم که گفته بود: امام صادق علیه السّلام بر مردی گذشت که صدایش را بر شخصی که مبلغ ناچیزی به او مقروض بود، بلند کرده بود. پس امام فرمود: چقد از او طلب داری؟ آن مرد مبلغ را بیان کرد، آنگاه امام به او فرمود: برای تو همین کافی است که گفته شود: دین ندارد کسی که مروت ندارد.

**[ترجمه]

«21»

أَعْلَامُ الدِّینِ، قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: مَنْ سَرَّهُ أَنْ یُنَفِّسُ اللَّهُ کُرْبَتَهُ فَلْیُیَسِّرْ عَلَی مُؤْمِنٍ مُعْسِرٍ أَوْ فَلْیَدَعْ لَهُ فَإِنَّ اللَّهَ تَعَالَی یُحِبُّ إِغَاثَةَ الْمَلْهُوفِ.

**[ترجمه]اعلام الدین: رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمودند: هر کس که دوست دارد خداوند اندوهش را تسلی دهد، بر اوست که به مؤمن تنگدست مهلت دهد، یا از حق خود درگذرد، همانا خداوند تعالی دستگیری از دردمند را دوست دارد.

**[ترجمه]

«22»

وَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ علیه السلام: مَنْ یَسَّرَ عَلَی

ص: 152


1- 1. نفس المصدر ج 1 ص 155.
2- 2. السرائر ص 482.

مُؤْمِنٍ وَ هُوَ مُعْسِرٌ یَسَّرَ اللَّهُ عَلَیْهِ حَوَائِجَهُ فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ فِی عَوْنِ الْمُؤْمِنِ مَا کَانَ الْمُؤْمِنُ فِی عَوْنِ أَخِیهِ الْمُؤْمِنِ انتفوا [انْتَفِعُوا] بِالْعِظَةِ وَ ارْغَبُوا فِی الْخَیْرِ.

**[ترجمه]امام صادق علیه السّلام فرمود: رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرموده اند: هرکس بر مؤمنی تنگدست [در مورد پرداخت بدهی­اش] آسان بگیرد، خداوند نیز، برآورده شدن حاجات او را در دنیا و آخرت آسان و هموار می­گرداند. همانا خداوند عزوجل به مؤمنی که به برادر مؤمنش کمک می­کند، یاری می­رساند، پس از موعظه و اندرز بهره بگیرید و به کار خیر روی آورید.

**[ترجمه]

«23»

الْهِدَایَةُ،: مَنِ اسْتَدَانَ دَیْناً وَ نَوَی قَضَاءَهُ فَهُوَ فِی أَمَانِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ حَتَّی یَقْضِیَهُ فَإِنْ لَمْ یَنْوِ فَهُوَ سَارِقٌ.

**[ترجمه]الهدایه: هرکس قرضی بگیرد و تصمیم بر پرداخت آن داشته باشد، وی در امان خداست تا آن قرض را بپردازد، و اگر تصمیم بر پرداخت آن نداشته باشد، پس او دزد است .

**[ترجمه]

«24»

وَ قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام: إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یُحِبُّ إِنْظَارَ الْمُعْسِرِ وَ مَنْ کَانَ غَرِیمُهُ مُعْسِراً فَعَلَیْهِ أَنْ یُنْظِرَهُ إِلَی مَیْسَرَةٍ وَ إِنْ کَانَ أَنْفَقَ ذَلِکَ فِی مَعْصِیَةِ اللَّهِ فَلَیْسَ عَلَیْهِ أَنْ یُنْظِرَهُ إِلَی مَیْسَرَةٍ وَ لَیْسَ هُوَ مِنْ أَهْلِ الْآیَةِ الَّتِی قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَ فَنَظِرَةٌ إِلی مَیْسَرَةٍ(1).

**[ترجمه]الهدایة: امام صادق علیه السّلام فرمود: خداوند عزوجل مهلت دادن به (بدهکار) تنگدست را دوست دارد، و هر کس بدهکارش تنگدست بود، بر اوست که تا زمان گشایش به او مهلت دهد، و اگر مالی را که گرفته در راه نافرمانی خدا صرف کرده است، پس نباید به او تا زمان گشایش مهلت داده شود، زیرا او از اهل این آیه­ای که خداوند متعال فرمود، نیست: {پس تا [هنگام] گشایش، مهلتی [به او دهید.]} - . الهدایة: 80 -

**[ترجمه]

«25»

کِتَابُ الْغَایَاتِ، عَنْ جَابِرٍ: أَنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله خَطَبَ النَّاسَ فَقَالَ بَعْدَ حَمْدِ اللَّهِ وَ الثَّنَاءِ عَلَیْهِ أَمَّا بَعْدُ فَإِنَّ أَصْدَقَ الْحَدِیثِ کِتَابُ اللَّهِ وَ إِنَّ أَفْضَلَ الْهَدْیِ هَدْیُ مُحَمَّدٍ وَ شَرَّ الْأُمُورِ مُحْدَثَاتُهَا وَ کُلَّ بِدْعَةٍ ضَلَالَةٌ ثُمَّ رَفَعَ صَوْتَهُ وَ تَحْمَرُّ وَجْنَتَاهُ وَ یَشْتَدُّ غَضَبُهُ إِذَا ذَکَرَ السَّاعَةَ کَأَنَّهُ مُنْذِرُ جَیْشٍ ثُمَّ یَقُولُ بُعِثْتُ وَ السَّاعَةَ کَهَاتَیْنِ ثُمَّ یَقُولُ أَتَتْکُمُ السَّاعَةُ مُصْبَحَکُمْ أَوْ مُمْسَاکُمْ مَنْ تَرَکَ مَالًا فَلِوَرَثَتِهِ وَ مَنْ تَرَکَ دَیْناً أَوْ ضَیَاعاً فَإِلَیَّ أَوْ عَلَیَ (2).

ص: 153


1- 1. الهدایة ص 80.
2- 2. کتاب الغایات ص 69 مجموعة جامع الأحادیث.

**[ترجمه]کتاب الغایات: از جابر نقل شده است که پیامبر صلّی الله علیه و آله برای مردم سخنرانی کرد و گفت: - بعد از ستایش و حمد خدا - همانا بهترین سخن، سخن کتاب خدای عز و جل و بهترین هدایت، هدایت محمّد است و بدترین کارها بدعت آن و هر بدعتی گمراهی است، سپس صدایش را بالا برد - و گونه هایش سرخ شد و آنگاه که قیامت را یاد کرد، سخت خشم نمود، گویا طلیعه­دار سپاه است - سپس فرمود: ! همانا من به پیامبری برانگیخته شدم، در حالی که من و قیامت مثل این دو انگشت [به هم نزدیک] هستیم. سپس فرمود: مرگ به هنگام صبح یا شب بر شما خواهد آمد، هرکس مالی واگذارد، متعلق به وارثانش است و هر کس قرض و ملکی بجا گذارد، برعهده­ من و به سوی من است. - . کتاب الغایات: 69 -

**[ترجمه]

باب 5 آداب الدین و أحکامه

الآیات

البقرة: یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِذا تَدایَنْتُمْ بِدَیْنٍ إِلی أَجَلٍ مُسَمًّی فَاکْتُبُوهُ وَ لْیَکْتُبْ بَیْنَکُمْ کاتِبٌ بِالْعَدْلِ وَ لا یَأْبَ کاتِبٌ أَنْ یَکْتُبَ کَما عَلَّمَهُ اللَّهُ فَلْیَکْتُبْ وَ لْیُمْلِلِ الَّذِی عَلَیْهِ الْحَقُّ وَ لْیَتَّقِ اللَّهَ رَبَّهُ وَ لا یَبْخَسْ مِنْهُ شَیْئاً فَإِنْ کانَ الَّذِی عَلَیْهِ الْحَقُّ سَفِیهاً أَوْ ضَعِیفاً أَوْ لا یَسْتَطِیعُ أَنْ یُمِلَّ هُوَ فَلْیُمْلِلْ وَلِیُّهُ بِالْعَدْلِ وَ اسْتَشْهِدُوا شَهِیدَیْنِ مِنْ رِجالِکُمْ فَإِنْ لَمْ یَکُونا رَجُلَیْنِ فَرَجُلٌ وَ امْرَأَتانِ مِمَّنْ تَرْضَوْنَ مِنَ الشُّهَداءِ أَنْ تَضِلَّ إِحْداهُما فَتُذَکِّرَ إِحْداهُمَا الْأُخْری وَ لا یَأْبَ الشُّهَداءُ إِذا ما دُعُوا وَ لا تَسْئَمُوا أَنْ تَکْتُبُوهُ صَغِیراً أَوْ کَبِیراً إِلی أَجَلِهِ ذلِکُمْ أَقْسَطُ عِنْدَ اللَّهِ وَ أَقْوَمُ لِلشَّهادَةِ وَ أَدْنی أَلَّا تَرْتابُوا إِلَّا أَنْ تَکُونَ تِجارَةً حاضِرَةً تُدِیرُونَها بَیْنَکُمْ فَلَیْسَ عَلَیْکُمْ جُناحٌ أَلَّا تَکْتُبُوها وَ أَشْهِدُوا إِذا تَبایَعْتُمْ وَ لا یُضَارَّ کاتِبٌ وَ لا شَهِیدٌ وَ إِنْ تَفْعَلُوا فَإِنَّهُ فُسُوقٌ بِکُمْ وَ اتَّقُوا اللَّهَ وَ یُعَلِّمُکُمُ اللَّهُ وَ اللَّهُ بِکُلِّ شَیْ ءٍ عَلِیمٌ (1)

النساء: مِنْ بَعْدِ وَصِیَّةٍ یُوصِی بِها أَوْ دَیْنٍ (2)

و قال: مِنْ بَعْدِ وَصِیَّةٍ یُوصِینَ بِها أَوْ دَیْنٍ (3)

و قال: مِنْ بَعْدِ وَصِیَّةٍ تُوصُونَ بِها أَوْ دَیْنٍ (4).

lt;meta info="- «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا إِذا تَدایَنْتُمْ بِدَیْنٍ إِلی أَجَلٍ مُسَمًّی فَاکْتُبُوهُ وَ لْیَکْتُبْ بَیْنَکُمْ کاتِبٌ بِالْعَدْلِ وَ لا یَأْبَ کاتِبٌ أَنْ یَکْتُبَ کَما عَلَّمَهُ اللَّهُ فَلْیَکْتُبْ وَ لْیُمْلِلِ الَّذی عَلَیْهِ الْحَقُّ وَ لْیَتَّقِ اللَّهَ رَبَّهُ وَ لا یَبْخَسْ مِنْهُ شَیْئاً فَإِنْ کانَ الَّذی عَلَیْهِ الْحَقُّ سَفیهاً أَوْ ضَعیفاً أَوْ لا یَسْتَطیعُ أَنْ یُمِلَّ هُوَ فَلْیُمْلِلْ وَلِیُّهُ بِالْعَدْلِ وَ اسْتَشْهِدُوا شَهیدَیْنِ مِنْ رِجالِکُمْ فَإِنْ لَمْ یَکُونا رَجُلَیْنِ فَرَجُلٌ وَ امْرَأَتانِ مِمَّنْ تَرْضَوْنَ مِنَ الشُّهَداءِ أَنْ تَضِلَّ إِحْداهُما فَتُذَکِّرَ إِحْداهُمَا الْأُخْری وَ لا یَأْبَ الشُّهَداءُ إِذا ما دُعُوا وَ لا تَسْئَمُوا أَنْ تَکْتُبُوهُ صَغیراً أَوْ کَبیراً إِلی أَجَلِهِ ذلِکُمْ أَقْسَطُ عِنْدَ اللَّهِ وَ أَقْوَمُ لِلشَّهادَةِ وَ أَدْنی أَلاَّ تَرْتابُوا إِلاَّ أَنْ تَکُونَ تِجارَةً حاضِرَةً تُدیرُونَها بَیْنَکُمْ فَلَیْسَ عَلَیْکُمْ جُناحٌ أَلاَّ تَکْتُبُوها وَ أَشْهِدُوا إِذا تَبایَعْتُمْ وَ لا یُضَارَّ کاتِبٌ وَ لا شَهیدٌ وَ إِنْ تَفْعَلُوا فَإِنَّهُ فُسُوقٌ بِکُمْ وَ اتَّقُوا اللَّهَ وَ یُعَلِّمُکُمُ اللَّهُ وَ اللَّهُ بِکُلِّ شَیْ ءٍ عَلیمٌ» - . البقره / 3-282 -

{ای کسانی که ایمان آورده اید، هر گاه به وامی تا سررسیدی معین، با یکدیگر معامله کردید، آن را بنویسید. و باید نویسنده ای [صورت معامله را] بر اساس عدالت، میان شما بنویسد. و هیچ نویسنده ای نباید از نوشتن خودداری کند؛ همان گونه [و به شکرانه آن] که خدا او را آموزش داده است. و کسی که بدهکار است باید املا کند، و او [نویسنده] بنویسد. و از خدا که پروردگار اوست پروا نماید، و از آن، چیزی نکاهد. پس اگر کسی که حق بر ذمه اوست، سفیه یا ناتوان است، یا خود نمی تواند املا کند، پس ولیّ او باید با [رعایت] عدالت، املا نماید. و دو شاهد از مردانتان را به شهادت طلبید؛ پس اگر دو مرد نبودند، مردی را با دو زن، از میان گواهانی که [به عدالت آنان] رضایت دارید [گواه بگیرید]، تا [اگر] یکی از آن دو [زن] فراموش کرد، [زنِ] دیگر، وی را یادآوری کند. و چون گواهان احضار شوند، نباید خودداری ورزند. و از نوشتنِ [بدهی] چه خرد باشد یا بزرگ، ملول نشوید، تا سررسیدش [فرا رسد]. این [نوشتنِ] شما، نزد خدا عادلانه تر، و برای شهادت استوارتر، و برای اینکه دچار شک نشوید [به احتیاط] نزدیکتر است، مگر آنکه داد و ستدی نقدی باشد که آن را میان خود [دست به دست] برگزار می کنید؛ در این صورت، بر شما گناهی نیست که آن را ننویسید. و [در هر حال] هر گاه داد و ستد کردید، گواه بگیرید. و هیچ نویسنده و گواهی نباید زیان ببیند، و اگر چنین کنید، از نافرمانی شما خواهد بود. و از خدا پروا کنید، و خدا [بدین گونه] به شما آموزش می دهد، و خدا به هر چیزی داناست.

-«مِنْ بَعْدِ وَصِیَّةٍ یُوصی بِها أَوْ دَیْن» - . النساء /11 -

{[البته همه اینها] پس از انجام وصیّتی است که او بدان سفارش کرده، یا دینی [که باید استثنا شود].}

- «مِنْ بَعْدِ وَصِیَّةٍ یُوصینَ بِها أَوْ دَیْن» - . النساء /12 -

{[البته] پس از انجام وصیّتی که بدان سفارش کرده اند یا دینی [که باید استثنا شود].}

- «مِنْ بَعْدِ وَصِیَّةٍ تُوصُونَ بِها أَوْ دَیْن» - . النساء /13 -

{[البته] پس از انجام وصیّتی که بدان سفارش کرده اید یا دَینی [که باید استثنا شود].}

**[ترجمه]

الأخبار

«1»

ب، [قرب الإسناد] أَبُو الْبَخْتَرِیِّ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ أَبِیهِ علیهما السلام قَالَ: قَالَ قَضَی عَلِیٌّ علیه السلام فِی رَجُلٍ مَاتَ وَ تَرَکَ وَرَثَةً فَأَقَرَّ أَحَدُ الْوَرَثَةِ بِدَیْنٍ عَلَی أَبِیهِ قَالَ یَلْزَمُهُ فِی حِصَّتِهِ بِقَدْرِ مَا وَرِثَ وَ لَا یَکُونُ ذَلِکَ فِی مَالِهِ کُلِّهِ وَ إِنْ أَقَرَّ اثْنَانِ مِنَ الْوَرَثَةِ وَ کَانَا

ص: 154


1- 1. سورة البقرة: الآیات 282- فما بعدها.
2- 2. السورة النساء: 11.
3- 3. سورة النساء: 12.
4- 4. سورة النساء: 12.

عُدُولًا أُجِیزَ ذَلِکَ عَلَی الْوَرَثَةِ وَ إِنْ لَمْ یَکُونَا عُدُولًا أُلْزِمَا فِی حِصَّتِهِمَا بِقَدْرِ مَا وَرِثَا وَ کَذَلِکَ إِنْ أَقَرَّ بَعْضُ الْوَرَثَةِ بِأَخٍ أَوْ أُخْتٍ إِنَّمَا یَلْزَمُهُ فِی حِصَّتِهِ قَالَ وَ قَالَ عَلِیٌّ علیه السلام مَنْ أَقَرَّ لِأَخِیهِ فَهُوَ شَرِیکٌ فِی الْمَالِ وَ لَا یَثْبُتُ نَسَبُهُ فَإِنْ أَقَرَّ لَهُ اثْنَانِ فَکَذَلِکَ إِلَّا أَنْ یَکُونَا عَدْلَیْنِ فَیُلْحَقُ بِنَسَبِهِ وَ یُضْرَبُ فِی الْمِیرَاثِ مَعَهُمْ (1).

**[ترجمه]قرب الاسناد: امام محمد باقر علیه السّلام فرمودند: حضرت علی علیه السّلام درباره مردی که فوت نمود و میراثی برجای گذاشت و یکی از ورثه بیان نمود که پدرش یک بدهی دارد، چنین فرمود: آن ورثه که به بدهی پدر خود اقرار نموده است، باید از سهم خود، بدهی پدر را بدهد. و اگر دو نفر از وارثان اقرار به بدهی پدر کردند و افراد عادلی هم بودند، پرداخت بدهی بر همه ورثه جایز است. امّا اگ-ر عادل محسوب نمی شوند، باید از سهم خود بدهی را بپردازند. حال اگر یکی از وارثان اقرار نماید که برادر یا خواهر دیگری هم دارد، باید از سهم خود به این برادر یا خواهر (که تازه هویتشان معلوم شده) ارثیه بدهد.

امام علی علیه السّلام فرمودند: هر کس (پس از مرگ پدر) به وجود یک برادر اقرار نماید، این برادر شریک در اموال پدر است، امّا منسوب به خانواده نمی شود. حال اگر دو نفر، اقرار به وجود برادر جدید کنند، از ارثیه سهم می برد، امّا از اصل و نسب خانوادگی خیر. امّا اگر این دو نفر عادل باشند، در این صورت این شخص جدید، نام و نسب خانوادگی را هم گرفته و در میراث نیز شریک سایر وارثان می شود. - . قرب الاسناد: 25 -

**[ترجمه]

«2»

ب، [قرب الإسناد] عَلِیٌّ عَنْ أَخِیهِ علیه السلام قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلَیْنِ اشْتَرَکَا فِی السَّلَمِ أَ یَصْلُحُ لَهُمَا أَنْ یَقْتَسِمَا قَبْلَ أَنْ یَقْبِضَا قَالَ لَا بَأْسَ قَالَ وَ سَأَلْتُهُ علیه السلام عَنِ الرَّجُلِ الْجَحُودِ أَ یَحِلُّ أَنْ یَجْحَدَهُ مِثْلَ مَا جَحَدَ قَالَ نَعَمْ وَ لَا یَزْدَادُ(2).

**[ترجمه]قرب الاسناد: علی بن جعفر به نقل از برادرش امام موسی علیه السّلام گوید: از وی درباره دو نفر که در کالایی پیش خرید شده شریکند، سؤال کردم که آیا جایز است آن را قبل از به دست آوردن تقسیم کنند؟ فرمودند: اشکالی ندارد.

و نیز گوید: از امام موسی علیه السّلام پرسیدم: آیا صحیح است در برابر جحود - شخصی که همواره بدهکاری را انکار می کند - بدهی به او را انکار کرد؟ فرمودند: آری، ولی بیشتر نباشد. - . قرب الاسناد: 113 -

**[ترجمه]

أقول

قد سبق الإشهاد علی الدین فی باب بیع الممالیک.

**[ترجمه]قد سبق الإشهاد علی الدین فی باب بیع الممالیک.

**[ترجمه]

«3»

ع، [علل الشرائع] أَبِی عَنْ سَعْدٍ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ هَاشِمٍ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ الْهَیْثَمِ عَنِ النَّضْرِ عَنْ رَجُلٍ عَنِ الْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: لَا تُبَاعُ الدَّارُ وَ لَا الْجَارِیَةُ فِی الدَّیْنِ وَ ذَلِکَ أَنَّهُ لَا بُدَّ لِلرَّجُلِ الْمُسْلِمِ مِنْ ظِلٍّ یَسْکُنُهُ وَ خَادِمٍ یَخْدُمُهُ (3).

**[ترجمه]علل الشرایع: امام صادق علیه السّلام فرمود: خانه و کنیز در هنگام بدهکار بودن شخص نباید فروخته شود، زیرا مرد مسلمان احتیاج به خانه­ای برای سکونت و خادمی برای خدمت دارد. - . علل الشرایع: 529 -

**[ترجمه]

«4»

ع، [علل الشرائع] ابْنُ الْوَلِیدِ عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ قَالَ: کَانَ ابْنُ أَبِی عُمَیْرٍ رَجُلًا بَزَّازاً وَ کَانَ لَهُ عَلَی رَجُلٍ عَشَرَةُ آلَافِ دِرْهَمٍ فَذَهَبَ مَالُهُ وَ افْتَقَرَ فَجَاءَ الرَّجُلُ فَبَاعَ دَاراً لَهُ بِعَشَرَةِ آلَافِ دِرْهَمٍ وَ حَمَلَهَا إِلَیْهِ فَدَقَّ عَلَیْهِ الْبَابَ فَخَرَجَ إِلَیْهِ مُحَمَّدُ بْنُ أَبِی عُمَیْرٍ فَقَالَ لَهُ الرَّجُلُ هَذَا مَالُکَ الَّذِی لَکَ عَلَیَّ فَخُذْهُ فَقَالَ ابْنُ أَبِی عُمَیْرٍ فَمِنْ أَیْنَ لَکَ هَذَا الْمَالُ وَرِثْتَهُ قَالَ لَا قَالَ وُهِبَ لَکَ قَالَ لَا وَ لَکِنِّی بِعْتُ دَارِیَ الْفُلَانِیَّ لِأَقْضِیَ دَیْنِی فَقَالَ ابْنُ أَبِی عُمَیْرٍ حَدَّثَنِی ذَرِیحٌ الْمُحَارِبِیُّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ لَا یُخْرَجُ الرَّجُلُ عَنْ مَسْقَطِ رَأْسِهِ بِالدَّیْنِ ارْفَعْهَا فَلَا حَاجَةَ لِی فِیهَا وَ اللَّهِ إِنِّی مُحْتَاجٌ فِی وَقْتِی هَذَا إِلَی دِرْهَمٍ وَ مَا یَدْخُلُ مِلْکِی مِنْهَا دِرْهَمٌ (4).

ص: 155


1- 1. قرب الإسناد ص 25.
2- 2. قرب الإسناد ص 113.
3- 3. علل الشرائع ص 529.
4- 4. علل الشرائع ص 529.

**[ترجمه]علل الشرایع: محمد ابن ابی عمیر مردی پارچه فروش بود و از شخصی ده هزار درهم طلب داشت، آن شخص ورشکست شده و خانه اش را به ده هزار درهم فروخت و نزد پارچه فروش برد و در خانه اش را زد، محمد ابن ابی عمیر بیرون آمد و شخص بدهکار گفت: این بدهی من به توست، آن را بگیر. محمد گفت: این مال را از کجا آورده­ای، آیا ارث برده­ای؟ آن مرد گفت: نه. محمد گفت: به تو بخشیده شده؟ گفت: نه، من خانه­ای داشتم و فروختم تا بدهی ام را بدهم. محمد ابن أبی عمیر گفت: ذریح المحاربی به نقل از امام صادق علیه السّلام بیان کرده که: هیچ آدمی از کاشانه خود با بدهکاری خارج کرده نشود. حال این پول را بردار، مرا به آن نیازی نیست و اکنون به یک درهم نیز احتیاج ندارم و از این پول، یک درهم نیز به خانه من داخل نمی شود. - . علل الشرایع: 529 -

**[ترجمه]

«5»

ختص، [الإختصاص] أَبُو غَالِبٍ الزُّرَارِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْمُحَسِّنِ السَّجَّادِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ: مِثْلَهُ (1).

**[ترجمه]الاختصاص: ابوغالب الزّواری، از محمد بن المحسن السجاد از علی بن ابراهیم، این روایت را ذکر کرده اند. - . الاختصاص: 86 -

**[ترجمه]

«6»

ضا، [فقه الرضا علیه السلام]: إِنْ کَانَ لَکَ عَلَی رَجُلٍ حَقٌّ فَوَجَدْتَهُ بِمَکَّةَ أَوْ فِی الْحَرَمِ فَلَا تُطَالِبْهُ وَ لَا تُسَلِّمْ عَلَیْهِ فَتُفْزِعَهُ إِلَّا أَنْ تَکُونَ أَعْطَیْتَهُ حَقَّکَ فِی الْحَرَمِ فَلَا بَأْسَ أَنْ تُطَالِبَهُ فِی الْحَرَمِ (2).

**[ترجمه]فقه الرضا: اگر از کسی طلبی داری، و او را در مکه یا حرم دیدی، طلبت را از او مطالبه نکن و حتی سلامش هم نکن، چرا که او را می ترسانی، مگر اینکه در حرم به او قرض داده باشی؛ در این صورت اشکالی ندارد که حقّت را مطالبه کنی. - . فقه الرضا علیه السلام: 34 -

**[ترجمه]

«7»

وَ إِذَا کَانَ عَلَی رَجُلٍ دَیْنٌ إِلَی أَجَلٍ فَإِذَا مَاتَ الرَّجُلُ فَقَدْ حَلَّ الدَّیْنُ (3).

**[ترجمه]فقه الرضا: اگر شخصی تا مدتی معین بدهکار بود، ولی در این می--ان از دنیا رفت، بدهی اش از بین می رود. - . فقه الرضا علیه السلام: 34 -

**[ترجمه]

«8»

وَ إِذَا مَاتَ رَجُلٌ وَ لَهُ دَیْنٌ عَلَی رَجُلٍ فَإِنْ أَخَذَهُ وَارِثُهُ مِنْهُ فَهُوَ لَهُ وَ إِنْ لَمْ یُعْطِیهِ فَهُوَ لِلْمَیِّتِ فِی الْآخِرَةِ(4).

**[ترجمه]فقه الرضا: اگر مردی بمیرد و طلب داشته باشد، وارث او می تواند طلب پدر را برای خود بستاند و در غیر این صورت، طلب شخص فوت شده برای روز قیامت می ماند. - . فقه الرضا علیه السلام: 36 -

**[ترجمه]

«9»

وَ إِذَا مَاتَ رَجُلٌ وَ عَلَیْهِ دَیْنٌ وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ إِلَّا قَدْرُ مَا یُکَفَّنُ بِهِ کُفِّنَ بِهِ فَإِنْ تَفَضَّلَ عَلَیْهِ رَجُلٌ بِکَفَنٍ کُفِّنَ بِهِ وَ یُقْضَی بِمَا تَرَکَ دَیْنُهُ (5).

**[ترجمه]فقه الرضا: اگر شخصی بمیرد و بدهی داشته باشد و مالش به اندازه کفنش باشد، با آن مال کفن می شود؛ حال اگر شخصی لطف کند و برای میّت کفن تهیه کند، از مال باقی مانده میّت، بدهی اش پرداخت می شود. - . فقه الرضا علیه السلام: 36 -

**[ترجمه]

«10»

وَ إِذَا مَاتَ رَجُلٌ وَ عَلَیْهِ دَیْنٌ وَ لَمْ یُخَلِّفْ شَیْئاً فَکَفَّنَهُ رَجُلٌ مِنْ زَکَاةِ مَالِهِ فَهُوَ جَائِزٌ لَهُ فَإِنْ أَنْجَزَ عَلَیْهِ رَجُلٌ آخَرُ بِکَفَنٍ یُکَفَّنُ مِنَ الزَّکَاةِ وَ جَعَلَ الَّذِی أَنْجَزَ عَلَیْهِ لِوَرَثَتِهِ یُصْلِحُونَ بِهِ حَالَهُمْ لِأَنَّ هَذَا لَیْسَ بِتَرِکَةِ الْمَیِّتِ إِنَّمَا هُوَ شَیْ ءٌ صَارَ إِلَیْهِمْ بَعْدَ مَوْتِهِ وَ بِاللَّهِ الِاعْتِصَامُ (6).

ص: 156


1- 1. الاختصاص ص 86.
2- 2. فقه الرضا ص 33.
3- 3. فقه الرضا ص 34.
4- 4. فقه الرضا ص 36.
5- 5. فقه الرضا ص 36.
6- 6. فقه الرضا ص 36.

**[ترجمه]فقه الرضا: اگر شخصی بمیرد و بدهی داشته باشد و مالی هم برجای نگذاشته، مردی باید از زکات مال خود، هزینه کفن او را بدهد و این برای میّت جایز است و اگر در همان حال مرد دیگری کفنی برای میّت تهیه کرده باشد، کفن دوم به ورثه میّت می رسد، تا با آن اوضاع خود را سامان دهند. زیرا این مال دیگر جزء ارثیه میّت نیست، بلکه مالی است که به ورثه رسیده، آن هم بعد از مرگ پدرشان. «و توکل بر خداوند است». - . فقه الرضا علیه السلام: 36 -

**[ترجمه]

باب 6 الربا فی الدین زائدا علی ما مر فی باب الربا و أحکامه

الأخبار

«1»

فس، [تفسیر القمی] عَنِ الْأَصْبَهَانِیِّ عَنِ الْمِنْقَرِیِّ عَنْ حَفْصٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: الرِّبَا رِبَاءَانِ أَحَدُهُمَا حَلَالٌ وَ الْآخَرُ حَرَامٌ فَأَمَّا الْحَلَالُ فَهُوَ أَنْ یُقْرِضَ الرَّجُلُ أَخَاهُ قَرْضاً طَمَعاً أَنْ یَزِیدَهُ وَ یُعَوِّضَهُ بِأَکْثَرَ مِمَّا یَأْخُذُهُ بِلَا شَرْطٍ بَیْنَهُمَا فَإِنْ أَعْطَاهُ أَکْثَرَ مِمَّا أَخَذَهُ مِنْ غَیْرِ شَرْطٍ بَیْنَهُمَا فَهُوَ مُبَاحٌ لَهُ وَ لَیْسَ لَهُ عِنْدَ اللَّهِ ثَوَابٌ فِیمَا أَقْرَضَهُ وَ هُوَ قَوْلُهُ فَلا یَرْبُوا عِنْدَ اللَّهِ وَ أَمَّا الْحَرَامُ فَالرَّجُلُ یُقْرِضُ قَرْضاً یَشْتَرِطُ أَنْ یَرُدَّ أَکْثَرَ مِمَّا أَخَذَهُ فَهَذَا هُوَ الْحَرَامُ (1).

**[ترجمه]تفسیر علی بن ابراهیم: امام صادق علیه السّلام فرمودند: ربا دو نوع است. حلال و حرام. امّا ربای حلال آن است که مردی به دیگری قرضی دهد به طمع اینکه قرض گیرنده چیزی بیشتر از آنچه گرفته، پس بدهد، ولی در این میان هیچ [صحبت] و شرطی میان آنها نیست، و اگر قرض گیرنده، بدون هیچ شرطی، بیش از آنچه را که قرض گرفته، به قرض دهنده بپردازد، مباح و حلال است ولی در نزد خداوند ثوابی ندارد. چون خداوند می فرماید: «فَلا یَرْبُوا عِنْدَ اللَّه»،{نزد خدا فزونی نمی گیرد.} اما ربای حرام آن است که شخصی، پولی قرض دهد و شرط بگذارد که بیشتر از مبلغ پرداختی، دریافت کند و این حرام است. - . تفسیر علی بن ابراهیم 2: 159 -

**[ترجمه]

«2»

ب، [قرب الإسناد] عَلِیٌّ عَنْ أَخِیهِ قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ أَعْطَی رَجُلًا مِائَةَ دِرْهَمٍ عَلَی أَنْ یُعْطِیَهُ خَمْسَةَ دَرَاهِمَ أَوْ أَکْثَرَ أَوْ أَقَلَّ قَالَ هَذَا الرِّبَا الْمَحْضُ (2).

**[ترجمه]قرب الاسناد: علی بن جعفر علیه السّلام به نقل از برادرش امام موسی علیه السّلام گفت: از او درباره مردی پرسیدم که صد درهم به شخصی داد، مشروط به اینکه آن شخص پنج درهم یا بیشتر یا کمتر، افزون بر صد درهم باز پس دهد، امام فرمودند: این ربای محض است. - . قرب الاسناد: 114 -

**[ترجمه]

«3»

قَالَ: وَ سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ أَعْطَی عَبْدَهُ عَشَرَةَ دَرَاهِمَ عَلَی أَنْ یُؤَدِّیَ إِلَیْهِ الْعَبْدُ کُلَّ شَهْرٍ عَشَرَةَ دَرَاهِمَ فَیَحِلُّ ذَلِکَ قَالَ لَا بَأْسَ (3).

**[ترجمه]قرب الاسناد: و نیز از امام موسی علیه السّلام پرسیدم که مردی به غلام خود ده درهم داد، مشروط بر اینکه آن غلام، هر ماه ده درهم به صاحب خود بدهد، آیا حلال است؟ فرمودند: اشکالی ندارد. - . قرب الاسناد: 114 -

**[ترجمه]

«4»

ب، [قرب الإسناد] ابْنُ طَرِیفٍ عَنِ ابْنِ عُلْوَانَ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ أَبِیهِ علیهما السلام قَالَ: جَاءَ إِلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله سَائِلٌ یَسْأَلُهُ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله هَلْ مِنْ رَجُلٍ عِنْدَهُ سَلَفٌ فَقَامَ رَجُلٌ مِنَ الْأَنْصَارِ مِنْ بَنِی الْجَبَلِیِّ فَقَالَ عِنْدِی یَا رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ فَأَعْطِ هَذَا السَّائِلَ أَرْبَعَةَ أَوْسَاقِ تَمْرٍ قَالَ فَأَعْطَاهُ قَالَ ثُمَّ جَاءَ الْأَنْصَارِیُّ بَعْدُ إِلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله یَتَقَاضَاهُ فَقَالَ لَهُ یَکُونُ إِنْ شَاءَ اللَّهُ ثُمَّ عَادَ إِلَیْهِ الثَّانِیَةَ فَقَالَ لَهُ یَکُونُ إِنْ شَاءَ اللَّهُ ثُمَّ عَادَ إِلَیْهِ الثَّالِثَةَ فَقَالَ یَکُونُ إِنْ شَاءَ اللَّهُ فَقَالَ قَدْ أَکْثَرْتَ یَا رَسُولَ اللَّهِ مِنْ قَوْلِ یَکُونُ إِنْ شَاءَ اللَّهُ قَالَ فَضَحِکَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقَالَ

ص: 157


1- 1. تفسیر علیّ بن إبراهیم ج 2 ص 159.
2- 2. قرب الإسناد ص 114.
3- 3. قرب الإسناد ص 114.

هَلْ مِنْ رَجُلٍ عِنْدَهُ سَلَفٌ قَالَ فَقَامَ رَجُلٌ فَقَالَ لَهُ عِنْدِی یَا رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ وَ کَمْ عِنْدَکَ قَالَ مَا شِئْتَ قَالَ فَأَعْطِ هَذَا ثَمَانِیَةَ أَوْسُقٍ مِنْ تَمْرٍ فَقَالَ الْأَنْصَارِیُّ إِنَّمَا لِی أَرْبَعَةٌ یَا رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ أَرْبَعَةٌ أَیْضاً(1).

**[ترجمه]قرب الاسناد: امام محمد باقر علیه السّلام فرمود: سائلی نزد پیامبر صلّی الله علیه و آله آمد و درخواستی کرد، پیامبر فرمودند: آیا کسی هست که قرضی به او دهد؟ مردی از انصار از قبیله بنی الجبلی برخاست و گفت: نزد من موجود است. پیامبر فرمود: به این سائل، چهار بار شتر [هر بار شتر حدود 180 کیلو است] خرما بدهید. آن مرد نیز چنین کرد. مدّتی بعد مرد انصاری نزد پیامبر صلّی الله علیه و آله آمد و تقاضای برگشت مالش را کرد. پیامبر فرمود: انشاا... . آن مرد برای بار دوم و سوم هم، خدمت پیامبر رسید و ایشان باز هم گفتند: انشاا... . مرد انصاری گفت: ای رسول خدا چقدر انشاا... می گویید. پیامبر خندید و فرمود: آیا کسی هست که به این مرد جنسی به قرض دهد؟ شخصی بلند شد و گفت: من دارم. فرمودند: چقدر دارید؟ گفت: هرچه بخواهید. فرمود: به این مرد انصاری، هشت بار شتر خرما بدهید. مرد انصاری گفت: مرا چهار بار شتر است. رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمود: و چهار بار شتر دیگر نیز. - . قرب الاسناد: 44 -

**[ترجمه]

«5»

ضا، [فقه الرضا علیه السلام]: أَرْوِی أَنَّهُ سُئِلَ الْعَالِمُ علیه السلام عَنْ رَجُلٍ لَهُ دَیْنٌ قَدْ وَجَبَ فَیَقُولُ أَسْأَلُکَ دَیْناً آخَرَ بِهِ وَ أَنَا أَرْبَحُکَ فَیَبِیعُهُ حَبَّةَ لُؤْلُؤٍ تُقَوَّمُ بِأَلْفِ دِرْهَمٍ بِعَشَرَةِ آلَافِ دِرْهَمٍ أَوْ بِعِشْرِینَ أَلْفاً فَقَالَ لَا بَأْسَ.

**[ترجمه]فقه الرضا: از امام رضا علیه السّلام درباره مردی سؤال شد که بدهی داشت و درخواست می کرد که قرضی دیگر هم به او داده شود و می گفت که من به تو سودی (بابت وام) خواهم داد. و یک دانه لؤلؤ به ارزش ده هزار درهم یا بیست هزار درهم را به وام دهنده می فروشد. (حکمش چیست؟) فرمود: اشکالی ندارد.

**[ترجمه]

«6»

وَ رُوِیَ فِی خَبَرٍ آخَرَ مِثْلِهِ: لَا بَأْسَ وَ قَدْ أَمَرَنِی أَبِی فَفَعَلْتُ مِثْلَ هَذَا(2).

**[ترجمه]در روایت دیگری، این قصه مذکور است؛ و پدرم به من امر کرد و من نیز به شیوه همین روایت عمل کردم. - . فقه الرضا علیه السلام: 34 -

**[ترجمه]

باب 7 الرهن و أحکامه

الآیات

البقرة: وَ إِنْ کُنْتُمْ عَلی سَفَرٍ وَ لَمْ تَجِدُوا کاتِباً فَرِهانٌ مَقْبُوضَةٌ(3).

lt;meta info="- «وَ إِنْ کُنْتُمْ عَلی سَفَرٍ وَ لَمْ تَجِدُوا کاتِباً فَرِهانٌ مَقْبُوضَة» - . البقره / 283 -

{و اگر در سفر بودید و نویسنده ای نیافتید وثیقه ای بگیرید.}

**[ترجمه]

الأخبار

«1»

ب، [قرب الإسناد] مُحَمَّدُ بْنُ الْوَلِیدِ عَنِ ابْنِ بُکَیْرٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنِ الرَّجُلِ رَهَنَ رَهْناً ثُمَّ انْطَلَقَ فَلَا یُقْدَرُ عَلَیْهِ أَ یُبَاعُ الرَّهْنُ قَالَ لَا حَتَّی یَجِی ءَ الرَّاهِنُ (4).

**[ترجمه]قرب الاسناد: ابن بکیر گوید: از امام صادق علیه السّلام پرسیدم: مردی چیزی را رهن می کند و به دنبال کار خود می رود امّا نمی تواند که از پس هزینه رهن برآید، آیا می توان رهن را فروخت؟ (مثلاً خانه ای را رهن می کند ولی توان دادن مال رهن را ندارد) امام فرمودند: خیر، مگر اینکه صاحب مال یعنی رهن دهنده حضور بیابد. - . قرب الاسناد: 80 -

**[ترجمه]

«2»

ثو، [ثواب الأعمال] أَبِی عَنْ سَعْدٍ عَنِ ابْنِ یَزِیدَ عَنْ مَرْوَکِ بْنِ عُبَیْدٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: مَنْ کَانَ الرَّهْنُ عِنْدَهُ أَوْثَقَ مِنْ أَخِیهِ الْمُسْلِمِ فَأَنَا مِنْهُ بَرِی ءٌ(5).

ص: 158


1- 1. قرب الإسناد ص 44.
2- 2. فقه الرضا ص 34 و لیس فیه تعیین المسئول فراجع.
3- 3. سورة البقرة: 283.
4- 4. قرب الإسناد ص 80 و ما بین القوسین إضافة من المصدر.
5- 5. ثواب الأعمال ص 214.

**[ترجمه]ثواب الاعمال: امام صادق علیه السّلام فرمودند: کسی که رهن برایش مطمئن تر از (قول) برادر مسلمانش باشد، من از او مبری هستم. - . ثواب الاعمال: 214 -

**[ترجمه]

«3»

سن، [المحاسن] مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ عَنْ مَرْوَکٍ: مِثْلَهُ (1).

**[ترجمه]المحاسن: محمد بن علی از مروک مانند این قول را ذکر نموده. - . المحاسن: 102 -

**[ترجمه]

«4»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: لَا رَهْنَ إِلَّا مَقْبُوضاً(2).

**[ترجمه]تفسیر العیاشی: امام صادق علیه السّلام فرمودند: رهن هنگامی حاصل می شود که در دستان رهن کننده باشد. - . تفسیر العیاشی 1: 156 -

**[ترجمه]

«5»

کِتَابُ الْإِمَامَةِ وَ التَّبْصِرَةِ، لِعَلِیِّ بْنِ بَابَوَیْهِ (3)

عَنْ سَهْلِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ الْأَشْعَثِ عَنْ مُوسَی بْنِ إِسْمَاعِیلَ بْنِ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: الرَّهْنُ یُرْکَبُ إِذَا کَانَ مَرْهُوناً وَ عَلَی الَّذِی یَرْکَبُ الظَّهْرَ نَفَقَتُهُ (4).

**[ترجمه]کتاب الامامة و التبصرة: رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمودند: بر مرکب رهن داده شده، می توان سوار شد و کسی که بر حیوان سوار شود، خرجش را هم می دهد.

**[ترجمه]

«6»

وَ مِنْهُ، بِهَذَا الْإِسْنَادِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: الرَّهْنُ بِمَا فِیهِ إِنْ کَانَ فِی یَدِ الْمُرْتَهِنِ أَکْثَرَ مِمَّا أَعَطَیَ رَدَّ عَلَی صَاحِبِ الرَّهْنِ الْفَضْلَ وَ إِنْ کَانَ فِی یَدِ الْمُرْتَهِنِ أَقَلَّ مِمَّا أَعْطَی الرَّاهِنُ رَدَّ عَلَیْهِ الْفَضْلَ وَ إِنْ کَانَ الرَّهْنُ بِمِثْلِ قِیمَتِهِ فَهُوَ بِمَا فِیهِ.

وَ قَالَ صلی الله علیه و آله: الرَّهْنُ مَغْلُوبٌ وَ مَرْکُوبٌ.

ص: 159


1- 1. المحاسن ص 102.
2- 2. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 156.
3- 3. لیس هذا الکتاب لعلی بن بابویه- والد شیخنا الصدوق- بشهادة روایة مؤلّفه عن أمثال التلعکبری المتوفّی سنة 385 و أبی المفضل الشیبانی المتوفّی سنة 387 و الحسن ابن حمزة العلوی و سهل بن أحمد الدیباجی المتوفی بعد سنة 370 و أحمد بن علی الراوی عن محمّد بن الحسن بن الولید الذی توفی 343 و کل هؤلاء متأخرون عن طبقة الشیخ الصدوق و بعضهم من تلامیذه و لزیادة الإیضاح راجع ما کتبه شیخنا بقیة السلف الحجة الرازیّ دام ظله فی الذریعة ج 2 ص 342.
4- 4. فی نسخة الکمبانیّ هاهنا تکرار ضربنا عنه طبقا لنسخة الأصل.

**[ترجمه]کتاب الامامة و التبصرة: رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمودند: رهن به اندازه ارزش چیزی است که رهن می شود. پس اگر ارزش چیزی بیشتر از مالی باشد که رهن کننده داده، او باید ارزش افزوده را به صاحب اصلی رهن بدهد، و اگر ارزش چیز رهن شده کمتر از مبلغی باشد که رهن کننده پرداخته، باید مبلغ اضافی به او برگردانده شود. امّا اگر رهن هم طراز قیمت خود باشد. در این حالت رهن صحیح است.

و نیز پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله فرموده اند: مال رهن شده، تحت سیطره رهن کننده است. - . [در کتاب صحیح بخاری این روایت چنین ذکر شده: الرهن مغلوب و محلوب. یعنی حیوانی را که رهن شده، می توان سوار شد و شیرش را دوشید. (صحیح بخاری)،3: 143، دمشق، دارطوق النجاه، 1422،ط (0) مترجم] -

**[ترجمه]

باب 8 الحجر و فیه حدّ البلوغ و أحکامه

الآیات

البقرة: فَإِنْ کانَ الَّذِی عَلَیْهِ الْحَقُّ سَفِیهاً أَوْ ضَعِیفاً أَوْ لا یَسْتَطِیعُ أَنْ یُمِلَّ هُوَ فَلْیُمْلِلْ وَلِیُّهُ بِالْعَدْلِ (1)

النساء: وَ لا تُؤْتُوا السُّفَهاءَ أَمْوالَکُمُ الَّتِی جَعَلَ اللَّهُ لَکُمْ قِیاماً وَ ارْزُقُوهُمْ فِیها وَ اکْسُوهُمْ وَ قُولُوا لَهُمْ قَوْلًا مَعْرُوفاً وَ ابْتَلُوا الْیَتامی حَتَّی إِذا بَلَغُوا النِّکاحَ فَإِنْ آنَسْتُمْ مِنْهُمْ رُشْداً فَادْفَعُوا إِلَیْهِمْ أَمْوالَهُمْ وَ لا تَأْکُلُوها إِسْرافاً وَ بِداراً أَنْ یَکْبَرُوا وَ مَنْ کانَ غَنِیًّا فَلْیَسْتَعْفِفْ وَ مَنْ کانَ فَقِیراً فَلْیَأْکُلْ بِالْمَعْرُوفِ فَإِذا دَفَعْتُمْ إِلَیْهِمْ أَمْوالَهُمْ فَأَشْهِدُوا عَلَیْهِمْ وَ کَفی بِاللَّهِ حَسِیباً(2)

و قال تعالی: وَ یَسْتَفْتُونَکَ فِی النِّساءِ قُلِ اللَّهُ یُفْتِیکُمْ فِیهِنَّ وَ ما یُتْلی عَلَیْکُمْ فِی الْکِتابِ فِی یَتامَی النِّساءِ اللَّاتِی لا تُؤْتُونَهُنَّ ما کُتِبَ لَهُنَّ وَ تَرْغَبُونَ أَنْ تَنْکِحُوهُنَّ وَ الْمُسْتَضْعَفِینَ مِنَ الْوِلْدانِ وَ أَنْ تَقُومُوا لِلْیَتامی بِالْقِسْطِ وَ ما تَفْعَلُوا مِنْ خَیْرٍ فَإِنَّ اللَّهَ کانَ بِهِ عَلِیماً(3)

الأنعام: وَ لا تَقْرَبُوا مالَ الْیَتِیمِ إِلَّا بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ حَتَّی یَبْلُغَ أَشُدَّهُ (4)

التوبة: وَ الْمُؤْمِنُونَ وَ الْمُؤْمِناتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِیاءُ بَعْضٍ (5)

الإسراء: وَ لا تَقْرَبُوا مالَ الْیَتِیمِ إِلَّا بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ حَتَّی یَبْلُغَ أَشُدَّهُ (6).

ص: 160


1- 1. سورة البقرة: 283.
2- 2. سورة النساء: 5- 6.
3- 3. سورة النساء: 127.
4- 4. سورة الأنعام: 152.
5- 5. سورة التوبة: 71.
6- 6. سورة الإسراء: 34.

lt;meta info="- «فَإِنْ کانَ الَّذی عَلَیْهِ الْحَقُّ سَفیهاً أَوْ ضَعیفاً أَوْ لا یَسْتَطیعُ أَنْ یُمِلَّ هُوَ فَلْیُمْلِلْ وَلِیُّهُ بِالْعَدْلِ» - . البقره / 282 -

{پس اگر کسی که حق بر ذمه اوست، سفیه یا ناتوان است، یا خود نمی تواند املا کند، پس ولیّ او باید با [رعایت] عدالت، املا نماید.}

- «وَ لا تُؤْتُوا السُّفَهاءَ أَمْوالَکُمُ الَّتی جَعَلَ اللَّهُ لَکُمْ قِیاماً وَ ارْزُقُوهُمْ فیها وَ اکْسُوهُمْ وَ قُولُوا لَهُمْ قَوْلاً مَعْرُوفاً، وَ ابْتَلُوا الْیَتامی حَتَّی إِذا بَلَغُوا النِّکاحَ فَإِنْ آنَسْتُمْ مِنْهُمْ رُشْداً فَادْفَعُوا إِلَیْهِمْ أَمْوالَهُمْ وَ لا تَأْکُلُوها إِسْرافاً وَ بِداراً أَنْ یَکْبَرُوا وَ مَنْ کانَ غَنِیًّا فَلْیَسْتَعْفِفْ وَ مَنْ کانَ فَقیراً فَلْیَأْکُلْ بِالْمَعْرُوفِ فَإِذا دَفَعْتُمْ إِلَیْهِمْ أَمْوالَهُمْ فَأَشْهِدُوا عَلَیْهِمْ وَ کَفی بِاللَّهِ حَسیباً» - . النساء / 6-5 -

{و اموال خود را - که خداوند آن را وسیله قوام [زندگی] شما قرار داده- به سفیهان مدهید، و[لی] از [عواید] آن به ایشان بخورانید و آنان را پوشاک دهید؛ و با آنان سخنی پسندیده بگویید. و یتیمان را بیازمایید تا وقتی به [سنّ] زناشویی برسند؛ پس اگر در ایشان رشد [فکری] یافتید، اموالشان را به آنان رد کنید، و آن را [از بیم آنکه مبادا] بزرگ شوند، به اسراف و شتاب مخورید. و آن کس که توانگر است باید [از گرفتنِ اجرت سرپرستی] خودداری ورزد؛ و هر کس تهیدست است باید مطابق عرف [از آن] بخورد؛ پس هر گاه اموالشان را به آنان ردّ کردید، بر ایشان گواه بگیرید، خداوند حسابرسی را کافی است.} - «وَ یَسْتَفْتُونَکَ فِی النِّساءِ قُلِ اللَّهُ یُفْتیکُمْ فیهِنَّ وَ ما یُتْلی عَلَیْکُمْ فِی الْکِتابِ فی یَتامَی النِّساءِ اللاَّتی لا تُؤْتُونَهُنَّ ما کُتِبَ لَهُنَّ وَ تَرْغَبُونَ أَنْ تَنْکِحُوهُنَّ وَ الْمُسْتَضْعَفینَ مِنَ الْوِلْدانِ وَ أَنْ تَقُومُوا لِلْیَتامی بِالْقِسْطِ وَ ما تَفْعَلُوا مِنْ خَیْرٍ فَإِنَّ اللَّهَ کانَ بِهِ عَلیماً» - . النساء / 127 -

{و در باره آنان، رأی تو را می پرسند. بگو: «خدا در باره آنان به شما فتوا می دهد، و [نیز] در باره آنچه در قرآن بر شما تلاوت می شود: در مورد زنان یتیمی که حقّ مقرّر آنان را به ایشان نمی دهید و تمایل به ازدواج با آنان دارید، و [در باره] کودکان ناتوان و اینکه با یتیمان [چگونه] به داد رفتار کنید [پاسخگر شماست].» و هر کار نیکی انجام دهید، قطعاً خدا به آن داناست.}

- «وَ لا تَقْرَبُوا مالَ الْیَتیمِ إِلاَّ بِالَّتی هِیَ أَحْسَنُ حَتَّی یَبْلُغَ أَشُدَّهُ» - . الانعام / 152 -

{و به مال یتیم - جز به نحوی [هر چه نیکوتر]- نزدیک مشوید، تا به حد رشد خود برسد.}

- « وَ الْمُؤْمِنُونَ وَ الْمُؤْمِناتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِیاءُ بَعْضٍ» - . التوبه / 71 -

{و مردان و زنان با ایمان، دوستان یکدیگرند.}

**[ترجمه]

الأخبار

«1»

ب، [قرب الإسناد] أَبُو الْبَخْتَرِیِّ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ أَبِیهِ علیهما السلام قَالَ: عَرَضَهُمْ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَوْمَئِذٍ یَعْنِی بَنِی قُرَیْظَةَ عَلَی الْعَانَاتِ فَمَنْ وَجَدَهُ أَنْبَتَ قَتَلَهُ وَ مَنْ لَمْ یَجِدْهُ أَنْبَتَ أَلْحَقَ بِالذَّرَارِیِ (1).

**[ترجمه]قرب الاسناد: امام محمد باقر علیه السّلام فرمودند: رسول خدا صلّی الله علیه و آله در آن روز (جنگ با بنی قریظه کسی را گمارد تا) عانة اسیران یهودی را بنگرد. اگر بر عانة شخصی موی روییده بود، او را کشته و اگر موی نروییده بود، وی را به جمع زنان و بچه ها ملحق می ساخت. - . قرب الاسناد: 63 -

**[ترجمه]

«2»

ب، [قرب الإسناد] عَلِیٌّ عَنْ أَخِیهِ علیه السلام قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الْیَتِیمِ مَتَی یَنْقَطِعُ یُتْمُهُ قَالَ إِذَا احْتَلَمَ وَ عَرَفَ الْأَخْذَ وَ الْإِعْطَاءَ(2).

**[ترجمه]قرب الاسناد: علی بن جعفر از برادرش امام موسی علیه السّلام روایت کند که از او پرسیدم: که چه زمانی، یتیم بودن یک نفر به پایان می رسد؟ فرمود: هرگاه که در خواب محتلم شود و داد و ستد را بداند. - . قرب الاسناد: 119 -

**[ترجمه]

«3»

ل، [الخصال] ابْنُ الْوَلِیدِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنْ أَحْمَدَ وَ عَبْدِ اللَّهِ ابْنَیْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنِ الْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: إِنَّ نَجْدَةَ الْحَرُورِیَّ کَتَبَ إِلَی ابْنِ عَبَّاسٍ یَسْأَلُهُ عَنْ أَرْبَعَةِ أَشْیَاءَ هَلْ کَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَغْزُو بِالنِّسَاءِ وَ هَلْ کَانَ یَقْسِمُ لَهُنَّ شَیْئاً وَ عَنْ مَوْضِعِ الْخُمُسِ وَ عَنِ الْیَتِیمِ مَتَی یَنْقَطِعُ یُتْمُهُ وَ عَنْ قَتْلِ الذَّرَارِیِّ فَکَتَبَ إِلَیْهِ ابْنُ عَبَّاسٍ أَمَّا قَوْلُکَ فِی النِّسَاءِ فَإِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله کَانَ یُحْذِیهِنَ (3) وَ لَا یَقْسِمُ لَهُنَّ شَیْئاً وَ أَمَّا الْخُمُسُ فَإِنَّا نَزْعُمُ أَنَّهُ لَنَا وَ زَعَمَ قَوْمٌ أَنَّهُ لَیْسَ لَنَا فَصَبَرْنَا وَ أَمَّا الْیَتِیمُ فَانْقِطَاعُ یُتْمِهِ أَشُدُّهُ وَ هُوَ الِاحْتِلَامُ إِلَّا أَنْ لَا تُؤْنِسَ مِنْهُ رُشْداً فَیَکُونَ عِنْدَکَ سَفِیهاً أَوْ ضَعِیفاً فَیُمْسِکُ عَلَیْهِ وَلِیُّهُ وَ أَمَّا الذَّرَارِیُّ فَلَمْ یَکُنِ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله یَقْتُلُهَا وَ کَانَ الْخَضِرُ علیه السلام یَقْتُلُ کَافِرَهُمْ وَ یَتْرُکُ مُؤْمِنَهُمْ فَإِنْ کُنْتَ تَعْلَمُ مِنْهُمْ مَا یَعْلَمُ الْخَضِرُ فَأَنْتَ أَعْلَمُ (4).

ص: 161


1- 1. قرب الإسناد ص 63.
2- 2. قرب الإسناد ص 119.
3- 3. کان فی المصدر یخدمهن و طبع بجنبها( یحظیهن ظ) و الموجود فی متن البحار یخذلهن و الصواب یحذی لهن من الحذیا أم الحذیا- بالتشدید- و کلاهما بمعنی القسمة من الغنیمة و علی ذلک ورد المثل( أخذه بین الحذیا و الخلسة) أی بین القسمة و الاستلاب.
4- 4. الخصال ج 1 ص 160 و روی المکاتبة من العامّة الامام أحمد فی مسنده ج 1 ص 24 و ص 248 و أبو عبید القاسم بن سلام فی کتابه الأموال ص 333 و ص 334 و ابن عبد البر فی جامع بیان العلم ج 1 ص 6 و ابن أبی الحدید فی شرح النهج ج 3 ص 153 الطبعة الأولی المصریة و فی الجمیع بألفاظ متقاربة، و فی بعض تلک المصادر ذکر فی جواب حبر الأمة عبد اللّه بن عبّاس رضی اللّه عنه أنّه کتب: و اما المملوک فلیس له من المغنم نصیب و لکنهم- أی النساء و الممالیک- قد کان یرضخ لهم، و فی بعضها و أنه- النبیّ صلّی اللّه علیه و آله- لم یکن یعطیهما- المرأة و المملوک- سهما و لکن یرضخ لهما، و فی بعضها و أمّا المملوک فقد کان یحذی- أی یعطی- و قد ذکرت المکاتبة بصوره المتفاوتة و الفاظه المختلفة فی کتابی( حبر الأمة عبد اللّه بن عبّاس رضی اللّه عنه) فی الجزء الثالث منه.

**[ترجمه]الخصال: امام جعفر صادق علیه السّلام گویند: نجده الحروری به ابن عباس نامه ای نوشت و درباره چهار چیز پرسید: آیا رسول خدا صلّی الله علیه و آله زنان را به جنگ می برد؟ آیا برای ایشان از غنایم جنگی چیزی لحاظ می کرد؟ و نیز درباره خمس پرسید و اینکه چه وقت یتیم بودن یک نفر به پایان می رسد و نیز درباره کشتن کنیزان (کافرانی که به اسارت درآمده اند).

ابن عباس جواب داد: امّا درباره زنان، رسول خدا صلّی الله علیه و آله مال اندکی از غنایم به آنها

می داد و سهم خاصی برایشان در نظر نمی گرفت. اما درباره خمس، ما (اهل بیت پیامبر) معتقدیم که خمس از آن ما است، امّا جماعتی دیگر (اهل سنت) چنین اعتقادی ندارند، پس در این مورد صبر پیشه کرده­ایم. امّا درباره یتیم، اتمام یتیم بودنش، منوط به بلوغ او است و آن احتلام می باشد. مگر اینکه [بعد از احتلام هم] عقل و شعوری در او دیده نشود و به نظرت سفیه یا ضعیف آید، که در این صورت ولیّ و قیّم او، امور او را به دست می گیرد، امّا درباره ذراری (یعنی زنان اسیر)، پیامبر آنها را نمی کشت، امّا حضرت خضر علیه السّلام، کافران آنها را می کشت و مؤمنان آنها را زنده می گذاشت. اگر تو درباره آنها چیزی را می دانی که خضر علیه السّلام می دانست، پس تو عالم تر از خضر علیه السّلام هستی. - . الخصال 1: 160 -

**[ترجمه]

«4»

ل، [الخصال] أَبِی عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ غَیْرِ وَاحِدٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: حَدُّ بُلُوغِ الْمَرْأَةِ تِسْعُ سِنِینَ (1).

**[ترجمه]الخصال: امام صادق علیه السّلام فرمود: حد بلوغ زن، نه سالگی است. - . الخصال 2: 187 -

**[ترجمه]

«5»

ل، [الخصال] أَبِی عَنْ سَعْدٍ عَنْ أَبِی عِیسَی عَنِ الْبَزَنْطِیِّ عَنْ أَبِی الْحُسَیْنِ الْخَادِمِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: سَأَلَهُ أَبِی وَ أَنَا حَاضِرٌ عَنِ الْیَتِیمِ مَتَی یَجُوزُ أَمْرُهُ قَالَ حَتَّی یَبْلُغَ أَشُدَّهُ قَالَ قُلْتُ وَ مَا أَشُدُّهُ قَالَ احْتِلَامُهُ قَالَ قُلْتُ قَدْ یَکُونُ الْغُلَامُ ابْنَ ثَمَانَ عَشْرَةَ سَنَةً أَوْ أَقَلَّ أَوْ أَکْثَرَ وَ لَا یَحْتَلِمُ قَالَ إِذَا بَلَغَ وَ کُتِبَ عَلَیْهِ الشَّیْ ءُ جَازَ أَمْرُهُ إِلَّا أَنْ یَکُونَ سَفِیهاً أَوْ ضَعِیفاً(2).

**[ترجمه]الخصال: عبدالله بن سنان گوید: پدرم از امام صادق علیه السّلام پرسیدند: یتیم چه زمانی أمرش جایز است؟ فرمود: زمانی که به حد بلوغ برسد. پدرم پرسید: حد بلوغ چه زمانی است؟ فرمود: زمان احتلام او. پدرم گفت: گاهی جوان هجده ساله یا بزرگتر یا کوچکتر است و محتلم نمی شود. فرمود: هرگاه که به سن بلوغ برسد و فرایض دینی بر او واجب شود، دیگر یتیم نیست و امرش جایز است (یعنی می تواند در دارایی خود، دخل و تصرف کند) مگر اینکه سفیه یا ضعیف (ناتوان و نابخرد) باشد. - . الخصال 2: 268 -

**[ترجمه]

«6»

ل، [الخصال] ابْنُ الْمُغِیرَةِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ عَامِرٍ عَمَّنْ ذَکَرَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: یُؤَدَّبُ الصَّبِیُّ عَلَی الصَّوْمِ مَا بَیْنَ خَمْسَ عَشْرَةَ سَنَةً إِلَی سِتَّ عَشْرَةَ سَنَةً(3).

**[ترجمه]الخصال: امام صادق علیه السّلام فرمودند: بچه در سن پانزده تا شانزده سالگی، باید روزه گرفتن را آغاز کند[. - . الخصال 2: 274 -

**[ترجمه]

«7»

ل، [الخصال] أَبِی عَنْ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارِ عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنِ الْوَشَّاءِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: إِذَا بَلَغَ الْغُلَامُ أَشُدَّهُ ثَلَاثَ عَشْرَةَ سَنَةً وَ دَخَلَ فِی الْأَرْبَعَ عَشْرَةَ سَنَةً وَجَبَ عَلَیْهِ مَا وَجَبَ عَلَی الْمُحْتَلِمِینَ احْتَلَمَ أَمْ لَمْ یَحْتَلِمْ وَ کُتِبَتْ

ص: 162


1- 1. الخصال ج 2 ص 187.
2- 2. الخصال ج 2 ص 268.
3- 3. الخصال ج 2 ص 274.

عَلَیْهِ السَّیِّئَاتُ وَ کُتِبَتْ لَهُ الْحَسَنَاتُ وَ جَازَ لَهُ کُلُّ شَیْ ءٍ مِنْ مَالِهِ إِلَّا أَنْ یَکُونَ ضَعِیفاً أَوْ سَفِیهاً(1).

**[ترجمه]الخصال: امام صادق علیه السّلام فرمودند: هرگاه پسر به بلوغ، یعنی سیزده سالگی رسید و وارد چهارده سالگی شد، آنچه که بر محتلم شدگان واجب است، بر او نیز واجب می شود، چه محتلم شود و چه نشود و گناهان و حسنات او برایش نوشته می شود، و دخل و تصرف در اموالش جایز است، مگر اینکه سفیه باشد یا ضعیف. - . الخصال 2: 269 -

**[ترجمه]

«8»

ما، [الأمالی للشیخ الطوسی] الْغَضَائِرِیُّ عَنِ الصَّدُوقِ عَنِ ابْنِ الْوَلِیدِ عَنِ ابْنِ أَبَانٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ وَ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنْ مَنْصُورِ بْنِ یُونُسَ عَنْ مَنْصُورِ بْنِ حَازِمٍ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: لَا رَضَاعَ بَعْدَ فِطَامٍ وَ لَا یُتْمَ بَعْدَ احْتِلَامٍ الْخَبَرَ(2).

**[ترجمه]امالی: رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمودند: پس از قطع کردن شیر بر کودک، دیگر شیر دادن نیست و پس از احتلام هم، یتیمی به پایان می رسد. ادامه روایت. - . امالی الطوسی 2: 37 -

**[ترجمه]

«9»

ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام] جَعْفَرُ بْنُ نُعَیْمٍ عَنْ عَمِّهِ مُحَمَّدِ بْنِ شَاذَانَ عَنِ الْفَضْلِ عَنِ ابْنِ بَزِیعٍ قَالَ: سَأَلْتُ الرِّضَا علیه السلام عَنْ حَدِّ الْجَارِیَةِ الصَّغِیرَةِ السِّنِّ الَّذِی إِذَا لَمْ تَبْلُغْهُ لَمْ یَکُنْ عَلَی الرَّجُلِ اسْتِبْرَاؤُهَا فَقَالَ إِذَا لَمْ تَبْلُغْ اسْتُبْرِئَتْ بِشَهْرٍ قُلْتُ فَإِنْ کَانَتْ ابْنَةَ سَبْعِ سِنِینَ أَوْ نَحْوِهَا مِمَّنْ لَا تَحْمِلُ فَقَالَ هِیَ صَغِیرَةٌ وَ لَا یَضُرُّکَ أَنْ لَا تَسْتَبْرِئَهَا فَقُلْتُ مَا بَیْنَهَا وَ بَیْنَ تِسْعِ سِنِینَ فَقَالَ نَعَمْ تِسْعِ سِنِینَ (3).

**[ترجمه]عیون الاخبار: ابن بزیغ گوید: از امام رضا علیه السّلام پرسیدم: کنیزک به چه سنی نرسیده باشد، بر مرد واجب نیست که منتظر پاک شدن او از حیض باشد؟ فرمود: اگر به سن بلوغ نرسیده باشد، یک ماه از حیض کافی است. گفتم: اگر هفت ساله باشد یا در سنی باشد که باردار نمی شود؟

فرمود: این کنیز کوچک است و اگر او را استبراء نکنی، زیانی بر تو وارد نیست. گفتم: اگر هشت ساله باشد ؟ فرمود: اگر نه ساله شد (باید استبراء شود). - . عیون الاخبار 2: 19 -

**[ترجمه]

«10»

فس، [تفسیر القمی] فِی رِوَایَةِ أَبِی الْجَارُودِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام: فِی قَوْلِهِ وَ لا تُؤْتُوا السُّفَهاءَ أَمْوالَکُمُ فَالسُّفَهَاءُ النِّسَاءُ وَ الْوَلَدُ إِذَا عَلِمَ الرَّجُلُ أَنَّ امْرَأَتَهُ سَفِیهَةٌ مُفْسِدَةٌ وَ وَلَدَهُ سَفِیهٌ مُفْسِدٌ لَمْ یَنْبَغِ لَهُ أَنْ یُسَلِّطَ وَاحِداً مِنْهُمَا عَلَی مَالِهِ الَّذِی جَعَلَ اللَّهُ لَهُ قِیَاماً یَقُولُ لَهُ مَعَاشاً قَالَ وَ ارْزُقُوهُمْ فِیها وَ اکْسُوهُمْ وَ قُولُوا لَهُمْ قَوْلًا مَعْرُوفاً وَ الْمَعْرُوفُ الْعِدَةُ قَوْلُهُ تَعَالَی وَ ابْتَلُوا الْیَتامی حَتَّی إِذا بَلَغُوا النِّکاحَ فَإِنْ آنَسْتُمْ مِنْهُمْ رُشْداً فَادْفَعُوا إِلَیْهِمْ أَمْوالَهُمْ وَ لا تَأْکُلُوها إِسْرافاً وَ بِداراً أَنْ یَکْبَرُوا قَالَ مَنْ کَانَ فِی یَدِهِ مَالُ بَعْضِ الْیَتَامَی فَلَا یَجُوزُ لَهُ أَنْ یُؤْتِیَهُ حَتَّی یَبْلُغَ النِّکَاحَ وَ یَحْتَلِمَ فَإِذَا احْتَلَمَ وَ وَجَبَ عَلَیْهِ الْحُدُودُ وَ إِقَامَةُ الْفَرَائِضِ وَ لَا یَکُونُ مُضَیِّعاً وَ لَا شَارِبَ خَمْرٍ وَ لَا زَانِیاً فَإِذَا آنَسَ مِنْهُ الرُّشْدَ دَفَعَ إِلَیْهِ الْمَالَ وَ أَشْهَدَ عَلَیْهِ وَ إِنْ

ص: 163


1- 1. الخصال ج 2 ص 269.
2- 2. أمالی الطوسیّ ج 2 ص 37.
3- 3. عیون الأخبار ج 2 ص 19 ضمن حدیث طویل، و کان الرمز( لی) للامالی و هو خطاء و الصواب ما أثبتناه.

کَانُوا لَا یَعْلَمُونَ أَنَّهُ قَدْ بَلَغَ فَإِنَّهُ یُمْتَحَنُ بِرِیحِ إِبْطِهِ أَوْ نَبْتِ عَانَتِهِ فَإِذَا کَانَ ذَلِکَ فَقَدْ بَلَغَ فَیَدْفَعُ إِلَیْهِ مَالَهُ إِذَا کَانَ رَشِیداً وَ لَا یَجُوزُ أَنْ یَحْبِسَ عَنْهُ مَالَهُ وَ یَعْتَلَّ عَلَیْهِ أَنَّهُ لَمْ یَکْبَرْ بَعْدُ وَ قَوْلُهُ وَ لا تَأْکُلُوها إِسْرافاً وَ بِداراً أَنْ یَکْبَرُوا فَإِنْ کَانَ فِی یَدِهِ مَالُ یَتِیمٍ وَ هُوَ غَنِیٌّ فَلَا یَحِلُّ لَهُ أَنْ یَأْکُلَ مِنْ مَالِ الْیَتِیمِ وَ مَنْ کَانَ فَقِیراً فَقَدْ حَبَسَ نَفْسَهُ عَلَی مَالِهِ فَلَهُ أَنْ یَأْکُلَ بِالْمَعْرُوفِ (1).

**[ترجمه]تفسیرعلی بن ابراهیم: امام صادق علیه السّلام در خصوص آیه: {و اموال خود را - که خداوند آن را وسیله قوام [زندگی] شما قرار داده- به سفیهان مدهید.} فرمودند: سفیهان یعنی، زنان و کودکان، زمانی که مرد بفهمد که زنش سفیه است و تباه کننده و کودک نیز چنین است، شایسته نیست که هیچ یک از آنها را بر اموال خود که بر آن مالک هستید، مسلط گردانید و {و[لی] از [عواید] آن به ایشان بخورانید و آنان را پوشاک دهید؛ و با آنان سخنی پسندیده بگویید.} منظور از معروف، چندین کار است و {و یتیمان را بیازمایید تا وقتی به [سنّ] زناشویی برسند؛ پس اگر در ایشان رشد [فکری] یافتید، اموالشان را به آنان رد کنید، و آن را [از بیم آنکه مبادا] بزرگ شوند، به اسراف و شتاب مخورید.}

فرمودند: هر کسی که اموال یتیمان در دست اوست، جایز نیست که اموال را به او بدهد، تا به سن نکاح رسیده و محتلم شوند، پس اگر محتلم شد و حدود شرعی و انجام فرایض بر او واجب شد و زناکار و شارب خمر و از بین برنده اموال نبود و مطمئن شد که کودک به حد بلوغ رسیده، مال را به او بدهد و شاهد گیرد و اگر مطمئن نبودند که آیا کودک به سن بلوغ رسیده، به واسطه موی زیر بغل یا موی روییده برعانه مورد آزمایش قرار گیرد، و اگر این موارد حاصل آمده بود، پس کودک به بلوغ رسیده و باید أموال به او پرداخت شود، و جایز نیست که اموال یتیمی که به بلوغ رسیده، حبس شود و بهانه آورده شود که به بلوغ نرسیده و {و آن را [از بیم آنکه مبادا] بزرگ شوند، به اسراف و شتاب مخورید.} اگر مال یتیم در دست شخصی ثروتمند باشد، حلال نیست که از مال یتیم بخورد و اگر در دست فقیر باشد، باید تا حد امکان خویشتنداری کند و تا حد معروف و معقول می تواند از مال یتیم بردارد. - . تفسیر علی بن ابراهیم 1: 131 -

**[ترجمه]

«11»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنِ ابْنِ سِنَانٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام مَتَی یُدْفَعُ إِلَی الْغُلَامِ مَالُهُ قَالَ إِذَا بَلَغَ وَ أُونِسَ مِنْهُ رُشْدٌ وَ لَمْ یَکُنْ سَفِیهاً أَوْ ضَعِیفاً قَالَ قُلْتُ فَإِنَّ مِنْهُمْ مَنْ یَبْلُغُ خَمْسَ عَشْرَةَ سَنَةً وَ سِتَّ عَشْرَةَ سَنَةً وَ لَمْ یَبْلُغْ قَالَ إِذَا بَلَغَ ثَلَاثَ عَشْرَةَ سَنَةً جَازَ أَمْرُهُ إِلَّا أَنْ یَکُونَ سَفِیهاً أَوْ ضَعِیفاً قَالَ قُلْتُ وَ مَا السَّفِیهُ وَ الضَّعِیفُ قَالَ السَّفِیهُ شَارِبُ الْخَمْرِ وَ الضَّعِیفُ الَّذِی یَأْخُذُ وَاحِداً بِاثْنَیْنِ (2).

**[ترجمه]تفسیر العیاشی: ابن سنان گوید: به امام صادق علیه السّلام عرض کردم: چه زمانی اموال کودک به او داده می شود؟ فرمود: هرگاه به بلوغ برسد و عقل و رشد او معلوم گردد، ولی سفیه یا ضعیف نباشد. گفتم: اگر برخی به سن پانزده یا شانزده سالگی برسند ولی بلوغ نشده باشند چه حکمی دارد؟

فرمودند: اگر پسر به سن سیزده سالگی برسد، امرش جایز و جاری است، مگر اینکه سفیه یا ضعیف باشد. گفتم: سفیه یا ضعیف یعنی چه؟ فرمودند: سفیه، شارب الخمر است و ضعیف کسی است که در معامله، یکی را می گیرد و به جایش دو تا می دهد. - . تفسیر العیاشی 1: 155 -

**[ترجمه]

«12»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ یُونُسَ بْنِ یَعْقُوبَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فِی قَوْلِ اللَّهِ وَ لا تُؤْتُوا السُّفَهاءَ أَمْوالَکُمُ قَالَ مَنْ لَا تَثِقُ بِهِ (3).

**[ترجمه]تفسیر العیاشی: امام صادق علیه السّلام درباره آیه: «وَ لا تُؤْتُوا السُّفَهاءَ أَمْوالَکُمُ» فرمود: یعنی کسی را که به او اطمینان ندارید. - . تفسیر العیاشی 1: 220 -

**[ترجمه]

«13»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ حَمَّادٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: فِیمَنْ شَرِبَ الْخَمْرَ بَعْدَ أَنْ حَرَّمَهَا اللَّهُ عَلَی لِسَانِ نَبِیِّهِ صلی الله علیه و آله لَیْسَ بِأَهْلٍ أَنْ یُزَوَّجَ إِذَا خَطَبَ وَ أَنْ یُصَدَّقَ إِذَا حَدَّثَ وَ لَا یُشَفَّعَ إِذَا شَفَعَ وَ لَا یُؤْتَمَنَ عَلَی أَمَانَةٍ فَمَنِ ائْتَمَنَهُ عَلَی أَمَانَةٍ فَأَهْلَکَهَا أَوْ ضَیَّعَهَا فَلَیْسَ لِلَّذِی ائْتَمَنَهُ أَنْ یَأْجُرَهُ اللَّهُ وَ لَا یُخْلِفَ عَلَیْهِ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِنِّی أَرَدْتُ أَنْ أَسْتَبْضِعَ بِضَاعَةً إِلَی الْیَمَنِ فَأَتَیْتُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام فَقُلْتُ إِنِّی أَرَدْتُ أَنْ أَسْتَبْضِعَ فُلَاناً فَقَالَ لِی أَ مَا عَلِمْتَ أَنَّهُ یَشْرَبُ الْخَمْرَ فَقُلْتُ قَدْ بَلَغَنِی عَنِ الْمُؤْمِنِینَ أَنَّهُمْ یَقُولُونَ ذَلِکَ فَقَالَ صَدِّقْهُمْ لِأَنَّ اللَّهَ یَقُولُ یُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَ یُؤْمِنُ لِلْمُؤْمِنِینَ ثُمَّ قَالَ إِنَّکَ إِنِ اسْتَبْضَعْتَهُ فَهَلَکَتْ أَوْ ضَاعَتْ فَلَیْسَ عَلَی اللَّهِ أَنْ یَأْجُرَکَ وَ لَا یُخْلِفَ عَلَیْکَ فَقُلْتُ وَ لِمَ قَالَ لِأَنَّ اللَّهَ تَعَالَی

ص: 164


1- 1. تفسیر علیّ بن إبراهیم ج 1 ص 131.
2- 2. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 155.
3- 3. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 220.

یَقُولُ وَ لا تُؤْتُوا السُّفَهاءَ أَمْوالَکُمُ الَّتِی جَعَلَ اللَّهُ لَکُمْ قِیاماً فَهَلْ سَفِیهٌ أَسْفَهُ مِنْ شَارِبِ الْخَمْرِ إِنَّ الْعَبْدَ لَا یَزَالُ فِی فُسْحَةٍ مِنْ رَبِّهِ مَا لَمْ یَشْرَبِ الْخَمْرَ فَإِذَا شَرِبَهَا خَرَقَ اللَّهُ عَلَیْهِ سِرْبَالَهُ فَکَانَ وُلْدُهُ وَ أَخُوهُ وَ سَمْعُهُ وَ بَصَرُهُ وَ یَدُهُ وَ رِجْلُهُ إِبْلِیسَ یَسُوقُهُ إِلَی کُلِّ شَرٍّ وَ یَصْرِفُهُ عَنْ کُلِّ خَیْرٍ(1).

**[ترجمه]تفسیر العیاشی: امام صادق علیه السّلام درباره کسی که شراب نوشیده است بعد از اینکه خداوند آن را بر زبان پیامبرش صلّی الله علیه و آله حرام گردانیده، فرمود: او اهلیت ندارد که اگر به خواستگاری آمد، دختر را به ازدواجش درآورد و آنگاه که سخن گوید، حرفش مورد قبول واقع شود؛ و شفاعتش مورد قبول نیست، و برای سپردن امانت به او نباید مورد اعتماد قرار گیرد و هر که به او اعتماد کند و امانتی به او دهد و آن شخص شارب الخمر هم آن امانت را تباه سازد، امانت دهنده هیچ حقی و اجری را نمی تواند از خداوند طلب کند. و تاوانی هم برایش نیست.

امام صادق علیه السّلام گوید: می خواستم که به فلان شخص کالایی دهم تا به یمن ببرد، خدمت امام باقر علیه السّلام رسیدم و عرض کردم: می خواهم جنسی را به فلان شخص دهم، فرمود: آیا نمی دانی که او شارب الخمر است؟ گفتم: از مؤمنین به من خبر رسیده که این حرف را می زنند. امام باقر علیه السّلام فرمودند: حرف آنها را قبول کن، زیرا خداوند می فرماید: «یؤمن بالله و یومن للمؤمنین» و سپس ادامه داد: اگر تو کالایی به او بدهی و نابود و تباه شود، بر خداوند هیچ حرجی نیست که به تو عوض دهد. گفتم: از چه روی؟ فرمود: زیرا خداوند می فرماید: {و اموال خود را - که خداوند آن را وسیله قوام [زندگی] شما قرار داده- به سفیهان مدهید.} آیا هیچ سفیهی بدتر از شارب الخمر هست؟ بندگان خدا همیشه در مغفرت و پوشش گناهان هستند، مادامی که شراب ننوشیده باشند، و اگر شراب بنوشد، خداوند آن پوشش و مغفرت را از آنها برمی دارد و فرزند و برادر و چشم و دست و پایش همچون شیطان می شوند که او را به سوی همه بدیها سوق می دهند و از هر خیری باز می دارند. - . تفسیر علی بن ابراهیم 1: 220 -

**[ترجمه]

«14»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ عَبْدِ الْحَمِیدِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام عَنْ هَذِهِ الْآیَةِ وَ لا تُؤْتُوا السُّفَهاءَ أَمْوالَکُمُ قَالَ کُلُّ مَنْ یَشْرَبُ الْمُسْکِرَ فَهُوَ سَفِیهٌ (2).

**[ترجمه]تفسیر العیاشی: ابراهیم بن عبدالحمید گوید: از امام باقر علیه السّلام درباره آیه {و اموال خود را - که خداوند آن را وسیله قوام [زندگی] شما قرار داده - به سفیهان مدهید.} پرسیدم، فرمودند: هر کسی که شراب بنوشد، سفیه است. - . تفسیر العیاشی 1: 220 -

**[ترجمه]

«15»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: أَنَّ نَجْدَةَ الْحَرُورِیَّ کَتَبَ إِلَی ابْنِ عَبَّاسٍ یَسْأَلُهُ عَنْ أَشْیَاءَ عَنِ الْیَتِیمِ مَتَی یَنْقَطِعُ یُتْمُهُ فَکَتَبَ إِلَیْهِ ابْنُ عَبَّاسٍ أَمَّا الْیَتِیمُ فَانْقِطَاعُ یُتْمِهِ إِلَی مَا إِذَا بَلَغَ أَشُدَّهُ وَ هُوَ الِاحْتِلَامُ (3).

**[ترجمه]تفسیر العیاشی: امام صادق علیه السّلام فرمودند: نجده الحروری به ابن عباس نامه­ای نگاشت و درباره مسائلی پرسید، از جمله اینکه چه زمانی یتیم بودن یک شخص تمام می شود؟ ابن عباس به او جواب نوشت: تمام شدن یتیمی یک شخص، زمانی است که بلوغ برسد و آن محتلم شدن است. - . تفسیر العیاشی 2: 291 -

**[ترجمه]

«16»

وَ فِی رِوَایَةٍ أُخْرَی عَبْدُ اللَّهِ عَنْهُ قَالَ: سَأَلَهُ أَبِی وَ أَنَا حَاضِرٌ عَنِ الْیَتِیمِ مَتَی یَجُوزُ أَمْرُهُ فَقَالَ حِینَ یَبْلُغُ أَشُدَّهُ قُلْتُ وَ مَا أَشُدُّهُ قَالَ الِاحْتِلَامُ قُلْتُ قَدْ یَکُونُ الْغُلَامُ ابْنَ ثَمَانِیَ عَشْرَةَ سَنَةً لَا یَحْتَلِمُ أَوْ أَقَلَّ أَوْ أَکْثَرَ قَالَ إِذَا بَلَغَ ثَلَاثَ عَشْرَةَ سَنَةً کُتِبَ لَهُ الْحَسَنُ وَ کُتِبَ عَلَیْهِ السَّیِّئُ وَ جَازَ أَمْرُهُ إِلَّا أَنْ یَکُونَ سَفِیهاً أَوْ ضَعِیفاً(4).

**[ترجمه]تفسیر العیاشی: عبدالله بن سنان گوید: پدرم در حالی که من هم حضور داشتم، از امام صادق علیه السّلام پرسید: چه زمانی أمر یتیم جایز است (چه وقت می تواند در اموال خود دست ببرد؟) فرمودند: هر گاه به بلوغ برسد. گفتم: یعنی چه زمانی؟ فرمود: زمانی که محتلم شود. گفتم: ممکن است جوانی هجده ساله یا کمتر یا بیشتر باشد و محتلم نشود. فرمود: جوان هرگاه سیزده ساله شد، خوبی ها و بدی هایش نوشته می شود و أمرش جایز و جاری است، مگر اینکه سفیه یا ضعیف باشد. - . تفسیر العیاشی 2: 291 -

**[ترجمه]

«17»

کِتَابُ سُلَیْمِ بْنِ قَیْسٍ، عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: عِنْدَ ذِکْرِ بِدَعِ عُمَرَ وَ إِرْسَالِهِ إِلَی عُمَّالِهِ بِالْبَصْرَةِ بِحَبْلٍ خَمْسَةِ أَشْبَارٍ وَ قَوْلِهِ مَنْ أَخَذْتُمُوهُ مِنَ الْأَعَاجِمِ فَبَلَغَ طُولُهُ هَذَا الْحَبْلَ فَاضْرِبُوا عُنُقَهُ وَ إِرْسَالِهِ بِحَبْلٍ لِصِبْیَانٍ سَرَقُوا بِالْبَصْرَةِ وَ قَوْلِهِ مَنْ بَلَغَ طُولُهُ هَذَا الْحَبْلَ فَاقْطَعُوهُ (5).

**[ترجمه]کتاب سلیم بن قیس: امیرالمؤمنین علیه السّلام درباره بدعت عمر فرمودند: عمر بدعتی نهاد و به کارگزاران خود در بصره، طنابی به طول پنج وجب فرستاد و گفت: هرکس از بیگانگان را که یافتید و قدش به اندازه این طناب بود گردنش را بزنید و نیز طنابی فرستاد برای کودکان دزد بصره و گفت: هرکس قدش به اندازه این طناب بود، دستش را قطع کنید. - . کتاب سلیم بن قیس: 135 -

**[ترجمه]

«18»

نَوَادِرُ الرَّاوَنْدِیِّ، بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: لَا یُتْمَ بَعْدَ الْحُلُمِ الْخَبَرَ(6).

ص: 165


1- 1. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 220.
2- 2. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 220.
3- 3. تفسیر العیّاشیّ ج 2 ص 291.
4- 4. تفسیر العیّاشیّ ج 2 ص 291.
5- 5. کتاب سلیم بن قیس ص 135 طبع لبنان.
6- 6. نوادر الراوندیّ ص 51 ضمن خبر طویل.

**[ترجمه]نوادر الراوندی: رسول الله صلّی الله علیه و آله فرمودند: بعد از احتلام، یتیمی به پایان می رسد... - . نوادر الراوندی: 51 -

**[ترجمه]

باب 9 أن العبد هل یملک شیئا

الآیات

النحل: ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا عَبْداً مَمْلُوکاً لا یَقْدِرُ عَلی شَیْ ءٍ وَ مَنْ رَزَقْناهُ مِنَّا رِزْقاً حَسَناً فَهُوَ یُنْفِقُ مِنْهُ سِرًّا وَ جَهْراً هَلْ یَسْتَوُونَ الْحَمْدُ لِلَّهِ بَلْ أَکْثَرُهُمْ لا یَعْلَمُونَ (1).

lt;meta info="- «ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلاً عَبْداً مَمْلُوکاً لا یَقْدِرُ عَلی شَیْ ءٍ وَ مَنْ رَزَقْناهُ مِنَّا رِزْقاً حَسَناً فَهُوَ یُنْفِقُ مِنْهُ سِرًّا وَ جَهْراً هَلْ یَسْتَوُونَ الْحَمْدُ لِلَّهِ بَلْ أَکْثَرُهُمْ لا یَعْلَمُون» - . النحل / 75 -

{خدا مَثَلی می زند: بنده ای است زرخرید که هیچ کاری از او برنمی آید. آیا [او] با کسی که به وی از جانب خود روزیِ نیکو داده ایم، و او از آن در نهان و آشکار انفاق می کند یکسان است؟ سپاس خدای راست. [نه،] بلکه بیشترشان نمی دانند.}

**[ترجمه]

باب 10 الإجارة و القبالة و أحکامهما

الآیات

القصص: قالَتْ إِحْداهُما یا أَبَتِ اسْتَأْجِرْهُ إِنَّ خَیْرَ مَنِ اسْتَأْجَرْتَ الْقَوِیُّ الْأَمِینُ قالَ إِنِّی أُرِیدُ أَنْ أُنْکِحَکَ إِحْدَی ابْنَتَیَّ هاتَیْنِ عَلی أَنْ تَأْجُرَنِی ثَمانِیَ حِجَجٍ فَإِنْ أَتْمَمْتَ عَشْراً فَمِنْ عِنْدِکَ (2).

lt;meta info="- «قالَتْ إِحْداهُما یا أَبَتِ اسْتَأْجِرْهُ إِنَّ خَیْرَ مَنِ اسْتَأْجَرْتَ الْقَوِیُّ الْأَمینُ ،قالَ إِنِّی أُریدُ أَنْ أُنْکِحَکَ إِحْدَی ابْنَتَیَّ هاتَیْنِ عَلی أَنْ تَأْجُرَنی ثَمانِیَ حِجَجٍ فَإِنْ أَتْمَمْتَ عَشْراً فَمِنْ عِنْدِک» - . القصص / 27-26 -

{یکی از آن دو [دختر] گفت: «ای پدر، او را استخدام کن، چرا که بهترین کسی است که استخدام می کنی: هم نیرومند [و هم] درخور اعتماد است.»،[شعیب] گفت: «من می خواهم یکی از این دو دختر خود را [که مشاهده می کنی] به نکاح تو در آورم، به این [شرط] که هشت سال برای من کار کنی، و اگر ده سال را تمام گردانی، اختیار با تو است.}

**[ترجمه]

الأخبار

«1»

لی، [الأمالی للصدوق] فِی خَبَرِ الْمَنَاهِی: أَنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله نَهَی أَنْ یُسْتَعْمَلَ أَجِیرٌ حَتَّی یَعْلَمَ مَا أُجْرَتُهُ (3).

**[ترجمه]امالی الصدوق: در اخبار مناهی آمده است که پیامبر صلّی الله علیه و آله از به کارگیری کارگر نهی فرموده اند، مگر اینکه کارگر أجرت خود را بداند. - . امالی الصدوق: 426 -

**[ترجمه]

«2»

وَ قَالَ صلی الله علیه و آله: مَنْ ظَلَمَ أَجِیراً أَجْرَهُ أَحْبَطَ اللَّهُ عَمَلَهُ وَ حَرَّمَ عَلَیْهِ رِیحَ الْجَنَّةِ وَ إِنَّ رِیحَهَا لَتُوجَدُ مِنْ مَسِیرَةِ خَمْسِمِائَةِ عَامٍ (4).

**[ترجمه]امالی الصدوق: پیامبر صلّی الله علیه و آله فرمودند: هر کس در دستمزد کارگر ظلم کند، خداوند عمل او را پست شمارد و بوی بهشت را بر وی حرام گرداند. بوی بهشت از راهی به فاصله پانصد سال به مشام می رسد. - . امالی الصدوق: 427 -

**[ترجمه]

«3»

ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام] بِالْأَسَانِیدِ الثَّلَاثَةِ عَنِ الرِّضَا علیه السلام عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: إِنَّ اللَّهَ غَافِرُ کُلِّ ذَنْبٍ إِلَّا مَنْ أَحْدَثَ دِیناً أَوِ اغْتَصَبَ أَجِیراً

ص: 166


1- 1. سورة النحل: 75.
2- 2. سورة القصص: 26.
3- 3. أمالی الصدوق ص 426.
4- 4. أمالی الصدوق ص 427.

أَجْرَهُ أَوْ رجل [رَجُلًا] بَاعَ حُرّاً(1).

**[ترجمه]عیون الأخبار: پیامبر خدا صلّی الله علیه و آله فرمودند: خداوند هر گناهی را می بخشد، مگر کسی که بدهکاری درست کرده، یا دستمزد کارگری را به ناحق گرفته، یا مردی که انسان آزاده ای را فروخته. - . عیون الاخبار 2: 33 -

**[ترجمه]

«4»

ع، [علل الشرائع] ابْنُ الْوَلِیدِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنِ ابْنِ هَاشِمٍ عَنِ ابْنِ مَرَّارٍ عَنْ یُونُسَ عَنْ غَیْرِ وَاحِدٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ وَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیهما السلام: أَنَّهُمَا سُئِلَا مَا الْعِلَّةُ الَّتِی مِنْ أَجْلِهَا لَا یَجُوزُ أَنْ تُؤَاجِرَ الْأَرْضَ بِالطَّعَامِ وَ یُؤَاجِرُهَا [تُؤَاجِرُهَا] بِالذَّهَبِ وَ الْفِضَّةِ قَالَ الْعِلَّةُ فِی ذَلِکَ أَنَّ الَّذِی یَخْرُجُ مِنْهَا حِنْطَةٌ وَ شَعِیرٌ وَ لَا یَجُوزُ إِجَارَةُ حِنْطَةٍ بِحِنْطَةٍ وَ لَا شَعِیرٍ بِشَعِیرٍ(2).

**[ترجمه]علل الشرایع: از امام محمد باقر و امام جعفر صادق علیه السّلام سؤال شد: علت چیست که جایز نیست زمین را در برابر غذا اجاره داد و باید با طلا و نقره اجاره داد؟ فرمودند: علت آن است که آنچه از زمین می روید گندم و جو است و جایز نیست که گندم به گندم و جو در برابر جو اجاره داده شود. - . علل الشرایع: 518 -

**[ترجمه]

«5»

مع، [معانی الأخبار] أَبِی عَنْ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ السِّنْدِیِّ عَنْ صَفْوَانَ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: لَا تَسْتَأْجِرِ الْأَرْضَ بِالتَّمْرِ وَ لَا بِالْحِنْطَةِ وَ لَا بِالشَّعِیرِ وَ لَا بِالْأَرْبِعَاءِ وَ لَا بِالنِّطَافِ قُلْتُ مَا الْأَرْبِعَاءُ قَالَ الشِّرْبُ وَ النِّطَافُ فَضْلُ الْمَاءِ وَ لَکِنْ یقبلها [تَقَبَّلْهَا] بِالذَّهَبِ وَ الْفِضَّةِ وَ النِّصْفِ وَ الثُّلُثِ وَ الرُّبُعِ (3).

**[ترجمه]معانی الاخبار: امام صادق علیه السّلام فرمودند: زمین در برابر خرما و گندم و جو و آب و اضافه آب اجاره نمی شود، گفته شد: الاربعاء چیست؟ فرمودند: آب، و النطاف هم به معن-ای اضافه آب است لکن می توان زمین را در برابر طلا یا نقره و یا نصف محصول یا یک سوم یا یک چهارم محصول اجاره کرد. - . معانی الاخبار: 162 -

**[ترجمه]

«6»

ب، [قرب الإسناد] أَبُو الْبَخْتَرِیِّ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ أَبِیهِ علیهما السلام: أَنَّ عَلِیّاً علیه السلام کَانَ لَا یُضَمِّنُ صَاحِبَ الْحَمَّامِ وَ یَقُولُ إِنَّمَا یَأْخُذُ أَجْراً عَلَی الدُّخُولِ إِلَی الْحَمَّامِ (4).

**[ترجمه]قرب الاسناد: امام علی علیه السّلام فرمودند: صاحب حمام چیزی را تضمین نمی کند. او فقط أجرتی بابت دخول به حمام می گیرد. - . قرب الاسناد: 71 -

**[ترجمه]

«7»

ب، [قرب الإسناد] عَلِیٌّ عَنْ أَخِیهِ علیه السلام قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ اسْتَأْجَرَ بَیْتاً بِعَشَرَةِ دَرَاهِمَ فَأَتَاهُ الْخَیَّاطُ أَوْ غَیْرُ ذَلِکَ فَقَالَ أَعْمَلُ فِیهِ وَ الْأَجْرُ بَیْنِی وَ بَیْنَکَ وَ مَا رَبِحْتُ فَلِی وَ لَکَ فَرَبِحَ أَکْثَرَ مِنْ أَجْرِ الْبَیْتِ أَ یَحِلُّ ذَلِکَ قَالَ نَعَمْ لَا بَأْسَ (5).

**[ترجمه]قرب الاسناد: علی بن جعفر از برادرش امام موسی کاظم علیه السّلام روایت نموده است: از او درباره مردی پرسیدم که خانه ای را به ده درهم اجاره داد و یک خیاط یا صاحب شغلی دیگر نزد مستأجر آمده و می گوید: من در این خانه کار می کنم و کرایه خانه میان من و تو تقسیم شود و هر چه سود کردم نیز تقسیم شود، اگر مرد خیاط بیش از اجاره خانه سود ببرد، آیا حلال است؟ فرمودند: آری، اشکال ندارد. - . قرب الاسناد: 114 -

**[ترجمه]

«8»

قَالَ: وَ سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ قَالَ لِرَجُلٍ عَلِّمْنِی عَمَلَکَ وَ أُعْطِیَکَ سِتَّةَ دَرَاهِمَ وَ شَارِکْنِی قَالَ إِذَا رَضِیَ فَلَا بَأْسَ (6).

ص: 167


1- 1. عیون الأخبار ج 2 ص 33.
2- 2. علل الشرائع ص 518 و کان الرمز سابقا لقرب الإسناد و هو من سهو القلم.
3- 3. معانی الأخبار ص 162 و کان الرمز سابقا لعلل الشرائع و هو کسابقه من سهو القلم.
4- 4. قرب الإسناد ص 71.
5- 5. قرب الإسناد ص 114.
6- 6. قرب الإسناد ص 114.

**[ترجمه]قرب الاسناد: و نیز سؤال کردم درباره مردی که به دیگری گوید: شغل خودت را به من یاد بده، من شش درهم به تو می دهم و مرا به مشارکت بگیر. امام موسی علیه السّلام فرمودند: اگر راضی باشد، اشکالی ندارد. - . قرب الاسناد: 114 -

**[ترجمه]

«9»

قَالَ: وَ سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ اسْتَأْجَرَ دَاراً سَنَتَیْنِ مُسَمَّاتَیْنِ عَلَی أَنَّ عَلَیْهِ بَعْدَ ذَاکَ تَطْیِینَهَا وَ إِصْلَاحَ أَبْوَابِهَا أَ یَحِلُّ ذَلِکَ قَالَ لَا بَأْسَ (1).

**[ترجمه]قرب الاسناد: و نیز از امام موسی علیه السّلام سؤال کردم، درباره مردی که خانه به مدت دو سال مشخص اجاره می کند، با این شرط که بعد از این دو سال، آن را کاه گل کرده و درهایش را هم اصلاح نماید. آیا این صحیح است؟ امام موسی علیه السّلام فرمودند: اشکالی ندارد. - . قرب الاسناد: 114 -

**[ترجمه]

«10»

ب، [قرب الإسناد] ابْنُ أَبِی الْخَطَّابِ عَنِ الْبَزَنْطِیِّ عَنِ الرِّضَا علیه السلام قَالَ: مَا أُخِذَ بِالسَّیْفِ فَذَلِکَ إِلَی الْإِمَامِ یُقَبِّلُهُ بِالَّذِی یَرَی کَمَا صَنَعَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله بِخَیْبَرَ قَبَّلَ أَرْضَهَا وَ نَخْلَهَا وَ النَّاسُ یَقُولُونَ لَا یَصْلُحُ قَبَالَةُ الْأَرْضِ وَ النَّخْلِ إِذَا کَانَ الْبَیَاضُ أَکْثَرَ مِنَ السَّوَادِ وَ قَدْ قَبَّلَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله خَیْبَرَ وَ عَلَیْهِمْ فِی حِصَّتِهِمُ الْعُشْرُ وَ نِصْفُ الْعُشْرِ(2).

**[ترجمه]قرب الاسناد: امام رضا علیه السّلام فرمودند: سرزمینهایی که به واسطه جنگ فتح شده اند، به دست امام مسلمین است و او می تواند آن را به هر کس که صلاح می­داند اجاره دهد، همانطور که پیامبر اسلام صلّی الله علیه و آله انجام دادند: یعنی زمین خیبر و نخل آن را اجاره دادند، در حالی که مردم می­گفتند: در سالی که سفیدی بیش از سیاهی است (گاوها پرشیرترند و محصول خرما کمتر است) صلاح نیست که زمین و نخل اجاره داده شود، اما پیامبر صلّی الله علیه و آله خیبر را اجاره داد و یک عُرش و نصف عرش (پانزده درصد) از سهم محصول اجاره کنندگان را به عنوان اجاره قرار داد. - . قرب الاسناد: 170 -

**[ترجمه]

أقول

قد مضی کثیر من أحکام الإجارة فی باب جوامع المکاسب.

**[ترجمه]قد مضی کثیر من أحکام الإجارة فی باب جوامع المکاسب.

**[ترجمه]

«11»

صح، [صحیفة الرضا علیه السلام] عَنِ الرِّضَا عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: إِنَّ اللَّهَ غَافِرُ کُلِّ ذَنْبٍ إِلَّا مَا جَحَدَ مَهْراً أَوِ اغْتَصَبَ أَجِیراً أَجْرَهُ أَوْ بَاعَ رَجُلًا حُرّاً(3).

**[ترجمه]صحیفة الرضا: حضرت رسول اکرم صلّی الله علیه و آله فرمودند: خداوند هر گناهی را می بخشد، به جز گناه کسی که مهریه همسرش را انکار کند و شخصی که کارگری را به کار گیرد و دستمزدش را غصب کند و یا کسی که انسان آزاده­ای را بفروشد. - . صحیفه الرضا: 30 -

**[ترجمه]

«12»

سر، [السرائر] مُوسَی بْنُ بَکْرٍ عَنِ الْعَبْدِ الصَّالِحِ قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ اسْتَأْجَرَ مَلَّاحاً وَ حَمَّلَهُ طَعَاماً فِی سَفِینَتِهِ وَ اشْتَرَطَ عَلَیْهِ إِنْ نَقَصَ فَعَلَیْهِ قَالَ إِنْ نَقَصَ فَعَلَیْهِ-(4)

قُلْتُ فَرُبَّمَا زَادَ قَالَ یَدَّعِی هُوَ أَنَّهُ زَادَ فِیهِ قُلْتُ لَا قَالَ هُوَ لَکَ (5).

**[ترجمه]السرایر: موسی بن بکر از امام موسی بن جعفر علیه السلام نقل می­کند که: از وی درباره مردی پرسیدم که یک قایقران أجیر کرده و بار (غذا) را به او داده بود تا به جایی ببرد و شرط کرده بود، اگر غذا کم شود بر عهده قایقران است. ایشان فرمودند: اگر غذا کم شود بر عهده قایقران است. گفتم: اگر زیاد شود چه حکمی دارد؟ امام فرمود: آیا قایقران ادعا می کند که او بر غذا افزوده؟ گفتم: نه، گفت: پس غذای اضافی مال توست. - . السرائر: 478 -

**[ترجمه]

«13»

سر، [السرائر] فِی جَامِعِ الْبَزَنْطِیِّ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: أَنَّهُ کَانَ یُضَمِّنُ الصَّبَّاغَ وَ الْقَصَّارَ وَ الصَّائِغَ احْتِیَاطاً عَلَی أَمْتِعَةِ النَّاسِ وَ کَانَ لَا یُضَمِّنُ مِنَ الْغَرَقِ وَ الْحَرَقِ وَ الشَّیْ ءِ الْغَالِبِ (6).

ص: 168


1- 1. قرب الإسناد ص 114.
2- 2. قرب الإسناد ص 170 ضمن حدیث طویل.
3- 3. صحیفة الرضا ص 30 و هو فی المتن بلا رمز لکنه سبق فی باب بیع الممالیک و أحکامها بعینه سندا و متنا نقلا عن صحیفة الرضا علیه السلام لذلک وضعنا له رمزها صح.
4- 4. کان الرمز( صح) لصحیفة الرضا و هو خطا لخلو الصحیفة عن هذا الحدیث و بعد الجهد الکثیر فی الفحص تبین أن الحدیث من السرائر ص 478 لذلک صححنا الرمز فلاحظ.
5- 5. الزیادة من نسخة الوسائل.
6- 6. السرائر ص 484.

**[ترجمه]السرایر: امام علی علیه السّلام فرمودند: رنگرز و لباس شوی و طلا ساز، به خاطر احتیاط بر اموال مردم باید، نسبت به حفظ اموال مردم تضمین بدهند، البته در برابر سیل و آتش سوزی و حوادث غالب مانند زلزله و بلایای طبیعی ضمانت نمی دهد. - . السرائر: 484 -

**[ترجمه]

«14»

قب، [المناقب لابن شهرآشوب] النِّهَایَةُ رَوَی الْمَحَامِلِیُّ عَنِ الرِّفَاعِیِّ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنْ رَجُلٍ قَبَّلَ رَجُلًا یَحْفِرُ لَهُ بِئْراً عَشْرَ قَامَاتٍ بِعَشَرَةِ دَرَاهِمَ فَحَفَرَ لَهُ قَامَةً ثُمَّ عَجَزَ قَالَ تُقَسَّمُ عَشَرَةٌ عَلَی خَمْسَةٍ وَ خَمْسِینَ جُزْءاً فَمَا أَصَابَ وَاحِداً فَهُوَ لِلْقَامَةِ الْأُولَی وَ الِاثْنَیْنِ لِلِاثْنَیْنِ وَ الثَّلَاثَةَ لِلثَّلَاثَةِ وَ عَلَی هَذَا الْحِسَابُ إِلَی عَشَرَةٍ(1).

**[ترجمه]مناقب: الرفاعی گوید: از امام صادق علیه السّلام پرسیدم: شخصی یک کارگر را در برابر دادن ده درهم، به کندن چاهی به اندازه ده قامت امر می کند. کارگر، یک قامت از زمین را حفر کرد و پس از آن اظهار ناتوانی کرد، چه حکمی دارد؟ امام فرمودند: ده درهم بر پنجاه و پنج قسمت تقسیم شود و در ازای کندن قامت اول، یک قسم و در ازای قامت دوم، دو قسم و در ازای قامت سوم، سه قسم و به همین ترتیب تا ده قامت پرداخت شود. - . مناقب ابن شهر آشوب 3: 378 -

**[ترجمه]

«15»

مکا، [مکارم الأخلاق] مِنْ کِتَابِ الْمَحَاسِنِ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام قَالَ: أَقْذَرُ الذُّنُوبِ ثَلَاثَةٌ قَتْلُ الْبَهِیمَةِ وَ حَبْسُ مَهْرِ الْمَرْأَةِ وَ مَنْعُ الْأَجِیرِ أَجْرَهُ (2).

**[ترجمه]مکارم الاخلاق: امام صادق علیه السّلام فرمودند: کثیف ترین گناهان سه تا هستند: کشتن حیوانات، حبس مهریه زن و نپرداختن اجرت کارگر. - . مکارم الاخلاق: 272 -

**[ترجمه]

«16»

ین، [کتاب حسین بن سعید] و النوادر ابْنُ مُسْکَانَ عَنِ الْحَلَبِیِّ قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الرَّجُلِ یَسْتَأْجِرُ أَرْضاً فَیُؤَاجِرُهَا بِأَکْثَرَ مِنْ ذَلِکَ قَالَ لَیْسَ بِهِ بَأْسٌ إِنَّ الْأَرْضَ لَیْسَتْ بِمَنْزِلَةِ الْبَیْتِ وَ الْأَجِیرِ إِنَّ الْبَیْتَ وَ الْأَجِیرَ حَرَامٌ (3).

**[ترجمه]فقه الرضا: ابن مسکان به نقل از الحلبی گوید: از امام رضا علیه السّلام درباره مردی پرسیدم که زمینی را اجاره کرده و آن را به قیمتی بالاتر اجاره می دهد، فرمودند: اشکالی ندارد. زمین به منزله خانه و اجیر [ کارگر] نیست، (اجاره مجدد) خانه و اجیر حرام است. - . فقه الرضا علیه السلام: 78 -

**[ترجمه]

«17»

وَ مَنِ اسْتَأْجَرَ أَرْضاً بِأَلْفٍ وَ آجَرَ بَعْضَهَا بِمِائَتَیْنِ ثُمَّ قَالَ لَهُ صَاحِبُ الْأَرْضِ الَّذِی آجَرَهَا إِنِّی أَدْخُلُ مَعَکَ فِیهَا بِالَّذِی اسْتَأْجَرْتَ مِنِّی فَنَفَقَا جَمِیعاً فَمَا کَانَ مِنْ فَضْلٍ فَهُوَ بَیْنَهُمْ کَانَ ذَلِکَ جَائِزاً(4).

**[ترجمه]فقه الرضا: شخصی زمینی را به هزار درهم اجاره کرده و قسمتی از آن زمین را به دویست درهم اجاره می دهد. سپس صاحب اصلی زمین می آید و می گوید: من با تو در کار زمین با همان پولی که به من داده ای شراکت می کنم. سپس هر دو روی زمین کار می کنند، و هر چقدر سود که اضافه باشد، میان آنها تقسیم شود. - . فقه الرضا علیه السلام: 78 -

**[ترجمه]

«18»

وَ عَنْ رَجُلٍ اسْتَأْجَرَ أَرْضاً بِمِائَةِ دِینَارٍ فَآجَرَ بَعْضَهَا بِتِسْعٍ وَ تِسْعِینَ دِینَاراً وَ عَمِلَ فِی الْبَاقِی قَالَ لَا بَأْسَ وَ الْمُزَارَعَةُ عَلَی النِّصْفِ جَائِزَةٌ قَدْ زَارَعَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله عَلَی أَنَّ عَلَیْهِمُ الْمَئُونَةَ(5).

**[ترجمه]فقه الرضا: امام رضا علیه السّلام درباره مردی که زمینی را به قیمت صد دینار اجاره کرد و قسمتی از آن را به نود و نه دینار اجاره می دهد و در قسمت باقیمانده به کار می پردازد. فرمودند: اشکالی ندارد، «مزارعه» به صورت نصف به نصف جایز است. پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله نیز اقدام به مزارعه (مشارکت در کشت و زرع) کرده اند، به این شرط که خرج به عهده آنان (یهودیان) باشد. - . فقه الرضا علیه السلام: 78 -

**[ترجمه]

«19»

أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: سُئِلَ عَنِ الْقَرْیَةِ فِی أَیْدِی أَهْلِ الذِّمَّةِ لَا یُدْرَی أَ هِیَ لَهُمْ أَمْ لَا سَأَلُوا رَجُلًا مِنَ الْمُسْلِمِینَ قَبْضَهَا مِنْ أَیْدِیهِمْ وَ أَدَّی خَرَاجَهَا فَمَا فَضَلَ فَهُوَ لَهُ قَالَ ذَلِکَ جَائِزٌ(6).

**[ترجمه]فقه الرضا: از امام صادق علیه السّلام درباره روستایی پرسیده شد که در اختیار اهل ذمه بود ولی مشخص نبود که آیا (زمینهای) این روستا مال ایشان است یا نه؟ و اهل ذمه از یکی از مسلمانان خواستند این زمین را از آنها گرفته و خراجش را داده و درآمد اضافی را برای خود بردارد (چه حکمی دارد؟) فرمودند: جایز است. - . فقه الرضا علیه السلام: 78 -

**[ترجمه]

«20»

وَ سُئِلَ عَنِ الْعُلُوجِ إِذَا کَانُوا فِی قَرْیَةٍ وَ عَلَیْهِمْ خَرَاجُ الرُّءُوسِ یُؤْخَذُ

ص: 169


1- 1. مناقب ابن شهرآشوب ج 3 ص 378.
2- 2. مکار الأخلاق ص 272.
3- 3. فقه الرضا ص 78.
4- 4. فقه الرضا ص 78.
5- 5. فقه الرضا ص 78.
6- 6. فقه الرضا ص 78.

مِنْهُمُ الْمِائَةُ وَ دُونَ ذَلِکَ وَ أَکْثَرُ فَکَیْفَ أُعَامِلُهُمْ قَالَ اصْنَعْ بِهِمْ مِنْ صَالِحِ مَا تَصْنَعُ بِأَهْلِ الْبَلَدِ فَإِنَّهُ لَیْسَ لَهُمْ ذِمَّةٌ(1).

**[ترجمه]فقه الرضا: از امام صادق علیه السّلام درباره کفاری که در روستایی بودند و خراج بر آنها واجب بود سؤال شد: آیا صد در صد محصول از آنها گرفته شود یا بیشتر و یا کمتر؟ چگونه با آنها برخورد کنیم؟ فرمودند: همان کاری را بکن که با اهل بلد انجام می دهید، زیرا بر آنها تعهدی نیست (یعنی چون خراج می پردازند، پس با آنها مانند سایر مردم در خصوص اجاره زمین، برخورد شود). - . فقه الرضا علیه السلام: 78 -

**[ترجمه]

«21»

وَ سُئِلَ عَنْ رَجُلٍ تَرَکَ أَیْتَاماً وَ لَهُمْ ضَیْعَةٌ یَبِیعُونَ عَصِیرَهَا لِمَنْ یَجْعَلُهُ خَمْراً وَ یُؤَاجِرُ أَرْضَهَا بِالطَّعَامِ قَالَ أَمَّا بَیْعُ الْعَصِیرِ مِمَّنْ یَجْعَلُهُ خَمْراً فَلَا بَأْسَ وَ أَمَّا إِجَارَةُ الْأَرْضِ بِالطَّعَامِ فَلَا یَجُوزُ وَ لَا یُؤْخَذُ مِنْهَا شیئا [شَیْ ءٌ] إِلَّا أَنْ یُؤَاجَرَ بِالنِّصْفِ وَ الثُّلُثِ (2).

**[ترجمه]فقه الرضا: از حضرتش علیه السّلام درباره شخصی پرسیده شد که فوت شده و یتیمانی را بر جای گذاشته و آنها زمین زراعی دارند و محصولش را به کسی می دهند که از آن شراب می­سازد و زمینش را هم در عوض طعام اجاره می دهد، چه حکمی دارد؟ فرمودند: فروش محصول به کسی که شراب می­سازد اشکالی ندارد، اما اجاره زمین در برابر طعام جایز نیست، و از محصول زمین، می توان نصف یا یک سوم آن به عنوان اجاره گرفته شود. - . فقه الرضا علیه السلام: 78 -

**[ترجمه]

«22»

قَالَ: لَا یُؤَاجِرُ الْأَرْضَ بِالْحِنْطَةِ وَ الشَّعِیرِ وَ الْأَرْبِعَاءِ وَ هُوَ الشِّرْبُ وَ لَا بِالنِّطَافِ وَ هُوَ فَضَلَاتُ الْمِیَاهِ وَ لَکِنْ بِالذَّهَبِ وَ الْفِضَّةِ وَ إِذَا اسْتَأْجَرَهَا بِالذَّهَبِ وَ الْفِضَّةِ فَلَا یُؤَاجِرْهَا بِأَکْثَرَ لِأَنَّ الذَّهَبَ وَ الْفِضَّةَ مَضْمُونٌ وَ هَذَا لَیْسَ بِمَضْمُونٍ وَ هُوَ مِمَّا أَخْرَجَتِ الْأَرْضُ (3).

**[ترجمه]فقه الرضا: امام علیه السّلام فرمودند: زمین در برابر گندم و جو و آب اجاره داده نمی شود، اما در برابر طلا و نقره می توان زمین را اجاره داد. و اگر کسی زمینی را در برابر طلا و نقره اجاره بکند، نباید به میزان بیشتری اجاره دهد، زیرا طلا و نقره تضمین شده و کاملاً مشخص است. اما محصولات غذایی تضمین شده نیست، زیرا محصول چیزی است که زمین آن را می رویاند. - . فقه الرضا علیه السلام: 78 -

**[ترجمه]

«23»

وَ إِنِ اسْتَبَانَ لَکَ ثَمَرَةُ الْأَرْضِ سَنَةً أَوْ أَکْثَرَ صَلَحَ إِجَارَتُهَا وَ إِلَّا لَمْ یَصْلُحْ ذَلِکَ (4).

**[ترجمه]فقه الرضا: امام علیه السّلام فرمودند: اگر محصول زمین یک سال یا بیشتر دیده شود، جایز است که آن را به دیگری اجاره داد. در غیر این صورت جایز نیست. - . فقه الرضا علیه السلام: 78 -

**[ترجمه]

«24»

وَ إِنْ تَقَبَّلَ الرَّجُلُ أَرْضاً عَلَی أَنْ یَعْمُرَهَا وَ یَرُدَّهَا عَامِرَةً بَعْدَ سِنِینَ مَعْلُومَةٍ عَلَی أَنَّ لَهُ مَا أَکَلَ مِنْهَا فَلَا بَأْسَ (5).

**[ترجمه]فقه الرضا: اگر مردی قبول کند که زمین را بگیرد و آن را آباد ساخته و از محصول آن استفاده کند و پس از چند سال مشخص آن را به صاحبش بازگرداند، چه حکمی دارد؟ امام رضا علیه السّلام فرمودند: اشکالی ندارد؟ - . فقه الرضا علیه السلام: 78 -

**[ترجمه]

«25»

وَ سُئِلَ عَنِ الْمُتَقَبِّلِ أَرْضاً وَ قَرْیَةً عُلُوجاً بِمَالٍ مَعْلُومٍ قَالَ أَکْرَهُ أَنْ یُسَمِّی الْعُلُوجَ فَإِنْ لَمْ یُسَمِّ عُلُوجاً فَلَا بَأْسَ بِهِ (6).

**[ترجمه]فقه الرضا: از امام علیه السّلام سؤال شد: کسی که زمین یا روستایی را از کافران به مالی مشخص قبول (اجاره) کند، چه حکمی دارد؟ فرمود: کراهت دارم که نام صاحبان زمین (علوج) یعنی کافر گفته شود. اگر صاحبان زمین را (علوج) نام نبرند، اشکالی ندارد. - . فقه الرضا علیه السلام: 78 -

**[ترجمه]

«26»

وَ لَیْسَ لِلرَّجُلِ أَنْ یَتَنَاوَلَ مِنْ ثَمَرِ بُسْتَانٍ أَوْ أَرْضٍ إِلَّا بِإِذْنِ صَاحِبِهِ إِلَّا أَنْ یَکُونَ مُضْطَرّاً قُلْتُ فَإِنَّهُ یَکُونُ فِی الْبُسْتَانِ الْأَجِیرُ وَ الْمَمْلُوکُ قَالَ لَیْسَ لَهُ أَنْ یَتَنَاوَلَهُ إِلَّا بِإِذْنِ صَاحِبِهِ (7).

**[ترجمه]فقه الرضا: آدم نباید از میوه بوستان یا زمین چیزی بخورد مگر به اجازه صاحبش، مگر اینکه ناچار باشد. گفتم: در بوستان، کارگر و غلامان کار می کنند، آنها چه؟ فرمودند: آنها نیز فقط با اجازه صاحب باغ می توانند بخورند. - . فقه الرضا علیه السلام: 78 -

**[ترجمه]

«27»

کِتَابُ الْإِمَامَةِ وَ التَّبْصِرَةِ، عَنْ هَارُونَ بْنِ مُوسَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُوسَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ خَلَفٍ عَنْ مُوسَی بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: ظُلْمُ الْأَجِیرِ أَجْرَهُ مِنَ الْکَبَائِرِ.

ص: 170


1- 1. فقه الرضا ص 78.
2- 2. فقه الرضا ص 78.
3- 3. فقه الرضا ص 78.
4- 4. فقه الرضا ص 78.
5- 5. فقه الرضا ص 78.
6- 6. فقه الرضا ص 78.
7- 7. فقه الرضا ص 78.

**[ترجمه]کتاب الامامة و التبصرة: رسول الله صلّی الله علیه و آله فرمودند: ظلم به اجیر در خصوص اجرتش، از گناهان کبیره است .

**[ترجمه]

باب 11 المزارعة و المساقاة

الأخبار

«1»

ما، [الأمالی للشیخ الطوسی] ابْنُ الصَّلْتِ عَنِ ابْنِ عُقْدَةَ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ بَشِیرِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ بْنِ شَیْبَانَ عَنْ سُلَیْمَانَ [بْنِ] بِلَالٍ عَنِ الرِّضَا عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله دَفَعَ خَیْبَرَ إِلَی أَهْلِهَا بِالشَّطْرِ فَلَمَّا کَانَ عِنْدَ الصِّرَامِ بَعَثَ عَبْدَ اللَّهِ بْنَ رَوَاحَةَ فَخَرَصَهَا عَلَیْهِمْ ثُمَّ قَالَ إِنْ شِئْتُمْ أَخَذْتُمْ بِخِرْصِنَا وَ إِنْ شِئْنَا أَخَذْنَا وَ احْتَسَبْنَا لَکُمْ فَقَالُوا هَذَا الْحَقُّ بِهَذَا قَامَتِ السَّمَاوَاتُ وَ الْأَرْضُ (1).

**[ترجمه]امالی الطوسی: رسول خدا صلّی الله علیه و آله نصف خیبر را به یهود داد و هنگام دروی محصول، عبدالله بن رواحه را به سوی یهود فرستاد تا میزان محصول را تخمین بزند، و او گفت: اگر خواستید، میزان تخمینی سهم ما را بگیرید و اگر هم خواستیم، ما سهم شما را می گیریم و حساب می کنیم. یهود گفتند: این حق است، و آسمانها و زمین بر اساس حق برافراشته شده. - . امالی الطوسی 1: 351 -

**[ترجمه]

أقول

قد مضی بعض الأخبار فی باب الإجارة.

**[ترجمه]برخی از اخبار در باب اجاره آمده است.

**[ترجمه]

«2»

مع، [معانی الأخبار] مُحَمَّدُ بْنُ هَارُونَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ عَبْدِ الْعَزِیزِ عَنْ أَبِی عُبَیْدٍ رَفَعَهُ إِلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله: أَنَّهُ نَهَی عَنِ الْمُخَابَرَةِ وَ هِیَ الْمُزَارَعَةُ بِالنِّصْفِ وَ الثُّلُثِ وَ الرُّبُعِ وَ أَقَلَّ مِنْ ذَلِکَ وَ أَکْثَرَ وَ هُوَ الْخَبَرُ أَیْضاً وَ کَانَ أَبُو عُبَیْدَةَ یَقُولُ لِهَذَا سُمِّیَ الْأَکَّارُ الْخَبِیرَ لِأَنَّهُ یُخْبِرُ الْأَرْضَ وَ الْمُخَابَرَةُ الْمُؤَاکَرَةُ وَ الْخِبْرَةُ الْفِعْلُ وَ الْخَبِیرُ الرَّجُلُ وَ لِهَذَا سُمِّیَ الْأَکَّارُ لِأَنَّهُ یُؤَاکِرُ الْأَرْضَ أَیْ یَشُقُّهَا(2).

**[ترجمه]معانی الاخبار: ابوعبید خبری را به رسول الله صلّی الله علیه و آله منسوب کرده که پیامبر اسلام از مخابره (تخمین زدن ) نهی فرموده اند و مخابره یعنی مزارعه [شرط زراعت بستن] به نصف یا یک سوم و یا یک چهارم و یا کمتر و یا بیشتر. ابوعبیده همچنین گفته است: به أکار، خبیر (کارشناس) گفته می شود زیرا وی زمین را کارشناسی می کند و مخابره یعنی المواکره (تخمین زدن محصول زمین) و «خبره» فعل است و خبیر اسم و به همین خاطر أکار گفته شده، زیرا أکار زمین را ارزیابی یعنی تقسیم می کند. - . معانی الاخبار: 278 -

**[ترجمه]

«3»

سر، [السرائر] مِنْ کِتَابِ الْمَشِیخَةِ لِابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ أَبِی أَیُّوبَ عَنْ سَمَاعَةَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنِ الرَّجُلِ یُزَارِعُ بِبَذْرِهِ مِائَةَ جَرِیبٍ مِنَ الطَّعَامِ أَوْ غَیْرِهِ مِمَّا یُزَارِعُ ثُمَّ یَأْتِیهِ رَجُلٌ فَیَقُولُ لَهُ خُذْ مِنِّی نِصْفَ بَذْرِکَ وَ نِصْفَ نَفَقَتِکَ فِی هَذِهِ الْأَرْضِ وَ أُشَارِکَکَ قَالَ لَا بَأْسَ بِذَلِکَ (3).

**[ترجمه]السرایر: سماعه گوید: از امام صادق علیه السّلام پرسیدم: مردی صد جریب از زمین خود را با بذر خود می کارد، سپس شخصی آمده و می گوید: نصف بذر و هزینه ات را از من بگیر و من با تو در کشت و زرع شراکت می­کنم، چه حکمی دارد؟ امام فرمودند: اشکالی ندارد. - . السرائر: 486 -

**[ترجمه]

«4»

ین، [کتاب حسین بن سعید] و النوادر ابْنُ مُسْکَانَ عَنْ مُحَمَّدٍ الْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ حَدَّثَنِی أَبِی أَنَّ أَبَاهُ حَدَّثَهُ: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَعْطَی خَیْبَرَ بِالنِّصْفِ أَرْضَهَا وَ نَخْلَهَا

ص: 171


1- 1. أمالی الطوسیّ ج 1 ص 351.
2- 2. معانی الأخبار ص 278 و کان الرمز علیه السلام لعلل الشرائع و هو من سهو القلم.
3- 3. السرائر ص 486.

فَلَمَّا أَدْرَکَتْ بَعَثَ عَبْدَ اللَّهِ بْنَ رَوَاحَةَ فَقَوَّمَ عَلَیْهِمْ قِیمَةً فَقَالَ إِمَّا أَنْ تَأْخُذُوهُ وَ تُعْطُونِی نِصْفَ الثَّمَنِ وَ إِمَّا آخُذُهُ وَ أُعْطِیکُمْ نِصْفَ الثَّمَنِ فَقَالُوا بِهَذَا قَامَتِ السَّمَاوَاتُ وَ الْأَرْضُ (1).

**[ترجمه]کتاب حسین بن سعید و النوادر: رسول خدا صلّی الله علیه و آله زمین و نخلستان خیبر را به نصف اجاره داد. وقتی زمین به بار نشست، عبدالله بن رواحه را فرستاد و او هم قیمت محصول را تخمین زد و گفت: یا محصول را بردارید و نصف بهای کل محصول را به من دهید و یا من کل محصول را گرفته و نصف قیمت را به شما می پردازم. گفتند: بر همین اساس آسمانها و زمین استوار شده اند. - . نوادر احمد بن محمد: 78، ملحق به کتاب فقه الرضا علیه السلام -

**[ترجمه]

«5»

ابْنُ مُسْلِمٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام عَنْ شِرَی أَرْضِ الْیَهُودِ وَ النَّصَارَی قَالَ لَا بَأْسَ قَدْ ظَهَرَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله عَلَی أَهْلِ خَیْبَرَ فَحَارَثَهُمْ عَلَی أَنْ یَتْرُکَ الْأَرْضَ فِی أَیْدِیهِمْ یَعْمُرُونَهَا وَ مَا بِهَا بَأْسٌ إِنِ اشْتُرِیَتْ وَ أَیُّ قَوْمٍ أَحْیَوْا مِنْهَا فَهُمْ أَحَقُّ بِهِ وَ هُوَ لَهُمْ (2).

**[ترجمه]نوادر احمد بن محمد: ابن مسلم گوید: از امام محمد باقر علیه السّلام پرسیدم درباره خرید زمین از یهود و مسیحیان فرمودند: اشکالی ندارد. رسول خدا صلّی الله علیه و آله بر اهل خیبر پیروز شد و با آنها شرط زراعت بست، به این شکل که زمین را به آنها وانهاد تا آبادش کنند؛ و اشکالی ندارد اگر آن را بخرید. هرچند کسانی که زمین را احیا کرده اند، نسبت به مالکیت زمین سزاوارترند. - . نوادر احمد بن محمد: 78، ملحق به کتاب فقه الرضا علیه السلام -

**[ترجمه]

«6»

قَالَ: وَ کَانَ عَلِیٌّ علیه السلام یَکْتُبُ إِلَی عُمَّالِهِ لَا تُسَخِّرُوا الْمُسْلِمِینَ فَتُذِلُّوهُمْ وَ مَنْ سَأَلَکُمْ غَیْرَ الْفَرِیضَةِ فَقَدِ اعْتَدَی وَ یُوصِی بِالْأَکَّارِینَ وَ هُمُ الْفَلَّاحُونَ (3).

**[ترجمه]نوادر احمد بن محمد: امام علی علیه السّلام به کارگزاران خود نامه نگاشت که مسلمانان را به بیگاری نگیرید که باعث خواری آنها می شود؛ و هر کس که بیش از مقدار واجب طلب کرد، مطالبه ای ناحق است؛ و امام توصیه به توجه به أکارها یعنی کشاورزان می کرد. - . نوادر احمد بن محمد: 78، ملحق به کتاب فقه الرضا علیه السلام -

**[ترجمه]

«7»

وَ لَا یَصْلُحُ أَنْ یُقَبَّلَ أَرْضٌ بِثَمَرٍ مُسَمًّی وَ لَکِنْ بِالنِّصْفِ وَ الثُّلُثِ وَ الرُّبُعِ وَ الْخُمُسِ لَا بَأْسَ بِهِ (4).

**[ترجمه]نوادر احمد بن محمد: صلاح نیست که زمینی در برابر محصول مشخص ]مثلاً صد کیلو] اجاره داده شود، ولی اجاره آن در برابر نصف یا یک سوم یا یک چهارم و یک پنجم اشکالی ندارد. - . نوادر احمد بن محمد: 78، ملحق به کتاب فقه الرضا علیه السلام -

**[ترجمه]

«8»

وَ سُئِلَ عَنْ مُزَارَعَةِ الْمُسْلِمِ الْمُشْرِکَ یَکُونُ مِنَ الْمُسْلِمِ الْبَذْرُ جَرِیبٌ مِنْ

ص: 172


1- 1. نوادر أحمد بن محمّد بن عیسی الملحقة بکتاب فقه الرضا و کان الرمز فی المتن( تب) و حیث لم یوجد فی قائمة الرموز هکذا رمز فتیقنا وقوع التصحیف، و أقرب ما یکون أنّه مصحف عن( یب) و هو علامة التهذیب، و بعد مراجعته وجدنا الأحادیث 15 و 16 و 18 و 20 و فی جمیعها تفاوت عما نقله فی البحار، و بعد الفحص الشدید عن بقیة الأحادیث لم نجدها فی التهذیب و بأسنا من وجودها فیه، عدنا الی الرمز نقلب وجوه التصحیف فیه، و کان منها( ین) و هو رمز کتابی الحسین بن سعید أو لکتابه الزهد- و النوادر، و نظر الخلو کتاب الزهد من هذه الأحادیث راجعنا کتاب النوادر فوجدناها حسب ترتیبها فی المتن مذکورة هناک فراجع ص 78 من کتاب فقه الرضا المطبوع بایران حیث الحق الطابع کتاب النوادر بالفقه المذکور من ص 56 الی آخر الکتاب دون أن یشیر الی ما یفصلها عن الکتاب المذکور، و قد لاحظنا المطبوع علی نسخة خطیة علیها تملک الشیخ الحرّ العاملیّ، فکان المطبوع هو عین المخطوطة الا أنّها أصح کثیرا منه. و لا یفوتنی التنبیه فی هذا المقام الی السبب الذی جعلنا فیما مضی من تعلیقاتنا علی أجزاء البحار عند نقل المؤلّف عن رمز( ین) نستبدله برمز( ضا) هو عدم وجود المنقول فی کتاب الزهد و عدم حصول النسخة المخطوطة من النوادر، و کنا نجده فی الکتاب المطبوع المسمی بفقه الرضا فکنا نحتمل سهو قلم الشیخ المؤلّف رحمه اللّه أو النسّاخ فی وضع الرموز فصححنا بعضها و أشرنا إلی ذلک مکرّرا فی الهوامش. و لنا ما یبرر احتمالنا ذلک فی المؤلّف رحمه اللّه فانه ینقل أحیانا عن( ضا) و هو علامة فقه الرضا، و عند الرجوع الی الکتاب و الفحص فیه نجد الذی نقله فی النوادر الملحقة حین الطبع بالفقه الرضوی لا فی نفس الفقه، و کأنّه رحمه اللّه حصلت له نسخة من الفقه ملحقة بها النوادر المذکورة من دون تمییز بینهما فتخیلهما معا کتاب الفقه الرضوی فوضع الرمز( ضا) کما مرّ مکرّرا و سیأتی قریبا فی باب الصلح فتد وضع الرمز( ضا) لحدیثین و هما معا من النوادر فراجع.
2- 2. نوادر أحمد بن محمّد بن عیسی الملحقة بکتاب فقه الرضا و کان الرمز فی المتن( تب) و حیث لم یوجد فی قائمة الرموز هکذا رمز فتیقنا وقوع التصحیف، و أقرب ما یکون أنّه مصحف عن( یب) و هو علامة التهذیب، و بعد مراجعته وجدنا الأحادیث 15 و 16 و 18 و 20 و فی جمیعها تفاوت عما نقله فی البحار، و بعد الفحص الشدید عن بقیة الأحادیث لم نجدها فی التهذیب و بأسنا من وجودها فیه، عدنا الی الرمز نقلب وجوه التصحیف فیه، و کان منها( ین) و هو رمز کتابی الحسین بن سعید أو لکتابه الزهد- و النوادر، و نظر الخلو کتاب الزهد من هذه الأحادیث راجعنا کتاب النوادر فوجدناها حسب ترتیبها فی المتن مذکورة هناک فراجع ص 78 من کتاب فقه الرضا المطبوع بایران حیث الحق الطابع کتاب النوادر بالفقه المذکور من ص 56 الی آخر الکتاب دون أن یشیر الی ما یفصلها عن الکتاب المذکور، و قد لاحظنا المطبوع علی نسخة خطیة علیها تملک الشیخ الحرّ العاملیّ، فکان المطبوع هو عین المخطوطة الا أنّها أصح کثیرا منه. و لا یفوتنی التنبیه فی هذا المقام الی السبب الذی جعلنا فیما مضی من تعلیقاتنا علی أجزاء البحار عند نقل المؤلّف عن رمز( ین) نستبدله برمز( ضا) هو عدم وجود المنقول فی کتاب الزهد و عدم حصول النسخة المخطوطة من النوادر، و کنا نجده فی الکتاب المطبوع المسمی بفقه الرضا فکنا نحتمل سهو قلم الشیخ المؤلّف رحمه اللّه أو النسّاخ فی وضع الرموز فصححنا بعضها و أشرنا إلی ذلک مکرّرا فی الهوامش. و لنا ما یبرر احتمالنا ذلک فی المؤلّف رحمه اللّه فانه ینقل أحیانا عن( ضا) و هو علامة فقه الرضا، و عند الرجوع الی الکتاب و الفحص فیه نجد الذی نقله فی النوادر الملحقة حین الطبع بالفقه الرضوی لا فی نفس الفقه، و کأنّه رحمه اللّه حصلت له نسخة من الفقه ملحقة بها النوادر المذکورة من دون تمییز بینهما فتخیلهما معا کتاب الفقه الرضوی فوضع الرمز( ضا) کما مرّ مکرّرا و سیأتی قریبا فی باب الصلح فتد وضع الرمز( ضا) لحدیثین و هما معا من النوادر فراجع.
3- 3. نوادر أحمد بن محمّد بن عیسی الملحقة بکتاب فقه الرضا و کان الرمز فی المتن( تب) و حیث لم یوجد فی قائمة الرموز هکذا رمز فتیقنا وقوع التصحیف، و أقرب ما یکون أنّه مصحف عن( یب) و هو علامة التهذیب، و بعد مراجعته وجدنا الأحادیث 15 و 16 و 18 و 20 و فی جمیعها تفاوت عما نقله فی البحار، و بعد الفحص الشدید عن بقیة الأحادیث لم نجدها فی التهذیب و بأسنا من وجودها فیه، عدنا الی الرمز نقلب وجوه التصحیف فیه، و کان منها( ین) و هو رمز کتابی الحسین بن سعید أو لکتابه الزهد- و النوادر، و نظر الخلو کتاب الزهد من هذه الأحادیث راجعنا کتاب النوادر فوجدناها حسب ترتیبها فی المتن مذکورة هناک فراجع ص 78 من کتاب فقه الرضا المطبوع بایران حیث الحق الطابع کتاب النوادر بالفقه المذکور من ص 56 الی آخر الکتاب دون أن یشیر الی ما یفصلها عن الکتاب المذکور، و قد لاحظنا المطبوع علی نسخة خطیة علیها تملک الشیخ الحرّ العاملیّ، فکان المطبوع هو عین المخطوطة الا أنّها أصح کثیرا منه. و لا یفوتنی التنبیه فی هذا المقام الی السبب الذی جعلنا فیما مضی من تعلیقاتنا علی أجزاء البحار عند نقل المؤلّف عن رمز( ین) نستبدله برمز( ضا) هو عدم وجود المنقول فی کتاب الزهد و عدم حصول النسخة المخطوطة من النوادر، و کنا نجده فی الکتاب المطبوع المسمی بفقه الرضا فکنا نحتمل سهو قلم الشیخ المؤلّف رحمه اللّه أو النسّاخ فی وضع الرموز فصححنا بعضها و أشرنا إلی ذلک مکرّرا فی الهوامش. و لنا ما یبرر احتمالنا ذلک فی المؤلّف رحمه اللّه فانه ینقل أحیانا عن( ضا) و هو علامة فقه الرضا، و عند الرجوع الی الکتاب و الفحص فیه نجد الذی نقله فی النوادر الملحقة حین الطبع بالفقه الرضوی لا فی نفس الفقه، و کأنّه رحمه اللّه حصلت له نسخة من الفقه ملحقة بها النوادر المذکورة من دون تمییز بینهما فتخیلهما معا کتاب الفقه الرضوی فوضع الرمز( ضا) کما مرّ مکرّرا و سیأتی قریبا فی باب الصلح فتد وضع الرمز( ضا) لحدیثین و هما معا من النوادر فراجع.
4- 4. نوادر أحمد بن محمّد بن عیسی الملحقة بکتاب فقه الرضا و کان الرمز فی المتن( تب) و حیث لم یوجد فی قائمة الرموز هکذا رمز فتیقنا وقوع التصحیف، و أقرب ما یکون أنّه مصحف عن( یب) و هو علامة التهذیب، و بعد مراجعته وجدنا الأحادیث 15 و 16 و 18 و 20 و فی جمیعها تفاوت عما نقله فی البحار، و بعد الفحص الشدید عن بقیة الأحادیث لم نجدها فی التهذیب و بأسنا من وجودها فیه، عدنا الی الرمز نقلب وجوه التصحیف فیه، و کان منها( ین) و هو رمز کتابی الحسین بن سعید أو لکتابه الزهد- و النوادر، و نظر الخلو کتاب الزهد من هذه الأحادیث راجعنا کتاب النوادر فوجدناها حسب ترتیبها فی المتن مذکورة هناک فراجع ص 78 من کتاب فقه الرضا المطبوع بایران حیث الحق الطابع کتاب النوادر بالفقه المذکور من ص 56 الی آخر الکتاب دون أن یشیر الی ما یفصلها عن الکتاب المذکور، و قد لاحظنا المطبوع علی نسخة خطیة علیها تملک الشیخ الحرّ العاملیّ، فکان المطبوع هو عین المخطوطة الا أنّها أصح کثیرا منه. و لا یفوتنی التنبیه فی هذا المقام الی السبب الذی جعلنا فیما مضی من تعلیقاتنا علی أجزاء البحار عند نقل المؤلّف عن رمز( ین) نستبدله برمز( ضا) هو عدم وجود المنقول فی کتاب الزهد و عدم حصول النسخة المخطوطة من النوادر، و کنا نجده فی الکتاب المطبوع المسمی بفقه الرضا فکنا نحتمل سهو قلم الشیخ المؤلّف رحمه اللّه أو النسّاخ فی وضع الرموز فصححنا بعضها و أشرنا إلی ذلک مکرّرا فی الهوامش. و لنا ما یبرر احتمالنا ذلک فی المؤلّف رحمه اللّه فانه ینقل أحیانا عن( ضا) و هو علامة فقه الرضا، و عند الرجوع الی الکتاب و الفحص فیه نجد الذی نقله فی النوادر الملحقة حین الطبع بالفقه الرضوی لا فی نفس الفقه، و کأنّه رحمه اللّه حصلت له نسخة من الفقه ملحقة بها النوادر المذکورة من دون تمییز بینهما فتخیلهما معا کتاب الفقه الرضوی فوضع الرمز( ضا) کما مرّ مکرّرا و سیأتی قریبا فی باب الصلح فتد وضع الرمز( ضا) لحدیثین و هما معا من النوادر فراجع.

طَعَامٍ أَوْ أَقَلُّ أَوْ أَکْثَرُ فَیَأْتِیهِ رَجُلٌ آخَرُ فَیَقُولُ خُذْ مِنِّی نِصْفَ الْبَذْرِ وَ نِصْفَ النَّفَقَةِ وَ أَشْرِکْنِی قَالَ لَا بَأْسَ قُلْتُ الَّذِی زَرَعَهُ فِی الْأَرْضِ لَمْ یَشْتَرِهِ إِنَّمَا هُوَ شَیْ ءٌ کَانَ عِنْدَهُ قَالَ یُقَوِّمُهُ قِیمَةً کَمَا یُبَاعُ یَوْمَئِذٍ ثُمَّ یَأْخُذُ نِصْفَ الْقِیمَةِ وَ نِصْفَ النَّفَقَةِ وَ یُشَارِکُهُ (1).

**[ترجمه]کتاب حسین بن سعید و النوادر: از (امام علیه السّلام) سؤال شد: مسلمانی با مشرکی مزارعه می کنند (شرکت در کشاورزی) و بذر از مسلمان است، به مقدار پاشیدن یک جریب کمتر یا بیشتر. در این هنگام شخصی می آید و می گوید: نصف بذر و نصف هزینه را از من بگیر و مرا در زمینت مشارکت ده. امام فرمودند: اشکالی ندارد. گفتم: بذری که در زمین کاشته را که نخریده؟ بلکه در خانه داشته است. فرمودند: به قیمت روز محاسبه می شود و نصف قیمت بذر مورد استفاده و نصف هزینه را گرفته و آن شخص را مشارکت می دهد. - . نوادر احمد بن محمد: 78، ملحق به کتاب فقه الرضا علیه السلام -

**[ترجمه]

«9»

وَ سَأَلْتُهُ عَنِ الرَّجُلِ یَکُونُ لَهُ السَّرْبُ فِی شِرْکَةٍ أَ یَحِلُّ لَهُ بَیْعُهُ قَالَ لَهُ بَیْعُهُ بِوَرِقٍ أَوْ بِشَعِیرٍ أَوْ بِحِنْطَةٍ أَوْ بِمَا شَاءَ(2).

**[ترجمه]نوادر احمدبن محمد: از امام علیه السّلام سؤال شد: مردی در آب ]زراعت[ شریک است، آیا حلال است که آن را بفروشد؟ امام فرمودند: او حق دارد که سهم آب خود را در برابر یک برگ یا گندم و یا جو و یا هرچه خواهد بفروشد. - . نوادر احمد بن محمد: 78، ملحق به کتاب فقه الرضا علیه السلام -

**[ترجمه]

«10»

وَ قَالَ فِی رَجُلٍ زَرَعَ أَرْضَ غَیْرِهِ فَقَالَ ثُلُثٌ لِلْأَرْضِ وَ ثُلُثٌ لِلْبَقَرِ وَ ثُلُثٌ لِلْبَذْرِ قَالَ لَا یُسَمِّی بَذْراً وَ لَا بَقَراً وَ لَکِنْ یَقُولُ ازْرَعْ فِیهَا کَذَا إِنْ شِئْتَ نِصْفاً أَوْ ثُلُثاً(3)

وَ قَالَ الْمُزَارَعَةُ عَلَی النِّصْفِ جَائِزَةٌ قَدْ زَارَعَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله عَلَی أَنَّ عَلَیْهِمُ الْمَئُونَةَ(4).

ص: 173


1- 1. النوادر ص 78 الملحقة بکتاب الفقه الرضوی.
2- 2. النوادر ص 78 الملحقة بکتاب الفقه الرضوی.
3- 3. النوادر ص 78 الملحقة بکتاب الفقه الرضوی.
4- 4. النوادر ص 78 الملحقة بکتاب الفقه الرضوی.

**[ترجمه]کتاب حسین بن سعید و النوادر: امام رضا علیه السّلام درباره مردی که زمین شخصی دیگری را زراعت کرده، فرمودند ؛ یک سوم محصول مال زمین، یک سوم مال گاو (که شخم زده) و یک سوم هم برای بذر منظور شود. و فرمودند: به نام بذر یا گاو نامیده نمی شود. بلکه می گوید: در این زمین زراعت کن، در برابر نصف یا یک سوم زمین. - . نوادر احمد بن محمد: 78، ملحق به کتاب فقه الرضا علیه السلام -

و نیز فرمودند: مزارعه کردن بر نصف محصول جایز است. رسول خدا صلّی الله علیه و آله (با یهود) مزارعه کرد، به این شرط که مخارج با آنها باشد. - . نوادر احمد بن محمد: 78، ملحق به کتاب فقه الرضا علیه السلام -

**[ترجمه]

«11»

نَوَادِرُ الرَّاوَنْدِیِّ، بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی غَافِرُ کُلِّ ذَنْبٍ إِلَّا رَجُلًا اغْتَصَبَ أَجِیراً أَجْرَهُ أَوْ مَهْرَ امْرَأَةٍ(1).

**[ترجمه]نوادر الراوندی: رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمودند: خداوند بزرگ هر گناهی را می بخشد، جز گناه آدمی که أجرت یک کارگر را غصب کند یا مهریه زن را غصب نماید. - . نوادر الراوندی: 36 -

**[ترجمه]

باب 12 الودیعة

الآیات

البقرة: فَإِنْ أَمِنَ بَعْضُکُمْ بَعْضاً فَلْیُؤَدِّ الَّذِی اؤْتُمِنَ أَمانَتَهُ وَ لْیَتَّقِ اللَّهَ رَبَّهُ (2)

آل عمران: وَ مِنْ أَهْلِ الْکِتابِ مَنْ إِنْ تَأْمَنْهُ بِقِنْطارٍ یُؤَدِّهِ إِلَیْکَ وَ مِنْهُمْ مَنْ إِنْ تَأْمَنْهُ بِدِینارٍ لا یُؤَدِّهِ إِلَیْکَ إِلَّا ما دُمْتَ عَلَیْهِ قائِماً ذلِکَ بِأَنَّهُمْ قالُوا لَیْسَ عَلَیْنا فِی الْأُمِّیِّینَ سَبِیلٌ وَ یَقُولُونَ عَلَی اللَّهِ الْکَذِبَ وَ هُمْ یَعْلَمُونَ (3)

النساء: إِنَّ اللَّهَ یَأْمُرُکُمْ أَنْ تُؤَدُّوا الْأَماناتِ إِلی أَهْلِها(4)

المؤمنون و المعارج: وَ الَّذِینَ هُمْ لِأَماناتِهِمْ وَ عَهْدِهِمْ راعُونَ (5).

lt;meta info="-« فَإِنْ أَمِنَ بَعْضُکُمْ بَعْضاً فَلْیُؤَدِّ الَّذِی اؤْتُمِنَ أَمانَتَهُ وَ لْیَتَّقِ اللَّهَ رَبَّه» - . البقره / 283 -

{و اگر برخی از شما برخی دیگر را امین دانست، پس آن کس که امین شمرده شده، باید سپرده وی را بازپس دهد؛ و باید از خداوند که پروردگار اوست، پروا کند.}

- « وَ مِنْ أَهْلِ الْکِتابِ مَنْ إِنْ تَأْمَنْهُ بِقِنْطارٍ یُؤَدِّهِ إِلَیْکَ وَ مِنْهُمْ مَنْ إِنْ تَأْمَنْهُ بِدینارٍ لا یُؤَدِّهِ إِلَیْکَ إِلاَّ ما دُمْتَ عَلَیْهِ قائِماً ذلِکَ بِأَنَّهُمْ قالُوا لَیْسَ عَلَیْنا فِی الْأُمِّیِّینَ سَبیلٌ وَ یَقُولُونَ عَلَی اللَّهِ الْکَذِبَ وَ هُمْ یَعْلَمُون» - . آل عمران / 75 -

{و از اهل کتاب، کسی است که اگر او را بر مال فراوانی امین شمری، آن را به تو برگرداند؛ و از آنان کسی است که اگر او را بر دیناری امین شمری، آن را به تو نمی پردازد، مگر آنکه دایماً بر [سرِ] وی به پا ایستی. این بدان سبب است که آنان [به پندار خود] گفتند: «در مورد کسانی که کتاب آسمانی ندارند، بر زیان ما راهی نیست.» و بر خدا دروغ می بندند با اینکه خودشان [هم] می دانند.}

- « إِنَّ اللَّهَ یَأْمُرُکُمْ أَنْ تُؤَدُّوا الْأَماناتِ إِلی أَهْلِها» - . النساء / 58 -

{خدا به شما فرمان می دهد که سپرده ها را به صاحبان آنها ردّ کنید.}

- « وَ الَّذینَ هُمْ لِأَماناتِهِمْ وَ عَهْدِهِمْ راعُون» - . المؤمنون / 8 و المعارج / 32 -

{ و کسانی که امانتها و پیمان خود را مراعات می کنند.}

**[ترجمه]

الأخبار

«1»

ب، [قرب الإسناد] عَلِیٌّ عَنْ أَخِیهِ علیه السلام قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ کَانَتْ عِنْدَهُ وَدِیعَةٌ لِرَجُلٍ فَاحْتَاجَ إِلَیْهَا هَلْ یَصْلُحُ لَهُ أَنْ یَأْخُذَ مِنْهَا وَ هُوَ مُجْمِعٌ أَنْ یَرُدَّهَا بِغَیْرِ إِذْنِ صَاحِبِهَا قَالَ إِذَا کَانَ عِنْدَهُ فَلَا بَأْسَ أَنْ یَأْخُذَ وَ یَرُدَّهُ (6).

**[ترجمه]قرب الاسناد: علی بن موسی به نقل از برادرش امام رضا علیه السّلام گوید: از امام درباره مردی سؤال کردم که أمانتی نزد او بود و به آن احتیاج پیدا کرد، آیا جایز است بدون اجازه امانت دهنده چیزی از آن بردارد، در حالی که قصد برگرداندن آن را هم دارد؟ امام فرمودند: اگر توان باز پس دادن امانت را داشته باشد، اشکالی ندارد که از مال امانتی چیزی بردارد و بعداً جایگزین نماید. - . قرب الاسناد: 119 -

**[ترجمه]

«2»

سر، [السرائر] مِنْ جَامِعِ الْبَزَنْطِیِّ: مِثْلَهُ (7).

**[ترجمه]السرایر: در کتاب جامع البزنطی مانند این روایت آمده است. - . السرائر: 483 -

**[ترجمه]

«3»

قال محمد بن إدریس لا یلتفت إلی هذا الحدیث لأنه ورد فی نوادر الأخبار

ص: 174


1- 1. نوادر الراوندیّ ص 36.
2- 2. سورة البقرة: 283.
3- 3. سورة آل عمران: 75.
4- 4. سورة النساء: 58.
5- 5. سورة المؤمنون: 8 و المعارج: 32.
6- 6. قرب الإسناد ص 119.
7- 7. السرائر ص 483 و کان الرمز( شی) للعیاشی و الصواب ما أثبتناه.

و الدلیل بخلافه و هو الإجماع منعقد علی تحریم التصرف فی الودیعة بغیر إذن ملّاکها فلا نرجع عما یقتضیه العلم إلی ما یقتضیه الظّنّ (1).

**[ترجمه]السرایر: محمد بن ادریس گوید: به این حدیث نباید توجه شود، زیرا که در نوادر اخبار آمده و دلیل و منطق بر خلاف آن حکم می کند و اجماع بر این است که دخل و تصرف در مال امانتی، مگر با اجازه صاحبش حرام است. پس نباید از آنچه که علم و یقین اقتضاء می کند، به شک و گمان برگردیم. - . السرائر: 483 -

**[ترجمه]

«4»

نَوَادِرُ الرَّاوَنْدِیِّ، بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: لَا تَخُنْ مَنْ خَانَکَ فَتَکُونَ مِثْلَهُ (2).

**[ترجمه]نوادر الراوندی: رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمودند: به کسی که به تو خیانت کرد خیانت مکن؛ زیرا تو نیز همچون او خواهی بود. - . نوادر الراوندی: 6 -

**[ترجمه]

«5»

کِتَابُ زَیْدٍ النَّرْسِیِّ، قَالَ سَمِعْتُ أَبَا الْحَسَنِ مُوسَی علیه السلام یَقُولُ قَالَ أَبِی جَعْفَرٌ: یَا بُنَیَّ إِنَّ مَنِ ائْتَمَنَ شَارِبَ خَمْرٍ عَلَی أَمَانَةٍ فَلَمْ یُؤَدِّهَا إِلَیْهِ لَمْ یَکُنْ لَهُ عَلَی اللَّهِ ضَمَانٌ وَ لَا أَجْرٌ وَ لَا خَلَفٌ ثُمَّ إِنْ ذَهَبَ لِیَدْعُوَ اللَّهَ لَمْ یَسْتَجِبِ اللَّهُ دُعَاءَهُ (3).

ص: 175


1- 1. السرائر ص 483.
2- 2. نوادر الراوندیّ ص 6 بزیادة فی آخره.
3- 3. کتاب زید النرسی ص 50 الأصول الستة عشر.

**[ترجمه]کتاب زید النرسی: ابوالحسن موسی بن جعفر علیه السّلام گوید: پدرم می فرمودند: فرزندم، هرکس که به شارب خمر اطمینان کند و امانتی به او دهد، و شارب الخمر امانت را پس ندهد، هیچ راه چاره ای نزد خدا و هیچ اجر و پاداشی ندارد. و اگر برود و خداوند را دعا کند، خداوند دعایش را مستجاب نخواهد کرد. - . کتاب زید النرسی: 50 -

**[ترجمه]

باب 13 العاریّة

الأخبار

«1»

ل، [الخصال] قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: جَرَتْ فِی صَفْوَانَ بْنِ أُمَیَّةَ الْجُمَحِیِّ ثَلَاثٌ مِنَ السُّنَنِ اسْتَعَارَ مِنْهُ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله سَبْعِینَ دِرْعاً حُطَمِیَّةً فَقَالَ أَ غَصْباً یَا مُحَمَّدُ قَالَ بَلْ عَارِیَّةً مُؤَدَّاةً فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله اقْبَلْ هِجْرَتِی فَقَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله لَا هِجْرَةَ بَعْدَ الْفَتْحِ وَ کَانَ رَاقِداً فِی مَسْجِدِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ تَحْتَ رَأْسِهِ رِدَاؤُهُ فَخَرَجَ یَبُولُ فَجَاءَهُ وَ قَدْ سُرِقَ رِدَاؤُهُ فَقَالَ مَنْ ذَهَبَ بِرِدَائِی وَ خَرَجَ فِی طَلَبِهِ فَوَجَدَ فِی یَدِ رَجُلٍ فَرَفَعَهُ إِلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فَقَالَ اقْطَعُوا یَدَهُ فَقَالَ أَ تُقْطَعُ یَدُهُ مِنْ أَجْلِ رِدَائِی یَا رَسُولَ اللَّهِ فَأَنَا أَهَبُهُ لَهُ فَقَالَ أَ لَا کَانَ هَذَا قَبْلَ أَنْ تَأْتِیَنِی بِهِ فَقُطِعَتْ یَدُهُ (1).

**[ترجمه]الخصال: امام صادق علیه السّلام فرمودند: رسول خدا صلّی الله علیه و آله هفتاد سپر ضخیم از صفوان بن أمیه الجمحی عاریه گرفتند و پس از آن بود که سه سنت نبوی بر جای ماند. بدین ترتیب که: صفوان گفت: ای پیامبر، آیا این سپرها را به غصب می گیری؟ فرمودند، عاریه است و پس داده می شود. گفت: ای پیامبر، آیا قبل از هجرتم، پس خواهی داد؟ فرمود، بعد از فتح (مکه) دیگر مهاجرتی نیست. صفوان در مسجد رسول الله در خواب بود و ردایش هم زیر سرش بود، بیرون رفت تا رفع حاجت کند، کسی آمد و ردایش را دزدید. گفت: چه کسی ردایم را برده؟ به دنبال ردا رفت و آن را دست مردی یافت، او را نزد پیامبر برد. پیامبر دستور داد تا دست دزد را قطع کنند. صفوان گفت: آیا دست او را به خاطر ردای من قطع می کنید؟ من این ردا را به او بخشیدم. پیامبر فرمود: آیا این شخص پیش از اینکه او را پیش من آوری، دزدی نکرده بود؟ پس دستش قطع شد. - . الخصال 1: 127 -

**[ترجمه]

«2»

ف، [تحف العقول] فِی خَبَرٍ طَوِیلٍ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام قَالَ: أَمَّا الْوُجُوهُ الْأَرْبَعَةُ الَّتِی یَلْزَمُهُ فِیهَا النَّفَقَةُ مِنْ وُجُوهِ اصْطِنَاعِ الْمَعْرُوفِ فَقَضَاءُ الدَّیْنِ وَ الْعَارِیَّةُ وَ الْقَرْضُ وَ إِقْرَاءُ الضَّیْفِ وَاجِبَاتٌ فِی السُّنَّةِ(2).

ص: 176


1- 1. الخصال ج 1 ص 127.
2- 2. تحف العقول ص 353 و لم یذکر لهذا الحدیث رمز فی المتن و حیث سبق فی باب ثواب القرض بعینه نقلا عن التحف لذلک أثبتناه له رمزه.

**[ترجمه]تحف العقول: امام صادق علیه السّلام فرمودند: اعمال چهارگانه­ای که جزو اعمال نیکو هستند و باید به خاطر آنها هزینه کرد، عبارتند از: پرداخت بدهی، و چیزی که عاریه گرفته شده، و پرداخت قرض، و پذیرایی از میهمان که در سنت نبوی از واجبات هستند. - . تحف العقول: 353 -

**[ترجمه]

باب 14 الکفالة و الضمان

الأخبار

«1»

ل، [الخصال] أَبِی عَنْ سَعْدٍ عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنِ الْوَشَّاءِ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الْحَذَّاءِ قَالَ: سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ لِأَبِی الْعَبَّاسِ الْبَقْبَاقِ مَا مَنَعَکَ مِنَ الْحَجِّ قَالَ کَفَالَةٌ کَفَلْتُ بِهَا قَالَ مَا لَکَ وَ لِلْکَفَالاتِ أَ مَا عَلِمْتَ أَنَّ الْکَفَالَةَ هِیَ الَّتِی أَهْلَکَتِ الْقُرُونَ الْأُولَی (1).

**[ترجمه]الخصال: ابوالحسن الحذّاء گوید: شنیدم که امام صادق علیه السّلام به ابوالعباس البقباق می فرمودند: چه چیز تو را از حج رفتن باز داشته است؟ گفت: کفالتی که به عهده گرفته ام. فرمود: تو را با کفالت چه کار؟ آیا نمی دانی که کفالت باعث هلاکت مردم قرون کهن شده؟ - . الخصال 1: 9 -

**[ترجمه]

«2»

ضا، [فقه الرضا علیه السلام] رُوِیَ: إِذَا کَفَلَ الرَّجُلُ بِالرَّجُلِ حُبِسَ إِلَی أَنْ یَأْتِیَ صَاحِبُهُ (2).

**[ترجمه]فقه الرضا: روایت شده که اگر مردی کفالت شخصی دیگر را به عهده بگیرد، حبس می شود تا زمانی که آن شخص باز گردد. - . فقه الرضا علیه السلام: 34 -

**[ترجمه]

«3»

وَ رُوِیَ: لَیْسَ عَلَی الضَّامِنِ مِنْ غُرْمٍ الْغُرْمُ عَلَی مَنْ أَکَلَ الْمَالَ وَ إِنْ کَانَ لَکَ عَلَی رَجُلٍ مَالٌ وَ ضَمِنَهُ رَجُلٌ عِنْدَ مَوْتِهِ وَ قَبِلْتَ ضَمَانَهُ فَالْمَیِّتُ قَدْ بَرِئَ مِنْهُ وَ قَدْ لَزِمَ الضَّامِنَ رَدُّهُ عَلَیْکَ (3).

**[ترجمه]فقه الرضا: روایت شده که: کسی که ضمانت می کند، مستحق پرداخت غرامت نیست و غرامت بر عهده کسی است که مال را خورده. اگر از کسی طلب داشته باشی و مردی بیاید و ضمانت نماید و آن کس بمیرد، دیگر طلب تو از آن میت بدهکار ساقط می شود و آن مردی که ضامن شده، باید بدهی را بپردازد. - . فقه الرضا علیه السلام: 36 -

**[ترجمه]

«4»

سر، [السرائر] مِنْ کِتَابِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ بُکَیْرٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنْ رَجُلٍ ضَمِنَ عَنْ رَجُلٍ ضَمَاناً ثُمَّ صَالَحَ عَلَی بَعْضِ مَا ضَمِنَ عَنْهُ فَقَالَ لَیْسَ لَهُ إِلَّا الَّذِی صَالَحَ عَلَیْهِ (4).

**[ترجمه]السرایر: عبدالله بن بکیر گوید: از امام صادق علیه السّلام درباره مردی سؤال کردم که ضامن شخص دیگر شده، امَا بعد، قسمتی از ضمانت خود را با مصالحه و توافق باز پس می گیرد، چه حکمی دارد؟ فرمودند: بر شخص ضامن، فقط در مالی که مصالحه کرده ضمانت واجب است. - . السرائر: 496 -

**[ترجمه]

باب 15 الوکالة

اشاره

باب 15 الوکالة(5)

ص: 177


1- 1. الخصال ج 1 ص 9.
2- 2. فقه الرضا: ص 34.
3- 3. فقه الرضا ص 36.
4- 4. السرائر ص 496.
5- 5. کذا فی نسخة الأصل، و بعده بیاض لا یوجد فیه حدیث: و مع ذلک فقد رقم للباب رقم 45.

**[ترجمه]باب 15 الوکالة

ص: 177

**[ترجمه]

باب 16 الصلح

الأخبار

«1»

الْهِدَایَةُ،: وَ الصُّلْحُ جَائِزٌ بَیْنَ الْمُسْلِمِینَ إِلَّا صُلْحاً أَحَلَّ حَرَاماً أَوْ حَرَّمَ حَلَالًا(1).

**[ترجمه]الهدایة: صلح بین مسلمانان جایز است مگر صلحی که حرامی را حلال و حلالی را حرام گرداند. - . الهدایة: 75 -

**[ترجمه]

«2»

کِتَابُ الْإِمَامَةِ وَ التَّبْصِرَةِ، عَنِ الْحَسَنِ بْنِ حَمْزَةَ الْعَلَوِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی الْقَاسِمِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ هَارُونَ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ مَسْعَدَةَ بْنِ صَدَقَةَ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: الصُّلْحُ جَائِزٌ بَیْنَ الْمُسْلِمِینَ إِلَّا مَا حَرَّمَ حَلَالًا أَوْ حَلَّلَ حَرَاماً.

**[ترجمه]کتاب الامامة و التبصرة: رسول الله صلّی الله علیه و آله فرمودند: صلح میان مسلمانان جایز است، مگر صلحی که حلال را حرام و حرامی را حلال سازد .

**[ترجمه]

باب 17 المضاربة

الأخبار

«1»

ب، [قرب الإسناد] ابْنُ رِئَابٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ: لَا یَنْبَغِی لِلرَّجُلِ الْمُؤْمِنِ مِنْکُمْ أَنْ یُشَارِکَ الذِّمِّیَّ وَ لَا یُبْضِعَهُ بِضَاعَةً وَ لَا یُودِعَهُ وَدِیعَةً وَ لَا یُصَافِیَهُ الْمَوَدَّةَ(2).

**[ترجمه]قرب الاسناد: امام صادق علیه السّلام فرمودند: بر انسان مؤمن جایز نیست که با کافر ذمّی مشارکت نماید یا کالایی بفروشد یا ودیعه ای پیش او گذارد و با او مودّت خالصانه داشته باشد. - . قرب الاسناد: 78 -

**[ترجمه]

«2»

ب، [قرب الإسناد] عَلِیٌّ عَنْ أَخِیهِ قَالَ قَالَ: إِنَّ الْعَبَّاسَ کَانَ ذَا مَالٍ کَثِیرٍ وَ کَانَ یُعْطِی مَالَهُ مُضَارَبَةً وَ یَشْتَرِطُ عَلَیْهِمْ أَنْ لَا یَنْزِلُوا بَطْنَ وَادٍ وَ لَا یَشْتَرُوا کَبِداً رَطْبَةً وَ أَنْ یُهَرِیقَ الْمَاءَ عَلَی الْمَاءِ فَإِنْ خَالَفَ عَنْ شَیْ ءٍ مِمَّا أَمَرْتُ فَهُوَ لَهُ ضَامِنٌ (3).

**[ترجمه]قرب الاسناد: علی بن جعفر به نقل از برادرش امام موسی علیه السّلام گفت: عباس اموال بسیاری داشت و مال خویش را به مضاربه می داد (سرمایه خود را وسیله تجارت دیگران قرار می داد) و با آنها شرط می کرد که در میان دره اُطراق نکنند، حیوان زنده نخرند و اینکه آب را در پی آب روان دارند. و اگر تجارت کننده به شرطی از شروط عمل نمی کرد، ضامن مال و اموال او بود. - . قرب الاسناد: 113 -

**[ترجمه]

«3»

ب، [قرب الإسناد] هَارُونُ عَنِ ابْنِ زِیَادٍ قَالَ: سَمِعْتُ أَبَا الْحَسَنِ علیه السلام یَقُولُ لِأَبِیهِ یَا أَبَهْ

ص: 178


1- 1. الهدایة ص 75.
2- 2. قرب الإسناد ص 78.
3- 3. قرب الإسناد ص 113.

إِنَّ فُلَاناً یُرِیدُ الْیَمَنَ أَ فَلَا أُزَوِّدُهُ بِبِضَاعَةٍ لِیَشْتَرِیَ لِی بِهَا عَصْبَ الْیَمَنِ فَقَالَ لَهُ یَا بُنَیَّ لَا تَفْعَلْ قَالَ فَلِمَ قَالَ لِأَنَّهَا إِنْ ذَهَبَتْ لَمْ تُؤْجَرْ عَلَیْهَا وَ لَمْ یُخْلَفْ عَلَیْکَ لِأَنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی یَقُولُ وَ لا تُؤْتُوا السُّفَهاءَ أَمْوالَکُمُ الَّتِی جَعَلَ اللَّهُ لَکُمْ قِیاماً فَأَیُّ سَفِیهٍ أَسْفَهُ بَعْدَ النِّسَاءِ مِنْ شَارِبِ الْخَمْرِ یَا بُنَیَّ أَبِی حَدَّثَنِی عَنْ آبَائِهِ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ مَنِ ائْتَمَنَ غَیْرَ أَمِینٍ فَلَیْسَ لَهُ عَلَی اللَّهِ ضَمَانٌ لِأَنَّهُ قَدْ نَهَاهُ أَنْ یَأْتَمِنَهُ (1).

**[ترجمه]قرب الاسناد: ابن زیاد گوید: از امام موسی علیه السّلام شنیدم که به پدر بزرگوارشان می گفت: ای پدر، فلان شخص قصد یمن کرده، آیا به او مالی ندهم تا برایم از یمن، پارچه یمانی بخرد؟ امام جعفر علیه السّلام فرمودند: فرزندم چنین مکن؛ گفت: از چه روی؟ امام جعفر صادق علیه السّلام فرمود: زیرا این مال تو اگر به یمن برود، با آن تجارتی انجام نمی شود و آن شخص هم چیزی به تو برنمی گرداند؛ زیرا خداوند متعادل فرموده است: «وَ لا تُؤْتُوا السُّفَهاءَ أَمْوالَکُمُ الَّتی جَعَلَ اللَّهُ لَکُمْ قِیاماً»، {و اموال خود را - که خداوند آن را وسیله قوام [زندگی] شما قرار داده- به سفیهان مدهید.} بعد از زنان، پس چه کسی سفیه تر از شارب الخمر است؟ ای فرزندم، پدرم به نقل از پدرانش و به نقل از رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرموده اند: هر کس بر شخصی غیر امین اطمینان کند، خداوند هیچ ضمانتی در کار او نکند، زیرا خداوند او را نهی کرده است که بر غیر امین اطمینان کند. - . قرب الاسناد: 131 -

**[ترجمه]

«4»

ضا، [فقه الرضا علیه السلام] أَبِی قَالَ: کَانَ لِلْعَبَّاسِ مَالُ مُضَارَبَةٍ فَکَانَ یَشْتَرِطُ أَنْ لَا یَرْکَبُوا بَحْراً وَ لَا یَنْزِلُوا وَادِیاً فَإِنْ فَعَلْتُمْ فَأَنْتُمْ ضَامِنُونَ وَ أَبْلَغَ ذَلِکَ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَأَجَازَ شَرْطَهُ عَلَیْهِمْ (2).

**[ترجمه]فقه الرضا: امام رضا علیه السّلام فرموده اند: پدرم گفت: عباس اموالی داشت که به مضاربه می داد و شرط می نمود که سوار کشتی در دریا نشوند؛ در درّه اقامت نکنند و می گفت: اگر این کارها را کردید، شما ضامن اموال هستید. این خبر به پیامبر صلّی الله علیه و آله رسید، و شرط عباس بر ایشان را جایز دانستند. - . فقه الرضا علیه السلام: 77 -

**[ترجمه]

«5»

وَ سُئِلَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام عَنْ رَجُلٍ أَخَذَ مَالًا مُضَارَبَةً أَ یَحِلُّ لَهُ أَنْ یُعْطِیَهُ آخَرَ بِأَقَلَّ مِمَّا أَخَذَهُ قَالَ لَا(3).

ص: 179


1- 1. قرب الإسناد ص 131.
2- 2. فقه الرضا: ص 77.
3- 3. فقه الرضا ص 78.

**[ترجمه]فقه الرضا: از امام باقر علیه السّلام درباره مردی سؤال شد که مالی را به صورت مضاربه گرفته است. آیا حلال است که آن مال را با سودی کمتر از آنچه که خود با نفر اول شرط کرده، به شخص سومی دهد؟ فرمودند: خیر. - . فقه الرضا علیه السلام: 78 -

**[ترجمه]

باب 18 الشرکة

الأخبار

«1»

سر، [السرائر] مِنْ کِتَابِ الْمَشِیخَةِ لِابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ أَبِی أَیُّوبَ عَنْ سَمَاعَةَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنِ الرَّجُلِ یُزَارِعُ بِبَذْرِهِ مِائَةَ جَرِیبٍ مِنَ الطَّعَامِ أَوْ غَیْرِهِ مِمَّا یُزَارِعُ ثُمَّ یَأْتِیهِ رَجُلٌ آخَرُ فَیَقُولُ لَهُ خُذْ مِنِّی نِصْفَ بَذْرِکَ وَ نِصْفَ نَفَقَتِکَ فِی هَذِهِ الْأَرْضِ وَ أُشَارِکَکَ قَالَ لَا بَأْسَ بِذَلِکَ (1).

**[ترجمه]السرائر: سماعه گوید: از امام صادق علیه السّلام درباره مردی سؤال کردم که با بذر خود صد جریب (گندم و جو) یا چیز دیگری می کارد، سپس شخصی دیگر آمده و می گوید: نصف بذر و نصف هزینه ات را از من بگیر و مرا شریک خود در کشت و زرع این زمین قرار ده، چه حکمی دارد؟ فرمودند: اشکالی ندارد. - . السرائر: 486 -

**[ترجمه]

باب 19 الجعالة

الأخبار

«1»

ب، [قرب الإسناد] عَلِیٌّ عَنْ أَخِیهِ علیه السلام قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ جُعْلِ الْآبِقِ وَ الضَّالَّةِ قَالَ لَا بَأْسَ (2).

ص: 180


1- 1. السرائر ص 486.
2- 2. قرب الإسناد ص 121.

**[ترجمه]قرب الاسناد: علی بن جعفر به نقل از برادرش امام موسی علیه السّلام گوید: از قرارداد بستن برای یافتن برده فراری و شخص گمشده پرسیدم. فرمودند: اشکالی ندارد. - . قرب الاسناد: 121 -

**[ترجمه]

أبواب الوقوف و الصدقات و الهبات

باب 1 الوقف و فضله و أحکامه

الأخبار

«1»

لی،(1)[الأمالی للصدوق] ل، [الخصال] أَبِی عَنْ سَعْدٍ عَنِ الْیَقْطِینِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ شُعَیْبٍ عَنِ الْهَیْثَمِ بْنِ أَبِی کَهْمَسٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: سِتُّ خِصَالٍ یَنْتَفِعُ بِهَا الْمُؤْمِنُ مِنْ بَعْدِ مَوْتِهِ وَلَدٌ صَالِحٌ یَسْتَغْفِرُ لَهُ وَ مُصْحَفٌ یُقْرَأُ فِیهِ وَ قَلِیبٌ یَحْفِرُهُ وَ غَرْسٌ یَغْرِسُهُ وَ صَدَقَةُ مَاءٍ یُجْرِیهِ وَ سُنَّةٌ حَسَنَةٌ یُؤْخَذُ بِهَا بَعْدَهُ (2).

**[ترجمه]امالی الصدوق و الخصال: امام صادق علیه السّلام فرمودند: شش خصلت است که مؤمن بعد از مرگش از آنها سود می برد. فرزند صالحی که برایش طلب مغفرت کند، قرآنی که نوشته باشد و مردم آن را می خوانند، چاهی که آن را حفر نموده و درختی که کاشته است و صدقه آبی را که به جریان انداخته [مثل قنات، آب راه] و سنت نیکویی که بر جای گذاشته و مردم به آن عمل می کنند. - . امالی الصدوق 102، الخصال 1: 229 -

**[ترجمه]

«2»

ما، [الأمالی للشیخ الطوسی] الْمُفِیدُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْوَلِیدِ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنْ یُونُسَ عَنِ السَّرِیِّ بْنِ عِیسَی عَنْ عَبْدِ الْخَالِقِ بْنِ عَبْدِ رَبِّهِ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: خَیْرُ مَا یُخَلِّفُهُ الرَّجُلُ بَعْدَهُ ثَلَاثَةٌ وَلَدٌ بَارٌّ یَسْتَغْفِرُ لَهُ وَ سُنَّةُ خَیْرٍ یُقْتَدَی بِهِ فِیهَا وَ صَدَقَةٌ تَجْرِی مِنْ بَعْدِهِ (3).

**[ترجمه]امالی الطوسی: امام صادق علیه السّلام فرمودند: بهترین چیزی که انسان پس از خود بر جای می­گذارد، سه چیز است: فرزند نیکویی که برایش درخواست آمرزش کند، سنت پسندیده ای که از خود برجای گذاشته و مردم از آن پیروی می کنند، و صدقه­ای که پس از او جریان دارد. [مانند، چاه آب، درختان، ساخت مسجد.] - . امالی الطوسی 1: 242 -

**[ترجمه]

«3»

ل، [الخصال] أَبِی عَنِ الْحِمْیَرِیِّ عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنِ ابْنِ رِئَابٍ عَنِ الْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: لَیْسَ یَتْبَعُ الرَّجُلَ بَعْدَ مَوْتِهِ مِنَ الْأَجْرِ إِلَّا ثَلَاثُ خِصَالٍ صَدَقَةٌ أَجْرَاهَا فِی حَیَاتِهِ فَهِیَ تَجْرِی بَعْدَ مَوْتِهِ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ وَ صَدَقَةٌ مَوْقُوفَةٌ لَا تُورَثُ أَوْ سُنَّةُ هُدًی سَنَّهَا فَکَانَ یَعْمَلُ بِهَا وَ عَمِلَ بِهَا مِنْ بَعْدِهِ غَیْرُهُ أَوْ وَلَدٌ صَالِحٌ یَسْتَغْفِرُ لَهُ (4).

ص: 181


1- 1. أمالی الصدوق ص 102.
2- 2. الخصال ج 1 ص 229 و کان الرمز« ما» لامالی الطوسیّ و هو خطا خصوصا بملاحظة اسناده و الصواب ما أثبتناه.
3- 3. أمالی الطوسیّ ج 1 ص 242.
4- 4. الخصال ج 1 ص 99.

**[ترجمه]الخصال: امام صادق علیه السّلام فرمودند: بعد از مرگ آدمی، تنها سه چیز به دنبال او اجر و پاداش روان می سازد: صدقه ای که در زندگی آن را اجرا کرده (مثلاً چاه آبی کنده) و این صدقه جاری است تا روز قیامت. و صدقه ای که وقف نموده و کسی وارث آن نیست و یا سنتی نیکو که برقرار ساخته و خود به آن عمل کرده و مردم نیز به آن عمل می کنند، یا فرزند صالحی که برایش درخواست بخشش می کند. - . الخصال 1: 99 -

**[ترجمه]

«4»

لی، [الأمالی للصدوق] الْعَطَّارُ عَنْ سَعْدٍ عَنِ النَّهْدِیِّ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ مَالِکِ بْنِ عَطِیَّةَ عَنْ ضُرَیْسٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ الْبَاقِرِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَرَّ بِرَجُلٍ یَغْرِسُ غَرْساً فِی حَائِطٍ لَهُ فَوَقَفَ عَلَیْهِ فَقَالَ أَ لَا أَدُلُّکَ عَلَی غَرْسٍ أَثْبَتَ أَصْلًا وَ أَسْرَعَ إِینَاعاً وَ أَطْیَبَ ثَمَراً وَ أَنْقَی قَالَ بَلَی فِدَاکَ أَبِی وَ أُمِّی یَا رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقَالَ إِذَا أَصْبَحْتَ وَ أَمْسَیْتَ فَقُلْ سُبْحَانَ اللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ اللَّهُ أَکْبَرُ فَإِنَّ لَکَ بِذَلِکَ إِنْ قُلْتَهُ بِکُلِّ تَسْبِیحَةٍ عَشْرُ شَجَرَاتٍ فِی الْجَنَّةِ مِنْ أَنْوَاعِ الْفَاکِهَةِ وَ هُنَّ مِنَ الْبَاقِیَاتِ الصَّالِحَاتِ قَالَ فَقَالَ الرَّجُلُ أُشْهِدُکَ یَا رَسُولَ اللَّهِ أَنَّ حَائِطِی هَذَا صَدَقَةٌ مَقْبُوضَةٌ عَلَی فُقَرَاءِ الْمُسْلِمِینَ مِنْ أَهْلِ الصُّفَّةِ فَأَنْزَلَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی فَأَمَّا مَنْ أَعْطی وَ اتَّقی وَ صَدَّقَ بِالْحُسْنی فَسَنُیَسِّرُهُ لِلْیُسْری (1).

**[ترجمه]امالی الصدوق: امام محمد باقر علیه السّلام به نقل از پدران بزرگوارشان فرموده اند: روزی رسول الله صلّی الله علیه و آله بر مردی گذر کرد که در حیاط خانه اش درختی می­کاشت، ایستاد و گفت: آیا تو را راهنمایی کنم به کشت درختی که ریشه اش محکم تر و محصولش سریعتر و میوه اش پاک تر و بهتر باشد؟ گفت: آری یا رسول خدا! پدر و مادرم فدایت شوند. حضرت فرمودند: هرگاه که صبح کردی و هر گاه در شب درآمدی، بگو: «سبحان الله و الحمدالله و لا إله إلاالله و الله اکبر». که تو را با این دعا و با هر تسبیح، ده درخت در بهشت از انواع میوه ها خواهد بود و اینها باقیات صالحات هستند.

امام باقر علیه السّلام در ادامه فرمودند: آن مرد گفت: ای رسول خدا، من تو را شاهد می گیرم که این حیاط من صدقه ای است برای مسلمانان فقیر که اصل صفه هستند. و خداوند متعال این آیه را فرو فرستاد. «فَأَمَّا مَنْ أَعْطی وَ اتَّقی، وَ صَدَّقَ بِالْحُسْنی فَسَنُیَسِّرُهُ لِلْیُسْری»، {امّا آنکه [حقّ خدا را] داد و پروا داشت، و [پاداش] نیکوتر را تصدیق کرد، بزودی راهِ آسانی پیش پای او خواهیم گذاشت.} - . امالی الصدوق: 202 -

**[ترجمه]

«5»

ج، [الإحتجاج] الْأَسَدِیُّ قَالَ: کَانَ فِیمَا وَرَدَ عَلَیَّ مِنَ النَّاحِیَةِ الْمُقَدَّسَةِ عَلَی یَدِ مُحَمَّدِ بْنِ عُثْمَانَ الْعَمْرِیِّ أَمَّا مَا سَأَلْتَ عَنْهُ مِنَ الْوَقْفِ عَلَی نَاحِیَتِنَا وَ مَا یُجْعَلُ لَنَا ثُمَّ یَحْتَاجُ إِلَیْهِ صَاحِبُهُ فَکُلُّ مَا لَمْ یُسَلَّمْ فَصَاحِبُهُ بِالْخِیَارِ وَ کُلُّ مَا سُلِّمَ فَلَا خِیَارَ لِصَاحِبِهِ فِیهِ احْتَاجَ أَوْ لَمْ یَحْتَجْ افْتَقَرَ إِلَیْهِ أَوِ اسْتَغْنَی عَنْهُ (2).

**[ترجمه]الاحتجاج: الأسدی گوید: در آنچه که از جانب ناحیه مقدس [امام عصر عج] و توسط محمد بن عثمان العمری به دست من رسیده، چنین آمده است: امّا آنچه که درباره وقف در منطقه ما و آنچه را که به ما اختصاص داده اند [جواب چنین است] که هر آنچه را که صاحب مال وقف نکرده، صاحبش اختیار آن را دارد که هرچه می خواهد انجام دهد، اما هرچه را که وقف ناحیه ما کرده، دیگر هیچ اختیاری در آن ندارد، محتاج باشد یا نباشد، نیازمند آن (موقوفه) باشد یا بی نیاز از آن. - . الاحتجاج 2: 298 -

**[ترجمه]

«6»

وَ أَمَّا مَا سَأَلْتَ عَنْهُ مِنْ أَمْرِ الضِّیَاعِ الَّتِی لِنَاحِیَتِنَا هَلْ یَجُوزُ الْقِیَامُ بِعِمَارَتِهَا وَ أَدَاءِ الْخَرَاجِ مِنْهَا وَ صَرْفِ مَا یَفْضُلُ مِنْ دَخْلِهَا إِلَی النَّاحِیَةِ احْتِسَاباً لِلْأَجْرِ وَ تَقَرُّباً إِلَیْکُمْ فَلَا یَحِلُّ لِأَحَدٍ أَنْ یَتَصَرَّفَ فِی مَالِ غَیْرِهِ بِغَیْرِ إِذْنِهِ فَکَیْفَ یَحِلُّ ذَلِکَ فِی مَالِنَا مَنْ فَعَلَ شَیْئاً مِنْ ذَلِکَ بِغَیْرِ أَمْرِنَا فَقَدِ اسْتَحَلَّ مِنَّا مَا حَرَّمَ عَلَیْهِ وَ مَنْ

ص: 182


1- 1. أمالی الصدوق ص 202.
2- 2. الاحتجاج ج 2 ص 298 و کان الرمز( ب) لقرب الإسناد و معلوم أنّه لیس فی قرب الإسناد مکاتبة الی الناحیة المقدّسة: بل ذکر فی ترجمة المؤلّف عبد اللّه بن جعفر الحمیری أن لابنائه أبی عبد اللّه محمّد بن عبد اللّه بن جعفر و جعفر و الحسین و أحمد لکل منهم مکاتبة الی صاحب الامر علیه السلام و فی الاحتجاج کثیر من مکاتبات الأول منهم، و مکاتبة الأسدی المنقولة فی المتن هی فی الاحتجاج کما ذکرنا و صححنا الرمز لذلک.

أَکَلَ مِنْ أَمْوَالِنَا شَیْئاً فَإِنَّمَا یَأْکُلُ فِی بَطْنِهِ نَاراً وَ سَیَصْلَی سَعِیراً(1).

**[ترجمه]الاحتجاج: اما در خصوص سؤالی که درباره ملک و املاک ناحیه ما پرسیدی که آیا جایز است که برای اجر و ثواب، آن را آباد کنید و خراج را از آن بدهید و الباقی سود را خرج ناحیه ما کنید؟ هیچ کس حق ندارد در مال دیگری دخل و تصرف کند مگر با اجازه او؛ پس چگونه جایز است دخل و تصرف در مال ما. هر کس بدون اجازه ما کاری (در اموال و املاک ما) انجام دهد، چیزی را برای خود حلال ساخته که برای او حرام است و هرکس از اموال ما چیزی بخورد، در واقع آتش را در شکم خود خورده است و در آتش خواهد افتاد. - . الاحتجاج 2: 299 -

**[ترجمه]

«7»

وَ أَمَّا مَا سَأَلْتَ عَنْهُ مِنْ أَمْرِ الرَّجُلِ الَّذِی یَجْعَلُ لِنَاحِیَتِنَا ضَیْعَةً وَ یُسَلِّمُهَا مِنْ قَیِّمٍ یَقُومُ بِهَا وَ یَعْمُرُهَا وَ یُؤَدِّی مِنْ دَخْلِهَا خَرَاجَهَا وَ مَئُونَتَهَا وَ یَجْعَلُ مَا یَبْقَی مِنَ الدَّخْلِ لِنَاحِیَتِنَا فَإِنَّ ذَلِکَ جَائِزٌ لِمَنْ جَعَلَهُ صَاحِبُ الضَّیْعَةِ قَیِّماً عَلَیْهَا إِنَّمَا لَا یَجُوزُ ذَلِکَ لِغَیْرِهِ (2).

**[ترجمه]الاحتجاج: و اما سؤالی که درباره مردی که ملکی را وقف ناحیه ما می کند و آن را به قیّمی می سپارد، تا به آن برسد و آبادش کند و از درآمد آن خراج و هزینه ها را بپردازد و باقیمانده سود را خرج ناحیه ما کند؟ جواب این است که این کار برای کسی که قیم است جایز می­باشد، ولی برای دیگران جایز نیست. - . الاحتجاج 2: 299 -

**[ترجمه]

«8»

وَ أَمَّا مَا سَأَلْتَ عَنْهُ مِنَ الثِّمَارِ مِنْ أَمْوَالِنَا یَمُرُّ بِهِ الْمَارُّ فَیَتَنَاوَلُ مِنْهُ وَ یَأْکُلُ هَلْ یَحِلُّ لَهُ ذَلِکَ فَإِنَّهُ یَحِلُّ لَهُ أَکْلُهُ وَ یَحْرُمُ عَلَیْهِ حَمْلُهُ (3).

**[ترجمه]الاحتجاج: اما درباره سؤالی که: آیا جایز است عابر از میوه و محصول ناحیه ما بخورد؟ عابر می تواند از میوه ها بخورد ولی بر او حرام است که از میوه ها ببرد. - . الاحتجاج 2: 300 -

**[ترجمه]

أقول

قد سبق حکم بیع الوقف فی أبواب البیع.

**[ترجمه]حکم فروش وقف در أبواب بیع ذکر شده است.

**[ترجمه]

«9»

ب، [قرب الإسناد] عَلِیٌّ عَنْ أَخِیهِ علیه السلام قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ تَصَدَّقَ عَلَی وُلْدِهِ بِصَدَقَةٍ ثُمَّ بَدَا لَهُ أَنْ یُدْخِلَ فِیهِ غَیْرَهُ مَعَ وَلَدِهِ أَ یَصْلُحُ ذَلِکَ قَالَ نَعَمْ یَصْنَعُ الْوَالِدُ بِمَالِ وَلَدِهِ مَا أَحَبَّ وَ الْهِبَةُ مِنَ الْوَلَدِ بِمَنْزِلَةِ الصَّدَقَةِ مِنْ غَیْرِهِ (4).

**[ترجمه]قرب الاسناد: علی بن جعفر نقل کرده است: از برادرم امام موسی کاظم علیه السّلام درباره مردی سؤال کردم که مال را به عنوان صدقه به فرزندش می دهد، سپس بر آن می شود که دیگری را نیز در این مال شریک فرزندش کند، آیا صحیح است؟ فرمودند: آری، پدر می­تواند با مال فرزندش هر چه دوست دارد بکند؛ و هبه و هدیه از سوی فرزند، مانند صدقه از دیگری است. - . قرب الاسناد: 119 -

**[ترجمه]

«10»

ب، [قرب الإسناد] ابْنُ عِیسَی عَنِ الْبَزَنْطِیِّ قَالَ: سَأَلْتُ الرِّضَا علیه السلام عَنِ الْحِیطَانِ السَّبْعَةِ فَقَالَ کَانَتْ مِیرَاثاً مِنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وقف [وَقْفاً] فَکَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَأْخُذُ مِنْهَا مَا یُنْفِقُ عَلَی أَضْیَافِهِ وَ النَّائِبَةِ یَلْزَمُهُ فِیهَا فَلَمَّا قُبِضَ جَاءَ الْعَبَّاسُ یُخَاصِمُ فَاطِمَةَ علیها السلام فَشَهِدَ عَلِیٌّ علیه السلام وَ غَیْرُهُ أَنَّهَا وَقْفٌ وَ هِیَ الدَّلَالُ وَ الْعَوَافُ وَ الْحَسْنَی وَ الصَّافِیَةُ وَ مَالُ أُمِّ إِبْرَاهِیمَ وَ الْمَنْبِتُ وَ بُرْقَةُ(5).

**[ترجمه]قرب الاسناد: البزنطی گوید: از امام رضا علیه السّلام درباره باغهای هفت گانه سؤال کردم: فرمود: میراث رسول خدا صلّی الله علیه و آله بود که وقف نمودند و رسول خدا صلی الله علیه و آله از محصول آن برای میهمانان و کسانی که در آن باغها بودند بهره می گرفت و آنگاه که پیامبر فوت نمودند، عباس آمد و با فاطمه علیها السّلام در خصوص این باغها به مخاصمه پرداخت. امام علی علیه السّلام و دیگران شهادت دادند که اینها وقف است. باغها عبارت بودند از: الدّلال، العواف، الحسنی، الصافیه، باغ امّ ابراهیم، المنبت، برقه. - . قرب الاسناد: 160 -

**[ترجمه]

«11»

ع، [علل الشرائع] جَعْفَرُ بْنُ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ الْکُوفِیِّ عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ عَامِرٍ عَنْ أَبِی الضَّحَّاکِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: قُلْتُ لَهُ رَجُلٌ اشْتَرَی دَاراً فَبَنَاهَا فَبَقِیَتْ عَرْصَةٌ فَبَنَاهَا بَیْتَ غَلَّةٍ أَ یُوقِفُهُ عَلَی الْمَسْجِدِ قَالَ إِنَّ الْمَجُوسَ

ص: 183


1- 1. الاحتجاج ج 2 ص 299.
2- 2. الاحتجاج ج 2 ص 299.
3- 3. الاحتجاج ج 2 ص 300.
4- 4. قرب الإسناد ص 119.
5- 5. قرب الإسناد ص 160.

وَقَفُوا عَلَی بَیْتِ النَّارِ(1).

**[ترجمه]علل الشرایع: ابوضحاک گوید: به امام صادق علیه السّلام عرض کردم: شخصی خانه ای خرید در آن ساخت و ساز کرد؛ حیاطی باقی ماند و آن را به صورت سیلوی غلات ساخت، آیا می تواند آن را وقف مسجد کند؟ فرمودند: مجوس بر آتشکده خود وقف می کردند. - . علل الشرایع: 319 -

**[ترجمه]

«12»

نَهْجُ الْبَلَاغَةِ،: مِنْ وَصِیَّتِهِ لَهُ علیه السلام بِمَا یُعْمَلُ فِی أَمْوَالِهِ کَتَبَهَا بَعْدَ مُنْصَرَفِهِ مِنْ صِفِّینَ هَذَا مَا أَمَرَ بِهِ عَبْدُ اللَّهِ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ فِی مَالِهِ ابْتِغَاءَ وَجْهِ اللَّهِ لِیُولِجَنِی بِهِ الْجَنَّةَ وَ یُعْطِیَنِی الْأَمَنَةَ مِنْهَا وَ إِنَّهُ یَقُومُ بِذَلِکَ الْحَسَنُ بْنُ عَلِیٍّ یَأْکُلُ مِنْهُ بِالْمَعْرُوفِ وَ یُنْفِقُ مِنْهُ فِی الْمَعْرُوفِ فَإِنْ حَدَثَ بِحَسَنٍ حَدَثٌ وَ حُسَیْنٌ حَیٌّ قَامَ بِالْأَمْرِ بَعْدَهُ وَ أَصْدَرَهُ مَصْدَرَهُ وَ إِنَّ لِابْنَیْ فَاطِمَةَ مِنْ صَدَقَةِ عَلِیٍّ مِثْلَ الَّذِی لِبَنِی عَلِیٍّ وَ إِنِّی إِنَّمَا جَعَلْتُ الْقِیَامَ إِلَی ابْنَیْ فَاطِمَةَ ابْتِغَاءَ وَجْهِ اللَّهِ وَ قُرْبَةً إِلَی رَسُولِ اللَّهِ وَ تَکْرِیماً لَحُرْمَتِهِ وَ تَشْرِیفاً لِوُصْلَتِهِ وَ یَشْتَرِطُ عَلَی الَّذِی یَجْعَلُهُ إِلَیْهِ أَنْ یَتْرُکَ الْمَالَ عَلَی أُصُولِهِ وَ یُنْفِقَ مِنْ ثَمَرِهِ حَیْثُ أُمِرَ بِهِ وَ هُدِیَ لَهُ وَ أَنْ لَا یَبِیعَ مِنْ نَخِیلِ هَذِهِ الْقُرَی وَدِیَّةً حَتَّی تُشْکِلَ أَرْضُهَا غِرَاساً وَ مَنْ کَانَ مِنْ إِمَائِیَ الَّتِی أَطُوفُ عَلَیْهِنَّ لَهَا وَلَدٌ أَوْ هِیَ حَامِلٌ فَتُمْسَکُ عَلَی وَلَدِهَا وَ هِیَ مِنْ حَظِّهِ فَإِنْ مَاتَ وَلَدُهَا وَ هِیَ حَیَّةٌ فَهِیَ عَتِیقَةٌ قَدْ أَفْرَجَ عَنْهَا الرِّقُّ وَ حَرَّرَهَا الْعِتْقُ (2).

قال السید رضی الله عنه قوله علیه السلام فی هذه الوصیة و أن لا یبیع من نخلها ودیة فإن الودیة الفسیلة و جمعها ودی و قوله حتی تشکل أرضها غراسا فهو من أفصح الکلام و المراد به أن الأرض یکثر فیها غرائس النحل حتی یراها الناظر علی تلک الصفة التی عرفها بها فیشکل علیه أمرها و یحسبها غیرها(3).

**[ترجمه]نهج البلاغه: وصیت امام علی علیه السّلام در خصوص چگونگی عمل با اموالش که بعد از بازگشت از جنگ صفین نوشت: این دستوری است که بنده خدا علی بن ابی طالب، امیر مؤمنان نسبت به اموال شخصی خود، برای خشنودی خدا، داده است تا خداوند با آن به بهشتش در آورد، و آسوده­اش گرداند. همانا سرپرستی این اموال بر عهده فرزندم حسن بن علی است، آنگونه که رواست از آن مصرف نماید، و از آن انفاق کند؛ اگر برای حسن حادثه­ای رخ داد و حسین زنده بود، سرپرستی آن را پس از برادرش بر عهده گیرد و کار او را تداوم بخشد. پسران فاطمه از این اموال به همان مقدار سهم دارند که دیگر پسران علی خواهند داشت، من سرپرستی اموالم را به پسران فاطمه واگذاردم تا خشنودی خدا، و نزدیک شدن به رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله و سلّم و بزرگداشت حرمت او و احترام پیوند خویشاوندی پیامبر صلّی اللّه علیه و آله و سلّم را فراهم آورم. و با کسی که این اموال در دست اوست شرط می­کنم که اصل مال را حفظ کرده، تنها از میوه و درآمدش بخورند و انفاق کنند، و هرگز نهال­های درخت خرما را نفروشند، تا همه این سرزمین یک پارچه به گونه­ای زیر درختان خرما قرار گیرد که راه یافتن در آن دشوار باشد. و زنان غیر عقدی من که با آنها بودم و صاحب فرزند یا حامله می­ باشند ، پس از تولّد فرزند، فرزند خود را برگیرد که بهره او باشد، و اگر فرزندش بمیرد، مادر آزاد است، و کنیز بودن از او برداشته شده، و آزادی خویش را باز یابد. - . نهج البلاغه 3: 25 -

توضیح: سیدرضی در خصوص کلام امام علیه السّلام فرمود: در این وصیت و این که نهالهای تازه خرما را نفروشند، کلمه «وَدِیَّه» به معنای نهال خرما و جمع آن «وَدِیّ» است و گفته امام که «حتّی تُشکِل أرضُها غراساً» از فصیح ترین سخنان ایشان است و منظور این است که نهال خرما در زمین به قدری زیاد شود که هر کسی که قبلاً زمین را دیده است آن را نشناسد و آن را زمین دیگری تصور کند. - . نهج البلاغه 2: 26 -

**[ترجمه]

«13»

مِصْبَاحُ الْأَنْوَارِ، عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ مُحَمَّدُ بْنُ إِسْحَاقَ وَ حَدَّثَنِی أَبُو جَعْفَرٍ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ: أَنَّ فَاطِمَةَ عَاشَتْ بَعْدَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله سِتَّةَ أَشْهُرٍ قَالَ وَ إِنَّ فَاطِمَةَ بِنْتَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله کَتَبَتْ هَذَا الْکِتَابَ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ هَذَا مَا کَتَبَتْ فَاطِمَةُ بِنْتُ مُحَمَّدٍ فِی مَالِهَا إِنْ حَدَثَ

ص: 184


1- 1. علل الشرائع ص 319.
2- 2. نهج البلاغة ج 3 ص 25 ش محمّد عبده.
3- 3. نهج البلاغة ج 2 ص 26 ش محمّد عبده.

بِهَا حَادِثٌ تَصَدَّقَتْ بِثَمَانِینَ أُوقِیَّةً تُنْفِقُ عَنْهَا مِنْ ثِمَارِهَا الَّتِی لَهَا کُلَّ عَامٍ فِی کُلِّ رَجَبٍ بَعْدَ نَفَقَةِ السَّقْیِ وَ نَفَقَةِ المغل [الْعَمَلِ] وَ أَنَّهَا أَنْفَقَتْ أَثْمَارَهَا الْعَامَ وَ أَثْمَارَ الْقَمْحِ عَاماً قَابِلًا فِی أَوَانِ غَلَّتِهَا وَ أَنَّمَا أَمَرَتْ لِنِسَاءِ مُحَمَّدٍ أَبِیهَا خمس [خَمْساً] وَ أَرْبَعِینَ أُوقِیَّةً وَ أَمَرَتْ لِفُقَرَاءِ بَنِی هَاشِمٍ وَ بَنِی عَبْدِ الْمُطَّلِبِ بِخَمْسِینَ أُوقِیَّةً.

وَ کَتَبَتْ فِی أَصْلِ مَالِهَا فِی الْمَدِینَةِ أَنَّ عَلِیّاً علیه السلام سَأَلَهَا أَنْ تُوَلِّیَهُ مَالَهَا فَیَجْمَعَ مَالَهَا إِلَی مَالِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَلَا تُفَرَّقَ وَ تلیه [یَلِیَهِ] مَا دَامَ حَیّاً فَإِذَا حَدَثَ بِهِ حَادِثٌ دَفَعَهُ إِلَی ابْنَیَّ الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ فَیَلِیَانِهِ.

وَ إِنِّی دَفَعْتُ إِلَی عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ عَلَی أَنِّی أُحَلِّلُهُ فِیهِ فَیَدْفَعُ مَالِی وَ مَالَ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله لَا یُفَرِّقُ مِنْهُ شَیْئاً یَقْضِی عَنِّی مِنْ أَثْمَارِ الْمَالِ مَا أَمَرْتُ بِهِ وَ مَا تَصَدَّقْتُ بِهِ فَإِذَا قَضَی اللَّهُ صَدَقَتَهَا وَ مَا أَمَرْتُ بِهِ فَالْأَمْرُ بِیَدِ اللَّهِ تَعَالَی وَ بِیَدِ عَلِیٍّ یَتَصَدَّقُ وَ یُنْفِقُ حَیْثُ شَاءَ لَا حَرَجَ عَلَیْهِ فَإِذَا حَدَثَ بِهِ حَدَثٌ دَفَعَهُ إِلَی ابْنَیَّ الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ الْمَالَ جَمِیعاً مَالِی وَ مَالَ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله فَیُنْفِقَانِ وَ یَتَصَدَّقَانِ حَیْثُ شَاءَ أَوْ لَا حَرَجَ عَلَیْهِمَا وَ إِنَّ لِابْنَةِ جُنْدَبٍ یَعْنِی بِنْتَ أَبِی ذَرٍّ الْغِفَارِیِّ التَّابُوتَ الْأَصْغَرَ وَ تغطها(1)[یُعْطِیهَا] فِی الْمَالِ مَا کَانَ وَ نَعْلَیَّ الْأَدَمِیَّیْنِ وَ النَّمَطَ وَ الْجُبَّ وَ السَّرِیرَ وَ الزَّرِیبَةَ وَ الْقَطِیفَتَیْنِ وَ إِنْ حَدَثَ بِأَحَدٍ مِمَّنْ أَوْصَیْتُ لَهُ قَبْلَ أَنْ یُدْفَعَ إِلَیْهِ فَإِنَّهُ یُنْفَقُ فِی الْفُقَرَاءِ وَ الْمَسَاکِینِ وَ إِنَّ الْأَسْتَارَ لَا یَسْتَتِرُ بِهَا امْرَأَةٌ إِلَّا إِحْدَی ابْنَتَیَّ غَیْرَ أَنَّ عَلِیّاً یَسْتَتِرُ بِهِنَّ إِنْ شَاءَ مَا لَمْ یَنْکِحْ وَ إِنَّ هَذَا مَا کَتَبَتْ فَاطِمَةُ فِی مَالِهَا وَ قَضَتْ فِیهِ وَ اللَّهُ شَهِیدٌ وَ الْمِقْدَادُ بْنُ الْأَسْوَدِ وَ الزُّبَیْرُ بْنُ الْعَوَّامِ وَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ کَتَبْتُهَا وَ لَیْسَ عَلَی عَلِیٍّ حَرَجٌ فِیمَا فَعَلَ مِنْ مَعْرُوفٍ قَالَ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ قَالَ أَبِی هَذَا وَجَدْنَاهُ وَ هَکَذَا وَجَدْنَا وَصِیَّتَهَا علیها السلام.

**[ترجمه]مصباح الانوار: امام محمدباقر علیه السّلام فرمودند: فاطمه علیها السّلام تا شش ماه بعد از مرگ رسول خدا صلّی الله علیه و آله زندگی کرده و این مرقومه را مکتوب کردند: «بسم الله الرحمن الرحیم»، این چیزی است که فاطمه دختر محمد در خصوص مال خویش نگاشته که اگر حادثه ای رخ داد، هشتاد اوقیه (320 درهم) صدقه دهند که از میوه باغ در هر سال و در ماه رجب پرداخت شود، البته بعد از پرداخت هزینه های آب و کارگر؛ و میوه های امسال را هم صدقه دهند و محصول گندم سال دیگر را هم به هنگام برداشت نیز انفاق نمایند. و نیز امر فرمودند: 45 اوقیه (180 درهم) به زنان پدرشان داده شود و پنجاه اوقیه (200 درهم) نیز به مستمندان بنی هاشم و بنی عبدالمطلب پرداخت شود.

و در اصل مال خود نیز که در شهر مدینه بود، از امام علی علیه السّلام خواستند که اداره اموال او را به عهده بگیرند و آن را با اموال رسول خدا صلّی الله علیه و آله جمع کنند تا در کنار هم باشند. و اگر حادثه ای (برای امام علی علیه السّلام) رخ داد، آن را به فرزندان خود، حسن و حسین علیهما السّلام محول سازد.

حضرت فاطمه علیها السّلام (نوشتند): من اداره اموال خود را به علی علیه السّلام سپردم که تا زنده است مال و اموال من و محمد صلّی الله علیه و آله را به هم ملحق کند، و میان این دو مال جدایی نیاندازد، و آن چیزهایی را که از سود اموالم بر من واجب است و صدقه دادم، انجام دهند. پس اگر خداوند صدقه آن و آنچه را که بر من واجب است گذراند، امور دست خداوند و به دست علی علیه السّلام است که از اموال من هرجا و هر وقت که اراده نمود، صدقه بدهد و انفاق کند و هیچ باکی بر او نیست. و اگر برای او حادثه ای رخ داد، آن اموال را به فرزندانم حسن و حسین علیهما السّلام بدهد. و آن دو مجازند که هرگاه خواستند، از اموال من و محمد صلّی الله علیه و آله انفاق کرده و صدقه بدهند و هیچ باکی بر آنها نیست. و صندوقچه و کفشهای پوستی و پارچه­های بلند و کوتاه و تخت و پشتی ها و روسری­ها نیز به دختر جندب (دختر ابوذر الغفاری) داده شود.

و اگر برای کسانی که نام بردم و اموالم را به او سپردم، حادثه ای پیش آید، مال در میان فقیران و مستمندان انفاق شود و پرده ها را جز یکی از دخترانم، استفاده نمی کند الا این که علی علیه السّلام مادامی که ازدواج نکرده، می­تواند استفاده کند، این چیزی است که فاطمه سلام الله علیها درباره مالش نوشت و در مورد آن حکم نمود و خداوند و مقداد بن الاسود و الزبیر بن العوام و علی بن ابی طالب، شاهد هستند و بر علی علیه السّلام باکی نیست اگر کار نیک در خصوص اموال انجام دهد.

- جعفر بن محمد گوید: پدرم گفته است: این چیزی است که ما از وصیت فاطمه علیها السّلام یافتیم و نیز اصل وصیت نامه را هم یافته­ایم.

**[ترجمه]

«14»

عَنْ زَیْدِ بْنِ عَلِیٍّ قَالَ أَخْبَرَنِی [أَبِی] عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ علیهما السلام قَالَ: هَذِهِ وَصِیَّةُ فَاطِمَةَ بِنْتِ مُحَمَّدٍ أَوْصَتْ بحق أرطها(2)[بِحَوَائِطِهَا] السَّبْعِ الْعَوَافِ وَ الدَّلَالِ وَ الْبُرْقَةِ وَ الْمَبِیتِ وَ الْحُسْنَی وَ الصَّافِیَةِ وَ مَالِ أُمِّ إِبْرَاهِیمَ إِلَی عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام فَإِنْ مَضَی عَلِیٌّ فَإِلَی الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ علیهما السلام وَ إِلَی أَخِیهِ الْحُسَیْنِ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ وَ إِلَی

ص: 185


1- 1. کذا، و سفطها ظ، قیل: یعطها ظ.
2- 2. بحوائطها ظ.

الْأَکْبَرِ فَالْأَکْبَرِ مِنْ وُلْدِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله.

ثُمَّ إِنِّی أُوصِیکَ فِی نَفْسِی وَ هِیَ أَحَبُّ الْأَنْفُسِ إِلَیَّ بَعْدَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِذَا أَنَا مِتُّ فَغَسِّلْنِی بِیَدِکَ وَ حَنِّطْنِی وَ کَفِّنِّی وَ ادْفِنِّی لَیْلًا وَ لَا یَشْهَدْنِی فُلَانٌ وَ فُلَانٌ وَ لَا زِیَادَةَ عِنْدَکَ فِی وَصِیَّتِی إِلَیْکَ وَ اسْتَوْدَعْتُکَ اللَّهَ تَعَالَی حَتَّی أَلْقَاکَ جَمَعَ اللَّهُ بَیْنِی وَ بَیْنَکَ فِی دَارِهِ وَ قُرْبِ جِوَارِهِ وَ کَتَبَ ذَلِکَ عَلِیٌّ علیه السلام بِیَدِهِ.

**[ترجمه]الهدایة: زید بن علی گوید: باخبر شدم که امام حسن بن علی علیه السّلام فرمود: این وصیت فاطمه علیها السّلام دختر رسول خدا صلّی الله علیه و آله در خصوص باغهای هفتگانه: العواف و الدلال و البرقه و المبیت و الحسنی و الصافیه و باغ أم ابراهیم است که امور آنها را به علی بن ابی طالب وانهاد. پس اگر علی علیه السّلام نبود، بر حسن بن علی و بعد بر حسین بن علی علیهما السّلام است و به همین ترتیب از بزرگتر به کوچکتر از نسل رسول خدا صلّی الله علیه و آله.

سپس تو را به رعایت حال خود وصیت می کنم، چرا که تو (ای علی) پس از رسول خدا - صلّی الله علیه و آله - دوست داشتنی ترین شخص نزد من هستی. اگر مردم، مرا با دست خود غسل ده، حنوط کرده و کفن نموده و شبانه دفن نما و فلان شخص و فلان شخص را بر مرگم حاظر و شاهد نکن و در وصیت من به تو بیش از اینها نیست. تو را به خدا می­سپارم تا دیدارت کنم، و خداوند ما را در خانه خود جمع گرداند و نزدیک خود سازد. این وصیت را علی علیه السّلام با دست خود نگاشت.

**[ترجمه]

«15»

الْهِدَایَةُ،: الْوَقْفُ عَلَی ثَلَاثَةِ أَوْجُهٍ أَحَدُهَا أَنْ یُذْکَرَ فِیهَا الْحَجُّ وَ الثَّانِی مَا یُذْکَرُ فِیهَا لِلْإِمَامِ وَ الثَّالِثُ مَا یُذْکَرُ فِیهِ إِلَی أَنْ یَرِثَ اللَّهُ الْأَرْضَ وَ مَنْ عَلَیْهَا فَهَذِهِ الْوُقُوفُ مَا فِیهِ مُؤَبَّدَةٌ جَائِزَةٌ وَ کُلُّ مَنْ وَقَفَ إِلَی غَیْرِ وَقْتٍ مَعْلُومٍ فَهُوَ غَیْرُ جَائِزٍ مَرْدُودٌ عَلَی الْوَرَثَةِ وَ لِلرَّجُلِ أَنْ یَرْجِعَ فِی الْوَقْفِ مَا لَمْ یَقْبِضْ مِنْهُ وَ کَذَلِکَ فِی الصَّدَقَةِ وَ الْهِبَةِ وَ لَهُ أَنْ یَرْجِعَ فِی وَصِیَّتِهِ مَتَی شَاءَ إِلَی أَنْ یَمُوتَ (1).

**[ترجمه]الهدایة: وقف به سه شکل است: یکی آنکه در آن، حج ذکر شود و دوم، آنچه در آن برای امام ذکر شود، و سوم، آنچه در آن ذکر می­شود تا خداوند، زمین و آنچه را در آن است به ارث برد. و این وقف ها مادامی که ابدی باشند جایز هستند؛ و هر کس که چیزی را برای مدت زمان نامعلوم وقف کند، صحیح نمی­باشد و مال به ورثه برگشت داده می­شود و انسان می­تواند تا زمانی که مال وقفی را واگذار نکرده، از وقف برگردد، و این حکم در صدقه و هبه هم صادق است و او می تواند در وصیت خود هر وقت که بخواهد، تجدید نظر کند، تا زمانی که از دنیا برود. - . الهدایة: 82 -

**[ترجمه]

باب 2 الحبس و السکنی و العمری و الرقبی

اشاره

باب 2 الحبس و السکنی و العمری و الرقبی

**[ترجمه]باب دوم : حبس و سکنی و عمری و رقبی - . رقبی: آن است که شخصی خانه یا مالی را به کسی داده و شرط کند: اگر من زودتر بمیرم، آن مال برای تو و اگر تو زودتر بمیری، آن مال به من بازگردد. -

**[ترجمه]

الأخبار

«1»

مع، [معانی الأخبار] أَبِی عَنْ سَعْدٍ عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنْ مُحَمَّدٍ الْبَرْقِیِّ عَنِ ابْنِ الْمُغِیرَةِ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ الْجُعْفِیِّ قَالَ: کُنْتُ أَخْتَلِفُ إِلَی ابْنِ أَبِی لَیْلَی فِی مَوَارِیثَ وَ کَانَ یُدَافِعُنِی فَلَمَّا طَالَ ذَلِکَ عَلَیَّ شَکَوْتُهُ إِلَی جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیه السلام فَقَالَ أَ وَ مَا عَلِمَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَمَرَ بِرَدِّ الْحَبْسِ وَ إِنْفَاذِ الْمَوَارِیثِ قَالَ فَأَتَیْتُهُ فَفَعَلَ کَمَا کَانَ یَفْعَلُ فَقُلْتُ لَهُ إِنِّی شَکَوْتُکَ إِلَی جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام فَقَالَ لِی کَیْتَ وَ کَیْتَ فَحَلَّفَنِی ابْنُ أَبِی لَیْلَی أَنَّهُ قَالَ ذَلِکَ فَحَلَفْتُ لَهُ فَقَضَی لِی بِذَلِکَ (2).

**[ترجمه]معانی الاخبار: عبدالرحمن الجعفی گوید: من به خاطر اموال موروثه ها نزد ابن ابی لیلی می­رفتم و او مرا از خود می­راند، وقتی که این مطالبه به درازا کشید، شکایت نزد جعفربن محمد علیه السّلام بردم، امام فرمودند: آیا نمی­داند که رسول خدا صلّی الله علیه و آله به پس دادن مال (وقفی) و پرداخت موروثه ها امر فرموده اند؟ پس نزد ابن لیلی رفتم و گفتم: شکایت تو را نزد امام جعفرعلیه السّلام بردم و امام چنین و چنان فرمود. ابن ابی لیلی مرا قسم داد که آیا امام چنین حرفی زده اند؟ من هم قسم خوردم، و او مال و اموال را به من برگرداند. - . معانی الاخبار: 219 -

**[ترجمه]

«2»

مع، [معانی الأخبار] أَبِی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِدْرِیسَ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَحْمَدَ الرَّازِیِّ عَنْ بَکْرِ بْنِ صَالِحٍ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنِ ابْنِ عُیَیْنَةَ الْبَصْرِیِّ قَالَ:

ص: 186


1- 1. الهدایة ص 82.
2- 2. معانی الأخبار ص 219.

کُنْتُ شَاهِدَ ابْنِ أَبِی لَیْلَی وَ قَضَی فِی رَجُلٍ جَعَلَ لِبَعْضِ قَرَابَتِهِ غَلَّةَ دَارٍ وَ لَمْ یُوَقِّتْ لَهُمْ وَقْتاً فَمَاتَ الرَّجُلُ فَحَضَرَ وَرَثَتُهُ ابْنَ أَبِی لَیْلَی وَ حَضَرَ قَرِیبُهُ الَّذِی جُعِلَ لَهُ الدَّارُ فَقَالَ ابْنُ أَبِی لَیْلَی أَرَی أَنْ أَدَعَهَا عَلَی مَا تَرَکَهَا صَاحِبُهَا فَقَالَ لَهُ مُحَمَّدُ بْنُ مُسْلِمٍ الثَّقَفِیُّ أَمَا إِنَّ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ قَضَی فِی هَذَا الْمَسْجِدِ بِخِلَافِ مَا قَضَیْتَ قَالَ وَ مَا عِلْمُکَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام یَقُولُ قَضَی عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام بِرَدِّ الْحَبْسِ وَ إِنْفَاذِ الْمَوَارِیثِ فَقَالَ ابْنُ أَبِی لَیْلَی هُوَ عِنْدَکَ فِی کِتَابٍ قَالَ نَعَمْ قَالَ فَأَرْسِلْ إِلَیْهِ فَأْتِنِی بِهِ فَقَالَ مُحَمَّدُ بْنُ مُسْلِمٍ عَلَی أَنْ لَا تَنْظُرَ فِی الْکِتَابِ إِلَّا فِی ذَلِکَ الْحَدِیثِ قَالَ لَکَ ذَلِکَ قَالَ فَأَرَاهُ الْحَدِیثَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام فِی الْکِتَابِ فَرَدَّ قَضِیَّتَهُ وَ الْحَبْسُ هُوَ کُلُّ وَقْفٍ إِلَی وَقْتٍ غَیْرِ مَعْلُومٍ هُوَ مَرْدُودٌ عَلَی الْوَرَثَةِ(1).

**[ترجمه]معانی الاخبار: ابن عیینه البهری می گوید: من شاهد ابن ابی لیلی بودم، وی درباره مردی حکم کرد که سیلویی را به یکی از بستگانش داده بود، ولی وقتی را تعیین نکرده بود. آن مرد فوت کرده بود و ورثه اش نزد ابن ابی لیلی آمدند و آن کسی هم که سیلو به او داده شده بود، حاضر شد. ابن ابی لیلی گفت: نظرم این است که این سیلو (انبار غله) به همان شکلی که متوفی آن را داده، بماند. محمد بن مسلم الثقفی گفت: اما علی بن أبی طالب علیه السلام در این مسجد بر خلاف قضاوت تو حکم نموده است. ابن ابی لیلی گفت: تو از کجا می­دانی؟ ابن مسلم گفت: از امام جعفر صادق علیه السّلام شنیدم که می فرمود: علی علیه السّلام به باز پس دادن مال حبسی [و وقفی] و اجرای حکم ارث قضاوت نمودند. ابن ابی لیلی گفت: آیا این مطلب به صورت نوشته در دست توست؟ گفت: آری. گفت: آن را برایم بفرست. محمد بن مسلم گفت: به این شرط که در این نوشته فقط به حدیث مذکور نگاه کنی. گفت: هر چه تو بگویی. گفت: حدیث را به نقل از امام محمد باقرعلیه السّلام به ابن ابی لیلی نشان داد. و ابن ابی لیلی هم قضاوت خود را مردود شمارد. «حبس»، وقفی است که زمان آن مشخص نیست که در این صورت به ورثه برمی گردد. - . معانی الاخبار: 219 -

**[ترجمه]

«3»

ب، [قرب الإسناد] أَبُو الْبَخْتَرِیِّ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَلِیٍّ علیه السلام قَالَ: إِنَّ السُّکْنَی بِمَنْزِلَةِ الْعَارِیَّةِ إِنْ أَحَبَّ صَاحِبُهَا أَنْ یَأْخُذَهَا أَخَذَهَا وَ إِنْ أَحَبَّ أَنْ یَدَعَهَا فَعَلَ أَیَّ ذَلِکَ شَاءَ(2).

ص: 187


1- 1. معانی الأخبار ص 219.
2- 2. قرب الإسناد ص 69.

**[ترجمه]قرب الاسناد: امام علی علیه السّلام فرمودند: «سکنی» به منزله عاریه است و اگر صاحب آن بخواهد، می­تواند آن را باز پس بگیرد، و اگر خواست به عاریه وانهد، هر کاری که خواست بکند. - 2. قرب الاسناد: 69 -

**[ترجمه]

باب 3 الهبة

الآیات

الروم: وَ ما آتَیْتُمْ مِنْ رِباً لِیَرْبُوَا فِی أَمْوالِ النَّاسِ فَلا یَرْبُوا عِنْدَ اللَّهِ (1).

lt;meta info="- « وَ ما آتَیْتُمْ مِنْ رِباً لِیَرْبُوَا فی أَمْوالِ النَّاسِ فَلا یَرْبُوا عِنْدَ اللَّه» - 3. الروم / 39 -

{و آنچه [به قصد] ربا می دهید تا در اموال مردم سود و افزایش بردارد، نزد خدا فزونی نمی گیرد.}

**[ترجمه]

الأخبار

«1»

مع، [معانی الأخبار] أَبِی عَنْ سَعْدٍ عَنِ ابْنِ یَزِیدَ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ أَبِی الْمَغْرَاءِ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: الْهِبَةُ جَائِزَةٌ قُبِضَتْ أَوْ لَمْ تُقْبَضْ قُسِمَتْ أَوْ لَمْ تُقْسَمْ وَ إِنَّمَا أَرَادَ النَّاسُ النُّحْلَ فَأَخْطَئُوا وَ النُّحْلُ لَا تَجُوزُ حَتَّی تُقْبَضَ (2).

**[ترجمه]معانی الاخبار: امام محمد باقرعلیه السّلام فرمودند: باز پس گرفتن هبه جایز است، چه مورد تصرف شخص دیگر واقع شده باشد یا نه، تقسیم شده باشد یا نه. اما مردم هبه را با نحل اشتباه گرفتند. باز پس گرفتن نحل (مالی را که زن به مرد می بخشد) جایز نیست. - 4. معانی الاخبار: 392 -

**[ترجمه]

«2»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ عَلِیِّ بْنِ رِئَابٍ عَنْ زُرَارَةَ قَالَ: لَا تَرْجِعُ المَرْأَةُ فِیمَا تَهَبُ لِزَوْجِهَا حِیزَتْ أَوْ لَمْ تُحَزْ أَ لَیْسَ اللَّهُ یَقُولُ فَإِنْ طِبْنَ لَکُمْ عَنْ شَیْ ءٍ مِنْهُ نَفْساً فَکُلُوهُ هَنِیئاً مَرِیئاً(3).

**[ترجمه]تفسیرالعیاشی: زراره گوید: هرگاه زنی چیزی را به همسرش هبه کرد، نمی تواند آن را باز پس بگیرد، چه آن مال به دست شوهرش رسیده باشد و یا نرسیده باشد، آیا خداوند نمی فرماید؟ «فَإِنْ طِبْنَ لَکُمْ عَنْ شَیْ ءٍ مِنْهُ نَفْساً فَکُلُوهُ هَنیئاً مَریئا»، - 5. تفسیر العیاشی 1: 219 - {و اگر به میل خودشان چیزی از آن را به شما واگذاشتند، آن را حلال و گوارا بخورید.}

**[ترجمه]

«3»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: لَا یَنْبَغِی لِمَنْ أَعْطَی لِلَّهِ شَیْئاً أَنْ یَرْجِعَ فِیهِ وَ مَا لَمْ یُعْطِ لِلَّهِ وَ فِی اللَّهِ فَلَهُ أَنْ یَرْجِعَ فِیهِ نِحْلَةً کَانَتْ أَوْ هِبَةً حِیزَتْ أَوْ لَمْ تُحَزْ وَ لَا یَرْجِعُ الرَّجُلُ فِیمَا یَهَبُ لِامْرَأَتِهِ وَ لَا الْمَرْأَةُ فِی مَا تَهَبُ لِزَوْجِهَا حِیزَتْ أَوْ لَمْ تُحَزْ أَ لَیْسَ اللَّهُ یَقُولُ فَلَا تَأْخُذُوا مِمَّا آتَیْتُمُوهُنَّ شَیْئاً فَإِنْ طِبْنَ لَکُمْ عَنْ شَیْ ءٍ مِنْهُ نَفْساً فَکُلُوهُ هَنِیئاً مَرِیئاً(4).

**[ترجمه]تفسیرالعیاشی: امام محمد باقرعلیه السّلام فرمودند: شایسته نیست کسی که چیزی را در راه خدا داده، باز پس گیرد. اما مادامی که در راه خدا و به خاطر خدا چیزی را به عنوان هبه یا نحله نداده باشد، به دست کسی رسیده باشد یا نرسیده باشد، می تواند آن را باز ستاند. مرد یا زن اگر به یکدیگر مالی را هبه کنند، چه به دست طرف مقابل رسیده باشد و یا نه، نمی توانند هبه را باز بستانند. آیا خداوند نمی فرمایند: «فَإِنْ طِبْنَ لَکُمْ عَنْ شَیْ ءٍ مِنْهُ نَفْساً فَکُلُوهُ هَنیئاً مَریئا»، - . تفسیر العیاشی 1: 219 - {و اگر به میل خودشان چیزی از آن را به شما واگذاشتند، آن را حلال و گوارا بخورید.}

**[ترجمه]

«4»

عِدَّةُ الدَّاعِی، قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام: مَنْ تَصَدَّقَ بِصَدَقَةٍ ثُمَّ رُدَّتْ فَلَا یَبِعْهَا وَ لَا یَأْکُلْهَا لِأَنَّهُ لَا شَرِیکَ لَهُ فِی شَیْ ءٍ مِمَّا جُعِلَ لَهُ إِنَّمَا هِیَ بِمَنْزِلَةِ الْعَتَاقَةِ لَا یَصْلُحُ لَهُ رَدُّهَا بَعْدَ مَا یُعْتِقُ (5).

ص: 188


1- 1. سورة الروم: 39.
2- 2. معانی الأخبار ص 392.
3- 3. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 219.
4- 4. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 117.
5- 5. عدّة الداعی ص 46.

**[ترجمه]عدّة الداعی: امام صادق علیه السّلام فرمودند: هر کس چیزی را صدقه بدهد و آن صدقه به وی باز گردانده شود، نباید آن را بفروشد یا بخورد، زیرا وی دیگر شریک در مال صدقه نیست، و این صدقه به منزله آزاد کردن غلام است و صحیح نیست که بعد از آزاد کردن چیزی، آن را دوباره به تملک در آورد. - . عده الداعی: 46 -

**[ترجمه]

«5»

وَ عَنْهُ علیه السلام: فِی الرَّجُلِ یَخْرُجُ بِالصَّدَقَةِ لِیُعْطِیَهَا السَّائِلَ فَیَجِدُهُ قَدْ ذَهَبَ قَالَ فَلْیُعْطِهَا غَیْرَهُ وَ لَا یَرُدَّهَا فِی مَالِهِ (1).

**[ترجمه]عدّه الداعی: امام صادق علیه السّلام فرمودند: اگر مردی برای دادن صدقه به سائلی خارج شود و ببیند که او رفته است، باید آن را به دیگری بدهد و نباید آن را در مال خود وارد کند. - . عده الداعی: 46 -

**[ترجمه]

«6»

کِتَابُ الْإِمَامَةِ وَ التَّبْصِرَةِ، عَنْ سَهْلِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ الْأَشْعَثِ عَنْ مُوسَی بْنِ إِسْمَاعِیلَ بْنِ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: الْعَائِدُ فِی هِبَتِهِ کَالْعَائِدِ فِی قَیْئِهِ.

**[ترجمه]کتاب الامامة و التبصرة: رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمودند: کسی که هب--ه خود را باز پس می گیرد، مانند کسی است که استفراغ خود را باز پس می خورد .

**[ترجمه]

باب 4 السبق و الرمایة و أنواع الرهان

الأخبار

«1»

لی، [الأمالی للصدوق] ابْنُ الْمُتَوَکِّلِ عَنِ السَّعْدَآبَادِیِّ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ فَضَالَةَ عَنْ زَیْدٍ الشَّحَّامِ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ: دَخَلَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله ذَاتَ لَیْلَةٍ بَیْتَ فَاطِمَةَ علیها السلام وَ مَعَهُ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ علیه السلام فَقَالَ لَهُمَا النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله قُومَا فَاصْطَرِعَا فَقَامَا لِیَصْطَرِعَا وَ قَدْ خَرَجَتْ فَاطِمَةُ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهَا فِی بَعْضِ خِدْمَتِهَا فَدَخَلَتْ فَسَمِعَتُ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله وَ هُوَ یَقُولُ إیهن [إِیهاً] یَا حَسَنُ شُدَّ عَلَی الْحُسَیْنِ فَاصْرَعْهُ فَقَالَتْ لَهُ یَا أَبَهْ وَا عَجَبَاهْ أَ تُشَجِّعُ هَذَا عَلَی هَذَا تُشَجِّعُ الْکَبِیرَ عَلَی الصَّغِیرِ فَقَالَ لَهَا یَا بُنَیَّةِ أَ مَا تَرْضَیْنَ أَنْ أَقُولَ أَنَا یَا حَسَنُ شُدَّ عَلَی الْحُسَیْنِ فَاصْرَعْهُ وَ هَذَا حَبِیبِی جَبْرَئِیلُ علیه السلام یَقُولُ یَا حُسَیْنُ شُدَّ عَلَی الْحَسَنِ فَاصْرَعْهُ (2).

**[ترجمه]امالی الصدوق: روزی پیامبر صلّی الله علیه و آله بر خانه فاطمه علیها السّلام وارد شدند و امام حسن و حسین علیهما السّلام همراه ایشان بودند. پیامبر خدا به آنها فرمودند: بلند شوید و کشتی بگیرید، آن دو نیز چنین کردند، در حالی که فاطمه علیها السّلام برای انجام کاری خارج شده بودند؛ وقتی بازگشتند، شنیدند که پیامبر می­فرماید: زود باش حسن، حسین را محکم بگیر و بر زمین بزن. فاطمه علیها السّلام فرمود: و اعجبا، ای پدر، آیا این یکی را بر دیگری تشویق می­کنی؟ بزرگ را بر کوچک تهییج می­کنی؟ پیامبر فرمودند: دخترم، آیا راضی نیستی که بگویم: ای حسن، حسین را محکم بگیر و بر زمین زن؟ در حالی که این دوست من جبرئیل علیه السّلام می گوید: ای حسین، حسن را محکم بگیر و بر زمین بزن. - . امالی الصدوق: 445 -

**[ترجمه]

«2»

فس، [تفسیر القمی]: وَ أَنْ تَسْتَقْسِمُوا بِالْأَزْلامِ ذلِکُمْ فِسْقٌ قَالَ کَانُوا یَعْمِدُونَ إِلَی الْجَزُورِ فَیُجَزِّءُونَهُ عَشَرَةَ أَجْزَاءٍ ثُمَّ یَجْتَمِعُونَ عَلَیْهِ فَیُخْرِجُونَ السِّهَامَ وَ یَدْفَعُونَهَا إِلَی رَجُلٍ وَ السِّهَامُ عَشَرَةٌ سَبْعَةٌ لَهَا أَنْصِبَاءُ وَ ثَلَاثَةٌ لَا أَنْصِبَاءَ لَهَا فَالَّتِی لَهَا أَنْصِبَاءُ الْفَذُّ وَ التَّوْأَمُ وَ الْمُسْبِلُ وَ النَّافِسُ وَ الْحِلْسُ وَ الرَّقِیبُ وَ الْمُعَلَّی فَالْفَذُّ لَهُ سَهْمٌ

ص: 189


1- 1. عدّة الداعی ص 46.
2- 2. أمالی الصدوق ص 445 ذیل حدیث و فیه( بعض حاجتها) بدل بعض خدمتها.

وَ التَّوْأَمُ لَهُ سَهْمَانِ وَ الْمُسْبِلُ لَهُ ثَلَاثَةُ أَسْهُمٍ وَ النَّافِسُ لَهُ أَرْبَعَةُ أَسْهُمٍ وَ الْحِلْسُ لَهُ خَمْسَةُ أَسْهُمٍ وَ الرَّقِیبُ لَهُ سِتَّةُ أَسْهُمٍ وَ الْمُعَلَّی لَهُ سَبْعَةُ أَسْهُمٍ وَ الَّتِی لَا أَنْصِبَاءَ لَهَا السَّفِیحُ وَ الْمَنِیحُ وَ الْوَغْدُ وَ ثَمَنُ الْجَزُورِ عَلَی مَا لَمْ یَخْرُجْ لَهُ الْأَنْصِبَاءُ شَیْئاً وَ هُوَ الْقِمَارُ فَحَرَّمَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَ (1).

**[ترجمه]تفسیر علی بن ابراهیم: در باره «وَ أَنْ تَسْتَقْسِمُوا بِالْأَزْلامِ ذلِکُمْ فِسْق» گفت: عرب ها به سوی شتر رفته و آن­ را ده قسمت می­کردند، سپس بر آن گرد آمده و تیر هایی را [از کیسه] خارج می کردند، و به مردی می دادند و تعداد تیرها ده تا بود که هفت تای آن دارای نصیب بودند و سه تا نصیب نداشتند. اما آن هایی که نصیب داشتند، عبارت بودند از: الفذ، التوأم، المسبل، النافس، الحلس، الرقیب و المعلّی. الفذ یک سهم داشت، التوأم دو سهم، المسبل سه سهم، النافس چهار سهم، الحلس پنج سهم، الرقیب شش سهم و المعلّی هفت سهم داشت، و آن تیرهایی که نصیبی نداشتند، السفیح، المنیح، و الوغد بودند. و بهای شتر را کسی می دادند که سهمی برایش در نمی آمد و این قمار بود که خداوند متعال آن را حرام ساخت. - . تفسیر علی بن ابراهیم 1: 161 -

**[ترجمه]

«3»

فس، [تفسیر القمی] فِی رِوَایَةِ أَبِی الْجَارُودِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: أَمَّا الْمَیْسِرُ فَالنَّرْدُ وَ الشِّطْرَنْجُ وَ کُلُّ قِمَارٍ مَیْسِرٌ وَ أَمَّا الْأَنْصَابُ فَالْأَوْثَانُ الَّتِی کَانَتْ تَعْبُدُهَا الْمُشْرِکُونَ وَ أَمَّا الْأَزْلَامُ فَالْقِدَاحُ الَّتِی کَانَتْ تَسْتَقْسِمُ بِهَا مُشْرِکُو الْعَرَبِ فِی الْجَاهِلِیَّةِ کُلُّ هَذَا بَیْعُهُ وَ شِرَاؤُهُ وَ الِانْتِفَاعُ بِشَیْ ءٍ مِنْ هَذَا حَرَامٌ مِنَ اللَّهِ مُحَرَّمٌ وَ هُوَ رِجْسٌ مِنْ عَمَلِ الشَّیْطانِ وَ قَرَنَ اللَّهُ الْخَمْرَ وَ الْمَیْسِرَ مَعَ الْأَوْثَانِ (2).

**[ترجمه]تفسیر علی بن ابراهیم: امام محمد باقر علیه السّلام فرمودند: المیسر همان تخته نرد و شطرنج است و هر قماری میسر است. اما «انصاب» همان أوثانی [بت­هایی] هستند که مشرکان آنها را عبادت می کردند. و اما «ازلام» همان تیرهایی هستند که مشرکان عرب درجاهلیت با آنها [در گوشت شتر و غیره] سهم می بردند. و خرید و فروش و استفاده از اینها از سوی خداوند حرام است و عمل پلیدی است از سوی شیطان و خداوند، شراب و میسر را همراه با أوثان ذکر فرموده است. - . تفسیر علی بن ابراهیم 1: 181 -

**[ترجمه]

«4»

ب، [قرب الإسناد] ابْنُ طَرِیفٍ عَنِ ابْنِ عُلْوَانَ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ أَبِیهِ علیهما السلام: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله سَابَقَ بَیْنَ الْخَیْلِ وَ أَعْطَی السَّوَابِقَ مِنْ عِنْدِهِ (3).

**[ترجمه]قرب الاسناد: امام محمد باقرعلیه السّلام فرمودند: رسول خدا صلّی الله علیه و آله میان سوارکاران مسابقه می گذاشت و به برندگان از مال خود می بخشید. - . قرب الاسناد: 42 -

**[ترجمه]

«5»

ب، [قرب الإسناد] بِهَذَا الْإِسْنَادِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: لَا سَبَقَ إِلَّا فِی حَافِرٍ أَوْ نَصْلٍ أَوْ خُفٍ (4).

**[ترجمه]قرب الاسناد: رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمودند: در هیچ چیزی مسابقه­ جایز نیست جز در اسب دوانی، تیر اندازی و شتر دوانی. - . قرب الاسناد: 42 -

**[ترجمه]

«6»

ب، [قرب الإسناد] أَبُو الْبَخْتَرِیِّ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ علیهم السلام: أَنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله أَجْرَی الْخَیْلَ وَ جَعَلَ فِیهَا سَبْعَ أَوَاقٍ مِنْ فِضَّةٍ وَ أَنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله أَجْرَی الْإِبِلَ مُقْبِلَةً مِنْ تَبُوکَ فَسَبَقَتِ الْعَضْبَاءُ وَ عَلَیْهَا أُسَامَةُ فَجَعَلَ النَّاسُ یَقُولُونَ سَبَقَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ رَسُولُ اللَّهِ یَقُولُ سَبَقَ أُسَامَةُ(5).

**[ترجمه]قرب الاسناد: امام حسین علیه السّلام فرمودند: رسول خدا صلّی الله علیه و آله مسابقه اسب سواری قرار می داد و هفت اوقیه [هر اوقیه چهل درهم] نقره برای آن قرار می­داد و نیز پیامبر صلّی الله علیه و آله هنگام بازگشت از جنگ تبوک، مسابقه شتر سواری برگزار کرد که شتری به نام عضبا با سوارکاری أسامه برنده شد و مردم گفتند: رسول خدا صلّی الله علیه و آله پیشتاز بود و رسول خدا صلّی الله علیه و آله می­فرمود: اسامه پیشتاز شد. - . قرب الاسناد: 63 -

**[ترجمه]

«7»

مع، [معانی الأخبار] أَبِی عَنْ سَعْدٍ عَنِ ابْنِ أَبِی الْخَطَّابِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ بَشِیرٍ عَنْ غِیَاثٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ: لَا جَنَبَ وَ لَا جَلَبَ وَ لَا شِغَارَ فِی الْإِسْلَامِ قَالَ الْجَلَبُ الَّذِی یَجْلِبُ مَعَ الْخَیْلِ یَرْکُضُ مَعَهَا وَ الْجَنَبُ الَّذِی یَقُومُ فِی أَعْرَاضِ

ص: 190


1- 1. تفسیر علیّ بن إبراهیم ج 1 ص 161.
2- 2. تفسیر علیّ بن إبراهیم ج 1 ص 181.
3- 3. قرب الإسناد ص 42.
4- 4. قرب الإسناد ص 42.
5- 5. قرب الإسناد ص 63.

الْخَیْلِ فَیَصِیحُ بِهَا وَ الشِّغَارُ کَانَ یُزَوِّجُ فِی الْجَاهِلِیَّةِ ابْنَتَهُ بِأُخْتِهِ (1).

**[ترجمه]معانی الاخبار: جعفر بن بشیر به نقل از غیاث گوید: شنیدم که امام صادق علیه السّلام می­فرمود: در اسلام (جنب، شغار و جلب) نیست. جلب کسی است که اسب را به رفتن تشویق می­کند و پشت سر او می­دود و جنب کسی است که در کن--اره اسب می ایستد و او را تهییج می کند و شغار در دوران جاهلی کسی بود که دخترش را به کسی می داد، به شرط اینکه آن شخص خواهرش را به او بدهد. - . معانی الاخبار: 274 -

**[ترجمه]

«8»

ضا، [فقه الرضا علیه السلام]: إِیَّاکَ وَ الضَّرْبَةَ بِالصَّوْلَجَانِ فَإِنَّ الشَّیْطَانَ یَرْکُضُ مَعَکَ وَ الْمَلَائِکَةَ تَنْفِرُ عَنْکَ وَ مَنْ عَثَرَ دَابَّتُهُ فَمَاتَ دَخَلَ النَّارَ(2).

**[ترجمه]فقه الرضا: بپرهیز از بازی چوگان، زیرا شیطان همراه تو روان است و فرشتگان از تو می­گریزند و هر کس که اسبش بر زمین خورد و بمیرد، وارد جهنم می شود. - . فقه الرضا علیه السلام: 38 -

**[ترجمه]

«9»

سن، [المحاسن] أَبِی عَنِ ابْنِ الْمُغِیرَةِ وَ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ طَلْحَةَ بْنِ زَیْدٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِیهِ علیهما السلام: أَنَّهُ کَرِهَ إِخْصَاءَ الدَّوَابِّ وَ التَّحْرِیشَ بَیْنَهَا(3).

**[ترجمه]المحاسن: امام محمد باقر علیه السّلام فرمودند: عقیم کردن حیوانات و جنگ انداختن میان آنها کراهت دارد. - . المحاسن: 634 -

**[ترجمه]

«10»

سن، [المحاسن] عَلِیُّ بْنُ الْحَکَمِ عَنْ أَبَانِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ أَبِی الْعَبَّاسِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ التَّحْرِیشِ بَیْنَ الْبَهَائِمِ فَقَالَ کُلُّهُ مَکْرُوهٌ إِلَّا الْکِلَابَ (4).

**[ترجمه]المحاسن: امام صادق علیه السّلام درباره جنگ انداختن در میان حیوانات فرمودند: جنگ انداختن حرام است، مگر در میان سگ ها. - . المحاسن: 628 -

**[ترجمه]

«11»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَمَّنْ ذَکَرَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: فِی قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَی وَ أَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّةٍ قَالَ سَیْفٌ وَ تُرْسٌ (5).

**[ترجمه]تفسیرالعیاشی: امام صادق علیه السّلام در مورد آیه «وَ أَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّةٍ»، {و هر چه در توان دارید از نیرو و اسبهای آماده بسیج کنید.} فرمودند: [منظور] شمشیر و سپر است. - . تفسیرالعیاشی 2: 66 -

**[ترجمه]

«12»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْمُغِیرَةِ رَفَعَهُ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: فِی قَوْلِهِ تَعَالَی وَ أَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّةٍ قَالَ الرَّمْیُ (6).

**[ترجمه]تفسیرالعیاشی: رسول خدا صلّی الله علیه و آله در خصوص آیه{و هر چه در توان دارید از نیرو و اسبهای آماده بسیج کنید} فرمودند: تیراندازی است. - . تفسیر العیاشی 2: 66 -

**[ترجمه]

«13»

ین، [کتاب حسین بن سعید] و النوادر بَعْضُ أَصْحَابِنَا عَنْ عَلِیِّ بْنِ شَجَرَةَ عَنْ عَمِّهِ بَشِیرٍ النَّبَّالِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: قَدِمَ أَعْرَابِیٌّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ تُسَابِقُنِی بِنَاقَتِکَ هَذِهِ قَالَ فَسَابَقَهُ فَسَبَقَهُ الْأَعْرَابِیُّ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِنَّکُمْ رَفَعْتُمُوهَا فَأَحَبَّ اللَّهُ أَنْ یَضَعَهَا إِنَّ الْجِبَالَ تَطَاوَلَتْ لِسَفِینَةِ نُوحٍ علیه السلام وَ کَانَ الْجُودِیُّ أَشَدَّ

ص: 191


1- 1. معانی الأخبار ص 274 و قال بعده: قال محمّد بن علی مصنف هذا الکتاب یعنی أنّه کان الرجل فی الجاهلیة یزوج ابنته من رجل علی أن یکون مهرها أن یزوجه ذلک الرجل أخته.
2- 2. فقه الرضا ص 38.
3- 3. المحاسن ص 634.
4- 4. المحاسن ص 628.
5- 5. تفسیر العیّاشیّ ج 2 ص 66.
6- 6. تفسیر العیّاشیّ ج 2 ص 66.

تَوَاضُعاً فَحَطَّ اللَّهُ بِهَا عَلَی الْجُودِیِ (1).

**[ترجمه]کتاب الزهد: امام صادق علیه السّلام فرمودند: عربی صحرانشین خدمت پیامبر رسید و گفت: آیا با این شترت با من مسابقه می­دهی؟ پیامبر نیز با آن عرب مسابقه داد و عرب صحرا نشین برنده شد. رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمودند: شما مردم می­خواستید شتر من ببرد ولی خداوند دوست داشت که آن را بازنده کند. کوه ها در برابر کشتی نوح علیه السّلام گردن فرازی کردند و «جودی» خیلی متواضع بود، خداوند آن را بر جودی نشاند. - . کتاب الزهد: باب التواضع و الکبر (نسخه خطی) -

**[ترجمه]

«14»

کِتَابُ الْمَسَائِلِ، لِعَلِیِّ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَخِیهِ مُوسَی علیه السلام قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الْمُحْرِمِ هَلْ یَصْلُحُ لَهُ أَنْ یُصَارِعَ قَالَ لَا یَصْلُحُ مَخَافَةَ أَنْ یُصِیبَهُ جَرْحٌ أَوْ یَقَعَ بَعْضُ شَعْرِهِ.

**[ترجمه]کتاب المسایل: علی بن جعفرعلیه السّلام به نقل از برادرش امام موسی علیه السّلام نقل کند: از ایشان سؤال کردم که آیا «محرم» صلاح است کشتی بگیرد؟ فرمودند: صلاح نمی باشد، مبادا که جراحتی بر او وارد شود یا قسمتی از مویش بریزد.

**[ترجمه]

«15»

کِتَابُ زَیْدٍ النَّرْسِیِّ، قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ: إِیَّاکُمْ وَ مُجَالَسَةَ اللَّعَّانِ فَإِنَّ الْمَلَائِکَةَ لَتَنْفِرُ عِنْدَ اللِّعَانِ وَ کَذَلِکَ تَنْفِرُ عِنْدَ الرِّهَانِ وَ إِیَّاکُمْ وَ الرِّهَانَ إِلَّا رِهَانَ الْخُفِّ وَ الْحَافِرِ وَ الرِّیشِ فَإِنَّهُ تَحْضُرُهُ الْمَلَائِکَةُ فَإِذَا سَمِعْتَ اثْنَیْنِ یَتَلَاعَنَانِ فَقُلِ اللَّهُمَّ بَدِیعَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ عَلَی آلِ مُحَمَّدٍ وَ لَا تَجْعَلْ ذَلِکَ إِلَیْنَا وَاصِلًا وَ لَا تَجْعَلْ لِلَعْنِکَ وَ سَخَطِکَ وَ نَقِمَتِکَ إِلَی وَلِیِّ الْإِسْلَامِ وَ أَهْلِهِ

مَسَاغاً اللَّهُمَّ قَدِّسِ الْإِسْلَامَ وَ أَهْلَهُ تَقْدِیساً لَا یُسِیغُ إِلَیْهِ سَخَطَکَ وَ اجْعَلْ لَعْنَکَ عَلَی الظَّالِمِینَ الَّذِینَ ظَلَمُوا أَهْلَ دِینِکَ وَ حَارَبُوا رَسُولَکَ وَ وَلِیَّکَ وَ أَعِزَّ الْإِسْلَامَ وَ أَهْلَهُ وَ زَیِّنْهُمْ بِالتَّقْوَی وَ جَنِّبْهُمُ الرَّدَی (2).

**[ترجمه]کتاب زیدالنرسی: زید گوید: از امام موسی بن جعفر شنیدم که می فرمود: بپرهیز از مجالست با آدمی که لعنت بسیار کند، ملائکه از کنار این آدم می­گریزند. و نیز فرشتگان از مسابقه فرار می کنند. بپرهیز از مسابقه دادن، مگر مسابقه شتر دوانی و اسب دوانی و تیراندازی، چرا که فرشتگان در آن حاضرند.

اگر شنیدی که دو نفر همدیگر را لعنت می کنند، بگو: ای خداوند آفریننده آسمان ها و زمین، بر محمد و آل محمد درود فرست، مگزار از این سخن های زشت به ما برسد و لعنت و خشم و انتقامت را بر ولّی مسلمین و مسلمانان قرار مده. خدایا، اسلام را و مسلمانان را محترم و پاک قرار بده، تا جایی که خشم تو بر ایشان راهی نیابد و لعنت خود را بر ظالمان قرار ده، کسانی که بر اهل دین تو ظلم کردند و با رسول خدا و ولیّ تو به جنگ برخاستند و اسلام و مسلمین را عزّت بخش و آنها را به زینت تقوا بیارای و از هلاکت دورشان ساز. - . کتاب زید النرسی: 57 -

**[ترجمه]

«16»

بِشَارَةُ الْمُصْطَفَی، قَالَ حَدَّثَنَا الشَّیْخُ الْعَالِمُ أَبُو إِسْحَاقَ إِسْمَاعِیلُ بْنُ أَبِی الْقَاسِمِ بْنِ أَحْمَدَ الدَّیْلَمِیُّ عَنْ أَبِی إِسْحَاقَ إِبْرَاهِیمَ بْنِ بُنْدَارَ الصَّیْرَفِیِّ عَنِ الْقَاضِی أَبِی جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ الْجَبَلِیِّ عَنِ السَّیِّدِ أَبِی طَالِبٍ الْحُسَیْنِیِّ عَنْ أَبِی مَنْصُورٍ مُحَمَّدٍ الدِّینَوَرِیِّ عَنْ أَبِی شَاکِرِ بْنِ الْبَخْتَرِیِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ الْعَبَّاسِ الضَّبِّیِّ عَنْ یَحْیَی بْنِ سَعِیدٍ الْقَطَّانِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْوَسِیمِ عَنْ أَبِی رَافِعٍ قَالَ: کُنْتُ أُلَاعِبُ الْحَسَنَ بْنَ عَلِیٍّ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ وَ هُوَ صَبِیٌّ بِالْمَدَاحِی فَإِذَا أَصَابَتْ مِدْحَاتِی مِدْحَاتَهُ قُلْتُ احْمِلْنِی فَیَقُولُ وَیْحَکَ أَ تَرْکَبُ ظَهْراً حَمَلَهُ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَأَتْرُکُهُ فَإِذَا أَصَابَتْ مِدْحَاتُهُ مِدْحَاتِی قُلْتُ لَهُ لَا أَحْمِلُکَ کَمَا لَمْ تَحْمِلْنِی فَیَقُولُ أَ وَ مَا تَرْضَی أَنْ تَحْمِلَ بَدَناً حَمَلَهُ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَأَحْمِلُهُ (3).

ص: 192


1- 1. کتاب الزهد باب التواضع و الکبر( مخطوط).
2- 2. کتاب زید النرسی ص 57 الأصول الستة عشر.
3- 3. بشارة المصطفی ص 140 الطبعة الثانیة ط الحیدریّة سنة 1383: و المداحی جمع مدحاة: و هی خشبة یدحی بها الصبی فتمر علی الأرض لا تأتی علی شی ء الا اجتحفته( أقرب الموارد).

**[ترجمه]بشارة المصطفی: ابو رافع گوید: با امام حسن بن علی علیه السّلام در زمانی که کودک بود، با مداحی [نوعی بازی با وسیله ای چوبی بوده و کودکان آن راروی زمین می چرخاندند] بازی می کردیم. هر وقت «مدحاة» من به مدحاة او برخورد می کرد [پیروز می­شدم] می­گفتم: مرا سواری ده. امام می فرمود: وای بر تو، آیا می­خواهی سوار بر پشتی شوی که رسول الله آن بر دوش خود می گرفت. و اگر او بازی را می­برد، می­گفتم: تو را بر دوش حمل نمی کنم، همانطور که تو نبردی. فرمود: آیا خشنود نمی شوی که به دوش بکشی پیکری را که رسول اللّه صلّی الله علیه و آله او را بر دوش گرفته است؟ - . بشاره المصطفی: 140 -

**[ترجمه]

أبواب الوصایا

باب 1 فضل الوصیة و آدابها و قبول الوصیة و لزومها

الآیات

البقرة: وَ وَصَّی بِها إِبْراهِیمُ بَنِیهِ وَ یَعْقُوبُ یا بَنِیَّ إِنَّ اللَّهَ اصْطَفی لَکُمُ الدِّینَ فَلا تَمُوتُنَّ إِلَّا وَ أَنْتُمْ مُسْلِمُونَ أَمْ کُنْتُمْ شُهَداءَ إِذْ حَضَرَ یَعْقُوبَ الْمَوْتُ إِذْ قالَ لِبَنِیهِ ما تَعْبُدُونَ مِنْ بَعْدِی قالُوا نَعْبُدُ إِلهَکَ وَ إِلهَ آبائِکَ إِبْراهِیمَ وَ إِسْماعِیلَ وَ إِسْحاقَ إِلهاً واحِداً وَ نَحْنُ لَهُ مُسْلِمُونَ (1).

lt;meta info="- «وَ وَصَّی بِها إِبْراهیمُ بَنیهِ وَ یَعْقُوبُ یا بَنِیَّ إِنَّ اللَّهَ اصْطَفی لَکُمُ الدِّینَ فَلا تَمُوتُنَّ إِلاَّ وَ أَنْتُمْ مُسْلِمُون، أَمْ کُنْتُمْ شُهَداءَ إِذْ حَضَرَ یَعْقُوبَ الْمَوْتُ إِذْ قالَ لِبَنیهِ ما تَعْبُدُونَ مِنْ بَعْدی قالُوا نَعْبُدُ إِلهَکَ وَ إِلهَ آبائِکَ إِبْراهیمَ وَ إِسْماعیلَ وَ إِسْحاقَ إِلهاً واحِداً وَ نَحْنُ لَهُ مُسْلِمُون» - . البقره / 133-132 -

{و ابراهیم و یعقوب، پسران خود را به همان [آیین] سفارش کردند؛ [و هر دو در وصیتشان چنین گفتند:] «ای پسران من، خداوند برای شما این دین را برگزید؛ پس، البته نباید جز مسلمان بمیرید.» ، آیا وقتی که یعقوب را مرگ فرا رسید، حاضر بودید؟ هنگامی که به پسران خود گفت: «پس از من، چه را خواهید پرستید؟» گفتند: «معبود تو، و معبود پدرانت، ابراهیم و اسماعیل و اسحاق -معبودی یگانه- را می پرستیم؛ و در برابر او تسلیم هستیم.»}

**[ترجمه]

الأخبار

«1»

تم، [فلاح السائل] بِإِسْنَادِنَا إِلَی التَّلَّعُکْبَرِیِّ عَنِ الْجَلُودِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَمَّارِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ زَکَرِیَّا بْنِ یَحْیَی السَّاجِیِّ عَنْ مَالِکِ بْنِ خَالِدٍ الْأَسَدِیِّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ حَسَنِ بْنِ حَسَنٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام عَنْ آبَائِهِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَنْ لَمْ یُحْسِنِ الْوَصِیَّةَ عِنْدَ مَوْتِهِ کَانَ نَقْصاً فِی عَقْلِهِ وَ مُرُوَّتِهِ قَالُوا یَا رَسُولَ اللَّهِ وَ کَیْفَ الْوَصِیَّةُ قَالَ إِذَا حَضَرَتْهُ الْوَفَاةُ وَ اجْتَمَعَ النَّاسُ إِلَیْهِ قَالَ اللَّهُمَّ فاطِرَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ عالِمَ الْغَیْبِ وَ الشَّهادَةِ الرَّحْمنَ الرَّحِیمَ إِنِّی أَعْهَدُ إِلَیْکَ أَنِّی أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ وَحْدَکَ لَا شَرِیکَ لَکَ وَ أَنَ

ص: 193


1- 1. سورة البقرة 132.

مُحَمَّداً عَبْدُکَ وَ رَسُولُکَ وَ أَنَّ السَّاعَةَ آتِیَةٌ لا رَیْبَ فِیها وَ أَنَّکَ تَبْعَثُ مَنْ فِی الْقُبُورِ وَ أَنَّ الْحِسَابَ حَقٌّ وَ أَنَّ الْجَنَّةَ حَقٌّ وَ مَا وَعَدَ اللَّهُ فِیهَا مِنَ النَّعِیمِ وَ مِنَ الْمَأْکَلِ وَ الْمَشْرَبِ وَ النِّکَاحِ حَقٌّ وَ أَنَّ النَّارَ حَقٌّ وَ أَنَّ الْإِیمَانَ حَقٌّ وَ أَنَّ الدِّینَ کَمَا وَصَفْتَ وَ أَنَّ الْإِسْلَامَ کَمَا شَرَّعْتَ وَ أَنَّ الْقَوْلَ کَمَا قُلْتَ وَ أَنَّ الْقُرْآنَ کَمَا أَنْزَلْتَ وَ أَنَّکَ أَنْتَ اللَّهُ الْحَقُّ الْمُبِینُ وَ إِنِّی أَعْهَدُ إِلَیْکَ فِی دَارِ الدُّنْیَا أَنِّی رَضِیتُ بِکَ رَبّاً وَ بِالْإِسْلَامِ دِیناً وَ بِمُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله نَبِیّاً وَ بِعَلِیٍّ علیه السلام إِمَاماً وَ بِالْقُرْآنِ کِتَاباً وَ أَنَّ أَهْلَ بَیْتِ نَبِیِّکَ عَلَیْهِ وَ عَلَیْهِمُ السَّلَامُ أَئِمَّتِی اللَّهُمَّ أَنْتَ ثِقَتِی عِنْدَ شِدَّتِی وَ رَجَائِی عِنْدَ کُرْبَتِی وَ عُدَّتِی عِنْدَ الْأُمُورِ الَّتِی تَنْزِلُ بِی وَ أَنْتَ وَلِیِّی فِی نِعْمَتِی وَ إِلَهِی وَ إِلَهُ آبَائِی صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ لَا تَکِلْنِی إِلَی نَفْسِی طَرْفَةَ عَیْنٍ أَبَداً وَ آنِسْ فِی قَبْرِی وَحْشَتِی وَ اجْعَلْ لِی عِنْدَکَ عَهْداً یَوْمَ أَلْقَاکَ مَنْشُوراً فَهَذَا عَهْدُ الْمَیِّتِ یَوْمَ یُوصِی بِحَاجَتِهِ وَ الْوَصِیَّةُ حَقٌّ عَلَی کُلِّ مُسْلِمٍ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ تَصْدِیقُ هَذَا فِی سُورَةِ مَرْیَمَ قَوْلُ اللَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی لا یَمْلِکُونَ الشَّفاعَةَ إِلَّا مَنِ اتَّخَذَ عِنْدَ الرَّحْمنِ عَهْداً وَ هَذَا هُوَ الْعَهْدُ(1).

**[ترجمه]فلاح السائل: رسول اللّه صلّی الله علیه و آله فرمودند: هر کس پیش از مرگش وصیت نکند، دلیل بر نقصان در عقل و جوانمردی­اش است. گفتند: ای رسول خدا، وصیت چگونه است؟ فرمود: هر گاه که مرگش نزدیک شد و مردم گرد او آمدند، گوید: ای خداوند خالق آسمانها و زمین، ای دانای پیدا و ناپیدا، ای بخشنده مهربان، من گواهی می­دهم که هیچ الهی جز تو نیست، تو یگانه هستی و بی همتا. و محمد بنده و رسول توست و ساعت مرگ بی شک خواهد آمد و تو هر کس را که در قبرهاست بر می انگیزی و روز حساب حق است و بهشت حق است. و آنچه که خداوند در بهشت وعده کرده، مانند نعمتها و خوردنی ها و نوشیدنی ها و ازدواج، حق است، دوزخ حق است، آتش حق است، ایمان حق است و دین اس-لام همانط-ور که تو بیان نموده­ای و مقرر ساخته­ای حق است، و سخن همان است که تو فرموده­ای و قرآن به همان صورت است که تو نازل فرموده­ای و تو به راستی ای خداوند، حقیقت آشکار هستی.

من اقرار می کنم در این دنیا، که من پذیرفته­ام و راضی­ام به پروردگاری تو و به اینکه اسلام دین من و محمد صلّی الله علیه و آله پیامبر و امام علی علیه السّلام امام، و قرآن کتاب می باشد. و اهل بیت پیامبرت پیشوایان من هستند، خدایا تو تکیه گاه من در سختی، و امید من در گرفتاری ام، و پشتیبان و همراه من هستی در مسائلی که بر من وارد می شود، و تو سرور و ولّی من در نعمت های من و الله من و پدران من هستی، بر محمد صلّی الله علیه و آله و خاندانش درود فرست، و هرگز و حتی برای یک لحظه مرا به خود وا مگذار، و تنهایی­ام را در قبرم با وجودت تحت انس و الفت قرار ده و نزد خود برای من در روزی که با تو ملاقات می کنم، عهد و پیمانی قرار ده. این عهد و میثاق میّت است در روزی که وصیّت می کند و وصیّت برای هر مسلمانی حق است.

امام صادق علیه السّلام فرمودند: تصدیق این عهد و میثاق در سوره مریم آمده است: «لا یَمْلِکُونَ الشَّفاعَةَ إِلاَّ مَنِ اتَّخَذَ عِنْدَ الرَّحْمنِ عَهْداً»، {[آنان] اختیار شفاعت را ندارند، جز آن کس که از جانب [خدای] رحمان پیمانی گرفته است.} و این همان عهد و پیمان است. - . فلاح السایل: 60 -

**[ترجمه]

«2»

وَ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله لِعَلِیٍّ علیه السلام تَعَلَّمْهَا أَنْتَ وَ عَلِّمْهَا أَهْلَ بَیْتِکَ وَ شِیعَتَکَ قَالَ وَ قَالَ علیه السلام عَلَّمَنِیهَا جَبْرَئِیلُ (2).

**[ترجمه]فلاح السائل: رسول خدا صلّی الله علیه و آله به امام علی علیه السّلام فرمودند: این [حدیث مذکور] را فرا گیر و به خانواده ات و پیروانت بیاموز. پیامبر فرمود: این را جبرئیل علیه السّلام به من آموخته. - . فلاح السایل: 66 -

**[ترجمه]

«3»

أَقُولُ وَجَدْتُ مَنْقُولًا مِنْ خَطِّ الشَّهِیدِ نَقْلًا مِنْ کِتَابِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ رَفَعَهُ إِلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: مِثْلَهُ ضه، [روضة الواعظین] قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَا یَنْبَغِی لِامْرِئٍ مُسْلِمٍ أَنْ یَبِیتَ لَیْلَةً إِلَّا وَ وَصِیَّتُهُ تَحْتَ رَأْسِهِ.

**[ترجمه]مولف: مانند این حدیث را با دست خط شهید به نقل از کتاب حسین بن سعید و به نقل از یکی از یارانش که این مطلب را به امام صادق علیه السّلام می رساند، یافته­ام.

روضة الواعظین: رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمودند: شایسته نیست که انسان مسلمان، شب هنگام بخوابد، مگر اینکه وصیّت او زیر سرش باشد.

**[ترجمه]

«4»

وَ قَالَ صلی الله علیه و آله: الْوَصِیَّةُ تَمَامُ مَا نَقَصَ مِنَ الزَّکَاةِ.

**[ترجمه]رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمودند: وصیّت، تکمیل کننده نقصان و کمبود زکات است.

**[ترجمه]

«5»

وَ قَالَ: مَنْ لَمْ یُحْسِنْ وَصِیَّتَهُ عِنْدَ الْمَوْتِ کَانَ نَقْصاً فِی مُرُوَّتِهِ وَ عَقْلِهِ.

ص: 194


1- 1. فلاح السائل ص 60.
2- 2. فلاح السلائل ص 66.

**[ترجمه]و نیز فرمودند: هر کس وصیّت نیکویی به هنگام مرگ نداشته باشد، [بیانگر] نقصان در عقل و مروّت اوست.

**[ترجمه]

«6»

وَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: مَنْ أَوْصَی وَ لَمْ یَحِفْ وَ لَمْ یُضَارَّ کَانَ کَمَنْ تَصَدَّقَ بِهِ فِی حَیَاتِهِ.

**[ترجمه]امیرالمؤمنین علیه السّلام فرمودند: هر کس وصیت نماید و در آن ستم روا ندارد و (به وارثان) ضرر نرساند، مانند کسی است که مالش را در زندگی­اش به صدقه داده است.

**[ترجمه]

«7»

وَ قَالَ علیه السلام: مَا أُبَالِی أَضْرَرْتُ بِوَرَثَتِی أَوْ سَرَقْتُهُمْ (1)

ذَلِکَ الْمَالَ (2).

**[ترجمه]و نیز فرمودند: باکی ندارم که در اموالم به وارثانم ضرر برسانم یا آن مال را از آنها بدزدم (مالم را به صدقه بدهم).

**[ترجمه]

«8»

وَ قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام: الْوَصِیَّةُ حَقٌّ عَلَی کُلِّ مُسْلِمٍ.

**[ترجمه]امام صادق علیه السّلام فرمودند: وصیّت بر هر مسلمانی حق[واجب) است.

**[ترجمه]

«9»

وَ قَالَ علیه السلام: مَا مِنْ مَیِّتٍ تَحْضُرُهُ الْوَفَاةُ إِلَّا رَدَّ اللَّهُ عَلَیْهِ مِنْ سَمْعِهِ وَ بَصَرِهِ وَ عَقْلِهِ لِلْوَصِیَّةِ أَخَذَ الْوَصِیَّةَ أَوْ تَرَکَ وَ هِیَ الرَّاحَةُ الَّتِی یُقَالُ لَهَا رَاحَةُ الْمَوْتِ فَهِیَ حَقٌّ عَلَی کُلِّ مُسْلِمٍ.

**[ترجمه]و نیز فرمودند: هیچ کس در حالت مرگ قرار نمی­گیرد، مگر آنکه خداوند متعال، گوش و چشم و عقلش را به او بر می­گرداند تا وصیّت کند. چه وصیّت کند و چه وصیّت نکند، و این فرصتی است که به آن «راحة الموت» گفته می شود. وصیّت برگردن هر مسلمانی حق است.

**[ترجمه]

«10»

جع، [جامع الأخبار] قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَنْ ضَمِنَ وَصِیَّةَ الْمَیِّتِ فِی أَمْرِ الْحَجِّ ثُمَّ فَرَّطَ فِی ذَلِکَ مِنْ غَیْرِ عُذْرٍ لَا یَقْبَلُ اللَّهُ صَلَاتَهُ وَ صِیَامَهُ وَ لَا یُسْتَجَابُ دُعَاؤُهُ وَ کُتِبَ عَلَیْهِ کُلَّ یَوْمٍ وَ لَیْلَةٍ مِائَةُ خَطِیئَةٍ أَصْغَرُهَا کَمَنْ زَنَی بِأُمِّهِ أَوْ بِابْنَتِهِ وَ إِنْ قَامَ بِهَا مِنْ عَامِهِ کُتِبَ لَهُ بِکُلِّ دِرْهَمٍ ثَوَابُ حَجَّةٍ وَ عُمْرَةٍ فَإِنْ مَاتَ مَا بَیْنَهُ وَ بَیْنَ

ص: 195


1- 1. کذا، و فی السرائر فی کتاب الوصیة:« سرفتهم». هکذا فی هامش الأصل.
2- 2. فی السرائر ص 384( ضبطه) بالسین غیر المعجمة و الراء غیر المعجمة المکسورة و الفاء، و معناه اخطاتهم و أغفلتهم لان السرف الاغفال و الخطاء، و قد سرفت الشی بالکسر إذا أغفلته و جهلته و حکی الأصمعی عن بعض الاعراب و واعده أصحاب له من المسجد مکانا فأخلفهم فیه ذلک فقال: مررت بکم فسرفتکم أی اخطأتکم و أغفلتکم و منه قول جریر: أعطوا هنیدة تحدوها ثمانیة***ما فی عطائهم من و لا سرف أی اغفال و خطاء لا یخطئون موضع العطاء بان یعطوه من لا یستحق و یحرموا المستحق هکذا ذکر جماعة من أهل اللغة، ذکره الجوهریّ فی کتاب الصحاح، و أبو عبیدة الهروی فی غریب الحدیث و غیرها من اللغویین. فأما من قال فی الحدیث سرقتهم ذلک المال بالقاف فقد صحف لان سرقت لا یتعدی الی مفعولین بغیر حرف الجر، یقال: سرقت منه مالا، و سرفت بالفاء یتعدی الی المفعولین بغیر حرف الجر؛ فلیلحظ ذلک انتهی ما فی السرائر.

الْقَابِلِ مَاتَ شَهِیداً وَ کُتِبَ لَهُ مَا بَیْنَهُ وَ بَیْنَ الْقَابِلِ کُلَّ یَوْمٍ وَ لَیْلَةٍ ثَوَابُ شَهِیدٍ وَ قُضِیَ لَهُ حَوَائِجُ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ(1).

**[ترجمه]جامع الاخبار: رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمودند: هر کس انجام وصیّت انسانی را در خصوص فریضه حج به عهده بگیرد، ولی بدون هیچ عذر و بهانه­ای در اقامه فریضه حج کوتاهی نماید، خداوند نماز و روزه­اش را قبول نمی­کند و دعایش مورد اجابت قرار نمی گیرد و هر روز و شب صد گناه بر او نوشته می شود و مانند کسی است که با مادر و دخترش زنا کند. و اگر در همان سال، فریضه حج را به جای آورد، در برابر هر درهمی که خرج کرده، ثواب یک حج و عمره برایش نوشته می شود. و اگر بین آن زمان تا حج سال بعدی بمیرد، همچون شهید است، و از آن زمان تا سال بعد، در هر روز و شب ثواب شهید برایش نوشته می شود و حوائج دنیا و آخرتش بر آورده خواهد شد. - . جامع الاخبار: 90 -

**[ترجمه]

«11»

وَ قَالَ علیه السلام: مَنْ ضَمِنَ وَصِیَّةَ الْمَیِّتِ ثُمَّ عَجَزَ عَنْهَا مِنْ غَیْرِ عُذْرٍ لَا یُقْبَلُ مِنْهُ صَرْفٌ وَ لَا عَدْلٌ وَ لَعَنَهُ کُلُّ مَلَکٍ بَیْنَ السَّمَاءِ وَ الْأَرْضِ وَ یُصْبِحُ وَ یُمْسِی فِی سَخَطِ اللَّهِ وَ کُلَّمَا قَالَ یَا رَبِّ نَزَلَتْ عَلَیْهِ اللَّعْنَةُ وَ کَتَبَ اللَّهُ ثَوَابَ حَسَنَاتِهِ کُلِّهِ لِذَلِکَ الْمَیِّتِ فَإِنْ مَاتَ عَلَی حَالِهِ دَخَلَ النَّارَ فَإِنْ قَامَ بِهِ کُتِبَ لَهُ کُلَّ یَوْمٍ وَ لَیْلَةٍ عِتْقُ رَقَبَةٍ وَ لَهُ عِنْدَ اللَّهِ بِکُلِّ دِرْهَمٍ مَدِینَةٌ وَ سِتُّونَ حَوْرَاءَ وَ یُمْسِی وَ یُصْبِحُ وَ لَهُ بَابَانِ مَفْتُوحَانِ إِلَی الْجَنَّةِ فَإِنْ مَاتَ مَا بَیْنَهُ وَ بَیْنَ الْقَابِلِ مَاتَ مَغْفُوراً لَهُ وَ أَعْطَاهُ اللَّهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ مِثْلَ ثَوَابِ مَنْ حَجَّ وَ اعْتَمَرَ وَ یَکُونُ فِی الْجَنَّةِ رَفِیقَ یَحْیَی بْنِ زَکَرِیَّا(2).

**[ترجمه]جامع الاخبار: رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمودند: هر کس وصیّت متوفی را به عهده بگیرد و بدون هیچ عذر و بهانه ای از انجام وصیت عاجز بماند، هیچ کار نیکو و حسنه­ای از او قبول نمی­شود و تمامی فرشتگان در آسمان و زمین او را لعنت می­کنند و روز و شب در خشم خداوند است. و هر وقت بگوید: ای خدا، لعنت بر او نازل شود و خداوند ثواب اعمال نیکویش را برای شخص متوفّی می­نویسد. و اگر در همین حالت بمیرد، وارد جهنم می­شود. ولی اگر وصیّت را بجای آورد، در هر روزو شب، ثواب آزاد کردن یک برده برایش نوشته می شود و در برابر هر درهمی که خرج کند، خداوند برای او یک شهر و شصت حورالعین قرار دهد، و صبح و شب می­کند در حالی که دو دروازه گشوده به سوی بهشت برایش وجود دارد. و اگر از زمانی که وصیت را انجام داده تا سال بعد فوت نماید، با آمرزش خداوند خواهد مُرد و خداوند در روز قیامت ثواب کسی را که حج یا عمره بجای آورده، برای او در نظر می گیرد و در بهشت، همراه یحیی بن زکریّا خواهد بود. - . جامع الاخبار: 90 -

**[ترجمه]

«12»

وَ قَالَ علیه السلام: مَنْ ضَمِنَ وَصِیَّةَ الْمَیِّتِ مِنْ أَمْرِ الْحَجِّ فَلَا یَعْجِزَنَّ فِیهَا فَإِنَّ عُقُوبَتَهَا شَدِیدَةٌ وَ نَدَامَتَهَا طَوِیلَةٌ لَا یَعْجِزُ عَنْ وَصِیَّةِ الْمَیِّتِ إِلَّا شَقِیٌّ وَ لَا یَقُومُ بِهَا إِلَّا سَعِیدٌ فَمَنْ أَقَامَ بِهَا سَرِیعاً حَرَّمَ اللَّهُ جَسَدَهُ عَلَی النَّارِ وَ أَدْخَلَهُ الْجَنَّةَ مَعَ الصِّدِّیقِینَ وَ الشُّهَدَاءِ وَ أَکْرَمَهُ کَرَامَةَ سَبْعِینَ شَهِیداً وَ کَتَبَ لَهُ مَا دَامَ حَیّاً کُلَّ یَوْمٍ أَلْفَ حَسَنَةٍ وَ رَفَعَ لَهُ أَلْفَ دَرَجَةٍ الْوَیْلُ لِمَنْ عَجَزَ عَنْهَا کُتِبَ عَلَیْهِ کُلَّ یَوْمٍ أَلْفُ خَطِیئَةٍ وَ یُبْنَی لَهُ بِکُلِّ قَدَمٍ بَیْتٌ فِی النَّارِ وَ لَا یَنْظُرُ اللَّهُ إِلَیْهِ حَیّاً وَ لَا مَیِّتاً فَإِنْ مَاتَ عَلَی حَالِهِ قَامَ مِنْ قَبْرِهِ مَکْتُوبٌ بَیْنَ عَیْنَیْهِ آیِسٌ مِنْ رَحْمَتِهِ (3).

**[ترجمه]جامع الاخبار: رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمودند: هر کس وصیّت شخصی را در خصوص انجام فریضه حج ضامن شود و در انجام آن توانا باشد (اما انجام ندهد)، عقوبت خداوندی شدید و ندامتش طولانی خواهد بود. تنها آدم شقّی و بدبخت است که وصیّت میّت را انجام نمی­دهد و فقط انسان خوشبخت است که وصیّت را انجام می­دهد.

و هر کس که به سرعت وصیّت را انجام دهد، خداوند بدنش را بر آتش حرام گرداند و او را همراه صدّیقین و شهیدان وارد بهشت کند. و ثواب و کرامت هفتاد شهید را بر او إکرام نماید. و مادامی که زنده باشد، در هر روز هزار حسنه برای او می نویسد و او را هزار درجه بالاتر می برد. وای بر کسی که از انجام وصیت متوفّی ناتوان باشد. خداوند در هر روز هزار گناه برای او و برای هر قدمی که بر می دارد، خانه ای در جهنم بنا می کند و به روی او نگاه نمی کند، چه در هنگام زنده بودن و چه مرگ. و اگر در همین حالت بمیرد، در حالی از قبرش برخیزد که در پیشانی­اش نوشته شده: مأیوس و ناامید از رحمت خدا. - . جامع الاخبار: 90 -

**[ترجمه]

«13»

نُقِلَ مِنْ خَطِّ الشَّهِیدِ رَحِمَهُ اللَّهُ نَقْلًا مِنْ خَطِّ الشَّیْخِ أَبِی جَعْفَرٍ الطُّوسِیِّ قَالَ رَوَی الْحُسَیْنُ بْنُ سَعِیدٍ فِی کِتَابِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْفُضَیْلِ عَنْ أَبِی الصَّبَّاحِ الْکِنَانِیِّ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: الْوَصِیَّةُ حَقٌّ عَلَی کُلِّ مُسْلِمٍ.

**[ترجمه]امام صادق علیه السّلام فرمودند: وصیّت کردن حقی است بر هر مسلمانی.

**[ترجمه]

«14»

نهج، [نهج البلاغة] قَالَ علیه السلام: یَا ابْنَ آدَمَ کُنْ وَصِیَّ نَفْسِکَ وَ اعْمَلْ فِی مَالِکَ مَا تُؤْثِرُ أَنْ یُعْمَلَ فِیهِ مِنْ بَعْدِکَ (4).

**[ترجمه]نهج البلاغه: ای فرزند آدم! - علیه السّلام - وصّی خودت باش و در خصوص أموالت چنان رفتار کن که دوست داری پس از تو، چنان رفتار کنند. - . نهج البلاغه 3: 209 -

**[ترجمه]

«15»

ب، [قرب الإسناد] هَارُونُ عَنِ ابْنِ صَدَقَةَ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ أَبِیهِ علیهما السلام یَرْفَعُهُ قَالَ: الْحَیْفُ

ص: 196


1- 1. جامع الأخبار ص 90.
2- 2. جامع الأخبار ص 90.
3- 3. جامع الأخبار ص 90.
4- 4. نهج البلاغة ج 3 ص 209.

فِی الْوَصِیَّةِ مِنَ الْکَبَائِرِ یَعْنِی الظُّلْمَ فِیهَا(1).

**[ترجمه]قرب الاسناد: امام صادق علیه السّلام به نقل از پدر بزرگوارشان فرمودند: ستم در وصیّت، از گناهان کبیره است. (یعنی ظلم در وصیّت.) - . قرب الاسناد: 30 -

**[ترجمه]

«16»

ع، [علل الشرائع] أَبِی عَنِ الْحِمْیَرِیِّ: مِثْلَهُ (2).

**[ترجمه]علل الشرایع: پدرم به نقل از حمیری این حدیث را آورده است. - . علل الشرایع: 567 -

**[ترجمه]

«17»

ب، [قرب الإسناد] بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ أَبِیهِ علیهما السلام قَالَ: مَنْ عَدَلَ فِی وَصِیَّتِهِ کَانَ بِمَنْزِلَةِ مَنْ تَصَدَّقَ بِهَا فِی حَیَاتِهِ وَ مَنْ جَارَ فِی وَصِیَّتِهِ لَقِیَ اللَّهَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَ هُوَ عَنْهُ مُعْرِضٌ (3).

**[ترجمه]قرب الاسناد: امام محمد باقر علیه السّلام فرمودند: هر کس در وصیّت نامه­اش جانب عدالت را رعایت نماید، مانند این است که در زمان حیاتش اموالش را به صدقه داده است. و هر کس در وصیّت نامه­اش جور و ستم روا دارد، در قیامت با خداوند ملاقات می کند، در حالی که خدا از او روی برگردانده است. - . قرب الاسناد: 30 -

**[ترجمه]

«18»

ع، [علل الشرائع] أَبِی عَنِ الْحِمْیَرِیِّ: مِثْلَهُ (4).

**[ترجمه]علل الشرایع: پدرم از حمیری مانند این روایت را آورده است. - . علل الشرایع: 567 -

**[ترجمه]

«19»

ب، [قرب الإسناد] بِهَذَا الْإِسْنَادِ قَالَ: إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله بَلَغَهُ أَنَّ رَجُلًا مِنَ الْأَنْصَارِ تُوُفِّیَ وَ لَهُ صِبْیَةٌ صِغَارٌ وَ لَیْسَ لَهُ مَبِیتُ لَیْلَةٍ تَرَکَهُمْ یَتَکَفَّفُونَ النَّاسَ وَ قَدْ کَانَ لَهُ سِتَّةٌ مِنَ الرَّقِیقِ لَیْسَ لَهُ غَیْرُهُمْ وَ إِنَّهُ أَعْتَقَهُمْ عِنْدَ مَوْتِهِ فَقَالَ لِقَوْمِهِ مَا صَنَعْتُمْ بِهِ قَالُوا دَفَنَّاهُ فَقَالَ أَمَا إِنِّی لَوْ عَلِمْتُهُ مَا تَرَکْتُکُمْ تَدْفِنُونَهُ مَعَ أَهْلِ الْإِسْلَامِ تَرَکَ وُلْدَهُ صِغَاراً یَتَکَفَّفُونَ النَّاسَ (5).

**[ترجمه]قرب الاسناد: به رسول خدا خبر رسید که مردی از انصار فوت نمود، در حالی که فرزندانی کوچک داشت که جایی برای گذرندان شب نداشتند و از مردم کمک می گرفتند. و آن شخص متوفّی شش برده داشت و به هنگام مرگ آنها را آزاد کرده بود. پیامبر فرمودند: با این مرد چه کردید؟ گفتند: دفنش کردیم. فرمود: اگر می دانستم که وی چنین کرده، نمی گذاشتم وی را در کنار مسلمانان دفن کنید. کسی که کودکان خردسالش را بر جای نهاده، و آنها از مردم طلب غذا می کنند. - . قرب الاسناد: 31 -

**[ترجمه]

«20»

ب، [قرب الإسناد] بِهَذَا الْإِسْنَادِ قَالَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ: لَأَنْ أُوصِیَ بِالْخُمُسِ أَحَبُّ إِلَیَّ مِنْ أَنْ أُوصِیَ بِالرُّبُعِ وَ لَأَنْ أُوصِیَ بِالرُّبُعِ أَحَبُّ إِلَیَّ مِنْ أَنْ أُوصِیَ بِالثُّلُثِ مَنْ أَوْصَی بِالثُّلُثِ فَلَمْ یَتْرُکْ شَیْئاً(6).

**[ترجمه]قرب الاسناد: امیرالمؤمنین علیه السّلام فرمودند: اگر در خصوص یک پنجم اموالم وصیت کنم، برای من دوست داشتنی­تر است از اینکه درباره یک چهارم اموالم وصیت نمایم. و اگر در خصوص یک چهارم اموال خود وصیت کنم، برای من دوست داشتنی تر از این است که در خصوص یک سوم اموالم وصیت نمایم. و هر کس در خصوص یک سوم اموالش وصیت نماید، چیزی را بر جای نگذاشته است. - . قرب الاسناد: 31 -

**[ترجمه]

«21»

ع، [علل الشرائع] أَبِی عَنِ الْحِمْیَرِیِّ: مِثْلَهُ (7).

**[ترجمه]علل الشرایع: پدرم به نقل از حمیری این روایت را آورده اند. - . علل الشرایع: 567 -

**[ترجمه]

«22»

ب، [قرب الإسناد] هَارُونُ عَنِ ابْنِ صَدَقَةَ قَالَ قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام: إِنْ أَقَلْتَ فِی عُمُرِکَ یَوْمَیْنِ فَاجْعَلْ أَحَدَهُمَا لِآخِرَتِکَ تَسْتَعِینُ بِهِ عَلَی یَوْمِ مَوْتِکَ فَقِیلَ وَ مَا

ص: 197


1- 1. قرب الإسناد ص 30.
2- 2. علل الشرائع ص 567 بدن التفسیر.
3- 3. قرب الإسناد ص 30.
4- 4. علل الشرائع ص 567.
5- 5. قرب الإسناد ص 31.
6- 6. قرب الإسناد ص 31.
7- 7. علل الشرائع ص 567.

تِلْکَ الِاسْتِعَانَةُ قَالَ لِیُحْسِنْ تَدْبِیرَ مَا یُخَلِّفُ وَ یُحْکِمُهُ بِهِ (1).

**[ترجمه]قرب الاسناد: امام صادق علیه السّلام فرمودند: اگر تنها دو روز از عمرت باقی باشد، یک روز آن را برای آخرت قرار ده و از این روز برای مرگت کمک بگیر. گفته شد: منظور از کمک گرفتن چیست؟ فرمودند: تا در این روز درباره آنچه که به ارث می گذارد و درباره آن حکم می کند، به نیکی تدبیر کند. - . قرب الاسناد: 33 -

**[ترجمه]

«23»

ل، [الخصال] ابْنُ الْوَلِیدِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنِ الْیَقْطِینِیِّ عَنْ زَکَرِیَّا الْمُؤْمِنِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی نُعَیْمٍ عَنْ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی یَقُولُ ابْنَ آدَمَ تَطَوَّلْتُ عَلَیْکَ بِثَلَاثٍ سَتَرْتُ عَلَیْکَ مَا لَوْ یَعْلَمُ بِهِ أَهْلُکَ مَا وَارَوْکَ وَ أَوْسَعْتُ عَلَیْکَ فَاسْتَقْرَضْتُ مِنْکَ فَلَمْ تُقَدِّمْ خَیْراً وَ جَعَلْتُ لَکَ نَظِرَةً عِنْدَ مَوْتِکَ فِی ثُلُثِکَ فَلَمْ تُقَدِّمْ خَیْراً(2).

**[ترجمه]الخصال: امام محمد باقر علیه السّلام فرمودند: ای فرزندآدم! خداوند با سه چیز بر تو منّت نهاده است: خطاهایی را از تو پوشاند که اگر خانواده­ات از آن باخبر می شدند، تو را دفن نمی کردند؛ و نعمت هایی فراوان بر تو ارزانی داشت، و از تو قرض الحسنه خواستم، ولی تو هیچ خیری نداشتی؛ و برای هنگام مرگت هم فرصتی به تو داده شد تا درباره یک سوم از مالت نظری بیافکنی، امّا کار خیری انجام ندادی. - . الخصال 1: 89 -

**[ترجمه]

«24»

ع، [علل الشرائع] أَبِی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِدْرِیسَ عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَی عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: کَانَ الْبَرَاءُ بْنُ مَعْرُورٍ الْأَنْصَارِیُّ بِالْمَدِینَةِ وَ کَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله بِمَکَّةَ وَ أَنَّهُ حَضَرَهُ الْمَوْتُ فَأَوْصَی بِثُلُثِ مَالِهِ فَجَرَتْ بِهِ السُّنَّةُ(3).

**[ترجمه]علل الشرایع: امام صادق علیه السّلام فرمودند: براء ابن معرورالأنصاری در مدینه بود و رسول خدا صلّی الله علیه و آله در مکه بودند که مرگ به سراغ ایشان آمد و رسول خدا، در خصوص یک سوم اموالش وصیّت نمود، و بدین ترتیب سنّت وصیت برپا و استوار شد. - . علل الشرایع: 566 -

**[ترجمه]

«25»

ل، [الخصال] الْهَمْدَانِیُّ عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَمْرِو بْنِ عُثْمَانَ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ مُصْعَبٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: مِثْلَهُ (4).

**[ترجمه]الخصال: حسین بن مصعب به نقل از امام صادق علیه السّلام، این حدیث را نقل کرده است. - . الخصال 1: 126 -

**[ترجمه]

«26»

ع، [علل الشرائع] ابْنُ الْوَلِیدِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الصَّلْتِ عَنْ یُونُسَ رَفَعَهُ إِلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: فِی قَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَ فَمَنْ خافَ مِنْ مُوصٍ جَنَفاً أَوْ إِثْماً فَأَصْلَحَ بَیْنَهُمْ فَلا إِثْمَ عَلَیْهِ قَالَ یَعْنِی إِذَا اعْتَدَی فِی الْوَصِیَّةِ إِذَا زَادَ عَلَی الثُّلُثِ (5).

**[ترجمه]علل الشرایع: امام صادق علیه السّلام در خصوص آیه «فَمَنْ خافَ مِنْ مُوصٍ جَنَفاً أَوْ إِثْماً فَأَصْلَحَ بَیْنَهُمْ فَلا إِثْمَ عَلَیْه»،{ولی کسی که از انحراف [و تمایل بیجای] وصیت کننده ای [نسبت به ورثه اش] یا از گناه او [در وصیت به کار خلاف] بیم داشته باشد و میانشان را سازش دهد، بر او گناهی نیست.} فرمودند: یعنی اگر در وصیت نامه از راه راست منحرف شود و اگر در بیشتر از یک سوم مالش وصیت نماید. - . علل الشرایع: 567 -

**[ترجمه]

«27»

ع، [علل الشرائع] أَبِی عَنِ الْحِمْیَرِیِّ عَنْ هَارُونَ عَنِ ابْنِ صَدَقَةَ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ أَبِیهِ علیهما السلام: أَنَّ رَجُلًا مِنَ الْأَنْصَارِ تُوُفِّیَ وَ لَهُ صِبْیَةٌ صِغَارٌ وَ لَهُ سِتَّةٌ مِنَ الرَّقِیقِ فَأَعْتَقَهُمْ عِنْدَ مَوْتِهِ وَ لَیْسَ لَهُ مَالٌ غَیْرُهُمْ فَأُتِیَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله فَأُخْبِرَ فَقَالَ مَا صَنَعْتُمْ بِصَاحِبِکُمْ؟

ص: 198


1- 1. قرب الإسناد ص 33.
2- 2. الخصال ج 1 ص 89.
3- 3. علل الشرائع ص 566.
4- 4. الخصال ج 1 ص 126.
5- 5. علل الشرائع ص 567.

قَالُوا دَفَنَّاهُ قَالَ لَوْ عَلِمْتُ مَا دَفَنْتُهُ مَعَ أَهْلِ الْإِسْلَامِ تَرَکَ وُلْدَهُ یَتَکَفَّفُونَ النَّاسَ (1).

**[ترجمه]علل الشرایع: امام صادق علیه السّلام به نقل از پدر بزرگوارشان روایت کنند: مردی از انصار فوت نمود و کودکی خردسال داشت. این مرد شش غلام داشت که هنگام مرگش آزادشان کرد و اموالی به جز این غلامان نداشت. پیامبر از این موضوع با خبر شد، فرمودند: با این مرد چه کردید؟ گفتند: او را دفن کردیم. فرمودند: اگر می دانستم، او را در گورستان مسلمانان دفن نمی کردم؛ او فرزندانی از خود بر جای نهاده، در حالی که این کودکان از مردم کسب روزی [گدایی] می کنند. - . علل الشرایع: 566 -

**[ترجمه]

«28»

ضا، [فقه الرضا علیه السلام]: اعْلَمْ أَنَّ الْوَصِیَّةَ حَقٌّ وَاجِبٌ عَلَی کُلِّ مُسْلِمٍ وَ یُسْتَحَبُّ أَنْ یُوصِیَ الرَّجُلُ لِقَرَابَتِهِ مِمَّنْ لَا یَرِثُ شَیْئاً مِنْ مَالِهِ قَلَّ أَوْ کَثُرَ وَ إِنْ لَمْ یَفْعَلْ فَقَدْ خَتَمَ عَمَلَهُ بِالْمَعْصِیَةِ وَ مَنْ أَوْصَی بِمَالِهِ أَوْ بِبَعْضِهِ فِی سَبِیلِ اللَّهِ مِنْ حَجٍّ أَوْ عِتْقٍ أَوْ صَدَقَةٍ أَوْ مَا کَانَ مِنْ أَبْوَابِ الْخَیْرِ فَإِنَّ الْوَصِیَّةَ جَائِزَةٌ لَا یَحِلُّ تَبْدِیلُهَا لِأَنَّ اللَّهَ یَقُولُ فَمَنْ بَدَّلَهُ بَعْدَ ما سَمِعَهُ فَإِنَّما إِثْمُهُ عَلَی الَّذِینَ یُبَدِّلُونَهُ إِنَّ اللَّهَ سَمِیعٌ عَلِیمٌ فَإِنْ أَوْصَی فِی غَیْرِ حَقٍّ أَوْ فِی غَیْرِ سُنَّةٍ فَلَا حَرَجَ أَنْ یَرُدَّهُ إِلَی حَقٍّ وَ سُنَّةٍ فَإِنْ أَوْصَی بِرُبُعِ مَالِهِ فَهُوَ أَحَبُّ إِلَیَّ مِنْ أَنْ یُوصِیَ بِالثُّلُثِ فَإِنْ أَوْصَی بِالثُّلُثِ فَهُوَ الْغَایَةُ فِی الْوَصِیَّةِ فَإِنْ أَوْصَی بِمَالِهِ کُلِّهِ فَهُوَ أَعْلَمُ بِمَا فَعَلَهُ وَ یَلْزَمُ الْوَصِیَّ إِنْفَاذُ وَصِیَّتِهِ عَلَی مَا أَوْصَی بِهِ (2).

**[ترجمه]فقه الرضا: بدان که وصیت حقی است واجب بر گردن هر مسلمانی. مستحب است که انسان برای فامیل هایی که ارث نمی برند، وصیت نماید، کم باشد یا زیاد. و اگر کارش به مرگ ختم شد (وصیّت هم ننوشت)، در واقع معصیت نموده. و هر کس در خصوص تمام مال یا قسمتی از اموالش در راه خدا وصیت نماید، مثلاً درباره حج یا آزادی برده یا دادن صدقه یا کارهای خیر دیگر، این وصیّت جایز است و صحیح و حلال نیست که آن را تبدیل و تعویض نماید، زیرا خداوند می فرماید: «فَمَنْ بَدَّلَهُ بَعْدَ ما سَمِعَهُ فَإِنَّما إِثْمُهُ عَلَی الَّذینَ یُبَدِّلُونَهُ إِنَّ اللَّهَ سَمیعٌ عَلیمٌ»،{ پس هر کس آن [وصیت] را بعد از شنیدنش تغییر دهد، گناهش تنها بر [گردن] کسانی است که آن را تغییر می دهند. آری، خدا شنوای داناست.} و اگر به ناحق یا بر خلاف سنت وصیت نماید، پس باید آن را به حق و سنّت باز گرداند؛ و اگر در خصوص یک چهارم مالش وصیّت نماید، این برای من دوست داشتنی تر از این است که درباره یک سوم مالش وصیّت نماید. و اگر درباره یک سوم اموالش وصیت کند، این نهایت وصیّت است؛ و اگر در خصوص همه اموالش وصیت کند، خود بهتر می­داند که چه می­کند و وصیّ او ملزم است که وصیت متوفّی را انجام دهد. - . فقه الرضا علیه السلام: 40 -

**[ترجمه]

«29»

شی، [تفسیر العیاشی] السَّکُونِیُّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَلِیٍّ علیهم السلام قَالَ: السُّکْرُ مِنَ الْکَبَائِرِ وَ الْحَیْفُ فِی الْوَصِیَّةِ مِنَ الْکَبَائِرِ(3).

**[ترجمه]تفسیر العیاشی: امام علی علیه السّلام فرمودند: مستی از گناهان بزرگ است و ظلم در وصیّت هم از گناهان کبیره است. - . تفسیر العیاشی 1: 238 -

**[ترجمه]

«30»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ عَمَّارِ بْنِ مَرْوَانَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ إِنْ تَرَکَ خَیْراً الْوَصِیَّةُ قَالَ حَقٌّ جَعَلَهُ اللَّهُ فِی أَمْوَالِ النَّاسِ لِصَاحِبِ هَذَا الْأَمْرِ قَالَ قُلْتُ لِذَلِکَ حَدٌّ مَحْدُودٌ قَالَ نَعَمْ قُلْتُ کَمْ قَالَ أَدْنَاهُ السُّدُسُ وَ أَکْثَرُهُ الثُّلُثُ (4).

**[ترجمه]تفسیر العیاشی: امام صادق علیه السّلام در جواب عمار بن مروان در سؤال از آیه «إِنْ تَرَکَ خَیْراً الْوَصِیَّة»، {اگر مالی بر جای گذارد.} فرمودند: [وصیّت] حقی است که خداوند در اموال مردم برای صاحبان مال قرار داده. ابن مروان گفت: آیا برای وصیت حدّ و اندازه­ای مشخص است؟ فرمودند: آری. گفت: چقدر؟ فرمودند: کمترین میزان در وصیّت یک ششم و بیشترین میزان آن هم یک سوم است. - . تفسیر العیاشی 1: 76 -

**[ترجمه]

«31»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الْوَصِیَّةِ تَجُوزُ لِلْوَارِثِ قَالَ نَعَمْ ثُمَّ تَلَا هَذِهِ الْآیَةَ إِنْ تَرَکَ خَیْراً الْوَصِیَّةُ لِلْوالِدَیْنِ وَ الْأَقْرَبِینَ (5).

ص: 199


1- 1. علل الشرائع ص 566.
2- 2. فقه الرضا ص 40.
3- 3. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 238.
4- 4. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 76.
5- 5. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 76.

**[ترجمه]تفسیر العیاشی: محمد بن مسلم به نقل از امام محمد باقر علیه السّلام گفت: از امام پرسیدم که آیا این وصیّت برای وارث جایز است؟ فرمودند: آری، سپس این آیه را ذکر نمودند، «إِنْ تَرَکَ خَیْراً الْوَصِیَّةُ لِلْوالِدَیْنِ وَ الْأَقْرَبین»، - . تفسیر العیاشی 1: 76 - {اگر مالی بر جای گذارد، برای پدر و مادر و خویشاوندان [خود] به طور پسندیده وصیت کند.}

**[ترجمه]

«32»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَلِیٍّ علیه السلام قَالَ: مَنْ لَمْ یُوصِ عِنْدَ مَوْتِهِ لِذِی قَرَابَتِهِ مِمَّنْ لَا یَرِثُ فَقَدْ خَتَمَ عَمَلَهُ بِمَعْصِیَةٍ(1).

**[ترجمه]تفسیر العیاشی: امام علی علیه السّلام فرمودند: هر کس به هنگام مرگش برای خویشاوندانی که از او ارث نمی برند، چیزی [از اموالش را] وصیت نکند، کار[دنیایش را] با معصیت به پایان رسانده است. - . تفسیر العیاشی 1: 76 -

**[ترجمه]

«33»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنِ ابْنِ مُسْکَانَ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَحَدِهِمَا علیهما السلام قَالَ: کُتِبَ عَلَیْکُمْ إِذا حَضَرَ أَحَدَکُمُ الْمَوْتُ إِنْ تَرَکَ خَیْراً الْوَصِیَّةُ لِلْوالِدَیْنِ وَ الْأَقْرَبِینَ قَالَ هِیَ مَنْسُوخَةٌ نَسَخَتْهَا آیَةُ الْفَرَائِضِ الَّتِی هِیَ الْمَوَارِیثُ فَمَنْ بَدَّلَهُ بَعْدَ ما سَمِعَهُ یَعْنِی بِذَلِکَ الْوَصِیَ (2).

**[ترجمه]تفسیرالعیاشی: ابو بصیر به نقل از یکی از دو امام (امام محمد باقر یا امام جعفر صادق علیهما السّلام) گوید: «کُتِبَ عَلَیْکُمْ إِذا حَضَرَ أَحَدَکُمُ الْمَوْتُ إِنْ تَرَکَ خَیْراً الْوَصِیَّةُ لِلْوالِدَیْنِ وَ الْأَقْرَبین»،{بر شما مقرر شده است که چون یکی از شما را مرگ فرا رسد، اگر مالی بر جای گذارد، برای پدر و مادر و خویشاوندان [خود] به طور پسندیده وصیت کند.} امام فرمودند: این آیه به واسطه آیه فرایض که برای مواریث است، منسوخ شده: «فَمَنْ بَدَّلَهُ بَعْدَ ما سَمِعَهُ فَإِنَّما إِثْمُهُ عَلَی الَّذینَ یُبَدِّلُونَهُ إِنَّ اللَّهَ سَمیعٌ عَلیمٌ»،{پس هر کس آن [وصیت] را بعد از شنیدنش تغییر دهد، گناهش تنها بر [گردن] کسانی است که آن را تغییر می دهند. آری، خدا شنوای داناست.} یعنی وصیت را تغییر دهد. - . تفسیر العیاشی 1: 77 -

**[ترجمه]

«34»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ سَمَاعَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: فِی قَوْلِهِ تَعَالَی إِنْ تَرَکَ خَیْراً الْوَصِیَّةُ لِلْوالِدَیْنِ وَ الْأَقْرَبِینَ بِالْمَعْرُوفِ حَقًّا عَلَی الْمُتَّقِینَ قَالَ شَیْئاً جَعَلَ اللَّهُ لِصَاحِبِ هَذَا الْأَمْرِ قَالَ قُلْتُ فَهَلْ لِذَلِکَ حَدٌّ قَالَ نَعَمْ قُلْتُ وَ مَا هُوَ قَالَ أَدْنَی مَا یَکُونُ ثُلُثُ الثُّلُثِ (3).

**[ترجمه]تفسیر العیاشی: سماعه به نقل از امام صادق علیه السّلام در خصوص آیه «إِنْ تَرَکَ خَیْراً الْوَصِیَّةُ لِلْوالِدَیْنِ وَ الْأَقْرَبینَ بِالْمَعْرُوفِ حَقًّا عَلَی الْمُتَّقین»،{اگر مالی بر جای گذارد، برای پدر و مادر و خویشاوندان [خود] به طور پسندیده وصیت کند؛ [این کار] حقی است بر پرهیزگاران.} گوید که امام فرمودند: وصیّت چیزی است که خداوند برای صاحب اموال مقرر ساخته. گفتم: آیا وصیت در اموال حد و مرزی دارد؟ فرمودند: آری. گفتم: آن چیست؟ فرمودند: کمترین میزانی که می تواند وصیت نماید، یک سوم از ثلث مالش است. - . تفسیر العیاشی 1: 77 -

**[ترجمه]

«35»

نَوَادِرُ الرَّاوَنْدِیِّ، بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ عَلِیٌّ عَلَیْهِ الصَّلَاةُ وَ السَّلَامُ: مَا أُبَالِی أَضْرَرْتُ بِوَارِثِی أَوْ سَرَقْتُ (4) ذَلِکَ الْمَالَ فَتَصَدَّقْتُ (5).

**[ترجمه]نوادر الراوندی: امام علی علیه السّلام فرمودند: باکی ندارم که به وارثم ضرر برسانم یا آنکه آن مال را بدزدم و به صدقه دهم. - . نوادر الراوندی: 41 -

**[ترجمه]

«36»

دَعَوَاتُ الرَّاوَنْدِیِّ، قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: مَنْ مَاتَ عَلَی وَصِیَّةٍ حَسَنَةٍ مَاتَ شَهِیداً وَ قَالَ مَنْ لَمْ یُحْسِنِ الْوَصِیَّةَ عِنْدَ مَوْتِهِ کَانَ ذَلِکَ نَقْصاً فِی عَقْلِهِ وَ مُرُوَّتِهِ وَ الْوَصِیَّةُ حَقٌّ عَلَی کُلِّ مُسْلِمٍ.

**[ترجمه]دعوات الراوندی: پیامبر صلّی الله علیه و آله فرمودند: هر کس به هنگام مرگش با وصیّت نیکو بمیرد، همچون شهید مرده است. و فرمودند: هر کس وصیّت نیک و مناسبی انجام ندهد، بیانگر نقصان در عقل و مروّت اوست، و وصیّت حقی است بر گردن همه مسلمانان.

**[ترجمه]

«37»

وَ قَالَ: إِنَّ الرَّجُلَ لَیَعْمَلُ بِعَمَلِ أَهْلِ الْجَنَّةِ سَبْعِینَ سَنَةً فَیَحِیفُ فِی وَصِیَّتِهِ فَیُخْتَمُ لَهُ بِعَمَلِ أَهْلِ النَّارِ وَ إِنَّ الرَّجُلَ لَیَعْمَلُ بِعَمَلِ أَهْلِ النَّارِ سَبْعِینَ سَنَةً فَیَعْدِلُ فِی وَصِیَّتِهِ فَیُخْتَمُ لَهُ بِعَمَلِ أَهْلِ الْجَنَّةِ ثُمَّ قَرَأَ وَ مَنْ یَتَعَدَّ حُدُودَ اللَّهِ وَ قَالَ تِلْکَ حُدُودُ اللَّهِ.

ص: 200


1- 1. تفسیر العیّاشیّ ج 2 ص 76.
2- 2. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 77.
3- 3. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 77.
4- 4. فی نسخة الأصل: سرفت خ ل.
5- 5. نوادر الراوندیّ ص 41.

**[ترجمه]و نیز فرمودند: هر شخصی اگر هفتاد سال کارهای صالح و نیک انجام دهد ولی در وصیتش ظلم روا دارد، مانند آن است که کار خیر دنیایش را با عملی از اعمال اهل جهنم به پایان رسانیده؛ و هر شخصی که در دنیا اعمال اهل جهنم را انجام دهد ولی در وصیتش عدالت را به جای آورد، کار دنیای خویش را با اعمال اهل بهشت به پایان رسانیده و سپس قرائت فرمودند: «وَ مَنْ یَتَعَدَّ حُدُودَ اللَّه»، {و کسانی که از حدود[احکام] الهی تجاوز کنند.} وصیّت حدود خداست .

**[ترجمه]

باب 2 أحکام الوصایا

الآیات

البقرة: کُتِبَ عَلَیْکُمْ إِذا حَضَرَ أَحَدَکُمُ الْمَوْتُ إِنْ تَرَکَ خَیْراً الْوَصِیَّةُ لِلْوالِدَیْنِ وَ الْأَقْرَبِینَ بِالْمَعْرُوفِ حَقًّا عَلَی الْمُتَّقِینَ فَمَنْ بَدَّلَهُ بَعْدَ ما سَمِعَهُ فَإِنَّما إِثْمُهُ عَلَی الَّذِینَ یُبَدِّلُونَهُ إِنَّ اللَّهَ سَمِیعٌ عَلِیمٌ فَمَنْ خافَ مِنْ مُوصٍ جَنَفاً أَوْ إِثْماً فَأَصْلَحَ بَیْنَهُمْ فَلا إِثْمَ عَلَیْهِ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِیمٌ (1)

النساء: مِنْ بَعْدِ وَصِیَّةٍ یُوصِی بِها أَوْ دَیْنٍ (2)

و قال تعالی: مِنْ بَعْدِ وَصِیَّةٍ یُوصِینَ بِها أَوْ دَیْنٍ (3)

و قال تعالی: مِنْ بَعْدِ وَصِیَّةٍ تُوصُونَ بِها أَوْ دَیْنٍ (4).

lt;meta info="- «کُتِبَ عَلَیْکُمْ إِذا حَضَرَ أَحَدَکُمُ الْمَوْتُ إِنْ تَرَکَ خَیْراً الْوَصِیَّةُ لِلْوالِدَیْنِ وَ الْأَقْرَبینَ بِالْمَعْرُوفِ حَقًّا عَلَی الْمُتَّقینَ، فَمَنْ بَدَّلَهُ بَعْدَ ما سَمِعَهُ فَإِنَّما إِثْمُهُ عَلَی الَّذینَ یُبَدِّلُونَهُ إِنَّ اللَّهَ سَمیعٌ عَلیمٌ،فَمَنْ خافَ مِنْ مُوصٍ جَنَفاً أَوْ إِثْماً فَأَصْلَحَ بَیْنَهُمْ فَلا إِثْمَ عَلَیْهِ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحیم» - . البقره / 182-180 -

{بر شما مقرر شده است که چون یکی از شما را مرگ فرا رسد، اگر مالی بر جای گذارد، برای پدر و مادر و خویشاوندان [خود] به طور پسندیده وصیت کند؛ [این کار] حقی است بر پرهیزگاران. پس هر کس آن [وصیت] را بعد از شنیدنش تغییر دهد، گناهش تنها بر [گردن] کسانی است که آن را تغییر می دهند. آری، خدا شنوای داناست.ولی کسی که از انحراف [و تمایل بیجای] وصیت کننده ای [نسبت به ورثه اش] یا از گناه او [در وصیت به کار خلاف] بیم داشته باشد و میانشان را سازش دهد، بر او گناهی نیست، که خدا آمرزنده مهربان است.}

-«مِنْ بَعْدِ وَصِیَّةٍ یُوصی بِها أَوْ دَیْن» - . النساء /11 -

{[البته همه اینها] پس از انجام وصیّتی است که او بدان سفارش کرده یا دینی [که باید استثنا شود].}

- «مِنْ بَعْدِ وَصِیَّةٍ یُوصینَ بِها أَوْ دَیْن» - . النساء /12 -

{[البته] پس از انجام وصیّتی که بدان سفارش کرده اند یا دینی [که باید استثنا شود].} - «مِنْ بَعْدِ وَصِیَّةٍ تُوصُونَ بِها أَوْ دَیْن» - . النساء /13 -

{[البته] پس از انجام وصیّتی که بدان سفارش کرده اید یا دَینی [که باید استثنا شود].}

**[ترجمه]

الأخبار

«1»

فس، [تفسیر القمی]: کُتِبَ عَلَیْکُمْ إِذا حَضَرَ أَحَدَکُمُ الْمَوْتُ إِنْ تَرَکَ خَیْراً الْوَصِیَّةُ لِلْوالِدَیْنِ وَ الْأَقْرَبِینَ بِالْمَعْرُوفِ حَقًّا عَلَی الْمُتَّقِینَ فَإِنَّهَا مَنْسُوخَةٌ بِقَوْلِهِ تَعَالَی یُوصِیکُمُ اللَّهُ فِی أَوْلادِکُمْ لِلذَّکَرِ مِثْلُ حَظِّ الْأُنْثَیَیْنِ وَ قَوْلِهِ فَمَنْ بَدَّلَهُ بَعْدَ ما سَمِعَهُ فَإِنَّما إِثْمُهُ عَلَی الَّذِینَ یُبَدِّلُونَهُ إِنَّ اللَّهَ سَمِیعٌ عَلِیمٌ یَعْنِی بِذَلِکَ الْوَصِیَّةَ ثُمَّ رَخَّصَ فَقَالَ فَمَنْ خافَ مِنْ مُوصٍ جَنَفاً أَوْ إِثْماً فَأَصْلَحَ بَیْنَهُمْ فَلا إِثْمَ عَلَیْهِ.

قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام: إِذَا أَوْصَی الرَّجُلُ بِوَصِیَّةٍ فَلَا یَحِلُّ لِلْوَصِیِّ أَنْ یُغَیِّرَ وَصِیَّتَهُ یُمْضِیهَا عَلَی مَا أَوْصَی إِلَّا أَنْ یُوصِیَ بِغَیْرِ مَا أَمَرَ اللَّهُ فَیَعْصِیَ فِی الْوَصِیَّةِ وَ یَظْلِمَ فَالْمُوصَی إِلَیْهِ جَائِزٌ لَهُ أَنْ یَرُدَّهُ إِلَی الْحَقِّ مِثْلَ رَجُلٍ یَکُونُ لَهُ وَرَثَةٌ فَیَجْعَلُ الْمَالَ کُلَّهُ لِبَعْضِ وَرَثَتِهِ وَ یَحْرِمُ بَعْضاً فَالْوَصِیُّ جَائِزٌ لَهُ أَنْ یَرُدَّهُ إِلَی الْحَقِ

ص: 201


1- 1. سورة البقرة: 180- 182.
2- 2. سورة النساء: 11.
3- 3. سورة النساء: 12.
4- 4. سورة النساء: 12.

وَ هُوَ قَوْلُهُ جَنَفاً أَوْ إِثْماً فَالْجَنَفُ الْمَیْلُ إِلَی بَعْضِ وَرَثَتِکَ دُونَ بَعْضٍ وَ الْإِثْمُ أَنْ یَأْمُرَ بِعِمَارَةِ بُیُوتِ النِّیرَانِ وَ اتِّخَاذِ الْمُسْکِرِ فَیَحِلُّ لِلْوَصِیِّ أَنْ لَا یَعْمَلَ بِشَیْ ءٍ مِنْ ذَلِکَ (1).

**[ترجمه]تفسیر علی بن ابراهیم: {بر شما مقرر شده است که چون یکی از شما را مرگ فرا رسد، اگر مالی بر جای گذارد، برای پدر و مادر و خویشاوندان [خود] به طور پسندیده وصیت کند؛ [این کار] حقی است بر پرهیزکاران.} این آیه منسوخ شده است، به واسطه آیه «یُوصیکُمُ اللَّهُ فی أَوْلادِکُمْ لِلذَّکَرِ مِثْلُ حَظِّ الْأُنْثَیَیْن»، {خداوند به شما در باره فرزندانتان سفارش می کند: سهم پسر، چون سهم دو دختر است.} و نیز آیه {پس هر کس آن [وصیت] را بعد از شنیدنش تغییر دهد، گناهش تنها بر [گردن] کسانی است که آن را تغییر می دهند. آری، خدا شنوای داناست.} یعنی آن وصیّت را تغییر دهند. و سپس اجازه داده و فرمودند:{ولی کسی که از انحراف [و تمایل بیجای] وصیت کننده ای [نسبت به ورثه اش] یا از گناه او [در وصیت به کار خلاف] بیم داشته باشد و میانشان را سازش دهد، بر او گناهی نیست، که خدا آمرزنده مهربان است.}

امام صادق علیه السّلام فرمودند: اگر شخصی وصیت نماید، حلال و جایز نیست که وصیّ آن را تغییر دهد و باید همان چیزی را که شخص متوفی وصیت نموده، انجام دهد. مگر اینکه متوفی وصیتی کرده باشد که در آن معصیت خداوند باشد و بر خلاف فرم-ان خدا بوده و ستمی روا داشت--ه باشد، و در اینج-ا وصیّ می تواند آن را به سوی حق برگرداند. مثلاً مردی وارثانی دارد و همه مال خود را به یکی از وارثان داده و بقیه را از ارث محروم می سازد. در این حالت جایز است که وصیّ آن را به سوی حق برگرداند و سخن خداوند «جَنَفاً أَوْ إِثْماً»، {از گناه او [در وصیت به کار خلاف] بیم داشته باشد.} [دال بر همین موضوع است] .

توضیح:

«الجنف» یعنی میل پیدا کردن به یکی از وارثان، بدون در نظر گرفتن حقوق دیگران. و «إثم» یعنی اینکه شخص متوفی به ساخت آتشکده و فراهم آوردن شراب امر کند که در این صورت برای وصیّ جایز است وصیت را انجام ندهد. - . تفسیر علی بن ابراهیم 1: 65 -

**[ترجمه]

«2»

ب، [قرب الإسناد] عَلِیٌّ عَنْ أَخِیهِ علیه السلام قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ اعْتُقِلَ لِسَانُهُ عِنْدَ الْمَوْتِ أَوِ الْمَرْأَةِ فَجَعَلَ أَهَالِیهَا یَسْأَلُهُ أَعْتَقْتَ فُلَاناً وَ فُلَاناً فَیُومِئُ بِرَأْسِهِ أَوْ تُومِئُ بِرَأْسِهَا فِی بَعْضٍ نَعَمْ وَ فِی بَعْضٍ لَا وَ فِی الصَّدَقَةِ مِثْلُ ذَلِکَ هَلْ یَجُوزُ ذَلِکَ قَالَ نَعَمْ هُوَ جَائِزٌ(2).

**[ترجمه]قرب الاسناد: علی بن جعفر به نقل از برادرش امام موسی کاظم علیه السلام گوید: از امام درباره مرد یا زنی سؤال کردم که هنگام مرگشان، زبانشان بند آمده و قدرت تکلم ندارند و در این هنگام خانواده از آنها می­پرسند که آیا فلان شخص را آزاد کردی؟ و یا فلان مال را چه کنیم؟ و اگر آنها با تکان دادن سرشان، جواب مثبت یا منفی دهند، آیا جایز است؟ فرمودند: آری جایز است. - . قرب الاسناد: 119 -

**[ترجمه]

«3»

ب، [قرب الإسناد] ابْنُ أَبِی الْخَطَّابِ عَنِ الْبَزَنْطِیِّ قَالَ: کَتَبْتُ إِلَی الرِّضَا علیه السلام رَجُلٌ أَوْصَی لِقَرَابَتِهِ بِأَلْفِ دِرْهَمٍ وَ لَهُ قَرَابَةٌ مِنْ قِبَلِ أَبِیهِ وَ قَرَابَةٌ مِنْ قِبَلِ أُمِّهِ مَا حَدُّ الْقَرَابَةِ یُعْطَی کُلُّ مَنْ بَیْنَهُ وَ بَیْنَهُ قَرَابَةٌ أَمْ (3) لِهَذَا حَدٌّ یَنْتَهِی إِلَیْهِ رَأْیُکَ فَدَتْکَ نَفْسِی فَکَتَبَ إِذَا لَمْ یُسَمِّ أُعْطِیَ أَهْلُ قَرَابَتِهِ (4).

**[ترجمه]قرب الاسناد: البزنطی گوید: به امام رضا علیه السّلام نامه ای نوشتم به این مضمون: مردی برای خویشاوندان خود هزار درهم وصیت کرده، در حالی که او را خویشاوندانی از سوی پدر و نیز از سوی مادر است. حد و حدود خویشاوندی تا کجاست؟ آیا می­تواند به هر کسی که با او قرابتی دارد، در مال خود برای او وصیت کند؟ یا اینکه خویشاوندی دارای حد و مرتبه­ای است؟ جانم به فدایت! نظرتان چیست؟ امام جواب نوشتند: اگر کسی را نام نبرده است، به خویشاوندانش داده شود - . قرب الاسناد: 172 -

**[ترجمه]

«4»

ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام] الْهَمْدَانِیُّ عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ یَاسِرٍ الْخَادِمِ قَالَ: کَتَبْتُ مِنْ نَیْشَابُورَ إِلَی الْمَأْمُونِ أَنَّ رَجُلًا مِنَ الْمَجُوسِ أَوْصَی عِنْدَ مَوْتِهِ بِمَالٍ جَلِیلٍ یُفَرَّقُ فِی الْمَسَاکِینِ وَ الْفُقَرَاءِ فَفَرَّقَهُ قَاضِی نَیْشَابُورَ فِی فُقَرَاءِ الْمُسْلِمِینَ فَقَالَ الْمَأْمُونُ لِلرِّضَا علیه السلام یَا سَیِّدِی مَا تَقُولُ فِی ذَلِکَ فَقَالَ الرِّضَا علیه السلام إِنَّ الْمَجُوسَ لَا یَتَصَدَّقُونَ عَلَی فُقَرَاءِ الْمُسْلِمِینَ فَاکْتُبْ إِلَیْهِ أَنْ یُخْرِجَ بِقَدْرِ ذَلِکَ مِنْ صَدَقَاتِ الْمُسْلِمِینَ فَیَتَصَدَّقَ بِهِ عَلَی فُقَرَاءِ الْمَجُوسِ (5).

**[ترجمه]عیون الاخبار: یاسر خادم گوید: از نیشابور برای مأمون نامه ای نوشتم: مردی مجوس به هنگام مرگ وصیت نمود که مال بسیاری در میان مساکین و فقیران تقسیم شود. قاضی نیشابور هم مال را میان فقیران مسلمان تقسیم کرد. مأمون عباسی به امام رضا علیه السّلام گفت: آقای من، در این خصوص چه می گویید؟ امام رضا فرمودند: مجوسیان نمی توانند بر مسلمانان فقیر صدقه دهند. پس برایش نامه ای بنویس و بگو که به همان اندازه ای که بر مسلمانان صدقه داده، بر فقیران مجوس صدقه دهند. - . عیون الاخبار 2: 15 -

**[ترجمه]

«5»

ضا، [فقه الرضا علیه السلام]: إِذَا أَوْصَی رَجُلٌ إِلَی رَجُلٍ وَ هُوَ شَاهِدٌ فَلَهُ أَنْ یَمْتَنِعَ مِنْ قَبُولِ الْوَصِیَّةِ فَإِنْ کَانَ الْمُوصَی إِلَیْهِ غَائِباً وَ مَاتَ الْمُوصِی مِنْ قَبْلِ أَنْ یَلْتَقِیَ مَعَ الْمُوصَی إِلَیْهِ فَإِنَّ الْوَصِیَّةَ لَازِمَةٌ لِلْمُوصَی إِلَیْهِ وَ یَجُوزُ شَهَادَةُ کَافِرَیْنِ فِی الْوَصِیَّةِ إِذَا لَمْ

ص: 202


1- 1. تفسیر علیّ بن إبراهیم ج 1 ص 65.
2- 2. قرب الإسناد ص 119.
3- 3. فی الکمبانیّ مضروب علیها و هو سهو.
4- 4. قرب الإسناد ص 172.
5- 5. عیون الأخبار ج 2 ص 15 ضمن حدیث طویل.

یَکُنْ هُنَاکَ مُسْلِمَانِ وَ یَجُوزُ شَهَادَةُ امْرَأَتِهِ فِی رُبُعِ الْوَصِیَّةِ إِذَا لَمْ یَکُنْ مَعَهَا غَیْرُهَا وَ یَجُوزُ شَهَادَةُ الْمَرْأَةِ وَحْدَهَا فِی مَوْلُودٍ یُولَدُ فَیَمُوتُ مِنْ سَاعَتِهِ وَ إِذَا أَوْصَی رَجُلٌ إِلَی رَجُلَیْنِ فَلَیْسَ لَهُمَا أَنْ یَنْفَرِدَ کُلُّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا بِنِصْفِ التَّرِکَةِ وَ عَلَیْهِمَا إِنْفَاذُ الْوَصِیَّةِ عَلَی مَا أَوْصَی الْمَیِّتُ وَ إِذَا أَوْصَی رَجُلٌ لِرَجُلٍ بِصُنْدُوقٍ أَوْ سَفِینَةٍ وَ کَانَ فِی الصُّنْدُوقِ أَوِ السَّفِینَةِ مَتَاعٌ أَوْ غَیْرُهُ فَهُوَ مَعَ مَا فِیهِ لِمَنْ أَوْصَی لَهُ إِلَّا أَنْ یَکُونَ قَدِ اسْتَثْنَی بِمَا فِیهِ وَ إِذَا أَوْصَی لِرَجُلٍ بِسُکْنَی دَارِهِ فَلَازِمٌ لِلْوَرَثَةِ أَنْ یُمْضِیَ [یُمْضُوا] وَصِیَّتَهُ وَ إِذَا مَاتَ الْمُوصَی لَهُ رَجَعَتِ الدَّارُ مِیرَاثاً لِوَرَثَةِ الْمَیِّتِ وَ لَا بَأْسَ لِلرَّجُلِ إِذَا کَانَ لَهُ أَوْلَادٌ أَنْ یُفَضِّلَ بَعْضَهُمْ عَلَی بَعْضٍ وَ إِنْ أَوْصَی لِمَمْلُوکِهِ بِثُلُثِ مَالِهِ قُوِّمَ الْمَمْلُوکُ قِیمَةً عَادِلَةً فَإِنْ کَانَتْ قِیمَتُهُ أَکْثَرَ مِنَ الثُلُثِ اسْتُسْعِیَ لِلْفَضْلَةِ ثُمَّ أُعْتِقَ وَ إِنْ أَوْصَی بِحَجٍّ وَ کَانَ صَرُورَةً حُجَّ عَنْهُ مِنْ جَمِیعِ مَالِهِ وَ إِنْ کَانَ قَدْ حَجَّ فَمِنَ الثُّلُثِ فَإِنْ لَمْ یَبْلُغْ مَالُهُ مَا یُحَجُّ عَنْهُ مِنْ بَلَدِهِ حُجَّ عَنْهُ مِنْ حَیْثُ یَتَهَیَّأُ وَ إِنْ أَوْصَی بِثُلُثِ مَالِهِ فِی حَجٍّ وَ عِتْقٍ وَ صَدَقَةٍ تُمْضَی وَصِیَّتُهُ فَإِنْ لَمْ یَبْلُغْ ثُلُثُ مَالِهِ مَا یُحَجُّ عَنْهُ وَ یُعْتَقُ وَ یُتَصَدَّقُ مِنْهُ بُدِئَ بِالْحَجِّ فَإِنَّهُ فَرِیضَةٌ وَ مَا یَبْقَی جُعِلَ فِی عِتْقٍ أَوْ صَدَقَةٍ إِنْ شَاءَ اللَّهُ وَ إِذَا أَوْصَی رَجُلٌ إِلَی امْرَأَتِهِ وَ غُلَامٍ غَیْرِ مُدْرِکٍ فَجَائِزٌ لِلْمَرْأَةِ أَنْ تُنْفِذَ الْوَصِیَّةَ وَ لَا تَنْتَظِرَ بُلُوغَ الْغُلَامِ وَ لَیْسَ لِلْغُلَامِ أَنْ یَرْجِعَ فِی شَیْ ءٍ مِمَّا أَنْفَذَتْهُ المَرْأَةُ إِلَّا مَا کَانَ مِنْ تَغْیِیرٍ أَوْ تَبْدِیلٍ (1).

**[ترجمه]فقه الرضا: اگر مردی، شخصی را که حاضر و شاهد است، برای انجام وصیت انتخاب کند، آن شخص می تواند امتناع کند از اینکه وصیّ شود. اما اگر آن مرد، وصیت کند و شخصی را که غائب است برای انجام وصیّت، وصیّ خود انتخاب کند، در این صورت بر آن شخص واجب است که انجام وصیت را بپذیرد. و شهادت دو کافر در هنگام وصیّت جایز است، اگر مسلمانی نباشد، و نیز جایز است شهادت زن در یک چهارم وصیّت، البته اگر کسی دیگر وجود نداشته باشد، و نیز جایز است شهادت یک زن در خصوص نوزادی که به دنیا می آید و چند لحظه بعد می میرد. اگر مردی به دو نفر در خصوص اموالش وصیت کند، آن دو نفر باید با هم وصیت متوفّی را انجام دهند و نمی توانند که اموال را دو قسمت کرده و هر کدام جداگانه به انجام وصیت بپردازند. اگر مرد متوفّی، صندوق یا یک کشتی را به شخصی بدهد (بنابر وصیت)، پس هر چه در صندوق یا کشتی است، متعلق به این شخص است. مگر اینکه مرد متوفی چیزی را مستثنی کرده باشد. و اگر وصیت کند که شخص در خانه اش ساکن شود، بر وارثان واجب است که این وصیت را انجام دهند، و اگر این شخص بمیرد، خانه هم به عنوان میراث به ورثه میّت بر می گردد. اگر مردی چند فرزند داشته باشد و یکی را بر دیگران برتری بخشد، اشکالی ندارد، و اگر یک سوم مالش را برای مملوک خود وصیت کند، مملوک را تعیین قیمت می کنند و اگر قیمت مملوک بیش از این مال باشد، باید سعی کند تا باقیمانده قیمت تعیین شده را فراهم کند و پس از آن می تواند آزاد باشد. اگر متوفی وصیّت کند که برایش حج بگذارند و ضروری هم باشد، باید [حتی] با همه اموالش، فریضه حج انجام شود. و اگر قبلاً به حج رفته باشد، از یک س-وم اموالش برای انج-ام حج استفاده می ش-ود. و اگر مال متوفّی به اندازه ای نباشد که بتوان از شهر خودش کسی را به حج فرستاد، پس از هر جایی که امکانش فراهم بود، باید حج انجام شود. و اگر متوفیّ یک سوم مالش را برای انجام حج و آزاد کردن غلام و صدقه اختصاص داده باشد، وصیت باید انجام شود، ولی اگر یک سوم مالش برای این سه وصیت کافی نباشد، در وهله اول باید حج به جای آورده شود، زیرا حج فریضه و واجب است، و هر چقدر که از یک سوم اموال باقی ماند، برای آزاد کردن غلام و دادن صدقه اختصاص یابد، انشاا... . و اگرمردی به یک زن و پسر جوانی وصیّت کند، زن جایز است که وصیت را اجرا کند، بدون اینکه منتظر بلوغ پسربچه باشد. و بر پسر لازم نیست که درباره آنچه که زن انجام داده، دوباره کاری کند، مگر اینکه در اجرای وصیّت، از سوی زن تغییر و اشتباهی رخ داده باشد. - . فقه الرضا علیه السلام: 40 -

**[ترجمه]

«6»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ أَوْصَی بِمَالِهِ فِی سَبِیلِ اللَّهِ قَالَ أَعْطِهِ لِمَنْ أَوْصَی لَهُ وَ إِنْ کَانَ یَهُودِیّاً أَوْ نَصْرَانِیّاً لِأَنَّ اللَّهَ یَقُولُ فَمَنْ بَدَّلَهُ بَعْدَ ما سَمِعَهُ فَإِنَّما إِثْمُهُ عَلَی الَّذِینَ یُبَدِّلُونَهُ (2).

ص: 203


1- 1. فقه الرضا ص 40.
2- 2. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 77.

**[ترجمه]تفسیر العیاشی: محمد بن مسلم به نقل از امام محمدباقر علیه السّلام گوید: از امام سؤال کردم: مردی مال خود را در راه خدا وصیت کرد: فرمودند: مال را به هرکس که آن مرد وصیت کرده بدهید، حتی اگر یهودی یا مسیحی باشد. زیرا خداوند می فرماید: {پس هر کس آن [وصیت] را بعد از شنیدنش تغییر دهد، گناهش تنها بر [گردن] کسانی است که آن را تغییر می دهند. آری، خدا شنوای داناست.} - . تفسیر العیاشی 1: 77 -

**[ترجمه]

«7»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ أَبِی سَعِیدٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: أَنَّهُ سُئِلَ عَنْ رَجُلٍ أَوْصَی فِی حَجَّةٍ فَجَعَلَهَا وَصِیُّهُ فِی نَسَمَةٍ قَالَ یَغْرَمُهَا وَصِیُّهُ وَ یَجْعَلُهَا فِی حَجَّةٍ کَمَا أَوْصَی إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی یَقُولُ فَمَنْ بَدَّلَهُ بَعْدَ ما سَمِعَهُ فَإِنَّما إِثْمُهُ عَلَی الَّذِینَ یُبَدِّلُونَهُ (1).

**[ترجمه]تفسیرالعیاشی: ابوسعید به نقل از امام صادق علیه السّلام گوید: سؤال کردم: مردی وصیت می کند که بعداز فوتش حج به جای آورده شود، امّا وصّی او، غلامی را آزاد می کند، چه حکمی دارد؟ امام فرمودند: وصّی شخص متوفی باید غرامت بپردازد و حج به جای آورد، همانطور که متوّفی وصّیت کرده. خداوند فرموده:{پس هر کس آن [وصیت] را بعد از شنیدنش تغییر دهد، گناهش تنها بر [گردن] کسانی است که آن را تغییر می دهند. آری، خدا شنوای داناست.} - . تفسیر العیاشی 1: 77 -

**[ترجمه]

«8»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ مُثَنَّی بْنِ عَبْدِ السَّلَامِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ أَوْصَی لَهُ بِوَصِیَّةٍ فَمَاتَ قَبْلَ أَنْ یَقْبِضَهَا وَ لَمْ یَتْرُکْ عَقِباً قَالَ اطْلُبْ لَهُ وَارِثاً أَوْ مَوْلًی فَادْفَعْهَا إِلَیْهِ فَإِنَّ اللَّهَ یَقُولُ فَمَنْ بَدَّلَهُ بَعْدَ ما سَمِعَهُ فَإِنَّما إِثْمُهُ عَلَی الَّذِینَ یُبَدِّلُونَهُ قُلْتُ إِنَّ الرَّجُلَ کَانَ مِنْ أَهْلِ فَارِسَ دَخَلَ فِی الْإِسْلَامِ لَمْ یُسَمَّ وَ لَا یُعْرَفُ لَهُ وَلِیٌّ قَالَ اجْهَدْ أَنْ تَقْدِرَ لَهُ عَلَی وَلِیٍّ فَإِنْ لَمْ تَجِدْهُ وَ عَلِمَ اللَّهُ مِنْکَ الْجَهْدَ تَتَصَدَّقُ بِهَا(2).

**[ترجمه]تفسیرالعیاشی: مثّنی بن عبدالسّلام از امام صادق علیه السّلام پرسید: مردی متوّفی، مالی را برای شخصی وصیّت می کند، امّا قبل از اینکه مال به این شخص برسد، او می­میرد، چه حکمی دارد؟ امام فرمودند: به دنبال وارثان او و یا ولیّ او باشید و این مال را به بازماندگان دهید. خداوند می فرماید: {پس هر کس آن [وصیت] را بعد از شنیدنش تغییر دهد، گناهش تنها بر [گردن] کسانی است که آن را تغییر می دهند. آری، خدا شنوای داناست.} گفتم: این شخص از اهل ایران بوده که اسلام آورده و نامی نبرده و ولیّ او هم مشخص نیست. امام فرمودند: تلاش کن که ولیّ او را بیابی و اگر نیافتی و خداوند بر سعی و تلاش تو آگاه بود، این مال را صدقه بدهید. - . تفسیر العیاشی 1: 77 -

**[ترجمه]

«9»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سُوقَةَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام عَنْ قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَی فَمَنْ بَدَّلَهُ بَعْدَ ما سَمِعَهُ فَإِنَّما إِثْمُهُ عَلَی الَّذِینَ یُبَدِّلُونَهُ قَالَ نَسَخَتْهَا الَّتِی بَعْدَهَا فَمَنْ خافَ مِنْ مُوصٍ جَنَفاً أَوْ إِثْماً یَعْنِی الْمُوصَی إِلَیْهِ إِنْ خَافَ جَنَفاً مِنَ الْمُوصِی إِلَیْهِ فِی

ثُلُثِهِ جَمِیعاً فِیمَا أَوْصَی بِهِ إِلَیْهِ مِمَّا لَا یَرْضَی اللَّهُ بِهِ فِی خِلَافِ الْحَقِّ فَلَا إِثْمَ عَلَی الْمُوصَی إِلَیْهِ أَنْ یُبَدِّلَهُ إِلَی الْحَقِّ وَ إِلَی مَا یَرْضَی اللَّهُ بِهِ مِنْ سَبِیلٍ الْخَبَرَ(3).

**[ترجمه]تفسیر العیاشی: محمد بن سوقه گوید: از امام محمد باقر درباره آیه{پس هر کس آن [وصیت] را بعد از شنیدنش تغییر دهد، گناهش تنها بر [گردن] کسانی است که آن را تغییر می دهند. آری، خدا شنوای داناست.} پرسیدم. فرمودند: این آیه با آیه بعدی آن منسوخ شده{ولی کسی که از انحراف [و تمایل بیجای] وصیت کننده ای [نسبت به ورثه اش] یا از گناه او [در وصیت به کار خلاف] بیم داشته باشد و میانشان را سازش دهد، بر او گناهی نیست، که خدا آمرزنده مهربان است.} یعنی اگر شخص وصیّ بترسد از اینکه شخص متوفی در وصیتش چیزی آورده که رضای خدا در آن نیست و بر خلاف حق است، پس وصیّ گناهی مرتکب نمی­شود، اگر وصیّت متوفی را به حق و آنچه که باعث خشنودی خداست و در راه خیر است، تبدیل کند. - . تفسیر العیاشی 1: 78 -

**[ترجمه]

«10»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ یُونُسَ رَفَعَهُ إِلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: فِی قَوْلِهِ فَمَنْ خافَ مِنْ مُوصٍ جَنَفاً أَوْ إِثْماً فَأَصْلَحَ بَیْنَهُمْ فَلا إِثْمَ عَلَیْهِ قَالَ یَعْنِی إِذَا مَا اعْتَدَی فِی الْوَصِیَّةِ وَ زَادَ فِی الثُّلُثِ (4).

**[ترجمه]تفسیرالعیاشی: امام صادق علیه السّلام درباره آیه:{ولی کسی که از انحراف [و تمایل بیجای] وصیت کننده ای [نسبت به ورثه اش] یا از گناه او [در وصیت به کار خلاف] بیم داشته باشد و میانشان را سازش دهد، بر او گناهی نیست، که خدا آمرزنده مهربان است.} فرمودند: یعنی اگر وصیت کننده در وصیت خود ظلم کند و در بیش از یک سوم مالش وصیت کند. - . تفسیر العیاشی 1: 78 -

**[ترجمه]

«11»

قب، [المناقب لابن شهرآشوب]: أَوْصَی رَجُلٌ بِأَلْفِ دِرْهَمٍ لِلْکَعْبَةِ فَجَاءَ الْوَصِیُّ إِلَی مَکَّةَ وَ سَأَلَ فَدَلَّوْهُ إِلَی بَنِی شَیْبَةَ فَأَتَاهُمْ فَأَخْبَرَهُمُ الْخَبَرَ فَقَالُوا لَهُ بَرِئَتْ ذِمَّتُکَ ادْفَعْهُ إِلَیْنَا فَقَالَ النَّاسُ سَلْ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام فَسَأَلَهُ علیه السلام فَقَالَ إِنَّ الْکَعْبَةَ غَنِیَّةٌ عَنْ هَذَا انْظُرْ إِلَی

ص: 204


1- 1. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 77.
2- 2. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 77.
3- 3. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 78.
4- 4. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 78.

مَنْ زَارَ هَذَا الْبَیْتَ فَقُطِعَ بِهِ أَوْ ذَهَبَتْ نَفَقَتُهُ أَوْ ضَلَّتْ رَاحِلَتُهُ أَوْ عَجَزَ أَنْ یَرْجِعَ إِلَی أَهْلِهِ فَادْفَعْهَا إِلَی هَؤُلَاءِ(1).

**[ترجمه]المناقب: مردی وصیت کرد که هزار درهم برای کعبه بدهند. وصیّ او به مکه آمد و پرسید، او را به سوی قبیله بنی شیبه راهنمایی کردند. وی نزد آنان رفت و ماجرا را به ایشان گفت. گفتند ذمّه تو بری شد، پول را به ما بده و برو. مردم گفتند: نزد امام محمد باقر علیه السّلام برو و سؤال کن. آن مرد از امام سؤال کرد، امام فرمودند: کعبه نیازی به این پول ندارد، به این زیارت کنندگان نگاه کن که برخی اموالشان دزدیده شد، برخی پولشان تمام شده، برخی شتر خود را گم کرده اند و برخی ناتوان هستند که به سوی خانواده خود باز گردند. پس پول خود را به این افراد بده. - . المناقب 3: 330 -

**[ترجمه]

«12»

ین، [کتاب حسین بن سعید] و النوادر أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: الْغُلَامُ إِذَا أَدْرَکَهُ الْمَوْتُ وَ لَمْ یُدْرِکْ مَبْلَغَ الرِّجَالِ وَ أَوْصَی جَازَتْ وَصِیَّتُهُ لِذَوِی الْأَرْحَامِ وَ لَمْ یَجُزْ لِغَیْرِهِمْ (2).

**[ترجمه]نوادر احمد بن عیسی: امام صادق علیه السّلام فرمودند: اگر مرگ جوانی فرا رسید ولی هنوز به مرحله مردی نرسیده بود و وصیّت کرد، وصیّت او درباره خویشاوندانش جایز است، ولی برای دیگران جایز نیست. - . نوادر احمد بن عیسی: 77 -

**[ترجمه]

«13»

کشف، [کشف الغمة] مِنْ دَلَائِلِ الْحِمْیَرِیِّ، عَنِ الْوَشَّاءِ قَالَ حَدَّثَنِی مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَی عَنْ وَصِیِّ عَلِیِّ بْنِ السَّرِیِّ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی الْحَسَنِ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ علیهما السلام إِنَّ عَلِیَّ بْنَ السَّرِیِّ تُوُفِّیَ وَ أَوْصَی إِلَیَّ فَقَالَ رَحِمَهُ اللَّهُ فَقُلْتُ وَ إِنَّ ابْنَهُ جَعْفَراً وَقَعَ عَلَی أُمِّ وَلَدٍ لَهُ وَ أَمَرَنِی أَنْ أُخْرِجَهُ مِنَ الْمِیرَاثِ فَقَالَ لِی أَخْرِجْهُ وَ إِنْ کَانَ صَادِقاً فَسَیُصِیبُهُ خَبَلٌ قَالَ فَرَجَعْتُ فَقَدَّمَنِی إِلَی أَبِی یُوسُفَ الْقَاضِی قَالَ لَهُ أَصْلَحَکَ اللَّهُ أَنَا جَعْفَرُ بْنُ عَلِیٍّ السَّرِیُّ وَ هَذَا وَصِیُّ أَبِی فَمُرْهُ فَلْیَدْفَعْ إِلَیَّ مِیرَاثِی مِنْ أَبِی فَقَالَ مَا تَقُولُ قُلْتُ نَعَمْ هَذَا جَعْفَرٌ وَ أَنَا وَصِیُّ أَبِیهِ قَالَ فَادْفَعْ إِلَیْهِ مَالَهُ فَقُلْتُ لَهُ أُرِیدُ أَنْ أُکَلِّمَکَ قَالَ فَادْنُ فَدَنَوْتُ حَیْثُ لَا یَسْمَعُ أَحَدٌ کَلَامِی فَقُلْتُ هَذَا وَقَعَ عَلَی أُمِّ وَلَدِ أَبِیهِ وَ أَمَرَنِی أَبُوهُ وَ أَوْصَانِی أَنْ أُخْرِجَهُ مِنَ الْمِیرَاثِ وَ لَا أُوَرِّثَهُ شَیْئاً فَأَتَیْتُ مُوسَی بْنَ جَعْفَرٍ علیهما السلام بِالْمَدِینَةِ فَأَخْبَرْتُهُ وَ سَأَلْتُهُ فَأَمَرَنِی أَنْ أُخْرِجَهُ مِنَ الْمِیرَاثِ وَ لَا أُوَرِّثَهُ شَیْئاً.

قَالَ فَقَالَ اللَّهَ إِنَّ أَبَا الْحَسَنِ أَمَرَکَ قُلْتُ نَعَمْ فَاسْتَحْلَفَنِی ثَلَاثاً وَ قَالَ أَنْفِذْ مَا أُمِرْتَ بِهِ فَالْقَوْلُ قَوْلُهُ قَالَ الْوَصِیُّ فَأَصَابَهُ الْخَبَلُ بَعْدَ ذَلِکَ قَالَ الْحَسَنُ بْنُ عَلِیٍّ الْوَشَّاءُ رَأَیْتُهُ عَلَی ذَلِکَ قُلْتُ هَذَا الْخَبَرُ یَحْتَاجُ إِلَی فَضْلِ تَأَمُّلٍ فِی مَعْرِفَةِ رُوَاتِهِ فَإِنَّهُ لَوْ صَحَّ ذَلِکَ عَنِ ابْنِ الْمَیِّتِ وَجَبَ عَلَیْهِ الْحَدُّ وَ لَمْ یَسْقُطْ مِیرَاثُهُ وَ بَلَغَنِی بَعْدَ ذَلِکَ أَنَّهُ کَانَ مِنْ مَذْهَبِ أَبِی یُوسُفَ أَنَّ الْمُجْتَهِدَ یُقَلِّدُ مَنْ هُوَ أَعْلَمُ مِنْهُ وَ رُوِیَ فِی کُتُبِ

ص: 205


1- 1. المناقب ج 3 ص 330.
2- 2. نوادر أحمد بن عیسی ص 77.

أُصُولِهِمْ أَنَّ أَبَا یُوسُفَ حَکَمَ عَلَی إِنْسَانٍ بِحُکْمٍ مَا فَقَالَ لَهُ لَقَدْ حَکَمْتَ عَلَیَّ بِخِلَافِ مَا حَکَمَ لِی مُوسَی بْنُ جَعْفَرٍ علیهما السلام قَالَ فَمَا الَّذِی حَکَمَ بِهِ قَالَ کَذَا وَ کَذَا فَاسْتَحْلَفَهُ وَ أَجْرَاهُ عَلَی حُکْمِ مُوسَی فَلَعَلَّهَا إِشَارَةٌ إِلَی هَذِهِ الْقِصَّةِ.

**[ترجمه]کشف الغمة به نقل از دلایل حمیری: وشاء گوید: محمد بن یحیی از وصیّ علی بن السری گوید: به امام موسی علیه السّلام عرض کردم: علی بن السری وفات یافت و من را وصیّ خود قرار داد. امام فرمودند: خدا رحمتش کند. گفتم: جعفر بن علی بن السری با ام ولد او (کنیزی که بچه دارد) مجامعت نموده و پدرش به من امر کرد که او را ارثیه ندهم. امام فرمودند: او را از ارثیه خارج ساز و اگر راست بگوید، (جعفر) دچار نقص عضو خواهد شد. وقتی برگشتم، جعفر مرا نزد ابویوسف قاضی برد و گفت: خداوند تو را شایسته دارد، من جعفر بن علی السری هستم و این مرد وصیّ پدرم هست به او دستور بده که میراث پدرم را به من دهد. قاضی گفت: ای وصیّ چه می­گویی؟ گفتم: آری، این شخص جعفر است و من وصیّ پدرش هستم. گفت: پس مالش را به او بده. گفتم: ای قاضی، می­خواهم با تو حرف بزنم. قاضی گفت: نزدیک شو، من هم نزدیک شدم و به شکلی که کسی صدایم را نمی شنید گفتم: این جعفر با کنیز پدرش که بچه هم داشت همبستر شده و پدرش به من امر کرده که او را از ارث محروم سازم و چیزی به او ندهم. نزد امام موسی علیه السّلام در مدینه رفتم و در این باب سؤال کردم و ایشان مرا امر کردند که جعفر را از میراث خارج کرده و چیزی به او ندهم. قاضی گفت: تو را به خدا، آیا ابوالحسن علیه السّلام چنین امری فرمود؟ گفتم: آری؛ و سه بار من را قسم داد و گفت: آنچه را که امام فرمان داده انجام بده، چون سخن، سخن امام است. وصی گوید: بعد از مدتی جعفر دچار نقص عضو شد. حسن بن علی الوشاء گوید: من جعفر را به این شکل دیدم.

گفتم: این خبر نیازمند تأمل بیشتری در راویان است، زیرا اگر این خبر صحیح باشد، باید حد شرعی بر جعفر جاری می شد و ارثیه­اش هم پرداخت می­شد؛ پس از آن به من خبر رسید که وی از پیروان مذهب ابویوسف بود که در آن، مجتهد از عالم تر از خود تقلید می کند. و در کتابهای اصولشان روایت شده که ابویوسف بر شخصی حکمی کرد و آن شخص گفت: تو بر خلاف آنچه که موسی بن جعفر علیه السّلام حکم نموده بر من حکم کرده ای. ابو یوسف گفت: ایشان چه حکمی کردند؟ گفت: فلان حکم را کرده اند. ابویوسف وی را قسم داد که آیا این حکم موسی بن جعفر علیه السّلام است؟ که جواب داد آری. پس ابویوسف هم حکم امام موسی علیه السّلام را اجرا کرد و شاید این مطلب اشاره ای باشد بر قصه ای که ذکر شد.

**[ترجمه]

«14»

کش، [رجال الکشی] حَمْدَوَیْهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُوسَی قَالَ رَوَی أَصْحَابُنَا عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ الْحَجَّاجِ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: أَتَانِی ابْنُ عَمٍّ لِی یَسْأَلُنِی أَنْ آذَنَ لِحَیَّانَ السَّرَّاجِ فَأَذِنْتُ لَهُ فَقَالَ لِی یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ إِنِّی أُرِیدُ أَسْأَلُکَ عَنْ شَیْ ءٍ أَنَا بِهِ عَالِمٌ إِلَّا أَنِّی أُحِبُّ أَنْ أَسْأَلَکَ عَنْهُ أَخْبِرْنِی عَنْ عَمِّکَ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ مَاتَ قَالَ فَقُلْتُ أَخْبَرَنِی أَبِی أَنَّهُ کَانَ فِی ضَیْعَةٍ لَهُ فَأُتِیَ فَقِیلَ لَهُ أَدْرِکْ عَمَّکَ قَالَ فَأَتَیْتُ وَ قَدْ کَانَتْ أَصَابَتْهُ غَشْیَةٌ فَأَفَاقَ فَقَالَ لِیَ ارْجِعْ إِلَی ضَیْعَتِکَ قَالَ فَأَبَیْتُ فَقَالَ لِتَرْجِعَنَّ قَالَ فَانْصَرَفْتُ فَمَا بَلَغْتُ الضَّیْعَةَ حَتَّی أَتَوْنِی فَقَالُوا أَدْرِکْهُ فَأَتَیْتُهُ فَوَجَدْتُهُ قَدِ اعْتُقِلَ لِسَانُهُ فَأَتَوْا بِطَشْتٍ وَ جَعَلَ یَکْتُبُ وَصِیَّتَهُ فَمَا بَرِحْتُ حَتَّی غَمَّضْتُهُ وَ کَفَّنْتُهُ وَ غَسَلْتُهُ وَ صَلَّیْتُ عَلَیْهِ وَ دَفَنْتُهُ فَإِنْ کَانَ هَذَا مَوْتاً فَقَدْ وَ اللَّهِ مَاتَ قَالَ فَقَالَ لِی رَحِمَکَ اللَّهُ شُبِّهَ عَلَی أَبِیکَ قَالَ فَقُلْتُ یَا سُبْحَانَ اللَّهِ أَنْتَ تَصْدِفُ عَلَی قَلْبِکَ قَالَ فَقَالَ لِی وَ مَا الصَّدَفُ عَلَی الْقَلْبِ قَالَ قُلْتُ الْکَذِبُ (1).

**[ترجمه]رجال الکشی: امام صادق علیه السّلام گوید: یکی از پسر عموهایم بر من وارد شد و درخواست نمود، اجازه دهم حیان السراج نزد من آید. اجازه دادم. حیان گفت: ای ابوعبدالله، می خواهم چیزی بپرسم که خود جواب آن را می دانم، ولی دوست دارم که از تو سؤال کنم. مرا با خبر ساز از عمویت محمد بن علی، آیا مرده است؟ امام فرمود، پدرم به من گفته اند که عمویم در مزرعه ای بود، کسی نزد او آمد و گفت: عمویت را دریاب. پس نزد او رفتم در حالیکه دچار غش شده بود. به هوش آمد و به من گفت به مزرعه ات بازگرد. پدرم گوید من نپذیرفتم، ولی عمویم گفت: باید برگردی. پدرم گفت: به مزرعه بازگشتم ولی خبر آمد که عمویت را دریاب؛ پس نزد او رفتم، دیدم که زبانش بند آمده است، کاغذی آوردند و او شروع به نوشتن وصیت کرد و از او فارغ نشدم تا این که چشمانش را بر هم نهادم و کفن کرده و غسل دادم و بر او نماز گزاردم و او را دفن کردم. پس اگر این مرگ باشد، او مرده است. امام ادامه داد: حیان گفت: درود و مرحمت خدا بر تو باد، در این خصوص بر سخنان پدر بزرگوارتان شبه--ه­ای وجود داشت. امام فرمودند: سبحان الله، تو قلب خ-ود را الصدف می کنی. حیان گفت: الصدف یعنی چه؟ امام فرمودند: یعنی: الکذب. - . رجال الکشی: 266 -

**[ترجمه]

«15»

مَجَالِسُ الشَّیْخِ، عَنِ الْمُفِیدِ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ جُمْهُورٍ عَنْ أَبِی بَکْرٍ الْمُفِیدِ الْجَرْجَرَائِیِّ عَنْ أَبِی الدُّنْیَا الْمُعَمَّرِ الْمَغْرِبِیِّ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام قَالَ: قَضَی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَنَّ الدَّیْنَ قَبْلَ الْوَصِیَّةِ وَ أَنْتُمْ تَقْرَءُونَ مِنْ بَعْدِ وَصِیَّةٍ یُوصِی بِها أَوْ دَیْنٍ (2).

ص: 206


1- 1. کان الرمز( ل) للخصال و بعد الفحص الکثیر و الجهد ظهر أن الحدیث منقول من رجال الکشّیّ فهو بعینه سندا و متنا فی ص 266 طبع النجف لذلک صححنا الرمز فلاحظ.
2- 2. کان الرمز سن، و لم أجده فی المحاسن کما فی المتن و نقله بعینه سندا و متنا فی المستدرک عن أمالی الشیخ الطوسیّ فراجع ج 2 ص 524 مستدرک الوسائل.

**[ترجمه]مجالس الشیخ: امیرالمومنین علیه السّلام فرمودند: رسول خدا صلّی الله علیه و آله امر نموده اند که پرداخت دین و بدهی قبل از وصیت باشد، در حالی که شما می خوانید «مِنْ بَعْدِ وَصِیَّةٍ یُوصی بِها أَوْ دَیْن»، - . مستدرک الوسایل 2: 524 - {[البته همه اینها] پس از انجام وصیّتی است که او بدان سفارش کرده یا دینی [که باید استثنا شود].}

**[ترجمه]

«16»

الْهِدَایَةُ، قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: أَوَّلُ مَا تَبْدَأُ بِهِ مِنْ تَرِکَةِ الْمَیِّتِ الْکَفَنُ ثُمَّ الدَّیْنُ ثُمَّ الْوَصِیَّةُ وَ الْمِیرَاثُ (1).

**[ترجمه]الهدایه: رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمودند: اولین چیزی که از ما ترک شخص متوفی پرداخت می شود، کفن، سپس بدهی، سپس وصیت و سپس میراث است. - . الهدایة: 81 -

**[ترجمه]

«17»

وَ قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام: الْوَصِیَّةُ حَقٌّ عَلَی کُلِّ مُسْلِمٍ وَ یُسْتَحَبُّ أَنْ یُوصِیَ الرَّجُلُ لِذَوِی قَرَابَتِهِ مِمَّنْ لَا یَرِثُ بِشَیْ ءٍ قَلَّ أَوْ کَثُرَ وَ مَنْ لَمْ یَفْعَلْ فَقَدْ خَتَمَ عَمَلَهُ بِمَعْصِیَةٍ(2).

**[ترجمه]الهدایه: امام صادق علیه السّلام فرمودند: وصیت بر ذمه هر مسلمانی حق است و مستحب است که انسان بر خویشاوندانی که ارث نمی برند هم مقداری، کم یا زیاد، به ارث گذارد؛ و هر کس این کار را نکند، کار این دنیای خود را با معصیت به پایان رسانیده است. - . الهدایة: 81 -

**[ترجمه]

«18»

وَ قَالَ: لَیْسَ لِلْمَیِّتِ مِنْ مَالِهِ إِلَّا الثُّلُثُ فَإِذَا أَوْصَی بِأَکْثَرَ مِنَ الثُّلُثِ رُدَّ إِلَی الثُّلُثِ وَ إِذَا أَوْصَی بِجُزْءٍ مِنْ مَالِهِ فَالْجُزْءُ وَاحِدٌ مِنْ سَبْعَةٍ لِقَوْلِ اللَّهِ تَعَالَی لَها سَبْعَةُ أَبْوابٍ لِکُلِّ بابٍ مِنْهُمْ جُزْءٌ مَقْسُومٌ وَ قَدْ رُوِیَ أَنَّ الْجُزْءَ وَاحِدٌ مِنْ عَشَرَةٍ لِقَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ ثُمَّ

اجْعَلْ عَلی کُلِّ جَبَلٍ مِنْهُنَّ جُزْءاً وَ کَانَتِ الْجِبَالُ عَشَرَةً فَإِذَا أَوْصَی بِسَهْمٍ مِنْ مَالِهِ أَوْ بِشَیْ ءٍ مِنْ مَالِهِ فَهُوَ وَاحِدٌ مِنْ سِتَّةٍ فَإِذَا أَوْصَی بِمَالٍ کَثِیرٍ فَالْکَثِیرُ ثَمَانُونَ وَ مَا زَادَ لِقَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ لَقَدْ نَصَرَکُمُ اللَّهُ فِی مَواطِنَ کَثِیرَةٍ وَ کَانَتْ ثَمَانِینَ مَوْطِناً(3).

**[ترجمه]الهدایة: میت می­تواند فقط درباره یک سوم از مال خود وصیت کند و اگر درباره بیش از یک سوم وصیت کند، وصیتش به یک سوم برگردانده می­شود و اگر درباره یک جزء از مالش وصیت کند، آن یک جزء در واقع یک هفتم حساب می شود. زیرا خداوند می فرماید: «لَها سَبْعَةُ أَبْوابٍ لِکُلِّ بابٍ مِنْهُمْ جُزْءٌ مَقْسُومٌ» - . حجر / 44 - { [دوزخی] که برای آن هفت در است، و از هر دری بخشی معین از آنان [وارد می شوند].} و روایت شده که جزء یک دهم از مال است، به واسطه قول خداوند: «ثُمَّ اجْعَلْ عَلی کُلِّ جَبَلٍ مِنْهُنَّ جُزْء» - . بقره / 260 - {سپس بر هر کوهی پاره ای از آنها را قرار ده}و کوهها ده تا بودند .

و اگر درباره سهمی یا چیزی از مالش وصیت نمود، در واقع یک ششم مالش محسوب می شود و اگر درباره مال بسیاری وصیت نماید. آن مال، هشتاد یا بیشتر حساب می شود، به دلیل سخن خداوند: «لَقَدْ نَصَرَکُمُ اللَّهُ فی مَواطِنَ کَثیرَة» - . توبه / 25 - {قطعاً خداوند شما را در مواضع بسیاری یاری کرده است.} که هشتاد موطن بوده است. - . الهدایة: 81 -

**[ترجمه]

«19»

وَ سُئِلَ عَنْ رَجُلٍ حَضَرَهُ الْمَوْتُ فَأَعْتَقَ مَمْلُوکاً لَیْسَ لَهُ غَیْرُهُ فَأَبَی الْوَرَثَةُ أَنْ یُجِیزُوا ذَلِکَ قَالَ مَا یُعْتَقُ مِنْهُ إِلَّا ثُلُثُهُ وَ عَنْ رَجُلٍ قَالَ هَذِهِ السَّفِینَةُ لِفُلَانٍ وَ لَمْ یُسَمِّ مَا فِیهَا وَ فِیهَا طَعَامٌ قَالَ هِیَ لِلَّذِی أَوْصَی لَهُ بِهَا وَ بِمَا فِیهَا إِلَّا أَنْ یَکُونَ صَاحِبُهَا اسْتَثْنَی مَا فِیهَا وَ لَیْسَ لِلْوَرَثَةِ فِیهَا شَیْ ءٌ وَ سُئِلَ عَنْ رَجُلٍ أَوْصَی لِرَجُلٍ بِصُنْدُوقٍ فِیهِ مَالٌ فَقَالَ الصُّنْدُوقُ بِمَا فِیهِ لَهُ وَ سُئِلَ عَنْ رَجُلٍ أَوْصَی بِمَالٍ فِی سَبِیلِ اللَّهِ قَالَ فَهُوَ لِشِیعَتِنَا وَ رُوِیَ أَنَّهُ قَالَ اصْرِفْهُ فِی الْحَجِّ فَإِنِّی لَا أَعْرِفُ سَبِیلًا مِنْ سُبُلِهِ أَفْضَلَ مِنَ الْحَجِّ.

**[ترجمه]الهدایة: از امام صادق علیه السّلام درباره مردی سؤال شد که مرگش فرا رسیده بود، غلامی را که داشت آزاد کرد (و فقط همین یک غلام را داشت). وارثان نپذیرفتند. امام فرمودند: تنها می تواند یک سوم از ارزش غلام را آزاد کند. و نیز درباره مردی پرسیدند که وصیت کرد: این کشتی برای فلان شخص باشد، اما اسمی از اموال درون کشتی که غذا بود نبرد. امام فرمودند: آنها مال شخصی هستند که متوفی به او بخشیده، مگر اینکه متوفی چیزی را در کشتی مستثنی کرده باشد و ورثه در اموال این کشتی سهمی ندارند. و نیز سؤال شد درباره مردی که صندوقی را به شخصی وانهاده بود، در حالی که اموالی در آن بود. امام فرمودند: صندوق و آنچه در آن است، مال آن شخص است.

و نیز سؤال شد درباره مردی که وصیت کرده بود مالی را در راه خدا خرج کنند. فرمود: این مال متعلق به شیعیان ما است. و نیز از امام نقل شده که فرمود: این مال را در فریضه حج خرج کنید، زیرا من راهی برای خرج کردن در راه خدا بهتر از حج نمی شناسم. - . الهدایة: 81 -

**[ترجمه]

«20»

وَ سُئِلَ الصَّادِقُ علیه السلام عَنْ رَجُلٍ أَوْصَی لِرَجُلٍ بِسَیْفٍ کَانَ فِیهِ حِلْیَةٌ فَقَالَ لَهُ

ص: 207


1- 1. الهدایة ص 81.
2- 2. الهدایة ص 81.
3- 3. الهدایة و ما بین القوسین سقط من مطبوعة( الکمبانیّ) و أضفناه من المصدر.

الْوَرَثَةُ إِنَّمَا لَکَ النَّصْلُ فَقَالَ السَّیْفُ بِمَا فِیهِ لَهُ (1).

**[ترجمه]الهدایه: از امام صادق علیه السّلام سؤال شد: مردی وصیتی می کند شمشیری مرصَّع را به فلان شخص دهند. ورثه گفتند: تنها تیغه شمشیر از آن توست (و زیور آلات آن مال ماست) امام فرمود: شمشیر با هر آنچه که به آن ملحق است. متعلق به فلان شخص است. - . الهدایة -

**[ترجمه]

«21»

کِتَابُ زَیْدٍ النَّرْسِیِّ، عَنْ عَلِیِّ بْنِ مَزْیَدٍ صَاحِبِ السَّابِرِیِّ قَالَ: أَوْصَی إِلَیَّ رَجُلٌ بِتَرِکَتِهِ وَ أَمَرَنِی أَنْ یُحَجَّ بِهَا عَنْهُ فَنَظَرْتُ فِی ذَلِکَ فَإِذَا شَیْ ءٌ یَسِیرٌ لَا یَکُونُ لِلْحَجِّ سَأَلْتُ أَبَا حَنِیفَةَ وَ غَیْرَهُ فَقَالُوا تَصَدَّقْ بِهَا فَلَمَّا حَجَجْتُ لَقِیتُ عَبْدَ اللَّهِ بْنَ الْحَسَنِ فِی الطَّوَافِ فَقُلْتُ لَهُ ذَلِکَ فَقَالَ لِی هَذَا جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ فِی الْحِجْرِ فَاسْأَلْهُ قَالَ فَدَخَلْتُ الْحِجْرَ فَإِذَا أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام تَحْتَ الْمِیزَابِ مُقْبِلٌ بِوَجْهِهِ عَلَی الْبَیْتِ یَدْعُو ثُمَّ الْتَفَتَ فَرَآنِی فَقَالَ مَا حَاجَتُکَ فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ إِنِّی رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ الْکُوفَةِ مِنْ مَوَالِیکُمْ فَقَالَ دَعْ ذَا عَنْکَ حَاجَتَکَ قَالَ قُلْتُ رَجُلٌ مَاتَ وَ أَوْصَی بِتَرِکَتِهِ إِلَیَّ وَ أَمَرَنِی أَنْ أَحُجَّ بِهَا عَنْهُ فَنَظَرْتُ فِی ذَلِکَ فَوَجَدْتُهُ یَسِیراً لَا یَکُونُ لِلْحَجِّ فَسَأَلْتُ مَنْ قِبَلَنَا فَقَالُوا لِی تَصَدَّقْ بِهِ فَقَالَ لِی مَا صَنَعْتَ فَقُلْتُ تَصَدَّقْتُ بِهِ قَالَ ضَمِنْتَ إِلَّا أَنْ لَا یَکُونَ یَبْلُغُ أَنْ یُحَجَّ بِهِ مِنْ مَکَّةَ فَإِنْ کَانَ یَبْلُغُ أَنْ یُحَجَّ بِهِ مِنْ مَکَّةَ فَأَنْتَ ضَامِنٌ وَ إِنْ لَمْ یَکُنْ یَبْلُغُ ذَلِکَ فَلَیْسَ عَلَیْکَ ضَمَانٌ (2).

**[ترجمه]کتاب زید النرسی: علی بن مزید صاحب السابری گوید: مردی ماترک خود را در اختیار من قرار داد و امر کرد که به وسیله آن، حج بجای آورم، من به ماترک نگاه کردم، چیز اندکی بود که برای حج کافی نبود. از ابوحنیفه و دیگران سؤال کردم، گفتند: آن مال را صدقه بده. وقتی که خودم به حج آمدم، به عبدالله بن حسن برخوردم، به او گفتم: مسئله ای دارم، گفت: این جعفر بن محمد علیه السّلام است که در کنار حجر است، از او بپرس. گوید: نزد امام در کنار حجر رفتم و امام در زیر ناودان، روی به کعبه داشت و دعا می کرد. برگشت و مرا دید. گفت: چه حاجت داری؟ گفتم: فدایت شوم، من مردی از کوفه و از پیروان شما هستم. امام فرمود: از اینها بگذر و حاجتت را بگو: گفتم: مردی فوت کرده و مرا وصیت کرده که با اموالش حج به جای آورم. من هم دیدم که اموال او کم است و کفاف حج را نمی دهد، پس از اطرافیان خود پرسیدم و گفتند: این مال را صدقه بده. امام فرمود: چه کردی؟ گفتم: مال را به صدقه دادم. فرمود: اگر آن مال برای انجام حج کفایت می­کرد. تو ضامن بودی، و اگر کفایت نمی کرد، دیگر بر تو ضمانتی نیست. - . کتاب زید النرسی: 48 -

**[ترجمه]

باب 3 الوصایا المبهمة

الأخبار

«1»

مع، [معانی الأخبار] ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام] أَبِی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِدْرِیسَ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنِ الْجَامُورَانِیِّ عَنِ الْبَزَنْطِیِّ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ خَالِدٍ قَالَ: سَأَلْتُ الرِّضَا علیه السلام عَنْ رَجُلٍ أَوْصَی بِجُزْءٍ مِنْ مَالِهِ قَالَ سُبُعُ ثُلُثِهِ (3).

**[ترجمه]معانی الاخبار: حسین بن خالد گوید: از امام رضا علیه السّلام پرسیدم: مردی درباره یک جزء از اموالش وصیت نموده است، یعنی چه مقدار؟ فرمودند: یک هفتم از ثلث مالش. - . معانی الاخبار: 218 و عیون الاخبار 1: 308 -

**[ترجمه]

«2»

ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام] أَبِی وَ ابْنُ الْوَلِیدِ مَعاً عَنْ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارِ وَ أَحْمَدَ بْنِ إِدْرِیسَ مَعاً عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنِ ابْنِ هَاشِمٍ عَنْ دَاوُدَ بْنِ مُحَمَّدٍ النَّهْدِیِّ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا قَالَ: دَخَلَ ابْنُ أَبِی سَعِیدٍ الْمُکَارِی عَلَی الرِّضَا علیه السلام فَقَالَ لَهُ أَبْلَغَ اللَّهُ مِنْ قَدْرِکَ أَنْ تَدَّعِیَ ما ادَّعَی أَبُوکَ؟

ص: 208


1- 1. الهدایة ....
2- 2. کتاب زید النرسی ص 48 الأصول الستة عشر.
3- 3. معانی الأخبار ص 218 و عیون الأخبار ج 1 ص 308.

فَقَالَ لَهُ مَا لَکَ أَطْفَأَ اللَّهُ نُورَکَ وَ أَدْخَلَ الْفَقْرَ بَیْتَکَ أَ مَا عَلِمْتَ أَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَوْحَی إِلَی عِمْرَانَ أَنِّی وَاهِبٌ لَکَ ذَکَراً فَوَهَبَ لَهُ مَرْیَمَ وَ وَهَبَ لِمَرْیَمَ عِیسَی وَ عِیسَی مِنْ مَرْیَمَ وَ مَرْیَمُ مِنْ عِیسَی وَ مَرْیَمُ وَ عِیسَی علیهما السلام شَیْ ءٌ وَاحِدٍ وَ أَنَا مِنْ أَبِی وَ أَبِی مِنِّی وَ أَنَا وَ أَبِی شَیْ ءٌ وَاحِدٌ فَقَالَ لَهُ ابْنُ أَبِی سَعِیدٍ فَأَسْأَلُکَ عَنْ مَسْأَلَةٍ فَقَالَ لَا إِخَالُکَ تَقْبَلُ مِنِّی وَ لَسْتَ مِنْ غَنَمِی وَ لَکِنْ هَلُمَّهَا فَقَالَ ابْنُ أَبِی سَعِیدٍ فَأَسْأَلُکَ عَنْ مَسْأَلَةِ رَجُلٍ قَالَ عِنْدَ مَوْتِهِ کُلُّ مَمْلُوکٍ لِی قَدِیمٍ فَهُوَ حُرٌّ لِوَجْهِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَقَالَ نَعَمْ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی یَقُولُ فِی کِتَابِهِ حَتَّی عادَ کَالْعُرْجُونِ الْقَدِیمِ فَمَا کَانَ مِنْ مَمَالِیکِهِ أَتَی لَهُ سِتَّةُ أَشْهُرٍ فَهُوَ قَدِیمٌ حُرٌّ قَالَ فَخَرَجَ الرَّجُلُ فَافْتَقَرَ حَتَّی مَاتَ وَ لَمْ یَکُنْ عِنْدَهُ مَبِیتُ لَیْلَةٍ لَعَنَهُ اللَّهُ (1).

**[ترجمه]عیون الاخبار: ابن ابی سعید المکاری بر امام رضا علیه السّلام وارد شد و گفت: خداوند از قدر و منزلت تو بکاهد، اگر آنچه را که پدرت ادعا کرده است، بگویی. امام فرمود: تو را چه شده، خدا نورت را خاموش گرداند، و فقر را در خانه ات وارد کند. آیا نمی دانی که خداوند بر حضرت عمران وحی نمود که «من به تو پسری خواهم داد»، ولی به او حضرت مریم را عطا نمود. و برای مریم هم عیسی را بخشید و عیسی علیه السّلام از مریم است و مریم از عیسی و هر دو یک چیز هستند. و من از پدرم هستم و پدرم هم از من و من و پدرم یک شیء واحد هستیم.

ابن ابی سعید گفت: سؤالی می کنم. فرمود: گمان نکنم که از من جواب را بپذیری، تو از تبار ما نیستی، ولی زود باش بپرس. ابن ابی سعید گفت: مردی هنگام مرگش گفت: هر غلامی که دارم و قدیمی است، در راه خدا آزاد است. امام فرمود: آری، خداوند در قرآن می فرماید: «حَتَّی عادَ کَالْعُرْجُونِ الْقَدیم»، {تا چون شاخکِ خشکِ خوشه خرما برگردد.} پس هر غلامی که شش ماه بر بردگی­اش گذشته، قدیمی و آزاد است. راوی گفت: آن مرد خارج شد، دچار فقر گردید تا اینکه مرد و حتی برای یک شب هم قوت و توشه ای نداشت و خداوند او را لعنت کرد. - . عیون الاخبار: 308 -

**[ترجمه]

«3»

مع، [معانی الأخبار] أَبِی عَنْ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارِ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ: مِثْلَهُ (2).

**[ترجمه]معانی الاخبار: پدرم از محمد عطار و او از اشعری، مانند این روایت را ذکر نموده است. - . معانی الاخبار: 218 -

**[ترجمه]

«4»

کش، [رجال الکشی] حَمْدَوَیْهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُوسَی عَنْ عَلِیِّ بْنِ عُمَرَ الزَّیَّاتِ عَنِ ابْنِ أَبِی سَعِیدٍ: مِثْلَهُ (3).

**[ترجمه]رجال الکشی: حمدویه از حسن بن موسی از علی بن عمر الزیات از ابن ابی سعید مانند این را آورده است. - رجال الکشی: 290 -

**[ترجمه]

«5»

مع، [معانی الأخبار] أَبِی عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: أَنَّهُ سُئِلَ عَنْ رَجُلٍ یُوصِی بِسَهْمٍ مِنْ مَالِهِ فَقَالَ السَّهْمُ وَاحِدٌ مِنْ ثَمَانِیَةٍ لِقَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ إِنَّمَا الصَّدَقاتُ لِلْفُقَراءِ وَ الْمَساکِینِ وَ الْعامِلِینَ عَلَیْها وَ الْمُؤَلَّفَةِ قُلُوبُهُمْ وَ فِی الرِّقابِ وَ الْغارِمِینَ وَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَ ابْنِ السَّبِیلِ (4).

**[ترجمه]معانی الاخبار: از امام جعفر صادق علیه السّلام درباره مردی سؤال شد که درباره یک سهم از مالش وصیت کرده بود، یعنی چه مقدار؟ امام فرمودند: یک سهم یعنی یک هشتم. با عنایت به آیه «انَّمَا الصَّدَقاتُ لِلْفُقَراءِ وَ الْمَساکینِ وَ الْعامِلینَ عَلَیْها وَ الْمُؤَلَّفَةِ قُلُوبُهُمْ وَ فِی الرِّقابِ وَ الْغارِمینَ وَ فی سَبیلِ اللَّهِ وَ ابْنِ السَّبیل»، {صدقات، تنها به تهیدستان و بینوایان و متصدیّان [گردآوری و پخش] آن، و کسانی که دلشان به دست آورده می شود، و در [راه آزادی] بردگان، و وامداران، و در راه خدا، و به در راه مانده، اختصاص دارد} - . معانی الاخبار: 216 -

**[ترجمه]

«6»

مع، [معانی الأخبار] ابْنُ الْوَلِیدِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنْ أَبِیهِ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَی قَالَ: سَأَلْتُ الرِّضَا علیه السلام عَنْ رَجُلٍ أَوْصَی بِسَهْمٍ مِنْ مَالِهِ وَ لَا یُدْرَی السَّهْمُ أَیُّ شَیْ ءٍ هُوَ فَقَالَ لَیْسَ عِنْدَکُمْ فِیمَا بَلَغَکُمْ عَنْ جَعْفَرٍ وَ أَبِی جَعْفَرٍ علیهما السلام فِیهَا شَیْ ءٌ قُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ مَا سَمِعْنَا أَصْحَابَنَا یَذْکُرُونَ شَیْئاً فِی هَذَا عَنْ آبَائِکَ علیهم السلام فَقَالَ

ص: 209


1- 1. عیون الأخبار ص 308.
2- 2. معانی الأخبار ص 218.
3- 3. رجال الکشّیّ ص 290.
4- 4. معانی الأخبار ص 216.

السَّهْمُ وَاحِدٌ مِنْ ثَمَانِیَةٍ فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ کَیْفَ صَارَ وَاحِداً مِنْ ثَمَانِیَةٍ فَقَالَ أَ مَا تَقْرَأُ کِتَابَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ إِنِّی لَأَقْرَؤُهُ وَ لَکِنْ لَا أَدْرِی أَیْنَ مَوْضِعُهُ فَقَالَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ إِنَّمَا الصَّدَقاتُ لِلْفُقَراءِ وَ الْمَساکِینِ وَ الْعامِلِینَ عَلَیْها وَ الْمُؤَلَّفَةِ قُلُوبُهُمْ وَ فِی الرِّقابِ وَ الْغارِمِینَ وَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَ ابْنِ السَّبِیلِ ثُمَّ عَقَدَ بِیَدِهِ ثَمَانِیَةً قَالَ وَ کَذَلِکَ قَسَمَهَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله عَلَی ثَمَانِیَةِ أَسْهُمٍ وَ السَّهْمُ وَاحِدٌ مِنْ ثَمَانِیَةٍ(1).

**[ترجمه]معانی الاخبار: صفوان بن یحیی گوید: از امام رضا علیه السّلام پرسیدم: مردی یک سهم از مالش را وصیت کرد و معلوم نیست که چه مقدار است؟ فرمودند: آیا در این خصوص چیزی از امام جعفر و امام محمدباقر علیه السّلام به شما نرسیده؟ گفت: فدایت شوم، ما از یاران خود چیزی در این باره و به نقل از پدران بزرگوارتان نشنیده ایم. امام فرمود: یک سهم یعنی یک هشتم. گفتم: فدایت شوم! چگونه یک هشت-م می شود؟ فرمود: آیا در قرآن نخوانده اید؟ عرض کردم: فدایت شوم، قرآن می خوانم اما نمی دانم در کجای قرآن مذکور است؟ فرمود: {صدقات، تنها به تهیدستان و بینوایان و متصدیّان [گردآوری و پخش] آن، و کسانی که دلشان به دست آورده می شود، و در [راه آزادی] بردگان، و وامداران، و در راه خدا، و به در راه مانده، اختصاص دارد.}سپس با دستانش هشت انگشت را نشان داد و فرمود: رسول خدا صلّی الله علیه و آله آن را بر هشت تقسیم کرده و هر سهم، یک از هشت است. - . معانی الاخبار: 216 -

**[ترجمه]

«7»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنِ الْبَزَنْطِیِّ عَنْهُ علیه السلام: مِثْلَهُ (2).

**[ترجمه]تفسیرالعیاشی: البزنطی این روایت را ذکر نموده است. - . تفسیر العیاشی 2: 90 -

**[ترجمه]

«8»

مع، [معانی الأخبار]: وَ قَدْ رُوِیَ أَنَّ السَّهْمَ وَاحِدٌ مِنْ سِتَّةٍ وَ ذَلِکَ عَلَی حَسَبِ مَا یُفْهَمُ مِنْ مُرَادِ الْمُوصِی وَ عَلَی حَسَبِ مَا یُعْلَمُ مِنْ سِهَامِ مَالِهِ بَیْنَهُمْ (3).

**[ترجمه]معانی الاخبار: روایت شده که هر سهم یعنی یک از شش قسمت و این بر اساس چیزی است که وصیت کننده منظورش است و بر اساس سهامی که میان وارثان تقسیم می کند، فهمیده می شود. - . معانی الاخبار: 216 -

**[ترجمه]

«9»

مع، [معانی الأخبار] أَبِی عَنْ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارِ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ السِّنْدِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَمْرِو بْنِ سَعِیدٍ عَنْ جَمِیلٍ عَنْ أَبَانِ بْنِ تَغْلِبَ عَنِ الثُّمَالِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ علیه السلام قَالَ: قُلْتُ لَهُ رَجُلٌ أَوْصَی بِشَیْ ءٍ مِنْ مَالِهِ فَقَالَ لِی فِی کِتَابِ عَلِیٍّ علیه السلام الشَّیْ ءُ مِنْ مَالِهِ وَاحِدٌ مِنْ سِتَّةٍ(4).

**[ترجمه]معانی الاخبار: ثمالی به نقل از امام زین العابدین علیه السّلام گوید: شخصی مالی از اموال خود را وصیت می کند، یعنی چقدر؟ امام فرمودند: در کتاب امام علی علیه السّلام آمده است که چیزی از اموال یعنی یک از شش اموال. - . معانی الاخبار: 217 -

**[ترجمه]

«10»

مع، [معانی الأخبار] ابْنُ الْوَلِیدِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِدْرِیسَ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ السِّنْدِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَمْرٍو عَنْ جَمِیلٍ عَنِ ابْنِ تَغْلِبَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام: أَنَّهُ قَالَ فِی الرَّجُلِ یُوصِی بِجُزْءٍ مِنْ مَالِهِ إِنَّ الْجُزْءَ وَاحِدٌ مِنْ عَشَرَةٍ لِأَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَقُولُ ثُمَّ اجْعَلْ عَلی کُلِّ جَبَلٍ مِنْهُنَّ جُزْءاً وَ کَانَتِ الْجِبَالُ عَشَرَةً وَ الطَّیْرُ أَرْبَعَةً فَجَعَلَ عَلَی کُلٍّ مِنْهُنَّ جُزْءاً(5).

ص: 210


1- 1. معانی الأخبار ص 216.
2- 2. تفسیر العیّاشیّ ج 2 ص 90.
3- 3. کان الرمز( شی) لتفسیر العیّاشیّ و هو من سهو القلم و الصواب معانی الأخبار ص 216.
4- 4. معانی الأخبار ص 217 و ما بین القوسین إضافة من المصدر.
5- 5. معانی الأخبار ص 217.

**[ترجمه]معانی الاخبار: امام محمد باقر علیه السّلام درباره مردی که در خصوص یک جزء از مالش وصیت نموده، فرمودند: یک جزء یعنی یک از ده جزء، زیرا خداوند می فرمایند: «ثُمَّ اجْعَلْ عَلی کُلِّ جَبَلٍ مِنْهُنَّ جُزْء» و تعداد کوهها ده تا و تعداد پرندگان چهار تا بود که (تکه پاره هایشان با هم مخلوط شده بود)، بر هر کوهی قسمتی از گوشتها قرار داده شد. - . معانی الاخبار: 217 -

**[ترجمه]

«11»

وَ رُوِیَ: أَنَّ الْجُزْءَ وَاحِدٌ مِنْ سَبْعَةٍ لِقَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ لَها سَبْعَةُ أَبْوابٍ لِکُلِّ بابٍ مِنْهُمْ جُزْءٌ مَقْسُومٌ (1).

**[ترجمه]معانی الاخبار: روایت شده که یک جزء، یک از هفت قسمت است بنابر سخن خداوند «لَها سَبْعَةُ أَبْوابٍ لِکُلِّ بابٍ مِنْهُمْ جُزْءٌ مَقْسُوم» {[دوزخی] که برای آن هفت در است، و از هر دری بخشی معین از آنان [وارد می شوند].} - . معانی الاخبار: 217 -

**[ترجمه]

«12»

مع، [معانی الأخبار] أَبِی عَنْ سَعْدٍ عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ أَبَانٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنِ امْرَأَةٍ أَوْصَتْ بِثُلُثِهَا یُقْضَی بِهِ دَیْنُ ابْنِ أَخِیهَا وَ جُزْءٌ لِفُلَانٍ وَ فُلَانَةَ فَلَمْ أَعْرِفْ ذَلِکَ فَقَدِمْنَا إِلَی ابْنِ أَبِی لَیْلَی قَالَ فَمَا قَالَ لَکَ قُلْتُ قَالَ لَیْسَ لَهُمَا شَیْ ءٌ فَقَالَ کَذَبَ وَ اللَّهِ لَهُمَا الْعُشْرُ مِنَ الثُّلُثِ (2).

**[ترجمه]معانی الاخبار: عبدالله بن سنان گوید: از امام صادق علیه السّلام پرسیدم: زنی درباره یک سوم مالش وصیت کرد که با آن بدهی برادرزاده اش پرداخت شود و یک جزء هم برای فلان و فلان شخص، اما من چیزی نفهمیدم، پس وصیت را نزد ابن ابی لیلی بردیم. امام فرمود: چه گفت؟ گفتم: ابن ابی لیلی گفت، برای فلان و فلان شخص چیزی نمی رسد. امام فرمود: به خدا دروغ گفت، برای آن دو، یک دهم از ثلث مال می رسد. - . معانی الاخبار: 217 -

**[ترجمه]

«13»

مع، [معانی الأخبار] أَبِی عَنْ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارِ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنِ الْیَقْطِینِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سُلَیْمَانَ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عُمَرَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِنَّ رَجُلًا أَوْصَی إِلَیَّ فِی سَبِیلِ اللَّهِ قَالَ فَقَالَ لِی اصْرِفْهُ فِی الْحَجِّ قَالَ قُلْتُ إِنَّهُ أَوْصَی إِلَیَّ فِی السَّبِیلِ قَالَ اصْرِفْهُ فِی الْحَجِّ فَإِنِّی لَا أَعْرِفُ سَبِیلًا مِنْ سُبُلِهِ أَفْضَلَ مِنَ الْحَجِ (3).

**[ترجمه]معانی الاخبار: حسین بن عمر گفت: به امام صادق علیه السّلام گفتم: مردی مرا وصی خود قرار داد تا مالش را در راه خدا خرج کنم. امام فرمودند: در راه حج خرج کن. گفتم: آن مرد وصیت کرده که در راه (خدا) خرج کنم. فرمودند: آن م-ال را در اقامه فریض-ه حج خرج کن. من هی-چ راهی را برتر از حج نمی دانم. - . معانی الاخبار: 167 -

**[ترجمه]

«14»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنِ الْحُسَیْنِ: مِثْلَهُ (4).

**[ترجمه]تفسیرالعیاشی: از حسین مانند این روایت آمده است. - . تفسیر العیاشی 2: 95 -

**[ترجمه]

«15»

مع، [معانی الأخبار] أَبِی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِدْرِیسَ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنِ الْیَقْطِینِیِّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ رَاشِدٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ الْعَسْکَرِیَّ علیه السلام بِالْمَدِینَةِ عَنْ رَجُلٍ أَوْصَی بِمَالِهِ فِی سَبِیلِ اللَّهِ قَالَ سَبِیلُ اللَّهِ شِیعَتُنَا(5).

**[ترجمه]معانی الاخبار: حسین بن راشد گوید: از امام ابوالحسن عسکری علیه السّلام در مدینه پرسیدم: مردی مالش را در راه خدا وصیت نمود، فرمودند: سبیل الله یعنی شیعیان ما. - . معانی الاخبار: 167 -

**[ترجمه]

«16»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنِ الْحَسَنِ: مِثْلَهُ (6).

**[ترجمه]تفسیرالعیاشی: حسن مانند این روایت را ذکر نموده است. - . تفسیر العیاشی 2: 94 -

**[ترجمه]

«17»

ضا، [فقه الرضا علیه السلام]: وَ إِذَا أَوْصَی رَجُلٌ لِرَجُلٍ بِجُزْءٍ مِنْ مَالِهِ فَهُوَ وَاحِدٌ مِنْ عَشَرَةٍ لِقَوْلِ اللَّهِ تَعَالَی ثُمَّ اجْعَلْ عَلی کُلِّ جَبَلٍ مِنْهُنَّ جُزْءاً وَ کَانَتِ الْجِبَالُ عَشَرَةً وَ رُوِیَ جُزْءاً مِنْ سَبْعَةٍ لِقَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ لَها سَبْعَةُ أَبْوابٍ لِکُلِّ بابٍ مِنْهُمْ جُزْءٌ

ص: 211


1- 1. معانی الأخبار ص 217.
2- 2. معانی الأخبار ص 217.
3- 3. معانی الأخبار ص 167.
4- 4. تفسیر العیّاشیّ ج 2 ص 95.
5- 5. معانی الأخبار ص 167.
6- 6. تفسیر العیّاشیّ ج 2 ص 94.

مَقْسُومٌ فَإِنْ أَوْصَی بِسَهْمٍ مِنْ مَالِهِ فَهُوَ سَهْمٌ مِنْ سِتَّةِ أَسْهُمٍ وَ کَذَلِکَ إِذَا أَوْصَی بِشَیْ ءٍ مِنْ مَالِهِ غَیْرِ مَعْلُومٍ فَهُوَ وَاحِدَةٌ مِنْ سِتَّةٍ فَإِنْ أَوْصَی بِمَالِهِ فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَ لَمْ یُسَمِّ السَّبِیلَ فَإِنْ شَاءَ جَعَلَهُ لِإِمَامِ الْمُسْلِمِینَ وَ إِنْ شَاءَ جَعَلَهُ فِی حَجٍّ أَوْ فَرَّقَهُ عَلَی قَوْمٍ مُؤْمِنِینَ (1).

**[ترجمه]فقه الرضا: اگر مردی برای دیگری یک جزء از مالش را وصیت کند، یعنی یک از ده قسمت، بنا بر قول خداوند: «ثُمَّ اجْعَلْ عَلی کُلِّ جَبَلٍ مِنْهُنَّ جُزْء» و کوهها ده تا بودند. و نیز روایت شده، یک جزء یعنی یک هفتم، بنابر قول خداوند: «لَها سَبْعَةُ أَبْوابٍ لِکُلِّ بابٍ مِنْهُمْ جُزْءٌ مَقْسُوم» و اگر یک سهم از مالش را وصیت کرد، یعنی یک از شش؛ و نیز اگر چیزی نامعلوم از مالش را وصیت کرد، یعنی یک ششم و اگر مالش را در راه خدا وصیت کرد ولی نامی نبرد (که در چه راهی باشد)، در این صورت (وصی) می تواند آن را در اختیار امام مسلمین قرار دهد؛ یا اگر خواست می تواند در راه حج صرف نماید و یا در میان مؤمنان تقسیم کند. - . فقه الرضا علیه السلام: 40 -

**[ترجمه]

«18»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ عَبْدِ الصَّمَدِ بْنِ بَشِیرٍ قَالَ: جُمِعَ لِأَبِی جَعْفَرٍ جَمِیعُ الْقُضَاةِ فَقَالَ لَهُمْ رَجُلٌ أَوْصَی بِجُزْءٍ مِنْ مَالِهِ فَکَمِ الْجُزْءُ فَلَمْ یَعْلَمُوا کَمِ الْجُزْءُ وَ اشْتَکَوْا إِلَیْهِ فِیهِ فَأَبْرَدَ بَرِیداً إِلَی صَاحِبِ الْمَدِینَةِ أَنْ یَسْأَلَ جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ علیهما السلام رَجُلٌ أَوْصَی بِجُزْءٍ مِنْ مَالِهِ فَکَمِ الْجُزْءُ فَقَدْ أَشْکَلَ ذَلِکَ عَلَی الْقُضَاةِ فَلَمْ یَعْلَمُوا کَمِ الْجُزْءُ فَإِنْ هُوَ أَخْبَرَکَ بِهِ وَ إِلَّا فَاحْمِلْهُ عَلَی الْبَرِیدِ وَ وَجِّهْهُ إِلَیَّ فَأَتَی صَاحِبُ الْمَدِینَةِ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقَالَ لَهُ إِنَّ أَبَا جَعْفَرٍ بَعَثَ إِلَیَّ أَنْ أَسْأَلَکَ عَنْ رَجُلٍ أَوْصَی بِجُزْءٍ مِنْ مَالِهِ وَ سَأَلَ مَنْ قِبَلَهُ مِنَ الْقُضَاةِ فَلَمْ یُخْبِرُوهُ مَا هُوَ وَ قَدْ کَتَبَ إِلَیَّ إِنْ فَسَّرْتَ ذَلِکَ لَهُ وَ إِلَّا حَمَلْتُکَ عَلَی الْبَرِیدِ إِلَیْهِ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام هَذَا فِی کِتَابِ اللَّهِ بَیِّنٌ إِنَّ اللَّهَ یَقُولُ لَمَّا قَالَ إِبْرَاهِیمُ رَبِّ أَرِنِی کَیْفَ تُحْیِ الْمَوْتی إِلَی کُلِّ جَبَلٍ مِنْهُنَّ جُزْءاً فَکَانَتِ الطَّیْرُ أَرْبَعَةً وَ الْجِبَالُ عَشَرَةً یُخْرِجُ الرَّجُلُ مِنْ کُلِّ عَشَرَةِ أَجْزَاءٍ جُزْءاً وَاحِداً وَ إِنَّ إِبْرَاهِیمَ دَعَا بِمِهْرَاسٍ (2)

فَدَقَّ فِیهِ الطُّیُورَ جَمِیعاً وَ حَبَسَ الرُّءُوسَ عِنْدَهُ ثُمَّ إِنَّهُ دَعَا بِالَّذِی أُمِرَ بِهِ فَجَعَلَ یَنْظُرُ إِلَی الرِّیشِ کَیْفَ یَخْرُجُ وَ إِلَی الْعُرُوقِ عِرْقاً عِرْقاً حَتَّی تَمَّ جَنَاحُهُ مُسْتَوِیاً فَأَهْوَی نَحْوَ إِبْرَاهِیمَ فَقَالَ إِبْرَاهِیمُ بِبَعْضِ الرُّءُوسِ فَاسْتَقْبَلَهُ بِهِ فَلَمْ یَکُنِ الرَّأْسُ الَّذِی اسْتَقْبَلَهُ بِهِ لِذَلِکَ الْبَدَنِ حَتَّی انْتَقَلَ إِلَیْهِ غَیْرُهُ فَکَانَ مُوَافِقاً لِلرَّأْسِ فَتَمَّتِ الْعِدَّةُ وَ تَمَّتِ الْأَبْدَانُ (3).

ص: 212


1- 1. فقه الرضا ص 40.
2- 2. المهراس: الهاون و حجر منقور مستطیل ثقیل شبه تور یدق فیه.
3- 3. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 143.

**[ترجمه]تفسیر العیاشی: همه قاضیان نزد ابوجعفر جمع شدند. وی گفت: مردی درباره یک جزء از مالش وصیت نمود، جزء چه مقدار است؟ قاضیان ندانستند که جزء چه مقدار است و شکایت نزد او بردند. او هم نامه­ای به امیر مدینه نوشت تا از امام جعفر بن محمد علیه السّلام این مسئله را بپرسند، اگر امام جواب نامه را داد (چه بهتر)، در غیر این صورت او را به همراه نامه به سوی من بفرست .

امیر مدینه به خدمت امام جعفر صادق علیه السّلام رسید و گفت: ابوجعفر نامه ای برایم فرستاد تا از تو بپرسم: مردی یک جزء از مالش را وصیت نمود، یک جزء یعنی چه مقدار. البته او این سؤال را از قاضیان پرسید، اما جوابی نداشتند، پس برای من نامه ای نوشت که جواب این سؤال را از شما بپرسم و جواب بگیرم، در غیر این صورت (اگر جواب ندهی)، تو را همراه با نامه به سوی آنها می فرستم. امام صادق علیه السّلام فرمودند: این مسئله در کتاب خدا آشکار است، آنجا که خداوند به حضرت ابراهیم علیه السّلام فرمود: «رَبِّ أَرِنی کَیْفَ تُحْیِ الْمَوْتی قالَ أَ وَ لَمْ تُؤْمِنْ قالَ بَلی وَ لکِنْ لِیَطْمَئِنَّ قَلْبی قالَ فَخُذْ أَرْبَعَةً مِنَ الطَّیْرِ فَصُرْهُنَّ إِلَیْکَ ثُمَّ اجْعَلْ عَلی کُلِّ جَبَلٍ مِنْهُنَّ جُزْء»، {«پروردگارا، به من نشان ده، چگونه مردگان را زنده می کنی؟» فرمود: «مگر ایمان نیاورده ای؟» گفت: «چرا، ولی تا دلم آرامش یابد.» فرمود: «پس، چهار پرنده برگیر، و آنها را پیش خود، ریز ریز گردان؛ سپس بر هر کوهی پاره ای از آنها را قرار ده.}

پرندگان چهارتا و کوهها ده تا بودند و مرد از هر ده جزء، یک جزء برمی داشت و ابراهیم علیه السّلام هاونی طلبید و همه پرندگان را در آن کوبید و سرهای پرندگان را نگهداشت. سپس ابراهیم علیه السّلام دعا نمود و مشاهده کرد که چگونه پرها خارج می شوند و رگها یک به یک به هم می پیچند، تا اینکه بالها شکل گرفتند و به سوی ابراهیم پایین آمدند، ابراهیم به یکی از سرهای پرندگان گفت که به سوی تنه خود برود، اما این سر مال بدن پرنده ای که آمده بود، نبود، تا اینکه سری دیگر به آن منتقل شد و بدن پرندگان کامل گردید و به این صورت، بدنهای پرندگان دوباره به شکل اول درآمدند. - . تفسیر العیاشی 1: 143 -

**[ترجمه]

«19»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ سَیَابَةَ قَالَ: إِنَّ الْمَرْأَةَ أَوْصَتْ إِلَیَّ وَ قَالَتْ لِی ثُلُثَیَّ یُقْضَی بِهِ دَیْنُ ابْنِ أَخِی وَ جُزْءٌ مِنْهُ لِفُلَانَةَ فَسَأَلْتُ عَنْ ذَلِکَ ابْنَ أَبِی لَیْلَی فَقَالَ مَا أَرَی لَهَا شَیْئاً وَ مَا أَدْرِی مَا الْجُزْءُ فَسَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ أَخْبَرْتُهُ کَیْفَ قَالَتِ الْمَرْأَةُ وَ مَا قَالَ ابْنُ أَبِی لَیْلَی فَقَالَ کَذَبَ ابْنُ أَبِی لَیْلَی لَهَا عُشْرُ الثُّلُثِ إِنَّ اللَّهَ أَمَرَ إِبْرَاهِیمَ علیه السلام فَقَالَ اجْعَلْ عَلی کُلِّ جَبَلٍ مِنْهُنَّ جُزْءاً وَ کَانَتِ الْجِبَالُ یَوْمَئِذٍ عَشَرَةً وَ هُوَ الْعُشْرُ مِنَ الشَّیْ ءِ(1).

**[ترجمه]تفسیر العیاشی: عبدالرحمن بن سیابه گوید: زنی به من وصیت کرد: یک سوم مال من را برای پرداخت بدهی من به برادر زاده ام و جزیی از آن را برای فلان خانم در نظر بگیر. درباره این وصیت از ابن ابی لیلی پرسیدم: گفت: من برای فلان خانم سهمی نمی بینم و نمی دانم جزء یعنی چه؟ از امام صادق علیه السّلام پرسیدم و نیز ماجرای آنچه که زن و ابن ابی لیلی گفت را برای امام صادق نقل کردم. امام فرمودند: ابن ابی لیلی دروغ گفت: فلان زن را یک دهم از ثلث مال است. خداوند به ابراهیم علیه السّلام امر فرمود: «اجْعَلْ عَلی کُلِّ جَبَلٍ مِنْهُنَّ جُزْءا»، { بر هر کوهی پاره ای از آنها را قرار ده.} و کوهها در آن زمان ده تا بودند و جزء یعنی یک از ده. - . تفسیر العیاشی 1: 144 -

**[ترجمه]

«20»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: فِی رَجُلٍ أَوْصَی بِجُزْءٍ مِنْ مَالِهِ فَقَالَ جُزْءٌ مِنْ عَشَرَةٍ کَانَتِ الْجِبَالُ عَشَرَةً وَ کَانَتِ الطَّیْرُ طاوس [الطَّاوُسَ] وَ الْحَمَامَةَ وَ الدِّیکَ وَ الْهُدْهُدَ فَأَمَرَهُ اللَّهُ أَنْ یَقْطَعَهُنَّ وَ یَخْلِطَهُنَّ وَ أَنْ یَضَعَ عَلَی کُلِّ جَبَلٍ مِنْهُنَّ جُزْءاً وَ أَنْ یَأْخُذَ رَأْسَ کُلِّ طَیْرٍ مِنْهَا بِیَدِهِ قَالَ فَکَانَ إِذَا أَخَذَ رَأْسَ الطَّیْرِ مِنْهَا بِیَدِهِ تَطَایَرَ إِلَیْهِ مَا کَانَ مِنْهُ حَتَّی یَعُودَ کَمَا کَانَ (2).

**[ترجمه]تفسیر العیاشی: امام صادق علیه السّلام درباره مردی که یک جزء از اموالش را وصیت نموده، فرمودند: جزء، یک دهم می باشد. کوهها ده تا بودند و پرندگان، طاووس و کبوتر و خروس و هدهد بودند. خداوند دستور فرمود تا ابراهیم علیه السّلام آنها را تکه تکه کند و با هم مخلوط نماید و بر سر هر کوهی مقداری از این گوشت را قرار دهد، (در حالیکه سرهای پرندگان را نگهداشته بود) و هرگاه سر یک پرنده را به دست می گرفت، اجزای بدن پرنده از روی کوهها به سوی سر می آمدند، تا اینکه دوباره به شکل اول در می آمدند. - . تفسیر العیاشی 1: 144 -

**[ترجمه]

«21»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ: جَاءَنِی أَبُو جَعْفَرِ بْنُ سُلَیْمَانَ الْخُرَاسَانِیُّ وَ قَالَ نَزَلَ بِی رَجُلٌ مِنْ خُرَاسَانَ مِنَ الْحُجَّاجِ فَتَذَاکَرْنَا الْحَدِیثَ فَقَالَ مَاتَ لَنَا أَخٌ بِمَرْوَ وَ أَوْصَی إِلَیَّ بِمِائَةِ أَلْفِ دِرْهَمٍ وَ أَمَرَنِی أَنْ أُعْطِیَ أَبَا حَنِیفَةَ مِنْهَا جُزْءاً وَ لَمْ أَعْرِفِ الْجُزْءَ کَمْ هُوَ مِمَّا تَرَکَ فَلَمَّا قَدِمْتُ الْکُوفَةَ أَتَیْتُ أَبَا حَنِیفَةَ فَسَأَلْتُهُ عَنِ الْجُزْءِ فَقَالَ لِیَ الرُّبُعُ فَأَبَی قَلْبِی ذَلِکَ فَقُلْتُ لَا أَفْعَلُ حَتَّی أَحُجَّ وَ أَسْتَقْصِیَ الْمَسْأَلَةَ فَلَمَّا رَأَیْتُ أَهْلَ الْکُوفَةِ قَدْ أَجْمَعُوا عَلَی الرُّبُعِ قُلْتُ لِأَبِی حَنِیفَةَ لَا سَوْأَةَ بِذَلِکَ لَکَ أَوْصَی بِهَا یَا أَبَا حَنِیفَةَ وَ لَکِنْ أَحُجَّ وَ أَسْتَقْصِیَ الْمَسْأَلَةَ فَقَالَ أَبُو حَنِیفَةَ وَ أَنَا أُرِیدُ الْحَجَّ فَلَمَّا أَتَیْنَا مَکَّةَ وَ کُنَّا فِی الطَّوَافِ فَإِذَا نَحْنُ بِرَجُلٍ شَیْخٍ قَاعِدٍ وَ قَدْ فَرَغَ مِنْ طَوَافِهِ وَ هُوَ یَدْعُو وَ یُسَبِّحُ إِذِ الْتَفَتَ أَبُو حَنِیفَةَ فَلَمَّا رَآهُ قَالَ إِنْ أَرَدْتَ أَنْ تَسْأَلَ غَایَةَ النَّاسِ فَاسْأَلْ هَذَا فَلَا أَحَدَ بَعْدَهُ قُلْتُ وَ مَنْ هَذَا قَالَ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ علیهما السلام فَلَمَّا قَعَدْتُ وَ اسْتَمْکَنْتُ إِذِ اسْتَدَارَ أَبُو حَنِیفَةَ ظَهْرَ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیه السلام فَقَعَدَ قَرِیباً مِنِّی

ص: 213


1- 1. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 144.
2- 2. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 144.

فَسَلَّمَ عَلَیْهِ وَ عَظَّمَهُ وَ جَاءَ غَیْرُ وَاحِدٍ مُزْدَلِفِینَ مُسَلِّمِینَ عَلَیْهِ وَ قَعَدُوا.

فَلَمَّا رَأَیْتُ ذَلِکَ مِنْ تَعْظِیمِهِمْ لَهُ اشْتَدَّ ظَهْرِی فَغَمَزَنِی أَبُو حَنِیفَةَ أَنْ تَکَلَّمْ فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ إِنِّی رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ خُرَاسَانَ وَ إِنَّ رَجُلًا مَاتَ وَ أَوْصَی إِلَیَّ بِمِائَةِ أَلْفِ دِرْهَمٍ وَ أَمَرَنِی أَنْ أُعْطِیَ مِنْهَا جُزْءاً وَ سَمَّی لِیَ الرَّجُلَ فَکَمِ الْجُزْءُ جُعِلْتُ فِدَاکَ فَقَالَ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ علیهما السلام یَا أَبَا حَنِیفَةَ إِنَّ لَکَ أَوْصَی قُلْ فِیهَا فَقَالَ الرُّبُعُ فَقَالَ لِابْنِ أَبِی لَیْلَی قُلْ فِیهَا فَقَالَ الرُّبُعُ فَقَالَ جَعْفَرٌ علیه السلام وَ مِنْ أَیْنَ قُلْتُمُ الرُّبُعَ قَالُوا لِقَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ فَخُذْ أَرْبَعَةً مِنَ الطَّیْرِ فَصُرْهُنَّ إِلَیْکَ ثُمَّ اجْعَلْ عَلی کُلِّ جَبَلٍ مِنْهُنَّ جُزْءاً فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ لَهُمْ وَ أَنَا أَسْمَعُ هَذَا قَدْ عَلِمْتَ الطَّیْرَ أَرْبَعَةً فَکَمْ کَانَتِ الْجِبَالُ إِنَّمَا الْأَجْزَاءُ لِلْجِبَالِ لَیْسَ لِلطَّیْرِ فَقَالُوا ظَنَنَّا أَنَّهَا أَرْبَعَةٌ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ لَکِنَّ الْجِبَالَ عَشَرَةٌ(1).

**[ترجمه]تفسیرالعیاشی: عبدالله بن عبدالله گوید: ابو جعفر بن سلیمان خراسانی پیش من آمد و گفت: مردی خراسانی از میان حاجیان نزد من آمد و شروع کردیم به ذکر حدیث و گفت: برادرم در مرو مرد و مرا وصیت کرد که از یکصد هزار درهم، یک جزء آن را به أبوحنیفه بدهم و من نمی دانم جزء چه مقدار است، وقتی به کوفه رسیدم، نزد ابوحنیفه رفتم و پرسیدم، جزء چه مقدار است؟ گفت: یک چهارم. اما قلبم راضی نشد؛ گفتم، مال را نمی دهم تا حج به جای آورم و مسئله را کاملاً بفهمم. وقتی دیدم که اهل کوفه بر یک چهارم اتفاق نظر دارند، به ابوحنیفه گفتم: در این مسئله ضرری به تو نمی رسد. به من وصیت کرده شده، اما باید حج بگذارم و مسئله را کاملاً روشن کنم. ابوحنیفه گفت: من هم می خواهم به حج بروم.

وقتی به مکه رسیدیم و در طواف بودیم، به پیر مردی رسیدیم که نشسته بود و از طواف فارغ شده بود و در حال دعا و تسبیح بود، ابوحنیفه وقتی او را دید، گفت: اگر خواستی، از این شخصی که والاترین مردم است بپرس، زیرا بعد از او کسی والاتر نیست. گفتم: او کیست؟ گفت: امام جعفر بن محمد علیه السّلام. وقتی نشستم و آرام گرفتم، ابوحنیفه از پشت امام جعفر علیه السّلام رفته و نزدیک من نشست و بر امام سلام کرده و او را بزرگ داشت، اندک اندک تعداد زیادی از مسلمانان آمدند و گرد امام نشستند. وقتی دیدم که مردم، آن مرد را گرامی می دارند، پشتم گرم شد. ابوحنیفه به من اشاره کرد که حرف بزن. گفتم: فدایت شوم، من مردی از خراسان هستم، مردی در آنجا فوت کرد و مرا در خصوص صدهزار درهم وصی قرار داد و امر کرد که یک جزء آن را به فلان شخص بدهم، یک جزء چه مقدار می شود، فدایت شوم؟!

امام جعفر علیه السّلام فرمودند: ای ابوحنیفه، برای تو وصیت شده، در این خصوص چیزی بگو. ابوحنیفه گفت: جزء یعنی یک چهارم. امام به ابن ابی لیلی فرمود: تو بگو. گفت: یک چهارم. امام فرمودند: از کجا چنین می گویید؟ گفتند: به خاطر سخن خداوند: «فَخُذْ أَرْبَعَةً مِنَ الطَّیْرِ فَصُرْهُنَّ إِلَیْکَ ثُمَّ اجْعَلْ عَلی کُلِّ جَبَلٍ مِنْهُنَّ جُزْءا»، {«پس، چهار پرنده برگیر، و آنها را پیش خود، ریز ریز گردان؛ سپس بر هر کوهی پاره ای از آنها را قرار ده} امام صادق علیه السّلام به آنها فرمود: - در حالی- که من گ-وش می دادم - می دانم که پرندگان چهار تا بودند، اما کوهها چند تا بودند؟ اجزاء مربوط به کوهها می شوند نه پرندگان. گفتند: ما گمان کردیم که چهار تا هستند. امام صادق علیه السّلام فرمودند: اما کوهها ده تا هستند. - . تفسیرالعیاشی 1: 144 -

**[ترجمه]

«22»

قب، [المناقب لابن شهرآشوب] الْأَصْبَغُ: أَوْصَی رَجُلٌ وَ دَفَعَ إِلَی الْوَصِیِّ عَشَرَةَ آلَافِ دِرْهَمٍ وَ قَالَ إِذَا أَدْرَکَ ابْنِی فَأَعْطِهِ مَا أَحْبَبْتَ مِنْهَا فَلَمَّا أَدْرَکَ اسْتَعْدَی عَلَیْهِ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام قَالَ لَهُ کَمْ تُحِبُّ أَنْ تُعْطِیَهُ قَالَ أَلْفُ دِرْهَمٍ قَالَ أَعْطِهِ تِسْعَةَ آلَافِ دِرْهَمٍ فَهِیَ الَّتِی أَحْبَبْتَ وَ خُذِ الْأَلْفَ (2).

**[ترجمه]المناقب: اصبغ به مردی وصیت کرد و او را وصی ده هزار درهم قرار داد و گفت: هرگاه پسرم به سن بلوغ رسید، هر چقدر دوست داشتی به او بده. وقتی پسر به بلوغ رسید، امام علی علیه السّلام بر آن مرد وارد شد و گفت: دوست داری چقدر به پسر بدهی؟ گفت: هزار درهم. امام علیه السّلام فرمودند: نه هزار درهم به او بپرداز، زیرا تو نه هزار درهم را دوست داری و هزار درهم را برای خود بردار. - . المناقب 2: 201 -

**[ترجمه]

«23»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنِ الْبَزَنْطِیِّ عَنِ الرِّضَا علیه السلام قَالَ: جُزْءُ الشَّیْ ءِ مِنْ سَبْعَةٍ إِنَّ اللَّهَ یَقُولُ لَها سَبْعَةُ أَبْوابٍ لِکُلِّ بابٍ مِنْهُمْ جُزْءٌ مَقْسُومٌ (3).

**[ترجمه]تفسیر العیاشی: امام رضا علیه السّلام فرمودند: جزء یک ش-یء یعنی یک از هفت؛ خ-داوند می فرماید: «لَها سَبْعَةُ أَبْوابٍ لِکُلِّ بابٍ مِنْهُمْ جُزْءٌ مَقْسُوم»، {[دوزخی] که برای آن هفت در است، و از هر دری بخشی معین از آنان [وارد می شوند].} - . تفسیر العیاشی 2: 243 -

**[ترجمه]

«24»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ هَمَّامٍ الْکُوفِیِّ قَالَ: قَالَ الرِّضَا علیه السلام فِی رَجُلٍ أَوْصَی بِجُزْءٍ مِنْ مَالِهِ فَقَالَ جُزْءٌ مِنْ سَبْعَةٍ إِنَّ اللَّهَ یَقُولُ فِی کِتَابِهِ لَها سَبْعَةُ أَبْوابٍ لِکُلِّ بابٍ مِنْهُمْ جُزْءٌ مَقْسُومٌ (4).

**[ترجمه]تفسیر العیاشی: امام رضا علیه السّلام در خصوص مردی که درباره یک جزء از مالش وصیت کرده بود، فرمودند: جزء یعنی یک از هفت، خداوند می فرمایند «لَها سَبْعَةُ أَبْوابٍ لِکُلِّ بابٍ مِنْهُمْ جُزْءٌ مَقْسُوم». - . تفسیر العیاشی 2: 244 -

**[ترجمه]

«25»

قب، [المناقب لابن شهرآشوب] امْتِحَانُ الْفُقَهَاءِ: رَجُلٌ کَانَ لَهُ ثَلَاثَةُ أَعْبُدٍ اسْمُ کُلِّ وَاحِدٍ مِنْهُمْ

ص: 214


1- 1. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 144.
2- 2. المناقب ج 2 ص 201.
3- 3. تفسیر العیّاشیّ ج 2 ص 243.
4- 4. تفسیر العیّاشیّ ج 2 ص 244.

مَیْمُونٌ فَلَمَّا حَضَرَتْهُ الْوَفَاةُ قَالَ مَیْمُونٌ حُرٌّ وَ مَیْمُونٌ عَبْدٌ وَ لِمَیْمُوْنٍ مِائَةُ دِینَارٍ مَنِ الْحُرُّ وَ مَنِ الْعَبْدُ وَ لِمَنِ الْمِائَةُ الدِّینَارِ الْمُعْتَقُ مَنْ هُوَ أَقْدَمُ صُحْبَةً عِنْدَ الرَّجُلِ وَ یُقْتَرَعُ الْبَاقِیَانِ فَأَیُّهُمَا وَقَعَتِ الْقُرْعَةُ فِی سَهْمِهِ فَهُوَ عَبْدٌ لِلَّذِی صَارَ حُرّاً وَ یَبْقَی الثَّالِثُ مُدَبَّراً لَا حُرٌّ وَ لَا مَمْلُوکٌ وَ یُدْفَعُ إِلَیْهِ الْمِائَةُ دِینَارٍ بِالْمَأْثُورِ عَنْ زَیْنِ الْعَابِدِینَ علیه السلام (1).

رَجُلٌ حَضَرَتْهُ الْوَفَاةُ فَقَالَ عِنْدَ مَوْتِهِ لِفُلَانٍ عِنْدِی أَلْفُ دِرْهَمٍ إِلَّا قَلِیلًا کَمِ الْقَلِیلُ هُوَ النِّصْفُ لِقَوْلِهِ تَعَالَی یا أَیُّهَا الْمُزَّمِّلُ قُمِ اللَّیْلَ إِلَّا قَلِیلًا نِصْفَهُ بِالْأَثَرِ عَنِ الرِّضَا علیه السلام (2).

**[ترجمه]المناقب: امتحان الفقهاء: مردی سه غلام داشت که اسم هر سه میمون بود. وقتی که زمان وفات او رسید، گفت: میمون آزاد است و میمون غلام و میمون دیگر هم یکصد دینار ببرد. آزاد کیست؟ غلام کدام است؟ و یکصد دینار برای کیست؟

غلام آزاد، آن است که پیش از همه در خدمت مرد متوفی بوده و بر آن دو نفر باقیمانده هم قرعه انداخته شود. و قرعه بر هر کدام قرار گرفت، برده آن شخص است که آزاد شده و سومین نفر هم نه آزاد است و نه برده و یکصد دینار هم به او پرداخته می شود (منقول از امام زین العابدین علیه السّلام). - . المناقب 3: 298 -

- مردی را زمان مرگ فرا رسید. گفت: فلان شخص را نزد من هزار درهم است، البته اندکی کمتر. اندکی چه مقدار است؟ قلیل یعنی نصف. خداوند می فرمایند. «یا أَیُّهَا الْمُزَّمِّلُ ، قُمِ اللَّیْلَ إِلاَّ قَلیلاً» {ای جامه به خویشتن فروپیچیده، به پا خیز شب را مگر اندکی} - . المناقب 3: 468 - یعنی نصف شب. (به نقل از امام رضا علیه السّلام)

**[ترجمه]

باب 4 منجزات المریض

أقول

قد سبق خبر عتق الأنصاری فی باب الوصیة.

ص: 215


1- 1. المناقب ج 3 ص 298.
2- 2. المناقب ج 3 ص 468.

**[ترجمه]قد سبق خبر عتق الأنصاری فی باب الوصیة.

ص: 215

**[ترجمه]

أبواب النکاح

باب 1 کراهة العزوبة و الحثّ علی التزویج

الآیات

آل عمران: وَ سَیِّداً وَ حَصُوراً(1)

النحل: وَ اللَّهُ جَعَلَ لَکُمْ مِنْ أَنْفُسِکُمْ أَزْواجاً(2)

النور: وَ أَنْکِحُوا الْأَیامی مِنْکُمْ وَ الصَّالِحِینَ مِنْ عِبادِکُمْ وَ إِمائِکُمْ إِنْ یَکُونُوا فُقَراءَ یُغْنِهِمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ وَ اللَّهُ واسِعٌ عَلِیمٌ وَ لْیَسْتَعْفِفِ الَّذِینَ لا یَجِدُونَ نِکاحاً حَتَّی یُغْنِیَهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ إلی قوله تعالی وَ لا تُکْرِهُوا فَتَیاتِکُمْ عَلَی الْبِغاءِ إِنْ أَرَدْنَ تَحَصُّناً لِتَبْتَغُوا عَرَضَ الْحَیاةِ الدُّنْیا وَ مَنْ یُکْرِهْهُنَّ فَإِنَّ اللَّهَ مِنْ بَعْدِ إِکْراهِهِنَّ غَفُورٌ رَحِیمٌ (3)

الفرقان: وَ هُوَ الَّذِی خَلَقَ مِنَ الْماءِ بَشَراً فَجَعَلَهُ نَسَباً وَ صِهْراً وَ کانَ رَبُّکَ قَدِیراً(4)

الروم: وَ مِنْ آیاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَکُمْ مِنْ أَنْفُسِکُمْ أَزْواجاً لِتَسْکُنُوا إِلَیْها وَ جَعَلَ بَیْنَکُمْ مَوَدَّةً وَ رَحْمَةً إِنَّ فِی ذلِکَ لَآیاتٍ لِقَوْمٍ یَتَفَکَّرُونَ (5)

حمعسق: جَعَلَ لَکُمْ مِنْ أَنْفُسِکُمْ أَزْواجاً وَ مِنَ الْأَنْعامِ أَزْواجاً

ص: 216


1- 1. سورة آل عمران: 39.
2- 2. سورة النحل: 72.
3- 3. سورة النور: 32 فما بعدها.
4- 4. سورة الفرقان: 54.
5- 5. سورة الروم: 21.

یَذْرَؤُکُمْ فِیهِ (1).

lt;meta info="- «وَ سَیِّداً وَ حَصُوراً» - . آل عمران / 39 -

{و بزرگوار و خویشتندار [پرهیزنده از زنان].}

- «وَ اللَّهُ جَعَلَ لَکُمْ مِنْ أَنْفُسِکُمْ أَزْواجاً» - . النحل / 72 -

{و خدا برای شما از خودتان همسرانی قرار داد.}

- «أَنْکِحُوا الْأَیامی مِنْکُمْ وَ الصَّالِحینَ مِنْ عِبادِکُمْ وَ إِمائِکُمْ إِنْ یَکُونُوا فُقَراءَ یُغْنِهِمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ وَ اللَّهُ واسِعٌ عَلیمٌ. وَ لْیَسْتَعْفِفِ الَّذینَ لا یَجِدُونَ نِکاحاً حَتَّی یُغْنِیَهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ وَ الَّذینَ یَبْتَغُونَ الْکِتابَ مِمَّا مَلَکَتْ أَیْمانُکُمْ فَکاتِبُوهُمْ إِنْ عَلِمْتُمْ فیهِمْ خَیْراً وَ آتُوهُمْ مِنْ مالِ اللَّهِ الَّذی آتاکُمْ وَ لا تُکْرِهُوا فَتَیاتِکُمْ عَلَی الْبِغاءِ إِنْ أَرَدْنَ تَحَصُّناً لِتَبْتَغُوا عَرَضَ الْحَیاةِ الدُّنْیا وَ مَنْ یُکْرِهْهُنَّ فَإِنَّ اللَّهَ مِنْ بَعْدِ إِکْراهِهِنَّ غَفُورٌ رَحیمٌ» - . النور / 32 به بعد -

{بی همسران خود، و غلامان و کنیزان درستکارتان را همسر دهید. اگر تنگدستند، خداوند آنان را از فضل خویش بی نیاز خواهد کرد، و خدا گشایشگر داناست. و کسانی که [وسیله] زناشویی نمی یابند، باید عفت ورزند تا خدا آنان را از فضل خویش بی نیاز گرداند. و از میان غلامانتان، کسانی که در صددند با قرارداد کتبی خود را آزاد کنند، اگر در آنان خیری [و توانایی پرداخت مال] می یابید، قرار بازخرید آنها را بنویسید، و از آن مالی که خدا به شما داده است به ایشان بدهید [تا تدریجاً خود را آزاد کنند]، و کنیزان خود را - در صورتی که تمایل به پاکدامنی دارند - برای اینکه متاع زندگی دنیا را بجویید، به زنا وادار مکنید، و هر کس آنان را به زور وادار کند، در حقیقت، خدا پس از اجبار نمودن ایشان، [نسبت به آنها] آمرزنده مهربان است.}

- «وَ هُوَ الَّذی خَلَقَ مِنَ الْماءِ بَشَراً فَجَعَلَهُ نَسَباً وَ صِهْراً وَ کانَ رَبُّکَ قَدیراً» - . الفرقان / 54 -

{و اوست کسی که از آب، بشری آفرید و او را [دارای خویشاوندیِ] نَسَبی و دامادی قرار داد، و پروردگار تو همواره تواناست.}

- «وَ مِنْ آیاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَکُمْ مِنْ أَنْفُسِکُمْ أَزْواجاً لِتَسْکُنُوا إِلَیْها وَ جَعَلَ بَیْنَکُمْ مَوَدَّةً وَ رَحْمَةً إِنَّ فی ذلِکَ لَآیاتٍ لِقَوْمٍ یَتَفَکَّرُونَ» - . الروم / 21 -

{و از نشانه های او اینکه از [نوع] خودتان همسرانی برای شما آفرید تا بدانها آرام گیرید، و میانتان دوستی و رحمت نهاد. آری، در این [نعمت] برای مردمی که می اندیشند، قطعاً نشانه هایی است.}

- « جَعَلَ لَکُمْ مِنْ أَنْفُسِکُمْ أَزْواجاً وَ مِنَ الْأَنْعامِ أَزْواجاً یَذْرَؤُکُمْ فیه» - . الشوری / 11 -

{از خودتان برای شما جفتهایی قرار داد، و از دامها [نیز] نر و ماده [قرار داد].}

**[ترجمه]

الأخبار

«1»

ب، [قرب الإسناد] مُحَمَّدُ بْنُ عِیسَی عَنِ الْقَدَّاحِ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام قَالَ: جَاءَ رَجُلٌ إِلَی أَبِی فَقَالَ لَهُ هَلْ لَکَ زَوْجَةٌ قَالَ لَا قَالَ لَا أُحِبُّ أَنَّ لِیَ الدُّنْیَا وَ مَا فِیهَا وَ أَنِّی أَبِیتُ لَیْلَةً لَیْسَ لِی زَوْجَةٌ قَالَ ثُمَّ قَالَ إِنَّ رَکْعَتَیْنِ یُصَلِّیهِمَا رَجُلٌ مُتَزَوِّجٌ أَفْضَلُ مِنْ رَجُلٍ یَقُومُ لَیْلَهُ وَ یَصُومُ نَهَارَهُ أَعْزَبَ ثُمَّ أَعْطَاهُ أَبِی سَبْعَةَ دَنَانِیرَ قَالَ تَزَوَّجْ بِهَذِهِ وَ حَدَّثَنِی بِذَلِکَ سَنَةَ ثَمَانٍ وَ تِسْعِینَ وَ مِائَةٍ ثُمَّ قَالَ أَبِی قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله اتَّخِذُوا الْأَهْلَ فَإِنَّهُ أَرْزَقُ لَکُمْ (2).

**[ترجمه]قرب الاسناد: امام صادق علیه السّلام فرمودند: مردی نزد پدرم آمد، پدرم به او گفت: آیا همسر داری؟ مرد گفت: خیر. امام فرمود: دوست ندارم که همه دنیا و مافیها از آن من باشد و من شبی بدون همسر بگذرانم. آنگاه حضرت فرمود: دو رکعت نماز که شخص متأهل می خواند، برتر است از مردی که شب را به نماز می ایستد و روز را روزه می دارد، در حالی که مجرد است. سپس پدرم هفت دینار به او بخشید و فرمود: با اینها ازدواج کن. این مطلب را سال 198 هجری برایم بازگو نمود و آنگاه فرمود: پیامبر صلّی الله علیه و آله فرموده اند: خانواده تشکیل دهید که باعث فزونی روزیتان می شود. - . قرب الاسناد: 11 -

**[ترجمه]

«2»

ب، [قرب الإسناد] عَنِ الْقَدَّاحِ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ أَبِیهِ علیهما السلام قَالَ: مَا أَفَادَ عَبْدٌ فَائِدَةً خَیْراً مِنْ زَوْجَةٍ صَالِحَةٍ إِذَا رَآهَا سَرَّتْهُ وَ إِذَا غَابَ عَنْهَا حَفِظَتْهُ فِی نَفْسِهَا وَ مَالِهِ (3).

**[ترجمه]قرب الاسناد: امام محمد باقر علیه السّلام فرموده اند: هیچ بنده­ای بهتر از همسری صالح و نیکوکار که هرگاه او را ببیند، مسرور شود، و اگر مرد غایب باشد، زن مالش را پاس بدارد و محبتش را در دل حفظ نماید، سودی نبرده است. - . قرب الاسناد: 11 -

**[ترجمه]

«3»

ب، [قرب الإسناد] هَارُونُ عَنِ ابْنِ صَدَقَةَ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ أَبِیهِ علیهما السلام أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ: إِنَّ مِنْ سَعَادَةِ الْمَرْءِ الْمُسْلِمِ أَنْ یُشْبِهَهُ وَلَدُهُ وَ الْمَرْأَةَ الْجَمْلَاءَ ذَاتَ دِینٍ وَ الْمَرْکَبَ الْهَنِی ءَ وَ الْمَسْکَنَ الْوَاسِعَ (4).

**[ترجمه]قرب الاسناد: امام محمد باقر علیه السّلام فرمودند که پیامبر صلّی الله علیه و آله

فرمود: نهایت سعی آدمی آن است که فرزندش شبیه او شود و نیز همسری نیک سیمای دین دار و مرکبی راهوار و مسکنی وسیع داشته باشد.

**[ترجمه]

«4»

ل، [الخصال] ابْنُ الْوَلِیدِ عَنْ سَعْدٍ عَنِ ابْنِ یَزِیدَ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ زِیَادٍ عَنِ الْحَلَبِیِّ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: ثَلَاثَةُ أَشْیَاءَ لَا یُحَاسِبُ اللَّهُ عَلَیْهَا الْمُؤْمِنَ طَعَامٌ یَأْکُلُهُ وَ ثَوْبٌ یَلْبَسُهُ وَ زَوْجَةٌ صَالِحَةٌ تُعَاوِنُهُ وَ تُحْصِنُ فَرْجَهُ (5).

**[ترجمه]الخصال: ابوعبدالله امام صادق علیه السّلام فرمودند: سه چیز است که خداوند بنده مؤمن خود را بدانها محاسبه نمی کند:

1.

غذایی که می خورد.

2.

لباسی که می پوشد.

3.

و زن صالحی که مردش را یاری کرده و پاکدامنی خویش را پاس می دارد. - . الخصال 1: 50 -

**[ترجمه]

«5»

ل، [الخصال] أَبِی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ الصَّلْتِ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ مَنْصُورِ بْنِ الْعَبَّاسِ

ص: 217


1- 1. سورة الشوری: 11.
2- 2. قرب الإسناد ص 11.
3- 3. قرب الإسناد ص 11.
4- 4. قرب الإسناد ص 37 و فیه المرأة الجمیلة بدل الجملاء، و الجملاء هی الجمیلة فعلاء بلا أفعل کدیمة هطلاء( المنجد م جمل).
5- 5. الخصال ج 1 ص 50.

عَنْ سَعِیدِ بْنِ جَنَاحٍ عَنْ مُطَرِّفٍ مَوْلَی مَعْنٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: ثَلَاثَةٌ لِلْمُؤْمِنِ فِیهِنَّ رَاحَةٌ دَارٌ وَاسِعَةٌ تُوَارِی عَوْرَتَهُ وَ سُوءَ حَالِهِ مِنَ النَّاسِ وَ امْرَأَةٌ صَالِحَةٌ تُعِینُهُ عَلَی أَمْرِ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ وَ ابْنَةٌ أَوْ أُخْتٌ یُخْرِجُهَا مِنْ مَنْزِلِهِ بِمَوْتٍ أَوْ بِتَزْوِیجٍ (1).

**[ترجمه]الخصال: امام صادق علیه السّلام فرمودند: سه چیز است که راحتی مؤمن در آن است:

1.

خانه ای وسیع که محارمش را [از چشم نامحرم] می پوشاند و پریشان حالی­اش را مکتوم می سازد.

2.

زنی صالح که وی را در دنیا و آخرت یاری می نماید.

3.

دختر یا خواهری را که از منزل به بیرون می فرستد [کنایه از پاکدامنی] که یا جنازه اش را تشییع کند یا به تزویج باشد. - . الخصال 1: 104 -

**[ترجمه]

«6»

سن، [المحاسن] مَنْصُورُ بْنُ الْعَبَّاسِ: مِثْلَهُ (2).

**[ترجمه]المحاسن: منصور بن عباس نیز مانند این روایت را نقل کرده. - . المحاسن: 610 -

**[ترجمه]

«7»

ل، [الخصال] عَنْ أَنَسٍ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قَالَ: حُبِّبَ إِلَیَّ مِنَ الدُّنْیَا النِّسَاءُ وَ الطِّیبُ وَ قُرَّةُ عَیْنِی فِی الصَّلَاةِ(3).

**[ترجمه]الخصال: پیامبر صلّی الله علیه و آله اسلام فرمودند: از دنیا سه چیز برایم محبوب است: زن، عطر و نور چشمم نماز. - . الخصال 1: 108 -

**[ترجمه]

أقول

قد مضی بأسانید.

**[ترجمه]قد مضی بأسانید.

**[ترجمه]

«8»

ل، [الخصال] حَمْزَةُ الْعَلَوِیُّ عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِیسَی عَنْ سَمَاعَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: أَرْبَعَةٌ یَنْظُرُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَیْهِمْ یَوْمَ الْقِیَامَةِ مَنْ أَقَالَ نَادِماً أَوْ أَغَاثَ لَهْفَانَ أَوْ أَعْتَقَ نَسَمَةً أَوْ زَوَّجَ عَزَباً(4).

**[ترجمه]الخصال: امام جعفر صادق علیه السّلام فرمودند: خداوند عزّوجلّ در چهار کس به روز قیامت بنگرد: آنکه از انسان پشیمانی بگذرد، یا مصیبت دیده ای را یاری کند، یا بنده ای را آزاد سازد، یا مجردی را به خانه بخت بفرستد. - . الخصال 1: 152 -

**[ترجمه]

«9»

ل، [الخصال] ابْنُ الْمُتَوَکِّلِ عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ طَلْحَةَ بْنِ زَیْدٍ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: أَرْبَعٌ مِنْ سُنَنِ الْمُرْسَلِینَ الْعِطْرُ وَ النِّسَاءُ وَ الْمِسْوَاکُ وَ الْحِنَّاءُ(5).

**[ترجمه]الخصال: امام صادق علیه السّلام فرمودند: پیامبر صلّی الله علیه و آله فرموده اند: چهار چیز جزء سنتهای پیامبر است: عطر، زن، مسواک، حنا. - . الخصال 1: 165 -

**[ترجمه]

«10»

ل، [الخصال] الْأَرْبَعُمِائَةِ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: تَزَوَّجُوا فَإِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله کَثِیراً مَا کَانَ یَقُولُ مَنْ کَانَ یُحِبُّ أَنْ یَتَّبِعَ سُنَّتِی فَلْیَتَزَوَّجْ فَإِنَّ مِنْ سُنَّتِیَ التَّزْوِیجَ وَ اطْلُبُوا الْوَلَدَ فَإِنِّی أُکَاثِرُ بِکُمُ الْأُمَمَ غَداً(6).

**[ترجمه]الخصال: امام علی علیه السّلام فرمود: ازدواج کنید، رسول الله صلّی الله علیه و آله بسیار می فرمود: هر که می­خواهد از سنت من پیروی کند، باید ازدواج نماید، همانا از سنتهای من ازدواج است. و در طلب کثرت فرزند باشید، چرا که من فردای روزگار، به واسطه شما بر سایر امتها برتر خواهم بود. - . الخصال 2: 405 -

**[ترجمه]

«11»

ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام] أَبِی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِدْرِیسَ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ حَمَّوَیْهِ

ص: 218


1- 1. الخصال ج 1 ص 104.
2- 2. المحاسن ص 610.
3- 3. الخصال ج 1 ص 108.
4- 4. الخصال ج 1 ص 152.
5- 5. الخصال ج 1 ص 165.
6- 6. الخصال ج 2 ص 405.

عَنِ الْیَقْطِینِیِّ عَنِ الرِّضَا علیه السلام قَالَ: فِی الدِّیکِ الْأَبْیَضِ خَمْسُ خِصَالٍ مِنْ خِصَالِ الْأَنْبِیَاءِ علیهم السلام مَعْرِفَتُهُ بِأَوْقَاتِ الصَّلَاةِ وَ الْغَیْرَةُ وَ السَّخَاءُ وَ الشَّجَاعَةُ وَ کَثْرَةُ الطَّرُوقَةِ(1).

**[ترجمه]جامع الاخبار: امام رضا علیه السّلام فرمودند: در خروس سفید پنج خصلت از خصال انبیاء است: شناخت وقت نماز، غیرت، بخشندگی، شجاعت، سر به زیر داشتن - . عیون الاخبار 1: 277 -

**[ترجمه]

«12»

ما، [الأمالی للشیخ الطوسی] بِالْإِسْنَادِ إِلَی أَبِی قَتَادَةَ عَنْ دَاوُدَ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: ثَلَاثَةٌ هِیَ مِنَ السَّعَادَةِ الزَّوْجَةُ الْمُؤَاتِیَةُ وَ الْوَلَدُ الْبَارُّ وَ الرِّزْقُ یُرْزَقُ مَعِیشَةً یَغْدُو عَلَی صَلَاحِهَا وَ یَرُوحُ عَلَی عِیَالِهِ (2).

**[ترجمه]امالی الطوسی: ابوعبدالله امام جعفر صادق علیه السّلام فرمود: سه چیز باعث سعادتمندی است: همسر همراه و همدل، فرزند نیکو، رزق و روزی که شخص صبحگاهان به دنبال آن می رود و شبانگاه بر خانواده اش باز می گردد. - . امالی الطوسی 1: 309 -

**[ترجمه]

«13»

ما، [الأمالی للشیخ الطوسی] بِالْإِسْنَادِ إِلَی أَخِی دِعْبِلٍ عَنِ الرِّضَا علیه السلام قَالَ: إِنَّ امْرَأَةً سَأَلَتْ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام فَقَالَتْ أَصْلَحَکَ اللَّهُ إِنِّی مُتَبَتِّلَةٌ فَقَالَ لَهَا وَ مَا التَّبَتُّلُ عِنْدَکِ قَالَتْ لَا أُرِیدُ التَّزْوِیجَ أَبَداً قَالَ وَ لِمَ قَالَتْ أَلْتَمِسُ فِی ذَلِکَ الْفَضْلَ فَقَالَ انْصَرِفِی فَلَوْ کَانَ فِی ذَلِکَ فَضْلٌ لَکَانَتْ فَاطِمَةُ علیها السلام أَحَقَّ بِهِ مِنْکِ إِنَّهُ لَیْسَ أَحَدٌ یَسْبِقُهَا إِلَی الْفَضْلِ (3).

**[ترجمه]امالی الطوسی: امام رضا علیه السّلام فرمود: زنی از امام باقر علیه السّلام سؤالی کرد و گفت: خداوند تو را نکو دارد، من ترک ازدواج کرده­ام. امام فرمود: از چه روی؟ زن گفت: هرگز نمی خواهم ازدواج کنم. فرمود: چرا؟ گفت: از این کارم به دنبال فضل و پاکی هستم. فرمود: از این کار روی برگردان، چرا که اگر در ترک ازدواج فضلی بود، قطعاً فاطمه کبری علیها السّلام، نسبت به تو شایسته تر بود، چرا که هیچ کس در فضل و برتری از وی پیشتر نیست. - . امالی الطوسی 1: 380 -

**[ترجمه]

«14»

ما، [الأمالی للشیخ الطوسی] بِإِسْنَادٍ الْمُجَاشِعِیِّ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَنْ تَزَوَّجَ فَقَدْ أَحْرَزَ نِصْفَ دِینِهِ فَلْیَتَّقِ اللَّهَ فِی النِّصْفِ الْبَاقِی (4).

**[ترجمه]امالی الطوسی: امام صادق علیه السّلام فرمود: رسول الله صلّی الله علیه و آله فرموده اند: هر کس ازدواج نماید، نیمی از دینش را پاس داشته است، و در نصف دیگر آن باید تقوای خدا پیشه کند. - . امالی الطوسی 2: 132 -

**[ترجمه]

«15»

ثو، [ثواب الأعمال] أَبِی عَنْ سَعْدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ حَکِیمٍ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ عَبْدِ الْحَمِیدِ عَنِ الْوَلِیدِ بْنِ صَبِیحٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: رَکْعَتَانِ یُصَلِّیهِمَا مُتَزَوِّجٌ أَفْضَلُ مِنْ سَبْعِینَ رَکْعَةً یُصَلِّیهَا غَیْرُ مُتَزَوِّجٍ (5).

**[ترجمه]ثواب الاعمال: امام جعفر صادق علیه السّلام فرمودند: دو رکعت نمازی که شخص متأهل به جای

می آورد، برتر است از هفتاد رکعت نمازی که مجرد به پای می دارد. - . ثواب الأعمال: 37 -

**[ترجمه]

«16»

مکا، [مکارم الأخلاق] عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام قَالَ: قِیلَ لِعِیسَی ابْنِ مَرْیَمَ مَا لَکَ لَا تَتَزَوَّجُ؟

ص: 219


1- 1. عیون الأخبار ج 1 ص 277.
2- 2. أمالی الطوسیّ ج 1 ص 309.
3- 3. أمالی الطوسیّ ج 1 ص 380.
4- 4. أمالی الطوسیّ ج 2 ص 132.
5- 5. ثواب الأعمال ص 37.

قَالَ مَا أَصْنَعُ بِالتَّزْوِیجِ قَالُوا یُولَدُ لَکَ قَالَ وَ مَا أَصْنَعُ بِالْأَوْلَادِ إِنْ عَاشُوا فَتَنُوا وَ إِنْ مَاتُوا أَحْزَنُوا(1).

**[ترجمه]مکارم الأخلاق: امام صادق علیه السّلام فرمود: به عیسی بن مریم علیه السّلام گفته شد: از چه روی ازدواج نمی کنی؟ گفت: تا چه شود؟ گفتند: صاحب فرزند شوی. گفت: با فرزندان چه کنم؟ که اگر در حیات باشند فتنه کنند و اگر بمیرند، محزون کنند. - . مکارم الاخلاق: 268 -

**[ترجمه]

«17»

ضه،(2)[روضة الواعظین] قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام: لَهْوُ الْمُؤْمِنِ ثَلَاثَةُ أَشْیَاءَ التَّمَتُّعُ بِالنِّسَاءِ وَ مُفَاکَهَةُ الْإِخْوَانِ وَ الصَّلَاةُ بِاللَّیْلِ (3).

**[ترجمه]روضة الواعظین: امام باقر علیه السّلام فرمود: سرگرمی و فرح مؤمن سه چیز است: بهره بردن از زنان، و بذله گویی با برادران، و نماز گزاران به هنگام شب. - . روضة الواعظین: 373 -

**[ترجمه]

«18»

وَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَنْ أَحَبَّ أَنْ یَلْقَی اللَّهَ طَاهِراً مُطَهَّراً فَلْیَلْقَهُ بِزَوْجَةٍ(4).

**[ترجمه]روضة الواعظین: رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمودند: هر که خواهد خداوند را پاک و مطهر ملاقات نماید، باید که با همسر او را ملاقات کند. - . روضة الواعظین: 373 -

**[ترجمه]

«19»

وَ قَالَ صلی الله علیه و آله: شِرَارُ مَوْتَاکُمْ الْعُزَّابُ (5).

**[ترجمه]روضة الواعظین: و نیز فرمودند: بدترین مردگان شما مجردها هستند. - . روضة الواعظین: 374 -

**[ترجمه]

«20»

وَ قَالَ صلی الله علیه و آله: یَا مَعْشَرَ الشَّبَابِ مَنِ اسْتَطَاعَ مِنْکُمُ الْبَاهَ فَلْیَتَزَوَّجْ وَ مَنْ لَمْ یَسْتَطِعْهَا فَلْیُدْمِنِ الصَّوْمَ فَإِنَّهُ لَهُ وِجَاءٌ(6).

**[ترجمه]روضة الواعظین: و نیز فرمودند: ای جوانان، هر کدام از شما که توانایی مجامعت دارد، باید که ازدواج نماید وهر که توانایی ندارد، باید که روزه مکرر بدارد چرا که روزه برایش وجاء - بازیابی قدرت - است. - . روضة الواعظین: 374 -

**[ترجمه]

«21»

وَ قَالَ صلی الله علیه و آله: رُذَالُ مَوْتَاکُمُ الْعُزَّابُ (7).

**[ترجمه]روضة الواعظین: و نیز فرمود: پست ترین مردگان شما عزب ها هستند؟ - . روضة الواعظین: 374 -

**[ترجمه]

«22»

وَ قَالَ صلی الله علیه و آله: مَنْ تَزَوَّجَ فَقَدْ أُعْطِیَ نِصْفَ الْعِبَادَةِ(8).

**[ترجمه]روضة الواعظین: و نیز فرمودند: هر که ازدواج کند، نیمی از عبادت خود را انجام داده است. - . روضة الواعظین: 375 -

**[ترجمه]

«23»

جع قَالَ صلی الله علیه و آله: النِّکَاحُ سُنَّتِی فَمَنْ رَغِبَ عَنْ سُنَّتِی فَلَیْسَ مِنِّی (9).

**[ترجمه]جامع الاخبار: رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمودند: نکاح سنت من است، و هر که از آن روی گرداند از من نیست. - . جامع الاخبار: 103 -

**[ترجمه]

«24»

وَ قَالَ: تَنَاکَحُوا تَکْثُرُوا فَإِنِّی أُبَاهِی بِکُمُ الْأُمَمَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَ لَوْ بِالسِّقْطِ(10).

ص: 220


1- 1. مکارم الأخلاق ص 268.
2- 2. کان الرمز( منه) و هو یومی بان ما بعده منقول من المصدر السابق ای مکارم الأخلاق و نتیجة الفحص الشدید لم نجد کل المنقول بعد فی کتاب المکارم، و تبین لنا أنّه تصحیف( ضه) رمز لکتاب روضة الواعظین ففیها ستة أحادیث الاوائل من مجموعة ما ذکر بعد الرمز و محلها کما یلی.
3- 3. روضة الواعظین ص 373.
4- 4. روضة الواعظین ص 373.
5- 5. روضة الواعظین ص 374.
6- 6. روضة الواعظین ص 374.
7- 7. روضة الواعظین ص 374.
8- 8. روضة الواعظین ص 375.
9- 9. هذه المجموعة من الأحادیث الآتیة أیضا لیست فی الروضة و انما هی و ما بعدها مجموعة علی نسق ما نقلها المؤلّف فی جامع الأخبار ممّا جعلنا ظنّ قویا أنّه نقلها من هناک و لم یذکر مصدرها فی المطبوعة اما سهوا من الناسخ أو من قلم المؤلف فخرجناها علی جامع الأخبار و هی فیه فی ص 103 و وضعنا الرمز لها.
10- 10. هذه المجموعة من الأحادیث الآتیة أیضا لیست فی الروضة و انما هی و ما بعدها مجموعة علی نسق ما نقلها المؤلّف فی جامع الأخبار ممّا جعلنا ظنّ قویا أنّه نقلها من هناک و لم یذکر مصدرها فی المطبوعة اما سهوا من الناسخ أو من قلم المؤلف فخرجناها علی جامع الأخبار و هی فیه فی ص 103 و وضعنا الرمز لها.

**[ترجمه]جامع الاخبار: و نیز فرمودند: ازدواج کنید و افزون گردید، چرا که من، به واسطه کثرت تعداد شما بر سایر امتها مباهات می کنم، حتی اگر از فرزندان شما سقط شده باشد. - . جامع الاخبار: 103 -

**[ترجمه]

«25»

وَ قَالَ صلی الله علیه و آله: الْمُتَزَوِّجُ النَّائِمُ أَفْضَلُ عِنْدَ اللَّهِ مِنَ الصَّائِمِ الْقَائِمِ الْعَزَبِ (1).

**[ترجمه]جامع الاخبار: رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمودند: آنکه ازدواج کرده و در خواب است، نزد خداوند نسبت به روزه دار نماز گزاری که عزب است، برتر است. - . جامع الاخبار: 103 -

**[ترجمه]

«26»

وَ قَالَ صلی الله علیه و آله: یُفَتَّحُ أَبْوَابُ السَّمَاءِ بِالرَّحْمَةِ فِی أَرْبَعِ مَوَاضِعَ عِنْدَ نُزُولِ الْمَطَرِ وَ عِنْدَ نَظَرِ الْوَلَدِ فِی وَجْهِ الْوَالِدَیْنِ وَ عِنْدَ فَتْحِ بَابِ الْکَعْبَةِ وَ عِنْدَ النِّکَاحِ (2).

**[ترجمه]جامع الاخبار: و نیز فرمود: درهای رحمت خداوندی در چهار موضع گشوده می­شوند: هنگام بارش باران، و هنگام نظر انداختن فرزند بر چهره والدینش، و هنگام گشوده شدن دروازه کعبه، و به هنگام نکاح. - . جامع الاخبار: 103 -

**[ترجمه]

«27»

وَ قَالَ علیه السلام لِرَجُلٍ اسْمُهُ عَکَّافٌ أَ لَکَ زَوْجَةٌ قَالَ لَا یَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ أَ لَکَ جَارِیَةٌ قَالَ لَا یَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ أَ فَأَنْتَ مُوسِرٌ قَالَ نَعَمْ قَالَ تَزَوَّجْ وَ إِلَّا فَأَنْتَ مِنَ الْمُذْنِبِینَ (3).

**[ترجمه]جامع الاخبار: پیامبر صلّی الله علیه و آله به مردی به نام عکاف فرمود: آیا همسر داری؟ گفت: خیر. فرمود: آیا کنیز داری؟ گفت: خیر یا رسول خدا. فرمود: آیا توان مالی داری؟ گفت: آری. فرمود: ازدواج کن، در غیر این صورت از گناه کاران خواهی بود. - . جامع الاخبار: 103 -

**[ترجمه]

«28»

وَ فِی رِوَایَةٍ: تَزَوَّجْ وَ إِلَّا فَأَنْتَ مِنْ رُهْبَانِ النَّصَارَی (4).

**[ترجمه]جامع الاخبار: در روایتی دیگر آمده که فرمودند: ازدواج کن، در غیر این صورت از راهبان مسیحی خواهی بود. - . جامع الاخبار: 103 -

**[ترجمه]

«29»

وَ فِی رِوَایَةٍ: تَزَوَّجْ وَ إِلَّا فَأَنْتَ مِنْ إِخْوَانِ الشَّیَاطِینِ (5).

**[ترجمه]جامع الاخبار: و در روایتی دیگر آمده است: ازدواج کن، در غیر این صورت از برادران شیاطین خواهی بود. - . جامع الاخبار: 103 -

**[ترجمه]

«30»

وَ رُوِیَ: أَنَّ الْحَسَنَ بْنَ عَلِیٍّ علیه السلام تَزَوَّجَ زِیَادَةً عَلَی مِائَتَیْنِ وَ رُبَّمَا کَانَ یَعْقِدُ عَلَی أَرْبَعٍ فِی عَقْدٍ وَاحِدٍ(6).

**[ترجمه]جامع الاخبار: روایت شده که امام حسن علیه السّلام با افزون بر دویست نفر ازدواج کرد و گاه در یک جلسه عقد، چهار نفر را به عقد خویش در می آورد. - . جامع الاخبار: 103 -

**[ترجمه]

«31»

وَ قَالَ علیه السلام: شِرَارُکُمْ عُزَّابُکُمْ وَ الْعُزَّابُ إِخْوَانُ الشَّیَاطِینِ (7).

**[ترجمه]جامع الاخبار: پیامبر صلّی الله علیه و آله فرمودند: بدترین شما، عزب های شما و عزب ها برادران شیاطین هستند. - . جامع الاخبار: 104 -

**[ترجمه]

«32»

وَ قَالَ علیه السلام: خِیَارُ أُمَّتِی الْمُتَأَهِّلُونَ وَ شِرَارُ أُمَّتِی الْعُزَّابُ (8).

**[ترجمه]جامع الاخبار: و نیز فرمودند: بهترین افراد امت من متأهلان هستند و بدترینشان عزب ها. - . جامع الاخبار: 104 -

**[ترجمه]

«33»

قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَنْ عَمِلَ فِی تَزْوِیجِ حَلَالٍ حَتَّی یَجْمَعَ اللَّهُ بَیْنَهُمَا زَوَّجَهُ اللَّهُ مِنَ الْحُورِ الْعِینِ وَ کَانَ لَهُ بِکُلِّ خُطْوَةٍ خَطَاهَا وَ کَلِمَةٍ تَکَلَّمَ بِهَا عِبَادَةُ سَنَةٍ(9).

**[ترجمه]جامع الاخبار: رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمودند: هر که در ازدواج حلال قدم بردارد، خداوند آنها را به هم رسانده و حورالعین را به ازدواج او درآورده و هر گامی که بردارد و یا هر کلمه ای که بگوید، خداوند عبادت یک سال را برایش منظور دارد. - . جامع الاخبار: 104 -

**[ترجمه]

«34»

نَوَادِرُ الرَّاوَنْدِیِّ، بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قَالَ: مَا مِنْ شَابٍّ تَزَوَّجَ فِی حَدَاثَةِ سِنِّهِ إِلَّا عَجَّ شَیْطَانُهُ یَا وَیْلَهُ یَا وَیْلَهُ عَصَمَ مِنِّی ثُلُثَیْ دِینِهِ فَلْیَتَّقِ اللَّهَ الْعَبْدُ فِی الثُّلُثِ الْبَاقِی (10).

**[ترجمه]نوادر الراوندی: موسی بن جعفر علیه السّلام به نقل از پدران بزرگوارشان و به نقل از پیامبر اسلام فرمودند: هر کس در جوانی ازدواج کند، فریاد واویلای شیطان برآید که یک سوم دینش را از من مصون داشت، و خداوند هم دو سوم دین بنده اش را محفوظ می دارد. - . نوادر الراوندی: 12 -

**[ترجمه]

«35»

وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَنْ أَحَبَّ أَنْ یَلْقَی اللَّهَ طَاهِراً

ص: 221


1- 1. جامع الأخبار ص 103.
2- 2. جامع الأخبار ص 103.
3- 3. جامع الأخبار ص 103.
4- 4. جامع الأخبار ص 103.
5- 5. جامع الأخبار ص 103.
6- 6. جامع الأخبار ص 103.
7- 7. جامع الأخبار ص 104.
8- 8. جامع الأخبار ص 104.
9- 9. جامع الأخبار ص 104.
10- 10. نوادر الراوندیّ ص 12.

مُطَهَّراً فَلْیَلْقَهُ بِزَوْجَةٍ(1).

**[ترجمه]نوادر الراوندی: پیامبر اسلام فرموده اند: هر که خواهد خداوند را پاک و مطهر ملاقات کند، باید که هم-راه زوجه اش باشد. - . نوادر الراوندی: 12 -

**[ترجمه]

«36»

وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَنْ أَحَبَّ أَنْ یَکُونَ عَلَی فِطْرَتِی فَلْیَسْتَنَّ بِسُنَّتِی وَ إِنَّ مِنْ سُنَّتِیَ النِّکَاحَ (2).

**[ترجمه]نوادر الراوندی: و نیز فرموده اند: هر که خواهد بر سرشت و طینت من باشد، باید که از سنتم پیروی کند و از سنت من، نکاح است. - . نوادر الراوندی: 35 -

**[ترجمه]

«37»

وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: الدُّنْیَا مَتَاعٌ وَ خَیْرُ مَتَاعِهَا الزَّوْجَةُ الصَّالِحَةُ(3).

**[ترجمه]نوادر الراوندی: و نیز فرمود: دنیا چون متاعی است و بهترین متاع آن همسر صالح است. - . نوادر الراوندی: 35 -

**[ترجمه]

«38»

وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: زَوِّجُوا أَیَامَاکُمْ فَإِنَّ اللَّهَ یُحْسِنُ لَهُمْ فِی أَخْلَاقِهِمْ وَ یُوَسِّعُ لَهُمْ فِی أَرْزَاقِهِمْ وَ یَزِیدُهُمْ فِی مُرُوَّاتِهِمْ (4).

**[ترجمه]نوادر الراوندی: و نیز فرمودند: عزبهایتان را به ازدواج درآورید، چرا که خداوند اخلاق ایشان را نیکو گردانیده وروزی­شان را فزونی بخشیده و جوانمردیشان را افزایش دهد. - . نوادر الراوندی: 36 -

**[ترجمه]

«39»

الْهِدَایَةُ،: النِّکَاحُ سُنَّةُ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله وَ رُوِیَ عَنْهُ صلی الله علیه و آله أَنَّهُ قَالَ مِنْ سُنَّتِیَ التَّزْوِیجُ فَمَنْ رَغِبَ عَنْ سُنَّتِی فَلَیْسَ مِنِّی (5).

**[ترجمه]الهدایة: نکاح سنت پیامبر است و از وی نقل شده که فرمود: از سنت من ازدواج است وهر که از این سنت روی گرداند از من نیست. - . الهدایة: 67 -

**[ترجمه]

«40»

وَ قَالَ علیه السلام: مَا بُنِیَ فِی الْإِسْلَامِ بِنَاءٌ أَحَبُّ إِلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ أَعَزُّ مِنَ التَّزْوِیجِ (6).

**[ترجمه]الهدایة: و نیز فرمودند: در اسلام هیچ بنایی نزد خداوند، محبوب تر از ازدواج نیست. - . الهدایة: 67 -

**[ترجمه]

«41»

کِتَابُ الْغَایَاتِ، عَنْ عَلِیٍّ علیه السلام قَالَ: أَسْرَقُ السَّارِقِ [السُّرَّاقِ] مَنْ سَرَقَ مِنْ لِسَانِ الْأَمِیرِ وَ أَعْظَمُ الْخَطَایَا اقْتِطَاعُ مَالِ امْرِئٍ مُسْلِمٍ بِغَیْرِ حَقِّهِ وَ أَفْضَلُ الشَّفَاعَاتِ أَنْ یَشْفَعَ بَیْنَ اثْنَیْنِ فِی نِکَاحٍ حَتَّی یَجْمَعَ شَمْلَهُمَا(7).

**[ترجمه]کتاب الغایات: امام علی علیه السّلام فرمود: دزدترین دزدها کسی است که از زبان امیر سرقت کند، و بزرگترین خطاها، گرفتن مال مسلمان به ناحق است، و برترین شفاعت ها آن است که میان دو نفر در نکاح شفاعت شود تا به هم برسند. - . کتاب الغایات: 86 -

**[ترجمه]

«42»

کِتَابُ الْإِمَامَةِ وَ التَّبْصِرَةِ، عَنْ هَارُونَ بْنِ مُوسَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَسْبَاطٍ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قَالَ: شِرَارُ أُمَّتِی عُزَّابُهَا.

ص: 222


1- 1. نوادر الراوندیّ ص 12.
2- 2. نوادر الراوندیّ ص 35.
3- 3. نوادر الراوندیّ ص 35.
4- 4. نوادر الراوندیّ ص 36.
5- 5. الهدایة ص 67.
6- 6. الهدایة ص 67.
7- 7. کتاب الغایات ص 86.

**[ترجمه]کتاب الامامة والتبصرة: پیامبر فرموده اند: بدترین افراد امت من عزب ها هستند .

**[ترجمه]

باب 2 فضل حب النساء و الأمر بمداراتهن و ذمهن و النهی عن طاعتهن

الآیات

التغابن: یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِنَّ مِنْ أَزْواجِکُمْ وَ أَوْلادِکُمْ عَدُوًّا لَکُمْ فَاحْذَرُوهُمْ (1).

lt;meta info="- «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا إِنَّ مِنْ أَزْواجِکُمْ وَ أَوْلادِکُمْ عَدُوًّا لَکُمْ فَاحْذَرُوهُم» - . التغابن: 14 -

{ای کسانی که ایمان آورده اید، در حقیقت برخی از همسران شما و فرزندان شما دشمن شمایند، از آنان بر حذر باشید.}

**[ترجمه]

الأخبار

«1»

ع، [علل الشرائع] لی، [الأمالی للصدوق] ابْنُ الْبَرْقِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ عَنْ أَبِیهِ مُحَمَّدٍ الْبَرْقِیِّ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ غَیْرِ وَاحِدٍ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ: شَکَا رَجُلٌ مِنْ أَصْحَابِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام نِسَاءَهُ فَقَامَ علیه السلام خَطِیباً فَقَالَ مَعَاشِرَ النَّاسِ لَا تُطِیعُوا النِّسَاءَ عَلَی حَالٍ وَ لَا تَأْمَنُوهُنَّ عَلَی مَالٍ وَ لَا تَذَرُوهُنَّ یُدَبِّرْنَ أَمْرَ الْعِیَالِ فَإِنَّهُنَّ إِنْ تُرِکْنَ وَ مَا أَرَدْنَ أَوْرَدْنَ الْمَهَالِکَ وَ عَدَوْنَ أَمْرَ الْمَالِکِ فَإِنَّا وَجَدْنَاهُنَّ لَا وَرَعَ لَهُنَّ عِنْدَ حَاجَتِهِنَّ وَ لَا صَبْرَ لَهُنَّ عَنْ شَهْوَتِهِنَّ الْبَذَخُ لَهُنَّ لَازِمٌ وَ إِنْ کَبِرْنَ وَ الْعُجْبُ بِهِنَّ لَاحِقٌ وَ إِنْ عَجَزْنَ لَا یَشْکُرْنَ الْکَثِیرَ إِذَا مُنِعْنَ الْقَلِیلَ یَنْسَیْنَ الْخَیْرَ وَ یَحْفَظْنَ الشَّرَّ یَتَهَافَتْنَ بِالْبُهْتَانِ وَ یَتَمَادَیْنَ بِالطُّغْیَانِ وَ یَتَصَدَّیْنَ لِلشَّیْطَانِ فَدَارُوهُنَّ عَلَی کُلِّ حَالٍ وَ أَحْسِنُوا لَهُنَّ الْمَقَالَ لَعَلَّهُنَّ یُحْسِنَّ الْفِعَالَ (2).

**[ترجمه]علل الشرایع و امالی الصدوق: امام صادق علیه السّلام فرمودند: مردی از یاران امام علی علیه السّلام از زنان خود شکایت کرد، امام علیه السّلام بر پای خاست و خطابه­ای فرمود: ای مردم، از زنان در هیچ حالتی اطاعت نکنید و ایشان را بر هیچ مالی مورد اعتماد قرار ندهید. نگذارید تا امر اهل خانه را تدبیر کنند، زیرا اگر آنها را به خواسته اشان واگذارید، در مصیبتها واردتان کنند و امر صاحب خویش را به چالش کشند. آنها به هنگام حاجتمندی هیچ تقوایی ندارند و به هنگام شهوت نیز بی صبرند. اعتلا و برتری نمودن لازمه آنهاست حتی اگر به سن بالا برسند. خودپسندی همراه و ملازم آنهاست، گرچه ناتوان باشند. چون از نعمت اندک منع شوند، سپاس نعمت فراوان را به جای نمی آورند. کارهای نیک را به فراموشی می سپرند. در عصیان و طغیان پافشاری می کنند. به شیطان متوسل می شوند. پس در هر حالتی با آنها مدارا کنید. و سخن نیک به آنها بگویید، باشد که کارهایشان را اصلاح نمایند. - . علل الشرایع: 512 و امالی الصدوق: 206 -

**[ترجمه]

«2»

لی، [الأمالی للصدوق] ابْنُ إِدْرِیسَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: لِأَهْلِ الدِّینِ عَلَامَاتٌ یُعْرَفُونَ بِهَا صِدْقُ الْحَدِیثِ وَ أَدَاءُ الْأَمَانَةِ وَ الْوَفَاءُ بِالْعَهْدِ وَ صِلَةُ الرَّحِمِ وَ رَحْمَةُ الضُّعَفَاءِ وَ قِلَّةُ الْمُؤَاتَاةِ وَ بَذْلُ الْمَعْرُوفِ وَ حُسْنُ الْخُلُقِ وَ سَعَةُ الْخُلُقِ وَ اتِّبَاعُ الْعِلْمِ وَ مَا یُقَرِّبُ إِلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ

ص: 223


1- 1. سورة التغابن: 14.
2- 2. علل الشرائع ص 512 و أمالی الصدوق ص 206.

طُوبَی لَهُمْ وَ حُسْنُ مَآبٍ الْخَبَرَ(1).

مع،(2) [معانی الأخبار]

**[ترجمه]امالی الصدوق: أمیرالمؤمنین علیه السّلام فرمودند: اهل دین علاماتی دارند که به آنها شناخت-ه می شوند: راستی گفتار، ادای امانت، وفای به عهد، صله رحم، ترحم بر ضعیفان، کمی زحمت برای دیگران، بخشش، اخلاق نیکو، پیروی از علم و آنچه که آنها را به خداوند نزدیک می سازد. بهشت بر ایشان باد و عاقبت به خیر شوند. - . امالی الصدوق: 221 -

**[ترجمه]

«3»

لی، [الأمالی للصدوق] الْحَافِظُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ عِیسَی بْنِ مُحَمَّدٍ الْکَاتِبِ عَنِ الْمَدَائِنِیِّ عَنْ غِیَاثِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: عُقُولُ النِّسَاءِ فِی جَمَالِهِنَّ وَ جَمَالُ الرِّجَالِ فِی عُقُولِهِمْ (3).

**[ترجمه]امالی الصدوق: امام صادق علیه السّلام به نقل از پدرانشان و به نقل از امیرالمؤمنین علیه السّلام فرمودند: عقل زنان در زیبایی شان و جمال مردان در عقل آنهاست. - . امالی الصدوق: 228 -

**[ترجمه]

«4»

لی، [الأمالی للصدوق] الْعَطَّارُ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی الْخَطَّابِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی الْجَارُودِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: اتَّقُوا شِرَارَ النِّسَاءِ وَ کُونُوا مِنْ خِیَارِهِنَّ عَلَی حَذَرٍ إِنْ أَمَرْنَکُمْ بِالْمَعْرُوفِ فَخَالِفُوهُنَّ کَیْلَا یَطْمَعْنَ مِنْکُمْ فِی الْمُنْکَرِ(4).

**[ترجمه]امالی الصدوق: امیرالمؤمنین علیه السّلام فرمودند: از زنان بد بپرهیزید و از خوبهای آنها بر حذر باشید. اگر شما را به کار نیک فرمان دادند، مخالفتشان کنید تا در کار زشت بر شما طمع نکنند. - . امالی الصدوق: 304 -

**[ترجمه]

«5»

ب، [قرب الإسناد] هَارُونُ عَنِ ابْنِ صَدَقَةَ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ أَبِیهِ علیهما السلام قَالَ: مَنِ اتَّخَذَ امْرَأَةً فَلْیُکْرِمْهَا فَإِنَّمَا امْرَأَةُ أَحَدِکُمْ لُعْبَةٌ فَمَنِ اتَّخَذَهَا فَلَا یُضَیِّعْهَا(5).

**[ترجمه]قرب الاسناد: امام صادق علیه السّلام به نقل از پدرشان فرمودند: هر که همسری برگزیند، باید که اکرامش کند، زیرا زن وسیله سرگرمی و فراغ بال شماست؛ و هر که او را برگزیند، نباید که تباهش کند. - . قرب الاسناد: 34 -

**[ترجمه]

«6»

ب، [قرب الإسناد] هَارُونُ عَنِ ابْنِ زِیَادٍ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: أَصْنَافٌ لَا یُسْتَجَابُ دُعَاؤُهُمْ رَجُلٌ تُؤْذِیهِ امْرَأَتُهُ بِکُلِّ مَا تَقْدِرُ عَلَیْهِ وَ هُوَ فِی ذَلِکَ یَدْعُو اللَّهَ عَلَیْهَا وَ یَقُولُ اللَّهُمَّ أَرِحْنِی مِنْهَا فَهَذَا یَقُولُ اللَّهُ لَهُ عَبْدِی أَ وَ مَا قَلَّدْتُکَ أَمْرَهَا فَإِنْ شِئْتَ خَلَّیْتَهَا وَ إِنْ شِئْتَ أَمْسَکْتَهَا(6).

**[ترجمه]قرب الاسناد: پیامبر خدا صلّی الله علیه و آله فرمودند: جماعتی دعایشان اجابت نمی­شود. مردی که همسرش با تمام توان وی را آزار می کند و مرد در این خصوص همسرش را لعنت می کند و می­گوید: خدایا مرا از دست او را راحت کن. و خداوند در جواب می­فرماید: ای بنده من! آیا من امر او را به تو واگذار نکردم، اگر خواستی او را طلاق ده و رهایش کن و اگر خواستی او را نگهدار. - . قرب الاسناد: 38 -

**[ترجمه]

أقول

قد مضی تمامها و أمثاله فی کتاب الدعاء و غیره.

**[ترجمه]قد مضی تمامها و أمثاله فی کتاب الدعاء و غیره.

**[ترجمه]

«7»

ب، [قرب الإسناد] ابْنُ طَرِیفٍ عَنِ ابْنِ عُلْوَانَ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ أَبِیهِ علیهما السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: اتَّقُوا اللَّهَ اتَّقُوا اللَّهَ فِی الضَّعِیفَیْنِ الْیَتِیمِ وَ الْمَرْأَةِ فَإِنَّ خِیَارَکُمْ خِیَارُکُمْ لِأَهْلِهِ (7).

ص: 224


1- 1. أمالی الصدوق ص 221.
2- 2. معانی الأخبار:
3- 3. أمالی الصدوق ص 228.
4- 4. أمالی الصدوق ص 304 ذیل حدیث.
5- 5. قرب الإسناد ص 34 ضمن حدیث.
6- 6. قرب الإسناد ص 38.
7- 7. قرب الإسناد ص 44.

**[ترجمه]قرب الاسناد: امام صادق علیه السّلام به نقل از پدرانشان و به نقل از رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمودند: خدای را، خدای را در نظر گیرید، در خصوص دو ضعیف: یتیم و زن: بهترین شما کسانی هستند که برای خانواده بهترین باشند. - . قرب الاسناد: 44 -

**[ترجمه]

«8»

ل، [الخصال] الْعَطَّارُ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ السِّنْدِیِّ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِیسَی عَنْ سَمَاعَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: اتَّقُوا اللَّهَ فِی الضَّعِیفَیْنِ یَعْنِی بِذَلِکَ الْیَتِیمَ وَ النِّسَاءَ(1).

**[ترجمه]الخصال: امام صادق علیه السّلام فرمودند: از خدا در مورد دو ضعیف بترسید که منظور یتیم و زنان هستند. - . الخصال 1: 22 -

**[ترجمه]

«9»

ل، [الخصال] أَبِی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِدْرِیسَ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُحَمَّدٍ الرَّازِیِّ عَنْ بَکْرِ بْنِ صَالِحٍ عَنْ أَبِی أَیُّوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: مَنْ صَدَقَ لِسَانُهُ زَکَا عَمَلُهُ وَ مَنْ حَسُنَتْ نِیَّتُهُ زَادَ اللَّهُ فِی رِزْقِهِ وَ مَنْ حَسُنَ بِرُّهُ بِأَهْلِهِ زَادَ اللَّهُ فِی عُمُرِهِ (2).

**[ترجمه]الخصال: امام صادق علیه السّلام فرمودند: هر کس گفتارش راست باشد، عملش نیز پاک است و هر کس نیتش نیکو باشد، خداوند روزی­اش را فزونی بخشد و هر کس نسبت به خانواده اش نیکوکار باشد، خداوند عمرش را طولانی گرداند. - . الخصال 1: 55 -

**[ترجمه]

«10»

ل، [الخصال] ابْنُ الْمُتَوَکِّلِ عَنِ السَّعْدَآبَادِیِّ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی الْجَارُودِ عَنِ ابْنِ طَرِیفٍ عَنِ ابْنِ نُبَاتَةَ قَالَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: الْفِتَنُ ثَلَاثٌ حُبُّ النِّسَاءِ وَ هُوَ سَیْفُ الشَّیْطَانِ وَ شُرْبُ الْخَمْرِ وَ هُوَ فَخُّ الشَّیْطَانِ وَ حُبُّ الدِّینَارِ وَ الدِّرْهَمِ وَ هُوَ سَهْمُ الشَّیْطَانِ فَمَنْ أَحَبَّ النِّسَاءَ لَمْ یَنْتَفِعْ بِعَیْشِهِ وَ مَنْ أَحَبَّ الْأَشْرِبَةَ حُرِّمَتْ عَلَیْهِ الْجَنَّةُ وَ مَنْ أَحَبَّ الدِّینَارَ وَ الدِّرْهَمَ فَهُوَ عَبْدُ الدُّنْیَا(3).

**[ترجمه]الخصال: امیرالمؤمنین علیه السّلام فرمودند: فتنه ها سه تا هستند: عشق به زن که شمشیر شیطان است، و شرب شراب که دام شیطان است، و عشق دینار و درهم که تیر شیطان است. هر کس به زنان عشق بورزد، از زندگی بهره نخواهد برد. هر که شراب را دوست بدارد، بهشت بر او حرام گردد؛ و هر که دینار و درهم را دوست بدارد، غلام دنیا است. - . الخصال 1: 71 -

**[ترجمه]

«11»

ل، [الخصال] ابْنُ الْمُتَوَکِّلِ عَنِ السَّعْدَآبَادِیِّ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ أَبِیهِ یَرْفَعُهُ إِلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: خَمْسٌ مِنْ خَمْسَةٍ مُحَالٌ النَّصِیحَةُ مِنَ الْحَاسِدِ مُحَالٌ وَ الشَّفَقَةُ مِنَ الْعَدُوِّ مُحَالٌ وَ الْحُرْمَةُ مِنَ الْفَاسِقِ مُحَالٌ وَ الْوَفَاءُ مِنَ الْمَرْأَةِ مُحَالٌ وَ الْهَیْبَةُ مِنَ الْفَقِیرِ مُحَالٌ (4).

**[ترجمه]الخصال: امام صادق علیه السّلام فرمودند: پنج چیز از پنج کس محال است: نصیحت از شخص حسود، مهر و شفقت از دشمن، حرمت داشتن از آدم فاسق، وفا از زن و هیبت و بزرگی از فقیر. - . الخصال 1: 186 -

**[ترجمه]

«12»

ل، [الخصال] أَبِی عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مَعْبَدٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: أَوَّلُ مَا عُصِیَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی بِسِتَّةِ خِصَالٍ حُبُّ الدُّنْیَا وَ حُبُّ الرِّئَاسَةِ وَ حُبُّ الطَّعَامِ وَ حُبُ

ص: 225


1- 1. الخصال ج 1 ص 22.
2- 2. الخصال ج 1 ص 55.
3- 3. الخصال ج 1 ص 71.
4- 4. الخصال ج 1 ص 186.

النِّسَاءِ وَ حُبُّ النَّوْمِ وَ حُبُّ الرَّاحَةِ(1).

**[ترجمه]الخصال: رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمودند: اولین چیزهایی که خداوند به واسطه آنها مورد عصیان قرار می گیرد، شش خصلت است: حب دنیا، حب ریاست، حب طعام، حب زنان، حب خواب، حب رفاه و راحت. - . الخصال 1: 234 -

**[ترجمه]

«13»

جا، [المجالس للمفید] ما، [الأمالی للشیخ الطوسی] الْمُفِیدُ بِإِسْنَادِهِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: أَرْبَعَةٌ مَفْسَدَةٌ لِلْقُلُوبِ الْخَلْوَةُ بِالنِّسَاءِ وَ الِاسْتِمْتَاعُ مِنْهُنَّ وَ الْأَخْذُ بِرَأْیِهِنَّ وَ مُجَالَسَةُ الْمَوْتَی فَقِیلَ یَا رَسُولَ اللَّهِ وَ مَا مُجَالَسَةُ الْمَوْتَی قَالَ مُجَالَسَةُ کُلِّ ضَالٍّ عَنِ الْإِیمَانِ وَ جَائِرٍ عَنِ الْأَحْکَامِ (2).

**[ترجمه]امالی الطوسی - امالی المفید: رسول الله صلّی الله علیه و آله فرموده اند: چهار چیز باعث فساد قلب می شود: خلوت با زنان، و حرف شنوی از ایشان، و بر گرفتن رأی آنها، و همنشینی با مردگان. گفته شد: ای رسول خدا، مجالست با مردگان چیست؟ فرمود: مجالست با گمراهان از ایمان و متجاوزان از احکام. - . امالی الطوسی 1: 81 ، امالی المفید: 168 -

**[ترجمه]

«14»

ما، [الأمالی للشیخ الطوسی] بِإِسْنَادِ أَخِی دِعْبِلٍ عَنِ الرِّضَا عَنْ آبَائِهِ عَنِ الْبَاقِرِ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ أَنَّهُ قَالَ: أَنْفِقُوا مِمَّا رَزَقْناکُمْ قَالَ مِمَّا رَزَقَکُمُ اللَّهُ عَلَی مَا فَرَضَ اللَّهُ عَلَیْکُمْ فِیمَا مَلَکَتْ أَیْمَانُکُمْ وَ اتَّقُوا اللَّهَ فِی الضَّعِیفَیْنِ النِّسَاءِ وَ الْیَتِیمِ فَإِنَّمَا هُمْ عَوْرَةٌ(3).

**[ترجمه]امالی الطوسی: امام محمد باقر علیه السّلام فرمودند: أَنْفِقُوا مِمَّا رَزَقْناکُم - . بقره / 254 - [انفاق کنید از آنچه روزی تان ساختیم] انفاق کنید از آنچه که خداوند روزی­تان ساخت در آنچه برایتان واجب گرداند و تقوای خدا پیشه کنید در باب دو ضعیف، یعنی زنان و یتیم، چرا که آنها عورت و حریم شما هستند. - . امالی الطوسی 1: 380 -

**[ترجمه]

«15»

ما، [الأمالی للشیخ الطوسی] عَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قَالَ: إِنَّ أَکْمَلَ الْمُؤْمِنِینَ إِیمَاناً أَحْسَنُهُمْ خُلُقاً وَ خِیَارُکُمْ خِیَارُکُمْ لِنِسَائِهِمْ (4).

**[ترجمه]امالی الطوسی: رسول الله صلّی الله علیه و آله فرمودند: کامل ترین مؤمنین از نظر ایمان، خوش اخلاق ترین آنها هستند و بهترین شما، کسانی هستند که با زنان خود بهترین رفتار را بکنند. - . امالی الطوسی 2: 6 -

**[ترجمه]

«16»

ع، [علل الشرائع] أَبِی عَنْ سَعْدٍ عَنِ ابْنِ أَبِی الْخَطَّابِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی الْخَزَّازِ عَنْ غِیَاثِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: إِنَّ الْمَرْأَةَ خُلِقَتْ مِنَ الرَّجُلِ وَ إِنَّمَا هِمَّتُهَا فِی الرِّجَالِ فَأَحِبُّوا نِسَاءَکُمْ وَ إِنَّ الرَّجُلَ خُلِقَ مِنَ الْأَرْضِ فَإِنَّمَا هِمَّتُهُ فِی الْأَرْضِ (5).

**[ترجمه]علل الشرایع: امام صادق علیه السّلام فرمودند: زن از مرد خلق شده و تمام همّ و غمش در رسیدن به مرد است، پس زنان خود را دوست بدارید؛ و مرد از زمین خلق شده وتمام همّ و غمش در رسیدن به زمین است. - . علل الشرایع: 498 -

**[ترجمه]

«17»

ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام] بِالْأَسَانِیدِ الثَّلَاثَةِ عَنِ الرِّضَا عَنْ آبَائِهِ قَالَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: لِلْمَرْأَةِ عَشْرُ عَوْرَاتٍ فَإِذَا زُوِّجَتْ سُتِرَتْ لَهَا عَوْرَةٌ وَ إِذَا مَاتَتْ سُتِرَتْ عَوْرَاتُهَا کُلُّهَا(6).

ص: 226


1- 1. الخصال ج 1 ص 234.
2- 2. أمالی الطوسیّ ج 1 ص 81 و أمالی المفید ص 168.
3- 3. أمالی الطوسیّ ج 1 ص 380.
4- 4. أمالی الطوسیّ ج 2 ص 6.
5- 5. علل الشرائع ص 498 و کان الرمز( ما) لامالی الطوسیّ و هو غلط واضح یدل علیه السند، و وجدناه بعینه سندا و متنا فی العلل لذلک صححنا الرمز فلاحظ.
6- 6. عیون الأخبار ج 2 ص 39.

**[ترجمه]عیون الاخبار: امیرالمؤمنین علی علیه السّلام فرمودند: زن را ده عورت است، اگر ازدواج کند یک عورت او پوشیده می شود و اگر بمیرد همه عورتهایش پوشیده می شوند. - . عیون الاخبار 2: 39 -

**[ترجمه]

«18»

ع، [علل الشرائع] ابْنُ الْمُتَوَکِّلِ عَنِ السَّعْدَآبَادِیِّ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ عَبْدِ الْعَظِیمِ الْحَسَنِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عُمَرَ بْنِ یَزِیدَ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ عُمَرَ بْنِ یَزِیدَ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: جَاءَتِ امْرَأَةٌ مِنْ أَهْلِ الْبَادِیَةِ إِلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله وَ مَعَهَا صَبِیَّانِ حَامِلَةً وَاحِداً وَ آخَرُ یَمْشِی فَأَعْطَاهَا النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله قُرْصاً فَفَلَقَتْهُ بَیْنَهُمَا فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله الْحَامِلَاتُ الرَّحِیمَاتُ لَوْ لَا کَثْرَةُ لَعْبِهِنَّ لَدَخَلَتْ مُصَلِّیَاتُهُنَّ الْجَنَّةَ(1).

**[ترجمه]علل الشرایع: امام جعفر صادق علیه السّلام فرمودند: زنی از اهل بادیه نزد رسول خدا صلّی الله علیه و آله آمد در حالی که دو کودک داشت، یکی را در بغل و آن دیگری [به دنبالش] پیاده می رفت. پیامبر صلّی الله علیه و آله قرص نانی به او داد: زن نان را میان آن دو تقسیم کرد. پیامبر صلّی الله علیه و آله فرمود: زنان بچه دار مهربان، اگر بازیگوشی فراوانشان نبود، نمازگزارانشان به بهشت می رفتند. - . علل الشرایع: 598 -

**[ترجمه]

«19»

یر، [بصائر الدرجات] مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَیْنِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ بَشِیرٍ عَنْ عَنْبَسَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: فِی کِتَابِ عَلِیٍّ علیه السلام الَّذِی أَمْلَی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِنْ کَانَ الشُّؤْمُ فِی شَیْ ءٍ فَفِی النِّسَاءِ(2).

**[ترجمه]بصائرالدرجات: امام جعفر صادق علیه السّلام فرمود: در نامه ای که پیامبر صلّی الله علیه و آله

بر علی علیه السّلام املاء کردند، چنین آمده: اگر بدشگونی در چیزی باشد، در زنان است. - . بصائرالدرجات: 43 -

**[ترجمه]

«20»

سر، [السرائر] مِنْ کِتَابِ أَبِی الْقَاسِمِ بْنِ قُولَوَیْهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: کُلُّ مَنِ اشْتَدَّ لَنَا حُبّاً اشْتَدَّ لِلنِّسَاءِ حُبّاً وَ لِلْحَلْوَاءِ(3).

**[ترجمه]السرایر: امام جعفر صادق علیه السّلام فرمودند: هر که محبتش به ما بیشتر باشد، محبتشان به زنان و شیرینی هم شدید است. - . السرائر: 497 -

**[ترجمه]

«21»

مکا، [مکارم الأخلاق]: کَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِذَا أَرَادَ الْحَرْبَ دَعَا نِسَاءَهُ فَاسْتَشَارَهُنَّ ثُمَّ خَالَفَهُنَ (4).

**[ترجمه]مکارم الاخلاق: رسول خدا صلّی الله علیه و آله هر گاه که اراده جنگ می کرد، زنانش را فراخوانده و با آنها مشورت می کرد و سپس بر خلاف نظرشان اقدام می نمود. - . مکارم الاخلاق: 264 -

**[ترجمه]

«22»

وَ قَالَ علیه السلام: طَاعَةُ الْمَرْأَةِ نَدَامَةٌ(5).

**[ترجمه]مکارم الاخلاق: حضرتش فرمودند: اطاعت از زن باعث پشیمانی است. - . مکارم الاخلاق: 265 -

**[ترجمه]

«23»

مِنْ کِتَابِ اللِّبَاسِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِیهِ علیهما السلام قَالَ: ذَکَرَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله النِّسَاءَ فَقَالَ عِظُوهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ قَبْلَ أَنْ یَأْمُرْنَکُمْ بِالْمُنْکَرِ وَ تَعَوَّذُوا بِاللَّهِ مِنْ شِرَارِهِنَّ وَ کُونُوا مِنْ خِیَارِهِنَّ عَلَی حَذَرٍ(6).

**[ترجمه]مکارم الاخلاق: پیامبر خدا صلّی الله علیه و آله ذکر زنان کرده و فرمودند: آنها را به کار نیک موعظه کنید قبل از آنکه شما را به منکرات امر کنند و از زنان بد به خدا پناه برید و از نیکان آنها نیز بر حذر باشید. - . مکارم الاخلاق: 265 -

**[ترجمه]

«24»

عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: لَا تُشَاوِرْهُنَّ فِی النَّجْوَی وَ لَا تُطِیعُوهُنَّ فِی ذِی قَرَابَةٍ إِنَّ الْمَرْأَةَ إِذَا کَبِرَتْ ذَهَبَ خَیْرُ شَطْرَیْهَا وَ بَقِیَ شَرُّهُمَا ذَهَبَ جَمَالُهَا

ص: 227


1- 1. علل الشرائع ص 598.
2- 2. بصائر الدرجات ص 44.
3- 3. السرائر ص 497.
4- 4. مکارم الأخلاق ص 264.
5- 5. مکارم الأخلاق ص 265.
6- 6. مکارم الأخلاق ص 265.

وَ عَقِمَ رَحِمُهَا وَ احْتَدَّ لِسَانُهَا وَ إِنَّ الرَّجُلَ إِذَا کَبِرَ ذَهَبَ شَرُّ شَطْرَیْهِ وَ بَقِیَ خَیْرُهُمَا ثَبَتَ عَقْلُهُ وَ اسْتَحْکَمَ رَأْیُهُ وَ قَلَّ جَهْلُهُ (1).

**[ترجمه]مکارم الاخلاق: امام باقر علیه السّلام فرمودند: در خلوت و پنهانی با آنها مشورت نکنید و از امر آنها در خصوص بستگان خود اطاعت نکنید. زن اگر پیر شود، قسمت خوبش که همان زیبایی است برود و قسمت شرّش که عقیم شدن و تند زبانی است بماند. و اگر مرد پیر شود، نیمه شرّش رفته و نیمه خیرش باقی ماند، یعنی عقلش ثبات یافته و رای و نظرش استحکام یابد و جهل و نابخردی­اش کم شود. - . مکارم الاخلاق: 265 -

**[ترجمه]

«25»

وَ قَالَ عَلِیٌّ علیه السلام: کُلُّ امْرِئٍ تُدَبِّرُهُ امْرَأَةٌ فَهُوَ مَلْعُونٌ (2).

**[ترجمه]مکارم الاخلاق: امام علی علیه السّلام فرموده اند: هر مردی را که زنش تدبیر امورش را کند، ملعون است. - . مکارم الاخلاق: 265 -

**[ترجمه]

«26»

وَ قَالَ علیه السلام: فِی خِلَافِهِنَّ الْبَرَکَةُ(3).

**[ترجمه]مکارم الاخلاق: و نیز فرمودند: در مخالفت با آنها برکت نهفته است. - . مکارم الاخلاق: 265 -

**[ترجمه]

«27»

عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنْ آبَائِهِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَنْ أَطَاعَ امْرَأَتَهُ أَکَبَّهُ اللَّهُ عَلَی وَجْهِهِ فِی النَّارِ قَالَ وَ مَا تِلْکَ الطَّاعَةُ قَالَ تَطْلُبُ إِلَیْهِ الذَّهَابَ إِلَی الْحَمَّامَاتِ وَ الْعُرُسَاتِ وَ الْعِیدَانِ وَ النَّائِحَاتِ وَ الثِّیَابَ الرِّقَاقَ فَیُجِیبُهَا(4).

**[ترجمه]مکارم الاخلاق: پیامبر اسلام صلّی الله علیه و آله فرمودند: هرکس از زن خود اطاعت کند، خداوند او را با صورت در آتش دوزخ خواهد انداخت. امّا آن اطاعت چیست؟ فرمود: آنگاه که زن از شوی خود بخواهد که به حمام ها، عروسی ها، جشن­ها، ماتم سراها رفته و یا لباس نازک طلب کند و مرد نیز اجابت نماید. - . مکارم الاخلاق: 265 -

**[ترجمه]

«28»

نَوَادِرُ الرَّاوَنْدِیِّ، بِإِسْنَادٍ عَنْ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: کُلَّمَا ازْدَادَ الْعَبْدُ إِیمَاناً ازْدَادَ حُبّاً لِلنِّسَاءِ(5).

**[ترجمه]نوادر الراوندی: رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمودند: هر چقدر که ایمان بنده افزون گردد، محبتش نسبت به زنان بیشتر می شود. - . نوادر الراوندی: 12 -

**[ترجمه]

«29»

وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: أُعْطِینَا أَهْلَ الْبَیْتِ سَبْعَةً لَمْ یُعْطَهُنَّ أَحَدٌ کَانَ قَبْلَنَا وَ لَا یُعْطَاهُنَّ أَحَدٌ بَعْدَنَا الصَّبَاحَةَ وَ الْفَصَاحَةَ وَ السَّمَاحَةَ وَ الشَّجَاعَةَ وَ الْعِلْمَ وَ الْحِلْمَ وَ الْمَحَبَّةَ فِی النِّسَاءِ(6).

**[ترجمه]نوادر الراوندی: و نیز فرمودند: به أهل بیت نبوت هفت چیز اعطا شده که به هیچ کس پیش از ما اعطا نشده و پس از ما هم اعطا نخواهد شد: سحرخیزی، فصاحت گفتار، بزرگ منشی، شجاعت، علم، بردباری و محبت نسبت به زنان. - . نوادر الراوندی: 15 -

**[ترجمه]

«30»

نَهْجِ الْبَلَاغَةِ، قَالَ علیه السلام: المَرْأَةُ عَقْرَبٌ حُلْوَةُ اللُّسْبَةِ(7).

**[ترجمه]نهج البلاغه: امام علی علیه السّلام فرموده اند: زن چون عقرب است امّا نیش شیرین دارد. - . نهج البلاغه 3: 164 -

**[ترجمه]

«31»

وَ قَالَ علیه السلام: بَعْدَ حَرْبِ الْجَمَلِ فِی ذَمِّ النِّسَاءِ مَعَاشِرَ النَّاسِ إِنَّ النِّسَاءَ نَوَاقِصُ الْإِیمَانِ نَوَاقِصُ الْحُظُوظِ نَوَاقِصُ الْعُقُولِ فَأَمَّا نُقْصَانُ إِیمَانِهِنَّ فَقُعُودُهُنَّ عَنِ الصَّلَاةِ وَ الصِّیَامِ فِی أَیَّامِ حَیْضِهِنَّ وَ أَمَّا نُقْصَانُ عُقُولِهِنَّ فَشَهَادَةُ امْرَأَتَیْنِ مِنْهُنَّ کَشَهَادَةِ الرَّجُلِ الْوَاحِدِ وَ أَمَّا نُقْصَانُ حُظُوظِهِنَّ فَمَوَارِیثُهُنَّ عَلَی الْأَنْصَافِ مِنْ مَوَارِیثِ الرِّجَالِ فَاتَّقُوا شِرَارَ النِّسَاءِ وَ کُونُوا مِنْ خِیَارِهِنَّ عَلَی حَذَرٍ وَ لَا تُطِیعُوهُنَّ فِی الْمَعْرُوفِ حَتَّی لَا یَطْمَعْنَ فِی الْمُنْکَرِ(8).

ص: 228


1- 1. مکارم الأخلاق ص 265.
2- 2. مکارم الأخلاق ص 265.
3- 3. مکارم الأخلاق ص 265.
4- 4. مکارم الأخلاق ص 265.
5- 5. نوادر الراوندیّ ص 12.
6- 6. نوادر الراوندیّ ص 15.
7- 7. نهج البلاغة ج 3 ص 164.
8- 8. نهج البلاغة ج 1 ص 125.

**[ترجمه]نهج البلاغه: و نیز بعد از جنگ جمل در مذمّت زنان فرموده­اند: ای مردم، زنان ایمانی ناقص و بهره ای ناقص و عقلی ناقص دارند. امّا نقصان ایمانشان به خاطر این است که در زمان حیض از نماز و روزه باز می مانند. و امّا نقصان عقلشان به خاطر این است که شهادت دو نفر از آنها مساوی است با شهادت یک مرد. و امّا نقصان بهره مندی آنها، در ارث بردن است که نصف مردان ارث می­برند پس از زنان بد بپرهیزید و از نیکان آنها هم بر حذر باشید، حتی در کار نیک هم از آنها اطاعت نکنید تا مبادا در انجام منکرات بر شما طمع ورزند. - . نهج البلاغه 1: 125 -

**[ترجمه]

باب 3 أصناف النساء و صفاتهن و شرارهن و خیارهن و السعی فی اختیارهن و الدعاء لذلک

الآیات

یوسف: إِنَّهُ مِنْ کَیْدِکُنَّ إِنَّ کَیْدَکُنَّ عَظِیمٌ (1)

الفرقان: وَ الَّذِینَ یَقُولُونَ رَبَّنا هَبْ لَنا مِنْ أَزْواجِنا وَ ذُرِّیَّاتِنا قُرَّةَ أَعْیُنٍ وَ اجْعَلْنا لِلْمُتَّقِینَ إِماماً(2)

الزخرف: أَ وَ مَنْ یُنَشَّؤُا فِی الْحِلْیَةِ وَ هُوَ فِی الْخِصامِ غَیْرُ مُبِینٍ (3)

التحریم: عَسی رَبُّهُ إِنْ طَلَّقَکُنَّ أَنْ یُبْدِلَهُ أَزْواجاً خَیْراً مِنْکُنَّ مُسْلِماتٍ مُؤْمِناتٍ قانِتاتٍ تائِباتٍ عابِداتٍ سائِحاتٍ ثَیِّباتٍ وَ أَبْکاراً(4).

lt;meta info="- «مِنْ کَیْدِکُنَّ إِنَّ کَیْدَکُنَّ عَظیم» - . یوسف / 28 -

{بی شک، این از نیرنگ شما [زنان] است، که نیرنگ شما [زنان] بزرگ است.}

- «وَ الَّذینَ یَقُولُونَ رَبَّنا هَبْ لَنا مِنْ أَزْواجِنا وَ ذُرِّیَّاتِنا قُرَّةَ أَعْیُنٍ وَ اجْعَلْنا لِلْمُتَّقینَ إِماماً» - . الفرقان / 74 -

{و کسانی اند که می گویند: «پروردگارا، به ما از همسران و فرزندانمان آن ده که مایه روشنیِ چشمان [ما] باشد، و ما را پیشوای پرهیزگاران گردان.}

- «وَ مَنْ یُنَشَّؤُا فِی الْحِلْیَةِ وَ هُوَ فِی الْخِصامِ غَیْرُ مُبینٍ» - . الزخرف / 18 -

{آیا کسی [را شریک خدا می کنند] که در زر و زیور پرورش یافته و در [هنگام] مجادله، بیانش غیر روشن است؟}

- «عَسی رَبُّهُ إِنْ طَلَّقَکُنَّ أَنْ یُبْدِلَهُ أَزْواجاً خَیْراً مِنْکُنَّ مُسْلِماتٍ مُؤْمِناتٍ قانِتاتٍ تائِباتٍ عابِداتٍ سائِحاتٍ ثَیِّباتٍ وَ أَبْکاراً» - . التحریم / 5 -

{اگر پیامبر، شما را طلاق گوید، امید است پروردگارش همسرانی بهتر از شما: مسلمان، مؤمن، فرمانبر، توبه کار، عابد، روزه دار، بیوه و دوشیزه به او عوض دهد.}

**[ترجمه]

الأخبار

«1»

ب، [قرب الإسناد] هَارُونُ بْنُ زِیَادٍ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ أَبِیهِ علیهما السلام أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ: ثَلَاثَةٌ هُنَّ أُمُّ الْفَوَاقِرِ سُلْطَانٌ إِنْ أَحْسَنْتَ إِلَیْهِ لَمْ یَشْکُرْ وَ إِنْ أَسَأْتَ إِلَیْهِ لَمْ یَغْفِرْ وَ جَارٌ عَیْنُهُ تَرْعَاکَ وَ قَلْبُهُ یَنْعَاکَ إِنْ رَأَی حَسَنَةً دَفَنَهَا وَ لَمْ یُفْشِهَا وَ إِنْ رَأَی سَیِّئَةً أَظْهَرَهَا وَ أَذَاعَهَا وَ زَوْجَةٌ إِنْ شَهِدْتَ لَمْ تَقَرَّ عَیْنُکَ بِهَا وَ إِنْ غِبْتَ لَمْ تَطْمَئِنَّ إِلَیْهَا(5).

**[ترجمه]قرب الاسناد: رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمودند: سه چیز مادر فقر است: سلطانی که اگر به او نیکی کنی سپاس-گزاری نکند و اگر بدی کنی نبخشد. چشمش مدام در تعقیب توست و قلبش بدی تو را می خواهد؛ اگر نیکی ببیند آن را دفن کرده و افش-ایش نمی کند و اگر بدی ببیند آن را اظه-ار کرده و پخ--ش می کند؛ و همسری که اگر او را ببینی، خوشحال نمی شوی و اگر پنهان شوی [به سفر روی] به او مطمئن نباشی. - . قرب الاسناد: 40 -

**[ترجمه]

«2»

مع، [معانی الأخبار] لی، [الأمالی للصدوق] ل، [الخصال] مَاجِیلَوَیْهِ عَنْ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارِ عَنْ سَهْلٍ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِیسَی عَنْ خَالِدِ بْنِ نَجِیحٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: تَذَاکَرُوا الشُّؤْمَ عِنْدَهُ فَقَالَ:

ص: 229


1- 1. سورة یوسف: 28.
2- 2. سورة الفرقان: 74.
3- 3. سورة الزخرف: 18.
4- 4. سورة التحریم: 5.
5- 5. قرب الإسناد ص 40.

الشُّؤْمُ فِی ثَلَاثَةٍ الْمَرْأَةِ وَ الدَّابَّةِ وَ الدَّارِ فَأَمَّا شُؤْمُ الْمَرْأَةِ فَکَثْرَةُ مَهْرِهَا وَ عُقُوقُ زَوْجِهَا وَ أَمَّا الدَّابَّةُ فَسُوءُ خُلُقِهَا وَ مَنْعُهَا ظَهْرَهَا وَ أَمَّا الدَّارُ فَضِیقُ سَاحَتِهَا وَ شَرُّ جِیرَانِهَا وَ کَثْرَةُ عُیُوبِهَا(1).

**[ترجمه]معانی الاخبار، امالی الصدوق، الخصال: امام جعفر صادق علیه السّلام فرمودند: بدیها را به یکدیگر یادآوری کنید. سپس فرمودند، بدشگونی در سه چیز است: زن و مرکب و خانه. امّا بدشگونی زن کثرت مهریه و نافرمانی و عصیان بر همسرش است. امّا بدشگونی مرکب در بداخلاقی و سواری ندادنش است. امّا بدشگونی خانه در تنگی حیاطش و همسایه های بد و عیوب زیادش است. - . معانی الأخبار: 152 ، الخصال 1: 62 ، امالی الصدوق: 239 -

**[ترجمه]

«3»

ل، [الخصال]: فِیمَا أَوْصَی بِهِ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله عَلِیّاً علیه السلام أَرْبَعَةٌ مِنْ قَوَاصِمِ الظَّهْرِ إِمَامٌ یَعْصِی اللَّهَ وَ یُطَاعُ أَمْرُهُ وَ زَوْجَةٌ یَحْفَظُهَا زَوْجُهَا وَ هِیَ تَخُونُهُ وَ فَقْرٌ لَا یَجِدُ صَاحِبُهُ لَهُ مُدَاوِیاً وَ جَارُ سَوْءٍ فِی دَارِ مُقَامٍ (2).

**[ترجمه]الخصال: از وصایای پیامبر صلّی الله علیه و آله به امام علی علیه السّلام: چهار چیز است که کمر را می شکند. امامی که گناه می کند و امرش مورد اطاعت است. زنی که زیبایی رویش او را نگهداشته و او خیانت می کند. فقری که صاحبش راه چاره ای برای آن نمی یابد. همسایه بد در محل سکونت. - . الخصال 1: 137 -

**[ترجمه]

«4»

ل، [الخصال] ابْنُ الْمُغِیرَةِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: النِّسَاءُ أَرْبَعٌ جَامِعٌ مُجْمِعٌ وَ رَبِیعٌ مُرْبِعٌ وَ کَرْبٌ مُقْمِعٌ وَ غُلٌّ قَمِلٌ.

**[ترجمه]الخصال: رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمودند: زن--ان چه--ار گروهند 1- پرخی--ر و برکت 2- پرزاد و ولد 3- مصیبت بدکردار 4- وبال گردن.

**[ترجمه]

توضیح

قال الصدوق رضی الله عنه جامع مجمع أی کثیرة الخیر مخصبة و ربیع مربع التی فی حجرها ولد و فی بطنها آخر و کرب مقمع أی سیئة الخلق مع زوجها و غل قمل أی هی عند زوجها کالغل القمل و هو غل من جلد یقع فیه القمل فیأکله فلا یتهیأ له أن یحک منه شی ء و هو مثل للعرب (3).

**[ترجمه]شیخ صدوق در این مورد گفته است: «جامع مجمع» به معنای کثیرالخیر است. «ربیع مربع» یعنی زنی که در بغل بچه ای و در شکم هم بچه ای دیگر دارد. «کرب مقمع» نیز بمعنای زن بداخلاق با شوهر است. «غلّ قمل» نیز به معنای زنی است که مانند نواری چرمین باشد که شپش ها روی آن جمعند و برگردن شوهر چون وبالی است که خون او را می مکند، امّا مرد نمی تواند از دست آن راحت شود. و این ضرب المثلی در میان عرب است. - . الخصال 1: 165 -

**[ترجمه]

«5»

مع، [معانی الأخبار] عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِدْرِیسَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ الْمُغِیرَةِ عَنِ السَّکُونِیِّ: مِثْلَهُ (4).

**[ترجمه]معانی الاخبار: از احمد بن ادریس به نقل از عبدالله بن عیسی از پدرش از ابن مغیره به نقل از السکونّی مانند این روایت آمده است. - . معانی الاخبار: 317 -

**[ترجمه]

«6»

مع،(5)[معانی الأخبار] ل، [الخصال] مُحَمَّدُ بْنُ عُمَرَ الْبَصْرِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ حَسَنِ بْنِ بُنْدَارَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یُوسُفَ الطَّبْرِسِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ خَشْرَمٍ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ مُوسَی قَالَ: قَالَ لِی أَبُو حَنِیفَةَ النُّعْمَانُ بْنُ ثَابِتٍ أُفِیدُکَ حَدِیثاً طَرِیفاً لَمْ تَسْمَعْ أَطْرَفَ مِنْهُ قَالَ فَقُلْتُ نَعَمْ فَقَالَ أَبُو حَنِیفَةَ أَخْبَرَنِی حَمَّادُ بْنُ أَبِی سُلَیْمَانَ عَنْ إِبْرَاهِیمَ النَّخَعِیِّ- عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ نَجِیبَةَ عَنْ زَیْدِ بْنِ ثَابِتٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله

ص: 230


1- 1. معانی الأخبار ص 152 و الخصال ج 1 ص 62 و أمالی الصدوق ص 239.
2- 2. الخصال ج 1 ص 137.
3- 3. الخصال ج 1 ص 165.
4- 4. معانی الأخبار ص 317.
5- 5. الخصال ج 1 ص 153 ط حجر.

یَا زَیْدُ تَزَوَّجْتَ قَالَ قُلْتُ لَا قَالَ تَزَوَّجْ تَسْتَعِفَّ مَعَ عِفَّتِکَ وَ لَا تَتَزَوَّجَنَّ خَمْساً قَالَ زَیْدٌ مَنْ هُنَّ یَا رَسُولَ اللَّهِ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لَا تَتَزَوَّجَنَّ شَهْبَرَةً وَ لَا لَهْبَرَةً وَ لَا نَهْبَرَةً وَ لَا هَیْدَرَةً وَ لَا لَفُوتاً قَالَ زَیْدٌ یَا رَسُولَ اللَّهِ مَا عَرَفْتُ مِمَّا قُلْتَ شَیْئاً وَ إِنِّی بِأُخْرَاهُنَّ لَجَاهِلٌ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَ لَسْتُمْ عَرَباً أَمَّا الشَّهْبَرَةُ فَالزَّرْقَاءُ الْبَذِیَّةُ وَ أَمَّا اللَّهْبَرَةُ فَالطَّوِیلَةُ الْمَهْزُولَةُ وَ أَمَّا النَّهْبَرَةُ فَالْقَصِیرَةُ الذَّمِیمَةُ وَ أَمَّا الْهَیْدَرَةُ فَالْعَجُوزَةُ الْمُدْبِرَةُ وَ أَمَّا اللَّفُوتُ فَذَاتُ الْوَلَدِ مِنْ غَیْرِکَ (1).

**[ترجمه]معانی الاخبار و الخصال: از زید بن ثابت نقل شده که گفت: پیامبر اسلام فرمودند ای زید، ازدواج کرده­ای؟ گفتم: خیر. فرمودند: ازدواج کن تا عفیف بمانی، و با پنج شخص ازدواج نکن. زید گفت: آنها کیستند؟ رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمودند: با شهبره - لهبره - نهبره - هیدره و لفوه ازدواج نکن. زید گفت: ای رسول خدا، از آنچه فرمودی چیزی نفهمیدم و آخرین اسم را هم نشنیده ام. پیامبر فرمود: آیا عرب نیستی؟! اما الشهبره، یعنی چشم آبی بددهان و لهبره به معنای بلند و لاغر است و نهبره قدکوتاه زشت است و هیدره پیرزن گوژپشت باشد و لفوه یعنی زنی که فرزندی از دیگری دارد. - . معانی الاخبار: 318 -

**[ترجمه]

«7»

مع، [معانی الأخبار] أَبِی عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مَیْمُونٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: الشُّؤْمُ فِی ثَلَاثَةِ أَشْیَاءَ فِی الدَّابَّةِ وَ الْمَرْأَةِ وَ الدَّارِ فَأَمَّا الْمَرْأَةُ فَشُؤْمُهَا غَلَاءُ مَهْرِهَا وَ عُسْرُ وِلَادَتِهَا وَ أَمَّا الدَّابَّةُ فَشُؤْمُهَا کَثْرَةُ عِلَلِهَا وَ سُوءُ خُلُقِهَا وَ أَمَّا الدَّارُ فَشُؤْمُهَا ضِیقُهَا وَ خُبْثُ جِیرَانِهَا وَ قَالَ مِنْ بَرَکَةِ الْمَرْأَةِ خِفَّةُ مَئُونَتِهَا وَ یُسْرُ وِلَادَتِهَا وَ مِنْ شُؤْمِهَا شِدَّةُ مَئُونَتِهَا وَ تَعَسُّرُ وِلَادَتِهَا(2).

**[ترجمه]معانی الاخبار: رسول الله صلّی الله علیه و آله فرمودند: بد یمنی در سه چیز است: در مرکب، زن و خانه. امّا شوم بودن زن در مهریه زیادش و سختی زایمانش است. و شومی مرکب هم بداخلاقی و فراوانی بیماری اش است. و اما شومی خانه هم در تنگ بودن و خباثت همسایه های آن است. و نیز فرمودند: از برکات زن، کمی مخارج و زادن آسان اوست و از شومی زن، زیادی مخارج و سخت زادن است. - . معانی الاخبار: 152 -

**[ترجمه]

«8»

ما، [الأمالی للشیخ الطوسی] بِإِسْنَادِ أَخِی دِعْبِلٍ عَنِ الرِّضَا علیه السلام عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: خَیْرُ نِسَائِکُمُ الْخَمْسُ فَقِیلَ وَ مَا الْخَمْسُ قَالَ الْهَیِّنَةُ اللَّیِّنَةُ الْمُؤَاتِیَةُ الَّتِی إِذَا غَضِبَ زَوْجُهَا لَمْ تَکْتَحِلْ بِغُمْضٍ حَتَّی یَرْضَی وَ الَّتِی إِذَا غَابَ زَوْجُهَا حَفِظَتْهُ فِی غَیْبَتِهِ فَتِلْکَ عَامِلَةٌ مِنْ عُمَّالِ اللَّهِ لَا تَخِیبُ (3).

**[ترجمه]امالی الطوسی: امیرالمؤمنین علی علیه السّلام فرمودند: بهترین زنان پنج گروه هستند... و فرمود: مطیع و نرم خوی و سازگار باشد که اگر شوهرش از او عصبانی باشد، حتی سرمه بر چشم نکشد تا اینکه او را راضی سازد و اگر شوهر در غیبت باشد، امانت او را محفوظ دارد. این زن از کارگزاران خداست که هرگز شکست نمی خورد. - . امالی الطوسی 1: 379 -

**[ترجمه]

«9»

ما، [الأمالی للشیخ الطوسی] بِهَذَا الْإِسْنَادِ قَالَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: النِّسَاءُ أَرْبَعٌ جَامِعٌ مُجْمِعٌ رَبِیعٌ مُرْبِعٌ وَ کَرْبٌ مُقْمِعٌ وَ غُلٌّ قَمِلٌ یَجْعَلُهُ اللَّهُ فِی عُنُقِ مَنْ یَشَاءُ وَ یَنْتَزِعُهُ مِنْهُ إِذَا شَاءَ(4).

ص: 231


1- 1. معانی الأخبار ص 318 و کان الرمز( ب) لقرب الإسناد و من الواضح من سند الحدیث أن ذلک من سهو القلم و الصواب ما أثبتناه.
2- 2. معانی الأخبار ص 152.
3- 3. أمالی الطوسیّ ج 1 ص 379.
4- 4. أمالی الطوسیّ ج 1 ص 379.

**[ترجمه]امالی الطوسی: امیرالمؤمنین علیه السّلام فرمودند: زنان چهار دسته اند: جامع مجمع - ربیع مربع - کرب مقمع و غل قمل - . احمد بن محمّد خالد برقی گفت: «جامع مجمع» «یعنی پر خیر و حاصلخیز و «ربیع مربع» زنی که فرزندی در دامن دارد و فرزندی در شکم، و «کرب مقمع» یعنی بدخو و بد رفتار با شوهرش، و «غلّ قمل» آنکه در پیش شوهرش مانند قلّاده پر شپش باشد، و آن قلّاده ای است از پوست که شپش در او افتاده باشد و شخص را آزار دهد و چاره ای نتواند کرد، و این یک ضرب المثل عرب است. (مراد آنست که مانند قلّاده ای به گردن انسان طوق است که نه تحمّل آن را می تواند بکند و نه قدرت طلاق او را از سنگینی مهر دارد). {به نقل از من لا یحضره الفقیه / ترجمه غفاری، علی اکبر ومحمد جواد و بلاغی، صدر، ج 5، ص: 14} - که خداوند او را بر گردن هر که خواهد قرار می دهد و از ه-ر که بخ-واهد دور می سازد. - . امالی الطوسی 1: 379 -

**[ترجمه]

«10»

مع، [معانی الأخبار] السِّنَانِیُّ عَنِ الْأَسَدِیِّ عَنْ سَهْلٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ بَشِیرٍ الرَّقِّیِّ عَنْ یَحْیَی بْنِ الْمُثَنَّی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی طَلْحَةَ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ لِلنَّاسِ: إِیَّاکُمْ وَ خَضْرَاءَ الدِّمَنِ قِیلَ یَا رَسُولَ اللَّهِ وَ مَا خَضْرَاءُ الدِّمَنِ قَالَ الْمَرْأَةُ الْحَسْنَاءُ فِی مَنْبِتِ السَّوْءِ.

قال الصدوق قال أبو عبیدة نراه أراد فساد النسب إذا خیف أن تکون لغیر رشدة و إنما جعلها خضراء الدمن تشبیها بالشجرة الناضرة فی دمنة البقرة و أصل الدمن ما تدمنه الإبل و الغنم من أبعارها و أبوابها فربما ینبت فیها النبات الحسن و أصله فی دمنة یقول فمنظرها حسن أنیق و منبتها فاسد قال الشاعر

و قد ینبت المرعی علی دمن الثری***و تبقی حزازات النفوس کما هیا

ضربه مثلا للرجل الذی یظهر المودة و فی قلبه العداوة(1).

**[ترجمه]معانی الاخبار: پیامبر خدا صلّی الله علیه و آله فرمودند: ای مردم! بپرهیزید از گل و گیاهی که در تفاله حیوانات رشد کرده است. گفته شد: ای رسول خدا، منظور از گیاه تفاله چیست؟ فرمود: زن زیباروی که در زیستنگاه بد باشد. شیخ صدوق گفته است: ابو عبیده در این خصوص گفته: منظور پیامبر فساد در خاندان و نسب است. چون بیم آن رفته است که زن، نامناسب باشد. و پیامبر، زن زیباروی را خضراء الدمن توصیف کرده، به خاطر تشبیه آن به درخت سرسبزی که در پهن گاو روییده و معنای دمن، تفاله شتر و گوسفند است. و چه بسیار که در میان این تفاله ها گیاهان زیبا بروید در حالی که ریشه در پهن دارد. سیمای آنان زیبا، اما محل رویش آن­ها فاسد است. شاعر گفته است:

گاه گل و گیاه بر روی خاکروبه زمین می روید و آتش کینه دلها به همان صورت بماند.

این بیت ضرب المثلی است برای کسی که در ظاهر اظهار مودت می کند و در دلش عداوت است. - . معانی الاخبار: 316 -

**[ترجمه]

«11»

مع، [معانی الأخبار] ابْنُ الْمُتَوَکِّلِ عَنِ الْحِمْیَرِیِّ عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ إِبْرَاهِیمَ الْکَرْخِیِّ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِنَّ صَاحِبَتِی هَلَکَتْ وَ کَانَتْ لِی مُوَافِقَةً وَ قَدْ هَمَمْتُ أَنْ أَتَزَوَّجَ فَقَالَ انْظُرْ أَیْنَ تَضَعُ نَفْسَکَ وَ مَنْ تُشْرِکُهُ فِی مَالِکَ وَ تُطْلِعُهُ عَلَی دِینِکَ وَ سِرِّکَ وَ أَمَانَتِکَ فَإِنْ کُنْتَ لَا بُدَّ فَاعِلًا فَبِکْراً تُنْسَبُ إِلَی الْخَیْرِ وَ إِلَی حُسْنِ الْخُلُقِ وَ اعْلَمْ أَنَّهُنَّ کَمَا قَالَ:

أَلَا إِنَّ النِّسَاءَ خُلِقْنَ شَتَّی***فَمِنْهُنَّ الْغَنِیمَةُ وَ الْغَرَامُ

وَ مِنْهُنَّ الْهِلَالُ إِذَا تَجَلَّی***لِصَاحِبِهِ وَ مِنْهُنَّ الظَّلَامُ

فَمَنْ یَظْفَرْ بِصَالِحِهِنَّ یَسْعَدْ***وَ مَنْ یُغْبَنْ فَلَیْسَ لَهُ انْتِقَامٌ

وَ هُنَّ ثَلَاثٌ فَامْرَأَةٌ وَلُودٌ وَدُودٌ تُعِینُ زَوْجَهَا عَلَی دَهْرِهِ لِدُنْیَاهُ وَ لآِخِرَتِهِ وَ لَا تُعِینُ الدَّهْرَ عَلَیْهِ وَ امْرَأَةٌ عَقِیمٌ لَا ذَاتُ جَمَالٍ وَ لَا خُلُقٍ وَ لَا تُعِینُ زَوْجَهَا عَلَی خَیْرٍ وَ امْرَأَةٌ صَخَّابَةٌ وَلَّاجَةٌ هَمَّازَةٌ تَسْتَقِلُّ الْکَثِیرَ وَ لَا تَقْبَلُ الْیَسِیرَ(2).

ص: 232


1- 1. معانی الأخبار ص 316.
2- 2. معانی الأخبار ص 317.

**[ترجمه]معانی الاخبار: ابراهیم کرخی گفت: به امام جعفر صادق علیه السّلام عرض کردم: زوجه ام فوت نموده، وی با من یار و موافق بود، اکنون قصد ازدوج دارم. امام فرمود: بنگر که خود را در چه جایگاهی قرار می دهی و چه کسی را در مالت شریک کرده و بر دین و راز و امانت خود آگاه می سازی؛ اگر ناچار به این کار هستی، پس باکره ای انتخاب کن که به خیر و حسن اخلاق مزین و منسوب باشد و بدان که زنان مانند این گفتارند:

- زنان به اشکال مختلف خلق شده اند، برخی از آنها همچون غنیمت اند.

- و برخی چون هلال ماهند برای صاحبانشان آنگاه که بدرخشد، و برخی تاریکی اند.

- هر کس به زنان صالح دست یافت خوشبخت می شود و هر کس زیان کرد، هیچ راه چاره و انتقامی ندارد.

آنها سه گروهند: زن مهربان، پر زاد و ولد که شویش را برای دنیا و آخرت یاری می رساند و همراه با مصیبتهای دنیا علیه شوهرش نمی باشد، و زن عقیم و زشت روی و بد خلق که همسرش را بر کار خیر یاری نمی کند، و نیز پر خاشگر، پرسه زن و سخن چین که زیاد را کم می شمارد و اندک را قبول نمی کند. - . معانی الاخبار: 317 -

**[ترجمه]

«12»

مع، [معانی الأخبار] أَبِی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی الْقَاسِمِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ الْکُوفِیِّ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِیسَی عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ: إِنَّمَا الْمَرْأَةُ قِلَادَةٌ فَانْظُرْ مَا تَتَقَلَّدُ وَ لَیْسَ لِامْرَأَةٍ خَطَرٌ لَا لِصَالِحَتِهِنَّ وَ لَا لِطَالِحَتِهِنَّ فَأَمَّا صَالِحَتُهُنَّ فَلَیْسَ خَطَرُهَا الذَّهَبَ وَ الْفِضَّةَ هِیَ خَیْرٌ مِنَ الذَّهَبِ وَ الْفِضَّةِ وَ أَمَّا طَالِحَتُهُنَّ فَلَیْسَ خَطَرُهَا التُّرَابَ التُّرَابُ خَیْرٌ مِنْهَا(1).

**[ترجمه]معانی الاخبار: امام جعفر صادق علیه السّلام فرمودند: زن چون گردنبند است، پس نیک بنگر که چه چیز را بر گردن آویزان می کنی. زن را نمی توان ارزش نهاد، نه برای نکوکارانشان و نه برای زیانکارانشان. اما نیکوکاران آنها، ارزششان چون طلا و نقره نیست، چرا که ایشان برتر از طلا و نقره اند. اما زیانکارانشان هم ارزششان به اندازه خاک هم نیست، چرا خاک از آنها بهتر است. - . معانی الاخبار: 144 -

**[ترجمه]

«13»

ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام] بِإِسْنَادِ التَّمِیمِیِّ عَنِ الرِّضَا عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ النَّبِیِّ: خَیْرُ نِسَاءٍ رَکِبْنَ الْإِبِلَ نِسَاءُ قُرَیْشٍ أَحْنَاهُنَّ عَلَی زَوْجٍ (2).

**[ترجمه]عیون الاخبار: رسول اکرم صلّی الله علیه و آله فرمودند: بهترین زنانی که تاکنون سوار بر پشت شتر شده اند، زنان قریش اند، چون مهربانترین زنان نسبت به شویشان هستند. - . عیون الاخبار 2: 62 -

**[ترجمه]

«14»

ص، [قصص الأنبیاء علیهم السلام] بِالْإِسْنَادِ إِلَی الصَّدُوقِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ مَالِکِ بْنِ عَطِیَّةَ عَنِ الثُّمَالِیِّ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: کَانَ فِی بَنِی إِسْرَائِیلَ رَجُلٌ عَاقِلٌ کَثِیرُ الْمَالِ وَ کَانَ لَهُ ابْنٌ یُشْبِهُهُ فِی الشَّمَائِلِ مِنْ زَوْجَةٍ عَفِیفَةٍ وَ کَانَ لَهُ ابْنَانِ مِنْ زَوْجَةٍ غَیْرِ عَفِیفَةٍ فَلَمَّا حَضَرَتْهُ الْوَفَاةُ قَالَ لَهُمْ هَذَا مَالِی لِوَاحِدٍ مِنْکُمْ فَلَمَّا تُوُفِّیَ قَالَ الْکَبِیرُ أَنَا ذَلِکَ الْوَاحِدُ وَ قَالَ الْأَوْسَطُ أَنَا ذَلِکَ وَ قَالَ الْأَصْغَرُ أَنَا ذَلِکَ فَاخْتَصَمُوا إِلَی قَاضِیهِمْ قَالَ لَیْسَ عِنْدِی فِی أَمْرِکُمْ شَیْ ءٌ انْطَلِقُوا إِلَی بَنِی غَنَّامٍ الْإِخْوَةِ الثَّلَاثِ فَانْتَهُوا إِلَی وَاحِدٍ مِنْهُمْ فَرَأَوْا شَیْخاً کَبِیراً فَقَالَ لَهُمُ ادْخُلُوا إِلَی أَخِی فُلَانٍ فَهُوَ أَکْبَرُ مِنِّی فَاسْأَلُوهُ فَدَخَلُوا عَلَیْهِ فَخَرَجَ شَیْخٌ کَهْلٌ فَقَالَ سَلُوا أَخِی الْأَکْبَرَ مِنِّی فَدَخَلُوا عَلَی الثَّالِثِ فَإِذَا هُوَ فِی الْمَنْظَرِ أَصْغَرُ فَسَأَلُوهُ أَوَّلًا عَنْ حَالِهِمْ ثُمَّ مُبَیِّناً لَهُمْ فَقَالَ أَمَّا أَخِی الَّذِی رَأَیْتُمُوهُ أَوَّلًا هُوَ الْأَصْغَرُ وَ إِنَّ لَهُ امْرَأَةَ سَوْءٍ تَسُوؤُهُ وَ قَدْ صَبَرَ عَلَیْهَا مَخَافَةَ أَنْ یُبْتَلَی بِبَلَاءٍ لَا صَبْرَ لَهُ عَلَیْهِ فَهَرَّمَتْهُ وَ أَمَّا الثَّانِی أَخِی فَإِنَّ عِنْدَهُ زَوْجَةً تَسُوؤُهُ وَ تَسُرُّهُ فَهُوَ مُتَمَاسِکُ الشَّبَابِ وَ أَمَّا أَنَا فَزَوْجَتِی تَسُرُّنِی وَ لَا تَسُوؤُنِی لَمْ یَلْزَمْنِی مِنْهَا مَکْرُوهٌ قَطُّ مُنْذُ صَحِبَتْنِی فَشَبَابِی مَعَهَا مُتَمَاسِکٌ وَ أَمَّا حَدِیثُکُمُ الَّذِی

ص: 233


1- 1. معانی الأخبار ص 144.
2- 2. عیون الأخبار ج 2 ص 62.

هُوَ حَدِیثُ أَبِیکُمْ انْطَلِقُوا أَوَّلًا وَ بَعْثِرُوا قَبْرَهُ وَ اسْتَخْرِجُوا عِظَامَهُ وَ أَحْرِقُوهَا ثُمَّ عُودُوا لِأَقْضِیَ بَیْنَکُمْ فَانْصَرَفُوا فَأَخَذَ الصَّبِیُّ سَیْفَ أَبِیهِ وَ أَخَذَ الْأَخَوَانُ الْمَعَاوِلَ فَلَمَّا أَنْ هَمَّا بِذَلِکَ قَالَ لَهُمُ الصَّغِیرُ لَا تُبَعْثِرُوا قَبْرَ أَبِی وَ أَنَا أَدَعُ لَکُمَا حِصَّتِی فَانْصَرَفُوا إِلَی الْقَاضِی فَقَالَ یُقْنِعُکُمَا هَذَا ایتُونِی بِالْمَالِ فَقَالَ لِلصَّغِیرِ خُذِ الْمَالَ فَلَوْ کَانَا ابْنَیْهِ لَدَخَلَهُمَا مِنَ الرِّقَّةِ کَمَا دَخَلَ عَلَی الصَّغِیرِ.

**[ترجمه]قصص الانبیاء: امام باقر علیه السّلام فرمودند: در بنی اسراییل مردی عاقل و ثروتمند بود. پسری داشت از زنی عفیفه که در شکل و شمایل به او شبیه بود، دو فرزند هم از زنی غیر عفیفه داشت. هنگام مرگ به آنها گفت: مال من تنها از آن یکی از شماست. وقتی مرد، پسر بزرگ گفت: آن فرزند من هستم، فرزند وسط و کوچک نیز چنین گفتند. پس به دعوا افتاده و به نزد قاضی رفتند. قاضی گفت: در خصوص شما حکمی ندارم. نزد سه فرزند غنام بروید. آنها نیز نزد یکی از آنها رفتند و پیر مردی را دیدند. پیر مرد به آنها گفت: بر برادرم که از من بزرگ­تر است وارد شوید و از او بپرسید. برادران بر او وارد شدند و مردی مسن را دیدند. او هم گفت، نزد برادر بزرگترم بروید. آنها هم بر سومین برادر وارد شدند، ناگاه دیدند که وی از لحاظ ظاهری از نظر دو نفر قبلی جوان­تر است. از او درباره وضعیت آنها پرسیدند، گفت: امّا برادرم راکه در ابتدا دیدید، از من کوچکتر است، زنی بد دارد که بر او بدی می کند و برادرم هم از روی ترس و اینکه مبادا به بلایی دچار شود که طاقتش را ندارد، صبر پیشه کرده و همین مسئله او را پیر کرده. امّا برادر دوم من، زنی دارد که گاه بدی می کند و گاهی هم باعث مسرّت او می شود و به این خاطر برادرم اندک جوانی ای دارد. و اما من همسری دارم که مرا مسرور می کند و به من بدی نمی کند. از او، از زمانی که در کنار من است، هیچ گونه بدی به من نرسیده و جوانی ام را به خاطر او دارم. و امّا سخن شما نیز سخنی عجیب است. اولاً بروید قبر او را بشکافید و استخوانهایش را در آورید و بسوزانید و نزد من آورید تا در میانتان قضاوت کنم. آنها رفتند و جوان­تر آنها شمشیر پدرش را برداشت و آن دو برادر که از زن غیر عفیفه بودند، کلنگ برداشتند وقتی خواستند به کار بپردازند، پسر جوان­تر گفت: قبر پدرم را نشکافید، من سه--م خود را به شما می دهم. سپس نزد قاضی رفتند. قاضی گفت: این کار برادرتان شما را محکوم می کند، اموال را نزد من آورید و به پسر کوچکتر گفت: اموال را بردار، چرا که اگر آن دو نفر پسرانش بودند، حتماً مهر و رقّت قلب بر آنها وارد می شد، همچنان که بر فرزند کوچک وارد شد.

**[ترجمه]

«15»

ضا، [فقه الرضا علیه السلام]: إِذَا أَرَدْتَ التَّزْوِیجَ فَاسْتَخِرْ فَامْضِ ثُمَّ صَلِّ رَکْعَتَیْنِ وَ ارْفَعْ یَدَیْکَ وَ قُلِ اللَّهُمَّ إِنِّی أُرِیدُ التَّزْوِیجَ فَسَهِّلْ لِی مِنَ النِّسَاءِ أَحْسَنَهُنَّ خُلُقاً وَ خَلْقاً وَ أَعَفَّهُنَّ فَرْجاً وَ أَحْفَظَهُنَّ نَفْساً فِیَّ وَ فِی مَالِی وَ أَکْمَلَهُنَّ جَمَالًا وَ أَکْثَرَهُنَّ أَوْلَاداً وَ اعْلَمْ أَنَّ النِّسَاءَ شَتَّی فَمِنْهُنَّ الْغَنِیمَةُ وَ الْغَرَامَةُ وَ هِیَ الْمُتَحَبِّبَةُ لِزَوْجِهَا وَ الْعَاشِقَةُ لَهُ وَ مِنْهُنَّ الْهِلَالُ إِذَا تَجَلَّی وَ مِنْهُنَّ الظَّلَامُ الْحِنْدِیسُ الْمُقَطِّبَةُ فَمَنْ ظَفِرَ بِصَالِحَتِهِنَّ یَسْعَدُ وَ مَنْ وَقَعَ فِی طَالِحَتِهِنَّ فَقَدِ ابْتُلِیَ وَ لَیْسَ لَهُ انْتِقَامٌ وَ هُنَّ ثَلَاثٌ فَامْرَأَةٌ وَلُودٌ وَدُودٌ تُعِینُ زَوْجَهَا عَلَی دَهْرِهِ لِدُنْیَاهُ وَ آخِرَتِهِ وَ لَا تُعِینُ الدَّهْرَ عَلَیْهِ وَ امْرَأَةٌ عَقِیمَةٌ لَا ذَاتُ جَمَالٍ وَ لَا تُعِینُ زَوْجَهَا عَلَی خَیْرٍ وَ امْرَأَةٌ صَخَّابَةٌ وَلَّاجَةٌ هَمَّازَةٌ تَسْتَقِلُّ الْکَثِیرَ وَ لَا تَقْبَلُ الْکَثِیرَ وَ إِیَّاکَ أَنْ تَغْتَرَّ بِمَنْ هَذِهِ صِفَتُهَا فَإِنَّهُ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِیَّاکُمْ وَ خَضْرَاءَ الدِّمَنِ قِیلَ یَا رَسُولَ اللَّهِ وَ مَنْ خَضْرَاءُ الدِّمَنِ قَالَ الْمَرْأَةُ الْحَسْنَاءُ فِی مَنْبِتِ السَّوْءِ(1).

**[ترجمه]فقه الرضا: هر گاه خواستی ازدواج کنی، استخاره کن، دو رکعت نماز گزار و دستانت را بلند کن و بگو: خدایا، من می خواهم ازدواج کنم، پس از میان زنان بهترین آنها را از لحاظ خلقت برایم به آسانی فراهم ساز. کسی که عفیف ترین باشد و بیشترین اهتمام و محافظت را نسبت به من و مالم داشته باشد و از لحاظ زیبایی کامل باشد و فرزندان بسیار داشته باشد. و بدان که زنان بر اصناف مختلفی هستند: برخی از آنها همچون غنیمت و غرامت می باشند، یعنی به شوی خود عشق می ورزند و او را دوست دارند، و برخی چون هلال ماهند آنگاه که بدرخشد، و برخی چون تاریکی مطلق و عبوسند؛ و هر کس بر زنان نیکو دست یابد سعادتمند می شود و هر کس نصیبش زنان ناصالح باشد، مبتلای به بدبختی است و هیچ راه چاره و انتقامی ندارد. زنان سه دسته اند: زن پر زاد و ولد و مهربان که همسرش را در برابر مشکلات روزگار یاری کرده و در دنیا و آخرتش یاریگر اوست و علیه او با روزگار همپیمان نیست، و نیز زن نازا و زشت روی که در کار خیر به شویش کمک نمی کند، و زن پرصدا و پرخاشگر که رفت و آمد بسیار دارد، سخن چین است، مال بسیار را اندک می شمارد و مال اندک را هم قبول نمی کند. مبادا فریب کسی را بخوری که این صفتها را دارد؛ چرا که پیامبر خدا فرمود: بپرهیزید از خضراء الدمن (گل و سبزه در تفاله حیوانات). گفته شد: یا رسول الله، خضراء الدمن چیست؟ فرمود زن نیکو سیمایی که در محل کثیفی رشد کرده. - . فقه الرضا علیه السلام: 30 -

**[ترجمه]

«16»

مکا، [مکارم الأخلاق] مِنْ کِتَابِ نَوَادِرِ الْحِکْمَةِ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام قَالَ: مَنْ أَرَادَ الْبَاهَ فَلْیَتَزَوَّجْ امْرَأَةً قَرِیبَةً مِنَ الْأَرْضِ بَعِیدَةً مَا بَیْنَ الْمَنْکِبَیْنِ سَمْرَاءَ اللَّوْنِ فَإِنْ لَمْ یَحْظَهَا فَعَلَیَّ مَهْرُهَا(2).

**[ترجمه]مکارم الاخلاق: امیر مؤمنان علی علیه السّلام فرمودند: هرکه قصد ازدواج دارد، باید زنی انتخاب کند که قامتی میانه و شانه هایی فراخ، و رنگ پوستی گندم گون داشته باشد. اگر از او بهره مند نشد، مهریه او بر من واجب است. - . مکارم الاخلاق: 230 -

**[ترجمه]

«17»

وَ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ بَشَّارٍ قَالَ: کَتَبْتُ إِلَی أَبِی الْحَسَنِ علیه السلام أَنَّ لِی قَرَابَةً

ص: 234


1- 1. فقه الرضا ص 30.
2- 2. مکارم الأخلاق ص 230.

قَدْ خَطَبَ إِلَیَّ وَ فِی خُلُقِهِ سُوءٌ قَالَ لَا تُزَوِّجْهُ إِنْ کَانَ سَیِّئَ الْخُلُقِ (1).

**[ترجمه]مکارم الاخلاق: از حسین بن بشّار نقل شده که گفت: به موسی بن جعفر علیه السّلام نامه نگاشتم که فامیلی دارم که برای خواستگاری نزد من آمده، امّا سوء اخلاق دارد: فرمودند: اگر سوء اخلاق دارد، دخترت را به ازدواج او درنیاور. - . مکارم الاخلاق: 232 -

**[ترجمه]

«18»

مکا، [مکارم الأخلاق] عَنِ ابْنِ أَبِی یَعْفُورٍ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام قَالَ: قُلْتُ لَهُ إِنِّی أُرِیدُ أَنْ أَتَزَوَّجَ امْرَأَةً وَ إِنَّ أَبَوَیَّ أَرَادَا غَیْرَهَا قَالَ تَزَوَّجِ الَّتِی هَوِیتَ وَ دَعِ الَّتِی هَوِیَ أَبَوَاکَ (2).

**[ترجمه]مکارم الاخلاق: ابن أبی یعفور از امام صادق علیه السّلام سؤال کرد: می خواهم با زنی ازدواج کنم امّا والدینم دیگری را می خواهند. امام فرمود: با آن کس که می خواهی ازدواج کن و آن را که والدینت انتخاب کرده اند فرو بگذار. - . مکارم الاخلاق: 272 -

**[ترجمه]

«19»

ضه،(3)[روضة الواعظین] قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَنْ تَزَوَّجَ امْرَأَةً لَا یَتَزَوَّجُهَا إِلَّا لِجَمَالِهَا لَمْ یَرَ فِیهَا مَا یُحِبُّ وَ مَنْ تَزَوَّجَهَا لِمَالِهَا لَا یَتَزَوَّجُهَا إِلَّا وَکَلَهُ اللَّهُ إِلَیْهِ فَعَلَیْکُمْ بِذَاتِ الدِّینِ (4).

**[ترجمه]روضة الواعظین: رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمودند: هر کس با زنی فقط به خاطر زیبایی ازدواج کند، در او آنچه را می خواهد، نخواهید دید. و هر کس با زنی فقط به خاطر اموالش ازدواج کند، خدا او را به همان مال و اموال احاله دهد. پس با زنی دین دار ازدواج کنید. - . روضة الواعظین: 474 -

**[ترجمه]

«20»

وَ قَالَ جَابِرُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ الْأَنْصَارِیُّ: کُنَّا جُلُوساً مَعَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَذَکَرْنَا النِّسَاءَ وَ فَضْلَ بَعْضِهِنَّ عَلَی بَعْضٍ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَ لَا أُخْبِرُکُمْ فَقُلْنَا بَلَی یَا رَسُولَ اللَّهِ فَأَخْبِرْنَا فَقَالَ إِنَّ مِنْ خَیْرِ نِسَائِکُمُ الْوَلُودَ الْوَدُودَ السَّتِیرَةَ الْعَزِیزَةَ فِی أَهْلِهَا الذَّلِیلَةَ مَعَ بَعْلِهَا الْمُتَبَرِّجَةَ مِنْ زَوْجِهَا الْحَصَانَ عَنْ غَیْرِهِ الَّتِی تَسْمَعُ قَوْلَهُ وَ تُطِیعُ أَمْرَهُ وَ إِذَا خَلَا بِهَا بَذَلَتْ لَهُ مَا أَرَادَ مِنْهَا وَ لَمْ تَبَذَّلْ لَهُ تَبَذُّلَ الرَّجُلِ ثُمَّ قَالَ أَ لَا أُخْبِرُکُمْ بِشَرِّ نِسَائِکُمْ قَالُوا بَلَی قَالَ إِنَّ مِنْ شَرِّ نِسَائِکُمُ الذَّلِیلَةَ فِی أَهْلِهَا الْعَزِیزَةَ مَعَ بَعْلِهَا الْعَقِیمَ الْحَقُودَ الَّتِی لَا تَتَوَرَّعُ مِنْ قَبِیحٍ الْمُتَبَرِّجَةَ إِذَا غَابَ عَنْهَا بَعْلُهَا وَ إِذَا خَلَا بِهَا بَعْلُهَا تَمَنَّعَتْ مِنْهُ تَمَنُّعَ الصَّعْبَةِ عِنْدَ رُکُوبِهَا وَ لَا تَقْبَلُ مِنْهُ عُذْراً وَ لَا تَغْفِرُ لَهُ ذَنْباً(5).

ص: 235


1- 1. مکارم الأخلاق ص 232.
2- 2. مکارم الأخلاق ص 272.
3- 3. فی مطبوعة الکمپانی( منه) و هو مشعر بأن المنقول بعد ذلک من المصدر السابق- مکارم الأخلاق- و لما فحصنا کتاب مکارم الأخلاق و لم نجد الأحادیث بعین ألفاظها فیه، صحفنا الرمز الی( ضه) رمز روضة الواعظین فوجدناها کما هی بعین ألفاظها و بنفس نسقها و کم فی هذا الجزء من اشتباهات من هذا القبیل ممّا ضاعفت جهودنا و أضاعت الکثیر من أوقاتنا.
4- 4. روضة الواعظین ص 474 طبع فی النجف بتقدیمنا فی المطبعة الحیدریّة.
5- 5. روضة الواعظین ص 474 طبع فی النجف بتقدیمنا فی المطبعة الحیدریّة.

**[ترجمه]روضة الواعظین: جابر بن عبدالله الأنصاری گوید: همراه رسول خدا صلّی الله علیه و آله نشسته بودیم که اوصاف زنان را برای ما برشمرد و برخی را بر دیگران برتر دانست و فرمود: آیا شما را با خبر سازم؟ گفتیم: آری ای رسول خدا، باخبرمان ساز. فرمود: بهترین زنان شما، زن پر زاد و ولد، مهربان و پوشیده و عزیز نزد خاندانش و سر به راه و رام در نزد شویش می باشد که خویشتن را برای همسر می آراید و نسبت به دیگران در پوشش است. او سخن شویش را گوش داده، امرش را اطاعت می کند، و در خلوت هر چه که شویش بخواهد، می کند، امّا مانند مرد، اظهار شوق و اشتیاق در همبستری نمی کند. (رعایت حیا می کند) سپس فرمود: آیا شما را از زنان بد با خبر کنم؟ گفتند: آری. فرمود: بدترین زنانتان کسانی هستند که در خاندان خود خوار و ذلیل است و نزد همسرش عزیز. عقیم است و کینه توز و از خودنمایی و تبرّج هنگام نبودن شوهر پرهیز ندارد، و اگر در خلوت شوهر رود، از او ممانعت کند، همچنان که مرکب ناراهوار هنگام سوار شدن بر آن ممانعت کند، و از شوی خود هیچ عذری قبول نکند و هیچ گناهی را بر او نبخشد. - . روضة الواعظین: 474 -

**[ترجمه]

«21»

وَ قَالَ صلی الله علیه و آله: تَزَوَّجُوا الْأَبْکَارَ فَإِنَّهُنَّ أَطْیَبُ شَیْ ءٍ أَفْوَاهاً وَ أَدَرُّ شَیْ ءٍ أَخْلَافاً وَ أَحْسَنُ شَیْ ءٍ أَخْلَاقاً وَ أَفْتَحُ شَیْ ءٍ أَرْحَاماً أَفْتَحُ أَنْعَمُ وَ أَلْیَنُ (1).

**[ترجمه]روضة الواعظین: پیامبرصلّی الله علیه و آله فرمودند: با دختران باکره ازدواج کنید، چرا که خوشبوترین از نظر دهان و پرحاصل­ترین از نظر فرزند و نیکوترین از نظر اخلاق­ و گشوده­ترین از نظر رحم، گشاده­تر، پر نعمت­تر و لطیف ترند. - . روضة الواعظین: 375 -

**[ترجمه]

«22»

وَ قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام: قَامَ النَّبِیُّ خَطِیباً فَقَالَ أَیُّهَا النَّاسُ إِیَّاکُمْ وَ خَضْرَاءَ الدِّمَنِ قِیلَ یَا رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ مَا خَضْرَاءُ الدِّمَنِ قَالَ الْمَرْأَةُ الْحَسْنَاءُ فِی مَنْبِتِ السَّوْءِ(2).

**[ترجمه]روضة الواعظین: امام صادق علیه السّلام فرمودند: پیامبر صلّی الله علیه و آله برای خطبه برخاست و فرمود: بپرهیزید از سبزی روییده در خضراء الدمن. گفته شد: ای رسول خدا، خضراء الدمن چیست؟ فرم-ود: زن زیب-اروی در رویشگاه بد. - . روضة الواعظین: 375 -

**[ترجمه]

«23»

قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام: لَیْسَ لِلْمَرْأَةِ خَطَرٌ لَا لِصَالِحَتِهِنَّ وَ لَا لِطَالِحَتِهِنَّ أَمَّا صَالِحَتُهُنَّ فَلَیْسَ خَطَرُهَا الذَّهَبَ وَ الْفِضَّةَ هِیَ خَیْرٌ مِنَ الذَّهَبِ وَ الْفِضَّةِ وَ أَمَّا طَالِحَتُهُنَّ فَلَیْسَ التُّرَابُ خَطَرَهَا التُّرَابُ خَیْرٌ مِنْهَا(3).

**[ترجمه]روضة الواعظین: امام صادق علیه السّلام فرمودند: برای زن نمی توان قیمتی گذاشت، نه برای خوبهایش و نه بد­هایش: زیرا زنان صالح قیمتشان به طلا و نقره نیست، چون آنها از طلا و نقره بالاترند و امّا زنان ناصالح، ارزششان به اندازه خاک هم نیست، چرا که خاک از آنها قیمتی تر است. - . روضة الواعظین: 375 -

**[ترجمه]

«24»

قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: مِنْ أَخْلَاقِ الْأَنْبِیَاءِ حُبُّ النِّسَاءِ(4).

**[ترجمه]روضة الواعظین: امام جعفر صادق علیه السّلام فرمودند: از اخلاق انبیا، محبت به زنان است. - . روضة الواعظین: 375 -

**[ترجمه]

«25»

قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: أَفْضَلُ نِسَاءِ أُمَّتِی أَصْبَحُهُنَّ وَجْهاً وَ أَقَلُّهُنَّ مَهْراً(5).

**[ترجمه]روضة الواعظین: رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمودند: بهترین زنان امت من، خوش روی ترین آنها و کم مهریه ترین آنهاست. - . روضة الواعظین: 375 -

**[ترجمه]

«26»

نَوَادِرُ الرَّاوَنْدِیِّ، بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: أَرْبَعٌ مِنْ سَعَادَةِ الْمَرْءِ الْخُلَطَاءُ الصَّالِحُونَ وَ الْوَلَدُ الْبَارُّ وَ الْمَرْأَةُ الْمُؤَاتِیَةُ وَ أَنْ تَکُونَ مَعِیشَتُهُ فِی بَلَدِهِ (6).

**[ترجمه]نوادر الراوندی: رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمودند: چهار چیز باعث سعادتمندی انسان است: همنشینان صالح، فرزند نیکو، زن دمساز، و اینکه معیشت و کارش در شهرش باشد. - . نوادر الراوندی: 11 -

**[ترجمه]

«27»

وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: لَا خَیْلَ أَبْقَی مِنَ الدُّهْمِ وَ لَا امْرَأَةَ کَابْنَةِ الْعَمِ (7).

**[ترجمه]نوادر الراوندی: رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمودند: هیچ اسبی ماندگارتر از اسب سیاه و هیچ زنی چون دختر عمو نیست. - . نوادر الراوندی: 12 -

**[ترجمه]

«28»

وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: اخْتَارُوا لِنُطَفِکُمْ فَإِنَّ الْخَالَ أَحَدُ الضَّجِیعَیْنِ (8).

**[ترجمه]نوادر الراوندی: برای نطفه های خود همسری مناسب برگزینید، زیرا دایی یکی از دو همبستر است {خصوصیات دایی روی فرزند تاثیر می گذارد}. - . نوادر الراوندی: 12 -

**[ترجمه]

«29»

وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: أَنْکِحُوا الْأَکْفَاءَ وَ انْکِحُوا مِنْهُمْ وَ اخْتَارُوا لِنُطَفِکُمْ وَ إِیَّاکُمْ وَ نِکَاحَ الزِّنْجِ فَإِنَّهُ خَلْقٌ مُشَوَّهٌ (9).

ص: 236


1- 1. روضة الواعظین ص 375.
2- 2. روضة الواعظین ص 375.
3- 3. روضة الواعظین ص 375.
4- 4. روضة الواعظین ص 375.
5- 5. روضة الواعظین ص 375.
6- 6. نوادر الراوندیّ ص 11.
7- 7. نوادر الراوندیّ ص 12.
8- 8. نوادر الراوندیّ ص 12.
9- 9. نوادر الراوندیّ ص 12.

**[ترجمه]نوادر الراوندی: پیامبر خدا فرمودند: با همسنگان خود ازدواج نمایید و برای نطفه های خود همسر مناسب اختیار کنید. بپرهیزید از نکاح با زنگیان، چرا که آنها اخلاق ناپایدار و نامناسب دارند. - . نوادر الراوندی: 12 -

**[ترجمه]

«30»

وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: تَزَوَّجُوا الْأَبْکَارَ فَإِنَّهُنَّ أَعْذَبُ أَفْوَاهاً وَ أَرْتَقُ أَرْحَاماً وَ أَسْرَعُ تَعَلُّماً وَ أَثْبَتُ لِلْمَوَدَّةِ(1).

**[ترجمه]نوادر الراوندی: رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمودند: با دختران باکره ازدواج کنید، چرا که دهانی شیرین و ارحامی گشاده دارند و به سرعت یاد می گیرند و مودت و محبت آنها محکم تر است. - . نوادر الراوندی: 12 -

**[ترجمه]

«31»

وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: تَزَوَّجُوا الزُّرْقَ فَإِنَّ فِیهِنَّ یُمْناً(2).

**[ترجمه]نوادر الراوندی: رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمودند: با زنان چشم آبی ازدوج کنید، چرا که در آنها خیر و برکت است. - . نوادر الراوندی: 12 -

**[ترجمه]

«32»

وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: النِّسَاءُ أَرْبَعٌ رَبِیعٌ مُرْبِعٌ وَ جَامِعٌ مُجْمِعٌ وَ خَرْقَاءُ مُقْمِعٌ وَ عَاقِرٌ(3).

**[ترجمه]نوادر الراوندی: رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمودند: زنان چهار دسته اند: ربیع مربع [پر زاد و ولد چون بهار] و جامع مجمع [پر خیرو برکت] خرقاء مقمع [احمق و نابود کننده] و عاقر [نازا] - . نوادر الراوندی: 13 -

**[ترجمه]

«33»

وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: تَزَوَّجُوا السَّوْدَاءَ الْوَلُودَ الْوَدُودَ وَ لَا تَزَوَّجُوا الْحَسْنَاءَ الْجَمِیلَةَ الْعَاقِرَ فَإِنِّی أُبَاهِی بِکُمُ الْأُمَمَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ أَ وَ مَا عَلِمْتَ أَنَّ الْوِلْدَانَ تَحْتَ عَرْشِ الرَّحْمَنِ یَسْتَغْفِرُونَ لآِبَائِهِمْ یَحْضُنُهُمْ إِبْرَاهِیمُ وَ تُرَبِّیهِمْ سَارَةُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِمَا فِی جَبَلٍ مِنْ مِسْکٍ وَ عَنْبَرٍ وَ زَعْفَرَانٍ (4).

**[ترجمه]نوادر الراوندی: رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمودند: با زنان سیه چرده پر زاد و ولد و مهربان ازدواج کنید، ولی با زیبا روی نازا ازدواج نکنید. من در روز قیامت به تعداد شما بر دیگر امت­ها مباهات می کنم. آیا نمی دانی که فرزندان زیر عرش خداوند رحمان برای پدرانشان طلب بخشش می کنند و حضرت ابراهیم علیه السّلام آنها را در آغوش دارد و ساره علیها السّلام آنها را در میان کوهی از مشک و عنبر و زعفران تربیت می کند. - . نوادر الراوندی: 13 -

**[ترجمه]

«34»

وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: خَیْرُ نِسَائِکُمُ الْعَفِیفَةُ الْغَلِمَةُ الْعَفِیفَةُ فِی فَرْجِهَا الْغَلِمَةُ عَلَی زَوْجِهَا(5).

**[ترجمه]نوادر الراوندی: رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمودند: بهترین زنان عفیفه شما، زنی پرشهوت امّا عفیف است که در عین حال برای همسر خود پر شهوت می نماید. - . نوادر الراوندی: 13 -

**[ترجمه]

«35»

وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: إِیَّاکُمْ وَ تَزَوُّجَ الْحَمْقَاءِ فَإِنَّ صُحْبَتَهَا ضَیَاعٌ وَ وُلْدُهَا ضِبَاعٌ (6).

**[ترجمه]نوادر الراوندی: رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمودند: بپرهیزید از ازدواج با احمقها، چرا که همراهی و مصاحبت با آنها باعث تباهی است و فرزندانشان درنده خوی هستند. - . نوادر الراوندی: 13 -

**[ترجمه]

«36»

وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: إِذَا أَرَادَ أَحَدُکُمْ أَنْ یَتَزَوَّجَ الْمَرْأَةَ فَلْیَسْأَلْ عَنْ شَعْرِهَا کَمَا یَسْأَلُ عَنْ وَجْهِهَا فَإِنَّ الشَّعْرَ أَحَدُ الْجَمَالَیْنِ (7).

**[ترجمه]نوادر الراوندی: رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمودند: اگر کسی خواست با زنی ازدواج کند، باید درباره موی او بپرسد، همانطور که درباره صورتش سؤال می کند، چرا که مو یکی از دو زیبایی است. - . نوادر الراوندی: 13 -

**[ترجمه]

«37»

وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: أَفْضَلُ نِسَاءِ أُمَّتِی أَحْسَنُهُنَّ وَجْهاً وَ أَقَلُّهُنَّ مَهْراً(8).

**[ترجمه]نوادر الراوندی: رسول صلّی الله علیه و آله فرمودند: برترین زنان امّت من زیباترین آنها و نیز کسانی هستند که پایین ترین مهریه را دارند. - . نوادر الراوندی: 36 -

**[ترجمه]

«38»

أَمَالِی الشَّیْخِ، جَمَاعَةٌ عَنْ أَبِی الْمُفَضَّلِ عَنْ عُبَیْدِ اللَّهِ بْنِ حُسَیْنِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ الْعَلَوِیِّ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ أَحْمَدَ الْعَلَوِیِّ عَنْ عَمِّهِ الْحَسَنِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ

ص: 237


1- 1. نوادر الراوندیّ ص 12.
2- 2. نوادر الراوندیّ ص 12.
3- 3. نوادر الراوندیّ ص 13.
4- 4. نوادر الراوندیّ ص 13.
5- 5. نوادر الراوندیّ ص 13.
6- 6. نوادر الراوندیّ ص 13.
7- 7. نوادر الراوندیّ ص 13.
8- 8. نوادر الراوندیّ ص 36.

أَبِیهِ إِسْمَاعِیلَ عَنْ أَبِیهِ إِبْرَاهِیمَ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ أُمِّهِ فَاطِمَةَ بِنْتِ الْحُسَیْنِ عَنْ أَبِیهَا الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَنْ أُعْطِیَ أَرْبَعَ خِصَالٍ فَقَدْ أُعْطِیَ خَیْرَ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ وَ فَازَ بِحَظِّهِ مِنْهُمَا وَرَعٌ یَعْصِمُهُ عَنْ مَحَارِمِ اللَّهِ وَ حُسْنُ خُلُقٍ یَعِیشُ بِهِ فِی النَّاسِ وَ حِلْمٌ یَدْفَعُ بِهِ جَهْلَ الْجَاهِلِ وَ زَوْجَةٌ صَالِحَةٌ تُعِینُهُ عَلَی أَمْرِ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ(1).

**[ترجمه]امالی الطوسی: رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمودند: هر کس را چهار خصلت عطا شود، خیر دنیا و آخرت به او عطا شده و بهره اش را از دو دنیا برده است: ورع و تقوایی که او را از محارم خدا پاس دارد، حسن اخلاقی که با آن در میان مردم زندگی کند، و صبری که به واسطه آن جهل جاهل را از خود براند، و همسر صالحی که وی را در کار دنیا و آخرت یاری کند. - . امالی الطوسی 2: 189 -

**[ترجمه]

«39»

وَ بِالْإِسْنَادِ عَنْ أَبِی الْمُفَضَّلِ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ جَعْفَرٍ الْعَسْکَرِیِّ عَنْ عُبَیْدِ بْنِ هَیْثَمٍ عَنْ حُسَیْنِ بْنِ عُلْوَانَ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: حُسْنُ الْبِشْرِ نِصْفُ الْعَقْلِ وَ التَّقْدِیرُ نِصْفُ الْمَعِیشَةِ وَ المَرْأَةُ الصَّالِحَةُ أَحَدُ الْکَاسِبَیْنِ (2).

**[ترجمه]امالی الطوسی: رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمودند: سیمای نیک نیمی از عقل است، و اندازه داشتن در مخارج نیمی از معیشت است، و زن صالح در دخل و خرج، رعایت حال شوهر را می کند. - . امالی الطوسی 2: 227 -

**[ترجمه]

«40»

دَعَوَاتُ الرَّاوَنْدِیِّ، عَنْ رَبِیعَةَ بْنِ کَعْبٍ قَالَ سَمِعْتُ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله یَقُولُ: مَنْ أُعْطِیَ خَمْساً لَمْ یَکُنْ لَهُ عُذْرٌ فِی تَرْکِ عَمَلِ الْآخِرَةِ زَوْجَةٌ صَالِحَةٌ تُعِینُهُ عَلَی أَمْرِ دُنْیَاهُ وَ آخِرَتِهِ وَ بَنُونَ أَبْرَارٌ وَ مَعِیشَةٌ فِی بَلَدِهِ وَ حُسْنُ خُلُقٍ یُدَارِی بِهِ النَّاسَ وَ حُبُّ أَهْلِ بَیْتِی.

**[ترجمه]دعوات الراوندی: حضرت رسول صلّی الله علیه و آله فرمودند: هر که پنج خصلت به او عطا شود، دیگر هیچ عذری در ترک عمل آخرت ندارد: همسر صالح و نیکوکاری که شویش را بر امر دنیا و آخرت یاری می کند، فرزندان نیکوکار و کسب و کار در شهر خود، و حسن اخلاقی که به واسطه آن با مردم مدارا کند، و نیز محبت نسبت به خاندان من.

**[ترجمه]

«41»

وَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: عَلَیْکُمْ بِالْبِکْرِ وَ إِنْ بَارَتْ وَ الْجَادَّةِ وَ إِنْ دَارَتْ وَ بِالْمَدِینَةِ وَ إِنْ جَارَتْ.

**[ترجمه]امیرالمؤمنین علیه السّلام فرمودند: برشما باد ازدواج با باکره اگر چه دور باشد، و استفاده از جاده اگر پر پیچ و خم باشد، و سکونت در شهر اگر چه مردمش ظلم کنند.

**[ترجمه]

«42»

نَهْجُ الْبَلَاغَةِ، قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: خِیَارُ خِصَالِ النِّسَاءِ شِرَارُ خِصَالِ الرِّجَالِ الزَّهْوُ وَ الْجُبْنُ وَ الْبُخْلُ فَإِذَا کَانَتِ الْمَرْأَةُ ذَاتَ زَهْوٍ لَمْ تُمَکِّنْ مِنْ نَفْسِهَا وَ إِذَا کَانَتْ بَخِیلَةً حَفِظَتْ مَالَهَا وَ مَالَ بَعْلِهَا وَ إِذَا کَانَتْ جَبَانَةً فَرِقَتْ مِنْ کُلِّ شَیْ ءٍ یَعْرِضُ لَهَا(3).

**[ترجمه]نهج البلاغه: امیرالمؤمنین علیه السّلام فرمودند: بهترین خصلتهای زنان بدترین خصال مردان است: تکبر یا به خود بالیدن، ترس و بخل. چون اگر زن متکبر باشد، خود را به تمکین دیگری واندارد. اگر بخیل باشد، مال خود و مال شوهرش را محفوظ می دارد و اگر ترسو باشد، از هر چه که بر سر راهش قرار گیرد فرار می کند. - . نهج البلاغه 3: 205 -

**[ترجمه]

«43»

مِصْبَاحُ الْأَنْوَارِ، رُوِیَ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ: أَخْبِرُونِی أَیُّ شَیْ ءٍ خَیْرٌ لِلنِّسَاءِ فَقَالَتْ فَاطِمَةُ علیها السلام أَنْ لَا یَرَیْنَ

ص: 238


1- 1. أمالی الطوسیّ ج 2 ص 189.
2- 2. أمالی الطوسیّ ج 2 ص 227.
3- 3. نهج البلاغة ج 3 ص 205 و فی المصدر( مزهوة) بدل ذات زهو.

الرِّجَالَ وَ لَا یَرَاهُنَّ الرِّجَالُ فَأُعْجِبَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله وَ قَالَ إِنَّ فَاطِمَةَ بَضْعَةٌ مِنِّی.

**[ترجمه]مصباح الانوار: رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمودند: مرا خبر دهید که چه چیزی برای زنان بهتر است؟ حضرت فاطمه علیها السّلام فرمود: اینکه مرد را نبیند و مردان هم ایشان را نبینند. پیامبر شگفت زده شد و فرمود: فاطمه سلام الله علیها پاره تن من است.

**[ترجمه]

«44»

کِتَابُ الْغَایَاتِ، قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: خَیْرُ نِسَائِکُمُ الَّتِی إِذَا دَخَلَتْ مَعَ زَوْجِهَا خَلَعَتْ دِرْعَ الْحَیَاءِ(1).

**[ترجمه]کتاب الغایات: حضرت رسول صلّی الله علیه و آله فرمودند: بهترین زنان شما کسی است که در خلوت با شویش پرده حیا بر کند. - . کتاب الغایات: 90 -

**[ترجمه]

«45»

وَ قَالَ علیه السلام: الَّتِی إِنْ غَضِبَتْ أَوْ غَضِبَ تَقُولُ لِزَوْجِهَا یَدِی فِی یَدِکَ لَا أَکْتَحِلُ عَیْنِی بِغُمْضٍ حَتَّی تَرْضَی عَنِّی (2).

**[ترجمه]کتاب الغایات: و نیز فرمودند: زنی که اگر خشمگین شود یا همسرش خشم گیرد، به او بگوید: دستم در دستان توست، سرمه بر چشم نکشم تا زمانی که از من راضی شوی. - . کتاب الغایت: 90 -

**[ترجمه]

«46»

وَ قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام: خَیْرُ نِسَائِکُمُ الَّتِی إِنْ أُعْطِیَتْ شَکَرَتْ وَ إِنْ مُنِعَتْ رَضِیَتْ (3).

**[ترجمه]کتاب الغایات: امام صادق علیه السّلام فرمودند: بهترین زنان شما کسی است که اگر به او عطای شود سپاسگزاری کند و اگر منع شود راضی باشد. - . کتاب الغایت: 90 -

**[ترجمه]

«47»

وَ قَالَ علیه السلام: خَیْرُ نِسَائِکُمُ الَّتِی إِنْ أَنْفَقَتْ أَنْفَقَتْ بِمَعْرُوفٍ وَ إِنْ أَمْسَکَتْ أَمْسَکَتْ بِمَعْرُوفٍ وَ تِلْکَ مِنْ عُمَّالِ اللَّهِ وَ عَامِلُ اللَّهِ لَا یَخِیبُ (4).

**[ترجمه]کتاب الغایات: و نیز فرمودند: بهترین زنان شما کسی است که اگر انفاق کند در کار خیر باشد، و اگر امساک کند به خاطر کار خیر باشد، او از عاملان اوامر خداست و عامل خدا هرگز دچار شکست و ناامیدی نمی شود. - . کتاب الغایت: 90 -

**[ترجمه]

«48»

وَ قَالَ علیه السلام: خَیْرُ نِسَائِکُمْ أَصْبَحُهُنَّ وَجْهاً وَ أَقَلُّهُنَّ مَهْراً(5).

**[ترجمه]کتاب الغایات: و نیز فرمودند: بهترین زنان شما سپید رویان آنها هستند و کسانی که مهریه ایشان پایین است. - . کتاب الغایت: 90 -

**[ترجمه]

«49»

وَ قَالَ علیه السلام: خَیْرُ نِسَائِکُمْ نِسَاءُ قُرَیْشٍ أَلْطَفُهُنَّ بِأَزْوَاجِهِنَّ وَ أَرْحَمُهُنَّ بِأَوْلَادِهِنَّ الْمُجُونُ لِزَوْجِهَا الْحَصَانُ لِغَیْرِهِ قُلْنَا لَهُ وَ مَا الْمُجُونُ قَالَ الَّتِی لَا تَمْتَنِعُ (6).

**[ترجمه]کتاب الغایات: و نیز فرمودند: بهترین زنان شما زنان قریش­اند که نسبت به همسرانشان با محبت­ترین و نسبت به فرزندانشان مهربانترین­اند. نسبت به همس-ر بی شرم و حیا و نسبت به دیگران محکم و سخت اند. گفتیم که: المجون چیست؟ فرمود: زنی که امتناع نمی کند. - . کتاب الغایت: 90 -

**[ترجمه]

«50»

وَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: أَ لَا أُخْبِرُکُمْ بِخَیْرِ نِسَائِکُمْ قُلْنَا بَلَی یَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ إِنَّ مِنْ خَیْرِ نِسَائِکُمُ الْوَلُودَ الْوَدُودَ السَّتِیرَةَ الْعَفِیفَةَ الْعَزِیزَةَ فِی أَهْلِهَا الذَّلِیلَةَ مَعَ بَعْلِهَا الْحَصَانَ مَعَ غَیْرِهِ الَّتِی تَسْمَعُ لَهُ وَ تُطِیعُ أَمْرَهُ إِذَا خَلَا بِهَا بَذَلَتْ مَا أَرَادَ مِنْهَا(7).

**[ترجمه]کتاب الغایات: رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمودند: شما را از بهترین زنانتان آگاه کنم؟ گفتیم: آری ای رسول خدا، فرمود: بهترین زنان شما، پر زاد و ولد، عفیف و پوشیده و عزیز در نزد خاندانش و رام و سر به زیر با شوهرش و سخت و محکم با دیگران است. زنی که حرف شنوی دارد و از فرمان شوهر اطاعت می کند، و هر گاه با او خلوت کند، هر چه بخواهد، ممانعت نکند. - . کتاب الغایت: 90 -

**[ترجمه]

«51»

وَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: أَ لَا أُخْبِرُکُمْ بِشَرِّ نِسَائِکُمْ قَالُوا بَلَی یَا رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ إِنَّ مِنْ شَرِّ نِسَائِکُمُ الْعَقِیمَ الْحَقُودَ الَّتِی لَا تَتَوَرَّعُ مِنْ قَبِیحٍ الْمُتَبَرِّجَةَ إِذَا غَابَ عَنْهَا بَعْلُهَا الْحَصَانَ مَعَ بَعْلِهَا الَّتِی لَا تَسْمَعُ قَوْلَهُ وَ لَا تُطِیعُ أَمْرَهُ إِذَا خَلَا بِهَا بَعْلُهَا تَمَنَّعَتْ عَلَیْهِ تَمَنُّعَ الصَّعْبِ عِنْدَ رُکُوبِهَا وَ لَا تَقْبَلُ مِنْهُ عُذْراً وَ لَا تَغْفِرُ لَهُ ذَنْباً(8).

ص: 239


1- 1. کتاب الغایات ص 90 و ما بین القوسین فی الحدیث الثالث و العشرین إضافة من المصدر.
2- 2. کتاب الغایات ص 90 و ما بین القوسین فی الحدیث الثالث و العشرین إضافة من المصدر.
3- 3. کتاب الغایات ص 90 و ما بین القوسین فی الحدیث الثالث و العشرین إضافة من المصدر.
4- 4. کتاب الغایات ص 90 و ما بین القوسین فی الحدیث الثالث و العشرین إضافة من المصدر.
5- 5. کتاب الغایات ص 90 و ما بین القوسین فی الحدیث الثالث و العشرین إضافة من المصدر.
6- 6. کتاب الغایات ص 90 و ما بین القوسین فی الحدیث الثالث و العشرین إضافة من المصدر.
7- 7. کتاب الغایات ص 90 و ما بین القوسین فی الحدیث الثالث و العشرین إضافة من المصدر.
8- 8. کتاب الغایات ص 92.

**[ترجمه]کتاب الغایات: رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمودند: آیا شما را از بدترین زنانتان آگاه سازم؟ گفتند: آری یا رسول خدا. فرمود: از بدترین زنان شما، زن نازا و کینه توز است که به هنگام غیبت شوهرش از هیچ کار زشتی برای خودنمایی پرهیز نمی کند. و با شویش رام و سر بزیر نبوده و حرف--ش را گ--وش نمی کند و امرش را اطاعت نمی کند. در خلوت با شوهرش از خواسته های او ممانعت می کند، مانند مرکب ناراهواری که سواری نمی دهد. و هیچ عذری را از او نمی­پذیرد و هیچ گناهی از او را نمی بخشد. - . کتاب الغایات: 92 -

**[ترجمه]

«52»

وَ قَالَ علیه السلام: شَرُّ الْأَشْیَاءِ المَرْأَةُ السَّوْءُ(1).

**[ترجمه]کتاب الغایات: و نیز فرمودند: بدترین چیز ها زن بد است. - . کتاب الغایت: 92 -

**[ترجمه]

«53»

وَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: أَغْلَبُ أَعْدَاءِ الْمُؤْمِنِینَ زَوْجَةُ السَّوْءِ(2).

**[ترجمه]کتاب الغایات: رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمودند: بیشترین دشمنان مردان مؤمن، همسر بد است. - . کتاب الغایت: 92 -

**[ترجمه]

«54»

وَ قَالَ علیه السلام: شَرُّ نِسَائِکُمُ الْجُفَّةُ الْفَرْتَعُ الْبَافُوقُ الْفَحَّاشُ وَ السَّیْدَعُ النَّمَّامُ (3)

وَ هُوَ الْقَتَّاتُ وَ الْجُفَّةُ مِنَ النِّسَاءِ الْقَلِیلَةُ الْحَیَاءِ وَ الْفَرْتَعُ الْعَابِسَةُ(4).

**[ترجمه]کتاب الغایات: و نیز فرمودند: بدترین زنان شما، زنانی بی حیا، عبوس، پرحرف و بد دهان هستند. - . کتاب الغایت: 92 -

**[ترجمه]

باب 4 أحوال الرجال و النساء و معاشرة بعضهم مع بعض و فضل بعضهم علی بعض و حقوق بعضهم علی بعض

الآیات

النساء: یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا یَحِلُّ لَکُمْ أَنْ تَرِثُوا النِّساءَ کَرْهاً وَ لا تَعْضُلُوهُنَّ لِتَذْهَبُوا بِبَعْضِ ما آتَیْتُمُوهُنَّ إِلَّا أَنْ یَأْتِینَ بِفاحِشَةٍ مُبَیِّنَةٍ وَ عاشِرُوهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ فَإِنْ کَرِهْتُمُوهُنَّ فَعَسی أَنْ تَکْرَهُوا شَیْئاً وَ یَجْعَلَ اللَّهُ فِیهِ خَیْراً کَثِیراً(5)

و قال تعالی: الرِّجالُ قَوَّامُونَ عَلَی النِّساءِ بِما فَضَّلَ اللَّهُ بَعْضَهُمْ عَلی بَعْضٍ وَ بِما أَنْفَقُوا مِنْ أَمْوالِهِمْ فَالصَّالِحاتُ قانِتاتٌ حافِظاتٌ لِلْغَیْبِ بِما حَفِظَ اللَّهُ (6).

lt;meta info="- «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا لا یَحِلُّ لَکُمْ أَنْ تَرِثُوا النِّساءَ کَرْهاً وَ لا تَعْضُلُوهُنَّ لِتَذْهَبُوا بِبَعْضِ ما آتَیْتُمُوهُنَّ إِلاَّ أَنْ یَأْتینَ بِفاحِشَةٍ مُبَیِّنَةٍ وَ عاشِرُوهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ فَإِنْ کَرِهْتُمُوهُنَّ فَعَسی أَنْ تَکْرَهُوا شَیْئاً وَ یَجْعَلَ اللَّهُ فیهِ خَیْراً کَثیراً» - . النساء: 19 -

{ای کسانی که ایمان آورده اید، برای شما حلال نیست که زنان را به اکراه ارث برید؛ و آنان را زیر فشار مگذارید تا بخشی از آنچه را به آنان داده اید [از چنگشان به در] بَرید، مگر آنکه مرتکب زشتکاری آشکاری شوند، و با آنها به شایستگی رفتار کنید؛ و اگر از آنان خوشتان نیامد، پس چه بسا چیزی را خوش نمی دارید و خدا در آن مصلحت فراوان قرار می دهد.}

- «الرِّجالُ قَوَّامُونَ عَلَی النِّساءِ بِما فَضَّلَ اللَّهُ بَعْضَهُمْ عَلی بَعْضٍ وَ بِما أَنْفَقُوا مِنْ أَمْوالِهِمْ فَالصَّالِحاتُ قانِتاتٌ حافِظاتٌ لِلْغَیْبِ بِما حَفِظَ اللَّه» - . النساء: 34 -

{مردان، سرپرست زنانند، به دلیل آنکه خدا برخی از ایشان را بر برخی برتری داده و [نیز] به دلیل آنکه از اموالشان خرج می کنند. پس، زنانِ درستکار، فرمانبردارند [و] به پاس آنچه خدا [برای آنان] حفظ کرده، اسرار [شوهرانِ خود] را حفظ می کنند.}

**[ترجمه]

الأخبار

«1»

ع، [علل الشرائع] لی، [الأمالی للصدوق] مَاجِیلَوَیْهِ عَنْ عَمِّهِ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَبَلَةَ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ علیه السلام قَالَ: جَاءَ نَفَرٌ مِنَ الْیَهُودِ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَسَأَلَهُ عَنْ مَسَائِلَ فَکَانَ فِیمَا سَأَلَهُ أَخْبِرْنِی مَا فَضْلُ الرِّجَالِ عَلَی

ص: 240


1- 1. کتاب الغایات ص 92.
2- 2. کتاب الغایات ص 92.
3- 3. الزیادة من نسخة الأصل، و مع ذلک لا یخلو من سقط.
4- 4. کتاب الغایات ص 91 و لم نعثر علی معنی للبافوق و المظنون قویا أنّها الباقوق- بالقاف فی الحرفین- و یکون المعنی کثیرة الکلام فان البقاق کثرة الکلام.
5- 5. سورة النساء: 19.
6- 6. سورة النساء: 34.

النِّسَاءِ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله کَفَضْلِ السَّمَاءِ عَلَی الْأَرْضِ أَوْ کَفَضْلِ الْمَاءِ عَلَی الْأَرْضِ فَبِالْمَاءِ تَحْیَا الْأَرْضُ وَ بِالرِّجَالِ تَحْیَا النِّسَاءُ لَوْ لَا الرِّجَالُ مَا خُلِقَ النِّسَاءُ لِقَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ الرِّجالُ قَوَّامُونَ عَلَی النِّساءِ بِما فَضَّلَ اللَّهُ بَعْضَهُمْ عَلی بَعْضٍ قَالَ الْیَهُودِیُّ لِأَیِّ شَیْ ءٍ کَانَ هَکَذَا قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله خَلَقَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ آدَمَ مِنْ طِینٍ وَ مِنْ فَضْلِهِ وَ بَقِیَّتِهِ خُلِقَتْ حَوَّاءُ وَ أَوَّلُ مَنْ أَطَاعَ النِّسَاءَ آدَمُ فَأَنْزَلَهُ اللَّهُ مِنَ الْجَنَّةِ وَ قَدْ بَیَّنَ فَضْلَ الرِّجَالِ عَلَی النِّسَاءِ فِی الدُّنْیَا أَ لَا تَرَی إِلَی النِّسَاءِ کَیْفَ یَحِضْنَ وَ لَا یُمْکِنُهُنَّ الْعِبَادَةُ مِنَ الْقَذَارَةِ وَ الرِّجَالُ لَا یُصِیبُهُمْ شَیْ ءٌ مِنَ الطَّمْثِ قَالَ الْیَهُودِیُّ صَدَقْتَ یَا مُحَمَّدُ(1).

**[ترجمه]علل الشرایع و امالی الصدوق: امام حسن بن علی علیه السّلام فرمودند: شخصی از یهود نزد رسول خدا صلّی الله علیه و آله آمده و از او درباره مسایلی سؤال کرد، از جمله گفت: ما را با خبر کن، که فضل و برتری مردان بر زنان چیست؟ پیامبر فرمودند: مانند فضل و برتری آسمان و یا همچون فضل آب بر زمین. چون با آب زمین زنده می شود و به واسطه م-ردان، زنان زنده می­شوند. و اگر مردان نبودند، زنان خلق نمی­شدند. به دلیل سخن خداوند که فرمود:{مردان، سرپرست زنانند، به دلیل آنکه خدا برخی از ایشان را بر برخی برتری داده و [نیز] به دلیل آنکه از اموالشان خرج می کنند.} یهودی گفت: چرا این چنین است: پیامبر فرمودند: خداوند عزّوجلّ آدم را از گل آفرید و از اضافه آن حوّا خلق شد و اولین کسی که از زنان پیروی کرد، آدم بود که خداوند او را از بهشت پایین آورد و فضل و برتری مردان را بر زنان در دنیا آشکار ساخت. آیا نمی بینی که زنان چگونه حیض می شوند و به خاطر آن نمی توانند عبادت کنند، ولی مردان را چیزی از حیض وارد نمی شود؟ یهودی گفت: راست گفتی یا محمد. - . علل الشرایع: 512 و امالی الصدوق: 192 -

**[ترجمه]

«2»

ل، [الخصال] أَبِی عَنِ الْحِمْیَرِیِّ عَنْ هَارُونَ عَنِ ابْنِ صَدَقَةَ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ أَبِیهِ علیهما السلام قَالَ: إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی جَعَلَ لِلْمَرْأَةِ صَبْرَ عَشَرَةِ رِجَالٍ فَإِذَا حَمَلَتْ زَادَهَا قُوَّةَ عَشَرَةِ رِجَالٍ أُخْرَی (2).

**[ترجمه]الخصال: امام محمد باقر علیه السّلام فرمودند: خداوند تبارک برای زن صبوری ده مرد را قرار داده و آنگاه که حامله شود، توان ده مرد دیگر را نیز به او می­افزاید. - . الخصال 2: 205 -

**[ترجمه]

«3»

ب، [قرب الإسناد] هَارُونُ عَنِ ابْنِ صَدَقَةَ: مِثْلَهُ (3).

**[ترجمه]هارون به نقل از ابن صدقه مانند این روایت را نقل کرده است. - . قرب الاسناد -

**[ترجمه]

«4»

ل، [الخصال] أَبِی عَنْ سَعْدٍ عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنِ الْبَزَنْطِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سَمَاعَةَ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ جَعَلَ لِلْمَرْأَةِ صَبْرَ عَشَرَةِ رِجَالٍ فَإِذَا هَاجَتْ کَانَ لَهَا قُوَّةُ عَشَرَةِ رِجَالٍ (4).

**[ترجمه]الخصال: امام جعفر صادق علیه السّلام فرمودند: خداوند عزّوجلّ برای زن صبر ده مرد را قرار داده و آنگاه که به هیجان آید، او را توان ده مرد باشد. - . الخصال 2: 206 -

**[ترجمه]

«5»

ل، [الخصال] أَبِی عَنْ سَعْدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ أَبِی الْحُسَیْنِ الْحَضْرَمِیِّ عَنْ مُوسَی بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ جَمِیلِ بْنِ دَرَّاجٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سَعِیدٍ عَنِ الْمُحَارِبِیِّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام عَنْ عَلِیٍّ علیه السلام قَالَ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله:

ص: 241


1- 1. علل الشرائع ص 512 و أمالی الصدوق ص 192 ضمن حدیث طویل.
2- 2. الخصال ج 2 ص 205.
3- 3. کان الرمز( ل) للخصال و هو خطأ و الصواب ما أثبتناه.
4- 4. الخصال ج 2 ص 206 و کان الرمز( لی) للامالی و هو من سهو القلم فان الحدیث بهذا السند لم نجده فی الأمالی و هو فی الخصال تلو سابقه ممّا جعلنا نظن قویا أن فی الرمز سهوا من القلم فصححناه.

ثَلَاثٌ یَحْسُنُ فِیهِنَّ الْکَذِبُ الْمَکِیدَةُ فِی الْحَرْبِ وَ عِدَتُکَ زَوْجَتَکَ وَ الْإِصْلَاحُ بَیْنَ النَّاسِ وَ قَالَ ثَلَاثٌ یَقْبُحُ فِیهَا الصِّدْقُ النَّمِیمَةُ وَ إِخْبَارُکَ الرَّجُلَ عَنْ أَهْلِهِ بِمَا یَکْرَهُهُ وَ تَکْذِیبُکَ الرَّجُلَ عَنِ الْخَبَرِ وَ قَالَ ثَلَاثَةٌ مُجَالَسَتُهُمْ تُمِیتُ الْقَلْبَ مُجَالَسَةُ الْأَنْذَالِ وَ الْحَدِیثُ مَعَ النِّسَاءِ وَ مُجَالَسَةُ الْأَغْنِیَاءِ(1).

**[ترجمه]الخصال: پیامبراسلام صلّی الله علیه و آله فرمودند: در سه مورد دروغ گفتن نیکوست: نیرنگ در جنگ، وعده به زن، و اصلاح میان مردم. و فرمود: در سه چیز راست گفتن قبیح است: خبرچینی، خبردادن به انسان درباره خانواده اش درمورد چیزی که از آن بدش می آید، تکذیب کردن خبر [بد برای یک شخص] و نیز فرمود: سه گروه هستند که مصاحبت با آنها باعث مرگ قلب می شود: همنشینی با فرومایگان، سخن گفتن با زنان، همنشینی با ثروتمندان. - . الخصال 1: 54 -

**[ترجمه]

«6»

ل، [الخصال]: فِیمَا أَوْصَی بِهِ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله عَلِیّاً علیه السلام یَا عَلِیُّ ثَلَاثَةٌ مُجَالَسَتُهُمْ تُمِیتُ الْقَلْبَ مُجَالَسَةُ الْأَنْذَالِ وَ مُجَالَسَةُ الْأَغْنِیَاءِ وَ الْحَدِیثُ مَعَ النِّسَاءِ(2).

**[ترجمه]الخصال: از وصایای پیامبر صلّی الله علیه و آله به علی علیه السّلام: ای علی، سه گروهند که مجالست با آنها قلب را می میراند: همنشینی با فرومایگان، مجالست با اغنیا و همصحبتی با زنان. - . الخصال 1: 82 -

**[ترجمه]

«7»

ل، [الخصال] ابْنُ الْوَلِیدِ عَنِ الْحِمْیَرِیِّ عَنْ هَارُونَ عَنِ ابْنِ صَدَقَةَ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ أَبِیهِ علیهما السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: أَرْبَعٌ یُمِتْنَ الْقَلْبَ الذَّنْبُ عَلَی الذَّنْبِ وَ کَثْرَةُ مُنَاقَشَةِ النِّسَاءِ یَعْنِی مُحَادَثَتَهُنَّ وَ مُمَارَاةُ الْأَحْمَقِ تَقُولُ وَ یَقُولُ وَ لَا یَرْجِعُ إِلَی خَیْرٍ وَ مُجَالَسَةُ الْمَوْتَی فَقِیلَ لَهُ یَا رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ مَا الْمَوْتَی فَقَالَ کُلُّ غَنِیٍّ مُتْرَفٍ (3).

**[ترجمه]الخصال: رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمودند: چهار چیز باعث مرگ قلب می شود: گناه بر گناه افزودن، فراوانی سخن گفتن با زنان، همراهی با احمق در حالی که تو سخن می گویی و او سخن می گوید ولی به راه خیر باز نمی گردد، مجالست با مردگان. گفته شد، ای رسول خدا، مردگان یعنی چه؟ فرمود: ثروتمندان مرفه. - . الخصال 1: 155 -

**[ترجمه]

«8»

ل، [الخصال] عَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قَالَ: مَنْ کَانَ یُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ فَلَا یَدَعْ حَلِیلَتَهُ تَخْرُجُ إِلَی الْحَمَّامِ (4).

**[ترجمه]الخصال: پیامبر صلّی الله علیه و آله فرمودند: هر کس به خداوند و روز قیامت ایمان دارد، نباید بگذارد که زنش برای حمام از خانه خارج شود. - .

الخصال 1: 107 -

**[ترجمه]

«9»

ل، [الخصال]: فِیمَا أَوْصَی بِهِ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله عَلِیّاً علیه السلام یَا عَلِیُّ مَنْ أَطَاعَ امْرَأَتَهُ أَکَبَّهُ اللَّهُ عَلَی وَجْهِهِ فِی النَّارِ فَقَالَ عَلِیٌّ وَ مَا تِلْکَ الطَّاعَةُ قَالَ یَأْذَنُ لَهَا فِی الذَّهَابِ إِلَی الْحَمَّامَاتِ وَ الْعُرُسَاتِ وَ النَّائِحَاتِ وَ لُبْسِ الثِّیَابِ الرِّقَاقِ (5).

**[ترجمه]الخصال: از وصایای رسول خدا صلّی الله علیه و آله به امام علی علیه السّلام: ای علی، هر کس از زن خود اطاعت کند، خداوند او را با صورت به آتش خواهد انداخت. علی علیه السّلام فرمود: کدام اطاعت؟ فرمودند: اجازه دهد که زن به حمام و عروسی و مراسم عزا رفته و لباس نازک بپوشد. - . الخصال 1: 130 -

**[ترجمه]

«10»

ل، [الخصال] أَبِی عَنْ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارِ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنِ ابْنِ مَعْرُوفٍ عَنِ ابْنِ هَمَّامٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ غَزْوَانَ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ عَلِیٌّ علیه السلام: مَنْ أَطَاعَ امْرَأَتَهُ فِی أَرْبَعَةِ أَشْیَاءَ أَکَبَّهُ اللَّهُ عَلَی مَنْخِرَیْهِ فِی النَّارِ

ص: 242


1- 1. الخصال ج 1 ص 54.
2- 2. الخصال ج 1 ص 82.
3- 3. الخصال ج 1 ص 155.
4- 4. الخصال ج 1 ص 107 ذیل حدیث.
5- 5. الخصال ج 1 ص 130.

قِیلَ وَ مَا هِیَ قَالَ فِی الثِّیَابِ الرِّقَاقِ وَ الْحَمَّامَاتِ وَ الْعُرُسَاتِ وَ النِّیَاحَاتِ (1).

**[ترجمه]الخصال: امام علی علیه السّلام فرمودند: هرکس در چهار چیز از زن خود اطاعت کند، خداوند با بینی، او را به آتش می اندازد. گفته شد، کدام اطاعت؟ فرمود: در پوشیدن لباس نازک و رفتن به حمام و عروسی و عزاداری. - . الخصال 1: 130 -

**[ترجمه]

«11»

ثو، [ثواب الأعمال] أَبِی عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ عَلِیٌّ علیه السلام: مَنْ أَطَاعَ امْرَأَتَهُ أَکَبَّهُ اللَّهُ عَلَی وَجْهِهِ فِی النَّارِ قِیلَ وَ مَا تِلْکَ الطَّاعَةُ قَالَ تَطْلُبُ إِلَیْهِ أَنْ تَذْهَبَ إِلَی الْحَمَّامَاتِ وَ إِلَی الْعُرُسَاتِ وَ إِلَی النِّیَاحَاتِ وَ الثِّیَابِ الرِّقَاقَ فَیُجِیبُهَا(2).

**[ترجمه]ثواب الاعمال: امام علی علیه السّلام فرمودند: هر کس از همسرش اطاعت کند، خداوند او را با صورت در آتش خواهد انداخت: گفته شد:آن اطاعت چیست؟ فرمود: اگر زن از شویش بخواهد که به حمام و یا عروسی یا عزاداری رود یا لباس نازک طلب کند و او اجابت کند. - . ثواب الاعمال: 201 -

**[ترجمه]

«12»

ل، [الخصال] مَاجِیلَوَیْهِ عَنْ عَمِّهِ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ الْکُوفِیِّ عَنِ ابْنِ بَقَّاحٍ عَنْ زَکَرِیَّا بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَبْدِ الْمَلِکِ بْنِ عُمَیْرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: أَرْبَعَةٌ لَا تُقْبَلُ لَهُمْ صَلَاةٌ الْإِمَامُ الْجَائِرُ وَ الرَّجُلُ یَؤُمُّ الْقَوْمَ وَ هُمْ لَهُ کَارِهُونَ وَ الْعَبْدُ الْآبِقُ مِنْ مَوَالِیهِ مِنْ غَیْرِ ضَرُورَةٍ وَ الْمَرْأَةُ تَخْرُجُ مِنْ بَیْتِ زَوْجِهَا بِغَیْرِ إِذْنِهِ (3).

**[ترجمه]الخصال: امام جعفر صادق علیه السّلام فرمودند: چهار کس نمازشان قبول نمی شود. نماز امام ستمکار، مردی که به سوی قوم و کسانی رود که او را خوش ندارند و غلامی که بی دلیل از نزد مولایش فرار کند، و زنی که از خانه بدون اجازه شویش خارج شود. - . الخصال 1: 165 -

**[ترجمه]

«13»

لی، [الأمالی للصدوق] فِی خَبَرِ الْمَنَاهِی: إِنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله نَهَی أَنْ تَخْرُجَ الْمَرْأَةُ مِنْ بَیْتِهَا بِغَیْرِ إِذْنِ زَوْجِهَا فَإِنْ خَرَجَتْ لَعَنَهَا کُلُّ مَلَکٍ فِی السَّمَاءِ وَ کُلُّ شَیْ ءٍ تَمُرُّ عَلَیْهِ مِنَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ حَتَّی تَرْجِعَ إِلَی بَیْتِهَا وَ نَهَی أَنْ تَتَزَیَّنَ الْمَرْأَةُ لِغَیْرِ زَوْجِهَا فَإِنْ فَعَلَتْ کَانَ حَقّاً عَلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ أَنْ یُحْرِقَهَا بِالنَّارِ وَ نَهَی أَنْ تَتَکَلَّمَ الْمَرْأَةُ عِنْدَ غَیْرِ زَوْجِهَا وَ غَیْرِ ذِی مَحْرَمٍ مِنْهَا أَکْثَرَ مِنْ خَمْسِ کَلِمَاتٍ مِمَّا لَا بُدَّ لَهَا مِنْهُ وَ نَهَی أَنْ تُحَدِّثَ الْمَرْأَةُ بِمَا تَخْلُو بِهِ مَعَ زَوْجِهَا(4).

**[ترجمه]امالی الصدوق: پیامبراسلام صلّی الله علیه و آله نهی فرمودند که زن بدون اجازه همسر از خانه خارج شود و اگر خارج شد، تمامی فرشتگان آسمان و همه إنس و جنی که بر او گذر کنند لعنتش می کنند تا به خانه باز گردد. و نیز فرمودند: زن نباید غیر از همسرش برای دیگری آرایش کند، و اگر چنین کرد، خداوند حق دارد او را به آتش دوزخ بسوزاند. و نیز نهی فرمودند که زن نزد نامحرم بیش از پنج کلمه حرف بزند، آن هم از روی ضرورت. و نیز نهی فرمودند که زن از آنچه در خلوت با شویش انجام دهد، صحبت کند. - . امالی الصدوق: 423 -

**[ترجمه]

«14»

وَ نَهَی أَنْ یُدْخِلَ الرَّجُلُ حَلِیلَتَهُ إِلَی الْحَمَّامِ (5).

ص: 243


1- 1. الخصال ج 1 ص 130.
2- 2. ثواب الأعمال ص 201.
3- 3. الخصال ج 1 ص 165.
4- 4. أمالی الصدوق ص 423.
5- 5. أمالی الصدوق ص 424.

**[ترجمه]امالی الصدوق: و نیز نهی فرمودند که مرد همسر خویش را به حمام وارد کند. - . امالی الصدوق: 424 -

**[ترجمه]

«15»

وَ قَالَ: أَیُّمَا امْرَأَةٍ آذَتْ زَوْجَهَا بِلِسَانِهَا لَمْ یَقْبَلِ اللَّهُ مِنْهَا صَرْفاً وَ لَا عَدْلًا وَ لَا حَسَنَةً مِنْ عَمَلِهَا حَتَّی تُرْضِیَهُ وَ إِنْ صَامَتْ نَهَارَهَا وَ قَامَتْ لَیْلَهَا وَ أَعْتَقَتِ الرِّقَابَ وَ حَمَلَتْ عَلَی جِیَادِ الْخَیْلِ فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَ کَانَتْ أَوَّلَ مَنْ یَرِدُ النَّارَ وَ کَذَلِکَ الرَّجُلُ إِذَا کَانَ لَهَا ظَالِماً(1).

**[ترجمه]امالی الصدوق: و نیز فرمودند: هر زنی که با زبان شوهرش را آزار دهد، خداوند هیچ عمل خالص و عدالت و نکویی در کردار را از او قبول نکند، تا زمانی که شوهرش را راضی نماید، حتی اگر روز را به روزه سپری و شب را به نماز قیام کند، بندگانی آزاد سازد و در راه خدا سوار بر اسبان شود، او اولین کسی است که وارد آتش می شود و همچنین است در خصوص مرد، اگر نسبت به همسرش ستم کند. - . امالی الصدوق: 429 -

**[ترجمه]

«16»

أَلَا وَ مَنْ صَبَرَ عَلَی خُلُقِ امْرَأَةٍ سَیِّئَةِ الْخُلُقِ وَ احْتَسَبَ فِی ذَلِکَ الْأَجْرَ أَعْطَاهُ اللَّهُ ثَوَابَ الشَّاکِرِینَ فِی الْآخِرَةِ أَلَا وَ أَیُّمَا امْرَأَةٍ لَمْ تَرْفُقْ بِزَوْجِهَا وَ حَمَلَتْهُ عَلَی مَا لَا یَقْدِرُ عَلَیْهِ وَ مَا لَا یُطِیقُ لَمْ تُقْبَلْ مِنْهَا حَسَنَةٌ وَ تَلْقَی اللَّهَ وَ هُوَ عَلَیْهَا غَضْبَانُ (2).

**[ترجمه]امالی الصدوق: و نیز فرمودند: آگاه باشید! هر کس که بر اخلاق زنی بد اخلاق صبوری کند و در این راه چشم به پاداش داشته باشد، خداوند در آخرت ثواب شاکرین را به او عطا خواهد کرد. و هر زنی که با شویش مدارا نکند و او را بر کاری که قادر به انجام آن نیست وادارد، هیچ کار نیکی از او پذیرفته نمی شود و با خداوند ملاقات خواهد کرد، در حالی که خدا از او خشمگین است. - . امالی الصدوق: 430 -

**[ترجمه]

«17»

ب، [قرب الإسناد] عَلِیٌّ عَنْ أَخِیهِ علیه السلام قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الْمَرْأَةِ الْعَاصِیَةِ لِزَوْجِهَا هَلْ لَهَا صَلَاةٌ وَ مَا حَالُهَا قَالَ لَا تَزَالُ عَاصِیَةً حَتَّی یَرْضَی عَنْهَا(3).

**[ترجمه]قرب الاسناد: علی از برادرش امام موسی علیه السّلام نقل می­کند که از او درباره زنی که بر شویش عصیان کرده پرسیدم که آیا نماز او درست است و حالت او چگونه است؟ فرمود: پیوسته در حالت عصیان خواهد بود تا اینکه شویش از او راضی شود. - . قرب الاسناد: 101 -

**[ترجمه]

«18»

وَ سَأَلْتُهُ عَنِ الْمَرْأَةِ هَلْ لَهَا أَنْ تُعْطِیَ مِنْ بَیْتِ زَوْجِهَا بِغَیْرِ إِذْنِهِ قَالَ لَا إِلَّا أَنْ یُحِلَّهَا(4).

**[ترجمه]قرب الاسناد: و نیز گفت: از او پرسیدم، درباره اینکه آیا زن می تواند از خانه همسرش مالی ببخشد، فرمود: خیر، مگر آنکه شوهرش حلال کرده باشد. - . قرب الاسناد: 101 -

**[ترجمه]

«19»

وَ سَأَلْتُهُ علیه السلام عَنِ الْمَرْأَةِ لَهَا أَنْ تَخْرُجَ مِنْ بَیْتِ زَوْجِهَا بِغَیْرِ إِذْنِهِ قَالَ لَا(5).

**[ترجمه]قرب الاسناد: و نیز گفت: از او پرسیدم درباره اینکه زن می تواند بدون اذن شوهر از خانه خارج شود؟ فرمود: خیر. - . قرب الاسناد: 101 -

**[ترجمه]

«20»

ل، [الخصال] أَبِی عَنْ سَعْدٍ عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی خَالِدٍ الْقَمَّاطِ عَنْ ضُرَیْسٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی جَعَلَ الشَّهْوَةَ عَشَرَةَ أَجْزَاءٍ تِسْعَةً مِنْهَا فِی النِّسَاءِ وَ وَاحِداً فِی الرِّجَالِ وَ لَوْ لَا مَا جَعَلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِیهِنَّ مِنْ أَجْزَاءِ الْحَیَاءِ عَلَی قَدْرِ أَجْزَاءِ الشَّهْوَةِ لَکَانَ لِکُلِّ رَجُلٍ تِسْعُ نِسْوَةٍ مُتَعَلِّقَاتٍ بِهِ (6).

**[ترجمه]الخصال: امام جعفر صادق علیه السّلام فرمودند: خداوند تبارک و تعالی شهوت را ده قسمت نموده که نه تای آن در زنان و یکی در مردان است. و اگر خداوند عزّوجل به تعداد شهوت آنها، برایشان حیا قرار نمی داد، هر مرد را نه زن بود که به او تعلّق داشتند. - . الخصال 2: 204 -

**[ترجمه]

«21»

ل، [الخصال] ابْنُ الْوَلِیدِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِدْرِیسَ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ وَ غَیْرِهِ بِإِسْنَادِهِ یَرْفَعُهُ إِلَی الصَّادِقِ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: الْحَیَاءُ عَشَرَةُ أَجْزَاءٍ تِسْعَةٌ فِی

ص: 244


1- 1. أمالی الصدوق ص 429.
2- 2. أمالی الصدوق ص 430.
3- 3. قرب الإسناد ص 101.
4- 4. قرب الإسناد ص 101.
5- 5. قرب الإسناد ص 101.
6- 6. الخصال ج 2 ص 204.

النِّسَاءِ وَ وَاحِدٌ فِی الرِّجَالِ فَإِذَا حَاضَتِ الْجَارِیَةُ ذَهَبَ جُزْءٌ مِنْ حَیَائِهَا فَإِذَا تَزَوَّجَتْ ذَهَبَ جُزْءٌ فَإِذَا افْتُرِعَتْ ذَهَبَ جُزْءٌ فَإِذَا وَلَدَتْ ذَهَبَ جُزْءٌ وَ بَقِیَ لَهَا خَمْسَةُ أَجْزَاءٍ فَإِنْ فَجَرَتْ ذَهَبَ حَیَاؤُهَا کُلُّهُ وَ إِنْ عَفَّتْ بَقِیَ خَمْسَةُ أَجْزَاءٍ(1).

**[ترجمه]الخصال: امام صادق علیه السّلام فرمودند: حیا ده قسمت دارد که نه قسم آن در زنان و یک قسم آن در مردان است. هرگاه زن دچار حیض شود، یک قسم آن می رود، اگر ازدواج کند قسم دیگری و اگر بکارتش ازاله شود، قسم دیگر و اگر زایمان کند قسم دیگر از بین می رود و فقط پنج قسم از حیای او باق-ی می ماند و اگر به فسق و فجور اقدام کند، همه حیای او از بین می رود و اگر عفّت پیشه دارد، پنج قسم حیا باقی می ماند. - . الخصال 2: 205 -

**[ترجمه]

«22»

ل، [الخصال] عَنِ ابْنِ عُمَرَ قَالَ خَطَبَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله فَقَالَ: یَا أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّ النِّسَاءَ عِنْدَکُمْ عَوَارٍ لَا یَمْلِکْنَ لِأَنْفُسِهِنَّ ضَرّاً وَ لَا نَفْعاً أَخَذْتُمُوهُنَّ بِأَمَانَةِ اللَّهِ وَ اسْتَحْلَلْتُمْ فُرُوجَهُنَّ بِکَلِمَاتِ اللَّهِ فَلَکُمْ عَلَیْهِنَّ حَقٌّ وَ لَهُنَّ عَلَیْکُمْ حَقٌّ وَ مِنْ حَقِّکُمْ عَلَیْهِنَّ أَنْ لَا یوطئوا [یُوطِئْنَ] فُرُشَکُمْ وَ لَا یَعْصِینَکُمْ فِی مَعْرُوفٍ فَإِذَا فَعَلْنَ ذَلِکَ فَلَهُنَ رِزْقُهُنَّ وَ کِسْوَتُهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ وَ لَا تَضْرِبُوهُنَ (2).

**[ترجمه]الخصال: پیامبر اسلام صلّی الله علیه و آله در خطبه ای فرمودند: ای مردم، زنان در نزد شما امانت هستند، آنها برای خود چیزی از ضرر یا منفعت ندارند. شما آنها را برای خود حلال ساخته اید، شما را برایشان حقی است و آنها را بر شما حقی، از حقوق شما این است که به شما خیانت نکرده و در کار خیر بر شما عصیان نکنند، و اگر چنین کردند، آنها را روزی و پوشش مناسب باشد و هرگز آنها را مورد ضرب قرار ندهید. - . الخصال 2: 84 -

**[ترجمه]

«23»

ل، [الخصال] الْأَرْبَعُمِائَةِ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: جِهَادُ الْمَرْأَةِ حُسْنُ التَّبَعُّلِ وَ قَالَ لِتَطَیَّبِ الْمَرْأَةُ الْمُسْلِمَةُ لِزَوْجِهَا(3).

**[ترجمه]الخصال: امیرالمؤمنین علیه السّلام فرمودند: جهاد زن، همسرداری نیکوست و نیز فرمودند: باید که زن مسلمان برای همسر خود از بوی خوش استفاده کند. - . الخصال 2: 412 -

**[ترجمه]

«24»

ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام] الْوَرَّاقُ علیه السلام الْأَسَدِیُّ عَنْ سَهْلٍ عَنْ عَبْدِ الْعَظِیمِ الْحَسَنِیِّ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ الثَّانِی عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: دَخَلْتُ أَنَا وَ فَاطِمَةُ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَوَجَدْتُهُ یَبْکِی بُکَاءً شَدِیداً فَقُلْتُ فِدَاکَ أَبِی وَ أُمِّی یَا رَسُولَ اللَّهِ مَا الَّذِی أَبْکَاکَ فَقَالَ یَا عَلِیُّ لَیْلَةَ أُسْرِیَ بِی إِلَی السَّمَاءِ رَأَیْتُ نِسَاءً مِنْ نِسَاءِ أُمَّتِی فِی عَذَابٍ شَدِیدٍ فَأَنْکَرْتُ شَأْنَهُنَّ فَبَکَیْتُ لِمَا رَأَیْتُ مِنْ شِدَّةِ عَذَابِهِنَّ رَأَیْتُ امْرَأَةً مُعَلَّقَةً بِشَعْرِهَا یَغْلِی دِمَاغُ رَأْسِهَا وَ رَأَیْتُ امْرَأَةً مُعَلَّقَةً بِلِسَانِهَا وَ الْحَمِیمُ یُصَبُّ فِی حَلْقِهَا وَ رَأَیْتُ امْرَأَةً مُعَلَّقَةً بِثَدْیَیْهَا وَ رَأَیْتُ امْرَأَةً تَأْکُلُ لَحْمَ جَسَدِهَا وَ النَّارُ تُوقَدُ مِنْ تَحْتِهَا وَ رَأَیْتُ امْرَأَةً قَدْ شُدَّ رِجَلَاهَا إِلَی یَدَیْهَا وَ قَدْ سُلِّطَ عَلَیْهَا الْحَیَّاتُ وَ الْعَقَارِبُ وَ رَأَیْتُ امْرَأَةً صَمَّاءَ عَمْیَاءَ خَرْسَاءَ فِی تَابُوتٍ مِنْ نَارٍ یَخْرُجُ دِمَاغُ رَأْسِهَا مِنْ مَنْخِرِهَا وَ بَدَنُهَا مُتَقَطِّعٌ مِنَ الْجُذَامِ وَ الْبَرَصِ وَ رَأَیْتُ امْرَأَةً مُعَلَّقَةً

ص: 245


1- 1. الخصال ج 2 ص 205.
2- 2. الخصال ج 2 ص 84.
3- 3. الخصال ج 2 ص 412.

بِرِجْلَیْهَا فِی تَنُّورٍ مِنْ نَارٍ وَ رَأَیْتُ امْرَأَةً یُقَطَّعُ لَحْمُ جَسَدِهَا مِنْ مُقَدَّمِهَا وَ مُؤَخَّرِهَا بِمَقَارِیضَ مِنْ نَارٍ وَ رَأَیْتُ امْرَأَةً یُحْرَقُ وَجْهُهَا وَ یَدَاهَا وَ هِیَ تَأْکُلُ أَمْعَاءَهَا وَ رَأَیْتُ امْرَأَةً رَأْسُهَا رَأْسُ خِنْزِیرٍ وَ بَدَنُهَا بَدَنُ الْحِمَارِ وَ عَلَیْهَا أَلْفُ أَلْفِ لَوْنٍ مِنَ الْعَذَابِ وَ رَأَیْتُ امْرَأَةً عَلَی صُورَةِ الْکَلْبِ وَ النَّارُ تَدْخُلُ فِی دُبُرِهَا وَ تَخْرُجُ مِنْ فِیهَا وَ الْمَلَائِکَةُ یَضْرِبُونَ رَأْسَهَا وَ بَدَنَهَا بِمَقَامِعَ مِنْ نَارٍ فَقَالَتْ فَاطِمَةُ علیها السلام حَبِیبِی وَ قُرَّةَ عَیْنِی أَخْبِرْنِی مَا کَانَ عَمَلُهُنَّ وَ سِیرَتُهُنَّ حَتَّی وَضَعَ اللَّهُ عَلَیْهِنَّ هَذَا الْعَذَابَ فَقَالَ یَا بُنَیَّتِی أَمَّا الْمُعَلَّقَةُ بِشَعْرِهَا فَإِنَّهَا کَانَتْ لَا تُغَطِّی شَعْرَهَا مِنَ الرِّجَالِ وَ أَمَّا الْمُعَلَّقَةُ بِلِسَانِهَا فَإِنَّهَا کَانَتْ تُؤْذِی زَوْجَهَا وَ أَمَّا الْمُعَلَّقَةُ بِثَدْیَیْهَا فَإِنَّهَا کَانَتْ تَمْتَنِعُ مِنْ فِرَاشِ زَوْجِهَا وَ أَمَّا الْمُعَلَّقَةُ بِرِجْلَیْهَا فَإِنَّهَا کَانَتْ تَخْرُجُ مِنْ بَیْتِهَا بِغَیْرِ إِذْنِ زَوْجِهَا وَ أَمَّا الَّتِی کَانَتْ تَأْکُلُ لَحْمَ جَسَدِهَا فَإِنَّهَا کَانَتْ تُزَیِّنُ بَدَنَهَا لِلنَّاسِ وَ أَمَّا الَّتِی شُدَّ یَدَاهَا إِلَی رِجْلَیْهَا وَ سُلِّطَ عَلَیْهَا الْحَیَّاتُ وَ الْعَقَارِبُ فَإِنَّهَا کَانَتْ قَذِرَةَ الْوَضُوءِ قَذِرَةَ الثِّیَابِ وَ کَانَتْ لَا تَغْتَسِلُ مِنَ الْجَنَابَةِ وَ الْحَیْضِ وَ لَا تَتَنَظَّفُ وَ کَانَتْ تَسْتَهِینُ بِالصَّلَاةِ وَ أَمَّا الْعَمْیَاءُ الصَّمَّاءُ الْخَرْسَاءُ فَإِنَّهَا کَانَتْ تَلِدُ مِنَ الزِّنَا فَتُعَلِّقُهُ فِی عُنُقِ زَوْجِهَا وَ أَمَّا الَّتِی کَانَتْ یُقْرَضُ لَحْمُهَا بِالْمَقَارِیضِ فَإِنَّهَا کَانَتْ تَعْرِضُ نَفْسَهَا عَلَی الرِّجَالِ وَ أَمَّا الَّتِی کَانَتْ یُحْرَقُ وَجْهُهَا وَ بَدَنُهَا وَ هِیَ تَأْکُلُ أَمْعَاءَهَا فَإِنَّهَا کَانَتْ قَوَّادَةً وَ أَمَّا الَّتِی کَانَتْ رَأْسُهَا رَأْسَ خِنْزِیرٍ وَ بَدَنُهَا بَدَنَ الْحِمَارِ فَإِنَّهَا کَانَتْ نَمَّامَةً کَذَّابَةً وَ أَمَّا الَّتِی عَلَی صُورَةِ الْکَلْبِ وَ النَّارُ تَدْخُلُ فِی دُبُرِهَا وَ تَخْرُجُ مِنْ فِیهَا فَإِنَّهَا کَانَتْ قَیْنَةً نَوَّاحَةً حَاسِدَةً.

ثُمَّ قَالَ صلی الله علیه و آله وَیْلٌ لِامْرَأَةٍ أَغْضَبَتْ زَوْجَهَا وَ طُوبَی لِامْرَأَةٍ رَضِیَ عَنْهَا زَوْجُهَا(1).

**[ترجمه]عیون الاخبار: امیرالمؤمنین علیه السّلام فرمودند: من و فاطمه علیها السّلام بر رسول صلّی الله علیه و آله وارد شدیم، دیدیم که ایشان با شدت گریه می کنند. گفتم: پدر و مادرم فدایت ای رسول خدا! چه چیزی باعث گریستن شما شده؟ فرمود: ای علی، شبی که خداوند مرا به آسمان برد، زنانی از امت خود را در عذابی شدید دیدم، از وضعیت آنها مبهوت شدم و از شدت عذاب آنها گریستم. زنی را دیدم که از مویش آویزان بود و مغز سرش می جوشید، زنی را دیدم که از زبانش آویزان بود و آتش در حلقش می ریخت، زنی را دیدم که از پستانهایش آویزان بود و زنی را که گوشت بدنش را می خورد و آتش از زیرش شعله ور بود. و نیز زنی را که پاهایش به دستهایش بسته شده بود و مارها و عقربها بر پیکر او بودند. و زنی کور و کر و گنگ در تابوتی از آتش که مغز سرش از بینی اش بیرون می زد و بدنش از جذام و برص پاره پاره بود. و زنی را که از پاهایش آویزان بود و در تنوری از آتش قرار داشت، و زنی که گوشت بدنش از پس و پیش با قیچی هایی از آتش بریده بود. و زنی را دیدم که صورت و دستهایش می سوخت در حالی که أمعا و احشای خود را می خورد، و زنی را دیدم که سرش، سر خوک بود و بدنش، بدن الاغ و هزار هزار نوع از عذاب بر او بود، و زنی به صورت سگ که آتش از پشتش وارد می شد و از دهانش خارج می شد و ملائکه سر و بدنش را با چماقهایی از آتش می زدند. فاطمه علیها السّلام فرمود: ای حبیب و نور چشم من، آگاهم ساز که عمل و کردار ایشان چه بود که خداوند این عذاب را برایشان قرار داد؟ پیامبر صلّی الله علیه و آله فرمود: امّا آنکه از موی خود آویزان بود، موی خود را بر مردان نمی پوشاند؛ و آنکه از زبان آویزان بود، همسرش را اذیت می کرد؛ و آنکه از پستانهایش آویزان بود، از همبستری با شوهر امتناع می کرد؛ و آنکه از پاها آویزان بود، بدون اجازه همسر از خانه خارج می شد؛ و آنکه گوشت بدنش را می خورد، بدنش را برای مردم زینت می کرد؛ و آنکه دستهایش به پاهایش بسته بود و مارها و عقربها بر او بودند، کثیف و با لباسهای کثیف بود که غسل جنابت و حیض نمی کرد، خود را نظافت نمی کرد و نماز را سبک می شمارد؛ و آن زنی که کور و کر و گنگ بود، از راه زنا بچه دار می شد و به گردن شوهر می انداخت؛ و آنکه گوشت بدنش قیچی می­شد، خود را بر مردان عرضه می داشت؛ و آنکه سرش خوک و بدنش الاغ بود، سخن چین و دروغگو بود؛ و آنکه به صورت سگ بود و آتش از دهانش خارج می شد، کنیزک حسود و پر آه و ناله بود. سپس فرمود: وای بر زنی که شویش را خشمگین سازد و خوشا به حال زنی که شویش از وی راضی باشد. - . عیون الاخبار 2: 10 -

**[ترجمه]

«25»

ع، [علل الشرائع] ابْنُ الْوَلِیدِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ

ص: 246


1- 1. عیون الأخبار ج 2 ص 10.

عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْفُضَیْلِ عَنْ سَعْدٍ الْجَلَّابِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ لَمْ یَجْعَلِ الْغَیْرَةَ لِلنِّسَاءِ إِنَّمَا تَغَارُ الْمُنْکِرَاتُ مِنْهُنَّ فَأَمَّا الْمُؤْمِنَاتُ فَلَا وَ إِنَّمَا جَعَلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ الْغَیْرَةَ لِلرِّجَالِ لِأَنَّهُ قَدْ أَحَلَّ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَهُ أَرْبَعاً وَ مَا مَلَکَتْ یَمِینُهُ وَ لَمْ یَجْعَلْ لِلْمَرْأَةِ إِلَّا زَوْجَهَا وَحْدَهُ فَإِنْ بَغَتْ غَیْرَهُ کَانَتْ زَانِیَةً(1).

**[ترجمه]علل الشرایع: امام جعفر صادق علیه السّلام فرمودند: خداوند عزّوجلّ برای زنان غیرت را قرار نداده، و فقط زنان فاقد ایمان رشک می برند، امّا زنان مؤمن چنین نیستند؛ و خداوند عزّوجلّ غیرت را برای مردان قرار داده، زیرا خداوند تعالی چهار همسر و نیز تا جایی که توانایی اش را دارد، برای او حلال ساخته امّا برای زن فقط یک مرد قرار داده و اگر زیاده خواهی کند، زناکار است. - . علل الشرایع: 504 -

**[ترجمه]

«26»

فس، [تفسیر القمی]: الرِّجالُ قَوَّامُونَ عَلَی النِّساءِ بِما فَضَّلَ اللَّهُ بَعْضَهُمْ عَلی بَعْضٍ وَ بِما أَنْفَقُوا مِنْ أَمْوالِهِمْ یَعْنِی فَرَضَ اللَّهُ عَلَی الرِّجَالِ أَنْ یُنْفِقُوا عَلَی النِّسَاءِ ثُمَّ مَدَحَ النِّسَاءَ فَقَالَ فَالصَّالِحاتُ قانِتاتٌ حافِظاتٌ لِلْغَیْبِ بِما حَفِظَ اللَّهُ یَعْنِی تَحْفَظُ نَفْسَهَا إِذَا غَابَ عَنْهَا زَوْجُهَا.

وَ فِی رِوَایَةِ أَبِی الْجَارُودِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام: فِی قَوْلِهِ قانِتاتٌ أَیْ مُطِیعَاتٌ (2).

**[ترجمه]تفسیر علی بن ابراهیم:{مردان، سرپرست زنانند، به دلیل آنکه خدا برخی از ایشان را بر برخی برتری داده و [نیز] به دلیل آنکه از اموالشان خرج می کنند.} - . النساء / 34 - یعنی خداوند بر مردان واجب ساخته که بر زنان انفاق کنند. و سپس به مدح زنان پرداخته و فرموده است:{پس، زنان درستکار، فرمانبردارند [و] به پاس آنچه خدا [برای آنان] حفظ کرده، اسرار [شوهران خود] را حفظ می کنند.} - . النساء / 34 - یعنی خویشتن را به هنگام غیبت شوهر حفظ نماید. و در روایت أبی الجارود به نقل از امام باقر علیه السّلام آورده که «قانتات» به معنای مطیعات است. - . تفسیر علی بن ابراهیم 1: 137 -

**[ترجمه]

«27»

ثو، [ثواب الأعمال] أَبِی عَنْ سَعْدٍ عَنِ ابْنِ یَزِیدَ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ عَبْدِ الْحَمِیدِ عَنِ الْوَلِیدِ بْنِ صَبِیحٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ علیه السلام: أَیَّةُ امْرَأَةٍ تَطَیَّبَتْ ثُمَّ خَرَجَتْ مِنْ بَیْتِهَا فَهِیَ تُلْعَنُ حَتَّی تَرْجِعَ إِلَی بَیْتِهَا مَتَی رَجَعَتْ (3).

**[ترجمه]ثواب الاعمال: امام جعفر صادق علیه السّلام فرمود: رسول خدا صلّی الله علیه و آله

فرمودند: هر زنی که خود را معطر نماید و از خانه خارج شود، مورد لعنت خداست تا اینکه به خانه بازگردد. - . ثواب الاعمال: 231 -

**[ترجمه]

«28»

ص، [قصص الأنبیاء علیهم السلام] عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قَالَ: جِهَادُ الْمَرْأَةِ حُسْنُ التَّبَعُّلِ لِزَوْجِهَا.

**[ترجمه]قصص الانبیاء: پیامبر اسلام صلّی الله علیه و آله فرمودند: جهاد زن، شوهرداری نیکو برای همسرش است.

**[ترجمه]

«29»

ص، [قصص الأنبیاء علیهم السلام] الصَّدُوقُ عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنِ الْخَشَّابِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ حَسَّانَ عَنْ عَمِّهِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: لَوْ أَمَرْتُ أَحَداً أَنْ یَسْجُدَ لِأَحَدٍ لَأَمَرْتُ الْمَرْأَةَ أَنْ تَسْجُدَ لِزَوْجِهَا.

**[ترجمه]قصص الانبیاء: رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمودند: اگر می خواستم که فرمان دهم شخصی بر دیگری سجده کند، قطعاً دستور می دادم که زن بر شوهرش سجده کند.

**[ترجمه]

«30»

مکا، [مکارم الأخلاق] قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: مَنْ صَبَرَ عَلَی سُوءِ خُلُقِ امْرَأَتِهِ أَعْطَاهُ اللَّهُ مِنَ الْأَجْرِ مَا أَعْطَاهُ دَاوُدَ علیه السلام عَلَی بَلَائِهِ وَ مَنْ صَبَرَتْ عَلَی سُوءِ خُلُقِ زَوْجِهَا أَعْطَاهَا مِثْلَ ثَوَابِ آسِیَةَ بِنْتِ مُزَاحِمٍ (4).

ص: 247


1- 1. علل الشرائع ص 504.
2- 2. تفسیر علیّ بن إبراهیم ج 1 ص 137.
3- 3. ثواب الأعمال ص 231.
4- 4. مکارم الأخلاق ص 245.

**[ترجمه]مکارم الاخلاق: پیامبر اسلام صلّی الله علیه و آله: هر کس بر اخلاق بد زنش صبر پیشه کند، خداوند همان صبری را که به حضرت داوود علیه السّلام عطا فرموده، به وی عطا فرماید؛ و هر کس بر خلق بد شوهر خود صبوری کند، خداوند متعال ثواب دختر آسیه را به او عطا فرمایند. - . مکارم الاخلاق: 245 -

**[ترجمه]

«31»

رَوَی الْحَسَنُ بْنُ مَحْبُوبٍ عَنْ مَالِکِ بْنِ عَطِیَّةَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنِ الْبَاقِرِ علیه السلام قَالَ: جَاءَتِ امْرَأَةٌ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقَالَتْ یَا رَسُولَ اللَّهِ مَا حَقُّ الزَّوْجِ عَلَی الْمَرْأَةِ فَقَالَ لَهَا تُطِیعُهُ وَ لَا تَعْصِیهِ وَ لَا تَتَصَدَّقُ مِنْ بَیْتِهِ بِشَیْ ءٍ إِلَّا بِإِذْنِهِ وَ لَا تَصُومُ تَطَوُّعاً إِلَّا بِإِذْنِهِ وَ لَا تَمْنَعُهُ نَفْسَهَا وَ إِنْ کَانَتْ عَلَی ظَهْرِ قَتَبٍ وَ لَا تَخْرُجُ مِنْ بَیْتِهِ إِلَّا بِإِذْنِهِ فَإِنْ خَرَجَتْ بِغَیْرِ إِذْنِهِ لَعَنَتْهَا مَلَائِکَةُ السَّمَاءِ وَ مَلَائِکَةُ الْأَرْضِ وَ مَلَائِکَةُ الْغَضَبِ وَ مَلَائِکَةُ الرَّحْمَةِ حَتَّی تَرْجِعَ إِلَی بَیْتِهَا فَقَالَتْ یَا رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَنْ أَعْظَمُ النَّاسِ حَقّاً عَلَی الرَّجُلِ قَالَ وَالِدَاهُ قَالَتْ فَمَنْ أَعْظَمُ النَّاسِ حَقّاً عَلَی الْمَرْأَةِ قَالَ زَوْجُهَا قَالَتْ فَمَا لِی عَلَیْهِ مِنَ الْحَقِّ مِثْلُ مَا لَهُ عَلَیَّ قَالَ لَا وَ لَا مِنْ کُلِّ مِائَةٍ وَاحِدٌ فَقَالَتْ وَ الَّذِی بَعَثَکَ بِالْحَقِّ لَا یَمْلِکُ رَقَبَتِی رَجُلٌ أَبَداً(1).

**[ترجمه]مکارم الاخلاق: امام محمد باقر علیه السّلام فرمود: زنی نزد رسول خدا صلّی الله علیه و آله آمده و گفت: ای رسول خدا، حق شوهر بر زن چیست؟ فرمود: از او اطاعت کرده، سرکشی نکند و از خانه او چیزی صدقه ندهد مگر به اجازه او و روزه مستحبی نگیرد مگر به اجازه شوهر و از او در همبستری ممانعت نکند حتی اگر بر کجاوه باشد. از خانه خارج نشود مگر به اجازه او، که اگر خارج شود، ملایکه آسمان و زمین و فرشتگان رحمت و غضب او را لعنت کنند تا وقتی که به خانه باز گردد.

زن گفت: ای رسول خدا: چه کسی بزرگترین حق را نسبت به مرد دارد؟ فرمود: والدینش. زن گفت: چه کسی بزرگترین حق را بر زن دارد؟ فرمود: همسرش. زن گفت: پس من را هم حقی به اندازه او بر او هست؟ فرمودند: خیر، حتی یک از صد را هم ندارد. زن گفت: قسم به کسی که تو را مبعوث فرمود، هیچ کس بر من صاحب نخواهد شد. - . مکارم الاخلاق: 268 -

**[ترجمه]

«32»

وَ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام قَالَ: انْصَرَفَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مِنْ سَرِیَّةٍ کَانَ أُصِیبَ فِیهَا نَاسٌ کَثِیرٌ مِنَ الْمُسْلِمِینَ فَاسْتَقْبَلَهُ النِّسَاءُ یَسْأَلْنَ عَنْ قَتْلَاهُنَّ فَدَنَتْ مِنْهُ امْرَأَةٌ فَقَالَتْ یَا رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَا فَعَلَ فُلَانٌ قَالَ وَ مَا هُوَ مِنْکِ فَقَالَتْ أَخِی فَقَالَ احْمَدِی اللَّهَ وَ اسْتَرْجِعِی فَقَدِ اسْتُشْهِدَ فَفَعَلَتْ ذَلِکَ ثُمَّ قَالَتْ یَا رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَا فَعَلَ فُلَانٌ فَقَالَ وَ مَا هُوَ مِنْکِ قَالَتْ زَوْجِی فَقَالَ احْمَدِی اللَّهَ وَ اسْتَرْجِعِی فَقَدِ اسْتُشْهِدَ فَقَالَتْ وَا ذُلَّاهْ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَا کُنْتُ أَظُنُّ أَنَّ الْمَرْأَةَ تَجِدُ بِزَوْجِهَا هَذَا کُلَّهُ حَتَّی رَأَیْتُ هَذِهِ الْمَرْأَةَ(2).

**[ترجمه]مکارم الاخلاق: امام صادق علیه السّلام فرمودند: رسول خدا از جنگی بازگشتند که جماعت زیادی از مسلمانان در آن صدمه دیده بودند. زنان نزد وی آمدند و از کشته هایشان پرسیدند، زنی نزدیک او شد و گفت: فلانی چه کرد؟ پیامبر فرمود: نسبت او با تو چه بود؟ گفت برادرم. فرمود: خدای را شکر کن و بازگرد که به شهادت رسید. زن گفت: ای رسول خدا، فلان شخص چه کرد؟ فرمود: چه نسبتی با تو دارد؟ گفت همسرم است. فرمود: خدای را شکر کن و بازگرد که شهید شد. زن گفت: ای وای و افسوس. پیامبر فرمود: گمان نمی کردم که زن نسبت به همسرش این چنین باشد، تا اینکه این زن را دیدم. - . مکارم الاخلاق: 273 -

**[ترجمه]

«33»

مکا، [مکارم الأخلاق] قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: کَانَ إِبْرَاهِیمُ أَبِی غَیُوراً وَ أَنَا أَغْیَرُ مِنْهُ وَ أَرْغَمَ اللَّهُ أَنْفَ مَنْ لَا یَغَارُ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ (3).

**[ترجمه]مکارم الاخلاق: پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: پدرم حضرت ابراهیم علیه السّلام غیور بود و من از او غیورترم و خداوند نابود سازد کسی را که نسبت به مؤمنین غیور نباشد. - . مکارم الاخلاق: 273 -

**[ترجمه]

«34»

جع، [جامع الأخبار] قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَنْ قَذَفَ امْرَأَتَهُ بِالزِّنَا خَرَجَ مِنْ حَسَنَاتِهِ کَمَا تَخْرُجُ الْحَیَّةُ مِنْ جِلْدِهَا وَ کُتِبَ لَهُ بِکُلِّ شَعْرَةٍ عَلَی بَدَنِهِ أَلْفُ

ص: 248


1- 1. مکارم الأخلاق ص 245.
2- 2. مکارم الأخلاق ص 268.
3- 3. مکارم الأخلاق ص 273.

خَطِیئَةٍ(1).

**[ترجمه]جامع الاخبار: رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمودند: هر کس تهمت زنا به زن خود زند، از همه خوبیهای خود خارج شود، همچنان که مار از پوست خود خارج شود و در برابر هر مویی که بدن دارد، هزار گناه برایش نوشته می شود. - . جامع الاخبار: 157 -

**[ترجمه]

«35»

وَ قَالَ علیه السلام: لَا تَقْذِفُوا نِسَاءَکُمْ بِالزِّنَا فَإِنَّهُ شُبِّهَ بِالطَّلَاقِ وَ إِیَّاکُمْ وَ الْغِیبَةَ فَإِنَّهَا شُبِّهَ بِالْکُفْرِ وَ اعْلَمُوا أَنَّ الْقَذْفَ وَ الْغِیبَةَ یَهْدِمَانِ عَمَلَ مِائَةِ سَنَةٍ(2).

**[ترجمه]جامع الاخبار: امام علیه السّلام فرمودند: تهمت زنا به زنان خود نزنید، چرا که این شبیه طلاق است. بپرهیزید از غیبت که این شبیه کفر است، و بدانید که قذف و غیبت، عمل صد ساله را نابود می سازد. - . جامع الاخبار: 158 -

**[ترجمه]

«36»

وَ قَالَ علیه السلام: مَنْ قَذَفَ امْرَأَتَهُ بِالزِّنَا نَزَلَتْ عَلَیْهِ اللَّعْنَةُ وَ لَا یُقْبَلُ مِنْهُ صَرْفٌ وَ لَا عَدْلٌ (3).

**[ترجمه]جامع الاخبار: امام علیه السّلام فرمودند: هر کس تهمت زنا به زن خود زند، لعنت خدا بر او نازل شود و هیچ کار نیک و عدلی از او قبول نمی شود. - . جامع الاخبار: 158 -

**[ترجمه]

«37»

وَ قَالَ علیه السلام: لَا یَقْذِفُ امْرَأَتَهُ إِلَّا مَلْعُونٌ أَوْ قَالَ مُنَافِقٌ فَإِنَّ الْقَذْفَ مِنَ الْکُفْرِ وَ الْکُفْرَ فِی النَّارِ لَا تَقْذِفُوا نِسَاءَکُمْ فَإِنَّ فِی قَذْفِهِنَّ نَدَامَةً طَوِیلَةً وَ عُقُوبَةً شَدِیدَةً(4).

**[ترجمه]جامع الاخبار: امام علیه السّلام فرمودند: فقط ملعون به زن خود تهمت می زد - و یا منافق هم گفت-ه اند -. قذف [تهمت ناروای زنا] از کفر است و کفر از آتش. تهمت زنا به زنان خود نزنید، چرا که در این کار، ندامتی است طولانی و عقوبتی است شدید. - . جامع الاخبار: 158 -

**[ترجمه]

«38»

وَ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: إِنِّی أَتَعَجَّبُ مِمَّنْ یَضْرِبُ امْرَأَتَهُ وَ هُوَ بِالضَّرْبِ أَوْلَی مِنْهَا لَا تَضْرِبُوا نِسَاءَکُمْ بِالْخَشَبِ فَإِنَّ فِیهِ الْقِصَاصَ وَ لَکِنِ اضْرِبُوهُنَّ بِالْجُوعِ وَ الْعُرْیِ حَتَّی تُرِیحُوا [تَرْبَحُوا] فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ وَ أَیُّمَا رَجُلٍ تَتَزَیَّنُ امْرَأَتُهُ وَ تَخْرُجُ مِنْ بَابِ دَارِهَا فَهُوَ دَیُّوثٌ وَ لَا یَأْثَمُ مَنْ یُسَمِّیهِ دَیُّوثاً وَ الْمَرْأَةُ إِذَا خَرَجَتْ مِنْ بَابِ دَارِهَا مُتَزَیِّنَةً مُتَعَطِّرَةً وَ الزَّوْجُ بِذَلِکَ رَاضٍ یُبْنَی لِزَوْجِهَا بِکُلِّ قَدَمٍ بَیْتٌ فِی النَّارِ فَقَصِّرُوا أَجْنِحَةَ نِسَائِکُمْ وَ لَا تُطَوِّلُوهَا فَإِنَّ فِی تَقْصِیرِ أَجْنِحَتِهَا رِضًی وَ سُرُوراً وَ دُخُولَ الْجَنَّةِ بِغَیْرِ حِسَابٍ احْفَظُوا وَصِیَّتِی فِی أَمْرِ نِسَائِکُمْ حَتَّی تَنْجُوا مِنْ شِدَّةِ الْحِسَابِ وَ مَنْ لَمْ یَحْفَظْ وَصِیَّتِی فَمَا أَسْوَأَ حَالَهُ بَیْنَ یَدَیِ اللَّهِ وَ قَالَ علیه السلام النِّسَاءُ حَبَائِلُ الشَّیْطَانِ (5).

**[ترجمه]جامع الاخبار: پیامبر اسلام صلّی الله علیه و آله

فرمودند: من در شگفتم از کسی که زن خود را می زند، در حالی که خود مستحق تر است به زدن. زنان خود را با چوب نزنید، چرا که در آن قصاص است. اما آنها را با گرسنگی و عریانی تنبیه کنید تا در دنیا و آخرت راحت باشید. هر مردی که زنش زینت کند و از در خانه اش خارج شود، دیّوث است و هر کس آن را دیوث بنامد گناه نکرده. و زن اگر از خانه اش خارج شود در حالی که زینت کرده و عطر زده باشد و همسرش راضی به آن باشد، با هر قدمی که بر می دارد، خانه­ای در جهنم برایش بنا می کند. بالهای زنانتان را کوتاه کنید و آن را طولانی نسازید، زیرا در کوتاه کردن آن رضایت و شادی و دخول بهشت، بدون حساب و کتاب است. وصیت مرا در خصوص زنانتان رعایت کنید تا از شدت روز حساب نجات یابید و هر کس وصیت مرا حفظ نکند، چه حال و روز بدی در برابر خدا خواهد داشت. و نیز فرمودند: زنان دامهای شیطان هستند. - . جامع الاخبار: 158 -

**[ترجمه]

«39»

نَوَادِرُ الرَّاوَنْدِیِّ، بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: اضْرِبُوا النِّسَاءَ عَلَی تَعْلِیمِ الْخَیْرِ(6).

ص: 249


1- 1. جامع الأخبار ص 157 طبع النجف.
2- 2. جامع الأخبار ص 158.
3- 3. جامع الأخبار ص 158.
4- 4. جامع الأخبار ص 158.
5- 5. جامع الأخبار ص 158.
6- 6. نوادر الراوندیّ ص 13.

**[ترجمه]نوادر الراوندی: پیامبر خدا صلّی الله علیه و آله فرمود: زنان را برای تعلیم کار نیک بزنید. - . نوادر الراوندی: 13 -

**[ترجمه]

«40»

وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ قَالَ: إِنَّ فَاطِمَةَ دَخَلَ عَلَیْهَا عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام وَ بِهِ کَآبَةٌ شَدِیدَةٌ فَقَالَتْ فَاطِمَةُ علیها السلام یَا عَلِیُّ مَا هَذِهِ الْکَآبَةُ فَقَالَ عَلِیٌّ علیه السلام سَأَلَنَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله عَنِ الْمَرْأَةِ مَا هِیَ فَقُلْنَا عَوْرَةٌ فَقَالَ فَمَتَی تَکُونُ أَدْنَی مِنْ رَبِّهَا فَلَمْ نَدْرِ فَقَالَتْ فَاطِمَةُ لِعَلِیٍّ علیه السلام ارْجِعْ إِلَیْهِ فَأَعْلِمْهُ أَنَّ أَدْنَی مَا تَکُونُ مِنْ رَبِّهَا أَنْ تَلْزَمَ قَعْرَ بَیْتِهَا فَانْطَلَقَ فَأَخْبَرَ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَا قَالَتْ فَاطِمَةُ علیها السلام فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِنَّ فَاطِمَةَ بَضْعَةٌ مِنِّی (1).

**[ترجمه]نوادر الراوندی: امیرالمؤمنین علیه السّلام بر فاطمه علیها السّلام وارد شدند در حالی که به شدّت غمگین بودند. فاطمه علیها السّلام فرمودند: ای علی، این غمگینی از چه روی است؟ علی علیه السّلام فرمودند: پیامبر خدا از ما درباره زن سؤال کردند؛ و ما گفتیم که عورت هستند. سپس فرمودند: چه هنگام به خداوند نزدیکتر است؟ امّا ما ندانستیم. فاطمه علیها السّلام به علی علیه السّلام گفتند: نزد وی رفته و بگو که نزدیکترین حالت زن به خدا زمانی است که در قعر خانه اش باشد. علی علیه السّلام نزد رسول خدا صلّی الله علیه و آله رفت و آنچه را که فاطمه سلام الله علیها گفته بود به پیامبر عرض کرد. رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمود: فاطمه پاره تن من است. - . نوادر الراوندی: 14 -

**[ترجمه]

«41»

وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ قَالَ قَالَ عَلِیٌّ علیه السلام: أَقْبَلَتِ امْرَأَةٌ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقَالَتْ یَا رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِنَّ لِی زَوْجاً وَ لَهُ عَلَیَّ غِلْظَةٌ وَ إِنِّی صَنَعْتُ بِهِ شَیْئاً لِأُعَطِّفَهُ عَلَیَّ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أُفٍّ لَکِ کَدَّرْتِ دِینَکِ لَعَنَتْکِ الْمَلَائِکَةُ الْأَخْیَارُ لَعَنَتْکِ مَلَائِکَةُ السَّمَاءِ لَعَنَتْکِ مَلَائِکَةُ الْأَرْضِ فَصَامَتْ نَهَارَهَا وَ قَامَتْ لَیَالِیَهَا وَ لَبِسَتِ الْمُسُوحَ ثُمَّ حَلَقَتْ رَأْسَهَا فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِنَّ حَلْقَ الرَّأْسِ لَا یُقْبَلُ مِنْهَا إِلَّا أَنْ یَرْضَی الزَّوْجُ (2).

**[ترجمه]نوادر الراوندی: امام علی علیه السّلام فرمودند: زنی خدمت رسول خدا صلّی الله علیه و آله آمد و گفت: ای رسول خدا، مرا همسری است که بر من خشم و غضب دارد و من کاری نکردم که بر من مهربان باشد. رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمود: وای بر تو، دینت را خراب کردی و ملایکه آسمان و زمین تو را لعنت کنند. پس آن زن روزها روزه گرفت و شبها به نماز ایستاد و لباس خشن پوشید و موی سر تراشید. پیامبر خدا صلّی الله علیه و آله فرمود: تراشیدن موی سر او پذیرفته نمی شود مگر اینکه همسرش از او راضی شود. - . نوادر الراوندی: 25 -

**[ترجمه]

«42»

وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: إِنَّمَا الْمَرْأَةُ لُعْبَةٌ فَمَنِ اتَّخَذَهَا فَلْیُبْضِعْهَا(3).

**[ترجمه]نوادر الراوندی: رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمودند: زن همچون بازیچه­ای است و هر کس آن را برگزیند، باید با او همبستر شود. - . نوادر الراوندی: 35 -

**[ترجمه]

«43»

وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: النِّسَاءُ عَوْرَةٌ احْبِسُوهُنَّ فِی الْبُیُوتِ وَ اسْتَعِینُوا عَلَیْهِنَّ بِالْعُرْیِ (4).

**[ترجمه]نوادر الراوندی: رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمودند: زنان عورتند آنها را در خانه ها حبس کنید و در این راه از عریان نگه داشتن آنها {لباس های رنگارنگ نخریدن برای آنها} استفاده کنید. - . نوادر الراوندی: 36 -

**[ترجمه]

«44»

وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: الْغَیْرَةُ مِنَ الْإِیمَانِ وَ الْبَذَاءُ مِنَ الْجَفَاءِ(5).

**[ترجمه]نوادر الراوندی: رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمودند: غیرت از ایمان است و تهمت و سخن زشت از جفا. - . نوادر الراوندی: 36 -

**[ترجمه]

«45»

وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: کَتَبَ اللَّهُ الْجِهَادَ عَلَی رِجَالِ

ص: 250


1- 1. نوادر الراوندیّ ص 14.
2- 2. نوادر الراوندیّ ص 25.
3- 3. نوادر الراوندیّ ص 35.
4- 4. نوادر الراوندیّ ص 36.
5- 5. نوادر الراوندیّ ص 36.

أُمَّتِی وَ الْغَیْرَةَ عَلَی نِسَاءِ أُمَّتِی فَمَنْ صَبَرَ مِنْهُمْ وَ احْتَسَبَ أَعْطَاهُ أَجْرَ شَهِیدٍ(1).

**[ترجمه]نوادر الراوندی: رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمودند: خداوند جهاد را بر مردان امت من واجب ساخته و غیرت را بر زنان امت من. و هر زنی که صبوری پیشه کند و خود را پاس دارد، خداوند اجر شهید را بر او عطا کند. - . نوادر الراوندی: 37 -

**[ترجمه]

«46»

وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ قَالَ قَالَ عَلِیٌّ علیه السلام: أَتَی النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله رَجُلٌ مِنَ الْأَنْصَارِ بِابْنَةٍ لَهُ فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ إِنَّ زَوْجَهَا فُلَانُ بْنُ فُلَانٍ الْأَنْصَارِیُّ فَضَرَبَهَا فَأَثَّرَ فِی وَجْهِهَا فَأُقِیدُهُ لَهَا فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لَکَ ذَلِکَ فَأَنْزَلَ اللَّهُ تَعَالَی قَوْلَهُ الرِّجالُ قَوَّامُونَ عَلَی النِّساءِ الْآیَةَ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَرَدْتَ أَمْراً وَ أَرَادَ اللَّهُ تَعَالَی غَیْرَهُ (2).

**[ترجمه]نوادر الراوندی: امام علی علیه السّلام فرمودند: مردی از انصار دختر خود را خدمت پیامبر صلّی الله علیه و آله آورده و گفت: ای رسول خدا، همسر این دختر که فلان بن فلان انصاری است او را زده و در صورت او اثری نهاده، آیا می توانم آن مرد را به خاطر دخترم در قید و بند کنم؟ رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمودند: تو را چنین باشد. که خداوند وحی فرمود: الرجال قوامون علی النساء {مردان، سرپرست زنانند.} - . النساء / 34 - رسول خدا فرمود: تو چیزی را اراده کردی و خداوند غیر از آن را. - . نوادر الراوندی: 38 -

**[ترجمه]

«47»

وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: أَیُّمَا رَجُلٍ رَأَی فِی مَنْزِلِهِ شَیْئاً مِنَ الْفُجُورِ فَلَمْ یُغَیِّرْ بَعَثَ اللَّهُ تَعَالَی طَیْراً أَبْیَضَ یَظَلُّ عَلَیْهِ أَرْبَعِینَ صَبَاحاً فَیَقُولُ کُلَّمَا دَخَلَ وَ خَرَجَ غَیِّرْ غَیِّرْ فَإِنْ غَیَّرَ وَ إِلَّا مَسَحَ رَأْسَهُ بِجَنَاحَیْهِ عَلَی عَیْنَیْهِ فَإِنْ رَأَی حَسَناً لَمْ یَسْتَحْسِنْهُ وَ إِنْ یَرَی قَبِیحاً لَمْ یُنْکِرْهُ (3).

**[ترجمه]نوادر الراوندی: رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمودند: هر مردی که در خانه فسق و فجوری دید و بر آن غیرت نکرد، خداوند پرنده ای سفید را بر او می فرستد که چهل صبح بر او سایه افکند و هر گاه که مرد داخل یا خارج شود گوید: غیرت کن، غیرت کن! و اگر غیرت کرد که هیچ، و گرنه بالهایش را بر سر و چشمان وی بمالد و زان پس اگر چیز نیکویی ببیند آن را خوش ندارد و اگر چیز قبیحی ببیند، از آن بدش نمی آید. - . نوادر الراوندی: 47 -

**[ترجمه]

«48»

أَمَالِی الشَّیْخِ، جَمَاعَةٌ عَنْ أَبِی الْمُفَضَّلِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْحَسَنِیِّ عَنْ مُوسَی بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْحَسَنِیِّ عَنْ جَدِّهِ مُوسَی بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِیهِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَسَنِ وَ عَمَّیْهِ إِبْرَاهِیمَ وَ الْحَسَنِ ابْنَیِ الْحَسَنِ عَنْ أُمِّهِمْ فَاطِمَةَ بِنْتِ الْحُسَیْنِ عَنْ أَبِیهَا عَنْ جَدِّهَا عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیهم السلام عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قَالَ: النِّسَاءُ عِیٌّ وَ عَوْرَاتٌ فَدَاوُوا عِیَّهُنَّ بِالسُّکُوتِ وَ عَوْرَاتِهِنَّ بِالْبُیُوتِ (4).

**[ترجمه]امالی الطوسی: پیامبر صلّی الله علیه و آله فرمودند: زنان ناتوانند و عورت شما هستند؛ ناتوانی آنها را با سکوت و عورت بودن آنها را با در خانه نگهداشتن مداوا کنید. - . امالی الطوسی 2: 197 -

**[ترجمه]

«49»

وَ مِنْهُ، جَمَاعَةٌ عَنْ أَبِی الْمُفَضَّلِ بِإِسْنَادِهِ رَفَعَهُ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام قَالَ: سَأَلَتْ أُمُّ سَلَمَةَ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله عَنْ فَضْلِ النِّسَاءِ فِی خِدْمَةِ أَزْوَاجِهِنَّ فَقَالَ أَیُّمَا امْرَأَةٍ رَفَعَتْ مِنْ بَیْتِ زَوْجِهَا شَیْئاً مِنْ مَوْضِعٍ إِلَی مَوْضِعٍ تُرِیدُ بِهِ صَلَاحاً إِلَّا نَظَرَ اللَّهُ إِلَیْهَا وَ مَنْ نَظَرَ اللَّهُ إِلَیْهِ لَمْ یُعَذِّبْهُ فَقَالَتْ أُمُّ سَلَمَةَ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهَا زِدْنِی فِی النِّسَاءِ الْمَسَاکِینِ مِنَ الثَّوَابِ بِأَبِی

ص: 251


1- 1. نوادر الراوندیّ ص 37.
2- 2. نوادر الراوندیّ ص 38.
3- 3. نوادر الراوندیّ ص 47.
4- 4. أمالی الطوسیّ ج 2 ص 197.

أَنْتَ وَ أُمِّی فَقَالَ صلی الله علیه و آله یَا أُمَّ سَلَمَةَ إِنَّ الْمَرْأَةَ إِذَا حَمَلَتْ کَانَ لَهَا مِنَ الْأَجْرِ کَمَنْ جَاهَدَ بِنَفْسِهِ وَ مَالِهِ فِی سَبِیلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَإِذَا وَضَعَتْ قِیلَ لَهَا قَدْ غُفِرَ لَکَ ذَنْبُکَ فَاسْتَأْنِفِی الْعَمَلَ فَإِذَا أَرْضَعَتْ فَلَهَا بِکُلِّ رَضْعَةٍ تَحْرِیرُ رَقَبَةٍ مِنْ وُلْدِ إِسْمَاعِیلَ (1).

**[ترجمه]امالی الطوسی: امام صادق علیه السّلام فرمودند: امّ سلمه از رسول خدا صلی الله علیه و آله درباره فضل زنان در خدمت کردن به همسرانشان سؤال کرد. رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمودند: هر زنی که در منزل شوهرش، برای اصلاح کاری، چیزی را از مکانی برداشته و به جایی دیگر منتقل نماید، خداوند به روی او خواهد نگریست و هر کس که خداوند به رویش بنگرد، عذابش نخواهد داد.

ام سلمه گفت: ای که پدر و مادرم فدایت! درباره زنان مسکین بگو که چگونه می توانند ثواب ببرند. پیامبر فرمودند: ای ام سلمه. هر گاه زن باردار شود، اجری خواهد داشت مانند کسی که با جان و مال خود در راه خدا جهاد کند؛ و هرگاه وضع حمل کند، به او گفته خواهد شد، گناهانت بخشیده شد، کار و زندگی ات را از سر بگیر. و آنگاه که شیر دهد، با هر شیری که دهد، گویا فردی از نسل اسماعیل را آزاد ساخته است. - . امالی الطوسی 2: 230 -

**[ترجمه]

«50»

ما، [الأمالی للشیخ الطوسی] عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ وَهْبَانَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ الزَّعْفَرَانِیِّ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ أَبِیهِ أَحْمَدَ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: النِّسَاءُ عِیٌّ وَ عَوْرَةٌ فَاسْتُرُوا الْعَوْرَاتِ بِالْبُیُوتِ وَ اسْتُرُوا الْعِیَّ بِالسُّکُوتِ (2).

**[ترجمه]امالی الطوسی: امام جعفر صادق علیه السّلام فرمود: رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمودند: زنان ناتوان و عورت هستند، پس عورتهای خود را در خانه ها مستور سازید و ناتوانی در کلام آنها را با سکوت کردن مستور نمایید. - . امالی الطوسی 2: 276 -

**[ترجمه]

«51»

نهج، [نهج البلاغة] قَالَ علیه السلام: غَیْرَةُ الْمَرْأَةِ کُفْرٌ وَ غَیْرَةُ الرَّجُلِ إِیمَانٌ (3).

**[ترجمه]نهج البلاغه: امام علی علیه السّلام فرموده اند: غیرت زن کفر است و غیرت مرد ایمان. - . نهج البلاغه 3: 179 -

**[ترجمه]

«52»

وَ قَالَ علیه السلام: جِهَادُ الْمَرْأَةِ حُسْنُ التَّبَعُّلِ (4).

**[ترجمه]نهج البلاغه: امام علی علیه السّلام فرمودند: جهاد زن همسرداری نیکو است. - . نهج البلاغه 3: 184 -

**[ترجمه]

«53»

وَ قَالَ علیه السلام: الْمَرْأَةُ شَرٌّ کُلُّهَا وَ شَرٌّ مَا فِیهَا أَنَّهُ لَا بُدَّ مِنْهَا(5).

**[ترجمه]نهج البلاغه: و نیز فرمودند: زن در کل شر است، امّا چاره ای هم از او نیست. - . نهج البلاغه 3: 206 -

**[ترجمه]

«54»

وَ قَالَ: فِی وَصِیَّتِهِ لِابْنِهِ الْحَسَنِ علیه السلام إِیَّاکَ وَ مُشَاوَرَةَ النِّسَاءِ فَإِنَّ رَأْیَهُنَّ إِلَی أَفْنٍ وَ عَزْمَهُنَّ إِلَی وَهْنٍ فَاکْفُفْ عَلَیْهِنَّ مِنْ أَبْصَارِهِنَّ بِحِجَابِکَ إِیَاهُنَّ فَإِنَّ شِدَّةَ الْحِجَابِ أَبْقَی عَلَیْهِنَّ وَ لَیْسَ خُرُوجُهُنَّ بِأَشَدَّ مِنْ إِدْخَالِکَ مَنْ لَا یُوثَقُ بِهِ عَلَیْهِنَّ وَ إِنِ اسْتَطَعْتَ أَنْ لَا یَعْرِفْنَ غَیْرَکَ فَافْعَلْ وَ لَا تُمَلِّکِ الْمَرْأَةَ مِنْ أَمْرِهَا مَا جَاوَزَ نَفْسَهَا فَإِنَّ الْمَرْأَةَ رَیْحَانَةٌ وَ لَیْسَتْ بِقَهْرَمَانَةٍ وَ لَا تَعْدُ بِکَرَامَتِهَا نَفْسَهَا وَ لَا تُطْمِعْهَا أَنْ تَشْفَعَ لِغَیْرِهَا وَ إِیَّاکَ وَ التَّغَایُرَ فِی غَیْرِ مَوْضِعِ غَیْرَةٍ فَإِنَّ ذَلِکَ یَدْعُو الصَّحِیحَةَ إِلَی السَّقَمِ وَ الْبَرِیئَةَ إِلَی الرِّیَبِ (6).

**[ترجمه]نهج البلاغه: امام علی علیه السّلام در وصیت خود به امام حسن علیه السّلام فرمودند: بپرهیز از مشورت با زنان، چون که رأی آنها سست و ضعیف است و در تصمیم گرفتن ناتوانند. آنها را در پشت پرده نگهدار تا چشمشان به نامحرم نیفتد، چرا که در پرده بودن، آنها را بهتر نگه می دارد و بیرون رفتن آنها از خانه، بدتر از به خانه آوردن کسی است که به او اطمینان نداری؛ و اگر بتوانی کاری کنی که جز تو را نشناسد، این کار را بکن. و کاری را که خارج از توانایی زن است به او وامگذار، همانا زن گل است نه پهلوان؛ و بر حذر باش از این که او را بیش از اندازه گرامی بداری و یا طمع او را درباره شفاعت از دیگران بر انگیزی. و بر حذر باش از غیرت نابجا، زیرا که این کار درستکار را به نادرستی می کشاند و پاکدامن را به ریاکاری. - . نهج البلاغه 3: 63 -

**[ترجمه]

«55»

کَنْزُ الْکَرَاجُکِیِّ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ شَاذَانَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ

ص: 252


1- 1. أمالی الطوسیّ ج 2 ص 230.
2- 2. أمالی الطوسیّ ج 2 ص 276.
3- 3. نهج البلاغة ج 3 ص 179.
4- 4. نهج البلاغة ج 3 ص 184 ذیل حدیث.
5- 5. نهج البلاغة ج 3 ص 206.
6- 6. نهج البلاغة ج 3 ص 63.

الْحَسَنِ بْنِ الْوَلِیدِ عَنْ مُحَمَّدِ [بْنِ] الْحَسَنِ الصَّفَّارِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ مُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ عَنْ یُونُسَ بْنِ یَعْقُوبَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: مَلْعُونَةٌ مَلْعُونَةٌ امْرَأَةٌ تُؤْذِی زَوْجَهَا وَ تَغُمُّهُ وَ سَعِیدَةٌ سَعِیدَةٌ امْرَأَةٌ تُکْرِمُ زَوْجَهَا وَ لَا تُؤْذِیهِ وَ تُطِیعُهُ فِی جَمِیعِ أَحْوَالِهِ (1).

**[ترجمه]کنز الکراجکی: امام جعفر صادق علیه السّلام فرمودند: ملعون است ملعون است زنی که مردش را آزار داده و غصه­اش می دهد. و چه نیکو و نیک بخت است زنی که مردش را اکرام کرده و اذیت نمی کند و در تمام احوال از او اطاعت کند. - . کنزالفوائد الکراجکی: 63 -

**[ترجمه]

«56»

وَ مِنْهُ، قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: إِیَّاکَ وَ مُشَاوَرَةَ النِّسَاءِ إِلَّا مَنْ جَرَّبْتَ بِکَمَالِ عَقْلٍ فَإِنَّ رَأْیَهُنَّ یَجُرُّ إِلَی الْأَفْنِ وَ عَزْمَهُنَّ إِلَی وَهْنٍ وَ قَصِّرْ عَلَیْهِنَّ حُجُبَهُنَّ فَهُوَ خَیْرٌ لَهُنَّ وَ لَیْسَ خُرُوجُهُنَّ بِأَشَدَّ عَلَیْکَ مِنْ دُخُولِ مَنْ لَا یُوثَقُ بِهِ عَلَیْهِنَّ وَ إِنِ اسْتَطَعْتَ أَنْ لَا یَعْرِفْنَ غَیْرَکَ فَافْعَلْ وَ لَا تُمَلِّکِ الْمَرْأَةَ مِنْ أَمْرِهَا مَا یُجَاوِزُ نَفْسَهَا فَإِنَّ ذَلِکَ أَنْعَمُ لِبَالِهَا وَ بَالِکَ وَ إِنَّمَا الْمَرْأَةُ رَیْحَانَةٌ وَ لَیْسَتْ بِقَهْرَمَانَةٍ وَ لَا تُطْمِعْهَا أَنْ تَشْفَعَ لِغَیْرِهَا وَ لَا تُطِیلَنَّ الْخَلْوَةَ مَعَ النِّسَاءِ فَیَمَلَّنَّکَ وَ اسْتَبْقِ مِنْ نَفْسِکَ بَقِیَّةً وَ إِیَّاکَ وَ التَّغَایُرَ فِی غَیْرِ مَوْضِعِ غَیْرَةٍ فَإِنَّ ذَلِکَ یَدْعُو الصَّحِیحَةَ إِلَی السَّقَمِ وَ إِنْ رَأَیْتَ مِنْهُنَّ رِیبَةً فَعَجِّلِ النَّکِیرَ وَ أَقِلَّ الْغَضَبَ عَلَیْهِنَّ إِلَّا فِی عَیْبٍ أَوْ ذَنْبٍ (2).

**[ترجمه]کنز الکراجکی: امیرالمؤمنین علیه السّلام فرمودند: بپرهیز از مشورت با زن، مگر آنهایی را که کمال عقلشان را تجربه کرده ای. زیرا رأی آنها به سوی سستی و تصمیمشان به سوی ضغف رهنمون می شود. و آنها را در حجاب نگهدار، چرا که این برایشان بهتر است. و خروج آنها از خانه بدتر است از اینکه شخص نامطمئنی را به خانه آوری. و اگر توانستی کاری کنی که غیر از تو شخص دیگری را نشناسد، پس این کار را انجام بده. و کاری که از توان او خارج است بر وی وامگذار، چرا که این برای روان و روح او و تو بهتر است. زن چون گلی لطیف است، او پهلوان نیست. او را به طمع نینداز که درباره کسی نزد تو شفاعت کند. خلوت با زنان را طولانی نکن که باعث ملال شوند. و برای خود توان و قدرت بگذار. بپرهیز از اینکه نابجا بر او غیرت کنی، زیرا این کار زن درستکار را به نادرستی می کشد، و اگر از آنها کار ناپسندی دیدی، در توبیخ آنها عجله کن و بر آنها کمتر خشم گیر، مگر در عیب یا گناه. - . کنزالفوائد الکراجکی: 177 -

**[ترجمه]

«57»

وَ قَالَ: لَا تُطْلِعُوا النِّسَاءَ عَلَی حَالٍ وَ لَا تَأْمَنُوهُنَّ عَلَی مَالٍ وَ لَا تَثِقُوا بِهِنَّ فِی الْفِعَالِ فَإِنَّهُنَّ لَا عَهْدَ لَهُنَّ عِنْدَ عَاهِدِهِنَّ وَ لَا وَرَعَ لَهُنَّ عِنْدَ حَاجَتِهِنَّ وَ لَا دِینَ لَهُنَّ عِنْدَ شَهْوَتِهِنَّ یَحْفَظْنَ الشَّرَّ وَ یَنْسَیْنَ الْخَیْرَ فَالْطُفُوا لَهُنَّ عَلَی حَالٍ لَعَلَّهُنَّ یُحْسِنَّ الْفِعَالَ (3).

**[ترجمه]کنز الکراجکی: و نیز فرمودند: زنان را بر حال خود آگاه مسازید و بر مال خود امین مدارید و در کارها به آنها اطمینان نکنید، چرا که ایشان به هنگام عهد بستن، به آن پایبند نیستند و در هنگام حاجت، هیچ تقوایی ندارند. بدیها را به حافظه می سپارند و خوبیها را از یاد می برند. با این اوصاف، در هر حالتی برایشان ملاطفت کنید، باشد که کارهایشان نیکو شود. - . کنزالفوائد: 177 -

**[ترجمه]

«58»

عِدَّةُ الدَّاعِی، قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: مَا زَالَ جَبْرَئِیلُ یُوصِینِی بِالْمَرْأَةِ حَتَّی ظَنَنْتُ أَنَّهُ لَا یَنْبَغِی طَلَاقُهَا إِلَّا مِنْ فَاحِشَةٍ مُبَیِّنَةٍ(4).

ص: 253


1- 1. کنز الفوائد للکراجکیّ ص 63 ضمن حدیث.
2- 2. کنز الفوائد ص 177.
3- 3. کنز الفوائد ص 177.
4- 4. عدّة الداعی ص 62.

**[ترجمه]عدة الداعی: پیامبر صلّی الله علیه و آله فرمودند: همیشه جبرئیل مرا به زنان توصیه می کرد، تا جایی که گمان کردم طلاق دادن آنها شایسته نیست مگر به خاطر گناهی آشکار. - . عده الداعی: 62 -

**[ترجمه]

«59»

وَ قَالَ صلی الله علیه و آله: اتَّقُوا اللَّهَ فِی الضَّعِیفَیْنِ النِّسَاءِ وَ الْیَتِیمِ (1).

**[ترجمه]عدة الداعی: پیامبر صلّی الله علیه و آله فرمودند: تقوای خدا را درباره دو ضعیف پیش گیرید: زنان و یتیم. - . عده الداعی: 63 -

**[ترجمه]

«60»

وَ قَالَ صلی الله علیه و آله: حَقُّ الْمَرْأَةِ عَلَی زَوْجِهَا أَنْ یَسُدَّ جَوْعَتَهَا وَ أَنْ یَسْتُرَ عَوْرَتَهَا وَ لَا یُقَبِّحَ لَهَا وَجْهاً فَإِذَا فَعَلَ ذَلِکَ فَقَدْ وَ اللَّهِ أَدَّی حَقَّهَا(2).

**[ترجمه]عدة الداعی: و نیز فرمودند: حق زن بر شویش آن است که گرسنگی اش را برطرف ساخته و عورتش را بپوشاند و او را سرزنش و خوار ندارد. و اگر این چنین کرد، به خدا سوگند که حق او را ادا نموده است. - . عده الداعی: 63 -

**[ترجمه]

باب 5 جوامع أحکام النساء و نوادرها

الآیات

الأحزاب یا نِساءَ النَّبِیِّ لَسْتُنَّ کَأَحَدٍ مِنَ النِّساءِ إِنِ اتَّقَیْتُنَّ فَلا تَخْضَعْنَ بِالْقَوْلِ فَیَطْمَعَ الَّذِی فِی قَلْبِهِ مَرَضٌ وَ قُلْنَ قَوْلًا مَعْرُوفاً وَ قَرْنَ فِی بُیُوتِکُنَّ وَ لا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجاهِلِیَّةِ الْأُولی وَ أَقِمْنَ الصَّلاةَ وَ آتِینَ الزَّکاةَ وَ أَطِعْنَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ (3) الممتحنة یا أَیُّهَا النَّبِیُّ إِذا جاءَکَ الْمُؤْمِناتُ یُبایِعْنَکَ عَلی أَنْ لا یُشْرِکْنَ بِاللَّهِ شَیْئاً وَ لا یَسْرِقْنَ وَ لا یَزْنِینَ وَ لا یَقْتُلْنَ أَوْلادَهُنَّ وَ لا یَأْتِینَ بِبُهْتانٍ یَفْتَرِینَهُ بَیْنَ أَیْدِیهِنَّ وَ أَرْجُلِهِنَّ وَ لا یَعْصِینَکَ فِی مَعْرُوفٍ فَبایِعْهُنَّ وَ اسْتَغْفِرْ لَهُنَّ اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِیمٌ (4).

lt;meta info="- «یا نِساءَ النَّبِیِّ لَسْتُنَّ کَأَحَدٍ مِنَ النِّساءِ إِنِ اتَّقَیْتُنَّ فَلا تَخْضَعْنَ بِالْقَوْلِ فَیَطْمَعَ الَّذی فی قَلْبِهِ مَرَضٌ وَ قُلْنَ قَوْلاً مَعْرُوفاً وَ قَرْنَ فی بُیُوتِکُنَّ وَ لا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجاهِلِیَّةِ الْأُولی وَ أَقِمْنَ الصَّلاةَ وَ آتینَ الزَّکاةَ وَ أَطِعْنَ اللَّه َ وَ رَسُولَه.» - . احزاب / 33 - 32 -

{ای همسران پیامبر، شما مانند هیچ یک از زنان [دیگر] نیستید، اگر سَرِ پروا دارید پس به ناز سخن مگویید تا آنکه در دلش بیماری است طمع ورزد و گفتاری شایسته گویید. و در خانه هایتان قرار گیرید و مانند روزگار جاهلیّتِ قدیم زینتهای خود را آشکار مکنید و نماز برپا دارید و زکات بدهید و خدا و فرستاده اش را فرمان برید.}

- «یا أَیُّهَا النَّبِیُّ إِذا جاءَکَ الْمُؤْمِناتُ یُبایِعْنَکَ عَلی أَنْ لا یُشْرِکْنَ بِاللَّهِ شَیْئاً وَ لا یَسْرِقْنَ وَ لا یَزْنینَ وَ لا یَقْتُلْنَ أَوْلادَهُنَّ وَ لا یَأْتینَ بِبُهْتانٍ یَفْتَرینَهُ بَیْنَ أَیْدیهِنَّ وَ أَرْجُلِهِنَّ وَ لا یَعْصینَکَ فی مَعْرُوفٍ فَبایِعْهُنَّ وَ اسْتَغْفِرْ لَهُنَّ اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحیمٌ» - . الممتحنه / 12 -

{ای پیامبر، چون زنان باایمان نزد تو آیند که [با این شرط] با تو بیعت کنند که چیزی را با خدا شریک نسازند، و دزدی نکنند، و زنا نکنند، و فرزندان خود را نکشند، و بچه های حرامزاده ای را که پس انداخته اند با بُهتان [و حیله] به شوهر نبندند، و در [کار] نیک از تو نافرمانی نکنند، با آنان بیعت کن و از خدا برای آنان آمرزش بخواه، زیرا خداوند آمرزنده مهربان است.}

**[ترجمه]

الأخبار

«1»

ل، [الخصال] الْقَطَّانُ عَنِ السُّکَّرِیِّ عَنِ الْجَوْهَرِیِّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عُمَارَةَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَابِرٍ الْجُعْفِیِّ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام یَقُولُ: لَیْسَ عَلَی النِّسَاءِ أَذَانٌ وَ لَا إِقَامَةٌ وَ لَا جُمُعَةٌ وَ لَا جَمَاعَةٌ وَ لَا عِیَادَةُ الْمَرِیضِ وَ لَا اتِّبَاعُ الْجِنَازَةِ وَ لَا إِجْهَارٌ بِالتَّلْبِیَةِ وَ لَا الْهَرْوَلَةُ بَیْنَ الصَّفَا وَ الْمَرْوَةِ وَ لَا اسْتِلَامُ الْحَجَرِ الْأَسْوَدِ وَ لَا دُخُولُ الْکَعْبَةِ وَ لَا الْحَلْقُ إِنَّمَا یُقَصِّرْنَ مِنْ شُعُورِهِنَّ وَ لَا تُوَلَّی الْمَرْأَةُ الْقَضَاءَ وَ لَا تُوَلَّی الْإِمَارَةَ وَ لَا تُسْتَشَارُ وَ لَا تَذْبَحُ إِلَّا مِنَ الِاضْطِرَارِ.

وَ تَبْدَأُ فِی الْوُضُوءِ بِبَاطِنِ الذِّرَاعِ وَ الرَّجُلُ بِظَاهِرِهِ وَ لَا تَمْسَحُ کَمَا یَمْسَحُ

ص: 254


1- 1. عدّة الداعی ص 63.
2- 2. عدّة الداعی ص 63.
3- 3. سورة الأحزاب: 33.
4- 4. الممتحنة: 12.

الرِّجَالُ بَلْ عَلَیْهَا أَنْ تُلْقِیَ الْخِمَارَ عَنْ مَوْضِعِ مَسْحِ رَأْسِهَا فِی صَلَاةِ الْغَدَاةِ وَ الْمَغْرِبِ وَ تَمْسَحَ عَلَیْهِ وَ فِی سَائِرِ الصَّلَوَاتِ تُدْخِلُ إِصْبَعَهَا وَ تَمْسَحُ عَلَی رَأْسِهَا مِنْ غَیْرِ أَنْ تُلْقِیَ عَنْهَا خِمَارَهَا وَ إِذَا قَامَتْ فِی صَلَاتِهَا ضَمَّتْ رِجْلَیْهَا وَ وَضَعَتْ یَدَیْهَا عَلَی صَدْرِهَا وَ تَضَعُ یَدَیْهَا فِی رُکُوعِهَا عَلَی فَخِذَیْهَا وَ تَجْلِسُ إِذَا أَرَادَتِ السُّجُودَ وَ سَجَدَتْ لَاطِئَةً بِالْأَرْضِ وَ إِذَا رَفَعَتْ رَأْسَهَا مِنَ السُّجُودِ جَلَسَتْ ثُمَّ نَهَضَتْ إِلَی الْقِیَامِ وَ إِذَا قَعَدَتْ لِلتَّشَهُّدِ رَفَعَتْ رِجْلَیْهَا وَ ضَمَّتْ فَخِذَیْهَا وَ إِذَا سَبَّحَتْ عَقَدَتْ عَلَی الْأَنَامِلِ لِأَنَّهُنَّ مَسْئُولَاتٌ وَ إِذَا کَانَتْ لَهَا إِلَی اللَّهِ حَاجَةٌ صَعِدَتْ فَوْقَ بَیْتِهَا وَ صَلَّتْ وَ کَشَفَتْ رَأْسَهَا إِلَی السَّمَاءِ فَإِنَّهَا إِذَا فَعَلَتْ ذَلِکَ اسْتَجَابَ اللَّهُ لَهَا وَ لَمْ یُخَیِّبْهَا وَ لَیْسَ عَلَیْهَا غُسْلُ الْجُمُعَةِ فِی السَّفَرِ وَ لَا یَجُوزُ لَهَا تَرْکُهُ فِی الْحَضَرِ وَ لَا تَجُوزُ شَهَادَةُ النِّسَاءِ فِی شَیْ ءٍ مِنَ الْحُدُودِ وَ لَا یَجُوزُ شَهَادَتُهُنَّ فِی الطَّلَاقِ وَ لَا فِی رُؤْیَةِ الْهِلَالِ وَ یَجُوزُ شَهَادَتُهُنَّ فِیمَا لَا یَحِلُّ لِلرَّجُلِ النَّظَرُ لَهُ وَ لَیْسَ لِلنِّسَاءِ مِنْ سَرَوَاتِ الطَّرِیقِ شَیْ ءٌ وَ لَهُنَّ جَنْبَتَاهُ وَ لَا یَجُوزُ لَهُنَّ نُزُولُ الْغُرَفِ وَ لَا تَعَلُّمُ الْکِتَابَةِ وَ یُسْتَحَبُّ لَهُنَّ تَعْلِیمُ الْمِغْزَلِ وَ سُورَةِ النُّورِ وَ یُکْرَهُ لَهُنَّ تَعَلُّمُ سُورَةِ یُوسُفَ وَ إِذَا ارْتَدَّتِ الْمَرْأَةُ عَنِ الْإِسْلَامِ اسْتُتِیبَتْ فَإِنْ تَابَتْ وَ إِلَّا خُلِّدَتْ فِی السِّجْنِ وَ لَا تُقْتَلُ کَمَا یُقْتَلُ الرَّجُلُ إِذَا ارْتَدَّ وَ لَکِنَّهَا تُسْتَخْدَمُ خِدْمَةً شَدِیدَةً وَ تُمْنَعُ مِنَ الطَّعَامِ وَ الشَّرَابِ إِلَّا مَا تُمْسِکُ بِهِ نَفْسَهَا وَ لَا تُطْعَمُ إِلَّا أَخْبَثَ الطَّعَامِ وَ لَا تُکْسَی إِلَّا غَلِیظَ الثِّیَابِ وَ خَشِنَهَا وَ تُضْرَبُ عَلَی الصَّلَاةِ وَ الصِّیَامِ وَ لَا جِزْیَةَ عَلَی النِّسَاءِ وَ إِذَا حَضَرَ وِلَادَةُ الْمَرْأَةِ وَجَبَ إِخْرَاجُ مَنْ فِی الْبَیْتِ مِنَ النِّسَاءِ کَیْ لَا یَکُنَّ أَوَّلَ نَاظِرٍ إِلَی عَوْرَتِهَا وَ لَا یَجُوزُ حُضُورُ الْمَرْأَةِ الْحَائِضِ وَ لَا الْجُنُبِ عِنْدَ تَلْقِینِ الْمَیِّتِ لِأَنَّ الْمَلَائِکَةَ تَتَأَذَّی بِهِمَا وَ لَا یَجُوزُ لَهُمَا إِدْخَالُ الْمَیِّتِ قَبْرَهُ وَ إِذَا قَامَتِ الْمَرْأَةُ مِنْ مَجْلِسِهَا فَلَا یَجُوزُ لِلرَّجُلِ أَنْ یَجْلِسَ فِیهِ حَتَّی یَبْرُدَ وَ جِهَادُ الْمَرْأَةِ حُسْنُ التَّبَعُّلِ وَ أَعْظَمُ النَّاسِ حَقّاً عَلَیْهَا زَوْجُهَا وَ أَحَقُّ النَّاسِ بِالصَّلَاةِ عَلَیْهَا إِذَا مَاتَتْ زَوْجُهَا وَ لَا یَجُوزُ لِلْمَرْأَةِ أَنْ تَنْکَشِفَ بَیْنَ یَدَیِ الْیَهُودِیَّةِ وَ النَّصْرَانِیَّةِ لِأَنَّهُنَّ یَصِفْنَ ذَلِکَ لِأَزْوَاجِهِنَّ وَ لَا یَجُوزُ لَهَا أَنْ تَتَطَیَّبَ إِذَا خَرَجَتْ

ص: 255

مِنْ بَیْتِهَا وَ لَا یَجُوزُ لَهَا أَنْ تَتَشَبَّهَ بِالرِّجَالِ لِأَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لَعَنَ الْمُتَشَبِّهِینَ مِنَ الرِّجَالِ بِالنِّسَاءِ وَ لَعَنَ الْمُشَبِّهَاتِ مِنَ النِّسَاءِ بِالرِّجَالِ وَ لَا یَجُوزُ لِلْمَرْأَةِ أَنْ تُعَطِّلَ نَفْسَهَا وَ لَوْ أَنْ تُعَلِّقَ فِی نَفْسِهَا خَیْطاً وَ لَا یَجُوزُ أَنْ تُرَی أَظَافِیرُهَا بَیْضَاءَ وَ لَوْ أَنْ تَمْسَحَهَا بِالْحِنَّاءِ مَسْحاً وَ لَا تَخْضِبُ یَدَیْهَا فِی حَیْضِهَا فَإِنَّهُ یُخَافُ عَلَیْهَا الشَّیْطَانُ وَ إِذَا أَرَادَتِ المَرْأَةُ الْحَاجَةَ وَ هِیَ فِی صَلَاتِهَا صَفَّقَتْ بِیَدَیْهَا وَ الرَّجُلُ یُومِئُ بِرَأْسِهِ وَ هُوَ فِی صَلَاتِهِ وَ یُشِیرُ بِیَدِهِ وَ یُسَبِّحُ وَ لَا یَجُوزُ لِلْمَرْأَةِ أَنْ تُصَلِّیَ بِغَیْرِ خِمَارٍ إِلَّا أَنْ تَکُونَ أَمَةً فَإِنَّهَا تُصَلِّی بِغَیْرِ خِمَارٍ مَکْشُوفَةَ الرَّأْسِ وَ یَجُوزُ لِلْمَرْأَةِ لُبْسُ الدِّیبَاجِ وَ الْحَرِیرِ فِی غَیْرِ صَلَاةٍ وَ إِحْرَامٍ وَ حُرِّمَ ذَلِکَ عَلَی الرِّجَالِ إِلَّا فِی الْجِهَادِ وَ یَجُوزُ أَنْ تَتَخَتَّمَ بِالذَّهَبِ وَ تُصَلِّیَ فِیهِ وَ حُرِّمَ ذَلِکَ عَلَی الرِّجَالِ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله یَا عَلِیُّ لَا تَتَخَتَّمْ بِالذَّهَبِ فَإِنَّهُ زِینَتُکَ فِی الْجَنَّةِ وَ لَا تَلْبَسِ الْحَرِیرَ فَإِنَّهُ لِبَاسُکَ فِی الْجَنَّةِ وَ لَا یَجُوزُ لِلْمَرْأَةِ فِی مَالِهَا عِتْقٌ وَ لَا بِرٌّ إِلَّا بِإِذْنِ زَوْجِهَا وَ لَا یَجُوزُ أَنْ تَخْرُجَ مِنْ بَیْتِهَا إِلَّا بِإِذْنِ زَوْجِهَا وَ لَا یَجُوزُ لَهَا أَنْ تَصُومَ تَطَوُّعاً إِلَّا بِإِذْنِ زَوْجِهَا وَ لَا یَجُوزُ لِلْمَرْأَةِ أَنْ تُصَافِحَ غَیْرَ ذِی مَحْرَمٍ إِلَّا مِنْ وَرَاءِ ثَوْبِهَا وَ لَا تُبَایِعَ إِلَّا مِنْ وَرَاءِ ثَوْبِهَا وَ لَا یَجُوزُ لَهَا أَنْ تَحُجَّ تَطَوُّعاً إِلَّا بِإِذْنِ زَوْجِهَا وَ لَا یَجُوزُ لِلْمَرْأَةِ أَنْ تَدْخُلَ الْحَمَّامَ فَإِنَّ ذَلِکَ مُحَرَّمٌ عَلَیْهَا وَ لَا یَجُوزُ لِلْمَرْأَةِ رُکُوبُ السَّرْجِ إِلَّا مِنْ ضَرُورَةٍ أَوْ فِی سَفَرٍ وَ مِیرَاثُ الْمَرْأَةِ نِصْفُ مِیرَاثِ الرَّجُلِ وَ دِیَتُهَا نِصْفُ دِیَةِ الرَّجُلِ وَ تُعَاقِلُ الْمَرْأَةُ الرَّجُلَ فِی الْجِرَاحَاتِ حَتَّی تَبْلُغَ ثُلُثَ الدِّیَةِ فَإِذَا زَادَتْ عَلَی الثُّلُثِ ارْتَفَعَ الرَّجُلُ وَ سَفَلَتِ الْمَرْأَةُ وَ إِذَا صَلَّتِ الْمَرْأَةُ وَحْدَهَا مَعَ الرَّجُلِ قَامَتْ خَلْفَهُ وَ لَمْ تَقُمْ بِجَنْبِهِ وَ إِذَا مَاتَتِ الْمَرْأَةُ وَقَفَ الْمُصَلِّی عَلَیْهَا عِنْدَ صَدْرِهَا وَ مِنَ الرَّجُلِ إِذَا صَلَّی عَلَیْهِ عِنْدَ رَأْسِهِ وَ إِذَا أُدْخِلَتِ الْمَرْأَةُ الْقَبْرَ وَقَفَ زَوْجُهَا فِی مَوْضِعٍ یَتَنَاوَلُ وَرِکَهَا وَ لَا شَفِیعَ لِلْمَرْأَةِ أَنْجَحُ عِنْدَ رَبِّهَا مِنْ رِضَا زَوْجِهَا وَ لَمَّا مَاتَتْ فَاطِمَةُ علیها السلام قَامَ عَلَیْهَا أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام وَ قَالَ اللَّهُمَّ إِنِّی رَاضٍ عَنِ ابْنَةِ نَبِیِّکَ اللَّهُمَّ إِنَّهَا

ص: 256

قَدْ أُوحِشَتْ فَآنِسْهَا اللَّهُمَّ إِنَّهَا قَدْ هُجِرَتْ فَصَلِّهَا اللَّهُمَّ إِنَّهَا قَدْ ظُلِمَتْ فَاحْکُمْ لَهَا وَ أَنْتَ خَیْرُ الْحَاکِمِینَ (1).

**[ترجمه]الخصال:: امام باقر علیه السّلام فرمودند: بر زنان اذان و اقامه و نماز جمعه و جماعت و نیز عیادت مریض و تشییع جنازه و لبیک گفتن و هروله میان صفا و مروه و بوسیدن حجرالاسود و دخول کعبه و تراشیدن موی سر در حج واجب نیست و تنها اندکی از موی خود را کوتاه کنند. زن نمی­تواند متولی منصب قضاوت و یا إمارت باشد، و مورد مشورت قرار نمی گیرد مگر در هنگام اضطرار. در وضو از درون دست شروع می کند و مرد از پشت دست. زن مانند مرد مسح نمی کند، بلکه باید در نماز صبح و مغرب چادر را از روی سر کنار زند و سر خود را مسح کند و در دیگر نمازها باید انگشتان را زیر چادر کرده و سرش را مسح کند، بدون اینکه چادر را کناری زند. و آنگاه که برای نماز قیام کند، پاهایش را به هم بچسباند و دستها را کنار سینه قرار دهد و در هنگام رکوع، دستها را بر رانهایش قرار دهد و هنگام سجده، اول بنشیند و سپس سجده کند، در حالی که کاملاً بر زمین چسبیده است و هر گاه سر از سجده برداشت، بنشیند و سپس قیام کند. و آنگاه که برای تشهّد نشست، دست بر رانهایش بگذارد و هرگاه که تسبیح گوید، با انگشتان خود بشمارد، زیرا با انگشتان است که چیزی درخواست می شود.

اگر زن حاجتی داشت، به پشت بام خانه اش رفته، نمازگزارد و سر خویش آشکار سازد و آنگاه که چنین کند، خداوند دعایش را اجابت نماید و او را مأیوس نسازد. غسل جمعه بر زن در هنگام سفر واجب نیست، امّا اگر در محل سکونتش باشد، ترک غسل جمعه جایز نیست. شهادت زن در خصوص چیزهایی که در آن حدود الهی جاری می شود جایز نیست و شهادت آنها در طلاق و در رؤیت هلال ماه جایز نیست. امّا شهادت آنها در چیزی که برای مرد حلال نیست که به آن نگاه کند جایز است. زنان نباید از وسط خیابان راه بروند بلکه باید از کناره ها رفت و آمد کنند. جایز نیست که در چشمه ها وارد شوند، نوشتن یاد بگیرند. مستحب است که بافندگی و سوره نور را یاد بگیرند و کراهت دارد که سوره یوسف را یاد بگیرند.

اگر زن مرتد شود، از او خواسته می شود که توبه کند وگرنه تا همیش--ه در زندان می ماند و کشت--ه نمی شود، آنچنان که مرد مرتد کشته می شود. امّا زن مرتّد باید به شدت به خدمت گرفته شود و از غذا و آب ممنوع شود، مگر به اندازه­ای که زنده بماند. و باید فقط غذای نامناسب بخورد و لباس خشن بپوشد. و برای انجام نماز و روزه مورد فشار قرار گیرد. جزیه زن واجب نیست و هر گاه که زمان وضع حمل او شد، باید همه زنان از خانه خارج شوند تا اولین کسی نباشند که به عورت او نگاه می کنند. حضور زن حایض و جنب در هنگام تلقین میت جایز نیست، زیرا فرشتگان از آنها اذیت می شوند. جایز نیست که این زنها میت را داخل قبر کنند. اگر زن از جایش بلند شد، جایز نیست که مرد در جایش بنشیند تا اینکه آن مکان سرد شود. جهاد زن همسرداری نیکوست و کسی که بیشترین حق را بر زن دارد شوهر اوست. و هر گاه زن فوت نماید، شوهر او شایسته ترین شخص برای نماز خواندن بر اوست. جایز نیست که زن در برابر یهودی و مسیحی کشف حجاب کند، زیرا آنها، وی را برای همسرانشان توصیف می کنند. جایز نیست که هنگام خروج از خانه از عطر استفاده کند. و جایز نیست که خود را شبیه مردان سازد، زیرا رسول خدا صلّی الله علیه و آله لعنت نموده مردانی را که به زنان شبیه شوند و نیز لعنت نموده است زنانی را که شباهت به مردان جویند. جایز نیست که زن خود را نیاراید حتی اگر با یک نخ ساده باشد. و جایز نیست که ناخنهای زن سفید دیده شود و اگر شده، اندکی حنا بر آنها بمالد. و در هنگام حیض دستانش را خضاب نبندد، چرا که بی-م شیطان می رود (که بر او مسلط شود.)

اگر زن به هنگام نماز حاجتی داشت، دست بر هم زند و مرد با سر اشاره کند و یا در حالی که سبحان الله می گوید، با دستش اشاره کند. جایز نیست که زن بدون چادر نماز گزارد، اما اگر کنیز باشد می تواند با سر باز و بدون چادر نماز بخواند. جایز است که زن لباس ابریشمی بر تن کند به غیر از زمان نماز و احرام. پوشیدن لباس ابریشم بر مردان حرام است مگر در جهاد. جایز است که زن انگشتر طلا بر دست کرده و نماز گزارد، ولی برای مردان حرام است.

پیامبر صلّی الله علیه و آله فرمودند: ای علی، انگشتر طلا بر دست مکن، چرا که آن زیور تو در بهشت است و لباس حریر بر تن مکن که لباس تو در بهشت است. جایز نیست که زن از مال خود بنده آزاد کند و یا احسان کند و از خانه خارج شود. و روزه مستحب بگیرد مگر به اذن شویش. جایز نیست که با نامحرم دست دهد یا بیعت کند مگر با استفاده از لباسش. جایز نیست که حج مستحبی به جای آورد مگر با اجازه همسرش. جایز نیست که زن به حمام رود، چرا که بر او حرام است. و جایز نیست که بر زین نشیند مگر از روی ضرورت یا در سفر.

ارثیه زن نصف ارثیه مرد است و دیه او نیز نصف دیه مرد است. دیه جراحتها در زن مساوی با مرد است، تا زمانی که به یک سوم دیه برسد و اگر از یک سوم بیشتر شود، دیه جراحتها در مرد افزایش و درباره زنان کاهش می یابد. اگر زن به تنهایی نماز گزارد، باید پشت مرد باشد نه در کنارش. اگر زن بمیرد، نمازگزار در کنار سینه اش اقامه نماز کند و برای مرد در کنار سرش نماز گزارد. هر گاه زن را داخل قبر کنند، همسرش در جایی بایستد که باسن او را بگیرد. هیچ شفیعی برای زن نزد خداوند، کارسازتر از رضایت شوهر نیست. وقتی فاطمه علیها السّلام فوت شد، امیرالمؤمنین بر جنازه اش ایستاد و گفت: خدایا، من از دختر پیامبر راضی ام. خدایا او تنها شده، مونس او باش. خدایا او مورد ظلم واقع شده، برایش قضاوت کن که تو بهترین قاضی هستی. - . الخصال 2: 376 - 373 -

**[ترجمه]

«2»

ل، [الخصال]: فِیمَا أَوْصَی بِهِ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله عَلِیّاً یَا عَلِیُّ لَیْسَ عَلَی النِّسَاءِ جُمُعَةٌ وَ لَا جَمَاعَةٌ وَ لَا أَذَانٌ وَ لَا إِقَامَةٌ وَ لَا عِیَادَةُ الْمَرِیضِ وَ لَا اتِّبَاعُ جَنَازَةٍ وَ لَا هَرْوَلَةٌ بَیْنَ الصَّفَا وَ الْمَرْوَةِ وَ لَا اسْتِلَامُ الْحَجَرِ وَ لَا حَلْقٌ وَ لَا تَوَلِّی الْقَضَاءِ وَ لَا تُسْتَشَارُ وَ لَا تَذْبَحُ إِلَّا عِنْدَ الضَّرُورَةِ وَ لَا تَجْهَرُ بِالتَّلْبِیَةِ وَ لَا تُقِیمُ عِنْدَ قَبْرٍ وَ لَا تَسْمَعُ الْخُطْبَةَ وَ لَا تَتَوَلَّی التَّزْوِیجَ وَ لَا تَخْرُجُ مِنْ بَیْتِ زَوْجِهَا إِلَّا بِإِذْنِهِ فَإِنْ خَرَجَتْ بِغَیْرِ إِذْنِهِ لَعَنَهَا اللَّهُ وَ جَبْرَئِیلُ وَ مِیکَائِیلُ وَ لَا تُعْطِی مِنْ بَیْتِ زَوْجِهَا شَیْئاً إِلَّا بِإِذْنِهِ وَ لَا تَبِیتُ وَ زَوْجُهَا عَلَیْهَا سَاخِطٌ وَ إِنْ کَانَ ظَالِماً لَهَا(2).

**[ترجمه]الخصال: پیامبر اسلام صلّی الله علیه و آله به علی علیه السّلام وصیت نمود: ای علی، بر زنان نماز جمعه و جماعت، أذان و اقامه، عیادت مریض و تشییع جنازه و هروله میان صفا و مروه و بوسیدن حجرالاسود و تراشیدن موی و منصب قضاوت و مشاوره جایز نیست و نباید لبیک بگویند و در کنار قبر اقامت کنند و به خطبه گوش دهند و امر ازدواج را به عهده گیرند و از خانه خارج شوند مگر به اذن همسرشان. و اگر بدون اجازه خارج شدند، خداوند و جبرئیل و میکاییل بر او لعنت کنند. و از خانه مالی را نبخشد مگر به اذن شوهرش. به بستر نرود در حالی که شوهرش بر او خشمگین است، حتی اگر شوهر بر او ظلم کرده باشد. - . الخصال: 287 -

**[ترجمه]

«3»

مع، [معانی الأخبار] ابْنُ الْهَیْثَمِ عَنِ ابْنِ زَکَرِیَّا الْقَطَّانِ عَنِ ابْنِ حَبِیبٍ عَنِ ابْنِ بُهْلُولٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ غُرَابٍ قَالَ حَدَّثَنِی خَیْرُ الْجَعَافِرِ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ أَبِیهِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام قَالَ: لَعَنَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله النَّامِصَةَ وَ الْمُنْتَمِصَةَ وَ الْوَاشِرَةَ وَ الْمُتَوَشِّرَةَ وَ الْوَاصِلَةَ وَ الْمُسْتَوْصِلَةَ وَ الْوَاشِمَةَ وَ الْمُسْتَوْشِمَةَ.

قال علی بن غراب النامصة التی تنتف الشعر من الوجه و المنتمصة التی یفعل ذلک بها و الواشرة التی تنشر أسنان المرأة و تفلجها و تحددها و المتوشرة التی یفعل ذلک بها و الواصلة التی تصل شعر المرأة بشعر امرأة غیرها و المستوصلة التی یفعل ذلک بها و الواشمة التی تشم وشما فی یدی المرأة أو فی شی ء من بدنها و هی أن تغرز یدیها أو ظهر کفّها أو شیئا من بدنها بإبرة حتی تؤثر فیه ثم تحشوه بالکحل أو بالنورة فیخضرّ و المستوشمة التی یفعل بها ذلک (3).

**[ترجمه]معانی الاخبار: امیرالمؤمنین علیه السّلام فرمودند: رسول خدا صلّی الله علیه و آله لعنت کرده اند (نامصه و المنتمصه الواشره و المتوشره و الواصله و المستوصله و الواشمه و المستوشمه) را. علی بن غراب گفته است: النامصة کسی است که موی از صورت زنان بردارد و المنتمصه کسی است که این کار بر او انجام می شود. الواشره کسی است که دندانهای زن را مرتب کرده، از هم می گشاید و تیز می کند و المتوشره کسی است که این کار بر او انجام شود. الواصله کسی است که موی زن دیگری را به موی زنی پیوند می دهد و المتوصله کسی است که این کار بر او انجام شود. و الواشمه کسی است که در دستان و بدن زن خالکوبی نماید. بدین ترتیب که دستها یا قسمتی از بدن زنی را سوراخ کرده، سپس آن را با سرمه یا خضاب پر نماید تا سبز شود و المستوشمه کسی است که خالکوبی بر او انجام شود. - . معانی الاخبار: 249 -

**[ترجمه]

«4»

مع، [معانی الأخبار] الْمُکَتِّبُ عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ إِبْرَاهِیمَ

ص: 257


1- 1. الخصال ج 2 ص 373- 376.
2- 2. الخصال ج 2 ص 287.
3- 3. معانی الأخبار ص 249.

بْنِ زِیَادٍ الْکَرْخِیِّ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ: لَعَنَ اللَّهُ الْوَاصِلَةَ وَ الْمُتَوَصِّلَةَ یَعْنِی الزَّانِیَةَ وَ الْقَوَّادَةَ(1).

**[ترجمه]معانی الأخبار: امام جعفر صادق علیه السّلام فرمودند: لعنت کند خداوند الواصله و المتوصّله را، یعنی زن زناکار و نیز قوّاد را. - . معانی الاخبار: 250 -

**[ترجمه]

«5»

ع، [علل الشرائع] أَبِی عَنْ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارِ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ رَجُلٍ عَنِ ابْنِ أَسْبَاطٍ عَنْ عَمِّهِ رَفَعَهُ إِلَی عَلِیٍّ علیه السلام قَالَ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: نِعْمَ اللَّهْوُ الْمِغْزَلُ لِلْمَرْأَةِ الصَّالِحَةِ(2).

**[ترجمه]علل الشرایع: امیرالمؤمنین علیه السّلام به نقل از پیامبر صلّی الله علیه و آله فرمودند: بهترین تفریح برای زن نیکوکار، بافندگی است. - . علل الشرایع: 583 -

**[ترجمه]

«6»

ع، [علل الشرائع] بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ أَبِی الْجَوْزَاءِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عُلْوَانَ عَنْ عَمْرِو بْنِ خَالِدٍ عَنْ زَیْدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ آبَائِهِ عَنْ عَلِیٍّ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: لَعَنَ اللَّهُ الْمُتَشَبِّهِینَ مِنَ الرِّجَالِ بِالنِّسَاءِ وَ الْمُتَشَبِّهَاتِ مِنَ النِّسَاءِ بِالرِّجَالِ (3).

**[ترجمه]علل الشرایع: امیرالمؤمنین علیه السلام به نقل از پیامبر صلّی الله علیه و آله

فرمودند: خداوند لعنت کند مردانی را که خود را شبیه به زنان می کنند و زنانی که خود را شبیه به مردان می کنند. - . علل الشرایع: 602 -

**[ترجمه]

«7»

ع، [علل الشرائع] ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام]: فِی خَبَرِ الشَّامِیِّ أَنَّهُ سَأَلَ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام عَنْ أَرْبَعَةٍ لَا یَشْبَعْنَ مِنْ أَرْبَعَةٍ فَقَالَ أَرْضٌ مِنْ مَطَرٍ وَ أُنْثَی مِنْ ذَکَرٍ وَ عَیْنٌ مِنْ نَظَرٍ وَ عَالِمٌ مِنْ عِلْمٍ (4).

**[ترجمه]علل الشرایع و عیون الاخبار: امیرالمؤمنین علی علیه السّلام فرمودند: چهار چیز از چهار چیز دیگر سیر نمی شود: زمین از باران، زن از مرد، چشم از دیدن و دانشمند از علم. - . علل الشرایع: 596 و عیون الاخبار 1: 246 -

**[ترجمه]

«8»

ع، [علل الشرائع] أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی الْعَلَوِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ بْنِ أَسْبَاطٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ زِیَادٍ الْقَطَّانِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ عِیسَی بْنِ جَعْفَرٍ الْعَلَوِیِّ الْعُمَرِیِّ عَنْ آبَائِهِ عَنْ عُمَرَ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام أَنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله قَالَ: مَرَّ أَخِی عِیسَی بِمَدِینَةٍ وَ فِیهَا رَجُلٌ وَ امْرَأَةٌ یَتَصَایَحَانِ فَقَالَ مَا شَأْنُکُمَا قَالَ یَا نَبِیَّ اللَّهِ هَذِهِ امْرَأَتِی وَ لَیْسَ بِهَا بَأْسٌ صَالِحَةٌ وَ لَکِنِّی أُحِبُّ فِرَاقَهَا قَالَ فَأَخْبِرْنِی عَلَی کُلِّ حَالٍ مَا شَأْنُهَا قَالَ هِیَ خَلَقَةُ الْوَجْهِ مِنْ غَیْرِ کِبَرٍ قَالَ لَهَا یَا امْرَأَةُ أَ تُحِبِّینَ أَنْ یَعُودَ مَاءُ وَجْهِکِ طَرِیّاً قَالَتْ نَعَمْ قَالَ لَهَا:

ص: 258


1- 1. معانی الأخبار ص 250.
2- 2. علل الشرائع ص 583 ذیل حدیث.
3- 3. علل الشرائع ص 602.
4- 4. علل الشرائع ص 596 و عیون الأخبار ج 1 ص 246 ضمن حدیث طویل فیهما.

إِذَا أَکَلْتِ فَإِیَّاکِ أَنْ تَشْبَعِی لِأَنَّ الطَّعَامَ إِذَا تَکَاثَرَ عَلَی الصَّدْرِ فَزَادَ فِی الْقَدْرِ ذَهَبَ مَاءُ الْوَجْهِ فَفَعَلَتْ ذَلِکَ فَعَادَ وَجْهُهَا طَرِیّاً(1).

**[ترجمه]علل الشرایع: پیامبر صلّی الله علیه و آله فرمودند: برادرم عیسی بن مریم از شهری گذشت، مرد و زنی در آنجا فریاد می کردند. عیسی فرمود: چه شده؟ مرد گفت: ای پیامبر خدا، این زن من است که نیکوکار است امّا من می­خواهم از او جدا شوم. عیسی فرمود: درباره او مرا باخبر ساز. مرد گفت: این زن چهره­ای پژمرده دارد، بدون اینکه پیر شده باشد. عیسی علیه السّلام به زن گفت: ای زن، آیا دوست داری که طراوت چهره­ات باز گردد؟ زن گفت: آری. عیسی علیه السّلام فرمود: هر گاه که غذا خوردی، بپرهیز از این که سیر شوی، زیرا غذا اگر در سینه افزون گردد، طراوت و نشاط چهره را از بین می برد. زن چنین کرد و طراوت به چهره اش بازگشت. - . علل الشرایع: 497 -

**[ترجمه]

«9»

سن، [المحاسن] یَعْقُوبُ بْنُ یَزِیدَ عَنْ یَحْیَی بْنِ بَحْرٍ الْخُرَاسَانِیِّ قَالَ: سَأَلَ رَجُلٌ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ أَنَا حَاضِرٌ مَا بَالُ سَبَّةِ الرِّجَالِ تَنْبُتُ [یَثْبُتُ] وَ سَبَّةُ الْمَرْأَةِ لَا تَنْبُتُ [لَا یَثْبُتُ] فَقَالَ إِنَّ اللَّهَ حَمِیَ ذَلِکَ مِنَ الرِّجَالِ وَ جَعَلَهُ مَرْعًی لِلنِّسَاءِ(2).

**[ترجمه]المحاسن: مردی از امام جعفر صادق علیه السّلام سؤال کرد: چگونه است که بر نشیمنگاه مرد موی می روید و در زنان چنین نیست؟ فرمود: خداوند آن را مختص به مردان کرد و چراگاهی {مورد توجه} برای زنان قرار داد. - . المحاسن: 306 -

**[ترجمه]

«10»

صح،(3)[صحیفة الرضا علیه السلام] عَنِ الرِّضَا عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام: لِلْمَرْأَةِ عَشَرَةُ عَوْرَاتٍ إِذَا تَزَوَّجَتْ سُتِرَتْ عَوْرَةٌ وَ إِذَا مَاتَتْ سُتِرَتْ عَوْرَاتُهَا کُلُّهَا(4).

**[ترجمه]صحیفة الرضا: علی بن ابی طالب علیه السّلام فرمودند: زن ده عورت دارد، هر گاه ازدواج کند، یک عورت او پوشیده شود و اگر وفات یابد، همه عورتهای او از بین می روند. - . صحیفه الرضا: 13 و عیون الاخبار 2: 39 -

**[ترجمه]

«11»

م، [تفسیر الإمام علیه السلام]: أَتَتِ امْرَأَةٌ إِلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فَقَالَتْ مَا بَالُ الْمَرْأَتَیْنِ بِرَجُلٍ فِی الشَّهَادَةِ وَ الْمِیرَاثِ فَقَالَ لِأَنَّکُنَّ نَاقِصَاتُ الدِّینِ وَ الْعَقْلِ قَالَتْ یَا رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ مَا نُقْصَانُ دِینِنَا قَالَ إِنَّ إِحْدَاکُنَّ تَقْعُدُ نِصْفَ دَهْرِهَا لَا تُصَلِّی وَ إِنَّکُنَّ تُکْثِرْنَ اللَّعْنَ وَ تَکْفُرْنَ الْعِشْرَةَ تَمْکُثُ إِحْدَاکُنَّ عِنْدَ الرَّجُلِ عَشْرَ سِنِینَ فَصَاعِداً یُحْسِنُ إِلَیْهَا وَ یُنْعِمُ عَلَیْهَا إِذَا ضَاقَتْ یَدُهُ یَوْماً أَوْ خَاصَمَهَا قَالَتْ لَهُ مَا رَأَیْتُ مِنْکَ خَیْراً قَطُّ وَ مَنْ لَمْ تَکُنْ مِنَ النِّسَاءِ هَذَا خُلُقَهَا فَالَّذِی یُصِیبُهَا مِنْ هَذَا النُّقْصَانِ مِحْنَةٌ عَلَیْهَا لِتَصْبِرَ فَیُعَظِّمَ اللَّهُ ثَوَابَهَا فَأَبْشِرِی ثُمَّ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَا مِنْ رَجُلٍ رَدِیٍّ إِلَّا وَ الْمَرْأَةُ الرَّدِیَّةُ أَرْدَی مِنْهُ وَ لَا مِنِ امْرَأَةٍ صَالِحَةٍ إِلَّا وَ الرَّجُلُ أَفْضَلُ مِنْهَا وَ مَا سَاوَی اللَّهُ قَطُّ امْرَأَةً بِرَجُلٍ إِلَّا مَا کَانَ مِنْ تَسْوِیَةِ اللَّهِ فَاطِمَةَ بِعَلِیٍّ علیهما السلام وَ إِلْحَاقِهَا بِهِ وَ هِیَ امْرَأَةٌ بِأَفْضَلِ رِجَالِ

ص: 259


1- 1. علل الشرائع ص 497 و کان الرمز( لی) للامالی و هو خطاء.
2- 2. المحاسن ص 306 کان فی المتن( شیة) و( تثبت) فی المقامین و فی المصدر( سبة) و هو الصحیح اذ أن السبة بالضم- الاست، و علیها المناسب فی الکلمة الثانیة أن تکون( تنبت) اثباتا و نفیا و یکون معنی الحدیث أن است الرجل محمی بما ینبت علیه أما است المرأة فهو مرعی للرجل کنایة عن اتیانها فیه.
3- 3. صحیفة الرضا 13.
4- 4. کان الرمز( سن) للمحاسن و هو خطأ و الصواب( ن) لعیون الاخبار و الحدیث فیه ج 2 ص 39.

الْعَالَمِینَ (1).

**[ترجمه]تفسیر امام عسکری علیه السّلام: زنی نزد رسول خدا صلّی الله علیه و آله آمد و گفت: از چه روی دو زن در شهادت و ارثیه مساوی با یک مرد هستند؟ فرمودند: زیرا شما در دین و عقل ناقص هستید. زن گفت: ای رسول خدا، نقص در دین ما چگونه است؟ فرمود: شما نیمی از زندگی اتان را بدون نماز می گذرانید. زیاده از حد لعن و نفرین می کنید و کفران نعمت و آسایش می کنید. زنی در کنار مردی، ده سال یا بیشتر می ماند در حالی که آن مرد به او نیکی کرده و نعمت می دهد، امّا اگر روزی دست آن مرد خالی شد یا با آن زن دعوا کرد، زن می­گوید: من هرگز از تو خیری ندیدم. اما اگر زنی این چنین خوی و خصلتی نداشته باشد، این نقص در دین، همچون رنج و محنتی بر دوش اوست که باید بر آن صبر کند و خداوند ثواب او را افزون گرداند، پس بشارت بر تو باد.

رسول خدا صلّی الله علیه و آله سپس فرمودند: زن فرومایه پست تر از مرد فرومایه است. و مرد صالح، بهتر و نیکوتر از زن صالحه است. و خداوند هیچ زنی را با مرد مساوی قرار نداد، مگر در خصوص مساوات فاطمه علیها السّلام با علی علیه السّلام. و او زنی است که برتر از مردان جهانیان است. - . تفسیر الامام عسکری: 276 -

**[ترجمه]

«12»

مکا، [مکارم الأخلاق] عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَحَدِهِمَا علیهما السلام: وَ سُئِلَ عَنْ حَلْیِ الذَّهَبِ لِلنِّسَاءِ قَالَ لَیْسَ بِهِ بَأْسٌ وَ لَا یَنْبَغِی لِلْمَرْأَةِ أَنْ تُعَطِّلَ نَفْسَهَا وَ لَوْ أَنْ تُعَلِّقَ فِی عُنُقِهَا قِلَادَةً وَ لَا یَنْبَغِی لَهَا أَنْ تَدَعَ یَدَهَا مِنَ الْخِضَابِ وَ لَوْ أَنْ تَمْسَحَهَا بِالْحِنَّاءِ مَسْحاً وَ لَوْ کَانَتْ مُسِنَّةً(2).

**[ترجمه]مکارم الاخلاق: از پیامبر صلّی الله علیه و آله درباره زینت زن سؤال شد: فرمودند: اشکالی ندارد. شایسته نیست که زن به خود بی توجه باشد، حتی اگر شده، با انداختن یک گردنبند. و شایسته نیست که دست خود را بدون خضاب کردن وانهد، حتی اگر شده، اندک حنایی بر آن بمالد، حتی اگر پیرزن باشد. - . مکارم الاخلاق: 107 -

**[ترجمه]

«13»

وَ نَهَی النَّبِیُّ أَنْ یُرْکَبَ السَّرْجُ بِفَرْجٍ یَعْنِی الْمَرْأَةَ تَرْکَبُ بِسَرْجٍ (3).

**[ترجمه]مکارم الاخلاق: پیامبر صلّی الله علیه و آله نهی فرموده اند که زن سوار بر زین اسب شود. - . مکارم الاخلاق: 265 -

**[ترجمه]

«14»

وَ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قَالَ: لَا تَحْمِلُوا الْفُرُوجَ عَلَی السُّرُوجِ فَتُهَیِّجُوهُنَ (4).

**[ترجمه]مکارم الاخلاق: پیامبر صلّی الله علیه و آله فرمودند: زنها را بر زینها سوار نکنید که باعث تهییج آنها می شود. - . مکارم الاخلاق:265 -

**[ترجمه]

«15»

وَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: لَا تَخْرُجِ الْمَرْأَةُ إِلَی الْجِنَازَةِ وَ لَا یَوْمَ الْخُرُوجِ إِلَی الْحَلْبَةِ مِنَ النِّسَاءِ فَأَمَّا الْأَبْکَارُ فَلَا(5).

ص: 260


1- 1. لم یوضع للحدیث رمز و هو فی تفسیر الإمام العسکریّ ص 276 طبع سنة 1315.
2- 2. مکارم الأخلاق ص 107.
3- 3. مکارم الأخلاق ص 265 و الثانی عن علیّ علیه السلام.
4- 4. مکارم الأخلاق ص 265 و الثانی عن علیّ علیه السلام.
5- 5. مکارم الأخلاق ص 266 و الحدیث کما تری، و لصواب أن یکون هکذا: لا تخرج المرأة الی الجنازة، و لا یوم الخروج( 1)( 1) یوم الخروج: هو یوم العید کما فی أقرب الموارد، م خرج. الا الخلیة من النساء( 2)( 2) هی اما خصوص المطلقة اذ یقال للمرأة أنت خلیة کنایة عن الطلاق-( مختار الصحاح، م خلا) أو الأعمّ منها و من لا زوج لها و لا أولاد-( تاج العروس) و ممّا یؤکد ذلک ما ورد فی الأحادیث من الرخصة فی خروج العجائز لصلاة العید کما فی خبر محمّد ابن شریح عن الصادق علیه السلام المروی فی الکافی- الفروع- و عیون أخبار الرضا علیه السلام أو العواتق کما فی خبر عبد اللّه بن سنان عن الصادق علیه السلام المروی فی التهذیب و العواتق جمع عاتق و یقال: عتقت المرأة خرجت عن خدمة أبویها و عن ان یملکها زوج فهی عاتق بغیرها کما فی المصباح المنیر و غیره. ، فأما الابکار فلا.

**[ترجمه]مکارم الاخلاق: امام جعفر صادق علیه السّلام فرمودند: زن نباید برای تشییع جنازه برود و در روز عید هم نباید خارج شود مگر زنان بیوه، امّا دختران جایز نیستند. - . مکارم الاخلاق: 266 -

**[ترجمه]

«16»

وَ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: لَا تُنْزِلُوا النِّسَاءَ الْغُرَفَ وَ لَا تُعَلِّمُوهُنَّ الْکِتَابَةَ وَ أْمُرُوهُنَّ بِالْمِغْزَلِ وَ عَلِّمُوهُنَّ سُورَةَ النُّورِ(1).

**[ترجمه]مکارم الاخلاق: رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمودند: زنان را بر چشمه ها وارد نکنید و نوشتن یاد ندهید و به بافندگی امرشان کنید و سوره نور را به آنان بیاموزید. - . مکارم الاخلاق: 266 -

**[ترجمه]

«17»

وَ عَنْهُ علیه السلام قَالَ: أَخَذَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله عَلَی النِّسَاءِ أَنْ لَا یَنُحْنَ وَ لَا یَخْمِشْنَ وَ لَا یَقْعُدْنَ مَعَ الرِّجَالِ فِی الْخَلَاءِ(2).

**[ترجمه]مکارم الاخلاق: رسول خدا صلّی الله علیه و آله بر زنان ممنوع ساختند که نوحه کنند و چنگ بر چهره اندازند و با مردان در مکان خلوت بنشینند. - . مکارم الاخلاق: 267 -

**[ترجمه]

«18»

وَ عَنْهُ علیه السلام: فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ وَ لا یَعْصِینَکَ فِی مَعْرُوفٍ قَالَ الْمَعْرُوفُ أَنْ لَا یَشْقُقْنَ جَیْباً وَ لَا یَلْطِمْنَ وَجْهاً وَ لَا یَدْعُونَ وَیْلًا وَ لَا یَتَخَلَّفْنَ عِنْدَ قَبْرٍ وَ لَا یُسَوِّدْنَ ثَوْباً وَ لَا یَنْشُرْنَ شَعْراً(3).

**[ترجمه]مکارم الاخلاق: از پیامبر در خصوص آیه [و در کار معروف و خیر بر تو عصیان نکنند] نقل شده که فرمودند: معروف آن است که گریبان پاره نکنند و بر صورت مشت نکو بند و آه و واویلا نگویند و در کنار قبر نمانند، و لباس سیاه بر تن نکنند و موی را آشفته نسازند. - . مکارم الاخلاق: 267 -

**[ترجمه]

«19»

وَ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: صَلَاةُ الْمَرْأَةِ وَحْدَهَا فِی بَیْتِهَا کَفَضْلِ صَلَاتِهَا فِی الْجَمْعِ خَمْساً وَ عِشْرِینَ دَرَجَةً(4).

**[ترجمه]مکارم الاخلاق: پیامبر صلّی الله علیه و آله فرمودند: نماز زن به تنهایی در خانه، همان فضل نماز در جماعت را دارد، با بیست و پنج درجه بالاتر. - . مکارم الاخلاق: 268 -

**[ترجمه]

«20»

وَ قَالَ صلی الله علیه و آله: نِعْمَ اللَّهْوُ الْمِغْزَلُ لِلْمَرْأَةِ الصَّالِحَةِ(5).

**[ترجمه]مکارم الاخلاق: رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمودند: بهترین تفریح برای زنان صالحه، بافندگی است. - . مکارم الاخلاق: 273 -

**[ترجمه]

«21»

نَوَادِرُ الرَّاوَنْدِیِّ، بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: قَلِّدُوا النِّسَاءَ وَ لَوْ بِسَیْرٍ(6).

**[ترجمه]نوادر الراوندی: پیامبر خدا صلّی الله علیه و آله فرمودند: بر گردن زنان گردنبند بیاندازید حتی با نواری از چرم. - . نوادر الراوندی: 15 -

**[ترجمه]

«22»

ما، [الأمالی للشیخ الطوسی] الْحُسَیْنُ بْنُ إِبْرَاهِیمَ الْقَزْوِینِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ وَهْبَانَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ الزَّعْفَرَانِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ الْبَرْقِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: لَیْسَ لِلنِّسَاءِ مِنْ سَرَوَاتِ الطَّرِیقِ شَیْ ءٌ یَعْنِی وَسَطَ الطَّرِیقِ وَ لَکِنْ یَمْشِینَ فِی وَسْطِ الطَّرِیقِ (7).

**[ترجمه]امالی الطوسی: امام جعفر صادق علیه السّلام فرمودند: زنان نباید از وسط راه و خیابان بروند، بلکه باید از کناره ها رفت و آمد کنند. - . امالی الطوسی 2: 273 -

**[ترجمه]

«23»

أَعْلَامُ الدِّینِ، لِلدَّیْلَمِیِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سُلَیْمَانَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: لَیَأْتِیَنَّ عَلَی النَّاسِ زَمَانٌ یُظَرَّفُ فِیهِ الْفَاجِرُ

ص: 261


1- 1. مکارم الأخلاق ص 266.
2- 2. مکارم الأخلاق ص 267.
3- 3. مکارم الأخلاق ص 267.
4- 4. مکارم الأخلاق ص 268.
5- 5. مکارم الأخلاق ص 273.
6- 6. نوادر الراوندیّ ص 15.
7- 7. أمالی الطوسیّ ج 2 ص 273.

وَ یُقَرَّبُ فِیهِ الْمَاجِنُ وَ یُضَعَّفُ فِیهِ الْمُنْصِفُ قَالَ فَقِیلَ لَهُ مَتَی یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ فَقَالَ إِذَا اتُّخِذَتِ الْأَمَانَةُ مَغْنَماً وَ الزَّکَاةُ مَغْرَماً وَ الْعِبَادَةُ اسْتِطَالَةً وَ الصِّلَةُ مَنّاً فَقِیلَ مَتَی ذَلِکَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ فَقَالَ إِذَا تَسَلَّطْنَ النِّسَاءُ وَ تَسَلَّطْنَ الْإِمَاءُ وَ أُمِّرَ الصِّبْیَانُ.

**[ترجمه]اعلام الدین دیلمی: امام علی علیه السّلام فرمودند: بر مردم زمانی فرا خواهد رسید که انسان فاجر و بد کاره در آن مورد تعریف و تمجید قرار گیرد، و انسان لهو و لعب کار مقرّب گردد و آدم با انصاف ضعیف شود. گفته شد: آن زمان چه موقع باشد. امام فرمودند: آنگاه که امانت به عنوان غرامت گرفته شود و عبادت را به عنوان فخر و صله رحم را به عنوان منت قرار دهند.

گفته شد: آن چه موقع باشد؟ فرمودند: آنگاه که زنان و کنیزان مسلط بر امور شوند و کودکان فرمانروایی کنند.

**[ترجمه]

«24»

کِتَابُ الْغَایَاتِ، لِلشَّیْخِ جَعْفَرِ بْنِ أَحْمَدَ الْقُمِّیِّ قَالَ علیه السلام: إِنِّی لَأُبْغِضُ مِنَ النِّسَاءِ السَّلْتَاءَ وَ الْمَرْهَاءَ فَالسَّلْتَاءُ الَّتِی لَا تَخْتَضِبُ وَ الْمَرْهَاءُ الَّتِی لَا تَکْتَحِلُ (1).

**[ترجمه]کتاب الغایات از شیخ جعفر بن أحمد قمی: امام علی علیه السّلام فرمودند: من از زنانی که خضاب نمی کنند و سرمه نمی کشند بیزارم. - . کتاب الغایات: 81 -

**[ترجمه]

«25»

کِتَابُ الْإِمَامَةِ وَ التَّبْصِرَةِ، عَنْ هَارُونَ بْنِ مُوسَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَسْبَاطٍ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قَالَ: شَاوِرُوا النِّسَاءَ وَ خَالِفُوهُنَّ فَإِنَّ خِلَافَهُنَّ بَرَکَةٌ.

ص: 262


1- 1. کتاب الغایات ص 81.

**[ترجمه]کتاب الامامة و التبصرة: رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمودند: با زنان مشورت کنید و بر خلاف آن عمل کنید، زیرا در مخالفت با مشاوره آنها، برکت است .

**[ترجمه]

باب 6 الدعاء عند إرادة التزویج و الصیغة و الخطبة و آداب النکاح و الزفاف و الولیمة

الآیات

القصص: قالَ إِنِّی أُرِیدُ أَنْ أُنْکِحَکَ إِحْدَی ابْنَتَیَّ هاتَیْنِ عَلی أَنْ تَأْجُرَنِی ثَمانِیَ حِجَجٍ (1).

lt;meta info="- «قالَ إِنِّی أُریدُ أَنْ أُنْکِحَکَ إِحْدَی ابْنَتَیَّ هاتَیْنِ عَلی أَنْ تَأْجُرَنی ثَمانِیَ حِجَج» - . القصص: 27 -

{من می خواهم یکی از این دو دختر خود را [که مشاهده می کنی] به نکاح تو در آورم، به این [شرط] که هشت سال برای من کار کنی.}

**[ترجمه]

الأخبار

«1»

مکا، [مکارم الأخلاق] رُوِیَ: أَنَّهُ سَأَلَ الصَّادِقُ علیه السلام أَبَا بَصِیرٍ إِذَا تَزَوَّجَ أَحَدُکُمْ کَیْفَ یَصْنَعُ قُلْتُ مَا أَدْرِی قَالَ إِذَا هَمَّ بِذَلِکَ فَلْیُصَلِّ رَکْعَتَیْنِ وَ یَحْمَدِ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ وَ یَقُولُ اللَّهُمَّ إِنِّی أُرِیدُ أَنْ أَتَزَوَّجَ اللَّهُمَّ فَقَدِّرْ لِی مِنَ النِّسَاءِ أَحْسَنَهُنَّ خُلْقاً وَ خَلْقاً وَ أَعَفَّهُنَّ فَرْجاً وَ أَحْفَظَهُنَّ لِی فِی نَفْسِهَا وَ مَالِی وَ أَوْسَعَهُنَّ رِزْقاً وَ أَعْظَمَهُنَّ بَرَکَةً وَ قَیِّضْ لِی مِنْهَا وَلَداً طَیِّباً تَجْعَلُهُ لِی خَلَفاً صَالِحاً فِی حَیَاتِی وَ بَعْدَ مَوْتِی (2).

**[ترجمه]مکارم الاخلاق: امام ص-ادق علیه السّلام از أبابصیر پرسیدند: به هن-گام ازدواج چه می کنید؟ گفت: نمی دانم. فرمود: آنگاه که شخصی از شما قصد ازدواج داشت، باید دو رکعت نماز گزارد، خداوند عزّوجلّ را حمد و ثنا کند و گوید: خدایا من می­خواهم ازدواج کنم، خدایا از میان زنان بهترین آنها را از لحاظ خلق و خوی و سیما و پاک ترین آنها را و کسی را که من و اموالم را به نیکی محفوظ دارد و نیز پر روزی ترین آنها و پربرکت ترین آنها را برایم در تقدیرگیر و از او فرزندانی طیب و طاهر برایم فراهم ساز که جانشین صالح من در زندگی و بعد از مرگم باشند. - . مکارم الاخلاق: 234 -

**[ترجمه]

«2»

وَ خَطَبَ أَبُو طَالِبٍ علیه السلام لَمَّا تَزَوَّجَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله بِخَدِیجَةَ بِنْتِ خُوَیْلِدٍ بَعْدَ أَنْ خَطَبَهَا إِلَی أَبِیهَا وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یَقُولُ إِلَی عَمِّهَا فَأَخَذَ بِعِضَادَتَیِ الْبَابِ وَ مَنْ شَاهَدَهُ مِنْ قُرَیْشٍ حُضُورٌ فَقَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی جَعَلَنَا مِنْ زَرْعِ إِبْرَاهِیمَ وَ ذُرِّیَّةِ إِسْمَاعِیلَ وَ جَعَلَ لَنَا بَیْتاً مَحْجُوجاً وَ حَرَماً یُجْبی إِلَیْهِ ثَمَراتُ کُلِّ شَیْ ءٍ وَ جَعَلَنَا الْحُکَّامَ عَلَی النَّاسِ فِی بَلَدِنَا الَّذِی نَحْنُ فِیهِ ثُمَّ إِنَّ ابْنَ أَخِی مُحَمَّدَ بْنَ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ لَا یُوزَنُ بِرَجُلٍ مِنْ قُرَیْشٍ إِلَّا رَجَحَ وَ لَا یُقَاسُ بِأَحَدٍ مِنْهُمْ إِلَّا عَظُمَ عَنْهُ وَ إِنْ کَانَ فِی الْمَالِ قُلٌّ فَإِنَّ الْمَالَ رِزْقٌ حَائِلٌ وَ ظِلٌّ زَائِلٌ وَ لَهُ فِی خَدِیجَةَ رَغْبَةٌ وَ لَهَا فِیهِ رَغْبَةٌ وَ الصَّدَاقُ مَا سَأَلْتُمْ عَاجِلُهُ وَ آجِلُهُ مِنْ مَالِی وَ لَهُ خَطَرٌ عَظِیمٌ وَ شَأْنٌ رَفِیعٌ وَ لِسَانٌ شَافِعٌ جَسِیمٌ فَزَوَّجَهُ وَ دَخَلَ بِهَا مِنَ الْغَدِ(3).

ص: 263


1- 1. سورة القصص 27.
2- 2. مکارم الأخلاق ص 234.
3- 3. مکارم الأخلاق ص 234.

**[ترجمه]مکارم الاخلاق: پس از آنکه پیامبر صلّی الله علیه و آله بعد از خواستگاری خدیجه بنت خویلد از پدرش - و برخی گفته­اند از عمویش - با او ازدواج کرد، جناب ابوطالب دست بر چهارچوب در نهاد و در حضور شاهدانی از قریش چنین خطبه خواند: سپاس خدایی را که ما را از نسل ابراهیم و فرزندان اسماعیل قرار داد، کعبه و حرمی را که ثمرات هر چیزی به سوی آن می آید، در اختیار ما نهاد، و ما را حاکمان بر مردم در سرزمینی که در آن هستیم قرار داد. و بعد، اینکه برادر زاده­ام محمد بن عبدالله بن عبدالمطلب برترین فرد در میان قریش است و اگر با دیگران قیاس شود، از آنها بزرگتر است. و گر چه مال اندکی دارد، امّا مال و منال، چون سایه زایل شدنی است. او و خدیجه یکدیگر را می خواهند و صداقی را که طلب کنید، چه امروز و چه در آینده، از مال خود خواهم داد. او مقام و شأنی بزرگ و رفیع و زبانی شفیع و بزرگ دارد. و پدر خدیجه (و گویند عموی وی) او را به ازدواج محمد صلّی الله علیه و آله در آورد و فردایش با او هم خانه شد. - . مکارم الاخلاق: 234 -

**[ترجمه]

«3»

وَ لَمَّا تَزَوَّجَ الرِّضَا علیه السلام ابْنَةَ الْمَأْمُونِ خَطَبَ لِنَفْسِهِ فَقَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ مُتَمِّمِ النِّعَمِ بِرَحْمَتِهِ وَ الْهَادِی إِلَی شُکْرِهِ بِمَنِّهِ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی مُحَمَّدٍ خَیْرِ خَلْقِهِ الَّذِی جَمَعَ فِیهِ مِنَ الْفَضْلِ مَا فَرَّقَهُ فِی الرُّسُلِ قَبْلَهُ وَ جَعَلَ تُرَاثَهُ إِلَی مَنْ خَصَّهُ بِخِلَافَتِهِ وَ سَلَّمَ تَسْلِیماً وَ هَذَا أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ زَوَّجَنِی ابْنَتَهُ عَلَی مَا فَرَضَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لِلْمُسْلِمَاتِ عَلَی الْمُؤْمِنِینَ مِنْ إِمْسَاکٍ بِمَعْرُوفٍ أَوْ تَسْرِیحٍ بِإِحْسَانٍ وَ بَذَلْتُ لَهَا مِنَ الصَّدَاقِ مَا بَذَلَهُ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لِأَزْوَاجِهِ وَ هُوَ اثْنَتَا عَشْرَةَ أُوقِیَّةً وَ نَشٌّ عَلَی تَمَامِ الْخَمْسِمِائَةِ وَ قَدْ نَحَلْتُهَا مِنْ مَالِی مِائَةَ أَلْفِ دِرْهَمٍ زَوَّجْتَنِی یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ قَالَ بَلَی قَالَ قَبِلْتُ وَ رَضِیتُ (1).

**[ترجمه]مکارم الاخلاق: وقتی امام رضا علیه السّلام با دختر مأمون ازدواج کرد، چنین فرمود: سپاس خداوندی را که با رحمت خود، نعمت را کامل ساخت و با لطف خود مرا به سوی شکر گزاری هدایت فرمود. درود خداوند بر محمد صلّی الله علیه و آله بهترین مخلوقاتش. پیامبری که تمامی فضل و نعمات را در او یکجا گرد آورد، فضلی که در سایر پیامبران یکجا فراهم نبود و میراث خود را به پیامبر خلیفه خود اختصاص داد و بر او درود فرستاد و اینک امیرالمؤمنین مأمون، دختر خود را به نکاح من در آورده، بر اساس آنچه خداوند عزّوجلّ واجب فرموده از انجام معروف و اقدام به احسان، و من مهریه ای را که پیامبر برای زنانش قرار داده بود، قرار دادم که عبارت است از 500 درهم و من از مال خود ده هزار درهم به او بخشیدم. ای امیرالمؤمنین! آیا او را به ازدواج من در می­آوری؟ گفت: آری. امام فرمود: قبول کرده و راضی ام. - . مکارم الاخلاق: 235 -

**[ترجمه]

«4»

وَ یُسْتَحَبُّ أَنْ یَخْطُبَ بِخُطْبَةِ الرِّضَا علیه السلام تَبَرُّکاً بِهَا لِأَنَّهَا جَامِعَةٌ فِی مَعْنَاهَا وَ هُوَ: الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی حَمِدَ فِی الْکِتَابِ نَفْسَهُ وَ افْتَتَحَ بِالْحَمْدِ کِتَابَهُ وَ جَعَلَ الْحَمْدَ أَوَّلَ مَحَلِّ نِعْمَتِهِ وَ آخِرَ جَزَاءِ أَهْلِ طَاعَتِهِ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی مُحَمَّدٍ خَیْرِ الْبَرِیَّةِ وَ عَلَی آلِهِ أَئِمَّةِ الرَّحْمَةِ وَ مَعَادِنِ الحِکْمَةِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی کَانَ فِی نَبَئِهِ الصَّادِقِ وَ کِتَابِهِ النَّاطِقِ أَنَّ مِنْ أَحَقِّ الْأَسْبَابِ بِالصِّلَةِ وَ أَوْلَی الْأُمُورِ بِالتَّقْدِمَةِ سَبَباً أَوْجَبَ نَسَباً وَ أَمْراً أَعْقَبَ غِنًی فَقَالَ جَلَّ ثَنَاؤُهُ وَ هُوَ الَّذِی خَلَقَ مِنَ الْماءِ بَشَراً فَجَعَلَهُ نَسَباً وَ صِهْراً وَ کانَ رَبُّکَ قَدِیراً وَ قَالَ جَلَّ ثَنَاؤُهُ وَ أَنْکِحُوا الْأَیامی مِنْکُمْ وَ الصَّالِحِینَ مِنْ عِبادِکُمْ وَ إِمائِکُمْ إِنْ یَکُونُوا فُقَراءَ یُغْنِهِمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ وَ اللَّهُ واسِعٌ عَلِیمٌ وَ لَوْ لَمْ تَکُنْ فِی الْمُنَاکَحَةِ وَ الْمُصَاهَرَةِ آیَةٌ مُنْزَلَةٌ وَ لَا سُنَّةٌ مُتَّبَعَةٌ لَکَانَ مَا جَعَلَ اللَّهُ فِیهِ مِنْ بِرِّ الْقَرِیبِ وَ تَأَلُّفِ الْبَعِیدِ مَا رَغِبَ فِیهِ الْعَاقِلُ اللَّبِیبُ وَ سَارَعَ إِلَیْهِ الْمُوَفَّقُ الْمُصِیبُ فَأَوْلَی النَّاسِ بِاللَّهِ مَنِ اتَّبَعَ أَمْرَهُ وَ أَنْفَذَ حُکْمَهُ وَ أَمْضَی قَضَاءَهُ وَ رَجَا جَزَاءَهُ وَ نَحْنُ نَسْأَلُ اللَّهَ تَعَالَی أَنْ یَعْزِمَ لَنَا وَ لَکُمْ عَلَی أَوْفَقِ الْأُمُورِ ثُمَّ إِنَّ فُلَانَ بْنَ فُلَانٍ مَنْ قَدْ عَرَفْتُمْ مُرُوءَتَهُ وَ عَقْلَهُ وَ صَلَاحَهُ وَ نِیَّتَهُ وَ فَضْلَهُ وَ قَدْ أَحَبَّ شِرْکَتَکُمْ وَ خَطَبَ کَرِیمَتَکُمْ فُلَانَةَ وَ بَذَلَ لَهَا مِنَ الصَّدَاقِ کَذَا فَشَفِّعُوا شَافِعَکُمْ وَ أَنْکِحُوا خَاطِبَکُمْ فِی یُسْرٍ غَیْرِ عُسْرٍ أَقُولُ قَوْلِی هَذَا وَ أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ

ص: 264


1- 1. مکارم الأخلاق ص 235.

لِی وَ لَکُمْ (1).

**[ترجمه]مکارم الاخلاق: و مستحّب است که ازدواج با خطبه امام رضا علیه السّلام و با تبرک جستن به آن آغاز شود زیرا معانی جامع و کامل دارد و خطبه چنین است:

سپاس خدای را که در قرآن خود را ستایش فرموده و با ستایش، قرآن را آغاز نموده و حمد را در اولین محل نعمتهای خود و آخرین پاداش بندگانش قرار داده. درود بر محمد صلّی الله علیه و آله بهترین مخلوقات و بر خاندان او که پیشوایان رحمت و معادن حکمت هستند. و سپاس خدایی را که در خبر صادق و کتاب ناطقش آمده است که ازدواج از شایسته ترین اسباب پیوند است و در شمار اولین اموری است که باید زودتر انجام شود که باعث ایجاد روابط خویشاوندی شده و ثروت به دنبال دارد و خداوند متعال فرموده: {و اوست کسی که از آب، بشری آفرید و او را [دارای خویشاوندیِ] نَسَبی و دامادی قرار داد، و پروردگار تو همواره تواناست.} - . الفرقان / 54 -

و نیز فرموده: {بی همسران خود، و غلامان و کنیزان درستکارتان را همسر دهید. اگر تنگدستند، خداوند آنان را از فضل خویش بی نیاز خواهد کرد، و خدا گشایشگر داناست. و کسانی که [وسیله] زناشویی نمی یابند، باید عفت ورزند تا خدا آنان را از فضل خویش بی نیاز گرداند. و از میان غلامانتان، کسانی که در صددند با قرارداد کتبی، خود را آزاد کنند، اگر در آنان خیری [و توانایی پرداخت مال] می یابید، قرار بازخرید آنها را بنویسید، و از آن مالی که خدا به شما داده است به ایشان بدهید [تا تدریجاً خود را آزاد کنند]؛ و کنیزان خود را - در صورتی که تمایل به پاکدامنی دارند - برای اینکه متاع زندگی دنیا را بجویید، به زنا وادار مکنید، و هر کس آنان را به زور وادار کند، در حقیقت، خدا پس از اجبار نمودن ایشان، [نسبت به آنها] آمرزنده مهربان است.} - . النور / 32-33 -

و حتی اگر درباره ازدواج آیه ای نازل نمی شد و سنتی نبوی نبود، نکویی قرابت و نزدیک شدن افراد دور به هم، دلیل خوبی است که انسان عاقل به نکاح راغب شود و انسان موفق و صاحب خرد به انجام آن بشتابد. شایسته ترین مردم نزد خداوند کسانی هستند که امر او را پیروی کرده، حکمش را اجرا نمایند و امید به پاداش او داشته باشند. ما از خداوند می خواهیم که ما و شما را بر شایسته ترین کارها مصمم بدارد.

و فلان شخص را که جوانمردی و عقل و نکوکاری و نیت و فضلش را می شناسید، دوست دارد که با خاندان شما شریک شود، و فلان دختر را از شما خواستگاری کرده و صداق او را (فلان مقدار) داده، او را بپذیرید و دختر خویش را در شرایط آسان به ازدواج او در آورید. این سخن را می گویم و از خداوند برای خود و شما طلب استغفار می کنم. - . مکارم الاخلاق: 235 -

**[ترجمه]

«5»

خُطْبَةُ مُحَمَّدٍ التَّقِیِّ علیه السلام عِنْدَ تَزْوِیجِهِ بِنْتَ الْمَأْمُونِ الْحَمْدُ لِلَّهِ إِقْرَاراً بِنِعْمَتِهِ وَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ إِخْلَاصاً لِوَحْدَانِیَّتِهِ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی مُحَمَّدٍ سَیِّدِ بَرِیَّتِهِ وَ عَلَی الْأَصْفِیَاءِ مِنْ عِتْرَتِهِ أَمَّا بَعْدُ فَقَدْ کَانَ مِنْ فَضْلِ اللَّهِ تَعَالَی عَلَی الْأَنَامِ أَنْ أَغْنَاهُمْ بِالْحَلَالِ عَنِ الْحَرَامِ فَقَالَ سُبْحَانَهُ وَ أَنْکِحُوا الْأَیامی مِنْکُمْ وَ الصَّالِحِینَ مِنْ عِبادِکُمْ وَ إِمائِکُمْ إِنْ یَکُونُوا فُقَراءَ یُغْنِهِمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ وَ اللَّهُ واسِعٌ عَلِیمٌ ثُمَّ إِنَّ مُحَمَّدَ بْنَ عَلِیِّ بْنِ مُوسَی یَخْطُبُ أُمَّ الْفَضْلِ ابْنَةَ عَبْدِ اللَّهِ الْمَأْمُونِ وَ قَدْ بَذَلَ لَهَا مِنَ الصَّدَاقِ مَهْرَ جَدَّتِهِ فَاطِمَةَ بِنْتِ مُحَمَّدٍ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ عَلَیْهَا وَ هُوَ خَمْسُمِائَةِ دِرْهَمٍ جِیَاداً فَهَلْ زَوَّجْتَهُ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ عَلَی الصَّدَاقِ الْمَذْکُورِ قَالَ الْمَأْمُونُ نَعَمْ قَدْ زَوَّجْتُکَ یَا أَبَا جَعْفَرٍ أُمَّ الْفَضْلِ ابْنَتِی عَلَی الصَّدَاقِ الْمَذْکُورِ فَهَلْ قَبِلْتَ النِّکَاحَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام نَعَمْ قَبِلْتُ النِّکَاحَ وَ رَضِیتُ بِهِ (2).

**[ترجمه]مکارم الاخلاق: خطبه امام محمد تقی علیه السّلام به هنگام ازدواجش با دختر مأمون: سپاس خداوند را، اقرار می کنیم به نعمتهای او و با اخلاص در وحدانیت او لا اله الا الله می گوییم. درود خدا بر محمد صلّی الله علیه و آله سرور بندگانش و بر برگزیدگان خاندانش. أما بعد: از نعمتهای خداوند بر بندگانش آن است که ایشان را با اعطای حلال از حرام بی نیاز ساخت. خداوند فرمود:{بی همسران خود، و غلامان و کنیزان درستکارتان را همسر دهید. اگر تنگدستند، خداوند آنان را از فضل خویش بی نیاز خواهد کرد، و خدا گشایشگر داناست. و کسانی که [وسیله] زناشویی نمی یابند، باید عفت ورزند تا خدا آنان را از فضل خویش بی نیاز گرداند. و از میان غلامانتان، کسانی که در صددند با قرارداد کتبی، خود را آزاد کنند، اگر در آنان خیری [و توانایی پرداخت مال] می یابید، قرار بازخرید آنها را بنویسید، و از آن مالی که خدا به شما داده است به ایشان بدهید [تا تدریجاً خود را آزاد کنند]؛ و کنیزان خود را - در صورتی که تمایل به پاکدامنی دارند - برای اینکه متاع زندگی دنیا را بجویید، به زنا وادار مکنید، و هر کس آنان را به زور وادار کند، در حقیقت، خدا پس از اجبار نمودن ایشان، [نسبت به آنها] آمرزنده مهربان است.} - . النور: 33-32 -

اما بعد: محمد بن موسی، دختر عبدالله مأمون، ام فضل را خواستگاری می کند به مهریه جده­اش فاطمه علیها السّلام که 500 درهم می باشد. ای امیرالمؤمنین! آیا دخترت را بر مهریه مذکور به نکاح من درمی­آوری؟ مأمون گفت: آری ای اباجعفر، دخترم امّ فضل را با مهریه مذکور به نکاح ت-و درآوردم، آیا نکاح را قبول داری؟ ابوجعفر علیه السّلام گفت: آری نکاح را قبول کردم و راضی به آن هستم. - . مکارم الاخلاق: 236 -

**[ترجمه]

«6»

مِنْ أَمَالِی السَّیِّدِ أَبِی طَالِبٍ الْهَرَوِیِّ عَنْ زَیْنِ الْعَابِدِینَ علیه السلام قَالَ: خَطَبَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله حِینَ زَوَّجَ فَاطِمَةَ مِنْ عَلِیٍّ علیهما السلام فَقَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الْمَحْمُودِ لِنِعْمَتِهِ الْمَعْبُودِ بِقُدْرَتِهِ الْمُطَاعِ لِسُلْطَانِهِ الْمَرْهُوبِ مِنْ عَذَابِهِ الْمَرْغُوبِ إِلَیْهِ فِیمَا عِنْدَهُ النَّافِذِ أَمْرُهُ فِی سَمَائِهِ وَ أَرْضِهِ ثُمَّ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَمَرَنِی أَنْ أُزَوِّجَ فَاطِمَةَ مِنْ عَلِیٍّ فَقَدْ زَوَّجْتُهُ عَلَی أَرْبَعِمِائَةِ مِثْقَالِ فِضَّةٍ إِنْ رَضِیَ بِذَلِکَ عَلِیٌّ ثُمَّ دَعَا بِطَبَقِ بُسْرٍ فَقَالَ انْتَهِبُوا فَبَیْنَا نَنْتَهِبُ إِذْ دَخَلَ عَلِیٌّ فَقَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله یَا عَلِیُّ أَ عَلِمْتَ أَنَّ اللَّهَ أَمَرَنِی أَنْ أُزَوِّجَکَ فَاطِمَةَ فَقَدْ زَوَّجْتُکَهَا عَلَی أَرْبَعِمِائَةِ مِثْقَالِ فِضَّةٍ إِنْ رَضِیتَ فَقَالَ عَلِیٌّ رَضِیتُ بِذَلِکَ عَنِ اللَّهِ وَ عَنْ رَسُولِهِ فَقَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله جَمَعَ اللَّهُ شَمْلَکُمَا وَ أَسْعَدَ جَدَّکُمَا وَ أَخْرَجَ مِنْکُمَا کَثِیراً طَیِّباً(3).

**[ترجمه]مکارم الاخلاق: امام زین العابدین علیه السّلام فرمودند: رسول خدا صلّی الله علیه و آله وقتی فاطمه علیها السّلام را به ازدواج علی علیه السّلام در آورد، خطبه ای فرمود: الحمدلله به پاس نعمتهای بی کرانش، سپاس معبود قدرتمند را، سلطنتش مورد اطاعت است و از عذابش همه ترسان، همه به سویش راغبند به واسطه آنچه نزد اوست. خدایی که امرش در آسمان و زمین نافذ است. خداوند عزّوجلّ امر فرمود که فاطمه را به عقد علی درآورم. من نیز او را به چهارصد مثقال نقره به عقد علی در آوردم، اگر راضی باشد. سپس ظرفی خرما طلب کرد و گفت: بخورید. در این هنگام علی علیه السّلام داخل شد، رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمود: ای علی، خداوند مرا فرمان داده که فاطمه را به عقد تو درآورم با چهارصد مثقال نقره، اگر رضایت دهی؟ علی علیه السّلام فرمود: به آن راضی ام، با اجازه خداوند و رسولش. پیامبر فرمود: خداوند پیوندتان را پایدار سازد و نصیب شما را نیکو سازد و از نسل شما افراد نیکوی بسیاری فراهم سازد. - . مکارم الاخلاق: 237 -

**[ترجمه]

«7»

قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: أَنْکَحْتُ زَیْدَ بْنَ حَارِثَةَ زَیْنَبَ بِنْتَ جَحْشٍ

ص: 265


1- 1. مکارم الأخلاق ص 235.
2- 2. مکارم الأخلاق ص 236.
3- 3. مکارم الأخلاق ص 237.

وَ أَنْکَحْتُ الْمِقْدَادَ ضُبَاعَةَ بِنْتَ الزُّبَیْرِ بْنِ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ لِیَعْلَمُوا أَنَّ أَشْرَفَ الشَّرَفِ الْإِسْلَامُ (1).

**[ترجمه]مکارم الاخلاق: رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمودند: زینب بنت جحش را به نکاح زید بن حارثه و ضباغه بنت ذبیر بن عبدالمطلب را به نکاح مقداد در آوردم تا بدانند که والاترین شرف و عزت اسلام است. - . مکارم الاخلاق: 238 -

**[ترجمه]

«8»

عَنْ جَابِرٍ الْأَنْصَارِیِّ قَالَ: لَمَّا زَوَّجَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَاطِمَةَ مِنْ عَلِیٍّ عَلَیْهِمَا السَّلَامُ أَتَاهُ أُنَاسٌ مِنْ قُرَیْشٍ فَقَالُوا إِنَّکَ زَوَّجْتَ عَلِیّاً بِمَهْرٍ خَسِیسٍ فَقَالَ مَا أَنَا زَوَّجْتُ عَلِیّاً وَ لَکِنَّ اللَّهَ زَوَّجَهُ لَیْلَةَ أُسْرِیَ بِی عِنْدَ سِدْرَةِ الْمُنْتَهَی أَوْحَی اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَی السِّدْرَةِ أَنِ انْثُرِی مَا عَلَیْکِ فَنَثَرَتِ الدُّرَّ وَ الْجَوْهَرَ عَلَی الْحُورِ الْعِینِ فَهُنَّ یَتَهَادَیْنَهُ وَ یَتَفَاخَرْنَ بِهِ وَ یَقُلْنَ هَذَا مِنْ نُثَارِ فَاطِمَةَ بِنْتِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله فَلَمَّا کَانَتْ لَیْلَةُ الزِّفَافِ أَتَی النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله بِبَغْلَتِهِ الشَّهْبَاءِ وَ ثَنَی عَلَیْهَا قَطِیفَةً وَ قَالَ لِفَاطِمَةَ علیها السلام ارْکَبِی وَ أَمَرَ سَلْمَانَ رَحْمَةُ اللَّهِ عَلَیْهِ أَنْ یَقُودَهَا وَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله یَسُوقُهَا فَبَیْنَا هُوَ فِی بَعْضِ الطَّرِیقِ إِذْ سَمِعَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله وَجْبَةً فَإِذَا هُوَ بِ جَبْرَئِیلَ عَلَیْهِ السَّلَامُ فِی سَبْعِینَ أَلْفاً وَ مِیکَائِیلَ فِی سَبْعِینَ أَلْفاً فَقَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله مَا أَهْبَطَکُمْ إِلَی الْأَرْضِ قَالُوا جِئْنَا نَزُفُّ فَاطِمَةَ إِلَی زَوْجِهَا وَ کَبَّرَ جَبْرَئِیلُ وَ کَبَّرَ مِیکَائِیلُ وَ کَبَّرَتِ الْمَلَائِکَةُ وَ کَبَّرَ مُحَمَّدٌ صلی الله علیه و آله فَوُضِعَ التَّکْبِیرُ عَلَی الْعَرَائِسِ مِنْ تِلْکَ اللَّیْلَةِ(2).

**[ترجمه]مکارم الاخلاق: وقتی رسول خدا صلّی الله علیه و آله فاطمه را به عقد علی علیه السّلام در آوردند، جماعتی از قریش نزد پیامبر آمده و گفتند: تو دخترت را به علی دادی با مهریه ای اندک. پیامبر فرمود: ما فاطمه را به عقد علی در نیاوردیم، بلکه خداوند، در شب معراج و هنگامی که در کنار درخت سدره المنتهی بودم، او را به ازدواج علی در آورد. خداوند به درخت وحی کرد که آنچه داری نثار کن و درخت هم درّ و گوهر بر حورالعین نثار کرد، و حورالعین نیز به آن گوهرها افتخار کرده و می گفتند: این از شاد باشهای فاطمه دختر محمد صلّی الله علیه و آله است.

در شب زفاف، پیامبر استر کهربایی رنگ خود را آورده و بر آن لُنگی انداخت و به فاطمه علیها السّلام گفت: سوار شو و به سلمان فرمود که افسار استر را بگیرد، در حالی که پیامبر آن را می راند. در میانه راه پیامبر صدایی شنید، ناگاه دید که جبرئیل با هفتاد هزار و میکاییل با هفتاد هزار فرشته حاضرند. پیامبر فرمود: چه چیز شما را به زمین فرود آورده؟ گفتند: آمده­ایم تا فاطمه را به وصال همسرش برسانیم و جبرئیل و میکاییل و فرشتگان و پیامبر همگی تکبیر گفتند. و از آن شب تکبیر گفتن در عروسی ها مرسوم شد. - . مکارم الاخلاق: 238 -

**[ترجمه]

«9»

عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام قَالَ: زُفُّوا عَرَائِسَکُمْ لَیْلًا وَ أَطْعِمُوا ضُحًی (3).

**[ترجمه]مکارم الاخلاق: امام صادق علیه السّلام فرمودند: عروسی هایتان را شبها انجام دهید و روز اطعام کنید. - . مکارم الاخلاق: 238 -

**[ترجمه]

«10»

کِتَابُ الْإِمَامَةِ وَ التَّبْصِرَةِ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الرَّزَّازِ عَنْ خَالِهِ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَمْرِو بْنِ عُثْمَانَ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مِثْلَهُ.

**[ترجمه]کتاب الامامة و التبصرة: از رسول خدا صلّی الله علیه و آله نیز چنین سخنی فرموده اند.

**[ترجمه]

«11»

ین، [کتاب حسین بن سعید] و النوادر ابْنُ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: إِنَّمَا جُعِلَتِ الْبَیِّنَاتُ لِلنَّسَبِ وَ الْمَوَارِیثِ وَ الْحُدُودِ(4).

**[ترجمه]نوادر احمد بن محمد بن عیسی: امام جعفر صادق علیه السّلام فرمودند: شهود و بینات برای اثبات نسبت و میراث و حدود شرعی قرار داده شده است. - . نوادر احمد بن محمد بن عیسی: 66 -

**[ترجمه]

«12»

ین، [کتاب حسین بن سعید] و النوادر الْقَاسِمُ بْنُ عُرْوَةَ عَنِ ابْنِ بُکَیْرٍ عَنْ زُرَارَةَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنْ رَجُلٍ تَزَوَّجَ مُتْعَةً بِغَیْرِ شُهُودٍ قَالَ لَا بَأْسَ وَ لَا بَأْسَ بِالتَّزْوِیجِ

ص: 266


1- 1. مکارم الأخلاق ص 238.
2- 2. مکارم الأخلاق ص 238.
3- 3. مکارم الأخلاق ص 238.
4- 4. نوادر أحمد بن محمّد بن عیسی ص 66.

الْبَتَّةِ بِغَیْرِ شُهُودٍ فِیمَا بَیْنَهُ وَ بَیْنَ اللَّهِ وَ إِنَّمَا جُعِلَ الشُّهُودُ فِی تَزْوِیجِ الْبَتَّةِ مِنْ أَجْلِ الْوَلَدِ لَوْ لَا ذَلِکَ لَمْ یَکُنْ بِهِ بَأْسٌ (1).

**[ترجمه]کتاب حسین بن سعید و النوادر ابن عیسی: از زراره نقل شده که گفت: از امام جعفرصادق علیه السّلام درباره مردی پرسیدم که صیغه کرده بود امّا بدون شاهد. فرمودند: عیبی ندارد. حتی در ازدواج هم عیبی ندارد که بدون شاهد باشد و تنها نیت فرد با خدا شرط است؛ و شهود در ازدواج، برای اثبات فرزندان قرار داده شده اند و اگر فرزندی نبود، اشکالی ندارد. - . نوادر احمد بن محمد بن عیسی: 66 -

**[ترجمه]

«13»

أَقُولُ ذَکَرَ فِی کِتَابِ جَوَاهِرِ الْمَطَالِبِ،: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لَمَّا زَوَّجَ فَاطِمَةَ عَلِیّاً علیه السلام خَطَبَ بِهَذِهِ الْخُطْبَةِ الْحَمْدُ لِلَّهِ الْمَحْمُودِ بِنِعْمَتِهِ الْمَعْبُودِ بِقُدْرَتِهِ الْمُطَاعِ سُلْطَانُهُ الْمَرْهُوبِ عِقَابُهُ وَ سَطْوَتُهُ الْمَرْغُوبِ إِلَیْهِ فِیمَا عِنْدَهُ النَّافِذِ أَمْرُهُ فِی سَمَائِهِ وَ أَرْضِهِ الَّذِی خَلَقَ الْخَلْقَ بِقُدْرَتِهِ وَ دَبَّرَهُمْ بِحِکْمَتِهِ وَ أَمَرَهُمْ بِأَحْکَامِهِ وَ أَعَزَّهُمْ بِدِینِهِ وَ أَکْرَمَهُمْ بِنَبِیِّهِ مُحَمَّدٍ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی عَظَمَتُهُ جَعَلَ الْمُصَاهَرَةَ سَبَباً لَاحِقاً وَ أَمْراً مُفْتَرَضاً وَ شَجَّ بِهَا الْأَحْلَامَ وَ أَزَالَ بِهَا الْآثَامَ وَ أَکْرَمَ بِهَا الْأَنَامَ فَقَالَ عَزَّ مِنْ قَائِلٍ وَ هُوَ الَّذِی خَلَقَ مِنَ الْماءِ بَشَراً فَجَعَلَهُ نَسَباً وَ صِهْراً وَ کانَ رَبُّکَ قَدِیراً وَ أَمْرُ اللَّهِ یَجْرِی إِلَی قَضَائِهِ وَ قَضَاؤُهُ یَجْرِی إِلَی قَدَرِهِ وَ لِکُلِّ قَضَاءٍ قَدَرٌ وَ لِکُلِّ أَجَلٍ کِتابٌ یَمْحُوا اللَّهُ ما یَشاءُ وَ یُثْبِتُ وَ عِنْدَهُ أُمُّ الْکِتابِ إِنَّ اللَّهَ أَمَرَنِی أَنْ أُزَوِّجَ فَاطِمَةَ مِنْ عَلِیٍّ وَ قَدْ أَوْجَبْتُهُ عَلَی أَرْبَعِمِائَةِ مِثْقَالٍ مِنْ فِضَّةٍ إِنْ رَضِیَ عَلِیٌّ بِذَلِکَ فَقَالَ عَلِیٌّ رَضِیتُ عَنِ اللَّهِ وَ عَنْ رَسُولِهِ فَقَالَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ وَ آلِهِ جَمَعَ اللَّهُ بَیْنَکُمَا وَ أَسْعَدَ جَدَّکُمَا وَ أَخْرَجَ مِنْکُمَا کَثِیراً طَیِّباً.

**[ترجمه]نوادر الراوندی: در کتاب جواهر المطالب ذکر شده که رسول خدا صلّی الله علیه و آله وقتی فاطمه علیها السّلام را به عقد علی علیه السّلام در آورد، این خطبه را فرمود: سپاس خداوندی را که به واسطه نعمتهایش ستوده شده و به خاطر قدرتش مورد عبادت است و سلطنت او مورد اطاعت. از عذاب و هیمنه او می ترسند و به واسطه آنچه در نزد اوست، همه به سویش راغبند. کسی که امرش در آسمان و زمین نافذ است. کسی که مردم را با قدرت خود خلق و با حکمت خود آنها را تدبیر نمود و با احکام خود به آنها فرمان داد و با دین خود به آنها عزت بخشید و با پیامبر خود به آنها اکرام کرد. خداوند تبارک و تعالی، ازدواج را به عنوان خویشاوندی لاحق و امری واجب قرار داد. و به واسطه آن رویاهای گناه آلود را از بین برد و گناهان را کنار زد و به واسطه ازدواج به مردم اکرام کرد. خداوند بلند مرتبه فرمود: {و اوست کسی که از آب، بشری آفرید و او را [دارای خویشاوندیِ] نَسَبی و دامادی قرار داد، و پروردگار تو همواره تواناست.} - . الفرقان / 54 - و فرمان خدا به سوی انجام شدن پیش می رود و قضای خداوند بسوی قدر و سرنوشت جاری است. و هر قضایی را قدری است و برای هر آنچه که در آینده است کتاب و سر نوشتی است، و خداوند هر آنچه را که بخواهد پاک می کند و امّ الکتاب نزد اوست. خداوند مرا فرمان داد که فاطمه علیها السّلام را به عقد علی علیه السّلام در آوردم و من چهارصد مثقال نقره را واجب کردم، اگر علی علیه السّلام به آن رضایت دهد. علی علیه السّلام گفت: راضی هستم به رضای خدا و رسولش. سپس پیامبر صلّی الله علیه و آله فرمود: خداوند میان شما را جمع گرداند و نصیب شما را نیکو سازد و از شما فرزندان نیکو و بسیار فراهم سازد .

**[ترجمه]

«14»

نَوَادِرُ الرَّاوَنْدِیِّ، بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: لَا سَهَرَ إِلَّا فِی ثَلَاثٍ تَهَجُّدٍ بِالْقُرْآنِ أَوْ طَلَبِ عِلْمٍ أَوْ عَرُوسٍ تُهْدَی إِلَی زَوْجِهَا(2).

**[ترجمه]نوادر الراوندی: رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمودند: شب زنده داری فقط در سه چیز است: شب بیداری با قرآن، طلب علم، عروسی که به سوی همسرش برده می شود. - . نوادر الراوندی: 13 -

**[ترجمه]

«15»

وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: فَرْقُ بَیْنِ النِّکَاحِ وَ السِّفَاحِ ضَرْبُ الدَّفِ (3).

**[ترجمه]نوادر الراوندی: رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمودند: فرق میان نکاح و سفاح (زنا)، زدن دفّ است. - . نوادر الراوندی: 40 -

**[ترجمه]

«16»

وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ قَالَ قَالَ عَلِیٌّ علیه السلام: قَالَتِ الْأَنْصَارُ یَا رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله

ص: 267


1- 1. نوادر أحمد بن محمّد بن عیسی ص 66 و کان الرمز فیه و فی سابقه( یر) للبصائر و هو من التصحیف.
2- 2. نوادر الراوندیّ ص 13.
3- 3. نوادر الراوندیّ ص 40.

مَا ذَا نَقُولُ إِذَا زَفَفْنَا النِّسَاءَ فَقَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله قُولُوا أَتَیْنَاکُمْ أَتَیْنَاکُمْ فَحَیُّونَا نُحَیِّیکُمْ لَوْ لَا الذَّهَبَةُ الْحَمْرَاءُ مَا حَلَّتْ فَتَاتُنَا بِوَادِیکُمْ (1).

**[ترجمه]نوادر الراوندی: علی علیه السّلام فرمودند: انصار گفتند ای رسول خدا، آنگاه که زنان را به زفاف بفرستیم چه بگوییم؟ پیامبر صلّی الله علیه و آله فرمودند: بگویید: نزد شما آمده ایم، نزد شما آمده ایم، بر ما سلام کنید تا سلامتان کنیم، و اگر طلای سرخ نباشد، دختر ما به سرزمین شما فرود نخواهد آمد. - . نوادر الراوندی: 40 -

**[ترجمه]

«17»

وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: زُفُّوا عَرَائِسَکُمْ لَیْلًا وَ أَطْعِمُوا ضُحًی (2).

**[ترجمه]نوادر الراوندی: رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمودند: زفاف عروسی را در شب قرار دهید و در روز ولیمه دهید. - . نوادر الراوندی: 40 -

**[ترجمه]

«18»

وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ قَالَ قَالَ عَلِیٌّ علیه السلام: مَنْ أَرَادَ مِنْکُمُ التَّزْوِیجَ فَلْیُصَلِّ رَکْعَتَیْنِ وَ لْیَقْرَأْ سُورَةَ فَاتِحَةَ الْکِتَابِ وَ سُورَةَ یس فَإِذَا فَرَغَ مِنَ الصَّلَاةِ فَلْیَحْمَدِ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ وَ لْیُثْنِ عَلَیْهِ وَ لْیَقُلِ اللَّهُمَّ ارْزُقْنِی زَوْجَةً صَالِحَةً وَدُوداً وَلُوداً شَکُوراً قَنُوعاً غَیُوراً إِنْ أَحْسَنْتُ شَکَرَتْ وَ إِنْ أَسَأْتُ غَفَرَتْ وَ إِنْ ذَکَرْتُ اللَّهَ تَعَالَی أَعَانَتْ وَ إِنْ نَسِیتُ ذَکَّرَتْ وَ إِنْ خَرَجْتُ مِنْ عِنْدِهَا حَفِظَتْ وَ إِنْ دَخَلْتُ عَلَیْهَا سُرَّتْ وَ إِنْ أَمَرْتُهَا أَطَاعَتْنِی وَ إِنْ أَقْسَمْتُ عَلَیْهَا أَبَرَّتْ قَسَمِی وَ إِنْ غَضِبْتُ عَلَیْهَا أَرْضَتْنِی یَا ذَا الْجَلَالِ وَ الْإِکْرَامِ هَبْ لِی ذَلِکَ فَإِنَّمَا أَسْأَلُکَ وَ لَا أَجِدُ إِلَّا مَا قَسَمْتَ لِی فَمَنْ فَعَلَ ذَلِکَ أَعْطَاهُ اللَّهُ مَا سَأَلَ ثُمَّ إِذَا زُفَّتْ إِلَیْهِ وَ دَخَلَتْ عَلَیْهِ فَلْیُصَلِّ رَکْعَتَیْنِ ثُمَّ لْیَمْسَحْ یَدَهُ عَلَی نَاصِیَتِهَا وَ لْیَقُلِ اللَّهُمَّ بَارِکْ لِی فِی أَهْلِی وَ بَارِکْ لَهَا فِیَّ وَ مَا جَمَعْتَ بَیْنَنَا فَاجْمَعْ بَیْنَنَا فِی خَیْرٍ وَ یُمْنٍ وَ بَرَکَةٍ وَ إِنْ جَعَلْتَهَا فُرْقَةً فَاجْعَلْهَا فُرْقَةً إِلَی خَیْرٍ(3).

**[ترجمه]نوادر الراوندی: امام علی علیه السّلام فرمودند: هرکس که قصد ازدواج کرد، باید دو رکعت نماز و سوره فاتحه الکتاب و سوره یس را بخواند. وقتی از نماز فارغ شد، باید خداوند عزّوجلّ را سپاس و ثنا بگوید و ادامه دهد: خدایا، همسری صالحه، مهربان، پر زاد و ولد، شکور، قانع و غیور روزی ام ساز. اگر احسانش کنم، شکر گزار باشد و اگر بدی کنم ببخشد. اگر خداوند را یاد کنم، در این راه یاری ام کند و اگر خدا را فراموش کنم، به یادم آورد. اگر از کنارش دور شدم، خود را حفظ کند و اگر بر او داخل شدم، مسرور گردد. اگر امری کنم اطاعت نماید و اگر قسم خوردم، قسم مرا باور کند، و اگر بر او خشم گیرم، مرا راضی سازد.

ای صاحب جلال و اکرام، این نعمت را بر من ببخش. من فقط از تو می خواهم و جز آنچه را که تو قسمت نمایی، نمی یابم. پس هر کس این کار را انجام دهد، خداوند آنچه را که بخواهد عطا نماید .

آنگاه که با او ازدواج کرد و بر خلوت وارد شد، باید دو رکعت نماز گزارد، سپس دست بر پیشانی زن نهاده و بگوید: خدایا، پیوند میان ما را مبارک فرما. و با خیر و برکت میان م-ا را جمع گردان. و اگر فراقی در این پیوند قرار می دهد، آن فراق هم برای خیر باشد. - . نوادر الراوندی: 48 -

**[ترجمه]

«19»

الْهِدَایَةُ،: إِذَا أَرَادَ الرَّجُلُ أَنْ یَتَزَوَّجَ فَلْیُصَلِّ رَکْعَتَیْنِ وَ یَرْفَعْ یَدَهُ یَسْأَلُ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ وَ یَقُولُ اللَّهُمَّ إِنِّی أُرِیدُ أَنْ أَتَزَوَّجَ فَسَهِّلْ لِی مِنَ النِّسَاءِ أَحْسَنَهُنَّ خُلُقاً وَ أَعَفَّهُنَّ فَرْجاً وَ أَحْفَظَهُنَّ لِی فِی نَفْسِهَا وَ مَالِی وَ أَوْسَعَهُنَّ رِزْقاً وَ أَعْظَمَهُنَّ بَرَکَةً وَ قَیِّضْ لِی مِنْهَا وَلَداً تَجْعَلُهُ لِی خَلَفاً فِی حَیَاتِی وَ بَعْدَ مَوْتِی وَ لَا تَجْعَلْ لِلشَّیْطَانِ فِیهِ شِرْکاً وَ لَا نَصِیباً(4).

**[ترجمه]الهدایة: اگر مردی قصد ازدواج کرد، باید دو رکعت نماز بخواند، دستش را بلند کرده و از خداوند طلب کند: خدایا، من می خواهم ازدواج کنم، پس از میان زنان بهترن آنها را از نظر اخلاق و پاک ترین آنها را و کسی که من و اموالم را کاملاً حفظ کند و روزی فراوان و برکت عظیم داشته باشد، فراهم ساز، و از او برایم فرزندی قرار ده که در زندگی و پس از مرگم خلفی صالح باشد و در این ازدواج شیطان را نصیب و شریک قرار مده. - . الهدایة: 67 -

**[ترجمه]

«20»

مِنْهُ،: وَ یُکْرَهُ التَّزْوِیجُ وَ الْقَمَرُ فِی الْعَقْرَبِ فَإِنَّهُ مَنْ فَعَلَ ذَلِکَ لَمْ

ص: 268


1- 1. نوادر الراوندیّ ص 40.
2- 2. نوادر الراوندیّ ص 40.
3- 3. نوادر الراوندیّ ص 48 و لیس فی آخره و ان جعلتها فرقة إلخ.
4- 4. الهدایة ص 67.

یَرَ الْحُسْنَی (1).

**[ترجمه]الهدایة: زمانی که برج قمر در عقرب است، ازدواج کراهت دارد و اگر کسی در این هنگام ازدواج کند، خیر نخواهد دید. - . الهدایة: 68 -

**[ترجمه]

أقول

قد مر القول فی معنی هذا الکلام فی کتاب السماء و العالم فی باب النجوم فلیراجع إلیه و سیجی ء فی مطاوی أخبار هذا الباب أیضا ما یرشدک إلیه.

**[ترجمه]البته سخن در این باب در کتاب السماء و العالم و در باب نجوم آمده و در خلال صفحات آینده هم مطالبی خواهد آمد.

**[ترجمه]

«21»

مُسْنَدُ فَاطِمَةَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهَا، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ هَارُونَ بْنِ مُوسَی عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی العریب [الْغَرِیبِ] عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ زَکَرِیَّا بْنِ دِینَارٍ عَنْ شُعَیْبِ بْنِ وَاقِدٍ عَنِ اللَّیْثِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ عَنْ جَابِرٍ قَالَ: لَمَّا أَرَادَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَنْ یُزَوِّجَ فَاطِمَةَ علیها السلام عَلِیّاً علیه السلام قَالَ لَهُ اخْرُجْ یَا أَبَا الْحَسَنِ إِلَی الْمَسْجِدِ فَإِنِّی خَارِجٌ فِی أَثَرِکَ وَ مُزَوِّجُکَ بِحَضْرَةِ النَّاسِ وَ ذَاکِرٌ مِنْ فَضْلِکَ مَا تَقَرُّ بِهِ عَیْنُکَ قَالَ عَلِیٌّ فَخَرَجْتُ مِنْ عِنْدِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ أَنَا لَا أَعْقِلُ فَرَحاً وَ سُرُوراً فَاسْتَقْبَلَنِی أَبُو بَکْرٍ وَ عُمَرُ قَالا مَا وَرَاکَ یَا أَبَا الْحَسَنِ فَقُلْتُ یُزَوِّجُنِی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَاطِمَةَ وَ أَخْبَرَنِی أَنَّ اللَّهَ قَدْ زَوَّجَنِیهَا وَ هَذَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله خَارِجٌ فِی أَثَرِی لِیَذْکُرَ بِحَضْرَةِ النَّاسِ فَفَرِحَا وَ سُرَّا وَ دَخَلَا مَعِیَ الْمَسْجِدَ قَالَ عَلِیٌّ فَوَ اللَّهِ مَا تَوَسَّطْنَاهُ حَتَّی لَحِقَ بِنَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ إِنَّ وَجْهَهُ یَتَهَلَّلُ فَرَحاً وَ سُرُوراً فَقَالَ أَیْنَ بِلَالٌ فَأَجَابَ لَبَّیْکَ وَ سَعْدَیْکَ یَا رَسُولَ اللَّهِ ثُمَّ قَالَ أَیْنَ الْمِقْدَادُ فَأَجَابَ لَبَّیْکَ یَا رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله ثُمَّ قَالَ أَیْنَ سَلْمَانُ فَأَجَابَ لَبَّیْکَ یَا رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله ثُمَّ قَالَ أَیْنَ أَبُو ذَرٍّ فَأَجَابَ لَبَّیْکَ یَا رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَلَمَّا مَثُلُوا بَیْنَ یَدَیْهِ قَالَ انْطَلِقُوا بِأَجْمَعِکُمْ فَقُومُوا فِی جَنْبَاتِ الْمَدِینَةِ وَ اجْمَعُوا الْمُهَاجِرِینَ وَ الْأَنْصَارَ وَ الْمُسْلِمِینَ فَانْطَلَقُوا لِأَمْرِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ أَقْبَلَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَجَلَسَ عَلَی أَعْلَی دَرَجَةٍ مِنْ مِنْبَرِهِ فَلَمَّا حُشِدَ الْمَسْجِدُ بِأَهْلِهِ قَامَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَحَمِدَ اللَّهَ وَ أَثْنَی عَلَیْهِ فَقَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی رَفَعَ السَّمَاءَ فَبَنَاهَا وَ بَسَطَ الْأَرْضَ فَدَحَاهَا وَ أَثْبَتَهَا بِالْجِبَالِ فَأَرْسَاهَا أَخْرَجَ مِنْهَا مَاءَهَا وَ مَرْعَاهَا الَّذِی تَعَاظَمَ عَنْ صِفَاتِ الْوَاصِفِینَ وَ تَجَلَّلَ عَنْ تَحْبِیرِ لُغَاتِ النَّاطِقِینَ وَ جَعَلَ

ص: 269


1- 1. الهدایة ص 68.

الْجَنَّةَ ثَوَابَ الْمُتَّقِینَ وَ النَّارَ عِقَابَ الظَّالِمِینَ وَ جَعَلَنِی نِقْمَةً لِلْکَافِرِینَ وَ رَحْمَةً وَ رَأْفَةً عَلَی الْمُؤْمِنِینَ عِبَادَ اللَّهِ إِنَّکُمْ فِی دَارِ أَمَلٍ وَ عَدٍّ وَ أَجَلٍ وَ صِحَّةٍ وَ عِلَلٍ دَارِ زَوَالٍ وَ تَقَلُّبِ أَحْوَالٍ جُعِلَتْ سَبَباً لِلِارْتِحَالِ فَرَحِمَ اللَّهُ امْرَأً قَصَّرَ مِنْ أَمَلِهِ وَ جَدَّ فِی عَمَلِهِ وَ أَنْفَقَ الْفَضْلَ مِنْ مَالِهِ وَ أَمْسَکَ الْفَضْلَ مِنْ قُوتِهِ قَدَّمَ لِیَوْمِ فَاقَتِهِ یَوْمٍ یُحْشَرُ فِیهِ الْأَمْوَاتُ وَ تَخْشَعُ لَهُ الْأَصْوَاتُ وَ تُذْکَرُ الْأَوْلَادُ وَ الْأُمَّهَاتُ وَ تَرَی النَّاسَ سُکاری وَ ما هُمْ بِسُکاری یَوْمَ یُوَفِّیهِمُ اللَّهُ دِینَهُمُ الْحَقَّ وَ یَعْلَمُونَ أَنَّ اللَّهَ هُوَ الْحَقُّ الْمُبِینُ یَوْمَ تَجِدُ کُلُّ نَفْسٍ ما عَمِلَتْ مِنْ خَیْرٍ مُحْضَراً وَ ما عَمِلَتْ مِنْ سُوءٍ تَوَدُّ لَوْ أَنَّ بَیْنَها وَ بَیْنَهُ أَمَداً بَعِیداً فَمَنْ یَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ خَیْراً یَرَهُ وَ مَنْ یَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ شَرًّا یَرَهُ لِیَوْمٍ تَبْطُلُ فِیهِ الْأَنْسَابُ وَ تُقْطَعُ الْأَسْبَابُ وَ یَشْتَدُّ فِیهِ عَلَی الْمُجْرِمِینَ الْحِسَابُ وَ یُدْفَعُونَ إِلَی الْعَذَابِ فَمَنْ زُحْزِحَ عَنِ النَّارِ وَ أُدْخِلَ الْجَنَّةَ فَقَدْ فازَ وَ مَا الْحَیاةُ الدُّنْیا إِلَّا مَتاعُ الْغُرُورِ أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّمَا الْأَنْبِیَاءُ حُجَجُ اللَّهِ فِی أَرْضِهِ النَّاطِقُونَ بِکِتَابِهِ الْعَامِلُونَ بِوَحْیِهِ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَمَرَنِی أَنْ أُزَوِّجَ کَرِیمَتِی فَاطِمَةَ بِأَخِی وَ ابْنِ عَمِّی وَ أَوْلَی النَّاسِ بِی عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ وَ إِنْ قَدْ زَوَّجَهُ فِی السَّمَاءِ بِشَهَادَةِ الْمَلَائِکَةِ وَ أَمَرَنِی أَنْ أُزَوِّجَهُ وَ أُشْهِدَکُمْ عَلَی ذَلِکَ ثُمَّ جَلَسَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله ثُمَّ قَالَ قُمْ یَا عَلِیُّ فَاخْطُبْ لِنَفْسِکَ قَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَخْطُبُ وَ أَنْتَ حَاضِرٌ قَالَ اخْطُبْ فَهَکَذَا أَمَرَنِی جَبْرَئِیلُ أَنْ آمُرَکَ أَنْ تَخْطُبَ لِنَفْسِکَ وَ لَوْ لَا أَنَّ الْخَطِیبَ فِی الْجِنَانِ دَاوُدُ لَکُنْتَ أَنْتَ یَا عَلِیُّ ثُمَّ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله أَیُّهَا النَّاسُ اسْمَعُوا قَوْلَ نَبِیِّکُمْ إِنَّ اللَّهَ بَعَثَ أَرْبَعَةَ آلَافِ نَبِیٍّ لِکُلِّ نَبِیٍّ وَصِیٌّ وَ أَنَا خَیْرُ الْأَنْبِیَاءِ وَ وَصِیِّی خَیْرُ الْأَوْصِیَاءِ ثُمَّ أَمْسَکَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ ابْتَدَأَ عَلِیٌّ فَقَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی أَلْهَمَ بِفَوَاتِحِ عِلْمِهِ النَّاطِقِینَ وَ أَنَارَ بِثَوَاقِبِ

ص: 270

عَظَمَتِهِ قُلُوبَ الْمُتَّقِینَ وَ أَوْضَحَ بِدَلَائِلِ أَحْکَامِهِ طُرُقَ الْفَاصِلِینَ وَ أَنْهَجَ بِابْنِ عَمِّیَ الْمُصْطَفَی الْعَالَمِینَ وَ عَلَتْ دَعْوَتُهُ لِرَوَاعِی الْمُلْحِدِینَ وَ اسْتَظْهَرَتْ کَلِمَتُهُ عَلَی بَوَاطِلِ الْمُبْطِلِینَ وَ جَعَلَهُ خَاتَمَ النَّبِیِّینَ وَ سَیِّدَ الْمُرْسَلِینَ فَبَلَّغَ رِسَالَةَ رَبِّهِ وَ صَدَعَ بِأَمْرِهِ وَ بَلَّغَ عَنِ اللَّهِ آیَاتِهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی خَلَقَ الْعِبَادَ بِقُدْرَتِهِ وَ أَعَزَّهُمْ بِدِینِهِ وَ أَکْرَمَهُمْ بِنَبِیِّهِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله وَ رَحِمَ وَ کَرَّمَ وَ شَرَّفَ وَ عَظَّمَ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ عَلَی نَعْمَائِهِ وَ أَیَادِیهِ وَ أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ شَهَادَةً تَبْلُغُهُ وَ تُرْضِیهِ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی مُحَمَّدٍ صَلَاةً تُرْبِحُهُ وَ تُحْظِیهِ وَ النِّکَاحُ مِمَّا أَمَرَ اللَّهُ بِهِ وَ أَذِنَ فِیهِ وَ مَجْلِسُنَا هَذَا مِمَّا قَضَاهُ وَ رَضِیَهُ وَ هَذَا مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ زَوَّجَنِی ابْنَتَهُ فَاطِمَةَ عَلَی صَدَاقِ أَرْبَعِ مِائَةِ دِرْهَمٍ وَ دِینَارٍ قَدْ رَضِیتُ بِذَلِکَ فَاسْأَلُوهُ وَ اشْهَدُوا فَقَالَ الْمُسْلِمُونَ زَوَّجْتَهُ یَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ نَعَمْ قَالَ الْمُسْلِمُونَ بَارَکَ اللَّهُ لَهُمَا وَ عَلَیْهِمَا وَ جَمَعَ شَمْلَهُمَا.

**[ترجمه]مسند فاطمه علیها السّلام: وقتی رسول خدا صلّی الله علیه و آله قصد تزویج فاطمه علیها السّلام به علی علیه السّلام را نمود، به علی علیه السّلام فرمود: یا اباالحسن، به سوی مسجد برو، من نیز در پشت سر تو می آیم و در حضور مردم تو را به ازدواج فاطمه علیها السّلام در می آورم. و از فضایل خود به یادآور، آنچه را که باعث شادی ات می شود.

علی علیه السّلام فرمود: از نزد رسول خدا صلّی الله علیه و آله خارج شدم، در حالی که از شادی و سرور مبهوت بودم. ابوبکر و عمر به استقبال من آمده و گفتند: ای اباالحسن، تو را چه شده؟ گفتم: رسول خدا صلّی الله علیه و آله، فاطمه علیها السّلام را به ازدواج من درآورد و خبر داد که خداوند وی را به نکاح من در آورده است؛ و رس--ول خدا صلّی الله علیه و آله در پ-ی من می آید تا در حضور مردم این را بگوید. آن دو هم خوشحال شده و همراه من وارد مسجد شدند.

علی علیه السّلام می­گوید: به خدا سوگند هنوز به وسط مسجد نرسیده بودیم که رسول خدا صلّی الله علیه و آله به ما ملحق شدند، در حالی که چهره­شان از شادی می درخشید. فرمود: بلال کجاست؟ [بلال] جواب داد: لبیک یا رسول الله. سپس فرمود: کجاست مقداد: جواب داد: لبیک یا رسول الله. سپس فرمود: سلمان کجاست؟ جواب داد: لبیک یا رسول الله. وقتی همگی در برابرش قرار گرفتند، گفت: همگی به گوشه و کنار شهر رفته و مهاجرین و انصار و مسلمانان را جمع کنید. آنها نیز به فرمان رسول خدا رفتند. رسول خدا صلّی الله علیه و آله بر بالاترین پله منبر نشستند. وقتی مسجد پر شد، رسول خدا قیام کرده، سپاس و ثنای خدا نموده و فرمود: سپاس خداوندی را که آسمان را بر افراشت و زمین را گسترانید و آن را با کوهها ثابت و مستحکم نمود، و از زمین آب و چراگاه بیرون ساخت. خداوندی که از توصیف توصیف­گران بزرگتر است و عظیم تر و از حلقه تحسین و تزیین سخنوران جلیل تر. خداوند بهشت را ثواب پرهیزگاران و آتش را جزای ظالمان و مرا نیز تیغ نقمتی بر کافران و رحمت و محبت برای مؤمنان قرار داد. ای بندگان خدا، شما در خانه صحت و بیماریها و خانه فنا و دگرگونی اوضاع هستید که همین مسایل سبب مرگ شمایند. خداوند رحمت کند کسی را که آرزویش را کوتاه کرد و در کارهایش جدّیت به خرج داد و افزونِ روزی و قوت خویش را نگهداشت و از خیرات و مبّرات برای روز نیاز خود، روزی که در آن مردگان محشور می شوند، ذخیره نمود. روزی که صدای مردم در کام می ماند و فریادی بر نمی آید. مردم همچون مستان دیده می شوند، در حالی که مست نیستند. روزی که خداوند به دین حق آنها وفا می کند و مردم خواهند دانست که خداوند همان حقیقت مبین است. «یَوْمَ تَجِدُ کُلُّ نَفْسٍ ما عَمِلَتْ مِنْ خَیْرٍ مُحْضَراً وَ ما عَمِلَتْ مِنْ سُوءٍ تَوَدُّ لَوْ أَنَّ بَیْنَها وَ بَیْنَهُ أَمَداً بَعیدا»، - . آل عمران / 30 - {روزی که هر کسی آنچه کار نیک به جای آورده و آنچه بدی مرتکب شده، حاضر شده می یابد؛ و آرزو می کند: کاش میان او و آن [کارهای بد] فاصله ای دور بود}

« فَمَنْ یَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ خَیْراً یَرَهُ، وَ مَنْ یَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ شَرًّا یَرَهُ»، - . الزلزال /8-7 - {پس هر که هموزن ذرّه ای نیکی کند [نتیجه] آن را خواهد دید، و هر که هموزن ذرّه ای بدی کند، [نتیجه] آن را خواهد دید.}

قیامت روزی است که حسب و نسب در آن باطل می شود و أسباب مودت و محبّت از بین می رود و جزا و حساب مجرمان در آن به شدّت اجرا شده و به سوی عذاب رانده می شوند. {پس هر که را از آتش به دور دارند و در بهشت درآورند، قطعاً کامیاب شده است؛ و زندگی دنیا جز مایه فریب نیست.} - . آل عمران / 185 -

ای مردم، انبیا حجتهای خدا بر زمین هستند، که کلام او را بازگو کرده و به وحی او عمل می کنند. خداوند عزّوجلّ مرا امر کرده که دخترم فاطمه را به نکاح پسر عمویم، برترین مردم نزد من یعنی علی بن ابی طالب در آورم. خداوند او را در آسمان با شهادت ملایکه به عقد علی علیه السّلام در آورده و به من فرمان داده که فاطمه علیها السّلام را به عقد علی علیه السّلام در آورده و شما را بر آن شاهد گیرم. سپس رسول خدا صلّی الله علیه و آله نشست و به علی علیه السّلام گفت: بلند شو و خطبه ای بخوان. علی علیه السّلام گفت: من خطبه بخوانم؟ آن هم در محضر شما؟ رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمود: بخوان که این چنین جبرئیل فرمانم داده که به تو امر کنم خطبه بخوانی. و اگر داوود علیه السّلام خطیب بهشت نبود، حتماً تو خطیب بهشت می شدی.

علی علیه السّلام آغاز به سخن کرد: سپاس خداوندی را که با کلید عملش به ناطقین الهام کرد و با شهاب های عظمتش قلوب متقین را روشنی بخشید و با احکام روشن خود، راه فاصله گرفتگان را روشن ساخت و با پسر عمویم محمد مصطفی صلّی الله علیه و آله، جهانیان را به راه راست هدایت نمود و دعوت او بر پیشوایان ملحد و کافر برتری یافت و سخنانش بر کلام پوچ پیروان باطل تفوق یافت. خداوند او را خاتم پیامبران و سرور رسولانش قرار داد، او نیز پیام خدایش را ابلاغ فرمود و در کارش استواری به خرج داد و آیات خدا را تبلیغ نمود. سپاس خدایی را که بندگان را به قدرت خویش آفرید و آنها را با دین خود عزّت بخشید و با ارسال پیامبر خویش محمد صلّی الله علیه و آله بر مردم اکرام نموده، آنها را مورد رحمت و تکریم و شرف و تعظیم قرار داد. سپاس خداوند را به خاطر نعمات و کراماتش، شهادت می دهم که هیچ خدایی جز الله وجود ندارد، شهادتی که به او رسیده و او را خشنود ساخته و درود بیکران بر محمد صلّی الله علیه و آله.

نکاح از جمله مواردی است که خداوند به آن إذن و فرمان داده و این مجلس ما را هم خداوند در تقدیر آورده و به آن خشنود شده است. و اینک این، محمد بن عبدالله علیه السّلام، دختر خویش فاطمه علیها السّلام را با مهریه چهارصد درهم و دینار به عقد نکاح من درآورده؛ از او سؤال کنید و شهادت دهید. مسلمانان گفتند: آیا فاطمه را به عقد علی علیه السّلام درآوری؟ رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمود: آری: مسلمانان گفتند: خداوند بر آنها برکت و نعمت دهد و پیوندشان را مستدام سازد.

**[ترجمه]

«22»

وَ مِنْهُ، عَنْ أَبِی الْمُفَضَّلِ عَنْ بَدْرِ بْنِ عَمَّارٍ الطَّبَرِسْتَانِیِّ عَنِ الصَّدُوقِ عَنْ مُحَمَّدٍ الْمَحْمُودِیِّ عَنْ أَبِیهِ قَالَ: حَضَرْتُ مَجْلِسَ أَبِی جَعْفَرٍ حِینَ تَزْوِیجِ الْمَأْمُونِ وَ کَانُوا بَعَثُوا إِلَی یَحْیَی بْنِ أَکْثَمَ فَسَأَلُوهُ الِاحْتِیَالَ عَلَی أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام بِمَسْأَلَةٍ فِی الْفِقْهِ یُلْقِیهَا عَلَیْهِ فَلَمَّا اجْتَمَعُوا وَ حَضَرَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام قَالُوا یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ هَذَا یَحْیَی بْنُ أَکْثَمَ إِنْ أَذِنْتَ أَنْ یَسْأَلَ أَبَا جَعْفَرٍ عَنْ مَسْأَلَةٍ فِی الْفِقْهِ فَیَنْظُرَ کَیْفَ فَهْمُهُ فَأَذِنَ الْمَأْمُونُ فِی ذَلِکَ فَقَالَ یَحْیَی لِأَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام مَا تَقُولُ فِی مُحْرِمٍ قَتَلَ صَیْداً قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام فِی حِلٍّ أَمْ فِی حَرَمٍ عَالِماً أَمْ جَاهِلًا عَمْداً أَوْ خَطَأً صَغِیراً أَوْ کَبِیراً حُرّاً أَوْ عَبْداً مُبْتَدِئاً أَوْ مُقْبِلًا مِنْ ذَوَاتِ الطَّیْرِ أَوْ غَیْرِهَا مِنْ صِغَارِ الصَّیْدِ أَوْ مِنْ کِبَارِهَا مُصِرّاً أَوْ نَادِماً رَمَی بِاللَّیْلِ أَوْ فِی وَکْرِهَا أَوْ بِالنَّهَارِ عِیَاناً مُحْرِماً لِلْعُمْرَةِ أَوِ الْحَجِّ فَانْقَطَعَ یَحْیَی انْقِطَاعاً لَمْ یَخْفَ عَلَی أَحَدٍ مِنْ أَهْلِ الْمَجْلِسِ وَ تَحَیَّرَ النَّاسُ تَعَجُّباً مِنْ جَوَابِهِ وَ قسط [نَشِطَ] الْمَأْمُونُ فَقَالَ تَخْطُبُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام لِنَفْسِکَ فَقَامَ علیه السلام فَقَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ مُنْعِمِ النِّعَمِ بِرَحْمَتِهِ وَ الْهَادِی لِإِفْضَالِهِ بِمَنِّهِ وَ

ص: 271

صَلَّی اللَّهُ عَلَی خَیْرِ خَلْقِهِ الَّذِی جَمَعَ فِیهِ مِنَ الْفَضْلِ مَا فَوَّقَهُ [فَرَّقَهُ] فِی الرُّسُلِ قَبْلَهُ وَ جَعَلَ تُرَاثَهُ إِلَی مَنْ خَصَّهُ بِخِلَافَتِهِ وَ سَلَّمَ تَسْلِیماً وَ هَذَا أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ زَوَّجَنِی ابْنَتَهُ عَلَی مَا جَعَلَ اللَّهُ لِلْمُسْلِمِینَ عَلَی الْمُسْلِمِینَ مِنْ إِمْسَاکٍ بِمَعْرُوفٍ أَوْ تَسْرِیحٍ بِإِحْسَانٍ وَ قَدْ بَذَلْتُ لَهَا مِنَ الصَّدَاقِ مَا بَذَلَهُ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لِأَزْوَاجِهِ خَمْسَمِائَةِ دِرْهَمٍ وَ نَحَلْتُهَا مِنْ مَالِی مِائَةَ أَلْفِ دِرْهَمٍ زَوَّجْتَنِی یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ فَقَالَ الْمَأْمُونُ الْحَمْدُ لِلَّهِ إِقْرَاراً بِنِعْمَتِهِ وَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ إِخْلَاصاً لِعَظَمَتِهِ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی مُحَمَّدٍ عَبْدِهِ وَ خِیَرَتِهِ وَ کَانَ مِنْ قَضَاءِ اللَّهِ عَلَی الْأَنَامِ أَنْ أَغْنَاهُمْ بِالْحَلَالِ عَنِ الْحَرَامِ فَقَالَ وَ أَنْکِحُوا الْأَیامی مِنْکُمْ وَ الصَّالِحِینَ مِنْ عِبادِکُمْ وَ إِمائِکُمْ إِنْ یَکُونُوا فُقَراءَ یُغْنِهِمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ وَ اللَّهُ واسِعٌ عَلِیمٌ ثُمَّ إِنَّ مُحَمَّدَ بْنَ عَلِیٍّ خَطَبَ أُمَّ الْفَضْلِ بِنْتَ عَبْدِ اللَّهِ وَ بَذَلَ لَهَا مِنَ الصَّدَاقِ خَمْسَمِائَةِ دِرْهَمٍ وَ قَدْ زَوَّجْتُهُ فَهَلْ قَبِلْتَ یَا أَبَا جَعْفَرٍ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام قَدْ قَبِلْتُ هَذَا التَّزْوِیجَ بِهَذَا الصَّدَاقِ ثُمَّ أَوْلَمَ عَلَیْهِ الْمَأْمُونُ فَجَاءَ النَّاسُ عَلَی مَرَاتِبِهِمْ فَبَیْنَا نَحْنُ کَذَلِکَ إِذْ سَمِعْنَا کَلَاماً کَأَنَّهُ کَلَامُ الْمَلَّاحِینَ فَإِذَا نَحْنُ بِالْخَدَمِ یُجْرُونَ سَفِینَةً مِنْ فِضَّةٍ مَمْلُوَّةً غَالِیَةً فَصَبَغُوا بِهَا لِحَی الْخَاصَّةِ ثُمَّ مَدُّوهَا إِلَی دَارِ الْعَامَّةِ فَطَیَّبُوهُمْ تَمَامَ الْخَبَرِ.

أَقُولُ قَدْ مَضَی بِسَنَدَیْنِ فِی أَبْوَابِ تَارِیخِ الْجَوَادِ علیه السلام: أَنَّهُ لَمَّا أَرَادَ الْمَأْمُونُ أَنْ یُزَوِّجَهُ ابْنَتَهُ قَالَ لَهُ أَ تَخْطُبُ یَا أَبَا جَعْفَرٍ قَالَ نَعَمْ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ فَقَالَ لَهُ الْمَأْمُونُ اخْطُبْ لِنَفْسِکَ جُعِلْتُ فِدَاکَ فَقَدْ رَضِیتُکَ لِنَفْسِی وَ أَنَا مُزَوِّجُکَ أُمَّ الْفَضْلِ ابْنَتِی وَ إِنْ رَغِمَ قَوْمٌ لِذَلِکَ فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام الْحَمْدُ لِلَّهِ إِقْرَاراً بِنِعْمَتِهِ وَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ إِخْلَاصاً لِوَحْدَانِیَّتِهِ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی سَیِّدِ بَرِیَّتِهِ وَ الْأَصْفِیَاءِ مِنْ عِتْرَتِهِ أَمَّا بَعْدُ فَقَدْ کَانَ مِنْ فَضْلِ اللَّهِ عَلَی الْأَنَامِ أَنْ أَغْنَاهُمْ بِالْحَلَالِ عَنِ الْحَرَامِ فَقَالَ سُبْحَانَهُ وَ أَنْکِحُوا الْأَیامی مِنْکُمْ وَ الصَّالِحِینَ مِنْ عِبادِکُمْ وَ إِمائِکُمْ إِنْ یَکُونُوا فُقَراءَ یُغْنِهِمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ وَ اللَّهُ واسِعٌ عَلِیمٌ ثُمَّ إِنَّ مُحَمَّدَ بْنَ عَلِیِّ بْنِ مُوسَی یَخْطُبُ

ص: 272

أُمَّ الْفَضْلِ بِنْتَ عَبْدِ اللَّهِ الْمَأْمُونِ وَ قَدْ بَذَلَ لَهَا مِنَ الصَّدَاقِ مَهْرَ جَدَّتِهِ فَاطِمَةَ بِنْتِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله وَ هُوَ خَمْسُمِائَةِ دِرْهَمٍ جِیَاداً فَهَلْ زَوَّجْتَهُ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ بِهَا عَلَی هَذَا الصَّدَاقِ الْمَذْکُورِ فَقَالَ الْمَأْمُونُ نَعَمْ زَوَّجْتُکَ یَا أَبَا جَعْفَرٍ أُمَّ الْفَضْلِ بِنْتِی عَلَی الصَّدَاقِ الْمَذْکُورِ فَهَلْ قَبِلْتَ النِّکَاحَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ قَدْ قَبِلْتُ ذَلِکَ وَ رَضِیتُ بِهِ (1).

**[ترجمه]مسند فاطمه علیها السّلام: از ابو محمد محمودی روایت شده که گفت: در مجلس ازدواج أبا جعفر علیه السّلام با دختر مأمون نشسته بودم، در حالی که به دنبال یحیی بن أکثم فرستاده بودند تا مسأله­ای فقهی را از امام بپرسد. وقتی مردم اجتماع کردند و امام نیز حاضر شد، گفتند: ای امیرالمؤمنین، یحیی بن اکثم حاضر است، اگر اجازه فرمایی از ابا جعفر علیه السّلام مساله ای فقهی بپرسد تا ببیند قدرت او چقدر است. مأمون اجازه داد. یحیی گفت: اگر صیدی در ماه محرم کشته شود، حکمش چیست؟

ابوجعفر علیه السّلام فرمود: آیا در اطراف مکه اتفاق افتاده یا در حرم؟ عالمانه بوده یا ناآگاهانه؟ عمدی بوده یا سهوی؟ قاتل صغیر بوده یا کبیر؟ آزاده بوده یا عبد؟ حیوان از پرندگان بوده یا نه؟ کوچک یا بزرگ بوده؟ قاتل پشیمان شده یا در کار خود مصرّ بوده؟ شبانه کشته شده یا در لانه اش، یا در روز و در ملاعام؟ قاتل احرام بسته؟ برای عمره یا حج تمتع؟ یحیی از این سخنان درماند به گونه­ای که بر هیچ یک از اهل مجلس پوشیده نبود. مردم هم از جواب امام در شگفت شدند. مأمون وساطت کرده و گفت: ای أبا جعفر، اینک خطبه ای بخوان.

امام علیه السّلام برخاست و گفت: سپاس خدای را که با رحمت خود نعمت ها را بخشید. با لطف خود مردم را به فضل و کرم خویش هدایت نمود. صلوات خداوند بر بهترین مخلوقاتش، کسی که آنقدر فضل و بزرگی را در او فراهم ساخت که وی را بر رسولان پیش از او برتری بخشید و میراث خود را به خلیفه برگزیده خود وانهاده و ندای حق را لبیک گفت.

و اینک امیرالمؤمنین مأمون، دختر خویش را به نکاح من درآورده، بر اساس آنچه که خداوند برای مسلمانان واجب کرده، مانند انجام کار نیک و گسترش احسان، و من به او همان مهریه ای را که رسول خدا صلّی الله علیه و آله برای همسرانش قرارداد، قرار می دهم؛ یعنی 500 درهم و علاوه بر آن یکصدهزار درهم از مال خود را بخشیدم. ای امیرالمؤمنین، آیا او را به ازدواج من در می­آوری؟ مأمون گفت: سپاس خداوند را با اقرار به نعمت او و لا اله الا الله با اخلاص به خاطر عظمت او، و صلوات خدا بر محمد بنده و برگزیده اش و خداوند در تقدیر مردم قرار داد که آنها را با حلال از حرام بی نیاز سازد و فرمود:{بی همسران خود، و غلامان و کنیزان درستکارتان را همسر دهید. اگر تنگدستند، خداوند آنان را از فضل خویش بی نیاز خواهد کرد، و خدا گشایشگر داناست.} - . النور / 32 - اما بعد، محمد بن علی، دختر عبدالله، ام فضل را خواستگاری نمود و 500 درهم مهریه برایش قرار داد و من نیز او را به عقد محمد بن علی در آوردم، آیا قبول کردی ای أبا جعفر؟

ابو جعفر علیه السّلام فرمودند: این تزویج را با این صداق قبول کردم. سپس مأمون به خاطر این ازدواج ولیمه ای داد که مردم بر اساس مراتب خود پیش آمدند. در حالی که مشغول طعام بودیم، کلامی شنیدیم که مانند کلام دریانوردان بود. ناگاه دیدیم که خادمان، یک کشتی پر از نقره گران­قیمت را می کشند. سپس سر و روی خواص را با نقره ها آراستند، و آن را به سوی سالن عمومی بردند و همه را از نقره ها بهره­مند ساختند.

در بابهای مربوط به تاریخ امام جواد علیه السّلام، دو سند آمده که وقتی مأمون اراده کرد که دختر خود را به ازدواج امام علیه السّلام درآورد، گفت: ای اباجعفر، آیا خطبه می خوانی؟ امام علیه السّلام فرمودند: آری یا امیرالمؤمنین. مأمون به او گفت: خطبه بخوان. ای که جانم به فدایت. من از تو راضی ام و دخترم امّ فضل را به ازدواج تو در آورم، حتی اگر جماعتی از آن ناخشنود باشند.

ابو جعفر علیه السّلام فرمودند: سپاس می گویم خداوند را و به نعمتهایش اقرار می کنم و لا اله الّا الله می گویم از روی اخلاص به وحدانیت او. صلوات خدا بر سرور و سالار مردم [رسول الله] و برگزیدگان از خاندانش.

امّا بعد، از الطاف خداوند بر مردم این است که با حلال آنها را از حرام بی نیاز فرمود:{بی همسران خود، و غلامان و کنیزان درستکارتان را همسر دهید. اگر تنگدستند، خداوند آنان را از فضل خویش بی نیاز خواهد کرد، و خدا گشایشگر داناست.} - . النور / 32 -

و محمد بن علی بن موسی علیه السّلام دختر مأمون ام الفضل را خواستگاری کرده و مهریه جدّه خویش فاطمه صلّی الله علیه و آله را که 500 درهم بود، برایش قرار داد و سپس فرمود: امیرالمؤمنین! آیا با این مهریه او را به عقد من درآوری؟

مأمون گفت: آری، دخترم مأمون ام الفضل را بر مهریه مذکور به عقد تو در آوردم، آیا نکاح را قبول داری؟ ابو جعفر علیه السّلام فرمود: قبول کردم و به آن راضی ام. - . مراجعه شود به: 76 از همین چاپ در باب ازدواج امام با ام الفضل -

**[ترجمه]

«23»

ب، [قرب الإسناد] عَلِیُّ بْنُ جَعْفَرٍ قَالَ: کُنْتُ مَعَ أَخِی فِی طَرِیقِ بَعْضِ أَمْوَالِهِ وَ مَا مَعَنَا غَیْرُ غُلَامٍ لَهُ فَقَالَ لَهُ تَنَحَّ یَا غُلَامُ فَإِنِّی أُرِیدُ أَنْ أَتَحَدَّثَ فَقَالَ لِی مَا تَقُولُ فِی رَجُلٍ تَزَوَّجَ امْرَأَةً فِی هَذَا الْمَوْضِعِ وَ فِی غَیْرِهِ بِلَا بَیِّنَةٍ وَ لَا شُهُودٍ فَقُلْتُ یُکْرَهُ ذَلِکَ فَقَالَ لِی بَلَی فَانْکِحْهَا فِی هَذَا الْمَوْضِعِ وَ فِی غَیْرِهِ بِلَا شُهُودٍ وَ لَا بَیِّنَةٍ(2).

**[ترجمه]قرب الاسناد: علیّ بن جعفر گفت: همراه برادرم امام موسی علیه السّلام به سوی ملکش می رفتیم و غلامی همراه ما بود. به او گفت: غلام! از ما دور شو، می خواهم حرف بزنم. سپس به من گفت: چه می­گویی، درباره مردی که در این مکان یا جایی دیگر، بدون شاهد و مدرک ازدواج کند؟ گفتم: کراهت دارد. به من گفت: آری، کراهت دارد، در این مکان با جای دیگر بدون شاهد و مدرک ازدواج کنی. - .

قرب الاسناد: 101 -

**[ترجمه]

«24»

ب، [قرب الإسناد] ابْنُ عِیسَی عَنِ الْبَزَنْطِیِّ عَنِ الرِّضَا علیه السلام قَالَ: فِی الْبِکْرِ إِذْنُهَا صَمْتُهَا وَ الثَّیِّبُ أَمْرُهَا إِلَیْهَا(3).

**[ترجمه]قرب الاسناد: امام ضا علیه السّلام فرمودند: رضایت دختر باکره در ازدواج، با سکوت اوست و رضایت بیوه، به هر شکلی که خود بخواهد. - . قرب الاسناد: 159 -

**[ترجمه]

«25»

ل، [الخصال] ع، [علل الشرائع] ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام] فِی خَبَرِ الشَّامِیِّ أَنَّهُ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: یَوْمُ الْجُمُعَةِ یَوْمُ خِطْبَةٍ وَ نِکَاحٍ (4).

**[ترجمه]الخصال: امیرالمؤمنین علیه السّلام فرمودند: روز جمعه روز خطبه خواندن و نکاح است. - . الخصال 2: 148 -

**[ترجمه]

«26»

ع، [علل الشرائع] ابْنُ الْوَلِیدِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنِ ابْنِ هَاشِمٍ عَمَّنْ ذَکَرَهُ عَنْ دُرُسْتَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَطِیَّةَ عَنْ زُرَارَةَ قَالَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام: إِنَّمَا جُعِلَتِ الشَّهَادَةُ فِی النِّکَاحِ لِلْمِیرَاثِ (5).

**[ترجمه]علل الشرایع: امام محمد باقر علیه السّلام فرمودند: شهادت در عقد نکاح، برای تعیین ارث و میراث قرار داده شده. - . علل الشرایع: 498 -

**[ترجمه]

«27»

ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام] ع، [علل الشرائع] السِّنَانِیُّ عَنِ الْأَسَدِیِّ عَنْ عَبْدِ الْعَظِیمِ الْحَسَنِیِّ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ

ص: 273


1- 1. راجع ج 50 ص 76 من هذه الطبعة فی باب تزویجه بأم الفضل.
2- 2. قرب الإسناد ص 101.
3- 3. قرب الإسناد ص 159.
4- 4. الخصال ج 2 ص 148 و الفقرة جزء من حدیث أخرجه الصدوق فی تضاعیف کتابه الخصال، و أخرجه بطوله فی کتابیه العلل ص 593- ص 598 و عیون الأخبار ج 1 ص 240- 248 و الجملة هی آخر فقرة فی الحدیث.
5- 5. علل الشرائع ص 498.

الثَّالِثِ عَنْ آبَائِهِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ الْبَاقِرِ علیه السلام قَالَ: یُکْرَهُ لِلرَّجُلِ أَنْ یُجَامِعَ فِی أَوَّلِ لَیْلَةٍ مِنَ الشَّهْرِ وَ فِی وَسَطِهِ وَ فِی آخِرِهِ فَإِنَّهُ مَنْ فَعَلَ ذَلِکَ خَرَجَ الْوَلَدُ مَجْنُوناً أَ لَا تَرَی أَنَّ الْمَجْنُونَ أَکْثَرُ مَا یُصْرَعُ فِی أَوَّلِ الشَّهْرِ وَ وَسَطِهِ وَ آخِرِهِ (1).

**[ترجمه]علل الشرایع: امام محمد باقر علیه السّلام فرمودند: جماع کردن در اول، وسط و آخرماه، کراهت دارد؛ هر کس این کار را کند، فرزند دیوانه به دنیا آید. آیا شاهد نیستید که بیشترین حالت جنون در دیوانه در اول، وسط و آخر ماه حادث می شود. - . علل الشرایع: 514 -

**[ترجمه]

«28»

وَ قَالَ علیه السلام: مَنْ تَزَوَّجَ وَ الْقَمَرُ فِی الْعَقْرَبِ لَمْ یَرَ الْحُسْنَی (2).

**[ترجمه]علل الشرایع: هر کس ازدواج کند و قمر در عقرب باشد، خوشبختی نخواهد دید. - . علل الشرایع: 514 -

**[ترجمه]

«29»

وَ قَالَ علیه السلام: مَنْ تَزَوَّجَ فِی مُحَاقِ الشَّهْرِ فَلْیُسَلِّمْ لِسِقْطِ الْوَلَدِ(3).

**[ترجمه]علل الشرایع: و نیز فرمودند: هر کس در آخر ماه ازدواج کند، باید تسلیم سقط جنین شود. - . علل الشرایع: 514 -

**[ترجمه]

«30»

ما، [الأمالی للشیخ الطوسی] عَنِ الضَّحَّاکِ بْنِ مُزَاحِمٍ: فِی خَبَرِ تَزْوِیجِ فَاطِمَةَ علیها السلام أَنَّ عَلِیّاً علیه السلام قَالَ فَزَوَّجَنِی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله ثُمَّ أَتَانِی فَأَخَذَ بِیَدِی فَقَالَ قُمْ بِاسْمِ اللَّهِ وَ قُلْ عَلَی بَرَکَةِ اللَّهِ وَ ما شاءَ اللَّهُ لا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ تَوَکَّلْتُ عَلَی اللَّهِ ثُمَّ جَاءَ بِی حَتَّی أَقْعَدَنِی عِنْدَهَا ثُمَّ قَالَ اللَّهُمَّ إِنَّهُمَا أَحَبُّ خَلْقِکَ إِلَیَّ فَأَحِبَّهُمَا وَ بَارِکْ فِی ذُرِّیَّتِهِمَا وَ اجْعَلْ عَلَیْهِمَا مِنْکَ حَافِظاً وَ إِنِّی أُعِیذُهُمَا بِکَ وَ ذُرِّیَّتَهُمَا مِنَ الشَّیْطَانِ الرَّجِیمِ (4).

**[ترجمه]امالی الطوسی: از ضحّاک بن مزاحم در خبر ازدواج فاطمه علیها السّلام نقل شده که علی علیه السّلام فرمود: پیامبر خدا مرا به ازدواج فاطمه سلام الله علیها درآورد، سپس نزد من آمد، دستم را گرفت و گفت: به نام خدا برخیز و بگو: بر برکت خدا و آنچه او خواسته (لاقوه الا بالله) و توکل بر خدا. سپس مرا آورد تا نزد فاطمه علیها السّلام نشاند و گفت: خدایا، این دو محبوب ترین خلق تو نزد من هستند پس آنها را دوست بدار و در نسلشان برکت قرار ده و از جانب خود بر آنها حافظی قرار ده. من آنها و فرزندانشان را از شر شیطان رجیم در پناه تو قرار می دهم. - . امالی الطوسی 1: 28 -

**[ترجمه]

أقول

سبق تمامه فی باب تزویجها علیها السلام.

**[ترجمه]سبق تمامه فی باب تزویجها علیها السلام.

**[ترجمه]

«31»

ما، [الأمالی للشیخ الطوسی] أَبُو عَمْرٍو عَنِ ابْنِ عُقْدَةَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ مُوسَی بْنِ إِبْرَاهِیمَ الْمَرْوَزِیِّ عَنْ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ علیهم السلام عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ: لَمَّا زَوَّجَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَاطِمَةَ مِنْ عَلِیٍّ أَتَاهُ أُنَاسٌ مِنْ قُرَیْشٍ فَقَالُوا إِنَّکَ زَوَّجْتَ عَلِیّاً بِمَهْرٍ خَسِیسٍ فَقَالَ مَا أَنَا زَوَّجْتُ عَلِیّاً وَ لَکِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ زَوَّجَهُ لَیْلَةَ أُسْرِیَ بِی عِنْدَ سِدْرَةِ الْمُنْتَهَی أَوْحَی اللَّهُ إِلَی السِّدْرَةِ أَنِ انْثُرِی مَا عَلَیْکِ فَنَثَرَتِ الدُّرَّ وَ الْجَوْهَرَ وَ الْمَرْجَانَ فَابْتَدَرَتِ الْحُورُ الْعِینُ فَالْتَقَطْنَ فَهُنَّ یَتَهَادَیْنَهُ وَ یَتَفَاخَرْنَ وَ یَقُلْنَ هَذَا مِنْ نُثَارِ فَاطِمَةَ بِنْتِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام فَلَمَّا کَانَتْ لَیْلَةُ الزِّفَافِ أَتَی النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله بِبَغْلَتِهِ الشَّهْبَاءِ وَ ثَنَی عَلَیْهَا قَطِیفَةً وَ قَالَ لِفَاطِمَةَ ارْکَبِی وَ أَمَرَ سَلْمَانَ أَنْ یَقُودَهَا وَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله یَسُوقُهَا فَبَیْنَمَا هُوَ فِی بَعْضِ الطَّرِیقِ إِذْ سَمِعَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله وَجْبَةً فَإِذَا هُوَ بِ جَبْرَئِیلَ فِی سَبْعِینَ أَلْفاً وَ

ص: 274


1- 1. علل الشرائع ص 514.
2- 2. علل الشرائع ص 514.
3- 3. علل الشرائع ص 514.
4- 4. أمالی الطوسیّ ج 1 ص 28 ذیل حدیث طویل.

مِیکَائِیلَ فِی سَبْعِینَ أَلْفاً فَقَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله مَا أَهْبَطَکُمْ إِلَی الْأَرْضِ قَالُوا جِئْنَا نَزُفُّ فَاطِمَةَ إِلَی عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ فَکَبَّرَ جَبْرَئِیلُ وَ کَبَّرَ مِیکَائِیلُ وَ کَبَّرَتِ الْمَلَائِکَةُ وَ کَبَّرَ مُحَمَّدٌ صلی الله علیه و آله فَوَقَعَ التَّکْبِیرُ عَلَی الْعَرَائِسِ مِنْ تِلْکَ اللَّیْلَةِ(1).

**[ترجمه]امالی الطوسی: جابر بن عبد الله گفته است: وقتی رسول خدا صلّی الله علیه و آله فاطمه علیها السّلام را به عقد علی علیه السّلام در آورد، جماعتی از قریش نزد او آمدند و گفتند: تو فاطمه را با مهریه­ای پایین به عقد علی در آورده­ای: پیامبر فرمودند: من این کار را نکردم، بلکه آن شبی که خداوند مرا به معراج برد و در کنار درخت سدره المنتهی، فاطمه علیها السّلام را به عقد علی علیه السّلام درآورد، خداوند به درخت وحی کرد که هر چه داری نثار کن و درخت درّ و گوهر و مرجان بیفشاند و حورالعین ظاهر شده و آنها را برداشتند در حالی که به آن افتخار می کردند و می گفتند، این از هدایای فاطمه علیها السّلام دختر محمد است.

وقتی شباب زفاف شد، پیامبر استر کهربایی رنگ خود را آورده و قطیفه ای بر آن انداخت و به فاطمه علیها السّلام گفت: سوار شو و به سلمان امر فرمود که دهانه اش را بگیرد و خود از پی آن به راه افتاد. در میانه راه، رسول خدا صلّی الله علیه و آله بانگی بلند شنید، ناگاه دید که جبرئیل در میان هفتاد هزار فرشته و میکاییل در میان هفتاد هزار فرشته آمده اند، رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمود: چه چیز شما را به زمین فرود آورده؟ گفتند: آمده­ایم تا فاطمه علیها السّلام را همراهی کنیم. جبرئیل و میکاییل و فرشتگان و رسول خدا همه تکبیر گفتند. و از آن شب تکبیر در عروسی ها سنت شد. - . امالی الطوسی 2: 263 -

**[ترجمه]

«32»

ما، [الأمالی للشیخ الطوسی] جَمَاعَةٌ عَنِ ابْنِ الْمُفَضَّلِ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ هَارُونَ بْنِ عَمْرٍو الْمُجَاشِعِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عِیسَی بْنِ یَزِیدَ عَنْ صَیْفِیِّ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ هَبَّارٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ عَلِیٍّ قَالَ: اجْتَازَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله بِدَارِ عَلِیِّ بْنِ هَبَّارٍ فَسَمِعَ صَوْتَ دَفٍّ فَقَالَ مَا هَذَا قَالُوا عَلِیُّ بْنُ هَبَّارٍ أَعْرَسَ بِأَهْلِهِ فَقَالَ صلی الله علیه و آله حَسَنٌ هَذَا النِّکَاحُ لَا السِّفَاحُ ثُمَّ قَالَ صلی الله علیه و آله أَسْنِدُوا النِّکَاحَ وَ أَعْلِنُوهُ بَیْنَکُمْ وَ اضْرِبُوا عَلَیْهِ بِالدَّفِّ فَجَرَتِ السُّنَّةُ فِی النِّکَاحِ بِذَلِکَ (2).

**[ترجمه]امالی الطوسی: پیامبر صلّی الله علیه و آله از خانه علیّ بن هبّار می گذشت، صدایی شنید؛ فرمود: این چیست؟ گفتند: علی بن هبّار برای خانواده اش عروسی گرفته است. رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمود: بسیار نیکوست، این نکاح است نه زنا. سپس فرمود: برای نکاح شاهد و سند آورده و آن را در میان مردم اعلام کنید و دفّ بنوازید. و بدین سان دفّ نواختن به هنگام عروسی سنت شد. - .امالی الطوسی 2: 132 -

**[ترجمه]

أقول

سیأتی بعض الأخبار فی باب آداب الجماع.

**[ترجمه]سیأتی بعض الأخبار فی باب آداب الجماع.

**[ترجمه]

«33»

ل، [الخصال]: فِیمَا أَوْصَی بِهِ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله عَلِیّاً علیه السلام یَا عَلِیُّ لَا وَلِیمَةَ إِلَّا فِی خَمْسٍ فِی عُرْسٍ أَوْ خُرْسٍ أَوْ عِذَارٍ أَوْ وِکَارٍ أَوْ رِکَازٍ وَ الْعُرْسُ التَّزْوِیجُ وَ الْخُرْسُ النِّفَاسُ بِالْوَلَدِ وَ الْعِذَارُ الْخِتَانُ وَ الْوِکَارُ فِی شِرَی الدَّارِ وَ الرِّکَازُ الَّذِی یَقْدَمُ مِنْ مَکَّةَ(3).

**[ترجمه]الخصال: درباره آنچه که پیامبر خدا صلّی الله علیه و آله ، علی علیه السّلام را به آن توصیه کرد: ای علی، ولیمه دادن در پنج چی--ز است. در عروس--ی، در زادن فرزند، در ختنه کردن و در خرید خانه و در مسافری که از مکه می آید. - . الخصال 1: 221 -

**[ترجمه]

«34»

ل، [الخصال] مَاجِیلَوَیْهِ عَنْ عَمِّهِ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنِ ابْنِ أَبِی عُثْمَانَ عَنْ مُوسَی بْنِ بَکْرٍ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الْأَوَّلِ علیه السلام: مِثْلَهُ (4).

**[ترجمه]الخصال: از امام موسی بن جعفر علیه السّلام نیز چنین روایتی آمده. - . الخصال 1: 221 -

**[ترجمه]

«35»

مع، [معانی الأخبار] ابْنُ الْوَلِیدِ عَنْ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارِ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنِ الْجَامُورَانِیِّ عَنِ ابْنِ أَبِی عُثْمَانَ: مِثْلَهُ.

قال الصدوق رحمه الله یقال للطعام الذی یدعی إلیه الناس عند بناء الدار أو شرائها الوکر و الوکار منه و یقال للطعام الذی یتخذ للقادم من سفر

ص: 275


1- 1. أمالی الطوسیّ ج 1 ص 263.
2- 2. أمالی الطوسیّ ج 2 ص 132.
3- 3. الخصال ج 1 ص 221.
4- 4. الخصال ج 1 ص 221.

النقیعة و الرکاز الغنیمة کأنه یرید فی اتخاذ الطعام للقدوم من مکة غنیمة لصاحبه من الثواب الجزیل و منه

قول النبی صلی الله علیه و آله: الصوم فی الشتاء الغنیمة الباردة(1).

**[ترجمه]معانی الاخبار: نظیر این روایت نقل شده است. شیخ صدوق - رحمه الله - گفته است: غذایی که در هنگام ساخت یا خرید خانه، مردم به آن دعوت می شوند، (وکر یا وکار) گفته می شود. و به غذایی که برای از سفر بازگشته داده می شود (النقیعه) گویند و (الرکاز) به معنی غنیمت است، گویا به این وسیله برای کسی که از سفر حج بازگشته غذا می دهند تا غنیمتی از ثواب فراوان برای صاحبش باشد. و کلام پیامبر خدا در همین راستاست که فرمود: روزه در زمستان غنیمت سرد است. - . معانی الاخبار: 272 -

**[ترجمه]

«36»

مع، [معانی الأخبار] أَبِی عَنْ سَعْدٍ عَنِ الْأَصْبَهَانِیِّ عَنِ الْمِنْقَرِیِّ یَرْفَعُ الْحَدِیثَ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: أَخَذْتُمُوهُنَّ بِأَمَانَةِ اللَّهِ وَ اسْتَحْلَلْتُمْ فُرُوجَهُنَّ بِکَلِمَاتِ اللَّهِ فَأَمَّا الْأَمَانَةُ فَهِیَ الَّتِی أَخَذَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَی آدَمَ حِینَ زَوَّجَهُ حَوَّاءَ وَ أَمَّا الْکَلِمَاتُ فَهِیَ الْکَلِمَاتُ الَّتِی شَرَطَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِهَا عَلَی آدَمَ أَنْ یَعْبُدَهُ وَ لَا یُشْرِکَ بِهِ شَیْئاً وَ لَا یَزْنِیَ وَ لَا یَتَّخِذَ مِنْ دُونِهِ وَلِیّاً(2).

**[ترجمه]معانی الاخبار: رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمودند: زنان را به عنوان امانت از خداوند گرفتید و آنها را با کلام خدا برای خود حلال ساختید. امّا امانت آن چیزی است که خداوند بر آدم قرار داد، زمانی که حوّا را به ازدواج او در آورد. امّا کلمات، آن چیزی است که خداوند بر آدم شرط کرد که خدا را عبادت کند و برایش شریک قرار ندهد، زنا نکند، و به غیر از خدا کسی را ولی قرار ندهد. - . معانی الاخبار: 212 -

**[ترجمه]

«37»

سن، [المحاسن] أَبِی عَنْ یُونُسَ عَنِ ابْنِ مُسْکَانَ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: إِنَّمَا وُضِعَتِ الشَّهَادَةُ لِلنَّاکِحِ لِمَکَانِ الْمِیرَاثِ (3).

**[ترجمه]المحاسن: اباجعفر امام محمد باقر علیه السّلام فرمودند: شهادت به خاطر تعیین ارث و میراث برای ازدواج قرار داده شده است. - . المحاسن: 319 -

**[ترجمه]

«38»

سن، [المحاسن] بَعْضُ أَصْحَابِنَا عَنِ ابْنِ أَسْبَاطٍ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ حُمْرَانَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: مَنْ سَافَرَ أَوْ تَزَوَّجَ وَ الْقَمَرُ فِی الْعَقْرَبِ لَمْ یَرَ الْحُسْنَی (4).

**[ترجمه]المحاسن: امام جعفر صادق علیه السّلام فرمودند: زمانی که قمر در عقرب است، اگر کسی به سفر رود یا ازدواج کند، نیک بختی نخواهد دید. - . المحاسن: 347 -

**[ترجمه]

«39»

سن، [المحاسن] النَّوْفَلِیُّ عَنِ السَّکُونِیِّ بِإِسْنَادِهِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: الْوَلِیمَةُ فِی أَرْبَعٍ الْعُرْسِ وَ الْخُرْسِ وَ هُوَ الْمَوْلُودُ یُعَقُّ عَنْهُ وَ یُطْعَمُ لَهُ وَ الْعِذَارِ وَ هُوَ خِتَانُ الْغُلَامِ وَ الْإِیَابِ وَ هُوَ الرَّجُلُ یَدْعُو إِخْوَانَهُ إِذَا آبَ مِنْ غَیْبَتِهِ (5).

**[ترجمه]المحاسن: رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمودند: ولیمه در چهار چیز است: عروسی، و طفلی که از شیر گرفته شده و به او غذا داده می شود، و ختنه پسر، و بازگشت سفر کرده­ای که برادرانش را به غذا دعوت می کند، وقتی که از سفر باز می گردد. - . المحاسن: 417 -

**[ترجمه]

«40»

سن، [المحاسن] ابْنُ فَضَّالٍ رَفَعَهُ إِلَی أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: الْوَلِیمَةُ یَوْماً أَوْ یَوْمَیْنِ مَکْرُمَةٌ وَ ثَلَاثَةُ أَیَّامٍ رِیَاءٌ وَ سُمْعَةٌ(6).

**[ترجمه]المحاسن: ابو جعفر امام محمد باقر علیه السّلام فرمودند: ولیمه دادن در یک روز یا دو روز از روی احسان و کرامت است و در سه روز از روی ریا و شهرت طلبی. - . المحاسن: 417 -

**[ترجمه]

«41»

سن، [المحاسن] النَّوْفَلِیُّ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ

ص: 276


1- 1. معانی الأخبار ص 272.
2- 2. معانی الأخبار ص 212.
3- 3. المحاسن ص 319.
4- 4. المحاسن ص 347.
5- 5. المحاسن ص 417.
6- 6. المحاسن ص 417.

قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: أَوَّلُ یَوْمٍ حَقٌّ وَ الثَّانِی مَعْرُوفٌ وَ مَا زَادَ رِیَاءٌ وَ سُمْعَةٌ(1).

**[ترجمه]المحاسن: امام صادق علیه السّلام به نقل از پدرانش می فرمایند: رسول صلّی الله علیه و آله فرموده اند: اولین روز ولیمه دادن حق است و روز دوم از روی احسان و خیر و آنچه بیش از اینهاست، از ریا و شهرت طلبی است. - . المحاسن: 417 -

**[ترجمه]

«42»

سن، [المحاسن] الْوَشَّاءُ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الرِّضَا علیه السلام یَقُولُ: إِنَّ النَّجَاشِیَّ لَمَّا خَطَبَ لِرَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أُمَّ حَبِیبَةَ آمِنَةَ بِنْتَ أَبِی سُفْیَانَ فَزَوَّجَهُ دَعَا بِطَعَامٍ وَ قَالَ إِنَّ مِنْ سُنَنِ الْمُرْسَلِینَ الْإِطْعَامَ عِنْدَ التَّزْوِیجِ (2).

**[ترجمه]المحاسن: ابوالحسن رضا علیه السّلام فرمود: وقتی نجاشی، ام حبیبه آمنه دختر ابوسفی-ان را برای رسول الله صلّی الله علیه و آله خواستگاری کرده و به عقد او درآورد، مردم را دعوت به طعام کرد و گفت: از سنت پیامبران، اطعام به هنگام ازدواج است. - . المحاسن: 418 -

**[ترجمه]

«43»

سن، [المحاسن] أَبِی عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله حِینَ تَزَوَّجَ مَیْمُونَةَ بِنْتَ الْحَارِثِ أَوْلَمَ عَلَیْهَا وَ أَطْعَمَ النَّاسَ الْحَیْسَ (3).

**[ترجمه]المحاسن: ابوعبدالله جعفر صادق علیه السّلام فرمودند: رسول خدا صلّی الله علیه و آله وقتی با میمونه دختر حارث ازدواج نمود، ولیمه داد و مردم را اطعام نمود. - . المحاسن: 418 -

**[ترجمه]

«44»

سن، [المحاسن] بَعْضُ الْعِرَاقِیِّینَ عَنْ إِبْرَاهِیمَ عَنْ عُقْبَةَ عَنْ جَعْفَرٍ الْقَلَانِسِیِّ عَنْ أَبِیهِ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِنَّا نَتَّخِذُ الطَّعَامَ وَ نُجَیِّدُهُ وَ نَتَنَوَّقُ فِیهِ فَلَا یَکُونُ لَهُ رَائِحَةُ طَعَامِ الْعُرْسِ قَالَ ذَلِکَ لِأَنَّ طَعَامَ الْعُرْسِ تَهُبُّ فِیهِ رَائِحَةُ الْجَنَّةِ لِأَنَّهُ طَعَامٌ اتُّخِذَ لِحَلَالٍ (4).

**[ترجمه]المحاسن: جعفرالقلانسی به نقل از پدرش گفت: به امام جعفر صادق علیه السّلام گفتم: ما غذا را به نیکی درست می کنیم و خوب فراهم می سازیم، اما بوی طعام عروسی را نمی دهد. فرمودند: چون در غذای عروسی بوی بهشت می وزد، زیرا غذایی است که برای کار حلال فراهم آمده. - . المحاسن: 418 -

**[ترجمه]

«45»

سن، [المحاسن] أَبِی عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ قَالَ: أَوْلَمَ إِسْمَاعِیلُ ره فَقَالَ لَهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَلَیْکَ بِالْمَسَاکِینِ فَأَشْبِعْهُمْ فَإِنَّ اللَّهَ یَقُولُ وَ ما یُبْدِئُ الْباطِلُ وَ ما یُعِیدُ(5).

**[ترجمه]المحاسن: اسماعیل فرزند امام صادق علیه السّلام ولیمه ای دادند، امام صادق علیه السّلام فرمودند: مساکین را دریاب و سیرشان کن - . المحاسن: 418 - ، که خداوند می فرماید:{بگو: «حق آمد و [دیگر] باطل از سر نمی گیرد و برنمی گردد.»} - . سبأ / 49 -

**[ترجمه]

«46»

ضا، [فقه الرضا علیه السلام]: إِذَا أُدْخِلَتْ عَلَیْکَ فَخُذْ بِنَاصِیَتِهَا وَ اسْتَقْبِلِ الْقِبْلَةَ وَ قُلِ اللَّهُمَّ أَمَانَتِی أَخَذْتُهَا وَ بِمِیثَاقِی اسْتَحْلَلْتُ فَرْجَهَا اللَّهُمَّ فَارْزُقْنِی مِنْهَا وَلَداً مُبَارَکاً سَوِیّاً وَ لَا تَجْعَلْ لِلشَّیْطَانِ فِیهِ شِرْکاً وَ لَا نَصِیباً وَ اتَّقِ التَّزْوِیجَ إِذَا کَانَ الْقَمَرُ فِی الْعَقْرَبِ فَإِنَّ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ مَنْ تَزَوَّجَ وَ الْقَمَرُ فِی الْعَقْرَبِ لَمْ یَرَ خَیْراً أَبَداً(6).

**[ترجمه]فقه الرضا: هرگاه نوعروست بر تو ورود نمود، موسی پیشانی او را بگی-ر و بوسه ای بر پیشانی اش بزن و بگو: «خدایا، امانتم را گرفتم و به پیمان و عهدی که بستم، او را بر خود حلال داشتم. خدایا مرا فرزندی مبارک و سالم عطا فرما و شیطان را در او شراکت و نصیبی قرار مده.» هر گاه قمر در عقرب باشد، از ازدواج بپرهیزید، چرا که امام صادق علیه السّلام فرمود: هرکس ازدواج کند و قمر در عقرب باشد، هرگز خیر نخواهد دید. - . فقه الرضا علیه السلام: 31 -

**[ترجمه]

«47»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْفَضْلِ النَّوْفَلِیِّ رَفَعَهُ إِلَی أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: إِذَا طَلَبْتُمُ الْحَوَائِجَ فَاطْلُبُوهَا بِالنَّهَارِ فَإِنَّ اللَّهَ جَعَلَ الْحَیَاءَ فِی الْعَیْنَیْنِ وَ إِذَا تَزَوَّجْتُمْ

ص: 277


1- 1. المحاسن ص 417.
2- 2. المحاسن ص 418.
3- 3. المحاسن ص 418.
4- 4. المحاسن ص 418.
5- 5. المحاسن ص 418.
6- 6. فقه الرضا: ص 31.

فَتَزَوَّجُوا بِاللَّیْلِ فَإِنَّ اللَّهَ جَعَلَ اللَّیْلَ سَکَناً(1).

**[ترجمه]تفسیر العیاشی: اباجعفر امام محمدباقر علیه السّلام فرمودند: به هنگام روز طلب حاجات کنید، زیرا خداوند حیا و شرم را در چشمان قرار داده؛ و اگر ازدواج کردید، شبانه باشد، زیرا خداوند شب را به عنوان سکون و آرامش قرار داده است. - . تفسیر العیاشی 1: 370 -

**[ترجمه]

«48»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ ابْنِ بِنْتِ إِلْیَاسَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا الْحَسَنِ الرِّضَا علیه السلام یَقُولُ: إِنَّ اللَّهَ جَعَلَ اللَّیْلَ سَکَناً وَ جَعَلَ النِّسَاءَ سَکَناً وَ مِنَ السُّنَّةِ التَّزْوِیجُ بِاللَّیْلِ وَ إِطْعَامُ الطَّعَامِ (2).

**[ترجمه]تفسیر العیاشی: امام رضا علیه السّلام فرمودند: خداوند شب را برای سکون و آرامش قرار داده و نیز زنان را برای سکون و آرامش قرار داده، ازدواج در شب و اطعام از سنت است. - . تفسیر العیاشی 1: 371 -

**[ترجمه]

«49»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ عَلِیِّ بْنِ عُقْبَةَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: تَزَوَّجُوا بِاللَّیْلِ فَإِنَّ اللَّهَ جَعَلَهُ سَکَناً وَ لَا تَطْلُبُوا الْحَوَائِجَ بِاللَّیْلِ فَإِنَّهُ مُظْلِمٌ (3).

ص: 278


1- 1. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 370.
2- 2. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 371.
3- 3. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 371.

**[ترجمه]تفسیر العیاشی: ابو عبدالله امام صادق علیه السّلام فرمودند: در شب ازدواج کنید که خداوند شب را برای آرامش و سکون قرار داده، در شب به دنبال حاجات خود نباشید، چرا که سیاه و تاریک است. - . تفسیر العیاشی1: 371 -

**[ترجمه]

باب 7 الذهاب إلی الأعراس و حکم ما ینثر فیها

الأخبار

«1»

لی، [الأمالی للصدوق] ابْنُ الْوَلِیدِ عَنْ سَعْدٍ عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ أَبِی الْعَلَاءِ عَنِ الصَّادِقِ عَلَیْهِ السَّلَامُ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ: دَخَلَتْ أُمُّ أَیْمَنَ عَلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله وَ فِی مِلْحَفَتِهَا شَیْ ءٌ فَقَالَ لَهَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَا مَعَکِ یَا أُمَّ أَیْمَنَ فَقَالَتْ إِنَّ فُلَانَةَ أَمْلَکُوهَا فَنَثَرُوا عَلَیْهَا فَأَخَذْتُ مِنْ نُثَارِهِمْ ثُمَّ بَکَتْ أُمُّ أَیْمَنَ وَ قَالَتْ یَا رَسُولَ اللَّهِ فَاطِمَةُ زَوَّجْتَهَا وَ لَمْ تَنْثُرْ عَلَیْهَا شَیْئاً فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَا أُمَّ أَیْمَنَ لِمَ تَکْذِبِینَ فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ لَمَّا زَوَّجْتُ فَاطِمَةَ عَلِیّاً أَمَرَ أَشْجَارَ الْجَنَّةِ أَنْ تَنْثُرَ عَلَیْهِمْ مِنْ حُلِیِّهَا وَ حُلَلِهَا وَ یَاقُوتِهَا وَ دُرِّهَا وَ زُمُرُّدِهَا وَ إِسْتَبْرَقِهَا فَأَخَذُوا مِنْهَا مَا لَا یَعْلَمُونَ وَ لَقَدْ نَحَلَ اللَّهُ طُوبَی فِی مَهْرِ فَاطِمَةَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهَا فَجَعَلَهَا فِی مَنْزِلِ عَلِیٍّ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ (1).

**[ترجمه]امالی الصدوق: امیرالمؤمنین علیه السّلام فرمودند: أم أیمن وارد بر رسول خدا صلّی الله علیه و آله شد، در حالی که در لباس خود چیزی داشت؛ رسول خدا فرمودند: چه چیز به همراه داری؟ گفت: برای فلان زن عروسی گرفته و بر او شاد باشی بیافشاندند، من نیز از آن شادباش چیزی برداشتم؛ سپس گریسته و گفت: یا رسول الله، فاطمه علیها السّلام را عقد کردی اما چیزی بر سرش نیفشاندی. رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمود: ای أم أیمن! چرا دروغ می گویی؟ وقتی فاطمه علیها السّلام را به عقد علی علیه السّلام درآوردم، خداوند درختان بهشت را فرمان داد تا از زیورآلات و دُر و گوهر و مروارید و زمرد بر آنها بیفشانند و خدا می داند که چقدر از این شادباشها را [ملائکه] برداشتند. خداوند درخت طوبی را در مهریه فاطمه علیها السّلام قرار داد و او را در منزل علی علیه السّلام برنشاند. - . امالی الصدوق: 287 -

**[ترجمه]

«2»

ب، [قرب الإسناد] هَارُونُ عَنِ ابْنِ زِیَادٍ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ أَبِیهِ علیهما السلام أَنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله قَالَ: إِذَا دُعِیتُمْ إِلَی الْعُرُسَاتِ فَأَبْطِئُوا فَإِنَّهَا تُذَکِّرُ الدُّنْیَا وَ إِذَا دُعِیتُمْ إِلَی الْجَنَائِزِ فَأَسْرِعُوا فَإِنَّهَا تُذَکِّرُ الْآخِرَةَ(2).

**[ترجمه]قرب الاسناد: رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمودند: آنگاه که به عروسی دعوت شدید، آرام بروید، چون عروسی یاد دنیاست و اگر بر تشییع جنازه دعوت شدید، بشتابید، زیرا که یاد آخرت است. - . قرب الاسناد: 42 -

**[ترجمه]

«3»

ب، [قرب الإسناد] عَلِیٌّ عَنْ أَخِیهِ قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ النُّثَارِ السُّکَّرِ وَ اللَّوْزِ وَ غَیْرِهِ أَ یَحِلُّ أَکْلُهُ قَالَ یُکْرَهُ أَکْلُ النَّهْبِ (3).

ص: 279


1- 1. أمالی الصدوق ص 287.
2- 2. قرب الإسناد ص 42.
3- 3. قرب الإسناد ص 116.

**[ترجمه]قرب الاسناد: علی بن جعفر به نقل از برادرش امام موسی کاظم علیه السّلام گفت: درباره شادباش از او پرسیدم [که شامل] نقل و بادام و دیگر چیزهاست، آیا خوردنش حلال است؟ گفت: خوردن مال غنیمتی کراهت دارد. - . قرب الاسناد: 116 -

**[ترجمه]

باب 8 آداب الجماع و فضله و النهی عن امتناع کل من الزوجین منه و ما یحل من الانتفاعات و الحد الذی یجوز فیه الجماع و سائر أحکامه

الآیات

الإسراء: وَ شارِکْهُمْ فِی الْأَمْوالِ وَ الْأَوْلادِ.

lt;meta info="- «وَ شارِکْهُمْ فِی الْأَمْوالِ وَ الْأَوْلاد» - . الإسراء / 64 -

{ و با آنان در اموال و اولاد شرکت کن.}

**[ترجمه]

الأخبار

«1»

ع، [علل الشرائع] لی، [الأمالی للصدوق] الطَّالَقَانِیُّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ الْعَدَوِیِّ عَنْ یُوسُفَ بْنِ یَحْیَی الْأَصْبَهَانِیِّ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ حَاتِمٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ صَالِحِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ عَمْرِو بْنِ حَفْصٍ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ نَجِیحٍ عَنْ حُصَیْبٍ عَنْ مُجَاهِدٍ عَنْ أَبِی سَعِیدٍ الْخُدْرِیِّ قَالَ: أَوْصَی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام فَقَالَ یَا عَلِیُّ إِذَا دَخَلَتِ الْعَرُوسُ بَیْتَکَ فَاخْلَعْ خُفَّیْهَا حِینَ تَجْلِسُ وَ اغْسِلْ رِجْلَیْهَا وَ صُبَّ الْمَاءَ مِنْ بَابِ دَارِکَ إِلَی أَقْصَی دَارِکَ فَإِنَّکَ إِذَا فَعَلْتَ ذَلِکَ أَخْرَجَ اللَّهُ مِنْ دَارِکَ سَبْعِینَ أَلْفَ لَوْنٍ مِنَ الْفَقْرِ وَ أَدْخَلَ فِیهَا سَبْعِینَ لَوْناً مِنَ الْبَرَکَةِ وَ أَنْزَلَ عَلَیْکَ سَبْعِینَ رَحْمَةً تُرَفْرِفُ عَلَی رَأْسِ الْعَرُوسِ حَتَّی تَنَالَ بَرَکَتُهَا کُلَّ زَاوِیَةٍ فِی بَیْتِکَ وَ تَأْمَنَ الْعَرُوسُ مِنَ الْجُنُونِ وَ الْجُذَامِ وَ الْبَرَصِ أَنْ یُصِیبَهَا مَا دَامَتْ فِی تِلْکَ الدَّارِ وَ امْنَعِ الْعَرُوسَ فِی أُسْبُوعِهَا مِنَ الْأَلْبَانِ وَ الْخَلِّ وَ الْکُزْبُرَةِ وَ التُّفَّاحَةِ الْحَامِضَةِ مِنْ هَذِهِ الْأَرْبَعَةِ الْأَشْیَاءِ فَقَالَ عَلِیٌّ علیه السلام یَا رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ لِأَیِّ شَیْ ءٍ أَمْنَعُهَا هَذِهِ الْأَشْیَاءَ الْأَرْبَعَةَ قَالَ لِأَنَّ الرَّحِمَ تَعْقَمُ وَ تَبْرُدُ مِنْ هَذِهِ الْأَرْبَعَةِ الْأَشْیَاءِ مِنَ الْوَلَدِ وَ حَصِیرٌ فِی نَاحِیَةِ الْبَیْتِ خَیْرٌ مِنِ امْرَأَةٍ لَا تَلِدُ فَقَالَ عَلِیٌّ علیه السلام یَا رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَمَا بَالُ الْخَلِّ تَمْنَعُ مِنْهُ قَالَ إِذَا حَاضَتْ عَلَی الْخَلِّ لَمْ تَطْهُرْ أَبَداً طُهْراً بِتَمَامٍ وَ الْکُزْبُرَةُ تُثِیرُ الْحَیْضَ فِی بَطْنِهَا وَ تُشَدِّدُ عَلَیْهَا الْوِلَادَةَ وَ التُّفَّاحَةُ الْحَامِضَةُ تَقْطَعُ حَیْضَهَا فَیَصِیرُ دَاءً عَلَیْهَا.

ص: 280

ثُمَّ قَالَ یَا عَلِیُّ لَا تُجَامِعِ امْرَأَتَکَ فِی أَوَّلِ الشَّهْرِ وَ وَسَطِهِ وَ آخِرِهِ فَإِنَّ الْجُنُونَ وَ الْجُذَامَ وَ الْخَبَلَ یُسْرِعُ إِلَیْهَا وَ إِلَی وَلَدِهَا یَا عَلِیُّ لَا تُجَامِعِ امْرَأَتَکَ بَعْدَ الظُّهْرِ فَإِنَّهُ إِنْ قُضِیَ بَیْنَکُمَا وَلَدٌ فِی ذَلِکَ الْوَقْتِ یَکُونُ أَحْوَلَ وَ الشَّیْطَانُ یَفْرَحُ بِالْحَوَلِ فِی الْإِنْسَانِ یَا عَلِیُّ لَا تَتَکَلَّمْ عِنْدَ الْجِمَاعِ فَإِنْ قُضِیَ بَیْنَکُمَا وَلَدٌ لَا یُؤْمَنُ أَنْ یَکُونَ أَخْرَسَ وَ لَا یَنْظُرَنَّ أَحَدُکُمْ إِلَی فَرْجِ امْرَأَتِهِ وَ لْیَغُضَّنَّ بَصَرَهُ عِنْدَ الْجِمَاعِ (1)

فَإِنَّ النَّظَرَ إِلَی الْفَرْجِ یُورِثُ الْعَمَی یَعْنِی فِی الْوَلَدِ یَا عَلِیُّ لَا تُجَامِعِ امْرَأَتَکَ بِشَهْوَةِ امْرَأَةِ غَیْرِکَ فَإِنِّی أَخْشَی إِنْ قُضِیَ بَیْنَکُمَا وَلَدٌ أَنْ یَکُونَ مُخَنَّثاً مُؤَنَّثاً بَخِیلًا یَا عَلِیُّ إِذَا کُنْتَ جُنُباً فِی الْفِرَاشِ مَعَ امْرَأَتِکَ فَلَا تَقْرَأِ الْقُرْآنَ فَإِنِّی أَخْشَی أَنْ یَنْزِلَ عَلَیْکُمَا نَارٌ مِنَ السَّمَاءِ فَتُحْرِقَکُمَا یَا عَلِیُّ لَا تُجَامِعِ امْرَأَتَکَ إِلَّا وَ مَعَکَ خِرْقَةٌ وَ مَعَ امْرَأَتِکَ خِرْقَةٌ وَ لَا تَمْسَحَا بِخِرْقَةٍ وَاحِدَةٍ فَتَقَعَ الشَّهْوَةُ عَلَی الشَّهْوَةِ وَ إِنَّ ذَلِکَ یُعْقِبُ الْعَدَاوَةَ بَیْنَکُمَا ثُمَّ یُؤَدِّیکُمَا إِلَی الْفُرْقَةِ وَ الطَّلَاقِ یَا عَلِیُّ لَا تُجَامِعِ امْرَأَتَکَ مِنْ قِیَامٍ فَإِنَّ ذَلِکَ مِنْ فِعْلِ الْحَمِیرِ وَ إِنْ قُضِیَ بَیْنَکُمَا وَلَدٌ یَکُونٌ بَوَّالًا فِی الْفِرَاشِ کَالْحَمِیرِ الْبَوَّالَةِ فِی کُلِّ مَکَانٍ یَا عَلِیُّ لَا تُجَامِعِ امْرَأَتَکَ فِی لَیْلَةِ الْفِطْرِ فَإِنَّهُ إِنْ قُضِیَ بَیْنَکُمَا وَلَدٌ فَیَکْبَرُ ذَلِکَ الْوَلَدُ وَ لَا یُصِیبُ وَلَداً إِلَّا عَلَی کِبَرِ السِّنِّ یَا عَلِیُّ لَا تُجَامِعِ امْرَأَتَکَ فِی لَیْلَةِ الْأَضْحَی فَإِنَّهُ إِنْ قُضِیَ بَیْنَکُمَا وَلَدٌ یَکُونُ لَهُ سِتُّ أَصَابِعَ أَوْ أَرْبَعُ أَصَابِعَ یَا عَلِیُّ لَا تُجَامِعِ امْرَأَتَکَ تَحْتَ شَجَرَةٍ مُثْمِرَةٍ فَإِنَّهُ إِنْ قُضِیَ بَیْنَکُمَا وَلَدٌ یَکُونُ جَلَّاداً قَتَّالًا عَرِیفاً یَا عَلِیُّ لَا تُجَامِعِ امْرَأَتَکَ فِی وَجْهِ الشَّمْسِ وَ تَلَأْلُئِهَا إِلَّا أَنْ تُرْخِیَ عَلَیْکُمَا

ص: 281


1- 1. فی طبعة الکمبانیّ جمع هاهنا بین نسخة البدل و نسخة المتن، راجعه.

سِتْراً فَإِنَّهُ إِنْ قُضِیَ بَیْنَکُمَا وَلَدٌ لَا یَزَالُ فِی بُؤْسٍ وَ فَقْرٍ حَتَّی یَمُوتَ یَا عَلِیُّ لَا تُجَامِعْ أَهْلَکَ بَیْنَ الْأَذَانِ وَ الْإِقَامَةِ فَإِنَّهُ إِنْ قُضِیَ بَیْنَکُمَا وَلَدٌ یَکُونُ حَرِیصاً عَلَی إِهْرَاقِ الدِّمَاءِ یَا عَلِیُّ إِذَا حَمَلَتِ امْرَأَتُکَ فَلَا تُجَامِعْهَا إِلَّا وَ أَنْتَ عَلَی وُضُوءٍ فَإِنَّهُ إِنْ قُضِیَ بَیْنَکُمَا وَلَدٌ یَکُونُ أَعْمَی الْقَلْبِ بَخِیلَ الْیَدِ یَا عَلِیُّ لَا تُجَامِعْ أَهْلَکَ فِی النِّصْفِ مِنْ شَعْبَانَ فَإِنَّهُ إِنْ قُضِیَ بَیْنَکُمَا وَلَدٌ یَکُونُ مُشَوَّهاً ذَا شَامَةٍ فِی شَعْرِهِ وَ وَجْهِهِ یَا عَلِیُّ لَا تُجَامِعْ أَهْلَکَ فِی آخِرِ دَرَجَةٍ مِنْهُ یَعْنِی إِذَا بَقِیَ یَوْمَانِ فَإِنَّهُ إِنْ قُضِیَ بَیْنَکُمَا وَلَدٌ کَانَ مُفَدَّماً(1) یَا عَلِیُّ لَا تُجَامِعْ أَهْلَکَ عَلَی شَهْوَةِ أُخْتِهَا فَإِنَّهُ إِنْ قُضِیَ بَیْنَکُمَا وَلَدٌ یَکُونُ عَشَّاراً أَوْ عَوْناً لِظَالِمٍ وَ یَکُونُ هَلَاکُ فِئَامٍ مِنَ النَّاسِ عَلَی یَدَیْهِ یَا عَلِیُّ لَا تُجَامِعْ أَهْلَکَ عَلَی سُقُوفِ الْبُنْیَانِ فَإِنَّهُ إِنْ قُضِیَ بَیْنَکُمَا وَلَدٌ یَکُونُ مُنَافِقاً مُمَارِیاً مُبْتَدِعاً یَا عَلِیُّ وَ إِذَا خَرَجْتَ فِی سَفَرٍ فَلَا تُجَامِعْ أَهْلَکَ تِلْکَ اللَّیْلَةِ فَإِنَّهُ إِنْ قُضِیَ بَیْنَکُمَا وَلَدٌ یَکُونُ یُنْفِقُ مَالَهُ فِی غَیْرِ حَقٍّ وَ قَرَأَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِنَّ الْمُبَذِّرِینَ کانُوا إِخْوانَ الشَّیاطِینِ یَا عَلِیُّ لَا تُجَامِعْ أَهْلَکَ إِذَا خَرَجْتَ إِلَی مَسِیرَةِ ثَلَاثَةِ أَیَّامٍ وَ لَیَالِیهِنَّ فَإِنَّهُ إِنْ قُضِیَ بَیْنَکُمَا وَلَدٌ یَکُونُ عَوْناً لِکُلِّ ظَالِمٍ یَا عَلِیُّ عَلَیْکَ بِالْجِمَاعِ لَیْلَةَ الْإِثْنَیْنِ فَإِنَّهُ إِنْ قُضِیَ بَیْنَکُمَا وَلَدٌ یَکُونُ حَافِظاً لِکِتَابِ اللَّهِ رَاضِیاً بِمَا قَسَمَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ یَا عَلِیُّ إِنْ جَامَعْتَ أَهْلَکَ فِی أَوَّلِ لَیْلَةِ الثَّلَاثَاءِ فَقُضِیَ بَیْنَکُمَا وَلَدٌ فَإِنَّهُ یُرْزَقُ الشَّهَادَةَ بَعْدَ شَهَادَةِ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّهِ وَ لَا یُعَذِّبُهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مَعَ

ص: 282


1- 1. الفدم- بالفاء- العیی عن الکلام فی رخاوة و قلة فهم، و الاحمق، و فی المصدرین مقدما- بالقاف- و هو خطأ من النسّاخ فیما اظن، و فی الاختصاص( معدما) أی فقیرا.

الْمُشْرِکِینَ وَ یَکُونُ طَیِّبَ النَّکْهَةِ مِنَ الْفَمِ رَحِیمَ الْقَلْبِ سَخِیَّ الْیَدِ طَاهِرَ اللِّسَانِ مِنَ الْغِیبَةِ وَ الْکَذِبِ وَ الْبُهْتَانِ یَا عَلِیُّ وَ إِنْ جَامَعْتَ أَهْلَکَ لَیْلَةَ الْخَمِیسِ فَقُضِیَ بَیْنَکُمَا وَلَدٌ فَإِنَّهُ یَکُونُ حَاکِماً مِنَ الْحُکَّامِ أَوْ عَالِماً مِنَ الْعُلَمَاءِ وَ إِنْ جَامَعْتَهَا یَوْمَ الْخَمِیسِ عِنْدَ زَوَالِ الشَّمْسِ عَنْ کَبِدِ السَّمَاءِ فَقُضِیَ بَیْنَکُمَا وَلَدٌ فَإِنَّ الشَّیْطَانَ لَا یَقْرَبُهُ حَتَّی یَشِیبَ وَ یَکُونُ فَهِماً وَ یَرْزُقُهُ اللَّهُ السَّلَامَةَ فِی الدِّینِ وَ الدُّنْیَا یَا عَلِیُّ وَ إِنْ جَامَعْتَهَا لَیْلَةَ الْجُمُعَةِ وَ کَانَ بَیْنَکُمَا وَلَدٌ یَکُونُ خَطِیباً قَوَّالًا مُفَوَّهاً وَ إِنْ جَامَعْتَهَا یَوْمَ الْجُمُعَةِ بَعْدَ الْعَصْرِ فَقُضِیَ بَیْنَکُمَا وَلَدٌ فَإِنَّهُ یَکُونُ مَعْرُوفاً مَشْهُوراً عَالِماً وَ إِنْ جَامَعْتَهَا فِی لَیْلَةِ الْجُمُعَةِ بَعْدَ صَلَاةِ الْعِشَاءِ الْآخِرَةِ فَإِنَّهُ یُرْجَی أَنْ یَکُونُ وَلَداً بَدَلًا مِنَ

الْأَبْدَالِ إِنْ شَاءَ اللَّهُ یَا عَلِیُّ لَا تُجَامِعْ أَهْلَکَ فِی أَوَّلِ سَاعَةٍ مِنَ اللَّیْلِ فَإِنَّهُ إِنْ قُضِیَ بَیْنَکُمَا وَلَدٌ لَا یُؤْمَنُ أَنْ یَکُونَ سَاحِراً مُؤْثِراً لِلدُّنْیَا عَلَی الْآخِرَةِ یَا عَلِیُّ احْفَظْ وَصِیَّتِی هَذِهِ کَمَا حَفِظْتُهَا عَنْ جَبْرَئِیلَ علیه السلام (1).

**[ترجمه]علل الشرایع و امالی الصدوق: رسول خدا صلّی الله علیه و آله، علی علیه السّلام را به چند چیز وصیت کرد: ای علی، هرگاه عروس وارد خانه­ات شد و نشست، کفش او را در بیاور و پاهایش را بشوی و از در خانه تا انتهای آن را آب پاشی کن، زیرا اگر چنین کنی، خداوند هفتاد هزار نوع از فقر را از خانه ات براند و هفتاد نوع برکت را در آن وارد کند و هفتاد رحمت را بر تو نازل کند که بر سر عروس بالا روند تا جایی که برکت آن هر گوشه از خانه ات را فراگیرد و عروس تا زمانی که در آن خانه است، از جنون و جذام و برص در امان باشد و عروس را در هفته اولش از شیر و ترشی [سرکه] و خربزه و سیب ترش بازدار. علی علیه السّلام فرمود: یا رسول الله، از چه روی این چهار چیز را منع کنم؟

فرمودند: زیرا رحم از این چهار چیز سرد و عقیم شده و در این صورت، حصیری در گوشه خانه، از زنی که نمی زاید بهتر است. علی علیه السّلام گفت: یا رسول الله، ترشی چگونه مانع فرزند می شود؟ رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمودند: اگر زن در زمان خوردن ترشی حیض شود، هرگز کاملاً پاک نمی شود، و خربزه هم حیض را برمی انگیزد و زادن را برایش دشوار می کند، و سیب ترش هم حیض او را قطع می کند و به شکل دردی دائمی برایش می ماند .

سپس فرمود: یا علی، با همسرت در اول، وسط و آخر ماه [قمری] جماع نکن، زیرا جنون و جذام و غم و رنج به سوی او و فرزندش می شتابد.

یا علی، بعد از ظهر جماع نکن، زیرا اگر فرزندی حاصل شود، احمق می شود و شیطان از حماقت در آدمی خوشحال می شود.

یا علی، به هنگام جماع صحبت نکن، زیرا اگر فرزندی حاصل شود، احتمال لال بودن فرزند بعید نیست و نباید کسی به عورت زن خود نگاه کند و باید هنگام جماع چشم فرو بندد، زیرا نگاه به عورت، کوری در فرزند را به دنبال دارد.

یا علی، با زن خود با شهوت زنی دیگر جماع نکن، چرا که خوف آن دارم اگر فرزندی حاصل شود مخنّث، مونّث و بخیل باشد.

یا علی، اگر در حالت جُنُب در بستر کنار همسرت هستی، قرآن نخوان، زیرا می ترسم که از آسمان آتشی بر شما نازل شود و شما را بسوزاند.

یا علی، با همسرت جماع نکن مگر اینکه هر کدام دستمال جداگانه ای داشته باشید و با یک دستمال خود را پاک نکنید، چرا که شهوت بر شهوت افتاده و این باعث عداوت بین شما می شود و سپس شما را به سوی جدایی و طلاق می کشاند.

یا علی، در حالت ایستاده جماع نکن، زیرا این از کارهای الاغ است و اگر فرزندی حاصل شود، در بستر خود بول کند، مانند الاغ که در هر مکانی بول می کند.

یا علی، در شب فطر جماع نکن، زیرا اگر فرزندی حاصل شود و آن فرزند بزرگ شود، صاحب بچه نخواهد شد مگر در پیری.

یا علی، در شب قربان جماع نکن، زیرا اگر فرزندی حاصل شود، شش انگشت یا چهار انگشت خواهد داشت.

یا علی، در زیر درخت میوه دار جماع نکن، زیرا اگر فرزندی حاصل شود، جلاد، قاتل و یا جنگ سالار خواهد شد.

یا علی، با همسرت در برابر خورشید و نور آن جماع نکن مگر اینکه پوششی داشته باشید، زیرا اگر فرزندی حاصل شود، همیشه در بدبختی و فقر خواهد بود تا بمیرد .

یا علی، در فاصله اذان و اقامه جماع نکن، زیرا اگر فرزندی حاصل شود، بر قتل و خونریزی حریص خواهد شد.

یا علی، اگر همسرت باردار باشد، جماع نکن مگر اینکه وضو داشته باشی، زیرا اگر فرزندی حاصل شد، کوردل و بخیل می شود.

یا علی، در نیمه شعبان جماع نکن، زیرا اگر فرزندی حاصل شود، چهره ای زشت داشته و در موی و صورتش خال خواهد بود.

یا علی، در دو روز مانده به آخر ماه، با همسرت جماع نکن، زیرا اگر فرزندی حاصل شود، فقیر و تهیدست خواهد شد.

یا علی، با همسرت به شهوت خواهر او جماع نکن، زیرا اگر فرزندی حاصل شود، مالیات بگیر و یاریگر ظالمان خواهد شد و مرگ جماعتی از مردم به واسطه او خواهد بود.

یا علی، با همسرت در پشت بام خانه جماع نکن، زیرا اگر فرزندی حاصل شود، منافق، ریاکار و بدعت گذار خواهد شد.

یا علی، آنگاه که قصد سفر کردی، در شب سفر با همسرت جماع نکن، زیرا اگر فرزندی حاصل شود، مالش را در را ناحق خرج می کند و این آیه را خواند: {کسانی که تبذیر می کنند، برادران شیاطین هستند.}

یا علی، اگر برای سفری سه شبانه روزه خارج شدی، با همسرت مجامعت نکن، زیرا اگر فرزندی حاصل شود، یاریگر هر ظالمی خواهد شد.

یا علی، در شب دوشنبه جماع کن، زیرا اگر فرزندی حاصل شود، حافظ کتاب خدا و راضی به روزی خدا خواهد بود.

یا علی، اگر در اول شب سه شنبه با همسرت مجامعت نمودی و فرزندی حاصل شد، او بعد از گفتن شهادتین طعم شهادت را خواهد چشید و خداوند او را با مشرکین عذاب نخواهد داد. دهانی خوش بو و قلبی مهربان و دستی بخشنده و زبانی پاک از غیبت، دروغ و بهتان خواهد داشت.

یا علی، اگر شب پنجشنبه جماع کردی و فرزندی حاصل شد، حاکم و عالم خواهد شد، و اگر در روز پنجشنبه در هنگام زوال خورشید از دل آسمان جماع کنی و فرزندی حاصل شود، شیطان به این فرزند نزدیک نخواهد شد تا پیر شود و انسانی فهمیده خواهد شد و خداوند به او سلامتی در دین و دنیا خواهد داد.

یا علی، اگر با همسرت در شب جمعه مجامعت کردی و فرزندی حاصل آمد، آن فرزند خطیب و سخنور خواهد شد و اگر روز جمعه بعد از عصر جماع کردی و فرزندی حاصل شد، وی معروف و مشهور و عالم خواهد شد، و اگر در شب جمعه بعد از نماز عشا جماع کردی، امید می رود که آن فرزند مردی شریف و کریم گردد إنشاا...

یا علی، با همسرت در اولین ساعت شب جماع نکن، زیرا اگر فرزندی حاصل آید، بیم آن می رود جادوگری شود که دنیا را بر آخرت ترجیح می دهد.

یا علی، این وصیتم را محفوظ بدار، آنچنان که من از جبرئیل حفظ کردم. - . علل الشرایع: 517 -514 و امالی الصدوق:570 -566 -

**[ترجمه]

«2»

ختص، [الإختصاص] عَمْرُو بْنُ حَفْصٍ وَ أَبُو نَصْرٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْهَیْثَمِ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ نَجِیحٍ: مِثْلَهُ (2).

**[ترجمه]الاختصاص: در این کتاب نیز مثل همین روایت ذکر شده. - . الاختصاص: 132 -

**[ترجمه]

«3»

لی، [الأمالی للصدوق] ابْنُ الْمُتَوَکِّلِ عَنْ سَعْدٍ عَنِ ابْنِ هَاشِمٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ الْحَسَنِ الْقُرَشِیِّ عَنْ سُلَیْمَانَ بْنِ جَعْفَرٍ الْبَصْرِیِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ زَیْدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی کَرِهَ لَکُمْ أَیَّتُهَا الْأُمَّةُ أَرْبَعاً وَ عِشْرِینَ خَصْلَةً وَ نَهَاکُمْ عَنْهَا کَرِهَ النَّظَرَ إِلَی فُرُوجِ النِّسَاءِ وَ قَالَ یُورِثُ الْعَمَی وَ کَرِهَ الْکَلَامَ عِنْدَ الْجِمَاعِ وَ قَالَ یُورِثُ الْخَرَسَ وَ کَرِهَ الْمُجَامَعَةَ تَحْتَ السَّمَاءِ وَ کَرِهَ لِلرَّجُلِ أَنْ یَغْشَی امْرَأَتَهُ وَ هِیَ حَائِضٌ فَإِنْ غَشِیَهَا وَ خَرَجَ الْوَلَدُ مَجْذُوماً أَوْ أَبْرَصَ فَلَا یَلُومَنَّ إِلَّا نَفْسَهُ وَ کَرِهَ أَنْ یَغْشَی الرَّجُلُ الْمَرْأَةَ

ص: 283


1- 1. علل الشرائع ص 514- 517 و أمالی الصدوق ص 566- 570.
2- 2. الاختصاص: 132.

وَ قَدِ احْتَلَمَ حَتَّی یَغْتَسِلَ مِنِ احْتِلَامِهِ الَّذِی رَأَی فَإِنْ فَعَلَ وَ خَرَجَ الْوَلَدُ مَجْنُوناً فَلَا یَلُومَنَّ إِلَّا نَفْسَهُ (1).

**[ترجمه]امالی الصدوق: رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمودند: خداوند تبارک و تعالی برای شما بیست و چهار خصلت را مکروه داشته و نهی فرموده: نگاه به عورت زنان را مکروه دانسته و فرموده: کوری را به ارث می گذارد (برای فرزند) و صحبت کردن هنگام جماع را مکروه داشته و فرموده: گنگی را به ارث می گذارد و جماع زیر آسمان را نیز مکروه ساخته و برای مرد جماع با زن حائض را مکروه ساخته، و اگر این کار را بکند و فرزندی حاصل آید که جذام یا برص دارد، فقط باید خود را سرزنش کند؛ و نیز مکروه ساخته که مرد در حالت احتلام با زن درآمیزد مگر زمانی که غسل کند، و اگر غسل نکرده باشد و فرزند مجنون به دنیا آید، فقط باید خود را سرزنش کند. - . امالی الصدوق: 301 -

**[ترجمه]

«4»

ل، [الخصال] أَبِی عَنْ سَعْدٍ: مِثْلَهُ (2).

**[ترجمه]الخصال: این روایت در الخصال نیز مذکور است. - . الخصال 2: 297 -

**[ترجمه]

«5»

سن، [المحاسن] إِبْرَاهِیمُ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ الْحُسَیْنِ الْفَارِسِیِّ عَنْ سُلَیْمَانَ بْنِ جَعْفَرٍ الْبَصْرِیِّ: مِثْلَهُ (3).

**[ترجمه]المحاسن: این روایت در المحاسن نیز مذکور است. - . المحاسن: 321 -

**[ترجمه]

أقول

تمامه فی باب المناهی .

**[ترجمه]تمامه فی باب المناهی .

**[ترجمه]

«6»

لی، [الأمالی للصدوق] فِی خَبَرِ الْمَنَاهِی: أَنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله نَهَی عَنِ الْأَکْلِ عَلَی الْجَنَابَةِ وَ قَالَ إِنَّهُ یُورِثُ الْفَقْرَ(4) وَ نَهَی أَنْ یُکْثَرَ الْکَلَامُ عِنْدَ الْمُجَامَعَةِ وَ قَالَ مِنْهُ یَکُونُ خَرَسُ الْوَلَدِ(5)

وَ نَهَی أَنْ یُجَامِعَ الرَّجُلُ أَهْلَهُ مُسْتَقْبِلَ الْقِبْلَةِ وَ عَلَی طَرِیقٍ عَامِرٍ فَمَنْ فَعَلَ ذَلِکَ فَعَلَیْهِ لَعْنَةُ اللَّهِ وَ الْمَلَائِکَةِ وَ النَّاسِ أَجْمَعِینَ وَ نَهَی أَنْ یُدْخِلَ الرَّجُلُ حَلِیلَتَهُ إِلَی الْحَمَّامِ (6).

**[ترجمه]امالی الصدوق: در باب مناهی آمده است که رسول خدا صلّی الله علیه و آله نهی فرموده اند از خوردن طعام در حال جنابت و گفته اند: فقر را به دنبال دارد. - . امالی الصدوق: 422 -

و نیز نهی کرده اند از کثرت کلام به هنگام جماع و فرموده اند: باعث گنگی کودک می شود. - . امالی الصدوق: 423 -

و نهی فرموده­اند که مرد مجامعت کند در حالی که رو به قبله است و یا در راهی که رفت و آمد در آن است. زیرا در این صورت، لعنت خداوند و ملائکه و مردم بر او خواهد بود.

و نیز نهی فرموده اند که مرد زن خود را به حمام داخل کند. - . امالی الصدوق: 424 -

**[ترجمه]

«7»

ب، [قرب الإسناد] أَبُو الْبَخْتَرِیِّ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَلِیٍّ علیه السلام: أَنَّهُ کَرِهَ أَنْ یُجَامِعَ الرَّجُلُ مِمَّا یَلِی الْقِبْلَةَ(7).

ص: 284


1- 1. أمالی الصدوق ص 301 و کان الرمز( ل) للخصال و حیث وجدنا الشیخ المجلسیّ رحمه اللّه یشیر الی الحدیث ثانیا نقلا عن الخصال باختلاف یسیر فی أول السند، لذلک لا مجال لاحتمال سهو القلم فی التکرار، و نظرا لخلو الخصال عن الحدیث بالسند الأول و وجوده فی الأمالی بعین السند لذلک صححنا الرمز فلاحظ.
2- 2. المحاسن ص 321.
3- 3. الخصال ج 2 ص 297.
4- 4. أمالی الصدوق ص 422.
5- 5. أمالی الصدوق ص 423.
6- 6. أمالی الصدوق ص 424.
7- 7. قرب الإسناد ص 66 و کان الزمر( ما) لامالی الطوسیّ و هو خطأ و الصواب ما اثبتناه.

**[ترجمه]قرب الاسناد: امیرالمؤمنین علی علیه السّلام فرموده اند: کراهت دارد که مرد رو به سوی قبله مجامعت کند. - . قرب الاسناد: 66 -

**[ترجمه]

«8»

وَ عَنْهُ عَنْ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ أَنَّهُمَا قَالا: النَّظَرُ إِلَی الْفَرْجِ عِنْدَ الْجِمَاعِ یُورِثُ الْعَمَی (1).

**[ترجمه]قرب الاسناد: از ابن عباس روایت شده است: نگاه به عورت زن در هنگام جماع، کوری به دنبال دارد. - . قرب الاسناد: 66 -

**[ترجمه]

«9»

ب، [قرب الإسناد] بِهَذَا الْإِسْنَادِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: ثَلَاثَةٌ مِنَ الْجَفَاءِ أَنْ یَصْحَبَ الرَّجُلُ الرَّجُلَ فَلَا یَسْأَلَهُ عَنِ اسْمِهِ وَ کُنْیَتِهِ أَوْ [أَنْ] یُدْعَی الرَّجُلُ إِلَی طَعَامٍ فَلَا یُجِیبَ أَوْ یُجِیبَ فَلَا یَأْکُلَ وَ مُوَاقَعَةُ الرَّجُلِ أَهْلَهُ قَبْلَ الْمُلَاعَبَةِ(2).

**[ترجمه]قرب الاسناد: رسول الله صلّی الله علیه و آله فرموده اند: سه چیز جفا است: اینکه مردی با شخصی مصاحبت کند ولی از اسم و کنیه اش نپرسد؛ اینکه شخصی به طعام دعوت شود اما اجابت نکند، یا اجابت کند ولی چیزی نخورد؛ و نیز مجامعت مرد با زن قبل از ملاعبه. - . قرب الاسناد: 74 -

**[ترجمه]

«10»

ب، [قرب الإسناد] عَلِیٌّ عَنْ أَخِیهِ علیه السلام قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الرَّجُلِ هَلْ یَصْلُحُ لَهُ أَنْ یُقَبِّلَ قُبُلَ الْمَرْأَةِ قَالَ لَا بَأْسَ (3).

**[ترجمه]قرب الاسناد: علی بن جعفر از برادرش امام موسی کاظم علیه السّلام نقل می کند که گفت: سؤال کردم از اینکه جایز است مرد عورت زن را ببوسد؟ فرمود: اشکالی ندارد. - . قرب الاسناد: 102 -

**[ترجمه]

«11»

ب، [قرب الإسناد] هَارُونُ عَنِ ابْنِ صَدَقَةَ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لِبَعْضِ أَصْحَابِهِ یَوْمَ جُمُعَةٍ هَلْ صُمْتَ الْیَوْمَ قَالَ لَا قَالَ لَهُ فَهَلْ تَصَدَّقْتَ الْیَوْمَ بِشَیْ ءٍ قَالَ لَا قَالَ لَهُ قُمْ فَأَصِبْ مِنْ أَهْلِکَ فَإِنَّ ذَلِکَ صَدَقَةٌ مِنْکَ عَلَیْهَا(4).

**[ترجمه]قرب الاسناد: امام صادق علیه السّلام به نقل از اجدادشان فرمودند: رسول خدا صلّی الله علیه و آله روز جمعه به یکی از اصحاب گفتند: آیا امروز روزه گرفته ای: گفت: نه؛ فرمود: آیا چیزی صدقه داده ای: گفت: نه؛ فرمود: برخیز و به خانواده ات برس، زیرا این صدقه ای است از جانب تو بر او. - . قرب الاسناد: 32 -

**[ترجمه]

«12»

ل، [الخصال] ابْنُ الْوَلِیدِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ رَفَعَهُ إِلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: ثَلَاثٌ مِنْ سُنَنِ الْمُرْسَلِینَ الْعِطْرُ وَ إِحْفَاءُ الشَّعْرِ وَ کَثْرَةُ الطَّرُوقَةِ(5).

**[ترجمه]الخصال: ابوعبدالله امام صادق علیه السّلام فرمودند: سه چیز از سنن رسولان خداست: عطر، کوتاه کردن موی و زیاد جماع کردن. - . الخصال 1: 57 -

**[ترجمه]

«13»

ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام] ل، [الخصال] مَاجِیلَوَیْهِ عَنْ عَمِّهِ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِی أَیُّوبَ الْمَدِینِیِّ عَنْ سُلَیْمَانَ الْجَعْفَرِیِّ عَنِ الرِّضَا عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: تَعَلَّمُوا مِنَ الْغُرَابِ خِصَالًا ثَلَاثاً اسْتِتَارَهُ بِالسِّفَادِ وَ بُکُورَهُ فِی طَلَبِ

ص: 285


1- 1. قرب الإسناد ص 66.
2- 2. قرب الإسناد ص 74.
3- 3. قرب الإسناد ص 102.
4- 4. قرب الإسناد ص 32.
5- 5. الخصال ج 1 ص 57 و کان الرمز( لی) للامالی و نظرا لخلوها عن الحدیث و وجوده بعینه فی الخصال سندا و متنا لذلک صححنا الرمز فلاحظ.

الرِّزْقِ وَ حَذَرَهُ (1).

**[ترجمه]عیون الاخبار و الخصال: امام رضا علیه السّلام فرمودند: رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمود: سه چیز را از کلاغ یاد بگیرید: پنهان کاری در جفت گیری، سحر خیزی در طلب روزی و برحذر بودنش را. - . عیون الاخبار 2: 257 و الخصال 1: 62 -

**[ترجمه]

أقول

قد مضی بعض الأخبار فی باب آداب النکاح و باب أحوال الرجال و النساء.

**[ترجمه]قد مضی بعض الأخبار فی باب آداب النکاح و باب أحوال الرجال و النساء.

**[ترجمه]

«14»

ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام] بِالْأَسَانِیدِ الثَّلَاثَةِ عَنِ الرِّضَا عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ عَلِیٌّ علیه السلام: مَنْ أَرَادَ الْبَقَاءَ وَ لَا بَقَاءَ فَلْیُبَاکِرِ الْغَدَاءَ وَ یُجِیدُ الْحِذَاءَ وَ یُخَفِّفُ الرِّدَاءَ وَ لْیُقِلَّ غِشْیَانَ النِّسَاءِ(2).

**[ترجمه]عیون الاخبار: امام رضا علیه السّلام فرمودند: امام علی علیه السّلام فرموده است: هرکه می خواهد زندگی کند، باید صبح زود بیدار شود و کفش خوب به پا کند و لباسِ تن سبک گرداند و از مجامعت با زنان کم کند. - . عیون الاخبار 2: 38 -

**[ترجمه]

«15»

مَجَالِسُ الشَّیْخِ، عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ وَهْبَانَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ حَبَشِیٍّ عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ صَفْوَانَ وَ جَعْفَرِ بْنِ عِیسَی عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ أَبِی غُنْدَرٍ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: مِثْلَهُ إِلَّا أَنَّهُ لَیْسَ فِیهِ وَ یُجِیدُ الْحِذَاءَ(3).

**[ترجمه]امالی الطوسی: همین روایت مذکور است اما جمله [کفش خوب به پا کند] وجود ندارد. - . امالی الطوسی 2: 279 -

**[ترجمه]

«16»

ع، [علل الشرائع] عَلِیُّ بْنُ حَاتِمٍ عَنِ ابْنِ عُقْدَةَ عَنِ الْمُنْذِرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ أَبِی خَالِدٍ عَنْ زَیْدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ عَنْ عَلِیٍّ عَلَیْهِمُ السَّلَامُ قَالَ: عَذَابُ الْقَبْرِ یَکُونُ مِنَ النَّمِیمَةِ وَ الْبَوْلِ وَ عَزَبِ الرَّجُلِ عَنْ أَهْلِهِ (4).

**[ترجمه]علل الشرایع: امیرالمؤمنین علی علیه السّلام فرمودند: عذاب قبر به خاطر سخن چینی و بول و کناره گیری مرد از همسرش است. - . علل الشرایع: 309 -

**[ترجمه]

«17»

ع، [علل الشرائع] ابْنُ الْوَلِیدِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْجَوْهَرِیِّ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ حَنَانِ بْنِ سَدِیرٍ عَنْ أَبِیهِ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ: لَا یُجَامِعِ الرَّجُلُ امْرَأَتَهُ وَ لَا جَارِیَتَهُ وَ فِی الْبَیْتِ صَبِیٌّ فَإِنَّ ذَلِکَ مِمَّا یُوَرِّثُهُ الزِّنَا(5).

**[ترجمه]علل الشرایع: ابوعبدالله علیه السّلام فرمودند: مرد نباید با زن و یا کنیز خود مجامعت کند در حالی که کودکی در خانه است، زیرا این کار، زنای آن کودک را به دنبال دارد. - . علل الشرایع: 502 -

**[ترجمه]

«18»

ع، [علل الشرائع] مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الشَّاهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ خَالِدٍ

ص: 286


1- 1. عیون الأخبار ج 2 ص 257 و الخصال ج 1 ص 62.
2- 2. عیون الأخبار ج 2 ص 38.
3- 3. أمالی الطوسیّ ج 2 ص 279.
4- 4. علل الشرائع ص 309.
5- 5. علل الشرائع ص 502.

عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ التَّمِیمِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ حَاتِمٍ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عَمْرٍو عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیهم السلام: فِی حَدِیثٍ طَوِیلٍ یَذْکُرُ فِیهِ وَصِیَّةَ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله وَ یَقُولُ فِیهَا إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله کَرِهَ أَنْ یَغْشَی الرَّجُلُ امْرَأَتَهُ وَ هِیَ حَائِضٌ

فَإِنْ فَعَلَ وَ خَرَجَ الْوَلَدُ مَجْذُوماً أَوْ بِهِ بَرَصٌ فَلَا یَلُومَنَّ إِلَّا نَفْسَهُ وَ کَرِهَ أَنْ یَأْتِیَ الرَّجُلُ أَهْلَهُ وَ قَدِ احْتَلَمَ حَتَّی یَغْتَسِلَ مِنَ الِاحْتِلَامِ فَإِنْ فَعَلَ ذَلِکَ وَ خَرَجَ الْوَلَدُ مَجْنُوناً فَلَا یَلُومَنَّ إِلَّا نَفْسَهُ (1).

**[ترجمه]علل الشرایع: امام علی علیه السّلام در حدیثی طولانی که وصیت پیامبر را در آن ذکر می فرمود، گفتند: رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرموده اند: کراهت دارد که مرد با همسرش در حالی که حائض است مجامعت کند، اگر این کار را کرد و فرزند با جذام یا برص به دنیا آمد، نباید هیچ کس را ملامت کند؛ و کراهت دارد که مرد در حالت احتلام و غسل نکرده با همسرش جماع کند، اگر این کار را کرد و بچه دیوانه بود، فقط باید خودش را ملامت کند. - . علل الشرایع: 514 -

**[ترجمه]

«19»

ل، [الخصال] الْأَرْبَعُمِائَةِ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: إِذَا أَرَادَ أَحَدُکُمْ أَنْ یَأْتِیَ زَوْجَتَهُ فَلَا یُعَجِّلْهَا فَإِنَّ لِلنِّسَاءِ حَوَائِجَ إِذَا رَأَی أَحَدُکُمُ امْرَأَةً تُعْجِبُهُ فَلْیَأْتِ أَهْلَهُ فَإِنَّ عِنْدَ أَهْلِهِ مِثْلَ مَا رَأَی وَ لَا یَجْعَلَنَّ لِلشَّیْطَانِ إِلَی قَلْبِهِ سَبِیلًا لِیَصْرِفْ بَصَرَهُ عَنْهَا فَإِنْ لَمْ تَکُنْ لَهُ زَوْجَةٌ فَلْیُصَلِّ رَکْعَتَیْنِ وَ یَحْمَدُ اللَّهَ کَثِیراً وَ یُصَلِّی عَلَی النَّبِیِّ وَ آلِهِ ثُمَّ لْیَسْأَلِ اللَّهَ مِنْ فَضْلِهِ فَإِنَّهُ یُبِیحُ لَهُ بِرَأْفَتِهِ مَا یُغْنِیهِ إِذَا أَتَی أَحَدُکُمْ زَوْجَتَهُ فَلْیُقِلَّ الْکَلَامَ فَإِنَّ الْکَلَامَ عِنْدَ ذَلِکَ یُورِثُ الْخَرَسَ لَا یَنْظُرَنَّ أَحَدُکُمْ إِلَی بَاطِنِ فَرْجِ امْرَأَتِهِ لَعَلَّهُ یَرَی مَا یَکْرَهُ وَ یُورِثُ الْعَمَی إِذَا أَرَادَ أَحَدُکُمْ مُجَامَعَةَ زَوْجَتِهِ فَلْیَقُلْ اللَّهُمَّ إِنِّی اسْتَحْلَلْتُ فَرْجَهَا بِأَمْرِکَ وَ قَبِلْتُهَا بِأَمَانَتِکَ فَإِنْ قَضَیْتَ لِی مِنْهَا وَلَداً فَاجْعَلْهُ ذَکَراً سَوِیّاً وَ لَا تَجْعَلْ لِلشَّیْطَانِ فِیهِ نَصِیباً وَ لَا شِرْکاً(2).

وَ قَالَ علیه السلام: إِذَا أَرَادَ أَحَدُکُمْ أَنْ یَأْتِیَ أَهْلَهُ فَلْیَتَوَقَّ أَوَّلَ الْأَهِلَّةِ وَ أَنْصَافَ الشُّهُورِ فَإِنَّ الشَّیْطَانَ یَطْلُبُ الْوَلَدَ فِی هَذَیْنِ الْوَقْتَیْنِ وَ الشَّیَاطِینُ یَطْلُبُونَ الشِّرْکَ فِیهِمَا فَیَجِیئُونَ وَ یُحْبِلُونَ (3).

**[ترجمه]الخصال: امیرالمؤمنین علیه السّلام فرمودند: اگر خواستید که با همسرانتان همبستر شوید، نباید آنها را به عجله وادارید، زیرا زنان حوائجی دارند. اگر شخصی زنی را دید که او را به شگفت آورد، باید نزد همسرش برود، چون همسرش نیز همان چیزی را دارد که آن مرد دیده است. نباید که آدمی برای شیطان راهی به سوی قبلش قرار دهد و باید نگاهش را از آن زن برگرداند و اگر همسر ندارد، باید دو رکعت نماز خوانده و خداوند را سپاس بیکران نموده و بر پیامبر و خاندانش درود فرستد، و آنگاه از دریای فضل خداوند، خواسته خویش را طلب نماید، زیرا خداوند از روی مهر به او می بخشد، آنچه را که بی نیازش کند. اگر شخصی از شما با همسرش همبستر شود، باید کم سخن بگوید، زیرا صحبت کردن در این زمان، گنگی را به دنبال دارد.

اگر کسی از شما قصد مجامعت با همسرش را داشت، باید بگوید: خدایا من به فرمان تو عورت او را حلال داشتم و امانت تو را قبول کردم، اگر فرزندی از او برایم مقدر فرمودی، پسری سالم قرار ده و برای شیطان در او نصیب و شریکی قرار مده. - . الخصال 2: 433 -

و نیز فرمودند: اگر شخصی از میان شما قصد همبستری با زنش را داشت، باید از این کار در اول هلال ماه و میانه ماه بپرهیزد؛ زیرا شیطان در این دو وقت به دنبال فرزند است و شیاطین در این دو زمان به دنبال شراکت در [وجود] فرزند هستند، می­آیند و دام خود را می نهند. - . الخصال 2: 434 -

**[ترجمه]

«20»

ع، [علل الشرائع] أَبِی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِدْرِیسَ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنِ ابْنِ هَاشِمٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ سُلَیْمَانَ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ زَیْدٍ عَنْ

ص: 287


1- 1. علل الشرائع ص 514.
2- 2. الخصال ج 2 ص 433.
3- 3. الخصال ج 2 ص 434.

أَبِیهِ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: إِذَا تَجَامَعَ الرَّجُلُ وَ الْمَرْأَةُ فَلَا یَتَعَرَّیَانِ فِعْلَ الْحِمَارَیْنِ فَإِنَّ الْمَلَائِکَةَ تَخْرُجُ مِنْ بَیْنِهِمَا إِذَا فَعَلَا ذَلِکَ (1).

**[ترجمه]علل الشرایع: رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمودند: آنگاه که زن و مرد همبستر می شوند، نباید مانند الاغ کاملاً لخت شوند، زیرا فرشتگان از میان آنان خارج می شوند. - . علل الشرایع: 518 -

**[ترجمه]

«21»

لی، [الأمالی للصدوق] ابْنُ الْمُتَوَکِّلِ عَنْ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارِ عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنِ الْبَزَنْطِیِّ عَنْ دَاوُدَ بْنِ سِرْحَانَ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: لَا یَنْبَغِی لِلْمَرْأَةِ أَنْ تُعَطِّلَ نَفْسَهَا وَ لَوْ أَنْ تُعَلِّقَ فِی عُنُقِهَا قِلَادَةً وَ لَا یَنْبَغِی أَنْ تَدَعَ یَدَهَا مِنَ الْخِضَابِ وَ لَوْ أَنْ تَمَسَّهَا بِالْحِنَّاءِ مَسّاً وَ إِنْ کَانَتْ مُسِنَّةً(2).

**[ترجمه]امالی الصدوق: امام جعفر علیه السّلام فرمودند: شایسته نیست بر زن که به خود نرسد، حتی اگر شده، در گردن خود گردنبندی بیاندازد، و شایسته نیست که دست خود را از حنا خالی بگذارد، حتی اگر شده اندکی حنا بمالد، حتی اگر پیرزن باشد. - . امالی الصدوق: 396 -

**[ترجمه]

«22»

ما، [الأمالی للشیخ الطوسی] الْغَضَائِرِیُّ عَنِ الصَّدُوقِ: مِثْلَهُ (3).

ل، [الخصال] أَبِی عَنْ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارِ عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنْ أَبِیهِ عَنْ صَفْوَانَ عَنْ مُوسَی بْنِ بَکْرٍ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: لَا تَدْخُلْ بِالْجَارِیَةِ حَتَّی تَتِمَّ لَهَا تِسْعُ سِنِینَ أَوْ عَشْرُ سِنِینَ وَ قَالَ أَنَا سَمِعْتُهُ یَقُولُ تِسْعٌ أَوْ عَشْرٌ(4).

**[ترجمه]امالی الطوسی: در این کتاب هم، مانند این روایت مذکور است. - . امالی الطوسی 2: 52 -

- الخصال: ابوجعفر امام باقر علیه السّلام فرمودند: با کنیز همبستر نشو تا اینکه نه یا ده سالگی­اش تمام شده باشد. - . الخصال 2: 187 -

**[ترجمه]

«23»

ل، [الخصال] ابْنُ الْوَلِیدِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنِ ابْنِ یَزِیدَ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ عَنِ الْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: مَنْ وَطِئَ امْرَأَتَهُ قَبْلَ تِسْعِ سِنِینَ فَأَصَابَهَا عَیْبٌ فَهُوَ ضَامِنٌ (5).

**[ترجمه]الخصال: ابوعبدالله امام صادق علیه السّلام فرمودند: هرکس با همسرش مجامعت کند، قبل از اینکه نه ساله باشد و زن دچار عیب و نقص شود، آن شخص ضامن است. - . الخصال 2: 187 -

**[ترجمه]

«24»

فس، [تفسیر القمی]: نِساؤُکُمْ حَرْثٌ لَکُمْ فَأْتُوا حَرْثَکُمْ أَنَّی شِئْتُمْ أَیْ مَتَی شِئْتُمْ وَ تَأَوَّلَتِ الْعَامَّةُ قَوْلَهُ أَنَّی شِئْتُمْ أَیْ حَیْثُ شِئْتُمْ فِی الْقُبُلِ وَ الدُّبُرِ وَ قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام أَنَّی شِئْتُمْ أَیْ مَتَی شِئْتُمْ فِی الْفَرْجِ وَ الدَّلِیلُ عَلَی قَوْلِهِ فِی الْفَرْجِ قَوْلُهُ نِساؤُکُمْ حَرْثٌ لَکُمْ فَالْحَرْثُ الزَّرْعُ وَ الزَّرْعُ الْفَرْجُ فِی مَوْضِعِ الْوَلَدِ وَ قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام مَنْ أَتَی امْرَأَتَهُ فِی الْفَرْجِ فِی أَوَّلِ حَیْضِهَا فَعَلَیْهِ أَنْ یَتَصَدَّقَ بِدِینَارٍ وَ عَلَیْهِ رُبُعُ حَدِّ الزِّنَا خَمْسٌ وَ عِشْرُونَ جَلْدَةً وَ إِنْ أَتَاهَا فِی آخِرِ أَیَّامِ

ص: 288


1- 1. علل الشرائع ص 518 و کان الرمز( لی) و هو خطأ.
2- 2. أمالی الصدوق ص 396.
3- 3. أمالی الطوسیّ ج 2 ص 52.
4- 4. الخصال ج 2 ص 187.
5- 5. الخصال ج 2 ص 187.

حَیْضِهَا فَعَلَیْهِ أَنْ یَتَصَدَّقَ بِنِصْفِ دِینَارٍ وَ یُضْرَبَ اثْنَتَیْ عَشْرَةَ جَلْدَةً وَ نِصْفاً(1).

**[ترجمه]تفسیر علی بن ابراهیم:{زنانِ شما کشتزار شما هستند. پس، از هر جا [و هر گونه] که خواهید، به کشتزار خود [در]آیید.} - . البقره / 223 - یعنی هر وقت خواستید. اما عوام مردم کلام خدا را تأویل کردند که از قُبُل یا دُبُر و امام صادق علیه السّلام فرمودند: «أنّی شئتم» یعنی از قُبُل، هر وقت که خواستید؛ و دلیل بر این سخن نیز کلام خداست که می فرمایند (نساؤکم حرث لکم) و حرث بمعنای کشت و کاشتن است و کشت در زن، برای حصول فرزند از طریق قُبُل است.

امام صادق علیه السّلام فرموده اند: هرکس با زن خود در اول حیض مجامعت کند، باید یک دینار صدقه بدهد و یک چهارم حد زنا یعنی 25 ضربه شلاق دارد. و اگر در آخرین روز حیض مجامعت کند، باید نصف دینار صدقه بدهد و دوازه و نیم ضربه شلاق دارد. - . تفسیرعلی بن ابراهیم 1: 73 -

**[ترجمه]

«25»

ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام] بِإِسْنَادِ التَّمِیمِیِّ عَنِ الرِّضَا عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ: نَهَی النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله عَنْ وَطْءِ الْحَبَالَی حَتَّی یَضَعْنَ (2).

**[ترجمه]عیون الاخبار: امام رضا علیه السّلام به نقل از پدرانشان فرمودند که پیامبر صلّی الله علیه و آله از وطی با زنان نهی نموده اند، تا آنگاه که وضع حمل کنند. - . عیون الاخبار 2: 63 -

**[ترجمه]

«26»

ثو، [ثواب الأعمال] ابْنُ الْمُتَوَکِّلِ عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الْقَدَّاحِ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام عَنْ أَبِیهِ علیه السلام قَالَ: قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله لِرَجُلٍ أَصْبَحْتَ صَائِماً قَالَ لَا قَالَ فَعُدْتَ مَرِیضاً قَالَ لَا قَالَ فَأَتْبَعْتَ جِنَازَةً قَالَ لَا قَالَ فَأَطْعَمْتَ مِسْکِیناً قَالَ لَا قَالَ فَارْجِعْ إِلَی أَهْلِکَ فَأَصِبْهُمْ فَإِنَّهُ عَلَیْهِمْ مِنْکَ صَدَقَةٌ(3).

**[ترجمه]ثواب الاعمال: رسول خدا صلّی الله علیه و آله به مردی فرمود: آیا روزه ای؟ گفت: نه. فرمود: مریض شده ای؟ گفت: نه. فرمود: در تشییع جنازه ای بوده ای؟ گفت: نه. فرمود: آیا مسکینی را اطعام کرده ای؟ گفت: نه. فرمود: پس بسوی همسر و خانواده ات برو و به آنها سری بزن، زیرا این صدقه­ای است از جانب تو بر آنها. - . ثواب الاعمال: 152 -

**[ترجمه]

«27»

یر، [بصائر الدرجات] أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ الْأَهْوَازِیُّ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ سَالِمٍ مَوْلَی عَلِیِّ بْنِ یَقْطِینٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ یَقْطِینٍ قَالَ: أَرَدْتُ أَنْ أَکْتُبَ إِلَیْهِ أَسْأَلَهُ یَتَنَوَّرُ الرَّجُلُ وَ هُوَ جُنُبٌ قَالَ فَکَتَبَ إِلَیَّ ابْتِدَاءً النُّورَةُ تَزِیدُ الْجُنُبَ نَظَافَةً وَ لَکِنْ لَا یُجَامِعِ الرَّجُلُ مُخْتَضِباً وَ لَا تُجَامَعِ امْرَأَةٌ مُخْتَضِبَةٌ(4).

**[ترجمه]بصائرالدرجات: سالم، غلام علی بن یقطین به نقل از او گفته است: قصد داشتم نامه ای به امام علیه السلام بنویسم و بپرسم، آیا مرد می تواند نوره بکشد در حالی که جنب است؟ اما او برایم نامه ای نوشت که: نوره باعث می شود شخص جنب نظافت بیشتری داشته باشد، اما مرد نباید در حالی که خضاب کرده، مجامعت نماید و نیز زنی که خضاب کرده، نباید مجامعت کند. - . بصائر الدرجات: 125 -

**[ترجمه]

«28»

سن، [المحاسن] مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ أَبُو سُمَیْنَةَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَسْلَمَ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: قُلْتُ لَهُ هَلْ یُکْرَهُ الْجِمَاعُ فِی وَقْتٍ مِنَ الْأَوْقَاتِ وَ إِنْ کَانَ حَلَالًا قَالَ نَعَمْ مَا بَیْنَ طُلُوعِ الْفَجْرِ إِلَی طُلُوعِ الشَّمْسِ وَ مِنْ مَغِیبِ الشَّمْسِ إِلَی مَغِیبِ الشَّفَقِ وَ فِی الْیَوْمِ الَّذِی تَنْکَسِفُ فِیهِ الشَّمْسُ وَ فِی اللَّیْلَةِ الَّتِی یَنْکَسِفُ فِیهَا الْقَمَرُ وَ فِی الْیَوْمِ وَ اللَّیْلَةِ الَّتِی تَکُونُ فِیهَا الرِّیحُ السَّوْدَاءُ وَ الرِّیحُ الْحَمْرَاءُ وَ الرِّیحُ الصَّفْرَاءُ وَ فِی الْیَوْمِ وَ اللَّیْلَةِ الَّتِی تَکُونُ فِیهَا الزَّلْزَلَةُ وَ لَقَدْ بَاتَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله عِنْدَ بَعْضِ نِسَائِهِ فِی لَیْلَةٍ انْکَسَفَ فِیهَا الْقَمَرُ فَلَمْ یَکُنْ فِی تِلْکَ اللَّیْلَةِ مَا یَکُونُ مِنْهُ فِی غَیْرِهَا حَتَّی أَصْبَحَ فَقَالَتْ لَهُ یَا رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَ لِبُغْضٍ هَذَا مِنْکَ فِی هَذِهِ اللَّیْلَةِ قَالَ لَا وَ لَکِنْ هَذِهِ الْآیَةُ ظَهَرَتْ فِی هَذِهِ اللَّیْلَةِ فَکَرِهْتُ

ص: 289


1- 1. تفسیر علیّ بن إبراهیم ج 1 ص 73.
2- 2. عیون الأخبار ج 2 ص 63.
3- 3. ثواب الأعمال ص 152.
4- 4. بصائر الدرجات: 125.

أَنْ أَتَلَذَّذَ وَ أَلْهُوَ فِیهَا وَ قَدْ عَیَّرَ اللَّهُ أَقْوَاماً فِی کِتَابِهِ فَقَالَ وَ إِنْ یَرَوْا کِسْفاً مِنَ السَّماءِ ساقِطاً یَقُولُوا سَحابٌ مَرْکُومٌ فَذَرْهُمْ یَخُوضُوا وَ یَلْعَبُوا حَتَّی یُلاقُوا یَوْمَهُمُ الَّذِی فِیهِ یُصْعَقُونَ ثُمَّ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام وَ ایْمُ اللَّهِ لَا یُجَامِعُ أَحَدٌ فَیُرْزَقَ وَلَداً فَیَرَی فِی وَلَدِهِ ذَلِکَ مَا یُحِبُ (1).

**[ترجمه]المحاسن: ابوجعفر امام باقر علیه السّلام در جواب [سالم] که پرسیده بود آیا کراهت دارد مجامعت در زمانی خاص، حتی با همسر حلال خود؟ فرمودند: آری، میان طلوع فجر تا طلوع خورشید، و از زمان رفتن خورشید تا رفتن شفق شامگاهی، و در روزی که کسوف واقع شود، و در شبی که ماه در خسوف است، و در روز و شبی که در آن باد سیاه و باد سرخ و زرد می وزد، و در روز و شبی که زلزله رخ می دهد.

شبی پیامبر صلّی الله علیه و آله نزد یکی از همسرانش بود که ماه گرفت و در آن شب پیامبر صلّی الله علیه و آله مجامعت نکرد تا اینکه صبح شد. همسرش به او گفت: یا رسول الله، آیا به خاطر غضب و کینه ای بود که به سوی من نیامدی؟ پیامبر صلّی الله علیه و آله فرمود: خیر، بلکه به خاطر خسوف بود که در این شب رخ داد، پس نامیمون و زشت دیدم که در این شب به لذت بپردازم و خداوند برخی اقوام را در کتابش نکوهش نموده و فرموده: {و اگر پاره سنگی را در حال سقوط از آسمان ببینند، می گویند: «ابری متراکم است.» پس بگذارشان تا به آن روزی که در آن بیهوش می افتند برسند.} - . الطور /45-44 -

سپس امام علیه السّلام فرمودند: قسم به خدا، هر کسی که مجامعت کند و صاحب فرزند شود، در او چیزی که آن را دوست داشته باشد نخواهد دید.[یعنی دارای عیب و نقص می شود.] - . المحاسن: 311 -

**[ترجمه]

«29»

ختص، [الإختصاص] الصَّدُوقُ عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنِ ابْنِ أَبِی الْخَطَّابِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَسْلَمَ الْجَبَلِیِّ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ سَالِمٍ الْجَبَلِیِّ عَنْهُ: مِثْلَهُ وَ زَادَ فِی آخِرِهِ ثُمَّ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام وَ ایْمُ اللَّهِ لَا یُجَامِعُ أَحَدٌ فَیُرْزَقَ وَلَداً فِی شَیْ ءٍ مِنْ هَذِهِ الْأَوْقَاتِ الَّتِی نَهَی عَنْهَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ قَدِ انْتَهَی إِلَیْهِ الْخَبَرُ فَیَرَی فِی وَلَدِهِ مَا یُحِبُ (2).

**[ترجمه]الاختصاص: ابو جعفر امام باقر علیه السّلام فرمودند: قسم به خداوند، هر کس که در این اوقات که پیامبر خدا نهی کرده اند مجامعت کند، درحالی که از این اوقات خبر داشته، و صاحب فرزندی شود، در او آنچه که دوست دارد نمی بیند. (یعنی فرزند دارای نقص می شود.) - . الاختصاص: 218 -

**[ترجمه]

«30»

سن، [المحاسن] أَبِی عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنِ ابْنِ رُشَیْدٍ عَنْ أَبِیهِ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ: لَا یُجَامِعِ الرَّجُلُ امْرَأَتَهُ وَ لَا جَارِیَتَهُ وَ فِی الْبَیْتِ صَبِیٌّ فَإِنَّ ذَلِکَ مِمَّا یُورِثُ الزِّنَا(3).

**[ترجمه]المحاسن: ابو عبدالله امام صادق علیه السّلام فرمودند: نباید مرد با زن یا کنیز خود در خانه­ای که کودک حضور دارد مجامعت کند، زیرا این کار، زنا را (برای کودک) به دنبال خواهد داشت. - . المحاسن: 317 -

**[ترجمه]

«31»

ضا، [فقه الرضا علیه السلام]: إِذَا أَرَدْتَ الْجِمَاعَ بَعْدَ غَسْلِکَ الْمَیِّتَ مِنْ قَبْلِ أَنْ تَغْتَسِلَ مِنْ غَسْلِهِ فَتَوَضَّأْ ثُمَّ جَامِعْ (4).

**[ترجمه]فقه الرضا: اگر بعد از غسل و شستن میت و قبل از اینکه غسل مس میت را بجای آوری، قصد جماع داشتی، وضو بگیر. - . فقه الرضا علیه السلام: 18 -

**[ترجمه]

«32»

سن، [المحاسن] رُوِیَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: ثَلَاثٌ یَهْدِمْنَ الْبَدَنَ وَ رُبَّمَا قَتَلْنَ أَکْلُ الْقَدِیدِ الْغَابِّ وَ دُخُولُ الْحَمَّامِ عَلَی الْبِطْنَةِ وَ نِکَاحُ الْعَجَائِزِ.

وَ زَادَ فِیهِ أَبُو إِسْحَاقَ النَّهَاوَنْدِیُّ: وَ غِشْیَانُ النِّسَاءِ عَلَی الِامْتِلَاءِ(5).

**[ترجمه]المحاسن: ابو عبدالله امام صادق علیه السّلام فرمودند: سه چیز بدن را نابود می کند و شاید بکشد. گوشت قرمه قرمه شده نمک سود، داخل شدن به حمام با شکم پر، و نکاح پیر زنان. و ابواسحاق النهاوندی در این حدیث افزوده اند که: و جماع با زنان با شکم پر. - . المحاسن: 463 -

**[ترجمه]

«33»

ضا، [فقه الرضا علیه السلام]: اتَّقِ الْجِمَاعَ فِی أَوَّلِ لَیْلَةٍ مِنَ الشَّهْرِ وَ فِی وَسَطِهِ وَ فِی آخِرِهِ فَإِنَّهُ مَنْ فَعَلَ ذَلِکَ لَیْسَ یَسْلَمُ الْوَلَدُ مِنَ السَّقْطَةِ وَ إِنْ تَمَّ یُوشِکُ أَنْ یَکُونَ مَجْنُوناً وَ اتَّقِ الْجِمَاعَ فِی الْیَوْمِ الَّذِی تَنْکَسِفُ فِیهِ الشَّمْسُ أَوْ فِی لَیْلَةٍ یَنْکَسِفُ فِیهَا الْقَمَرُ وَ

ص: 290


1- 1. المحاسن ص 311 بتفاوت.
2- 2. الاختصاص: 218.
3- 3. المحاسن ص 317.
4- 4. فقه الرضا ص 18.
5- 5. المحاسن ص 463 و کان الرمز لامالی الطوسیّ و هو خطأ.

فِی الزَّلْزَلَةِ وَ عِنْدَ الرِّیحِ الصَّفْرَاءِ وَ الْحَمْرَاءِ وَ السَّوْدَاءِ فَمَنْ فَعَلَ ذَلِکَ وَ قَدْ بَلَغَهُ الْحَدِیثُ رَأَی فِی وَلَدِهِ مَا یَکْرَهُ وَ لَا تُجَامِعْ فِی السَّفِینَةِ وَ لَا تُجَامِعْ مُسْتَقْبِلَ الْقِبْلَةِ وَ لَا تَسْتَدْبِرْهَا(1).

**[ترجمه]فقه الرضا: از جماع در اول، وسط و آخر ماه بپرهیز، زیرا اگر کسی این کار را کرد، فرزندش از خطر سقط در امان نخواهد بود و حتی اگر به دنیا آید، ممکن است مجنون شود؛ و بپرهیز از جماع در روزی که خورشید در آن پوشیده می شود، یا در شبی که کسوف است و نیز در هنگام زلزله و باد زرد و سرخ و سیاه. و اگر کسی این کار را بکند، در حالی که از این نواهی خبر داشته، در فرزندش چیزی را خواهد دید که او را خوش نیابد. در کشتی هم جماع نکن و نیز رو به قبله و پشت به قبله. - . فقه الرضا علیه السلام: 31 -

**[ترجمه]

«34»

طب، [طب الأئمة علیهم السلام] مُحَمَّدُ بْنُ جَعْفَرٍ الْبُرْسِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی الْأَرْمَنِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ بْنِ أَبِی طَالِبٍ عَنْ جَابِرٍ الْجُعْفِیِّ عَنْ مُحَمَّدٍ الْبَاقِرِ عَنْ أَبِیهِ علیه السلام قَالَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: إِذَا کَانَ بِأَحَدِکُمْ أَوْجَاعٌ فِی جَسَدِهِ وَ قَدْ غَلَبَتْهُ الْحَرَارَةُ فَعَلَیْهِ بِالْفِرَاشِ قِیلَ لِلْبَاقِرِ علیه السلام یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ مَا مَعْنَی الْفِرَاشِ قَالَ غِشْیَانُ النِّسَاءِ فَإِنَّهُ یُسَکِّنُهُ وَ یُطْفِئُهُ (2).

**[ترجمه]طب الائمه: امیر المؤمنین علیه السّلام فرمودند: اگر کسی از شما درد و رنجی در بدن داشت و تب بر او غلبه کرد، باید در بستر رود. از امام باقر علیه السّلام پرسیده شد: منظور از بستر چیست؟ فرمود: همبستری با همسر، زیرا باعث تسکین او شده و حرارت بدنش را خاموش می کند. - . طب الائمه: 94 -

**[ترجمه]

«35»

طب، [طب الأئمة علیهم السلام] أَحْمَدُ بْنُ الْخَضِیبِ النَّیْسَابُورِیُّ عَنِ النَّضْرِ عَنْ فَضَالَةَ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ سَالِمٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام جُعِلْتُ فِدَاکَ هَلْ یُکْرَهُ فِی وَقْتٍ مِنَ الْأَوْقَاتِ الْجِمَاعُ قَالَ نَعَمْ وَ إِنْ کَانَ حَلَالًا یُکْرَهُ مَا بَیْنَ طُلُوعِ الْفَجْرِ إِلَی طُلُوعِ الشَّمْسِ وَ مَا بَیْنَ مَغِیبِ الشَّمْسِ إِلَی سُقُوطِ الشَّفَقِ وَ فِی الْیَوْمِ الَّذِی تَنْکَسِفُ فِیهِ الشَّمْسُ وَ فِی اللَّیْلَةِ وَ الْیَوْمِ الَّذِی یَکُونُ فِیهِ الزَّلْزَلَةُ وَ الرِّیحُ السَّوْدَاءُ وَ الرِّیحُ الْحَمْرَاءُ وَ الصَّفْرَاءُ وَ لَقَدْ بَاتَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَعَ بَعْضِ نِسَائِهِ فِی لَیْلَةٍ انْکَسَفَ فِیهَا الْقَمَرُ فَلَمْ یَکُنْ مِنْهُ فِی تِلْکَ اللَّیْلَةِ شَیْ ءٌ مِمَّا کَانَ فِی غَیْرِهَا مِنَ اللَّیَالِی فَقَالَتْ لَهُ یَا رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لِبُغْضٍ کَانَ هَذَا الْجَفَاءُ فَقَالَ علیه السلام أَ مَا عَلِمْتِ أَنَّ هَذِهِ الْآیَةَ ظَهَرَتْ فِی هَذِهِ اللَّیْلَةِ فَکَرِهْتُ أَنْ أَتَلَذَّذَ وَ أَلْهُوَ فِیهَا وَ أَتَشَبَّهَ بِقَوْمٍ عَیَّرَهُمُ اللَّهُ فِی کِتَابِهِ عَزَّ وَ جَلَ وَ إِنْ یَرَوْا کِسْفاً مِنَ السَّماءِ ساقِطاً یَقُولُوا سَحابٌ مَرْکُومٌ فَذَرْهُمْ یَخُوضُوا وَ یَلْعَبُوا حَتَّی یُلاقُوا یَوْمَهُمُ الَّذِی یُوعَدُونَ وَ قَوْلِهِ حَتَّی یُلاقُوا یَوْمَهُمُ الَّذِی فِیهِ یُصْعَقُونَ ثُمَّ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام وَ ایْمُ اللَّهِ لَا یُجَامِعُ أَحَدٌ فِی هَذِهِ الْأَوْقَاتِ الَّتِی

ص: 291


1- 1. فقه الرضا ص 31.
2- 2. طبّ الأئمّة ص 94 طبع النجف- المطبعة الحیدریّة بتقدمنا.

کَرِهَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله الْجِمَاعَ فِیهَا ثُمَّ رُزِقَ لَهُ وَلَدٌ فَیَرَی فِی وَلَدِهِ مَا یُحِبُّ بَعْدَ أَنْ یَکُونَ عَلِمَ مَا نَهَی عَنْهُ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مِنَ الْأَوْقَاتِ الَّتِی کَرِهَ فِیهَا الْجِمَاعَ وَ اللَّهْوَ وَ اللَّذَّةَ وَ اعْلَمْ یَا ابْنَ سَالِمٍ أَنَّ مَنْ لَا یَجْتَنِبُ اللَّهْوَ وَ اللَّذَّةَ عِنْدَ ظُهُورِ الْآیَاتِ مِمَّنْ کَانَ یَتَّخِذُ آیَاتِ اللَّهِ هُزُواً(1).

**[ترجمه]طب الائمه: عبدالرحمن بن سالم گوید: به ابا جعفر امام باقر علیه السّلام گفتم: آیا زمانی هست که جماع در آن وقت کراهت داشته باشد؟ فرمود: آری، حتی اگر با زن حلال خود باشد، کراهت دارد مجامعت بین طلوع فجر تا طلوع خورشید، بین غروب خورشید تا از بین رفتن شفق، و در روز کسوف خورشید و در شب و روزی که زلزله در آن واقع شده، یا باد سیاه و سرخ و زرد در آن روز باشد .

رسول خدا صلّی الله علیه و آله شبی را که در آن ماه گرفتگی بود، با یکی از همسرانش بود، و در آن شب با همسر خود همبستر نشد. همسرش گفت: آیا به خاطر ناراحتی از من بی توجهی نمودی؟ فرمودند: آیا نمی دانی که این آیه در چنین شبی ظاهر شد و من اجتناب کردم که در آن کام جویم و شبیه به قومی باشم که خداوند در قرآن آنها را چنین نکوهش کرده. {و اگر پاره سنگی را در حال سقوط از آسمان ببینند می گویند: «ابری متراکم است.»پس بگذارشان تا به آن روزی که در آن بیهوش می افتند برسند.} - . الطور / 45-44 -

سپس امام باقر علیه السّلام فرمودند: قسم به خدا، هر کسی در این اوقات که رسول خدا صلّی الله علیه و آله از مجامعت در آنها کراهت دارند جماع نماید و صاحب فرزندی شود، در حالی که عالم به مناهی پیامبر صلّی الله علیه و آله بوده است، در فرزند خود چیزی را خواهد دید که دوست نمی دارد. بدان ای ابن سالم، هر کس از لذت و کامجویی در هنگام ظهور نشانه های خداوند پرهیز نکند، از کسانی است که آیات کتاب خدا را به استهزاء گرفته اند. - . طب الائمه: 131 -

**[ترجمه]

«36»

طب، [طب الأئمة علیهم السلام] عَبْدُ اللَّهِ وَ الْحُسَیْنُ ابْنَا بِسْطَامَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ خَلَفٍ عَنِ الْوَشَّاءِ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْجَهْمِ عَنْ سَعْدٍ الْمَوْلَی قَالَ: قَالَ لِی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ الصَّادِقُ علیه السلام إِیَّاکَ وَ الْجِمَاعَ فِی اللَّیْلَةِ الَّتِی یُهَلُّ فِیهَا الْهِلَالُ فَإِنَّکَ إِنْ فَعَلْتَ ثُمَّ رَزَقَکَ وَلَداً کَانَ مَخْبُوطاً قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ وَ لِمَ تَکْرَهُونَ ذَلِکَ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ قَالَ أَ مَا تَرَی الْمَصْرُوعَ أَکْثَرُهُمْ لَا یُصْرَعُ إِلَّا فِی رَأْسِ الْهِلَالِ (2).

**[ترجمه]طب الائمه: سعد المولی گوید: ابوعبدالله امام صادق علیه السّلام به من گفت: بپرهیز از مجامعت در شبی که هلال ماه تازه است، زیرا اگر چنین کنی و خداوند فرزندی عنایت کند، مجنون خواهد شد. گفتم: فدایت شوم ای فرزند رسول خدا، چرا این زمان را مکروه می دارید؟ فرمودند: آیا نمی بینی که آنهایی که دچار بیماری صرع می باشند، بیشترشان در اول ماه دچار صرع می شوند؟ - . طب الائمه: 131 -

**[ترجمه]

«37»

طب، [طب الأئمة علیهم السلام] أَحْمَدُ بْنُ الْحَسَنِ النَّیْسَابُورِیُّ عَنِ النَّضْرِ عَنْ فَضَالَةَ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ سَالِمٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍ الْبَاقِرِ علیه السلام جُعِلْتُ فِدَاکَ لِمَ تَکْرَهُونَ الْغِشْیَانَ عِنْدَ مُسْتَهَلِّ الْهِلَالِ وَ فِی النِّصْفِ مِنَ الشَّهْرِ قَالَ لِأَنَّ الْمَصْرُوعَ أَکْثَرُ مَا یُصْرَعُ فِی هَذَیْنِ الْوَقْتَیْنِ قُلْتُ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَدْ عَرَفْتُ مُسْتَهَلَّ الْهِلَالِ فَمَا بَالُ النِّصْفِ مِنَ الشَّهْرِ قَالَ إِنَّ الْهِلَالَ یَتَحَوَّلُ عَنْ حَالَةٍ إِلَی حَالَةٍ وَ یَأْخُذُ فِی النُّقْصَانِ فَإِنْ فَعَلَ ذَلِکَ ثُمَّ رُزِقَ وَلَداً کَانَ مُقِلًّا فَقِیراً ضَئِیلًا مُمْتَحَناً(3).

**[ترجمه]طب الائمه: عبدالرحمن ابن سالم گوید: به امام محمد باقر علیه السّلام گفتم: قربانت شوم، از چه روی مجامعت در اول ماه و نیمه ماه [قمری] را مکروه می دارید؟ فرمودند: چرا که مصروع بیشتر وقتها در این دو زمان دچار صرع می شود. گفتم: ای فرزند رسول خدا، من دلیل اول ماه را فهمیدم، اما نیمه ماه چگونه است؟ فرمودند: هلال ماه از حالتی به حالت دیگر متحول می شود و شروع به نقصان می کند و اگر کسی این کار انجام دهد و صاحب فرزند شود، آن فرزند فقیر و ضعیف و در سختی خواهد بود. - . طب الائمه: 132 -

**[ترجمه]

«38»

طب، [طب الأئمة علیهم السلام] مُحَمَّدُ بْنُ جَعْفَرٍ الْبُرْسِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی الْأَرْمَنِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ یُونُسَ بْنِ ظَبْیَانَ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ أَبِی زَیْنَبَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: أَنَّهُ قَالَ لِرَجُلٍ مِنْ أَوْلِیَائِهِ لَا تُجَامِعْ أَهْلَکَ وَ أَنْتَ مُخْتَضِبٌ فَإِنَّکَ إِنْ رُزِقْتَ وَلَداً کَانَ مُخَنَّثاً(4).

**[ترجمه]طب الائمه: امام جعفر صادق علیه السّلام به یکی از یارانش فرمودند: با همسرت همبستر مشو، در حالی که خضاب بسته ای، زیرا اگر فرزندی حاصل شود، مخنث خواهد شد. - . طب الائمه: 132 -

**[ترجمه]

«39»

طب، [طب الأئمة علیهم السلام] مُحَمَّدُ بْنُ إِسْمَاعِیلَ بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحْرِزٍ عَنْ عَمْرِو

ص: 292


1- 1. طبّ الأئمّة ص 131.
2- 2. طبّ الأئمّة ص 131 و کان الرمز( ب) لقرب الإسناد و هو خطأ و الصواب ما اثبتناه.
3- 3. طبّ الأئمّة ص 132.
4- 4. طبّ الأئمّة ص 132.

بْنِ أَبِی الْمِقْدَامِ عَنْ جَابِرٍ الْجُعْفِیِّ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ مُحَمَّدٍ الْبَاقِرِ علیه السلام قَالَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: کَرِهَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله الْجِمَاعَ فِی اللَّیْلَةِ الَّتِی یُرِیدُ فِیهَا الرَّجُلُ سَفَراً وَ قَالَ إِنْ رُزِقَ وَلَداً کَانَ حوالة [جَوَّالَةً](1).

وَ عَنِ الْبَاقِرِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: قَالَ الْحُسَیْنُ بْنُ عَلِیٍّ علیهما السلام لِأَصْحَابِهِ اجْتَنِبُوا الْغِشْیَانَ فِی اللَّیْلَةِ الَّتِی تُرِیدُونَ فِیهَا السَّفَرَ فَإِنَّ مَنْ فَعَلَ ذَلِکَ ثُمَّ رُزِقَ وَلَداً کَانَ حوالة(2)[جَوَّالَةً].

**[ترجمه]طب الائمه: امیر المؤمنین علی علیه السّلام فرمودند: رسول خدا صلّی الله علیه و آله مجامعت در شبی را که آدمی قصد سفر دارد مکروه داشته اند و گفته اند: اگر صاحب فرزندی شود، پرسفر خواهد شد. - . طب الائمه: 133 -

- و از امام محمد باقر نیز آمده که فرمود: حسین بن علی علیه السّلام به یارانش فرمود: بپرهیزید از همبستری در شبی که فردایش قصد سفر دارید، هرکس این کار انجام دهد، و صاحب فرزند شود، آن فرزند حواله {سرگردان و بی ثبات} خواهد بود. - . طب الائمه: 133 -

**[ترجمه]

«40»

طب، [طب الأئمة علیهم السلام] أَحْمَدُ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ الْخَلِیلِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ بْنِ الْوَلِیدِ بْنِ مَرْوَانَ عَنِ النُّعْمَانِ بْنِ یَعْلَی عَنْ جَابِرٍ قَالَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ مُحَمَّدٌ الْبَاقِرُ علیه السلام: إِیَّاکَ وَ الْجِمَاعَ حَیْثُ یَرَاکَ صَبِیٌّ یُحْسِنُ أَنْ یَصِفَ حَالَکَ قُلْتُ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله کَرَاهَةَ الشُّنْعَةِ قَالَ لَا فَإِنَّکَ إِنْ رُزِقْتَ وَلَداً کَانَ شُهْرَةً وَ عَلَماً فِی الْفِسْقِ وَ الْفُجُورِ(3).

**[ترجمه]طب الائمه: جابر گوید: امام محمد باقر علیه السّلام فرمودند: بپرهیز از مجامعت در جایی که کودکی هست و می تواند آن رفتار تو را توصیف کند. گفتم: ای فرزند رسول خدا، آیا کراهت فعل قبیح را دارد؟ گفت: خیر، ولی اگر صاحب فرزندی شدی، در فسق و فجور شهره و سرآمد خواهد شد. - . طب الائمه: 133 -

**[ترجمه]

«41»

طب، [طب الأئمة علیهم السلام] خَلَفُ بْنُ أَحْمَدَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مَرْوَانَ الزَّعْفَرَانِیِّ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ سَلَمَةَ بَیَّاعِ السَّابِرِیِّ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ الصَّادِقِ علیه السلام: أَنَّهُ قَالَ لِی إِیَّاکَ أَنْ تُجَامِعَ أَهْلَکَ وَ صَبِیٌّ یَنْظُرُ إِلَیْکَ فَإِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله کَانَ یَکْرَهُ ذَلِکَ أَشَدَّ کَرَاهَةٍ(4).

**[ترجمه]طب الائمه: امام جعفر صادق علیه السّلام فرمودند: بپرهیز از مجامعت با همسر در حالی که کودکی به تو نگاه می کند، زیرا رسول خدا صلّی الله علیه و آله از این کار به شدت کراهت داشتند. - . طب الائمه: 133 -

**[ترجمه]

«42»

طب، [طب الأئمة علیهم السلام] الْمُنْذِرُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ سَالِمِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ أَسْبَاطٍ عَنْ خَلَفِ بْنِ سَلَمَةَ عَنْ عَلَّانِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ ذَرِیحٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ الْبَاقِرُ علیه السلام: لَا تُجَامِعِ الْحُرَّةَ بَیْنَ یَدَیِ الْحُرَّةِ فَأَمَّا الْإِمَاءُ بَیْنَ یَدَیِ الْإِمَاءِ فَلَا بَأْسَ (5).

**[ترجمه]طب الائمه: امام باقر علیه السّلام فرمودند: با زن آزاد در برابر زن آزاد دیگر مجامعت نکن، اما اگر با کنیز در برابر کنیز دیگر مجامعت کردی، عیبی ندارد. - . طب الائمه: 133 -

**[ترجمه]

«43»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ عِیسَی بْنِ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: الْمَرْأَةُ تَحِیضُ تَحْرُمُ [یَحْرُمُ] عَلَی زَوْجِهَا أَنْ یَأْتِیَهَا فِی فَرْجِهَا لِقَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ وَ لا تَقْرَبُوهُنَّ حَتَّی یَطْهُرْنَ فَیَسْتَقِیمُ لِلرَّجُلِ أَنْ یَأْتِیَ امْرَأَتَهُ وَ هِیَ حَائِضٌ فِیمَا دُونَ الْفَرْجِ (6).

ص: 293


1- 1. طبّ الأئمّة ص 132.
2- 2. طبّ الأئمّة ص 132.
3- 3. طبّ الأئمّة ص 133.
4- 4. طبّ الأئمّة ص 133.
5- 5. طبّ الأئمّة ص 133.
6- 6. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 110.

**[ترجمه]تفسیر العیاشی: ابو عبدالله امام صادق علیه السّلام فرمودند: وقتی زن حیض شود، بر شوهر حرام است که از قُبُل مجامعت کند، زیرا خداوند فرموده «و لا تقربوهن حتی یطهرن»؛ اما مرد می­تواند به شکل دیگری با همسرش همبستر شود. - . تفسیر العیاشی 1: 110 -

**[ترجمه]

«44»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ جَمِیلِ بْنِ دَرَّاجٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنْ قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَی لا تُضَارَّ والِدَةٌ بِوَلَدِها وَ لا مَوْلُودٌ لَهُ بِوَلَدِهِ قَالَ الْجِمَاعُ (1).

**[ترجمه]تفسیر العیاشی: جمیل بن دراج گفت: از ابوعبدالله امام صادق علیه السّلام درباره کلام خدا پرسیدم:{هیچ مادری نباید به سبب فرزندش زیان ببیند، و هیچ پدری [نیز] نباید به خاطر فرزندش [ضرر ببیند]} فرمود: جماع - . تفسیر العیاشی 1: 120 -

**[ترجمه]

«45»

شی، [تفسیر العیاشی] الْحَلَبِیُّ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: لا تُضَارَّ والِدَةٌ بِوَلَدِها وَ لا مَوْلُودٌ لَهُ بِوَلَدِهِ قَالَ کَانَتِ الْمَرْأَةُ مِمَّنْ تَرْفَعُ یَدَهَا إِلَی الرَّجُلِ إِذَا أَرَادَ مُجَامَعَتَهَا فَتَقُولُ لَا أَدَعُکَ إِنِّی أَخَافُ عَلَی وَلَدِی وَ یَقُولُ الرَّجُلُ لِلْمَرْأَةِ لَا أُجَامِعُکِ إِنِّی أَخَافُ أَنْ تَعْلَقِی فَأَقْتُلَ وَلَدِی فَنَهَی اللَّهُ عَنْ أَنْ یُضَارَّ الرَّجُلُ الْمَرْأَةَ وَ الْمَرْأَةُ الرَّجُلَ (2).

**[ترجمه]تفسیر العیاشی: امام صادق علیه السّلام در خصوص آیه: «لا تُضَارَّ والِدَةٌ بِوَلَدِها وَ لا مَوْلُودٌ لَهُ بِوَلَدِه» فرمودند: زن [باردار] به سوی همسر که قصد مجامعت دارد دست امتناع بلند می کند و می گوید: اجازه نمی دهم و بر فرزندم می ترسم و مرد به زن می گوید: با تو مجامعت نمی کنم و می ترسم که فرزندم را بکشم، و خداوند نهی فرموده که مرد و زن به یکدیگر ضرر برسانند. - . تفسیرالعیاشی 1: 120 -

**[ترجمه]

«46»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ یُونُسَ عَنْ أَبِی الرَّبِیعِ الشَّامِیِّ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَهُ لَیْلَةً فَذَکَرَ شِرْکَ الشَّیْطَانِ فَعَظَّمَهُ حَتَّی أَفْزَعَنِی فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ فَمَا الْمَخْرَجُ مِنْهَا وَ مَا نَصْنَعُ قَالَ إِذَا أَرَدْتَ الْمُجَامَعَةَ فَقُلْ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ الَّذِی لا إِلهَ إِلَّا هُوَ بَدِیعُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ اللَّهُمَّ إِنْ قَصَدْتَ مِنِّی فِی هَذِهِ اللَّیْلَةِ وَلَداً فَلَا تَجْعَلْ لِلشَّیْطَانِ فِیهِ نَصِیباً وَ لَا شِرْکاً وَ لَا حَظّاً وَ اجْعَلْهُ عَبْداً صَالِحاً مصفیا [مُصَفًّی] وَ ذُرِّیَّتَهُ جَلَّ ثَنَاؤُکَ (3).

**[ترجمه]تفسیر العیاشی: از یونس، از ابوالربیع الشامی نقل می­کند که گفت: شبی نزد امام صادق علیه السلام بودم، دامهای شیطان را ذکر کرد و آن را بسیار عظیم دانست، تا جایی که مرا به وحشت انداخت گفتم: فدایت شوم، راه فرار از شرّ شیطان چیست و چه کار کنیم؟ گفت: اگر قصد مجامعت کردی، بگو: «به نام خداوند بخشنده مهربان که معبودی جز او نیست و آفریننده آسمانها و زمین است»، اگر در این شب قصد داری از من فرزندی حاصل کنی، شیطان را در او نصیب و شریک و بهره ای قرار مده و آن فرزند را بنده ای صالح و پاک قرار ده، که ثنا و سپاس تو بسی بزرگ است. - . تفسیر العیاشی 2: 300 -

**[ترجمه]

«47»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ سُلَیْمَانَ بْنِ خَالِدٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام مَا قَوْلُ اللَّهِ شارِکْهُمْ فِی الْأَمْوالِ وَ الْأَوْلادِ فَقَالَ قُلْ فِی ذَلِکَ قَوْلًا أَعُوذُ بِاللَّهِ السَّمِیعِ الْعَلِیمِ مِنَ الشَّیْطَانِ الرَّجِیمِ (4).

**[ترجمه]تفسیر العیاشی: سلیمان بن خالد گفته است: به امام جعفر صادق علیه السّلام گفتم: این سخن خداوند به چه معناست؟ {و با آنان در اموال و اولاد شرکت کن.} فرمودند: در این خصوص بگو: پناه می برم به خداوند شنوا و دانا از شیطان رانده شده. - . تفسیر العیاشی 2: 300 -

**[ترجمه]

«48»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنِ الْعَلَاءِ بْنِ رَزِینٍ عَنْ مُحَمَّدٍ عَنْ أَحَدِهِمَا علیهما السلام قَالَ: شِرْکُ الشَّیْطَانِ مَا کَانَ مِنْ مَالٍ حَرَامٍ فَهُوَ مِنْ شِرْکِهِ وَ یَکُونُ مَعَ الرَّجُلِ حِینَ یُجَامِعُ فَیَکُونُ نُطْفَتُهُ مَعَ نُطْفَتِهِ إِذَا کَانَ حَرَاماً قَالَ کِلْتَیْهِمَا جَمِیعاً یَخْتَلِطُهُ وَ قَالَ رُبَّمَا خُلِقَ مِنْ وَاحِدَةٍ وَ رُبَّمَا خُلِقَ مِنْهُمَا جَمِیعاً(5).

**[ترجمه]تفسیرالعیاشی: امام باقر یا امام صادق علیهما السّلام فرمودند: شراکت شیطان در فرزند بنی آدم از روی مال حرام است و این مال حرام همراه مرد است آنگاه که مجامعت می کند، و نطفه مال حرام همراه با نطفه مرد است. و نیز فرمودند: هر دوی این نطفه ها در هم آمیخته اند و فرمودند: شاید فرزند از یک نطفه به دنیا آید و یا خلقش با هر دو نطفه باشد. - . تفسیر العیاشی 2: 300 -

**[ترجمه]

«49»

شی، [تفسیر العیاشی] صَفْوَانُ الْجَمَّالُ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَاسْتَأْذَنَ عِیسَی بْنُ مَنْصُورٍ عَلَیْهِ فَقَالَ لَهُ مَا لَکَ وَ لِفُلَانٍ یَا عِیسَی أَمَا إِنَّهُ مَا یُحِبُّکَ فَقَالَ بِأَبِی وَ أُمِّی یَقُولُ قَوْلَنَا وَ یَتَوَلَّی مَنْ نَتَوَلَّی فَقَالَ إِنَّ فِیهِ نَخْوَةَ إِبْلِیسَ فَقَالَ بِأَبِی وَ أُمِّی أَ لَیْسَ یَقُولُ إِبْلِیسُ خَلَقْتَنِی مِنْ نارٍ وَ خَلَقْتَهُ مِنْ طِینٍ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ قَدْ

ص: 294


1- 1. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 120.
2- 2. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 120.
3- 3. تفسیر العیّاشیّ ج 2 ص 300.
4- 4. تفسیر العیّاشیّ ج 2 ص 300.
5- 5. تفسیر العیّاشیّ ج 2 ص 300.

یَقُولُ اللَّهُ وَ شارِکْهُمْ فِی الْأَمْوالِ وَ الْأَوْلادِ فَالشَّیْطَانُ یُبَاضِعُ ابْنَ آدَمَ هَکَذَا وَ قَرَنَ بَیْنَ إِصْبَعَیْهِ (1).

**[ترجمه]تفسیر العیاشی: صفون الجمال گفت: خدمت امام صادق علیه السّلام بودم که عیسی بن منصور اجازه ورود خواست. امام علیه السّلام فرمودند: تو را با فلان شخص چه کار ای عیسی، او تو را دوست نمی دارد. عیسی گفت: ای که پدر و مادرم فدایت باد، فلان شخص حرف ما را می زند و پیروی می کند از آنچه ما پیروی می کنیم. امام علیه السّلام فرمود: در او نخوت و تکبر شیطان است.

عیسی گفت: پدر و مادرم فدایت باد، آیا ابلیس نمی گوید: {مرا از آتش آفریدی و او را از خاک و گل.} امام علیه السّلام فرمودند: و خداوند فرموده است:{و با آنان در اموال و اولاد شرکت کن.} شیطان با بنی آدم همبستر می شود و [سپس] دو انگشتش را کنار هم قرار داد. - . تفسیر العیاشی 2: 300 -

**[ترجمه]

«50»

کشف، [کشف الغمة] مِنْ دَلَائِلِ الْحِمْیَرِیِّ عَنِ الْوَشَّاءِ قَالَ قَالَ فُلَانُ بْنُ مُحْرِزٍ: بَلَغَنَا أَنَّ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام کَانَ إِذَا أَرَادَ أَنْ یُعَاوِدَ أَهْلَهُ لِلْجِمَاعِ تَوَضَّأَ وُضُوءَ الصَّلَاةِ فَأُحِبُّ أَنْ تَسْأَلَ أَبَا الْحَسَنِ الثَّانِیَ عَنْ ذَلِکَ قَالَ الْوَشَّاءُ فَدَخَلْتُ عَلَیْهِ فَابْتَدَأَنِی مِنْ غَیْرِ أَنْ أَسْأَلَهُ

فَقَالَ کَانَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِذَا جَامَعَ وَ أَرَادَ أَنْ یُعَاوِدَ تَوَضَّأَ لِلصَّلَاةِ وَ إِذَا أَرَادَ أَیْضاً تَوَضَّأَ لِلصَّلَاةِ فَخَرَجْتُ إِلَی الرَّجُلِ فَقُلْتُ قَدْ أَجَابَنِی عَنْ مَسْأَلَتِکَ مِنْ غَیْرِ أَنْ أَسْأَلَهُ (2).

**[ترجمه]کشف الغمة: الوشّا به نقل از ابن محرز گوید: به ما خبر رسیده که امام صادق علیه السّلام هر گاه قصد داشت با اهل خویش مجامعت کند، وضو می ساخت. دوست دارم که از امام رضا علیه السّلام بپرسی که آیا چنین بود؟ الوشا گوید: بر امام رضا علیه السّلام وارد شدم و بدون اینکه سؤالی کنم، امام علیه السّلام فرمودند: امام جعفر صادق علیه السّلام هر گاه مجامعت می نمود و اگر قصد انجام دوباره این کار را داشت، وضو می ساخت و اگر باز هم قصد می کرد، وضو می ساخت. الوشاء گوید: خارج شدم و به ابن محرز گفتم: امام جوابم را داد بدون اینکه سؤال کنم. - . کشف الغمه 3: 136 -

**[ترجمه]

«51»

نَوَادِرُ الرَّاوَنْدِیِّ، بِإِسْنَادِهِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: إِذَا أَتَی أَحَدُکُمُ امْرَأَتَهُ فَلَا یُعَجِّلْهَا(3).

وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: إِیَّاکُمْ وَ أَنْ یُجَامِعَ الرَّجُلُ امْرَأَتَهُ وَ الصَّبِیُّ فِی الْمَهْدِ یَنْظُرُ إِلَیْهِمَا(4).

**[ترجمه]نوادر الراوندی: امام جعفر صادق علیه السّلام به نقل از پدران خویش فرمودند: رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمودند: هرگاه خواستید با همسرتان همبستر شوید، او را به عجله نیاندازید. - . نوادر الراوندی: 13 -

و نیز فرمود: رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمودند: بپرهیزید از اینکه مردی با همسرش مجامعت کند، در حالی که کودک در گهواره به آنها نگاه می کند. - . نوادر الراوندی: 14 -

**[ترجمه]

«52»

الْهِدَایَةُ،: وَ یُکْرَهُ الْجِمَاعُ فِی أَوَّلِ لَیْلَةٍ مِنَ الشَّهْرِ وَ فِی وَسَطِهِ وَ فِی آخِرِهِ وَ مَنْ فَعَلَ ذَلِکَ فَلْیُسَلِّمْ لِسِقْطِ الْوَلَدِ فَإِنْ تَمَّ أَوْشَکَ أَنْ یَکُونَ مَجْنُوناً أَ لَا تَرَی أَنَّ الْمَجْنُونَ أَکْثَرُ مَا یُصْرَعُ فِی أَوَّلِ الشَّهْرِ وَ وَسَطِهِ وَ آخِرِهِ وَ یُکْرَهُ الْجِمَاعُ فِی الْیَوْمِ الَّذِی تَنْکَسِفُ فِیهِ الشَّمْسُ وَ فِی اللَّیْلَةِ الَّتِی یَنْکَسِفُ فِیهَا الْقَمَرُ وَ فِی الزَّلْزَلَةِ وَ الرِّیحِ الصَّفْرَاءِ وَ السَّوْدَاءِ وَ الْحَمْرَاءِ فَإِنَّهُ مَنْ فَعَلَ ذَلِکَ وَ قَدْ بَلَغَهُ الْحَدِیثُ رَأَی فِی وَلَدِهِ مَا یَکْرَهُ (5)

وَ إِذَا تَزَوَّجَ الرَّجُلُ امْرَأَةً فَخَلَا بِهَا فَقَدْ وَجَبَ عَلَیْهِ الْمَهْرُ وَ الْعِدَّةُ وَ خَلَاؤُهُ

ص: 295


1- 1. تفسیر العیّاشیّ ج 2 ص 300.
2- 2. کشف الغمّة ج 3 ص 136.
3- 3. نوادر الراوندیّ ص 13.
4- 4. نوادر الراوندیّ ص 14.
5- 5. الهدایة ص 68.

دُخُولُهُ وَ إِذَا جَامَعَ الرَّجُلُ امْرَأَتَهُ وَ الْتَقَی الْخِتَانَانِ فَقَدْ وَجَبَ الْغُسْلُ أَنْزَلَ أَوْ لَمْ یُنْزِلْ وَ إِنْ جَامَعَ مفاخذها- [مُفَاخَذَةً] فَأَهْرَقَ فَعَلَیْهِ الْغُسْلُ وَ لَیْسَ عَلَی الْمَرْأَةِ إِنَّمَا عَلَیْهَا غَسْلُ الْفَخِذَیْنِ وَ إِنْ لَمْ یُنْزِلْ هُوَ فَلَیْسَ عَلَیْهِ غُسْلٌ وَ لَا یَجُوزُ لِلرَّجُلِ أَنْ یُجَامِعَ امْرَأَتَهُ وَ هِیَ حَائِضٌ لِأَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ نَهَی عَنْ ذَلِکَ فَقَالَ وَ لا تَقْرَبُوهُنَّ حَتَّی یَطْهُرْنَ فَإِذا تَطَهَّرْنَ أَعْنِی بِذَلِکَ الْغُسْلَ عَنِ الْحَیْضِ فَإِنْ کَانَ الرَّجُلُ مُسْتَعْجِلًا وَ أَرَادَ أَنْ یُجَامِعَهَا فَلْیَأْمُرْهَا أَنْ تَغْسِلَ فَرْجَهَا ثُمَّ یُجَامِعُهَا وَ مَنْ جَامَعَ امْرَأَةً حَائِضاً فِی أَوَّلِ الْحَیْضِ فَعَلَیْهِ أَنْ یَتَصَدَّقَ بِدِینَارٍ وَ إِنْ کَانَ فِی وَسَطِهِ فَنِصْفُ دِینَارٍ فَإِنْ کَانَ فِی آخِرِهِ فَرُبُعُ دِینَارٍ وَ مَنْ جَامَعَ أَمَتَهُ وَ هِیَ حَائِضٌ فَعَلَیْهِ أَنْ یَتَصَدَّقَ بِثَلَاثَةِ أَمْدَادٍ مِنْ طَعَامٍ (1).

ص: 296


1- 1. الهدایة ص 69.

**[ترجمه]الهدایة: کراهت دارد مجامعت در شب اول ماه و نیمه ماه و آخر ماه و هر کس چنین کند، باید تسلیم سقط جنین شود و اگر ماه تمام شود و چنین کند، بسیار نزدیک است که فرزند مجنون ش-ود. آیا نمی بینید که مجنون بیشتر وقتها در اول، وسط و آخر ماه دچار جنون می­شوند. و کراهت دارد مجامعت در روز خورشید گرفتگی و شبی که ماه گرفته می شود و نیز به هنگام زلزله و باد زرد و سیاه و سرخ و هر کسی که مجامعت کند و اینها را بداند، در فرزند خود [عیبی] را خواهد دید که آن را نمی پسندد. - . الهدایة: 68 -

الهدایة: هر گاه مرد با زنی ازدواج نموده و با او خلوت نمود، مهریه و عدّه واجب می شود، و خلوت بمعنای دخول است؛ و اگر مرد با همسرش مجامعت نمود و آلت آنها با هم تماس یافت، غسل واجب است، چه انزال صورت گیرد و چه نگیرد.

اگر مرد با رانهای همسرش مجامعت کرد و انزال شد، غسل بر او واجب است و زن تنها باید پاهایش را بشوید. و اگر مرد هم انزال نکند، بر او هم غسلی نیست. جایز نیست که مرد با زن حایض خود مجامعت کند، زیرا خداوند نهی فرموده {به آنها نزدیک نشوید تا اینکه پاک شوند.} منظور غسل پس از حیض است. اگر مرد برای مجامعت عجله داشت، امر کند که همسرش عورت خود را بشوید. هر کس با زن حائض جماع کرد، در اول حیض او باید یک دینار صدقه دهد و اگر در اواسط حیض باشد، نصف دینار و اگر در آخر باشد، یک چهارم دینار؛ و اگر با کنیز خود در حالت حیض جماع کند، باید سه وعده غذا صدقه دهد. - . الهدایة: 69 -

**[ترجمه]

باب 9 وجوه النکاح و فیه إثبات المتعة و ثوابها و جمل شرائط کل نوع منه و أحکامها

الآیات

النساء: وَ أُحِلَّ لَکُمْ ما وَراءَ ذلِکُمْ أَنْ تَبْتَغُوا بِأَمْوالِکُمْ مُحْصِنِینَ غَیْرَ مُسافِحِینَ فَمَا اسْتَمْتَعْتُمْ بِهِ مِنْهُنَّ فَآتُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ فَرِیضَةً وَ لا جُناحَ عَلَیْکُمْ فِیما تَراضَیْتُمْ بِهِ مِنْ بَعْدِ الْفَرِیضَةِ إِنَّ اللَّهَ کانَ عَلِیماً حَکِیماً(1)

المؤمنون: وَ الَّذِینَ هُمْ لِفُرُوجِهِمْ حافِظُونَ إِلَّا عَلی أَزْواجِهِمْ أَوْ ما مَلَکَتْ أَیْمانُهُمْ فَإِنَّهُمْ غَیْرُ مَلُومِینَ فَمَنِ ابْتَغی وَراءَ ذلِکَ فَأُولئِکَ هُمُ العادُونَ (2)

الشعراء: وَ تَذَرُونَ ما خَلَقَ لَکُمْ رَبُّکُمْ مِنْ أَزْواجِکُمْ (3)

الأحزاب: یا أَیُّهَا النَّبِیُّ إِنَّا أَحْلَلْنا لَکَ أَزْواجَکَ اللَّاتِی آتَیْتَ أُجُورَهُنَّ وَ ما مَلَکَتْ یَمِینُکَ مِمَّا أَفاءَ اللَّهُ عَلَیْکَ وَ بَناتِ عَمِّکَ وَ بَناتِ عَمَّاتِکَ وَ بَناتِ خالِکَ وَ بَناتِ خالاتِکَ اللَّاتِی هاجَرْنَ مَعَکَ وَ امْرَأَةً مُؤْمِنَةً إِنْ وَهَبَتْ نَفْسَها لِلنَّبِیِّ إِنْ أَرادَ النَّبِیُّ أَنْ یَسْتَنْکِحَها خالِصَةً لَکَ مِنْ دُونِ الْمُؤْمِنِینَ قَدْ عَلِمْنا ما فَرَضْنا عَلَیْهِمْ فِی أَزْواجِهِمْ وَ ما مَلَکَتْ أَیْمانُهُمْ لِکَیْلا یَکُونَ عَلَیْکَ حَرَجٌ وَ کانَ اللَّهُ غَفُوراً رَحِیماً(4)

المعارج: وَ الَّذِینَ هُمْ لِفُرُوجِهِمْ حافِظُونَ إِلَّا عَلی أَزْواجِهِمْ أَوْ ما مَلَکَتْ أَیْمانُهُمْ فَإِنَّهُمْ غَیْرُ مَلُومِینَ فَمَنِ ابْتَغی وَراءَ ذلِکَ فَأُولئِکَ هُمُ العادُونَ (5).

lt;meta info="- «وَ أُحِلَّ لَکُمْ ما وَراءَ ذلِکُمْ أَنْ تَبْتَغُوا بِأَمْوالِکُمْ مُحْصِنینَ غَیْرَ مُسافِحینَ فَمَا اسْتَمْتَعْتُمْ بِهِ مِنْهُنَّ فَآتُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ فَریضَةً وَ لا جُناحَ عَلَیْکُمْ فیما تو راضَیْتُمْ بِهِ مِنْ بَعْدِ الْفَریضَةِ إِنَّ اللَّهَ کانَ عَلیماً حَکیماً» - . النساء / 24 -

{به استثنای زنانی که مالک آنان شده اید؛ [این] فریضه الهی است که بر شما مقرر گردیده است. و غیر از این [زنانِ نامبرده]، برای شما حلال است که [زنان دیگر را] به وسیله اموال خود طلب کنید - در صورتی که پاکدامن باشید و زناکار نباشید - و زنانی را که مُتعه کرده اید، مَهرشان را به عنوان فریضه ای به آنان بدهید، و بر شما گناهی نیست که پس از [تعیین مبلغ] مقرّر، با یکدیگر توافق کنید [که مدت عقد یا مَهر را کم یا زیاد کنید]؛ مسلماً خداوند دانای حکیم است.}

- «وَ الَّذینَ هُمْ لِفُرُوجِهِمْ حافِظُونَ، إِلاَّ عَلی أَزْواجِهِمْ أَوْ ما مَلَکَتْ أَیْمانُهُمْ فَإِنَّهُمْ غَیْرُ مَلُومینَ، فَمَنِ ابْتَغی وَراءَ ذلِکَ فَأُولئِکَ هُمُ العادُونَ» - . المؤمنون / 7-5 -

{و کسانی که پاکدامنند، مگر در مورد همسرانشان یا کنیزانی که به دست آورده اند، که در این صورت بر آنان نکوهشی نیست. پس هر که فراتر از این جُوید، آنان از حد درگذرندگانند.}

- «وَ تَذَرُونَ ما خَلَقَ لَکُمْ رَبُّکُمْ مِنْ أَزْواجِکُم» - . الشعراء / 166 -

{و آنچه را پروردگارتان از همسرانتان برای شما آفریده، وامی گذارید.}

- «یا أَیُّهَا النَّبِیُّ إِنَّا أَحْلَلْنا لَکَ أَزْواجَکَ اللاَّتی آتَیْتَ أُجُورَهُنَّ وَ ما مَلَکَتْ یَمینُکَ مِمَّا أَفاءَ اللَّهُ عَلَیْکَ وَ بَناتِ عَمِّکَ وَ بَناتِ عَمَّاتِکَ وَ بَناتِ خالِکَ وَ بَناتِ خالاتِکَ اللاَّتی هاجَرْنَ مَعَکَ وَ امْرَأَةً مُؤْمِنَةً إِنْ وَهَبَتْ نَفْسَها لِلنَّبِیِّ إِنْ أَرادَ النَّبِیُّ أَنْ یَسْتَنْکِحَها خالِصَةً لَکَ مِنْ دُونِ الْمُؤْمِنینَ قَدْ عَلِمْنا ما فَرَضْنا عَلَیْهِمْ فی أَزْواجِهِمْ وَ ما مَلَکَتْ أَیْمانُهُمْ لِکَیْلا یَکُونَ عَلَیْکَ حَرَجٌ وَ کانَ اللَّهُ غَفُوراً رَحیما» - . الاحزاب / 50 -

{ای پیامبر، ما برای تو آن همسرانی را که مَهْرشان را داده ای حلال کردیم، و [کنیزانی] را که خدا از غنیمت جنگی در اختیار تو قرار داده، و دختران عمویت و دختران عمّه هایت و دختران دایی تو و دختران خاله هایت که با تو مهاجرت کرده اند، و زن مؤمنی که خود را [داوطلبانه] به پیامبر ببخشد - در صورتی که پیامبر بخواهد او را به زنی گیرد. [این ازدواج از روی بخشش] ویژه توست نه دیگر مؤمنان. ما نیک می دانیم که در مورد زنان و کنیزانشان چه بر آنان مقرّر کرده ایم، تا برای تو مشکلی پیش نیاید، و خدا همواره آمرزنده مهربان است.}

**[ترجمه]

الأخبار

«1»

أَحْمَدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ عَنِ النَّوْفَلِیِ

ص: 297


1- 1. سورة النساء: 24.
2- 2. سورة المؤمنون: 6.
3- 3. سورة الشعراء: 166.
4- 4. سورة الأحزاب: 50.
5- 5. سورة المعارج: 30.

عَنِ السَّکُونِیِّ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ: تَحِلُّ الْفُرُوجُ بِثَلَاثَةِ وُجُوهٍ نِکَاحٍ بِمِیرَاثٍ وَ نِکَاحٍ بِلَا مِیرَاثٍ وَ نِکَاحٍ بِمِلْکِ الْیَمِینِ (1).

**[ترجمه]الخصال: امام صادق علیه السّلام فرمودند: امیر مؤمنان علی علیه السّلام فرموده اند: نکاح سه وجه دارد: نکاح به میراث، نکاح بدون میراث، و نکاح به آنچه در اختیار دارد (کنیز). - . الخصال 1: 75 -

**[ترجمه]

«2»

ج، [الإحتجاج]: کَتَبَ الْحِمْیَرِیُّ إِلَی النَّاحِیَةِ الْمُقَدَّسَةِ سَائِلًا عَنِ الرَّجُلِ مِمَّنْ یَقُولُ بِالْحَقِّ وَ یَرَی الْمُتْعَةَ وَ یَقُولُ بِالرَّجْعَةِ إِلَّا أَنَّ لَهُ أَهْلًا مُوَافِقَةً لَهُ فِی جَمِیعِ أُمُورِهِ وَ قَدْ عَاهَدَهَا أَنْ لَا یَتَزَوَّجَ عَلَیْهَا وَ لَا یَتَمَتَّعَ وَ لَا یَتَسَرَّی وَ قَدْ فَعَلَ هَذَا مُنْذُ تِسْعَ عَشْرَةَ سَنَةً وَ وَفَی بِقَوْلِهِ فَرُبَّمَا غَابَ عَنْ مَنْزِلِهِ الْأَشْهُرَ فَلَا یَتَمَتَّعُ وَ لَا یتحرک [تَتَحَرَّکُ] نَفْسُهُ أَیْضاً لِذَلِکَ وَ یَرَی أَنَّ وُقُوفَ مَنْ مَعَهُ مِنْ أَخٍ وَ وَلَدٍ وَ غُلَامٍ وَ وَکِیلٍ وَ حَاشِیَةٍ مِمَّا یُقَلِّلُهُ فِی أَعْیُنِهِمْ وَ یُحِبُّ الْمُقَامَ عَلَی مَا هُوَ عَلَیْهِ مَحَبَّةً لِأَهْلِهِ وَ مَیْلًا إِلَیْهَا وَ صِیَانَةً لَهَا وَ لِنَفْسِهِ لَا لِتَحْرِیمِ الْمُتْعَةِ بَلْ یَدِینُ لِلَّهِ بِهَا فَهَلْ عَلَیْهِ فِی تَرْکِ ذَلِکَ مَأْثَمٌ أَمْ لَا فَخَرَجَ الْجَوَابُ یُسْتَحَبُّ لَهُ أَنْ یُطِیعَ اللَّهَ تَعَالَی بِالْمُتْعَةِ لِیَزُولَ عَنْهُ الْحِلْفُ فِی الْمَعْصِیَةِ وَ لَوْ مَرَّةً وَاحِدَةً(2).

**[ترجمه]الاحتجاج: حمیری برای ناحیه مقدسه (امام عصر علیه السلام) نامه­ای فرستاد و درباره مردی سؤال کرد که انسانی راستگو است و به متعه و رجعت اعتقاد دارد، اما همسری دارد که در تمامی امور زندگی با آن مرد موافقت دارد، ولی مرد با زنش عهد بسته که بر او همسری نیاورده، صیغه نکند و به این عهد و پیمان نوزده سال است که وفادار مانده و چه بسا چند ماه از منزل دور بوده و متعه نکرده و حتی قصد این کار را هم ننموده و چنین می پندارد که اگر همراهانش مانند، برادر، فرزند، غلام و دیگران، اگر بر تمتع وی پی ببرند، باعث کاهش جایگاهش نزد آنان می شود. و نیز دوست دارد به قولی که داده وفادار بماند، به خاطر محبت به خانواده و نیز صیانت از قولی که داده، البته نه از روی تحریم صیغه، بلکه اعتقاد به صیغه که حکم خداست دارد. اکنون آیا در ترک این عهد و پیمان، گناهی هست یا نه؟ جواب آمد: مستحب است که در خصوص متعه از خداوند اطاعت کند تا عهد و پیمان از او زایل شود و معصیت نکند، ولو شده یک بار. - . الاحتجاج 2: 306 -

**[ترجمه]

«3»

فس، [تفسیر القمی] أَحْمَدُ بْنُ إِدْرِیسَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مَالِکِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَسْلَمَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ رَجُلٍ مِنَ الْکُوفِیِّینَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: فِی قَوْلِ اللَّهِ ما یَفْتَحِ اللَّهُ لِلنَّاسِ مِنْ رَحْمَةٍ فَلا مُمْسِکَ لَها قَالَ وَ الْمُتْعَةُ مِنْ ذَلِکَ (3).

**[ترجمه]تفسیر علی بن ابراهیم: امام جعفر صادق علیه السّلام فرمودند: در کلام خداوند آمده است: «ما یَفْتَحِ اللَّهُ لِلنَّاسِ مِنْ رَحْمَةٍ فَلا مُمْسِکَ لَها وَ ما یُمْسِکْ فَلا مُرْسِلَ لَهُ مِنْ بَعْدِهِ وَ هُوَ الْعَزیزُ الْحَکیم» و امام علیه السّلام فرمودند: و متعه نیز از جمله رحمت های خداست. - . تفسیرعلی بن ابراهیم 2: 207 و فاطر/ 2 -

**[ترجمه]

«4»

ب، [قرب الإسناد] ابْنُ سَعْدٍ عَنِ الْأَزْدِیِّ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنِ الْمُتْعَةِ فَقَالَ فَمَا اسْتَمْتَعْتُمْ بِهِ مِنْهُنَّ فَآتُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ فَرِیضَةً وَ لا جُناحَ عَلَیْکُمْ فِیما تَراضَیْتُمْ بِهِ مِنْ بَعْدِ الْفَرِیضَةِ قَالَ وَ سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ مُوسَی علیه السلام عَنْهَا أَ مِنَ الْأَرْبَعِ هِیَ فَقَالَ لَا(4).

**[ترجمه]قرب الاسناد: ابن سعد به نقل از الازدی گوید: از امام جعفر صادق علیه السّلام درباره متعه سؤال کردم، فرمودند:{و زنانی را که مُتعه کرده اید، مَهرشان را به عنوان فریضه ای به آنان بدهید، و بر شما گناهی نیست که پس از [تعیین مبلغ] مقرّر، با یکدیگر توافق کنید [که مدت عقد یا مَهر را کم یا زیاد کنید].}

و نیز از ابوالحسن امام موسی کاظم علیه السّلام درباره متعه پرسیدم که آیا منظور چهار همسر عقدی است؟ فرمودند: خیر - . قرب الاسناد: 21 -

**[ترجمه]

«5»

ب، [قرب الإسناد] ابْنُ سَعْدٍ عَنِ الْأَزْدِیِّ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنِ الْمُتْعَةِ

ص: 298


1- 1. الخصال ج 1 ص 75.
2- 2. الاحتجاج ج 2 ص 306.
3- 3. تفسیر علیّ بن إبراهیم ج 2 ص 207 و الآیة فی سورة فاطر: 35.
4- 4. قرب الإسناد ص 21.

فَقَالَ أَکْرَهُ لَهُ أَنْ یَخْرُجَ مِنَ الدُّنْیَا وَ قَدْ بَقِیَتْ عَلَیْهِ خَلَّةٌ مِنْ خِلَالِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لَمْ یَقْضِهَا(1).

**[ترجمه]قرب الاسناد: ابن سعد به نقل از الازدی گفت: از ابوعبدالله امام صادق علیه السّلام درباره متعه پرسیدم: فرمودند: کراهت دارد که آدمی از دنیا برود در حالی که سنتی از سنتهای خداوند باقی مانده باشد و آن را انجام نداده باشد. - . قرب الاسناد: 21 -

**[ترجمه]

«6»

ب، [قرب الإسناد] ابْنُ رِئَابٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنِ الْمُتْعَةِ فَأَخْبَرَنِی أَنَّهَا حَلَالٌ وَ أَخْبَرَنِی أَنَّهُ یُجْزِی فِیهَا الدِّرْهَمُ فَمَا فَوْقَهُ (2).

**[ترجمه]قرب الاسناد: درباره متعه از امام جعفر صادق علیه السّلام سؤال کردم: فرمودند: حلال است و نیز خبر دادند که مهریه متعه، از یک درهم به بالا باشد. - . قرب الاسناد: 77 -

**[ترجمه]

«7»

ل، [الخصال] أَبِی عَنْ سَعْدٍ عَنْ حَمَّادِ بْنِ یَعْلَی عَنْ أَبِیهِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَی عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: لَهْوُ الْمُؤْمِنِ فِی ثَلَاثَةِ أَشْیَاءَ التَّمَتُّعِ بِالنِّسَاءِ وَ مُفَاکَهَةِ الْإِخْوَانِ وَ الصَّلَاةِ بِاللَّیْلِ (3).

**[ترجمه]الخصال: ابو جعفر امام باقر علیه السّلام فرمودند: لهو و لعب مؤمن در سه چیز است: تمتع از زنان، طنز گویی با برادران، نماز در شب. - . الخصال 1: 106 -

**[ترجمه]

«8»

ل، [الخصال] فِی خَبَرِ الْأَعْمَشِ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام قَالَ: تَحْلِیلُ الْمُتْعَتَیْنِ وَاجِبٌ کَمَا أَنْزَلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِی کِتَابِهِ وَ سَنَّهَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مُتْعَةِ الْحَجِّ وَ مُتْعَةِ النِّسَاءِ(4).

**[ترجمه]الخصال: امام صادق علیه السّلام فرمودند: حلال شمردن دو متعه واجب است، همانطور که خداوند در قرآن فرموده و پیامبر خدا سنت نهاده: متعه حج و متعه نساء. - . الخصال 2: 396 -

**[ترجمه]

«9»

ف، [تحف العقول] عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام قَالَ: یَجُوزُ مِنَ الْمَنَاکِحِ أَرْبَعَةُ وُجُوهٍ نِکَاحٌ بِمِیرَاثٍ وَ نِکَاحٌ بِغَیْرِ مِیرَاثٍ وَ نِکَاحُ الْیَمِینِ وَ نِکَاحٌ بِتَحْلِیلٍ مِنَ الْمُحَلِّلِ لَهُ مِنْ مِلْکِ مَنْ یَمْلِکُ (5).

**[ترجمه]تحف العقول: امام صادق علیه السّلام فرمودند: از نکاح ها چهار وجه جایز است: نکاح به میراث، نکاح بدون میراث و نکاح الیمین [یعنی با کنیز زرخرید] و نکاح به تحلیل (یعنی شخصی کنیز خود را برای مدتی معین برای شخص دیگر حلال نماید). - . تحف العقول: 355 -

**[ترجمه]

«10»

ضا، [فقه الرضا علیه السلام]: اعْلَمْ یَرْحَمُکَ اللَّهُ أَنَّ وُجُوهَ النِّکَاحِ الَّذِی أَمَرَ اللَّهُ جَلَّ وَ عَزَّ بِهَا أَرْبَعَةُ أَوْجُهٍ مِنْهَا نِکَاحُ مِیرَاثٍ وَ هُوَ بِوَلِیٍّ وَ شَاهِدَیْنِ وَ مَهْرٍ مَعْلُومٍ مَا یَقَعُ عَلَیْهِ التَّرَاضِی مِنْ قَلِیلٍ أَوْ کَثِیرٍ وَ إِنَّهُ احْتِیجَ إِلَی الشُّهُودِ وَ الْمُطْلَقُ مِنْ عَدَدِ النِّسْوَةِ فِی هَذَا الْوَجْهِ مِنَ النِّکَاحِ أَرْبَعَةٌ وَ لَا یَجُوزُ لِمَنْ لَهُ أَرْبَعُ نِسْوَةٍ إِذَا عَزَمَ عَلَی التَّزْوِیجِ

ص: 299


1- 1. قرب الإسناد ص 21.
2- 2. قرب الإسناد ص 77.
3- 3. الخصال ج 1 ص 106.
4- 4. الخصال ج 2 ص 396.
5- 5. تحف العقول ص 355 و کان الرمز( ن) لعیون الاخبار و لعدم وجود الحدیث فیها و هو بعینه فی التحف ضمن الخبر الطویل المروی عن الصادق علیه السلام فی وجوه المعایش کان من القریب تصحیف( ف) رمز التحف، ب( ن) و هو رمز العیون لذلک صححناه.

إِلَّا بِطَلَاقِ إِحْدَی الْأَرْبَعِ أَنْ یَتَزَوَّجَ حَتَّی تَنْقَضِیَ عِدَّةُ الْمُطَلَّقَةِ مِنْهُنَّ وَ تَحِلَّ لِغَیْرِهِ مِنَ الرِّجَالِ لِأَنَّهَا مَا لَمْ تَحِلَّ لِلرِّجَالِ فِی حِبَالَتِهِ وَ الْوَجْهُ الثَّانِی نِکَاحٌ بِغَیْرِ شُهُودٍ وَ لَا مِیرَاثٍ وَ هِیَ نِکَاحُ الْمُتْعَةِ بِشُرُوطِهَا وَ هِیَ أَنْ تُسْأَلَ الْمَرْأَةُ فَارِغَةٌ هِیَ أَمْ مَشْغُولَةٌ بِزَوْجٍ أَوْ بِعِدَّةٍ أَوْ بِحَمْلٍ فَإِذَا کَانَتْ خَالِیَةً مِنْ ذَلِکَ قَالَ لَهَا تُمَتِّعُنِی نَفْسَکِ عَلَی کِتَابِ اللَّهِ وَ سُنَّةِ نَبِیِّهِ صلی الله علیه و آله نِکَاحاً غَیْرَ سِفَاحٍ کَذَا وَ کَذَا بِکَذَا وَ کَذَا وَ بَیَّنَ الْمَهْرَ وَ الْأَجَلَ عَلَی أَنْ لَا تَرِثِینِی وَ لَا أَرِثَکِ وَ عَلَی أَنَّ الْمَاءَ أَضَعُهُ حَیْثُ أَشَاءُ وَ عَلَی أَنَّ الْأَجَلَ إِذَا انْقَضَی کَانَ عَلَیْکِ عِدَّةُ خَمْسَةٍ وَ أَرْبَعِینَ یَوْماً فَإِذَا أَنْعَمَتْ قُلْتَ لَهَا قَدْ مَتَّعْتِنِی نَفْسَکِ وَ تُعِیدُ جَمِیعَ الشَّرَائِطِ عَلَیْهَا لِأَنَّ الْقَوْلَ الْأَوَّلَ خِطْبَةٌ وَ کُلَّ شَرْطٍ قَبْلَ النِّکَاحِ فَاسِدٌ وَ إِنَّمَا یَنْعَقِدُ الْأَمْرُ بِالْقَوْلِ الثَّانِی فَإِذَا قَالَتْ فِی الثَّانِی نَعَمْ دُفِعَ إِلَیْهَا الْمَهْرُ أَوْ مَا حَضَرَ مِنْهُ وَ کَانَ مَا یَبْقَی دَیْناً عَلَیْکَ وَ قَدْ حَلَّ لَکَ حِینَئِذٍ وَطْؤُهَا وَ رُوِیَ لَا تَمَتَّعْ بِلِصَّةٍ وَ لَا مَشْهُورَةٍ بِالْفُجُورِ وَ ادْعُ الْمَرْأَةَ قَبْلَ الْمُتْعَةِ إِلَی مَا لَا یَحِلُّ فَإِنْ أَجَابَتْ فَلَا تَمَتَّعْ بِهَا وَ رُوِیَ أَیْضاً رُخْصَةً فِی هَذَا الْبَابِ أَنَّهُ إِذَا جَاءَ بِالْأَجْرِ وَ الْأَجَلِ جَازَ لَهُ وَ إِنْ لَمْ یَسْأَلْهَا وَ لَا یَمْتَحِنُهَا فَلَا شَیْ ءَ عَلَیْهِ وَ لَیْسَ عَلَیْهَا مِنْهُ عِدَّةٌ إِذَا عَزَمَ عَلَی أَنْ یَزِیدَ فِی الْمُدَّةِ وَ الْأَجَلِ وَ الْمَهْرِ وَ إِنَّمَا الْعِدَّةُ عَلَیْهَا لِغَیْرِهِ إِلَّا أَنَّهُ یَهَبُ لَهَا مَا بَقِیَ مِنْ أَجَلِهِ عَلَیْهَا وَ هُوَ قَوْلُهُ فَمَا اسْتَمْتَعْتُمْ بِهِ مِنْهُنَّ فَآتُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ فَرِیضَةً وَ لا جُناحَ عَلَیْکُمْ فِیما تَراضَیْتُمْ بِهِ مِنْ بَعْدِ الْفَرِیضَةِ وَ هُوَ زِیَادَةٌ فِی الْمَهْرِ وَ الْأَجَلِ وَ سَبِیلُ الْمُتْعَةِ سَبِیلُ الْإِمَاءِ لَهُ أَنْ یَتَمَتَّعَ مِنْهُنَّ بِمَا شَاءَ وَ أَرَادَ وَ الْوَجْهُ الثَّالِثُ نِکَاحُ مِلْکِ الْیَمِینِ وَ هُوَ أَنْ یَبْتَاعَ الرَّجُلُ الْأَمَةَ فَحَلَالٌ لَهُ نِکَاحُهَا إِذَا کَانَتْ مُسْتَبْرَأَةً وَ الِاسْتِبْرَاءُ حَیْضَةٌ وَ هُوَ عَلَی الْبَائِعِ فَإِنْ کَانَ الْبَائِعُ ثِقَةً وَ ذَکَرَ أَنَّهُ اسْتَبْرَأَهَا جَازَ نِکَاحُهَا مِنْ وَقْتِهَا وَ إِنْ لَمْ یَکُنْ ثِقَةً اسْتَبْرَأَهَا الْمُشْتَرِی بِحَیْضَةٍ وَ إِنْ کَانَتْ بِکْراً أَوْ لِامْرَأَةٍ أَوْ مِمَّنْ لَمْ یَبْلُغْ حَدَّ الْإِدْرَاکِ اسْتَغْنَی عَنْ ذَلِکَ.

ص: 300

وَ الْوَجْهُ الرَّابِعُ نِکَاحُ التَّحْلِیلِ الْمُحِلِّ وَ هُوَ أَنْ یُحِلَّ الرَّجُلُ وَ الْمَرْأَةُ فَرْجَ الْجَارِیَةِ مُدَّةً مَعْلُومَةً فَإِنْ کَانَتْ لِرَجُلٍ فَعَلَیْهِ قَبْلَ تَحْلِیلِهَا أَنْ یَسْتَبْرِئَهَا بِحَیْضَةٍ وَ یَسْتَبْرِئَهَا بَعْدَ أَنْ یَنْقَضِیَ أَیَّامُ التَّحْلِیلِ وَ إِنْ کَانَتْ لِمَرْأَةٍ اسْتَغْنَی عَنْ ذَلِکَ (1).

**[ترجمه]فقه الرضا: خداوند تو را در پناه رحمت خود بدارد، بدان که وجوه نکاح که خداوند به آن دستور فرموده، چهار وجه است: نکاح میراث که [شرط آن وجود] ولی و دو شاهد و مهریه مشخص است که چه کم باشد و چه زیاد، باید با رضایت طرفین باشد و احتیاج به شهود دارد. و تعداد زنان در این نوع از نکاح چهار است، و جایز نیست کسی که چهار همسر دارد، همسر دیگری اختیار کند مگر با طلاق دادن یکی از زنان قبلی و به پایان رسیدن عده زن مطلقه و حلال شدن ازدواج مطلقه با مردی دیگر، زیرا تا زمانی که زن مطلقه برای دیگری حلال نباشد، همچنان تحت پوشش مرد اول است.

نوع دوم نکاح بدون شهود و بدون میراث است که همان متعه است، البته با شروط متعلقه آن و این شروط آن است که از زن سؤال کنی که آزاد است یا همسر دارد؟ در ایام عده است یا حامله است؟ پس اگر زنی فارغ از این شروط بود، مرد به آن زن می گوید: آیا بر اساس کتاب خدا و سنت رسول خدا صلّی الله علیه و آله بر اساس نکاح و نه زنا، با فلان شرط به عقد من در می آیی؟ و سپس مهریه و زمان را مشخص

می کند، به این ترتیب که از من ارث نمی بری و از تو ارث نمی برم و هر گونه بخواهم با تو همبستر شوم و اگر زمان نکاح تمام شد، چهل و پنج روز عده نگه دار. پس اگر قبول کرد، به او می گویی: تو خود را به نکاح متعه من در آوردی و همه شروط قبل از نکاح فاسد است و امر نکاح با سخن دوم منعقد می شود، پس اگر بار دوم گفت: آری. مرد مهریه یا آنچه را که حاضر است می پردازد و الباقی به عنوان دین [بدهی] بر ذمه اوست و در این زمان همبستری با او حلال است.

روایت شده که زن مشهور به فجور و بدکاری را برای متعه انتخاب نکن و زن را قبل از متعه به کار حرام دعوت کن [امتحانش کن]، اگر جواب مثبت داد با او عقد نکن.

در این باب از روی سهولت و آسان گیری روایت شده که اگر مردی اجرت و زمان را رعایت کرد ولی از زن سؤال نکرد و او را امتحان نکرد، گناهی بر او نیست و اگر مرد خواست که مدت و مهر را افزایش دهد [به صیغه ادامه دهد] بر زن واجب نیست که عده نگهدارد. عده برای مرد دیگر واجب است، مگر اینکه مرد زمان متعه را بر زن ببخشد و کلام خداست که {و زنانی را که مُتعه کرده اید، مَهرشان را به عنوان فریضه ای به آنان بدهید، و بر شما گناهی نیست که پس از [تعیین مبلغ] مقرّر، با یکدیگر توافق کنید [که مدت عقد یا مَهر را کم یا زیاد کنید].} منظور زیاد کردن مهریه و زمان است و مرد می تواند از کنیزها به هر اندازه که می خواهد صیغه نماید.

و وجه سوم، نکاح ملک الیمین است، بدان معنا که مردی کنیزی بخرد که نکاح با او حلال است (اگر حیض شده باشد)، و (اعلام) حیض شدن کنیز به عهده فروشنده است. پس اگر فروشنده مورد اطمینان باشد و بیان دارد که کنیز حیض شده است (باردار نیست)، نکاح او بر خریدار جایز است، اما اگر فروشنده مطمئن نباشد، خریدار باید منتظر حیض شدن کنیز بشود. اما اگر کنیز مال زنی باشد یا باکره باشد یا مال کسی باشد که به حد بلوغ نرسیده، دیگر نیازی به اطمینان از حیض شدن کنیز نیست .

و وجه چهارم، نکاح تحلیل است بدین شکل که مرد یا زنی عورت کنیز خود را برای مدت مشخص برای شخص دیگر حلال گرداند. اگر کنیز مال مرد باشد، باید قبل از تحلیل کنیز، از حیض شدن او مطمئن شود (باردار نباشد) و پس از ایام تحلیل هم از حیض شدن کنیز مطمئن شود، اما اگر کنیز مال یک زن باشد، به این کارها نیازی نیست. - . فقه الرضا علیه السلام: 30 -

**[ترجمه]

أقول

قد مر فی کتاب الغیبة الخبر الطویل عن المفضل بن عمر فی الرجعة و فیه أنه.

**[ترجمه]در کتاب الغیبة خبری طولانی از مفضل بن عمر درباره «الرجعه» ذکر شده و در آن آمده است:

**[ترجمه]

«11»

قَالَ الْمُفَضَّلُ لِلصَّادِقِ علیه السلام: یَا مَوْلَایَ فَالْمُتْعَةُ قَالَ الْمُتْعَةُ حَلَالٌ طِلْقٌ وَ الشَّاهِدُ بِهَا قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ وَ لا جُناحَ عَلَیْکُمْ فِیما عَرَّضْتُمْ بِهِ مِنْ خِطْبَةِ النِّساءِ أَوْ أَکْنَنْتُمْ ... عَلِمَ اللَّهُ أَنَّکُمْ سَتَذْکُرُونَهُنَّ وَ لکِنْ لا تُواعِدُوهُنَّ سِرًّا إِلَّا أَنْ تَقُولُوا قَوْلًا مَعْرُوفاً(2) أَیْ مَشْهُوداً وَ الْقَوْلُ الْمَعْرُوفُ هُوَ الْمُشْتَهَرُ بِالْوَلِیِّ وَ الشُّهُودِ وَ إِنَّمَا احْتِیجَ إِلَی الْوَلِیِّ وَ الشُّهُودِ فِی النِّکَاحِ لِیَثْبُتَ النَّسْلُ وَ یُسْتَحَقَّ الْمِیرَاثُ وَ قَوْلُهُ وَ آتُوا النِّساءَ صَدُقاتِهِنَّ نِحْلَةً فَإِنْ طِبْنَ لَکُمْ عَنْ شَیْ ءٍ مِنْهُ نَفْساً فَکُلُوهُ هَنِیئاً مَرِیئاً(3) وَ جَعَلَ الطَّلَاقَ فِی النِّسَاءِ الْمُزَوَّجَاتِ غَیْرَ جَائِزٍ إِلَّا بِشَاهِدَیْنِ ذَوَیْ عَدْلٍ مِنَ الْمُسْلِمِینَ وَ قَالَ فِی سَائِرِ الشَّهَادَاتِ عَلَی الدِّمَاءِ وَ الْفُرُوجِ وَ الْأَمْوَالِ وَ الْأَمْلَاکِ وَ اسْتَشْهِدُوا شَهِیدَیْنِ مِنْ رِجالِکُمْ فَإِنْ لَمْ یَکُونا رَجُلَیْنِ فَرَجُلٌ وَ امْرَأَتانِ مِمَّنْ تَرْضَوْنَ مِنَ الشُّهَداءِ(4) وَ بَیَّنَ الطَّلَاقَ عَزَّ ذِکْرُهُ فَقَالَ یا أَیُّهَا النَّبِیُّ إِذا طَلَّقْتُمُ النِّساءَ فَطَلِّقُوهُنَّ لِعِدَّتِهِنَّ وَ أَحْصُوا الْعِدَّةَ وَ اتَّقُوا اللَّهَ رَبَّکُمْ (5) وَ لَوْ کَانَتِ الْمُطَلَّقَةُ تَبِینُ بِثَلَاثِ تَطْلِیقَاتٍ تَجْمَعُهَا کَلِمَةٌ وَاحِدَةٌ أَوْ أَکْثَرَ مِنْهَا أَوْ أَقَلَّ لَمَا قَالَ اللَّهُ تَعَالَی وَ أَحْصُوا الْعِدَّةَ وَ اتَّقُوا اللَّهَ رَبَّکُمْ إِلَی قَوْلِهِ تِلْکَ حُدُودُ اللَّهِ وَ مَنْ یَتَعَدَّ حُدُودَ اللَّهِ فَقَدْ ظَلَمَ نَفْسَهُ

ص: 301


1- 1. فقه الرضا ص 30.
2- 2. سورة البقرة: 235.
3- 3. سورة النساء: 4.
4- 4. سورة البقرة: 228.
5- 5. سورة الطلاق: 1- 2.

لا تَدْرِی لَعَلَّ اللَّهَ یُحْدِثُ بَعْدَ ذلِکَ أَمْراً فَإِذا بَلَغْنَ أَجَلَهُنَّ فَأَمْسِکُوهُنَّ بِمَعْرُوفٍ أَوْ فارِقُوهُنَّ بِمَعْرُوفٍ وَ أَشْهِدُوا ذَوَیْ عَدْلٍ مِنْکُمْ وَ أَقِیمُوا الشَّهادَةَ لِلَّهِ ذلِکُمْ یُوعَظُ بِهِ مَنْ کانَ یُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ وَ قَوْلِهِ لا تَدْرِی لَعَلَّ اللَّهَ یُحْدِثُ بَعْدَ ذلِکَ أَمْراً هُوَ نُکْرٌ یَقَعُ بَیْنَ الزَّوْجِ وَ زَوْجَتِهِ فَیُطَلِّقُ التَّطْلِیقَةَ الْأُولَی بِشَهَادَةِ ذَوَیْ عَدْلٍ وَ حَدُّ وَقْتِ التَّطْلِیقِ هُوَ آخِرُ الْقُرُوءِ وَ الْقُرْءُ هُوَ الْحَیْضُ وَ الطَّلَاقُ یَجِبُ عِنْدَ آخِرِ نُقْطَةٍ بَیْضَاءَ تَنْزِلُ بَعْدَ الصُّفْرَةِ وَ الْحُمْرَةِ وَ إِلَی التَّطْلِیقَةِ الثَّانِیَةِ وَ الثَّالِثَةِ مَا یُحْدِثُ اللَّهُ بَیْنَهُمَا عَطْفاً أَوْ زَوَالِ مَا کَرِهَاهُ وَ هُوَ قَوْلُهُ وَ الْمُطَلَّقاتُ یَتَرَبَّصْنَ بِأَنْفُسِهِنَّ ثَلاثَةَ قُرُوءٍ وَ لا یَحِلُّ لَهُنَّ أَنْ یَکْتُمْنَ ما خَلَقَ اللَّهُ فِی أَرْحامِهِنَّ إِنْ کُنَّ یُؤْمِنَّ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ وَ بُعُولَتُهُنَّ أَحَقُّ بِرَدِّهِنَّ فِی ذلِکَ إِنْ أَرادُوا إِصْلاحاً وَ لَهُنَّ مِثْلُ الَّذِی عَلَیْهِنَّ بِالْمَعْرُوفِ وَ لِلرِّجالِ عَلَیْهِنَّ دَرَجَةٌ وَ اللَّهُ عَزِیزٌ حَکِیمٌ (1) هَذَا یَقُولُهُ فِی أَنَّ لِلْبُعُولَةِ مُرَاجَعَةَ النِّسَاءِ مِنْ تَطْلِیقَةٍ إِلَی تَطْلِیقَةٍ إِنْ أَرَادُوا إِصْلَاحاً وَ لِلنِّسَاءِ مُرَاجَعَةَ الرِّجَالِ فِی مِثْلِ ذَلِکَ ثُمَّ بَیَّنَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی فَقَالَ الطَّلاقُ مَرَّتانِ فَإِمْساکٌ بِمَعْرُوفٍ أَوْ تَسْرِیحٌ بِإِحْسانٍ وَ فِی الثَّالِثَةِ فَإِنْ طَلَّقَ الثَّالِثَةَ وَ بَانَتْ فَهُوَ قَوْلُهُ فَإِنْ طَلَّقَها فَلا تَحِلُّ لَهُ مِنْ بَعْدُ حَتَّی تَنْکِحَ زَوْجاً غَیْرَهُ (2) ثُمَّ یَکُونُ کَسَائِرِ الْخُطَّابِ لَهَا وَ الْمُتْعَةُ الَّتِی أَحَلَّهَا اللَّهُ فِی کِتَابِهِ وَ أَطْلَقَهَا الرَّسُولُ صلی الله علیه و آله َنِ اللَّهِ لِسَائِرِ الْمُسْلِمِینَ فَهِیَ قَوْلُهُ عَزَّ وَ جَلَ وَ الْمُحْصَناتُ مِنَ النِّساءِ إِلَّا ما مَلَکَتْ أَیْمانُکُمْ کِتابَ اللَّهِ عَلَیْکُمْ وَ أُحِلَّ لَکُمْ ما وَراءَ ذلِکُمْ أَنْ تَبْتَغُوا بِأَمْوالِکُمْ مُحْصِنِینَ غَیْرَ مُسافِحِینَ فَمَا اسْتَمْتَعْتُمْ بِهِ مِنْهُنَّ فَآتُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ فَرِیضَةً وَ لا جُناحَ عَلَیْکُمْ فِیما تَراضَیْتُمْ بِهِ مِنْ بَعْدِ الْفَرِیضَةِ إِنَّ اللَّهَ کانَ عَلِیماً حَکِیماً(3) وَ الْفَرْقُ بَیْنَ الْمُزَوَّجَةِ وَ الْمُتْعَةِ أَنَّ لِلزَّوْجَةِ صَدَاقاً

ص: 302


1- 1. سورة البقرة: 228- 229.
2- 2. سورة البقرة: 230.
3- 3. سورة النساء: 23.

وَ لِلْمُتْعَةِ أُجْرَةً.

فَتَمَتَّعَ سَائِرُ الْمُسْلِمِینَ عَلَی عَهْدِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فِی الْحَجِّ وَ غَیْرِهِ وَ أَیَّامِ أَبِی بَکْرٍ وَ أَرْبَعِ سِنِینَ فِی أَیَّامِ عُمَرَ حَتَّی دَخَلَ عَلَی أُخْتِهِ عَفْرَاءَ(1)

فَوَجَدَ فِی حَجْرِهَا طِفْلًا یَرْضَعُ مِنْ ثَدْیِهَا فَنَظَرَ إِلَی دِرَّةِ اللَّبَنِ فِی فَمِ الطِّفْلِ فَأُغْضِبَ وَ أُرْعِدَ وَ أزبد [ارْبَدَّ] وَ أَخَذَ الطِّفْلَ مِنْ یَدِهَا وَ خَرَجَ حَتَّی أَتَی الْمَسْجِدَ وَ رَقِیَ الْمِنْبَرَ قَالَ نَادُوا فِی النَّاسِ أَنِ الصَّلَاةَ جَامِعَةً وَ کَانَ غَیْرُ وَقْتِ صَلَاةٍ فَعَلِمَ النَّاسُ أَنَّهُ لِأَمْرٍ یُرِیدُهُ عُمَرُ فَحَضَرُوا فَقَالَ مَعَاشِرَ النَّاسِ مِنَ الْمُهَاجِرِینَ وَ الْأَنْصَارِ وَ أَوْلَادِ قَحْطَانَ مَنْ مِنْکُمْ یُحِبُّ أَنْ یَرَی الْمُحَرَّمَاتِ عَلَیْهِ مِنَ النِّسَاءِ وَ لَهَا مِثْلُ هَذَا الطِّفْلِ قَدْ خَرَجَ مِنْ أَحْشَائِهَا وَ هُوَ یَرْضِعُ عَلَی ثَدْیِهَا وَ هِیَ غَیْرُ مُتَبَعِّلَةٍ فَقَالَ بَعْضُ الْقَوْمِ مَا نُحِبُّ هَذَا فَقَالَ أَ لَسْتُمْ تَعْلَمُونَ أَنَّ أُخْتِی عَفْرَاءَ بِنْتَ حَنْتَمَةَ أُمِّی وَ أَبِی الْخَطَّابِ غَیْرُ مُتَبَعِّلَةٍ قَالُوا بَلَی قَالَ فَإِنِّی دَخَلْتُ عَلَیْهَا فِی هَذِهِ السَّاعَةِ فَوَجَدْتُ هَذَا الطِّفْلَ فِی حَجْرِهَا فَنَاشَدْتُهَا أَنَّی لَکِ هَذَا فَقَالَتْ تَمَتَّعْتُ

ص: 303


1- 1. لم یکن للخطاب بن نفیل سوی عمر بن الخطّاب و صفیة و أمیمة و أمهم حنتمة ابنة هاشم بن المغیرة بن عبد اللّه بن مخزوم، و زید بن الخطّاب و أمه أسماء بنت وهب بن حبیب من بنی أسد بن خزیمة، و لم یذکر النسابون فی ولد الخطاب بنتا اسمها عفراء، و احتمال أن تکون هی احدی البنتین لا یمکن لأنّهما کانتا متزوجتین، اما صفیة فقد کانت زوجة سفیان بن عبد الأسد بن هلال بن عبد اللّه بن عمر بن مخزوم، فولدت الأسود و هبار قتل یوم مؤتة، و عمر، هاجر الی الحبشة، و عبید اللّه قتل یوم الیرموک، و عبد اللّه، و هؤلاء کلهم أمهم صفیة بنت الخطاب، و ورد فی الاستیعاب ج 2 ص 743 ط حیدرآباد: انها کانت زوجة قدامة بن مظعون، و لا مانع من ذلک إذا کان قد خلف علیها أحدهما بعد الآخر. و اما أمیمة و کانت من المهاجرات و قد أسلمت قبل عمر و هی التی کان عمر یعذبها علی الإسلام، و تکنی بام جمیل، تزوجها سعید بن زید بن عمرو بن نفیل- أحد العشرة المبشرة فیما یروون- فأولدها عبد الرحمن الأکبر الشاعر قائل الأبیات فی یوم الحرة و أولها: فان تقتلونا یوم حرة واقم***فنحن علی الإسلام أول من قتل فاین عفراء التی لم یعلم لها عمر زوج و لا المسلمون من هاتین الأختین اللتین ذکر المؤرخون و النسابون انهما کانتا متزوجتین و لهما أولاد؟ و لزیادة الإیضاح راجع جمهرة أنساب العرب لابن حزم ص 151 و نسب قریش ص 347 و ص 366 و غیرهما من کتب التاریخ و الأنساب.

فَأَعْلِمُوا سَائِرَ النَّاسِ أَنَّ هَذِهِ الْمُتْعَةَ الَّتِی کَانَتْ حَلَالًا لِلْمُسْلِمِینَ فِی عَهْدِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَدْ رَأَیْتُ تَحْرِیمَهَا فَمَنْ أَبَی ضَرَبْتُ جَنْبَیْهِ بِالسَّوْطِ فَلَمْ یَکُنْ فِی الْقَوْمِ مُنْکِرٌ قَوْلَهُ وَ لَا رَادٌّ عَلَیْهِ وَ لَا قَائِلٌ لَا یَأْتِی رَسُولٌ بَعْدَ رَسُولِ اللَّهِ أَوْ کِتَابٌ بَعْدَ کِتَابِ اللَّهِ لَا نَقْبَلُ خِلَافَکَ عَلَی اللَّهِ وَ عَلَی رَسُولِهِ وَ کِتَابِهِ بَلْ سَلَّمُوا وَ رَضُوا قَالَ الْمُفَضَّلُ یَا مَوْلَایَ فَمَا شَرَائِطُ الْمُتْعَةِ قَالَ یَا مُفَضَّلُ لَهَا سَبْعُونَ شَرْطاً مَنْ خَالَفَ مِنْهَا شَرْطاً وَاحِداً ظَلَمَ نَفْسَهُ قَالَ قُلْتُ یَا سَیِّدِی قَدْ أَمَرْتُمُونَا أَنْ لَا نَتَمَتَّعَ بِبَغِیَّةٍ وَ لَا مَشْهُورَةٍ بِفَسَادٍ وَ لَا مَجْنُونَةٍ وَ أَنْ نَدْعُوَ الْمُتْعَةَ إِلَی الْفَاحِشَةِ فَإِنْ أَجَابَتْ فَقَدْ حَرُمَ الِاسْتِمْتَاعُ بِهَا وَ أَنْ تُسْأَلَ أَ فَارِغَةٌ أَمْ مَشْغُولَةٌ بِبَعْلٍ أَوْ حَمْلٍ أَوْ بِعِدَّةٍ فَإِنْ شُغِلَتْ بِوَاحِدَةٍ مِنَ الثَّلَاثِ فَلَا تَحِلُّ وَ إِنْ خَلَتْ فَیَقُولُ لَهَا مَتِّعْنِی نَفْسَکِ عَلَی کِتَابِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ سُنَّةِ نَبِیِّهِ صلی الله علیه و آله نِکَاحاً غَیْرَ سِفَاحٍ أَجَلًا مَعْلُوماً بِأُجْرَةٍ مَعْلُومَةٍ وَ هِیَ سَاعَةٌ أَوْ یَوْمٌ أَوْ یَوْمَانِ أَوْ شَهْرٌ أَوْ سَنَةٌ أَوْ مَا دُونَ ذَلِکَ أَوْ أَکْثَرَ وَ الْأُجْرَةُ مَا تَرَاضَیْنَا عَلَیْهِ مِنْ حَلْقَةِ خَاتَمٍ أَوْ شِسْعِ نَعْلٍ أَوْ شِقِّ تَمْرَةٍ إِلَی فَوْقِ ذَلِکَ مِنَ الدَّرَاهِمِ وَ الدَّنَانِیرِ أَوْ عَرَضٍ تَرْضَی بِهِ فَإِنْ وَهَبَتْ لَهُ حَلَّ لَهُ کَالصَّدَاقِ الْمَوْهُوبِ مِنَ النِّسَاءِ الْمُزَوَّجَاتِ الَّذِینَ قَالَ اللَّهُ تَعَالَی عَنْهُنَ فَإِنْ طِبْنَ لَکُمْ عَنْ شَیْ ءٍ مِنْهُ نَفْساً فَکُلُوهُ هَنِیئاً مَرِیئاً(1) ثُمَّ یَقُولُ لَهَا عَلَی أَلَّا تَرِثِینِی وَ لَا أَرِثَکِ وَ عَلَی أَنَّ الْمَاءَ لِی أَضَعُهُ مِنْکِ حَیْثُ أَشَاءُ وَ عَلَیْکِ الِاسْتِبْرَاءُ خَمْسَةً وَ أَرْبَعِینَ یَوْماً أَوْ مَحِیضاً وَاحِداً فَإِذَا قَالَتْ نَعَمْ أَعَدْتَ الْقَوْلَ ثَانِیَةً وَ عَقَدْتَ النِّکَاحَ فَإِنْ أَحْبَبْتَ وَ أَحَبَّتْ هِیَ الِاسْتِزَادَةَ فِی الْأَجَلِ زِدْتُمَا وَ فِیهِ مَا رَوَیْنَاهُ فَإِنْ

ص: 304


1- 1. سورة النساء: 4.

کَانَتْ تَفْعَلُ فَعَلَیْهَا مَا تَوَلَّتْ مِنَ الْإِخْبَارِ عَنْ نَفْسِهَا وَ لَا جُنَاحَ عَلَیْکَ وَ قَوْلُ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام لَعَنَ اللَّهُ ابْنَ الْخَطَّابِ فَلَوْلَاهُ مَا زَنَی إِلَّا شَقِیٌّ أَوْ شَقِیَّةٌ لِأَنَّهُ کَانَ یَکُونُ لِلْمُسْلِمِینَ غَنَاءٌ فِی الْمُتْعَةِ عَنِ الزِّنَا ثُمَّ تَلَا وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یُعْجِبُکَ قَوْلُهُ فِی الْحَیاةِ الدُّنْیا وَ یُشْهِدُ اللَّهَ عَلی ما فِی قَلْبِهِ وَ هُوَ أَلَدُّ الْخِصامِ وَ إِذا تَوَلَّی سَعی فِی الْأَرْضِ لِیُفْسِدَ فِیها وَ یُهْلِکَ الْحَرْثَ وَ النَّسْلَ وَ اللَّهُ لا یُحِبُّ الْفَسادَ(1) ثُمَّ قَالَ إِنَّ مَنْ عَزَلَ بِنُطْفَتِهِ عَنْ زَوْجَتِهِ فَدِیَةُ النُّطْفَةِ عَشَرَةُ دَنَانِیرَ کَفَّارَةً وَ إِنَّ مِنْ شَرْطِ الْمُتْعَةِ أَنَّ مَاءَ الرَّجُلِ یَضَعُهُ حَیْثُ یَشَاءُ مِنَ الْمُتَمَتَّعِ بِهَا فَإِذَا وَضَعَهُ فِی الرَّحِمِ فَخُلِقَ مِنْهُ وَلَدٌ کَانَ لَاحِقاً بِأَبِیهِ (2).

**[ترجمه]مفضل به امام صادق علیه السّلام گفت: ای مولای من، متعه حلال آزاد است؟ فرمود: حلال محض است، شاهد آن کلام خداست: {و درباره آنچه شما به طور سربسته، از زنان [در عدّه وفات] خواستگاری کرده، یا [آن را] در دل پوشیده داشته اید، بر شما گناهی نیست. خدا می دانست که [شما] به زودی به یاد آنان خواهید افتاد. ولی با آنان قول و قرار پنهانی مگذارید، مگر آنکه سخنی پسندیده بگویید. - . البقره / 235 - }

سخن پسندیده یعنی کلام و فعلی همراه با شاهد و ولی، و بدین خاطر احتیاج به ولی و شهود است تا نسبت فرزند ثابت شود و میراث به صاحب میراث برسد. و نیز کلام خدا{و مَهرِ زنان را به عنوان هدیه ای از روی طیب خاطر به ایشان بدهید؛ و اگر به میل خودشان چیزی از آن را به شما واگذاشتند، آن را حلال و گوارا بخورید.} - .النساء / 4 -

خداوند طلاق را برای زنان شوهردار مجاز ندانسته مگر با دو شاهد عادل مسلمان و درباره سایر شهادتها در خصوص اموال و املاک و خون [قتل] و عورت فرموده: {و دو شاهد از مردانتان را به شهادت طلبید، پس اگر دو مرد نبودند، مردی را با دو زن، از میان گواهانی که [به عدالت آنان] رضایت دارید [گواه بگیرید].} - . البقره / 282 -

خداوند عزوجل شرایط طلاق را روشن ساخته و فرموده:{ای پیامبر، چون زنان را طلاق گویید، در [زمان بندی] عدّه آنان طلاقشان گویید و حساب آن عدّه را نگه دارید.} - . الطلاق / 1 -

و اگر زن مطلقه با سه طلاق و با گفتن یک کلمه یا بیشتر یا کمتر مباین شود، خداوند نمی فرمود:{و حساب عده را نگهدارید و از خدا بپرهیزید ....ای پیامبر، چون زنان را طلاق گویید، در [زمان بندی] عدّه آنان طلاقشان گویید و حساب آن عدّه را نگه دارید. این است احکام الهی. و هر کس از مقرّرات خدا [پای] فراتر نهد، قطعاً به خودش ستم کرده است. نمی دانی، شاید خدا پس از این، پیشامدی پدید آورد، پس چون عدّه آنان به سر رسید، [یا] به شایستگی نگاهشان دارید، یا به شایستگی از آنان جدا شوید، و دو تن [مرد] عادل را از میان خود گواه گیرید، و گواهی را برای خدا به پا دارید. این است اندرزی که به آن کس که به خدا و روز بازپسین ایمان دارد، داده می شود، و هر کس از خدا پروا کند. - . الطلاق/ 2-1 - }

و آیه: {نمی دانی، شاید خدا پس از این پیشامدی پدید آورد.} اشاره به این دارد که ممکن است چیز ناخوشایندی بین زوجین حاصل شود. پس طلاق اول را با شهادت اشخاص عادل، می دهد و حدّ زمان طلاق، آخرین حیض است و هنگامی که خون حیض از سرخی و زردی گذشته و [دستمال] سفید شود، طلاق محقق می شود. و تا طلاق دوم و سوم، شاید خداوند میان آنها محبتی ایجاد کند یا آنچه را که از یکدیگر ناپسند می دارند بر طرف سازد. خداوند فرموده:{و زنانِ طلاق داده شده، باید مدّتِ سه پاکی انتظار کشند، و اگر به خدا و روز بازپسین ایمان دارند، برای آنان روا نیست که آنچه را خداوند در رَحِم آنان آفریده، پوشیده دارند؛ و شوهرانشان اگر سرِ آشتی دارند، به بازآوردن آنان در این [مدّت] سزاوارترند. و مانند همان [وظایفی] که بر عهده زنان است، به طور شایسته، به نفع آنان [بر عهده مردان] است، و مردان بر آنان درجه برتری دارند، و خداوند توانا و حکیم است.} - . البقره/ 229-228 -

این را خداوند فرموده تا ظرف مدت این حیض تا حیض دیگر، زن یا مرد در خواست رجوع کنند، البته اگر قصد اصلاح دارند. و خداوند فرموده: {طلاقِ [رجعی] دوبار است. پس از آن یا [باید زن را] بخوبی نگاه داشتن یا به شایستگی آزاد کردن.} و در مرتبه سوم اگر طلاق دهد و {اگر [شوهر برای بار سوّم] او را طلاق گفت، پس از آن، دیگر [آن زن] برای او حلال نیست تا اینکه با شوهری غیر از او ازدواج کند [و با او همخوابگی نماید].} - . البقره/ 230 -

مرد بعد از سه بار طلاق دادن همسر خود، دیگر نمی تواند با او ازدواج کند مگر اینکه زن با مرد دیگری ازدواج کرده و طلاق گرفته باشد. در این صورت مرد مانند سایر افراد می تواند خواستگاری کند.

و متعه ای که خداوند آن را حلال ساخت و رسول خدا آن را برای مسلمانان آزاد ساخت، قول خداوند است که {و زنانِ شوهردار [نیز بر شما حرام شده است] به استثنای زنانی که مالک آنان شده اید؛ [این] فریضه الهی است که بر شما مقرر گردیده است. و غیر از این [زنانِ نامبرده]، برای شما حلال است که [زنان دیگر را] به وسیله اموال خود طلب کنید - در صورتی که پاکدامن باشید و زناکار نباشید - و زنانی را که مُتعه کرده اید، مَهرشان را به عنوان فریضه ای به آنان بدهید، و بر شما گناهی نیست که پس از [تعیین مبلغ] مقرّر، با یکدیگر توافق کنید [که مدت عقد یا مَهر را کم یا زیاد کنید]؛ مسلماً خداوند دانای حکیم است.}

فرق میان ازدواج دائم با متعه در این است که زوجه داری صداق است و متعه دارای اجرت.

مسلمانان در عهد رسول خدا صلّی الله علیه و آله در هنگام حج و غیر آن و زمان ابوبکر و چهار سال از خلافت عمر از متعه استفاده می کردند. تا اینکه عمر بر خواهرش «عفراء» وارد شد و در آغوش او کودکی دید که شیر می خورد، عمر بن خطاب به شیر موجود در دهان کودک نگاه کرده، خشمگین شد، به لرزه افتاد، دهانش کف کرد و طفل را از مادرش گرفت و خارج شده، به مسجد رفت؛ بر منبر نشست و گفت: در میان مردم ندا دهید که نماز برپاست! در حالی که زمان نماز نبود. مردم دانستند که امری پیش آمده، پس حاضر شدند. عمر گفت: ای مردم، مهاجرین، انصار، فرزندان قحطان، کدام یک از شما دوست دارد که ببیند یکی از محرمهایش این چنین کودکی دارد که از شکمش درآمده و از پستان مادرش شیر می خورد، در حالی که آن زن شوهر نکرده؟ برخی گفتند: ما دوست نداریم چنین باشد. عمر گفت: آیا شما نمی دانید که خواهرم عفراء دختر خنتمه - مادرم - و دختر خطاب - پدرم - شوهر نکرده؟ گفتند: چرا می دانیم. گفت: من در این ساعت بر او وارد شدم و این کودک را در دامان او دیدم و پرسیدم، این از بچه از کجاست؟ گفت: متعه شده ام. پس بقیه مردم را با خبر سازید که این متعه را که در زمان رسول الله صلّی الله علیه و آله حلال بود، من تحریم کرده ام و هر کس سرکشی کند، با شلاق بر صورتش می زنم. و در میان مردم کسی حرفش را انکار نکرد و جواب ردی نداد و کسی نگفت: پیامبری بعد از رسول خدا نمی آید، یا کتابی بعد از قرآن نیست و ما [امر] خلاف تو را علیه خدا و رسول خدا و کتابش قبول نمی کنیم، بلکه تسلیم شده و راضی گشتند.

مفضل گفت: مولای من، شرایط متعه چیست؟ فرمود: ای مفضل، هفتاد شرط دارد و هر کس با یک شرط از آن مخالفت کند، به خود ظلم کرده است. مفضل گوید: گفتم: سرور من، امر فرمودید که با زناکار و مشهور به فساد و مجنون متعه نکنیم و اینکه به بدکاره پیشنهاد گناه کنیم، اگر قبول کرد، متعه با او حرام است. و اینکه سؤال کنیم، شوهر دارد یا ندارد، باردار است یا در زمان عدّه، و اگر یکی از سه حالت مذکور را داشت، متعه او حلال نیست. اگر همسری نداشت، به او می گوید: بر اساس کتاب خدا و سنت پیامبرش، خود را به متعه من در آور، به عنوان نکاح نه زنا، برای مدتی معلوم و با اجرتی معلوم که این مدت ممکن است یک ساعت ، یک روز، دو روز، یک ماه یا یک سال و یا کمتر و بیشتر باشد. و اجرت آن چیزی است که بر آن توافق کنند، مانند حلقه انگشتری یا کفش یا دانه خرمایی، تا درهم و دینار یا هر چیزی که عرضه دارد و زن به آن راضی باشد.

پس اگر به این اجرت رضایت داد، زن به مرد حلال گردد و این اجرت مانند صداق زنان ازدواج کرده است که خداوند درباره آنها فرموده: «فَإِنْ طِبْنَ لَکُمْ عَنْ شَیْ ءٍ مِنْهُ نَفْساً فَکُلُوهُ هَنیئاً مَریئا»، - . النساء/ 4 - {و اگر به میل خودشان چیزی را به شما واگذاشتند، آن را حلال و گوارا بخورید.}

و سپس مرد می گوید: بر این شرط که نه از من ارث بری و نه من از تو ارث ببرم و هرگونه که خواهم با تو همبستر شوم، و بر تو واجب است که چهل و پنج روز یا یک حیض کامل عده نگاه داری، و اگر گفت: آری، سخن را دوباره گویی و در اینجاست که نکاح منعقد می شود.

حال اگر دوست داشتی و زن دوست داشت، می توانید مدت متعه را اضافه کنید، و در این باره روایت آورده­ایم. و اگر زن این کار را کرد، خبر دادن از وضعیت خود بر عهده اوست و بر تو حرجی نیست و سخن امیرالمؤمنین علیه السّلام است «خداوند لعنت کند ابن خطاب را، که اگر نبود، کسی زنا نمی کرد مگر آدم بدبخت. زیرا متعه، مسلمانان را از زناکردن بی نیاز می سازد». سپس تلاوت فرمود: {و از میان مردم کسی است که در زندگی این دنیا سخنش تو را به تعجّب وامی دارد، و خدا را بر آنچه در دل دارد گواه می گیرد، و حال آنکه او سخت ترین دشمنان است. و چون برگردد [یا ریاستی یابد] کوشش می کند که در زمین فساد نماید و کشت و نسل را نابود سازد، و خداوند تباهکاری را دوست ندارد.} - . البقره/ 205-204 -

سپس فرمودند: هر کس نطفه خود را از همسرش دور سازد، فدیه آن ده دینار به عنوان کفّاره است و در متعه شرط است که مرد نطفه خود را در هر جای بدن زن قرار دهد، و اگر آن را در رحم قرار دهد و فرزندی به دنیا آید، منسوب به پدرش می باشد. - . بحار الانوار 53: 32 -26 -

**[ترجمه]

«12»

تَفْسِیرُ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ، بِرِوَایَةِ جَعْفَرِ بْنِ قُولَوَیْهِ بِإِسْنَادِهِ قَالَ: قَرَأَ أَبُو جَعْفَرٍ وَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَمَا اسْتَمْتَعْتُمْ بِهِ مِنْهُنَّ إِلَی أَجَلٍ مُسَمّیً فَآتُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ.

**[ترجمه]تفسیر سعد بن عبدالله: به روایت جعفر بن قولویه در همین خصوص که گفت: امام باقر و امام صادق علیهما السّلام قرائت فرمودند:{و زنانی را که مُتعه کرده اید، مَهرشان را به عنوان فریضه ای به آنان بدهید.}

**[ترجمه]

«13»

رِسَالَةُ الْمُتْعَةِ، لِلشَّیْخِ الْمُفِیدِ قَدَّسَ اللَّهُ رُوحَهُ عَنْ أَبِی الْقَاسِمِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ قُولَوَیْهِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: یُسْتَحَبُّ لِلرَّجُلِ أَنْ یَتَزَوَّجَ الْمُتْعَةَ وَ مَا أُحِبُّ لِلرَّجُلِ مِنْکُمْ أَنْ یَخْرُجَ مِنَ الدُّنْیَا حَتَّی یَتَزَوَّجَ الْمُتْعَةَ وَ لَوْ مَرَّةً.

**[ترجمه]رسالة المتعة: امام جعفر صادق علیه السّلام فرمودند: بر مرد مستحب است که ازدواج با متعه کند و دوست ندارم که از میان شما کسی بمیرد، در حالی که متعه نکرده باشد ولو یک مرتبه.

**[ترجمه]

«14»

وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنِ ابْنِ عِیسَی الْمَذْکُورِ عَنْ بَکْرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام: حَیْثُ سُئِلَ عَنِ الْمُتْعَةِ فَقَالَ أَکْرَهُ لِلرَّجُلِ أَنْ یَخْرُجَ مِنَ الدُّنْیَا وَ قَدْ بَقِیَتْ خَلَّةٌ مِنْ خِلَالِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لَمْ تُقْضَ.

**[ترجمه]رسالة المتعة: از امام صادق علیه السّلام درباره متعه سؤال شد: فرمودند: کراهت دارد برای انسان که از دنیا برود، در حالی که سنتی از سنن پیامبر باقی مانده باشد که انجام نداده است.

**[ترجمه]

«15»

وَ بِالْإِسْنَادِ عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنِ ابْنِ الْحَجَّاجِ عَنِ الْعَلَاءِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: أَنَّهُ قَالَ لِی تَمَتَّعْتَ قُلْتُ لَا قَالَ لَا تَخْرُجْ مِنَ الدُّنْیَا حَتَّی تُحْیِیَ السُّنَّةَ.

ص: 305


1- 1. سورة البقرة 204- 205.
2- 2. بحار الأنوار ج 53 ص 26- 32.

**[ترجمه]رسالة المتعة: محمد بن مسلم گوید: امام جعفر صادق علیه السّلام به من فرمود: آیا متعه کرده ای؟ گفتم: خیر. فرمودند تا از دنیا نرفته ای، سنت پیامبر را بجای آور.

**[ترجمه]

«16»

وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ أَشْیَمَ عَنْ مَرْوَانَ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ الْفَضْلِ الْهَاشِمِیِّ قَالَ: قَالَ لِی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام تَمَتَّعْتَ مُنْذُ خَرَجْتَ مِنْ أَهْلِکَ قُلْتُ لِکَثْرَةِ مَنْ مَعِی مِنَ الطَّرُوقَةِ أَغْنَانِی اللَّهُ عَنْهَا قَالَ وَ إِنْ کُنْتَ مُسْتَغْنِیاً فَإِنِّی أُحِبُّ أَنْ تُحْیِیَ سُنَّةَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله.

**[ترجمه]رسالة المتعة: اسماعیل بن فضل هاشمی گوید: امام جعفر صادق علیه السّلام به من فرمودند: از زمانی که از نزد همسرت خارج شدی، متعه کرده ای؟ گفتم: به خاطر کثرت همراهان، خداوند مرا از متعه بی نیاز ساخته است. فرمودند: حتی اگر بی نیاز هم باشی، من دوست دارم که سنت رسول خدا را به جای آوری.

**[ترجمه]

«17»

وَ بِالْإِسْنَادِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ سَعْدِ بْنِ سَعْدٍ عَنْ إِسْمَاعِیلَ الْجُعْفِیِّ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: یَا إِسْمَاعِیلُ تَمَتَّعْتَ الْعَامَ قُلْتُ نَعَمْ قَالَ لَا أَعْنِی مُتْعَةَ الْحَجِّ قُلْتُ فَمَا قَالَ مُتْعَةَ النِّسَاءِ قَالَ قُلْتُ فِی جَارِیَةٍ بَرْبَرِیَّةٍ فَارِهَةٍ قَالَ قَدْ قِیلَ یَا إِسْمَاعِیلُ تَمَتَّعْ بِمَا وَجَدْتَ وَ لَوْ سِنْدِیَّةً.

**[ترجمه]رسالة المتعة: اسماعیل جعفی گوید: امام صادق علیه السّلام فرمودند: ای اسماعیل، آیا امسال تمتع کرده ای؟ گفتم: آری. فرمودند: منظورم متعه حج نیست. گفتم: پس چه؟ فرمودند: متعه زنان. گفتم: با کنیزی بربر و فربه. گفته شد: ای اسماعیل، متعه کن با هر کس که شد، حتی اگر زنی از اهالی سند باشد.

**[ترجمه]

«18»

وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی حَمْزَةَ الْبَطَائِنِیِّ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقَالَ یَا أَبَا مُحَمَّدٍ تَمَتَّعْتَ مُنْذُ خَرَجْتَ مِنْ أَهْلِکَ بِشَیْ ءٍ مِنَ النِّسَاءِ قُلْتُ لَا قَالَ وَ لِمَ قُلْتُ مَا مَعِی مِنَ النَّفَقَةِ یَقْصُرُ عَنْ ذَلِکَ قَالَ فَأَمَرَ لِی بِدِینَارٍ وَ قَالَ أَقْسَمْتُ عَلَیْکَ إِنْ صِرْتَ إِلَی مَنْزِلِکَ حَتَّی تَفْعَلَ قَالَ فَفَعَلْتُ.

**[ترجمه]رسالة المتعة: ابو بصیر گوید: بر امام جعفر صادق علیه السّلام وارد شدم. فرمودند: یا ابا محمد، آیا از زمانی که از نزد خانواده خارج شدی، متعه کرده ای؟ گفتم: خیر. فرمود: چرا؟ گفتم: پولی که داشتم، کفاف این کار را نمی کرد. ابو محمد گوید: امام علیه السّلام امر فرمودند تا دیناری به من داده شود و گفت: تو را قسم می دهم، تا به منزل برسی، متعه کن. ابو محمد گوید: من نیز چنین کردم.

**[ترجمه]

«19»

وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ صَالِحِ بْنِ عُقْبَةَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الْبَاقِرِ علیه السلام قَالَ: قُلْتُ لِلتَّمَتُّعِ ثَوَابٌ قَالَ إِنْ کَانَ یُرِیدُ بِذَلِکَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ وَ خِلَافاً لِفُلَانٍ لَمْ یُکَلِّمْهَا کَلِمَةً إِلَّا کَتَبَ اللَّهُ لَهُ حَسَنَةً وَ إِذَا دَنَا مِنْهَا غَفَرَ اللَّهُ لَهُ بِذَلِکَ ذَنْباً فَإِذَا اغْتَسَلَ غَفَرَ اللَّهُ لَهُ بِعَدَدِ مَا مَرَّ الْمَاءُ عَلَی شَعْرِهِ قَالَ قُلْتُ بِعَدَدِ الشَّعْرِ قَالَ نَعَمْ بِعَدَدِ الشَّعْرِ.

**[ترجمه]رسالة المتعة: صالح بن عقبه به نقل از پدر گوید که به امام محمد باقر علیه السّلام گفتم: آیا متعه را ثوابی است؟ فرمودند: اگر این کار را به خاطر خدا کند، در این صورت، هر کلمه­ای که با زن متعه ای گوید، خداوند برایش ثوابی بنویسد و اگر نزدیک او شود، خداوند گناهی از او را ببخشد، و هر گاه غسل کند، خداوند به تعداد آبی که بر مویش رود، از گناهانش می بخشد. گفت: گفتم: به تعداد موی سر؟ فرمودند: آری به تعداد موی سر.

**[ترجمه]

«20»

وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ مُوسَی بْنِ سَعْدَانَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام قَالَ: إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ حَرَّمَ عَلَی شِیعَتِنَا الْمُسْکِرَ مِنْ کُلِّ شَرَابٍ وَ عَوَّضَهُمْ عَنْ ذَلِکَ الْمُتْعَةَ.

**[ترجمه]رسالة المتعة: امام صادق علیه السّلام فرمودند: خداوند بزرگ بر پیروان ما، هر گونه شراب مستی آور را حرام کرده و به جای آن متعه را حلال نموده است.

**[ترجمه]

«21»

وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَلِیٍّ عَنِ الْبَاقِرِ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: لَمَّا أُسْرِیَ بِی إِلَی السَّمَاءِ لَحِقَنِی جَبْرَئِیلُ فَقَالَ یَا مُحَمَّدُ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَقُولُ إِنِّی قَدْ غَفَرْتُ لِلْمُتَمَتِّعِینَ مِنَ النِّسَاءِ.

ص: 306

**[ترجمه]رسالة المتعة: امام باقر علیه السّلام فرمود: رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمودند: زمانی که به آسمان برده شدم، جبرئیل علیه السّلام به من ملحق شد و فرمود: ای محمد - صلّی الله علیه و آله - خداوند عزّوجلّ می فرمایند: من کسانی را که زنان را متعه می کنند، بخشیدم.

**[ترجمه]

«22»

وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُوسَی بْنِ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ الْهَمْدَانِیِّ عَنْ رَجُلٍ سَمَّاهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: مَا مِنْ رَجُلٍ تَمَتَّعَ ثُمَّ اغْتَسَلَ إِلَّا خَلَقَ اللَّهُ مِنْ کُلِّ قَطْرَةٍ تَقْطُرُ مِنْهُ سَبْعِینَ مَلَکاً یَسْتَغْفِرُونَ لَهُ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ وَ یَلْعَنُونَ مُتَجَنِّبَهَا إِلَی أَنْ تَقُومَ السَّاعَةُ وَ هَذَا قَلِیلٌ مِنْ کَثِیرٍ فِی هَذَا الْمَعْنَی.

**[ترجمه]رسالة المتعة: امام صادق علیه السّلام فرمودند: هر کس متعه کند سپس غسل سازد، خداوند از هر قطره آبی که از او می چکد، هفتاد فرشته خلق می کند که برای او تا روز قیامت طلب آمرزش می کنند. و دوری کننده از متعه را تا روز قیامت لعنت می کنند.

**[ترجمه]

«23»

وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنِ ابْنِ قُولَوَیْهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ بِشْرِ بْنِ حَمْزَةَ عَنْ رَجُلٍ مِنْ قُرَیْشٍ قَالَ: بَعَثَتْ إِلَیَّ ابْنَةُ عَمَّةٍ لِی لَهَا مَالٌ کَثِیرٌ قَدْ عَرَفْتَ کَثْرَةَ مَنْ یَخْطُبُنِی مِنَ الرِّجَالِ وَ لَمْ أُزَوِّجْهُمْ نَفْسِی وَ مَا بَعَثْتُ إِلَیْکَ رَغْبَةً فِی الرِّجَالِ غَیْرَ أَنَّهُ بَلَغَنِی أَنَّ الْمُتْعَةَ أَحَلَّهَا اللَّهُ فِی کِتَابِهِ وَ سَنَّهَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فِی سُنَّتِهِ فَحَرَّمَهَا عُمَرُ فَأَحْبَبْتُ أَنْ أُطِیعَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ أَعْصِیَ عُمَرَ فَتَزَوَّجْنِی مُتْعَةً فَقُلْتُ لَهَا حَتَّی أَدْخُلَ عَلَی أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام فَأَسْتَشِیرَهُ فَدَخَلْتُ عَلَیْهِ فَاسْتَشَرْتُهُ فَقَالَ افْعَلْ.

**[ترجمه]رسالة المتعة: بشربن حمزه از مردی از قریش نقل می کند که گفت: مرا دختر عمه ای است که مالی فراوان برایم فرستاد [و گفت] تو می دانی که بسیاری از مردان از من خواستگاری کرده اند امّا من قبول نکردم و این مالی که برای تو فرستادم، نه به خاطر این است که به مردان رغبتی دارم، بلکه به من خبر رسیده که خداوند متعه را در قرآن حلال ساخته و رسول خدا صلّی الله علیه و آله در سنت خود آن را حلال ساخته، امّا عمر آن را حرام ساخته و من دوست دارم که از خدا و رسولش اطاعت کنم و بر عمر عصیان نمایم، پس مرا متعه کن. گفتم: باید نزد امام محمد باقر علیه السّلام رفته و با آن حضرت مشورت کنم. از این رو بر امام علیه السّلام وارد شدم و مشورت کردم، ایشان فرمودند: انجام بده.

**[ترجمه]

«24»

وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ إِلَی ابْنِ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَلِیٍّ السَّائِیِّ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی الْحَسَنِ علیه السلام إِنِّی کُنْتُ أَتَزَوَّجُ الْمُتْعَةَ فَکَرِهْتُهَا وَ سَئِمْتُهَا فَأَعْطَیْتُ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ عَهْداً بَیْنَ الرُّکْنِ وَ الْمَقَامِ وَ جَعَلْتُ عَلَیَّ کَذَا نَذْراً وَ صِیَاماً أَنْ لَاأَتَزَوَّجَهَا ثُمَّ إِنَّ ذَلِکَ شَقَّ عَلَیَّ وَ نَدِمْتُ عَلَی یَمِینِی وَ لَمْ یَکُنْ بِیَدِی مِنَ الْقُوَّةِ مَا أَتَزَوَّجُ فِی الْعَلَانِیَةِ قَالَ فَقَالَ لِی عَاهَدْتَ اللَّهَ أَنْ لَا تُطِیعَهُ وَ اللَّهِ لَئِنْ لَمْ تُطِعْهُ لَتَعْصِیَنَّهُ (1).

**[ترجمه]رسالة المتعة: علی سائی به امام موسی بن جعفر علیه السّلام گفت: من متعه می کردم اما از آن بیزار شدم و با خداوند در میان «رکن » و «مقام» عهد کردم و بر خود نذر کردم که به فلان اندازه نذری دهم و روزه بگیرم که دیگر متعه نکنم. بعدها این مسئله بر من سخت آمد و بر عهد خود پشیمان شدم و توان مالی هم نداشتم که ازدواج رسمی بکنم. امام علیه السّلام فرمودند: با خداوند عهد بسته ای که از او اطاعت نکنی، به خدا سوگند اگر از او اطاعت نکنی، معصیتش را کرده ای.

**[ترجمه]

«25»

وَ رَوَی بِإِسْنَادِهِ إِلَی ابْنِ قُولَوَیْهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ حَاتِمٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِدْرِیسَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنِ السَّرِیِّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ یَقْطِینٍ قَالَ قَالَ أَبُو الْحَسَنِ مُوسَی بْنُ جَعْفَرٍ علیه السلام: أَدْنَی مَا یُجْزِی مِنَ الْقَوْلِ أَنْ یَقُولَ أَتَزَوَّجُکِ مُتْعَةً عَلَی کِتَابِ اللَّهِ وَ سُنَّةِ نَبِیِّهِ صلی الله علیه و آله بِکَذَا وَ کَذَا إِلَی کَذَا.

**[ترجمه]رسالة المتعة: ابوالحسن موسی بن جعفر علیه السّلام فرمودند: کمترین سخنی که برای (متعه) کفایت می کند این است که انسان بگوید: تو را به عقد متعه خود در آوردم، بر اساس کتاب خدا و سنت پیامبرش، به فلان چیز و فلان چیز.

**[ترجمه]

«26»

وَ بِالْإِسْنَادِ إِلَی أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ رِجَالِهِ مَرْفُوعاً إِلَی الْأَئِمَّةِ

ص: 307


1- 1. هاهنا بیاض فی الأصل نحو خمس کلمات، و فی الهامش« لا بدّ أن یکتب الحمرة و یشخص من ملا ذو الفقار و ملا محمّد رضا ان شاء اللّه».

علیهم السلام مِنْهُمْ مُحَمَّدُ بْنُ مُسْلِمٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: لَا بَأْسَ بِتَزْوِیجِ الْبِکْرِ إِذَا رَضِیَتْ مِنْ غَیْرِ إِذْنِ أَبِیهَا.

وَ جَمِیلُ بْنُ دَرَّاجٍ: حَیْثُ سَأَلَ الصَّادِقَ علیه السلام عَنِ التَّمَتُّعِ بِالْبِکْرِ قَالَ لَا بَأْسَ أَنْ یَتَمَتَّعَ بِالْبِکْرِ مَا لَمْ یُفْضِ إِلَیْهَا کَرَاهِیَةَ الْعَیْبِ عَلَی أَهْلِهَا.

**[ترجمه]رسالة المتعة: امام جعفر صادق علیه السّلام فرمودند: اشکالی در ازدواج با دختر باکره نیست، اگر خود، بدون اجازه پدر، رضایت دهد. - . فتوای عموم فقهای شیعه این است که اذن پدر در ازدواج دختر باکره شرط است. بنا بر این به این روایت عمل نمی شود. (مترجم) -

و جمیل بن دراج از امام صادق علیه السّلام درباره متعه باکره سؤال کرد، فرمودند: اشکالی ندارد که انسان با دختر باکره متعه کند، مادامی که باعث عیب و عار برای خانواده دختر نباشد.

**[ترجمه]

«27»

وَ بِالْإِسْنَادِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی رَوَاهُ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ جَمِیلِ بْنِ دَرَّاجٍ عَمَّنْ رَوَاهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: لَا یَکُونُ مُتْعَةٌ إِلَّا بِأَمْرَیْنِ أَجَلٍ مُسَمًّی وَ أَجْرٍ مُسَمًّی.

**[ترجمه]رسالة المتعة: امام جعفر صادق علیه السّلام فرمودند: متعه فقط با دو چیز است، زمان مشخص و اجرت مشخص.

**[ترجمه]

«28»

وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ الثَّقَفِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: حَیْثُ سَأَلَهُ کَمِ الْمَهْرُ فِی الْمُتْعَةِ قَالَ مَا تَرَاضَیَا عَلَیْهِ إِلَی مَا شَاءَا مِنَ الْأَجَلِ.

**[ترجمه]رسالة المتعة: امام صادق علیه السّلام در جواب این سؤال که مهریه در متعه چقدر است؟ فرمودند: هر چه که طرفین رضایت دادند و از نظر زمان هم تا آنجا که خدا خواهد.

**[ترجمه]

«29»

وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ نُعْمَانَ الْأَحْوَلِ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام مَا أَدْنَی مَا یَتَزَوَّجُ بِهِ الْمُتَمَتِّعُ قَالَ بِکَفٍّ مِنْ بُرٍّ.

**[ترجمه]رسالة المتعة: امام صادق علیه السّلام در جواب این سؤال که کمترین میزان مهریه که شخصی بتواند متعه کند چیست؟ فرمودند: کف دستی از گندم.

**[ترجمه]

«30»

وَ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام: عَنِ الْأَدْنَی فِی الْمُتْعَةِ قَالَ سِوَاکٌ یُعَضُّ عَلَیْهِ.

**[ترجمه]رسالة المتعة: امام صادق علیه السّلام در جواب این سؤال که کمترین میزان مهریه در متعه چیست؟ فرمودند: مسواکی که بر آن دندان فشارد.

**[ترجمه]

«31»

وَ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام: فِی الْمُتْعَةِ یُجْزِیهَا الدِّرْهَمُ فَمَا فَوْقَهُ.

**[ترجمه]رسالة المتعة: از امام صادق علیه السّلام در خصوص متعه آمده است که «از یک درهم به بالا» برای مهریه کفایت کند.

**[ترجمه]

«32»

وَ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْهُ علیه السلام: کَفٌّ مِنْ طَعَامٍ أَوْ دَقِیقٍ أَوْ سَوِیقٍ أَوْ تَمْرٍ.

**[ترجمه]رسالة المتعة: امام صادق علیه السّلام در خصوص مهریه متعه فرمودند: به اندازه یک کف دست از غذا یا آرد یا خرما .

**[ترجمه]

«33»

وَ عَنِ ابْنِ بَکَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: فِی الرَّجُلِ یَلْقَی الْمَرْأَةَ فَیَقُولُ لَهَا تُزَوِّجِینِی نَفْسَکِ شَهْراً وَ لَا یُسَمِّی الشَّهْرَ بِعَیْنِهِ ثُمَّ یَمْضِی فَبَلَغَهَا بَعْدَ سِنِینَ فَقَالَ لَهُ شَهْرُهُ إِنْ کَانَ سَمَّاهُ فَإِنْ لَمْ یَکُنْ سَمَّاهُ فَلَا سَبِیلَ لَهُ عَلَیْهَا.

**[ترجمه]رسالة المتعة: امام صادق علیه السّلام در خصوص مردی گوید که با زنی ملاقات کرده و می گوید: برای یک ماه با من ازدواج کن، اما اسم آن ماه را نمی گوید. مدتها می گذرد و آن مرد دوباره آن زن را می بیند [چه حکمی دارد] امام می فرماید: اگر اسم ماه را مشخص می کرد، زن بر او حلال بود، ولی اگر ماه را مشخص نکرده باشد، دیگر هیچ حقی بر زن ندارد.

**[ترجمه]

«34»

وَ عَنِ ابْنِ قُولَوَیْهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ حَاتِمٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِدْرِیسَ عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْفَضْلِ عَنِ الْحَارِثِ بْنِ الْمُغِیرَةِ: أَنَّهُ سَأَلَ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام هَلْ یُجْزِی فِی الْمُتْعَةِ رَجُلٌ وَ امْرَأَتَانِ قَالَ نَعَمْ وَ یُجْزِیهِ رَجُلٌ وَاحِدٌ وَ إِنَّمَا ذَاکَ لِمَکَانِ الْبَرَاءَةِ وَ لِئَلَّا تَقُولَ فِی نَفْسِهَا هُوَ فُجُورٌ.

**[ترجمه]رسالة المتعة: حارث بن مغیره از ابا عبدالله علیه السّلام سؤال کرد: آیا در متعه، یک مرد می تواند دو زن را با هم متعه کند؟ امام علیه السّلام فرمودند: آری؛ چون این کار باعث می شود که زن پیش خود نگوید که فلان مرد دنبال فسق و فجور است، و این کار باعث برائت مرد از فسق و فجور می شود.

**[ترجمه]

«35»

وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ وَ

ص: 308

مُحَسِّنٍ عَنْ أَبَانٍ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ حُمْرَانَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: قُلْتُ أَتَزَوَّجُ الْمُتْعَةَ بِغَیْرِ شُهُودٍ قَالَ لَا إِلَّا أَنْ تَکُونَ مِثْلَکَ.

**[ترجمه]رسالة المتعة: حمران از اباعبدالله علیه السّلام نقل می کند که گفتم: آیا می توانم بدون شهود متعه کنم؟ حضرت فرمودند: خیر، مگر اینکه زن نیز مانند تو باشد.

**[ترجمه]

«36»

وَ عَنِ ابْنِ قُولَوَیْهِ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ عُرْوَةَ عَنْ عَبْدِ الْحَمِیدِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ: فِی الْمُتْعَةِ قَالَ لَیْسَ مِنَ الْأَرْبَعِ لِأَنَّهَا لَا تُطَلَّقُ وَ لَا تَرِثُ.

**[ترجمه]رسالة المتعة: محمد بن مسلم درباره متعه گفت: متعه جزء چهار همسر اصلی نمی باشد، زیرا طلاق و ارث ندارد.

**[ترجمه]

«37»

وَ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَی قَالَ: سُئِلَ الصَّادِقُ علیه السلام عَنِ الْمُتْعَةِ هِیَ مِنَ الْأَرْبَعَةِ قَالَ لَا وَ لَا مِنَ السَّبْعِینَ.

**[ترجمه]رسالة المتعة: از امام صادق علیه السّلام درباره متعه سؤال شد که آیا متعه جزء چهار همسر اصلی است؟ فرمودند: خیر، حتی اگر هفتاد متعه باشد.

**[ترجمه]

«38»

وَ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ: أَنَّهُ ذَکَرَ لِلصَّادِقِ علیه السلام الْمُتْعَةَ هَلْ هِیَ مِنَ الْأَرْبَعِ فَقَالَ تَزَوَّجْ مِنْهُنَّ أَلْفاً.

**[ترجمه]رسالة المتعة: ابوبصیر از امام صادق علیه السّلام سؤال کرد که آیا متعه جزء چهار همسر اصلی است؟ فرمودند: هزار نفر را متعه کن.

**[ترجمه]

«39»

وَ عَنْ عُمَرَ بْنِ أُذَیْنَةَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ الْبَزَنْطِیِّ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ علیه السلام أَنَّهَا مِنَ الْأَرْبَعِ.

**[ترجمه]رسالة المتعة: عمر بن أذینه گفت: به امام صادق علیه السّلام گفتم، و بزنطی به نقل از موسی بن جعفر علیه السّلام آورده که متعه جزء چهار همسر اصلی است.

**[ترجمه]

«40»

وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ فَضْلٍ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ علیه السلام: فِی الْمَرْأَةِ الْحَسْنَاءِ الْفَاجِرَةِ هَ لْ یَجُوزُ لِلرَّجُلِ أَنْ یَتَمَتَّعَ بِهَا یَوْماً أَوْ أَکْثَرَ قَالَ إِذَا کَانَتْ مَشْهُورَةً بِالزِّنَا فَلَا یَتَمَتَّعْ بِهَا وَ لَا یَنْکِحْهَا.

**[ترجمه]رسالة المتعة: از ابوالحسن موسی بن جعفر علیه السّلام در خصوص متعه با زنی زیبا روی ولی بدکاره سؤال شد که آیا مرد می تواند یک روز یا بیشتر با او متعه کند؟ فرمودند: اگر مشهور به زنا باشد، نباید با او متعه یا ازدواج کند.

**[ترجمه]

«41»

وَ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ جَرِیرٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فِی الْمَرْأَةِ تُزْنَی عَلَیْهَا أَ یُتَمَتَّعُ بِهَا قَالَ أَ رَأَیْتَ ذَلِکَ قُلْتُ لَا وَ لَکِنَّهَا تُرْمَی بِهِ قَالَ نَعَمْ یُتَمَتَّعُ بِهَا عَلَی أَنَّکَ تُغَادِرُ وَ تُغْلِقُ بَابَکَ.

**[ترجمه]رسالة المتعة: حسن بن جریر گوید: از ابا عبدالله علیه السّلام در خصوص زنی که نسبت زنا به او داده می شود سؤال کردم، که آیا متعه با او صحیح است؟ فرمودند: آیا تو خود دیده ای؟ گفت: خیر ولی به او اتهام زنا وارد می شود. فرمود: می شود متعه کرد، چون تو می روی و در خانه ات را می بندی.

**[ترجمه]

«42»

وَ عَنِ الْحَسَنِ أَیْضاً عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام: فِی المَرْأَةِ الْفَاجِرَةِ هَلْ یَحِلُّ تَزْوِیجُهَا قَالَ نَعَمْ إِذَا هُوَ اجْتَنَبَهَا حَتَّی تَنْقَضِیَ عِدَّتُهَا بِاسْتِبْرَاءِ رَحِمِهَا مِنْ مَاءِ الْفُجُورِ فَلَهُ أَنْ یَتَزَوَّجَهَا بَعْدَ أَنْ یَقِفَ عَلَی تَوْبَتِهَا.

**[ترجمه]رسالة المتعة: حسن بن جریر گوید: از امام صادق علیه السّلام درباره حلال بودن ازدواج با زن فاجر سؤال شد، در جواب فرمودند: آری، اگر مرد آن زن را از فجور دور سازد تا عده اش به پایان رسد و رحم او پاک شود، می تواند با آن زن ازدواج کند، بعد از اینکه از توبه او مطمئن شود.

**[ترجمه]

«43»

وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ علیه السلام قَالَ: مَنْ شُهِرَ بِالزِّنَا أَوْ أُقِیمَ عَلَیْهِ حَدٌّ فَلَا تَزَوَّجْهُ.

**[ترجمه]رسالة المتعة: امام محمد باقر علیه السّلام فرمودند: هر کس به زنا شهره شد یا بر او حد جاری شد، با او ازدواج نکن.

**[ترجمه]

«44»

وَ عَنْ أَبَانِ بْنِ تَغْلِبَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام الرَّجُلُ یَتَزَوَّجُ مُتْعَةً إِلَی شَهْرٍ فَهَلْ یَجُوزُ أَنْ یَزِیدَهَا فِی أَجْرِهَا وَ یَزْدَادَ فِی الْأَیَّامِ قَبْلَ أَنْ یَقْضِیَ أَیَّامُهُ؟

ص: 309

فَقَالَ لَا یَجُوزُ شَرْطَانِ فِی شَرْطٍ قُلْتُ وَ کَیْفَ یَصْنَعُ قَالَ یَتَصَدَّقُ عَلَیْهَا بِمَا بَقِیَ مِنَ الْأَیَّامِ ثُمَّ یَسْتَأْنِفُ شَرْطاً جَدِیداً.

**[ترجمه]رسالة المتعة: أبان بن تغلب گوید: به امام جعفر صادق علیه السّلام گفتم که شخصی با زنی برای یک ماه متعه می کند، آیا جایز است که قبل از اینکه زمان متعه به پایان رسد، در اجرت و مدت او بیافزاید ؟ فرمودند: جایز نیست دو شرط را بر یک شرط اضافه کردن، گفتم: پس چه کند، فرمودند: مدتی را که باقی مانده به زن ببخشد و سپس شرط را جدید (متعه جدید) کند.

**[ترجمه]

«45»

وَ عَنْ عُمَرَ بْنِ حَنْظَلَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: أَتَزَوَّجُ الْمَرْأَةَ شَهْراً فَتُرِیدُ مِنِّی الْمَهْرَ کَامِلًا وَ أَتَخَوَّفُ أَنْ تُخْلِفَنِی قَالَ احْبِسْ مَا قَدَرْتَ فَإِنْ هِیَ أَخْلَفَتْکَ فَخُذْ مِنْهَا بِقَدْرِ مَا تُخْلِفُکَ.

**[ترجمه]رسالة المتعة: عمر بن حنظله گوید: از امام جعفر صادق علیه السلام سؤال کردم: زنی را برای یک ماه متعه می کنم ولی او مهر کامل را از من طلب می کند و من می ترسم که خلف وعده کند. فرمودند: تا جائی که می توانی مهریه را نگهدار، اگر خلف وعده کرد، تو نیز به اندازه ای که خلف وعده کرد، از او بازگیر.

**[ترجمه]

«46»

عَنْ سَمَاعَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: قُلْتُ لَهُ رَجُلٌ إِلَی أَنْ قَالَ إِنَّکَ لَا تُدْخِلْ فَرْجَکَ فِی فَرْجِی وَ تَلَذَّذْ بِمَا شِئْتَ قَالَ لَیْسَ لَهُ مِنْهَا إِلَّا مَا شَرَطَ.

**[ترجمه]رسالة المتعة: سماعه گوید: به اباعبدالله علیه السّلام گفتم: مردی (متعه می کند و زن ش-رط می گذارد) که دخول انجام نشود ولی هرگونه که می خواهی لذت ببر. امام فرمودند: بر مرد آنچه که زن شرط کرده، جایز است.

**[ترجمه]

«47»

وَ عَنْ عِیسَی بْنِ یَزِیدَ قَالَ: کَتَبْتُ إِلَی أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام فِی رَجُلٍ تَکُونُ فِی مَنْزِلِهِ امْرَأَةٌ تَخْدُمُهُ فَیَکْرَهُ النَّظَرَ إِلَیْهَا فَیَتَمَتَّعُ بِهَا وَ الشَّرْطُ أَنْ لَا یَفْتَضَّهَا فَکَتَبَ لَا بَأْسَ بِالشَّرْطِ إِذَا کَانَتْ مُتْعَةً.

**[ترجمه]رسالة المتعة: عیسی بن یزید گوید: به ابا جعفر علیه السّلام نوشتم که زنی در منزل مردی خدمت می کند، مرد کراهت دارد به او نگاه کند و از او لذت ببرد و شرط این است که دخول نکند. امام علیه السّلام نوشتند: اشکالی ندارد، به شرط اینکه آن زن متعه باشد .

**[ترجمه]

«48»

وَ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: لَا بَأْسَ أَنْ یَتَمَتَّعَ بِالْمَرْأَةِ عَلَی حُکْمِهِ وَ لَکِنْ لَا بُدَّ أَنْ یُعْطِیَهَا شَیْئاً لِأَنَّهُ إِنْ حَدَثَ بِهَا حَدَثٌ لَمْ یَکُنْ لَهُ مِیرَاثٌ.

**[ترجمه]رسالة المتعة: امام جعفر صادق علیه السّلام فرمودند: اشکالی در متعه با زن با شروط مشخص خود نیست، اما باید که مرد به زن چیزی بدهد، زیرا اگر برای زن حادثه پیش آید، ارث نمی برد.

**[ترجمه]

«49»

وَ عَنْ أَبَانِ بْنِ تَغْلِبَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: فِی الْمَرْأَةِ الْحَسْنَاءِ تُرَی فِی الطَّرِیقِ وَ لَا یُعْرَفُ أَنْ تَکُونَ ذَاتَ بَعْلٍ أَوْ عَاهِرَةً فَقَالَ لَیْسَ هَذَا عَلَیْکَ إِنَّمَا عَلَیْکَ أَنْ تُصَدِّقَهَا فِی نَفْسِهَا.

**[ترجمه]رسالة المتعة: از امام صادق علیه السّلام درباره زنی سؤال شد که در راهی دیده می شود، ولی مشخص نیست که آیا همسر دارد یا بدکاره است. آیا متعه با او صحیح است؟ فرمودند: این مسئله بر عهده تو نیست، بلکه باید حرف او را باور کنی.

**[ترجمه]

«50»

وَ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عُبَیْدٍ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ أَبِیهِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ علیه السلام عَنْ تَزْوِیجِ الْمُتْعَةِ وَ قُلْتُ أَتَّهِمُهَا بِأَنَّ لَهَا زَوْجاً یَحِلُّ لِیَ الدُّخُولُ بِهَا قَالَ علیه السلام أریتک [أَ رَأَیْتَکَ] إِنْ سَأَلْتَهَا الْبَیِّنَةَ عَلَی أَنْ لَیْسَ لَهَا زَوْجٌ تَقْدِرُ عَلَی ذَلِکَ.

**[ترجمه]رسالة المتعة: از ابا الحسن علیه السّلام درباره ازدواج متعه سؤال شد که زنی را مشکوک به داشتن همسر می دانم، آیا جایز است که با او متعه کنم؟ فرمودند: اگر از او سؤال کنی که همسر داری و او نفی کند، می توانی با او ازدواج کنی.

**[ترجمه]

«51»

وَ عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ شَمُّونٍ قَالَ: کَتَبَ أَبُو الْحَسَنِ علیه السلام إِلَی بَعْضِ مَوَالِیهِ لَا تُلِحُّوا فِی الْمُتْعَةِ إِنَّمَا عَلَیْکُمْ إِقَامَةُ السُّنَّةِ وَ لَا تَشْتَغِلُوا بِهَا عَنْ فُرُشِکُمْ وَ حَلَائِلِکُمْ فَیَکْفُرْنَ وَ یَدَّعِینَ عَلَی الْآمِرِینَ لَکُمْ بِذَلِکَ وَ یَلْعَنُونَا.

**[ترجمه]رسالة المتعة: ابوالحسن امام جعفر علیه السّلام به یکی از موالی خود نوشتند: در باب متعه پافشاری نکنید، بر شماست که فقط سنت پیامبر را به جای آورید و به جای همسر اصلی خود، با متعه خود را مشغول نسازید، چرا که زنان حلال شما کفر می ورزند و به کسانی که شما را امر به متعه می کنند، نفرین می فرستند.

**[ترجمه]

«52»

وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ یَقْطِینٍ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ علیه السلام: فِی الْمُتْعَةِ قَالَ وَ مَا أَنْتَ وَ ذَاکَ

ص: 310

قَدْ أَغْنَی اللَّهُ عَنْهَا قُلْتُ إِنَّمَا أَرَدْتُ أَنْ أَعْلَمَهَا قَالَ هِیَ فِی کِتَابِ عَلِیٍّ علیه السلام.

**[ترجمه]رسالة المتعة: علی بن یقطین از امام موسی بن جعفر علیه السّلام درباره متعه روایت کند و گوید که امام کاظم علیه السّلام فرمودند: تو را با متعه چه کار، در حالی که خداوند تو را بی نیاز ساخته. گفتم: فقط خواستم که درباره آن بدانم. فرمود: متعه در کتاب علی علیه السّلام آمده است.

**[ترجمه]

«53»

وَ عَنِ الْفَضْلِ أَنَّهُ سَمِعَ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ: فِی الْمُتْعَةِ وَ نَحْوِهَا أَ مَا یَسْتَحِی أَحَدُکُمْ أَنْ یُرَی فِی مَوْضِعِ الْعَوْرَةِ فَیَدْخُلَ بِذَلِکَ عَلَی صَالِحِ إِخْوَانِهِ وَ أَصْحَابِهِ (1).

**[ترجمه]رسالة المتعة: امام صادق علیه السّلام درباره متعه و امثال آن فرمودند: هیچ کس از شما حیا نمی­کند که در موضع عورت دیده شود و بدین ترتیب بر برادران صالح خود وارد شود؟

**[ترجمه]

«54»

وَ عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا: أَنَّ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ لِأَصْحَابِهِ هَبُوا لِیَ الْمُتْعَةَ فِی الْحَرَمَیْنِ وَ ذَلِکَ أَنَّکُمْ تُکْثِرُونَ الدُّخُولَ عَلَیَّ فَلَا آمَنُ مِنْ أَنْ تُؤْخَذُوا فَیُقَالَ هَؤُلَاءِ مِنْ أَصْحَابِ جَعْفَرٍ علیه السلام.

قال جماعة من أصحابنا رضی الله عنهم العلة فی نهی أبی عبد الله علیه السلام عنها فی الحرمین أن أبان بن تغلب کان أحد رجال أبی عبد الله علیه السلام و المروی عنهم فتزوج امرأة بمکة و کان کثیر المال فخدعته المرأة حتی أدخلته صندوقا لها ثم بعثت إلی الحمالین فحملوه إلی باب الصفا ثم قالوا یا أبان هذا باب الصفا و إنا نرید أن ننادی علیک هذا أبان بن تغلب أراد أن یفجر بامرأة فافتدی نفسه بعشرة آلاف درهم فبلغ ذلک أبا عبد الله علیه السلام فقال لهم وهبوها لی فی الحرمین.

**[ترجمه]رسالة المتعة: امام صادق علیه السّلام فرمودند: متعه را در حرمین بر من ببخشید، زیرا شما بسیار بر من وارد می شوید و من می ترسم که به خاطر متعه مؤاخذه شوید و گفته شود: اینها از اصحاب جعفر هستند .

-

جماعتی از اصحاب امام علیه السّلام در خصوص نهی امام جعفر صادق علیه السّلام از متعه در حرمین گفته اند که ابان ابن تغلب که یکی از یاران امام صادق علیه السّلام بود، با زنی در مکه ازدواج کرد. وی ثروتمند بود و زن او را فریب داده، درون صندوقی گذاشت، سپس به باربران پیغام فرستاد و صندوق را به باب صفا برده و به أبان گفتند: این باب صفا است و ما می خواهیم ندا دهیم که این شخص أبان بن تغلب است که قصد داشته با زنی فسق و فجور کند. أبان هم به بهای ده هزار درهم خویشتن را آزاد ساخت. این مطلب به اباعبدالله علیه السّلام رسید و ایشان فرمودند: متعه کردن در حرمین را بر من ببخشید.

**[ترجمه]

«55»

وَ رَوَی أَصْحَابُنَا عَنْ غَیْرِ وَاحِدٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: أَنَّهُ قَالَ لِإِسْمَاعِیلَ الْجُعْفِیِّ وَ عَمَّارٍ السَّابَاطِیِّ حَرَّمْتُ عَلَیْکُمَا الْمُتْعَةَ مِنْ قِبَلِی مَا دُمْتُمَا تَدْخُلَانِ عَلَیَّ وَ ذَلِکَ لِأَنِّی أَخَافُ [أَنْ] تُؤْخَذَا فَتُضْرَبَا وَ تُشْهَرَا فَیُقَالَ هَؤُلَاءِ أَصْحَابُ جَعْفَرٍ.

ص: 311


1- 1. فی هذه المواضع بیاض فی الأصل نحو کلمتین و فی أعلی الصفحة« لا بد أن یکتب الحمرة فی هذه المواضع و یستعلم من ملا محمّد رضا و ملا ذو الفقار ان شاء اللّه».

**[ترجمه]رسالة المتعة: امام جعفر صادق علیه السّلام به اسماعیل جعفی و عمار ساباطی فرمودند: مادامی که بر من وارد می شوید، من متعه را بر شما حرام می کنم؛ زیرا می ترسم مورد سرزنش واقع شوید، مضروب و مشهور به این کار شده و گفته شود: اینها یاران جعفر هستند .

**[ترجمه]

باب 10 أحکام المتعة

الأخبار

أقول

قد مضی بعض الأحکام فی باب وجوه النکاح.

**[ترجمه]قد مضی بعض الأحکام فی باب وجوه النکاح.

**[ترجمه]

«1»

مع، [معانی الأخبار] أَبِی عَنْ سَعْدٍ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ دَاوُدَ بْنِ إِسْحَاقَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْفَیْضِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنِ الْمُتْعَةِ فَقَالَ نَعَمْ إِذَا کَانَتْ عَارِفَةً قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ وَ إِنْ لَمْ تَکُنْ عَارِفَةً قَالَ فَاعْرِضْ عَلَیْهَا وَ قُلْ لَهَا فَإِنْ قَبِلَتْ فَتَزَوَّجْهَا وَ إِنْ أَبَتْ أَنْ تَرْضَی بِقَوْلِکَ فَدَعْهَا وَ إِیَّاکُمْ وَ الْکَوَاشِفَ وَ الدَّوَاعِیَ وَ الْبَغَایَا وَ ذَوَاتِ الْأَزْوَاجِ فَقُلْتُ مَا الْکَوَاشِفُ قَالَ اللَّوَاتِی یُکَاشِفْنَ وَ بُیُوتُهُنَّ مَعْلُومَةٌ وَ یُؤْتَیْنَ قُلْتُ فَالدَّوَاعِی قَالَ اللَّوَاتِی یَدْعُونَ إِلَی أَنْفُسِهِنَّ وَ قَدْ عُرِفْنَ بِالْفَسَادِ قُلْتُ فَالْبَغَایَا قَالَ الْمَعْرُوفَاتُ بِالزِّنَا قُلْتُ فَذَوَاتُ الْأَزْوَاجِ قَالَ الْمُطَلَّقَاتُ عَلَی غَیْرِ السُّنَّةِ(1).

**[ترجمه]معانی الاخبار: محمد بن الفیض گوید: از امام جعفر علیه السّلام درباره متعه سؤال کردم، فرمودند: جایز است، هر گاه زن عارفه یعنی با ایمان باشد. گفتم: فدایت شوم! اگر عارفه نباشد؟ فرمودند: طلب خود را بیان کن، اگر قبول کرد، با او ازدواج کن و اگر سرباز زد، او را رها کن. بپرهیزید از زنانی که خود را آشکار کنند و نشان دهند و نیز بدکاره ها و زن همسردار.

گفتم: کواشف چه کسانی هستند؟ فرمود: زنانی که خود را آشکار ساخته و خانه هایشان معلوم و مشهور است. گفتم: دواعی چه کسانی هستند؟ فرمود: آنهایی که به زنا معروفند. گفتم: همسرداران چه کسانی هستند؟ فرمود: زنان مطلقه­ای که سال آنها نگذشته. - . معانی الاخبار: 225 -

**[ترجمه]

«2»

ب، [قرب الإسناد] ابْنُ سَعْدٍ عَنِ الْأَزْدِیِّ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ مُوسَی علیه السلام عَنِ الْمُتْعَةِ أَ مِنَ الْأَرْبَعِ هِیَ فَقَالَ لَا(2).

**[ترجمه]قرب الاسناد: از ابوالحسن امام موسی کاظم علیه السّلام درباره متعه سؤال شد که آیا جزء چهار همسر اصلی می شوند؟ فرمودند: خیر. - . قرب الاسناد: 21 -

**[ترجمه]

«3»

ب، [قرب الإسناد] عَلِیٌّ عَنْ أَخِیهِ علیه السلام قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الرَّجُلِ هَلْ یَصْلُحُ لَهُ أَنْ یَتَزَوَّجَ الْمَرْأَةَ مُتْعَةً بِغَیْرِ بَیِّنَةٍ قَالَ إِذَا کَانَا مُسْلِمَیْنِ مَأْمُونَیْنِ فَلَا بَأْسَ.

**[ترجمه]قرب الاسناد: علی بن جعفر از برادرش امام موسی علیه السّلام در این خصوص سؤال کرد که آیا درست است شخصی با زنی بدون شاهد متعه کند ؟ فرمود: اگر مسلمان باشند و در امان، اشکالی ندارد .

**[ترجمه]

«4»

قَالَ: وَ سَأَلْتُهُ عَنِ الرَّجُلِ تَزَوَّجَ امْرَأَةً مُتْعَةً کَمْ مَرَّةً یُرَدِّدُهَا وَ یُعِیدُ التَّزْوِیجَ قَالَ مَا أَحَبَ (3).

**[ترجمه]قرب الاسناد: علی گوید: از برادرم امام موسی علیه السّلام سؤال کردم: مردی با زنی متعه می کند، چند بار می­تواند این کار را انجام دهد: فرمود: هر قدر که دوست دارد. - . قرب الاسناد: 109 -

**[ترجمه]

«5»

قَالَ: وَ سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ تَحْتَهُ امْرَأَةٌ أَرَادَ أَنْ یُقِیمَ عَلَیْهَا وَ یُمْهِرَهَا مَتَی یَفْعَلُ بِهَا ذَلِکَ قَبْلَ أَنْ یَنْقَضِیَ الْأَجَلُ أَوْ مِنْ بَعْدِهِ قَالَ إِنْ هُوَ زَادَهَا قَبْلَ أَنْ یَنْقَضِیَ

ص: 312


1- 1. معانی الأخبار ص 225.
2- 2. قرب الإسناد ص 21.
3- 3. نفس المصدر ص 109.

الْأَجَلُ لَمْ یُرِدْ بَیِّنَةً وَ إِنْ کَانَتِ الزِّیَادَةُ بَعْدَ انْقِضَاءِ الْأَجَلِ فَلَا بُدَّ مِنْ بَیِّنَةٍ(1).

**[ترجمه]قرب الاسناد: علی گوید: از برادرم درباره مردی سؤال کردم که زنی را به عنوان متعه در اختیار دارد و می خواهد که متعه را ادامه دهد و مهریه مقرر سازد، چه وقت باید این کار را بکند؟ قبل از اینکه زمان متعه به پایان رسد یا پس از آن؟ فرمود: اگر قصد داشت که پیش از پایان مدت متعه، زمان را افزایش دهد، نیازی به بینّه و شاهد ندارد ولی اگر پس از انقضای زمان عقد، قصد تمدید متعه را داشت، باید بینه و شاهد داشته باشد. - . قرب الاسناد: 110 -

**[ترجمه]

«6»

ب، [قرب الإسناد] ابْنُ عِیسَی عَنِ الْبَزَنْطِیِّ عَنِ الرِّضَا علیه السلام قَالَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام: عِدَّةُ الْمُتْعَةِ حَیْضَةٌ وَ قَالَ خَمْسَةٌ وَ أَرْبَعُونَ یَوْماً لِبَعْضِ أَصْحَابِهِ (2).

**[ترجمه]قرب الاسناد: امام محمد باقر علیه السّلام فرموده اند: عده در متعه، دیدن یک حیض کامل است، و به برخی از یاران هم چهل و پنج روز گفته است. - . قرب الاسناد: 159 -

**[ترجمه]

«7»

ب، [قرب الإسناد] ابْنُ عِیسَی عَنِ الْبَزَنْطِیِّ عَنِ الرِّضَا علیه السلام: فِی الرَّجُلِ یَتَزَوَّجُ الْمَرْأَةَ مُتْعَةً ثُمَّ یَتَزَوَّجُهَا رَجُلٌ مِنْ بَعْدِهِ ظَاهِراً فَسَأَلْتُهُ أَیُّ الرَّجُلَیْنِ أَوْلَی بِهَا فَقَالَ الزَّوْجُ الْأَوَّلُ وَ قَالَ الْبِکْرُ لَا تَتَزَوَّجُ مُتْعَةً إِلَّا بِإِذْنِ أَبِیهَا.

**[ترجمه]قرب الاسناد: بزنطی از امام رضا علیه السّلام روایت می کند: درباره مردی که با زنی ازدواج موقت می کند و پس از طلاق، زن با مرد دیگری ازدواج می کند، سؤال کردم: کدام یک از دو مرد نسبت به زن اولی تر هستند. امام فرمودند: همسر اولی و گفتند: دختر باکره فقط به اجازه پدر ازدواج موقت می کند.

**[ترجمه]

«8»

قَالَ: وَ سَأَلْتُهُ عَنِ الْمِیرَاثِ فَقَالَ کَانَ جَعْفَرٌ علیه السلام یَقُولُ نِکَاحٌ بِمِیرَاثٍ وَ نِکَاحٌ بِغَیْرِ مِیرَاثٍ إِنِ اشْتَرَطَتِ الْمِیرَاثَ کَانَ وَ إِنْ لَمْ تَشْتَرِطْ لَمْ یَکُنْ (3).

**[ترجمه]قرب الاسناد: البزنطی گوید: از امام رضا علیه السّلام درباره میراث پرسیدم: فرمودند: امام جعفر علیه السّلام می فرمودند: یک ازدواج به میراث است و یک ازدواج به غیر میراث؛ حال اگر زن میراث بردن را شرط گذاشت که میراث می برد و اگر شرط نگذاشت، ارث نمی برد. - . قرب الاسناد: 159 -

**[ترجمه]

«9»

قَالَ: وَ سَأَلْتُهُ مِنَ الْأَرْبَعِ هِیَ فَقَالَ اجْعَلُوهَا مِنَ الْأَرْبَعِ عَلَی الِاحْتِیَاطِ.

**[ترجمه]قرب الاسناد: بزنطی گوید: از امام رضا علیه السّلام پرسیدم: آیا متعه جزء چهار همسر اصلی است؟ فرمودند: بنا بر احتیاط، جزء چهار همسر اصلی قرار دهید.

**[ترجمه]

«10»

وَ قَالَ: فِی الْأَمَةِ یُتَمَتَّعُ بِهَا بِإِذْنِ أَهْلِهَا(4).

**[ترجمه]قرب الاسناد: و فرمودند: متعه کردن کنیز هم با اجازه خانواده اش است. - . قرب الاسناد: 160 -

**[ترجمه]

«11»

ب، [قرب الإسناد] ابْنُ عِیسَی عَنِ الْبَزَنْطِیِّ قَالَ: سَأَلْتُ الرِّضَا علیه السلام عَنْ رَجُلٍ تَکُونُ عِنْدَهُ الْمَرْأَةُ أَ یَحِلُّ لَهُ أَنْ یَتَزَوَّجَ أُخْتَهَا مُتْعَةً قَالَ لَا قُلْتُ إِنَّ زُرَارَةَ حَکَی عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام أَنَّمَا هُنَّ مِثْلُ الْإِمَاءِ یَتَزَوَّجُ مِنْهُنَّ مَا شَاءَ فَقَالَ هِیَ مِنَ الْأَرْبَعِ (5).

**[ترجمه]قرب الاسناد: البزنطی گوید: از امام رضا علیه السّلام سؤال کردم: آیا مردی که همسری دارد، می تواند خواهر او را متعه کند؟ فرمود: خیر. گفتم: زراره از امام باقر علیه السّلام حکایت کرده که آنها مانند کنیز می مانند و مرد می تواند هر قدر بخواهد با آنها ازدواج کند. امام رضا علیه السّلام فرمودند: کنیز جزء چهار همسر اصلی است. - . قرب الاسناد: 161 -

**[ترجمه]

«12»

ج، [الإحتجاج]: کَتَبَ الْحِمْیَرِیُّ إِلَی الْقَائِمِ علیه السلام یَسْأَلُهُ عَنِ الرَّجُلِ تَزَوَّجَ امْرَأَةً بِشَیْ ءٍ مَعْلُومٍ إِلَی وَقْتٍ مَعْلُومٍ وَ بَقِیَ لَهُ عَلَیْهَا وَقْتٌ فَجَعَلَهَا فِی حِلٍّ مِمَّا بَقِیَ لَهُ عَلَیْهَا وَ قَدْ کَانَتْ طَمِثَتْ قَبْلَ أَنْ یَجْعَلَهَا فِی حِلٍّ مِنْ أَیَّامِهَا بِثَلَاثَةِ أَیَّامٍ أَ یَجُوزُ أَنْ یَتَزَوَّجَهَا رَجُلٌ آخَرُ بِشَیْ ءٍ مَعْلُومٍ إِلَی وَقْتٍ مَعْلُومٍ عِنْدَ طُهْرِهَا مِنْ هَذِهِ الْحَیْضَةِ أَوْ یَسْتَقْبِلُ بِهَا حَیْضَةً أُخْرَی فَأَجَابَ تَسْتَقْبِلُ حَیْضَةً غَیْرَ تِلْکَ الْحَیْضَةِ لِأَنَّ أَقَلَّ تِلْکَ الْعِدَّةِ حَیْضَةٌ وَ طَهَارَةٌ تَامَّةٌ(6).

ص: 313


1- 1. قرب الإسناد ص 110.
2- 2. نفس المصدر ص 159.
3- 3. نفس المصدر ص 159.
4- 4. نفس المصدر ص 160.
5- 5. نفس المصدر ص 161.
6- 6. الاحتجاج ج 2 ص 311.

**[ترجمه]الاحتجاج: الحمیری به امام قائم علیه السّلام نامه نگاشت و سؤال کرد: مردی با زن برای مدتی معلوم و مهریه معلوم ازدواج می کند و مدت باقیمانده را بر او می بخشد در حالی که در روز سوم حیض است. آیا جایز است که مردی دیگر او را برای مدت و مهریه معلوم متعه کند، البته وقتی که از حیض فعلی پاک شود؟ امام علیه السّلام جواب دادند: زن باید به غیر از حیض فعلی، یک حیض و پاکی کامل [دیگر] بیند. - . الاحتجاج 2: 311 -

**[ترجمه]

«13»

فس، [تفسیر القمی]: فَمَا اسْتَمْتَعْتُمْ بِهِ مِنْهُنَ قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام فَمَا اسْتَمْتَعْتُمْ بِهِ مِنْهُنَّ إِلَی أَجَلٍ مُسَمّیً فَآتُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ فَرِیضَةً فَهَذِهِ الْآیَةُ دَلِیلٌ عَلَی الْمُتْعَةِ(1).

**[ترجمه]تفسیر القمی: امام صادق علیه السّلام فرمودند: آیه: «فما استمتعتم به منهن...»،{و زنانی را که مُتعه کرده اید، مَهرشان را به عنوان فریضه ای به آنان بدهید.} دلالت بر متعه دارد. - . تفسیر القمی 1: 136 -

**[ترجمه]

«14»

سن، [المحاسن] ابْنُ مَعْرُوفٍ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ عُرْوَةَ عَنْ عَبْدِ الْحَمِیدِ الطَّائِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام لِمَ لَا تُوَرَّثُ الْمَرْأَةُ عَمَّنْ یَتَمَتَّعُ بِهَا فَقَالَ لِأَنَّهَا مُسْتَأْجَرَةٌ وَ عِدَّتُهَا خَمْسَةٌ وَ أَرْبَعُونَ یَوْماً(2).

**[ترجمه]المحاسن: محمد بن مسلم گوید: به ابا جعفر امام محمد باقر علیه السّلام گفتم: چرا زنی که متعه می شود، از مرد ارثیه نمی برد؟ فرمودند: زیرا آن زن در حکم اجاره است و عده اش چهل و پنج روز. - . المحاسن: 330 -

**[ترجمه]

«15»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ [قَالَ] جَابِرُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: أَنَّهُمْ غَزَوْا مَعَهُ فَأَحَلَّ لَهُمُ الْمُتْعَةَ وَ لَمْ یُحَرِّمْهَا وَ کَانَ عَلِیٌّ علیه السلام یَقُولُ لَوْ لَا مَا سَبَقَنِی بِهِ ابْنُ الْخَطَّابِ یَعْنِی عُمَرَ مَا زَنَی إِلَّا شَقِیٌّ وَ کَانَ ابْنُ عَبَّاسٍ یَقُولُ فَمَا اسْتَمْتَعْتُمْ بِهِ مِنْهُنَّ إِلَی أَجَلٍ مُسَمّیً فَآتُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ وَ هَؤُلَاءِ یَکْفُرُونَ بِهَا وَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَحَلَّهَا وَ لَمْ یُحَرِّمْهَا(3).

**[ترجمه]تفسیر العیاشی: امام محمد باقر علیه السّلام فرمودند: جابر بن عبدالله به نقل از پیامبر صلّی الله علیه و آله گفته است: مسلمانان همراه رسول خدا صلّی الله علیه و آله جنگیدند و او متعه را برایشان حلال شمرد و حرام نکرد و امام علی علیه السّلام فرمودند: اگر عمر بن خطاب پیش از این متعه را حرام نمی ساخت، فقط آدمهای شقی و بدبخت زنا می کردند. ابن عباس گوید: {و زنانی را که مُتعه کرده اید، مَهرشان را به عنوان فریضه ای به آنان بدهید} آنها به این آیه و رسول خدا که آن را حلال نموده و حرامش نشمارده است، کفر می ورزند. - . تفسیر العیاشی 1: 233 -

**[ترجمه]

«16»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام: فِی الْمُتْعَةِ قَالَ نَزَلَتْ هَذِهِ الْآیَةُ فَمَا اسْتَمْتَعْتُمْ بِهِ مِنْهُنَّ فَآتُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ فَرِیضَةً وَ لا جُناحَ عَلَیْکُمْ فِیما تَراضَیْتُمْ بِهِ مِنْ بَعْدِ الْفَرِیضَةِ قَالَ لَا بَأْسَ بِأَنْ تَزِیدَهَا وَ تَزِیدَکَ إِذَا انْقَطَعَ الْأَجَلُ فِیمَا بَیْنَکُمَا تَقُولُ اسْتَحْلَلْتُکِ بِأَجَلٍ آخَرَ بِرِضًی مِنْهَا وَ لَا تَحِلُّ لِغَیْرِکَ حَتَّی یَنْقَضِیَ عِدَّتُهَا وَ عِدَّتُهَا حَیْضَتَانِ (4).

**[ترجمه]تفسیر العیاشی: ابوجعفر امام محمد باقر علیه السّلام درباره متعه فرمودند: این آیه نازل شده: {و زنانی را که مُتعه کرده اید، مَهرشان را به عنوان فریضه ای به آنان بدهید، و بر شما گناهی نیست که پس از [تعیین مبلغ] مقرّر، با یکدیگر توافق کنید [که مدت عقد یا مَهر را کم یا زیاد کنید].} و فرمودند: اشکالی ندارد که وقتی که مدت متعه به پایان رسید، زمان متعه را اضافه کنید. می گویی: تو را حلال خود قرار دادم، برای مدت معین دیگر، البته به رضایت زن و آن زن برای دیگری حلال نیست تا این-که ع-ده اش به پایان برسد و عده، دو حیض می باشد. - . تفسیر العیاشی 1: 233 -

**[ترجمه]

«17»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: کَانَ یَقْرَأُ فَمَا اسْتَمْتَعْتُمْ بِهِ مِنْهُنَّ إِلَی أَجَلٍ مُسَمًّی فَآتُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ فَرِیضَةً وَ لَا جُنَاحَ عَلَیْکُمْ فِیمَا تَرَاضَیْتُمْ بِهِ مِنْ بَعْدِ الْفَرِیضَةِ فَقَالَ هُوَ أَنْ یَتَزَوَّجَهَا إِلَی أَجَلٍ ثُمَّ یُحْدِثَ شَیْئاً بَعْدَ الْأَجَلِ (5).

ص: 314


1- 1. تفسیر القمّیّ ج 1 ص 136.
2- 2. المحاسن ص 330.
3- 3. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 233.
4- 4. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 233.
5- 5. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 234.

**[ترجمه]تفسیر العیاشی: امام محمد باقر علیه السّلام این آیه را می خواند: {و بر شما گناهی نیست که پس از [تعیین مبلغ] مقرّر، با یکدیگر توافق کنید [که مدت عقد یا مَهر را کم یا زیاد کنید].} و فرمود: یعنی با زنی برای مدت مشخصی ازدواج کند و پس از آن مدت، هر چیز [می تواند رخ دهد]. - . تفسیر العیاشی 1: 234 -

**[ترجمه]

«18»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ عَبْدِ السَّلَامِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: قُلْتُ مَا تَقُولُ فِی الْمُتْعَةِ قَالَ قَوْلُ اللَّهِ فَمَا اسْتَمْتَعْتُمْ بِهِ مِنْهُنَّ فَآتُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ فَرِیضَةً إِلَی أَجَلٍ مُسَمًّی وَ لَا جُنَاحَ عَلَیْکُمْ فِیمَا تَرَاضَیْتُمْ بِهِ مِنْ بَعْدِ الْفَرِیضَةِ قَالَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ أَ هِیَ مِنَ الْأَرْبَعِ قَالَ لَیْسَتْ مِنَ الْأَرْبَعِ إِنَّمَا هِیَ إِجَارَةٌ فَقُلْتُ إِنْ أَرَادَ أَنْ یَزْدَادَ وَ تَزْدَادَ قَبْلَ انْقِضَاءِ الْأَجَلِ الَّذِی أُجِّلَ قَالَ لَا بَأْسَ إِنْ یَکُنْ ذَلِکَ بِرِضًا مِنْهُ وَ مِنْهَا بِالْأَجَلِ وَ الْوَقْتِ وَ قَالَ یَزِیدُهَا بَعْدَ مَا یَمْضِی الْأَجَلُ (1).

**[ترجمه]تفسیر العیاشی: عبدالسلام می گوید: به امام جعفر صادق علیه السّلام گفتم: در خصوص متعه نظرتان چیست؟ فرمود: {و زنانی را که مُتعه کرده اید، مَهرشان را به عنوان فریضه ای به آنان بدهید، و بر شما گناهی نیست که پس از [تعیین مبلغ] مقرّر، با یکدیگر توافق کنید [که مدت عقد یا مَهر را کم یا زیاد کنید].} عبدالله سلام گوید: به امام عرض کردم، فدایت شوم، آیا متعه جزء چهار همسر اصلی است؟ فرمود: خیر، جزء چهار همسر نیست، متعه اجاره است. گفتم: اگر مرد و زن قصد کردند که پیش از پایان مدت معلوم در زمان بیافزایند [چگونه است؟] فرمود: اشکالی ندارد، اگر هر دو طرف، رضایت به وقت و زمان بدهند. و فرمود: بعد از اینکه مدت به پایان رسد، بر مدت می افزاید. - . تفسیر العیاشی 1: 234 -

**[ترجمه]

«19»

سر،(2)[السرائر] عَبْدُ اللَّهِ بْنُ بُکَیْرٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام یَقُولُ: فِی الرَّجُلِ یَتَزَوَّجُ الْمَرْأَةَ مُتْعَةً إِنَّهُمَا یَتَوَارَثَانِ إِذَا لَمْ یَشْتَرِطَا وَ إِنَّمَا الشَّرْطُ بَعْدَ النِّکَاحِ (3).

**[ترجمه]السرایر: امام محمد باقر علیه السّلام فرمودند: اگر مردی زن را متعه کند، از یکدیگر ارث می برند، اگر شرط و شروط نگذاشته باشند، و شرط هم بعد از نکاح است. - . السرائر: 483 -

**[ترجمه]

«20»

ین، [کتاب حسین بن سعید] و النوادر عَنِ النَّضْرِ عَنْ عَاصِمِ بْنِ حُمَیْدٍ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام عَنِ الْمُتْعَةِ فَقَالَ نَزَلَتْ فِی الْقُرْآنِ وَ هُوَ قَوْلُ اللَّهِ فَمَا اسْتَمْتَعْتُمْ بِهِ مِنْهُنَّ فَآتُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ فَرِیضَةً وَ لا جُناحَ عَلَیْکُمْ فِیما تَراضَیْتُمْ بِهِ مِنْ بَعْدِ الْفَرِیضَةِ قَالَ لَا بَأْسَ أَنْ تَزِیدَهَا وَ تَزِیدَکَ إِذَا انْقَطَعَ الْأَجَلُ فِیمَا بَیْنَکُمْ تَقُولُ لَهَا اسْتَحْلَلْتُکِ بِأَجَلٍ آخَرَ بِرِضَاهَا وَ لَا تَحِلُّ لِغَیْرِکَ حَتَّی تَنْقَضِیَ لَهَا عِدَّتُهَا وَ عِدَّتُهَا حَیْضَتَانِ (4).

**[ترجمه]کتاب حسین بن سعید و النوادر: ابو بصیر گوید: از ابا جعفر محمد باقر علیه السّلام درباره متعه پرسیدم. فرمود: در قرآن این آیه

نازل شده: {و زنانی را که مُتعه کرده اید، مَهرشان را به عنوان فریضه ای به آنان بدهید، و بر شما گناهی نیست که پس از [تعیین مبلغ] مقرّر، با یکدیگر توافق کنید [که مدت عقد یا مَهر را کم یا زیاد کنید]}. و اشکالی ندارد که زمانی که مدت به پایان رسید، در متعه بیافزایید. در این صورت به زن گویی: تو را برای مدت زمان دیگری حلال خود قرار دادم، البته به رضایت زن، و آن زن برای کس دیگری حلال نیست تا اینکه عده او سپری شود و عده اش دو حیض است. - . نوادر احمد بن محمد: 65 ملحق به فقه الرضا علیه السلام -

**[ترجمه]

«21»

ین، [کتاب حسین بن سعید] و النوادر النَّضْرُ عَنْ عَاصِمٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ حَدَّثَنِی جَابِرُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: أَنَّهُمْ غَزَوْا مَعَهُ فَأَحَلَّ لَهُمُ الْمُتْعَةَ وَ لَمْ یُحَرِّمْهَا قَالَ وَ کَانَ عَلِیٌّ علیه السلام یَقُولُ لَوْ لَا مَا سَبَقَنِی بِهِ ابْنُ الْخَطَّابِ مَا زَنَی إِلَّا الشَّقِیُّ قَالَ وَ کَانَ ابْنُ عَبَّاسٍ یَرَی الْمُتْعَةَ(5).

**[ترجمه]کتاب حسین بن سعید و النوادر: امام محمد باقر علیه السّلام فرمودند: جابر بن عبدالله به نقل از رسول خدا صلّی الله علیه و آله گفت: مسلمانان همراهشان جنگیدند، او نیز متعه را حلال کرد و حرام نداشت. جابر گوید: امام علی علیه السّلام می فرمود: اگر پیش از من عمر بن خطاب [متعه را حرام نمی کرد]، جز آدم شقی و بدبخت کسی زنا نمی کرد. جابر گوید: ابن عباس متعه را حلال می دید. - . نوادر احمد بن محمد: 66 -

**[ترجمه]

«22»

ین، [کتاب حسین بن سعید] و النوادر النَّضْرُ عَنْ عَاصِمٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام

ص: 315


1- 1. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 234.
2- 2. السرائر: 483.
3- 3. نوادر أحمد بن محمّد بن عیسی ص 65 ملحقا بفقه الرضا و کان الرمز( سن) للمحاسن و الصواب ما أثبتناه.
4- 4. نفس المصدر ص 66.
5- 5. نفس المصدر ص 66.

کَمِ الْمَهْرُ فِی الْمُتْعَةِ فَقَالَ مَا تَرَاضَیَا عَلَیْهِ إِلَی مَا شَاءَا مِنَ الْأَجَلِ قُلْتُ إِنْ حَبِلَتْ قَالَ هُوَ وَلَدُهُ فَإِنْ أَرَادَ أَنْ یَسْتَقْبِلَ أَمْرَهَا جَدِیداً فَعَلَ وَ لَیْسَ عَلَیْهَا الْعِدَّةُ مِنْهُ وَ عَلَیْهَا مِنْ غَیْرِهِ خَمْسٌ وَ أَرْبَعُونَ لَیْلَةً وَ إِنِ اشْتُرِطَ الْمِیرَاثُ فَهُمَا عَلَی شَرْطِهِمَا(1).

**[ترجمه]کتاب حسین بن سعید و النوادر: محمد بن مسلم گوید: از ابا عبدالله امام صادق علیه السّلام پرسیدم: مهریه در متعه چقدر

است؟ فرمودند: هر آنچه که دو طرف بر آن رضایت دادند، تا مدتی که خدا خواست. گفتم: اگر حامله شود؟ فرمود: بچه اوست و اگر خواست دوباره امر آن زن را تجدید کند، می­تواند و نیازی نیست که زن برای ازدواج مجدد با آن مرد عده نگه دارد، اما برای مرد دیگر باید چهل و پنج شب عده نگه دارد و اگر بر ارث بردن شرط کرده باشند، شرط بر آنها لازم الاجرا است. - . نوادر احمد بن محمد: 65 -

**[ترجمه]

«23»

ین، [کتاب حسین بن سعید] و النوادر النَّضْرُ عَنْ مُوسَی بْنِ بَکْرٍ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: عِدَّةُ الْمُتْعَةِ خَمْسٌ وَ أَرْبَعُونَ لَیْلَةً کَأَنِّی أَنْظُرُ إِلَی أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام یَعْقِدُ بِیَدِهِ خَمْسَةً وَ أَرْبَعِینَ یَوْماً فَإِذَا جَازَ الْأَجَلُ کَانَ فُرْقَةٌ بِغَیْرِ طَلَاقٍ فَإِذَا أَرَادَ أَنْ یَزْدَادَ فَلَا بُدَّ أَنْ یُصْدِقَهَا شَیْئاً قَلَّ أَوْ کَثُرَ فِی تَمَتُّعٍ أَوْ تَزْوِیجٍ غَیْرِ مُتْعَةٍ وَ لَا مِیرَاثَ بَیْنَهُمَا إِنْ مَاتَ أَحَدُهُمَا فِی ذَلِکَ الْأَجَلِ وَ لَهُ أَنْ یَتَمَتَّعَ وَ لَهُ امْرَأَةٌ إِنْ شَاءَ وَ إِنْ کَانَ مُقِیماً فِی مِصْرِهِ (2).

**[ترجمه]کتاب حسین بن سعید و النوادر: زراره از امام محمد باقر علیه السّلام روایت کند که امام علیه السّلام فرمودند: عده متعه چهل و پنج روز و شب است، در حالی که می دیدم امام علیه السّلام با دستانش چهل و پنج روز را را نشان می داد و فرمود: اگر مدت متعه تمام شود، بدون طلاق دادن، جدایی حاصل شود. و اگر مرد بخواهد که در مدت متعه بیافزاید، باید به زن چیزی بدهد، کم یا زیاد؛ و اگر یکی از طرفین در مدت متعه فوت شود، هیچ ارثی میان آنها نیست. مرد می­تواند که متعه کند، حتی اگر همسر داشته باشد و اگر در شهر خود ساکن باشد. - . نوادر احمد بن محمد: 65 -

**[ترجمه]

«24»

ین،(3)[کتاب حسین بن سعید] و النوادر صَفْوَانُ بْنُ یَحْیَی عَنْ بُکَیْرٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ وَ زُرَارَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: لِلْمُتْعَةِ خَمْسٌ وَ أَرْبَعُونَ لَیْلَةً(4).

**[ترجمه]کتاب حسین بن سعید و النوادر: امام محمد باقر علیه السّلام فرمودند: (عده) متعه چهل و پنج شب است. - . نوادر احمد بن محمد: 65 -

**[ترجمه]

«25»

ین، [کتاب حسین بن سعید] و النوادر صَفْوَانُ بْنُ یَحْیَی عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ بُکَیْرٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ وَ لا جُناحَ عَلَیْکُمْ فِیما تَراضَیْتُمْ بِهِ مِنْ بَعْدِ الْفَرِیضَةِ قَالَ مَا تَرَاضَوْا عَلَیْهِ مِنْ بَعْدِ النِّکَاحِ فَهُوَ جَائِزٌ وَ مَا کَانَ قَبْلَ النِّکَاحِ فَلَا یَجُوزُ إِلَّا بِرِضَاهَا.

**[ترجمه]کتاب حسین بن سعید و النوادر: عبدالله بن بکیر گوید: از امام جعفر صادق علیه السّلام درباره کلام خدا سؤال کردم: {و بر شما گناهی نیست که پس از [تعیین مبلغ] مقرّر، با یکدیگر توافق کنید [که مدت عقد یا مَهر را کم یا زیاد کنید.} فرمودند: آنچه را که بعد از نکاح رضایت دادند، جایز است، و آنچه را که قبل از نکاح باشد جایز نیست مگر با رضایت زن.

**[ترجمه]

«26»

ین، [کتاب حسین بن سعید] و النوادر فَضَالَةُ بْنُ أَیُّوبَ عَنِ الْعَلَاءِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَبِی یَعْفُورٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَتَزَوَّجُ الرَّجُلُ بِالْجَارِیَةِ مُتْعَةً فَقَالَ نَعَمْ إِلَّا أَنْ یَکُونَ لَهَا أَبٌ وَ الْجَارِیَةُ تستأمرها [یَسْتَأْمِرُهَا] کُلُّ أَحَدٍ إِلَّا أَبُوهَا(5).

**[ترجمه]نوادر احمد بن محمد: عبدالله بن أبی یعفور گوید: به امام صادق علیه السّلام گفتم: آیا مرد می تواند با جاریه و کنیز خود متعه کند؟ فرمودند: آری، مگر اینکه پدر داشته باشد، در این صورت باید از پدرش کسب تکلیف کند. - . نوادر احمد بن محمد: 65 -

**[ترجمه]

«27»

ین، [کتاب حسین بن سعید] و النوادر الْقَاسِمُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ جَمِیلِ بْنِ صَالِحٍ عَنْ أَبِی بَکْرٍ الْحَضْرَمِیِّ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: یَا أَبَا بَکْرٍ إِیَّاکُمْ وَ الْأَبْکَارَ أَنْ تَزَوَّجُوهُنَّ مُتْعَةً(6).

**[ترجمه]کتاب حسین بن سعید و النوادر: ابوبکر حضرمی گوید: امام جعفر صادق علیه السّلام فرمودند: ای أبابکر! بپرهیزید از متعه کردن دختران باکره. - . نوادر احمد بن محمد: 65 -

**[ترجمه]

«28»

ین، [کتاب حسین بن سعید] و النوادر صَفْوَانُ عَنِ ابْنِ مُسْکَانَ عَنِ الْمُعَلَّی بْنِ خُنَیْسٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام مَا یُجْزِی فِی الْمُتْعَةِ مِنَ الشُّهُودِ قَالَ رَجُلَانِ أَوْ رَجُلٌ وَ امْرَأَتَانِ

ص: 316


1- 1. نفس المصدر ص 65.
2- 2. نفس المصدر ص 65.
3- 3. هذا الحدیث من هامش طبعة الکمبانیّ و لیس فی الأصل.
4- 4. نفس المصدر ص 65.
5- 5. نفس المصدر ص 65.
6- 6. نفس المصدر ص 65.

تُشْهِدُهُمَا قُلْتُ فَإِنْ لَمْ یَجِدْ أَحَداً قَالَ إِنَّهُ لَا یَجُوزُ لَهُمْ قُلْتُ أَ رَأَیْتَ إِنْ أَشْفَقُوا أَنْ یَعْلَمَ بِهِمْ أَحَدٌ یُجْزِیهِمْ رَجُلٌ وَاحِدٌ قَالَ نَعَمْ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ أَ کَانَ الْمُسْلِمُونَ عَلَی عَهْدِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَتَزَوَّجُونَ الْمُتْعَةَ بِغَیْرِ شُهُودٍ قَالَ لَا قُلْتُ کَمِ الْعِدَّةُ قَالَ خَمْسٌ وَ أَرْبَعُونَ لَیْلَةً(1).

**[ترجمه]کتاب حسین بن سعید و النوادر: معلی بن خنیس گوید: به امام جعفر صادق علیه السّلام عرض کردم: در متعه چند شاهد کفایت می کند؟ فرمود: دو مرد، یا یک مرد و دو زن. گفتم: اگر کسی را نیافت؟ فرمودند: جایز نیست. گفتم: اگر بترسند که از آنها خبردار شوند، آیا یک شاهد مرد کفایت می کند؟ فرمود: آری. گفتم: فدایتان شوم، مسلمانان در زمان رسول خدا بدون شهود متعه می کردند؟ فرمودند: خیر، گفتم: عده چقدر است؟ فرمودند: چهل و پنج شب. - . نوادر احمد بن محمد: 65 -

**[ترجمه]

«29»

ین، [کتاب حسین بن سعید] و النوادر ابْنُ مُسْکَانَ عَنْ عُمَرَ بْنِ حَنْظَلَةَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنْ شُرُوطِ الْمُتْعَةِ قَالَ یُشَارِطُهَا عَلَی مَا شَاءَ مِنَ الْعَطِیَّةِ وَ یَشْتَرِطُ الْوَلَدَ إِنْ أَرَادَ أَوْلَاداً وَ لَیْسَ بَیْنَهُمَا مِیرَاثٌ وَ الْعِدَّةُ خَمْسٌ وَ أَرْبَعُونَ لَیْلَةً وَ إِنْ أَرَادَ أَنْ یُمْسِکَهَا فَإِذَا بَلَغَ أَجْلُهَا فَلْیُجَدِّدْ أَجَلًا آخَرَ وَ یَتَرَاضَیَانِ عَلَی مَا شَاءَا مِنَ الْأَجْرِ(2).

**[ترجمه]کتاب حسین بن سعید و النوادر: عمر بن حنظله گوید: از امام جعفر صادق علیه السّلام درباره شروط متعه پرسیدم. فرمودند: مرد با زن بر آنچه از عطایا و مهریه بخواهد شرط می گذارد و اگر فرزندی بخواهد، برای فرزند هم شرط می­گذارد. و ارثیه میان آنها نیست و عده هم چهل و پنج شب است. و اگر مرد بخواهد که زن را نگه دارد، در پایان مدت معلوم شده، باید زمان جدیدی را تعیین کنند و بر أجرت نیز به توافق برسند. - . نوادر احمد بن محمد: 65 -

**[ترجمه]

«30»

ین، [کتاب حسین بن سعید] و النوادر ابْنُ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ أُذَیْنَةَ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ الْفَضْلِ الْهَاشِمِیِّ قَالَ: سَأَلْتُهُ [سَأَلْتُ] أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنِ الْمُتْعَةِ فَقَالَ أبو [الْقَ] عَبْدَ الْمَلِکِ بْنَ جُرَیْحٍ فَسَلْهُ عَنْهَا فَإِنَّ عِنْدَهُ مِنْهَا عِلْماً فَلَقِیتُهُ فَأَمْلَی عَلَیَّ مِنْهَا شَیْئاً کَثِیراً فَکَانَ فِیمَا رَوَی لِی قَالَ لَیْسَ فِیهَا وَقْتٌ وَ لَا عَدَدٌ إِنَّمَا هِیَ بِمَنْزِلَةِ الْإِمَاءِ یَتَزَوَّجُ مِنْهُنَّ کَمْ شَاءَ بِغَیْرِ وَلِیٍّ وَ لَا شُهُودٍ وَ إِذَا انْقَضَی الْأَجَلُ بَانَتْ مِنْهُ بِغَیْرِ طَلَاقٍ وَ عِدَّتُهَا حَیْضَةٌ إِنْ کَانَتْ تَحِیضُ وَ إِنْ کَانَتْ لَا تَحِیضُ شَهْرٌ فَانْطَلَقْتُ بِالْکِتَابِ إِلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَعَرَضْتُهُ عَلَیْهِ فَقَالَ صَدَقَ وَ أَقَرَّ بِهِ قَالَ عُمَرُ بْنُ أُذَیْنَةَ وَ کَانَ زُرَارَةُ یَقُولُ هَذَا وَ یَحْلِفُ بِاللَّهِ أَنَّهُ الْحَقُّ إِلَّا أَنَّهُ کَانَ یَقُولُ إِنْ کَانَتْ تَحِیضُ فَحَیْضَةٌ وَ إِنْ کَانَتْ لَا تَحِیضُ فَشَهْرٌ وَ نِصْفٌ (3).

**[ترجمه]کتاب حسین بن سعید و النوادر: اسماعیل بن فضل هاشمی گوید که از ابو عبدالملک بن جریح درباره متعه پرسیدم، او گفت: در این باره از امام جعفر صادق علیه السّلام بپرسید، زیرا وی در این باره علم دارد و برای من چیز های زیادی گفته است، از جمله اینکه: در متعه وقت مشخص و تعداد مشخصی نیست و متعه مانند کنیزان هستند و می شود بدون ولی و شاهد با آنها ازدواج کرد. و هر وقت هم که مدت متعه تمام شد، زن بدون طلاق از مرد دور می شود. و عده زن هم یک حیض کامل است، اگر حیض شود؛ و اگر یائسه باشد، یک ماه. من نوشته ها را نزد امام جعفر علیه السّلام بردم و عرضه داشتم، فرمودند: درست گفته است. و آن مطالب را تایید کردند. عمر بن أذینه گوید: زراره هم این را می گفت و قسم می خورد که حقیقت دارد، جز اینکه اگر زن حیض شود، عدّه او دیدن یک حیض است و اگر یائسه باشد، یک ماه و نیم عده اوست. - . نوادر احمد بن محمد: 65 -

**[ترجمه]

«31»

ین، [کتاب حسین بن سعید] و النوادر مُحَمَّدُ بْنُ أَبِی عُمَیْرٍ عَنِ ابْنِ أُذَیْنَةَ عَنْ زُرَارَةَ قَالَ: جَاءَ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ عُمَیْرٍ إِلَی أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام فَقَالَ مَا تَقُولُ فِی مُتْعَةِ النِّسَاءِ فَقَالَ أَحَلَّهَا اللَّهُ فِی کِتَابِهِ وَ عَلَی لِسَانِ نَبِیِّهِ فَهِیَ حَلَالٌ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ فَقَالَ یَا أَبَا جَعْفَرٍ مِثْلُکَ یَقُولُ هَذَا وَ قَدْ حَرَّمَهَا أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عُمَرُ فَقَالَ وَ إِنْ کَانَ فَعَلَ فَقَالَ إِنِّی أُعِیذُکَ أَنْ تُحِلَّ شَیْئاً قَدْ حَرَّمَهُ عُمَرُ فَقَالَ وَ أَنْتَ عَلَی قَوْلِ صَاحِبِکَ وَ أَنَا عَلَی قَوْلِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَهَلُمَّ فَأُلَاعِنُکَ أَنَّ الْقَوْلَ مَا قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ أَنَّ الْبَاطِلَ مَا قَالَ صَاحِبُکَ قَالَ فَأَقْبَلَ عَلَیْهِ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ عُمَیْرٍ فَقَالَ یَسُرُّکَ أَنَّ نِسَاءَکَ

ص: 317


1- 1. نفس المصدر ص 65.
2- 2. نفس المصدر ص 65.
3- 3. نفس المصدر ص 66.

وَ بَنَاتِکَ وَ أَخَوَاتِکَ وَ بَنَاتِ عَمِّکَ یَفْعَلْنَ فَأَعْرَضَ عَنْهُ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام وَ عَنْ مَقَالَتِهِ حِینَ ذَکَرَ نِسَاءَهُ وَ بَنَاتِ عَمِّهِ (1).

**[ترجمه]کتاب حسین بن سعید و النوادر: عبدالله بن عمیر خدمت امام محمد باقر علیه السّلام آمد و گفت: درباره متعه زنان چه می­گویی؟ امام فرمودند: خداوند آن را در قرآن و بر زبان پیامبرش حلال ساخته و حلال است تا در روز قیامت. عبدالله گفت: آیا شخصی چون تو چنین گوید، در حالی که امیرالمؤمنین عمر آن را حرام کرده؟ امام فرمود: او چنین کرده. عبدالله گفت: من نصیحت می کنم چیزی را که عمر حرام ساخته، حلال نشماری. امام علیه السّلام فرمود: تو بر قول مولایت باش و من بر قول رسول الله صلّی الله علیه و آله، پس [هر آنچه سند داری] بیاور تا بر تو بانگ برآرم که سخن درست همان است که رسول خدا گفته و سخن باطل آن است که مولای تو گفته. عبدالله بن عمیر روی به امام علیه السّلام کرد و گفت: آیا تو را اینکه زنانت، خواهرانت و دختران عمویت چنین کنند، خشنود می کند؟ امام محمد باقر علیه السّلام وقتی سخن زنان و دختران عمویش به میان آمد، از عبدالله و سخن گفتن با وی روی برگرداند و رفت. - . نوادر احمد بن محمد: 66 -

**[ترجمه]

«32»

ین، [کتاب حسین بن سعید] و النوادر ابْنُ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: إِنَّمَا جُعِلَتِ الْبَیِّنَاتُ لِلنَّسَبِ وَ الْمَوَارِیثِ وَ الْحُدُودِ(2).

**[ترجمه]کتاب حسین بن سعید و النوادر: امام جعفر صادق علیه السّلام فرمودند: شهود و بینات برای تعیین نام و نسبت و میراث و حدود شرعی وضع شده است. - . نوادر احمد بن محمد: 66 -

**[ترجمه]

«33»

ین، [کتاب حسین بن سعید] و النوادر ابْنُ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ جَمِیلِ بْنِ صَالِحٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مَرْوَانَ أَبُو عَبْدِ الْمَلِکِ بْنِ عُمَرَ قَالَتْ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنِ الْمُتْعَةِ فَقَالَ إِنَّ أَمْرَهَا شَدِیدٌ فَاتَّقُوا الْأَبْکَارَ(3).

**[ترجمه]کتاب حسین بن سعید و النوادر: امام صادق علیه السّلام درباره متعه فرمودند: امر متعه سخت است، و از متعه باکره ها بپرهیزید. - . نوادر احمد بن محمد: 66 -

**[ترجمه]

«34»

ین، [کتاب حسین بن سعید] و النوادر ابْنُ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ بُکَیْرٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: مَا کَانَ مِنْ شَرْطٍ قَبْلَ النِّکَاحِ هَدَمَ النِّکَاحَ وَ مَا کَانَ بَعْدَ النِّکَاحِ فَهُوَ نِکَاحٌ.

قَالَ لِی مُحَمَّدُ بْنُ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنِ الْمُتْعَةِ فَقَالَ لَا تُدَنِّسْ نَفْسَکَ بِهَا(4).

**[ترجمه]کتاب حسین بن سعید و النوادر: امام جعفر صادق علیه السّلام فرمودند: هر شرطی که پیش از نکاح گذاشته شود نکاح را نابود می کند و هر شرطی که بعد از نکاح باشد صحیح است. عبدالله بن سنان گوید: از امام جعفر صادق علیه السّلام درباره متعه پرسیدم، فرمود: خودت را به آن آلوده نکن. - . نوادر احمد بن محمد: 66 -

**[ترجمه]

«35»

ین، [کتاب حسین بن سعید] و النوادر سَمِعْتُ ابْنَ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ یَقْطِینٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ علیه السلام عَنِ الْمُتْعَةِ قَالَ وَ مَا أَنْتَ وَ ذَاکَ وَ قَدْ أَغْنَاکَ اللَّهُ عَنْهَا قُلْتُ إِنَّمَا أَرَدْتُ أَنْ أَعْلَمَهَا قَالَ فِی کِتَابِ عَلِیٍّ قَدْ تَزِیدُهَا وَ تَزْدَادُ فَقَالَ وَ هَلْ یُطَیِّبُهُ إِلَّا ذَاکَ (5).

**[ترجمه]کتاب حسین بن سعید و النوادر: علی بن یقطین گوید: از امام موسی بن جعفر علیه السّلام درباره متعه سؤال کردم. فرمودند: تو را با متعه چه کار؟ در حالی که خداوند تو را از آن بی نیاز ساخته. گفتم: فقط می خواستم که درباره آن بدانم. فرمود: در کتاب علی - علیه السلام - گاهی آن را زیاد می­کند و زیاد می­شود. پس گفت: آیا بهتر از این چیزی آن را حلال می کند؟. - . نوادر احمد بن محمد: 66 -

**[ترجمه]

«36»

ین، [کتاب حسین بن سعید] و النوادر ابْنُ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: مَا تَفْعَلُهَا عِنْدَنَا إِلَّا الْفَوَاجِرُ(6).

**[ترجمه]کتاب حسین بن سعید و النوادر: امام جعفر صادق علیه السّلام فرمودند: نزد ما تنها فاجرها این کار را (متعه) می کنند. - . نوادر احمد بن محمد: 66 -

**[ترجمه]

«37»

ین، [کتاب حسین بن سعید] و النوادر مُحَمَّدُ بْنُ إِسْمَاعِیلَ بْنِ بَزِیعٍ قَالَ: سَأَلَ رَجُلٌ أَبَا الْحَسَنِ علیه السلام وَ أَنَا أَسْمَعُ عَنْ رَجُلٍ یَتَزَوَّجُ الْمَرْأَةَ مُتْعَةً وَ یَشْتَرِطُ عَلَیْهَا أَنْ لَا یَطْلُبَ وَلَداً فَبُلِیَ ذَلِکَ بِوَلَدٍ فَشَدَّدَ فِی إِنْکَارِ الْوَلَدِ فَقَالَ یَجْحَدُهُ إِعْظَاماً فَقَالَ الرَّجُلُ فَإِنِّی أَتَّهِمُهَا فَقَالَ لَا یَنْبَغِی لَکَ إِلَّا أَنْ تَتَزَوَّجَ مُؤْمِنَةً أَوْ مُسْلِمَةً إِنَّ اللَّهَ یَقُولُ الزَّانِی لا یَنْکِحُ إِلَّا زانِیَةً أَوْ مُشْرِکَةً وَ الزَّانِیَةُ لا یَنْکِحُها إِلَّا زانٍ أَوْ مُشْرِکٌ وَ حُرِّمَ ذلِکَ عَلَی الْمُؤْمِنِینَ (7).

ص: 318


1- 1. نفس المصدر ص 66.
2- 2. نفس المصدر ص 66.
3- 3. نفس المصدر ص 66.
4- 4. نفس المصدر ص 66.
5- 5. نفس المصدر ص 66.
6- 6. نفس المصدر ص 66.
7- 7. نفس المصدر ص 66.

**[ترجمه]کتاب حسین بن سعید و النوادر: محمد بن اسماعیل بزیع گوید: مردی از موسی بن جعفر علیه السلام سؤالی کرد که مردی، زنی را متعه کرده و شرط می کند که فرزندی نباشد، اما فرزندی حاصل شد و مرد آن فرزند را به شدت انکار کرد. امام فرمود: آن مرد از روی ترس انکار می کند. مرد گفت: من بر این زن مشکوک هستم. امام فرمودند: شایسته نیست ازدواج کنی مگر با زن مومن و مسلمان. خداوند می فرماید: «الزَّانی لا یَنْکِحُ إِلاَّ زانِیَةً أَوْ مُشْرِکَةً»، مرد زناکار فقط با زن زناکار یا مشرک ازدواج می کند و یا با زن زناکار جز مرد زناکار یا مشرک ازدواج نمی کند و این ازدواج ها بر مؤمنین حرام است. - . نوادر احمد بن محمد: 66 -

**[ترجمه]

«38»

ین، [کتاب حسین بن سعید] و النوادر مُحَمَّدُ بْنُ إِسْمَاعِیلَ بْنِ بَزِیعٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ علیه السلام هَلْ یَجُوزُ لِلرَّجُلِ أَنْ یَتَمَتَّعَ مِنَ الْمَمْلُوکَةِ بِإِذْنِ أَهْلِهَا وَ لَهُ امْرَأَةٌ حُرَّةٌ قَالَ نَعَمْ إِذَا رَضِیَتِ الْحُرَّةُ وَ قُلْتُ لَهُ الرَّجُلُ یَتَزَوَّجُ الْمَرْأَةَ مُتْعَةً سَنَةً أَوْ أَقَلَّ أَوْ أَکْثَرَ إِذَا کَانَ الشَّیْ ءُ هُوَ الْمَعْلُومَ إِلَی أَجَلٍ مَعْلُومٍ قَالَ نَعَمْ قُلْتُ وَ أَجْمَعُ مِنْهُنَّ مَا شِئْتُ قَالَ فَسَکَتَ قَلِیلًا ثُمَّ قَالَ دَعْ عَنْکَ هَذَا(1).

**[ترجمه]کتاب حسین بن سعید و النوادر: محمد بن اسماعیل بن بزیع گوید: از امام موسی بن جعفر سؤال کردم، آیا جایز است که مرد درحالی که همسر دارد، با کنیز با اجازه خانواده اش متعه کند؟ امام فرمود: آری، اگر همسرش رضایت دهد. و گفتم: مرد می تواند با زنی برای یک سال یا کمتر یا بیشتر متعه کند، در حالی که مهر معلوم و زمان هم معلوم باشد؟ فرمودند: آری. گفتم: آیا می توانم چند نفر را با هم متعه داشته باشم؟ امام اندکی ساکت ماند و سپس گفت: این موضوع را فروگذار. - . نوادر احمد بن محمد: 66 -

**[ترجمه]

«39»

ین، [کتاب حسین بن سعید] و النوادر ابْنُ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ أَبِی أَیُّوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: سَأَلْتُ جَابِرَ بْنَ عَبْدِ اللَّهِ کَیْفَ کَانُوا یَتَمَتَّعُونَ بِمَکَّةَ فَقَالَ إِنْ کَانَ أَحَدُنَا رُبَّمَا تَمَتَّعَ بِکَفٍّ مِنَ الْبُرِّ(2).

**[ترجمه]کتاب حسین بن سعید و النوادر: امام محمد باقر علیه السّلام گوید: از جابر بن عبدالله پرسیدم، در مکه چگونه متعه می کردند؟ جواب داد: چه بسا که شخصی با یک کف دست گندم متعه می کرد. - . نوادر احمد بن محمد: 66 -

**[ترجمه]

«40»

ین، [کتاب حسین بن سعید] و النوادر ابْنُ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ حَمْزَةَ قَالَ: قَالَ بَعْضُ أَصْحَابِنَا لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام الْبِکْرُ تَتَزَوَّجُ مُتْعَةً قَالَ لَا بَأْسَ مَا لَمْ یَفْتَضَّهَا(3).

**[ترجمه]کتاب حسین بن سعید و النوادر: محمد بن حمزه گوید: یکی از یاران، به امام جعفر علیه السّلام گفت: دختر باکره می تواند متعه قرار گیرد؟ امام فرمود: اشکالی ندارد، مادامی که بکارتش را از بین نبرد. - . نوادر احمد بن محمد: 66 -

**[ترجمه]

«41»

ین، [کتاب حسین بن سعید] و النوادر الْقَاسِمُ عَنْ أَبَانٍ عَنْ إِسْحَاقَ عَنِ الْفَضْلِ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ: بَلَغَ عُمَرَ أَنَّ أَهْلَ الْعِرَاقِ یَزْعُمُونَ أَنَّ عُمَرَ حَرَّمَ الْمُتْعَةَ فَأَرْسَلَ فُلَاناً سَمَّاهُ فَقَالَ أَخْبِرْهُمْ أَنِّی لَمْ أُحَرِّمْهَا وَ لَیْسَ لِعُمَرَ أَنْ یُحَرِّمَ مَا أَحَلَّ اللَّهُ وَ لَکِنْ عُمَرُ قَدْ نَهَی عَنْهَا.

**[ترجمه]کتاب حسین بن سعید و النوادر: امام جعفر صادق علیه السّلام گوید: به عمر خبر رسید که مردم عراق گمان می کنند عمر متعه را حرام کرده است؛ پس شخصی را فرستاد و به او گفت: به مردم عراق خبر ده که من متعه را حرام نساخته­ام و عمر نمی تواند چیزی را که خداوند حلال کرده حرام سازد. بلکه عمر از متعه کردن نهی کرده است.

**[ترجمه]

«42»

ین، [کتاب حسین بن سعید] و النوادر الْقَاسِمُ بْنُ عُرْوَةَ عَنْ عَبْدِ الْحَمِیدِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: فِی الْمُتْعَةِ قَالَ لَیْسَتْ مِنَ الْأَرْبَعِ لِأَنَّهَا لَا تُطَلَّقُ وَ لَا تَرِثُ وَ إِنَّمَا هِیَ مُسْتَأْجَرَةٌ وَ قَالَ عِدَّتُهَا خَمْسٌ وَ أَرْبَعُونَ لَیْلَةً(4).

**[ترجمه]کتاب حسین بن سعید و النوادر: امام باقر علیه السّلام درباره متعه فرمودند: متعه جزء چهار همسر اصلی نیست، زیرا طلاق داده نمی شود، ارث نمی برد و در حکم اجاره می ماند و فرمود: عده او نیز چهل و پنج شب است. - . نوادر احمد بن محمد: 66 -

**[ترجمه]

«43»

ین، [کتاب حسین بن سعید] و النوادر الْقَاسِمُ بْنُ عُرْوَةَ عَنِ ابْنِ بُکَیْرٍ عَنْ زُرَارَةَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنْ رَجُلٍ تَزَوَّجَ مُتْعَةً بِغَیْرِ شُهُودٍ قَالَ لَا بَأْسَ بِالتَّزْوِیجِ الْبَتَّةِ بِغَیْرِ شُهُودٍ بَیْنَهُ وَ بَیْنَ اللَّهِ وَ إِنَّمَا جُعِلَ الشُّهُودُ فِی تَزْوِیجِ الْبَتَّةِ مِنْ أَجْلِ الْوَلَدِ لَوْ لَا ذَلِکَ لَمْ یَکُنْ بِهِ بَأْسٌ (5).

**[ترجمه]کتاب حسین بن سعید و النوادر: زراره گوید: از امام جعفر صادق علیه السّلام درباره مردی سؤال کردم که ازدواج موقت کرده، اما بدون شهود. فرمودند: ازدواج بدون شهود اشکالی ندارد، آنگاه که عهد و پیمانی میان مرد و خدا باشد. شهود در ازدواج فقط به خاطر اثبات فرزند است. و اگر فرزندی در میان نباشد، متعه هم اشکالی ندارد. - . نوادر احمد بن محمد: 66 -

**[ترجمه]

«44»

کشف، [کشف الغمة] مِنْ دَلَائِلِ الْحِمْیَرِیِّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ ظَرِیفٍ قَالَ: کَتَبْتُ إِلَی أَبِی مُحَمَّدٍ علیه السلام وَ قَدْ تَرَکْتُ التَّمَتُّعَ ثَلَاثِینَ سَنَةً وَ قَدْ نَشِطْتُ لِذَلِکَ وَ کَانَ فِی الْحَیِّ امْرَأَةٌ

ص: 319


1- 1. نوادر أحمد بن محمّد بن عیسی ص 66.
2- 2. نوادر أحمد بن محمّد بن عیسی ص 66.
3- 3. نوادر أحمد بن محمّد بن عیسی ص 66.
4- 4. نوادر أحمد بن محمّد بن عیسی ص 66.
5- 5. نوادر أحمد بن محمّد بن عیسی ص 66.

وُصِفَتْ لِی بِالْجَمَالِ فَمَالَ إِلَیْهَا قَلْبِی وَ کَانَتْ عَاهِراً لَا تَمْنَعُ یَدَ لَامِسٍ فَکَرِهْتُهَا ثُمَّ قُلْتُ قَدْ قَالَ تَمَتَّعْ بِالْفَاجِرَةِ فَإِنَّکَ تُخْرِجُهَا مِنْ حَرَامٍ إِلَی حَلَالٍ فَکَتَبْتُ إِلَی أَبِی مُحَمَّدٍ علیه السلام أُشَاوِرُهُ فِی الْمُتْعَةِ وَ قُلْتُ أَ یَجُوزُ بَعْدَ هَذِهِ السِّنِینَ أَنْ أَتَمَتَّعَ فَکَتَبَ إِنَّمَا تُحْیِی سُنَّةً وَ تُمِیتُ بِدْعَةً وَ لَا بَأْسَ وَ إِیَّاکَ وَ جَارَتَکَ الْمَعْرُوفَةَ بِالْعَهَرِ وَ إِنْ حَدَّثَتْکَ نَفْسُکَ أَنَّ آبَائِی قَالُوا تَمَتَّعْ بِالْفَاجِرَةِ فَإِنَّکَ تُخْرِجُهَا مِنْ حَرَامٍ إِلَی حَلَالٍ فَهَذِهِ امْرَأَةٌ مَعْرُوفَةٌ بِالْهَتْکِ وَ هِیَ جَارَةٌ وَ أَخَافُ عَلَیْکَ اسْتِفَاضَةَ الْخَبَرِ فِیهَا فَتَرَکْتُهَا وَ لَمْ أَتَمَتَّعْ بِهَا وَ تَمَتَّعَ بِهَا شَاذَانُ بْنُ سَعْدٍ رَجُلٌ مِنْ إِخْوَانِنَا وَ جِیرَانِنَا فَاشْتَهَرَ بِهَا حَتَّی عَلَا أَمْرُهُ وَ صَارَ إِلَی السُّلْطَانِ وَ غُرِّمَ بِسَبَبِهَا مَالًا نَفِیساً وَ أَعَاذَنِی اللَّهُ مِنْ ذَلِکَ بِبَرَکَةِ سَیِّدِی (1).

الْهِدَایَةُ،: وَ أَمَّا الْمُتْعَةُ فَإِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَحَلَّهَا وَ لَمْ یُحَرِّمْهَا حَتَّی قُبِضَ فَإِذَا أَرَادَ الرَّجُلُ أَنْ یَتَمَتَّعَ بِامْرَأَةٍ فَلْتَکُنْ دَیِّنَةً مَأْمُونَةً فَإِنَّهُ لَا یَجُوزُ التَّمَتُّعُ بِزَانِیَةٍ أَوْ غَیْرَ مَأْمُونَةٍ فَلْیُخَاطِبْهَا وَ لْیَقُلْ مَتِّعْنِی نَفْسَکِ عَلَی کِتَابِ اللَّهِ وَ سُنَّةِ نَبِیِّهِ صلی الله علیه و آله نِکَاحاً غَیْرَ سِفَاحٍ بِکَذَا وَ کَذَا دِرْهَماً إِلَی کَذَا وَ کَذَا یَوْماً فَإِذَا انْقَضَی الْأَجَلُ کَانَتْ فُرْقَةً بِغَیْرِ طَلَاقٍ وَ تَعْتَدُّ مِنْهُ خَمْساً وَ أَرْبَعِینَ لَیْلَةً فَإِنْ جَاءَتْ بِوَلَدٍ فَعَلَیْهِ أَنْ یَقْبَلَهُ وَ لَیْسَ لَهُ أَنْ یُنْکِرَهُ.

قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام: لَیْسَ مِنَّا مَنْ لَمْ یُؤْمِنْ بِرَجْعَتِنَا وَ لَمْ یَسْتَحِلَّ مُتْعَتَنَا.

ص: 320


1- 1. کشف الغمّة ج 3 ص 303 طبع الإسلامیة.

**[ترجمه]کشف الغمه: حس بن ظریف گوید: سی سال بود متعه را ترک کرده بودم، اما دوباره میل به متعه پیدا کردم. در محله زنی بود که زیبایی­اش برایم نقل شده بود، قلبم میل او را کرد، او زنی بدکاره بود که دست کسی را رد نمی­کرد. اما این وضعیت او مرا خوش نیامد. پیش خود گفتم: گفته­اند: زن فاجر را متعه کن تا او را از حرام به حلال وارد کنی. پس برای امام حسن عسکری علیه السّلام نامه نوشتم تا درباره متعه، مشورت گیرم و گفتم: آیا جایز است که بعد از سالها متعه کنم؟ امام علیه السّلام مرقوم فرمودند: با این کار سنتی را زنده کرده و بدعتی را می­میرانی و اشکالی ندارد. اما بپرهیز از زن همسایه ای که معروف به بدکارگی شده و اگر در دلت این سخن هست که پدرانم گفته اند: با زن فاجر ازدواج کن تا بدین وسیله او را از حرام خارج و به حلال وارد کنی، این زن معروف به هتک و پرده دری است و همسایه است و می ترسم که خبر این متعه پراکنده شود. من نیز متعه کردن این زن را ترک کردم. شاذان بن سعد، مردی از همسایه های ما با آن زن متعه کرد و شهره شهر شد و کارش بالا گرفت و نزد سلطان رفت و به خاطر این زن مال بسیاری غرامت داد و خداوند به برکت مولایم مرا از این کار محفوظ داشت. - . کشف الغمه: 303 -

الهدایة: و اما متعه؛ رسول خدا آن را حلال ساخت و تا وفاتش آن را حرام نکرد: و اگر مرد بخواهد زنی را متعه کند، باید آن زن دین دار و عفیف باشد. جایز نیست متعه با زن زناکار یا غیر عفیف. برای متعه باید از زن خواستگاری کرده و بگوید: خود را بر اساس کتاب خدا و سنت پیامبر و به عنوان ازدواج و نه زنا، به عقد موقت من درآور، به فلان مقدار درهم و تا فلان مدت و هر وقت هم که مدت متعه به پایان رسید، بدون نیاز به طلاق جدایی حاصل شود و زن چهل و پنج شب عده نگه می دارد. و اگر فرزندی آورد، مرد باید او را قبول کرده و انکار نکند.

امام صادق علیه السّلام فرمودند: از ما نیست کسی که ایمان به رجعت ما نداشته باشد و متعه ما را حلال نداند .

**[ترجمه]

باب 11 الرضاع و أحکامه

الآیات

البقرة: وَ الْوالِداتُ یُرْضِعْنَ أَوْلادَهُنَّ حَوْلَیْنِ کامِلَیْنِ لِمَنْ أَرادَ أَنْ یُتِمَّ الرَّضاعَةَ وَ عَلَی الْمَوْلُودِ لَهُ رِزْقُهُنَّ وَ کِسْوَتُهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ لا تُکَلَّفُ نَفْسٌ إِلَّا وُسْعَها لا تُضَارَّ والِدَةٌ بِوَلَدِها وَ لا مَوْلُودٌ لَهُ بِوَلَدِهِ وَ عَلَی الْوارِثِ مِثْلُ ذلِکَ فَإِنْ أَرادا فِصالًا عَنْ تَراضٍ مِنْهُما وَ تَشاوُرٍ فَلا جُناحَ عَلَیْهِما وَ إِنْ أَرَدْتُمْ أَنْ تَسْتَرْضِعُوا أَوْلادَکُمْ فَلا جُناحَ عَلَیْکُمْ إِذا سَلَّمْتُمْ ما آتَیْتُمْ بِالْمَعْرُوفِ وَ اتَّقُوا اللَّهَ وَ اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ بِما تَعْمَلُونَ بَصِیرٌ(1)

لقمان: وَ فِصالُهُ فِی عامَیْنِ (2)

الأحقاف: وَ حَمْلُهُ وَ فِصالُهُ ثَلاثُونَ شَهْراً(3)

الطلاق: فَإِنْ أَرْضَعْنَ لَکُمْ فَآتُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ وَ أْتَمِرُوا بَیْنَکُمْ بِمَعْرُوفٍ وَ إِنْ تَعاسَرْتُمْ فَسَتُرْضِعُ لَهُ أُخْری لِیُنْفِقْ ذُو سَعَةٍ مِنْ سَعَتِهِ (4).

lt;meta info="- «وَ الْوالِداتُ یُرْضِعْنَ أَوْلادَهُنَّ حَوْلَیْنِ کامِلَیْنِ لِمَنْ أَرادَ أَنْ یُتِمَّ الرَّضاعَةَ وَ عَلَی الْمَوْلُودِ لَهُ رِزْقُهُنَّ وَ کِسْوَتُهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ لا تُکَلَّفُ نَفْسٌ إِلاَّ وُسْعَها لا تُضَارَّ والِدَةٌ بِوَلَدِها وَ لا مَوْلُودٌ لَهُ بِوَلَدِهِ وَ عَلَی الْوارِثِ مِثْلُ ذلِکَ فَإِنْ أَرادا فِصالاً عَنْ تراضٍ مِنْهُما وَ تَشاوُرٍ فَلا جُناحَ عَلَیْهِما وَ إِنْ أَرَدْتُمْ أَنْ تَسْتَرْضِعُوا أَوْلادَکُمْ فَلا جُناحَ عَلَیْکُمْ إِذا سَلَّمْتُمْ ما آتَیْتُمْ بِالْمَعْرُوفِ وَ اتَّقُوا اللَّهَ وَ اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ بِما تَعْمَلُونَ بَصیر» - . البقره / 233 -

{و مادران [باید] فرزندان خود را دو سال تمام شیر دهند. [این حکم] برای کسی است که بخواهد دوران شیرخوارگی را تکمیل کند. و خوراک و پوشاک آنان [مادران]، به طور شایسته، بر عهده پدر است. هیچ کس جز به قدر وسعش مکلف نمی شود. هیچ مادری نباید به سبب فرزندش زیان ببیند، و هیچ پدری [نیز] نباید به خاطر فرزندش [ضرر ببیند]. و مانند همین [احکام] بر عهده وارث [نیز] هست. پس اگر [پدر و مادر] بخواهند با رضایت و صوابدید یکدیگر، کودک را [زودتر] از شیر بازگیرند، گناهی بر آن دو نیست. و اگر خواستید برای فرزندان خود دایه بگیرید، بر شما گناهی نیست، به شرط آنکه چیزی را که پرداخت آن را به عهده گرفته اید، به طور شایسته بپردازید. و از خدا پروا کنید و بدانید که خداوند به آنچه انجام می دهید بیناست.}

- «وَ فِصالُهُ فی عامَیْن » - . لقمان / 14 -

{و از شیر بازگرفتنش در دو سال است.}

- «وَ حَمْلُهُ وَ فِصالُهُ ثَلاثُونَ شَهْراً» - . الاحقاف / 15 -

{و بار برداشتن و از شیر گرفتنِ او سی ماه است.}

- «فَإِنْ أَرْضَعْنَ لَکُمْ فَآتُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ وَ أْتَمِرُوا بَیْنَکُمْ بِمَعْرُوفٍ وَ إِنْ تَعاسَرْتُمْ فَسَتُرْضِعُ لَهُ أُخْری» - . الطلاق / 6 -

{و اگر باردارند، خرجشان را بدهید تا وضع حمل کنند. و اگر برای شما [بچه] شیر می دهند، مزدشان را به ایشان بدهید و به شایستگی میان خود به مشورت پردازید، و اگر کارتان [در این مورد] با هم به دشواری کشید، [زن] دیگری [بچّه را] شیر دهد.}

**[ترجمه]

الأخبار

«1»

ب، [قرب الإسناد] ابْنُ عِیسَی عَنِ الْبَزَنْطِیِّ قَالَ: سَأَلْتُ الرِّضَا علیه السلام عَنِ امْرَأَةٍ أَرْضَعَتْ جَارِیَةً ثُمَّ وَلَدَتْ أَوْلَاداً ثُمَّ أَرْضَعَتْ غُلَاماً یَحِلُّ لِلْغُلَامِ أَنْ یَتَزَوَّجَ تِلْکَ الْجَارِیَةَ الَّتِی أُرْضِعَتْ قَالَ لَا هِیَ أُخْتُهُ (5) وَ سَأَلْتُهُ عَنِ امْرَأَةٍ أَرْضَعَتْ جَارِیَةً وَ لِزَوْجِهَا ابْنٌ مِنْ غَیْرِهَا یَحِلُّ لِابْنِ زَوْجِهَا أَنْ یَتَزَوَّجَ الْجَارِیَةَ الَّتِی أُرْضِعَتْ قَالَ اللَّبَنُ لِلْفَحْلِ (6).

ص: 321


1- 1. سورة البقرة: 233.
2- 2. سورة لقمان: 14.
3- 3. سورة الاحقاف: 15.
4- 4. سورة الطلاق: 6.
5- 5. قرب الإسناد ص 169.
6- 6. قرب الإسناد ص 170.

**[ترجمه]قرب الاسناد: بزنطی گوید: از امام رضا علیه السّلام سؤال کردم: زنی دخترکی را شیر داده، سپس پسرانی به دنیا آورده و غلامی را شیر داده، آیا حلال است که غلام با آن دخترکی که زن شیرش داده ازدواج کند؟ فرمود: خیر، او خواهرش است. - . قرب الاسناد: 169 -

قرب الاسناد: درباره زنی سؤال کردم که زنی دختر بچه ای را شیر داده و همسرش پسری از زن دیگر دارد، آیا حلال است که پسر شوهرش با آن دختر ازدواج کند؟ فرمود: جایز نیست. - . قرب الاسناد: 170 -

**[ترجمه]

«2»

ب، [قرب الإسناد] ابْنُ رِئَابٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام مَا یُحَرِّمُ مِنَ الرَّضَاعِ قَالَ مَا أَنْبَتَ اللَّحْمَ وَ شَدَّ الْعَظْمَ قُلْتُ أَ تُحَرِّمُ عَشْرُ رَضَعَاتٍ قَالَ إِنَّهَا لَا تُنْبِتُ اللَّحْمَ وَ لَا تَشُدُّ الْعَظْمَ عَشْرُ رَضَعَاتٍ (1).

**[ترجمه]قرب الاسناد: ابن رئاب گوید: به امام جعفر صادق علیه السّلام گفتم: چه مقدار از شیر باعث حرمت و محرمیت می شود؟ فرمودند: آنچه که باعث رویش گوشت شده و استخوان را محکم کند. گفتم: آیا ده بار شیر دادن باعث محرمیت می شود؟ فرمود: ده بار گوشت نمی آورد و استخوان را محکم نمی کند. - . قرب الاسناد: 77 -

**[ترجمه]

«3»

ب، [قرب الإسناد] ابْنُ الْوَلِیدِ عَنِ ابْنِ بُکَیْرٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ: عَشْرُ رَضَعَاتٍ لَا تُحَرِّمُ (2).

**[ترجمه]قرب الاسناد: امام جعفر صادق علیه السّلام می فرمایند: ده بار شیر دادن باعث محرمیت نمی شود. - . قرب الاسناد: 79 -

**[ترجمه]

«4»

ب، [قرب الإسناد] عَبْدُ اللَّهِ بْنُ عَامِرٍ عَنِ ابْنِ أَبِی نَجْرَانَ عَنْ صَالِحِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْخَثْعَمِیِّ قَالَ: کَتَبْتُ إِلَی أَبِی الْحَسَنِ مُوسَی علیه السلام أَسْأَلُهُ عَنْ أُمِّ وَلَدٍ لِی ذَکَرَتْ أَنَّهَا أَرْضَعَتْ جَارِیَةً لِی فَقَالَ لَا تَقْبَلْ قَوْلَهَا وَ لَا تُصَدِّقْهَا(3).

**[ترجمه]قرب الاسناد: صالح بن عبدالله الخثعمی گوید: به امام موسی علیه السّلام نامه ای نگاشتم و سؤال کردم که ام ولدی دارم که می گوید، به دختر من شیر داده است، امام فرمود: حرفش را قبول نکن. - . قرب الاسناد: 125 -

**[ترجمه]

«5»

مع، [معانی الأخبار] أَبِی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِدْرِیسَ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ هِلَالٍ عَنِ ابْنِ سِنَانٍ عَنْ حَرِیزٍ عَنْ فُضَیْلِ بْنِ یَسَارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: لَا یَحْرُمُ مِنَ الرَّضَاعِ إِلَّا مَا کَانَ مَجْبُوراً قَالَ قُلْتُ وَ مَا الْمَجْبُورُ قَالَ أُمٌّ مُرَبِّیَةٌ أَوْ ظِئْرٌ مُسْتَأْجَرَةٌ أَوْ خَادِمٌ مُشْتَرَاةٌ وَ مَا کَانَ مِثْلَ ذَلِکَ مَوْقُوفٌ عَلَیْهِ (4).

**[ترجمه]معانی الاخبار: فضیل بن یسار گوید: امام جعفر صادق علیه السّلام فرمودند: از شیر دادن محرمیت حاصل نمی شود، مگر آنکه مجبور باشد. گفتم: مجبور کیست؟ فرمودند: مادر مربیه، دایه یا کسی را که برای شیر دادن اجاره شود یا خدمتکار خریداری شده و مانند آنها که معین شده بر آن باشد. - . معانی الاخبار: 241 -

**[ترجمه]

«6»

لی، [الأمالی] للصدوق ابْنُ الْوَلِیدِ عَنِ ابْنِ أَبَانٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ وَ ابْنِ بَزِیعٍ عَنْ مَنْصُورِ بْنِ یُونُسَ عَنْ مَنْصُورِ بْنِ حَازِمٍ وَ عَلِیِّ بْنِ إِسْمَاعِیلَ الْمِیثَمِیِّ عَنِ ابْنِ حَازِمٍ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: لَا رَضَاعَ بَعْدَ فِطَامٍ الْخَبَرَ(5).

**[ترجمه]امالی الصدوق: رسول خدا فرمودند: بعد از قطع شیر از کودک، دیگر شیر دادن نیست. ادامه روایت. - . امالی الصدوق: 378 -

**[ترجمه]

«7»

نَوَادِرُ الرَّاوَنْدِیِّ، بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ علیهما السلام عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام: مِثْلَهُ (6).

ص: 322


1- 1. قرب الإسناد ص 77.
2- 2. قرب الإسناد ص 79.
3- 3. قرب الإسناد ص 125.
4- 4. معانی الأخبار ص 214.
5- 5. أمالی الصدوق ص 378 ضمن حدیث.
6- 6. نوادر الراوندیّ ص 51 ضمن حدیث.

**[ترجمه]نوادر الراوندی: از موسی بن جعفر علیه السّلام به نقل از پدرانش، مانند این حدیث نقل شده است. - . نوادر الراوندی: 51 -

**[ترجمه]

«8»

ما، [الأمالی للشیخ الطوسی] الْغَضَائِرِیُّ عَنِ الصَّدُوقِ: مِثْلَهُ (1).

**[ترجمه]امالی الطوسی: از صدوق نیز مانند این حدیث ذکر شده. - . امالی الصدوق 2: 37 -

**[ترجمه]

«9»

ل، [الخصال] الْأَرْبَعُمِائَةِ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: تَوَقَّوْا عَلَی أَوْلَادِکُمْ لَبَنَ الْبَغِیِّ مِنَ النِّسَاءِ وَ الْمَجْنُونَةِ فَإِنَّ اللَّبَنَ یُعْدِی (2).

**[ترجمه]الخصال: امیرالمؤمنین علیه السّلام فرمودند: فرزندانتان را از شیر زنان بدکاره و دیوانه باز دارید، زیرا شیر سرایت می کند. - . الخصال 2: 405 -

**[ترجمه]

«10»

ب، [قرب الإسناد] ابْنُ طَرِیفٍ عَنْ عُلْوَانَ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ أَبِیهِ علیهما السلام أَنَّ عَلِیّاً علیه السلام کَانَ یَقُولُ: تَخَیَّرُوا لِلرَّضَاعِ کَمَا تَتَخَیَّرُونَ لِلنِّکَاحِ فَإِنَّ الرَّضَاعَ یُغَیِّرُ الطِّبَاعَ (3).

**[ترجمه]قرب الاسناد: امام علی علیه السّلام می فرمود: برای شیر دادن به کودک، زنان را گزینش کنید، همانطور که برای ازدواج گزینش می کنید؛ زیرا شیر دادن سرشت ها را تغییر می دهد. - . قرب الاسناد: 45 -

**[ترجمه]

«11»

ب، [قرب الإسناد] عَلِیٌّ عَنْ أَخِیهِ علیه السلام قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الرَّجُلِ الْمُسْلِمِ هَلْ یَصْلُحُ لَهُ أَنْ یَسْتَرْضِعَ لِوَلَدِهِ الْیَهُودِیَّةَ وَ النَّصْرَانِیَّةَ وَ هُنَّ یَشْرَبْنَ الْخَمْرَ قَالَ امْنَعُوهُنَّ مِنْ شُرْبِ الْخَمْرِ مَا أَرْضَعْنَ لَکُمْ (4).

**[ترجمه]قرب الاسناد: علی از برادرش امام موسی علیه السّلام نقل می کند: در باره مردی مسلمان سؤال کردم که، آیا صحیح است زنی یهودی یا نصرانی را که شراب می نوشند، برای شیر دهی به فرزندش برگزیند؟ فرمود: آنها را از نوشیدن شراب مادامی که برایتان شیر می دهند، منع کنید. - . قرب الاسناد: 117 -

**[ترجمه]

«12»

قَالَ: وَ سَأَلْتُهُ عَنِ الْمَرْأَةِ وَلَدَتْ مِنْ زِنًا هَلْ یَصْلُحُ أَنْ یُسْتَرْضَعَ بِلَبَنِهَا قَالَ لَا وَ لَا الَّتِی ابْنَتُهَا وُلِدَتْ مِنَ الزِّنَا(5).

**[ترجمه]قرب الاسناد: و نیز سؤال کردم، درباره زنی که از طریق زنا به دنیا آمده، که آیا صحیح است از شیرش برای کودکی استفاده شود؟ فرمود: خیر و نیز از کسی که دخترش از زنا به دنیا آمده هم درست نیست. - . قرب الاسناد: 117 -

**[ترجمه]

«13»

ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام] بِالْأَسَانِیدِ الثَّلَاثَةِ عَنِ الرِّضَا عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: لَا تَسْتَرْضِعُوا الْحَمْقَاءَ وَ لَا الْعَمْشَاءَ فَإِنَّ اللَّبَنَ یُعْدِی (6).

**[ترجمه]عیون الاخبار: رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمودند: زنان احمق و زنی که چشمش مریض است و از آن اشک و چرک می ریزد را برای شیر دهی به فرزند انتخاب نکنید، زیرا شیر سرایت می کند. - . عیون الاخبار 2: 34 -

**[ترجمه]

«14»

صح،(7) [صحیفة الرضا علیه السلام] عَنْهُ علیه السلام: مِثْلَهُ (8).

**[ترجمه]صحیفة الرضا: از امام رضا علیه السّلام نیز مانند این حدیث روایت شده است. - . صحیفة الرضا: 9 -

**[ترجمه]

«15»

ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام] بِهَذَا الْإِسْنَادِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: لَیْسَ لِلصَّبِیِّ لَبَنٌ خَیْرٌ مِنْ لَبَنِ أُمِّهِ (9).

ص: 323


1- 1. أمالی الطوسیّ ج 2 ص 37.
2- 2. الخصال ج 2 ص 405.
3- 3. قرب الإسناد ص 45.
4- 4. قرب الإسناد ص 117.
5- 5. قرب الإسناد ص 117.
6- 6. صحیفة الرضا: 9.
7- 7. عیون الأخبار ج 2 ص 34.
8- 8. عیون الأخبار ج 2 ص 34.
9- 9. عیون الأخبار ج 2 ص 34.

**[ترجمه]عیون الاخبار: رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمودند: کودک را شیری بهتر از شیر مادرش نیست. - . عیون الاخبار 2: 34 -

**[ترجمه]

«16»

صح، [صحیفة الرضا علیه السلام] عَنْهُ علیه السلام: مِثْلَهُ (1).

**[ترجمه]صحیفة الرضا: از امام رضا علیه السلام نیز چنین روایتی موجود است. - . صحیفة الرضا: 22 -

فقه الرضا: بدان که شیر فقط از جهت اینکه باعث همخونی می شود در جنبه نکاح باعث حرمت است. ولی از جنبه مالک بودن بر شخص یا فروش او باعث حرمت نمی شود، مگر در زنی که [کودک را] شیر داده و مردی که شوهر اوست، زیرا این دو در حکم والدین انسان هستند و فروش آنها یا مالکیت آنها حرام است، چه مؤمن باشند و چه نباشد. و مقدار شیری که باعث محرمیت می­شود و مردم به آن عمل می کنند، بسیار مختلف است. مثلاً شیری که باعث رویش گوشت و قوام استخوان شود که با سه روز متوالی شیر خوارگی حاصل می­

**[ترجمه]

«17»

ضا، [فقه الرضا علیه السلام]: وَ اعْلَمْ أَنَّهُ یَحْرُمُ مِنَ الرَّضَاعِ مَا یَحْرُمُ مِنَ النَّسَبِ فِی وَجْهِ النِّکَاحِ فَقَطْ وَ قَدْ یَحِلُّ مِلْکُهُ وَ بَیْعُهُ وَ ثَمَنُهُ إِلَّا فِی الْمُرْضِعِ نَفْسِهَا وَ الْفَحْلِ الَّذِی اللَّبَنُ مِنْهُ فَإِنَّهُمَا یَقُومَانِ مَقَامَ الْأَبَوَیْنِ لَا یَحِلُّ بَیْعُهُمَا وَ لَا مِلْکُهُمَا مُؤْمِنَیْنِ کَانَا أَوْ مُخَالِفَیْنِ وَ الْحَدُّ الَّذِی یُحَرِّمُ بِهِ الرَّضَاعُ مِمَّا عَلَیْهِ عَمَلُ الْعِصَابَةِ دُونَ کُلِّ مَا رُوِیَ فَإِنَّهُ مُخْتَلِفٌ مَا أَنْبَتَ اللَّحْمَ وَ قَوَّی الْعَظْمَ وَ هُوَ رَضَاعُ ثَلَاثَةِ أَیَّامٍ مُتَوَالِیَاتٍ أَوْ عَشَرَةُ رَضَعَاتٍ مُتَوَالِیَاتٍ مُحَرَّرَاتٍ مُرْوِیَاتٍ بِلَبَنِ الْفَحْلِ وَ قَدْ رُوِیَ مَصٍّ وَ مَصَّتَیْنِ وَ ثَلَاثَةٍ(2).

**[ترجمه]شود، یا ده شیر دادن پی در پی، آزاد شده و سیراب شده با شیر شوهر {شیر ناشی از حاملگی از ازدواج} است و نیز روایت شده که یک یا دو سه بار مکیدن، باعث محرمیت می شود. - . فقه الرضا علیه السلام: 30 -

**[ترجمه]

«18»

قب،(3)[المناقب لابن شهرآشوب] عَلِیُّ بْنُ مَهْزِیَارَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: قِیلَ لَهُ إِنَّ رَجُلًا تَزَوَّجَ بِجَارِیَةٍ صَغِیرَةٍ فَأَرْضَعَتْهَا امْرَأَتُهُ ثُمَّ أَرْضَعَتْهَا امْرَأَةٌ أُخْرَی فَقَالَ ابْنُ شُبْرُمَةَ حَرُمَتْ عَلَیْهِ الْجَارِیَةُ وَ امْرَأَتَاهُ فَقَالَ علیه السلام أَخْطَأَ ابْنُ شُبْرُمَةَ حَرُمَتْ عَلَیْهِ الْجَارِیَةُ وَ امْرَأَتُهُ الَّتِی أَرْضَعَتْهَا أَوَّلًا فَأَمَّا الْأَخِیرَةُ لَمْ تَحْرُمْ عَلَیْهِ لِأَنَّهَا أَرْضَعَتْ لِبِنْتِهِ (4).

**[ترجمه]المناقب: علی بن مهزیار گوید: به امام جواد علیه السّلام گفته شد: مردی با کنیز­بچه­ای ازدواج می کند و زنش به آن به بچه کنیز شیر می دهد، سپس یک زن دیگر به آن کنیز بچه شیر می دهد. ابن شبرمه گفت: هم کنیزک و هم آن دو زن بر او حرام شدند. امام فرمود: ابن شبرمه اشتباه کرده، آن کنیز بچه و زن اول بر مرد حرام شده اند. اما زن دوم حرام نیست، چون به بچه مرد شیر داده است. - . المناقب 4:200 -

**[ترجمه]

«19»

مکا، [مکارم الأخلاق] عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام عَنْ أَبِیهِ علیه السلام قَالَ قَالَ عَلِیٌّ علیه السلام: لَا تَسْتَرْضِعُوا الْحَمْقَاءَ فَإِنَّ اللَّبَنَ یَغْلِبُ الطِّبَاعَ (5).

**[ترجمه]مکارم الاخلاق: علی علیه السّلام فرموده اند: زنان احمق را برای شیر دادن به کودک اختیار نکنید، زیرا شیر بر طبیعت کودک غالب می شود. - . مکارم الاخلاق: 27 -

**[ترجمه]

«20»

وَ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: لَا تَسْتَرْضِعُوا الْحَمْقَاءَ فَإِنَّ الْوَلَدَ یَشِبُّ عَلَیْهِ (6).

**[ترجمه]مکارم الاخلاق: رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرموده اند: زنان احمق را برای شیر دادن برنگزینید، زیرا کودک با آن شیر بزرگ می شوند. - . مکارم الاخلاق: 272 -

**[ترجمه]

«21»

نَوَادِرُ الرَّاوَنْدِیِّ، بِإِسْنَادِهِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: إِیَّاکُمْ أَنْ تَسْتَرْضِعُوا الْحَمْقَاءَ فَإِنَّ اللَّبَنَ یَشِبُّ عَلَیْهِ (7).

ص: 324


1- 1. صحیفة الرضا علیه السلام ص 22.
2- 2. فقه الرضا ص 30.
3- 3. المناقب ج 4 ص 200 ط قم.
4- 4. کان الرمز( قب) للمناقب و هو من التصحیف و الصواب( یب) و الحدیث فی التهذیب ج 7 ص 293.
5- 5. مکارم الأخلاق ص 272.
6- 6. مکارم الأخلاق ص 272.
7- 7. نوادر الراوندیّ ص 13.

**[ترجمه]نوادر الراوندی: رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرموده اند: بپرهیزید از اینکه احمقها را برای شیر دادن به کودک بر گزینید، زیرا کودک با شیر بزرگ می شود. - . نوادر الراوندی:13 -

**[ترجمه]

«22»

الْهِدَایَةُ، وَ قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام: یَحْرُمُ مِنَ الْإِمَاءِ عَشْرٌ لَا یُجْمَعُ بَیْنَ الْأُمِّ وَ الِابْنَةِ وَ لَا بَیْنَ الْأُخْتَیْنِ وَ لَا أَمَتَکَ وَ لَهَا زَوْجٌ وَ لَا أَمَتَکَ وَ هِیَ أُخْتُکَ مِنَ الرَّضَاعَةِ وَ لَا أَمَتَکَ وَ هِیَ عَمَّتُکَ وَ لَا أَمَتَکَ وَ هِیَ خَالَتُکَ مِنَ الرَّضَاعَةِ وَ لَا أَمَتَکَ وَ هِیَ حَائِضٌ حَتَّی تَطْهُرَ وَ لَا أَمَتَکَ وَ هِیَ رَضِیعَتُکَ وَ لَا أَمَتَکَ وَ لَکَ فِیهَا شَرِیکٌ (1).

**[ترجمه]الهدایة: امام صادق علیه السّلام فرمودند: از میان کنیزان، ده تای آنها حرامند: نمی توان مادر و دختر را با هم گرفت، و یا دو خواهر را با هم. و نیز کنیزی که شوهر دارد. و نیز کنیزت که خواهر رضاعی (شیری) توست یا کنیزت که عمه رضاعی تو یا خاله رضاعی توست. و یا کنیزت که حائض است تا اینکه پاک شود، و نیز کنیزت که شیر خوار توست و کنیزی که شخص دیگری با تو در او شریک است. - . الهدایة: 69 -

**[ترجمه]

«23»

وَ قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام: یَحْرُمُ مِنَ الرَّضَاعِ مَا یَحْرُمُ مِنَ النَّسَبِ وَ لَا یَحْرُمُ مِنَ الرَّضَاعِ إِلَّا رَضَاعُ خَمْسَةَ عَشَرَ یَوْماً وَ لَیَالِیهِنَّ وَ لَیْسَ بَیْنَهُنَّ رَضَاعٌ (2).

ص: 325


1- 1. الهدایة ص 69.
2- 2. الهدایة ص 70.

**[ترجمه]الهدایة: امام صادق علیه السّلام فرمودند: از طریق شیر خوردن، محرمیتی چون خویشاوندی حاصل می شود. و زمانی محرمیت رضاعی حاصل می شود که کودکی پانزده شبانه روز پی در پی و متصل، شیر یک زن را بخورد. - . الهدایة: 70 -

**[ترجمه]

باب 12 التحلیل و أحکامه

الأخبار

«1»

ین، [کتاب حسین بن سعید] و النوادر حَمَّادُ بْنُ عِیسَی عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ الْمُخْتَارِ عَنْ أَبِی بَکْرٍ الْحَضْرَمِیِّ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام امْرَأَتِی أَحَلَّتْ لِی جَارِیَتَهَا فَقَالَ انْکِحْهَا إِنْ أَرَدْتَ قُلْتُ أَبِیعُهَا قَالَ إِنَّمَا حَلَّ مِنْهَا مَا أَحَلَّتْ (1).

**[ترجمه]کتاب حسین بن سعید و النوادر: ابوبکر الحضرمی گوید: به امام صادق علیه السّلام عرض کردم: همسرم، کنیز خود را برایم حلال ساخته. امام فرمود: اگر می­خواهی، با او ازدواج کن. گفتم: او را بخرم؟ امام فرمود: آنچه را که همسرت حلال ساخته، حلال است. - . نوادر احمد بن محمد:66 -

**[ترجمه]

«2»

ین، [کتاب حسین بن سعید] و النوادر فَضَالَةُ بْنُ أَیُّوبَ عَنْ أَبَانِ بْنِ عُثْمَانَ عَنِ الْحَسَنِ الْعَطَّارِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنْ عَارِیَّةِ الْفَرْجِ فَقَالَ لَا بَأْسَ بِهِ قُلْتُ فَإِنْ کَانَ مِنْهُ الْوَلَدُ قَالَ لِصَاحِبِ الْجَارِیَةِ إِلَّا أَنْ یَشْتَرِطَ عَلَیْهِ (2).

**[ترجمه]کتاب حسین بن سعید و النوادر: حسن عطار گوید: از امام جعفر صادق علیه السّلام درباره عاریه گرفتن [کردن] عورت کنیز سؤال کردم: فرمود: اشکالی ندارد. گفتم: اگر فرزندی حاصل شود؟ فرمود: فرزند مال صاحب اصلی کنیز است مگر اینکه شرط کرده باشد. [اگر فرزندی حاصل شد، مال عاریه گیرنده باشد.] - . نوادر احمد بن محمد: 66 -

**[ترجمه]

«3»

ین، [کتاب حسین بن سعید] و النوادر صَفْوَانُ عَنِ الْعَلَاءِ عَنْ مُحَمَّدٍ وَ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَبْدِ الْکَرِیمِ جَمِیعاً عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ قُلْتُ: الرَّجُلُ یُحِلُّ لِأَخِیهِ فَرْجَ جَارِیَةٍ قَالَ نَعَمْ حَلَّ لَهُ مَا أَحَلَّ لَهُ مِنْهَا(3).

**[ترجمه]کتاب حسین بن سعید و النوادر: عبدالکریم به نقل از امام صادق علیه السّلام گوید: پرسیدم: آیا مرد می تواند عورت کنیز خود را برای برادر خود حلال کند؟ فرمود: آری برای برادر حلال است، آنچه که برای صاحب اصلی آن حلال بوده است. - .نوادر احمد بن محمد: 66 -

**[ترجمه]

«4»

ین، [کتاب حسین بن سعید] و النوادر حَمَّادُ بْنُ عِیسَی عَنْ حَرِیزٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنِ الرَّجُلِ یَکُونُ لَهُ الْمَمْلُوکَةُ فَیُحِلُّهَا لِغَیْرِهِ قَالَ لَا بَأْسَ (4).

**[ترجمه]کتاب حسین بن سعید و النوادر: محمد بن مسلم گوید: از امام صادق علیه السّلام درباره شخصی سؤال کردم که کنیزی دارد و او را برای دیگری حلال می سازد. فرمودند: اشکالی ندارد. - . نوادر احمد بن محمد: 66 -

**[ترجمه]

«5»

ین، [کتاب حسین بن سعید] و النوادر الْقَاسِمُ بْنُ سُلَیْمَانَ عَنْ حَرِیزٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: فِی الرَّجُلِ یُحِلُّ فَرْجَ جَارِیَتِهِ لِأَخِیهِ قَالَ لَا بَأْسَ بِذَلِکَ قُلْتُ فَإِنَّهُ أَوْلَدَهَا قَالَ یَضُمُّ إِلَیْهِ وَلَدَهُ وَ یَرُدُّ الْجَارِیَةَ عَلَی مَوْلَاهَا(5).

**[ترجمه]کتاب حسین بن سعید و النوادر: امام صادق علیه السّلام درباره شخصی که کنیز خود را به برادرش عاریه می دهد، گفت: اشکالی ندارد و در صورت آوردن فرزند، بچه به عاریه گیرنده می رسد و کنیز را به صاحب اصلی خود بر می گرداند. - . نوادر احمد بن محمد: 66 -

**[ترجمه]

«6»

ین، [کتاب حسین بن سعید] و النوادر أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَی عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنْ غُلَامٍ لِی وَثَبَ عَلَی جَارِیَةٍ فَأَحْبَلَهَا فَاحْتَجْنَا إِلَی لَبَنِهَا فَقَالَ إِنْ أَحْلَلْتَ لَهُمَا مَا صَنَعَا فَطَیِّبٌ لَبَنُهَا(6)(7).

ص: 326


1- 1. نوادر أحمد بن محمّد بن عیسی ص 66 ملحقا بکتاب فقه الرضا.
2- 2. نوادر أحمد بن محمّد بن عیسی ص 66 ملحقا بکتاب فقه الرضا.
3- 3. نوادر أحمد بن محمّد بن عیسی ص 66 ملحقا بکتاب فقه الرضا.
4- 4. نوادر أحمد بن محمّد بن عیسی ص 66 ملحقا بکتاب فقه الرضا.
5- 5. نوادر أحمد بن محمّد بن عیسی ص 66 ملحقا بکتاب فقه الرضا.
6- 6. نوادر أحمد بن محمّد بن عیسی ص 66 ملحقا بکتاب فقه الرضا.
7- 7. فی نسخة الکمبانیّ: ین ابن أبی عمیر مثله، و هو سهو و خلط.

**[ترجمه]کتاب حسین بن سعید و النوادر: اسحاق بن عمار گوید: از امام صادق علیه السّلام درباره غلام خود سؤال کردم که با کنیزکی همبستر شده و باردارش کرده و ما به شیر او نیاز پیدا کردیم. امام فرمود: اگر کاری را که کرده اند تحلیل کنی، شیرش طیب و پاک است. - .نوادر احمد بن محمد: 66 -

**[ترجمه]

«8»

ین، [کتاب حسین بن سعید] و النوادر ابْنُ أَبِی عُمَیْرٍ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ عُرْوَةَ عَنْ أَبِی الْعَبَّاسِ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقَالَ لَهُ رَجُلٌ أَصْلَحَکَ اللَّهُ مَا تَقُولُ فِی عَارِیَّةِ الْفَرْجِ قَالَ حَرَامٌ ثُمَّ مَکَثَ قَلِیلًا ثُمَّ قَالَ لَا بَأْسَ بِأَنْ یُحِلَّ الرَّجُلُ جَارِیَتَهُ لِأَخِیهِ (1).

**[ترجمه]کتاب حسین بن سعید و النوادر: ابوالعباس گوید: خدمت امام صادق علیه السّلام بودم که شخصی از ایشان درباره عاریه دادن عورت کنیز سؤال کرد. امام فرمود: حرام است. سپس مکثی کرده و فرمود: البته اشکالی ندارد که مردی کنیز خود را به برادرش عاریه دهد. - . نوادر احمد بن محمد: 66 -

**[ترجمه]

«9»

ین، [کتاب حسین بن سعید] و النوادر ابْنُ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ سُلَیْمَانَ الْفَرَّاءِ عَنْ حَرِیزٍ عَنْ زُرَارَةَ: قُلْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام الرَّجُلُ یُحِلُّ جَارِیَتَهُ لِأَخِیهِ فَقَالَ لَا بَأْسَ قُلْتُ فَإِنَّهَا جَاءَتْ بِوَلَدٍ قَالَ یَضُمُّ إِلَیْهِ وَلَدَهُ وَ یَرُدُّ الْجَارِیَةَ عَلَی صَاحِبِهَا قُلْتُ إِنَّهُ لَمْ یَأْذَنْ لَهُ فِی ذَلِکَ فَقَالَ إِنَّهُ قَدْ أَذِنَ لَهُ وَ هُوَ لَا یَدْرِی أَنْ یَکُونَ ذَلِکَ (2).

**[ترجمه]کتاب حسین بن سعید و النوادر: زراره گوید: به امام باقر علیه السّلام گفتم: [جایز است] که شخصی کنیز خود را به برادرش به عاریه دهد؟ فرمود: اشکالی ندارد. گفتم: اگر آن کنیز فرزندی آورد؟ فرمود: آن برادر فرزند را به خود ملحق می کند و کنیز را به صاحبش باز می گرداند. گفتم: صاحب اصلی کنیز به برادر خود اجازه فرزند نداده بود. فرمود: صاحب اصلی این اجازه را به برادرش داده است و خود نمی داند. - . نوادر احمد بن محمد: 66 -

**[ترجمه]

«10»

ین، [کتاب حسین بن سعید] و النوادر الْقَاسِمُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبَانٍ عَنِ الْمُفَضَّلِ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام الرَّجُلُ یَقُولُ لِامْرَأَتِهِ أَحِلِّی لِی جَارِیَتَکِ قَالَ یُشْهِدُ عَلَیْهَا قُلْتُ فَإِنْ لَمْ یُشْهِدْ عَلَیْهَا عَلَیْهِ شَیْ ءٌ فِیمَا بَیْنَهُ وَ بَیْنَ اللَّهِ قَالَ هِیَ لَهُ حَلَالٌ (3).

**[ترجمه]کتاب حسین بن سعید و النوادر: مفضل گوید: به امام جعفر صادق علیه السّلام گفتم: مردی به همسرش گوید که کنیزت را برایم حلال ساز [چه حکمی دارد؟] امام فرمود: باید برای مسئله شاهد گیرد. گفتم: اگر شاهدی نگیرد، آیا میان آن مرد و خداوند چیزی وجود خواهد داشت؟ فرمودند: آن کنیزک برایش حلال است. - . نوادر احمد بن محمد: 66 -

**[ترجمه]

«11»

ین، [کتاب حسین بن سعید] و النوادر الْحَسَنُ بْنُ مَحْبُوبٍ عَنْ جَمِیلِ بْنِ صَالِحٍ عَنِ الْفُضَیْلِ بْنِ یَسَارٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِنَّ بَعْضَ أَصْحَابِنَا قَدْ رَوَی عَنْکَ أَنَّکَ قُلْتَ إِذَا أَحَلَّ الرَّجُلُ لِأَخِیهِ الْمُؤْمِنِ جَارِیَتَهُ فَهِیَ لَهُ حَلَالٌ قَالَ نَعَمْ یَا فُضَیْلُ قُلْتُ فَمَا تَقُولُ فِی رَجُلٍ عِنْدَهُ جَارِیَةٌ لَهُ نَفِیسَةٌ وَ هِیَ بِکْرٌ أَحَلَّ مَا دُونَ الْفَرْجِ أَ لَهُ أَنْ یَفْتَضَّهَا قَالَ لَیْسَ لَهُ إِلَّا مَا أَحَلَّ لَهُ مِنْهَا وَ لَوْ أَحَلَّ لَهُ قُبْلَةً مِنْهَا لَمْ یَحِلَّ لَهُ مَا سِوَی ذَلِکَ قُلْتُ أَ رَأَیْتَ إِنْ أَحَلَّ لَهُ دُونَ الْفَرْجِ فَغَلَبَتِ الشَّهْوَةُ فَأَفْضَاهَا قَالَ لَا یَنْبَغِی لَهُ ذَلِکَ قُلْتُ فَإِنْ فَعَلَ یَکُونُ زَانِیاً قَالَ لَا وَ لَکِنْ خَائِناً وَ یَغْرَمُ لِصَاحِبِهَا عُشْرَ قِیمَتِهَا(4).

**[ترجمه]نوادر حمد بن محمد: فضیل بن یسار گوید: به امام صادق علیه السّلام گفتم: یکی از اصحاب ما از شما روایت کرده اند که اگر شخصی کنیز خود را برای برادرش حلال کند، آن کنیز حلال است. امام فرمود: آری یا فضیل. گفتم: چه می فرمایید درباره شخصی که کنیز گران بهایی دارد و او را برای برادرش حلال کرده، به شرط اینکه بکارت کنیز دست نخورد. آیا می تواند بکارت او را بردارد؟ فرمود: درست نیست چنین کاری کند، و فقط آنچه را که صاحب اصلی کنیز حلال کرده، حلال است. و حتی اگر بوسیدن را حلال کرده باشد، به غیر از آن نباید کاری کند. گفتم: حال اگر شهوت غلبه کرد و بکارت کنیز را برداشت چه؟ فرمود: درست و شاسته نیست. گفتم: اگر انجام داد، آیا زناکار است؟ فرمود: خیانتکار است و باید یک دهم قیمت کنیز را بپردازد. - . نوادر احمد بن محمد:66 -

**[ترجمه]

«12»

قَالَ الْحَسَنُ وَ حَدَّثَ رِفَاعَةُ بْنُ مُوسَی عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: بِمِثْلِهِ إِلَّا أَنَّ رِفَاعَةَ قَالَ الْجَارِیَةُ النَّفِیسَةُ تَکُونُ عِنْدِی (5).

**[ترجمه]کتاب حسین بن سعید و النوادر: رفاعة بن موسی از امام صادق علیه السّلام مانند این روایت را بیان نموده، با این اختلاف که رفاعه گفت: کنیز با ارزش نزد من است. - . نوادر احمد بن محمد: 66 -

**[ترجمه]

«13»

ین، [کتاب حسین بن سعید] و النوادر الْحَسَنُ بْنُ مَحْبُوبٍ عَنْ جَمِیلِ بْنِ صَالِحٍ عَنْ ضُرَیْسِ بْنِ عَبْدِ الْمَلِکِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: فِی الرَّجُلِ یُحِلُّ لِأَخِیهِ جَارِیَتَهُ وَ هِیَ تَخْرُجُ فِی حَوَائِجِهِ قَالَ هِیَ لَهُ حَلَالٌ قُلْتُ أَ رَأَیْتَ إِنْ جَاءَتْ بِوَلَدٍ مَا یُصْنَعُ بِهِ قَالَ هُوَ لِمَوْلَی الْجَارِیَةِ إِلَّا أَنْ یَکُونَ اشْتَرَطَ عَلَیْهِ حِینَ أَحَلَّهَا لَهُ إِنْ جَاءَتْ بِوَلَدٍ مِنِّی فَهُوَ حُرٌّ قُلْتُ فَیَمْلِکُ وَلَدَهُ قَالَ إِنْ کَانَ لَهُ مَالٌ اشْتَرَاهُ بِالْقِیمَةِ(6).

ص: 327


1- 1. نوادر أحمد بن محمّد بن عیسی ص 66.
2- 2. نوادر أحمد بن محمّد بن عیسی ص 66.
3- 3. نوادر أحمد بن محمّد بن عیسی ص 66.
4- 4. نوادر أحمد بن محمّد بن عیسی ص 66.
5- 5. نوادر أحمد بن محمّد بن عیسی ص 66.
6- 6. نوادر أحمد بن محمّد بن عیسی ص 66.

**[ترجمه]کتاب حسین بن سعید و النوادر: ضریس بن عبدالملک از امام صادق علیه السّلام روایت کند که شخصی کنیز خود را برای برادر خود حلال می سازد و کنیز هم در رفع نیازهای برادر می کوشد. اما فرمود: کنیز حلال اوست. گفتم: اگر کنیز صاحب فرزندی شد، چه نظری دارید؟ فرمود: فرزند مال صاحب اصلی کنیز است، مگر اینکه در زمان حلال کردن کنیز، شرط کرده باشند که فرزند مال برادر باشد، که در این صورت فرزند آزاده است. گفتم: پس برادر صاحب فرزند می شود. فرمود: اگر مالی داشته باشد، آن را به قیمت می خرد. - . نوادر احمد بن محمد:66 -

**[ترجمه]

باب 13 وطء الصبیة و ما یترتب علیه

الأخبار

«1»

ین، [کتاب حسین بن سعید] و النوادر أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ عَبْدِ الْکَرِیمِ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام یَقُولُ: لَا تُدْخَلِ المَرْأَةُ عَلَی زَوْجِهَا حَتَّی یَأْتِیَ لَهَا تِسْعُ سِنِینَ أَمْ عَشْرٌ(1).

**[ترجمه]کتاب حسین بن سعید و النوادر: امام محمد باقر علیه السّلام فرمودند: زن توسط شوهرش دخول نمی­شود، مگر اینکه، نه یا ده سال داشته باشد. - . نوادر احمد بن محمد: 66 -

**[ترجمه]

«2»

ین، [کتاب حسین بن سعید] و النوادر ابْنُ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنِ الْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: إِذَا تَزَوَّجَ الرَّجُلُ بِالْجَارِیَةِ وَ هِیَ صَغِیرَةٌ فَلَا یَدْخُلْ بِهَا حَتَّی یَکُونَ لَهَا تِسْعُ سِنِینَ (2).

**[ترجمه]کتاب حسین بن سعید و النوادر: امام صادق علیه السّلام فرمودند: اگر مردی با کنیزی ازدواج کند در حالی که کودک است، نباید بر او دخول کند تا اینکه نه ساله شود. - . نوادر احمد بن محمد: 66 -

**[ترجمه]

«3»

ین، [کتاب حسین بن سعید] و النوادر النَّضْرُ عَنْ مُوسَی بْنِ بَکْرٍ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: لَا یُدْخَلُ بِالْجَارِیَةِ حَتَّی یَأْتِیَ لَهَا تِسْعٌ أَوْ عَشْرٌ(3).

ص: 328


1- 1. نوادر أحمد بن محمّد بن عیسی ص 66.
2- 2. نوادر أحمد بن محمّد بن عیسی ص 66.
3- 3. نوادر أحمد بن محمّد بن عیسی ص 66.

**[ترجمه]کتاب حسین بن سعید و النوادر: امام باقر علیه السّلام فرمودند: نباید بر کنیز دخول کرد مگر زمانی که نه یا ده ساله شده باشد. - . نوادر احمد بن محمد: 66 -

**[ترجمه]

باب 14 أولیاء النکاح و ما یشترط فی الزوجین لصحة إیقاع العقد

الآیات

البقرة: أَوْ یَعْفُوَا الَّذِی بِیَدِهِ عُقْدَةُ النِّکاحِ (1)

النساء: وَ لا تَعْضُلُوهُنَّ لِتَذْهَبُوا بِبَعْضِ ما آتَیْتُمُوهُنَ و قال تعالی وَ یَسْتَفْتُونَکَ فِی النِّساءِ قُلِ اللَّهُ یُفْتِیکُمْ فِیهِنَّ وَ ما یُتْلی عَلَیْکُمْ فِی الْکِتابِ فِی یَتامَی النِّساءِ اللَّاتِی لا تُؤْتُونَهُنَّ ما کُتِبَ لَهُنَّ وَ تَرْغَبُونَ أَنْ تَنْکِحُوهُنَّ وَ الْمُسْتَضْعَفِینَ مِنَ الْوِلْدانِ وَ أَنْ تَقُومُوا لِلْیَتامی بِالْقِسْطِ وَ ما تَفْعَلُوا مِنْ خَیْرٍ فَإِنَّ اللَّهَ کانَ بِهِ عَلِیماً(2).

lt;meta info="- «أَوْ یَعْفُوَا الَّذی بِیَدِهِ عُقْدَةُ النِّکاحِ» - .

البقره/ 237 -

{یا کسی که پیوند نکاح به دست اوست ببخش}

- «وَ لا تَعْضُلُوهُنَّ لِتَذْهَبُوا بِبَعْضِ ما آتَیْتُمُوهُن» - .

النساء/ 19 -

{و آنان را زیر فشار مگذارید تا بخشی از آنچه را به آنان داده اید باز پس دهند.}

- «وَ یَسْتَفْتُونَکَ فِی النِّساءِ قُلِ اللَّهُ یُفْتیکُمْ فیهِنَّ وَ ما یُتْلی عَلَیْکُمْ فِی الْکِتابِ فی یَتامَی النِّساءِ اللاَّتی لا تُؤْتُونَهُنَّ ما کُتِبَ لَهُنَّ وَ تَرْغَبُونَ أَنْ تَنْکِحُوهُنَّ وَ الْمُسْتَضْعَفینَ مِنَ الْوِلْدانِ وَ أَنْ تَقُومُوا لِلْیَتامی بِالْقِسْطِ وَ ما تَفْعَلُوا مِنْ خَیْرٍ فَإِنَّ اللَّهَ کانَ بِهِ عَلیما» - .

النساء/ 127 -

{و در باره آنان، رأی تو را می پرسند. بگو: «خدا در باره آنان به شما فتوا می دهد، و [نیز] در باره آنچه در قرآن بر شما تلاوت می شود: در مورد زنان یتیمی که حقّ مقرّر آنان را به ایشان نمی دهید و تمایل به ازدواج با آنان دارید، و [در باره] کودکان ناتوان و اینکه با یتیمان [چگونه] به داد رفتار کنید [پاسخگر شماست].» و هر کار نیکی انجام دهید، قطعاً خدا به آن داناست.}

**[ترجمه]

الأخبار

«1»

ب، [قرب الإسناد] عَلِیٌّ عَنْ أَخِیهِ علیه السلام قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ أَتَاهُ رَجُلَانِ یَخْطُبَانِ ابْنَتَهُ فَهَوِیَ أَنْ یُزَوِّجَ أَحَدَهُمَا وَ هَوِیَ أَبُوهُ الْآخَرَ أَیُّهُمَا أَحَقُّ أَنْ یُنْکَحَ قَالَ الَّذِی هَوِیَ الْجَدُّ لِأَنَّهَا وَ أَبَاهَا لِلْجَدِّ(3).

**[ترجمه]قرب الاسناد: علی از برادرش امام موسی علیه السّلام نقل کرده و گوید: درباره مردی سؤال کردم که دختری دارد، دو مرد برای خواستگاری دختر می آیند، مرد دوست دارد که دخترش را به یکی دهد، ولی پدر مرد دوست دارد که نوه اش را به دیگری دهد، در این حالت کدام یک برحقند؟ فرمود: آن شخصی را که پدر بزرگ دوست دارد، چون پدر بزرگ صاحب پسرش و نوه اش می باشد. - . قرب الاسناد: 119 -

**[ترجمه]

«2»

ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام] جَعْفَرُ بْنُ نُعَیْمٍ عَنْ عَمِّهِ مُحَمَّدِ بْنِ شَاذَانَ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ عَنِ ابْنِ بَزِیعٍ قَالَ: سَأَلْتُ الرِّضَا علیه السلام عَنِ الصَّبِیَّةِ یُزَوِّجُهَا أَبُوهَا ثُمَّ یَمُوتُ وَ هِیَ صَغِیرَةٌ ثُمَّ تَکْبَرُ قَبْلَ أَنْ یَدْخُلَ بِهَا زَوْجُهَا أَ یَجُوزُ عَلَیْهَا التَّزْوِیجُ أَوِ الْأَمْرُ إِلَیْهَا فَقَالَ یَجُوزُ عَلَیْهَا تَزْوِیجُ أَبِیهَا(4).

**[ترجمه]عیون الاخبار: ابن بزیع گوید: از امام رضا علیه السّلام درباره دختری پرسیدم که پدرش او را به ازدواج شخصی در می­آورد در حالی که هنوز صغیر است، و پدر می میرد. دختر بزرگ می­شود، قبل از اینکه شوهرش بر او دخول کند. آیا این ازدواج جایز است یا منوط به اجازه دختر است؟ فرمودند: بر دختر ازدواجی که پدر انجام داده، جایز است. - . عیون الاخبار 2: 18 -

**[ترجمه]

«3»

قَالَ: وَ سَأَلْتُهُ عَنِ امْرَأَةٍ ابْتُلِیَتْ بِشُرْبِ نَبِیذٍ فَسَکِرَتْ فَزَوَّجَتْ نَفْسَهَا مِنْ رَجُلٍ فِی سُکْرِهَا ثُمَّ أَفَاقَتْ فَأَنْکَرَتْ ذَلِکَ ثُمَّ ظَنَّتْ أَنَّهُ یَلْزَمُهَا فَوَرِعَتْ مِنْهُ فَأَقَامَتْ مَعَ

ص: 329


1- 1. سورة البقرة: 237.
2- 2. سورة النساء: 127.
3- 3. قرب الإسناد ص 119.
4- 4. عیون الأخبار ج 2 ص 18.

الرَّجُلِ عَلَی ذَلِکَ التَّزْوِیجِ أَ حَلَالٌ هُوَ لَهَا أَمِ التَّزْوِیجُ فَاسِدٌ لِمَکَانِ السُّکْرِ وَ لَا سَبِیلَ لِلزَّوْجِ عَلَیْهَا قَالَ إِذَا أَقَامَتْ مَعَهُ بَعْدَ مَا أَفَاقَتْ فَهُوَ رِضَاهَا قُلْتُ وَ یَجُوزُ ذَلِکَ التَّزْوِیجُ عَلَیْهَا قَالَ نَعَمْ (1).

**[ترجمه]عیون الاخبار: و نیز گفت: درباره زنی سؤال کردم که نبیذ نوشیده و مست شده و در حالت مستی خود را به نکاح مردی در آورده، ولی پس از هوشیاری، نکاح را انکار نمود. بعد هم به گمان اینکه مرد با او می ماند، در کنارش ماند با همان عقدی که کرده بود. آیا این ازدواج برای زن حلال است یا فاسد، به خاطر اینکه مست بوده؟ امام فرمود: اگر آن زن بعد از هوشیاری همراه آن مرد بماند، معنایش رضایت اوست. گفتم: این ازدواج او جایز است؟ فرمود: آری. - . عیون الاخبار2: 19 -

**[ترجمه]

«4»

قَالَ: وَ سَأَلْتُهُ عَنْ مَمْلُوکَةٍ کَانَتْ بَیْنَ اثْنَیْنِ فَأَعْتَقَاهَا وَ لَهَا أَخٌ غَائِبٌ وَ هِیَ بِکْرٌ أَ یَجُوزُ لِأَحَدِهِمَا أَنْ یُزَوِّجَهَا أَوْ لَا یَجُوزُ إِلَّا بِأَمْرِ أَخِیهَا فَقَالَ بَلَی یَجُوزُ أَنْ یُزَوِّجَهَا قُلْتُ فَیَتَزَوَّجُهَا هُوَ إِنْ أَرَادَ ذَلِکَ قَالَ نَعَمْ (2).

**[ترجمه]عیون الاخبار: ابن بزیع گوید: از امام رضا علیه السّلام درباره کنیزی پرسیدم که دو نفر با هم صاحب او هستند و آزادش می کنند، این کنیز باکره است و برادری غایب دارد، آیا جایز است که یکی از دو صاحب قبلی با او ازدواج کند یا باید با اجازه برادرش باشد؟ فرمود: آری جایز است. گفتم: پس اگر خواست، می تواند با وی ازدواج کند؟ فرمود: آری. - . عیون الاخبار2: 20 -

**[ترجمه]

«5»

ین، [کتاب حسین بن سعید] و النوادر فَضَالَةُ عَنِ الْعَلَاءِ عَنِ ابْنِ أَبِی یَعْفُورٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَتَزَوَّجُ الرَّجُلُ بِالْجَارِیَةِ مُتْعَةً فَقَالَ نَعَمْ إِلَّا أَنْ یَکُونَ لَهَا أَبٌ وَ الْجَارِیَةُ یَسْتَأْمِرُهَا کُلُّ أَحَدٍ إِلَّا أَبُوهَا(3).

**[ترجمه]نوادر احمد بن محمد: ابن ابی یعفور گوید: به امام جعفر علیه السّلام عرض کردم: آیا مرد می تواند کنیز را متعه کند؟ فرمود: آری، مگر اینکه پدر داشته باشد. در این صورت باید با پدرش مشورت کند و اجازه بگیرد. - . نوادر احمد بن محمد: 65 -

**[ترجمه]

«6»

ین، [کتاب حسین بن سعید] و النوادر صَفْوَانُ عَنِ الْعَلَاءِ عَنْ مُحَمَّدٍ عَنْ أَحَدِهِمَا علیهما السلام قَالَ: قُلْتُ الرَّجُلُ یُزَوِّجُ ابْنَهُ وَ هُوَ صَغِیرٌ فَیَجُوزُ طَلَاقُ أَبِیهِ قَالَ لَا قُلْتُ فَعَلَی مَنِ الصَّدَاقُ قَالَ عَلَی أَبِیهِ إِذَا کَانَ قَدْ ضَمِنَهُ لَهُمْ فَإِنْ لَمْ یَکُنْ ضَمِنَهُ لَهُمْ فَعَلَی الْغُلَامِ إِلَّا أَنْ لَا یَکُونَ لِلْغُلَامِ مَالٌ فَعَلَی الْأَبِ ضَمِنَ أَوْ لَمْ یَضْمَنْ (4).

**[ترجمه]کتاب حسین بن سعید و النوادر: از امام باقر یا امام جعفر صادق علیه السّلام سؤال شد: مردی برای پسرش که صغیر است زن می گیرد، آیا جایز است که پدر، طلاق را هم جاری کند؟ فرمود: خیر. پرسیده شد: پس مهریه بر عهده چه کسی است؟ فرمود: بر پدر، اگر مهریه را تضمین کرده باشد، و اگر مهریه را بر عهده نگرفته باشد، بر پسر واجب است. اما اگر پسر مالی نداشته باشد، مهریه بر ذمه پدر است، چه بر عهده گرفته باشد یا نه. - . نوادر احمد بن محمد: 71 -

**[ترجمه]

«7»

ین، [کتاب حسین بن سعید] و النوادر النَّضْرُ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ سُلَیْمَانَ عَنْ عُبَیْدِ بْنِ زُرَارَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: فِی الصَّبِیِّ یَتَزَوَّجُ الصَّبِیَّةَ هَلْ یَتَوَارَثَانِ فَقَالَ إِنْ کَانَ أَبَوَاهُمَا اللَّذَانِ زَوَّجَاهُمَا حَیَّیْنِ فَنَعَمْ قُلْنَا فَهَلْ یَجُوزُ طَلَاقُ الْأَبِ قَالَ لَا(5).

**[ترجمه]کتاب حسین بن سعید و النوادر: از امام صادق علیه السّلام سؤالی شد درباره اینکه: پسر نابالغی با دختری ازدواج می کند، آیا از هم ارث می برند. فرمود: اگر والدین آن دو زنده باشند، آری. گفته شد: آیا جایز است که پدر طلاق پسرش را بگیرد؟ فرمود: خیر. - . نوادر احمد بن محمد: 71 -

**[ترجمه]

«8»

ین، [کتاب حسین بن سعید] و النوادر صَفْوَانُ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ بُکَیْرٍ عَنْ عُبَیْدِ بْنِ زُرَارَةَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنْ رَجُلٍ یُزَوِّجُ ابْنَهُ وَ هُوَ صَغِیرٌ قَالَ إِنْ کَانَ لِابْنِهِ مَالٌ فَعَلَیْهِ الْمَهْرُ إِلَّا أَنْ یَکُونَ الْأَبُ ضَمِنَ الْمَهْرَ وَ إِنْ لَمْ یَکُنْ لِلِابْنِ مَالٌ فَالْأَبُ ضَامِنٌ لِلْمَهْرِ ضَمِنَ أَوْ لَمْ یَضْمَنْ (6).

ص: 330


1- 1. عیون الأخبار ج 2 ص 19.
2- 2. عیون الأخبار ج 2 ص 20.
3- 3. نوادر أحمد بن محمّد بن عیسی ص 65 ملحقا بکتاب فقه الرضا.
4- 4. نفس المصدر ص 71.
5- 5. نفس المصدر ص 71.
6- 6. نفس المصدر ص 71.

**[ترجمه]کتاب حسین بن سعید و النوادر: عبید بن زراره گوید: از امام صادق علیه السّلام درباره مردی سؤال کردم که برای پسر کوچکش زن می گیرد؟ فرمود: اگر پسرش مالی داشته باشد، پس مهریه بر اوست، مگر اینکه پدرش مهریه را بر عهده گرفته باشد و اگر پسر را مالی نباشد، پدر ضامن است که مهریه را بدهد، چه بر عهده گرفته باشد یا نه. - . نوادر احمد بن محمد: 71 -

**[ترجمه]

«9»

ین، [کتاب حسین بن سعید] و النوادر صَفْوَانُ عَنِ الْعَلَاءِ عَنْ مُحَمَّدٍ عَنْ أَحَدِهِمَا ع، قَالَ: قُلْتُ الصَّبِیُّ یَتَزَوَّجُ الصَّبِیَّةَ هَلْ یَتَوَارَثَانِ قَالَ إِنْ کَانَ أَبَوَاهُمَا زَوَّجَاهُمَا فَنَعَمْ قُلْتُ فَهَلْ یَجُوزُ طَلَاقُ الْأَبِ قَالَ لَا(1).

**[ترجمه]کتاب حسین بن سعید و النوادر: از امام صادق علیه السّلام یا امام محمد باقر علیه السّلام سؤال شد: پسر نابالغی با دخترکی ازدواج می کند، آیا از یکدیگر ارث می برند؟ فرمود: اگر والدین آنها را به عقد هم در آورده باشند، آری. گفته شد: آیا پدر می تواند برای پسرش طلاق بگیرد؟ فرمود: خیر. - . نوادر احمد بن محمد: 71 -

**[ترجمه]

«10»

ین، [کتاب حسین بن سعید] و النوادر صَفْوَانُ عَنِ الْعَلَاءِ عَنْ أَحَدِهِمَا علیهما السلام قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ کَانَ لَهُ وَلَدٌ فَزَوَّجَ مِنْهُ ابْنَتِی وَ فَرَضَ الصَّدَاقَ ثُمَّ مَاتَ مِنْ أَیْنَ یُحْسَبُ الصَّدَاقُ قَالَ مِنْ جَمِیعِ الْمَالِ إِنَّمَا هُوَ بِمَنْزِلَةِ الدَّیْنِ (2).

**[ترجمه]کتاب حسین بن سعید و النوادر: از امام جعفر صادق یا امام محمد باقر علیهما السّلام سؤال شد: مردی دختر مرا به ازدواج پسرش درآورد و مهری را معین کرد، سپس فوت نمود. مهریه از کجا محاسبه می­شود؟ فرمود: از همه مالی که پدر داشته است، زیرا مهریه مانند دین و بدهی می باشد. - .نوادر احمد بن محمد: 71 -

**[ترجمه]

«11»

د،(3)[العدد القویة] مُحَمَّدُ بْنُ جَرِیرٍ الطَّبَرِیُّ الشِّیعِیُّ غَیْرُ التَّارِیخِیِّ قَالَ: لَمَّا وَرَدَ سَبْیُ الْفُرْسِ إِلَی الْمَدِینَةِ أَرَادَ عُمَرُ بْنُ الْخَطَّابِ بَیْعَ النِّسَاءِ وَ أَنْ یَجْعَلَ الرِّجَالَ عَبِیداً فَمَنَعَهُ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ وَ أَعْتَقَ نَصِیبَهُ مِنْهُمْ ثُمَّ الصَّحَابَةُ وَهَبُوا أَنْصِبَاءَهُمْ فَقَبِلَ وَ أَعْتَقَهُمْ جَمِیعاً ثُمَّ قَالَ علیه السلام هَؤُلَاءِ لَا یُکْرَهْنَ عَلَی التَّزْوِیجِ وَ لَکِنْ یُخَیَّرْنَ فَلَمَّا خُیِّرَتْ شَهْرَبَانُوَیْهِ فَقِیلَ لَهَا مَنْ تَخْتَارِینَ مِنْ خُطَّابِکِ وَ هَلْ أَنْتِ مِمَّنْ یُرِیدُ بَعْلًا فَسَکَتَتْ فَقَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام قَدْ أَرَادَتْ وَ بَقِیَ الِاخْتِیَارُ فَقَالَ عُمَرُ وَ مَا عِلْمُکَ بِإِرَادَتِهَا الْبَعْلَ قَالَ علیه السلام إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله کَانَ إِذَا أَتَتْهُ کَرِیمَةُ قَوْمٍ لَا وَلِیَّ لَهَا وَ قَدْ خُطِبَتْ یَأْمُرُ أَنْ یُقَالَ لَهَا أَنْتِ رَاضِیَةٌ بِالْبَعْلِ فَإِنِ اسْتَحْیَتْ وَ سَکَتَتْ جُعِلَتْ إِذْنُهَا صُمَاتَهَا وَ أَمَرَ بِتَزْوِیجِهَا وَ إِنْ قَالَتْ لَا لَمْ تُکْرَهْ عَلَی مَا تَخْتَارُهُ وَ إِنَّ شَهْرَبَانُوَیْهِ أُرِیَتِ الْخُطَّابَ فَأَوْمَأَتْ بِیَدِهَا وَ اخْتَارَتِ الْحُسَیْنَ علیه السلام فَأُعِیدَ الْقَوْلُ عَلَیْهَا فِی التَّخْیِیرِ فَأَشَارَتْ بِیَدِهَا وَ قَالَتْ بِلُغَتِهَا هَذَا إِنْ کُنْتُ مُخَیَّرَةً وَ جَعَلَتْ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام وَلِیَّهَا وَ خَطَبَ حُذَیْفَةُ إِلَی آخِرِ الْخَبَرِ وَ قَدْ مَرَّ فِی کِتَابِ الْجِهَادِ(4)(5).

**[ترجمه]دلائل طبری: محمد بن جریر طبری شیعه غیر مورخ گوید: وقتی اسیران ایرانی وارد مدینه شدند، عمر بن خطاب خواست زنان را بفروشد و مردان را غلام سازد؛ امیرالمؤمنین علی علیه السّلام، ممانعت نمود و سهم خود از اسیران را آزاد نمود، سپس صحابه نیز چنین نموده و عمر هم قبول کرده و چنین نمود. آنگاه امام فرمود: این زنان را به اکراه به تزویج در نیاورید، بلکه با اختیار خودشان باشد. وقتی امام شهربانو را در ازدواج مخیّر ساخت و به او گفته شد، از خواستگارانت چه کسی را اختیار می کنی و آیا همسر می خواهی؟ سکوت کرد. امام فرمود: قبول دارد و فقط باید انتخاب کند. عمر گفت از کجا می دانی که قصد ازدواج دارد؟ امام فرمود: هرگاه بانوی محترمی قیّم نداشت، در حالی که از او خواستگاری شده بود، نزد رسول خدا صلّی الله علیه و آله می آمد. پیامبر می فرمود: آیا راضی به شوهر هستی؟ اگر حیا کرده و سکوت می نمود، این سکوت را نشانه رضایت می دید و امر به ازدواج می داد. و اگر می گفت: خیر، بر خلاف میلش به نکاح کسی در نمی آورد. عمر بن خطاب به شهربانو نشان داده شد. شهربانو با دست به امام حسین علیه السّلام اشاره کرد و به زبان فارسی گفت: اگر مختار باشم، او را انتخاب می کنم و امیرالمؤمنین را ولی خود قرار داد. (این روایت در کتاب جهاد نقل شده است.) - . دلائل الطبری: 81 -

**[ترجمه]

«12»

الْهِدَایَةُ،: وَ لَا وِلَایَةَ لِأَحَدٍ عَلَی الِابْنَةِ إِلَّا لِأَبِیهَا مَا دَامَتْ بِکْراً فَإِذَا صَارَتْ ثَیِّباً فَلَا وِلَایَةَ لَهُ عَلَیْهَا وَ هِیَ أَمْلَکُ بِنَفْسِهَا وَ إِذَا کَانَتْ بِکْراً وَ کَانَ لَهُ أَبٌ

ص: 331


1- 1. نفس المصدر ص 71.
2- 2. نفس المصدر ص 71.
3- 3. کذا فی الأصل بخطه قدّس سرّه.
4- 4. لکنه صحف فیه رمز د به و.
5- 5. کان الرمز( ین) کسوابقه و هو خطاء و قد سبق فی ج 100 ص 56 نقله عن دلائل الطبریّ و هو فیها ص 81.

وَ جَدٌّ فَالْجَدُّ أَحَقُّ بِتَزْوِیجِهَا مِنَ الْأَبِ مَا دَامَ الْأَبُ حَیّاً فَإِذَا مَاتَ الْأَبُ فَلَا وِلَایَةَ لِلْجَدِّ عَلَیْهَا لِأَنَّ الْجَدَّ إِنَّمَا یَمْلِکُ أَمْرَهَا فِی حَیَاةِ ابْنِهِ لِأَنَّهُ یَمْلِکُ ابْنَهُ فَإِذَا مَاتَ ابْنُهُ بَطَلَتْ وِلَایَتُهُ (1).

**[ترجمه]الهدایة: پدر فقط تا وقتی بر دختر ولایت دارد که باکره باشد، و اگر بیوه شد، دیگر ولایت ندارد و زن بر خود ولایت دارد. اگر دختر باکره باشد و پدر و پدر بزرگ هم داشته باشد، تا زمانی که پدر زنده باشد، پدر بزرگ برای شوهر دادن او شایسته تر است. اما اگر پدر فوت نمود، پدر بزرگ دیگر ولایتی بر دختر ندارد. زیرا پدر بزرگ فقط در زمان حیات پسر خود، بر پسر و نوه اش ولایت دارد و اگر پسر مُرد، ولایت پدر بزرگ هم باطل می شود. - . الهدایة: 68 -

**[ترجمه]

باب 15 أحکام الإماء و ما یحل منها و ما یحرم

الآیات

النساء: وَ إِنْ خِفْتُمْ أَلَّا تُقْسِطُوا ... فَواحِدَةً أَوْ ما مَلَکَتْ أَیْمانُکُمْ (2).

lt;meta info="- «فَإِنْ خِفْتُمْ أَلاَّ تَعْدِلُوا فَواحِدَةً أَوْ ما مَلَکَتْ أَیْمانُکُم» - . النساء/3 -

{اگر بیم دارید که به عدالت رفتار نکنید، به یک [زنِ آزاد] یا به آنچه [از کنیزان] مالک شده اید [اکتفا کنید].}

**[ترجمه]

الأخبار

«1»

ب، [قرب الإسناد] عَلِیٌّ عَنْ أَخِیهِ قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ قَالَ لآِخَرَ هَذِهِ الْجَارِیَةُ لَکَ حَیَاتَکَ أَ یَحِلُّ فَرْجُهَا قَالَ یَحِلُّ لَهُ فَرْجُهَا مَا لَمْ یَدْفَعْهَا إِلَی الَّذِی تَصَدَّقَ بِهَا عَلَیْهِ فَإِذَا تَصَدَّقَ بِهَا حَرُمَتْ عَلَیْهِ (3).

**[ترجمه]قرب الاسناد: علی از برادرش امام موسی علیه السّلام روایت کند: از او درباره شخصی پرسیدم که به دیگری گفت: این کنیز تا وقتی که زنده هستی برای تو باشد. آیا عورت آن کنیز حلال است؟ فرمود: آری، حلال است تا زمانی که به کسی که آن را صدقه داده، بازنگرداند، اما اگر کنیز را به کسی که آن را صدقه داده بازپس دهد، دیگر حرام می شود. - . قرب الاسناد: 109 -

**[ترجمه]

«2»

وَ سَأَلْتُهُ عَنْ مَمْلُوکَةٍ بَیْنَ رَجُلَیْنِ تَزَوَّجَهَا أَحَدُهُمَا وَ الْآخَرُ غَائِبٌ هَلْ یَجُوزُ النِّکَاحُ قَالَ إِذَا کَرِهَ الْغَائِبُ لَمْ یَجُزِ النِّکَاحُ (4).

**[ترجمه]قرب الاسناد: از او درباره کنیزی که مال دو مرد است سؤال کردم. که اگر یکی غایب باشد و دیگری کنیز را به نکاح خود در آورد، چه حکمی دارد؟ فرمود: اگر شخص غایب راضی نباشد، نکاح جایز نیست. - . قرب الاسناد: 109 -

**[ترجمه]

«3»

قَالَ: وَ سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ تَزَوَّجَ جَارِیَةَ أُخْتِهِ أَوْ عَمَّتِهِ أَوِ ابْنِ أُخْتِهِ فَوَلَدَتْ مَا حَالُهُ قَالَ إِذَا کَانَ الْوَلَدُ شَیْئاً مِمَّنْ یَمْلِکُهُ عَتَقَ (5)(6).

**[ترجمه]قرب الاسناد: نیز سؤال کردم درباره مردی که با کنیز خواهر یا عمه یا پسر خواهرش ازدواج کند و فرزندی حاصل شود، چه حکمی دارد؟ فرمود: اگر آن فرزند جزئی از مایملک آن مرد باشد، فرزند آزاد خواهد بود. - . قرب الاسناد: 113 -

**[ترجمه]

«5»

قَالَ: وَ سَأَلْتُهُ عَنِ الرَّجُلِ یَشْتَرِی الْجَارِیَةَ فَیَقَعُ عَلَیْهَا أَ یَصْلُحُ بَیْعُهَا مِنَ الْجَدِّ قَالَ لَا بَأْسَ (7).

ص: 332


1- 1. الهدایة ص 68.
2- 2. سورة النساء: 3.
3- 3. قرب الإسناد ص 109.
4- 4. قرب الإسناد ص 109.
5- 5. زاد فی ماهش نسخة الأصل هنا[ قال: سألته عن رجل زوّج جاریته أخاه أو عمه أو ابن عمه أو ابن أخیه فولدت، ما حال الولد؟ قال: إذا کان الولد یرث من ملکه عتق. تهذیب] و الظاهر أن الکاتب أراد أن یصحح لفظ الحدیث« شیئا ممن یملکه» بقرینة ما فی التهذیب« یرث من ملکه»( ج 8 ص 242) فاشتبه علی کاتب طبعة الکمبانیّ فجعله فی المتن راجع ص 77 طبعة الکمبانیّ.
6- 6. قرب الإسناد ص 109.
7- 7. قرب الإسناد ص 113.

**[ترجمه]قرب الاسناد: و نیز پرسیدم: شخصی کنیزی را می خرد و با او همبستر می شود، آیا درست است که او را به پدر بزرگ خود بفروشد؟ فرمود: اشکالی ندارد. - . قرب الاسناد: 113 -

**[ترجمه]

«6»

قَالَ: وَ سَأَلْتُهُ عَنِ الرَّجُلِ یَحْتَاجُ إِلَی جَارِیَةِ ابْنِهِ فَیَطَؤُهَا إِذَا کَانَ الِابْنُ لَمْ یَطَأْهَا هَلْ یَصْلُحُ ذَلِکَ قَالَ نَعَمْ هِیَ لَهُ حَلَالٌ إِلَّا أَنْ یَکُونَ الْأَبُ مُوسِراً فَیُقَوِّمُ الْجَارِیَةَ عَلَی نَفْسِهِ قِیمَةً ثُمَّ یَرُدُّ الْقِیمَةَ عَلَی ابْنِهِ (1).

**[ترجمه]قرب الاسناد: و نیز سؤال کردم: مردی به کنیز پسر خود احتیاج پیدا کرده و با او همبستر می شود، در حالی که پسر با کنیز همبستری نکرده، آیا صحیح است؟ فرمود: آری کنیز برای پدر حلال است، البته اگر پدر ثروتمند باشد، کنیز را قیمت گذاشته و قیمت را به پسر پرداخت می کند. - . قرب الاسناد: 119 -

**[ترجمه]

«7»

ل، [الخصال] ابْنُ الْوَلِیدِ عَنِ الْحِمْیَرِیِّ عَنْ هَارُونَ عَنِ ابْنِ زِیَادٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: یَحْرُمُ مِنَ الْإِمَاءِ عَشْرٌ لَا یُجْمَعُ بَیْنَ الْأُمِّ وَ الْبِنْتِ وَ بَیْنَ الْأُخْتَیْنِ وَ لَا أَمَتَکَ وَ هِیَ حَامِلٌ مِنْ غَیْرِکَ حَتَّی تَضَعَ وَ لَا أَمَتَکَ وَ لَهَا زَوْجٌ وَ لَا أَمَتَکَ وَ هِیَ أُخْتُکَ مِنَ الرَّضَاعَةِ وَ لَا أَمَتَکَ وَ هِیَ عَمَّتُکَ مِنَ الرَّضَاعَةِ وَ لَا أَمَتَکَ وَ هِیَ خَالَتُکَ مِنَ الرَّضَاعَةِ وَ لَا أَمَتَکَ وَ هِیَ حَائِضٌ حَتَّی تَطْهُرَ وَ لَا أَمَتَکَ وَ هِیَ رَضِیعَتُکَ وَ لَا أَمَتَکَ وَ لَکَ فِیهَا شَرِیکٌ (2).

**[ترجمه]الخصال: امام صادق علیه السّلام فرمودند: از میان کنیزان، ده تای آنها حرامند: میان مادر و دختر جمع نمی­شود، یعنی نمی توان مادر و دختر کنیز را با هم در اختیار داشت؛ و نیز دو خواهر؛ و کنیزی که از دیگری حامله است تا وقتی فارغ شود؛ و کنیزی که شوهر دارد؛ و کنیزی که خواهر رضاعی تو است؛ و نیز کنیزی که عمه رضاعی و یا خاله رضاعی تو است؛ و نیز کنیزی که حیض است تا وقتی که پاک شود؛ و نیز کنیزی که دست پرورده توست (زنت به کنیز شیر داده)؛ و کنیزی که در او شریک داری. - . الخصال 2: 204 -

**[ترجمه]

«8»

ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام] جَعْفَرُ بْنُ نُعَیْمِ بْنِ شَاذَانَ عَنْ عَمِّهِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ عَنِ ابْنِ بَزِیعٍ قَالَ: سَأَلْتُ الرِّضَا علیه السلام عَنِ الرَّجُلِ لَهُ الْجَارِیَةُ فَیُقَبِّلُهَا هَلْ تَحِلُّ لِوَلَدِهِ فَقَالَ بِشَهْوَةٍ قُلْتُ نَعَمْ قَالَ لَا مَا تَرَکَ شَیْئاً إِذَا قَبَّلَهَا بِشَهْوَةٍ ثُمَّ قَالَ علیه السلام ابْتِدَاءً مِنْهُ لَوْ جَرَّدَهَا فَنَظَرَ إِلَیْهَا بِشَهْوَةٍ حَرُمَتْ عَلَی أَبِیهِ وَ ابْنِهِ قُلْتُ إِذَا نَظَرَ إِلَی جَسَدِهَا قَالَ إِذَا نَظَرَ إِلَی فَرْجِهَا(3).

**[ترجمه]عیون الاخبار: ابن بزیع گوید: از امام رضا علیه السّلام سؤال کردم: مردی کنیزی دارد و او را می بوسد، آیا این کنیز برای پسرش حلال است؟ فرمود: با شهوت بوسیده؟ گفتم: آری. گفت: خیر. هرگاه با شهوت بوسیده باشد، دیگر چیزی باقی نمی ماند. سپس فرمود: اگر کنیز را عریان سازد و با شهوت به او نگاه کند، بر پدر آن مرد و نیز پسر آن مرد حرام می شود. گفتم: اگر به بدنش نگاه کند؟ فرمود: اگر به عورت او نگاه کند. - . عیون الاخبار 2: 19 -

**[ترجمه]

«9»

قَالَ: وَ سَأَلْتُهُ عَنْ مَمْلُوکَةٍ کَانَتْ بَیْنَ اثْنَیْنِ فَأَعْتَقَاهَا وَ لَهَا أَخٌ غَائِبٌ وَ هِیَ بِکْرٌ أَ یَجُورُ لِأَحَدِهِمَا أَنْ یُزَوِّجَهَا أَوْ لَا یَجُوزُ إِلَّا بِأَمْرِ أَخِیهَا فَقَالَ بَلَی یَجُوزُ أَنْ یُزَوِّجَهَا قُلْتُ فَیَتَزَوَّجُهَا هُوَ إِنْ أَرَادَ ذَلِکَ قَالَ نَعَمْ (4).

**[ترجمه]عیون الاخبار: ابن بزیع گوید: ازامام رضا علیه السّلام پرسیدم: دو نفر کنیزی را در اختیار دارند و او را آزاد می کنند و این کنیز، برادری در جای دوری دارد، آیا صحیح است که یکی از آن دو نفر با کنیز ازدواج کند یا باید از برادرش اجازه گیرد؟ فرمود: جایز است ازدواج کند. گفتم: پس هر وقت خواست، می تواند با کنیز ازدواج کند. فرمود: آری. - .عیون الاخبار 2: 20 -

**[ترجمه]

«10»

ع، [علل الشرائع] أَبِی عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ صَالِحِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ یُونُسَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَقْوَامٌ اشْتَرَکُوا فِی جَارِیَةٍ وَ ائْتَمَنُوا بَعْضَهُمْ وَ جَعَلُوا الْجَارِیَةَ عِنْدَهُ فَوَطِئَهَا قَالَ یُجْلَدُ الْحَدَّ وَ یُدْرَأُ عَنْهُ مِنَ الْحَدِّ بِقَدْرِ مَا لَهُ

ص: 333


1- 1. قرب الإسناد ص 119.
2- 2. الخصال ج 2 ص 204.
3- 3. عیون الأخبار ج 2 ص 19.
4- 4. نفس المصدر ج 2 ص 20.

فِیهَا وَ تُقَوَّمُ الْجَارِیَةُ وَ یُغَرَّمُ ثَمَنَهَا لِلشُّرَکَاءِ فَإِنْ کَانَتِ الْقِیمَةُ فِی الْیَوْمِ الَّذِی وَطِئَ أَقَلَّ مِمَّا اشْتُرِیَتْ فَإِنَّهُ یُلْزَمُ أَکْثَرَ الثَّمَنَیْنِ لِأَنَّهُ قَدْ أَفْسَدَ عَلَی شُرَکَائِهِ وَ إِنْ کَانَتِ الْقِیمَةُ فِی الْیَوْمِ الَّذِی وَطِئَ أَکْثَرَ مِمَّا اشْتُرِیَتْ بِهِ أُلْزِمَ الْأَکْثَرَ لِاسْتِفْسَادِهَا(1).

**[ترجمه]علل الشرایع: عبدالله بن سنان گوید: به امام صادق علیه السّلام گفتم: گروهی به طور اشتراکی در یک کنیز شریک هستند و وی را به شخصی از خودشان می سپارند، آن شخص با کنیز همبستر می شود، چه حکمی دارد؟ فرمود: حد شلاق بر او جاری می شود و به اندازه مالش از شلاق کاسته و به کنیز داده می شود و کنیز را قیمت می گذارند و غرامت به شریکان داده می شود. اگر قیمت در روزی که همبستری کرده، کمتر از پول خرید کنیز باشد، باید آن قیمتی را که بیشتر است بپردازد زیرا که به شرکای خود زیان رسانده؛ و اگر قیمت کنیز در آن روزی که همبستری کرده بیشتر از پول خرید باشد، باید قیمت بالاتر را بدهد، به خاطر اینکه بر کنیز لطمه وارد کرده است. - . علل الشرایع: 580 -

**[ترجمه]

«11»

ب، [قرب الإسناد] أَبُو الْبَخْتَرِیِّ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ أَبِیهِ علیهما السلام: أَنَّ عَلِیّاً کَانَ یَنْهَی الرَّجُلَ إِذَا کَانَتْ لَهُ أَمَةٌ وَ لَهَا وَلَدٌ مِنْ غَیْرِهِ فَمَاتَ وَلَدُهَا أَنْ یَمَسَّهَا حَتَّی تَحِیضَ حَیْضَةً أَوْ یَسْتَبِینَ حَامِلٌ هِیَ أَمْ لَا(2).

**[ترجمه]قرب الاسناد: امام محمد باقر علیه السّلام به نقل از علی علیه السّلام فرمود: علی علیه السّلام نهی می کرد که مرد به کنیز خود دست بزند، در حالی که کنیز از مرد دیگری فرزندی داشته و فوت شده، تا زمانی که یک حیض کامل ببیند یا مشخص شود که کنیز حامله است یا نه. - اخبار پاک شدن در أبواب بیع آمده است. - . قرب الاسناد: 66 -

**[ترجمه]

أقول

قد مضی أخبار الاستبراء فی أبواب البیع.

**[ترجمه]قد مضی أخبار الاستبراء فی أبواب البیع.

**[ترجمه]

«12»

ب، [قرب الإسناد] أَبُو الْبَخْتَرِیِّ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام عَنْ أَبِیهِ علیه السلام قَالَ قَالَ عَلِیٌّ علیه السلام: مَنِ اتَّخَذَ مِنَ الْإِمَاءِ أَکْثَرَ مِمَّا یَنْکِحُ أَوْ نَکَحَ فَالْإِثْمُ عَلَیْهِ إِنْ بَغَیْنَ (3).

**[ترجمه]قرب الاسناد: امام محمد باقر علیه السّلام فرمودند که علی علیه السّلام فرموده است: هر کس کنیزانی بیشتر از نیاز خود بگیرد و این کنیزان زنا کنند، گناه بر آن شخص است. - . قرب الاسناد: 70 -

**[ترجمه]

«13»

ل، [الخصال] أَبِی عَنْ سَعْدٍ عَنِ ابْنِ یَزِیدَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ الْمُخْتَارِ رَفَعَهُ إِلَی سَلْمَانَ رَحْمَةُ اللَّهِ عَلَیْهِ أَنَّهُ قَالَ فِی حَدِیثٍ لَهُ: مَنِ اتَّخَذَ جَارِیَةً فَلَمْ یَأْتِهَا فِی کُلِّ أَرْبَعِینَ یَوْماً ثُمَّ أَتَتْ مُحَرَّماً کَانَ وِزْرُ ذَلِکَ عَلَیْهِ (4).

**[ترجمه]الخصال: از سلمان روایت شده است: هر کس کنیزی بگیرد و در چهل روز یک بار بر او وارد نشود و این کنیز کار حرامی انجام دهد، بار گناه این کار بر عهده اوست. - . الخصال 2: 317 -

**[ترجمه]

«14»

ل، [الخصال] ابْنُ الْوَلِیدِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنِ ابْنِ یَزِیدَ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِیسَی عَمَّنْ ذَکَرَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: مَنِ اتَّخَذَ جَارِیَةً فَلَمْ یَأْتِهَا فِی کُلِّ أَرْبَعِینَ یَوْماً کَانَ وِزْرُ ذَلِکَ عَلَیْهِ (5).

**[ترجمه]الخصال: امام صادق علیه السّلام فرمودند: هر کس کنیزی اختیار کند و در هر چهل روز یک بار با او همبستر نشود، گناه آن بر عهده اوست. - . الخصال 2: 317 -

**[ترجمه]

«15»

ج، [الإحتجاج] الرَّیَّانُ بْنُ شَبِیبٍ قَالَ: سَأَلَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام یَحْیَی بْنَ أَکْثَمَ الْقَاضِیَ فِی مَجْلِسِ الْمَأْمُونِ فَقَالَ علیه السلام أَخْبِرْنِی عَنْ رَجُلٍ نَظَرَ إِلَی امْرَأَةٍ فِی أَوَّلِ النَّهَارِ وَ کَانَ نَظَرُهُ إِلَیْهَا حَرَاماً عَلَیْهِ فَلَمَّا ارْتَفَعَ النَّهَارُ حَلَّتْ لَهُ فَلَمَّا زَالَتِ الشَّمْسُ حَرُمَتْ عَلَیْهِ فَلَمَّا کَانَ وَقْتُ الْعَصْرِ حَلَّتْ لَهُ فَلَمَّا غَرَبَتِ الشَّمْسُ حَرُمَتْ عَلَیْهِ فَلَمَّا

ص: 334


1- 1. علل الشرائع ص 580.
2- 2. قرب الإسناد ص 66.
3- 3. قرب الإسناد ص 70.
4- 4. الخصال ج 2 ص 317.
5- 5. الخصال ج 2 ص 317.

دَخَلَ وَقْتُ الْعِشَاءِ الْآخِرَةِ حَلَّتْ لَهُ فَلَمَّا کَانَ وَقْتُ انْتِصَافِ اللَّیْلِ حَرُمَتْ عَلَیْهِ فَلَمَّا طَلَعَ الْفَجْرُ حَلَّتْ مَا حَالُ هَذِهِ الْمَرْأَةِ وَ بِمَا ذَا حَلَّتْ لَهُ وَ حَرُمَتْ عَلَیْهِ فَقَالَ لَهُ یَحْیَی بْنُ أَکْثَمَ لَا وَ اللَّهِ لَا أَهْتَدِی إِلَی جَوَابِ هَذَا السُّؤَالِ وَ لَا أَعْرِفُ الْوَجْهَ فِیهِ فَإِنْ رَأَیْتَ أَنْ تُفِیدَنَاهُ فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام هَذِهِ أَمَةٌ لِرَجُلٍ مِنَ النَّاسِ نَظَرَ إِلَیْهَا أَجْنَبِیٌّ فِی أَوَّلِ النَّهَارِ فَکَانَ نَظَرُهُ إِلَیْهَا حَرَاماً عَلَیْهِ فَلَمَّا ارْتَفَعَ النَّهَارُ ابْتَاعَهَا مِنْ مَوْلَاهَا فَحَلَّتْ لَهُ فَلَمَّا کَانَ عِنْدَ الظُّهْرِ أَعْتَقَهَا فَحَرُمَتْ عَلَیْهِ فَلَمَّا کَانَ وَقْتُ الْعَصْرِ تَزَوَّجَهَا فَحَلَّتْ لَهُ فَلَمَّا کَانَ وَقْتُ الْمَغْرِبِ ظَاهَرَ مِنْهَا فَحَرُمَتْ عَلَیْهِ فَلَمَّا کَانَ وَقْتُ الْعِشَاءِ الْآخِرَةِ کَفَّرَ عَنِ الظِّهَارِ فَحَلَّتْ لَهُ فَلَمَّا کَانَ نِصْفُ اللَّیْلِ طَلَّقَهَا وَاحِدَةً فَحَرُمَتْ عَلَیْهِ فَلَمَّا کَانَ عِنْدَ الْفَجْرِ رَاجَعَهَا فَحَلَّتْ لَهُ (1).

**[ترجمه]الاحتجاج: امام محمد جواد علیه السّلام در مجلس مأمون عباسی از یحیی بن أکثم قاضی سؤال کرد: مرا با خبر ساز از اینکه، مردی به زنی در اول روز نگاه می کند و نگاهش حرام است و در میانه روز حلال است و در هنگام زوال خورشید دوباره حرام می شود، و در هنگام عصر حلال و هنگامی که خورشید غروب کند حرام و در هنگام عشا حلال و در نیمه شب حرام و در طلوع فجر حلال می شود. حالت این زن چگونه است؟ و از چه روی حلال و حرام می شود؟ یحیی بن اکثم گفت: به خدا که راه رسیدن به جواب این سؤال را نمی دانم، اگر خواهی ما را جواب ده. امام فرمود: این زن مردی است که غریبه­ای در اول روز به زن نگاهی حرام می کند و هنگامی که روز می شود زن را از صاحبش می خرد پس حلال می شود؛ و در ظهر کنیز را آزاد می کند، پس حرام می شود؛ هنگام عصر با او ازدواج می کند پس حلال می شود؛ هنگام مغرب ظهار می­کند [یعنی به او می گوید: تو بر من چون مادرم حرام هستی] پس حرام می شود؛ و در هنگام عشاء کفاره ظهار را می­دهد پس حلال می­شود؛ در نیمه شب یک بار طلاقش می­دهد پس بر او حرام می شود؛ و هنگام فجر رجوع می کند، پس حلال می­شود. - . الاحتجاج 2: 244 -

**[ترجمه]

«16»

شا، [الإرشاد]: رُفِعَ إِلَی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام بِالْیَمَنِ رَجُلَانِ بَیْنَهُمَا جَارِیَةٌ یَمْلِکَانِ رِقَّهَا عَلَی السَّوَاءِ قَدْ جَهِلَا حَظْرَ وَطْئِهَا فَوَطِئَاهَا مَعاً فِی طُهْرٍ وَاحِدٍ عَلَی ظَنٍّ مِنْهُمَا جَوَازَ ذَلِکَ لِقُرْبِ عَهْدِهِمَا بِالْإِسْلَامِ وَ قِلَّةِ مَعْرِفَتِهِمْ بِمَا تَضَمَّنَتْهُ الشَّرِیعَةُ مِنَ الْأَحْکَامِ فَحَمَلَتِ الْجَارِیَةُ وَ وَضَعَتْ غُلَاماً فَاخْتَصَمَا إِلَیْهِ فِیهِ فَقَرَعَ عَلَی الْغُلَامِ بِاسْمِهِمَا فَخَرَجَتِ الْقُرْعَةُ لِأَحَدِهِمَا فَأَلْحَقَ الْغُلَامَ بِهِ وَ أَلْزَمَهُ نِصْفَ قِیمَةِ الْوَلَدِ أَنْ لَوْ کَانَ عَبْداً لِشَرِیکِهِ وَ قَالَ لَوْ عَلِمْتُ أَنَّکُمَا أَقْدَمْتُمَا عَلَی مَا فَعَلْتُمَاهُ بَعْدَ الْحُجَّةِ عَلَیْکُمَا بِحَظْرِهِ لَبَالَغْتُ فِی عُقُوبَتِکُمَا وَ بَلَغَ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله هَذِهِ الْقِصَّةُ فَأَمْضَاهَا وَ أَقَرَّ الْحُکْمَ بِهَا فِی الْإِسْلَامِ وَ قَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی جَعَلَ فِینَا أَهْلَ الْبَیْتِ مَنْ یَقْضِی عَلَی سُنَنِ دَاوُدَ علیه السلام (2).

**[ترجمه]ارشاد المفید: دو مرد از یمن نزد امیرالمؤمنین شکایت آوردند، بدین شکل که آن دو نفر یک کنیز مشترک داشتند و علم و آگاهی نسبت به زمان همبستری با او را نداشتند و در یک ماه هر دو با کنیز همبستر شدند و کنیز پسری آورد، آن دو مرد بر سر پسر منازعه کردند و شکایت نزد امیرالمؤمنین آوردند؛ وی قرعه کشید و پسر به یکی از آن دو رسید و امر نمود که نصف قیمت یک غلام بچه را به آن دیگری بپردازد و فرمود: اگر می دانستم که شما بعد از فهمیدن احکام اسلامی این کار را کرده اید، شما را به شدت مجازات می کردم. این خبر به رسول خدا صلّی الله علیه و آله رسید، آن را تأیید کرد و بدین وسیله یکی از احکام اسلامی شد. پیامبر فرمود: سپاس خدای را که در میان اهل بیت ما کسی را قرار داده که به سنت داود پیامبر علیه السّلام حکم می کند. - . ارشاد المفید: 105 -

**[ترجمه]

«17»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ عِیسَی بْنِ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ: سُئِلَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنْ أُخْتَیْنِ مَمْلُوکَتَیْنِ یَنْکِحُ إِحْدَاهُمَا أَ یَحِلُّ لَهُ الْأُخْرَی فَقَالَ لَیْسَ یَنْکِحُ الْأُخْرَی إِلَّا دُونَ الْفَرْجِ وَ إِنْ لَمْ یَفْعَلْ فَهُوَ خَیْرٌ لَهُ نَظِیرُ تِلْکَ الْمَرْأَةِ تَحِیضُ فَتَحْرُمُ عَلَی زَوْجِهَا أَنْ یَأْتِیَهَا فِی فَرْجِهَا لِقَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ وَ لا تَقْرَبُوهُنَّ حَتَّی یَطْهُرْنَ قَالَ وَ أَنْ

ص: 335


1- 1. الاحتجاج ج 2 ص 244.
2- 2. إرشاد المفید ص 105 طبع النجف سنة 1382.

تَجْمَعُوا بَیْنَ الْأُخْتَیْنِ إِلَّا ما قَدْ سَلَفَ یَعْنِی فِی النِّکَاحِ فَیَسْتَقِیمُ لِلرَّجُلِ أَنْ یَأْتِیَ امْرَأَتَهُ وَ هِیَ حَائِضٌ فِیمَا دُونَ الْفَرْجِ (1).

**[ترجمه]تفسیر العیاشی: از امام صادق علیه السّلام سؤال شد که می شود دو خواهر کنیز را با هم در عقد نکاح داشت؟ فرمود: دومین خواهر را نمی توان [همزمان با خواهر اول] به نکاح در آورد، مگر در صورتی که عورت او سالم بماند و اگر این کار نشود، بهتر است. مانند آن زنی که حیض می شود و بر شوهرش حرام است که دخول کند. خداوند می فرماید: «وَ لا تَقْرَبُوهُنَ حَتَّی یَطْهُرْنَ» و نیز فرمودند: «وَ أَنْ تَجْمَعُوا بَیْنَ الْأُخْتَیْنِ إِلاَّ ما قَدْ سَلَف»، {و جمع دو خواهر با همدیگر - مگر آنچه که در گذشته رخ داده باشد.} یعنی دو خواهر را نباید در نکاح داشت. و بر مرد واجب است که بدون دخول نزد همسر حایض خویش باشد. - . تفسیر العیاشی 1: 232 -

**[ترجمه]

«18»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ أَبِی عَوْنٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا صَالِحٍ قَالَ: قَالَ عَلِیٌّ علیه السلام ذَاتَ یَوْمٍ سَلُونِی فَقَالَ ابْنُ الْکَوَّاءِ أَخْبِرْنِی عَنْ بِنْتِ الْأَخِ مِنَ الرَّضَاعَةِ وَ عَنِ الْمَمْلُوکَتَیْنِ الْأُخْتَیْنِ فَقَالَ إِنَّکَ لَذَاهِبٌ فِی التِّیهِ سَلْ مَا یَعْنِیکَ أَوْ مَا یَنْفَعُ فَقَالَ ابْنُ الْکَوَّاءِ إِنَّمَا نَسْأَلُکَ عَمَّا لَا نَعْلَمُ فَأَمَّا مَا نَعْلَمُ فَلَا نَسْأَلُکَ عَنْهُ ثُمَّ قَالَ أَمَّا الْأُخْتَانِ الْمَمْلُوکَتَانِ أَحَلَّتْهُمَا آیَةٌ وَ حَرَّمَتْهُمَا آیَةٌ وَ لَا أُحِلُّهُ وَ لَا أُحَرِّمُهُ وَ لَا أَفْعَلُهُ أَنَا وَ لَا وَاحِدٌ مِنْ أَهْلِ بَیْتِی (2).

**[ترجمه]تفسیر العیاشی: امام علی علیه السّلام روزی در میان جمعی فرمود: از من سؤال کنید. ابن الکوا پرسید: ما را با خبر ساز از نکاح با دختر رضاعی برادر و ازدواج با دو خواهر که کنیز هستند. امام فرمودند: تو در وادی سرگشتگی هستی، چیزی بپرس که به تو مربوط باشد. ابن الکوا گفت: ما چیزی را که نمی دانیم می پرسیم، آنچه را که می دانیم نمی پرسیم. سپس امام علیه السلام فرمود: اما درباره دو کنیزی که خواهرند، یک آیه آن را حلال و آیه ای دیگر آن را حرام ساخته و من هم نه حلال می کنم و نه حرام، خودم هم چنین کاری نمی کنم و هیچ یک از اهل بیتم نیز چنین نکنند. - . تفسیر العیاشی 1: 232 -

**[ترجمه]

«19»

ین، [کتاب حسین بن سعید] و النوادر مُحَمَّدُ بْنُ الْفُضَیْلِ عَنْ بِی الصَّبَّاحِ قَالَ: سُئِلَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنْ رَجُلٍ عِنْدَهُ أُخْتَانِ مَمْلُوکَتَانِ فَوَطِئَ إِحْدَاهُمَا ثُمَّ وَطِئَ الْأُخْرَی قَالَ حَرُمَتْ عَلَیْهِ الْأُولَی حَتَّی تَمُوتَ الْأُخْرَی قُلْتُ أَ رَأَیْتَ إِنْ بَاعَهَا قَالَ إِنْ کَانَ إِنَّمَا یَبِیعُهَا حَاجَةً وَ لَا یَخْطُرُ عَلَی بَالِهِ مِنَ الْأَوَّلِ شَیْ ءٌ فَلَا بَأْسَ وَ إِنْ کَانَ إِنَّمَا یَبِیعُهَا لِیَرْجِعَ إِلَی الْأُولَی فَلَا(3).

**[ترجمه]کتاب حسین بن سعید و النوادر: از امام صادق علیه السّلام سؤال شد: مردی دو کنیز خواهر دارد، یک مرتبه با اولی و دیگر بار با دومی همبستر شده، چه حکمی دارد؟ فرمودند: کنیز اول بر او حرام است تا زمانی که کنیز دومی فوت شود. گفتم: درباره فروش او نظرتان چیست؟ فرمود: اگر از روی نیازمندی کنیز دوم را بفروشد و در فکر کنیز اول نباشد عیبی ندارد، اما اگر کنیز دوم را بفروشد برای اینکه به کنیز اول برسد، صحیح نیست. - . نوادر احمد بن محمد: 70 -

**[ترجمه]

«20»

ین، [کتاب حسین بن سعید] و النوادر ابْنُ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ جَمِیلٍ وَ حَمَّادٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: الْأُمُّ وَ الِابْنَةُ سَوَاءٌ إِذَا لَمْ یَدْخُلْ بِهَا(4).

**[ترجمه]کتاب حسین بن سعید و النوادر: امام جعفر صادق علیه السّلام فرمودند: مادر و دختر یکسان هستند [برای ازدواج ] مادامی که دخول نکرده باشد. - .نوادر احمد بن محمد: 70 -

**[ترجمه]

«21»

ین، [کتاب حسین بن سعید] و النوادر الْقَاسِمُ عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَبِی إِبْرَاهِیمَ علیه السلام قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ یَمْلِکُ أُخْتَیْنِ أَ یَطَؤُهُمَا جَمِیعاً قَالَ یَطَأُ إِحْدَاهُمَا فَإِذَا وَطِئَ الثَّانِیَةَ حَرُمَتِ الْأُولَی عَلَیْهِ حَتَّی تَمُوتَ الثَّانِیَةُ أَوْ یُفَارِقَهَا وَ لَیْسَ لَهُ أَنْ یَبِیعَ الثَّانِیَةَ مِنْ أَجْلِ الْأُولَی لِیَرْجِعَ إِلَیْهَا إِلَّا أَنْ یُجَدِّدَ فِیهِ بِجَارِیَتِهِ أَوْ یَتَصَدَّقَ بِهَا أَوْ یَمُوتَ (5).

**[ترجمه]کتاب حسین بن سعید و النوادر: از امام موسی بن جعفر علیه السلام سؤالی شد: مردی دو کنیز خواهر دارد، آیا می تواند بر هر دو دخول کند؟ فرمود: می­تواند با یکی از آنها همبستر شود و اگر دومی را هم دخول کند، کنیز اول بر او حرام خواهد شد تا اینکه دومی بمیرد یا از او جدا شود، و نمی­تواند به خاطر حلال شدن کنیز اول، کنیز دوم را بفروشد. تا به او رجوع کند، مگر این که کنیزش را تجدید کند یا او را صدقه دهد یا بمیرد. - . نوادر احمد بن محمد: 70 -

**[ترجمه]

«22»

کِتَابُ، سُلَیْمِ بْنِ قَیْسٍ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: فِی سِیَاقِ ذِکْرِ بِدَعِ عُمَرَ قَالَ علیه السلام وَ عِتْقُهُ أُمَّهَاتِ الْأَوْلَادِ وَ أَخَذَ النَّاسُ بِقَوْلِهِ وَ تَرَکُوا أَمْرَ اللَّهِ وَ أَمْرَ

ص: 336


1- 1. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 232.
2- 2. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 232.
3- 3. نوادر أحمد بن محمّد بن عیسی ص 70 ملحقا بفقه الرضا.
4- 4. نوادر أحمد بن محمّد بن عیسی ص 70 ملحقا بفقه الرضا.
5- 5. نوادر أحمد بن محمّد بن عیسی ص 70 ملحقا بفقه الرضا.

رَسُولِهِ وَ رَدُّهُ سَبَایَا تُسْتَرَ وَ هُنَّ حَبَالَی وَ إِعْتَاقُهُ سَبَایَا أَهْلِ الْیَمَنِ الْحَدِیثَ (1).

**[ترجمه]کتاب سلیم بن قیس: امیرالمؤمنین علیه السّلام در زمینه ذکر بدعت­های عمر فرمود: عمر کنیزانی را که دارای بچه بودند آزاد ساخت، مردم هم سخنش را پذیرفتند و امر خدا و امر رسولش را ترک کردند. وی دختران اسیر شوشتر را که حامله بودند و نیز اسیران اهل یمن را آزاد ساخت. - . کتاب سلیم بن قیس: 123،122 -

**[ترجمه]

«23»

نَوَادِرُ الرَّاوَنْدِیِّ، بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ عَلِیٌّ علیه السلام: إِنَّ رَجُلًا مِنَ الْأَنْصَارِ دَعَا رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِلَی طَعَامِهِ فَإِذَا وَلِیدَةٌ عَظِیمٌ بَطْنُهَا تَخْتَلِفُ بِالطَّعَامِ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَا هَذِهِ فَقَالَ اشْتَرَیْتُهَا یَا رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ بِهَا هَذَا الْحَبَلُ فَقَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله هَلْ تَرَاهَا قَالَ نَعَمْ قَالَ لَوْ لَا حُرْمَةُ طَعَامِکَ لَلَعَنْتُکَ لَعَنَةً تَدْخُلُ عَلَیْکَ فِی قَبْرِکَ أَعْتِقْ مَا فِی بَطْنِهَا فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ وَ بِمَ اسْتَحَقَّ الْعِتْقَ قَالَ لِأَنَّ نُطْفَتَکَ غَذَّی سَمْعَهُ وَ بَصَرَهُ وَ لَحْمَهُ وَ دَمَهُ وَ شَعْرَهُ وَ بَشَرَهُ (2).

ص: 337


1- 1. کتاب سلیم بن قیس ص 122- 123 ضمن حدیث طبع النجف.
2- 2. نوادر الراوندیّ ص 37.

**[ترجمه]نوادر الراوندی: امام علی علیه السّلام فرمودند: مردی از انصار پیامبر خدا صلّی الله علیه و آله را به غذا دعوت کرد. در میانه غذا خوردن، رسول خدا صلّی الله علیه و آله کنیزکی را دید که شکم بزرگی دارد و پذیرایی می کند. پیامبر فرمود: این کیست؟ گفت: او را در حالی که حامله بود خریده­ام. پیامبر فرمودند: آیا با او همبستر می شوی؟ گفت: آری. پیامبر فرمود: اگر حرمت طعامت نبود، تو را لعنتی می­کردم که داخل قبرت شود. آنچه که این زن در شکم دارد را آزاد کن. مرد گفت: ای رسول خدا از چه روی مستحق این لعنت هستم؟ فرمود: زیرا نطفه تو گوش و چشم و گوشت و خون و مو و پوستش را تغذیه می کند. - . نوادر الراوندی: 37 -

**[ترجمه]

باب 16 أحکام تزویج الإماء زائدا علی ما تقدم فی الباب السابق

الآیات

النساء: وَ مَنْ لَمْ یَسْتَطِعْ مِنْکُمْ طَوْلًا أَنْ یَنْکِحَ الْمُحْصَناتِ الْمُؤْمِناتِ فَمِنْ ما مَلَکَتْ أَیْمانُکُمْ مِنْ فَتَیاتِکُمُ الْمُؤْمِناتِ وَ اللَّهُ أَعْلَمُ بِإِیمانِکُمْ بَعْضُکُمْ مِنْ بَعْضٍ فَانْکِحُوهُنَّ بِإِذْنِ أَهْلِهِنَّ وَ آتُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ مُحْصَناتٍ غَیْرَ مُسافِحاتٍ وَ لا مُتَّخِذاتِ أَخْدانٍ فَإِذا أُحْصِنَّ فَإِنْ أَتَیْنَ بِفاحِشَةٍ فَعَلَیْهِنَّ نِصْفُ ما عَلَی الْمُحْصَناتِ مِنَ الْعَذابِ ذلِکَ لِمَنْ خَشِیَ الْعَنَتَ مِنْکُمْ وَ أَنْ تَصْبِرُوا خَیْرٌ لَکُمْ وَ اللَّهُ غَفُورٌ رَحِیمٌ یُرِیدُ اللَّهُ لِیُبَیِّنَ لَکُمْ وَ یَهْدِیَکُمْ سُنَنَ الَّذِینَ مِنْ قَبْلِکُمْ وَ یَتُوبَ عَلَیْکُمْ وَ اللَّهُ عَلِیمٌ حَکِیمٌ وَ اللَّهُ یُرِیدُ أَنْ یَتُوبَ عَلَیْکُمْ وَ یُرِیدُ الَّذِینَ یَتَّبِعُونَ الشَّهَواتِ أَنْ تَمِیلُوا مَیْلًا عَظِیماً یُرِیدُ اللَّهُ أَنْ یُخَفِّفَ عَنْکُمْ وَ خُلِقَ الْإِنْسانُ ضَعِیفاً(1).

lt;meta info="- «وَ مَنْ لَمْ یَسْتَطِعْ مِنْکُمْ طَوْلاً أَنْ یَنْکِحَ الْمُحْصَناتِ الْمُؤْمِناتِ فَمِنْ ما مَلَکَتْ أَیْمانُکُمْ مِنْ فَتَیاتِکُمُ الْمُؤْمِناتِ وَ اللَّهُ أَعْلَمُ بِإیمانِکُمْ بَعْضُکُمْ مِنْ بَعْضٍ فَانْکِحُوهُنَّ بِإِذْنِ أَهْلِهِنَّ وَ آتُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ مُحْصَناتٍ غَیْرَ مُسافِحاتٍ وَ لا مُتَّخِذاتِ أَخْدانٍ فَإِذا أُحْصِنَّ فَإِنْ أَتَیْنَ بِفاحِشَةٍ فَعَلَیْهِنَّ نِصْفُ ما عَلَی الْمُحْصَناتِ مِنَ الْعَذابِ ذلِکَ لِمَنْ خَشِیَ الْعَنَتَ مِنْکُمْ وَ أَنْ تَصْبِرُوا خَیْرٌ لَکُمْ وَ اللَّهُ غَفُورٌ رَحیمٌ یُریدُ اللَّهُ لِیُبَیِّنَ لَکُمْ وَ یَهْدِیَکُمْ سُنَنَ الَّذینَ مِنْ قَبْلِکُمْ وَ یَتُوبَ عَلَیْکُمْ وَ اللَّهُ عَلیمٌ حَکیمٌ وَ اللَّهُ یُریدُ أَنْ یَتُوبَ عَلَیْکُمْ وَ یُریدُ الَّذینَ یَتَّبِعُونَ الشَّهَواتِ أَنْ تَمیلُوا مَیْلاً عَظیماً یُریدُ اللَّهُ أَنْ یُخَفِّفَ عَنْکُمْ وَ خُلِقَ الْإِنْسانُ ضَعیفاً» - . النساء / 28-25 -

{و هر کس از شما، از نظر مالی نمی تواند زنانِ [آزادِ] پاکدامنِ با ایمان را به همسری [خود] درآورد، پس با دختران جوانسالِ با ایمان شما که مالک آنان هستید [ازدواج کند]؛ و خدا به ایمان شما داناتر است. [همه] از یکدیگرید. پس آنان را با اجازه خانواده شان به همسریِ [خود] درآورید و مهرشان را به طور پسندیده به آنان بدهید [به شرط آنکه] پاکدامن باشند نه زناکار، و دوست گیران پنهانی نباشند. پس چون به ازدواجِ [شما] درآمدند، اگر مرتکب فحشا شدند، پس بر آنان نیمی از عذاب [=مجازاتِ] زنان آزاد است. این [پیشنهاد زناشویی با کنیزان] برای کسی از شماست که از آلایش گناه بیم دارد؛ و صبر کردن، برای شما بهتر است، و خداوند آمرزنده مهربان است. خدا می خواهد برای شما توضیح دهد، و راه [و رسمِ] کسانی را که پیش از شما بوده اند به شما بنمایاند، و بر شما ببخشاید، و خدا دانای حکیم است. خدا می خواهد تا بر شما ببخشاید؛ و کسانی که از خواسته ها[ی نفسانی] پیروی می کنند، می خواهند شما دستخوش انحرافی بزرگ شوید. خدا می خواهد تا بارتان را سَبُک گرداند؛ و [می داند که] انسان، ناتوان آفریده شده است.}

**[ترجمه]

الأخبار

«1»

ب، [قرب الإسناد] عَلِیٌّ عَنْ أَخِیهِ علیه السلام قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ قَالَ لِأَمَتِهِ وَ أَرَادَ أَنْ یُعْتِقَهَا وَ یَتَزَوَّجَهَا أَعْتَقْتُکِ وَ جَعَلْتُ صَدَاقَکِ عِتْقَکِ قَالَ عَتَقَتْ وَ هِیَ بِالْخِیَارِ إِنْ شَاءَتْ تَزَوَّجَتْهُ وَ إِنْ شَاءَتْ فَلَا وَ إِنْ تَزَوَّجَتْهُ فَلْیُعْطِهَا شَیْئاً وَ إِنْ قَالَ تَزَوَّجْتُکِ وَ جَعَلْتُ مَهْرَکِ عِتْقَکِ کَانَ النِّکَاحُ (2)

شَیْئاً وَاجِباً إِلَی أَنْ یُعْطِیَهَا شَیْئاً(3).

**[ترجمه]قرب الاسناد: علی ابن جعفر علیه السّلام به نقل از برادرش امام موسی علیه السّلام گفته است: از او درباره مردی سؤال کردم که قصد ازدواج با کنیزش را داشت و می خواست او را آزاد کند و به کنیز گفت: تو را آزاد کردم و مهریه ات را آزادی ات قرار دادم. فرمود: کنیز آزاد است و اختیار دارد که با مرد ازدواج کند یا نه و اگر مرد بگوید: با تو ازدواج کرده و مهریه ات را آزادی تو قرار می دهم، نکاح جاری شده است تا اینکه چیزی هم به زن بدهد. - . قرب الاسناد: 109 -

**[ترجمه]

«2»

ما، [الأمالی للشیخ الطوسی] حَمَّوَیْهِ عَنْ أَبِی الْحُسَیْنِ عَنْ أَبِی خَلِیفَةَ عَنْ شَاکِرِ بْنِ الْعِیَاضِ عَنْ هَاشِمِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ کِنَانَةَ عَنْ صَفِیَّةَ قَالَتْ: أَعْتَقَنِی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ جَعَلَ عِتْقِی صَدَاقِی (4).

**[ترجمه]امالی الطوسی: صفیه گوید: رسول خدا صلّی الله علیه و آله مرا آزاد ساخت و صداق مرا آزادی من قرار داد. - . امالی الطوسی 2: 19 -

**[ترجمه]

«3»

ب، [قرب الإسناد] ابْنُ طَرِیفٍ عَنِ ابْنِ عُلْوَانَ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ أَبِیهِ علیهما السلام: أَنَ

ص: 338


1- 1. سورة النساء: 25- 28.
2- 2.( فان النکاح واقع و لا یعطیها شیئا، فقیه) کذا فی هامش الأصل.
3- 3. قرب الإسناد ص 109.
4- 4. أمالی الطوسیّ ج 2 ص 19.

رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَضَی فِی بَرِیرَةَ بِشَیْئَیْنِ قَضَی فِیهَا بِأَنَّ الْوَلَاءَ لِمَنْ أَعْتَقَ وَ قَضَی لَهَا بِالتَّخْیِیرِ حِینَ أُعْتِقَتْ وَ قَضَی أَنَّ مَا تَصَدَّقَ بِهِ عَلَیْهَا فَأَهْدَتْهُ فَهِیَ هَدِیَّةٌ لَا بَأْسَ بِأَکْلِهِ (1).

**[ترجمه]قرب الاسناد: امام محمد باقر علیه السّلام گوید: رسول خدا صلّی الله علیه و آله در خصوص بریره به دو چیز فرمان داد: ولایت بر او از آن کسی است که وی را آزاد ساخته؛ و فرمان داد که در هنگام آزادی، اختیار دارد که با هر کسی ازدواج کند و حکم داد که آنچه که به زن صدقه داده شده، اگر هدیه نماید، پس آن هدیه است و اشکالی در استفاده از آن نیست. - . قرب الاسناد: 45 -

الخصال: امام صادق علیه السّلام فرمودند: بریره کنیزی بود که شوهر داشت. عایشه او را خرید و آزادش کرد. رسول خدا صلّی الله علیه و آله او را مخیّر ساخت که اگر خواست نزد شوهرش بماند و اگر خواست از او جدا شود. کسانی که صاحب او بودند و او را فروخته بودند، بر عایشه شرط کرده بودند که ولایت کنیز با آنها باشد. رسول خدا صلّی الله علیه و آله

فرمودند: ولایت از آن کسی است که کنیز را آزاده کرده، و به بریره تکه گوشتی صدقه داد، او هم گوشت را به رسول خدا صلّی الله علیه و آله هدیه کرد. عایشه گوشت را در جایی آویزان کرد و گفت: رسول خدا صدقه را نمی خورند، رسول خدا وقتی به خانه آمد، گوشت را در جایی آویزان دید و فرمود: قضیه این گوشت چیست که پخته نشده؟ عایشه گفت: ای رسول خدا، این گوشت به عنوان صدقه به بریره داده شده و او به ما هدیه کرده، ولی شما که صدقه نمی خورید! فرمودند: این گوشت برای او صدقه بود و برای ما هدیه؛ سپس دستور داد که پخته شود و با این قضیه، سه سنت جاری شد. - . الخصال 1: 125 -

**[ترجمه]

«4»

ل، [الخصال] ابْنُ الْوَلِیدِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنْ أَحْمَدَ وَ عَبْدِ اللَّهِ ابْنَیْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنِ الْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: أَنَّهُ ذَکَرَ أَنَّ بَرِیرَةَ کَانَتْ عِنْدَ زَوْجٍ لَهَا وَ هِیَ مَمْلُوکَةٌ فَاشْتَرَتْهَا عَائِشَةُ فأعتقها [فَأَعْتَقَهَا] فَخَیَّرَهَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِنْ شَاءَتْ أَنْ تَقِرَّ عِنْدَ زَوْجِهَا وَ إِنْ شَاءَتْ فَارَقَتْهُ وَ کَانَ مَوَالِیهَا الَّذِینَ بَاعُوهَا قَدِ اشْتَرَطُوا عَلَی عَائِشَةَ أَنَّ لَهُمْ وَلَاءَهَا فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله الْوَلَاءُ لِمَنْ أَعْتَقَ وَ صُدِّقَ عَلَی بَرِیرَةَ بِلَحْمٍ فَأَهْدَتْهُ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَعَلَّقَتْهُ عَائِشَةُ وَ قَالَتْ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لَا یَأْکُلُ الصَّدَقَةَ فَجَاءَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ اللَّحْمُ مُعَلَّقٌ فَقَالَ مَا شَأْنُ هَذَا اللَّحْمِ لَمْ یُطْبَخْ قَالَتْ یَا رَسُولَ اللَّهِ صُدِّقَ بِهِ عَلَی بَرِیرَةَ فَأَهْدَتْهُ لَنَا وَ أَنْتَ لَا تَأْکُلُ الصَّدَقَةَ فَقَالَ هُوَ لَهَا صَدَقَةٌ وَ لَنَا هَدِیَّةٌ ثُمَّ أَمَرَ بِطَبْخِهِ فَجَرَتْ فِیهَا ثَلَاثٌ مِنَ السُّنَنِ (2).

**[ترجمه]تفسیر العیاشی: محمد بن مسلم گوید: از امام صادق علیه السّلام سؤال کردم درباره کلام خدا که می­فرماید: «وَ الْمُحْصَناتُ مِنَ النِّساءِ إِلاَّ ما مَلَکَتْ أَیْمانُکُم»،{و زنانِ شوهردار [نیز بر شما حرام شده است] به استثنای زنانی که مالک آنان شده ای.} فرمود: یعنی آنکه شخصی به غلام خود دستور دهد که از کنیز جدا شود و بگوید: از کنیز کناره گیری کن و کنیز را از آن غلام دور دارد تا اینکه حایض شود، پس از آن می تواند به کنیز خود دست زند و پس از آن اگر کنیز حایض شد، می تواند کنیز را بدون نکاح به دیگری بدهد. - . تفسیر العیاشی 1: 232 -

**[ترجمه]

«5»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام عَنْ قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَی وَ الْمُحْصَناتُ مِنَ النِّساءِ إِلَّا ما مَلَکَتْ أَیْمانُکُمْ قَالَ هُوَ أَنْ یَأْمُرَ الرَّجُلُ عَبْدَهُ وَ تَحْتَهُ أَمَتُهُ فَیَقُولَ لَهُ اعْتَزِلْهَا فَلَا تَقْرَبْهَا ثُمَّ یَحْبِسَهَا عَنْهُ حَتَّی تَحِیضَ ثُمَّ یَمَسَّهَا فَإِذَا حَاضَتْ بَعْدَ مَسِّهِ إِیَّاهَا رَدَّهَا عَلَیْهِ بِغَیْرِ نِکَاحٍ (3).

**[ترجمه]تفسیر العیاشی: امام صادق علیه السّلام درباره «وَ الْمُحْصَناتُ مِنَ النِّساءِ إِلاَّ ما مَلَکَتْ أَیْمانُکُم»،{و زنانِ شوهردار [نیز بر شما حرام شده است] به استثنای زنانی که مالک آنان شده ای.} فرمود: آنها زنان شوهر دار هستند. - .تفسیر العیاشی 1: 232 -

**[ترجمه]

«6»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: فِی الْمُحْصَناتُ مِنَ النِّساءِ إِلَّا ما مَلَکَتْ أَیْمانُکُمْ قَالَ هُنَّ ذَوَاتُ الْأَزْوَاجِ (4).

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: فِی الْمُحْصَناتُ مِنَ النِّساءِ إِلَّا ما مَلَکَتْ قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ تَأْمُرُ عَبْدَکَ وَ تَحْتَهُ أَمَتُکَ فَیَعْتَزِلُهَا حَتَّی تَحِیضَ

ص: 339


1- 1. قرب الإسناد ص 45.
2- 2. الخصال ج 1 ص 125.
3- 3. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 232.
4- 4. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 232.

فَتُصِیبُ مِنْهَا(1).

**[ترجمه]تفسیرالعیاشی: امام صادق علیه السّلام در خصوص آیه: «وَ الْمُحْصَناتُ مِنَ النِّساءِ إِلاَّ ما مَلَکَتْ أَیْمانُکُم»{و زنانِ شوهردار [نیز بر شما حرام شده است] به استثنای زنانی که مالک آنان شده ای.} فرمودند: به غلامت که کنیز تو را در اختیار دارد، دستور می دهی که از کنیز کناره گیری کند تا اینکه حیض شود، سپس از کنیز بهره­مند می شوی. - . تفسیر العیاشی 1: 233 -

**[ترجمه]

«8»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنِ ابْنِ مُسْکَانَ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَحَدِهِمَا علیهما السلام: فِی قَوْلِ اللَّهِ وَ الْمُحْصَناتُ مِنَ النِّساءِ إِلَّا ما مَلَکَتْ أَیْمانُکُمْ قَالَ هُنَّ ذَوَاتُ الْأَزْوَاجِ إِلَّا مَا مَلَکَتْ أَیْمَانُکُمْ إِنْ کُنْتَ زَوَّجْتَ أَمَتَکَ غُلَامَکَ نَزَعْتَهَا مِنْهُ إِذَا شِئْتَ فَقُلْتُ أَ رَأَیْتَ إِنْ زَوَّجَ غَیْرَ غُلَامِهِ قَالَ لَیْسَ لَهُ أَنْ یَنْزِعَ حَتَّی یُبَاعَ فَإِنْ بَاعَهَا صَارَ بُضْعُهَا فِی یَدِ غَیْرِهِ فَإِنْ شَاءَ الْمُشْتَرِی فَرَّقَ وَ إِنْ شَاءَ أَقَرَّ(2).

**[ترجمه]تفسیر العیاشی: ابوبصیر از امام باقر یا امام صادق علیهما السّلام نقل می کند که امام درباره کلام خدا: «وَ الْمُحْصَناتُ مِنَ النِّساءِ إِلاَّ ما مَلَکَتْ أَیْمانُکُم»،{و زنانِ شوهردار [نیز بر شما حرام شده است] به استثنای زنانی که مالک آنان شده ای.} فرمود: اینها زنان شوهر دار هستند مگر اینکه [در جنگ به اسارت] در دستان شما قرار گیرند. اگر کنیزت را به غلامت دادی، اگر خواستی، کنیز را از غلام جدا می کنی. گفتم: نظرتان درباره اینکه کنیز را به شخصی غیر از غلام خود شوهر داده باشد چیست؟ فرمود: نمی تواند کنیزش را از همسرش جدا کند مگر اینکه فروخته شود و اگر کنیز را بفروشد نیز در این صورت کنیز در دست دیگری است و اگر خریدار بخواهد، می تواند میان کنیز و شوهرش جدایی افکند یا خیر. - . تفسیر العیاشی 1: 233 -

**[ترجمه]

«9»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنِ الْبَزَنْطِیِّ قَالَ: سَأَلْتُ الرِّضَا علیه السلام یُتَمَتَّعُ بِالْأَمَةِ بِإِذْنِ أَهْلِهَا قَالَ نَعَمْ إِنَّ اللَّهَ یَقُولُ فَانْکِحُوهُنَّ بِإِذْنِ أَهْلِهِنَ (3).

**[ترجمه]تفسیر العیاشی: البزنطی گوید: از امام رضا علیه السّلام سؤال کردم: آیا می­شود با کنیز با اجازه خانواده اش ازدواج کرد؟ فرمودند: آری، خداوند می فرماید: {پس آنان را با اجازه خانواده اشان به همسری [خود] در آورید.} - . تفسیر العیاشی 1: 234 -

**[ترجمه]

«10»

وَ قَالَ مُحَمَّدُ بْنُ صَدَقَةَ الْبَصْرِیُّ: سَأَلْتُهُ عَنِ الْمُتْعَةِ أَ لَیْسَ هَذَا بِمَنْزِلَةِ الْإِمَاءِ قَالَ نَعَمْ أَ مَا تَقْرَأُ قَوْلَ اللَّهِ وَ مَنْ لَمْ یَسْتَطِعْ مِنْکُمْ طَوْلًا أَنْ یَنْکِحَ الْمُحْصَناتِ الْمُؤْمِناتِ إِلَی وَ لا مُتَّخِذاتِ أَخْدانٍ فَکَمَا لَا یَسَعُ الرَّجُلَ أَنْ یَتَزَوَّجَ بِالْأَمَةِ وَ هُوَ یَسْتَطِیعُ أَنْ یَتَزَوَّجَ بِالْحُرَّةِ فَکَذَلِکَ لَا یَسَعُ الرَّجُلَ أَنْ یَتَمَتَّعَ بِالْأَمَةِ وَ هُوَ یَسْتَطِیعُ أَنْ یَتَزَوَّجَ بِالْحُرَّةِ(4).

**[ترجمه]تفسیر العیاشی: محمد بن صدقه بصری گوید: از امام صادق علیه السّلام پرسیدم: آیا متعه کردن به منزله کنیز گرفتن نیست؟ فرمود: آری، آیا کلام خدا را نخوانده ای: {و هر کس از شما، از نظر مالی نمی­تواند زنان [آزاد] پاکدامن با ایمان را به همسری خود در آورد} تا {و دوست گیران پنهانی نباشد.} همانطور که جایز نیست مرد با کنیز ازدواج کند در حالی که توانایی ازدواج با زن آزاد را دارد بر همین اساس جایز نیست که مرد کنیز را متعه کند در حالی که می­تواند با زن آزاد ازدواج کند. - . تفسیر العیاشی 1: 234 -

**[ترجمه]

«11»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ أَبِی الْعَبَّاسِ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ یَتَزَوَّجُ الرَّجُلُ بِالْأَمَةِ بِغَیْرِ إِذْنِ أَهْلِهَا قَالَ هُوَ زِنًا إِنَّ اللَّهَ یَقُولُ فَانْکِحُوهُنَّ بِإِذْنِ أَهْلِهِنَ (5).

**[ترجمه]تفسیر العیاشی: ابوالعباس گوید: به ابا عبدالله امام جعفر صادق علیه السّلام عرض کردم: آیا مرد می­تواند بدون اجازه خانواده­اش با کنیز ازدواج کند؟ فرمودند: این زنا است. خداوند می فرمایند: {پس آنان را با اجازه خانواده شان به همسریِ [خود] درآورید.} - . تفسیر العیاشی 1: 234 -

**[ترجمه]

«12»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الْمُحْصَنَاتِ مِنَ الْإِمَاءِ قَالَ هُنَّ الْمُسْلِمَاتُ (6).

**[ترجمه]تفسیر العیاشی: عبدالله بن سنان گوید: از امام جعفر صادق علیه السّلام پرسیدم که کنیزان شوهردار چه حکمی دارند؟ فرمود: آنها [همچون] زنان مسلمان هستند. - تفسیر العیاشی 1: 235 -

**[ترجمه]

«13»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ عَبَّادِ بْنِ صُهَیْبٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: لَا یَنْبَغِی لِلرَّجُلِ الْمُسْلِمِ أَنْ یَتَزَوَّجَ مِنَ الْإِمَاءِ إِلَّا مَنْ خَشِیَ الْعَنَتَ وَ لَا یَحِلُّ لَهُ مِنَ الْإِمَاءِ إِلَّا وَاحِدَةً(7).

**[ترجمه]تفسیر العیاشی: امام صادق علیه السّلام فرمودند: شایسته نیست که مرد مسلمان با کنیزان ازدواج کند مگر از ترس فساد، و بر او حلال نیست ازدواج با کنیزان، بیشتر از یک نفر. - . تفسیر العیاشی 1: 235 -

**[ترجمه]

«14»

سر، [السرائر] مِنْ کِتَابِ الْمَسَائِلِ عَنْ دَاوُدَ الصَّرْمِیِّ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ علیه السلام عَنْ عَبْدٍ کَانَتْ تَحْتَهُ زَوْجَةٌ حُرَّةٌ ثُمَّ إِنَّ هَذَا الْعَبْدَ أَبَقَ فَطَلَّقَ امْرَأَتَهُ

ص: 340


1- 1. نفس المصدر ج 1 ص 233.
2- 2. نفس المصدر ج 1 ص 233.
3- 3. نفس المصدر ج 1 ص 234.
4- 4. نفس المصدر ج 1 ص 234.
5- 5. نفس المصدر ج 1 ص 234.
6- 6. نفس المصدر ج 1 ص 235.
7- 7. نفس المصدر ج 1 ص 235.

مِنْ أَجْلِ إِبَاقِهِ قَالَ نَعَمْ إِنْ أَرَادَتْ هِیَ ذَلِکَ (1).

**[ترجمه]السرایر: از کتاب المسائل از داود الصرمی که گفت: از موسی بن جعفر علیه السّلام سؤال کردم، درباره غلامی که زنی آزاده را در اختیار دارد، سپس این غلام از نزد سرور خویش فرار می کند و به خاطر فرار، زنش را طلاق می دهد، چه حکمی دارد؟ امام فرمودند: اگر زن طلاق را بخواهد، درست است. - . السرائر: 485 -

**[ترجمه]

«15»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنِ الرَّجُلِ یُنْکِحُ أَمَتَهُ مِنْ رَجُلٍ قَالَ إِنْ کَانَ مَمْلُوکاً فَلْیُفَرِّقْ بَیْنَهُمَا إِذَا شَاءَ لِأَنَّ اللَّهَ یَقُولُ عَبْداً مَمْلُوکاً لا یَقْدِرُ عَلی شَیْ ءٍ فَلَیْسَ لِلْعَبْدِ مِنَ الْأَمْرِ شَیْ ءٌ وَ إِنْ کَانَ زَوْجُهَا حُرّاً فَإِنَّ طَلَاقَهَا عِتْقُهَا(2).

**[ترجمه]تفسیر العیاشی: محمد بن مسلم گوید: از امام صادق علیه السّلام درباره مردی پرسیدم که با کنیزش نکاح می کند، در حالی که شوهر دارد. فرمودند: اگر شوهر کنیز مملوک باشد، اگر [او را] خواست، باید میان آنها جدایی افکند. زیرا خداوند می­فرماید: «عَبْداً مَمْلُوکاً لا یَقْدِرُ عَلی شَیْ ء»،{بنده ای است زرخرید که هیچ کاری از او برنمی آید.} پس غلام را هیچ اختیاری نیست. اما اگر همسر کنیز آزاد باشد، طلاق دادن کنیز باعث آزاد شدن او می شود. - . تفسیر العیاشی 2: 264 -

**[ترجمه]

«16»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: مَرَّ عَلَیْهِ غُلَامٌ لَهُ فَدَعَاهُ إِلَیْهِ ثُمَّ قَالَ یَا فَتَی أَرُدُّ عَلَیْکَ فُلَانَةَ وَ تُطْعِمَنَا بِدِرْهَمٍ جریب (3)[حَرَثْتَ] قَالَ فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ إِنَّا نَرْوِی عِنْدَنَا أَنَّ عَلِیّاً علیه السلام أُهْدِیَتْ لَهُ أَوِ اشْتُرِیَتْ جَارِیَةٌ فَسَأَلَهَا أَ فَارِغَةٌ أَنْتِ أَمْ مَشْغُولَةٌ قَالَتْ مَشْغُولَةٌ قَالَ فَأَرْسَلَ فَاشْتَرَی بُضْعَهَا مِنْ زَوْجِهَا بِخَمْسِمِائَةِ دِرْهَمٍ فَقَالَ کَذَبُوا عَلَی عَلِیٍّ علیه السلام وَ لَمْ یَحْفَظُوا أَ مَا تَسْمَعُ قَوْلَ اللَّهِ وَ هُوَ یَقُولُ ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا عَبْداً مَمْلُوکاً لا یَقْدِرُ عَلی شَیْ ءٍ(4).

**[ترجمه]تفسیر العیاشی: محمد بن مسلم از امام باقر علیه السّلام روایت کند و گوید: غلام امام باقر علیه السّلام بر ایشان گذر کردند، امام او را فرا خواند و گفت: جوان، من فلان کنیز را به تو باز می گردانم و تو ما را به یک درهم جریب اطعام می کنی. ابن مسلم گوید: به امام عرض کردم: فدایت شوم، ما نزد خود روایت می کنیم که به امام علی علیه السّلام کنیزی هدیه دادند یا اینکه کنیزی خرید، از او پرسید، شوهر داری یا نه؟ کنیز گفت: دارم. و امام شخصی را فرستاد و همبستری او را از شوهرش به پانصد درهم خرید. امام صادق علیه السّلام فرمودند: بر امام علی علیه السّلام دروغ بسته اند و حفظ روایت نکرده اند، آیا کلام خدا را نشنیده ای که {خدا مَثَلی می زند: بنده ای است زرخرید که هیچ کاری از او برنمی آید.}؟ - .تفسیر العیاشی : 265 -

**[ترجمه]

«17»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ وَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیهما السلام قَالَ: الْمَمْلُوکُ لَا یَجُوزُ طَلَاقُهُ وَ لَا نِکَاحُهُ إِلَّا بِإِذْنِ سَیِّدِهِ قُلْتُ فَإِنْ کَانَ السَّیِّدُ زَوَّجَهُ بِیَدِ مَنِ الطَّلَاقُ قَالَ بِیَدِ السَّیِّدِ ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا عَبْداً مَمْلُوکاً لا یَقْدِرُ عَلی شَیْ ءٍ أَ فَشَیْ ءٌ الطَّلَاقُ (5).

**[ترجمه]تفسیر العیاشی: زراره از امام محمد باقر علیه السّلام و امام جعفر صادق علیه السّلام روایت کند: جایز نیست طلاق و نکاح مملوک مگر با اجازه سرورش. گفتم: اگر سرور، مملوک را ازدواج دهد، طلاق او در دست کیست؟ فرمودند: به دست مولایش. {خدا مَثَلی می زند: بنده ای است زرخرید که هیچ کاری از او برنمی آید} آیا طلاق «شی ء» نیست؟ - . تفسیر العیاشی 2: 265 -

**[ترجمه]

«18»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ أَبِی بَصِیرٍ: فِی الرَّجُلِ یَنْکِحُ أَمَةً لِرَجُلٍ أَ لَهُ أَنْ یُفَرِّقَ بَیْنَهُمَا إِذَا شَاءَ قَالَ إِنْ کَانَ مَمْلُوکاً فَلْیُفَرِّقْ بَیْنَهُمَا إِذَا شَاءَ لِأَنَّ اللَّهَ یَقُولُ عَبْداً مَمْلُوکاً لا یَقْدِرُ عَلی شَیْ ءٍ فَلَیْسَ لِلْعَبْدِ مِنَ الْأَمْرِ شَیْ ءٌ وَ إِنْ کَانَ زَوْجُهَا حُرّاً فَرَّقَ بَیْنَهُمَا إِذَا شَاءَ الْمَوْلَی (6).

**[ترجمه]تفسیر العیاشی: از ابابصیر درباره مردی روایت شده که کنیزی را به عقد مردی دیگر در می آورد، آیا حق دارد که آنها را از هم جدا کند؟ گفت: اگر آن مرد مملوک باشد، اگر بخواهد، می تواند میان آنها جدایی افکند، زیرا خداوند می فرماید: «عَبْداً مَمْلُوکاً لا یَقْدِرُ عَلی شَیْ ء»،{بنده ای است زرخرید که هیچ کاری از او برنمی آید.} پس مملوک هیچ اختیاری ندارد؛ و اگر کنیز را به عقد مرد آزاد در آورده باشد، در این صورت اگر مولا و سرور بخواهد، می تواند میان آنها جدایی افکند. - .تفسیر العیاشی 2: 265 -

**[ترجمه]

«19»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ: إِذَا زَوَّجَ الرَّجُلُ غُلَامَهُ جَارِیَتَهُ فَرَّقَ بَیْنَهُمَا مَتَی شَاءَ.

ص: 341


1- 1. السرائر ص 485.
2- 2. تفسیر العیّاشیّ ج 2 ص 264.
3- 3. خزبزة ظ.
4- 4. تفسیر العیّاشیّ ج 2 ص 265.
5- 5. تفسیر العیّاشیّ ج 2 ص 265.
6- 6. تفسیر العیّاشیّ ج 2 ص 265.

**[ترجمه]تفسیر العیاشی: عبدالله بن سنان به نقل از امام صادق علیه السّلام گوید: از ایشان شنیدم که می فرمود: اگر مردی غلامش را با کنیزش تزویج کند، هر وقت که بخواهد، می­تواند میان آنها جدایی افکند. - . تفسیر العیاشی 2: 265 -

**[ترجمه]

«20»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنِ الْحَلَبِیِّ عَنْهُ علیه السلام: الرَّجُلُ یُنْکِحُ عَبْدَهُ أَمَتَهُ قَالَ یَنْزِعُهَا إِذَا شَاءَ بِغَیْرِ طَلَاقٍ لِأَنَّ اللَّهَ یَقُولُ عَبْداً مَمْلُوکاً لا یَقْدِرُ عَلی شَیْ ءٍ(1).

**[ترجمه]تفسیر العیاشی: الحلبی به نقل از امام صادق علیه السّلام درباره مردی که کنیز خود را به ازدواج غلام خود در آورده، می­گوید: امام فرمود: هر وقت بخواهد، بدون طلاق آنها را از هم جدا می کند، زیرا خداوند می فرماید: «عَبْداً مَمْلُوکاً لا یَقْدِرُ عَلی شَیْ ء»،{ بنده ای است زرخرید که هیچ کاری از او برنمی آید.} - . تفسیر العیاشی 2: 265 -

**[ترجمه]

«21»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْعَلَوِیِّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ زَیْدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ علیهم السلام قَالَ کَانَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام یَقُولُ: ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا عَبْداً مَمْلُوکاً لا یَقْدِرُ عَلی شَیْ ءٍ وَ یَقُولُ لِلْعَبْدِ لَا طَلَاقَ وَ لَا نِکَاحَ ذَلِکَ إِلَی سَیِّدِهِ وَ النَّاسُ یَرَوْنَ خِلَافَ ذَلِکَ إِذَا أَذِنَ السَّیِّدُ لِعَبْدِهِ لَا یَرَوْنَ لَهُ أَنْ یُفَرِّقَ بَیْنَهُمَا(2).

**[ترجمه]تفسیر العیاشی: امام علی علیه السّلام همواره می فرمود: «ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلاً عَبْداً مَمْلُوکاً لا یَقْدِرُ عَلی شَیْ ء»،{بنده ای است زرخرید که هیچ کاری از او برنمی آید.} غلام حق طلاق و نکاح را ندارد و آن به دست سرور اوست. و مردم بر خلاف رای دادند، یعنی اگر سرور به غلام خود اجازه ازدواج دهد، دیگر حق جدا کردن غلام و کنیز را ندارد. - .تفسیر العیاشی 2: 266 -

**[ترجمه]

«22»

مکا، [مکارم الأخلاق] عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ الْمُخْتَارِ یَرْفَعُهُ قَالَ: إِنَّ سَلْمَانَ تَزَوَّجَ امْرَأَةً غَنِیَّةً فَدَخَلَ فَإِذَا الْبَیْتُ فِیهِ الْفُرُشُ فَقَالَ إِنَّ بَیْتَکُمْ لَمُحَرَّمٌ إِذْ قَدْ تَحَوَّلَتْ فِیهِ الْکَعْبَةُ قَالَ فَإِذَا جَارِیَةٌ مُخَتَّمَةٌ فَقَالَ لِمَنْ هَذِهِ فَقَالُوا لِفُلَانَةَ امْرَأَتِکَ قَالَ مَنِ اتَّخَذَ جَارِیَةً لَا یَأْتِیهَا ثُمَّ أَتَتْ مُحَرَّماً کَانَ وِزْرُ ذَلِکَ عَلَیْهِ (3).

**[ترجمه]مکارم الاخلاق: سلمان با زنی ثروتمند ازدواج کرد، پس وی وارد شد و خانه ای دید که درآن تخت هایی است. گفت: خانه شما حرام است زیرا کعبه در آن دگرگون شده و ناگاه کنیزکی آرایش کرده را دید. گفت: کنیز مال کیست؟ گفتند: مال خانم شما است. گفت: هر کس کنیزی بگیرد و با او همبستر نشود، و آن کنیز کار حرامی کند، گناه آن بر ذمه صاحب اوست. - . مکارم الاخلاق: 272 -

**[ترجمه]

«23»

عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام قَالَ: مَنِ اتَّخَذَ جَارِیَةً فَلْیَأْتِهَا فِی کُلِّ أَرْبَعِینَ یَوْماً مَرَّةً(4).

**[ترجمه]مکارم الاخلاق: امام صادق علیه السّلام فرمودند: هر کس کنیزی بگیرد، باید در هر چهل روز یک بار با او همبستر شود. - . مکارم الاخلاق: 272 -

**[ترجمه]

«24»

عَنْهُ علیه السلام قَالَ: إِذَا أَتَی الرَّجُلُ جَارِیَتَهُ ثُمَّ أَرَادَ أَنْ یَأْتِیَ الْأُخْرَی تَوَضَّأَ(5).

**[ترجمه]مکارم الاخلاق: امام صادق علیه السّلام فرمودند: اگر شخصی با کنیز خود در آمیزد و سپس بخواهد نزد دیگری رود، باید وضو بگیرد. - . مکارم الاخلاق: 272 -

**[ترجمه]

«25»

ین، [کتاب حسین بن سعید] و النوادر صَفْوَانُ عَنِ الْعَلَاءِ عَنْ مُحَمَّدٍ عَنْ أَحَدِهِمَا علیهما السلام قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الرَّجُلِ یَتَزَوَّجُ الْمَمْلُوکَةَ عَلَی الْحُرَّةِ قَالَ لَا وَ إِذَا کَانَتْ تَحْتَهُ امْرَأَةٌ مَمْلُوکَةٌ فَتَزَوَّجَ عَلَیْهَا حُرَّةً قَسَمَ لِلْحُرَّةِ ثُلُثَیْ مَا یَقْسِمُ لِلْأَمَةِ(6).

**[ترجمه]کتاب حسین بن سعید و النوادر: از امام جعفر صادق علیه السّلام یا امام محمد باقر علیه السّلام سؤال شد: مردی همسری آزاد دارد و با کنیزی ازدواج می­کند، چه حکمی دارد؟ فرمود: اگر کنیزی را در نکاح دارد و با زن آزادی ازدواج کند، دو سوم مالش را به زن آزاد و یک سوم را به کنیز بدهد. - . نوادر احمد بن محمد: 69 -

**[ترجمه]

«26»

قَالَ مُحَمَّدٌ: وَ سَأَلْتُهُ عَنِ الرَّجُلِ یَتَزَوَّجُ الْمَمْلُوکَةَ فَقَالَ لَا بَأْسَ إِذَا اضْطُرَّ إِلَیْهِ (7).

ص: 342


1- 1. تفسیر العیّاشیّ ج 2 ص 265.
2- 2. تفسیر العیّاشیّ ج 2 ص 266.
3- 3. مکارم الأخلاق ص 272.
4- 4. مکارم الأخلاق ص 272.
5- 5. مکارم الأخلاق ص 272.
6- 6. نوادر أحمد بن محمّد بن عیسی ص 69.
7- 7. نوادر أحمد بن محمّد بن عیسی ص 69.

**[ترجمه]کتاب حسین بن سعید و النوادر: از امام صادق علیه السّلام سؤال شد: مردی که با کنیز خود ازدواج می­کند، چه حکمی دارد؟ امام فرمود: اگر دچار اضطرار و اجبار شده باشد، اشکالی ندارد. - . نوادر احمد بن محمد: 69 -

**[ترجمه]

«27»

ین، [کتاب حسین بن سعید] و النوادر النَّضْرُ بْنُ سُوَیْدٍ عَنْ عَاصِمِ بْنِ حُمَیْدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ قَیْسٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام: فِی رَجُلٍ نَکَحَ أَمَةً فَوَجَدَ طَوْلًا إِلَی حُرَّةٍ وَ کَرِهَ أَنْ یُطَلِّقَ الْأَمَةَ قَالَ یَنْکِحُ الْحُرَّةَ عَلَی الْأَمَةِ إِنْ کَانَتِ الْأَمَةُ أُولَاهُمَا عِنْدَهُ وَ لَیْسَ لَهُ أَنْ یَنْکِحَ الْأَمَةَ عَلَی الْحُرَّةِ إِذَا کَانَتِ الْحُرَّةُ أُولَاهُمَا عِنْدَهُ وَ یَقْسِمُ لِلْحُرَّةِ الثُّلُثَیْنِ مِنْ مَالِهِ وَ نَفْسِهِ وَ لِلْأَمَةِ الثُّلُثَ مِنْ مَالِهِ وَ نَفْسِهِ (1).

**[ترجمه]کتاب حسین بن سعید و النوادر: امام جعفر صادق علیه السّلام درباره مردی که کنیزی را به عقد خود درآورد و سپس توانایی ازدواج یک زن آزاد را می یابد ولی کراهت دارد که کنیز را طلاق دهد، فرمودند: می­تواند در حالی که کنیز را دارد، زن آزاده را به عقد خود در آورد، و نباید در حالی که آزاده را در نکاح دارد، کنیز را به نکاح درآورد؛ و دو سوم مالش و خودش را به زن آزاده و یک سوم مال و خودش را به کنیز اختصاص دهد. - . نوادر احمد بن محمد: 69 -

**[ترجمه]

«28»

ین، [کتاب حسین بن سعید] و النوادر الْحَسَنُ بْنُ مَحْبُوبٍ عَنْ یَحْیَی اللَّحَّامِ عَنْ سَمَاعَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: فِی رَجُلٍ یَتَزَوَّجُ امْرَأَةً حُرَّةً وَ لَهُ امْرَأَةٌ أَمَةٌ وَ لَمْ تَعْلَمِ الْحُرَّةُ أَنَّ لَهُ امْرَأَةً أَمَةً فَقَالَ إِنْ شَاءَتِ الْحُرَّةُ أَنْ تُقِیمَ مَعَ الْأَمَةِ أَقَامَتْ وَ إِنْ شَاءَتْ ذَهَبَتْ إِلَی أَهْلِهَا قُلْتُ لَهُ فَإِنْ لَمْ یَرْضَ بِذَهَابِهَا أَ لَهُ عَلَیْهَا سَبِیلٌ قَالَ لَا سَبِیلَ لَهُ عَلَیْهَا إِذَا لَمْ تَرْضَ بِالْمُقَامِ قُلْتُ فَذَهَابُهَا إِلَی أَهْلِهَا هُوَ طَلَاقُهَا قَالَ نَعَمْ إِذَا خَرَجَتْ مِنْ مَنْزِلِهِ اعْتَدَّتْ ثَلَاثَةَ قُرُوءٍ أَوْ ثَلَاثَةَ أَشْهُرٍ ثُمَّ تَتَزَوَّجُ إِنْ شَاءَتْ (2).

**[ترجمه]کتاب حسین بن سعید و النوادر: امام صادق علیه السّلام درباره مردی پرسید که که با زن آزاده ازدواج می کند در حالی که همسر کنیزی داشته است و زن آزاده نمی­دانسته که او همسر کنیز دارد. فرمودند: اگر آزاده بخواهد با کنیز در یک خانه اقامت کند، می­تواند و اگر بخواهد، می­تواند نزد خانواده­اش برود. گفته شد: اگر مرد راضی به رفتن او نباشد، چه؟ فرمود: اگر زن راضی به سکونت نباشد، هیچ راهی برای مرد نیست. گفته شد: پس رفتن به سوی خانواده، یعنی طلاق؟ فرمودند: آری، اگر به سوی خانواده اش خارج شود و سه ماه یا سه حیض از او بگذرد، می­تواند ازدواج کند. - . نوادر احمد بن محمد: 69 -

**[ترجمه]

«29»

ین، [کتاب حسین بن سعید] و النوادر عَلِیُّ بْنُ النُّعْمَانِ عَنْ یَحْیَی الْأَزْرَقِ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنِ الرَّجُلِ عِنْدَهُ امْرَأَةٌ وَلِیدَةٌ وَ تَزَوَّجَ حُرَّةً وَ لَمْ یُعْلِمْهَا قَالَ إِنْ شَاءَتِ الْحُرَّةُ أَقَامَتْ وَ إِنْ شَاءَتْ لَمْ تُقِمْ قُلْتُ قَدْ أَخَذَتِ الْمَهْرَ فَتَذْهَبُ بِهِ قَالَ نَعَمْ بِمَا اسْتَحَلَّ مِنْ فَرْجِهَا(3).

**[ترجمه]کتاب حسین بن سعید و النوادر: یحیی الأرزق گوید: از امام صادق علیه السّلام درباره مردی سؤال کردم که کنیزی خانه زاد را به عنوان همسر دارد و با زن آزاده ای هم ازدواج می­کند، ولی زن را از همسر اول خود با خبر نمی سازد، چه حکمی دارد؟ فرمودند: زن آزاده اگر بخواهد، می­تواند بماند و اگر نخواست می­رود .

گفتم: مهریه را گرفته و ببرد؟ فرمود: آری، به همان مقداری که فرج خود را حلال کرده است (مهریه تعیین کرده). - . نوادر احمد بن محمد: 70 -

**[ترجمه]

«30»

ین، [کتاب حسین بن سعید] و النوادر النَّضْرُ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: لَا یَنْکِحُ الرَّجُلُ الْأَمَةَ عَلَی الْحُرَّةِ وَ إِنْ شَاءَ نَکَحَ الْحُرَّةَ عَلَی الْأَمَةِ ثُمَّ یَقْسِمُ لِلْحُرَّةِ مِثْلَیْ مَا یَقْسِمُ لِلْأَمَةِ(4).

**[ترجمه]کتاب حسین بن سعید و النوادر: امام جعفر صادق علیه السّلام فرمودند: مرد نباید با کنیز ازدواج کند در حالی که زن آزاده را در نکاح دارد و اگر خواست زن آزاده را به نکاح در آورد در حالی که کنیز عقدی هم دارد، باید دو سوم مالش را به زن آزاد و یک سوم را برای کنیز تقسیم کند. - . نوادر احمد بن محمد: 69 -

**[ترجمه]

«31»

ین، [کتاب حسین بن سعید] و النوادر صَفْوَانُ عَنِ ابْنِ مُسْکَانَ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ زِیَادٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: تُتَزَوَّجُ الْحُرَّةُ عَلَی الْأَمَةِ وَ لَا تُتَزَوَّجُ الْأَمَةُ عَلَی الْحُرَّةِ وَ لَا النَّصْرَانِیَّةُ وَ لَا الْیَهُودِیَّةُ عَلَی الْمُسْلِمَةِ فَمَنْ فَعَلَ ذَلِکَ فَنِکَاحُهُ بَاطِلٌ (5).

ص: 343


1- 1. نوادر أحمد بن محمّد بن عیسی ص 69.
2- 2. نوادر أحمد بن محمّد بن عیسی ص 69.
3- 3. نفس المصدر ص 70.
4- 4. نفس المصدر ص 70.
5- 5. نفس المصدر ص 69.

**[ترجمه]کتاب حسین بن سعید و النوادر: امام جعفر صادق علیه السّلام فرمودند: با داشتن کنیز عقدی می­توان با زن آزاده ازدواج کرد و در حالی که همسر آزاده دارد، نباید با کنیز ازدواج کند و نباید در حالت داشتن همسر مسلمان، با مسیحی یا یهودی ازدواج کرد. هر کس این کار را بکند، نکاحش باطل است. - . نوادر احمد بن محمد: 69 -

**[ترجمه]

«32»

ین، [کتاب حسین بن سعید] و النوادر الْقَاسِمُ عَنْ أَبَانٍ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: سَأَلْتُهُ هَلْ لِلرَّجُلِ أَنْ یَتَزَوَّجَ النَّصْرَانِیَّةَ عَلَی الْمُسْلِمَةِ وَ الْأَمَةَ عَلَی الْحُرَّةِ قَالَ لَا یَتَزَوَّجُ وَاحِدَةً مِنْهُمَا عَلَی الْمُسْلِمَةِ وَ یَتَزَوَّجُ الْمُسْلِمَةَ عَلَی الْأَمَةِ وَ النَّصْرَانِیَّةِ وَ لِلْمُسْلِمَةِ الثُّلُثَانِ وَ لِلْأَمَةِ وَ النَّصْرَانِیَّةِ الثُّلُثُ (1).

**[ترجمه]کتاب حسین بن سعید و النوادر: عبدالرحمن گوید، از امام صادق علیه السّلام پرسیدم: آیا مرد می­تواند با زن مسیحی ازدواج کند در حالی که زن مسلمان دارد؟ یا با کنیز در حالی که زن آزاده دارد؟ فرمودند: در حالی که زن مسلمان آزاده دارد، با هیچ کدام نمی تواند ازدواج کند. اما در حالی که زن کنیز یا مسیحی دارد، می تواند با زن مسلمان آزاده ازدواج کند. و به زن مسلمان دو سوم مال و به کنیز و مسیحی یک سوم مال می رسد. - . نوادر احمد بن محمد: 69 -

**[ترجمه]

«33»

مِنْ کِتَابِ صَفْوَةِ الْأَخْبَارِ، قَالَ: جَاءَ رَجُلٌ إِلَی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام وَ قَالَ إِنَّ هَذَا مَمْلُوکِی وَ تَزَوَّجَ بِغَیْرِ إِذْنِی فَقَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فَرِّقْ بَیْنَهُمَا أَنْتَ فَالْتَفَتَ الرَّجُلُ إِلَی مَمْلُوکِهِ وَ قَالَ یَا خَبِیثُ طَلِّقِ امْرَأَتَکَ فَقَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام لِلْعَبْدِ إِنْ شِئْتَ فَطَلِّقْ وَ إِنْ شِئْتَ فَأَمْسِکَ قَالَ کَانَ قَوْلُ الْمَالِکِ لِلْعَبْدِ طَلِّقِ امْرَأَتَکَ رِضَاهُ بِالتَّزْوِیجِ فَصَارَ الطَّلَاقُ عِنْدَ ذَلِکَ لِلْعَبْدِ(2).

**[ترجمه]کتاب صفوه الأخبار: مردی نزد امیر المؤمنین علی علیه السّلام آمد و گفت: این مملوک من است و بدون اجازه من ازدواج کرده. امیرالمؤمنین علیه السّلام فرمودند: آنها را از هم جدا کن. آن مرد به مملوک خود گفت: ای خبیث! زنت را طلاق بده. امام علی علیه السّلام به غلام گفتند: اگر خواستی طلاق بده و اگر خواستی نگهدار. فرمود: این حرف صاحب غلام که (زنت را طلاق بده) نشانه رضایت او و قبول داشتن ازدواج است که در این صورت، حق طلاق با غلام است .

**[ترجمه]

«34»

نَوَادِرُ الرَّاوَنْدِیِّ، بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ عَلِیٌّ علیه السلام: إِذَا تَزَوَّجَ الرَّجُلُ حُرَّةً وَ أَمَةً فِی عَقْدٍ وَاحِدٍ فَنِکَاحُهُمَا بَاطِلٌ (3).

**[ترجمه]نوادر الراوندی: امام علی علیه السّلام فرمودند: اگر مردی در یک زمان با زن آزاده و کنیز ازدواج کند، نکاح آنها باطل است. - . نوادر الراوندی: 38 -

**[ترجمه]

«35»

وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ قَالَ قَالَ عَلِیٌّ علیه السلام: إِذَا تَزَوَّجَ الْحُرُّ أَمَةً فَإِنَّهَا تَخْدُمُ أَهْلَهَا نَهَاراً وَ تَأْتِی زَوْجَهَا لَیْلًا وَ عَلَیْهِ النَّفَقَةُ إِذَا فَعَلُوا ذَلِکَ فَإِنْ حَالُوا بَیْنَهُ وَ بَیْنَهَا لَیْلًا فَلَا نَفَقَةَ(4).

**[ترجمه]نوادر الراوندی: امام علی علیه السّلام فرمودند: اگر مرد آزادی با کنیزی ازدواج کند، کنیز روزها در خدمت خانواده خود اوست و شبها نزد همسرش می آید و نفقه او هم بر عهده شوهر است. ولی اگر خانواده کنیز مانع شوند که شب در خدمت شوهرش باشد، نفقه ای هم در کار نیست. - .نوادر الراوندی: 38 -

**[ترجمه]

«36»

وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ قَالَ قَالَ عَلِیٌّ علیه السلام: فِی بَرِیرَةَ أَرْبَعُ قَضِیَّاتٍ أَرَادَتْ عَائِشَةُ شِرَاهَا فَاشْتَرَطَ مَوَالِیهَا أَنَّ الْوَلَاءَ لَهُمْ فَاشْتَرَتْهَا مِنْهُمْ عَلَی ذَلِکَ الشَّرْطِ فَصَعِدَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقَالَ مَا بَالُ أَقْوَامٍ یَبِیعُ أَحَدُهُمْ رَقِیقَهُ وَ یَشْتَرِطُ أَنَّ الْوَلَاءَ لَهُمْ إِنَّ الْوَلَاءَ لِمَنْ أَعْتَقَ وَ أَعْطَی الْمَالَ فَلَمَّا کَاتَبَتْهَا عَائِشَةُ کَانَتْ تَدُورُ فَتَسْأَلُ النَّاسَ وَ کَانَتْ تَأْوِی إِلَی عَائِشَةَ

ص: 344


1- 1. نفس المصدر ص 69.
2- 2. وضع الرمز( ین) و خطأ لما سیأتی من المؤلّف فی آخر باب( 18) النقل عنه بلا رمز، و کتاب صفوة الاخبار ذکره المؤلّف فی مقدّمة کتابه عند ذکر المصادر فقال: و کتاب صفوة الاخبار لبعض العلماء الأخیار، راجع ج 1 ص 21. الطبعة الجدیدة.
3- 3. نوادر الراوندیّ ص 38.
4- 4. نوادر الراوندیّ ص 38.

فَتُهْدِی إِلَیْهَا الْقَدِیدَ وَ الْخُبْزَ فَقَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله هَلْ مِنْ شَیْ ءٍ آکُلُهُ فَقَالَتْ لَا إِلَّا مَا أَتَتْنَا بِهِ بَرِیرَةُ فَقَالَ صلی الله علیه و آله هَاتِیهِ هُوَ عَلَیْهَا صَدَقَةٌ وَ لَنَا هَدِیَّةٌ فَأَکَلَهُ فَلَمَّا أَدَّتْ کِتَابَتَهَا خَیَّرَهَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ کَانَ لَهَا زَوْجٌ فَاخْتَارَتْ نَفْسَهَا فَقَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله لَهَا اعْتَدِّی ثَلَاثَ حِیَضٍ (1).

**[ترجمه]نوادر الراوندی: امام علی علیه السّلام در خصوص بریره چهار قضیه را فرمود. عایشه قصد خرید بریره را داشت، صاحبان بریره شرط کردند که ولایت بریره مال آنها باشد و سپس بریره را خرید. رسول خدا صلّی الله علیه و آله بر منبر رفت و فرمود: چه گمان می کنند کسانی که غلام و کنیز خود را می فروشند و شرط می گذارند که ولایت کنیز و غلام از آنها باشد؟ ولایت از آن کسی است که خرید می کند و مال می پردازد. وقتی عایشه با او کتابت کرد (تا پول خود را به اقساط بدهد و سپس آزاد شود)، بریره در میان مردم می گشت و طلب صدقه می کرد و به نزد عایشه رفته و گوشت و نانی به او هدیه کرد. پیامبر صلّی الله علیه و آله فرمود: چیزی هست که بخوریم؟ عائشه گفت: نه، جز آنچه بریره برای ما آورده است. پیامبر فرمود: بیاور. آنها برای بریره صدقه است و برای ما هدیه. و آن را خوردند. وقتی بریره دوره کتابت خود را به پایان رساند، رسول خدا صلّی الله علیه و آله بریره را مخیر ساخت در حالی که شوهر داشت، و او هم خود را بر گزید (از شوهرش جدا شد) پیامبر فرمودند: یک سوم حیض را عده نگهدار. - . نوادر الراوندی: 54 -

**[ترجمه]

«37»

کِتَابُ الْغَارَاتِ، لِإِبْرَاهِیمَ بْنِ مُحَمَّدٍ الثَّقَفِیِّ عَنْ یَحْیَی بْنِ صَالِحٍ عَنِ الثِّقَاتِ مِنْ أَصْحَابِهِ: أَنَّ عَلِیّاً علیه السلام کَتَبَ مِنْ عَبْدِ اللَّهِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ إِلَی عَوْسَجَةَ بْنِ شَدَّادٍ سَلَامٌ عَلَیْکَ أَمَّا بَعْدُ فَإِنَّ جُهَّالَ الْعِبَادِ تُسْتَفَزُّ قُلُوبُهُمْ بِالْأَطْمَاعِ حَتَّی تَسْتَعْلِقَ الْخَدَائِعَ فَتَرِینَ بِالْمُنَی عَجِبْتُ مِنِ ابْتِیَاعِکَ الْمَمْلُوکَةَ الَّتِی أَمَرْتُکَ بِابْتِیَاعِهَا مِنْ مَالِکِهَا وَ لَمْ تَعْلَمْ حِینَ ابْتَعْتَهَا أَنَّ لَهَا بَعْلًا فَلَمَّا أَتَتْنِی فَسَأَلْتُهَا رَدَدْتُهَا إِلَیْکَ مَعَ مَوْلَایَ مُثْعَبٍ (2)

فَادْعُ الَّذِی بَاعَکَ الْجَارِیَةَ وَ ادْعُ زَوْجَهَا فَابْتَعْ مِنْ زَوْجِهَا بُضْعَهَا وَ أَخْلِصْهَا إِنْ رَضِیَ فَإِنْ أَبَی وَ کَرِهَ بَیْعَ بُضْعِهَا فَاقْبِضْ ثَمَنَهَا وَ ارْدُدْهَا إِلَی الْبَائِعِ وَ السَّلَامُ وَ کَتَبَ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ أَبِی رَافِعٍ فِی سَنَةِ تِسْعٍ وَ ثَلَاثِینَ.

**[ترجمه]کتاب الغارات: ابراهیم بن محمد الثقفی: امام علی علیه السّلام نامه­ای نگاشت: از جانب عبد خدا امیرالمؤمنین به عوسجة بن شداد. سلام بر تو؛ امّا بعد؛ قلب عابدان و بندگان نادان را طمع به لرزه می­اندازد تا جایی که دچار خدعه و نیرنگ می شوند. من تعجب کردم از اینکه کنیزی را که دستور خریدش را داده بودم، از مالک او خریداری کردی و هنگام خریدن او نمی دانستی که شوهر دارد. وقتی این کنیز نزد من آمد، از او سؤال کردم (شوهر داشت) و من همراه غلام خود مثعب، او را برای تو پس فرستادم. پس کسی را که کنیز به تو فروخته شوهرش را فرا خوان و ناموس او را از شوهرش بخر و خلاصش کن و اگر رضایت نداد که ناموسش را بفروشد، پول کنیز را پس بگیر و او را به فروشنده برگردان؛ والسّلام. عبدالله بن أبی رافع نوشته است که این مورد در سال سی و نه هجری بوده است.

**[ترجمه]

«38»

کِتَابُ عَاصِمِ بْنِ حُمَیْدٍ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: مَرَّ عَلَیْهِ غُلَامٌ لَهُ فَدَعَاهُ فَقَالَ یَا قَیْنُ قَالَ قُلْتُ وَ مَا الْقَیْنُ قَالَ الْحَدَّادُ قَالَ أَرُدُّ عَلَیْکَ فُلَانَةَ عَلَی أَنْ تُطْعِمَنَا بِدِرْهَمٍ خِرْبِزَةً چَاشْتُهُ خِرْبِزَةٌ یَعْنِی الْبِطِّیخَ قَالَ قُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ إِنَّا نُرْوَی بِالْکُوفَةِ أَنَّ عَلِیّاً اشْتُرِیَتْ لَهُ جَارِیَةٌ أَوْ أُهْدِیَتْ لَهُ جَارِیَةٌ فَسَأَلَهَا أَ فَارِغَةٌ أَنْتِ أَمْ مَشْغُولَةٌ فَقَالَتْ مَشْغُولَةٌ فَأَرْسَلَ فَاشْتَرَی بُضْعَهَا بِخَمْسِمِائَةِ دِرْهَمٍ قَالَ کَذَبُوا عَلَی عَلِیٍّ علیه السلام أَوْ لَمْ یَحْفَظُوا أَ مَا تَسْمَعُ إِلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ کَیْفَ یَقُولُ ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا عَبْداً مَمْلُوکاً لا یَقْدِرُ عَلی شَیْ ءٍ(3).

ص: 345


1- 1. نفس المصدر ص 54.
2- 2. مثقب خ ل.
3- 3. کتاب عاصم بن حمید ص 26 ضمن الأصول الستة عشر.

**[ترجمه]کتاب عاصم بن حمید: محمد بن مسلم گوید: غلام امام صادق علیه السّلام بر او گذر کرد: امام او را فرا خواند و گفت: ای قین. گفتم: قین چیست؟ گفت: آهنگر، و فرمود: من فلان کنیز را به تو بازمی­گردانم به شرط آنکه ما را یک درهم خربزه چاشت میهمان کنی. به امام عرض کردم: فدایت شوم، ما در کوفه نقل می کنیم که برای امام علی علیه السّلام کنیزی خریداری شد یا اینکه به او هدیه کردند. علی علیه السّلام از کنیز پرسید: فارغ هستی یا مشغول (شوهر داری یا نه)؟ گفت: مشغولم. پس امام شخصی را فرستاد و ناموس کنیز را با پانصد درهم خریداری کرد. امام صادق علیه السّلام فرمودند: بر امام علی علیه السّلام دروغ بسته­اند یا اینکه واقعیت را به خوبی حفظ نکرده­اند. آیا نشنیده­ای که خداوند چگونه می فرماید: {خدا مَثَلی می زند: بنده ای است زرخرید که هیچ کاری از او بر نمی آید.} - . کتاب عاصم بن حمید: 26 -

**[ترجمه]

باب 17 المهور و أحکامها

الآیات

البقرة: لا جُناحَ عَلَیْکُمْ إِنْ طَلَّقْتُمُ النِّساءَ ما لَمْ تَمَسُّوهُنَّ أَوْ تَفْرِضُوا لَهُنَّ فَرِیضَةً وَ مَتِّعُوهُنَّ عَلَی الْمُوسِعِ قَدَرُهُ وَ عَلَی الْمُقْتِرِ قَدَرُهُ مَتاعاً بِالْمَعْرُوفِ حَقًّا عَلَی الْمُحْسِنِینَ وَ إِنْ طَلَّقْتُمُوهُنَّ مِنْ قَبْلِ أَنْ تَمَسُّوهُنَّ وَ قَدْ فَرَضْتُمْ لَهُنَّ فَرِیضَةً فَنِصْفُ ما فَرَضْتُمْ إِلَّا أَنْ یَعْفُونَ أَوْ یَعْفُوَا الَّذِی بِیَدِهِ عُقْدَةُ النِّکاحِ وَ أَنْ تَعْفُوا أَقْرَبُ لِلتَّقْوی وَ لا تَنْسَوُا الْفَضْلَ بَیْنَکُمْ إِنَّ اللَّهَ بِما تَعْمَلُونَ بَصِیرٌ(1)

و قال تعالی: وَ لِلْمُطَلَّقاتِ مَتاعٌ بِالْمَعْرُوفِ حَقًّا عَلَی الْمُتَّقِینَ (2)

النساء: وَ آتُوا النِّساءَ صَدُقاتِهِنَّ نِحْلَةً فَإِنْ طِبْنَ لَکُمْ عَنْ شَیْ ءٍ مِنْهُ نَفْساً فَکُلُوهُ هَنِیئاً مَرِیئاً(3)

القصص: قالَ إِنِّی أُرِیدُ أَنْ أُنْکِحَکَ إِحْدَی ابْنَتَیَّ هاتَیْنِ عَلی أَنْ تَأْجُرَنِی ثَمانِیَ حِجَجٍ فَإِنْ أَتْمَمْتَ عَشْراً فَمِنْ عِنْدِکَ وَ ما أُرِیدُ أَنْ أَشُقَّ عَلَیْکَ سَتَجِدُنِی إِنْ شاءَ اللَّهُ مِنَ الصَّالِحِینَ قالَ ذلِکَ بَیْنِی وَ بَیْنَکَ أَیَّمَا الْأَجَلَیْنِ قَضَیْتُ فَلا عُدْوانَ عَلَیَّ وَ اللَّهُ عَلی ما نَقُولُ وَکِیلٌ (4)

الأحزاب: یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِذا نَکَحْتُمُ الْمُؤْمِناتِ ثُمَّ طَلَّقْتُمُوهُنَّ مِنْ قَبْلِ أَنْ تَمَسُّوهُنَّ فَما لَکُمْ عَلَیْهِنَّ مِنْ عِدَّةٍ تَعْتَدُّونَها فَمَتِّعُوهُنَّ وَ سَرِّحُوهُنَّ سَراحاً جَمِیلًا(5).

ص: 346


1- 1. سورة البقرة: 236- 237.
2- 2. سورة البقرة: 241.
3- 3. سورة النساء: 4.
4- 4. سورة القصص: 27- 28.
5- 5. الأحزاب: 49.

lt;meta info="- «لا جُناحَ عَلَیْکُمْ إِنْ طَلَّقْتُمُ النِّساءَ ما لَمْ تَمَسُّوهُنَّ أَوْ تَفْرِضُوا لَهُنَّ فَریضَةً وَ مَتِّعُوهُنَّ عَلَی الْمُوسِعِ قَدَرُهُ وَ عَلَی الْمُقْتِرِ قَدَرُهُ مَتاعاً بِالْمَعْرُوفِ حَقًّا عَلَی الْمُحْسِنینَ وَ إِنْ طَلَّقْتُمُوهُنَّ مِنْ قَبْلِ أَنْ تَمَسُّوهُنَّ وَ قَدْ فَرَضْتُمْ لَهُنَّ فَریضَةً فَنِصْفُ ما فَرَضْتُمْ إِلاَّ أَنْ یَعْفُونَ أَوْ یَعْفُوَا الَّذی بِیَدِهِ عُقْدَةُ النِّکاحِ وَ أَنْ تَعْفُوا أَقْرَبُ لِلتَّقْوی وَ لا تَنْسَوُا الْفَضْلَ بَیْنَکُمْ إِنَّ اللَّهَ بِما تَعْمَلُونَ بَصیر» - .

البقره/ 237-236 -

{و اگر پیش از آنکه با آنان نزدیکی کنید، طلاقشان گفتید، در حالی که برای آنان مَهری معین کرده اید، پس نصف آنچه را تعیین نموده اید [به آنان بدهید]، مگر اینکه آنان خود ببخشند، یا کسی که پیوند نکاح به دست اوست ببخشد؛ و گذشت کردنِ شما به تقوا نزدیکتر است. و در میان یکدیگر بزرگواری را فراموش مکنید، زیرا خداوند به آنچه انجام می دهید بیناست.}

- «وَ لِلْمُطَلَّقاتِ مَتاعٌ بِالْمَعْرُوفِ حَقًّا عَلَی الْمُتَّقین» - . البقره/ 241 -

{و فرض است بر مردان پرهیزکار که زنان طلاق داده شده را به شایستگی چیزی دهند.}

- «وَ آتُوا النِّساءَ صَدُقاتِهِنَّ نِحْلَةً فَإِنْ طِبْنَ لَکُمْ عَنْ شَیْ ءٍ مِنْهُ نَفْساً فَکُلُوهُ هَنیئاً مَریئا» - .

النساء/4 -

{و مَهرِ زنان را به عنوان هدیه ای از روی طیب خاطر به ایشان بدهید؛ و اگر به میل خودشان چیزی از آن را به شما واگذاشتند، آن را حلال و گوارا بخورید.} - «قالَ إِنِّی أُریدُ أَنْ أُنْکِحَکَ إِحْدَی ابْنَتَیَّ هاتَیْنِ عَلی أَنْ تَأْجُرَنی ثَمانِیَ حِجَجٍ فَإِنْ أَتْمَمْتَ عَشْراً فَمِنْ عِنْدِکَ وَ ما أُریدُ أَنْ أَشُقَّ عَلَیْکَ سَتَجِدُنی إِنْ شاءَ اللَّهُ مِنَ الصَّالِحینَ، قالَ ذلِکَ بَیْنی وَ بَیْنَکَ أَیَّمَا الْأَجَلَیْنِ قَضَیْتُ فَلا عُدْوانَ عَلَیَّ وَ اللَّهُ عَلی ما نَقُولُ وَکیلٌ » - .

القصص/ 28- 27 -

{[شعیب] گفت: «من می خواهم یکی از این دو دختر خود را [که مشاهده می کنی] به نکاح تو در آورم، به این [شرط] که هشت سال برای من کار کنی، و اگر ده سال را تمام گردانی، اختیار با تو است، و نمی خواهم بر تو سخت گیرم، و مرا ان شاء اللّه از درستکاران خواهی یافت.» [موسی] گفت: «این [قرار داد] میان من و تو باشد که هر یک از دو مدّت را به انجام رسانیدم، بر من تعدّی [روا] نباشد، و خدا بر آنچه می گوییم وکیل است.»}

- «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا إِذا نَکَحْتُمُ الْمُؤْمِناتِ ثُمَّ طَلَّقْتُمُوهُنَّ مِنْ قَبْلِ أَنْ تَمَسُّوهُنَّ فَما لَکُمْ عَلَیْهِنَّ مِنْ عِدَّةٍ تَعْتَدُّونَها فَمَتِّعُوهُنَّ وَ سَرِّحُوهُنَّ سَراحاً جَمیلاً» - .

الإحزاب/ 49 -

{ای کسانی که ایمان آورده اید، اگر زنان مؤمن را به نکاح خود درآوردید، آنگاه پیش از آنکه با آنان همخوابگی کنید، طلاقشان دادید، دیگر بر عهده آنها عده ای که آن را بشمارید، نیست؛ پس مَهْرشان را بدهید و خوش و خرّم آنها را رها کنید.}

**[ترجمه]

الأخبار

«1»

ب، [قرب الإسناد] مُحَمَّدُ بْنُ الْوَلِیدِ وَ مُحَمَّدُ بْنُ عِیسَی وَ الْحَسَنُ بْنُ ظَرِیفٍ وَ عَلِیُّ بْنُ إِسْمَاعِیلَ کُلُّهُمْ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَی عَنِ الصَّادِقِ عَنْ أَبِیهِ علیهما السلام قَالَ: مَا زَوَّجَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله شَیْئاً مِنْ بَنَاتِهِ وَ لَا تَزَوَّجَ شَیْئاً مِنْ نِسَائِهِ عَلَی أَکْثَرَ مِنِ اثْنَتَیْ عَشْرَةَ أُوقِیَّةً وَ نَشٍّ یَعْنِی نِصْفَ أُوقِیَّةٍ(1).

**[ترجمه]قرب الاسناد: امام محمد باقر علیه السّلام فرمودند: رسول خدا صلّی الله علیه و آله هیچ یک از دخترانش را تزویج نکرد و هیچ کدام از زنانشان را به نکاح خود در نیاورد که مهریه­اش بیش از دوازده اوقیه و نصف (پانصد درهم) باشد. - . قرب الاسناد: 10 -

**[ترجمه]

«2»

أَرْبَعِینُ الشَّهِیدِ(2)، بِإِسْنَادِهِ عَنِ الصَّدُوقِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَعْفَرٍ الْحِمْیَرِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی الْأَشْعَرِیِّ عَنْ حَمَّادٍ: مِثْلَهُ (3).

**[ترجمه]أربعین الشهید: در این کتاب نیز همین روایت مذکور است. - . اربعین الشهید: 19 -

**[ترجمه]

«3»

ب، [قرب الإسناد] أَبُو الْبَخْتَرِیِّ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ أَبِیهِ علیهما السلام قَالَ قَالَ عَلِیٌّ علیه السلام: إِنِّی لَأَکْرَهُ أَنْ یَکُونَ الْمَهْرُ أَقَلَّ مِنْ عَشَرَةِ دَرَاهِمَ لِکَیْ لَا یُشْبِهَ مَهْرَ الْبَغِیِ (4).

**[ترجمه]قرب الاسناد: امیرالمؤمنین علیه السّلام فرمودند: من نمی پسندم که مهریه کمتر از ده درهم باشد تا مبادا شبیه مهریه زنا باشد. - . قرب الاسناد: 67 -

**[ترجمه]

«4»

ع، [علل الشرائع] أَبِی عَنْ سَعْدٍ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِی الْبَخْتَرِیِّ: مِثْلَهُ.

قال الصدوق ره الذی أعتمده و أفتی به أن المهر هو ما تراضیا علیه ما کان و لو تمثال سکرة(5).

**[ترجمه]علل الشرایع: این حدیث در این کتاب هم مذکور است. - شیخ صدوق (ره) گفته است: آنچه از مهریه به آن فتوا می دهم، چیزی است که طرفین به آن راضی باشند، حتی اگر اندکی شکر باشد. - . علل الشرایع: 501 -

**[ترجمه]

«5»

ع، [علل الشرائع] ابْنُ الْوَلِیدِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنِ ابْنِ یَزِیدَ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَی عَنِ ابْنِ مُسْکَانَ عَنْ أَبِی أَیُّوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: قُلْتُ أَدْنَی مَا یُجْزِی مِنَ الْمَهْرِ قَالَ تِمْثَالٌ مِنْ سُکَّرَةٍ(6).

**[ترجمه]علل الشرایع: محمد بن مسلم به نقل از امام صادق علیه السّلام گوید: گفتم: کمترین میزان مهریه که کفایت­کننده چیست؟ فرمودند: یک مقدار شکر. - . علل الشرایع: 501 -

**[ترجمه]

«6»

ب، [قرب الإسناد] مُحَمَّدُ بْنُ الْوَلِیدِ عَنِ ابْنِ بُکَیْرٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ: زَوَّجَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله عَلِیّاً فَاطِمَةَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِمَا عَلَی دِرْعٍ لَهُ حُطَمِیَّةٍ تَسْوَی ثَلَاثِینَ دِرْهَماً(7).

**[ترجمه]قرب الاسناد: امام صادق علیه السّلام فرمودند: رسول الله صلّی الله علیه و آله فاطمه علیها السّلام را به عقد علی علیه السّلام در آوردن، با زرهی حطمی (بزرگ و ضخیم) که سی درهم می شد. - . قرب الاسناد: 80 -

**[ترجمه]

«7»

ع، [علل الشرائع] ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام] مَاجِیلَوَیْهِ عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مَعْبَدٍ عَنِ الْحُسَیْنِ

ص: 347


1- 1. قرب الإسناد ص 10.
2- 2. فی طبعة الکمبانیّ تقدیم و تأخیر، أصلحناه طبقا للاصل.
3- 3. أربعین الشهید ص 19 ملحقا باثبات الوصیة.
4- 4. قرب الإسناد ص 67.
5- 5. علل الشرائع ص 501.
6- 6. علل الشرائع ص 501.
7- 7. قرب الإسناد ص 80.

بْنِ خَالِدٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ علیه السلام عَنْ مَهْرِ السُّنَّةِ کَیْفَ صَارَ خَمْسَمِائَةِ دِرْهَمٍ فَقَالَ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی أَوْجَبَ عَلَی نَفْسِهِ أَنْ لَا یُکَبِّرَهُ مُؤْمِنٌ مِائَةَ تَکْبِیرَةٍ وَ یُحَمِّدَهُ مِائَةَ تَحْمِیدَةٍ وَ یُسَبِّحَهُ مِائَةَ تَسْبِیحَةٍ وَ یُهَلِّلَهُ مِائَةَ تَهْلِیلَةٍ وَ یُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ مِائَةَ مَرَّةٍ ثُمَّ یَقُولَ اللَّهُمَّ زَوِّجْنِی مِنَ الْحُورِ الْعِینِ إِلَّا زَوَّجَهُ اللَّهُ حَوْرَاءَ مِنَ الْجَنَّةِ وَ جَعَلَ ذَلِکَ مَهْرَهَا فَمِنْ ثَمَّ أَوْحَی اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَی نَبِیِّهِ صلی الله علیه و آله أَنْ یَسُنَّ مُهُورَ الْمُؤْمِنَاتِ خَمْسَمِائَةِ دِرْهَمٍ فَفَعَلَ ذَلِکَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله (1).

**[ترجمه]علل الشرایع: حسین بن خالد گوید: از امام موسی بن جعفر علیه السّلام پرسیدم که مهرالسنة پانصد درهمی چگونه جاری شد؟ فرمودند: خداوند بر خود واجب فرمود که هر مؤمنی که یکصد بار تکبیر و حمد و تسبیح و لا اله الا الله و صلوات بر محمد صلّی الله علیه و آله و آل او گوید، و سپس بگوید: خدایا مرا به ازدواج حورالعین در آور، خداوند او را به ازدواج حوریان بهشت در آورده و این دعاها را مهریه حوریان قرار دهد. و خداوند بر پیامبر خود وحی نمود که مهریه زنان مؤمنه مسلمان را پانصد درهم مقرر سازد. - . علل الشرایع: 499، عیون الاخبار 2: 84 -

**[ترجمه]

«8»

سن، [المحاسن] مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ أَبُو سُمَیْنَةَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَسْلَمَ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ خَالِدٍ: مِثْلَهُ (2).

**[ترجمه]المحاسن: این حدیث در المحاسن نیز منقول است. - . المحاسن: 313 -

**[ترجمه]

«9»

ختص، [الإختصاص] مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَمْرِو بْنِ عُثْمَانَ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ خَالِدٍ: مِثْلَهُ (3).

**[ترجمه]الاختصاص: این حدیث در این کتاب نیز روایت شده است. - . الاختصاص: 102 -

**[ترجمه]

«10»

ع، [علل الشرائع] ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام] ابْنُ إِدْرِیسَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنِ الْبَزَنْطِیِّ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ خَالِدٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی الْحَسَنِ علیه السلام جُعِلْتُ فِدَاکَ کَیْفَ صَارَ مَهْرُ النِّسَاءِ خَمْسَمِائَةِ دِرْهَمٍ اثْنَتَیْ عَشْرَةَ أُوقِیَّةً وَ نش [نَشّاً] قَالَ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی أَوْجَبَ عَلَی نَفْسِهِ أَنْ لَا یُکَبِّرَهُ مُؤْمِنٌ مِائَةَ تَکْبِیرَةٍ وَ یُسَبِّحَهُ مِائَةَ تَسْبِیحَةٍ وَ یُحَمِّدَهُ مِائَةَ تَحْمِیدَةٍ وَ یُهَلِّلَهُ مِائَةَ مَرَّةٍ وَ یُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ مِائَةَ مَرَّةٍ ثُمَّ یَقُولَ اللَّهُمَّ زَوِّجْنِی مِنَ الْحُورِ الْعِینِ إِلَّا زَوَّجَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فَمِنْ ثَمَّ جُعِلَ مَهْرُ النِّسَاءِ خَمْسَمِائَةِ دِرْهَمٍ وَ أَیُّمَا مُؤْمِنٍ خَطَبَ إِلَی أَخِیهِ حرمة [حُرْمَتَهُ] وَ بَذَلَ لَهُ خَمْسَمِائَةِ دِرْهَمٍ فَلَمْ یُزَوِّجْهُ فَقَدْ عَقَّهُ وَ اسْتَحَقَّ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ أَلَّا یُزَوِّجَهُ حَوْرَاءَ(4).

**[ترجمه]عیون الاخبار: حسین بن خالد گوید: به موسی بن جعفر علیه السّلام گفتم: فدایت شوم! چگونه مهریه زنان پانصد درهم مقرر شد؟ فرمودند: خداوند تبارک و تعالی بر خود واجب فرمود که هر مؤمنی یکصد بار تکبیر و تسبیح و حمد و لا اله الا الله گوید و یکصد بار بر محمد صلّی الله علیه و آله و خاندانش صلوات فرستد و سپس بگوید: خدایا مرا به ازدواج حورالعین در آور، خداوند او را به ازدواج حورالعین در آورد، و سپس مهریه زنان را پانصد درهم مقرر نمود. و هر مؤمنی که از برادر دینی اش محارم او را خواستگاری کند و پانصد درهم نیز بدهد ولی او از تزویج امتناع ورزد، قطعاً در حق او ظلم کرده و مستحق آن است که خداوند حوریان بهشتی را به ازدواجش در نیاورد. - . عیون الاخبار 2: 84 -

**[ترجمه]

«11»

ع، [علل الشرائع] أَبِی عَنْ سَعْدٍ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنِ السَّیَّارِیِّ عَمَّنْ ذَکَرَهُ عَنْ حَمَّادٍ عَنْ حَرِیزٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْحَاقَ قَالَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام: أَ تَدْرِی مِنْ أَیْنَ

ص: 348


1- 1. علل الشرائع ص 499 و عیون الأخبار ج 2 ص 84.
2- 2. المحاسن ص 313 و کان الرمز( ین) و هو من التصحیف.
3- 3. الاختصاص: 102.
4- 4. عیون الأخبار ج 2 ص 84 و کان الرمز( ین) و هو من التصحیف.

صَارَ مُهُورُ النِّسَاءِ أَرْبَعَةَ آلَافِ دِرْهَمٍ قُلْتُ لَا قَالَ إِنَّ أُمَّ حَبِیبٍ بِنْتَ أَبِی سُفْیَانَ کَانَتْ بِالْحَبَشَةِ فَخَطَبَهَا النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله فَسَاقَ عَنْهُ النَّجَاشِیُّ أَرْبَعَةَ آلَافِ دِرْهَمٍ فَمِنْ ثَمَّ هَؤُلَاءِ یَأْخُذُونَ [بِهِ] فَأَمَّا الْمَهْرُ فَاثْنَتَا عَشْرَةَ أُوقِیَّةً وَ نَشٌ (1).

**[ترجمه]علل الشرایع: محمد بن اسحاق گوید: امام محمد باقر علیه السّلام فرمودند: آیا می دانی مهریه زنان چگونه چهار هزار درهم شد؟ گفتم: خیر. فرمودند: ام حبیبه دختر ابوسفیان در حبشه بود، پیامبر صلّی الله علیه و آله او را خواستگاری کرد و نجاشی چهار هزار درهم از پیامبر درخواست کرد و پس از آن بود که اینان این مبلغ را می­گیرند، اما مهریه [سنت] پانصد درهم می باشد. - . علل الشرایع: 500 -

**[ترجمه]

«12»

سن، [المحاسن] أَبِی عَنْ حَمَّادٍ عَنْ حَرِیزٍ: مِثْلَهُ (2).

**[ترجمه]المحاسن: این حدیث در المحاسن نیز مذکور است. - . المحاسن: 301 -

**[ترجمه]

«13»

مع، [معانی الأخبار] أَبِی عَنْ سَعْدٍ عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: مَا تَزَوَّجَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله شَیْئاً مِنْ نِسَائِهِ وَ لَا زَوَّجَ شَیْئاً مِنْ بَنَاتِهِ عَلَی أَکْثَرَ مِنِ اثْنَتَیْ عَشْرَةَ أُوقِیَّةً وَ نَشٍّ وَ الْأُوقِیَّةُ أَرْبَعُونَ دِرْهَماً وَ النَّشُّ عِشْرُونَ دِرْهَماً(3).

**[ترجمه]معانی الاخبار: امام جعفر صادق علیه السّلام فرمودند: رسول خدا صلّی الله علیه و آله با هیچ یک از زنان خود به بیش از از پانصد درهم ازدواج نکرد و هیچ یک از دخترانشان را به بیش از دوازده اوقیه و نصف که هر اوقیه چهل درهم و نصف بیست درهم است (پانصد درهم) به تزویج در نیاورد. - . معانی الاخبار: 214 -

**[ترجمه]

«14»

لی، [الأمالی للصدوق] فِی خَبَرِ الْمَنَاهِی عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قَالَ: مَنْ ظَلَمَ امْرَأَةً مَهْرَهَا فَهُوَ عِنْدَ اللَّهِ زَانٍ یَقُولُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ یَوْمَ الْقِیَامَةِ عَبْدِی زَوَّجْتُکَ أَمَتِی عَلَی عَهْدِی فَلَمْ تُوفِ بِعَهْدِی وَ ظَلَمْتَ أَمَتِی فَیُؤْخَذُ مِنْ حَسَنَاتِهِ فَیُدْفَعُ إِلَیْهَا بِقَدْرِ حَقِّهَا فَإِذَا لَمْ تَبْقَ لَهُ حَسَنَةٌ أُمِرَ بِهِ إِلَی النَّارِ بِنَکْثِهِ لِلْعَهْدِ إِنَّ الْعَهْدَ کانَ مَسْؤُلًا(4).

**[ترجمه]امالی الصدوق: رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمودند: هر کس در مهریه بر زن ظلم روا دارد، نزد خداوند زنا کار است و خداوند در روز قیامت می گوید: ای بنده، من کنیزم را بر اساس عهد و پیمان به ازدواج تو در آوردم، اما تو به عهد من وفا نکردی و به کنیز من ظلم کردی. و از حسنات آن مرد گرفته شده و به زن به اندازه حق و حقوقش داده می­شود، و اگر حسنه­ای برای مرد باقی نماند، فرمان دهد که به خاطر شکستن عهد، او را به سوی آتش برند؛ و از پیمان سؤال خواهد شد. - . امالی الصدوق: 428 -

**[ترجمه]

«15»

ل، [الخصال] ابْنُ الْوَلِیدِ عَنْ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارِ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنِ الْجَامُورَانِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ سُلَیْمَانَ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ یَقْطِینٍ عَنْ یُونُسَ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ کَثِیرٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: السُّرَّاقُ ثَلَاثَةٌ مَانِعُ الزَّکَاةِ وَ مُسْتَحِلُّ مُهُورِ النِّسَاءِ وَ کَذَلِکَ مَنِ اسْتَدَانَ وَ لَمْ یَنْوِ قَضَاءَهُ (5).

**[ترجمه]الخصال: امام صادق علیه السّلام فرمودند: سارقان سه گروهند: کسی که مانع زکات شود. کسی که مهریه زنان را بر خود حلال بدارد، و نیز کسی که قرضی بگیرد و قصد پرداخت آن را نداشته باشد. - . الخصال 1: 101 -

**[ترجمه]

«16»

ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام] ع، [علل الشرائع] فِی عِلَلِ ابْنِ سِنَانٍ عَنِ الرِّضَا علیه السلام: أَنَّهُ کَتَبَ إِلَیْهِ عِلَّةَ الْمَهْرِ وَ وُجُوبِهِ عَلَی الرِّجَالِ وَ لَا یَجِبُ عَلَی النِّسَاءِ أَنْ یُعْطِینَ أَزْوَاجَهُنَّ قَالَ لِأَنَّ عَلَی الرِّجَالِ مَئُونَةَ الْمَرْأَةِ [الْمَرْأَةُ] بَائِعَةٌ نَفْسَهَا وَ الرَّجُلُ مُشْتَرٍ وَ لَا یَکُونُ الْبَیْعُ بِلَا ثَمَنٍ وَ لَا

ص: 349


1- 1. علل الشرائع ص 500.
2- 2. المحاسن ص 301.
3- 3. معانی الأخبار ص 214.
4- 4. أمالی الصدوق ص 428 ضمن حدیث.
5- 5. الخصال ج 1 ص 101.

الشِّرَاءُ بِغَیْرِ إِعْطَاءِ الثَّمَنِ مَعَ أَنَّ النِّسَاءَ مَحْظُورَاتٌ عَنِ التَّعَامُلِ وَ الْمَتْجَرِ مَعَ عِلَلٍ کَثِیرَةٍ(1).

**[ترجمه]عیون الاخبار: در کتاب علل ابن سنان از امام رضا علیه السّلام روایت می کند که برای امام نامه­ای نوشت و درباره علت مهریه و وجوب آن بر مردان و اینکه چرا واجب نیست که زنان به همسرانشان چیزی بدهند پرسید. امام جواب دادند: زیرا خرج و مخارج بر مردان است، زن خود را عرضه می دارد و مرد خریدار است و این خرید و فروش بدون بها نیست و خرید بدون دادن بهای جنس امکان ندارد. با اینکه زنان به خاطر دلایل بسیار، از تعامل و تجارت برحذرند. - . عیون الاخبار 2: 94، علل الشرایع: 501 -

**[ترجمه]

«17»

ع، [علل الشرائع] وَ رُوِیَ فِی خَبَرٍ آخَرَ أَنَّ الصَّادِقَ علیه السلام قَالَ: إِنَّمَا صَارَ الصَّدَاقُ عَلَی الرَّجُلِ دُونَ الْمَرْأَةِ وَ إِنْ کَانَ فِعْلُهُمَا وَاحِداً فَإِنَّ الرَّجُلَ إِذَا قَضَی حَاجَتَهُ مِنْهَا قَامَ عَنْهَا وَ لَمْ یَنْتَظِرْ فَرَاغَهَا فَصَارَ الصَّدَاقُ عَلَیْهِ دُونَهَا لِذَلِکَ (2).

**[ترجمه]علل الشرایع: امام صادق علیه السّلام فرمودند: صداق بر مرد واجب شده است نه بر زن، گرچه هر دو یک کار را انجام می دهند. مرد وقتی حاجت خویش را از زن بر آورده سازد، از او دور می شود و منتظر بر طرف شدن حاجت زن نمی شود، به این خاطر است که صداق بر مرد واجب شده نه زن. - . علل الشرایع: 513 -

**[ترجمه]

«18»

صح، [صحیفة الرضا علیه السلام] عَنِ الرِّضَا علیه السلام عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی غَافِرُ کُلِّ ذَنْبٍ إِلَّا مَنْ جَحَدَ مَهْراً أَوِ اغْتَصَبَ أَجِیراً أَجْرَهُ أَوْ بَاعَ رَجُلًا حُرّاً(3).

**[ترجمه]صحیفة الرضا: رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمودند: خداوند تعالی هر گناهی را ببخشد، مگر گناه کسی را که مهریه را انکار کند یا دستمزد کسی را که اجیر کرده غصب نماید یا مرد آزادی را بفروشد. - . صحیفة الرضا: 30 -

**[ترجمه]

«19»

ضا، [فقه الرضا علیه السلام]: إِذَا تَزَوَّجْتَ فَاجْهَدْ أَنْ لَا تُجَاوِزَ مَهْرُهَا مَهْرَ السُّنَّةِ وَ هُوَ خَمْسُمِائَةِ دِرْهَمٍ فَعَلَی ذَلِکَ زَوَّجَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ تَزَوَّجَ نِسَاءَهُ وَ وَجِّهْ إِلَیْهَا قَبْلَ أَنْ تَدْخُلَ بِهَا مَا عَلَیْکَ أَوْ بَعْضَهُ مِنْ قَبْلِ أَنْ تَطَأَهَا قَلَّ أَمْ کَثُرَ مِنْ ثَوْبٍ أَوْ دِرَاهِمَ أَوْ دَنَانِیرَ أَوْ خَادِمٍ (4).

**[ترجمه]فقه الرضا: اگر ازدواج کردی، سعی کن که از مهریه سنت که پانصد درهم است تجاوز نکنی، زیرا رسول خدا صلّی الله علیه و آله بر همین مقدار دخترانش را شوهر داد و زنانش را به نکاح در آورد، و مهریه را قبل از اینکه دخول کنی بپرداز و یا قسمتی از آن را، کم باشد یا زیاد، مانند پیراهن یا درهم و دینار یا خادم. - . فقه الرضا علیه السلام: 30 -

**[ترجمه]

«20»

سر، [السرائر] الْبَزَنْطِیُّ عَنْ حَمَّادٍ عَنْ حُذَیْفَةَ بْنِ مَنْصُورٍ أَنَّهُ سَمِعَ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ: إِنَّ صَدَاقَ أَزْوَاجِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله کَانَ اثْنَتَیْ عَشْرَةَ أُوقِیَّةً وَ نَشّاً وَ الْأُوقِیَّةُ أَرْبَعُونَ دِرْهَماً وَ النَّشُّ نِصْفُ الْأُوقِیَّةِ(5).

**[ترجمه]السرایر: امام صادق علیه السّلام فرمودند: صداق زنان رسول الله صلّی الله علیه و آله دوازده اوقیه و نیم که هر اوقیه چهل درهم و نیم - بیست درهم - (در مجموع پانصد درهم) بود. - . السرائر: 48 -

**[ترجمه]

«21»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ عُمَرَ بْنِ یَزِیدَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَخْبِرْنِی عَمَّنْ تَزَوَّجَ عَلَی أَکْثَرَ مِنْ مَهْرِ السُّنَّةِ أَ یَجُوزُ لَهُ ذَلِکَ قَالَ إِذَا جَازَ مَهْرَ السُّنَّةِ فَلَیْسَ هَذَا مَهْراً إِنَّمَا هُوَ نُحْلٌ لِأَنَّ اللَّهَ یَقُولُ فَإِنْ آتَیْتُمْ إِحْداهُنَّ قِنْطاراً فَلا تَأْخُذُوا مِنْهُ شَیْئاً إِنَّمَا عَنَی النُّحْلَ وَ لَمْ یَعْنِ الْمَهْرَ أَ لَا تَرَی أَنَّهُ إِذَا أَمْهَرَهَا مَهْراً ثُمَّ اخْتَلَعَتْ کَانَ

ص: 350


1- 1. علل الشرائع ص 501 و عیون الأخبار ج 2 ص 94.
2- 2. علل الشرائع ص 513.
3- 3. صحیفة الرضا ص 30.
4- 4. فقه الرضا ص 30.
5- 5. السرائر ص 48 و کان الرمز( شی) و هو تصحیف.

لَهَا أَنْ تَأْخُذَ الْمَهْرَ کَامِلًا فَمَا زَادَ عَلَی مَهْرِ السُّنَّةِ فَإِنَّمَا هُوَ نُحْلٌ کَمَا أَخْبَرْتُکَ فَمِنْ ثَمَّ وَجَبَ لَهَا مَهْرُ نِسَائِهَا لِعِلَّةٍ مِنَ الْعِلَلِ قُلْتُ کَیْفَ یُعْطِی وَ کَمْ مَهْرُ نِسَائِهَا قَالَ إِنَّ مَهْرَ الْمُؤْمِنَاتِ خَمْسُمِائَةٍ وَ هُوَ مَهْرُ السُّنَّةِ وَ قَدْ یَکُونُ أَقَلَّ مِنْ خَمْسِمِائَةٍ وَ لَا یَکُونُ أَکْثَرَ مِنْ ذَلِکَ وَ مَنْ کَانَ مَهْرُهَا وَ مَهْرُ نِسَائِهَا أَقَلَّ مِنْ خَمْسِمِائَةٍ أَعْطَی ذَلِکَ الشَّیْ ءَ وَ مَنْ فَخَرَ وَ بَذَخَ بِالْمَهْرِ فَازْدَادَ عَلَی خَمْسِمِائَةٍ ثُمَّ وَجَبَ لَهَا مَهْرُ نِسَائِهَا فِی عِلَّةٍ مِنَ الْعِلَلِ لَمْ یَزِدْ عَلَی مَهْرِ السُّنَّةِ خَمْسِمِائَةِ دِرْهَمٍ (1).

**[ترجمه]تفسیر العیاشی: عمر بن یزید گوید: به امام صادق علیه السّلام گفتم: مرا با خبر ساز از کسی که با مبلغی بیشتر از مهریه سنت نبوی ازدواج کند، آیا جایز است؟ فرمودند: اگر از مهریه سنت نبوی فراتر رود، این دیگر مهریه نیست بلکه هدیه و هبه است. زیرا خداوند می فرمایند: «وَ آتَیْتُمْ إِحْدیهُنَّ قِنْطاراً فَلا تَأْخُذُوا مِنْهُ شَیْئا»، {و به یکی از آنان مال فراوانی داده باشید، چیزی از آن را پس مگیرید.} که منظور هبه است، همانطور که به تو گفتم. سپس مهریه زنان را به دلیلی واجب ساخت. گفتم: چگونه می پردازد و مهریه زنان چقدر است؟ فرمودند: مهریه زنان مؤمنه، پانصد درهم است که مهریه سنت می باشد و گاهی کمتر از آن است ولی بیشتر نمی شود. و هر یک از زنان مؤمنه که مهریه اش پانصد درهم باشد، قسمتی از مهریه به او پرداخت شود. و هر کسی که از روی فخر و بزرگی مهریه را افزون بر پانصد درهم کند و به علتی پرداخت مهریه بر او واجب شود، همان پانصد درهم مهریه سنت بر او واجب است. - . تفسیر العیاشی 1: 229 -

**[ترجمه]

«22»

مکا، [مکارم الأخلاق] مِنْ کِتَابِ نَوَادِرِ الْحِکْمَةِ عَنْ عَلِیٍّ علیه السلام قَالَ: لَا تُغَالُوا بِمُهُورِ النِّسَاءِ فَیَکُونَ عَدَاوَةً(2).

**[ترجمه]مکارم الاخلاق: امام علی علیه السّلام فرمودند: مهریه زنان را زیاد نکنید، چرا که باعث عداوت شود. - . مکارم الاخلاق: 272 -

**[ترجمه]

«23»

وَ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: مَا مِنِ امْرَأَةٍ تَصَدَّقَتْ عَلَی زَوْجِهَا بِمَهْرِهَا قَبْلَ أَنْ یَدْخُلَ بِهَا إِلَّا کَتَبَ اللَّهُ لَهَا بِکُلِّ دِینَارٍ عِتْقَ رَقَبَةٍ قِیلَ یَا رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَکَیْفَ الْهِبَةُ بَعْدَ الدُّخُولِ قَالَ إِنَّمَا ذَلِکَ مِنَ الْمَوَدَّةِ وَ الْأُلْفَةِ(3).

**[ترجمه]مکارم الاخلاق: پیامبر خدا صلّی الله علیه و آله فرمودند: هر زنی که پیش از دخول کردن شوهر بر وی، مهریه خود را به او صدقه دهد، خداوند در ازای هر دینار، ثواب آزادی یک بنده را برایش می نویسد. گفته شد: ای رسول خدا، بعد از دخول، هبه چه حالتی دارد؟ فرمود: تردیدی نیست که این از روی الفت و مودت خواهد بود. - . مکارم الاخلاق: 272 -

**[ترجمه]

«24»

وَ مِنْ کِتَابِ الْمَحَاسِنِ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: أَقْذَرُ الذُّنُوبِ ثَلَاثَةٌ قَتْلُ الْبَهِیمَةِ وَ حَبْسُ مَهْرِ الْمَرْأَةِ وَ مَنْعُ الْأَجِیرِ أَجْرَهُ (4).

**[ترجمه]مکارم الاخلاق: امام صادق علیه السّلام فرمودند: پلیدترین گناهان سه چیز است: کشتن [حیوان]، حبس مهریه و ندادن دستمزد کارگر. - . مکارم الاخلاق: 272 -

**[ترجمه]

«25»

ین، [کتاب حسین بن سعید] و النوادر أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ علیه السلام عَنْ رَجُلٍ تَزَوَّجَ امْرَأَةً بِنَسِیئَةٍ فَقَالَ إِنَّ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام تَزَوَّجَ امْرَأَةً بِنَسِیئَةٍ ثُمَّ قَالَ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَا بُنَیَّ إِنَّهُ لَیْسَ عِنْدِی مِنْ صَدَاقِهَا شَیْ ءٌ أُعْطِیهَا إِیَّاهُ أَدْخُلُ عَلَیْهَا فَأَعْطِنِی کَسَاکَ هَذَا فَأُعْطِیَهَا إِیَّاهُ فَأَعْطَاهَا ثُمَّ دَخَلَ عَلَیْهَا(5).

**[ترجمه]کتاب حسین بن سعید و النوادر: احمد بن محمد گوید: از موسی بن جعفر علیه السّلام پرسیدم: مردی با زنی ازدواج می­کند اما به نسیه، چه حکمی دارد؟ فرمود: امام محمد باقر علیه السّلام با زنی به نسیه ازدواج کرد، سپس به امام صادق علیه السّلام فرمود: فرزندم، من چیزی ندارم که به عنوان قسمتی از صداق به او بدهم و دخول کنم، ردایت را به من بده تا به او بدهم. امام صادق علیه السّلام چنین کرد و پدرش بر آن زن دخول کرد. - . نوادر احمد بن محمد: 69 -

**[ترجمه]

«26»

ین، [کتاب حسین بن سعید] و النوادر صَفْوَانُ بْنُ یَحْیَی عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ بُکَیْرٍ عَنْ زُرَارَةَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنْ رَجُلٍ تَزَوَّجَ امْرَأَةً أَ یَحِلُّ لَهُ أَنْ یَدْخُلَ بِهَا قَبْلَ أَنْ یُعْطِیَهَا شَیْئاً قَالَ لَا حَتَّی یُعْطِیَهَا شَیْئاً(6).

ص: 351


1- 1. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 229.
2- 2. مکارم الأخلاق ص 272.
3- 3. مکارم الأخلاق ص 272.
4- 4. مکارم الأخلاق ص 272.
5- 5. نوادر أحمد بن محمّد بن عیسی ص 69.
6- 6. نوادر أحمد بن محمّد بن عیسی ص 69.

**[ترجمه]کتاب حسین بن سعید و النوادر: زراره گوید: از امام صادق علیه السّلام پرسیدم: مردی زنی را به صورت نسیه به عقد خود در می آورد، آیا حلال است که قبل از اینکه چیزی به او بدهد دخول نماید؟ فرمود: خیر، مگر اینکه چیزی از مهریه را به او بدهد. - . نوادر احمد بن محمد: 69 -

**[ترجمه]

«27»

ین، [کتاب حسین بن سعید] و النوادر صَفْوَانُ بْنُ یَحْیَی: قُلْتُ لِأَبِی الْحَسَنِ علیه السلام قَوْلُ شُعَیْبٍ إِنِّی أُرِیدُ أَنْ أُنْکِحَکَ إِحْدَی ابْنَتَیَّ هاتَیْنِ عَلی أَنْ تَأْجُرَنِی ثَمانِیَ حِجَجٍ فَإِنْ أَتْمَمْتَ عَشْراً فَمِنْ عِنْدِکَ أَیَّ الْأَجَلَیْنِ قَضَی مُوسَی قَالَ أَوْفَی مِنْهُمَا أَبْعَدَهُمَا عَشْرَ سِنِینَ قُلْتُ فَدَخَلَ بِهَا قَبْلَ أَنْ یَمْضِیَ الشَّرْطُ أَوْ بَعْدَ انْقِضَائِهِ قَالَ قَبْلَ أَنْ یَنْقَضِیَ قُلْتُ فَالرَّجُلُ یَتَزَوَّجُ الْمَرْأَةَ وَ یَشْتَرِطُ لِأَبِیهَا إِجَارَةَ شَهْرَیْنِ أَ یَجُوزُ ذَلِکَ فَقَالَ إِنَّ مُوسَی قَدْ عَلِمَ أَنَّهُ سَیُتِمُّ الشَّرْطَ فَکَیْفَ لِهَذَا بِأَنْ یَعْلَمَ أَنَّهُ سَیَبْقَی حَتَّی یَفِیَ وَ قَدْ کَانَ الرَّجُلُ عِنْدَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَتَزَوَّجُ الْمَرْأَةَ عَلَی السُّورَةِ مِنَ الْقُرْآنِ وَ عَلَی الدِّرْهَمِ وَ عَلَی الْقَبْضَةِ مِنَ الْحِنْطَةِ فَقُلْتُ لَهُ الرَّجُلُ یَتَزَوَّجُ الْمَرْأَةَ عَلَی الصَّدَاقِ الْمَعْلُومِ یَدْخُلُ بِهَا قَبْلَ أَنْ یُعْطِیَهَا شَیْئاً قَالَ یُقَدِّمُ إِلَیْهَا مَا قَلَّ أَوْ کَثُرَ إِلَّا أَنْ یَکُونَ لَهُ وَفَاءٌ مِنْ عَرَضٍ إِنْ حَدَثَ بِهِ حَدَثٌ أُدِّیَ عَنْهُ فَلَا بَأْسَ (1).

**[ترجمه]کتاب حسین بن سعید و النوادر: صفوان بن یحیی گوید: سخن شعیب علیه السّلام:{من می خواهم یکی از این دو دختر خود را [که مشاهده می کنی] به نکاح تو در آورم، به این [شرط] که هشت سال برای من کار کنی.} را به امام کاظم علیه السّلام عرض کردم و گفتم: حضرت موسی علیه السّلام کدام یک از دو زمان را به انجام رساند. فرمود: مدت طولانی تر را که ده سال بود. گفتم: آیا پیش از پایان شرط. فرمود: قبل از اینکه شرط به پایان رسد. گفتم: آیا مرد می­تواند با زنی ازدواج کند و با پدر زن شرط نماید که او را دو ماه اجاره کند. فرمودند: حضرت موسی می­دانست که شرط را تمام خواهند کرد، اما این مرد چگونه بداند که زنده خواهد بود تا وفای به عهد کند؟ برخی نزد پیامبر صلّی الله علیه و آله زنی را به سوره ای از قرآن و یک درهم و یک مشت گندم عقد خود در می آوردند. به ایشان گفتم: مرد می­تواند با زنی با مهریه ای معلوم ازدواج کند و قبل از اینکه چیزی به او بدهد، بر او دخول کند؟ فرمودند: مرد باید کم یا بیش از مهریه را به زن پیشکش نماید، مگر اینکه وفای به عهد و آبرویی داشته باشد که اگر حادثه­ای برایش رخ داد، به جای او پرداخت کنند که در این صورت اشکال ندارد. - . نوادر احمد بن محمد: 69 -

**[ترجمه]

«28»

نَوَادِرُ الرَّاوَنْدِیِّ، بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَا مِنِ امْرَأَةٍ تَصَدَّقَتْ عَلَی زَوْجِهَا قَبْلَ أَنْ یَدْخُلَ بِهَا إِلَّا کَتَبَ اللَّهُ تَعَالَی لَهَا مَکَانَ کُلِّ دِینَارٍ عِتْقَ رَقَبَةٍ قِیلَ یَا رَسُولَ اللَّهِ فَکَیْفَ بِالْهِبَةِ بَعْدَ الدُّخُولِ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِنَّمَا ذَلِکَ مِنْ مَوَدَّةِ الْأُلْفَةِ(2).

وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی غَافِرُ کُلِّ ذَنْبٍ إِلَّا رَجُلًا اغْتَصَبَ أَجِیراً أَجْرَهُ أَوْ مَهْرَ امْرَأَةٍ(3).

**[ترجمه]نوادر الراوندی: رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمودند: هر زنی قبل از اینکه شوهرش دخول کند، مهریه اش را بر شویش ببخشد، خداوند در ازای هر دینار، ثواب آزادی یک برده را برایش می نویسد. گفته شد: یا رسول الله، پس هبه بعد از دخول چگونه است؟ فرمود: همانا آن، فقط از روی مودت و الفت است. - . نوادر الراوندی: 6 -

رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمود: خداوند هر گناهی را می بخشد مگر کسی را که مزد کارگری را که اجیر کرده نپردازد و مهریه زن را نپردازد. - . نوادر الراوندی: 36 -

**[ترجمه]

«29»

وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ قَالَ قَالَ عَلِیٌّ علیه السلام: فِی قَوْلِهِ تَعَالَی وَ آتُوا النِّساءَ صَدُقاتِهِنَّ نِحْلَةً أَعْطُوهُنَّ الصَّدَاقَ الَّذِی اسْتَحْلَلْتُمْ بِهِ فُرُوجَهُنَّ فَمَنْ ظَلَمَ الْمَرْأَةَ صَدَاقَهَا الَّذِی اسْتَحَلَّ بِهِ فَرْجَهَا فَقَدِ اسْتَبَاحَ فَرْجَهَا زِنًا(4).

**[ترجمه]نوادر الراوندی: امام علی علیه السّلام در خصوص آیه: {و مَهرِ زنان را به عنوان هدیه ای از روی طیب خاطر به ایشان بدهید.} فرمود: به زنان مهریه ای را که به واسطه آن، ایشان بر شما حلال شده اند، بدهید و هر کس در پرداخت مهریه زن ظلم کند و از زن کام گیرد، در واقع زنا کرده است. - . نوادر الراوندی: 37 -

**[ترجمه]

«30»

وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ قَالَ قَالَ عَلِیٌّ علیه السلام: إِذَا أَرْخَی السِّتْرَ فَقَدْ وَجَبَ الْمَهْرُ

ص: 352


1- 1. المصدر ص 69.
2- 2. نوادر الراوندیّ ص 6.
3- 3. نفس المصدر ص 36.
4- 4. نفس المصدر ص 37.

کُلُّهُ جَامَعَ أَوْ لَمْ یُجَامِعْ (1).

**[ترجمه]نوادر الراوندی: امام علی علیه السّلام فرمودند: هر گاه پرده خوابگاه افکنده شود، مهریه واجب می شود، چه دخول شود و یا نشود. - . نوادر الراوندی: 37 -

**[ترجمه]

«31»

وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ قَالَ: قَالَ عَلِیٌّ فِی الْمُکْرَهَةِ لَا حَدَّ عَلَیْهَا وَ لَهَا مَهْرُ مِثْلِهَا(2).

**[ترجمه]نوادر الراوندی: امام علی علیه السّلام درباره زنی که به اجبار مورد خول قرار می گیرد، فرمود هیچ حدی بر او نیست و او باید مهر المثل بگیرد. - . نوادر الراوندی: 47 -

**[ترجمه]

«32»

مَجَالِسُ الشَّیْخِ، عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ وَهْبَانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ زَکَرِیَّا عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ فَضَّالٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ عُقْبَةَ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ مُوسَی الْخَیَّاطِ عَنْ أَبِیهِ أَنَّهُ قَالَ ذُکِرَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام: أَنَّهُ ذُکِرَ عِنْدَهُ رَجُلٌ فَقَالَ إِنَّ الرَّجُلَ إِذَا أَصَابَ مَالًا مِنْ حَرَامٍ لَمْ یُقْبَلْ مِنْهُ حَجٌّ وَ لَا عُمْرَةٌ وَ لَا صِلَةُ رَحِمٍ حَتَّی أَنَّهُ یَفْسُدُ فِیهِ الْفَرْجُ (3).

**[ترجمه]مجالس الشیخ: امام باقر علیه السّلام فرمودند: اگر مردی از راه حرام مالی به دست آورد، حج و عمره و صله رحم او قبول نسیت، و حتی عورت زنش را نیز بر او حرام و فاسد می کند. - . امالی الطوسی 2: 293 -

**[ترجمه]

«33»

الْهِدَایَةُ،: وَ مَهْرُ السُّنَّةِ خَمْسُمِائَةِ دِرْهَمٍ فَمَنْ زَادَ عَلَی السُّنَّةِ رُدَّ إِلَی السُّنَّةِ فَإِنْ أَعْطَاهَا مِنَ الْخَمْسِمِائَةِ دِرْهَمٍ دِرْهَماً وَاحِداً أَوْ أَکْثَرَ مِنْ ذَلِکَ ثُمَّ دَخَلَ بِهَا فَلَا شَیْ ءَ لَهَا بَعْدَ ذَلِکَ إِنَّمَا لَهَا مَا أَخَذَتْ مِنْهُ قَبْلَ أَنْ یَدْخُلَ (4).

**[ترجمه]الهدایة: مهریه سنت نبوی پانصد درهم است، هر کس بر آن بیافزاید، باید به سنت باز گردد، و اگر مرد یک درهم یا بیشتر از سنت نبوی بپردازد و سپس بر همسرش دخول کند، زن بعد از آن دیگر حقی ندارد و همان مبلغی که پیش از دخول گرفته، کفایت می کند. - . الهدایة: 68 -

**[ترجمه]

«34»

الْمَجَازَاتُ النَّبَوِیَّةُ، لِلسَّیِّدِ الرَّضِیِّ قَالَ صلی الله علیه و آله: لَا تُغَالُوا بِمُهُورِ النِّسَاءِ فَإِنَّمَا هِیَ سُقْیَا اللَّهِ سُبْحَانَهُ.

قال رضی الله عنه هذه استعارة و المراد إعلامهم أن وفاق النساء المنکوحات و کونهن علی إرادات الأزواج لیس هو بأن یزاد فی مهورهن و یغالی بصدقاتهن و إنما ذلک إلی الله سبحانه فهی کالأحاظی و الأقسام و الجدود و الأرزاق فقد تکون المرأة منزورة الصداق وامقة بالوفاق و قد تکون ناقصة المقة و إن کانت زائدة الصدقة فشبه ذلک علیه السلام بسقیا الله یرزقها واحدا و یحرمها آخر و یصاب بها بلد و یمنعها بلد و هذه من أحسن العبارات عن المعنی الذی أشرنا إلیه و دللنا علیه (5).

**[ترجمه]المجازات النبویه: رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمودند: مهریه زنان را افزون نکنید، زیرا مهریه، سقیا (سیراب کردن) خداوند سبحان است. سید رضی - رحمه الله - در خصوص این حدیث می فرمایند: این استعاره است و منظور اعلام این مطلب است که سازگاری زنان و در خدمت مردان بودن در این نیست که مهریه ایشان اضافه شود و صداقشان افزون گردد و همانا مهریه زنان به تقدیر خداوند است. و مهریه مانند بخت­ها و روزی و شانس و سهم است. گاهی زن مهریه اش ناچیز است ولی عاشق وفاق و سازگاری است و گاهی کم عشق و بی محبت است، حتی اگر مهریه اش بسیار باشد. و رسول خدا صلّی الله علیه و آله آن را به (سقیا الله) تشبیه کرده که مانند باران است؛ به شخصی می دهد و دیگری از آن محروم است، به شهری باران می بارد و به شهری ممنوع می شود و این از بهترین عباراتی در باره این معنایی است که بدان اشاره کردیم و دلیل آوردیم. - . المجازات النبویة: 182 -

**[ترجمه]

«35»

الدُّرُّ الْمَنْثُورُ، لِلسَّیُوطِیِّ عَنِ ابْنِ عَسَاکِرَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ جَعْفَرِ

ص: 353


1- 1. نفس المصدر ص 37.
2- 2. نفس المصدر ص 47.
3- 3. أمالی الطوسیّ ج 2 ص 293.
4- 4. الهدایة ص 68.
5- 5. المجازات النبویّة ص 182 طبع مصر.

بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: إِنَّ اللَّهَ لَمَّا خَلَقَ الدُّنْیَا لَمْ یَخْلُقْ فِیهَا ذَهَباً وَ لَا فِضَّةً فَلَمَّا أَنْ أَهْبَطَ آدَمَ وَ حَوَّاءَ أَنْزَلَ مَعَهُمَا ذَهَباً وَ فِضَّةً فَسَلَکَهُمَا یَنَابِیعَ فِی الْأَرْضِ مَنْفَعَةً لِأَوْلَادِهِمَا مِنْ بَعْدِهِمَا وَ جَعَلَ ذَلِکَ صَدَاقَ آدَمَ لِحَوَّاءَ فَلَا یَنْبَغِی لِأَحَدٍ أَنْ یَتَزَوَّجَ إِلَّا بِصَدَاقٍ (1).

**[ترجمه]الدر المنثور: رسول الله صلّی الله علیه و آله فرمودند: خداوند آن گاه که دنیا را آفرید، طلا و نقره را در آن نیافریده بود؛ و وقتی که آدم و حوا را به زمین فرستاد، همراه آنها طلا و نقره فرو فرستاد و به صورت چشمه هایی (معادنی) در زمین قرار داد تا پس از آنها باعث منفعت فرزندانشان شود. و آن را صداق حوا از سوی آدم قرار داد و شایسته نیست کسی بدون صداق ازدواج کند. - 4. الدر المنثور 1: 56 -

**[ترجمه]

«36»

ب، [قرب الإسناد] ابْنُ طَرِیفٍ عَنِ ابْنِ عُلْوَانَ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ أَبِیهِ علیهما السلام عَنْ عَلِیٍّ علیه السلام: فِی الْمَرْأَةِ یَتَزَوَّجُهَا الرَّجُلُ ثُمَّ یَمُوتُ وَ لَمْ یَفْرِضْ لَهَا صَدَاقاً قَالَ حَسْبُهَا الْمِیرَاثُ (2).

**[ترجمه]قرب الاسناد: امام علی علیه السّلام در خصوص زنی که به عقد مردی در می­آید، سپس آن مرد می­میرد و صداقی برای او قرار نداده، می­فرماید: ارثیه مرد برای زن کافی است. - . قرب الاسناد: 46 -

**[ترجمه]

«37»

ب، [قرب الإسناد] بِهَذَا الْإِسْنَادِ قَالَ: کَانَ یَقْضِی عَلِیٌّ علیه السلام فِی الرَّجُلِ یَتَزَوَّجُ الْمَرْأَةَ وَ لَا یَفْرِضُ لَهَا صَدَاقاً ثُمَّ یَمُوتُ قَبْلَ أَنْ یَدْخُلَ بِهَا أَنَّ لَهَا الْمِیرَاثَ وَ لَا صَدَاقَ لَهَا(3).

**[ترجمه]قرب الاسناد: امام علی علیه السّلام درباره مردی که ازدواج کرده ولی برای زن صداق واجب نکرده و پس از آن و قبل از اینکه دخول کرده باشد می­میرد، حکم نموده که این زن صداق ندارد و ارث می برد. - . قرب الاسناد: 50 -

**[ترجمه]

«38»

ب، [قرب الإسناد] بِهَذَا الْإِسْنَادِ قَالَ قَالَ عَلِیٌّ علیه السلام: لِکُلِّ مُطَلَّقَةٍ مُتْعَةٌ إِلَّا الْمُخْتَلِعَةَ(4).

**[ترجمه]قرب الاسناد: امام علی علیه السّلام فرمودند: هر زن مطلقه­ای متعه دارد، جز مختلعه (زنی که با دادن مالی از شوهرش جدا شده است). - . قرب الاسناد: 50 -

**[ترجمه]

«39»

ب، [قرب الإسناد] ابْنُ الْوَلِیدِ عَنِ ابْنِ بُکَیْرٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ وَ مَتِّعُوهُنَّ عَلَی الْمُوسِعِ قَدَرُهُ وَ عَلَی الْمُقْتِرِ قَدَرُهُ مَا قَدَرُ الْمُوسِعِ وَ الْمُقْتِرِ قَالَ کَانَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ علیهما السلام یُمَتِّعُ بِالرَّاحِلَةِ(5).

**[ترجمه]قرب الاسناد: ابن بکیر گوید: از امام صادق علیه السّلام درباره کلام خدا {و آنان را به طور پسندیده، به نوعی بهره مند کنید.} - . البقره / 236 - پرسیدم: اندازه مالی که دارا و ندار [به زن مطلقه] می بخشند چقدر است؟ فرمود: علی بن الحسین علیه السّلام با یک بار شتر، (زن مطلقه خود را) بهره­مند می­کرد. - . قرب الاسناد: 81 -

**[ترجمه]

«40»

ع، [علل الشرائع] ابْنُ الْوَلِیدِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ زُرَارَةَ عَنْ أَبِیهِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام عَنْ رَجُلٍ تَزَوَّجَ امْرَأَةً عَلَی حُکْمِهَا قَالَ فَقَالَ لَا یَتَجَاوَزُ بِحُکْمِهَا مُهُورَ آلِ مُحَمَّدٍ علیهم السلام اثْنَتَا عَشْرَةَ أُوقِیَّةً وَ نَشٌّ وَ هُوَ وَزْنُ خَمْسِمِائَةِ دِرْهَمٍ مِنَ الْفِضَّةِ قُلْتُ أَ رَأَیْتَ إِنْ تَزَوَّجَهَا عَلَی حُکْمِهِ وَ رَضِیَتْ بِذَلِکَ فَقَالَ مَا حَکَمَ بِشَیْ ءٍ فَهُوَ جَائِزٌ عَلَیْهَا قَلِیلًا کَانَ أَوْ

ص: 354


1- 1. الدّر المنثور ج 1 ص 56.
2- 2. قرب الإسناد ص 46.
3- 3. قرب الإسناد ص 50.
4- 4. قرب الإسناد ص 50.
5- 5. قرب الإسناد ص 81.

کَثِیراً قَالَ قُلْتُ لَهُ کَیْفَ لَمْ تُجِزْ حُکْمَهَا عَلَیْهِ وَ أَجَزْتَ حُکْمَهُ عَلَیْهَا قَالَ فَقَالَ لِأَنَّهُ حَکَّمَهَا فَلَمْ یَکُنْ لَهَا أَنْ تَجُوزَ مَا سَنَّ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ تَزَوَّجَ عَلَیْهِ نِسَاءَهُ فَرَدَدْتُهَا إِلَی السُّنَّةِ وَ أَجَزْتُ حُکْمَ الرَّجُلِ لِأَنَّهَا هِیَ حَکَّمَتْ وَ جَعَلَتِ الْأَمْرَ فِی الْمَهْرِ إِلَیْهِ وَ رَضِیَتْ بِحُکْمِهِ فِی ذَلِکَ فَعَلَیْهَا أَنْ تَقْبَلَ حُکْمَهُ فِی ذَلِکَ قَلِیلًا کَانَ أَوْ کَثِیراً(1).

**[ترجمه]علل الشرایع: حسین بن زراره به نقل از پدرش گوید: از امام محمد باقر علیه السّلام پرسیدم: مردی با زنی ازدواج می کند ولی با حکم زن در خصوص مهریه. امام فرمود: نباید با فرمان و حکم زن از مهریه سنت نبوی یعنی دوازده اوقیه و نصف، معادل پانصد درهم نقره تجاوز کند. عرض کردم: به نظر شما، اگر مرد در مهریه حکم کند و زن به آن راضی باشد، چه حالتی دارد؟ فرمودند: آنچه که مرد حکم کرده، چه کم باشد و چه زیاد، بر زن جایز است. عرض کردم: چگونه جایز نیست که زن بر مرد حکم کند ولی عکس آن جایز است؟ امام فرمودند: زیرا خدا مرد را برای مهریه زن حَکَم قرار داده، و زن نباید از مهریه سنت نبوی که پیامبر زنان خود را با آن به نکاح خود در آورند، تجاوز کند. و من آن زن را به سنت باز گرداندم و مجاز شمردم که مرد حکم کند و امر مهریه را بر عهده مرد گذاشتم و راضی به آن شدم و بر زن واجب است که حکم مرد را قبول کند، کم باشد یا زیاد. - . علل الشرایع: 513 -

**[ترجمه]

«41»

ب، [قرب الإسناد] أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ وَ مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَیْنِ مَعاً عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنِ ابْنِ رِئَابٍ قَالَ: سُئِلَ أَبُو الْحَسَنِ مُوسَی علیه السلام وَ أَنَا حَاضِرٌ عَنْ رَجُلٍ تَزَوَّجَ امْرَأَةً عَلَی مِائَةِ دِینَارٍ وَ عَلَی أَنْ تَخْرُجَ مَعَهُ إِلَی بِلَادِهِ فَإِنْ لَمْ تَخْرُجْ مَعَهُ إِلَی بِلَادِهِ فَإِنَّ مَهْرَهَا خَمْسُونَ دِینَاراً أَ رَأَیْتَ إِنْ لَمْ تَخْرُجْ مَعَهُ إِلَی بِلَادِهِ قَالَ فَقَالَ إِنْ أَرَادَ أَنْ یَخْرُجَ بِهَا إِلَی بِلَادِ الشِّرْکِ فَلَا شَرْطَ لَهُ عَلَیْهَا فِی ذَلِکَ وَ لَهَا مِائَةُ

دِینَارٍ الَّتِی أَصْدَقَهَا إِیَّاهَا قَالَ وَ إِنْ أَرَادَ أَنْ یَخْرُجَ بِهَا إِلَی بِلَادِ الْمُسْلِمِینَ وَ دَارِ الْإِسْلَامِ فَلَهُ مَا شَرَطَ عَلَیْهَا وَ الْمُسْلِمُونَ عِنْدَ شُرُوطِهِمْ وَ لَیْسَ لَهُ أَنْ یَخْرُجَ بِهَا إِلَی بِلَادِهِ حَتَّی یُؤَدِّیَ إِلَیْهَا صَدَاقَهَا أَوْ تَرْضَی مِنْهُ ذَلِکَ فَمَا رَضِیَتْهُ جَائِزٌ لَهُ (2).

**[ترجمه]قرب الاسناد: از امام موسی کاظم علیه السّلام درباره مردی سؤال شد که با زنی با مهریه صد دینار ازدواج کرده، به این شرط که همراه او به سرزمین او بروند و اگر زن همراهش نرود، مهریه اش پنجاه دینار است. حال اگر زن با شوهرش نرود، چه حکمی دارد؟ امام فرمودند: اگر مرد بخواهد زن را به دیار شرک ببرد، شرطش جایز نیست و باید صد دیناری را که تعیین کرده بپردازد. و اگر بخواهد او را به دیار مسلمانان و دارالاسلام ببرد، شرط آن مرد صحیح است. و مسلمانان باید به شروط خود متعهد باشند. و اگر مرد بخواهد زن رابه دیار خود ببرد، باید مهریه زن را بپردازد و یا مقداری از آن را که باعث رضایت زن می­شود، بپردازد. - . قرب الاسناد: 124 -

**[ترجمه]

«42»

ب، [قرب الإسناد] الْبَزَنْطِیُّ قَالَ: کَتَبْتُ إِلَی أَبِی الْحَسَنِ علیه السلام أَسْأَلُهُ عَنْ خَصِیٍّ تَزَوَّجَ امْرَأَةً ثُمَّ طَلَّقَهَا بَعْدَ مَا دَخَلَ بِهَا وَ هُمَا مُسْلِمَانِ فَهَلْ لِلزَّوْجِ أَنْ یَرْجِعَ عَلَیْهَا بِشَیْ ءٍ مِنَ الْمَهْرِ وَ هَلْ عَلَیْهَا عِدَّةٌ رَأْیُکَ فَدَتْکَ نَفْسِی فَکَتَبَ هَذَا لَا یَصْلُحُ (3).

**[ترجمه]قرب الاسناد: بزنطی گوید: برای امام موسی کاظم علیه السّلام نامه ای نگاشتم و در خصوص مرد خواجه­ای پرسیدم که زنی را به عقد خود در آورده و بعد از اینکه دخول نموده، طلاقش داده و هر دو مسلمان هستند، آیا شوهر باید چیزی از مهریه را بپردازد یا زن باید عده نگه دارد؟ رأی خود را بده جانم فدایت! فرمودند: این شایسته نیست. - . قرب الاسناد: 172 -

**[ترجمه]

«43»

ع، [علل الشرائع] أَبِی عَنْ سَعْدٍ عَنْ أَحْمَدَ وَ عَبْدِ اللَّهِ ابْنَیْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ جَمِیلٍ عَنْ أَبِی عُبَیْدَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: فِی الرَّجُلِ یَتَزَوَّجُ الْمَرْأَةَ الْبِکْرَ أَوِ الثَّیِّبَ فَیُرْخِی عَلَیْهِ وَ عَلَیْهَا السِّتْرَ أَوْ غَلَّقَ عَلَیْهِ وَ عَلَیْهَا الْبَابَ ثُمَّ یُطَلِّقُهَا فَتَقُولُ لَمْ یَمَسَّنِی وَ یَقُولُ هُوَ لَمْ أَمَسَّهَا قَالَ لَا یُصَدَّقَانِ لِأَنَّهَا تَدْفَعُ عَنْ نَفْسِهَا الْعِدَّةَ وَ الرَّجُلُ

ص: 355


1- 1. علل الشرائع ص 513.
2- 2. قرب الإسناد ص 124.
3- 3. قرب الإسناد ص 172.

یَدْفَعُ عَنْ نَفْسِهِ الْمَهْرَ(1).

**[ترجمه]علل الشرایع: از امام جعفر صادق علیه السّلام در خصوص مردی که با زن باکره یا بیوه ازدواج می کند، روایت شده: اگر در پس پرده قرار گیرند یا در بر آنها بسته شود، سپس مرد زنش را طلاق دهد و زن بگوید که به من دست نزده و مرد هم بگوید که او را لمس نکرده­ام، نباید باور کرد، زیرا زن می­خواهد عده را از خود دور سازد و مرد هم می خواهد مهریه را از گردن خود ساقط کند. - . علل الشرایع: 517 -

**[ترجمه]

«44»

ج، [الإحتجاج]: کَتَبَ الْحِمْیَرِیُّ إِلَی الْقَائِمِ علیه السلام أَنَّهُ قَدِ اخْتَلَفَ أَصْحَابُنَا فِی مَهْرِ الْمَرْأَةِ فَقَالَ بَعْضُهُمْ إِذَا دَخَلَ بِهَا سَقَطَ الْمَهْرُ وَ لَا شَیْ ءَ لَهَا وَ قَالَ بَعْضُهُمْ هُوَ لَازِمٌ فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ فَکَیْفَ ذَلِکَ وَ مَا الَّذِی یَجِبُ فِیهِ فَأَجَابَ إِنْ کَانَ عَلَیْهِ کِتَابٌ فِیهِ دَیْنٌ فَهُوَ لَازِمٌ لَهُ فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ وَ إِنْ کَانَ عَلَیْهِ کِتَابٌ فِیهِ ذِکْرُ الصَّدَقَاتِ سَقَطَ إِذَا دَخَلَ بِهَا وَ إِنْ لَمْ یَکُنْ عَلَیْهِ کِتَابٌ فَإِذَا دَخَلَ بِهَا سَقَطَ بَاقِی الصَّدَاقِ (2).

**[ترجمه]الاحتجاج: الحمیری برای امام قائم علیه السّلام نامه­ای نگاشت بدین مضمون: یاران ما درباره مهریه زن دچار اختلاف شده اند، برخی گویند: اگر مرد بر زن دخول کند، مهریه ساقط شده و چیزی برای زن نیست. برخی گویند: مهریه در دنیا و آخرت لازم است. این مسئله چگونه است و چه چیزی واجب است؟ امام علیه السّلام جواب دادند: اگر مرد مکتوب کرده باشد، مهریه در دنیا و آخرت بر ذمه اوست و اگر مکتوبی داشته باشد که در آن صدقاتی را که به زن داده ذکر کرده و بر زن دخول کرده، مهریه ساقط شود و اگر مکتوبی نداشته باشد که در آن صدقات مذکور باشد و بر زن دخول کرده باشد، باقیمانده مهریه ساقط می شود. - . الاحتجاج 2: 314 -

**[ترجمه]

«45»

ضا، [فقه الرضا علیه السلام]: کُلُّ مَنْ طَلَّقَ امْرَأَتَهُ مِنْ قَبْلِ أَنْ یَدْخُلَ بِهَا فَلَا عِدَّةَ عَلَیْهَا مِنْهُ فَإِنْ کَانَ سَمَّی لَهَا صَدَاقاً فَلَهَا نِصْفُ الصَّدَاقِ وَ إِنْ لَمْ یَکُنْ سَمَّی لَهَا صَدَاقاً یُمَتِّعُهَا بِشَیْ ءٍ قَلَّ أَوْ کَثُرَ عَلَی قَدْرِ یَسَارِهِ فَالْمُوسِعُ یُمَتِّعُ بِخَادِمٍ أَوْ دَابَّةٍ وَ الْوَسَطُ بِثَوْبٍ وَ الْفَقِیرُ بِدِرْهَمٍ أَوْ خَاتَمٍ کَمَا قَالَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی وَ مَتِّعُوهُنَّ عَلَی الْمُوسِعِ قَدَرُهُ وَ عَلَی الْمُقْتِرِ قَدَرُهُ مَتاعاً بِالْمَعْرُوفِ (3).

**[ترجمه]فقه الرضا: هر کس زن خود را قبل از اینکه دخول کند طلاق دهد، عده بر زن واجب نیست و اگر مهریه را مشخص کرده باشد، نصف مهریه از آن زن است، و اگر مهریه را مقرر نکرده باشد، به زن مالی می بخشد، کم یا زیاد. آنکه دارد، خدمتکار یا چهارپایی می دهد و آنکه متوسط است، لباس می دهد و آنکه فقیر است، درهم یا انگشتری می بخشد، همانطور که خداوند فرموده: {و آنان را به طور پسندیده، به نوعی بهره مند کنید، توانگر به اندازه [توان] خود، و تنگدست به اندازه [وسع] خود.} - . فقه الرضا علیه السلام: 32 -

**[ترجمه]

«46»

سر، [السرائر] الْبَزَنْطِیُّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَجْلَانَ قَالَ: سَأَلْتُهُ عَمَّا یُوجِبُ الْغُسْلَ عَلَی الرَّجُلِ وَ الْمَرْأَةِ قَالَ إِذَا أَوْلَجَهُ وَجَبَ الْغُسْلُ وَ الْمَهْرُ وَ الرَّجْمُ (4).

**[ترجمه]السرائر: عبدالله بن عجلان گوید: از امام علیه السلام سؤال کردم که چه چیزی باعث غسل مرد و زن می شود؟ گفت: اگر دخول نماید، غسل و مهریه و سنگسار [اگر حرام کرده باشند] واجب می شود. - . السرائر: 480 -

**[ترجمه]

«47»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ سَمَاعَةَ بْنِ مِهْرَانَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَوْ أَبِی الْحَسَنِ علیه السلام قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ فَإِنْ طِبْنَ لَکُمْ عَنْ شَیْ ءٍ مِنْهُ نَفْساً فَکُلُوهُ هَنِیئاً مَرِیئاً قَالَ یَعْنِی بِذَلِکَ أَمْوَالَهُنَّ الَّتِی فِی أَیْدِیهِنَّ مِمَّا مُلِکْنَ (5).

**[ترجمه]تفسیر العیاشی: سماعة بن مهران از امام صادق یا موسی بن جعفر علیهما السلام نقل کرده است که از این آیه پرسیدم: {و اگر به میل خودشان چیزی از آن را به شما واگذاشتند، آن را حلال و گوارا بخورید.} فرمود: منظور اموالی است که در دست ایشان است، از آنچه مالک آن هستند. - . تفسیر العیاشی 1: 219 -

**[ترجمه]

«48»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ سَعِیدِ بْنِ یَسَارٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام جُعِلْتُ فِدَاکَ امْرَأَةٌ دَفَعَتْ إِلَی زَوْجِهَا مَالًا لِیَعْمَلَ بِهِ وَ قَالَتْ لَهُ حِینَ دَفَعَتْهُ إِلَیْهِ أَنْفِقْ مِنْهُ فَإِنْ حَدَثَ بِی حَدَثٌ فَمَا أَنْفَقْتَ مِنْهُ فَلَکَ حَلَالٌ طَیِّبٌ وَ إِنْ حَدَثَ بِکَ حَدَثٌ فَمَا أَنْفَقْتَ مِنْهُ فَلَکَ حَلَالٌ طَیِّبٌ قَالَ أَعِدْ یَا سَعِیدُ الْمَسْأَلَةَ فَلَمَّا ذَهَبْتُ

ص: 356


1- 1. علل الشرائع ص 517.
2- 2. الاحتجاج ج 2 ص 314.
3- 3. فقه الرضا ص 32.
4- 4. السرائر ص 480.
5- 5. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 219.

أَعْرِضُ عَلَیْهِ الْمَسْأَلَةَ عَرَضَ فِیهَا صَاحِبُهَا وَ کَانَ مَعِی فَأَعَادَ عَلَیْهِ مِثْلَ ذَلِکَ فَلَمَّا فَرَغَ أَشَارَ بِإِصْبَعِهِ إِلَی صَاحِبِ الْمَسْأَلَةِ فَقَالَ یَا هَذَا إِنْ کُنْتَ تَعْلَمُ أَنَّهَا قَدْ أَفْضَتْ بِذَلِکَ إِلَیْکَ فِیمَا بَیْنَکَ وَ بَیْنَهَا وَ بَیْنَ اللَّهِ فَحَلَالٌ طَیِّبٌ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ ثُمَّ قَالَ یَقُولُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَ فَإِنْ طِبْنَ لَکُمْ عَنْ شَیْ ءٍ مِنْهُ نَفْساً فَکُلُوهُ هَنِیئاً مَرِیئاً(1).

**[ترجمه]سعید بن یسار گوید: به امام صادق علیه السّلام عرض کردم: فدایت شوم! خانمی به همسرش مالی می دهد تا با آن کار کند و هنگام پرداخت می گوید: از این مال خرج کن، اگر حادثه ای برایم رخ داد، آنچه که خرج کرده ای حلال و پاک است؛ یا اگر حادثه ای برایت رخ داد، آنچه خرج کرده ای حلال و پاک است. امام فرمود: ای سعید، مسئله را دوباره بازگوی. وقتی خواستم مسئله را باز گویم، صاحب این سؤال که همراهم بود، خود را نشان داد و مسئله را تکرار کرد. وقتی سؤال تمام شد، امام با انگشت به آن مرد اشاره کرده و گفت: فلانی، اگر می­دانی که همسرت آن مال را به تو تقدیم کرده، در حالی که عهدی است میان تو و او و خداوند، حلال است، حلال است، حلال است. سپس فرمود - . تفسیر العیاشی 1: 219 - : خداوند می فرماید: {و اگر به میل خودشان چیزی از آن را به شما واگذاشتند، آن را حلال و گوارا بخورید.} - .

النساء / 4 -

**[ترجمه]

«49»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ حَفْصِ بْنِ الْبَخْتَرِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: فِی الرَّجُلِ یُطَلِّقُ امْرَأَتَهُ یُمَتِّعُهَا فَقَالَ نَعَمْ أَ مَا تُحِبُّ أَنْ تَکُونَ مِنَ الْمُحْسِنِینَ أَ مَا تُحِبُّ أَنْ تَکُونَ مِنَ الْمُتَّقِینَ (2).

**[ترجمه]تفسیر العیاشی: امام جعفر صادق علیه السّلام در خصوص اینکه آیا مردی که زنش را طلاق داد باید به او متاعی دهد؟ فرمودند: آری، آیا دوست ندارید که از نیکوکاران (باشید) یا از پرهیزکاران باشید؟ - . تفسیر العیاشی 1: 124 -

**[ترجمه]

«50»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ أَبِی الصَّبَّاحِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: إِذَا طَلَّقَ الرَّجُلُ امْرَأَتَهُ قَبْلَ أَنْ یَدْخُلَ بِهَا فَلَهَا نِصْفُ مَهْرِهَا وَ إِنْ لَمْ یَکُنْ سَمَّی لَهَا مَهْراً فَمَتَاعٌ بِالْمَعْرُوفِ عَلَی الْمُوسِعِ قَدَرُهُ وَ عَلَی الْمُقْتِرِ قَدَرُهُ وَ لَیْسَ لَهَا عِدَّةٌ وَ تَتَزَوَّجُ مَنْ شَاءَتْ فِی سَاعَتِهَا(3).

**[ترجمه]تفسیر العیاشی: امام جعفر صادق علیه السّلام فرمودند: هرگاه مرد زنش را قبل از اینکه دخول کند طلاق دهد، نصف مهریه واجب است. و اگر مهریه­ای مقرر نداشته است، پس باید متاعی نیکو به او بدهد، دارا به اندازه خود و نادار به اندازه خود. و آن زن عده ای ندارد و می تواند در همان لحظه با هر کس خواست ازدواج کند. - . تفسیر العیاشی 1: 124 -

**[ترجمه]

«51»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنِ الْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: الْمُوسِعُ یُمَتِّعُ بِالْعَبْدِ وَ الْأَمَةِ وَ یُمَتِّعُ الْمُعْسِرُ بِالْحِنْطَةِ وَ الزَّبِیبِ وَ الثَّوْبِ وَ الدَّرَاهِمِ وَ قَالَ إِنَّ الْحُسَیْنَ بْنَ عَلِیٍّ مَتَّعَ امْرَأَةً طَلَّقَهَا أَمَةً لَمْ یَکُنْ یُطَلِّقُ امْرَأَةً إِلَّا مَتَّعَهَا بِشَیْ ءٍ(4).

**[ترجمه]تفسیر العیاشی: امام صادق علیه السّلام فرمودند: شخص ثروتمند [به زن مطلقه خود] غلام و کنیز می بخشد و شخص نادار، گندم و کشمش و لباس و درهم می بخشد و فرمود: امام حسین علیه السّلام به زنی که طلاق داده بود، کنیزی بخشید و اگر زنی را طلاق می داد، متاعی به او ارزانی می داشت. - . تفسیر العیاشی 1: 124 -

**[ترجمه]

«52»

عَنِ ابْنِ بُکَیْرٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنْ قَوْلِهِ وَ مَتِّعُوهُنَّ عَلَی الْمُوسِعِ قَدَرُهُ وَ عَلَی الْمُقْتِرِ قَدَرُهُ مَا قَدَرُ الْمُوسِعِ وَ الْمُقْتِرِ قَالَ کَانَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ علیهما السلام یُمَتِّعُ بِرَاحِلَةٍ یَعْنِی حِمْلَهَا الَّذِی عَلَیْهَا(5).

**[ترجمه]تفسیر العیاشی: ابن بکیر از امام صادق علیه السّلام در مورد آیه {و آنان را به طور پسندیده، به نوعی بهره مند کنید.} سؤال کردم. فرمود: امام سجاد علیه السّلام (به زن مطلقه خود)، راحله یعنی یک بار شتر می­بخشید. - . تفسیر العیاشی 1: 124 -

**[ترجمه]

«53»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الرَّجُلِ یُرِیدُ أَنْ یُطَلِّقَ امْرَأَتَهُ قَالَ یُمَتِّعُهَا قَبْلَ أَنْ یُطَلِّقَهَا قَالَ اللَّهُ فِی کِتَابِهِ وَ مَتِّعُوهُنَّ عَلَی الْمُوسِعِ قَدَرُهُ وَ عَلَی الْمُقْتِرِ قَدَرُهُ (6).

**[ترجمه]تفسیر العیاشی: محمد بن مسلم گوید: از امام درباره مردی سؤال کردم که می­خواهد زنش را طلاق دهد. فرمودند: باید قبل از طلاق متاعی به او ببخشد. خداوند می فرمایند: {و آنان را به طور پسندیده، به نوعی بهره مند کنید. توانگر به اندازه [توان] خود، و تنگدست به اندازه [وسع] خود.} - . تفسیر العیاشی 1: 124 -

**[ترجمه]

«54»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ أُسَامَةَ بْنِ حَفْصٍ عَنْ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ علیهما السلام قَالَ: قُلْتُ لَهُ سَلْهُ عَنْ رَجُلٍ تَزَوَّجَ الْمَرْأَةَ وَ لَمْ یُسَمِّ لَهَا مَهْراً قَالَ لَهَا الْمِیرَاثُ وَ عَلَیْهَا الْعِدَّةُ وَ لَا مَهْرَ لَهَا وَ قَالَ أَ مَا تَقْرَأُ مَا قَالَ اللَّهُ فِی کِتَابِهِ عَزَّ وَ جَلَ إِنْ طَلَّقْتُمُوهُنَّ مِنْ قَبْلِ

ص: 357


1- 1. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 219.
2- 2. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 124.
3- 3. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 124.
4- 4. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 124.
5- 5. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 124.
6- 6. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 124.

أَنْ تَمَسُّوهُنَّ وَ قَدْ فَرَضْتُمْ لَهُنَّ فَرِیضَةً فَنِصْفُ ما فَرَضْتُمْ (1).

**[ترجمه]تفسیر العیاشی: امام موسی بن جعفر علیه السّلام درباره مردی که زنی رابه نکاح خود در آورده ولی مهریه­ای برایش مقرر نساخته، فرمودند: این زن ارث می­برد، باید عده نگهدارد و مهریه ندارد، و فرمود: آیا در کتاب خداوند نخوانده اید {و اگر پیش از آنکه با آنان نزدیکی کنید، طلاقشان گفتید، در حالی که برای آنان مَهری معین کرده اید.} - . تفسیر العیاشی 1: 124 -

**[ترجمه]

«55»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ مَنْصُورِ بْنِ حَازِمٍ قَالَ: قُلْتُ لَهُ رَجُلٌ تَزَوَّجَ امْرَأَةً وَ سَمَّی لَهَا صَدَاقاً ثُمَّ مَاتَ عَنْهَا وَ لَمْ یَدْخُلْ بِهَا قَالَ لَهَا الْمَهْرُ کَمَلًا وَ لَهَا الْمِیرَاثُ قُلْتُ فَإِنَّهُمْ رَوَوْا عَنْکَ أَنَّ لَهَا نِصْفَ الْمَهْرِ قَالَ لَا یَحْفَظُونَ عَنِّی إِنَّمَا ذَاکَ الْمُطَلَّقَةُ(2).

**[ترجمه]تفسیر العیاشی: منصور بن حازم گوید: به امام علیه السّلام عرض کردم: مردی با زنی ازدواج می کند و مهریه را مقرر می سازد سپس می میرد در حالی که دخول نکرده، چه حکمی دارد؟ امام علیه السّلام فرمودند: مهریه کامل و ارثیه برای زن محفوظ است. عرض کردم: اما مردم از شما روایت کرده اند که نصف مهریه به زن می رسد. فرمودند: سخن مرا به نیکی حفظ نکرده اند، این (نصف مهریه) برای مطلقه است. - . تفسیر العیاشی 1: 125 -

**[ترجمه]

«56»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: الَّذِی بِیَدِهِ عُقْدَةُ النِّکَاحِ هُوَ وَلِیُّ أَمْرِهِ (3).

**[ترجمه]تفسیر العیاشی: امام باقر و امام صادق علیهما السّلام در خصوص آیه: {پس نصف آنچه را تعیین نموده اید [به آنان بدهید]، مگر اینکه آنان خود ببخشند، یا کسی که پیوند نکاح به دست اوست ببخشد.} فرموده اند: منظور کسی است که ولیّ و قیم زن می باشد که می تواند قسمتی از مهریه یا تمام آن را ببخشد. - . تفسیر العیاشی 1: 125 -

**[ترجمه]

«57»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ زُرَارَةَ وَ حُمْرَانَ وَ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ وَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: فِی قَوْلِهِ إِلَّا أَنْ یَعْفُونَ أَوْ یَعْفُوَا الَّذِی بِیَدِهِ عُقْدَةُ النِّکاحِ قَالَ هُوَ الْوَلِیُّ وَ الَّذِینَ یَعْفُونَ عَنْهُ الصَّدَاقَ أَوْ یَحُطُّونَ عَنْهُ بَعْضَهُ أَوْ کُلَّهُ (4).

**[ترجمه]تفسیر العیاشی: امام صادق علیه السّلام فرموده اند: کسی که بستن عقد نکاح در دستان اوست، او ولیّ و صاحب امر اوست. - . تفسیر العیاشی 1: 125 -

**[ترجمه]

«58»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام: فِی قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَی أَوْ یَعْفُوَا الَّذِی بِیَدِهِ عُقْدَةُ النِّکاحِ قَالَ هُوَ الْأَبُ وَ الْأَخُ یُوصِی إِلَیْهِ وَ الَّذِی یَجُوزُ أَمْرُهُ فِی مَالِ الْمَرْأَةِ فَیَبْتَاعُ لَهَا وَ یَشْتَرِی فَأَیُّ هَؤُلَاءِ عَفَا فَقَدْ جَازَ(5).

**[ترجمه]تفسیر العیاشی: امام صادق علیه السّلام فرموده اند: {مگر اینکه آنان خود ببخشند، یا کسی که پیوند نکاح به دست اوست ببخشد.} منظور پدر است و یا برادری که پدر امر دخترش را به او سپرده و نیز کسی که امر و فرمانش در مال زن روا است و برای او خرید و فروش می کند. پس هر یک از آنها مهریه را ببخشد، جایز است. - . تفسیر العیاشی 1: 125 -

**[ترجمه]

«59»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ رِفَاعَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: الَّذِی بِیَدِهِ عُقْدَةُ النِّکَاحِ وَ هُوَ الْوَلِیُّ الَّذِی أَنْکَحَ یَأْخُذُ بَعْضاً وَ یَدَعَ بَعْضاً وَ لَیْسَ لَهُ أَنْ یَدَعَ کُلَّهُ (6).

**[ترجمه]تفسیر العیاشی: امام صادق علیه السّلام در خصوص کسی که عقد نکاح در دست اوست می فرمایند: منظور ولی و قیم است که او را به نکاح در آورده و می تواند قسمتی از مهریه را بگیرد و یا درگذرد و نمی­تواند از همه مهریه در گذرد. - . تفسیر العیاشی 1: 125 -

**[ترجمه]

«60»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: فِی قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَی أَوْ یَعْفُوَا الَّذِی بِیَدِهِ عُقْدَةُ النِّکاحِ قَالَ هُوَ الْأَبُ وَ الْأَخُ وَ الرَّجُلُ یُوصَی إِلَیْهِ وَ الَّذِی یَجُوزُ أَمْرُهُ فِی مَالٍ بِقِیمَتِهِ قُلْتُ أَ رَأَیْتَ إِنْ قَالَتْ لَا أُجِیزُ مَا یَصْنَعُ قَالَ لَیْسَ ذَلِکَ أَ تُجِیزُ بَیْعَهُ فِی مَالِهَا وَ لَا تُجِیزُ هَذَا(7).

**[ترجمه]تفسیر العیاشی: امام صادق علیه السّلام در خصوص آیه: {مگر اینکه آنان خود ببخشند، یا کسی که پیوند نکاح به دست اوست ببخشد.} فرمودند: منظور پدر و مادر و برادر و مردی است که امر زن تحت قیمومیت او قرار گرفته و نیز کسی که امر و فرمانش در اموال زن جاری است. ابوبصیر گوید: عرض کردم: نظرتان چیست، اگر زن بگوید: من جایز نمی دانم (از مهریه ام بخشیده شود)، چه حکمی دارد؟ امام فرمودند: درست نیست، چگونه آن شخص می تواند برای وی خرید و فروش کند و در مال زن دخالت کند، ولی جایز نباشد که (از مهریه) ببخشد؟ - . تفسیر العیاشی 1: 125 -

**[ترجمه]

«61»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ رِفَاعَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الَّذِی بِیَدِهِ عُقْدَةُ النِّکَاحِ فَقَالَ هُوَ الَّذِی یُزَوِّجُ یَأْخُذُ بَعْضاً وَ یَتْرُکُ بَعْضاً وَ لَیْسَ لَهُ أَنْ یَتْرُکَ کُلَّهُ (8).

**[ترجمه]تفسیر العیاشی: رفاعه گوید: از امام صادق علیه السّلام درباره کسی که عقد نکاح در دستان اوست پرسیدم، فرمودند: او کسی است که زن را به ازدواج کسی در می آورد، [می تواند] قسمتی از مهریه را گرفته و قسمتی را واگذارد، ولی نمی تواند همه مهریه را ببخشد. - . تفسیر العیاشی 1: 126 -

**[ترجمه]

«62»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ: سَأَلْتُ جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ علیهما السلام عَنْ قَوْلِ

ص: 358


1- 1. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 124.
2- 2. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 125.
3- 3. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 125.
4- 4. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 125.
5- 5. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 125.
6- 6. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 125.
7- 7. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 125.
8- 8. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 126.

اللَّهِ إِلَّا أَنْ یَعْفُونَ قَالَ الْمَرْأَةُ تَعْفُو عَنْ نِصْفِ الصَّدَاقِ قُلْتُ أَوْ یَعْفُوَا الَّذِی بِیَدِهِ عُقْدَةُ النِّکاحِ قَالَ أَبُوهَا إِذَا عَفَا جَازَ لَهُ وَ أَخُوهَا إِذَا کَانَ یُقِیمُ بِهَا وَ هُوَ الْقَائِمُ عَلَیْهَا فَهُوَ بِمَنْزِلَةِ الْأَبِ یَجُوزُ لَهُ وَ إِذَا کَانَ الْأَخُ لَا یُقِیمُ بِهَا وَ لَا یَقُومُ عَلَیْهَا لَمْ یَجُزْ عَلَیْهَا أَمْرُهُ (1).

**[ترجمه]تفسیر العیاشی: اسحاق بن عمار گوید: از امام جعفر صادق علیه السّلام درباره آیه: {مگر اینکه ببخشند} سؤال کردم. فرمود: زن می تواند از نصف مهریه خود بگذرد. گفتم: {مگر اینکه آنان خود ببخشند، یا کسی که پیوند نکاح به دست اوست ببخشد} فرمودند: منظور پدر آن زن است که جایز است از قسمتی از مهریه در گذرد و نیز برادرش که قیم اوست و به منزله پدر می ماند، اما اگر برادرش بر آن زن قیّومیت نداشته باشد، أمر و فرمانش بر زن لازم الاجرا نیست. - . تفسیر العیاشی 1: 126 -

**[ترجمه]

«63»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام: فِی قَوْلِهِ إِلَّا أَنْ یَعْفُونَ أَوْ یَعْفُوَا الَّذِی بِیَدِهِ عُقْدَةُ النِّکاحِ الْوَلِیُّ الَّذِی یَعْفُو عَنِ الصَّدَاقِ أَوْ یَحُطُّ بَعْضَهُ أَوْ کُلَّهُ (2).

**[ترجمه]تفسیر العیاشی: امام باقر علیه السّلام در خصوص آیه: {مگر اینکه آنان خود ببخشند، یا کسی که پیوند نکاح به دست اوست ببخشد.} فرمودند: منظور ولی زن است که می تواند مهریه را ببخشد یا از قسمتی از آن بکاهد. - . تفسیر العیاشی 1: 126 -

**[ترجمه]

«64»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ سَمَاعَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: أَوْ یَعْفُوَا الَّذِی بِیَدِهِ عُقْدَةُ النِّکاحِ قَالَ هُوَ الْأَبُ وَ الْأَخُ وَ الرَّجُلُ یُوصَی إِلَیْهِ وَ الَّذِی یَجُوزُ أَمْرُهُ فِی مَالِ الْمَرْأَةِ فَیَبْتَاعُ لَهَا وَ یَشْتَرِی فَأَیُّ هَؤُلَاءِ عَفَا فَقَدْ جَازَ قُلْتُ أَ رَأَیْتَ إِنْ قَالَتْ لَا أُجِیزُهَا مَا یَصْنَعُ قَالَ لَیْسَ لَهَا ذَلِکَ أَ تُجِیزُ بَیْعَهُ فِی مَالِهَا وَ لَا تُجِیزُ هَذَا(3).

**[ترجمه]تفسیر العیاشی: امام صادق علیه السّلام در خصوص آیه: {مگر اینکه آنان خود ببخشند، یا کسی که پیوند نکاح به دست اوست ببخشد.} فرمود: منظور پدر و برادر و مردی است که قیمومت زن به او سپرده شده و نیز کسی که امر و دستورش در اموال زن جاری است و با آن اموال، خرید و فروش می کند. پس هر یک از آنها که از مهریه بگذرند، جایز است. گفته شد: اگر زن بگوید من جایز نمی دانم، در این صورت نظرتان چیست و چه حکمی دارد؟ امام فرمودند: زن نمی تواند این کار را بکند، آیا جایز است که تجارت با اموال او توسط شخصی جایز باشد و مداخله در امر مهریه جایز است؟ - . تفسیر العیاشی 1: 126 -

**[ترجمه]

«65»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ وَ لِلْمُطَلَّقاتِ مَتاعٌ بِالْمَعْرُوفِ حَقًّا عَلَی الْمُتَّقِینَ قَالَ مَتَاعُهَا بَعْدَ مَا تَنْقَضِی عِدَّتُهَا عَلَی الْمُوسِعِ قَدَرُهُ وَ عَلَی الْمُقْتِرِ قَدَرُهُ فَأَمَّا فِی عِدَّتِهَا فَکَیْفَ یُمَتِّعُهَا وَ هِیَ تَرْجُوهُ وَ هُوَ یَرْجُوهَا وَ یُجْرِی اللَّهُ بَیْنَهُمَا مَا شَاءَ أَمَا إِنَّ الرَّجُلَ الْمُوسِرَ یُمَتِّعُ الْمَرْأَةَ الْعَبْدَ وَ الْأَمَةَ وَ یُمَتِّعُ الْفَقِیرُ بِالْحِنْطَةِ وَ الزَّبِیبِ وَ الثَّوْبِ وَ

الدَّرَاهِمِ فَإِنَّ الْحَسَنَ بْنَ عَلِیٍّ علیهما السلام مَتَّعَ امْرَأَةً کَانَتْ لَهُ بِأَمَةٍ وَ لَمْ یُطَلِّقِ امْرَأَةً إِلَّا مَتَّعَهَا قَالَ وَ قَالَ الْحَلَبِیُّ مَتَاعُهَا بَعْدَ مَا تَنْقَضِی عِدَّتُهَا عَلَی الْمُوسِعِ قَدَرُهُ وَ عَلَی الْمُقْتِرِ قَدَرُهُ (4).

**[ترجمه]تفسیر العیاشی: امام صادق علیه السّلام درباره آیه: {و فرض است بر مردان پرهیزگار که زنان طلاق داده شده را به شایستگی چیزی دهند.} فرمود: متاعی که مرد می دهد، بعد از انقضای عده زن است؛ و شخص دارا به اندازه خود و شخص نادار به اندازه خود بپردازند. اما در زمان عده اش، چگونه باید به زن متاعی دهد در حالی که زن به مرد امید بسته است و مرد هم به زن امید بسته است و خداوند میان آنها حکم می کند. مرد دارا به زن غلام و کنیز می دهد و شخص نادار گندم و کشمش و لباس و درهم می دهد. امام حسن بن علی علیه السّلام به زنی که طلاق داده بودند، کنیزی عطا کرد و زنی را طلاق نمی داد مگر اینکه متاعی به او هدیه می کرد. حلبی گفته است: متاع و هدیه زن مطلقه بعد از انقضای عده اوست و شخص دارا و نادار به اندازه دارایی خود هدیه می دهد. - . تفسیر العیاشی 1: 126 -

**[ترجمه]

«66»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ أَبِی الْحَسَنِ مُوسَی علیه السلام قَالَ: سَأَلْتُ أَحَدَهُمَا عَنِ الْمُطَلَّقَةِ مَا لَهَا مِنَ الْمُتْعَةِ قَالَ عَلَی قَدْرِ مَالِ زَوْجِهَا(5).

**[ترجمه]تفسیر العیاشی: امام صادق علیه السّلام و موسی بن جعفر علیه السّلام در خصوص متاع و هدیه ای که بر زن مطلقه هدیه می شود، فرمودند: به قدر و اندازه دارایی همسرش باشد. - . تفسیر العیاشی 1: 130 -

**[ترجمه]

«67»

شی،(6)[تفسیر العیاشی] عَنِ الْحَسَنِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: عَنْ رَجُلٍ طَلَّقَ امْرَأَتَهُ

ص: 359


1- 1. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 126.
2- 2. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 126.
3- 3. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 126.
4- 4. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 129 و کان الرمز( ین) و هو خطأ.
5- 5. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 130.
6- 6. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 130.

قَبْلَ أَنْ یَدْخُلَ بِهَا قَالَ فَقَالَ إِنْ کَانَ سَمَّی لَهَا مَهْراً فَلَهَا نِصْفُ الْمَهْرِ وَ لَا عِدَّةَ عَلَیْهَا وَ إِنْ لَمْ یَکُنْ سَمَّی لَهَا مَهْراً فَلَا مَهْرَ لَهَا وَ لَکِنْ یُمَتِّعُهَا فَإِنَّ اللَّهَ یَقُولُ فِی کِتَابِهِ وَ لِلْمُطَلَّقاتِ مَتاعٌ بِالْمَعْرُوفِ حَقًّا عَلَی الْمُتَّقِینَ.

قَالَ أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا: إِنَّ مُتْعَةَ الْمُطَلَّقَةِ فَرِیضَةٌ(1).

**[ترجمه]تفسیر العیاشی: امام صادق علیه السّلام در خصوص مردی که زنش را قبل از اینکه دخول نماید طلاق داده، فرمودند: اگر آن مرد مهریه ای مقرر داشته باشد، نصف مهریه برای زن است و عده هم ندارد. اما مرد باید متاع و هدیه ای به زن بدهد؛ زیرا خداوند می فرماید: {و فرض است بر مردان پرهیزکار که زنان طلاق داده شده را به شایستگی چیزی دهند.} أحمد بن محمد از برخی اصحاب امام علیه السّلام نقل کرده است که هدیه و متاع دادن به زن مطلقه واجب است. - . تفسیر العیاشی 1: 130 -

**[ترجمه]

«68»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام وَ لِلْمُطَلَّقاتِ مَتاعٌ بِالْمَعْرُوفِ حَقًّا عَلَی الْمُتَّقِینَ مَا أَدْنَی ذَلِکَ الْمَتَاعِ إِذَا کَانَ الرَّجُلُ مُعْسِراً لَا یَجِدُ قَالَ الْخِمَارُ وَ شِبْهُهُ (2).

ص: 360


1- 1. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 130.
2- 2. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 129 و کان الرمز( سر) للسرائر و هو تصحیف.

**[ترجمه]تفسیر العیاشی: ابو بصیر گوید: به امام محمد باقر علیه السّلام عرض کردم: {و فرض است بر مردان پرهیزکار که زنان طلاق داده شده را به شایستگی چیزی دهند.} اگر مرد تنگدست باشد، کمترین میزان متاع چیست؟ امام فرمودند: روبند و مشابه آن. - . تفسیر العیاشی 1: 129 -

**[ترجمه]

باب 18 التدلیس و العیوب الموجبة للفسخ

الأخبار

«1»

سر، [السرائر] مِنْ کِتَابِ الْبَزَنْطِیِّ عَنِ الْحَلَبِیِّ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنِ الْبَرْصَاءِ قَالَ قَضَی أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فِی امْرَأَةٍ زَوَّجَهَا وَلِیُّهَا وَ هِیَ بَرْصَاءُ أَنَّ لَهَا مَهْراً بِمَا اسْتَحَلَّ مِنْ فَرْجِهَا وَ أَنَّ الْمَهْرَ عَلَی الَّذِی زَوَّجَهَا وَ إِنَّمَا صَارَ عَلَیْهِ الْمَهْرُ لِأَنَّهُ دَلَّسَهَا وَ لَوْ أَنَّ رَجُلًا تَزَوَّجَ امْرَأَةً وَ زَوَّجَهَا رَجُلٌ لَا یَعْرِفُ دَخِیلَةَ أَمْرِهَا لَمْ یَکُنْ عَلَیْهِ شَیْ ءٌ وَ کَانَ الْمَهْرُ یُؤْخَذُ مِنْهَا(1).

**[ترجمه]سرائر: حلبی گوید: از امام جعفر صادق علیه السّلام درباره زنی که برص دارد پرسیدم. فرمود: امیرالمؤمنین علیه السّلام در خصوص زنی که برص داشت و ولیّ او، وی را به نکاح شخصی در آورده بود، فرمود: مهریه برای این زن لازم است و مهریه بر عهده کسی است که او را شوهر داده و این به خاطر آن است که ولیّ زن در ازدواج نیرنگ به کار برده. اگر مردی با زنی ازدواج کند و ولیّ زن او را شوهر داده باشد اما از عیب او خبر نداشته باشد، پرداخت مهریه بر او لازم نیست و مهریه از زن معیوب گرفته می شود. - . السرائر: 480 -

**[ترجمه]

«2»

سر، [السرائر] الْبَزَنْطِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سَمَاعَةَ عَنْ عَبْدِ الْحَمِیدِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ خَطَبَ إِلَی رَجُلٍ بِنْتاً لَهُ مِنْ مَهِیرَةٍ فَلَمَّا کَانَتْ لَیْلَةُ دُخُولِهَا عَلَی زَوْجِهَا أَدْخَلَ عَلَیْهِ بِنْتاً لَهُ أُخْرَی مِنْ أَمَةٍ قَالَ تُرَدُّ عَلَی أَبِیهَا وَ تُرَدُّ عَلَیْهِ امْرَأَتُهُ وَ یَکُونُ مَهْرُهَا عَلَی أَبِیهَا(2).

**[ترجمه]سرائر: محمد بن مسلم گوید: از امام باقر علیه السّلام سؤال کردم: مردی به خواستگاری از دختر آزاد یک شخص می رود، ولی شب هنگام، پدر، کنیزی را به جای دختر خود نزد خواستگار فرستاد. [حکمش چیست؟] امام فرمود: آن کنیز زاده به پدرش پس داده می شود و دختر آزاد به خواستگار داده می شود و مهریه دختر بر ذمّه پدر است. - . السرائر: 480 -

**[ترجمه]

«3»

قب، [المناقب لابن شهرآشوب] إِسْمَاعِیلُ بْنُ مُوسَی بِإِسْنَادِهِ: أَنَّ رَجُلًا خَطَبَ إِلَی رَجُلٍ ابْنَةً لَهُ عَرَبِیَّةً فَأَنْکَحَهَا إِیَّاهُ ثُمَّ بَعَثَ لَهُ بِابْنَةٍ لَهُ أُمُّهَا أَعْجَمِیَّةٌ فَعَلِمَ بِذَلِکَ بَعْدَ أَنْ دَخَلَ بِهَا فَأَتَی مُعَاوِیَةَ وَ قَصَّ عَلَیْهِ الْقِصَّةَ فَقَالَ مُعْضِلَةٌ لَهَا أَبُو الْحَسَنِ فَاسْتَأْذَنَهُ وَ أَتَی الْکُوفَةَ وَ قَصَّ عَلَی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فَقَالَ عَلَی أَبِی الْجَارِیَةِ أَنْ یُجَهِّزَ الِابْنَةَ الَّتِی أَنْکَحَهَا إِیَّاهُ بِمِثْلِ صَدَاقِ الَّتِی سَاقَ إِلَیْهِ فِیهَا وَ یَکُونُ صَدَاقُ الَّتِی سَاقَ مِنْهَا لِأُخْتِهَا بِمَا أَصَابَ مِنْ فَرْجِهَا وَ أَمَرَهُ أَنْ لَا یَمَسَّ الَّتِی تُزَفُّ إِلَیْهِ حَتَّی تَقْضِیَ عِدَّتَهَا وَ یُجْلَدَ أَبُوهَا نَکَالًا لِمَا فَعَلَ (3).

**[ترجمه]مناقب: اسماعیل بن موسی گوید: شخصی به خواستگاری دختر مردی می­رود که مادرش غیر عرب است. آن مرد دختر عربی را به نکاح او در می آورد. اما به جای او دختری دیگر که مادرش غیر عرب بود را برای خواستگار می فرستد. خواستگار بعد از دخول، قضیه را فهمید، نزد معاویه رفت و قصه را برایش گفت: معاویه گفت: معضلی است که فقط ابوالحسن می تواند حلش کند. خواستگار نزد امیرالمؤمنین علی علیه السّلام به کوفه رفت و قصه را برای امام تعریف کرد. امام فرمودند: پدر آن کنیز باید دختر عرب خود را که به نکاح خواستگار در آورده، به وی بدهد و صداق برای خواهر غیر عرب است، به خاطر اینکه با او همبستری شده و خواستگار هم نباید دختر غیر عرب را لمس کند تا عده اش به اتمام رسد و پدر این دختران هم باید به خاطر کاری که انجام داده، با شلاق تنبیه شود. - . مناقب ابن شهر آشوب 2: 197 -

**[ترجمه]

«4»

نَوَادِرُ الرَّاوَنْدِیِّ، بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ: قَالَ رَجُلٌ لِعَلِیٍّ علیه السلام یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ إِنَّ امْرَأَتِی خَدَعَتْنِی وَ غَرَّتْنِی بِثِیَابٍ

ص: 361


1- 1. السرائر ص 480.
2- 2. السرائر ص 480.
3- 3. مناقب ابن شهرآشوب ج 2 ص 197.

وَ خَدَمٍ وَ غَیْرِهَا فَلَمَّا تَزَوَّجْتُهَا وَ أَمْهَرْتُهَا مَهْراً ثَقِیلًا کَثِیراً لَمْ تَکُنِ الْأَشْیَاءُ لَهَا فَقَالَ عَلِیٌّ علیه السلام لَا شَیْ ءَ لَکَ إِنَّمَا أَرَادَتْ أَنْ تُنْفِقَ نَفْسَهَا وَ قَالَ أَ رَأَیْتَ لَوْ قُلْتَ لَهَا لِی مِائَةُ أَلْفِ دِرْهَمٍ فَتَزَوَّجْتَهَا أَ تَأْخُذُکَ بِمِائَةِ أَلْفِ دِرْهَمٍ قَالَ لَا(1).

**[ترجمه]نوادر الراوندی: مردی به علی علیه السّلام گفت: یا امیرالمؤمنین، همسرم مرا با لباس و خدمه و چیز های دیگر فریب داد. وقتی با او ازدواج کردم و مهریه سنگینی هم مقرر نمودم، متوجه شدم که آن لوازم، مال او نبوده. امام فرمودند: چیزی برای تو نیست؛ او فقط خواسته، خود را بنمایاند. و فرمود: آیا اگر تو به او می گفتی که صد هزار درهم دارم و با او ازدواج می کردی، صدهزار درهم از تو می گرفت؟ گفت: خیر. - . نوادر الراوندی: 47 -

**[ترجمه]

«5»

ب، [قرب الإسناد] ابْنُ طَرِیفٍ عَنِ ابْنِ عُلْوَانَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام قَالَ: کَانَ عَلِیٌّ علیه السلام یَقْضِی فِی الْعِنِّینِ أَنْ یُؤَجَّلُ سَنَةً مِنْ یَوْمِ تُرَافِعُهُ الِامْرَأَةُ(2).

**[ترجمه]قرب الاسناد: امام علی علیه السّلام در خصوص مرد عنین (کسی که توان مجامعت ندارد) حکم می­کرد: از روزی که از زنش شکایت کرده است، (شاید بارور شود) یک سال به او مهلت داده شود - . قرب الاسناد:50 -

**[ترجمه]

«6»

ب، [قرب الإسناد] عَلِیٌّ عَنْ أَخِیهِ قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ خَصِیٍّ دَلَّسَ نَفْسَهُ لِامْرَأَةٍ مَا عَلَیْهِ قَالَ یُوجَعُ ظَهْرُهُ وَ یُفَرَّقُ بَیْنَهُمَا وَ عَلَیْهِ الْمَهْرُ کَامِلًا إِنْ دَخَلَ بِهَا وَ إِنْ لَمْ یَدْخُلْ بِهَا فَعَلَیْهِ نِصْفُ الْمَهْرِ(3).

**[ترجمه]قرب الاسناد: علی بن جعفر از برادرش امام موسی علیه السّلام پرسید: مردی خواجه به نیرنگ زنی را به نکاح در می آورد، حکمش چیست؟ فرمود: شلاق بخورد، اگر دخول کرده باشد، از هم جدا شوند و نصف مهریه را بدهد. - . قرب الاسناد: 180 -

**[ترجمه]

«7»

وَ سَأَلْتُهُ عَنْ عِنِّینٍ دَلَّسَ نَفْسَهُ لِامْرَأَةٍ مَا حَالُهُ قَالَ عَلَیْهِ الْمَهْرُ وَ یُفَرَّقُ بَیْنَهُمَا إِذَا عُلِمَ أَنَّهُ لَا یَأْتِی النِّسَاءَ(4).

**[ترجمه]قرب الاسناد: و نیز از امام موسی بن جعفر علیه السلام درباره مردی پرسیدم که توان مجامعت ندارد و به نیرنگ با زنی ازدواج کرده، چه حکمی دارد؟ فرمود: مهریه بر او واجب است، و اگر معلوم شود که وی نمی­تواند با زنان همبستر شود، باید از هم جدا شوند. - . قرب الاسناد: 180 -

**[ترجمه]

«8»

وَ سَأَلْتُهُ عَنِ امْرَأَةٍ دَلَّسَتْ نَفْسَهَا لِرَجُلٍ وَ هِیَ رَتْقَاءُ قَالَ یُفَرَّقُ بَیْنَهُمَا وَ لَا مَهْرَ لَهَا(5).

**[ترجمه]قرب الاسناد: و نیز از امام پرسیدم، درباره زنی که به نیرنگ خود را به مردی تزویج نموده، در حالی که آلت جنسی ندارد. امام فرمود: از هم جدا می شوند و مهریه هم به زن تعلق نمی گیرد. - . قرب الاسناد: 190 -

**[ترجمه]

«9»

مع، [معانی الأخبار] أَبِی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِدْرِیسَ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنِ الْجَامُورَانِیِّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ یَاسِینَ الضَّرِیرِ أَوْ غَیْرِهِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَی عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ علیهما السلام قَالَ: خَطَبَ رَجُلٌ إِلَی قَوْمٍ فَقَالُوا مَا تِجَارَتُکَ قَالَ أَبِیعُ الدَّوَابَّ فَزَوَّجُوهُ فَإِذَا هُوَ یَبِیعُ السَّنَانِیرَ فَاخْتَصَمُوا إِلَی عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام فَأَجَازَ نِکَاحَهُ وَ قَالَ السَّنَانِیرُ دَوَابُ (6).

**[ترجمه]معانی الاخبار: امام باقر علیه السلام فرمود: مردی نزد قومی برای خواستگاری رفت. گفتند: پیشه­ات چیست؟ گفت: چهار پایان را می فروشم. به او زن دادند، بعد فهمیدند که وی گربه می فروشد. پس به دعوا نزد علی بن ابی طالب علیه السّلام شدند، امام نکاح را جایز شمرد و فرمود: گربه ها چهار پا هستند. - . معانی الاخبار: 413 -

**[ترجمه]

«10»

ضا، [فقه الرضا علیه السلام]: إِذَا تَزَوَّجَ رَجُلٌ فَأَصَابَهُ بَعْدَ ذَلِکَ جُنُونٌ فَیَبْلُغُ بِهِ مَبْلَغاً حَتَّی لَا یَعْرِفَ أَوْقَاتَ الصَّلَاةِ فُرِّقَ بَیْنَهُمَا فَإِنْ عَرَفَ أَوْقَاتَ الصَّلَاةِ فَلْتَصْبِرِ الْمَرْأَةُ مَعَهُ فَقَدِ

ص: 362


1- 1. نوادر الراوندیّ ص 47.
2- 2. قرب الإسناد ص 50.
3- 3. قرب الإسناد ص 108.
4- 4. قرب الإسناد ص 108.
5- 5. قرب الإسناد ص 190.
6- 6. معانی الأخبار ص 413.

ابْتُلِیَتْ وَ إِنْ تَزَوَّجَهَا خَصِیٌّ فَدَلَّسَ نَفْسَهُ لَهَا وَ هِیَ لَا تَعْلَمُ فُرِّقَ بَیْنَهُمَا وَ یُوجَعُ ظَهْرُهُ کَمَا دَلَّسَ نَفْسَهُ وَ عَلَیْهِ نِصْفُ الصَّدَاقِ وَ لَا عِدَّةَ عَلَیْهَا مِنْهُ فَإِنْ رَضِیَتْ بِذَلِکَ لَمْ یُفَرَّقْ مَا بَیْنَهُمَا وَ لَیْسَ لَهَا الْخِیَارُ بَعْدَ ذَلِکَ فَإِنْ تَزَوَّجَهَا عِنِّینٌ وَ هِیَ لَا تَعْلَمُ فَإِنْ أَعْلَمَ أَنَّ فِیهِ عِلَّةً عَلَیْهَا أَنْ تَصْبِرَ حَتَّی یُعَالِجَ نَفْسَهُ سَنَةً فَإِنْ صَلَحَ فَهِیَ امْرَأَتُهُ عَلَی النِّکَاحِ الْأَوَّلِ وَ إِنْ لَمْ یَصْلُحْ فُرِّقَ بَیْنَهُمَا وَ لَهَا نِصْفُ الصَّدَاقِ وَ لَا عِدَّةَ عَلَیْهَا مِنْهُ فَإِنْ رَضِیَتْ لَا یُفَرَّقُ بَیْنَهُمَا وَ لَیْسَ لَهَا خِیَارٌ بَعْدَ ذَلِکَ وَ إِذَا ادَّعَتْ أَنَّهُ لَا یُجَامِعُهَا عِنِّیناً کَانَ أَوْ غَیْرَ عِنِّینٍ فَیَقُولُ الرَّجُلُ إِنَّهُ قَدْ جَامَعَهَا فَعَلَیْهِ الْیَمِینُ وَ عَلَیْهَا الْبَیِّنَةُ لِأَنَّهَا الْمُدَّعِیَةُ وَ إِذَا ادَّعَتْ عَلَیْهِ أَنَّهُ عِنِّینٌ وَ أَنْکَرَ الرَّجُلُ أَنْ یَکُونَ کَذَلِکَ فَإِنَّ الْحُکْمَ فِیهِ أَنْ یَجْلِسَ الرَّجُلُ فِی مَاءٍ بَارِدٍ فَإِنِ اسْتَرْخَی ذَکَرُهُ فَهُوَ عِنِّینٌ وَ إِنْ تَشَنَّجَ فَلَیْسَ بِعِنِّینٍ وَ إِنْ تَزَوَّجَ بِامْرَأَةٍ فَوَجَدَهَا قَرْنَاءَ أَوْ عَفْلَاءَ أَوْ بَرْصَاءَ أَوْ مَجْنُونَةً إِذَا کَانَ بِهَا ظَاهِراً کَانَ لَهُ أَنْ یَرُدَّهَا عَلَی أَهْلِهَا بِغَیْرِ طَلَاقٍ وَ یَرْتَجِعَ الزَّوْجُ عَلَی وَلِیِّهَا مَا أَصْدَقَهَا إِنْ کَانَ أَعْطَاهَا شَیْئاً فَإِنْ لَمْ یَکُنْ أَعْطَاهَا الشَّیْ ءَ فَلَا شَیْ ءَ لَهُ (1).

**[ترجمه]فقه الرضا: اگر مردی ازدواج کند، سپس دچار جنون شود تا حدی که اوقات نماز را نداند، باید از هم جدا شوند. اما اگر اوقات نماز را بشناسد، زن باید صبر کند. و اگر مرد خواجه ای زنی اختیار کند و نیرنگ به کار برده باشد، باید جدا شوند و مرد شلاق بخورد، چرا که فریب کاری کرده و باید نصف مهریه را بدهد، و بر زن عده لازم نیست. حال اگر زن راضی به آن مرد باشد، جدا نمی شوند و پس از آن، دیگر زن چاره ای ندارد. اگر مرد ناباروری زنی را اختیار کند و زن نداند و ناباروری مرد به یک علت بیماری باشد، زن باید صبر کند تا مرد خود را معالجه نماید؛ پس اگر مرد معالجه شد که زن همچنان به همان نکاح قبلی همسر اوست و اگر معالجه نشد، باید جدا شوند و نصف مهریه مال زن است و لازم به عده نگهداشتن نیست. اما اگر زن به همان حالت مرد راضی بود، جدا نمی شوند، ولی پس از آن، دیگر زن چاره ای ندارد.

اگر زن ادعا کرد که شوهرش با او همبستر نمی شود، خواه توان همبستری داشته باشد یا نداشته باشد، ولی مرد می گوید: همبستری کرده، در اینجا مرد باید قسم بخورد و زن باید بیّنه و دلیل بیاورد، زیرا او مدعی است؛ و اگر زن ادعا کرد که مرد ناتوان است و مرد انکار کرد، حکم آن است که مرد در آب سرد بنشیند، اگر آلت او شل شد، ناتوان است و اگر جمع شد، توان جنسی دارد. اگر مرد با زنی ازدواج کرد و دید که آلت زنانه به واسطه استخوان و یا پاره گوشتی مسدود است و یا زن مجنون است و یا برص دارد، زن را بدون نیاز به طلاق، به خانواده اش بر می­گرداند. شوهر نزد ولیّ زن می رود و اگر چیزی داده باشد، پس می گیرد، و اگر چیزی نداده باشد که هیچ. - . فقه الرضا علیه السلام: 31 -

**[ترجمه]

«11»

ین، [کتاب حسین بن سعید] و النوادر زُرْعَةُ عَنْ سَمَاعَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: أَنَّ خَصِیّاً دَلَّسَ نَفْسَهُ عَلَی امْرَأَةٍ قَالَ یُفَرَّقُ بَیْنَهُمَا وَ یُؤْخَذُ مِنْهُ صَدَاقُهَا وَ یُوجَعُ ظَهْرُهُ (2).

**[ترجمه]کتاب حسین بن سعید و النوادر: امام صادق علیه السّلام در خصوص مرد خواجه ای که به نیرنگ و فریب با زنی ازدواج کرده بود فرمود: باید از هم جدا شوند، مرد شلاق بخورد و مهریه زن گرفته شود. - . نوادر احمد بن محمد: 64 -

**[ترجمه]

«12»

ین، [کتاب حسین بن سعید] و النوادر النَّضْرُ عَنْ عَاصِمٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ قَیْسٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: قَضَی أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فِی الْمَرْأَةِ إِذَا انْتَمَتْ إِلَی قَوْمٍ وَ أَخْبَرَتْ أَنَّهَا مِنْهُمْ وَ هِیَ کَاذِبَةٌ وَ ادَّعَتْ أَنَّهَا حُرَّةٌ فَتَزَوَّجَتْ أَنَّهَا تُرَدُّ إِلَی أَرْبَابِهَا وَ یَطْلُبُ زَوْجُهَا مَالَهُ الَّذِی أَصْدَقَهَا وَ لَا حَقَّ لَهَا فِی عُنُقِهِ وَ مَا وَلَدَتْ مِنْ وَلَدٍ فَهُمْ عَبِیدٌ(3).

**[ترجمه]کتاب حسین بن سعید و النوادر: امام محمد باقر علیه السّلام فرمودند: امیر مؤمنان علی علیه السّلام در خصوص زنی که خود را منسوب به قبیله ای کرده و ادعا می کرد زنی آزاد و از آن قبیله است، در حالی که دروغ می گفت و با این کار ازدواج کرده بود، فرمود: این زن به اربابش باز گردانده می شود و همسرش نیز مال خود را باز پس می­گیرد و زن دیگر حقی به گردن مرد ندارد و اگر فرزندی به دنیا آورده، غلام محسوب می شود. - . نوادر احمد بن محمد: 64 -

**[ترجمه]

«13»

ین، [کتاب حسین بن سعید] و النوادر صَفْوَانُ بْنُ یَحْیَی عَنِ الْعَلَاءِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَحَدِهِمَا علیهما السلام قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ امْرَأَةٍ حُرَّةٍ تَزَوَّجَتْ رَجُلًا مَمْلُوکاً عَلَی أَنَّهُ حُرٌّ فَعَلِمَتْ بَعْدُ أَنَّهُ

ص: 363


1- 1. فقه الرضا: ص 31.
2- 2. نوادر أحمد بن محمّد بن عیسی ص 64.
3- 3. نوادر أحمد بن محمّد بن عیسی ص 64.

مَمْلُوکٌ قَالَ هِیَ أَمْلَکُ بِنَفْسِهَا فَإِنْ کَانَ دَخَلَ بِهَا فَلَهَا الصَّدَاقُ وَ إِنْ لَمْ یَدْخُلْ بِهَا فَلَا شَیْ ءَ لَهَا وَ إِنْ عَلِمَتْ هو [هِیَ] وَ دَخَلَ بِهَا بَعْدَ مَا عَلِمَتْ أَنَّهُ مَمْلُوکٌ فَلَا خِیَارَ لَهَا(1).

**[ترجمه]کتاب حسین بن سعید و النوادر: محمد بن مسلم از امام باقر یا امام صادق علیهما السلام روایت کند و گوید: زنی آزاد با مردی مملوک، به این حساب که او هم آزاد است ازدواج کرد و بعد فهمید که مرد مملوک است. امام فرمود: او (زن) بر خود مالک­تر است؛ پس اگر دخول کرده باشد، مهریه برای زن لازم است، و اگر دخول نکرده باشد، مهریه ای برای او نیست. اما اگر زن نسبت به مملوک بودن مرد آگاه شده باشد و دخول شده باشد، دیگر حق انتخاب ندارد. - . نوادر احمد بن محمد: 65 -

**[ترجمه]

«14»

ین، [کتاب حسین بن سعید] و النوادر النَّضْرُ عَنْ عَاصِمٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ قَیْسٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: قَضَی أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فِی امْرَأَةٍ حُرَّةٍ دَلَّسَ عَلَیْهَا عَبْدٌ فَنَکَحَهَا وَ لَا تَعْلَمُ أَنَّهُ عَبْدٌ بِالتَّفْرِقَةِ بَیْنَهُمَا إِنْ شَاءَتِ الْمَرْأَةُ(2).

**[ترجمه]کتاب حسین بن سعید و النوادر: امام باقر علیه السّلام فرمود: امام علی علیه السّلام در خصوص زن آزادی که غلامی او را فریب داده بود و او را به عقد خود در آورده بود، در حالی که زن نمی دانست او غلام است، فرمود: اگر زن بخواهد، باید جدا شوند. - . نوادر احمد بن محمد: 65 -

**[ترجمه]

«15»

ین، [کتاب حسین بن سعید] و النوادر أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ دَاوُدَ بْنِ سِرْحَانَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: فِی رَجُلٍ دَلَّسَتْهُ امْرَأَةٌ أَمْرَهَا لَا یَعْلَمُ دَخِیلَةَ أَمْرِهَا فَوَجَدَهَا قَدْ دَلَّسَتْ عَیْباً هُوَ بِهَا فَقَضَی أَنْ یَأْخُذَ مِنْهَا الْمَهْرَ وَ لَا یَکُونَ لَهَا عَلَی زَوْجِهَا شَیْ ءٌ(3).

**[ترجمه]کتاب حسین بن سعید و النوادر: امام صادق علیه السّلام در خصوص زنی که عیب خود را پنهان کرده بود و خود را به عقد مردی در آورده بود، و آن مرد فهمید که زن عیبی را پنهان ساخته، حکم فرمود: مهریه از زن گرفته شود و زن هیچ حقی بر شوهر ندارد. - . نوادر احمد بن محمد: 65 -

**[ترجمه]

«16»

ین، [کتاب حسین بن سعید] و النوادر عَلِیُّ بْنُ النُّعْمَانِ عَنْ أَبِی الصَّبَّاحِ الْکِنَانِیِّ وَ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنِ الْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: مِثْلَهُ (4).

**[ترجمه]کتاب حسین بن سعید و النوادر: ابن أبی عمیر از حماد و او از حلبی و از امام صادق علیه السّلام مانند این حدیث را نقل کرده اند. - . نوادر احمد بن محمد: 65 -

**[ترجمه]

«17»

ین، [کتاب حسین بن سعید] و النوادر صَفْوَانُ عَنِ الْعَلَاءِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ قَیْسٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: الْعِنِّینُ یُتَرَبَّصُ بِهِ سَنَةً ثُمَّ إِنْ شَاءَتِ الْمَرْأَةُ تَزَوَّجَتْ وَ إِنْ شَاءَتْ أَقَامَتْ (5).

**[ترجمه]کتاب حسین بن سعید و النوادر: امام باقر علیه السّلام فرمودند: اگر مردی توان مجامعت ندارد، یک سال به او مهلت داده می شود، سپس اگر زن بخواهد، با کسی دیگر ازدواج می کند و اگر نخواهد، در کنار مرد می ماند. - . نوادر احمد بن محمد: 65 -

**[ترجمه]

«18»

ین، [کتاب حسین بن سعید] و النوادر ابْنُ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ عَنِ الْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: فِی الرَّجُلِ یَتَزَوَّجُ إِلَی قَوْمِهِ فَإِذَا امْرَأَتُهُ عَوْرَاءُ وَ لَمْ یُبَیِّنُوا بِهِ قَالَ لَا یُرَدُّ إِنَّمَا یُرَدُّ النِّکَاحُ مِنَ الْبَرَصِ وَ الْجُذَامِ وَ الْجُنُونِ وَ الْعَفَلِ قُلْتُ أَ رَأَیْتَ إِنْ کَانَ دَخَلَ بِهَا کَیْفَ یَصْنَعُ بِمَهْرِهَا قَالَ لَهَا الْمَهْرُ بِمَا اسْتَحَلَّ مِنْ فَرْجِهَا وَ یَغْرَمُ وَلِیُّهَا الَّذِی أَنْکَحَهَا مِثْلَ مَا سَاقَ لَهَا(6).

**[ترجمه]کتاب حسین بن سعید و النوادر: الحلبی از امام صادق علیه السّلام روایت کند که امام در خصوص مردی که از قومش ازدواج کرده و متوجه می شود که چشم همسرش چپ است و خانواده اش از مرد پنهان کرده اند، فرمود: مرد نمی­تواند به خاطر این عیب، زن را بر گرداند، و نکاح زمانی قابل برگشت است که زن برص یا جذام داشته باشد، یا مجنون باشد و یا فرجش مسدود باشد. عرض کردم: نظرتان در باره مهریه زن، اگر مرد دخول کرده باشد، چیست؟ فرمود: برای زن مهریه به خاطر فرجش که حلال شده، لازم است، اما ولیّ زن باید به همان اندازه که شوهرش به عنوان مهریه پرداخته، به شوهر غرامت دهد. - . نوادر احمد بن محمد: 65 -

**[ترجمه]

«19»

ین، [کتاب حسین بن سعید] و النوادر الْقَاسِمُ عَنِ ابْنِ أَبَانٍ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنْ رَجُلٍ تَزَوَّجَ امْرَأَةً قَدْ کَانَتْ زَنَتْ قَالَ إِنْ شَاءَ زَوْجُهَا أَخَذَ الصَّدَاقَ مِمَّنْ زَوَّجَهَا وَ لَهَا الصَّدَاقُ بِمَا اسْتَحَلَّ مِنْ فَرْجِهَا وَ إِنْ شَاءَ تَرَکَهَا(7).

**[ترجمه]کتاب حسین بن سعید و النوادر: عبدالرحمن بن أبی عبدالله گوید: از امام صادق علیه السّلام پرسیدم: مردی با زنی که زنا کرده بود ازدواج می کند. فرمود: اگر شوهر بخواهد، صداق را از کسی که زن را به نکاح او در آورده، بازپس می گیرد، اما صداق زن به خاطر فرجش که حلال شده، پا برجاست؛ و اگر بخواهد، می­تواند زن را ترک کند. - . نوادر احمد بن محمد: 65 -

**[ترجمه]

«20»

ین، [کتاب حسین بن سعید] و النوادر عَنِ ابْنِ النُّعْمَانِ عَنْ أَبِی الصَّبَّاحِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ:

ص: 364


1- 1. نفس المصدر ص 64.
2- 2. نفس المصدر ص 65.
3- 3. نفس المصدر ص 65.
4- 4. نفس المصدر ص 65.
5- 5. نفس المصدر ص 65.
6- 6. نفس المصدر ص 65.
7- 7. نفس المصدر ص 65.

سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ تَزَوَّجَ امْرَأَةً فَأُتِیَ بِهَا عَمْیَاءَ أَوْ بَرْصَاءَ أَوْ عَرْجَاءَ قَالَ تُرَدُّ عَلَی مَنْ دَلَّسَهَا وَ یُرَدُّ عَلَی زَوْجِهَا مَهْرُهَا الَّذِی لَهُ وَ یَکُونُ لَهَا الْمَهْرُ عَلَی وَلِیِّهَا فَإِنْ کَانَتْ بِهَا زَمَانَةٌ لَا یَرَاهَا الرِّجَالُ أُجِیزَتْ شَهَادَةُ النِّسَاءِ عَلَیْهَا(1).

**[ترجمه]کتاب حسین بن سعید و النوادر: امام صادق علیه السّلام در خصوص مردی که با زنی ازدواج می کند، ولی وقتی با او همبستر می شود، می بیند زن نابینا است یا برص دارد یا فلج است، فرمود: زن معیوب به کسی که نیرنگ به کار بسته باز می گردد و مهریه به شوهر برگشت داده می شود و مهریه زن بر عهده ولیّ اوست؛ و اگر عیبی داشته باشد که مردان نمی­توانند ببینند، شهادت زنان در این عیب جایز است. - . نوادر احمد بن محمد: 65 -

**[ترجمه]

«21»

ین، [کتاب حسین بن سعید] و النوادر فَضَالَةُ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ بُرَیْدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: فِی کِتَابِ عَلِیٍّ امْرَأَةٌ زَوَّجَهَا رَجُلٌ وَ لَهَا عَیْبٌ دَلَّسَتْ بِهِ وَ لَمْ یُبَیِّنْ ذَلِکَ لِزَوْجِهَا فَإِنَّهُ یَکُونُ لَهَا الصَّدَاقُ بِمَا اسْتَحَلَّ مِنْ فَرْجِهَا وَ یَکُونُ الَّذِی سَاقَ الرَّجُلُ إِلَیْهَا عَلَی الَّذِی زَوَّجَهَا وَ لَمْ یُبَیِّنْ (2).

**[ترجمه]کتاب حسین بن سعید و النوادر: امام باقر علیه السّلام فرمودند: در کتاب علی علیه السلام، در خصوص زنی که عیبی داشت و آن را با نیرنگ مخفی ساخته بود و به عقد مردی در آمده بود و آن عیب را ظاهر نکرده بود، چنین آمده: مهریه برای زن به خاطر فرجش که حلال شده، محفوظ است و مهریه ای را که شوهر مقرر نموده است، بر عهده آن کسی است که زن را به ازدواج شوهرش در آورده و عیب زن را مخفی داشته است. - . نوادر احمد بن محمد: 65 -

**[ترجمه]

«22»

ین، [کتاب حسین بن سعید] و النوادر فَضَالَةُ عَنْ رِفَاعَةَ بْنِ مُوسَی قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الْمَحْدُودَةِ قَالَ لَا یُفَرَّقُ بَیْنَهُمَا یَتَرَادَّانِ النِّکَاحَ قَالَ وَ لَمْ یَقْضِ عَلِیٌّ علیه السلام فِی هَذِهِ وَ لَکِنْ بَلَغَنِی فِی امْرَأَةٍ بَرْصَاءَ أَنَّهُ یُفَرِّقُ بَیْنَهُمَا وَ یَجْعَلُ الْمَهْرَ عَلَی وَلِیِّهَا لِأَنَّهُ دَلَّسَهَا(3).

**[ترجمه]کتاب حسین بن سعید و النوادر: رفاعة بن موسی گوید: از امام علیه السّلام در خصوص زنی که حد خورده (زنا کرده) و بعد به ازدواج شخصی در آمده، فرمودند: با بازگرداندن نکاح، میان آنها جدایی افکنده نمی­شود. و نیز فرمودند: حضرت علی علیه السّلام در این خصوص حکمی ندارد، اما در خصوص زنی که برص داشت، ایشان میان آنها جدایی انداخت و مهریه هم بر عهده کسی است که عیب زن را پنهان داشته و او را به ازدواج شوهرش در آورده. - . نوادر احمد بن محمد: 65 -

کتاب حسین بن سعید و النوادر: حلبی گوید: از امام صادق علیه السّلام پرسیدم ؛ زنی از طریق زنا بچه ای به دنیا آورده اما جز ولیّ او کسی خبر ندارد، آیا صحیح است که ولی این زن او را شوهر دهد، در حالی که زن را توبه کار ببیند یا اینکه کار نیکویی انجام دهد؟ امام فرمودند: اگر این مطلب را به شوهر نگوید و بعد ها شوهر بفهمد، می تواند صداقی را که به زن داده، از پدر یا ولیّ زن

**[ترجمه]

«23»

ین، [کتاب حسین بن سعید] و النوادر ابْنُ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنِ الْحَلَبِیِّ قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الْمَرْأَةِ تَلِدُ مِنَ الزِّنَا وَ لَا یَعْلَمُ ذَلِکَ إِلَّا وَلِیُّهَا یَصْلُحُ لَهُ أَنْ یُزَوِّجَهَا یَسْکُتُ عَلَی ذَلِکَ إِذَا کَانَ قَدْ رَأَی مِنْهَا تَوْبَةً أَوْ مَعْرُوفاً قَالَ إِذَا لَمْ یُذْکَرْ ذَلِکَ لِزَوْجِهَا ثُمَّ عَلِمَ بَعْدَ ذَلِکَ فَشَاءَ أَنْ یَأْخُذَ صَدَاقَهَا مِنْ وَلِیِّهَا بِمَا دَلَّسَ لَهُ کَانَ ذَلِکَ لَهُ عَلَی وَلِیِّهَا وَ کَانَ الصَّدَاقُ الَّذِی أَخَذَتْ مِنْهُ لَهَا وَ لَا سَبِیلَ لَهُ عَلَیْهَا بِمَا اسْتَحَلَّ مِنْ فَرْجِهَا وَ إِنْ شَاءَ زَوْجُهَا أَنْ یُمْسِکَهَا فَلَا بَأْسَ (4).

**[ترجمه]به خاطر تدلیسی که انجام داده بگیرد و مهریه بر عهده ولیّ زن است. اما صداقی که زن گرفته، مال خود اوست، به خاطر فرجش که حلال شده، و اگر مرد بخواهد زن را نگه ­دارد، اشکالی ندارد. - . نوادر احمد بن محمد: 65 -

**[ترجمه]

«24»

ین، [کتاب حسین بن سعید] و النوادر عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنِ الْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: فِی رَجُلٍ أَتَی قَوْماً فَخَطَبَ إِلَیْهِمْ فَقَالَ أَنَا فُلَانُ بْنُ فُلَانٍ مِنْ بَنِی فُلَانٍ فَوُجِدَ ذَلِکَ عَلَی غَیْرِ مَا أَوْمَأَ قَالَ إِنَّ عَلِیّاً قَضَی فِی رَجُلٍ لَهُ ابْنَتَانِ إِحْدَاهُمَا لِمَهِیرَةٍ وَ الْأُخْرَی لِأُمِّ وَلَدٍ فَزَوَّجَ ابْنَةَ الْمَهِیرَةِ فَلَمَّا کَانَ لَیْلَةُ الْبِنَاءِ أَدْخَلَ عَلَیْهِ ابْنَةَ أُمِّ الْوَلَدِ فَوَقَعَ عَلَیْهَا قَالَ یُرَدُّ عَلَیْهِ امْرَأَتُهُ الَّتِی کَانَ تَزَوَّجَهَا وَ تُرَدُّ هَذِهِ عَلَی أَبِیهَا وَ یَکُونُ مَهْرُهَا عَلَی أَبِیهَا.

ص: 365


1- 1. نفس المصدر ص 65.
2- 2. نفس المصدر ص 65.
3- 3. نفس المصدر ص 65.
4- 4. نفس المصدر ص 65.

وَ قَالَ فِی رَجُلٍ تَزَوَّجَ امْرَأَةً بَرْصَاءَ أَوْ عَمْیَاءَ أَوْ عَرْجَاءَ قَالَ تُرَدُّ عَلَی وَلِیِّهَا وَ یُرَدُّ عَلَی زَوْجِهَا مَهْرُهَا الَّذِی زَوَّجَهَا عَلَیْهِ قَالَ وَ إِنْ کَانَ بِهَا مَا لَا یَرَاهُ الرِّجَالُ جَازَتْ شَهَادَةُ النِّسَاءِ عَلَیْهَا(1).

**[ترجمه]کتاب حسین بن سعید و النوادر: امام صادق علیه السّلام در خصوص مردی که برای خواستگاری نزد قومی رفته و (به دروغ) می­گوید: من فلان بن فلان از قبیله فلان هستم، ولی بعداً مشخص شد که وی فلان شخص از فلان قبیله نبوده، فرمودند: امام علی علیه السّلام در خصوص مردی که دو دختر داشت، دختری از زنی آزاده و دیگری کنیز زاده و دختر اصیل را به ازدواج مردی در آورد ولی در شب زفاف دختر کنیز را برای شوهر فرستاد و شوهر با او همبستر شد، حکم نمودند: دختر آزاد به شوهر داده شود، دختر کنیز هم به پدرش برگردانده شود و مهریه او هم بر عهده پدرش است. و نیز در خصوص مردی که با زن نابینا و چلاق یا برص دار ازدواج کرده بود، فرمودند: این زن به نزد ولیّ او برگردانده می­شود، مهریه هم توسط ولیّ زن به شوهر پرداخت می­شود؛ و فرمودند: و اگر زن عیبی داشت که مردان مجاز به رؤیت نیستند، شهادت زنان در این خصوص جایز است. - . نوادر احمد بن محمد: 65 -

**[ترجمه]

«25»

ین، [کتاب حسین بن سعید] و النوادر مُحَمَّدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سَمَاعَةَ عَنْ عَبْدِ الْحَمِیدِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: تُرَدُّ الْبَرْصَاءُ وَ الْعَرْجَاءُ وَ الْعَمْیَاءُ(2).

**[ترجمه]کتاب حسین بن سعید و النوادر: امام محمد باقر علیه السّلام فرمودند: زنی که برص دارد یا چلاق و نابینا است، برگردانده می شود. - . نوادر احمد بن محمد: 65 -

**[ترجمه]

«26»

ین، [کتاب حسین بن سعید] و النوادر مُحَمَّدُ بْنُ الْفُضَیْلِ عَنْ أَبِی الصَّبَّاحِ الْکِنَانِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: إِذَا تَزَوَّجَ الرَّجُلُ الْمَرْأَةَ وَ هُوَ لَا یَقْدِرُ عَلَی النِّسَاءِ أُجِّلَ سَنَةً حَتَّی یُعَالِجَ نَفْسَهُ قَالَ وَ سَأَلْتُهُ عَنِ امْرَأَةٍ ابْتُلِیَ زَوْجُهَا فَلَا یَقْدِرُ عَلَی الْجِمَاعِ الْبَتَّةَ تُفَارِقُهُ قَالَ نَعَمْ إِنْ شَاءَتْ (3).

**[ترجمه]کتاب حسین بن سعید و النوادر: امام صادق علیه السّلام فرمودند: اگر مردی با زنی ازدواج کند و توانایی همبستری نداشته باشد، یک سال به او مهلت داده می شود تا خود را معالجه کند. و نیز در خصوص مردی که دچار بیماری شده و قدرت جماع ندارد، فرمودند: اگر زن بخواهد، می تواند از شوهرش جدا شود. - . نوادر احمد بن محمد: 65 -

**[ترجمه]

«27»

کش، [رجال الکشی] مُحَمَّدُ بْنُ مَسْعُودٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ نُصَیْرٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ یُونُسَ عَنِ ابْنِ مُسْکَانَ: أَنَّهُ کَتَبَ إِلَی الصَّادِقِ علیه السلام مَعَ إِبْرَاهِیمَ بْنِ مَیْمُونٍ یَسْأَلُهُ عَنْ خَصِیٍّ دَلَّسَ نَفْسَهُ عَلَی امْرَأَةٍ قَالَ یُفَرَّقُ بَیْنَهُمَا وَ یُوجَعُ ظَهْرُهُ (4).

**[ترجمه]رجال الکشی: ابن مسکان گوید: برای امام صادق علیه السّلام نامه­ای نگاشتم، در خصوص مردی خواجه که عیب خود را پنهان ساخته بود و زنی را به نکاح خود در آورده بود. امام در جواب فرمودند: باید از هم جدا شوند و مرد هم شلاق بخورد. - . رجال الکشی: 327 -

**[ترجمه]

«28»

مِنْ کِتَابِ صَفْوَةِ الْأَخْبَارِ،: قَضَی أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فِی رَجُلٍ ادَّعَتِ امْرَأَتُهُ أَنَّهُ عِنِّینٌ فَأَنْکَرَ الزَّوْجُ ذَلِکَ فَأَمَرَ النِّسَاءَ أَنْ یَحْشُونَ فَرْجَ الِامْرَأَةِ بِالْخَلُوقِ وَ لَمْ یَعْلَمْ زَوْجُهَا بِذَلِکَ ثُمَّ قَالَ لِزَوْجِهَا ائْتِهَا فَإِنْ تَلَطَّخَ الذَّکَرُ بِالْخَلُوقِ فَلَیْسَ بِعِنِّینٍ.

ص: 366


1- 1. نفس المصدر ص 65.
2- 2. نفس المصدر ص 65.
3- 3. نفس المصدر ص 65.
4- 4. رجال الکشّیّ ص 327 طبع النجف.

**[ترجمه]کتاب صفوه الأخبار: امیرالمؤمنین علیه السّلام در خصوص زنی که ادعا می کرد شوهرش توان همبستری ندارد، در حالی که مرد این مطلب را انکار می کرد، امر فرمودند: زنان درون آلت زن را با ماده ای زعفرانی رنگ پر کنند، در حالی که شوهرش از این موضوع خبر نداشت، سپس به شوهر گفت: بر زن دخول کن. اگر آلت مرد به رنگ زعفرانی آغشته شود، ناتوان نیست .

**[ترجمه]

باب 19 جوامع محرمات النکاح و عللها

الآیات

النساء: حُرِّمَتْ عَلَیْکُمْ أُمَّهاتُکُمْ وَ بَناتُکُمْ وَ أَخَواتُکُمْ وَ عَمَّاتُکُمْ وَ خالاتُکُمْ وَ بَناتُ الْأَخِ وَ بَناتُ الْأُخْتِ وَ أُمَّهاتُکُمُ اللَّاتِی أَرْضَعْنَکُمْ وَ أَخَواتُکُمْ مِنَ الرَّضاعَةِ وَ أُمَّهاتُ نِسائِکُمْ وَ رَبائِبُکُمُ اللَّاتِی فِی حُجُورِکُمْ مِنْ نِسائِکُمُ اللَّاتِی دَخَلْتُمْ بِهِنَّ فَإِنْ لَمْ تَکُونُوا دَخَلْتُمْ بِهِنَّ فَلا جُناحَ عَلَیْکُمْ وَ حَلائِلُ أَبْنائِکُمُ الَّذِینَ مِنْ أَصْلابِکُمْ وَ أَنْ تَجْمَعُوا بَیْنَ الْأُخْتَیْنِ إِلَّا ما قَدْ سَلَفَ إِنَّ اللَّهَ کانَ غَفُوراً رَحِیماً وَ الْمُحْصَناتُ مِنَ النِّساءِ إِلَّا ما مَلَکَتْ أَیْمانُکُمْ کِتابَ اللَّهِ عَلَیْکُمْ وَ أُحِلَّ لَکُمْ ما وَراءَ ذلِکُمْ أَنْ تَبْتَغُوا بِأَمْوالِکُمْ مُحْصِنِینَ غَیْرَ مُسافِحِینَ (1).

lt;meta info="- «حُرِّمَتْ عَلَیْکُمْ أُمَّهاتُکُمْ وَ بَناتُکُمْ وَ أَخَواتُکُمْ وَ عَمَّاتُکُمْ وَ خالاتُکُمْ وَ بَناتُ الْأَخِ وَ بَناتُ الْأُخْتِ وَ أُمَّهاتُکُمُ اللاَّتی أَرْضَعْنَکُمْ وَ أَخَواتُکُمْ مِنَ الرَّضاعَةِ وَ أُمَّهاتُ نِسائِکُمْ وَ رَبائِبُکُمُ اللاَّتی فی حُجُورِکُمْ مِنْ نِسائِکُمُ اللاَّتی دَخَلْتُمْ بِهِنَّ فَإِنْ لَمْ تَکُونُوا دَخَلْتُمْ بِهِنَّ فَلا جُناحَ عَلَیْکُمْ وَ حَلائِلُ أَبْنائِکُمُ الَّذینَ مِنْ أَصْلابِکُمْ وَ أَنْ تَجْمَعُوا بَیْنَ الْأُخْتَیْنِ إِلاَّ ما قَدْ سَلَفَ إِنَّ اللَّهَ کانَ غَفُوراً رَحیماً، وَ الْمُحْصَناتُ مِنَ النِّساءِ إِلاَّ ما مَلَکَتْ أَیْمانُکُمْ کِتابَ اللَّهِ عَلَیْکُمْ وَ أُحِلَّ لَکُمْ ما وَراءَ ذلِکُمْ أَنْ تَبْتَغُوا بِأَمْوالِکُمْ مُحْصِنین» - . النساء/ 24-23 -

{[نکاح اینان] بر شما حرام شده است: مادرانتان، و دخترانتان، و خواهرانتان، و عمّه هایتان، و خاله هایتان، و دختران برادر، و دختران خواهر، و مادرهایتان که به شما شیر داده اند، و خواهران رضاعی شما، و مادران زنانتان، و دختران همسرانتان که [آنها دختران] در دامان شما پرورش یافته اند و با آن همسران همبستر شده اید - پس اگر با آنها همبستر نشده اید، بر شما گناهی نیست [که با دخترانشان ازدواج کنید]- و زنان پسرانتان که از پشت خودتان هستند، و جمع دو خواهر با همدیگر - مگر آنچه که در گذشته رخ داده باشد- که خداوند آمرزنده مهربان است. و زنانِ شوهردار [نیز بر شما حرام شده است] به استثنای زنانی که مالک آنان شده اید؛ [این] فریضه الهی است که بر شما مقرر گردیده است. و غیر از این [زنانِ نامبرده]، برای شما حلال است.}

**[ترجمه]

الأخبار

«1»

ل، [الخصال] الْحَسَنُ بْنُ حَمْزَةَ الْعَلَوِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَزْدَادَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ سَهْلِ بْنِ صَالِحٍ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَنْ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ علیهما السلام قَالَ: سُئِلَ أَبِی علیه السلام عَمَّا حَرَّمَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مِنَ الْفُرُوجِ فِی الْقُرْآنِ وَ عَمَّا حَرَّمَهُ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فِی سُنَّتِهِ فَقَالَ الَّذِی حَرَّمَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ أَرْبَعَةٌ وَ ثَلَاثُونَ وَجْهاً سَبْعَةَ عَشَرَ فِی الْقُرْآنِ وَ سَبْعَةَ عَشَرَ فِی السُّنَّةِ فَأَمَّا الَّتِی فِی الْقُرْآنِ فَالزِّنَا قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَ وَ لا تَقْرَبُوا الزِّنی وَ نِکَاحُ امْرَأَةِ الْأَبِ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَ وَ لا تَنْکِحُوا ما نَکَحَ آباؤُکُمْ مِنَ النِّساءِ وَ أُمَّهاتُکُمْ وَ بَناتُکُمْ وَ أَخَواتُکُمْ وَ عَمَّاتُکُمْ وَ خالاتُکُمْ وَ بَناتُ الْأَخِ وَ بَناتُ الْأُخْتِ وَ أُمَّهاتُکُمُ اللَّاتِی أَرْضَعْنَکُمْ وَ أَخَواتُکُمْ مِنَ الرَّضاعَةِ وَ أُمَّهاتُ نِسائِکُمْ وَ رَبائِبُکُمُ اللَّاتِی فِی حُجُورِکُمْ مِنْ نِسائِکُمُ اللَّاتِی دَخَلْتُمْ بِهِنَّ فَإِنْ لَمْ تَکُونُوا دَخَلْتُمْ بِهِنَّ فَلا جُناحَ عَلَیْکُمْ وَ حَلائِلُ أَبْنائِکُمُ الَّذِینَ مِنْ أَصْلابِکُمْ وَ أَنْ تَجْمَعُوا بَیْنَ الْأُخْتَیْنِ وَ الْحَائِضُ حَتَّی تَطْهُرَ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَ وَ لا تَقْرَبُوهُنَّ حَتَّی یَطْهُرْنَ.

ص: 367


1- 1. سورة النساء الآیات: 23- 24.

وَ النِّکَاحُ فِی الِاعْتِکَافِ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَ وَ لا تُبَاشِرُوهُنَّ وَ أَنْتُمْ عاکِفُونَ فِی الْمَساجِدِ وَ أَمَّا الَّتِی فِی السُّنَّةِ فَالْمُوَاقَعَةُ فِی شَهْرِ رَمَضَانَ نَهَاراً وَ تَزْوِیجُ الْمُلَاعَنَةِ بَعْدَ اللِّعَانِ وَ التَّزْوِیجُ فِی الْعِدَّةِ وَ الْمُوَاقَعَةُ فِی الْإِحْرَامِ وَ الْمُحْرِمُ یَتَزَوَّجُ أَوْ یُزَوِّجُ وَ الْمُظَاهِرُ قَبْلَ أَنْ یُکَفِّرَ وَ تَزْوِیجُ الْمُشْرِکَةِ وَ تَزْوِیجُ الرَّجُلِ امْرَأَةً قَدْ طَلَّقَهَا لِلْعِدَّةِ تِسْعَ تَطْلِیقَاتٍ وَ تَزْوِیجُ الْأَمَةِ عَلَی الْحُرَّةِ وَ تَزْوِیجُ الذِّمِّیَّةِ عَلَی الْمُسْلِمَةِ وَ تَزْوِیجُ الْمَرْأَةِ عَلَی عَمَّتِهَا أَوْ خَالَتِهَا وَ تَزْوِیجُ الْأَمَةِ مِنْ غَیْرِ إِذْنِ مَوْلَاهَا وَ تَزْوِیجُ الْأَمَةِ لِمَنْ یَقْدِرُ عَلَی تَزْوِیجِ الْحُرَّةِ وَ الْجَارِیَةِ مِنَ السَّبْیِ قَبْلَ الْقِسْمَةِ وَ الْجَارِیَةِ الْمُشْرِکَةِ وَ الْجَارِیَةِ الْمُشْتَرَاةِ قَبْلَ أَنْ یَسْتَبْرِئَهَا وَ الْمُکَاتَبَةِ الَّتِی قَدْ أَدَّتْ بَعْضَ الْمُکَاتَبَةِ(1).

**[ترجمه]الخصال: امام موسی بن جعفر علیه السّلام فرمود: از پدرم درباره کسانی که خداوند ازدواج آنها را ممنوع ساخته و یا پیامبر خدا صلی الله علیه و آله ازدواج با آنها را ممنوع ساخته است، سؤال شد. فرمودند: آنچه را خداوند ممنوع ساخته، سی و چهار شخص اند که هفده تای آن در قرآن و هفده تای آن در سنت است. اما آنچه در قرآن آمده: زنی که زنا کرده است که خداوند فرموده {و به زنا نزدیک مشوید.} و نیز ازدواج با زن پدر که خداوند فرموده: {و با زنانی که پدرانتان به ازدواج خود درآورده اند، نکاح مکنید.}

و نیز زن حائض و خداوند فرموده: {از تو در باره عادت ماهانه [زنان] می پرسند، بگو: «آن، رنجی است. پس هنگام عادت ماهانه، از [آمیزش با] زنان کناره گیری کنید، و به آنان نزدیک نشوید تا پاک شوند. پس چون پاک شدند، از همان جا که خدا به شما فرمان داده است، با آنان آمیزش کنید.» خداوند توبه کاران و پاکیزگان را دوست می دارد.} و از ازدواج در هنگام اعتکاف {و در حالی که در مساجد معتکف هستید.} و اما آنچه که در سنت نبوی آمده: همبستری در ماه رمضان به هنگام روز. و ازدواج مرد با زنی که مورد لعنت و نفرین قرارش داده. ازدواج با کسی که در عده است. همبستری در حالت احرام، چه ازدواج کند یا دخترش را به ازدواج کسی در آورد. ازدواج با زنی که به او گفته [تو بر من همچون پشت مادرم هستی] قبل از اینکه کفاره دهد و با زن مشرک و ازدواج مرد با زنی که نه باره طلاقش داده، ازدواج با کنیز در حالتی که زن آزاد را در نکاح دارد؛ و ازدواج با کافر ذمی در حالی که زن مسلمان دارد؛ و ازدواج با زنی که عمه اش یا خاله اش را در نکاح دارد؛ ازدواج با کنیز بدون اجاره مولایش. ازدواج با کنیز برای کسی که توان ازدواج با زن آزاده را دارد. ازدواج با کنیزان به اسارت درآمده، پیش از تقسیم کردن آنها و نیز ازدواج با کنیز مشرک؛ و ازدواج با کنیز قبل از اینکه او را استبراء کند (یک حیض کامل ببیند)؛ و ازدواج با کنیز مُکاتَب (قیمتش را به اقساط به صاحبش می­پردازد) و آن کنیز قسمتی از بهای آزادی خود را پرداخت نموده است. - . الخصال 2: 310 -

**[ترجمه]

«2»

ج، [الإحتجاج]: سَأَلَ الزِّنْدِیقُ فِیمَا سَأَلَ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام لِمَ حَرَّمَ اللَّهُ الزِّنَا قَالَ لِمَا فِیهِ مِنَ الْفَسَادِ وَ ذَهَابِ الْمَوَارِیثِ وَ انْقِطَاعِ الْأَنْسَابِ لَا تَعْلَمُ الْمَرْأَةُ فِی الزِّنَا مَنْ أَحْبَلَهَا وَ لَا الْمَوْلُودُ یَعْلَمُ مَنْ أَبُوهُ وَ لَا أَرْحَامٌ مَوْصُولَةً وَ لَا قَرَابَةٌ مَعْرُوفَةً قَالَ فَلِمَ حَرَّمَ اللِّوَاطَ قَالَ مِنْ أَجْلِ أَنَّهُ لَوْ کَانَ إِتْیَانُ الْغُلَامِ حَلَالًا لَاسْتَغْنَی الرِّجَالُ مِنَ النِّسَاءِ وَ کَانَ فِیهِ قَطْعُ النَّسْلِ وَ تَعْطِیلُ الْفُرُوجِ وَ کَانَ فِی إِجَازَةِ ذَلِکَ فَسَادٌ کَثِیرٌ قَالَ فَلِمَ حَرَّمَ إِتْیَانَ الْبَهِیمَةِ قَالَ کَرِهَ أَنْ یُضَیِّعَ الرَّجُلُ مَاءَهُ وَ یَأْتِیَ غَیْرَ شَکْلِهِ وَ لَوْ أَبَاحَ ذَلِکَ لَرَبَطَ کُلُّ رَجُلٍ أَتَاناً یَرْکَبُ ظَهْرَهَا وَ یَغْشَی فَرْجَهَا فَکَانَ یَکُونُ فِی ذَلِکَ فَسَادٌ کَثِیرٌ فَأَبَاحَ ظُهُورَهَا وَ حَرَّمَ عَلَیْهِمْ فُرُوجَهَا وَ خَلَقَ لِلرِّجَالِ النِّسَاءَ لِیَأْنِسُوا بِهِنَّ وَ یَسْکُنُوا إِلَیْهِنَّ وَ یَکُنَّ مَوْضِعَ شَهَوَاتِهِمْ وَ أُمَّهَاتِ أَوْلَادِهِمْ (2).

**[ترجمه]الاحتجاج: زندیقی از امام صادق علیه السّلام پرسید: چرا خداوند زنا را حرام ساخته؟ فرمودند: به خاطر فساد و از بین رفتن میراث و اصل و نسب خانوادگی. در زنا، زن نمی داند چه کسی او را حامله کرده و بچه هم نمی داند که پدرش و بستگانش و فامیل هایش چه کسانی هستند. زندیق پرسید: لواط را چرا حرام ساخته است؟ امام فرمودند: اگر جماع با پسران حلال بود، مردان از زنان بی نیازی می جستند و بدین خاطر تولید مثل قطع شده و فرج زنان تعطیل می­شد و در این کار فساد بسیاری بود. زندیق پرسید: چرا دخول به حیوانات را حرام ساخته؟ امام فرمودند: زشت و ناپسند است که مرد نطفه خویش را ضایع سازد، اگر این کار حلال بود، هر مردی الاغی می گرفت و سوار می شد و در عین حال، دخول هم می کرد و در این کار فساد زیادی است، پس خداوند سوار شدن بر پشتشان را حلال و دخول بر فرجشان را حرام ساخت و زنان را برای مردان خلق کرد تا به آنها آرام گیرند و در کنارشان ساکن شوند، تا زنان محل رفع شهوتشان و مادر فرزندانشان باشند. - . الاحتجاج 2: 93 -

**[ترجمه]

«3»

فس، [تفسیر القمی] قَالَ عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ: فِی قَوْلِهِ وَ لا تَنْکِحُوا ما نَکَحَ آباؤُکُمْ مِنَ النِّساءِ إِلَّا ما قَدْ سَلَفَ فَإِنَّ الْعَرَبَ کَانُوا یَنْکِحُونَ نِسَاءَ آبَائِهِمْ فَکَانَ إِذَا کَانَ لِلرَّجُلِ أَوْلَادٌ کَثِیرٌ وَ لَهُ أَهْلٌ وَ لَمْ تَکُنْ أُمَّهُمْ ادَّعَی کُلُّ وَاحِدٍ فِیهَا فَحَرَّمَ اللَّهُ

ص: 368


1- 1. الخصال ج 2 ص 310.
2- 2. الاحتجاج ج 2 ص 93.

مُنَاکَحَتَهُمْ ثُمَّ قَالَ حُرِّمَتْ عَلَیْکُمْ أُمَّهاتُکُمْ وَ بَناتُکُمْ وَ أَخَواتُکُمْ وَ عَمَّاتُکُمْ وَ خالاتُکُمْ وَ بَناتُ الْأَخِ وَ بَناتُ الْأُخْتِ إِلَی آخِرِ الْآیَةِ فَإِنَّ هَذِهِ الْمُحَرَّمَاتِ هِیَ مُحَرَّمَةٌ وَ مَا فَوْقَهَا إِلَی أَقْصَاهَا وَ کَذَلِکَ الِابْنَةُ وَ الْأُخْتُ وَ أَمَّا الَّتِی هِیَ مُحَرَّمَةٌ بِنَفْسِهَا وَ بِنْتُهَا حَلَالٌ فَالْعَمَّةُ وَ الْخَالَةُ هِیَ مُحَرَّمَةٌ بِنَفْسِهَا وَ بِنْتُهَا حَلَالٌ وَ أُمَّهَاتُ النِّسَاءِ أُمُّهَا مُحَرَّمَةٌ وَ بِنْتُهَا حَلَالٌ إِذَا مَاتَتِ ابْنَتُهَا الْأُولَی الَّتِی هِیَ امْرَأَتُهُ أَوْ طَلَّقَهَا(1).

**[ترجمه]تفسیر علی بن ابراهیم: علی بن ابراهیم درباره سخن خداوند {و با زنانی که پدرانتان به ازدواج خود درآورده اند، نکاح مکنید؛ مگر آنچه که پیشتر رخ داده است.} گفت: عرب زنان پدرانشان را به نکاح خود درمی آوردند و اگر مردی فرزندان زیادی داشت و این زن مادر آنها نبود [یعنی فقط زن پدر بود] هر کدام از این فرزندان [بعد از مرگ پدر] مدعی او می شدند. پس خداوند ازدواج با آنها را حرام ساخت و فرمود: {نکاح [اینان] بر شما حرام شده است: مادرانتان، و دخترانتان، و خواهرانتان، و عمّه هایتان، و خاله هایتان، و دختران برادر.} تا آخر آیه، پس اینها محرمند و و افراد بالاتر و پایین تر از آنها نیز محرمند؛ اما آن کسی که خود محرم است ولی دخترش حلال است، عمه و خاله هستند و مادرزنها هم محرمند و دخترشان حلال است، اگر دختر اولش که زن او بوده بمیرد و یا او را طلاق داده باشد. - . تفسیر علی بن ابراهیم 1: 135 -

**[ترجمه]

«4»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: فِی الْمُحْصَناتُ مِنَ النِّساءِ إِلَّا ما مَلَکَتْ أَیْمانُکُمْ قَالَ هُنَّ ذَوَاتُ الْأَزْوَاجِ (2).

**[ترجمه]تفسیر العیاشی: امام صادق علیه السّلام در خصوص آیه: {و زنانِ شوهردار [نیز بر شما حرام شده است] به استثنای زنانی که مالک آنان شده اید.} فرمودند: منظور زنان شوهر دار هستند. - . تفسیر العیاشی 1: 232 -

**[ترجمه]

«5»

ین، [کتاب حسین بن سعید] و النوادر عَنِ ابْنِ خُرَّزَادَ عَمَّنْ رَوَاهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: فِی قَوْلِهِ وَ الْمُحْصَناتُ مِنَ النِّساءِ قَالَ کُلُّ ذَوَاتِ الْأَزْوَاجِ (3).

**[ترجمه]کتاب حسین بن سعید و النوادر: امام صادق علیه السّلام درباره {المحصنات من النساء} فرمودند، منظور زنان شوهردار هستند. - . نوادر احمد بن محمد: 68 -

**[ترجمه]

«6»

شی، [تفسیر العیاشی] أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنِ الْمُثَنَّی عَنْ زُرَارَةَ وَ دَاوُدَ بْنِ سِرْحَانَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ بُکَیْرٍ عَنْ أُدَیْمٍ بَیَّاعِ الْهَرَوِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: الْمُلَاعَنَةُ إِذَا لَاعَنَهَا زَوْجُهَا لَمْ تَحِلَّ لَهُ أَبَداً وَ الَّذِی یَتَزَوَّجُ الْمَرْأَةَ فِی عِدَّتِهَا وَ هُوَ یَعْلَمُ لَا تَحِلُّ لَهُ أَبَداً وَ الَّذِی یُطَلِّقُ الطَّلَاقَ الَّذِی لَا تَحِلُّ لَهُ حَتَّی تَنْکِحَ زَوْجاً غَیْرَهُ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ لَا یَحِلُّ لَهُ أَبَداً وَ الْمُحْرِمُ إِنْ تَزَوَّجَ وَ هُوَ یَعْلَمُ أَنَّهُ حَرَامٌ عَلَیْهِ لَا تَحِلُّ لَهُ أَبَداً(4).

ص: 369


1- 1. تفسیر علیّ بن إبراهیم ج 1 ص 135.
2- 2. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 232.
3- 3. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 233.
4- 4. نوادر أحمد بن محمّد بن عیسی ص 68 و کان الرمز( شی) للعیاشی و هو تصحیف.

**[ترجمه]تفسیر العیاشی: امام صادق علیه السّلام فرمودند: گر شوهر زن را ملاعنه کند، برای همیشه بر او حرام است. و نیز مردی که زنی را در ایام عدّه به ازدواج درآورد و این موضوع را بداند، آن زن برای همیشه حرام اوست. و نیز مردی که زنی را سه بار طلاق داده، (آن زن) برای همیشه حرام است مگر اینکه زن به ازدواج مردی دیگر در آید. و نیز شخص مُحرم [إحرام بسته] که می داند ازدواج حرام است، اگر زنی را به ازدواج در آورد، آن زن برای همیشه حرام است. - . تفسیر العیاشی 1: 233 -

**[ترجمه]

باب 20 ما نهی عنه من نکاح الجاهلیة

الأخبار

«1»

مع، [معانی الأخبار] أَبِی عَنْ سَعْدٍ عَنِ ابْنِ أَبِی الْخَطَّابِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ بَشِیرٍ عَنْ غِیَاثٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ: لَا جَلَبَ وَ لَا جَنَبَ وَ لَا شِغَارَ فِی الْإِسْلَامِ.

قال الجلب الذی یجلب مع الخیل یرکض معها و الجنب الذی یقوم فی أعراض الخیل فیصیح بها و الشغار کان یزوج الرجل فی الجاهلیة ابنته بأخته.

قال الصدوق یعنی أنه کان الرجل فی الجاهلیة یزوج ابنته من رجل علی أن یکون مهرها أن یزوجه ذلک الرجل أخته (1).

**[ترجمه]معانی الاخبار: امام جعفر صادق علیه السّلام فرمودند: در اسلام، جلب، جنب و شغار نیست. فرمود: جلب: کسی است که همراه با اسب خریداری می شود تا با آن سوار کاری کند. و جنب کسی است که در کنار اسبان می­ایستد و بر آنها فریاد می زند. و شغار کسی است که در جاهلیت دختر خود را به ازدواج مردی در می آورد، به شرط آن که مرد هم خواهرش را به او بدهد.

صدوق گوید: یعنی در جاهلیت مرد دختر خود را به ازدواج مرد دیگری در می آورد، به شرط اینکه مهریه اش آن باشد که مرد خواهرش را به ازدواج صاحب دختر در آورد. - . معانی الاخبار: 274 -

**[ترجمه]

«2»

مع، [معانی الأخبار] الْقَاسِمُ بْنُ مُحَمَّدٍ السَّرَّاجِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ أَبِی الْحِمَّانِیِّ عَنْ عَبْدِ السَّلَامِ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ زَیْدِ بْنِ أَسْلَمَ عَنْ عَطَاءِ بْنِ یَسَارٍ عَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ قَالَ: کَانَ الْبَدَلَ فِی الْجَاهِلِیَّةِ أَنْ یَقُولَ الرَّجُلُ لِلرَّجُلِ بَادِلْنِی بِامْرَأَتِکَ وَ أُبَادِلُکَ بِامْرَأَتِی تَتْرُکُ لِی عَنِ امْرَأَتِکَ فَأَتْرُکُ لَکَ عَنِ امْرَأَتِی فَأَنْزَلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَ وَ لا أَنْ تَبَدَّلَ بِهِنَّ مِنْ أَزْواجٍ وَ لَوْ أَعْجَبَکَ حُسْنُهُنَ قَالَ فَدَخَلَ عُیَیْنَةُ بْنُ حُصَیْنٍ عَلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله وَ عِنْدَهُ عَائِشَةُ فَدَخَلَ بِغَیْرِ إِذْنٍ فَقَالَ لَهُ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله فَأَیْنَ الِاسْتِئْذَانُ قَالَ مَا اسْتَأْذَنْتُ عَلَی رَجُلٍ مِنْ مُضَرَ مُنْذُ أَدْرَکْتُ ثُمَّ قَالَ مَنْ هَذِهِ الْحُمَیْرَاءُ إِلَی جَنْبِکَ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله هَذِهِ عَائِشَةُ أُمُّ الْمُؤْمِنِینَ قَالَ عُیَیْنَةُ أَ فَلَا أَتْرُکُ لَکَ عَنْ أَحْسَنِ الْخَلْقِ وَ تَتْرُکُ عَنْهَا فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ قَدْ حَرَّمَ ذَلِکَ عَلَیَّ فَلَمَّا خَرَجَ قَالَتْ لَهُ عَائِشَةُ مَنْ هَذَا یَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ هَذَا أَحْمَقُ مُطَاعٌ وَ إِنَّهُ عَلَی مَا تَرَیْنَ سَیِّدُ قَوْمِهِ (2).

ص: 370


1- 1. معانی الأخبار ص 274.
2- 2. معانی الأخبار ص 275.

**[ترجمه]معانی الاخبار: ابوهریره گوید: بدل در جاهلیت چنین بود که مرد به دیگری می گفت: زنم را به تو می دهم و تو هم زنت را به من بده، تو زنت را رها کن، من هم زنم را رها می کنم. خداوند فرمودند: {اینکه به جای آنان، زنان دیگری بگیری، بر تو حلال نیست، هر چند زیبایی آنها برای تو مورد پسند اُفتد.} ابوهریره گوید: روزی عیینة بن حصین بر پیامبر صلّی الله علیه و آله بدون اینکه اجازه بگیرد، وارد شد، در حالی که عایشه کنارش بود، پیامبر فرمود: پس اجازه گرفتن چه شد ؟ گفت: از زمانی که یادم می آید از هیچ یک از مردان قبیله مُضر اجازه نگرفته­ام. سپس گفت: این حمیرا که در کنارت نشسته کیست؟ فرمود: این عایشه أم المؤمنین است. عیینه گفت: آیا بهترین زنان را به تو بدهم و عایشه را به من بدهی؟ رسول خدا فرمود: خداوند این کار را برایم حرام ساخته. وقتی آن مرد رفت، عایشه گفت: این کیست ای رسول خدا؟ فرمودند: این شخصی احمقی است که از او اطاعت می شود و همین طور که می­بینی، رئیس قبیله­اش است. - . معانی الاخبار: 275 -

**[ترجمه]

«3»

لی، [الأمالی للصدوق] فِی خَبَرِ الْمَنَاهِی: أَنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله نَهَی أَنْ یَقُولَ الرَّجُلُ لِلرَّجُلِ زَوِّجْنِی أُخْتَکَ أُزَوِّجْکَ أُخْتِی (1).

**[ترجمه]امالی الصدوق: در مناهی پیامبر آمده است: پیامبر نهی فرموده اند که مردی به دیگری بگوید: خواهرت را به ازدواج من در آور، من نیز خواهرم را به نکاح تو در می آورم. - . امالی الصدوق: 424 -

**[ترجمه]

باب 21 الکفاءة فی النکاح و أن المؤمنین بعضهم أکفاء بعض و من یکره نکاحه و النهی علی العضل

اشاره

باب 21 الکفاءة فی النکاح و أن المؤمنین بعضهم أکفاء بعض و من یکره نکاحه و النهی علی العضل

**[ترجمه]هم­شأن هستند و مکروه بودن ازدواج با گروهی از مردم و منع سخت گیری

**[ترجمه]

الأخبار

«1»

ع، [علل الشرائع] ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام] أَبِی عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ النَّهَاوَنْدِیِّ عَنْ صَالِحِ بْنِ رَاهَوَیْهِ عَنْ أَبِی حَیُّونٍ مَوْلَی الرِّضَا علیه السلام قَالَ: نَزَلَ جَبْرَئِیلُ عَلَی النَّبِیِّ علیه السلام فَقَالَ یَا مُحَمَّدُ رَبُّکَ یُقْرِئُکَ السَّلَامَ وَ یَقُولُ إِنَّ الْأَبْکَارَ مِنَ النِّسَاءِ بِمَنْزِلَةِ الثَّمَرِ عَلَی الشَّجَرِ فَإِذَا أَیْنَعَ فَلَا دَوَاءَ لَهُ إِلَّا اجْتِنَاؤُهُ وَ إِلَّا أَفْسَدَتْهُ الشَّمْسُ وَ غَیَّرَتْهُ الرِّیحُ وَ إِنَّ الْأَبْکَارَ إِذَا أَدْرَکْنَ مَا تُدْرِکُ النِّسَاءُ فَلَا دَوَاءَ لَهُنَّ إِلَّا الْبُعُولُ وَ إِلَّا لَمْ یُؤْمَنْ عَلَیْهِنَّ الْفِتْنَةُ فَصَعِدَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله الْمِنْبَرَ فَخَطَبَ النَّاسَ ثُمَّ أَعْلَمَهُمْ مَا أَمَرَهُمُ اللَّهُ بِهِ فَقَالُوا مِمَّنْ یَا رَسُولَ اللَّهِ فَقَالَ الْأَکْفَاءِ فَقَالُوا وَ مَنِ الْأَکْفَاءُ فَقَالَ الْمُؤْمِنُونَ بَعْضُهُمْ أَکْفَاءُ بَعْضٍ ثُمَّ لَمْ یَنْزِلْ حَتَّی زَوَّجَ ضُبَاعَةَ الْمِقْدَادَ بْنَ الْأَسْوَدِ ثُمَّ قَالَ أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّمَا زَوَّجْتُ ابْنَةَ عَمِّی الْمِقْدَادَ لِیَتَّضِعَ النِّکَاحُ (2).

**[ترجمه]علل الشرایع و عیون الاخبار: جبرئیل بر پیامبر صلی الله علیه و آله فرود آمد و گفت: ای محمد! خداوند بر تو سلام فرستاد و فرمود: دختران باکره مانند میوه درخت هستند، اگر رسیدند، هیچ راه چاره­ای نیست جز چیدن آنها، و گرنه خورشید آنها را خراب می کند و باد آنها را تغییر می دهد و اگر دختران باکره آنچه را که زنان می فهمند، بدانند، هیچ چاره ای جز شوهر دادن آنها نیست، در غیر این صورت، بیم هر گونه فتنه­ای برایشان می رود. رسول خدا بر منبر شد، خطبه­ای خواند و مردم را به آنچه خداوند فرمان داده بود آگاه ساخت. مردم گفتند: به چه کسانی شوهر دهیم؟ فرمود: به هم شأن­های خود. گفتند: هم شأن ها چه کسانی هستند؟ فرمود: برخی مومنان هم سنگ و هم شأن یکدیگر هستند. پیامبر از منبر پایین نیامد مگر اینکه ضباعه را به عقد مقداد بن اسود در آورد، سپس فرمود: ای مردم! من دخترم عمویم را به عقد مقداد درآوردم تا حدود و مرتبت نکاح مشخص شود. - . علل الشرایع 578 و عیون الاخبار 1: 289 -

**[ترجمه]

«2»

ما، [الأمالی للشیخ الطوسی] بِإِسْنَادِ الْمُجَاشِعِیِّ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: إِنَّمَا النِّکَاحُ رِقٌّ فَإِذَا أَنْکَحَ أَحَدُکُمْ وَلِیدَةً فَقَدْ أَرَقَّهَا فَلْیَنْظُرْ أَحَدُکُمْ لِمَنْ یُرِقُّ کَرِیمَتَهُ (3).

ص: 371


1- 1. أمالی الصدوق ص 424 و کان الرمز( ل) للخصال و هو من التصحیف.
2- 2. علل الشرائع ص 578 و عیون الأخبار ج 1 ص 289.
3- 3. أمالی الطوسیّ ج 2 ص 132.

**[ترجمه]امالی الصدوق: پیامبر صلّی الله علیه و آله فرمودند: نکاح یعنی بردگی، هر کدام از شما که خواست دختر خویش را به تزویج شخصی در آورد، در واقع او را برده آن شخص کرده و باید دقت کند که دختر خویش به بردگی چه کسی در می آورد. - . امالی الصدوق 2: 132 -

**[ترجمه]

«3»

ما، [الأمالی للشیخ الطوسی] بِهَذَا الْإِسْنَادِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: إِذَا جَاءَکُمْ مَنْ تَرْضَوْنَ دِینَهُ وَ أَمَانَتَهُ یَخْطُبُ إِلَیْکُمْ فَزَوِّجُوهُ إِلَّا تَفْعَلُوهُ تَکُنْ فِتْنَةٌ فِی الْأَرْضِ وَ فَسادٌ کَبِیرٌ(1).

**[ترجمه]امالی: رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمودند: اگر شخصی برای خواستگاری نزد شما آمد که از دین و امانت داری اش رضایت داشتید، دختر به او بدهید، و اگر این کار را نکنید، فتنه ای در زمین و فسادی بزرگ خواهد بود. - . امالی الطوسی 2: 133 -

**[ترجمه]

«4»

مع، [معانی الأخبار] أَبِی عَنْ سَعْدٍ عَنِ ابْنِ هَاشِمٍ عَنِ ابْنِ مَرَّارٍ عَنْ یُونُسَ قَالَ حَدَّثَنِی جَمَاعَةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: الْکُفْوُ أَنْ یَکُونَ عَفِیفاً وَ عِنْدَهُ یَسَارٌ(2).

**[ترجمه]معانی الاخبار: امام جعفر صادق علیه السّلام فرمودند: هم شأن یعنی اینکه شخصی عفیف باشد و دستش باز باشد. - . معانی الاخبار: 239 -

**[ترجمه]

«5»

ب، [قرب الإسناد] عَلِیٌّ عَنْ أَخِیهِ علیه السلام قَالَ: سَأَلْتُهُ أَنَّ زَوْجَ بِنْتِی غُلَامٌ فِیهِ لِینٌ وَ أَبُوهُ لَا بَأْسَ بِهِ قَالَ إِذَا لَمْ تَکُنْ فَاحِشَةً فَزَوِّجْهُ (3).

**[ترجمه]قرب الاسناد: علی به نقل از برادرش امام موسی علیه السّلام گفت: پرسیدم، آیا دخترم را به ازدواج جوانی در آورم که طبعی آرام دارد و پدرش هم مشکلی ندارد؟ فرمود: اگر در آن جوان چیز بدی نمی­بینی، دخترت را به ازدواجش در آور. - . قرب الاسناد: 108 -

**[ترجمه]

«6»

ع، [علل الشرائع] أَبِی عَنْ سَعْدٍ عَنِ ابْنِ هَاشِمٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ حَمَّادٍ عَنْ شَرِیکٍ عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: لَا تَسُبُّوا قُرَیْشاً وَ لَا تُبْغِضُوا الْعَرَبَ وَ لَا تُذِلُّوا الْمَوَالِیَ وَ لَا تُسَاکِنُوا الْخُوزَ وَ لَا تَزَوَّجُوا إِلَیْهِمْ فَإِنَّ لَهُمْ عِرْقاً یَدْعُوهُمْ إِلَی غَیْرِ الْوَفَاءِ(4).

**[ترجمه]علل الشرایع: رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمودند: قریش را دشنام ندهید و با عرب کینه توزی نکنید و غلامان را خوار و ذلیل نکنید و با اهل نخلستان هم­سکنا نشوید و دختران خویش را به ازدواج آنها در نیاورید، زیرا آنها رگی دارند که آنها را به سوی بی وفایی می کشد. - . علل الشرایع 2: 79 -

**[ترجمه]

«7»

ضا، [فقه الرضا علیه السلام]: إِنْ خَطَبَ إِلَیْکَ رَجُلٌ رَضِیتَ دِینَهُ وَ خُلُقَهُ فَزَوِّجْهُ وَ لَا یَمْنَعْکَ فَقْرُهُ وَ فَاقَتُهُ قَالَ اللَّهُ تَعَالَی وَ إِنْ یَتَفَرَّقا یُغْنِ اللَّهُ کُلًّا مِنْ سَعَتِهِ وَ قَالَ إِنْ یَکُونُوا فُقَراءَ یُغْنِهِمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ وَ اللَّهُ واسِعٌ عَلِیمٌ وَ لَا یُتَزَوَّجْ شَارِبُ خَمْرٍ فَإِنَّ مَنْ فَعَلَ فَکَأَنَّمَا قَادَهَا إِلَی الزِّنَا(5).

**[ترجمه]فقه الرضا: اگر شخصی به خواستگاری نزدت آمد و از دین و اخلاقش رضایت داشتی، دختر را به عقدش درآور و فقر و ناداری اش تو را از این کار بازندارد. خداوند فرموده است: {و اگر آن دو از یکدیگر جدا شوند، خداوند هر یک را از گشایش خود بی نیاز گرداند.} و نیز خداوند فرمودند: {اگر تنگدستند، خداوند آنان را از فضل خویش بی نیاز خواهد کرد، و خدا گشایشگر داناست.} و نباید با شرابخوار وصلت شود. هر کس این کار را بکند، گویا دختر را به سوی زنا فرستاده است. - . فقه الرضا علیه السلام: 31 -

**[ترجمه]

«8»

ضا، [فقه الرضا علیه السلام]: نُرَوَّی أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله نَظَرَ إِلَی وَلَدَیْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِمْ وَ بَنَاتِ جَعْفَرِ بْنِ أَبِی طَالِبٍ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ فَقَالَ بَنُونَا لِبَنَاتِنَا

ص: 372


1- 1. نفس المصدر ج 2 ص 133 و کان الرمز( ب) لقرب الإسناد و هو خطا.
2- 2. معانی الأخبار ص 239.
3- 3. قرب الإسناد ص 108.
4- 4. علل الشرائع ج 2 ص 79 ط قم.
5- 5. فقه الرضا ص 31.

وَ بَنَاتُنَا لِبَنِینَا(1).

**[ترجمه]فقه الرضا: رسول خدا صلّی الله علیه و آله نظری بر فرزندان امیرالمؤمنین، امام حسن و امام حسین علیهم السلام و نیز دختران جعفر بن ابی طالب انداختند و فرمودند: پسران ما برای دخترانمان و دختران ما برای پسرانمان. - . فقه الرضا علیه السلام: 48 -

**[ترجمه]

«9»

فتح، [فتح الأبواب] مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ الْکُلَیْنِیُّ فِی کِتَابِ الرَّسَائِلِ قَالَ: کَتَبَ مَوْلَانَا الْجَوَادُ علیه السلام إِلَی عَلِیِّ بْنِ أَسْبَاطٍ فَهِمْتُ مَا ذَکَرْتَ مِنْ أَمْرِ بَنَاتِکَ وَ أَنَّکَ لَا تَجِدُ أَحَداً مِثْلَکَ فَلَا تُفَکِّرْ فِی ذَلِکَ یَرْحَمُکَ اللَّهُ فَإِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ إِذَا جَاءَکُمْ مَنْ تَرْضَوْنَ خُلُقَهُ وَ دِینَهُ فَزَوِّجُوهُ وَ إِلَّا تَفْعَلُوهُ تَکُنْ فِتْنَةٌ فِی الْأَرْضِ وَ فَسادٌ کَبِیرٌ(2).

**[ترجمه]فتح الابواب: امام جواد علیه السّلام برای علی ابن اسباط نگاشتند: ما فهمیده ایم که تو کسی را مناسب برای ازدواج با دخترانت پیدا نمی کنی که هم تراز تو باشد. در این باب خیلی فکر نکن، خداوند بر تو رحمت آورد، زیرا پیامبر خدا صلّی الله علیه و آله فرموده اند: اگر کسی نزد شما آمد که از اخلاق و دینش راضی بودید، به او دختر دهید و اگر این کار نکنید، باعث فتنه در زمین و فساد بزرگی خواهد شد. - . فتح الابواب: دست نویس -

**[ترجمه]

«10»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ مَیْمُونٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ لا یَحِلُّ لَکُمْ أَنْ تَرِثُوا النِّساءَ کَرْهاً وَ لا تَعْضُلُوهُنَّ لِتَذْهَبُوا بِبَعْضِ ما آتَیْتُمُوهُنَ قَالَ الرَّجُلُ تَکُونُ فِی حَجْرِهِ الْیَتِیمَةُ فَیَمْنَعُهَا مِنَ التَّزْوِیجِ لِیَرِثَهَا بِمَا ت کُونُ قَرِیبَةً لَهُ قُلْتُ وَ لا تَعْضُلُوهُنَّ لِتَذْهَبُوا بِبَعْضِ ما آتَیْتُمُوهُنَ قَالَ الرَّجُلُ تَکُونُ لَهُ الْمَرْأَةُ فَیَضْرِبُهَا حَتَّی تَفْتَدِیَ مِنْهُ فَنَهَی اللَّهُ عَنْ ذَلِکَ (3).

**[ترجمه]تفسیرالعیاشی: امام جعفر صادق علیه السّلام در خصوص این آیه: {برای شما حلال نیست که زنان را به اکراه ارث برید؛ و آنان را زیر فشار مگذارید تا بخشی از آنچه را به آنان داده اید [از چنگشان به در] بَری.}فرمودند: به معنی آن است که دختری یتیم نزد مردی است و او را از ازدواج منع می کند، مگر اینکه مالی به مرد بدهد و یا مردی همسری دارد و او را کتک می زند تا اموالی از خود را به مرد ببخشد. خداوند از این کار منع نمود. - . تفسیر العیاشی 1: 228 -

**[ترجمه]

«11»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ هَاشِمِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ السَّرِیِّ الْعِجْلِیِّ قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ وَ لا تَعْضُلُوهُنَّ لِتَذْهَبُوا بِبَعْضِ ما آتَیْتُمُوهُنَ قَالَ فَحَکَی کَلَاماً ثُمَّ قَالَ کَمَا یَقُولُونَ بِالنَّبَطِیَّةِ إِذَا طَرَحَ عَلَیْهَا الثَّوْبَ عَضَلَهَا فَلَا تَسْتَطِیعُ أَنْ تَزَوَّجَ غَیْرَهُ وَ کَانَ هَذَا فِی الْجَاهِلِیَّةِ(4).

**[ترجمه]تفسیر العیاشی: هاشم بن عبدالله بن سری عجلی گوید: از امام جعفر صادق علیه السّلام درباره کلام خدا پرسیدم: «وَ لا تَعْضُلُوهُنَّ لِتَذْهَبُوا بِبَعْضِ ما آتَیْتُمُوهُن» {آنان را زیر فشار مگذارید تا بخشی از آنچه را به آنان داده اید [از چنگشان به در] بَرید.} امام سخنی را گفت و سپس فرمود: آن چنان که در قبیله گویند، اگر کسی لباسی بر روی دختر افکند، او را گرفتار خود سازد و دختر نمی تواند غیر از آن مرد با دیگری ازدواج کند، در جاهلیت [پیش از اسلام] بوده است. - . تفسیر العیاشی 1: 229 -

**[ترجمه]

«12»

قب، [المناقب لابن شهرآشوب] قَالَ بَعْضُ الْخَوَارِجِ لِهِشَامِ بْنِ الْحَکَمِ: الْعَجَمُ تَتَزَوَّجُ فِی الْعَرَبِ قَالَ نَعَمْ قَالَ فَالْعَرَبُ تَتَزَوَّجُ فِی قُرَیْشٍ قَالَ نَعَمْ قَالَ فَقُرَیْشٌ تَتَزَوَّجُ فِی بَنِی هَاشِمٍ قَالَ نَعَمْ فَجَاءَ الْخَارِجِیُّ إِلَی الصَّادِقِ علیه السلام فَقَصَّ عَلَیْهِ ثُمَّ قَالَ أَ سَمِعَهُ مِنْکَ فَقَالَ علیه السلام نَعَمْ فَقَدْ قُلْتُ ذَاکَ قَالَ الْخَارِجِیُّ فَهَا أَنَا ذَا قَدْ جِئْتُکَ خَاطِباً فَقَالَ لَهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِنَّکَ لَکُفْوٌ فِی دِینِکَ وَ حَسَبُکَ فِی قَوْمِکَ وَ لَکِنَّ اللَّهَ عَزَّ

ص: 373


1- 1. فقه الرضا ص 48.
2- 2. فتح الأبواب( مخطوط).
3- 3. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 228.
4- 4. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 229.

وَ جَلَّ صَانَنَا عَنِ الصَّدَقَاتِ وَ هِیَ أَوْسَاخُ أَیْدِی النَّاسِ فَنَکْرَهُ أَنْ نُشْرِکَ فِیمَا فَضَّلَنَا اللَّهُ بِهِ مَنْ لَمْ یَجْعَلِ اللَّهُ لَهُ مِثْلَ مَا جَعَلَ لَنَا فَقَامَ الْخَارِجِیُّ وَ هُوَ یَقُولُ بِاللَّهِ مَا رَأَیْتُ رَجُلًا مِثْلَهُ رَدَّنِی وَ اللَّهِ أَقْبَحَ رَدٍّ وَ مَا خَرَجَ مِنْ قَوْلِ صَاحِبِهِ (1).

**[ترجمه]مناقب: یکی از خوارج به هشام بن الحکم گفت: آیا عجم با عرب ازدواج می کند؟ فرمود: آری. گفت: آیا عرب با قریش ازدواج می کند؟ فرمود: آری. گفت: آیا قریش می­تواند با بنی هاشم ازدواج کند؟ فرمود: آری. آن خارجی نزد امام صادق علیه السّلام آمد و ماجرا را برای امام تعریف کرد و گفت: آیا این سخنان را می پذیری؟ امام فرمود: آری، من خود نیز این کلام را گفته­ام. خارجی گفت: اکنون نزد تو آمده ام تا خواستگاری کنم. امام جعفر علیه السّلام فرمودند: تو باید با کسی که هم شأن تو در دینت است ازدواج کنی و تو را قوم و قبیله­ات کفایت می­کند. اما خداوند کریم ما را از گرفتن صدقه که اضافه های دست مردم است مصون و مبرّا داشته است. و ما کراهت داریم که کسی را در آن مواردی که خداوند ما را در آن برگزیده و کرامت کرده و به دیگران کرامت نکرده، شراکت دهیم [یعنی تو ای خارجی، هم شان ما نیستی.] آن مرد خارجی برخاست در حالی که می گفت: به خدا کسی را ندیدم که مثل او مرا پاسخ دهد، به خدا که بدترین و سخت ترین جواب بود و او بر خلاف قول یارش {هشام}چیزی نگفت. - . مناقب ابن شهر آشوب 3: 381 -

**[ترجمه]

«13»

ین، [کتاب حسین بن سعید] و النوادر النَّضْرُ عَنِ ابْنِ رِئَابٍ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: إِنَّ عَلِیَّ بْنَ الْحُسَیْنِ علیه السلام رَأَی امْرَأَةً فِی بَعْضِ مَشَاهِدِ مَکَّةَ فَأَعْجَبَتْهُ فَخَطَبَهَا إِلَی نَفْسِهَا وَ تَزَوَّجَهَا فَکَانَتْ عِنْدَهُ وَ کَانَ لَهُ صَدِیقٌ مِنَ الْأَنْصَارِ فَاغْتَمَّ لِتَزْوِیجِهِ بِتِلْکَ الْمَرْأَةِ فَسَأَلَ عَنْهَا فَأُخْبِرَ أَنَّهَا مِنْ آلِ ذِی الْجَدَّیْنِ مِنْ بَنِی شَیْبَانَ فِی بَیْتٍ عَلِیٍّ مِنْ قَوْمِهَا فَأَقْبَلَ عَلَی عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ فَقَالَ جَعَلَنِیَ اللَّهُ فِدَاکَ مَا زَالَ تَزْوِیجُکَ هَذِهِ الْمَرْأَةَ فِی نَفْسِی وَ قُلْتُ تَزَوَّجَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ امْرَأَةً مَجْهُولَةً وَ یَقُولُ النَّاسُ أَیْضاً فَلَمْ أَزَلْ أَسْأَلُ

عَنْهَا حَتَّی عَرَفْتُهَا وَ وَجَدْتُهَا فِی بَیْتِ قَوْمِهَا شَیْبَانِیَّةً فَقَالَ لَهُ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ علیهما السلام قَدْ کُنْتُ أَحْسَبُکَ أَحْسَنَ رَأْیاً مِمَّا أَرَی إِنَّ اللَّهَ أَتَی بِالْإِسْلَامِ فَرَفَعَ بِهِ الْخَسِیسَةَ وَ أَتَمَّ بِهِ النَّاقِضَةَ [النَّاقِصَةَ] وَ کَرَّمَ بِهِ اللُّؤْمَ فَلَا لُؤْمَ عَلَی الْمُسْلِمِ إِنَّمَا اللُّؤْمُ لُؤْمُ الْجَاهِلِیَّةِ(2).

**[ترجمه]کتاب الزهد: امام باقر علیه السلام می فرماید: امام زین العابدین علیه السّلام زنی را در شهر مکه دیده و او را پسندیدند، از او خواستگاری کرده و ازدواج نمودند. آن زن نزد امام بود و امام دوستی از انصار مدینه داشت که از این ازدواج ناراحت بود. این مرد از بانو درباره اصل و نسبش پرسید و زن جواب داد که از خانواده ذی الجدّین از بنی شیبان است. مرد نزد امام آمد و گفت: جانم به فدایت! هنوز هم ازدواج تو با این بانو بر من سنگین است و پیش خود گفتم: امام علی بن الحسین علیه السّلام چرا با چنین زن ناشناس و گمنامی ازدواج کرده؟ البته مردم هم چنین می گویند. من اصل و نسبش را پرسیدم تا اینکه فهمیدم او از قبیله بنی شیبان است. امام زین العابدین علیه السّلام فرمود: من گمان می کردم که تو بیش از این ها نیک نظر و خردمند باشی. خداوند اسلام را آورد و به واسطه اسلام، انسانهای فرو دست را بالا کشید و کمبودها را کامل ساخت و سرزنشها به واسطه اسلام برطرف شد، و بر شخص مسلمان سرزنش و کراهت نیست (که با فروتر از خود ازدواج کند) بلکه سرزنش و نکوهش مال زمان جاهلیت بود. - . کتاب الزهد از حسین بن سعید، باب التواضع و الکبر، این کتاب دست نویس است. -

**[ترجمه]

«14»

ین، [کتاب حسین بن سعید] و النوادر النَّضْرُ عَنْ حُسَیْنِ بْنِ مُوسَی عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَحَدِهِمَا علیهما السلام قَالَ: إِنَّ عَلِیَّ بْنَ الْحُسَیْنِ علیه السلام تَزَوَّجَ أُمَّ وَلَدِ عَمِّهِ الْحَسَنِ وَ زَوَّجَ أُمَّهُ مَوْلَاهُ فَلَمَّا بَلَغَ ذَلِکَ عَبْدَ الْمَلِکِ بْنَ مَرْوَانَ کَتَبَ إِلَیْهِ یَا عَلِیَّ بْنَ الْحُسَیْنِ کَأَنَّکَ لَا تَعْرِفُ مَوْضِعَکَ مِنْ قَوْمِکَ وَ قَدْرَکَ عِنْدَ النَّاسِ تَزَوَّجْتَ مَوْلَاةً وَ زَوَّجْتَ مَوْلَاکَ بِأُمِّکَ فَکَتَبَ إِلَیْهِ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ علیهما السلام فَهِمْتُ کِتَابَکَ وَ لَنَا أُسْوَةٌ بِرَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقَدْ زَوَّجَ زَیْنَبَ بِنْتَ عَمِّهِ زَیْداً مَوْلَاهُ وَ تَزَوَّجَ مَوْلَاتَهُ بِنْتَ حُیَیِّ بْنِ أَخْطَبَ (3).

**[ترجمه]کتاب الزهد: علی بن الحسین علیه السّلام با کنیز عمویش امام حسن علیه السّلام ازدواج کرد و مادرش را هم به تزویج غلام خود درآورد. وقتی این خبر به عبدالملک بن مروان رسید، به امام نامه نوشت که ای علی بن حسین! گویا تو مکان و جایگاهت را در میان قومت و مردم نمی دانی. با کنیزکی ازدواج کردی و مادرش را به ازدواج غلامت درآوردی. امام در جواب نوشت: نامه­ات را فهمیدم. ما را اسوه و راهبر، رسول الله صلّی الله علیه و آله است. او دختر عمویش زینب را به عقد زید که غلامش بود درآورد و با کنیز خود، دختر حی بن اخطب ازدواج کرد. - . کتاب الزهد از حسین بن سعید، باب التواضع و الکبر، این کتاب دست نویس است. -

**[ترجمه]

«15»

نَوَادِرُ الرَّاوَنْدِیِّ، بِإِسْنَادِهِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: إِذَا أَتَاکُمْ مَنْ تَرْضَوْنَ دِینَهُ وَ أَمَانَتَهُ فَزَوِّجُوهُ فَإِنْ لَمْ

ص: 374


1- 1. مناقب ابن شهرآشوب ج 3 ص 381 و کان الرمز( شی) و هو خطأ.
2- 2. کتاب الزهد للحسین بن سعید، باب التواضع و الکبر( مخطوط).
3- 3. کتاب الزهد للحسین بن سعید، باب التواضع و الکبر( مخطوط).

تَفْعَلُوا تَکُنْ فِتْنَةٌ فِی الْأَرْضِ وَ فَسَادٌ کَبِیرٌ(1).

**[ترجمه]نوادر الراوندی: رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمودند: هرگاه شخصی برای خواستگاری آمد که از دین و امانت داری او رضایت دارید، دخترتان را به ازدواجش درآورید، و اگر این کار را نکنید، باعث فتنه در زمین و فسادی بزرگ خواهد شد. - . نوادر الراوندی: 12 -

**[ترجمه]

«16»

وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: أَنْکِحُوا الْأَکْفَاءَ وَ انْکِحُوا مِنْهُمْ وَ اخْتَارُوا لِنُطَفِکُمْ (2).

**[ترجمه]نوادر الراوندی: رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمودند: با هم شأن های خود ازدواج کنید و به آنها دختر دهید و برای نطفه های خود (همسری در خور) برگزینید. - . نوادر الراوندی: 12 -

**[ترجمه]

«17»

مِصْبَاحُ الْأَنْوَارِ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: لَوْ لَا أَنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی خَلَقَ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام لِفَاطِمَةَ مَا کَانَ لَهَا کُفْوٌ عَلَی ظَهْرِ الْأَرْضِ.

**[ترجمه]مصباح الانوار: امام جعفر صادق علیه السلام فرمودند: اگر خداوند امام علی علیه السّلام را خلق نمی کرد، برای فاطمه علیها السّلام، هم شأنی بر روی زمین نبود .

**[ترجمه]

باب 22 نکاح المشرکین و الکفار و المخالفین و النصاب

الآیات

البقرة: وَ لا تَنْکِحُوا الْمُشْرِکاتِ حَتَّی یُؤْمِنَّ وَ لَأَمَةٌ مُؤْمِنَةٌ خَیْرٌ مِنْ مُشْرِکَةٍ وَ لَوْ أَعْجَبَتْکُمْ وَ لا تُنْکِحُوا الْمُشْرِکِینَ حَتَّی یُؤْمِنُوا وَ لَعَبْدٌ مُؤْمِنٌ خَیْرٌ مِنْ مُشْرِکٍ وَ لَوْ أَعْجَبَکُمْ أُولئِکَ یَدْعُونَ إِلَی النَّارِ وَ اللَّهُ یَدْعُوا إِلَی الْجَنَّةِ وَ الْمَغْفِرَةِ بِإِذْنِهِ وَ یُبَیِّنُ آیاتِهِ لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ یَتَذَکَّرُونَ (3)

المائدة: وَ الْمُحْصَناتُ مِنَ الْمُؤْمِناتِ وَ الْمُحْصَناتُ مِنَ الَّذِینَ أُوتُوا الْکِتابَ مِنْ قَبْلِکُمْ إِذا آتَیْتُمُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ مُحْصِنِینَ غَیْرَ مُسافِحِینَ وَ لا مُتَّخِذِی أَخْدانٍ (4)

هود: قالَ یا قَوْمِ هؤُلاءِ بَناتِی هُنَّ أَطْهَرُ لَکُمْ (5)

الحجر: قالَ هؤُلاءِ بَناتِی إِنْ کُنْتُمْ فاعِلِینَ (6)

الممتحنة: یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِذا جاءَکُمُ الْمُؤْمِناتُ مُهاجِراتٍ فَامْتَحِنُوهُنَّ اللَّهُ أَعْلَمُ بِإِیمانِهِنَّ فَإِنْ عَلِمْتُمُوهُنَّ مُؤْمِناتٍ فَلا تَرْجِعُوهُنَّ إِلَی الْکُفَّارِ لا هُنَّ حِلٌ

ص: 375


1- 1. نوادر الراوندیّ ص 12.
2- 2. نوادر الراوندیّ ص 12.
3- 3. سورة البقرة: 221.
4- 4. سورة المائدة: 5.
5- 5. سورة هود: 78.
6- 6. سورة الحجر: 71.

لَهُمْ وَ لا هُمْ یَحِلُّونَ لَهُنَّ وَ آتُوهُمْ ما أَنْفَقُوا وَ لا جُناحَ عَلَیْکُمْ أَنْ تَنْکِحُوهُنَّ إِذا آتَیْتُمُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ وَ لا تُمْسِکُوا بِعِصَمِ الْکَوافِرِ وَ سْئَلُوا ما أَنْفَقْتُمْ وَ لْیَسْئَلُوا ما أَنْفَقُوا ذلِکُمْ حُکْمُ اللَّهِ یَحْکُمُ بَیْنَکُمْ وَ اللَّهُ عَلِیمٌ حَکِیمٌ وَ إِنْ فاتَکُمْ شَیْ ءٌ مِنْ أَزْواجِکُمْ إِلَی الْکُفَّارِ فَعاقَبْتُمْ فَآتُوا الَّذِینَ ذَهَبَتْ أَزْواجُهُمْ مِثْلَ ما أَنْفَقُوا وَ اتَّقُوا اللَّهَ الَّذِی أَنْتُمْ بِهِ مُؤْمِنُونَ (1).

lt;meta info="- «وَ لا تَنْکِحُوا الْمُشْرِکاتِ حَتَّی یُؤْمِنَّ وَ لَأَمَةٌ مُؤْمِنَةٌ خَیْرٌ مِنْ مُشْرِکَةٍ وَ لَوْ أَعْجَبَتْکُمْ وَ لا تُنْکِحُوا الْمُشْرِکینَ حَتَّی یُؤْمِنُوا وَ لَعَبْدٌ مُؤْمِنٌ خَیْرٌ مِنْ مُشْرِکٍ وَ لَوْ أَعْجَبَکُمْ أُولئِکَ یَدْعُونَ إِلَی النَّارِ وَ اللَّهُ یَدْعُوا إِلَی الْجَنَّةِ وَ الْمَغْفِرَةِ بِإِذْنِهِ وَ یُبَیِّنُ آیاتِهِ لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ یَتَذَکَّرُون» - .

البقره / 221 -

{و با زنانِ مشرک ازدواج مکنید، تا ایمان بیاورند. قطعاً کنیزِ با ایمان بهتر از زنِ مشرک است، هر چند [زیبایی] او شما را به شگفت آوَرَد. و به مردانِ مشرک زن مدهید تا ایمان بیاورند. قطعاً برده با ایمان بهتر از مردِ آزاد مشرک است، هر چند شما را به شگفت آوَرَد. آنان [شما را] به سوی آتش فرا می خوانند، و خدا به فرمان خود، [شما را] به سوی بهشت و آمرزش می خواند، و آیات خود را برای مردم روشن می گرداند، باشد که متذکّر شوند.}

- «الْمُحْصَناتُ مِنَ الْمُؤْمِناتِ وَ الْمُحْصَناتُ مِنَ الَّذینَ أُوتُوا الْکِتابَ مِنْ قَبْلِکُمْ إِذا آتَیْتُمُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ مُحْصِنینَ غَیْرَ مُسافِحینَ وَ لا مُتَّخِذی أَخْدانٍ» - .

المائده / 5 -

{و [بر شما حلال است ازدواج با] زنان پاکدامن مسلمان، و زنان پاکدامن از کسانی که پیش از شما کتاب [آسمانی] به آنان داده شده، به شرط آنکه مهرهایشان را به ایشان بدهید، در حالی که خود پاکدامن باشید نه زناکار و نه آنکه زنان را پنهانی دوست خود بگیرید.}

- «قالَ یا قَوْمِ هؤُلاءِ بَناتی هُنَّ أَطْهَرُ لَکُمْ» - .

هود / 78 -

{گفت: «ای قوم من، اینان دختران منند. آنان برای شما پاکیزه ترند.} - «قالَ هؤُلاءِ بَناتی إِنْ کُنْتُمْ فاعِلینَ» - .

الحجر/ 71 -

{گفت: «اگر می خواهید [کاری مشروع] انجام دهید، اینان دختران منند [با آنان ازدواج کنید].»}

- «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا إِذا جاءَکُمُ الْمُؤْمِناتُ مُهاجِراتٍ فَامْتَحِنُوهُنَّ اللَّهُ أَعْلَمُ بِإیمانِهِنَّ فَإِنْ عَلِمْتُمُوهُنَّ مُؤْمِناتٍ فَلا تَرْجِعُوهُنَّ إِلَی الْکُفَّارِ لا هُنَّ حِلٌّ لَهُمْ وَ لا هُمْ یَحِلُّونَ لَهُنَّ وَ آتُوهُمْ ما أَنْفَقُوا وَ لا جُناحَ عَلَیْکُمْ أَنْ تَنْکِحُوهُنَّ إِذا آتَیْتُمُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ وَ لا تُمْسِکُوا بِعِصَمِ الْکَوافِرِ وَ سْئَلُوا ما أَنْفَقْتُمْ وَ لْیَسْئَلُوا ما أَنْفَقُوا ذلِکُمْ حُکْمُ اللَّهِ یَحْکُمُ بَیْنَکُمْ وَ اللَّهُ عَلیمٌ حَکیمٌ، وَ إِنْ فاتَکُمْ شَیْ ءٌ مِنْ أَزْواجِکُمْ إِلَی الْکُفَّارِ فَعاقَبْتُمْ فَآتُوا الَّذینَ ذَهَبَتْ أَزْواجُهُمْ مِثْلَ ما أَنْفَقُوا وَ اتَّقُوا اللَّهَ الَّذی أَنْتُمْ بِهِ مُؤْمِنُونَ» - .

الممتحنه / 11-10 -

{ای کسانی که ایمان آورده اید، چون زنان با ایمان مهاجر، نزد شما آیند، آنان را بیازمایید. خدا به ایمان آنان داناتر است. پس اگر آنان را باایمان تشخیص دادید، دیگر ایشان را به سوی کافران بازنگردانید؛ نه آن زنان بر ایشان حلالند و نه آن [مردان] بر این زنان حلال. و هر چه خرج [این زنان] کرده اند، به [شوهران] آنها بدهید، و بر شما گناهی نیست که - در صورتی که مِهرشان را به آنان بدهید- با ایشان ازدواج کنید، و به پیوندهای قبلی کافران متمسّک نشوید [و پایبند نباشید] و آنچه را شما [برای زنان مرتد و فراریِ خود که به کفّار پناهنده شده اند] خرج کرده اید، [از کافران] مطالبه کنید، و آنها هم باید آنچه را خرج کرده اند [از] و در صورتی که [زنی] از همسران شما به سوی کفّار رفت [و کفّار مِهر مورد مطالبه شما را ندادند] و شما غنیمت یافتید؛ پس به کسانی که همسرانشان رفته اند، معادل آنچه خرج کرده اند بدهید، و از آن خدایی که به او ایمان دارید بترسید. و در صورتی که [زنی] از همسران شما به سوی کفّار رفت [و کفّار مِهر مورد مطالبه شما را ندادند] و شما غنیمت یافتید؛ پس به کسانی که همسرانشان رفته اند، معادل آنچه خرج کرده اند بدهید، و از آن خدایی که به او ایمان دارید بترسید.}

**[ترجمه]

الأخبار

«1»

ین، [کتاب حسین بن سعید] و النوادر ابْنُ مَحْبُوبٍ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ وَهْبٍ وَ غَیْرِهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الرَّجُلِ الْمُؤْمِنِ یَتَزَوَّجُ النَّصْرَانِیَّةَ وَ الْیَهُودِیَّةَ فَقَالَ إِذَا أَصَابَ الْمُسْلِمَةَ فَمَا یَصْنَعُ بِالْیَهُودِیَّةِ وَ النَّصْرَانِیَّةِ قُلْتُ یَکُونُ لَهُ فِیهَا الْهَوَی قَالَ إِذَا فَعَلَ فَلْیَمْنَعْهَا مِنْ شُرْبِ الْخَمْرِ وَ أَکْلِ لَحْمِ الْخِنْزِیرِ وَ اعْلَمْ أَنَّ عَلَیْهِ فِی دِینِهِ غَضَاضَةً(2).

**[ترجمه]کتاب حسین بن سعید و النوادر: امام جعفر صادق علیه السّلام در جواب سؤالی که درباره ازدواج مرد مؤمن با زن مسیحی یا یهودی شد، فرمودند: هرگاه مسلمان را بتواند عقد ، به زن یهودی و نصرانی چه احتیاجی است؟ گفته شد: اگر در زن غیر مسلمان دل بسته باشد چه؟ فرمود: اگر ازدواج کند، باید آن زن را از نوشیدن شراب و خوردن گوشت خوک منع سازد، ولی بدان که این مرد را در دینش نقصانی باشد. - . نوادر احمد بن محمد بن عیسی: 69 -

**[ترجمه]

«2»

ین، [کتاب حسین بن سعید] و النوادر صَفْوَانُ عَنِ الْعَلَاءِ عَنْ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: لَا تَتَزَوَّجِ الْیَهُودِیَّةَ وَ النَّصْرَانِیَّةَ عَلَی الْمُسْلِمَةِ(3).

**[ترجمه]کتاب حسین بن سعید و النوادر: امام باقر علیه السّلام فرمودند: با زن نصرانی و یهودی ازدواج نکن، در حالی که زن مسلمان داری. - . نوادر احمد بن محمد بن عیسی: 69 -

**[ترجمه]

«3»

ین، [کتاب حسین بن سعید] و النوادر صَفْوَانُ عَنِ ابْنِ مُسْکَانَ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ زِیَادٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: لَا تَتَزَوَّجِ النَّصْرَانِیَّةَ وَ لَا الْیَهُودِیَّةَ عَلَی الْمُسْلِمَةِ فَمَنْ فَعَلَ ذَلِکَ فَنِکَاحُهُ بَاطِلٌ (4).

**[ترجمه]کتاب حسین بن سعید و النوادر: امام جعفر صادق علیه السّلام فرمودند: وقتی زن مسلمان داری، با زن یهودی و نصرانی ازدواج نکن و هر کس این کار را بکند، نکاحش باطل است. - . نوادر احمد بن محمد بن عیسی: 69 -

**[ترجمه]

«46»

ین، [کتاب حسین بن سعید] و النوادر عُثْمَانُ بْنُ عِیسَی عَنْ سَمَاعَةَ قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الْیَهُودِیَّةِ وَ النَّصْرَانِیَّةِ أَ یَتَزَوَّجُهَا عَلَی الْمُسْلِمَةِ قَالَ لَا تُتَزَوَّجُ الْمُسْلِمَةُ عَلَی الْیَهُودِیَّةِ وَ النَّصْرَانِیَّةِ(5).

**[ترجمه]کتاب حسین بن سعید و النوادر: سماعه گوید: از امام علیه السّلام درباره زن یهودی و نصرانی پرسیدم که آیا مسلمان می تواند با آنها ازدواج کند، در حالی که زن مسلمان دارد؟ فرمودند: خیر، امّا می­تواند با زن مسلمان ازدواج کند، در حالی که زن یهودی و نصرانی دارد. - .نوادر احمد بن محمد بن عیسی: 69 -

**[ترجمه]

«5»

ین، [کتاب حسین بن سعید] و النوادر الْقَاسِمُ عَنْ أَبَانٍ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: سَأَلْتُهُ هَلْ لِلرَّجُلِ أَنْ یَتَزَوَّجَ النَّصْرَانِیَّةَ عَلَی الْمُسْلِمَةِ وَ الْأَمَةَ عَلَی الْحُرَّةِ فَقَالَ لَا یَتَزَوَّجْ وَاحِدَةً مِنْهُمَا عَلَی الْمُسْلِمَةِ وَ یَتَزَوَّجُ الْمُسْلِمَةَ عَلَی الْأَمَةِ وَ النَّصْرَانِیَّةِ وَ لِلْمُسْلِمَةِ الثُّلُثَانِ وَ لِلْأَمَةِ وَ النَّصْرَانِیَّةِ الثُّلُثُ (6).

ص: 376


1- 1. سورة الممتحنة: 10- 11.
2- 2. نوادر أحمد بن محمّد بن عیسی ص 69.
3- 3. نوادر أحمد بن محمّد بن عیسی ص 69.
4- 4. نوادر أحمد بن محمّد بن عیسی ص 69.
5- 5. نوادر أحمد بن محمّد بن عیسی ص 69.
6- 6. نوادر أحمد بن محمّد بن عیسی ص 69.

**[ترجمه]کتاب حسین بن سعید و النوادر: عبدالرحمن گوید: از امام جعفر صادق علیه السّلام پرسیدم: آیا مرد می تواند زن نصرانی را به عقد درآورد، در حالی که زن مسلمان دارد؛ یا با کنیز ازدواج کند در حالی که زن آزاده دارد؟ فرمودند: نباید هیچ یک از آن ها را بر سر زن مسلمان و آزاده آورد، اما می تواند زن مسلمان را در حالی که کنیز و زن نصرانی دارد بگیرد و دو سوم از اموال مرد برای زن مسلمان و یک سوم از اموالش برای نصرانی و کنیز است. - . نوادر احمد بن محمد بن عیسی: 69 -

**[ترجمه]

«6»

ین، [کتاب حسین بن سعید] و النوادر ابْنُ مَحْبُوبٍ عَنِ الْعَلَاءِ عَنْ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الرَّجُلِ یَتَزَوَّجُ الْمَجُوسِیَّةَ قَالَ لَا وَ لَکِنْ إِنْ کَانَتْ لَهُ أَمَةٌ مَجُوسِیَّةٌ فَلَا بَأْسَ أَنْ یَطَأَهَا وَ یَعْزِلَ عَنْهَا وَ لَا یَطْلُبَ وَلَدَهَا(1).

**[ترجمه]کتاب حسین بن سعید و النوادر: از امام صادق علیه السّلام سؤال شد: آیا مرد مسلمان می تواند با زن مجوس ازدواج کند؟ فرمودند: خیر، اما اگر کنیزی مجوس داشت، اشکالی ندارد بر او دخول کند و از او کنار کشد و فرزندش را هم نخواهد. - . نوادر احمد بن محمد بن عیسی: 69 -

**[ترجمه]

«7»

ین، [کتاب حسین بن سعید] و النوادر النَّضْرُ بْنُ سُوَیْدٍ عَنِ الْحَلَبِیِّ عَنْ عَبْدِ الْحَمِیدِ الْکَلْبِیِّ عَنْ زُرَارَةَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَتَزَوَّجُ مُرْجِئَةً أَوْ حَرُورِیَّةً قَالَ لَا عَلَیْکَ بِالْبُلْهِ مِنَ النِّسَاءِ قَالَ زُرَارَةُ مَا هِیَ إِلَّا مُؤْمِنَةً أَوْ کَافِرَةً قَالَ فَأَیْنَ أَهْلُ ثنیا [ثَنْوَی] اللَّهِ قَوْلُ اللَّهِ أَصْدَقُ مِنْ قَوْلِکَ إِلَّا الْمُسْتَضْعَفِینَ مِنَ الرِّجالِ وَ النِّساءِ وَ الْوِلْدانِ لا یَسْتَطِیعُونَ حِیلَةً وَ لا یَهْتَدُونَ سَبِیلًا(2).

**[ترجمه]کتاب حسین بن سعید و النوادر: زراره گوید: از امام باقر علیه السّلام پرسیدم: آیا می توان با زن مرجئه یا حروریّه ازدواج کرد؟ فرمودند: خیر، بر تو باد ازدواج با زنان کم عقل {ساده و بی مساله}. زراره گوید: زن یا مؤمن است یا کافر. فرمودند: کجا هستند آنهایی که خدا مستثنی کرده است. سخن خداوند از سخن تو صادق تر است که فرمود: «إِلاَّ الْمُسْتَضْعَفینَ مِنَ الرِّجالِ وَ النِّساءِ وَ الْوِلْدانِ لا یَسْتَطیعُونَ حیلَةً وَ لا یَهْتَدُونَ سَبیلا»، - . نوادر احمد بن محمد بن عیسی: 69 - {مگر آن مردان و زنان و کودکان فرودستی که چاره جویی نتوانند و راهی نیابند.} - .

النساء / 98 -

**[ترجمه]

«8»

ین، [کتاب حسین بن سعید] و النوادر أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ عَبْدِ الْکَرِیمِ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ وَ النَّضْرُ بْنُ سُوَیْدٍ عَنْ مُوسَی بْنِ بَکْرٍ عَنْ زُرَارَةَ جَمِیعاً عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: تَزَوَّجُوا فِی الشُّکَّاکِ وَ لَا تُزَوِّجُوهُمْ لِأَنَّ الْمَرْأَةَ تَأْخُذُ مِنْ أَدَبِ الرَّجُلِ وَ یُقْهِرُهَا عَلَی دِینِهِ (3).

**[ترجمه]کتاب حسین بن سعید و النوادر: امام صادق علیه السّلام فرمودند: با زنان اهل شک و تردید {در ایمان} ازدواج کنید و به مردان اهل شک زن ندهید. زیرا زن از ادب و رفتار مردان تأثیر می پذیرد و مرد می­تواند وی را به دین خود در آورد. - . نوادر احمد بن محمد بن عیسی: 69 -

**[ترجمه]

«9»

ین، [کتاب حسین بن سعید] و النوادر صَفْوَانُ بْنُ یَحْیَی عَنِ ابْنِ مُسْکَانَ عَنِ الْحَلَبِیِّ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ جَمِیلٍ عَنْ حَمَّادٍ جَمِیعاً عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: لَا یَصْلُحُ لِلْأَعْرَابِیِّ أَنْ یَنْکِحَ الْمُهَاجِرَةَ یَخْرُجُ بِهَا مِنْ أَرْضِ الْهِجْرَةِ فَیَتَعَرَّبُ بِهَا إِلَّا أَنْ یَکُونَ قَدْ عَرَفَ السُّنَّةَ وَ الهعة- [الْحُجَّةَ] وَ إِنْ أَقَامَ بِهَذَا فِی أَرْضِ الْهِجْرَةِ فَهُوَ مُهَاجِرٌ(4).

**[ترجمه]کتاب حسین بن سعید و النوادر: امام صادق علیه السّلام فرمودند: شایسته نیست که عرب صحرانشین با زن مهاجر ازدواج کرده و او را از محل مهاجرتش بیرون ببرد تا زن مهاجر اعرابی {بادیه نشین} شود، مگر این که خود مرد، سنت و سفر را خوب فرا گرفته باشد، و اگر این کار را در سرزمین هجرت انجام دهد، او مهاجر است. - . نوادر احمد بن محمد بن عیسی: 69 -

**[ترجمه]

«10»

ین، [کتاب حسین بن سعید] و النوادر عُثْمَانُ بْنُ عِیسَی عَنْ سَمَاعَةَ قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ مُنَاکَحَتِهِمْ وَ الصَّلَاةِ مَعَهُمْ فَقَالَ هَذَا أَمَرُّ تَمْدِیدٍ إِنْ یَسْتَطِیعُوا ذَاکَ قَدْ أَنْکَحَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ صَلَّی عَلِیٌّ وَرَاءَهُمْ (5).

**[ترجمه]کتاب حسین بن سعید و النوادر: سماعّه گوید: از امام علیه السّلام درباره ازدواج با آنها و نماز همراه آنها سؤال کردم و ایشان فرمود: این تلخ­ترین تمدید است، اگر بر آن توانایی داشته باشند؛ پیامبر خدا صلی الله علیه و آله با ایشان ازدواج کرد و علی علیه السّلام هم پشت سرشان نماز خواند. - . نوادر احمد بن محمد بن عیسی: 71 -

**[ترجمه]

«11»

ین، [کتاب حسین بن سعید] و النوادر النَّضْرُ عَنِ ابْنِ سِنَانٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام بِکَمْ یَکُونُ الرَّجُلُ مُسْلِماً یَحِلُّ مُنَاکَحَتُهُ وَ مُوَارَثَتُهُ وَ بِمَا یَحْرُمُ دَمُهُ فَقَالَ یَحْرُمُ دَمُهُ بِالْإِسْلَامِ إِذَا أَظْهَرَهُ وَ یَحِلُّ مُنَاکَحَتُهُ وَ مُوَارَثَتُهُ (6).

ص: 377


1- 1. نفس المصدر ص 70.
2- 2. نفس المصدر ص 70.
3- 3. نفس المصدر ص 70.
4- 4. نفس المصدر ص 70.
5- 5. نفس المصدر ص 71.
6- 6. نفس المصدر ص 71.

**[ترجمه]کتاب حسین بن سعید و النوادر: ابن سنان گوید: از امام صادق علیه السّلام پرسیدم: چگونه یک مرد مسلمان می­شود و ازدواج و میراث او حلال شده و با چه چیز خونش حرام می­شود؟ فرمودند: هرگاه اسلام آورده و آن را آشکار سازد، خونش حرام می شود و ازدواج و میراثش هم حلال می گردد. - . نوادر احمد بن محمد بن عیسی: 71 -

**[ترجمه]

«12»

ین، [کتاب حسین بن سعید] و النوادر ابْنُ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ مَعْمَرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقَالَ: زَوَّجَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مُنَافِقَیْنِ مَعْرُوفَیِ النِّفَاقِ ثُمَّ قَالَ أَبُو الْعَاصِ بْنُ الرَّبِیعِ وَ سَکَتَ عَنِ الْآخَرِ(1).

**[ترجمه]کتاب حسین بن سعید و النوادر: امام صادق علیه السّلام فرمودند: پیامبر اسلام صلّی الله علیه و آله زنانی را به ازدواج منافقان مشهوری درآوردند، سپس نام ابوالعاص بن الربیع را برد و نام دیگری را نبرد. - . نوادر احمد بن محمد بن عیسی: 71 -

**[ترجمه]

«13»

ین، [کتاب حسین بن سعید] و النوادر ابْنُ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنْ جَمِیلِ بْنِ دَرَّاجٍ عَنْ زُرَارَةَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام أَتَخَوَّفُ أَنْ لَا تُحِلَّ لِی أَنْ أَتَزَوَّجَ صَبِیَّةَ مَنْ لَمْ یَکُنْ عَلَی مَذْهَبِی فَقَالَ مَا یَمْنَعُکَ مِنَ الْبُلْهِ مِنَ النِّسَاءِ اللَّاتِی لَا یَعْرِفْنَ مَا أَنْتُمْ عَلَیْهِ وَ لَا یَنْصِبْنَ (2).

**[ترجمه]کتاب حسین بن سعید و النوادر: زراره گوید: به امام باقر علیه السّلام گفتم: می­ترسم حلال نباشد که با دختری ازدواج کنم که بر مذهب من نباشد. فرمود: چه چیزی تو را باز می دارد از زنان کم­عقلی که نمی­دانند شما بر چه مذهبی هستید و دشنام هم نمی­دهند. - . نوادر احمد بن محمد بن عیسی: 71 -

**[ترجمه]

«14»

ین، [کتاب حسین بن سعید] و النوادر ابْنُ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ أُذَیْنَةَ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ یَسَارٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام عَنْ مُنَاکَحَةِ النَّاصِبِ وَ الصَّلَاةِ خَلْفَهُ فَقَالَ لَا تُنَاکِحْهُ وَ لَا تُصَلِّ خَلْفَهُ (3).

**[ترجمه]کتاب حسین بن سعید و النوادر: فضل بن یسار گوید از امام باقر علیه السّلام درباره ازدواج با ناصبین [دشنام دهندگان به شیعه] و نماز خواندن پشت سر آن ها پرسیدم. فرمودند: با آن ها وصلت نکن و پشت سرشان نماز نخوان. - . نوادر احمد بن محمد بن عیسی: 71 -

**[ترجمه]

«15»

ین، [کتاب حسین بن سعید] و النوادر النَّضْرُ عَنِ ابْنِ سِنَانٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنِ النَّاصِبِ الَّذِی قَدْ عُرِفَ نَصْبُهُ وَ عَدَاوَتُهُ هَلْ یُزَوِّجُهُ الْمُؤْمِنُ وَ هُوَ قَادِرٌ عَلَی رَدِّهِ قَالَ لَا یَتَزَوَّجُ الْمُؤْمِنُ نَاصِبَةً وَ لَا یَتَزَوَّجُ النَّاصِبُ مُؤْمِنَةً وَ لَا یَتَزَوَّجُ الْمُسْتَضْعَفُ مُؤْمِنَةً(4).

**[ترجمه]کتاب حسین بن سعید و النوادر: ابن سنان گوید: از ابا عبدالله علیه السّلام درباره ناصبی که عداوت و دشنام او شناخته شده است پرسیدم که آیا مؤمن می تواند به او زن دهد، در حالی که می­تواند او را رد کند؟ فرمودند: آدم مؤمن با زن ناصبی ازدواج نکند و نباید ناصبی با زن مؤمنه ازدواج کند و مستضعف هم نباید با زن مؤمنه ازدواج کند. - . نوادر احمد بن محمد بن عیسی: 71 -

**[ترجمه]

«16»

ین، [کتاب حسین بن سعید] و النوادر صَفْوَانُ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ بُکَیْرٍ عَنِ الْفُضَیْلِ بْنِ یَسَارٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام إِنَّ لِامْرَأَتِی أُخْتاً مُسْلِمَةً لَا بَأْسَ بِرَأْیِهَا وَ لَیْسَ بِالْبَصْرَةِ أَحَدٌ فَمَا تَرَی فِی تَزْوِیجِهَا مِنَ النَّاسِ فَقَالَ لَا تُزَوِّجْهَا إِلَّا مِمَّنْ هُوَ عَلَی رَأْیِهَا وَ تَزْوِیجُ الْمَرْأَةِ الَّتِی لَیْسَتْ بِنَاصِبَةٍ لَا بَأْسَ بِهِ (5).

**[ترجمه]کتاب حسین بن سعید و النوادر: فضیل بن یسار گوید: به امام باقر علیه السّلام عرض کردم: همسرم، خواهری دارد مسلمان که رأی و اندیشه اش بی اشکال است، ولی در بصره کسی نیست که او را به ازدواجش درآورم، چه نظری دارید درباره این که او را به (همین) مردم شوهر دهم. فرمودند: او را به کسی شوهر ده که هم رأی و اندیشه با اوست. و تزویج زنی که ناصبه نیست، اشکالی ندارد. - . نوادر احمد بن محمد بن عیسی: 71 -

**[ترجمه]

«17»

کش، [رجال الکشی] مُحَمَّدُ بْنُ قُولَوَیْهِ عَنْ سَعْدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ هِلَالٍ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنِ ابْنِ رِئَابٍ قَالَ: دَخَلَ زُرَارَةُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقَالَ یَا زُرَارَةُ مُتَأَهِّلٌ أَنْتَ قَالَ لَا قَالَ وَ مَا یَمْنَعُکَ عَنْ ذَلِکَ قَالَ لِأَنِّی لَا أَعْلَمُ تَطِیبُ مُنَاکَحَةُ هَؤُلَاءِ أَمْ لَا قَالَ فَکَیْفَ تَصْبِرُ وَ أَنْتَ شَابٌّ قَالَ أَشْتَرِی الْإِمَاءَ قَالَ وَ مِنْ أَیْنَ طَابَ لَکَ نِکَاحُ الْإِمَاءِ قَالَ إِنَّ الْأَمَةَ إِنْ رَابَنِی مِنْ أَمْرِهَا شَیْ ءٌ بِعْتُهَا قَالَ لَمْ أَسْأَلْکَ عَنْ

ص: 378


1- 1. نفس المصدر ص 71.
2- 2. نفس المصدر ص 71.
3- 3. نفس المصدر ص 71.
4- 4. نفس المصدر ص 71.
5- 5. نفس المصدر ص 71.

هَذَا وَ لَکِنْ سَأَلْتُکَ مِنْ أَیْنَ طَابَ لَکَ فَرْجُهَا قَالَ لَهُ فَتَأْمُرُنِی أَنْ أَتَزَوَّجَ قَالَ لَهُ ذَاکَ إِلَیْکَ قَالَ فَقَالَ لَهُ زُرَارَةُ هَذَا الْکَلَامُ یَنْصَرِفُ عَلَی ضَرْبَیْنِ إِمَّا أَنْ لَا تُبَالِیَ أَنْ أَعْصِیَ اللَّهَ إِذْ لَمْ تَأْمُرْنِی بِذَلِکَ وَ الْوَجْهُ الْآخَرُ أَنْ یَکُونَ مُطْلَقاً لِی قَالَ فَقَالَ عَلَیْکَ بِالْبَلْهَاءِ قَالَ فَقُلْتُ مِثْلَ الَّتِی یَکُونُ عَلَی رَأْیِ الْحَکَمِ بْنِ عُتَیْبَةَ وَ سَالِمِ بْنِ أَبِی حَفْصَةَ قَالَ لَا الَّتِی لَا تَعْرِفُ مَا أَنْتُمْ عَلَیْهِ وَ لَا تَنْصِبُ قَدْ زَوَّجَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَبَا الْعَاصِ بْنَ الرَّبِیعِ وَ عُثْمَانَ بْنَ عَفَّانَ وَ تَزَوَّجَ عَائِشَةَ وَ حَفْصَةَ وَ غَیْرَهُمَا فَقَالَ لَسْتُ أَنَا بِمَنْزِلَةِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله الَّذِی کَانَ یَجْرِی عَلَیْهِ حُکْمُهُ وَ مَا هُوَ إِلَّا مُؤْمِنٌ أَوْ کَافِرٌ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَ فَمِنْکُمْ کافِرٌ وَ مِنْکُمْ مُؤْمِنٌ فَقَالَ لَهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ فَأَیْنَ أَصْحابُ الْأَعْرافِ وَ أَیْنَ الْمُؤَلَّفَةُ قُلُوبُهُمْ وَ أَیْنَ الَّذِینَ خَلَطُوا عَمَلًا صالِحاً وَ آخَرَ سَیِّئاً وَ أَیْنَ الَّذِینَ لَمْ یَدْخُلُوها وَ هُمْ یَطْمَعُونَ (1).

**[ترجمه]رجال الکشی: زراره بر امام صادق علیه السّلام وارد شد. امام فرمود: ای زراره، همسری داری؟ گفت: نه. فرمود: چه چیزی تو را از ازدواج منع کرده؟ گفت: نمی دانم آیا صلاح است که با این جماعت [ناصبی] ازدواج کنم یا نه؟ امام فرمود: چگونه خود را نگه داشته­ای، در حالی که جوان هستی؟ گفت: کنیز می­خرم. فرمود: پس از چه روی ازدواج با کنیزان صلاح است؟ گفت: اگر نسبت به کنیز شک کنم، او را می فروشم. فرمود: من در این خصوص از تو سؤال نکردم، بلکه منظورم این است که چگونه ازدواج با کنیز را صلاح می بینی [در حالی که زن آزاده وجود دارد]؟ زراره گفت: پس امر می فرمایید که ازدواج کنم؟ فرمود: این دیگر به عهده توست. زراره گفت: این سخن دو گونه تفسیر می شود: یا این که، اگر مرا فرمان به ازدواج ندهید، برایتان اهمیت ندارد که عصیان خدا کنم و دیگر این که، این سخن شما فقط مربوط به شخص من می شود. امام فرمود: بر تو باد ازدواج با زنان کم­عقل.

زراره گوید: گفتم: پس مانند نظر حکم بن عتیبه و سالم بن أبی حفصه عمل کنم؟ فرمود، خیر، بلکه با زنی ازدواج کن که مذهب شما را نمی شناسد و دشنام هم نمی دهد. پیامبر خدا دخترانی را به عقد ابوالعاص ابن ربیع و عثمان بن عفان درآورد و با عایشه و حفصه و دیگران ازدواج کرد. زراره گفت: من در جایگاه پیامبر نیستم، او بر اساس حکم خود عمل می کرد، یعنی انسان ها یا مؤمن­اند یا کافر. خداوند فرموده: «فمنکم کافر و منکم مؤمن». امام صادق علیه السلام فرمودند: پس «أصحاب أعراف»، و «المؤلفه قلوبهم» و آنان که هم کار نیک می کنند و هم کار بد کجایند؟ و کسانی که روزی می خورند ولی نامی از آن ها برده نشده، کجا قرار می­گیرند؟ - . رجال الکشی: 128 -

**[ترجمه]

«18»

کش، [رجال الکشی] مُحَمَّدُ بْنُ مَسْعُودٍ قَالَ کَتَبَ إِلَیَّ الْفَضْلُ حَدَّثَنَا ابْنُ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ عَبْدِ الْحَمِیدِ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ جَابِرٍ قَالَ: قَالَ دَاوُدُ بْنُ عَلِیٍّ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَدْ أَتَیْتَ ذَنْباً لَا یَغْفِرُهُ اللَّهُ لَکَ قَالَ وَ مَا ذَلِکَ قَالَ زَوَّجْتَ ابْنَتَکَ فُلَاناً الْأُمَوِیَّ قَالَ إِنْ کُنْتُ زَوَّجْتُ فُلَاناً الْأُمَوِیَّ فَقَدْ زَوَّجَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله عُثْمَانَ وَ لِی بِرَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ.

**[ترجمه]رجال الکشی: داود بن علی به امام صادق علیه السلام عرض کرد: من گناهی مرتکب شده­ام که خداوند نخواهد بخشید: فرمود: چیست؟ گفت: دخترم را به ازدواج فلان شخص از بنی امیّه درآوردم. امام فرمود: اگر تو دخترت را به نکاح فلان شخص درآورده­ای، رسول الله صلّی الله علیه و آله هم دخترش را به عقد عثمان بن عفّان درآورده و اسوه و الگوی من رسول خداست. - . رجال الکشی: 325 -

**[ترجمه]

أقول

تمامه فی باب أحوال أصحاب الصادق علیه السلام (2).

**[ترجمه]تمام این روایت در باب احوال اصحاب امام صادق علیه السّلام مذکور است.

**[ترجمه]

«19»

تَفْسِیرُ النُّعْمَانِیِّ، بِالْإِسْنَادِ الْمُتَقَدِّمِ فِی کِتَابِ الْقُرْآنِ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: فِی قَوْلِهِ تَعَالَی وَ لا تَنْکِحُوا الْمُشْرِکاتِ حَتَّی یُؤْمِنَّ وَ لَأَمَةٌ مُؤْمِنَةٌ خَیْرٌ مِنْ مُشْرِکَةٍ وَ لَوْ أَعْجَبَتْکُمْ وَ لا تُنْکِحُوا الْمُشْرِکِینَ حَتَّی یُؤْمِنُوا وَ لَعَبْدٌ مُؤْمِنٌ خَیْرٌ مِنْ مُشْرِکٍ وَ

ص: 379


1- 1. رجال الکشّیّ ص 128 طبع النجف.
2- 2. رجال الکشّیّ 325 طبع النجف و کان فی المتن هکذا( منصور محمّد بن یعقوب الخ) و عند الرجوع الی ج 47 باب أحوال أصحاب الصادق علیه السلام ص 353 وجدنا الحدیث منقولا من رجال الکشّیّ ص 241 طبع بمبئی فصححنا الرمز و السند فلاحظ.

لَوْ أَعْجَبَکُمْ وَ ذَلِکَ أَنَّ الْمُسْلِمِینَ کَانُوا یَنْکِحُونَ فِی أَهْلِ الْکِتَابِ مِنَ الْیَهُودِ وَ النَّصَارَی وَ یُنْکِحُونَهُمْ حَتَّی نَزَلَتِ الْآیَةُ نَهَی أَنْ یَنْکِحَ الْمُسْلِمُ مِنَ الْمُشْرِکِ أَوْ یُنْکِحُونَهُ ثُمَّ قَالَ تَعَالَی فِی سُورَةِ الْمَائِدَةِ مَا نَسَخَ هَذِهِ الْآیَةَ فَقَالَ وَ طَعامُ الَّذِینَ أُوتُوا الْکِتابَ حِلٌّ لَکُمْ وَ طَعامُکُمْ حِلٌّ لَهُمْ وَ الْمُحْصَناتُ مِنَ الْمُؤْمِناتِ وَ الْمُحْصَناتُ مِنَ الَّذِینَ أُوتُوا الْکِتابَ مِنْ قَبْلِکُمْ فَأَطْلَقَ عَزَّ وَ جَلَّ مُنَاکَحَتَهُنَّ بَعْدَ أَنْ کَانَ نَهَی وَ تَرَکَ قَوْلَهُ وَ لا تُنْکِحُوا الْمُشْرِکِینَ حَتَّی یُؤْمِنُوا عَلَی حَالَةٍ لَمْ یَنْسَخْهُ.

**[ترجمه]تفسیر النعمانی: امیر المؤمنین علی علیه السّلام در خصوص کلام خدا: { و با زنانِ مشرک ازدواج مکنید، تا ایمان بیاورند. قطعاً کنیزِ با ایمان بهتر از زنِ مشرک است، هر چند [زیبایی] او شما را به شگفت آوَرَد. و به مردانِ مشرک زن مدهید تا ایمان بیاورند. قطعاً برده با ایمان بهتر از مردِ آزاد مشرک است، هر چند شما را به شگفت آوَرَد. آنان [شما را] به سوی آتش فرا می خوانند، و خدا به فرمان خود، [شما را] به سوی بهشت و آمرزش می خواند، و آیات خود را برای مردم روشن می گرداند، باشد که متذکّر شوند.} فرمودند: مسلمانان با اهل کتاب ازدواج می کردند تا این که این آیه نازل شد و نهی نمود که مرد مسلمان با زن مشرک ازدواج کند. سپس خداوند در سوره مائده چیزی را وحی نمود که آیه قبلی را منسوخ می کرد. پس فرمود: «وَ طَعامُ الَّذینَ أُوتُوا الْکِتابَ حِلٌّ لَکُمْ وَ طَعامُکُمْ حِلٌّ لَهُمْ وَ الْمُحْصَناتُ مِنَ الْمُؤْمِناتِ وَ الْمُحْصَناتُ مِنَ الَّذینَ أُوتُوا الْکِتابَ مِنْ قَبْلِکُمْ»، {و طعام کسانی که اهل کتابند برای شما حلال، و طعام شما برای آنان حلال است. و [بر شما حلال است ازدواج با] زنان پاکدامن از مسلمان، و زنان پاکدامن از کسانی که پیش از شما کتاب [آسمانی] به آنان داده شده است.} - .

المائده / 5 -

و خداوند ازدواج با آن ها را آزاد ساخت، بعد از آن که نهی فرموده بود. و این سخن را «وَ لا تَنْکِحُوا الْمُشْرِکاتِ حَتَّی یُؤْمِنَّ» به حال خود باقی گذاشت.

**[ترجمه]

«20»

نَوَادِرُ الرَّاوَنْدِیِّ، بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ عَلِیٌّ علیه السلام: لَا یَجُوزُ لِلْمُسْلِمِ التَّزَوُّجُ بِالْأَمَةِ الْیَهُودِیَّةِ وَ لَا النَّصْرَانِیَّةِ لِأَنَّ اللَّهَ تَعَالَی قَالَ مِنْ فَتَیَاتِکُمُ الْمُؤْمِنَاتِ وَ قَالَ کَرِهَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله التَّزَوُّجَ بِهَا لِئَلَّا یَسْتَرِقَّ وُلْدَهُ الْیَهُودِیُّ وَ النَّصْرَانِیُ (1).

**[ترجمه]نوادر الراوندی: امام علی علیه السّلام فرمودند: برای مسلمان جایز نیست که با کنیز یهودی و مسیحی ازدواج کند، زیرا خداوند فرموده است: {از دختران مؤمنه خودتان.} امام علی علیه السّلام در ادامه فرمود: رسول خدا صلّی الله علیه و آله کراهت داشتند که با زنان یهودی و مسیحی ازدواج شود، مبادا که فرزند به وجود آمده را یهودی و مسیحی به سوی خود کشد [غیرمسلمان شود]. - . نوادر الراوندی: 48 -

**[ترجمه]

«21»

الْهِدَایَةُ،: وَ تَزْوِیجُ الْمَجُوسِیَّةِ وَ النَّاصِبِیَّةِ حَرَامٌ.

**[ترجمه]الهدایة: ازدواج با زن مجوس و ناصبی حرام است.

**[ترجمه]

«22»

وَ مِنْهُ،: وَ تَزْوِیجُ الْیَهُودِیَّةِ وَ النَّصْرَانِیَّةِ جَائِزٌ وَ لَکِنَّهُ یُمْنَعَانِ مِنْ شُرْبِ الْخَمْرِ وَ أَکْلِ لَحْمِ الْخِنْزِیرِ وَ عَلَی مَنْ تَزَوَّجَهَا فِی دِینِهِ غَضَاضَةٌ(2).

**[ترجمه]الهدایة: ازدواج با زن یهودی و مسیحی جایز است، امّا باید از شرب خمر و خوردن گوشت خوک ممانعت شوند و کسی که با آنها ازدواج کند، در دینش نقصانی است. - . الهدایة: 68 -

**[ترجمه]

«23»

ع، [علل الشرائع] أَبِی عَنْ سَعْدٍ عَنْ أَیُّوبَ بْنِ نُوحٍ عَنْ صَفْوَانَ عَنْ مُوسَی بْنِ بَکْرٍ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: تَزَوَّجُوا فِی الشُّکَّاکِ وَ لَا تُزَوِّجُوهُمْ لِأَنَّ الْمَرْأَةَ تَأْخُذُ مِنْ أَدَبِ زَوْجِهَا وَ یَقْهَرُهَا عَلَی دِینِهِ (3).

**[ترجمه]علل الشرایع: امام صادق علیه السّلام فرمودند: با زنان اهل شک و تردید {ضعیف الایمان} ازدواج کنید، امّا به آن ها دختر ندهید، زیرا زن از ادب همسرش فرا می گیرد و مرد می­تواند او را به دین خود وادارد. - . علل الشرایع: 502 -

**[ترجمه]

«24»

ب، [قرب الإسناد] أَبُو الْبَخْتَرِیِّ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ أَبِیهِ علیهما السلام: أَنَّ عَلِیّاً علیه السلام کَرِهَ مُنَاکَحَةَ أَهْلِ الْحَرْبِ (4).

**[ترجمه]قرب الاسناد: امام علی علیه السّلام از ازدواج با اهل حرب (خوارج) کراهت داشتند. - . قرب الاسناد: 65 -

**[ترجمه]

«25»

ع، [علل الشرائع] أَبِی عَنْ سَعْدٍ عَنِ الْأَصْبَهَانِیِّ عَنِ الْمِنْقَرِیِّ عَنْ عِیسَی بْنِ یُونُسَ عَنِ الْأَوْزَاعِیِّ عَنِ الزُّهْرِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ علیهما السلام قَالَ: لَا یَحِلُّ لِلْأَسِیرِ

ص: 380


1- 1. نوادر الراوندیّ ص 48.
2- 2. الهدایة ص 68.
3- 3. علل الشرائع ص 502.
4- 4. قرب الإسناد ص 65 و کان الرمز علیه السلام و هو خطأ.

أَنْ یَتَزَوَّجَ مَا دَامَ فِی أَیْدِی الْمُشْرِکِینَ مَخَافَةَ أَنْ یُولِدَ فَیَبْقَی وَلَدُهُ کَافِراً فِی أَیْدِیهِمْ (1).

**[ترجمه]علل الشرایع: علی بن الحسین علیه السّلام فرمودند: مادامی که اسیر در دست مشرکان گرفتار است، حلال نیست که ازدواج کند، مبادا که صاحب فرزندی شود و در دست آن ها کافر بماند. - . علل الشرایع: 503 -

**[ترجمه]

«26»

فس، [تفسیر القمی]: وَ الْمُحْصَناتُ مِنَ الَّذِینَ أُوتُوا الْکِتابَ مِنْ قَبْلِکُمْ فَقَدْ أَحَلَّ اللَّهُ نِکَاحَ أَهْلِ الْکِتَابِ بَعْدَ تَحْرِیمِهِ فِی قَوْلِهِ فِی سُورَةِ الْبَقَرَةِ وَ لا تَنْکِحُوا الْمُشْرِکاتِ حَتَّی یُؤْمِنَ وَ إِنَّمَا یَحِلُّ نِکَاحُ أَهْلِ الْکِتَابِ الَّذِینَ یُؤَدُّونَ الْجِزْیَةَ عَلَی مَا یَجِبُ فَأَمَّا إِذَا کَانُوا فِی دَارِ الشِّرْکِ وَ لَمْ یُؤَدُّوا الْجِزْیَةَ لَمْ تَحِلَّ مُنَاکَحَتُهُمْ (2).

**[ترجمه]تفسیر علی بن ابراهیم: {[بر شما حلال است ازدواج با] زنان پاکدامن از مسلمان، و زنان پاکدامن از کسانی که پیش از شما کتاب [آسمانی] به آنان داده شده.} - .

المائده / 5 - خداوند ازدواج با اهل کتاب را حلال ساخت، بعد از آن که در سوره بقره آن را حرام داشته بود {و با زنان مشرک ازدواج مکنید، تا ایمان آورند.} - .

البقره / 221 -

و حلال است ازدواج با اهل کتاب، آن هم کسانی که جزیه می دهند. اما اگر اهل کتاب در سرزمین شرک باشند و جزیه نپردازند، ازدواج با آن ها حلال نیست. - . تفسیر علی بن ابراهیم 1: 163 -

**[ترجمه]

«27»

ضا، [فقه الرضا علیه السلام]: إِنْ تَزَوَّجْتَ یَهُودِیَّةً أَوْ نَصْرَانِیَّةً فَامْنَعْهَا مِنْ شُرْبِ الْخَمْرِ وَ أَکْلِ لَحْمِ الْخِنْزِیرِ وَ اعْلَمْ أَنَّ عَلَیْکَ فِی دِینِکَ فِی تَزْوِیجِکَ إِیَّاهَا غَضَاضَةً وَ لَا یَجُوزُ تَزْوِیجُ الْمَجُوسِیَّةِ وَ لَا یَجُوزُ أَنْ تَتَزَوَّجَ مِنْ أَهْلِ الْکِتَابِ وَ لَا مِنَ الْإِمَاءِ إِلَّا اثْنَتَیْنِ (3).

**[ترجمه]فقه الرضا: اگر با زن یهودی یا مسیحی ازدواج کردی، او را از نوشیدن شراب و خوردن گوشت خوک بازدار. و بدان که با ازدواج با آنها، در دین تو نقصانی هست؛ و جایز نیست ازدواج با زن مجوس؛ و جایز نیست که بیش­تر از دو زن از اهل کتاب یا کنیزان را به عقد خود در آوری. - . فقه الرضا علیه السلام: 31 -

**[ترجمه]

«28»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ زُرَارَةَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَتَزَوَّجُ الْمُرْجِئَةَ أَوِ الْحَرُورِیَّةَ أَوِ الْقَدَرِیَّةَ قَالَ لَا عَلَیْکَ بِالْبُلْهِ مِنَ النِّسَاءِ قَالَ زُرَارَةُ فَقُلْتُ مَا هِیَ إِلَّا مُؤْمِنَةٌ أَوْ کَافِرَةٌ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَأَیْنَ أَهْلُ اسْتِثْنَاءِ اللَّهِ قَوْلُ اللَّهِ أَصْدَقُ مِنْ قَوْلِکَ إِلَّا الْمُسْتَضْعَفِینَ مِنَ الرِّجالِ وَ النِّساءِ وَ الْوِلْدانِ إِلَی قَوْلِهِ سَبِیلًا(4).

**[ترجمه]تفسیر العیاشی: زراره گوید به امام صادق علیه السّلام عرض کردم: آیا می توان با زنی از مرجئه یا حروریه یا قدریه ازدواج کرد؟ فرمودند: خیر. بر تو باد ازدواج با زنان کم­عقل {ساده و بی مساله}. زراره گوید: پس این کلام چه می شود، زن یا مؤمن است یا کافر؟ فرمودند: پس آنهایی را که خداوند مستثنی کرده چه می شوند؟ و سخن خداوند از تو صادق تر است که {مگر آن مردان و زنان و کودکان فرودستی که چاره جویی نتوانند و راهی نیابند.} - . تفسیر العیاشی 1: 269 -

**[ترجمه]

«29»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ حُمْرَانَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ إِلَّا الْمُسْتَضْعَفِینَ قَالَ هُمْ أَهْلُ الْوَلَایَةِ فَقُلْتُ أَیُّ وَلَایَةٍ فَقَالَ أَمَا إِنَّهَا لَیْسَتْ بِوَلَایَةٍ فِی الدِّینِ وَ لَکِنَّهَا الْوَلَایَةُ فِی الْمُنَاکَحَةِ وَ الْمُوَارَثَةِ وَ الْمُخَالَطَةِ وَ هُمْ لَیْسُوا بِالْمُؤْمِنِینَ وَ لَا بِالْکُفَّارِ وَ هُمُ الْمُرْجَوْنَ لِأَمْرِ اللَّهِ (5).

**[ترجمه]تفسیرالعیاشی: حمران گوید: از امام صادق علیه السّلام درباره (الّا المستضعفین) پرسیدم. فرمودند: آن ها اهل ولایت هستند. گفتم: کدام ولایت؟ فرمود: منظور ولایت در دین نیست، بلکه ولایت در ازدواج و ارث بردن و هم نشینی است، آن ها نه مؤمن هستند و نه کافر، بلکه به تقدیر و فرمان خداوند امید دارند. - . تفسیر العیاشی 1: 269 -

**[ترجمه]

«30»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنِ ابْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: وَ الْمُحْصَناتُ مِنَ

ص: 381


1- 1. علل الشرائع ص 503.
2- 2. تفسیر علیّ بن إبراهیم ج 1 ص 163.
3- 3. فقه الرضا ص 31.
4- 4. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 269.
5- 5. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 269.

الْمُؤْمِناتِ قَالَ هُنَّ الْمُسْلِمَاتُ (1).

**[ترجمه]تفسیر العیاشی: امام صادق علیه السّلام درباره {و زنان پاکدامن از مسلمان.} فرمودند: آن ها زنان مسلمان هستند. - . تفسیر العیاشی 1: 296 -

**[ترجمه]

«31»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ مَسْعَدَةَ بْنِ صَدَقَةَ قَالَ: سُئِلَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام عَنْ قَوْلِ اللَّهِ وَ الْمُحْصَناتُ مِنَ الَّذِینَ أُوتُوا الْکِتابَ مِنْ قَبْلِکُمْ قَالَ نَسَخَتْهَا وَ لا تُمْسِکُوا بِعِصَمِ الْکَوافِرِ(2).

**[ترجمه]تفسیر العیاشی: از امام صادق علیه السّلام درباره کلام خدا سؤال شد: {و [بر شما حلال است ازدواج با] زنان پاکدامن از مسلمان، و زنان پاکدامن از کسانی که پیش از شما کتاب [آسمانی] به آنان داده شده.} که فرمودند: این آیه را « وَ لا تُمْسِکُوا بِعِصَمِ الْکَوافِرِ» - . ممتحنه / 10 - {زنان کافر را در همسری خود نگه ندارید} منسوخ کرده است. - . تفسیر العیاشی 1: 296 -

**[ترجمه]

«32»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ أَبِی جَمِیلَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: فِی الْمُحْصَناتُ مِنَ الَّذِینَ أُوتُوا الْکِتابَ قَالَ هُنَّ الْعَفَائِفُ (3).

**[ترجمه]تفسیر العیاشی: امام صادق علیه السّلام درباره {و زنان پاکدامن از کسانی که پیش از شما کتاب [آسمانی] به آنان داده شده.} فرمودند: آن ها زنان عفیفه هستند. - . تفسیر العیاشی 1: 296 -

**[ترجمه]

«33»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنِ الْعَبْدِ الصَّالِحِ قَالَ: سَأَلْنَاهُ عَنْ قَوْلِهِ وَ الْمُحْصَناتُ مِنَ الَّذِینَ أُوتُوا الْکِتابَ مِنْ قَبْلِکُمْ مَا هُنَّ وَ مَا مَعْنَی إِحْصَانِهِنَّ قَالَ هُنَّ الْعَفَائِفُ مِنْ نِسَائِهِمْ (4)(5).

ص: 382


1- 1. نفس المصدر ج 1 ص 296 و قد سقط من النسخة المطبوعة منه الروایة الثانیة فلاحظ.
2- 2. نفس المصدر ج 1 ص 296 و قد سقط من النسخة المطبوعة منه الروایة الثانیة فلاحظ.
3- 3. نفس المصدر ج 1 ص 296 و قد سقط من النسخة المطبوعة منه الروایة الثانیة فلاحظ.
4- 4. نفس المصدر ج 1 ص 296 و قد سقط من النسخة المطبوعة منه الروایة الثانیة فلاحظ.
5- 5. کان فی مطبوعة الکمبانیّ اختلالا بالتقدیم و التأخیر اصلحناه طبقا لنسخة الأصل، راجعه.

**[ترجمه]تفسیر العیاشی: راوی از امام موسی بن جعفر علیه السلام نقل می­کند که فرمود: از حضرتش درباره {و زنان پاکدامن از کسانی که پیش از شما کتاب [آسمانی] به آنان داده شده} سؤال کردیم که منظور چه کسانی هستند و معنای احصان آنان چیست؟ فرمودند: زنان عفیفه ایشان (اهل کتاب) هستند. - . تفسیر العیاشی 1: 296 -

**[ترجمه]

باب 23 إسلام أحد الزوجین

الأخبار

«1»

ب، [قرب الإسناد] عَلِیٌّ عَنْ أَخِیهِ قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ امْرَأَةٍ أَسْلَمَتْ ثُمَّ أَسْلَمَ زَوْجُهَا أَ تَحِلُّ لَهُ قَالَ هُوَ أَحَقُّ بِهَا مَا لَمْ تَتَزَوَّجْ وَ لَکِنَّهَا تُخَیَّرُ فَلَهَا مَا اخْتَارَتْ (1).

**[ترجمه]قرب الاسناد: علی بن جعفر از برادرش امام موسی کاظم علیه السّلام پرسید: زنی اسلام می آورد و سپس همسرش هم مسلمان می شود، آیا این زن برای مرد حلال است؟ فرمود: این مرد برای همسر بودن سزاوار تر است مادامی که زن ازدواج نکرده، اما زن آزاد است که انتخاب کند. - . قرب الاسناد: 109 -

**[ترجمه]

«2»

وَ سَأَلْتُهُ عَنِ امْرَأَةٍ أَسْلَمَتْ قَبْلَ زَوْجِهَا وَ تَزَوَّجَتْ غَیْرَهُ مَا حَالُهَا قَالَ هِیَ لِلَّذِی تَزَوَّجَتْ وَ لَا تُرَدُّ عَلَی الْأَوَّلِ (2).

**[ترجمه]قرب الاسناد: و نیز گوید از امام موسی علیه السّلام درباره زنی پرسیدم که پیش از همسرش مسلمان شده و با دیگری ازدواج نموده است، چه حالتی دارد؟ فرمود: این زن مال کسی است که با او ازدواج کرده و به همسر اول خود باز نمی گردد. - . قرب الاسناد: 109 -

**[ترجمه]

«3»

ب، [قرب الإسناد] ابْنُ عِیسَی عَنِ الْبَزَنْطِیِّ قَالَ: سَمِعْتُ رَجُلًا یَسْأَلُ أَبَا الْحَسَنِ الرِّضَا علیه السلام [عَنِ] النَّصْرَانِیِّ تُسْلِمُ الْمَرْأَةُ ثُمَّ یُسْلِمُ زَوْجُهَا یَکُونَانِ عَلَی النِّکَاحِ الْأَوَّلِ قَالَ لَا یُجَدِّدَانِ نِکَاحاً آخَرَ(3).

**[ترجمه]قرب الاسناد: شخصی از امام رضا علیه السّلام سؤال کرد: زن مسیحی مسلمان می شود و پس از او همسرش هم مسلمان می شود. آیا بر همان ازدواج اول خواهد باقی می مانند: فرمودند: خیر، باید دوباره ازدواج کنند. - . قرب الاسناد:167 -

**[ترجمه]

«4»

ضا، [فقه الرضا علیه السلام] أَبِی عَنْ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ علیهم السلام: فِی امْرَأَةٍ تُسْلِمُ تَحْتَ نَصْرَانِیٍّ قَالَ هِیَ امْرَأَتُهُ مَا لَمْ یُخْرِجْهَا مِنْ دَارِ الْهِجْرَةِ(4).

ص: 383


1- 1. قرب الإسناد ص 109.
2- 2. قرب الإسناد ص 109.
3- 3. قرب الإسناد ص 167.
4- 4. فقه الرضا ص 31.

**[ترجمه]فقه الرضا: امام رضا علیه السّلام به نقل از امام محمد باقر علیه السّلام فرمودند: زنی که مسلمانشود و شوهری مسیحی داشته باشد، همچنان همسر او باقی می ماند مادامی که او را از دارالهجره خارج نکرده باشد. - . فقه الرضا علیه السلام: 31 -

**[ترجمه]

باب 24 ما یحل من عدد الأزواج للحر و العبد

الآیات

النساء: وَ إِنْ خِفْتُمْ أَلَّا تُقْسِطُوا فِی الْیَتامی فَانْکِحُوا ما طابَ لَکُمْ مِنَ النِّساءِ مَثْنی وَ ثُلاثَ وَ رُباعَ فَإِنْ خِفْتُمْ أَلَّا تَعْدِلُوا فَواحِدَةً أَوْ ما مَلَکَتْ أَیْمانُکُمْ ذلِکَ أَدْنی أَلَّا تَعُولُوا(1).

lt;meta info="- «وَ إِنْ خِفْتُمْ أَلاَّ تُقْسِطُوا فِی الْیَتامی فَانْکِحُوا ما طابَ لَکُمْ مِنَ النِّساءِ مَثْنی وَ ثُلاثَ وَ رُباعَ فَإِنْ خِفْتُمْ أَلاَّ تَعْدِلُوا فَواحِدَةً أَوْ ما مَلَکَتْ أَیْمانُکُمْ ذلِکَ أَدْنی أَلاَّ تَعُولُوا» - . النساء / 3 -

{و اگر در اجرای عدالت میان دختران یتیم بیمناکید، هر چه از زنان [دیگر] که شما را پسند افتاد، دو دو، سه سه، چهار چهار، به زنی گیرید. پس اگر بیم دارید که به عدالت رفتار نکنید، به یک [زنِ آزاد] یا به آنچه [از کنیزان] مالک شده اید [اکتفا کنید]. این [خودداری] نزدیکتر است تا به ستم گرایید [و بیهوده عیال وار گردید].}

**[ترجمه]

الأخبار

«1»

ب، [قرب الإسناد] عَلِیٌّ عَنْ أَخِیهِ علیه السلام قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ کَانَتْ لَهُ أَرْبَعُ نِسْوَةٍ فَمَاتَتْ إِحْدَاهُنَّ هَلْ یَصْلُحُ أَنْ یَتَزَوَّجَ فِی عِدَّتِهَا أُخْرَی قَبْلَ أَنْ تَنْقَضِیَ عِدَّةُ الْمُتَوَفَّاةِ قَالَ إِذَا مَاتَتْ فَلْیَتَزَوَّجْ مَتَی أَحَبَ (2).

**[ترجمه]قرب الاسناد: علی بن جعفر از برادرش امام موسی کاظم علیه السّلام نقل کرده است: از وی سؤال کردم، مردی چهار زن داشته، یکی از آن ها فوت می کند، آیا صلاح است تا پایان زمان عدّه او، زنی دیگر بگیرد؟ فرمودند: اگر فوت کرده است، مرد می تواند هر وقت که خواست، ازدواج کند. - . قرب الاسناد: 109 -

**[ترجمه]

«2»

قَالَ: وَ سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ لَهُ أَرْبَعُ نِسْوَةٍ فَطَلَّقَ وَاحِدَةً هَلْ یَصْلُحُ لَهُ أَنْ یَتَزَوَّجَ أُخْرَی قَبْلَ أَنْ تَنْقَضِیَ عِدَّةُ الَّتِی طَلَّقَ قَالَ لَا یَصْلُحُ أَنْ یَتَزَوَّجَ حَتَّی تَنْقَضِیَ عِدَّةُ الْمُطَلَّقَةِ(3).

**[ترجمه]قرب الاسناد: و نیز گفت: از امام موسی علیه السّلام درباره مردی پرسیدم که چهار زن دارد، یکی از آن ها را طلاق می دهد، آیا صلاح است که قبل از انقضای ایام عدّه زن مطلقه، ازدواج کند؟ فرمود: خیر، صلاح نیست مگر آن که ایام عدّه زن مطلقه به اتمام رسد. - . قرب الاسناد: 111 -

**[ترجمه]

«3»

ل، [الخصال] فِی خَبَرِ الْأَعْمَشِ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام قَالَ: لَا یُجْمَعُ بَیْنَ أَکْثَرَ مِنْ أَرْبَعِ حَرَائِرَ(4).

**[ترجمه]الخصال: امام صادق علیه السّلام فرمودند: بیشتر از چهار زن آزاد را نمی توان در عقد داشت. - . الخصال 2: 395 -

**[ترجمه]

«4»

ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام]: فِیمَا کَتَبَ الرِّضَا علیه السلام لِلْمَأْمُونِ مِثْلَهُ (5).

**[ترجمه]عیون الاخبار: در نامه ای که امام رضا علیه السّلام برای مأمون نوشت، همانند این روایت موجود است. - . عیون الاخبار 2: 124 -

**[ترجمه]

«5»

ع، [علل الشرائع] فِی عِلَلِ ابْنِ سِنَانٍ قَالَ: کَتَبَ الرِّضَا علیه السلام عِلَّةُ تَزْوِیجِ الرَّجُلِ أَرْبَعَ نِسْوَةٍ وَ تَحْرِیمِ أَنْ تَتَزَوَّجَ الْمَرْأَةُ أَکْثَرَ مِنْ وَاحِدٍ لِأَنَّ الرَّجُلَ إِذَا تَزَوَّجَ أَرْبَعَ نِسْوَةٍ کَانَ الْوَلَدُ مَنْسُوباً إِلَیْهِ وَ الْمَرْأَةَ لَوْ کَانَ لَهَا زَوْجَانِ أَوْ أَکْثَرَ مِنْ

ص: 384


1- 1. سورة النساء: 3.
2- 2. قرب الإسناد ص 109.
3- 3. قرب الإسناد ص 111.
4- 4. الخصال ج 2 ص 395 ضمن حدیث طویل.
5- 5. عیون الأخبار ج 2 ص 124.

ذَلِکَ لَمْ یُعْرَفِ الْوَلَدُ لِمَنْ هُوَ إِذْ هُمْ مُشْتَرِکُونَ فِی نِکَاحِهَا وَ فِی ذَلِکَ فَسَادُ الْأَنْسَابِ وَ الْمَوَارِیثِ وَ الْمَعَارِفِ.

قال محمد بن سنان و من علل النساء الحرائر و تحلیل أربع نسوة لرجل واحد لأنهن أکثر من الرجال کلما نظر و الله أعلم یقول الله عز و جل فَانْکِحُوا ما طابَ لَکُمْ مِنَ النِّساءِ مَثْنی وَ ثُلاثَ وَ رُباعَ فذلک تقدیر قدر الله تعالی لیتسع فیه الغنی و الفقیر فیتزوج الرجل علی قدر طاقته ثم وسع فی ملک الیمین و لم یجعل فیه حدا لأنهن مال و جلب فهو یسع أن یجمعوا من الأموال و علة تزویج العبد اثنتین لا أکثر أنه نصف رجل حر فی الطلاق و النکاح لا یملک نفسه و لا له مال إنما ینفق علیه مولاه و لیکون ذلک فرقا بینه و بین الحر و لیکون أقل لاشتغاله عن خدمة موالیه (1).

lt;meta info=". علل الشرایع: در کتاب علل ابن سنان است که گفت: امام رضا علیه السّلام علت ازدواج یک مرد را با چهار زن و علت حرام بودن ازدواج یک زن با بیش تر از یک مرد را چنین مرقوم فرموده اند: زیرا مرد اگر با چهار زن ازدواج کند، همه فرزندان منسوب به او هستند و اگر زنی دو یا چند همسر داشته باشد، معلوم نیست که فرزند مال کیست؟ چون همگی در نکاح با زن مشترک هستند و در این حالت، در اصل و نسب و ارثیه و شناسایی فساد حاصل می شود.

محمد بن سنان گوید: از جمله دلایل حلال بودن چهار همسر برای یک مرد این است که تعداد زنان بیش تر از مردان است - والله أعلم - خداوند می فرمایند: {هر چه از زنان [دیگر] که شما را پسند افتاد، دو دو، سه سه، چهار چهار، به زنی گیرید.} و این تقدیر خداوند است تا بدین وسیله اغنیاء و فقراء آزاد باشند، و مرد به اندازه قدرتش ازدواج کند و سپس دایره ازدواج را گسترده تر ساخت و شامل کنیزان و اسیران جنگی هم نمود و در آن حدّ و مرزی قرار نداد، زیرا آن ها به عنوان اموال و غنیمت هستند و خداوند امکان داده که مرد هر چه قدر که اموال می خواهد گردآورد؛ و علت این که برده می تواند فقط با دو نفر ازدواج کند، در این است که برده نصف مرد آزاده در طلاق و در نکاح محسوب می­شود. و برده بر خود مالکیت ندارد و مالی هم ندارد، بلکه این سرور اوست که به او مالی می بخشد و این باعث فرق و تمییز میان برده و شخص آزاد است و نیز داشتن بیش از دو زن برای برده باعث می شود که از خدمت کردن به صاحبانش باز ماند. - . علل الشرایع: 504 -

**[ترجمه]

أقول

ذکره فی ن، عیون أخبار الرضا علیه السلام إلی قوله و المعارف ثم ذکر بعده و علة تزویج العبد و أسقط ما بین ذلک.

**[ترجمه]ذکره فی ن، عیون أخبار الرضا علیه السلام إلی قوله و المعارف ثم ذکر بعده و علة تزویج العبد و أسقط ما بین ذلک.

**[ترجمه]

«6»

ب، [قرب الإسناد] حَمَّادُ بْنُ عِیسَی قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ لَیْسَ مَعَهُ إِلَّا غُلَامُهُ فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ خَبِّرْنِی عَنِ الْعَبْدِ کَمْ یَتَزَوَّجُ قَالَ قَالَ أَبِی قَالَ عَلِیٌّ علیه السلام لَا یَزِیدُ عَلَی امْرَأَتَیْنِ (2).

**[ترجمه]قرب الاسناد: حماد بن عیسی گوید: از امام صادق علیه السّلام سؤال کردم (در حالی که کسی جز غلام او در کنارش نبود) و گفتم: فدایت شوم! مرا باخبر ساز که غلام با چند نفر می تواند ازدواج کند؟ فرمود: پدرم فرمود که امام علی علیه السّلام فرمودند: با بیشتر از دو زن نمی تواند ازدواج کند. - . قرب الاسناد: 9 -

**[ترجمه]

«7»

ب، [قرب الإسناد] ابْنُ طَرِیفٍ عَنِ ابْنِ عُلْوَانَ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ أَبِیهِ علیهما السلام أَنَّ عَلِیّاً علیه السلام کَانَ یَقُولُ: لَا یَتَزَوَّجِ الْعَبْدُ إِلَّا امْرَأَتَیْنِ (3).

**[ترجمه]قرب الاسناد: امام علی علیه السّلام فرموده اند: غلام نمی تواند با بیشتر از دو زن ازدواج کند. - . قرب الاسناد: 50 -

**[ترجمه]

«8»

ضا، [فقه الرضا علیه السلام]: لَا یَجُوزُ أَنْ تَتَزَوَّجَ مِنْ أَهْلِ الْکِتَابِ وَ لَا مِنَ الْإِمَاءِ إِلَّا اثْنَیْنِ وَ لَکَ أَنْ تَتَزَوَّجَ مِنَ الْحَرَائِرِ الْمُسْلِمَاتِ أَرْبَعاً أَوْ یَتَزَوَّجَ الْعَبْدُ حُرَّتَیْنِ أَوْ أَرْبَعَ إِمَاءٍ(4).

ص: 385


1- 1. علل الشرائع ص 504 و کان الرمز( ج) للاحتجاج و هو تصحیف.
2- 2. قرب الإسناد ص 9.
3- 3. قرب الإسناد ص 50.
4- 4. فقه الرضا ص 31.

**[ترجمه]فقه الرضا: جایز نیست که با بیش از دو نفر از زنان اهل کتاب یا کنیزان ازدواج کنی، ولی می توانی با چهار زن مسلمان آزاده ازدواج کنی و غلام هم می تواند با دو زن آزاده یا چهار کنیز ازدواج کند. - .[4] فقه الرضا علیه السلام: 31 -

**[ترجمه]

«9»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ یُونُسَ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَمَّنْ أَخْبَرَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: فِی کُلِّ شَیْ ءٍ إِسْرَافٌ إِلَّا فِی النِّسَاءِ قَالَ اللَّهُ تَعَالَی فَانْکِحُوا ما طابَ لَکُمْ مِنَ النِّساءِ مَثْنی وَ ثُلاثَ وَ رُباعَ وَ قَالَ وَ أَحَلَّ مَا مَلَکَتْ أَیْمَانُکُمْ (1).

**[ترجمه]تفسیر العیاشی: امام صادق علیه السّلام فرمودند: در هر چیزی اسراف وجود دارد مگر در [نکاح با] زنان. خداوند فرموده: {هر چه از زنان [دیگر] که شما را پسند افتاد، دو دو، سه سه، چهار چهار، به زنی گیرید.} و نیز فرموده: {زنانی که کنیز شما هستند نیز بر شما حلال است.} - . تفسیر العیاشی 1: 218 -

**[ترجمه]

«10»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ مَنْصُورِ بْنِ حَازِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: لَا یَحِلُّ لِمَاءِ الرَّجُلِ أَنْ یَجْرِیَ فِی أَکْثَرَ مِنْ أَرْبَعَةِ أَرْحَامٍ مِنَ الْحَرَائِرِ(2).

**[ترجمه]تفسیر العیاشی: امام صادق علیه السّلام فرمودند: حلال نیست که نطفه مردان در بیشتر از چهار رحم از زنان آزاده جاری باشد. - . تفسیر العیاشی 1: 218 -

**[ترجمه]

«11»

ین، [کتاب حسین بن سعید] و النوادر النَّضْرُ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: أَنَّهُ قَالَ فِی رَجُلٍ تَحْتَهُ أَرْبَعُ نِسْوَةٍ فَطَلَّقَ إِحْدَاهُنَّ قَالَ لَا یَنْکِحُ حَتَّی تَنْقَضِیَ عِدَّةُ الَّتِی طَلَّقَ (3).

**[ترجمه]کتاب حسین بن سعید و النوادر: امام جعفر صادق علیه السّلام فرمودند: مردی که چهار زن دارد و یکی از آن ها را طلاق دهد، نمی تواند با زن دیگری ازدواج کند، مگر آن که عدّه زن مطلقه به اتمام برسد. - . نوادر احمد بن محمد: 70 -

**[ترجمه]

«12»

ین، [کتاب حسین بن سعید و النوادر] النَّضْرُ وَ أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ عَاصِمِ بْنِ حُمَیْدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ قَیْسٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام یَقُولُ: فِی رَجُلٍ کُنَّ عِنْدَهُ أَرْبَعُ نِسْوَةٍ یُطَلِّقُ وَاحِدَةً ثُمَّ نَکَحَ أُخْرَی قَبْلَ أَنْ تَسْتَکْمِلَ الْمُطَلَّقَةُ أَجَلَهَا قَالَ أَلْحَقَهَا بِأَهْلِهَا حَتَّی تَسْتَکْمِلَ الْمُطَلَّقَةُ الْعِدَّةَ وَ تَسْتَقْبِلَ الْأُخْرَی عِدَّةً أُخْرَی وَ لَهَا صَدَاقُهَا إِنْ کَانَ دَخَلَ بِهَا وَ إِنْ لَمْ یَکُنْ دَخَلَ بِهَا فَلَهُ مَالُهُ وَ لَا عِدَّةَ عَلَیْهَا ثُمَّ إِنْ شَاءَ أَهْلُهَا بَعْدَ انْقِضَاءِ عِدَّتِهَا زَوَّجُوهُ وَ إِنْ شَاءُوا لَمْ یُزَوِّجُوهُ (4).

**[ترجمه]کتاب حسین بن سعید و النوادر: امام جعفر صادق علیه السّلام در خصوص مردی که چهار زن داشت و یکی از آن ها را طلاق داده و با زنی جدید، قبل از این که عدّه زن مطلقه به اتمام رسد، ازدواج کرده بود، فرمودند: زن جدید را به خانواده اش بازگردانید تا زن مطلقه عدّه اش کامل شود. و زن جدید هم عدّه را به اتمام رساند؛ و اگر مرد بر زن جدید دخول کرده باشد، مهریه واجب است و اگر دخول نکرده باشد، مهریه ندارد و عدّه هم ندارد. و اگر خانواده زن مطلقه خواستند که پس از ایام عدّه او را شوهر دهند، مختارند و اگر نخواستند، شوهر ندهند. - . نوادر احمد بن محمد: 70 -

**[ترجمه]

«13»

ین، [کتاب حسین بن سعید] و النوادر ابْنُ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ هِشَامٍ وَ جَمِیلٍ عَنْ زُرَارَةَ أَوْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: إِذَا اجْتَمَعَ عِنْدَ الرَّجُلِ أَرْبَعُ نِسْوَةٍ فَطَلَّقَ إِحْدَاهُنَّ فَلَا یَتَزَوَّجِ الْخَامِسَةَ حَتَّی تَنْقَضِیَ عِدَّةُ الَّتِی طَلَّقَ وَ قَالَ لَا یَجْتَمِعْ مَاؤُهُ فِی خَمْسٍ (5).

**[ترجمه]کتاب حسین بن سعید و النوادر: امام صادق علیه السّلام فرمودند: اگر مردی چهار زن داشت و یکی از آن ها را طلاق داد، نباید با زن دیگری ازدواج کند تا این که ایام عدّه زن مطلقه تمام شود. و فرمود: نباید نطفه او در پنج زن جاری باشد. - . نوادر احمد بن محمد: 70 -

**[ترجمه]

«14»

ین، [کتاب حسین بن سعید] و النوادر الْقَاسِمُ عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَبِی إِبْرَاهِیمَ علیه السلام: مِثْلَ ذَلِکَ قُلْتُ وَ إِنْ کَانَتْ مُتْعَةً قَالَ وَ إِنْ کَانَتْ مُتْعَةً(6).

**[ترجمه]کتاب حسین بن سعید و النوادر: امام موسی بن جعفر علیه السّلام نیز مانند این سخن را فرموده اند. گفته شد: حتی اگر [نفر پنجم] متعه باشد؟ فرمودند: حتی اگر متعه باشد. - . نوادر احمد بن محمد: 70 -

**[ترجمه]

«15»

الْهِدَایَةُ،: یَجُوزُ لِلرَّجُلِ أَنْ یَتَزَوَّجَ مِنَ الْحَرَائِرِ أَرْبَعاً وَ یَجْمَعَ بَیْنَهُنَّ وَ مِنَ الْإِمَاءِ أَمَتَیْنِ وَ یَجْمَعَ بَیْنَهُمَا وَ ذَلِکَ مِنْ أَهْلِ الْکِتَابِ وَ الْعَبْدُ یَتَزَوَّجُ بِحُرَّتَیْنِ أَوْ أَرْبَعِ إِمَاءٍ(7).

ص: 386


1- 1. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 218.
2- 2. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 218.
3- 3. نوادر أحمد بن محمّد بن عیسی ص 70.
4- 4. نوادر أحمد بن محمّد بن عیسی ص 70.
5- 5. نوادر أحمد بن محمّد بن عیسی ص 70.
6- 6. نوادر أحمد بن محمّد بن عیسی ص 70.
7- 7. الهدایة ص 68.

**[ترجمه]الهدایة: جایز است که مرد با چهار زن آزاده ازدواج کند و هر چهار تای آن ها را با هم داشته باشد و نیز می تواند دو کنیز را با هم داشته باشد که البته دو کنیز اهل کتاب؛ و غلام هم می تواند با دو زن آزاده یا با چهار کنیز ازدواج کند. - . الهدایة: 68 -

ناشر دیجیتالی : مرکز تحقیقات رایانه ای قائمیه اصفهان

**[ترجمه]

کلمة المصحّح

بسمه تعالی

إلی هنا انتهی الجزء الأوّل من المجلّد الثالث و العشرین من کتاب بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار و هو الجزء المائة حسب تجزئتنا یحتوی علی 81 بابا من أبواب العقود و الایقاعات.

و لقد بذلنا جهدنا فی تحقیق الکتاب و تصحیح رموز المصادر و متون الأحادیث و أسانیدها طبقا للنسخة الأصل و هی نسخة المؤلّف العلّامة بخطّ یده الشریف تفضّل باهدائها الفاضل الخبیر المیرزا فخر الدین النصیریّ المحترم حفظه اللّه لحفظ کتب السلف عن الضیاع و التلف خدمة للعلم و أهله فجزاه اللّه عنّا و عن العلم خیر جزاء المحسنین و إلیکم فی الصفحات التالیة صور فتوغرافیّة من تلکم النسخة الغالیة.

و قد کانت مطبوعة الکمبانیّ سقیمة جداً کما تری النصّ الآتی فی ذیل المطبوعة فی کلام لمصحّحه «لمّا کانت النسخة التی انتسخنا هذه النسخة منها مغلوطة و لم یتّفق مع کمال بذل الجهد بقدر الطاقة تحصیل نسخة صحیحة مقروءة و ضاق الوقت فیما قصدناه من إتمام طبع الکتاب و سئمنا ما أطلنا من تأخیره انتظارا لتحصیل النسخة الصحیحة حتّی بلغنا حدّ الإیاس من وجدانها فانتسخنا من تلک النسخة اضطرارا و جهدنا فی تصحیحه اعتبارا» إلخ.

و علی أیّ حال کان فیها تصحیفات قبیحة و سقط و تخلیط کثیر أشرنا إلی نذر منها فی الذیل مصدّرا بالکوکب (*) و جعلنا ما سقط عن المطبوعة القدیمة بین العلامتین هکذا [-] و أمّا ما کان فیها من تصحیفات فقد صحّحنا طبقا لنسخة الأصل و لم نشر إلیها فی الذیل لکثرتها و قد راجعنا معذلک فی بعض الموارد إلی نسخة الوسائل و مستدرکه تحقیقا لمتون الأحادیث التی لم تکن بخطّ ید المؤلّف بل کان بخطّ کتّابه من دون إشراف منه قدّس سرّه إلیه.

و الحمد للّه و سلام علی عباده الذین اصطفی.

السیّد إبراهیم المیانجی محمّد الباقر البهبودی

ص: 387

تصویر

صورة فتوغرافیة من نسخة الأصل بخطّ العلّامة المجلسیّ -ره- تراها فی ص 134، 136-137 من هذا المجلّد

ص: 388

تصویر

صورة فتوغرافیة من نسخة الأصل بخطّ ید المؤلّف الشریفة تراها فی ص 332 من هذا المجلّد

ص: 389

تصویر

صورة فتوغرافیة اُخری من نسخة الأصل بخطّ المؤلّف العلّامة تراها فی ص 135 من هذا المجلّد

ص: 390

تصویر

صورة فتوغرافیة من نسخة الأصل بخطّ مؤلّفه قدّس سرّه تراها فی ص 281 من هذا المجلّد

ص: 391

**[ترجمه]ص: 387

ص: 388

ص: 389

ص: 390

ص: 391

**[ترجمه]

مقدمة المحقّق:

بسم اللّه الرّحمن الرّحیم

و به نستعین

الحمد للّه ربّ العالمین و صّلی الّله علی محمّد و آله الطاهرین و اللعنة الدائمة علی أعدائهم أجمعین. و بعد فهذا هو المجلّد الثالث و العشرین من الموسوعة الإسلامیّة (بحار الأنوار) یتضمّن أحکام العقود و الایقاعات و لمّا کان هذا المجلّد و سبع مجلّدات أخری تبدأ من الخامس عشر إلی نهایة الکتاب سوی مجلّد الصلاة و مجلّد المزار لم تخرج من المسوّدة إلی البیاض فی عهد المؤلّف رحمه اللّه و کانت نسخها المسوّدة مشوشّة أیضا بحیث لا یتمکن کلّ أحد علی نقلها صحیحا فانبری لانتساخها و نقلها إلی البیاض بعد وفاة المؤلّف رحمه اللّه تلمیذه الوفیّ العلّامة المیرزا عبد اللّه أفندی صاحب ریاض العلماء فکتبها لنفسه و کانت عنده مدّة حیاته و من ثمّ لم تنتسخ و لم تشتهر إلی أن توفّی هو الآخر رحمه اللّه فنسخ عن نسخته المرحوم المحدّث السیّد عبد اللّه الجزائری.

و قد قال الخلیل بن أحمد: إذا انتسخ الکتاب ثلاث نسخ و لم یعارض تحول بالفرسیة. کنایة عمّا یحدثه سهو الأقلام من النسّاخ من تصحیف و تحریف یعانی الباحث المحقّق منهما الأمرین.

و لمّا کانت الخمسة الأجزاء الأخیرة من هذه الموسوعة التی رغب إلی سیادة الناشر الحاجّ سیّد إسماعیل الکتابچی سلّمه اللّه فی تحقیقها هی من تلکم الأجزاء لم تخرج إلی البیاض فی عهد مؤلّفها رحمه اللّه و نسخها تلمیذه من بعده کما سبق فقد عاینت جهدا بالغا و کبیرا فی سبیل إخراجها خصوصا هذا المجلد الذی کاد أن یمسخ فی وضع الرموز التی لو کان صحیحة لو فرت علیّ الوقت فی الرجوع

ص: 392

إلی مصادرها فی تصحیح الحدیث و تحقیقه و لکن قلّ أن وجدت صحیفة خالیة عن اشتباه فی ذلک بل ربّما یذکر الحدیث بلا وضع رمز له فکان ذلک ممّا ضاعف جهودی و أضنانی کثیرا فی مراجعة عدّة مصادر لتحقیق الرمز فضلا عن نفس الحدیث و سیلاحظ القاری فی ثنایا تعلیقاتی علی بعض تلک الاخطاء حیث نبهت علیها فی الهامش و بقیت أحادیث لم أخرجها إذ لم أعثر علیها فی مظّانها فی مصادرها المذکورة و لعلّ فی وضع الرموز ما أبعد علینا الطریق.

و أخیرا فلا بدّ لی من الاعتراف بجمیل الفضل لسماحة سیّدی الوالد دام ظلّه حیث کنت أفرغ إلیه مسترشدا بخبرته الصادقة فکان لی خیر عون و دلیل، فله من اللّه تعالی الثواب الجزیل و منّا الثناء و الشکر الجزیل، و الحمد للّه أوّلا و آخرا.

النجف الأشرف 1 ربیع الأول سنة 1389 ه محمّد مهدیّ السیّد حسن الموسوی الخرسان

ص: 393

**[ترجمه]ص: 392

ص: 393

**[ترجمه]

فهرس ما فی هذا الجزء من الأبواب

عناوین الأبواب/ رقم الصفحة

أبواب المکاسب

«1»

باب الحثّ علی طلب الحلال و معنی الحلال 18- 1

«2»

باب الإجمال فی الطلب 40- 18

«3»

باب المباکرة فی طلب الرزق 41

«4»

باب جوامع المکاسب المحرمة و المحللة 57- 42

«5»

باب کسب النائحة و المغنیّة 58

«6»

باب الحجامة و فحل الضراب 59

«7»

باب بیع المصاحف و أجر کتابتها و تعلیمها 60

«8»

باب بیع السلاح من أهل الحرب 61

«9»

باب بیع الوقف 62

«10»

باب استحباب الزرع و الغرس و حفر القلبان و إجراء القنوات و الأنهار و آداب جمیع ذلک 69- 63

«11»

باب بیع النجس و ما یصح بیعه من الجلود و حکم ما یباع فی أسواق المسلمین 72- 70

«12»

باب النصرانی یبیع الخمر و الخنزیر ثمّ یسلم قبل قبض الثمن 72

«13»

باب ما یحلّ للوالد من مال الولد و بالعکس 74- 73

ص: 394

«14»

باب ما یجوز للمارّة أکله من الثمرة 76- 75

«15»

باب الصنائع المکروهة 79- 77

«16»

باب باب ما نهی عنه من أنواع البیع و النهی عن الغشّ و الدخول فی السوم و النجش و مبایعة المضطرّین و الربح علی المؤمن 82- 80

«17»

باب من یستحبّ معاملته و من یکره 86- 83

«18»

باب الاحتکار و التلقیّ و بیع الحاضر للبادی و العربون 89- 87

أبواب التجارات و البیوع

«19»

باب آداب التجارة و أدعیتها و أدعیة السوق و ذمّه 104- 90

«20»

باب الکیل و الوزن 108- 105

«21»

باب أقسام الخیار و أحکامها 111- 109

«22»

باب بیع السلف و النسیئة و أحکامها 113- 112

«23»

باب الربا و أحکامها 123- 114

«24»

باب بیع الصرف و المراکب و السیوف المحلاة 124

«25»

باب بیع الثمار و الزروع و الأراضی و المیاه 127- 124

«26»

باب بیع الممالیک و أحکامها 130- 128

«27»

باب الاستبراء و أحکام أمهات الأولاد 132- 131

«28»

باب بیع المرابحة و أخواتها و بیع ما لم یقبض 133

«29»

باب بیع الحیوان 134

«30»

باب متفرقات أحکام البیوع و أنواعها من البیع الفضولی و غیره 138- 135

ص: 395

أبواب الدین و القرض

«31»

باب ثواب القرض و ذم من منعه عن المحتاجین 140- 138

«32»

باب ما ورد فی الاستدانة 145- 141

«33»

باب المطل فی الدین 147- 146

«34»

باب إنظار المعسر و تحلیله و أن علی الوالی أداء دینه 153- 148

«35»

باب آداب الدین و أحکامه 156- 154

«36»

باب الربا فی الدین زائدا علی ما مر فی باب الربا و أحکامه 158- 157

«37»

باب الرهن و أحکامه 159- 158

«38»

باب الحجر و فیه حدّ البلوغ و أحکامه 165- 160

«39»

باب أن العبد هل یملک شیئا 166

«40»

باب الإجارة و القبالة و أحکامهما 170- 166

«41»

باب المزارعة و المساقاة 174- 171

«42»

باب الودیعة 175- 174

«43»

باب العاریّة 176

«44»

باب الکفالة و الضمان 177

«45»

باب الوکالة 177

«46»

باب الصلح 178

«47»

باب المضاربة 179- 178

«48»

باب الشرکة 180

«49»

باب الجعالة 180

ص: 396

أبواب الوقوف و الصدقات و الهبات

«50»

باب الوقف و فضله و أحکامه 186- 181

«51»

باب الحبس و السکنی و العمری و الرقبی 187- 186

«52»

باب الهبة 189- 188

«53»

باب السبق و الرمایة و أنواع الرهان 192- 189

أبواب الوصایا

«54»

باب فضل الوصیة و آدابها و قبول الوصیة و لزومها 200- 193

«55»

باب أحکام الوصایا 208- 201

«56»

باب الوصایا المبهمة 215- 208

«57»

باب منجزات المریض 215

أبواب النکاح

«58»

باب کراهة العزوبة و الحثّ علی التزویج 223- 216

«59»

باب فضل حبّ النساء و الأمر بمداراتهنّ و ذمّهنّ و النهی عن طاعتهنّ 228- 223

«60»

باب أصناف النساء و صفاتهنّ و شرارهنّ و خیارهنّ و السعی فی اختیارهنّ و الدعاء لذلک 240- 229

«61»

باب أحوال الرجال و النساء و معاشرة بعضهم مع بعض و فضل بعضهم علی بعض و حقوق بعضهم علی بعض 240

«62»

باب جوامع أحکام النساء و نوادرها 262- 254

«63»

باب الدعاء عند إرادة التزویج و الصیغة و الخطبة و آداب النکاح و الزفاف و الولیمة 278- 263

ص: 397

«64»

باب الذهاب إلی الأعراس و حکم ما ینثر فیها 280- 279

«65»

باب آداب الجماع و فضله و النهی عن امتناع کلّ من الزوجین منه و ما یحلّ من الانتفاعات و الحدّ الذی یجوز فیه الجماع و سائر أحکامه 296- 280

«66»

باب وجوه النکاح و فیه إثبات المتعة و ثوابها و جمل شرائط کلّ نوع منه و أحکامها 311- 297

«67»

باب أحکام المتعة 320- 312

«68»

باب الرضاع و أحکامه 325- 321

«69»

باب التحلیل و أحکامه 327- 326

«70»

باب وطء الصبیة و ما یترتّب علیه 328

«71»

باب أولیاء النکاح و ما یشترط فی الزوجین لصحة إیقاع العقد 332- 329

«72»

باب أحکام الإماء و ما یحلّ منها و ما یحرم 337- 332

«73»

باب أحکام تزویج الإماء زائدا علی ما تقدّم فی الباب السابق 346- 338

«74»

باب المهور و أحکامها 360- 346

«75»

باب التدلیس و العیوب الموجبة للفسخ 366- 361

«76»

باب جوامع محرّمات النکاح و عللها 369- 367

«77»

باب ما نهی عنه من نکاح الجاهلیة 371- 370

«78»

باب الکفاءة فی النکاح و أنّ المؤمنین بعضهم أکفاء بعض و من یکره نکاحه و النهی علی العضل 375- 371

«79»

باب نکاح المشرکین و الکفار و المخالفین و النصاب 383- 375

«80»

باب إسلام أحد الزوجین 383

«81»

باب ما یحل من عدد الأزواج للحرّ و العبد 368- 384

ص: 398

**[ترجمه]ص: 394

ص: 395

ص: 396

ص: 397

ص: 398

**[ترجمه]

تعريف مرکز

بسم الله الرحمن الرحیم
جَاهِدُواْ بِأَمْوَالِكُمْ وَأَنفُسِكُمْ فِي سَبِيلِ اللّهِ ذَلِكُمْ خَيْرٌ لَّكُمْ إِن كُنتُمْ تَعْلَمُونَ
(التوبه : 41)
منذ عدة سنوات حتى الآن ، يقوم مركز القائمية لأبحاث الكمبيوتر بإنتاج برامج الهاتف المحمول والمكتبات الرقمية وتقديمها مجانًا. يحظى هذا المركز بشعبية كبيرة ويدعمه الهدايا والنذور والأوقاف وتخصيص النصيب المبارك للإمام علیه السلام. لمزيد من الخدمة ، يمكنك أيضًا الانضمام إلى الأشخاص الخيريين في المركز أينما كنت.
هل تعلم أن ليس كل مال يستحق أن ينفق على طريق أهل البيت عليهم السلام؟
ولن ينال كل شخص هذا النجاح؟
تهانينا لكم.
رقم البطاقة :
6104-3388-0008-7732
رقم حساب بنك ميلات:
9586839652
رقم حساب شيبا:
IR390120020000009586839652
المسمى: (معهد الغيمية لبحوث الحاسوب).
قم بإيداع مبالغ الهدية الخاصة بك.

عنوان المکتب المرکزي :
أصفهان، شارع عبد الرزاق، سوق حاج محمد جعفر آباده ای، زقاق الشهید محمد حسن التوکلی، الرقم 129، الطبقة الأولی.

عنوان الموقع : : www.ghbook.ir
البرید الالکتروني : Info@ghbook.ir
هاتف المکتب المرکزي 03134490125
هاتف المکتب في طهران 88318722 ـ 021
قسم البیع 09132000109شؤون المستخدمین 09132000109.