زِیَادَةٌ فِی هَذَا الدُّعَاءِ مِنْ رِوَایَةٍ أُخْرَی اللَّهُمَّ قَلْبِی یَرْجُوکَ لِسَعَةِ رَحْمَتِکَ وَ نَفْسِی تَخَافُکَ لِشِدَّةِ عِقَابِکَ فَأَسْأَلُکَ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تُؤْمِنَنِی مَکْرَکَ وَ تُعَافِیَنِی مِنْ سَخَطِکَ وَ تَجْعَلَنِی مِنْ أَوْلِیَاءِ طَاعَتِکَ وَ تَفَضَّلَ عَلَیَّ بِرَحْمَتِکَ وَ مَغْفِرَتِکَ وَ تَسُرَّنِی بِسَعَةِ فَضْلِکَ عَنِ التَّذَلُّلِ لِعِبَادِکَ وَ تَرْحَمَنِی مِنْ خَیْبَةِ الرَّدِّ وَ سَفْعِ نَارِ الْحِرْمَانِ- ثُمَّ تَقُومُ وَ تُصَلِّی رَکْعَتَیْنِ وَ تَقُولُ اللَّهُمَّ کَمَا عَصَیْتُکَ وَ اجْتَرَأْتُ عَلَیْکَ فَإِنِّی أَسْتَغْفِرُکَ لِمَا تُبْتُ إِلَیْکَ مِنْهُ ثُمَّ عُدْتُ فِیهِ وَ أَسْتَغْفِرُکَ لِمَا وَأَیْتُ بِهِ عَلَی نَفْسِی وَ لَمْ أَفِ بِهِ وَ أَسْتَغْفِرُکَ لِلْمَعَاصِی الَّتِی قَوِیتُ عَلَیْهَا بِنِعْمَتِکَ وَ أَسْتَغْفِرُکَ لِکُلِّ مَا خَالَطَنِی مِنْ کُلِّ خَیْرٍ أَرَدْتُ بِهِ مَا لَیْسَ لَکَ فَإِنَّکَ أَنْتَ أَنْتَ وَ أَنَا أَنَا زِیَادَةٌ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ عَظِّمِ النُّورَ فِی قَلْبِی وَ صَغِّرِ الدُّنْیَا فِی عَیْنِی وَ احْبِسْ لِسَانِی بِذِکْرِکَ عَنِ النُّطْقِ بِمَا لَا یُرْضِیکَ وَ اخرس [احْرُسْ] نَفْسِی مِنَ الشَّهَوَاتِ وَ اکْفِنِی طَلَبَ مَا قَدَّرْتَ لِی عِنْدَکَ حَتَّی أَسْتَغْنِیَ بِهِ عَمَّا فِی أَیْدِی عِبَادِکَ- ثُمَّ تَقُومُ وَ تُصَلِّی الرَّکْعَتَیْنِ الثَّالِثَةَ وَ تَقُولُ اللَّهُمَّ إِنِّی أَدْعُوکَ وَ أَسْأَلُکَ بِمَا دَعَاکَ بِهِ ذُو النُّونِ إِذْ ذَهَبَ مُغاضِباً فَظَنَّ أَنْ لَنْ تَقْدِرَ عَلَیْهِ فَنادی فِی الظُّلُماتِ أَنْ لا إِلهَ إِلَّا أَنْتَ سُبْحانَکَ إِنِّی کُنْتُ مِنَ الظَّالِمِینَ فَاسْتَجَبْتَ لَهُ فَإِنَّهُ دَعَاکَ وَ هُوَ عَبْدُکَ وَ أَنَا أَدْعُوکَ وَ أَنَا عَبْدُکَ وَ سَأَلَکَ وَ أَنَا أَسْأَلُکَ فَفَرِّجْ عَنِّی کَمَا فَرَّجْتَ عَنْهُ وَ أَدْعُوکَ اللَّهُمَّ بِمَا دَعَاکَ بِهِ أَیُّوبُ إِذْ مَسَّهُ الضُّرُّ فَنَادَی أَنِّی مَسَّنِیَ الضُّرُّ وَ أَنْتَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِینَ فَفَرَّجْتَ عَنْهُ فَإِنَّهُ دَعَاکَ وَ هُوَ عَبْدُکَ وَ أَنَا أَدْعُوکَ وَ أَنَا عَبْدُکَ وَ سَأَلَکَ وَ أَنَا أَسْأَلُکَ فَفَرِّجْ عَنِّی کَمَا فَرَّجْتَ عَنْهُ وَ أَدْعُوکَ بِمَا دَعَاکَ بِهِ یُوسُفُ إِذْ فَرَّقْتَ بَیْنَهُ وَ بَیْنَ أَهْلِهِ وَ إِذْ هُوَ فِی السِّجْنِ فَفَرَّجْتَ عَنْهُ فَإِنَّهُ دَعَاکَ وَ هُوَ عَبْدُکَ وَ أَنَا أَدْعُوکَ وَ أَنَا عَبْدُکَ وَ سَأَلَکَ وَ أَنَا أَسْأَلُکَ فَاسْتَجِبْ لِی کَمَا اسْتَجَبْتَ لَهُ وَ فَرِّجْ عَنِّی کَمَا فَرَّجْتَ عَنْهُ وَ أَدْعُوکَ اللَّهُمَّ وَ أَسْأَلُکَ بِمَا دَعَاکَ بِهِ النَّبِیُّونَ فَاسْتَجَبْتَ لَهُمْ فَإِنَّهُمْ دَعَوْکَ وَ هُمْ عَبِیدُکَ وَ سَأَلُوکَ وَ أَنَا أَسْأَلُکَ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ بِأَفْضَلِ صَلَوَاتِکَ وَ أَنْ تُبَارِکَ عَلَیْهِمْ بِأَفْضَلِ بَرَکَاتِکَ وَ أَنْ تُفَرِّجَ عَنِّی کَمَا فَرَّجْتَ عَنْ أَنْبِیَائِکَ وَ رُسُلِکَ وَ عِبَادِکَ الصَّالِحِینَ.

ص: 2

زِیَادَةٌ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَغْنِنِی بِالْیَقِینِ وَ أَعِنِّی بِالتَّوَکُّلِ وَ اکْفِنِی رَوْعَاتِ الْقُنُوطِ وَ افْسَحْ لِی فِی انْتِظَارِ جَمِیلِ الصُّنْعِ وَ افْتَحْ لِی بَابَ الرَّحْمَةِ إِلَیْکَ وَ الْخَشْیَةِ مِنْکَ وَ الْوَجَلِ مِنَ الذُّنُوبِ وَ حَبِّبْ إِلَیَّ الدُّعَاءَ وَ صِلْهُ مِنْکَ بِالْإِجَابَةِ- ثُمَّ تَخِرُّ سَاجِداً وَ تَقُولُ فِی سُجُودِکَ سَجَدَ وَجْهِیَ الْبَالِی الْفَانِی لِوَجْهِکَ الدَّائِمِ الْبَاقِی سَجَدَ وَجْهِی مُتَعَفِّراً فِی التُّرَابِ لِخَالِقِهِ وَ حَقٌّ لَهُ أَنْ یَسْجُدَ سَجَدَ وَجْهِی لِمَنْ خَلَقَهُ وَ صَوَّرَهُ وَ شَقَّ سَمْعَهُ وَ بَصَرَهُ تَبَارَکَ اللَّهُ أَحْسَنُ الْخَالِقِینَ سَجَدَ وَجْهِیَ الْحَقِیرُ الذَّلِیلُ لِوَجْهِکَ الْعَزِیزِ الْکَرِیمِ سَجَدَ وَجْهِیَ اللَّئِیمُ الذَّلِیلُ لِوَجْهِکَ الْکَرِیمِ الْجَلِیلِ- ثُمَّ تَرْفَعُ رَأْسَکَ وَ تَدْعُو بِهَذَا الدُّعَاءِ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ اجْعَلِ النُّورَ فِی بَصَرِی وَ الْیَقِینَ فِی قَلْبِی وَ النَّصِیحَةَ فِی صَدْرِی وَ ذِکْرَکَ بِاللَّیْلِ وَ النَّهَارِ عَلَی لِسَانِی وَ مِنْ طَیِّبِ رِزْقِکَ یَا رَبِّ غَیْرَ مَمْنُونٍ وَ لَا مَحْظُورٍ فَارْزُقْنِی وَ مِنْ ثِیَابِ الْجَنَّةِ فَاکْسُنِی وَ مِنْ حَوْضِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله فَاسْقِنِی وَ مِنْ مَضَلَّاتِ الْفِتَنِ فَأَجِرْنِی وَ لَکَ یَا رَبِّ فِی نَفْسِی فَذَلِّلْنِی وَ فِی أَعْیُنِ النَّاسِ فَعَظِّمْنِی وَ إِلَیْکَ یَا رَبِّ فَحَبِّبْنِی وَ بِذُنُوبِی فَلَا تَفْضَحْنِی وَ بِسَرِیرَتِی فَلَا تُخْزِنِی وَ بِعَمَلِی فَلَا تُبْسِلْنِی وَ غَضَبَکَ فَلَا تُنْزِلْ بِی أَشْکُو إِلَیْکَ غُرْبَتِی وَ بُعْدَ دَارِی وَ طُولَ أَمَلِی وَ اقْتِرَابَ أَجَلِی وَ قِلَّةَ مَعْرِفَتِی فَنِعْمَ الْمُشْتَکَی إِلَیْهِ أَنْتَ یَا رَبِّ وَ مِنْ شَرِّ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ فَسَلِّمْنِی إِلَی مَنْ تَکِلُنِی یَا رَبَّ الْمُسْتَضْعَفِینَ إِلَی عَدُوٍّ مَلَّکْتَهُ أَمْرِی أَوْ إِلَی بَعِیدٍ فَیَتَجَهَّمَنِی اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ خَیْرَ الْمَعِیشَةِ مَعِیشَةً أَقْوَی بِهَا عَلَی جَمِیعِ حَاجَاتِی وَ أَتَوَصَّلُ بِهَا إِلَیْکَ فِی حَیَاةِ الدُّنْیَا وَ فِی آخِرَتِی مِنْ غَیْرِ أَنْ تُتْرِفَنِی فِیهَا فَأَطْغَی أَوْ تُقَتِّرَهَا عَلَیَّ فَأَشْقَی وَ أَوْسِعْ عَلَیَّ مِنْ حَلَالِ رِزْقِکَ وَ أَفِضْ عَلَیَّ مِنْ حَیْثُ شِئْتَ مِنْ فَضْلِکَ وَ انْشُرْ عَلَیَّ مِنْ رَحْمَتِکَ وَ أَنْزِلْ عَلَیَّ مِنْ بَرَکَاتِکَ نِعْمَةً مِنْکَ سَابِغَةً وَ عَطَاءً غَیْرَ مَمْنُونٍ وَ لَا تَشْغَلْنِی عَنْ شُکْرِ نِعْمَتِکَ عَلَیَّ بِإِکْثَارٍ مِنْهَا تُلْهِینِی عَجَائِبُ بَهْجَتِهِ وَ تَفْتِنُنِی زَهَرَاتُ نَضْرَتِهِ وَ لَا بِإِقْلَالٍ عَلَیَّ مِنْهَا فَیَقْصُرَ بِعَمَلِی کَدُّهُ وَ یَمْلَأَ صَدْرِی هَمُّهُ وَ أَعْطِنِی

ص: 3

مِنْ ذَلِکَ یَا إِلَهِی غِنًی عَنْ شِرَارِ خَلْقِکَ وَ بَلَاغاً أَنَالُ بِهِ رِضْوَانَکَ وَ أَعُوذُ بِکَ یَا إِلَهِی مِنْ شَرِّ الدُّنْیَا وَ شَرِّ أَهْلِهَا وَ شَرِّ مَا فِیهَا وَ لَا تَجْعَلِ الدُّنْیَا لِی سِجْناً وَ لَا فِرَاقَهَا عَلَیَّ حُزْناً أَجِرْنِی مِنْ فِتْنَتِهَا مَرْضِیّاً عَنِّی مَقْبُولًا فِیهَا عَمَلِی إِلَی دَارِ الْحَیَوَانِ وَ مَسَاکِنِ الْأَخْیَارِ وَ أَبْدِلْنِی بِالدُّنْیَا الْفَانِیَةِ نَعِیمَ الدَّارِ الْبَاقِیَةِ اللَّهُمَّ إِنِّی أَعُوذُ بِکَ مِنْ أَزْلِهَا وَ زِلْزَالِهَا وَ سَطَوَاتِ سُلْطَانِهَا وَ مِنْ شَرِّ شَیَاطِینِهَا وَ بَغْیِ مَنْ بَغَی عَلَیَّ فِیهَا اللَّهُمَّ مَنْ کَادَنِی فَصَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ کِدْهُ وَ مَنْ أَرَادَنِی فَصَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ أَرِدْهُ وَ فُلَّ عَنِّی حَدَّ مَنْ نَصَبَ لِی حَدَّهُ وَ أَطْفِئْ عَنِّی نَارَ مَنْ شَبَّ لِی وَقُودَهُ وَ اکْفِنِی هَمَّ مَنْ أَدْخَلَ عَلَیَّ هَمَّهُ وَ ادْفَعْ عَنِّی شَرَّ الْحَسَدَةِ وَ اعْصِمْنِی مِنْ ذَلِکَ بِالسَّکِینَةِ وَ أَلْبِسْنِی دِرْعَکَ الْحَصِینَةَ وَ اجْنُنِی فِی سِتْرِکَ الْوَاقِی وَ أَصْلِحْ لِی حَالِی لِلَمِّ عِیَالِی وَ صَدِّقْ مَقَالِی بِفَعَالِی وَ بَارِکْ لِی فِی أَهْلِی وَ وُلْدِی وَ مَالِی اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ عَلَی أَهْلِ بَیْتِهِ الْمَرْضِیِّینَ بِأَفْضَلِ صَلَوَاتِکَ وَ بَارِکْ عَلَیْهِمْ بِأَفْضَلِ بَرَکَاتِکَ وَ السَّلَامُ عَلَیْهِ وَ عَلَیْهِمْ وَ عَلَی أَرْوَاحِهِمْ وَ أَجْسَادِهِمْ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ اجْعَلْ لِی مِنْ أَمْرِی فَرَجاً وَ مَخْرَجاً وَ ارْزُقْنِی حَلَالًا طَیِّباً وَاسِعاً مِمَّا شِئْتَ وَ أَنَّی شِئْتَ وَ کَیْفَ شِئْتَ فَإِنَّهُ لَا یَکُونُ إِلَّا مَا شِئْتَ حَیْثُ شِئْتَ کَمَا شِئْتَ- فَإِنْ أَرَادَ أَنْ یُصَلِّیَ السِّتَّ رَکَعَاتٍ الثَّانِیَةَ فَلْیُصَلِّ رَکْعَتَیْنِ وَ یَقُولُ بَعْدَهُمَا أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّ الدِّینَ کَمَا شَرَعَ وَ الْإِسْلَامَ کَمَا وَصَفَ وَ الْقَوْلَ کَمَا حَدَّثَ ذَکَرَ اللَّهُ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّدٍ بِخَیْرٍ وَ حَیَّاهُمْ بِالسَّلَامِ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ بِأَفْضَلِ صَلَوَاتِکَ اللَّهُمَّ ارْدُدْ عَلَی جَمِیعِ خَلْقِکَ مَظَالِمَهُمُ الَّتِی قِبَلِی صَغِیرَهَا وَ کَبِیرَهَا فِی یُسْرٍ مِنْکَ وَ عَافِیَةٍ وَ مَا لَمْ تَبْلُغْهُ قُوَّتِی وَ لَمْ تَسَعْهُ ذَاتُ یَدِی وَ لَمْ یَقْوَ عَلَیْهِ بَدَنِی فَأَدِّهِ عَنِّی مِنْ جَزِیلِ مَا عِنْدَکَ مِنْ فَضْلِکَ حَتَّی لَا تُخَلِّفَ عَلَیَّ شَیْئاً مِنْهُ تَنْقُصُهُ مِنْ حَسَنَاتِی یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ وَ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ الْمَرْضِیِّینَ بِأَفْضَلِ صَلَوَاتِکَ وَ بَارِکْ عَلَیْهِمْ بِأَفْضَلِ

ص: 4

بَرَکَاتِکَ وَ السَّلَامُ عَلَیْهِ وَ عَلَیْهِمْ وَ عَلَی أَرْوَاحِهِمْ وَ أَجْسَادِهِمْ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اجْعَلْ لِی مِنْ أَمْرِی فَرَجاً وَ مَخْرَجاً وَ ارْزُقْنِی حَلَالًا طَیِّباً وَاسِعاً مِمَّا شِئْتَ وَ أَنَّی شِئْتَ وَ کَیْفَ شِئْتَ فَإِنَّهُ لَا یَکُونُ إِلَّا مَا شِئْتَ حَیْثُ شِئْتَ کَمَا شِئْتَ زِیَادَةٌ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ اسْتَعْمِلْنِی بِطَاعَتِکَ وَ قَنِّعْنِی بِمَا رَزَقْتَنِی وَ بَارِکْ لِی فِیمَا أَعْطَیْتَنِی وَ أَسْبِغْ نِعَمَکَ عَلَیَّ وَ هَبْ لِی شُکْراً تَرْضَی بِهِ عَنِّی وَ حَمْداً عَلَی مَا أَلْهَمْتَنِی وَ أَقْبِلْ بِقَلْبِی إِلَی مَا یُقَرِّبُنِی إِلَیْکَ وَ اشْغَلْنِی عَمَّا یُبَاعِدُنِی عَنْکَ وَ أَلْهِمْنِی خَوْفَ عِقَابِکَ وَ ازْجُرْنِی عَنِ الْمُنَی لِمَنَازِلِ الْمُتَّقِینَ بِمَا یُسْخِطُکَ مِنَ الْعَمَلِ وَ هَبْ لِیَ الْجِدَّ فِی طَاعَتِکَ- ثُمَّ تَقُومُ فَتُصَلِّی الرَّکْعَتَیْنِ الْخَامِسَةَ وَ تَقُولُ بَعْدَهُمَا یَا مَنْ أَرْجُوهُ لِکُلِّ خَیْرٍ وَ یَا مَنْ آمَنُ عُقُوبَتَهُ عِنْدَ کُلِّ عَثْرَةٍ وَ یَا مَنْ یُعْطِی الْکَثِیرَ بِالْقَلِیلِ وَ یَا مَنْ أَعْطَی الْکَثِیرَ بِالْقَلِیلِ وَ یَا مَنْ أَعْطَی مَنْ سَأَلَهُ تَحَنُّناً مِنْهُ وَ رَحْمَةً وَ یَا مَنْ أَعْطَی مَنْ لَمْ یَسْأَلْهُ وَ مَنْ لَمْ یَعْرِفْهُ وَ مَنْ لَمْ یُؤْمِنْ بِهِ تَفَضُّلًا مِنْهُ وَ کَرَماً صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَعْطِنِی بِمَسْأَلَتِی إِیَّاکَ مِنْ جَمِیعِ خَیْرِ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ فَإِنَّهُ غَیْرُ مَنْقُوصٍ مَا أَعْطَیْتَ وَ زِدْنِی مِنْ فَضْلِکَ إِنِّی إِلَیْکَ رَاغِبٌ وَ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَیْتِهِ الْأَوْصِیَاءِ الْمَرْضِیِّینَ بِأَفْضَلِ صَلَوَاتِکَ وَ بَارِکْ عَلَیْهِمْ بِأَفْضَلِ بَرَکَاتِکَ وَ السَّلَامُ عَلَیْهِ وَ عَلَیْهِمْ وَ عَلَی أَرْوَاحِهِمْ وَ أَجْسَادِهِمْ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ اجْعَلْ لِی مِنْ أَمْرِی فَرَجاً وَ مَخْرَجاً وَ ارْزُقْنِی حَلَالًا طَیِّباً وَاسِعاً مِمَّا شِئْتَ وَ أَنَّی شِئْتَ وَ کَیْفَ شِئْتَ فَإِنَّهُ لَا یَکُونُ إِلَّا مَا شِئْتَ حَیْثُ شِئْتَ کَمَا شِئْتَ زِیَادَةٌ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ اجْعَلْ لِی قَلْباً طَاهِراً وَ لِسَاناً صَادِقاً وَ نَفْساً سَامِیَةً إِلَی نَعِیمِ الْجَنَّةِ وَ اجْعَلْنِی بِالتَّوَکُّلِ عَلَیْکَ عَزِیزاً وَ بِمَا أَتَوَقَّعُهُ مِنْکَ غَنِیّاً وَ بِمَا رَزَقْتَنِی قَانِعاً رَاضِیاً وَ عَلَی رَجَائِکَ مُعْتَمِداً وَ إِلَیْکَ فِی حَوَائِجِی قَاصِداً حَتَّی

ص: 5

لَا أَعْتَمِدَ إِلَّا عَلَیْکَ وَ لَا أَثِقَ فِیکَ إِلَّا بِکَ- ثُمَّ تَقُومُ فَتُصَلِّی الرَّکْعَتَیْنِ السَّادِسَةَ وَ تَقُولُ بَعْدَهُمَا اللَّهُمَّ إِنَّکَ تَعْلَمُ سَرِیرَتِی فَصَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اقْبَلْ سَیِّدِی وَ مَوْلَایَ مَعْذِرَتِی وَ تَعْلَمُ حَاجَتِی فَصَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ أَعْطِنِی مَسْأَلَتِی وَ تَعْلَمُ مَا فِی نَفْسِی فَصَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ اغْفِرْ لِی ذُنُوبِی اللَّهُمَّ مَنْ أَرَادَنِی بِسُوءٍ فَصَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ اصْرِفْهُ عَنِّی وَ اکْفِنِی کَیْدَ عَدُوِّی فَإِنَّ عَدُوِّی عَدُوُّ آلِ مُحَمَّدٍ وَ عَدُوَّ آلِ مُحَمَّدٍ عَدُوُّ مُحَمَّدٍ وَ عَدُوَّ مُحَمَّدٍ عَدُوُّکَ فَأَعْطِنِی سُؤْلِی یَا مَوْلَایَ فِی عَدُوِّی عَاجِلًا غَیْرَ آجِلٍ یَا مُعْطِیَ الرَّغَائِبِ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَعْطِنِی فِیمَا سَأَلْتُکَ فِی عَدُوِّکَ یَا ذَا الْجَلَالِ وَ الْإِکْرَامِ یَا إِلَهِی إِلَهاً وَاحِداً لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ الطَّیِّبِینَ الطَّاهِرِینَ وَ أَرِنِی الرَّخَاءَ وَ السُّرُورَ عَاجِلًا غَیْرَ آجِلٍ وَ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَیْتِهِ الْمَرْضِیِّینَ بِأَفْضَلِ صَلَوَاتِکَ وَ بَارِکْ عَلَیْهِمْ بِأَفْضَلِ بَرَکَاتِکَ وَ السَّلَامُ عَلَیْهِ وَ عَلَیْهِمْ وَ عَلَی أَرْوَاحِهِمْ وَ أَجْسَادِهِمْ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اجْعَلْ لِی مِنْ لَدُنْکَ فَرَجاً وَ مَخْرَجاً وَ ارْزُقْنِی حَلَالًا طَیِّباً وَاسِعاً مِمَّا شِئْتَ وَ أَنَّی شِئْتَ وَ کَیْفَ شِئْتَ فَإِنَّهُ لَا یَکُونُ إِلَّا مَا شِئْتَ حَیْثُ شِئْتَ کَمَا شِئْتَ: زِیَادَةٌ إِلَهِی ظَلَمْتُ نَفْسِی وَ عَظُمَ عَلَیْهَا إِسْرَافِی وَ طَالَ فِی مَعَاصِیکَ انْهِمَاکِی وَ تَکَاثَفَتْ ذُنُوبِی وَ تَظَاهَرَتْ عُیُوبِی وَ طَالَ بِکَ اغْتِرَارِی وَ دَامَ لِلشَّهَوَاتِ اتِّبَاعِی فَأَنَا الْخَائِبُ إِنْ لَمْ تَرْحَمْنِی وَ أَنَا الْهَالِکُ إِنْ لَمْ تَعْفُ عَنِّی فَصَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اغْفِرْ لِی وَ تَجَاوَزْ عَنْ سَیِّئَاتِی وَ أَعْطِنِی سُؤْلِی وَ اکْفِنِی مَا أَهَمَّنِی وَ لَا تَکِلْنِی إِلَی نَفْسِی طَرْفَةَ عَیْنٍ فَتَعْجِزَ عَنِّی وَ أَنْقِذْنِی بِرَحْمَتِکَ مِنْ خَطَایَایَ وَ أَسْعِدْنِی بِسَعَةِ رَحْمَتِکَ سَیِّدِی- فَإِذَا أَرَادَ أَنْ یُصَلِّیَ السِّتَّ الرَّکَعَاتِ الْبَاقِیَةَ فَلْیَقُمْ وَ لْیُصَلِّ رَکْعَتَیْنِ فَإِذَا سَلَّمَ بَعْدَهُمَا قَالَ اللَّهُمَّ أَنْتَ آنَسُ الْآنِسِینَ لِأَوِدَّائِکَ وَ أَحْضَرُهُمْ لِکِفَایَةِ الْمُتَوَکِّلِینَ عَلَیْکَ تُشَاهِدُهُمْ فِی ضَمَائِرِهِمْ وَ تَطَّلِعُ عَلَی سَرَائِرِهِمْ وَ تُحِیطُ بِمَبَالِغِ بَصَائِرِهِمْ وَ سِرِّی لَکَ اللَّهُمَّ مَکْشُوفٌ وَ أَنَا إِلَیْکَ مَلْهُوفٌ فَإِذَا أَوْحَشَتْنِی الْغُرْبَةُ آنَسَنِی ذِکْرُکَ وَ إِذَا

ص: 6

کَثُرَتْ عَلَیَّ الْهُمُومُ لَجَأْتُ إِلَی الِاسْتِجَارَةِ بِکَ عِلْماً بِأَنَّ أَزِمَّةَ الْأُمُورِ بِیَدِکَ وَ مَصْدَرَهَا عَنْ قَضَائِکَ خَاضِعاً لِحُکْمِکَ اللَّهُمَّ إِنْ عَمِیتُ عَنْ مَسْأَلَتِکَ أَوْ فَهِهْتُ عَنْهَا فَلَسْتُ بِبِدْعٍ مِنْ وَلَایَتِکَ وَ لَا بِوَتْرٍ مِنْ أَنَاتِکَ اللَّهُمَّ إِنَّکَ أَمَرْتَ بِدُعَائِکَ وَ ضَمِنْتَ الْإِجَابَةَ لِعِبَادِکَ وَ لَنْ یَخِیبَ مَنْ فَزِعَ إِلَیْکَ بِرَغْبَتِهِ وَ قَصَدَ إِلَیْکَ بِحَاجَتِهِ وَ لَمْ تَرْجِعْ یَدٌ طَالِبَةٌ صِفْراً مِنْ عَطَائِکَ وَ لَا خَالِیَةً مِنْ نِحَلِ هِبَاتِکَ وَ أَیُّ رَاحِلٍ أَمَّکَ فَلَمْ یَجِدْکَ قَرِیباً أَوْ وَافِدٍ وَفَدَ إِلَیْکَ فَاقْتَطَعَتْهُ عَوَائِقُ الرَّدِّ دُونَکَ بَلْ أَیُّ مُسْتَجِیرٍ بِفَضْلِکَ لَمْ یَنَلْ مِنْ فَیْضِ جُودِکَ وَ أَیُّ مُسْتَنْبِطٍ لِمَزِیدِکَ أَکْدَی دُونَ اسْتِمَاحَةِ عَطِیَّتِکَ اللَّهُمَّ وَ قَدْ قَصَدْتُ إِلَیْکَ بِحَاجَتِی وَ قَرَعَتْ بَابَ فَضْلِکَ یَدُ مَسْأَلَتِی وَ نَاجَاکَ بِخُشُوعِ الِاسْتِکَانَةِ قَلْبِی وَ عَلِمْتَ مَا یَحْدُثُ مِنْ طَلِبَتِی قَبْلَ أَنْ یَخْطُرَ بِفِکْرِی أَوْ یَقَعَ فِی صَدْرِی فَصَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ صِلِ اللَّهُمَّ دُعَائِی إِیَّاکَ بِإِجَابَتِی وَ اشْفَعْ مَسْأَلَتِی إِیَّاکَ بِنُجْحِ حَوَائِجِی یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ وَ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ- ثُمَّ تُصَلِّی رَکْعَتَیْنِ وَ تَقُولُ بَعْدَهُمَا یَا مَنْ أَرْجُوهُ لِکُلِّ خَیْرٍ وَ آمَنُ سَخَطَهُ عِنْدَ کُلِّ عَثْرَةٍ یَا مَنْ یُعْطِی الْکَثِیرَ بِالْقَلِیلِ یَا مَنْ أَعْطَی مَنْ سَأَلَهُ تَحَنُّناً مِنْهُ وَ رَحْمَةً یَا مَنْ أَعْطَی مَنْ لَمْ یَسْأَلْهُ وَ لَمْ یَعْرِفْهُ تَفَضُّلًا مِنْهُ وَ کَرَماً صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَعْطِنِی بِمَسْأَلَتِی إِیَّاکَ جَمِیعَ سُؤْلِی مِنْ جَمِیعِ خَیْرِ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ فَإِنَّهُ غَیْرُ مَنْقُوصٍ مَا أَعْطَیْتَ وَ اصْرِفْ عَنِّی شَرَّ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ وَ یَا ذَا الْمَنِّ وَ لَا یُمَنُّ عَلَیْکَ یَا ذَا الْمَنِّ وَ الْجُودِ وَ الطَّوْلِ وَ النِّعَمِ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَعْطِنِی سُؤْلِی وَ اکْفِنِی جَمِیعَ الْمُهِمِّ مِنْ أَمْرِ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ- ثُمَّ تُصَلِّی رَکْعَتَیْنِ وَ تَقُولُ بَعْدَهُمَا یَا ذَا الْمَنِّ لَا مَنَّ عَلَیْکَ یَا ذَا الطَّوْلِ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ یَا أَمَانَ الْخَائِفِینَ وَ ظَهْرَ اللَّاجِئِینَ وَ جَارَ الْمُسْتَجِیرِینَ إِنْ کَانَ فِی أُمِّ الْکِتَابِ عِنْدَکَ أَنِّی شَقِیٌّ أَوْ مَحْرُومٌ أَوْ مُقْتَرٌ عَلَیَّ رِزْقِی فَامْحُ مِنْ أُمِّ الْکِتَابِ شَقَائِی وَ حِرْمَانِی وَ إِقْتَارَ رِزْقِی وَ اکْتُبْنِی عِنْدَکَ سَعِیداً مُوَفَّقاً لِلْخَیْرِ مُوَسَّعاً عَلَیَّ فِی رِزْقِی فَإِنَّکَ قُلْتَ فِی کِتَابِکَ الْمُنْزَلِ عَلَی نَبِیِّکَ الْمُرْسَلِ صلی الله علیه و آله یَمْحُوا اللَّهُ ما یَشاءُ وَ یُثْبِتُ وَ عِنْدَهُ

ص: 7

أُمُّ الْکِتابِ وَ قُلْتَ وَ رَحْمَتِی وَسِعَتْ کُلَّ شَیْ ءٍ وَ أَنَا شَیْ ءٌ فَلْتَسَعْنِی رَحْمَتُکَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ مُنَّ عَلَیَّ بِالتَّوَکُّلِ عَلَیْکَ وَ التَّسْلِیمِ لِأَمْرِکَ وَ الرِّضَا بِقَدَرِکَ حَتَّی لَا أُحِبَّ تَعْجِیلَ مَا أَخَّرْتَ وَ لَا تَأْخِیرَ مَا عَجَّلْتَ یَا رَبَّ الْعَالَمِینَ (1).

**[ترجمه]المتهجد - مصباح الشیخ: 242.[1] - ، جمال الاسبوع - جمال الاسبوع: 370.[2] - و غیر آن ها: سپس نوافل جمعه را بر اساس آنچه که از امام رضا علیه السلام درباره آن روایت وارد شده است می­خوانی که فرمود: زود هنگام شش رکعت می­خوانی و بعد از آن، شش رکعت که دوازده رکعت می­شود و بعد از آن شش رکعت می­خوانی که هجده رکعت می­شود و دو رکعت به هنگام زوال می­خوانی.

و شایسته است بین هر دو رکعت، با دعای روایت شده از علی بن حسین علیه السلام دعا کنی که او بین رکعت ها این دعا را می­خواند.

دعای بعد از دو رکعت اول: خدایا، به حرمت کسی که از تو به تو پناه آورد و به عزت تو پناه برد و به ریسمان تو چنگ زد و جز بر تو اطمینان نکرد، ای بخشنده عطایا، ای کسی که خود را به خاطر جودش، وهاب نامید، از تو می­خواهم که بر محمد و خاندان مورد رضایت محمد، با بهترین درودهایت درود بفرستی و با برترین برکاتت بر آنها برکت ببخشی، و سلام و رحمت خدا و برکات او بر او، بر آنان، و بر روح و جسم آنان باد. خدایا بر محمد و آل محمد صلوات بفرست و برای من از کارم گشایش و راه خروجی قرار بده و از هرچه که خواستی، روزی حلال و پاکی بر من روزی کن چرا که اتفاق نمی­افتد مگر آنچه که تو بخواهی، هر جا که بخواهی و چنان که بخواهی.

در روایت دیگری، اضافه ای در این دعاست: خدایا، قلب من به خاطر وسعت رحمتت به تو امید دارد و نفسم به خاطر شدت عقوبتت از تو بیم دارد، پس از تو می­خواهم که بر محمد و خاندان محمد درود بفرستی و مرا از مکرت ایمن بداری و از خشمت معاف کنی و مرا از اولیای طاعتت قرار دهی و با رحمت و مغفرتت بر من لطف کنی و مرا با وسعت فضلت، از خواری مقابل بندگانت شاد کنی و مرا از ناکامی رد شدن و بر افروختگی چهره به خاطر آتش محرومیت، مورد رحمت قرار دهی.

سپس بر می­خیزی و دو رکعت می­خوانی و می­گویی: خدایا چنانکه از تو نافرمانی کردم و بر تو گستاخی کردم، پس من به خاطر آنچه که از آن به درگاه تو توبه کردم سپس به آن بازگشتم، از تو طلب مغفرت می­کنم و به خاطر آنچه که بر خود وعده کردم و به آن وفا نکردم از تو استغفار می­کنم. و به خاطر گناهانی که با نعمتت بر آنها توانایی پیدا کردم، تو را استغفار می­کنم و به خاطر هر آنچه که در خیری در من آمیخت که با آن، آنچه که برای تو نیست را اراده کردم، از تو استغفار می­کنم که تو تو هستی و من من.

زیادت دیگر: خدایا بر محمد و خاندان محمد درود بفرست و نورت را در قلبم بزرگ کن و دنیا را در چشم من کوچک کن و زبانم را با یادت از گفتن آنچه که تو را خشنود نمی­کند نگهدار، و نفسم را از شهوات حراست کن و مرا با آنچه که نزد خودت برایم مقدر کردی کفایت کن تا به وسیله آن از آنچه که در دست بندگانت است بی­نیاز باشم.

سپس قیام می­کنی و دو رکعت سوم را می­خوانی و می­گویی: بارالها من تو را می­خوانم و از تو می­خواهم با آنچه که ذو النون از تو خواست، آنگاه که خشمگین رفت و پنداشت که تو هرگز بر او قدرتی نخواهی داشت {تا در [دل] تاریکیها ندا درداد که معبودی جز تو نیست، منزهی تو، راستی که من از ستمکاران بودم. پس او را استجابت کردی.} او تو را ندا کرد، در حالی که او بنده تو بود و من تو را دعا می­کنم در حالی که بنده تو هستم و او از تو خواست و من از تو می­خواهم، پس مرا نجات بده چنانکه او را نجات دادی. بارالها، تو را با آنچه که ایوب {آنگاه که به او زیان رسید و ندا داد که به من آسیب رسیده است و تویی مهربانترین مهربانان}، دعا کرد دعا می­کنم که تو او را نجات دادی، و تو را خواند در حالی که او بنده تو بود و من تو را می­خوانم در حالی که من بنده تو هستم و او از تو خواست و من از تو می­خواهم، پس مرا نجات بده چنانکه او را نجات دادی. تو را می­خوانم با آنچه که یوسف تو را با آن خواند آنگاه که میان او و خانواده­اش جدایی افکندی، زمانی که او در زندان بود، پس او را نجات دادی، او تو را خواند در حالی که بنده تو بود و من تو را می­خوانم در حالی که من بنده تو هستم، و از تو خواست و از تو می­خواهم پس مرا استجابت کن چنانکه او را استجابت کردی و مرا نجات بده آنگونه که او را نجات دادی.

بارالها، تو را می­خوانم و با آنچه که به وسیله آن انبیائت تو را خواندند و اجابتشان کردی از تو می­خواهم، آنان تو را خواندند در حالی که بنده تو بودند و از تو خواستند و من از تو می­خواهم که با برترین درود­هایت بر محمد و آل محمد درود بفرستی و با برترین برکاتت بر آنان برکت ببخشی و مرا نجات بدهی، چنانکه انبیاء و رسولان و بندگان صالحت را نجات دادی.

زیادت: بارالها بر محمد و خاندان محمد درود بفرست و مرا با یقین بی­نیاز و با توکل یاری کن و از وحشت ناامیدی نجات بخش و برای من جایی در انتظار برخوردی زیبا باز کن و دروازه

رحمت به سوی تو، خشیت از تو و ترس از گناهان را برایم بگشای و دعا را برایم محبوب کن و آن را به اجابت از جانب خود وصل کن.

سپس به سجده می­افتی و در سجده­ات می­گویی: چهره نابود شونده و فانی من برای ذات دائمی جاودان تو سجده کرد، در حالی که خاک­آلود برای خالقش است، بر او سزاوار است که سجده کند. چهره­ام برای کسی که او را خلق کرد و صورت داد و گوش و دیده­اش را باز کرد سجده کرد، آفرین باد بر خدا که بهترین آفرینندگان است. سیمای حقیر ذلیلم برای سیمای عزیز کریم تو سجده کرد، سیمای پست و حقیرم برای سیمای کریم و عالی­قدر تو سجده کرد .

سپس سرت را بلند می­کنی و این دعا را می خوانی: بارالها بر محمد و خاندان محمد درود بفرست و در دیده­ام نور، در قلبم یقین، در سینه­ام خیرخواهی و بر زبانم ذکر شبانه روزت را قرار بده، و پروردگارا، از روزی پاکت بدون منت و منع مرا روزی ده، و از لباس بهشت بر من بپوشان، از حوض محمد صلی الله علیه و آله سیرابم کن، و از گمراهی­های فتنه­ها پناهم ده. ای پروردگار من، مرا در مقابل خودت ذلیل کن و در نگاه مردم بزرگم بدار. پروردگارا مرا نزد خودت محبوب بدار، و با گناهانم رسوایم نکن، و با درونم شرمسارم نکن و مرا در گرو عملم قرار مده، غضبت را بر من فرود نیاور. از غربتم، دوری خانه­ام، بلندی آرزویم، نزدیکی اجلم و کمی معرفتم به سوی تو شکایت می­برم که بهترین کسی که نزد او شکایت می­شود تو هستی ای پروردگار من، از شر جن و انس مرا سالم نگاه دار، ای پروردگار مستضعفان! مرا به چه کسی واگذار می­کنی، به دشمنی که او را بر کارم مسلط کردی، یا به انسان دوری که با من ترشرویی کند؟

بارالها، بهترین معیشت را از تو مسألت دارم، معیشتی که با آن بر همه نیاز­هایم نیرومند شوم و در زندگی دنیا و آخرت به سوی تو راه بیابم، بدون اینکه مرا مرفه بگردانی که طغیان کنم یا اینکه بر من سخت بگیری - روزی اندکی بدهی - که بدبخت شوم، و از روزی حلالت بر من گشایش عطا فرما و از هر جا که خواستی از فضل خودت به بر من بپاش و از رحمتت بر من بگستران و از برکاتت بر من نازل کن، نعمتی کامل از جانب تو و بخشش بی­منت، و با فراوانی نعمتت مرا از شکر آن غافل مساز که شگفتی های جلوه آن مرا مشغول ­سازد و درخشندگی فریبنده­اش فریبم ­دهد و نه با کم کردن نعمتت بر من، که دست طلب من با عملم از رسیدن به آن کوتاه شود و غم آن سینه­ام را پر ­کند.

پروردگارا، با نعمتت بی­نیازی از شر خلقت، و فوزی که با آن به رضوان تو دست یابم به من ببخش. بارالها از شر دنیا و شر اهل دنیا به تو پناه می­برم. دنیا را برای من زندان قرار نده و فراق آن را برایم اندوه قرار مده و مرا از فتنه آن پناه بده در حالی که از من راضی باشی و عملم در آن مقبول باشد و مرا در دار الحیوان - بهشت برین - ­­ و مسکن برگزیدگان پناه بده و نعمت سرای جاودان را برایم جایگزین دنیای فانی کن.

بارالها از تنگنا و از شدت آن و از نفوذ سلطه آن، از شر شیاطین آن، از ظلم هر کسی که در آن بر من بدی کرده به تو پناه می­برم، خدایا هر کس که در حق من بدی کرد، پس بر محمد و آل محمد درود بفرست و در حق او بدی کن و هر که مرا قصد کرد، پس بر محمد و آل محمد درود بفرست و او را قصد کن. برّندگی سلاح هر کسی را که آن را در برابر من قرار داد کند گردان و آتش کسی که هیزمش را برای من شعله ور کرد بر من خاموش کن، و مرا از اندوه هر کس که اندوهش را بر من وارد کرد رهایی ببخش و شر حاسدان را از من دور کن و مرا با آرامش از آن محفوظ بدار و زره محکمت را بر من بپوشان و در ستر حفاظت­کننده­ات مرا بپوشان و حال مرا برای جمع کردن خانواده­ام بر من نیکو کن و سخنم را با عملم تایید کن و در خانواده­ام، فرزندانم و اموالم بر من برکت ببخش.

بارالها بر محمد و اهل بیت مورد رضایت او با برترین درودها صلوات بفرست و با برترین برکاتت به آنها برکت ببخش و درود و رحمت و برکات تو بر او و بر آنان و روح و جسم آنان باد. بارالها بر محمد و آل او درود بفرست و در کارم بر من گشایش و راه خروجی قرار بده و روزی حلال پاک گسترده از هر آنچه خواستی و از هر جا خواستی و هر گونه خواستی بر من عطاکن که آن نیست مگر آنچه که تو خواستی، از هر جا که خواستی آنگونه که تو خواستی.

و اگر خواست که شش رکعت دوم را بخواند، باید دو رکعت بخواند و بعد از آن دو بگوید: «أشهد ان لا اله الا الله وحده لاشریک له و أشهد انّ محمد عبده و رسوله» و گواهی می­دهم که دین همانگونه است که او مقرر کرد و اسلام همانگونه است که او توصیف کرد و سخن همانگونه است که او گفت و خداوند محمد و آل محمد را با خیر یاد کند و آنان را با سلام زنده نگه دارد (بر او تحیّت بفرستد) بارالها بر محمد و آل محمد با برترین صلواتت درود بفرست.

بارالها، مظالمی که از جانب من بر همه خلایقت، کوچک و بزرگشان بوده است، در راحتی و عافیتی از جانب خودت به آنان بازگردان و آنچه که قدرتم به آن نرسید و توان دستم آن را فرا نگرفت و بدنم بر آن قدرت نداشت را از جانب من از روی فضل کثیری که نزد توست ادا کن تا چیزی از آن بر من باقی نماند که آن را از حسنات من بکاهی، ای مهربان­ترین مهربانان، و بر محمد و اهل بیت مورد رضایت او با برترین درودها صلوات بفرست و با برترین برکات بر آنان برکت ببخش و سلام و رحمت و برکات خداوند بر او بر آنان و بر روح و جسم آنان باد.

بارالها بر محمد و آل محمد صلوات بفرست و برای من در کارم گشایش و راه خروجی قرار بده و روزی حلال پاک گسترده بر من عطا کن، از هر چه خواستی و هر جا خواستی و هر گونه خواستی که آن نیست مگر آنچه تو خواستی و هر جا خواستی و هر گونه تو خواستی.

زیادت: بارالها بر محمد و آل او درود بفرست و مرا در طاعتت به کار بگیر و مرا به آنچه که بر من روزی دادی قانع کن و در آنچه که بر عطا کردی بر من برکت ببخش و نعمت­هایت را بر من کامل کن و شکری به من ببخش بر آنچه که بر من الهام کردی و قلبم را به آنچه که مرا به تو مقرب می­کند متوجّه کن و مرا از آنچه که مرا از تو دور می­کند بازدار و ترس از عقوبتت را بر من الهام کن و مرا از آرزوی منازل متقیان، به وسیله عملی که تو را به خشم می­آورد دور کن و جدیت و تلاش در طاعتت را بر من ببخش.

سپس بر می­خیزی و دو رکعت پنجم را می­خوانی و بعد از آن دو می­گویی: ای کسی که برای هر خیری به او امید دارم و ای کسی که به هنگام هر لغزشی از عقبوتش ایمن هستم و ای کسی که برای اندک بسیار می­بخشد و ای کسی که برای اندک بسیار بخشید و ای کسی که به کسی که از او مسألت کرد، از روی مهربانی و رحمت بخشید، ای کسی به کسی که از او مسألت نکرد و او را نشناخت و به او ایمان نیاورد، از روی تفضل و کرم بخشید. بر محمد و خاندان محمد درود بفرست، و به من با مسألتم از تو، از همه خیر دنیا و آخرت عطا کن که هر آنچه عطا کردی در آن نقصی نیست و از فضلت بر من بیفزای که من به تو راغب هستم و بر محمد و اهل بیت اوصیاء و مورد رضایت او با برترین درود ها صلوات بفرست و با برترین برکاتت بر آنان برکت ببخش و سلام و رحمت و برکات خداوند بر او و بر آنان و بر روح و جسم آنان باد.

بارالها بر محمد و آل محمد درود بفرست و برای من در کارم گشایش و راه خروجی قرار بده و روزی حلال پاک گسترده بر من عطا کن، از هرچه خواستی و هر جا خواستی و هر گونه خواستی، که آن نیست مگر آنچه تو خواستی و هر جا خواستی و هر گونه خواستی.

زیادت: بارالها بر محمد و خاندان او درود بفرست و برای من قلبی طاهر، زبانی صادق، نفسی مشتاق به نعیم بهشت قرار بده و مرا با توکل بر خودت شکست ناپذیر، و با آنچه از تو توقع دارم بی نیاز و به آنچه بر من روزی دادی قانع و راضی، و بر امیدت مطمئن و در نیازهایم قصد­کننده تو قرار بده تا جز بر تو تکیه نکنم و درباره تو جز به تو اعتماد نکنم.

سپس بر می­خیزی و دو رکعت ششم را می­خوانی و بعد از آن دو می­گویی: خدایا تو از درونم آگاهی، پس بر محمد و خاندان محمد درود بفرست و ای سرور و مولای من عذرم را بپذیر، و از حاجتم آگاهی، پس بر محمد و خاندان او درود بفرست و خواسته­ام را به من عطا کن. تو از آنچه در درونم است آگاهی، پس بر محمد و آل محمد درود بفرست و گناهانم را ببخش. خدایا هر که با بدی مرا قصد کرد، پس بر محمد و خاندان او درود بفرست و آن را از من دور کن و مرا از نیرنگ دشمنم محافظت کن که دشمن من دشمن آل محمد و دشمن آل محمد دشمن محمد و دشمن محمد دشمن توست، پس خواسته­ام را درباره دشمنم با سرعت و بدون تأخیر به من عطا کن، ای سرور من ای عطا کننده آروزها، بر محمد و خاندان محمد درود بفرست و آنچه را که درباره دشمنم از تو خواستم به من عطا کن، ای صاحب جلال و اکرام.

ای خدای من ای خدای واحد که خدایی جز تو نیست، بر محمد و خاندان طیّب و طاهر محمد درود بفرست و در آینده نزدیک، بدون تأخیر، راحتی و سرور را بر من نمایان کن و بر محمد و اهل بیت پسندیده او با برترین درودها درود بفرست و با برترین برکات بر آنها برکت ببخش و سلام و رحمت و برکات خداوند بر او بر آنان و بر روح و جسم آنان باد. خدایا بر محمد و آل محمد درود بفرست و از جانب خودت گشایش و راه خروجی برای من قرار بده و روزی حلال پاک گسترده بر من عطا کن، از هر چه خواستی و از هر جا خواستی و هر­گونه خواستی که آن نیست مگر آنچه تو خواستی و از هر جا تو خواستی و آنگونه که تو خواستی.

زیادت: خدایا بر خودم ظلم کردم و زیاده روی من بر آن زیاد شد و فرو رفتنم در معاصی تو به طول انجامید و گناهانم انباشته شد و عیوبم نمایان شد و اشتباهم درباره تو طولانی شد و پیروی از شهوات مداوم شد. پس اگر بر من رحم نیاوری شکست خورده هستم و اگر از من در نگذری نابود شده هستم، بر محمد و خاندان محمد درود بفرست و از گناهانم درگذر و خواسته­ام را به من ببخش و مرا از آنچه که اندوهگینم می­سازد حفاظت کن و مرا لحظه­ای به نفسم وامگذار تا از [فریب] من عاجز شود و با رحمتت مرا از خطاهایم نجات بده و با وسعت رحمتت مرا سعادتمند کن ای سرورم.

و چون قصد کرد که شش رکعت باقی مانده را بخواند، باید قیام کند و دو رکعت بخواند و چون سلام داد، بعد از آن بگوید: خدایا تو با دوستانت انس­گیرنده­ترین انس گیرندگان هستی و برطرف­کننده نیازهای توکل­کنندگانی، بر اسرار پنهانشان آگاه و به آنچه در دل دارند آشنایی و بر دیدگاه­های آنان احاطه داری، و راز من ای خدای من بر تو مکشوف است و من به سوی تو مشتاق هستم و هر گاه غربت مرا به وحشت انداخت، یاد تو مونس من است، و هر گاه اندوه بر من فزونی گرفت به پناهندگی به تو پناه بردم، با علم به اینکه رشته کارها به دست توست و مصدر آنها از قضا و قدر توست، در حالی­که در مقابل حکم تو خاضع هستم. خدایا اگر مسألت تو را ندیدم یا از آن غافل شدم، چیزی خارج از ولایت تو و جدا از حوصله تو نیستم.

بارالها تو به خواندنت امر نمودی و اجابت را برای بندگانت تضمین نمودی و کسی که با رغبت به سوی تو زاری کرده و از تو بخواهد، حاجتش هرگز ناکام نمی­ماند و هیچ دست طالبی نه خالی از عطای تو باز می­گردد و نه خالی از بخشش هدایای تو. و کدام سفر­کننده است که تو را قصد کرد و تو را نزدیک نیافت؟ یا کدام وارد­شونده است که بر تو وارد شد و موانع بازدارنده، او را از رسیدن به تو بازداشت؟ بلکه کدام پناهنده به فضل توست که به فیض رحمت تو نائل نشد و کدام خواهنده فضل فراوان توست که برای برخورداری از بخشش تو با مانع برخورد کرد؟ بارالها حاجتم را به سوی تو آورده­ام و دست حاجتم در فضل تو را کوبید و قلبم با خشوع حقارت با تو نجوا کرد و تو آنچه از خواسته­ام انجام می شود را قبل از اینکه به ذهنم خطور کند یا اینکه در دلم بیفتد می­دانی، پس بر محمد و خاندان او درود بفرست، بارالها دعایم را به اجابت وصل گردان و درخواستم از تو را با برآورده شدن حاجت­هایم همراه کن، یا ارحم الراحمین و بر محمد و خاندان او درود بفرست.

سپس دو رکعت می­خوانی و بعد از آن می­گویی: ای کسی که برای هر خیری به او امید دارم و به هنگام هر لغزشی از خشم او ایمن هستم، ای کسی که برای اندک بسیار می بخشد، ای کسی که به هر که مسألت کرد از روی مهربانی و رحمت بخشید، ای کسی که به هر که از او مسألت نکرد و او را نشناخت از روی لطف و کرم بخشید، بر محمد و خاندان محمد درود بفرست و با مسألتم از تو، تمام خواسته هایم را از همه خیر دنیا و آخرت به من عطا کن که آنچه عطا کردی ناتمام نیست و شر دنیا و آخرت را از من دور کن، و ای صاحب منتی که بر تو منت نهاده نمی­شود، ای صاحب عطا و بخشش و لطف و نعمت، بر محمد و خاندان محمد درود بفرست و خواسته­ام را به من عطا کن و مرا در مقابل همه امور مهمّ دنیا و آخرت کفایت کن.

سپس دو رکعت می­خوانی و بعد از آن دو می­گویی: ای صاحب منتی که بر تو منت نهاده نمی­شود، ای صاحب لطفی که هیچ خدایی جز تو نیست، ای امان دهنده بیمناکان و تکیه گاه پناه­آورندگان، ای پناه پناه­جویندگان، اگر در ام الکتاب نزد تو، من بدبخت محروم یا روزی­ام بر من محدود است، از ام الکتاب، بدبختی، محرومیت و محدودیّت روزی­ام را پاک کن و مرا نزد خودت سعادتمند و توفیق­یابنده به خیر و صاحب روزی گسترده بنویس که در کتاب نازل­شده­ات بر نبی مرسلت فرمودی: «یَمْحُو اللّهُ مَا یَشَاء وَیُثْبِتُ وَعِندَهُ أُمُّ الْکِتَابِ»، - . رعد / 39 -

{خدا آنچه را بخواهد محو یا اثبات می کند و اصل کتاب نزد اوست.} و فرمودی: «وَرَحْمَتِی وَسِعَتْ کُلَّ شَیْءٍ» - . اعراف / 156 - ، {و رحمتم همه چیز را فرا گرفته است.} من چیز هستم، پس باید رحمتت مرا در بر بگیرد ای مهربانترین مهربانان، بارالها بر محمد و خاندان محمد درود بفرست و با توکل برخودت، تسلیم در مقابل امرت و رضا به تقدیرت را بر من منت بگذار تا تعجیل آنچه که به تأخیر انداختی و تأخیر آنچه که تعجیل فرمودی را دوست نداشته باشم، ای رب العالمین. - مصباح المتهجد: 250، جمال الأسبوع: 384.[3] -

**[ترجمه]

بالفتح الضیق و زلزل الله الأرض زلزلة و زلزالا بالکسر فتزلزلت هی و الزلزال بالفتح الاسم و الزلازل الشدائد ذکره الجوهری و یقال فله فانفل أی کسره فانکسر و حد کل شی ء شباته و طرفه و حد الرجل بأسه و الوقود بالفتح الحطب و بالضم الاتقاد و اعصمنی من ذلک من شر الحسد بسکینة القلب بذکرک أو حال کونی مع السکینة غیر أشر و لا بطر و یحتمل أن یکون ذلک إشارة إلی الحسد و درع الله الحصینة حفظه و حمایته و اجننی أی استرنی و فی بعض النسخ و اخبأنی بمعناه للم عیالی أی جمعهم و إصلاح أحوالهم و الضمیر فی شرع و وصف و حدث راجع إلی الله أو إلی محمد صلی الله علیه و آله و حیاهم بالسلام أی بأن یسلم علیهم أو یسلمهم من الآفات و ازجرنی عن المنی أی من أن أتمنی الوصول إلی منازل المتقین بالأعمال المبتدعة التی توجب سخط الله أو مع الأعمال السیئة الموجبة لذلک کما هو شأن أکثر الناس من اتکالهم فی ذلک علی الأمانی.

و یا من آمن عقوبته أی مع التوبة و احتمل العفو رجاء للرحمة و یا من أعطی الکثیر بالقلیل هذا تأکید و الأول للمستقبل و الثانی للماضی و فی بعض النسخ فی الثانی بلا قلیل فیکون أبعد من التکرار و الفقرة الثانیة لیست فی منهاج الصلاح.

سامیة أی مرتفعة عالیة و الإسراف علی النفس مجاوزة الحد فی الضرر علیها بالمعصیة و الانهماک فی الأمر الجد و الإلحاح فیه و تکاثفت ذنوبی أی غلظت و اجتمع بعضها علی بعض و تظاهرت عیوبی أی عاون بعضها بعضا و طال بک اغتراری أی غفلتی

منک أو جرأتی علیک أو انخداعی من إمهالک و أحضرهم الضمیر راجع إلی الآنسین و إرجاعه إلی الناس بعید و الملهوف المظلوم یستغیث و مصدرها أی مرجعها.

خاضعا فی بعض النسخ خضعا فیکون حالا عن الأمور و کان الأنسب خاضعة أو فههت عنها بکسر الهاء أی عییت فلست ببدع البدع بالکسر البدیع کقوله

ص: 9

تعالی ما کُنْتُ بِدْعاً مِنَ الرُّسُلِ (1) أی إن عرض لی عمی و جهالة و عی عن سؤالک و کیفیة عرض الحاجة إلیک و آدابه فلیس ولایتک و حبک و نصرتک لمثلی من العاجزین أمرا مبتدعا و لا أناتک و حلمک عن مثلی أمرا غریبا بل کثیرا ما فعلت ذلک بأمثالی.

و الصفر الخالی عوائق الرد أی الموانع الموجبة للرد دونک أی قبل الوصول إلیک و الاستنباط استخراج الماء و قال الجوهری الکدیة الأرض الصلبة و أکدی الحافر إذا بلغ الکدیة فلا یمکنه أن یحفر و قال المائح الذی ینزل البئر فیملأ الدلو و استمحته سألته العطاء و السجال جمع السجل و هو الدلو إذا کان فیه ماء و اعلم أن الشیخ أورد الست الرکعات الأخیرة بین الصلاتین و أورد الدعوات من قوله اللهم أنت آنس الآنسین إلی آخر الأدعیة نحوا مما مر بأدنی تغییر.

**[ترجمه]جوهری گوید: «سفعته النار و السموم»: زمانی است که آتش، وزیدنی آرام داشته باشد و رنگ صورت را تغییر دهد و «سوافع» یعنی زهرهای سوزاننده و گوید: «الوأی» یعنی وعده. «لکل ما خالطنی من کل خیر» شاید مقصود در هر خیری باشد چنانکه در روایت دیگری که به زودی خواهد آمد. و در بعضی نسخه ها «اردت به ما لیس لک» آمده است که شاید این ظاهرتر باشد و در المصباح الصغیر نیز چنین است. «انت انت» یعنی تو بی نیاز مطلق معروف به جود و کرم هستی و من پست ضعیف نیازمند به عفو و رحمت هستم. «و او بنده توست» یعنی سبب رحمت و عفو بندگی، نیاز و اضطرار است و این صفت بین من و او مشترک است، بلکه من از او به آن محتاج­تر هستم.

جوهری گوید: گفته می­شود: «فرج الله غمک تفریجاً» و همچنین «افرج الله غمّک» گفته می­شود. و «الروعه» یعنی ترس و فزع. «افسح لی»: مرا وسعت ده. یعنی در عقوبت بر من تعجیل نفرما و برای من وسعتی قرار بده که در آن عمل زیبای تو را منتظر باشم و با توجه و بازگشت به تو متوسل شوم. «وجهی البالی» یعنی کسی که در معرض فنا و از بین رفتن است. «عَفَر» با حرکت حروف: خاک و «عفره فی التراب یعفره عفرا و عفره تفعیرا» یعنی او را خاک­آلود کرد. جوهری این را ذکر کرده است و گوید: «ابسلت فلانا» زمانی است که او را تسلیم هلاکت کردم .

«غربتی و بعد داری»: زمانی­که فرد غیر غریب آن را بخواند، مقصودش غربتش در دنیا و دوری­اش از خانه قرار و آرامش است که مومن در دنیا غریب است و وطن اصلی او ساحت قدس است، لذا آن را طلب می­کند و تلاشش را صرف آن می­کند. «الی عدو» یعنی آیا مرا به این دشمن واگذار می­کنی؟ و مقصود شیطان و سلاطین جور است. جوهری می­گوید:« رجل جهم الوجه» یعنی ترشرو. از این ریشه می­گویی: «جهمت الرجل و تجهمت» زمانی که به او ترشرویی کنی.

«سجنا»: در بعضی نسخه ها شجنا آمده است که با حرکت حروف، یعنی حزن. «الازل» با فتحه یعنی تنگنا و «زلزل الله الأرض زلزلة و زلزالا» با کسره فتزلزلت هی و زلزال با فتحه و زلزال، یعنی شداید و سختی­ها، جوهری این را ذکر کرده است. و گفته می­شود: «فلّه فانفلّ»: آن را شکست پس آن شکسته شد. و حدّ هر چیزی یعنی لبه و کناره آن و «حدّ الرجل» یعنی قدرت او. «وقود»: هیزم و با ضمه یعنی شعله ور شدن. «مرا از آن حفظ کن» یعنی از شر حسادت «با آرامش قلب» یعنی با یادت یا در­حالی­که همراه آرامش هستم، بدون گستاخی و بی­پروایی و محتمل است که آن اشاره­ای به حسادت باشد، و «زره محکم خدا» یعنی حفظ و حمایت او «و اجننی»: مرا بپوشان و در بعضی نسخه ها «و اجنانی» به همان معنا آمده است.

«للمّ عیالی»: جمع کردن آنان و اصلاح حال آنها و ضمیر در«شرع، وصف و حدث» به خدا یا به محمد صلّی الله علیه و آله بر می­گردد. «و زنده گردان آنها را با سلام» یعنی با اینکه بر آنان سلام کند یا اینکه آنان را از آفات حفظ کند. «ازجرنی عن المنی» یعنیاز اینکه رسیدن به جایگاه افراد متقی به وسیله اعمال بدعت­آمیزی که موجب خشم خدا می­شود را تمنا کنم، یا به وسیله اعمال بدی که موجب آن می­شود، چنانکه این وضع اکثر مردم است در خصوص تکیه کردنشان بر این گونه کارها در رسیدن به آرزوها. «ای کسی که از عقوبتش ایمن هستم» یعنی با توبه و امید عفو و رحمت. «ای کسی که برای اندک بسیار می­بخشد»: این جمله تاکید است و جمله اول برای آینده و جمله دوم برای گذشته است و در بعضی نسخه­ها در جمله دوم بدون اندک آمده است که از تکرار دورتر است و فقره دوم در منهاج الصلاح موجود نیست.

«سامیة»: بالا و عالی، و زیاده­روی بر نفس یعنی تجاوز از حد در ضرر رساندن به آن با معصیت، و «انهماک» در کار، یعنی جدیت و اصرار در آن. «و گناهم انباشته شد» یعنی زیاد شد و برخی از آنها بر برخی دیگر جمع شد. «تظاهرت عیوبی»: برخی از آنها بعضی دیگر را کمک کرد «و طال بک اغتراری» یعنی غفلتم از تو یا جرأتم بر تو یا فریبم از مهلت دادن تو، و ضمیر در «اَحضَرهم» به «آنسین» بر می­گردد و ارجاع آن به مردم بعید است، و «ملهوف» یعنی مظلومی که طلب یاری می­کند، «و مصدر آن» یعنی مرجع آن.

«خاضعا»: در بعضی نسخه­ها خضعا آمده است که حال برای امور است و خاضعه مناسب­تر است. «فههت عنها» با کسره هاء: ناتوان شدم. «فلست ببدع» یعنی بدعت­کننده نیستم، مانند این سخن خداوند متعال: «مَا کُنتُ بِدْعًا مِّنْ الرُّسُلِ»، - احقاف / 9.[1] - {من از [میان] پیامبران نودرآمدی نبودم.} یعنی اگر نابینایی، جهالت و ناتوانی در خواستن تو و چگونگی عرض حاجت به تو و آداب آن بر من عارض شد و نه ولایت و محبت و یاری تو، برای افراد عاجزی نظیر من امر جدیدی است و نه تحمل و بردباری تو نسبت به امثال من امر غریبی است، بلکه آن را در مورد امثال من بسیار انجام دادی.

«الصفر»: خالی. «عوائق الرد» یعنی موانعی که باعث برگرداندن می­شود. «دونک» یعنی قبل از رسیدن به تو، و «استنباط» یعنی استخراج آب، و جوهری گوید: «الکدیه» یعنی زمین سخت و «اکدی الحافر» زمانی است که به زمین سخت برسد و حفر کردن برایش ممکن نباشد، گوید: «مایح» کسی است که در چاه پایین می­رود و دلو را پر می­کند، «استمحته» یعنی از او بخشش مسألت کردم. «السجال» جمع سجل است و آن دلوی است که در آن آب است .

بدان که شیخ شش رکعت آخر را بین دو نماز آورده است و دعاها را از این سخن او «اللهم انت آنس الانسین» تا پایان دعاها مانند آنچه که گذشت، با اندکی تغییر آورده است.

**[ترجمه]

اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بِحُرْمَةِ مَنْ عَاذَ بِکَ وَ لَجَأَ إِلَی عِزِّکَ وَ اعْتَصَمَ بِحَبْلِکَ وَ لَمْ یَثِقْ إِلَّا بِکَ یَا وَهَّابَ الْعَطَایَا یَا مُطْلِقَ الْأُسَارَی یَا مَنْ سَمَّی نَفْسَهُ مِنْ جُودِهِ الْوَهَّابَ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ الْمَرْضِیِّینَ بِأَفْضَلِ صَلَوَاتِکَ وَ بَارِکْ عَلَیْهِمْ بِأَفْضَلِ بَرَکَاتِکَ وَ السَّلَامُ عَلَیْهِمْ وَ عَلَی أَرْوَاحِهِمْ وَ أَجْسَادِهِمْ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اجْعَلْ لِی مِنْ أَمْرِی فَرَجاً وَ مَخْرَجاً وَ ارْزُقْنِی حَلَالًا طَیِّباً سَائِغاً مِمَّا شِئْتَ وَ کَیْفَ شِئْتَ وَ أَنَّی شِئْتَ فَإِنَّهُ لَا یَکُونُ إِلَّا مَا شِئْتَ حَیْثُ شِئْتَ- ثُمَّ یَقُومُ فَیُصَلِّی رَکْعَتَیْنِ فَإِذَا سَلَّمَ قَالَ اللَّهُمَّ فَکَمَا عَصَیْتُکَ وَ اجْتَرَأْتُ عَلَیْکَ فَإِنِّی أَسْتَغْفِرُکَ لِمَا تُبْتُ إِلَیْکَ مِنْهُ ثُمَّ عُدْتُ فِیهِ وَ أَسْتَغْفِرُکَ لِمَا وَأَیْتُ بِهِ عَلَی نَفْسِی ثُمَّ لَمْ أَفِ لَکَ بِهِ وَ أَسْتَغْفِرُکَ لِلْمَعَاصِی الَّتِی قَوِیتُ عَلَیْهَا بِنِعْمَتِکَ وَ أَسْتَغْفِرُکَ لِکُلِّ مَا خَالَطَنِی فِی کُلِّ خَیْرٍ أَرَدْتُ بِهِ وَجْهَکَ فَأَنْتَ أَنْتَ وَ أَنَا أَنَا- ثُمَّ یَقُومُ فَیُصَلِّی رَکْعَتَیْنِ فَإِذَا سَلَّمَ قَالَ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بِمَا سَأَلَکَ ذُو النُّونِ إِذْ ذَهَبَ مُغاضِباً فَظَنَّ أَنْ لَنْ تَقْدِرَ عَلَیْهِ فَنادی فِی الظُّلُماتِ أَنْ لا إِلهَ إِلَّا أَنْتَ سُبْحانَکَ إِنِّی کُنْتُ مِنَ الظَّالِمِینَ فَفَرَّجْتَ عَنْهُ فَإِنَّهُ دَعَاکَ وَ هُوَ عَبْدُکَ وَ أَنَا أَدْعُوکَ وَ أَنَا عَبْدُکَ وَ سَأَلَکَ وَ أَنَا أَسْأَلُکَ فَفَرِّجْ عَنِّی یَا رَبِّ کَمَا فَرَّجْتَ عَنْهُ وَ أَدْعُوکَ اللَّهُمَّ بِمَا دَعَاکَ بِهِ أَیُّوبُ إِذْ مَسَّهُ الضُّرُّ فَفَرَّجْتَ عَنْهُ فَإِنَّهُ دَعَاکَ وَ هُوَ عَبْدُکَ وَ أَنَا أَدْعُوکَ وَ أَنَا عَبْدُکَ وَ سَأَلَکَ وَ أَنَا أَسْأَلُکَ فَفَرِّجْ عَنِّی یَا رَبِّ کَمَا فَرَّجْتَ عَنْهُ وَ أَدْعُوکَ بِمَا دَعَاکَ بِهِ یُوسُفُ إِذْ فُرِّقَ بَیْنَهُ وَ بَیْنَ أَهْلِهِ إِذْ هُوَ فِی السِّجْنِ فَفَرَّجْتَ عَنْهُ فَإِنَّهُ دَعَاکَ وَ هُوَ عَبْدُکَ وَ أَنَا أَدْعُوکَ وَ أَنَا عَبْدُکَ وَ سَأَلَکَ وَ أَنَا أَسْأَلُکَ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ بِأَفْضَلِ صَلَوَاتِکَ وَ أَنْ تُبَارِکَ عَلَیْهِمْ بِأَفْضَلِ بَرَکَاتِکَ وَ أَنْ تُفَرِّجَ عَنِّی کَمَا فَرَّجْتَ عَنْ أَنْبِیَائِکَ وَ رُسُلِکَ وَ عِبَادِکَ الصَّالِحِینَ: ثُمَّ تَخِرُّ سَاجِداً وَ تَقُولُ فِی سُجُودِکَ سَجَدَ وَجْهِیَ الْبَالِی الْفَانِی لِوَجْهِکَ الدَّائِمِ الْبَاقِی الْکَرِیمِ سَجَدَ وَجْهِی مُتَعَفِّراً فِی التُّرَابِ لِخَالِقِهِ وَ حَقٌّ لَهُ أَنْ یَسْجُدَ سَجَدَ وَجْهِی لِمَنْ خَلَقَهُ وَ صَوَّرَهُ وَ شَقَّ سَمْعَهُ وَ بَصَرَهُ تَبَارَکَ اللَّهُ أَحْسَنُ الْخَالِقِینَ سَجَدَ وَجْهِیَ الْحَقِیرُ الذَّلِیلُ لِوَجْهِکَ الْکَبِیرِ الْجَلِیلِ سَجَدَ وَجْهِیَ اللَّئِیمُ لِوَجْهِکَ الْعَزِیزِ

ص: 11

الْکَرِیمِ- ثُمَّ تَرْفَعُ رَأْسَکَ وَ تَدْعُو بِهَذَا الدُّعَاءِ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اجْعَلِ النُّورَ فِی بَصَرِی وَ الْیَقِینَ فِی قَلْبِی وَ النَّصِیحَةَ فِی صَدْرِی وَ ذِکْرَکَ بِاللَّیْلِ وَ النَّهَارِ عَلَی لِسَانِی وَ مِنْ طَیِّبِ رِزْقِکَ یَا رَبِّ غَیْرَ مَمْنُونٍ وَ لَا مَحْذُورٍ فَارْزُقْنِی وَ مِنْ مَضَلَّاتِ الْفِتَنِ فَأَجِرْنِی وَ لَکَ یَا رَبِّ فِی نَفْسِی فَذَلِّلْنِی وَ فِی أَعْیُنِ النَّاسِ فَعَظِّمْنِی وَ إِلَیْکَ فَحَبِّبْنِی وَ بِذُنُوبِی فَلَا تَفْضَحْنِی وَ بِسَرِیرَتِی فَلَا تُخْزِنِی وَ غَضَبَکَ فَلَا تُنْزِلْ بِی أَشْکُو إِلَیْکَ غُرْبَتِی وَ بُعْدَ دَارِی وَ طُولَ أَمَلِی وَ اقْتِرَابَ أَجَلِی وَ قِلَّةَ حِیلَتِی فَنِعْمَ الْمُشْتَکَی إِلَیْهِ أَنْتَ رَبِّی وَ مِنْ شَرِّ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ فَسَلِّمْنِی إِلَی مَنْ تَکِلُنِی یَا رَبِّ إِلَی الْمُسْتَضْعِفِینَ لِی أَمْ إِلَی عَدُوٍّ مَلَّکْتَهُ أَمْرِی أَوْ إِلَی بَعِیدٍ فَیَتَجَهَّمَنِی اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ خَیْرَ الْمَعِیشَةِ مَعِیشَةً أَقْوَی بِهَا عَلَی طَاعَتِکَ وَ أَبْلُغُ بِهَا جَمِیعَ حَاجَاتِی وَ أَتَوَصَّلُ بِهَا إِلَیْکَ فِی الْحَیَاةِ الدُّنْیَا وَ فِی الْآخِرَةِ مِنْ غَیْرِ أَنْ تُتْرِفَنِی فِیهَا فَأَطْغَی أَوْ تُقْتِرَهَا عَلَیَّ فَأَشْقَی وَ أَوْسِعْ عَلَیَّ مِنْ حَلَالِ رِزْقِکَ وَ أَفِضْ عَلَیَّ مِنْ حَیْثُ شِئْتَ مِنْ فَضْلِکَ وَ انْشُرْ عَلَیَّ مِنْ رَحْمَتِکَ وَ أَنْزِلْ عَلَیَّ مِنْ بَرَکَاتِکَ نِعْمَةً مِنْکَ سَابِغَةً وَ عَطَاءً غَیْرَ مَمْنُونٍ وَ لَا تَشْغَلْنِی عَنْ شُکْرِ نِعْمَتِکَ عَلَیَّ بِإِکْثَارٍ مِنْهَا تُلْهِینِی عَجَائِبُ بَهْجَتِهِ وَ تَفْتِنُنِی زَهَرَاتُ نَضْرَتِهِ وَ لَا بِإِقْلَالٍ عَلَیَّ مِنْهَا یَقْصُرُ بِعَمَلِی کَدُّهُ وَ یَمْلَأُ صَدْرِی هَمُّهُ أَعْطِنِی یَا إِلَهِی مِنْ ذَلِکَ غِنًی عَنْ شِرَارِ خَلْقِکَ وَ بَلَاغاً أَنَالُ بِهِ رِضْوَانَکَ وَ أَعُوذُ بِکَ یَا إِلَهِی مِنْ شَرِّ الدُّنْیَا وَ شَرِّ أَهْلِهَا وَ شَرِّ مَا فِیهَا وَ لَا تَجْعَلِ الدُّنْیَا لِی سِجْناً وَ لَا تَجْعَلْ فِرَاقَهَا عَلَیَّ حُزْناً أَخْرِجْنِی مِنْ فِتْنَتِهَا وَ اجْعَلْ عَمَلِی مَقْبُولًا وَ أَوْرِدْنِی دَارَ الْحَیَوَانِ وَ مَسَاکِنَ الْأَخْیَارِ وَ أَبْدِلْنِی بِالدُّنْیَا الْفَانِیَةِ نَعِیمَ الدَّارِ الْبَاقِیَةِ اللَّهُمَّ إِنِّی أَعُوذُ بِکَ مِنْ أَزْلِهَا وَ زِلْزَالِهَا وَ سَطَوَاتِ سُلْطَانِهَا وَ مِنْ شَرِّ شَیَاطِینِهَا وَ بَغْیِ مَنْ بَغَی فِیهَا إِلَهِی مَنْ کَادَنِی فَصَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ کِدْهُ وَ مَنْ أَرَادَنِی فَصَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَرِدْهُ وَ فُلَّ عَنِّی حَدَّ مَنْ نَصَبَ لِی حَدَّهُ وَ أَطْفِئْ عَنِّی نَارَ مَنْ شَبَّ لِی وَقُودَهُ وَ اکْفِنِی هَمَّ مَنْ أَدْخَلَ عَلَیَّ هَمَّهُ وَ ادْفَعْ عَنِّی شَرَّ الْحَسَدَةِ وَ اعْصِمْنِی مِنْ ذَلِکَ بِالسَّکِینَةِ وَ أَلْبِسْنِی

ص: 12

دِرْعَکَ الْحَصِینَةَ وَ أَحْیِنِی فِی سِتْرِکَ وَ أَصْلِحْ لِی حَالِی وَ صَدِّقْ مَقَالِی بِفَعَالِی وَ بَارِکْ لِی فِی أَهْلِی وَ مَالِی اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ الْمَرْضِیِّینَ بِأَفْضَلِ صَلَوَاتِکَ وَ بَارِکْ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ بِأَفْضَلِ بَرَکَاتِکَ یَا رَبَّ الْعَالَمِینَ- ثُمَّ تُصَلِّی رَکْعَتَیْنِ وَ تَقُولُ أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ وَ أَنَّ الدِّینَ کَمَا شَرَعَ وَ أَنَّ الْإِسْلَامَ کَمَا وَصَفَ وَ الْقَوْلَ کَمَا حَدَّثَ ذَکَرَ اللَّهُ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّدٍ بِخَیْرٍ وَ حَیَّاهُمْ بِالسَّلَامِ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ بِأَفْضَلِ صَلَوَاتِکَ اللَّهُمَّ وَ ارْدُدْ إِلَی جَمِیعِ خَلْقِکَ مَظَالِمَهُمُ الَّتِی قِبَلِی صَغِیرَهَا وَ کَبِیرَهَا فِی یُسْرٍ مِنْکَ وَ عَافِیَةٍ وَ مَا لَمْ تَبْلُغْهُ قُوَّتِی وَ لَمْ تَسَعْهُ ذَاتُ یَدِی وَ لَمْ یَقْوَ عَلَیْهِ بَدَنِی فَأَدِّهِ عَنِّی مِنْ جَزِیلِ مَا عِنْدَکَ مِنْ فَضْلِکَ حَتَّی لَا تُخَلِّفَ عَلَیَّ شَیْئاً تَنْقُصُهُ مِنْ حَسَنَاتِی یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ وَ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَیْتِهِ الْمَرْضِیِّینَ بِأَفْضَلِ صَلَوَاتِکَ وَ بَارِکْ عَلَیْهِمْ بِأَفْضَلِ بَرَکَاتِکَ وَ السَّلَامُ عَلَیْهِ وَ عَلَیْهِمْ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ- ثُمَّ یُصَلِّی رَکْعَتَیْنِ وَ یَقُولُ اللَّهُمَّ إِنَّکَ تَعْلَمُ سَرِیرَتِی فَصَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اقْبَلْ سَیِّدِی وَ مَوْلَایَ مَعْذِرَتِی وَ تَعْلَمُ حَاجَتِی فَصَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ اغْفِرْ لِی ذُنُوبِی اللَّهُمَّ مَنْ أَرَادَنِی بِسُوءٍ فَصَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اصْرِفْهُ عَنِّی وَ اکْفِنِی کَیْدَ عَدُوِّی فَإِنَّ عَدُوِّی عَدُوُّ آلِ مُحَمَّدٍ وَ عَدُوَّ آلِ مُحَمَّدٍ عَدُوُّ مُحَمَّدٍ وَ عَدُوَّ مُحَمَّدٍ عَدُوُّکَ فَأَعْطِنِی سُؤْلِی یَا مَوْلَایَ فِی عَدُوِّی عَاجِلًا غَیْرَ آجِلٍ یَا مُعْطِیَ الرَّغَائِبِ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَعْطِنِی رَغْبَتِی فِیمَا سَأَلْتُکَ یَا ذَا الْجَلَالِ وَ الْإِکْرَامِ یَا إِلَهِی إِلَهاً وَاحِداً لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ الطَّیِّبِینَ الطَّاهِرِینَ وَ أَرِنِی الرَّخَاءَ وَ السُّرُورَ عَاجِلًا غَیْرَ آجِلٍ یَا رَبَّ الْعَالَمِینَ- وَ یُصَلِّی رَکْعَتَیْنِ وَ یَقُولُ اللَّهُمَّ إِنَّ قَلْبِی یَرْجُوکَ لِسَعَةِ رَحْمَتِکَ وَ نَفْسِی خَائِفَةٌ لِشِدَّةِ عِقَابِکَ فَوَفِّقْنِی لِمَا یُؤْمِنُنِی مَکْرَکَ وَ عَافِنِی مِنْ سَخَطِکَ وَ اجْعَلْنِی مِنْ أَوْلِیَاءِ طَاعَتِکَ وَ تَفَضَّلْ عَلَیَّ بِرَحْمَتِکَ وَ مَغْفِرَتِکَ وَ اسْتُرْنِی بِسَعَةِ رَحْمَتِکَ وَ فَضْلِکَ وَ أَغْنِنِی عَنِ التَّرَدُّدِ إِلَی عِبَادِکَ وَ ارْحَمْنِی مِنْ خَیْبَةِ الرَّدِّ وَ سُوءِ الْحِرْمَانِ یَا أَرْحَمَ

ص: 13

الرَّاحِمِینَ- وَ یُصَلِّی رَکْعَتَیْنِ ثُمَّ یَقُولُ اللَّهُمَّ عَظِّمِ النُّورَ فِی قَلْبِی وَ صَغِّرِ الدُّنْیَا فِی عَیْنِی وَ أَطْلِقْ لِسَانِی بِذِکْرِکَ وَ احْرُسْ نَفْسِی مِنَ الشَّهَوَاتِ وَ اکْفِنِی طَلَبَ مَا قَدَّرْتَهُ لِی عِنْدَکَ حَتَّی أَسْتَغْنِیَ عَمَّا فِی یَدِ عِبَادِکَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ- ثُمَّ صَلِّ رَکْعَتَیْنِ وَ قُلِ اللَّهُمَّ أَغْنِنِی بِالْیَقِینِ وَ اکْفِنِی بِالتَّوَکُّلِ عَلَیْکَ وَ اکْفِنِی رَوْعَاتِ الْقُلُوبِ وَ افْتَحْ لِی فِی انْتِظَارِ جَمِیلِ الصُّنْعِ وَ افْتَحْ لِی یَا رَبِّ بَابَ الرَّغْبَةِ إِلَیْکَ وَ الْخَشْیَةِ مِنْکَ وَ الْوَجَلِ مِنَ الذُّنُوبِ وَ حَبِّبْ إِلَیَّ الدُّعَاءَ وَ صِلْهُ لِی بِالْإِجَابَةِ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ اللَّهُمَّ لَا تُؤْیِسْنِی مِنْ رَوْحِکَ وَ لَا تُقَنِّطْنِی مِنْ رَحْمَتِکَ وَ لَا تُؤْمِنِّی مَکْرَکَ فَإِنَّهُ لَا یَیْأَسُ مِنْ رَوْحِکَ إِلَّا الْقَوْمُ الظَّالِمُونَ وَ لَا یَقْنَطُ مِنْ رَحْمَتِکَ إِلَّا الْقَوْمُ الضَّالُّونَ وَ لَا یَأْمَنُ مَکْرَکَ إِلَّا الْقَوْمُ الْخَاسِرُونَ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ ارْحَمْنِی بِرَحْمَتِکَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ وَ اجْعَلْنِی مِنْ وَرَثَةِ جَنَّةِ النَّعِیمِ وَ لا تُخْزِنِی یَوْمَ یُبْعَثُونَ یَا مَنْ هُوَ عَلی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ- قَالَ وَ کَانَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ إِذَا فَرَغَ مِنْ هَذِهِ الرَّکَعَاتِ الْمَشْرُوحَةِ قَامَ فَصَلَّی رَکْعَتَیِ الزَّوَالِ تَتِمَّةَ الْعِشْرِینَ رَکْعَةً ثُمَّ یَنْهَضُ مِنْهَا إِلَی الْفَرِیضَةِ(1).

**[ترجمه]جمال اسبوع - جمال الأسبوع: 384.[1] - :

درباره دعای نماز های نافله روز جمعه برای کسی که آن را به قبل از زوال جلو می اندازد، روایتی آمده است که به این روایت نزدیک است اما آن از لحاظ الفاظ در دعا و ابتهال کوتاه­تر است و ما آن را با اسناد و الفاظ آن، آنگونه که بر آن دست یافتیم ذکر می­کنیم، به گونه­ای که اگر وقت انسان قبل از زوال روز جمعه و بعد از نماز نافله­اش، برای خواندن دعاهایی که به آن اشاره شد تنگ بود، با این دعاهای کوتاه بین رکعات دعا می­کند و این همه چیزی است که برای حصول عمل به عبادات احتیاطا وارد کردیم و این روایت را ابوالحسن زید بن جعفر علوی محمدی از ابوالحسن احمد بن محمد بن سعید کاتب از ابوعباس احمد بن سعید همدانی ابن عقده از احمد بن یحیی بن منذر بن عبدالله حمیری از پدرش از عمرو بن ثابت از ابو یحیی صنعانی از ابوجعفر محمد بن علی باقر علیه السلام حدیث کرد که وی فرمود: پدرم علی بن حسین روز جمعه بیست رکعت نماز می­خواند که بین هر دو رکعت، یکی از این دعا­ها را می خواند و بر آن مراقبت داشت و چون دو رکعت می­خواند و سلام می­داد، می­ خواند:

خدایا، به حرمت کسی که از تو به تو پناه آورد و به عزت تو پناه برد و به ریسمان تو چنگ زد و جز بر تو اطمینان نکرد، ای بخشنده عطایا ای رهایی بخش اسیران، ای کسی که خود را به خاطر بخشندگی اش وهاب نامید، از تو می­خواهم که بر محمد و خاندان مورد رضایت محمد با بهترین درودهایت درود بفرستی و با برترین برکاتت بر آنها برکت ببخشی، و سلام و رحمت خدا و برکات او بر او، آنان، و بر روح و جسم آنان باد. خدایا بر محمد و آل محمد صلوات بفرست و برای من از کارم گشایش و راه خروجی قرار بده و از هرچه که خواستی و هر طور که خواستی و هر جا که خواستی، روزی حلال و پاکی بر من روزی کن، چرا که اتفاق نمی­افتد مگر آنچه که تو بخواهی و چنان که بخواهی.

سپس بر می­خیزد و دو رکعت می­خواند و چون سلام داد می­گوید: خدایا، چنانکه از تو نافرمانی کردم و بر تو گستاخی کردم، پس من به خاطر آنچه که از آن به درگاه تو توبه کردم سپس به آن بازگشتم از تو طلب مغفرت می­کنم، و به خاطر آنچه که بر خود عهد کردم و به آن وفا نکردم از تو طلب مغفرت می­کنم، و به خاطر گناهانی که با نعمتت بر آنها قوّت یافتم از تو طلب مغفرت می­کنم، و به خاطر هر آنچه که در هر خیری که با آن، تو را اراده کردم با من در آمیخته شد از تو طلب مغفرت می­کنم، که تو تو هستی و من من.

سپس برمی­خیزد و دو رکعت می­خواند و چون سلام داد می­گوید:

بارالها من تو را می­خوانم و از تو می­خواهم با آنچه که ذو النون آنگاه که خشمگین رفت و پنداشت که تو هرگز بر او قدرتی نخواهی یافت تا در [دل] تاریکی­ها ندا داد که معبودی جز تو نیست منزهی تو راستی که من از ستمکاران بودم پس بر او گشایش حاصل کردی که او تو را صدا کرد در حالی که او بنده تو بود و من تو را دعا می­کنم در حالی که بنده تو هستم و او از تو خواست و من از تو می­خواهم پس مرا نجات بده چنانکه او را نجات دادی. بارالها تو را با آنچه که ایوب آنگاه که به او ضرر رسید تو را خواند می­خوانمت پس او را نجات دادی، او تو را خواند در حالی که او بنده تو بود و من تو را می­خوانم در حالی که من بنده تو هستم و از تو خواست و من از تو می­خواهم پس مرا نجات بده بارخدایا چنانکه او را نجات دادی، تو را می­خوانم با آنچه که یوسف تو را با آن خواند آنگاه که میان او و خانواده­اش جدایی افکندی و زمانی که او در زندان بود پس او را نجات دادی که او تو را خواند در حالی که بنده تو بود و من تو را می­خوانم در حالی که من بنده تو هستم و از تو خواست و از تو می­خواهم که با برترین درودها بر محمد و خاندان محمد درود بفرستی و با برترین برکاتت بر آنان برکت ببخشی، و مرا نجات دهی آنگونه که انبیاء، رسولان و بندگان صالحت را نجات دادی .

سپس به سجده می­افتی و در سجده­ات می­گویی: چهره نابود شونده و فانی من برای چهره دائمی جاودان تو سجده کرد، چهره­ام خاک­آلود برای خالقش است بر او تکلیف است که سجده کند، چهره­ام برای کسی که او را خلق کرد و صورت داد و گوش و دیده­اش را باز کرد سجده کرد، آفرین باد بر خدا که بهترین آفرینندگان است. سیمای حقیر ذلیلم برای سیمای عزیز کریم تو سجده کرد، سیمای پست و حقیرم برای سیمای کریم و عالی­قدر تو سجده کرد.

سپس سرت را بلند می­کنی و این دعا را می خوانی: بارالها بر محمد و خاندان محمد درود بفرست و در دیده­ام نور، در قلبم یقین، در سینه­ام خیرخواهی و بر زبانم ذکر شبانه روزت را قرار بده، و پروردگارا از روزی پاکت بدون منت و منع مرا روزی ده، و از لباس بهشت بر من بپوشان، از حوض محمد سیرابم کن، و از گمراهی­های فتنه­ها پناهم ده. ای پروردگار من، مرا در خودم برای خودت ذلیل کن و در نگاه مردم بزرگم بدار، پروردگارا مرا نزد خودت محبوب بدار، و با گناهانم رسوایم نکن، و با درونم شرمسارم نکن و به خاطر عملم ملامتم نکن، و غضبت را بر من فرود نیاور. از غربتم، دوری خانه­ام، بلندی آرزویم، نزدیکی اجلم و اندکی چاره ام به سوی تو شکایت می­برم که بهترین کسی که نزد او شکایت می­شود تو هستی ای پروردگار من، از شر جن و انس مرا سالم نگاه دار، ای پروردگار مستضعفان! مرا به چه کسی واگذار می­کنی، به دشمنی که او را بر کارم مسلط کردی، یا به انسان دوری که با من ترشرویی کند؟

بارالها بهترین معیشت را از تو مسألت دارم، معیشتی که با آن بر طاعت تو و رسیدن به همه نیاز­هایم توانایی پیدا کنم و در زندگی دنیا و آخرت به سوی تو راه بیابم، بدون اینکه مرا مرفه بگردانی که طغیان کنم یا اینکه بر من سخت گیری کنی که بدبخت شوم، و از روزی حلالت بر من فراخ بگردان و از هر جا که خواستی از فضل خودت بر من بپاش و از رحمتت بر من بگستران و از برکاتت بر من نازل کن، نعمتی کامل از جانب تو و بخشش بی­منت؛ و با فراوانی نعمتت مرا از شکر آن غافل مساز که شگفتی های زیبایی آن مرا مشغول ­سازد و درخشندگی فریبنده­اش فریبم ­دهد و نه با کم کردن نعمتت بر من که دست طلب من با عملم از رسیدن به آن کوتاه شود و غم آن سینه­ام را پر ­کند. پروردگارا، با آن، بی­نیازی از افراد شرور خلقت، و بلاغی - کفایتی - که با آن به رضوان تو دست یابم به من ببخش.

بارالها از شر دنیا و شر اهل دنیا و شر آنچه در آن است به تو پناه می­برم. دنیا را برای من زندان قرار نده و فراق آن را برایم اندوه قرار مده و مرا از فتنه آن بیرون ببر و عملم را مقبول گردان و مرا به دار الحَیَوان - بهشت برین - و مسکن برگزیدگان وارد کن و نعیم سرای جاودان را برایم جایگزین دنیای فانی کن. بارالها از تنگنا و از شدت آن و از نفوذ سلطه آن، از شر شیاطین آن، از ظلم هر کسی که در آن بر من ستم کرد به تو پناه می­برم، خدایا هر کس که بر من بدی کرد، پس بر محمد و آل محمد درود بفرست و بر او بدی کن و هر که مرا قصد کرد، پس بر محمد و آل محمد دورد بفرست و او را قصد کن. لبه (شمشیر) هر کسی که بُرندگی سلاحش را در برابر من قرار داد را در مقابل من ناتوان بگردان و آتش کسی که هیزمش را برای من شعله ور کرد را بر من خاموش کن، و مرا از اندوه هر کس که اندوهش را بر من وارد کرد رهایی ببخش و شر حاسدان را از من دور کن و مرا با آرامش، از آن حفظ کن و زره محکمت را بر من بپوشان و مرا در ستر حفاظت­کننده­ات زنده بدار و حال مرا بر من نیکو کن و سخنم را با عملم تایید کن و در خانواده­ام و اموالم بر من برکت ببخش.

بارالها بر محمد و اهل بیت پسندیده او با برترین درود ها صلوات بفرست و با برترین برکات به آنها برکت ببخش، ای پروردگار جهانیان.

سپس دو رکعت می­خوانی و می­گویی: «أشهد ان لا اله الا الله وحده لاشریک له و أشهد ان محمد عبده و رسوله» و گواهی می­دهم که دین همانگونه است که او مقرر کرد و اسلام همانگونه است که او وصف کرد و سخن همانگونه است که او گفت و خداوند محمد و آل محمد را با خیر یاد کند و آنان را با سلام زنده گرداند. بارالها بر محمد و آل محمد با برترین صلواتت درود بفرست. بارالها همه مظالمی که از جانب من بر خلایقت، کوچک و بزرگشان بوده است، در راحتی و عافیتی از جانب خودت به آنان بازگردان و آنچه که قدرتم به آن نرسید و توان دستم آن را فرا نگرفت و بدنم

بر آن قدرت نداشت را از جانب من از روی فضل کثیری که نزد توست ادا کن تا چیزی از آن بر من باقی نماند که آن را از حسنات من بکاهی، ای مهربان­ترین مهربانان، و بر محمد و اهل بیت مورد رضایت او با برترین درودها صلوات بفرست و با برترین برکات بر آنان برکت ببخش و سلام و رحمت و برکات خداوند بر او و آنان باد.

سپس دو رکعت می­خواند و می­گوید: خدایا تو از درونم آگاهی، پس بر محمد و خاندان محمد درود بفرست، و ای سرور و مولای من عذرم را بپذیر، و از حاجتم آگاهی، پس بر محمد و خاندان او درود بفرست و گناهان من را بر من ببخش. خدایا هر که با بدی مرا قصد کرد، پس بر محمد و خاندان او درود بفرست و آن را از من دور کن و مرا از نیرنگ دشمنم محافظت کن که دشمن من دشمن آل محمد و دشمن آل محمد دشمن محمد و دشمن محمد دشمن توست، پس خواسته­ام درباره دشمنم را با سرعت، بدون تأخیر به من عطا کن، ای عطا­کننده آروزها. بر محمد و خاندان محمد درود بفرست و خواسته­ام در خصوص آنچه از تو مسئلت می کنم را به من عطا کن، ای صاحب جلال و اکرام، ای خدای من، ای خدای واحد که هیچ خدایی جز تو نیست، بر محمد و خاندان طیب و طاهر محمد درود بفرست و در آینده نزدیک، بدون تأخیر، راحتی و سرور را بر من نمایان کن.

و دو رکعت می­خواند و می­گوید: خدایا قلب من به خاطر وسعت رحمتت به تو امید دارد و نفسم به خاطر شدت عقوبتت از تو بیم دارد، پس از تو می­خواهم که بر محمد و خاندان محمد درود بفرستی و مرا از مکرت ایمن بداری و از خشمت معاف کنی و مرا از اولیای طاعتت قرار دهی و با رحمت و مغفرتت بر من لطف کنی و مرا با وسعت فضل و رحمتت بپوشانی و از حاجت خواستن از بندگانت بی نیازم کنی و مرا از ناکامی رد شدن و بدی محرومیت مورد رحمت قرار دهی، ای مهربان­ترین مهربانان.

و دو رکعت می­خواند و می­گوید: بارخدایا، نورت را در قلبم بزرگ و دنیا را در چشمم کوچک کن و زبانم را بر ذکرت فصیح گردان و نفسم را از شهوات مراقبت بنما، و مرا در طلب آنچه که نزد خودت برایم مقدر کردی حفاظت کن تا از آنچه که در دست مردم است بی­نیاز شوم، ای مهربان­ترین مهربانان .

سپس دو رکعت بخوان و بگو: بارالها، مرا با یقین بی­نیاز و با توکل یاری کن و از نگرانی دل نجات بخش و برای من جایی در انتظار عمل زیبا باز کن و رغبت به سوی تو، خشیت از تو و ترس از گناهان را برایم بگشای و دعا را برایم محبوب کن و آن را به اجابت از جانب خودت وصل کن، ای مهربان­ترین مهربانان.

بارخدایا مرا از آسایشت ناامید نکن و از رحمتت مأیوس نگردان و از مکرت ایمن نساز که جز قوم ظالمان از آسایشت ناامید نمی­شود و جز قوم گمراه از رحمتت ناامید نمی­شود و جز قوم زیانکار از مکر تو ایمن نمی­شود. بارخدایا بر محمد و خاندان محمد درود بفرست و با رحمتت بر من رحمت آور ای مهربان­ترین مهربانان، و مرا از وارثان بهشت نعیم بگردان و در روزی که همگان برانگیخته می­شوند مرا خوار نکن، ای کسی که بر هر چیزی توانا است.

[امام باقر علیه السلام] فرمود: چون امام صلوات الله علیه از این رکعات بیان شده فارغ می­شد، قیام می­کرد و دو رکعت زوال را در تکمیل بیست رکعت اقامه می­کرد و پس از آن به نماز فریضه بر می­خواست. - جمال الأسبوع: 393.[1] -

**[ترجمه]

صَلِّ الْفَرِیضَةَ وَ صَلِّ بَعْدَهَا سِتَّ رَکَعَاتٍ (1).

وَ بِإِسْنَادِنَا إِلَی الْکُلَیْنِیِّ عَنْ جَمَاعَةٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَی عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ الْمُخْتَارِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ عَبْدِ الْعَزِیزِ عَنْ مُرَادِ بْنِ خَارِجَةَ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: أَمَّا أَنَا فَإِذَا کَانَ یَوْمُ الْجُمُعَةِ وَ کَانَتِ الشَّمْسُ مِنَ الْمَشْرِقِ مِقْدَارَهَا مِنَ الْمَغْرِبِ وَقْتَ صَلَاةِ الْعَصْرِ صَلَّیْتُ سِتَّ رَکَعَاتٍ فَإِذَا انْتَفَخَ النَّهَارُ صَلَّیْتُ سِتّاً فَإِذَا زَاغَتْ أَوْ زَالَتْ صَلَّیْتُ رَکْعَتَیْنِ ثُمَّ صَلَّیْتُ الظُّهْرَ ثُمَّ صَلَّیْتُ بَعْدَهَا سِتّاً(2).

وَ قَدْ رَوَی هَذَیْنِ الْحَدِیثَیْنِ جَدِّی أَبُو جَعْفَرٍ الطُّوسِیُّ فِی کِتَابِ تَهْذِیبِ الْأَحْکَامِ (3)

وَ بِإِسْنَادِنَا إِلَی جَدِّیَ السَّعِیدِ أَبِی جَعْفَرٍ الطُّوسِیِّ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ فِیمَا رَوَاهُ فِی کِتَابِ تَهْذِیبِ الْأَحْکَامِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ یَعْقُوبَ بْنِ یَقْطِینٍ عَنِ الْعَبْدِ الصَّالِحِ علیه السلام قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ التَّطَوُّعِ فِی یَوْمِ الْجُمُعَةِ فَقَالَ إِذَا أَرَدْتَ أَنْ تَتَطَوَّعَ فِی یَوْمِ الْجُمُعَةِ فِی غَیْرِ سَفَرٍ صَلَّیْتَ سِتَّ رَکَعَاتٍ ارْتِفَاعَ النَّهَارِ وَ سِتَّ رَکَعَاتٍ قَبْلَ نِصْفِ النَّهَارِ وَ رَکْعَتَیْنِ إِذَا زَالَتِ الشَّمْسُ قَبْلَ الْجُمُعَةِ وَ سِتَّ رَکَعَاتٍ بَعْدَ الْجُمُعَةِ(4).

و قال السید ره و مما ینبه علی أن هذا الترتیب فی النافلة فی یوم الجمعة یکون لمن کان له عذر فی أول نهار الجمعة عن صلاة النافلة جمیعها إما لکثرة عباداته أو مهماته و ما یکون أرجح من نافلته فی میزان مراقباته أو لغیر ذلک من أعذار العبد و ضروراته أن الروایة التی یأتی ذکرها الآن فی ترتیب الأدعیة فیها أن الدعاء بینها یقوله مسترسلا کعادة المستعجل لضرورات الأزمان و لأن ألفاظ أدعیتها مختصرات کأنه علی قاعدة من یکون قد ضاق علیه حکم الأوقات.

فَمِنَ الرِّوَایَةِ بِذَلِکَ مَا رَوَیْنَاهُ بِإِسْنَادِنَا إِلَی جَدِّی أَبِی جَعْفَرٍ الطُّوسِیِّ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَی عَنْ حَرِیزٍ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام: فِی

ص: 15

تَرْتِیبِ نَوَافِلِ الْجُمُعَةِ أَنْ تُصَلِّیَ سِتَّ رَکَعَاتٍ بَعْدَ طُلُوعِ الشَّمْسِ وَ سِتّاً قَبْلَ الزَّوَالِ تَفْصِلُ مَا بَیْنَ کُلِّ رَکْعَتَیْنِ بِالتَّسْلِیمِ وَ رَکْعَتَیْنِ بَعْدَ الزَّوَالِ وَ سِتَّ رَکَعَاتٍ بَعْدَ الْجُمُعَةِ(1).

قَالَ جَدِّی أَبُو جَعْفَرٍ الطُّوسِیُّ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ: وَ الدُّعَاءُ فِی دُبُرِ الرَّکَعَاتِ رَوَی جَابِرٌ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام فِی عَمَلِ الْجُمُعَةِ قَالَ تُصَلِّی رَکْعَتَیْنِ وَ تَقُولُ مُسْتَرْسِلًا اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَجِرْنِی مِنَ السَّیِّئَاتِ وَ اسْتَعْمِلْنِی عَمَلًا بِطَاعَتِکَ وَ ارْفَعْ دَرَجَتِی بِرَحْمَتِکَ وَ أَعِذْنِی مِنْ نَارِکَ وَ سَخَطِکَ اللَّهُمَّ إِنَّ قَلْبِی یَرْجُوکَ لِسَعَةِ رَحْمَتِکَ وَ نَفْسِی تَخَافُکَ لِشِدَّةِ عِقَابِکَ فَوَفِّقْنِی لِمَا یُؤْمِنُنِی مَکْرَکَ وَ یُعَافِینِی مِنْ سَخَطِکَ وَ اجْعَلْنِی مِنْ أَوْلِیَائِکَ وَ تَفَضَّلْ عَلَیَّ بِمَغْفِرَتِکَ وَ رَحْمَتِکَ وَ اسْتُرْنِی بِسَعَةِ فَضْلِکَ مِنَ التَّذَلُّلِ لِعِبَادِکَ وَ ارْحَمْنِی مِنْ خَیْبَةِ الرَّدِّ وَ سَفْعِ نَارِ الْحِرْمَانِ اللَّهُمَّ أَنْتَ خَیْرُ مَأْتِیٍّ وَ أَکْرَمُ مَزُورٍ وَ خَیْرُ مَنْ طُلِبَتْ إِلَیْهِ الْحَاجَاتُ وَ أَجْوَدُ مَنْ أَعْطَی وَ أَرْحَمُ مَنِ اسْتُرْحِمَ وَ أَرْأَفُ مَنْ عَفَا وَ أَعَزُّ مَنِ اعْتُمِدَ اللَّهُمَّ وَ لِی إِلَیْکَ فَاقَةٌ وَ لِی عِنْدَکَ حَاجَاتٌ وَ لَکَ عِنْدِی طَلِبَاتٌ مِنْ ذُنُوبٍ أَنَا بِهَا مُرْتَهِنٌ قَدْ أَوْقَرَتْ ظَهْرِی وَ أَوْبَقَتْنِی وَ إِلَّا تَرْحَمْنِی وَ تَغْفِرْهَا لِی أَکُنْ مِنَ الْخاسِرِینَ- ثُمَّ تَخِرُّ سَاجِداً وَ تَقُولُ اللَّهُمَّ إِنِّی أَتَقَرَّبُ إِلَیْکَ بِجُودِکَ وَ کَرَمِکَ وَ أَتَشَفَّعُ إِلَیْکَ بِمُحَمَّدٍ عَبْدِکَ وَ رَسُولِکَ وَ أَتَوَسَّلُ إِلَیْکَ بِمَلَائِکَتِکَ الْمُقَرَّبِینَ وَ أَنْبِیَائِکَ الْمُرْسَلِینَ أَنْ تُقِیلَنِی عَثْرَتِی وَ تَسْتُرَ عَلَیَّ ذُنُوبِی وَ تَغْفِرَهَا لِی وَ تَقْلِبَنِی بِقَضَاءِ حَاجَتِی وَ لَا تُعَذِّبَنِی بِقَبِیحِ مَا کَانَ مِنِّی یَا أَهْلَ التَّقْوَی وَ أَهْلَ الْمَغْفِرَةِ یَا بَرُّ یَا کَرِیمُ أَنْتَ أَبَرُّ بِی مِنْ أَبِی وَ أُمِّی وَ مِنْ نَفْسِی وَ مِنَ النَّاسِ أَجْمَعِینَ بِی إِلَیْکَ فَاقَةٌ وَ فَقْرٌ وَ أَنْتَ غَنِیٌّ عَنِّی فَصَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اسْتَجِبْ دُعَائِی وَ کُفَّ عَنِّی أَنْوَاعَ الْبَلَاءِ فَإِنَّ عَفْوَکَ وَ جُودَکَ یَسَعُنِی- ثُمَّ تَرْفَعُ رَأْسَکَ ثُمَّ تُصَلِّی رَکْعَتَیْنِ وَ تَقُولُ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ اسْتَعْمِلْنِی بِطَاعَتِکَ وَ ارْفَعْ دَرَجَتِی وَ أَعِذْنِی مِنْ نَارِکَ وَ سَخَطِکَ اللَّهُمَّ عَظِّمِ النُّورَ فِی قَلْبِی وَ صَغِّرِ

ص: 16

الدُّنْیَا فِی عَیْنِی وَ أَطْلِقْ لِسَانِی بِذِکْرِکَ وَ احْرُسْ نَفْسِی مِنَ الشَّهَوَاتِ وَ اکْفِنِی طَلَبَ مَا قَدَّرْتَهُ لِی عِنْدَکَ حَتَّی أَسْتَغْنِیَ بِهِ عَمَّا فِی أَیْدِی النَّاسِ- ثُمَّ تُصَلِّی رَکْعَتَیْنِ وَ تَقُولُ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ أَجِرْنِی مِنَ السَّیِّئَاتِ وَ اسْتَعْمِلْنِی عَمَلًا بِطَاعَتِکَ وَ ارْفَعْ دَرَجَتِی بِرَحْمَتِکَ وَ أَعِذْنِی مِنْ نَارِکَ وَ سَخَطِکَ اللَّهُمَّ أَغْنِنِی بِالتَّقْوَی وَ أَعِزَّنِی بِالتَّوَکُّلِ وَ اکْفِنِی رَوْعَةَ الْقُنُوطِ وَ افْسَحْ لِی فِی انْتِظَارِ جَمِیلِ الصُّنْعِ وَ افْتَحْ لِی بَابَ الرَّحْمَةِ وَ حَبِّبْ إِلَیَّ الدُّعَاءَ وَ صِلْهُ مِنْکَ بِالْإِجَابَةِ: ثُمَّ تُصَلِّی رَکْعَتَیْنِ وَ تَقُولُ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ أَجِرْنِی مِنَ السَّیِّئَاتِ وَ اسْتَعْمِلْنِی بِطَاعَتِکَ وَ ارْفَعْ دَرَجَتِی بِرَحْمَتِکَ وَ أَعِذْنِی مِنْ نَارِکَ وَ سَخَطِکَ اللَّهُمَّ اسْتَعْمِلْنِی بِمَا عَلَّمْتَنِی وَ مَتِّعْنِی بِمَا رَزَقْتَنِی وَ بَارِکْ لِی فِی نِعَمِکَ عَلَیَّ وَ هَبْ لِی شُکْراً تَرْضَی بِهِ عَنِّی وَ حَمْداً عَلَی مَا أَلْهَمْتَنِی وَ أَقْبِلْ بِقَلْبِی إِلَی مَا یُرْضِیکَ عَنِّی وَ اشْغَلْنِی عَمَّا یُبَاعِدُنِی مِنْکَ وَ أَلْهِمْنِی خَوْفَ عِقَابِکَ وَ ازْجُرْنِی عَنِ الْمُنَی لِمَنَازِلِ الْمُتَّقِینَ بِمَا یُسْخِطُکَ وَ هَبْ لِیَ الْجِدَّ فِی طَاعَتِکَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ- ثُمَّ تُصَلِّی رَکْعَتَیْنِ وَ تَقُولُ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَجِرْنِی مِنَ السَّیِّئَاتِ وَ اسْتَعْمِلْنِی عَمَلًا بِطَاعَتِکَ وَ ارْفَعْ دَرَجَتِی بِرَحْمَتِکَ وَ أَعِذْنِی مِنْ نَارِکَ وَ سَخَطِکَ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ اجْعَلْ لِی قَلْباً طَاهِراً وَ لِسَاناً صَادِقاً وَ نَفْساً سَامِیَةً إِلَی نَعِیمِ الْجَنَّةِ وَ اجْعَلْنِی بِالتَّوَکُّلِ عَلَیْکَ عَزِیزاً وَ بِمَا أَتَوَقَّعُهُ مِنْکَ غَنِیّاً وَ بِمَا رَزَقْتَنِیهِ قَانِعاً رَاضِیاً وَ عَلَی رَجَائِکَ مُعْتَمِداً وَ إِلَیْکَ فِی حَوَائِجِی قَاصِداً حَتَّی لَا أَعْتَمِدَ إِلَّا عَلَیْکَ وَ لَا أَثِقَ فِیهَا إِلَّا بِکَ- ثُمَّ تُصَلِّی رَکْعَتَیْنِ وَ تَقُولُ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَجِرْنِی مِنَ السَّیِّئَاتِ وَ اسْتَعْمِلْنِی عَمَلًا بِطَاعَتِکَ وَ ارْفَعْ دَرَجَتِی بِرَحْمَتِکَ وَ أَعِذْنِی مِنْ نَارِکَ وَ سَخَطِکَ اللَّهُمَّ ظَلَمْتُ نَفْسِی وَ عَظُمَ عَلَیْهَا إِسْرَافِی وَ طَالَ فِی مَعَاصِیکَ انْهِمَاکِی وَ تَکَاثَفَتْ ذُنُوبِی وَ تَظَاهَرَتْ عُیُوبِی وَ طَالَ بِکَ اغْتِرَارِی وَ تَظَاهَرَتْ سَیِّئَاتِی وَ دَامَ لِلشَّهَوَاتِ اتِّبَاعِی فَأَنَا الْخَائِبُ إِنْ لَمْ تَرْحَمْنِی وَ أَنَا الْهَالِکُ إِنْ لَمْ تَعْفُ عَنِّی فَاغْفِرْ لِی ذُنُوبِی وَ تَجَاوَزْ عَنْ سَیِّئَاتِی وَ أَعْطِنِی سُؤْلِی وَ اکْفِنِی مَا أَهَمَّنِی وَ لَا تَکِلْنِی إِلَی نَفْسِی فَتَعْجُزَ عَنِّی

ص: 17

وَ أَنْقِذْنِی بِرَحْمَتِکَ مِنْ خَطَایَایَ سَیِّدِی- وَ أَمَّا وَقْتُ رَکْعَتَیِ الزَّوَالِ فَقَدْ رُوِیَ أَنَّهُ قَبْلَ أَنْ تَزُولَ الشَّمْسُ مِنْ یَوْمِ الْجُمُعَةِ وَ رُوِیَ بَعْدَ زَوَالِهَا وَ الْأَوَّلُ أَظْهَرُ(1).

وَ أَمَّا التَّعْقِیبُ بَعْدَهُمَا فَمِنْ ذَلِکَ مَا رَوَاهُ أَبُو الْمُفَضَّلِ الشَّیْبَانِیُّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ زِیَادٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ سَمَاعَةَ عَنْ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ: مَنْ قَالَ بَعْدَ الرَّکْعَتَیْنِ قَبْلَ الْفَرِیضَةِ یَوْمَ الْجُمُعَةِ سُبْحَانَ رَبِّی وَ بِحَمْدِهِ وَ أَسْتَغْفِرُ رَبِّی وَ أَتُوبُ إِلَیْهِ مِائَةَ مَرَّةٍ بَنَی اللَّهُ تَعَالَی لَهُ مَسْکَناً فِی الْجَنَّةِ.

وَ مِنْ ذَلِکَ مَا حَدَّثَ بِهِ هَارُونُ بْنُ مُوسَی ره عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ الْوَلِیدِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ الصَّفَّارِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ الْبَرْقِیِّ عَنْ عِیسَی بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْقُمِّیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: کَانَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام إِذَا فَرَغَ مِنْ صَلَاةِ الزَّوَالِ قَالَ اللَّهُمَّ إِنِّی أَتَقَرَّبُ إِلَیْکَ بِجُودِکَ وَ کَرَمِکَ وَ أَتَقَرَّبُ إِلَیْکَ بِمُحَمَّدٍ عَبْدِکَ وَ رَسُولِکَ وَ أَتَقَرَّبُ إِلَیْکَ بِمَلَائِکَتِکَ الْمُقَرَّبِینَ وَ أَنْبِیَائِکَ الْمُرْسَلِینَ اللَّهُمَّ بِکَ الْغِنَی عَنِّی وَ بِیَ الْفَاقَةُ إِلَیْکَ أَنْتَ الْغَنِیُّ وَ أَنَا الْفَقِیرُ إِلَیْکَ أَقَلْتَنِی عَثْرَتِی وَ سَتَرْتَ عَلَیَّ ذُنُوبِی فَاقْضِ الْیَوْمَ حَاجَتِی وَ لَا تُعَذِّبْنِی بِقَبِیحِ مَا تَعْلَمُ مِنِّی فَإِنَّ عَفْوَکَ وَ جُودَکَ یَسَعُنِی ثُمَّ یَخِرُّ سَاجِداً وَ یَقُولُ یَا أَهْلَ التَّقْوَی وَ أَهْلَ الْمَغْفِرَةِ یَا بَرُّ یَا رَحِیمُ أَنْتَ أَبَرُّ بِی مِنْ أَبِی وَ أُمِّی وَ مِنْ جَمِیعِ الْخَلَائِقِ اقْلِبْنِی بِقَضَاءِ حَاجَتِی مُجَاباً دَعْوَتِی مَرْحُوماً صَوْتِی قَدْ کَشَفْتَ أَنْوَاعَ الْبَلَاءِ عَنِّی

**[ترجمه]جمال الاسبوع - جمال الأسبوع : 394.[2] - :

موسی بن جعفر علیه السلام فرمود: نماز نافله در روز جمعه، شش رکعت در صبح زود، شش رکعت ابتدای روز و دو رکعت هنگام زوال خورشید می­باشد، سپس فریضه را بخوان و بعد از آن شش رکعت بخوان. - مراجعه شود: الکافی 3: 427.[3] -

با اسناد ما به کلینی، امام صادق علیه السلام فرمود: چون روز جمعه باشد و فاصله خورشید از مشرق به میزان فاصله آن از مغرب شود، وقت نماز عصر است، من شش رکعت می­خوانم و چون آفتاب بلند شود، شش رکعت می­خوانم و چون خورشید زایل شود، دو رکعت می­خوانم، سپس ظهر را می­خوانم و بعد از آن شش رکعت می­خوانم. - مراجعه شود: الکافی 3: 427.[1] -

این دو حدیث را جدم ابوجعفر طوسی در کتاب تهذیب الاحکام روایت کرده است. - التهذیب 1: 248.[2] -

یعقوب بن یقطین از امام موسی بن جعفر علیه السلام روایت کرد: از او درباره نافله در روز جمعه سؤال کردم، فرمود: چون خواستی در روز جمعه در غیر سفر نافله بخوانی، به هنگام بالا آمدن روز شش رکعت، قبل از نیم روز شش رکعت و پس از زوال خورشید قبل از جمعه دو رکعت، و شش رکعت بعد از جمعه می­خوانی. - تهذیب 1: 284.[3] -

و سید - ره - گوید که این ترتیب در نافله در روز جمعه برای کسی است که در ابتدای روز جمعه از خواندن همه نماز­های نافله به جهت کثرت عباداتش یا به جهت کارهایش و آنچه که در میزان مراقباتش از نافله­اش ارجح باشد یا به خاطر عذری غیر از آن، از عذر­ها و کارهای ضروری بنده معذور باشد. در روایتی که ذکرش در ترتیب ادعیه می­آید آمده است که دعا بین آن ها به صورت روان و آسان آمده تا برای کسی که به علت ضرورت وقت عجله دارد آن را بخواند و نیز به این دلیل که الفاظ ادعیه آن مختصر است، گویی آن بر قاعده کسی است که اوقات بر او تنگ شده است.

و روایتی در این خصوص با اسنادمان به جدم ابوجعفر طوسی - رضی الله عنه - با اسنادش از حماد بن عیسی از حریز از ابوبصیر از امام باقر علیه السلام درباره ترتیب نوافل روایت کردیم که شش رکعت بعد از طلوع آفتاب و شش رکعت قبل از زوال می­خوانی که بین هر دو رکعت با تسلیم فاصله می­اندازی و دو رکعت بعد از زوال و شش رکعت بعد از جمعه می­خوانی. - مصباح المتهجد: 250 و آن را در السرائر: 471 ملاحظه می­کنی..[4] -

جدم ابوجعفر طوسی - رضی الله عنه - گوید: و در خصوص دعا بعد از رکعات، جابر از امام باقر علیه السلام درباره اعمال جمعه روایت کرده که فرمود: دو رکعت می­خوانی و با آرامش - بدون شتاب - می­گویی: خدایا بر محمد و آل محمد درود بفرست و مرا از بدی­ها پناه بده، و مرا در عمل به طاعتت به کار بگیر و با رحمتت درجه­ام را بالا ببر و مرا از آتش خشمت نجات بده. بارالها قلبم به تو به خاطر وسعت رحمتت امید دارد و نفسم به خاطر شدت عقوبتت از تو می­ترسد، پس مرا به آنچه از مکرت در امان نگه می­دارد و از خشمت معاف می­دارد توفیق بده، و مرا از دوستانت قرار بده و با مغفرت و رحمتت بر من لطف کن و با وسعت فضلت از ذلت در مقابل بندگانت مرا بپوشان و مرا از نا امیدی رد شدن و سوختگی آتش محرومیت مورد رحمت قرار بده. بارالها تو بهترین کسی هستی که نزدت می آیند و گرامی­ترین زیارت­شونده، بهترین کسی که حاجت­ها از او طلب می­شود، بخشنده­ترین کسی که عطا کرد و مهربان­ترین کسی که از او مهربانی طلب شد و رئوف­ترین کسی که بخشید و قوی­ترین کسی که به او تکیه شد هستی، بارالها مرا به سوی تو نیازی است و مرا نزد تو حاجاتی است و تو را از من طلب­هایی است، به خاطر گناهانی که من در گرو آنها هستم و کمرم را خم کرده و مرا در خود فرو برده است و اگر مرا رحمت نکنی و آن را بر من نبخشی، از زیانکاران هستم.

سپس به سجده­ می­افتی و می­گویی: بارالها با جود و کرمت به تو تقرب می­جویم و به واسطه بنده و رسولت محمد از تو شفاعت می­جویم و با ملائکه و انبیاء مرسلت به تو توسل می­جویم که از لغزش نجاتم بدهی و گناهانم را بپوشانی و آن را بر من ببخشی و با برآورده کردن حاجتم مرا بپذیری و با قبیح آنچه که از من بوده است مرا عذاب نکنی، ای اهل تقوی ای اهل مغفرت ای بر من نیکوکارتر از مادرم، پدرم، از خودم و از همه مردم! برای من نزد تو نیازی و فقری است و تو از من بی نیاز هستی، بر محمد و آل محمد درود بفرست و دعایم را استجابت کن و انواع بلاها را از من دور کن که عفو و جود تو مرا در برمی­گیرد.

سپس سرت را بلند می­کنی و دو رکعت می­خوانی و می­گویی: خدایا بر محمد و آل محمد درود بفرست و مرا برای طاعتت به کار بگیر و درجه­ام را بالا ببر و مرا از آتش و خشمت نجات بده و نور را در قلبم بزرگ کن و دنیا را در چشمم کوچک کن و زبانم را بر ذکرت جاری کن و نفسم را از شهوات مراقبت کن، و مرا در طلب آنچه که نزد خودت برایم مقدر کردی حفاظت کن تا به وسیله آن از آنچه که در دست مردم است بی­نیاز شوم.

سپس دو رکعت می­خوانی و می­گویی: بارالها بر محمد درود بفرست و مرا از بدی­ها پناه بده و مرا در عمل به طاعتت به کار بگیر و درجه­ام را با رحمتت ترفیع ببخش و مرا از آتش و خشمت نجات بده. بارالها با تقوا مرا بی­نیاز کن و با توکل مرا نیرومند کن و مرا از وحشت نا امیدی نجات بده و دروازه انتظار عمل زیبا را بر من بگشای و باب رحمت را بر من بگشای و دعا را نزد من محبوب کن و آن را به اجابت از جانب خودت متصل کن.

سپس دو رکعت می­خوانی و می­گویی: بارالها بر محمد و خاندان او درود بفرست و مرا از بدی­ها پناه بده و مرا در طاعتت به کار بگیر و درجه­ام را با رحمتت ترفیع ببخش و مرا از آتشت و خشمت نجات بده. بارالها مرا در آنچه که به من آموختی به کار بگیر و مرا با آنچه که به من روزی دادی کامیاب کن و در نعمتت بر من برکت ببخش و به من شکری ببخش که با آن از من راضی می­شوی و حمدی بر آنچه که بر من الهام کردی و قلبم را به سوی آنچه که تو را از من راضی می­کند بگردان و مرا از آنچه که مرا از تو دور می­کند مشغول بساز و ترس از عقوبت را بر من الهام کن و مرا از آرزوی جایگاه متقیان با آنچه که تو را خشمگین می­سازد دور کن و جدیت در طاعتت را بر من ببخش، ای مهربان­ترین مهربانان.

سپس دو رکعت می­خوانی و می­گویی: خدایا بر محمد و خاندان محمد درود بفرست و مرا در عمل به طاعتت به کار بگیر و درجه­ام را با رحمتت ترفیع ببخش و مرا از آتشت و از خشمت نجات بده. خدایا بر محمد و آل محمد درود بفرست و برای من قلبی طاهر، زبانی صادق، نفسی مشتاق نعیم بهشت قرار بده و مرا با توکل برخودت شکست ناپذیر، با آنچه که از تو انتظار دارم بی نیاز و به آنچه به من روزی کردی قانع سازی، و بر امیدت تکیه کننده، و در نیازهایم قصد­کننده خودت قرار بده تا جز بر تو تکیه نکنم و در آن جز به تو اعتماد نکنم .

سپس دو رکعت می­خوانی و می­گویی: خدایا بر محمد و آل محمد صلوات بفرست و مرا از بدی­ها پناه بده و مرا در طاعت خودت به کار بگیر و درجه­ام را با رحمتت ترفیع ببخش و مرا از آتشت و از خشمت نجات بده. بارالها بر خود ظلم کردم و زیاده­روی­ام بر آن بسیار شد و فرو رفتنم در معاصی­ات به درازا کشید و گناهانم انباشته شد و عیوبم بر هم اضافه شد و اشتباهم درباره تو به طول انجامید و بدی­هایم روی هم انباشته شد و دنباله­روی­ام از شهوت­ها مداوم شد، پس من شکست خورده هستم اگر رحمتم نکنی، و از بین رفته هستم اگر از من درنگذری، پس گناهانم را بر من ببخش، و از بدی­هایم درگذر، و خواسته­ام را بر من عطا کن و مرا از آنچه که اندوهگینم می­کند حفاظت کن و مرا به نفسم واگذار مکن تا از [فریب] من عاجز شود و با رحمتت مرا از گناهانم نجات بده ای سرورم.

و اما در خصوص وقت دو رکعت زوال، روایت شده است که آن قبل از زوال خورشید روز جمعه است و روایت شده است که بعد از زوال آن است و مورد اول ظاهرتر است. - جمال الاسبوع: 400.[1] -

و اما تعقیب بعد از آن، از جمله آن چیزی است که ابوالفضل شیبانی از احمد بن زیاد، از حسن بن محمد بن سماعه، از ابوحمزه از امام صادق علیه السلام روایت کرد که فرمود: از او شنیدم که می­فرمود: هر که بعد از دو رکعت پیش از فریضه در روز جمعه صد مرتبه بگوید: «سبحان ربی و بحمده و استغفر ربی و اتوب الیه» خداوند متعال در بهشت مسکنی برای او بنا می­کند.

و از جمله آن چیزی است که هارون بن موسی - ره - از محمد بن حسن بن ولید، از محمد بن حسن صفار، از احمد بن محمد بن عیسی، از محمد بن خالد برقی، از عیسی بن عبدالله قمی از امام صادق علیه السلام حدیث کرد که فرمود: امیرمؤمنان علیه السلام چون از نماز زوال - ظهر - فارغ شده بود، فرمود: بارالها با جود و کرمت به تو تقرب می­جویم، و به وسیله بنده و رسولت محمد به تو تقرب می­جویم، و با ملائکه مقرّبت و انبیاء مرسلت به تو تقرب می­جویم. بارالها تو از من بی­نیازی و من به تو احتیاج دارم، تو بی نیاز هستی و من به تو نیازمندم. از لغزش نجاتم دادی و گناهانم را بر من پوشاندی، پس امروز حاجتم را برآورده کن و مرا با قبیح آنچه از من می­دانی عذاب نده که عفو و جود تو مرا در بر می­گیرد.

سپس به سجده­ می­افتی و می­گویی: ای اهل تقوی و اهل مغفرت ای نیکوکار ای بخشنده، تو از پدرم، مادرم و همه خلایق بر من نیکوکار­تر هستی، مرا با برآورده کردن حاجتم متحول کن، در حالی که دعایم اجابت شده و صدایم مورد رحمت قرار گرفته و انواع بلاها را از من برطرف کرده­ای .

**[ترجمه]

عَلَی مُحَمَّدٍ عَبْدِکَ وَ رَسُولِکَ وَ أَسْأَلُکَ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مَلَائِکَتِکَ الْمُقَرَّبِینَ وَ أَنْ تُقِیلَنِی عَثْرَتِی وَ تَسْتُرَ عَلَیَّ ذُنُوبِی وَ تَغْفِرَهَا لِی وَ تَقْضِیَ الْیَوْمَ حَاجَتِی وَ لَا تُعَذِّبَنِی بِقَبِیحِ عَمَلِی فَإِنَّ عَفْوَکَ وَ جُودَکَ یَسَعُنِی- ثُمَّ تَسْجُدُ وَ تَقُولُ یَا أَهْلَ التَّقْوَی وَ یَا أَهْلَ الْمَغْفِرَةِ أَنْتَ خَیْرٌ لِی مِنْ أَبِی وَ أُمِّی وَ مِنَ النَّاسِ أَجْمَعِینَ وَ بِی إِلَیْکَ حَاجَةٌ وَ فَقْرٌ وَ فَاقَةٌ فَأَنْتَ غَنِیٌّ عَنْ عَذَابِی أَسْأَلُکَ أَنْ تُقِیلَنِی عَثْرَتِی وَ أَنْ تُقَلِّبَنِی بِقَضَاءِ حَاجَتِی وَ تَسْتَجِیبَ لِی دُعَائِی وَ تَرْحَمَ صَوْتِی وَ تَکُفَّ أَنْوَاعَ الْبَلَاءِ عَنِّی بِرَحْمَتِکَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ- وَ قُلْ أَسْتَجِیرُ بِاللَّهِ مِنَ النَّارِ سَبْعِینَ مَرَّةً فَإِذَا رَفَعْتَ رَأْسَکَ مِنَ السُّجُودِ فَقُلْ یَا شَارِعاً لِمَلَائِکَتِهِ دِینَ الْقَیِّمَةِ دِیناً وَ یَا رَاضِیاً بِهِ مِنْهُمْ لِنَفْسِهِ وَ یَا خَالِقاً مَنْ سِوَی الْمَلَائِکَةِ مِنْ خَلْقِهِ لِلِابْتِلَاءِ بِدِینِهِ وَ یَا مُسْتَخِصّاً مِنْ خَلْقِهِ لِدِینِهِ رُسُلًا إِلَی مَنْ دُونَهُمْ وَ مُجَازِیَ أَهْلِ الدِّینِ بِمَا عَمِلُوا فِی الدِّینِ اجْعَلْنِی بِحَقِّ اسْمِکَ الَّذِی فِیهِ تَفْصِیلُ الْأُمُورِ کُلِّهَا مِنْ أَهْلِ دِینِکَ الْمُؤْثِرِینَ لَهُ بِإِلْزَامِکَهُمْ حَقَّهُ وَ تَفْرِیغِکَ قُلُوبَهُمْ لِلرَّغْبَةِ فِی أَدَاءِ حَقِّکَ إِلَیْکَ لَا تَجْعَلْ بِحَقِّ اسْمِکَ الَّذِی فِیهِ تَفْصِیلُ الْأُمُورِ وَ تَفْسِیرُهَا شَیْئاً سِوَی دِینِکَ عِنْدِی أَثِیراً وَ لَا إِلَیَّ أَشَدَّ تَحَبُّباً وَ لَا بِی لَاصِقاً وَ لَا أَنَا إِلَیْهِ أَشَدَّ انْقِطَاعاً مِنْهُ وَ اغْلِبْ بَالِی وَ هَوَایَ وَ سَرِیرَتِی وَ عَلَانِیَتِی بِأَخْذِکَ بِنَاصِیَتِی إِلَی طَاعَتِکَ وَ رِضَاکَ فِی الدِّینِ.

**[ترجمه]در کتاب الاستدراک، این دعا را بعد از دو رکعت زوال، تا این سخن او«که عفو و جودت مرا در بر می­گیرد» ذکر کرده است. به روایت سید بازگشتیم.

و از جمله آن چیزی است که با اسنادم به جدم ابوجعفر طوسی روایت کردم که گوید: و از او یعنی امام صادق علیه السلام بعد از دو رکعت روایت شده است، با این تفاوت که او قبل از زوال گوید: بارالها من به جود و کرمت به تو تقرب می­جویم و با واسطه بنده و رسولت محمد از تو شفاعت می­جویم، و از تو می­خواهم که بر بنده و رسولت محمد درود بفرستی و از تو می­خواهم که بر ملائکه مقرّبت درود بفرستی و از لغزشم نجاتم بدهی و گناهانم را بر من بپوشانی و آن را بر من ببخشی و امروز حاجتم را برآورده کنی و مرا با عمل قبیحم عذابم ندهی که عفو و جود تو مرا در بر می­گیرد.

سپس سجده می­کنی و می­گویی: ای اهل تقوا و ای اهل مغفرت، تو برای من از پدرم، مادرم و از همه مردم بهتر هستی. برای من حاجتی، فقری و نیازی به سوی توست و تو از عذاب من بی­نیازی، از تو می­خواهم که از لغزش نجاتم بدهی و مرا با برآورده کردن حاجتم متحول کنی و دعایم را برایم استجابت کنی و صدایم را مورد رحمت قرار بدهی و انواع بلاها را از من بازداری، به رحمتت ای مهربان­ترین مهربانان.

و هفتاد مرتبه بگو «از آتش به خدا پناه می­برم» و چون سرت را از سجده بالا آوردی بگو: ای تشریع­کننده دین قیّم - ارزشمند - برای ملائکه­اش به عنوان دین، و ای راضی به آن دین برای آنها از سوی خودش، ای خالق غیر از ملائکه برای آزمودن با دینش، ای اختصاص­دهنده از میان خلقش، رسولانی را برای فرستادن به سوی غیر آنان، و ای جزا ­دهنده اهل دین با آنچه که در دین عمل کردند؛ به حق اسمت که تفصیل همه امور در آن است، مرا از اهل دینت و تاثیر­گذاران در آن قرار بده، به گونه­ای که حق دین را بر آنان الزام کنی و دلهای آنان را برای تمایل در ادای حق تو به خود خالی بگردانی و به حق اسمت که تفصیل امور و تفسیر آن در آن است، مرا چیزی جز این قرار نده که دینت نزد من محبوب تر باشد و چیزی را نزد من محبوب­تر از آن و متصل­تر از آن به من قرار نده و چیزی بیشتر از دین، باعث انقطاع من نشود و بر فکر، تمایلات، پنهان و پیدایم غلبه کن، به این صورت که مرا به سوی طاعت و رضایت خودت در دین بکشانی.

**[ترجمه]

صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ [وَ آلِ مُحَمَّدٍ] شَجَرَةِ النُّبُوَّةِ وَ مَوْضِعِ الرِّسَالَةِ وَ مُخْتَلَفِ الْمَلَائِکَةِ وَ مَعْدِنِ الْعِلْمِ وَ أَهْلِ بَیْتِ الْوَحْیِ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ الْفُلْکِ الْجَارِیَةِ فِی اللُّجَجِ الْغَامِرَةِ یَأْمَنُ مَنْ رَکِبَهَا وَ یَغْرَقُ مَنْ تَرَکَهَا الْمُتَقَدِّمُ لَهُمْ مَارِقٌ وَ الْمُتَأَخِّرُ عَنْهُمْ زَاهِقٌ وَ اللَّازِمُ لَهُمْ لَاحِقٌ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ [وَ آلِ مُحَمَّدٍ] الْکَهْفِ الْحَصِینِ وَ غِیَاثِ الْمُضْطَرِّینَ وَ مَلْجَإِ الْهَارِبِینَ وَ مُنْجِی الْخَائِفِینَ وَ عِصْمَةِ الْمُعْتَصِمِینَ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ صَلَاةً کَثِیرَةً تَکُونُ لَهُمْ رِضًا وَ لِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ أَدَاءً وَ قَضَاءً بِحَوْلٍ مِنْکَ وَ قُوَّةٍ یَا رَبَّ الْعَالَمِینَ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ الَّذِینَ أَوْجَبْتَ حَقَّهُمْ وَ مَوَدَّتَهُمْ وَ فَرَضْتَ طَاعَتَهُمْ وَ وَلَایَتَهُمْ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اعْمُرْ قَلْبِی بِطَاعَتِکَ وَ لَا تُخْزِهِ بِمَعْصِیَتِکَ وَ ارْزُقْنِی مُوَاسَاةَ مَنْ قَتَّرْتَ عَلَیْهِ مِنْ رِزْقِکَ مِمَّا وَسَّعْتَ عَلَیَّ مِنْ فَضْلِکَ وَ نَشَرْتَ عَلَیَّ مِنْ عَدْلِکَ الْحَمْدُ لِلَّهِ عَلَی کُلِّ نِعْمَةٍ وَ أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ مِنْ کُلِّ ذَنْبٍ وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ مِنْ کُلِّ هَوْلٍ.

قال السید رحمة الله علیه قد جعلنا هذه الروایة بتعقیب رکعتی الزوال فی آخر الروایات لیکون التعقیب بها فی الساعة الأولی التی تختص بإجابة الدعوات (1) بیان روی الشیخ ره فی المتهجد(2)

بروایة أبی بصیر عن حماد کما رواه السید عنه و روایة جابر مع الأدعیة إلی قوله من خطایای سیدی ثم قال ثم تصلی رکعتی الزوال و تقول بعدهما سبحان ربی و بحمده أستغفر الله ربی و أتوب إلیه مائة مرة.

ثُمَّ قَالَ وَ رُوِیَ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام أَنَّهُ قَالَ: کَانَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ علیهما السلام إِذَا زَالَتِ الشَّمْسُ صَلَّی وَ دَعَا ثُمَّ صَلَّی عَلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فَقَالَ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ شَجَرَةِ النُّبُوَّةِ إِلَی آخِرِهِ.

و لا یظهر منه اختصاص بالنافلة و لا بیوم الجمعة و لعله کان فی الروایة ما یدل علیهما فأسقطه اختصارا و

ص: 20

کذا قوله یا شارعا لملائکته أورده بعد سجود الشکر بعد نافلة الزوال و هو من أدعیة السر و لیس فی روایته اختصاص بهذا الموضع کما عرفت فی أبواب التعقیب.

و انتفاخ النهار ارتفاع الضحی و قیام الشمس قریب من الزوال قال فی القاموس النفخ ارتفاع الضحی و التردید فی زاغت أو زالت من أحد الرواة أو هما بمعنی.

و أما استدلال السید بلفظ الاسترسال علی الاستعجال فلا دلالة فیه علیه مع أن فی أکثر النسخ التی عندنا مترسلا و الترسل التأنی و التؤدة قال فی القاموس الرسل بالکسر الرفق و التؤدة کالرسلة و الترسل و الترسیل فی القراءة الترتیل و استرسل أی قال أرسل الإبل إرسالا و إلیه انبسط و استأنس و ترسل فی قراءته اتأد.

الفلک الجاریة إشارة إلی قوله صلی الله علیه و آله: مثل أهل بیتی کمثل سفینة نوح من رکبها نجا و من تخلف عنها غرق.

و لجة الماء معظمه و الغمر الماء الکثیر و قد غمره الماء یغمره أی علاه و الغمرة الزحمة من الناس و الماء و رکوبها کنایة عن اتباعهم و ولایتهم و المارق الخارج من الدین من قولهم مرق السهم من الرمیة أی خرج من الجانب الآخر و به سمیت الخوارج مارقة و الزاهق الباطل المضمحل.

**[ترجمه]و شاید روایت در خصوص تأخیر دو رکعت زوال تا بعد از زوال خورشید برای کسی باشد که از انجام آن قبل از زوال عذری دارد و این چیزی است که با اسنادم به جدم ابوجعفر طوسی - رضی الله عنه - روایت کردم که گوید:، از جعفر بن محمد علیه السلام روایت شده است که وی فرمود: علی بن حسین علیه السلام زمانی که خورشید زایل شد نماز خواند سپس دعا کرد و بر نبی صلّی الله علیه و آله درود فرستاد و فرمود: خدایا بر محمد، شجره نبوت، جایگاه رسالت، محل آمد و شد ملائکه، معدن علم و اهل بیت وحی درود بفرست، خدایا بر محمد و خاندان محمد، کشتی­های جاری بر روی دریاهای عمیق که هر که بر آن سوار ­شود ایمن است و هر که ترکش کند غرق می­شود؛ فرد متقدم بر آنان منحرف و متأخر از آنان هلاک­ شونده و هر کس همراه آنان باشد می­رسد، درود بفرست. خدایا بر محمد پناه محکم، فریاد­رس مضطربین، پناه فراریان، نجات دهنده خائفان، حافظ متوسلین درود بفرست، بارالها بر محمد و خاندان محمد درود بفرست، درود بسیاری که برای آنان رضایت و برای حق محمد و خاندان محمد ادا و قضا باشد، با حول و قوه­ای از جانب تو یا رب العالمین.

بارالها بر محمد و خاندان محمد، کسانی که حق و دوستی آنان را واجب کردی و طاعت و ولایتشان را فرض کردی صلوات بفرست. بارالها بر محمد و خاندان محمد درود بفرست و دلم را با طاعتت آباد کن و آن را با معصیت آرزده نکن و کمک کردن به کسی که در روزی­ات بر او سخت گیری کردی را به وسیله آنچه که از فضلت بر من گستراندی و از عدلت بر من گستردی، روزی کن. حمد از آن خداست برای هر نعمتی، و برای هر گناهی از خدا طلب مغفرت می­کنم و هیچ قدرتی نیست مگر به خدا از هر ترس و وحشتی.

سید - ره - گوید: این روایت را با تعقیب دو رکعت زوال در پایان روایت ها قرار دادیم تا تعقیب با آن در ساعت اولی باشد که مختص اجابت دعاست. - جمال الأسبوع: 407.[1] -

توضیح : شیخ - ره - در المجتهد - مصباح المتهجد: 250.[2] -

با روایت ابوبصیر از حماد روایت کرد - چنانکه سید آن را از او و روایت جابر را با ادعیه تا این سخن او «از خطاهای من ای سرورم» روایت کرده -، سپس گوید. دو رکعت زوال می­خوانی و بعد از آن صد مرتبه می­گویی: «سبحان ربی و بحمده استغفر الله ربی و اتوب الیه» سپس گوید: از جعفر بن محمد علیه السلام روایت است که فرمود: علی بن حسین علیه السلام زمانی که خورشید زائل شده بود نماز خواند و دعا کرد و بر نبی صلّی الله علیه و آله درود فرستاد و گفت: بارالها بر محمد و خاندان محمد، شجره نبوت درود بفرست... تا پایان آن، و اختصاص به نافله و روز جمعه از آن روشن نمی­گردد و شاید در روایت چیزی بوده است که بر آن دو دلالت می­کند و به جهت اختصار آن را حذف کرده است. چنین است این سخن او: «یا شارعا لملائکته» که آن را بعد از سجده شکر بعد از نافله زوال آورده است و آن از ادعیه سرّ است و در روایت او، اختصاص به این موضع وجود ندارد، چنانکه در ابواب تعقیب دانستی .

«انتفاخ النهار» یعنی بالاآمدن آفتاب چاشت گاه و «قیام الشمس» نزدیکی به زوال است، در القاموس گوید: «النفخ» بالا آمدن آفتاب چاشت گاه است و تردید در «زاغت» یا «زالت» از جانب یکی از راویان است، یا اینکه هر دو به یک معناست.

و اما استدلال کردن سید به لفظ «استرسال» برای استعجال در آن، هیچ دلالتی در آن نیست، علاوه بر اینکه در اغلب نسخه­هایی که نزد ماست، «مترسّلا» آمده است و ترسل تأنی و آرامش است. در القاموس گوید: «رِسل» با کسره یعنی آرامش، مانند الرسلة و الترسل، و «الترسیل فی القراءة» یعنی ترتیل در قرائت. استرسل یعنی گوید: «ارسل الابل ارسالا»: شتر را کاملا رها کرد. و «استرسل الیه» یعنی با او انبساط خاطر یافت و انس گرفت و «ترسّل فی قرائته» یعنی آرام قرائت کرد.

«الفلک الجاریه»: اشاره­ای است به این سخن او صلّی الله علیه و آله: مثل اهل بیت من مانند مثل کشتی نوح است که هر که بر آن سوار شد نجات یافت و هر که از آن باز ماند غرق شد. و «لجة الماء» یعنی آب بسیار، و «الغمر»: آب فراوان و «قد غمره الماء یغمره» یعنی بر او بالا آمد. و «الغمرة» ازدحام مردم وآب، و سوار شدن بر آن [کشتی] کنایه­ای است از پیروی و ولایت آنان، و «المارق»: خارج از دین و از این سخن آنان است «مرق السهم من الرمیه» یعنی از سمتی دیگر خارج شد و خوارج به همین جهت مارقه نامیده شدند، و «الزاهق» یعنی و باطل از بین رونده.

**[ترجمه]

وَ صَلَاةِ الْمَغْرِبِ وَ صَلَاةِ الْفَجْرِ وَ صَلَاةِ الْعِیدَیْنِ فَإِنَّهُ لَا یُقَدَّمُ بَیْنَ یَدَیْ ذَلِکَ نَافِلَةٌ.

قال و ربما کان یصلی یوم الجمعة ست رکعات إذا ارتفع النهار و بعد ذلک ست رکعات أخر و کان إذا رکدت الشمس فی السماء قبل الزوال أذن و صلی رکعتین فلا یفرغ إلا مع الزوال ثم یقیم للصلاة فیصلی الظهر و یصلی بعد الظهر أربع رکعات ثم یؤذن و یصلی رکعتین ثم یقیم و یصلی العصر(1).

وَ مِنْهُ بِالْإِسْنَادِ الْمُقَدَّمِ عَنْ زُرَیْقٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: إِذَا طَلَعَ الْفَجْرُ فَلَا نَافِلَةَ وَ إِذَا زَالَتِ الشَّمْسُ یَوْمَ الْجُمُعَةِ فَلَا نَافِلَةَ وَ ذَلِکَ أَنَّ یَوْمَ الْجُمُعَةِ یَوْمٌ ضَیِّقٌ وَ کَانَ أَصْحَابُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَتَجَهَّزُونَ لِلْجُمُعَةِ یَوْمَ الْخَمِیسِ لِضِیقِ الْوَقْتِ (2).

**[ترجمه]مجالس شیخ: زریق از امام صادق علیه السلام روایت کرد: امام صادق علیه السلام، گاه روز جمعه در آغاز روز بیست رکعت می­خواند و چون هنگام زوال خورشید می­شد اذان می­گفت و اندکی می­نشست، سپس قیام می­کرد و ظهر را می­خواند و به هنگام زوال در روز جمعه، جز فریضه به نمازی معتقد نبود و زمانی که خورشید زائل می­شد، نمازی را بر فریضه مقدم نمی­داشت و می­فرمود: اولین نمازی که خداوند بر بندگانش فرض کرد، نماز ظهر روز جمعه هنگام زوال بود .

رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمود: برای هر نمازی به دلیلی که از انجام آن مشغول می­دارد، اول و آخری است غیر از نماز جمعه، نماز مغرب، نماز فجر و نماز عیدین که پیش از آن ها نافله­ای خوانده نمی­شود.

و گوید: چه بسا روز جمعه هنگامی که روز بالا می آمد شش رکعت می­خواند و بعد از آن شش رکعت دیگر، و چون تابش خورشید در آسمان قبل از زوال شدت می یافت اذان می­داد و دو رکعت می­خواند و فارغ نمی­شد مگر با زوال؛ سپس برای نماز اقامه می گفت و نماز ظهر می­خواند و بعد از نماز ظهر چهار رکعت می­خواند، سپس اذان می­داد و دو رکعت می­خواند، سپس اقامه می گفت و عصر را می­خواند. - امالی طوسی 2: 306.[1] -

و نیز از مجالس شیخ، امام صادق علیه السلام فرمود: چون فجر سر زد، نافله­ای نیست، و چون خورشید روز جمعه زوال یافت هیچ نافله­ای نیست و آن به این دلیل است که روز جمعه وقت تنگ است و صحابه رسول الله صلّی الله علیه و آله به دلیل تنگی وقت، در روز پنج شنبه برای جمعه آماده می­شدند. - أمالی طوسی 2: 307 .[2] -

**[ترجمه]

**[ترجمه]شیخ اخبار تقدیم را بر تقدیم بر زوال و اخبار تأخیر را بر این حمل کرده است که بعد از زوال، فریضه را شروع می­کند و نوافل را به تأخیر می­اندازد و این نیکوست و برخی اخبار بر آن گواهی می­دهد.

**[ترجمه]

یَوْمَ الْجُمُعَةِ إِذَا طَلَعَتِ الشَّمْسُ سِتَّ رَکَعَاتٍ وَ إِذَا انْبَسَطَتْ سِتَّ رَکَعَاتٍ وَ قَبْلَ الْمَکْتُوبَةِ رَکْعَتَیْنِ وَ بَعْدَ الْمَکْتُوبَةِ سِتَّ رَکَعَاتٍ فَافْعَلْ وَ إِنْ صَلَّیْتَ نَوَافِلَکَ کُلَّهَا یَوْمَ الْجُمُعَةِ قَبْلَ الزَّوَالِ أَوْ أَخَّرْتَهَا بَعْدَ الْمَکْتُوبَةِ أَجْزَأَکَ وَ هِیَ سِتَّ عَشْرَةَ رَکْعَةً وَ تَأْخِیرُهَا أَفْضَلُ مِنْ تَقْدِیمِهَا وَ إِذَا زَالَتِ الشَّمْسُ فِی یَوْمِ الْجُمُعَةِ فَلَا تُصَلِّی إِلَّا الْمَکْتُوبَةَ.

**[ترجمه]فقه الرضا علیه السلام: روز جمعه بعد از زوال، جز دو فرض، نمازی نخوان، و نوافل، قبل از آن دو یا بعد از آن دو است؛ و در نوافل روز جمعه، چهار رکعت اضافه شده است که آن ها را در بیست رکعت کامل می­کند و تقدیم آن در آغاز روز و تأخیر آن تا بعد از نماز عصر جایز است و اگر توانستی که روز جمعه زمانی که خورشید طلوع کرد شش رکعت بخوانی، و چون گسترده شد شش رکعت، و قبل از نماز واجب دو رکعت، و بعد از نماز واجب شش رکعت بخوانی، انجام بده و اگر همه نوافلت را روز جمعه قبل از زوال بخوانی یا آن را تا بعد از نماز واجب به تأخیر بیاندازی مُجزی است - کفایت می­کند - در حالی که آن شانزده رکعت است و تأخیر آن از تقدیمش افضل است و چون خورشید در روز جمعه زائل شد، غیر از نماز واجب را نمی­خوانی.

**[ترجمه]

الشمس و ستا عند ارتفاعها و ستا قبل الزوال و رکعتین بعد الزوال و الظاهر من کلام السید و ابن أبی عقیل و ابن الجنید استحباب ست منها بین الظهرین و نقل عن الصدوق استحباب تأخیر الجمیع و کلامه فی المقنع غیر دال علی ذلک فإنه نقل روایتین و لم یرجح أحدهما و الظاهر أنه مخیر بین تقدیم الجمیع أو تأخیر ست منها إلی بین الصلاتین و أکثر الأصحاب علی الأول و أکثر الأخبار علی الثانی.

وَ فِی صَحِیحَةِ سَعْدِ بْنِ سَعْدٍ(1)

عَنِ الرِّضَا علیه السلام: سِتُّ رَکَعَاتٍ بُکْرَةً وَ سِتٌّ بَعْدَ ذَلِکَ وَ سِتُّ رَکَعَاتٍ بَعْدَ ذَلِکَ وَ رَکْعَتَانِ بَعْدَ الزَّوَالِ وَ رَکْعَتَانِ بَعْدَ الْعَصْرِ فَهَذِهِ ثِنْتَانِ وَ عِشْرُونَ رَکْعَةً.

قال فی المعتبر و هذه الروایة انفردت بزیادة رکعتین و هی نادرة و یظهر من روایة سعید الأعرج (2)

أنها ست عشرة سواء فرق أو جمع فإذا جمع فبین الصلاتین و إذا فرق فست فی صدر النهار و ست نصف النهار و أربع بین الصلاتین.

قال فی الذکری تزید النافلة یوم الجمعة أربعا فی المشهور.

وَ یَجُوزُ تَقْدِیمُهَا بِأَسْرِهَا عَلَی الزَّوَالِ لِرِوَایَةِ عَلِیِّ بْنِ یَقْطِینٍ (3)

قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ علیه السلام عَنِ النَّافِلَةِ الَّتِی تُصَلَّی یَوْمَ الْجُمُعَةِ قَبْلَ الْجُمُعَةِ أَفْضَلُ أَوْ بَعْدَهَا قَالَ قَبْلَ الْجُمُعَةِ.

وَ رَوَی سَعْدُ بْنُ سَعْدٍ عَنِ الرِّضَا علیه السلام: سِتُّ رَکَعَاتٍ بُکْرَةً وَ ستا [سِتٌ] بَعْدَ ذَلِکَ وَ ستا [سِتٌ] بَعْدَ ذَلِکَ وَ رَکْعَتَانِ بَعْدَ الزَّوَالِ وَ رَکْعَتَانِ بَعْدَ الْعَصْرِ فَهَذِهِ اثْنَتَانِ وَ عِشْرُونَ رَکْعَةً.

و بهذا الترتیب عمل المفید فی الأرکان و المقنعة و عبارة الأصحاب مختلفة بحسب اختلاف الروایة فقال المفید لا بأس بتأخیرها إلی بعد العصر و قال الشیخ یجوز تأخیر جمیع النوافل إلی بعد العصر و الأفضل التقدیم قال و لو زالت و لم

ص: 25

یکن صلی منها شیئا أخرها إلی بعد العصر و قال ابن أبی عقیل یصلی إذا تعالت الشمس ما بینها و بین الزوال أربع عشرة رکعة و بین الفرضین ستا کذلک فعله رسول الله صلی الله علیه و آله فإن خاف الإمام بالتنفل تأخیر العصر عن وقت الظهر فی سائر الأیام صلی العصر بعد الفراغ من الجمعة و تنفل بعدها ست رکعات کما روی عن أمیر المؤمنین علیه السلام أنه کان ربما یجمع بین صلاة الجمعة و العصر.

و ابن الجنید ست ضحوة و ست ما بینهما و بین انتصاف النهار و رکعتا الزوال و ثمان بعد الفرضین.

وَ قَدْ رَوَی سُلَیْمَانُ بْنُ خَالِدٍ(1)

عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: النَّافِلَةُ یَوْمَ الْجُمُعَةِ سِتُّ رَکَعَاتٍ قَبْلَ زَوَالِ الشَّمْسِ وَ رَکْعَتَانِ عِنْدَ زَوَالِهَا وَ بَعْدَ الْفَرِیضَةِ ثَمَانِی رَکَعَاتٍ.

و قال الجعفی ست عند طلوع الشمس و ست قبل الزوال إذا تعالت الشمس و رکعتان قبل الزوال و ست بعد الظهر و یجوز تأخیرها إلی بعد العصر و ابنا بابویه ست عند طلوع الشمس و ست عند انبساطها و قبل المکتوبة رکعتان و بعدها بست و إن قدمت کلها قبل الزوال أو أخرت إلی بعد المکتوبة فهی ست عشرة و تأخیرها أفضل من تقدیمها انتهی.

الثانی أن المشهور أن ابتداء الست الأولی عند انبساط الشمس و الثانیة عند ارتفاعها و یظهر من کلام ابن أبی عقیل و ابن الجنید أنه یصلی الست الأولی عند ارتفاعها و قال ابنا بابویه عند طلوع الشمس.

الثالث الرکعتان ذکر جماعة أنه یصلیهما بعد الزوال و جعلهما ابن أبی عقیل مقدمة علی الزوال و ظاهر أکثر الأخبار أنه یصلیهما فی الوقت المشتبه کما ذکره المفید فی المقنعة و هو أولی و أحوط قال فی الذکری المشهور صلاة رکعتین عند الزوال یستظهر بهما فی تحقق الزوال قاله الأصحاب.

الرابع المشهور أن عدد النوافل عشرون و قال ابن الجنید و المفید اثنتان

ص: 26

و عشرون و قال ابنا بابویه زیادة الأربع رکعات للتفریق فإن قدمتها أو أخرتها أو جمعت بینها فهی ست عشرة رکعة کسائر الأیام کما فی فقه الرضا علیه السلام و لا بأس بالعمل به و فی عدد الرکعات و کیفیتها الظاهر جواز العمل بکل من الأخبار الواردة فیها.

ص: 27

**[ترجمه]بدان که اخبار درباره تعداد نوافل جمعه، اوقات آن و ترتیب آنها بسیار مختلف است و مشهور این است که تعداد آن بیست رکعت است، یعنی از هر روزی چهار رکعت بیشتر است و اختلاف در چند موضع واقع شده است.

اول: شیخ در النهایه، المبسوط و الخلاف و نیز جمعی از متاخرین بر استحباب تقدیم همه نوافل جمعه بر فریضه معتقد هستند، به این صورت که شش رکعت به هنگام گستردگی آفتاب، شش رکعت به هنگام بالا آمدن آن، شش رکعت قبل از زوال، و دو رکعت بعد از زوال می­خواند. و ظاهر از کلام سید، ابن ابو عقیل و ابن جنید، استحباب شش رکعت از آن بین ظهرین می­باشد. و از صدوق، استحباب تأخیر همه آنها نقل شده است، و کلام او در المقنع بر آن دلالت ندارد، زیرا او دو روایت را نقل کرده است و یکی از آن دو را ترجیح نداده است، و ظاهر این است که او بین تقدیم همه یا تأخیر شش رکعت از آن تا بین دو نماز مخیر است و اغلب اصحاب بر نظر اول هسند و اکثر اخبار بر نظر دوم است.

و در صحیحه سعد بن سعد - التهذیب 1: 323، مصباح المتهجد: 243.[2] -

از امام رضا علیه السلام، شش رکعت صبح زود، شش رکعت بعد از آن، شش رکعت پس از آن، دو رکعت بعد از زوال، دو رکعت پس از عصر آمده است و این بیست و دو رکعت است، در المعتبر گوید: و این روایت به زیاد کردن دو رکعت منحصر است و این نادر است و از روایت سعید اعرج - التهذیب 1: 323، الاستبصار 1: 207.[3] -

روشن می­گردد که آن 16 رکعت است، چه اینکه پراکنده گردد یا جمع گردد و اگر جمع شود، بین دو نماز است و اگر پراکنده شود، شش رکعت در ابتدای روز، شش رکعت در نیمه روز و چهار رکعت بین دو نماز .

در الذکری گوید: نافله در روز جمعه در رأی مشهور چهار رکعت بیشتر است و تقدیم همه آنها بر زوال جایز است مطابق روایت علی بن یقطین - التهذیب 1: 248.[1] - که گوید: از موسی بن جعفر علیه السلام درباره نافله­ای که روز جمعه خوانده می­شود سؤال کردم که قبل از نماز جمعه بهتر است یا بعد از آن؟ فرمود: قبل از نماز جمعه، و سعد بن سعد از امام رضا علیه السلام روایت کرد: شش رکعت در صبح زود، شش رکعت بعد از آن، شش رکعت بعد از آن، دو رکعت بعد از زوال و دو رکعت بعد از عصر که این بیست و دو رکعت است. و مفید در الارکان و المقنعه به این ترتیب عمل کرده است و بر اساس اختلاف روایت، عبارت اصحاب نیز مختلف است و مفید گوید: بر تأخیر انداختن آن تا بعد از عصر ایرادی وارد نیست. و شیخ گوید: تأخیر همه نوافل تا بعد از عصر جایز است و افضل، تقدیم است، گوید: و اگر خورشید زائل شد و چیزی از آن را نخوانده بود، تا بعد از عصر به تأخیر می­اندازد، و ابن ابو عقیل گوید: زمانی که خورشید بالا آمد، در فاصله بین آن و زوال، چهارده رکعت و بین دو فریضه، شش رکعت می­خواند. رسول خدا صلی الله علیه و آله چنین انجام داده است، و اگر امام با نافله خواندن، از به تأخیر افتادن عصر از وقت ظهر در سایر ایام بیم داشت، بعد از فراغت از جمعه عصر می­خواند و بعد از آن شش رکعت نافله می­خواند، چنانکه از امیرمؤمنان علیه السلام روایت شده که ایشان گاه نماز جمعه و عصر را جمع می­کرد.

و این جنید گوید: شش رکعت در چاشت، شش رکعت بین آن و نیمه روز و دو رکعت زوال و هشت رکعت بعد از دو فریضه. و سلیمان بن خالد - التهذیب 1: 248.[2] -

از امام صادق علیه السلام روایت کرد: نافله روز جمعه، شش رکعت قبل از زوال خورشید، دو رکعت به هنگام زوال آن و هشت رکعت بعد از فریضه است.

جعفی گوید: شش رکعت به هنگام طلوع آفتاب، شش رکعت قبل از زوال آنگاه که خورشید بالا آمد، دو رکعت قبل از زوال و شش رکعت بعد از ظهر است و به تأخیر انداختن تا بعد از عصر جایز است و دو ابن بابویه گویند: شش رکعت به هنگام طلوع آفتاب و شش رکعت به هنگام گستردگی آن و دو رکعت قبل از نماز واجب، شش رکعت بعد از آن و اگر همه آنها را قبل از زوال مقدم کردی یا تا بعد از نماز واجب به تأخیر انداختی، 16 رکعت است و تأخیر آن از تقدیم بهتر است، پایان.

دوم: مشهور این است که آغاز شش رکعت نخست به هنگام گستردگی آفتاب، و شش رکعت دوم به هنگام بالا آمدن آن است و از کلام ابن ابو عقیل و ابن جنید روشن می­شود که شش رکعت اول به هنگام بالا آمدن آن خوانده می­شود و دو ابن بابویه گویند، به هنگام طلوع آفتاب است.

سوم: گروهی گفته اند دو رکعت را بعد از زوال می­خواند و ابن ابو عقیل آن دو را بر زوال مقدم کرده است، و ظاهر اغلب اخبار این است که آن دو را در وقت مشتبه می­خواند، چنانکه مفید آن را در المقنعه ذکر کرده است و این اولی و احوط است. در الذکری گوید: اصحاب می­گویند مشهور، نماز دو رکعتی به هنگام زوال است که در تحقیق زوال از آن استمداد جسته شود.

چهارم: مشهور این است که تعداد نوافل بیست رکعت است و ابن جنید و مفید گویند: بیست و دو رکعت است، دو ابن بابویه گویند، زیاد شدن چهار رکعت برای جدا کردن است و اگر آن را مقدم کردی یا به تأخیر انداختی، یا جمع کردی، 16 رکعت است مانند سایر روزها، چنانکه در فقه الرضا علیه السلام آمده است. و عمل کردن به آن ایرادی ندارد و در تعداد رکعت ها و چگونگی آن، ظاهر، جواز عمل به هر یک از اخبار وارده درباره آن است .

**[ترجمه]

وَ تَقُولُ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْتَکْفِیکَ ظُلْمَ مَنْ لَمْ تَعِظْهُ الْمَوَاعِظُ وَ لَمْ تَمْنَعْهُ مِنِّی الْمَصَائِبُ وَ لَا الْغِیَرُ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اشْغَلْهُ عَنِّی بِشُغُلٍ شَاغِلٍ فِی نَفْسِهِ وَ جَمِیعِ مَا یُعَانِیهِ إِنَّکَ عَلَی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ اللَّهُمَّ إِنِّی بِکَ أَعُوذُ وَ بِکَ أَلُوذُ وَ بِکَ أَسْتَجِیرُ مِنْ شَرِّ فُلَانٍ وَ تُسَمِّیهِ فَإِنَّکَ تُکْفَاهُ إِنْ شَاءَ اللَّهُ وَ بِهِ الثِّقَةُ(1).

**[ترجمه]البلد الامین، المتهجد و غیر آن: محمد بن مسلم ثقفی روایت کرد: شنیدم که امام باقر علیه السلام می­فرمود: چه چیزی مانع کسی از شما می شود، زمانی که چیزی از غم دنیا به او رسید، روز جمعه دو رکعت نماز بخواند و خداوند متعال را حمد و ثنا گوید و بر محمد و خاندان او درود بفرستد و دستانش را دراز کند و بگوید: خدایا، به اینکه تو فرمانروا هستی و بر هر چیزی توانای مقتدر هستی و اینکه هر امری که بخواهی می­شود و هر چه خدا بخواهد می­شود، از تو مسئلت دارم و به نبی­ات، نبی رحمت، محمد صلّی الله علیه و آله به تو روی می­کنم، یا رسول الله، من به وسیله تو به الله پروردگار من و تو روی می­آورم تا به وسیله تو خواسته­ام را به انجام برساند و حاجتم را برآورده کند. بارالها بر محمد و خاندان محمد درود بفرست و خواسته­ام را به انجام برسان و حاجتم را با روی آوردنم به تو به [واسطه] نبی­ات محمد برآورده کن .

بارالها هر یک از خلقت از جن و انس، نزدیک و دور، کوچک و بزرگ که با ظلم، اذیّت، بدی، سوء و حیله مرا قصد کرد، بر محمد و خاندان محمد درود بفرست و سینه­اش را تنگ کن، زبانش را بند کن، دستش را کوتاه کن، دیده­اش را ببند، و گلویش را بفشار و بر سرش بکوب، حیله­اش را سست کن و او را با درد و خشمش بمیران و خودش را به خودش مشغول کن، و با قدرت، نیرو، عزت، عظمت، قدرت، سلطان و شکست ناپذیری­ات، مرا در مقابل او حفاظت کن که مجاور تو گرامی و ثنای تو بزرگ است و هیچ خدایی جز تو نیست و هیچ قدرتی نیست مگر با تو ای خدا! که تو بر هر چیزی توانا هستی .

بارالها بر محمد و خاندان محمد درود بفرست و هر که با بدی مرا قصد کند، نگاهی سریع به او بیاندار که با آن نیرنگش را بی اثر کنی و بر مکرش غلبه ­کنی و قدرتش را ضعیف ­کنی، تیزی­اش را ­بشکنی و نیرنگش را به سینه او باز ­گردانی، ای پروردگار من و پروردگار همه چیز.

و سه مرتبه می­گویی: بارالها من در مقابل ظلم کسی که اندرزها در او اثر نکرده و مصیبت­ها او را از من مشغول نساخته است از تو حفاظت می­خواهم نه دیگران، بارالها بر محمد و خاندان محمد درود بفرست و او را با مشغولیتی از خودش و تمامی آنچه که او مراقب آن هاست از من مشغول ساز که تو بر هر چیزی توانا هستی، من از شر فلانی - و نام او را ذکر می­کنی - به تو پناه می­برم و از تو پناه می­خواهم. انشاء الله تو را از او حفظ خواهد کرد، و اطمینان بر اوست. - البلد الأمین: 151، مصباح المتهجد: 225.[1] -

**[ترجمه]

ثُمَّ تَبْسُطُ خَدَّکَ الْأَیْمَنَ عَلَی الْأَرْضِ وَ تَقُولُ اللَّهُمَّ إِنَّ یُونُسَ بْنَ مَتَّی عَبْدَکَ وَ نَبِیَّکَ دَعَاکَ فِی بَطْنِ الْحُوتِ بِدُعَائِی هَذَا فَاسْتَجَبْتَ لَهُ وَ أَنَا أَدْعُوکَ فَاسْتَجِبْ لِی بِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ عَلَیْکَ- ثُمَّ تَقُولُ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ حُسْنَ الظَّنِّ بِکَ وَ الصِّدْقَ فِی التَّوَکُّلِ عَلَیْکَ وَ أَعُوذُ بِکَ أَنْ تَبْتَلِیَنِی بِبَلِیَّةٍ تَحْمِلُنِی ضَرُورَتُهَا عَلَی رُکُوبِ مَعَاصِیکَ وَ أَعُوذُ بِکَ مِنْ أَنْ أَقُولَ قَوْلًا أَلْتَمِسُ بِهِ سِوَاکَ وَ أَعُوذُ بِکَ أَنْ تَجْعَلَنِی عِظَةً لِغَیْرِی وَ أَعُوذُ بِکَ مِنْ أَنْ یَکُونَ أَحَدٌ أَسْعَدَ بِمَا آتَیْتَنِی مِنِّی وَ أَعُوذُ بِکَ أَنْ أَتَکَلَّفَ طَلَبَ مَا لَمْ تَقْسِمْ لِی وَ مَا قَسَمْتَ لِی مِنْ قِسْمٍ أَوْ رَزَقْتَنِی مِنْ رِزْقٍ فَأْتِنِی بِهِ فِی یُسْرٍ مِنْکَ وَ عَافِیَةٍ حَلَالًا طَیِّباً وَ أَعُوذُ بِکَ مِنْ کُلِّ شَیْ ءٍ یُزَحْزِحُ بَیْنِی وَ بَیْنَکَ أَوْ یُبَاعِدُ بَیْنِی وَ بَیْنَکَ أَوْ یَصْرِفُ بِوَجْهِکَ الْکَرِیمِ عَنِّی وَ أَعُوذُ بِکَ أَنْ تَحُولَ خَطِیئَتِی وَ ظُلْمِی وَ جَوْرِی وَ اتِّبَاعُ (1)

هَوَایَ وَ اسْتِعْجَالُ (2) شَهْوَتِی دُونَ مَغْفِرَتِکَ وَ رِضْوَانِکَ وَ ثَوَابِکَ وَ نَائِلِکَ وَ بَرَکَاتِکَ وَ وَعْدِکَ الْحَسَنِ الْجَمِیلِ عَلَی نَفْسِکَ یَا جَوَادُ یَا کَرِیمُ اللَّهُمَّ إِنِّی أَتَقَرَّبُ إِلَیْکَ بِنَبِیِّکَ وَ صَفِیِّکَ وَ حَبِیبِکَ وَ أَمِینِکَ وَ رَسُولِکَ وَ خِیَرَتِکَ مِنْ خَلْقِکَ الذَّابِّ عَنْ حَرِیمِ الْمُؤْمِنِینَ الْقَائِمِ بِحُجَّتِکَ الْمُطِیعِ لِأَمْرِکَ الْمُبَلِّغِ لِرِسَالَتِکَ النَّاصِحِ لِأُمَّتِهِ حَتَّی أَتَاهُ الْیَقِینُ إِمَامِ الْخَیْرِ وَ قَائِدِ الْخَیْرِ وَ خَاتَمِ النَّبِیِّینَ وَ سَیِّدِ الْمُرْسَلِینَ وَ إِمَامِ الْمُتَّقِینَ وَ حُجَّتِکَ عَلَی الْعَالَمِینَ الدَّاعِی إِلَی صِرَاطِکَ الْمُسْتَقِیمِ الَّذِی بَصَّرْتَهُ سَبِیلَکَ وَ أَوْضَحْتَ لَهُ حُجَّتَکَ وَ بُرْهَانَکَ وَ مَهَّدْتَ لَهُ أَرْضَکَ وَ أَلْزَمْتَهُ حَقَّ مَعْرِفَتِکَ وَ عَرَجْتَ بِهِ إِلَی سَمَاوَاتِکَ فَصَلَّی بِجَمِیعِ مَلَائِکَتِکَ وَ غَیَّبْتَهُ فِی حُجُبِکَ فَنَظَرَ إِلَی نُورِکَ وَ رَأَی آیَاتِکَ وَ کَانَ مِنْکَ کَقَابِ قَوْسَیْنِ أَوْ أَدْنَی فَأَوْحَیْتَ إِلَیْهِ بِمَا أَوْحَیْتَ وَ نَاجَیْتَهُ بِمَا نَاجَیْتَ وَ أَنْزَلْتَ عَلَیْهِ بِوَحْیِکَ-(3)

طَاوُسَ الْمَلَائِکَةِ الرُّوحَ

ص: 30

الْأَمِینِ رَسُولَکَ یَا رَبَّ الْعَالَمِینَ فَأَظْهَرَ الدِّینَ لِأَوْلِیَائِکَ الْمُتَّقِینَ فَأَدَّی حَقَّکَ وَ فَعَلَ مَا أَمَرْتَ بِهِ فِی کِتَابِکَ بِقَوْلِکَ یا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ وَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَهُ وَ اللَّهُ یَعْصِمُکَ مِنَ النَّاسِ فَفَعَلَ صلی الله علیه و آله وَ بَلَّغَ رِسَالاتِکَ-(1)

وَ أَوْضَحَ حُجَّتَکَ فَصَلِّ اللَّهُمَّ عَلَیْهِ أَفْضَلَ مَا صَلَّیْتَ عَلَی أَحَدٍ مِنْ خَلْقِکَ أَجْمَعِینَ وَ اغْفِرْ لِی وَ ارْحَمْنِی وَ تَجَاوَزْ عَنِّی وَ ارْزُقْنِی وَ تَوَفَّنِی عَلَی مِلَّتِهِ وَ احْشُرْنِی فِی زُمْرَتِهِ وَ اجْعَلْنِی مِنْ جِیرَانِهِ فِی جَنَّتِکَ إِنَّکَ جَوَادٌ کَرِیمٌ اللَّهُمَّ وَ أَتَقَرَّبُ إِلَیْکَ بِوَلِیِّکَ وَ خِیَرَتِکَ مِنْ خَلْقِکَ وَ وَصِیِّ نَبِیِّکَ مَوْلَایَ وَ مَوْلَی الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ قَسِیمِ النَّارِ وَ قَائِدِ الْأَبْرَارِ وَ قَاتِلِ الْکَفَرَةِ وَ الْفَجَرَةِ وَ وَارِثِ الْأَنْبِیَاءِ وَ سَیِّدِ الْأَوْصِیَاءِ وَ الْمُؤَدِّی عَنْ نَبِیِّهِ وَ الْمُوفِی بِعَهْدِهِ وَ الذَّائِدِ عَنْ حَوْضِهِ الْمُطِیعِ لِأَمْرِکَ عَیْنِکَ فِی بِلَادِکَ وَ حُجَّتِکَ عَلَی عِبَادِکَ زَوْجِ الْبَتُولِ سَیِّدَةِ نِسَاءِ الْعَالَمِینَ وَ وَالِدِ السِّبْطَیْنِ الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ رَیْحَانَتَیْ رَسُولِکَ وَ شَنْفَیْ عَرْشِکَ وَ سَیِّدَیْ شَبَابِ أَهْلِ الْجَنَّةِ مُغَسِّلِ جَسَدِ رَسُولِکَ وَ حَبِیبِکَ الطَّیِّبِ الطَّاهِرِ وَ مُلْحِدِهِ فِی قَبْرِهِ اللَّهُمَّ فَبِحَقِّهِ عَلَیْکَ وَ بِحَقِّ مُحِبِّیهِ مِنْ أَهْلِ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ اغْفِرْ لِی وَ لِوَالِدَیَّ وَ أَهْلِی وَ وُلْدِی وَ قَرَابَتِی وَ خَاصَّتِی وَ عَامَّتِی وَ جَمِیعِ إِخْوَانِیَ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ وَ الْمُسْلِمِینَ وَ الْمُسْلِمَاتِ الْأَحْیَاءِ مِنْهُمْ وَ الْأَمْوَاتِ وَ سُقْ إِلَیَّ رِزْقاً وَاسِعاً مِنْ عِنْدِکَ تَسُدُّ بِهِ فَاقَتِی وَ تَلُمُّ بِهِ شَعَثِی وَ تُغْنِی بِهِ فَقْرِی یَا خَیْرَ الْمَسْئُولِینَ وَ یَا خَیْرَ الرَّازِقِینَ وَ ارْزُقْنِی خَیْرَ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ یَا قَرِیبُ یَا مُجِیبُ اللَّهُمَّ وَ إِنِّی أَتَقَرَّبُ إِلَیْکَ بِالْوَلِیِّ الْبَارِّ التَّقِیِّ الطَّیِّبِ الزَّکِیِّ الْإِمَامِ ابْنِ الْإِمَامِ السَّیِّدِ ابْنِ السَّیِّدِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ وَ أَتَقَرَّبُ إِلَیْکَ بِالْقَتِیلِ الْمَسْلُوبِ الْمَظْلُومِ قَتِیلِ کَرْبَلَاءَ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ- وَ أَتَقَرَّبُ إِلَیْکَ بِسَیِّدِ الْعَابِدِینَ وَ قُرَّةِ عَیْنِ الصَّالِحِینَ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ وَ أَتَقَرَّبُ إِلَیْکَ بِبَاقِرِ الْعِلْمِ صَاحِبِ الْحِکْمَةِ وَ الْبَیَانِ وَ وَارِثِ مَنْ کَانَ

ص: 31

قَبْلَهُ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ- وَ أَتَقَرَّبُ إِلَیْکَ بِالصَّادِقِ الْخَیْرِ(1)

الْفَاضِلِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ وَ أَتَقَرَّبُ إِلَیْکَ بِالْکَرِیمِ الشَّهِیدِ الْهَادِی الْمَوْلَی (2) مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ- وَ أَتَقَرَّبُ إِلَیْکَ بِالشَّهِیدِ الْغَرِیبِ الْمَدْفُونِ بِطُوسَ عَلِیِّ بْنِ مُوسَی- وَ أَتَقَرَّبُ إِلَیْکَ بِالزَّکِیِّ التَّقِیِّ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ- وَ أَتَقَرَّبُ إِلَیْکَ بِالطُّهْرِ الطَّاهِرِ النَّقِیِّ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ وَ أَتَقَرَّبُ إِلَیْکَ بِوَلِیِّکَ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ- وَ أَتَقَرَّبُ إِلَیْکَ بِالْبَقِیَّةِ الْبَاقِیَةِ الْمُقِیمِ بَیْنَ أَوْلِیَائِهِ الَّذِی رَضِیتَهُ لِنَفْسِکَ الطَّیِّبِ الطَّاهِرِ الْفَاضِلِ الْخَیْرِ نُورِ الْأَرْضِ وَ عِمَادِهَا وَ رَجَاءِ هَذِهِ الْأُمَّةِ وَ سَیِّدِهَا-(3)

الْآمِرِ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّاهِی عَنِ الْمُنْکَرِ النَّاصِحِ الْأَمِینِ الْمُؤَدِّی عَنِ النَّبِیِّینَ وَ خَاتَمِ الْأَوْصِیَاءِ النُّجَبَاءِ الطَّاهِرِینَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِمْ أَجْمَعِینَ اللَّهُمَّ بِهَؤُلَاءِ أَتَوَسَّلُ إِلَیْکَ وَ بِهِمْ أَتَقَرَّبُ إِلَیْکَ وَ بِهِمْ أُقْسِمُ عَلَیْکَ فَبِحَقِّهِمْ عَلَیْکَ إِلَّا غَفَرْتَ لِی (4)

وَ رَحِمْتَنِی وَ رَزَقْتَنِی رِزْقاً وَاسِعاً تُغْنِینِی بِهِ عَمَّنْ سِوَاکَ یَا عُدَّتِی عِنْدَ کُرْبَتِی یَا صَاحِبِی عِنْدَ شِدَّتِی یَا وَلِیِّی عِنْدَ نِعْمَتِی یَا عِصْمَةَ الْخَائِفِ الْمُسْتَجِیرِ یَا رَازِقَ الطِّفْلِ الصَّغِیرِ یَا مُغْنِیَ الْبَائِسِ الْفَقِیرِ یَا مُغِیثَ الْمَلْهُوفِ الضَّرِیرِ یَا مُطْلِقَ الْمُکَبَّلِ الْأَسِیرِ وَ یَا جَابِرَ الْعَظْمِ الْکَسِیرِ یَا مُخْلِصَ الْمَکْرُوبِ الْمَسْجُونِ أَسْأَلُکَ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تَرْزُقَنِی رِزْقاً وَاسِعاً تَلُمُّ بِهِ شَعَثِی وَ تَجْبُرُ بِهِ فَاقَتِی وَ تَسْتُرُ بِهِ عَوْرَتِی وَ تُغْنِی بِهِ فَقْرِی وَ تَقْضِی بِهِ دَیْنِی وَ تُقِرُّ بِهِ عَیْنِی یَا خَیْرَ مَنْ سُئِلَ وَ یَا أَوْسَعَ مَنْ جَادَ وَ أَعْطَی وَ یَا أَرْأَفَ مَنْ مَلَکَ وَ یَا أَقْرَبَ مَنْ دُعِیَ وَ یَا أَرْحَمَ مَنِ اسْتُرْحِمَ أَدْعُوکَ لِهَمٍّ لَا یُفَرِّجُهُ إِلَّا أَنْتَ وَ لِکَرْبٍ لَا یَکْشِفُهُ غَیْرُکَ وَ لِهَمٍّ لَا یُنَفِّسُهُ سِوَاکَ وَ لِرَغْبَةٍ لَا تُنَالُ إِلَّا مِنْکَ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بِحَقِّ مَنْ حَقُّکَ عَلَیْهِمْ عَظِیمٌ وَ بِحَقِّ مَنْ حَقُّهُمْ عَلَیْکَ عَظِیمٌ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ أَنْ تَرْزُقَنِی الْعَمَلَ بِمَا عَلَّمْتَنِی مِنْ مَعْرِفَةِ حَقِّکَ وَ أَنْ تَبْسُطَ عَلَیَّ مَا حَظَرْتَ مِنْ

ص: 32

رِزْقِکَ یَا قَرِیبُ یَا مُجِیبُ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ (1).

**[ترجمه]المتهجد - مصباح المتهجد: 226.[2] - :

و غیر از آن، نماز حاجت دیگری است که عاصم بن حمید روایت کرده و گوید: امام صادق علیه السلام فرمود: زمانی که بر یکی از شما حاجتی رسید، باید روز چهارشنبه، پنج­شنبه و جمعه روزه بگیرد و بهترین جامه­اش را بر تن کند سپس بر روی بلند­ترین نقطه از خانه­اش برود و دو رکعت بخواند و دستانش را به سوی آسمان ببرد و بگوید:

بارالها در ساحت تو آمده­ام، به دلیل شناختم به وحدانیت و صمدانیت تو و اینکه جز تو هیچ کس قادر به برآورده کردن حاجتم نیست، و ای پروردگار من! دانسته­ام که هرگاه نعمت­هایت را بر خودم مشاهده کنم، نیازم به تو شدید می­شود و غمی چنین و چنان بر من وارد شده است که تو قبل از دانستن من از آن آگاهی، زیرا تو آگاهی هستی که کسی به تو آگاهی نمی بخشد، پس از تو سؤال می کنم به اسمت، اسمی که بر آسمان­ها قرار دادی پس شکافته شد و بر ستارگان قرار دادی پس پراکنده شد و بر زمین قرار دادی پس مسطح شد، و با اسمی که نزد محمد و خاندان محمد، و نزد فلانی و فلانی - و نام ائمه را تک به تک ذکر می­کنی - است، از تو می­خواهم که بر محمد و اهل بیت او درود بفرستی و حاجتم را برایم برآورده کنی و دشواری آن را برایم آسان کنی و مرا در مقابل امر اضطراب­آور آن حفاظت کنی و قفل آن را برایم باز کنی، پس اگر چنین کنی، پس حمد از آن توست و اگر انجام ندهی، پس حمد از آن توست در حالی­که در حکمت ستمگر نیستی و در داوریت متهم نیستی و در عدالتت بی­انصاف نیستی.

سپس گونه راستت را بر زمین می­گذاری و می­گویی: بارالها، بنده و نبی­ات یونس بن متی در دل نهنگ با این دعای من تو را خواند و تو استجابتش کردی و من تو را می­خوانم، پس به حق محمد و خاندان محمد بر تو، مرا استجابت کن.

سپس می­گویی: بارالها، حسن ظن به تو، راستی در توکل بر تو را از تو می­خواهم و به تو پناه می­برم از اینکه مرا به بلایی مبتلا کنی که ناچاری آن مرا به ارتکاب معاصی تو وادارد؛ و به تو پناه می­برم از اینکه کلامی بگویم که با آن غیر تو را خواهش کنم، و به تو پناه می­برم از اینکه مرا عبرتی برای سایرین قرار بدهی؛ و به تو پناه می­برم از اینکه با آنچه به من عطا کردی، دیگری از من سعادتمند­تر باشد؛ و به تو پناه می­برم از اینکه در طلب آنچه که قسمت من نکرده­ای خودم را به زحمت بیاندازم، و آنچه را که از قسمت قسمتم کردی یا از رزق روزی­ام کرده ای در راستی و عافیت به صورت حلال و پاک بر من ببخش، و به تو پناه می­برم از هر چیزی که بین من و تو فاصله اندازد یا بین من و تو جدایی اندازد یا سیمای بخشنده تو را از من برگرداند.

و به تو پناه می­برم از اینکه گناهم، ظلم، ستم و دنباله­روی از هوا و هوسم، و شتابزدگی شهوتم، مانع مغفرت، رضوان، ثواب، عطا، برکات تو و عهد نیکو و زیبای تو با خودت شود، ای بخشنده ای کریم .

بارالها من با نبی­ات، برگزیده­ات، حبیب، امینت، رسولت و برگزیده تو از خلقت، دفاع­کننده از حریم مؤمنان، اقامه­کننده حجت تو، مطیع امر تو، ابلاغ کننده رسالت تو، خیرخواه امت تو تا پایان عمرش، به تو تقرب می­جویم، امام خیر، پیشوای خیر، خاتم انبیاء، سید رسولان، امام متقیان، حجت تو بر عالمیان، دعوت­کننده به صراط مستقیمت که راهت را به او نشان دادی، و حجت و برهانت را برای او آشکار ساختی و زمینت را برای او مهیا کردی و حق معرفتت را بر او لازم کردی، و او را به سوی آسمانت عروج دادی، پس بر همه ملائکه­ات نماز خواند؛ و او را در حجابت پنهان کردی و به نورت نظر کرد، پس آیاتت را دید و از تو بسان قاب قوسین یا نزدیک­تر از آن بود، و آنچه که او را وحی کردی وحی نمودی و با آنچه که با او نجوا کردی، نجوا نمودی و وحی­ات را به وسیله طاووس ملائکه روح الامین رسولت بر او نازل کردی یا رب العالمین؛ و او دین را برای اولیای متقی تو آشکار کرد و حق تو را ادا نمود و آنچه را که در کتابت با این کلامت «یا ایها الرسول بلّغ ما اُنزل الیک من ربک و ان لم تفعل فما بلّغت رسالته و الله یعصمک من الناس» به او امر کردی انجام داد، و رسالتت را ابلاغ کرد و حجتت را روشن نمود. پس بر او برترین صلواتی را که بر کسی از همه آفریدگانت فرستادی بفرست، و مرا ببخش و مورد رحمت قرار بده و از من بگذر و مرا روزی بده و بر دین او بمیران و در زمره او محشور گردان و در بهشتت مرا از همسایگان او قرار بده که تو بخشنده کریم هستی.

پروردگارا با ولّی­ات و برگزیده­ات از میان خلقت، و وصیّ نبی­ات، مولای من و مولای مردان و زنان مؤمن، تقسیم کننده - بهشت - و آتش، پیشوای نیکوکاران، قاتل کافران و فاجران، وارث انبیا، سرور اوصیاء، ادا کننده - دِین - از جانب پیامبرش، وفا­کننده به عهده او، دفاع­کننده از حریم او، مطیع امر تو، چشم تو در بلاد تو، و حجت تو بر بندگانت، همسر بتول، سرور زنان هر دو جهان، پدر سبطین، حسن و حسین دو ریحانه رسولت، و دو گوشواره عرشت، و دو سرورجوانان اهل بهشت، غسل­دهنده جسم رسول و حبیب پاک و طاهر تو، و دفن کننده او در قبرش به تو تقرب می­جویم .

بارالها، پس به حق او بر تو و به حق محبان او از اهل آسمان ها و زمین، من، پدر و مادر، خانواده، فرزندان، خویشاوندان نزدیک و دور من و همه بردرانم، مردان و زنان مؤمن، مردان و زنان مسلمانان، زندگان و مردگان آنان را ببخش و روزی فراخی از جانب خودت به سوی من بفرست که با آن نیازم را بر طرف کنی و آشفتگی­ام را جمع ­کنی و فقرم را بی­نیاز ­کنی، ای بهترین کسی که از او خواسته می­شود و ای بهترین روزی­دهندگان، و خیر دنیا و آخرت را به من روزی کن، ای قریب ای اجابت­کننده.

بارالها، و من با ولیّ نیکوکار پرهیزکار طیب پاک، امام پسر امام، سرور پسر سرور، حسن بن علی به تو تقریب می­جویم و با شهید برهنه شده مظلوم قتیل کربلا حسین بن علی به تو تقرب می­جویم، و با سید العابدین نور چشم صالحان علی بن حسین به تو تقرب می­جویم و با شکافنده علم، صاحب حکمت و بیان و وارث پیشینیانش محمد بن علی به تو تقرب می­جویم، و با صادق خیّر فاضل، جعفر بن محمد به تو تقرب می­جویم، و با کریم شهید هادی مولا موسی بن جعفر به تو تقرب می­جویم، و با شهید غریب مدفون در طوس علی ابن موسی به تو تقرّب می جویم و با پاک پارسا محمد بن علی به تو تقرب می­جویم، و با پاک طاهر علی بن محمد به تو تقرب می­جویم، و با ولیّ­ات حسن بن علی به تو تقرب می­جویم، و با مقیم بین اولیائت که برای نفس طیب طاهر فاضل خیّر برای خود پسندیدی، به عنوان نور زمین و ستون آن، امید این امت و سرور آن، امر­کننده به معروف و نهی­کننده از منکر، ناصح امین، ادا کننده [حقت] از جانب انبیاء، خاتم اوصیا و نجیبان طاهر، که درود خداوند بر همه آنان باد به تو تقرب می­جویم.

بارالها با اینان تو توسل می­جویم و با آن به تو تقرب می­جویم و به آنان تو را قسم می دهم، پس و به حق آنان بر تو، می­خواهم که مرا ببخشی و مورد رحمت قرار دهی و روزی وسیعی به من روزی کنی که با آن مرا از غیر خودت بی­نیاز ­کنی.

ای پناهگاه من به هنگام مصیبتم، و ای همراه من به هنگام سختی، ای ولیّ من به هنگام نعمت و ای حافظ خائف پناه آورنده­، ای روزی­دهنده کودک صغیر، ای بی­نیاز­کننده بینوای فقیر، ای فریادرس اندوهگین نابینا، ای رهایی­بخش اسیر در بند، ای شکسته بند استخوان شکسته، ای خلاصی­بخش غمگین در حبس، از تو می­خواهم که بر محمد و خاندان محمد درود بفرستی و روزی وسیعی بر من عطا کنی که با آن، پراکندگی­ام را جمع ­کنی و نیازم را جبران ­کنی و عورتم را بپوشانی و فقرم را برطرف ­کنی و دینم را پرداخت ­کنی و دیده­ام را روشن ­کنی، ای بهترین کسی که از او خواسته شد و ای وسیع­ترین کسی که بخشید و عطا کرد. ای مهربان ترین کسی که مالک بود و ای نزدیک ترین کسی که خوانده شد و ای رحیم ترین کسی که از او طلب رحمت شد. برای غمی که جز تو آن را بر طرف نمی­کند و برای اندوهی که جز تو آن را رفع نمی­کند، و برای غصه ای که جز تو آن را آرامش نمی­بخشد و برای رغبتی که جز از جانب تو به آن دست یافته نمی­شود، تو را می­خوانم. بارالها به حق کسانی که حق تو بر آنان بزرگ است و به حق کسانی که حق آنان بر تو بزرگ است از تو می­خواهم که بر محمد و خاندان او درود بفرستی و عمل به آنچه که از معرفت حقت به من آموختی را به من روزی کنی و آنچه که از روزی­ات منع کردی را بر من بگسترانی، ای نزدیک، ای اجابت کننده، ای مهربان­ترین مهربانان. - مصباح شیخ: 230.[1] -

**[ترجمه]

الفرج ترکناه لئلا یکون صارفا لمن وقف علیه عن العمل بمقتضاه (1)

المکارم، مرسلا مثله (2) المتهجد، عن موسی بن القاسم مثله (3)

**[ترجمه]جمال الاسبوع: نمازی برای حاجت که شیخ ما مفید، و جدمان سعید ابوجعفر طوسی، ابوفرج بن ابوقرّه و سایرین آن را برگزیده­اند که امام صادق علیه السلام فرمود: زمانی که حاجت مهمی نزد خداوند عزوجل برایت عارض شد، سه روز متوالی در چهارشنبه، پنچ­شنبه و جمعه روزه بگیر و زمانی که انشاء الله روز جمعه شد غسل کن و لباس جدید پاکیزه­ای بر تن کن، سپس بر بالاترین نقطه در خانه­ات برو و در آن دو رکعت بخوان و دستانت را به سوی آسمان بالا ببر و بگو:

بارالها به درگاه تو آمده­ام، به دلیل شناختم به وحدانیت و صمدانیت تو و اینکه جز تو هیچ قادری بر برآورده کردن حاجتم نیست، و ای پروردگار من! دانسته­ام که هر چه نعمت­هایت بر من فزونی بگیرد، نیازم به تو شدید می­شود؛ و غمی چنین و چنان بر من وارد شده است و بر رفع آن آگاهی، بدون اینکه کسی تو را آگاه کرده باشد، دارای قدرت گسترده بدون دشواری هستی، پس با اسمت که بر کوه­ها قرار دادی و از هم پاشید و بر آسمان­ها قرار دادی پس شکافته شد و بر ستارگان قرار دادی پس پراکنده شد و بر زمین قرار دادی پس گسترده شد، از تو می­خواهم، و با حقی که نزد محمد و خاندان محمد، و نزد فلانی و فلانی - و نام ائمه را تک به تک ذکر می­کنی - قرار دادی از تو می­خواهم که بر محمد و اهل بیت او درود بفرستی و حاجتم را برایم برآورده کنی و دشوار آن را برایم آسان کنی و امور مهم آن را برایم کفایت کنی که اگر چنین کنی، پس حمد از آن توست و اگر انجام ندهی، پس حمد از آن توست در حالی­که در حکمت ستمگر نیستی و در داوریت متهم نیستی و در عدالتت بی­انصاف نیستی.

سپس گونه­ات را به زمین می­چسبانی و می­گویی: بارالها، بنده­ات یونس بن متی در دل نهنگ تو را خواند در حالی­که او بنده تو بود، پس او را اجابت کردی و من بنده تو هستم، تو را می­خوانم پس مرا اجابت کن. امام صادق علیه السلام به من فرمود: چه بسا حاجتی دارم و این دعا را می خوانم و بر می­گردم در­حالی که حاجتم برآورده شده است.

سپس سید گفت و در روایت جدم بعد از این، دعایی طولانی است که نه مفید آن روایت کرده است و نه ابوفرج، ما آن را ترک کردیم تا برای کسی که بر آن وقوف نمود، مانع از عمل به مقتضای آن نباشد. - جمال الاسبوع:.[1] -

المکارم: مشابه آن به صورت مرسل آمده است. - مکارم الأخلاق: 375.[2] -

المتهجد: مشابه آن از موسی بن قاسم آمده است. - مصباح المتهجد: 370.[3] -

**[ترجمه]

الْمَنْفُوشِ و التعبیر بلفظ الماضی لبیان تحقق الوقوع کما قال تعالی وَ إِذَا الْجِبالُ نُسِفَتْ (1) أو فی الدنیا و صارت رملا منهالا کما ورد فی الخبر فی قصة موسی علیه السلام عند سؤال الرؤیة و کذا فی البواقی و علی الأخیر یکون المراد بانشقاق السماء انشقاقها لعروج نبینا و عیسی و إدریس علیهم السلام و غیرهم و بانتشار النجوم انقضاض الشهب و بتسطیح الأرض دحوها أو انبساطها حسا.

**[ترجمه]این نماز و دعا را در الفقیه - فقیه من لایحضره الفقیه 1: 350.[4] - با سند صحیحش از موسی بن قاسم، مشابه روایت ابوفرج روایت کرده است و شیخ نیز آن را در تهذیب - التهذیب 1: 307 از چاپ سنگی، 3: 184 از چاپ نجف.[5] -

با این سند روایت کرده است و این روایت نزد من صحیح است، زیرا روایت های مرسله­ صفوان در حکم مستند است به ویژه اینکه در این روایت از مشایخ و چند تن از اصحابش آورده است و همچنین روایت متهجد، زیرا طریق او در فهرست به کتاب عاصم و همچنین به کتاب موسی بن قاسم صحیح است.

بدان که دعای طولانی را فقط شیخ بعد از روایت عاصم - . المصباح: 226 - آورده است و روایت موسی بن قاسم را آورده است و بعد از آن دعای طولانی را ذکر نکرده است لذا روایت را با تشابهش دو مرتبه آورده شده است.

این سخن امام علیه السلام: «الی اعلا موضع»، در التهذیب، الفقیه و المتهجد در روایت موسی بن قاسم «الی اعلی بیت» آمده است و محتمل است که مقصود سطح خانه یا سطح بلندترین اتاق ها در خانه باشد و وجه آخر، ظاهرتر است. «در ساحت تو» یعنی مجازا میدان رحمت تو یا به محلی از زمین تو، و وجه اول، ظاهرتر است و «ساحۀ الدار» یعنی محل وسیع از خانه است. «صمدانیت تو» یعنی به هنگام حاجت­ها مورد قصد بودن تو، «کلّها

تظاهرت»: متوالی متتابع شد «و قد طرقنی» یعنی بر من فرود آمده است، «واسع»: دارای قدرت وسیع یا کرم وسیع، «غیر متکلف» یعنی بر تو دشوار نیست. «فنسفت»: پراکنده شد. مرحوم والد - قدّس سره - گوید: آن را به هنگام قیامت بر کوه­ها می­دمی، یعنی بر آنها می­خوانی پس مانند پشم زده شده می شوند. و تعبیر با لفظ ماضی برای بیان محقق بودن وقوع است، چنانکه خداوند متعال فرمود: «وَإِذَا الْجِبَالُ نُسِفَتْ»، - . مرسلات / 10 - {و آنگاه که کوه ها از جا کنده شوند.} «وَإِذَا الْجِبَالُ نُسِفَتْ»، یا در دنیا کنده شوند و شنی جاری شوند چنانکه در خبر قصه موسی علیه السلام به هنگام درخواست رؤیت آمده است، و در سایر موارد چنین است و بر اساس معنای اخیر، مقصود از انشقاق آسمان، انشقاق آن به هنگام عروج نبی­مان و عیسی و ادریس و سایرین؛ و مقصود از پراکنده شدن ستارگان، سقوط شهاب­ها؛ و مقصود از مسطح کردن زمین، گستردگی یا انبساطی حسی آن است .

**[ترجمه]

له و صرف الوجه کنایة عن منع اللطف أو المراد بالوجه التوجه و النائل العطاء إلی نورک أی بقلبه أو نور عرشک.

عینک أی شاهدک و من جعلته رقیبا علی عبادک و فی النهایة فی حدیث عمر أن رجلا کان ینظر فی الطواف إلی حرم المسلمین فلطمه علی علیه السلام فاستعدی علیه فقال ضربک بحق أصابتک عین من عیون الله أراد خاصة من خواصه و ولیا من أولیائه و قال الشنف من حلی الأذن و جمعه شنوف و قیل هو ما یعلق فی أعلاها و الولی الأولی بأمر الأمة الذی یجب علیهم طاعته و الزکی الطاهر عن العیوب و المعاصی أو النامی فی العلوم و الکمالات و الحبر بالحاء المهملة المکسورة العالم أو الصالح و فی بعض النسخ الخیر بالخاء المعجمة و الیاء المشددة.

و قال الجوهری الکبل القید الضخم یقال کبلت الأسیر و کبلته إذا قیدته فهو مکبول و مکبل.

**[ترجمه]محتمل است که مقصود از انشقاق آسمان، قرار دادن آن در هفت آسمان و جدا کردن آنها از یکدیگر است، چنانکه آن یکی از احتمالات این سخن خداوند متعال است: «أَوَلَمْ ترَ أَنَّ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ کَانَتَا رَتْقًا فَفَتَقْنَاهُمَا»، - . انبیاء / 30 -

{آیا ندانستی که آسمانها و زمین هر دو به هم پیوسته بودند و ما آن دو را از هم جدا ساختیم؟} و مقصود از پراکندگی ستارگان یعنی پراکندگی و متفرق شدن آن ها در آسمان است.

«و لاحائف» بدون نقطه: و نه ستمگر، و در بعضی نسخه­ها با نقطه است و آن غلط است. و این سخن امام علیه السلام «و من بنده تو هستم»، شاید معنا این است که علت پراکندگی، بندگی، احتیاج، توسل، اضطرار و ناداری است و این مشترک است و مبدأ فیّاض است، پس وارد نیست، و مقایسه کردن دعا­کننده خودش و دعایش را با نبی عظیم الشأن، با مقام تذلل مناسب نیست، لذا می بینی رحمت­های عام دنیوی او را که جاری بر نیکوکار و فاجر، بلکه بر اشرار بیشتر است؛ زیرا خداوند متعال می­خواهد که بیشتر ثواب برگزیدگان در آخرت باشد و همچنین اجابت دعا و دستیابی خواسته­های سریع، بین مؤمن و کافر مشترک است بلکه در میان کفار شدیدتر است، پس بر این اساس ممکن است که مقایسه بر اساس اولویت نیز باشد و بر اساس آنچه که در مصباح از این سخن او «بدعائی هذا» آمده، وجه دیگری روشن می­شود و آن اینکه این دعا از آنجا که آن را سببی برای اجابت قرار دادی و آن را نبی­ات یونس علیه السلام سنت قرار داد، پس دعایم را به وسیله آن اجابت کن.

«و صدق در توکل» یعنی ادعای توکل بر تو را نداشته باشم، سپس به غیر تو توسل ­کنم که [در این صورت] در ادعا کاذب می­شوم. «عظة لغیری» یعنی به سبب خطاهایم به بلائی مبتلا شوم و سایرین به وسیله آن پند ­گیرند. «أسعد بما آتیتتنی»: از دین، علم، مال و جز آن و یا عین آن به این صورت که مثلا از علم من سایرین بهره­مند گردند یا وارثم یا غیر او از مالم، و خودم از آن بهره­مند نشوم .

«یزحزح»: دور می­شود و مابعد آن تأکید آن است، و روی­گردانی کنایه از منع لطف است یا مقصود از وجه، توجه کردن است و نائل یعنی عطا، «و الی نورک» یعنی با قلبش یا نور عرشت.

«چشم تو» یعنی شاهد تو و کسی که او را مراقب بر بندگانت قرار دادی، و در النهایه در حدیث عمر آمده است که مردی در طواف به ناموس مسلمانان نگاه می کرد، پس علی علیه السلام بر او سیلی زد. پس آن مرد از او شکایت کرد و ایشان فرمود: زدن تو به حق است، چشمی از چشمان خدا به تو اصابت کرد؛ و مقصودش خاصه­ای از خواص خدا و دوستی از دوستان خدا بود. و گوید: «الشنف» از زیورآلات گوش است و جمعش شنوف است، و گفته شده: آن چیزی است که از بالای آن آویزان می­شود. و ولی، اولی به امر امت است که اطاعت او بر آنان واجب است. «الزکی» پاک از عیوب و معصیت یا رشد­کننده در علوم و کمالات است، و «الحبر» با حاء مکسور : عالم یا صالح است و در بعضی نسخه­ها خیّر با خاء و یاء مشدد است. و جوهری گوید: «الکبل» زنجیر ضخیم است، گفته می­شود: «کبلت الاسیر و کبلته»: زمانی که او را ببندی، و او مکبول و مکبّل است.

**[ترجمه]

فَإِنْ لَمْ یَکُنْ فِی بَلَدِهِ قَبْرُ إِمَامٍ قَالَ یَزُورُ عِنْدَ بَعْضِ الصَّالِحِینَ أَوْ یَبْرُزُ إِلَی الصَّحْرَاءِ وَ یَأْخُذُ فِیهَا عَلَی مَیَامِنِهِ وَ یَفْعَلُ مَا أُمِرَ بِهِ فَإِنَّ ذَلِکَ مُنْجِحٌ إِنْ شَاءَ اللَّهُ (1).

الْمَکَارِمُ، عَنْ مُیَسِّرٍ: مِثْلَهُ إِلَی قَوْلِهِ إِلَّا بِرِزْقٍ جَدِیدٍ(2).

قَالَ: وَ کَانَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله إِذَا أَصَابَتْ أَهْلَهُ خَصَاصَةٌ نَادَی أَهْلَهُ یَا أَهْلَاهْ صَلُّوا صَلُّوا(3).

**[ترجمه]المتهجد و غیر آن: نماز دیگری است که میسر بن عبدالعزیز روایت کرده و گوید: نزد امام صادق علیه السلام بودم، پس یکی از اصحابمان وارد شد و گفت: فدایت کردم! من فقیر هستم. پس امام صادق علیه السلام به او فرمود: منتظر روز چهارشنبه باش، پس آن روز را روزه بگیر و در پنج­شنبه و جمعه، به مدت سه روز ادامه بده و چون پیش از ظهر روز جمعه شد، در بالاترین پشت بامت یا بر برآمدگی از زمین، جایی که کسی تو را نبیند، زیارت رسول الله صلی الله علیه و آله را بخوان ؛ سپس در همانجا دو رکعت نماز بخوان، و دو زانو بنشین وآن دو را به زمین بگذار در حالی­که رو به قبله هستی و دست راستت بر روی چپ است، بگو:

خدایا تو تو هستی، امیدها قطع شد جز از تو، آرزوها ناکام ماند جز در تو، ای تکیه گاه کسی که تکیه گاهی برای او نیست، هیچ تکیه گاهی جز تو ندارم، برای من در کارم گشایش و راه نجاتی قرار بده و مرا از جایی که حساب می­کنم و جایی که حساب نمی­کنم روزی بده. سپس بر زمین سجده کن و بگو: ای فریادرس، از فضلت رزقی برای من قرار بده. پس روشنایی روز شنبه هرگز بر تو طلوع نخواهد کرد مگر با روزی جدید.

احمد بن مابنداد راوی این حدیث گوید: به ابو جعفر محمد بن عثمان بن سعید عمری گفتم: اگر دعا­کننده برای رزق، در مدینه نبود، چگونه عمل می­کند؟ فرمود: سیدمان رسول الله را از بالای سر قبر امامی که در شهرش است زیارت می­کند. عرض کردم: اگر در شهرش قبر امامی نباشد؟ فرمود: کنار قبر یکی از صالحان زیارت می­کند یا به صحرا می­رود و در آن بر طرف راست خود تکیه می­کند و آنچه به آن امر شد را انجام می­دهد که ان شاء الله نجات­بخش است. - مصباح المتهجد: 230.[1] -

المکارم: از میسر مشابه آن تا این سخن او: مگر با روزی جدید، آمده است. - مکارم الأخلاق: 283.[2] -

گوید: و نبی صلّی الله علیه و آله، زمانی که تهیدستی بر خانواده­اش دست می­داد آنان را ندا می­داد. ای خانواده نماز بخوانید، نماز بخوانید. - مکارم الأخلاق: 384.[3] -

**[ترجمه]

عَلَی أَحَدٍ مِنْ خَلْقِکَ عَشْراً- وَ تَسْأَلُ حَاجَتَکَ (1).

**[ترجمه]المتهجد - مصباح المتهجد: 231.[4] -

و البلد و سایر کتب: نماز دیگری برای حاجت است که عبدالملک ابن عمر از امام صادق علیه السلام روایت کرد که فرمود: روز چهارشنبه و پنج­شنبه و جمعه را روزه بگیر و چون شامگاه روز پنج­شنبه شد، بر ده نفر از مساکین یک مُدّ - پیمانه - غذا صدقه بده، و چون روز جمعه شد غسل می­کنی و به سوی صحرا خارج می­شوی، پس نماز جعفر بن ابوطالب علیه السلام را بخوان و دو زانویت را آشکار [برهنه] کن و به زمین بگذار و بگو: ای کسی که زیبا را آشکار کرد و زشت را بر من پوشاند، ای کسی که با گناه مؤاخذه نکرد و پرده­دری نکرد، ای دارای عفو عظیم، ای دارای بخشش نیکو، ای صاحب مغفرت وسیع، ای کسی که دو دستش را با رحمت گشوده است، ای همراه هر نجوا، منتهای هر شِکوِه، ای نجات­دهنده از لغزش­ها، ای دارای گذشت کریمانه، ای صاحب منت بزرگ، ای شروع­کننده نعمت قبل از استحقاق آن، سپس ده مرتبه یا ربّاه، ده مرتبه یا الله، ده مرتبه یا سیّداه، ده مرتبه یا مولاه، ده مرتبه یا رجاه ، ده مرتبه یا غیاثاه، ده مرتبه یا غایه رغبتاه، ده مرتبه یا رحمان، ده مرتبه یا رحیم، ده مرتبه یا معطی الخیرات، و ده مرتبه می­گویی: بر محمد و خاندان محمد درود فراوان پاک مبارک بفرست، مانند برترین آنچه که بر یکی از خلقت فرستادی، و حاجتت را می­خواهی. - البلد الأمین: 152.[1] -

**[ترجمه]

عَلَی قَضَاءِ حَوَائِجِی (1)

غَیْرُکَ وَ قَدْ عَلِمْتَ یَا رَبِّ أَنَّهُ کُلَّمَا تَظَاهَرَتْ نِعْمَتُکَ (2)

عَلَیَّ اشْتَدَّتْ فَاقَتِی إِلَیْکَ وَ قَدْ طَرَقَنِی هَمُّ کَذَا وَ کَذَا وَ أَنْتَ تَکْشِفُهُ وَ أَنْتَ عَالِمٌ غَیْرُ مُعَلَّمٍ وَ وَاسِعٌ غَیْرُ مُتَکَلِّفٍ فَأَسْأَلُکَ بِاسْمِکَ الَّذِی وَضَعْتَهُ عَلَی الْجِبَالِ فَاسْتَقَرَّتْ وَ وَضَعْتَهُ عَلَی السَّمَاءِ فَارْتَفَعَتْ وَ أَسْأَلُکَ بِالْحَقِ (3) الَّذِی جَعَلْتَهُ عِنْدَ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ عِنْدَ الْأَئِمَّةِ عَلِیٍّ وَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ وَ عَلِیٍّ وَ مُحَمَّدٍ وَ جَعْفَرٍ وَ مُوسَی وَ عَلِیٍّ وَ مُحَمَّدٍ وَ عَلِیٍّ وَ الْحَسَنِ وَ الْحُجَّةِ- أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَیْتِهِ وَ أَنْ تَقْضِیَ حَاجَتِی وَ تُیَسِّرَ عَسِیرَهَا وَ أَنْ تَکْفِیَنِی مُهِمَّاتِهَا فَإِنْ فَعَلْتَ فَلَکَ الْحَمْدُ وَ الْمِنَّةُ وَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَلَکَ الْحَمْدُ غَیْرَ جَائِرٍ فِی حُکْمِکَ وَ غَیْرَ(4)

مُتَّهَمٍ فِی قَضَائِکَ وَ لَا حَائِفٍ فِی عَدْلِکَ- وَ تُلْصِقُ خَدَّکَ الْأَیْمَنَ بِالْأَرْضِ وَ تُخْرِجُ رُکْبَتَیْکَ حَتَّی تُلْصِقَهُمَا بِالْمُصَلَّی الَّذِی صَلَّیْتَ عَلَیْهِ وَ تَقُولُ اللَّهُمَّ إِنَّ یُونُسَ بْنَ مَتَّی عَبْدُکَ وَ نَبِیُّکَ دَعَاکَ فِی بَطْنِ الْحُوتِ وَ هُوَ عَبْدُکَ فَاسْتَجَبْتَ لَهُ وَ أَنَا عَبْدُکَ فَاسْتَجِبْ لِی کَمَا اسْتَجَبْتَ لَهُ یَا کَرِیمُ یَا حَیُّ یَا قَیُّومُ یَا لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ بِرَحْمَتِکَ أَسْتَغِیثُ فَأَعِنِّی-(5) السَّاعَةَ السَّاعَةَ السَّاعَةَ یَا کَرِیمُ- ثُمَّ تَجْعَلُ خَدَّکَ الْأَیْسَرَ عَلَی الْأَرْضِ وَ تَفْعَلُ مِثْلَ ذَلِکَ ثُمَّ تَرُدُّ جَبْهَتَکَ وَ تَدْعُو بِمَا شِئْتَ ثُمَّ اجْلِسْ مِنْ سُجُودِکَ وَ ادْعُ بِهَذَا الدُّعَاءِ اللَّهُمَّ اسْدُدْ فَقْرِی بِفَضْلِکَ وَ تَغَمَّدْ ظُلْمِی بِعَفْوِکَ وَ فَرِّغْ قَلْبِی لِذِکْرِکَ اللَّهُمَّ رَبَّ السَّمَاوَاتِ السَّبْعِ وَ مَا بَیْنَهُنَّ وَ رَبَّ الْأَرَضِینَ السَّبْعِ وَ مَا فِیهِنَّ وَ رَبَّ السَّبْعِ الْمَثَانِی وَ الْقُرْآنِ الْعَظِیمِ وَ رَبَّ جَبْرَئِیلَ وَ مِیکَائِیلَ وَ إِسْرَافِیلَ وَ رَبَّ الْمَلَائِکَةِ أَجْمَعِینَ وَ رَبَّ مُحَمَّدٍ خَاتَمِ النَّبِیِّینَ وَ الْمُرْسَلِینَ وَ رَبَّ الْخَلْقِ أَجْمَعِینَ أَسْأَلُکَ بِاسْمِکَ الَّذِی بِهِ تَقُومُ السَّمَاوَاتُ وَ الْأَرَضُونَ وَ بِهِ تَرْزُقُ الْأَنْبِیَاءَ وَ بِهِ أَحْصَیْتَ عَدَدَ الْجِبَالِ وَ کَیْلَ الْبِحَارِ وَ بِهِ تُرْسِلُ

ص: 39

الرِّیَاحَ وَ بِهِ تَرْزُقُ الْعِبَادَ وَ بِهِ أَحْصَیْتَ عَدَدَ الرِّمَالِ وَ بِهِ تَفْعَلُ مَا تَشَاءُ وَ بِهِ تَقُولُ لِکُلِّ شَیْ ءٍ کُنْ فَیَکُونُ أَنْ تَسْتَجِیبَ لِی دُعَائِی وَ أَنْ تُعْطِیَنِی سُؤْلِی وَ أَنْ تُعَجِّلَ لِیَ الْفَرَجَ مِنْ عِنْدِکَ بِرَحْمَتِکَ فِی عَافِیَةٍ وَ أَنْ تُؤْمِنَ خَوْفِی فِی أَتَمِّ نِعْمَةٍ وَ أَعْظَمِ عَافِیَةٍ وَ أَفْضَلِ الرِّزْقِ وَ السَّعَةِ وَ الدَّعَةِ مَا لَمْ تَزَلْ تُعَوِّدُنِیهَا یَا إِلَهِی وَ تَرْزُقَنِی الشُّکْرَ عَلَی مَا أَبْلَیْتَنِی وَ تَجْعَلَ ذَلِکَ تَامّاً أَبَداً مَا أَبْقَیْتَنِی حَتَّی تَصِلَ (1) ذَلِکَ بِنَعِیمِ الْآخِرَةِ اللَّهُمَّ بِیَدِکَ مَقَادِیرُ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ وَ بِیَدِکَ مَقَادِیرُ الْمَوْتِ وَ الْحَیَاةِ وَ بِیَدِکَ مَقَادِیرُ اللَّیْلِ وَ النَّهَارِ وَ بِیَدِکَ مَقَادِیرُ الْخِذْلَانِ وَ النَّصْرِ وَ بِیَدِکَ مَقَادِیرُ الْغِنَی وَ الْفَقْرِ وَ بِیَدِکَ مَقَادِیرُ الْخَیْرِ وَ الشَّرِّ فَبَارِکْ لِی فِی دِینِی وَ دُنْیَایَ وَ بَارِکْ لِی فِی جَمِیعِ أُمُورِی-(2)

اللَّهُمَّ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ وَعْدُکَ حَقٌّ وَ لِقَاؤُکَ حَقٌّ وَ السَّاعَةُ حَقٌّ وَ الْجَنَّةُ حَقٌّ وَ أَعُوذُ بِکَ مِنْ نَارِ جَهَنَّمَ وَ أَعُوذُ بِکَ مِنْ عَذَابِ الْقَبْرِ وَ أَعُوذُ بِکَ مِنْ شَرِّ الْمَحْیَا وَ شَرِّ الْمَمَاتِ وَ أَعُوذُ بِکَ مِنْ فِتْنَةِ الدَّجَّالِ وَ أَعُوذُ بِکَ مِنَ الْکَسَلِ وَ الْعَجْزِ وَ أَعُوذُ بِکَ مِنَ الْبُخْلِ وَ الْهَرَمِ وَ أَعُوذُ بِکَ مِنْ مَکَارِهِ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ اللَّهُمَّ قَدْ سَبَقَ مِنِّی مَا قَدْ سَبَقَ مِنْ زَلَلٍ قَدِیمٍ وَ مَا قَدْ جَنَیْتُ عَلَی نَفْسِی وَ أَنْتَ یَا رَبِّ تَمْلِکُ مِنِّی مَا لَا أَمْلِکُ لِنَفْسِی (3)

وَ خَلَقْتَنِی یَا رَبِّ وَ تَفَرَّدْتَ بِخَلْقِی وَ لَمْ أَکُ شَیْئاً إِلَّا بِکَ وَ لَسْتُ أَرْجُو الْخَیْرَ إِلَّا مِنْ عِنْدِکَ وَ لَمْ أَصْرِفْ عَنْ نَفْسِی سُوءاً قَطُّ إِلَّا مَا صَرَفْتَهُ عَنِّی أَنْتَ عَلَّمْتَنِی یَا رَبِّ مَا لَمْ أَعْلَمْ وَ رَزَقْتَنِی یَا رَبِّ مَا لَمْ أَمْلِکْ وَ لَمْ أَحْتَسِبْ وَ بَلَغْتَ بِی یَا رَبِّ مَا لَمْ أَکُنْ أَرْجُو وَ أَعْطَیْتَنِی یَا رَبِّ مَا قَصُرَ عَنْهُ أَمَلِی فَلَکَ الْحَمْدُ کَثِیراً یَا غَافِرَ الذَّنْبِ اغْفِرْ لِی وَ أَعْطِنِی فِی قَلْبِی مِنَ الرِّضَا مَا یُهَوِّنُ عَلَیَ (4)

بَوَائِقَ الدُّنْیَا

ص: 40

اللَّهُمَّ افْتَحْ لِیَ الْیَوْمَ یَا رَبِّ الْبَابَ الَّذِی فِیهِ الْفَرَجُ وَ الْعَافِیَةُ وَ الْخَیْرُ کُلُّهُ اللَّهُمَّ افْتَحْ لِی بَابَهُ وَ هَیِّئْ لِی سَبِیلَهُ وَ لَیِّنْ لِی مَخْرَجَهُ اللَّهُمَّ وَ کُلُّ مَنْ قَدَّرْتَ لَهُ عَلَیَّ مَقْدُرَةً مِنْ خَلْقِکَ فَخُذْ عَنِّی بِقُلُوبِهِمْ وَ أَلْسِنَتِهِمْ وَ أَسْمَاعِهِمْ وَ أَبْصَارِهِمْ وَ مِنْ فَوْقِهِمْ وَ مِنْ تَحْتِهِمْ وَ مِنْ بَیْنِ أَیْدِیهِمْ وَ مِنْ خَلْفِهِمْ وَ عَنْ أَیْمَانِهِمْ وَ عَنْ شَمَائِلِهِمْ وَ مِنْ حَیْثُ شِئْتَ وَ کَیْفَ شِئْتَ وَ أَنَّی شِئْتَ حَتَّی لَا یَصِلَ إِلَیَّ وَاحِدٌ مِنْهُمْ بِسُوءٍ اللَّهُمَّ وَ اجْعَلْنِی فِی حِفْظِکَ وَ سَتْرِکَ وَ جِوَارِکَ عَزَّ جَارُکَ وَ جَلَّ ثَنَاؤُکَ وَ لَا إِلَهَ غَیْرُکَ اللَّهُمَّ أَنْتَ السَّلَامُ وَ مِنْکَ السَّلَامُ أَسْأَلُکَ یَا ذَا الْجَلَالِ وَ الْإِکْرَامِ فَکَاکَ رَقَبَتِی مِنَ النَّارِ وَ أَنْ تُسْکِنَنِی دَارَ السَّلَامِ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ مِنَ الْخَیْرِ کُلَّهُ عَاجِلَهُ وَ آجِلَهُ مَا عَلِمْتُ مِنْهُ وَ مَا لَمْ أَعْلَمْ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ خَیْرَ مَا أَرْجُو وَ أَعُوذُ بِکَ مِنْ شَرِّ مَا أَحْذَرُ وَ أَسْأَلُکَ أَنْ تَرْزُقَنِی مِنْ حَیْثُ أَحْتَسِبُ وَ مِنْ حَیْثُ لَا أَحْتَسِبُ اللَّهُمَّ إِنِّی عَبْدُکَ ابْنُ عَبْدِکَ ابْنُ أَمَتِکَ وَ فِی قَبْضَتِکَ نَاصِیَتِی بِیَدِکَ مَاضٍ فِیَّ حُکْمُکَ عَدْلٌ فِیَّ قَضَاؤُکَ أَسْأَلُکَ بِکُلِّ اسْمٍ هُوَ لَکَ سَمَّیْتَ بِهِ نَفْسَکَ أَوْ أَنْزَلْتَهُ فِی شَیْ ءٍ مِنْ کُتُبِکَ أَوْ عَلَّمْتَهُ أَحَداً مِنْ خَلْقِکَ أَوِ اسْتَأْثَرْتَ بِهِ فِی عِلْمِ الْغَیْبِ عِنْدَکَ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ النَّبِیِّ الْأُمِّیِّ عَبْدِکَ وَ رَسُولِکَ وَ خِیَرَتِکَ مِنْ خَلْقِکَ وَ عَلَی آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تُبَارِکَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ کَمَا صَلَّیْتَ وَ تَرَحَّمْتَ وَ بَارَکْتَ عَلَی إِبْرَاهِیمَ وَ آلِ إِبْرَاهِیمَ إِنَّکَ حَمِیدٌ مَجِیدٌ: وَ أَنْ تَجْعَلَ الْقُرْآنَ نُورَ صَدْرِی (1)

وَ رَبِیعَ قَلْبِی وَ جَلَاءَ حُزْنِی وَ ذَهَابَ غَمِّی وَ اشْرَحْ لِی بِهِ صَدْرِی وَ یَسِّرْ بِهِ أَمْرِی وَ اجْعَلْهُ نُوراً فِی بَصَرِی وَ نُوراً فِی مُخِّی وَ نُوراً فِی عِظَامِی وَ نُوراً فِی عَصَبِی وَ نُوراً فِی قَصَبِی وَ نُوراً فِی شَعْرِی وَ نُوراً فِی بَشَرِی وَ نُوراً مِنْ فَوْقِی وَ نُوراً مِنْ تَحْتِی وَ نُوراً عَنْ یَمِینِی وَ نُوراً عَنْ شِمَالِی وَ نُوراً فِی مَطْعَمِی وَ نُوراً فِی مَشْرَبِی وَ نُوراً فِی مَحْشَرِی وَ نُوراً فِی قَبْرِی وَ نُوراً فِی حَیَاتِی وَ نُوراً فِی مَمَاتِی وَ نُوراً فِی کُلِّ شَیْ ءٍ مِنِّی حَتَّی تُبَلِّغَنِی بِهِ إِلَی الْجَنَّةِ یَا نُورُ یَا نُورَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ أَنْتَ کَمَا وَصَفْتَ نَفْسَکَ فِی کِتَابِکَ وَ عَلَی لِسَانِ

ص: 41

نَبِیِّکَ وَ قَوْلُکَ الْحَقُّ تَبَارَکْتَ وَ تَعَالَیْتَ وَ قُلْتُ وَ قَوْلُکَ الْحَقُ اللَّهُ نُورُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ مَثَلُ نُورِهِ کَمِشْکاةٍ فِیها مِصْباحٌ الْمِصْباحُ فِی زُجاجَةٍ الزُّجاجَةُ کَأَنَّها کَوْکَبٌ دُرِّیٌّ یُوقَدُ مِنْ شَجَرَةٍ مُبارَکَةٍ زَیْتُونَةٍ لا شَرْقِیَّةٍ وَ لا غَرْبِیَّةٍ یَکادُ زَیْتُها یُضِی ءُ وَ لَوْ لَمْ تَمْسَسْهُ نارٌ نُورٌ عَلی نُورٍ یَهْدِی اللَّهُ لِنُورِهِ مَنْ یَشاءُ وَ یَضْرِبُ اللَّهُ الْأَمْثالَ لِلنَّاسِ وَ اللَّهُ بِکُلِّ شَیْ ءٍ عَلِیمٌ اللَّهُمَّ فَاهْدِنِی لِنُورِکَ وَ اهْدِنِی بِنُورِکَ وَ اجْعَلْ لِی فِی الْقِیَامَةِ نُوراً مِنْ بَیْنِ یَدَیَّ وَ مِنْ خَلْفِی وَ عَنْ یَمِینِی وَ عَنْ شِمَالِی تَهْدِینِی بِهِ إِلَی دَارِ السَّلَامِ یَا ذَا الْجَلَالِ وَ الْإِکْرَامِ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ الْعَفْوَ وَ الْعَافِیَةَ فِی نَفْسِی وَ أَهْلِی وَ مَالِی وَ وُلْدِی وَ کُلِّ مَا أُحِبُّ أَنْ تُلْبِسَنِی فِیهِ الْعَفْوَ وَ الْعَافِیَةَ اللَّهُمَّ أَقِلَّ عَثْرَتِی وَ آمِنْ رَوْعَتِی وَ احْفَظْنِی مِنْ بَیْنِ یَدَیَّ وَ مِنْ خَلْفِی وَ عَنْ یَمِینِی وَ عَنْ شِمَالِی وَ مِنْ فَوْقِی وَ مِنْ تَحْتِی وَ أَعُوذُ بِکَ أَنْ أُغْتَالَ مِنْ تَحْتِی اللَّهُمَّ مالِکَ الْمُلْکِ تُؤْتِی الْمُلْکَ مَنْ تَشاءُ وَ تَنْزِعُ الْمُلْکَ مِمَّنْ تَشاءُ وَ تُعِزُّ مَنْ تَشاءُ وَ تُذِلُّ مَنْ تَشاءُ بِیَدِکَ الْخَیْرُ إِنَّکَ عَلی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ وَ رَحْمَانَ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ وَ رَحِیمَهُمَا ارْحَمْنِی وَ اغْفِرْ لِی ذَنْبِی وَ اقْضِ لِی جَمِیعَ حَوَائِجِی وَ أَسْأَلُکَ بِأَنَّکَ مَلِکٌ وَ أَنَّکَ عَلَی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ وَ أَنَّکَ مَا تَشَاءُ مِنْ أَمْرٍ یَکُونُ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ إِیمَاناً صَادِقاً وَ یَقِیناً لَیْسَ بَعْدَهُ کُفْرٌ وَ رَحْمَةً أَنَالُ بِهَا شَرَفَ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ.

**[ترجمه]المتهجد - مصباح المتهجد: 231.[2] - ،

البد و سایر کتب : نماز دیگری برای حاجت است که از امام صادق علیه السلام روایت شده است که فرمود: روز چهارشنبه، پنج­شنبه و جمعه را روزه بگیر و چون روز جمعه شد غسل کن و لباس نو بر تن کن، سپس از بالاترین نقطه در منزلت بالا برو یا به محل نمازت در گوشه­ای از خانه­ات برو و دو رکعت نماز بخوان که در رکعت اول حمد و «قل هو الله احد» و در رکعت دوم حمد و «قل یا ایها الکافرون» می­خوانی، سپس دستانت را به سوی آسمان بلند می­کنی؛ و آن باید نیم ساعت قبل از زوال باشد و بگو:

بارالها، من اقرارم به توحید تو، معرفتم به تو، اخلاصم برای تو و اعترافم به ربوبیت تو را ذخیره کرده­ام، و ولایت کسانی از مخلوقاتت که با شناخت آنها به من نعمت دادی، محمد و خاندان او را، ذخیره کردم، برای روز زاری­ام به سوی تو دیر یا زود؛ و در این جایگاه به سوی تو و به سوی آنان زاری کرده­ام. ای مولای من، در این روز و در این جایگاهم، تداوم نعمتت و از بین بردن آنچه از انتقامت که از آن بیم دارم را از تو می­خواهم، و برکت برای من در همه آنچه که به من روزی دادی و نگهداری سینه­ام از هر غم و بلایی و حفظ دین و دنیایم از مصیبت را از تو می­خواهم، یا ارحم الرحمین.

سپس دو رکعت می­خوانی که در رکعت اول یک مرتبه حمد و پنجاه مرتبه «قل هو الله احد» و در رکعت دوم یک مرتبه حمد و شصت مرتبه «انا انزلناه فی لیلۀ القدر» را قرائت می­کنی، سپس دستانت را دراز می­کنی و می­گویی: بارالها در ساحت تو آمده­ام به دلیل شناختم

به وحدانیت و صمدانیت تو و اینکه جز تو هیچ قادری بر برآورده کردن حاجتم نیست، و ای پروردگار من! دانسته­ام که هر چه نعمت­هایت بر من فزونی بگیرد نیازم به تو شدید می­شود، و غمی چنین و چنان بر من وارد شده است و بر رفع آن آگاهی بدون اینکه کسی تو را آگاه کرده باشد، دارای قدرت واسعه هستی بدون دشواری، پس با اسمت که بر کوه­ها قرار دادی و استقرار یافت و بر آسمان­ها قرار دادی پس رفعت گرفت و بر ستارگان قرار دادی پس پراکنده شد و بر زمین قرار دادی پس مسطح شد از تو می­خواهم، و با حقی که نزد محمد و خاندان محمد، و نزد امامان علی، حسن، حسین، علی، محمد، جعفر، موسی، علی، محمد، علی، حسن و حجت علیهم السلام، است از تو می­خواهم که بر محمد و اهل بیت او درود بفرستی و حاجتم را برایم برآورده کنی و دشوار آن را برایم آسان کنی و امور مهم آن را کفایتم کنی. اگر چنین کنی، پس حمد از آن توست و اگر انجام ندهی پس حمد از آن توست، در حالی­که در حکمت ستمگر نیستی و در تقدیرت متهم نیستی و در عدالتت بی­انصاف نیستی.

و گونه راستت را بر زمین می­چسبانی و سر زانوانت را برهنه می­کنی تا به محل نمازی که در آن نماز خواندی بچسبانی و می­گویی: بارالها، بنده و نبی­ات یونس بن متی در دل نهنگ تو را خواند، در حالی­که او بنده بود پس او را اجابت کردی و من بنده تو هستم پس مرا اجابت کن چنانکه او را اجابت کردی، ای کریم ای زنده ای جاودان، ای کسی که هیچ خدایی جز تو نیست، به رحمتت از تو یاری می­خواهم پس یاری­ام کن، الساعه الساعه الساعه یا کریم.

سپس گونه چپت را برزمین می­گذاری و مانند آن را انجام می­دهی، سپس پیشانی­ات را می­نهی و با هر چه خواستی دعا می­کنی، سپس، پس از سجودت بنشین و با این دعا، دعا کن:

بارالها فقرم را با فضلت برطرف کن و ظلمم را با عفوت بپوشان و دلم را برای یادت خالی کن. بارالها، ای پروردگار آسمان هفتگانه و آنچه بین آن هاست و پروردگار زمین هفتگانه و هر آنچه در آنهاست و پروردگار سبع المثانی و قرآن عظیم، و پروردگار جبرئیل، میکائیل، و اسرافیل، و پروردگار همه ملائکه و پروردگار محمد خاتم الانبیاء و رسولان، پروردگار همه مخلوقات، به اسمت که با آن آسمان­ها و زمین­ها برپا شد و با آن انبیا را روزی می­دهی و با آن تعداد کوه­ها و اندازه دریاها را شمردی و با آن بادها را می­فرستی و بندگان را روزی می­دهی و تعداد شن­­ها را شمردی و با آن هرچه بخواهی انجام می­دهی و با آن به هر چیزی می­گویی موجود باش پس موجود می­شود، از تو می­خواهم که دعایم را استجابت کنی، خواسته­ام را عطا کنی، و بر گشایش در عافیت، با رحمت از جانب خود بر من تعجیل بفرمایی، و خوفم را در کامل­ترین نعمت و بزرگ­ترین عافیت و بهترین روزی و گشایش و آرامش بر من ایمن کنی. تا زمانی که مرا به آن عادت نمی­دهی، ای خدای من! و شکر بر آنچه که مرا به آن آزمودی روزی بدهی و آن را کامل و دائمی قرار بدهی، تا زمانی که مرا باقی می­گذاری، تا به نعیم آخرت متصل شود.

بارالها، تقدیر دنیا و آخرت به دست توست، تقدیر مرگ و زندگی به دست توست، تقدیر شب و روز، تقدیر شکست و پیروزی، تقدیر بی­نیازی و فقر، تقدیر خیر و شر در دست توست، پس در دین و دنیایم بر من برکت عطا کن و در همه امورم بر من برکت ببخش.

بارالها هیچ خدایی جز تو نیست، وعده تو حق، دیدار تو حق ، قیامت حق و بهشت حق است و از آتش جهنم به تو پناه می­برم، از عذاب قبر، از شر زندگی، از شر مردن، از فتنه دجال، از سستی و ناتوانی، از بخل و پیری و از تلخی های دنیا و آخرت به تو پناه می­برم.

بارالها، گذشته من گذشته لغزش های دیرینه است و آنچه بر خودم جنایت کردم و تو ای خدای من، مالک چیزی هستی که من برای خودم مالک نیستم و ای خدای من، مرا آفریدی و در آفرینش من یگانه هستی و چیزی نبوده­ام مگر با تو، و امید خیر ندارم مگر از جانب تو، و هرگز بدی را از خودم دور نکرده­ام مگر آنچه که تو از من دور کرده­ای. تو ای خدای من، آنچه که نمی­دانستم را به من آموختی، و ای خدای من، آنچه که نداشتم و حساب نمی­کردم را به من روزی کردی و مرا ای خدای من، به آنچه که امید نداشتم رساندی و ای خدای من، آنچه که آرزویم از آن کوتاه بود را به من عطا کردی، پس حمد بسیار از آن توست ای بخشنده گناه، مرا ببخش و در قلبم رضایتی که مصیبت­های دنیا را بر من آسان کند به من عطا کن.

بارالها، امروز برای من دری که همه گشایش، عافیت و خیر در آن است را بگشا. خدایا در آن را بر من بگشا و راه آن را برای من مهیا کن و خروج آن را برای من آسان کن و خدایا، هر کسی از خلقت که برای او تسلط بر من را مقدّر کردی، با دل، زبان، گوش، چشم، از بالا، پایین، پیش رو، پشت سر، از راست و چپشان و از هر جایی که خواستی و هر­گونه که خواستی و هر جا خواستی، آنان را از من بازدار تا از یکی از آنها بدی به من نرسد. بارالها مرا در حفظت، پوششت و جوار خودت قرار بده که همسایه تو عزیز است و ثنای تو بزرگ است و هیچ خدایی جز تو نیست.

خدایا تو سلام هستی و سلام از توست ای صاحب جلال و کرامت، رهایی ام را از آتش از تو می­خواهم و اینکه در دارالسلام مرا ساکن کنی. بارالها، از خیر تمامی آن را، زود و دیر آن، آنچه که از آن داشتم و آنچه که نداشتم را می­خواهم. بارالها بهترین آنچه که امید دارم را از تو می­خواهم و از شر آنچه که از آن نگرانی دارم به تو پناه می­برم و از تو می­خواهم که از آنجا که حساب کردم و از آنجا که حساب نکردم مرا روزی دهی .

خدایا من بنده تو، فرزند بنده تو، فرزند کنیز تو و در اختیار تو هستم و سرنوشتم به دست توست. حکم تو در من عملی، حکم تو درباره من عادلانه است. با هر اسمی که از آن توست و خود را با آن نامیدی، یا در بخشی از کتاب هایت آن را نازل کردی، یا به یکی از خلقت یاد دادی، یا در علم غیب نزد خودت نگه داشتی از تو می­خواهم که بر محمد نبی، بنده و رسولت و برگزیده از خلقت و بر خاندان محمد درود بفرستی و بر محمد و خاندان محمد برکت ببخشی، چنانکه بر ابراهیم و خاندان ابراهیم درود فرستادی، رحمت دادی و برکت بخشیدی، که تو ستودنی سزاوار ستایش هستی.

و اینکه قرآن را نور سینه­ام، بهار قلبم، برطرف شدن حزنم، از بین رفتن غمم قرار بدهی و با آن سینه­ام را گشاده گردانی و کارم را آسان کنی و آن را نوری در دیده­ام، نوری در مغزم، نوری در استخوانم، نوری در عصبم، نوری در تار و پودم، نوری در مویم، نوری در پوستم، نوری از بالا، پایین، راست و چپم، نوری در خوردنم، نوری در آشامیدنم، نوری در محشرم، نوری در قبرم، نوری در زندگی­ام، نوری در مرگم، نوری در هر چیزی از من قرار بدهی تا مرا با آن به بهشت برسانی.

ای نور، ای نور آسمان­ها و زمین، تو چنان هستی که در کتابت و بر زبان پیامبرت خود را وصف کردی و قول تو حق است. متبارک و متعالی هستی و گفتی در حالی که گفته تو حق

است:{خدا نور آسمانها و زمین است. مثل نور او چون چراغدانی است که در آن چراغی و آن چراغ در شیشه ای است، آن شیشه گویی اختری درخشان است که از درخت خجسته زیتونی که نه شرقی است و نه غربی افروخته می شود. نزدیک است که روغنش هر چند بدان آتشی نرسیده باشد روشنی بخشد. روشنی بر روی روشنی است. خدا هر که را بخواهد با نور خویش هدایت می کند و این مثل ها را خدا برای مردم می زند و خدا به هر چیزی داناست.} بارالها، پس مرا برای نورت و با نورت هدایت کن و در قیامت از پیش رو، پشت سر، راست و چپم نوری برای من قرار بده که با آن مرا به دارالسلام هدایت ­کنی، ای ذو الجلال و الاکرم .

بارالها، عفو و عافیت در خودم، خانواده­ام، مالم، فرزندانم و هر آنچه که دوست دارم که در آن مرا به عفو و عافیت ملبس گردانی از تو می­خواهم. بارالها لغزشم را ببخش و وحشتم را ایمن کن و مرا از پیش رو، پشت سر، از راست و چپ، از بالا و پایین حفاظت کن، و به تو پناه می­برم از اینکه از سمت پایین خود فریب بخورم. بار خدایا {تویی که فرمان فرمایی، هر آن کس را که خواهی فرمانروایی بخشی و از هر که خواهی فرمانروایی را باز ستانی و هر که را خواهی عزت بخشی و هر که را خواهی خوار گردانی. همه خوبیها به دست توست و تو بر هر چیز توانایی.} رحمان دنیا و آخرت و رحیم آن دو هستی. مرا رحمت کن و گناهم را بر من ببخش و همه حاجت­هایم را بر آورده کن، و به اینکه تو ملک هستی و بر هر چیزی توانا هستی و هر کاری بخواهی می­شود، از تو ایمانی راستین و یقینی که بعد از آن کفری نیست و رحمتی که با آن به شرف دنیا و آخرت برسم را از تو می­خواهم.

**[ترجمه]

اللَّهُمَّ إِنِّی حَلَلْتُ بِسَاحَتِکَ بِمَعْرِفَتِی-(1) بِوَحْدَانِیَّتِکَ وَ صَمَدَانِیَّتِکَ وَ أَنَّهُ لَا قَادِرَ عَلَی خَلْقِهِ (2)

غَیْرُکَ وَ قَدْ عَلِمْتَ أَنَّهُ کُلَّمَا تَظَاهَرَتْ نِعْمَتُکَ عَلَیَّ اشْتَدَّتْ فَاقَتِی إِلَیْکَ وَ قَدْ طَرَقَنِی مِنْ هَمِّ کَذَا وَ کَذَا مَا أَنْتَ أَعْلَمُ بِهِ مِنِّی وَ أَنْتَ بِکَشْفِهِ عَالِمٌ لِأَنَّکَ عَالِمٌ غَیْرُ مُعَلَّمٍ وَاسِعٌ غَیْرُ مُتَکَلِّفٍ فَأَسْأَلُکَ بِاسْمِکَ الَّذِی وَضَعْتَهُ عَلَی الْجِبَالِ فَنُسِفَتْ وَ عَلَی السَّمَاءِ فَانْشَقَّتْ وَ عَلَی النُّجُومِ فَانْتَثَرَتْ وَ عَلَی الْأَرْضِ فَسُطِحَتْ وَ بِالاسْمِ الَّذِی جَعَلْتَهُ عِنْدَ مُحَمَّدٍ صَلَوَاتُکَ وَ رَحْمَتُکَ عَلَیْهِ وَ عَلَی آلِهِ وَ عِنْدَ عَلِیٍّ وَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ وَ عَلِیٍّ وَ مُحَمَّدٍ وَ جَعْفَرٍ وَ مُوسَی وَ عَلِیٍّ وَ مُحَمَّدٍ وَ عَلِیٍّ وَ الْحَسَنِ وَ الْحُجَّةِ علیهم السلام أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تَقْضِیَ لِی حَاجَتِی وَ تُیَسِّرَ لِی عَسِیرَهَا وَ تُفَتِّحَ لِی قُفْلَهَا وَ تَکْفِیَنِی هَمَّهَا-(3) فَإِنْ فَعَلْتَ فَلَکَ الْحَمْدُ غَیْرَ جَائِرٍ فِی حُکْمِکَ وَ لَا مُتَّهَمٍ فِی قَضَائِکَ وَ لَا حَائِفٍ فِی عَدْلِکَ- ثُمَّ تَسْجُدُ وَ تَقُولُ اللَّهُمَّ إِنَّ یُونُسَ بْنَ مَتَّی عَبْدُکَ وَ رَسُولُکَ دَعَاکَ فِی بَطْنِ الْحُوتِ فَاسْتَجَبْتَ لَهُ وَ فَرَّجَتْ عَنْهُ فَاسْتَجِبْ کَمَا اسْتَجَبْتَ لَهُ وَ فَرِّجْ عَنِّی کَمَا فَرَّجْتَ عَنْهُ- ثُمَّ تَضَعُ خَدَّکَ الْأَیْمَنَ عَلَی الْأَرْضِ وَ تَقُولُ یَا حَسَنَ الْبَلَاءِ عِنْدِی یَا کَرِیمَ الْعَفْوِ عَنِّی یَا مَنْ لَا غِنَی لِشَیْ ءٍ عَنْهُ یَا مَنْ لَا بُدَّ لِشَیْ ءٍ مِنْهُ یَا مَنْ مَصِیرُ کُلِّ شَیْ ءٍ إِلَیْهِ یَا مَنْ رِزْقُ کُلِّ شَیْ ءٍ عَلَیْهِ تَوَلَّنِی وَ لَا تُوَلِّنِی أَحَداً مِنْ شِرَارِ خَلْقِکَ وَ کَمَا خَلَقْتَنِی فَلَا تُضَیِّعْنِی- ثُمَّ تَضَعُ خَدَّکَ الْأَیْسَرَ عَلَی الْأَرْضِ وَ تَقُولُ اللَّهُ اللَّهُ رَبِّی وَ لَا أُشْرِکُ بِهِ شَیْئاً عَشْرَ مَرَّاتٍ وَ تَعُودُ إِلَی السُّجُودِ وَ تَقُولُ اللَّهُمَّ أَنْتَ لَهَا وَ لِکُلِّ عَظِیمَةٍ وَ أَنْتَ لِهَذِهِ الْأُمُورِ الَّتِی قَدْ أَحَاطَتْ بِی وَ اکْتَنَفَتْنِی فَاکْفِنِیهَا وَ خَلِّصْنِی مِنْهَا إِنَّکَ عَلی کُلِ

ص: 43

شَیْ ءٍ قَدِیرٌ(1).

**[ترجمه]المتهجد - مصباح المتهجد: 235.[1] - ،

البلد - البلد الأمین: 152 - 153.[2] -

و سایر کتب: نماز دیگری برای حاجت است که ابان بن تغلب از امام صادق علیه السلام روایت کرده که فرمود: زمانی که حاجتی داشتی، چهارشنبه، پنج­شنبه و جمعه را روزه بگیر و به هنگام زوال خورشید، زیر آسمان دو رکعت بخوان و بگو:

بارالها در ساحت تو آمده­ام به دلیل شناختم به وحدانیت و صمدانیت تو و اینکه جز تو هیچ قادری بر خلقش غیر از تو نیست، و ای پروردگار من! دانسته­ام که هر چه نعمت­هایت بر من فزونی بگیرد، نیازم به تو شدید می­شود و غمی چنین و چنان بر من وارد شده است که تو به آن از من آگاه تری و بر رفع آن آگاهی، بدون اینکه کسی تو را آگاه کرده باشد. دارای قدرت واسعه هستی بدون دشواری، پس با اسمت که بر کوه­ها قرار دادی، پس از هم پاشید و بر آسمان­ها قرار دادی پس شکافته شد و بر ستارگان قرار دادی پس پراکنده شد و بر زمین قرار دادی پس گسترده شد، از تو می­خواهم، و با اسمی که نزد محمد صلی الله علیه و آله و نزد علی و حسن و حسین و علی و محمد و جعفر و موسی و علی و محمد و علی و حسن و حجت علیهم السلام قرار دادی، از تو می­خواهم که بر محمد و اهل بیت او درود بفرستی و حاجتم را برایم برآورده کنی و دشوار آن را برایم آسان کنی و مرا در مقابل امور مهم آن کفایت کنی و اگر چنین کنی، پس حمد از آن توست و اگر انجام ندهی، پس حمد از آن توست در حالی­که در حکمت ستمگر نیستی و در داوریت متهم نیستی و در عدالتت بی­انصاف نیستی.

سپس سجده می­کنی و می­گویی: خدایا، یونس بن متی بنده و رسولت در دل نهنگ تو را خواند پس او را اجابت کردی و او را نجات دادی، پس مرا اجابت کن چنانکه او را اجابت کردی و مرا نجات بده چنانکه او را نجات دادی.

سپس گونه راستت را بر زمین می­گذاری و می­گویی: ای دارای امتحان نیکو نزد من، ای دارای عفو کریم در مورد من، ای کسی که چیزی از او بی­نیاز نیست، ای کسی که همه چیز از او ناگزیر است، ای کسی که پایان هر چیزی به سوی اوست، ای کسی که روزی هر چیزی بر اوست، مرا مراقبت کن و کسی از اشرار خلقت را بر من سرپرستی مده و چنانچه مرا آفریدی، مرا تباه نکن.

سپس گونه چپت را بر زمین می­گذاری و ده مرتبه می­گویی: الله الله پروردگار من است و چیزی را با او شریک نمی­کنم و به سجده بر می­گردی و می­گویی: بارالها تو برای آن هستی و برای هر عظیمی، و تو برای این اموری هستی که مرا احاطه کرده­اند و در برگرفته­اند، پس مرا از آنها نجات بده و از آن­ها رهایی بخش، که تو بر هر چیزی توانا هستی. - المصباح: 236.[1] -

**[ترجمه]

جَمَالِ وَجْهِکَ فِی عَظِیمِ (1)

عَجِیبِ خَلْقِ أَصْنَافِ غَرِیبِ أَجْنَاسِ الْجَوَاهِرِ فَخَرَّتِ الْمَلَائِکَةُ سُجَّداً لِهَیْبَتِکَ مِنْ مَخَافَتِکَ فَلَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ وَ أَسْأَلُکَ بِاسْمِکَ الَّذِی تَجَلَّیْتَ بِهِ لِلْکَلِیمِ عَلَی الْجَبَلِ الْعَظِیمِ فَلَمَّا بَدَا شُعَاعُ نُورِ الْحُجُبِ الْعَظِیمَةِ-(2)

أَثْبَتَّ مَعْرِفَتَکَ فِی قُلُوبِ الْعَارِفِینَ بِمَعْرِفَةِ تَوْحِیدِکَ فَلَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ وَ أَسْأَلُکَ بِاسْمِکَ الَّذِی تَعْلَمُ بِهِ خَوَاطِرَ رَجْمِ الظُّنُونِ بِحَقَائِقِ الْإِیمَانِ وَ غَیْبَ عَزِیمَاتِ الْیَقِینِ وَ کَسْرَ الْحَوَاجِبِ وَ إِغْمَاضَ الْجُفُونِ وَ مَا اسْتَقَلَّتْ بِهِ الْأَعْطَافُ وَ إِدَارَةَ لَحْظِ الْعُیُونِ وَ الْحَرَکَاتِ وَ السُّکُونِ-(3)

فَکَوَّنْتَهُ مِمَّا شِئْتَ أَنْ یَکُونَ مِمَّا إِذَا لَمْ تُکَوِّنْهُ فَکَیْفَ یَکُونُ فَلَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ وَ أَسْأَلُکَ بِاسْمِکَ الَّذِی فَتَقْتَ بِهِ رَتْقَ عَقِیمِ غَوَاشِی جُفُونِ حَدَقِ عُیُونِ قُلُوبِ النَّاظِرِینَ فَلَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ وَ أَسْأَلُکَ بِاسْمِکَ الَّذِی خَلَقْتَ بِهِ فِی الْهَوَاءِ بَحْراً مُعَلَّقاً عَجَّاجاً مُغَطْمِطاً-(4)

فَحَبَسْتَهُ فِی الْهَوَاءِ عَلَی صَمِیمِ تَیَّارِ الْیَمِّ الزَّاخِرِ فِی مُسْتَفْحِلَاتِ (5) عَظِیمِ تَیَّارِ أَمْوَاجِهِ عَلَی ضَحْضَاحِ صَفَاءِ الْمَاءِ فَعَزْلَجَ الْمَوْجُ فَسَبَّحَ مَا فِیهِ لِعَظَمَتِکَ فَلَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ وَ أَسْأَلُکَ بِاسْمِکَ الَّذِی تَجَلَّیْتَ بِهِ لِلْجَبَلِ فَتَحَرَّکَ وَ تَزَعْزَعَ وَ اسْتَقْزَلَ-(6)

وَ دَرَجَ اللَّیْلَ الْحَلَکَ وَ دَارَ بِلُطْفِهِ الْفَلَکُ فَهَمَکَ فَتَعَالَی رَبُّنَا فَلَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ وَ أَسْأَلُکَ بِاسْمِکَ یَا نُورَ النُّورِ یَا مَنْ بَرَأَ الْحُورَ کَدُرٍّ مَنْثُورٍ بِقَدَرٍ مَقْدُورٍ لِعَرْضِ النُّشُورِ لِنَقْرَةِ النَّاقُورِ فَلَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ وَ أَسْأَلُکَ بِاسْمِکَ یَا وَاحِدُ یَا مَوْلَی کُلِّ أَحَدٍ یَا مَنْ هُوَ عَلَی الْعَرْشِ وَاحِدٌ أَسْأَلُکَ بِاسْمِکَ یَا مَنْ لَا یَنَامُ وَ لَا یُرَامُ وَ لَا یُضَامُ وَ یَا مَنْ بِهِ تَوَاصَلَتِ الْأَرْحَامُ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَیْتِهِ- ثُمَّ تَسْأَلُ حَاجَتَکَ فَإِنَّهَا تُقْضَی إِنْ شَاءَ اللَّهُ (7).

ص: 45

**[ترجمه]المتهجد، البلد - البلد الأمین: 153.[1] -

و جمال الاسبوع - جمال الأسبوع.[2] - :

نماز دیگری برای حاجت است که یونس بن عبدالرحمن از چند تن از امام صادق علیه السلام روایت کرده که فرمود: هر که حاجت مهمی دارد، باید چهارشنبه و پنج­شنبه و جمعه روزه بگیرد و باید قبل از دو رکعتی که قبل از زوال می خواند، دو رکعت بخواند، سپس با این دعا، دعا کند: خدایا با نام تو، بسم الله الرحمن الرحیم که هیچ خدایی جز او نیست که نه چرتی او را می­گیرد و نه خوابی، از تو می­خواهم، و با نام تو، بسم الله الرحمن الرحیم که اصوات برای او خشوع کرد و وجوه برای او به فلاکت افتاد و جان­ها برای او ذلیل شد و دل ها از ترس تو برای آن ترسید و به اینکه تو فرمانروا هستی و مقتدر، و اینکه هر کاری بخواهی می­شود و اینکه تو خدای ارجمند پاینده­ای هستی که نه سائلی تو را خسته می­کند و نه عطائی از تو می­کاهد و کثرت دعا بر تو نمی­افزاید جز کرم و بخشش، از تو می­خواهم، هیچ خدایی جز تو، زنده جاودان نیست، و هیچ خدایی جز تو، خالق رزاق نیست، هیچ خدای جز تو، زنده کننده میراننده نیست، هیچ خدایی جز تو، آغازگر خالق نیست، فخر از آن توست و کرم از آن توست و بزرگی از آن توست. و حمد از آن توست و امر برای توست و یگانه­ای و شریکی برای تو نیست، ای احد ای صمد ای کسی که نزاییده است و زاده نشده است و هیچ کس او را همتا نیست، بر محمد و خاندان محمد درود بفرست و در مورد من چنین و چنان کن ... و دعای دِین - بدهکاری - نیز این است. - مصباح المتهجد: 236.[3] -

دعای بدون نماز: امام جعفر صادق علیه السلام فرمود: هر که حاجتی به خداوند متعال برایش پیش آمد، چهارشنبه، پنج­شنبه و جمعه روزه بگیرد و بر چیز جاندار افطار نکند - گوشت و مانند آن - و با این دعا، دعا کند، خداوند حاجت او را برآورده می­کند:

خدایا به اسمت که عجایب خلق را در علمی پیچیده، با بخشش جمال ذاتت در بزرگی و عجیب بودن، انواع عجیبِ اجناسِ جوهرها خلق کردی و ملائکه سجده­کنان برای هیبت تو از ترس به زمین افتادند؛ پس هیچ خدایی جز تو نیست. و از تو مسئلت می­کنم به نام تو که با آن بر روی کوه بزرگ بر کلیم متجلی شدی و آنگاه که شعاع نور حجاب­های بزرگ نمایان شد، معرفتت را در دل عارفان به معرفت توحیدت استوار کردی، پس خدایی جز تو نیست؛ و با آن اسمت از تو مسئلت می­کنم که با آن اندیشه­های پرتاب گمان ها به حقایق ایمان و غیب اراده­های یقین و شکستن ابروها و بستن پلکها و آنچه که توجه ها و چرخاندن گوشه چشم­ها و حرکت­ها و سکون­ها را می­دانی؛ پس آن را تشکیل دادی از آنچه که خواستی باشد، از آنچه که اگر آن را تشکیل نمی­دادی پس چگونه می­بود؟ پس خدایی جز تو نیست؛ و از تو مسئلت می­کنم به نام تو که با آن بستگی سخت پرده­های پلکهای چشمان دلهای ناظران را باز کردی، پس خدایی جز تو نیست؛ و از تو مسئلت می­کنم به نام تو که در هوا، دریایی آویخته و پر سر و صدا و متلاطم را آفریدی و آن را در هوا حبس کردی؛ در دل دریای توفنده در جریان دریای متلاطم در امواج بزرگ و عظیم و روبه فزونی آن بر زلالی آبی گوارا، پس امواج بر یکدیگر درغلتیدند و هر چه در آن است، عظمت تو را تسبیح گفتند، پس خدایی جز تو نیست؛ از تو مسئلت می­کنم به نام تو که با آن بر کوه تجلی کردی پس حرکت کرد و تکان خورد و جابجا شد و تیرگی را در شب گستراند و به لطف خود فلک را به گردش درآورد و بر گردش آن ادامه داد، پس متعالی است پروردگار ما. پس خدایی جز تو نیست؛ و از تو مسئلت می­کنم به نام تو ای نورِ نور، ای که حوریان را چون مرواریدهایی پراکنده به اندازه تعیین شده برای پهنه رستاخیز به هنگام دمیده شدن در صور آفریدی، پس خدایی جز تو نیست. از تو مسئلت می­کنم به نام تو ای واحد، ای سرور همگان، ای کسی که بر عرش یکتا هستی، از تو مسئلت می­کنم به نام تو، ای کسی که نمی­خوابد و متزلزل نمی­شود و کسی بر او چیره نتواند شد، ای کسی که با او رحم­ها به یکدیگر مرتبط گشت، از تو مسئلت می­کنم که بر محمد و اهل بیتش درود بفرستی... سپس حاجتت را ذکر می­کنی که ان شاء الله برآورده می­شود. - . مصباح المتهجد : 237، البلد الامین : 156[1] -

**[ترجمه]

**[ترجمه]«بحقایق الایمان» شاید متعلق به ظنون باشد، یعنی آنچه در گمان افراد دارای ایمان ضعیف می آید و آنچه که در خصوص اراده های یقین­ انسان­های کامل از خلق پنهان است را می­داند. غیب، کسر و ما بعد آنها در سخن او معطوف بر رجم است، از آنجا که در اغلب نسخه­ها منصوب است و در برخی از آنها، همه این کلمات مجرور است پس باء در «بحقایق» به معنای مع است و ما بعد آن معطوف علیه است. «و ما استقلّت به الأعطاف» یعنی آنچه که در نواحی زمین مستقر می­شود را می­داند، و «عطفا کل شیء» دو طرف آن است، یا

کنایه از اشخاص است به این صورت که جمع عطاف باشد یعنی ردا، یا جمع عطف باشد به معنی شفقت یعنی اسباب، عوامل و مکملات آن.

«رتق عقیم غواشی جفون» یعنی پوشش­ها و پرده­های بزرگی که چشم دل متفکران را از درک حقایق امور باز داشته است بر طرف می­کنی و توصیف با «عقیم» از روی استعاره است. و «الغطمطه» آشفتگی موج دریاست و «الغطماط» با کسر: موج متلاطم است و «صمیم» یک چیز، یعنی خالص آن و از سرما و گرما شدیدترین آن، و «تیار»: موج دریا که سرازیر می­شود. و «الزاخر» یعنی مملو. و «استفحل الامر» یعنی جدی و بزرگ شد و «الصحضاح»: آب رقیق یا بسیار و شاید مقصود در اینجا آب صاف باشد، کفعمی گوید: «عزلج» یعنی متلاطم شد و آن را در کتب لغتی که نزد ماست نیافتم و در القاموس، «عزلج السقاء» یعنی آن را پر کرد و «معزلج»: مملو، نرم، خوش اخلاق، پایان.

و «استقزل» در اکثر نسخه­های متهجد با قاف و زاء است، و «القَزَل» با حرکت حروف: بدترین مفلوجی یا نازکی ساق است و اینکه بسان راه رفتن کسی که پایش قطع است راه برود. و در البلد الامین و جمال الاسبوع با فاء راء و کاف است و کفعمی گوید: «استفرک: یعنی مانند غبار شد و در القاموس: «فرک الثوب و السنبل» یعنی آن را مالش داد پس ساییده شد، و «أفرک الحبَّ» یعنی وقت آن رسید که دانه ساییده شود و «استفرک فی السنبله» یعنی بزرگ و سخت شد، و گوید: درج راه رفت و «القوم» یعنی منقرض شدند و فلانی نسلی بر جای نگذاشت و به راه خود رفت، و در اکثر نسخه ها با رفع اللیل است و در نسخه کفعمی منصوب است و گوید: «و درج اللیل» یعنی فی اللیل و حرف جر محذوف است و فعل را وصل کرده است، و «الحلک» یعنی سیاه و «حلک الشیء» یعنی سیاهی­اش شدید شد و «احلولک» مانند آن است. و گوید: و «همک الفلک» یعنی جدی شد و در دوَرانش پافشاری کرد، پایان. و در القاموس، «الحلک» با حرکت: شدت سیاهی است. «حلک» بر وزن فرح است و او حالک و حلکوک است و گوید: «همکه فی الامر فانهمک یعنی لججه فلجّ».

**[ترجمه]

یَضَعُ خَدَّهُ الْأَیْمَنَ عَلَی الْأَرْضِ فَیَقْرَأُهَا خَمْسَ عَشْرَةَ مَرَّةً ثُمَّ یَضَعُ خَدَّهُ الْأَیْسَرَ عَلَی الْأَرْضِ فَیَقْرَأُ مِثْلَ ذَلِکَ ثُمَّ یَعُودُ إِلَی السُّجُودِ فَیَقْرَأُهَا خَمْسَ عَشْرَةَ مَرَّةً ثُمَّ یَقُولُ وَ هُوَ سَاجِدٌ یَبْکِی یَا جَوَادُ یَا مَاجِدُ یَا وَاحِدُ یَا أَحَدُ یَا صَمَدُ یَا مَنْ لَمْ یَلِدْ وَ لَمْ یُولَدْ وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ کُفُواً أَحَدٌ یَا مَنْ هُوَ هَکَذَا لَا هَکَذَا غَیْرُهُ أَشْهَدُ أَنَّ کُلَّ مَعْبُودٍ مِنْ لَدُنْ عَرْشِکَ إِلَی قَرَارِ أَرْضِکَ بَاطِلٌ إِلَّا وَجْهَکَ جَلَّ جَلَالُکَ یَا مُعِزَّ کُلِّ ذَلِیلٍ وَ یَا مُذِلَّ کُلِّ عَزِیزٍ تَعْلَمُ کُرْبَتِی فَصَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ فَرِّجْ عَنِّی- ثُمَّ تَقْلِبُ خَدَّکَ الْأَیْمَنَ وَ تَقُولُ ذَلِکَ ثَلَاثاً ثُمَّ تَقْلِبُ خَدَّکَ الْأَیْسَرَ وَ تَقُولُ مِثْلَ ذَلِکَ قَالَ أَبُو الْحَسَنِ الرِّضَا علیه السلام فَإِذَا فَعَلَ الْعَبْدُ ذَلِکَ یَقْضِی اللَّهُ حَاجَتَهُ وَ لْیَتَوَجَّهْ فِی حَاجَتِهِ إِلَی اللَّهِ تَعَالَی بِمُحَمَّدٍ وَ آلِهِ عَلَیْهِ وَ عَلَیْهِمُ السَّلَامُ وَ یُسَمِّیهِمْ عَنْ آخِرِهِمْ (1).

البیان، للشهید عن النبی صلی الله علیه و آله: مثله.

**[ترجمه]المتهجد و الجمال - جمال الأسبوع : 333.[1] -

و سایر کتب: نماز دیگری برای حاجت در روز جمعه است که از ابوالحسن رضا علیه السلام روایت شده است که وی فرمود: هر که حاجتی دارد که تاب تحمل آن را ندارد، باید آن را بر خداوند متعال که نام او بزرگتر است عرضه کند. عرض کردم: چگونه عمل کند؟ فرمود: باید روز چهارشنبه، پنج­شنبه و جمعه را روزه بگیرد، سپس سرش را با گل خطمی در روز جمعه بشوید و پاکیزه­ترین لباسش را بپوشد و با بهترین عطرش خود را معطر کند، پس با آنچه که از مالش برای او میسر است، بر فردی مسلمان صدقه بدهد، سپس به زیر افق آسمان برود و زیر سقف نباشد، و رو به قبله بایستد و دو رکعت می­خواند که در رکعت اول فاتحه الکتاب و پانزده مرتبه «قل هو الله احد» قرائت می­کند، سپس رکوع کند و آن را پانزده مرتبه بخواند، سپس سجده می­کند و آن را پانزده مرتبه قرائت می­کند، سپس سرش را بلند می­کند و آن را پانزده مرتبه قرائت می­کند، سپس بار دوم سجده می­کند و آن را پانزده مرتبه قرائت می­کند، سپس بر می­خیزد و مانند آن را در رکعت دوم می­خواند و چون برای تشهد نشست آن را پانزده مرتبه قرائت می­کند، سپس تشهد می­خواند و سلام می­دهد و آن را بعد از تسلیم پانزده مرتبه قرائت می­کند، سپس به سجده می­افتد و آن را پانزده مرتبه قرائت می­کند، سپس گونه راستش را بر زمین می­گذارد و آن را پانزده مرتبه قرائت می­کند، سپس گونه چپش را بر زمین می­گذارد و مانند آن قرائت می­کند سپس به سجده باز می­گردد و آن را پانزده مرتبه قرائت می­کند، سپس در حالی­که در سجده می­گرید، می­گوید:

ای بخشنده ای ارجمند ای واحد ای احد ای صمد، ای کسی که نزاییده است و نه زاده شده است و هیچ کس او را همتا نیست، ای کسی­ که چنین است و غیر او چنین نیست، شهادت می­دهم که هر معبودی از نزد عرشت تا قرارگاه زمینت جز ذات تو جلّ جلاله باطل است، ای عزیز­کننده هر ذلیل و ای ذلیل­کننده هر عزیز، از مصیبت من آگاهی، پس بر محمد و خاندان او درود بفرست و مرا نجات بده.

سپس گونه راستت را بر می­گردانی و آن را سه مرتبه می­گویی، سپس گونه چپت را بر می­گردانی و مانند آن را می­گویی.

ابوالحسن رضا علیه السلام فرمود: چون بنده آن را انجام دهد، خداوند حاجت او را برآورده می­کند و در حاجتش باید با محمد و خاندان او که بر او و آنان درود باد، به سوی خدا روی کند و آنان را از آخرینشان نام ببرد. - مصباح المتهجد: 238.[1] -

در کتاب البیان: شهید از نبی صلّی الله علیه و آله مشابه آن را روایت کرده است.

**[ترجمه]

الْحَمْدَ وَ یس- وَ فِی الثَّانِیَةِ الْحَمْدَ وَ حم الدُّخَانَ وَ فِی الثَّالِثَةِ الْحَمْدَ وَ إِذا وَقَعَتِ الْواقِعَةُ- وَ فِی الرَّابِعَةِ الْحَمْدَ وَ تَبارَکَ الَّذِی بِیَدِهِ الْمُلْکُ- فَإِنْ لَمْ تُحْسِنْهَا فَاقْرَأِ الْحَمْدَ وَ نِسْبَةَ الرَّبِّ تَعَالَی قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ- فَإِذَا فَرَغْتَ بَسَطْتَ رَاحَتَیْکَ إِلَی السَّمَاءِ وَ تَقُولُ اللَّهُمَّ لَکَ الْحَمْدُ حَمْداً یَکُونُ أَحَقَّ الْحَمْدِ بِکَ-(1)

وَ أَرْضَی الْحَمْدِ لَکَ وَ أَوْجَبَ الْحَمْدِ لَکَ وَ أَحَبَّ الْحَمْدِ إِلَیْکَ وَ لَکَ الْحَمْدُ کَمَا أَنْتَ أَهْلُهُ وَ کَمَا رَضِیتَ لِنَفْسِکَ وَ کَمَا حَمِدَکَ مَنْ رَضِیتَ حَمْدَهُ مِنْ جَمِیعِ خَلْقِکَ وَ لَکَ الْحَمْدُ کَمَا حَمِدَکَ بِهِ جَمِیعُ أَنْبِیَائِکَ وَ رُسُلِکَ وَ مَلَائِکَتِکَ وَ کَمَا یَنْبَغِی لِعِزِّکَ وَ کِبْرِیَائِکَ وَ عَظَمَتِکَ وَ لَکَ الْحَمْدُ حَمْداً تَکِلُّ الْأَلْسُنُ عَنْ صِفَتِهِ وَ یَقِفُ الْقَوْلُ (2)

عَنْ مُنْتَهَاهُ وَ لَکَ الْحَمْدُ حَمْداً لَا یَقْصُرُ عَنْ رِضَاکَ وَ لَا یَفْضُلُهُ شَیْ ءٌ مِنْ مَحَامِدِکَ اللَّهُمَّ لَکَ الْحَمْدُ فِی السَّرَّاءِ وَ الضَّرَّاءِ وَ الشِّدَّةِ وَ الرَّخَاءِ وَ الْعَافِیَةِ وَ الْبَلَاءِ وَ السِّنِینَ وَ الدُّهُورِ وَ لَکَ الْحَمْدُ عَلَی آلَائِکَ وَ نَعْمَائِکَ عَلَیَّ وَ عِنْدِی وَ عَلَی مَا أَوْلَیْتَنِی وَ أَبْلَیْتَنِی وَ عَافَیْتَنِی وَ رَزَقْتَنِی وَ أَعْطَیْتَنِی وَ فَضَّلْتَنِی وَ شَرَّفْتَنِی وَ کَرَّمْتَنِی وَ هَدَیْتَنِی لِدِینِکَ حَمْداً لَا یَبْلُغُهُ وَصْفُ وَاصِفٍ وَ لَا یُدْرِکُهُ قَوْلُ قَائِلٍ اللَّهُمَّ لَکَ الْحَمْدُ حَمْداً فِیمَا آتَیْتَهُ إِلَیَّ مِنْ إِحْسَانِکَ عِنْدِی وَ إِفْضَالِکَ عَلَیَّ وَ تَفْضِیلِکَ إِیَّایَ عَلَی غَیْرِی وَ لَکَ الْحَمْدُ عَلَی مَا سَوَّیْتَ مِنْ خَلْقِی وَ أَدَّبْتَنِی فَأَحْسَنْتَ أَدَبِی مَنّاً مِنْکَ عَلَیَّ لَا لِسَابِقَةٍ کَانَتْ مِنِّی فَأَیَّ النِّعَمِ یَا رَبِّ لَمْ تَتَّخِذْ عِنْدِی وَ أَیَّ الشُّکْرِ(3)

لَمْ تَسْتَوْجِبْ مِنِّی رَضِیتُ بِلُطْفِکَ لُطْفاً وَ بِکِفَایَتِکَ مِنْ جَمِیعِ الْخَلْقِ خَلَفاً یَا رَبِّ أَنْتَ الْمُنْعِمُ عَلَیَّ الْمُحْسِنُ الْمُتَفَضِّلُ الْمُجْمِلُ ذُو الْجَلَالِ وَ الْإِکْرَامِ وَ الْفَوَاضِلِ وَ النِّعَمِ الْعِظَامِ فَلَکَ الْحَمْدُ عَلَی ذَلِکَ یَا رَبِّ لَمْ تَخْذُلْنِی فِی شَدِیدَةٍ وَ لَمْ تُسَلِّمْنِی

ص: 49

بِجَرِیرَةٍ وَ لَمْ تَفْضَحْنِی بِسَرِیرَةٍ لَمْ تَزَلْ نَعْمَاؤُکَ عَلَیَّ عَامَّةً عِنْدَ کُلِّ عُسْرٍ وَ یُسْرٍ أَنْتَ حَسَنُ الْبَلَاءِ(1)

وَ لَکَ عِنْدِی قَدِیمُ الْعَفْوِ-(2) أَمْتِعْنِی (3)

بِسَمْعِی وَ بَصَرِی وَ جَوَارِحِی وَ مَا أَقَلَّتِ الْأَرْضُ مِنِّی اللَّهُمَّ وَ إِنَّ أَوَّلَ مَا أَسْأَلُکَ مِنْ حَاجَتِی وَ أَطْلُبُ إِلَیْکَ مِنْ رَغْبَتِی وَ أَتَوَسَّلُ إِلَیْکَ بِهِ بَیْنَ یَدِی مَسْأَلَتِی وَ أَتَفَرَّجُ بِهِ إِلَیْکَ بَیْنَ یَدَیْ طَلِبَتِی الصَّلَاةُ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَسْأَلُکَ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَیْهِ وَ عَلَیْهِمْ کَأَفْضَلِ مَا أَمَرْتَ أَنْ یُصَلَّی عَلَیْهِمْ کَأَفْضَلِ مَا سَأَلَکَ أَحَدٌ مِنْ خَلْقِکَ وَ کَمَا أَنْتَ مَسْئُولٌ لَهُ وَ لَهُمْ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ اللَّهُمَّ فَصَلِّ عَلَیْهِمْ بِعَدَدِ مَنْ صَلَّی عَلَیْهِمْ وَ بِعَدَدِ مَنْ لَمْ یُصَلِّ عَلَیْهِمْ وَ بِعَدَدِ مَنْ لَا یُصَلِّی عَلَیْهِمْ صَلَاةً دَائِمَةً تَصِلُهَا بِالْوَسِیلَةِ وَ الرِّفْعَةِ وَ الْفَضِیلَةِ وَ صَلِّ عَلَی جَمِیعِ أَنْبِیَائِکَ وَ رُسُلِکَ وَ عِبَادِکَ الصَّالِحِینَ وَ صَلِّ اللَّهُمَّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ سَلِّمْ عَلَیْهِمْ تَسْلِیماً کَثِیراً اللَّهُمَّ وَ مِنْ جُودِکَ وَ کَرَمِکَ أَنَّکَ لَا تُخَیِّبُ مَنْ طَلَبَ (4)

إِلَیْکَ وَ سَأَلَکَ وَ رَغِبَ فِیمَا عِنْدَکَ وَ تُبْغِضُ مَنْ لَمْ یَسْأَلْکَ وَ لَیْسَ أَحَدٌ کَذَلِکَ غَیْرُکَ وَ طَمَعِی یَا رَبِّ فِی رَحْمَتِکَ وَ مَغْفِرَتِکَ وَ ثِقَتِی بِإِحْسَانِکَ وَ فَضْلِکَ حَدَانِی عَلَی دُعَائِکَ وَ الرَّغْبَةِ إِلَیْکَ وَ إِنْزَالِ حَاجَتِی بِکَ وَ قَدْ قَدَّمْتُ أَمَامَ مَسْأَلَتِی التَّوَجُّهَ بِنَبِیِّکَ الَّذِی جَاءَ بِالْحَقِّ وَ الصِّدْقِ مِنْ عِنْدِکَ وَ نُورِکَ وَ صِرَاطِکَ الْمُسْتَقِیمِ الَّذِی هَدَیْتَ بِهِ الْعِبَادَ وَ أَحْیَیْتَ بِنُورِهِ الْبِلَادَ وَ خَصَصْتَهُ بِالْکَرَامَةِ وَ أَکْرَمْتَهُ بِالشَّهَادَةِ وَ بَعَثْتَهُ عَلَی حِینِ فَتْرَةٍ مِنَ الرُّسُلِ صلی الله علیه و آله اللَّهُمَّ إِنِّی مُؤْمِنٌ بِسِرِّهِ وَ عَلَانِیَتِهِ وَ سِرِّ أَهْلِ بَیْتِهِ الَّذِینَ أَذْهَبْتَ (5) عَنْهُمُ الرِّجْسَ وَ طَهَّرْتَهُمْ تَطْهِیراً وَ عَلَانِیَتِهِمْ

ص: 50

اللَّهُمَّ فَصَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ لَا تَقْطَعْ بَیْنِی وَ بَیْنَهُمْ فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ وَ اجْعَلْ عَمَلِی بِهِمْ مُتَقَبَّلًا-(1) اللَّهُمَّ دَلَلْتَ عِبَادَکَ عَلَی نَفْسِکَ فَقُلْتَ تَبَارَکْتَ وَ تَعَالَیْتَ وَ إِذا سَأَلَکَ عِبادِی عَنِّی فَإِنِّی قَرِیبٌ أُجِیبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذا دَعانِ فَلْیَسْتَجِیبُوا لِی وَ لْیُؤْمِنُوا بِی لَعَلَّهُمْ یَرْشُدُونَ وَ قُلْتَ یا عِبادِیَ الَّذِینَ أَسْرَفُوا عَلی أَنْفُسِهِمْ لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِیعاً إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ وَ قُلْتَ وَ لَقَدْ نادانا نُوحٌ فَلَنِعْمَ الْمُجِیبُونَ أَجَلْ یَا رَبِّ وَ نِعْمَ الرَّبُّ أَنْتَ وَ نِعْمَ الْمُجِیبُ وَ قُلْتَ قُلِ ادْعُوا اللَّهَ أَوِ ادْعُوا الرَّحْمنَ أَیًّا ما تَدْعُوا فَلَهُ الْأَسْماءُ الْحُسْنی وَ أَنَا أَدْعُوکَ اللَّهُمَّ بِأَسْمَائِکَ الَّتِی إِذَا دُعِیتَ بِهَا أَجَبْتَ وَ إِذَا سُئِلْتَ بِهَا أَعْطَیْتَ وَ أَدْعُوکَ مُتَضَرِّعاً إِلَیْکَ مِسْکِیناً(2) دُعَاءَ مَنْ أَسْلَمَتْهُ الْغَفْلَةُ وَ أَجْهَدَتْهُ الْحَاجَةُ أَدْعُوکَ دُعَاءَ مَنِ اسْتَکَانَ وَ اعْتَرَفَ بِذَنْبِهِ وَ رَجَاکَ لِعَظِیمِ مَغْفِرَتِکَ وَ جَزِیلِ مَثُوبَتِکَ-(3)

اللَّهُمَّ إِنْ کُنْتَ خَصَصْتَ أَحَداً بِرَحْمَتِکَ طَائِعاً لَکَ فِیمَا أَمَرْتَهُ وَ عَجَّلَ (4) لَکَ فِیمَا لَهُ خَلَقْتَهُ فَإِنَّهُ لَمْ یَبْلُغْ ذَلِکَ إِلَّا بِکَ وَ بِتَوْفِیقِکَ اللَّهُمَّ مَنْ أَعَدَّ وَ اسْتَعَدَّ لِوِفَادَةِ مَخْلُوقٍ-(5)

رَجَاءَ رِفْدِهِ وَ جَوَائِزِهِ فَإِلَیْکَ یَا سَیِّدِی کَانَ اسْتِعْدَادِی رَجَاءَ رِفْدِکَ وَ جَوَائِزِکَ فَأَسْأَلُکَ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ أَنْ تُعْطِیَنِی مَسْأَلَتِی وَ حَاجَتِی- ثُمَّ تَسْأَلُ مَا شِئْتَ مِنْ حَوَائِجِکَ ثُمَّ تَقُولُ یَا أَکْرَمَ الْمُنْعِمِینَ وَ أَفْضَلَ الْمُحْسِنِینَ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ مَنْ أَرَادَنِی بِسُوءٍ مِنْ خَلْقِکَ فَأَحْرِجْ صَدْرَهُ وَ أَفْحِمْ لِسَانَهُ وَ اسْدُدْ بَصَرَهُ وَ اقْمَعْ رَأْسَهُ وَ اجْعَلْ لَهُ شُغُلًا فِی نَفْسِهِ وَ اکْفِنِیهِ بِحَوْلِکَ وَ قُوَّتِکَ وَ لَا تَجْعَلْ مَجْلِسِی هَذَا آخِرَ الْعَهْدِ مِنَ الْمَجَالِسِ الَّتِی أَدْعُوکَ بِهَا مُتَضَرِّعاً إِلَیْکَ فَإِنْ جَعَلْتَهُ فَاغْفِرْ لِی ذُنُوبِی کُلَّهَا مَغْفِرَةً لَا تُغَادِرُ لِی بِهَا ذَنْباً وَ اجْعَلْ

ص: 51

دُعَائِی فِی الْمُسْتَجَابِ وَ عَمَلِی فِی الْمَرْفُوعِ الْمُتَقَبَّلِ عِنْدَکَ وَ کَلَامِی فِیمَا یَصْعَدُ إِلَیْکَ مِنَ الْعَمَلِ الطَّیِّبِ وَ اجْعَلْنِی مَعَ نَبِیِّکَ وَ صَفِیِّکَ وَ الْأَئِمَّةِ صَلَوَاتُکَ عَلَیْهِمْ أَجْمَعِینَ فَبِهِمُ اللَّهُمَّ إِلَیْکَ أَتَوَسَّلُ وَ إِلَیْکَ بِهِمْ أَرْغَبُ فَاسْتَجِبْ دُعَائِی یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ وَ أَقِلْنِی مِنَ الْعَثَرَاتِ وَ مَصَارِعِ الْعَبَرَاتِ- ثُمَّ تَسْأَلُ حَاجَتَکَ وَ تَخِرُّ سَاجِداً وَ تَقُولُ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ الْحَلِیمُ الْکَرِیمُ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ الْعَلِیُّ الْعَظِیمُ سُبْحَانَ اللَّهِ رَبِّ السَّمَاوَاتِ السَّبْعِ وَ رَبِّ الْأَرَضِینَ السَّبْعِ وَ رَبِّ الْعَرْشِ الْعَظِیمِ اللَّهُمَّ إِنِّی أَعُوذُ بِعَفْوِکَ مِنْ عُقُوبَتِکَ وَ أَعُوذُ بِرِضَاکَ مِنْ سَخَطِکَ وَ أَعُوذُ بِکَ مِنْکَ لَا أَبْلُغُ مِدْحَتَکَ وَ لَا الثَّنَاءَ عَلَیْکَ وَ أَنْتَ کَمَا أَثْنَیْتَ عَلَی نَفْسِکَ اجْعَلْ حَیَاتِی زِیَادَةً لِی مِنْ کُلِّ خَیْرٍ وَ اجْعَلْ وَفَاتِی رَاحَةً مِنْ کُلِّ سُوءٍ وَ اجْعَلْ قُرَّةَ عَیْنِی فِی طَاعَتِکَ- ثُمَّ تَقُولُ یَا ثِقَتِی وَ رَجَائِی لَا تُحْرِقْ وَجْهِی بِالنَّارِ بَعْدَ سُجُودِی لَکَ یَا سَیِّدِی مِنْ غَیْرِ مَنٍّ مِنِّی عَلَیْکَ بَلْ لَکَ الْمَنُّ بِذَلِکَ عَلَیَّ فَارْحَمْ ضَعْفِی وَ رِقَّةَ جِلْدِی وَ اکْفِنِی مَا أَهَمَّنِی مِنْ أَمْرِ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ وَ ارْزُقْنِی مُرَافَقَةَ النَّبِیِّ وَ أَهْلِ بَیْتِهِ- عَلَیْهِ وَ عَلَیْهِمُ السَّلَامُ فِی الدَّرَجَاتِ الْعُلَی مِنَ الْجَنَّةِ- ثُمَّ تَقُولُ یَا نُورَ النُّورِ یَا مُدَبِّرَ الْأُمُورِ یَا جَوَادُ یَا مَاجِدُ یَا وَاحِدُ یَا أَحَدُ یَا صَمَدُ یَا مَنْ لَمْ یَلِدْ وَ لَمْ یُولَدْ وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ کُفُواً أَحَدٌ یَا مَنْ هُوَ هَکَذَا وَ لَا یَکُونُ هَکَذَا غَیْرُهُ یَا مَنْ لَیْسَ فِی السَّمَاوَاتِ الْعُلَی وَ لَا فِی الْأَرَضِینَ السُّفْلَی إِلَهٌ سِوَاهُ یَا مُعِزَّ کُلِّ ذَلِیلٍ وَ مُذِلَّ کُلِّ عَزِیزٍ قَدْ وَ عِزَّتِکَ وَ جَلَالِکَ عِیلَ صَبْرِی فَصَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ فَرِّجْ عَنِّی کَذَا وَ کَذَا- وَ تُسَمِّی الْحَاجَةَ وَ ذَلِکَ الشَّیْ ءَ بِعَیْنِهِ السَّاعَةَ السَّاعَةَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ تَقُولُ ذَلِکَ وَ أَنْتَ سَاجِدٌ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ ثُمَّ تَضَعُ خَدَّکَ الْأَیْمَنَ عَلَی الْأَرْضِ وَ تَقُولُ الدُّعَاءَ الْأَخِیرَ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ ثُمَّ تَرْفَعُ رَأْسَکَ وَ تَتَخَضَّعُ وَ تَقُولُ وَا غَوْثَاهْ بِاللَّهِ وَ بِرَسُولِ اللَّهِ وَ بِآلِهِ صلی الله علیه و آله عَشْرَ مَرَّاتٍ ثُمَّ تَضَعُ خَدَّکَ الْأَیْسَرَ عَلَی الْأَرْضِ وَ تَقُولُ الدُّعَاءَ

ص: 52

الْأَخِیرَ وَ تَتَضَرَّعُ إِلَی اللَّهِ تَعَالَی فِی مَسَائِلِکَ فَإِنَّهُ أَیْسَرُ مَقَامٍ لِلْحَاجَةِ إِنْ شَاءَ اللَّهُ وَ بِهِ الثِّقَةُ(1).

**[ترجمه]المتهجد و جمال الاسبوع - جمال الأسبوع.[2] - :

امام هادی علیه السلام فرمود: زمانی که حاجت مهمی داشتی، روز چهارشنبه و پنج­شنبه و جمعه را روز بگیر و روز جمعه در اول روز غسل کن و با هر چه امکان داشت بر مسکین صدقه بده و در جایی از حیاط خانه یا جز آن که بین تو و آسمان نه سقفی باشد و نه پوششی بنشین. پس زیر آسمان می­نشینی و چهار رکعت می­خوانی که در رکعت اول حمد و یس و در رکعت دوم حمد و حم دخان و در رکعت سوم حمد و «اذا وقعت الواقعه» و در رکعت چهارم حمد و «تبارک الذی بیده الملک» را قرائت می­کنی و در رکعت سوم حمد و «اذا وقعت الواقعه» و در رکعت چهارم حمد و «تبارک الذی بیده الملک» و اگر آن را نیکو قرائت نمی­کنی، حمد و نسبۀ الرب (قل هو الله احد) را قرائت کن و چون فارغ شدی کف دستانت را به سوی آسمان باز می­کنی و می­گویی .

بارالها، حمد از آن توست، حمدی که سزاوار­ترین حمد به توست و پسندیده­ترین حمد برای تو، واجب­ترین حمد برای تو، محبوب­ترین حمد نزد توست، و حمد از آن توست چنانکه تو شایسته آن هستی و چنانکه برای خود پسندیدی و چنانکه کسی که از میان همه مخلوقات حمد او را پسندیدی تو را حمد کرد. حمد از آن توست چنانکه همه انبیا و رسولان و ملائکه­ات تو را با آن حمد گفتند و چنانکه برای عزت، کبریا و عظمت تو شایسته است؛ و حمد از آن توست، حمدی که زبان­ها از وصف آن ناتوان است و کلام از پایان آن باز می­ماند؛ و حمد از آن توست، حمدی که از رضایت تو کمتر نیست و چیزی از ستایش های تو بر آن برتری ندارد. بارالها، حمد در خوشی و ناخوشی، در شدت و راحتی، عافیت و بلا، در سالها و روزگاران از آن توست، و حمد بر نعمت­ها و بخشندگی­ات بر من و نزد من و بر آنچه که به من بخشیدی و مرا آزمودی و مرا عافیت دادی و روزی­ام دادی و بر من عطا کردی و مرا فضیلت دادی و شرف دادی و کرامت بخشیدی و به دینت هدایتم کردی از آن توست، حمدی که وصف هیچ وصف­کننده­ای به آن نمی­رسد و قول هیچ قائلی به آن دست نمی­یابد.

بارالها، حمد از آن توست، حمدی در آنچه که از احسانت نزد من و فضلت بر من و برتری دادنت مرا بر غیر من بر من عطا کردی؛ و حمد از آن توست بر آنچه که از اخلاقم اصلاح کردی و مرا تربیت کردی و تربیتم را با لطفی از جانب تو بر من نیکو کردی، نه به خاطر سابقه­ای که از من بود؛ پس ای پروردگار من، چه نعمتی برای من اتخاذ نکرده­ای و مستوجب کدام شکر از سوی من نبوده­ای و به لطف تو که لطف واقعی است و به کفایت تو از جمیع خلائق به عنوان پشتیبان و حامی، راضی شدم.

ای پروردگار من، ای نعمت­دهنده بر من، ای احسان کننده، ای بخشنده ای مجمل، ای نیکوکار، ای صاحب جلال و اکرام و بخشش ها و نعمت­های بزرگ، حمد از آن توست به خاطر آنها. ای پروردگار، در هیچ مصیبتی مرا رها نکرده­ای و مرا تسلیم گناهی نکرده­ای و با هیچ - گناه - نهانی مرا رسوا نکرده­ای، و هنوز نعمت­های تو به هنگام هر دشواری و سختی بر من ریزان است. تو حسن البلاء - صاحب امتحان نیکو - هستی و تو برای من بخشنده ای دیرینه هستی و مرا از گوش، چشم، اعضا و جوارحم و آنچه که از من بر روی زمین است بهره­مند کن.

بارالها اولین حاجتی که از تو می­خواهم و از رغبتم از تو طلب می­کنم و در پیش از حاجت خواستنم با آن به تو توسل می­جویم و با آن پیش روی خواسته­ام از تو گشایش می­خواهم، درود بر محمد و خاندان محمد است، و از تو می­خواهم که بر او و آنان درود بفرستی مانند برترین آنچه که امر کردی که بر آنان درود بفرستند، مانند برترین آنچه که کسی از خلقت از تو خواست و چنانکه از تو برای آن و آنان تا روز قیامت خواسته شده است.

بارالها به تعداد کسانی که بر آنان درود فرستاد و به تعداد کسانی که بر آنان درود نفرستاد و به تعداد کسانی که بر آنان درود نمی­فرستد، درودی دائمی بر آنان بفرست که آن را با وسیله و رفعت و فضیلت پیوند می­دهی و بر همه انبیاء و رسولان و بندگان صالحت درود فرست و خداوندا! بر محمد و خاندان محمد درود و سلام بفرست، سلامی بسیار.

بارالها، از جود و کرم تو این است که هر که از تو طلب کرد و از تو خواست و به آنچه نزد توست راغب شد را ناکام نمی­کنی و هر که از تو نخواست را مبغوض می داری و کسی جز تو چنین نیست و ای پروردگار من، طمع من در رحمت و مغفرت تو و اعتمادم به احسان و فضل تو، مرا به خواندن تو، و رغبت به سوی تو و آوردن حاجتم به سوی تو وادار و تشویق کرد؛ و پیش از مسألتم، توجه به نبی­ات را مقدم داشته­ام که حق و صدق را از جانب تو و نور و صراط مستقیم تو آورد، کسی که با او بندگان را هدایت کردی و با نورش سرزمین­ها را زنده کردی و او را به کرامت مخصوص کردی و او را با شهادت گرامی داشتی و او را در دوره­ای مبعوث کردی که مدتی طولانی بود که رسولی مبعوث نشده بود؛ بارالها، من به پنهان و آشکار او و پنهان اهل بیت او که آلودگی را از آنان زایل کردی و آنان را پاکیزه کردی و به آشکار آنان مؤمن هستم.

بارالها بر محمد و خاندان او درود بفرست و در دنیا و آخرت بین من و آنها جدایی نیانداز و عملم را به وسیله آن مقبول قرار ده. بارالها بندگانت را به سوی خودت رهنمون شدی و فرمودی: «وَإِذَا سَأَلَکَ عِبَادِی عَنِّی فَإِنِّی قَرِیبٌ أُجِیبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذَا دَعَانِ فَلْیَسْتَجِیبُواْ لِی وَلْیُؤْمِنُواْ بِی لَعَلَّهُمْ یَرْشُدُونَ»، {و هرگاه بندگان من از تو در باره من بپرسند [بگو]، من نزدیکم و دعای دعاکننده را به هنگامی که مرا بخواند اجابت می کنم، پس [آنان] باید فرمان مرا گردن نهند و به من ایمان آورند، باشد که راه یابند.} و فرمودی: «قُلْ یَا عِبَادِیَ الَّذِینَ أَسْرَفُوا عَلَی أَنفُسِهِمْ لَا تَقْنَطُوا مِن رَّحْمَةِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِیعًا إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ»، {بگو ای بندگان من که بر خویشتن زیاده روی روا داشته اید، از رحمت خدا نومید مشوید؛ در حقیقت خدا همه گناهان را می آمرزد که او خود آمرزنده مهربان است.} و فرمودی: «وَلَقَدْ نَادَینَا نُوحٌ فَلَنِعْمَ الْمُجِیبُونَ»، {و نوح ما را ندا داد و چه نیک اجابت کننده بودیم.} بله ای خدا و چه خدای خوب و چه پاسخ دهنده خوبی هستی تو، تو گفتی: «قل ادعوا اللهَ، أو ادعُوا الرَّحمنَ ایّاماً تدعو فَلَه الأسماءُ الحُسنی»، {بگو خدا را بخوانید یا رحمان را بخوانید، هر کدام را بخوانید برای او نامهای نیکوتر است.} و من بارالها، تو را با نام­هایی که چون با آنها خوانده شوی اجابت می­کنی و چون با آن ها مسألت شوی عطا می­کنی می­خوانم. با تضرع به تو و حالت فقر و مسکنت می­خوانمت، خواندن کسی که غفلت او را تسلیم کرده و حاجت خسته­اش کرده است. تو را با دعای کسی که خوار شد و به گناهش اعتراف کرد و به مغفرت بزرگ و ثواب فراوانت امید بست می­خوانم.

بارالها، اگر کسی را به رحمتت مخصوص کرده­ای در حالی که در آنچه به او امر کردی مطیع توست و در آنچه که او را برای آن خلق کرده­ای تعجیل کرد، همانا که او به آن نرسیده است مگر با تو و توفیق تو؛ خدایا، هرکس فراهم کرد و برای ورود بر مخلوقی به امید دهش و به جستجوی جایزه و بخشش او آماده شد، پس ای پروردگار من، آمادگی من به سوی توست و آرزوی بخشش و دهش تو را دارم. از تو می­خواهم بر محمد و خاندان او درود بفرستی و خواسته و حاجتم را به من عطا کنی.

سپس هر حاجتی که خواستی را می­خواهی و می­گویی: ای کریم­ترین نعمت­دهندگان و برترین احسان­کنندگان، بر محمد و خاندان محمد درود بفرست، و هر یک از خلقت که مرا با بدی قصد کرد، سینه­اش را تنگ کن و زبانش را بند آور و دیده­اش را پر کن و سرش را بکوب و برای او در خودش مشغولیتی قرار بده و با حول و قوه خودت مرا از او حفاظت کن و این مجلسم را آخرین مجالسی که تضرع­کنان به تو با آن تو را می­خوانم قرار مده، و اگر قرار دادی، همه گناهانم را بر من ببخش و در آن برای من گناهی را باقی نگذار و دعایم را مستجاب و عملم را مرفوع و مقبول نزد خودت و کلامم را در آنچه که از عمل نیکو بالا می­رود قرار بده، و مرا به همراه نبی و برگزیده­ات و ائمه که درودت بر همه آنان باد قرار بده. بارالها، در میان آنان به تو توسل می­کنم به وسیله آنان به تو راغب می­شوم، پس دعایم را استجابت کن ای مهربان­ترین مهربانان و مرا از لغزش­ها و محل عبرت­ها نجات بده.

سپس حاجتت را می­خواهی و به سجده­ می­افتی و می­گویی.

هیچ خدایی جز خدای کریم نیست، هیچ خدایی جز خدای برتر بزرگ نیست، پاک و منزه است خدای آسمان هفتگانه و پروردگار زمین­های هفتگانه و پروردگار عرش بزرگ. بارالها من از عقوبتت به عفوت پناه می­برم و از خشمت به رضای تو و از تو به تو پناه می­برم، نه به مدح تو می­رسم و نه به ثنای تو؛ تو چنان هستی که خودت را ثنا گفتی، زندگی­ام را زیادتی از هر خیر برایم قرار بده و مرگم را راحتی از هر بدی و نور چشمم را در طاعتت قرار بده .

سپس می­گویی: ای اطمینان و امید من، بعد از سجودم برای تو، رویم را با آتش نسوزان ای سرور من، بدون هیچ منتی از من بر تو، بلکه تو به خاطر آن بر من منت داری، پس بر ضعفم و نازکی پوستم رحم کن و مرا از هر آنچه که امور دنیا و آخرت مرا اندوهگین می­سازد رهایی بخش و همراهی با نبی و اهل بیت او در درجات والای بهشت، که درود بر او و آنان باد، را به من روزی کن.

سپس می­گویی: ای نور نور، ای مدبر امور، ای بخشنده ای ارجمند، ای واحد ای احد ای صمد، ای کسی که نزاییده است و زاده نشده است و {و هیچ کس او را همتا نیست}، ای کسی که او چنین است و کسی غیر او چنین نیست، ای کسی که در آسمان­های بالاتر و در زمین­های پایین تر خدایی جز او نیست، ای عزیز­کننده هر ذلیل و ای ذلیل کننده هر عزیز، به عزتت و به جلالت سوگند، صبرم به سر آمده است، پس بر محمد و خاندان محمد درود بفرست و مرا از چنین و چنان نجات بده - و حاجت و آن مورد را دقیقا اسم می­بری -، همین الان همین الان، ای ارحم الراحمین.

آن را در حالی­که در سجده هستی سه مرتبه می­گویی، سپس گونه راستت را بر زمین می­گذاری و دعای آخر را سه مرتبه می­گویی، سپس سرت را بلند می­کنی و خضوع می­کنی و ده مرتبه می­گویی «واغوثاه بالله و برسول الله و بآله» سپس گونه چپت را بر زمین می­گذاری و دعای آخر را می­گویی و دوباره خواسته­هایت را به خداوند تضرّع و زاری می­کنی که آن راحت­ترین مقام برای حاجت است انشاء الله؛ و تکیه و اطمینان بر اوست. - مصباح المتهجد: 239-243.[1] -

**[ترجمه]

ذکر الرحمن و قد أکثره الله فی التوراة فنزلت.

من أسلمته الغفلة أی وکلته إلی العذاب و الخزی و الندامة و أجهدته أی أوقعته فی الجهد و المشقة و یقال قمع رأسه أی ضربه بالمقمعة و مصارع العبرات أی المساقط و المهالک التی توجب العبرة و البکاء منی و من غیری و اجعل قرة عینی أی اجعلنی أحب طاعتک و أسر بها أو اجعلها سبب قرة عینی فی الآخرة عیل صبری أی عجز و ضعف یقال عالنی الشی ء أی غلبنی و ثقل علی.

**[ترجمه]«فإن لم تحسنها» یعنی همه سوره­ها را، و بازگشت ضمیر فقط به سوره آخر بعید است به سوره توحید «نسبة الرب» گفته می­شود؛ زیرا زمانی نازل شد که یهودیان گفتند پروردگارت را به ما منسوب کن. و در قاموس: «الفواضل» یعنی نعمت­های بزرگ یا زیبا که به آن می­رسد. «بالوسیله» یعنی درود مستمر است تا اینکه آن امور را به آنان ببخشد یا اینکه سبب شود، و «الفتره»، مابین دو رسول از رسولان خداوند متعال در زمانی که رسالت در آن منقطع شده است.

«که من نزدیک هستم»، یعنی به آنان بگو من نزدیک هستم، روایت شده است که بادیه­نشینی به رسول خدا صلّی الله علیه و آله گفت: آیا پروردگار ما به ما نزدیک است تا با او نجوا کنیم یا اینکه دور است تا او را ندا کنیم؟ پس این آیه نازل شد. «اجیب» به عنوان تقریری برای قرب و وعده اجابت برای دعا­کننده. {پس [آنان] باید فرمان مرا گردن نهند.}، یعنی زمانی که آنها را به ایمان و طاعات فرا خواندم، چنانکه زمانی­که مرا برای امور مهمشان یا در دعا مرا خواندند اجابتشان کردم. در تفسیر آیه گفته شده: یعنی باید بر ایمان ثبات داشته باشند و در اخبار باید بر اجابت، یا بر اینکه من بر اعطای آنچه که آنها خواسته­اند قادر هستم، یقین داشته باشند آمده است.

{باشد که راه یابند.} یعنی شاید به حق دست یابند و به آن هدایت شوند. {بر خویشتن زیاده روی روا داشته اید.} یعنی در جنایت بر خود با زیاده روی در معصیت ها افراط کردند. {و چون نوح ما را ندا داد.} یعنی زمانی که از قومش مأیوس شد، ما را خواند. {و چه نیک اجابت کننده بودیم.} یعنی به بهترین اجابت او را اجابت کردیم و سوگند به خدا ما بهترین اجابت­کنندگان هستیم. و جمع بستن به جهت تعظیم یا به منضم کردن ملائکه مأمور به آن است.

{بگو خدا را بخوانید یا رحمان را بخوانید}، خدا را به هر یک از این دو اسم که خواستید بنامید که آن در نیکی نام بردن، برابر هستند و مقصود از هر دو، یکی است. {هر کدام را بخوانید برای او نامهای نیکوتر است.} یعنی هر یک از این دو اسم که نامیدید و یاد کردید نیکو است و در محل خویش قرار گرفته است. {برای او نامهای نیکوتر است.} برای مبالغه و دلالت بر چیزی است و دال بر آن است که زمانی که همه نام­هایش نیکوست، پس این دو اسم نیز نیکوست، زیرا این دو جزئی از آن ها است.

گفته شده: آیه زمانی نازل شد که مشرکان شنیدند که رسول الله می­فرمود: یا الله یا رحمن؛ پس گفتند: او ما را نهی می­کند که دو اله را عبادت کنیم در حالی که او معبود دیگری را صدا می­کند. و گفته شده: یهودیان به او گفتند: تو ذکر رحمن را کم می­کنی در حالی که خداوند آن را در تورات بسیار گفته است، پس این آیه نازل شد.

{کسی که غفلت او را تسلیم کرده است.} یعنی او را به عذاب، خفت و پشیمانی واگذار کرده است «أجهدته»، او را در رنج و مشقت انداخته ­است و گفته می­شود: «قمع رأسه» یعنی او را با گرز زد. «مصارع العبرات»: محل سقوط و هلاکتی که موجب اشک و گریه از من و از غیر من می­شود «و نور چشم قرار بده» یعنی مرا آنگونه قرار بده که طاعتت را دوست بدارم و با آن شاد شوم یا اینکه آن را سببی برای روشنی چشمم در آخرت قرار بده. «عیل صبری» یعنی صبرم عاجز و ناتوان شد. گفته می­شود «و عالنی الشیء» یعنی بر من غلبه کرد و سنگین شد.

**[ترجمه]

الْأَسْمَاءَ فِی لَوْحٍ مِنْ نُورٍ لَیْلَةَ أُسْرِیَ بِی وَ لَیْسَ بَیْنَ اللَّوْحِ وَ الْعَرْشِ حِجَابٌ فَقَالَ جَبْرَئِیلُ علیه السلام لَوْ لَا أَنْ تَطْغَی أُمَّتُکَ لَأَخْبَرْتُکَ بِشَأْنِ هَذِهِ الْأَسْمَاءِ فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَقُولُ مَنْ تَکَلَّمَ فِی یَوْمِ الْجُمُعَةِ مَرَّةً بِهَا ثُمَّ کَادَ أَهْلُ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ لَمْ یَقْدِرُوا لَهُ عَلَی مَسَاءَةٍ وَ مَنْ تَکَلَّمَ بِهَا کُلَّ یَوْمِ الْجُمُعَةِ مَرَّةً أَوْ مَرَّتَیْنِ لَمْ یَزَلْ فِی أَمَانِ اللَّهِ وَ جِوَارِهِ وَ لَمْ یَقْدِرْ لَهُ أَحَدٌ عَلَی مَکْرُوهٍ قَالَ الْحَسَنُ الْبَصْرِیُّ لَقَدْ دَخَلْتُ عَلَی أُنَاسٍ سِتَّ مَرَّاتٍ فَأَذْهَبَ اللَّهُ أَبْصَارَهُمْ فَلَمْ یَرَوْنِی وَ لَقَدْ دَخَلْتُ عَلَی الْحَجَّاجِ وَ قَدْ أَرَادَ قَتْلِی فَقَرَّبَنِی وَ أَدْنَانِی وَ قَالَ عَلِیٌّ علیه السلام وَ لَقَدْ دَعَا بِهَا إِبْرَاهِیمُ علیه السلام فَنَجَّاهُ اللَّهُ مِنْ نَارِ نُمْرُودَ بْنِ کَنْعَانَ- وَ لَقَدْ دَعَا بِهَا مُوسَی علیه السلام لَمَّا دَخَلَ عَلَی فِرْعَوْنَ بها فَلَمْ یَقْدِرْ عَلَیْهِ قَالَ کَعْبُ الْأَحْبَارِ وَ لَقَدْ دَعَا بِهَا الْخَضِرُ علیه السلام فَوَقَعَ فِی عَیْنِ الْحَیَاةِ وَ تَکَلَّمَ بِهَا إِسْمَاعِیلُ فَنَجَّاهُ اللَّهُ وَ فَدَاهُ بِذِبْحٍ عَظِیمٍ وَ قَالَ عَلِیٌّ علیه السلام مَا دَعَا بِهَا مَکْرُوبٌ إِلَّا فَرَّجَ اللَّهُ عَنْهُ کُرْبَتَهُ وَ لَا مَغْمُومٌ إِلَّا وَ نَفَّسَ اللَّهُ غَمَّهُ وَ لَا لِحَاجَةٍ إِلَّا قُضِیَتْ لَهُ مِنْ حَوَائِجِ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ وَ قَالَ کَعْبُ الْأَحْبَارِ وَجَدْتُ فِی التَّوْرَاةِ مَنْ قَرَأَهَا فِی کُلِّ جُمُعَةٍ مَرَّةً وَاحِدَةً کَانَتْ لَهُ قَبُولًا وَ هَیْبَةً وَ بَهَاءً وَ عَظَمَةً وَ جَلَالًا وَ رُتْبَةً عِنْدَ الْمُلُوکِ وَ الْعُظَمَاءِ وَ الْأَشْرَافِ وَ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله مَنْ أَصَابَتْهُ مُصِیبَةٌ أَوْ نَزَلَتْ بِهِ نَازِلَةٌ مِنْ أَهْوَالِ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ ثُمَّ تَکَلَّمَ بِهَذِهِ الْأَسْمَاءِ فَرَّجَ اللَّهُ عَنْهُ وَ قَضَی حَوَائِجَهُ وَ أَذْهَبَ غَمَّهُ وَ نَصَرَهُ اللَّهُ عَلَی عَدُوِّهِ وَ قَالَ کَعْبُ الْأَحْبَارِ فَمَنْ أَرَادَ أَنْ یَتَکَلَّمَ بِهَذِهِ الْأَسْمَاءِ فَلْیَکُنْ طَاهِراً وَ لْیَدْعُ بِهَا فِی کُلِّ جُمُعَةٍ وَ یَسْأَلُ اللَّهَ فِیمَا یَشَاءُ مِنْ أَمْرِ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ فَإِنَّ اللَّهَ قَضَی وَ حَکَمَ وَ أَوْجَبَ أَنْ لَا یَرُدَّ مَنْ تَکَلَّمَ بِهَا کَائِناً مَنْ کَانَ وَ لَقَدْ دَعَا بِهَا النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله یَوْمَ الْجُمُعَةِ یَوْمَ الْأَحْزَابِ فَنَصَرَهُ اللَّهُ عَلَی أَعْدَائِهِ وَ هِیَ أَسْمَاءُ اللَّهِ الْمُقَدَّسَةُ الْمُبَارَکَةُ وَ هِیَ هَذَا الدُّعَاءُ الْمُبَارَکُ

ص: 55

بِسْمِ اللَّهِ وَ بِاللَّهِ أَخَذْتُ الْأَوَّلِینَ وَ أَخَذْتُ الْآخِرِینَ وَ أَخَذْتُ الْقَائِمِینَ وَ أَخَذْتُ الْقَاعِدِینَ تَغْشَی أَبْصَارَهُمْ ظُلْمَةٌ وَ تُرْسِلُ السَّمَاءَ عَلَیْهِمْ لَهَباً وَ الْأَرْضَ شُهُباً فَأَغْشَیْناهُمْ فَهُمْ لا یُبْصِرُونَ اللَّهُ یَرْعَانِی وَ یُقَوِّینِی عَلَی الْخَلْقِ بِنُورِ اللَّهِ أَسْتَبْصِرُ وَ بِقُوَّةِ اللَّهِ الْقُدُّوسِ أَسْتَعِینُ اللَّهُ یُعْطِینِی وَ اللَّهُ الْمَلِکُ الْجَبَّارُ یَرْفَعُنِی عَلَی أَجْنِحَةِ الْکَرُوبِیِّینَ وَ الصِّدِّیقِینَ وَ الصَّافِّینَ وَ الْمُسَبِّحِینَ لَکَ اللَّهَ أَدْعُو وَ أَنْتَ اللَّهَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِینَ لَکَ اللَّهَ أَدْعُو إِلَهَ الشَّمْسِ وَ الْقَمَرِ لَکَ اللَّهَ أَدْعُو إِلَهَ الْکَوَاکِبِ لَکَ اللَّهَ أَدْعُو إِلَهَ الْمَشَارِقِ وَ الْمَغَارِبِ لَکَ اللَّهَ

أَدْعُو إِلَهاً مُقَدَّساً أَنْتَ اللَّهُ الْعَزِیزُ الْجَبَّارُ الْمُتَکَبِّرُ الرَّحْمَنُ الرَّحِیمُ الْوَاسِعَةُ رَحِمَتُهُ الْخَالِقُ کُرْسِیَّ عَظَمَتِهِ الْعَزِیزُ الْعَظِیمُ الْجَلِیلُ تَبَارَکَ اسْمُ اللَّهِ مَلِکِ الْمُلُوکِ تَکُونُ أَسْمَاؤُکَ هَذِهِ لِی عَضُداً وَ نَصْراً وَ فَتْحاً وَ هَیْبَةً وَ نُوراً وَ عَظَمَةً أَبَداً مَا أَبْقَیْتَنِی وَ یَکُونُ لِی حِفْظاً وَ خَلَاصاً وَ نَجَاحاً أَنَا عَبْدُکَ وَ ابْنُ عَبْدِکَ تَغْشَانِی رَحْمَتُکَ وَ یَغْشَانِی عِقَابُکَ بِعِزَّتِکَ وَ هَیْبَتِکَ نَجِّنِی مِنَ الْآفَاتِ کَمَا نَجَّیْتَ إِبْرَاهِیمَ خَلِیلَکَ مِنَ النَّارِ وَ کَمَا کَبَسَ مُوسَی کَلِیمُکَ فِرْعَوْنَ وَ بِأَسْمَائِکَ هَذِهِ فَنَجِّنِی بِهَا وَ کَمَا الْأَرْضُ مَکْبُوسَةٌ تَحْتَ السَّمَاءِ وَ کَمَا بَنُو آدَمَ مَکْبُوسُونَ تَحْتَ السَّمَاءِ وَ تَحْتَ مَلَکِ الْمَوْتِ وَ کَمَا مَلَکُ الْمَوْتِ مَکْبُوسٌ بَیْنَ یَدَیِ اللَّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ کَذَلِکَ یَکُونُ الْخَلَائِقُ مَکْبُوسِینَ تَحْتَ قَدَمِی أَبَداً مَا أَحْیَیْتَنِی یَا نَاصِرَ الْمُسْلِمِینَ وَ یَا صَرِیخَ الْمُسْتَصْرِخِینَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ أَنْتَ لِی حِرْزٌ مِنْ جَمِیعِ خَلْقِکَ وَ مِنْ بَنِی آدَمَ وَ بَنَاتِ حَوَّاءَ وَ أَتْبَاعِهِمْ وَ مِنْ شَرِّ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ أَنْ لَا یَسْطُوَ عَلَیَّ أَحَدٌ مِنْهُمْ عَزَّ جَارُکَ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ تَمَسَّکْتُ بِالْعُرْوَةِ الْوُثْقی الَّتِی لَا انْفِصامَ لَها الَّتِی لَا یُجَاوِزُهَا بَرٌّ وَ لَا فَاجِرٌ اعْتَصَمْتُ بِحَبْلِ اللَّهِ الْمَتِینِ أَعُوذُ بِاللَّهِ مِنْ شَرِّ فَسَقَةِ الْعَرَبِ وَ الْعَجَمِ وَ مِنْ شَرِّ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ وَ مِنْ شَرِّ مَنْ یُرِیدُ بِی سُوءاً أَوْ یُرِیدُ بِی شَرّاً تَوَکَّلْتُ عَلَی اللَّهِ وَ مَنْ یَتَوَکَّلْ عَلَی اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ إِنَّ اللَّهَ بالِغُ أَمْرِهِ قَدْ جَعَلَ اللَّهُ لِکُلِّ شَیْ ءٍ قَدْراً.

ص: 56

حَسْبِیَ اللَّهُ بِسْمِ اللَّهِ وَ بِاللَّهِ أُومِنُ وَ بِاللَّهِ أَثِقُ وَ بِهِ أَتَعَوَّذُ وَ بِاللَّهِ أَعْتَصِمُ وَ بِاللَّهِ الْعَظِیمِ أَسْتَجِیرُ مِنَ الشَّیْطَانِ الرَّجِیمِ أَعُوذُ بِکَلِمَاتِ اللَّهِ التَّامَّاتِ الَّتِی لَا یُجَاوِزُهَا بَرٌّ وَ لَا فَاجِرٌ مِمَّا ذَرَأَ وَ بَرَأَ وَ مِنْ شَرِّ کُلِّ مَا یَطْرُقُ بِاللَّیْلِ وَ النَّهَارِ إِلَّا طَارِقاً یَطْرُقُ بِخَیْرٍ بِرَحْمَتِکَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ اللَّهُمَّ إِنِّی أَعُوذُ بِکَ مِنْ شَرِّ نَفْسِی وَ مِنْ شَرِّ کُلِّ دَابَّةٍ أَنْتَ آخِذٌ بِنَاصِیَتِهَا وَ مِنْ شَرِّ کُلِّ عَیْنٍ نَاظِرَةٍ وَ أُذُنٍ سَامِعَةٍ وَ مِنْ شَرِّ کُلِّ مَارِدٍ وَ جَبَّارٍ عَنِیدٍ اللَّهُمَّ إِنِّی أَلْجَأْتُ ظَهْرِی إِلَیْکَ وَ تَوَکَّلْتُ فِی أُمُورِی عَلَیْکَ أَنْتَ وَلِیِّی وَ مَوْلَایَ إِلَهِی فَلَا تُسَلِّمْنِی وَ لَا تَخْذُلْنِی وَ لَا تَکِلْنِی إِلَی نَفْسِی طَرْفَةَ عَیْنٍ وَ لَا تُؤَاخِذْنِی بِذُنُوبِی وَ إِسْرَافِی عَلَی نَفْسِی وَ أَعِنِّی عَلَی شُکْرِ نِعْمَتِکَ یَا مُحْسِنُ یَا جُبَارُ اجْعَلْنِی عَبْداً شَکُوراً لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ الْعَلِیُّ الْعَظِیمُ عَلَیْکَ تَوَکَّلْتُ أَنْتَ الرَّبُّ الْعَرْشِ الْعَظِیمِ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ الْحَلِیمُ الْکَرِیمُ سُبْحَانَ اللَّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ رَبِّ السَّمَاوَاتِ السَّبْعِ وَ مَا فِیهِنَّ وَ مَا فَوْقَهُنَّ وَ مَا بَیْنَهُنَّ وَ رَبِّ الْعَرْشِ الْعَظِیمِ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ اللَّهُمَّ حَبِّبْنِی إِلَی جَمِیعِ خَلْقِکَ حَتَّی لَا یَکُونَ لِی فِی قَلْبِ أَحَدٍ مِنْ خَلْقِکَ غِلْظَةٌ وَ لَا یُعَارِضُونِی وَ اجْعَلْهُمْ یَسْتَقْبِلُونِّی بِوُجُوهٍ بَسِیطَةٍ وَ یَقْضُونَ حَوَائِجِی وَ یَطْلُبُونَ مَرْضَاتِی وَ یَخْشَوْنَ سَخَطِی بِاسْمِکَ الْقُدُّوسِ الْعَظِیمِ الْأَعْظَمِ أَدْعُوکَ یَا اللَّهُ یَا نُوراً فِی نُورٍ وَ نُوراً إِلَی نُورٍ وَ نُوراً فَوْقَ نُورٍ وَ نُوراً تَحْتَ نُورٍ یُضِی ءُ بِهِ کُلُّ نُورٍ وَ کُلُّ ظُلْمَةٍ وَ یُطْفَأُ بِهِ شِدَّةُ کُلِّ شَیْطَانٍ وَ سُلْطَانٍ بِاسْمِکَ الَّذِی تَکَلَّمَ بِهِ الْمَلَائِکَةُ فَلَا یَکُونُ لِلْمَوْجِ عَلَیْهِمْ سَبِیلٌ وَ بِهِ یَذِلُّ کُلُّ جَبَّارٍ عَنِیدٍ یَکُونُ تَحْتَ قَدَمَیَّ بِاسْمِکَ الَّذِی سَمَّیْتَ بِهِ نَفْسَکَ وَ اسْتَقْرَرْتَ بِهِ عَلَی عَرْشِکَ وَ عَلَی کُرْسِیِّکَ بِاسْمِکَ الْعَظِیمِ الْأَعْظَمِ یَکُونُ لِی نُوراً وَ هَیْبَةً عِنْدَ جَمِیعِ الْخَلْقِ وَ بِأَسْمَائِکَ الْمُقَدَّسَةِ الْمُبَارَکَةِ أَنْتَ الْجَوَادُ الْکَرِیمُ الْعَزِیزُ الْجَبَّارُ الْمُتَکَبِّرُ الْعَظِیمُ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ یَا رَبَّ کُلِّ شَیْ ءٍ وَ وَارِثَهُ یَا اللَّهُ أَنْتَ الْمَحْمُودُ فِی کُلِّ فِعَالِهِ.

ص: 57

یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ الرَّفِیعُ فِی جَلَالِهِ یَا اللَّهُ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ یَا رَحْمَانَ کُلِّ شَیْ ءٍ وَ رَاحِمَهُ یَا مُمِیتَ کُلِّ شَیْ ءٍ وَ وَارِثَهُ یَا حَیُّ حِینَ لَا حَیَّ فِی دَیْمُومِیَّةِ مُلْکِهِ وَ بَقَائِهِ یَا رَافِعُ الْمُرْتَفِعُ فَوْقَ سَمَائِهِ بِقُدْرَتِهِ یَا قَیُّومُ لَا یَفُوتُهُ شَیْ ءٌ مِنْ خَلْقِهِ یَا آخِرُ یَا بَاقِی یَا أَوَّلَ کُلِّ شَیْ ءٍ وَ آخِرَهُ یَا دَائِمُ بِغَیْرِ فَنَاءٍ وَ لَا زَوَالٍ لِمُلْکِهِ یَا صَمَدُ مِنْ غَیْرِ شَبِیهٍ فَلَا شَیْ ءَ کَمِثْلِهِ یَا مُبْدِئَ کُلِّ شَیْ ءٍ وَ مُعِیدَهُ یَا مَنْ لَا یَصِفُ الْوَاصِفُونَ کُنْهَ جَلَالِهِ فِی مُلْکِهِ وَ عِزِّهِ وَ جَبَرُوتِهِ یَا کَبِیرُ أَنْتَ الَّذِی لَا تَهْتَدِی الْعُقُولُ لِصِفَتِهِ فِی عَظَمَتِهِ یَا بَاعِثُ یَا

مُنْشِئُ بِلَا مِثَالٍ یَا زَاکِی الطَّاهِرُ مِنْ کُلِّ آفَةٍ یَا کَافِی الْمُتَوَسِّعُ لِمَا خَلَقَ مِنْ عَطَایَا فَضْلِهِ الَّذِی لَا یَنْفَدُ یَا نَقِیُّ مِنْ کُلِّ سُوءٍ [وَ] لَمْ یُخَالِطْهُ فِعَالُهُ یَا جُبَارُ أَنْتَ الَّذِی وَسِعَتْ کُلَّ شَیْ ءٍ رَحْمَتُهُ یَا حَنَّانُ یَا مَنَّانُ یَا ذَا الْجَلَالِ وَ الْإِکْرَامِ أَنْتَ الَّذِی قَدْ عَمَّ الْخَلَائِقَ مَنُّهُ وَ فَضْلُهُ: یَا دَیَّانَ الْعِبَادِ وَ کُلٌّ یَقُومُ خَاضِعاً لِهَیْبَتِهِ یَا خَالِقَ مَا فِی السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرَضِینَ وَ کُلٌّ إِلَیْهِ مِیعَادُهُ یَا رَحِیمَ کُلِّ صَرِیخٍ وَ مَکْرُوبٍ یَا صَادِقَ الْوَعْدِ فَلَا تَصِفُ الْأَلْسُنُ جَلَالَ مُلْکِهِ وَ عِزِّهِ یَا مُبْدِئَ الْبَدَائِعِ لَمْ یَبْتَغِ فِی إِنْشَائِهَا عَوْنَ أَحَدٍ مِنْ خَلْقِهِ یَا عَالِمَ الْغُیُوبِ فَلَا یَفُوتُهُ شَیْ ءٌ مِنْ خَلْقِهِ یَا مُعِیدَ مَا أَفْنَی إِذَا بَرَزَ الْخَلَائِقُ لِدَعْوَتِهِ یَا حَلِیماً ذَا أَنَاةٍ فَلَا شَیْ ءَ یُعَادِلُهُ مِنْ خَلْقِهِ یَا حَمِیدَ الْفِعَالِ فِی خَلْقِهِ بِلُطْفِهِ یَا عَزِیزُ الْغَالِبُ عَلَی أَمْرِهِ فَلَا شَیْ ءَ یُعَادِلُهُ یَا ظَاهِرَ الْبَطْشِ الشَّدِیدِ الَّذِی لَا یُطَاقُ انْتِقَامُهُ یَا عَالِی الْقَرِیبُ فِی عُلُوِّهِ وَ ارْتِفَاعِهِ یَا حَنَّانُ یَا مَنَّانُ فَلَا شَیْ ءَ یَقْهَرُ سُلْطَانَهُ یَا نُورَ کُلِّ شَیْ ءٍ وَ هُدَاهُ أَنْتَ الَّذِی أَضَاءَتِ الظُّلْمَةُ بِنُورِهِ یَا قُدُّوسُ الطَّاهِرُ فَلَا شَیْ ءَ کَمِثْلِهِ یَا قَرِیبُ الْمُجِیبُ الْمُتَدَانِی دُونَ کُلِّ شَیْ ءٍ یَا عَالِی الشَّامِخُ فِی السَّمَاءِ فَوْقَ کُلِّ شَیْ ءٍ عُلُوُّهُ وَ ارْتِفَاعُهُ یَا بَدِیعَ الْبَدَائِعِ وَ مُعِیدَهَا بَعْدَ فَنَائِهَا بِقُدْرَتِهِ یَا مُتَکَبِّرُ یَا مَنِ الْعَدْلُ أَمْرُهُ وَ الصِّدْقُ وَعْدُهُ یَا مَحْمُوداً فِی أَفْعَالِهِ فَلَا تَبْلُغُ الْأَوْهَامُ کُنْهَ جَلَالِهِ فِی مُلْکِهِ وَ عِزِّهِ یَا کَرِیمَ الْعَفْوِ أَنْتَ الَّذِی مَلَأَ کُلَّ شَیْ ءٍ عَدْلُهُ وَ فَضْلُهُ یَا

ص: 58

عَظِیمَ الْمَفَاخِرِ وَ الْکِبْرِیَاءِ فَلَا یُدْرَکُ عِزُّ مُلْکِهِ یَا عَجِیبُ فَلَا تَنْطِقُ الْأَلْسُنُ بِکُلِّ آلَائِهِ وَ ثَنَائِهِ أَسْأَلُکَ یَا اللَّهُ أَمَاناً مِنْ عُقُوبَتِکَ فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ وَ أَسْأَلُکَ نُوراً وَ نَصْراً وَ رِفْعَةً عِنْدَ جَمِیعِ خَلْقِکَ مِنْ بَنِی آدَمَ وَ بَنَاتِ حَوَّاءَ رَبَّ الْأَرْوَاحِ الْفَانِیَةِ وَ الْأَجْسَادِ الْبَالِیَةِ وَ الْأَرْوَاحِ الْمُرْتَفِعَةِ وَ أَسْأَلُکَ بِطَاعَةِ الْعُرُوقِ الْمُلْتَئِمَةِ إِلَی أَمَاکِنِهَا وَ بِطَاعَةِ الْقُبُورِ الْمُتَشَقِّقَةِ عَنْ أَهْلِهَا وَ بِدَعْوَتِکَ الصَّادِقَةِ فِیهِمْ وَ أَخْذِکَ الْحَقَّ مِنْهُمْ إِذَا بَرَزَ الْخَلَائِقُ فَهُمْ مِنْ مَخَافَتِکَ وَ شِدَّةِ سُلْطَانِکَ یَنْتَظِرُونَ قَضَاءَکَ وَ یَخَافُونَ عَذَابَکَ وَ یَرْجُونَ رَحْمَتَکَ اجْعَلْنِی مِنَ الْمُقَرَّبِینَ الْفَائِزِینَ وَ أَلْقِ عَلَیَّ مَحَبَّةً وَ نُوراً وَ نِعْمَةً وَ هَیْبَةً وَ اجْعَلْنِی مِمَّنْ یُسْمَعُ قَوْلِی وَ یُرْفَعُ أَمْرِی عَلَی کُلِّ أَمْرٍ أَنَا عَبْدُکَ وَ ابْنُ عَبْدِکَ الْفَقِیرُ إِلَی رَحْمَتِکَ اجْعَلْنِیَ اللَّهُمَّ عَالِیاً مُتَعَالِیاً یَا نُورَ النُّورِ یَا مِصْبَاحَ النُّورِ أَدْرَأُ بِکَ فِی نُحُورِهِمْ وَ أَسْتَعِیذُ بِکَ مِنْ شُرُورِهِمْ وَ أَسْتَعِینُ بِکَ عَلَیْهِمْ فَاکْفِنِی أَمْرَهِمْ بِلَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِکَ یَا اللَّهُ الْعَلِیُّ الْعَظِیمُ إِنْ نَشَأْ نُنَزِّلْ عَلَیْهِمْ مِنَ السَّماءِ آیَةً فَظَلَّتْ أَعْناقُهُمْ لَها خاضِعِینَ إِنَّا رُسُلُ رَبِّکَ لَنْ یَصِلُوا إِلَیْکَ یا مُوسی أَقْبِلْ وَ لا تَخَفْ إِنَّکَ مِنَ الْآمِنِینَ کَتَبَ اللَّهُ لَأَغْلِبَنَّ أَنَا وَ رُسُلِی إِنَّ اللَّهَ قَوِیٌّ عَزِیزٌ اللَّهُمَّ بِعِزَّتِکَ یَا دَائِمَ الْبَقَاءِ أَسْأَلُکَ بِالاسْمِ الَّذِی أَحَطْتَهُ بِحِجَابِ النُّورِ نُورِ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ تُضِی ءُ بِهِ أَبْصَارُ النَّاظِرِینَ عُذْتُ بِرُبُوبِیَّتِکَ یَا اللَّهُ وَ بِاسْمِکَ الَّذِی تَقُولُ لِلشَّیْ ءِ کُنْ فَیَکُونُ إِلَّا قَضَیْتَ حَاجَتِی وَ أَنْجَحْتَ طَلِبَتِی وَ یَسَّرْتَ أَمْرِی وَ سَتَرْتَ عَوْرَتِی وَ آمَنْتَ رَوْعَتِی وَ رَزَقْتَنِی نُوراً وَ عِزّاً وَ هَیْبَةً وَ قَبُولًا وَ رِفْعَةً عِنْدَ جَمِیعِ خَلَقِکَ بِحَوْلِکَ وَ قُوَّتِکَ وَ بِاسْمِکَ الَّذِی وَسِعَ کُلَّ شَیْ ءٍ وَ هُوَ أَوْسَعُ مِنْهُ یَا دَائِمَ الْبَقَاءِ أَدِمْ مَا أَنَا فِیهِ مِنْ نِعْمَتِکَ وَ عَافِیَتِکَ وَ اجْعَلْ أُمُورِی أَوَّلَهَا صَلَاحاً وَ آخِرَهَا فَلَاحاً بِرَحْمَتِکَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ- ثُمَّ ادْعُ بِمَا أَحْبَبْتَ فَإِنَّهُ یُسْتَجَابُ إِنْ شَاءَ اللَّهُ (1).

ص: 59

**[ترجمه]جمال الاسبوع: با خط حسن بن طحال - ره - و در کتب اصحابمان دیدم. همچنین جمعی از وهاب بن منبّه و حسن بصری و جعفر بن محمد بن علی

بن حسین بن علی بن ابی طالب از پیامبر صلّی الله علیه و آله آورده­اند که وی فرمود: این اسماء را را در شب معراج در لوحی از نور دیدم، و بین لوح و عرش حجایی نیست، پس جبرئیل علیه السلام فرمود: اگر سرکشی امتت نبود قطعا تو را از شأن این اسماء با خبر می­کردم که خداوند عزوجل می­فرماید: هر که در روز جمعه یک مرتبه آن را بر زبان آورد، امید است اهالی آسمان و زمین قادر به بدی رساندن ­به او نشوند و هر که هر روز جمعه یک یا دو مرتبه آن را بر زبان آورد، پیوسته در امان خدا و جوار اوست و کسی قادر به رساندن آزاری به او نیست.

حسن بصری گوید: شش مرتبه بر مردمی وارد شدم، پس خداوند بینایی آنان را از بین برد و مرا ندیدند، و بر حجاج وارد شدم در حالی که قصد قتل مرا داشت، پس مرا مقرّب کرد و به خود نزدیک نمود.

علی علیه السلام فرمود: ابراهیم علیه السلام با آن دعا کرده است و خداوند او را از آتش نمرود بن کنعان نجات داد و موسی علیه السلام با آن دعا کرده و زمانی که بر فرعون وارد شد، فرعون بر او قادر نشد.

کعب بن احبار گوید: خضرعلیه السلام با آن دعا کرد، پس گذارش بر چشمه آب حیات افتاد؛ و اسماعیل آن را بر زبان آورد پس خداوند او را نجات داد و ذبحی بزرگ برای او فدیه داد.

و علی علیه السلام فرمود: هیچ انسان اندوهگینی با آن دعا نکرد مگر اینکه خداوند او را از اندوهش نجات داد و هیچ انسانی غمگین آن را نخواند مگر اینکه خداوند غم او را برطرف کرد و کسی آن را برای حاجتی نخواند مگر اینکه حاجت­های دنیا و آخرت او بر آورده شد.

و کعب الاحبار گوید: در تورات یافتم، هرکس آن در هر جمعه یک بار بخواند، برایش مقبولیّت و هیبت و زیبایی و بزرگی و شکوه و جایگاهی بالا در نزد پادشاهان و بزرگان و اشراف خواهد بود.

و پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: هرکسی که برایش مصیبتی یا مشکلی از مشکلات دنیا و آخرت پیش آید و این اسماء را بر زبان آورد، خداوند برای او گشایش آورد و حوائج او را برآورده کند و اندوه او را بزداید و او را بر دشمنش پیروز گرداند .

و کعب بن احبار گوید: هر­که خواست که این اسماء را بر زبان آورد باید پاک باشد و هر جمعه با آن دعا کند و آنچه که از امر دنیا و آخرت را می­خواهد از خدا مسألت کند که خداوند حکم کرده و مقدّر و واجب کرده که هر که آن را بر زبان آورد، هر موجودی که باشد، او را رد نکند و نبی صلّی الله علیه و آله در روز جمعه در روز احزاب با آن دعا کرده است، پس خداوند او را در مقابل دشمنانش یاری کرد و آن اسماء مقدس و مبارک خداوند است و آن این دعای مبارک است:

با نام خدا و با خدا، اولینها و آخرین­ها را گرفتم، ایستادگان و نشستگان را گرفتم، دیدگان آنان را با تاریکی می پوشاند و آسمان بر آن ها شعله آتش و زمین بر آن ها شهاب می فرستد. پس آنان را پوشاندیم، پس آنها خدا را نمی­بینند. مرا مراقبت میکند و بر خلائق نیرومندم میکند، به نور خدا طلب بصیرت میکنم، به قدرت خداوند پاک استعانت میجویم، خداوند به من عطا میکند، و خداوند ملک جبار مرا بر بالهای فرشتگان مقرّب صدیق و صف­بستگان و تسبیحکنندگان بالا می­برد.

خداوندا تو را میخوانم و تو خداوند ارحمالراحمین هستی، تو را میخوانم که تو خدای ماه و خورشید هستی، تو را میخوانم که تو خدای ستارگان هستی، تو را میخوانم که تو خدای مشرقها و مغربها هستی، تو را میخوانم ای خدای پاک که تو خدای شکستناپذیر، جبار، بزرگ منش، رحمن رحیم، دارای رحمت وسیع و آفریننده هستی. کسی هستی که فرمانروایی عظیمش شکستناپذیر، بزرگ و ارجمند است. فرخنده است نام خدا فرمانروای فرمانروایان. این نامهای تو برای همیشه تا زمانیکه مرا باقیگذاشتهای، برای من یار، کمک، گشایش، هیبت، نور و عظمتی باشد و حفاظت، نجات و موفقیتی برای من باشد.

من بنده تو و پسر بنده تو هستم، رحمتت مرا فرا میگیرد و عقوبتت مرا در بر میگیرد. با عزّتت و هیبتت مرا از آفات نجات ده، چنانکه دوستت ابراهیم را از آتش نجات دادی، و چنانکه کلیمت موسی بر فرعون با این اسماء هجوم آورد، به این نامهایت مرا نجات بده و چنانکه زمین زیر آسمان فشرده شده است و چنانکه فرزندان آدم زیر آسمان و زیر فرشته مرگ تحت فشار، و چنانکه فرشته مرگ در حضور خداوند پروردگار جهانیان فشرده شده است، اینگونه خلائق همواره زیر پاهایم فشرده باشند تا زمانیکه مرا زنده نگهداری.

ای یاری­کننده مسلمانان، ای فریادرس کمکخواهان، ای مهربانترین مهربانان، تو پناه من از تمامی خلق، از پسران آدم و دختران حوا و پیروان آنان از شر جن و انس هستی، از اینکه یکی از آنان بر من هجوم آورد.

مجاور تو عزیز است، هیچ خدایی جز تو نیست، به دستاویزی استوار که آن را گسستن نیست چنگ زدم که نه نیکوکار از آن می گذرد و نه بدکار. به ریسمان محکم خدا متمسک شدم، از شر فاسقان عرب و عجم، از شر جن و انس، از شر هر کسی­که بدیای برای من می­خواهد یا شری برای من قصد میکند به خدا پناه میبرم، بر خدا توکّل کردم و هر که بر خدا توکّل کند او برای وی بس است. خداوند به انجام­رساننده امر خویش است. بهراستی خدا برای هر چیزی اندازهای مقرر کردهاست.

خدا برای من بس است. به نام خدا و به خدا ایمان میآورم و به خدا اطمینان میکنم و به او پناه میبرم و به خدا تمسک میجویم، و از شر شیطان رانده­شده به خدای بزرگ پناه میبرم، و از آنچه که پراکند و آفرید و از شر هرآنچه که در شب و روز وارد میشود، غیر از وارد شوندهای که با خیر وارد میشود، به کلمات تام خداوند که نه نیکوکار از آن می گذرد و نه بدکار، پناه میبرم ای مهربانترین مهربانان.

بارالها از شر نفسم، از شر هر جنبنده ای که تو بر سرنوشت او مسلط هستی و از شر هر چشم بیننده و گوش شنوندهای، و از شر هر سرکش جبار کینه توز به تو پناه میبرم.

بارخدایا به تو تکیه کردم، در امورم بر تو توکل کردم و تو ولی و مولای من هستی. بارالها مرا تسلیم نکن، رها نکن و لحظهای به خودم وامگذار، و مرا به خاطر گناهانم و زیادهرویام بر خودم مؤاخذه نکن، و مرا بر شکر نعمتت یاری کن، ای نیکوکار، ای جبار، مرا بنده­ای شکرگزار قرار ده، معبودی جز تو خدای بزرگ نیست، بر تو توکل کردم ای خدای عرش بزرگ.

هیچ خدایی جز تو خدای بردبار کریم نیست، منزه است خدای پروردگار جهانیان، پروردگار آسمان هفتگانه و هرآنچه در آنها، بالای آنها و مابین آنهاست، ای پروردگار عرش بزرگ، حمد ازآن خدای پروردگار جهانیان است. بارالها مرا نزد تمامی خلائقت محبوب کن تا در قلب هیچ یک از آنها خشمی نسبت به من نباشد و با من مخالفت نکنند و آنان را بهگونهای قرار بده که با رویی گشاده به من روی آورند و نیازهایم را برآورده کنند و رضایتم را طلب کنند و از خشمم بهراسند.

به نام پاک بزرگ بزرگترت تو را میخوانم ای خدا، ای نوری در نور، نوری در کنار نور، نوری بالای نور، نوری پایین نور، که هر نور و تاریکی با آن روشن میشود و سختی هر شیطان و سلطان با آن آسان میشود. با نامت که ملائکه آن را بر زبان آورند پس موج به سوی آنان راهی ندارد، و هر جبار کینه توز با آن خوار می­شود و زیر پایم قرار میگیرد تو را میخوانم، و با نامت که با آن خود را نامیدی و با آن بر عرش و کرسیات استقرار یافتی، تو را میخوانم. با اسم بزرگ بزرگترت که نزد تمامی خلقت نوری و هیبتی برای من باشد و با نامهای مقدس مبارکت تو را میخوانم، تو بخشنده کریم شکستناپذیر، جبار بزرگ منش بزرگ هستی. هیچ خدایی جز تو پروردگار هر چیز و وارث هر چیز نیست، ای خدا تو در هر عملت پسندیده هستی.

ای مهربانترین مهربانان، هیچ خدایی جز تو که در جلالت والا هستی نیست. ای خدا ای مهربانترین مهربانان، ای رحمان به هر چیز و مهربان به آن، ای میراننده هر چیز و وارث آن، ای زنده­ای که در همیشگی بودن فرمانروایی و بقایش، زنده­ای جز او نیست، ای بالابرنده برافراشتهها بر فراز آسمان با قدرتش، ای پایندهای که چیزی از خلقش از اختیار او بیرون نیست. ای آخر ای باقی، ای اول هر چیز و آخر آن، ای دائمی که ملکش بدون فناء و زوال است. ای صمد بیهمتا که چیزی مانند او نیست، ای آغازگر و تکرار­کننده هر چیز، ای کسی که وصف­کنندگان کنه جلال او در ملکش و عزت و جبروتش را وصف نمیکنند.

ای بزرگ، تو کسی هستی که عقل برای توصیف او در عظمتش به او راه نمییابد. ای برانگیزنده، ای ایجاد­کننده بدون سرمشق، ای پاک مطهر از هر آفت، ای ای کفایت کننده و در اختیار دارنده آنچه که از بخششها و فضل بیپایانش آفرید، ای پاک از هر سوئی که با اعمال نیکش درآمیزد. ای جبار! تو کسی هستی که رحمتش هر چیزی را فراگرفته است، ای مهرورز، ای نعمت­ده، ای صاحب جلال و بزرگواری، تو کسی هستی که لطف و فضلش همه خلائق را فراگرفته است.

ای جزا دهنده ­بندگان، که هر چیزی خاضعانه برای هیبت او قیام میکند. ای آفریننده هر آنچه در آسمانها و زمینهاست و هر چیزی بازگشتش بهسوی اوست. ای مهربان به هر فریاد­برآورنده و مضطرب، ای راستین وعده، زبانها بزرگی ملک و عزت تو را وصف نمیکند، ای ایجاد­کننده شگفتیها که در ایجاد آن ها یاری هیچ یک از خلائق را طلب نکرد. ای دانای نهانها، که چیزی از خلائقش از دست او بیرون نیست. ای بازآورنده هر آنچه که از بین رفت آنگاه که خلائق برای خواندن آن نمایان شدند. ای بردبار صاحب تأمل که چیزی از آفریده هایش با او برابری نمیکند. ای که با لطفش درباره آفریده هایش صاحب اعمال پسندیده است، ای شکستناپذیر غالب بر امرش که چیزی با او برابری ندارد، ای که قدرت شدیدش که انتقام آن را یارای تحمل نیست نمایان است. ای والایی که با وجود والایی و بلندیات نزدیک هستی، ای مهرورز، ای نعمت ­دهنده که چیزی بر سلطه او چیره نمیشود.

ای نور هر چیز و هدایت آن، تو کسی هستی که با نورش تاریکی را روشن کرد. ای پاک پاکیزه که چیزی مانند او نیست، ای نزدیک اجابت­کننده که به هر چیزی نزدیک است. ای عالی والا در آسمان که برتری و بلندیاش فراتر از هر چیز است. ای آفریننده شگفتیها و بازآورنده آن بعد از فنایش با قدرتش، ای بزرگوار، ای که امرش از روی عدل و وعدهاش از روی راستی است، ای کسی که در اعمالش پسندیده است و اندیشه­ها در ملک و عزتش به کنه جلال او نمیرسد، ای که عفوش کریم است. تو کسی هستی که عدل و فضلش هر چیزی را پر کرده. ای که مفاخر و کبریائش بزرگ است، پس عزت ملک او درک نمیشود؛ ای شگفتانگیز که زبانها همه نعمت ها و ثنای او را بر زبان نمیآورد.

بارخدایا، ایمنی از عقوبت در دنیا و آخرت را از تو میخواهم. نور، یاری و رفعتی نزد همه خلق از پسران آدم و دختران حوا می خواهم ای پروردگار روحهای فانی، جسمهای پوسیده و روحهای بالا رفته.

به طاعت رگهای انسجام یافته در جای خود، به طاعت قبرهای شکافته شده از ساکنانش، و به دعوت راستینت در میان آنان و گرفتن حق توسط تو از آنان، آنگاه که خلائق هویدا شوند در حالی­که آنان از بیم و شدت سلطه تو منتظر داوری تو هستند، از عذابت هراس دارند و به رحمتت امیدوارند، از تو مسئلت دارم؛ مرا از مقربان رستگار قرار بده، و محبت، نور، نعمت و هیبتی بر من الهام کن. و مرا از جمله کسانی که سخنش شنیده میشود و امرش بر هر امری برتری دارد قرار بده. من بنده تو و فرزند بنده­ات و نیازمند به رحمت تو هستم، مرا عالی متعالی قرار بده. ای نور نور، ای چراغ روشنایی، با تو آنان را از خود دور می کنم و از شر آنان به تو پناه میبرم و علیه آنان از تو استعانت میجویم. با «لا حول و لا قوه الا بک» مرا از امر آنان حفاظت کن.

ای خدای بلندمرتبه بزرگ! اگر بخواهیم، معجزهای از آسمان بر آنان فرود میآوریم تا در برابر آن گردنهایشان خاضع گردد، ما فرستادگان پروردگار توییم آنان هرگز به تو دست نخواهند یافت، ای موسی پیش آی و نترس که تو در امانی، خدا مقرر کرده است که من و فرستادگانم چیره خواهیم گردید، آری خدا نیرومند شکستناپذیر است.

بار خدایا به عزتت، ای صاحب بقای دائم، با نامت که با حجاب نور آن را احاطه کردهای، از تو میخواهم، ای نور آسمانها و زمین که با آن چشمهای بینندگان روشن میشود، به ربوبیتت پناه میبرم، ای خدا، و با نامت که به چیزی میگویی باش پس موجود میشود، از تو میخواهم که حاجتم را برآورده کنی و خواستهام را بهانجام برسانی و کارم را آسان کنی و عیبم را بپوشانی، ترسم را ایمن کنی، و نور، عزت، هیبت، قبول و رفعتی نزد تمامی خلقت به من روزی کن، با حول و قوه تو و با نامت که هر چیزی را در بر گرفته است و از آن فراگیرتر است، ای صاحب بقای دائم، آنچه که از نعمت و تندرستی در آن هستم را بر من پایدار کن و ابتدای امورم را صلاح و آخر آن را رستگاری قرار بده، با رحمتت ای مهربانترین مهربانان....... سپس به هر چه دوست داری دعا کن که انشاءالله اجابت خواهد شد. - . جمال الاسبوع -

**[ترجمه]

**[ترجمه]فیروز آبادی گوید: «کبس البئر و النهر» آن را با خاک پوشاند و «کبس رأسه فی ثوبه» یعنی سر خود را پنهان کرد و در آن داخل کرد و «کبس داره» یعنی بر آن هجوم آورد و محاصره کرد، و «المکبس»: کسی که به مردم حمله می­کند و هجوم می­آورد. «لم یخالطه» ضمیر به سوء بر می­گردد یا به خداوند متعال، یعنی مصنوعاتش را با او در نمی­آمیزد. «و هو اوسع منه» یعنی از هر چیزی، یا اینکه خداوند متعال وسیع­تر از اسم است، از باب صنعت التفات .

**[ترجمه]

وَلَداً وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ شَرِیکٌ فِی الْمُلْکِ وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ وَلِیٌّ مِنَ الذُّلِّ وَ کَبِّرْهُ تَکْبِیراً- ثُمَّ یَقُولُ یَا سَابِغَ النِّعَمِ یَا دَافِعَ النِّقَمِ یَا بَارِئَ النَّسَمِ یَا عَلِیَّ الْهِمَمِ یَا مُغْشِیَ الظُّلَمِ یَا ذَا الْجُودِ وَ الْکَرَمِ یَا کَاشِفَ الضُّرِّ وَ الْأَلَمِ یَا مُونِسَ الْمُسْتَوْحِشِینَ فِی الظُّلَمِ یَا عَالِماً لَا یُعَلَّمُ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ افْعَلْ بِی مَا أَنْتَ أَهْلُهُ یَا مَنِ اسْمُهُ دَوَاءٌ وَ ذِکْرُهُ شِفَاءٌ وَ طَاعَتُهُ غَنَاءٌ ارْحَمْ مَنْ رَأْسُ مَالِهِ الرَّجَاءُ وَ سِلَاحُهُ الدُّعَاءُ سُبْحَانَکَ وَ بِحَمْدِکَ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ یَا حَنَّانُ یَا مَنَّانُ یَا بَدِیعَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ یَا ذَا الْجَلَالِ وَ الْإِکْرَامِ (1).

**[ترجمه]المتهجد و جمال الاسبوع: و چون خورشید زایل شد، باید آنچه را که محمد بن مسلم از امام باقر علیه السلام روایت کرد بخواند: لا اله الا الله، الله اکبر، سبحان الله از آن خدایی است که فرزندی اختیار نکرد و در ملک شریکی برای او نیست و هیچ ولیّ­ای از روی ذلت برای او نیست، و برای او تکبیر بگوید.

سپس می­گوید: ای کامل کننده نعمتها، ای دفع کننده تلخی ها، ای آفریننده انسان ها، ای صاحب همت متعالی، ای پوشاننده ظلم، ای صاحب بخشش و کرم، ای برطرف کننده بیماری و درد، ای مونس وحشت­زدگان در تاریکی، ای عالمی که تعلیم داده نمی­شود، بر محمد و خاندان محمد درود بفرست و در حق من آنچه که تو شایسته آن هستی انجام بده. ای کسی که اسم او دوا و ذکر او شفا و طاعت او بی نیازی است، بر کسی که سرمایه اش امید و سلاحش دعاست، منزه هستی و حمد از آن توست که هیچ خدایی جز تو نیست، ای مهربان ای نعمت­ دهنده ای خالق آسمان­ها و زمین، ای صاحب جلال و بزرگواری. - مصباح المتهجد: 252، جمال الأسبوع.[1] -

**[ترجمه]

**[ترجمه]المتهجد و جمال الاسبوع: در روایت عمر بن یزید از امام صادق علیه السلام آمده است که فرمود: هر که روز جمعه تا سلام دادن، هفت مرتبه حمد، هفت مرتبه «قل أعوذ بربّ الفلق»، هفت مرتبه «قل هو الله احد»، هفت مرتبه «قل یا أیّها الکافرون»، هفت مرتبه قل «أعوذ بربّ النّاس» و آیه آخر توبه «لقد جائکم رسول من انفسکم»، و آخر حشر و پنج آیه از آخر آل عمران «ان فی خلق السموات و الارض » تا این سخن او « انک لا تخلف المیعاد » را قرائت کند، برای ما بین دو جمعه کفایت می­کند. - مصباح المتهجد: 257.[1] -

**[ترجمه]

النَّاسِ سَبْعَ مَرَّاتٍ وَ آیَةَ الْکُرْسِیِّ مَرَّةً وَ آیَةَ السُّخْرَةِ الَّتِی فِی الْأَعْرَافِ مَرَّةً وَ آخِرَ بَرَاءَةَ وَ آخِرَ الْحَشْرِ کُفِیَ مَا بَیْنَ الْجُمُعَةِ إِلَی الْجُمُعَةِ.

**[ترجمه]جمال الاسبوع: و از آن، روایت دیگری است که با اسنادم به جدم ابو جعفر طوسی، از علی بن ابوجید، از محمد بن حسن بن ولید، از شیخ جعفر بن سلیمان قمی در آنچه که در کتابش ثواب الاعمال، با اسنادش به امام صادق علیه السلام روایت کرده، روایت می­کنم که فرمود: هر­که روز جمعه بعد از فراغتش از نماز جمعه و قبل از اینکه پاهایش را تا کند، هفت مرتبه حمد، هفت مرتبه «قل أعوذ بربّ الفلق» و هفت مرتبه قل «أعوذ بربّ النّاس» را قرائت کند، تا جمعه دیگر مصیبتی بر او فرود نمی­آید و فتنه­ای به او نمی­رسد و اگر بگوید :«بارالها مرا از اهل بهشتی که آکندگی آن برکت و آباد کنندگان آن ملائکه است، همراه نبی­مان محمد و پدرمان ابراهیم قرار بده.» خداوند او را با ابراهیم در دار السلام جمع کند، که درود خداوند بر محمد و ابراهیم و خاندان مطهر آنان باد.

و از آن جمله، روایت دیگری از اصل شیخ محمد بن عمیر - رضی الله عنه - که بر علم، پرهیزکاری و شایستگی او اتفاق نظر وجود دارد، چیزی آورده که لفظ آن این است: عبدالله بن مغیره از کسی که از امام صادق علیه السلام روایت کرد آورده است: هر که روز جمعه هنگامی که سلام می­دهد و قبل از اینکه چهار زانو بنشیند، هفت مرتبه حمد، هفت مرتبه «قل هو الله احد»، هفت مرتبه «قل أعوذ بربّ الفلق»، هفت مرتبه قل «أعوذ بربّ النّاس»، یک مرتبه ­آیه الکرسی و یک مرتبه آیه السخره که در سوره اعراف است و آخر توبه و آخر حشر را قرائت کند، بین دو جمعه او را کفایت می­کند.

**[ترجمه]

فَإِنْ قَالَ اللَّهُمَّ إِنِّی تَعَمَّدْتُ إِلَیْکَ بِحَاجَتِی وَ أَنْزَلْتُ بِکَ الْیَوْمَ فَقْرِی وَ فَاقَتِی وَ مَسْکَنَتِی وَ أَنَا لِرَحْمَتِکَ أَرْجَی مِنِّی لِعَمَلِی وَ لَمَغْفِرَتُکَ وَ رَحْمَتُکَ أَوْسَعُ مِنْ ذُنُوبِی فَتَوَلَّ یَا رَبِّ قَضَاءَ کُلِّ حَاجَةٍ هِیَ لِی بِقُدْرَتِکَ عَلَیْهَا وَ تَیَسُّرِ ذَلِکَ عَلَیْکَ فَإِنِّی لَمْ أُصِبْ خَیْراً قَطُّ إِلَّا مِنْکَ وَ لَمْ یَصْرِفْ عَنِّی أَحَدٌ سُوءاً غَیْرُکَ وَ لَیْسَ أَرْجُو لِآخِرَتِی وَ دُنْیَایَ سِوَاکَ وَ لَا لِیَوْمِ فَقْرِی وَ تَفَرُّدِی فِی حُفْرَتِی إِلَّا أَنْتَ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَعْطِنِی خَیْرَ الدُّنْیَا وَ خَیْرَ الْآخِرَةِ وَ اصْرِفْ عَنِّی شَرَّ الدُّنْیَا وَ شَرَّ الْآخِرَةِ اللَّهُمَّ اجْعَلْنِی مِنْ أَهْلِ الْجَنَّةِ الَّتِی حَشْوُهَا بَرَکَةٌ وَ عُمَّارُهَا الْمَلَائِکَةُ مَعَ نَبِیِّنَا مُحَمَّدٍ وَ إِبْرَاهِیمَ علیهما السلام جَمَعَ اللَّهُ [بَیْنَهُ وَ] بَیْنَ مُحَمَّدٍ وَ إِبْرَاهِیمَ علیهما السلام فِی دَارِ السَّلَامِ- قَالَ وَ یُسْتَحَبُّ أَنْ یُصَلِّیَ عَلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله وَ آلِهِ فَیَقُولَ اللَّهُمَّ اجْعَلْ صَلَوَاتِکَ وَ صَلَاةَ مَلَائِکَتِکَ وَ أَنْبِیَائِکَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ- فَمَنْ قَالَ ذَلِکَ لَمْ یُکْتَبْ عَلَیْهِ ذَنْبٌ سَنَةً.

قَالَ بِرِوَایَةٍ أُخْرَی قَالَ: یَقُولُ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ عَجِّلْ فَرَجَهُمْ- فَمَنْ قَالَ ذَلِکَ لَمْ یَمُتْ حَتَّی یُدْرِکَ صَاحِبَ الْأَمْرِ علیه السلام (1).

**[ترجمه]و ابن ابو عمیر کسی است که به مرسله­های او عمل می­شود، چنانکه به مسندهای ثقات غیر او عمل می­شود.

و از آن جمله، روایت پسران از پدران، از خاندان رسول الله صلّی الله علیه و آله است که هر­که روز جمعه بعد از نماز جمعه یک مرتبه حمد و هفت مرتبه «قل أعوذ بربّ الفلق» را قرائت کند، تا جمعه دیگر مصیبتی بر او فرود نمی­آید و فتنه­ای به او نمی­رسد و اگر بگوید :«بارالها مرا از اهل بهشتی که آکندگی آن برکت و آباد کنندگان آن ملائکه اند، همراه نبی­مان محمد و پدرمان ابراهیم علیهما السلام قرار بده.» خداوند او را با محمد صلی الله علیه و آله و ابراهیم علیه السلام در دار السلام جمع کند.

و از آن جمله روایت دیگری است که رسول الله صلّی الله علیه و آله فرمود: هر­که بعد از نماز جمعه هفت مرتبه فاتحه الکتاب، هفت مرتبه «قل هو الله احد»، هفت مرتبه «قل أعوذ بربّ الفلق»، و یک مرتبه فاتحه الکتاب و هفت مرتبه «قل أعوذ بربّ النّاس» را قرائت کند، تا جمعه دیگر مصیبتی بر او فرود نمی­آید و فتنه­ای به او نمی­رسد.

و برخی اصحاب ما افزوده اند که بعد از آنچه که ذکر شد، آیۀ الکرسی را قرائت می­کند و می­خواند: {در حقیقت پروردگار شما آن خدایی است که آسمانها و زمین را در شش روز آفرید، سپس بر عرش استیلا یافت. روز را به شب که شتابان آن را می طلبد می پوشاند و [نیز] خورشید و ماه و ستارگان را که به فرمان او رام شده اند [پدید آورد]. آگاه باش که [عالم] خلق و امر از آن اوست. فرخنده خدایی است پروردگار جهانیان، پروردگار خود را به زاری و نهانی بخوانید که او از حدگذرندگان را دوست نمی دارد و در زمین پس از اصلاح آن فساد مکنید و با بیم و امید او را بخوانید که رحمت خدا به نیکوکاران نزدیک است.} و آخر سوره توبه: {قطعا برای شما پیامبری از خودتان آمد که بر او دشوار است شما در رنج بیفتید. به [هدایت] شما حریص و نسبت به مؤمنان دلسوز و مهربان است، پس اگر روی برتافتند بگو: خدا مرا بس است، هیچ معبودی جز او نیست، بر او توکل کردم و او پروردگار عرش بزرگ است.}

و اگر بگوید: بارالها، من با حاجتم تو را قصد کردم و نیازم و فقرم و بیچارگی ام را به سوی تو آورده­ام و من به رحمت تو امیدوار­تر از عمل خود هستم، و مغفرت و رحمت تو وسیع­تر از گناهان من است؛ پس بر آورده کردن هر حاجتی که دارم را با قدرت خود بر آن، و با آسان بودن آن برای تو بر عهده بگیر که من هر­گز به خیری دست نیافتم مگر از جانب تو، و کسی غیر از تو هیچ بدی را از من دور نکرده است. و برای آخرتم و دنیایم جز به تو، و برای روز نیازم و تنهایی­ام در قبر، جز به تو امید نبستم. بر محمد و خاندان و محمد درود بفرست و خیر دنیا و آخرت را به من ببخش و شر دنیا و آخرت را از من دور کن. بارالها مرا از اهل بهشتی که آکندگی آن برکت وآباد کنندگان آن ملائکه اند، همراه نبی­مان محمد و پدرمان ابراهیم قرار بده، خداوند او را با محمد صلی الله علیه و آله و ابراهیم در دار السلام جمع کند.

گوید: و مستحب است که بر نبی و خاندان او درود بفرستد و بگوید: خدایا، درود ملائکه­ات و انبیائت را بر محمد وخاندان او قرار بده. پس هر که این را بگوید، گناه یک سال برای او نوشته نمی­شود .

گوید: به روایت دیگری، می­گوید­: خدایا بر محمد و خاندان درود بفرست و در فرج آنها تعجیل بفرما. پس هر که این را بگوید نمی­میرد تا اینکه صاحب امر را درک کند. - جمال الأسبوع: 445.[1] -

**[ترجمه]

مَلَائِکَةٌ مَعَ نَبِیِّنَا مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله وَ أَبِینَا إِبْرَاهِیمَ علیه السلام جَمَعَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بَیْنَهُ وَ بَیْنَ مُحَمَّدٍ وَ إِبْرَاهِیمَ فِی دَارِ السَّلَامِ صَلَّی اللَّهُ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ إِبْرَاهِیمَ وَ عَلَی آلِهِمَا الطَّاهِرِینَ (1).

ثواب الأعمال، عن أبیه عن علی بن إبراهیم عن أبیه عن النوفلی عن السکونی عن أبی عبد الله علیه السلام عن آبائه علیهم السلام عن النبی: مثله (2).

جنة الأمان، مرسلا: مثله (3).

المتهجد،: السور و الدعاء من غیر ذکر فضل (4).

أعلام الدین، مرسلا: مثله مع فضله.

**[ترجمه]مجالس صدوق: رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمود: هر­که روز جمعه بعد از نماز جمعه یک مرتبه فاتحه الکتاب، هفت مرتبه «قل هو الله احد»؛ یک مرتبه فاتحه الکتاب، هفت مرتبه «قل أعوذ بربّ الفلق»؛ یک مرتبه فاتحه الکتاب، هفت مرتبه «قل أعوذ بربّ النّاس» را قرائت کند، تا جمعه دیگر مصیبتی بر او فرود نمی­آید و فتنه­ای به او نمی­رسد و اگر بگوید :«بارالها مرا از اهل بهشتی که آکندگی آن برکت، آباد کنندگان آن ملائکه است، همراه نبی­مان محمد و پدرمان ابراهیم قرار بده.» خداوند او را با محمد صلّی الله علیه و آله وابراهیم علیه السلام در دار السلام جمع کند که درود خداوند بر محمد، ابراهیم و خاندان مطهر آنان باد. - أمالی صدوق: 196.[2] -

ثواب الاعمال: از پدرش، از علی بن ابراهیم، از پدرش نوفلی، از سکونی، از امام صادق، از پدرانش علیهم السلام، از پیامبر صلی الله علیه و آله مشابه آن را آورده است. - ثواب الأعمال: 196.[3] -

جنۀ الأمان: مشابه آن را به صورت مرسل آورده است. - مصباح الکفعمی: 422.[4] -

المتهجد: سوره­ها و دعا را بدون ذکر فضیلت آورده است. - مصباح المتهجد: 257.[5] -

اعلام الدین: مشابه آن را به همراه فضلیت آن به صورت مرسل آورده است.

**[ترجمه]

عَدَلَ سَبْعِینَ رَکْعَةً.

وَ عَنْهُ علیه السلام: مَنْ قَرَأَ یَوْمَ الْجُمُعَةِ بَعْدَ تَسْلِیمِهِ مِنَ الظُّهْرِ الْحَمْدَ سَبْعاً وَ الْقَلَاقِلَ سَبْعاً وَ آخِرَ بَرَاءَةَ لَقَدْ جاءَکُمْ رَسُولٌ مِنْ أَنْفُسِکُمْ السُّورَةَ وَ خَمْسَ آیَاتٍ مِنْ آلِ عِمْرَانَ إِنَّ فِی خَلْقِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ إِلَی قَوْلِهِ لا تُخْلِفُ الْمِیعادَ کُفِیَ مَا بَیْنَ الْجُمُعَةِ إِلَی الْجُمُعَةِ-(1) وَ مِمَّا یَخْتَصُّ عَقِیبَ الْجُمُعَةِ أَنْ یُصَلِّیَ بِهَذِهِ الصَّلَوَاتِ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ حَتَّی لَا تَبْقَی صَلَاةٌ و بَارِکْ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ حَتَّی لَا تَبْقَی بَرَکَةٌ اللَّهُمَّ وَ سَلِّمْ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ حَتَّی لَا یَبْقَی سَلَامٌ اللَّهُمَّ وَ ارْحَمْ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّدٍ حَتَّی لَا تَبْقَی رَحْمَةٌ- وَ رَأَیْتُ هَذِهِ الصَّلَوَاتِ بِرِوَایَةٍ أُخْرَی وَ هِیَ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ حَتَّی لَا یَبْقَی مِنْ صَلَوَاتِکَ شَیْ ءٌ وَ ارْحَمْ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّدٍ حَتَّی لَا یَبْقَی مِنْ رَحْمَتِکَ شَیْ ءٌ وَ بَارِکْ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ حَتَّی لَا یَبْقَی مِنْ بَرَکَاتِکَ شَیْ ءٌ وَ سَلِّمْ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ حَتَّی لَا یَبْقَی مِنْ سَلَامِکَ شَیْ ءٌ(2).

ثُمَّ قَالَ رَحْمَةُ اللَّهِ عَلَیْهِ فِی الرِّوَایَةِ الْأُولَی رُوِیَ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام: أَنَّهُ مَنْ صَلَّی عَلَی النَّبِیِّ وَ آلِهِ بِهَذِهِ الصَّلَوَاتِ مُحِیَتْ خَطَایَاهُ وَ أُعِینَ عَلَی عَدُوِّهِ وَ هُیِّئَ لَهُ أَسْبَابُ الْخَیْرِ وَ أُعْطِیَ أَمَلَهُ وَ بُسِطَ فِی رِزْقِهِ وَ کَانَ مِنْ رُفَقَاءِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله فِی الْجَنَّةِ وَ ذَکَرَهَا أَبُو الْقَاسِمِ الطَّبَرَانِیُّ فِی کِتَابِ الدَّعَوَاتِ وَ مُلَخَّصُ قِصَّتِهَا أَنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله أُتِیَ بِرَجُلٍ اتُّهِمَ بِسَرِقَةِ بَعِیرٍ فَحَنَّ الْبَعِیرُ مِنْ سَاعَتِهِ وَ رَغَا فَقَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله الْبَعِیرُ

قَدْ شَهِدَ بِبَرَاءَتِهِ لِأَجْلِ مَا صَلَّی عَلَیَّ بِهَذِهِ الصَّلَوَاتِ وَ أَمَّا الرِّوَایَةُ الثَّانِیَةُ فَذَکَرَهَا صَاحِبُ کِتَابِ الْوَسَائِلِ إِلَی الْمَسَائِلِ وَ مُلَخَّصُ قِصَّتِهَا أَنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله قَدْ أُتِیَ بِرَجُلٍ قَدْ شَهِدَ عَلَیْهِ جَمَاعَةٌ أَنَّهُ قَدْ سَرَقَ نَاقَةً فَهَمَّ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله بِقَطْعِهِ فَقَالَ هَذِهِ الصَّلَوَاتِ فَتَکَلَّمَتِ النَّاقَةُ بِبَرَاءَتِهِ وَ قَالَتْ إِنَّهُ بَرِی ءٌ مِنْ سَرِقَتِی فَقَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله لَمَّا قَالَ هَذِهِ الصَّلَاةَ نَظَرْتُ إِلَی الْمَلَائِکَةِ یَخْرِقُونَ سِکَکَ الْمَدِینَةِ یَحُولُونَ بَیْنِی وَ بَیْنَهُ ثُمَّ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله لَتَرِدَنَّ عَلَی الصِّرَاطِ وَ وَجْهُکَ

ص: 67

أَضْوَأُ مِنَ الْقَمَرِ لَیْلَةَ الْبَدْرِ(1).

**[ترجمه]جنة الامان: در سفینه بغدادیه تالیف سلفی، از ابن عباس آمده است که هر که بعد از نماز جمعه هفت مرتبه توحید را قرائت کند، از آن جمعه تا جمعه بعد محفوظ است.

در فضایل قرآن تالیف ابن ضریس آمده است: هر که روز جمعه فاتحه و معوذتین را هر کدام هفت مرتبه قرائت کند، خداوند گناهان پیشین و پسین او را بر او می­بخشد.

و در مسند ابوحنیفه از نبی صلی الله علیه و آله آمده است: هر که بعد از نماز جمعه در حالی­که در محل خویش نشسته است، توحید و معوذتین را هفت مرتبه قرائت کند، تا جمعه بعد محفوظ است.

و در جامع ابن وهب به صورت مرفوع آمده است: هر که روز جمعه به هنگام تسلیم امام، قبل از اینکه پاهایش را خم کند و سخنی بگوید: توحید و معوذتین را هفت مرتبه قرائت کند، خداوند او را در دینش و دنیایش و خانواده­اش و فرزندانش محافظت می­کند. - مصباح کفعمی: 421.[1] -

و در جامع بزنطی از امام صادق علیه السلام آمده است: هر که مابین ظهرین - ظهر و عصر - بر محمد و خاندن او درود بفرستد، با هفتاد رکعت برابری می­کند.

و نیز از امام علیه السلام: هر که روز جمعه بعد از تسلیمش از ظهر، هفت مرتبه حمد و هفت مرتبه قلاقل - سوره هایی که با قل شروع می شوند - و آیه آخر توبه « لقد جائکم رسول من أنفسکم» و پنج آیه از آل عمران «إن فی خلق السموات و الأرض» تا این کلام او «لا تخلف المیعاد» را قرائت کند، ما بین جمعه تا جمعه او را کفایت می­کند. - مصباح الکفعمی: 422 و در حدیث آخر به آن اشاره شد..[2] -

و از آنچه که مختص تعقیبات جمعه است این است که با این صلوات، صلوات بفرستد: خدایا بر محمد و خاندان محمد درود بفرست تا هیچ درودی باقی نماند، خدایا بر محمد و خاندان محمد برکت ببخش تا اینکه هیچ برکتی باقی نماند، خدایا بر محمد و خاندان محمد سلام بفرست تا اینکه هیچ سلامی باقی نماند، خدایا بر محمد و خاندان محمد رحمت بیاور تا اینکه هیچ رحمتی باقی نماند.

و این صلوات را به روایتی دیگر دیدم: خدایا بر محمد و خاندان محمد درود بفرست تا از درودت درودی باقی نماند، خدایا بر محمد و خاندان محمد رحمت بیاور تا اینکه از رحمتت رحمتی باقی نماند، خدایا بر محمد و خاندان محمد برکت ببخش تا اینکه از برکتت برکتی باقی نماند، خدایا بر محمد و خاندان محمد سلام بفرست تا اینکه از سلامت سلامی باقی نماند. - مصباح کفعمی: 423.[1] -

سپس درباره روایت اول می­گوید: از امام صادق علیه السلام روایت شده است که هر که با این صلوات بر نبی و خاندان او درود بفرستد، گناهان او پاک می­شود، علیه دشمنش یاری می­شود، اسباب خیر برای او فراهم می­شود و آرزویش عطا می­شود، رزقش گسترده می­گردد و در بهشت از همراهان محمد صلی الله علیه و آله می­شود. و ابوالقاسم طبرانی آن را در کتاب دعوات ذکر کرده است و خلاصه داستانش این است که مردی نزد پیامبر آورده شد که متهم به سرقت شتر بود و شتر در همان ساعت صدای بلندی کرد. پس پیامبر فرمود شتر به برائت او شهادت داده است، به خاطر آنچه که بر من درود فرستاده است.

اما در خصوص روایت دوم، صاحب کتاب «الوسائل الی المسایل» آن را ذکر کرده است و خلاصه داستانش اینکه: مردی نزد پیامبر آورده شد که جمعی علیه او شهادت داده­ بودند که او شتری دزدیده است. پس نبی به قطع دست او تصمیم گرفت. پس او این صلوات را بر زبان آورد و شتر به برائت او زبان گشود و گفت: او از سرقت من مبرّا است. پس نبی صلی الله علیه و آله فرمود: زمانی که این صلوات را بر زبان آورد به ملائکه نگاه کردم که خیابانهای مدینه را حفر می­کنند و میان من و او مانع ایجاد می کنند. سپس فرمود: به راستی تو بر صراط وارد خواهی شد در حالی­که سیمایت از ماه شب چهارده روشن­تر است. - مصباح کفعمی: 424 در حاشیه.[2] -

**[ترجمه]

أَسْتَوْدِعُکَ یَا إِلَهِی غُدُوِّی وَ رَوَاحِی وَ مَقِیلِی وَ أَهْلَ وَلَایَتِی مَنْ کَانَ مِنْهُمْ هُوَ أَوْ کَائِنٌ زَیِّنِّی وَ إِیَّاهُمْ بِالتَّقْوَی وَ الْیُسْرِ وَ اطْرُدْ عَنِّی وَ عَنْهُمُ الشَّکَّ وَ الْعُسْرَ وَ امْنَعْنِی وَ إِیَّاهُمْ مِنْ ظُلْمِ الظَّلَمَةِ وَ أَعْیُنِ الْحَسَدَةِ وَ اجْعَلْنِی وَ إِیَّاهُمْ مِمَّنْ حَفِظْتَ وَ اسْتُرْنِی وَ إِیَّاهُمْ فِیمَنْ سَتَرْتَ وَ اجْعَلْ آلَ مُحَمَّدٍ عَلَیْهِ وَ عَلَیْهِمُ السَّلَامُ أَئِمَّتِی وَ قَادَتِی وَ آمِنْ رَوْعَتَهُمْ وَ رَوْعَتِی وَ اجْعَلْ حُبِّی وَ نُصْرَتِی وَ دِینِی فِیهِمْ وَ لَهُمْ فَإِنَّکَ إِنْ وَکَلْتَنِی إِلَی نَفْسِی زَلَّتْ قَدَمِی مَا أَحْسَنَ مَا صَنَعْتَ بِی یَا رَبِّ إِنْ هَدَیْتَنِی لِلْإِسْلَامِ وَ بَصَّرْتَنِی مَا جَهِلَهُ غَیْرِی وَ عَرَّفْتَنِی مَا أَنْکَرَهُ غَیْرِی وَ أَلْهَمْتَنِی مَا ذَهَلُوا عَنْهُ وَ فَهَّمْتَنِی قَبِیحَ مَا فَعَلُوا وَ صَنَعُوا حَتَّی شَهِدْتُ مِنَ الْأَمْرِ مَا لَمْ یَشْهَدُوا وَ أَنَا غَائِبٌ فَمَا نَفَعَهُمْ قُرْبُهُمْ وَ لَا ضَرَّنِی بُعْدِی وَ أَنَا مِنْ تَحْوِیلِکَ إِیَّایَ عَنِ الْهُدَی وَجِلٌ وَ مَا تَنْجُو نَفْسِی إِنْ نَجَتْ إِلَّا بِکَ وَ لَنْ یَهْلِکَ مَنْ هَلَکَ إِلَّا عَنْ بَیِّنَةٍ رَبِّ نَفْسِی غَرِیقُ خَطَایَا مُجْحِفَةٍ وَ رَهِینُ ذُنُوبٍ مُوبِقَةٍ وَ صَاحِبُ عُیُوبٍ جَمَّةٍ فَمَنْ حَمِدَ عِنْدَکَ نَفْسَهُ فَإِنِّی عَلَیْهَا زَارٍ وَ لَا أَتَوَسَّلُ إِلَیْکَ بِإِحْسَانٍ وَ لَا فِی جَنْبِکَ سُفِکَ دَمِی وَ لَمْ یُنَحِّلِ الصِّیَامُ وَ الْقِیَامُ جِسْمِی فَبِأَیِّ ذَلِکَ أُزَکِّی نَفْسِی وَ أَشْکُرُهَا عَلَیْهِ وَ أَحْمَدُهَا بِهِ بَلِ الشُّکْرُ لَکَ اللَّهُمَّ لِسَتْرِکَ عَلَی مَا فِی قَلْبِی وَ تَمَامِ النِّعْمَةِ عَلَیَّ فِی دِینِی وَ قَدْ أَمَتَّ مَنْ کَانَ مَوْلِدُهُ مَوْلِدِی وَ لَوْ شِئْتَ لَجَعَلْتَ مَعَ نَفَادِ عُمُرِهِ عُمُرِی مَا أَحْسَنَ مَا فَعَلْتَ بِی یَا رَبِّ لَمْ تَجْعَلْ سَهْمِی فِیمَنْ لَعَنْتَ وَ لَا حَظِّی فِیمَنْ أَهَنْتَ إِلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ عَلَیْهِ وَ عَلَیْهِمُ السَّلَامُ مِلْتُ بِهَوَایَ وَ إِرَادَتِی وَ مَحَبَّتِی فَفِی مِثْلِ سَفِینَةِ نُوحٍ فَاحْمِلْنِی وَ مَعَ الْقَلِیلِ فَنَجِّنِی وَ فِیمَنْ زَحْزَحْتَ عَنِ النَّارِ فَزَحْزِحْنِی وَ فِیمَنْ أَکْرَمْتَ بِمُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ عَلَیْهِ وَ عَلَیْهِمُ السَّلَامُ فَأَکْرِمْنِی وَ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ صَلَوَاتُکَ وَ رَحْمَتُکَ وَ رِضْوَانُکَ عَلَیْهِمْ مِنَ النَّارِ فَأَعْتِقْنِی- ثُمَّ اسْجُدْ سَجْدَةَ الشُّکْرِ الَّتِی بَعْدَ الظُّهْرِ فِی کُلِّ یَوْمٍ وَ قُلْ فِیهَا مَا تَقَدَّمَ ذِکْرُهُ مِنَ الدُّعَاءِ(1).

ص: 69

**[ترجمه]المتهجد و جمال الاسبوع: جابر، از ابوجعفر، از علی بن حسین علیهم السلام روایت کرد که از اعمال روز جمعه این دعا بعد از نماز ظهر است:

بارالها از من خریداری کن نفس مرا که وقف شده برای توست، تسلیم برای امر توست به بهشت به همراه معصومی از عترت نبی­ات صلی الله علیه و آله، اندوخته شده برای دادخواهی، منسوب به ولادتش، که زمین با او از عدل و عدالت پر می­شود همچنان­که با ظلم و جور پُر شده است، و مرا از جمله کسانی که جلو رفتند و از مارقین شدند یا عقب افتادند و نابود شدند قرار نده، و مرا از کسانی که همراه شدند و رسیدند قرار بده و مرا شهیدی سعید در اختیار خودت قرار بده.

بارالها برای من نصیبی فراوان و تقدیری حتمی که شقاوتی آن را تغییر نمی­دهد میسر کن و مرا از جمله کسانی که هدایتش کردی پس هدایت یافت، و مطهرش کردی و نجات یافت، و با او دوستی کردی و استثنا شد قرار بده، که نه ابلیس بر او سلطه دارد و نه راهی به سوی او دارد، و هر آنچه مرا در آن به کار گرفته­ای از خوردنم، آشامیدنم، پوشیدنم و زناشویی ام را در حلال قرار بده و مرا قانع کن ای خدا، به آنچه که روزی­ام دادی؛ و در آنچه که از روزی­ به من ارزانی داشتی، اعتدال را به من نشان بده تا اندک آن را بسیار ببینم و در آن بخشندگی بسیار کن و مرا از جمله کسانی که آرزویش را در دنیا طولانی کرده­ای، در حالی که مهلتش به پایان رسیده و عمل او زیان­دیده است، قرار نده.

خدایا صحبگاهم، شامگاهم، آرامگاهم - بسترم - و افراد تحت سرپرستی ام، کسی که از آنان بوده یا هست را به تو می سپارم، من و آنان را به تقوی و آسانی مزیّن کن و شک و دشواری را از من و آنان دور کن، و ظلم ظالمان و چشم حسودان را از من و آنان باز بدار، و من و آنان را از جمله کسانی که حفاظت کردی قرار بده، و من و آنان را در زمره کسانی که آنان را پوشاندی بپوشان، و آل محمد را که بر او و آنان درود باد، ائمه و پیشوای من قرار

بده و ترس من و آنان را ایمن بدار و علاقه، یاری و دینم را در آنان و برای آنان

قرار بده که اگر مرا به خود واگذاری، پاهایم می­لغزد.

پروردگارا چه نیکوست آنچه در مورد من انجام دادی که مرا به اسلام هدایت کرد، و مرا از آنچه که غیر من به آن نادان است بصیرت دادی، و مرا از آنچه که غیر من با آن ناآشناست آشنا کردی و آنچه که آنها از آن غافل هستند را به من الهام کردی و زشت آنچه که عمل کردند و انجام دادند را به من فهمانیدی، تا امری که آنها شاهد نبودند را شاهد بودم در­حالی­که من غائب هستم، پس نزدیکی آنان به آنها سودی نرساند و دوری من ضرری به من نرساند و من از اینکه مرا از هدایت منحرف کنی خائف هستم و نفسم اگر نجات یافت، جز با تو نجات نمی­یابد و کسی که هلاکت شد هلاکت نیافت مگر از روی دلیلی روشن.

پروردگارا، نفسم غرق گناهان ناعادلانه­ام و در گرو گناهان خوار­کننده­ و صاحب عیوب فراوان است، پس هر که نزد تو خود را بستاید، ولی من او [نفسم] را نکوهش می­کنم و کار نیکی ندارم که به تو توسل ­جویم. نه در راه تو خونم ریخته است و نه و روزه و نماز جسمم را نحیف کرده است، پس به کدام یک از آنها خودم را بستایم و به آن خودم را سپاس گویم و ستایش کنم، بلکه بارالها، شکر برای توست خاطر پوشاندن تو آنچه را که در قلب من است و اتمام نعمت بر من در دینم در­حالی­که کسی که مولد او مولد من بوده است را میرانده­ای و اگر می خواستی، عمر مرا نیز همانند عمر او قرار می­دادی .

چه نیکوست آنچه که در مورد من انجام داده­ای ای خدا: نه سهم مرا در میان کسانی که لعنت کردی قرار داده­ای و نه بهره مرا در میان کسانی که خوار کردی. با علاقه­ام، خواستم و محبتم به سوی محمد و خاندان محمد که بر او و آنان درود باد، تمایل یافتم، پس در نظیر کشتی نوح سوارم کن و با اندکی نجاتم بده و در میان کسانی که از آتش جدا کردی جدایم کن، و در میان کسانی که با محمد گرامی داشتی گرامی­ام بدار، و به حق محمد و خاندان محمد، که درود، رحمت و رضوانت بر آنان باد، از آتش نجاتم بده.

سپس سجده شکر که بعد از نماز ظهر در هر روز است را انجام بده و دعایی که ذکر شد را در آن بگو. - مصباح المتهجد: 263، جمال الأسبوع: 433.[1] -

**[ترجمه]

وَ صَلَّی بَعْدَهَا رَکْعَتَیْنِ یَقْرَأُ فِی الْأُولَی الْحَمْدَ وَ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ سَبْعَ مَرَّاتٍ وَ فِی الثَّانِیَةِ مِثْلَ ذَلِکَ وَ قَالَ بَعْدَ فَرَاغِهِ اللَّهُمَّ اجْعَلْنِی مِنْ أَهْلِ الْجَنَّةِ الَّتِی حَشْوُهَا بَرَکَةٌ وَ عُمَّارُهَا الْمَلَائِکَةُ مَعَ نَبِیِّنَا مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله وَ أَبِینَا إِبْرَاهِیمَ- لَمْ تَضُرَّهُ بَلِیَّةٌ وَ لَمْ تُصِبْهُ فِتْنَةٌ إِلَی الْجُمُعَةِ الْأُخْرَی وَ جَمَعَ اللَّهُ بَیْنَهُ وَ بَیْنَ مُحَمَّدٍ وَ إِبْرَاهِیمَ علیهما السلام (1).

**[ترجمه]المتهجد - مصباح المتهجد: 264.[1] -

و جمال الاسبوع: و از آنان علیهم السلام روایت کرد که هر که روز جمعه نماز ظهر را بخواند و بعد از آن دو رکعت بخواند که در رکعت اول حمد و هفت مرتبه «قل هو الله احد»، و در رکعت دوم مشابه آن را قرائت ­کند و بعد از فارغ شدنش از نماز بگوید: بارالها مرا از اهل بهشت که آکندگی آن برکت، آبادگران آن ملائکه است، همراه نبی­مان محمد صلی الله علیه و آله و پدرمان ابراهیم قرار بده، تا جمعه بعد بلایی به او ضرر نمی­رساند و فتنه­ای به او نمی­رسد و خداوند او را با محمد و ابراهیم علیهما السلام جمع می­کند. - جمال الأسبوع .[2] -

**[ترجمه]

أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ أَنْ تَقْضِیَ فِیَّ کَذَا وَ کَذَا- قَالَ وَ لَا تُعَلِّمُوهَا سُفَهَاءَکُمْ فَیَدْعُوا بِهَا فَیُسْتَجَابَ لَهُمْ وَ لَا تَدْعُوا بِهَا فِی مَأْثَمٍ وَ لَا قَطِیعَةِ رَحِمٍ (1).

**[ترجمه]الجنه و البلد الامین: از کتاب «دفع الهموم و الاحزان» روایت شده است که هر که حاجتی دارد، باید روز چهارشنبه، پنج­شنبه و جمعه را روزه بگیرد و چون روز جمعه شد تطهیر کند و عازم شود و با صدقه اندک یا زیاد، با قرصی نان یا جز آن، بیشتر و کمتر صدقه بدهد و چون جمعه را خواند، بگوید:

بارالها، من به اسم تو، بسم الله الرحمن الرحیم، کسی که هیچ خدایی جز او نیست، داننده نهان و آشکار، رحمن رحیم، کسی که هیچ خدایی جز او زنده جاودان نیست که نه چرتی او را می­گیرد و نه خوابی، کسی که عظمتش آسمان ها و زمین را پر کرد، از تو می­خواهم، به اسم خداوند رحمان و رحیم که خدایی جز او نیست, کسی که چهره­ها برای او رنجور شد و دیده­ها برای او خشوع کرد و دلها از خشیت او ترسید از تو می­خواهم که بر محمد و خاندان او درود بفرستی و حاجت مرا در...... برآورده کنی.

گوید: آن را به کم خردانتان یاد ندهید که با آن دعا می­کنند و برایشان استحابت می­شود؛ و در گناه و قطع روابط خویشاوندی با آن دعا نکنید. - مصباح الکفعمی: 397.[1] -

**[ترجمه]

**[ترجمه]کفعمی گوید: با سخنش که آن آخر روز است، اراده نشده است بلکه مقصود این است که به سوی مکانی که نماز جمعه را می­خواند شتافت و حرکت کرد، هروی این را گفته است .

**[ترجمه]

لِلْفَزَعِ وَ لَا لِلْخَوْفِ وَ لَا لِمَزَلَّةِ الصِّرَاطِ وَ لَا لِلْعَذَابِ عَلَیْهِ وَ لَا تَمُوتُ إِلَّا وَ أَنْتَ شَهِیدٌ وَ تَکُونُ حَیَاتُکَ مَا حَیِیتَ وَ أَنْتَ سَعِیدٌ وَ لَا تُصِیبُکَ فَقْرٌ أَبَداً وَ لَا فَزَعٌ وَ لَا جُنُونٌ وَ لَا بَلْوَی أَبَداً وَ لَا تَدْعُو اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ بِدَعْوَةٍ فِی یَوْمِکَ ذَلِکَ فِی حَاجَةٍ مِنْ حَوَائِجِ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ إِلَّا أَتَتْکَ کَائِنَةً مَا کَانَتْ بَالِغَةً مَا بَلَغَتْ فِی أَیِّ نَحْوٍ شِئْتَ وَ لَا تَطْلُبُ إِلَیْهِ حَاجَةً لَکَ وَ لَا لِغَیْرِکَ مِنْ أَمْرِ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ إِلَّا سُبِّبَ لَکَ قَضَاؤُهَا وَ یُکْتَبُ لَکَ فِی کُلِّ یَوْمٍ بِعَدَدِ أَنْفَاسِ أَهْلِ الثَّقَلَیْنِ بِکُلِّ نَفَسٍ أَلْفُ أَلْفِ حَسَنَةٍ وَ یُمْحَی عَنْکَ أَلْفُ أَلْفِ سَیِّئَةٍ وَ تُرْفَعُ لَکَ أَلْفُ أَلْفِ دَرَجَةٍ وَ یُوَکَّلُ بِالاسْتِغْفَارِ لَکَ الْعَرْشُ وَ الْکُرْسِیُّ وَ الْفِرْدَوْسُ حَتَّی تَقِفَ بَیْنَ یَدَیِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَعَاهِدْنِی یَا

بُنَیَّ أَنْ لَا تُعَلِّمَ هَذَا الدُّعَاءَ لِأَحَدٍ إِلَی مَحَلِّ مَنِیَّتِکَ فَعَاهَدَهُ الْحُسَیْنُ علیه السلام عَلَی ذَلِکَ فَقَالَ عَلِیٌّ علیه السلام فَإِذَا بَلَغَ مَحَلُّ مَنِیَّتِکَ فَلَا تُعَلِّمْهُ أَحَداً إِلَّا أَهْلَ بَیْتِکَ وَ شِیعَتَکَ وَ مَوَالِیَکَ فَإِنَّکَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ ذَلِکَ وَ عَلَّمْتَهُ کُلَّ أَحَدٍ طَلَبُوا الْحَوَائِجَ إِلَی رَبِّهِمْ تَعَالَی فِی کُلِّ نَحْوٍ فَقَضَاهَا لَهُمْ وَ إِنِّی لَأُحِبُّ أَنْ یَتِمَّ مَا أَنْتُمْ عَلَیْهِ فَتُحْشَرُونَ وَ لا خَوْفٌ عَلَیْکُمْ وَ لا أَنْتُمْ تَحْزَنُونَ وَ لَا تَدْعُو بِهِ إِلَّا وَ أَنْتَ طَاهِرٌ وَ وَجْهُکَ مُسْتَقْبِلُ الْقِبْلَةِ فَإِنْ فَعَلْتَ ذَلِکَ فِی یَوْمِ الْجُمُعَةِ بَعْدَ صَلَاةِ الْعَصْرِ کَانَ أَفْضَلَ فَعَاهَدَهُ الْحُسَیْنُ عَلَی ذَلِکَ فَقَالَ عَلِیٌّ علیه السلام یَا بُنَیَّ إِذَا أَرَدْتَ ذَلِکَ فَقُلْ وَ ذَکَرَ الدُّعَاءَ.

قَالَ وَ قَالَ أَبُو الْعَبَّاسِ بْنُ سَعِیدٍ وَ حَدَّثَنِی یَعْقُوبُ بْنُ یُوسُفَ بْنِ زِیَادٍ الضَّرِیرُ قَالَ حَدَّثَنِی الْفَیْضُ بْنُ الْفَضْلِ عَنْ أَبِی مَرْیَمَ عَبْدِ الْغَفَّارِ بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَطَاءٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ أَبُو الْعَبَّاسِ وَ حَدَّثَنِی الْحُسَیْنُ بْنُ الْحَکَمِ الْخَیْبَرِیُّ قَالَ حَدَّثَنَا حَسَنُ بْنُ حُسَیْنٍ الْعُرَنِیُّ عَنْ أَبِی مَرْیَمَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَطَاءٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام: الدُّعَاءُ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ بِسْمِ اللَّهِ وَ بِاللَّهِ وَ سُبْحَانَ اللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ اللَّهُ أَکْبَرُ وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ سُبْحَانَ اللَّهِ آناءَ اللَّیْلِ وَ أَطْرافَ النَّهارِ سُبْحَانَ اللَّهِ بِالْغُدُوِّ وَ الْآصالِ سُبْحَانَ اللَّهِ حِینَ تُمْسُونَ وَ حِینَ تُصْبِحُونَ

ص: 74

وَ لَهُ الْحَمْدُ فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ عَشِیًّا وَ حِینَ تُظْهِرُونَ یُخْرِجُ الْحَیَّ مِنَ الْمَیِّتِ وَ یُخْرِجُ الْمَیِّتَ مِنَ الْحَیِّ وَ یُحْیِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها وَ کَذلِکَ تُخْرَجُونَ سُبْحانَ رَبِّکَ رَبِّ الْعِزَّةِ عَمَّا یَصِفُونَ وَ سَلامٌ عَلَی الْمُرْسَلِینَ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ الَّذِی لَا یَنْبَغِی التَّسْبِیحُ إِلَّا لَهُ سُبْحَانَ مَنْ أَحْصَی کُلَّ یَوْمٍ عِلْمُهُ سُبْحَانَ ذِی الطَّوْلِ وَ الْفَضْلِ سُبْحَانَ ذِی الْمَنِّ وَ النِّعَمِ سُبْحَانَ ذِی الْقُدْرَةِ وَ الْکَرَمِ سُبْحَانَ ذِی الْمُلْکِ وَ الْمَلَکُوتِ سُبْحَانَ ذِی الْکِبْرِیَاءِ وَ الْعَظَمَةِ وَ الْجَبَرُوتِ سُبْحَانَ الْمَلِکِ الْحَیِّ الَّذِی لَا یَمُوتُ سُبْحَانَ الْمَلِکِ الْحَیِّ الْمُهَیْمِنِ الْقُدُّوسِ سُبْحَانَ الْقَائِمِ الدَّائِمِ سُبْحَانَ اللَّهِ الْحَیِّ الْقَیُّومِ سُبْحَانَ رَبِّیَ الْعَظِیمِ سُبْحَانَ رَبِّیَ الْأَعْلَی سُبْحَانَهُ وَ تَعَالَی سُبُّوحٌ قُدُّوسٌ رَبُّنَا وَ رَبُّ الْمَلَائِکَةِ وَ الرُّوحِ سُبْحَانَ الدَّائِمِ غَیْرِ الْغَافِلِ سُبْحَانَ الْعَالِمِ بِغَیْرِ تَعَلُّمٍ سُبْحَانَ خَالِقِ مَا یُرَی وَ مَا لَا یُرَی سُبْحَانَ الَّذِی یُدْرِکُ الْأَبْصارَ وَ لا تُدْرِکُهُ الْأَبْصارُ وَ هُوَ اللَّطِیفُ الْخَبِیرُ اللَّهُمَّ إِنِّی أَصْبَحْتُ وَ أَمْسَیْتُ مِنْکَ فِی نِعْمَةٍ وَ خَیْرٍ وَ بَرَکَةٍ وَ عَافِیَةٍ فَصَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ أَتْمِمْ عَلَیَّ نِعْمَتَکَ وَ خَیْرَکَ وَ بَرَکَاتِکَ وَ عَافِیَتَکَ بِنَجَاةٍ مِنَ النَّارِ وَ ارْزُقْنِی شُکْرَکَ وَ عَافِیَتَکَ وَ فَضْلَکَ وَ کَرَامَتَکَ أَبَداً مَا أَبْقَیْتَنِی اللَّهُمَّ بِنُورِکَ اهْتَدَیْتُ وَ بِفَضْلِکَ اسْتَغْنَیْتُ وَ فِی نِعْمَتِکَ أَصْبَحْتُ وَ أَمْسَیْتُ اللَّهُمَّ إِنِّی أَصْبَحْتُ أُشْهِدُکَ وَ کَفَی بِکَ شَهِیداً وَ أُشْهِدُ مَلَائِکَتَکَ وَ حَمَلَةَ عَرْشِکَ وَ سُکَّانَ سَمَاوَاتِکَ وَ أَرْضِکَ وَ أَنْبِیَاءَکَ وَ رُسُلَکَ وَ وَرَثَةَ أَنْبِیَائِکَ وَ الصَّالِحِینَ مِنْ عِبَادِکَ وَ جَمِیعَ خَلْقِکَ أَنِّی أَشْهَدُ أَنَّکَ أَنْتَ اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ وَحْدَکَ لَا شَرِیکَ لَکَ وَ أَنَّ مُحَمَّداً صَلَوَاتُکَ عَلَیْهِ وَ آلِهِ عَبْدُکَ وَ رَسُولُکَ وَ أَنَّکَ عَلَی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ تُحْیِی وَ تُمِیتُ وَ تُمِیتُ وَ تُحْیِی وَ أَشْهَدُ أَنَّ الْجَنَّةَ حَقٌّ وَ أَنَّ النَّارَ حَقٌّ وَ أَنَّ النُّشُورَ حَقٌّ وَ أَنَّ الْقُبُورَ حَقٌّ وَ أَنَّ السَّاعَةَ آتِیَةٌ لا رَیْبَ فِیها وَ أَنَّکَ تَبْعَثُ مَنْ فِی الْقُبُورِ وَ أَشْهَدُ أَنَّ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ وَ الْحَسَنَ وَ الْحُسَیْنَ وَ عَلِیَّ بْنَ الْحُسَیْنِ وَ مُحَمَّدَ بْنَ عَلِیٍّ وَ جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ وَ مُوسَی بْنَ جَعْفَرٍ- وَ عَلِیَّ بْنَ مُوسَی وَ مُحَمَّدَ بْنَ عَلِیٍّ وَ عَلِیَّ بْنَ مُحَمَّدٍ وَ الْحَسَنَ بْنَ عَلِیٍّ- وَ الْخَلَفَ الصَّالِحَ الْحُجَّةَ الْقَائِمَ الْمُنْتَظَرَ- صَلَوَاتُکَ یَا رَبِّ عَلَیْهِ وَ عَلَیْهِمْ

ص: 75

أَجْمَعِینَ هُمُ الْأَئِمَّةُ الْهُدَاةُ الْمُهْتَدُونَ غَیْرُ الضَّالِّینَ وَ لَا الْمُضِلِّینَ وَ أَنَّهُمْ أَوْلِیَاؤُکَ الْمُهْتَدُونَ الْمُصْطَفَوْنَ وَ حِزْبُکَ الْغَالِبُونَ وَ صَفْوَتُکَ مِنْ خَلْقِکَ وَ خِیَرَتُکَ مِنْ بَرِیَّتِکَ وَ نُجَبَاؤُکَ الَّذِینَ انْتَجَبْتَهُمْ لِوَلَایَتِکَ وَ اخْتَصَصْتَهُمْ مِنْ خَلْقِکَ وَ اصْطَفَیْتَهُمْ عَلَی عِبَادِکَ وَ جَعَلْتَهُمْ حُجَّةً عَلَی الْعَالَمِینَ صَلَوَاتُکَ عَلَیْهِمْ وَ السَّلَامُ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ اکْتُبْ لِی هَذِهِ الشَّهَادَةَ عِنْدَکَ حَتَّی تُلَقِّنَنِیهَا یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَ أَنْتَ عَنِّی رَاضٍ وَ إِنَّکَ عَلَی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ اللَّهُمَّ لَکَ الْحَمْدُ حَمْداً کَمَا أَنْتَ أَهْلُهُ حَمْداً تَضَعُ لَهُ السَّمَاءُ کَنَفَیْهَا وَ تُسَبِّحُ لَکَ الْأَرْضُ وَ مَنْ عَلَیْهَا اللَّهُمَّ لَکَ الْحَمْدُ حَمْداً یَصْعَدُ أَوَّلُهُ وَ لَا یَنْفَدُ آخِرُهُ اللَّهُمَّ لَکَ الْحَمْدُ حَمْداً یَزِیدُ وَ لَا یَبِیدُ اللَّهُمَّ لَکَ الْحَمْدُ حَمْداً سَرْمَداً دَائِماً أَبَداً لَا انْقِطَاعَ لَهُ وَ لَا نَفَادَ وَ لَکَ یَنْبَغِی وَ إِلَیْکَ یَنْتَهِی حَمْداً یَصْعَدُ أَوَّلُهُ وَ لَا یَنْفَدُ آخِرُهُ وَ لَکَ الْحَمْدُ عَلَیَّ وَ مَعِی وَ فِیَّ وَ قَبْلِی وَ أَمَامِی وَ فَوْقِی وَ تَحْتِی وَ لَدَیَّ وَ إِذَا مِتُّ وَ قُبِرْتُ وَ بَقِیتُ فَرْداً وَحِیداً ثُمَّ فَنِیتُ وَ لَکَ الْحَمْدُ إِذَا نُشِرْتُ وَ بُعِثْتُ یَا مَوْلَایَ اللَّهُمَّ لَکَ الْحَمْدُ وَ لَکَ الشُّکْرُ بِجَمِیعِ مَحَامِدِکَ کُلِّهَا عَلَی جَمِیعِ نَعْمَائِکَ کُلِّهَا حَتَّی یَنْتَهِیَ الْحَمْدُ إِلَی مَا تُحِبُّ وَ تَرْضَی اللَّهُمَّ لَکَ الْحَمْدُ عَلَی کُلِّ عِرْقٍ سَاکِنٍ وَ لَکَ الْحَمْدُ عَلَی کُلِّ عِرْقٍ مُتَحَرِّکٍ وَ لَکَ الْحَمْدُ عَلَی کُلِّ نَوْمَةٍ وَ یَقَظَةٍ وَ لَکَ الْحَمْدُ عَلَی کُلِّ أَکْلَةٍ وَ شَرْبَةٍ وَ نَفَسٍ وَ بَطْشَةٍ وَ قَبْضَةٍ وَ بَسْطَةٍ وَ عَلَی کُلِّ مَوْضِعِ شَعْرَةٍ وَ عَلَی کُلِّ حَالٍ اللَّهُمَّ لَکَ الْحَمْدُ کُلُّهُ وَ لَکَ الشُّکْرُ کُلُّهُ وَ لَکَ الْمَجْدُ کُلُّهُ وَ لَکَ الْمُلْکُ کُلُّهُ وَ لَکَ الْجُودُ کُلُّهُ وَ بِیَدِکَ الْخَیْرُ کُلُّهُ وَ إِلَیْکَ یَرْجِعُ الْأَمْرُ کُلُّهُ عَلَانِیَتُهُ وَ سِرُّهُ وَ أَنْتَ مُنْتَهَی الشَّأْنِ کُلِّهِ اللَّهُمَّ لَکَ الْحَمْدُ حَمْداً خَالِداً مَعَ خُلُودِکَ وَ لَکَ الْحَمْدُ حَمْداً لَا مُنْتَهَی لَهُ دُونَ عِلْمِکَ وَ لَکَ الْحَمْدُ حَمْداً لَا أَمَدَ لَهُ دُونَ مَشِیَّتِکَ وَ لَکَ الْحَمْدُ حَمْداً لَا أَجْرَ لِقَائِلِهِ إِلَّا رِضَاکَ اللَّهُمَّ لَکَ الْحَمْدُ عَلَی حِلْمِکَ بَعْدَ عِلْمِکَ وَ لَکَ الْحَمْدُ عَلَی عَفْوِکَ بَعْدَ قُدْرَتِکَ اللَّهُمَّ لَکَ الْحَمْدُ بَاعِثَ الْحَمْدِ وَ لَکَ الْحَمْدُ وَارِثَ الْحَمْدِ وَ لَکَ الْحَمْدُ بَدِیعَ

ص: 76

الْحَمْدِ وَ لَکَ الْحَمْدُ مُبْتَدِعَ الْحَمْدِ وَ لَکَ الْحَمْدُ مُنْتَهَی الْحَمْدِ وَ لَکَ الْحَمْدُ وَلِیَّ الْحَمْدِ وَ لَکَ الْحَمْدُ مُبْتَدِئَ الْحَمْدِ وَ لَکَ الْحَمْدُ صَادِقَ الْوَعْدِ وَفِیَّ الْعَهْدِ عَزِیزَ الْجُنْدِ قَدِیمَ الْمَجْدِ وَ لَکَ الْحَمْدُ رَفِیعَ الدَّرَجَاتِ مُجِیبَ الدَّعَوَاتِ مُنْزِلَ الْآیَاتِ مِنْ فَوْقِ سَبْعِ سَمَاوَاتٍ عَظِیمَ الْبَرَکَاتِ مُخْرِجَ النُّورِ مِنَ الظُّلُمَاتِ وَ مُخْرِجَ مَنْ فِی الظُّلُمَاتِ إِلَی النُّورِ مُبَدِّلَ السَّیِّئَاتِ حَسَنَاتٍ وَ جَاعِلَ الْحَسَنَاتِ دَرَجَاتٍ اللَّهُمَّ لَکَ الْحَمْدُ غَافِرَ الذَّنْبِ وَ قَابِلَ التَّوْبِ شَدِیدَ الْعِقَابِ ذَا الطَّوْلِ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ إِلَیْکَ الْمَصِیرُ اللَّهُمَّ لَکَ الْحَمْدُ فِی اللَّیْلِ إِذا یَغْشی وَ لَکَ الْحَمْدُ فِی النَّهارِ إِذا تَجَلَّی وَ لَکَ الْحَمْدُ فِی الْآخِرَةِ وَ الْأُولَی اللَّهُمَّ لَکَ الْحَمْدُ عَدَدَ کُلِّ نَجْمٍ فِی السَّمَاءِ وَ لَکَ الْحَمْدُ عَدَدَ کُلِّ مَلَکٍ فِی السَّمَاءِ وَ لَکَ الْحَمْدُ عَدَدَ کُلِّ قَطْرَةٍ نَزَلَتْ مِنَ السَّمَاءِ وَ لَکَ الْحَمْدُ عَدَدَ کُلِّ قَطْرَةٍ فِی الْبِحَارِ وَ لَکَ الْحَمْدُ عَدَدَ مَا فِی جَوْفِ الْأَرَضِینَ وَ أَوْزَانِ مِیَاهِ الْبِحَارِ وَ لَکَ الْحَمْدُ عَلَی عَدَدِ مَا عَلَی وَجْهِ الْأَرْضِ وَ لَکَ الْحَمْدُ عَلَی عَدَدِ مَا أَحْصَی کِتَابُکَ وَ لَکَ الْحَمْدُ عَدَدَ مَا أَحَاطَ بِهِ عِلْمُکَ وَ لَکَ الْحَمْدُ عَدَدَ الْوَرَقِ وَ الشَّجَرِ وَ الْحَصَی وَ النَّوَی وَ الثَّرَی وَ لَکَ الْحَمْدُ عَدَدَ الْإِنْسِ وَ الْجِنِّ وَ الْبَهَائِمِ وَ السِّبَاعِ وَ الْهَوَامِّ حَمْداً کَثِیراً مُبَارَکاً فِیهِ کَمَا تُحِبُّ وَ تَرْضَی وَ کَمَا یَنْبَغِی لِکَرَمِ وَجْهِکَ وَ عِزِّ جَلَالِکَ مِنَ الْحَمْدِ مُبَارَکاً فِیهِ أَبَداً: ثُمَّ تَقُولُ عَشْرَ مَرَّاتٍ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لا شَرِیکَ لَهُ لَهُ الْمُلْکُ وَ لَهُ الْحَمْدُ یُحْیِی وَ یُمِیتُ وَ یُمِیتُ وَ یُحْیِی وَ هُوَ حَیٌّ لَا یَمُوتُ بِیَدِهِ الْخَیْرُ وَ هُوَ عَلی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ ثُمَّ تَقُولُ عَشْراً الْحَمْدُ لِلَّهِ وَحْدَهُ لا شَرِیکَ لَهُ لَهُ الْمُلْکُ وَ لَهُ الْحَمْدُ وَ هُوَ اللَّطِیفُ الْخَبِیرُ ثُمَّ تَقُولُ عَشْراً یَا اللَّهُ یَا اللَّهُ وَ تَقُولُ عَشْراً یَا رَحْمَانُ یَا رَحْمَانُ وَ تَقُولُ عَشْراً یَا رَحِیمُ یَا رَحِیمُ وَ تَقُولُ عَشْراً یَا حَنَّانُ یَا مَنَّانُ وَ تَقُولُ عَشْراً یَا حَیُّ یَا قَیُّومُ وَ تَقُولُ عَشْراً یَا مُنِیرُ یَا مُنِیرُ وَ تَقُولُ عَشْراً یَا قُدُّوسُ یَا قُدُّوسٌ وَ تَقُولُ عَشْراً یَا بَدِیعَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ وَ تَقُولُ عَشْراً یَا ذَا الْجَلَالِ وَ الْإِکْرَامِ وَ تَقُولُ عَشْراً یَا حَیُّ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ وَ تَقُولُ عَشْراً لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ وَ تَقُولُ عَشْراً بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ وَ تَقُولُ عَشْراً قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ وَ تَقُولُ عَشْراً اللَّهُمَّ اصْنَعْ بِی مَا أَنْتَ أَهْلُهُ وَ لَا تَصْنَعْ بِی مَا أَنَا أَهْلُهُ فَإِنَّکَ أَهْلُ التَّقْوی وَ أَهْلُ الْمَغْفِرَةِ وَ أَنَا أَهْلُ

ص: 77

الذُّنُوبِ وَ الْخَطَایَا فَارْحَمْنِی یَا مَوْلَایَ وَ أَنْتَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِینَ- وَ تَقُولُ عَشْراً آمِینَ آمِینَ ثُمَّ تَسْأَلُ حَاجَتَکَ فَإِنَّکَ تُجَابُ إِنْ شَاءَ اللَّهُ (1).

**[ترجمه]جمال الاسبوع: دعای عشرات را ذکر کرده و اینکه آن از امور مهم بعد از نماز عصر روز جمعه و سببی برای برآورده شدن حاجات است و در روایات آمده است که با آن دعا نمی­شود مگر با طهارت و رو به قبله.

سید - قدّس سرّه - گوید: من به پنج روایت در خصوص دعای عشرات دست یافتم که روایت آنها در کاستی و فزونی با یکدیگر اختلاف دارد و من در اینجا آنچه را که شاید درست­ترین روایت باشد ذکر می­کنم.

امیر مؤمنان علیه السلام به امام حسین علیه السلام فرمود:

فرزندم، یقیناً خداوند عزوجل مقدرات و احکامش را برآنچه که دوست داشته و مقدر کرده است جاری می کند و خداوند، قضا، قدر و حکمش را در تو اجرا خواهد کرد. فرزندم، با من عهد کن که سخنی که برایت مانند یک راز می گویم را تا مرگم و تا دوازده ماه بعد از مرگم بیان نکنی، که من تو را از خبری آگاه می کنم که اصل آن از خداوند متعال است. آن را در صبحگاه و شامگاه می گویی، پس هزار هزار فرشته مشغول نوشتن می شوند که به هر یک از آن­ها در سرعت نوشتن، قدرت هزار هزار کاتب عطا می شود. و هزار هزار فرشته بر استغفار برای تو گمارده می شود که به هر یک از آنها قدرت هزار هزار استغفارکننده داده می شود. و در فردوس هزار هزار قصر برای تو بنا می شود که در هر قصر هزار هزار خانه است که در آنها مجاور جدت علیه السّلام هستی. و در دارالسلام خانه ای برای تو بنا می شود که در آن مجاور خانواده ات می شوی و در جنت عدن هزار شهر برای تو بنا می شود و همراه تو کتابی ناطق به حق از قبرت محشور می شود که می گوید: براستی بر این راهی برای فزع و خوف و لغزش از صراط و عذاب نیست. و نمی میری مگر اینکه شهید هستی.

و تا زمانی که زنده ای، زندگانی­ات سعادتمند است، و هرگز فقری نه به تو می رسد و نه ترسی، نه جنونی و نه محنتی، و در آن روز در مورد حاجتی از حاجت های دنیا و آخرت دعایی نمی کنی مگر اینکه حاجتت به تو عطا می شود، هر چه باشد، هر چقدر زیاد باشد و در هر زمینه که باشد، و حاجتی برای خود و نه غیر خود در مورد امور دنیا و آخرت از او طلب نمی کنی مگر اینکه برآوردن آن را برای تو سبب می شود، و در هر روز به تعداد نفس های اهل ثقلین، به ازای هر نفس هزار هزار حسنه برایت می نویسد و هزار هزار درجه تو را رفعت می بخشد.

و عرش، کرسی و فردوس را بر استغفار برای تو تا زمانی که در محضر خداوند عزوجل بایستی می گمارد. پس ای فرزندم، با من عهد کن که این دعا را تا زمان فرارسیدن مرگت به کسی نیاموزی.

پس امام حسین علیه السلام بر سر آن با او عهد بست. پس علی علیه السلام فرمود: و زمانی­که هنگام مرگت رسید، آن را فقط به اهل بیت، شیعه و دوستانت بیاموز که تو اگر این را انجام ندهی و آن را به هر کس بیاموزی، حاجت­های خود از پروردگار را در هر جهتی طلب می­کنند و او آن را برایشان برآورده می­کند و من دوست دارم که آنچه شما در آن هستید به کمال برسد، و محشور ­شوید در­حالی­که نه خوفی بر شماست و نه اندوهگین هستید. و با آن دعا نکن مگر اینکه طاهر باشی و رویت به سمت قبله باشد و اگر آن را در روز جمعه بعد از نماز عصر انجام بدهی افضل است.

پس بر سر آن با او عهد بست و علی علیه السلام فرمود: ای پسرم، اگر آن را قصد کردی، بگو... و دعا را ذکر کرد.

گوید: ابو العباس بن سعید گوید: از امام باقر علیه السلام این دعا روایت شده است: بسم الله الرحمن الرحیم، با نام خدا و با خدا، منزه است خدا و ستایش خاص خدا است و معبودی جز خدا نیست و خدا بزرگتر از توصیف است و هیچ جنبش و نیرویی نیست جز به وسیله خدای والای بزرگ، منزّه است خدا در تمام ساعات شب و اوقات روز، منزّه است خدا در بامداد و شامگاهان، منزّه است خدا در شب و صبح، منزّه است خدا چون شب کنید و چون به بامدادان درآیید، و خاص او است ستایش در آسمانها و زمین و شبانگاه و هنگام ظهر. بیرون آورد زنده را از مرده و برون آرد مرده را از زنده، و زنده گرداند زمین را پس از مردنش و شما هم این چنین (در رستاخیز) بیرون آورده شوید، منزه است پروردگار تو، پروردگار دارای عزت از آنچه وصف کنند و درود بر پیامبران و ستایش خاص خدا پروردگار جهانیان است.

حول و قوّه ای نیست جز به خدای عالی مرتبه و بزرگ که جز او شایسته تسبیح نیست، منزه است کسی که علمش هر روزی را شماره کرد، منزه است صاحب لطف و فضل، منزه است صاحب منت و نعمت، منزه است صاحب قدرت و کرم، منزه است خدای صاحَب ملک و ملکوت، منزه است خدای صاحب عزت وجبروت، منزه است خدای فرمانروای زنده­ای که نمیرد، منزه است خدای صاحب بزرگی و عظمت، آن پادشاه برحق و نگهبان و پاکیزه از هر عیب منزه است، منزه است خدای پاینده جاویدان، منزه است پروردگار بزرگ من، منزه است پروردگار برترم، منزه است خدای زنده پاینده، منزه است خدای والا و برتر، منزه است او و برتر است، بسیار منزه و پاک است پروردگار ما و پروردگار فرشتگان و جبرئیل، منزه است خدای جاویدانی که غافل نیست، منزه است دانای ناآموخته، منزه است آفریدگار دیدنیها و نادیدنیها، منزه است خدایی که دیده ها را درک کند ولی دیده ها درکش نکنند و او است دقیق و کاردان.

خدایا، من در لطف و نعمت و خیر و برکت و تندرستی از طرف تو صبح و شب را گذراندم پس، درود فرست بر محمد و آلش و تمام کن بر من نعمت و خیر و برکات و عافیتت را به رهایی از آتش، و روزی­ام کن سپاسگزاری و عافیت و فضل و بزرگواری­ات را همیشه تا زنده­ام داری. خدایا به نور تو راه یافتم و به فضل تو بی­نیازی جستم و در نعمت تو روز و شبم را گذراندم.

خدایا، من تو را گواه می­گیرم و گواهی تو بس است و گواه گیرم فرشتگان و حاملان عرشت را و ساکنان آسمان­ها و زمینت را و پیامبران و رسولانت و وارثان پیامبرانت و صالحین از بندگانت و همه خلقت را، که تویی خدایی که معبودی جز تو نیست، یگانه­ای که شریک نداری و اینکه محمد صلی الله علیه و آله بنده و رسول تو است و به اینکه تو بر هر چیز توانایی، زنده می­کنی و می­میرانی و می­میرانی و زنده می­کنی و گواهی دهم که بهشت حق است و آتش دوزخ حق است و روز رستاخیز حق است و قیامت مسلما خواهد آمد و شکی در آن نیست و حتما تو کسانی را که در گورها خفته­اند بر می­ انگیزی.

و گواهی دهم که علی بن ابی طالب و حسن و حسین و علی ابن حسین و محمد بن علی و جعفر بن محمد و موسی بن جعفر و علی بن موسی و محمد بن علی و علی بن محمد و حسن بن علی و خلف صالح، حجت قائم که صلوات تو ای خدا، بر او و بر همه آن­ها، این ها امامان راهنمای راه یافته­اند که نه گمراهند و نه گمراه شده و (گواهی دهم که) آنهایند دوستان برگزیده­ات و حزب پیروزت و انتخاب شدگان و بهترین خلق تو و برگزیدگانی که آنان را برای دین خود برگزیدی و از میان خلق خود مخصوصشان ساختی و بر بندگانت برگزیدی و آنها را بر جهانیان حجت قرار دادی؛ درودهای تو بر ایشان و سلام و رحمت خدا و برکاتش بر آنها باد.

خدایا بر محمد و خاندان محمد درود بفرست و بنویس برایم این گواهی را نزد خود تا اینکه در روز قیامت آن را بر زبانم جاری کنی، در حالی که تو از من خشنود باشی؛ زیرا تو بر هرچه بخواهی توانایی. خدایا ستایش خاص تو است، ستایشی که آغازش بالا رود و انجامش پایان نداشته باشد. خدایا ستایش خاص تو است، ستایشی که آسمان برای تو، دو بال خویش فرو نهد و زمین و آنچه بر آن است زبان به تسبیحت گشاید .

خدایا، خاص تو است ستایش، ستایشی دائمی و همیشگی و بی پایان و زوال ناپذیر و ستایشی که سزاوار تو باشد و به سوی تو منتهی گردد و در دل من و بر تن من و در پیش من و با من و پیش از من و پس از من و پیش رو و بالای سرم و زیر پایم و چون مُردم و تنها ماندم و سپس فانی شدم و در هر حال ستایشت کنم، و خاص تو است، ستایش هنگامی که دوباره زنده و برانگیخته شوم ای مولای من.

خدایا، و از آن تو است ستایش و برای تو است سپاسگزاری به تمام انواع حمد و ستایشت همگی، بر تمام نعمت­هایت همگی تا ستایش بدانجا رسد که تو دوست داری، و خشنود گردی. خدایا مخصوص تو است ستایش بر هر رگ ساکن و هر رگ متحرک، و برای توست ستایش بر هر خواب و بیداری، و ستایش مخصوص تو است بر هر لقمه و هر جرعه و هر حرکت و هر بستن و گشودنی و بر هر جای مویی و در هر حال. برای تو است ستایش، تمامی اش و سپاس تمامی اش و مخصوص تو است مجد همه اش و ملک همه اش و تو راست بخشش و تمامی خیر به دست تو است و همه امور به تو باز می گردد، آشکار آن و نهان آن و تو منتهای هر شأنی است.

خدایا، ستایش از آن تو است ستایشی جاویدان به جاویدانی ذاتت و خاص تواست ستایش، ستایشی که در نزد علم تو انتهایی برایش نباشد و ستایش از آن تو است، ستایشی که جز با مشیت تو پایانی ندارد و از آن تو است حمد، حمدی که برای گوینده­اش جز رضای تو پاداش نباشد و خاص تو است ستایش، بر بردباری­ات از پس دانستن ات و برای تو است ستایش، بر گذشتت از پس قدرت و توانایی­ات.

و برای تو است حمد که باعث حمدی و برای تو است ستایش که وارث آنی و برای تو است حمد که پدیده­آورنده حمدی و برای تو است حمد که انتهای آنی و برای تو است حمد که خود سازنده حمدی و برای تو است ستایش که خریدار آنی و برای تو است حمد که سرپرست آنی و برای تو است ستایش ای دیرینه ستایش و خاص تو است حمد، ای که وعده ات راست و به پیمانت وفاداری. لشکرت پیروزمند و مجد و عظمتت استوار است و ستایش خاص تو است ای والا درجات و پاسخ دهنده دعاها و فرو فرستنده آیات از بالای هفت آسمان، و ای خدای بزرگ برکات و برون­آرنده نور از ظلمات (و تاریکی­ها) و برون­آرنده مبتلایان به تاریکی­ها را به روشنی و نور، و ای تبدیل­کننده بدی­ها به خوبی­ها و قراردهنده خوبی­ها را درجه، خدایا حمد مخصوص تو است که آمرزنده گناه و توبه­پذیر و سخت کیفر و صاحب بخشش و احسانی، معبودی نیست جز تو و بازگشت به سوی تو است.

خدایا از آن تو است ستایش در شب هنگامی که سیاهی­اش فرا گیرد، و برای تو است ستایش در روز هنگامی که روشن گردد، و برای تو است ستایش در انجام و آغاز، و برای تو است ستایش به عدد هر ستاره و فرشته­ای که در آسمان است، و برای تو است حمد به عدد خاک و سنگ ریزه و هسته­ها، و برای تو است ستایش به شماره آنچه در میان آسمان است، و برای تو است ستایش به عدد آنچه در دل زمین است، و برای تو است ستایش به عدد وزن آب دریاها، و برای تو است حمد به شماره برگ درختان، و برای تو است ستایش به شماره آنچه در روی زمین است، و برای تو است ستایش به شماره آنچه کتاب تو آن را برشمرده، و برای تو است حمد به عدد آنچه علم و دانشت بدان احاطه دارد، و برای تو است ستایش به عدد انس و جن و خزندگان و پرندگان و چرندگان و درندگان، ستایشی بسیار و پاکیزه و بابرکت چنانچه دلخواه تو است ای پروردگار، و آنگونه که بپسندی و آنچنان­که سزاوار ذات بزرگوار و عظمت جلال تو است.

پس می­گویی ده مرتبه: معبودی نیست جز خدای یکتا که شریکی ندارد و او راست فرمانروایی و ستایش مخصوص او است که زنده کند و بمیراند، و بمیراند و زنده کند و او است زنده­ای که نمیرد. همه نیکی­ها به دست او است و او بر همه چیز توانا است.

سپس ده مرتبه می گویی: معبودی نیست جز خدای یکتا که شریکی ندارد و او راست فرمانروایی و خاص او است ستایش و او است دقیق و کاردان، و ده مرتبه: ای خدا ای خدا، و ده مرتبه: ای بخشاینده، ای بخشاینده، و ده مرتبه: ای مهربان ای مهربان، و ده مرتبه: ای مهرورز نعمت دهنده، و ده مرتبه: ای زنده و پاینده، و ده مرتبه: ای روشنگر ای روشنگر، و ده مرتبه: ای پاکیزه، ای پاکیزه، و ده مرتبه: ای پدید آورنده آسمانها و زمین، و ده مرتبه: ای صاحب جلال و بزرگواری، و ده مرتبه: ای زنده­ای که معبودی جز تو نیست و ده مرتبه: ای خدایی که جز تو معبودی نیست، و ده مرتبه: به نام خدای بخشاینده مهربان، و ده مرتبه: بگو اوست خدای یگانه، و ده مرتبه: خدایا درود فرست بر محمد و آل محمد، پس ده مرتبه می­گویی: خدایا با من کن آنچه را تو شایسته آنی و مکن با من آنچه را من شایسته آنم، زیرا که تو البته شایسته پرهیزکاری هستی و اهل آمرزشی و من اهل گناهان و خطاها هستم، پس به من رحم کن ای مولای من و تویی مهربانترین مهربانان، و ده مرتبه: آمین آمین می­گویی، سپس حاجتت را می­خواهی که انشاء الله استجابت خواهد شد.

**[ترجمه]

اسْتَنْجَدْتُ الِاعْتِصَامَ بِکَ کَافِیاً مِنْ أَسْبَابِ خَلْقِکَ فَأَرِنِی مُبَشِّرَاتٍ مِنْ إِجَابَتِکَ تَفِی بِحُسْنِ الظَّنِّ بِکَ وَ تَنْفِی عَوَارِضَ التُّهَمِ لِقَضَائِکَ فَإِنَّهُ ضَمَانُکَ لِلْمُجْتَهِدِینَ (1) وَ وَفَاؤُکَ لِلرَّاغِبِینَ إِلَیْکَ اللَّهُمَّ وَ لَا أَذِلَّنَّ عَلَی التَّعَزُّزِ بِکَ وَ لَا أَسْتَقْفِیَنَّ نَهْجَ الضَّلَالَةِ عَنْکَ وَ قَدْ أَمَّتْکَ رَکَائِبُ طَلِبَتِی وَ أُنِیخَتْ (2) نَوَازِعُ الْآمَالِ مِنِّی إِلَیْکَ وَ نَاجَاکَ عَزْمُ الْبَصَائِرِ لِی فِیکَ اللَّهُمَّ وَ لَا أُسْلَبَنَّ عَوَائِدَ مِنَنِکَ غَیْرَ مُتَوَسِّمَاتٍ (3)

إِلَی غَیْرِکَ اللَّهُمَّ وَ جَدِّدْ لِی صِلَةَ الِانْقِطَاعِ إِلَیْکَ وَ اصْدُدْ قُوَی سَبَبِی عَنْ سِوَاکَ حَتَّی أَفِرَّ عَنْ مَصَارِعِ الْهَلَکَاتِ إِلَیْکَ وَ أَحُثَّ الرِّحْلَةَ إِلَی إِیثَارِکَ بِاسْتِظْهَارِ الْیَقِینِ فِیکَ فَإِنَّهُ لَا عُذْرَ لِمَنْ جَهِلَکَ بَعْدَ اسْتِعْلَاءِ الثَّنَاءِ عَلَیْکَ وَ لَا حُجَّةَ لِمَنِ اخْتَزَلَ عَنْ طَرِیقِ الْعِلْمِ

بِکَ مَعَ إِزَاحَةِ الْیَقِینِ مَوَاقِعَ (4) الشُّکُوکِ فِیکَ وَ لَا یَبْلُغُ إِلَی فَضَائِلِ الْقِسَمِ إِلَّا بِتَأْیِیدِکَ وَ تَسْدِیدِکَ فَتَوَلَّنِی بِتَأْیِیدٍ مِنْ عَوْنِکَ وَ کَافِنِی عَلَیْهِ بِجَزِیلِ عَطَائِکَ اللَّهُمَّ أُثْنِی عَلَیْکَ أَحْسَنَ الثَّنَاءِ لِأَنَّ بَلَاءَکَ عِنْدِی أَحْسَنُ الْبَلَاءِ أَوْقَرْتَنِی نِعَماً وَ أَوْقَرْتُ نَفْسِی ذُنُوباً کَمْ مِنْ نِعْمَةٍ أَسْبَغْتَهَا عَلَیَّ لَمْ أُؤَدِّ شُکْرَهَا وَ کَمْ مِنْ خَطِیئَةٍ أَحْصَیْتَهَا عَلَیَّ أَسْتَحْیِی مِنْ ذِکْرِهَا وَ أَخَافُ جَزَاءَهَا إِنْ تَعْفُ لِی عَنْهَا فَأَهْلُ ذَلِکَ أَنْتَ وَ إِنْ تُعَاقِبْنِی عَلَیْهَا فَأَهْلُ ذَلِکَ أَنَا اللَّهُمَّ فَارْحَمْ نِدَائِی إِذَا نَادَیْتُکَ وَ أَقْبِلْ عَلَیَّ إِذَا نَاجَیْتُکَ فَإِنِّی أَعْتَرِفُ لَکَ بِذُنُوبِی وَ أَذْکُرُ لَکَ حَاجَتِی وَ أَشْکُو إِلَیْکَ مَسْکَنَتِی وَ فَاقَتِی وَ قَسْوَةَ قَلْبِی وَ مَیْلَ نَفْسِی فَإِنَّکَ قُلْتُ فَمَا اسْتَکانُوا لِرَبِّهِمْ وَ ما یَتَضَرَّعُونَ وَ هَا أَنَا ذَا یَا إِلَهِی قَدِ اسْتَجَرْتُ بِکَ وَ قَعَدْتُ بَیْنَ یَدَیْکَ مُسْتَکِیناً مُتَضَرِّعاً إِلَیْکَ رَاجِیاً لِمَا عِنْدَکَ تَرَانِی وَ تَعْلَمُ مَا فِی نَفْسِی وَ تَسْمَعُ کَلَامِی وَ تَعْرِفُ حَاجَتِی وَ مَسْکَنَتِی (5)

وَ حَالِی

ص: 79

وَ مُنْقَلَبِی وَ مَثْوَایَ وَ مَا أُرِیدُ أَنْ أَبْتَدِئَ فِیهِ مِنْ مَنْطِقِی وَ الَّذِی أَرْجُو مِنْکَ فِی عَاقِبَةِ أَمْرِی وَ أَنْتَ مُحْصٍ لِمَا أُرِیدُ التَّفَوُّهَ بِهِ مِنْ مَقَالِی جَرَتْ مَقَادِیرُکَ بِأَسْبَابِی وَ مَا یَکُونُ مِنِّی فِی سَرِیرَتِی وَ عَلَانِیَتِی وَ أَنْتَ مُتَمِّمٌ لِی مَا أَخَذْتَ عَلَیْهِ مِیثَاقِی وَ بِیَدِکَ لَا بِیَدِ غَیْرِکَ زِیَادَتِی وَ نُقْصَانِی وَ أَحَقُّ مَا أُقَدِّمُ إِلَیْکَ قَبْلَ الذِّکْرِ لِحَاجَتِی وَ التَّفَوُّهِ بِطَلَبِی شَهَادَتِی بِوَحْدَانِیَّتِکَ وَ إِقْرَارِی بِرُبُوبِیَّتِکَ الَّتِی ضَلَّتْ عَنْهَا الْآرَاءُ وَ تَاهَتْ فِیهَا الْعُقُولُ وَ قَصُرَتْ دُونَهَا الْأَوْهَامُ وَ کَلَّتْ عَنْهَا الْأَحْلَامُ فَانْقَطَعَ دُونَ کُنْهِ مَعْرِفَتِهَا مَنْطِقُ الْخَلَائِقِ وَ کَلَّتِ الْأَلْسُنُ عَنْ غَایَةِ وَصْفِهَا فَلَیْسَ لِأَحَدٍ أَنْ یَبْلُغَ شَیْئاً مِنْ وَصْفِکَ وَ یَعْرِفَ شَیْئاً مِنْ نَعْتِکَ إِلَّا مَا حَدَّدْتَهُ وَ وَصَفْتَهُ وَ وَقَّفْتَهُ عَلَیْهِ وَ بَلَّغْتَهُ إِیَّاهُ وَ أَنَا مُقِرٌّ بِأَنِّی لَا أَبْلُغُ مَا أَنْتَ أَهْلُهُ مِنْ تَعْظِیمِ جَلَالِکَ وَ تَقْدِیسِ مَجْدِکَ وَ تَمْجِیدِکَ وَ کَرَمِکَ وَ الثَّنَاءِ عَلَیْکَ وَ الْمَدْحِ لَکَ وَ الذِّکْرِ لِآلَائِکَ وَ الْحَمْدِ لَکَ عَلَی بَلَائِکَ وَ الشُّکْرِ لَکَ عَلَی نَعْمَائِکَ وَ ذَلِکَ مَا تَکِلُّ الْأَلْسُنُ عَنْ صِفَتِهِ وَ تَعْجِزُ الْأَبْدَانُ عَنْ أَدَاءِ شُکْرِهِ-(1) وَ إِقْرَارِی لَکَ بِمَا احْتَطَبْتُ عَلَی نَفْسِی مِنْ مُوبِقَاتِ الذُّنُوبِ الَّتِی قَدْ أَوْبَقَتْنِی وَ أَخْلَقَتْ عِنْدَکَ وَجْهِی وَ لِکَبِیرِ خَطِیئَتِی وَ عَظِیمِ جُرْمِی هَرَبْتُ إِلَیْکَ رَبِّی وَ جَلَسْتُ بَیْنَ یَدَیْکَ مَوْلَایَ وَ تَضَرَّعْتُ إِلَیْکَ سَیِّدِی لَأُقِرَّ لَکَ بِوَحْدَانِیَّتِکَ وَ بِوُجُودِ رُبُوبِیَّتِکَ فَأُثْنِی عَلَیْکَ بِمَا أَثْنَیْتَ عَلَی نَفْسِکَ وَ أَصِفُکَ بِمَا یَلِیقُ بِکَ مِنْ صِفَاتِکَ وَ أَذْکُرُ مَا أَنْعَمْتَ بِهِ عَلَیَّ مِنْ مَعْرِفَتِکَ وَ أَعْتَرِفُ لَکَ بِذُنُوبِی وَ أَسْتَغْفِرُکَ لِخَطِیئَتِی وَ أَسْأَلُکَ التَّوْبَةَ مِنْهُ إِلَیْکَ وَ الْعَوْدَ مِنْکَ عَلَیَّ بِالْمَغْفِرَةِ لَهَا فَإِنَّکَ قُلْتُ اسْتَغْفِرُوا رَبَّکُمْ إِنَّهُ کانَ غَفَّاراً وَ قُلْتَ ادْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکُمْ إِنَّ الَّذِینَ یَسْتَکْبِرُونَ عَنْ عِبادَتِی سَیَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ داخِرِینَ إِلَهِی إِلَیْکَ اعْتَمَدْتُ لِقَضَاءِ حَاجَتِی وَ بِکَ أَنْزَلْتُ الْیَوْمَ فَقْرِی وَ فَاقَتِی الْتِمَاساً مِنِّی لِرَحْمَتِکَ وَ رَجَاءً مِنِّی لِعَفْوِکَ فَإِنِّی لِرَحْمَتِکَ وَ عَفْوِکَ أَرْجَی مِنِّی لِعَمَلِی وَ رَحْمَتُکَ وَ عَفْوُکَ أَوْسَعُ مِنْ ذُنُوبِی فَتَوَلَّ الْیَوْمَ قَضَاءَ حَاجَتِی بِقُدْرَتِکَ عَلَی ذَلِکَ وَ تَیَسُّرِ ذَلِکَ

ص: 80

عَلَیْکَ فَإِنِّی لَمْ أَرَ خَیْراً قَطُّ إِلَّا مِنْکَ وَ لَمْ یَصْرِفْ عَنِّی سُوءاً قَطُّ أَحَدٌ غَیْرُکَ فَارْحَمْنِی سَیِّدِی یَوْمَ یُفْرِدُنِی النَّاسُ فِی حُفْرَتِی وَ أُفْضِی إِلَیْکَ بِعَمَلِی فَقَدْ قُلْتَ سَیِّدِی وَ لَقَدْ نادانا نُوحٌ فَلَنِعْمَ الْمُجِیبُونَ أَجَلْ وَ عِزَّتِکَ سَیِّدِی لَنِعْمَ الْمُجِیبُ أَنْتَ وَ لَنِعْمَ الْمَدْعُوُّ أَنْتَ وَ لَنِعْمَ الْمُسْتَعَانُ أَنْتَ وَ لَنِعْمَ الرَّبُّ أَنْتَ وَ لَنِعْمَ الْقَادِرُ أَنْتَ وَ لَنِعْمَ الْخَالِقُ أَنْتَ وَ لَنِعْمَ الْمُبْتَدِئُ أَنْتَ وَ لَنِعْمَ الْمُعِیدُ أَنْتَ وَ لَنِعْمَ الْمُسْتَغَاثُ أَنْتَ وَ لَنِعْمَ الصَّرِیخُ أَنْتَ فَأَسْأَلُکَ یَا صَرِیخَ الْمَکْرُوبِینَ یَا غِیَاثَ الْمُسْتَغِیثِینَ وَ یَا وَلِیَّ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْفَعَّالَ لِمَا یُرِیدُ یَا کَرِیمُ یَا کَرِیمُ یَا کَرِیمُ أَنْ تُکْرِمَنِی فِی مَقَامِی هَذَا وَ فِیمَا بَعْدَهُ کَرَامَةً لَا تُهِینُنِی بَعْدَهَا أَبَداً وَ أَنْ تَجْعَلَ أَفْضَلَ جَائِزَتِکَ الْیَوْمَ فَکَاکَ رَقَبَتِی مِنَ النَّارِ وَ الْفَوْزَ بِالْجَنَّةِ وَ أَنْ تَصْرِفَ عَنِّی شَرَّ کُلِّ جَبَّارٍ عَنِیدٍ وَ شَرَّ کُلِّ شَیْطَانٍ مَرِیدٍ وَ شَرَّ کُلِّ ضَعِیفٍ مِنْ خَلْقِکَ أَوْ شَدِیدٍ وَ شَرَّ کُلِّ قَرِیبٍ أَوْ بَعِیدٍ وَ شَرَّ کُلِّ مَنْ ذَرَأْتَهُ وَ بَرَأْتَهُ وَ أَنْشَأْتَهُ وَ ابْتَدَعْتَهُ وَ مِنْ شَرِّ الصَّوَاعِقِ وَ الْبَرَدِ وَ الرِّیحِ وَ الْمَطَرِ وَ مِنْ شَرِّ کُلِّ ذِی شَرٍّ وَ مِنْ شَرِّ کُلِّ دَابَّةٍ صَغِیرَةٍ أَوْ کَبِیرَةٍ بِاللَّیْلِ وَ النَّهَارِ أَنْتَ آخِذٌ بِناصِیَتِها إِنَّ رَبِّی عَلی صِراطٍ مُسْتَقِیمٍ (1).

**[ترجمه]المتهجد - . مصباح المتهجد: 276 - ،

جمال الاسبوع - . جمال الأسبوع: 465 - ،

البلد الأمین و سایر کتب: جابر از ابو جعفر از علی بن حسین علیه السلام درباره اعمال روز جمعه بعد از نماز عصر روایت کرد:

بارالها، راه هدایت به سوی خودت را به وسیله نشانه های هدایت با امتنانی از جانب تو بر خلقت روشن نمودی، و مناره­های قصد به سوی مسیر امرت را با معادن لطفت برای آنان برپاداشتی، و اسباب بازگشت به سوی خودت را به عنوان قدرتی از جانب تو بر گزینش برترین بندگانت و تشویق آنان بر ادای مضمون شکرت، با حجت­های روشن عهده­دار شدی. و آن اسباب را برای خاصّان از اهل احسان و اصحاب بخشش نزد خودت، قرار دادی، به عنوان تفضیلی برای اصحاب منازل از جانب تو، و آموختن اینکه آنچه در خصوص آن امر نمودی از توان و قدرت خارج است مگر با تو، به عنوان گواهی بر اجرای حجت بر عدالت تو و قوام وجوب حکم تو.

بارالها، با معرفت آن نزد تو طلب شفاعت کردم و به فضیلت آن نزد تو اطمینان کردم و اطمینان به تو را به عنوان وسیله­ای در طلب تحقق وعده­ات مقدم داشتم، و گرفتن آنچه که بندگانت را به آن فراخواندی و برای طلب بخشش به وسیله آن از محل تصدیق تو و پذیرش ناتوانی هوش از فهم توحید تو، به دلیل علم من به خیر بودن عاقبت در آن و به دلیل طلب هدایت از برهان آیات تو؛ و به تو به عنوان حرزی نگاهبان در مقابل غیر تو تکیه کردم و با تمسک جستن به تو طلب یاری کردم ­که از اسباب خلائقت بی­نیاز می­کند. پس نشانه­هایی از اجابتت را به من نشان بده که بیانگر نتیجه­بخش بودن حسن ظن به توست و عارض شدن اتهام­ ها بر قضای تو را نفی می­کند، که این، ضمانت تو برای طالبان بخشش و وفای تو

برای مشتاقان توست.

بارخدایا، با عزت یافتن به تو هرگز خوار نمی شوم و هرگز راه گمراهی از تو را نمی­پویم، درحالی­که مرکب­های حاجتم آهنگ تو کرده­اند و گرایش آرزوهایم در درگاه تو منزل کرده­اند و عزم دیدگانم در تو نجوا کرده­اند. بارالها، تردیدی نیست که بهره­های منت­های تو را از خود سلب نمی کنم در حالی که امیدی به یافتن آنها نزد غیر تو نیست. بارالها، پیوند انقطاع به خود را برایم تجدید کن و قوای اسبابم را از غیر خودت قطع کن تا از عرصه­های هلاکت به سوی تو فرار کنم و مرکبم را با کسب حمایت از یقین تو به سمت ترجیح تو برانگیزم، زیرا کسی که بعد از بالا گرفتن ثنا بر تو جهل بورزد هیچ عذری ندارد، و برای کسی که با وجود اینکه یقین جای تردید درباره تو را از بین برده است، از راه علم به تو کناره بگیرد، هیچ حجتی نیست و جز با تأیید و تحکیم تو به زیادت­های قسمت­ها نمی­رسد، پس با تأییدی از یاری­ات، سرپرستی مرا بر عهده بگیر و با عطای فراوانت مرا بر آن کفایت کن.

بارالها با بهترین ثنا تو را ستایش می­گویم، زیرا آزمایش تو نزد من بهترین آزمایش است. تو مرا با نعمت­ها سنگین کردی و من خود را با گناهان. چه بسیار نعمت­ها که بر من کامل کردی و من شکر آن را به جای نیاورده­ام، و چه بسیار گناهان که بر من شمردی و من از ذکر آن شرم دارم، و اگر تو از آن در نگذری، از جزای آن بیم دارم که تو شایسته آن هستی و اگر مرا بر آن عقوبت کنی من سزاوار آنم. بارخدایا بر ندایم، آنگاه که تو را ندا دادم رحم بیاور و آنگاه که با تو نجوا کردم به من روی کن که من به گناهان خود نزد تو اعتراف می­کنم و حاجتم را برای تو ذکر می­کنم و از بیچارگی، نیاز، قساوت قلب و تمایلات نفسم نزد تو شکایت می آورم که تو فرمودی: «فَمَا اسْتَکَانُوا لِرَبِّهِمْ وَمَا یَتَضَرَّعُونَ»، {و[لی] نسبت به پروردگارشان فروتنی نکردند و به زاری درنیامدند.} اینک این من هستم، خدایا به تو پناه آورده­ام و در حضور تو نشسته­ام درحالی­که فروتن، به سوی تو متضرع و به آنچه نزد توست امیدوارم. مرا می­بینی و از آنچه در درونم است آگاهی، سخنم را می­شنوی، حاجت، فقر، دگرگونی، بیچارگی و آنچه که قصد دارم بر زبان آورم و آنچه که در خصوص عاقبت امرم امید دارم را می­دانی و تو شمارنده هرچیزی هستی که قصد بر زبان آوردن آن را دارم.

تقدیر تو بر اسباب من و بر آنچه که در پیدا و پنهان من است جاری شد و تو به اتمام­رساننده چیزی هستی که بر آن از من عهد گرفته­ای. زیادت و نقصانم به دست توست نه غیر تو، و سزاوارترین چیزی که قبل از ذکر حاجت و بیان خواسته­ام به سوی تو مقدم می­دارم، شهادتم بر وحدانیت تو و اقرارم به ربوبیت توست که بینش ها از آن گمراه، خردها در آن سرگردان، اندیشه­ها از آن عاجز و ذهن ها از آن ناتوان شدند؛ پس سخن خلائق پیش از کنه شناخت آن قطع و زبان­ها از غایت وصف آن ناتوان شدند، و بر کسی نیست که غیر از آنچه که تو خود تعیین و وصفش نمودی و او را بر آن واقف کردی و رسانیدی، به چیزی از وصف تو دست یابد و بر چیزی از نعمت تو آگاه شود؛ و من معترف به این هستم که به آنچه که تو سزاوار آن هستی، از تعظیم جلال تو، تقدیس بزرگواری تو، تمجیدت، کرمت و ستایش و مدح تو و ذکر نعمت­هایت نمی­رسم.

حمد از آن توست برای آزمونت و شکر از آن توست بر نعمتت، و آن چیزی است که زبان­ها از وصف آن ناتوان و جسم­ها از ادای شکر آن عاجزند و اقرارم برای توست به آنچه که از گناهان ویرانگری که نابودم کرده و رویم را نزد تو تباه کرده­اند بر خود انباشتم، و به خاطر گناه بزرگ و جرم سترگی که به سوی تو گریخته­ام ای پروردگار من، و در حضور تو نشسته­ام ای مولای من، و به سوی تو تضرع کرده­ام ای سرور من، تا به وحدانیت تو و به وجود ربوبیت تو اقرار ­کنم و با آنچه که تو خود را ثنا گفتی ستایشت کنم، و تو را با آنچه که از صفات شایسته توست وصف کنم، و آنچه درباره شناختت بر من عطا کردی را ذکر کنم و گناهانم را برایت اعتراف کنم و برای گناهم از تو طلب آمرزش کنم. و بازگشت از آن به سوی تو، و رجعت از آن بر خودم با آمرزش آن را از تو بخواهم که تو فرمودی«اسْتَغْفِرُوا رَبَّکُمْ إِنَّهُ کَانَ غَفَّارًا»، {از پروردگارتان آمرزش بخواهید که او همواره آمرزنده است.} و فرمودی: «ادْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکُمْ إِنَّ الَّذِینَ یَسْتَکْبِرُونَ عَنْ عِبَادَتِی سَیَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ دَاخِرِینَ»، {مرا بخوانید تا شما را اجابت کنم، در حقیقت کسانی که از پرستش من کبر می ورزند به زودی خوار در دوزخ درمی آیند.}

بارالها، برای برآورده کردن حاجتم به تو تکیه کرده­ام و امروز فقر و حاجتم را با التماس رحمت از تو و با امیدم به عفو تو به سوی تو آورده­ام، که من به رحمت و عفو تو امیدوار­تر از عمل خویش هستم و رحمت و عفو تو گسترده­تر از گناهان من است. پس امروز برآورده کردن حاجتم را با قدرتت بر آن بر عهده بگیر و آن را بر من میسر کن که من هرگز خیری ندیده­ام جز از تو، و هرگز کسی غیر از تو بدی را از من دور نکرده است؛ پس ای سرورم، در روزی که مردم در قبر تنهایم می­گذارند بر من رحمت آور، و عملم را به سوی تو می آورم که ای سرورم، فرمودی: «وَلَقَدْ نَادَانَا نُوحٌ فَلَنِعْمَ الْمُجِیبُونَ»، {و نوح ما را ندا داد و چه نیک اجابت کننده بودیم.}

آری سوگند به عزتت ای سرورم، به یقین بهترین اجابت­کننده تو هستی، به یقین بهترین خوانده­ شده تو هستی، به یقین بهترین استعانت ­شده تو هستی، به یقین بهترین پروردگار تو هستی، به یقین بهترین قادر تو هستی، به یقین بهترین آفریدگار تو هستی، به یقین بهترین آغازگر تو هستی، به یقین بهترین بازگرداننده تو هستی، به یقین بهترین یاری طلبیده ­شده تو هستی، به یقین بهترین فریادرس تو هستی؛ پس ای فریادرس اندوهگینان، ای یاری کننده کمک­خواهان، ای ولیّ مؤمنان، ای انجام­دهنده هر آنچه که اراده کند، ای کریم ای کریم ای کریم! از تو می­خواهم مرا در این جایگاه و بعد از آن گرامی بداری؛ گرامی­ داشتنی که پس از آن هرگز خوارم نکنی، بهترین بخششت را امروز، رهایی گردنم از آتش و دستیابی به بهشت قرار بدهی و شرّ هر جبار کینه توز، شرّ هر شیطان سرپیچی کننده، شرّ هر ضعیف یا قدرتمندی از خلائقت، شرّ هر دور و نزدیک، شرّ هرکسی که پراکنده کردی، آفریدی، به وجود آوردی و خلق کردی، شرّ صاعقه، سرما، باد و باران، شرّ هر شرور، شرّ هر جنبنده کوچک و بزرگی که در شب و روز بر او مسلط هستی را از من دور کنی که پروردگار من بر صراط مستقیم است.

**[ترجمه]

علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: وَ یُسْتَحَبُّ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله بَعْدَ الْعَصْرِ یَوْمَ الْجُمُعَةِ بِهَذِهِ الصَّلَاةِ.

الْجَمَالُ، وَ رَوَیْتُ هَذِهِ الصَّلَاةَ بِإِسْنَادِی إِلَی أَبِی الْعَبَّاسِ أَحْمَدَ بْنِ عُقْدَةَ مِنْ کِتَابِهِ الَّذِی صَنَّفَهُ فِی مَشَایِخِ الشِّیعَةِ فَقَالَ أَنْبَأَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مِهْرَانَ قَالَ حَدَّثَنِی أَبِی عَنْ أَبِیهِ: أَنَّ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ دَفَعَ إِلَی مُحَمَّدِ بْنِ الْأَشْعَثِ کِتَاباً فِیهِ دُعَاءٌ وَ الصَّلَاةُ عَلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله دَفَعَهُ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدِ [بْنِ] الْأَشْعَثِ إِلَی ابْنِهِ مِهْرَانَ وَ کَانَتِ الصَّلَاةُ عَلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله الَّتِی فِیهِ اللَّهُمَّ إِنَّ مُحَمَّداً صلی الله علیه و آله کَمَا وَصَفْتَهُ فِی کِتَابِکَ حَیْثُ تَقُولُ لَقَدْ جاءَکُمْ رَسُولٌ مِنْ أَنْفُسِکُمْ عَزِیزٌ عَلَیْهِ ما عَنِتُّمْ حَرِیصٌ عَلَیْکُمْ بِالْمُؤْمِنِینَ رَؤُفٌ رَحِیمٌ فَأَشْهَدُ أَنَّهُ کَذَلِکَ وَ أَنَّکَ لَمْ تَأْمُرْ بِالصَّلَاةِ عَلَیْهِ إِلَّا بَعْدَ أَنْ صَلَّیْتَ عَلَیْهِ أَنْتَ وَ مَلَائِکَتُکَ وَ أَنْزَلْتَ فِی مُحْکَمِ قُرْآنِکَ (1) إِنَّ اللَّهَ وَ مَلائِکَتَهُ یُصَلُّونَ عَلَی النَّبِیِّ یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَیْهِ وَ سَلِّمُوا تَسْلِیماً لَا لِحَاجَةٍ إِلَی صَلَاةِ أَحَدٍ مِنَ الْمَخْلُوقِینَ بَعْدَ صَلَوَاتِکَ عَلَیْهِ وَ لَا

إِلَی تَزْکِیَتِهِمْ إِیَّاهُ بَعْدَ تَزْکِیَتِکَ بَلِ الْخَلْقُ جَمِیعاً هُمُ الْمُحْتَاجُونَ إِلَی ذَلِکَ لِأَنَّکَ جَعَلْتَهُ بَابَکَ الَّذِی لَا تَقْبَلُ مِمَّنْ أَتَاکَ إِلَّا مِنْهُ وَ جَعَلْتَ الصَّلَاةَ عَلَیْهِ قُرْبَةً مِنْکَ وَ وَسِیلَةً إِلَیْکَ وَ زُلْفَةً عِنْدَکَ وَ دَلَلْتَ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ وَ أَمَرْتَهُمْ بِالصَّلَاةِ عَلَیْهِ لِیَزْدَادُوا أُثْرَةً لَدَیْکَ وَ کَرَامَةً عَلَیْکَ وَ وَکَّلْتَ بِالْمُصَلِّینَ عَلَیْهِ مَلَائِکَتَکَ یُصَلُّونَ عَلَیْهِ وَ یُبَلِّغُونَهُ صَلَاتَهُمْ وَ تَسْلِیمَهُمْ اللَّهُمَّ رَبَّ مُحَمَّدٍ فَإِنِّی أَسْأَلُکَ بِمَا عَظَّمْتَ بِهِ مِنْ أَمْرِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله وَ أَوْجَبْتَ مِنْ حَقِّهِ أَنْ تُطْلِقَ لِسَانِی مِنَ الصَّلَاةِ عَلَیْهِ بِمَا تُحِبُّ وَ تَرْضَی وَ بِمَا لَمْ تُطْلِقْ بِهِ لِسَانَ أَحَدٍ مِنْ خَلْقِکَ وَ لَمْ تُعْطِهِ إِیَّاهُ ثُمَّ تُؤْتِیَنِی عَلَی ذَلِکَ مُرَافَقَتَهُ حَیْثُ أَحْلَلْتَهُ عَلَی قُدْسِکَ وَ جَنَّاتِ فِرْدَوْسِکَ ثُمَّ لَا تُفَرِّقُ بَیْنِی وَ بَیْنَهُ اللَّهُمَّ إِنِّی أَبْدَأُ بِالشَّهَادَةِ لَهُ ثُمَّ بِالصَّلَاةِ عَلَیْهِ وَ إِنْ کُنْتُ لَا أَبْلُغُ مِنْ ذَلِکَ رِضَی نَفْسِی وَ لَا یُعَبِّرُهُ لِسَانِی عَنْ ضَمِیرِی وَ لَا أُلَامُ عَلَی التَّقْصِیرِ مِنِّی لَعَجْزِ قُدْرَتِی عَنْ بُلُوغِ

ص: 82

الْوَاجِبِ عَلَیَّ مِنْهُ: لِأَنَّهُ حَظٌّ لِی وَ حَقٌّ عَلَیَّ وَ أَدَاءٌ لِمَا أَوْجَبْتَ لَهُ فِی عُنُقِی أَنْ قَدْ بَلَّغَ رِسَالاتِکَ غَیْرَ مُفَرِّطٍ فِیمَا أَمَرْتَ وَ لَا مُجَاوِزٍ لِمَا نَهَیْتَ وَ لَا مُقَصِّرٍ فِیمَا أَرَدْتَ وَ لَا مُتَعَدٍّ لِمَا أَوْصَیْتَ وَ تَلَا آیَاتِکَ عَلَی مَا أَنْزَلْتَ إِلَیْهِ وَحْیَکَ وَ جَاهَدَ فِی سَبِیلِکَ مُقْبِلًا غَیْرَ مُدْبِرٍ وَ وَفَی بِعَهْدِکَ وَ صَدَّقَ وَعْدَکَ وَ صَدَعَ بِأَمْرِکَ لَا یَخَافُ فِیکَ لَوْمَةَ لَائِمٍ وَ بَاعَدَ فِیکَ الْأَقْرَبِینَ وَ قَرَّبَ فِیکَ الْأَبْعَدِینَ وَ أَمَرَ بِطَاعَتِکَ وَ ائْتَمَرَ بِهَا سِرّاً وَ عَلَانِیَةً وَ نَهَی عَنْ مَعْصِیَتِکَ وَ انْتَهَی عَنْهَا سِرّاً وَ عَلَانِیَةً وَ دَلَّ عَلَی مَحَاسِنِ الْأَخْلَاقِ وَ أَخَذَ بِهَا وَ نَهَی عَنْ مَسَاوِی الْأَخْلَاقِ وَ رَغِبَ عَنْهَا وَ وَالَی أَوْلِیَاءَکَ بِالَّذِی تُحِبُّ أَنْ یُوَالَوْا بِهِ قَوْلًا وَ عَمَلًا وَ دَعَا إِلَی سَبِیلِکَ بِالْحِکْمَةِ وَ الْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ وَ عَبَدَکَ مُخْلِصاً حَتَّی أَتَاهُ الْیَقِینُ فَقَبَضْتَهُ إِلَیْکَ تَقِیّاً نَقِیّاً زَکِیّاً قَدْ أَکْمَلْتَ بِهِ الدِّینَ وَ أَتْمَمْتَ بِهِ النَّعِیمَ وَ ظَاهَرْتَ بِهِ الْحُجَجَ وَ شَرَعْتَ بِهِ شَرَائِعَ الْإِسْلَامِ وَ فَصَّلْتَ بِهِ الْحَلَالَ عَنِ الْحَرَامِ وَ نَهَجْتَ بِهِ لِخَلْقِکَ صِرَاطَکَ الْمُسْتَقِیمَ وَ بَیَّنْتَ بِهِ الْعَلَامَاتِ وَ النُّجُومَ الَّذِی بِهِ یَهْتَدُونَ وَ لَمْ تَدَعْهُمْ بَعْدَهُ فِی عَمْیَاءَ یَهِیمُونَ وَ لَا فِی شُبْهَةٍ یَتِیهُونَ وَ لَمْ تَکِلْهُمْ إِلَی النَّظَرِ لِأَنْفُسِهِمْ فِی دِینِهِمْ بِآرَائِهِمْ وَ لَا التَّخَیُّرِ مِنْهُمْ بِأَهْوَائِهِمْ فَیَتَشَعَّبُونَ فِی مُدْلَهِمَّاتِ الْبِدَعِ وَ یَتَحَیَّرُونَ فِی مُطْبِقَاتِ الظُّلَمِ وَ تَتَفَرَّقُ بِهِمُ السُّبُلُ فِی مَا یَعْلَمُونَ وَ فِیمَا لَا یَعْلَمُونَ وَ أَشْهَدُ أَنَّهُ تَوَلَّی مِنَ الدُّنْیَا رَاضِیاً عَنْکَ مَرْضِیّاً عِنْدَکَ مَحْمُوداً عِنْدَ مَلَائِکَتِکَ الْمُقَرَّبِینَ وَ أَنْبِیَائِکَ الْمُرْسَلِینَ وَ عِبَادِکَ الصَّالِحِینَ الْمُصْطَفَیْنَ وَ أَنَّهُ غَیْرُ مَلِیمٍ وَ لَا ذَمِیمٍ وَ أَنَّهُ لَمْ یَکُنْ مِنَ الْمُتَکَلِّفِینَ وَ أَنَّهُ لَمْ یَکُنْ سَاحِراً وَ لَا سُحِرَ لَهُ وَ لَا کَاهِناً وَ لَا تُکُهِّنَ (1) لَهُ وَ لَا شَاعِراً وَ لَا شُعِرَ لَهُ وَ لَا کَذَّاباً وَ أَنَّهُ کَانَ رَسُولَکَ وَ خَاتَمَ النَّبِیِّینَ جَاءَ بِالْحَقِّ مِنْ عِنْدِکَ الْحَقِّ وَ صَدَّقَ الْمُرْسَلِینَ وَ أَشْهَدُ أَنَّ الَّذِینَ کَذَّبُوهُ ذَائِقُو الْعَذَابِ الْأَلِیمِ وَ أَشْهَدُ أَنَّ مَا أَتَانَا بِهِ مِنْ عِنْدِکَ وَ أَخْبَرَنَا بِهِ عَنْکَ أَنَّهُ الْحَقُّ الْیَقِینُ-(2) لَا شَکَّ فِیهِ مِنْ رَبِّ الْعَالَمِینَ.

ص: 83

اللَّهُمَّ فَصَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ عَبْدِکَ وَ رَسُولِکَ وَ نَبِیِّکَ وَ وَلِیِّکَ وَ نَجِیِّکَ وَ صَفِیِّکَ وَ صَفْوَتِکَ وَ خِیَرَتِکَ مِنْ خَلْقِکَ الَّذِی انْتَجَبْتَهُ لِرِسَالاتِکَ وَ اسْتَخْلَصْتَهُ لِدِینِکَ وَ اسْتَرْعَیْتَهُ عِبَادَکَ وَ ائْتَمَنْتَهُ عَلَی وَحْیِکَ عَلَمِ الْهُدَی وَ بَابِ النُّهَی وَ الْعُرْوَةِ الْوُثْقَی فِیمَا بَیْنَکَ وَ بَیْنَ خَلْقِکَ الشَّاهِدِ لَهُمْ الْمُهَیْمِنِ عَلَیْهِمْ أَشْرَفَ وَ أَفْضَلَ وَ أَزْکَی وَ أَطْهَرَ وَ أَنْمَی وَ أَطْیَبَ مَا صَلَّیْتَ عَلَی أَحَدٍ مِنْ خَلْقِکَ وَ أَنْبِیَائِکَ وَ رُسُلِکَ وَ أَصْفِیَائِکَ وَ الْمُخْلَصِینَ مِنْ عِبَادِکَ اللَّهُمَّ وَ اجْعَلْ صَلَوَاتِکَ وَ غُفْرَانَکَ وَ رِضْوَانَکَ وَ مُعَافَاتَکَ وَ کَرَامَتَکَ وَ رَحْمَتَکَ وَ مَنَّکَ وَ فَضْلَکَ وَ سَلَامَکَ وَ شَرَفَکَ وَ إِعْظَامَکَ وَ تَبْجِیلَکَ وَ صَلَوَاتِ مَلَائِکَتِکَ وَ رُسُلِکَ وَ أَنْبِیَائِکَ وَ الْأَوْصِیَاءِ وَ الشُّهَدَاءِ وَ الصِّدِّیقِینَ مِنْ عِبَادِکَ الصَّالِحِینَ وَ حَسُنَ أُولئِکَ رَفِیقاً وَ أَهْلِ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرَضِینَ وَ مَا بَیْنَهُمَا وَ مَا فَوْقَهُمَا وَ مَا تَحْتَهُمَا وَ مَا بَیْنَ الْخَافِقَیْنِ وَ مَا بَیْنَ الْهَوَاءِ وَ الشَّمْسِ وَ الْقَمَرِ وَ النُّجُومِ وَ الْجِبَالِ وَ الشَّجَرِ وَ الدَّوَابِّ وَ مَا سَبَّحَ لَکَ فِی الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ وَ فِی الظُّلْمَةِ وَ الضِّیَاءِ بِالْغُدُوِّ وَ الْآصَالِ وَ فِی آنَاءِ اللَّیْلِ وَ أَطْرَافِ النَّهَارِ وَ سَاعَاتِهِ عَلَی مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ سَیِّدِ الْمُرْسَلِینَ وَ خَاتَمِ النَّبِیِّینَ وَ إِمَامِ الْمُتَّقِینَ وَ مَوْلَی الْمُؤْمِنِینَ وَ وَلِیِّ الْمُسْلِمِینَ وَ قَائِدِ الْغُرِّ الْمُحَجَّلِینَ وَ رَسُولِ رَبِّ الْعَالَمِینَ مِنَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ وَ الْأَعْجَمِینَ وَ الشَّاهِدِ الْبَشِیرِ وَ الْأَمِینِ النَّذِیرِ وَ الدَّاعِی إِلَیْکَ بِإِذْنِکَ السِّرَاجِ الْمُنِیرِ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ فِی الْأَوَّلِینَ وَ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ فِی الْآخِرِینَ وَ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ یَوْمَ الدِّینِ یَوْمَ یَقُومُ النَّاسُ لِرَبِّ الْعالَمِینَ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ کَمَا اسْتَنْقَذْتَنَا بِهِ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ کَمَا کَرَّمْتَنَا بِهِ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ کَمَا کَثَّرْتَنَا بِهِ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ کَمَا ثَبَّتَّنَا بِهِ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ کَمَا أَنْعَشْتَنَا بِهِ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ کَمَا أَحْیَیْتَنَا بِهِ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ کَمَا شَرَّفْتَنَا بِهِ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ کَمَا أَعْزَزْتَنَا بِهِ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ کَمَا فَضَّلْتَنَا بِهِ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ کَمَا رَحِمْتَنَا بِهِ اللَّهُمَّ اجْزِ نَبِیَّنَا مُحَمَّداً صلی الله علیه و آله أَفْضَلَ مَا أَنْتَ جَازٍ یَوْمَ الْقِیَامَةِ نَبِیّاً عَنْ أُمَّتِهِ وَ رَسُولًا عَمَّنْ أَرْسَلْتَهُ إِلَیْهِ اللَّهُمَّ اخْصُصْهُ بِأَفْضَلِ قِسَمِ الْفَضَائِلِ وَ بَلِّغْهُ أَعْلَی شَرَفِ الْمُکَرَّمِینَ مِنَ الدَّرَجَاتِ الْعُلَی فِی أَعْلَی عِلِّیِّینَ فِی

ص: 84

جَنَّاتٍ وَ نَهَرٍ فِی مَقْعَدِ صِدْقٍ عِنْدَ مَلِیکٍ مُقْتَدِرٍ.

اللَّهُمَّ أَعْطِ مُحَمَّداً صلی الله علیه و آله حَتَّی یَرْضَی وَ زِدْهُ بَعْدَ الرِّضَا وَ اجْعَلْهُ أَکْرَمَ خَلْقِکَ مِنْکَ مَجْلِساً وَ أَعْظَمَهُمْ عِنْدَکَ جَاهاً وَ أَوْفَرَهُمْ عِنْدَکَ حَظّاً فِی کُلِّ خَیْرٍ أَنْتَ قَاسِمُهُ بَیْنَهُمْ اللَّهُمَّ أَوْرِدْ عَلَیْهِ مِنْ ذُرِّیَّتِهِ وَ أَزْوَاجِهِ وَ أَهْلِ بَیْتِهِ وَ ذَوِی قَرَابَتِهِ وَ أُمَّتِهِ مَنْ تُقِرُّ بِهِ عَیْنَهُ وَ أَقْرِرْ عُیُونَنَا بِرُؤْیَتِهِ وَ لَا تُفَرِّقْ بَیْنَنَا وَ بَیْنَهُ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَعْطِهِ مِنَ الْوَسِیلَةِ وَ الْفَضِیلَةِ وَ الشَّرَفِ وَ الْکَرَامَةِ مَا یَغْبِطُ بِهِ الْمَلَائِکَةُ الْمُقَرَّبُونَ وَ النَّبِیُّونَ وَ الْمُرْسَلُونَ وَ الْخَلْقُ أَجْمَعُونَ اللَّهُمَّ بَیِّضْ وَجْهَهُ وَ أَعْلِ کَعْبَهُ وَ أَفْلِجْ حُجَّتَهُ وَ أَجِبْ دَعْوَتَهُ وَ ابْعَثْهُ الْمَقَامَ الْمَحْمُودَ الَّذِی وَعَدْتَهُ وَ أَکْرِمْ زُلْفَتَهُ وَ أَجْزِلْ عَطِیَّتَهُ وَ تَقَبَّلْ شَفَاعَتَهُ وَ أَعْطِهِ سُؤْلَهُ وَ شَرِّفْ بُنْیَانَهُ وَ عَظِّمْ بُرْهَانَهُ وَ نَوِّرْ نُورَهُ وَ أَوْرِدْنَا حَوْضَهُ وَ اسْقِنَا بِکَأْسِهِ وَ تَقَبَّلْ صَلَاةَ أُمَّتِهِ عَلَیْهِ وَ اقْصُصْ بِنَا أَثَرَهُ وَ اسْلُکْ بِنَا سَبِیلَهُ وَ تَوَفَّنَا عَلَی مِلَّتِهِ وَ اسْتَعْمِلْنَا بِسُنَّتِهِ وَ ابْعَثْنَا عَلَی مِنْهَاجِهِ وَ اجْعَلْنَا نَدِینُ بِدِینِهِ وَ نَهْتَدِی بِهُدَاهُ وَ نَقْتَدِی بِسُنَّتِهِ وَ نَکُونُ مِنْ شِیعَتِهِ وَ مَوَالِیهِ وَ أَوْلِیَائِهِ وَ أَحِبَّائِهِ وَ خِیَارِ أُمَّتِهِ وَ مُقَدَّمِ زُمْرَتِهِ وَ تَحْتَ لِوَائِهِ نُعَادِی عَدُوَّهُ وَ نُوَالِی وَلِیَّهُ حَتَّی تُورِدَنَا عَلَیْهِ بَعْدَ الْمَمَاتِ مَوْرِدَهُ غَیْرَ خَزَایَا وَ لَا نَادِمِینَ وَ لَا مُبَدِّلِینَ وَ لَا نَاکِثِینَ.

اللَّهُمَّ وَ أَعْطِ مُحَمَّداً صلی الله علیه و آله مَعَ کُلِّ زُلْفَةٍ زُلْفَةً وَ مَعَ کُلِّ قُرْبَةٍ قُرْبَةً وَ مَعَ کُلِّ وَسِیلَةٍ وَسِیلَةً وَ مَعَ کُلِّ فَضِیلَةٍ فَضِیلَةً وَ مَعَ کُلِّ شَفَاعَةٍ شَفَاعَةً وَ مَعَ کُلِّ کَرَامَةٍ کَرَامَةً وَ مَعَ کُلِّ خَیْرٍ خَیْراً وَ مَعَ کُلِّ شَرَفٍ شَرَفاً وَ شَفِّعْهُ فِی کُلِّ مَنْ یَشْفَعُ لَهُ مِنْ أُمَّتِهِ وَ غَیْرِهِمْ مِنَ الْأُمَمِ حَتَّی لَا یُعْطَی مَلَکٌ مُقَرَّبٌ وَ لَا نَبِیٌّ مُرْسَلٌ وَ لَا عَبْدٌ مُصْطَفًی إِلَّا دُونَ مَا أَنْتَ مُعْطِیهِ مُحَمَّداً صلی الله علیه و آله یَوْمَ الْقِیَامَةِ اللَّهُمَّ وَ اجْعَلْهُ الْمُقَدَّمَ فِی الدَّعْوَةِ وَ الْمُؤْثَرَ بِهِ فِی الْأَثَرَةِ وَ الْمُنَوَّهَ بِاسْمِهِ فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ فِی الشَّفَاعَةِ إِذَا تَجَلَّیْتَ بِنُورِکَ وَ جِی ءَ بِالْکِتَابِ وَ النَّبِیِّینَ وَ الصِّدِّیقِینَ وَ الشُّهَدَاءِ وَ الصَّالِحِینَ وَ قُضِیَ بَیْنَهُمْ بِالْحَقِّ وَ هُمْ لا یُظْلَمُونَ وَ قِیلَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ ذلِکَ یَوْمُ التَّغابُنِ ذَلِکَ یَوْمُ الْحَسْرَةِ ذَلِکَ یَوْمُ الْآزِفَةِ وَ ذَلِکَ یَوْمٌ لَا تُسْتَقَالُ فِیهِ

ص: 85

الْعَثَرَاتُ وَ لَا تُبْسَطُ فِیهِ التَّوْبَاتُ وَ لَا یَسْتَدْرَکُ فِیهِ مَا فَاتَ اللَّهُمَّ فَصَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ ارْحَمْ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّدٍ کَأَفْضَلِ مَا صَلَّیْتَ وَ رَحِمْتَ وَ بَارَکْتَ عَلَی إِبْرَاهِیمَ وَ آلِ إِبْرَاهِیمَ إِنَّکَ حَمِیدٌ مَجِیدٌ اللَّهُمَّ وَ امْنُنْ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ کَمَا مَنَنْتَ عَلَی مُوسَی وَ هَارُونَ اللَّهُمَّ صَلِّ وَ سَلِّمْ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ کَأَفْضَلِ مَا صَلَّیْتَ وَ سَلَّمْتَ عَلَی نُوحٍ فِی الْعَالَمِینَ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ عَلَی أَئِمَّةِ الْمُسْلِمِینَ الْأَوَّلِینَ مِنْهُمْ وَ الْآخِرِینَ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ عَلَی إِمَامِ الْمُسْلِمِینَ اللَّهُمَّ وَ احْفَظْهُ مِنْ بَیْنِ یَدَیْهِ وَ مِنْ خَلْفِهِ وَ عَنْ یَمِینِهِ وَ عَنْ شِمَالِهِ وَ مِنْ فَوْقِهِ وَ مِنْ تَحْتِهِ وَ افْتَحْ لَهُ فَتْحاً یَسِیراً وَ انْصُرْهُ نَصْراً عَزِیزاً وَ اجْعَلْ لَهُ مِنْ لَدُنْکَ سُلْطاناً نَصِیراً اللَّهُمَّ عَجِّلْ فَرَجَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِکْ أَعْدَاءَهُمْ مِنَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَیْتِهِ وَ ذُرِّیَّتِهِ وَ أَزْوَاجِهِ الطَّیِّبِینَ الْأَخْیَارِ الطَّاهِرِینَ الْمُطَهَّرِینَ الْهُدَاةِ الْمُهْتَدِینَ غَیْرَ الضَّالِّینَ وَ لَا الْمُضِلِّینَ الَّذِینَ أَذْهَبْتَ عَنْهُمُ الرِّجْسَ وَ طَهَّرْتَهُمْ تَطْهِیراً اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ فِی الْأَوَّلِینَ وَ صَلِّ عَلَیْهِمْ فِی الْآخِرِینَ وَ صَلِّ عَلَیْهِمْ فِی الْمَلَإِ الْأَعْلَی وَ صَلِّ عَلَیْهِمْ أَبَدَ الْآبِدِینَ صَلَاةً لَا مُنْتَهَی لَهَا وَ لَا أَمَدَ دُونَ رِضَاکَ آمِینَ آمِینَ رَبَّ الْعَالَمِینَ اللَّهُمَّ الْعَنِ الَّذِینَ بَدَّلُوا دِینَکَ وَ کِتَابَکَ وَ غَیَّرُوا سُنَّةَ نَبِیِّکَ عَلَیْهِ سَلَامُکَ وَ أَزَالُوا الْحَقَّ عَنْ مَوْضِعِهِ أَلْفَیْ أَلْفِ لَعْنَةٍ مُخْتَلِفَةٍ غَیْرِ مُؤْتَلِفَةٍ وَ الْعَنْهُمْ أَلْفَیْ أَلْفِ لَعْنَةٍ مُؤْتَلِفَةٍ غَیْرِ مُخْتَلِفَةٍ وَ الْعَنْ أَشْیَاعَهُمْ وَ أَتْبَاعَهُمْ وَ مَنْ رَضِیَ بِفِعَالِهِمْ مِنَ الْأَوَّلِینَ وَ الْآخِرِینَ اللَّهُمَّ یَا بَارِئَ الْمَسْمُوکَاتِ وَ دَاحِیَ الْمَدْحُوَّاتِ وَ قَاصِمَ الْجَبَابِرَةِ وَ رَحْمَانَ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ وَ رَحِیمَهُمَا تُعْطِی مِنْهُمَا مَا تَشَاءُ وَ تَمْنَعُ مِنْهُمَا مَا تَشَاءُ أَسْأَلُکَ بِنُورِ وَجْهِکَ وَ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله أَعْطِ مُحَمَّداً حَتَّی یَرْضَی وَ بَلِّغْهُ الْوَسِیلَةَ الْعُظْمَی اللَّهُمَّ اجْعَلْ مُحَمَّداً فِی السَّابِقِینَ غَایَتَهُ وَ فِی الْمُنْتَجَبِینَ کَرَامَتَهُ وَ فِی الْعَالِینَ ذِکْرَهُ وَ أَسْکِنْهُ أَعْلَی غُرَفِ الْفِرْدَوْسِ فِی الْجَنَّةِ الَّتِی لَا تَفُوقُهَا دَرَجَةٌ وَ لَا یَفْضُلُهَا شَیْ ءٌ.

ص: 86

اللَّهُمَّ بَیِّضْ وَجْهَهُ وَ أَضِئْ نُورَهُ وَ کُنْ أَنْتَ الْحَافِظَ لَهُ اللَّهُمَّ اجْعَلْ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّدٍ أَوَّلَ قَارِعٍ لِبَابِ الْجَنَّةِ وَ أَوَّلَ دَاخِلٍ وَ أَوَّلَ شَافِعٍ وَ أَوَّلَ مُشَفَّعٍ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ الْوُلَاةِ السَّادَاتِ الْکُفَاةِ الْکُهُولِ الْکِرَامِ الْقَادَةِ الْقَمَاقِمِ الضِّخَامِ اللُّیُوثِ الْأَبْطَالِ عِصْمَةً لِمَنِ اعْتَصَمَ بِهِمْ وَ إِجَارَةً لِمَنِ اسْتَجَارَ بِهِمْ وَ الْکَهْفِ الْحَصِینِ وَ الْفُلْکِ الْجَارِیَةِ فِی اللُّجَجِ الْغَامِرَةِ وَ الرَّاغِبُ عَنْهُمْ مَارِقٌ وَ الْمُتَأَخِّرُ عَنْهُمْ زَاهِقٌ وَ اللَّازِمُ لَهُمْ لَاحِقٌ وَ رِمَاحُکَ فِی أَرْضِکَ وَ صَلِّ عَلَی عِبَادِکَ فِی أَرْضِکَ (1)

الَّذِینَ أَنْقَذْتَ بِهِمْ مِنَ الْهَلَکَةِ وَ أَنَرْتَ بِهِمْ مِنَ الظُّلْمَةِ شَجَرَةِ النُّبُوَّةِ وَ مَوْضِعِ الرِّسَالَةِ وَ مُخْتَلَفِ الْمَلَائِکَةِ وَ مَعْدِنِ الْعِلْمِ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ عَلَیْهِمْ أَجْمَعِینَ آمِینَ آمِینَ رَبَّ الْعَالَمِینَ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ مَسْأَلَةَ الْمِسْکِینِ الْمُسْتَکِینِ وَ أَبْتَغِی إِلَیْکَ ابْتِغَاءَ الْبَائِسِ الْفَقِیرِ وَ أَتَضَرَّعُ إِلَیْکَ تَضَرُّعَ الضَّعِیفِ الضَّرِیرِ وَ أَبْتَهِلُ إِلَیْکَ ابْتِهَالَ الْمُذْنِبِ الْخَاطِی مَسْأَلَةَ مَنْ خَضَعَتْ لَکَ نَفْسُهُ وَ رَغِمَ لَکَ أَنْفُهُ وَ سَقَطَتْ لَکَ نَاصِیَتُهُ وَ انْهَمَلَتْ لَکَ دُمُوعُهُ وَ فَاضَتْ لَکَ عَبْرَتُهُ وَ اعْتَرَفَ بِخَطِیئَتِهِ وَ قَلَّتْ عَنْهُ حِیلَتُهُ وَ أَسْلَمَتْهُ ذُنُوبُهُ أَسْأَلُکَ الصَّلَاةَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ أَوَّلًا وَ آخِراً وَ أَسْأَلُکَ حُسْنَ الْمَعِیشَةِ مَا أَبْقَیْتَنِی مَعِیشَةً أَقْوَی بِهَا فِی جَمِیعِ حَالاتِی وَ أَتَوَصَّلُ بِهَا فِی الْحَیَاةِ الدُّنْیَا إِلَی آخِرَتِی عَفْواً لَا تُتْرِفْنِی فَأَطْغَی وَ لَا تُقَتِّرْ عَلَیَّ فَأَشْقَی وَ أَعْطِنِی مِنْ ذَلِکَ غِنًی عَنْ جَمِیعِ خَلْقِکَ وَ بَلِّغْهُ إِلَی رِضَاکَ وَ لَا تَجْعَلِ الدُّنْیَا عَلَیَّ سِجْناً وَ لَا تَجْعَلْ فِرَاقَهَا عَلَیَّ حُزْناً أَخْرِجْنِی مِنْهَا وَ مِنْ فِتْنَتِهَا مَرْضِیّاً عَنِّی مَقْبُولًا فِیهَا عَمَلِی إِلَی دَارِ الْحَیَوَانِ وَ مَسَاکِنِ الْأَخْیَارِ اللَّهُمَّ إِنِّی أَعُوذُ بِکَ مِنْ

أَزْلِهَا وَ زِلْزَالِهَا وَ سَطَوَاتِ سُلْطَانِهَا وَ سَلَاطِینِهَا وَ شَرِّ شَیْطَانِهَا وَ بَغْیِ مَنْ بَغَی عَلَیَّ فِیهَا: اللَّهُمَّ مَنْ أَرَادَنِی فَأَرِدْهُ وَ مَنْ کَادَنِی فَکِدْهُ وَ افْقَأْ عَنِّی عُیُونَ الْکَفَرَةِ وَ اعْصِمْنِی مِنْ ذَلِکَ بِالسَّکِینَةِ وَ أَلْبِسْنِی دِرْعَکَ الْحَصِینَةَ وَ اجْعَلْنِی فِی سِتْرِکَ الْوَاقِی وَ أَصْلِحْ حَالِی

ص: 87

وَ بَارِکْ لِی فِی أَهْلِی وَ مَالِی وَ وُلْدِی وَ حُزَانَتِی وَ مَنْ أَحْبَبْتُ فِیکَ وَ أَحَبَّنِی اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِی مَا قَدْ قَدَّمْتُ وَ مَا أَخَّرْتُ وَ مَا أَعْلَنْتُ وَ مَا أَسْرَرْتُ وَ مَا نَسِیتُ وَ مَا تَعَمَّدْتُ اللَّهُمَّ إِنَّکَ خَلَقْتَنِی کَمَا أَرَدْتَ فَاجْعَلْنِی کَمَا تُحِبُّ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ (1).

**[ترجمه]جمال الاسبوع - جمال الأسبوع: 471.[1] - ،

المتهجد و غیر آن دو - البلد الأمین: 72.[2] - :

از امام صادق علیه السلام روایت است که وی فرمود: مستحب است که بعد از عصر روز جمعه با این درود بر پیامبر صلوات بفرستی.

جمال الاسبوع: این صلوات را با اسنادم به ابو العباس احمد بن عقده از کتابش که در باره مشایخ شیعه تألیف کرده است روایت کردم که گوید: محمد بن عبدالله بن مهران به ما خبر داد و گفت: پدرم از پدرش برایم حدیثی گفت که ابو عبدالله جعفر بن محمد علیه السلام به محمد بن اشعث نوشته ای داد که در آن دعا و صلوات بر نبی صلی الله علیه و آله بود و جعفر بن محمد اشعث آن را به پسرش مهران داد و آن صلوات بر پیامبر، این است:

بارالها، محمد صلی الله علیه و آله چنان است که در کتابت وصفش کردی آنجا که می­فرمایی: {قطعا برای شما پیامبری از خودتان آمد که بر او دشوار است شما در رنج بیفتید. به [هدایت] شما حریص و نسبت به مؤمنان دلسوز مهربان است.} پس شهادت می­دهم که او چنین است و تو به صلوات بر او امر نکرده­ای مگر بعد از اینکه تو و ملائکه­ات بر او درود فرستادید و در قرآن محکمت نازل کردی: {همانا خدا و فرشتگانش بر پیامبر درود می فرستند. ای کسانی که ایمان آورده اید بر او درود فرستید و به فرمانش بخوبی گردن نهید.} بعد از صلوات تو بر او، نیازی به صلوات احدی از مخلوقات نیست، و بعد از تصدیق تو، او را نیازی به تزکیه آنها نیست، بلکه همه خلق محتاج آن هستند زیرا تو او را درِ خودت قرار داده­ای که از هر که به سوی تو بیاید نمی­پذیری مگر از آن. و صلوات بر او را تقربی به خود، و وسیله­ای به سویت و نزدیکی به خودت قرار داده­ای و مؤمنان را به سوی او راهنمایی کردی و آنان را به صلوات بر او امر کردی تا از نظر برتری نزد تو و کرامت بر تو فزونی بگیرند و بر صلوات­فرستندگان بر او، ملائکه­ات را گماردی تا بر او صلوات بفرستند و صلوات و سلام آنان را به او برسانند.

بارالها ای پروردگار محمد، با آنچه که به وسیله آن امر محمد را بزرگ کردی و حق او را واجب ساختی از تو می­خواهم که زبانم را بر صلوات بر او با آنچه که تو دوست داری و به آن راضی می­شود و با آنچه که زبان کسی از خلقت را به آن نگشوده­ای و آن را به او نبخشیده­ای بگشایی، سپس به خاطر آن، همراهی با او را آنجا که او را بر قدست و باغ های فردوست فرود آوردی، به من عطا کنی، و میان من و او جدایی نیافکنی.

بارالها من با شهادت به او آغاز می­کنم، سپس با صلوات بر او، گرچه از آن به رضایت خود نمی­رسم و زبانم قادر به تعبیر درونم نیست، و به خاطر کوتاهی از جانب خودم ملامت نمی­شوم به دلیل عجز قدرتم از رسیدن به امر واجب بر من در آن؛ زیرا آن بهره­ای برای من، حقی بر من و ادای آن چه که برای او بر گردنم واجب کردی است، که او رسالت­های تو را بدون کوتاهی در آن چه که امر کردی و نه گذر از آنچه که نهی فرمودی، و نه کوتاهی­کننده در آنچه که اراده کردی و نه تعدی از آنچه که توصیه نمودی ابلاغ نمود، و آیاتت را بر طبق آنچه که وحی­ات را بر او نازل فرمودی تلاوت کرد، و در راه تو با با میل و بدون اعتراض جهاد کرد و به عهدت وفا کرد و وعده­ات را تصدیق کرد و امرت را اجرا کرد و آشکارا و پنهان از آن اطاعت کرد و آشکارا و پنهان از معصیتت نهی کرد و آشکارا و پنهان از آن اجتناب کرد و به محاسن اخلاق راهنمایی کرد و به آن تمسک جست و از بدی­های اخلاق نهی کرد و از آن روی برتافت و با قول و عمل با اولیائت، با آنچه که دوست داری با او دوستی کنند دوستی کرد و با حکمت و موعظه نیک به راه تو فرا­خواند و تو را با اخلاص عبادت کرد تا اینکه مرگش فرا رسید.

پس او را نقی پاک به سوی خود گرفتی، در حالی که با او دین را کامل، نعمت را تمام و حجت ها را ظاهر، شرائع اسلام را وضع کردی و با او حلال را از حرام جدا کردی و صراط مستقیت را برای خلقت روشن نمودی و علائم و ستارگانی که با آن هدایت می­شوند را تبیین کردی و بعد از آن، آنها را در جهالتی که سرگردان شوند و در شبهه ای که گمراه شوند رها نکردی، و آنان را به نظر شخصی در دینشان با آرای خود و انتخاب آن با هوای خویش واگذار نکردی که در آلودگی های بدعت پراکنده می­شدند و در لایه­های ظلم حیران می­شدند و در آنچه که می­دانند و آنچه که نمی­دانند، راه­هایشان پراکنده می­شد.

شهادت می­دهم که او از دنیا چشم پوشید در حالی­که از تو راضی، نزد تو و نزد ملائکه مقرب و انبیاء مرسل و بندگان صالح برگزیده­ات مورد رضایت بود و اینکه او نه ملامت شده است­، نه نکوهش شده است و از متکلفان نبوده است، و اینکه او نه ساحر بود و سحری نداشت، و نه کاهن بود و نه پیشگوئی داشت، نه شاعر بود و نه شعر دانست، و نه کذاب بود و اینکه او رسول تو و خاتم انبیاء بود و حق را از نزد تو آورد و رسولان را تصدیق کرد .

و شهادت می­دهم که کسانی که او را تکذیب کردند، چشندگان عذاب دردناک هستند و شهادت می­دهم که آنچه که از نزد تو برایمان آورد و با آن از تو به ما خبر داد، حق یقین است و هیچ شکی از جانب پروردگار جهانیان در آن نیست.

پروردگارا بر محمد بنده، رسول، نبی، ولی، مناجات کننده، برگزیده و بهترینت از خلائق، کسی که او را برای رسالاتت برگزیدی و برای دینت خالص کردی و او را سرپرست بندگانت ساختی و وحی­ات را به او سپردی، پرچم هدایت، دروازه خرد، رشته محکم در آنچه که بین تو و خلقت است و شاهد برای آنان و ناظر بر آنان، درود بفرست؛ شریف­ترین، بهترین، پاک­ترین، مطهرترین، رشد­کننده­ترین و برترین صلواتی که بر یکی از مخلوقات، انبیائت، رسولانت و برگزیدگان بندگانت فرستادی.

بارالها، صلوات، غفران، رضوان، مغفرت، کرامت، رحمت، لطف، فضل، سلام، شرف، بزرگداشت، تکریم، صلوات ملائکه رسولان، انبیاء، اوصیا، شهداء و صدیقین از بندگان صالحت، که آنان رفیقان نیکی هستند و اهل آسمان ها و زمین­ها و آنچه که ما بین آنها، بالای آنها و زیر آنهاست و آنچه میان شرق و غرب و میان هوا، خورشید، ماه، ستارگان، کوه­ها، درختان، جنبندگان و هر آنچه که در خشکی و دریا، در تاریکی، روشنایی در صبحگاه و شامگاه، در دل شب و روشنایی روز و ساعات آن است را بر محمد بن عبدالله سرور رسولان، خاتم انبیاء، امام متقیان، مولای مؤمنان، ولیّ مسلمانان، پیشوای پرهیزکاران - دست و پا نورانیان از وضو -، فرستاده پروردگار جهانیان از جن و انس و اعجمیان، شاهد بشارت­دهنده، امین انذار­دهنده و دعوت­کننده به تو به اذن تو، چراغ روشنگر قرار بده.

بارالها بر محمد و خاندان محمد در اولین­ها صلوات بفرست و بر محمد و خاندان محمد در آخرین­ها صلوات بفرست، بر محمد و خاندان محمد در روز جزا، روزی که مردم برای پروردگار جهانیان قیام می­کنند درود بفرست.

بارالها بر محمد و خاندان محمد درود بفرست چنانکه ما را به وسیله او نجات دادی، بارالها بر محمد درود بفرست چنانکه به وسیله او ما را گرامی داشتی، بارالها بر محمد درود بفرست چنانکه به وسیله او ما را زیاد کردی، بارالها بر محمد درود بفرست چنانکه به وسیله او ما را تثبیت کردی، بارالها بر محمد درود بفرست چنانکه به وسیله او ما را جان بخشیدی، بارالها بر محمد درود بفرست چنانکه به وسیله او ما را زنده کردی، بارالها بر محمد درود بفرست چنانکه به وسیله او ما را شرافت دادی، بارالها بر محمد درود بفرست چنانکه به وسیله او ما را عزت دادی، بارالها بر محمد درود بفرست چنانکه به وسیله او ما را برتری دادی، بارالها بر محمد درود بفرست چنانکه به وسیله او ما را رحمت دادی، بارالها نبی­مان محمد را با برترین آنچه که تو در روز قیامت بر نبی­ای از امت او و رسولی از کسانی که به سوی او فرستادی جزا می­دهی جزا ده، بارالها او را به برترین نوع فضائل مخصوص بگردان، و او را به بالاترین شرف مکرمان از درجات والا در اعلی علییّن، در جنات و نهری در جایگاه صدق نزد ملیک مقتدر برسان.

بارالها برمحمد عطا کن تا راضی شود و بعد از رضایت بر او بیافزای و او را گرامی­ترین خلقت نسبت به تو از لحاظ جایگاه، بزرگترین آنها از نظر جاه، وافرترین آنها از نظر بهره در هر خیری که تو بین آنان تقسیم می­کنی قرار بده.

بارالها از ذریه او، همسران و اهل بیت او، خویشاوندان و امت او، کسی که چشم به او روشن می­شود را بر او وارد کن و چشم ما را به دیدن او روشن کن و میان ما و او جدایی نیانداز. بارالها بر محمد و خاندان محمد درود بفرست و از وسیله، فضیلت، شرف و کرامت آنچه که ملائکه مقرب، انیباء، مرسلین و همه خلق به آن غبطه می خورند را به او عطا کن.

بارالها او را رو سفید کن، مقام او را رفعت ببخش، حجت او را آشکار کن، دعوتش را اجابت کن، او را به مقام محمودی که وعده کردی مبعوث کن، و

قرب او را گرامی بدار، عطیه او را فراوان کن، شفاعتش را بپذیر، خواسته­اش را به او عطا کن و بنیانش را شریف کن، برهانش را بزرگ کن، نورش را منور کن، ما را بر حوض او وارد کن و از جام او ما را بنوشان، درود امتش بر او را بپذیر، ما را به دنبال اثر او ببر، ما را بر دین او بمیران، در سنت او به کار بگیر، بر سبیل او محشور کن، و ما را طوری قرار بده که دیندار به دین او باشیم و به هدایت او هدایت شویم و به سنت او اقتداء کنم و از شیعیان، موالی، اولیاء، دوستداران، برگزیدگان امت او، پیشتاز گروه او، زیر پرچم او باشیم و با دشمنش دشمنی کنیم و با دوستش دوستی کنیم، تا بعد از مرگ، ما را همراه او وارد کنی در حالی­که نه سر افکنده هستیم و نه نادم، و نه تبدیل­کننده و نه عهدشکن باشیم.

بارالها، با هر تقربی به محمد تقربی، با هر قرابت قرابتی و با هر وسیله­ وسیله­ای و با هر فضیلت فضیلتی، با هر شفاعت شفاعتی، با هر کرامت کرامتی و با هر خیر خیری، با هر شرف شرفی عطا کن، و در هر کسی که از امتش و سایر امت ها برای او شفاعت کرد، شفاعتش را بپذیر تا به هیچ فرشته مقرب، نبی مرسل، بنده برگزیده چیزی عطا نشود جز اینکه آنچه به آن ها عطا کرده ای، از آنچه که تو در روز قیامت بر محمد عطا می­کنی کمتر باشد.

بارالها او را پیشتاز در دعوت، ترجیح داده شده به هنگام ترجیح و کسی که نامش در دنیا و آخرت برای شفاعت اعلام شده است قرار بده، آنگاه ­که با نورت متجلی شدی و کتاب، انبیاء، صدیقین، شهداء و صالحان آورده شدند و به حق بین آنان داوری شد، در حالی­که به آنان ظلم نمی­شود و گفته شده: حمد از آن خدا پروردگار جهانیان است. آن روز روز ضرر، روز حسرت، روز آخرت و روزی است که نجات از لغزش­ها پذیرفته نمی­شود و راه توبه در آن گشوده نیست و آنچه که از بین رفت جبران نمی­شود.

بارالها بر محمد و خاندان محمد درود بفرست و بر محمد وخاندان محمد رحمت بیاور مانند برترین درودها، رحمت و برکتی که بر ابراهیم و خاندان ابراهیم فرود آوردی که تو ستودنی قابل ستایش هستی.

بارالها بر محمد و خاندان محمد لطف کن چنانکه بر موسی و هارون لطف کردی، بارالها بر محمد و خاندان محمد درود بفرست مانند برترین آنچه که بر نوح در هر دو جهان سلام و صلوات فرستادی. بارالها بر محمد و خاندان محمد و بر امامان مسلمانان درود بفرست و او را از پیش رو، پشت سر، چپ، راست، از بالای سر و زیر حفظ کن و برای او فتحی آسان بگشای و با یاری شکست­ناپذیری او را یاری کن و او را از جانبت تسلطی یاری­کننده قرار بده .

بارالها فرج آل محمد را تعجیل بفرما و دشمنان آنها از جن و انس را هلاک کن. بارالها بر محمد، اهل بیت او، ذریه او و همسران طیب برگزیده طاهر مطهر هدایتگر هدایت­یافته و نه گمراه و گمراه­کننده او، کسانی که آلودگی را از آنان زدودی و آنها را پاک و پاکیزه کردی درود بفرست.

بارالها بر محمد و خاندان محمد در اولین­ها صلوات بفرست و در آخرین­ها بر آنان صلوات بفرست و در ملأ اعلی بر آنان صلوات بفرست و تا ابد بر آنان درود بفرست، درودی که نه انتهایی دارد و نه پایانی جز رضایتت، آمین یا رب العالمین.

بارالها بر کسانی که دین و کتابت را تبدیل کردند و سنت نبی­ات - که سلامت بر او باد - را تغییر دادند و حق را از موضع آن زائل کردند، هزاران هزار لعنت بفرست، لعنت مختلف غیر مؤتلف، هزاران هزار لعنت مؤتلف غیر مختلف لعنت کن، و پیروان و پیروان آنان را و هر که از اولین­ها و آخرین­ها به عمل آنان راضی شد را لعنت کن.

بارالها ای آفریینده آسمان­ها، ای گستراننده گسترانیده­ها، و ای در هم کوبنده جبّاران، رحمن دنیا و آخرت و رحیم ­آن دو، از آن دو هرچه می­خواهی عطا می­کنی و هر چه بخواهی از آن دو منع می­کنی، به نور سیمایت و به حق محمد علیه السلام از تو می­خواهیم که به محمد عطا کنی تا راضی شود و او را به وسیله عظمی برسان. بارالها محمد را در میان سابقان نهایتش، در میان منتجبان کرامتش، در میان جهانیان ذکرش قرار بده و او را در بالاترین غرفه های فردوس در بهشتی که نه درجه­ای بر او برتری می­یابد و نه چیزی از آن فراتر نیست سکونت ده.

بارلها او را روسفید کن، نورش را درخشان کن، و حافظ او باش. بارالها محمد و خاندان محمد را اولین کوبنده در بهشت و اولین وارد­شونده، اولین شفیع، اولین کسی که شفاعتش پذیرفته شده است قرار بده. بارالها بر محمد و خاندان محمد صلوات بفرست، همان کسانی که والیان، سروران، کفایت­کنندگان، کریمان، پیشوایان بزرگوار و والا، شیران قهرمان، پناهگاهی برای کسی که به آنان تمسک کند و پناهی برای کسی که به آنان پناه ببرد، غاری محکم، کشتی جاری در گردابهای عمیق، هستند؛ روی­گرداننده از آنان منحرف و متأخر از آنان هلاک شونده و همراه با آنان ملحق شونده است؛ آنان نیزه­های تو در زمینت هستند؛ و بر بندگانت در زمین درود بفرست، کسانی که با آنان از هلاکت نجات یافتم و از تاریکی به وسیله آنان روشنایی گرفتم، شجره نبوت، جایگاه رسالت، محل آمد و شد ملائکه و معدن علم که درود خداوند بر او و آنان باد، آمین یا رب العالمین.

بارالها، من بسان خواستن مسکین خوار از تو می­خواهم، و بسان طلب نیازمند فقیر از تو طلب می­کنم، و بسان تضرع ضعیف نابینا به تو تضرع می­کنم، و بسان زاری گناهکار خطاکار به سوی تو زاری می­کنم، خواستن کسی که جانش برای تو خضوع کرد و دماغش به خاک مالیده شد و پیشانی­اش برایت به خاک افتاد و اشکهایش برای تو فرو ریخت و اشک­هایش برای تو سرازیر شد و به گناهش اعتراف کرد و چاره­اش از او ناتوان شد و گناهانش او را تسلیم کرد.

درود بر محمد و خاندان او در اول و آخر را از تو می­خواهم و حسن معیشت را تا زمانی که مرا باقی گذاشته­ای از تو می­خواهم، معشیتی که در همه حالاتم با آن قوی ­شوم و با ­آن از زندگی دنیا تا آخرتم به بخشش برسم. مرا آنقدر مرفه نکن که سر­کشی ­کنم و از من دریغ نورز که بدبخت ­شوم. با آن بی­نیازی از جمیع خلائقت را به من عطا کن و آن را به رضای خودت برسان، و دنیا را برای من زندان قرار نده و فراق آن را برایم اندوه قرار مده؛ مرا از آن و از فتنه­های آن بیرون بیاور در حالی که از من راضی هستی و عملم در آن پذیرفته شده است و مرا به بهشت برین و مسکن برگزیدگان -می­رساند. -.

بارالها از تنگنا و از شدت آن و از چیرگی سلطه آن و سلاطین آن، از شر شیاطین آن، از ظلم هر کسی که در آن بر من بدی کرد به تو پناه می­برم.

بارالها هرکه مرا قصد کرد، قصد او کن و هر­که به من نیرنگ زد، به او نیرنگ بزن و چشمهای کافران را از من کور کن و با آرامش مرا از آن حفظ کن و زره محکمت را بر من بپوشان و مرا در پوشش محافظت قرار بده و حالم را اصلاح کن و در خانواده، مال، فرزندان، خزانه­ام و هر که در راه تو دوست داشتم و مرا دوست داشت برکت ببخش. بارالها، آنچه مقدم کردم و آنچه مؤخر کردم، آنچه آشکار

کردم و آنچه پنهان کردم، آنچه فراموش کردم و تعمد کردم را بر من ببخش .

بارالها تو مرا آفریدی چنانکه اراده کردی، پس مرا چنان که دوست داری قرار بده ای مهربان­ترین مهربانان. - مصباح المتهجد: 271.[1] -

**[ترجمه]

أو العجم لآفة بلسانه لا یتبین کلامه و فی الحدیث جرح العجماء جبار و کل من لا یقدر علی الکلام فهو أعجم و مستعجم انتهی.

وَ نَهَرٍ قیل أی أنهار اکتفی باسم الجنس أو سعة أو ضیاء من النهار فِی مَقْعَدِ صِدْقٍ أی مکان مرضی عِنْدَ مَلِیکٍ مُقْتَدِرٍ أی مقربین عند من تعالی أمره فی الملک و الاقتدار.

و فی النهایة فیه لا یزال کعبک عالیا هو دعاء بالشرف و العلو و الفلج الظفر و الفوز و الغلبة و الزلفة القرب و قص أثره أی تتبعه و الزمرة الجماعة من الناس فی الأولین أی معهم إذا صلیت علیهم أو بسببهم فإنه سبب الرحمة علی جمیع الخلق و الأول أظهر و کذا البواقی مختلفة أی فی الأنواع مؤتلفة أی فی الشدة و الفعال بالکسر جمع و بالفتح مصدر و المسموکات المرفوعات کالسماوات و المدحوات الأرضون غایته أی منتهی أمره أو رأیته و الکفاة جمع الکفی و هو الذی یکفیک الشرور و الآفات و فی بعض النسخ الکمأة و هو جمع الکمی و هو الشجاع.

و القماقم جمع القمقام و هو السید و یقال سید قماقم بالضم لکثرة خیره ذکره الجوهری و الأبطال جمع البطل و هو الشجاع عفوا أی بقدر الکفایة أو زائدا أو طیبا قال فی النهایة فیه أمر الله نبیه أن یأخذ العفو من أخلاق الناس هو السهل المتیسر و فی القاموس العفو أحل المال و أطیبه و خیار الشی ء و أجوده و الفضل و المعروف انتهی و أترفته النعمة أطغته و التقتیر التضییق فأشقی أی أتعب أو أصیر شقیا بعدم الصبر و الشجن بالتحریک الحزن و الأزل الضیق و الشدة و زلزالها بلایاها و مصائبها و قد مر شرح سائر أجزاء الدعاء.

وَ وَجَدْتُ هَذَا الدُّعَاءَ فِی نُسْخَةٍ قَدِیمَةٍ مِنْ مُؤَلَّفَاتِ قُدَمَاءِ أَصْحَابِنَا تَارِیخُ کِتَابَتِهَا سَنَةُ إِحْدَی وَ ثَلَاثِینَ وَ خَمْسِمِائَةٍ مَرْوِیّاً عَنِ ابْنِ عُقْدَةَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مِهْرَانَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِیهِ: أَنَّ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام دَفَعَ إِلَی جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ [بْنِ] الْأَشْعَثِ کِتَاباً فِیهِ دُعَاءٌ وَ الصَّلَاةُ عَلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله

ص: 89

فَدَفَعَهُ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدِ [بْنِ] الْأَشْعَثِ إِلَی ابْنِهِ مِهْرَانَ ثُمَّ سَاقَ الدُّعَاءَ إِلَی قَوْلِهِ صَلَاةً لَا مُنْتَهَی لَهُ وَ لَا أَمَدَ آمِینَ رَبَّ الْعَالَمِینَ وَ کَانَتْ فِیهِ اخْتِلَافَاتٌ وَ زِیَادَاتٌ أَلْحَقْنَا بَعْضَهَا مِنْهَا قَوْلُهُ وَ دَلَّ عَلَی مَحَاسِنِ الْأَخْلَاقِ إِلَی قَوْلِهِ وَ أَشْهَدُ أَنَّهُ قَدْ تَوَلَّی مِنَ الدُّنْیَا رَاضِیاً عَنْکَ فَإِنَّ هَذِهِ الزِّیَادَةَ لَمْ تَکُنْ فِی سَائِرِ الْکُتُبِ وَ وُجُودُهَا أَوْلَی وَ أَوْرَدْنَاهَا بِهَذَا السِّیَاقِ وَ السَّنَدِ فِی کِتَابِ الدُّعَاءِ.

**[ترجمه]«من انفسکم» یعنی از جنستان از بشر، سپس از عرب، سپس از بنی اسماعیل و در قرائتی شاذّ «من انفَسکم» به فتحه فاء، قرائت شده است، یعنی شریف­ترین و برترین شما؛ گفته شده این قرائت فاطمه سلام الله علیها و پیامبر صلّی الله علیه و آله است. «عزیز علیه ما عنتم» یعنی عنتکم، و عنت مشقت است، یعنی ضرری که با ترک ایمان به شما می­رسد. «حریص علیکم»، یعنی دوست دارد که کسی از شما از طلب سعادت به وسیله او و دینی که آورده است خارج نشود. «بالمؤمنین رئوف رحیم»: گفته شده یعنی با گناهکاران، و گفته شده رئوف رحیم به اولیائش است، و گفته شده رئوف به کسی که او را دیده و رحیم برای کسی که او را ندیده است.

«لیزدادوا بها أثره»: کفعمی گوید: یعنی از جهت فضل و از آن است این سخن خداوند متعال: «لَقَدْ آثَرَکَ اللّهُ عَلَیْنَا»، - . یوسف / 91 -

{واقعا خدا تو را بر ما برتری داده است.} یعنی تو را فضیلت داد و برای او، بر او أثرة است، یعنی فضیلت و مآثر عرب یعنی مکارم آنها که از آنها مانده است، پایان.

«غیر ملیم» با ضمه میم: غیر وارد شونده در ملامت، یا آورنده آنچه که با آن ملامت می­شود یا خود را ملامت می­کند نیست، یا با فتحه و به صورت اسم فاعل از لَئمَ، یعنی کسی ­که پست شد مانند مُشیب در مشوب و «ذمیم» یعنی مذمّت شده. «المهیمن»: شاهد، مراقب، حافظ و مؤتمن. «الخافقان» یعنی افق شرق و غرب.

و در النهایه در آن آمده است: «امتی الغرّ المحجّلون»: الغرّ جمع اغرّ است از ریشه «الغرّة» یعنی روشن­سیما و «المحجل» در مورد اسب، همان است که سفیدی در پاهایش تا محل بستن بالا می­رود و از مچ­ها فراتر می­رود ولی از زانو بالا نمی­رود. یعنی دست و پایشان، یعنی جای وضو، سفید است. و اثر وضو در صورت، دست ها و پاهای انسان از سفیدی­ای که در پیشانی اسب و دست و پاهای آن است استعاره گرفته شده است.

کفعمی گوید: و مقصودش از اعجمین کسی است که فصیح صحبت نمی­کند نه عجم که مخالف عرب است، زیرا عجم در مورد انسان است و اعجمی کسی است که فصیح صحبت نمی­کند، چه از عرب باشد یا عجم؛ به دلیل مشکلی در زبانش، کلامش روشن نیست و در حدیث آمده است: «جُرح العَجماء». جُبار - زخمی که در آن قصاص نباشد - و هر­که قادر به کلام نباشد اعجم و مستعجم است، پایان.

«و نهَر»: گفته شده یعنی انهار، به اسم جنس، وسعت یا روشنایی روز اکتفا شده است. «فی مقعد صدق» یعنی مکانی مورد رضایت «عند ملیک مقتدر» یعنی مقربان نزد کسی که امرش در ملک و اقتدار تعالی یافت.

و در النهایه آمده است: «لایزال کعبک عالٍ»، این دعا برای شرف و علو است. «فلج» یعنی ظفر، پیروزی و غلبه و «الزلفه» یعنی قرابت «و قصّ أثره» یعنی او را دنبال کرد. «الزمره»: جمعی از مردم، «در اولین­ها» یعنی همراه آنان، زمانی که برآنان درود فرستادی یا به سبب آنها که سبب رحمت بر همه خلق است، و معنای اول ظاهرتر است و سایر موارد نیز چنین است. «مختلفه» یعنی در انواع مختلف. «موتلفه»: در شدت «الفعال» با کسره، جمع است و با فتحه مصدر است. و «مسموکات» یعنی برافراشته­ها مانند آسمان­ها. «المدحوّات» یعنی زمین­ها. «غایته» یعنی انتهای امرش یا غایت آن، و «الکفاه» جمع کفیّ است، و او کسی است تو را از شر و آفت حفاظت می­کند و در بعضی نسخه­ها «کماة» است که جمع کمیّ است یعنی شجاع.

«القماقم» جمع قمقام است و آن سرور است و به جهت کثرت خیر، سید قمقام - با ضمه - گفته می­شود، جوهری آن را ذکر کرده است؛ و «ابطال» جمع بطل است و آن شجاع است. «عفواً» یعنی به اندازه کفایت یا فزونی یا نیکویی. در النهایه گوید: در آن آمده است: خداوند نبی­اش را امر فرمود که از اخلاق مردم عفو را بگیرد، یعنی سهل و آسان؛ و در قاموس آمده است: عفو حلال­ترین مال و پاک­ترین آن، برگزیده یک چیز و بهترین آن و فضل و احسان است، پایان. «أترفته النعمة» یعنی نعمت او را سرکش کرد. «التقتیر»: تنگ کردن. «أشقی» یعنی خسته می­شوم یا به دلیل عدم صبر بدبخت می­شوم. «الشَجَن» با تحریک حروف، یعنی حزن. «الأزل» یعنی فشار و شدت. «زلزالها»: بلایا و مصائب آن و شرح سایر اجزای دعا بیان شد.

و این دعا را در نسخه­ای قدیمی از تألیفات قدمای اصحابمان یافتم که تاریخ کتابت آن سال 531 است که از ابن عقده، از محمد بن فضل بن ابراهیم اشعری، از محمد بن عبدالله بن مهران، از پدرش مروی است که امام صادق علیه السلام به جعفر بن محمد اشعث نامه­ای داد که در آن دعا و درود بر نبی صلّی الله علیه و آله است و جعفر بن محمد اشعث آن را به پسرش مهران داد؛ سپس دعا را تا این سخن او نقل کرد: درودی که نه پایانی دارد و نه غایتی، آمین یا رب العالمین. و درباره آن اختلافات و زیاداتی است، برخی از آنها را به آن ملحق کردیم از جمله آنها این سخن اوست «دلّ علی محاسن الاخلاق» تا این سخن او «و أشهد اَنه قد تولّی من الدنیا راضیا عنک» که این زیادت در سایر کتاب­ها نبوده است و وجود آن اولی است و آن را با این سیاق و سند در کتاب دعا وارد کردیم.

**[ترجمه]

وَ مِنْهُ بِأَسَانِیدِهِ عَنْ أَبِی الْمُفَضَّلِ الشَّیْبَانِیِّ عَنْ عِصْمَةَ بْنِ نُوحٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنِ الْبَزَنْطِیِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَةِ بَعَثَ اللَّهُ تَعَالَی الْأَیَّامَ وَ یَبْعَثُ الْجُمُعَةَ أَمَامَهَا کَالْعَرُوسِ ذَاتَ کَمَالٍ وَ جَمَالٍ تُهْدَی إِلَی ذِی دِینٍ وَ مَالٍ فَتَقِفُ عَلَی بَابِ الْجَنَّةِ وَ الْأَیَّامُ خَلْفَهَا فَیَشْفَعُ لِکُلِّ مَنْ أَکْثَرَ الصَّلَاةَ فِیهَا عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ علیهم السلام.

قَالَ ابْنُ سِنَانٍ فَقُلْتُ کَمِ الْکَثِیرُ فِی هَذَا وَ فِی أَیِّ زَمَانِ أَوْقَاتِ یَوْمِ الْجُمُعَةِ أَفْضَلُ قَالَ مِائَةُ مَرَّةٍ وَ لْیَکُنْ ذَلِکَ بَعْدَ الْعَصْرِ قَالَ وَ کَیْفَ أَقُولُهَا قَالَ تَقُولُ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ عَجِّلْ فَرَجَهُمْ مِائَةَ مَرَّةٍ(1).

وَ عَنْهُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ الْکُوفِیِّ عَنِ ابْنِ عُقْدَةَ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْمُحَمَّدِیِّ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ أَبِی الْبَخْتَرِیِّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام قَالَ: أَفْضَلُ الْأَعْمَالِ یَوْمَ الْجُمُعَةِ الصَّلَاةُ عَلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله بَعْدَ الْعَصْرِ قَالَ قِیلَ لَهُ کَیْفَ نَقُولُ قَالَ تَقُولُونَ صَلَوَاتُ اللَّهِ وَ مَلَائِکَتِهِ وَ أَنْبِیَائِهِ وَ رُسُلِهِ وَ جَمِیعِ خَلْقِهِ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ السَّلَامُ عَلَیْهِ وَ عَلَیْهِمْ وَ عَلَی أَرْوَاحِهِمْ وَ عَلَی أَجْسَادِهِمْ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ یَقُولُهَا مِائَةَ مَرَّةٍ(2).

وَ مِنْهُ بِإِسْنَادِهِ إِلَی مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ الْوَلِیدِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ الصَّفَّارِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ حَسَّانَ عَنْ أَبِی عِمْرَانَ مُوسَی بْنِ زَنْجَوَیْهِ الْأَرْمَنِیِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ زَیْدٍ الشَّحَّامِ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: إِذَا صَلَّیْتَ الْعَصْرَ یَوْمَ الْجُمُعَةِ فَقُلِ اللَّهُمَّ اجْعَلْ صَلَوَاتِکَ وَ صَلَوَاتِ مَلَائِکَتِکَ وَ أَنْبِیَائِکَ وَ رُسُلِکَ عَلَی مُحَمَّدٍ النَّبِیِّ الْأُمِّیِّ وَ عَلَی أَهْلِ بَیْتِهِ وَ عَلَیْهِمُ السَّلَامُ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ مِائَةَ مَرَّةٍ ثُمَّ ذَکَرَ تَمَامَ الْحَدِیثِ (3).

وَ مِنْهُ عَنْ هَارُونَ بْنِ مُوسَی التَّلَّعُکْبَرِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ الْوَلِیدِ عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ فَضَّالٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ عَطِیَّةَ وَ ذُبْیَانَ بْنِ حَکِیمٍ الْأَوْدِیِّ عَنْ مُوسَی بْنِ أُکَیْلٍ النُّمَیْرِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: مَنْ یَسْتَغْفِرِ اللَّهَ تَعَالَی یَوْمَ الْجُمُعَةِ بَعْدَ الْعَصْرِ سَبْعِینَ مَرَّةً یَقُولُ أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ وَ أَتُوبُ إِلَیْهِ

ص: 91

غَفَرَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَهُ ذَنْبَهُ فِیمَا سَلَفَ وَ عَصَمَهُ فِیمَا بَقِیَ فَإِنْ لَمْ یَکُنْ لَهُ ذَنْبٌ غَفَرَ لَهُ ذُنُوبَ وَالِدَیْهِ (1).

وَ مِنْهُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ سُلَیْمَانَ الْعُقَیْلِیِّ عَنْ جَعْفَرٍ الْفَزَارِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ الصَّیْرَفِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ أَبِی مُحَمَّدٍ الْعَبْدِیِّ عَنْ فُضَیْلِ بْنِ عِیَاضٍ عَنْ إِبْرَاهِیمَ النَّخَعِیِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مَسْعُودٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَنْ صَلَّی یَوْمَ الْجُمُعَةِ بَعْدَ صَلَاةِ الْعَصْرِ رَکْعَتَیْنِ یَقْرَأُ فِی الْأُولَی فَاتِحَةَ الْکِتَابِ وَ آیَةَ الْکُرْسِیِّ وَ قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ النَّاسِ خَمْساً وَ عِشْرِینَ مَرَّةً وَ فِی الثَّانِیَةِ فَاتِحَةَ الْکِتَابِ وَ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ وَ قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ النَّاسِ خَمْساً وَ عِشْرِینَ مَرَّةً فَإِذَا فَرَغَ مِنْهَا قَالَ خَمْسَ مَرَّاتٍ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ لَمْ یَخْرُجْ مِنَ الدُّنْیَا حَتَّی یُرِیَهُ اللَّهُ فِی مَنَامِهِ الْجَنَّةَ وَ یَرَی مَکَانَهُ مِنْهَا.

قال السید و هذه الصلاة ذکرها جدی أبو جعفر الطوسی رضی الله عنه فی عمل یوم الجمعة فی المصباح (2)

الکبیر و لم یذکر إسنادها علی عادته فی الاختصار أو لغیر ذلک من الأعذار إلا أنه ذکر فی الرکعة الأولی فاتحة الکتاب و آیة الکرسی و قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ الْفَلَقِ خمسا و عشرین مرة و لعله أقرب إلی الصواب و ذکر باقی الروایة کما ذکرناه فی الصفة و الثواب (3).

**[ترجمه]جمال الاسبوع: امام صادق علیه السلام فرمود: هر که روز جمعه بعد از نماز عصر، قبل از اینکه از نمازش خارج شود، بر محمد و خاندان او درود بفرستد و ده مرتبه بگوید: «بارالها بر محمد و خاندان برگزیده و پسندیده او با برترین درودها درود بفرست و با برترین برکاتت بر آنان برکت ببخش و سلام، رحمت و برکات خداوند بر روح و جسم آنان باد»، ملائکه از آن جمعه تا جمعه آینده تا همان ساعت بر او درود می­فرستند. - جمال الأسبوع: 447 - 445.[1] -

و نیز از همان: امام صادق علیه السلام فرمود: چون روز جمعه نماز عصر را خواندی، هفت مرتبه بگو: «بارالها بر محمد و خاندان برگزیده و پسندیده او با برترین درودها درود بفرست و با برترین برکاتت بر آنان برکت ببخش و سلام، رحمت و برکات خداوند بر روح و جسم آنان باد» - جمال الأسبوع: 447 - 445.[2] -

و نیز از همان: امام صادق علیه السلام فرمود: درود بر نبی را بعد از نماز عصر روز جمعه این گونه می­گویی: خدایا بر محمد و خاندان محمد درود بفرست و محمد و خاندان محمد را رفعت ببخش و بر محمد و خاندان محمد، کسانی که از آنان آلودگی را زدودی و پاک و پاکیزه­شان کردی، رحمت بیاور. - جمال الأسبوع: 447 - 445.[1] -

و نیز از همان: امام صادق علیه السلام فرمود: زمانی که روز قیامت شود، خداوند روزها را محشور می­کند و جمعه را پیش روی آنان، مانند عروس با کمال و جمال که به سوی مرد صاحب دین و مال برده می­شود، محشور می­کند. پس بر در بهشت می­ایستد در­حالی­که روزها پشت سر اوست و برای هر کسی در آن که بر محمد و خاندان محمد صلوات بسیار فرستاده باشد، شفاعت می­کند.

ابن سنان گوید: پس عرض کردم: بسیار در این مورد چه تعداد است و در چه زمانی از اوقات روز جمعه افضل است؟. فرمود: صد مرتبه و آن باید بعد از عصر باشد. گفت: و آن را چگونه بگویم؟ فرمود: صد مرتبه می­گویی: اللهم صل علی محمد و آل محمد و عجّل فرجهم. - جمال الأسبوع: 448 - 451.[2] -

جعفر بن محمد علیه السلام فرمود: برترین اعمال روز جمعه، درود بر نبی بعد از عصر است. گوید: به او گفته شد: چگونه بگوییم؟ فرمود: می­گویید درود خدا، ملائکه، انبیاء، رسولان و همه مخلوقات او بر محمد و خاندان محمد باد و سلام، رحمت و برکات خدا بر او، آنان و روح و جسم آنان باد، این را صد مرتبه می­گوید. - جمال الأسبوع: 448 - 451.[3] -

زید شحام گوید: امام صادق علیه السلام فرمود: چون روزجمعه نماز عصر خواندی، صد مرتبه بگو: «درود خدا، ملائکه، انبیاء، رسولان و همه مخلوقات او بر محمد و خاندان محمد باد و سلام، رحمت و برکات خدا بر او، آنان و روح و جسم آنان باد» و تمام حدیث را ذکر کرد. - جمال الأسبوع: 448 - 451.[4] -

و نیز از همان: امام صادق علیه السلام فرمود: هر که روز جمعه از خداوند متعال استغفار ­کند و بعد از عصر هفتاد مرتبه بگوید: استغفرالله و اتوب الیه، خداوند عزوجل همه گناهان پیشین او را می­آمرزد و در آنچه باقیمانده است او را حفاظت می­کند، و اگر گناهی نداشته باشد گناه والدینش را می­بخشد. - جمال الاسبوع.[1] -

و نیز از همان: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: هر که روز جمعه بعد از نماز عصر دو رکعت بخواند که در رکعت اول فاتحه الکتاب، آیه الکرسی و «قل أعوذ بربّ النّاس» را بیست و پنج مرتبه و در رکعت دوم فاتحه الکتاب، «قل هو الله احد» و «قل أعوذ بربّ النّاس» را بیست و پنج مرتبه قرائت کند و چون از آن فارغ شد پنج مرتبه بگوید: «لاحول ولاقوه إلا بالله العلی العظیم»، از دنیا خارج نمی­شود تا اینکه خداوند در خوابش بهشت را به او نشان می­دهد و او جایگاه خود در آن را می­بیند.

سید گوید: این نماز را جدم ابوجعفر طوسی - رضی الله عنه - در اعمال روز جمعه در مصباح - مصباح المتهجد: 222.[2] -

کبیر ذکر کرده است و اسناد آن را بر اساس عادتش در اختصار یا دلیلی غیر آن، ذکر نکرده است، با این تفاوت که او در رکعت اول، فاتحه الکتاب، آیه الکرسی و «قل اعوذ بربّ الفلق» را بیست و پنج مرتبه ذکر کرده است و شاید این به صواب نزدیک­تر باشد و ادامه روایت را چنانکه در وصف و ثواب ذکر کردیم، ذکر کرده است. - جمال الاسبوع: 529.[3] -

**[ترجمه]

وَ قَضَی لَهُ بِهَا مِائَةَ أَلْفِ حَاجَةٍ وَ رَفَعَ لَهُ بِهَا مِائَةَ أَلْفِ دَرَجَةٍ(1).

ثواب الأعمال، عن أبیه عن سعد بن عبد الله عن الیقطینی: مثله (2).

مجالس ابن الشیخ، عن أبیه عن الحسین بن عبید الله الغضائری عن الصدوق: مثله (3).

الْکَافِی، عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ رَفَعَهُ: مِثْلَهُ وَ فِیهِ وَ السَّلَامُ عَلَیْهِ وَ عَلَیْهِمْ (4).

أعلام الدین، مرسلا: مثله.

**[ترجمه]مجالس صدوق: ناجیه گوید: امام باقرعلیه السلام فرمود: چون روزجمعه نماز عصر خواندی، صد مرتبه بگو: «درود خدا، ملائکه، انبیاء، رسولان و همه مخلوقات او بر محمد و خاندان محمد باد و سلام، رحمت و برکات خدا بر او، آنان و روح و جسم آنان باد»، که هر که آن را بعد از عصر بگوید، خداوند عزوجل برای او صد­ هزار حسنه می­نویسد و صد­ هزار سیئه از او پاک می­کند و با آن صد ­هزار حاجت برای او برآورده می­کند و با آن صد­ هزار درجه رفعت می­یابد. - امالی صدوق: 240.[1] -

ثواب الاعمال: از پدرش از سعد بن عبدالله از یقطینی مشابه آن را آورده. - ثواب الاعمال: 135 و 143.[2] -

مجالس ابن شیخ: از پدرش، از حسین بن عبیدالله غضائری از صدوق مشابه آن را آورده. - امالی طوسی 2: 55.[3] -

کافی: از علی بن محمد، از سهل بن زیاد مشابه آن را به صورت مرفوع آورده و در آن است: و بر او و آنان سلام باد. - الکافی 3: 429، و آن را در محاسن: 59 ملاحظه می­کنی..[4] -

اعلام الدین: مشابه آن را به صورت مرسل آورده است.

**[ترجمه]

المحاسن، عن ابن سیابة و أبی إسماعیل: مثله (1).

**[ترجمه]ثواب الاعمال: از محمد بن موسی بن متوکل، از علی بن حسین سعدآبادی، از احمد بن ابوعبدالله برقی، از پدرش، از ابن ابوعمیر مشابه آن را آورده، با این تفاوت که در آن آمده است: صد ­مرتبه و یک مرتبه بعد از عصر. - ثواب الاعمال: 143.[6] -

سپس گوید: احمد بن ابوعبدالله گوید: و در روایت عبدالله بن سیابه و ابواسماعیل از ناجیه از یکی از دو امام علیهما السلام گوید که فرمود: چون روز جمعه نماز خواندی... و مشابه حدیث ناجیه را که از المجالس استخراج کردیم ذکر کرده و در آن آمده است «و سلام بر او و بر آنان باد» و «خدا برایت می نویسد» و همچنین در همه موارد با صیغه خطاب است

المحاسن: از ابن سیابه و ابواسماعیل مشابه آن را آورده است. - المحاسن: 59.[7] -

**[ترجمه]

لَهُ تِلْکَ الْأَلْفَ وَ مِثْلَهَا(1).

جمال الأسبوع، بإسناده عن علی بن محمد بن السندی عن محمد بن الحسن بن الولید عن محمد بن الحسن الصفار عن إبراهیم بن هاشم عن النوفلی: مثله (2).

**[ترجمه]مجالس صدوق: موسی بن جعفر علیه السلام فرمود: برای خداوند در روز جمعه هزار رایحه از رحمتش است، به هر بنده هر چه بخواهد از آن می­بخشد و هر­که «انا انزلناه فی لیله القدر» را بعد از عصر روز جمعه صد مرتبه قرائت کند، خداوند آن هزار و مشابه آن ­را به او می­بخشد. - امالی صدوق: 361.[4] -

جمال الاسبوع: با اسنادش از علی محمد بن سندی، از محمد بن حسن بن ولید، از محمد بن حسن صفار، از ابراهیم بن هاشم، از نوفلی مشابه آن را آورده است. - جمال الاسبوع.[1] -

**[ترجمه]

**[ترجمه]سپس انواع صلوات­هایی که با اسنادش وارد کردیم را به روایت سید - رحمه الله - وارد کرده است و ما آن را تکرار نمی­کنیم. و با خط شیخ اجل شمس الدین محمد بن علی جبعی جد شیخمان علامه بهائی - قدس الله روحها - چیزی یافتم که لفظش این است:

**[ترجمه]

بِرَحْمَتِهِ مَنْ یَشاءُ ثُمَّ قَالَ أَمَا إِنِّی لَوْ حَلَفْتُ لَبَرَرْتُ أَنَّ الِاسْمَ الْأَعْظَمَ قَدْ ذُکِرَ فِیهَا فَإِذَا دَعَوْتُمْ فَاجْتَهِدُوا فِی الدُّعَاءِ بِالْبَاقِی وَ ارْفِضُوا الْفَانِیَ فَإِنَّ مَا عِنْدَ اللَّهِ خَیْرٌ وَ أَبْقَی الْخَبَرَ بِتَمَامِهِ ثُمَّ قَالَ هَذَا هُوَ مِنْ مَکْنُونِ الْعِلْمِ وَ مَخْزُونِ الْمَسَائِلِ الْمُجَابَةِ عِنْدَ اللَّهِ تَعَالَی بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بِاسْمِکَ الْعَظِیمِ الْأَعْظَمِ الْأَعْظَمِ الْأَعْظَمِ الْأَعَزِّ الْأَجَلِّ الْأَکْرَمِ الَّذِی إِذَا دُعِیتَ بِهِ عَلَی مَغَالِقِ أَبْوَابِ السَّمَاءِ لِلْفَتْحِ بِالرَّحْمَةِ انْفَتَحَتْ وَ إِذَا دُعِیتَ بِهِ عَلَی مَضَایِقِ أَبْوَابِ الْأَرْضِ لِلْفَرَجِ انْفَرَجَتْ وَ إِذَا دُعِیتَ بِهِ عَلَی الْعُسْرِ لِلْیُسْرِ تَیَسَّرَتْ وَ إِذَا دُعِیتَ بِهِ عَلَی الْأَمْوَاتِ لِلنُّشُورِ انْتَشَرَتْ وَ إِذَا دُعِیتَ بِهِ عَلَی کَشْفِ الْبَأْسَاءِ وَ الضَّرَّاءِ انْکَشَفَتْ وَ بِجَلَالِ وَجْهِکَ الْکَرِیمِ أَکْرَمِ الْوُجُوهِ وَ أَعَزِّ الْوُجُوهِ الَّذِی عَنَتْ لَهُ الْوُجُوهُ وَ خَضَعَتْ لَهُ الرِّقَابُ وَ خَشَعَتْ لَهُ الْأَصْوَاتُ وَ وَجِلَتْ لَهُ الْقُلُوبُ مِنْ مَخَافَتِکَ وَ بِقُوَّتِکَ الَّتِی تُمْسِکُ السَّمَاءَ أَنْ تَقَعَ عَلَی الْأَرْضِ إِلَّا بِإِذْنِکَ وَ تُمْسِکُ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضَ أَنْ تَزُولَا وَ بِمَشِیَّتِکَ الَّتِی دَانَ لَهَا الْعَالَمُونَ وَ بِکَلِمَتِکَ الَّتِی خَلَقْتَ بِهَا السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضَ وَ بِحِکْمَتِکَ الَّتِی صَنَعْتَ بِهَا الْعَجَائِبَ وَ خَلَقْتَ بِهَا الظُّلْمَةَ وَ جَعَلْتَهَا لَیْلًا وَ جَعَلْتَ اللَّیْلَ مَسْکَناً-(1) وَ خَلَقْتَ بِهَا النُّورَ وَ جَعَلْتَهُ نَهَاراً وَ جَعَلْتَ النَّهَارَ نُشُوراً مُبْصِراً وَ خَلَقْتَ بِهَا الشَّمْسَ وَ جَعَلْتَ الشَّمْسَ ضِیَاءً وَ خَلَقْتَ بِهَا الْقَمَرَ وَ جَعَلْتَ الْقَمَرَ نُوراً وَ خَلَقْتَ بِهَا الْکَوَاکِبَ وَ جَعَلْتَهَا نُجُوماً وَ بُرُوجاً وَ مَصَابِیحَ وَ زِینَةً وَ رُجُوماً وَ جَعَلْتَ لَهَا مَشَارِقَ وَ مَغَارِبَ وَ جَعَلْتَ لَهَا مَطَالِعَ وَ مَجَارِیَ وَ جَعَلْتَ لَهَا فَلَکاً وَ مَسَابِحَ وَ قَدَّرْتَهَا فِی السَّمَاءِ مَنَازِلَ فَأَحْسَنْتَ تَقْدِیرَهَا وَ صَوَّرْتَهَا فَأَحْسَنْتَ تَصْوِیرَهَا وَ أَحْصَیْتَهَا بِأَسْمَائِکَ إِحْصَاءً وَ دَبَّرْتَهَا بِحِکْمَتِکَ تَدْبِیراً فَأَحْسَنْتَ تَدْبِیرَهَا وَ سَخَّرْتَهَا بِسُلْطَانِ اللَّیْلِ وَ سُلْطَانِ النَّهَارِ وَ السَّاعَاتِ وَ عَدَدِ السِّنِینَ وَ الْحِسَابِ وَ

ص: 97

جَعَلْتَ رُؤْیَتَهَا لِجَمِیعِ النَّاسِ مَرْأًی وَاحِداً وَ أَسْأَلُکَ اللَّهُمَّ بِمَجْدِکَ الَّذِی کَلَّمْتَ بِهِ عَبْدَکَ وَ رَسُولَکَ مُوسَی بْنَ عِمْرَانَ فِی الْمُقَدَّسِینَ فَوْقَ إِحْسَاسِ الْکَرُوبِیِّینَ فَوْقَ غَمَائِمِ النُّورِ فَوْقَ تَابُوتِ الشَّهَادَةِ فِی عَمُودِ النُّورِ وَ فِی طُورِ سَیْنَاءَ وَ فِی جَبَلِ حُورِیثَ فِی الْوَادِی الْمُقَدَّسِ فِی الْبُقْعَةِ الْمُبَارَکَةِ مِنْ جَانِبِ الطُّورِ الْأَیْمَنِ مِنَ الشَّجَرَةِ وَ فِی أَرْضِ مِصْرَ بِتِسْعِ آیَاتٍ بَیِّنَاتٍ وَ یَوْمَ فَرَقْتَ لِبَنِی إِسْرَائِیلَ الْبَحْرَ وَ فِی الْمُنْبَجِسَاتِ الَّتِی صَنَعْتَ بِهَا الْعَجَائِبَ فِی بَحْرِ سُوفٍ وَ عَقَدْتَ مَاءَ الْبَحْرِ فِی قَلْبِ الْغَمْرِ کَالْحِجَارَةِ وَ جَاوَزْتَ بِبَنِی إِسْرَائِیلَ الْبَحْرَ وَ تَمَّتْ کَلِمَتُکَ الْحُسْنَی عَلَیْهِمْ بِمَا صَبَرُوا وَ أَوْرَثْتَهُمْ مَشَارِقَ الْأَرْضِ وَ مَغَارِبَهَا الَّتِی بَارَکْتَ فِیهَا لِلْعَالَمِینَ وَ أَغْرَقْتَ فِرْعَوْنَ وَ جُنُودَهُ وَ مَرَاکِبَهُ فِی الْیَمِّ وَ بِاسْمِکَ الْعَظِیمِ الْأَعْظَمِ الْأَعْظَمِ الْأَعْظَمِ الْأَعَزِّ الْأَجَلِّ الْأَکْرَمِ وَ بِمَجْدِکَ الَّذِی تَجَلَّیْتَ بِهِ لِمُوسَی کَلِیمِکَ فِی طُورِ سَیْنَاءَ وَ لِإِبْرَاهِیمَ خَلِیلِکَ مِنْ قَبْلُ فِی مَسْجِدِ الْخَیْفِ وَ لِإِسْحَاقَ صَفِیِّکَ فِی بِئْرِ شِیَعٍ وَ لِیَعْقُوبَ نَبِیِّکَ فِی بَیْتِ إِیلٍ وَ أَوْفَیْتَ لِإِبْرَاهِیمَ علیه السلام بِمِیثَاقِکَ وَ لِإِسْحَاقَ علیه السلام بِحَلْفِکَ وَ لِیَعْقُوبَ علیه السلام بِشَهَادَتِکَ وَ لِلْمُؤْمِنِینَ بِوَعْدِکَ وَ لِلدَّاعِینَ بِأَسْمَائِکَ فَأَجَبْتَ وَ بِمَجْدِکَ الَّذِی ظَهَرَ لِمُوسَی بْنِ عِمْرَانَ عَلَی قُبَّةِ الرُّمَّانِ وَ بِآیَاتِکَ الَّتِی وَقَعَتْ عَلَی أَرْضِ مِصْرَ بِمَجْدِ الْعِزَّةِ وَ الْغَلَبَةِ بِآیَاتٍ عَزِیزَةٍ وَ بِسُلْطَانِ الْقُوَّةِ وَ بِعِزَّةِ الْقُدْرَةِ وَ بِشَأْنِ الْکَلِمَةِ التَّامَّةِ وَ بِکَلِمَاتِکَ الَّتِی تَفَضَّلْتَ بِهَا عَلَی أَهْلِ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ وَ أَهْلِ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ وَ بِرَحْمَتِکَ الَّتِی مَنَنْتَ بِهَا عَلَی جَمِیعِ خَلْقِکَ وَ بِاسْتِطَاعَتِکَ الَّتِی أَقَمْتَ بِهَا الْعَالَمِینَ وَ بِنُورِکَ الَّذِی قَدْ خَرَّ مِنْ فَزَعِهِ طُورُ سَیْنَاءَ وَ بِعِلْمِکَ وَ جَلَالِکَ وَ کِبْرِیَائِکَ وَ عِزَّتِکَ وَ جَبَرُوتِکَ الَّتِی لَمْ تَسْتَقِلَّهَا الْأَرْضُ وَ انْخَفَضَتْ لَهَا السَّمَاوَاتُ وَ انْزَجَرَ لَهَا الْعُمْقُ الْأَکْبَرُ وَ رَکَدَتْ لَهَا الْبِحَارُ وَ الْأَنْهَارُ وَ خَضَعَتْ لَهَا الْجِبَالُ وَ سَکَنَتْ لَهَا الْأَرْضُ بِمَنَاکِبِهَا وَ اسْتَسْلَمَتْ لَهَا الْخَلَائِقُ کُلُّهَا وَ خَفَقَتْ لَهَا الرِّیَاحُ فِی جَرَیَانِهَا وَ خَمَدَتْ لَهَا النِّیرَانُ فِی أَوْطَانِهَا وَ بِسُلْطَانِکَ الَّذِی عُرِفَتْ لَکَ الْغَلَبَةُ دَهْرَ الدُّهُورِ وَ حُمِدْتَ بِهِ فِی السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرَضِینَ وَ بِکَلِمَتِکَ کَلِمَةِ الصِّدْقِ الَّتِی سَبَقَتْ لِأَبِینَا آدَمَ وَ ذُرِّیَّتِهِ بِالرَّحْمَةِ

ص: 98

وَ أَسْأَلُکَ بِکَلِمَتِکَ الَّتِی غَلَبَتْ کُلَّ شَیْ ءٍ وَ بِنُورِ وَجْهِکَ الَّذِی تَجَلَّیْتَ بِهِ لِلْجَبَلِ فَجَعَلْتَهُ دَکّاً وَ خَرَّ مُوسی صَعِقاً وَ بِمَجْدِکَ الَّذِی ظَهَرَ عَلَی طُورِ سَیْنَاءَ فَکَلَّمْتَ بِهِ عَبْدَکَ وَ رَسُولَکَ مُوسَی بْنَ عِمْرَانَ وَ بِطَلْعَتِکَ فِی سَاعِیرَ وَ ظُهُورِکَ فِی جَبَلِ فَارَانَ بِرَبَوَاتِ الْمُقَدَّسِینَ وَ جُنُودِ الْمَلَائِکَةِ الصَّافِّینَ وَ خُشُوعِ الْمَلَائِکَةِ الْمُسَبِّحِینَ وَ بِبَرَکَاتِکَ الَّتِی بَارَکْتَ فِیهَا عَلَی إِبْرَاهِیمَ خَلِیلِکَ علیه السلام فِی أُمَّةِ مُحَمَّدٍ صَلَوَاتُکَ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ بَارَکْتَ لِإِسْحَاقَ صَفِیِّکَ فِی أُمَّةِ عِیسَی علیه السلام وَ بَارَکْتَ لِیَعْقُوبَ علیه السلام إِسْرَائِیلِکَ- فِی أُمَّةِ مُوسَی علیه السلام وَ بَارَکْتَ لِحَبِیبِکَ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله وَ عِتْرَتِهِ وَ ذُرِّیَّتِهِ وَ أُمَّتِهِ وَ کَمَا غِبْنَا عَنْ ذَلِکَ وَ لَمْ نَشْهَدْهُ وَ آمَنَّا بِهِ وَ لَمْ نَرَهُ صِدْقاً وَ عَدْلًا أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تُبَارِکَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ تَرَحَّمْ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ کَأَفْضَلِ مَا صَلَّیْتَ وَ بَارَکْتَ وَ تَرَحَّمْتَ عَلَی إِبْرَاهِیمَ وَ آلِ إِبْرَاهِیمَ إِنَّکَ حَمِیدٌ مَجِیدٌ فَعَّالٌ لِمَا تُرِیدُ وَ أَنْتَ عَلَی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ: ثُمَّ تَذْکُرُ مَا تُرِیدُ ثُمَّ قُلْ یَا حَنَّانُ یَا مَنَّانُ یَا بَدِیعَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ یَا ذَا الْجَلَالِ وَ الْإِکْرَامِ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ اللَّهُمَّ بِحَقِّ هَذَا الدُّعَاءِ وَ بِحَقِّ هَذِهِ الْأَسْمَاءِ الَّتِی لَا یَعْلَمُ تَفْسِیرَهَا وَ لَا یَعْلَمُ بَاطِنَهَا غَیْرُکَ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ افْعَلْ بِی کَذَا وَ کَذَا وَ انْتَقِمْ لِی مِنْ فُلَانِ بْنِ فُلَانٍ وَ اغْفِرْ لِی ذُنُوبِی مَا تَقَدَّمَ مِنْهَا وَ مَا تَأَخَّرَ وَ وَسِّعْ عَلَیَّ مِنْ حَلَالِ رِزْقِکَ وَ اکْفِنِی مَئُونَةَ إِنْسَانِ سَوْءٍ وَ جَارِ سَوْءٍ وَ سُلْطَانِ سَوْءٍ إِنَّکَ عَلَی مَا تَشَاءُ قَدِیرٌ وَ بِکُلِّ شَیْ ءٍ عَلِیمٌ آمِینَ رَبَّ الْعَالَمِینَ-(1) قَالَ الشَّیْخُ أَحْمَدُ بْنُ فَهْدٍ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ فِی الْعُدَّةِ وَ یُسْتَحَبُّ أَنْ یَقُولَ عَقِیبَ دُعَاءِ السِّمَاتِ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بِحُرْمَةِ هَذَا الدُّعَاءِ وَ بِمَا فَاتَ مِنْهُ مِنَ الْأَسْمَاءِ وَ بِمَا یَشْتَمِلُ عَلَیْهِ مِنَ التَّفْسِیرِ وَ التَّدْبِیرِ الَّذِی لَا یُحِیطُ بِهِ إِلَّا أَنْتَ أَنْ تَفْعَلَ بِی کَذَا وَ کَذَا.

الْمُتَهَجِّدُ، وَ الْبَلَدُ الْأَمِینُ، وَ الْجُنَّةُ، [جنة الأمان] وَ الْإِخْتِیَارُ،: یُسْتَحَبُّ الدُّعَاءُ بِهَذَا

ص: 99

الدُّعَاءِ آخِرَ سَاعَةٍ مِنْ نَهَارِ یَوْمِ الْجُمُعَةِ وَ هُوَ دُعَاءُ السِّمَاتِ مَرْوِیٌّ عَنِ الْعَمْرِیِّ ره وَ ذَکَرُوا الدُّعَاءَ إِلَی قَوْلِهِ وَ أَنْتَ عَلَی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ ثُمَّ تَذْکُرُ مَا تُرِیدُ وَ فِی بَعْضِ نُسَخِ الْمُتَهَجِّدِ(1) ثُمَّ تَقُولُ یَا اللَّهُ یَا حَنَّانُ إِلَی قَوْلِهِ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ افْعَلْ بِی مَا أَنْتَ أَهْلُهُ وَ لَا تَفْعَلْ بِی مَا أَنَا أَهْلُهُ وَ انْتَقِمْ لِی مِمَّنْ یُؤْذِینِی وَ اغْفِرْ لِی مِنْ ذُنُوبِی إِلَی قَوْلِهِ- وَ اکْفِنِی مِنْ جَمِیعِ مُهِمَّاتِ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ وَ اکْفِنِی مَئُونَةَ إِنْسَانِ سَوْءٍ وَ جَارِ سَوْءٍ وَ قَوْمِ سَوْءٍ وَ سُلْطَانِ سَوْءٍ إِلَی آخِرِ الدُّعَاءِ.

و قال الکفعمی روح الله روحه (2)

قال مولانا الصدر السعید ضیاء الدین قدس الله سره قرأت فی بعض نسخ دعاء السمات فی آخره اللهم بحق هذا الدعاء إلی قوله آمین رب العالمین و صلی الله علی محمد و آله و سلم.

جَمَالُ الْأُسْبُوعِ (3)، بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ هَارُونَ بْنِ مُوسَی التَّلَّعُکْبَرِیِّ قَالَ نَسَخْتُ هَذَا الدُّعَاءَ مِنْ کِتَابٍ دَفَعَهُ إِلَیَّ الشَّیْخُ الْفَاضِلُ أَبُو الْحَسَنِ خَلَفُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ خَلَفٍ الْمَاوَرْدِیُّ بِسُرَّ مَنْ رَأَی بِحَضْرَةِ مَوْلَانَا أَبِی الْحَسَنِ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ وَ أَبِی مُحَمَّدٍ الْحَسَنِ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِمَا فِی شَهْرِ رَمَضَانَ سَنَةَ أَرْبَعِمِائَةٍ وَجَدْتُ فِیهِ نُسَخَ هَذَا الْحَدِیثِ مِنْ أَبِی عَلِیِّ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بِبَغْدَادَ هَکَذَا حَدَّثَنِی مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ یَحْیَی قَالَ حَضَرْنَا مَجْلِسَ مُحَمَّدِ بْنِ عُثْمَانَ بْنِ سَعِیدٍ الْعَمْرِیَّ ثُمَّ قَالَ بَعْدَ کَلَامٍ ذَکَرُهُ حَدَّثَنِی أَبُو عَمْرٍو مُحَمَّدُ بْنُ سَعِیدٍ الْعَمْرِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَسْلَمَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ وَ رَوَی الدُّعَاءَ عَنْ مَوْلَانَا جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الصَّادِقِ علیه السلام وَ قَالَ فِی هَذِهِ الرِّوَایَةِ: وَ یُسْتَحَبُّ أَنْ یُدْعَی بِهِ آخِرَ نَهَارِ یَوْمِ الْجُمُعَةِ: الْإِخْتِیَارُ تَقُولُ بَعْدَ دُعَاءِ السِّمَاتِ اللَّهُمَّ بِحَقِّ هَذَا الدُّعَاءِ وَ بِحَقِّ هَذِهِ الْأَسْمَاءِ الَّتِی لَا یَعْلَمُ تَفْسِیرَهَا وَ لَا تَأْوِیلَهَا وَ لَا بَاطِنَهَا وَ لَا ظَاهِرَهَا غَیْرُکَ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تَرْزُقَنِی خَیْرَ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ وَ افْعَلْ بِی کَذَا وَ کَذَا وَ افْعَلْ

ص: 100

بِی مَا أَنْتَ أَهْلُهُ وَ لَا تَفْعَلْ بِی مَا أَنَا أَهْلُهُ وَ انْتَقِمْ لِی مِنْ فُلَانِ بْنِ فُلَانٍ وَ اغْفِرْ لِی مِنْ ذُنُوبِی مَا تَقَدَّمَ مِنْهَا وَ مَا تَأَخَّرَ وَ لِوَالِدَیَّ وَ لِجَمِیعِ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ وَ وَسِّعْ عَلَیَّ مِنْ حَلَالِ رِزْقِکَ وَ اکْفِنِی مَئُونَةَ إِنْسَانِ سَوْءٍ وَ جَارِ سَوْءٍ وَ سُلْطَانِ سَوْءٍ وَ قَرِینِ سَوْءٍ وَ یَوْمِ سَوْءٍ وَ سَاعَةِ سَوْءٍ وَ انْتَقِمْ لِی مِمَّنْ یَکِیدُنِی وَ مِمَّنْ یَبْغِی عَلَیَّ وَ یُرِیدُ بِی وَ بِأَهْلِی وَ أَوْلَادِی وَ إِخْوَانِی وَ جِیرَانِی وَ قَرَابَاتِی مِنَ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ ظُلْماً إِنَّکَ عَلَی مَا تَشَاءُ قَدِیرٌ وَ بِکُلِّ شَیْ ءٍ عَلِیمٌ آمِینَ رَبَّ الْعَالَمِینَ- وَ یَقُولُ اللَّهُمَّ بِحَقِّ هَذَا الدُّعَاءِ تَفَضَّلْ عَلَی فُقَرَاءِ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ بِالْغَنَاءِ وَ الثَّرْوَةِ وَ عَلَی مَرْضَی الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ بِالشِّفَاءِ وَ الصِّحَّةِ وَ عَلَی أَحْیَاءِ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ بِاللُّطْفِ وَ الْکَرَامَةِ وَ عَلَی أَمْوَاتِ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ بِالْمَغْفِرَةِ وَ الرَّحْمَةِ وَ عَلَی مُسَافِرِی الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ بِالرَّدِّ إِلَی أَوْطَانِهِمْ سَالِمِینَ غَانِمِینَ بِرَحْمَتِکَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی سَیِّدِنَا مُحَمَّدٍ خَاتَمِ النَّبِیِّینَ وَ عِتْرَتِهِ الطَّاهِرِینَ وَ سَلَّمَ تَسْلِیماً کَثِیراً.

وَ وَجَدْتُ فِی نُسْخَةٍ أُخْرَی قَرَأَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام عَقِیبَ دُعَاءِ السِّمَاتِ هَذِهِ الْکَلِمَاتِ: یَا عُدَّتِی عِنْدَ کُرْبَتِی وَ یَا غِیَاثِی عِنْدَ شِدَّتِی وَ یَا وَلِیِّی فِی نِعْمَتِی وَ یَا مُنْجِحِی فِی حَاجَتِی وَ یَا مَفْزَعِی فِی وَرْطَتِی وَ یَا مُنْقِذِی مِنْ هَلَکَتِی وَ یَا کَالِئِی فِی وَحْدَتِی صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اغْفِرْ لِی خَطِیئَتِی وَ یَسِّرْ لِی أَمْرِی وَ اجْمَعْ لِی شَمْلِی وَ أَنْجِحْ لِی طَلِبَتِی وَ أَصْلِحْ لِی شَأْنِی وَ اکْفِنِی مَا أَهَمَّنِی وَ اجْعَلْ لِی مِنْ أَمْرِی فَرَجاً وَ مَخْرَجاً وَ لَا تُفَرِّقْ بَیْنِی وَ بَیْنَ الْعَافِیَةِ أَبَداً مَا أَبْقَیْتَنِی وَ عِنْدَ وَفَاتِی إِذَا تَوَفَّیْتَنِی یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی سَیِّدِنَا مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ یَا رَبَّ الْعَالَمِینَ.

**[ترجمه]و آن معروف به دعای شبّور است و دعا با آن در آخرین ساعت از روز جمعه مستحب است. ابوعبدالله احمد بن محمد بن عیاش جوهری آن را روایت کرده و گوید: ابوحسین عبدالعزیز بن احمد بن محمد حسنی برایم حدیث کرد و گوید: محمد بن علی بن حسن بن یحیی راشدی، از ولد حسین بن راشد برایمان حدیث گفت که گوید: حسین بن احمد بن عمر بن صباح برایمان حدیث کرد: در مجلس شیخ ابوجعفر محمد بن عثمان بن سعد عمری حاضر شدم و یکی از ما به او گفت: ای سرورم، ما را چه می­شود که بسیاری از مردم را می­بینیم که شیپور یهود را بر کسی که از آنان سرقت کرده است صدقه می­دهد، در­حالی­که آنها در کلام عیسی بن مریم و محمد رسول الله، ملعون هستند؟ فرمود برای این دو علت ظاهری و باطنی است؛ اما علت ظاهری، آن اسماء خدا و مدائح اوست، با این تفاوت که آن نزد آنان ناقص و نزد ما صحیح و از سادات اهل ذکر ما فراوان است و خلف از سلف آن را برای ما نقل کرده است تا اینکه به ما رسیده است. اما باطن، از عالم علیه السلام برای ما روایت شده است که وی فرمود: زمانی که مؤمن دعا کند، خداوند عزوجل می­فرماید: صدایی است که دوست دارم که آن را بشنوم، حاجت او را برآورده نکنید و آن را بین آسمان و زمین معلق بگذارید تا دعایش از روی شوق من به او زیاد شود. و چون کافر دعا کند، خداوند عزوجل می فرماید: صدایی است که از شنیدن آن بیزارم، حاجت او را برآورده کنید و برای او تعجیل کنید تا صدایش را نشنوم و به آنچه که از خشوعش طلب کرده است مشغول شود.

گفتند: پس ما دوست داریم که دعای سمات را که همان شبّور است بر ما املا کنی تا با آن ظالم و ستمگر و حیله­گران و زورگویان بر ما را نفرین کنیم. گوید: ابوعمر عثمان بن سعید برایم حدیث کرد: محمد بن راشد برایم حدیث کرد و گوید: محمد بن سنان برایم گفت و گوید: مفضل بن عمر جعفی برایم گفت که خواصی از شیعه دقیقاً درباره این مسأله از امام صادق علیه السلام سؤال کردند، پس با شبیه این جواب به آنان پاسخ گفت. - گوید: - و ابوجعفر شکافنده علم انبیاء فرمود: اگر مردم آنچه که ما درخصوص علم این مسائل و بزرگی شأن آن نزد خداوند و سرعت اجابت خداوند برای صاحب آن، به همراه آنچه که از ثواب نیکو برای آن ذخیره کرده است می­دانیم، می­دانستند، قطعا بر سر آن با شمشیر نبرد می­کردند که خداوند هر که را بخواهد به رحمتش مختص می­کند. سپس فرمود: اما من، اگر سوگند می­خوردم مبرا بودم، که اسم اعظم در آن ذکر شده است، پس چون دعا کردید، در دعا به سوی باقی تلاش کنید و فانی را رد کنید که آنچه نزد خداست بهتر و ماندگارتر است... و ادامه خبر، سپس گوید: این (دعا) از مکنون علم و مخزون مسألت­های اجابت­شده نزد خداوند متعال است.

بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحیمِ

خدایا به حق نام بزرگ و بسیار بزرگ و محبوب و عالی و گرامی­ات از تو می­خواهم، که اگر خوانده شوی به آن نام برای گشایش درهای بسته آسمان، به رحمت و بخشش باز می­شود، و اگر خوانده شوی به آن نام­ برای گشایش تنگناها و سختی های زمین، گشوده می­گردد، و اگر خوانده شوی به آن نام­ برای آسان شدن دشواری­ها، آسان شود، و اگر خوانده شوی به آن نام­ برای زنده شدن مردگان، زنده شوند، و اگر خوانده شوی به آن نام­ برای برطرف شدن سختی­ها و ناگواری­ها، برطرف شود، (و از تو می­خواهم) به حق ذات ارجمند و گرامی­ات، گرامی­ترین و محبوب­ترین ذواتی که در مقابل او فروتنی کرده­اند و گردنکشان در مقابل او تسلیم و مطیع گردیده­اند، و هر صدایی در مقابلش خاموش گشته و هر دلی از ترس او بیمناک است، و (از تو می­خواهم) به حق آن نیرویی که آسمان از ویران شدن بر زمین نگه داشته، مگر آنکه تو خواهی، و آسمان و زمین را از جابجا شدن حفظ کردی و (از تو می خواهم) به حق اراده و خواستت که جهانیان در مقابل آن مطیعند، و (از تو می­خواهم) به حقّ آن کلمه­ای که به واسطه آن آسمان و زمین را آفریدی، و به حق آن دانایی و خردت که بواسطه آن شگفتی­ها را آفریدی و به واسطه آن تاریکی را آفریده و آن را شب و مایه آرامش قرار دادی، و به واسطه آن روشنایی را آفریده و آن را روز و زمان پراکندگی (برای کار و تلاش) و مایه بینایی قرار دادی و به واسطه آن خورشید را آفریده و آن را درخشان ساختی و به واسطه آن ماه را آفریده و آن را روشنایی قرار دادی، و بواسطه آن ستارگان را آفریده و آنها را به صورت اختران تابناک و صور فلکی و نور هدایت (در شب) و زینت و آرایش (آسمان) و سنگ های متحرک قرار دادی و برای آنها محل طلوع و غروب و محلّ جریان و حرکت و مدارهایی و جایگاهی که بر آن شناورند قرار دادی و برای آنها جایگاه­هایی در آسمان معیّن کرده و به خوبی اندازه گیری فرمودی و به بهترین وجه آن را شکل دادی و به نام­های مبارکت آنها را به دقّت شمارش کردی و با دانایی و خردت آنها را به خوبی اداره نمودی و به وسیله قدرت و سلطه شب و روز و ساعت­ها و شمارش سال ها و برقراری نظم، آنها را مطیع ساختی و دیدن آنها را برای همه مردم یکسان قرار دادی.

و خدایا از تو می­خواهم به حقّ بزرگواری­ات که به واسطه آن با بنده و فرستاده­ات موسی بن عمران که بر او درود و سلام باد، در میان فرشتگان پاک سخن گفتی، فراتر از درک فرشتگان مقرّب، بر فراز ابرهای نور، بالای صندوق شهادت (که فرشتگان تورات را با آن حمل می­کنند) و در میان ستونی از آتش در طور سینا و در کوه حوریث، در سرزمینی پاکیزه، و در مکانی مبارک، از طرف راست کوه طور، از درختی در سرزمین مصر با نه نشانه آشکار (با موسی سخن گفتی)، و (به مجد و بزرگواری­ات) در روزی که دریا را برای بنی اسرائیل شکافتی و در چشمه های جوشان از سنگ که به واسطه آن شگفتی ها را در دریای سوف آفریدی و آب را در دل آن دریا مانند سنگ محکم ساختی، و بنی اسرائیل را از آن گذراندی و به واسطه صبر آنها، کلمه نیکویت (حسن قضا) را برایشان به پایان رساندی، و آنها بر شرق ها و غرب های زمین که بر جهانیان مبارک گردانده بودی وارث قرار دادی و فرعون و لشکریانش و آنچه بر آن سوار بودند را در دریاها غرق نمودی.

و (از تو می خواهم) به حق نام بزرگ بسیار بزرگ بسیار بزرگ و محبوب و عالی و گرامی­ات و به بزرگواری­ات که به واسطه آن بر هم صحبت خود موسی که بر او درود و سلام باد، در طور سینا جلوه­گر شدی و قبل از آن بر ابراهیم خلیلت که بر او درود و سلام باد در مسجد خیف، و بر برگزیده ات اسحاق که بر او درود و سلام باد در چاه شیع، و بر پیامبرت یعقوب که بر او درود و سلام باد در خانه ایل (جلوه­گر شدی) و به عهد و و پیمانت با ابراهیم که بر او درود و سلام باد وفا کردی، و به سوگندت در مورد اسحاق که بر او درود و سلام باد و به گواهی­ات برای یعقوب که بر او درود و سلام باد و به وعده­ات برای مؤمنین و برای درخواست­کنندگان به نام­هایت (وفا کرده و) اجابت فرمودی، و (از تو می­خواهم) به حقّ بزرگواری­ات که که در قبّة الرمان (عبادتگاه موسی) بر موسی بن عمران که بر او درود و سلام باد آشکار شد و به نشانه­­هایت که در سرزمین مصر با بزرگواری با شکوه و غلبه و نشانه­های باشکوه و سلطه قوی و نیروی عظیم واقع شد و (از تو می­خواهم) به حق مقام کلمه کامل و کلماتت که به واسطه آن بر اهل آسمان و زمین و دنیا و آخرت احسان نمودی، و به حقّ بخششت که به واسطه آن بر تمامی مخلوقاتت منّت نهادی و به حقّ نیرویت که به واسطه آن جهان را بر پا داشتی، و به حقّ نورت که از وحشت آن طور سینا فرو افتاد و به حق دانش و عظمت و اقتدار و شکوه و بزرگی­ات که زمین توان تحمّل آن را نداشت و آسمان­ها در برابرش فرود آمدند و عمیق­ترین قسمت­های زمین در برابرش باز ایستاد، و دریاها و رودها در برابرش راکد شد، و کوه ها در برابرش سر فرود آوردند، و زمین با پستی و بلندیهایش در برابرش از حرکت باز ایستاد، و همه خلایق در برابرش مطیع گردیدند، و بادها در جریان خود در برابرش مضطرب گردیدند، و آتش ها در برابرش در آتشکده­ها خاموش شدند، و به حقّ سلطنت و فرمانروایی­ات که به واسطه آن تا ابد پیروز و غالب شناخته شده ای و به واسطه آن در آسمان و زمین ستایش شده­ای، و به حقّ کلمه صدق و راستت که به احسانت بر پدر ما آدم که بر او درود و سلام باد و نسلش پیشی گرفت، و از تو می­خواهم به حق کلمه­ات که بر هر چیز چیره گشت و به حقّ نور ذاتت که با آن بر کوه جلوه کردی و آن را متلاشی ساختی و موسی بی­هوش افتاد، و به حق بزرگواری­ات که بر طور سینا آشکار شد، و به واسطه آن با بنده و فرستاده­ات موسی بن عمران صحبت کردی، و به آشکار شدنت در ساعیر (محل عبادت عیسی) و در کوه فاران (محل عبادت رسول خدا) در جایگاه رفیع فرشتگان پاکیزه و لشکریان صف کشیده آنها و در میان فروتنی فرشتگان تسبیح کننده، و به حق بخشش و احسانت که برکت دادی در آن بر ابراهیم خلیل که بر او درود و سلام باد، در میان امّت محمّد که درود خدا بر او و آل پاکش باد، و برکت دادی برای برگزیده­ات اسحاق در میان امّت عیسی که بر هر دوی آنها درود و سلام باد، و برکت دادی برای بنده برگزیده­ات یعقوب اسرائیلت در میان امّت موسی که بر هر دوی آنها درود و سلام باد و برکت دادی برای محبوبت محمّد که درود و سلام خدا بر او و آل پاکش باد، در خاندان و نسل و امّتش؛ خدایا با این که ما در آن زمان نبودیم و این امور را مشاهده نکردیم، ولی از روی راستی و درستی به آن ایمان آوردیم (و از تو می­خواهیم) که درود فرستی بر محمّد و آل پاکش، و برکت دهی بر محمّد و آل پاکش و رحمت فرستی بر محمّد و آل پاکش همانند بهترین درودها و برکات و رحمت­هایت که بر ابراهیم و خاندانش فرستادی که تو سزاوار ستایش و بزرگواری هستی و هر چه اراده کنی انجام دهی و تو بر هر کاری توانایی.

سپس حاجات خود را ذکر می­کنی و می­گویی:

ای حنان ای منان، ای آفریننده آسمان­ها و زمین، ای صاحب جلال و اکرام ای مهربان­ترین مهربانان؛ خدایا به حق این دعا و به حق این نام­هایی که کسی جز تو تفسیر و باطن آن را نمی­داند بر محمّد و آل پاکش درود فرست و در حق من چنین و چنان کن، از فلان بن فلان انتقام مرا بگیر و گناهان گذشته و آنچه از من سر خواهد زد، بر من ببخش، و روزی حلالت را بر من افزون کن و مرا از شرّ انسان بد و همسایه و همنشین و فرمانروای شرور حفظ کن، که تو بر آنچه خواهی توانایی و بر هر چیز دانایی، ای پروردگار جهانیان (دعایم را) اجابت کن. - مصباح المتهجد: 292 - 295.[1] -

شیخ احمد بن فهد - رضی الله عنه - در العدة گوید: و مستحب است که در تعقیب دعای سمات بگوید «بارالها، به حرمت این دعا و به نام­هایی که از آن فوت شد و به تفسیر و تدبیری که مشتمل بر آن است و جز تو بر آن احاطه ندارد از تو می­خواهم که در مورد من چنین و چنان کنی.

المتهجد، البلد الامین، الجنه و الاختیار: دعا کردن با این دعا در آخرین ساعت از روز جمعه مستحب است و آن دعای سمات مروی از عمری است، و دعا را تا این سخن او «و انت علی کل شیء قدیر» ذکر کرده­اند. سپس حاجت­های خود را ذکر می­کنی .

و در بعضی نسخه­های المتهجد - در نسخه چاپ­شده المصباح موجود نیست..[1] -

آمده است: سپس می­گویی: یا الله یا حنّان - تا این سخن او - صلّی الله علی محمد و آل محمد، و در حق من آنچه که تو شایسته آن هستی را انجام بده و آنچه که من شایسته آن هستم را در حقم انجام نده و برای من از کسی مرا آزار می­دهد انتقام بگیر و گناهان مرا بر من ببخش - تا این کلام او - و مرا در مقابل تمامی امور اندوهگین­کننده دنیوی و اخروی محافظت نما و مرا از شرّ انسان بد، همسایه بد، قوم بد و فرمانروای بد حفظ کن... تا پایان دعا.

کفعمی - البلد الأمین: 91.[2] -

گوید: مولایمان صدر سعید ضیاءالدین گوید: در بعضی نسخه­های دعای سمات در آخر آن خواندم، بارالها به حق این دعا - تا این سخنش - آمین رب العالمین و صلّی الله علی محمد و آله و سلّم.

جمال الاسبوع - جمال الأسبوع.[3] - :

مفضل بن عمرو این دعا را از مولایمان جعفر بن محمد صادق علیه السّلام روایت کرده و گوید: در این روایت: و مستحب است که در پایان روشنایی روز جمعه این دعا خوانده شود.

الاختیار: بعد از دعای سمات می­گویی: «خدایا به حق این دعا و به حق این نام­هایی که کسی جز تو تفسیر، تأویل و باطن آن را نمی­داند بر محمّد و آل پاکش درود فرست و خیر دنیا و آخرت را به من روزی کن و در حق من چنین و چنان کن، و در حق من آنچه که تو شایسته آن هستی را انجام بده و آنچه که من شایسته آن هستم را در حقم انجام نده. از فلان بن فلان انتقام مرا بگیر و گناهان گذشته و آنچه از من سر خواهد زد، بر من، بر پدر و مادرم و بر تمامی مردان و زنان مؤمن ببخش، و روزی حلالت را بر من افزون کن و مرا از شرّ انسان بد و همسایه و همنشین و فرمانروای شرور و روز و ساعت بد حفظ کن، و از کسی که بر من نیرنگ می­زند و بر من ستم می­کند و برای من، خانواده­ام، فرزندانم، برادرانم، همسایگانم، و خویشاوندانم از مردان و زنان مؤمن ظلمی قصد می­کند، انتقام بگیر که تو بر هر چیز دانایی، ای پروردگار جهانیان (دعایم را) اجابت کن .

و می گوید: بارالها به حق این دعا، بر فقرای مردان و زنان مؤمن با بی­نیازی و ثروت، بر بیماران مرد و زن مؤمن با شفا و تندرستی، بر زندگان مرد و زن مؤمن با لطف و کرامت، بر مردگان مرد و زن مؤمن با مغفرت و رحمت و بر مسافران مرد و زن مؤمن با بازگشت به وطن خویش با سلامتی و غنیمت لطف کن، با رحمتت ای مهربان­ترین مهربانان و بر سرورمان محمد خاتم الانبیا و عترت مطهر او درود و سلام بسیار بفرست.

و در نسخه دیگری یافتم که امیرمؤمنان علیه السلام در تعقیب دعای سمات این کلمات را قرائت کرده است: ای توشه­ام به هنگام مصیبت، ای فریادرسم به هنگام شدت، ای ولی نعمتم، ای توفیق دهند ام در حاجت، ای پناهم در گرفتاری، ای نجات­دهنده­ام از هلاکت، ای مراقبم در تنهایی، بر محمد و خاندان محمد درود بفرست و گناهم را بر من ببخش و کارم را بر من آسان کن و آشفتگی­ام را برایم جمع کن و خواسته­ام را برایم عملی ساز و شأنم را اصلاح کن و مرا از آنچه که اندهگینم می­سازد نجات بده و در کارم برایم فرج و راه نجاتی قرار بده، و بین من و عافیت تا زمانی که مرا باقی گذاشته­ای و به هنگام وفاتم آنگاه که مرا بازستاندی هرگز جدایی نیانداز، ای مهربان ترین مهربانان. و درود خدا بر سرورمان محمد و خاندان او باد ای پروردگار جهانیان.

**[ترجمه]

أَنَّهُ قَالَ: لَوْ حَلَفْتُ أَنَّ فِی هَذَا الدُّعَاءِ الِاسْمَ الْأَعْظَمَ لَبَرَرْتُ فَادْعُوا بِهِ عَلَی ظَالِمِنَا وَ مُضْطَهِدِنَا وَ الْمُتَعَزِّزِینَ عَلَیْنَا ثُمَّ قَالَ علیه السلام إِنَّ یُوشَعَ بْنَ نُونٍ وَصِیَّ مُوسَی علیه السلام لَمَّا حَارَبَ الْعَمَالِیقَ وَ کَانُوا فِی صُوَرٍ هَائِلَةٍ ضَعُفَتْ نُفُوسُ بَنِی إِسْرَائِیلَ عَنْهُمْ فَشَکَوْا إِلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَأَمَرَ اللَّهُ تَعَالَی یُوشَعَ علیه السلام أَنْ یَأْمُرَ الْخَوَاصَّ مِنْ بَنِی إِسْرَائِیلَ أَنْ یَأْخُذَ کُلُّ وَاحِدٍ مِنْهُمْ فِی الْقَرْنِ هَذَا الدُّعَاءَ لِأَنْ لَا یَسْتَرِقَ السَّمْعَ بَعْضُ شَیَاطِینِ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ فَیَتَعَلَّمُوهُ ثُمَّ یُلْقُونَ الْجِرَارَ فِی عَسْکَرِ الْعَمَالِیقِ آخِرَ اللَّیْلِ وَ یَکْسِرُونَهَا فَفَعَلُوا ذَلِکَ فَأَصْبَحَ الْعَمَالِیقُ کَأَنَّهُمْ أَعْجازُ نَخْلٍ خاوِیَةٍ مُنْتَفِخِی الْأَجْوَافِ مَوْتَی فَاتَّخِذُوهُ عَلَی مَنِ اضْطَهَدَکُمْ مِنْ سَائِرِ النَّاسِ ثُمَّ قَالَ هَذَا مِنْ عَمِیقِ مَکْنُونِ الْعِلْمِ وَ مَخْزُونِهِ فَادْعُوا بِهِ وَ لَا تَبْذُلُوهُ لِلنِّسَاءِ السُّفَهَاءِ وَ الصِّبْیَانِ وَ الظَّالِمِینَ وَ الْمُنَافِقِینَ.

ثم قال الکفعمی و هو مروی عن الصادق علیه السلام أیضا بعینه إلا أنه ذکر أن محاربة العمالقة کانت مع موسی علیه السلام روی ذلک عنه عثمان بن سعید العمروی قال محمد بن علی الراشدی ما دعوت به فی مهم و لا ملم إلا و رأیت سرعة الإجابة و یستحب أن یدعی بها عند غروب الشمس من یوم کل جمعة و لیلة السبت أیضا و یقال إن من اتخذ هذا الدعاء فی کل وجه یتوجه أو کل حاجة یقصدها أو یجعله أمام خروجه إلی عدو یخافه أو سلطان یخشاه قضیت حاجته و لم یقدر علیه عدوه و من لم یقدر علی تلاوته فلیکتبه فی رقعة و یجعله فی عضده أو فی جیبه فإنه یقوم مقام ذلک.

ثم قال ره دعاء السمات بکسر السین أی العلامات و السمة العلامة کأن علیه علامات الإجابة و سمی أیضا دعاء الشبور قال الجوهری فی صحاحه و هو البوق قلت و فیه المناسبة للقرون المثقوبة کما مر أو یکون مأخوذا من الشبر بإسکان الباء و تحریکها و هو العطاء یقال شبرت فلانا و أشبرته أی أعطیته فکأنه دعاء العطاء من الله تعالی و قیل بالعبرانیة دعاء یوم السبت و قال بعضهم اسمه سمة و معنی سمة الاسم الأعظم انتهی.

ص: 102

و فی النهایة فی حدیث الأذان ذکر له الشبور جاء تفسیره فی الحدیث أنه البوق و فسروه أیضا بالقنع و اللفظة عبرانیة انتهی.

إذا دعیت به علی مغالق أبواب السماء للفتح بالرحمة انفتحت و إذا دعیت به علی مضایق أبواب الأرض للفرج انفرجت لا یخفی ما فی الفقرتین من الاستعارات اللطیفة و اللطائف البدیعة اللفظیة و المعنویة قال الکفعمی الضمیر فی به راجع إلی الاسم الأعظم و المغالق جمع مغلاق و هو ما یغلق و یفتح بالمفتاح و یقال للمغلاق أیضا الغلق و فتح المغالق هنا مجاز أو المراد أن بهذا الاسم یستفتح الأغلاق و یستمنح الأعلاق و هو السبیل الموصل إلی المسئول و الدلیل الدال علی المأمول و المضایق جمع مضیق و المعنی أن هذا الاسم یفتح الفرج فی المضایق و یثبت القدم فی المزالق.

و فی الفقرتین أنواع من البدیع المناسبة اللفظیة من مغالق و مضایق و انفتحت و انفرجت و المطابقة و هو الجمع بین المتضادین بین السماء و الأرض و لام العلة فی للفتح و للفرج.

و التوشیح و هو أن یکون معنی أول الکلام دالا علی آخره إذا عرف الروی و ائتلاف اللفظ مع اللفظ للملائمة بین المغالق و الأبواب و الفتح و الانفتاح و بین المضایق و الأبواب و الفرج و الانفراج و البسط أی الإتیان باللفظ الکثیر للمعنی القلیل إذ کان یمکنه علیه السلام أن یقول لو ترک الإطناب مغالق السماء لانفتحت بالرحمة و مضایق الأرض لانفرجت بالرحمة و الفوائد فی الإطناب ظاهرة.

و التکرار و هو أن یکرر الکلمة بلفظها و معناها لتأکید الوصف أو المدح و هنا کرر ذکر الرحمة و الأبواب للتأکید بحصول الرحمة و کشف العذاب و تفریج المضایق و فتح الأبواب.

و الإشارة و هی أن یشیر المتکلم إلی معان کثیرة بکلام قلیل و فی الفقرتین أشار بذکر الرحمة السماویة و الأرضیة إلی رفع الأعمال و نزول الأرزاق و الآجال و زوال الکرب و بلوغ الآمال إلی غیر ذلک مما لا یستقصی.

و المجاز فی الأبواب و المغالق و الانسجام و هو انحدار الکلام کانحدار

ص: 103

الماء بسهولة سبکه و عذوبة لفظه لیکون له فی القلوب موقع و الإبداع و هو أن یأتی فی البیت الواحد أو الفقرة عدة ضروب من البدیع و قد عرفت اجتماع تلک الوجوه فی فقرتی الدعاء.

و إذا دعیت به علی العسر للیسر تیسرت قال ره العسر ضد الیسر و یجوز ضم السین فیهما و إسکانها قال ابن قتیبة إذا توالت الضمتان فی حرف کان لک أن تخفف و تثقل مثل رسل و رسل و قال الجوهری البأساء و الضراء الشدة و هما اسمان مؤنثان و فی جوامع الطبرسی البأساء الفقر و الشدة و الضراء المرض و الزمانة و فی الغریبین البأساء فی الأموال و هو الفقر و الضراء فی الأنفس و هو القتل و البؤس شدة الفقر.

و بجلال وجهک الکریم قال رحمه الله جلال الله عظمته قاله الجوهری أکرم الوجوه أی أجلها و أعظمها و قد یکون أکرم بمعنی أعز کقولهم فلان أکرم من فلان أی أعز منه و منه قوله إِنَّهُ لَقُرْآنٌ کَرِیمٌ (1) أی عزیز و قد یکون أکرم بمعنی أجود و الکریم هو الجواد المفضال و رجل کریم أی جواد سخی.

و فی نزهة العشاق فرق بین السخی و الکریم بأن السخی الذی یأکل و یطعم و الکریم الذی لا یأکل و یطعم و قد یکون بمعنی أکثر خیرا و الکرم فی اللغة کثرة الخیر و العرب تسمی الذی یکثر خیره و یدوم نفعه و یسهل تناوله کریما و نخلة کریمة إذا طاب حملها و کثر و من کرمه أنه یبتدئ بالنعمة من غیر استحقاق و یغفر الذنب و یعفو عن المسی ء و قد یکون أکرم بمعنی أکرم من أن یوصف و الکریم الصفوح و الکریم المعبود و أعز الوجوه أی أمنعها و أغلبها و منه قوله تعالی أَ یَبْتَغُونَ عِنْدَهُمُ الْعِزَّةَ(2) أی المنعة و شدة الغلبة و قد یکون أعز بمعنی عدم المثل و النظیر و عز الشی ء إذا صار عزیزا لا یوجد و العز خلاف الذل و المراد بوجهه تعالی

ص: 104

ذاته و العرب تذکر الوجه و ترید صاحبه فیقولون أکرم الله وجهک أی أکرمک الله الذی عنت له الوجوه الضمیر فی له فیه و فیما بعده إلی الجلال المتقدم آنفا و عنت أی خضعت و ذلت و قیل المراد بالوجوه الرؤساء و الملوک أی صاروا کالعناة و هم الأساری و خشعت له الأصوات أی خفضت و خفیت إشارة إلی قوله سبحانه وَ خَشَعَتِ الْأَصْواتُ لِلرَّحْمنِ فَلا تَسْمَعُ إِلَّا هَمْساً(1) و الوجل الخوف أن تقع المعنی أن لا تقع و أن لا تزولا إلا بإذنک أی بمشیتک و أمرک.

و بمشیتک التی دان لها العالمون قال ره مشیة الله تعالی إرادته و دان أی ذل و أطاع و فی بعض النسخ کان لها العالمون من التکون و هو الوجود و العالم اسم لأولی العلم من الملائکة و الثقلین و قیل هو اسم لما یعلم به الصانع من الجواهر و الأعراض و قیل العالمون أصناف الخلق.

و بکلمتک التی خلقت بها السماوات و الأرض قال ره أی مشیتک و أمرک و الکلمة ترد کنایة عن معان کثیرة.

و بحکمتک التی صنعت بها العجائب قال صاحب کتاب الحدود الحکمة تستعمل فی العلم فإذا استعملت فی الفعل فالمراد به کل فعل حسن وقع من العالم لحسنه و الحکیم من تکون أفعاله محکمة و الإحکام کون الفعل مطابقا للنفع المطلوب منه و العجائب جمع عجیبة و الأعاجیب جمع أعجوبة.

و قال المقداد فی لوامعه الفرق بین الصانع و الخالق و البارئ أن الصانع هو الموجد للشی ء المخرج له من العدم إلی الوجود و الخالق هو المقدر للأشیاء علی مقتضی حکمته سواء خرج إلی الوجود أم لا و البارئ هو الموجد لها من غیر تفاوت و الممیز لها بعضا عن بعض بالصور و الأشکال و قال الجعل هنا بمعنی

ص: 105

الصیرورة و منه إِنَّا جَعَلْنَا الشَّیاطِینَ أَوْلِیاءَ لِلَّذِینَ لا یُؤْمِنُونَ (1) أی صیرناهم و یکون جعل بمعنی عمل و هیأ کقوله جعلت الشی ء بعضه فوق بعض و یکون بمعنی الوصف و منه قوله تعالی وَ جَعَلُوا الْمَلائِکَةَ الَّذِینَ هُمْ عِبادُ الرَّحْمنِ إِناثاً(2) أی وصفوهم بذلک و بمعنی الخلق کقوله وَ جَعَلْنا مِنَ الْماءِ کُلَّ شَیْ ءٍ حَیٍ (3) و بمعنی الرؤیة و بمعنی الحکم و الاعتقاد و بمعنی الإنشاء و الحدوث کقوله وَ جَعَلَ الظُّلُماتِ وَ النُّورَ(4) و الضیاء هو أعظم من النور.

و فی شرح النهج للشیخ مقداد أن الضوء ما کان عن ذات الشی ء کالنار و الشمس و النور ما کان مکتسبا من غیره کاستنارة الجدار بالشمس و منه قوله جَعَلَ الشَّمْسَ ضِیاءً وَ الْقَمَرَ نُوراً(5) و خلقت بها الکواکب إلی قوله و رجوما هذا فی علم البدیع یسمی التقسیم و هو استیفاء أقسام الشی ء فإنه علیه السلام قسم الکواکب إلی النجوم و البروج و المصابیح و الزینة و الرجوم فاستوفی أقسامها فإن قیل إن من الکواکب ما یهتدی بها لقوله تعالی وَ هُوَ الَّذِی جَعَلَ لَکُمُ النُّجُومَ لِتَهْتَدُوا بِها(6) و منها ما یحفظ بها من استراق السمع لقوله تعالی وَ زَیَّنَّا السَّماءَ الدُّنْیا بِمَصابِیحَ وَ حِفْظاً(7) و لم یذکر هذان فی قسم الکواکب قلت الأولی داخلة فی لفظی النجوم و المصابیح و الثانیة فی لفظ الرجوم.

و جعلت لها مشارق و مغارب أی مختلفة بحسب الفصول و الأیام فتخص

ص: 106

السیارة أو الأعم فتعم و قال الکفعمی المراد بها هنا السیارة التی تطلع کل یوم من مشرق و تغرب فی مغرب و إنما ابتدأ بذکر المشارق اتباعا للفظ التنزیل فی قوله فَلا أُقْسِمُ بِرَبِّ الْمَشارِقِ وَ الْمَغارِبِ (1) و لأن الشروق قبل الغروب و قوله رَبُّ الْمَشْرِقَیْنِ وَ رَبُّ الْمَغْرِبَیْنِ (2) المشرقان مشرقا الصیف و الشتاء فمشرق الشتاء مطلع الشمس فی أقصر یوم من السنة و مشرق الصیف مطلعها

فی أطول یوم من السنة و المغربان علی نحو ذلک و مشارق الأیام و مغاربها فی جمیع السنة من هذین المشرقین و المغربین انتهی و فیه ما لا یخفی و المقصود ظاهر.

و جعلت لها مطالع و مجاری و جعلت لها فلکا و مسابح المسابح هی المجاری و کرر لضرب من التأکید و اختلاف اللفظین قال الشاعر

و ألفی قولها کذبا و مینا

و مسبح الفرس جریه و قوله تعالی کُلٌّ فِی فَلَکٍ یَسْبَحُونَ (3) أی یجرون و الفلک مدار النجوم الذی یضمها یسمی فلکا لاستدارته و منه فلکة المغزل و الفلکة أیضا القطعة المستدیرة من أرض أو رمل انتهی.

**[ترجمه]مؤلف

این دعا از دعاهایی است که بین اصحابمان در همه اعصار و شهرها بسیار مشهور است و بر آن مراقبت می­کردند و شیخ ابراهیم از کفعمی در کتاب صفوه الصفات - بخشی از آن در حاشیه بلد امین ص 889 نقل شده است..[1] -

گوید: از امام باقر علیه السّلام روایت شده است که فرمود: اگر سوگند یاد کنم که در این دعا اسم اعظم است مبرا هستم، پس با آن ظالمان و ستمکاران و زورگویان بر ما را نفرین کنید.

امام علیه السلام سپس فرمود: زمانی که یوشع بن نون وصی موسی علیه السّلام با عمالیق نبرد کرد و آنها در هیبت­های ترسناک بودند، افراد بنی اسرائیل در برابر آنان ناتوان شدند پس به خداوند عزوجل شکایت کردند. خداوند متعال به یوشع امر کرد که به خواص بنی اسرائیل دستور دهد که هر یک از آنها این دعا را در وسط پیشانی­اش قرار دهد تا برخی از شیاطین جن و انس آن را استراق سمع نکند و آن را بیاموزند. سپس کوزه­ها را در آخر شب در لشکر عمالیق بیا ندازند و آن را ­بشکنند. پس آن را انجام دادند و عمالیق در حالی صبح کردند که گویی آنها تنه­های خالی نخل بودند که درونشان باد کرده بود و مرده بودند. پس این شیوه را علیه دیگر مردمان که بر شما ظلم کردند اتخاذ کنید. سپس فرمود: این از مکنون و ذخیره عمیق علم است، پس با آن دعا کنید و آن را به زنان، نادانان، کودکان، ظالمان و منافقان ندهید.

سپس کفعمی گوید: و این دقیقاً از امام صادق علیه السّلام نیز مروی است، با این تفاوت که او ذکر کرده است که نبرد عمالقه با موسی علیه السّلام بوده است و آن را از عثمان بن سعید عمری روایت کرد که محمد بن علی راشدی گوید: در هیچ امر مهم و مسلمی با آن دعا نکردم مگر اینکه سرعت اجابت را دیدم و مستحب است که به هنگام غروب آفتاب هر روز جمعه و نیز شب شنبه با آن دعا شود و گفته می­شود: هر که این دعا را در هر سمتی که رو می­­کند یا هر حاجتی که قصد می­کند با خود بردارد، یا آن را به هنگام خروجش به سوی دشمنی که از آن بیم دارد یا سلطانی که از او می­ترسد قرار دهد، حاجتش برآورده می شود و دشمنش بر او قادر نمی­شود و هر که قادر به خواندن آن نیست باید آن را در تکه­ای بنویسد و آن را در بازو یا گریبانش قرار دهد که این کار همان خاصیت را دارد.

سپس گوید: دعای سمات با کسر سین یعنی علائم، و «السمة» یعنی علامت، گویی علائم اجابت بر آن است و دعای شبّور نیز نامیده شده است. جوهری در صحاحش گوید: «شبّور» یعنی بوق، می­گویم: بین آن و شاخ­های سوراخ­دار تناسبی وجود دارد چنانکه گذشت؛ یا اینکه مأخوذ از «شبر» است با سکون و حرکت باء و آن یعنی عطا، گفته می­شود: «شبرت فلاناً و أشبرته» یعنی به او بخشیدم، پس گویی آن دعای عطا از سوی خداوند متعال است و گفته شده، به زبان عبری دعای روز شنبه است و برخی از آنها گویند اسم آن سمّه است و معنی سمّه، اسم اعظم است. پایان .

در النهایه در حدیث اذان آمده است: شبّور را برای او ذکر کرده است و تفسیرش در حدیث آمده است که آن بوق است و آن را به «القُنع» نیز تفسیر کرده­اند و این لفظ عبری است، پایان.

«اگر برای گشایش درهای بسته آسمان به آن نام­ خوانده شوی، به رحمت و بخشش باز می­شود و اگر برای گشایش تنگناها و سختی های زمین خوانده شوی، گشوده می­شود»، استعارات لطیف و لطائف بدیع لفظی و معنوی موجود در این دو بند پوشیده نیست. کفعمی گوید: ضمیر در «به» به اسم اعظم بر­می­گردد. «المغالق» جمع مغلاق است و آن چیزی است که با کلید باز و بسته می­شود. و به مغلاق غلق نیز گفته می­شود و گشودن مغلاق در اینجا مجاز است؛ یا مقصود این است که با این نام، بسته­ها گشوده می­شود و گرفتاری­ها برطرف می­شود و آن راهی است که به مقصود می­رساند و راهنمای رهنمون­کننده به هدف است. «مضایق» جمع مضیق است و معنی این است که این نام، تنگناها را می­گشاید و قدم را در لغزشگاه­ها ثابت می­کند.

در این دو بند، اقسامی از بدیع وجود دارد: تناسب لفظی: بین مغالق و مضایق، انفتحت و انفرجت، و مطابقه - جمع بستن بین دو متضاد - بین آسمان و زمین و لام علت در للفتح و للفرج. و توشیح: و آن اینکه معنای ابتدای کلام دال بر آخر آن باشد، زمانی که وزن و قافیه شناخته شده باشد و ائتلاف لفظ با لفظ برای تناسب بین مغالق و ابواب، فتح و انفتاح، مضایق و ابواب، فرج و انفراج. و بسط: یعنی آوردن لفظ بسیار برای معنای اندک، زیرا برای امام علیه السّلام در صورت ترک اطناب، ممکن بود بگوید: «بسته­های آسمان با رحمت گشوده می­شود و سختی­های زمین با رحمت باز می­شود» و فوائد اطناب آشکار است.

و تکرار: یعنی اینکه کلمه را با لفظ و معنای آن برای تأکید وصف یا مدح تکرار کند و در اینجا ذکر رحمت و ابواب را برای تأکید با حصول رحمت و از بین بردن عذاب و گشودن تنگناها و ابواب تکرار کرده است. و اشاره: و آن اینکه متکلم با کلامی اندک به معنای بسیار اشاره کند و در این دو فقره با ذکر رحمت آسمانی و زمینی، به بالا بردن اعمال، نزول روزی و اجل، زوال اندوه و رسیدن به آمال و اموری غیر از آن که شمرده نمی­شود اشاره کرده است.

و مجاز: در ابواب و مغالق، و انسجام: که عبارت است از ریزش کلام مانند ریزش آب به روانی سبک و شیرینی لفظش تا در دل­ها مؤثر باشد. و ابداع: و آن­ اینکه در یک بیت یا یک بند، چند نوع بدیع بیاید و اجتماع آن وجوه را در این دو بند از دعا دریافتی.

«و اگر خوانده شوی به آن نام­ برای آسان شدن دشواری­ها، آسان شود»، او - ره - گوید: عسر متضاد یسر است و ضم سین در آن­دو و سکون آن جایز است. ابن قتیبه گوید: زمانی که دو ضمه در یک حرکت متوالی شد، برای تو جایز است که تخفیف و تثقیل کنی، مانند رسل و رسل؛ و جوهری گوید: «البأساء و الضّراء» یعنی شدت و این دو اسم مونث است و در جوامع طبرسی البأساء، فقر و شدت و الضّراء، بیماری و زمین­گیر بودن است و در الغریبین، بأساء در اموال است یعنی فقر و ضرّاء در جان است یعنی قتل، و بؤس شدت فقر است.

«به حق شکوه ذات گرامی­ات» گوید: جلال خداوند عظمت اوست، جوهری این را گوید. «أکرم الوجوه» یعنی جلیل­ترین و بزرگ­ترین آنها. و گاه اکرم به معنی «اعزّ» است، مانند این سخن آنان: «فلان اکرم من فلان» یعنی عزیز­تر از او، و این کلام خداوند از آن است: «إِنَّهُ لَقُرْآنٌ کَرِیمٌ» - واقعه / 77.[1] -

یعنی عزیز، و گاه اکرم به معنی اجود است و کریم یعنی بخشنده بسیار عطا­کننده، و مرد کریم یعنی بخشنده سخی.

و در «نزهة العشاق» بین سخی و کریم تفاوت قائل شده است، به این صورت که سخی کسی است که می­خورد و اطعام می­کند و کریم کسی است که نمی­خورد و اطعام می­کند و و گاه به معنی پرخیر­تر است و کرم در لغت، کثرت خیر است، و عرب کسی که خیرش زیاد و نفعش مداوم و دسترسی به او راحت باشد را کریم می نامد و نخل کریم زمانی است که بارش نیکو و بسیار باشد و از کرم او این است که بدون استحقاق، دادن نعمت را آغاز می­کند و گناه را می­بخشد و از بدکار می­گذرد و گاه اکرم به معنی گرامی تر از اینکه وصف شود است و کریم یعنی بخشاینده و کریم معبود است.

«و أعز الوجوه» یعنی شکست ناپذیرترین و غالب­ترین آنها و این سخن خداوند متعال از آن است: «أَیَبْتَغُونَ عِندَهُمُ الْعِزَّةَ» - نساء / 139.[1] - یعنی شکست ناپذیری و شدت غلبه و گاه اعز به معنی عدم وجود مثل و نظیر است و «عز ّ الشی» زمانی است که چیزی کمیاب شد و یافت نشود. و عزّ مخالف ذلّ است و مقصود از وجه خداوند متعال، ذات اوست. و عرب وجه را ذکر می­کند و قصدش صاحب وجه است، پس می گویند: «اکرم الله وجهک»: یعنی اکرمک الله.

«الذی عنت الوجوه»، ضمیر موجود در «له» در آن و در مابعد آن به جلال که اندکی قبل از آن است بازمی­گردد. «عنت» یعنی خضوع کرد و خوار شد. و گفته شده، مقصود از وجوه، رؤسا و فرمانروایان است؛ مانند عناة شدند یعنی اسیران. «خشعت له الاصوات» یعنی آرام و ضعیف شد و اشاره­ای به این سخن خداوند سجان: «وَخَشَعَت الْأَصْوَاتُ لِلرَّحْمَنِ فَلَا تَسْمَعُ إِلَّا هَمْسًا»، - طه / 108.[2] - {و صداها در مقابل [خدای] رحمان خاشع می گردد و جز صدایی آهسته نمی شنوی.} و «الوجل» یعنی خوف. «ان تقع» به این معنی است که واقع نشود و از بین نروند. «إلا بإذنک» یعنی با مشیت و امر تو.

«و بمشیتک التی دان لها العالمون»، او - ره - گوید: مشیت خداوند متعال اراده اوست. «دان» یعنی ذلیل شد و اطاعت کرد و در بعضی نسخه­ها «کان لها العالمون» آمده است، از ریشه «تکون» یعنی وجود؛ و «العالم» اسم صاحبان علم از میان ملائکه و ثقلین است و گفته است، اسمی است برای آنچه که سازنده از میان جوهر و عرض به وسیله آن شناخته می­شود و گفته شده، عالمون اقسام خلایق است.

«و بکلمتک التی خلقت بها السموات و الارض»، او - ره - گوید: یعنی مشیت و امر تو و کلمه به عنوان کنایه­ای از معانی بسیار می­آید .

«و بحکمتک التی صنعت بها العجائب»، صاحب کتاب «الحدود» گوید: حکمت در علم به کار می­رود و اگر درباره عمل به­کار گرفته شود، مقصود از آن هر عمل نیکی است که از عالم واقع شود، به دلیل نیکی آن، و حکیم کسی است که اعمالش محکم باشد و احکام، مطابق بودن عمل با منفعت مقصود از آن است و «عجائب» جمع عجیبه و «اعاجیب» جمع اعجوبه است.

و مقداد در لوامع خود گوید: فرق بین صانع، خالق و بارئ این است که صانع به وجود­آورنده شیء، خارج­کننده آن از عدم به وجود؛ خالق، تقدیر­کننده اشیاء بر اساس اقتضای حکمتش است، چه اینکه به عالم وجود آمده باشد یا خیر؛ و بارئ به وجود آورنده اشیا بدون تفاوت و جدا­کننده بعضی از آنها از بعضی دیگر با شکل و صورت است. و گوید: «جعل» در اینجا به معنی صیرورت و گرداندن است و این کلام خداوند: «إِنَّا جَعَلْنَا الشَّیَاطِینَ أَوْلِیَاء لِلَّذِینَ لاَ یُؤْمِنُونَ»، - اعراف/ 27.[1] - {ما شیاطین را دوستان کسانی قرار دادیم که ایمان نمی آورند.} از آن است، یعنی آنان را گردانیدیم و جعل به معنی کارکرد و آماده کرد آمده است، مانند این سخن او: «جعلت الشی بعضه فوق بعضه»، و به معنی وصف است و این سخن خداوند متعال از آن است: «وَجَعَلُوا الْمَلَائِکَةَ الَّذِینَ هُمْ عِبَادُ الرَّحْمَنِ إِنَاثًا»، - زخرف / 19. [2] - {و فرشتگانی را که خود بندگان رحمانند مادینه [و دختران او] پنداشتند.} یعنی آنها را به آن توصیف کردند و به معنی خلق کردن است، مانند این سخن خداوند متعال: « وَجَعَلْنَا مِنَ الْمَاء کُلَّ شَیْءٍ حَیٍّ»، - انبیاء / 30.[3] -

{و هر چیز زنده ای را از آب پدید آوردیم.} به معنی رؤیت، حکم و اعتقاد به وجود آوردن و حدوث است مانند این سخن خداوند: «وَجَعَلَ الظُّلُمَاتِ وَالنُّورَ»، - انعام / 1.[4] -

{و تاریکیها و روشنایی را پدید آورد.} و ضیاء بزرگ­تر از نور است.

در شرح نهج البلاغه تألیف شیخ مقداد آمده است که «ضوء» چیزی است که از خود شیء باشد مانند آتش و آفتاب، و نور چیزی است که از غیر خود گرفته باشد، مانند روشن شدن دیوار با آفتاب و از آن است این سخن خداوند: «جَعَلَ الشَّمْسَ ضِیَاء وَالْقَمَرَ نُورًا»، - یونس / 5.[1] -

{خورشید را روشنایی بخشید و ماه را تابان کرد.}

«و خلقت بها الکواکب - تا این سخن - و رجوما»، این عبارت در علم بدیع تقسیم نامیده می­شود یعنی بررسی جامع همه اقسام یک شیء. پس امام علیه السّلام کواکب را به نجوم، بروج، مصابیح، زینت و رجوم تقسیم کرده است و اقسام آنها را بررسی کرده است. پس اگر گفته شد که به دلیل این سخن خداوند: «وَهُوَ الَّذِی جَعَلَ لَکُمُ النُّجُومَ لِتَهْتَدُواْ بِهَا»، - انعام / 97.[2] -

{و اوست کسی که ستارگان را برای شما قرار داده تا به وسیله آنها راه یابید.} گروهی از کواکب چیزی است که به وسیله آن هدایت می­شوید و به دلیل این سخن خداوند متعال: «وَزَیَّنَّا السَّمَاء الدُّنْیَا بِمَصَابِیحَ وَحِفْظًا»، - فصلت / 12.[3] -

{و آسمان [این] دنیا را به چراغها آذین کردیم و [آن را نیک] نگاه داشتیم.} گروهی از کواکب چیزی است که به وسیله آن از استراق سمع جلوگیری می­شود و چرا او این دو را در قسم کواکب ذکر نکرده است؟ می­گویم: مورد اول در دو لفظ نجوم و مصابیح و مورد دوم در لفظ رجوم داخل است.

«جعلت لها مشارق و مغارب»، یعنی بر اساس فصول و ایام مختلف هستند، پس به سیاره مختص است؛ یا اینکه اعم است و فراگیر می­شود. و کفعمی گوید: مقصود از آن در اینجا سیاره­ای است که هر روز از مشرق طلوع و در مغرب غروب می­کند و فقط به جهت تبعیت از لفظ تنزیل در این سخن خداوند: «فَلَا أُقْسِمُ بِرَبِّ الْمَشَارِقِ وَالْمَغَارِبِ» - معارج / 40.[4] -

{[هرگز] به پروردگار خاوران و باختران سوگند یاد می کنم} با ذکر مشارق شروع کرده است و نیز به دلیل که شروق قبل از غروب است. و این سخن او: «رَبُّ الْمَشْرِقَیْنِ وَرَبُّ الْمَغْرِبَیْنِ»، - رحمن / 17.[5] -

{پروردگار دو خاور و پروردگار دو باختر.} مشرقین، شرق تابستان و زمستان است که در مشرق زمستان، زمان طلوع خورشید در کوتاه ترین روز سال است و مشرق تابستان، زمان طلوع آن در طولانی­ترین روز سال است و مغربین نیز مانند آن است و مشارق و مغارب روزها در همه سال از این دو مشرق و مغرب است، پایان. و ایرادی در آن است که پوشیده نیست و مقصود روشن است.

«و جعلت لها مطالع و مجاری، و جعلت لها فلکا و مسابح»، «المسباح» همان مجاری است و برای نوعی تأکید و اختلاف دو لفظ تکرار کرده است. شاعر گوید «و الفی قولها کذباً ومیناً»، و سخن او را دروغ و کذب یافت. و «مسبح الفرس» رفتن آن است و این سخن خداوند متعال: «کلّ فی فلک یسبحون»، - انبیاء / 33.[1] -

{ هر کدام از این دو در مداری [معین] شناورند.} یعنی جریان دارند؛ و فلک مدار ستارگان است که آنها را در بر می­گیرد و به جهت دایره بودن آن فلک نامیده می­شود و «فلکة المغزل»، شکاف ریز و دایره وار بالای دوک، از آن است و فلکة نیز قطعه­ای مدور از زمین یا شن است، پایان.

**[ترجمه]

الهیئة و لعله أظهر.

و أحصیتها بأسمائک أی بالأسماء التی عینت لکل منها أو بأسمائک التی تدل علی علمک بالأشیاء کالعلیم و الخبیر.

و سخرتها بسلطان اللیل أی بالسلطنة التی لک علی اللیل و النهار أو بالتسلط الذی جعلته للیل و النهار أو بأن سلطتها علی اللیل و النهار فإنهما یحصلان بسبب طلوع بعضها و غروبه قال الکفعمی ره أی أجریتها و دبرتها بقوة اللیل و النهار و قهرهما و إنما أضاف السلطان الذی هو القهر و القوة هنا و هو لله تعالی إلی الملوین تفخیما لأمرهما و لکونهما العلة فی معرفة الساعات و السنین و الحساب و المعنی أنه تعالی سخر الکواکب و النیرین لمعرفة اللیل و النهار و معرفة الساعات و عدد السنین و الحساب قال تعالی فَمَحَوْنا آیَةَ اللَّیْلِ وَ جَعَلْنا آیَةَ النَّهارِ مُبْصِرَةً لِتَبْتَغُوا فَضْلًا مِنْ رَبِّکُمْ وَ لِتَعْلَمُوا عَدَدَ السِّنِینَ وَ الْحِسابَ (1) أی فمحونا آیة اللیل التی هی القمر حیث لم نخلق له شعاعا کشعاع الشمس و جعلنا الشمس ذات شعاع یبصر فی ضوئها کل شی ء لتتوصلوا

ببیاض النهار إلی التصرف فی معایشکم و طلب أرزاقکم و لتعلموا باختلاف اللیل و النهار عدد السنین و الشهور و جنس الحساب و آجال الدیون و غیر ذلک و لولاهما لم یعلم شی ء من ذلک و لتعطلت الأمور و المراد عدد سنی الأعمال و آجال الدیون و التواریخ و نحو ذلک لا عدد سنی العالم لأن الناس لا یحصونها.

و جعلت رؤیتها لجمیع الناس مرأی واحدا أی فی کل صقع و ناحیة لأهلها أو لجنس الکواکب و لو علی سبیل البدلیة.

و قال الکفعمی ره هذا الکلام لیس علی إطلاقه علی ما هو مشهور بین العلماء فیکون المراد بالمرأی الواحد لجمیع الناس بعد ارتفاع الکواکب و النیرین فی مطالعها و مجاریها و أما قبل ذلک فلیس المرأی واحدا لأن النیرین فی بلاد الهند

ص: 108

و السند و الصین یطلعان علی أهل تلک البلاد قبل طلوعها علی أهل إفریقیة و أهل جزیرة الأندلس و بلاد النوبة و عکس ذلک فی غروبها.

و قال ابن قتیبة فی أدبه و سهیل کوکب أحمر منفرد عن الکواکب و مطلعه علی یسار مستقبل القبلة العراقیة و هو لا یری فی شی ء من بلاد إرمینیة و بنات نعش تغرب فی بلاد عدن و لا تغرب فی شی ء من إرمینیة و النسر یطلع علی أهل الکوفة قبل قلب العقرب بسبع و بین رؤیة سهیل بالحجاز و بین رؤیته بالعراق بضع عشر لیلة و المرأی الرؤیة.

فی المقدسین بفتح الدال أی فی الملائکة الذین قدستهم و طهرتهم من الذنوب و العیوب.

فوق إحساس الکروبیین المضبوط بخط الشیخ شمس الدین بفتح الهمزة جمع الحس و فی نسخ المصباح و کتابی الکفعمی بکسر الهمزة لکن یظهر من شرحه أنه بالفتح.

قال فوق نقیض تحت قال تعالی وَ الَّذِینَ اتَّقَوْا فَوْقَهُمْ یَوْمَ الْقِیامَةِ(1) أی أعلی منزلة عند الله تعالی و إحساس الکروبیین أصواتهم و الحس و الحسیس الصوت الخفی و المعنی أن کلامه سبحانه أعلی من کل شی ء و فوق کل شی ء لأنه فوق أصوات الکروبیین و الکروبیون هم القریبون منه تعالی من قولک کرب کذا أی قرب و کربت الشمس قربت للمغیب و کل دان قریب فهو کارب و المراد بقربهم منه تعالی شرف منزلتهم عنده و جلالة محلهم منه و منه حدیث أبی العالیة الکروبیون هم سادة الملائکة و الکروبیون بالتشدید و روی التخفیف سلیمان الطائی انتهی و فی القاموس الکروبیون مخففة الراء سادة الملائکة.

**[ترجمه]ممکن است که «جاری» اشاره­ای به حرکت روزانه و «مسابح» به حرکت خاص باشد، پس تأکید نیست و همچنین تکرار مشارق و مطالع نیز محتمل است به این جهت باشد.

«و قدّرتها فی السماء منازل»، اقتباسی از این سخن خداوند متعال: «وَالْقَمَرَ قَدَّرْنَاهُ مَنَازِلَ»، - یس / 39.[2] -

{و برای ماه منزلهایی معین کرده ایم.} است یعنی سیر آن را منزل­هایی تعیین کردیم و منازل اشاره­ای است به منازل معروف برای ماه که بیست و هشت منزل است، پس معنی این است که آن کواکب را به جهت دوری و نزدیکی آنها و اشکال حاصل از آنها، به عنوان منازلی برای ماه مقدر کردی و تصویر یا برای هر ستاره است بر اساس کوچکی، بزرگی، نور و شکل آن، یا برای مجموع صورت­های حاصل از ملحق شدن برخی از آنها به برخی دیگر بر اساس آنچه که نزد اصحاب نجوم مقرر و ثابت است، و شاید این ظاهرتر باشد .

«احصیتها بأسمائک» یعنی با نام­هایی که برای هر یک از آنها تعیین کردی، یا با نام­هایت که بر علمت بر اشیا دلالت می­کند مانند علیم و خبیر.

«و سخّرتها بسلطان اللیل» یعنی با سلطه تو بر شب و روز، یا با تسلطی که آن را برای شب و روز قراردادی، یا با اینکه آن را بر شب و روز مسلط کردی که این دو به سبب طلوع یک بخش و غروب بخشی دیگر حاصل می­شود.

کفعمی گوید: یعنی آن را اجرا کردی و با قدرت شب و روز و چیرگی بر آن دو، آن را تدبیر کردی و سلطان که در اینجا همان قهر و قدرت است و برای خداوند متعال است را فقط به جهت بزرگداشت امر آن دو و علت بودن آن دو در شناخت ساعات، سال­ها و حساب، به شب و روز اضافه کرده است و معنی این است که خداوند متعال، ستاره­ها و ماه و خورشید را برای شناخت ساعات تعداد سال­ها و حساب مسخر کرد. خداوند متعال فرمود: «فَمَحَوْنَا آیَةَ اللَّیْلِ وَجَعَلْنَا آیَةَ النَّهَارِ مُبْصِرَةً لِتَبْتَغُواْ فَضْلاً مِّن رَّبِّکُمْ وَلِتَعْلَمُواْ عَدَدَ السِّنِینَ وَالْحِسَابَ»، - أسری / 12.[1] - {نشانه شب را تیره گون و نشانه روز را روشنی بخش گردانیدیم تا [در آن] فضلی از پروردگارتان بجویید و تا شماره سالها و حساب [عمرها و رویدادها] را بدانید.} یعنی نشانه شب که همان ماه است را محو کردیم، از آنجا که شعاعی مانند شعاع خورشید برای آن خلق نکردیم و خورشید را دارای شعاع قرار دادیم که در نور آن هر چیزی دیده می­شود تا برای تصرف در معیشتتان و طلب روزی­تان به روشنا­یی خورشید متوسل شوید و با اختلاف شب و روز، عدد سال­ها، ماه­ها و جنس حساب و مهلت دیون و جز آن را بدانید و اگر آن دو نبودند، چیزی از این موارد فهمیده نمی­شد و امور راکد می­شد و مقصود، تعداد سال­های عمر و مهلت دیون، تاریخ و مانند آن است، نه تعداد سال­های دنیا، زیرا مردم آن را نمی­شمارند.

«و جعلت رؤیتها لجمیع الناس مرئی واحداً»، یعنی در هر بخش و ناحیه برای اهالی آن یا برای جنس ستارگان، یا به سبیل بدل بودن .

کفعمی گوید: این کلام بر اساس آن چه که بین علما مشهور است، بر اطلاق آن نیست، پس مقصود از «المرئی الواحد» برای همه مردم است بعد از بالا آمدن ستارگان و ماه و خورشید در مطالع و مجاری آن؛ اما قبل از آن مرئی واحد نیست زیرا ماه و ستاره در بلاد هند، سند و چین، قبل از طلوع آن بر اهالی آفریقا و جزیره اندلس و بلاد نوبه طلوع می­کند و در غروب، عکس آن است.

ابن قتیبه در ادب خود گوید: و «سهیل» ستاره قرمزی است جدا از ستارگان دیگر و مطلع آن سمت چپ روی­کننده به قبله عراقی است و در هیچ یک از بلاد ارمنستان دیده نمی­شود و «بنات نعش» در بلاد عدن غروب می­کند و در هیچ قسمتی از ارمنستان غروب نمی­کند و «نسر» هفت شب قبل از قلب عقرب بر اهالی کوفه طلوع می­کند و بین رؤیت سهیل در حجاز و رؤیت آن در عراق، ده شب و چند شب فاصله است و «المرئی» یعنی رؤیت.

«فی المقدّسین» با فتحه دال، یعنی در میان ملائکه­ای که آن را از گناه و عیب مقدس و مطهر کردی. « فوق احساس الکروبیین»، با خط شیخ شمس­الدین با فتحه همزه جمع حس ثبت شده است و در نسخه­های مصباح و کتابین کفعمی با کسره همزه، اما از شرح او روشن می­شود که با فتحه است.

گوید: فوق، متضاد تحت است، خداوند متعال فرمود: «وَالَّذِینَ اتَّقَواْ فَوْقَهُمْ یَوْمَ الْقِیَامَةِ»، - بقره / 212.[1] - {کسانی که تقواپیشه بوده اند، در روز رستاخیز از آنان برترند.} یعنی بالاترین منزلت نزد خداوند متعال و «احساس الکروبیین» یعنی اصوات آنان و حس و حسیس یعنی صدای آرام، و معنی این است که کلام خداوند سبحان بالاتر و فراتر از هر چیز است، زیرا آن فراتر از اصوات کروبیان است و کروبیان مقربین به خداوند متعال هستند، برگرفته از این سخن تو: کرب یعنی نزدیک شد و «کرب الشمس» یعنی به غروب نزدیک شد و هر «دانی» قریب است، پس او کارب است و مقصود از نزدیکی آنان به خداوند متعال، شرف منزلت آنان نزد او و شکوه مقام آنان نسبت به اوست. و این حدیث ابوعالیه از آن است و کروبیون، سادة الملائکه­اند. و کروبیون با تشدید است و بدون تشدید را سلیمان طائی روایت کرده است و در قاموس، کروبیون بدون تشدید راء، سرورانی از ملائکه است.

**[ترجمه]

فَوْقَها(1) فوق غمائم النور قال الکفعمی قدس سره الغمائم جمع غمامة و هی السحائب البیض سمیت غمامة لسترها لأنها تغم الماء فی أجوافها أی تستره فوق تابوت الشهادة قد مر ذکر تابوت بنی إسرائیل و أحواله مفصلا فی المجلد الخامس و کذا تفسیر أکثر ما سیأتی فی هذا الدعاء.

و قال الکفعمی التابوت هو صندوق التوراة

وَ فِی کِتَابِ الزُّبْدَةِ عَنِ الْبَاقِرِ علیه السلام: هَذَا التَّابُوتُ هُوَ الَّذِی أَنْزَلَهُ اللَّهُ تَعَالَی عَلَی أُمِّ مُوسَی فَوَضَعَتْهُ فِیهِ فَأَلْقَتْهُ فِی الْبَحْرِ فَلَمَّا حَضَرَتْ مُوسَی الْوَفَاةُ وَضَعَ فِیهِ الْأَلْوَاحَ وَ دِرْعَهُ وَ مَا کَانَ عِنْدَهُ مِنَ آثَارِ النُّبُوَّةِ وَ أَوْدَعَهُ وَصِیَّهُ یُوشَعَ بْنَ نُونٍ فَلَمْ یَزَلْ بَنُو إِسْرَائِیلَ یَتَبَرَّکُ بِهِ وَ هُمْ فِی عِزٍّ وَ شَرَفٍ حَتَّی اسْتَخَفُّوا بِهِ فَکَانَتِ الصِّبْیَانُ تَلْعَبُ بِهِ فَرَفَعَهُ اللَّهُ تَعَالَی عَنْهُمْ.

قیل کان فی أیدی العمالقة حتی غلبوهم فرده الله علیهم و قیل إن هذا التابوت أنزل علی آدم علیه السلام و فیه صور الأنبیاء علیهم السلام فتوارثته أولاده إلی أن وصل إلی بنی إسرائیل فکانوا یستفتحون به علی عدوهم.

وَ عَنْ عَلِیٍّ علیه السلام: کَانَتْ فِیهِ رِیحٌ هَفَّافَةٌ مِنَ الْجَنَّةِ لَهَا وَجْهٌ کَوَجْهِ الْإِنْسَانِ وَ عِنْدَ أَهْلِ الْکِتَابِ أَنَّ التَّابُوتَ حُمِلَ إِلَی نَاحِیَةِ کِرْزِیمِ مِنْ نَاحِیَةِ طُورِ سَیْنَاءَ فَکَانَتْ تُظِلُّهُ بِالنَّهَارِ غَمَامَةٌ وَ یُشْرِقُ عَلَیْهِ بِاللَّیْلِ عَمُودٌ مِنْ نَارٍ وَ کَانَ یَدُلُّهُمْ عَلَی الطَّرِیقِ لَیْلًا.

و قال الطبرسی کان الغمام یظل بنی إسرائیل من حر الشمس و یطلع باللیل عمودا من نور یضی ء لهم و فی طور سیناء و فی جبل حوریث قال الجوهری طور سیناء جبل بالشام و هو طور أضیف إلی سیناء و هی شجرة و کذلک طور سینین قال و قرئ سیناء بکسر السین قیل و فتح السین أجود.

و قال الکفعمی قال ابن خالویه فی کتاب لیس فی کلام العرب صفة علی فعلاء إلا طور سیناء قال الطور الجبل و السیناء و السینین الحشیش و جبل حوریث

ص: 110

هو جبل بأرض مدین خوطب علیه موسی علیه السلام أول خطابه و مدین قال صاحب کتاب تلخیص الآثار هی مدینة قوم شعیب و هی تجاه تبوک بین المدینة و الشام بها البئر التی استقی منها موسی لابنة شعیب.

و فی جوامع الطبرسی أن مدین مسیرة ثمانیة أیام عن مصر و قال السید بن طاوس ره رأیت فی بعض تفسیر کلمات هذا الدعاء أن جبل حوریث و قیل حوریثا هو الجبل الذی خاطب الله جل جلاله موسی علیه السلام علیه فی أول خطابه و تابوت یوسف علیه السلام حمل إلی ناحیة حوریثا من ناحیة طور سیناء.

فی الوادی المقدس فی البقعة المبارکة من جانب الطور الأیمن من الشجرة.

أما الوادی فقال صاحب تلخیص الآثار هو بقرب بیت المقدس و هو واد طیب کثیر الزیتون قیل إن موسی علیه السلام قبض فیه.

و أما الشجرة فقال بعضهم هی عصاة هارون و ذلک أنه وقع بین بعض الأسباط مشاجرة فقالوا استخلفت أخاک حبا له و إیثارا فقال موسی علیه السلام إنما فعلته عن أمر الله تعالی ثم أخذ موسی عصی الأسباط جمیعها و کتب علی کل واحدة اسم صاحبها فلما کان من الغد أورقت عصاة هارون و کانت من لوز و انعقد علیها اللوز.

قلت هذا لیس بصحیح بل الشجرة هی المشار إلیها فی التنزیل بقوله تعالی فَلَمَّا أَتاها نُودِیَ مِنْ شاطِئِ الْوادِ الْأَیْمَنِ فِی الْبُقْعَةِ الْمُبارَکَةِ مِنَ الشَّجَرَةِ أَنْ یا مُوسی إِنِّی أَنَا اللَّهُ رَبُّ الْعالَمِینَ (1) قال ابن عباس وجد النار فی شجرة عناب و قیل من العوسج و قیل من العلیق تتوقد بضیاء مع شدة خضرة الشجرة من أسفلها إلی أعلاها لم تکن الخضرة تطفئ النار و لا النار تطفئ الخضرة و رأی نورا عظیما و سمع تسبیح الملائکة فعلم أنه لأمر عظیم.

و فی أرض مصر بتسع آیات هذا عطف علی ما تقدم أی و بمجدک الذی کلمت به موسی بن عمران بأرض مصر بتسع آیات و مصر هی المملکة المشهورة قال عبد الرشید

ص: 111

بن صالح الباکوتی فی کتاب تلخیص الآثار مصر ناحیة مشهورة أرضها أربعون لیلة فی مثلها طولها من العریش إلی أسوان و عرضها من برقة إلی أیلة سمیت بمصر بن مصرائیم بن حام بن نوح علیه السلام و هی أطیب الأرض ترابا و أبعدها خرابا و لا تزال البرکة بها ما دام علی وجه الأرض إنسان و لا یصیبها المطر.

و یوم فرقت لبنی إسرائیل البحر فرقت أی فلقت قال المطرزی یقال فرق بین الشیئین و فرق بین الأشیاء و قال الأزهری یقال فرقت بین الکلام أفرق بالضم و التخفیف و فرقت بین الأقسام أفرق بالکسر و التشدید.

و فی المنبجسات التی صنعت بها العجائب فی بحر سوف هذا عطف علی ما تقدم من القسم علیه سبحانه بمجده فکأنه قال و بمجدک یوم فرقت لبنی إسرائیل البحر و بمجدک فی یوم المنبجسات و هی العیون الجاریة من الحجر و إلیه الإشارة فی التنزیل بقوله فَقُلْنَا اضْرِبْ بِعَصاکَ الْحَجَرَ فَانْفَجَرَتْ مِنْهُ اثْنَتا عَشْرَةَ عَیْناً(1) و فی آیة أخری فَانْبَجَسَتْ مِنْهُ اثْنَتا عَشْرَةَ عَیْناً(2) و الانبجاس و الانفجار واحد و بجست الماء فجرته قال الطبری الانبجاس هو الانفتاح بسعة و کثرة و بحر سوف قیل هو بالعبرانیة یمسوف کأنه یم سوف قیل و معناه بحر بعید القعر قلت کأنه أخذ من المسافة قال الجوهری و هو البعد و سماه الهروی فی الغریبین إساف قال و هو الذی غرق فیه فرعون قلت و هذا البحر هو بحر القلزم قال السید بن طاوس و بحر سوف بلسان العبرانیة یم سوف أی بحر بعید.

و عقدت ماء البحر فی قلب الغمر کالحجارة قلب الشی ء باطنه و الغمرة الماء الکثیر الذی یغمر صاحبه سمیت الشدة غمرة لأنها تغمر القلب أی تغطیه مأخوذ من غمرة الماء و منه رجل غمر العطاء أی یفضل عطاؤه فیغمر ما سواه و فی حدیث عمر أنه جعل علی کل جریب عامرا و غامرا درهما و قفیزا و الغامر ما لم یزرع مما یحتمل الزراعة و إنما فعل ذلک لئلا یقصر الناس فی المزارعة و یسمی

ص: 112

غامرا لأن الماء یغمره و المعنی أنه سبحانه عقد ماء البحر فی باطنه کما یعقد الحجارة و جعله قناطیر و کأنه إشارة إلی الکوی التی تراءی قوم موسی فی البحر منها.

و تمت کلمتک الحسنی علیهم بما صبروا و أورثتهم مشارق الأرض و مغاربها التی بارکت فیها للعالمین الحسنی تأنیث الأحسن صفة للکلمة یعنی تمت علی بنی إسرائیل أی مضت علیهم من قولک تم علی الأمر إذا مضی علیه و استمر و قوله تعالی بِما صَبَرُوا أی بسبب صبرهم و أورثهم أرض مصر و الشام بعد العمالقة فانصرفوا فی نواحیها الشرقیة و الغربیة کیف شاءوا و بارک لهم فیها بأنواع الخضر من الزرع و الثمار و العیون و الأنهار.

و مواکبه فی الیم مواکبه جمع موکب قال الجوهری الموکب رکوب القوم للزینة و المراد هنا جیوشه و عساکره و فی بعض النسخ و مراکبه جمع مرکب و هی الأفراس و غیرها مما یرکب و أرکب المهر حان أن یرکب و لیس المراد المراکب التی هی السفن و الیم البحر و قد یم الرجل إذا ألقی فی الیم.

و مسجد الخیف بمنی معروف و قال ره فی کتاب لمع البرق فی معرفة الفرق للکفعمی عفا الله عنه أن الفرق بین الخلیل و الصدیق أن الخلیل لا یقتضی أن یکون من جنس من هو خلیله و لهذا قالت العرب سیفی خلیلی و الصدیق لا یکون إلا من جنس من یصادقه و یکون رتبته قریبة منه فلا یقال لرجل ذمی إنه صدیق الأمیر و قوله صفیک أی اخترته و الصفی الصافی و صفو الشی ء خالصه مثلثة الصاد و أما بئر شیع فرقمه الشهید ره بخطه بالشین المعجمة و الیاء المثناة من تحت و قد ذکر أنها بئر طمها عمال ملک اسمه أبو مالک فسأله إسحاق علیه السلام أن تعاد و تکنس ففعل أبو مالک ذلک و رمی بقمامتها فیکون معناه مأخوذا من قولک شاعت الناقة إذا رمت ببولها و یجوز أن یکون المعنی مأخوذا من الشیع و هی الأصحاب الأعوان لتشایعهم علی حفرها و کنسها و منه قوله تعالی فِی شِیَعِ الْأَوَّلِینَ (1) أی أصحابهم و رقمه بعضهم بالسین المهملة و الباء المفردة

ص: 113

و معناه أن إسحاق بن إبراهیم کاتب علیها ملکا یقال له أبو مالک و تعاهد علی البئر بسبعة من الکباش فسمیت لذلک بئر سبع.

**[ترجمه]ممکن است که مقصود از فوق احساس الکروبین این باشد که مکانی که آن صدا در آن حادث شد، فراتر از مکان آنان بود؛ یا اینکه آن صدا آرامتر از صدای آنان بود و مقصود از فوق، بالاتر بودن در خفا است چنانکه درباره این سخن خداوند سبحان: «بَعُوضَةً فَمَا فَوْقَهَا»، - بقره / 26.[1] -

{پشه ای یا فروتر [یا فراتر] از آن} گفته شده است.

«فوق غمائم النور»، کفعمی گوید: «غمائم» جمع غمامة است و آن ابر سفیدی است که به دلیل پوشاندنش غمامه نامیده شده است، زیرا آن آب را درونش می­پوشاند یعنی پنهان می­کند. «فوق تابوت الشهادة»، ذکر تابوت بنی اسرائیل و احوال آن به تفصیل در جلد پنجم و همچنین تفسیر اغلب آنچه که در این دعا خواهد آمد گذشت.

کفعمی گوید: تابوت، صندوق تورات است و در کتاب الزبده از امام باقر علیه السّلام آمده است که این تابوت همان است که خداوند متعال بر مادر موسی نازل کرد و او موسی را در آن قرار داد و در دریا انداخت و زمانی­که وفات موسی فرارسید، الواح، زره و هر آنچه که از آثار نبوت همراه او بود را در آن قرار داد و آن را به وصی­اش یوشع بن نون سپرد و بنی­اسرائیل پیوسته به آن تبرک می­جستند، در حالی­که آنان در عزت و شرافت بودند؛ تا اینکه آن را بی­ارزش شمردند و کودکان با آن بازی می­کردند، تا اینکه خداوند متعال آن را از نزد آنان بالا برد.

گفته شده: در دست عمالقه بود تا اینکه آنها بر آنان غلبه یافتند، پس خداوند آن را به آنان [بنی اسرائیل] باز­گردانید. و گفته شده: این تابوت بر آدم نازل شد و در آن صورت­های انبیا علیهم السّلام بود و اولادش آن را به ارث ­بردند تا اینکه به بنی اسرائیل رسید، پس با آن علیه دشمنانشان طلب یاری می­کردند .

و از علی علیه السّلام روایت است که در آن نسیمی در حال وزش از جنت است که سیمایی چون سیمای انسان دارد. و نزد اهل کتاب، تابوت به ناحیه کرزیم از ناحیه طور سینا حمل شد و در طول روز ابری بر آن سایه می­گسترانید و در شب ستونی از آتش بر آن می­تابید و آنان را به راه رهنمون می­شد.

طبرسی گوید: ابر بنی­اسرائیل را از حرارت آفتاب سایه می بخشید و در شب ستونی از نور برای آنان روشنایی می­بخشید.

«و فی طور سینا و فی جبل حوریث»، جوهری گوید: طور سینا کوهی در شام است و طور به سینا اضافه شده است و آن درختی است، و طور سینین نیز چنین است. گوید: و سینا با کسره سین قرائت شده است و گفته شده با فتحه سین، درست تر است.

و کفعمی گوید: ابن خالویه در کتاب لیس گوید: در کلام عرب صفتی بر وزن فعلاء نیست جز در طور سیناء. گوید: طور کوه است و سینا و سینین علف است و جبل حوریث کوهی در سرزمین مدین است که موسی علیه السّلام در اولین خطابش، در آنجا خطاب شد و صاحب کتاب «تلخیص الآثار» گوید: مدین شهر قوم شعیب است که مقابل تبوک، بین مدینه و شام است و در آن چاهی است که موسی برای دختر شعیب آب کشید.

و در جوامع طبرسی آمده است که مدین مسیری هشت روزه از مصر است. و سید بن طاووس گوید: در برخی تفسیرات کلمات این دعا دیدیم که جبل حوریث و گفته شده حوریثا، همان کوهی است که خداوند جل جلاله در اول خطابش، موسی را در آن خطاب کرد، و تابوت یوسف به ناحیه حوریثا از طور سینا حمل شد.

«فی الوادی المقدس فی البقعة المبارکة من جانب الطور الأیمن من الشجرة»، اما وادی، صاحب تلخیص الآثار گوید: در نزدیکی بیت المقدس است و وادی نیکو­ی پر زیتونی است. گفته شده که موسی در آن وفات یافت.

و اما «شجرة»، برخی از آنان گویند که آن عصای هارون است و آن اینکه بین برخی نوادگان مشاجره صورت گرفت، پس گفتند: برادرت را از روی علاقه و ترجیح جانشین کردی و موسی علیه السّلام فرمود: فقط به جهت امر خداوند آن را انجام دادم.

سپس موسی عصای همه اسباط را گرفت و بر روی هر یک از آنها اسم صاحبش را نوشت و زمانی که فردا شد، عصای هارون برگ داد و از بادام بود و بر آن بادام جوانه زد.

می­گویم: این صحیح نیست بلکه شجره همان امر اشاره شده در تنزیل با این سخن خداوند متعال است: «فَلَمَّا أَتَاهَا نُودِی مِن شَاطِئِ الْوَادِی الْأَیْمَنِ فِی الْبُقْعَةِ الْمُبَارَکَةِ مِنَ الشَّجَرَةِ أَن یَا مُوسَی إِنِّی أَنَا اللَّهُ رَبُّ الْعَالَمِینَ»، - قصص / 30.[1] -

{پس چون به آن [آتش] رسید، از جانب راست وادی در آن جایگاه مبارک از آن درخت ندا آمد که ای موسی، منم من، خداوند پروردگار جهانیان.}

ابن عباس گوید: آتش را در درخت عناب دید و گفته شده از خولان، و گفته شده از علیق بوده و با وجود شدت سرسبزی درخت، از پایین تا بالا­ی آن با نور می­سوخته است و نه سبزی آتش را خاموش می­کرد و نه آتش سبزی را و نور بزرگی دید و تسبیح ملائکه را شنید و دانست آن امری بزرگی است.

«و فی ارض مصر بتسع آیات»، این جمله عطف بر جمله متقدم یعنی «و بمجدک الذی کلمت به موسی بن عمران بارض مصر بتسع آیات» است و مصر همان سرزمین مشهور است، عبدالرشید ابن صالح باکوتی در کتاب تلخیص الآثار گوید: مصر منطقه مشهوری است، سرزمین آن چهل شب در چهل شب است و طولش از عریش تا اسوان است و عرض آن از برقه تا ایله است و به مصر بن مصرائیم بن حام بن نوح نامیده شده است و آن بهترین زمین از نظر خاک و دورترین آن از نظر ویرانی است و مادامی که بر روی زمین انسانی است، پیوسته در آن برکت است و باران به آن آسیب نمی­رساند.

«و یوم فرّقت لبنی اسرائیل البحر» فرّقت یعنی شکافتی. مطرزی گوید گفته می­شود: «فرّق بین شیئین و فرّق بین الاشیاء» و ازهری گوید: گفته می­شود: «فرقت بین الکلام». «افرق» با ضمه و بدون تشدید، «فرقت بین الاقسام» افرق با کسره و بدون تشدید است.

«و فی المنبجسات التی صنعت بها العجائب فی بحر سوف» این عطف است بر آنچه که در خصوص قسم بر خداوند سبحان به مجد او گذشت. گویی گفته است: «و بمجدک یوم فرقت بنی اسرائیل البحر و بمجدک فی یوم المنبجسات» و آن چشمه­های جاری از سنگ است و در قرآن اشاره به آن است، با این سخن خداوند متعال: «فَقُلْنَا اضْرِب بِّعَصَاکَ الْحَجَرَ فَانفَجَرَتْ مِنْهُ اثْنَتَا عَشْرَةَ عَیْناً»، - بقره / 60.[1] - {گفتیم: با عصایت بر آن تخته سنگ بزن، پس دوازده چشمه از آن جوشیدن گرفت.} است و در آیه ای دیگر: «فَانبَجَسَتْ مِنْهُ اثْنَتَا عَشْرَةَ عَیْنًا»، - اعراف / 160.[2] - {پس از آن دوازده چشمه جوشید.}و «الانبجاس» و «الانفجار» یکی است و «بجست الماء» یعنی آن را شکافتم. طبری گوید: الانبجاس، گشوده شدن با وسعت و فراوانی است. و «بحر سوف»، گفته شده در زبان عبری یمسوف است، گویی او یم ­سوف بوده است. و گفته شده، معنای آن دریای بسیار عمیق است. گویم: گویی از مسافت گرفته شده ­است. جوهری گوید: آن بعد است و هروی در الغریبین آن را إساف نامیده است، گوید: و آن همان است که فرعون در آن غرق شد. گویم: و این دریا همان دریای احمر است، سید بن طاووس گوید: و بحر سوف در زبان عبری یم­ّسوف یعنی دریای دور است.

«و عقدت ماء البحر فی قلب الغمر کالحجارة»، قلب یک چیزی یعنی باطن آن، الغمرة یعنی آب فراوانی که انسان را می پوشاند، و مصیبت به این دلیل که قلب را می­پوشاند غمرة نامیده شده است و از «غمرة الماء» گرفته شده است و «رجل غمر العطاء» از آن است، یعنی عطای او فزونی می­گیرد پس غیر او را فرا می­گیرد. و در حدیث عمر آمده است، «انه جعل علی کل جریب عامراً و غامراً درهماً و قفیزاً»، و غامر زمینی است که قابل کشت است ولی زراعت نشده ­است و فقط به این دلیل آن را انجام داد که مردم در زراعت کوتاهی نکنند و به این دلیل غامر نامیده شده است که آب آن را می­پوشاند و معنی این است که خداوند سبحان آب دریا را در داخل آن نگه ­داشت، چنانکه سنگ نگه­ می دارد و آن را پل قرار داد و گویی آن اشاره­ایی است به پنجره­هایی که قوم موسی در دریا از طریق آنها یکدیگر را می­دیدند.

«و تمت کلمتک الحسنی علیهم بما صبروا و أورثتهم مشارق الأرض و مغاربها التی بارکت فیها»، «الحسنی» مونث احسن و صفتی برای «کلمة» است، یعنی «تمت علی بنی اسرائیل»، یعنی بر آنان انجام شد، از این سخن توست، «تمّ علی الامر»، زمانی که بر او اجرا شد و استقرار یافت و این سخن خداوند متعال: «بما صبروا» یعنی به سبب صبرشان و زمین مصر و شام را بعد از عظیم الجثه­ها برای آنان به ارث گذاشت؛ پس در نواحی شرقی و غربی آن هرگونه که خواستند رفتند و خداوند در آن با انواع سبزیجات از زراعت، میوه، چشمه و رودها برکت بخشید.

«و مواکبه فی الیّم»، «مواکب» جمع موکب است. جوهری گوید: موکب سواری قوم برای زینت است و مقصود در این جا سپاه و لشکر آنان است و در بعضی نسخه­ها «و مراکبه» آمده است، جمع مرکب یعنی اسب و مانند آن که بر آن سوار شوند، و «أرکب المهر»: یعنی وقت آن شده که بر آن سوار شوند، و مقصود از آن، مراکبی که همان کشتی­ها هستند نیست؛ و «یم» یعنی دریا و «قد یّم الرجل» زمانی است که در دریا انداخته شود.

«و مسجد الخیف» به معنی معروف است و او - ره - در کتاب «لمع البرق فی معرفة الفرق» (تألیف کفعمی) گوید که فرق بین خلیل و صدیق این است که خلیل مقتضی این نیست که از جنسی که دوستش از آن است باشد و به این جهت عرب می­گوید، شمشیرم خلیل من است؛ و صدیق فقط از جنس کسی است که با او دوستی می­کند و مرتبه او نزدیک به اوست، پس به مردی ذمی گفته نمی­شود که او صدیق امیر است. و این سخن او «صفیّک» یعنی او را انتخاب کردی و صفیّ یعنی خالص و «صفو الشی» خالص هر چیز است و صاد با سه حرکت خوانده می­شود. و اما در خصوص «بئر شیع»، شهید با خط خود آن را شین و یاء ثبت کرده است و ذکر کرده است که آن چاهی است که کارگران پادشاهی که اسمش ابو مالک بود پوشاندند و اسحاق علیه السّلام از او خواست که بازسازی و تمیز شود، پس ابومالک چنین کرد و آشغال آن را بیرون ریخت. پس معنایش از این سخن تو مأخوذ است، «شاعت الناقه» زمانی که بول خود را پاشید، و جایز است که این معنی مأخوذ از «الشیع» باشد و آن اصحاب یاری­گر است، به جهت همراهی­شان در حفر و تمیز کردن آن، و از آن این سخن خداوند متعال: «فِی شِیَعِ الأَوَّلِینَ»، - حجر / 10.[1] - یعنی

اصحاب آنان. و برخی از آنان آن را با سین و باء ثبت کرده­اند و معنایش این است که اسحاق بن ابراهیم بر سر آن با پادشاهی به نام ابومالک، مکاتبه - قرارداد کتبی - کرد و با هفت قوچ بر سر چاه قرارداد بست، و به این جهت بئر سبع نامیده شد.

**[ترجمه]

یظهر من التوراة أنه بئر سبع بالسین المهملة و الباء الموحدة و ذکر قصتها فی موضعین أحدهما عند ذکر قصة إسماعیل و هاجر حیث قال فلما رأت سارة أن ابن هاجر المصریة یلعب مع إسحاق ابنها قالت لإبراهیم أخرج هذه الأمة و ابنها لأن ابن هذه الأمة لا یرب مع ابنی إسحاق.

فصعب علی إبراهیم لموضع ابنه و قال الله له فلا یصعبن علیک من أجل الصبی و من أجل أمتک مهما قالت لک سارة اسمع منها لأنه فی إسحاق یدعی لک الزرع و ابن الأمة أیضا فإنه سأجعله لشعب عظیم لأنه زرعک فقام إبراهیم بالغداة و أخذ خبزا و سقاء من ماء و وضع ذلک علی عاتقها و أعطاها الصبی و أطلقها.

فلما مضت کانت تائهة فی بریة بئر سبع و فرغ الماء من السقاء فطرحت الصبی تحت شجرة هناک و مضت فجلست بإزائه من بعید نحو رمیة سهم لأنها قالت لا أری الصبی یموت و جلست قبالته و رفعت صوتها بالبکاء فسمع الله صوت الصبی و نادی ملاک الله هاجر من السماء ما لک یا هاجر لا تخشی إنه قد سمع الله صوت الصبی من حیث هو قومی فخذی الصبی و أمسکی بیده فإنی أجعله لشعب عظیم و فتح الله عینها فنظرت بئرا من ماء و انطلقت فملأت السقاء و سقت الصبی و کان الله معه و نمی و سکن فی البریة و صار شابا یرمی بالسهام و سکن بریة فاران و أخذت له أمه امرأة من أرض مصر فی ذلک الزمان.

قال أبو مالک و فیکال رئیس جیشه لإبراهیم الله معک فی کل ما تعمل فالآن أحلف بالله أنک لا تؤذینی و لا لخلفائی و ذریتی بل کحسب رحمة فعلت معک تفعل معی و مع الأرض التی سکنتها فقال إبراهیم أنا أحلف لک و کلم إبراهیم أبا مالک من أجل بئر الماء التی غالب علیها عبیده فقال أبو مالک لا علم لی بمن فعل هذا و أنت فلم تخبرنی بشی ء و أنا لم أسمع سوی الیوم.

و أخذ إبراهیم غنما و بقرا و أعطی أبا مالک و جعل بینهما میثاقا و أقام إبراهیم

ص: 114

علیه السلام سبع نعاج من الضأن ناحیة فقال إبراهیم لتأخذ منی هذه السبع نعاج لکی تکون لی شهادة أنی أنا احتفرت هذا البئر فمن أجل ذلک دعی الموضع بئر سبع و نهض أبو مالک و فیکال و رجعا إلی أرض فلسطین و غرس إبراهیم حقلا عند بئر سبع و دعا هناک باسم الرب الإله الأزلی و سکن بأرض فلسطین أیاما کثیرة.

ثم ذکر عند ذکر قصة إسحاق علیه السلام أنه وقع مجاعة فی الأرض فذهب إسحاق إلی أبی مالک ملک فلسطین فتراءی له الرب و قال له لا تنحدر إلی مصر لکن اسکن الأرض التی أقول لک و انتج علیها فأکون معک و أبارکک فإنی لک أعطی جمیع هذه الأرض و لنسلک و أتم القسم الذی وعدته لإبراهیم و أکثر نسلک کنجوم السماء و أعطی خلفاءک جمیع هذه البلدان و یتبارک بنسلک جمیع شعوب الأرض و ساق الکلام إلی أنه علیه السلام ذهب إلی وادی جرارة و حفر هناک آبارا کثیرة إلی أن انتهی إلی بئر سبع فخاصمه أصحاب أبی مالک فصالحهم و وقع الحلف بینهم و سمی القریة بئر سبع إلی یومنا هذا انتهی فظهر أن شیع بالمعجمة تصحیف.

ثم قال الکفعمی ره و أما بیت إیل فقال العماد الأصبهانی هو بیت المقدس و یجوز أن یکون معناه بیت الله لأن إیل بالعبرانیة الله قال الطبرسی و معنی جبرئیل عبد الله و میکائیل عبید الله لأن جبر عبد و میک عبید و إیل هو الله.

**[ترجمه]از تورات روشن می­شود که آن «بئر سبع» است و قصه آن را در دو محل ذکر کرده است. یکی از آن دو به هنگام ذکر قصه اسماعیل و هاجر است، آنجا که گوید: زمانی که ساره دید که هاجر مصری با پسرش اسحاق بازی می­کند به ابراهیم گفت، این کنیز و پسرش را بیرون ببر زیرا پسر این کنیز با پسرم اسحاق تربیت نمی­شود.

به خاطر جایگاهی که پسرش داشت، - این سخن - بر ابراهیم دشوار آمد و خداوند به او فرمود: به خاطر کودک و کنیز بر تو دشوار نشود، هر چه را که ساره به تو گفت از او بشنو، زیرا در اسحاق برای تو زرع خوانده می­شود و پسر کنیز را نیز برای ملتی عظیم قرار خواهم داد، زیرا او زرع توست. پس ابراهیم صبح زود برخاست و نانی و مشکی آب گرفت و آن را بر گردن هاجر گذاشت و کودک را به او داد و او را آزاد کرد.

و زمانی که سرگردان در صحرای بئر سبع رفت و آب مشک خالی شد، کودک را در آنجا زیر درختی رها کرد و رفت و دور از او در مقابل او نشست و به اندازه پرتاب یک تیر با او فاصله داشت. زیرا او گفت نبینم که کودک می میرد، و مقابل او نشست و با صدای بلند گریست. پس خداوند صدای کودک را شنید و فرشته خداوند، هاجر را از آسمان ندا داد: تو را چه شده ای هاجر؟ خداوند صدای کودک را از جائی که اوست شنید، پس برخیز و کودک را بگیر و دستش را بگیر، من او را برای ملتی بزرگ قرار می­دهم. و خداوند چشم هاجر را باز کرد، پس چاه آبی را دید و رفت و مشک را پر کرد و کودک را سیراب کرد، درحالی که خدا همراه او بود و بزرگ شد و در صحرا ساکن شد و جوانی شد که تیر می­انداخت و در صحرای فاران ساکن شد و مادرش برای او زنی گرفت از سرزمین مصر درآن زمان.

ابومالک و فیکال رئیس لشکرش به ابراهیم گفتند: در آنچه انجام می­دهی خدا همراه توست، پس الآن به خدا سوگند یاد کن که نه مرا اذیت می­کنی و نه جانشینان و فرزندان مرا، بلکه بر اساس رحمتی که با تو انجام دادم، با من و با زمینی که در آن ساکن شدی انجام بدهی. ابراهیم گفت: من با تو پیمان می بندم و ابراهیم با ابومالک درباره چاه آبی که برده­هایش بر آن غلبه یافته بودند صحبت کرد. پس ابومالک گفت: من از کسی که این را انجام داد اطلاعی ندارم و تو مرا از چیزی آگاه نکرده­ای و من جز امروز چیزی نشنیده­ام.

و ابراهیم گوسفند و گاوی گرفت و به ابومالک داد و بین خود میثاقی قرار دادند و ابراهیم هفت میش از گوسفندان را در ناحیه­ای گذاشت. پس ابراهیم فرمود: این هفت میش را از من بگیر تا شهادتی بر این باشد که من این چاه را حفر کردم. پس به این خاطر آن محل بئر سبع خوانده شد و ابومالک و فیکال برخاستند و به سرزمین فلسطین بازگشتند و ابراهیم در کنار بئر سبع کشتزاری کاشت و آنجا به نام پروردگار خدای ازلی دعا کرد و روز­های بسیاری در سرزمین فلسطین ساکن شد.

سپس به هنگام ذکر قصه اسحاق علیه السّلام آورده که در زمین قحطی رخ داد. پس اسحاق به سوی ابومالک فرمانروای فلسطین رفت و پروردگار در خیالش ظاهر شد و به او فرمود: به سوی مصر نرو بلکه در زمینی که به تو می ­گویم ساکن شو و بر روی آن زاد و ولد کن که من همراه تو هستم و بر تو برکت می­بخشم و من همه این زمین را به تو و ذریه تو می­بخشم و پیمانی را که به ابراهیم وعده کردم را انجام می­دهم و ذریه تو را مانند ستارگان آسمان زیاد می کنم و همه این سرزمین­ها را به تو و جانشینان تو می­بخشم و همه ملت­های زمین با ذریه تو مبارک می­شوند و کلام را تا اینجا ادامه داد که که او علیه السّلام به وادی جرّاره رفت و در آنجا چاه­های بسیاری حفر کرد تا اینکه به بئرسبع رسید و یاران ابومالک با او نزاع کردند و او با آنان صلح کرد و بینشان پیمان برقرار شد و آن روستا را تا به امروز بئرسبع نامید، پس روشن شد که شیع اشتباه است.

سپس کفعمی گوید: و اما در خصوص «بیت ایل»، عماد اصفهانی گوید: آن بیت المقدس است و جایز است که معنای آن بیت الله باشد، زیرا ایل در زبان عبرانی یعنی الله. طبرسی گوید: و معنای جبرئیل عبدالله و میکائیل عبیدالله است زیرا جبر عبد و میک عبید و ایل الله است.

**[ترجمه]

فی التوراة أن إسحاق أمر یعقوب علیه السلام أن ینطلق إلی بئر بین نهری سوریة و یتزوج من بنات خاله لابان فخرج یعقوب علیه السلام من بئر سبع ماضیا إلی حران و أتی إلی موضع و بات هناک فأخذ حجرا من حجارة ذلک الموضع و وضعه تحت رأسه و نام هناک فنظر فی الحلم سلما قائما علی الأرض و رأسه یصل إلی السماء و ملائکة الله یصعدون و یهبطون فیه و الرب کان ثابتا علی رأس السلم و قال أنا الرب إله إبراهیم و إله إسحاق فالأرض التی أنت علیها راقد أعطیها لک و لنسلک و یکون نسلک مثل رمل الأرض و تتسع إلی المشرق و المغرب و تتبارک بک و بزرعک جمیع قبائل الأرض و أحفظک حیث ما انطلقت و أعیدک إلی أهل هذه

ص: 115

الأرض و لا أخلیک حتی أعمل جمیع ما قلته لک فاستیقظ یعقوب من نومه و قال حقا أن الرب فی هذا المکان و أنا لم أکن أعلم و قال ما أخوف هذا الموضع ما هذا إلا بیت الله و باب السماء و قام یعقوب بالغداة و أخذ الحجر الذی کان توسد به و أقامه و سکب علیه دهنا و دعا اسم المدینة بیت إیل التی أولا کانت تدعی نوراء إلی آخر ما ذکر فیه.

و المعنی أنه علیه السلام أقسم علی الله سبحانه بمجده الذی تجلی به لهذه الأنبیاء الأربعة فی هذه الأماکن الأربعة و التجلی سیأتی تفسیره إن شاء الله.

و أوفیت لإبراهیم بمیثاقک و لإسحاق بحلفک و لیعقوب بشهادتک و للمؤمنین بوعدک و للداعین بأسمائک فأجبت قال ره أما میثاق إبراهیم فالظاهر أنه ما واثقه به من البشارة بإسحاق وَ مِنْ وَراءِ إِسْحاقَ یَعْقُوبَ و الوراء ولد الولد و عن

الباقر علیه السلام: أن هذه البشارة کانت بإسماعیل علیه السلام من هاجر.

و یحتمل أن یراد بالمیثاق الإمامة و إلیها الإشارة بقوله تعالی وَ جَعَلَها کَلِمَةً باقِیَةً فِی عَقِبِهِ (1).

و عن السدی هم آل محمد علیهم السلام و المیثاق قال الجوهری هو العهد و الجمع مواثق و میاثق و میاثیق و قوله تعالی وَ إِذْ أَخَذَ اللَّهُ مِیثاقَ النَّبِیِّینَ (2) أی أخذ العهد بأن یؤمنوا بمحمد ص قال الهروی و أخذ المیثاق هنا بمعنی الاستحلاف و منه قوله حَتَّی تُؤْتُونِ مَوْثِقاً مِنَ اللَّهِ (3) و أما الحلف المضاف إلی إسحاق فمعناه قریب من معنی المیثاق المتقدم آنفا و قال بعضهم معناه أن الله عاهد إسحاق أن لا تنجلی الغمامة عن نسله و قال بعضهم معناه أن الله آلی أن لا یسلم ولد إسحاق إلی هلکة لمکان صبره علی الذبح.

قلت و هذا لیس بصحیح لتظافر روایات أئمتنا علیهم السلام بأن الذبیح إسماعیل علیه السلام.

و روی أن عمر بن عبد العزیز بعث إلی عالم مسلم بالشام کان یهودیا فسأله عن

ص: 116

الذبیح فقال إسماعیل ثم قال إن الیهود تعلم و لکنهم یحسدونکم لأنه أبوکم و یزعمونه إسحاق لأنه أبوهم قال الأصمعی سألت أبا عمرو بن العلاء عنه فقال أین ذهب عقلک متی کان إسحاق بمکة و إنما کان إسماعیل و المنحر بمکة لا شک.

و أما الشهادة المنسوبة إلی یعقوب لما احتضر جمع ولده و أراد أن یخبرهم بما یأتی من الحوادث و بما یصیبهم من الشر فقال الله تعالی لا تعلمهم ذلک فإن ذلک للنبی صلی الله علیه و آله القائم فی آخر الزمان و أنا أعطیک درجة الشهادة و یحتمل أن یکون معنی و أوفیت لیعقوب بشهادتک أی بإخبارک إیاه أن ولده یوسف علیه السلام حی فأمل الاجتماع به قال الجوهری الشهادة خبر قاطع و أشهد بکذا أی أحلف و روی أن یعقوب علیه السلام رأی ملک الموت فسأله هل قبضت روح یوسف فقال لا فعلم أنه حی و أما إیفاؤه بوعد المؤمنین فهو ما أوصله إلیهم من الآجال و الأرزاق و الأولاد و غیر ذلک من النعم التی لا تحصی فی الدنیا و فی الآخرة بالجنة و قوله وَ فِی السَّماءِ رِزْقُکُمْ وَ ما تُوعَدُونَ (1) الرزق المراد به المطر لأنه سبب الأقوات وَ ما تُوعَدُونَ الجنة و قوله الشَّیْطانُ یَعِدُکُمُ الْفَقْرَ أی یخوفکم به فیحملکم علی منع الزکاة و یحتمل أن یراد بالوعد هنا العهد و منه قوله تعالی ما أَخْلَفْنا مَوْعِدَکَ بِمَلْکِنا(2) أی عهدک و مثله فَأَخْلَفْتُمْ مَوْعِدِی (3) أی عهدی قال الهروی یقال وعدته خیرا و وعدته شرا و إذا لم تذکر الخیر و الشر قلت فی مکان الخیر وعدته و فی الشر أوعدته قال:

و إنی إذا واعدته أو وعدته***لمخلف إیعادی و منجز موعدی

فإن أدخلوا الباء فی الشر أتوا بالألف فقالوا أوعد بالشر.

ص: 117

و روی أن عمرو بن عبید جاء إلی أبی عمرو بن العلاء فقال یا أبا عمر أ یخلف الله ما وعد قال لا قال أین أنت عمن أوعده الله علی عمله عقابا أ یخلف الله ما أوعده فیه فقال أبو عمرو من العجمة أتیت یا أبا عثمان إن الوعد غیر الوعید إن العرب لا تعد عارا و لا خلفا أن تعد شرا ثم لا تفعله تری ذلک کرما و فضلا و إنما الخلف أن تعد خیرا ثم لا تفعله قال فأوجدنی هذا فی کلام العرب فأنشده البیت المتقدم.

و عن الصادق علیه السلام: یا من إذا وعد وفی و إذا توعد عفا.

و أما استجابته للداعین بأسمائه فهو عطف علی ما تقدم و أنه تعالی وفی لهم بالإجابة لما دعوه فقال ادْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکُمْ (1) و قال سبحانه وَ إِذا سَأَلَکَ عِبادِی عَنِّی فَإِنِّی قَرِیبٌ أُجِیبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذا دَعانِ (2) إن قلت إنا نری کثیرا لا یجاب دعاؤهم قلت ذکر الطبرسی فی مجمعه أن الدعاء وقع لا علی وجه الحکمة إذ شرطه عدم المفسدة إن قیل ما فیه حکمة إن الله یفعله فلا حاجة إلی الدعاء قلنا الدعاء فی نفسه عبادة یتعبد الله بها لما فیها من إظهار الخضوع و الافتقار إلیه تعالی و یجوز کون المطلوب مصلحة عند الدعاء لا قبله.

و فی کتاب الدرر و الغرر أن المراد بقوله أجیب دعوة الداعی أی أسمعها و لذا یقال للرجل دعوت من لا یجیب أی من لا یسمع و قد یکون أیضا یسمع بمعنی یجیب کما کان یجیب بمعنی یسمع یقال سمع الله لمن حمده أی أجاب الله من حمده.

**[ترجمه]در تورات آمده است که اسحاق به یعقوب علیه السّلام امر کرد که به سوی چاهی بین دو نهر سوریه برود و با دختران دایی اش لابان ازدواج کند. پس یعقوب به قصد حران از بئرسبع خارج شد و به محلی رسید و در آنجا شب را سپری کرد و سنگی از سنگ­های آن محل برگرفت و آن را زیر سرش قرار داد و در آنجا خوابید. پس در خواب نردبانی قائم بر زمین دید که سرش به آسمان می­رسد و ملائکه خدا در آن بالا و پایین می­روند و خدا بر سر نردبان ثابت بود و فرمود: من پروردگار خدای ابراهیم و اسحاق هستم و زمینی که تو بر آن خوابیده ای را به تو و به ذریه تو می­بخشم و ذریه تو بسان شن زمین می­شوند و به سوی شرق و غرب گسترده می­شوند و به تو و به کشت تو، همه قبایل زمین مبارک می­شوند و هر کجا رفتی تو را محافظت می­کنم و تو را به اهالی این زمین باز­می­گردانم و تو را رها نمی­کنم تا همه آنچه که به تو گفتم را انجام بدهم. پس یعقوب از خواب برخاست و فرمود: براستی خدا در این مکان است و من نمی­دانستم و گفت، چه ترسناک است این محل! این جزو بیت الله و دروازه آسمان نیست. و یعقوب صبح برخاست و سنگی که بر آن سر نهاده بود را گرفت و و آن را بلند کرد و بر روی آن روغن ریخت و اسم شهر را بیت ایل نامید که در ابتدا نورا خوانده می­شد،... تا پایان آنچه ذکر شد.

و معنی این است که او علیه السّلام خداوند سبحان را به مجدش که با آن برای این چهار نبی در این اماکن چهارگانه متجلی شد سوگند داده است و تفسیر تجلی به زودی خواهد آمد، انشاءالله .

«و اوفیت لابراهیم بمیثاقک و لاسحاق بحلفک و لیعقوب بشهادتک و للمؤمنین بوعدک و للداعین بإسمائک فأجبت»، گوید: در خصوص میثاق ابراهیم، ظاهر این است که آن چیزی است که در خصوص بشارت به اسحاق با او پیمان بست، و از ورای اسحاق یعقوب است و ورای فرزند فرزند است و از امام باقر علیه السّلام روایت است که این بشارت، بشارت اسماعیل از هاجر است و محتمل است که مقصود از میثاق، امامت باشد و این سخن خداوند متعالی اشاره­ای به آن است: «وَجَعَلَهَا کَلِمَةً بَاقِیَةً فِی عَقِبِهِ»، - زخرف / 28.[1] -

{و او آن را در پی خود سخنی جاویدان کرد.}

و از سدی: آنها آل محمد هستند. جوهری گوید: میثاق همان عهد است و جمع آن مواثق، میثاق و میاثیق است و این سخن خداوند متعال: «وَإِذْ أَخَذَ اللّهُ مِیثَاقَ النَّبِیِّیْنَ»، - آل عمران / 81.[2] -

{و [یاد کن] هنگامی را که خداوند از پیامبران پیمان گرفت.} یعنی گرفتن عهد بر اینکه به محمد ایمان بیاورند. هروی گوید: و گرفتن میثاق در اینجا به معنی سوگند خواستن است و این سخن خداوند از آن است: «حَتَّی تُؤْتُونِ مَوْثِقًا مِّنَ اللّهِ»، - یوسف / 66.[3] -

{تا با من با نام خدا پیمان استواری ببندید.}

و اما در خصوص حلف مربوط به اسحاق، معنایش به معنی بیان شده برای میثاق نزدیک است و بعضی از آنها گویند: معنایش این است که خداوند با اسحاق عهد بست که توده ابر از ذریه تو دور نمی­شود؛ و بعضی از آنها گویند، معنایش این است که خداوند پیمان بست که فرزند اسحاق به جهت صبرش بر ذبح شدن، تسلیم هلاکت نشود.

گویم: این صحیح نیست، به دلیل روایات زیاد از امامان ما علیهم السلام که ذبیح، اسماعیل علیه السلام است.

روایت است که عمر بن عبدالعزیز به سوی عالم مسلمانی در شام که قبلاً یهودی بود، فرستاده­ای فرستاد و از او درباره ذبیح سؤال کرد. پس گفت: اسماعیل است. سپس گفت: یهود می­داند، اما آنها بر شما حسودی می­کنند؛ زیرا او پدر شماست، و می­پندارند که او اسحاق است، زیرا او پدر آنان است. اصمعی گوید: از ابو عمرو بن علا درباره آن سؤال کردم، گفت: عقلت کجا رفته است؟ اسحاق کی در مکه بود، فقط اسماعیل بود، و محل قربانی بدون شک مکه است.

و اما شهادت منسوب به یعقوب: زمانی که همه فرزندانش حاضر شدند و خواست از حوادثی که خواهدآمد و شرّی که به آنان می­رسد به آنان خبر دهد، خداوند متعال فرمود: آنها را از آن آگاه نکن که آن برای نبیّ قیام کننده در آخر الزمان است و من درجه شهادت را به تو عطا می­کنم و محتمل است که معنی این باشد که «أوفیت لیعقوب بشهادتک» یعنی با خبر دادن به او مبنی بر اینکه پسرش یوسف علیه السّلام زنده است، پس به رسیدن به او امیدوار باش. جوهری گوید: شهادت خبر قطعی است و «أشهد بکذا» یعنی سوگند می­خورم. و روایت شده که یعقوب فرشته مرگ را دید، پس از او پرسید آیا روح یوسف را گرفته­ای؟ پاسخ گفت: خیر، پس دریافت که او زنده است. اما «ایفاؤه بوعد المؤمنین»، آنچه که از اجل، روزی، فرزند و نعمت­های غیر آن که قابل شمارش نیست در دنیا و در آخرت (بهشت) که به آنان رسانده است. و این سخن خداوند متعال: «وَفِی السَّمَاء رِزْقُکُمْ وَمَا تُوعَدُونَ»، - ذاریات / 22.[1] - { و روزی شما و آنچه وعده داده شده اید در آسمان است.} مقصود از روزی، باران است زیرا آن سبب روزی­هاست و آنچه که وعده داده شده­اید بهشت است و این سخن او: «الشیطان یعدکم الفقر» یعنی با آن شما را می­ترساند و شما را بر منع از زکات وامی­دارد و محتمل است که مقصود از وعد در اینجا عهد باشد و از آن است این کلام خداوند متعال: «مَا أَخْلَفْنَا مَوْعِدَکَ بِمَلْکِنَا»، - طه / 87.[2] - {ما به اختیار خود با تو خلاف وعده نکردیم.} یعنی عهد تو و نیز: «فَأَخْلَفْتُم مَّوْعِدِی»، - طه / 86.[3] -

{که با وعده من مخالفت کردید.} یعنی عهد من. هروی گوید: گفته می­شود: «وعدته خیراً و وعدته شرّاً» و زمانی که خیر و شر را ذکر نکنی، در محل خیر وعدته و در محل شرّ اوعدته می­گویی. گوید: و من زمانی­که با او وعده گذاشتم یا به او وعده دادم، قطعاً خلف­کننده از تهدیدم، و انجام­دهنده وعده­ام هستم. پس اگر باء را با شرّ ذکر کنند، شر را با الف می­آورند؛ پس گویند: «أوعد بالشّر».

و روایت کرد که عمرو بن عبید نزد ابوعمرو بن علا آمد و گفت: یا ابو عمرو، آیا خداوند از آنچه که وعده کرد تخلف می کند؟ گفت: خیر. گفت نظرت درباره کسی که خداوند بر عملش عقوبت را تهدید کرد چیست؟ آیا از آنچه که با او درباره آن تهدید کرده است خلف می­کند؟ ابوعمرو گوید: یا ابوعثمان از عجم آمدی!؟ وعد غیر از وعید است، زیرا عرب، اینکه شرّی وعده کند سپس انجام ندهد را عار و خلف وعده به حساب نمی­آورد، بلکه آن را کرم و فضل می­داند و خلف فقط زمانی است که خیری وعده دهد، سپس آن را انجام ندهد. گوید: این را در کلام عرب برایم پیدا کن! پس بیت سابق را برای او خواند.

و از امام صادق علیه السّلام: ای کسی که چون وعده کند وفا می­کند و چون تهدید می­کند درمی­گذرد.

و اما استجابت او دعا کننده با نام­های او، عطف بر چیزی است که بیان شد و خداوند متعال با اجابت کردن آنچه که دعا کردند، به آنان وفا نمود: پس فرمود: «ادْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکُمْ»، - غافر / 60.[1] -

{مرا بخوانید تا شما را اجابت کنم.}و فرمود: «وَإِذَا سَأَلَکَ عِبَادِی عَنِّی فَإِنِّی قَرِیبٌ أُجِیبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذَا دَعَانِ»، - بقره / 186.[2] -

{و هرگاه بندگان من از تو در باره من بپرسند [بگو] من نزدیکم و دعای دعاکننده را به هنگامی که مرا بخواند اجابت می کنم.}

اگر بگویی: ما بسیاری را می­بینیم که دعایشان استجابت نمی شود؟ می­گویم: طبرسی در مجمعش گوید: دعا بر وجه حکمت واقع نشده است؛ زیرا شرط آن عدم فساد است. اگر گفته شود: آنچه که در آن حکمت است را خداوند متعال انجام می­دهد و نیازی به دعا ندارد، می­گوییم: دعا خودش عبادتی است که با آن خدا را عبادت می­کند، به سبب اظهار خضوع و نیاز به خداوند متعال که در آن موجود است، و ممکن است که امر طلب شده، مصلحت به هنگام دعا باشد نه قبل از آن .

و در کتاب «الدرر و الغرر» آمده است که مقصود از این سخن: «اجیب دعوة الداعی» یعنی آن را می­شنوم، لذا به مرد گفته می­شود: «دعوت من لایجیب» یعنی کسی که نمی­شنود، و گاه «یسمع» نیز به معنی «یجیب» است، چنانکه یجیب به معنی یسمع است. گفته می شود: «سمع الله لمن حمده» یعنی خداوند کسی که او را حمد کند اجابت می­کند.

**[ترجمه]

و ذکر فی ذلک فصلا طویلا(3)

نورده إن شاء الله تعالی فی کتاب الدعاء.

ص: 118

و بمجدک الذی ظهر لموسی بن عمران علیه السلام علی قبة الزمان.

**[ترجمه]و درباره آن فضیلت بسیاری ذکر کرده است که انشاءالله تعالی در کتاب دعا آن را ذکر می­کنیم.

«و بمجدک الذی ظهر لموسی بن عمران علیه السلام علی قبة الزّمان»:

**[ترجمه]

قبة الزمان بالزای المعجمة قد تکرر ذکرها فی التوراة و هی القبة التی بناها موسی و هارون فی التیه بأمره تعالی فکان معبدا لهم کما مر ذکره فی المجلد الخامس قال الکفعمی و أما قبة الزمان فهو بیت المقدس و قال المطرزی القبة کل بناء مدور و الجمع قباب.

و قال بعضهم قبة الزمان هو الفلک و إنما سمیت قبة بیت المقدس بذلک لشرفها و عظم محلها کما أن الشمس إذا کانت فی قبة الفلک تکون فی أوج السعادة و کذلک بیت المقدس من کان فیه کان فی أوج السعادة و قیل المراد بها بیوت الأنبیاء و قیل المساجد.

و قال بعضهم قبة الرمان فی هذا الدعاء بالراء المهملة قال و معناه أنها قبة یتعبد فیها موسی و هارون فدخلها ابنا هارون و هما سکرانان فجاءت نار فأحرقتهما فخاف بنو إسرائیل من ذلک فعملوا جبة و فرجیة و علقوا فی ذیلها جلاجل من ذهب و رمانا من ذهب و ربطوا فیها بسلسلة من داخل المکان إلی خارج فمن دخل ذلک المکان لبس تلک الجبة و الفرجیة فإن أصابه شی ء تحرکت تلک الجلاجل و الرمان فجروه بالسلسلة انتهی.

و أقول قصة الرمان و الجلاجل مذکورة فی توراتهم الآن لکن لا علی هذا الوجه بل فیه فی وصف قبة الرمان و دخول هارون علیه السلام و أولاده فیها أن الله تعالی أوحی إلی موسی علیه السلام أن یصنع قمیصا لهارون و یصنع فی أسافله باستدارته مثل الرمان و الجلاجل فیکون رمانة من ذهب و بعدها جلجل من ذهب و لیلبسه هارون عند خدمة بیت المقدس فیسمع صوته إذا دخل و إذا خرج و أن یتخذ لبنی هارون أقمصة من کتان و مناطق للکرامة و المجد و أن یلبس هذه کلها و هارون و بنیه معه لیکونوا لله أحبارا و أن یصنع تبانین من کتان لیغطوا بها عورة أجسادهم فتکون علی هارون و بنیه إذا ما دخلوا قبة الرمان و إذا هم اقتربوا إلی المذبح لیخدموا القدس لکیلا یقبلوا خطیئة فیموتوا سنة دائمة إلی الأبد لهارون و لنسله من بعده انتهی.

ص: 119

و اعلم أنه لما کان سدانة بیت المقدس و تعمیر بیوت الله فی بنی إسرائیل لهارون و أولاده علیه السلام فکذا کانت الإمامة و الخلافة و سدانة بیوت الله لأمیر المؤمنین و أولاده علیهم السلام لأنه کان من رسول الله صلی الله علیه و آله بمنزلة هارون من موسی علیه السلام باتفاق الخاص و العام فتفطن.

و أما الآیات التی وقعت علی أرض مصر فهی معروفة و قد مر ذکرها فی محلها.

و برحمتک التی مننت بها أی أنعمت بها و من علیه بکذا أی أنعم و الفرق بین الخلق و الخلیقة أن الخلق الناس و الخلیقة البهائم و الدواب و فی حدیث ذی الثدیة هو شر الخلق و الخلیقة.

و باستطاعتک التی أقمت بها العالمین الاستطاعة هنا القدرة و المشیة و أقمت بها العالمین أی صورتهم و أحسنت نظامهم لم تستقلها الأرض أی لم تطق حملها و المراد عظم شأن الخمسة المتقدمة و جلالة قدرها أی لو کانت أجساما لکانت الأرض عاجزة عن حملها إذ لو ظهر شی ء من آثارها و أنوارها علی الأرض لتقطعت.

و انخفضت لها السماوات و انزجر لها العمق الأکبر قال الکفعمی ره الانخفاض الانحطاط و هنا کنایة عن الذلة و الإذعان و الانقیاد و الزجر المنع و العمق الأکبر بإسکان المیم و ضمها إشارة إلی تخوم الأرض قال الجوهری العمق و العمق قعر البئر و الفج و الوادی و هو أیضا ما بعد من أطراف المفاوز و عمق النظر فی الأمور أی أبعد.

و یجوز أن یکون المعنی و انخفض لتلک الأمور ما فی السماوات و انزجر لها ما فی الأرض و تخومها کقولک إن السهل و الجبل للسلطان أی ما فی السهل و ما فی الجبل و تکون المطابقة بین السماء و الأرض حاصلة معنا إن لم تکن لفظا لأن الجمع بینهما أنبأ عن القدرة و أدل علی الإلهیة کما جمع فی الأسماء الحسنی بین الرافع و الخافض و المعز و المذل و المحیی و الممیت و الأول و الآخر و نحو ذلک لأنک مثلا إذا ذکرت القابض مفردا عن الباسط کنت کأنک قد قصرت

ص: 120

علی المنع و الحرمان و إذا وصلت أحدهما بالآخر فقد جمعت بین الصفتین.

و یمکن أن یراد بالمزجور فی العمق الأکبر الریح فَعَنِ الْبَاقِرِ علیه السلام: أَنَّ لِلَّهِ تَعَالَی بَیْتَ رِیحٍ مُقَفَّلٌ لَوْ فُتِحَ لَأَذْرَتْ مَا بَیْنَ السَّمَاءِ وَ الْأَرْضِ وَ مَا أَرْسَلَ اللَّهُ تَعَالَی عَلَی قَوْمِ عَادٍ إِلَّا قَدْرَ الْخَاتَمِ فَکَانَتْ تَدْخُلُ عَلَی أَفْوَاهِهِمْ وَ تَخْرُجُ مِنْ أَدْبَارِهِمْ فَتُقَطِّعُهُمْ عُضْواً عُضْواً.

و نقول فی الماء المزجور فی العمق الأکبر کماء الطوفان ما قلناه فی الریح فإنه لو لا زجر الله سبحانه إیاه لأغرق الخلق.

و قال بعضهم العمق الأکبر الملک الأکبر و هذا التفسیر فیه ما فیه لأنه لم یرد العمق بمعنی الملک لغة و لا عرفا.

و رکدت لها البحار و الأنهار أی ذلت البحار و الأنهار و استقرت فی مجاریها و انقادت و أذعنت لعلمه و جلاله و کبریائه و عزته و جبروته و لم یرد بالرکود السکون ضد الحرکة لأنها غیر ساکنة اللهم إلا أن یراد رکودها لیلة القدر لأنه قیل إن فی ساعتها تسکن أمواج البحار و تسجد الأشجار و تقف میاه الأنهار.

و خضعت لها الریاح بخط جد الشیخ البهائی رحمهما الله و أکثر نسخ المصباح خفقت أی اضطربت و تحرکت و تصوتت فی جریانها بفتح الراء و إسکانها وهم.

و خمدت لها النیران أی سکن لهبها فی أوطانها أی فی أماکنها و قال الکفعمی یحتمل أن یکون نار الخلیل التی أوقدها نمرود و کذا القول فی نار فارس التی أخمدها الله سبحانه لیلة مولد النبی صلی الله علیه و آله و کان لها ألف عام من قبل ذلک لم تخمد و یحتمل أن یکون المراد بالنیران المخمدة نیران الیهود و إلیها الإشارة فی القرآن بقوله تعالی کُلَّما أَوْقَدُوا ناراً لِلْحَرْبِ أَطْفَأَهَا اللَّهُ (1) أی کلما أرادوا محاربة النبی صلی الله علیه و آله غلبوا و لم یکن لهم ظفر قط ثم قال أقول فی ذکر انزجار

ص: 121

العمق الأکبر الذی تحت التخوم الأرضیة و ذکر رکود البحار و الأنهار و خضوع الریاح و خمود النیران له تعالی دلیل علی کمال جماله و جمال کماله.

و فی اللوامع أن هذه المذکورة هی البسائط الأربع النار و الهواء و الماء و الأرض و کل منها محیط بالآخر و المرکبات تخلق عن امتزاجها.

و اعلم أن العمق الأکبر إشارة إلی العنصر الترابی و البحار و الأنهار إلی المائی و الریاح إلی الهوائی و النیران إلی الناری و هذا یسمی فی علم البدیع بالترتیب و هو أن یعمد الشاعر أو الناثر إلی أوصاف شتی و موصوف واحد فیوردها علی ترتیبها فی الخلقة الطبیعیة. و بسلطانک الذی عرفت لک به الغلبة دهر الدهور قال السلطان مأخوذ من السلاطة و هی القهر و هو فعلان یذکر و یؤنث و یجمع و السلطان أیضا الحجة و البرهان و هو المعنی المراد هنا و لم یجمع لإجرائه مجری المصدر و کل سلطان فی القرآن فمعناه الحجة النیرة و اشتقاقه قیل من السلیط و هو دهن الزیت لإضاءته و المراد بدهر الدهور هنا هو الأبد الذی لا ابتداء له و لا نهایة و المعنی أنه علیه السلام أقسم علیه سبحانه بحجته و برهانه الغالبة أبد الدهر.

تجلیت به للجبل قال التجلی هنا عبارة عن ظهور اقتداره تعالی للجبل و تصدی أمره و إرادته فجعلته دکا أی مدکوکا و هو مصدر بمعنی مفعول و قال العزیزی دکا أی مدکوکا أی مستویا مع وجه الأرض و منه یقال ناقة دکاء إذا کانت مستویة السنام و أرض

دکاء أی ملساء و قرئ دکاء بالمد و الهمزة من غیر تنوین و الدکاء الربوة الناشزة من الأرض لا تبلغ أن تکون جبلا و أصل الدک الکسر.

وَ خَرَّ مُوسی صَعِقاً أی خر مغشیا علیه غشیة کالموت من هول ما رأی و فی الدرر و الغرر أنه لما ظهر نوره تعالی للجبل جعله دکا أی مستویا من الأرض و قیل ترابا و قیل ساخ فی الأرض و قیل بقی أربع قطع واحدة بالمشرق و أخری بالمغرب و واحدة بالبحر و أخری صارت رملا و قیل صارت ستة أجبل بالمدینة ثلاثة أحد و ورقان و رضوی و بمکة ثلاثة ثور و ثبیر و حری روی ذلک عن النبی صلی الله علیه و آله

ص: 122

و بمجدک الذی ظهر إلی قوله فی جبل فاران قال أما طور سیناء فقد مر شرحه عند ذکر جبل حوریث و فی التکرار دلالة علی تعظیم شأنه و ساعیر جبل بالحجاز یدعی جبل الشرات کان عیسی علیه السلام یناجی الله علیه و عنده إجابة الدعاء و قیل ساعیر قبة کانت مع موسی کما یقال تخت الملک کرسیه و عندها إجابة الدعاء.

و أما فاران فهو جبل کان نبینا محمد صلی الله علیه و آله یناجی الله تعالی علیه و هو قریب من مکة و قال الطبرسی فی الإحتجاج بین فاران و بین مکة یومان و طلعة الله تعالی فی ساعیر و ظهوره فی جبل فاران عبارة عن ظهور وحیه و أمره و بروز إرادته و اقتداره.

قال الشهرستانی صاحب الملل و النحل قد ورد فی التوراة أنه تعالی جاء من طور سیناء و ظهر علی ساعیر و علن بفاران و لما کانت الأسرار الإلهیة و الأنوار الربانیة فی الوحی و التنزیل و المناجاة و التأویل علی مراتب ثلاثة مبدأ و وسط و کمال و المجی ء أشبه بالمبدإ و الظهور بالوسط و الإعلان بالکمال عبر عن طلوع شریعة التوراة بالمجی ء من طور سیناء و عن طلوع شریعة عیسی بالظهور علی ساعیر و عن البلوغ إلی درجة الکمال و الاستواء و هی شریعة المصطفی صلی الله علیه و آله بالإعلان علی فاران.

بربوات المقدسین إلی قوله المسبحین قال الربوات مواضع نزول الوحی علی موسی علیه السلام و من قال إن الربوات بنو إسرائیل فلیس بشی ء و هی جمع ربوة مثلثة الراء و هی ما ارتفع من الأرض و کذا الرابیة و فی الحدیث: الفردوس ربوة الجنة.

أی أرفعها و کل شی ء زاد و ارتفع فقد ربا یربو فهو راب و الجنود هی الأعوان و الملائکة مشتقة من الألوکة و هی الرسالة و الصافین أی تصف صفوفا فی السماء أو تصف أقدامها فی السماء کما تصف المؤمنون أو أجنحتها فی الهواء منتظرین أمر الله أو أجنحتها حول العرش قیل و لما نزل قوله تعالی وَ إِنَّا لَنَحْنُ

ص: 123

الصَّافُّونَ (1) اصطفت المسلمون فی صلاتهم و لیس یصطف أحد من أهل الملل فی صلاتهم غیر المسلمین و الخشوع کالخضوع و المسبحون المصلون و سبح یعنی صلی و السبحة النافلة و قیل المسبحین أی المنزهین الله و یحتمل أن یراد به الذاکرین الله قال الطبرسی فی قوله تعالی فَلَوْ لا أَنَّهُ کانَ مِنَ الْمُسَبِّحِینَ (2) أی الذَّاکِرِینَ اللَّهَ کَثِیراً بالتسبیح و التقدیس و قال فی قوله سبحانه وَ إِنَّا لَنَحْنُ الصَّافُّونَ وَ إِنَّا لَنَحْنُ الْمُسَبِّحُونَ أی المصلون و المنزهون.

و ببرکاتک إلی قوله فی أمة موسی علیه السلام قال أقسم علیه سبحانه ببرکاته التی بارک فیها علی إبراهیم علیه السلام فی أمة نبینا صلی الله علیه و آله و الأمة هم أتباع الأنبیاء و البرکة لغة النماء و الزیادة و التبریک الدعاء بالبرکة و تبرکت بکذا أی تیمنت و إنما نسب برکات إبراهیم إلی محمد صلی الله علیه و آله لأن النبی صلی الله علیه و آله من ولد إسماعیل بن إبراهیم و لأن آل إبراهیم هم آل محمد صلی الله علیه و آله و إنما نسب برکات إسحاق إلی أمة عیسی لأنه من ولده و لأنه أقرب إلیه من موسی.

**[ترجمه]قبّه الزمان نامش در تورات تکرار شده است و همان گنبدی است که موسی و هارون در زمان سرگردانی به امر خداوند متعال بنا کردند و معبدی برای آنان بود، چنانکه در جلد پنجم ذکرش گذشت. کفعمی گوید: و اما قبه الزّمان همان بیت المقدس است. و المطرزی گوید: قبه هر بنای مدوّر است و جمع آن قباب است.

و بعضی از آنان گویند: قبه الزّمان همان فلک است و قبه بیت المقدس فقط به جهت شرافت و بزرگی محلش به آن نام نامیده شده است، چنانکه خورشید اگر در قبة الفلک باشد، در اوج سعادت می­شود، هر کسی که در بیت المقدس باشد نیز در اوج سعادت است و گفته شده: مقصود از آن خانه­های انبیا و گفته شده مساجد است.

و بعضی از آنان گویند: قبه الزمان در این دعا با راء است: قبة الرّمان. گوید: و معنایش این است که آن قبه­ای است که در آن موسی و هارون عبادت می­کردند و دو پسر هارون در حالی که مست بودند وارد آن شدند، پس آتشی آمد و آن دو را سوزانید، پس بنی اسرائیل از آن ترسید و جبّه و فرجیه - دامن - ساختند و در زیر آن زنگوله­هایی از طلا و اناری از طلا آویختند و با رشته ای آن را از داخل به خارج وصل کردند و هر که داخل آن مکان می­شد، آن جبه و فرجیه را بر تن می­کرد و اگر چیزی به آن برخورد می­کرد، آن زنگوله­ها و انار تکان می­خورد، پس او را با آن زنجیر می­کشیدند. پایان .

و می­گویم: قصه انار و زنگوله­ها الآن نیز در تورات آنان مذکور است اما نه بر این وجه، بلکه در آن قبة الرمان، و ورود هارون و پسرانش در آن توصیف شده است که خداوند متعال به موسی وحی کرد پیراهنی برای هارون بدوزد و پایین آن را با انار و زنگوله مدور کند به گونه­ای که در آن اناری از طلا و بعد از آن زنگوله­ای از طلا باشد و هارون به هنگام خدمت به بیت المقدس آن را بر تن کند و زمانی که وارد و خارج می­شود صدایش را بشنود، و اینکه برای پسران هارون پیراهن هایی از کتان و مناطق - کمربندهایی - برای کرامت و مجد بدوزد و اینکه او همه اینها را بر تن کند در حالی که هارون و پسرانش همراه او هستند تا اسقفانی برای خدا باشند و اینکه شلوارهایی از کتان بسازد تا با آن عورت­هایشان را بپوشانند و بر تن هارون و پسرانش، آنگاه که وارد قبة الرمان می­شوند، باشد؛ و زمانی­که به مذبح نزدیک می­شوند باید به قدس خدمت کنند تا گناهی را نپذیرند که می­­میرند، سنتی ابدی برای هارون و ذریه بعد از او، پایان.

و بدان، از آنجا که پرده­داری بیت المقدس و تعمیر بیوت الله در بنی اسرائیل برای هارون و فرزندان او بود، پس امامت، خلافت و پرده­داری بیوت الله نیز برای امیرمؤمنان و فرزندان اوست، زیرا او نسبت به رسول الله به منزله هارون برای موسی بود، به اتفاق خاص و عام، پس دریاب.

و اما آیاتی که در سرزمین مصر واقع شد، معروف هستند و ذکر آنها در جای آن بیان شد.

«و برحمتک التی مننت بها» یعنی با آن انعام کردی و «منّ علیه بکذا» یعنی انعام کرد، و تفاوت بین خلق و خلیقة این است که خلق برای مردم و خلیقه در مورد چهارپایان و جنبندگان است و در حدیث ذی الثدیة آمده است: «او بدترین مردم و جنبندگان است.»

«و باستطاعتک التی أقمت بها العالمین»، استطاعت در این جا قدرت و مشیّت است و «أقمت بها العالمین» یعنی آنان را صورت دادی و نظام آنها را نیکو انجام دادی. «لم تستقلّها الارض» یعنی زمین حمل آن را نتوانست، و مقصود عظمت شأن پنج مورد بیان شده و بزرگی اندازه آنهاست. یعنی اگر جسم بودند، زمین از حمل آن عاجز بو،د از آنجا که اگر چیزی از آثار و انوار آنها بر زمین ظاهر شود، قطعاً تکه تکه می­شود.

«و انخفضت لها السماوات و انزجر لها العمق الأکبر» کفعمی گوید: «انخفاص» یعنی فرود آمدن و در اینجا کنایه از ذلّت، اذعان داشتن و پیروی است. و «زجر» یعنی منع. «العمق الاکبر» باسکون و ضمه میم، اشاره به مرزهای زمین است، جوهری گوید: «العُمق والعَمق»، قعر چاه، گردنه، و وادی است و آن نیز آنچه که بعد از اطراف صحراست. «عمّق النظر فی الامور» یعنی موشکافی کرد.

و ممکن است که معنی این باشد: و آنچه که در آسمان بود، برای آن امور تنزل یافت و آنچه که در زمین و مرزهای آن بود، برای آن تسلیم شد، مانند این سخن تو که دشت و کوه از آن سلطان است، یعنی آنچه که در دشت و کوه است. و مطابقت بین آسمان و زمین از نظر معنا حاصل شده است، گرچه از نظر لفظ نباشد؛ زیرا جمع کردن آن دو از قدرت خبر می­دهد و بر الوهیت دلالت دارد، چنانکه در اسماء حسنی بین رافع و خافض، معزّ و مذلّ، محیی و ممیت، اول و آخر و مانند آن جمع بسته است، زیرا تو زمانی که مثلاً قابض را به عنوان واژه­ای دربرابر باسط ذکر می­کنی، گویی که بر منع و محرومیت اکتفا کرده­ای و زمانی که یکی از آن دو را به دیگری وصل ­کنی، بین دو صفت را جمع بسته­ای.

و ممکن است که مقصود از منع شده در عمق اکبر، باد باشد. از امام باقر علیه السّلام روایت است که برای خداوند متعال خانه باد قفل­شده­ای است که اگر گشوده شود، آنچه مابین آسمان و زمین است را پراکنده می­کند، و خداوند متعال جز به اندازه انگشتری بر قوم عاد نفرستاد که از دهان­هایشان وارد شده و از پشتشان خارج می شد و اعضای آنها را تکه تکه می کرد. و درباره آب مزجور در عمق اکبر مانند آب طوفان، آنچه که درباره باد گفتیم را می­گویم که اگر خداوند سبحان او را منع نمی­کرد، قطعاً خلق را غرق می­کرد.

و بعضی از آنها گویند: العمق الاکبر: ملک اکبر و در این تفسیر نکته­ای است، زیرا عمق نه در لغت و نه در عرف به معنای ملک نیامده است .

«و رکدت لها البحار و الأنهار» یعنی دریاها و رودها برای آن راکد شد و در مجاری آن ثابت شد و مطیع او شد و به علم، جلال، کبریاء، عزت و جبروت او اذعان کرد و مقصود از رکون، سکون مخالف حرکت نیست، زیرا آنها غیر ساکن هستند، مگر اینکه مقصود، سکونش در شب قدر باشد؛ زیرا گفته شده که در آن ساعت امواج دریاها ساکن می­شود و درختان سجده می­کنند و آبهای رودها توقف می­کنند.

«و خضعت لها الریاح» با خط جد شیخ بهایی و در اکثر نسخه های مصباح، «خفقت» یعنی آشفته شد، حرکت کرد و صدا کرد آمده است. «فی جریانها» با فتحه راء و سکون آن.

«و خمدت لها النیران» یعنی شعله های آن ساکن شدند، «فی أوطانها» یعنی در اماکن خود. و کفعمی گوید: محتمل است که آتش خلیل باشد که نمرود روشن کرد، و سخن درباره آتش فارس که خداوند سبحان در شب میلاد نبی علیه السّلام خاموش کرد، در حالی که از هزار سال قبل از آن خاموش نشده بود نیز چنین است. و محتمل است که مقصود از «النیران المخمده» آتش یهود باشد، و در قرآن کریم با این سخن خداوند: «کُلَّمَا أَوْقَدُواْ نَارًا لِّلْحَرْبِ أَطْفَأَهَا اللّهُ»، - مائده / 64.[1] -

{هر بار که آتشی برای پیکار برافروختند خدا آن را خاموش ساخت.} اشاره­ای به آن است؛ یعنی هرگاه جنگ با نبیّ صلّی الله علیه و آله را قصد کردند مغلوب شدند و هرگز پیروزی­ای برای آنان نبوده است. سپس گوید: می­گویم در ذکر «انزجار العمق الاکبر»، زیر مرزهای زمینی و ذکر سکون دریاها و رودها و خضوع بادها و خاموشی آتش­ها، دلیلی بر کمال جمال و جمال کمال خداوند متعال است.

و در اللوامع آمده است که آنچه ذکر شده، بسیط­های چهارگانه است: آتش، هوا، آب و زمین و هر یک از آنها احاطه­کننده دیگری است و مرکبات از امتزاج آنها خلق می­شود .

و بدان که عمق اکبر اشاره­ به عنصر خاک، و دریاها و رودها اشاره به عنصر آب، و بادها اشاره به عنصر هوا، و آتش­ها اشاره به عنصر آتش است و این در علم بدیع ترتیب نامیده می­شود؛ یعنی اینکه شاعر یا نویسنده اوصاف متعدد برای یک موصوف را قصد می­کند و آن را بر اساس ترتیبش در خلقت طبیعی وارد می­کند.

«و بسلطانک الذی عرفت لک به الغلبه دهر الدهور»، گوید: سلطان از «السلاطة» گرفته شده است، یعنی قهر و اجبار، و آن بر وزن فعلان است که مذکر و مونث می­شود و جمع بسته می­شود. و سلطان به معنی حجت و برهان نیز می­باشد و این همان معنای مورد نظر در اینجاست و به جهت قرارگرفتن در موقعیت مصدر، جمع بسته نشده است و هر سلطانی در قرآن کریم، معنایش حجت روشن است و گفته­ شده، اشتقاق آن از سلیط یعنی چربی روغن است به جهت روشنایی دادنش، و مقصود از «دهر الدهور» در اینجا ابدیتی است که نه ابتدا دارد و نه انتها، و معنا این است که امام علیه السلام به حجت و برهان غالب خداوند سبحان تا ابدالدهر بر او سوگند داده است.

«تجلّیت به للجبل» گوید: تجلی در اینجا عبارت است از ظهور اقتدار خداوند متعال برای کوه، و تصدی امر و اراده او. «فجعله دکّاً» یعنی مدکوکاً و آن مصدر به معنی مفعول است و عزیزی گوید: دکا یعنی مدکوکا، یعنی با خاک یکسان شدن، و از آن گفته می­شود «ناقة دکّا»، زمانی که کوهانشان مسطح باشد، و ارض دکّا یعنی زمین صاف و دکّا با مد و همزه بدون تنوین قرائت شده است و الدکّا تپه­های برآمده از زمین که به حدی نمی­رسد که کوه باشد و اصل دکّ، شکستن است.

«و خرّ موسی صعقاً» یعنی از ترس آنچه که دید غش کرد، غش کردنی که مانند مرگ بود، و بر زمین افتاد. و در الدرر و الغرر آمده است که زمانی­که نور خداوند متعال برای کوه نمایان شد، آن را با زمین یکسان کرد و گفته شده: آن را به خاک تبدیل کرد و گفته شده: در زمین فرو رفت. و گفته شده: چهار تکه باقی ماند یکی در شرق، دیگری در مغرب، یکی در دریا و دیگری تبدیل به شن شد. و گفته شده: به شش کوه تبدیل شد، سه کوه در مدینه: احد، ورقان، رضوی، و سه کوه در مکه: ثور، ثبیر و حری، این از نبی صلّی الله علیه و آله روایت شده است .

«و بمجدک الذی ظهر- تا این سخنش - فی جبل فاران» گوید: شرح طور سینا به هنگام ذکر کوه حوریث بیان شد، و در تکرار دلالتی است بر تعظیم شأن آن، و ساعیر کوهی در حجاز است که «جبل الشرّات» خوانده می­شود. عیسی علیه السّلام بر روی آن با خدا مناجات می کرد و آنجا محل اجابت دعا است و گفته شده، ساعیر قبه­ای است که همراه موسی بود، چنانکه گفته می­شود تخت فرمانروا کرسی اوست و در آنجا اجابت دعاست.

و اما فاران، کوهی است که نبی­مان محمد صلّی الله علیه و آله بر روی آن با خداوند متعال مناجات می­کرد و آن به مکه نزدیک است و طبرسی در احتجاج گوید: بین فاران و مکه دو روز فاصله است و طلعت خداوند در ساعیر و ظهور او در فاران، عبارت است از ظهور وحی و امر او، و بروز اراده و اقتدار او.

شهرستانی صاحب الملل و النحل گوید: در تورات آمده است که خداوند متعال از طور سینا آمد و بر روی ساعیر ظهور یافت و در فاران آشکار شد و از آنجا که اسرار الهی و انوار ربانی در وحی، تنزیل، مناجات و تأویل بر مراتب سه­گانه مبدأ، وسط و کمال، است و آمدن به مبدأ و ظهور به وسط و اعلان به کمال شبیه تر است از طلوع شریعت تورات با آمدن از طور سینا، و از طلوع شریعت عیسی با ظهور بر ساعیر، و از رسیدن به درجه کمال و استواری یعنی شریعت مصطفی با اعلان بر روی فاران تعبیر کرده است.

«بربوات المقدّسین - تا این سخنش - المسبّحین» گوید: «الربوات» محل­های نزول وحی بر موسی علیه السّلام است و کسی که می­گوید ربوات بنی اسرائیل است معتبر نیست، آن جمع ربوة با حرکت سه­گانه راء است، یعنی چیزی است که از زمین مرتفع باشد و رابیه نیز چنین است و در حدیث آمده است: «الفردوس ربوة الجنة» یعنی فردوس رفیع­ترین بخش بهشت است، و هر چیزی که فزونی گیرد و مرتفع شود، «ربا یربو» گفته می شود و به آن «شیء راب» گفته می­شود، و «الجنود» همان یاری­گران هستند. و ملائکه مشتق از «الألوکة» یعنی رسالت می­باشد، و «الصافّین» یعنی در آسمان در صفوفی صاف می­شوند یا قدم هایشان در آسمان صاف می شود، همانطور که مؤمنین صف می بندند یا بالهایشان را در هوا در حالی­ که منتظر امر خدا هستند، یا اینکه بالهایشان را اطراف عرش صاف می­کنند. گفته شده: و زمانی­که خداوند متعال نازل فرمود: «وَإِنَّا لَنَحْنُ الصَّافُّونَ»، - صافات / 165.[1] -

{و در حقیقت ماییم که [برای انجام فرمان خدا] صف بسته ایم.} مسلمانان در نمازشان صف بستند. هیچ یک از اهل ادیان غیر از مسلمانان در نمازشان صف نمی­بندند. و خشوع مانند خضوع است و «المسبحون» یعنی نمازگزاران و «سبّح» یعنی نماز خواند و «السبحة» یعنی نافله، و گفته شده «المسبحین» یعنی تنزیه کنندگان خداوند، و محتمل است که مقصود از آن، یاد­کنندگان خدا باشد. طبرسی درباره این سخن خداوند متعال گوید:«فلولا أنّه کان من المسبّحین»، - صافات / 163.[2] -

یعنی بسیار ذکرکنندگان خدا با تسبیح و تقدیس، و درباره این سخن خداوند سبحان: «وَإِنَّا لَنَحْنُ الصَّافُّونَ * وَإِنَّا لَنَحْنُ الْمُسَبِّحُونَ» گوید: یعنی نمازگزاران و تنزیه­کنندگان.

«و ببرکاتک - تا این سخنش - فی أمة موسی علیه السّلام» گوید: برای آن خداوند سبحان را به برکاتش که در آن بر ابراهیم در امت نبی مان صلّی الله علیه و آله برکت بخشید قسم می­دهد، و امت یعنی پیروان انبیاء و برکت در لغت، رشد و زیادت است و تبریک یعنی دعا برای برکت، و «تبرکت بکذا» یعنی خوش یمن پنداشتم و برکات ابراهیم فقط به این جهت به محمد صلّی الله علیه و آله منسوب شده است که نبی صلّی الله علیه و آله از فرزندان اسماعیل بن ابراهیم است و نیز آل ­ابراهیم همان آل­ محمد صلّی الله علیه و آله است و برکات اسحاق فقط به این دلیل به عیسی علیه السّلام منسوب شده است که او از فرزندان اوست و از موسی به او نزدیک­تر است.

**[ترجمه]

کذا فی النسخ و لا أعرف له معنی و لعل تخصیص إبراهیم بأمة محمد صلی الله علیه و آله لکثرة ثناء الله علیه فی القرآن و أن النبی صلی الله علیه و آله مع کونه أشرف منه کان ینتمی إلیه و یقول أنا علی ملة إبراهیم و لإتمام ما فعله من کسر الأصنام و لذکره مع النبی صلی الله علیه و آله فی الصلاة علیه کما یقال کما صلیت علی إبراهیم و آل إبراهیم و لکونه أشبه الناس به خلقا و خلقا و لغیر ذلک من الروابط المعنویة و تخصیص إسحاق بعیسی و یعقوب بموسی لبعض المشابهات و المناسبات الصوریة و المعنویة التی خفیت علینا و لأنه أخذ من إبراهیم نزولا و من محمد صلی الله علیه و آله صعودا فکان الأنسب بالترتیب ما ذکر فتفطن و یمکن أن یکون ذکر عیسی مع إسحاق لکون أحدهما أول الأنبیاء من تلک الشعبة و الآخر آخرهم.

و بارکت لحبیبک فی عترته أی فی فضلهم و قربهم و کمالاتهم و درجاتهم

ص: 124

و ذریته لأنهم صاروا أکثر من ذریة جمیع من کان فی عصره و أمته لأنهم ضعف جمیع الأمم کما ورد فی الأخبار.

و کما غبنا عن ذلک الظاهر أن اسم الإشارة و الضمائر راجعة إلی النبی صلی الله علیه و آله و بعثته و رسالته و قال الکفعمی الضمیر فی ذلک و فی به راجع إلی الأقسام و العزائم و الأنبیاء المذکورین و هذا الدعاء أی مثل ما غبنا عن ذلک و لم نحضره و هو فی معنی الشرط و جوابه أن تصلی إلخ.

و قال و ینبغی الوقوف علی لم نره ثم یبتدئ و یقول صِدْقاً وَ عَدْلًا لئلا یشتبه المعنی بغیره لأن المقصود و آمنا به صدقا و عدلا و لم نره کما أمرت العلماء بالوقوف فی مواضع کثیرة من القرآن کقوله فَبُهِتَ الَّذِی کَفَرَ(1) فیقف القاری هنا ثم یبتدئ و یقول وَ

اللَّهُ لا یَهْدِی الْقَوْمَ الظَّالِمِینَ و قوله وَ طَعامُکُمْ حِلٌّ لَهُمْ (2) فیقف ثم یقول وَ الْمُحْصَناتُ مِنَ الْمُؤْمِناتِ و أمثلة ذلک کثیرة و قوله صِدْقاً وَ عَدْلًا منصوبان علی الحال و قال رحمه الله آخذا من کتاب ابن خالویه و غیره الصلاة تقال علی تسعة معان.

الأول الصلاة المعروفة بالرکوع و السجود.

الثانی الدعاء کقوله تعالی وَ صَلِّ عَلَیْهِمْ (3) و منه

الحدیث: إذا دعی أحدکم إلی طعام فلیجب فإن کان مفطرا فلیأکل و إن کان صائما فلیصل.

أی فلیدع لأرباب الطعام بالمغفرة و البرکة.

الثالث الرحمة التی هی صلاة الله قال السید بهاء الدین بن عبد الحمید و الشیخ مقداد إنها الرضوان تفصیا من التکرار فی قوله تعالی أُولئِکَ عَلَیْهِمْ

ص: 125

صَلَواتٌ مِنْ رَبِّهِمْ وَ رَحْمَةٌ(1) و قال ابن خالویه العطف لاختلاف اللفظین.

الرابع التبریک کقوله تعالی إِنَّ اللَّهَ وَ مَلائِکَتَهُ یُصَلُّونَ عَلَی النَّبِیِ صلی الله علیه و آله (2) أی یبارکون علیه.

الخامس الغفران کقوله تعالی أُولئِکَ عَلَیْهِمْ صَلَواتٌ مِنْ رَبِّهِمْ وَ رَحْمَةٌ و قال ابن عباس المؤمن إذا سلم الأمر لله و رجع و استرجع عند المصیبة کتب له ثلاث خصال من الخیر الصلاة من الله و هی المغفرة و الرحمة و تحقیق سبیل الهدی.

السادس الدین و المذهب قال تعالی حکایة عن قول شعیب قالُوا یا شُعَیْبُ أَ صَلاتُکَ تَأْمُرُکَ أَنْ نَتْرُکَ ما یَعْبُدُ آباؤُنا(3) أی دینک.

السابع الإصلاح و التسویة قال الجوهری صلیت العصا بالنار إذا لینتها و قومتها و صلیت الرجل نارا أدخلته إلیها و جعلته یصلاها.

الثامن بیت النصاری و منه قوله تعالی لَهُدِّمَتْ صَوامِعُ وَ بِیَعٌ وَ صَلَواتٌ (4) و یقال لهذا البیت أصلاة قاله ابن خالویه.

التاسع إحدی صلوی الدابة و هما ما اکتنف الذنب من یمین و شمال.

و قال الحمید هو المحمود الذی استحق الحمد بفعاله فی جمیع الأحوال سرائها و ضرائها و المجید هو الواسع الکرم و قال الشهید هو الشریف ذاته الجمیل فعاله.

**[ترجمه]در نسخه­ها چنین است و معنایی برای آن نمی­شناسم و شاید تخصیص ابراهیم به امت محمد صلّی الله علیه و آله، به دلیل کثرت ستایش خداوند بر او در قرآن باشد و اینکه نبی اکرم صلی الله علیه و آله با وجود شریف­تر بودنش از او، از تبار اوست و می­فرماید: من بر آیین ابراهیم هستم، و به جهت به اتمام رساندن آنچه که در خصوص شکستن بت­ها آمده، و به جهت ذکر او همراه نبی صلّی الله علیه و آله در درود بر او، چنانکه گفته می­شود «کما صلّیت علی ابراهیم و آل ابراهیم»، و به جهت اینکه او شبیه­ترین مردم به او از نظر خلقت و خلق و خو، و روابطی معنوی غیر از این موارد باشد، و تخصیص اسحاق به عیسی و یعقوب به موسی به جهت برخی تشابهات و تناسبات صوری و معنوی است که بر ما پوشیده است و نیز به این دلیل است که او از ابراهیم نزول را و از محمد صعود را گرفت، پس آنچه که ذکر کرده است با ترتیب مناسب­تر است، پس دریاب؛ و ممکن است که ذکر عیسی همراه اسحاق به این جهت باشد که یکی از آن دو، اولین انبیاء از آن شاخه و دیگری آخرین آنهاست.

«و بارکت لحبیبک فی عترتک»، یعنی در برتری دادن، قرب، کمالات و درجات آنان، «و ذریته»، زیرا آنها بیشتر از ذریه کسانی شدند که در عصرش بودند «و اُمّته»، زیرا آنها چنانکه در اخبار آمده است، چند برابر همه اُمّت ها بودند.

«و کما غبنا عن ذلک»، ظاهر این است که اسم اشاره و ضمائر به نبی اکرم صلّی الله علیه و آله، بعثت و رسالت او باز­می­گردد. کفعمی گوید: ضمیر در آن و در «به» به اقسام، عزائم و انبیاء مذکور، و این دعا بر­می­گردد؛ یعنی مانند آنچه که از آن غائب بودیم و در آن حاضر نبودیم و این در معنای شرط است و جوابش این است: «أن تصلّی» تا پایان.

و گوید: وقف بر «لم نره» شایسته است، سپس شروع می­ کند و می­گوید: «صدقاً و عدلاً» تا معنا با غیر آن مشتبه نشود، زیرا مقصود این است از روی صدق و عدل به او ایمان آوردیم و او را ندیده­ایم. چنانکه علماء در مواضع بسیاری از قرآن به وقف امر کرده­اند، مانند این سخن خداوند: «فَبُهِتَ الَّذِی کَفَرَ»، - بقره / 258.[1] -

{پس آن کس که کفر ورزیده بود مبهوت ماند.} و قاری در اینجا وقف می­کند، سپس شروع می­کند و می­گوید: «وَاللّهُ لاَ یَهْدِی الْقَوْمَ الظَّالِمِینَ»، {و خداوند قوم ستمکار را هدایت نمی کند.} و این سخن او: «وَطَعَامُکُمْ حِلُّ لَّهُمْ» را وقف می­کند، سپس می­ گوید: «وَالْمُحْصَنَاتُ مِنَ الْمُؤْمِنَاتِ». مثال­های آن بسیار است و این سخن او: «صدقاً و عدلاً» منصوب بر حال است.

و او - رحمه الله - برگرفته از کتاب ابن خالویه و غیر آن می­گوید: صلاۀ بر نه معنی آمده است: اول: نماز معروف با رکوع و سجود.

دوم: دعا، مانند این کلام خداوند متعال: «وَصَلِّ عَلَیْهِمْ»، - توبه / 103.[1] - {برایشان دعا کن.}، و از آن، حدیث است: زمانی­که یکی از شما برای طعامی فرا خوانده شد باید اجابت کند، و اگر روزه­دار نباشد باید بخورد، و اگر روزه­دار باشد باید دعا کند، یعنی باید برای صاحبان طعام به مغفرت و برکت دعا کند.

سوم: رحمت که همان صلاۀ خداست. سید بهاءالدین بن عبدالحمید و شیخ مقداد گویند که آن به جهت رهایی از تکرار در این سخن خداوند متعال است: «أُولَ-ئِکَ عَلَیْهِمْ صَلَوَاتٌ مِّن رَّبِّهِمْ وَ رَحْمَةٌ»، - بقره / 157.[2] -

{بر ایشان درودها و رحمتی از پروردگارشان [باد].}و ابن­خالویه گوید: عطف به جهت اختلاف در لفظ است.

چهارم: برکت، مانند این سخن خداوند متعال: «یُصَلُّونَ عَلَی النَّبِیِّ»، - احزاب / 56.[3] - {بر پیامبر درود می فرستند} یعنی برای او برکت می­طلبند.

پنجم: غفران، مانند این سخن خداوند متعال: «أُولَ-ئِکَ عَلَیْهِمْ صَلَوَاتٌ مِّن رَّبِّهِمْ وَرَحْمَةٌ»، ابن عباس گوید: مؤمن زمانی که امر را به خدا واگذار کند و بازگردد و به هنگام مصیبت مطالبه کند، برای او سه نوع خیر نوشته می­شود: صلاۀ از خدا یعنی مغفرت، رحمت، و محقق شدن سبیل هدایت.

ششم: دین و مذهب، خداوند متعال در حکایت از قول شعیب فرموده است: «قَالُواْ یَا شُعَیْبُ أَصَلاَتُکَ تَأْمُرُکَ أَن نَّتْرُکَ مَا یَعْبُدُ آبَاؤُنَا»، - هود / 87.[4] -

{گفتند: ای شعیب، آیا نماز تو به تو دستور می دهد که آنچه را پدران ما می پرستیده اند رها کنیم؟} یعنی دین تو .

هفتم: اصلاح و تسویه، جوهری گوید: «صلّیت العصا بالنار»، زمانی که آن را نرم کنی و محکم کنی و «صلیت الرجل ناراً» یعنی او را در آن وارد کردی و آن را طوری قرار دادی که در آن جای بگیرد.

هشتم: خانه نصاری، و از آن است این سخن خداوند متعال: «َهُدِّمَتْ صَوَامِعُ وَبِیَعٌ وَصَلَوَاتٌ»، - حج / 40.[1] -

{ صومعه­ها و کلیساها و کنیسه­ها سخت ویران می­شد.}و به این خانه اصلاۀ گفته می­شود این را ابن خالویه گوید.

نهم: یکی از دو صلوی، چهارپایان و آن دو چیزی هستند که دم را از چپ و راست احاطه می­کند.

و گوید: «حمید» آن ستودنی­ای است که به جهت عملش در همه احوال خوشی و ناخوشی سزاوار ستایش است «و مجید» دارای کرم وسیع، و گوید «شهید»، ذاتش شریف و عملش زیباست.

**[ترجمه]

إنما بسطنا الکلام فی شرح هذا الدعاء زائدا علی غیره لتصدی الکفعمی قدس سره لشرحه فأخذنا منه بعض فوائده و لکونه من الأدعیة المشهورة و قد اشتمل علی ألفاظ غریبة تحتاج إلی الشرح و البیان و الله المستعان.

ص: 126

**[ترجمه]کلام در خصوص شرح این دعا را بیش از دعاهای دیگر بسط دادیم، به جهت پرداختن کفعمی به شرح آن، و برخی فوائد را از شرح او گرفتیم و نیز به این جهت که از ادعیه مشهور است و مشتمل بر الفاظ غریبی است که نیاز به شرح و بیان دارد، والله المستعان .

**[ترجمه]

تَعَزَّزْتَ بِجَبَرُوتِکَ وَ تَجَبَّرْتَ بِکِبْرِیَائِکَ وَ تَکَبَّرْتَ بِمُلْکِکَ وَ تَمَلَّکْتَ بِقُدْرَتِکَ وَ قَدَرْتَ بِقُوَّتِکَ فَلَا یَسْتَطِیعُ أَحَدٌ مِنَ الْعِبَادِ وَصْفَکَ وَ لَا یَقْدِرُ أَحَدٌ قَدْرَکَ وَ لَا یَسْبِقُ أَحَدٌ مِنْ قَضَائِکَ سُبْحَانَکَ رَبَّنَا وَ لَکَ الْحَمْدُ عَلَی جَلَالِ وَجْهِکَ وَ عَظَمَةِ مُلْکِکَ الَّذِی بِهِ قَامَتِ السَّمَاوَاتُ وَ الْأَرْضُ سُبْحَانَکَ رَبَّنَا(1)

وَ لَکَ الْحَمْدُ مَلَأْتَ کُلَّ شَیْ ءٍ عَظَمَةً وَ خَلَقْتَ کُلَّ شَیْ ءٍ بِقُدْرَةٍ وَ أَحَطْتَ بِکُلِّ شَیْ ءٍ عِلْماً وَ أَحْصَیْتَ کُلَّ شَیْ ءٍ عَدَداً-(2) وَ حَفِظْتَ کُلَّ شَیْ ءٍ کِتَاباً وَ وَسِعْتَ کُلَّ شَیْ ءٍ رَحْمَةً(3) وَ أَنْتَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِینَ فَسُبْحَانَکَ رَبَّنَا وَ لَکَ الْحَمْدُ عَلَی عِزَّةِ سُلْطَانِکَ الَّذِی خَشَعَ لَهُ کُلُّ شَیْ ءٍ مِنْ خَلْقِکَ وَ أَشْفَقَ مِنْهُ کُلُّ عِبَادِکَ وَ خَضَعَتْ لَهُ کُلُّ خَلِیقَتِکَ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی

مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ اجْزِهِ أَفْضَلَ الْجَزَاءِ وَ أَفْضَلَ مَا أَنْتَ جَازٍ أَحَداً مِنْ أَنْبِیَائِکَ عَلَی حِفْظِهِ دِینَکَ وَ إِبْلَاغِهِ کِتَابَکَ وَ اتِّبَاعِهِ وَصِیَّتَکَ وَ أَمْرِکَ حَتَّی تُشَرِّفَهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ بِتَفْضِیلِکَ إِیَّاهُ عَلَی جَمِیعِ رُسُلِکَ یَا ذَا الْجَلَالِ وَ الْإِکْرَامِ اللَّهُمَّ کَمَا اسْتَنْقَذْتَنَا بِمَا انْتَجَبْتَ مُحَمَّداً صلی الله علیه و آله وَ هَدَیْتَنَا بِمَا بَعَثْتَهُ وَ بَصَّرْتَنَا بِمَا أَوْصَیْتَهُ مِنَ الْعَمَلِ فَصَلِّ عَلَیْهِ وَ عَلَی آلِهِ وَ اجْزِهِ عَنَّا أَفْضَلَ الْجَزَاءِ وَ أَفْضَلَ مَا جَزَیْتَ (4) نَبِیّاً مِنَ أَنْبِیَائِکَ وَ رُسُلِکَ وَ اجْمَعْ (5) لِی بِهِ خَیْرَ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ إِنَّکَ ذُو فَضْلٍ کَرِیمٍ یَا ذَا الْجَلَالِ وَ الْإِکْرَامِ (6).

ص: 128

دُعَاءُ یَوْمِ الْجُمُعَةِ:(1) بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ اللَّهُمَّ إِنِّی أَحْمَدُکَ وَ أَنْتَ لِلْحَمْدِ أَهْلٌ بِمَحَامِدِکَ الْکَثِیرَةِ الطَّیِّبَةِ الَّتِی اسْتَوْجَبْتَهَا عَلَیَّ بِحُسْنِ صَنِیعِکَ إِلَیَّ فِی الْأُمُورِ کُلِّهَا فَإِنَّکَ قَدِ اصْطَنَعْتَ عِنْدِی بِأَنْ أَحْمَدَکَ کَثِیراً وَ أُسَبِّحَکَ کَثِیراً إِنَّکَ کُنْتَ بِنا بَصِیراً وَ فِی الْأُمُورِ کُلِّهَا وَاقِیاً وَ عَنِّی مُدَافِعاً تُوَاتِرُنِی بِالنِّعَمِ وَ الْإِحْسَانِ أَنْ (2) عَزَمْتَ خَلْقِی إِنْسَاناً مِنْ نَسْلِ آدَمَ الَّذِی کَرَّمْتَ وَ فَضَّلْتَ جَلَّ ثَنَاؤُکَ وَ تَعَالَی ذِکْرُکَ وَ إِذِ اسْتَنْقَذْتَنِی مِنَ الْأُمَمِ الَّتِی أَهْلَکْتَ حَتَّی أَخْرَجْتَنِی مِنَ الدُّنْیَا أَسْمَعُ وَ أَعْقِلُ وَ أَبْصُرُ وَ إِذْ جَعَلْتَنِی (3) مِنْ أُمَّةِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله الْمَرْحُومَةِ(4) الْمُثَابِ عَلَیْهَا وَ رَبَّیْتَنِی عَلَی ذَلِکَ صَغِیراً وَ لَمْ تُغَادِرْ مِنْ إِحْسَانِکَ إِلَیَّ شَیْئاً فَتَحْمَدُکَ نَفْسِی بِحُسْنِ الْفِعَالِ فِی الْمَنَازِلِ کُلِّهَا عَلَی خَلْقِی وَ صُورَتِی وَ هِدَایَتِی وَ رَفْعِکَ إِیَّایَ مُنْزَلَةً حَتَّی بَلَغْتَ بِی هَذَا الْیَوْمَ مِنَ الْعُمُرِ مَا بَلَغْتَ مَعَ جَمِیعِ نِعَمِکَ وَ الْأَرْزَاقِ الَّتِی أَنْتَ عِنْدِی بِهَا مَحْمُودٌ مَشْکُورٌ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ وَ عَلَی مَا جَعَلْتَهُ لِی بِمَنِّکَ قُوَّةً فِی بَقِیَّةِ الْمُدَّةِ وَ عَلَی مَا رَفَعْتَ عَنِّی مِنَ الِاضْطِرَارِ وَ اسْتَجَبْتَ لِی مِنَ الدُّعَاءِ فِی الرَّغَبَاتِ وَ أَحْمَدُکَ عَلَی حَالِی هَذِهِ کُلِّهَا وَ مَا سِوَاهَا مِمَّا أُحْصِی وَ مِمَّا لَا أُحْصِی هَذَا ثَنَائِی عَلَیْکَ مُهَلِّلًا مَادِحاً تَائِباً مُسْتَغْفِراً مُتَعَوِّذاً ذَاکِراً لِتَذْکُرَنِی بِالرِّضْوَانِ-(5) جَلَّ ثَنَاؤُکَ وَ لَکَ الْحَمْدُ کَمَا تَوَلَّیْتَ الْحَمْدَ بِقُدْرَتِکَ وَ اسْتَخْلَصْتَ الْحَمْدَ لِنَفْسِکَ وَ

ص: 129

جَعَلْتَ الْحَمْدَ مِنْ خَاصَّتِکَ وَ رَضِیتَ بِالْحَمْدِ مِنْ عِبَادِکَ وَ فَتَحْتَ (1)

بِالْحَمْدِ کِتَابَکَ وَ خَتَمْتَ بِالْحَمْدِ قَضَاءَکَ وَ لَمْ یَعْدِلْ إِلَی غَیْرِکَ وَ لَمْ یَقْصُرِ الْحَمْدُ دُونَکَ فَلَا مَدْفَعَ لِلْحَمْدِ عَنْکَ وَ لَا مُسْتَقَرَّ لِلْحَمْدِ إِلَّا عِنْدَکَ وَ لَا یَنْبَغِی الْحَمْدُ إِلَّا لَکَ حَمْداً عَدَدَ مَا أَنْشَأْتَ وَ مِلْ ءَ مَا ذَرَأْتَ وَ عَدَدَ مَا حَمِدَکَ بِهِ جَمِیعُ خَلْقِکَ وَ کَمَا رَضِیتَ بِهِ لِنَفْسِکَ وَ رَضِیتَ بِهِ عَمَّنْ حَمِدَکَ وَ کَمَا حَمِدْتَ نَفْسَکَ وَ

اسْتَحْمَدْتَ إِلَی خَلْقِکَ وَ کَمَا رَضِیتَ لِنَفْسِکَ وَ حَمِدَکَ جَمِیعُ مَلَائِکَتِکَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ حَمْداً یَکُونُ أَرْضَی الْحَمْدِ لَکَ وَ أَکْثَرَ الْحَمْدِ عِنْدَکَ وَ أَطْیَبَهُ لَدَیْکَ حَمْداً یَکُونُ أَحَبَّ الْحَمْدِ إِلَیْکَ وَ أَشْرَفَ الْحَمْدِ عِنْدَکَ وَ أَسْرَعَ الْحَمْدِ إِلَیْکَ حَمْداً عَدَدَ کُلِّ شَیْ ءٍ خَلَقْتَهُ وَ مِلْ ءَ کُلِّ شَیْ ءٍ خَلَقْتَهُ وَ وَزْنَ کُلِّ شَیْ ءٍ خَلَقْتَهُ وَ لَکَ الْحَمْدُ مِثْلَهُ وَ مَعَهُ أَضْعَافاً مُضَاعَفَةً کُلُّ ضِعْفٍ مِنْهُ عَدَدَ کُلِّ شَیْ ءٍ أَحَاطَ بِهِ عِلْمُکَ وَ مِلْ ءَ کُلِّ شَیْ ءٍ أَحَاطَ بِهِ عِلْمُکَ وَ زِنَةَ کُلِّ شَیْ ءٍ أَحَاطَ بِهِ عِلْمُکَ یَا ذَا الْعِلْمِ الْعَلِیمِ وَ الْمُلْکِ الْقَدِیمِ وَ الشَّرَفِ الْعَظِیمِ وَ الْوَجْهِ الْکَرِیمِ حَمْداً دَائِماً یَدُومُ مَا دَامَ سُلْطَانُکَ وَ یَدُومُ مَا دَامَ وَجْهُکَ وَ یَدُومُ مَا دَامَتْ جَنَّتُکَ وَ یَدُومُ مَا دَامَتْ نِعْمَتُکَ وَ یَدُومُ مَا دَامَتْ رَحْمَتُکَ حَمْداً مِدَادَ الْحَمْدِ وَ غَایَتَهُ وَ مَعْدِنَهُ وَ مُنْتَهَاهُ وَ قَرَارَهُ وَ مَأْوَاهُ حَمْداً مِدَادَ کَلِمَاتِکَ وَ زِنَةَ عَرْشِکَ وَ سَعَةَ رَحْمَتِکَ وَ زِنَةَ کُرْسِیِّکَ وَ رِضَی نَفْسِکَ وَ مِلْ ءَ بَرِّکَ وَ بَحْرِکَ وَ حَمْداً سَعَةَ عِلْمِکَ وَ مُنْتَهَاهُ وَ عَدَدَ خَلْقِکَ وَ مِقْدَارَ عَظَمَتِکَ وَ کُنْهَ قُدْرَتِکَ وَ مَبْلَغَ مِدْحَتِکَ حَمْداً یَفْضُلُ الْمَحَامِدَ کَفَضْلِکَ عَلَی جَمِیعِ خَلْقِکَ وَ حَمْداً عَدَدَ خَفَقَانِ أَجْنِحَةِ الطَّیْرِ فِی الْهَوَاءِ وَ عَدَدَ نُجُومِ السَّمَاءِ وَ الدُّنْیَا مُنْذُ کَانَتْ وَ إِذْ عَرْشُکَ عَلَی الْمَاءِ حِینَ لَا أَرْضَ وَ لَا سَمَاءَ وَ حَمْداً یَصْعَدُ وَ لَا یَنْفَدُ یَبْلُغُکَ أَوَّلُهُ وَ لَا یَنْقَطِعُ آخِرُهُ حَمْداً سَرْمَداً لَا یُحْصَی عَدَداً وَ لَا یَنْقَطِعُ أَبَداً حَمْداً کَمَا تَقُولُ وَ فَوْقَ مَا نَقُولُ حَمْداً کَثِیراً نَافِعاً طَیِّباً وَاسِعاً مُبَارَکاً فِیهِ حَمْداً یَزْدَادُ کَثْرَةً وَ طِیباً اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ بَارِکْ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ تَرَحَّمْ عَلَی مُحَمَّدٍ

ص: 130

وَ آلِ مُحَمَّدٍ کَمَا صَلَّیْتَ وَ بَارَکْتَ وَ تَرَحَّمْتَ عَلَی إِبْرَاهِیمَ وَ آلِ إِبْرَاهِیمَ إِنَّکَ حَمِیدٌ مَجِیدٌ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ عَبْدِکَ وَ رَسُولِکَ وَ أَعْطِهِ الْیَوْمَ أَفْضَلَ الْوَسَائِلِ وَ أَشْرَفَ الْأَعَاطِی وَ أَعْظَمَ الْحِبَاءِ وَ أَکْرَمَ الْمَنَازِلِ وَ أَسْرَعَ الْجُدُودِ وَ أَقَرَّ الْأَعْیُنِ اللَّهُمَّ أَعْطِ مُحَمَّداً صلی الله علیه و آله الْوَسِیلَةَ وَ الْفَضِیلَةَ وَ الزِّکَایَةَ وَ السَّعَادَةَ وَ الرِّفْعَةَ وَ الْغِبْطَةَ وَ شَرَفَ الْمُنْتَهَی وَ النَّصِیبَ الْأَوْفَی وَ الْغَایَةَ الْقُصْوَی وَ الرَّفِیقَ الْأَعْلَی وَ أَعْطِهِ حَتَّی یَرْضَی وَ زِدْهُ بَعْدَ الرِّضَا اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ عَبْدِکَ وَ رَسُولِکَ وَ نَبِیِّکَ الْأُمِّیِّ الَّذِی خَلَقْتَهُ لِنُبُوَّتِکَ وَ أَکْرَمْتَهُ بِرِسَالَتِکَ وَ بَعَثْتَهُ رَحْمَةً لِخَلْقِکَ وَ عَلَی آلِ مُحَمَّدٍ اللَّهُمَّ أَقْبِلْ عَلَیْهِ رَاضِیاً بِوَجْهِکَ وَ أَظِلَّهُ فِی ظِلِّ عَرْشِکَ وَ اجْعَلْهُ فِی الْمَحَلِّ الرَّفِیعِ مِنْ جَنَّتِکَ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ نَبِیِّ الرَّحْمَةِ وَ قَائِدِ الْخَیْرِ وَ إِمَامِ الْهُدَی وَ الدَّاعِی إِلَی سَبِیلِ الْإِسْلَامِ وَ رَسُولِکَ یَا رَبَّ الْعَالَمِینَ وَ خَاتَمِ النَّبِیِّینَ وَ سَیِّدِ الْمُرْسَلِینَ وَ إِمَامِ الْمُتَّقِینَ وَ نَجِیِّ الرُّوحِ الْأَمِینِ وَ رَضِیِّ الْمُؤْمِنِینَ وَ صَفِیِّ الْمُصْطَفَیْنَ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ کَمَا تَلَا آیَاتِکَ وَ بَلَّغَ رِسَالاتِکَ وَ عَمِلَ بِطَاعَتِکَ وَ صَدَعَ بِأَمْرِکَ وَ نَصَحَ لِعِبَادِکَ وَ جَاهَدَ فِی سَبِیلِکَ وَ ذَبَّ عَنْ حُرُمَاتِکَ وَ أَقَامَ حُدُودَکَ وَ أَظْهَرَ دِینَکَ وَ وَفَی بِعَهْدِکَ وَ أُوذِیَ فِی جَنْبِکَ وَ دَعَا إِلَی کِتَابِکَ وَ عَبَدَکَ مُخْلِصاً حَتَّی أَتَاهُ الْیَقِینُ وَ کانَ بِالْمُؤْمِنِینَ رَءُوفاً رَحِیماً اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَکْرِمْهُ کَرَامَةً تَبْدُو فَضِیلَتُهَا عَلَی جَمِیعِ الْخَلَائِقِ وَ ابْعَثْهُ الْمَقَامَ الْمَحْمُودَ الَّذِی وَعَدْتَهُ إِنَّکَ لا تُخْلِفُ الْمِیعادَ اللَّهُمَّ اجْعَلْ مُحَمَّداً صلی الله علیه و آله أَحَبَّ خَلْقِکَ حُبّاً وَ أَفْضَلَهُمْ عِنْدَکَ شَرَفاً وَ أَوْفَرَهُمْ لَدَیْکَ نَصِیباً وَ أَعْظَمَهُمْ عِنْدَکَ زُلْفَی وَ أَقَرَّهُمْ بِرُؤْیَتِکَ عَیْناً وَ أَطْلَقَهُمْ لِسَاناً وَ أَکْرَمَهُمْ مَقَاماً وَ أَدْنَاهُمْ مِنْکَ مَجْلِساً وَ أَقْرَبَهُمْ إِلَیْکَ وَسِیلَةً وَ أَکْثَرَهُمْ تَبَعاً وَ أَشْرَقَهُمْ وَجْهاً وَ أَتَمَّهُمْ نُوراً وَ أَنْجَحَهُمْ طَلِبَةً وَ أَعْلَاهُمْ کَعْباً وَ أَوْسَعَهُمْ فِی الْجَنَّةِ مَنْزِلًا إِلَهَ الْحَقِّ الْمُبِینِ اللَّهُمَّ اجْعَلْ فِی الْمُنْتَجَبِینَ کَرَامَتَهُ وَ فِی الْأَکْرَمِینَ مَحَبَّتَهُ وَ فِی الْأَعْلَیْنَ

ص: 131

ذِکْرَهُ وَ فِی الْأَفْضَلِینَ مَنْزِلَتَهُ وَ فِی الْمُصْطَفَیْنَ مَحَبَّتَهُ وَ فِی الْمُقَرَّبِینَ مَوَدَّتَهُ وَ فِی عِلِّیِّینَ دَارَهُ وَ أَعْطِهِ أُمْنِیَّتَهُ وَ غَایَتَهُ وَ رِضَا نَفْسِهِ وَ مُنْتَهَاهَا اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ شَرِّفْ بُنْیَانَهُ وَ عَظِّمْ بُرْهَانَهُ وَ ثَقِّلْ مِیزَانَهُ وَ کَرِّمْ نُزُلَهُ وَ أَحْسِنْ مَآبَهُ وَ أَجْزِلْ ثَوَابَهُ وَ تَقَبَّلْ شَفَاعَتَهُ وَ قَرِّبْ وَسِیلَتَهُ وَ بَیِّضْ وَجْهَهُ وَ أَتِمَّ نُورَهُ وَ ارْفَعْ دَرَجَتَهُ وَ أَحْیِنَا عَلَی سُنَّتِهِ وَ تَوَفَّنَا عَلَی مِلَّتِهِ وَ تَجُرُّ بِنَا مِنْهَاجَهُ-(1)

وَ لَا تُخَالِفْ بِنَا عَنْ سَبِیلِهِ وَ اجْعَلْنَا مِمَّنْ یَلِیهِ وَ احْشُرْنَا فِی زُمْرَتِهِ وَ عَرِّفْنَا وَجْهَهُ کَمَا عَرَّفْتَنَا اسْمَهُ وَ أَقْرِرْ عُیُونَنَا بِرُؤْیَتِهِ کَمَا أَقْرَرْتَهَا بِذِکْرِهِ وَ أَوْرِدْنَا حَوْضَهُ کَمَا آمَنَّا بِهِ وَ اسْقِنَا بِکَأْسِهِ وَ اجْعَلْنَا مَعَهُ وَ فِی حِزْبِهِ وَ لَا تُفَرِّقْ بَیْنَنَا وَ بَیْنَهُ وَ اجْعَلْنَا مِمَّنْ تَنَالُهُ شَفَاعَتُهُ صلی الله علیه و آله کُلَّمَا ذُکِرَ السَّلَامُ فَعَلَی نَبِیِّنَا وَ آلِهِ مِنَّا رَحْمَةٌ وَ سَلَامٌ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بِوَجْهِکَ الْکَرِیمِ الْحَسَنِ الْجَمِیلِ الَّذِی لَیْسَ کَمِثْلِهِ شَیْ ءٌ نُورُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ ذُو الْجَلالِ وَ الْإِکْرامِ وَ کَلِمَاتِکَ الَّتِی لَا یُجَاوِزُهُنَّ بَرٌّ وَ لَا فَاجِرٌ وَ بِسُلْطَانِکَ الْعَظِیمِ وَ قُرْآنِکَ الْحَکِیمِ وَ فَضْلِکَ الْکَبِیرِ وَ مَنِّکَ الْکَرِیمِ وَ مُلْکِکَ الْقَدِیمِ وَ خَلْقِکَ الْعَظِیمِ وَ بِمَغْفِرَتِکَ وَ رَحْمَتِکَ الْوَاسِعَةِ وَ بِإِحْسَانِکَ وَ رَأْفَتِکَ الْبَالِغَةِ وَ بِعَظَمَتِکَ وَ کِبْرِیَائِکَ وَ جَبَرُوتِکَ وَ بِفَخْرِکَ وَ جَلَالِکَ وَ مَجْدِکَ وَ کَرَمِکَ وَ بَرَکَاتِکَ وَ بِحُرْمَةِ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ بِحُرْمَةِ عِبَادِکَ الصَّالِحِینَ فَإِنَّکَ أَمَرْتَ بِالدُّعَاءِ وَ ضَمِنْتَ الْإِجَابَةَ وَ إِنَّکَ لا تُخْلِفُ الْمِیعادَ وَ أَدْعُوکَ لِذَلِکَ إِلَهِی وَ أَرْغَبُ إِلَیْکَ لِذَلِکَ إِلَهِی إِنِّی لَا أَبْرَحُ مِنْ مَقَامِی هَذَا وَ لَا تَنْقَضِی مَسْأَلَتِی حَتَّی تَغْفِرَ لِی کُلَّ ذَنْبٍ أَذْنَبْتُهُ وَ کُلَّ شَیْ ءٍ تَرَکْتُهُ مِمَّا أَمَرْتَنِی بِهِ وَ کُلَّ شَیْ ءٍ أَتَیْتُهُ مِمَّا نَهَیْتَنِی عَنْهُ وَ کُلَّ شَیْ ءٍ کَرِهْتَ مِنْ أَمْرِی وَ عَمَلِی وَ کُلَّ شَیْ ءٍ تَعَدَّیْتُهُ مِنْ أَمْرِکَ وَ حُدُودِکَ وَ کُلَّ شَیْ ءٍ وَعَدْتُ فَأَخْلَفْتُ وَ کُلَّ شَیْ ءٍ عَهِدْتُ فَنَقَضْتُ وَ کُلَّ ذَنْبٍ فَعَلْتُهُ وَ کُلَّ ظُلْمٍ ظَلَمْتُهُ وَ کُلَّ جَوْرٍ جُرْتُهُ وَ کُلَّ زَیْغٍ زِغْتُهُ وَ کُلَّ سَفَهٍ سَفِهْتُهُ وَ کُلَّ سُوءٍ أَتَیْتُهُ قَدِیماً أَوْ حَدِیثاً صَغِیراً أَوْ کَبِیراً دَقِیقاً أَوْ جَلِیلًا مِمَّا أَعْلَمُ وَ مِمَّا لَا أَعْلَمُ

ص: 132

وَ مَا نَظَرَ إِلَیْهِ بَصَرِی وَ أَصْغَی إِلَیْهِ سَمْعِی أَوْ نَطَقَ بِهِ لِسَانِی أَوْ سَاغَ فِی حَلْقِی أَوْ وَلَجَ فِی بَطْنِی أَوْ وُسْوِسَ فِی صَدْرِی أَوْ رَکَنَ إِلَیْهِ قَلْبِی أَوْ بَسَطْتُ إِلَیْهِ یَدِی أَوْ مَشَتْ إِلَیْهِ رِجْلَایَ أَوْ بَاشَرَهُ جِلْدِی أَوْ أَفْضَی إِلَیْهِ فَرْجِی أَوْ لَانَ لَهُ طَوْرِی أَوْ قَلَبْتُ لَهُ شَیْئاً مِنْ أَرْکَانِی مَغْفِرَةً عَزْماً جَزْماً لَا تُغَادِرُ بَعْدَهَا ذَنْباً وَ لَا أَکْتَسِبُ بَعْدَهَا خَطِیئَةً وَ لَا إِثْماً مَغْفِرَةً تُطَهِّرُ بِهَا قَلْبِی وَ تُخَفِّفُ بِهَا ظَهْرِی وَ تَجَاوَزُ بِهَا عَنْ إِصْرِی وَ تَضَعُ بِهَا عَنِّی وِزْرِی وَ تُزَکِّی بِهَا عَمَلِی وَ تَجَاوَزُ بِهَا عَنْ سَیِّئَاتِی وَ تُلَقِّنُنِی بِهَا عِنْدَ فِرَاقِ الدُّنْیَا حُجَّتِی وَ أَنْظُرُ بِهَا إِلَی وَجْهِکَ الْکَرِیمِ یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَ عَلَیَّ مِنْکَ نُورٌ وَ کَرَامَةٌ یَا فَعَّالَ الْخَیْرِ وَ النَّعْمَاءِ یَا مُجَلِّیَ عَظَائِمِ الْأُمُورِ وَ یَا کَاشِفَ الضُّرِّ یَا مُجِیبَ دَعْوَةِ الْمُضْطَرِّینَ یَا رَاحِمَ الْمَسَاکِینِ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ إِلَیْکَ جَأَرَتْ نَفْسِی وَ أَنْتَ مُنْتَهَی حِیلَتِی وَ مُنْتَهَی رَجَائِی وَ ذُخْرِی وَ إِلَیْکَ مُنْتَهَی رَغْبَتِی أَنْتَ الْغَنِیُّ وَ أَنَا الْفَقِیرُ وَ أَنْتَ السَّیِّدُ وَ أَنَا الْعَبْدُ وَ إِنَّمَا یَسْأَلُ الْعَبْدُ سَیِّدَهُ إِلَهِی فَلَا تَرُدَّ دُعَائِی وَ لَا تَقْطَعْ رَجَائِی وَ لَا تَجْبَهْنِی بِرَدِّ مَسْأَلَتِی وَ اقْبَلْ مَعْذِرَتِی وَ تَضَرُّعِی وَ لَا تُهِنْ عَلَیْکَ شَکْوَایَ فَبِکَ الْیَوْمَ أَنْزَلْتُ حَاجَتِی وَ رَغْبَتِی وَ إِلَیْکَ وَجَّهْتُ وَجْهِی لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ رَبُّ الْعَرْشِ الْعَظِیمِ أَنْتَ خَیْرُ مَنْ سُئِلَ وَ أَوْسَعُ مَنْ أَعْطَی وَ أَرْحَمُ مَنْ قَدَرَ وَ أَحَقُّ مَنْ رَحِمَ وَ غَفَرَ وَ عَفَا وَ تَجَاوَزَ أَنْتَ أَحَقُّ مَنْ تَابَ عَلَیَّ وَ قَبِلَ الْعُذْرَ وَ الْمَلَقَ وَ أَنْتَ أَحَقُّ مَنْ أَعَاذَ وَ خَلَّصَ وَ نَجَّی وَ أَنْتَ أَحَقُّ مَنْ أَغَاثَ وَ سَمِعَ وَ اسْتَجَابَ لِأَنَّهُ لَا یَرْحَمُ رَحْمَتَکَ أَحَدٌ وَ لَا یُنَجِّی نَجَاتَکَ أَحَدٌ اللَّهُمَّ فَأَرْشِدْنِی وَ سَدِّدْنِی وَ وَفِّقْنِی لِمَا تُحِبُّ وَ تَرْضَی مِنَ الْأَعْمَالِ

بِرَحْمَتِکَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ أَجْمَعِینَ أَسْتَلْطِفُ اللَّهَ الْعَلِیَّ الْعَظِیمَ اللَّطِیفَ لِمَا یَشَاءُ فِی تَیْسِیرِ مَا أَخَافُ عُسْرَهُ فَإِنَّ تَیْسِیرَ الْعَسِیرِ عَلَی اللَّهِ سَهْلٌ یَسِیرٌ وَ هُوَ عَلی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ(1).

**[ترجمه]المتهجد، البلد الامین، و الاختیار، دعای شب جمعه:

به نام خداوند بخشایشگر مهربان. بارالها تو بودی و قبل از تو چیزی نبوده و تو هستی زمانی­که غیر از تو چیزی نیست، کسی به کنه عزت تو آگاه نیست و کسی نمی­تواند عظمت تو را وصف کند، و کسی نمی­داند قرارگاه تو کجاست. تو فراتر از هر چیز و ورای هر چیز، با هر چیز و مقابل هر چیز هستی.

ای صاحب جلال و بزرگواری، عزت از آن ذات تو است و کبریاء و عظمت را به خود اختصاص دادی، و با سلطه­ات، قوت و قدرت را آفریدی، پس پاک و منزّهی پروردگار ما، از آن توست حمد بر عظمت ملکت، جلال و ذاتت که نورش هر چیزی را پر کرد، در حالی­که او جایی است که کسی آن را نمی­بیند. با حمدش تسبیح می­گوید و پاک و منزّهی تو ای پروردگارمان و حمد از آن توست.

بارالها! پروردگارا! برای توست حمد، تسلط یافتی و کسی از بندگانت تو را وصف نکرد و به عزّتت تسلط یافتی و با جبروتت سربلند شدی و به کبریائت قدرت­نمایی کردی، و به ملکت بزرگ شدی، و به قدرتت تملک کردی، و به قوتت قادر شدی، پس کسی از بندگان قادر به وصف تو نیست و کسی قادر به تقدیر تو نیست و کسی از قضای تو پیشی نمی­گیرد.

پاک و منزه هستی ای پروردگار ما و حمد از آن توست بر جلال ذاتت و عظمت ملکت که آسمانها و زمین با آن برپا شد، منزه هستی ای پروردگار ما و حمد از آن توست. از روی عظمت، همه چیز را با قدرت خلق کردی و با علم هر چیزی را احاطه کردی و تعداد هر چیزی را شماره کردی و هر چیزی را به صورت مکتوب حفظ کردی و با رحمت هر چیزی را فرا گرفتی و تو مهربان­ترین مهربانان هستی.

و منزّهی پروردگار ما و حمد از آن توست، بر عزت سلطانت که هر یک از مخلوقاتت برای آن خشوع کرد و هریک از بندگانت از آن ترسید و همه مخلوقاتت برای آن فروتنی کردند.

بارالها بر محمد و خاندان محمد درود بفرست و با بهترین پاداش و با برترین آنچه که یکی از بندگانت را به خاطر حفاظت بر دینت، ابلاغ کتابت، پیروی از وصیت و امرت جزا دادی جزا بده، تا روز قیامت به برتری دادن او بر همه رسولانت مفتخر سازی، ای صاحب جلال و بزرگواری.

بارالها، چنانکه ما را با آنچه که محمد را برگزیدی نجات دادی و با آنچه که او را مبعوث کردی هدایتمان کردی و با آنچه که درباره عمل به او توصیه نمودی بصیرت دادی، بر او و بر خاندان او درود بفرست و او را از طرف ما برترین جزا و برترین آنچه که به یکی از انبیاء و رسولانت جزا دادی جزا بده و به وسیله او خیر دنیا و آخرت را برای من جمع کن که تو صاحب فضیلت بخشنده هستی، ای صاحب جلال و بزرگواری.

دعای روز جمعه

به نام خداوند بخشایشگر مهربان. بارالها من تو را حمد می­کنم و تو با ستودنی های فراوان پاکت شایسته حمد هستی، ستودنی هایی که با حسن عملت به من در همه امور بر من واجب کردی، که تو به من چنان کردی که تو را بسیار حمد کنم و بسیار تسبیحت کنم که تو نسبت به ما آگاه و در همه امور حافظ و مدافع من هستی و نعمت و احسان پی در پی بر من دادی که آفرینشم را به عنوان انسانی از نسل آدم که او را کرامت و فضیلت دادی مقرر کردی، ثنای تو والا و یاد تو متعالی است.

و آنگاه که از امت­هایی که هلاک کردی نجاتم دادی تا اینکه از دنیا بیرونم بردی در حالی­که می­شنوم، می­اندیشم و می­بینم، و آنگاه که از امت رحمت­شده و ثواب بخشیده­ شده قرارم دادی و در کوچکی مرا بر آن تربیت کردی و چیزی از احسانت از من دریغ نکردی، پس نفسم تو را حمد می­کند با حسن عمل در همه منازل از آفرینش، صورت بخشی و هدایتم، و بالا بردنت مرا به جایگاهی که تا این روز عمرم مرا به آن رسانیدی. با همه نعمت هایت و روزی هایت، که تو در نزد من مورد ستایش و سپاس هستی و هیچ خدایی جز تو نیست.

و بر اساس آنچه که با لطفت بر من قراردادی، قوتی در بقیه زمان، و به خاطر اضطرابی که از من مرتفع کردی، و دعا در خواسته ها را برای من استجابت کردی و تو را بر همه این احوالاتم و جز آن، آنچه که می­شمارم و آنچه که شمرده نمی­شود، حمد می­گویم.

این ستایش من است بر تو، تهلیل­گویان، مدح­کنان، توبه­کنان، استغفارگویان، پناه جویان و ذکرکننده، تا با رضوان یادم کنی، ثنای تو والا است و حمد برای توست چنانکه حمد با قدرتت را بر عهده گرفتی و حمد را برای خودت خالص کردی و حمد را از مخصوصان خودت قرار دادی و به حمد از بندگانت راضی شدی و کتابت را با حمد شروع کردی و قضایت را با حمد خاتمه دادی، به غیر تو عدول نکرد و حمد در غیر تو محصور نشد و هیچ دفع­کننده­ای برای مدح از تو نیست و هیچ محل استقراری برای حمد نیست جز نزد تو و کسی شایسته حمد نیست جز تو.

تو را حمد می­گویم، حمدی به تعداد آنچه که ایجاد کردی و به اندازه آنچه که پراکنده کردی و تعداد آنچه که همه خلائقت تو را با آن حمد کردند، چنانکه به آن برای خودت راضی شدی و با آن از کسی که تو را حمد کرد راضی شدی و چنانکه خودت را حمد کردی و از خلقت خواستی تا تو را [همان گونه] ستایش کنند و چنانکه برای خودت پسندیدی و همه ملائکه­ات تو را حمد کردند، یا ارحم الراحمین.

حمدی که راضی­کننده­ترین حمد برای تو، بیشترین حمد نزد تو، پاک­ترین حمد نزد تو، محبوب­ترین حمد نزد تو، شریف­ترین حمد نزد تو و سریع­ترین حمد به سوی توست.

حمدی به تعداد هر چیزی که آفریدی، به اندازه هر چیزی که آفریدی، به وزن هر چیزی که آفریدی و حمد برای توست در حالی که چند برابر با آن است، هر برابر از آن به تعداد هر چیزی که علمت آن را احاطه کردی و انباشتگی هر چیزی که علمت آن را در برگرفته و وزن هر چیزی که علمت آن را احاطه کرده، ای صاحب علم علیم و ملک قدیم، شرف عظیم و ذات کریم.

حمدی دائمی که مادامی که سلطنتت مستمر است و تا زمانی ­که ذاتت مستمر است و تا زمانی­که جنت تو، نعمت تو، رحمتت مستمر است دوام دارد. حمدی که جوهر حمد، نهایت آن، معدن آن، منتها، قرار و پناهگاه آن است، حمدی که جوهر کلمات تو، وزن عرشت، وسعت رحمتت، وزن کرسی­ات، انباشتگی خشکی و دریایت، و حمدی به وسعت علمت، منتهای آن، تعداد مخلوقاتت، اندازه عظمتت، کنه قدرتت و منتهای مدح توست.

حمدی که بر انواع حمدها برتری دارد، مانند برتری­ات بر همه مخلوقاتت؛ حمدی به تعداد حرکت بالهای پرندگان در هوا، تعداد ستارگان آسمان و دنیا از زمانی­که بود و از زمان عرش تو بر آب، زمانی که نه زمین بود و نه آسمان؛ حمدی که بالا می­رود و به پایان نمی­رسد، ابتدای آن به تو می­رسد و آخرش منقطع نمی­گردد. حمدی که همیشگی است، عددش شمرده نمی­شود و هرگز قطع نمی­گردد. حمدی، چنانکه می­گویی، حمدی فراوان نافع نیکو وسیع مبارک، حمدی که از نظر کثرت و نیکویی فزونی می­گیرد.

بارالها بر محمد و خاندان محمد درود بفرست و بر محمد و خاندان محمد برکت ببخش و بر محمد و بر خاندان محمد رحمت ببخش، چنانکه بر ابراهیم و خاندان ابراهیم درود فرستادی و برکت و رحمت بخشیدی که تو ستودنی قابل ستایش هستی.

بارالها بر بنده و رسولت محمد درود بفرست و امروز بهترین وسائل، شریف­ترین بخشش­ها و بزرگ­ترین هدیه­ها، گرامی­­ترین منازل، سریع­ترین بهره ها، روشن ترین دیده­ها را به او عطا کن، بارالها بر محمد وسیله، فضیلت، پاکی، سعادت، رفعت، غبطه، شرافت عاقبت، نصیب کامل، والاترین هدف و رفیق اعلی، عطا کن و به او عطا کن تا راضی شود و بعد از رضایت نیز بر او بیافزا .

بارالها بر محمد، بنده، رسول و نبی امی­ات که او را برای نبوتت آفریدی و با رسالتت گرامی داشتی و به عنوان رحمتی برای خلقت مبعوثش کردی و بر خاندان محمد درود بفرست، بارالها در حالی که راضی هستی با سیمایت به او روی کن و او را در سایه عرشت قرار بده و او را در محلی والا از بهشتت ساکن کن.

بارالها بر محمد و خاندان محمد، نبیّ رحمت، پیشوای خیر، امام هدایت، دعوت­کننده به راه اسلام و رسولت درود بفرست یا رب العالمین، بر خاتم انبیاء، سرور رسولان، امام متقیان، نجوا­کننده با روح الامین و مورد رضایت مؤمنان و برگزیده برگزیدگان.

بارالها بر محمد و خاندان محمد درود بفرست چنانکه او آیات تو را تلاوت کرد، رسالت­های تو را ابلاغ کرد و به طاعتت عمل نمود و امرت را اجرا کرد و به بندگانت خیرخواهی کرد و در راهت جهاد کرد و از مقدساتت دفاع کرد و حدودت را بر پا داشت و دینت را آشکار کرد و به عهدت وفا کرد و در راه تو اذیت شد و به سوی کتابت دعوت کرد و تو را مخلصانه عبادت کرد تا اینکه مرگش فرارسید و نسبت به مؤمنان، مهربان و بخشنده بود.

بارالها بر محمد و خاندان محمد درود بفرست و به او کرامت بورز، کرامتی که فضیلت آن بر همه مخلوقات نمایان شود و او را در مقام ستوده ای که وعده دادی مبعوث کن که تو خلف وعده نمی­کنی. بارالها محمد را محبوب­ترین خلقت از نظر محبت، برترین آنها نزد خودت از نظر شرف، فراوان­ترین از نظر بهره نزد خودت، بزرگترین آنها نزدت از نظر تقرب، شادمان­ترین آنها با رؤیت تو، فصیح ترین آنها از نظر زبان، گرامی­ترین آنها از نظر جایگاه، نزدیک­ترین آنها به تو از لحاظ مکان، نزدیک­ترین آنها به تو از نظر وسیله، بیشترین آنها از نظر پیروی، روشن­ترین آنها از نظر سیما، کامل ترین آنها از نظر نور و کامرواترین آنها از نظر درخواست، والاترین آنها از نظر مقام، وسیع­ترین آنها در بهشت از نظر منزل قرار بده، ای اله حق مبین.

بارالها، کرامت او را در میان برگزیدگان، محبتش را در میان شریف­ترین­ها، ذکرش را در میان والایان و جایگاهش را در میان برترین­ها، محبتش را در میان برگزیدگان، مودّتش را در میان مقرّبان، و خانه­اش را در علیین قرار بده و آرزو، هدف، رضایت نفس و منتهای آن را به او عطا کن.

بارالها بر محمد و خاندان محمد درود بفرست، بنیان او را شریف، برهانش را بزرگ، میزانش را سنگین، نزولش را گرامی، بازگشتش را نیکو و ثوابش را فراوان کن. شفاعتش را بپذیر و وسیله­اش را مقرب گردان. رویش را سفید، نورش را کامل کن. درجه­اش را رفعت ببخش و ما را بر سنت او زنده بدار و بر دین او بمیران و ما را به طریقت او ببر و ما از راه او منحرف نگردان. ما را از کسانی قرار بده که به دنبال او می­آید و ما را در زمره او محشور کن و سیمای او را به ما بشناسان چنانکه اسم او را به ما شناساندی، و چشم ما را با رؤیت او روشن کن چنانکه با ذکرش روشن کردی، و ما را بر حوض او وارد کن چنانکه به او ایمان آوردیم، و ما را با جام او سیراب کن و ما را همراه او و در حزب او قرار بده و میان ما و او جدایی نیانداز، ما را از جمله کسانی که شفاعتش به آنها می­رسد قرار بده، هر گاه که سلامی ذکر شد، بر نبی­مان و خاندان او از ما رحمت و سلام باد.

بارالها من به ذات کریم نیک زیبایی که چیزی شبیه آن نیست، نور آسمان­ها و زمین، صاحب جلال و بزرگواری، و کلماتت که نه انسان راستینی از آن فراتر رفته و نه فاسقی، و به سلطان عظیمت، قرآن حکیمت، فضیلت بزرگت، لطف کریمت، ملک قدیمت، و خلق بزرگت و به مغفرتت و رحمت وسیعت، به احسان و رأفت فراوانت، به عظمت، کبریاء و جبروتت، به فخر، شکوه، مجد، کرم، و برکاتت و به حرمت محمد و خاندان محمد و به حرمت بندگان صالحت از تو می­خواهم که تو به دعا امر فرمودی و اجابت را تضمین کردی و تو خلف وعده نمی­کنی.

بارالها تو را برای آن می­خوانم، و برای آن به سوی تو می گرایم، که من از این مکانم جدا نمی­شوم و مسألتم به پایان نمی­رسد تا اینکه هر گناهی که مرتکب شدم و هر چیزی از آنچه که مرا به آن امر کردی را ترک کردم و هر چه از میان آنچه که مرا از آن نهی کردی را انجام دادم و هر آنچه که از کارم و عملم ناپسند دانستی، و هر چیزی که از امر و حدود تو تعدی کردم، و هر چیزی که وعده کردم و خلف وعده کردم، و هر چیزی که عهد کردم و نقض کردم، و هر گناهی که انجام دادم، هر ستمی که کردم، هر جوری که کردم، هر انحرافی که منحرف شدم، هر نادانی که کردم، هر بدی که انجام دادم، قدیم یا جدید، کوچک یا بزرگ، جزئی یا مهم، از آنچه که می­دانم و از آنچه که نمی­دانم را بر من ببخشی.

و هر آنچه که چشمم بر آن نظر کرد و گوشم به آن گوش سپرد یا زبانم به آن نطق کرد یا در حلقم گوارا بود یا در درونم وارد شد یا در سینه­ام وسوسه کرد یا قلبم به آن اطمینان یافت یا دستم به سویش باز شد یا پاهایم به سوی آن گام برداشت یا پوستم آن را لمس کرد یا دامنم با آن تماس پیدا کرد یا حالتم برای آن نرم شد یا یکی از ارکانم را برای آن دگرگون شد بر من ببخش؛ بخششی با عزم و قطعیت که بعد از آن گناهی را ترک نکند و بعد از آن نه گناهی مرتکب ­شوم و نه جرمی، بخششی که با آن قلبم را مطهر ­کنی و بارم را سبک ­کنی و با آن از گناهم در­گذری و با آن بار گرانم را از دوش من بر داری و با آن عملم را تهذیب ­کنی و از بدی­هایم بگذری و به هنگام فراق دنیا حجتم را بر من تلقین ­کنی و با آن در روز قیامت به ذات کریمت نگاه ­کنم در حالی که از تو نور و کرامتی بر من است.

ای انجام­دهنده خیر و نعمت، ای عرضه­کننده امور بزرگ، ای از بین برنده آسیب، ای اجابت­کننده دعای درماندگان، ای رحم­کننده بر مساکین! بر محمد و خاندان محمد درود بفرست، نفسم به سوی تو استغاثه کرده است و تو منتهای چاره، امید و اندوخته من هستی. منتهای رغبتم به سوی توست، تو بی­نیاز هستی و من نیازمند، تو سرور و من بنده هستم و بنده فقط از سرورش مسألت می­کند، بارالها دعایم را رد نکن، امیدم را قطع نکن و مرا با رد مسألتم مواجه نکن، پوزش و تضرع مرا بپذیر و شکوه­ام را بی­اهمیت ندان، که امروز حاجت و رغبتم را نزد تو آورده­ام و رویم را به سوی تو گردانیده­ام. هیچ خدایی نیست جز تو پروردگار عرش عظیم، تو بهترین کسی هستی که مسألت شده، سخی­ترین کسی که عطا کرده، مهربان­ترین کسی که قادر است، محق­ترین کسی که رحم و مغفرت کرده، بخشیده و در گذشته است. تو محق­ترین کسی هستی که توبه­ام را پذیرفت و عذر و التماسم را قبول کرد. تو محق­ترین کسی هستی که پناه داد، رهایی بخشید و نجات داد. تو محق­ترین کسی هستی که کمک کرد، شنید و اجابت کرد؛ زیرا کسی بسان رحمت تو رحمت نمی­کند و بسان نجات تو نجات نمی بخشد.

بارالها مرا ارشاد کن، استوار کن و بر آنچه که از اعمال دوست می­داری و می­پسندی توفیق بده، با رحمتت ای مهربان­ترین مهربانان، و بر محمد و همه خاندان محمد درود بفرست. از خداوند برتر بزرگ که به هرچه بخواهد لطف می کند، طلب لطف می کنم، برای آسان کردن آنچه که از دشواری­اش می­ترسم، که آسان کردن دشوار بر خداوند راحت و آسان است و او بر هر چیزی تواناست. - البلد الأمین: 87، مصباح المتهجد: 348.[1] -

**[ترجمه]

الْکَامِلَةِ،: دُعَاءٌ آخَرُ لِلسَّجَّادِ علیه السلام وَ هُوَ مِنْ أَدْعِیَةِ الْأُسْبُوعِ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ الْحَمْدُ لِلَّهِ الْأَوَّلِ قَبْلَ الْأَشْیَاءِ وَ الْأَحْیَاءِ وَ الْآخِرِ بَعْدَ فَنَاءِ الْأَشْیَاءِ الْعَلِیمِ الَّذِی لَا یَنْسَی مَنْ ذَکَرَهُ وَ لَا یَنْقُصُ مَنْ شَکَرَهُ وَ لَا یُخَیِّبُ مَنْ دَعَاهُ وَ لَا یَقْطَعُ رَجَاءَ مَنْ رَجَاهُ اللَّهُمَّ إِنِّی أُشْهِدُکَ وَ کَفَی بِکَ شَهِیداً وَ أُشْهِدُ جَمِیعَ مَلَائِکَتِکَ وَ رُسُلِکَ وَ سُکَّانِ سَمَاوَاتِکَ وَ حَمَلَةِ عَرْشِکَ وَ مَنْ بَعَثْتَ مِنْ أَنْبِیَائِکَ وَ رُسُلِکَ وَ أَنْشَأْتَ مِنْ أَصْنَافِ خَلْقِکَ أَنِّی أَشْهَدُ أَنَّکَ أَنْتَ اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ وَحْدَکَ لَا شَرِیکَ لَکَ وَ لَا عَدِیلَ وَ لَا خَلْفَ لِقَوْلِکَ وَ لَا تَبْدِیلَ وَ أَنَّ مُحَمَّداً صلی الله علیه و آله عَبْدُکَ وَ رَسُولُکَ أَدَّی مَا حَمَّلْتَهُ إِلَی الْعِبَادِ وَ جَاهَدَ فِی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ حَقَّ الْجِهَادِ وَ أَنَّهُ بَشَّرَ بِمَا هُوَ حَقٌّ مِنَ الثَّوَابِ وَ أَنْذَرَ بِمَا هُوَ صِدْقٌ مِنَ الْعِقَابِ اللَّهُمَّ ثَبِّتْنِی عَلَی دِینِکَ مَا أَحْیَیْتَنِی وَ لَا تُزِغْ قَلْبِی بَعْدَ إِذْ هَدَیْتَنِی وَ هَبْ لِی مِنْ لَدُنْکَ رَحْمَةً إِنَّکَ أَنْتَ الْوَهَّابُ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اجْعَلْنِی مِنْ أَتْبَاعِهِ وَ شِیعَتِهِ وَ احْشُرْنِی فِی زُمْرَتِهِ وَ وَفِّقْنِی لِأَدَاءِ فَرْضِ الْجُمُعَاتِ وَ مَا أَوْجَبْتَ عَلَیَّ فِیهَا مِنَ الطَّاعَاتِ وَ قَسَمْتَ لِأَهْلِهَا مِنَ الْعَطَاءِ فِی یَوْمِ الْجَزَاءِ إِنَّکَ أَنْتَ الْعَزِیزُ الْحَکِیمُ (1).

**[ترجمه]المتهجد، جنة الأمان - مصباح المتهجد: 348، جنة الأمان: 96.[2] -

و آنچه که شهید به صحیفه کامله ملحق کرده است: دعایی دیگر از امام سجاد علیه السّلام و آن از ادعیه هفته است.

بنام خداوند بخشایشگر مهربان. ستایش خاص خدایی است که آغاز هستی پیش از پیدایش و زندگی است و پایان پس از فناء موجودات، دانایی که هر که یادش کندوی را از یاد نبرد و نعمتش را از آنکه سپاس می دارد نکاهد و نومید نسازد آنکه او را بخواند و امید امیدوارش را قطع نکند.

خدایا من تو را گواه می­گیرم و گواه بودن تو کافی است و گواه می­گیرم تمام فرشتگان و ساکنین آسمانها و حاملین عرشت را و پیمبران و رسولانت را که برانگیختی و انواع موجودات را که آفریدی (همه را گواه گیرم) که من گواهی دهم: تویی خدایی که معبودی جز تو نیست و یگانه ای که شریک و همتا نداری و خلاف و تغییر و تبدیلی در گفتار تو نیست و گواهی دهم که محمد صلی الله علیه و آله بنده و رسول تو است که آنچه مأمورش کرده بودی را به بندگانت رسانید و درباره خدای عزوجل، آنطور که باید کوشش کرد و بدان پاداش نیکی که حق و درست بود مژده داد و بدان عقابی که راست بود بیم داد.

خدایا، تا مرا زنده نگاه می­داری، بر دین خویش ثابتم گردان و دلم را پس از آنکه راهنمایی­ام کرده ای منحرف مساز و به من از نزد خود رحمتی ببخشای که همانا تویی بخشایشگر. درود فرست بر محمد و بر آلش و مرا از پیروان و شیعیانش قرار ده و در گروه وی محشورم کن و موفقم دار برای ادای فرض جمعه ها و طاعاتی که در آنها بر من واجب کردی و عطاهایی که در روز جزا به اهل آن (طاعات و جمعه ها) قسمت کرده ای، که همانا تویی مقتدر فرزانه. - مصباح الکفعمی: 96 - 97.[1] -

**[ترجمه]

أَصْبَحْتُ فِی أَمَانِ اللَّهِ الَّذِی لَا یُسْتَبَاحُ وَ فِی ذِمَّةِ اللَّهِ الَّتِی لَا تُخْفَرُ وَ فِی جِوَارِ اللَّهِ الَّذِی لَا یُضَامُ وَ کفنه [کَنَفِهِ] الَّذِی لَا یُرَامُ وَ جَارُ اللَّهِ آمِنٌ مَحْفُوظٌ مَا شَاءَ اللَّهُ کُلُّ نِعْمَةٍ فَمِنَ اللَّهِ مَا شَاءَ اللَّهُ لَا یَأْتِی بِالْخَیْرِ إِلَّا اللَّهُ مَا شَاءَ اللَّهُ نِعْمَ الْقَادِرُ اللَّهُ مَا شَاءَ اللَّهُ تَوَکَّلْتُ عَلَی اللَّهِ أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ لَهُ الْمُلْکُ وَ لَهُ الْحَمْدُ یُحْیِی وَ یُمِیتُ وَ هُوَ حَیٌّ لَا یَمُوتُ بِیَدِهِ الْخَیْرُ وَ هُوَ عَلَی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِی کُلَّ ذَنْبٍ یَحْبِسَ رِزْقِی وَ یَحْجُبُ مَسْأَلَتِی أَوْ یَقْصُرُ بِی عَنْ بُلُوغِ مَسْأَلَتِی أَوْ یَصُدُّ بِوَجْهِکَ الْکَرِیمِ عَنِّی اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِی وَ ارْزُقْنِی وَ ارْحَمْنِی وَ اجْبُرْنِی وَ عَافِنِی وَ اعْفُ عَنِّی وَ ارْفَعْنِی وَ اهْدِنِی وَ انْصُرْنِی وَ أَلْقِ فِی قَلْبِیَ الصَّبْرَ وَ النَّصْرَ یَا مَالِکَ الْمُلْکِ فَإِنَّهُ لَا یَمْلِکُ ذَلِکَ غَیْرُکَ اللَّهُمَّ وَ مَا کَتَبْتَ عَلَیَّ مِنْ خَیْرٍ فَوَفِّقْنِی فِیهِ وَ اهْدِنِی لَهُ وَ مُنَّ عَلَیَّ بِهِ کُلِّهِ وَ أَعِنِّی وَ ثَبِّتْنِی عَلَیْهِ وَ اجْعَلْهُ أَحَبَّ إِلَیَّ مِنْ غَیْرِهِ وَ آثَرَ عِنْدِی مِمَّا سِوَاهُ وَ زِدْنِی مِنْ فَضْلِکَ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ رِضْوَانَکَ وَ الْجَنَّةَ وَ أَعُوذُ بِکَ مِنْ سَخَطِکَ وَ النَّارِ وَ أَسْأَلُکَ النَّصِیبَ الْأَوْفَرَ فِی جَنَّاتِ النَّعِیمِ اللَّهُمَّ طَهِّرْ لِسَانِی مِنَ الْکَذِبِ وَ قَلْبِی مِنَ النِّفَاقِ وَ عَمَلِی مِنَ الرِّیَاءِ وَ بَصَرِی مِنَ الْخِیَانَةِ فَإِنَّکَ تَعْلَمُ خائِنَةَ الْأَعْیُنِ وَ ما تُخْفِی الصُّدُورُ اللَّهُمَّ إِنْ کُنْتُ عِنْدَکَ مَحْرُوماً مُقَتَّراً عَلَیَّ رِزْقِی فَامْحُ حِرْمَانِی وَ تَقْتِیرَ رِزْقِی وَ اکْتُبْنِی عِنْدَکَ مَرْزُوقاً مُوَفَّقاً لِلْخَیْرَاتِ فَإِنَّکَ قُلْتَ تَبَارَکْتَ وَ تَعَالَیْتَ یَمْحُوا اللَّهُ ما یَشاءُ وَ یُثْبِتُ وَ عِنْدَهُ أُمُّ الْکِتابِ اللَّهُمَّ وَ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ إِنَّکَ حَمِیدٌ مَجِیدٌ(1).

**[ترجمه]المتهجد، البلد، الجنة - مصباح الکفعمی: 96 - 97.[2] - ،

الاختیار و منهاج الصلاح: دعایی دیگر از کاظم علیه السّلام و آن از ادعیه هفته است:

مرحبا بر آفرینش جدید خدا، و بر شما ای دو کاتب و شاهد. بنویسید: به نام خدا. شهادت می­دهم که هیچ خدایی خدای یگانه نیست. شریکی برای او نیست، و شهادت می­دهم که محمد بنده و رسول است و اسلام چنان است که او وصف کرد و دین چنان است که او وضع کرد و کتاب چنان است که او نازل فرمود و قول چنان است که او حدیث کرد و خدا همان حق آشکار است.

خداوند با سلام، صلوات، برکات، شریف­ترین تحیت­هایش بر محمد درود بگوید و سلام او بر محمد و خاندان او باد.

در امان خدا قرار گرفته­ام که از بین نمی رود، و در عهد خدا که نقض نمی­شود و در جوار خدا که بر آن ستم نمی­شود و در کنف او که قصد نمی­شود و همسایه خدا ایمن و محفوظ است تا زمانی که خدا بخواهد، هر نعمتی از خداست ماشاءالله؛ کسی خیر نمی آورد جز خدا ماشاءالله؛ خدا بهترین قادر است ماشاءالله؛ بر خدا توکل کردم، شهادت می­دهم که هیچ خدایی جز الله نیست، یگانه است و شریک ندارد و ملک از آن اوست و حمد از آن اوست، زنده می کند و می­میراند و او زنده­ای است که نمی­میرد، خیر در دست اوست و او بر هر چیزی تواناست.

بارالها، هر گناهی که روزی­ام را حبس می­کند و از مسألتم ممانعت می­کند یا مرا از رسیدن به مسألتم باز می­دارد یا ذات کریم تو را از من بازمی­دارد، بر من ببخش. بارالها مرا ببخش، به من روزی عطا کن و مرا رحمت کن و اصلاحم کن و سلامتی ببخش و از من درگذر و مرا رفعت بخش و هدایت و یاری کن، و در دلم صبر و یاری قرار بده، ای مالک الملک که جز تو آن را مالک نیست .

بارالها، هر خیری که برایم نوشتی، مرا در آن توفیق بده و به آن هدایت کن و با همه آن بر من لطف کن و یاری­ام کن و مرا بر آن ثابت کن، و آن را از غیر آن نزد من محبوب­تر و برتر قرار بده و از فضلت بر من بیافزای. بارالها من رضوان و بهشتت را از تو می­خواهم و از خشم و آتشت به تو پناه می­برم و بهره فراوان­تر در جنات نعیم را از تو می­خواهم. بارالها زبانم را از دروغ، قلبم را از نفاق، عملم را از ریا، چشمم را از خیانت پاک کن که تو از چشم­های خیانت­کار و هر آنچه در سینه­ها پنهان است آگاهی. بارالها،

اگر نزد تو محروم و در روزی اندک بودم، حرمان و اندکی روزی­ام را پاک کن و مرا نزد خودت روزی داده­شده و توفیق­یابنده به خیرات بنویس که تو خدای متبارک و متعالی فرمودی: {خدا آنچه را بخواهد محو یا اثبات می کند و اصل کتاب نزد اوست.} بارالها بر محمد و خاندان او درود بفرست که تو ستودنی قابل ستایش هستی. - مصباح المتحجد: 350، البلد الأمین: 87.[1] -

**[ترجمه]

اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بِمَعَاقِدِ الْعِزِّ مِنْ عَرْشِکَ وَ مُنْتَهَی الرَّحْمَةِ مِنْ کِتَابِکَ وَ بِاسْمِکَ الْأَعْظَمِ وَ ذِکْرِکَ الْأَعْلَی وَ بِکَلِمَاتِکَ التَّامَّةِ وَ تَمَّتْ کَلِمَاتُکَ صِدْقاً وَ عَدْلًا لَا مُبَدِّلَ لِکَلِمَاتِکَ إِنَّکَ أَنْتَ الْعَزِیزُ الْکَرِیمُ یَا ذَا الْجَلَالِ وَ الْإِکْرَامِ أَسْأَلُکَ بِمَا لَا یَعْدِلُهُ شَیْ ءٌ مِنْ مَسَائِلِکَ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تَجْعَلَ لِی مِنْ أَمْرِی فَرَجاً وَ مَخْرَجاً وَ أَنْ تُوَسِّعَ عَلَیَّ رِزْقِی فِی یُسْرٍ مِنْکَ وَ عَافِیَةٍ سُبْحَانَ الْحَیِّ الْحَلِیمِ سُبْحَانَ الْحَلِیمِ الْکَرِیمِ سُبْحَانَ الْبَاعِثِ الْوَارِثِ سُبْحَانَ اللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ سُبْحَانَهُ وَ بِحَمْدِهِ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ کَمَا صَلَّیْتَ وَ بَارَکْتَ عَلَی إِبْرَاهِیمَ وَ آلِ إِبْرَاهِیمَ إِنَّکَ حَمِیدٌ مَجِیدٌ(1).

عُوذَةُ یَوْمِ الْجُمُعَةِ

**[ترجمه]المتهجد، البلد، الجنة و الاختیار: تسبیح روز جمعه: به نام خداوند بخشایشگر مهربان. منزه است کسی­که جامه عزت و وقار بر تن کرد و آن را به خود پوشاند، منزه است کسی­که با مجد مهربانی کرد و کرامت ورزید، منزه است کسی­که تسبیح جز برای او شایسته نیست، منزه است کسی­که هر چیزی را با علمش شمرد، منزه است صاحب لطف و فضل، منزه است صاحب منت و نعمت، منزه است صاحب قدرت و کرم.

بارالها، من به جایگاه­های عزت از عرشت، منتهای رحمت از کتابت، و با اسم اعظمت و ذکر والایت، و با کلمات کاملت از تو می­خواهم، در حالی­که کلماتت از نظر صدق و عدل کامل شد، هیچ تبدیل­کننده­ای برای کلمات تو نیست که تو شکست­ناپذیر بخشنده هستی.

ای صاحب جود و اکرام، با درخواستی که چیزی جای آن را نمی گیرد از تو می­خواهم که بر محمد و خاندان محمد درود بفرستی و در کارم گشایش و راه نجاتی برایم قرار بده و روزی­ام را از راحتی و عافیتی از جانب خودت بر من گسترش دهی، منزه است زنده بردبار، منزه است بردبار بخشنده، منزه است برانگیزنده وارث، منزه است خداوند والای بزرگ، منزه است او و به حمد او مشغول هستم.

بارالها بر محمد و خاندان محمد درود بفرست چنانکه بر ابراهیم و خاندان ابراهیم درود فرستادی و برکت ببخش که تو ستودنی و قابل ستایش هستی. - البلد الأمین: 88، جنة الأمان: 97، مصباح المتهجد: 348.[1] -

تعویذ روز جمعه

**[ترجمه]

رَبَّ الْعَالَمِینَ وَ إِلَهَ الْمُرْسَلِینَ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ أَجْمَعِینَ وَ خُصَّ مُحَمَّداً وَ آلَهُ بِأَتَمِّ ذَلِکَ وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ بِسْمِ اللَّهِ وَ بِاللَّهِ أُومِنُ وَ بِاللَّهِ أَعُوذُ وَ بِاللَّهِ أَعْتَصِمُ وَ بِاللَّهِ أَسْتَجِیرُ وَ بِعِزَّةِ اللَّهِ وَ مَنَعَتِهِ أَمْتَنِعُ مِنْ شَیَاطِینِ الْإِنْسِ وَ الْجِنِّ وَ مِنْ رَجِلِهِمْ وَ خَیْلِهِمْ وَ رَکْضِهِمْ وَ عَطْفِهِمْ وَ رَجْعَتِهِمْ وَ کَیْدِهِمْ وَ شَرِّهِمْ وَ شَرِّ مَا یَأْتُونَ بِهِ تَحْتَ اللَّیْلِ وَ تَحْتَ النَّهَارِ مِنَ الْبُعْدِ وَ الْقُرْبِ وَ مِنْ شَرِّ الْغَائِبِ وَ الْحَاضِرِ وَ الشَّاهِدِ وَ الزَّائِرِ أَحْیَاءً وَ أَمْوَاتاً أَعْمَی وَ بَصِیراً وَ مِنْ شَرِّ الْعَامَّةِ وَ الْخَاصَّةِ وَ مِنْ شَرِّ نَفْسِی وَ وَسْوَسَتِهَا وَ مِنْ شَرِّ الدَّنَاهِشِ وَ الْحِسِّ وَ اللَّمْسِ وَ اللُّبْسِ وَ مِنْ عَیْنِ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ وَ بِالاسْمِ الَّذِی اهْتَزَّ لَهُ عَرْشُ بِلْقِیسَ وَ أُعِیذُ دِینِی وَ جَمِیعَ مَا تَحُوطُهُ عِنَایَتِی مِنْ شَرِّ کُلِّ صُورَةٍ وَ خَیَالٍ أَوْ بَیَاضٍ أَوْ سَوَادٍ أَوْ تِمْثَالٍ أَوْ مُعَاهَدٍ أَوْ غَیْرِ مُعَاهَدٍ مِمَّنْ سَکَنَ الْهَوَاءَ وَ السَّحَابَ وَ الظُّلُمَاتِ وَ النُّورَ وَ الظِّلَّ وَ الْحَرُورَ وَ الْبَرَّ وَ الْبُحُورَ وَ السَّهْلَ وَ الْوُعُورَ وَ الْخَرَابَ وَ الْعُمْرَانَ وَ الْآکَامَ وَ الْآجَامَ وَ الْمَغَایِضَ وَ الْکَنَائِسَ وَ النَّوَاوِیسَ وَ الْفَلَوَاتِ وَ الْجَبَّانَاتِ مِنَ الصَّادِرِینَ وَ الْوَارِدِینَ مِمَّنْ یَبْدُو بِاللَّیْلِ وَ یَنْتَشِرُ بِالنَّهَارِ وَ بِالْعَشِیِّ وَ الْإِبْکَارِ وَ الْغُدُوِّ وَ الْآصَالِ وَ الْمُرِیبِینَ وَ الْأَسَامِرَةِ وَ الْأَفَاتِرَةِ وَ الْفَرَاعِنَةِ وَ الْأَبَالِسَةِ وَ مِنْ جُنُودِهِمْ وَ أَزْوَاجِهِمْ وَ عَشَائِرِهِمْ وَ قَبَائِلِهِمْ وَ مِنْ هَمْزِهِمْ وَ لَمْزِهِمْ وَ نَفْثِهِمْ وَ وِقَاعِهِمْ وَ أَخْذِهِمْ وَ سِحْرِهِمْ وَ ضَرْبِهِمْ وَ عَبَثِهِمْ وَ لَمْحِهِمْ وَ احْتِیَالِهِمْ وَ أَخْلَاقِهِمْ وَ مِنْ شَرِّ کُلِّ ذِی شَرٍّ مِنَ السَّحَرَةِ وَ الْغِیلَانِ وَ أُمِّ الصِّبْیَانِ وَ مَا وَلَدُوا وَ مَا وَرَدُوا وَ مِنْ شَرِّ کُلِّ ذِی شَرٍّ دَاخِلٍ وَ خَارِجٍ وَ عَارِضٍ وَ مُتَعَرِّضٍ وَ سَاکِنٍ وَ مُتَحَرِّکٍ وَ ضَرَبَانِ عِرْقٍ وَ صُدَاعٍ وَ شَقِیقَةٍ وَ أُمِّ مِلْدَمٍ وَ الْحُمَّی وَ الْمُثَلَّثَةِ وَ الرِّبْعِ وَ الْغِبِّ وَ النَّافِضَةِ وَ الصَّالِبَةِ وَ الدَّاخِلَةِ وَ الْخَارِجَةِ وَ مِنْ شَرِّ کُلِّ دَابَّةٍ أَنْتَ آخِذٌ بِنَاصِیَتِهَا إِنَّکَ عَلَی صِرَاطٍ مُسْتَقِیمٍ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ سَلَّمَ تَسْلِیماً کَثِیراً(1).

**[ترجمه]المتهجد - مصباح المتهجد: 348.[2] - :

جمعی از ابومفضل به ما خبر داده­اند که ابوجعفر محمد بن علی علیه السّلام این تعویذ را برای پسرش ابوالحسن علیه السلام نوشت، در حالی که او کودکی در گهواره بود؛ و با آن، او را یک روز در میان تعویذ می کرد.

البلد - البلد الأمین: 88.[3] - ،

الجنة، و الاختیار: به نام خداوند بخشایشگر مهربان. هیچ قدرت و توانی نیست جز با خدای والای بزرگ، بارالها ای پروردگار ملائکه، روح، انبیاء و مرسلین، ای غالب بر هر کسی که در آسمان­ها و زمین­هاست، ای خالق و مالک همه چیز، قدرت دشمنانمان و هر کسی که از جنیان و آدمیان به من قصد سوء کرد را از من باز بدار، و دیده و دلهای آنان را کور کن، و میان ما و آنها حجاب، مراقبت و بازدارنده ای قرار بده که تو پروردگار ما هستی و هیچ قدرت و توانی برای ما نیست جز با خدا. بر او توکل کردیم و به سوی او توبه کردیم و او شکست­ناپذیر و داناست. بارالها مرا از شر هر بدی و از شر هر جنبنده ای که تو بر او مسلط هستی و از شر هر آنچه که در شب و روز ساکن است و از شر هر بدی و از شر هر صاحب شری سلامت بدار.

ای پروردگار جهانیان و خدای رسولان، بر محمد و همه خاندان محمد درود بفرست و محمد و خاندان او را به کامل­ترین آن مخصوص بگردان و هیچ قدرت و توانی نیست جز با خدای بلند مرتبه بزرگ .

به نام خدا و به خدا ایمان می­آورم، و به خدا پناه می­برم و به خدا تمسک می­جویم، و به خدا پناه می­آورم، و به عزت خدا و شکست ناپذیری او پناه می­برم، از شیاطین جن و انس، و از پیاده­، سواره­، دونده، انعطاف، رجعت، نیرنگ، شر آنان و شر هر آنچه که در شب و در روز و از دور و از نزدیک می­آورند. از شر غائب و حاضر، شاهد و زائر، زنده باشند یا مرده، نابینا و بینا، و از شر عامه و خاصه و از شر نفسم و وسوسه­های آن، از شر دناهش - نوعی پری - ، حس، لمس و التباس، از چشم جنیان و آدمیان خودداری می­کنم و به اسمی که تخت بلقیس با آن به لرزه درآمد؛ و دینم و همه آنچه که توجه­ام آن را احاطه می­کند را از شر هر صورت و خیالی یا سفیدی و سیاهی یا تمثالی یا شناخته­ها و ناشناخته­ها، از هر که در هوا و ابر ساکن شد، تاریکی و نور، سایه و گرما، خشکی و دریا، دشت و ناهمواری، خرابی و آبادانی، صخره­ها و بیشه­ها، جنگل­ها و کلیساها، قبرستان های نصاری و دشت­ها و قبرستان­ها، از وارد­شوندگان و خارج­شوندگان، از کسانی که در شب ظاهر می­شوند و در روز، شامگاه، بامداد، صبحگاه و عصر­هنگام پراکنده می شوند، شک­برانگیزها، سامری­ها - قصه­گویان شب -، افاتره - که باعث ضعف بدن می­شوند -، فراعنه، ابلیس ها؛ از لشکرها، همسران، عشیره­ها و قبایل آنان، از گوشه و کنایه و زخم زبان­های آنان، دمیدن، پیکار، گرفتن، سحر، ضرب، به بازی گرفتن، اشاره، حیله­ و اخلاق آنان، و از شر هر صاحب شری از ساحران و غولان، ام­ صبیان، آنچه زاییدند و آنچه وارد شدند و از شر هر صاحب شر داخل، خارج، عارض، متعرّض، ساکن و متحرک، ضربان رگ، سردرد، صراع، ام ­ملدم - نوعی سردرد -، تب، تب وارد در روز سوم، روز چهارم، نوبه، بیماری رعشه­آور، بیماری­های داخلی و خارجی، و از شر هر جنبنده ای که تو بر او مسلط هستی؛ که تو بر صراط مستقیم هستی. و درود و سلام فراوان خدا بر محمد و خاندان محمد باد. - 1.جنة الأمان (مصباح الکفعمی): 99، و در حاشیه آن شرح برخی واژه­های دشوار آمده است، و این دعا با شرح و توضیح آن در ج 94: 204 و 362 بیان شد. -

**[ترجمه]

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ اللَّهُ رَبَّ الْمَلَائِکَةِ وَ الرُّوحِ وَ النَّبِیِّینَ وَ الْمُرْسَلِینَ وَ قَاهِرَ مَنْ فِی السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرَضِینَ وَ خَالِقَ کُلِّ شَیْ ءٍ وَ مَالِکَهُ کُفَّ بَأْسَهُمْ وَ أَعْمِ أَبْصَارَهُمْ وَ قُلُوبَهُمْ وَ اجْعَلْ بَیْنَنَا وَ بَیْنَهُمْ حَرَساً وَ حِجَاباً وَ مَدْفَعاً إِنَّکَ رَبُّنَا لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِکَ عَلَیْکَ تَوَکَّلْنا وَ إِلَیْکَ أَنَبْنا وَ أَنْتَ الْعَزِیزُ الْحَکِیمُ عَافِ فُلَانَ بْنَ فُلَانَةَ مِنْ شَرِّ کُلِّ دَابَّةٍ أَنْتَ آخِذٌ بِنَاصِیَتِهَا وَ مِنْ شَرِّ ما سَکَنَ فِی اللَّیْلِ وَ النَّهارِ وَ مِنْ شَرِّ کُلِّ سُوءٍ آمِینَ یَا رَبَّ الْعَالَمِینَ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی مُحَمَّدٍ نَبِیِّ الرَّحْمَةِ وَ آلِهِ الطَّاهِرِینَ (1).

**[ترجمه]طب الائمه: با اسنادش از صادق علیه السّلام: تعویذ روز جمعه: به نام خداوند بخشایشگر مهربان. هیچ قدرت و توانی نیست جز با خدای والای بزرگ. بارالها ای پروردگار ملائکه، روح، انبیاء و مرسلین، ای غالب بر کسی که در آسمان­ها و زمین­هاست، ای خالق و مالک همه چیز، تیرهای آنان را از من باز بدار، و دیده و دلهای آنان را کور کن، و میان ما و آنها حجاب، مراقب و بازدارنده قرار بده که تو پروردگار ما هستی و هیچ قدرت و توانی برای ما نیست جز با خدا، بر او توکل کردیم و به سوی او توبه کردیم و تو شکست­ناپذیر و دانا هستی. فلان بن فلانة را از شر هر جنبنده ای که تو بر او مسلط هستی و از شر هر آنچه که در شب و روز ساکن است و از شر هر سوء سلامت بدار، آمین یا رب العالمین و درود خدا بر محمد نبی رحمت و خاندان مطهر او باد. - طب الأئمة: 44 – 45 چاپ نجف.[1] -

**[ترجمه]

وَاحِدٌ لَا مِنْ عَدَدٍ وَ دَائِمٌ لَا بِأَمَدٍ وَ قَائِمٌ لَا بِعَمَدٍ لَیْسَ بِجِنْسٍ فَتُعَادِلَهُ الْأَجْنَاسُ وَ لَا بِشَبَحٍ فَتُضَارِعَهُ الْأَشْبَاحُ وَ لَا کَالْأَشْیَاءِ فَتَقَعَ عَلَیْهِ الصِّفَاتُ قَدْ ضَلَّتِ الْعُقُولُ فِی أَمْوَاجِ تَیَّارِ إِدْرَاکِهِ وَ تَحَیَّرَتِ الْأَوْهَامُ عَنْ إِحَاطَةِ ذِکْرِ أَزَلِیَّتِهِ وَ حَصِرَتِ الْأَفْهَامُ عَنِ اسْتِشْعَارِ وَصْفِ قُدْرَتِهِ وَ غَرِقَتِ الْأَذْهَانُ فِی لُجَجِ أَفْلَاکِ مَلَکُوتِهِ مُقْتَدِرٌ بِالْآلَاءِ مُمْتَنِعٌ بِالْکِبْرِیَاءِ وَ مُتَمَلِّکٌ عَلَی الْأَشْیَاءِ فَلَا دَهْرٌ یُخْلِقُهُ وَ لَا وَصْفٌ یُحِیطُ بِهِ قَدْ خَضَعَتْ لَهُ رِقَابُ الصِّعَابِ فِی مَحَلِّ تُخُومِ قَرَارِهَا وَ أَذْعَنَتْ لَهُ رَوَاصِنُ الْأَسْبَابِ فِی مُنْتَهَی شَوَاهِقِ أَقْطَارِهَا مُسْتَشْهَدٌ بِکُلِّیَّةِ الْأَجْنَاسِ عَلَی رُبُوبِیَّتِهِ وَ بِعَجْزِهَا عَلَی قُدْرَتِهِ وَ بِفُطُورِهَا عَلَی قِدْمَتِهِ وَ بِزَوَالِهَا عَلَی بَقَائِهِ فَلَا لَهَا مَحِیصٌ عَنْ إِدْرَاکِهِ إِیَّاهَا وَ لَا خُرُوجٌ عَنْ إِحَاطَتِهِ بِهَا وَ لَا احْتِجَابٌ عَنْ إِحْصَائِهِ لَهَا وَ لَا امْتِنَاعٌ مِنْ قُدْرَتِهِ عَلَیْهَا کَفَی بِإِتْقَانِ الصُّنْعِ لَهُ آیَةً وَ بِتَرْکِیبِ الطَّبْعِ عَلَیْهِ دَلَالَةً وَ بِحُدُوثِ الْفَطْرِ عَلَیْهِ قِدْمَةً وَ بِإِحْکَامِ الصَّنْعَةِ عَلَیْهِ عِبْرَةً فَلَا إِلَیْهِ حَدٌّ مَنْسُوبٌ وَ لَا لَهُ مَثَلٌ مَضْرُوبٌ وَ لَا شَیْ ءٌ عَنْهُ بِمَحْجُوبٍ تَعَالَی عَنْ ضَرْبِ الْأَمْثَالِ لَهُ وَ الصِّفَاتِ الْمَخْلُوقَةِ عُلُوّاً کَبِیراً وَ سُبْحَانَ اللَّهِ الَّذِی خَلَقَ الدُّنْیَا لِلْفَنَاءِ وَ الْبُیُودِ وَ الْآخِرَةَ لِلْبَقَاءِ وَ الْخُلُودِ وَ سُبْحَانَ اللَّهِ الَّذِی لَا یَنْقُصُهُ مَا أَعْطَی فَأَسْنَی وَ إِنْ جَازَ الْمُدَی فِی الْمُنَی وَ بَلَغَ الْغَایَةَ الْقُصْوَی وَ لَا یَجُورُ فِی حُکْمِهِ إِذَا قَضَی وَ سُبْحَانَ اللَّهِ الَّذِی لَا یُرَدُّ مَا قَضَی وَ لَا یُصْرَفُ مَا أَمْضَی وَ لَا یَمْنَعُ مَا أَعْطَی وَ لَا یَهْفُو وَ لَا یَنْسَی وَ لَا یُعَجِّلُ بَلْ یُمْهِلُ وَ یَعْفُو وَ یَغْفِرُ وَ یَرْحَمُ وَ یَصْبِرُ وَ لا یُسْئَلُ عَمَّا یَفْعَلُ وَ هُمْ یُسْئَلُونَ وَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ الشَّاکِرُ لِلْمُطِیعِ لَهُ الْمُمْلِی لِلْمُشْرِکِ بِهِ الْقَرِیبُ مِمَّنْ دَعَاهُ عَلَی حَالٍ بَعْدَهُ وَ الْبَرِّ الرَّحِیمِ لِمَنْ لَجَأَ إِلَی ظِلِّهِ وَ اعْتَصَمَ بِحَبْلِهِ وَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ الْمُجِیبُ لِمَنْ نَادَاهُ بِأَخْفَضِ صَوْتِهِ السَّمِیعُ لِمَنْ نَاجَاهُ لِأَغْمَضِ سِرِّهِ الرَّءُوفُ بِمَنْ رَجَاهُ لِتَفْرِیجِ هَمِّهِ الْقَرِیبُ مِمَّنْ دَعَاهُ لِتَنْفِیسِ کَرْبِهِ وَ غَمِّهِ وَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ الْحَلِیمُ عَمَّنْ أَلْحَدَ فِی آیَاتِهِ وَ انْحَرَفَ عَنْ بَیِّنَاتِهِ وَ دَانَ بِالْجُحُودِ فِی کُلِّ حَالاتِهِ وَ اللَّهُ

ص: 139

أَکْبَرُ الْقَاهِرُ لِلْأَضْدَادِ الْمُتَعَالِی عَنِ الْأَنْدَادِ وَ الْمُتَفَرِّدُ بِالْمِنَّةِ عَلَی جَمِیعِ الْعِبَادِ وَ اللَّهُ أَکْبَرُ الْمُحْتَجِبُ بِالْمَلَکُوتِ وَ الْعِزَّةِ الْمُتَوَحِّدُ بِالْجَبَرُوتِ وَ الْقُدْرَةِ الْمُتَرَدِّی بِالْکِبْرِیَاءِ وَ الْعَظَمَةِ وَ اللَّهُ أَکْبَرُ الْمُتَقَدِّسُ بِدَوَامِ السُّلْطَانِ وَ الْغَالِبُ بِالْحُجَّةِ وَ الْبُرْهَانِ وَ نَفَاذِ الْمَشِیَّةِ فِی کُلِّ حِینٍ وَ أَوَانٍ: اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ عَبْدِکَ وَ رَسُولِکَ وَ أَعْطِهِ الْیَوْمَ أَفْضَلَ الْوَسَائِلِ وَ أَشْرَفَ الْعَطَاءِ وَ أَعْظَمَ الْحِبَاءِ وَ الْمَنَازِلِ وَ أَسْعَدَ الْجُدُودِ وَ أَقَرَّ الْأَعْیُنِ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَعْطِهِ الْوَسِیلَةَ وَ الْفَضِیلَةَ وَ الْمَکَانَ الرَّفِیعَ وَ الْغِبْطَةَ وَ شَرَفَ الْمُنْتَهَی وَ النَّصِیبَ الْأَوْفَی وَ الْغَایَةَ الْقُصْوَی وَ الرَّفِیعَ الْأَعْلَی حَتَّی یَرْضَی وَ زِدْهُ بَعْدَ الرِّضَی اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ الَّذِینَ أَمَرْتَ بِطَاعَتِهِمْ وَ أَذْهَبْتَ عَنْهُمُ الرِّجْسَ وَ طَهَّرْتَهُمْ تَطْهِیراً اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ الَّذِینَ أَلْهَمْتَهُمْ عِلْمَکَ وَ اسْتَحْفَظْتَهُمْ کِتَابَکَ وَ اسْتَرْعَیْتَهُمْ عِبَادَکَ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ عَبْدِکَ وَ رَسُولِکَ وَ حَبِیبِکَ وَ خَلِیلِکَ وَ سَیِّدِ الْأَوَّلِینَ وَ الْآخِرِینَ مِنَ الْأَنْبِیَاءِ وَ الْمُرْسَلِینَ وَ الْخَلْقِ أَجْمَعِینَ وَ عَلَی آلِهِ الطَّیِّبِینَ الَّذِینَ أَمَرْتَ بِطَاعَتِهِمْ وَ أَوْجَبْتَ عَلَیْنَا حَقَّهُمْ وَ مَوَدَّتَهُمْ اللَّهُمَّ إِنِّی أُقَدِّمُهُمْ بَیْنَ یَدَیْ مَسْأَلَتِی وَ حَاجَتِی وَ أَسْتَشْفِعُ بِهِمْ عِنْدَکَ أَمَامَ طَلِبَتِی وَ أَسْأَلُکَ اللَّهُمَّ سُؤَالَ وَجِلٍ مِنِ انْتِقَامِکَ حَاذِرٍ مِنْ نَقِمَتِکَ فَزِعٍ إِلَیْکَ مِنْکَ لَمْ یَجِدْ لِفَاقَتِهِ مُجِیراً غَیْرَکَ وَ لَا لِخَوْفِهِ أَمْناً غَیْرَ فِنَائِکَ وَ تَطَوُّلِکَ یَا سَیِّدِی وَ مَوْلَایَ عَلَیَّ مَعَ طُولِ مَعْصِیَتِی لَکَ أَقْصِدُ إِلَیْکَ وَ إِنْ کَانَتْ سَبَقَتْنِی الذُّنُوبُ وَ حَالَتْ بَیْنِی وَ بَیْنَکَ لِأَنَّکَ عِمَادُ الْمُعْتَمِدِ وَ رَصَدُ الْمُرْتَصِدِ لَا تَنْقُصُکَ الْمَوَاهِبُ وَ لَا تَغِیضُکَ الْمَطَالِبُ فَلَکَ الْمِنَنُ الْعِظَامُ وَ النِّعَمُ الْجِسَامُ یَا کَثِیرَ الْخَیْرِ یَا دَائِمَ الْمَعْرُوفِ یَا مَنْ لَا تَنْقُصُ خَزَائِنُهُ وَ لَا یَبِیدُ مُلْکُهُ وَ لَا تَرَاهُ الْعُیُونُ وَ لَا تَعْزُبُ مِنْهُ حَرَکَةٌ وَ لَا سُکُونٌ لَمْ تَزَلْ وَ لَا تَزَالُ وَ لَا یَتَوَارَی عَنْکَ مُتَوَارٍ فِی کَنِینِ أَرْضٍ وَ لَا سَمَاءٍ وَ لَا تُخُومٍ وَ لَا قَرَارٍ تَکَفَّلْتَ بِالْأَرْزَاقِ یَا رَزَّاقُ وَ تَقَدَّسْتَ عَنْ أَنْ تَتَنَاوَلَکَ الصِّفَاتُ وَ تَعَزَّزْتَ عَنْ أَنْ یُحِیطَ بِکَ تَصَارِیفُ اللُّغَاتِ وَ لَمْ تَکُنْ مُسْتَحْدَثاً فَتُوجَدَ مُتَنَقِّلًا عَنْ حَالَةٍ إِلَی حَالَةٍ بَلْ أَنْتَ الْفَرْدُ الْأَوَّلُ وَ الْآخِرُ

ص: 140

وَ الْبَاطِنُ وَ الظَّاهِرُ ذُو الْعِزِّ الْقَاهِرِ جَزِیلُ الْعَطَاءِ جَلِیلُ الثَّنَاءِ سَابِغُ النَّعْمَاءِ دَائِمُ الْبَقَاءِ أَحَقُّ مَنْ تَجَاوَزَ وَ عَفَا عَمَّنْ ظَلَمَ وَ أَسَاءَ بِکُلِّ لِسَانٍ إِلَهِی تُمَجَّدُ وَ فِی کُلِّ الشَّدَائِدِ عَلَیْکَ یُعْتَمَدُ فَلَکَ الْحَمْدُ وَ الْمَجْدُ لِأَنَّکَ الْمَالِکُ الْأَبَدُ وَ الرَّبُّ السَّرْمَدُ أَتْقَنْتَ إِنْشَاءَ الْبَرَایَا فَأَحْکَمْتَهَا بِلُطْفِ التَّقْدِیرِ وَ تَعَالَیْتَ فِی ارْتِفَاعِ شَأْنِکَ عَنْ أَنْ یُنْفَذَ فِیکَ حُکْمُ التَّغْیِیرِ أَوْ یُحْتَالَ مِنْکَ بِحَالٍ یَصِفُکَ بِهَا الْمُلْحِدُ إِلَی تَبْدِیلٍ أَوْ یُوجَدَ فِی الزِّیَادَةِ وَ النُّقْصَانِ مَسَاغٌ فِی اخْتِلَافِ التَّحْوِیلِ أَوْ تَلْتَثِقَ سَحَائِبُ الْإِحَاطَةِ بِکَ فِی بُحُورِ هِمَمِ الْأَحْلَامِ أَوْ تَمَثَّلَ لَکَ مِنْهَا جِبِلَّةٌ تَصِلُ إِلَیْکَ فِیهَا رَوِیَّاتُ الْأَوْهَامِ فَلَکَ مَوْلَایَ انْقَادَ الْخَلْقُ مُسْتَخْذِئِینَ بِإِقْرَارِ الرُّبُوبِیَّةِ وَ مُعْتَرِفِینَ خَاضِعِینَ بِالْعُبُودِیَّةِ سُبْحَانَکَ مَا أَعْظَمَ شَأْنَکَ وَ أَعْلَی مَکَانَکَ وَ أَنْطَقَ بِالصِّدْقِ بُرْهَانَکَ وَ أَنْفَذَ أَمْرَکَ وَ أَحْسَنَ تَقْدِیرَکَ سَمَکْتَ السَّمَاءَ فَرَفَعْتَهَا وَ مَهَّدْتَ الْأَرْضَ فَفَرَشْتَهَا وَ أَخْرَجْتَ مِنْهَا مَاءً ثَجَّاجاً وَ نَبَاتاً رَجْرَاجاً فَسَبَّحَکَ نَبَاتُهَا وَ جَرَتْ بِأَمْرِکَ مِیَاهُهَا وَ قَامَا عَلَی مُسْتَقَرِّ الْمَشِیَّةِ کَمَا أَمَرْتَهُمَا فَیَا مَنْ تَعَزَّزَ بِالْبَقَاءِ وَ قَهَرَ عِبَادَهُ بِالْفَنَاءِ أَکْرِمْ مَثْوَایَ فَإِنَّکَ خَیْرُ مُنَتَجِعٍ لِکَشْفِ الضُّرِّ یَا مَنْ هُوَ مَأْمُولٌ فِی کُلِّ عُسْرٍ وَ مُرْتَجًی لِکُلِّ یُسْرٍ بِکَ أَنْزَلْتُ الْیَوْمَ حَاجَتِی وَ إِلَیْکَ أَبْتَهِلُ فَلَا تَرُدَّنِی خَائِباً مِمَّا رَجَوْتُ وَ لَا تَحْجُبْ دُعَائِی عَنْکَ إِذْ فَتَحْتَهُ لِی فَدَعَوْتُ وَ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ سَکِّنْ رَوْعَتِی وَ اسْتُرْ عَوْرَتِی وَ ارْزُقْنِی مِنْ فَضْلِکَ الْوَاسِعِ رِزْقاً وَاسِعاً سَائِغاً حَلَالًا طِیباً هَنِیئاً مَرِیئاً لَذِیذاً فِی عَافِیَةٍ اللَّهُمَّ اجْعَلْ خَیْرَ أَیَّامِی یَوْمَ أَلْقَاکَ وَ اغْفِرْ لِی خَطَایَایَ فَقَدْ أَوْحَشَتْنِی وَ تَجَاوَزْ عَنْ ذُنُوبِی فَقَدْ أَوْبَقَتْنِی فَإِنَّکَ مُجِیبٌ مُثِیبٌ رَقِیبٌ قَرِیبٌ قَادِرٌ غَافِرٌ قَاهِرٌ رَحِیمٌ کَرِیمٌ قَیُّومٌ وَ ذَلِکَ عَلَیْکَ یَسِیرٌ وَ أَنْتَ أَحْسَنُ الْخَالِقِینَ اللَّهُمَّ إِنَّکَ افْتَرَضْتَ عَلَیَّ لِلْآبَاءِ وَ الْأُمَّهَاتِ حُقُوقاً فَعَظَّمْتَهُنَّ وَ أَنْتَ أَوْلَی مَنْ حَطَّ الْأَوْزَارَ وَ خَفَّفَهَا وَ أَدَّی الْحُقُوقَ عَنْ عَبِیدِهِ فَاحْتَمِلْهُنَّ عَنِّی إِلَیْهِمَا وَ اغْفِرْ

ص: 141

لَهُمَا کَمَا رَجَاکَ کُلُّ مُوَحِّدٍ مَعَ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ وَ الْإِخْوَةِ وَ الْأَخَوَاتِ وَ أَلْحِقْنَا وَ إِیَّاهُمْ بِالْأَبْرَارِ وَ أَبِحْ لَنَا وَ لَهُمْ جَنَّاتِکَ مَعَ النُّجَبَاءِ الْأَخْیَارِ إِنَّکَ سَمِیعُ الدُّعَاءِ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی النَّبِیِّ مُحَمَّدٍ وَ عِتْرَتِهِ الطَّیِّبِینَ وَ سَلَّمَ تَسْلِیماً(1).

**[ترجمه]البلد - البلد الأمین: 92.[2] - :

دعای بزرگی که در روز جمعه با آن دعا می شود و از ادعیه هفته علی علیه السّلام است:

به نام خداوند بخشایشگر مهربان. حمد ازآن خدایی است که نه از چیزی بوده است و نه آنچه را که بوده است، از چیزی تکوین داده است. حادث بودن اشیاء گواه بر ازلیت او، ناتوانی پدیدهها دلیل قدرت بیمانند او و نابودی پدیدهها نشانه دائمی بودن اوست. هیچ مکانی از او خالی نیست که با تعلقش به مکان درک شود و هیچ شبیهی برای او نیست که با چگونگی آن وصف شود و از چیزی غایب نشده است تا با مکان شناخته شود.

مغایر است با جمیع آنچه که از صفات ایجاد کرد، ممتنع از درک به وسیله آنچه که در خصوص دگرگونی ذاتها خلق کرد، و با کبریاء و بزرگی از جمیع دگرگونی حالات خارج است. تعیین کردن حدود او بر اندیشه­های پویای ماهر، پیدا کردن کیفیت او بر افکار ژرف و درخشان، و به تصویر کشیدن او بر نگاه­های شناور ژرف­نگر حرام گردیده - غیر ممکن - است، بهدلیل عظمتش، نه مکان­ها او را در بر میگیرد؛ به دلیل جلالتش، نه مقادیر او را اندازه میگیرد، و بهجهت کبریائش، نه میزان ها او را تقدیر میکند .

بر اندیشهها ناممکن است که به کنه او پی ببرند، و بر فهمها که او را دریابند و بر ذهنها که او را نمایان کنند. عقلهای بلند­پرواز از به دست آوردن احاطه به او ناامید شدند و دریاهای دانش از اشاره به او با پی بردن به کنه او بازماندند، و جانهای دشمنان در توصیف قدرتش، از ارتفاع به خردی و کوچکی رسیدند.

یکی است نه به عدد، جاودان است نه به مدت، برپاست نه به تکیهگاه. نه جنس است که اجناس با او برابری کنند، نه شبح است که اشباح با او مشابهت کنند، و نه مانند اشیاء است که صفات بر او واقع شود. خردها در امواج دریای درک او گمراه، اندیشهها در احاطه به ذکر ازلی بودن او حیران، فهمها از بیان وصف قدرت او ناتوان و ذهنها در قعر افلاک ملکوت او غرق شدند.

مقتدر با نعمت، شکست ناپذیر با کبریاء، متملک بر اشیاء است؛ پس نه روزگاری او را فرسوده می کند و نه وصفی او را احاطه می­کند، گردن سرسختان در محل مرزهای استقرار آن برای او خضوع کرد، و اسباب محکم در انتهای بلندی­های نواحی او به او اقرار کرد. کلیت اجناس بر ربوبیت او، عجز آن ها بر قدرت او، آفرینش آن بر قدمت او، زوال آن ها بر بقای او گواهی میدهد. و برای آن نه گریزی از ادراکش توسط او، و نه خروجی از احاطه او بر آن، و نه پوششی از شمردن آن توسط اوست، و نه بازدارنده ای از قدرت او برای آن است. نیکو کردن آفرینش بهعنوان نشانه­ای برای او، ترکیب سرشت بهعنوان دلالتی بر او، حادث بودن سرشت به عنوان قدمت، محکم سازی آفرینش به عنوان عبرت بر او، بس است. پس نه حدی به او منسوب است و نه مثالی برای او زده میشود، و نه چیزی از او پنهان است. خداوند از آوردن مثال و صفات خلق­شده بسیار برتر است.

و منزه است خدایی که دنیا را برای فنا و ویرانی و آخرت را برای بقاء و جاودانگی آفرید، و منزه است خدایی که آنچه عطا کرد از او نمیکاهد بلکه والا می­شود، گرچه در آرزو از امتداد فراتر برود و به حد نهایی برسد. و آنگاه که داوری کند، در حکمش ظلم نمیکند. و منزه است خدایی که آنچه تقدیر کرد رد نمی­شود و آنچه که اجرا کرد منحرف نمی­شود، و آنچه عطا کرد منع نمی­شود و دچار لغزش نمی­شود و فراموش نمیکند. تعجیل نمیکند بلکه مهلت میدهد، میبخشد و میآمرزد، رحم میکند و صبر میکند و در خصوص آنچه انجام میدهد از او سؤال نمیشود، بلکه از آنها سؤال میشود.

و هیچ خدایی نیست جز خدای شکرگزار بر اطاعت­کننده از او، و نعمت دهنده بر شرک آورنده به او. با وجود دوری­اش، به کسی که او را بخواند نزدیک است و نیکوکار بخشنده است بر کسی که به سایه او پناه برد و به ریسمان او چنگ زند. و هیچ خدایی نیست جز خدای اجابت­کننده برای کسی که با آرامترین صدا او را ندا داد، شنوا برای کسی که پنهانترین رازش را با او نجوا کرد، رئوف بر کسی که برای گشایش در اندوهش به او امید بست، نزدیک به کسی که برای تسلی غم و اندوهش او را خواند. و هیچ خدایی نیست جز خدای بردبار بر کسی که در آیات او کفر ورزید و از بینات او منحرف شد و در تمامی حالاتش انکار پیشه کرد و خدا بزرگتر، غالب بر اضداد، برتر از داشتن مانندها، بر لطف بر تمامی بندگان یگانه است. و الله اکبر، با ملکوت و عزت در حجاب، با جبروت و قدرت یگانه، ردای کبریاء و عظمت بر تن کرده، و الله اکبر، منزه به دوام سلطان، غالب با حجت و برهان و اجرای مشیت او در هر لحظه و زمان.

بارخدایا، بر محمد، بنده و رسولت درود بفرست و برترین وسائل، شریفترین عطا، بزرگترین ارمغان و منزل، سعادتمندترین اقبال و روشنترین دیده را به او عطا کن. بارالها بر محمد و خاندان محمد درود بفرست و وسیله، فضیلت، جایگاه والا، غبطه، اوج شرافت، بهره کامل، هدف نهایی و رفعت بلند مرتبه را به او عطا کن تا راضی شود و بعد از رضا نیز بر او بیافزای.

بارالها بر محمد و خاندان محمد درود بفرست، کسانیکه به طاعت آنان امر کردی و آلودگی را از آنان زدودی و پاکیزهشان نمودی. بارالها بر محمد و خاندان محمد، کسانیکه علمت را به آنان الهام کردی و کتابت را به آنان سپردی و بر بندگانت مراقبشان نهادی درود بفرست. بارالها بر محمد، بنده، رسول، حبیب و خلیلت، سرور اولینها و آخرینها از انبیاء، مرسلین، جمیع خلق، و بر خاندان پاک او که به طاعت آنان امر نمودی و حق و دوستی آنان را بر ما واجب کردی درود بفرست.

بارالها، من آنان را بر خواسته و حاجتم واسطه قرار می دهم و در مقابل درخواستم، در حضور تو آنان را شفیع میکنم. بارالها، بسان درخواست هراسان از انتقامت، بر حذر از عذابت، کسی که از تو به تو پناه برد، برای نیازش پناه­ دهنده ای جز تو نیافت و برای ترسش امانی جز درگاه تو نیافت، از تو میخواهم ای سرور و مولای من، با وجود طول معصیتم بر تو، لطف تو شامل حال من شد، تو را قصد میکنم گرچه گناهان بر من پیش گرفته و میان من و تو حائل شده است، که تو تکیهگاه تکیه­کننده و انتظار چشم انتظار هستی، نه بخششها از تو می کاهد و نه خواستها تو را به خشم میآورد. و لطفهای بزرگ و نعمتهای سترگ از آن توست؛ ای که خیرش فراوان و احسانش دائمی است، ای کسی که اندوختههایش کاسته نمیشود و فرمانرواییاش نابود نمیشود، و چشمها او را نمیبیند و هیچ حرکت و سکونی از یاد او نمیرود، پیوسته بوده و هست، هیچ پنهان­شده­ای نه در عمق زمین، و نه در آسمان، مرزها و قعر از تو پنهان نمیشود. روزی را بر عهده گرفتی ای روزیرسان، و منزه شدی از اینکه صفات تو را در بر بگیرد، توانمند شدی از اینکه تغییرات زبانها بر تو احاطه بیابد و حادث نبودهای که دگرگون شونده از حالی به حال دیگر باشی، بلکه تو یگانه، اول و آخر، باطن و ظاهر، صاحب عزت غالب، عطای فراوان، ثنای والا، نعمتهای کامل و بقای دائمی هستی. تو برازندهترین کسی هستی که از کسی که ظلم کرد و به هر زبانی بدی کرد گذشتی و او را بخشیدی.

بارالها به هر زبانی ستایش می­شوی و در همه دشواری­ها بر تو تکیه می­شود و حمد و بزرگی از آن توست، زیرا تو مالک ابدی و پروردگار ازلی هستی. آفرینش مخلوقات را نیکو به انجام رساندی و با لطف تقدیرت آن را محکم کردی، و در بلندی شأنت متعالی و منزه هستی از اینکه حکم تغییر در مورد تو اجرا شود یا اینکه ملحد حالتی در تو بیابد که تو را به تبدیل و تغییر متصف ­کند؛ یا اینکه در زیادت و نقصان، راه و امکانی برای تغییر از حالی به حال دیگر به وجود آید؛ یا اینکه ابرهای احاطه بر تو در دریاهای تلاش رؤیاها خیس شود؛ یا اینکه از آن سرشتی برای تو نمایان شود که در آن تأملات اندیشه­ها به تو برسد.

ای مولای من، خلق در حالی که به اقرار ربوبیت تو سرسپرده، مطیع تواند و به عبودیت تو معترف و فروتن هستند. منزه هستی تو، و چه بزرگ است شأن تو، چه بلند مرتبه است مکان تو، چه سخن­گوینده راستی است برهان تو، چه نافذ است فرمان تو و چه نیکو است تقدیر تو. آسمان را برافراشتی و بلندش کردی، زمین را گسترانیدی و فرشش کردی، و از آن، آبی سیل­آسا و گیاهانی لرزان بیرون آوردی، پس گیاه آن تو را تسبیح گفت و آب­های آن به فرمان تو جاری شد، و بر مستقر مشیت تو قرار گرفتند، چنانکه به آنان فرمان دادی.

پس ای کسی که به بقا نیرومند شد و با فنا بر بندگانش غالب شد، جایگاهم را گرامی بدار، که تو بهترین پناه برای از بین رفتن آسیب هستی. ای کسی که آرزو شده در هر دشواری، و امیدی برای هر آسانی است، امروز نیازم را نزد تو آورده­ام و به سوی تو تضرع می­کنم، پس مرا ناکام از آنچه که امید بسته ام بازنگردان و دعایم را از دید خودت خارج نکن، آنگاه که آن را برای من گشودی و من خواندمت. و بر محمد و خاندان محمد درود بفرست و وحشتم را آرام کن، عورتم را بپوشان و از فضل وسیعت روزی وسیع، روا، حلال، نیکو، گوارا، سالم و لذیذ در تندرستی به من عطا کن.

بارالها بهترین روزهای مرا روز دیدار خود قرار بده، و گناهانم را ببخش که مرا تنها کرده است، از گناهانم درگذر که نابودم کرده است که تو اجابت­کننده، ثواب­دهنده، مراقب نزدیک، توانای آمرزنده غالب، رحیم بخشنده پاینده هستی و آن بر تو سهل است و تو بهترین آفریدگاران هستی.

بارالها تو برای پدران و مادران حقوقی را بر من تکلیف کرده­ای و آن حقوق را بزرگ کرده­ای و تو سزاوارترین کسی هستی که بارها را کم و سبک کرد و حقوق را از جانب بندگانش ادا کرد، پس این حقوق را از جانب من برای آنان به عهده بگیر و آنان را به همراه مردان و زنان مومن، برادران و خواهران بیامرز، چنانکه هر موحدی به تو امید بست، و ما و آنان را به نیکان ملحق کن، و برای ما و آنان بهشتت را به همراه نجیبان و برگزیدگان حلال کن که تو شنونده دعا هستی، و سلام و درود خدا بر محمد نبی و عترت پاک او باد. - . البلد الأمین: 94 -

**[ترجمه]

وَ هُوَ یَقُولُ أَلَا إِنَّ مَوْعِدَهُمُ الصُّبْحُ أَ لَیْسَ الصُّبْحُ بِقَرِیبٍ-(1) فَلَمَّا تَوَسَّطُوا الصَّحْرَاءَ وَ جَازُوا بَیْنَ الْحَائِطَیْنِ ارْتَفَعَتْ سَحَابَةٌ وَ أَرْخَتِ السَّمَاءُ عَزَالِیَهَا-(2) وَ خَاضَتِ الدَّوَابُّ إِلَی رَکْبِهَا فِی الطِّینِ وَ لَوَّثَتْهُمْ ذِنَابُهَا فَرَجَعُوا فِی أَقْبَحِ زِیٍّ وَ رَجَعَ أَبُو الْحَسَنِ علیه السلام فِی أَحْسَنِ

زِیٍّ وَ لَمْ یُصِبْهُ شَیْ ءٌ مِمَّا أَصَابَهُمْ فَقُلْتُ إِنْ کَانَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ أَطْلَعَهُ عَلَی هَذَا السِّرِّ فَهُوَ حُجَّةٌ وَ جَعَلْتُ فِی نَفْسِی أَنْ أَسْأَلَهُ عَنْ عَرَقِ الْجُنُبِ فَقُلْتُ إِنْ هُوَ أَخَذَ الْبُرْنُسَ عَنْ رَأْسِهِ وَ جَعَلَهُ عَلَی قَرَبُوسِ سَرْجِهِ ثَلَاثاً فَهُوَ حُجَّةٌ ثُمَّ إِنَّهُ لَجَأَ إِلَی بَعْضِ السَّقَائِفِ فَلَمَّا قَرُبَ نَحَّی الْبُرْنُسَ وَ جَعَلَهُ عَلَی قَرَبُوسِ سَرْجِهِ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ ثُمَّ الْتَفَتَ إِلَیَّ وَ قَالَ إِنْ کَانَ مِنْ حَلَالٍ فَالصَّلَاةُ فِی الثَّوْبِ حَلَالٌ وَ إِنْ کَانَ مِنْ حَرَامٍ فَالصَّلَاةُ فِی الثَّوْبِ حَرَامٌ فَصَدَّقْتُهُ وَ قُلْتُ بِفَضْلِهِ وَ لَزِمْتُهُ علیه السلام فَلَمَّا أَرَدْتُ الِانْصِرَافَ جِئْتُ لِوَدَاعِهِ فَقُلْتُ زَوِّدْنِی بِدَعَوَاتٍ فَدَفَعَ إِلَیَّ هَذَا الدُّعَاءَ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ سُؤَالَ وَ لَیْسَ فِیهِ التَّحْمِیدُ.

وَ ثَانِیهِمَا حَدَّثَ غَازِی بْنُ مُحَمَّدٍ الطَّرَائِفِیُّ أَیْضاً عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ صَالِحِ بْنِ الْوَضَّاحِ النُّعْمَانِیِّ قَالَ أَخْبَرَنِی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ أَحْمَدُ بْنُ إِبْرَاهِیمَ بْنِ أَبِی رَافِعٍ وَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ مُحَمَّدُ بْنُ إِبْرَاهِیمَ النُّعْمَانِیُّ مِنْ خَطِّهِ قَالا أَخْبَرَنَا أَبُو عَلِیٍّ مُحَمَّدُ بْنُ هَمَّامٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مَالِکٍ الْفَزَارِیِّ قَالَ حَدَّثَنِی أَحْمَدُ بْنُ مُدَبِّرٍ مِنْ وُلْدِ الْأَشْتَرِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: بِهَذَا الدُّعَاءِ

ص: 143

الصَّغِیرِ لِأَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام وَ ذَکَرَ فِی أَوَّلِهِ التَّحْمِیدَ وَ بَعْدَهُ اللَّهُمَّ وَ قَدْ جَمَعْتُ بَیْنَ الرِّوَایَتَیْنِ وَ رِوَایَةِ الْکَفْعَمِیِّ.

**[ترجمه]محمد بن هارون تلعکبری این دعا را به همراه سایر ادعیه هفته، مروی از امیرمومنان علیه السّلام در کتاب مجموع الدعوات با دو سند روایت کرده که یکی از آن دو این است:

ابوفتح غازی بن محمد طرایفی که در دمشق در شعبان سال 399 وفات یافت، گوید: ابوالحسن علی بن عبدالله میمونی برایمان حدیث کرد و گوید: ابوالحسن محمد بن ­علی بن معمر برایمان حدیث کرد، علی بن­ یقطین بن موسی ­اهوازی برایم حدیث کرد و گوید: مردی بودم که در مذهب معتزله بودم و از امر ابوالحسن علی بن­ محمد علیه السّلام چیزی به من رسید. من او را استهزا می­کردم و نمی پذیرفتم، پس شرایط، مرا برای دیدار سلطان به سامرا فرا خواند. در آن داخل شدم و چون روزی رسید که سلطان به مردم وعده کرد که به سوی میدان حرکت کنند، مردم در جامه های ظریف تابستانی، در حالی که بادبزن در دستشان بود سوار شدند و امام هادی علیه السّلام در لباس زمستانی در حالی که عبای کلاه دار بر او بود و بر زینش خفتانی بلند بود و دم چهارپایش را گره زده بود و مردم او را به تمسخر می گرفتند، حرکت کرد، درحالی­که می­فرمود: «إِنَّ مَوْعِدَهُمُ الصُّبْحُ أَلَیْسَ الصُّبْحُ بِقَرِیبٍ»، - هود / 81.[2] - {بی گمان وعده گاه آنان صبح است، مگر صبح نزدیک نیست؟}.

زمانی که به وسط صحرا رسیدند و از دیوارهای شهر گذر کردند، ابری بالا آمد و آسمان دلش را خالی کرد - باریدن گرفت - و چهارپایان تا زانو در گل فرورفتند و دم­های­ چهارپایان، ایشان را آلوده کرد، پس در زشت­ترین سر و وضع بازگشتند و امام هادی علیه السّلام در بهترین هیأت برگشت، در حالی­که چیزی از آنچه که به آنان رسیده بود به او نرسیده بود. پس گفتم: اگر خداوند عزوجل او را بر این سرّ مطلع کرده است، پس او حجت است و با خود گفتم که درباره عرق جنب از او سؤال کنم. پس گفتم، اگر او کلاه را از سرش بگیرد و آن را سه مرتبه بر زین کوهه­اش قرار دهد، او حجت است.

پس او به زیر یک سقف پناه برد و چون نزدیک شد عبا را کند و آن را سه مرتبه بر روی زین کوهه­اش قرار داد، سپس به من روی کرد و فرمود: اگر از حلال باشد نماز در آن لباس حلال است و اگر از حرام باشد نماز در آن لباس حرام است. پس او را تصدیق کردم و به فضیلتش معتقد شدم و با او همراه شدم.

زمانی که قصد رفتن داشتم، برای وداع نزدش آمدم و گفتم: مرا به دعا مجهز کنید، پس این دعا را به من داد: «اللهم انی اسئلک سؤال...» و در آن تحمید نیست.

و دوم اینکه، غازی بن محمد بن­ ابو رازع و ابو­عبدالله محمد­ بن مالک­ فزاری، به ما خبر داد و گفت: احمد بن مدبر از پسر اشتر از محمد بن عثمان از ابو بصیر از امام صادق علیه السّلام از پدرانش از امیر مؤمنان علیه السّلام با این دعای کوتاه برای امیرمؤمنان علیه السّلام حدیث گفت و در اول آن تحمید و بعد از آن «اللهم» را ذکر کرده است، و من این دو روایت و روایت کفعمی را جمع کردم.

**[ترجمه]

جَلَّاهُ وَ یُسْرٍ أَتَاهُ وَ ضَعْفٍ (1) قَوَّاهُ وَ یَتِیمٍ آوَاهُ وَ مِسْکِینٍ رَحِمَهُ وَ جَاهِلٍ عَلَّمَهُ وَ دِینٍ بَصَّرَهُ (2)

وَ حَقٍّ نَصَرَهُ-(3) الْجَزَاءَ الْأَوْفَی وَ الرَّفِیقَ الْأَعْلَی وَ الشَّفَاعَةَ الْجَائِزَةَ وَ الْمَنْزِلَ الرَّفِیعَ-(4)

فِی الْجَنَّةِ عِنْدَکَ آمِینَ رَبَّ الْعَالَمِینَ اجْعَلْ لَهُ مَنْزِلًا مَغْبُوطاً وَ مَجْلِساً رَفِیعاً وَ ظِلًّا ظَلِیلًا وَ مُرْتَفِعاً(5)

جَسِیماً جَمِیلًا وَ نَظَراً إِلَی وَجْهِکَ یَوْمَ تَحْجُبُهُ عَنِ الْمُجْرِمِینَ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اجْعَلْهُ لَنَا فَرَطاً وَ اجْعَلْ حَوْضَهُ لَنَا مَوْرِداً وَ لِقَاءَهُ لَنَا مَوْعِداً یَسْتَبْشِرُ بِهِ أَوَّلُنَا وَ آخِرُنَا وَ أَنْتَ عَنَّا رَاضٍ فِی دَارِکَ دَارِ السَّلَامِ مِنْ جِنَانِکَ جَنَّاتِ النَّعِیمِ آمِینَ إِلَهَ الْحَقِّ رَبَّ الْعَالَمِینَ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَسْأَلُکَ بِاسْمِکَ الَّذِی هُوَ نُورٌ مِنْ نُورٍ وَ نُورٌ فَوْقَ کُلِّ نُورٍ وَ نُورٌ تُضِی ءُ بِهِ کُلُّ ظُلْمَةٍ وَ تَکْسِرُ بِهِ قُوَّةُ کُلِّ شَیْطَانٍ مَرِیدٍ وَ جَبَّارٍ عَنِیدٍ وَ جِنِّیٍّ عَتِیدٍ وَ تُؤْمِنُ بِهِ خَوْفَ کُلِّ خَائِفٍ وَ تُبْطِلُ بِهِ سِحْرَ کُلِّ سَاحِرٍ وَ حَسَدَ کُلِّ حَاسِدٍ وَ یَتَضَرَّعُ لِعَظَمَتِهِ الْبَرُّ وَ الْفَاجِرُ وَ بِاسْمِکَ الْأَکْبَرِ الَّذِی سَمَّیْتَ بِهِ نَفْسَکَ وَ اسْتَوَیْتَ بِهِ عَلَی عَرْشِکَ وَ اسْتَقْرَرْتَ بِهِ عَلَی کُرْسِیِّکَ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تَفْتَحَ لِیَ اللَّیْلَةَ یَا رَبِّ بَابَ کُلِّ خَیْرٍ فَتَحْتَهُ لِأَحَدٍ مِنْ خَلْقِکَ وَ أَوْلِیَائِکَ وَ أَهْلِ طَاعَتِکَ ثُمَّ لَا تَسُدَّهُ عَنِّی أَبَداً حَتَّی أَلْقَاکَ وَ أَنْتَ عَنِّی رَاضٍ أَسْأَلُکَ ذَلِکَ بِرَحْمَتِکَ وَ أَرْغَبُ إِلَیْکَ فِیهِ بِقُدْرَتِکَ فَشَفِّعِ اللَّیْلَةَ یَا رَبِّ رَغْبَتِی وَ أَکْرِمْ طَلِبَتِی وَ نَفِّسْ کُرْبَتِی وَ ارْحَمْ عَبْرَتِی وَ صِلْ وَحْدَتِی وَ آنِسْ وَحْشَتِی وَ اسْتُرْ عَوْرَتِی وَ آمِنْ رَوْعَتِی وَ اجْبُرْ فَاقَتِی وَ لَقِّنِّی حُجَّتِی وَ أَقِلْنِی عَثْرَتِی وَ اسْتَجِبِ اللَّیْلَةَ دُعَائِی وَ أَعْطِنِی مَسْأَلَتِی وَ أَعْظِمْ مِنْ مَسْأَلَتِی وَ کُنْ بِدُعَائِی حَفِیّاً وَ کُنْ

ص: 145

بِی رَحِیماً وَ لَا تُقَنِّطْنِی وَ لَا تُؤْیِسْنِی مِنْ رَوْحِکَ وَ لَا تَخْذُلْنِی وَ أَنَا أَدْعُوکَ وَ لَا تَحْرِمْنِی وَ أَنَا أَسْأَلُکَ وَ لَا تُعَذِّبْنِی وَ أَنَا أَسْتَغْفِرُکَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی مُحَمَّدٍ النَّبِیِّ وَ أَهْلِ بَیْتِهِ أَجْمَعِینَ (1).

**[ترجمه]المتهجد - مصباح المتهجد: 298.[1] - ،

بلد - البلد الأمین: 96.[2] - ،

الجنه، الاختیار، تسبیح شب شنبه.

پاک و منزّهی پروردگار ما و حمد از آن توست و تو زنده جاودان اول موجود هستی، در­حالی­که چیزی از خلائقت نبوده است یا اینکه چیزی از فرمانروایی­ات به چشم دیده شود یا در چیزی از امورت تدبر شود یا در چیزی از تقدیرت تفکر کند. قائم به عدلت و تدبیر کننده امرت هستی، تقدیرت در آنچه موجود است جریان یافت و علمت در آنچه که تو خالق آن هستی جاری شد. آسمان ها و زمین را به عنوان فرش و بنا آفریدی و آسمان را به عنوان منزلی استوار کردی که برای جلال، وقار، عزت و سلطانت به آن راضی شدی؛ سپس در حالی­که در عظمتت بزرگوار، در کبریائی­ات با عظمت، در برتری ات یگانه، در فرمانراویی ات توانا، در سلطه ات متعالی، در علمت پوشیده، در عرشت استوار هستی، پس متبارک و متعالی هستی و در آنجا درخشش، نور، عزت، سلطان، قدرت، توان، قوت، رحمت، قداست، امر، ترس از تو، مکانت استوار تو، بزرگی بزرگ تو، و عظمت عظیم تو والا است، و تو خدای زنده قبل از هر زنده، قدیم قبل از هر قدیم، فرمانروا بر ملک بزرگ هستی که اسمت در آسمان ها و زمین مدح شده و ستوده شده است، در حالی­که تو خالق، نور، پروردگار و معبود آنها و هر آنچه که در آنهاست هستی، پس پاک و منزه هستی و حمد از آن توست، ای پروردگار ما، و ثنای تو با شکوه است.

بارالها بر بنده، رسول و نبی ات محمد درود بفرست و او را برای هر خیری که آزمود و شری که دور کرد و یسری که آورد، ضعفی که نیرومند کرد، یتیمی که پناه داد، مسکینی که بر او رحم کرد، جاهلی که به او آموخت، دینی که فهماند، حقی که یاری اش کرد جزا ببخش، جزای کامل تر، رفیقی برتر، شفاعتی جایز، منزلی رفیع در بهشت نزد خودت. آمین یا رب العالمین.

برای او منزلی مورد غبطه، جایگاهی رفیع، پناهی سایه دار، مرتفعی بزرگ و زیبا و نگاه به سیمای تو در روزی که آن را از گنه کاران می پوشانی قرار بده.

بار الها بر محمد و خاندان محمد درود بفرست و آن را بهره ما قرار بده و حوض او را آبشخور، و دیدار او را وعده ما قرار بده که اولین و آخرین ما را به وسیله آن شاد می کنی، در حالی که تو در خانه ات دارالسلام، از جنانت جنات نعیم از ما راضی هستی، آمین ای اله الحق رب العالمین.

بارالها بر محمد و خاندان محمد درود بفرست و با نامت که نوری از نور و نوری فراتر از هر نور است و نوری است که با آن هر تاریکی را روشن می کنی و قدرت هر شیطان گستاخ، جبار مستبد و جنّی کینه توز را در هم می شکنی و با آن هراس هر هراسان را ایمن می کنی و سحر هر ساحر و حسد هر حسود را باطل می کنی و درستکار و فاجر برای عظمتش تضرع می کند، از تو می خواهم.

و با اسم اکبرت که خود را با آن نامیدی و با آن بر عرشت استیلاء یافتی و با آن بر کرسی ات استقرار یافتی از تو می خواهم که بر محمد و خاندان محمد درود بفرستی. و امشب پروردگارا، در هر خیری که برای یکی از خلائق، اولیاء و اهل طاعتت گشوده­ای را بر من بگشایی، سپس هرگز آن را بر من نبندی تا اینکه تو را در حالی­که از من راضی هستی دیدار کنم. بارالها با رحمتت آن را ز تو می خواهم و با قدرتت به سوی تو راغب هستم. پروردگارا، امشب رغبتم را مورد شفاعت قرار بده و خواسته ام را گرامی بدار و اندوهم را تسلی بخش و بر اشکم رحم کن و تنهایی ام را پیوند بزن و با بی کسی ام مأنوس باش، عورتم را بپوشان، وحشتم را ایمن کن، نیازم را جبران کن، حجتم را به من تلقین کن و از لغزشم درگذر و امشب دعایم را استجابت کن، خواسته ام و بزرگتر از خواسته­ام را به من عطا کن و پذیرنده دعایم باش و بر من رحیم باش و مرا نا امید نکن و از آسایشت مأیوس نکن و مرا درحالی­که تو را می خوانم مأیوس نکن و درحالی­که از تو درخواست می کنم مرا محروم نکن، و در حالی­که از تو طلب مغفرت دارم مرا عذاب نده، یا ارحم الراحمین و درود خدا بر محمد نبی و همه اهل بیت او باد - . جنة الامان (مصباح کفعمی): 99- 100 - .

**[ترجمه]

بِالْإِلَهِیَّةِ وَ تَنَزَّهْتَ عَنِ الْحَیْثُوثِیَّةِ فَلَمْ یَحُدَّکَ وَاصِفٌ مَحْدُوداً بِالْکَیْفُوفِیَّةِ وَ لَمْ تَقَعْ عَلَیْکَ الْأَوْهَامُ بِالْمَائِیَّةِ وَ الْحَیْنُونِیَّةِ فَلَکَ الْحَمْدُ عَدَدَ نَعْمَائِکَ عَلَی الْأَنَامِ وَ لَکَ الشُّکْرُ عَلَی کُرُورِ اللَّیَالِی وَ الْأَیَّامِ إِلَهِی بِیَدِکَ الْخَیْرُ وَ أَنْتَ وَلِیُّهُ مُتِیحُ الرَّغَائِبِ وَ غَایَةُ الْمَطَالَبِ أَتَقَرَّبُ إِلَیْکَ بِسَعَةِ رَحْمَتِکَ الَّتِی وَسِعَتْ کُلَّ شَیْ ءٍ وَ قَدْ تَرَی یَا رَبِّ مَکَانِی وَ تَطَّلِعُ عَلَی ضَمِیرِی وَ تَعْلَمُ سِرِّی وَ لَا یَخْفَی عَلَیْکَ أَمْرِی وَ أَنْتَ أَقْرَبُ إِلَیَّ مِنْ حَبْلِ الْوَرِیدِ فَتُبْ عَلَیَّ تَوْبَةً لَا أَعُودُ بَعْدَهَا فِیمَا یُسْخِطُکَ وَ اغْفِرْ لِی مَغْفِرَةً لَا أَرْجِعُ مَعَهَا إِلَی مَعْصِیَتِکَ یَا أَکْرَمَ الْأَکْرَمِینَ إِلَهِی أَنْتَ الَّذِی أَصْلَحْتَ قُلُوبَ الْمُفْسِدِینَ فَصَلُحَتْ بِإِصْلَاحِکَ إِیَّاهَا فَأَصْلِحْنِی بِإِصْلَاحِکَ وَ أَنْتَ الَّذِی مَنَنْتَ عَلَی الضَّالِّینَ فَهَدَیْتَهُمْ بِرُشْدِکَ عَنِ الضَّلَالَةِ وَ عَلَی الْجَائِرِینَ عَنْ قَصْدِکَ فَسَدَدْتَهُمْ وَ قَوَّمْتَ مِنْهُمْ عَثْرَ الزَّلَلِ فَمَنَحْتَهُمْ مَحَبَّتَکَ وَ جَنَّبْتَهُمْ مَعْصِیَتَکَ وَ أَدْرَجْتَهُمْ دَرَجَ الْمَغْفُورِ لَهُمْ وَ أَحْلَلْتَهُمْ مَحَلَّ الْفَائِزِینَ فَأَسْأَلُکَ یَا مَوْلَایَ أَنْ تُلْحِقَنِی بِهِمْ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تَرْزُقَنِی رِزْقاً وَاسِعاً حَلَالًا طَیِّباً فِی عَافِیَةٍ وَ عَمَلًا یُقَرِّبُ إِلَیْکَ یَا خَیْرَ مَسْئُولٍ اللَّهُمَّ إِنِّی أَتَضَرَّعُ إِلَیْکَ ضَرَاعَةَ مُقِرٍّ عَلَی نَفْسِهِ بِالْهَفَوَاتِ وَ أَتُوبُ إِلَیْکَ یَا تَوَّابُ وَ لَا تَرُدَّنِی خَائِباً مِنْ جَزِیلِ عَطَائِکَ یَا وَهَّابُ فَقَدِیماً جُدْتَ عَلَی الْمُذْنِبِینَ بِالْمَغْفِرَةِ وَ سَتَرْتَ عَلَی عِبَادِکَ قَبِیحَاتِ الْفِعَالِ یَا جَلِیلُ یَا مُتَعَالِ أَتَوَجَّهُ إِلَیْکَ بِمَنْ أَوْجَبْتَ حَقَّهُ عَلَیْکَ إِذْ لَمْ یَکُنْ لِی مِنَ الْخَیْرِ مَا أَتَوَجَّهُ إِلَیْکَ بِهِ وَ حَالَتِ الذُّنُوبُ بَیْنِی وَ بَیْنَ الْمُحْسِنِینَ وَ إِذْ لَمْ یُوجِبْ لِی عَمَلِی مُرَافَقَةَ الْمُتَّقِینَ فَلَا تَرُدَّ سَیِّدِی تَوَجُّهِی بِمَنْ تَوَجَّهْتُ بِهِ إِلَیْکَ أَ تَخْذُلُنِی رَبِّی وَ أَنْتَ أَمَلِی أَمْ تَرُدُّنِی صِفْراً مِنَ الْعَفْوِ وَ أَنْتَ مُنْتَهَی رَغْبَتِی یَا مَنْ هُوَ مَأْمُولٌ فِی الشَّدَائِدِ مَوْصُوفٌ مَعْرُوفٌ بِالْجُودِ وَ الْخَلْقُ لَهُ عَبِیدٌ وَ إِلَیْهِ مَرَدُّ الْأُمُورِ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ(1) وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ جُدْ عَلَیَّ بِإِحْسَانِکَ الَّذِی فِیهِ الْغِنَی عَنِ

ص: 147

الْقَرِیبِ وَ الْبَعِیدِ وَ الْأَعْدَاءِ وَ الْإِخْوَانِ وَ الْأَخَوَاتِ وَ أَلْحِقْنِی بِالَّذِینَ غَمَرْتَهُمْ بِسَعَةِ تَطَوُّلِکَ وَ کَرَامَتِکَ وَ جَعَلْتَهُمْ أَطَایِبَ أَبْرَاراً أَتْقِیَاءَ أَخْیَاراً وَ لِنَبِیِّکَ صلی الله علیه و آله فِی دَارِکَ جِیرَاناً وَ اغْفِرْ لِلْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ مَعَ الْآبَاءِ وَ الْأُمَّهَاتِ وَ الْإِخْوَةِ وَ الْأَخَوَاتِ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ (1).

**[ترجمه]البلد الامین و مجموع الدعوات: دعای روز شنبه برای علی علیه السّلام:

به نام خداوند بخشایشگر مهربان. حمد از آن خدایی است که امیدم با عفو او قرین شد و آرزویم با حسن گذشت و بخشش او وسعت یافت، و با آنچه که از جود و کرمش به من آموخت، ناتوانی و پشت و بازو و بدن مرا نیرومند کرد. و با وجود اصرارم بر معصیت او و کوتاهی ام از اطاعتش مرا رها نکرد، و به خاطر تواتر و ریزش الطاف و انباشتگی نعمت هایش بر من، سزاوار است که به خشیت او معتقد باشم و احساس ترس از او داشته باشم و منزه است خدایی که هر مؤمنی بر او توکل می کند و هر منکری به او نیازمند است، کسی بی نیاز نمی شود مگر به فضل آنچه که نزد اوست. و هیچ خدایی نیست جز خدای روی آورنده بر کسی که از یاد او روی گرداند، و بسیار توبه­پذیر برای کسی که از گناه بزرگش به سوی او توبه کرد، خشمگین بر کسی که از رحمت وسیع او ناامید و از آسایش زودهنگام او مأیوس شد، و خدا بزرگتر است، آفریننده و مالک هر چیز، و نابودکننده و هلاک کننده هر چیز .

بارالها بر محمد، بنده، امین، برگزیده و شاهد پارسا و پاکت و بر خاندان طیب و طاهر محمد درود بفرست. بارالها، من بسان درخواست فرد معترف به گناهش، پشیمان از گرفتار شدن در پیامدهای گناهش، از تو درخواست می کنم، در حالی که تو مناسب ترین کسی هستی که بر او تکیه شد و گذشت کرد، و بر هر کسی که ستم کرد و بدی کرد، با مغفرت بخشید، که گناهان مرا در پرتگاه های هلاکت فرو برده است و خطاها احاطه ام کرده است و من متصل به آن باقی مانده ام، و تو مایه امید هستی و در شدت و سستی تکیه بر توست و تو پناهگاه هراسان غریق هستی و رئوف تر از هر شفیق هستی. تو را قصد کرده ام ای سرورم، و تو منتهای قصد قصدکنندگان هستی و بخشنده ترین کسی هستی که در گذشتت از گنه کاران، از او طلب بخشش می شود.

بارالها، تو کسی هستی که بخشش گناهان و برطرف کردن اندوه ها بر تو بزرگ نیست و تو داننده نهان ها و پوشاننده عیب ها هستی، زیرا تو باقی مهربانی هستی که جامه ربوبیت بر تن کرده و به الوهیت یگانه شده ای، و از مکان داشتن منزه شده ای و هیچ توصیف کننده­ای تو را محدود به چگونگی توصیف نکرده است و اوهام و خیالات درباره چیستی تو و چه زمانی تو راست نیامده است، پس حمد به تعداد نعمت هایت بر مردم، از آن توست و شکر بر تعداد شب ها و روز ها از آن توست.

بارالها خوبی به دست توست و تو ولیّ آن، عطاکننده آرزو ها و غایت درخواست کنندگان هستی. با وسعت رحمتت که هر چیزی را فرا گرفت تقرب می جویم، درحالی که مکانم را می بینی و بر درونم آگاهی و نهانم را می دانی و امرم بر تو پوشیده نیست و تو از رگ گردن به من نزدیک تر هستی، پس توبه ام را بپذیر، توبه ای که بعد از آن، به آنچه که تو را به خشم می آورد باز نگردم و مرا بیامرز، آمرزشی که که با آن به معصیت تو باز نگردم، ای بزرگوارترین بزرگواران.

بارالها تو کسی هستی که دلهای فاسدان را اصلاح کردی، پس آن با اصلاح کردن تو اصلاح شد، پس با اصلاحت مرا اصلاح کن؛ و تو کسی هستی که بر گمراهان منت نهادی و با راهنمایی ات از گمراهی هدایت شان کردی، و بر منحرفین از قصد تو منت نهادی و آنان را مانع شدی و لغزش اشتباهات را از آنان مرتفع کردی و محبتت را به آنان ارزانی داشتی و آنان را از معصیتت دور کردی و آنان را در درجات آمرزیدگان بردی و در جایگاه رستگاران داخل کردی، پس ای مولای من، از تو می خواهم که مرا به آنان ملحق کنی، ای مهربانترین مهربانان.

بارالها، از تو می خواهم که بر محمد و خاندان محمد درود بفرستی و روزی گسترده حلال نیکو در سلامتی، و عملی که به تو مقرب می کند را به من عطا کنی، ای بهترین درخواست­شونده، بارالها من به سوی تو تضرع می کنم، تضرع معترف به لغزش ها بر خود، و به سوی تو توبه می کنم ای توبه­پذیر، و مرا ناامید از عطای فراوانت بازنگردان ای بسیار بخشنده. و از قدیم گنه کاران را بخشیدی، اعمال قبیح را بر بندگانت پوشاندی، ای ارجمند ای متعال، با کسی که حقش را بر خودت واجب کردی به تو روی می آورم، زیرا برای من خیری نیست که با آن به تو روی آورم، و گناه بین من و نیکوکاران حائل شده است، و عملم همراهی پارسایان را برایم موجب نشده است. پس ای مولای من، روی آوردنم با کسی که با او به سوی تو روی آورده ام را رد نکن. پروردگارا، آیا مرا رها می کنی در حالی که تو امید من هستی، یا مرا دست خالی از عفو رد می کنی درحالی که تو منتهای آرزویم هستی؟.

ای کسی که در سختی ها اوست آرزو شونده، موصوف و معروف به بخشش، و خلق برای او بنده است، و بازگشت امور به سوی اوست. بر محمد و خاندان محمد درود بفرست و با احسانت که در آن بی نیازی از دور و نزدیک، دشمن و برادر و خواهر است را به من ببخش، و مرا به کسانی که با وسعت لطف و کرمت دربر گرفتی و آنان را در میان، نیکان، نیکوکاران، پارسایان و برگزیدگان و در خانه ات، همسایگان نبی ات قرار دادی ملحق کن و مردان و زنان مؤمن را به همراه پدران، مادران، برادران و خواهران بیامرز، ای مهربانترین مهربانان. - . البلد الأمین: 96 - 97 -

**[ترجمه]

خَالِقُ الْخَلْقِ وَ مُبْتَدِعُهُ وَ بَارِئُ الْخَلْقِ وَ وَارِثُهُ أَنْتَ الْجَبَّارُ تَعَزَّزْتَ بِجَبَرُوتِکَ وَ تَجَبَّرْتَ بِعِزَّتِکَ وَ تَمَلَّکْتَ بِسُلْطَانِکَ وَ تَسَلَّطْتَ بِمُلْکِکَ وَ تَعَظَّمْتَ بِکِبْرِیَائِکَ وَ تَکَبَّرْتَ بِعَظَمَتِکَ وَ افْتَخَرْتَ بِعُلُوِّکَ وَ عَلَوْتَ بِفَخْرِکَ وَ اسْتَکْبَرْتَ بِجَلَالِکَ وَ تَجَلَّلْتَ بِکِبْرِیَائِکَ وَ تَشَرَّفْتَ بِمَجْدِکَ وَ تَکَرَّمْتَ بِجُودِکَ وَ جُدْتَ بِکَرَمِکَ وَ قَدَرْتَ بِعُلُوِّکَ وَ تَعَالَیْتَ بِقُدْرَتِکَ أَنْتَ بِالْمَنْظَرِ الْأَعْلَی حَیْثُ لَا تُدْرِکُکَ الْأَبْصَارُ وَ لَیْسَ فَوْقَکَ مَنْظَرٌ بَدِیعُ الْخَلْقِ فَتَمَّ مُلْکُکَ وَ مَلَکَتْ قُدْرَتُکَ وَ جَرَتْ قُوَّتُکَ وَ قَدَّمْتَ عِزَّکَ وَ أَنْفَذْتَ أَمْرَکَ بِتَسْلِیطِکَ وَ تَسَلَّطْتَ بِقُدْرَتِکَ وَ قَرُبْتَ فِی نَأْیِکَ وَ نَأَیْتَ فِی قُرْبِکَ وَ لِنْتَ فِی تَجَبُّرِکَ وَ تَجَبَّرْتَ فِی لِینِکَ وَ اتَّسَعَتْ رَحْمَتُکَ فِی شِدَّةِ نَقِمَتِکَ وَ اشْتَدَّتْ نَقِمَتُکَ فِی سَعَةِ رَحْمَتِکَ وَ تَهَیَّبْتَ بِجَلَالِکَ وَ تَجَالَلْتَ فِی هَیْبَتِکَ فَظَهَرَ دِینُکَ وَ تَمَّ نُورُکَ وَ فَلَجَتْ حُجَّتُکَ وَ اشْتَدَّ بَأْسُکَ وَ عَلَا کِبْرُکَ وَ غَلَبَ مَکْرُکَ وَ عَلَتْ کَلِمَتُکَ وَ لَا یُسْتَطَاعُ مُضَادَّتُکَ وَ لَا یُمْتَنَعُ مِنْ نَقِمَاتِکَ وَ لَا یُجَارُ مِنْ بَأْسِکَ وَ لَا یُنْتَصَرُ مِنْ عِقَابِکَ وَ لَا یُنْتَصَفُ إِلَّا بِکَ وَ لَا یُحْتَالُ لِکَیْدِکَ وَ لَا تُدْرَکُ حِیلَتُکَ وَ لَا یَزُولُ مُلْکُکَ وَ لَا یُعَازُّ أَمْرُکَ وَ لَا تُرَامُ قُدْرَتُکَ وَ لَا یَقْصُرُ عِزُّکَ وَ لَا یُذَلُّ اسْتِکْبَارُکَ وَ لَا تُبْلَغُ جَبَرُوتُکَ وَ لَا یُنَالُ کِبْرِیَاؤُکَ وَ لَا تُصَغَّرُ عَظَمَتُکَ وَ لَا یَضْمَحِلُّ فَخْرُکَ وَ لَا یَهُونُ جَلَالُکَ وَ لَا یَتَضَعْضَعُ رُکْنُکَ وَ لَا تَضْعُفُ یَدُکَ وَ لَا تَسْفُلُ کَلِمَتُکَ وَ لَا یَخْدَعُ خَادِعُکَ وَ لَا یَغْلِبُ مَنْ غَالَبَکَ بَلْ قُهِرَ مَنْ عَازَکَ وَ غُلِبَ مَنْ حَارَبَکَ وَ ذَلَّ مَنْ کَایَدَکَ وَ ضَعُفَ مَنْ ضَادَّکَ وَ خَابَ مَنِ اغْتَرَّ بِکَ وَ خَسِرَ مَنْ نَاوَاکَ وَ ذَلَّ مَنْ عَادَاکَ وَ هُزِمَ مَنْ قَاتَلَکَ وَ اکْتَفَیْتَ بِعِزَّةِ قُدْرَتِکَ وَ تَعَالَیْتَ بِتَأْیِیدِ أَمْرِکَ وَ تَکَبَّرْتَ بِعَدَدِ جُنُودِکَ عَمَّنْ صَدَّ وَ تَوَلَّی عَنْکَ وَ امْتَنَعْتَ بِعِزَّتِکَ وَ عَزَزْتَ بِمَنْعِکَ وَ بَلَغْتَ مَا أَرَدْتَ وَ أَدْرَکْتَ حَاجَتَکَ وَ أَنْجَحْتَ طَلِبَتَکَ وَ قَدَرْتَ عَلَی مَشِیَّتِکَ وَ کُلُّ شَیْ ءٍ لَکَ وَ بِنِعْمَتِکَ وَ بِمِقْدَارٍ عِنْدَکَ.

وَ لَکَ خَزَائِنُکَ وَ مَا مَلَکَتْ یَمِینُکَ وَ خَلْقُکَ وَ بَرِیَّتُکَ وَ بِدْعَتُکَ ابْتَدَعْتَهُمْ بِقُدْرَتِکَ وَ عَمَّرْتَ بِهِمْ أَرْضَکَ وَ جَعَلْتَهَا لَهُمْ مَسْکَناً عَارِیَّةً إِلَی أَجَلٍ

ص: 149

مُسَمًّی مُنْتَهَاهُ عِنْدَکَ وَ مُنْقَلَبُهُمْ فِی قَبْضَتِکَ وَ ذَوَائِبُ نَوَاصِیهِمْ بِیَدِکَ أَحَاطَ بِهِمْ عِلْمُکَ وَ أَحْصَاهُمْ حِفْظُکَ وَ وَسِعَهُمْ کِتَابُکَ فَخَلْقُکَ کُلُّهُمْ یَهَابُ جَلَالَکَ وَ یَرْعُدُ مِنْ مَخَافَتِکَ فَرَقاً مِنْکَ وَ یُسَبِّحُ بِحَمْدِ قُدْسِکَ لِهَیْبَةِ جَلَالِ عِزِّکَ تَسْبِیحاً وَ تَقْدِیساً لَقَدِیمِ عِزِّ کِبْرِیَائِکَ إِنَّکَ أَهْلُ الْکِبْرِیَاءِ وَ لَا یَنْبَغِی إِلَّا لَکَ وَ مَحَلُّ الْفَخْرِ وَ لَا یَلِیقُ إِلَّا بِکَ وَ مُدَوِّخُ الْمَرَدَةِ وَ قَاصِمُ الْجَبَابِرَةِ وَ مُبِیرُ الظَّلَمَةِ رَبُّ الْخَلْقِ وَ مُدَبِّرُ الْأَمْرِ ذُو الْعِزِّ الشَّامِخِ وَ السُّلْطَانِ الْبَاذِخِ وَ الْجَلَالِ الْقَادِرِ وَ الْکِبْرِیَاءِ الْقَاهِرِ وَ الضِّیَاءِ الْفَاخِرِ کَبِیرُ الْمُتَکَبِّرِینَ وَ صَغَارُ الْمُعْتَدِینَ وَ نَکَالُ الظَّالِمِینَ وَ غَایَةُ الْمُتَنَافِسِینَ وَ صَرِیخُ الْمُسْتَصْرِخِینَ وَ صَمَدُ الْمُؤْمِنِینَ وَ سَبِیلُ حَاجَةِ الطَّالِبِینَ الْمُتَعَالِی قُدْسُکَ الْمُقَدَّسُ وَجْهُکَ تَبَارَکْتَ بِعُلُوِّ اسْمِکَ وَ عَلَا عِزُّ مَکَانِکَ وَ فَخُمَتْ کِبْرِیَاءُ عَظَمَتِکَ وَ عِزَّةُ عِزَّتِکَ لِکَرَامَتِکَ وَ جَلَالِکَ فَأَشْرَقَ مِنْ نُورِ الْحُجُبِ نُورُ وَجْهِکَ وَ أَغْشَی النَّاظِرِینَ بَهَاؤُکَ وَ اسْتَنَارَ فِی الظُّلُمَاتِ نُورُکَ وَ عَلَا فِی السِّرِّ وَ الْعَلَانِیَةِ أَمْرُکَ وَ أَحَاطَ بِالسَّرَائِرِ عِلْمُکَ وَ حَفِظَ کُلَّ شَیْ ءٍ إِحْصَاؤُکَ لَیْسَ شَیْ ءٌ یَقْصُرُ عَنْهُ عِلْمُکَ وَ لَا یَفُوتُ شَیْ ءٌ حِفْظَکَ تَعْلَمُ وَهْمَ النُّفُوسِ وَ نِیَّةَ الْقُلُوبِ وَ مَنْطِقَ الْأَلْسُنِ وَ نَقْلَ الْأَقْدَامِ وَ خائِنَةَ الْأَعْیُنِ وَ ما تُخْفِی الصُّدُورُ وَ السِّرَّ وَ أَخْفی وَ الِاسْتِعْلَانَ وَ النَّجْوَی وَ ما فِی السَّماواتِ وَ ما فِی الْأَرْضِ وَ ما بَیْنَهُما وَ ما تَحْتَ الثَّری إِلَیْکَ مُنْتَهَی الْأَنْفُسِ وَ مَعَادُ الْخَلَائِقِ وَ مَصِیرُ الْأُمُورِ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ عَبْدِکَ وَ رَسُولِکَ وَ نَبِیِّکَ وَ أَمِینِکَ وَ شَاهِدِکَ وَ صَفِیِّکَ وَ خِیَرَتِکَ مِنْ خَلْقِکَ النَّبِیِّ الْأُمِّیِّ الرَّاشِدِ الْمَهْدِیِّ الْمُوَفَّقِ التَّقِیِّ الَّذِی آمَنَ بِکَ وَ بِمَلَائِکَتِکَ وَ بَلَّغَ رِسَالاتِکَ وَ تَلَا آیَاتِکَ وَ جَاهَدَ عَدُوَّکَ وَ عَبَدَکَ مُخْلِصاً حَتَّی أَتَاهُ الْیَقِینُ وَ کانَ بِالْمُؤْمِنِینَ رَءُوفاً رَحِیماً صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ تَسْلِیماً اللَّهُمَّ شَرِّفْ بُنْیَانَهُ وَ کَرِّمْ مَقَامَهُ وَ ثَقِّلْ مِیزَانَهُ وَ بَیِّضْ وَجْهَهُ وَ أَفْلِجْ حُجَّتَهُ وَ أَعْطِهِ الْوَسِیلَةَ وَ الشَّرَفَ وَ الرِّفْعَةَ وَ الْفَضِیلَةَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ

ص: 150

اللَّهُمَّ اجْعَلْ مُحَمَّداً أَحَبَّ الْأَوَّلِینَ وَ الْآخِرِینَ إِلَیْکَ حُبّاً وَ أَقْرَبَهُمْ مِنْکَ مَجْلِساً وَ أَعْظَمَهُمْ عِنْدَکَ بُرْهَاناً وَ أَشْرَفَهُمْ لَدَیْکَ مَکَاناً اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَوْرِدْنَا حَوْضَهُ وَ احْشُرْنَا فِی زُمْرَتِهِ وَ اسْقِنَا بِکَأْسِهِ وَ اجْعَلْنَا مِنْ رُفَقَائِهِ وَ لَا تُفَرِّقْ بَیْنَنَا وَ بَیْنَهُ أَبَداً اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بِلَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ الَّذِی اعْتَرَفَتْ لَکَ بِهَا الْمَلَائِکَةُ وَ خَضَعَتْ لَکَ بِهَا الْجَبَابِرَةُ وَ عَنَتْ لَکَ بِهَا الْوُجُوهُ وَ خَشَعَتْ لَکَ مِنْهَا الْأَبْصَارُ وَ الرَّکْبُ وَ الْأَصْلَابُ وَ الْأَحْشَاءُ وَ أَجْسَادُ الْأَوَّلِینَ وَ الْآخِرِینَ وَ بِتَقْلِیبِکَ الْقُلُوبَ وَ عِلْمِکَ بِالْغُیُوبِ وَ بِتَدْبِیرِکَ الْأُمُورَ وَ بِعِلْمِکَ مَا قَدْ کَانَ وَ مَا هُوَ کَائِنٌ وَ بِمَعْدُودِ إِحْسَانِکَ وَ مَذْکُورِ بَلَائِکَ وَ سَوَابِغِ نَعْمَائِکَ وَ فَضَائِلِ کَرَامَاتِکَ خَیْرُ الدُّعَاءِ وَ خَیْرُ الْإِجَابَةِ وَ خَیْرُ الْأَجَلِ وَ خَیْرُ الْمَسْأَلَةِ وَ خَیْرُ الْعَطَاءِ وَ خَیْرُ الْعَمَلِ وَ خَیْرُ الْجَزَاءِ وَ خَیْرُ الدُّنْیَا وَ خَیْرُ الْآخِرَةِ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ نَعُوذُ بِکَ یَا رَبِّ مِنَ الضَّلَالَةِ بَعْدَ الْهُدَی وَ مِنَ الْکُفْرِ بَعْدَ الْإِیمَانِ وَ مِنَ النِّفَاقِ بَعْدَ الْإِسْلَامِ وَ مِنَ الشَّکِّ بَعْدَ الْیَقِینِ وَ مِنَ الْهَوَانِ بَعْدَ الْکَرَامَةِ وَ نَعُوذُ بِکَ یَا رَبِّ مِنْ أَنْ نَرْضَی لَکَ سَخَطاً أَوْ نَسْخَطَ لَکَ رِضًی أَوْ نُوَالِیَ لَکَ عَدُوّاً أَوْ نُعَادِیَ لَکَ وَلِیّاً أَوْ نَنْتَهِکَ لَکَ مُحَرَّماً أَوْ نُبَدِّلَ نِعْمَتَکَ کُفْراً أَوْ نَتَّبِعَ هَوًی بِغَیْرِ هُدًی مِنْکَ وَ نَسْأَلُکَ اللَّهُمَّ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تَجْعَلَ الْإِیمَانَ فِی قُلُوبِنَا مَا أَحْیَیْتَنَا وَ الزِّیَادَةَ فِی عِبَادَتِکَ مَا أَبْقَیْتَنَا وَ الْبَرَکَةَ فِیمَا آتَیْتَنَا وَ الْمُعَافَاةَ فِی مَحْیَانَا وَ مَمَاتِنَا وَ السَّعَةَ فِی أَرْزَاقِنَا وَ النَّصْرَ عَلَی عَدُوِّنَا وَ التَّوْفِیقَ لِرِضْوَانِکَ وَ الْکَرَامَةَ کُلَّهَا فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ لَا تَحْرِمْنَا فَضْلَکَ وَ لَا تُنْسِنَا ذِکْرَکَ وَ لَا تَکْشِفْ عَنَّا سِتْرَکَ وَ لَا تَصْرِفْ عَنَّا وَجْهَکَ وَ لَا تُحْلِلْ عَلَیْنَا غَضَبَکَ وَ لَا تَنْزِعْ مِنَّا کَرَامَتَکَ وَ لَا تُبَاعِدْنَا مِنْ جِوَارِکَ وَ لَا تَحْظُرْ عَلَیْنَا رِزْقَکَ وَ رَحْمَتَکَ وَ لَا تَکِلْنَا إِلَی أَنْفُسِنَا وَ لَا تُؤَاخِذْنَا بِجَهْلِنَا وَ لَا تُهِنَّا بَعْدَ إِذْ أَکْرَمْتَنَا وَ لَا تَضَعْنَا بَعْدَ إِذْ رَفَعْتَنَا وَ لَا تُذِلَّنَا بَعْدَ إِذْ أَعْزَزْتَنَا وَ لَا تَخْذُلْنَا بَعْدَ إِذْ نَصَرْتَنَا وَ لَا تُفَرِّقْنَا بَعْدَ إِذْ جَمَعْتَنَا وَ لَا تُشْمِتْ بِنَا الْأَعْدَاءَ وَ لا تَجْعَلْنا

ص: 151

مَعَ الْقَوْمِ الظَّالِمِینَ.

وَ اجْعَلْنَا مِنَ الَّذِینَ یُسارِعُونَ فِی الْخَیْراتِ وَ هُمْ لَها سابِقُونَ وَ اجْعَلْنَا مِنَ الْمُصْطَفَیْنَ الْأَخْیارِ وَ مِنَ الرُّفَقَاءِ الْأَبْرَارِ وَ اجْعَلْ کِتَابَنَا فِی عِلِّیِّینَ وَ اسْقِنَا مِنْ رَحِیقٍ مَخْتُومٍ وَ زَوِّجْنَا مِنَ الْحُورِ الْعِینِ وَ أَخْدِمْنَا مِنَ الْوِلْدَانِ وَ اجْعَلْنَا مِنْ أَصْفِیَائِکَ الَّذِینَ أَنْعَمْتَ عَلَیْهِمْ مِنَ النَّبِیِّینَ وَ الصِّدِّیقِینَ وَ الشُّهَداءِ وَ الصَّالِحِینَ وَ حَسُنَ أُولئِکَ رَفِیقاً آمِینَ رَبَّ الْعَالَمِینَ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اغْفِرْ لِی وَ لِوالِدَیَ وَ ارْحَمْهُما کَما رَبَّیانِی صَغِیراً وَ اجْزِهِمَا بِأَحْسَنِ مَا عَمِلَا إِلَیَّ اللَّهُمَّ أَکْرِمْ مَثْوَاهُمَا وَ نَوِّرْ لَهُمَا فِی قُبُورِهِمَا وَ افْسَحْ لَهُمَا فِی لَحَدَیْهِمَا وَ بَرِّدْ عَلَیْهِمَا مَضَاجِعَهُمَا وَ أَدْخِلْهُمَا جَنَّتَکَ وَ حَرِّمْهُمَا عَلَی النَّارِ وَ أَعْتِقْنِی وَ إِیَّاهُمَا مِنْهَا وَ عَرِّفْ بَیْنِی وَ بَیْنَهُمَا فِی مُسْتَقَرِّ رَحْمَتِکَ وَ جَوَارِ نَبِیِّکَ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ أَدْخِلْ عَلَیْهِمَا مِنْ بَرَکَةِ دُعَائِی لَهُمَا مَا تَنْفَعُهُمَا بِهِ وَ تَأْجُرُنِی عَلَیْهِ آمِینَ رَبَّ الْعَالَمِینَ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اغْفِرْ لَنَا وَ لِلْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ وَ الْمُسْلِمِینَ وَ الْمُسْلِمَاتِ الْأَحْیَاءِ مِنْهُمْ وَ الْأَمْوَاتِ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ الْعَافِیَةَ وَ دَوَامَ الْعَافِیَةِ وَ شُکْرَ الْعَافِیَةِ وَ الْمُعَافَاةَ فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ مِنْ کُلِّ سُوءٍ وَ أَسْأَلُ اللَّهَ الْعَفْوَ وَ الْعَافِیَةَ وَ الْمُعَافَاةَ فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ مِنْ کُلِّ سُوءٍ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ کَثِیراً وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی سَیِّدِنَا مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ (1).

**[ترجمه]المتهجد - . المتهجد: 300 - 305 - و البلد: دعای دیگر برای روز شنبه: به نام خداوند بخشایشگر مهربان. بارالها پروردگارا، حمد از آن توست. تو کسی هستی که چیزی شبیه تو نیست در حالی­که تو شنوای بینا هستی. با قدرتت بر فرمانروایان فرمانروایی کردی و با عزتت اربابان را به بندگی کشاندی و با مجدت بر سروران برتری یافتی و با جودت بر بزرگان سیادت کردی و با جبروتت متکبران را مغلوب کردی و با ربوبیتت بر اهل سلطه تسلط یافتی و با عزت فرمانروایی ات، جباران را خوار کردی و با قدرت سلطه ات، امور را آغاز کردی.

هر چیزی غیر از تو به امر تو فرمانبردار شد، و عزت و استکبار با عظمتت نیکو شد و فخر و وقار با عزتت وفور یافت و با جلالت خودنمایی کردی و با کبریائت جلال یافتی، و مجد و کرم با تو ارجمند شد، و حمد نزد تو ساکن شد و جباران را با جبروتت در هم شکستی و فخر را برای عزتت، و مجد و برتری را برای خودت برگزیدی و با همه آنها یگانه شدی و در فرمانروایی یگانه هستی و ملک و جلال را برای ذاتت باقی گذاشتی و بقاء و بزرگی برای تو مخصوص شد.

و بودی چنانکه تو با جایگاهت شایسته آن هستی و چنانکه دوست داری و برای تو سزاوار است، پس نه نظیری برای توست، نه برابری، نه شبیهی، و نه مانندی، و چیزی به درجه تو نمی رسد و چیزی قدرت تو را اندازه گیری نمی­کند و چیزی به اثر تو دست نمی یابد و چیزی به جایگاه تو فرود نمی آید و چیزی قادر بر مکان تو نیست و چیزی مانع تو نیست و چیزی مانع آنچه که اراده کرده ای نمی شود و چیزی که طلب کرده ای از تو فوت نمی شود.

آفریننده خلق، خالق و ایجاد کننده خلق و وارث آن هستی، تو جباری هستی که با جبروتت عزت یافتی و با عزتت قدرت­نمایی کردی و با سلطه ات تملک یافتی و با فرمانروایی ات مسلط شدی و با کبریائت عظمت یافتی و با عظمتت بزرگ شدی و با برتری­ات افتخار کردی و با فخرت برتری یافتی و با جلالت بزرگی یافتی و با کبریائت شکوهمند شدی و با مجدت مفتخر شدی و با جودت بزرگوار شدی و با کرمت بخشش کردی و با برتری ات قدرت یافتی و با قدرتت تعالی یافتی.

تو در منظر اعلی هستی، جایی که دیده ها تو را درنمی یابد و فراتر از تو، منظری با خلقتی شگفت وجود ندارد، پس فرمانروایی ات کمال یافت و قدرتت مالک شد و قوتت جریان یافت و عزتت را مقدم کردی و امرت را با مسلط کردنت اجرا کردی و با قدرتت مسلط شدی و در دوری ات نزدیک شدی و در نزدیکی ات دور شدی و در عین قدرتت لطیف شدی و در عین لطافتت قدرت­نمایی کردی و رحمتت در شدت عذابت وسیع شد و عذابت در وسعت رحمتت شدید شد و با جلالت هیبت یافتی و در هیبتت جلال یافتی.

دینت آشکار، نورت کامل، حجتت نمایان و قدرتت شدید شد. بزرگی ات برتری یافت، مکرت غالب شد، کلمه ات والا شد و مخالفت با تو در توان کسی نیست و از عذاب­هایت ممانعت نمی شود و از قدرتت پناه داده نمی­شود و در مقابل عقوبتت یاری نمی شود و از غیر تو تقاضای دادخواهی نمی شود. در مقابل مکر تو حیله به کار نمی رود، مکر تو درک نمی شود، فرمانروایی ­ات از بین نمی­رود، در مقابل امرت، کسی عزت ندارد، بر قدرت تو کسی چیرگی نمی­یابد، عزتت عاجز نمی­شود، بزرگی ات خوار نمی شود، به جبروتت دست یافته نمی شود، به کبریائت رسیده نمی شود، عظمتت کوچک نمی شود، فخرت از بین نمی رود، جلالت خوار نمی شود، استواری­ات سست نمی شود، قدرتت ضعیف نمی شود، کلمه ات پست نمی شود، حیله­گر به تو نیرنگ نمی زند و کسی که با تو ستیزه کند بر تو غلبه نمی یابد.

بلکه کسی که با تو پنجه افکند شکست می خورم و کسی که با تو ستیز کند مغلوب می شود و کسی که با تو نیرنگ کند خوار می شود و کسی که با تو مخالفت کند ضعیف می شود و کسی که در مورد تو اشتباه کرد ناکام ماند و کسی که با تو عداوت ورزید ضرر کرد و کسی که با تو دشمنی کرد ذلیل شد و کسی که با تو پیکار کرد شکست خورد، و به عزت قدرتت اکتفا کردی و به تأیید امرت متعالی شدی. در برابر کسی که منحرف شد و از تو روی­گردان شد، به تعداد سربازانت بزرگی کردی، با عزتت امتناع کردی و با منعت عزت یافتی و به هر چه اراده کردی رسیدی و به حاجتت دست یافتی و خواسته ات را عملی کردی و بر مشیتت قادر شدی و همه چیز از آن توست و به نعمت توست و به مقداری که نزد توست و برای توست خزائنت و هر آنچه که در اختیار داری و خلائق تو، مخلوقاتت و نوآفرینی­ات، همه از آن توست .

با قدرتت آنها را ایجاد کردی و به وسیله آنان زمینت را آباد کردی و آن را به عنوان مسکنی برای آنان خالی قرار دادی تا زمان معینی که منتهای آن نزد توست، و دگرگونی آنان در قبضه تو، سرنوشت آنان به دست تو، و علم تو آنان را احاطه کرد و حافظه تو آنان را شمرد و کتاب تو آنان را فرا گرفت.

پس همه خلائقت از جلال تو رعب دارند و از ترس تو می لرزند، از روی هراس از تو و به ستایش قدس تو، برای هیبت جلالت تو را تسبیح می گویند و برای قدیم عزت کبریائت تو را تقدیس می کنند که تو اهل کبریاء هستی و جز برای تو شایسته نیست، و جایگاه افتخار تو جز برای تو سزاوار نیست و تویی مستولی­شونده بر یاغیان و درهم شکننده جباران و نابود کننده ستمکاران.

ای پروردگار خلق، مدبر امر، صاحب عزت رفیع و سلطنت والا، و جلال قادر، و کبریاء قاهر، و نور فاخر، بزرگ بزرگواران، حقارت تعدی گران، سستی ستمکاران، غایت رقابت­کنندگان، فریاد رس کمک خواهان، بی­نیازی مؤمنان، راه نیاز طلب­کنندگان، که متعالی است قدس تو و مقدس است وجه تو.

به برتری اسمت مبارک شدی و عزت مکانت والا شد و کبریاء عظمتت و عزت عزتت به دلیل کرامتت و جلالت فخیم شد. پس از نور حجاب ها، نور سیمای تو متجلی شد و شکوه تو بینندگان را فرا گرفت و در تاریکی ها از نورت روشنایی خواست، و امرت در پنهان و آشکار برتری یافت و علمت به نهان­ها احاطه یافت و شمارش تو هر چیزی را حفظ کرد.

چیزی وجود ندارد که علمت به آن نرسد و هیچ چیزی از محدوده حفظ - قدرت - تو بیرون نیست. از توهم نفس ها، نیت قلب ها، نطق زبان ها، حرکت گام ها، خیانت چشم­ها، نهان های سینه ها، راز، نهان­تر، عیان، نجوا، هر آنچه در آسمان ها و در زمین است و هر آنچه مابین آن ها و آنچه زیر خاک است آگاهی، انتهای جان ها، بازگشت خلائق و سرنوشت امور به سوی توست.

بارالها بر بنده، رسول، نبی، امین، شاهد، برگزیده، و بهترین خلقت، نبی امی راشد هدایت گر، توفیق دهنده متقی درود بفرست که به تو و به ملائکه ات ایمان آورد و رسالت های تو را ابلاغ کرد و آیات تو را تلاوت کرد و با دشمنت جهاد کرد و خالصانه تو را عبادت کرد تا اینکه مرگش فرا رسید و نسبت به مؤمنان مهربان و رحیم بود، درود و سلام خدا بر او و خاندان او باد.

بارالها بنیان او را شریف گردان، منزلت او را گرامی بدار، میزان او را سنگین، روی او را سفید و حجتش را آشکار کن، و به او در روز قیامت، وسیله، شرف، رفعت و فضیلت عطا کن.

بارالها محمد را محبوبترین اولین ها و آخرین ها نزد خودت، نزدیک ترین آنها به خودت از نظر جایگاه، و بزرگترین آنها نزدت از نظر برهان و شریف­ترین آنها نزدت از نظر منزلت قرار بده.

بارالها بر محمد و خاندان محمد درود بفرست و ما را بر حوض او وارد، در زمره او محشور و با جام او سیراب کن و ما را از همراهان او قرار بده و هرگز میان ما و او جدایی نیانداز.

بارالها به «لا اله الا انت» که ملائکه آن را برای تو اعتراف کردند و با آن جباران برای تو خضوع کردند و با آن چهره ها برای تو فروتنی کردند و دیده ها، زانو ها، صلب ها، درون ها و جسم اولین ها و آخرین ها برای تو خشوع کرد و به دگرگونی قلب ها به وسیله تو و علم تو به نهان ها و به تدبیر امور به وسیله تو و به علم تو به آنچه که بود و آنچه که موجود است و به احسان شمرده شده ات، نعمت ذکر شده ات، نعمت های کاملت و فضائل کرامت هایت، بهترین دعا، بهترین اجابت، بهترین اجل، بهترین درخواست، بهترین عطاء، بهترین عمل، بهترین جزا و خیر دنیا و آخرت را از تو می خواهم.

بارالها بر محمد و خاندان محمد درود بفرست، پروردگارا، از گمراهی بعد از هدایت، از کفر بعد از ایمان، از نفاق بعد از اسلام، از شک بعد از یقین، از خواری بعد از کرامت به تو پناه می برم. پروردگارا، از اینکه از روی خشم به تو راضی شویم یا از روی رضایت بر تو خشم آوریم یا با دشمن تو دوستی کنیم یا با ولیّ تو دشمنی کنیم یا محرمات تو را هتک کنیم یا اینکه نعمتت را به کفر تبدیل کنیم یا اینکه بدون هدایت از جانب تو از هوا پیروی کنیم، به تو پناه می بریم .

بارالها از تو می خواهیم که بر محمد و خاندان محمد درود بفرستی و تا زمانی­که ما را زنده باقی گذاشته ای، در قلب هایمان ایمان قرار بدهی و تا زمانی­که ما را باقی گذاشته­ای، در عبادتت فزونی بخشی، و در آنچه که به ما عطا کردی برکت، عافیت در زندگی­مان، گسترش در روزی هایمان، یاری در مقابل دشمنانمان، توفیق به رضوان تو و همه کرامت در دنیا و آخرت قرار بدهی.

بارالها بر محمد و خاندان محمد درود بفرست و ما را از فضلت محروم نکن و یادت را از ذهن ما مبر، و پوششت را از ما رفع نکن و رویت را از ما نگردان و غضبت را بر ما وارد مکن و کرامتت را از ما جدا نکن و ما را از جوارت دور نکن و روزی و رحمتت را از ما منع نکن و ما را به خودمان وا مگذار و ما را با جهلمان مؤاخذه نکن و بعد از اینکه اکراممان کردی خوار نکن و بعد از اینکه ما را رفعت بخشیدی پست نکن و بعد از اینکه عزت بخشیدی ذلیلمان نکن و بعد از اینکه یاری کردی رهایمان نکن و بعد از اینکه جمع کردی متفرقمان نکن و دشمنانمان را به وسیله ما شاد نکن و ما را همراه قوم ظالمان قرار نده.

ما را کسانی که در خیرات می شتابند و در آن پیشتاز هستند قرار بده، ما را از اخیار برگزیده، و از همراهان نیک قرار بده و کتاب ما را در علیین قرار بده و ما را از باده ناب مهر شده سیراب کن و حورالعین را به همسری ما دربیاور و غلامان جوان را به خدمت ما دربیاور و ما را از برگزیدگانت از میان انبیاء، صدیقین، شهداء و صالحان که بر آنان نعمت دادی و بهترین همراهان هستند قرار بده، آمین یا رب العالمین.

بارالها بر محمد و خاندان محمد درود بفرست، و مرا و پدر و مادر مرا بیامرز و آن دو را رحمت کن چنانکه در کودکی مرا تربیت کردند و با بهترین آنچه که برای من انجام دادند آنان را جزا ببخش و جایگاه آنان را گرامی بدار و قبرشان را برای آنان نورانی کن و لحدشان را بر آنان بگشای و بسترشان را برای آنان آسوده کن و آنها را در بهشتت وارد کن. آتش را بر آنان حرام کن، من و آنان را از آن رهایی ببخش، من و آنان را در قرارگاه رحمتت و جوار نبی ات که درود خدا بر او و خاندان او باد آشنا کن، از برکت دعایم برای آنان، آنچه که به آنان سود می رسانی و مرا بر آن اجر می بخشی بر آنان وارد کن، آمین یا رب العالمین.

بارالها بر محمد و خاندان محمد درود بفرست، ما و مردان و زنان مؤمن، مردان و زنان مسلمان، زندگان و مردگان آنان را مورد مغفرت قرار بده.

بارالها، عافیت، دوام عافیت، شکر عافیت، سلامت در دنیا و آخرت از هر بدی را از تو می خواهم و از خدا عفو، عافیت، سلامت در دنیا و آخرت از هر بدی را از خدا می خواهم و حمد بسیار از آن خداست و درود و سلام خدا بر محمد و خاندان او باد. - . البلد الأمین: 97 - 100 -

**[ترجمه]

وَ کَیْدِ الْحَاسِدِینَ وَ بَغْیِ الطَّاغِینَ وَ أَحْمَدُهُ فَوْقَ حَمْدِ الْحَامِدِینَ اللَّهُمَّ أَنْتَ الْوَاحِدُ بِلَا شَرِیکٍ وَ الْمَلِکُ بِلَا تَمْلِیکٍ لَا تُضَادُّ فِی حُکْمِکَ وَ لَا تُنَازَعُ فِی مُلْکِکَ أَسْأَلُکَ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ عَبْدِکَ وَ رَسُولِکَ وَ أَنْ تُوزِعَنِی مِنْ شُکْرِ نَعْمَائِکَ مَا یَبْلُغُنِی فِی غَایَةِ رِضَاکَ وَ أَنْ تُعِینَنِی عَلَی طَاعَتِکَ وَ لُزُومِ عِبَادَتِکَ وَ اسْتِحْقَاقِ مَثُوبَتِکَ بِلُطْفِ عِنَایَتِکَ وَ تَرْحَمَنِی بِصَدِّی عَنْ مَعَاصِیکَ مَا أَحْیَیْتَنِی وَ تُوَفِّقَنِی لِمَا یَنْفَعُنِی مَا أَبْقَیْتَنِی وَ أَنْ تَشْرَحَ بِکِتَابِکَ صَدْرِی وَ تَحُطَّ بِتِلَاوَتِهِ وِزْرِی وَ تَمْنَحَنِی السَّلَامَةَ فِی دِینِی وَ نَفْسِی وَ لَا تُوحِشَ بِی أَهْلَ أُنْسِی وَ تَمِّمْ إِحْسَانَکَ فِیمَا بَقِیَ مِنْ عُمُرِی کَمَا أَحْسَنْتَ فِیمَا مَضَی مِنْهُ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ (1).

دُعَاءٌ آخَرُ لِلْکَاظِمِ علیه السلام: مَرْحَباً بِخَلْقِ اللَّهِ الْجَدِیدِ وَ بِکُمَا مِنْ کَاتِبَیْنِ وَ شَاهِدَیْنِ اکْتُبَا بِسْمِ اللَّهِ أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَشْهَدُ أَنْ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ وَ أَنَّ الْإِسْلَامَ کَمَا وَصَفَ وَ أَنَّ الدِّینَ کَمَا شَرَعَ وَ أَنَّ الْکِتَابَ کَمَا أَنْزَلَ وَ الْقَوْلَ کَمَا حَدَّثَ وَ أَنَّ اللَّهَ هُوَ الْحَقُّ

الْمُبِینُ وَ صَلَوَاتُ اللَّهِ وَ سَلَامُهُ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ أَصْبَحْتُ اللَّهُمَّ فِی أَمَانِکَ أَسْلَمْتُ إِلَیْکَ نَفْسِی وَ وَجَّهْتُ إِلَیْکَ وَجْهِی وَ فَوَّضْتُ إِلَیْکَ أَمْرِی وَ أَلْجَأْتُ إِلَیْکَ ظَهْرِی رَهْبَةً مِنْکَ وَ رَغْبَةً إِلَیْکَ لَا مَلْجَأَ وَ لَا مَنْجَی مِنْکَ إِلَّا إِلَیْکَ آمَنْتُ بِکِتَابِکَ الَّذِی أَنْزَلْتَ وَ رَسُولِکَ الَّذِی أَرْسَلْتَ اللَّهُمَّ إِنِّی فَقِیرٌ إِلَیْکَ فَارْزُقْنِی بِغَیْرِ حِسَابٍ إِنَّکَ تَرْزُقُ مَنْ تَشاءُ بِغَیْرِ حِسابٍ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ الطَّیِّبَاتِ مِنَ الرِّزْقِ وَ تَرْکَ الْمُنْکَرَاتِ وَ حُبَّ الْمَسَاکِینِ وَ أَنْ تَتُوبَ عَلَیَّ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بِکَرَامَتِکَ الَّتِی أَنْتَ أَهْلُهَا أَنْ تَجَاوَزَ عَنْ سُوءِ مَا عِنْدِی بِحُسْنِ مَا عِنْدَکَ وَ أَنْ تُعْطِیَنِی مِنْ جَزِیلِ عَطَائِکَ أَفْضَلَ مَا أَعْطَیْتَهُ أَحَداً مِنْ عِبَادِکَ اللَّهُمَّ إِنِّی أَعُوذُ بِکَ مِنْ مَالٍ یَکُونُ عَلَیَّ فِتْنَةً وَ مَنْ وَلَدٍ یَکُونُ لِی عَدُوّاً

ص: 153

اللَّهُمَّ قَدْ تَرَی مَکَانِی وَ تَسْمَعُ دُعَائِی وَ کَلَامِی وَ تَعْلَمُ حَاجَتِی أَسْأَلُکَ بِجَمِیعِ أَسْمَائِکَ أَنْ تَقْضِیَ لِی کُلَّ حَاجَةٍ مِنْ حَوَائِجِ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ اللَّهُمَّ إِنِّی أَدْعُوکَ دُعَاءَ عَبْدٍ ضَعُفَتْ قُوَّتُهُ وَ اشْتَدَّتْ فَاقَتُهُ وَ عَظُمَ جُرْمُهُ وَ قَلَّ عُذْرُهُ وَ ضَعُفَ عَمَلُهُ دُعَاءَ مَنْ لَا یَجِدُ لِفَاقَتِهِ سَادّاً غَیْرَکَ وَ لَا لِضَعْفِهِ عَوْناً سِوَاکَ أَسْأَلُکَ جَوَامِعَ الْخَیْرِ وَ خَوَاتِمَهُ وَ سَوَابِقَهُ وَ فَوَائِدَهُ وَ جَمِیعَ ذَلِکَ بِدَوَامِ فَضْلِکَ وَ إِحْسَانِکَ وَ مَنِّکَ وَ رَحْمَتِکَ فَارْحَمْنِی وَ أَعْتِقْنِی مِنَ النَّارِ یَا مَنْ کَبَسَ الْأَرْضَ عَلَی الْمَاءِ وَ یَا مَنْ سَمَکَ السَّمَاءَ بِالْهَوَاءِ وَ یَا وَاحِداً قَبْلَ کُلِّ أَحَدٍ وَ یَا وَاحِداً بَعْدَ کُلِّ شَیْ ءٍ وَ یَا مَنْ لَا یَعْلَمُ وَ لَا یَدْرِی کَیْفَ هُوَ إِلَّا هُوَ وَ یَا مَنْ لَا یَقْدِرُ قُدْرَتَهُ إِلَّا هُوَ یَا مَنْ کُلَّ یَوْمٍ هُوَ فِی شَأْنٍ یَا مَنْ لَا یَشْغَلُهُ شَأْنٌ عَنْ شَأْنٍ وَ یَا غَوْثَ الْمُسْتَغِیثِینَ یَا صَرِیخَ الْمَکْرُوبِینَ وَ یَا مُجِیبَ دَعْوَةِ الْمُضْطَرِّینَ وَ یَا رَحْمَانَ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ وَ رَحِیمَهُمَا رَبِّ ارْحَمْنِی رَحْمَةً لَا تُضِلُّنِی وَ لَا تُشْقِینِی بَعْدَهَا أَبَداً إِنَّکَ حَمِیدٌ مَجِیدٌ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ-(1).

تَسْبِیحُ یَوْمِ السَّبْتِ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ سُبْحَانَ الْإِلَهِ الْحَقِّ سُبْحَانَ الْقَابِضِ الْبَاسِطِ سُبْحَانَ الضَّارِّ النَّافِعِ سُبْحَانَ الْقَاضِی بِالْحَقِّ سُبْحَانَهُ وَ بِحَمْدِهِ سُبْحَانَ الْعَلِیِّ الْأَعْلَی سُبْحَانَ مَنْ عَلَا فِی الْهَوَاءِ سُبْحَانَهُ وَ تَعَالَی سُبْحَانَ الْحَسَنِ الْجَمِیلِ سُبْحَانَ الرَّءُوفِ الرَّحِیمِ سُبْحَانَ الْغَنِیِّ الْحَمِیدِ سُبْحَانَ الْخَالِقِ الْبَارِئِ سُبْحَانَ الرَّفِیعِ الْأَعْلَی سُبْحَانَ الْعَظِیمِ الْأَعْظَمِ سُبْحَانَ مَنْ هُوَ هَکَذَا وَ لَا یَکُونُ هَکَذَا غَیْرُهُ سُبُّوحٌ قُدُّوسٌ لِرَبِّیَ الْحَقِّ الْحَلِیمِ سُبْحَانَ اللَّهِ الْعَظِیمِ وَ بِحَمْدِهِ سُبْحَانَ مَنْ هُوَ دَائِمٌ لَا یَسْهُو سُبْحَانَ مَنْ هُوَ قَائِمٌ لَا یَلْهُو سُبْحَانَ مَنْ هُوَ غَنِیٌّ لَا یَفْتَقِرُ سُبْحَانَ مَنْ تَوَاضَعَ کُلُّ شَیْ ءٍ لِعَظَمَتِهِ سُبْحَانَ مَنْ ذَلَّ کُلُّ شَیْ ءٍ لِعِزَّتِهِ سُبْحَانَ مَنِ اسْتَسْلَمَ کُلُ

ص: 154

شَیْ ءٍ لِقُدْرَتِهِ سُبْحَانَ مَنْ خَضَعَ کُلُّ شَیْ ءٍ لِمُلْکِهِ سُبْحَانَ مَنِ انْقَادَتْ لَهُ الْأُمُورُ بِأَزِمَّتِهَا.

عُوذَةُ یَوْمِ السَّبْتِ مِنْ عُوَذِ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام: أُعِیذُ نَفْسِی بِاللَّهِ الَّذِی لا إِلهَ إِلَّا هُوَ الْحَیُّ الْقَیُّومُ لا تَأْخُذُهُ سِنَةٌ وَ لا نَوْمٌ لَهُ ما فِی السَّماواتِ وَ ما فِی الْأَرْضِ مَنْ ذَا الَّذِی یَشْفَعُ عِنْدَهُ إِلَّا بِإِذْنِهِ یَعْلَمُ ما بَیْنَ أَیْدِیهِمْ وَ ما خَلْفَهُمْ وَ لا یُحِیطُونَ بِشَیْ ءٍ مِنْ عِلْمِهِ إِلَّا بِما

شاءَ وَسِعَ کُرْسِیُّهُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ وَ لا یَؤُدُهُ حِفْظُهُما وَ هُوَ الْعَلِیُّ الْعَظِیمُ- ثُمَّ تَقْرَأُ الْحَمْدَ وَ الْمُعَوِّذَتَیْنِ وَ التَّوْحِیدَ وَ تَقُولُ کَذَلِکَ اللَّهُ رَبُّنَا وَ سَیِّدُنَا وَ مَوْلَانَا لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ نُورُ النُّورِ وَ مُدَبِّرُ الْأُمُورِ- نُورُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ مَثَلُ نُورِهِ کَمِشْکاةٍ فِیها مِصْباحٌ الْمِصْباحُ فِی زُجاجَةٍ الزُّجاجَةُ کَأَنَّها کَوْکَبٌ دُرِّیٌّ یُوقَدُ مِنْ شَجَرَةٍ مُبارَکَةٍ زَیْتُونَةٍ لا شَرْقِیَّةٍ وَ لا غَرْبِیَّةٍ یَکادُ زَیْتُها یُضِی ءُ وَ لَوْ لَمْ تَمْسَسْهُ نارٌ نُورٌ عَلی نُورٍ یَهْدِی اللَّهُ لِنُورِهِ مَنْ یَشاءُ وَ یَضْرِبُ اللَّهُ الْأَمْثالَ لِلنَّاسِ وَ اللَّهُ بِکُلِّ شَیْ ءٍ عَلِیمٌ الَّذِی خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ بِالْحَقِّ وَ یَوْمَ یَقُولُ کُنْ فَیَکُونُ قَوْلُهُ الْحَقُّ وَ لَهُ الْمُلْکُ یَوْمَ یُنْفَخُ فِی الصُّورِ عالِمُ الْغَیْبِ وَ الشَّهادَةِ وَ هُوَ الْحَکِیمُ الْخَبِیرُ الَّذِی خَلَقَ سَبْعَ سَماواتٍ طِباقاً وَ مِنَ الْأَرْضِ مِثْلَهُنَّ یَتَنَزَّلُ الْأَمْرُ بَیْنَهُنَّ لِتَعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ عَلی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ وَ أَنَّ اللَّهَ قَدْ أَحاطَ بِکُلِّ شَیْ ءٍ عِلْماً وَ أَحْصی کُلَّ شَیْ ءٍ عَدَداً مِنْ شَرِّ کُلِّ ذِی شَرٍّ مُعْلِنٍ بِهِ أَوْ مُسْرٍ وَ مِنْ شَرِّ الْجِنَّةِ وَ الْبَشَرِ وَ مِنْ شَرِّ مَنْ یَظْهَرُ بِاللَّیْلِ وَ یَکْمُنُ بِالنَّهَارِ وَ مِنْ شَرِّ طَوَارِقِ اللَّیْلِ وَ النَّهَارِ وَ مِنْ شَرِّ مَا یَنْزِلُ الْحَمَّامَاتِ وَ الخشوش [الْحُشُوشَ] وَ الْخَرَابَاتِ وَ الْأَوْدِیَةَ وَ الصَّحَارِیَ وَ الْغِیَاضَ وَ الشَّجَرَ وَ مَا یَکُونُ فِی الْأَنْهَارِ أُعِیذُ نَفْسِی وَ مَنْ یَعْنِینِی أَمْرُهُ بِاللَّهِ مالِکَ الْمُلْکِ یُؤْتِی الْمُلْکَ مَنْ یَشَاءُ وَ یَنْزِعُ الْمُلْکَ مِمَّنْ یَشَاءُ وَ یُعِزُّ مَنْ یَشَاءُ وَ یُذِلُّ مَنْ یَشَاءُ بِیَدِهِ الْخَیْرُ وَ هُوَ عَلَی کُلِّ شَیْ ءٍ

ص: 155

قَدِیرٌ یُولِجُ اللَّیْلَ فِی النَّهَارِ وَ یُولِجُ النَّهَارَ فِی اللَّیْلِ وَ یُخْرِجُ الْحَیَّ مِنَ الْمَیِّتِ وَ یُخْرِجُ الْمَیِّتَ مِنَ الْحَیِّ وَ یَرْزُقُ مَنْ یَشَاءُ بِغَیْرِ حِسَابٍ لَهُ مَقالِیدُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ یَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَنْ یَشاءُ وَ یَقْدِرُ إِنَّهُ بِکُلِّ شَیْ ءٍ عَلِیمٌ خَلَقَ الْأَرْضَ وَ السَّماواتِ الْعُلی الرَّحْمنُ عَلَی الْعَرْشِ اسْتَوی لَهُ ما فِی السَّماواتِ وَ ما فِی الْأَرْضِ وَ ما بَیْنَهُما وَ ما تَحْتَ الثَّری وَ إِنْ تَجْهَرْ بِالْقَوْلِ فَإِنَّهُ یَعْلَمُ السِّرَّ وَ أَخْفی اللَّهُ لا إِلهَ إِلَّا هُوَ لَهُ الْأَسْماءُ الْحُسْنی لَهُ الْخَلْقُ وَ الْأَمْرُ مُنْزِلُ التَّوْرَاةِ وَ الْإِنْجِیلِ وَ الزَّبُورِ وَ الْفُرْقَانِ الْعَظِیمِ مِنْ شَرِّ کُلِّ طَاغٍ وَ بَاغٍ وَ نَافِثٍ وَ شَیْطَانٍ وَ سُلْطَانٍ وَ سَاحِرٍ وَ کَاهِنٍ وَ بَاطِرٍ وَ طَارِقٍ وَ مُتَحَرِّکٍ وَ سَاکِنٍ وَ مُتَکَلِّمٍ وَ سَاکِتٍ وَ نَاطِقٍ وَ صَامِتٍ وَ مُتَخَیِّلٍ وَ مُتَمَثِّلٍ وَ مُتَلَوِّنٍ وَ مُحْتَقِرٍ وَ مُتَجَبِّرٍ وَ نَسْتَجِیرُ بِاللَّهِ حِرْزِنَا وَ نَاصِرِنَا وَ مُونِسِنَا وَ هُوَ یَدْفَعُ عَنَّا لَا شَرِیکَ لَهُ وَ لَا مُعِزَّ لِمَنْ أَذَلَّ وَ لَا مُذِلَّ لِمَنْ أَعَزَّ وَ هُوَ الْوَاحِدُ الْقَهَّارُ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی سَیِّدِنَا مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّاهِرِینَ وَ سَلَّمَ تَسْلِیماً.

عُوذَةٌ أُخْرَی لِیَوْمِ السَّبْتِ: بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ اللَّهُمَّ رَبَّ الْمَلَائِکَةِ وَ الرُّوحِ وَ النَّبِیِّینَ وَ الْمُرْسَلِینَ وَ قَاهِرَ مَنْ فِی السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرَضِینَ کُفَّ عَنِّی بَأْسَ الْأَشْرَارِ وَ أَعْمِ أَبْصَارَهُمْ وَ قُلُوبَهُمْ وَ اجْعَلْ بَیْنِی وَ بَیْنَهُمْ حِجَاباً إِنَّکَ رَبُّنَا وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ تَوَکَّلْتُ عَلَی اللَّهِ تَوَکُّلَ عَائِذٍ بِهِ مِنْ شَرِّ کُلِّ دَابَّةٍ رَبِّی آخِذٌ بِنَاصِیَتِهَا وَ مِنْ شَرِّ ما سَکَنَ فِی اللَّیْلِ وَ النَّهارِ وَ مِنْ شَرِّ کُلِّ سُوءٍ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ تَسْلِیماً(1).

ص: 156

**[ترجمه]البلد، الجنۀ، الاختیار و مجموع الدعوات: دعای دیگری از امام سجاد علیه السلام:

به نام خدا، سخن پناهندگان و گفتار پناه جویان و پناه می برم به خدای تعالی از جور ستمکاران و بداندیشی حسودان و ستم بیدادگران و او را ستایش می کنم، فوق ستایش ستایش کنندگان. خدایا تویی یگانه بی شریک و پادشاه بی نیاز (که پادشاهی را دیگری به او تملیک نکرده) در برابر فرمان تو ضدیت نشود و در پادشاهی­ات کشمکشی روی ندهد. از تو می خواهم که درود فرستی بر محمد بنده و رسولت و به من طریقه سپاسگزاری نعمتهایت را چنان بیاموزی که مرا به سرحد خشنودیت برساند و کمکم کنی بر طاعت خود و پیوستگی عبادت خویش و استحقاق پاداشت به وسیله لطف و عنایتت، و به من ترحم کنی به اینکه تا زنده ام از گناهان بازم داری و تا زمانی که در این جهان نگاهم داری موفقم داری به آنچه سودم رساند و به وسیله کتاب خود (قرآن) سینه ام بگشایی و با خواندن آن جرم و گناهم را بریزی و سلامت در دین و جانم عطا کنی و همدمانم را به خاطر من غمگین مکن و احسانت را در مابقی عمر درباره من به اتمام رسان، چنانچه در گذشته احسان کردی، ای مهربان­ترین مهربان­ها. - البلد الأمین: 97 – 98، الجنة: 101 - 102.[2] -

دعای دیگری از امام کاظم علیه السلام: درود بر آفرینش جدید خدا و بر شما دو کاتب و دو شاهد، بنویسید: بسم الله، شهادت می دهم که هیچ خدایی جز الله نیست و شهادت می دهم که محمد بنده و رسول اوست و اسلام چنان است که او وصف کرد و دین چنان است که او وضع کرد و کتاب چنان است که او نازل فرمود و کلام چنان است که او بیان کرد و خدا همان حق آشکار است و درود و سلام خدا بر محمد و خاندان او باد.

بارالها در امان تو وارد شدم، خودم را تسلیم تو کردم، رویم را به سوی تو گردانیدم، امرم را به تو محول کردم، پشتم را به تو تکیه دادم، از خوف تو و رغبت به تو، و جز به سوی تو پناهی از تو نیست. به کتابی که نازل کردی و رسولی که مبعوث کردی ایمان آوردم. بارالها من نیازمند تو هستم پس مرا بدون حساب روزی ببخش که تو هر که را بخواهی بدون حساب روزی می بخشی.

بارالها، روزی پاک، ترک منکرات، محبت به مساکین و پذیرش توبه­ام را از تو می خواهم. بارالها، من به کرامتت که تو شایسته آن هستی از تو می خواهم که با حسن آنچه که نزد توست، از سوء آنچه که نزد من است بگذری و از جزیل عطایت، برترین آنچه که به یکی از بندگانت عطا کردی را به من عطا کنی. بارالها، من از مالی که فتنه­ای برای است و از فرزندی که برایم دشمن است به تو پناه می برم.

بارالها، مکانم را می بینی، دعایم را و سخنم را می شنوی، حاجتم را می دانی، با همه نام­هایت از تو می خواهم که هر حاجتی از حاجت های دنیوی و اخروی را برایم برآورده کنی. بارالها، من بسان دعای بنده ای که قدرتش ضعیف، نیازش شدید، گناهش سنگین، عذرش اندک و عملش ضعیف، و دعای کسی که برای نیازش برآورنده­ای جز تو، برای ضعفش یاری­کننده­ای غیر از تو نمی یابد، جوامع خیر، خواتم، سوابق و فوائد آن و تمامی آن را با دوام فضل، احسان، لطف و رحمتت از تو می خواهم، پس بر من رحمت بیاور و مرا از آتش رهایی ببخش، ای کسی که زمین را از آب انباشته کرد و آسمان را با هوا برافراشت، ای واحد قبل از هر احد، ای واحد بعد از همه چیز، ای کسی که غیر از تو نمی داند و آگاه نیست که او چگونه است، ای کسی که جز او قدرت او را اندازه نمی­گیرد. ای کسی که در هر روزی در کار است و کاری او را از کاری مشغول نمی سازد، ای پناه کمک­خواهان، ای فریاد رس اندوهگینان، ای اجابت­کننده دعای بیچارگان، ای رحمن دنیا و آخرت و رحیم آن دو، پروردگارا بر من رحمتی آور که مرا گمراه نکند و هرگز بعد از آن مرا بدبخت نکند که تو ستودنی قابل ستایش هستی و درود و سلام خدا بر محمد و خاندان او باد. - . المتهجد: 351، مصباح کفعمی: 102، البیلد المین: 100- 101 -

تسبیح روز شنبه

به نام خداوند بخشایشگر مهربان. پاک و منزه است خداوند حق، پاک و منزه است قبض­کننده بسط­دهنده، پاک و منزه است ضرر رسان نفع­رسان، پاک و منزه است قضاوت­کننده با حق، پاک و منزه است او و حمد از آن اوست. منزه است متعال برتر، منزه است کسی که در هوا برتری یافت، منزه و متعال است او، منزه است نیکوی زیبا، منزه است مهربان رحیم، منزه است توانگر ستوده، منزه است خالق ایجادکننده، منزه است رفیع برتر، منزه است عظیم اعظم، منزه است کسی که او چنین است و غیر او چنین نیست.

پاک و پاکیزه است پروردگار حق بردبار من، منزه است خداوند عظیم و حمد از آن اوست، منزه است کسی که او دائمی است و غفلت نمی کند، منزه است کسی که قائمی است که سرگرم نمی شود، منزه است کسی که توانگری است که نیازمند نمی شود، منزه است کسی که هر چیزی برای عظمت او تواضع کرد، منزه است کسی که هر چیزی برای عزت او ذلیل شد، منزه است کسی که هر چیزی برای قدرت او تسلیم شد، منزه است کسی که هر چیزی برای فرمانروایی او خضوع کرد، منزه است کسی که جمیع امور مطیع اوست.

تعویذ روز شنبه: از تعویذهای امام محمد باقر علیه السلام:

خود را به پناه خدایی می برم که معبودی جز او نیست. زنده و برپادارنده است. نه خوابی سبک او را فرو می گیرد و نه خوابی گران. آنچه در آسمانها و آنچه در زمین است از آن اوست. کیست آن کس که جز به اذن او در پیشگاهش شفاعت کند؟ آنچه در پیش روی آنان و آنچه در پشت سرشان است می داند و به چیزی از علم او را جز آنچه بخواهد فرا نمی گیرند. کرسی او آسمانها و زمین را در بر گرفته و نگهداری آنها بر او دشوار نیست و اوست والای بزرگ.

سپس حمد، معوذتین و توحید را قرائت می کنی و می گویی: چنین است الله پروردگار، سرور و مولای ما، هیچ خدایی جز او نورالنور، مدبر امور، نور آسمان ها و زمین نیست. {مثل نور او چون چراغدانی است که در آن چراغی و آن چراغ در شیشه ای است؛ آن شیشه، گویی اختری درخشان است که از درخت خجسته زیتونی که نه شرقی است و نه غربی افروخته می شود. نزدیک است که روغنش هر چند بدان آتشی نرسیده باشد، روشنی بخشد. روشنی بر روی روشنی است. خدا هر که را بخواهد با نور خویش هدایت می کند و این مثلها را خدا برای مردم می زند و خدا به هر چیزی داناست.}

{کسی که آسمان ها و زمین را به حق آفرید و هرگاه بگوید: باش، بی درنگ موجود شود، سخنش راست است و روزی که در صور دمیده شود، فرمانروایی از آن اوست. داننده غیب و شهود است و اوست حکیم آگاه که هفت آسمان و همانند آنها هفت زمین را طبقه طبقه آفرید، فرمان [خدا] در میان آنها فرود می آید تا بدانید که خدا بر هر چیزی تواناست} و به راستی دانش وی هر چیزی را دربرگرفته است و هر چیزی را به عدد شماره کرده است، از شر هر صاحب شری که آشکار­کننده آن یا پنهان­کننده آن است، از شر جن و انس، از شر کسی که در شب نمایان می شود و در روز پنهان می شود، از شر وارد شوندگان در شب و روز و از شر هر آنچه که در گرمابه­ها، مستراح­ها، خرابه ها، دشت ها، صحراها، بیشه ها، درختان وارد می شود و آنچه که در رودهاست.

خود را و کسی که امرش به من مربوط است را در پناه خدایی می برم که فرمانفرماست. هر آن کس را که خواهد فرمانروایی می بخشد و از هر که بخواهد فرمانروایی را باز می ستاند، و هر که را بخواهد عزت می بخشد و هر که را بخواهد خوار می گرداند، همه خوبی ها به دست اوست و او بر هر چیزی تواناست. شب را به روز در می آورد و روز را به شب درمی آورد و زنده را از مرده بیرون می آورد و مرده را از زنده خارج می سازد و هر که را بخواهد بی حساب روزی می دهد .

کلیدهای آسمان ها و زمین از آن اوست، و روزی را برای هر که بخواهد گشاده و تنگ می­کند. اوست که بر هر چیزی داناست. زمین و آسمان های بلند را آفرید، خدای رحمان که بر عرش استیلا یافته است، آنچه در آسمان ها و آنچه در زمین و آنچه میان آن دو و آنچه زیر خاک است از آن اوست و اگر سخن به آواز گویی، او نهان و نهان تر را می داند.

خدایی که جز او معبودی نیست نام­های نیکوتر از آن اوست. آفرینش و امر از آن اوست. نازل کننده تورات، انجیل، زنبور و فرقان عظیم، از شر هر طغیان­گر و ستمکار، پیمان­شکن، شیطان، سلطان، ساحر، کاهن، گستاخ، وارد­شونده، متحرک، ساکن، سخن گوینده، ساکت، نطق­کننده، خاموش، خیال کننده، در آینده به شکل ها و رنگ های مختلف، حقیر و نیرومند، و به خدایی که، یاری­کننده و مونسمان است پناه می بریم، در­حالی که او از ما دفع می کند. نه شریکی برای اوست، نه عزیز­کننده ای است برای کسی که او ذلیل کرد و نه ذلیل کننده ای است برای کسی که او عزیز کرد و او واحد قهار است، درود و سلام خدا بر سرورمان محمد و خاندان مطهر او باد.

تعویذ دیگری برای روز شنبه:

به نام خداوند بخشایشگر مهربان. هیچ نیرو و توانی نیست مگر به واسطه خداوند بلند مرتبه و بزرگ. پروردگار ملائکه، روح، انبیاء و رسولان، غالب بر هر کسی که در آسمان ها و زمین هاست. قدرت اشرار را از من بازدار، دیده و دل آنان را کور کن، میان من و آنها حجابی قرار بده که تو پروردگار ما هستی و هیچ قدرتی نیست جز به خدا، بر خدا توکل کردم بسان توکل پناه آورنده به او از شر هر جنبنده. بارالها بر او مسلط شو و از شر هر آنچه که در شب و روز ساکن است و از شر هر بدی. و درود و سلام خدا بر محمد و خاندان او باد. - . المتهجد: 305، الجنة: 103، البلد الأمین: 101 - 103 -

**[ترجمه]

تَبَارَکْتَ بِرَحْمَتِکَ وَ تَعَالَیْتَ بِرَأْفَتِکَ وَ تَقَدَّسْتَ فِی مَجْلِسِ وَقَارِکَ لَکَ التَّسْبِیحُ بِحِلْمِکَ وَ لَکَ التَّمْجِیدُ بِفَضْلِکَ وَ لَکَ الْحَوْلُ بِقُوَّتِکَ وَ لَکَ الْکِبْرِیَاءُ بِعَظَمَتِکَ وَ لَکَ الْحَمْدُ وَ الْجَبَرُوتُ بِسُلْطَانِکَ وَ لَکَ الْمَلَکُوتُ بِعِزَّتِکَ وَ لَکَ الْقُدْرَةُ بِمُلْکِکَ وَ لَکَ الرِّضَا بِأَمْرِکَ وَ لَکَ الطَّاعَةُ عَلَی خَلْقِکَ أَحْصَیْتَ کُلَّ شَیْ ءٍ عَدَداً وَ أَحَطْتَ بِکُلِّ شَیْ ءٍ عِلْماً وَ وَسِعْتَ کُلَّ شَیْ ءٍ رَحْمَةً وَ أَنْتَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِینَ عَظِیمُ الْجَبَرُوتِ عَزِیزُ السُّلْطَانِ قَوِیُّ الْبَطْشِ مَلِکُ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ رَبُّ الْعَالَمِینَ ذُو الْعَرْشِ الْعَظِیمِ وَ الْمَلَائِکَةِ الْمُقَرَّبِینَ یُسَبِّحُونَ اللَّیْلَ وَ النَّهارَ لا یَفْتُرُونَ: فَسُبْحَانَ اللَّهِ الَّذِی لَا یَمُوتُ أَبَدَ الْأَبَدِ وَ سُبْحَانَ رَبِّ الْعِزَّةِ أَبَدَ الْأَبَدِ وَ سُبْحَانَ الْقُدُّوسِ رَبِّ الْعِزَّةِ أَبَدَ الْأَبَدِ وَ سُبْحَانَ اللَّهِ رَبِّ الْمَلَائِکَةِ وَ الرُّوحِ سُبْحَانَ رَبِّیَ الْأَعْلَی سُبْحَانَ رَبِّی وَ تَعَالَی سُبْحَانَ الَّذِی فِی السَّمَاءِ عَرْشُهُ وَ فِی الْأَرْضِ قُدْرَتُهُ وَ سُبْحَانَ الَّذِی فِی الْبَحْرِ سَبِیلُهُ وَ سُبْحَانَ الَّذِی فِی الْقُبُورِ قَضَاؤُهُ وَ سُبْحَانَ الَّذِی فِی الْجَنَّةِ رِضَاهُ وَ سُبْحَانَ الَّذِی فِی جَهَنَّمَ سُلْطَانُهُ سُبْحَانَ الَّذِی سَبَقَتْ رَحْمَتُهُ غَضَبَهُ سُبْحَانَ مَنْ لَهُ مَلَکُوتُ کُلِّ شَیْ ءٍ سُبْحَانَ اللَّهِ بِالْعَشِیِّ وَ سُبْحَانَ اللَّهِ بِالْإِبْکَارِ سُبْحَانَهُ وَ بِحَمْدِهِ عَزَّ وَجْهُهُ وَ نَصَرَ عَبْدَهُ وَ عَلَا اسْمُهُ وَ تَبَارَکَ وَ تَقَدَّسَ فِی مَجْلِسِ وَقَارِهِ وَ کُرْسِیِّ عَرْشِهِ یَرَی کُلَّ عَیْنٍ وَ لَا تَرَاهُ عَیْنٌ وَ یُدْرِکُ کُلَّ شَیْ ءٍ وَ لا تُدْرِکُهُ الْأَبْصارُ وَ هُوَ اللَّطِیفُ الْخَبِیرُ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ عَبْدِکَ وَ رَسُولِکَ وَ نَبِیِّکَ أَمْراً اخْتَصَصْتَنَا بِهِ دُونَ مَنْ عَبَدَ غَیْرَکَ وَ تَوَلَّی سِوَاکَ وَ صَلِّ اللَّهُمَّ عَلَیْهِ بِمَا انْتَجَبْتَهُ لَهُ مِنْ رِسَالَتِکَ وَ أَکْرَمْتَهُ بِهِ مِنْ نُبُوَّتِکَ وَ لَا تَحْرِمْنَا النَّظَرَ إِلَی وَجْهِهِ وَ الْکَوْنَ مَعَهُ فِی دَارِکَ وَ مُسْتَقَرٍّ مِنْ جِوَارِکَ اللَّهُمَّ کَمَا أَرْسَلْتَهُ فَبَلَّغَ وَ حَمَّلْتَهُ فَأَدَّی حَتَّی أَظْهَرَ سُلْطَانَکَ وَ آمَنَ بِکَ لَا شَرِیکَ لَکَ فَضَاعِفِ اللَّهُمَّ ثَوَابَهُ وَ کَرَمَهُ بِقُرْبِهِ مِنْکَ کَرَامَةً یَفْضُلُ بِهَا عَلَی جَمِیعِ خَلْقِکَ وَ یَغْبِطُهُ بِهِ الْأَوَّلُونَ وَ الْآخِرُونَ مِنْ عِبَادِکَ وَ اجْعَلْ مَثْوَانَا مَعَهُ فِیمَا لَا ظَعْنَ لَهُ مِنْهُ یَا أَرْحَمَ

ص: 158

الرَّاحِمِینَ.

اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَسْأَلُکَ بِجُودِکَ وَ کَرَمِکَ وَ قُرْبِکَ وَ طَوْلِکَ وَ مَنِّکَ وَ عَظِیمِ مُلْکِکَ وَ جَلَالِ ذِکْرِکَ وَ کِبَرِ مَجْدِکَ وَ عَظِیمِ سُلْطَانِکَ وَ لُطْفِ جَبَرُوتِکَ وَ تَجَبُّرِ عَظَمَتِکَ وَ حِلْمِ عَفْوِکَ وَ تَحَنُّنِ رَحْمَتِکَ وَ تَمَامِ کَلِمَاتِکَ وَ نَفَاذِ أَمْرِکَ وَ رُبُوبِیَّتِکَ الَّتِی دَانَ لَکَ بِهَا کُلُّ ذِی رُبُوبِیَّةٍ وَ أَطَاعَکَ بِهَا کُلُّ ذِی طَاعَةٍ وَ تَقَرَّبَ إِلَیْکَ بِهَا کُلُّ ذِی رَغْبَةٍ فِی مَرْضَاتِکَ وَ یَلُوذُ بِهَا کُلُّ ذِی رَهْبَةٍ مِنْ سَخَطِکَ أَنْ تَرْزُقَنِی فَوَاتِحَ الْخَیْرِ وَ خَوَاتِمَهُ وَ ذَخَائِرَهُ وَ جَوَائِزَهُ وَ فَوَاضِلَهُ وَ فَضَائِلَهُ وَ خَیْرَهُ وَ نَوَافِلَهُ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اهْدِ بِالْیَقِینِ مُعْلَنَنَا وَ أَصْلِحْ بِالْیَقِینِ سَرَائِرَنَا وَ اجْعَلْ قُلُوبَنَا مُطْمَئِنَّةً إِلَی ذِکْرِکَ وَ أَعْمَالَنَا خَالِصَةً لَکَ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَسْأَلُکَ الرِّبْحَ مِنَ التِّجَارَةِ الَّتِی لَا تَبُورُ وَ الْغَنِیمَةَ مِنَ الْأَعْمَالِ الْخَالِصَةِ الْفَاضِلَةِ فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ وَ الذِّکْرَ الْکَثِیرَ لَکَ وَ الْعَفَافَ وَ السَّلَامَةَ مِنَ الذُّنُوبِ وَ الْخَطَایَا اللَّهُمَّ ارْزُقْنَا أَعْمَالًا زَاکِیَةً مُتَقَبَّلَةً تَرْضَی بِهَا عَنَّا وَ تُسَهِّلُ لَنَا سَکْرَةَ الْمَوْتِ وَ شِدَّةَ هَوْلِ یَوْمِ الْقِیَامَةِ اللَّهُمَّ إِنَّا نَسْأَلُکَ خَاصَّةَ الْخَیْرِ وَ عَامَّتَهُ لِخَاصِّنَا وَ عَامِّنَا وَ الزِّیَادَةَ مِنْ فَضْلِکَ فِی کُلِّ یَوْمٍ وَ لَیْلَةٍ وَ النَّجَاةَ مِنْ عَذَابِکَ وَ الْفَوْزَ بِرَحْمَتِکَ اللَّهُمَّ حَبِّبْ إِلَیْنَا لِقَاءَکَ وَ ارْزُقْنَا النَّظَرَ إِلَی وَجْهِکَ وَ اجْعَلْ لَنَا فِی لِقَائِکَ نَضْرَةً وَ سُرُوراً اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَحْضِرْنَا ذِکْرَکَ عِنْدَ کُلِّ غَفْلَةٍ وَ شُکْرَکَ عِنْدَ کُلِّ نِعْمَةٍ وَ الصَّبْرَ عِنْدَ کُلِّ بَلَاءٍ وَ ارْزُقْنَا قُلُوباً وَجِلَةً مِنْ خَشْیَتِکَ خَاشِعَةً لِذِکْرِکَ مُنِیبَةً إِلَیْکَ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اجْعَلْنَا مِمَّنْ یُوفِی بِعَهْدِکَ وَ یُؤْمِنُ بِوَعْدِکَ وَ یَعْمَلُ بِطَاعَتِکَ وَ یَسْعَی فِی مَرْضَاتِکَ وَ یَرْغَبُ فِیمَا عِنْدَکَ وَ یَفِرُّ إِلَیْکَ مِنْکَ وَ یَرْجُو أَیَّامَکَ وَ یَخَافُ سُوءَ حِسَابِکَ وَ یَخْشَاکَ حَقَّ خَشْیَتِکَ وَ اجْعَلْ ثَوَابَ أَعْمَالِنَا جَنَّتَکَ بِرَحْمَتِکَ وَ تَجَاوَزْ عَنْ ذُنُوبِنَا بِرَأْفَتِکَ وَ أَعِذْنَا مِنْ ظُلْمَةِ خَطَایَانَا بِنُورِ وَجْهِکَ وَ تَغَمَّدْنَا بِفَضْلِکَ وَ أَلْبِسْنَا عَافِیَتَکَ وَ هَنِّئْنَا کَرَامَتَکَ وَ أَتْمِمْ عَلَیْنَا نِعْمَتَکَ وَ أَوْزِعْنَا أَنْ نَشْکُرَ نِعْمَتَکَ آمِینَ إِلَهَ الْحَقِّ رَبَّ الْعَالَمِینَ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی مُحَمَّدٍ خَاتَمِ النَّبِیِّینَ

ص: 159

وَ آلِهِ الطَّاهِرِینَ (1).

**[ترجمه]المتهجد - . مصباح المتهجد: 307- 310 - ،

البلد - . البلد الامین: 103 - ،

الاختیار: دعای شب یکشنبه: - . در سایر کتب ادعیه این دعا برای روز شنبه است، هرکه آن را خواست به آنها مراجعه نماید. -

به نام خداوند بخشایشگر مهربان. بارالها حمد از آن توست، فرمانروایی از آن توست، خیر به دست توست، تو بر هر چیزی توانا هستی و منزه هستی و تسبیح، تقدیس، تهلیل، تکبیر، تمجید، تحمید، کبریا، جبروت، ملکوت، عظمت، علو، وقار، جمال، عزت، جلال، نهایت، سلطان، تسخیرناپذیری، قوت، قدرت، دنیا و آخرت، آفرینش و امر از آن توست.

بلند مرتبه هستی ای پروردگار جهانیان و تعالی یافتی ای خداوند سبحان، حمد از آن توست، درخشندگی، زیبایی، شکوه، نور، وقار، کمال، عزت، جلال، فضل، احسان، کبریا و جبروت از آن توست. رحمت و عافیت را گسترانیدی و حمد را بر عهده گرفتی. هیچ شریکی برای تو نیست. تو الله هستی، چیزی شبیه تو نیست، پس منزه هستی. چه بزرگ است شأن تو، چه عزیز است سلطنت تو، چه شدید است جبروت تو و چه به شماره آمده است عدد تو، و منزه هستی، همه خلائق تو را تسبیح می گوید و همه خلق با تو استوار شد و تمامی خلق از تو ترسید، و همه خلق به سوی تو تضرع کرد، و منزه هستی تو، تنزیهی که برای تو و ذات تو شایسته است و به منتهای علم تو می رسد و کمتر از برترین رضای تو نیست و چیزی از انواع حمد خلق تو بر آن زیادت نمی کند.

منزه هستی تو، هر چیزی را آفریدی و بازگشت آنها به سوی توست و هر چیزی را آغاز کردی و انتهای آن به سوی توست، و هر چیزی را ایجاد کردی و بازگشت آن به سوی توست، و تو مهربان­ترین مهربانان هستی. به امر تو آسمان بلندی یافت و زمین ها پست شد و کوه ها برافراشته شد و دریاها پر شد، پس ملکوت تو بالاتر از هر ملکوتی است. با رحمتت بلند مرتبه شدی، با رأفتت تعالی یافتی، در مجلس وقارت مقدس شدی، تسبیح با بردباری ات از آن توست، با فضلت تمجید از آن توست و با قوتت قدرت از آن توست، با عظمتت کبریاء از آن توست، حمد و جبروت با سلطه ات از آن توست، با عزتت ملکوت از آن توست، با فرمانروایی ات قدرت از آن توست، با امرت رضا از آن توست، طاعت برای تو و خلق توست .

هر چیزی را به عدد شماره کردی، و با علمت به هر چیزی احاطه یافتی و هر چیزی را با رحمت فرا گرفتی. تو مهربان­ترین مهربانان، صاحب جبروت بزرگ، سلطه­گر شکست­ناپذیر، نیرومند قدرتمند، فرمانروای آسمان ها و زمین، پروردگار جهانیان، صاحب عرش عظیم و ملائکه مقدسی که در شب و روز تسبیح می گویند و سستی نمی ورزند هستی.

منزه است خدایی که هرگز نمی میرد، منزه است صاحب عزت برای همیشه، منزه است قدوس صاحب عزت برای همیشه، منزه است پروردگار ملائکه و روح، منزه است پروردگار بلند­مرتبه، منزه است پروردگار من و متعالی است، منزه است کسی که عرشش در آسمان و قدرتش در زمین است، منزه است کسی راهش در دریا است، منزه است کسی که حکمش در قبور است، منزه است کسی که رضایش در بهشت است، منزه است کسی­که سلطه اش در جهنم است، منزه است کسی که رحمتش بر غضبش پیش گرفت، منزه است کسی که ملکوت هر چیزی از آن اوست، منزه است خدا در شامگاه، منزه است خدا در صبحگاه و منزه است او و حمد از آن اوست.

سیمای او عزیز است، بنده­اش را یاری کرد، اسمش والا شد، بلندمرتبه است و در جایگاه وقارش و کرسی عرشش تقدس یافت، هر چشمی را می بیند و چشمی او را نمی بیند و هر چیزی را درک می کند و دیده ها او را درک نمی کند و لطیف آگاه است.

بارالها بر محمد، بنده، رسول و نبی ات درود بفرست، امری که ما را به آن مخصوص گردانیدی، نه آنان را که غیر تو را عبادت کردند و به غیر تو روی آوردند. بارالها، با آنچه که از رسالتت برای او برگزیدی و از نبوتت او را با آن گرامی داشتی بر او درود بفرست و ما را از نظر به سیمای او، بودن همراه او در خانه تو و قرارگاهی از جوار خودت محروم نکن.

بارالها، چنانکه او را مبعوث کردی پس ابلاغ نمود، بر او حمل کردی پس ادا نمود، تا اینکه سلطه تو را آشکار کرد و به تو ایمان آورد و شریکی برای تو نیست، پس بارالها ثواب او را دو چندان کن و با نزدیک کردن او به خودت او را کرامتی ببخش که با آن بر همه خلائقت برتری بیابد و بندگان اولین و آخرینت با آن بر او غبطه بخورند و مسکن ما را همراه او در آنچه که برای او از آن جابجایی نیست قرار بده، ای مهربان­ترین مهربانان.

بارالها بر محمد و خاندان محمد درود بفرست و با جود، کرم، قرب، احسان، لطفت، ملک عظیمت، شکوه ذکرت، بزرگی مجدت، فرمانروایی بزرگت، لطف جبروتت، فراگیری عظمتت، بردباری عفوت، مهربانی رحمتت، کمال کلماتت، نفوذ امرت، و ربوبیتت که هر صاحب ربوبیتی برای تو به آن اقرار نمود و هر صاحب طاعتی با آن تو را اطاعت کرد و هر صاحب رغبتی به رضای تو با آن به تو تقرب جست، و هر صاحب بیمی از خشم به آن پناه می برد، از تو می خواهم که آغاز های خیر، پایان آن، اندوخته ها، عطایا، بخشش ها، فضائل، بهترین آن و هدایای آن را به من روزی بدهی.

بارالها بر محمد و خاندان محمد درود بفرست و پیدای ما را با یقین هدایت کن و نهان ما را با یقین اصلاح کن و دل های ما را آرام­گیرنده با یادت، اعمالمان را خالص برای خودت قرار بده. بارالها بر محمد و خاندان محمد درود بفرست، سود از تجارتی که از بین نمی رود، غنیمت از اعمال خالص و با فضیلت در دنیا و آخرت، یاد کردن بسیار برای تو، عفاف، سلامتی از گناه و خطا را از تو مسألت دارم.

بارالها، اعمال پاک مقبولی که با آن از ما راضی می شوی را بر ما روزی کن، و سکرات مرگ و شدت وحشت روز قیامت را بر ما آسان کن. بارالها ما خاص خیر و عام آن را برای خاص و عاممان، فزونی از فضلت در هر روز و شب، نجات از عذابت و دستیابی به رحمتت را از تو مسألت داریم.

بارالها دیدارت را برای ما محبوب کن، نظر به سیمایت را به ما روزی کن، و در دیدارت طراوت و شادمانی برای ما قرار بده. بارالها بر محمد و خاندان محمد درود بفرست و یادت به هنگام غفلت، شکرت به هنگام نعمت و صبر هنگام بلا را به ما حاضر کن، و دلهایی هراسان از خشیتت، خاشع برای یادت و بازگشت­کننده به سویت به ما روزی کن .

بارالها بر محمد و خاندان او درود بفرست و ما را از جمله کسانی که به عهدت وفا می کنند، به وعده ات ایمان دارند، به طاعتت عمل می کنند، در رضای تو تلاش می کنند، به آنچه نزد توست راغب هستند و از تو به سوی تو فرار می کنند، به روزهای تو امید دارند، از سوء حسابت بیم دارند، و چنانکه باید از خشیتت می ترسند قرار بده. و ثواب اعمال ما را با رحمتت بهشت قرار بده. با رأفتت از گناهان ما درگذر، و با نور سیمایت ما را از تاریکی اشتباهاتمان نجات بده و با فضلت ما را فرا بگیر و عافیتت را بر ما بپوشان. ما را به کرامتت شادمان کن، نعمتت را بر ما تمام کن، و به ما الهام کن که نعمتت را شکر بگوئیم، آمین ای اله الحق رب العالمین. و درود خدا بر محمد خاتم انبیاء و خاندان مطهر او باد. - . البلد الأمین: 105 -

**[ترجمه]

سَالَمْتُ الْأَیَّامَ بِاقْتِرَافِ الْآثَامِ وَ أَنْتَ وَلِیُّ الْإِنْعَامِ ذُو الْجَلَالِ وَ الْإِکْرَامِ فَمَا بَقِیَ لَهَا إِلَّا نَظَرُکَ فَاجْعَلْ مَرَدَّهَا مِنْکَ بِالنَّجَاحِ وَ أَجْمِلِ النَّظَرَ مِنْکَ لَهَا بِالْفَلَاحِ فَإِنَّکَ الْمُعْطِی النَّفَّاحُ ذُو الْآلَاءِ وَ النِّعَمِ وَ السَّمَاحِ یَا فَالِقَ الْإِصْبَاحِ امْنَحْهَا سُؤْلَهَا وَ إِنْ لَمْ تَسْتَحِقَّ یَا غَفَّارُ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بِاسْمِکَ الَّذِی تَمْضِی بِهِ الْمَقَادِیرُ وَ بِعِزَّتِکَ الَّتِی تَتِمُّ بِهَا التَّدَابِیرُ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ تَرْزُقَنِی رِزْقاً وَاسِعاً حَلَالًا طَیِّباً مِنْ فَضْلِکَ وَ أَنْ لَا تَحُولَ بَیْنِی وَ بَیْنَ مَا یُقَرِّبُنِی مِنْکَ یَا حَنَّانُ وَ أَدْرِجْنِی فِیمَنْ أَبَحْتَ لَهُ عَفْوَکَ وَ رِضْوَانَکَ وَ أَسْکَنْتَهُ جَنَابَکَ بِرَأْفَتِکَ وَ طَوْلِکَ وَ امْتِنَانِکَ إِلَهِی أَنْتَ أَکْرَمْتَ أَوْلِیَاءَکَ بِکَرَامَتِکَ فَأَوْجَبْتَ لَهُمْ حِیَاطَتَکَ وَ أَظْلَلْتَهُمْ بِرِعَایَتِکَ مِنَ التَّتَابُعِ فِی الْمَهَالِکِ وَ أَنَا عَبْدُکَ فَأَنْقِذْنِی بِرَحْمَتِکَ مِنْ ذَلِکَ وَ أَلْبِسْنِی الْعَافِیَةَ وَ إِلَی طَاعَتِکَ فَمِلْ بِی وَ عَنْ طُغْیَانِکَ وَ مَعَاصِیکَ فَرُدَّنِی فَقَدْ عَجَّتْ إِلَیْکَ الْأَصْوَاتُ بِضُرُوبِ اللُّغَاتِ یَسْأَلُونَکَ الْحَاجَاتِ تَرْتَجِی لِمَحْقِ الْعُیُوبِ وَ غُفْرَانِ الذُّنُوبِ یَا عَلَّامَ الْغُیُوبِ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْتَهْدِیکَ فَاهْدِنِی وَ أَعْتَصِمُ بِکَ فَاعْصِمْنِی وَ أَدِّ عَنِّی حُقُوقَکَ عَلَیَّ إِنَّکَ أَهْلُ التَّقْوی وَ أَهْلُ الْمَغْفِرَةِ وَ اصْرِفْ عَنِّی شَرَّ کُلِّ ذِی شَرٍّ إِلَی خَیْرِ مَا لَا یَمْلِکُهُ أَحَدٌ سِوَاکَ وَ احْتَمِلْ عَنِّی مُفْتَرَضَاتِ حُقُوقِ الْآبَاءِ وَ الْأُمَّهَاتِ وَ اغْفِرْ لِی وَ لِلْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ وَ الْإِخْوَةِ وَ الْأَخَوَاتِ وَ الْقَرَابَاتِ یَا وَلِیَّ الْبَرَکَاتِ وَ عَالِمَ الْخَفِیَّاتِ (1).

**[ترجمه]البلد و مجموع الدعوات: دعای روز یکشنبه از علی علیه السلام

به نام خداوند بخشایشگر مهربان. ستایش خدای را بر بردباری و تأملش، ستایش خدای را بر علمم به اینکه، گناهم گرچه بزرگ است در مقابل بخشش او کوچک است، و خطایم گرچه عظیم است در کنار رحمت او حقیر است. و منزه است خدایی که آسمان ها را بدون ستون برافراشت و جنات مأوی را بی پایان ایجاد کرد و خلائق را بدون تکیه و پشتیبان آفرید، و هیچ خدایی نیست جز خدای انذاردهنده بر کسی که از طاعت او عناد ورزید و از امر او نافرمانی کرد، و هشداردهنده بر کسی که در معصیت او پافشاری کرد و از عبادت او تکبر ورزید. پذیرنده عذر کسی که در گمراهی و ضلالتش زیاده روی کرد، برای تثبیت حجتش بر او و آگاهی اش به بدی عاقبتش.

و خدا بزرگتر است، بخشنده کریمی که نه برای احسان قدیم و لطف بزرگ او بر جمیع مخلوقاتش نهایتی است، و نه برای قدرت و سلطه­اش بر مخلوقاتش پایانی است.

بارالها بر محمد و بر اهل بیت او درود بفرست مانند برترین آنچه که بر ابراهیم و خاندان ابراهیم درود فرستادی و برکت بخشیدی، که تو ستودنی و سزاوار ستایش هستی. بارالها من به سؤال گناهکاری که معصیت هایش او را در تنگنای مسیر نابود کرده است و جز تو نه پناهنده ای دارد و نه امیدی، و نه فریادرسی مهربان­تر از تو برای اوست، و نه تکیه­گاهی غیر از عفو تو دارد که بر آن تکیه کند، از تو می خواهم، تو مولای من هستی که نعمت هایت را بخشیدی قبل از استحقاق آن، و با لطف خودت نالایقان آن را لایق آن دانستی، و نه منع بر تو غالب آمد و نه بخشش تو را منع کرد، و نه درخواست اصرار کننده، بخشندگی تو را به پایان رسانید، بلکه روزی بندگانت را جاری کردی، به عنوان لطفی از جانب تو بر ایشان و تفضلی از تو نزد آنان.

بارالها، کلمات از رسیدن به مدح و ثنای تو ناتوان شد و زبان از نشر ستودنی ها و فضل تو لغزید، با روی کردنم به سوی تو، تو را قصد کرده ام، گرچه گناهان مرا احاطه کرده اند. تو مهربان­ترین مهربانان، بزرگوارترین بزرگواران، بخشنده­ترین بخشندگان، بخشنده­ترین روزی­دهندگان، برترین آفریدگاران، اول، آخر، ظاهر، باطن، عالی تر، محبوب تر، رئوف تر و گرامی تر از این هستی که کسی را آنچه را که در جانب توست آرزو کرد و امید بست و خواستار شد، رد کنی، حمد از آن توست ای شایسته حمد.

بارالها، در همراهی کردن با نفسم به آن ظلم کردم و با ارتکاب گناهان با روزگار سازش کردم. و تو صاحب نعمت، صاحب جلالت و بزرگواری هستی، پس برای آن جز لطف تو باقی نمی ماند، پس بازگشت آن از خودت - درگاهت - را به همراه پیروزی قرار بده، و با رستگاری نگاهت را برای آن زیبا کن، که تو عطا کننده، هدیه­دهنده، صاحب فضل و بخشش و بسیار بخشنده هستی. ای شکافنده صبح، خواسته نفسم را به او ببخش گرچه مستحق آن نیست، ای آمرزنده.

بارالها، من به اسمت که با آن مقدّرات را جاری می کنی، و به اسمت که با آن تدابیر را صورت می دهی از تو می خواهم که بر محمد و خاندان محمد درود بفرستی و از فضلت، روزی فراوان حلال پاک به من عطا کنی، و میان من و آنچه که مرا به تو نزدیک می کند مانع نشوی. ای بسیار مهربان، مرا در میان کسانی که عفوت و رضوانت را برای او مجاز کردی و با رأفت، لطف و امتنانت در جوارت ساکنش کردی جای بده.

بارالها، تو با کرامتت دوستانت را گرامی داشتی، و مراقبتت را بر آنان واجب کردی و با محافظتت از دنباله­روی در مهلکه­ها حمایت شان کردی. و من بنده تو هستم، پس با رحمتت مرا از آن نجات بده، جامه تندرستی بر من بپوشان و مرا به سوی طاعتت متمایل کن و از عصیان و معصیت هایت بازگردان، که صداها به اقسام زبان ها به سوی تو فریاد برآورده اند که از تو حاجت می خواهند و از بین رفتن عیوب و بخشش گناهان را امید دارند، ای داننده نهان ها.

بارالها من از تو طلب هدایت می کنم پس هدایتم کن، به تو تمسک می جویم پس مصونم بدار، و حقوقت را که بر من است از جانب من ادا کن که تو اهل تقوا و مغفرت هستی. شر هر صاحب شری را به خیری که احدی جز تو صاحب آن نیست تبدیل کن، و واجبات حقوق پدران و مادران را که بر من است از جانب من به عهده بگیر. مردان و زنان مؤمن را، برادران، خواهران و خویشاوندان را بیامرز، ای ولیّ برکات و داننده پنهان ها. - . البلد الأمین: 106 -

**[ترجمه]

عَنْهُمْ بِعَظِیمِ مُلْکِکَ وَ تَوَحَّدْتَ فَوْقَ عَرْشِکَ بِقَهْرِکَ وَ سُلْطَانِکَ ثُمَّ دَعَوْتَ السَّمَاوَاتِ إِلَی طَاعَةِ أَمْرِکَ فَأَجَبْنَ مُذْعِنَاتٍ إِلَی دَعْوَتِکَ وَ اسْتَقَرَّتْ عَلَی غَیْرِ عَمَدٍ مِنْ خِیفَتِکَ وَ زَیَّنْتَهَا لِلنَّاظِرِینَ وَ أَسْکَنْتَهَا الْعِبَادَ الْمُسَبِّحِینَ وَ فَتَقْتَ الْأَرَضِینَ فَسَطَحْتَهَا لِمَنْ فِیهَا مِهَاداً وَ أَرْسَیْتَهَا بِالْجِبَالِ أَوْتَاداً فَرَسَخَ سِنْخُهَا فِی الثَّرَی وَ عَلَتْ ذُرَاهَا فِی الْهَوَاءِ فَاسْتَقَرَّتْ عَلَی الرَّوَاسِی الشَّامِخَاتِ وَ زَیَّنْتَهَا بِالنَّبَاتِ وَ حَفَّفْتَ مَتْنَهَا بِالْأَحْیَاءِ وَ الْأَمْوَاتِ مَعَ حَکِیمٍ مِنْ أَمْرِکَ یَقْصُرُ عَنْهُ الْمَقَالُ وَ لَطِیفٍ مِنْ صُنْعِکَ فِی الْفِعَالِ قَدْ أَبْصَرَهُ الْعِبَادُ حِینَ نَظَرُوا وَ فَکَّرَ فِیهِ النَّاظِرُونَ فَاعْتَبَرُوا فَتَبَارَکْتَ مُنْشِئَ الْخَلْقِ بِقُدْرَتِکَ وَ صَانِعَ صُوَرِ الْأَجْسَادِ بِعَظَمَتِکَ وَ نَافِخَ النَّسِیمِ فِیهَا بِعِلْمِکَ وَ مُحْکِمَ أَمْرِ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ بِحِکْمَتِکَ وَ أَنْتَ الْحَامِدُ نَفْسَهُ بِمَا أَنْتَ أَهْلُهُ الْمُجَلِّلُ رِدَاءَ الرَّحْمَةِ خَلْقَهُ الْمُسْبِغُ عَلَیْهِمْ فَضْلَهُ الْمُوسِعُ عَلَیْهِمْ رِزْقَهُ لَمْ یَکُنْ قَبْلَکَ یَا رَبِّ رَبٌّ وَ لَا مَعَکَ یَا إِلَهِی إِلَهٌ لَطُفْتَ فِی عَظَمَتِکَ دُونَ اللُّطَفَاءِ مِنْ خَلْقِکَ وَ عَظُمْتَ عَلَی کُلِّ عَظِیمٍ بِعَظَمَتِکَ وَ عَلِمْتَ مَا تَحْتَ أَرْضِکَ کَعِلْمِکَ مَا فَوْقَ عَرْشِکَ تَبَطَّنْتَ لِلظَّاهِرِینَ مِنْ خَلْقِکَ وَ لَطُفْتَ لِلنَّاظِرِینَ فِی قَطَرَاتِ أَرْضِکَ فَکَانَتْ وَسَاوِسُ الصُّدُورِ کَالْعَلَانِیَةِ عِنْدَکَ وَ عَلَانِیَةُ الْقَوْلِ کَالسِّرِّ فِی عِلْمِکَ فَانْقَادَ کُلُّ شَیْ ءٍ لِعَظَمَتِکَ وَ خَضَعَ کُلُّ سُلْطَانٍ لِسُلْطَانِکَ وَ قَهَرْتَ مُلْکَ الْمُلُوکِ بِمُلْکِکَ وَ صَارَ أَمْرُ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ بِیَدِکَ یَا لَطِیفَ اللُّطَفَاءِ فِی أَجَلِّ الْجَلَالَةِ وَ یَا أَعْلَی الْأَعْلَیْنَ فِی أَقْرَبِ الْقُرْبِ أَنْتَ الْمُغْشِی بِنُورِکَ حَدَقَ النَّاظِرِینَ وَ الْمُحَیِّرُ فِی النَّظَرِ أَطْرُفَ الطَّارِفِینَ وَ الْمُطِلُّ شُعَاعُهُ أَبْصَارَ الْمُبْصِرِینَ فَحَدَقُ الْأَبْصَارِ حُسِّرَ دُونَ النَّظَرِ إِلَیْکَ وَ أَنَاسِیُّ الْعُیُونِ خَاشِعَةٌ لِرُبُوبِیَّتِکَ لَمْ تَبْلُغْ مُقَلُ حَمَلَةِ الْعَرْشِ مُنْتَهَاکَ وَ لَا الْمَقَایِیسُ قَدْرَ عُلُوِّکَ وَ لَا یُحِیطُ بِکَ الْمُتَفَکِّرُونَ فَسُبْحَانَکَ وَ بِحَمْدِکَ تَبَارَکْتَ رَبَّنَا وَ جَلَّ ثَنَاؤُکَ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ عَبْدِکَ وَ رَسُولِکَ وَ نَبِیِّکَ نَبِیِّ الرَّحْمَةِ الْبَرِّ بِالْأُمَّةِ الْوَاعِظِ بِالْحِکْمَةِ وَ الدَّلِیلِ عَلَی کُلِّ خَیْرٍ وَ حَسَنَةٍ إِمَامِ الْهُدَی وَ خَاتَمِ الْأَنْبِیَاءِ وَ فَاتِحِ مَذْخُورِ الشَّفَاعَةِ الْآمِرِ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّاهِی عَنْ الْمُنْکَرِ وَ مُحِلِّ الطَّیِّبَاتِ وَ مُحَرِّمِ الْخَبَائِثِ

ص: 162

وَ وَاضِعِ الْآصَارِ وَ فَکَّاکِ الْأَغْلَالِ الَّتِی کَانَتْ عَلَی أَهْلِ التَّوْرَاةِ وَ الْإِنْجِیلِ اللَّهُمَّ وَ کَمَا أَحْلَلْتَ وَ حَرَّمْتَ بِمَا جَاءَ بِهِ مُحَمَّدٌ صلی الله علیه و آله مِنَ الْهُدَی فَاجْزِهِ خَیْرَ الْجَزَاءِ وَ صَلِّ عَلَیْهِ وَ عَلَی أَهْلِ بَیْتِهِ أَفْضَلَ الصَّلَوَاتِ وَ ابْعَثْهُ الْمَقَامَ الْمَحْمُودَ الَّذِی وَعَدْتَهُ مَقَاماً یَغْبِطُهُ بِهِ الْأَوَّلُونَ وَ الْآخِرُونَ وَ یَبْدُو فَضْلُهُ فِیهِ عَلَی جَمِیعِ الْعَالَمِینَ وَ أَعْطِهِ حَتَّی یَرْضَی وَ زِدْهُ بَعْدَ الرِّضَا وَ امْنُنْ عَلَیْهِ کَمَا مَنَنْتَ عَلَی مُوسَی وَ هَارُونَ آمِینَ إِلَهَ الْحَقِّ رَبَّ الْعَالَمِینَ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ بَارِکْ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ تَرَحَّمْ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ کَمَا صَلَّیْتَ وَ بَارَکْتَ وَ تَرَحَّمْتَ عَلَی إِبْرَاهِیمَ وَ آلِ إِبْرَاهِیمَ إِنَّکَ حَمِیدٌ مَجِیدٌ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بِاسْمِکَ الْعَظِیمِ الْمُتَرَحَّمِ بِهِ یَا مُتَمَلِّکاً بِالْمُلْکِ الْعَظِیمِ الْمُتَعَالِی الْمُقْتَدِرِ الْبُرْهَانِ الْعَظِیمِ الْعَزِیزِ الْمُتَعَزِّزِ الرَّحْمَنِ الَّذِی بِهِ تَقُومُ السَّمَاوَاتُ وَ الْأَرْضُ جَمِیعاً وَ بِاسْمِکَ الْمَکْنُونِ الْمَخْزُونِ فِی نَفْسِکَ الَّذِی لَا یُرَامُ وَ لَا یُنَالُ وَ بِاسْمِکَ الْأَعَزِّ الْأَکْرَمِ الْأَجَلِّ الْأَعْظَمِ الْمُصْطَفَی وَ ذِکْرِکَ الْأَعْلَی وَ کَلِمَاتِکَ التَّامَّةِ وَ بِأَسْمَائِکَ الْحُسْنَی کُلِّهَا الَّتِی إِذَا دُعِیتَ بِهَا أَجَبْتَ وَ إِذَا سُئِلْتَ بِهَا أَعْطَیْتَ وَ إِذَا سُمِّیتَ بِهَا رَضِیتَ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تَقْسِمَ لِیَ الْیَوْمَ سَهْماً وَافِیاً وَ نَصِیباً جَزِیلًا مِنْ کُلِّ خَیْرٍ یَنْزِلُ مِنَ السَّمَاءِ إِلَی الْأَرْضِ فِی هَذَا الْیَوْمِ وَ فِی هَذَا الشَّهْرِ وَ فِی هَذِهِ السَّنَةِ إِنَّکَ عَلَی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ وَ بِکُلِّ شَیْ ءٍ عَلِیمٌ اللَّهُمَّ وَ مَا رَزَقْتَنِی فَأْتِنِی بِهِ فِی یُسْرٍ وَ عَافِیَةٍ وَ بَارِکْ لِی فِیهِ وَ بَلِّغْنِی فِیهِ أَمَلِی وَ أَمَلِی فِیکَ الْیَوْمَ وَ أَطِلْ فِی الْخَیْرِ بَقَائِی وَ أَمْتِعْنِی بِسَمْعِی وَ بَصَرِی وَ اجْعَلْهُمَا الْوَارِثَیْنِ مِنِّی وَ اخْصُصْنِی مِنْکَ بِالنِّعْمَةِ وَ أَعْظِمْ لِیَ الْعَافِیَةَ وَ اجْمَعْ لِیَ الْیَوْمَ لُطْفَ کَرَامَةِ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ وَ احْفَظْ لِیَ الْیَوْمَ أَمْرِی کُلَّهُ الْغَائِبَ مِنْهُ وَ الشَّاهِدَ وَ السِّرَّ مِنْهُ وَ الْعَلَانِیَةَ وَ أَسْأَلُکَ یَا وَلِیَّ الْمَسْأَلَةِ وَ الرَّغْبَةِ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تَرْزُقَنِی الرَّغْبَةَ إِلَهَ الْأَرْضِ وَ إِلَهَ السَّمَاءِ وَ أَنْ تُتِمَّ لِی مَا قَصُرَتْ عَنْهُ رَغْبَتِی مِنْ أَمْرِ دُنْیَایَ وَ

ص: 163

آخِرَتِی بِرَحْمَتِکَ وَ رِضْوَانِکَ إِنَّکَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِینَ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اغْفِرْ لِی وَ لِوالِدَیَ جَمِیعاً وَ ارْحَمْهُما کَما رَبَّیانِی صَغِیراً وَ اجْزِهِمَا عَنِّی خَیْراً اللَّهُمَّ اجْزِهِمَا بِالْإِحْسَانِ إِحْسَاناً وَ بِالسَّیِّئَاتِ غُفْرَاناً وَ افْعَلْ ذَلِکَ بِکُلِّ مَنْ وَلَدَنِی مِنَ الْمُؤْمِنِینَ أَسْتَوْدِعُ اللَّهَ الْعَلِیَّ الْأَعْلَی الَّذِی لَا تَضِیعُ وَدَائِعُهُ دِینِی وَ نَفْسِی وَ خَوَاتِیمَ عَمَلِی وَ وُلْدِی وَ أَهْلِی وَ مَالِی وَ أَهْلَ بَیْتِی وَ قَرَابَاتِی وَ إِخْوَانِی وَ أَهْلَ حُزَانَتِی وَ مَا مَلَکَتْهُ یَمِینِی وَ جَمِیعَ نِعَمِهِ عِنْدِی وَ أَسْتَوْدِعُ اللَّهَ نَفْسِیَ الْمَرْهُوبَ الْمَخُوفَ الْمُتَضَعْضِعَ لِعَظَمَتِهِ کُلُّ شَیْ ءٍ اللَّهُمَّ اجْعَلْنَا فِی کَنَفِکَ وَ فِی حِفْظِکَ وَ فِی جِوَارِکَ وَ فِی حِرْزِکَ وَ فِی مَنْعِکَ عَزَّ جَارُکَ وَ جَلَّ ثَنَاؤُکَ وَ تَقَدَّسَتْ أَسْمَاؤُکَ وَ لَا إِلَهَ غَیْرُکَ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ الْعَافِیَةَ وَ دَوَامَ الْعَافِیَةِ وَ شُکْرَ الْعَافِیَةِ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ حُسْنَ الْعَافِیَةِ وَ الْمُعَافَاةَ فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ مِنْ کُلِّ سُوءٍ تَوَکَّلْتُ عَلَی الْحَیِّ الَّذِی لَا یَمُوتُ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی لَمْ یَتَّخِذْ وَلَداً وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ شَرِیکٌ فِی الْمُلْکِ وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ وَلِیٌّ مِنَ الذُّلِّ وَ کَبِّرْهُ تَکْبِیراً وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ کَثِیراً وَ سُبْحَانَ اللَّهِ بُکْرَةً وَ أَصِیلًا(1).

**[ترجمه]المتهجد، البلد، الاختیار: دعای دیگری برای روز یکشنبه:

به نام خداوند بخشایشگر مهربان. منزه هستی پرودگار ما، و حمد از آن توست، تو خدای زنده، اول و موجود قبل از تمامی امور هستی، ایجادکننده آنها با قدرتت، آگاه به مصادر آنها که چگونه باشند. تو کسی هستی که به جهت برتری جایگاهت، عرشت را در هوا برافراشتی، و با درخشش نورت، دیده را از آن بازداشتی، و با ملک عظیمت از آنها پوشانیدی، بر روی عرشت با قهر و سلطانت یگانه شدی، سپس آسمان ها را به طاعت امرت فرا خواندی و آن با اذعان به دعوتت، اجابتت کرد، و از ترس تو بدون ستون مستقر شدند و آن را برای ناظران مزین کردی، و بندگان تسبیح­گویت را در آن ساکن کردی و زمین ها را شکافتی و آن را برای کسی که در آن است به عنوان استراحتگاه مسطح کردی، و آن را با کو ه ها به عنوان ستون محکم کردی و به همراه امر محکمت که سخن از آن عاجز است، و به همراه عمل لطیفت، با گیاهان زینت دادی و روی آن را از زندگان و مردگان پوشاندی، بندگان آنگاه که به آن نظر کردند، آن را دیدند و ناظران در آن اندیشه کردند و عبرت گرفتند.

متبارک هستی ای ایجاد کننده خلق با قدرتت، سازنده صورت های اجسام با عظمتت، و دمنده نسیم در آنها با علمت، محکم کننده امر دنیا و آخرت با حکمتت، تو حمد­کننده خود هستی با آنچه که تو شایسته آن هستی، ای پوشاننده ردای رحمت بر خلق، ای کامل­کننده فضل بر آنان، ای گشایش دهنده روزی بر آنان. پروردگارا، نه پیش از تو پرودگاری بوده است و نه همراه تو. الهی ای معبود من، در عظمتت لطیف شدی بدون لطیفان از خلقت، و با عظمتت بر هر عظیمی عظمت یافتی، و از هر آنچه زیر زمینت است، آنگونه که از آنچه ورای عرشت است آگاه هستی. برای امور ظاهر خلائقت پنهان شدی، و برای نظر­کنندگان در اطراف زمینت لطیف هستی، و وسوسه­های سینه­ها نزد تو، بسان پیدای آنهاست و پیدای سخن مانند نهان در علم توست؛ پس هر چیزی برای عظمتت مطیع شد، و هر سلطانی در مقابل سلطنت تو خضوع کرد و فرمانروایان را با فرمانروایی ات زیر فرمانروایی خود بردی و امر دنیا و آخرت به دست تو افتاد.

ای لطیف لطیفان در عالی­ترین جلالت، ای برترین برترینان در نزدیک­ترین نزدیکی، تو پوشاننده چشم ناظران با نورت، و حیران­کننده نگاه چشمان ناظرانی، که شعاع آن دیدگان بینندگان را فرا گرفته، پس حدقه چشم ها در مقابل نظر به تو خسته شد، و مردمک چشم­ها برای ربوبیت تو خاشع است. نه نگرش چشمان ساکنان عرش به منتهای تو رسید و نه مقاییس به میزان برتری تو رسید، و متفکران تو را احاطه نمی کنند، پس منزه هستی و حمد از آن توست، ای پروردگار ما، تو بلند مرتبه هستی و ثنای تو والاست.

بارالها، بر بنده، رسول و نبی ات، نبی رحمت، نیکوکار بر امت، موعظه ­کننده با حکمت، راهنما بر هر خیر و حسنه، امام هدایت، خاتم انبیاء، گشاینده شفاعتِ اندوخته­شده، امر­کننده به معروف، نهی­کننده از منکر، حلال کننده طیبات، حرام­کننده خبائث، وضع­کننده پیمان ها، گشاینده زنجیرهایی که بر اهالی تورات و انجیل بود درود بفرست.

بارالها، چنانکه با هدایتی که محمد صلّی الله علیه و آله آورد حلال و حرام کردی، او را با بهترین پاداش، جزا ببخش. و با بهترین صلوات بر او و اهل بیت او درود بفرست، و او را در مقام محمودی که به او وعده کردی مبعوث کن، مقامی که اولین ها و آخرین ها به آن غبطه می خورند و فضل و برتری او در آن بر همه جهانیان نمایان می شود؛ و به او عطا کن تا راضی شود و بعد از رضا نیز بر او بیافزای، و بر او لطف کن چنانکه بر موسی و هارون لطف کردی، آمین ای معبود بر حق ای پروردگار جهانیان.

بارالها بر محمد و خاندان محمد درود فرست و بر محمد و خاندان محمد برکت ده، و بر محمد و خاندان محمد رحمت آور، چنانکه بر ابراهیم و خاندان ابراهیم صلوات فرستادی و برکت دادی و رحمت آوردی که تو ستودنی و سزاوار ستایش هستی.

بارالها من با اسم عظیمت که با آن رحمت می­­آوری از تو می خواهم، ای متملک به ملک عظیم، ای متعالی، مقتدر، برهان عظیم، شکست­ناپذیر، نیرومند، رحمان که همه آسمان ها و زمین به وسیله او برپاست، و با اسم مکنون مخزون در خودت که نه قصد می شود و نه به آن دست یافته می شود و به اسم محبوب­تر گرامی­تر بزرگوار­تر بزرگ­تر برگزیده ات، ذکر برترت، به کلمات کاملت، به تمامی نام­های نیکویت که چون با آن خوانده شوی اجابت می کنی و چون با آن درخواست شوی عطا می کنی و چون با آن نامیده شوی خشنود می شوی، از تو می خواهم که بر محمد و خاندان محمد درود بفرستی و امروز برای من سهم ماندگار، نصیبی فراوان از هر خیری که در این روز، این ماه و این سال از آسمان بر زمین فرود می آید قسمت کنی که تو بر هر چیز توانا و بر هر چیز آگاهی.

بارالها، هر آنچه که به من روزی کردی را در راحتی و عافیت بر من عطا کن، و در آن بر من برکت ده، و در آن مرا به آرزویم برسان و آرزویم امروز در تو هست، و باقی بودنم در خیر را طولانی کن، و مرا از گوش و چشمم بهره­مند کن و آن دو را وارث من قرار بده و مرا به نعمت از جانب خودت مخصوص بگردان و عافیت را بر من بسیار کن و امروز لطف و کرامت دنیا و آخرت را برایم جمع کن، و تمامی امورم، غائب و حاضر، پیدا و پنهان را برایم محافظت کن.

ای ولیّ مسألت و رغبت، از تو می خواهم که بر محمد و خاندان محمد درود بفرستی و ای خدای زمین و آسمان، رغبت را به من روزی کنی و هر آنچه که در خصوص امور دنیوی و اخروی ام، رغبتم از آن عاجز ماند را با رحمت و رضوانت بر من کامل کنی که تو مهربان­ترین مهربانان هستی.

بارالها بر محمد و خاندانش درود بفرست و مرا و والدین مرا بیامرز و آن دو را رحمت کن، چنانکه آن دو مرا در کوچکی تربیت کردند و در مورد من جزای خیر به آنان ببخش و جزای احسان آنان را احسان و جزای بدی های آنان را غفران قرار بده، و آن را در مورد هر یک از مؤمنانی که مرا به دنیا آورده اند انجام بده. دینم، خودم، پایان عملم، فرزندانم، خانواده ام، مالم، اهل بیتم، نزدیکانم، برادرانم، کسانی که غمخوار ایشانم و آنچه که در اختیار من است و همه نعمت­های او نزد خودم را به خداوند والا و برتر که ودائعش ضایع نمی شود می سپارم، و خود را به خدای مرهوب مخوف که هر چیزی برای عظمتش متواضع شده است می سپارم.

بارالها ما را در کنف حفظ، جوار پناه و جایگاه متین قرار بده، و مجاور تو عزیز و ثنای تو برجسته شد و نام­هایت تقدس یافت و هیچ خدایی جز تو نیست. بارالها، من عافیت و دوام عافیت و شکر عافیت را از تو مسألت دارم. بارالها من حسن عافیت، سلامتی در دنیا و آخرت از هر بدی را از تو مسألت دارم، بر زنده ای که نمی میرد توکل کردم و حمد از آن کسی است که فرزندی نگرفته است و برای او شریکی در ملک نبوده است و برای او سرپرستی از روی ذلت نبوده است و او را بسیار تکبیر بگوی و حمد بسیار از آن اوست و منزه است خدا در صبحگاه و شامگاه. - البلد الامین: 106 - 109 -

**[ترجمه]

نَوْمِی فَأَنْتَ اللَّهُ خَیْرٌ حَافِظاً وَ أَنْتَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِینَ اللَّهُمَّ إِنِّی أَبْرَأُ إِلَیْکَ فِی یَوْمِی هَذَا وَ مَا بَعْدَهُ مِنَ الْآحَادِ مِنَ الشِّرْکِ وَ الْإِلْحَادِ وَ أُخْلِصُ لَکَ دُعَائِی تَعَرُّضاً لِلْإِجَابَةِ وَ أَقْهَرُ نَفْسِی عَلَی طَاعَتِکَ رَجَاءً لِلْإِثَابَةِ فَصَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ خَیْرِ خَلْقِکَ الدَّاعِی إِلَی حَقِّکَ وَ أَعِزَّنِی بِعِزِّکَ الَّذِی لَا یُضَامُ وَ احْفَظْنِی بِعَیْنِکَ الَّتِی لَا تَنَامُ وَ اخْتِمْ بِالانْقِطَاعِ إِلَیْکَ أَمْرِی وَ بِالْمَغْفِرَةِ عُمُرِی إِنَّکَ أَنْتَ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ (1).

**[ترجمه]البلد، الجنة - مصباح کفعمی: 108.[2] -

و ملحقات، دعای دیگری از امام سجاد علیه السّلام: به نام خدایی که جز فضلش امیدی ندارم و جز عدلش از چیزی ترس ندارم و جز به گفته او اعتماد ندارم و جز به رشته (بندگی و اخلاص) او چنگ نزنم. ای دارای گذشت و خشنودی، به تو پناه می­برم از ستم و دشمنی (خلق) و از دگرگونی­های روزگار و پی درپی رسیدن اندوهها و حوادث ناگوار شب و از سپری شدن عمر قبل از آمادگی و توشه گیری، و تنها از تو راهنمایی می جویم برای آنچه صلاح و اصلاح من در آن است و از تو یاری می­طلبم در (رسیدن به) آنچه مقرون به کامیابی و کامروایی است و از تو امید دارم برای پوشش لباس تندرستی کامل و شمول سلامتی دائم، و پناه می برم به تو ای پروردگار از وسوسه های شیاطین، و احتراز می­جویم به وسیله سلطنت تو از ستم سلاطین. پس (ای خدا)، نماز و روزه ام را بپذیر و فردای من و مابعد آن را بهتر از این ساعت و امروزم قرارده و مرا در میان فامیل و خویشانم عزیز گردان و مرا در بیداری و خوابم حفظ کن که تویی خدایی که بهترین نگهبانی و تو مهربان­ترین مهربانانی.

خدایا، من به سوی تو در این روز و روزهای یکشنبه دیگر از شرک و بی دینی بیزاری می­جویم و دعایم را برای تو خالص می کنم تا در معرض اجابت قرار گیرد و همچنان بر اطاعتت پایداری می کنم؛ پس درود فرست بر محمد بهترین خلق خود، آنکه (مردم را) به سوی حقانیتت خواند و مرا به عزت تزلزل ناپذیرت عزیز گردان و به دیده ات که هرگز نخوابد حفظ کن و به بریدن از خلق و توجه به سوی خودت کارم را به پایان رسان و عمرم را با آمرزش به اتمام رسان که همانا تویی آمرزنده مهربان.

**[ترجمه]

الْعَظِیمِ لَا یَجْزِی بِآلَائِکَ أَحَدٌ وَ لَا یُحْصِی نَعْمَاءَکَ أَحَدٌ رَحْمَتُکَ وَسِعَتْ کُلَّ شَیْ ءٍ وَ أَنَا شَیْ ءٌ فَارْحَمْنِی وَ مِنَ الْخَیْرَاتِ فَارْزُقْنِی وَ تَقَبَّلْ صَلَوَاتِی وَ اسْمَعْ دُعَائِی وَ لَا تُعْرِضْ عَنِّی یَا مَوْلَایَ حِینَ أَدْعُوکَ وَ لَا تَحْرِمْنِی إِلَهِی حِینَ أَسْأَلُکَ مِنْ أَجْلِ خَطَایَایَ وَ لَا تَحْرِمْنِی لِقَاءَکَ وَ اجْعَلْ مَحَبَّتِی وَ إِرَادَتِی مَحَبَّتَکَ وَ إِرَادَتَکَ وَ اکْفِنِی هَوْلَ الْمُطَّلَعِ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ إِیمَاناً لَا یَرْتَدُّ وَ نَعِیماً لَا یَنْفَدُ وَ مُرَافَقَةَ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله فِی أَعْلَی جَنَّةِ الْخُلْدِ اللَّهُمَّ وَ أَسْأَلُکَ الْعَفَافَ وَ التُّقَی وَ الْعَمَلَ بِمَا تُحِبُّ وَ تَرْضَی وَ الرِّضَا بِالْقَضَاءِ وَ النَّظَرَ إِلَی وَجْهِکَ الْکَرِیمِ اللَّهُمَّ لَقِّنِّی حُجَّتِی عِنْدَ الْمَمَاتِ وَ لَا تُرِنِی عَمَلِی حَسَرَاتٍ اللَّهُمَّ اکْفِنِی طَلَبَ مَا لَمْ تُقَدِّرْ لِی مِنْ رِزْقٍ وَ مَا قَسَمْتَ لِی فَأْتِنِی بِهِ فِی یُسْرٍ مِنْکَ وَ عَافِیَةٍ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ تَوْبَةً نَصُوحاً تَقْبَلُهَا مِنِّی تَبْقَی عَلَیَّ بَرَکَتُهَا وَ تَغْفِرُ بِهَا مَا مَضَی مِنْ ذُنُوبِی وَ تَعْصِمُنِی بِهَا فِیمَا بَقِیَ مِنْ عُمُرِی یَا أَهْلَ التَّقْوَی وَ أَهْلَ الْمَغْفِرَةِ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ إِنَّکَ حَمِیدٌ مَجِیدٌ(1).

**[ترجمه]المتهجد - . مصباح المتهجد 352 - و البلد - . البلد الأمین 109 - و الجنة و الاختیار و المنهاج: دعایی دیگر از امام کاظم علیه السّلام:

درود بر آفریده های جدید خدا و بر شما دو کاتب و شاهد، بنویسید به نام خداوند، گواهی می­دهم که معبودی جز خدای یگانه نیست، یکتاست و شریکی ندارد، و گواهی می­دهم که محمد صلّی الله علیه و آله بنده و رسول اوست، و گواهی می­دهم اسلام همان­گونه است که وصف کرده است، و دین همان­گونه است که وضع کرده است، و کتاب قرآن همان­گونه است که نازل کرده است، و سخن همان­گونه است که روایت کرده است، و خداوند همان حق آشکار است.

سلام خدا بر محمد صلّی الله علیه و آله باد، و سلام خدا بر او و آلش باد، آن­گونه که شایسته اوست. من و ملک و کبریاء و عظمت و خلق و امر و روز و شب و آن چه در آن دو می­گذرد، از آن خدایی است که یکتاست و شریکی ندارد.

خداوندا، ابتدای این روز را شایستگی و میانه آن را پیروزی و پایانش را رستگاری قرار ده. و خیر دنیا و آخرت را از تو می­طلبم. خدایا تمام گناهان مرا ببخش و تمام ناراحتی­های مرا به شادی مبدل گردان، و تمام حاجت­های دنیوی و اخروی مرا که رضایت تو و صلاح من در آن است، روا بگردان.

پروردگارا، نورت کامل بود، پس هدایت کردی. بردباری­ات عظیم بود، پس بخشودی. دستت گشاده بود، پس به من عطا کردی. پس حمد از آن تو است، چهره تو بهترین چهره­هاست، و بخششت سودمندترین بخشش­هاست، پس حمد از آن تو است، ای پروردگار ما. اطاعت می­شوی، پس سپاس می­گویی. ای پروردگار ما، از امرت عصیان می­شود، پس می آمرزی. درمانده را اجابت می­کنی و بیچارگی را از بین می بری و بیمار را شفا می­دهی و از اندوه بزرگ نجات می­دهی. هیچ­کس به نعمت­هایت پاداش نمی­دهد، و هیچ کس نمی­تواند نعمت­هایت را برشمرد. رحمتت همه چیز را در برگرفته است، و من بسیار کوچکم، پس با من مهربان باش و روزی­ام را از نیکی­ها قرار ده، نمازهایم را بپذیر و دعایم را بشنو و ای مولای من، آن گاه که تو را می­خوانم، از من دوری مکن، و ای معبود من، آن گاه که از تو می­خواهم، مرا به سبب اشتباهاتم محروم مکن، و مرا از دیدارت محروم مکن، محبت و خواسته­ام را محبت و خواسته خود قرار ده و مرا از ترس روز قیامت محافظت کن.

خدایا، ایمانی که دچار شک نگردد، و نعمتی که پایانی ندارد، و همراهی با محمد صلّی الله علیه و آله در أعلی مرتبه بهشت جاویدان را از تو می­خواهم. خدایا از تو می­خواهم، عفاف، تقوا، و عمل به آن چه را دوست می­داری و خشنود می­ گردی، و رضایت به قضایت و نگاه به ذات بخشنده­ات. خدایا در هنگام مرگ، دیدار حجتم را به من عطا کن و اعمالم را موجب حسرت به من نشان مده.

خدایا مرا از طلب آنچه که رزق و روزی­ام قرار نداده­ای حفاظت کن، و آنچه را بهره من قرار داده­ای، در آسانی و عافیت به من عطا کن. خدایا از تو توبه نصوح را می­طلبم که از من بپذیری و برکاتش بر من باقی بماند، و به واسطه آن گناهانم را ببخشایی و به واسطه آن در باقی­مانده عمرم مرا حفظ کنی. ای اهل تقوی و آمرزش، و خداوند بر محمد و آلش درود فرستد، به یقین تو ستوده و سزاوار ستایشی. - 1. مصباح الکفعمی: 108-109 -

**[ترجمه]

الْأَرْضِ بِأَلْوَانِ الْعَذَابِ سُبْحَانَ الرَّءُوفِ الرَّحِیمِ سُبْحَانَ مَنْ هُوَ مُطَّلِعٌ عَلَی خَزَائِنِ الْقُلُوبِ سُبْحَانَ مَنْ یُحْصِی عَدَدَ الذُّنُوبِ سُبْحَانَ مَنْ لَا تَخْفَی عَلَیْهِ خَافِیَةٌ فِی الْأَرْضِ وَ لَا فِی السَّمَاءِ سُبْحَانَ رَبِّیَ الْوَدُودِ سُبْحَانَ الْفَرْدِ الْوَتْرِ سُبْحَانَ الْعَظِیمِ الْأَعْظَمِ.

عُوذَةُ یَوْمِ الْأَحَدِ وَ هِیَ مِنْ عُوَذِ أَبِی جَعْفَرٍ الْجَوَادِ علیه السلام: بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ اللَّهُ أَکْبَرُ اللَّهُ أَکْبَرُ اسْتَوَی الرَّبُّ عَلَی الْعَرْشِ وَ قَامَتِ السَّمَاوَاتُ وَ الْأَرْضُ بِحِکْمَتِهِ وَ زَهَرَتِ النُّجُومُ بِأَمْرِهِ وَ رَسَتِ الْجِبَالُ بِإِذْنِهِ لَا یُجَاوِزُ اسْمَهُ مَنْ فِی السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ الَّذِی دَانَتْ لَهُ الْجِبَالُ وَ هِیَ طَائِعَةٌ وَ انْبَعَثَتْ لَهُ الْأَجْسَادُ وَ هِیَ بَالِیَةٌ وَ بِهِ أَحْتَجِبُ عَنْ کُلِّ غَاوٍ وَ بَاغٍ وَ طَاغٍ وَ جَبَّارٍ وَ حَاسِدٍ وَ بِاسمِ اللَّهِ الَّذِی جَعَلَ بِهِ بَیْنَ الْبَحْرَیْنِ حاجِزاً وَ أَحْتَجِبُ بِاللَّهِ الَّذِی جَعَلَ فِی السَّماءِ بُرُوجاً وَ جَعَلَ فِیها سِراجاً وَ قَمَراً مُنِیراً وَ زَیَّنَهَا لِلنَّاظِرِینَ وَ حَفِظَهَا مِنْ کُلِّ شَیْطَانٍ رَجِیمٍ وَ جَعَلَ فِی الْأَرْضِ رَوَاسِیَ وَ جِبِالًا أَوْتَاداً أَنْ یُوصَلَ إِلَیَّ سُوءٌ أَوْ فَاحِشَةٌ أَوْ بَلِیَّةٌ حم حم حم تَنْزِیلٌ مِنَ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ حم حم حم عسق کَذلِکَ یُوحِی إِلَیْکَ وَ إِلَی الَّذِینَ مِنْ قَبْلِکَ اللَّهُ الْعَزِیزُ الْحَکِیمُ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ سَلَّمَ تَسْلِیماً(1).

الطب، [طب الأئمة علیهم السلام] عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام: عُوذَةُ یَوْمِ الْأَحَدِ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ اللَّهُ أَکْبَرُ اللَّهُ أَکْبَرُ اللَّهُ أَکْبَرُ وَ ذَکَرَ نَحْوَهُ (2).

**[ترجمه]المتهجد - 2. المتهجد: 313 - و البلد - 3. البلد الأمین: 110 - و الجنة و الاختیار: تسبیح روز یکشنبه:

به نام خداوند بخشنده مهربان، پاک و منزه است آن که پاکی­اش روزگار را پر کرد. پاک و منزه است آن که نورش ابدیت را می­پوشاند. پاک و منزه است آن­که هر دینی به دین او مدیون است، و به غیر از دین او مدیون نیست. پاک و منزه است آن­که هر قدری به قدرت او تقدیر خورده می­شود، و تقدیر او به دست هیچ کس نیست. پاک و منزه است کسی­که اهل زمین را به انواع عذاب­ها عذاب نمی­دهد. پاک و منزه است خدای رئوف مهربان. پاک و منزه است آن که بر گنجینه­های دل­ها آگاه است. پاک و منزه است آن­که تعداد گناهان را برمی­شمرد. پاک و منزه است آن­که هیچ چیز نه در زمین و نه در آسمان از او پنهان نمی­ماند. پاک و منزه است پروردگار صمیمی من. پاک و منزه است یکتای تنها. پاک و منزه است خداوند بزرگ بزرگ­ترین.

تعویذ روز یکشنبه که از تعویذ­های امام جواد علیه السّلام است:

به نام خداوند بخشایشگر مهربان. الله اکبر الله اکبر، پروردگار بر عرش استیلا یافت و آسمانها و زمین با حکمت او قائم شد و ستارگان به امر او درخشان شد و کوهها با اذن او برپا شد، و کسی که در آسمانها و زمین است از اسم او فراتر نمیرود. کسی که کوهها در حالی­که مطیع است برای او تسلیم شد و جسمها در حالی که پوسیده است برای او مبعوث شد و با آن از هر طغیانگر، ستمکار، تجاوزگر، ضرررسان و حسود پنهان می جویم.

و به نام خداوندی که بین دو دریا مانعی نهاد و به نام کسی که در آسمان برجهایی قرار داد و در آن چراغی و ماهی روشن قرار داد که آن را برای بینندگان زینت داد، و از هر شیطان رانده شده حفظ کرد و کوهها و بلندیها را در زمین ستون قرار داد. پناه می­گیرم از اینکه بدی یا بلایی به من برسد. حم حم حم، نازل کردنی است از بخشنده مهربان. حم حم حم عسق، اینگونه خدای نیرومند حکیم به سوی تو و به سوی کسانی که پیش از تو بودند وحی میکند. و درود و سلام بسیار خدا بر محمد باد. - . مصباح الکفعمی 110 -

طب الائمه: تعویذ روز یکشنبه از امام صادق علیه السّلام: به نام خداوند بخشنده مهربان. خدا بزرگ­تر است، خدا بزرگ­تر است. و مانند آن را ذکر کرده است. - طب الأئمه علیه السلام 42.[2] -

**[ترجمه]

أُعِیذُ نَفْسِی بِاللَّهِ الَّذِی لا إِلهَ إِلَّا هُوَ نُورُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ الَّذِی خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ بِالْحَقِ لَهُ الْحَمْدُ وَ لَهُ الْمُلْکُ یَوْمَ یُنْفَخُ فِی الصُّورِ عالِمُ الْغَیْبِ وَ الشَّهادَةِ وَ هُوَ الْحَکِیمُ الْخَبِیرُ الَّذِی خَلَقَ سَبْعَ سَماواتٍ طِباقاً وَ مِنَ الْأَرْضِ مِثْلَهُنَّ یَتَنَزَّلُ الْأَمْرُ بَیْنَهُنَّ لِتَعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ عَلی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ وَ أَنَّ اللَّهَ قَدْ أَحاطَ بِکُلِّ شَیْ ءٍ عِلْماً وَ أَحْصی کُلَّ شَیْ ءٍ عَدَداً مِنْ شَرِّ کُلِّ ذِی شَرٍّ وَ مِنْ شَرِّ الْجِنَّةِ وَ الْبَشَرِ وَ مِنْ شَرِّ مَا یَصْفِرُ بِاللَّیْلِ وَ النَّهَارِ وَ مِنْ شَرِّ طَوَارِقِ اللَّیْلِ وَ النَّهَارِ وَ مِنْ شَرِّ مَا یَنْزِلُ الْحَمَّامَاتِ وَ الْخَرَابَاتِ وَ الْأَوْدِیَةَ وَ الصَّحَارِیَ وَ الْأَشْجَارَ وَ الْأَنْهَارَ وَ أُعِیذُ نَفْسِی وَ أَهْلِی وَ إِخْوَانِی وَ جَمِیعَ قَرَابَاتِی بِاللَّهِ مالِکَ الْمُلْکِ تُؤْتِی الْمُلْکَ مَنْ تَشاءُ إِلَی آخِرِ الْآیَةِ-(1) وَ مُنْزِلَ التَّوْرَاةِ وَ الْإِنْجِیلِ وَ الزَّبُورِ وَ الْفُرْقَانِ الْعَظِیمِ مِنْ شَرِّ کُلِّ طَاغٍ وَ بَاغٍ وَ سُلْطَانٍ وَ شَیْطَانٍ وَ سَاحِرٍ وَ کَاهِنٍ وَ نَاطِقٍ وَ مُتَحَرِّکٍ وَ سَاکِنٍ نَسْتَجِیرُ بِاللَّهِ حِرْزِنَا وَ نَاصِرِنَا وَ مُونِسِنَا مِنْ کُلِّ شَرٍّ وَ هُوَ یَدْفَعُ عَنَّا لَا شَرِیکَ لَهُ وَ لَا مُعِینَ وَ لَا مُعِزَّ لِمَنْ أَذَلَّ وَ لَا مُذِلَّ لِمَنْ أَعَزَّ وَ هُوَ الْوَاحِدُ الْقَهَّارُ وَ صَلَّی عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّاهِرِینَ-(2).

دُعَاءُ لَیْلَةِ الْإِثْنَیْنِ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ سُبْحَانَکَ رَبَّنَا وَ لَکَ الْحَمْدُ أَنْتَ اللَّهُ الْقَائِمُ عَلَی عَرْشِکَ أَبَداً أَحَاطَ بَصَرُکَ بِجَمِیعِ الْخَلْقِ وَ الْخَلْقُ کُلُّهُمْ عَلَی الْفَنَاءِ وَ أَنْتَ الْبَاقِی الْکَرِیمُ الْقَائِمُ الدَّائِمُ بَعْدَ فَنَاءِ کُلِ

ص: 168

شَیْ ءٍ الْحَیُّ الَّذِی لَا یَمُوتُ بِیَدِکَ مَلَکُوتُ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ أَبَدَ الْآبِدِینَ وَ دَهْرَ الدَّاهِرِینَ أَنْتَ الَّذِی قَصَمْتَ بِعِزَّتِکَ الْجَبَّارِینَ وَ أَطَقْتَ فِی قَبْضَتِکَ الْأَرَضِینَ وَ أَغْشَیْتَ بِضَوْءِ نُورِکَ النَّاظِرِینَ وَ أَشْبَعْتَ بِفَضْلِ رِزْقِکَ الْآکِلِینَ وَ عَلَوْتَ بِعَرْشِکَ عَلَی الْعَالَمِینَ وَ أَعْمَرْتَ سَمَاوَاتِکَ بِالْمَلَائِکَةِ الْمُقَرَّبِینَ وَ عَلَّمْتَ تَسْبِیحَکَ الْأَوَّلِینَ وَ الْآخِرِینَ وَ انْقَادَتْ لَکَ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةُ بِأَزِمَّتِهَا وَ حَفِظْتَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرَضِینَ بِمَقَالِیدِهَا وَ أَذْعَنَتْ لَکَ بِالطَّاعَةِ وَ مَنْ فَوْقَهَا وَ أَبَتْ حَمْلَ الْأَمَانَةِ مِنْ شَفَقَتِهَا وَ قَامَتْ بِکَلِمَاتِکَ فِی قَرَارِهَا وَ اسْتَقَامَ الْبَحْرَانِ مَکَانَهُمَا وَ اخْتَلَفَ اللَّیْلُ وَ النَّهَارُ کَمَا أَمَرْتَهُمَا وَ أَحْصَیْتَ کُلَّ شَیْ ءٍ مِنْهُمَا عَدَداً وَ أَحَطْتَ بِهِمَا عِلْماً خَالِقُ الْخَلْقِ وَ مُصْطَفِیهِ وَ مُهَیْمِنُهُ وَ مُنْشِئُهُ وَ بَارِئُهُ وَ ذَارِئُهُ کُنْتَ وَحْدَکَ لَا شَرِیکَ لَکَ إِلَهاً وَاحِداً وَ کَانَ عَرْشُکَ عَلَی الْمَاءِ مِنْ قَبْلِ أَنْ تَکُونَ أَرْضٌ وَ لَا سَمَاءٌ أَوْ شَیْ ءٌ مِمَّا خَلَقْتَ فِیهِمَا بِعِزَّتِکَ کُنْتَ قَدِیماً بَدِیعاً مُبْتَدِعاً کَیْنُوناً کَائِناً مُکَوِّناً کَمَا سَمَّیْتَ نَفْسَکَ ابْتَدَعْتَ الْخَلْقَ بِعَظَمَتِکَ وَ دَبَّرْتَ أُمُورَهُمْ بِعِلْمِکَ فَکَانَ عَظِیمُ مَا ابْتَدَعْتَ مِنْ خَلْقِکَ وَ قَدَّرْتَ عَلَیْهِ مِنْ أَمْرِکَ عَلَیْکَ هَیِّناً یَسِیراً لَمْ یَکُنْ لَکَ ظَهِیرٌ عَلَی خَلْقِکَ وَ لَا مُعِینٌ عَلَی حِفْظِکَ وَ لَا شَرِیکٌ لَکَ فِی مُلْکِکَ وَ کُنْتَ رَبَّنَا تَبَارَکَتْ أَسْمَاؤُکَ وَ جَلَّ ثَنَاؤُکَ عَلَی ذَلِکَ عَلِیّاً غَنِیّاً فَإِنَّمَا أَمْرُکَ لِشَیْ ءٍ إِذَا أَرَدْتَهُ أَنْ تَقُولَ لَهُ کُنْ فَیَکُونُ وَ لَا یُخَالِفُ شَیْ ءٌ مِنْهُ مَحَبَّتَکَ فَسُبْحَانَکَ وَ بِحَمْدِکَ وَ تَبَارَکْتَ رَبَّنَا وَ جَلَّ ثَنَاؤُکَ وَ تَعَالَیْتَ عَلَی ذَلِکَ عُلُوّاً کَبِیراً اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ عَبْدِکَ وَ رَسُولِکَ وَ نَبِیِّکَ وَ عَلَی أَهْلِ بَیْتِهِ کَمَا سَبَقَتْ إِلَیْنَا بِهِ رَحْمَتُکَ وَ قَرُبَ إِلَیْنَا بِهِ هُدَاکَ وَ أَوْرَثْتَنَا بِهِ کِتَابَکَ وَ دَلَلْتَنَا بِهِ عَلَی طَاعَتِکَ وَ أَصْبَحْنَا مُبْصِرِینَ بِنُورِ الْهُدَی الَّذِی جَاءَ بِهِ ظَاهِرِینَ بِعِزِّ الدِّینِ الَّذِی دَعَا إِلَیْهِ نَاجِینَ بِحُجَجِ الْکِتَابِ الَّذِی نَزَلَ عَلَیْهِ.

ص: 169

اللَّهُمَّ فَآثِرْهُ بِقُرْبِ الْمَجْلِسِ مِنْکَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَ أَکْرِمْهُ بِتَمْکِینِ الشَّفَاعَاتِ عِنْدَکَ تَفْضِیلًا مِنْکَ لَهُ عَلَی الْفَاضِلِینَ وَ تَشْرِیفاً مِنْکَ لَهُ عَلَی الْمُتَّقِینَ اللَّهُمَّ وَ امْنَحْنَا مِنْ شَفَاعَتِهِ نَصِیباً نَرِدُ بِهِ مَعَ الصَّادِقِینَ جِنَانَهُ وَ نَنْزِلُ بِهِ مَعَ الْآمِنِینَ فُسْحَةَ رِیَاضِهِ غَیْرَ مَرْفُوضِینَ عَنْ دَعْوَتِهِ وَ لَا مَرْدُودِینَ عَنْ سَبِیلِ مَا بَعَثْتَهُ بِهِ وَ لَا مَحْجُوبَةً عَنَّا مُرَافَقَتُهُ وَ لَا مَحْظُورَةً عَنَّا دَارُهُ آمِینَ إِلَهَ الْحَقِّ رَبَّ الْعَالَمِینَ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَسْأَلُکَ بِاسْمِکَ الْعَظِیمِ الَّذِی لَا یَعْلَمُهُ أَحَدٌ غَیْرُکَ وَ الَّذِی سَخَّرْتَ بِهِ اللَّیْلَ وَ النَّهَارَ وَ أَجْرَیْتَ بِهِ الشَّمْسَ وَ الْقَمَرَ وَ النُّجُومَ وَ بِهِ أَنْشَأْتَ السَّحَابَ وَ الْمَطَرَ وَ الرِّیَاحَ وَ الَّذِی بِهِ تُنْزِلُ الْغَیْثَ وَ تَذْرَأُ الْمَرْعَی وَ تُحْیِی الْعِظَامَ وَ هِیَ رَمِیمٌ وَ الَّذِی بِهِ تَرْزُقُ مَنْ فِی الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ وَ تَکْلَؤُهُمْ وَ تَحْفَظُهُمْ وَ الَّذِی هُوَ فِی التَّوْرَاةِ وَ الْإِنْجِیلِ وَ الزَّبُورِ وَ الْقُرْآنِ الْعَظِیمِ وَ الَّذِی فَلَقْتَ بِهِ الْبَحْرَ لِمُوسَی علیه السلام وَ أَسْرَیْتَ بِمُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله وَ بِکُلِّ اسْمٍ هُوَ لَکَ مَخْزُونٌ مَکْنُونٌ وَ بِکُلِّ اسْمٍ دَعَاکَ بِهِ مَلَکٌ مُقَرَّبٌ أَوْ نَبِیٌّ مُرْسَلٌ أَوْ عَبْدٌ مُصْطَفًی أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تَجْعَلَ رَاحَتِی فِی لِقَائِکَ وَ خَاتِمَ عَمَلِی فِی سَبِیلِکَ وَ حَجِّ بَیْتِکَ الْحَرَامِ وَ اخْتِلَافٍ إِلَی مَسَاجِدِکَ وَ مَجَالِسِ الذِّکْرِ وَ اجْعَلْ خَیْرَ أَیَّامِی یَوْمَ أَلْقَاکَ: اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ احْفَظْنِی مِنْ بَیْنِ یَدَیَّ وَ مِنْ خَلْفِی وَ عَنْ یَمِینِی وَ عَنْ شِمَالِی وَ مِنْ فَوْقِی وَ مِنْ تَحْتِی وَ أَسْفَلَ مِنِّی وَ احْفَظْنِی مِنَ السَّیِّئَاتِ وَ مَحَارِمِکَ کُلِّهَا وَ مَکِّنْ لِی فِی دِینِیَ الَّذِی ارْتَضَیْتَ لِی وَ فَهِّمْنِی فِیهِ وَ اجْعَلْهُ لِی نُوراً وَ یَسِّرْ لِیَ الْیُسْرَ وَ الْعَافِیَةَ وَ اعْزِمْ عَلَی رُشْدِی کَمَا عَزَمْتَ عَلَی خَلْقِی وَ أَعِنِّی عَلَی نَفْسِی بِبِرٍّ وَ تَقْوَی وَ عَمَلٍ رَاجِحٍ وَ بَیْعٍ رَابِحٍ وَ تِجَارَةٍ لَنْ تَبُورَ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ الْجَنَّةَ وَ مَا قَرَّبَ إِلَیْهَا مِنْ قَوْلٍ أَوْ عَمَلٍ وَ أَعُوذُ بِکَ مِنْ خَوْنِ الْأَمَانَةِ وَ أَکْلِ أَمْوَالِ النَّاسِ بِالْبَاطِلِ وَ مِنَ التَّزَیُّنِ بِمَا لَیْسَ فِیَّ وَ مِنَ الْآثَامِ وَ الْبَغْیِ بِغَیْرِ الْحَقِّ وَ أَنْ أُشْرِکَ بِکَ مَا لَمْ تُنَزِّلْ بِهِ سُلْطَاناً وَ أَجِرْنِی مِنْ مَضَلَّاتِ الْفِتَنِ مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَ مَا بَطَنَ وَ مِنْ مُحِیطَاتِ الْخَطَایَا وَ نَجِّنِی مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَی النُّورِ وَ اهْدِنِی سَبِیلَ الْإِسْلَامِ وَ اکْسُنِی جُلَلَ الْإِیمَانِ وَ أَلْبِسْنِی لِبَاسَ التَّقْوَی وَ اسْتُرْنِی بِسَتْرِ

ص: 170

الصَّالِحِینَ وَ زَیِّنِّی بِزِینَةِ الْمُؤْمِنِینَ وَ ثَقِّلْ عَمَلِی فِی الْمِیزَانِ وَ اکْفِنِی مِنْکَ بِرَوْحٍ وَ رَیْحَانٍ آمِینَ رَبَّ الْعَالَمِینَ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ تَسْلِیماً(1).

**[ترجمه]المتهجد و البلد و الاختیار: تعویذ دیگر روز یکشنبه:

به نام خداوند بخشایشگر مهربان. سوره حمد تا پایانش، و «قل أعوذ بربّ الفلق» را تا پایانش، و «قل أعوذ بربّ النّاس» را تا پایانش، و «أعوذ بالله الواحد الأحد الصمد» را تا پایانش می­خواند، سپس می­گوید:

پناه می برم به کسی که معبودی جز او نیست، نور آسمان­ها و زمین، کسی که آسمان ها و زمین را به حق آفرید و روزی که در صور دمیده شود، حمد و فرمانروایی از آن اوست. داننده غیب و شهود است و اوست حکیم آگاه، که هفت آسمان و همانند آنها هفت زمین را طبقه طبقه آفرید. فرمان ]خدا[ در میان آنها فرود می آید تا بدانید که خدا بر هرچیزی تواناست و به راستی دانش وی هرچیزی را دربرگرفته است و هرچیزی را به عدد شماره کرده است. از شر هر صاحب شری و از شر جنیان و آدمیان، و از شر آن چه در شب و روز صدا می­دهد، و از شر بدبختی­های روز و شب، و از شر آن چه در حمام­ها و ویرانه ها و دشت ها و صحراها و درختان و رودها فرود می­آید.

خودم و خانواده و برادران و تمامی نزدیکانم را به خدایی می­سپارم که مالک المک تؤتی الملک من تشاء تا آخر آیه - . و تنزع الملک ممن تشاء و تعز من تشاء و تذل من تشاء بیدک الخیر إنک علی کل شی قدیر. - ، و نازل­کننده تورات و انجیل و زبور و قرآن عظیم است، از شر هر طغیان­کننده و عصیانگر و پادشاه و شیطان و جادوگر و کاهن و سخنگو و متحرک و ساکنی.

به خدا، حفظ­کننده و یاریگر و مونسمان از هر شری پناه می­بریم، و او شر را از ما دور می­کند، او را شریک و یاریگری نیست، و هر که را خوار بگرداند، کسی نیست که او را عزیز و هر که را عزیز گرداند، خوار­کننده­ای برایش نیست. او یکتا و قادر مطلق است. و خداوند بر محمد صلّی الله علیه و آله، و آل پاکش درود فرستد. - . المتهجد 314، و در البلد نیافتیم. -

دعای شب دوشنبه

به نام خداوند بخشایشگر مهربان. پروردگارا، پاک و منزه هستی، و سپاس از آن تو است، تو خداوندی هستی که تا ابد بر عرشت ایستاده­ای و چشمانت بر تمامی مخلوقات احاطه دارد، و تمامی مخلوقات دچار فنا می­شوند، و تو تنها باقی بخشنده­ای هستی که پس از فنای هر چیزی جاویدان می­مانی. تو زنده­ای هستی که نمی­میرد، و ملکوت آسمان­ها و زمین تا ابد الدهر به دست تو است.

تو همان کسی هستی که با قدرتت ظالمان را درهم شکستی، و ماه و زمین را در قبضه قدرت خود گرفتی و بینندگان را به تابش نورت در برگرفتی، و خورندگان را به فضل رزقت سیر گرداندی، و در عرشت در ورای عالمیان قرار گرفتی، و آسمان­هایت را با فرشتگان مقربت آبادان کردی، و تسبیحت را به اولین و آخرین آموختی، و زمام امور به دست توست. دنیا و آخرت و آسمانها و زمین و ماه را با نگاه داشتن زمام امورشان حفظ کردی، و آنها و هر آن چه بر آنها بود، با اطاعت از تو فرمانبردار تو گشتند، و آسمان­ها و زمین از ترس، حمل امانت را نپذیرفت، و کلماتت در جایگاه خود قرار گرفتند، و دو دریا در جای خود قرار گرفتند، و شب و روز به دنبال یکدیگر آمدند، همان­گونه که امر فرمودی، و هر چه مربوط به آن دو بود را برشمردی، و علمت آنها را در برگرفت.

تو آفریننده مخلوقات و برگزیننده و محافظ، و ایجاد کننده و از عدم آفریننده و فروان ­کننده آنهایی. تنها تو بودی، بی هیچ شریکی و معبود واحد بودی، و عرشت بر آب بود، پیش از آن که نه زمین و نه آسمان و نه آن چه بر این دو است را با قدرتت خلق کنی، موجود بود. ازلی و یگانه و خالق و وجود و موجود و به وجود­آورنده بودی، همان­گونه که خود را به این اسامی نامیدی.

مخلوقات را با بزرگی­ات خلق کردی، و در امورشان با علمت تدبیر کردی، آفریدن مخلوقات بزرگ و تقدیری که برای آن ها رقم زدی، برای تو آسان و میسر بود، و نه پشتوانه­ای برای آفریدنت، و نه یاریگری برای حفظ مخلوقاتت، و نه شریکی در ملکت داشتی، و پروردگار ما بودی. نام هایت مبارک باد، و ستایشت به بلند مرتبه بی نیاز بر این امور، فراوان باد. و اگر بخواهی امری حادث شود، تنها فرمان می دهی موجود باش، پس موجود می­شود، و چیزی از آن با دوستی ات مخالف نیست. پس پاک و منزهی، و تو را حمد و سپاس می­گویم، و پروردگار ما مبارک و فرخنده گردیدی و ستایشت فراوان شد، و در پی آن بسیار بلند مرتبه گشتی.

خدایا بر محمد صلّی الله علیه و آله، بنده و رسول و نبی­ات و اهل بیتش درود فرست، همان­گونه که به واسطه او پیش از این رحمتت به ما رسید، و به واسطه او هدایتت به ما نزدیک شد، و به واسطه او ما را به اطاعتت هدایت نمودی، و به نور هدایتی که آن را آورد، بینا گشتیم، و به عزت دینی که به سوی آن فراخواند، پیروز شدیم، و به حجت­های کتابی که بر او نازل شد، نجات یافتیم.

خداوندا، در روز قیامت به او با نزدیکی به خود پاداش عطا کن، و او را با پذیرش شفاعت­هایش گرامی بدار، تا بدین گونه او را بر برترین­ها برتری دهی، و بر تقواپیشگان شرافت و برتری دهی .

خدایا از شفاعتش به ما بهره­ای عطا کن، تا با راستگویان در بهشتش وارد شویم، و با آنان که در امانند، در باغ­هایش به نزد او رویم، و از کسانی نباشیم که اگر او را بخوانیم، رد شویم، و از راهی که او را برانگیختی، بر نگردیم و از همراهی با او محروم نشویم، و ورود به خانه­اش بر ما ممنوع نگردد، آمین ای معبود حق، پروردگار عالمیان.

خدایا بر محمد صلّی الله علیه و آله، و آلش درود فرست و به نام بزرگ­مرتبه­ات که احدی جز تو آن را نمی­داند، و به نامی که به واسطه آن شب و روز را به تسخیر خود در آوردی، و به وسیله آن خورشید و ماه و ستارگان را امتحان نمودی، و به واسطه آن ابرها و باران و بادها را به وجود آوردی، و به وسیله آن باران را نازل فرمودی و سبزه زارها را فراوان ساختی، و استخوان ها را زنده می­کنی در حالی که پوسیده است، و به نامی که به واسطه آن به هر آن که در خشکی و دریا است، روزی می­رسانی و غذا عطا می­کنی و آنها را حفظ می­کنی، و به نامی که در تورات و انجیل و قرآن عظیم است، و به نامی که به واسطه آن دریا را برای موسی علیه السلام شکافتی و محمد صلّی الله علیه و آله را به معراج بردی، و به هر نامت که پوشیده و در خفا است، و به هر نامی که فرشته مقرب و یا پیامبر فرستاده شده و یا بنده برگزیده شده با آن تو را خواند، قسم می­دهم که بر محمد و آل او درود فرستی و آرامش مرا در لقای خود، و پایان کارم را در راه خود و حج بیت الحرام خود، و رفت و آمد در مساجدت و مجالس ذکر خود قرار ده و بهترین روزهایم را روز دیدارت قرار ده.

خدایا بر محمد و آلش درود فرست و مرا از روبرو و پشت­ سر و راست و چپ و بالا و پایین و پایین­تر از خودم محافظت کن. و مرا از تمامی محارم و بدی ها حفظ کن، و مرا در دینم که بدان خشنود شدی، پایدار بگردان، و فهم مرا از آن افزون کن، و آن را نوری برای من قرار ده، و آسانی و عافیت را برایم میسر بگردان، و همان طور که مرا خلق نمودی، هدایتم بنمای، و به من در ستیز با نفسم با نیکی و تقوی و عمل و فروش سودمند و تجارتی که هرگز خسارت نمی­بیند، کمک کن .

خدایا از تو بهشت را و سخن و عملی که مرا به آن نزدیک گرداند می­طلبم، و به تو پناه می­برم از خیانت در امانت، و خوردن اموال مردم به ناحق، و تظاهر به آن چه در من نیست، و از گناهان و تجاوز به ناحق، و از شریک قرار دادن در کار تو، چیزی را که بر آن برهانی نازل نکردی. و به تو پناه می­برم از گمراهی های فتنه های آشکار و پنهان، و از اینکه اشتباهات مرا احاطه کند؛ و مرا از تاریکی­ها نجات بده و به سوی نور و راه اسلام هدایت کن، و جامه ایمان و لباس تقوی بر من بپوشان، و مرا با پوشش صالحین بپوشان، و مرا به زینت مؤمنین زینت بخش و اعمالم را در ترازوی اعمال سنگین کن، و مرا با روح و ریحانی از جانب خودت کفایت کن، آمین ای پروردگار جهانیان، و بر محمد و خاندانش درود و رحمت فرست. - 1. مصباح المتهجد شیخ طوسی، 16-314. البلد الأمین 111. مصباح الکفعمی (جنة الأمان الواقیة): 13-110 -

**[ترجمه]

النَّدَمُ وَ أَحَاطَتْ بِیَ الْمَعَاصِی وَ تَکَاءَبَ خَوْفُ النِّقَمِ وَ أَنْتَ وَلِیُّ الصَّفْحِ وَ مَأْوَی الْکَرَمِ إِلَهِی أَ تُقِیمُنِی مُقَامَ التَّهَتُّکِ وَ أَنْتَ جَمِیلُ السِّتْرِ وَ تَسْأَلُنِی عَنِ اقْتِرَافِی عَلَی رُءُوسِ الْأَشْهَادِ وَ قَدْ عَلِمْتَ مَخْبِیَّاتِ السِّرِّ فَإِنْ کُنْتُ إِلَهِی مُسْرِفاً عَلَی نَفْسِی مُخْطِئاً عَلَیْهَا بِانْتِهَاکِ الْحِرْمَانِ نَاسِیاً لِمَا اجْتَرَمْتُ مِنَ الْهَفَوَاتِ فَأَنْتَ لَطِیفٌ تَجُودُ عَلَی الْمُسْرِفِینَ بِرَحْمَتِکَ وَ تَتَفَضَّلُ عَلَی الْخَاطِئِینَ بِکَرَمِکَ فَارْحَمْنِی یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ فَإِنَّکَ تُسَکِّنُ بِتَحَنُّنِکَ رَوْعَاتِ قُلُوبِ الْوَجِلِینَ وَ مُحَقِّقٌ بِتَطَوُّلِکَ أَمَلَ الْآمِلِینَ وَ تُفِیضُ سِجَالَ عَطَایَاکَ عَلَی غَیْرِ الْمُسْتَأْهِلِینَ فَآمِنِّی بِرَجَاءٍ لَا یَشُوبُهُ قُنُوطٌ وَ أَمَلٍ لَا یُکَدِّرُهُ بَأْسٌ یَا مُحِیطاً بِکُلِّ شَیْ ءٍ عِلْماً وَ قَدْ أَصْبَحْتُ سَیِّدِی وَ أَمْسَیْتُ عَلَی بَابٍ مِنْ أَبْوَابِ مِنَحِکَ سَائِلًا وَ عَنِ التَّعَرُّضِ لِسِوَاکَ بِالْمَسْأَلَةِ عَادِلًا وَ لَیْسَ مِنْ جَمِیلِ امْتِنَانِکَ رَدُّ سَائِلٍ مَأْسُورٍ مَلْهُوفٍ وَ مُضْطَرٍّ لِانْتِظَارِ خَیْرِکَ الْمَأْلُوفِ إِلَهِی أَنْتَ الَّذِی عَجَزَتِ الْأَوْهَامُ عَنِ الْإِحَاطَةِ بِکَ وَ کَلَّتِ الْأَلْسُنُ عَنْ نَعْتِ ذَاتِکَ فَبِآلَائِکَ وَ طَوْلِکَ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اغْفِرْ لِی ذُنُوبِی وَ أَوْسِعْ عَلَیَّ مِنْ فَضْلِکَ الْوَاسِعِ رِزْقاً وَاسِعاً حَلَالًا طَیِّباً فِی عَافِیَةٍ وَ أَقِلْنِی الْعَثْرَةَ یَا غَایَةَ أَمَلِ الْآمِلِینَ وَ جَبَّارَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرَضِینَ وَ الْبَاقِیَ بَعْدَ فَنَاءِ الْخَلْقِ أَجْمَعِینَ وَ دَیَّانَ یَوْمِ الدِّینِ وَ أَنْتَ مَوْلَایَ ثِقَةُ مَنْ لَمْ یَثِقْ بِنَفْسِهِ لِإِفْرَاطِ حَالِهِ وَ أَمَلُ مَنْ لَمْ یَکُنْ لَهُ تَأْمِیلٌ لِکَثْرَةِ زَلَلِهِ وَ رَجَاءُ مَنْ لَمْ یَرْتَجِ لِنَفْسِهِ بِوَسِیلَةِ عَمَلِهِ إِلَهِی فَأَنْقِذْنِی بِرَحْمَتِکَ مِنَ الْمَهَالِکِ وَ أَحِلَّنِی دَارَ الْأَخْیَارِ وَ اجْعَلْنِی مُرَافِقَ الْأَبْرَارِ وَ اغْفِرْ لِی ذُنُوبَ اللَّیْلِ وَ النَّهَارِ یَا مُطَّلِعاً عَلَی الْأَسْرَارِ وَ احْتَمِلْ عَنِّی یَا مَوْلَایَ أَدَاءَ مَا افْتَرَضْتَ عَلَیَّ لِلْآبَاءِ وَ الْأُمَّهَاتِ وَ الْإِخْوَانِ وَ الْأَخَوَاتِ بِلُطْفِکَ وَ کَرَمِکَ یَا عَلِیَّ الْمَلَکُوتِ وَ أَشْرِکْنَا فِی دُعَاءِ مَنِ اسْتُجِیبَ لَهُ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ إِنَّکَ عَالِمٌ جَوَادٌ کَرِیمٌ وَهَّابٌ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ عِتْرَتِهِ الطَّاهِرِینَ (1).

ص: 172

**[ترجمه]البلد - 2. البلد الأمین: 112 - و مجموع الدعوات: دعای روز دوشنبه از علی علیه السّلام

به نام خداوند بخشایشگر مهربان. حمد از آن خدایی است که به اسلام هدایتم کرد و با ایمان مرا گرامی داشت و در دین مرا بصیرت عطا کرد، و با یقین به من شرافت بخشید، و حقی را که راجع به آن دروغ می­گویند و خبر بزرگی که در آن اختلاف نظر دارند، به من شناساند. سپاس از آن خدایی است که به ظالم و عادل و عاقل و جاهل روزی عطا می­کند، و به فراموشکار و غافل مهربانی می­کند، پس نسبت به دعاکننده و درخواست­کننده چگونه است؟ معبودی جز خدای یگانه نیست که با بندگان اسرافکارش که از او دور شده­اند مهربان است، تا از تمرد و سرکشی­اش بازگردد، خدایی که از توبه­کننده مخلص که ثروت و قدرت ندارد، راضی و خشنود است. خداوند بزرگ مرتبه بردبار دانایی که در هر نوعی از شگفتی های آفرینشش و نوادر خلقتش، آیه روشنی است که پروردگاری او را ثابت می­کند، و در هر نوع از پیچیدگی های تقدیرش و حسن تدبیرش، دلیل آشکار و گواه عادلی است بر یکتایی او .

خدایا بر محمد و آلش درود فرست، و از هر نوع نیکی بهترینش و از هر فضلی بهترینش را به ما عطا کن. خدایا من از تو می­طلبم، ای کسی که بلاها را دفع می­کنی، و از پنهانی­ها آگاه هستی، و پاداش­های زیاد را عطا می­کنی، به درخواست انسانی که از ارتکاب گناهان پشیمان شده، انسانی که شب ها و روزها خود را سراپا به گناهان سپرده تا آنگاه که نه پناهی جز تو برای آمرزشش یافت و نه پناهگاهی جز تو یافت که برای رفع نیازمندی­اش به آن متوسل شود.

ای بزرگ مرتبه، تو همان کسی هستی که منتت تمامی مخلوقات را در بر گرفت، و وسعت رحمتت آنها را پوشاند و نعمت­هایت به وفور آن ها را شامل شد. ای کسی که با کسانی که بازمی­گردند، با کرامت رفتار می­کنی و ای بخشنده بسیار عطاکننده، و ای کسی که از عصیان­کننده­اش با عذاب دردناک انتقام می­گیرد، با اقرار بر بدی به خودم تو را خواندم، زیرا پناهی نیافتم که در آمرزش گناهانم پناهم باشد، ای بهترین کسی که برای عطای آرزوها فرامی­خواند، و ای بهترین امید برای از بین بردن مصیبت­ها. چهره­ها در برابر تو متواضع­اند، پس مرا با محرومیت از خودت بازمگردان، به یقین تو هر چه را بخواهی انجام می­دهی، و هر آن گونه بخواهی حکم می­کنی.

معبود و سرور و مولای من، به کدامین پروردگار جز تو امیدوار باشم، یا کدامین معبود را بخوانم، آن گاه که پشیمانی مرا دربرگرفت، و گناهان مرا احاطه کرد­ و ترس از عذاب ها مرا اندوهگین کرد، و حال آن که تو صاحب گذشت و پناهگاه کرمی.

معبود من، آیا مرا در مقام رسوایی می­نشانی، و حال آن که تو به زیبایی گناهان را می­پوشانی؟ و در رابطه با ارتکاب گناهان، در حضور شاهدان سؤال می­کنی، و حال آن که به نهفته­های اسرار آگاهی؟ پس معبود من، اگر من در خطا بر نفسم با تجاوز از حریم خود زیاده­روی کردم، و لغزش­هایی را که مرتکب شدم فراموش کردم، اما تو مهربانی و بر اسراف­کاران با رحمتت کرامت می­کنی، و با کرمت بر خطاکاران لطف می­فرمایی. پس با من مهربان باش ای مهربان­ترین مهربانان، زیرا تو با مهربانی­ات، ترس­های قلوب ترسان را آرام می­کنی، و آرزوی آرزومندان را بسیار تحقق می­بخشی، و بخشش­هایت را بر غیر شایستگانش جاری می­سازی. پس مرا با امیدی که ناامیدی در آن نباشد و آرزویی که سختی آن را تیره نمی­کند، در امان قرار ده. ای کسی که علمت همه چیز را در احاطه گرفته است و ای سرور من، صبح و شب بر دری از درهای عطایت درخواست کمک کردم، و از درخواست از غیر تو سر باز زدم، و بازگرداندن گدای امیدوار مشتاق و بیچاره منتظری که به خیر تو عادت کرده، از زیبایی منت تو نیست.

خدایا تو همان کسی هستی که اندیشه­ها از علم به تو عاجز ماند، و زبان­ها از وصف ذاتت ناتوان ماند، پس به نعمت­هایت و گستردگی آنها سوگند، بر محمد و آلش درود فرست و گناهان مرا بیامرز، و از فضل گسترده خود روزی وسیع و حلال و پاک به همراه عافیت بر من عطا کن و لغزش­هایم را ببخش، ای آخرین امید امیدواران، و جبار آسمان­ها و زمین و ماه، و ای که پس از فنای تمامی مخلوقات باقی خواهی ماند، و ای جزا دهنده روز جزا؛ تو سرور من هستی، و اطمینان کسی که به خود به سبب سوء حالش اطمینان ندارد، و آرزوی کسی که به سبب زیادی لغزش­هایش آرزویی ندارد، و امید کسی که به سبب کارهایش امیدی ندارد.

معبود من، مرا از هلاکت­گاه ها نجات بده، و مرا در خانه برگزیدگان قرار ده، و مرا در همراهی نیک مردان قرار ده، و گناهان روز و شب مرا بیامرز، ای آن که بر اسرار آگاهی؛ و ای سرور من، بار وظایفی که بر من واجب کردی، در حق پدران و مادران و برادران و خواهران، به لطف و کرمت از دوش من بردار، ای آن که ملکوتش بلند مرتبه است، و مرا شریک مردان و زنان مؤمنی بگردان که دعایشان را استجابت می کنی. به یقین تو دانا و عطاکننده و کریم و بسیار بخشنده­ای، و بر محمد و عترت پاکش درود فرست. - 1. البلد الأمین: 114 -

**[ترجمه]

عَلَی کُلِّ خَفِیَّةٍ وَ شَاهِدُ کُلِّ نَجْوَی وَ مُدَبِّرُ کُلِّ أَمْرٍ عَالِمُ سَرَائِرِ الْغُیُوبِ اللَّهُمَّ لَکَ الْحَمْدُ نُورَ النُّورِ مُدَبِّرَ الْأُمُورِ دَیَّانَ الْعِبَادِ مَلِکَ الْآخِرَةِ وَ الدُّنْیَا الْعَظِیمَ شَأْنُهُ الْعَزِیزَ سُلْطَانُهُ الْعَلِیَّ مَکَانُهُ النَّیِّرَ کِتَابُهُ الَّذِی یُجِیرُ وَ لا یُجارُ عَلَیْهِ وَ یُمْتَنَعُ بِهِ وَ لَا یُمْتَنَعُ مِنْهُ وَ یَحْکُمُ وَ لا مُعَقِّبَ لِحُکْمِهِ وَ یَقْضِی فَلَا رَادَّ لِقَضَائِهِ الَّذِی مَنْ تَکَلَّمَ سَمِعَ کَلَامَهُ وَ مَنْ سَکَتَ عَلِمَ بِمَا فِی نَفْسِهِ وَ مَنْ عَاشَ فَعَلَیْهِ رِزْقُهُ وَ مَنْ مَاتَ فَإِلَیْهِ مَرَدُّهُ ذُو التَّمْجِیدِ وَ التَّحْمِیدِ وَ التَّهْلِیلِ وَ التَّفْضِیلِ وَ الْکِبْرِیَاءِ وَ الْعِزَّةِ وَ السُّلْطَانِ اللَّهُمَّ لَکَ الْحَمْدُ عَلَی مَا مَضَی وَ عَلَی مَا بَقِیَ وَ عَلَی مَا تُبْدِی وَ عَلَی مَا تُخْفِی وَ عَلَی مَا قَدْ کَانَ وَ عَلَی مَا هُوَ کَائِنٌ وَ لَکَ الْحَمْدُ عَلَی حِلْمِکَ بَعْدَ عِلْمِکَ وَ عَلَی عَفْوِکَ بَعْدَ قُدْرَتِکَ وَ عَلَی أَنَاتِکَ بَعْدَ حُجَّتِکَ وَ عَلَی صَفْحِکَ بَعْدَ إِعْذَارِکَ اللَّهُمَّ لَکَ الْحَمْدُ عَلَی مَا تَأْخُذُ وَ تُعْطِی وَ عَلَی مَا تُبْلِی وَ تَبْتَلِی وَ عَلَی مَا تُمِیتُ وَ تُحْیِی وَ عَلَی کُلِّ شَیْ ءٍ مِنْ أَمْرِکَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ وَ عَلَی الْمَوْتِ وَ الْحَیَاةِ وَ النَّوْمِ وَ الْیَقَظَةِ وَ عَلَی الذِّکْرِ وَ الْغَفْلَةِ وَ عَلَی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ وَ لَکَ الْحَمْدُ عَلَی مَا تَقْضِی فِیمَا خَلَقْتَ وَ عَلَی مَا تَحْفَظُ فِیمَا قَدَّرْتَ وَ عَلَی مَا تُرَتِّبُ فِیمَا ابْتَدَعْتَ وَ عَلَی بَقَائِکَ بَعْدَ خَلْقِکَ حَمْداً یَمْلَأُ مَا خَلَقْتَ وَ یَبْلُغُ حَیْثُ أَرَدْتَ وَ تَضْعُفُ السَّمَاوَاتُ عَنْهُ وَ تَعْرُجُ الْمَلَائِکَةُ بِهِ حَمْداً یَکُونُ أَرْضَی الْحَمْدِ لَکَ وَ أَفْضَلَ الْحَمْدِ عِنْدَکَ وَ أَحَقَّ الْحَمْدِ لَدَیْکَ وَ أَحَبَّ الْحَمْدِ إِلَیْکَ حَمْداً لَا یُحْجَبُ عَنْکَ وَ لَا یَنْتَهِی دُونَکَ وَ لَا یَقْصُرُ عَنْ أَفْضَلِ رِضَاکَ وَ لَا یَفْضُلُهُ شَیْ ءٌ مِنْ مَحَامِدِکَ مِنْ خَلْقِکَ حَمْداً یَفْضُلُ حَمْدَ مَنْ مَضَی وَ یفوت [یَفُوقُ] حَمْدَ مَنْ بَقِیَ وَ یَکُونُ فِیمَا یَصْعَدُ إِلَیْکَ وَ مَا تَرْضَی بِهِ لِنَفْسِکَ حَمْداً عَدَدَ قَطْرِ الْمَطَرِ وَ وَرَقِ الشَّجَرِ وَ تَسْبِیحِ الْمَلَائِکَةِ وَ مَا فِی الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ حَمْداً عَدَدَ أَنْفَاسِ خَلْقِکَ وَ طَرْفِهِمْ وَ لَفْظِهِمْ وَ أَظْلَالِهِمْ وَ مَا عَنْ أَیْمَانِهِمْ وَ مَا عَنْ شَمَائِلِهِمْ وَ مَا فَوْقَهُمْ وَ مَا تَحْتَهُمْ حَمْداً عَدَدَ مَا قَهَرَ مُلْکُکَ وَ وَسِعَ حِفْظُکَ وَ مَلَأَ کُرْسِیُّکَ وَ أَحَاطَتْ بِهِ قُدْرَتُکَ وَ أَحْصَاهُ عِلْمُکَ حَمْداً عَدَدَ مَا تَجْرِی بِهِ الرِّیَاحُ وَ تَحْمِلُ السَّحَابُ وَ

ص: 174

یَخْتَلِفُ بِهِ اللَّیْلُ وَ النَّهَارُ وَ تَسِیرُ بِهِ الشَّمْسُ وَ الْقَمَرُ حَمْداً یَمْلَأُ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ وَ مَا بَیْنَهُنَّ وَ مَا أَنْتَ أَعْلَمُ بِهِ مِنِّی مِمَّا فَوْقَهُنَّ وَ مَا تَحْتَهُنَّ وَ مَا یَفْضُلُ عَنْهُنَّ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ عَبْدِکَ وَ رَسُولِکَ وَ نَبِیِّکَ وَ عَلَی آلِ مُحَمَّدٍ وَ اجْعَلْهُ أَوْجَهَ الْمُقَرَّبِینَ وَ أَعْلَی الْأَعْلَیْنَ وَ أَفْضَلَ الْمُفْضَلِینَ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اسْمَعْ کَلَامَهُ إِذَا دَعَاکَ وَ أَعْطِهِ إِذَا سَأَلَکَ وَ شَفِّعْهُ إِذَا شَفَعَ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ آتِ مُحَمَّداً وَ آلَهُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ عَلَیْهِمْ مِنْ کُلِّ خَیْرٍ خَیْرَهُ وَ مِنْ کُلِّ فَضْلٍ أَفْضَلَهُ وَ مِنْ کُلِّ عَطَاءٍ أَجْزَلَهُ وَ مِنْ کُلِّ کَرَامَةٍ أَکْرَمَهَا وَ مِنْ کُلِّ جَنَّةٍ أَعْلَاهَا فِی الرَّفِیقِ الْأَعْلَی الْأَکْرَمِ الْمُقَرَّبِ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بِمَعَاقِدِ الْعِزِّ مِنْ عَرْشِکَ وَ مُنْتَهَی الرَّحْمَةِ مِنْ کِتَابِکَ وَ مَا ذَکَرْتَ مِنْ عَظَمَتِکَ وَ خَیْرِ مَا عِنْدَکَ وَ عَظَمَةِ وَقَارِکَ وَ طَیِّبِ خَیْرِکَ وَ صِدْقِ حَدِیثِکَ وَ بِمَحَامِدِکَ الَّتِی اصْطَنَعْتَ لِنَفْسِکَ وَ کُتُبِکَ الَّتِی أَنْزَلْتَ عَلَی أَنْبِیَائِکَ وَ بِقُدْرَتِکَ عَلَی جَمِیعِ خَلْقِکَ وَ جَزِیلِ عَطَائِکَ-(1) عِنْدَ عِبَادِکَ أَنْ تَقْبَلَ مِنِّی حَسَنَاتِی وَ تُکَفِّرَ عَنِّی سَیِّئَاتِی وَ تَجَاوَزَ عَنِّی فِی أَصْحابِ الْجَنَّةِ وَعْدَ الصِّدْقِ الَّذِی کانُوا یُوعَدُونَ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ ارْزُقْنِی رِزْقاً وَاسِعاً حَلَالًا طَیِّباً نُؤَدِّی بِهِ أَمَانَاتِنَا وَ نَسْتَعِینُ بِهِ عَلَی زَمَانِنَا وَ نُنْفِقُ مِنْهُ فِی طَاعَتِکَ وَ فِی سَبِیلِکَ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَصْلِحْ لَنَا قُلُوبَنَا وَ أَعْمَالَنَا وَ أَمْرَ دُنْیَانَا وَ آخِرَتِنَا کُلَّهُ وَ أَصْلِحْنَا بِمَا أَصْلَحْتَ بِهِ الصَّالِحِینَ اللَّهُمَّ یَسِّرْنَا لِلْیُسْرَی وَ جَنِّبْنَا الْعُسْرَی وَ هَیِّئْ لَنا مِنْ أَمْرِنا رَشَداً وَ مِرْفَقاً اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ احْفَظْ لَنَا أَنْفُسَنَا وَ دِینَنَا وَ أَمَانَاتِنَا بِحِفْظِ الْإِیمَانِ وَ اسْتُرْنَا بِسِتْرِ الْإِیمَانِ: اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ لَا تَکِلْنَا إِلَی أَنْفُسِنَا فَنَعْجِزَ عَنْهَا وَ لَا تَنْزِعْ مِنَّا صَالِحاً

أَعْطَیْتَنَاهُ وَ لَا تَرُدَّنَا فِی سُوءٍ اسْتَنْقَذْتَنَا مِنْهُ وَ اجْعَلْ غِنَانَا فِی أَنْفُسِنَا وَ انْزِعِ الْفَقْرَ مِنْ بَیْنِ أَعْیُنِنَا اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اجْعَلْنَا نَتْلُو کِتَابَکَ حَقَّ تِلَاوَتِهِ

ص: 175

وَ نَعْمَلُ بِمُحْکَمِهِ وَ نُؤْمِنُ بِمُتَشَابِهِهِ وَ نَرُدُّ عِلْمَهُ إِلَیْکَ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ بَصِّرْنَا فِی دِینِکَ وَ فَهِّمْنَا(1) کِتَابَکَ وَ لَا تَرُدَّنَا ضُلَّالًا وَ لَا تُعْمِ عَلَیْنَا هُدًی اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ هَبْ لَنَا مِنَ الْیَقِینِ یَقِیناً تُبَلِّغُنَا بِهِ رِضْوَانَکَ وَ الْجَنَّةَ وَ تُهَوِّنُ عَلَیْنَا بِهِ هُمُومَ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ وَ أَحْزَانَهُمَا وَ لَا تَجْعَلْ مُصِیبَتَنَا فِی دِینِنَا وَ لَا دُنْیَانَا أَکْبَرَ هَمِّنَا وَ لَا تُسَلِّطْ عَلَیْنَا مَنْ لَا یَرْحَمُنَا وَ بَارِکْ لَنَا فِیهَا مَا صَحِبْنَاهُ وَ فِی الْآخِرَةِ إِذَا أَفْضَیْنَا إِلَیْهَا وَ إِذَا جَمَعْتَ الْأَوَّلِینَ وَ الْآخِرِینَ فَاجْعَلْنَا فِی خَیْرِهِمْ جَمَاعَةً وَ إِذَا فَرَّقْتَ بَیْنَهُمْ فَاجْعَلْنَا فِی الْأَهْدِینَ سَبِیلًا اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ بَارِکْ لَنَا فِی الْمَوْتِ وَ اجْعَلْهُ خَیْرَ غَائِبٍ نَنْتَظِرُهُ وَ بَارِکْ لَنَا بَعْدَهُ مِنَ الْقَضَاءِ وَ اجْعَلْنَا فِی جِوَارِکَ وَ ذِمَّتِکَ وَ کَنَفِکَ وَ رَحْمَتِکَ اللَّهُمَّ فَصَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ لَا تُغَیِّرْ مَا بِنَا مِنْ نِعْمَتِکَ وَ إِنْ غَیَّرْنَا وَ کُنْ بِنَا رَحِیماً وَ کُنْ بِنَا لَطِیفاً وَ أَلْطِفْ لِحَاجَتِنَا مِنْ أَمْرِ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ فَإِنَّکَ عَلَیْهَا قَادِرٌ وَ بِهَا عَلِیمٌ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اخْتِمْ أَعْمَالَنَا بِأَحْسَنِهَا وَ اجْعَلْ ثَوَابَهَا رِضْوَانَکَ وَ الْجَنَّةَ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ ارْحَمْنَا فَقَدْ دَعَوْنَاکَ کَمَا أَمَرْتَنَا فَاسْتَجِبْ لَنَا کَمَا وَعَدْتَنَا وَ اجْعَلْ دُعَاءَنَا فِی الْمُسْتَجَابِ مِنَ الدُّعَاءِ وَ أَعْمَالَنَا فِی الْمَرْفُوعِ الْمُتَقَبَّلِ إِلَهَ الْحَقِّ آمِینَ رَبَّ الْعَالَمِینَ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی سَیِّدِنَا مُحَمَّدٍ النَّبِیِّ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ تَسْلِیماً(2).

**[ترجمه]المتهجد - . مصباح المتهجد: 317 - و البلد و الاختیار: دعای دیگر روز دوشنبه:

به نام خداوند بخشایشگر مهربان. خدایا حمد از آن توست، ای اهل کبریا و عظمت، و انتهای جبروت، و مالک دنیا و آخرت. خدایا، حمد از آن توست، ای آن که ملکوتش عظیم و جبروتش بسیار و قدرتش فراوان است، ای آن که هر چه بخواهد، دقیق است. خدایا حمد از آن توست، ای تدبیرکننده امور، و آشکارکننده پنهانی­ها، و عالم رازها. مردگان را زنده می­کنی، ای پادشاه پادشاهان و ای تربیت­کننده تربیت­کنندگان، و ای معبود خدایان، و ای جبار جباران، و ای آغاز و پایان هر چیزی، و ای خالق و انتهای هر چیزی، و بازگشت و سرنوشت هر چیزی، و آغاز­کننده و بازگرداننده هر چیزی.

خدایا صداها در برابر تو خشوع کرد، و چشمان در برابر تو متحیر گردید، و دل ها به سوی تو سوق داده می­شود، و تمامی مخلوقات در قبضه قدرت تو است، و پیشانی­ها - جان ها - همگی در دست تو است، و فرشتگان از ترس تو نگرانند، و هر کس به تو کافر شد، برده و ذلیل تو گردید. امور فقط به دست تو انجام می­شود، و تدبیر سرچشمه امور تنها از تو است، و چیزی از آن به دور از چشمان تو صورت نمی­گیرد، و همه چیز فقط به سوی تو باز می­گردد.

خدایا، همه چیز در برابر تو فروتن و ترسان است، و همه چیز در برابر تو خوار و کوچک است. تو تنها قادر و حکیم هستی، و تو تنها لطیف و بزرگ مرتبه هستی، و تو بلند مرتبه و نزدیک هستی. تسبیح و بزرگی از آن تو است، ملک و قدرت از آن تو است، و قدرت و قوت از آن تو است، و دنیا و آخرت از آن تو است. ملک تو هر چیزی را در بر گرفته است، و هر چیزی به واسطه تو حفظ می­شود، و جبروتت هر چیزی را در بر گرفته است، و هر چیزی از قدرت تو می­ترسد.

خدایا حمد از آن تو است، نام­هایت مبارک گشت و نامت عالی گردید، و پادشاهی­ات قدرتمند شد، و کلماتت کامل شد. دستور تو قضا و کلامت نور، و رضایتت رحمت، و ناخشنودی­ات عذاب است. با علم داوری می­کنی، و با بردباری گذشت می­کنی، و با قدرت می­گیری و هر آن چه بخواهی را انجام می­دهی. ای آن که آمرزشش گسترده و عذابش سخت و رحمتش نزدیک و مجازاتش سخت است، تو نیروی هر ضعیف و بی نیازی هر فقیر و پناه هر خوار و پناهگاه هر مضطرب هستی، و بر هر پنهانی آگاه هستی و شاهد هر نجوایی و تدبیرکننده هر امری و آگاه به اسرار غیب هستی .

خدایا، حمد از آن تو است، ای نور نور و ای تدبیرکننده امور، و ای جزا دهنده بندگان، ای مالک آخرت و دنیا و ای آن که شأنش عظیم است و پادشاهی­اش قدرتمند و جایگاهش بلند مرتبه و کتابش نورانی است. آن که پناه می­دهد و مورد ستم قرار نمی گیرد، از دیگران امتناع می­کند، اما از او امتناع نمی­شود، حکم صادر می­کند و خرده­ای بر حکمش نیست، قضاوت می­کند و هیچ ردکننده­ای بر قضاوتش نیست. کسی که اگر فردی سخن بگوید کلامش را می­شود، و هر کس سکوت کند، از آن چه در درونش می­گذرد، آگاه است، و هر کس زنده باشد، روزی­اش بر او است، و هر کس بمیرد بازگشتش به سوی او است. صاحب مدح و ستایش و تحسین و برتری و کبریا و عزت و پادشاهی است.

خدایا حمد از آن توست، به سبب آن چه گذشت و آن چه باقی مانده است، و آن چه آشکار می­کنی و آن چه پنهان می­سازی، و به سبب آن چه بوده است و آن چه می­باشد. و حمد از آن توست به سبب بردباری­ات با وجود آگاهی­ات، و به سبب عفوت با وجود قدرتت، و به سبب گذشتت با وجود بهانه و دلیل داشتنت.

خدایا حمد از آن توست، به سبب آن چه می­گیری و عطا می­کنی، و آن چه آزمایش می کنی و آشکار می کنی، و آن چه می­میرانی و زنده می­کنی، و به سبب هر چیزی از امر تو، ای مهربان­ترین مهربانان، و به سبب مرگ و حیات و خواب و بیداری، و به سبب یاد و غفلت و به سبب دنیا و آخرت. و حمد از آن توست به سبب آن چه از مخلوقاتت از بین می­بری و آن چه را با تقدیر خود حفظ می­کنی، و به سبب نظم در مخلوقاتت، و به سبب بقایت پس از فنای مخلوقاتت.

تو را حمدی می­گویم که مخلوقاتت را پر می­کند، حمدی که به آن جایی برسد که تو بخواهی، تا جایی که از آسمان­ها بالاتر رود، و فرشتگان آن را به اوج ­برند. حمدی که خوشایندترین حمد و برترین و سزاوارترین و دوست داشتنی­ترین حمد نزد تو است، حمدی که از تو پنهان نمی­ماند و تنها به تو منتهی می­شود، و برترین رضایت تو را به دست می­آورد، و حمدی از مخلوقاتت بر آن برتری نمی­یابد .

تو را حمدی می­گویم که بر حمد پیشینیان برتری یابد، و حمد آیندگان در برابرش ناچیز باشد، و جزء اموری باشد که به سوی تو اوج می­گیرد و آن چنان که رضایت تو را به دنبال خواهد داشت. حمدی به عدد قطرات باران و برگ­های درختان و تسبیح فرشتگان و آن چه در خشکی و دریا است، حمدی به عدد نفس زدن و چشم برهم زدن ها و کلمات و سایه­های مخلوقاتت و آن چه در راست و چپ و بالا و پایین آنها است.

حمدی به اندازه آنچه که ملکت بر آن غالب است و وسعت حفظت و فرمانروایی­ات در بردارد، و به اندازه­ای که قدرتت بر آن احاطه دارد، و علمت آن را برمی­شمرد. حمدی به اندازه آنچه بادها به حرکت در می آورد و ابرها حمل می کنند و به [اندازه] اختلاف شب و روز و حرکت خورشید و ماه. حمدی که آسمان­ها و زمین و مابین آن ها را پر می­کند، و آن چه تو از من به آن ها آگاه­تری، آن چه در بالای آسمان­ها و در زیر آنها است، و بیشتر از آنها.

خدایا، بر محمد بنده و فرستاده و پیامبرت و بر آل محمد درود فرست و او را آبرومندترین مقرّبین و عالی ترین بلندمرتبگان و برترین ممتازان قرار ده. خدایا بر محمد صلّی الله علیه و آله و آل او درود فرست و آن گاه که تو را می­خواند، کلامش را بشنو و آن گاه که از تو خواسته­ای دارد، به او عطا کن و آن گاه که شفیع می­شود، شفاعتش را به هنگام شفاعت کردن بپذیر.

خدایا بر محمد و آل محمد درود فرست، و به محمد صلّی الله علیه و آله و آل او از هر خیری بهترینش و از هر فضلی برترین و از هر عطایی ارزشمند­ترینش، و از هر کرامتی گرامی­ترینش و از هر بهشتی عالی­ترینش، در رفیق بلندمرتبه گرامی مقرّب عطا کن.

خدایا از تو می­خواهم به پایه­های عزت عرشت و انتهای رحمت کتابت و آن چه از عظمتت ذکر کردم، و بهترین آن چه نزد تو است و به عظمت وقارت و پاکی نیکی­ات و راستی سخنت و صفات نیکت و کتاب­هایی که بر پیامبرانت نازل فرمودی، و به قدرتت بر تمامی مخلوقاتت و ارزشمندی عطایت نزد بندگانت قسمت می دهم که نیکی­هایم را بپذیری و از بدی­هایم بگذری و در میان بهشتیان، وعده راستینی که به آن ها داده شده را به من عطا کنی.

خدایا بر محمد و آل او درود فرست و رزق بسیار و حلال و پاک به من عطا کن، که به وسیله آن امانت­هایمان را ادا کنیم و به وسیله آن بر روزگار کمک بجوییم و در اطاعت تو و در راه تو از آن انفاق کنیم. خدایا بر محمد صلّی الله علیه و آله و آل او درود فرست و دل ها و اعمال ما و امر دنیا و آخرتمان، همگی را شایسته بگردان و ما را همچون صالحان شایسته بگردان.

خدایا آسانی را برای ما قرار ده و ما را از سختی دور کن و برای ما هدایت و آسایش را فراهم نمای. خدایا بر محمد و آل او درود فرست و جان و دین و امانت­های ما را با حفظ ایمانمان نگهدار باش و با جامه ایمان ما را بپوشان.

خدایا بر محمد و آل او درود فرست و ما را به خودمان وامگذار و شایسته­ای را که به ما عطا کرده ای از ما مگیر و ما را به بدی که از آن نجاتمان دادی بازمگردان و ما را بی­نیاز بگردان و فقر را از ما دور کن. خدایا بر محمد و خاندان او درود فرست و به ما این توفیق را عطا کن که کتابت را آن­گونه که شایسته است، تلاوت کنیم و به آیات محکمش عمل کنیم و به آیات متشابهش ایمان بیاوریم و علم به آن را در برابر تو بازگردانیم.

خدایا بر محمد و آلش درود فرست و به ما در دینت بصیرت عطا کن و فهم کتابت را به ما عطا کن. و ما را به گمراهی باز مگردان، و چشمان ما را در دیدن هدایت نابینا مکن. خدایا بر محمد و خاندان او درود فرست و به ما یقینی را عطا کن که به واسطه آن ما را به رضایتت و بهشت برسانی و رنج ها و اندوه­های دنیا و آخرت را بر ما آسان بگردان و مصیبتمان را در دینمان، و دنیایمان را بزرگ­ترین غم ما قرار مده و کسی که با ما مهربان نیست را بر ما مسلط مگردان و آن چه را در دنیا صاحب شدیم، مبارک بگردان و در آخرت، آن­گاه که به سوی آن روان شدیم و اولین و آخرین در آن جا جمع شدند، ما را از بهترین­هایشان قرار ده و آن گاه که بینشان جدایی افکندی، ما را جزء کسانی قرار ده که راه هدایت را در پیش گرفته­اند .

خدایا بر محمد و خاندان او درود فرست و مرگ ما را نیک بگردان و آن را بهترین امر غائبی قرار ده که انتظارش را می­کشیم و پس از مرگمان را نیز نیکو بگردان و ما را در جوار و پناه و حمایت و رحمت خود قرار ده.

خدایا بر محمد و خاندان او درود فرست و نعمتت بر ما را تغییر مده، حتی اگر ما آن را تغییر دادیم، و با ما مهربان باش و با ما لطیف باش و در حاجات دنیوی و اخروی با ما مهربان باش، به یقین تو بر این کار توانایی و به آن عالمی.

خدایا بر محمد و خاندان او درود فرست و اعمال ما را به بهترینشان پایان ببخش و پاداش آن را رضایتت و بهشت قرار ده. خدایا بر محمد و خاندان او درود فرست و بر ما مرحمت بفرمای، زیرا آن چنان که امر فرمودی تو را خواندیم، پس ما را اجابت کن همان­گونه که به ما وعده داده­ای، و دعای ما را جزء دعاهای مستجاب شده و اعمال ما را جزء اعمال عالی و پذیرفته شده قرار ده، ای معبود حق، آمین ای پروردگار جهانیان، و خداوند بر سرور ما محمد صلّی الله علیه و آله، پیامبر و آلش درود و رحمت فرستد - 1. البلد الأمین: 16-114 - .

**[ترجمه]

الْأَلْسُنُ عَنْ غَایَةِ صِفَتِهِ وَ الْعُقُولُ عَنْ کُنْهِ مَعْرِفَتِهِ وَ تَوَاضَعَتِ الْجَبَابِرَةُ لِهَیْبَتِهِ وَ عَنَتِ الْوُجُوهُ لِخَشْیَتِهِ وَ انْقَادَ کُلُّ عَظِیمٍ لِعَظَمَتِهِ فَلَهُ الْحَمْدُ مُتَوَاتِراً مُتَّسِقاً وَ مُتَوَالِیاً مُسْتَوْسِقاً وَ صَلَوَاتُهُ عَلَی رَسُولِهِ أَبَداً وَ سَلَامُهُ دَائِماً سَرْمَداً اللَّهُمَّ اجْعَلْ أَوَّلَ یَوْمِی هَذَا صَلَاحاً وَ أَوْسَطَهُ نَجَاحاً وَ آخِرَهُ فَلَاحاً وَ أَعُوذُ بِکَ مِنْ یَوْمٍ أَوَّلُهُ فَزَعٌ وَ أَوْسَطُهُ جَزَعٌ وَ آخِرُهُ وَجَعٌ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْتَغْفِرُکَ لِکُلِّ نَذْرٍ نَذَرْتُهُ وَ کُلِّ وَعْدٍ وَعَدْتُهُ وَ کُلِّ عَهْدٍ عَاهَدْتُهُ ثُمَّ لَمْ أَفِ بِهِ وَ أَسْأَلُکَ فِی حَمْلِ مَظَالِمِ الْعِبَادِ عَنَّا فَأَیُّمَا عَبْدٍ مِنْ عَبِیدِکَ أَوْ أَمَةٍ مِنْ إِمَائِکَ کَانَتْ لَهُ قِبَلِی مَظْلِمَةٌ ظَلَمْتُهَا إِیَّاهُ فِی نَفْسِهِ أَوْ فِی عِرْضِهِ أَوْ فِی مَالِهِ أَوْ فِی أَهْلِهِ وَ وَلَدِهِ أَوْ غِیبَةٌ اغْتَبْتُهُ بِهَا أَوْ تَحَامُلٌ عَلَیْهِ بِمَیْلٍ أَوْ هَوًی أَوْ أَنَفَةٍ أَوْ حَمِیَّةٍ أَوْ رِیَاءٍ أَوْ عَصَبِیَّةٍ غَائِباً کَانَ أَوْ شَاهِداً حَیّاً کَانَ أَوْ مَیِّتاً فَقَصُرَتْ یَدِی وَ ضَاقَ وُسْعِی عَنْ رَدِّهَا إِلَیْهِ وَ التَّحَلُّلِ مِنْهُ

فَأَسْأَلُکَ یَا مَنْ یَمْلِکُ الْحَاجَاتِ وَ هِیَ مُسْتَجِیبَةٌ بِمَشِیَّتِهِ وَ مُسْرِعَةٌ إِلَی إِرَادَتِهِ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تُرْضِیَهُ عَنِّی بِمَ شِئْتَ وَ تَهَبَ لِی مِنْ عِنْدِکَ رَحْمَةً إِنَّهُ لَا تَنْقُصُکَ الْمَغْفِرَةُ وَ لَا تَضُرُّکَ الْمَوْهِبَةُ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ اللَّهُمَّ أَوْلِنِی فِی کُلِّ یَوْمِ إِثْنَیْنِ نِعْمَتَیْنِ مِنْکَ ثِنْتَیْنِ سَعَادَةً فِی أَوَّلِهِ بِطَاعَتِکَ وَ نِعْمَةً فِی آخِرِهِ بِمَغْفِرَتِکَ یَا مَنْ هُوَ الْإِلَهُ وَ لَا یَغْفِرُ الذُّنُوبَ سِوَاهُ (1).

**[ترجمه]البلد و الجنة - 2. مصباح الکفعمی: 113 - و الملحقات: دعای دیگری از امام سجاد علیه السّلام:

به نام خداوند بخشایشگر مهربان. حمد از آن خدایی است که به هنگام خلق آسمان­ها و زمین هیچ کس را گواه نگرفت، و هنگامی که انسان­ها را پدید آورد، هیچ یاریگری نداشت. احدی را در معبودیت شریک خود قرار نداد و احدی را در وحدانیت آشکار نکرد، و زبان­ها از وصف او و عقل­ها از شناخت عمیق او ناتوان شدند و جبّاران در برابر هیبت او متواضع شدند، و چهره ها از ترس او تسلیم شدند و هر عظیمی در برابر عظمت او کوچک شد. پس حمد از آن او است به صورت متناوب و هماهنگ و پی در پی و همراه. و تا ابدیت درود و سلام او بر فرستاده­اش باد .

خدایا، ابتدای این روزم را صلاح و میانه­اش را پیروزی و نهایتش را رستگاری قرار ده. پناه می­برم به تو از روزی که ابتدایش ترس و میانه­اش ناشکیبایی و انتهایش رنجوری باشد.

خدایا، من از تو طلب آمرزش می­کنم برای هر نذری که کردم و هر وعده ای که دادم و هر عهدی که بستم ولی به آن وفا نکردم؛ و از تو می­خواهم ظلم به بندگان را از ما دور کنی. پس هر بنده ای از بندگانت از مرد و زن که پیش از این به او یا آبرو و یا مال و خانواده و فرزندش ظلم کردم و یا غیبت او را کردم و با او بدرفتاری کردم، به خاطر میل، هوای نفس، غرور، تعصب، ریا و یا قوم گرایی، چه در غیاب او یا در حضور او، زنده بود و یا مرده، و دستم کوتاه و وسعم تنگ­ شد از این که بتوانم آن را به او بازگردانم و از آن خلاصی یابم، پس ای آن که حاجات به دست او است و به خواست او استجابت می­شود و به اراده او انجام می­شود، از تو می­خواهم که بر محمد و خاندان او درود فرستی و او را از من راضی کنی، آن گونه که می­خواهی، و از نزد خود به من رحمت عطا کنی، زیرا آمرزش از تو نمی­کاهد و بخشش به تو ضرری وارد نمی­کند، ای مهربان­ترین مهربانان.

خدایا در ابتدای هر روز دوشنبه به من دو نعمت را عطا کن، در ابتدای آن سعادت اطاعت از تو و در انتهای آن نعمت آمرزشت، ای آن که فقط او معبود است و آمرزش گناهان فقط به دست او است. - 1. البلد الأمین 17-116 -

**[ترجمه]

الْحَقُّ الْمُبِینُ حَیَّا اللَّهُ مُحَمَّداً بِالسَّلَامِ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ عَلَی آلِهِ اللَّهُمَّ مَا أَصْبَحْتُ فِیهِ مِنْ عَافِیَةٍ فِی دِینِی وَ دُنْیَایَ فَأَنْتَ الَّذِی أَعْطَیْتَنِی وَ رَزَقْتَنِی وَ وَفَّقْتَنِی لَهُ وَ سَتَرْتَنِی فَلَا حَمْدَ لِی یَا إِلَهِی فِیمَا کَانَ مِنِّی مِنْ خَیْرٍ وَ لَا عُذْرَ لِی فِیمَا کَانَ مِنِّی مِنْ شَرٍّ اللَّهُمَّ إِنِّی أَعُوذُ بِکَ أَنْ أَتَّکِلَ إِلَی مَا لَا حَمْدَ لِی فِیهِ أَوْ مَا لَا عُذْرَ لِی فِیهِ اللَّهُمَّ إِنَّهُ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ لِی عَلَی جَمِیعِ ذَلِکَ إِلَّا بِکَ یَا مَنْ بَلَّغَ أَهْلَ الْخَیْرِ الْخَیْرَ وَ أَعَانَهُمْ عَلَیْهِ بَلِّغْنِی الْخَیْرَ وَ أَعِنِّی عَلَیْهِ اللَّهُمَّ أَحْسِنْ عَاقِبَتِی فِی الْأُمُورِ کُلِّهَا وَ أَجِرْنِی مِنْ مَوَاقِفِ الْخِزْیِ فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ إِنَّکَ عَلَی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ مُوجِبَاتِ رَحْمَتِکَ وَ عَزَائِمَ مَغْفِرَتِکَ وَ أَسْأَلُکَ الْغَنِیمَةَ مِنْ کُلِّ بِرٍّ وَ السَّلَامَةَ مِنْ کُلِّ إِثْمٍ وَ أَسْأَلُکَ الْفَوْزَ بِالْجَنَّةِ وَ النَّجَاةَ مِنَ النَّارِ اللَّهُمَّ رَضِّنِی بِقَضَائِکَ حَتَّی لَا أُحِبَّ تَعْجِیلَ مَا أَخَّرْتَ وَ لَا تَأْخِیرَ مَا عَجَّلْتَ عَلَیَّ اللَّهُمَّ أَعْطِنِی مَا أَحْبَبْتَ وَ اجْعَلْهُ خَیْراً لِی اللَّهُمَّ مَا أَنْسَیْتَنِی فَلَا تُنْسِنِی ذِکْرَکَ وَ مَا أَحْبَبْتُ فَلَا أُحِبُّ مَعْصِیَتَکَ اللَّهُمَّ امْکُرْ لِی وَ لَا تَمْکُرْ عَلَیَّ وَ أَعِنِّی وَ لَا تُعِنْ عَلَیَّ وَ انْصُرْنِی وَ لَا تَنْصُرْ عَلَیَّ وَ اهْدِنِی وَ یَسِّرِ الْهُدَی لِی وَ أَعِنِّی عَلَی مَنْ ظَلَمَنِی حَتَّی أَبْلُغَ فِیهِ مَآرِبِی اللَّهُمَّ اجْعَلْنِی لَکَ شَاکِراً لَکَ ذَاکِراً لَکَ مُحِبّاً لَکَ رَاهِباً وَ اخْتِمْ لِی مِنْکَ بِخَیْرٍ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بِعِلْمِکَ الْغَیْبِ وَ قُدْرَتِکَ عَلَی الْخَلْقِ أَنْ تُحْیِیَنِی مَا کَانَتِ الْحَیَاةُ خَیْراً لِی وَ أَنْ تَتَوَفَّانِی إِذَا کَانَتِ الْوَفَاةُ خَیْراً لِی وَ أَسْأَلُکَ خَشْیَتَکَ فِی السِّرِّ وَ الْعَلَانِیَةِ وَ الْعَدْلَ فِی الرِّضَا وَ الْغَضَبِ وَ الْقَصْدَ فِی الْغِنَی وَ الْفَقْرِ وَ أَنْ تُحَبِّبَ إِلَیَّ لِقَاءَکَ فِی غَیْرِ ضَرَّاءَ مُضِرَّةٍ وَ لَا فِتْنَةٍ مُضِلَّةٍ وَ اخْتِمْ لِی بِمَا خَتَمْتَ بِهِ لِعِبَادِکَ الصَّالِحِینَ إِنَّکَ حَمِیدٌ مَجِیدٌ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ (1).

ص: 178

**[ترجمه]المتهجد - مصباح الشیخ: 353.[2] - و البلد - البلد الأمین: 117.[3] - و الجنة و الاختیار و المنهاج: دعایی دیگر از امام کاظم علیه السّلام:

درود بر خلق جدید خدا و بر شما دو کاتب و شاهد. بنویسید به نام خداوند، گواهی می­دهم که معبودی جز خدای یگانه نیست، یکتاست و شریکی ندارد، و گواهی می­دهم محمد صلّی الله علیه و آله بنده و رسول اوست، و گواهی می­دهم اسلام همان­گونه است که وصف کرده است، و دین همان گونه است که وضع کرده است، و کتاب همان­گونه است که نازل کرده است، و سخن همان­گونه است که گفته است، و خداوند همان حق آشکار است. تحیت خداوند بر محمد صلّی الله علیه و آله باد و درود خداوند بر محمد صلّی الله علیه و آله و خاندان او باد.

خدایا، عافیت در دین و دنیایم را تو به من بخشیدی و روزی کردی و مرا در آن موفق ساختی و مرا از آن پوشاندی، پس ای معبود من، در کار نیکی که انجام داده­ام، ستایشی بر من نیست، و در کار بدی که انجام داده­ام، بهانه­ای ندارم. خدایا، من به تو پناه می­برم از این که به آن چه ستایشی در آن بر من نیست، و یا به آن چه در آن بهانه­ای ندارم متکی باشم. خدایا، در تمامی این موارد من هیچ قدرتی ندارم مگر به واسطه تو، ای آن که به اهل نیکی نیکی عطا کرد، و در انجام نیکی به آن ها کمک کرد، مرا به خیر برسان و یاریگر من در انجامش باش.

خدایا، عاقبت مرا در تمامی امورم نیکو بگردان و مرا از جایگاه­های رسوایی در دنیا و آخرت رها کن، به یقین تو بر هر چیز توانایی. خدایا، من از تو اسباب رحمت و اراده مغفرتت را می­طلبم و از هر نیکی بهترین و بیزار بودن از هر گناهی را از تو می­خواهم، و از تو رستگاری در بهشت و نجات از آتش جهنم را می­طلبم.

خدایا مرا به قضایت راضی بگردان تا خواهان تعجیل در آن چه به تأخیر انداخته­ای نباشم و یا خواهان تأخیر در آن چه زود پیش آورده­ای نباشم. خدایا به من آن چه را عطا کن که دوست داری و آن را برای من خیر قرار ده. خدایا برای من حیله و چاره­ای بیندیش نه علیه من، و به من یاری رسان نه علیه من، به من کمک کن نه علیه من، و مرا هدایت کن و هدایتم را آسان بگردان و مرا بر کسی که به من ظلم کرده است، یاری بفرما تا بتوانم به اهدافم برسم.

خدایا مرا شاکر خود و ذاکر خود و دوستدار خود و بیمناک از خود قرار ده، و سرانجام مرا نیک بفرمای.

خدایا من از تو می­خواهم، با آگاهی­ات از غیب و قدرتت بر مخلوقات، مرا زنده نگه­داری تا آن جا که زندگی برایم خیر باشد، و آن­گاه که مرگ برایم خیر باشد، مرا از این دنیا ببری. و از تو می­خواهم ترس از خودت را در پنهان و آشکار، و عدالت در رضایت و غضب، و میانه روی در بی­نیازی و فقر، و لقای خود بی­آنکه سیه­روزی زیان­آور و فتنه گمراه­کننده به همراهم باشد، در نظرم محبوب کنی و انتهای امر مرا همچون پایان کار بندگان صالح خود قرار دهی، به یقین تو ستودنی و بزرگواری، و بر محمد و خاندان او درود و رحمت فرست. - 1. مصباح الکفعمی: 114 -

**[ترجمه]

أَیُّهَا الْجِنُّ إِنْ کُنْتُمْ سَامِعِینَ مُطِیعِینَ وَ أَدْعُوکُمْ أَیُّهَا الْإِنْسُ إِلَی اللَّطِیفِ الْخَبِیرِ وَ أَدْعُوکُمْ أَیُّهَا الْجِنُّ وَ الْإِنْسُ إِلَی الَّذِی خَتَمْتُهُ بِخَاتَمِ رَبِّ الْعَالَمِینَ وَ خَاتَمِ جَبْرَئِیلَ وَ مِیکَائِیلَ وَ إِسْرَافِیلَ وَ خَاتَمِ سُلَیْمَانَ بْنِ دَاوُدَ علیهم السلام وَ خَاتَمِ مُحَمَّدٍ سَیِّدِ الْمُرْسَلِینَ وَ النَّبِیِّینَ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ عَلَیْهِمْ وَ أجر [أَخِّرْ] عَنْ فُلَانِ بْنِ فُلَانٍ کُلَّ مَا یَغْدُو وَ یَرُوحُ مِنْ ذِی سَمِّ حَیَّةٍ أَوْ عَقْرَبٍ أَوْ سَاحِرٍ أَوْ شَیْطَانٍ رَجِیمٍ أَوْ سُلْطَانٍ عَنِیدٍ أَخَذْتُ عَنْهُ مَا یُرَی وَ مَا لَا یُرَی وَ مَا رَأَتْ عَیْنُ نَائِمٍ أَوْ یَقْظَانَ بِإِذْنِ اللَّهِ اللَّطِیفِ الْخَبِیرِ لَا سُلْطَانَ لَکُمْ عَلَی اللَّهِ لَا شَرِیکَ لَهُ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی رَسُولِهِ سَیِّدِنَا مُحَمَّدٍ النَّبِیِّ وَ آلِهِ الطَّاهِرِینَ وَ سَلَّمَ تَسْلِیماً(1).

الطب، [طب الأئمة علیهم السلام] عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام: عُوذَةُ یَوْمِ الْإِثْنَیْنِ الْبَسْمَلَةُ أُعِیذُ فُلَانَ بْنَ فُلَانَةَ بِرَبِّیَ الْأَکْبَرِ(2).

**[ترجمه]المتهجد و الجنة و البلد و الاختیار: تسبیح روز دوشنبه:

به نام خداوند بخشایشگر مهربان. منزه است خدای منان بخشنده، تو را تسبیح می­گویم خدای کریم گرامی تر، تو را تسبیح می­گویم خدای بینای دانا، تو را تسبیح می­گویم خدای شنونده وسیع، تو را تسبیح می­گویم خداوند به سبب پیش آمدن روز و شب، تو را تسبیح می­گویم خداوند به سبب رفتن روز و شب، خدایی جز خدای یگانه در اوقات شب و روز نیست. در هر نفس کشیدن و چشم به هم زدن و نگاه چشمی که از علم او پنهان نیست، حمد و مجد و عظمت و کبریاء از آن او است. تو را تسبیح می­گویم به خاطر تعداد و اندازه بیشمار این امور و آن چه کتابت برشمرده است، تو را تسبیح می­گویم به اندازه وزن عرشت، تو را تسبیح می­گویم، تو را تسبیح می­گویم، تسبیح از آن تو است ای پروردگار صاحب جلال و اکرام.

ای پروردگارمان، تو را تسبیح می­گویم آن گونه که شایسته بخشندگی چهره­ات و عزت جلالت است. ای پروردگارمان، تو را مقدس و پاک تسبیح می­گویم، همان گونه که پروردگارمان مقدس و پاک است. تو را تسبیح می­گویم ای زنده بردبار. تسبیح کسی را می­گویم که مهربانی را بر خودش واجب کرده، تسبیح کسی را می­گویم که آدم را خلق کرد و ما را از صلب او بیرون آورد، تسبیح کسی را می­گویم که مردگان را زنده می­کند و زنده­ها را می­میراند. تسبیح کسی را می­گویم که مهربان است و شتاب نمی­کند، تسبیح کسی را می­گویم که نزدیک است و غافل نیست، تسبیح کسی را می­گویم که جواد است و بخیل نیست، تسبیح کسی را می­گویم که بردبار است و جهل ندارد، تسبیح کسی را می­گویم که ستایشش عظیم گشته و ستایش فراوان در تمامی آن چه شایسته مجد است، از آن او است. تسبیح می­گویم خدای بردبار را، و خداوند بر محمد و خاندان پاکش درود فرستد. - 1. مصباح المتهجد شیخ طوسی: 320. مصباح الکفعمی (جنة الأمان): 115. البلد الأمین: 118 -

تعویذ روز دوشنبه از تعویذ­های امام باقر علیه السلام

به نام خداوند بخشایشگر مهربان. خودم را به پروردگار گرامی­ام می سپارم از هر آن چه پنهان و آشکار است، و از شر هر مؤنث و مذکری، و از شر هر آن چه خورشید و ماه آن را دیده است. ای خدای پاک و مطهر، پروردگار فرشتگان و روح، شما را ای جنیان، اگر شنونده و مطیع هستند، و ای مردم، به سوی خدای دقیق و آگاه فرامی­خوانم. ای جنیان و ای مردم، شما را فرامی­خوانم به سوی آنچه که آن را به مهر پروردگار جهانیان، و مهر جبرئیل و میکائیل و اسرافیل، و مهر سلیمان بن داوود علیه السّلام، و مهر محمد صلّی الله علیه و آله سرور فرستادگان و پیامبران، درود خدا بر او و تمامی پیامبران باد، مهر کردم و به فلان بن فلان در هر صبح و شام پاداش بده، با صاحبان سم از مار یا عقرب یا جادوگر یا شیطان رانده شده و یا پادشاه سرکش.

از او آن چه می بیند و نمی بیند و آن چه چشم خوابیده و یا بیدار دید، به اذن خدای دقیق و آگاه گرفتم، شما هیچ قدرتی بر خداوند ندارید و او را هیچ شریکی نیست، و خداوند بر فرستاده­اش، سرورمان محمد پیامبر و خاندان پاکش درود و رحمت فرستد. - . مصباح الکفعمی 16-115. البلد الأمین 19-118. مصباح شیخ طوسی:321 -

طب الائمه: از امام صادق علیه السّلام، تعویذ روز دوشنبه: بسمله. فلان بن فلانه را به پناه پروردگار بزرگم می­سپارم - . طب الأئمة: 43 - .

**[ترجمه]

دُعَاءُ لَیْلَةِ الثَّلَاثَاءِ: بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ سُبْحَانَکَ اللَّهُمَّ وَ بِحَمْدِکَ أَنْتَ اللَّهُ الْمَلِکُ الْحَقُّ وَ أَنْتَ اللَّهُ مَلِکٌ لَا مَلِکَ مَعَکَ وَ لَا شَرِیکَ لَکَ وَ لَا إِلَهَ دُونَکَ اعْتَرَفَ لَکَ الْخَلَائِقُ رَبَّنَا لَکَ الْحَمْدُ وَ لَکَ الْمُلْکُ الْعَظِیمُ الَّذِی لَا یَزُولُ وَ الْغِنَی الْکَبِیرُ الَّذِی لَا یَعُولُ-(1)

وَ السُّلْطَانُ الْعَزِیزُ الَّذِی لَا یُضَامُ وَ الْعِزُّ الْمَنِیعُ الَّذِی لَا یُرَامُ وَ الْحَوْلُ الْوَاسِعُ الَّذِی لَا یَضِیقُ وَ الْقُوَّةُ الْمَتِینَةُ الَّتِی لَا تَضْعُفُ وَ الْکِبْرِیَاءُ الْعَظِیمُ الَّذِی لَا یُوصَفُ وَ الْعَظَمَةُ الْکَبِیرَةُ فَحَوْلَ أَرْکَانِ عَرْشِکَ النُّورُ وَ الْوَقَارُ مِنْ قَبْلِ أَنْ تَخْلُقَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضَ وَ کَانَ عَرْشُکَ عَلَی الْمَاءِ وَ کُرْسِیُّکَ یَتَوَقَّدُ نُوراً وَ سُرَادِقُکَ سُرَادِقَ النُّورِ وَ الْعَظَمَةِ وَ الْإِکْلِیلُ الْمُحِیطُ بِهِ هَیْکَلَ السُّلْطَانِ وَ الْعِزَّةِ وَ الْمِدْحَةِ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ رَبُّ الْعَرْشِ الْعَظِیمِ وَ الْبَهَاءِ وَ النُّورِ وَ الْحُسْنِ وَ الْجَمَالِ وَ الْعُلَی وَ الْعَظَمَةِ وَ الْکِبْرِیَاءِ وَ الْجَبَرُوتِ وَ السُّلْطَانِ وَ الْقُدْرَةِ وَ أَنْتَ الْکَرِیمُ الْقَدِیرُ الْعَزِیزُ عَلَی جَمِیعِ مَا خَلَقْتَ وَ لَا یَقْدِرُ شَیْ ءٌ قَدْرَکَ وَ لَا یُضَعِّفُ شَیْ ءٌ عَظَمَتَکَ خَلَقْتَ مَا أَرَدْتَ بِمَشِیَّتِکَ فَنَفَذَ فِیمَا خَلَقْتَ عِلْمُکَ وَ أَحَاطَ بِهِ خُبْرُکَ وَ أَتَی عَلَی ذَلِکَ أَمْرُکَ وَ وَسِعَهُ حَوْلُکَ وَ قُوَّتُکَ لَکَ الْخَلْقُ وَ الْأَمْرُ وَ الْأَسْمَاءُ الْحُسْنَی وَ الْأَمْثَالُ الْعُلْیَا وَ الْآلَاءُ وَ الْکِبْرِیَاءُ ذُو الْجَلَالِ وَ الْإِکْرَامِ وَ النِّعَمِ الْعِظَامِ وَ الْعِزَّةِ الَّتِی لَا تُرَامُ سُبْحَانَکَ وَ بِحَمْدِکَ تَبَارَکْتَ رَبَّنَا وَ جَلَّ ثَنَاؤُکَ: اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ عَبْدِکَ وَ رَسُولِکَ وَ نَبِیِّکَ خَاتَمِ النَّبِیِّینَ الْمُقَفِّی (2)

عَلَی آثَارِهِمْ وَ الْمُحْتَجِّ بِهِ عَلَی أُمَمِهِمْ وَ الْمُهَیْمِنِ عَلَی تَصْدِیقِهِمْ وَ النَّاصِرِ لَهُمْ مِنْ ضَلَالِ مَنِ ادَّعَی مِنْ غَیْرِهِمْ دَعْوَتَهُمْ وَ سَارَ بِخِلَافِ سِیرَتِهِمْ صَلَاةً تُعَظِّمُ بِهَا نُورَهُ عَلَی

ص: 181

نُورِهِمْ وَ تَزِیدُهُ بِهَا شَرَفاً عَلَی شَرَفِهِمْ وَ تُبَلِّغُهُ بِهَا أَفْضَلَ مَا بَلَّغْتَ نَبِیّاً مِنْهُمْ وَ عَلَی أَهْلِ بَیْتِهِ اللَّهُمَّ فَزِدْ مُحَمَّداً صلی الله علیه و آله مَعَ کُلِّ فَضِیلَةٍ فَضِیلَةً وَ مَعَ کُلِّ کَرَامَةٍ کَرَامَةً حَتَّی تُعَرِّفَ بِهَا فَضِیلَتَهُ وَ کَرَامَتَهُ أَهْلَ الْکَرَامَةِ عِنْدَکَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَ هَبْ لَهُ صلی الله علیه وآله مِنَ الرِّفْعَةِ أَفْضَلَ الرِّفْعَةِ وَ مِنَ الرِّضَا أَفْضَلَ الرِّضَا وَ ارْفَعْ دَرَجَتَهُ الْعُلْیَا وَ تَقَبَّلْ شَفَاعَتَهُ الْکُبْرَی وَ آتِهِ سُؤْلَهُ فِی الْآخِرَةِ وَ الْأُولَی آمِینَ إِلَهَ الْحَقِّ رَبَّ الْعَالَمِینَ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بِاسْمِکَ الْأَکْبَرِ الْعَظِیمِ الْمَخْزُونِ الَّذِی تُفَتِّحُ بِهِ أَبْوَابَ سَمَاوَاتِکَ وَ رَحْمَتِکَ وَ تَسْتَوْجِبُ رِضْوَانَکَ الَّذِی تُحِبُّ وَ تَهْوَی وَ تَرْضَی عَمَّنْ دَعَاکَ بِهِ وَ هُوَ حَقٌّ عَلَیْکَ أَلَّا تَحْرِمَ سَائِلَکَ وَ بِکُلِّ اسْمٍ دَعَاکَ بِهِ الرُّوحُ الْأَمِینُ وَ الْمَلَائِکَةُ الْمُقَرَّبُونَ وَ الْحَفَظَةُ الْکِرَامُ الْکَاتِبُونَ وَ أَنْبِیَاؤُکَ الْمُرْسَلُونَ وَ الْأَخْیَارُ الْمُنْتَجَبُونَ وَ جَمِیعُ مَنْ فِی سَمَاوَاتِکَ وَ أَقْطَارِ أَرْضِکَ وَ الصُّفُوفُ حَوْلَ عَرْشِکَ تُقَدِّسُ لَکَ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تَنْظُرَ فِی حَاجَتِی إِلَیْکَ وَ أَنْ تَرْزُقَنِی نَعِیمَ الْآخِرَةِ وَ حُسْنَ ثَوَابِ أَهْلِهَا فِی دَارِ الْمُقَامَةِ مِنْ فَضْلِکَ وَ مَنَازِلَ الْأَخْیَارِ فِی ظِلٍّ أَمِینٍ فَإِنَّکَ أَنْتَ بَرَأْتَنِی وَ أَنْتَ تُعِیدُنِی لَکَ أَسْلَمْتُ نَفْسِی وَ إِلَیْکَ فَوَّضْتُ أَمْرِی وَ إِلَیْکَ أَلْجَأْتُ ظَهْرِی وَ عَلَیْکَ تَوَکَّلْتُ وَ بِکَ وَثِقْتُ اللَّهُمَّ إِنِّی أَدْعُوکَ دُعَاءَ ضَعِیفٍ مُضْطَرٍّ وَ رَحْمَتُکَ یَا رَبِّ أَوْثَقُ عِنْدِی مِنْ دُعَائِی اللَّهُمَّ فَأْذَنِ اللَّیْلَةَ لِدُعَائِی أَنْ یُعْرَجَ إِلَیْکَ وَ أْذَنْ لِکَلَامِی أَنْ یَلِجَ إِلَیْکَ وَ اصْرِفْ بَصَرَکَ عَنْ خَطِیئَتِی اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَعُوذُ بِکَ أَنْ أَضِلَّ فِی هَذِهِ اللَّیْلَةِ فَاسِقاً-(1) أَوْ أَنْ أَغْوِیَ نَاسِکاً أَوْ أَنْ أَعْمَلَ بِمَا لَا تَهْوَی فَأَنْتَ رَبُّ السَّمَاوَاتِ الْعُلَی وَ أَنْتَ تَرَی وَ لَا تُرَی وَ أَنْتَ بِالْمَنْظَرِ الْأَعْلَی فالِقُ الْحَبِّ وَ النَّوی.

ص: 182

اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ اللَّیْلَةَ أَفْضَلَ النَّصِیبِ فِی الْأَنْصِبَاءِ وَ أَتَمَّ النِّعْمَةِ فِی النَّعْمَاءِ وَ أَفْضَلَ الشُّکْرِ فِی السَّرَّاءِ وَ أَحْسَنَ الصَّبْرِ فِی الضَّرَّاءِ وَ أَفْضَلَ الرُّجُوعِ إِلَی أَفْضَلِ دَارِ الْمَأْوَی اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ أَسْأَلُکَ الْمَحَبَّةَ لِمَحَابِّکَ وَ الْعِصْمَةَ لِمَحَارِمِکَ وَ الْوَجَلَ مِنْ خَشْیَتِکَ وَ الْخَشْیَةَ مِنْ عَذَابِکَ وَ النَّجَاةَ مِنْ عِقَابِکَ وَ الرَّغْبَةَ فِی حُسْنِ ثَوَابِکَ وَ الْفِقْهَ فِی دِینِکَ وَ الْفَهْمَ فِی کِتَابِکَ وَ الْقُنُوعَ بِرِزْقِکَ وَ الْوَرَعَ عَنْ مَحَارِمِکَ وَ الِاسْتِحْلَالَ لِحَلَالِکَ وَ التَّحْرِیمَ لِحَرَامِکَ وَ الِانْتِهَاءَ عَنْ مَعَاصِیکَ وَ الْحِفْظَ لِوَصِیَّتِکَ وَ الصِّدْقَ بِوَعْدِکَ وَ الْوَفَاءَ بِعَهْدِکَ وَ الِاعْتِصَامَ بِحَبْلِکَ وَ الْوُقُوفَ عِنْدَ مَوْعِظَتِکَ وَ الِازْدِجَارَ عِنْدَ زَوَاجِرِکَ وَ الِاصْطِبَارَ عَلَی عِبَادَتِکَ وَ الْعَمَلَ بِجَمِیعِ أَمْرِکَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی سَیِّدِنَا مُحَمَّدٍ خَاتَمِ النَّبِیِّینَ وَ عَلَی عِتْرَتِهِ الْمَهْدِیِّینَ وَ السَّلَامُ عَلَیْهِمْ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ (1).

**[ترجمه]المتهجد و البلد و الجنة و الاختیار: تعویذ دیگر روز دوشنبه:

به نام خداوند بخشایشگر مهربان. خداوند بزرگ­تر است - سه بار- ، پروردگار بر عرش استیلا یافت و آسمانها و زمین با حکمت او برقرار شد و ستارگان به امر او امتداد یافت و کوهها به اطاعت او حرکت داده شد، و جسمها در حالی که پوسیده است برای او بپا خاستند. و با آن از ظلم هر طغیانگر به او پناه می­برم، و به کسی که در آسمان برجهایی قرار داد و در آن چراغی و ماهی روشن قرار داد و آن را برای بینندگان زینت داد، و از هر شیطان رانده شده حفظ کرد و کسی که کوهها و بلندیها را در زمین ستون قرار داد پناه می برم، از اینکه بدی یا بلایی یا نیرنگی به من یا یکی از برادرانم برساند، حم حم حم وحی­ای است از جانب [خدای] بخشنده مهربان و خداوند بر محمد و خاندان پاکش درود فرستد - . مصباح المتهجد: 321 - .

دعای شب سه­شنبه

به نام خداوند بخشایشگر مهربان. تو را تسبیح می­گویم خدایا، و حمد می گویم. تو خدای فرمانروای حقی، تو خدا و فرمانروایی، بی آن که با تو فرمانروایی دیگر باشد و شریکی داشته باشی، و معبودی جز تو نیست. مخلوقات به وجودت اعتراف کردند. پروردگار ما، حمد از آن تو است، و از آن تو است ملک عظیمی که زوالی ندارد، و بی نیاز بزرگی که ستم نمی­کند - سربار نمی­شود -، و پادشاهی قدرتمندی که به آن جفا نمی­شود، و عزت دور از دسترسی که مورد هدف قرار نمی­گیرد، و قدرت گسترده­ای که کم نمی­شود، و قوت پایداری که ضعیف نمی­شود، و کبریای عظیم و عظمت کبیری که وصف نمی­شود.

در اطراف پایه­های عرشت نور و وقار بود، پیش از آن که آسمان­ها و زمین را خلق کنی، و عرشت بر آب قرار گرفته بود، و جایگاهت نورانی بود، و سراپرده­اش سراپرده نور و عظمت بود، و تاج احاطه­کننده آن، عظمت پادشاهی و عزت و مدح بود. معبودی جز تو نیست ای پروردگار عرش عظیم و شکوه و نور و حسن و زیبایی و بلندمرتبگی و عظمت و کبریا و جبروت و پادشاهی و قدرت. و تنها تو بخشنده توانایی که بر تمامی آن چه خلق کردی تسلط داری، و چیزی به قدرت تو نمی­رسد و چیزی از عظمت تو نمی­کاهد، و به اراده خود، آن چه را که خواستی خلق کردی، و علمت به آن چه خلق کردی نفوذ کرد و آگاهی­ات بر آن احاطه داشت و فرمان تو در آن جاری شد، و قدرت و قوتت تمامی آن را دربرگرفت، و خلقت و فرمان و نام های نیکو و امثال علیا و نعمت­ها و کبریا از آن تو است. تو صاحب جلال و اکرام و نعمت های بزرگ و عزتی که کم نمی­شود هستی. تو را تسبیح و حمد می­گویم، پروردگارمان مبارک گشت و ستایشش رفیع گردید.

خدایا بر محمد بنده و فرستاده و پیامبرت درود فرست، خاتم پیامبرانی که به دنبال آثار آنان آمد و بر امت­هایشان دلیل و حجت آورد، و ناظر بر تصدیق آنها بود، و از گمراهی که غیر آن ها دعوتشان را ادعا کرده بودند و به خلاف روش آن ها رفته بودند، یاریگرشان بود، درودی که به واسطه آن نورش را بر نورشان افزون فرمایی و کرامت او را بر کرامت آنان بیفزایی و او را به برترین جایگاه پیامبران برسانی و بر اهل بیتش درود فرست.

خدایا، با هر فضیلتی، فضیلت محمد صلّی الله علیه و آله را افزون کن و با هر کرامتی، کرامت او را بیفزای، تا در روز قیامت به اهل کرامت، فضیلت و کرامتش را بشناسانی، و رفعت مقام او را به بالاترین حد برسان و رضایت او را برترین رضایت قرار ده و مقام بلندش را عالی بگردان و شفاعت بزرگش را بپذیر و هر آن چه در دنیا و آخرت می­خواهد به او عطا کن، آمین ای معبود حق، پروردگار جهانیان.

خدایا از تو می­خواهم به نام بلند مرتبه حفظ شده­ات که به واسطه آن درهای آسمان­ها و رحمتت را می­گشایی و رضایتی که دوست می داری و به آن علاقه داری و خشنود می­شوی، از کسی که با آن نام تو را بخواند، و بر تو است که درخواست کننده­ات را محروم مکنی و به هر نامی که روح الأمین و فرشتگان مقرب و فرشتگان حفظ­کننده و نویسندگان گرامی اعمال و پیامبران فرستاده­ات و نیکان برگزیده تو را بدان نام می­خوانند، و تمامی کسانی که در آسمان ها و أقطار زمین و صف­های اطراف عرشت تو را تسبیح می­گویند، که بر محمد و آل محمد درود فرستی و به حاجتم بنگری و از فضلت، آسایش آخرت و پاداش نیک اهل بهشت در دار اقامت و جایگاه های نیکان در سایه امنیت را به من روزی دهی. به یقین تو مرا آفریدی و مرا بازمی­گردانی و خودم را تسلیم تو کردم و کارم را به تو سپردم و به سوی تو پناه آوردم و بر تو توکل کردم و به تو اطمینان نمودم .

خدایا، من همچون ضعیف بیچاره­ای تو را می­خوانم و ای پروردگار من، اطمینانم به رحمتت از دعایم بیشتر است. خدایا امشب به دعایم اذن عروج به سوی خودت و به کلامم اذن ورود به درگاهت را عطا کن و چشمت را از گناهم برگردان.

خدایا بر محمد و آلش درود فرست، به تو پناه می­برم از این که در این شب با گناه کردن گمراه شوم یا با عبادت کردن فریب بخورم یا کاری انجام دهم که تو دوست نداری، پس تو پروردگار آسمان­های بالا هستی و می­بینی و دیده نمی­شوی، و تو در جایگاه بلند­مرتبه، شکافنده دانه و هسته­ای.

خدایا در این شب از تو بهترین بهره­ها و کامل­ترین نعمت­ها و برترین شکرها در شادی و نیکوترین صبرها در مصیبت و برترین بازگشت به برترین پناهگاه را می­طلبم.

خدایا بر محمد و آلش درود فرست و از تو می­خواهم محبت آن چه دوست می داری، و پاکی از آن چه حرام می­دانی، و بیم از ترست، و ترس از عذابت، و نجات از مجازاتت، و رغبت به پاداش نیکت، و دانش در دینت، و فهم کتابت، و قناعت به روزی ات، و دوری از حرام هایت، و حلال شمردن حلالت، و حرام شمردن حرامت، و خودداری از معصیتت، و عمل به توصیه­ات، و صادق بودن در وعده­ات، و وفای به عهدت، و چنگ زدن به ریسمانت، و پذیرش موعظه­ات، و دوری از آن چه منع کرده­ای، و صبر بر عبادتت، و عمل به تمامی دستوراتت، ای مهربان­ترین مهربانان.

خدایا بر سرورمان محمد خاتم پیامبران و عترت هدایت شده­اش درود فرست، و سلام و رحمت و برکات تو بر آن ها باد. - . مصباح المتهجد شیخ طوسی: 324-322. مصباح الکفعمی: 118-116. البلد الأمین: 120-119 -

**[ترجمه]

مَنْ لَمْ یَجِدْ لِاعْتِمَادِهِ مُعْتَمَداً غَیْرَکَ لِأَنَّکَ الْأَوَّلُ الَّذِی ابْتَدَأْتَ الِابْتِدَاءَ فَکَوَّنْتَهُ بَادِیاً بِلُطْفِکَ فَاسْتَکَانَ عَلَی مَشِیَّتِکَ مُنْشَئاً کَمَا أَمَرْتَ بِإِحْکَامِ التَّقْدِیرِ وَ حُسْنِ التَّدْبِیرِ وَ أَنْتَ أَجَلُّ وَ أَعَزُّ مِنْ أَنْ تُحِیطَ الْعُقُولُ بِمَبْلَغِ وَصْفِکَ وَ أَنْتَ الْعَالِمُ الَّذِی لَا یَعْزُبُ عَنْکَ مِثْقَالُ الذَّرَّةِ فِی الْأَرْضِ وَ لَا فِی السَّمَاءِ وَ الْجَوَادُ الَّذِی لَا یُبْخِلُکَ إِلْحَاحُ الْمُلِحِّینَ فَإِنَّمَا أَمْرُکَ لِشَیْ ءٍ إِذَا أَرَدْتَهُ أَنْ تَقُولَ لَهُ کُنْ فَیَکُونُ أَمْرُکَ مَاضٍ وَ وَعْدُکَ حَتْمٌ وَ حُکْمُکَ عَدْلٌ وَ قَوْلُکَ فَصْلٌ لَا یَعْزُبُ عَنْکَ شَیْ ءٌ وَ لَا یَفُوتُکَ شَیْ ءٌ وَ إِلَیْکَ مَرَدُّ کُلِّ شَیْ ءٍ وَ أَنْتَ الرَّقِیبُ عَلَی کُلِّ شَیْ ءٍ احْتَجَبْتَ بِآلَائِکَ فَلَمْ تُرَ وَ شَهِدْتَ کُلَّ نَجْوَی وَ تَعَالَیْتَ عَلَی الْعُلَی وَ تَفَرَّدْتَ بِالْکِبْرِیَاءِ وَ تَعَزَّزْتَ بِالْقُدْرَةِ وَ

الْبَقَاءِ وَ ذَلَّتْ لَکَ الْجَبَابِرَةُ بِالْقَهْرِ وَ الْفَنَاءِ فَلَکَ الْحَمْدُ فِی الْآخِرَةِ وَ الْأُولَی وَ لَکَ الشُّکْرُ فِی الْبَدْءِ وَ الْعُقْبَی أَنْتَ إِلَهِی حَلِیمٌ قَادِرٌ رَءُوفٌ غَافِرٌ وَ مَلِکٌ قَاهِرٌ وَ رَازِقٌ بَدِیعٌ مُجِیبٌ سَمِیعٌ بِیَدِکَ نَوَاصِی الْعِبَادِ وَ نَوَاحِی الْبِلَادِ حَیٌّ قَیُّومٌ جَوَادٌ مَاجِدٌ رَحِیمٌ کَرِیمٌ أَنْتَ إِلَهِی الْمَالِکُ الَّذِی مَلَکْتَ الْمُلُوکَ فَتَوَاضَعَ لِهَیْبَتِکَ الْأَعِزَّاءُ وَ دَانَ لَکَ بِالطَّاعَةِ الْأَخِلَّاءُ وَ احْتَوَیْتَ بِإِلَهِیَّتِکَ عَلَی الْمَجْدِ وَ الثَّنَاءِ وَ لَا یَئُودُکَ حِفْظُ خَلْقِکَ وَ لَا قَلَّتْ عَطَایَاکَ بِمَنْ مَنَحْتَهُ سَعَةَ رِزْقِکَ وَ أَنْتَ عَلَّامُ الْغُیُوبِ سَتَرْتَ عَلَیَّ عُیُوبِی وَ أَحْصَیْتَ عَلَیَّ ذُنُوبِی وَ أَکْرَمْتَنِی بِمَعْرِفَةِ دِینِکَ وَ لَمْ تَهْتِکْ عَنِّی جَمِیلَ سِتْرِکَ یَا حَنَّانُ وَ لَمْ تَفْضَحْنِی یَا مَنَّانُ أَسْأَلُکَ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تُوَسِّعَ عَلَیَّ مِنْ فَضْلِکَ الْوَاسِعِ رِزْقاً حَلَالًا طَیِّباً هَنِیئاً مَرِیئاً صَبّاً صَبّاً وَ أَسْأَلُکَ یَا إِلَهِی أَمَاناً مِنْ عُقُوبَتِکَ وَ أَسْأَلُکَ سُبُوغَ نِعْمَتِکَ وَ دَوَامَ عَافِیَتِکَ وَ مَحَبَّةَ طَاعَتِکَ وَ اجْتِنَابَ مَعْصِیَتِکَ وَ حُلُولَ جَنَّتِکَ إِنَّکَ تَمْحُو مَا تَشَاءُ وَ تُثْبِتُ وَ عِنْدَکَ أُمُّ الْکِتَابِ إِلَهِی إِنْ کُنْتُ اقْتَرَفْتُ ذُنُوباً حَالَتْ بَیْنِی وَ بَیْنَکَ بِاقْتِرَافِی لَهَا فَأَنْتَ أَهْلٌ أَنْ تَجُودَ عَلَیَّ بِسَعَةِ رَحْمَتِکَ وَ تُنْقِذَنِی مِنْ أَلِیمِ عُقُوبَتِکَ وَ تُدْرِجَنِی دَرَجَ الْمُکَرَّمِینَ وَ تُلْحِقَنِی مَوْلَایَ بِالصَّالِحِینَ مَعَ الَّذِینَ تَتَوَفَّاهُمُ الْمَلائِکَةُ طَیِّبِینَ یَقُولُونَ سَلامٌ عَلَیْکُمْ ادْخُلُوا الْجَنَّةَ بِما کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ بِصَفْحِکَ وَ تَغَمُّدِکَ یَا رَءُوفُ یَا رَحِیمُ.

ص: 184

یَا رَبِّ أَسْأَلُکَ الصَّلَاةَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ أَنْ تَحْتَمِلَ عَنِّی وَاجِبَ حُقُوقِ الْآبَاءِ وَ الْأُمَّهَاتِ وَ أَدِّ حُقُوقَهُمْ عَنِّی وَ أَلْحِقْنِی مَعَهُمْ بِالْأَبْرَارِ وَ الْإِخْوَانِ وَ الْأَخَوَاتِ وَ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ وَ اغْفِرْ لِی وَ لَهُمْ جَمِیعاً إِنَّکَ قَرِیبٌ مُجِیبٌ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی النَّبِیِّ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ أَجْمَعِینَ (1).

**[ترجمه]البلد و المجموع: دعای روز سه شنبه از امام علی علیه السّلام:

به نام خداوند بخشایشگر مهربان. حمد از آن خدایی است که با پایداری شناخت و اخلاص به یگانگی­اش بر من منت نهاد، و مرا نه از اهل گمراهی و نادانی و شک و شرک قرار داد، و نه از کسانی که شیطان بر آن ها فائق آمده و فریبشان داد و گمراهشان کرد و هوای نفسشان را معبود خود قرار دادند. خدایی را تسبیح می­گویم که بیچاره را اجابت می­کند و بدی و بیچارگی را از بین می­برد و به نهفته و آشکار آگاه است و بر خیر و شر تسلط دارد. و خدایی جز خدای یگانه نیست که در عصیان بنده­اش بردباری می­کند و آن گاه که او را می­خواند، با کمک و پاسخ­گویی به دیدار او می­آید. خدا بزرگ­تر است، ملکش وسیع است و شریکی ندارد و عرشش عالی مقام و توان او بسیار است، و خدا بر محمد و آل پاکش درود و سلام فرستد.

خدایا، همچون کسی از تو می­خواهم که در خواسته­اش پاسخ گویی جز تو نیافت، و چنان بر تو اعتماد می­کنم که کسی را برای اعتماد جز تو نیافته است، زیرا تو اولین کسی هستی که ابتدا را آغاز نمودی و آن را به لطفت ظاهر ساختی و به وجود آوردی و خلقت، تسلیم خواست تو شد، همان­گونه که با ثابت نمودن تقدیرها و حسن تدبیر امر نمودی. و تو رفیع تر و قدرتمند تر از آن هستی که عقلها بتوانند به وصفت برسند، و تو تنها دانایی هستی که مثقال ذره­ای نه در زمین و نه در آسمان از تو پنهان نمی ماند، و تنها بخشنده­ای هستی که اصرار اصرارکنندگان تو را بخیل نمی­کند، و اگر چیزی را بخواهی، تنها به آن دستور می­دهی باش، پس موجود می­شود.

دستور تو قطعی و وعده تو حتمی و حکمت عدل و کلامت کلام فصل است، چیزی از تو پنهان نمی­شود و از اختیار تو خارج نمی شود، و بازگشت هر چیزی به سوی تو است و تو حافظ هر چیزی هستی. در میان نعمت­هایت پوشیده شده و دیده نمی­شوی، و گواه بر هر نجوایی هستی و بر بلندی ها عالی مرتبه گشتی و در کبریا یکتا هستی و با قوت و بقا قدرتمند گشتی، و ظالمان در برابر تو با شکست و نابودی ذلیل شدند، پس حمد در آخرت و دنیا و شکر در آغاز و پایان از آن تو است.

تو معبود من، بردبار قادر رئوف آمرزنده­ای، و فرمانروای توانایی و روزی­دهنده، خالق، اجابت­کننده شنونده­ای. جان بندگان و قلمرو سرزمین­ها به دست تو است. زنده جاودان بخشنده ستوده مهربان کریم هستی .

تو معبود من، مالکی که پادشاهان را مالک هستی، و قدرتمندان در برابر هیبتت تواضع کردند، و دوستان با اطاعت از تو در برابرت فروتن گردیدند، و با معبودیتت، مجد و ثنا را از آن خود کردی، و نگهداری مخلوقاتت بر تو دشوار نیست، و بخشش­هایت به کسی موجب کم شدن وسعت روزی­ات نمی­شود، و تو به غیب دانایی، و عیوبم را بر من پوشاندی و گناهانم را بر من برشمردی و با شناخت دینت مرا گرامی داشتی؛ و ای بسیار مهربان، پوشش زیبایت را از من برنداشتی و ای منّان، مرا رسوا ننمودی. از تو می­خواهم که بر محمد و خاندان او درود فرستی و از فضل گسترده خود، روزی حلال پاک گوارا و دلنشینت را بسیار بسیار به من عطا کنی. و از تو می­خواهم ای خدای من، امان از مجازاتت، و از تو می­خواهم فراوانی نعمتت و دوام عافیتت و دوست داشتن اطاعتت و اجتناب از معصیتت و اقامت در بهشتت را، به یقین تو هر آن چه بخواهی را محو می­کنی و هر آن چه بخواهی را ثابت نگه می­داری و امّ الکتاب نزد تو است.

خدایا اگر گناهانی را مرتکب شدم که در میان من و تو حائل شد، پس تو سزاوار آن هستی که با وسعت رحمتت به من عطا کنی و مرا از عقوبت دردناکت نجات دهی و مرا در میان انسان­های گرامی قرار دهی، و ای مولای من، با گذشت و رحمتت مرا به صالحین ملحق کنی، همراه با انسان­های پاکی که ملائکه جان آنها را می­گیرند و می­گویند: درود بر شما، به سبب اعمالتان به بهشت وارد شوید. ای رئوف و ای مهربان.

ای پروردگار من، از تو می­خواهم بر محمد و خاندان او درود فرستی و حقوق پدران و مادران که بر من واجب است را از من به عهده بگیر و از طرف من حقوقشان را ادا کن. مرا به همراه آنان به نیکان و برادران و خواهران و مردان و زنان مؤمن ملحق کن، و من و تمامی آنها را بیامرز، به یقین تو نزدیک و اجابت­کننده­ای؛ و بر محمد و تمامی خاندان او درود فرست. - 1. البلد الأمین: 121 -

**[ترجمه]

کُلٌّ فِی کِتابٍ مُبِینٍ سُبْحَانَ ذِی الْعُلَی وَ الْجَبَرُوتِ سُبْحَانَ ذِی الْکِبْرِیَاءِ وَ الْعَظَمَةِ سُبْحَانَ ذِی الْمُلْکِ وَ الْعِزَّةِ سُبْحَانَ ذِی السُّلْطَانِ وَ الْقُدْرَةِ سُبْحَانَ ذِی الْإِحْسَانِ وَ الْمَهَابَةِ سُبْحَانَ ذِی الْحَوْلِ وَ الْقُوَّةِ سُبْحَانَ ذِی الْفَضْلِ وَ السَّعَةِ سُبْحَانَ ذِی الطَّوْلِ وَ الْمَنَعَةِ سُبْحَانَ ذِی الْجَلَالِ وَ الْإِکْرَامِ سُبْحَانَ ذِی الْجُودِ وَ السَّمَاحَةِ سُبْحَانَ ذِی الثَّنَاءِ وَ الْمِدْحَةِ سُبْحَانَ ذِی الْأَیَادِی وَ الْبَرَکَةِ سُبْحَانَ ذِی الشَّرَفِ وَ الرِّفْعَةِ سُبْحَانَ ذِی الْعَفْوِ وَ الْمَغْفِرَةِ سُبْحَانَ ذِی الْمَنِّ وَ الرَّحْمَةِ سُبْحَانَ ذِی الْوَقَارِ وَ السَّکِینَةِ سُبْحَانَ ذِی الْکَرَمِ وَ الْکَرَامَةِ سُبْحَانَ ذِی النُّورِ وَ الْبَهْجَةِ سُبْحَانَ ذِی الرَّجَاءِ وَ الثِّقَةِ سُبْحَانَ رَبِّ الْآخِرَةِ وَ الْأُولَی سُبْحَانَ الَّذِی لَا یَبْلَی مَجْدُهُ وَ لَا یَعْثُرُ جَدُّهُ وَ لَا یَزُولُ مُلْکُهُ وَ لَا یُبَدَّلُ قَوْلُهُ وَ لا مُعَقِّبَ لِحُکْمِهِ لَهُ الْحُکْمُ وَ إِلَیْهِ تُرْجَعُونَ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ عَبْدِکَ وَ رَسُولِکَ وَ عَلَی أَهْلِ بَیْتِهِ أَفْضَلَ صَلَوَاتِکَ الَّتِی یُفَضَّلُ بِهَا عَلَی أَنْبِیَائِکَ وَ ابْعَثْهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ مَقَاماً مَحْمُوداً فِی أَفْضَلِ کَرَامَتِکَ وَ قَرِّبْهُ مِنْ مَجْلِسِکَ وَ فَضِّلْهُ عَلَی جَمِیعِ خَلْقِکَ ثُمَّ عَرِّفْ بَیْنَنَا وَ بَیْنَهُ فِی ذَلِکَ الْمَقَامِ مِنْ کَرَامَتِکَ وَ نَحْنُ آمِنُونَ رَاضُونَ بِمَنْزِلَةِ السَّابِقِینَ مِنْ عِبَادِکَ وَ اجْمَعْ بَیْنَنَا وَ بَیْنَهُ فِی أَفْضَلِ مَسَاکِنِ الْجَنَّةِ الَّتِی یُفَضَّلُ بِهَا أَنْبِیَاؤُکَ وَ أَحِبَّاؤُکَ مِنْ خَلْقِکَ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بِجَلَالِکَ وَ جَمَالِکَ وَ خَیْرِکَ الْمَبْسُوطِ وَ طَاعَتِکَ الْمَفْرُوضَةِ وَ ثَوَابِکَ الْمَحْمُودِ وَ بِسَتْرِکَ الْفَائِضِ وَ رِزْقِکَ الدَّائِمِ وَ فَضْلِکَ الْوَاسِعِ وَ مَعْرُوفِکَ الْعَامِّ وَ ثَوَابِکَ الْکَرِیمِ وَ أَمْرِکَ الْغَالِبِ وَ مَنِّکَ الْقَدِیمِ وَ حِصْنِکَ الْمَنِیعِ وَ نَصْرِکَ الْکَبِیرِ وَ حَبْلِکَ الْمَتِینِ وَ عَهْدِکَ الْوَفِیِّ وَ وَعْدِکَ الصَّادِقِ عَلَی نَفْسِکَ وَ ذِمَّتِکَ الَّتِی لَا تُخْفَرُ وَ عِزَّتِکَ الَّتِی أَذْلَلْتَ بِهَا الْخَلَائِقَ وَ دَانَ لَکَ بِهَا کُلُّ شَیْ ءٍ مَعَ أَنِّی لَا أَسْأَلُکَ بِشَیْ ءٍ أَعْظَمَ مِنْکَ یَا اللَّهُ یَا رَحْمَانُ یَا رَحِیمُ وَ أَسْأَلُکَ بِکُلِّ اسْمٍ هُوَ لَکَ وَ بِکُلِّ دَعْوَةٍ دَعَوْتُکَ بِهَا أَوْ لَمْ أَدْعُکَ بِهَا أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تَجْعَلَ الْإِسْلَامَ وَ الصِّیَامَ وَ الْقِیَامَ وَ الصَّبْرَ وَ الصَّلَاةَ وَ الْهُدَی وَ التَّقْوَی وَ الْحِلْمَ وَ الْعِلْمَ وَ الْحُکْمَ وَ التَّوْفِیقَ وَ التَّصْدِیقَ وَ السَّکِینَةَ وَ الْوَقَارَ وَ الرَّأْفَةَ وَ الرِّقَّةَ فِی قُلُوبِنَا

ص: 186

وَ أَسْمَاعِنَا وَ أَبْصَارِنَا وَ فِی لُحُومِنَا وَ دِمَائِنَا وَ اجْعَلْهُ هَمَّنَا وَ هَوَانَا فِی مَحْیَانَا وَ مَمَاتِنَا اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ مِنْ فَضْلِکَ قُلُوباً سَلِیمَةً وَ أَلْسِنَةً صَادِقَةً وَ أَزْوَاجاً صَالِحَةً وَ إِیمَاناً ثَابِتاً وَ عِلْماً نَافِعاً وَ بِرّاً ظَاهِراً وَ تِجَارَةً رَبِیحَةً وَ عَمَلًا نَجِیحاً وَ سَعْیاً مَشْکُوراً وَ ذَنْباً مَغْفُوراً وَ تَوْبَةً نَصُوحاً لَا یُغَیِّرُهَا سَرَّاءُ وَ لَا ضَرَّاءُ وَ ارْزُقْنَا اللَّهُمَّ دِیناً قَیِّماً وَ شُکْراً دَائِماً وَ صَبْراً جَمِیلًا وَ حَیَاةً طَیِّبَةً وَ وَفَاةً کَرِیمَةً وَ فَوْزاً عَظِیماً وَ ظِلًّا ظَلِیلًا وَ الْفِرْدَوْسَ نُزُلًا وَ نَعِیماً مُقِیماً وَ مُلْکاً کَبِیراً وَ شَراباً طَهُوراً وَ ثِیَابَ سُنْدُسٍ خُضْراً وَ إِسْتَبْرَقاً وَ حَرِیراً اللَّهُمَّ وَ اجْعَلْ غَفْلَةَ النَّاسِ لَنَا ذُکْراً وَ ذُکْرَهُمْ لَنَا شُکْراً وَ اجْعَلْ نَبِیَّنَا صلی الله علیه و آله لَنَا فَرَطاً وَ حَوْضَهُ لَنَا مَوْرِداً وَ اجْعَلِ اللَّیْلَ وَ النَّهَارَ وَ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةَ عَلَیْنَا بَرَکَةً وَ ارْزُقْنَا عِلْماً وَ إِیمَاناً وَ هُدًی وَ إِسْلَاماً وَ إِخْلَاصاً وَ تَوَکُّلًا عَلَیْکَ وَ رَغْبَةً إِلَیْکَ وَ رَهْبَةً مِنْکَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّاهِرِینَ (1).

**[ترجمه]المتهجد و البلد و الاختیار: دعای دیگر روز سه شنبه: بسم الله الرحمن الرحیم الله اکبر الله اکبر أهل الکبریاء و العظمة و أهل السلطان و العزة و القدرة و ...

به نام خداوند بخشایشگر مهربان. خدا بزرگ­تر است، خدا بزرگ­تر است، اهل کبریا و عظمت، و اهل پادشاهی و عزت و قدرت، و اهل درخشش و مجد، و صاحب دنیا و آخرت. مخلوقات را با قدرت خود خلق کرد و با عزتش بلند مرتبه­ترین ها را بالا برد، و با مجدش بزرگان را بزرگ کرد، و کسی که رعد به حمد او، و فرشتگان از ترس او تسبیح می­گویند، و پرندگان به دستور او در صف­هایی پرواز می­کنند، هر کدام درود و تسبیحش را می داند، اسماء حسنی و امثال علیا از آن او است، و چیزی از او داناتر نیست، و چیزی با شکوه تر از او و عزیزتر از او نیست.

خدایی را ستایش می­کنم که به عزتش آسمان را رفیع ساخت و زمین را پایین نهاد، و کوه­ها را استوار ساخت و ستارگان را به تسخیر درآورد، و کسی که با عزتش شب را تاریک و روز را نورانی، و خورشید را چراغ و ماه را نورانی کرد. کسی را تسبیح می­گویم که به عزتش ابرها را برانگیخت، و باران را نازل کرد، و میوه را بیرون آورد، و برکت را گسترده ساخت. کسی را تسبیح می­گویم که ملکش جاودان و جایگاهش گسترده و عرش او رفیع و قدرتش شدید است. کسی را تسبیح می­گویم که عذابش دردناک و عقوبتش سریع و دستورش جاری است. کسی را تسبیح می­گویم که کلامش کامل و به عهدش وفادار و پیمانش محکم است.

کسی را تسبیح می­گویم که عزتش غالب و کبریائش دست نیافتنی و دستورش حاکم است. کسی را تسبیح می­گویم که جایگاهش ترسناک و پادشاهی­اش عظیم و برهانش روشن و بقایش حق است. کسی را تسبیح می­گویم که حجتش کامل و نگه­داری­اش باقی و کیدش محکم است. کسی را تسبیح می­گویم که سخنش راست و عذابش شدید و خواسته­اش انجام شده، و راهش میانه است. کسی را تسبیح می­گویم که روزی هر چیزی و جان هر جنبنده­ای به دست او است، آگاه است به جایگاه اکنون و آینده­اش همه در کتاب روشنی است.

صاحب بلندی و جبروت را تسبیح می­گویم، و صاحب کبریا و عظمت را تسبیح می­گویم، و صاحب ملک و عزت را تسبیح می­گویم، و صاحب پادشاهی و قدرت را تسبیح می­گویم، و صاحب احسان و هیبت را تسبیح می­گویم، و صاحب حول و قوت را تسبیح می گویم، و صاحب فضل و بخشش را تسبیح می گویم، و صاحب توانمندی و قدرت را تسبیح می­گویم، و صاحب جلال و اکرام را تسبیح می­گویم، و صاحب بخشش و کرامت را تسبیح می­گویم، و صاحب ثنا و مدح را تسبیح می­گویم، و صاحب بخشش و برکت را تسبیح می­گویم، و صاحب شرف و رفعت را تسبیح می­گویم، و صاحب عفو و مغفرت را تسبیح می­گویم، و صاحب منت و رحمت را تسبیح می­گویم، و صاحب وقار و آرامش را تسبیح می­گویم، و صاحب کرم و کرامت را تسبیح می­گویم، و صاحب نور و درخشش را تسبیح می­گویم، و صاحب امید و اطمینان را تسبیح می­گویم، و صاحب آخرت و دنیا را تسبیح می­گویم.

کسی را تسبیح می­گویم که مجدش کهنه نمی­شود و عظمتش دچار لغزش نمی­شود، و ملکش زوالی ندارد، و کلامش تغییر نمی­کند، و حکمش تبدیل نمی­شود، و حکم از آن او است، و به سوی او باز می­گردید.

خدایا بر محمد بنده و فرستاده­ات و بر اهل بیتش بهترین درودها را بفرست، درودهایی که آنها را بر پیامبرانت برتری دهد، و در روز قیامت او را با مقام شایسته­ای با بهترین کرامتت برانگیز، و او را به جایگاه خود نزدیک بگردان، و او را بر تمامی مخلوقاتت برتری بده، سپس در آن جایگاه، با کرامتت میان ما و او شناسایی قرار بده و ما به تو ایمان داریم و به جایگاه بندگان پیشتازت خشنود هستیم، و ما را با او در بهترین جایگاه­های بهشت قرین نمای که پیامبران و دوستانت را با آن ها برتری می­دهی.

خدایا از تو می­خواهم به جلال و جمال و خیر گسترده­ات و اطاعت واجبت و پاداش نیکویت و به حجاب پوشاننده­ات و رزق دائمت و فضل گسترده ات و نیکی فراگیرت و پاداش بزرگوارانه­ات و فرمان جاری­ات و منت قدیمت و قلعه دست­نیافتنی­ات و پیروزی بزرگت و ریسمان محکمت و عهد وفاشده­ات و وعده راستینت و پناهت که دیگران از آن محافظت نمی­کنند و عزتت که به واسطه آن مخلوقات را خوار نمودی و همه چیز به واسطه آن در برابر تو فرمانبردار شد. با این وجود از تو چیزی بزرگتر از خودت نمی­خواهم، ای خداوند یکتا، ای بخشنده مهربان.

و از تو می­خواهم به هر نامی که از آن تو است، و به هر دعایی که با آن تو را خواندم یا نخواندم، که بر محمد و خاندان او درود فرستی و اسلام و روزه و شب زنده­داری و صبر و نماز و هدایت و تقوی و بردباری و علم و حکمت و توفیق و تصدیق و آرامش و وقار و مهربانی و نرمی را در قلب­ها و گوش­ها و چشم­ها و گوشت و خون ما قرار دهی، و آن را همّ و خواسته ما در زندگی و مرگمان قرار دهی.

خدایا از تو می­خواهم که با فضلت به ما قلب­های پاک عطا کنی و زبان­های راستین و همسران صالح و ایمان پایدار و علم سودمند و نیکی آشکار و تجارت سودمند و عمل پیروز و تلاشی پذیرفته شده، و گناه آمرزیده و توبه نصوحی که ناز و نعمت و مصیبت آن را تغییر ندهد. خدایا به ما دین جاویدان و شکر همیشگی و صبر جمیل و حیات طیب و مرگ کریمانه و رستگاری عظیم و سایه بلند و ورود در بهشت و نعمت پایدار و ملک بزرگ و نوشیدنی پاک و جامه ابریشمین سبز رنگ و زربافت و حریر عطا بنمای.

خدایا، غفلت مردم را موجب یاد ما و یاد آن ها را موجب شکر ما قرار ده، و پیامبرمان صلّی الله علیه و آله را در پیشاپیش ما قرار ده و حوضش را محل ورود ما قرار بده، و شب و روز و دنیا و آخرت را بر ما برکت قرار ده و روزی ما را علم و ایمان و هدایت و اسلام و اخلاص و توکل بر تو، و شوق به سوی تو و ترس از تو قرار ده، ای مهربان­ترین مهربانان و خداوند بر محمد و خاندان پاکش درود فرستد. - 1. مصباح شیخ: 324-326. البلد الأمین: 122-123 -

**[ترجمه]

اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ خَاتَمِ النَّبِیِّینَ وَ تَمَامِ عِدَّةِ الْمُرْسَلِینَ وَ عَلَی آلِهِ الطَّیِّبِینَ الطَّاهِرِینَ وَ أَصْحَابِهِ الْمُنْتَجَبِینَ وَ هَبْ لِی فِی الثَّلَاثَاءِ ثَلَاثاً لَا تَدَعْ لِی ذَنْباً إِلَّا غَفَرْتَهُ وَ لَا هَمّاً إِلَّا فَرَّجْتَهُ وَ لَا هما [غَمّاً] إِلَّا أَذْهَبْتَهُ وَ لَا عَدُوّاً إِلَّا دَفَعْتَهُ بِبِسْمِ اللَّهِ خَیْرِ الْأَسْمَاءِ بِسْمِ اللَّهِ رَبِّ الْأَرْضِ وَ السَّمَاءِ أَسْتَدْفِعُ کُلَّ مَکْرُوهٍ أَوَّلُهُ سَخَطُهُ وَ أَسْتَجْلِبُ کُلَّ مَحْبُوبٍ أَوَّلُهُ رِضَاهُ فَاخْتِمْ لِی مِنْکَ بِالْغُفْرَانِ یَا وَلِیَّ الْإِحْسَانِ (1).

**[ترجمه]البلد و الجنة و الملحقات: دعای دیگر امام سجاد علیه السّلام:

به نام خداوند بخشایشگر مهربان. سپاس از آن خدا است و سپاس حق او است، همان گونه که شایسته سپاس بسیار است، و از شر نفسم به او پناه می­برم، زیرا نفس بسیار امرکننده به بدی است، مگر این که خداوند بر من رحمتی نماید و از شر شیطانی که بر گناهانم می­افزاید، به او پناه می­برم، و از هر ستمگر فاسد و پادشاه ظالم و دشمن غالب به او پناه می­برم.

خدایا مرا از سپاهیانت قرار ده، زیرا سپاهیان تو هستند که پیروز می شوند، و مرا از حزب خود قرار ده، زیرا افراد حزب تو همان رستگارانند، و مرا از دوستان خود قرار ده، زیرا دوستان تو نه ترسی بر آنان است و نه اندوهگین می­شوند.

خدایا دینم را شایسته گردان، زیرا که آن نگاهدار من است، و آخرتم را شایسته گردان، زیرا آن جا مقر و جایگاه من است و راه فرار من از همنشینی با انسان­های پست است، و حیاتم را موجب افزایش هر خیری بگردان و مرگم را موجب آسایش من از هر شری بگردان. خدایا بر محمد خاتم پیامبران و تمامی فرستادگان و آل پاک و مطهرش و یاران برگزیده اش درود فرست، و در روز سه شنبه سه چیز را به من عطا کن: هر گناهی را بیامرز و هر غصه ای را برطرف بفرما و هر اندوهی را از بین ببر و هر دشمنی را دور کن. به نام خدا بهترین نام، به نام خدا پروردگار زمین و آسمان، هر بدی که ابتدایش ناراحتی است را دفع می کنم و هر خوبی که ابتدایش رضایت است را جذب می کنم، ای صاحب نیکی، آن را به آمرزشت به پایان برسان - . البلد الأمین: 123. مصباح الکفعمی: 118 - .

**[ترجمه]

سُبْحَانَکَ رَبَّنَا اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ إِیمَاناً دَائِماً وَ قَلْباً خَاشِعاً وَ عِلْماً نَافِعاً وَ یَقِیناً صَادِقاً وَ أَسْأَلُکَ دِیناً قَیِّماً وَ أَسْأَلُکَ رِزْقاً وَاسِعاً اللَّهُمَّ لَا تَقْطَعْ رَجَاءَنَا وَ لَا تُخَیِّبْ دُعَاءَنَا وَ لَا تُجْهِدْ بَلَاءَنَا وَ أَسْأَلُکَ الْعَافِیَةَ وَ الشُّکْرَ عَلَی الْعَافِیَةِ وَ أَسْأَلُکَ الْغِنَی عَنِ النَّاسِ أَجْمَعِینَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ وَ یَا مُنْتَهَی هِمَّةِ الرَّاغِبِینَ وَ الْمُفَرِّجَ عَنِ الْمَهْمُومِینَ وَ یَا مَنْ إِذَا أَرَادَ شَیْئاً فَحَسْبُهُ (1) أَنْ یَقُولَ لَهُ کُنْ فَیَکُونُ اللَّهُمَّ إِنَّ کُلَّ شَیْ ءٍ لَکَ وَ کُلَّ شَیْ ءٍ بِیَدِکَ وَ کُلَّ شَیْ ءٍ إِلَیْکَ یَصِیرُ وَ أَنْتَ عَلَی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ لَا مَانِعَ لِمَا أَعْطَیْتَ وَ لَا مُعْطِیَ لِمَا مَنَعْتَ وَ لَا مُیَسِّرَ لِمَا عَسَّرْتَ وَ لَا مُعَسِّرَ لِمَا یَسَّرْتَ وَ لَا مُعَقِّبَ لِمَا حَکَمْتَ وَ لَا یَنْفَعُ ذَا الْجَدِّ مِنْکَ الْجَدُّ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِکَ مَا شِئْتَ کَانَ وَ مَا

لَمْ تَشَأْ لَمْ یَکُنْ اللَّهُمَّ فَمَا قَصُرَ عَنْهُ عَمَلِی وَ رَأْیِی وَ لَمْ تَبْلُغْهُ مَسْأَلَتِی مِنْ خَیْرٍ وَعَدْتَهُ أَحَداً مِنْ خَلْقِکَ وَ خَیْرٍ أَنْتَ (2)

مُعْطِیهِ أَحَداً مِنْ خَلْقِکَ فَإِنِّی أَسْأَلُکَ وَ أَرْغَبُ إِلَیْکَ فِیهِ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ اللَّهُمَّ وَ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّیِّبِینَ الطَّاهِرِینَ (3).

**[ترجمه]المتهجد - . مصباح الشیخ: 354-355 - و البلد و الجنة و الاختیار و المنهاج: دعای دیگر از امام کاظم علیه السّلام:

درود بر آفرینش جدید خدا و بر شما دو کاتب و شاهد، بنویسید به نام خداوند، گواهی می­دهم که معبودی جز خدای یگانه نیست، یکتاست و شریکی ندارد، و گواهی می­دهم محمد صلّی الله علیه و آله بنده و رسول اوست، و گواهی می­دهم اسلام همان­گونه است که وصف کرده است، و دین همان­گونه است که وضع کرده است، و کتاب قرآن همان­گونه است که نازل کرده است، و سخن همان­گونه است که روایت کرده است، و خداوند همان حق آشکار است. تحیت خداوند بر محمد باد و درود خداوند بر او و آلش باد، از تو عفو و عافیت در دین و دنیا و آخرت و خانواده و مال و فرزندم را می­طلبم.

خدایا بدی­های مرا بپوشان و دعاهای مرا اجابت کن و مرا از مقابل و پشت و راست و چپم حفظ کن.

خدایا، اگر مرا بالا بردی، چه کسی است که مرا پایین آورد، و اگر مرا پایین آوری، چه کسی است که مرا بالا برد؟ خدایا مرا هدف بلا و فتنه قرار مده، و مرا با آزمایشی پس از آزمایش دیگر دنبال مکن، زیرا شاهد ضعف و بیچارگی و درماندگی من هستی. و به تو پناه می­برم از تمامی خلقت، پس مرا پناه بده. به تو پناه می­برم از تمامی عذابت، پس مرا نجات بده و از تو بر دشمنم یاری طلب می­کنم، پس مرا یاری کن، و از تو کمک می­خواهم، پس یاری­ام ده و بر تو توکل می­کنم، پس مرا کفایت کن، و از تو طلب هدایت می­کنم، پس هادی­ام باش و از تو طلب آمرزش می­کنم، پس مرا بیامرز و از تو طلب رحمت می­کنم، پس بر من رحمت نمای، و از تو طلب روزی می­کنم، پس روزی ام عطا کن. پس منزه هستی تو، چه کسی است که بداند تو که هستی و از تو نترسد؟ چه کسی است که قدرتت را بشناسد و از تو نترسد؟ منزه هستی تو ای پروردگار ما، از تو ایمان همیشگی و قلب خاشع و علم سودمند و یقین راستین می خواهم، و از تو دین پایدار و روزی فراوان می طلبم.

خدایا امید ما را قطع مکن و دعای ما را ناامید مگردان و با بلا و مصیبت ما را امتحان ننمای، و از تو عافیت و شکر بر عافیت را می­طلبم، و از تو بی نیازی از تمامی مردم را می خواهم، ای مهربان­ترین مهربانان، و ای انتهای همت امیدواران و برطرف کننده حزن ها و ای کسی­که اگر چیزی را اراده کرد، برای او کافی است که بگوید باش، پس موجود می­شود.

خدایا، به یقین هر چیزی از آن تو است و هر چیزی به دست تو است، و بازگشت هر چیزی به سوی تو است، و تو بر هر چیزی توانایی. هر آن چه عطا کنی، مانعی برایش نیست و هر آن چه مانعش باشی، عطا­کننده­ای ندارد و هر آن چه را دشوار سازی، کسی نمی­تواند آن را آسان گرداند، و هر آن چه را آسان سازی، کسی نمی­تواند آن را دشوار گرداند، و حکم هر آن چه را بدهی، تبدیل کننده ای بر آن حکم نیست، و در مقابل تو، اقبال صاحب اقبال سودی برای او ندارد، و هیچ قدرتی جز به وجود تو نیست، هر آن چه خواستی بود و هر آن چه نخواستی، نبود. خدایا هر آن چه که عمل و فکر من از آن کوتاه بوده است، و خیر آن را که به بندگانت وعده داده ای و خیر آنچه را به بندگانت عطا می­کنی، پس آن را از تو می­خواهم و در آن به تو امیدوارم، ای مهربان­ترین مهربانان. خدایا بر محمد و خاندان پاک و مطهرش درود فرست. - . البلد الأمین: 124. الجنة: 119. -

**[ترجمه]

خَزَائِنُهُ سُبْحَانَ مَنْ لَا یَنْفَدُ مَا عِنْدَهُ سُبْحَانَ مَنْ لَا تَبِیدُ مَعَالِمُهُ سُبْحَانَ مَنْ لَا یُشَاوِرُ فِی أَمْرِهِ أَحَداً سُبْحَانَ مَنْ لَا إِلَهَ غَیْرُهُ سُبْحَانَ اللَّهِ الْعَظِیمِ سُبْحَانَ اللَّهِ وَ بِحَمْدِهِ سُبْحَانَ ذِی الْعِزِّ الشَّامِخِ الْمُنِیفِ سُبْحَانَ ذِی الْجَلَالِ الْبَاذِخِ الْعَظِیمِ سُبْحَانَ ذِی الْجَلَالِ الْفَاخِرِ الْقَدِیمِ سُبْحَانَ مَنْ هُوَ فِی عُلُوِّهِ دَانٍ وَ فِی دُنُوِّهِ عَالٍ وَ فِی إِشْرَاقِهِ مُنِیرٌ وَ فِی سُلْطَانِهِ قَوِیٌّ وَ فِی مُلْکِهِ دَائِمٌ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی رَسُولِهِ سَیِّدِنَا مُحَمَّدٍ نَبِیِّهِ وَ أَهْلِ بَیْتِهِ الطَّاهِرِینَ (1).

عُوذَةُ یَوْمِ الثَّلَاثَاءِ مِنْ عُوَذِ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام: بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ أُعِیذُ نَفْسِی بِاللَّهِ الْأَکْبَرِ رَبِّ السَّمَاوَاتِ الْقَائِمَاتِ بِلَا عَمَدٍ وَ بِالَّذِی خَلَقَهَا فِی یَوْمَیْنِ وَ قَضَی فِی کُلِّ سَمَاءٍ أَمْرَهَا وَ خَلَقَ الْأَرْضَ فِی یَوْمَیْنِ وَ قَدَّرَ فِیهَا أَقْوَاتَهَا وَ جَعَلَ فِیهَا جِبِالًا أَوْتَاداً وَ جَعَلَهَا فِجَاجاً سُبُلًا وَ أَنْشَأَ السَّحَابَ الثِّقَالَ وَ سَخَّرَهُ وَ أَجْرَی الْفُلْکَ وَ سَخَّرَ الْبَحْرَ وَ جَعَلَ فِی الْأَرْضِ رَواسِیَ وَ أَنْهاراً مِنْ شَرِّ مَا یَکُونُ فِی اللَّیْلِ وَ النَّهَارِ وَ تَعْقِدُ عَلَیْهِ الْقُلُوبُ وَ تَرَاهُ الْعُیُونُ مِنَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ کَفَانَا اللَّهُ کَفَانَا اللَّهُ کَفَانَا اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ الطَّاهِرِینَ وَ سَلَّمَ تَسْلِیماً(2).

الطب، [طب الأئمة علیهم السلام] عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام: عُوذَةُ یَوْمِ الثَّلَاثَاءِ وَ ذَکَرَ مِثْلَ الدُّعَاءِ(3).

**[ترجمه]المتهجد - . مصباح المتهجد:326. - و البلد و الاختیار: تسبیح روز سه­شنبه:

به نام خداوند بخشایشگر مهربان. منزه است کسی که با وجود بلندمرتبگی­اش نزدیک است، منزه است کسی که با وجود نزدیکی­اش بلند مرتبه است، منزه است کسی که نوربخشی­اش نورانی است، منزه است کسی که در پادشاهی­اش قدرتمند است، منزه است خدای حکیم زیبا، منزه است خدای بی نیاز ستوده، منزه است خدای بخشنده و بلند مرتبه، منزه است خدای یگانه و متعالی، منزه است کسی که بدی را دفع می­کند و جاودان بی­نیاز یکتای ازلی است، منزه است کسی که در هوا عالی مرتبه شد و منزه است خدای زنده عالی مرتبه، منزه است خدای زنده جاویدان، منزه است خدای جاودان همیشگی که زوالی ندارد، منزه است کسی را می­گویم که خزاینش اندک نمی­گردد.

منزه است کسی­که آن چه نزد او است، تمامی ندارد، منزه است کسی­که نشانه­هایش از بین نمی­رود، منزه است کسی­که هیچ کس در کار او مشاورش نیست، منزه است کسی­که معبودی جز او نیست.

منزه است خداوند یکتای بزرگ، منزه است خدای یکتا و به حمد او مشغول هستم، منزه است کسی­که صاحب عزت است و عالی و ممتاز است، منزه است کسی­که صاحب جلال ارجمند عظیم است، منزه است کسی­که صاحب جلال و فخر است و ازلی است، منزه است کسی­که با بلند مرتبگی­اش نزدیک و با نزدیکی­ اش بلند مرتبه است و درخشانی­اش نورانی و پادشاهی­اش قوی و ملکش جاودان است. و خداوند بر فرستاده­اش، سرورمان محمد پیامبرش و اهل بیت پاکش درود فرستد. - 1. البلد الأمین: 124-125. الجنة: 120 -

تعویذ روز سه­شنبه از تعویذ­های امام باقر علیه السلام

به نام خداوند بخشایشگر مهربان. نفسم را به خدای یکتای بزرگ می­سپارم، پروردگار آسمان های برپا ایستاده بدون ستون، و به کسی می­سپارم که آسمان ها را در دو روز خلق کرد، و در هر آسمانی امرش را جاری ساخت و زمین را در دو روز خلق کرد، و روزی ها را در آن مقدر نمود، و در آن کوه­های استواری را قرار داد، و در آن ها گردنه­ها و راه­ها قرار داد، و ابرهای سنگین را پدید آورد و آن ها را به تسخیر درآورد، و کشتی را جاری ساخت و دریا را به تسخیر خود درآورد. در زمین قلّه ها و نهرهایی قرار داد، و (خود را به او می­سپارم) از شر آن چه در شب و روز است، و دل­ها با آن بسته می­شود، و چشمان جن و انس آن ها را می­بیند. خدا ما را کافی است، خدا ما را کافی است، خدا ما را کافی است، معبودی جز خدای یگانه نیست، محمد فرستاده خدا است، خداوند بر او و آل پاکش درود و رحمت فرستد. - . مصباح کفعمی: 121. البلد الأمین: 125. مصباح شیخ: 327 -

طب الائمه: از امام صادق علیه السّلام، تعویذ روز سه­شنبه و مثل این دعا را ذکر کرده است. - . طب الأئمه: 43 -

**[ترجمه]

الْجِنُّ إِنْ کُنْتُمْ سَامِعِینَ مُطِیعِینَ وَ أَدْعُوکُمْ أَیُّهَا الْإِنْسُ وَ الْجِنُّ بِالَّذِی دَانَتْ لَهُ الْخَلَائِقُ أَجْمَعُونَ وَ خَتَمْتُ بِعِزَّةِ اللَّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ وَ بِجَبْرَئِیلَ وَ مِیکَائِیلَ وَ إِسْرَافِیلَ وَ خَاتَمِ سُلَیْمَانَ بْنِ دَاوُدَ علیه السلام وَ خَاتَمِ مُحَمَّدٍ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ عَلَیْهِمْ أَجْمَعِینَ (1).

دُعَاءُ لَیْلَةِ الْأَرْبِعَاءِ: بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ اللَّهُمَّ سُبْحَانَکَ رَبَّنَا وَ لَکَ الْحَمْدُ أَنْتَ اللَّهُ الْغَنِیُّ الدَّائِمُ الْمَلِکُ أَشْهَدُ أَنَّکَ إِلَهٌ لَا تَخْتَرِمُ الْأَیَّامُ مُلْکَکَ وَ لَا تُغَیِّرُ الْأَنَامُ عِزَّکَ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ وَحْدَکَ لَا شَرِیکَ لَکَ وَ لَا رَبَّ سِوَاکَ وَ لَا خَالِقَ غَیْرُکَ أَنْتَ خَالِقُ کُلِّ شَیْ ءٍ وَ کُلُّ شَیْ ءٍ خَلْقُکَ وَ أَنْتَ رَبُّ کُلِّ شَیْ ءٍ وَ کُلُّ شَیْ ءٍ عَبْدُکَ وَ أَنْتَ إِلَهُ کُلِّ شَیْ ءٍ وَ کُلُّ شَیْ ءٍ یَعْبُدُکَ وَ یُسَبِّحُ بِحَمْدِکَ وَ یَسْجُدُ لَکَ فَسُبْحَانَکَ وَ بِحَمْدِکَ تَبَارَکَتْ أَسْمَاؤُکَ الْحُسْنَی کُلُّهَا إِلَهاً مَعْبُوداً فِی جَلَالِ عَظَمَتِکَ وَ کِبْرِیَائِکَ وَ تَعَالَیْتَ مَلِکاً جَبَّاراً فِی وَقَارِ عِزَّةِ مُلْکِکَ وَ تَقَدَّسْتَ رَبَّنَا مَنْعُوتاً فِی تَأْیِیدِ مَنْعَةِ سُلْطَانِکَ وَ ارْتَفَعْتَ إِلَهاً قَاهِراً فَوْقَ مَلَکُوتِ عَرْشِکَ وَ عَلَوْتَ کُلَّ شَیْ ءٍ بِارْتِفَاعِکَ وَ أَنْفَذْتَ کُلَّ شَیْ ءٍ بَصَرَکَ وَ لَطُفَ بِکُلِّ شَیْ ءٍ خُبْرُکَ وَ أَحَاطَ بِکُلِّ شَیْ ءٍ عِلْمُکَ وَ وَسِعَ کُلَّ شَیْ ءٍ حِفْظُکَ وَ حَفِظَ کُلَّ شَیْ ءٍ کِتَابُکَ وَ مَلَأَ کُلَّ شَیْ ءٍ نُورُکَ وَ قَهَرَ کُلَّ شَیْ ءٍ مُلْکُکَ وَ عَدَلَ فِی کُلِّ شَیْ ءٍ حُکْمُکَ وَ خَافَ کُلُّ شَیْ ءٍ مِنْ سَخَطِکَ وَ دَخَلَتْ فِی کُلِّ شَیْ ءٍ مَهَابَتُکَ إِلَهِی مِنْ مَخَافَتِکَ وَ تَأْیِیدِکَ قَامَتِ السَّمَاوَاتُ وَ الْأَرْضُ وَ مَا فِیهِنَّ مِنْ شَیْ ءٍ طَاعَةً لَکَ وَ خَوْفاً مِنْ مَقَامِکَ وَ خَشْیَتِکَ فَتَقَارَّ کُلُّ شَیْ ءٍ فِی قَرَارِهِ وَ انْتَهَی کُلُّ شَیْ ءٍ إِلَی أَمْرِکَ وَ مِنْ شِدَّةِ جَبَرُوتِکَ وَ عِزَّتِکَ انْقَادَ کُلُّ شَیْ ءٍ لِمُلْکِکَ وَ ذَلَّ کُلُّ شَیْ ءٍ لِسُلْطَانِکَ وَ مِنْ غِنَاکَ وَ سَعَتِکَ افْتَقَرَ کُلُّ شَیْ ءٍ إِلَیْکَ فَکُلُّ شَیْ ءٍ یَعِیشُ مِنْ

ص: 191

رِزْقِکَ وَ مِنْ عُلُوِّ مَکَانِکَ وَ قُدْرَتِکَ عَلَوْتَ کُلَّ شَیْ ءٍ مِنْ خَلْقِکَ وَ کُلُّ شَیْ ءٍ أَسْفَلُ مِنْکَ وَ تَقْضِی فِیهِمْ بِحُکْمِکَ وَ تَجْرِی الْمَقَادِیرُ فِیهِمْ بِمَشِیَّتِکَ مَا قَدَّمْتَ مِنْهَا لَمْ یَسْبِقْکَ وَ مَا أَخَّرْتَ مِنْهَا لَمْ یُعْجِزْکَ وَ مَا أَمْضَیْتَ مِنْهَا أَمْضَیْتَهُ بِحُکْمِکَ وَ عِلْمِکَ سُبْحَانَکَ وَ بِحَمْدِکَ تَبَارَکْتَ رَبَّنَا وَ جَلَّ ثَنَاؤُکَ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ عَبْدِکَ وَ رَسُولِکَ وَ نَبِیِّکَ وَ آثِرْهُ بِصَفْوِ کَرَامَتِکَ عَلَی جَمِیعِ خَلْقِکَ وَ اخْصُصْهُ بِأَفْضَلِ الْفَضَائِلِ مِنْکَ وَ بَلِّغْ بِهِ أَفْضَلَ مَحَلِّ الْمُکَرَّمِینَ وَ أَشْرَفَ رَحْمَتِکَ فِی شَرَفِ الْمُقَرَّبِینَ وَ الدَّرَجَةَ الْعُلْیَا مِنَ الْأَعْلَیْنَ اللَّهُمَّ بَلِّغْ بِهِ الْوَسِیلَةَ مِنَ الْجَنَّةِ فِی الرِّفْعَةِ مِنْکَ وَ الْفَضِیلَةِ وَ أَدِمْ بِأَفْضَلِ الْکَرَامَةِ زُلْفَتَهُ حَتَّی تَتِمَّ النِّعْمَةُ عَلَیْهِ وَ یَطُولَ ذِکْرُ الْخَلَائِقِ لَهُ وَ اجْعَلْنَا مِنْ رُفَقَائِهِ عَلَی سُرُرٍ مُتَقَابِلِینَ مَعَ أَبِینَا إِبْرَاهِیمَ آمِینَ إِلَهَ الْحَقِّ رَبَّ الْعَالَمِینَ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بِاسْمِکَ الَّذِی أَنْزَلْتَهُ عَلَی

مُوسَی فِی الْأَلْوَاحِ وَ بِاسْمِکَ الَّذِی وَضَعْتَهُ عَلَی السَّمَاوَاتِ فَاسْتَقَلَّتْ وَ عَلَی الْأَرْضِ فَاسْتَقَرَّتْ وَ عَلَی الْجِبَالِ فَأَرْسَتْ وَ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله نَبِیِّکَ وَ إِبْرَاهِیمَ خَلِیلِکَ وَ مُوسَی نَجِیِّکَ وَ عِیسَی کَلِمَتِکَ وَ رُوحِکَ وَ أَسْأَلُکَ بِتَوْرَاةِ مُوسَی وَ إِنْجِیلِ عِیسَی وَ زَبُورِ دَاوُدَ وَ قُرْآنِ مُحَمَّدٍ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ عَلَیْهِمُ السَّلَامُ وَ عَلَی جَمِیعِ أَنْبِیَائِکَ وَ بِکُلِّ وَحْیٍ أَوْحَیْتَهُ وَ قَضَاءٍ قَضَیْتَهُ وَ کِتَابٍ أَنْزَلْتَهُ یَا إِلَهَ الْحَقِّ الْمُبِینِ وَ النُّورِ الْمُنِیرِ أَنْ تُتِمَّ النِّعْمَةَ عَلَیَّ وَ تُحْسِنَ لِیَ الْعَاقِبَةَ فِی الْأُمُورِ کُلِّهَا فَإِنَّمَا أَنَا عَبْدُکَ وَ ابْنُ عَبْدِکَ نَاصِیَتِی بِیَدِکَ أَتَقَلَّبُ فِی قَبْضَتِکَ غَیْرَ مُعْجِزٍ وَ لَا مُمْتَنِعٍ عَجَزْتُ عَنْ نَفْسِی وَ عَجَزَ النَّاسُ عَنِّی وَ لَا عَشِیرَةَ تَکْفِینِی وَ لَا مَالَ یَفْدِینِی وَ لَا عَمَلَ یُنْجِینِی وَ لَا قُوَّةَ لِی فَأَنْتَصِرَ وَ لَا أَنَا بَرِی ءٌ مِنَ الذُّنُوبِ فَأَعْتَذِرَ وَ عَظُمَ ذَنْبِی فَلْیَسَعْ عَفْوُکَ لِمَغْفِرَتِیَ اللَّیْلَةَ بِمَا وَأَیْتَ عَلَی نَفْسِکَ وَ ارْزُقْنِی الْقُوَّةَ مَا أَبْقَیْتَنِی وَ الْإِصْلَاحَ مَا أَحْیَیْتَنِی وَ الْعَوْنَ عَلَی مَا حَمَلْتَنِی وَ الصَّبْرَ عَلَی مَا أَبْلَیْتَنِی وَ الشُّکْرَ فِیمَا آتَیْتَنِی وَ الْبَرَکَةَ فِیمَا رَزَقْتَنِی اللَّهُمَّ لَقِّنِّی حُجَّتِی یَوْمَ الْمَمَاتِ وَ لَا تُرِنِی عَمَلِی حَسَرَاتٍ وَ لَا تَفْضَحْنِی بِسَرِیرَتِی

ص: 192

یَوْمَ أَلْقَاکَ وَ لَا تُخْزِنِی بِسَیِّئَاتِی وَ بِبَلَائِکَ عِنْدَ قَضَائِکَ وَ أَصْلِحْ مَا بَیْنِی وَ بَیْنَکَ وَ اجْعَلْ هَوَایَ فِی تَقْوَاکَ وَ اکْفِنِی هَوْلَ الْمُطَّلَعِ وَ مَا أَهَمَّنِی وَ مَا لَمْ یُهِمَّنِی مِمَّا أَنْتَ أَعْلَمُ بِهِ مِنِّی مِنْ أَمْرِ دُنْیَایَ وَ آخِرَتِی وَ أَعِنِّی عَلَی مَا غَلَبَنِی وَ مَا لَمْ یَغْلِبْنِی فَکُلُّ ذَلِکَ بِیَدِکَ یَا رَبِّ وَ اکْفِنِی وَ اهْدِنِی وَ أَصْلِحْ بَالِی وَ أَدْخِلْنِی الْجَنَّةَ وَ عَرِّفْهَا لِی وَ أَلْحِقْنِی بِالَّذِینَ هُمْ خَیْرٌ مِنِّی وَ ارْزُقْنِی مُرَافَقَةَ النَّبِیِّینَ وَ الصِّدِّیقِینَ وَ الشُّهَداءِ وَ الصَّالِحِینَ وَ حَسُنَ أُولئِکَ رَفِیقاً أَنْتَ إِلَهُ الْحَقِّ رَبُّ الْعَالَمِینَ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی سَیِّدِنَا رَسُولِهِ مُحَمَّدٍ النَّبِیِّ وَ آلِهِ الطَّیِّبِینَ الطَّاهِرِینَ وَ سَلَّمَ تَسْلِیماً(1).

**[ترجمه]المتهجد و الجنة و البلد - . در کتاب کفعمی نیافتیم. - و الاختیار: تعویذ دیگر روز سه­شنبه:

به نام خداوند بخشایشگر مهربان. نفسم را به پروردگار بزرگم می­سپارم از هر آن چه پنهان و آشکار است، و از شر هر مؤنث و مذکری، و از شر هر آن چه خورشید و ماه آن را دیده است. خدای پاک و مطهر، پروردگار فرشتگان و روح، شما را ای جنیان، اگر شنونده و مطیع هستید، و ای شما را ای جن و انس، به سوی کسی می­خوانم که تمامی مخلوقات مطیع او گشتند. و کلامم را به مهر عزت خداوند پروردگار جهانیان، و جبرئیل و میکائیل و اسرافیل، و مهر سلیمان بن داوود علیه السّلام، و مهر محمد صلّی الله علیه و آله مزین می­کنم. - . مصباح متهجد: 327 -

دعای شب چهارشنبه:

به نام خداوند بخشنده مهربان. خدایا منزه هستی تو. پروردگار ما، حمد از آن تو است، تو خدای یکتای بی­نیاز همیشه پایدار پادشاهی. گواهی می­دهم که تو خدایی هستی که روزگار ملکت را نابود نمی کند و مردم عزتت را تغییر نمی­دهند. معبودی جز تو نیست، یکتایی و شریکی نداری، و پروردگاری جز تو نیست، و آفریننده­ای جز تو نیست، تو آفریننده هر چیزی هستی و همه چیز آفریده تو است، و تو پروردگار هر چیزی هستی و همه چیز بنده تو است، تو معبود هر چیزی هستی و همه چیز تو را عبادت می­کنند و تسبیح تو را می­گویند و در برابرت به سجده می­افتند.

پس حمد و تسبیح تو را می­گویم، ای خدای معبود، نام­های نیکوی تو به سبب جلال عظمتت و کبریایت همگی مبارک گشتند. ای پادشاه نیرومند، به سبب وقار عزت ملکت بلند مرتبه گشتی، ای پروردگار ما، به سبب سربلندی پادشاهی­ات مقدس گردیدی. ای معبود قدرتمند، در ورای ملکوت عرشت بلندمرتبه شدی، و با بلندمرتبگی­ات بر هر چیزی علو یافتی، و بینایی­ات توان دیدن هر چیزی را یافت، و آگاهی­ات به هر چیزی دقیق شد، و علمت هر چیزی را در برگرفت، و نگهداری از هر چیز بر عهده تو بود، و کتابت هر چیزی را در بر داشت، و نورت هر چیزی را پر کرد، و ملکت بر هر چیز تسلط داشت، و حکمت در هر چیز عادلانه بود، و هر چیزی از عذابت هراس داشت، و هیبتت در هر چیزی وارد گشت.

خدایا، آسمان­ها و زمین و هر آن­چه در آنهاست، از ترس تو و به اطاعت از تو و خوف و ترس از مقامت به پا شد، و هر چیزی در جایگاه خود قرار گرفت، و پایان هر چیزی به فرمان تو بود، و هر چیزی از شدت جبروت و عزتت در برابر ملکت خاضع شد، و هر چیزی در برابر پادشاهی­ات مطیع گردید، و هر چیزی به سبب بی­نیازی و دارایی­ات به تو نیازمند شد، پس هر چیزی با روزی تو و با بلندمرتبگی جایگاه و قدرتت زندگی می­کند.

علو تو از همه مخلوقاتت بیشتر است، و هر چیزی از تو پایین­تر است، و با حکمت بر آنها قضاوت می­کنی، و حد و اندازه ها به خواست و اراده تو در میانشان جاری می­شود، هر آن چه را در ابتدا آوردی از تو پیش­تر نبود، و هر آن چه را در مرحله­های بعد خلق کردی تو را ناتوان نکرد، و هر آن چه را انجام دادی، با حکمت و علمت اجرا کردی. تو را حمد و تسبیح می­گویم، ای پروردگار ما مبارک گشتی و ستایشت رفیع شد.

خدایا بر محمد صلّی الله علیه و آله، بنده و فرستاده و پیامبرت درود فرست، و او را با بزرگواری­ات بر تمامی خلقت برتری بده، و برترین فضیلت­ها را خاص او قرار ده، و او را به بهترین جایگاه بزرگواران و شرافتمندانه­ترین مهربانی­ات در میان نزدیکانت و مقام عالی بلندمرتبگان برسان.

خدایا با علو و فضیلت خود، شفاعت در بهشت را به او عطا کن، و با برترین بزرگواری، او را به قرب خود برسان تا نعمت بر او تمام گردد، و مخلوقات او را بسیار یاد کنند، و ما را از همراهان او قرار ده که بر پشتی­هایی در مقابل پدرمان ابراهیم تکیه زده­ایم، آمین ای معبود حق و ای پروردگار جهانیان.

خدایا از تو می­خواهم به نامت که آن را بر موسی در لوح­ها نازل فرمودی، و به نامت که بر آسمان­ها قرار دادی، پس آسمان­ها در بالا قرار گرفت، و بر زمین قرار دادی، پس در جایگاه خود قرار گرفت، و بر کوه­ها قرار دادی، پس استوار گردید، و به حق محمد صلّی الله علیه و آله پیامبرت و ابراهیم دوستت، و موسی مناجات کننده ات، و عیسی کلام و روحت؛ و از تو می­خواهم به تورات موسی و انجیل عیسی و زبور داوود و قرآن محمد صلّی الله علیه و آله، بر او و تمامی پیامبرانت درود فرست، و به هر وحی که نازل نمودی و هر قضایی که حکم کردی، و کتابی که نازل نمودی، ای معبود حق آشکار و نور نورانی، که نعمت را بر من تمام بگردانی و عاقبت مرا در تمامی امور نیک بگردانی. من تنها بنده تو و فرزند بنده توام، و جان من به دست تو است، و در قبضه قدرت تو تغییر حالت می­دهم، بی آن که یارای مقابله و یا امتناع داشته باشم، و در برابر خودم ناتوانم و مردم هم یارای کاری برای مرا ندارند، و نه خانواده­ای مرا کافی است و نه مالی فدیه و قربانی من می­شود و نه کاری مرا نجات می­دهد و نه نیرویی دارم که با آن پیروز گردم، و من پاک از گناهان نیستم که عذر و بهانه­ای بیاورم، و گناهان من بسیار شد، پس با عفو و بخششت در این شب مرا بیامرز، به خاطر آن چه بر نفسم انجام دادم، و تا آن گاه که مرا در این دنیا باقی نگه می­داری، قوتم عطا کن و تا آن گاه که زنده نگه می­داری، اصلاحم کن و بر آنچه مسئولیتم داده ای یاری­ام کن و در آنچه امتحانم کرده ای صبر و در آنچه به من داده ای شکر و در روزی­ام برکت عطا کن.

خدایا در روز مرگم، خود دلایلم را به من القا کن، و اعمالم را همچون حسرت به من نشان مده، و روز دیدارت مرا با راز درونم رسوا مکن و مرا با بدی­هایم و بلایت در هنگام داوری خوار مفرما، و میان من و خود را نیکو بگردان، و رغبت و علاقه مرا به تقوایت قرار ده، و مرا کفایت کن از ترس روز قیامت، و آن چه از امر دنیا و آخرت من از همّ و غمّ من است و یا از همّ و غمّ من نیست و تو از من بدان آگاه تری، و مرا بر آن چه بر من چیره شده و نشده یاری بفرمای، زیرا همه چیز به دست تو است، مرا کافی باش و مرا هدایت کن و اندیشه­ام را نیکو بگردان، و مرا به بهشت وارد کن، و مرا با آنجا آشنا کن، و مرا به کسانی که بهتر از من هستند، ملحق کن، و همراهی پیامبران و راستگویان و شهدا و صالحان را روزی من کن، و چه خوب همراهانی هستند، تو معبود حق هستی ای پروردگار جهانیان، و خداوند بر سرورمان، فرستاده­اش محمد، پیامبر و آل پاک و مطهرش درود و رحمت فرستد. - 1. البلد الأمین: 125-127. مصباح کفعمی: 121-123. مصباح المتهجد شیخ طوسی: 327-329 -

**[ترجمه]

لَکَ وَ لَا الْأَوْهَامُ وَاقِعَةٍ عَلَیْکَ وَ لَیْسَ لَکَ شَرِیکٌ وَ لَا نِدٌّ وَ لَا عَدِیلٌ وَ لَا شَبِیهٌ وَ لَا نَظِیرٌ أَنْتَ الْفَرْدُ الْوَاحِدُ الدَّائِمُ الْأَوَّلُ الْآخِرُ وَ الْعَالِمُ الْأَحَدُ الصَّمَدُ الْقَائِمُ الَّذِی لَمْ تَلِدْ وَ لَمْ تُولَدْ وَ لَمْ یَکُنْ لَکَ کُفُواً أَحَدٌ لَمْ تُوصَفْ بِوَصْفٍ وَ لَمْ تُدْرَکْ بِوَهْمٍ وَ لَا یُغَیِّرُکَ فِی مَرِّ

الدُّهُورِ صَرْفٌ کُنْتَ أَزَلِیّاً لَمْ تَزَلْ وَ لَا تَزَالُ وَ عِلْمُکَ بِالْأَشْیَاءِ فِی الْخَفَاءِ کَعِلْمِکَ بِهَا فِی الْإِجْهَارِ وَ الْإِعْلَانِ فَیَا مَنْ ذَلَّ لِعَظَمَتِهِ الْعُظَمَاءُ وَ خَضَعَتْ لِعِزَّتِهِ الرُّؤَسَاءُ وَ مَنْ کَلَّتْ عَنْ بُلُوغِ ذَاتِهِ أَلْسُنُ الْبُلَغَاءِ وَ مَنْ أَحْکَمَ تَدْبِیرَ الْأَشْیَاءِ وَ اسْتَعْجَمَتْ عَنْ إِدْرَاکِهِ عِبَارَةُ عُلُومِ الْعُلَمَاءِ أَ تُعَذِّبُنِی بِالنَّارِ وَ أَنْتَ أَمَلِی أَوْ تُسَلِّطُهَا عَلَیَّ بَعْدَ إِقْرَارِی لَکَ بِالتَّوْحِیدِ وَ خُضُوعِی وَ خُشُوعِی لَکَ بِالسُّجُودِ أَوْ تُلَجْلِجُ لِسَانِی فِی الْمَوْقِفِ وَ قَدْ مَهَّدْتَ لِی بِمَنِّکَ سُبُلَ الْوُصُولِ إِلَی التَّحْمِیدِ وَ التَّسْبِیحِ وَ التَّمْجِیدِ فَیَا غَایَةَ الطَّالِبِینَ وَ أَمْنَ الْخَائِفِینَ وَ عِمَادَ الْمَلْهُوفِینَ وَ غِیَاثَ الْمُسْتَغِیثِینَ وَ جَارَ الْمُسْتَجِیرِینَ وَ کَاشِفَ ضُرِّ الْمَکْرُوبِینَ وَ رَبَّ الْعَالَمِینَ وَ دَیَّانَ یَوْمِ الدِّینِ وَ أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ تُبْ عَلَیَّ وَ أَلْبِسْنِی الْعَافِیَةَ وَ ارْزُقْنِی مِنْ فَضْلِکَ رِزْقاً وَاسِعاً وَ اجْعَلْنِی مِنَ التَّوَّابِینَ اللَّهُمَّ وَ إِنْ کُنْتَ کَتَبْتَنِی شَقِیّاً عِنْدَکَ فَإِنِّی أَسْأَلُکَ بِمَعَاقِدِ الْعِزِّ مِنْ عَرْشِکَ وَ بِالْکِبْرِیَاءِ وَ الْعَظَمَةِ الَّتِی لَا یُقَاوِمُهَا مُتَکَبِّرٌ وَ لَا عَظِیمٌ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تُحَوِّلَنِی سَعِیداً فَإِنَّکَ تُجْرِی الْأُمُورَ عَلَی إِرَادَتِکَ وَ تُجِیرُ وَ لَا یُجَارُ عَلَیْکَ یَا قَدِیرُ وَ أَنْتَ عَلَی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ وَ أَنْتَ الرَّءُوفُ الرَّحِیمُ الْخَبِیرُ تَعْلَمُ ما فِی نَفْسِی وَ لا أَعْلَمُ ما فِی نَفْسِکَ إِنَّکَ أَنْتَ عَلَّامُ الْغُیُوبِ فَالْطُفْ بِی فَقَدِیماً لَطُفْتَ بِمُسْرِفٍ عَلَی نَفْسِهِ غَرِیقٍ فِی بُحُورِ خَطِیئَتِهِ أَسْلَمَتْهُ لِلْحُتُوفِ کَثْرَةُ زَلَلِهِ وَ تَطَوَّلْ عَلَیَّ یَا مُتَطَوِّلًا عَلَی الْمُذْنِبِینَ بِالْعَفْوِ وَ الصَّفْحِ فَإِنَّکَ لَمْ تَزَلْ آخِذاً بِالْفَضْلِ وَ الصَّفْحِ عَلَی الْعَاثِرِینَ وَ مَنْ وَجَبَ لَهُ بِاجْتِرَائِهِ عَلَی الْآثَامِ حُلُولُ دَارِ الْبَوَارِ یَا عَالِمَ الْخَفِیَّاتِ وَ الْأَسْرَارِ یَا جَبَّارُ یَا قَهَّارُ وَ مَا أَلْزَمْتَنِیهِ مَوْلَایَ مِنْ فَرْضِ الْآبَاءِ وَ الْأُمَّهَاتِ وَ وَاجِبِ حُقُوقِهِمْ مِنَ الْإِخْوَانِ وَ الْأَخَوَاتِ فَاحْتَمِلْ ذَلِکَ

ص: 194

عَنِّی إِلَیْهِمْ وَ أَدِّهِ یَا ذَا الْجَلَالِ وَ الْإِکْرَامِ وَ اغْفِرْ لِلْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ إِنَّکَ عَلَی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ(1).

**[ترجمه]البلد و المجموع: دعای روز چهارشنبه از امام علی علیه السّلام:

به نام خداوند بخشایشگر مهربان. حمد از آن خدایی است که رضایتش در طلب از او است و خواستن از آن چه نزد او است، و غضبش در رها کردن درخواست از او است، و سپاس از آن خدایی است که با علمش هر نجوایی را شاهد است، و با نفسش، با هر جسمی مغایر است، معبودی جز خدای یگانه نیست که با چشم­ها و دیده ها دیده نمی­شود، و با خردها و اندیشه­ها وجودش انکار نمی­شود، و از ضمیر آدمی بیرون نمی­رود و به چشم های خائن و آن چه در سینه­ها پنهان می­باشد آگاه است، خداوند بزرگ­تر است، خدایی که از صفات آفریده­ها بالاتر است، و از آن چه در قلب­های تمامی خلق می­گذرد آگاه است.

خدایا، از تو همچون کسی درخواست می­کنم که از خواندن پروردگارش ملول نمی­شود، و همچون غریقی که امید به رفع بلایش دارد، به سوی تو زاری می­کنم. و همچون کسی که از گناهانش توبه می­کند،از تو درخواست می­کنم و تو تنها مهربانی هستی که مالک تمامی مخلوقاتی، و آن ها را با انواع و رنگ­ها و اندازه های مختلف خلق کردی، و مرگشان را مقدّر کردی، و روزی­هایشان را به سویشان نازل نمودی، و خلقت آفریده­ای بر تو سنگین نیامد، و آن را همان گونه که خواستی، متفاوت با آن چه خلق نموده­ای به وجود آوردی، پس بلندمرتبه گشتی و از انتخاب وزیری برای خود امتناع ورزیدی، و قوی تر از آن گشتی که شریکی داشته باشی، و از داشتن فرزندان، پاک و منزّه گشتی، و از داشتن همسر مبرّی گشتی. پس چشم­ها یارای دیدن، فکرها یارای تصور تو را ندارند، و برای تو شریک و همتا و مانند و شبیه و نظیری نیست.

تو تنهای یکتای جاودان اول و آخری، و دانای یکتای بی نیاز جاودان که نزاییده و زاده نشده است و همتایی برایت نیست، با صفتی وصف نشده و با اندیشه ای درک نشده است، و با گذشت روزگاران، تغییرات تو را تغییر نمی­دهد، و ازلی بوده­ای و همچنان هستی و خواهی بود، علم تو به همه چیز در خفا و پنهان، همچون علم تو است به آن ها در پیدا و آشکار. ای کسی که بزرگان در برابر عظمت او مطیع شدند، و رؤسا در برابر عزت او متواضع شدند، و ای کسی که زبان بلیغان از بیان ذاتش عاجز گشت، و ای کسی که در تدبیر امور خردمندانه بود، و علوم دانشمندان از درک او ناتوان گشت، آیا مرا با آتش عذاب می کنی و حال آن که تو امید منی؟ و آیا پس از اقرار به وحدانیتت و خضوع و خشوعم در سجده بر تو، آتش را بر من مسلط می­گردانی؟ یا زبان مرا در آن جا به ضرر من به سخن درمی­آوری و حال آن که با منتت بر من، راه های وصول به حمد و سبحان و مجدت را گشاده­ای؟

ای نهایت درخواست­کنندگان و امنیت انسان­های ترسیده و امید مشتاقان و فریادرس بیچارگان و پناه بی­پناهان و رفع کننده بلای مصیبت­دیدگان و پروردگار جهانیان و حاکم روز جزا و مهربان­ترین مهربانان، بر محمد و خاندان او درود فرست و توبه مرا بپذیر و لباس عافیت بر من بپوشان و از فضلت روزی گسترده­ای به من عطا کن و ما را از توبه­کنندگان قرار ده.

خدایا، اگر من نزد تو بدبخت هستم، پس به پایه­های عزت عرشت و به کبریا و عظمتی که هیچ بزرگ و عظیمی در برابر آن یارای ایستادگی ندارد، از تو می­خواهم که بر محمد و آل او درود فرستی و مرا نزد خود خوشبخت بگردانی، زیرا همان گونه که بخواهی امور را جاری می کنی، پناه می­دهی و کسی تو را پناه نمی­دهد، ای توانا و تو بر هر چیزی توانایی، و تو تنها رئوف و مهربان و آگاهی، به آن چه در نفسم می­گذرد علم داری، و من به آن­چه در نفست می­گذرد علم ندارم. به یقین تنها تو به غیب آگاهی، پس بر من لطف کن، همان­گونه که پیش از این به کسی که بر نفس خود زیاده­روی کرده بود و در دریاهای گناهانش غرق می­شد، و با زیادی لغزش­هایش او را به مرگ سپردی، لطف کردی و با عفو و گذشتت بر من رحمت فراوان بنمای، ای رحمت­کننده بر گناه­کاران، زیرا تو همچنان با کسانی که دچار لغزش می­شوند، و کسانی که با ارتکاب گناهانشان، سرای نابودی بر آنها واجب می­شود، با فضل و گذشت برخورد می­کنی.

ای آن که به پنهان­ها و اسرار عالمی، ای جبّار و ای پیروز و ای مولای من، وظایفی که از حقوق پدران و مادران و برادران و خواهران بر من واجب نمودی، از من به عهده بگیر و به من کمک کن آن ها را به جای بیاورم ای صاحب جلال و کرامت، و مردان و زنان مؤمن را بیامرز، به یقین تو بر هر چیز توانایی. - 1. البلد الأمین: 127-128 -

**[ترجمه]

تَقْدِرُ عَلَی مَا تَشَاءُ وَ بَدْءُ کُلِّ شَیْ ءٍ مِنْکَ وَ مُنْتَهَی کُلِّ شَیْ ءٍ إِلَیْکَ وَ قِوَامُ کُلِّ شَیْ ءٍ بِکَ وَ رِزْقُ کُلِّ شَیْ ءٍ عَلَیْکَ وَ لَا یَنْقُصُ سُلْطَانَکَ مَنْ عَصَاکَ وَ لَا یَزِیدُ فِی مُلْکِکَ مَنْ أَطَاعَکَ وَ لَا یَرُدُّ أَمْرَکَ مَنْ سَخِطَ قَضَاءَکَ وَ لَا یَمْتَنِعُ مِنْکَ مَنْ تَوَلَّی غَیْرَکَ کُلُّ سِرٍّ عِنْدَکَ عَلَانِیَةٌ وَ کُلُّ غَیْبٍ عِنْدَکَ شَهَادَةٌ تَعْلَمُ خائِنَةَ الْأَعْیُنِ وَ ما تُخْفِی الصُّدُورُ وَ تُحْیِی الْمَوْتَی وَ تُمِیتُ الْأَحْیَاءَ نُورُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ مَلِکُ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ لَیْسَ یَمْنَعُکَ عِزُّ سُلْطَانِکَ وَ لَا عِظَمُ شَأْنِکِ وَ لَا ارْتِفَاعُ مَکَانِکَ وَ لَا شِدَّةُ جَبَرُوتِکَ مِنْ أَنْ تُحْصِیَ کُلَّ شَیْ ءٍ وَ تَشْهَدَ کُلَّ نَجْوَی وَ تَعْلَمَ مَا فِی الْأَرْحَامِ وَ تَطَّلِعَ عَلَی مَا فِی الْقُلُوبِ اللَّهُمَّ لَمْ یَکُنْ قَبْلَکَ شَیْ ءٌ وَ أَمْرُ کُلِّ شَیْ ءٍ بِیَدِکَ وَ لَا یَفْعَلْ مَا یَشَاءُ غَیْرُکَ وَ کُلُّ شَیْ ءٍ هَالِکٌ إِلَّا وَجْهَکَ رَحِیمٌ فِی قُدْرَتِکَ عَالٍ فِی دُنُوِّکَ قَرِیبٌ فِی ارْتِفَاعِکَ لَطِیفٌ فِی جَلَالِکَ لَیْسَ یَشْغَلُکَ شَیْ ءٌ عَنْ شَیْ ءٍ وَ لَا یَسْتَتِرُ عَنْکَ شَیْ ءٌ عِلْمُکَ فِی السِّرِّ کَعِلْمِکَ فِی الْعَلَانِیَةِ وَ قُدْرَتُکَ عَلَی مَا تَقْضِی کَقُدْرَتِکَ عَلَی مَا قَضَیْتَ وَسِعْتَ کُلَّ شَیْ ءٍ رَحْمَةً وَ مَلَأْتَ کُلَّ شَیْ ءٍ عَظَمَةً وَ أَخَذْتَ کُلَّ شَیْ ءٍ بِقُدْرَةٍ وَ مَا قَضَیْتَ فَهُوَ الْحَقُّ الْمُبِینُ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ اللَّهُمَّ لَا تُسْبَقُ إِنْ طَلَبْتَ وَ لَا تَقْصُرُ إِنْ أَرَدْتَ مُنْتَهًی دُونَ مَا تَشَاءُ وَ لَا تَقْصُرُ قُدْرَتُکَ عَمَّا تُرِیدُهُ عَلَوْتَ فِی دُونِکَ وَ دَنَوْتَ فِی عُلُوِّکَ وَ لَطُفْتَ فِی جَلَالِکَ وَ جَلَلْتَ فِی لُطْفِکَ وَ لَا نَفَادَ لِمُلْکِکَ وَ لَا مُنْتَهَی لِعَظَمَتِکَ وَ لَا مِقْیَاسَ لِجَبَرُوتِکَ وَ لَا اسْتِحْرَازَ مِنْ قُدْرَتِکَ اللَّهُمَّ فَأَنْتَ الْأَبَدُ بِلَا أَمَدٍ وَ الْمَدْعُوُّ فَلَا مَنْجَی مِنْکَ وَ الْمُنْتَهَی فَلَا مَحِیصَ عَنْکَ وَ الْوَارِثُ فَلَا مَقْصَرَ دُونَکَ (1)

أَنْتَ الْحَقُّ الْمُبِینُ وَ النُّورُ الْمُنِیرُ وَ الْقُدُّوسُ الْعَظِیمُ وَارِثُ الْأَوَّلِینَ وَ الْآخِرِینَ حَیَاةُ کُلِّ شَیْ ءٍ وَ مَصِیرُ کُلِّ شَیْ ءٍ مَیِّتٍ وَ شَاهِدُ کُلِّ غَائِبٍ وَ وَلِیُّ تَدْبِیرِ الْأُمُورِ اللَّهُمَّ بِیَدِکَ نَاصِیَةُ کُلِّ دَابَّةٍ وَ إِلَیْکَ مَرَدُّ کُلِّ نَسَمَةٍ وَ بِإِذْنِکَ تَسْقُطُ کُلُ

ص: 196

وَرَقَةٍ وَ لَا یَعْزُبُ عَنْکَ مِثْقَالُ ذَرَّةٍ اللَّهُمَّ فَتَتَّ أَبْصَارَ الْمَلَائِکَةِ وَ عِلْمَ النَّبِیِّینَ وَ عُقُولَ الْإِنْسِ وَ الْجِنِّ وَ فَهْمَ خِیَرَتِکَ مِنْ عِبَادِکَ فِی مَعْرِفَةِ ذَاتِکَ وَ حَقِیقَةِ صِفَاتِکَ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ عَبْدِکَ وَ نَبِیِّکَ وَ خِیَرَتِکَ مِنْ خَلْقِکَ الْقَائِمِ بِحُجَّتِکَ وَ الذَّابِّ عَنْ حَرَمِکَ وَ النَّاصِحِ لِعِبَادِکَ فِیکَ وَ الصَّابِرِ عَلَی الْأَذَی وَ التَّکْذِیبِ فِی جَنْبِکَ وَ الْمُبَلِّغِ رِسَالاتِکَ فَإِنَّهُ قَدْ أَدَّی الْأَمَانَةَ وَ مَنَحَ النَّصِیحَةَ وَ حَمَلَ عَلَی الْمَحَجَّةِ وَ کَابَدَ الْعُسْرَةَ وَ الشِّدَّةَ فِیمَا کَانَ یَلْقَی مِنْ جُهَّالِ قَوْمِهِ اللَّهُمَّ فَأَعْطِهِ بِکُلِّ مَنْقَبَةٍ مِنْ مَنَاقِبِهِ وَ کُلِّ ضَرِیبَةٍ مِنْ ضَرَائِبِهِ وَ حَالٍ مِنْ أَحْوَالِهِ وَ مَنْزِلَةٍ مِنْ مَنَازِلِهِ رَأَیْتَهُ لَکَ فِیهَا نَاصِراً وَ عَلَی مَکْرُوهِ بَلَائِکَ صَابِراً خَصَائِصَ مِنْ عَطَائِکَ وَ فَضَائِلَ مِنْ حِبَائِکَ تَسُرُّ بِهَا نَفْسَهُ وَ تُکْرِمُ بِهَا وَجْهَهُ وَ تَرْفَعُ بِهَا مَقَامَهُ وَ تُعْلِی بِهَا شَرَفَهُ عَلَی الْقُوَّامِ بِقِسْطِکَ وَ الذَّابِّینَ عَنْ حَرَمِکَ-(1) وَ الدُّعَاةِ إِلَیْکَ وَ الْأَدِلَّاءِ عَلَیْکَ مِنَ الْمُنْتَجَبِینَ الْکِرَامِ مِنْ جَمِیعِ خَلْقِکَ مِنْ وُلْدِ آدَمَ حَتَّی لَا تَبْقَی مَکْرُمَةٌ(2)

وَ لَا حِبَاءٌ مِنْ حِبَائِکَ جَعَلْتَهُمَا مِنْکَ نُزُلًا لِمَلَکٍ مُقَرَّبٍ مُفَضَّلٍ أَوْ نَبِیٍّ مُرْسَلٍ إِلَّا خَصَصْتَ مُحَمَّداً صلی الله علیه و آله مَنْ ذَلِکَ بِمَکَارِمِهِ بِحَیْثُ لَا یَلْحَقُهُ لَاحِقٌ وَ لَا یَسْمُو إِلَیْهِ سَامٍ وَ لَایَطْمَعُ أَنْ یُدْرِکَهُ طَالِبٌ وَ حَتَّی لَا یَبْقَی مَلَکٌ مُقَرَّبٌ مُکَرَّمٌ مُفَضَّلٌ وَ لَا نَبِیٌّ مُرْسَلٌ وَ لَا مُؤْمِنٌ صَالِحٌ وَ لَا فَاجِرٌ طَالِحٌ وَ لَا شَیْطَانٌ مَرِیدٌ وَ لَا خَلْقٌ فِیمَا بَیْنَ ذَلِکَ شَهِیدٌ إِلَّا عَرَّفْتَهُ مَنْزَلَةَ مُحَمَّدٍ صَلَوَاتُکَ عَلَیْهِ وَ عَلَی أَهْلِ بَیْتِهِ مِنْکَ وَ کَرَامَتَهُ عَلَیْکَ وَ خَاصَّتَهُ لَدَیْکَ ثُمَّ جَعَلْتَ خَالِصَ الصَّلَوَاتِ مِنْکَ وَ مِنْ مَلَائِکَتِکَ الْمُقَرَّبِینَ وَ الْمُصْطَفَیْنَ مِنْ رُسُلِکَ وَ الصَّالِحِینَ مِنْ عِبَادِکَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ وَ عَلَیْهِمْ وَ السَّلَامُ عَلَیْهِ وَ عَلَیْهِمْ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ بَارِکْ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ تَرَحَّمْ عَلَی مُحَمَّدٍ

ص: 197

وَ آلِ مُحَمَّدٍ کَأَفْضَلِ مَا صَلَّیْتَ وَ بَارَکْتَ وَ تَرَحَّمْتَ عَلَی إِبْرَاهِیمَ وَ آلِ إِبْرَاهِیمَ إِنَّکَ حَمِیدٌ مَجِیدٌ وَ امْنُنْ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ کَمَا مَنَنْتَ عَلَی مُوسَی وَ هَارُونَ وَ سَلِّمْ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ کَمَا سَلَّمْتَ عَلَی نُوحٍ فِی الْعَالَمِینَ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَوْرِدْ عَلَیْهِ مِنْ ذُرِّیَّتِهِ وَ أَزْوَاجِهِ وَ أَهْلِ بَیْتِهِ وَ أَصْحَابِهِ وَ أُمَّتِهِ مَنْ تُقِرُّ بِهِ عَیْنَهُ وَ اجْعَلْنِی اللَّهُمَّ مِنْهُمْ وَ مِمَّنْ تَسْقِیهِ بِکَأْسِهِ وَ تُورِدُنَا حَوْضَهُ وَ تَحْشُرُنَا فِی زُمْرَتِهِ وَ تَحْتَ لِوَائِهِ وَ تُدْخِلُنَا فِی کُلِّ خَیْرٍ أَدْخَلْتَ فِیهِ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّدٍ وَ تُخْرِجُنَا مِنْ کُلِّ سُوءٍ أَخْرَجْتَ مِنْهُ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّدٍ صَلَوَاتُکَ عَلَیْهِ وَ عَلَیْهِمْ وَ السَّلَامُ عَلَیْهِ وَ عَلَیْهِمْ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ وَ اجْعَلْنِی مَعَهُمْ فِی کُلِّ عَافِیَةٍ وَ بَلَاءٍ وَ اجْعَلْنِی مَعَهُمْ فِی کُلِّ شِدَّةٍ وَ رَخَاءٍ وَ اجْعَلْنِی مَعَهُمْ فِی کُلِّ مَثْوًی وَ مُنْقَلَبٍ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَحْیِنِی مَحْیَاهُمْ وَ أَمِتْنِی مَمَاتَهُمْ وَ اجْعَلْنِی مَعَهُمْ فِی الْمَوَاطِنِ کُلِّهَا وَ الْمَوَاقِفِ کُلِّهَا وَ الْمَشَاهِدِ کُلِّهَا وَ أَفْنِنِی خَیْرَ الْفَنَاءِ إِذَا أَفْنَیْتَنِی عَلَی مُوَالاتِکَ وَ مُوَالاةِ أَوْلِیَائِکَ وَ مُعَادَاةِ أَعْدَائِکَ وَ الرَّغْبَةِ إِلَیْکَ وَ الرَّهْبَةِ مِنْکَ وَ الْخُشُوعِ لَکَ وَ الْوَفَاءِ بِعَهْدِکَ وَ التَّصْدِیقِ بِکِتَابِکَ وَ الِاتِّبَاعِ لِسُنَّةِ نَبِیِّکَ صلی الله علیه و آله.

اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ صَلَاةً تُبَلِّغُهُمْ بِهَا رِضْوَانَکَ وَ الْجَنَّةَ وَ تُدْخِلُنَا مَعَهُمْ فِی کَرَامَتِکَ وَ تُنَجِّینَا بِهِمْ مِنْ سَخَطِکَ وَ النَّارِ یَا حَابِسَ یَدَیْ إِبْرَاهِیمَ عَنْ ذَبْحِ ابْنِهِ وَ هُمَا یَتَنَاجَیَانِ أَلْطَفَ الْأَشْیَاءِ یَا بُنَیَّ وَ یَا أَبَتَاهْ یَا مُقَیِّضَ الرَّکْبِ لِیُوسُفَ فِی الْبَلَدِ الْقَفْرِ وَ غَیَابَةِ الْجُبِّ وَ جَاعِلَهُ بَعْدَ الْعُبُودِیَّةِ نَبِیّاً مَلِکاً یَا مَنْ سَمِعَ الْهَمْسَ مِنْ ذِی النُّونِ فِی بَطْنِ الْحُوتِ فِی الظُّلُمَاتِ الثَّلَاثِ ظُلْمَةِ اللَّیْلِ وَ ظُلْمَةِ قَعْرِ الْبَحْرِ وَ ظُلْمَةِ بِطْنِ الْحُوتِ یَا کَاشِفَ ضُرِّ أَیُّوبَ یَا رَاحِمَ عَبْرَةِ دَاوُدَ یَا رَادَّ حُزْنِ یَعْقُوبَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِمْ یَا مُجِیبَ دَعْوَةِ الْمُضْطَرِّینَ یَا مُنَفِّسَ هَمِّ الْمَهْمُومِینَ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اکْشِفْ عَنَّا کُلَّ ضُرٍّ وَ نَفِّسْ عَنَّا کُلَّ هَمٍّ وَ فَرِّجْ عَنَّا کُلَّ غَمٍّ وَ اکْفِنَا کُلَّ مَئُونَةٍ وَ أَجِبْ لَنَا کُلَّ دَعْوَةٍ وَ اقْضِ لَنَا کُلَّ حَاجَةٍ مِنْ حَوَائِجِ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اغْفِرْ لِی ذَنْبِی وَ وَسِّعْ لِی فِی رِزْقِی وَ خُلُقِی وَ طَیِّبْ لِی کَسْبِی وَ قَنِّعْنِی بِمَا رَزَقْتَنِی وَ لَا تَذْهَبْ بِنَفْسِی إِلَی شَیْ ءٍ صَرَفْتَهُ عَنِّی اللَّهُمَ

ص: 198

إِنِّی أَعُوذُ بِکَ مِنَ النِّسْیَانِ وَ الْکَسَلِ (1) وَ التَّوَانِی فِی طَاعَتِکَ وَ الْفَشَلِ وَ مِنْ عَذَابِکَ الْأَدْنَی عَذَابِ الْقَبْرِ وَ عَذَابِکَ الْأَکْبَرِ وَ لَا تَجْعَلْ فُؤَادِی فَارِغاً مِمَّا أَقُولُ وَ اجْعَلْ لَیْلَکَ وَ نَهَارَکَ بَرَکَاتٍ مِنْکَ عَلَیَّ وَ اجْعَلْ سَعْیِی عِنْدَکَ مَشْکُوراً أَسْأَلُکَ مِنْ صَالِحِ مَا فِی أَیْدِی

الْعِبَادِ مِنَ الْأَمَانَةِ وَ الْإِیمَانِ وَ التَّقْوَی وَ الزَّکَاةِ وَ الْمَالِ وَ الْوَلَدِ یَا حَیُّ یَا قَیُّومُ اللَّهُمَّ مُثَبِّتَ الْقُلُوبِ (2)

ثَبِّتْ قَلْبِی عَلَی دِینِکَ-(3) وَ اجْعَلْ وَسِیلَتِی إِلَیْکَ وَ رَغْبَتِی فِیمَا عِنْدَکَ وَ اجْعَلْ ثَوَابَ عَمَلِی رِضَاکَ وَ أَعْطِ نَفْسِی سُؤْلَهَا وَ مُنَاهَا وَ زَکِّهَا أَنْتَ خَیْرُ(4)

مَنْ زَکَّاهَا وَ أَنْتَ وَلِیُّهَا وَ مَوْلَاهَا: اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اسْتُرْ عَوْرَتِی وَ آمِنْ رَوْعَتِی وَ اقْضِ دَیْنِی وَ اغْفِرْ لِی ذَنْبِی وَ وَسِّعْ لِی فِی قَبْرِی وَ بَارِکْ لِی فِیمَا رَزَقْتَنِی اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَسْأَلُکَ الْهُدَی وَ التَّقْوَی وَ الْیَقِینَ وَ الْعَفَافَ وَ الْغِنَی وَ الْعَمَلَ بِمَا تُحِبُّ وَ تَرْضَی وَ أَسْأَلُکَ الشُّکْرَ وَ الْمُعَافَاةَ فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَسْأَلُکَ أَنْ تَجْعَلَنِی مِنْ خَیْرِ عِبَادِکَ عَمَلًا وَ خَیْرَهُمْ أَمَلًا وَ خَیْرَهُمْ حَیَاةً وَ خَیْرَهُمْ مَوْتاً وَ مَنِ اسْتَعْمَلْتَهُمْ بِرَحْمَتِکَ-(5) وَ تَوَفَّیْتَهُمْ بِرَحْمَتِکَ وَ رِضْوَانِکَ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَسْأَلُکَ الْعَفْوَ وَ الرَّحْمَةَ وَ الْعَافِیَةَ فِی دِینِی وَ دُنْیَایَ وَ آخِرَتِی وَ أَهْلِی وَ مَالِی وَ وُلْدِی اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ الطَّیِّبَاتِ مِنَ الرِّزْقِ وَ تَرْکَ الْمُنْکَرَاتِ وَ حُبَّ الْمَسَاکِینِ

ص: 199

وَ أَنْ تَغْفِرَ لِی وَ تَرْحَمَنِی وَ تَتُوبَ عَلَیَّ وَ إِذَا أَنْزَلْتَ بِالْأَرْضِ فِتْنَةً فَاقْلِبْنِی (1)

غَیْرَ مَفْتُونٍ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ مِنَ الْخَیْرِ کُلَّهُ عَاجِلَهُ وَ آجِلَهُ وَ أَعُوذُ بِکَ مِنَ الشَّرِّ کُلَّهُ عَاجِلَهُ وَ آجِلَهُ وَ افْتَحْ لِی بِخَیْرٍ وَ اخْتِمْ لِی بِخَیْرٍ وَ آتِنِی فِی الدُّنْیَا حَسَنَةً وَ فِی الْآخِرَةِ حَسَنَةً وَ قِنِی عَذَابَ النَّارِ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ إِنَّکَ عَلَی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ وَ اغْفِرْ لِی وَ لِوَالِدَیَّ إِنَّکَ أَنْتَ الْغَنِیُّ الْحَمِیدُ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ أَجْمَعِینَ (2).

**[ترجمه]المتهجد و البلد و الاختیار: دعای دیگر روز چهارشنبه: به نام خداوند بخشنده مهربان. خدایا حمد از آن تو است پیش از هر چیزی، هر چیزی را خلق کردی و تو پس از هر چیز باقی هستی، و وارث هر چیزی هستی و علمت هر چیزی را برشمرده است، و قدرتت به هر چیزی احاطه دارد، پس چیزی تو را ناتوان نمی­کند و چیزی از تو پنهان نمی­شود، هر چیزی در برابر نام تو خاشع شده است، و هر چیزی در برابر ملکت مطیع شده است، و هر چیزی به قدرتت اعتراف کرده است.

خدایا احدی قدر تو را نمی­داند، و احدی حق شکرت را به جا نمی­آورد. خردها به وصف تو نمی­رسند، کسی نمی­داند تو چگونه­ای، اما آن­گونه که خود را وصف نموده­ای، چشم­ها در برابر تو متحیر شده­اند، و زبان­ها از بیان تو عاجز شده­اند، و خردها بدان نرسیده­اند و رؤیاها در تصور تو گمراه گشت، و با قدرتت بلندمرتبه گشتی، و با پادشاهی­ات علو یافتی، و با جبروتت قادر شدی و بر بندگانت مسلط گشتی. خدایا تو به دیده­ها آگاهی و اعمال را برشمردی و بر جان ها مسلط شدی، و قلب­ها در برابر تو به هراس افتاد.

خدایا آن چه از خلقت می­بینیم، ما را از ملکت می­ترساند، و در برابر قدرتت دچار شگفتی می­کند، و آن­چه از پادشاهی­ات وصف می­کنیم، ما را به آن چه از دیدگانمان غایب است و فهم ما از درکش عاجز است، و خردهای ما بدان نرسید و غیب در میان ما و آن حائل شده است، راهنمایی می­کند.

خدایا، هر کس که از تو بیشتر می­هراسد، به تو آگاه­تر است، و هر کس به تو آگاه­تر است، از تو بیشتر می­ترسد، و هر کس در برابر تو مطیع­تر است، به تو نزدیک­تر است، و هر کس تو را بزرگ­تر بداند، به تو نزدیک­تر است. علمی جز ترس از تو و بردباری جز ایمان به تو نیست. کسی که از تو نمی­ترسد علمی ندارد، و کسی که به تو ایمان ندارد، بردبار نیست. و چگونه ممکن است به آن چه آفریدی علم نداشته باشی، و آن چه را تقدیر کرده­ای حافظش نباشی، و آن چه بسیاری را پراکنده کردی بدان درک نداشته باشی، و بر آن چه مطیع خود کردی تسلط نداشته باشی و بر آن چه بخواهی توانا نباشی؟ و حال آن که آغاز هر چیزی از تو و پایان هر چیزی به سوی تو و پایداری هر چیزی از تو و روزی هر چیزی از جانب تو است. و هر کس تو را عصیان کند از قدرتت نمی­کاهد، و هر کس تو را اطاعت کند به توانمندی تو نمی­افزاید، و هر کس از قضاوتت خشمگین گردد، حکمت را بازنمی­گرداند، و هر کس غیر تو را به ولایت بپذیرد، مانع از ولایتت نمی­شود.

هر رازی نزد تو آشکار و هر غیبی نزد تو پیدا است. به چشم های خائن و آن چه در سینه­ها پنهان است آگاهی. مردگان را زنده می­کنی و زنده­ها را می­میرانی، نور آسمان­ها و زمین و مالک دنیا و آخرتی. عزت پادشاهی­ات و عظمت شأنت و علو مقامت و قدرت جبروتت مانع از این نمی­شود که هر چیزی را برشمری و بر هر نجوایی آگاه باشی و به آن چه در رحم­ها است عالم باشی و بر آن چه در قلب­ها است آگاه باشی.

خدایا قبل از تو چیزی نبود و امر هر چیزی به دست تو است، و تنها تو هر آن چه بخواهی را انجام می­دهی، و همه چیز جز تو نابودشدنی است. با وجود قدرتت مهربانی، و با وجود بالا بودنت نزدیکی، و با وجود بلندمرتبگی­ات نزدیکی و با وجود جلالت لطیفی. چیزی موجب فراموشی تو نسبت به چیز دیگر نمی­شود، و چیزی از تو پنهان نمی­ماند، و علمت به پنهان، همچون علمت به آشکار است، و توانایی­ات بر آن چه انجام می­دهی، همچون توانایی­ات بر آن چیزی است که انجام داده­ای. رحمتت همه چیز را دربرگرفت، و عظمتت همه چیز را احاطه کرد، و هر چیزی را با قدرتت به دست گرفتی و قضاوتت همان حق آشکار است، ای مهربان­ترین مهربانان.

خدایا، اگر بخواهی، از انتهای آن چه بخواهی، بیشتر و یا کمتر از آن نمی­روی، و قدرتت برای آن چه بخواهی کم نیست. با وجود نزدیکی­ات بلند مرتبه شدی، و با وجود علوت نزدیکی. با وجود جلالت لطیف گشتی و با وجود لطافتت جلال یافتی، و ملکت را پایانی نیست و عظمتت را انتهایی نیست، و جبروتت را اندازه­ای نیست، پناهگاهی بیرون از قدرتت نیست.

خدایا تو تنها جاویدان بی­پایانی، و تو تنها کسی هستی که تو را می­خوانند، راه نجاتی از تو نیست، و تنها پایان اموری و گریزی از تو نیست، و تو تنها وارثی، و نهایتی جز تو نیست، تو تنها حق آشکار و نور درخشان و مظهر بزرگواری و وارث اولین و آخرینی و حیات هر چیزی هستی، و محل بازگشت هر مرده­ای و گواه بر هر غیبی و تدبیر امور به دست تو است.

خدایا، امر هر جنبنده­ای به دست تو است و بازگشت هر موجود زنده­ای به سوی تو است، و به اذن تو هر برگی می­افتد و مثقال ذره­ای از تو پنهان نیست.

خدایا، چشمان فرشتگان و علم پیامبران و خردهای انسان­ها و جنیان و درک بهترین بندگانت، از شناخت ذات و حقیقت صفاتت قاصر است. خدایا بر محمد بنده، پیامبر و بهترین خلقت که دلیل و برهان تو را به پا داشت، و از حرمت دفاع کرد، و بندگانت را به سوی آن توصیه کرد، و بر اذیت و تکذیب دیگران صبر نمود، و کلامت را بیان نمود، درود فرست، زیرا او امانت را به خوبی نگاه داشت و دیگران را نصیحت کرد و به سوی هدف ترغیب کرد و سختی و رنج را از نادانان قومش تحمل کرد.

پس بارخدایا، به سبب هر نیکی از نیکی هایش و هر خصلتی از خصلت­هایش و هر حالی از احوالش و هر جایی از جایگاه­هایش که او را یاری گر خود و صبور بر بلای سختت یافتی، از بخشش­ها و فضیلت­هایی از بخششت به او عطا کن، تا او را بدان شاد بگردانی و او را گرامی بداری و مقامش را رفعت ببخشی و جایگاهش را بر برگزیدگان بزرگوار خلقت از فرزندان آدم که عدل تو را برپا می­کردند، و از حرمت دفاع می­کردند و مردم را به سوی تو می­خواندند، و به سوی تو هدایت می­کردند، بالاتر بری تا بدان جا که کردار بزرگ­منشانه­ای و ارمغانی از ارمغان­هایت، از ویژگی­های فرشته مقرب و برتر و پیامبر فرستاده­ای باقی نماند، مگر آن که آن کرامت را به محمد صلّی الله علیه و آله اختصاص داده باشی، به گونه ای که کسی به او ملحق نشود و عالی مرتبه­ای به او نرسد و خواهانی طمع رسیدن به مقام او را نداشته باشد.

و به گونه­ای که نه فرشته مقرب بزرگوار برتری و نه پیامبر فرستاده­ای و نه مؤمن صالحی و نه فاسد شروری و نه شیطان یاغی ای و نه خلقی در میان آنان بماند، مگر این که جایگاه محمد که درود تو بر او و اهل بیتش باد، و بزرگواری و ویژه بودن او نزد تو را به او شناسانده باشی. سپس درود و سلام و تحیت خالص خود و فرشتگان مقربت و پیامبران برگزیده­ات و بندگان صالحت را بر محمد و خاندان او فرست.

خدایا بر محمد و آل او درود فرست و محمد صلّی الله علیه و آله و آل او را مبارک بگردان و بر محمد و آل او رحمت فرست، برتر از آن گونه که بر ابراهیم و آل او درود فرستادی و آن ها را مبارک گرداندی و بر آنان رحمت فرستادی، به یقین تو ستودنی و ممتازی. خدایا بر محمد و آل او منت بگذار، همان­گونه که بر موسی و هارون منت نهادی و بر محمد و آلش درود فرست، همان­گونه که بر نوح در دو جهان درود فرستادی.

خدایا بر محمد و آل او درود فرست و از فرزندان و همسران و اهل بیت و یاران و امتش، کسانی را بر او وارد ساز که چشمانش به دیدن آنها روشن گردد، و خدایا مرا جزء آنان قرار ده و از کسانی که با جامش سیرابشان می­کنی و بر حوضش وارد می کنی و ما را در گروه او و در زیر پرچم او قرار ده، و ما را به سوی هر نیکی هدایت کن که محمد صلّی الله علیه و آله و آلش را بدان کار هدایت نموده­ای، و مانع ورود ما به هر بدی باش که محمد و آلش را از آن دور ساخته­ای. سلام و درود و رحمت و برکاتت بر محمد و آل او باد، و مرا همراه با آنها در هر عافیت و بلایی قرار ده و مرا همراه با آنها در هر سختی و آسایشی قرار ده و مرا همراه با آنها در هر اقامتگاه و هر محل بازگشتی قرار ده.

خدایا بر محمد و آل او درود فرست و زندگی و مرگ مرا چون زندگی و مرگ آنان قرار ده، و مرا همراه با آنان در تمامی جاها و تمامی موضع­ها و تمامی صحنه ها قرار ده. و به هنگام مرگ با بهترین مرگ مرا بمیران، مردنی که با دوستی تو و دوستی اولیائت و دشمنی دشمنانت و رغبت به تو و ترس از تو و خشوع در برابر تو و وفای به عهد تو و تصدیق کتابت و پیروی از سنت پیامبرت صلّی الله علیه و آله همراه باشد.

خدایا بر محمد و آل او درودی فرست که به واسطه آن، آنها را به رضایت و بهشتت برسانی، و ما را به همراه آنان به کرامتت برسانی، و ما را به واسطه آنان از خشمت و آتش نجات دهی، ای آن که دست ابراهیم را از ذبح فرزندش گرفتی، در حالی که آن دو لطیف ترین کلام ها را نجوا می­کردند: ای پسرکم و بابای من. ای آن که برای یوسف در سرزمین خشک و خالی و در پنهانی­های چاه قافله­ای را رساندی، و او را پس از بردگی، پیامبر و پادشاه قرار دادی. ای آن که نجوای یونس را در شکم ماهی در تاریکی­های سه­گانه: تاریکی شب و تاریکی قعر دریا و تاریکی شکم ماهی شنیدی، و ای آن که مصیبت ایوب را رفع کردی و بر اشک داوود رحم نمودی و ای آنکه حزن یعقوب را از او گرفتی. درود خدا بر آنان باد. ای اجابت­کننده دعوت بیچارگان و ای تسلا­دهنده غم اندوهگینان، بر محمد و آل او درود فرست، و هر مصیبتی را از ما دور بگردان، و در هر غمی آرامش بخش ما باش، و هر اندوهی از ما را گشایش عطا کن، و ما را در هر سختی کافی باش، و هر دعایی از ما را اجابت کن، و هر حاجتی از حاجات دنیا و آخرتمان را اجابت کن.

خدایا بر محمد و آلش درود فرست و گناه مرا بیامرز و روزی مرا وسعت ده، و اخلاقم را نیکو بگردان، و کسب و کار مرا پاک بگردان و به آن چه روزی ام می کنی، مرا قانع کن و نفسم را به سوی چیزی که از من دور کرده­ای مبر. خدایا به تو پناه می­برم از فراموشی و تنبلی و کوتاهی در اطاعتت و شکست، و از عذاب اندکت عذاب قبر، و عذاب بزرگت، و قلبم را خالی از آن چه می­گویم مساز، و شب و روزت را برکت از خودت بر من قرار ده، و به تلاشم نزد خود پاداش ده و از تو می­خواهم از شایستگی های بندگانت به من عطا کنی، از امانت داری و ایمان و تقوی و زکات و مال و فرزند، ای زنده جاویدان.

خدایا، ای پایدار­کننده قلب­ها، قلبم را بر دینت پایدار نگه­دار، و راه مرا به سوی خودت قرار ده، و رغبت مرا به خودت و پاداش کارم را رضایتت قرار ده، و خواسته و آرزوی روحم را به من عطا کن، و آن را پاک ساز، تو بهترین کسی هستی که آن را پاک می­کنی و تو مولا و سرور آن هستی.

خدایا بر محمد و آل او درود فرست و زشتی مرا بپوشان و ترس مرا از بین ببر و بدهی مرا بپرداز و مرا بیامرز و در قبرم به من گشایش عطا فرما و آن چه را به من روزی می­دهی مبارک بگردان .

خدایا بر محمد و آل او درود فرست و از تو مسئلت می کنم که هدایت، تقوی، یقین، پاکی، بی نیازی، عمل به آنچه دوست داری و می پسندی، سپاسگزاری و سلامتی در دنیا و آخرت را به من عطا کنی.

خدیا بر محمد و آل او درود فرست و از تو می­خواهم که کار و آرزو و حیات و مرگ مرا از کار و آرزو و حیات و مرگ بهترین بندگانت قرار دهی، و از کسانی که با رحمتت آن ها را به کار گرفتی و با رحمت و رضایتت مرگ آنها را رساندی.

خدایا بر محمد و آل او درود فرست و از تو می­خواهم، گذشت و رحمت و عافیت در دین و دنیا و آخرت و خانواده و مال و فرزندانم.

خدایا از تو می­طلبم رزق نیکو و ترک زشتی ها و دوستی بیچارگان و آمرزشم و مهربانی بر من و پذیرش توبه­ام و آن گاه که در زمین فتنه ای روی داد، پس مرا از آن فتنه سالم بیرون بیاور. خدایا از تو تمامی خیر را می­خواهم، در زود زمان و دیر زمان، و به تو پناه می­برم از تمامی شر، در زود زمان و دیر زمان، و آغاز و پایان کار مرا نیک بگردان و در دنیا و آخرت، زمان عذاب آتش، نیکی به من عطا کن، ای مهربان­ترین مهربانان، به یقین تو بر هر چیز توانایی، و مرا و والدینم را بیامرز، به یقین تنها تو بی­نیاز ستوده ای، و خداوند بر محمد و آلش همگی درود فرستد. - . مصباح المتهجد: 324-329. البلد الأمین: 128-131 -

**[ترجمه]

**[ترجمه]البلد و الجنة - . مصباح کفعمی: 123 - و المحقات: دعای دیگر از امام سجاد علیه السّلام:

به نام خداوند بخشنده مهربان. حمد از آن خدایی است که شب را پوشش و خواب را همچون مرگ و روز را همچون رستاخیز قرار داد، حمد از آن تو است از این که مرا از خوابگاهم برانگیختی و اگر می­خواستی آن را جاویدان می­کردی، حمد و سپاس جاویدانی که هرگز تمام نمی­شود و مخلوقات عدد آن را نمی­توانند برشمرند. خدایا حمد از آن تو است به سبب آن که خلق نمودی و نظم بخشیدی، و تقدیر و قضا را رقم زدی، و میراندی و زنده کردی، و بیمار کردی و شفا دادی، و در عافیت و در بلا قرار دادی، و بر عرش قرار گرفتی، و حکومت را در دست داشتی. همچون کسی تو را می خوانم که اعمالش اندک است، و چاره­ای ندارد، و مرگش نزدیک است، و در دنیا آرزویش ناچیز بوده است، و نیازمندی­اش به رحمتت شدت یافته، و حسرتش به سبب زیاده­روی­اش زیاد شده، و لغزشش فراوان شده، و توبه­اش در برابر تو خالص است، پس بر محمد خاتم پیامبران و اهل بیت پاک و مطهرش درود فرست و شفاعت محمد صلّی الله علیه و آله را به من روزی کن، و مرا از همراهی با او محروم مکن، به یقین تنها تو مهربان­ترین مهربانانی. خدایا در چهارشنبه چهار چیز به من عطا کن: نیرویم را در اطاعتت و نشاطم را در عبادتت و رغبتم به پاداشت قرار ده و دوری از آن چه عقاب دردناک تو را موجب می شود به من عطا کن، به یقین تو هر آن چه بخواهی، را با ظرافت انجام می­دهی. - 1. البلد الأمین:131 -

**[ترجمه]

اللَّهُمَّ إِنِّی أَعُوذُ بِکَ أَنْ أَضِلَّ أَوْ أُضِلَّ أَوْ أَذِلَّ أَوْ أُذِلَّ أَوْ أَظْلِمَ أَوْ أُظْلَمَ أَوْ أَجْهَلَ أَوْ یُجْهَلَ عَلَیَّ أَوْ أَجُورَ أَوْ یُجَارَ عَلَیَّ أَخْرِجْنِی مِنَ الدُّنْیَا مَغْفُوراً لِی ذَنْبِی وَ مَقْبُولًا عَمَلِی وَ أَعْطِنِی کِتَابِی بِیَمِینِی وَ احْشُرْنِی فِی زُمْرَةِ النَّبِیِّ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ صلی الله علیه و آله وَ سَلِّمْ کَثِیراً(1).

**[ترجمه]المتهجد - 2. مصباح المتهجد: 355 - و البلد و الجنة و الاختیار و المنهاج: دعای دیگری از امام کاظم علیه السّلام:

درود بر آفرینش جدید خدا و بر شما دو کاتب و شاهد، بنویسید به نام خداوند، گواهی می­دهم که معبودی جز خدای یگانه نیست، یکتاست و شریکی ندارد، و گواهی می­دهم محمد صلّی الله علیه و آله بنده و رسول اوست، و گواهی می­دهم اسلام همان گونه است که وصف کرده است، و دین همان­گونه است که وضع کرده است، و کتاب قرآن همان­گونه است که نازل کرده است، و سخن همان­گونه است که فرموده است، و خداوند همان حق آشکار است. تحیت خداوند بر محمد صلّی الله علیه و آله باد. خدایا مرا از بهترین بهره­مندان در هر خیری که در این روز تقسیم می­کنی، از نوری که به واسطه آن هدایت می­کنی یا رزقی که گسترده می­سازی و یا ضرری که آن را دور می­کنی و یا بلایی که آن را دور می­گردانی و یا شری که آن را رفع می­کنی، و یا رحمتی که آن را می­پراکنی و یا مصیبتی که آن را رفع می­کنی قرار ده .

خدایا، گناهانی که از من سرزده است را بیامرز، و در باقی مانده عمرم مرا حفظ کن، و عملی را روزی­ام قرار ده که به واسطه آن از من خشنود گردی.

خدایا به هر نامی که از آن تو است، و خود را به آن نامیدی یا آن را در کتاب­هایت نازل کردی و یا آن را در علم غیبت به خود اختصاص دادی، و یا آن را به فردی از خلقت آموختی، از تو می­خواهم که قرآن را بهار قلبم و شفای سینه­ام و نور چشمانم و موجب رفع غم و اندوهم قرار دهی، به یقین نیرو و قوت تنها از آن تو است.

خدایا ای پروردگار روح­های فانی و ای پروردگار بدن­های پوسیده. خدایا، به اطاعت روح­های رسیده به اصلشان و به اطاعت قبرهای بازشده از اهلشان و به دعوت راستینت در میان آنها و اجرای حق در میان آنها و مخلوقات که از ترس تو سخنی نمی­گویند، به رحمتت امیدوارند، و از عذابت می­هراسند، از تو می­خواهم نور در چشمانم و یقین در قلبم و اخلاص در عملم و یادت بر زبانم را تا آن گاه که مرا در این دنیا نگاه می­داری.

خدایا درهای اطاعتت را که بر من گشاده­ای، هرگز بر من مبند و درهای معصیتت را که بر من بسته­ای، هرگز بر من مگشای. خدایا حلاوت ایمان و طعم مغفرت و لذت اسلام و آسایش زندگی پس از مرگ را به من بچشان، به یقین کسی جز تو قدرت این کار را ندارد.

خدایا به تو پناه می­برم از این که گمراه کنم و یا گمراه شوم و خوار کنم و یا خوار شوم و ظلم کنم و یا مورد ظلم قرار بگیرم و نادانی کنم یا مورد جهل واقع شوم، ستم کنم و یا مورد ستم قرار بگیرم. مرا از دنیا در حالتی ببر که گناهانم آمرزیده شده، و اعمالم پذیرفته ­شده، و کارنامه اعمالم را به دست راستم ده و مرا در گروه پیامبر محمد صلّی الله علیه و آله و آلش محشور فرما و بر آن ها درود فرست. - 1. الجنة: 124. البلد الأمین: 132 -

**[ترجمه]

الْحَمْدُ لِلَّهِ الْبَاقِی الَّذِی تَسَرْبَلَ بِالْبَقَاءِ الدَّائِمِ الَّذِی لَا یَفْنَی الْعَزِیزِ الَّذِی لَا یَذِلُّ الْمَلِکِ الَّذِی لَا یَزُولُ سُبْحَانَکَ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ الْقَائِمُ الَّذِی لَا یَعْیَا الدَّائِمُ الَّذِی لَا یَبِیدُ الْعَلِیمُ الَّذِی لَا یَرْتَابُ الْبَصِیرُ الَّذِی لَا یَضِلُّ الْحَلِیمُ الَّذِی لَا یَجْهَلُ سُبْحَانَکَ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ الْحَکِیمُ الَّذِی لَا یَحِیفُ الرَّقِیبُ الَّذِی لَا یَسْهُو الْمُحِیطُ الَّذِی لَا یَلْهُو الشَّاهِدُ الَّذِی لَا یَغِیبُ سُبْحَانَکَ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ الْقَوِیُّ الَّذِی لَا یُرَامُ الْعَزِیزُ الَّذِی لَا یُضَامُ السُّلْطَانُ الَّذِی لَا یُغْلَبُ الْمُدْرِکُ الَّذِی لَا یُدْرَکُ الطَّالِبُ الَّذِی لَا یَعْجِزُ(1).

الطِّبُّ، [طب الأئمة علیهم السلام]: الْبَسْمَلَةُ أُعِیذُکَ یَا فُلَانَ بْنَ فُلَانَةَ بِالْأَحَدِ الصَّمَدِ مِنْ شَرِّ مَا نَفَثَ وَ عَقَدَ وَ مِنْ شَرِّ أَبِی مُرَّةَ وَ مَا وَلَدَ أُعِیذُکَ بِالْوَاحِدِ الْأَعْلَی مِمَّا رَأَتْ عَیْنٌ وَ مِمَّا لَمْ تَرَ وَ أُعِیذُکَ بِالْفَرْدِ الْکَبِیرِ مِنْ شَرِّ مَنْ أَرَادَکَ بِأَمْرٍ عَسِیرٍ أَنْتَ یَا فُلَانَ بْنَ فُلَانَةَ فِی جِوَارِ اللَّهِ الْعَزِیزِ الْجَبَّارِ الْمَلِکِ الْقُدُّوسِ الْقَهَّارِ السَّلَامِ الْمُؤْمِنِ الْمُهَیْمِنِ الْعَزِیزِ الْجَبَّارِ عَالِمِ الْغَیْبِ وَ الشَّهَادَةِ الْکَبِیرِ الْمُتَعَالِ هُوَ اللَّهُ لَا شَرِیکَ لَهُ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ عَلَیْهِمُ السَّلَامُ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ (2).

**[ترجمه]المتهجد و البلد و الجنة و الاختیار: تسبیح روز چهارشنبه: به نام خداوند بخشنده مهربان. کسی را تسبیح می­گویم که چهارپایان با صداهایشان او را تسبیح می­گویند، تسبیح می­گویم تو را، پاک و منزهی تو. پادشاه حق آشکار را تسبیح می­گویم، کسی را تسبیح می­گویم که دریاها با امواجشان او را تسبیح می­گویند، تو را حمد و تسبیح می­گویم ای پروردگار ما، تسبیح از آن کسی است که فرشتگان آسمان با صداهایشان او را تسبیح می­گویند، خدای یکتای ستایش­شده در هر کلامی را تسبیح می­گویم، تسبیح از آن کسی است که عرش او و اطراف و پایینش او را تسبیح می­گویند، تسبیح از آن پادشاه جباری است که فرمانروایی­اش آسمان­های هفت گانه و زمین­های هفت­گانه را پر کرده است.

تسبیح از آن خداوند یکتاست به تعداد تسبیح تسبیح­گویان، و حمد از آن خدای یکتاست به تعداد حمد حمدکنندگان، خدایی جز خدایی یگانه نیست به تعداد تهلیل لا اله الّا الله گویان، و خدا بزرگ­تر است به تعداد تکبیر تکبیرگویان، و از خداوند طلب آمرزش می­کنم به تعداد استغفار استغفار کنندگان، حول و قوتی جز به خدای بلندمرتبه عظیم نیست، به تعداد تحسین مجدگویان و به تعداد کلام سخنوران، و خداوند بر محمد و خاندان او درود فرستد، به تعداد صلوات صلوات­گویان.

منزه هستی تو، معبودی جز تو نیست، چهارپایان در چراگاه هایشان و حیوان های وحشی در گذرگاه هایشان، و درندگان در بیابان­ها، و پرندگان در لانه­هایشان تو را تسبیح می­گویند. منزه هستی تو، معبودی جز تو نیست، دریاها با امواجشان، و ماهی ها در آبهایشان و آبها در محل جریانشان، و حشرات در جاهای خود تو را تسبیح می­گویند، منزه هستی تو، معبودی جز تو نیست، بخشنده­ای که بخل نمی­ورزد، بی­نیازی که نیازمند نمی­شود، جدیدی که کهنه نمی شود. حمد از آن خدای باقی است که جامه بقا بر تن کرده است، جاودانی که فنا نمی­شود، قدرتمندی که خوار نمی­شود، پادشاهی که پادشاهی­اش زوالی ندارد، منزّهی تو، معبودی جز تو نیست. استواری که خسته نمی شود، جاودانی که از بین نمی رود، آگاهی که دچار تردید نمی شود، بیننده­ای که گمراه نمی­شود، بردباری که نادانی نمی­کند، منزه هستی تو، معبودی جز تو نیست. تو خردمندی هستی که ظلم نمی­کنی، مراقبی هستی که غفلت نمی کند، احاطه­کننده­ای که سرگرم نمی­شود، شاهدی که چیزی از چشمانش غایب نمی­شود، منزه هستی تو، معبودی جز تو نیست، قدرتمندی که کسی به قدرتش نمی­رسد، قدرتمندی که به او جفا نمی­شود، پادشاهی که شکست نمی­خورد، فریاد رسی که کسی به او نمی رسد، طلب کننده ای که ناتوان نمی شود. - . مصباح المتهجد: 334. البلد الأمین: 133. مصباح کفعمی:125-126 -

طب الائمه: بسم الله الرحمن الرحیم ، ای فلان بن فلانه، تو را به پناه یکتای بی­نیازی می­برم از شر آن چه می­دمد و آن چه گره می­شود، و از شر ابی مرة - شیطان - و آنچه زاده است. تو را به یگانه عالی­مرتبه­ای می­سپارم از شر آن چه چشم آن را دید و از شر آن چه چشم آن را ندید. تو را به پناه یکتای کبیری می­برم از شر آن که تو را دچار امر دشواری کند. تو ای فلان بن فلانه، در پناه خداوند یکتای قدرتمند جبار پادشاه منزه توانمندی، خدای آرامش­دهنده ایمن­کننده نگاهبان قدرتمند جبار عالم به غیب و گواه بزرگ بلندمرتبه­ای. او خدای یگانه است و شریکی ندارد، محمد صلّی الله علیه و آله فرستاده او است، و درود و رحمت و برکات خدا بر محمد و آلش باد. - . طب الأئمة: 44 -

**[ترجمه]

تَسْلِیماً کَثِیراً دَائِماً(1).

عُوذَةٌ أُخْرَی لِیَوْمِ الْأَرْبِعَاءِ- بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ أُعِیذُ نَفْسِی بِاللَّهِ الْأَکْبَرِ الْأَکْبَرِ الْأَکْبَرِ رَبِّ السَّمَاوَاتِ الْقَائِمَاتِ بِلَا عَمَدٍ وَ بِاللَّهِ خَالِقِهَا فِی یَوْمَیْنِ وَ خَالِقِ الْأَرْضِ فِی یَوْمَیْنِ وَ قَدَّرَ فِیهَا أَقْوَاتَهَا وَ جَعَلَ فِیهَا جِبِالًا أَوْتَاداً وَ فِجَاجاً سُبُلًا وَ أَنْشَأَ السَّحَابَ وَ أَجْرَی الْفُلْکَ وَ سَخَّرَ الْبَحْرَیْنِ وَ جَعَلَ فِی الْأَرْضِ رَواسِیَ وَ أَنْهاراً فِی أَرْبَعَةِ أَیَّامٍ سَواءً لِلسَّائِلِینَ مِنْ شَرِّ مَا یَکُونُ فِی اللَّیْلِ وَ النَّهَارِ وَ تَعْقِدُ عَلَیْهِ الْقُلُوبُ وَ شِرَارِ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ کَفَانَا اللَّهُ کَفَانَا اللَّهُ کَفَانَا اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ سَلَّمَ تَسْلِیماً-(2).

دُعَاءُ لَیْلَةِ الْخَمِیسِ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ سُبْحَانَکَ رَبَّنَا وَ لَکَ الْحَمْدُ أَنْتَ الَّذِی بِکَلِمَتِکَ خَلَقْتَ جَمِیعَ خَلْقِکَ فَکُلُّ مَشِیَّتِکَ أَتَتْکَ بِلَا لُغُوبٍ وَ أَثْبَتَ (3) مَشِیَّتَکَ وَ لَمْ تَأَنَّ فِیهَا لِمَئُونَةٍ وَ لَمْ تَنْصَبْ فِیهَا لِمَشَقَّةٍ وَ کَانَ عَرْشُکَ عَلَی الْمَاءِ وَ الظُّلْمَةُ عَلَی الْهَوَاءِ وَ الْمَلَائِکَةُ یَحْمِلُونَ عَرْشَکَ عَرْشَ النُّورِ وَ الْکَرَامَةِ وَ یُسَبِّحُونَ بِحَمْدِکَ وَ الْخَلْقُ مُطِیعٌ لَکَ خَاشِعٌ مِنْ خَوْفِکَ لَا یُرَی فِیهِ نُورٌ إِلَّا نُورُکَ وَ لَا یُسْمَعُ فِیهِ صَوْتٌ إِلَّا صَوْتُکَ حَقِیقٌ بِمَا لَا یَحِقُّ إِلَّا لَکَ خَالِقُ الْخَلْقِ وَ مُبْتَدِعُهُ تَوَحَّدْتَ بِأَمْرِکَ وَ تَفَرَّدْتَ بِمُلْکِکَ وَ تَعَظَّمْتَ بِکِبْرِیَائِکَ-(4) وَ تَعَزَّزْتَ بِجَبَرُوتِکَ وَ تَسَلَّطْتَ بِقُوَّتِکَ وَ تَعَالَیْتَ بِقُدْرَتِکَ فَأَنْتَ بِالْمَنْظَرِ الْأَعْلَی فَوْقَ السَّمَاوَاتِ الْعُلَی کَیْفَ لَا یَقْصُرُ دُونَکَ عِلْمُ الْعُلَمَاءِ وَ لَکَ الْعِزَّةُ أَحْصَیْتَ خَلْقَکَ وَ مَقَادِیرَکَ لِمَا جَلَّ مِنْ جَلَالِ مَا جَلَّ مِنْ ذِکْرِکَ وَ لِمَا ارْتَفَعَ مِنْ رَفِیعِ

ص: 204

مَا ارْتَفَعَ مِنْ کُرْسِیِّکَ عَلَوْتَ عَلَی عُلُوِّ مَا اسْتَعْلَی مِنْ مَکَانِکَ کُنْتَ قَبْلَ جَمِیعِ خَلْقِکَ لَا یَقْدِرُ الْقَادِرُونَ قَدْرَکَ وَ لَا یَصِفُ الْوَاصِفُونَ أَمْرَکَ رَفِیعُ الْبُنْیَانِ مُضِی ءُ الْبُرْهَانِ عَظِیمُ الْجَلَالِ قَدِیمُ الْمَجْدِ مُحِیطُ الْعِلْمِ لَطِیفُ الْخَیْرِ حَکِیمُ الْأَمْرِ أَحْکَمَ الْأَمْرَ صُنْعُکَ وَ قَهَرَ کُلَّ شَیْ ءٍ سُلْطَانُکَ وَ تَوَلَّیْتَ الْعَظَمَةَ بِعِزَّةِ مُلْکِکَ وَ الْکِبْرِیَاءَ بِعِظَمِ جَلَالِکَ ثُمَّ دَبَّرْتَ الْأَشْیَاءَ کُلَّهَا بِحُکْمِکَ-(1)

وَ أَحْصَیْتَ أَمْرَ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ کُلِّهَا بِعِلْمِکَ وَ کَانَ الْمَوْتُ وَ الْحَیَاةُ بِیَدِکَ وَ ضَرَعَ کُلُّ شَیْ ءٍ إِلَیْکَ وَ ذَلَّ کُلُّ شَیْ ءٍ لِمُلْکِکَ وَ انْقَادَ کُلُّ شَیْ ءٍ لِطَاعَتِکَ فَتَقَدَّسْتَ رَبَّنَا وَ تَقَدَّسَ اسْمُکَ وَ تَبَارَکْتَ رَبَّنَا وَ تَعَالَی ذِکْرُکَ وَ بِقُدْرَتِکَ عَلَی خَلْقِکَ وَ لُطْفِکَ فِی أَمْرِکَ لَا یَعْزُبُ عَنْکَ مِثْقالُ ذَرَّةٍ فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ لا أَصْغَرُ مِنْ ذلِکَ وَ لا أَکْبَرُ إِلَّا فِی کِتابٍ مُبِینٍ فَسُبْحَانَکَ وَ بِحَمْدِکَ تَبَارَکْتَ رَبَّنَا وَ جَلَّ ثَنَاؤُکَ: اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ عَبْدِکَ وَ رَسُولِکَ وَ نَبِیِّکَ أَفْضَلَ مَا صَلَّیْتَ عَلَی أَحَدٍ مِنْ خَلْقِکَ مِنْ بُیُوتَاتِ الْمُسْلِمِینَ صَلَاةً تُبَیِّضُ بِهَا وَجْهَهُ وَ تُقِرُّ بِهَا عَیْنَهُ وَ تُزَیِّنُ بِهَا مَقَامَهُ وَ تَجْعَلُهُ خَطِیباً بِمَحَامِدِکَ مَا قَالَ صَدَّقْتَهُ وَ مَا سَأَلَ أَعْطَیْتَهُ وَ لِمَنْ شَفَعَ شَفَّعْتَهُ وَ اجْعَلْ لَهُ مِنْ عَطَائِکَ عَطَاءً تَامّاً وَ قِسْماً وَافِیاً وَ نَصِیباً جَزِیلًا وَ اسْماً عَالِیاً عَلَی النَّبِیِّینَ وَ الصِّدِّیقِینَ وَ الشُّهَداءِ وَ الصَّالِحِینَ وَ حَسُنَ أُولئِکَ رَفِیقاً اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بِاسْمِکَ الَّذِی إِذَا ذُکِرَ اهْتَزَّ لَهُ عَرْشُکَ وَ تَهَلَّلَ لَهُ نُورُکَ وَ اسْتَبْشَرَ لَهُ مَلَائِکَتُکَ وَ الَّذِی إِذَا ذُکِرَ تَضَعْضَعَتْ لَهُ السَّمَاوَاتُ وَ الْأَرْضُ وَ الْجِبَالُ وَ الشَّجَرُ وَ الدَّوَابُّ وَ الَّذِی إِذَا ذُکِرَ تَفَتَّحَتْ لَهُ أَبْوَابُ السَّمَاءِ وَ أَشْرَقَتِ الْأَرْضُ وَ سَبَّحَتْ لَهُ الْجِبَالُ وَ الَّذِی إِذَا ذُکِرَ تَصَدَّعَتْ لَهُ الْأَرْضُ وَ قَدَّسَتْ لَهُ الْمَلَائِکَةُ وَ الْإِنْسُ وَ تَفَجَّرَتْ لَهُ الْأَنْهَارُ وَ الَّذِی إِذَا ذُکِرَ ارْتَعَدَتْ مِنْهُ النُّفُوسُ وَ وَجِلَتْ مِنْهُ الْقُلُوبُ وَ خَشَعَتْ لَهُ الْأَصْوَاتُ أَنْ تَغْفِرَ لِی وَ لِوَالِدَیَّ وَ ارْحَمْهُما کَما رَبَّیانِی صَغِیراً وَ ارْزُقْنِی ثَوَابَ طَاعَتِهِمَا وَ مَرْضَاتِهِمَا وَ عَرِّفْ بَیْنِی وَ بَیْنَهُمَا فِی جَنَّتِکَ أَسْأَلُکَ لِی وَ لَهُمَا الْأَجْرَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَ الْعَفْوَ یَوْمَ الْقَضَاءِ وَ بَرْدَ الْعَیْشِ عِنْدَ

ص: 205

الْمَوْتِ وَ قُرَّةَ عَیْنٍ لَا تَنْقَطِعُ وَ لَذَّةَ النَّظَرِ إِلَی وَجْهِکَ وَ شَوْقاً إِلَی لِقَائِکَ اللَّهُمَّ إِنِّی ضَعِیفٌ فَقَوِّ فِی رِضَاکَ ضَعْفِی وَ خُذْ إِلَی الْخَیْرِ بِنَاصِیَتِی وَ اجْعَلِ الْإِسْلَامَ مُنْتَهَی رِضَایَ وَ اجْعَلِ الْبِرَّ أَکْبَرَ أَخْلَاقِی وَ التَّقْوَی زَادِی وَ ارْزُقْنِی الظَّفَرَ بِالْخَیْرِ لِنَفْسِی وَ أَصْلِحْ لِی دِینِیَ الَّذِی هُوَ عِصْمَةُ أَمْرِی وَ بَارِکْ لِی فِی دُنْیَایَ الَّتِی فِیهَا بَلَاغیِ وَ أَصْلِحْ لِی آخِرَتِیَ الَّتِی فِیهَا مَعَادِی وَ اجْعَلْ دُنْیَایَ زِیَادَةً فِی کُلِّ خَیْرٍ وَ اجْعَلْ آخِرَتِی عَافِیَةً مِنْ کُلِّ شَرٍّ وَ هَیِّئْ لِیَ الْإِنَابَةَ إِلَی دَارِ الْخُلُودِ وَ التَّجَافِیَ عَنْ دَارِ الْغُرُورِ وَ الِاسْتِعْدَادَ لِلْمَوْتِ قَبْلَ أَنْ یَنْزِلَ بِی اللَّهُمَّ لَا تَأْخُذْنِی بَغْتَةً وَ لَا تَقْتُلْنِی فَجْأَةً وَ لَا تَعْجَلْنِی عَنْ حَقٍّ وَ لَا تَسْلُبْنِیهِ وَ عَافِنِی مِنْ مُمَارَسَةِ الذُّنُوبِ بِتَوْبَةٍ نَصُوحٍ وَ مِنَ الْأَسْقَامِ الدَّوِیَّةِ بِالْعَفْوِ وَ الْعَافِیَةِ وَ تَوَفَّ نَفْسِی آمِنَةً مُطْمَئِنَّةً رَاضِیَةً بِمَا لَهَا مَرْضِیَّةً لَیْسَ عَلَیْهَا خَوْفٌ وَ لَا حُزْنٌ وَ لَا جَزَعٌ وَ لَا فَزَعٌ وَ لَا وَجَلٌ وَ لَا مَقْتٌ مِنْکَ مَعَ الْمُؤْمِنِینَ الَّذِینَ سَبَقَتْ لَهُمْ مِنْکَ الْحُسْنَی فَهُمْ عَنِ النَّارِ مُبْعَدُونَ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ مَنْ أَرَادَنِی بِحُسْنٍ فَأَعِنْهُ عَلَیْهِ وَ یَسِّرْهُ لِی فَ إِنِّی لِما أَنْزَلْتَ إِلَیَّ مِنْ خَیْرٍ فَقِیرٌ وَ مَنْ أَرَادَنِی بِسُوءٍ أَوْ حَسَدٍ أَوْ بَغْیٍ عَدَاوَةً وَ ظُلْماً فَإِنِّی أَدْرَأُ بِکَ فِی نَحْرِهِ وَ أَسْتَعِینُ بِکَ عَلَیْهِ فَاکْفِنِیهِ بِمَ شِئْتَ وَ اشْغَلْهُ عَنِّی بِمَ شِئْتَ فَإِنَّهُ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِکَ اللَّهُمَّ إِنِّی أَعُوذُ بِکَ مِنَ الشَّیْطَانِ الرَّجِیمِ وَ مِنْ مَغَاوِیهِ وَ اعْتِرَاضِهِ وَ فَزَعِهِ وَ وَسْوَسَتِهِ اللَّهُمَّ فَلَا تَجْعَلْ لَهُ عَلَیَّ سُلْطَاناً وَ لَا تَجْعَلْ لَهُ فِی مَالِی وَ وُلْدِی شِرَکاً وَ لَا نَصِیباً وَ بَاعِدْ بَیْنَنَا وَ بَیْنَهُ کَمَا بَاعَدْتَ بَیْنَ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ حَتَّی لَا یُفْسِدَ شَیْئاً مِنْ طَاعَتِکَ عَلَیْنَا وَ أَتْمِمْ نِعْمَتَکَ عِنْدَنَا بِمَرْضَاتِکَ عَنَّا یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی النَّبِیِّ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّاهِرِینَ وَ سَلَّمَ تَسْلِیماً(1).

ص: 206

**[ترجمه]المتهجد و البلد و الجنة و الاختیار: تعویذ روز چهارشنبه از تعویذ­های امام باقر علیه السّلام:

به نام خداوند بخشنده مهربان. نفسم را به خدای یکتای بی نیاز می­سپارم از شر کسانی که در گره ها می­دمند، و از شر ابن قتره - شیطان - و آنچه زاده است، به خداوند یگانه واحد یکتای بلند مرتبه می­سپارم، از شر آن چه چشم آن را دید و آن چه آن را ندید، به خداوند یگانه واحد یکتای بزرگ عالی مرتبه پناه می­برم از شر آن که برای من امر دشواری را خواهان است.

خدایا بر محمد و آل او درود فرست و مرا در جوار و پناه محکم خود قرار ده، خدای قدرتمند جبار پادشاه منزّه قدرتمند آرامش­دهنده ایمن­کننده نگاهبان آمرزنده عالم به غیب و شهود بزرگ بلند مرتبه. او خدای یگانه است، او خدای یگانه است، او خدای یگانه است، شریکی ندارد، محمد فرستاده او است، درود و سلام فراوان خدا بر او و آلش باد. - . مصباح کفعمی: 126. البلد الأمین: 133. مصباح المتهجد: 335 -

تعویذ دیگری برای روز چهارشنبه

به نام خداوند بخشنده مهربان. نفسم را به پناه خدای بزرگ­تر بزرگ­تر بزرگ­تر می­برم، پروردگار آسمان­های برافراشته بدون ستون، و به خدای یکتا که خالق آسمان­ها در دو روز و آفریننده زمین در دو روز است، و روزی­ها را در آن مقدر ساخت، و در آن کوه­های استوار با دره ها و راه­ها قرار داد و ابرها را پدید آورد و کشتی را جاری ساخت و دو دریا را به تسخیر درآورد و در زمین رودها و نهرهایی در چهار روز قرار داد، و به طور برابر برای درخواست­کنندگان از شر آن چه در شب و روز است، و آنچه در دل ها نیّت می شود، و از شر جنیان و آدمیان. خدا ما را کافی است، خدا ما را کافی است، خدا ما را کافی است، معبودی جز خدای یگانه نیست و محمد صلّی الله علیه و آله فرستاده او است، و خداوند بر او و آلش سلام و درود فرستد. - مصباح کفعمی: 126. البلد الأمین: 133. مصباح المتهجد: 335 .[2] -

دعای شب پنج­شنبه

به نام خداوند بخشنده مهربان. منزه هستی تو ای پروردگار ما، و حمد از آن تو است که با کلامت تمامی مخلوقاتت را آفریدی، و هر خواسته­ات بی­ خستگی انجام شد، و مشیتت را ثابت کردی، و به خاطر سختی در آن ناله نکردی، و به خاطر دشواری در آن به زحمت نیفتادی. عرش تو بر آب بود، و تاریکی در هوا بود، و فرشتگان عرشت را عرش نور و کرامت نگه می­دارند و با ستایش به تسبیح تو مشغولند، و خلق مطیع تو و از ترست در برابرت خاشع­اند، و تنها نور تو در آن دیده می­شود، و تنها صدای تو شنیده می­شود، و شایسته ای، آنچه فقط شایسته وجود تو است.

آفریننده و از هیچ آورنده خلقی، در فرمانت یکتایی و در پادشاهی­ات یگانه­ای، و با کبریایت عظیم گشتی، و با جبروتت قدرتمند شدی و با قدرتت تسلط یافتی، و با توانایی­ات بلندمرتبه گشتی. پس تو در جایگاه عالی در ورای آسمان­های بلندمرتبه قرار گرفته ای. چگونه علم عالمان در برابر تو اندک نباشد، و حال آن که عزت از آن تو است و مخلوقاتت و میزانشان را برشمردی، به خاطر جلال ذکر جلیلت و بلندی جایگاه رفیعت، و به خاطر بلندی جایگاهت بلندمرتبه گشتی، پیش از تمامی مخلوقاتت موجود بودی، و توانمندان به توان تو نمی­رسند و توصیف­کنندگان یارای وصفت را ندارند.

بنیانت بلند است، برهانت قاطع و جلالت عظیم و مجدت ازلی و علمت احاطه­کننده و نیکی­ات لطیف و فرمانت حکیمانه است، و آفرینشت امرت را محکم نمود و پادشاهی­ات بر همه چیز تسلط داشت، و با عزت پادشاهی­ات، عظمت را از آن خود کردی، و با عظمت جلالت، کبریا را از آن خود نمودی، سپس در تمامی چیزها با حکمت تدبیر نمودی، و امر دنیا و آخرت را همگی با علمت برشمردی، و مرگ و حیات به دست تو بود، و هر چیزی به سوی تو زاری نمود، و هر چیزی در برابر پادشاهی­ات مطیع شد، و هر چیزی برای اطاعتت متواضع شد. پس ای پروردگار ما، مقدس گشتی و نامت مقدس گردید، و ای پروردگار ما، مبارک گشتی و ذکرت عالی مرتبه گشت، و با قدرتت بر مخلوقاتت و دقتت در کارت، نه مثقال ذره­ای و نه کوچکتر و بزرگتر از آن در آسمان­ها و زمین از تو پنهان نمی­ماند، و همه در کتاب آشکاری است، پس تو را حمد و تسبیح می­گویم. پروردگار ما، مبارک گشتی و ستایشت رفیع گشت.

خدایا بر محمد بنده و فرستاده و پیامبرت، برترین درودهایی که بر احدی از مخلوقاتت در خانه­های مسلمانان فرستاده­ای، بفرست، درودی که با آن رویش را سفید و چشمانش را روشن گردانی، و به واسطه آن مقامش را زینت بخشی و با ستایش هایت او را مخاطب قرار دهی و آن چه گفت را تصدیق کنی و آن چه خواست را به او عطا کنی و شفاعت هر کس را کرد، بپذیری و برای او عطای کامل و بهره ممتاز و بهره عالی و نام برتر بر پیامبران و راستگویان و شهدا و صالحین قرار ده، و آن ها چه خوب همراهانی هستند .

خدایا از تو می­خواهم به نامت که در هنگام ذکرش عرشت به لرزه درمی­آید، و نورت در برابر آن به درخشش می­آید و فرشته­هایت به آن بشارت می­دهند و به نامی که در هنگام ذکرش، آسمان­ها و زمین و کوه­ها و درختان و جنبندگان خاضع می­شوند، و نامی که به هنگام ذکرش درهای آسمان­ها باز می­شود و زمین نورانی می­شود و کوه­ها او را تسبیح می­گویند و نامی که به هنگام ذکرش زمین متلاشی می­شود و فرشتگان و انسیان او را تسبیح می­گویند و رودها برایش جاری می­شوند و نامی که به هنگام ذکرش، جان ها از آن به لرزه می­افتند و دل ها از آن هراسناک می­شوند و صداها در برابر او ساکت می­شوند، که مرا و والدینم را بیامرزی و آن دو را رحمت کنی، همان­گونه که در کودکی مرا مهربانانه تربیت کردند، و پاداش اطاعت از آن دو و خشنودی آن ها را روزی­ام قرار دهی و مرا به همراه آن دو در بهشت جای دهی.

خدایا از تو می­خواهم برای خود و برای آن دو پاداش در روز قیامت و گذشت در روز جزا و آسایش در هنگام مرگ و روشنی چشمی که زوالی نداشته باشد و لذت نگاه به چهره­ات و اشتیاق به دیدارت.

خدایا من ضعیفم، پس ضعف مرا در رضایتت قوی بگردان و مرا به سوی خیر هدایت کن و اسلام را انتهای خشنودی­ام قرار ده و نیکی را بهترین رفتارهایم و تقوی را توشه ام قرار ده و پیروزی در کار خیر را به روحم عطا کن و دینم را که عصمت کارم است شایسته بگردان و دنیایم که در آن رشد می­کنم را مبارک ساز و آخرتم را که بازگشت من است شایسته بگردان و دنیایم را موجب افزایش در هر خیری بگردان و آخرتم را عافیت از هر شری بگردان و بازگشت به سوی منزل جاویدان برایم، و بیزاری از منزل فریب­ها و آمادگی برای مرگ پیش از آن که بر من وارد شود، مهیا بگردان.

خدایا به صورت ناگهانی روح مرا نگیر و به یک باره مرا نمیران و در گرفتن حق از من شتاب مکن و آن را از من سلب مکن و مرا از تکرار گناهان با توبه نصوح و با گذشت و عافیت، از بیماری­های ناخوش دور کن و روح مرا ایمن و آرام و راضی به آن چه برای او خشنود گشته­ای از بدنم جدا کن، به گونه ای که نه ترسی و نه اندوهی و نه بی­تابی و نه بی­قراری و نه ترس و نه رنجیدن بر آن باشد و به همراه مؤمنانی که خیرت به آن ها رسیده است و از آتش به دور هستند.

خدایا بر محمد و آل او درود فرست و هر کس قصد نیک برای من داشت به او کمک کن و آن را برای من میسر بگردان، زیرا من به خیری که بر من نازل کنی نیازمندم و هر کس قصد بدی و حسادت و تجاوز و ظلم بر من داشت، با تو از او دوری می­کنم و از تو کمک می­خواهم. پس مرا در آن چه می­خواهی کفایت کن و او را از من دور کن، به یقین قدرت و قوتی جز به واسطه تو وجود ندارد.

خدایا من به تو پناه می­برم از شیطان رانده­ شده و اغواها و اعتراض و بی­قراری ها و وسوسه­اش. خدایا پس برای او تسلطی بر من قرار مده و برای او در مال و فرزندانم شراکت و بهره­ای قرار مده و میان او و ما دوری بیفکن، همان گونه که میان مغرب و مشرق دوری افکندی، تا چیزی از اطاعتت را در ما به فساد نکشد و نعمتت را بر ما با رضایتت تمام بگردان، ای مهربان­ترین مهربانان، و بر محمد و آل پاکش درود و سلام فرست. - . مصباح المتهجد:338. البلد الأمین: 135. الجنة:129 . -

**[ترجمه]

وَ الشَّقِیُّ مَنْ أَشْقَیْتَ وَ الْغَنِیُّ مَنْ أَغْنَیْتَ وَ الْفَقِیرُ مَنْ أَفْقَرْتَ أَنْتَ وَلِیِّی وَ مَوْلَایَ وَ عَلَیْکَ رِزْقِی وَ بِیَدِکَ نَاصِیَتِی فَصَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ افْعَلْ بِی مَا أَنْتَ أَهْلُهُ وَ عُدْ بِفَضْلِکَ عَلَی عَبْدٍ غَمَرَهُ جَهْلُهُ وَ اسْتَوْلَی عَلَیْهِ التَّسْوِیفُ حَتَّی سَالَمَ الْأَیَّامَ فَاعْتَقَدَ الْمَحَارِمَ وَ الْآثَامَ فَاجْعَلْنِی سَیِّدِی عَبْداً یَفْزَعُ إِلَی التَّوْبَةِ فَإِنَّهَا مَفْزَعُ الْمُذْنِبِینَ وَ أَغْنِنِی بِجُودِکَ الْوَاسِعِ عَنِ الْمَخْلُوقِینَ وَ لَا تُحْوِجْنِی إِلَی شِرَارِ الْعَالَمِینَ وَ هَبْ لِی عَفْوَکَ فِی مَوْقِفِ یَوْمِ الدِّینِ فَإِنَّکَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِینَ وَ أَجْوَدُ الْأَجْوَدِینَ وَ أَکْرَمُ الْأَکْرَمِینَ یَا مَنْ لَهُ الْأَسْمَاءُ الْحُسْنَی وَ الْأَمْثَالُ الْعُلْیَا وَ جَبَّارَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرَضِینَ إِلَیْکَ قَصَدْتُ رَاجِیاً فَلَا تَرُدَّنِی عَنْ سَنِیِّ مَوَاهِبِکَ صُفْراً إِنَّکَ جَوَادٌ مِفْضَالٌ یَا رَءُوفاً بِالْعِبَادِ وَ مَنْ هُوَ لَهُمْ بِالْمِرْصَادِ أَسْأَلُکَ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تُجْزِلَ ثَوَابِی وَ تُحْسِنَ مَئَابِی وَ تَسْتُرَ عُیُوبِی وَ تَغْفِرَ ذُنُوبِی وَ أَنْقِذْنِی مَوْلَایَ بِفَضْلِکَ مِنْ أَلِیمِ الْعَذَابِ إِنَّکَ کَرِیمٌ وَهَّابٌ فَقَدْ أَلْقَتْنِی السَّیِّئَاتُ وَ الْحَسَنَاتُ بَیْنَ عِقَابٍ وَ ثَوَابٍ وَ قَدْ رَجَوْتُکَ أَنْ تَکُونَ بِلُطْفِکَ تَتَغَمَّدُ عَبْدَکَ الْمُقِرَّ بِفَوَادِحِ الْعُیُوبِ الْمُعْتَرِفَ بِفَضَائِحِ الذُّنُوبِ وَ تَصْفَحُ بِجُودِکَ وَ کَرَمِکَ یَا غَافِرَ الذُّنُوبِ عَنْ زَلَلِهِ فَلَیْسَ لِی سَیِّدِی رَبٌّ أَرْتَجِیهِ غَیْرَکَ وَ لَا إِلَهٌ أَسْأَلُهُ جَبْرَ فَاقَتِی وَ مَسْکَنَتِی سِوَاکَ فَلَا تَرُدَّنِی مِنْکَ بِالْخَیْبَةِ یَا مُقِیلَ الْعَثَرَاتِ وَ کَاشِفَ الْکُرُبَاتِ وَ اسْتُرْنِی فَإِنِّی لَسْتُ بِأَوَّلِ مَنْ سَتَرْتَهُ یَا وَلِیَّ النِّعَمِ وَ شَدِیدَ النِّقَمِ وَ دَائِمَ الْمَجْدِ وَ الْکَرَمِ وَ اخْصُصْنِی مِنْکَ بِمَغْفِرَةٍ لَا یُقَارِنُهَا شَقَاءٌ وَ سَعَادَةٍ لَا یُدَانِیهَا أَذًی وَ أَلْهِمْنِی تُقَاکَ وَ مَحَبَّتَکَ وَ جَنِّبْنِی مُوبِقَاتِ مَعْصِیَتِکَ وَ لَا تَجْعَلْ لِلنَّارِ عَلَیَّ سُلْطَاناً إِنَّکَ أَهْلُ التَّقْوَی وَ أَهْلُ الْمَغْفِرَةِ وَ قَدْ دَعَوْتُکَ کَمَا أَمَرْتَنِی وَ تَکَفَّلْتَ بِالْإِجَابَةِ فَلَا تُخَیِّبْ سَائِلِیکَ وَ لَا تَخْذُلْ طَالِبِیکَ وَ لَا تَرُدَّ آمِلِیکَ یَا خَیْرَ مَأْمُولٍ أَکْرِمْنِی بِرَأْفَتِکَ وَ رَحْمَتِکَ وَ فَرْدَانِیَّتِکَ وَ رُبُوبِیَّتِکَ إِنَّکَ عَلی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ وَ بِکُلِّ شَیْ ءٍ مُحِیطٌ وَ اکْفِنِی مَا أَهَمَّنِی مِنْ أَمْرِ دُنْیَایَ وَ آخِرَتِی فَ إِنَّکَ سَمِیعُ الدُّعاءِ لَطِیفٌ لِمَا تَشَاءُ وَ أَدْرِجْنِی دَرَجَ مَنْ أَوْجَبْتَ لَهُ حُلُولَ دَارِ کَرَامَتِکَ مَعَ أَصْفِیَائِکَ وَ أَهْلِ اخْتِصَاصِکَ

ص: 208

بِجَزِیلِ مَوَاهِبِکَ فِی دَرَجَاتِ جَنَّاتِکَ مَعَ الَّذِینَ أَنْعَمْتَ عَلَیْهِمْ مِنَ النَّبِیِّینَ وَ الصِّدِّیقِینَ وَ الشُّهَداءِ وَ الصَّالِحِینَ وَ حَسُنَ أُولئِکَ رَفِیقاً وَ مَا افْتَرَضْتَ عَلَیَّ یَا إِلَهِی فَاحْتَمِلْهُ عَنِّی إِلَی مَنْ أَوْجَبْتَ حُقُوقَهُ مِنَ الْآبَاءِ وَ الْأُمَّهَاتِ وَ الْإِخْوَةِ وَ الْأَخَوَاتِ وَ اغْفِرْ لِی وَ لَهُمْ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ إِنَّکَ قَرِیبٌ مُجِیبٌ وَاسِعُ الْبَرَکَاتِ وَ ذَلِکَ عَلَیْکَ یَسِیرٌ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی النَّبِیِّ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ أَجْمَعِینَ وَ سَلَّمَ تَسْلِیماً(1).

**[ترجمه]البلد و المجموع: دعای دیگر روز پنج­شنبه از امام علی علیه السّلام:

به نام خداوند بخشنده مهربان. حمد از آن خدایی است که در هر نفسی از نفس ها و هر حرکتی از حرکت­ های ما منت­هایی از او بر ما است که به شمارش نمی­آید و در هر لحظه­ای از لحظات، نعمت­هایی است که فراموش نمی­شود و در هر حالتی از حالت­ها بهره­ای است که پنهان نمی­ماند. ستایش از آن خدایی است که بر قوی تسلط دارد و ضعیف را یاری می­کند و هر شکسته­ای را می پوشاند و فقیر را بی­نیاز می­کند و کم را می­پذیرد و زیاد عطا می­کند و او بر هر چیزی توانا است. معبودی جز خدای یگانه نیست، خدایی که نعمت­هایش جاری و حکمتش عالی و برهانش مغلوب ­کننده و رحمتش واسع و عصمتش مانع است. و خداوند بزرگتر است، صاحب پادشاهی دست نیافتنی و بنیان رفیع و خلق از عدم، و حسابرسی سریع است. و خدا بر محمد بهترین پیامبرانش و آل پاکش درود و رحمت فرستد .

خدایا از تو می­خواهم همچون کسی که از ایستادن در جایگاه سؤال می­ترسد و از عرضه اعمال می­هراسد و از حسابرسی ترس دارد و از بدبختی­های قیامت به تو پناه می­آورد، که [موی] پیشانی­اش را گرفته­اند و بر خطایش نادم است و مورد سؤال و حساب قرار می­گیرد و مورد پاداش و عقاب قرار می­گیرد، کسی که جایی او را از تو مخفی نمی­کند و پناهگاهی جز تو نمی­یابد و از کار بدش دست شسته است و اقرار می­کند و اندوه­ها او را احاطه کرده­اند و وسعت مرزها او را به تنگ آورده است و به مرگ اطمینان دارد و پیش از مرگ توبه کرده است، تو بر او منت نهاده­ای و از او گذشته­ای.

پس تو ای معبود من، امید منی آن گاه که امیدی ندارم و پناهگاه منی آن گاه که جایی برای پناه نیابم. ای سرورم، در عزت و بلندی یکتایی و در وحدانیت و بقا یگانه­ای و تو تنها قدرتمند یکتای عالی­مرتبه و صاحب مجدی، پس ای پروردگارم حمد از آن تو است، جایی از تو پنهان نمی­ماند و زمان تو را تغییر نمی­دهد.

گونه­های مختلف را به لطفت پدید آوردی و فلق را با قدرتت شکافتی، و با بزرگواری­ات تاریکی اول شب را نورانی کردی و آب­ها را از دل صخره­های سخت، شیرین و شور جاری کردی و از فشرده­ها آبی سیل­آسا جاری کردی و خورشید را برای خلق همچون چراغ تابان قرار دادی و ماه و ستارگان را برج ­هایی قرار دادی بی­ آنکه در آفرینشت سستی یا شدت به کار ببری و تو معبود و آفریننده هر چیزی و قادر و رازق هر آفریده­ای. پس قدرتمند کسی است که تو او را قدرت بخشی و ذلیل کسی است که تو او را خوار کنی و خوشبخت کسی است که تو او را خوشبخت کنی و بدبخت کسی است که تو او را بدبخت کنی و بی­نیاز کسی است که تو او را بی نیاز­کنی و فقیر کسی است که تو او را فقیر کنی.

تو سرپرست و مولای منی و روزی من از تو است و جانم به دست تو است، پس بر محمد و آل او درود فرست و با من چنان کن که تو شایسته آنی و فضلت را تکرار کن به بنده­ای که جهل او را دربرگرفته است و به تأخیر انداختن بر او چیره شده، تا آن جا که در روزگار مرتکب حرام­ها و گناهان شد. پس ای سرورم، مرا بنده­ای بساز که به تو پناه می برد؛ زیرا توبه، پناهگاه گناه­کاران است و با کرم گسترده­ات مرا از آفریده­هایت بی­نیاز کن و مرا به شرور های جهانیان نیازمندم نساز و در روز جزا عفوت را به من عطا کن، به یقین تو مهربان­ترین مهربانان و بخشنده­ترین بخشندگان و بزرگوارترین بزرگوارانی.

ای آن که نام­های نیکو و امثال علیا از آن او است و قدرتمند آسمان ها و زمین ها است، امیدوارانه به سوی تو آمدم، پس مرا از مرتبه عالی عطایایت دست خالی بازمگردان، به یقین تو جواد بخشنده­ای.

ای رئوف بر بندگان و کسانی که از قیامت می­هراسند، از تو می­خواهم بر محمد و آلش درود فرستی و پاداشت را بر من فراوان کنی و بازگشت مرا نیکو بگردانی و عیوبم را بپوشانی و گناهانم را بیامرزی و ای مولای من، مرا با فضلت از عذاب دردناک نجات ده. به یقین تو کریم بسیار بخشنده­ای، گناهان و نیکی ها مرا بین عقاب و ثواب انداخته است و به تو امیدوارم که با لطفت، بنده­ات را مورد لطف و مرحمت خود قرار دهی که به انواع عیب ها اقرار می­کند و به رسوایی گناهان اعتراف می­کند و ای آمرزنده گناهان، با جود و کرمت از لغزش­هایش بگذری، پس ای سرور من، پروردگاری جز تو نیست که به او امید داشته باشم و معبودی جز تو نیست که از او رفع بیچارگی و نیازمندای­ام را بخواهم، پس مرا ناامید باز مگردان ای بخشنده لغزش­ها و رفع­کننده مصیبت­ها، و مرا بپوشان، به یقین من اولین کسی نیستم که او را پوشانده­ای، ای آن که نعمت­ها را صاحبی و نعمت هایت شدید است و مجد و کرمت جاویدان است.

و آمرزشی را از آن من کن که بدبختی با آن قرین نباشد و سعادتی که اذیت در کنارش نباشد و تقوا و محبتت را به من الهام کن و مرا از زیان­های معصیتت دور نمای و برای آتش تسلطی بر من مگذار، به یقین تو اهل تقوی و اهل آمرزشی و تو را آن­گونه که فرمان دادی خواندم و اجابتت را ضمانت کرده­ای، پس درخواست­کنندگانت را ناامید مکن و خواستارانت را خوار منمای و آرزومندانت را باز مگردان، ای بهترین کسی که امیدها به توست، مرا با رأفت و رحمتت و وحدانیتت و پروردگاری­ات گرامی بدار، به یقین تو بر هر چیز توانایی و بر هر چیز احاطه داری .

و مرا در برابر غم های دنیا و آخرتم کفایت کن، به یقین تو شنونده دعایی و آن چه بخواهی را با ظرافت انجام می دهی و مرا جزء کسانی قرار ده که اقامت در منزل بزرگواری­ات همراه با نیکانت و صاحبان عطایای بسیارت در مقامات بهشت را برایشان واجب نموده ای، با پیامبران و راستگویان و شهدا و صالحین همراه بنمای و آنها چه خوب همراهانی­اند. و وظایفی که بر من واجب نموده­ای از حقوق پدران و مادران و برادران و خواهران به جای بیاور، و مرا و مردان و زنان مؤمن از میان آن ها را بیامرز، به یقین تو نزدیک و جواب گویی و برکاتت وسیع است و آن بر تو آسان است و خداوند بر محمد و آلش همگی سلام و درود فرستد. - . البلد الأمین: 135-137 -

**[ترجمه]

الْحَوَائِجُ وَ رُفِعَتْ إِلَیْکَ الْأَیْدِی وَ طَمَحَتْ نَحْوَکَ الْأَبْصَارُ وَ قَرَّتْ بِکَ الْأَعْیُنُ وَ أَشْرَقَتْ بِنُورِکَ الْأَرْضُ وَ حَیِیَتْ بِکَ الْبِلَادُ وَ انْحَلَّتْ لَکَ الْأَجْسَادُ وَ تَنَاهَتْ إِلَیْکَ الْأَرْوَاحُ وَ تَاقَتْ إِلَیْکَ الْأَنْفُسُ وَ عَنَتْ لَکَ الْوُجُوهُ وَ اطْمَأَنَّتْ بِکَ الْأَفْئِدَةُ وَ اقْشَعَرَّتْ مِنْکَ الْجُلُودُ وَ أُفْضِیَتْ إِلَیْکَ الْقُلُوبُ وَ اطَّلَعْتَ عَلَی السَّرَائِرِ وَ أَخَذْتَ بِالنَّوَاصِی وَ الْأَقْدَامِ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ عَبْدِکَ وَ رَسُولِکَ خَاتَمِ النَّبِیِّینَ وَ عَلَی أَهْلِ بَیْتِهِ الطَّیِّبِینَ الطَّاهِرِینَ اللَّهُمَّ وَ أَکْرِمْهُ کَرَامَةً تَبْدُو فَضِیلَتُهَا یَوْمَ الْقِیَامَةِ عَلَی جَمِیعِ الْعَالَمِینَ اللَّهُمَّ وَ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ بَارِکْ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ عَلَیْنَا بَرَکَةً تُفَضِّلُنَا بِهَا عَلَی مَنْ بَارَکْتَ مِنَ الْمُسْلِمِینَ وَ عَرِّفْ بَیْنَنَا وَ بَیْنَهُ تَحْتَ عَرْشِکَ وَ نَحْنُ فِی عَافِیَةٍ مِمَّا فِیهِ مَنْ حَضَرَ الْحِسَابَ مِنَ الْمُجْرِمِینَ وَ اجْمَعْنَا وَ إِیَّاهُ فِی خَیْرِ مَسَاکِنِ الْجَنَّةِ الَّتِی تُفَضِّلُ بِهَا الْأَنْبِیَاءَ وَ الصَّالِحِینَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِمْ أَجْمَعِینَ اللَّهُمَّ وَ اخْتِمْ ذَلِکَ لَنَا بِرِضْوَانٍ مِنْکَ وَ مَحَبَّةٍ مَعَ رِضْوَانٍ تُقَرِّبُنَا بِهَا مَعَ الْمُقَرَّبِینَ اللَّهُمَّ وَ قَرِّبْنَا مِنْکَ یَوْمَئِذٍ قُرْبَی قَرِیبَةً لَا تَجْعَلُ بِهَا أَحَداً مِنَ الْمُؤْمِنِینَ وَ أَسْأَلُکَ اللَّهُمَّ بِمَا أَلْبَسْتَنِی إِلَهِی مِنْ مَحَامِدِکَ وَ تَعْظِیمِکَ وَ الصَّلَاةِ عَلَی مُحَمَّدٍ عَبْدِکَ وَ رَسُولِکَ وَ نَبِیِّکَ یَا ذَا الْجَلَالِ وَ الْإِکْرَامِ وَ الْجَبَرُوتِ وَ الْمَلَکُوتِ وَ السُّلْطَانِ وَ الْقُدْرَةِ وَ الْإِکْرَامِ وَ النِّعَمِ الْعِظَامِ وَ الْعِزَّةِ الَّتِی لَا تُرَامُ: أَسْأَلُکَ بِأَفْضَلِ مَسَائِلِکَ کُلِّهَا وَ أَنْجَحِهَا وَ أَعْظَمِهَا الَّتِی لَا یَنْبَغِی لِلْعِبَادِ أَنْ یَسْأَلُوکَ إِلَّا بِهَا وَ بِکَ یَا اللَّهُ یَا رَحْمَانُ یَا رَحِیمُ وَ بِعِزَّتِکَ الْقَدِیمَةِ وَ بِمُلْکِکَ یَا مَلِکَ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ وَ بِنَعْمَائِکَ الَّتِی لَا تُحْصَی وَ بِأَحَبِّ أَسْمَائِکَ إِلَیْکَ وَ أَکْرَمِهَا عَلَیْکَ وَ أَشْرَفِهَا لَدَیْکَ مَنْزِلَةً وَ أَقْرَبِهَا إِلَیْکَ وَسِیلَةً وَ أَجْزَلِهَا عِنْدَکَ ثَوَاباً وَ أَسْرَعِهَا مِنْکَ إِجَابَةً وَ أَدْعُوکَ دُعَاءَ مَنِ اشْتَدَّتْ فَاقَتُهُ وَ عَظُمَ جُرْمُهُ وَ ضَعُفَ کَدْحُهُ وَ أَشْرَفَتْ عَلَی الْهَلَکَةِ نَفْسَهُ وَ لَمْ یَجِدْ لِفَاقَتِهِ مُغِیثاً وَ لَا لِکَسْرِهِ جَابِراً وَ لَا لِذَنْبِهِ غَافِراً غَیْرَکَ وَ أَدْعُوکَ دُعَاءَ فَقِیرٍ إِلَی رَحْمَتِکَ إِلَهِی غَیْرَ مُسْتَنْکِفٍ وَ لَا مُسْتَکْبِرٍ دُعَاءَ بِائِسٍ فَقِیرٍ خَائِفٍ مُسْتَجِیرٍ وَ أَدْعُوکَ بِأَنَّکَ الْحَنَّانُ الْمَنَّانُ بَدِیعُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ ذُو الْجَلالِ وَ الْإِکْرامِ

ص: 210

عالِمُ الْغَیْبِ وَ الشَّهادَةِ الرَّحْمنُ الرَّحِیمُ أَنْ تُقَلِّبَنِی الْیَوْمَ لِرِضَاکَ عَنِّی وَ عِتْقَ رَقَبَتِی مِنَ النَّارِ عِتْقاً لَا رِقَّ بَعْدَهُ وَ تَجْعَلَنِی مِنَ طُلَقَائِکَ وَ مُحَرِّرِیکَ وَ تُشْهِدَ عَلَی ذَلِکَ مَلَائِکَتَکَ وَ أَنْبِیَاءَکَ وَ رُسُلَکَ فِی کِتَابٍ لَا یُبَدَّلُ وَ لَا یُغَیَّرُ حَتَّی أَلْقَاکَ وَ أَنْتَ عَنِّی رَاضٍ وَ أَنَا لَدَیْکَ مَرْضِیٌّ وَ أَنْ تُعَافِیَنِی فِی کُلِّ مَوْطِنٍ وَ تَنْصُرَنِی عَلَی کُلِّ عَدُوٍّ وَ تَوَلَّانِی فِی کُلِّ مَقَامٍ وَ تُنْجِیَنِی مِنْ کُلِّ عَدُوٍّ وَ تُفَرِّجَ عَنِّی کُلَّ

کَرْبٍ وَ تُهَوِّنُ لِی کُلَّ سَبِیلٍ وَ تَرْزُقَنِی کُلَّ بَرَکَةٍ وَ أَنْ تَسْمَعَ لِی إِذَا دَعَوْتُ وَ تَغْفِرَ لِی إِذَا سَهَوْتُ وَ تَتَقَبَّلَ مِنِّی إِذَا صَلَّیْتُ وَ تَسْتَجِیبَ لِی إِذَا دَعَوْتُ وَ تَتَجَاوَزَ عَنِّی إِذَا لَهَوْتُ وَ لَا تُعَاقِبَنِی فِیمَا أَتَیْتُ وَ هَبْ لِی صَالِحَ مَا نَوَیْتُ وَ هَبْ لِی مِنَ الْخَیْرِ فَوْقَ الَّذِی سَمَّیْتُ وَ تَقَبَّلْ مِنِّی وَ تَجَاوَزْ عَنِّی وَ عَافِنِی وَ اغْفِرْ لِی وَ امْنُنْ عَلَیَّ وَ ارْحَمْنِی وَ تُبْ عَلَیَّ وَ ارْضَ عَنِّی وَ وَفِّقْنِی لَمَّا یَنْفَعُنِی وَ اصْرِفْ عَنِّی مَا یَضُرُّنِی وَ اکْفِنِی مَا أَهَمَّنِی وَ لَا تَمْقُتْنِی وَ لَا تُعَاقِبْنِی وَ لَا تُخْزِنِی وَ أَکْرِمْنِی وَ لَا تُهِنِّی وَ أَصْلِحْنِی وَ هَبْ لِی کُلَّ شَیْ ءٍ یُصْلِحُنِی وَ أَعْظِمْ أَجْرِی وَ أَحْسِنْ ثَوَابِی وَ بَیِّضْ وَجْهِی وَ أَکْرِمْ مَدْخَلِی وَ قَرِّبْنِی مِنْکَ وَ أَکْرِمْنِی بِرَحْمَتِکَ آمِینَ رَبَّ الْعَالَمِینَ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی مُحَمَّدٍ خَاتَمِ النَّبِیِّینَ وَ آلِهِ الطَّیِّبِینَ الْأَخْیَارِ الْأَبْرَارِ الَّذِینَ لا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لا هُمْ یَحْزَنُونَ (1).

**[ترجمه]المتهجد - . مصباح شیخ: 338-340 - و البلد و الاختیار: دعای دیگر روز پنج­شنبه:

به نام خداوند بخشنده مهربان. خدایا تو پروردگار مایی، حمد و ستایش نیکو همگی از آن تو است و حمد از آن تو است، حمدی که با آن خشنود شوی و آن را بپذیری، حمد از آن تو است، حمدی که پاداش و کرامتش برپا است، حمد از آن تو است، حمد بسیار، همان­گونه که نعمت­هایت را بر ما فراوان نمودی، و خدای یکتا را تسبیح می­گویم، پروردگارمان که نعمتش برتر از شکر ما است و خدای یکتا را تسبیح می­گویم، پروردگارمان که رحمتش سودمندتر از اعمال ما است و خدای یکتا را تسبیح می­گویم، پروردگارمان که احسانش بهتر از احسان ما است، و خدای یکتا را تسبیح می­گویم، پروردگارمان که آمرزشش بزرگتر از گناهان ما است، و خدای یکتا را تسبیح می­گویم، پروردگارمان که روزی­اش برای ما از کسب و کارمان وسیع­تر است، و خدای یکتا را تسبیح می­گویم، پروردگارمان که آموزش­هایش فقیه­تر از افکار ما است، و خدای یکتا را تسبیح می­گویم، پروردگارمان که کفایت آمرزشش از اعمال ما بیشتر است.

منزه هستی تو ای معبود من، چقدر شأنت عظیم و جبروتت قدرتمند و قدرتت بزرگوارانه و عفوت برتر و نعمتت جاری و منتت بزرگ­تر و رحمتت وسیع­تر است، ای مهربان­ترین مهربانان .

منزه هستی تو که زبان­ها از وصفت عاجزند و عقل ها یارای وصف قدرتت را ندارند و عظمتت بر قلب­ها خطور نمی­کند و عاملان یارای عمل را ندارند و چشم­ها در برابرت متحیر گشته است.

منزه هستی تو که فرمانت جاری و کلامت نور و خشنودی­ات رحمت و ناخشنودی­ات عذاب و رحمتت حیات و اطاعتت نجات و عبادتت پناه و عذابت دردناک است و تو مهربان­ترین مهربانانی.

منزه هستی تو که فرشتگان در برابرت صف کشیده­اند و صداها در برابرت ساکت شده­اند و ملت­ها به واسطه تو گسترده شدند و مخلوقات در برابر تو مطیع شدند و خلقت به واسطه تو برپا شد و پادشاهی و فرمان از آن تو شد و حاجات از تو خواسته شد و دست­ها به سوی تو بلند شد و چشم­ها به سوی تو خیره ماند و چشم­ها به نور تو روشن گشت و زمین به نور تو نورانی گردید و سرزمین­ها به واسطه تو زنده شد و بدن­ها به سوی تو باز و پراکنده شدند و روح­ها به سوی تو جاری شدند و جان­ها به سوی تو شتافت و چهره­ها در برابر تو مطیع گشت و دلها ­با تو آرام گرفت و پوست­ها از تو به لرزه افتادند و دل­ها به سوی تو مایل شد و از درون­ها آگاه شدی و از پیشانی و پاها گرفتی. ای مهربان­ترین مهربانان.

خدایا بر محمد بنده و فرستاده­ات خاتم پیامبران و اهل بیت پاک و مطهرش درود فرست، و خدایا او را چنان بزرگوار بفرمای که برتری­اش در روز قیامت بر تمامی جهانیان آشکار شود. خدایا بر محمد و آل او درود فرست و محمد صلّی الله علیه و آله و خاندان او و ما را برکتی عطا کن که بدان ما را بر مسلمانانی که به آنها برکت عطا کرده­ای برتری دهی، و ما را در زیر عرشت به همراه او قرار بده به گونه­ای که از حسابرسی همچون مجرمان به دور باشیم و ما را با او در بهترین جایگاه­های بهشت جای ده که به واسطه آن، او را بر انبیاء و صالحان برتری ­دهی، درود خدا بر تمامی آنان باد.

خدایا آن را با رضایتت پایان ده و با محبتی که ما را بدان همراه با مقربینت نزدیک گردانی و در آن روز ما را به خود نزدیک بگردان، نزدیکی­ای که احدی از مؤمنین از آن برخوردار نیستند. خدایا از تو می­خواهم به جامه ستایش ها و گرامی داشتن ها که بر من پوشاندی، ای معبود من، و درود خدا بر محمد و بنده و فرستاده و پیامبرت باد، ای صاحب جلال و بزرگواری و جبروت و فرمانروایی و پادشاهی و قدرت و بزرگواری و نعمت­ها و بزرگی­ها و عزت دست نیافتنی.

از تو می­خواهم به بهترین و اجابت­شده­ترین و بزرگ­ترین تمامی درخواست­هایت که تنها سزاوار این خواسته­هایی که بندگان از تو بخواهند و به وجود تو ای خدای یگانه، ای بخشنده مهربان، و به عزت ازلی­ات و به پادشاهی­ات ای صاحب دنیا و آخرت و به نعمت­هایت که برشمرده نمی­شود و به محبوب­ترین و گرامی­ترین و رفیع­ترین و نزدیک­ترین نام­هایت نزد تو و نام­هایی که بیشترین اجر را در پی­دارد و سریع­تر اجابت می­شود.

همچون کسی تو را می­خوانم که بیچارگی­اش شدت یافته و جرمش بسیار شده و تلاشش کم شده و روحش به هلاکت نزدیک شده و برای بیچارگی­اش فریادرسی نیافته و برای شکستگی­اش اصلاح­کننده­ای نیافته و برای گناهش آمرزنده­ای جز تو نیافته است. همچون نیازمند به رحمتت معبود، من بی­غرور و بی­تکبر همچون بیچاره فقیر ترسان بی پناه تو را می­خوانم.

تو را می­خوانم زیرا تو مهربان منت­گزار آفریننده آسمان­ها و زمینی و صاحب جلال و کرامتی، عالم به غیب و شهادت و بخشنده و مهربانی، که امروز مرا در جایگاه خشنودی­ات از من قرار دهی و مرا از آتش چنان آزاد کنی که بردگی پس از آن نباشد، و مرا از رهاشدگان و آزادگان قرار دهی و فرشتگان و پیامبران و فرستادگانت بر آن در کتابی که نه تبدیل می­شود و نه تغییر می­کند، گواهی دهند تا آن­گاه که به دیدار تو بشتابم و تو از من راضی و خشنود باشی و در هر جایی مرا عافیت عطا کنی و بر هر دشمنی مرا یاری نمایی و در هر جایگاهی مولای من باشی و هر اندوهی را از من رفع کنی و هر راهی را بر من آسان بگردانی و هر برکتی را به من روزی دهی و آن­گاه که تو را می­خوانم بشنوی و آن گاه که غفلت کردم بیامرزی و آن­گاه که نماز خواندم بپذیری و آن گاه که تو را خواندم اجابتم کنی و آن­گاه که سرگرم شدم از من بگذری و مرا در کارهایم عقوبت نکنی و شایسته­ترین آنچه خواسته­ام را به من عطا کنی و خیری بیشتر از آن چه طلب کرده­ام به من عطا کنی و از من بپذیری و از من بگذری و عافیت به من عطا کنی و مرا بیامرزی و بر من منت بگذاری و بر من رحمت کنی و توبه مرا بپذیری و از من خشنود شوی و مرا به آن چه برایم سودمند است موفق بگردانی و آن چه برای من بد است را از من دور کنی و در غم­هایم مرا کفایت کنی و از من بیزاری مجوی و مرا دچار عقوبت مکن و مرا خوار مکن و مرا گرامی بدار و مرا کوچک مکن و مرا اصلاح کن و هر آن چه برای من شایسته است به من عطا کن و پاداشم را فراوان گردان و ثوابم را نیکو گردان و روسفیدم کن و ورودم را گرامی بدار و مرا به خود نزدیک فرما و مرا با رحمتت بزرگ بدار، آمین ای پروردگار جهانیان.

و خداوند بر محمد خاتم پیامبران و آل پاک نیک برگزیده­اش، کسانی که نه ترسی دارند و نه اندوهگین می­شوند، درود فرستد. - . البلد الأمین : 137-139 -

**[ترجمه]

بِمُحَمَّدٍ الْمُصْطَفَی صلی الله علیه و آله أَسْتَشْفِعُ لَدَیْکَ فَاعْرِفِ اللَّهُمَّ ذِمَّتِیَ الَّتِی رَجَوْتُ بِهَا قَضَاءَ حَاجَتِی یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ اللَّهُمَّ اقْضِ لِی فِی الْخَمِیسِ خَمْساً لَا یَتَّسِعُ لَهَا إِلَّا کَرَمُکَ وَ لَا یُطِیقُهَا إِلَّا نِعَمُکَ سَلَامَةً أَقْوَی بِهَا عَلَی طَاعَتِکَ وَ عِبَادَةً أَسْتَحِقُّ بِهَا جَزِیلَ مَثُوبَتِکَ وَ سَعَةً فِی الْحَالِ مِنَ الرِّزْقِ الْحَلَالِ وَ أَنْ تُؤْمِنَنِی فِی مَوَاقِفِ الْخَوْفِ بِأَمْنِکَ وَ تَجْعَلَنِی مِنْ طَوَارِقِ الْهُمُومِ وَ الْغُمُومِ فِی حِصْنِکَ وَ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اجْعَلْهُ لِی شَافِعاً وَ اجْعَلْ تَوَسُّلِی یَوْمَ الْقِیَامَةِ نَافِعاً إِنَّکَ أَنْتَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِینَ (1).

**[ترجمه]البلد و الجنة و الملحقات: دعای دیگر از امام سجاد علیه السّلام:

به نام خداوند بخشنده مهربان. حمد از آن خدایی است که شب تاریک را با قدرتش برد و روز نورانی را با رحمتش آورد و جامه نورش را بر من پوشاند، در حالی که از نعمتش بهره­مند می­شدم، خدایا همان­گونه که مرا در این روز باقی گذاشتی، در مانند آن نیز باقی بگذار و بر محمد پیامبر و خاندان او درود فرست و در آن و در شب­ها و روزهای دیگر با ارتکاب حرام­ها و گناهان مرا به درد نیاور و خیر این روز و خیر آنچه در آن است و خیر آن چه پس از آن است را به من روزی ده و مرا از شر این روز و شر آن چه در آن است و شر آن چه پس از آن است دور بگردان.

خدایا به عهد اسلام به تو متوسل می­شوم و به حرمت قرآن به تو اعتماد می­کنم و با محمد برگزیده که درود خدا بر او و آلش باد، از تو طلب شفاعت می­کنم، پس خدایا عهدم را که برای رفع حاجتم به آن امیدوارم بشناس، ای مهربان­ترین مهربانان .

خدایا در پنج­شنبه پنج چیز را برای من مقدّر بفرما که جز با کرامتت حاصل نمی­شود و تنها نعمت­های تو توان آن را دارد: سلامتی که بدان اطاعتت را بیشتر کنم، و بندگی که بدان شایسته پاداش فراوانت گردم، و گسترش فوری در روزی حلال، و در ترس­هایم مرا با امنیتت در امان قرار دهی، و از غم ها و اندوه ها مرا در پناه خود قرار دهی و بر محمد و آل او درود فرست و او را شفیع من قرار ده و توسلم در روز قیامت را سودمند بنمای، به یقین تو مهربان­ترین مهربانانی. - . مصباح کفعمی: 129. البلد الأمین: 139 -

**[ترجمه]

وَ نِعْمَ الْوَکِیلُ اللَّهُمَّ أَعِزَّنِی بِطَاعَتِکَ وَ أَذِلَّ أَعْدَائِی بِمَعْصِیَتِکَ وَ اقْصِمْهُمْ یَا قَاصِمَ کُلِّ جَبَّارٍ عَنِیدٍ یَا مَنْ لَا یُخَیِّبُ مَنْ دَعَاهُ وَ یَا مَنْ إِذَا تَوَکَّلَ الْعَبْدُ عَلَیْهِ کَفَاهُ اکْفِنِی کُلَّ مُهِمٍّ مِنَ أَمْرِ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ عَمَلَ الْخَائِفِینَ وَ خَوْفَ الْعَامِلِینَ وَ خُشُوعَ الْعَابِدِینَ وَ عِبَادَةَ الْمُتَّقِینَ وَ إِخْبَاتَ الْمُؤْمِنِینَ وَ إِنَابَةَ الْمُخْبِتِینَ وَ تَوَکُّلَ الْمُوقِنِینَ وَ بُشْرَی الْمُتَوَکِّلِینَ وَ أَلْحِقْنَا بِالْأَحْیَاءِ الْمَرْزُوقِینَ وَ أَدْخِلْنَا الْجَنَّةَ وَ أَعْتِقْنَا مِنَ النَّارِ وَ أَصْلِحْ لَنَا شَأْنَنَا کُلَّهُ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ إِیمَاناً صَادِقاً یَا مَنْ یَمْلِکُ حَوَائِجَ السَّائِلِینَ وَ یَعْلَمُ ضَمِیرَ الصَّامِتِینَ إِنَّکَ بِکُلِّ خَیْرٍ عَالِمٌ غَیْرُ مُعَلَّمٍ وَ أَنْ تَقْضِیَ لِی حَوَائِجِی وَ أَنْ تَغْفِرَ لِی وَ لِوَالِدَیَّ وَ لِجَمِیعِ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ وَ الْمُسْلِمِینَ وَ الْمُسْلِمَاتِ الْأَحْیَاءِ مِنْهُمْ وَ الْأَمْوَاتِ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی سَیِّدِنَا مُحَمَّدٍ النَّبِیِّ وَ آلِهِ إِنَّکَ حَمِیدٌ مَجِیدٌ(1).

**[ترجمه]المتهجد - . مصباح المتهجد: 356 -357 - و البلد و الجنة و الاختیار و المنهاج: دعای دیگری از امام کاظم علیه السّلام:

درود بر آفرینش جدید خدا و بر شما دو کاتب و شاهد، بنویسید به نام خداوند، گواهی می­دهم که معبودی جز خدای یگانه نیست، یکتاست و شریکی ندارد، و گواهی می­دهم محمد صلّی الله علیه و آله بنده و رسول اوست، و گواهی می­دهم اسلام همان­گونه است که وصف کرده است، و دین همان­گونه است که وضع کرده است، و کتاب قرآن همان­گونه است که نازل کرده است، و سخن همان­گونه است که بیان کرده است، و خداوند همان حق آشکار است. تحیت و سلام خداوند بر محمد و آل او باد. در صبح پناه می­برم به ذات خدای یگانه کریم و نام الله عظیم و کلام کاملش، از شر کشنده و دردآور و چشم ملامت­کننده و از شر آن چه آفرید و گستراند و از هیچ خلق نمود و از شر هر جنبنده ای که پروردگارم بر او تسلط دارد، به یقین پروردگارم بر صراط مستقیم است.

خدایا به تو پناه می­برم از تمامی مخلوقاتت و در تمامی امورم بر تو توکل می­کنم، پس از من از روبرو و پشت سر و بالا و پایین مراقبت کن و در نیازهایم مرا به بنده­ای از بندگانت که خوارم می­نماید مسپار، تو مولا و سرور منی، پس مرا از رحمتت ناامید مفرمای.

خدایا از زوال نعمتت و تغییر عافیتت به تو پناه می­برم و از قدرت و قوت مخلوقاتت به قدرت و قوت تو پناه می­برم و از شر آن چه خلق شده به تو پروردگار فلق پناه می­برم، خدا مرا کافی است و چه خوب وکیلی است. خدایا مرا به اطاعتت قدرتمند بگردان و دشمنانم را با معصیتت خوار نمای و آنها را بشکن، ای­شکننده هر جبار سرکشی، ای کسی که هر آن که او را بخواند ناامید نمی­کند و ای کسی که اگر بنده بر او توکل کند او را کفایت می­کند، مرا در هر امر مهمی از دنیا و آخرت کفایت کن.

خدایا از تو می­خواهم عمل بیمناکان و ترس عمل­کنندگان و خشوع عابدان و عبادت تقوی پیشگان و خضوع مؤمنان و بازگشت خاشعان و توکل یقین داران و بشارت توکل­کنندگان، و ما را از زندگان روزی داده شده قرار ده و ما را در بهشت وارد نمای و از آتش نجات بده و تمامی کار ما را اصلاح کن.

خدایا از تو ایمانی راستین می­خواهم، ای کسی که بر نیازهای درخواست­کنندگان قدرت دارد و از درون بی­کلامان آگاه است، به یقین تو به هر خیری عالمی بی آن که به تو تعلیم داده باشند، و این که حاجات مرا برآورده کنی و مرا و والدینم را و تمامی مردان و زنان مؤمن و مسلمان، زندگان و مردگان را بیامرزی و خداوند بر سرور ما محمد پیامبر و آلش درود فرستد، به یقین تو ستوده و سزاوار ستایشی. - . البلد الأمین:139. الجنة: 129-130 -

**[ترجمه]

أَنْتَ تُسَبِّحُ لَکَ السَّمَاوَاتُ السَّبْعُ وَ الْأَرَضُونَ السَّبْعُ سُبْحَانَکَ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ الْقَرِیبُ فِی عُلُوِّکَ الْمُتَعَالِی فِی دُنُوِّکَ الْمُتَدَانِی دُونَ کُلِّ شَیْ ءٍ مِنْ خَلْقِکَ سُبْحَانَکَ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ الْقَرِیبُ قَبْلَ کُلِّ شَیْ ءٍ وَ الدَّائِمُ مَعَ کُلِّ شَیْ ءٍ وَ الْبَاقِی بَعْدَ فَنَاءِ کُلِّ شَیْ ءٍ سُبْحَانَکَ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ تَصَاغَرَ کُلُّ شَیْ ءٍ لِجَبَرُوتِکَ وَ انْقَادَ کُلُّ شَیْ ءٍ لِسُلْطَانِکَ وَ ذَلَّ کُلُّ شَیْ ءٍ لِعِزَّتِکَ وَ خَضَعَ کُلُّ شَیْ ءٍ لِمُلْکِکَ وَ اسْتَسْلَمَ کُلُّ شَیْ ءٍ لِقُدْرَتِکَ سُبْحَانَکَ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ مَلَکْتَ الْمُلُوکَ بِعَظَمَتِکَ وَ قَهَرْتَ الْجَبَابِرَةَ بِقُدْرَتِکَ وَ ذَلَّلْتَ الْعُظَمَاءَ بِعِزَّتِکَ سُبْحَانَکَ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ تَسْبِیحاً یَفْضُلُ عَلَی تَسْبِیحِ الْمُسَبِّحِینَ کُلِّهِمْ مِنْ أَوَّلِ الدَّهْرِ إِلَی آخِرِهِ وَ مِلْ ءَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرَضِینَ وَ مِلْ ءَ مَا خَلَقْتَ وَ مِلْ ءَ مَا قَدَّرْتَ سُبْحَانَکَ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ تُسَبِّحُ لَکَ السَّمَاوَاتُ بِأَقْطَارِهَا وَ الشَّمْسُ فِی مَجَارِیهَا وَ الْقَمَرُ فِی مَنَازِلِهِ وَ النُّجُومُ فِی سَیَرَانِهَا وَ الْفُلْکُ فِی مَعَارِجِهَا سُبْحَانَکَ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ یُسَبِّحُ لَکَ النَّهَارُ بِضَوْئِهِ وَ اللَّیْلُ بِدُجَاهُ وَ النُّورُ بِشُعَاعِهِ وَ الظُّلْمَةُ بِغُمُوضِهَا سُبْحَانَکَ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ تُسَبِّحُ لَکَ الرِّیَاحُ فِی مَهَبِّهَا وَ السَّحَابُ بِأَمْطَارِهَا وَ الْبَرْقُ بِأَخْطَافِهِ وَ الرَّعْدُ بِأَرَازِمِهِ سُبْحَانَکَ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ تُسَبِّحُ لَکَ

الْأَرْضُ بِأَقْوَاتِهَا وَ الْجِبَالُ بِأَطْوَادِهَا وَ الْأَشْجَارُ بِأَوْرَاقِهَا وَ الْمَرَاعِی فِی مَنَابِتِهَا سُبْحَانَکَ وَ بِحَمْدِکَ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ وَحْدَکَ لَا شَرِیکَ لَکَ عَدَدَ مَا سَبَّحَکَ مِنْ شَیْ ءٍ وَ کَمَا تُحِبُّ یَا رَبِّ أَنْ تُحْمَدَ وَ کَمَا یَنْبَغِی لِعَظَمَتِکَ وَ کِبْرِیَائِکَ وَ عِزِّکَ وَ قُدْرَتِکَ وَ قُوَّتِکَ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی رَسُولِهِ مُحَمَّدٍ خَاتَمِ النَّبِیِّینَ وَ آلِهِ أَجْمَعِینَ-(1).

عُوذَةُ یَوْمِ الْخَمِیسِ مِنْ عُوَذِ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام أُعِیذُ نَفْسِی بِرَبِّ الْمَشَارِقِ وَ الْمَغَارِبِ وَ مِنْ کُلِّ شَیْطَانٍ مَارِدٍ وَ قَائِمٍ وَ قَاعِدٍ وَ عَدُوٍّ وَ حَاسِدٍ وَ مُعَانِدٍ وَ یُنَزِّلُ عَلَیْکُمْ مِنَ السَّماءِ ماءً لِیُطَهِّرَکُمْ بِهِ وَ یُذْهِبَ عَنْکُمْ رِجْزَ الشَّیْطانِ وَ لِیَرْبِطَ عَلی قُلُوبِکُمْ وَ یُثَبِّتَ بِهِ الْأَقْدامَ ارْکُضْ بِرِجْلِکَ هذا مُغْتَسَلٌ

ص: 214

بارِدٌ وَ شَرابٌ وَ أَنْزَلْنا مِنَ السَّماءِ ماءً طَهُوراً لِنُحْیِیَ بِهِ بَلْدَةً مَیْتاً وَ نُسْقِیَهُ مِمَّا خَلَقْنا أَنْعاماً وَ أَناسِیَّ کَثِیراً الْآنَ خَفَّفَ اللَّهُ عَنْکُمْ ذلِکَ تَخْفِیفٌ مِنْ رَبِّکُمْ وَ رَحْمَةٌ یُرِیدُ اللَّهُ أَنْ یُخَفِّفَ عَنْکُمْ فَسَیَکْفِیکَهُمُ اللَّهُ وَ هُوَ السَّمِیعُ الْعَلِیمُ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ اللَّهُ غالِبٌ عَلی أَمْرِهِ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ تَسْلِیماً(1).

طِبُّ الْأَئِمَّةِ، بِإِسْنَادِ الْآخَرِینَ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام: مِثْلَهُ وَ فِی أَوَّلِهِ أُعِیذُ نَفْسِی أَوْ فُلَانَ بْنَ فُلَانَةَ(2).

**[ترجمه]المتهجد و البلد و الجنة و الاختیار: دعای روز پنج­شنبه:

به نام خداوند بخشنده مهربان. منزه هستی تو، معبودی جز تو نیست، خدای گسترش دهنده ای که به تنگ نمی­آید، بینایی که گمراه نمی­شود و نوری که تاریک نمی­شود. منزه هستی تو، معبودی جز تو نیست، زنده­ای که نمی­میرد و پاینده­ای که سستی ندارد و بی­نیازی که نیازی به اطعام ندارد. منزه هستی تو، معبودی جز تو نیست، چقدر شأنت رفیع و پادشاهی­ات قدرتمند و جایگاهت عالی­مرتبه است. منزه هستی تو، معبودی جز تو نیست، چقدر نیکو و مهربان و بردبار و بزرگ و دانا و بخشنده و جلیل و بزرگوار و قدرتمند و عالی­مرتبه و توانا و شنوا و بینایی.

منزه هستی تو، معبودی جز تو نیست، چقدر عفوت کریمانه و گذشتت بزرگوارانه است. منزه هستی تو، معبودی جز تو نیست، چقدر رحمتت وسیع و فضلت بسیار است. منزه هستی تو، معبودی جز تو نیست، چقدر نعمت­هایت فراوان و عطایتت جاری است. منزه هستی تو، معبودی جز تو نیست، چقدر پاداشت فراوان و بخششت بزرگ­تر است. منزه هستی تو، معبودی جز تو نیست، چقدر حجتت وسیع و برهانت روشن است. منزه هستی تو، معبودی جز تو نیست، چقدر عذابت شدید و عقوبتت دردناک است. منزه هستی تو، معبودی جز تو نیست، چقدر مکرت شدید و حیله­ات محکم است. منزه هستی تو، معبودی جز تو نیست، آسمان­ها و زمین­های هفت­گانه تو را تسبیح می­گویند.

منزه هستی تو، معبودی جز تو نیست، تو تنها کسی هستی که با وجود علوّت نزدیکی و با وجود بلندمرتبگی است نزدیکی، به هر چیزی از مخلوقاتت نزدیک شده­ای. منزه هستی تو، معبودی جز تو نیست، تو تنها نزدیکی هستی که پیش از هر چیز بوده­ای و با هر چیزی جاویدانی و پس از فنای هر چیز باقی می­مانی. منزه هستی تو، معبودی جز تو نیست، هر چیزی در برابر جبروتت کوچکی می کند و هر چیزی در برابر پادشاهی ات مطیع است و هر چیزی در برابر عزتت خوار و کوچک است، و هر چیزی در برابر قدرت تو تسلیم شده است.

منزه هستی تو، معبودی جز تو نیست، تو با عظمتت بر فرمانروایان پادشاهی می­کنی و با قدرتت بر جباران تسلط داری و با عزتت بزرگان را کوچک نموده­ای. منزه هستی تو، معبودی جز تو نیست، تسبیحی که بر تسبیح تمامی تسبیح­گویان از ابتدای روزگار تا انتهای آن برتری داشته باشد و آسمان­ها و زمین و آن چه را آفریدی و آن چه بر آن توانایی را پر کند.

منزه هستی تو، معبودی جز تو نیست، آسمان­ها با تمامی طبقاتش و خورشید در حرکت­هایش و ماه در منزلگاه­هایش و ستارگان در حرکت­هایشان و فلک در بلندی­هایش تو را تسبیح می­گویند. منزه هستی تو، معبودی جز تو نیست، روز با نورش و شب با تاریکی­اش و نور با شعاعش و تاریکی با پیچیدگی­اش تو را تسبیح می­گویند. منزه هستی تو، معبودی جز تو نیست، بادها با وزیدنشان و ابرها با باران­هایشان و برق با سرعت درخشیدنش و رعد با غرشش تو را تسبیح می­گویند. منزه هستی تو، معبودی جز تو نیست، زمین با غذاهایش و کوه ها با استواری­اش و درختان با برگ­هایش و چراگاه­ها با گیاهانش تو را تسبیح می­گویند. منزه هستی تو، معبودی جز تو نیست، تویی که تنهایی و شریکی نداری، به تعداد تسبیح هر چیزی و همان گونه که دوست داری مورد حمد قرار بگیری، ای پروردگار من، و همان گونه که شایسته عظمت و کبریاء و عزت و قدرت و قوتت است، و خداوند بر فرستاده­اش محمد خاتم پیامبران و آلش همگی درود فرستد. - . المتهجد: 340. البلد: 140. الجنة: 131. -

تعویذ دیگر روز پنج شنبه از تعویذ­های امام باقر علیه السّلام:

نفسم را به پناه پروردگار مشرق­ها و مغرب­ها می­برم، از شر هر شیطان متمرّد و ایستاده و نشسته و دشمن و حسود و متجاوزی. و {او که از آسمان بر شما آبی را نازل فرماید تا بدان شما را پاک سازد و رجز شیطان را از شما دور کند و دل­هایتان را به یکدیگر پیوند دهد و شما را ثابت قدم بدارد و پایت را بر زمین بکوب، این آبی است که نفوذ کرده سرد و گوارا است، و از آسمان آب پاکی را نازل کردیم تا بدان سرزمین مرده زنده شود و از آفریده­هایمان حیوانات و انسان­های بسیاری را سیراب کنیم، اکنون خداوند در این مورد به شما تخفیف و رحمتی داد، خداوند می­خواهد که بر شما آسان بگیرد، پس خداوند شما را از شر آنها کفایت می­کند و او شنوای دانا است. خدایی جز خدای یگانه نیست و خداوند در کارش پیروز است.} خدایی جز خدای یگانه نیست، محمد صلّی الله علیه و آله فرستاده او است و خداوند بر او و آلش درود و رحمت فرستد. - . مصباح المتهجد:341. البلد الأمین: 141. مصباح کفعمی: 132. -

طب الأئمة: به اسناد دیگران از امام صادق علیه السّلام به مانند آن آمده است و در ابتدایش، نفسم را یا فلان بن فلانه را به پناه می­برم آمده است. - . طب الأئمة: 44 -

**[ترجمه]

حَقَائِقِ یَوْمِ الدِّینِ وَ الْمَالِکَ لِحُکْمِ الْأَوَّلِینَ وَ الْآخِرِینَ وَ الْمُسَبِّحِینَ وَ الْعَالِمَ بِکُلِّ تَکْوِینٍ أَشْهَدُ بِعِزَّتِکَ فِی الْأَرْضِ وَ السَّمَاءِ وَ حِجَابِکَ الْمَنِیعِ عَلَی أَهْلِ الطُّغْیَانِ یَا خَالِقَ رُوحِی وَ مُقَدِّرَ قُوتِی وَ الْعَالِمَ بِسِرِّی وَ جَهْرِی لَکَ سُجُودِی وَ عُبُودِی وَ لِعَدُوِّکَ عُنُودِی یَا مَعْبُودِی أَشْهَدُ أَنَّکَ أَنْتَ اللَّهُ الَّذِی لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ وَحْدَکَ لَا شَرِیکَ لَکَ عَلَیْکَ تَوَکَّلْتُ وَ إِلَیْکَ أُنِیبُ وَ أَنْتَ حَسْبِی وَ نِعْمَ الْوَکِیلُ: وَ یُسْتَحَبُّ أَنْ یَقْرَأَ فِیهِ سُورَةَ الْمَائِدَةِ وَ أَنْ یَقْرَأَ الْقَدْرَ أَلْفَ مَرَّةٍ وَ یُصَلِّیَ عَلَی النَّبِیِّ کَذَلِکَ وَ یَقُولَ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ عَجِّلْ فَرَجَهُمْ وَ أَهْلِکْ عَدُوَّهُمْ مِنَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ مِنَ الْأَوَّلِینَ وَ الْآخِرِینَ- وَ مَنْ کَانَتْ لَهُ حَاجَةٌ فَلْیُبَاکِرْ فِیهَا لِقَوْلِهِ صلی الله علیه و آله اللَّهُمَّ بَارِکْ لِأُمَّتِی فِی بِکُورِهَا فَإِذَا تَوَجَّهَ قَرَأَ الْحَمْدَ وَ الْمُعَوِّذَتَیْنِ وَ الْإِخْلَاصَ وَ الْقَدْرَ وَ آیَةَ الْکُرْسِیِّ وَ الْخَمْسَ آیَاتٍ مِنْ آخِرِ آلِ عِمْرَانَ ثُمَّ یَقُولُ مَوْلَایَ انْقَطَعَ الرَّجَاءُ إِلَّا مِنْکَ وَ خَابَتِ الْآمَالُ إِلَّا فِیکَ أَسْأَلُکَ إِلَهِی بِحَقِّ مَنْ حَقُّهُ عَلَیْکَ وَاجِبٌ مِمَّنْ جَعَلْتَ لَهُ الْحَقَّ عِنْدَکَ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تَقْضِیَ حَاجَتِی (1).

**[ترجمه]البلد - . البلد: 141-142. الجنة: 132-133 - و الجمال و المتهجد و الاختیار:

و مستحب است که در پایان روز پنج­شنبه از خداوند با این استغفار طلب مغفرت کند و بگوید: «طلب مغفرت می­کنم از خدایی که معبودی جز او نیست، خدای زنده جاویدان، و همچون بنده خاضع بیچاره درمانده­ای که یارای تغییر و تحول و نفع و ضرر و مرگ و حیات و برانگیختن خود را ندارد. و خداوند بر محمد و عترت پاک برگزیده پاک نیکویش سلام و درود فرستد.»

سپس می­گوید: «خدایا ای آفریننده نور پیامبران و گلزار قبرهای جهانیان و پاداش حقایق روز دین، و مالک حکم اولین­ها و آخرین­ها و تسبیح­کنندگان، و عالم به هر تکوین، به عزتت در زمین و آسمان، و حجاب دست­نیافتنی­ات بر طغیان گران گواهی می­دهم ای آفریدگار روحم و ای مقدّر کننده مرگم، و آگاه به پیدا و پنهانم! سجده و بندگی برای تو و عنادم برای دشمن توست ای معبود من، گواهی می­دهم که تو خدایی هستی که هیچ خدایی جز تو نیست، یگانه­ای و شریکی برای تو نیست، بر تو توکل کردم و به سوی تو بازمی­گردم، و تو برای من بس هستی و بهترین پشتیبان هستی.»

و مستحب است که در آن سوره مائده و هزار مرتبه قدر را قرائت کند و اینگونه بر نبی درود بفرستد: بارالها بر محمد و خاندان محمد درود بفرست و فرج آنان را تعجیل بفرما و دشمنان آنان از جن و انس از اولین­ها و آخرین­ها را نابود بگردان.

و کسی که حاجتی دارد، به جهت این کلام او صلّی الله علیه و آله، باید در آن سحرخیز باشد: «بارخدایا بر امتم در سحرخیزی­اش برکت ببخش». و چون روی کرد، باید حمد، معوذتین، اخلاص، قدر، آیه الکرسی و پنج آیه آخر آل عمران را قرائت کند، سپس بگوید: ای مولای من، امید قطع شد جز از غیر تو، و آرزوها ناکام ماند جز در تو. ای خدا، به حق کسی که حق او بر تو واجب است از میان کسانی که برایشان نزد خودت حقی قرار دادی، از تو می­خواهم که بر محمد و خاندان محمد درود بفرستی و حاجتم را برآورده کنی. - مصباح شیخ طوسی: 178 و 179.[1] -

**[ترجمه]

عدم القبول قال الفیروزآبادی استهل رفع صوته بالبکاء کأهل و کذا کل متکلم رفع صوته و هلل قال لا إله إلا الله و نکص و جبن و فر و الهلل محرکة الفرق کما تولیت الحمد بقدرتک تولیة الحمد بما ذکره فی کتبه و بما ألهم به أنبیاءه و حججه و أولیاءه و بما سطر فی کتاب الوجود من العرش إلی الثری مما یدل علی وجوده و علمه و قدرته و حکمته و سائر کمالاته فهو سبحانه کما أثنی علی نفسه و قد حققنا ذلک فی الفرائد الطریفة و استخلصت الحمد لنفسک یقال استخلصه لنفسه أی استخصه و الحمد هنا یحتمل الحامدیة و المحمودیة و حمل هذا علی الحامدیة و قوله و جعلت الحمد من خاصتک علی المحمودیة لعله أولی.

و ختمت بالحمد قضاءک (1)

أی فی القیامة إشارة إلی قوله سبحانه وَ قُضِیَ بَیْنَهُمْ بِالْحَقِّ وَ قِیلَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ (2) و لم یعدل أی الحمد إلی غیرک أی لا یستحقه غیرک و لم یقصر الحمد دونک أی لیس شی ء من المحامد لا تستحقه و کما استحمدت إلی خلقک أی طلبت الحمد منهم بتضمین معنی الإنهاء کما یقال أحمد إلیک الله و إلی بمعنی من و یحتمل أن یکون بمعنی الامتنان یقال فلان یتحمد إلی فلان أی یمتن علیه.

و وزن کل شی ء خلقته من قبیل تشبیه المحسوس بالمعقول یا ذا العلم العلیم الوصف للمبالغة کقولهم لیل ألیل و الوجه الکریم أی الذات المکرم أو ذی الجود و الکرم أو التوجه المشتمل علی اللطف و الرحمة أو الأنبیاء و الحجج علیهم السلام الذین بهم یتوجه إلیک.

حمدا مداد الحمد أی ما دام یمتد الحمد أو قدر ما یکال المحامد بالمد تشبیها بالمحسوس أو قدر ما یمد و یزاد الحمد من الله و الملائکة و سائر الخلق أو عدد المحامد أو کثرتها أو قدر المداد الذی یکتب به محامده.

ص: 217

قال فی القاموس المداد النفس و ما مددت به السراج من زیت و نحوه و المثال و الطریقة و المد بالضم مکیال و الجمع مداد قیل و منه سبحان الله مداد کلماته.

و سبحان الله مداد السموات أی عددها و کثرتها.

و فی النهایة فیه سبحان الله مداد کلماته أی مثل عددها و قیل قدر ما یوازیها فی الکثرة عیاره لکیل أو وزن أو عدد أو ما أشبهه من وجوه الحصر و التقدیر و هذا تمثیل یراد به التقدیر لأن الکلام لا یدخل فی الکیل و الوزن و إنما یدخل فی العدد و المداد مصدر کالمد یقال مددت الشی ء مدا و مدادا و هو ما یکثر به و یزاد و منه حدیث الحوض ینبعث فیه میزابان مدادهما أنهار الجنة أی تمدهما أنهارها انتهی و قیل مداد کلماته أی لا ینتهی کما لا ینتهی کلماته.

و کنه قدرتک أی حمدا یناسب و یوازی حقیقة قدرتک و یبلغ مبلغ مدحتک أی ما تستحقه من ذلک.

و قال الجوهری خفق الطائر أی طار و أخفق إذا ضرب بجناحیه و الدنیا أی عدد نجوم الدنیا و هم الأنبیاء و الأوصیاء و العلماء أو هو معطوف علی النجوم أی عدد الدنیا أی ما کان فیها أو أیامها و ساعاتها و دقائقها و منذ کانت متعلق بالدنیا أو بالجمیع یصعد إلی السماء أو إلی درجات القبول.

و الأعاطی (1)

کأنه جمع عطیة أو جمع أعطیة جمع عطا و لم یصرح به فی کتب اللغة و أسرع الجدود هو جمع الجد بالفتح أی الحظ و النصیب و فی بعض النسخ و أشرع بالشین المعجمة أی أفتحه و أوسعه و فی النهایة فیه و آت محمدا الوسیلة هی فی الأصل ما یتوسل به إلی الشی ء و یتقرب به و جمعها وسائل یقال وسل إلیه وسیلة و توسل و المراد فی الحدیث القرب من الله تعالی و قیل هی الشفاعة یوم القیامة و قیل هی منزل من منازل الجنة کذا جاء فی الحدیث انتهی و قد مر معنی الوسیلة فی کتاب المعاد.

و الرکانة بالفتح الوقار و جبل رکین له أرکان عالیة و فی بعض النسخ

ص: 218

الزکایة أی النمو و الطهارة أو المدح و لم یرد هذا البناء و الأول أولی و شرف المنتهی أی الشرف الذی یظهر عند انتهاء أمور الدنیا فی القیامة و فی النهایة فی حدیث الدعاء و ألحقنی بالرفیق الأعلی الرفیق جماعة الأنبیاء الذین یسکنون أعلی علیین و هو اسم جاء علی فعیل و معناه الجماعة کالصدیق و الخلیط یقع علی الواحد و الجمع.

نبی الرحمة أی المبعوث لها و المقرون بها و قائد الخیر یقوده إلی الأمة و إمام الهدی أی یتبعه الهدایة أو إمام فیها و نجی الروح الأمین أی من کان یناجیه جبرئیل و یسر إلیه و سمی روحا لأنه سبب لحیاة الخلق بما ینزل به من العلوم و أمینا لکونه أمینا علی الوحی و صفی المصطفین أی اصطفاه الله من بینهم أو اصطفوه.

و صدک بأمرک أی جهر به و أظهره و ذب عن حرماتک أی دفع و منع الناس عن أن ینتهکوا حرمات الله و هی ما جعله الله محترما کدینه و کتابه و بیته و أوامره و نواهیه فی جنبک أی قربک و طاعتک.

و المقام المحمود مقام الشفاعة حبا أی لحبه لک أو تأکید و الزلفی القرب واردة أی الطوائف الذین یردون علیه طلبا للشفاعة أو الألطاف الواردة علیه منه تعالی و أشرق وجهه أی أضاء و تلألأ حسنا و النجح و النجاح الظفر بالحوائج.

و قال فی النهایة فیه لا یزال کعبک عالیا هو دعاء له بالشرف و العلو و الأصل فیه کعب القناة و هو أنبوبها و ما بین کل عقدتین منها کعب و کل شی ء علا و ارتفع فهو کعب انتهی.

**[ترجمه]و اینک به شرح آن ادعیه از ابتدای آنها و توضیح آنچه که نیاز به بیان دارد باز می­گردیم.

و «یسبّح بحمده» - دعای شب جمعه ص 127.[2] -

صفتی برای چیزی است. «من قضائک» - دعای مذکور در ص 128.[3] -

یعنی در فرار از آن. «ولم تغادر» - دعای روز جمعه ص 129 کتاب.[4] -

یعنی رها نکرده­ای، «الفعال» با کسره جمع و با فتحه مصدر است و به معنی کرم است. «فی المنازل کلّها» یعنی در احوال مختلفم از مراتب خلقت و تقدیر «مهلّلا» یعنی توحید­گویان در حالی که «لا اله الا الله» می­گویم. یا اینکه صدایم را با ثنا بلند می کنم یا ترسان و هراسان از عدم پذیرش هستم. فیروزآبادی گوید: «استهلّ» یعنی صدایش را با گریه بلند کرد مانند «أهلّ»، و همچنین هر متکلمی که صدایش را بالا ببرد، و «هلّل» یعنی «لا ­اله إلّا ­الله» گفت، و عقب نشست، ترسید و فرار کرد، و «الهلَل» با حرکت حروف، یعنی فرق. «کما تولّیت الحمد بقدرتک» بر عهده گرفتن حمد با آنچه که در کتبش ذکر کرد و بر انبیاء، حجت ها و اولیائش الهام کرد و با آنچه که در کتاب وجود از عرش تا خاک نگاشت، از اموری است که بر وجود، علم، قدرت، حکمت و سایر کمالات او دلالت دارد، پس خداوند سبحان چنان است که خود، خویشتن را ثنا می گوید و آن را در «الفرائد الطریفه» بررسی کردیم. «استخلصت الحمد لنفسک»، «استخلصه لنفسه» گفته می­شود یعنی آن را به خود مخصوص گردانید، و حمد در اینجا محتمل حامدیت و محمودیت است و این سخن او بر حامدیت حمل شده است و این جمله او «و جعلت الحمد من خاصتک» بر محمودیت، و شاید این اولی باشد .

«و ختمت بالحمد قضاءک» - دعای مذکور در ص 130، سطر دوم.[1] -

یعنی در قیامت، اشاره­ای است به این سخن خداوند: «وَقُضِیَ بَیْنَهُم بِالْحَقِّ وَقِیلَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ»، - زمر/ 75.[2] - {و میانشان به حق داوری می گردد و گفته می شود: سپاس ویژه پروردگار جهانیان است.} و «عدول نکرد» یعنی حمد، «به غیر تو» یعنی غیر تو مستحق حمد نیست، «و لم یقصر الحمد دونک» یعنی هیچ حمدی نیست که تو مستحق آن نباشی. «و کما استحمدت الی خلقک» یعنی از آنان طلب حمد کردی با تضمین معنای نهی کردن، چنانکه گفته می­شود: «اَحمد الیک الله» و الی به معنای «من» است و محتمل است که به معنی امتنان باشد. گفته می شود «فلان یتحمّد الی فلان» یعنی بر او منت می گذارد. «و وزن کل شی خلقته» از قبیل تشبیه محسوس به معقول است، «یا ذا العلم العلیم» صفت برای مبالغه است، مانند این سخن آنان: «لیل ألیل ». «الوجه الکریم» یعنی ذات مکرم یا صاحب جود و کرم یا توجه مشتمل بر لطف و رحمت، یا انبیاء و حجت­ها علیهم السّلام که با آنان به تو روی می­کند.

«حمداً مداد الحمد» یعنی تا زمانی که حمد امتداد دارد، یا تا زمانی که حمدها با پیمانه وزن می­شود، به عنوان تشبیه به محسوس یا به میزانی که حمد امتداد می­یابد یا فزونی می­گیرد از جانب خدا، ملائکه و سایر مخلوقات، یا تعداد محامد یا کثرت آن، یا به اندازه مدادی است که محامد او به وسیله آن نگاشته می­شود.

در القاموس گوید: مداد یعنی نفس، و آنچه که به وسیله آن چراغ را روشن کردم از قبیل روغن و امثال آن، و مثال و طریقه، و مدّ با ضمّه یعنی وزنه و جمع آن مداد است. گفته شد: و از آن است «سبحان الله مداد کلماته» و «سبحان الله مداد السموات» یعنی تعداد آن و کثرت آن.

و در النهایه در آن آمده است: «سبحان الله مداد کلماته» یعنی مثل تعداد آن، و گفته شده: به اندازه آنچه که در کثرت، عیارش برای پیمانه، وزن، عدد یا آنچه که از وجوه حصر و تقدیر شبیه آن است با آن برابری می کند. و این مثالی است که مقصود از آن اندازه است؛ زیرا کلام در پیمانه و وزن داخل نمی­شود بلکه فقط در عدد وارد است و مداد مصدری مانند مدّ است، گفته می شود: «مددت الشی مدّاً و مداداً»، و آن چیزی است که به وسیله آن بیشتر می شود و افزایش می­یابد و حدیث حوض از آن است که «ینبعث فیه میزابان مدادهما أنهار الجنه»، یعنی رودهای بهشت آن دو را زیاد می­کند، پایان. و گفته شده: «مداد کلماته» یعنی پایان نمی­گیرد، چنانکه کلمات او پایان نمی­گیرد.

«و کنه قدرتک» یعنی حمدی که با حقیقت قدرت تو برابر و مناسب باشد. «و یبلغ مبلغ مدحتک» یعنی آنچه که از آن مستحق هستی.

و جوهری گوید: «خفق ­الطائر» یعنی پرواز کرد و «أخفق» زمانی است که بالهایش را به هم بزند «و الدنیا » یعنی تعداد ستارگان دنیا که همان انبیاء، اوصیا و علما هستند، یا اینکه معطوف بر نجوم است یعنی تعداد دنیا، یعنی آنچه که در آن است یا ایام، ساعات و دقایق آن. «منذ کانت» متعلق به دنیا یا به جمیع است. «صعود می­کند» به سوی آسمان یا به درجات قبول.

«والأعاطی» گویی آن جمع عطیة یا جمع عطا است. و در کتب لغت به آن تصریح نشده­ است. «اسرع الجدود» جمع جدّ است، یعنی بهره و نصیب و در بعضی نسخه­ها أشرع آمده است، یعنی بازتر و گسترده تر آن و در النهایه درباره آن آمده است: «و آت محمداً الوسیلة» و آن در اصل چیزی است که با آن به چیزی متوسل می­شوند و متقرب می­شوند، و جمع آن وسائل است. گفته می­شود: «وسل إلی وسیلة و توسل» و مقصود در حدیث، نزدیکی به خداوند متعال است، و گفته ­شده: شفاعت در روز قیامت است و گفته شده: منزلی از منازل خداست، در حدیث چنین آمده است، پایان. و معنی وسیله در کتاب معاد بیان شد.

«والرکانة» با فتحه وقار است و «جبل رکین» دارای ارکان بلند است و در بعضی نسخه­ها «الزکایه» آمده است به معنی نمو و طهارت یا مدح، و این بنا وارد نشده است و معنای اول اولی است. «و شرف المنتهی» یعنی شرفی که هنگام پایان یافتن امور دنیا در قیامت نمایان می­شود، و در النهایه در حدیث دعا آمده است: «و الحقنی بالرفیق الاعلی». رفیق گروه انبیاء است که در اعلی علیین ساکن هستند و آن اسمی است که بر وزن فعیل آمده است و معنای آن جماعت است مانند صدیق و خلیط که بر جمع و فرد گفته می­شود.

«نبی الرحمة» یعنی مبعوث برای رحمت و مقرون با آن، «و قائد الخیر» خیر را به سوی امت رهبری می­کند «و امام الهدی» یعنی هدایت از او پیروی می­کند یا امامی در آن است. «و نجّی الروح الامین» یعنی کسی با او نجوا می کرد و با او راز می گفت، و روح نامیده شده است زیرا او با آنچه که از علوم نازل می­کند، سببی برای زندگی خلق است، و امین به این دلیل که امین بر وحی است «و صفیّ المصطفین» یعنی خداوند او را از بین آنان برگزید یا اینکه آنها او را برگزیدند.

«و صدع بأمرک» یعنی آن را آشکار کرد و نمایان ساخت. «و ذبّ عن حرماتک» یعنی مردم را از اینکه به حرمت­های خدا بی­احترامی کنند منع کرد و بازداشت. و حرمت­ها چیزی­هایی است که خداوند متعال آن را محترم قرار داد مانند دینش، کتابش، بیعتش، اوامر و نواهی­اش. «فی جنبک» یعنی قرب و طاعت تو.

«المقام المحمود» مقام شفاعت «حبّاً» یعنی برای علاقه او به تو، یا اینکه تاکید است، و «الزلفی» یعنی قرب. «واردة» یعنی گروه هایی که برای طلب شفاعت بر او وارد می­شوند یا الطاف وارده بر او از خداوند متعال، و «أشرق وجهه»: روشن شد و درخشان از نظر زیبایی، و«النّجح و النجاح» دستیابی به حاجت هاست.

در النهایه گوید: «لایزال کعبک عالیاً»، دعایی برای او به شرف و علو است و اصل در آن «کعب رمح» است یعنی بلندی آن. و فاصله مابین هر دو گره آن کعب است و هر چیزی که بالا رود و مرتفع شود کعب است، پایان.

**[ترجمه]

الحفظة ترفع إلیه أعمال الصالحین من العباد و قیل أراد أعلی الأمکنة و أشرف المراتب و أقربها من الله تعالی فی الدار الآخرة و تعرب بالحروف و الحرکات کقنسرین و أشباهها علی أنه جمع أو واحد و غایته أی مقصوده أو غایة أمنیته و شرف بنیانه أی

اجعل بناء دینه و شریعته مشرفا عالیا و عظم برهانه أی حجته فی الدارین و النزل بالضم و بضمتین ما یهیأ للضیف و المآب المرجع و المنقلب و بیاض الوجه کنایة عن السرور و ظهور الحجة و کذا إتمام النور کنایة عن مزید رواج دینه و شریعته فی الدنیا و رفع درجاته فی الآخرة و ظهور ذلک علی الخلق.

و تحر بنا منهاجه أی اجعلنا متحرین طالبین منهاجه و لا تخالف بنا سبیله أی لا تجعلنا مخالفین له معرضین عن سبیله ممن یلیه أی یقربه و یدنو منه فی القیامة أو یوالیه و یحبه و الأول أظهر و الزمرة الجماعة و عرفنا وجهه أی أرناه فی القیامة و عند الموت علی وجه نحبه و یحتمل أن یکون المراد معرفة ذاته و کمالاته و حزب الرجل أصحابه.

و قرآنک الحکیم أی المحکم المتقن الذی لا یتطرق إلیه بطلان و لا نقص أو المشتمل علی الحکمة الناطق بها البالغة أی الکاملة و الزیغ المیل إلی الباطل مما أعلم أی قبحه أو صدر منی عمدا أو أعلمه و أذکره فی هذا الوقت.

أو وسوس (1)

فی أکثر النسخ علی بناء المعلوم و کأنه علی المجهول أنسب أو رکن إلیه أی مال أو سکن و یقال أفضی الرجل إلی امرأته أی باشرها و جامعها أو لان له طوری أی طبعی و حالی قال فی المصباح المنیر الطور الحال و الهیئة و تعدی طوره أی حاله التی تلیق به و فی بعض النسخ طودی بالدال المهملة و هو الجبل و لعله استعیر هنا لما صلب من عزمه علی خلافه أو لأرکان بدنه و الإصر بالکسر الذنب إلی وجهک أی إلی ثوابک و کرامتک أو إلی وجوه أولیائک.

ص: 220

و قال الجوهری جأر الرجل إلی الله أی تضرع بالدعاء و ذخری أی ذخیرتی و فی بعض النسخ و ذخری بعد قوله و زعبتی و الأول أنسب و یقال جبهته أی صککت جبهته و جبهة بالمکروه إذا استقبلته به.

لأداء فرض الجمعات (1)

فیه دلالة ما علی استمرار وجوب الجمعة بما مر من التقریب.

و قال الکفعمی مرحبا(2)

أی لقیت رحبا و سعة و طریق رحب أی واسع.

لا یستباح (3)

أی لا یعد نقض ذلک الأمان مباحا کنایة عن عدم جرأة أحد علی نقضه و یقال استباحوهم أی استأصلوهم و الذمة العهد و الخفر نقضه قال الکفعمی خفر العهد وفی به و أخفره إذا نقضه و المعنی هنا أن ذمة الله تعالی لا تنقض و أخفرت فلانا إذا نقضت عهده و خفرته کنت له خفیرا انتهی.

و الجوار بالضم و الکسر الأمان و الجار من أمنته و الضیم الظلم و الکنف (4) بالتحریک الجانب و الناحیة و کلما ستر من بناء أو حظیرة فهو کنف ذکره الجزری و فی القاموس أنت فی کنف الله محرکة أی فی حرزه و ستره و هو الجانب و الظل و الناحیة لا یرام أی لا یقصد بسوء.

ما شاء الله أی کان أو کائن و صد عنه صدودا أعرض و اجبرنی أی أصلح کسر أحوالی و فی القاموس الجبر خلاف الکسر و جبر العظم و الفقیر جبرا و جبورا و أجبره فتجبر أحسن إلیه أو أغناه بعد فقر و النصر أی ما یصیر سببا لغلبتی و نصرتی علی الأعادی الظاهرة و الباطنة و الإیثار الاختیار محروما أی من الرزق و خیرات الدنیا أو الأعم منها و من خیرات الآخرة و التقتیر التضییق و قال الکفعمی تعطف بالمجد أی تردی به و العطاف الرداء سمی به لوقوعه علی

ص: 221

عطفی الرجل و هما ناحیتا عنقه و منکب الرجل عطفه.

و قال الهروی و تمت کلماتک (1)

أی القرآن أو علومه تعالی أو تقدیراته أو شرائعه و دینه أو حججه و براهینه و کلها صدق لا یشوبها کذب و عدل لا یخلطه ظلم لا یقدر علی تبدیلها أحد و القرآن و الشرائع محفوظة عند حملتها و حافظیها من الأئمة علیهم السلام.

سبحان الباعث الذی یبعث الخلق و یحییهم بعد الموت یوم القیامة الوارث الذی یرث الخلائق و یبقی بعد فنائهم و الحرس بالتحریک حراس السلطان الواحد حرسی أنت آخذ بناصیتها أی مالک قادر علیها تصرفها إلی ما ترید بها و الأخذ بالنواصی تمثیل لذلک فإن من أخذ بناصیة دابة فهی مقهورة له.

و قال الجوهری فلان فی عز و منعة بالتحریک (2)

و قد یسکن عن ابن السکیت و یقال المنعة جمع مانع مثل کافر و کفرة أی هو فی عز و من یمنعه من عشیرته و قال الراجل خلاف الفارس و الجمع رجل و رجالة و رجال و قال الرکض تحریک الرجل و رکضت الفرس برجلی إذا استحثثته لیعدو ثم کثر حتی قیل رکض الفرس إذا عدا و قال عطفت أی ملت و عطف علیه أی کر أحیاء و أمواتا أی مشرفین علی الموت أو لمیتهم أیضا أثر فی الشر أعمی و بصیرا اعتبر فی الأول الجمیع و فی هذا کل واحد فلذا أفرد و یمکن أن یقال لما کان تعمیم الأخیر بالنسبة إلی الشاهد فقط أتی بالمفرد.

و من شر الدناهش قال الکفعمی الدناهش جنس من أجناس الجن و لم أره فی اللغة و فی بعض النسخ الدیاهش بالیاء و فی القاموس دنقش بینهم أفسد و الحس فی بعض النسخ بالحاء المهملة و فی بعضها بالجیم و قال الکفعمی الحس و الحسیس الصوت الخفی و الحس برد یحرق الکلأ و الحس القتل و منه قوله

ص: 222

تعالی تَحُسُّونَهُمْ بِإِذْنِهِ (1) أی تقتلونهم قتلا ذریعا و حس البرد الجراد قتله انتهی و الجس المس بالید.

و قال الکفعمی اللبس الاختلاط و جمیع ما تحوطه أی تجمعه أو ترعاه و تکلؤه عنایتی أی اهتمامی و من شر کل صورة تری أو تفزع و خیال یتخیل أو یری فی المنام أو بیاض أو سواد تدهش مشاهدتهما.

و قال الکفعمی التمثال الصورة و المعاهد الذی حصل منه الأمان.

**[ترجمه]و محتمل است که از «کعب الرجل» باشد، به این معنی که دشمنانش زیر پاهایش باشند. «فی المنتجبین کرامته» یعنی در نظر آنان به کرامت معروف باشد یا اینکه کریم­تر از آنان باشد؛ و معنای اول با مابعد آن موافق­تر است.

و در النهایه، «علّیون» اسمی برای آسمان هفتم است و گفته شده اسمی برای دیوان ملائکه حافظ است که اعمال صالحان از جانب بندگان به سوی آن بالا می­رود. گفته شده: قصدش بالاترین مکان­ها، شریف­ترین مراتب و نزدیک­ترین آن به خداوند در دار آخرت است و بنا بر اینکه او جمع است یا واحد، با حروف و حرکات اعراب می گیرد، مانند «قنّسرین» و نظایر آن. «و غایته» یعنی مقصود او یا نهایت آرزوی او، «و شرّف بنیانه» یعنی بنای دین و شریعت او را بلندمرتبه و عالی قرار بده. «و عظّم برهانه» یعنی حجتش در دو دنیا را، و «النزل» با ضمه و دو ضمّه، آنچه که برای مهمان آماده می­شود. و «المآب»، مرجع و محل بازگشت است و رو سفیدی کنایه از شادی و روشنی حجت است، و نیز «اتمام النور» کنایه از افزایش رواج دین و شریعت او در دنیا و ترفیع درجات او در آخرت و ظهور آن بر خلق است.

«و تحرّ بنا منهاجه» یعنی ما را جوینده و طالب طریقت او قرار بده «و لا تخالف بنا سبیله» یعنی ما را مخالف او و روی­گرداننده از راه او قرار نده. «ممّن یلیه»: به او مقرّب می­شود و در قیامت به او نزدیک می­شود یا با او دوستی می کند و او را دوست دارد، و معنای اول بهتر است. و «الزمره» یعنی جماعت «و عرّضنا وجهه» یعنی او را در قیامت و به هنگام مرگ، به گونه ای که او را دوست داریم به ما نشان بده و محتمل است که مقصود، شناخت ذات و کمالات او باشد و «حزب مرد» یعنی یاران او.

«و قرآنک الحکیم» یعنی قرآن محکم متقن که نه نقص به آن راه دارد نه بطلان، یا مشتمل بر حکمت ناطق به آن است. «البالغة» یعنی کامل، و «الزیغ»، میل به باطل است. «ممّا اعلم» یعنی قبح آن را می­دانم یا به عمد از من صادر شده است، یا آن را می ­دانم و در این زمان ذکر می­کنم.

«أو وسوس» در اکثر نسخه­ها مبنی بر معلوم است و گویی بنا بر مجهول مناسب­تر است. «او رکن إلیه» یعنی به آن گرایش یافت یا ساکن شد. «أفضی الرجل إلی امرأته»: گفته می­شود یعنی با او مباشرت و جماع کرد. «و لان له طوری» یعنی طبع و حالم نرم شد، در المصباح المنیر گوید: «طور» یعنی حال و هیأت، و «تعّدی طوره»: حالش که شایسته اوست تغییر می­کند، و در بعضی نسخه ­ها «طودی» آمده است یعنی کوه، و شاید در اینجا برای آنچه که عزمش بر خلاف آن مصمم شد یا برای ارکان بدنش استعاره گرفته شده است. و «الإصر» یعنی گناه، «إلی وجهک» یعنی به سوی ثواب و کرامت تو یا به سوی وجوه اولیای تو. و جوهری گوید: «جأر الرّجل إلی الله» یعنی با دعا، تضرع و زاری کرد. «و ذخری» یعنی ذخیره­ام و در بعضی نسخه­ها و ذخری بعد از این سخن او «و زعبتی» آمده است و معنای اول مناسب­تر است و گفته می شود: «جبهته» یعنی با پیشانی او برخورد کردم و «صککت جبهة بالمکروه» زمانی که با پیشانی با امر ناپسندی روبرو شود.

«لأدا فرض الجمعات»، در آن دلالتی است بر آنچه که استمرار وجوب جمعه با آنچه که از تقریب بیان شد. و کفعمی گوید: «مرحباً» یعنی با وسعت و فراخی روبرو شدم، و «طریق رحب» یعنی راهی وسع.

«لا یستباح» نقض کردن آن ایمنی، مباح شمرده نمی شود؛ کنایه از عدم جرأت کسی بر نقض آن است، «استباحوهم» گفته می­شود، یعنی آن را ریشه­کن کردند، و «الذمه» یعنی عهد، و «الخفر» یعنی نقض کردن آن. کفعمی گوید: «خفر العهد» یعنی به آن وفا کرد و «أخفره»، آن را نقض کرد، و معنی در اینجا این است که عهد خداوند متعال نقض نمی شود، و «أخفرت فلانا» یعنی زمانی که عهدش را نقض کردم و «خفرته» یعنی محافظ او بودم.

و «الجوار» با ضمه و کسره، یعنی امان و «الجار»، کسی که او را ایمن کردی، و «الضیم» یعنی ظالم، و «الکَنَف» - درباره این کلام او: «کنفه الذی لا یرام».[1] -

با حرکت حروف، یعنی جانب و ناحیه، و هرچه که از بنا یا حیاط پوشیده می­شود کنف است، جزری آن را ذکر کرده است. و در القاموس آمده است: «انت فی کنف الله» یعنی در حفاظت و ستر او و آن جانب، سایه و ناحیه است. «لایرام» یعنی با بدی قصد نمی­شود.

«ما­شاءالله» یعنی بود یا موجود است. «و صدّ عنه صدوداً»: اعراض کرد «و اجبرنی»: نابسامانی احوالم را اصلاح کرد، و در القاموس «الجبر» مخالف شکستگی است. و «جبر العظم و الفقیر جبراً و جبوراً و أجبره فتجبّر» یعنی به او نیکی کرد یا او را بعد از فقر غنی کرد. و «النصر» یعنی آنچه که سببی برای غلبه من و یاری من بر دشمنان ظاهری و باطنی می­شود و «الایثار»: اختیار. «محروماً» یعنی محروم از روزی و خیرات دنیا یا اعم از آن و خیرات آخرت، و «التقتیر»: تنگی. و کفعمی گوید: «تعطّف بالمجد» یعنی مجد را بر تن کرد، و «العطاف» یعنی ردا، به دلیل واقع شدن آن بر شانه­های مرد به این نام نامیده شده است و «عطف» دو طرف گردن است و شانه مرد عطف اوست.

و هروی گوید «تمّت کلماتک» یعنی قرآن یا علوم خداوند متعال یا تقدیرات او، یا شریعت­های و دین او، یا حجت­ها و براهین او. و همه این موارد صدقی است که کذبی با آن درنمی­آمیزد و عدلی است که ظلمی با آن آمیخته نمی­شود و کسی قادر به تغییر آن نیست، و قرآن و شرائع آن نزد حاملان و حافظان آن از میان ائمه محفوظ است.

«سبحان الباعث» کسی که خلائق را بر می­انگیزد و در روز قیامت بعد از مرگ آنان را زنده می­کند. «الوارث» کسی که وارث خلائق است و بعد از فنای آنها باقی می­ماند. «الحَرَس» با حرکت حروف، نگهبانان سلطان است و واحد آن «حرسی» است. «أنت آخذ بناصیتها» یعنی مالک توانا بر تصرف آن به هر آنچه از آن می­خواهی، و «الآخذ بالنواصی» تمثیلی برای آن است، و «من أخذ بناصیة دابة» یعنی جنبنده مقهور اوست.

جوهری گوید: «فلان فی عزّ و مَنَعة» با حرکت حروف، و گاه ساکن است و ابن سکیت این را گوید؛ و گفته می­شود: «المَنَعَة» جمع مانع است مانند کافر و کفرة، یعنی او در عزت است و کسی از عشیره­اش که از او حمایت می­کند، و گفته می­شود: «الراجل» مخالف «فارس» است و جمع آن رجل، رجالة و رجال است. و گوید: «الرکض»، حرکت دادن پا است و «رکضت الفرس برجلی»، زمانی است که او را حرکت می دهی تا بدود، سپس زیاد می شود تا اینکه وقتی که اسب می­دود، گفته می­شود رکض. و گوید: «عطفت» یعنی متمایل شدم. «عطف علیه»، هجوم برد. «أحیاء و أمواتاً» یعنی در آستانه مرگ یا اینکه مردگان آنها نیز در شرّ مؤثر هستند. «أعمی و بصیراً» در واژه اول همه مردم لحاظ شده است و در دومی هر واحد، و به این جهت مفرد آمده است و ممکن است که گفته شود، از آنجا که تعمیم واژه آخر فقط نسبت به شاهد است، مفرد آمده است .

«من شر الدناهش»، کفعمی گوید: «الدناهش» نوعی از جن است و در لغت آن را ندیده­ام و در بعضی نسخه­ها «دیاهش» آمده است. و در قاموس آمده است: «دنقش بینهم» یعنی رابطه آنان را خراب کرد و حس در بعضی نسخه­ها با حاء و در برخی دیگر با جیم آمده ­است و کفعمی گوید: «الحس و الحسیس» صدای آرام است و «الحِسّ» سرمایی است که علف را می­سوزاند و «الحَسّ» یعنی قتل، و این سخن خداوند متعال از آن است: «تَحُسُّونَهُم بِإِذْنِهِ»، - آل عمران / 152.[1] -

{به فرمان او آنان را می کشتید}. یعنی آنان را به سرعت می­کشد و «حسّ البرد الجراد» یعنی سرما ملخ را کشت، پایان. و «الجسّ»، لمس کردن با دست است.

کفعمی گوید: «اللبس» یعنی اختلاط. «و جمیع ما تحوطه» یعنی همه آنچه که جمع می­کند یا مراعات می­کند یا محافظت می­کند. «عنایتی» یعنی اهتمام من «و من شرّ کلّ صورة» از شر هر صورتی که می­بیند یا می­ترسد. «و خیال» خیالی که می­پندارد یا در خواب می­بیند. «بیاض او سواد» سفیدی یا سیاهی­ای که از دیدنش وحشت می­کند.

کفعمی گوید: «التمثال» یعنی صورت و شناخته­هایی که امنیت از آن حاصل شده­است.

**[ترجمه]

هذا إذا قرئ علی بناء اسم الفاعل و فی بعض النسخ علی بناء اسم المفعول.

و الوعور جمع الوعر و هو ضد السهل و قال الکفعمی الآکام جمع أکمة و هی الرابیة و الآجام جمع أجمة و هی منبت القصب و الشجر الملتف و الآجام الخیس أیضا أی موضع الأسد و المغایض جمع غیضة و هی الأجمة و هی مغیض ماء یجتمع فینبت فیه الشجر.

**[ترجمه]این زمانی است که بر بنای اسم فاعل خوانده شود و در بعضی نسخه­ها بر بنای اسم مفعول است.

«الوعور» جمع وعر است که مخالف دشت است و کفعمی گوید: «الآکام» جمع أکمة است که تپه می­باشد، و «الآجام» جمع أجمة است که رویشگاه نی و درخت انبوه است، و الآجام به معنی بیشه کوچک نیز می­باشد که مکان شیر است و «الغائض» یعنی غیضه است که همان بیشه است و محل آب اندک است که جمع می­شود و در آن درخت می­روید.

**[ترجمه]

کأنه جمع مغیض أو مغیضة بمعنی الغیضة و فی بعض النسخ بالفاء أی محال فیض الماء أی کثرته.

و الکنائس جمع الکنیسة و هی معبد النصاری و فی المغرب الناووس علی فاعول مقبرة النصاری و قال الکفعمی النواویس مقابر النصاری انتهی و الفلوات جمع الفلاة و هی القفر أو المفازة لا ماء فیها و الجبانة المقبرة أو الصحراء.

و المریبین أی الذین یوقعون الناس فی الریب من ظاهر أحوالهم من السراق و قطاع الطریق و الخائنین فی أموال الناس أو الذین یشککون فی دینهم و قال الکفعمی المریبین الذین یأتون بالریبة و الریبة التهمة و الشک و ریب المنون حوادث الدهر.

و الأسامرة الذین یتحدثون لیلا و سمر فلان تحدث لیلا انتهی و المعروف السمیر السامرة و السامر و هما اسما جمع و السامرة أیضا قوم من الیهود و الأفاتنة

ص: 223

لعله من الفتنة و فی بعض النسخ الأفاترة و لعل المعنی ما یوجب فتور الجسد و ضعفه و فی نسخ الکفعمی الأقاترة بالقاف و قال هی الأبالسة و ابن قترة حیة خبیثة و قال الفراعنة العتاة و کل عات فرعون.

و الأبالسة هم الشیاطین و هم ذکور و إناث یتوالدون و لا یموتون بل یخلدون فی الدنیا کما خلد إبلیس و إبلیس هو أبو الجن و الجن ذکور و إناث یتوالدون و یموتون و أما الجان فهو أبو الجن و قیل هو إبلیس و قیل إنه مسخ الجن کما أن القردة و الخنازیر مسخ الإنسان و الکل خلقوا قبل آدم علیه السلام و العرب تنزل الجن مراتب فإذا ذکروا الجنس قالوا جن و إن أرادوا أنه یسکن مع الناس قالوا عامر و الجمع عمار فإن کان ممن یتعرض للصبیان قالوا أرواح فإن خبث و تعزم قالوا شیطان فإن زاد علی ذلک قالوا مارد فإن زاد علی القوة قالوا عفریت

وَ رُوِیَ أَنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله قَالَ: خَلَقَ اللَّهُ الْجِنَّ خَمْسَةَ أَصْنَافٍ صِنْفٌ حَیَّاتٌ وَ صِنْفٌ عَقَارِبُ وَ صِنْفٌ حَشَرَاتُ الْأَرْضِ وَ صِنْفٌ کَالرِّیحِ فِی الْهَوَاءِ وَ صِنْفٌ کَبَنِی آدَمَ عَلَیْهِ الْحِسَابُ وَ الْعِقَابُ.

و الهمز و اللمز واحد و همزه ضربه و دفعه و کذا لمزه و النفث شبیه بالنفخ و قوله و وقاعهم أی قتالهم و بلایاهم و أخذهم أی سحرهم و الأخذة بالضم رقیة کالسحر و عبثهم أی لعبهم بالإنسان و من قرأ عیثهم بالیاء المثناة أراد فسادهم و العیث الفساد و الغیلان سحرة الجن و أم الصبیان ریح تعرض لهم و العارض و المتعرض الذی یتعرض للبشر و أم ملدم بالکسر کنیة الحمی بالدال و الذال و المثلثة التی تأتی فی الیوم الثالث و الربع الذی تأتی فی الیوم الرابع و النافضة التی تحصل لصاحبها من أجلها رعدة و الصالبة التی تشتد حرارتها و لیس معها برد و باقی الألفاظ ظاهرة و هذه الحاشیة لخصتها من کتاب صحاح الجوهری و غریبی الهروی و سر اللغة للثعالبی و المغرب للمطرزی و حدقة الناظر للکفعمی و حیاة الحیوان للدمیری انتهی کلام الکفعمی ره.

ص: 224

و الوقاع القتال أو الغیبة و اللمح اختلاس النظر و أخلاقهم و فی بعض النسخ و أحلافهم بالحاء المهملة و الفاء جمع حلف بالکسر و هو الصدیق یحلف لصاحبه أن لا یغدر به و ضرب العرق ضربا و ضربانا بالتحریک إذا تحرک بقوة و الشقیقة کسفینة وجع یأخذ نصف الرأس و الوجه و المعروف فی کنیة الحمی أم ملدم بالدال المهملة.

و الداخلة و الخارجة أی الداخلة فی العروق و الخارجة منها أو الأمراض الظاهرة و أمراض الجوف.

لا من شی ء کان (1)

أی لیس وجوده مستندا إلی علة و لا مادة و لا من شی ء کون یدل علی عدم مسبوقیة الحوادث بالمواد مستشهد علی بناء الفاعل أی جعل حدوث الأشیاء شاهدا علی کونه أزلیا غیر محتاج إلی علة لما مر من لزوم التسلسل و غیره أو علی بناء المفعول أی یستشهد الناس علیه بذلک.

و بما وسمها به من العجز أی استشهد بما جعل فیها من سمة العجز و علامته و هی فی الأصل الکی علی قدرته لأن إمکانهم و عجزهم عن إیجاد ذواتهم و صفاتهم و تنقلهم من حال إلی حال و من شأن إلی شأن دلیل علی أن لهم خالقا و مربیا و مدبرا و کذا فناؤهم یدل علی أن لهم صانعا لا یتطرق إلیه الزوال و الفناء و إلا لکان مثلهم محتاجا إلی خالق آخر.

فیدرک بأینیته أی بأنه ذو أین أو بأنه فی أی مکان و ذلک لأن المکانی إذا حصل فی مکان یخلو منه مکان آخر و لا له شبح مثال الشبح بالتحریک و قد یسکن الشخص و المثال الشبیه أی لیس له مثال یشبهه لا فی الخارج و لا فی الذهن فیکون ذا کیفیة و صفات زائدة بحیثیته أی بمکانه لأن الغیبة من شأن ذی المکان بما ابتدع من تصرف الذوات أی بما أوجد من غیر مادة و مثال من الذوات المتصرفة المتنوعة.

بالکبریاء أی بسبب الکبریاء و العظمة من جمیع تصرف الحالات أی

ص: 225

تغیرها و الحاصل أنه لیس للحوادث و التغیرات أن یتطرق إلی ذاته المقدسة(1)

و البوارع جمع البارعة و هی الفائقة و فی القاموس برع براعة و بروعا فاق أصحابه فی العلم و غیره أو تم فی کل فضیلة و جمال فهو بارع و هی بارعة و برع صاحبه غلبه و أمر بارع جمیل.

و قال النقب الثقب و العوامق جمع العمیقة و قال الثقب الخرق النافذ و ثقب الکوکب أضاء و رأیه نفذ و هو مثقب کمنبر نافذ الرأی و أثقوب دخال فی الأمور و النجم الثاقب المرتفع علی النجوم و تحدیده أی بیان کنهه و الوصول إلی حقیقة ذاته أو إثبات الحدود الجسمانیة له و کذا تکییفه بیان کنه صفاته أو إثبات الصفات الزائدة أو الکیفیة الجسمانیة له و الغائصات جمع الغائصة من الغوص و هو معروف و یقال غاص علی الأمر علمه و السباحة معروفة و تصویره إثبات صورة له.

لعظمته أی لکونه أعظم من أن یکون جسما أو جسمانیا فیحل فی المکان و یقال ذرع الثوب کمنع أی قاسه بالذراع أی لا یقاس بالمقادیر الجسمانیة لأنه أجل من ذلک و کذا القطع کنایة عن التحدید أن تکتنهه أی تصل إلی کنهه حقیقته أن تستغرقه أی تستوعبه کنایة عن الإحاطة بمعرفته و یحتمل تستعرفه من المعرفة.

و الطوامح جمع طامحة و هی المرتفعة و نضب الماء نضوبا غار و الاکتناه بلوغ الکنه و فی القاموس الصغر کعنب خلاف العظم صغر ککرم و فرح صغارة و صغرا کعنب و صغرا محرکة فهو صغیر و الصاغر الراضی بالذل و قد صغر ککرم صغرا کعنب و صغرا بالضم الخصوم أی نفوسهم فإنه مما لطف من الإنسان یقال قدس الله لطیفه أو عقولهم اللطیفة و اللطیف العالم بخفایا الأمور و دقائقها.

لا من عدد(2) أی لیست وحدته وحدة عددیة یکون له ثان من جنسه

ص: 226

لا بأمد أی غایة فیکون بمعنی کثرة المدة أو امتداد زمان فإنه لیس بزمانی و العمد بفتحتین و ضمتین جمع العماد و هو ما یعتمد علیه و لا بشبح أی شخص مرئی فتقع علیه الصفات أی الزائدة أو توصیفات الواصفین.

و التیار مشددة موج البحر الذی ینضح و لجته و الحصر العی فی المنطق و حسر البصر حسورا کل و انقطع من طول مدی و الاستشعار هذا لعله بمعنی طلب الشعور و العلم و یقال استشعر فلان خوفا أضمره و استشعر لبس الشعار و هو الثوب الملاصق للشعر و لجة البحر معظمه و الملکوت کرهبوت العزة و السلطان و المملکة و له ملکوت العراق أی ملکها و یطلق غالبا علی السماویات و الروحانیات.

مقتدر بالآلاء أی علیها أو أظهر قدرته بما أنعم علی عباده ممتنع عن أن یصل إلیه أحد بسوء بکبریائه و عظمته الذاتیة و التملک صیرورته مالکا و عدی بعلی لتضمین معنی القهر و الاستیلاء.

رقاب الصعاب من إضافة الموصوف إلی الصفة أو رقاب الأشخاص الصعاب و الصعب خلاف الذلول و التخوم جمع التخم بالفتح و هو منتهی کل قریة أو أرض رواصن الأسباب أی الحبال الثابتة قال الجوهری الرصین المحکم الثابت و السبب الحبل و قال شهق ارتفع و الشاهق الجبل المرتفع بکلیة الأجناس أی بجمیعها فإنها مشترکة فی الإمکان و الحاجة إلی الصانع أو بکونها کلیة فإنها تستلزم الترکیب المستلزم للإمکان فدل علی أنه لیس له سبحانه مهیة کلیة و فی بعض النسخ باختلاف کلیة الأجناس أی بحقائقها المختلفة أی أنها مع اختلاف حقائقها مشترکة فی الدلالة علی صانعها أو أن اختلافها دلیل علی الحاجة إلی الموجد إما بناء علی أن زیادة الوجود دلیل الإمکان و لا یمکن أن یکون عینا لتلک الحقائق المختلفة أو أنها مع اختلافها لا یمکن استلزام جمیعها للوجود کما یشهد به الذوق السلیم و بفطورها أی مخلوقیتها فلا لها محیص أی محید و مهرب.

ص: 227

عن إدراکه إیاها أی علمه بها و قدرته علیها عن إحاطته بها أی علما و قدرة عن إحصائه لها أی علما له آیة أی دلالة علی وجوده و قدرته و حکمته و بترکیب الطبع أی الطبائع التی رکبها فی الممکنات و فی بعض النسخ بمرکب المصنوع أی المصنوعات المرکبة فإن الترکیب دلیل الإمکان.

و الفطر جمع الفطرة بمعنی الخلقة عبرة هی الاسم من الاعتبار فلا إلیه حد أی لیس له حد ینسب إلیه و لا له مثل أی لیس للخلق أن یضربوا له الأمثال و له الأمثال العلیا ضربها لنفسه تفهیما لخلقه.

و قال الجوهری باد الشی ء یبید بیدا و بیودا هلک فأسنی أی جعله سنیا رفیعا و إن جاز المدی أی الغایة فی المنی أی و إن کان ما أعطاه أکثر من غایة أمانی الخلق فإنه لا ینقص خزائنه و الهفوة الزلة و الإملاء الإمهال.

و قال الجوهری فلان یعیش فی ظل فلان أی فی کنفه و اعتصم بحبله أی بدینه أو طاعته أو القرآن فإنه حبل ممدود من السماء إلی الأرض أو ولایة أهل البیت علیهم السلام کما مر فی الأخبار عمن ألحد فی آیاته أی حاد عن الطریق فیها و لم یجعلها دلیلا علیه و یحتمل أن یراد بها الأئمة علیهم السلام کما ورد فی الأخبار أو آیات القرآن المجید و الإلحاد فیها عدم الإیمان بها أو تحریفها لفظا أو معنی و انحرف عن بیناته عن حججه الواضحات فلا یقبلها و لا تصیر سببا لإیمانه و الضمیر فی حالاته إما راجع إلی الله أو إلی الموصول.

عن الأنداد(1)

أی الأمثال و الأشباه المحتجب بالملکوت و العزة أی احتجابه عن الخلق إنما هو لسلطنته و عزته و علو شأنه و کونه أعلی من أن یصل إلیه مدارک الخلق لا بحجاب کالمخلوقین المتردی بالکبریاء و العظمة أی هما رداؤه کنایة عن الاختصاص به المتقدس بدوام السلطان أی منزه بسبب وجوب وجوده و دوام سلطنته عن أن یتطرق إلیه نقص أو زوال.

و الحباء بالکسر العطاء و الغبطة بالکسر حسن الحال و أن تتمنی مثل حال

ص: 228

المغبوط من غیر أن ترید زوالها عنه و استرعیتهم أی طلبت منهم و وکلت إلیهم رعایة عبادک من قولهم رعی الأمیر رعیته رعایة و الرصد و الترصد الترقب و الرصد بالتحریک أیضا الذی أعد للحفظ و لا تغیضک أی لا تنقصک و الغیض یکون لازما و متعدیا و من الثانی قوله تعالی وَ ما تَغِیضُ الْأَرْحامُ (1).

و لا تعزب أی و لا تغیب فی کنین أرض أی مستورها من الکن بمعنی الستر و فی بعض النسخ کفیر من الکفر بمعنی الستر أیضا و الکفر أیضا القبر و ظلمة اللیل و الکافر اللیل المظلم تصاریف اللغات أی اللغات المختلفة المتنوعة مستحدثا علی بناء اسم المفعول من قولهم استحدثت خبرا أی وجدت خبرا جدیدا أو یحتال (2) أی تعالیت عن أن یحتال الملحد أن یجد منک حالا تستلزم اتصافک بالتبدیل و التغییر.

و فی بعض النسخ أن یلاقیک بحال یصفک بها الملحد بتبدیل فالملحد فاعل لقوله یلاقیک و یصفک علی التنازع و الأول أیضا یحتمل ذلک إن قرئ یحتال علی بناء الفاعل أو یوجد أی تعالیت عن أن یوجد بسبب زیادة و نقصان یعتریانک مساغ أی طریق و محل تجویز فی أن یقال فیک باختلاف التحویل من حال إلی حال و فی مجموع الدعوات أو یوجد للزیادة و النقصان فیک مساغ باختلاف التحویل و لعله أنسب و مرجعهما إلی واحد.

أو تلتثق أی تبتل سحائب الإحاطة بکنه ذاتک و صفاتک فی بحور همم العقول أی لا تبتل منها بشی ء فضلا عن أن تأخذ ماء.

قال الجوهری اللثق بالتحریک البلل و قد لثق الشی ء بالکسر و التثق و ألثقه غیره و طائر لثق أی مبتل أو تمتثل و فی بعض النسخ تمثل لک أی بسببک منها أی من الأحلام جبلة أی خلقة و المراد بها الحقیقة تصل إلیک فیها أی بسبب تلک الجبلة و یحتمل تعلقه بالرویات و الحاصل أنه لا تقدر العقول علی

ص: 229

أن تنتزع منک حقیقة و مهیة تتفکر فیها الأوهام فتصل إلی معرفتک و فی بعض النسخ تضل فیها أی لا تقدر علی انتزاع شی ء تتفکر و تتحیر فیها فضلا عن أن تضل إلیک بها.

و یقال استخذأ له أی خضع و تذلل و سمکت السماء أی رفعتها فرفعتها أی بالرفعة المعنویة أو رفعتها کثیرا و المراد بالسمک الضخامة ماءً ثَجَّاجاً أی منصبا بکثرة یقال ثجه و ثج بنفسه و نباتا رجراجا أی متحرکا مضطربا نامیا قال الجوهری الرجرجة الاضطراب و ترجرج الشی ء أی جاء و ذهب و امرأة رجراجة یترجرج علیها لحمها و فی بعض النسخ خراجا أی کثیر الخروج من الأرض.

فسبحک نباتها أی دل علی تنزهک عن الحدوث و التغیر و مشابهة الممکنات و قاما أی السماء و الأرض علی مستقر المشیة أی علی المستقر الذی شئت لهما و فی بعض النسخ فأقامت علی مستقر المشیة کما أمرتها أی الأرض أو المیاه.

یا من تعزز أی صار عزیزا بالبقاء و استحالة الفناء أو أظهر عزته بذلک و قال الجوهری النجعة بالضم طلب الکلإ فی موضعه تقول منه انتجعت فلانا إذا أتیته تطلب معروفه و المنتجع المنزل فی طلب الکلإ.

فراشا و بناء(1)

لف و نشر علی خلاف الترتیب قال تعالی الَّذِی جَعَلَ لَکُمُ الْأَرْضَ فِراشاً وَ السَّماءَ بِناءً(2) و معنی جعلها فراشا أن جعل بعض جوانبها بارزا عن الماء و صیرها متوسطة بین الصلابة و اللطافة حتی صارت مهیأة لأن یقعدوا و یناموا علیها کالفراش المبسوط و السماء بناء أی قبة مضروبة علی الأنام و السماء اسم جنس یقع علی الواحد و المتعدد ثم جعلت فیها أی علیها ثم سکنتهما أی أجریت حکمک و تدبیرک فی خلقک فیهما و أظهرت آثار قدرتک منهما کأنک سکنتهما.

قال الکفعمی رحمه الله المنزل عبارة عن مقار عظمة الله و سلطانه

ص: 230

و علمه و الکرسی و العرش عبارة عن الملک و العلم و منه قوله تعالی وَسِعَ کُرْسِیُّهُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ (1) و المراد بالتسویة علی العرش الاستیلاء و الإحاطة علی ملکه لعظمته و جلاله و منه قوله تعالی الرَّحْمنُ عَلَی الْعَرْشِ اسْتَوی (2) أی استولی علی عرشه و هو ملکه و الإسکان هو القرار فی الموضع و القار المشغول بالتحیز القابل للانتقال و هذا من لوازم الممکن و الجسم أما فی حقه تعالی فإنه منزه عن الجسمیة و الحلول و کلما کان فی الأدعیة من هذا الباب بلفظ المنزل و الإسکان فإنه کنایة عن مواطن العظمة و القدرة و الاستیلاء و الإحاطة و السماء مواطن العلو و مواطن برکاته تعالی من الأمطار و الشمس و القمر و النجوم و الأفلاک و مهابط الوحی و مساکن ملائکته فسبحان من استوی علی ملکه بعظمته أَلا لَهُ الْخَلْقُ وَ الْأَمْرُ تَبارَکَ اللَّهُ رَبُّ الْعالَمِینَ انتهی.

متکبرا فی عظمتک أی مظهرا للکبریاء بسبب عظمتک الذاتیة أو کائنا فیها محتجبا فی علمک أی فیما تعلم من الحجب المعنویة أو مع علمک لم تطلع علیه إلا من شئت و علا هناک أی فی درجتک المعنویة بهاؤک أی حسنک و کمالک و قدسک أی تنزهک و تمکینک أی إقدارک أمناءک من الملائکة فیما أمرتهم به کما قال تعالی مُطاعٍ ثَمَّ أَمِینٍ (3) بذلک التمکین مکین أی ذو مکانة و منزلة أبلاه أی أنعمه.

و شر جلاه (4)

بالجیم مخففا أی أذهبه أو کشفه یقال جلوتهم عن أوطانهم أی أخرجتهم و جلوت أی أوضحت و کشفت و فی بعض النسخ بالخاء المعجمة مخففا و فی بعضها مشددا أی ترکه یقال خلیت الخلی أی جززته و قطعته و خلیت سبیله بالتشدید و خلا عنه الجائزة أی المقبولة أو المأذون فیها و المرتفق بفتح

ص: 231

الفاء محل الارتفاق و هو الاتکاء علی المرفق أو المخدة و فی بعض النسخ مرتفعا بالفتح أیضا أی محل ارتفاع إلی وجهک قال الکفعمی أی إلی رضوانک و ثوابک و ما یتقرب به إلیک قال:

أستغفر الله ذنبا لست محصیه***رب العباد إلیه الوجه و العمل

و منه قوله تعالی کُلُّ شَیْ ءٍ هالِکٌ إِلَّا وَجْهَهُ (1) أی ما یتقرب به إلیه و قوله وَ یَبْقی وَجْهُ رَبِّکَ (2) أی و یبقی ربک الظاهر بأدلته ظهور الإنسان بوجهه و الوجه یعبر به عن الجملة و الذات و قوله کُلُّ شَیْ ءٍ هالِکٌ إِلَّا وَجْهَهُ أی إلا إیاه و العرب تذکر الوجه ترید به صاحبه فتقول أکرم الله وجهک أی أکرمک الله و اجعله لنا فرطا قال أی أجرا یتقدمنا و منه الحدیث فی الدعاء للطفل المیت اللهم اجعله لنا فرطا أی أجرا یتقدمنا و فی الحدیث أنا فرطکم علی الحوض أی أنا أتقدمکم إلیه و فرطت القوم أی تقدمتهم و سرت أولهم إلی الماء لتهیئة الدلاء و الرشا قاله الهروی فی الغریبین العتید الحاضر المهیأ.

و استویت به لعل المراد بالاسم هنا مدلوله من الصفات الکمالیة فشفع اللیلة أی اقبل شفاعتی فی رغبتی أو اقبل شفاعة رغبتی فی حاجتی أو اجعل رغبتی شفعا بالإجابة و فی بعض النسخ برغبتی أی اقبل الشفاعة فیها و صل وحدتی أی صلنی فی وحدتی ففیه مجازان استعارة فی الوصل و مجاز فی الإسناد فإن من یحسن إلی أحد فکأنه یصل ما بینه و بینه من العلائق و المجاز الثانی جار فی أکثر ما سیأتی.

و کن بدعائی حفیا قال الکفعمی أی مبالغا فی إلطافی و إجابة مسألتی و فی حدیث عمر أنه نزل به أویس القرنی فاحتفاه أی بالغ فی إلطافه و تکرمته یقال

ص: 232

أحفی بصاحبه و تحفی به و حفی به إذا بالغ فی بره و منه قوله تعالی إِنَّهُ کانَ بِی حَفِیًّا(1) أی بارا رحیما انتهی.

من روحک (2)

أی رحمته و الفسحة الوسعة(3) و المنة بالضم القوة و ما یحق أی یجب عطف علی طاعته و استشعار خیفته أی جعلها شعاری و ملازما لی أو إخفائها فإن الشعار مستور تحت الدثار من تواتر متعلق بقوله لم یخلنی إلا بفضل ما لدیه أی إلا بمزید ما عنده من النعم.

و أوبقه أهلکه و المهاوی المساقط و المهواة ما بین الجبلین أو نحو ذلک غیر مستقل بها أی ثقلت علی و لم أطق حملها من قولهم استقل الحمل أی حمله و رفعه و یقال استقل الجمل بحمله أی قام و أنت ملجأ الخائف و فی بعض النسخ لجأ بالتحریک و هما بمعنی محل الالتجاء.

و قال الجوهری لا یتعاظمه شی ء أی لا یعظم عنده شی ء و التسربل لبس السربال و هو القمیص و هنا کنایة عن الاختصاص و عدم المشارکة.

عن الحیثوثیة(4)

أی الحاجة إلی المکان أو العلة بالکیفوفیة أی بالاتصاف بالکیفیات الجسمانیة أو بالصفات الزائدة أو بالوصول إلی کنه ذاتک و صفاتک بالماهیة و فی بعض النسخ بالمائیة أی بما یجاب عن السؤال بما هو و هو کنه الحقیقة و الحینونیة أی جعل حین و زمان لک أو لأول وجودک و ظاهره نفی الزمان مطلقا.

و أنت ولیه أی أولی بالخیر و متولیه و موصله إلی العباد متیح الرغائب أی مقدر المطالب من قولهم تاح له الشی ء و أتیح له أی قدر له و الرغائب جمع الرغیبة و هی العطاء الکثیر.

ص: 233

و أدرجتهم درج المغفور لهم أی جعلتهم مثلهم و رفعتهم إلی منازلهم و سلکت بهم مسالکهم و الدرج بالتحریک جمع الدرجة و هی المرقاة و المدرجة أیضا المذهب و المسلک و درج مشی و الصفر بالکسر الخالی یقال بیت صفر من المتاع و رجل صفر الیدین ذکره الجوهری.

و قال داخ البلاد(1)

یدوخها قهرها و استولی علی أهلها و کذلک دوخ البلاد و داخ الرجل یدوخ ذل و دوخته أنا و حسن العز و الاستکبار أی منک لعظمتک و أما غیرک فلا یستحقهما و یقبحان منه و صفا الفخر أی خلص لک و اختص بک بسبب عزتک أو خلص لها و تکبرت أی أظهرت الکبریاء و تجللت أی أظهرت جلالتک أو علوت علی من سواک من قولهم تجلله أی علاه أو عممت جمیع الخلق فضلا و کرما و قدرة و علما أو صرت أجل من أن یشبهک غیرک و الأول أظهر.

و أقام الحمد عندک أی لا یتجاوزک إلی غیرک لأنه لا یستحقه إلا أنت إذ النعم کلها ترجع إلیک و القصم الکسر و اصطفیت الفخر أی اخترته و استبددت به و العلی بالضم و العلاء بالفتح الرفعة و الشرف و خلص الشی ء کنصر خلوصا أی صار خالصا.

بمکانک أی بمنزلتک الرفیعة و لا خطر لک بالتحریک و فی بعض النسخ و لا خطیر و قال الجوهری الخطر الإشراف علی الهلاک و خطر الرجل قدره و منزلته و هذا خطر لهذا و خطیر له أی مثله فی القدر مبلغک أی ما بلغت من الکمال و الشرف و لا یقدر شی ء قدرتک أی لا یصفها و لا یعرف کنهها قال الله سبحانه وَ ما قَدَرُوا اللَّهَ حَقَّ قَدْرِهِ (2).

ص: 234

أثرک أی لا یعرف آثار قدرتک و مراتب خلقک و یحتمل أن یکون کنایة عن الوصول إلی معرفته أو إلی درجة کماله فإن من یلحق أحدا یصل إلی أثر قدمه مکانک أی الوصول إلی مکانتک و منزلتک و لا یحول شی ء دونک أی لا یمنع من أن تعلم شیئا أو تقدر علیه.

و تملکت بسلطانک (1)

أی ملکت الأشیاء بسلطنتک و قدرتک الذاتیة لا بالجنود و الأعوان و تکرمت أی أظهرت الکرم الذاتی بما جدت علی خلقک.

أنت بالمنظر الأعلی المنظر المرقب و الموضع العالی المشرف و هنا إما کنایة عن اطلاعه سبحانه علی الخلق أو ارتفاعه عن أن تصل إلیه عقول الخلق و أفهامهم أو الأعم منهما و الأوسط هنا أظهر و قد مر الکلام فیه و الأبصار تشمل أبصار القلوب أیضا کما مر فی الأخبار.

و جرت قوتک و فی بعض النسخ و حزت قوتک أی جمعت القدرة علی جمیع الممکنات فلم یخرج شی ء منها قال الجوهری الحوز الجمع و کل من ضم إلی نفسه شیئا فقد حازه حوزا و قدمت عزک أی کان عزک قدیما قبل الأشیاء.

و تم نورک أی ظهورک أو کمالک و غلب مکرک قال الکفعمی أی عذابک و عقوبتک و قوله تعالی أَ فَأَمِنُوا مَکْرَ اللَّهِ (2) أی عقوبته و عذابه و قوله تعالی قُلِ اللَّهُ أَسْرَعُ مَکْراً(3) أی أقدر علی مکرکم و عقوبتکم إن شاء و قوله تعالی إِذا لَهُمْ مَکْرٌ فِی آیاتِنا(4) أی یحتالون لما رأوا من الآیات بالتکذیب و یقولون سحر و أساطیر الأولین و قوله تعالی وَ مَکَرُوا وَ مَکَرَ اللَّهُ (5) المکر من الخلائق

ص: 235

خداع و منه تعالی مجازاة للماکر و یجوز أن یکون استدراجه إیاهم من حیث لا یعلمون قاله الهروی.

و لا ینتصر أی ینتقم و قال الفیروزآبادی انتصف منه استوفی حقه منه کاملا حتی صار کل علی النصف سواء و تنصف السلطان سأله أن ینصفه و تناصفوا أنصف بعضهم بعضا.

و المعازة المغالبة و اضمحل ذهب و انحل و تضعضع خضع و ذل و افتقر و ضعضعه هدمه حتی الأرض ذکره الفیروزآبادی و قال الرکن بالضم الجانب الأقوی و الأمر العظیم و ما یقوی به من ملک و جند و غیره و العز و المنعة.

و قال الید القوة و القدرة و السلطان و النعمة و الإحسان و قال الأید القوة.

و لا یخدع خادعک قال الکفعمی أی من خادعک لا یقدر علی خدعک و خدعه أی ختله و مکر به و الخدعة المرة و بالضم ما تخدع به و بفتح الدال الخداع قاله المطرزی و الحرب خدعة و خدعة أی یمکر فیها و یحتال و قوله تعالی یُخادِعُونَ اللَّهَ (1) أی أولیاءه لأن الله تعالی لا یَخْفی عَلَیْهِ شَیْ ءٌ قاله الجوهری.

و قیل یُخادِعُونَ اللَّهَ بمعنی یخدعون أی یظهرون غیر ما فی نفوسهم و الخداع یقع منهم بالاحتیال و المکر و الخداع یقع من الله تعالی بأن یظهر لهم من الإحسان و یعجل لهم من النعیم فی الدنیا خلاف ما یغیب عنهم و یستر من عذاب الآخرة لهم فجمع الفعلان لتشابههما من هذه الجهة و قیل الخدع فی کلام العرب الفساد قال.

أبیض اللون لذیذ الطعم*** طیب الریق إذا الریق خدع.

أی فسد فمعنی یُخادِعُونَ اللَّهَ وَ هُوَ خادِعُهُمْ (2) أی یفسدون ما یظهرون من

ص: 236

الإیمان بما یضمرون من الکفر کما أفسد الله علیهم نعمهم فی الدنیا بما صار إلیهم من عذاب الآخرة.

و قال الشیخ ابن بابویه ره فی کتاب الاعتقاد معنی قوله تعالی وَ مَکَرُوا وَ مَکَرَ اللَّهُ و قوله تعالی یُخادِعُونَ اللَّهَ وَ هُوَ خادِعُهُمْ و قوله تعالی اللَّهُ یَسْتَهْزِئُ بِهِمْ (1) و قوله تعالی سَخِرَ اللَّهُ مِنْهُمْ (2) و قوله تعالی نَسُوا اللَّهَ فَنَسِیَهُمْ (3) أی أنه تعالی یجازیهم علی المکر و المخادعة و الاستهزاء و السخریة و جزاء النسیان هو أن ینسیهم أنفسهم لا أنه فی الحقیقة یمکر و یخادع أو یستهزئ أو یسخر أو ینسی تعالی الله عن ذلک علوا کبیرا.

من اغتر بک أی انخدع بإمهالک أو بالاتکال علی أعماله الناقصة لک و المناوأة بالهمزة المعاداة و ربما لم یهمز و أصله الهمز ذکره الجوهری و تکبرت أی أظهرت أنک أکبر ممن صد و أعرض و تولی عنک بما خلقت من جنودک السماویة و الأرضیة أو تکبرت بالإعراض عنهم فی الدنیا مع عدد جنودک التی لا تتناهی و لعله کان فی الأصل تکرمت.

و بمقدار عندک إشارة إلی قوله سبحانه وَ کُلُّ شَیْ ءٍ عِنْدَهُ بِمِقْدارٍ(4) أی بقدر لا یجاوزه و لا ینقص منه بحسب المصالح أو بتقدیر کما فی الأخبار و بدعتک أی مبتدعک و مخلوقک الذی اخترعته من غیر مثال.

إِلی أَجَلٍ مُسَمًّی (5) أی عند الموت أو القیامة منتهاه عندک أی نهایة ذلک الأجل فی علمک لا یعلمها غیرک و منقلبهم أی انقلابهم فی أحوالهم المختلفة فی قبضتک أی قدرتک و تدبیرک و الذوائب جمع الذؤابة بالهمز و هی القطعة من الشعر

ص: 237

إذا کانت مرسلة و وسعهم کتابک أی القرآن أحکامه أو اللوح تقدیراته.

و یرعد علی بناء المعلوم أو المجهول أی یخاف فی القاموس ارتعد اضطرب و الاسم الرعدة بالضم و الکسر و أرعد بالضم أخذته و الرعدید الجبان و مبیر الظلمة أی مهلکهم و الشامخ و الباذخ الرفیع و الصغار الذل و الحمل علی المبالغة و کذا النکال و هو التعذیب الذی یوجب عبرة الغیر و غایة المتنافسین التنافس و المنافسة المغالبة فی الشی ء المرغوب أی إنما ینبغی المبادرة و المغالبة فی قربک و طاعتک و ثوابک و الصمد المقصود.

تبارکت أی ثبت الخیر عندک و فی خزائنک أو تعظمت و اتسعت رحمتک أو تقدست و قد مر بعلو اسمک أی صفاتک التی دلت علیها أسماؤک.

فأشرق من نور الحجب نور وجهک أی ظهر جلال نور ذاتک من أنوار حجبک المخلوقة لک و یحتمل أن یکون المراد بالحجب الأئمة علیهم السلام أی ظهر من أنوار علومهم و کمالاتهم نور ذاتک أو وجوه المعارف التی تصل إلیها عقول الخلق فإنها تدل علی الذات و لیس بکنهها أو المعنی أشرق من بین أنوار الحجب نور ذاتک أو المراد بالوجه النبی و الأئمة علیهم السلام و الحجب جمیع الأنبیاء و الأوصیاء أو یکون الکلام مبنیا علی القلب أی أشرق من نور وجهک أنوار الحجب و یخطر بالبال هنا دقائق لا تجری علی الأقلام و تأبی عنه أکثر الأفهام و أغشی الناظرین أی جعل أبصارهم فی غشاء فلا یطیقون النظر إلیک لشدة شعاع بهائک و کمالک و استنار فی الظلمات أی ظلمات عالم الإمکان نورک فإن کل نور و ظهور منک.

حفظک أی علما أو إبقاء و تربیة و السِّرَّ ما أظهرته لغیرک بالنجوی وَ أَخْفی ما لم تظهره أو السِّرَّ ما أضمرته فی نفسک وَ أَخْفی ما خطر ببالک ثم نسیته أو السِّرَّ ما تعلم من نفسک و لا یعلم غیرک وَ أَخْفی ما لم تعلم أنت أیضا ما فِی السَّماواتِ بالجزئیة أو الظرفیة و المحلیة وَ ما فِی الْأَرْضِ کذلک وَ ما تَحْتَ الثَّری أی

ص: 238

التراب الندی و قیل هی الطبقة الطینیة و فی الأخبار عند ذلک ضل علم العلماء و قد مر تحقیق ذلک مرارا.

إلیک منتهی الأنفس أی انتهاؤها تعلم أسرارها و إلیک ترجع بعد مفارقتها أبدانها و علیک ثوابها و عقابها و حسابها و مصیر الأمور علما و تقدیرا و جزاء و حسابا.

عبدک أی الکامل فی العبودیة و ذاک منتهی الفخر و الشرف الأمی المنسوب إلی أم القری و لم یتعلم الخط و الکتابة من أحد لیکون فی الحجة أقوی و الفلج الظفر و الغلبة بالحجة.

و الخشوع الخضوع (1)

و خشع ببصره أی غضه و بتقلیبک عطف علی قوله بلا إله و قوله خیر الدعاء مفعول السؤال و تقلیب القلوب صرفها من إرادة إلی أخری من غیر علة ظاهرة

کما قال أمیر المؤمنین علیه السلام: عرفت الله بفسخ العزائم.

و خیر الدعاء التوفیق لإیقاعه بشرائطه و طلب ما هو خیر واقعا و خیر الأجل أی الموت أو الأعم.

بعد الجماعة(2)

أی بعد الدخول فی جماعة أهل الحق و انتهاک المحارم المبالغة فی إتیانها أو نبدل نعمتک تلمیح إلی قوله تعالی أَ لَمْ تَرَ إِلَی الَّذِینَ بَدَّلُوا نِعْمَتَ اللَّهِ کُفْراً(3) أی بدلوا مکان شکره کفرانا و عنهم علیهم السلام: نحن و الله نعمة الله التی أنعم بها علی عباده.

و فی خبر الصحیفة: و نعمة الله محمد و أهل بیته حبهم إیمان یدخل الجنة و بغضهم کفر و نفاق یدخل النار.

و البرکة أی الزیادة أو البقاء و الثبات أو الأعم و المعافاة أی من البلاء و

ص: 239

العذاب لرضوانک أی لما یوجبه وجهک أی رحمتک و صرف الوجه کنایة عن السخط من جوارک أی مجاورة رحمتک و قربک المعنویة فی الدنیا و الآخرة.

وَ هُمْ لَها سابِقُونَ (1) أی إلیها أو لأجلها سابقون إلی الجنة و اجعل کتابنا إشارة إلی قوله سبحانه کَلَّا إِنَّ کِتابَ الْأَبْرارِ لَفِی عِلِّیِّینَ (2) أی کتابهم الذی تثبت فیه أعمالهم ترفع إلی علیین أی مراتب عالیة محفوفة بالجلالة و قیل هی السماء السابعة و قیل سدرة المنتهی و قیل الجنة و قیل لوح من زبرجدة خضراء معلق تحت العرش أعمالهم مکتوبة فیه و یظهر من بعض الأخبار أن کتابهم أرواحهم المنتقشة فیها علومهم و معارفهم.

و قال تعالی فی وصف الأبرار یُسْقَوْنَ مِنْ رَحِیقٍ مَخْتُومٍ (3) قیل أی خمر صافیة من کل غش مَخْتُومٍ أی له ختام و عاقبة أو مختوم فی الآنیة بالمسک و هو غیر الخمر التی تجری فی الأنهار و قیل هو مختوم أی ممنوع من أن تمسه ید حتی یفک ختمه للأبرار.

بأحسن ما عملا أی بأحسن من عملهما و اللحد بفتح اللام و قد یضم و سکون الحاء الشق فی الجانب القبر و فی بعض النسخ بفتح الحاء کما جری علی الألسن و لم نر فیما عندنا من کتب اللغة و فتحه المراد عدم الضغطة أو الفسحة و الراحة فیما یکون فیه الروح فی البرزخ مضاجعهما أی قبورهما سمیت بذلک لأنه تضجع فیها الموتی یقال ضجع الرجل أی وضع جنبه بالأرض و کذا اضطجع العرب تعبر عن الراحة بالبرد.

قال الجزری فیه سلوا الله العفو و العافیة و المعافاة فالعفو محو الذنوب و العافیة السلامة من الأسقام و البلایا و هی الصحة ضد المرض و المعافاة أن

ص: 240

یعافیک الله من الناس و یعافیهم منک أی یغنیک عنهم و یغنیهم عنک و یصرف أذاهم عنک و أذاک عنهم و قیل هو من العفو و هو أن یعفو عن الناس و یعفوا عنه.

کلمة المعتصمین المضبوط فی النسخ الرفع أی التسمیة کلمة المعتصمین بالله یفتتحون بها فی کل أمر و یحتمل أن یکون خبر بسم الله من غیر تقدیر و هو بعید و لعل الجر أظهر صفة للاسم و مقالة المتحرزین أی عن البلایا و الآفات بلا تملیک (1) أی من غیرک إیاک و أن توزعنی قال الکفعمی أی تلهمنی و استوزعت الله شکره أی استلهمته فألهمنی و النعمی جمع نعمة و هی المنفعة الواصلة إلی الغیر علی جهة الإحسان إن ضممت النون قصرت و کتبتها بالیاء و إن فتحت مددت و کتبتها بالألف انتهی و الظاهر من کلام الجوهری و غیره أن النعمی بالضم أیضا مفرد کالنعماء.

و العنایة بالکسر الاهتمام بحاجة الغیر و المنح العطاء منحه یمنحه و یمنحه.

و لا توحش بی أهل أنسی الوحشة الهم و الخلوة أی لا تجعل أهل أنسی مهتمین بسبب بلیة عرضت لی أو لا تجعلهم مستوحشین منی لفقر أو مذلة عرضت لی أو لا تفرق بینی و بینهم فیستوحشوا بذلک.

أسلمت إلیک نفسی أی انقادت فی أوامرک و نواهیک أو لما علمت أنی لا أعلم خیری من شری و لا أقدر بالاستقلال علی جلب نفع و لا دفع ضرر لنفسی وکلتها إلیک و سلمتها و رضیت بکل ما تأتی إلیها أو جعلتها فی حفظک و حراستک و أودعتها إیاک.

و ألجأت إلیک ظهری أی اعتمدت علیک فی أموری کما یعتمد الإنسان بظهره إلی ما یستند إلیه رهبة مفعول لأجله و کذا رغبة و یحتملان الحالیة و المنجی المخلص و المهرب بغیر حساب قال الکفعمی فیه أقوال الأول أن معناه

ص: 241

أنه تعالی یعطیهم الکثیر الواسع الذی لا یدخله الحساب من کثرته.

الثانی أنه لا یرزق الناس فی الدنیا علی مقابلة أعمالهم و إیمانهم و کفرهم فلا یدل بسط الرزق للکافر علی منزلته عنده تعالی و إن قلنا إن المراد به فی الآخرة فمعناه أنه تعالی لا یثیب المؤمنین فی الآخرة علی قدر أعمالهم بل یزیدهم من فضله.

الثالث أنه تعالی یعطی من یشاء عطاءه لا یأخذه به أحد و لا یسأله عنه سائل و لا یطلب علیه جزاء و لا مکافاة.

الرابع أنه یعطی العدد من شی ء لا یضبط بالحساب و لا یأتی علیه العدد لأن ما یقدر تعالی علیه غیر متناه و لا محصور فهو یعطی الشی ء لا من عدد أکبر منه فینقص منه کمن یعطی الألف من الألفین و العشرة من المائة.

الخامس أنه یعطی أهل الجنة ما لا یتناهی و لا یأتی علیه الحساب.

یکون علی فتنة أی سببا لافتتانی و وقوعی فی الإثم و العقاب بسبب حبه و جمعه و کسبه یکون لی عدوا أی ظاهرا أو واقعا أیضا بأن یکون حبه موجبا لعقابی و إن کان یحبنی.

جوامع الخیر(1)

أی الخیرات الجامعة لأنواع الخیر کحبه سبحانه و الإیمان و التقوی أو جمیعها و خواتمه أی یکون ختم أموری و عاقبتی بالخیر و سوابقه أی ما یسبق الخیر من الأسباب أو ما سبق فیه منه و جمیع ذلک أی الخیر أو ما ذکر تأکیدا بدوام فضلک أی بسببه أو مقرونا به یا من کبس الأرض علی الماء أی أدخلها فیه من قولهم کبس رأسه فی ثوبه أی أخفاه و أدخله أو جمعها فیه کما فی الحدیث: إنا نکبس السمن و الزیت نطلب فیه التجارة.

و الکبس الطم یقال کبست النهر کبسا طممته بالتراب.

کُلَّ یَوْمٍ هُوَ فِی شَأْنٍ قال الکفعمی أی فی کل وقت و حین یحدث أمورا و یجدد أحوالا من إهلاک و إنجاء و حرمان و إعطاء و غیر ذلک و قیل نزلت

ص: 242

فی الیهود حین قالوا إنه لا یقضی یوم السبت شیئا و قیل إن الدهر کله عنده تعالی یومان أحدهما مدة أیام الدنیا و الآخر یوم القیامة فشأن یوم الدنیا الاختیار بالأمر و النهی و الإحیاء و الإماتة و نحو ذلک و شأن یوم القیامة الجزاء و الحساب و الثواب و العقاب و قیل شأنه جل ذکره أن یخرج کل یوم و لیلة ثلاثة عساکر عسکرا من أصلاب الآباء إلی الأرحام و عسکرا من الأرحام إلی الدنیا و عسکرا من الدنیا إلی القبر ثم یصیرون إلیه جمیعا.

و قال التسبیح التنزیه و السبوح المنزه عن کل سوء و سبح قال سبحان الله و سبح أیضا بمعنی صلی و معنی سبحانک اللهم و بحمدک أی سبحتک بجمیع آلائک و بحمدک سبحتک انتهی.

من علا فی الهواء أی ظهر آثار قدرته فیه أو علا عن أن یکون فی الهواء و الفضاء و شی ء من المکان بأزمتها(1)

أی بأسبابها نور النور أی منور کل نور و مظهره و قد مر تفسیر آیة النور بالحق أی قائما بالحق و الحکمة.

وَ یَوْمَ یَقُولُ کُنْ فَیَکُونُ قَوْلُهُ الْحَقُ قیل جملة اسمیة قدم فیها الخبر أی قوله الحق یوم یقول کقولک القتال یوم الجمعة و المعنی أنه الخالق للسماوات و الأرضین و قوله الحق نافذ فی الکائنات و قیل یوم منصوب بالعطف علی السماوات أو الهاء فی وَ اتَّقُوهُ فی الآیة السابقة أو بمحذوف دل علیه الحق و قوله الحق مبتدأ و خبر أو فاعل یکون علی معنی و حین یقول لقوله الحق أی لقضائه کن فیکون و المراد به حین یکون الأشیاء و یحدثها أو حین تقوم القیامة فیکون التکوین حشر الأموات و إحیاؤها.

وَ لَهُ الْمُلْکُ یَوْمَ یُنْفَخُ فِی الصُّورِ هو کقوله لِمَنِ الْمُلْکُ الْیَوْمَ لِلَّهِ الْواحِدِ الْقَهَّارِ(2). سَبْعَ سَماواتٍ طِباقاً لفظة طِباقاً لیست فی الآیة التی فی آخر سورة

ص: 243

الطلاق (1)

و إنما هی فی سورة الملک (2) فإنه علیه السلام جمع بین مضمون الآیتین أو زیدت من النساخ وَ مِنَ الْأَرْضِ مِثْلَهُنَ أی فی العدد سبعا کما مر تحقیقه یَتَنَزَّلُ الْأَمْرُ بَیْنَهُنَ أی یجری أمر الله و قضاؤه بینهن و ینفذ حکمه فیهن لِتَعْلَمُوا علة لخلق أو یتنزل أو الأعم فإن کلا منهما یدل علی کمال قدرته و علمه و قوله و أحصی لیس فی تتمة تلک الآیات.

من شر متعلق بأعیذ و إن طال الفصل و الاعتراض أو مقدر هنا بقرینة ما سبق و الطارق الآتی باللیل لاحتیاجه إلی دق الباب ثم استعمل اتساعا فی جمیع النوازل باللیل و النهار و الحشوش بالضم جمع الحش مثلثة و الفتح أکثر و هو المخرج و أصله البستان و إنما سمی بذلک لأنهم کانوا یقضون حوائجهم فی البساتین و صحاری بفتح الراء و کسرها جمع الصحراء و الغیاض الآجام.

له مقالید السماوات (3)

هو جمع مقلید أو مقلاد و قیل جمع إقلید معرب اکلید علی الشذوذ و المعنی مفاتیحهما أی لا یملک أمرهما و لا یتمکن من التصرف فیهما غیره و هو کنایة عن قدرته و حفظه لهما و فیها مزید دلالة علی الاختصاص لأن الخزائن لا یدخلها و لا یتصرف فیها إلا من بیده مفاتیحها.

یبسط الرزق أی یوسع الرزق و یضیق علی وفق مشیته إِنَّهُ بِکُلِّ شَیْ ءٍ عَلِیمٌ فیفعله علی ما ینبغی و نافث أی فی العقد أو موسوس فی القلب و متلون أی متشکل بالأشکال المختلفة کما هو شأن أکثر الجن و محتفز فی بعض النسخ بالفاء و الزای أی من یجلس

علی قدمیه کالمستعجل و فی بعضها بالفاء و الراء من احتفار الأرض أی حفرها و فی بعضها بالقاف و الراء من الاحتقار و الغایة(4)

أی نهایة العز و الکمال و الغایة یکون بمعنی الرایة أیضا

ص: 244

و أحصی عددک أی ما أشد إحصاءک لعدد الأشیاء و ضرع بتثلیث الراء أی خضع و ذل و استکان.

فی مجلس وقارک (1)

أی فی المنزلة الرفیعة التی ظهر فیها وقارک و حلمک و قضاؤه أی حکمه بالثواب و العقاب من له ملکوت کل شی ء أی ملکه و له التصرف فیه علی أی وجه أراد.

لا تُدْرِکُهُ الْأَبْصارُ قال الکفعمی ره أی لا تراه العیون لأن الإدراک متی قرن بالبصر لم یفهم منه إلا الرؤیة کما أنه إذا قرن بآلة السمع فقیل أدرکته بأذنی لم یفهم منه إلا السماع و کذلک إذا أضیف إلی کل واحد من الحواس أفاد ما تلک الحاسة آلة فیه مثل أدرکته بفمی أی وجدت طعمه و أدرکته بأنفی أی وجدت رائحته و المعنی لا تدرکه ذوو الأبصار و هو یدرک ذوی الأبصار أی المبصرین أی أنه یَرَی و لا یُرَی و بهذا خالف سبحانه جمیع الموجودات لأن منها ما یَرَی و یُرَی کالأحیاء و منها ما یُرَی و لا یَرَی کالجمادات و الأعراض المدرکة(2) فالله تعالی خالف جمیعها و تفرد بأن یَرَی و لا یُرَی و تمدح سبحانه بمجموع الأمرین کما تمدح فی الآیة الأخری بقوله وَ هُوَ یُطْعِمُ وَ لا یُطْعَمُ (3).

وَ رُوِیَ: أَنَّ ذَا الرِّئَاسَتَیْنِ الْفَضْلَ بْنَ سَهْلٍ سَأَلَ الرِّضَا علیه السلام عَمَّا اخْتَلَفَ النَّاسُ فِیهِ مِنَ الرُّؤْیَةِ فَقَالَ علیه السلام مَنْ وَصَفَ اللَّهَ تَعَالَی بِخِلَافِ مَا وَصَفَ بِهِ نَفْسَهُ فَقَدْ أَعْظَمَ الْفِرْیَةَ عَلَی اللَّهِ لا تُدْرِکُهُ الْأَبْصارُ أَیِ الْأَبْصَارُ الَّتِی فِی الْقُلُوبِ وَ لَیْسَتْ هِیَ الْأَعْیُنَ أَیْ لَا یَقَعُ عَلَیْهِ الْأَوْهَامُ وَ لَا یُدْرَکُ کَیْفَ هُوَ.

قاله الطبرسی فی مجمع البیان (4).

أمرا لعله حال عن محمد أو عن نبیک أو هو معمول مقدر أی کانا أمرا فیما

ص: 245

لا ظعن له منه أی فی مکان لا یسیر و لا یتحرک منه إلی غیره أی جنات الخلد.

و الکبر(1)

بالکسر العظمة و کعنب یطلق غالبا فی السن و فواضله أی رحماته الفاضلة و خیره أی من الخیرات ما هو أخیر و أفضل و نوافله أی زوائده و النافلة العطیة المستحبة و البوار الهلاک و بار المتاع کسد و بار عمله بطل و سکرة الموت شدته و النضرة الحسن و الرونق.

أیامک أی الأیام التی وعدتهم النصر فیها من أیام ظهور القائم علیه السلام و الرجعة و فی بعض النسخ أمانک و أتمم علینا نعمتک

قَالَ الْکَفْعَمِیُّ رُوِیَ: أَنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله مَرَّ بِرَجُلٍ یَدْعُو وَ یَقُولُ أَتْمِمْ عَلَیْنَا نِعْمَتَکَ فَقَالَ صلی الله علیه و آله تَمَامُ النِّعْمَةِ الْعِتْقُ مِنَ النَّارِ وَ الْفَوْزُ بِالْجَنَّةِ.

أوبقته معاصیه فی ضیق المسلک (2)

أی أهلکته بسبب أن ضاقت علیه المسلک إلی عفوک لکثرتها و لم یعزک منع فی بعض النسخ بالعین المهملة و الزای المشددة أی لم یغلبک منع أی لیس منعک لاضطرار و فاقة بل لعدم المصلحة فی العطاء أی لم یشتد علیک منع بأن لا تقدر علیه و یؤخذ منک قهرا و فی بعضها لم یعززک بفک الإدغام.

و فی بعضها لم یعرک بضم الراء المهملة المخففة أی لم یغشک منع بأن تکون محتاجا إلی غیرک فیمنعک أو تمنع غیرک خیرا فإن ما تمنعه لا یکون خیرا و إنما تمنع ما یکون شرا للمعطی قال الکفعمی من قرأ و لم یعزک بالتشدید أراد یغلبک یقال عز علیه و من عز بز أی من غلب سلب و قوله تعالی أَ یَبْتَغُونَ عِنْدَهُمُ الْعِزَّةَ(3) أی المنعة و شدة الغلبة و قوله تعالی أَخَذَتْهُ الْعِزَّةُ بِالْإِثْمِ (4) أی

ص: 246

الامتناع و الغلبة و سمی ملک یوسف عزیزا لأنه غلب أهل مملکته و قوله تعالی وَ عَزَّنِی فِی الْخِطابِ (1) أی غلبنی فی الاحتجاج و من قرأ و لم یعرک بالراء المهملة و التخفیف أراد یمسک و یغشاک و عراه کذا و اعتراه إذا مسه و غشیه و قوله تعالی إِلَّا اعْتَراکَ بَعْضُ آلِهَتِنا بِسُوءٍ(2) أی مسک بجنون و خبل انتهی.

**[ترجمه]گویی آن جمع مغیض یا مغیضه به معنی بیشه است و در بعضی نسخه­ها با فاء آمده است، یعنی محل فروانی آب .

«الکنایس» جمع کنیسه است که معبد نصاری است و در المغرب، «ناووس» بر وزن فاعول، مقبره نصاری است و کفعمی گوید: نواویس مقبره­های نصاری است پایان. و «الفلواة» جمع فلاة است که بیابان یا صحرایی است که در آن آب نیست و «الجّبانه» مقبره یا صحرا است.

«المریبین» یعنی کسانی که با ظاهر احوالشان از قبیل سارقان، راهزنان، خیانتکاران در اموال مردم، مردم را به شک می­اندازند، یا اینکه کسانی که در دینشان تردید می کنند. و کفعمی گوید: مریبین کسانی هستند که شک و تردید بر­می­انگیزند و «الریبه» یعنی تهمت و شک و «ریب المنون»: حوادث روزگار.

«والأسامرة» کسانی که در شب صحبت می کنند و «سمر فلان» یعنی در شب صحبت کرد، پایان. و «السمیر السامرة» و السامر معروف است و این دو اسم جمع هستند و سامره قومی از یهود نیز می­باشد. «و الأفاتنة» شاید از واژه فتنه باشد و در بعضی نسخه­ها «أفاترة» آمده است و شاید معنا چیزی باشد که موجب سستی و ضعف بدن می­شود و در نسخه­های کفعمی أفاترة آمده است و گوید: آن ابلیسان است. و «ابن قترة» ماری سمی است و گوید: «فراعنه» یعنی متکبران و هر متکبری فرعون است. «الابالسة» همان شیاطین هستند که نر و ماده هستند و زاد و ولد می­کنند و نمی­میرند بلکه در دنیا جاودان هستند، چنانکه ابلیس جاودان است و ابلیس پدر جن است و نر و ماده هستند و زاد و ولد می کنند و می­میرند، و جانّ پدر جن است و گفته شده همان ابلیس است، و گفته شده که او تبدیل شده جن است. چنانکه میمون و خوک تبدیل شده انسان است، و همه آنها قبل از آدم علیه السّلام خلق شدند. و عرب جن را در چند مرتبه قرار می­دهد و زمانی که جنس آن را قصد کنند، می­گویند جن. و اگر قصد کنند که او همراه انسان سکونت دارد، می­­گویند عامر و جمع آن عمّار است؛ و اگر از کسانی باشد که به کودکان می­پردازد، می­گوید ارواح. و اگر خبیث باشد و جادو کند، می­گویند شیطان، و اگر فراتر از آن باشد، می گویند مارد، و اگر قدرتمندتر باشد، می­گویند عفریت. و روایت شده است که نبی اکرم صلّی الله علیه و آله فرمود: خداوند جن را در پنج گروه خلق کرد: گروهی مار، گروهی عقرب، گروهی حشرات زمین و گروهی مانند باد در هوا و گروهی مانند بنی­آدم که بر او حساب و عقاب است.

و «الهمز و اللمز» یکی هستند و «همزه» یعنی او را زد و دفع کرد و «لمز» نیز چنین است. و «النفث» شبیه به نفخ یعنی دمیدن است و این سخن او «و وقاعهم» یعنی پیکار و بلایای آنها «و آخذهم» یعنی سحر آنان و «الاُخذة»، افسونی مانند سحر است. «و عبثهم» یعنی بازی آنها با انسان و کسی که «عیثهم» قرائت کند، مقصودش فساد آنان است و «العیث» یعنی فساد. و «غیلان» ساحران جن است و «ام­الصبیان» بادی که بر کودکان عارض می شود و عارض و معترض کسی که بر بشر عارض می­شود. و «امّ مِلدم» با دال و ذال، کنیه تب است و «المثلثه» تبی است که در روز سوم می­آید و «الربع» تبی است که در روز چهارم می­آید و «النافضة» چیزی است که به خاطر آن لرزش برای صاحب آن حاصل می­شود و «الصالبة» چیزی است که حرارت آن شدید است و سرد نمی شود، و سایر الفاظ روشن است و این حاشیه را از کتاب صحاح جوهری، غریبین هروی، سرّ اللغة ثعالبی و المغرب مطرزی، حدقة الناظر کفعمی و حیوة الحیوان دمیری خلاصه کردم، پایان کلام کفعمی - ره -.

«الوقاع»، نبرد یا غیبت و «اللمح» یعنی نگاه دزدکی، «و أخلاقهم» و در بعضی نسخه­ها «أحلافهم» جمع حِلف آمده است و آن دوستی است که برای دوست سوگند یاد می­کند که بر او خیانت نکند، و «ضرب العرق ضرباً و ضرباناً» با حرکت حروف، زمانی است که با قدرت حرکت کند و «الشقیقه» بر وزن سفینه، دردی است که نصف سر و صورت را می گیرد و «ام­ملدم» در کنیه، تب معروف است.

«و الداخلة و الخارجة» یعنی داخل در رگ­ها و خارج از آن، یا بیماری­های ظاهری و بیماری­های داخلی. «لا من شیء کان» یعنی وجود او نه متکی به علتی و نه به ماده­ای است. «ولا من شی­ کوّن» بر عدم مسبوق بودن حوادث بر ماده دلالت می­کند. «مستشهد» بر بنای فاعل یعنی حدوث اشیا را شاهدی بر ازلی بودن و غیر محتاج بودنش به علتی قرار داده است، به جهت آنچه که در خصوص لزوم تسلسل و غیر آن بیان شد. یا بر بنای مفعول است، یعنی مردم با آن برای او شهادت می دهند.

«و بما وسمها به من العجز» یعنی با آنچه که از نشانه و علامت عجز در آن قرار داد، بر قدرت خود شاهد گرفت و «وسمة» در اصل داغ است. «علی قدرته»: زیرا ممکن بودن آنها و عجز آنها از ایجاد ذوات و صفات آنان و انتقالشان از حالی به حال دیگر و از شأنی به شأن دیگر، دلیلی است بر­ اینکه برای آنها خالق، تربیت­کننده و تدبیر­کننده­ای است. و همچنین فنای آنها بر این دلالت دارد که برای آنها خالقی است که زوال و فنا به او راه ندارد، در غیر این صورت مانند آنها نیازمند به خالقی دیگر بود.

«فیدرک بأینیّة» یعنی به اینکه او صاحب أین - کجا - است یا اینکه او در هر مکانی است و آن به این دلیل است که موجود مکانی وقتی در یک مکان حاضر شود، مکان دیگر از او خالی می­شود. «ولا لَهُ شبح مثال» شَبَح با حرکت حروف است و گاه ساکن می­شود، یعنی بدن شخص، و «المثال» یعنی شبیه، یعنی برای او مثلی نیست که شبیه او باشد، نه در خارج و نه در ذهن که صاحب کیفیت و صفات زائد باشد. «بحیثیته» یعنی با مکانش، زیرا غیبت از ویژگی صاحب مکان است. «بما ابتدع من تصرف الذوات»: با آنچه که بدون ماده و مثال از ذوات متغیّر متنوع ایجاد کرد.

«بالکبریاء»: به سبب کبریاء و عظمت. «من جمیع تصرّف الحالات» یعنی تغیر حالات و حاصل اینکه، حوادث و تغییرات نمی تواند بر ذات مقدس او عارض شود. و «البوارع» جمع بارعة است، یعنی فائق و برتر، و در قاموس: «برع براعة» یعنی در علم و غیر آن بر اصحاب خود برتری یافت، یا اینکه در هر فضیلت و جمالی کامل شد، پس مرد بارع و زن بارعة است، و «برع صاحبه»، بر دوستش غلبه یافت و «امر بارع» یعنی امر زیبا.

و گوید: «النقب» یعنی شکاف، «العوامق» جمع عمیقه، و گوید: «الثقب» یعنی شکاف تأثیرگذار، و «ثقب الکوکب»: درخشید و «ثقب رأیه» یعنی نظرش نفوذ کرد. و «هو مثقب» بر وزن منبر، صاحب رأی نافذ، و «أثقوب» یعنی بسیار تأثیرگذار در امور، و «النجم الثاقب»: بالاتر از ستارگان. «و تحدیده» یعنی بیان کنه آن و وصول به حقیقت ذات او یا اثبات حدود جسمی برای او، و همچنین «تکییفه» یعنی بیان کنه صفات او یا اثبات صفات زاید یا کیفیت جسمانی برای او، و «الغائصات» جمع غائصة از ریشه غوص است و آن معروف است و گفته می­شود «غاص علی الأمر» یعنی آن را دانست و «السباحة» معروف است «و تصویره» یعنی اثبات صورت برای او.

«لعظمة» یعنی به جهت بزرگ­تر بودن او از اینکه جسم یا جسمانی باشد که در مکان داخل شود و گفته می­شود: «ذرع الثوب» بر وزن منع، لباس را با ذراع اندازه کرد؛ یعنی با اندازه­های جسمانی اندازه گرفته نمی­شود زیرا او برتر از آن است. و چنین است «قطع»، کنایه­ از محدود کردن است. «أن تکتنه» یعنی به کنه حقیقت او برسد. «أن تستغرقه»، آن را درک کند و کنایه از احاطه یافتن به شناخت اوست و محتمل است که «تستعرفه» از معرفت باشد.

و «الطوامح» جمع طامحة است یعنی مرتفع. و «نضب الماء نضوباً» یعنی رخنه کردن و «الاکتناه» رسیدن به کنه آن است. و در قاموس: «صغر» بر وزن عنب، مخالف بزرگی است، صغر بر وزن کرم و «فرح صغارة و صغراً» بر وزن عنب، و صغراً با ضمه است. «لطائف الخصوم»، جان­های آنان که آن از امور لطیف در انسان است، گفته می­شود: «قدّس الله لطیفه أو عقولهم اللطیفة». و «اللطیف» یعنی آگاه به خفایا و ظرائف امور.

«لا من عدد» یعنی وحدت او وحدتی عددی نیست که برای او دومی از جنس خودش باشد. «لا بأمد» یعنی غایت، پس به معنی کثرت مدت یا امتداد زمان است که او محدود به زمان نیست و «عمد» با دو فتحه و ضمه، جمع عماد است و آن چیزی است که بر آن تکیه می­شود «و لا بشبح»، شخص قابل رؤیت. «فتقع علیه الصفات» یعنی صفات زائد یا توصیفات وصف­کنندگان.

«التیّار» موج دریا که سرازیر می­شود و قعر آن، و «الحصر» یعنی الکن در صحبت ­کردن و «حسر البصر حسوراً» یعنی چشم ضعیف شد و از دیدن فاصله دور ناتوان شد. «الاستشعار» شاید به معنی طلب درک و علم باشد و گفته می­شود: «استشعر فلان خوفاً» یعنی خوف را پنهان کرد، و «استشعر» یعنی جامه زیر بر تن کرد. «شعار» لباس چسبیده به مو، و «لجة البحر» یعنی بخش بزرگ دریا، و «الملکوت» بر وزن رهبوت یعنی عزت، سلطان و مملکت، و «له ملکوت العراق» یعنی بر آن فرمانروایی دارد، و غالبا بر امور آسمانی و معنوی اطلاق می­شود.

«مقتدر بالآلاء» یعنی مقتدر بر نعمت­ها، یا اینکه قدرتش را با آنچه بر بندگانش عطا کرد نمایان ساخت. «ممتنع» با کبریاء و عظمت ذاتش از اینکه کسی با بدی به او دست یابد امتناع یافت. و «التملّک» یعنی تبدیل شدن او به مالک و برای دربر داشتن معانی قهر و استیلا، با علی متعدی شده است.

«رقاب الصعاب» از نوع اضافه موصوف به صفت است، یا اینکه «رقاب الأشخاص الصعاب» است و «الصعب» مخالف رام و مطیع است. «التخوم» جمع التَخم است، پایان هر روستا یا زمین. «رواصن الأسباب» یعنی ریسمان­های ثابت، جوهری گوید: «الرصین» یعنی محکم ثابت و «السبب» یعنی ریسمان، و گوید: «شهق» یعنی مرتفع شد و «الشاهق»، کوه بلند. «بکلیّه الأجناس» یعنی به همه آنها که آنها در ممکن بودن و احتیاج به خالق یا در کل بودن که مستلزم ترکیب و مستلزم امکان است مشترک هستند، پس بر این دلالت دارد که برای خداوند سبحان ماهیّت کلی نیست.

و در بعضی نسخه­ها «باختلاف کلیة الاجناس» آمده است، یعنی به حقایق مختلف آنها که آنها با وجود اختلاف حقایقشان، در دلالت بر سازنده خود مشترک هستند؛ یا اینکه اختلاف آنها دلیلی بر نیاز به یک ایجاد­کننده است؛ یا بنا بر اینکه زیادت وجود دلیل ممکن بودن است و ممکن نیست که دقیقاً شبیهی برای آن حقایق مختلف باشد، یا اینکه آنها با وجود اختلافشان، استلزام همه آنها به وجود ممکن نیست، چنانکه ذوق سلیم بر آن گواهی می­دهد. «و بفطورها» یعنی مخلوق بودن آنها. «فلا لها محیص» یعنی اجتناب و گریزی برای آن ها نیست.

«أن إدراکه إیّاها» یعنی علم او به آنها و قدرتش بر آنها «عن إحاطته بها یعنی از نظر علم و قدرت. «عن إحصائه لها»، از نظر علم «له آیة» یعنی دلالتی بر وجود، قدرت و حکمت او «و بترکیب الطبع»، طبیعت­هایی که در ممکنات ترکیب کردی و در بعضی نسخه­ها «بمرکب المصنوع» آمده است، یعنی مصنوعات مرکب، که ترکیب دلیل ممکن بودن است.

«الفطر» جمع فطرة است به معنی خلقت. «عبرة» اسم است از اعتبار. «فلا إلیه حدّ» یعنی برای او حدی نیست که به او منسوب ­شود «و لا له مثل» یعنی مردم نمی­توانند برای او مثال بزنند و برای او مثال علیا است که به جهت تفهیم کردن به مردم، خودش برای خویشتن زده است.

جوهری گوید: «باد الشی یبید بیداً و بیوداً» یعنی هلاک شد. «فأسنی» یعنی او را والا و رفیع قرار داد، «و إن جاز المدی» مدی یعنی غایت «فی المنی» یعنی گرچه آنچه که عطا کرد بیشتر از نهایت آرزوهای مردم است، اما آن چیزی از خزائن او نمی­کاهد. و «الهفوة»، لرزش. «الإملاء» یعنی مهلت دادن.

جوهری گوید: «فلان یعیش فی ظل فلان» یعنی در جوار او «و اعتصم بحبله»، به دین یا طاعت او یا قرآن تمسک جست که قرآن ریسمانی کشیده ­شده از آسمان تا زمین است؛ یا به ولایت اهل بیت تمسک جست چنانکه در اخبار بیان شد. «عمّن ألحد فی آیاته» یعنی درباره آن از راه منحرف شد و آن را دلیل و راهنمایی بر خود قرار نداد و محتمل است که مقصود از آن ائمه باشد، چنانکه در اخبار یا آیات قرآن مجید آمده است و الحاد در آن، عدم ایمان به آن یا تحریف لفظی یا معنوی آن است. «و انحرف من بیّناته» یعنی از حجت­های واضح او منحرف شد، پس آنها را نمی­پذیرد و سببی برای ایمان او نمی­شود و ضمیر در «حالاته»، یا به خدا باز می­گردد و یا به موصول.

«عن الأنداد» - دعای ص 140.[1] -

یعنی امثال و مانندها، «المحتجب بالملکوت و العزةّ»، پنهان بودن او از خلق به جهت سلطنت، عزت و بلندی شأن او و برتر بودن او از اینکه درک خلق به او برسد می­باشد، نه مانند مخلوقات با حجاب و پرده. «المتردّی بالکبریاء والعظمة»: کبریاء و عظمت ردای اوست، کنایه از اختصاص آن دو به او .

«المتقدّم بدوام السلطان» یعنی بسبب وجوب وجود او و دوام سلطنتش، منزه از این است که نقص یا زوالی به او برسد.

«الحِبا» یعنی عطا و بخشش و «غبطة»، حال نیکو و اینکه نظیر حال فرد مورد غبطه را آرزو کنی بدون اینکه زوال آن حال را از وی را بخواهی. «و استرعیتهم» یعنی مراقبت بندگانت را از آنان طلب کردی و به آنان واگذار کردی، که برگرفته از این سخن آنان است: «رعی الأمیر رعیته رعایة». و «الرصد و الترصد» یعنی مراقبت و الرصد نیز با حرکت حروف، کسی­که برای حفاظت آماده شده است. «ولاتغیضک» یعنی از تو نمی­کاهد و الغیض لازم و متعدی می­شود و این سخن خداوند متعال از متعدی است: «وَمَا تَغِیضُ الأَرْحَامُ»، - رعد / 8.[1] -

{آنچه را که رحمها می­کاهند.}

«ولاتعزب» یعنی غایب نمی­شوی «­فی کنّین الأرض­» در پنهان از ریشه، «الکنّ» به معنی ستر و پوشش و در بعضی نسخه­ها «کفیر» از ریشه کفر، باز هم به معنی ستر و پوشش آمده است و الکفر قبر و تاریکی شب نیز می­باشد و الکافر یعنی شب تاریک. «تصاریف اللغات» یعنی زبان­های مختلف متنوع. «مستحدثاً» بربنای اسم مفعول، از این سخن آنان است «استحدثت خبراً» یعنی خبر جدیدی یافتم.

«أو یحتال» - دعای ص 141.[2] -

یعنی متعالی از این هستی که ملحد نیرنگ کند که از تو حالی بیابد که مستلزم متصف شدن تو به تبدیل تغییر باشد. و در بعضی نسخه­ها «أن یلاقیک بحال یصفک بها الملحد بتبدیل» از باب تنازع آمده است، در مورد اول نیز اگر یحتال به صورت معلوم خوانده شود، محتمل آن است. «أو یوجد» یعنی متعالی از این هستی که به هر دلیلی، زیادت و نقصانی بر تو عارض بشود «مساغ» یعنی راهی و محل تجویزی در این که درباره تو به اختلاف تبدیل از حالی به حالی دیگر نظر داده شود، و در مجموع الدعوات، «أو یوجد للزیادة والنقصان فیک مساغ باختلاف التحویل» آمده است و شاید این مناسب­تر باشد و مرجع هر دو یکی است .

«أو تلتثق» یعنی ابرهای احاطه به کنه ذات و صفات تو نمدار شو­ند «فی بحور همم العقول»، نه تنها از آن آب نمی­گیرد بلکه حتی با ذره­ای از آن نیز خیس نمی­شود.

جوهری می­گوید: «اللَثَق» با حرکت حروف، یعنی رطوبت و «قد لِِِثق الشی والتثق وألثقه غیره» و «طائر لثق» یعنی پرنده­ خیس. «أو تمتثل» و در بعضی نسخه­ها تمتثل آمده است. «لک» به سبب تو «منها»، از رؤیاها، «جبلّة» یعنی خلقت و مقصود از آن حقیقت است. «تصل علیک فیها» یعنی به سبب آن خلقت و تعلق داشتن آن به اندیشه­ها محتمل است، و نتیجه اینکه عقل­ها نمی­توانند از جهت حقیقت و ماهیّت از تو جدا گردند، و اندیشه­ها در آن تفکر کند و به شناخت تو برسد و در بعضی نسخه­ها «تضّل فیها» آمده است، یعنی قادر به انتزاع چیزی نیست، در آن تفکر می­کند و متحیّر می­شود تا چه رسد به آنکه با آن به تو برسد.

و گفته می­شود: «استخذأ له» یعنی برای او خضوع و فروتنی کرد «و سمکت السماء»، آن را بلند کردی. «فرفعتها» یعنی با رفعت معنوی او را بلند کردی یا اینکه آن را بسیار رفیع کردی و مقصود از سمک ضخامت است. «ثجّاجاً»، به شدت جاری، گفته می­شود: «ثجّة»، آن را جاری کرد، و «ثجّ بنفسه»، خودش جاری شد. «و نباتاً رجراجاً» یعنی گیاه مرتعش لرزان رشد­کننده، جوهری می­گوید: «الرجرجة» یعنی حرکت و «ترجرج الشی» یعنی آمد و رفت، و «ترجرجت المراة رجراجة»، گوشتش بر بدنش می لرزد، و در بعضی نسخه­ها «خرّاجاً» آمده است، یعنی بسیار از زمین خارج شونده.

«فسبّحک نباتها» یعنی بر منزه بودن تو از حدوث، تغییر و مشابهت به ممکنات دلالت کرد. «و قاما»، آسمان و زمین برپا شد. «علی مستقر المشیة»، بر محل استقراری که تو برای آن دو خواستی؛ و در بعضی نسخه­ها «فاقامت علی مستقرّ المشیة کما امرتها» آمده است؛ یعنی به زمین یا آبها.

«یا من تعزّز»: شکست­ناپذیر شد «بالبقا» و محال بودن فنا، یا عزتش را با آن نمایان کرد و جوهری گوید: «النجعة» با ضمه یعنی جست و جوی چراگاه در محل آن، از این ریشه می­گویی: «انتجعت فلاناً» زمانی که به قصد طلب احسان او نزد او بروی. و «المنتجع» محل نزول در طلب چراگاه.

«فراشاً و بناءً» لف و نشر نامرتب است. خداوند متعال می­فرماید : «جَعَلَ لَکُمُ الأَرْضَ فِرَاشاً وَالسَّمَاء بِنَاء»، - بقره / 22.[1] -

{همان [خدایی] که زمین را برای شما فرشی [گسترده] و آسمان را بنایی [افراشته] قرار داد.}و معنای «جعلها فراشاً» این است که برخی نواحی آن را برآمده از آب قرار داد و آن را متوسط بین سختی و نرمی قرار­داد تا آماده شد که بر آن بنشینید و بر آن بخوابید، مانند بستر پهن شده. «و السما بناء» یعنی گنبدی برافراشته بر مردم و السماء اسم جنس است که بر واحد و متعدد دلالت می­کند. گفته می­شود: «ثمّ جعلت فیها» یعنی بر آن «ثمّ سکنتهما» یعنی حکم و تدبیرت درباره خلقت را در آن دو جاری کردی و آثار قدرتت را از آن دو نمایان ساختی، گویی که تو در آن دو ساکن هستی.

کفعمی گوید: «المنزل» عبارت از محل استقرار عظمت، سلطان و علم خداوند است و کرسی و عرش عبارت از ملک و علم خدا است و این سخن خداوند از آن است: «وَسِعَ کُرْسِیُّهُ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضَ»، - بقره / 255.[2] - {کرسی او آسمانها و زمین را در بر گرفته.} و مقصود از «التسویه علی العرش»، استیلا و احاطه بر ملک او به جهت عظمت و جلال او است و این سخن خداوند متعال از آن است: «الرَّحْمَنُ عَلَی الْعَرْشِ اسْتَوَی»، - طه / 7.[3] - {خدای رحمان که بر عرش استیلا یافته است.} یعنی بر عرشش که همان ملک اوست استیلا یافت و «الامکان»، استقرار در جایی و «القارّ» یعنی مشغول به جهت­گیری و قابل انتقال. و این از لوازم ممکن و جسم است، اما در مورد خداوند متعال، او منزه از جسم بودن و حلول است و هر چه در ادعیه این باب با لفظ منزل و اسکان باشد، کنایه از مواطن عظمت، قدرت، استیلا و احاطه است. «السماء» مواطن علو و برکات خداوند متعال از قبیل باران، آفتاب، ماه، ستاره، افلاک، محل فرود وحی و محل سکونت ملائکه اوست، پس منزه است کسی­که با عظمتش بر ملکش استیلا یافت، آگاه باش که خلق و امر از آن اوست، متبارک است پروردگار جهانیان، پایان.

«متکبراً فی عظمتک» یعنی مظهری برای کبریاء به سبب عظمت ذاتی­ات یا موجود در آن. «محتجباً فی علمک»، در آنچه که از حجاب­های معنوی می­دانی یا با علمت کسی را بر آن مطلع نکردی جز کسی را که خواستی، «و علا هناک» یعنی در درجه­ معنوی تو « بهاؤک»، حسن و کمال تو «و قدسک»، منزه بودن تو. «تمکینک» یعنی قادر کردنت ملائکه، امینت را در آنچه که آنها را به آن امر کردی، چنانکه خداوند متعال فرمود: «مُطَاعٍ ثَمَّ أَمِینٍ»، - تکویر / 21.[1] -

{در آنجا [هم] مطاع [و هم] امین است.} با آن تمکین مکین است یعنی صاحب مکانت و منزلت است، «أبلاه» یعنی به او عطا کرد.

«و شرّ جلاه» با جیم و بدون تشدید، یعنی شرّی که از بین برد و برطرف کرد، گفته می­شود: «جلوتهم عن أوطانهم» یعنی آنان را از وطنشان بیرون کردم و جلوت یعنی واضح و آشکار کردم و در بعضی نسخه­ها با خاء و بدون تشدید و در بعضی نسخه­ها با تشدید آمده است، یعنی آن را ترک کرد. گفته می­شود: «خلیت الخلی» یعنی آن را بریدم و قطع کردم. و «خلیت سبیله» با تشدید و «خلا عنه». «الجایزه»: مقبول یا مورد اجازه، و «المرتفق» با فتحه فاء یعنی ارتفاق، تکیه بر آرنج یا پشتی، و در بعضی نسخه­ها «مرتفعا» آمده ­است یعنی محل ارتفاع، «إلی وجهک» کفعمی گوید: یعنی به سوی رضوان، ثواب، هر آنچه که به وسیله آن به تو تقرب جسته می­شود. گوید: از خدا برای گناهی که شمارنده آن نیستم طلب استغفار می­کنم، از پروردگار جهانیان که وجه و عمل به سوی اوست. و از آن است این سخن خداوند متعال: «کُلُّ شَیْءٍ هَالِکٌ إِلَّا وَجْهَهُ»، - قصص / 88.[2] - {جز ذات او همه چیز نابودشونده است.} یعنی آنچه که به وسیله آن به او تقرب جسته می­شود و این سخن او «و یبقی وجه ربک»، - رحمن / 27.[3] - {و ذات پروردگارت باقی خواهد ماند.} یعنی و پروردگار تو که با ادله­اش بسان ظهور انسان با صورتش روشن و نمایان است باقی می­ماند. و «وجه»: با آن از کل و ذات تعبیر می­شود و این سخن او{جز ذات او همه چیز نابودشونده است.} یعنی جزء او، و عرب وجه را ذکر می­کند و با آن صاحبش را قصد می­کند، پس می­گوید: «اکرم الله وجهک» یعنی خداوند تو را گرامی کند.

«واجعله لنا فرطاً»، گوید: اجری که بر ما متقدم می­شود، و حدیث در دعا برای کودک مرده از آن است: «اللهم اجعله لنا فرطاً» یعنی اجری که بر ما متقدم می­شود و در حدیث آمده است: «أنا فرطکم علی الحوض» یعنی من به سوی آن بر شما مقدم می­شوم و «فرطت القوم» یعنی بر آنان مقدم شدم و به عنوان اولین آنان برای آماده کردن سطل و ریسمان چاه، به سوی آب حرکت کردم. هروی در الغریبین گوید: «عتید» یعنی حاضر و مهیا.

«استویت به»: شاید مقصود از اسم در اینجا مدلول آن از صفات کمالی باشد «فشفعّ اللیلة» یعنی شفاعتم درباره رغبتم را بپذیر، یا شفاغت رغبتم در حاجتم را بپذیر، یا رغبت را همراه اجابت قرار بده. و در بعضی نسخه­ها «برغبتی» آمده است، یعنی شفاعت در رغبتم را بپذیر. «و صل وحدتی» یعنی مرا در تنهایی­ام وصل کن که در آن دو مجاز وجود دارد و در اصل استعاره است و مجاز در اسناد است که کسی که به کسی نیکی می­کند، گویی روابطی که بین آن دو وجود دارد را وصل می­کند و مجاز دوم در بیشتر آنچه که به زودی خواهدآمد جاری شده است.

«و کن بدعائی حفیاً»، کفعمی گوید: مبالغه ­کننده در لطف بر من و اجابت مسألتم. و در حدیث عمر آمده است که اویس قرنی نزد او آمد. «فاحتفاه» یعنی در لطف بر او و تکریم او مبالغه کرد. گفته می­شود: «احفی بصاحبه و تحفّی به و حفی به« زمانی است که در نیکی­اش مبالغه کرد و این سخن خداوند متعال از آن است: «کان بی حفیّا» - مریم / 47.[1] -

نسبت به من، یعنی نیکوکار و بخشنده بوده. پایان.

«من روحک»: رحمتش، و «الفسحة» یعنی وسعت، و «المنّة» با ضمه یعنی قدرت، «و ما یحقّ» یعنی واجب است و بر «طاعة» معطوف است. «استشعار خیفته»، قرار دادن آن به عنوان جامه زیر و همرا با خودم، یا پنهان کردن آن، که جامه زیر، زیر جامه رویی پنهان است. «من تواتر» متعلق به این سخن او «لم یخلنی» است. «إلا بفضل ما لدیه» یعنی مگر به افزایش آنچه که از نعمت نزد اوست.

«أوبقه» او را نابود کرد، و «المهاوی» یعنی محل های سقوط و «المهواة» آنچه که ما بین دو کوه یا مانند آن است. «غیر مستقلّ بها»، بر من سنگین شده است و قادر به تحمل آن نیستم. از این سخن آنان «استقلّ الحمل»، آن را حمل کرد و بلند کرد، است. و گفته می­شود «استقلّ الجمل بحمله» یعنی برخاست. «و أنت ملجأ الخائف» و در بعضی نسخه­ها لجأ با حرکت حروف آمده ­است و این به معنی محل پناه گرفتن می­باشد.

جوهری می­گوید: «لایتعاظمه شی» یعنی چیزی نزد او بزرگ نیست. «التسربل» یعنی سربال پوشید که همان پیراهن است و در اینجا کنایه از عدم اختصاص و عدم مشارکت است.

«عن الحیثوثیة» یعنی نیاز به مکان یا علّت «بالکیفوفیّة»، با اتصاف به کیفیت­های جسمانی یا با صفات زائد یا با رسیدن به کنه ذات و صفات تو، «بالماهیّة» و در بعضی نسخه­ها «بالمائیة»، با آنچه که به سؤال به این که او چیست پاسخ داده می­شود و آن کنه حقیقت است. «والحینونیّة» یعنی قرار دادن وقت و زمان برای تو یا برای اولِ وجود تو، و ظاهر آن نفی مطلق زمان است.

«و أنت ولیّه» یعنی سزاوارتر به خیر و متولی و رساننده آن به بندگان، «متیح الرغائب»، تقدیر­کننده­ خواسته­ها، که بر­گرفته از این سخن آنان است: «تاح له الشی وأتیح له» یعنی برای او مقدر شد و «الرغائب» جمع «الرغیبة» به معنی عطای فراوان است. «أدرجتهم درج المغفور لهم»: آنها را مثل آنان قرار دادی و به سوی منازلشان رفعت دادی و آنها را در مسلک آنان راه بردی و «الدَرَج» با حرکت حروف، جمع درجة یعنی پله است و «المدرجه» نیز مذهب و مسلک است و «درج» یعنی گام برداشت، و «الصفر» با کسره یعنی خالی. گفته می­شود: «بیت صفر من المتاع و رجل صفر الیدین»، جوهری این را ذکر کرده است .

و گوید: «داخ البلاد یدوخها» یعنی بر آن مسلط شد و بر اهل آن چیره شد و «دوخّ البلاد و داخ الرجل یدوخ ذلّ و دوّخته أنا» نیز به این معناست «و حسن العزّ و الاستکبار» یعنی از تو نیکو شد «لعظمتک» اما غیر تو آن دو را مستحق نیستند و از آنان قبیح است. «و صفا الفخر»، فخر برای تو خالص شد، به سبب عزتت به تو مختص شد، یا به خاطر آن خالص شد «و تبرّک» یعنی کبریاء را نمایان کردی «و تجلّلت»، جلالت و شکوهت را نمایان کردی یا بر غیر خود برتری یافتی، برگرفته­ از این سخن آنان: «تجلّله»، بر او برتری یافت یا اینکه همه خلق را با فضل، کرم، قدرت و علم فرا گرفتی؛ یا اینکه برتر از این شدی که غیر به تو شبیه شود، و معنای اول ظاهرتر است.

«و اُقام الحمد عندک» یعنی به غیر تو نمی رسد، زیرا جز تو مستحق آن نیست، از آنجا که همه نعمت­ها به تو باز می­گردد. و «القصم» یعنی شکستن. «واصطفیت الفخر»: فخر را برگزیدی وآن را به خود منحصر کردی، و «العلی» با ضمه و «العلا» با فتحه، یعنی رفعت و شرف، «خلص الشیء» بر وزن «نصر خلوصاً» یعنی خالص شد.

«بمکانک» یعنی به منزلت رفیعت «و لاخطر لک» با حرکت حروف، و در بعضی نسخه­ها «و لاخطیر» و جوهری گوید: «الخطر» در آستانه هلاکت بودن، و «خطر الرجل» یعنی قدرت و منزلت مرد و «هذا خطر لهذا و خطیر له» یعنی در قدر و اندازه مانند اوست. «مبلغک» یعنی کمال و شرفی که به آن رسیدی.

«ولایقدر شیء قدرتک» یعنی کسی قدرت تو را وصف نمی­کند و کنه آن را نمی­شناسد. خداوند سبحان فرمود: «وَمَا قَدَرُواْ اللّهَ حَقَّ قَدْرِهِ»، - انعام / 91.[1] - {بزرگی خدا را چنانکه باید نشناختند}.

«أثرک» یعنی آثار قدرتت و مراتب خلقتت را نمی­شناسد. و محتمل است که کنایه از رسیدن به معرفتش یا به درجه کمالش باشد، «ولایحول شیء دونک»: مانع از این نمی­شود که چیزی را بدانی یا بر آن قادر باشی .

«و تملّکت بسلطانک» یعنی با تسلطت و قدرت ذاتی­ات بر اشیاء مالک شدی نه با لشکریان و یاران «و تکرّمت»، کرم ذاتی را با آنچه که به خلقت بخشیدی نمایان ساختی.

«أنت بالمنظر الاعلی»: «المنظر» محل مراقبت و مکان بلند عالی و در اینجا یا کنایه از اطلاع خداوند سبحان بر خلائق، یا بلندی او از اینکه عقل و فهم مردم به آن برسد، یا اعم از این دو باشد و معنای وسط در اینجا ظاهرتر است. سخن درباره آن گذشت و «الابصار» شامل دیده عقل نیز می­باشد، چنانکه در اخبار بیان شد.

«و جرت قوّتک» و در بعضی نسخه­ها «و حزت قوّتک» آمده است، یعنی قدرت بر همه ممکنات را جمع کردی و چیزی از آن خارج نیست. جوهری گوید: «الحوز» یعنی جمع و هر کسی که چیزی را به خود اضافه کند، گفته می­شود «حازه حوزا».ً «و قدمت عزّک» یعنی عزت تو قبل از همه اشیا و قدیم است.

«و تمّ نورک»: ظهورت یا کمالت «و غلب مکرک»، کفعمی گوید: یعنی عذاب و عقوبتت و این سخن خداوند متعال: «أَفَأَمِنُواْ مَکْرَ اللّهِ» - اعراف / 99.[1] - یعنی عقوبت و عذاب او و این سخنش «قُلِ اللّهُ أَسْرَعُ مَکْرًا»، - یونس / 21.[2] - {بگو نیرنگ خدا سریع تر است.} یعنی بر مکر و عقوبتان تواناتر است اگر بخواهد؛ و این سخن خداوند متعال: «إِذَا لَهُم مَّکْرٌ فِی آیَاتِنَا»، - یونس / 21.[3] -

{بناگاه آنان را در آیات ما نیرنگی است.} یعنی به سبب آنچه که از آیات دیدند، با تکذیب نیرنگ کردند و گفتند، سحر و اساطیر اولین­ها­ست و این سخن خداوند: «مکروا و مکر الله»، - آل عمران / 54.[4] -

{مکر ورزیدند و خدا [در پاسخشان] مکر در میان آورد.} مکر از جانب خلایق نیرنگ است و از خداوند متعال مجازاتی برای مکرکننده است، و جایز است که به تدریج پیش­بردن آنها توسط او، از جایی که نمی­دانند باشد، این را هروی گوید .

«ولاینتصر»: انتقام می­گیرد، و فیروزآبادی گوید: «انتصف منه» یعنی حقش را به طور کامل از او گرفت تا اینکه هر یک از آنها در نصف برابر شدند، و «تنصّف السلطان» یعنی از حاکم خواست که درباره او انصاف کند و «تناصفوا» یعنی برخی از آنها به برخی دیگر انصاف کرد. و «المعازّة» یعنی مغالبه و «اضمحلّ» یعنی از بین رفت و منحل شد. «تضعضع» خضوع کرد، حقیر شد و نیازمند شد و «ضعضعه» یعنی آن را تا زمین ویران کرد، این را فیروزآبادی ذکر کرده است و گوید: «الرکن» با ضمه یعنی جانب قوی­تر و امر بزرگ و آنچه که به وسیله آن قوی می­شود از قبیل ملک، ارتش و غیره. و «العز» یعنی نفوذ­ناپذیری. و گوید: «الید»: قوت، قدرت، سلطه، نعمت و احسان . و گوید: «الأید» یعنی قوت.

«و لایخدع خادعک»، کفعمی گوید: یعنی کسی که با تو نیرنگ کرد قادر بر نیرنگ تو نیست و «خدعه»، او را فریفت و به او مکر کرد. و الخدعة مصدر «مرّة» است و با ضمه، چیزی است که به وسیله آن خدعه کنی و با فتحه دال، نیرنگ است، این را مطرزی گوید. و «الحرب خُدعة و خدعَة» یعنی در جنگ مکر می­شود و نیرنگ زده می­شود. و این سخن خداوند متعال: «یُخَادِعُونَ اللّهَ»، - بقره / 9.[1] -

{با خدا نیرنگ می بازند.} یعنی با اولیای خدا، زیرا بر خداوند متعال چیزی پوشیده نیست، این را جوهری گوید.

و گفته شده: «یخادعون الله» به معنی نیرنگ می­زنند است، یعنی غیر از آنچه که در درونشان است را اظهار می­کنند و «الخداع» با حیله و مکر از جانب آنان واقع می­گردد و الخداع از جانب خداوند متعال واقع می­شود و به این است که به آن ها نیکی کند و در نعمت دنیا برای آنان تعجیل ­کند، برخلاف آنچه که از عذاب آخرت برای آنان پنهان و پوشیده است؛ پس این دو فعل به جهت تشابهشان از این جهت جمع شده­ اند و گفته ­شده: الخدع در کلام عرب، فساد است. گوید: دارای رنگ سفید، طعم لذیذ، آب دهان خوشبو است، آنگاه که آب دهان فاسد است. یعنی فاسد شد. پس معنی: «یُخَادِعُونَ اللّهَ وَهُوَ خَادِعُهُمْ»، - نساء / 142.[2] - {با خدا نیرنگ می کنند و حال آنکه او با آنان نیرنگ خواهد کرد.} یعنی آنچه که از ایمان اظهار می­کنند را به وسیله آنچه که از کفر پنهان می­کنند، فاسد می­کنند، چنانکه خداوند نعمت­هایشان را در دنیا به وسیله آنچه که از عذاب آخرت در انتظار آنان است، بر آنان فاسد کرد.

شیخ ابن بابویه در کتاب الاعتقاد می­گوید: معنای این کلام خداوند: «اللّهُ یَسْتَهْزِیءُ بِهِمْ»،. - بقره / 15.[1] -

{خدا [است که] ریشخندشان می کند} و این کلام او : «سَخِرَ اللّهُ مِنْهُمْ»، - توبه / 79.[2] -

{خدا آنان را به ریشخند می گیرد.} واین کلام او: «نَسُواْ اللّهَ فَنَسِیَهُمْ»، - توبه / 67.[3] -

{خدا را فراموش کردند پس [خدا هم] فراموششان کرد.} یعنی اینکه خداوند متعال آنان را به خاطر مکر، نیرنگ، استهزا و تمسخر مجازات می­کند و جزای نسیان این است که او سبب می شود که آنها خودشان را فراموش کنند نه اینکه در حقیقت مکر و نیرنگ می­کند؛ یا اینکه استهزا و تمسخر می­کند، یا اینکه فراموش می­کند. که خداوند متعال از آن بسیار برتر است.

«من اغترّ بک»: با مهلت دادن تو به او یا اتکا بر اعمال ناقصش برای تو فریب خورد و «المناوئة» با همزه یعنی دشمنی، و گاه همزه نمی­گیرد و اصل آن با همزه است، جوهری این را ذکر کرده است. «و تکبرت»: آشکار کردی که تو بزرگتر از کسی هستی که از تو روی گردان شد و اعراض کرد و پشت کرد، با آنچه که از لشکریان آسمانی و زمینی خلق کردی؛ یا اینکه با اعراض از آنها در دنیا به همراه تعداد سربازانت که نامتناهی است بزرگ شدی و شاید در اصل «تکرّمت» باشد.

«و بمقدار عندک» اشاره­ای است به این کلام خداوند سبحان: «وَکُلُّ شَیْءٍ عِندَهُ بِمِقْدَارٍ»، - رعد / 8.[4] -

{هر چیزی نزد او اندازه دارد.}، یعنی به میزانی که از آن اندازه نمی گذرد نمی­کند و ازآن نمی­کاهد بر حسب مصالح یا با تقدیر، چنانکه در اخبار آمده است. «و بدعتک» یعنی آفریده و مخلوق تو که او را بدون وجود هیچ مثالی آفریدی .

«إلی أجل مسمّی»: به هنگام مرگ یا قیامت «منتهاه عندک» یعنی نهایت آن مهلت در علم توست و غیر تو از آن آگاه نیست. «و منقلبهم»، دگرگونی آنها در احوالات مختلفشان «فی قبضتک» یعنی در قدرت و تدبیر تو. و «الذوائب» جمع ذؤابة است، یعنی قطعه­ای از مو آنگاه که رها باشد «وسعهم کتابک» یعنی قرآن و مقصود احکام آن، یا لوح تقدیرات آن است.

«و یرعد» بر بنای معلوم یا مجهول، یعنی می­ترسد. در قاموس، «ارتعد» یعنی لرزید و اسم آن الرعدة است با ضمه و کسره، و «أرعد» با ضمه یعنی آن را برق گرفت و ترسو است «و مبیرالظلمة»، هلاک­کننده دشمنان. «الشامخ و باذخ» یعنی رفیع، «الصغار» یعنی ذلّت و حمل بر مبالغه است و چنین است «نکال» و آن عذابی است که موجب عبرت سایرین می­شود، «و غایت المتنافسین»: «التنافس و المنافسة» یعنی رقابت بر سر امر مطلوب، یعنی مسابقه و رقابت فقط در قرب، طاعت و ثواب تو شایسته است، و «الصمد» یعنی مقصود.

«تبارک»: خیر نزد تو در خزائن تو ثابت شد؛ یا اینکه بزرگ شدی و رحمتت وسیع شد؛ یا اینکه مقدس شدی. و بیان شد که «بعلوّ اسمک» یعنی صفاتت که اسمائت بر آن دلالت کرد. «فأشرق من نور الحجب نور وجهک» یعنی جلال نور ذاتت از انوار حجاب مخلوقت ظاهر شد و محتمل است که مقصود از حجاب­ها، ائمه علیهم السّلام باشد، یعنی از انوار علوم و کمالات آنها، نور ذاتت نمایان شد؛ یا انواع معرفت که عقل خلایق به آن می­رسد که آن بر ذات دلالت می­کند و بر کنه آن دلالت ندارد؛ یا معنی این است که از بین انوار حجاب­ها نور ذاتت درخشید. یا اینکه مقصود از وجه، نبی و ائمه علیهم السّلام و مقصود از حجاب­ها، انبیاء و اوصیاء باشند؛ یا اینکه کلام مقلوب باشد، یعنی از نور ذات تو، نورهای حجاب درخشید و در اینجا به ذهن خطور می­کند که ظرایف بر قلم­ها جاری نمی­گردد و فهم ها از آن ناتوان است.

«و أغشی الناظرین» یعنی چشم­های آنها را در پوشش قرار داد، پس به دلیل شدت تابش جلال و کمال تو، توان نگاه به تو را ندارند. «واستنار فی الظلمات» یعنی تاریکی­های عالم امکان «نورک» که هر نور و ظهوری از توست .

«حفظک» یعنی از روی علم، ابقاء و تربیت، و سرّ چیزی است که با نجوا برای غیر خودت آشکار کردی و «أخفی» چیزی است که آن را آشکار نکرده­ای، یا اینکه سرّ چیزی است که نزد خودت پنهان می ­داری و أخفی چیزی است که به ذهنت خطور می­کند سپس فراموشش می­کنی، یا اینکه سرّ چیزی است که خودت می­دانی و غیر تو از آن آگاه نیست و اخفی چیزی است که خودت نیز نمی دانی، «ما فی السموات» با علاقه جزئیه یا ظرفیه و محلیه است و «ما فی الارض» نیز چنین است. «و ما تحت الثری» یعنی خاک مرطوب و گفته ­شده لایه گلی و در اخبار آمده است: نزد آن علم عالمان گمراه شد، و تحقیق آن به دفعات بیان شد.

«إلیک منتهی النفوس» یعنی از اسرار انتهای جان­ها آگاهی و بعد از جدا شدن از بدن­ها به سوی تو باز می­گردند و ثواب، عقاب و حساب آنها، سرنوشت امور از روی علم، تقدیر، جزا و حساب بر توست. «عبدک» یعنی کامل در عبودیت و این منتهای فخر و شرف است. «الأمّی» منسوب به امّ القری است و خط و کتابت را از کسی نیاموخته است تا در حجت قوی­تر باشد و «الفلج»، پیروزی و غلبه با حجت.

و «الخشوع» یعنی خضوع، «خشع ببصره»، دیده­اش را پایین انداخت. «و بتقلیبک» عطف بر «بلا إله» است و این سخن او «خیر الدعاء» مفعول برای سؤال است، و «تقلیب القلوب» یعنی بازگرداندن آن به سوی دیگری از روی اراده و بدون علت ظاهری، چنانکه امیرمؤمنان فرمود: «عرفت الله بفسخ العزایم» خدا را با تغییر اراده ها شناختم. و «خیر الدعا» توفیق به جای­آوردن آن با شرایط آن و طلب آنچه که واقعاً خیر است می باشد، «و خیرالأجل» یعنی مرگ یا اعم از آن.

«و بعد الجماعة»: بعد از ورود در جماعت اهل حق، و «انتهاک المحارم»، مبالغه در انجام آنهاست. «أو نبدل نعمتک» اشاره­ای است به این کلام خداوند متعال: «أَلَمْ تَرَ إِلَی الَّذِینَ بَدَّلُواْ نِعْمَةَ اللّهِ کُفْرًا»، - ابراهیم / 28.[1] -

{آیا به کسانی که [شکر] نعمت خدا را به کفر تبدیل کردند ننگریستی؟} یعنی به جای شکر آن، کفران را جایگزین کردند و از ائمه علیهم السّلام روایت است که به خدا سوگند ما نعمت­هایی هستیم که خداوند آن را بر بندگانش عطا کرد، و در خبر صحیفه آمده است: و نعمت خدا محمد و اهل بیت اوست، علاقه به آنان ایمان است که وارد بهشت می­کند و دشمنی با آنان کفر و نفاق است که وارد آتش می­کند.

و «البرکة» یعنی زیادت یا بقاء و ثبات یا اعم از آنهاست. و «المعافات» یعنی از آزمون و عذاب «لرضوانک»، برای آنچه که رضوانت را واجب می­سازد. «وجهک» یعنی رحمتت و «صرف الوجه» کنایه از خشم است. «من جوارک» یعنی مجاورت با رحمت و قرب معنوی تو در دنیا و آخرت.

«هم لها سابقون» یعنی به سوی آن یا به خاطر آن در رفتن به سوی بهشت سابقون هستند، «و اجعل کتابنا» اشاره­ای است به این کلام خداوند متعال: «کَلَّا إِنَّ کِتَابَ الْأَبْرَارِ لَفِی عِلِّیِّینَ»، - مطففین / 18.[1] -

{نه چنین است، در حقیقت کتاب نیکان در علیون است.} یعنی نامه آنان که اعمالشان در آن ثبت می­شود به سوی علیین، یعنی مراتب عالی پوشیده با جلال بالا می­رود. و گفته شده: علیین آسمان هفتم است و گفته ­شده: سدرة المنتهی است و گفته شده: بهشت است و گفته شده: لوح از زبرجد سبز آویزان زیر عرش است که اعمالشان در آن مکتوب است؛ و از بعضی اخبار روشن می­شود که نامه آنها ارواح آنان است که علوم و معارفشان در آن نقش بسته است.

و خداوند متعال در توصیف ابرار فرمود: «یُسْقَوْنَ مِن رَّحِیقٍ مَّخْتُومٍ»، - مطففین / 25.[2] -

{از باده ای مهر شده نوشانیده شوند.} گفته شده: یعنی شراب پاک از هر آلودگی، «مختوم » یعنی برای او ختام و عاقبتی است یا مهر شده در ظرفی با مشک است و این چیزی غیر از شرابی است که در رودها جاری است و گفته شده: آن مختوم است، یعنی ممنوع است از اینکه دستی آن را لمس کند تا مهر و موم آن برای ابرار باز شود.

«بأحسن ما عملا» یعنی با بهترین عملش و «اللحد» با فتحه لام که گاه مضموم هم می­شود و سکون حاء: شکاف در یک طرف از قبر است و در بعضی نسخه­ها با فتحه حاء آمده است، چنانکه بر زبان جاری شده است و در کتابهای لغتی که در دست ماست آن را ندیده­ایم و مقصود از گشودن آن، عدم فشار یا گشایش و راحتی در آنچه که در آن روح در برزخ است می­باشد. «مضاجعهما» یعنی قبر آن دو، و به این دلیل به این نام نامیده شده است که مردگان در آن می خوابند، گفته می­شود «ضجع­الرجل»: پهلویش را بر زمین قرار داد و «اصطجع» نیز چنین است. عرب از راحتی به سرما تعبیر می کند.

جزری درباره آن گوید: «سلوا الله العفو و العافیۀ و المعافاة»، پس عفو یعنی پاک کردن گناهان و عافیة سلامتی از بیماری و بلایاست، یعنی صحت مخالف بیماری؛ و المعافاة یعنی اینکه خداوند تو را از مردم در امان نگه­دارد و آنها را از تو در امان نگه­دارد، یعنی تو را از آنها و آنها را از تو بی­نیاز کند و آزار آنان را از تو و آزار تو را از آنان دور کند. و گفته شده: آن از عفو است، یعنی اینکه از مردم بگذری و آنها از تو بگذرند.

«کلمة المعتصمین» در بعضی نسخه­ها با رفع ثبت شده ­است، یعنی تسمیه کلمه متمسکین به خداست که هر امری را با آن آغاز می کنند و محتمل است که خبر «بسم الله» باشد بدون تقدیر، و این بعید است و شاید با جر بهتر باشد، به عنوان صفت برای اسم. «و مقالة المتحرزین» یعنی از بلایا و آفت­ها، «بلاتملیک» یعنی از غیر تو، تو را «و أن توزعنی»، کفعمی گوید: یعنی بر من الهام کنی و «استوزعت الله شکره» یعنی از او الهام خواستم پس بر من الهام کرد. و «النعمی» جمع نعمت است و آن منفعت رسیده به سایرین به جهت احسان است؛ اگر نون را مضموم کنی آن را مقصور می­کنی و با یاء می­نویسی، و اگر مفتوح کنی ممدود می­کنی و با الف می نویسی، پایان. و ظاهر کلام جوهری و سایرین این است که «نعمی» با ضمه نیز مانند نعما، مفرد است.

والعنایة - با کسر - اهتمام به حاجت سایرین است و «المنح» یعنی عطا؛ «منحه یمنَحه، یمنِحه».

«ولا توحش بی اهل أنسی»: «الوحشه» یعنی اندوه و «خلوت یعنی» اهل انس مرا به سبب بلائی که بر من عارض شده است اندوهگین قرار نده، یا اینکه به جهت فقر یا ذلتی که بر من عارض شده است از من گریزان نگردان، یا بین من و آنان جدایی نیانداز که از آن احساس دلتگی کنند.

«أسلمت إلیک نفسی»: نفسم در اوامر و نواهی­ات از تو پیروی کرد؛ یا آنگاه که دانستم که من خیرم را از شرم تشخیص نمی­دهم و به تنهایی قادر به جلب منفعت و دفع ضرر برای خود نیستم، آن را به تو واگذار کردم و به تو سپردم و به هر آنچه که به سویم می­آوری راضی شدم؛ یا آن را در حفاظت و حراست تو قرار دادم و آن را به تو سپردم.

«و اَلجأت إلیک ظهری»: در امورم به تو تکیه کردم چنانکه انسان با کمرش به آنچه که به آن تکیه می­شود تکیه می­کند. «رهبة» مفعول لأجله است و «رغبة» نیز چنین است و حال بودن را نیز محتمل هستند. «المنجا»، محل خلاصی و پناهگاه. «بغیر حساب»، کفعمی گوید: درباره آن اقوالی است: اول اینکه معنای آن این است که خداوند متعال به آنان عطای فراوان و وسیعی می­بخشد که به جهت کثرتش، حساب در آن داخل نمی­شود.

دوم اینکه خداوند مردم را در دنیا در مقابل اعمال، ایمان و کفرشان روزی نمی­دهد، پس فراوانی روزی کافر، بر منزلت او نزد خداوند متعال دلالت نمی­کند و اگر بگویم که مقصود از آن در آخرت است، معنای آن این است که خداوند متعال مؤمنان را در آخرت بر میزان اعمالشان پاداش نمی دهد بلکه از فضلش بر آن می­افزاید.

سوم اینکه خداوند متعال عطایش را به هر که بخواهد می بخشد و کسی او را مؤاخذه نمی­کند و سؤال­کننده، درباره آن از او سؤال نمی­کند و بر آن جزا و مکافاتی نمی خواهد.

چهارم اینکه او از هر چیزی به تعدادی می­بخشد که با حساب ثبت نمی­کند و عدد بر آن وارد نمی­شود، زیرا آنچه که خداوند بر آن قادر است نامتناهی و نامحدود است، پس او عطا می­کند که هیچ عددی بزرگتر از آن نیست که از آن کم شود، مانند کسی که از دوهزار، یک­هزار و از صد، ده را می­بخشد .

پنجم اینکه او به اهل جنت، آنچه که نامتناهی است و بر آن حساب وارد نمی­شود را عطا می­کند.

«یکون علیّ فتنۀ»: سببی برای فریب من و واقع شدنم در گناه و عقاب به سبب دوست داشتن، جمع کردن و به دست آوردن آن. «یکون لی عدواً» یعنی دشمنی آشکار یا واقع، به اینکه حب او عاملی برای عقاب من باشد، گرچه او مرا دوست داشته باشد.

«جوامع الخیر» یعنی خیرات جامع، همه انواع خیر مانند دوست داشتن خداوند سبحان، ایمان، تقوا یا همه آنها «و خواتمه» یعنی پایان همه امورم و عاقبتم به خیر ختم شود «و سوابقه» یعنی آنچه که از اسباب بر خیر پیشی می­گیرد یا آنچه که در آن از آن پیشی می­گیرد. «و جمیع ذلک» یعنی خیر، یا آنچه به جهت تأکید ذکر شد «بدوام فضلک»، به سبب آن یا مقرون با آن، «یا من کبس الارض علی الماء»: زمین را در آب داخل کرد، برگرفته از این کلام آنان «کبس رأسه فی ثوبه»، سرش را در لباسش پنهان کرد و داخل کرد، با اینکه زمین را در آب جمع کرد چنانکه در حدیث آمده است «انّا نکبس السمن و الزیت و نطلب فیه التجارة»؛ «الکبس» یعنی پر کردن، «کبست النهر کبساً» گفته می­شود: یعنی آن را با خاک پوشاندم.

«کلّ یوم هو فی شأن»: کفعمی گوید: در هر وقت و زمانی، اموری را به وجود می­آورد و احوالی از هلاکت، نجات، حرمان، عطا و غیره تجدید می­کند، و گفته شده: درباره یهودیان نازل شد، آنگاه که گفتند: روز شنبه کاری را انجام نمی­دهد. و گفته شده: همه روزگار نزد خداوند متعال دو روز است؛ یکی از آن دو، مدت روزهای دنیا و دیگری روز قیامت است. و شأن روز دنیا، اختیار با امر و نهی، زنده کردن و میراندن و مانند آن است و شأن روز قیامت، جزا و حساب، و ثواب و عقاب است. و گفته شده: شأن خداوند جل ذکره این است که در هر شبانه روز سه لشگر را بیرون می­آورد، لشگری از صلب پدران تا ارحام، لشگری از ارحام تا دنیا و لشگری از دنیا به سوی قبر، سپس همگی به سوی او حرکت می­کنند .

و گوید: «تسبیح» یعنی تنزیه و السبّوح یعنی منزه از هر بدی، و «سبّح» یعنی سبحان الله گفت، و به معنی صّلی نیز می­باشد و معنای «سبحانک اللهم و بحمدک» یعنی با همه نعمت­هایت تو را تسبیح گفتم و با حمدت تسبیحت کردم، پایان.

«من علا فی الهوا» یعنی آثار قدرتش در هوا نمایان شد، یا برتر از این است که در هوا، فضا و چیزی از مکان باشد «بأزمتها»، با اسباب آن. «نور النور» یعنی نورانی­کننده هر نور و آشکار­کننده آن و تفسیر آیه نور بیان شد. «بالحق» یعنی قائم به حق و حکمت.

«و یوم یقول کن فیکون قوله الحق»: گفته شده جمله اسمیه ای است که خبر در آن مقدم شده است، یعنی «قوله الحق یوم یقول»، سخن او روزی که می گوید حق است؛ مانند این سخن تو: «القتال یوم الجمعه». و معنا این است که او خالق آسمان­ها و زمین­ها است و کلام حق او در کائنات نافذ است. و گفته شده: یوم با عطف بر سموات یا هاء در «واتّقوه» در آیه سابق، یا با محذوفی که حق بر آن دلالت دارد منصوب است و «قوله الحق» مبتدا و خبر یا فاعلی است که به معنی «و حین یقول لقوله الحق» است؛ یعنی برای انجام آن می گوید: «کن فیکون» باش پس می باشد و مقصود از آن زمانی است که اشیاء را به وجود می­آورد و ایجاد می­کند؛ یا زمانی است که قیامت بر پا می­شود، پس تکوین، محشور کردن مردگان و زنده کردن آنها می­باشد.

«و له الملک یوم ینفخ فی الصور» مانند این کلام اوست: «لِّمَنِ الْمُلْکُ الْیَوْمَ لِلَّهِ الْوَاحِدِ الْقَهَّارِ»، - غافر / 16.[1] - {امروز فرمانروایی از آن کیست؟ از آن خداوند یکتای قهار است.} «سبع سماوات طباقاً»: لفظ «طباقاً» در آیه­ای که در آخر سوره طلاق - طلاق / 12.[2] - است موجود نیست و فقط در سوره ملک - ملک / 3.[3] -

است، پس گویی امام علیه السّلام بین مضمون دو آیه جمع بسته است، یا اینکه از جانب نسخه­پردازان افزوده شده است. «و من الارض مثلهن» یعنی در عدد هفت مانند آن است، چنانکه تحقیق آن بیان شد «یتنزّل الأمر بینهنّ» یعنی امر خدا و اجرای آن بین آن دو جاری می­شود و حکمش در آنها اجرا می­شود، «لتعلموا» علتی برای خلق یا یتنزّل یا اعم از آن است که هر یک از آن دو بر کمال قدرت و علم او دلالت دارد و این کلام او «احصی»، در تکمیل آن آیات نیست.

«من شر» متعلق به أعیذ است گرچه فصل و اعتراض طولانی شده است. «أو» در این جا به قرینه آنچه گذشت مقدّر است. و طارق کسی است که شبانه می­آید، به جهت احتیاجش به کوبیدن در، سپس با گسترش معنای آن در همه واردشوندگان در شب و روز استعمال شده. «الحشوش» با ضمه، جمع حش با حرکت سه­گانه (که فتحه بیشتر است) می باشد یعنی مخرج و اصل آن بستان است و فقط به این جهت با آن نامیده شده است که آنها در بستان­ها قضای حاجت می­کردند. و «صحاری» با فتحه راء و کسره آن، جمع صحرا است و «غیاض» یعنی بیشه ها.

«له مقالید السموات» جمع مقلید یا مقلاد است و به ندرت گفته شده جمع اقلید، معرب اکلید است، و به معنی کلیدهای آن دو است، یعنی کسی مالک امر آن دو نیست و جز او قادر به تصرف در آن دو نیست. و این کنایه از قدرت و حفاظت او از آن دو است و در آن دلالت افزونی بر اختصاص است، زیرا فقط کسی در خزائن وارد می­شود و در آن تصرف می­کند که کلید آنها در دستش باشد.

«یبسط الرزق» بر اساس مشیتش روزی را فراخ و تنگ می کند «إنه بکل شی علیم» پس آن را بر اساس آنچه که لازم است انجام می­دهد «و نافث» یعنی دمنده در گره­ها یا وسوسه­کننده قلب­ها، «و متلوّن» یعنی شکل­گیرنده به اشکال مختلف، چنانکه این شأن اکثر اجنّه است «و محتفز» در بعضی نسخه­ها با فاء و زا آمده است، یعنی کسی که مانند فردی که عجله دارد بر روی دو پایش می­نشیند و در بعضی نسخه­ها با فاء و راء آمده است، از «احتفار الارض» یعنی حفر زمین و در بعضی نسخه­ها با قاف و راء آمده است، از ریشه احتقار .

«و الغایه» یعنی نهایت عزت و کمال، و غایت به معنی پرچم نیز می­باشد «و أحصی عددک» یعنی دشوار است شمردن تو برای عدد اشیا و «ضرع» با تثلیث راء، فروتنی کرد، ذلیل و حقیر شد.

«فی مجلس وقارک» یعنی در منزلت رفیعی که در آن وقار و بردباری تو نمایان شد. «قضائه»، حکم آن به ثواب و عقاب «من له ملکوت کلّ شیء» یعنی تملک آن، و تصرف در آن به هر وجهی که بخواهد از آن اوست.

«لاتدرکه الأبصار» کفعمی - ره - گوید: یعنی چشم­ها او را نمی­بیند، زیرا ادراک تا زمانی­که با بینایی همراه باشد، چیزی از آن فهمیده نمی­شود غیر از رؤیت، چنانکه زمانی که با آلت شنوایی همراه باشد، گفته می­شود آن را با گوشم درک کردم و جز سماع چیزی از آن فهمیده نمی­شود و چنین است زمانی­که به هر یک از حواس اضافه شود، آنچه که آن حس مربوط به آن است را افاده می­کند مانند آنچه که با دهانم درک کردم یعنی طعمش را یافتم و یا با بینی­ام درک کردم یعنی رایحه­اش را یافتم و معنا این است: اصحاب الابصار او را درک نمی­کنند در حالی­که او ذو الابصار یعنی بینندگان را درک می­کند، یعنی او می­بیند و دیده نمی­شود، و با این ویژگی، خداوند سبحان از همه موجودات متفاوت است؛ زیرا برخی از آنها دیده می­شود و می­بیند مانند زنده­­ها و برخی از آنها دیده می­شود و نمی­بیند مانند جمادات و اعراض مُدرکه. پس خداوند متعال بر خلاف همه آنهاست و به اینکه می بیند و دیده نمی­شود، یگانه شده است و خداوند سبحان به مجموع این دو به خود می­بالد چنانکه در آیه دیگر با این سخنش به خود می­بالد: «وَهُوَ یُطْعِمُ وَلاَ یُطْعَمُ»، - انعام / 14.[1] -

{اوست که خوراک می دهد و خوراک داده نمی شود.}

و روایت شده است که ذوالریاسیتن فضل بن سهل از امام رضا علیه السّلام درباره اختلاف مردم در خصوص رؤیت سؤال کرد. پس فرمود: هر که خداوند متعال را بر خلاف آنچه که خودش را به آن وصف کرده است وصف کند، بهتان بر خدا را بزرگ کرده است. «لاتدرکه الابصار» یعنی دیدگانی که در دلهاست و مقصود چشم­ ها نیست، یعنی اندیشه­ها بر او واقع نمی­شود و درک نمی­کند که او چگونه است؛ طبرسی در مجمع البیان این را گوید. - مجمع البیان 4: 344 ، درباره آیه 103 انعام..[1] -

«أمراً» شاید حال از محمد یا از نبیک یا معمول برای عاملی مقدر ­باشد یعنی «کانا أمراً». «فیما لا ظعن له منه» یعنی در مکانی سیر نمی­کند و از آن به غیر آن حرکت نمی­کند، یعنی جنات خلد.

«و الکبر» با کسره: عظمت و بر وزن عنب، غالباً بر سن اطلاق می­شود «و فواضله» یعنی رحمت­های فراوان او «و خیره» یعنی از میان خیرات، آنچه که آن برتر و بهتر است «و نوافله» یعنی فزونی­های او و «النافله» عطای مستحب است و «البوار» یعنی هلاکت، و «بار المتاع» یعنی کساد شد و «بار عمله» یعنی عملش باطل شد، و «سکرة الموت»، شدت مرگ، و «النضرة»، زیبایی و رونق.

«و أیّامک»، ایامی که در آن یاری به آنان را وعده کردی، از ایام ظهور قائم علیه السّلام و رجعت، در بعضی نسخه­ها «أمانک» آمده است. «أتمم علینا نعمتک» کفعمی گوید: روایت شده است که نبی صلّی الله علیه و آله بر مردی گذر کرد که دعا می­کرد و می­گفت «اتمم علینا نعمتک» پس فرمود: کمال نعمت، رهایی از آتش و دستیابی به بهشت است.

«اوبقته معاصیه فی ضیق المسلک» یعنی او را هلاک کرد به سبب اینکه راه به سوی عفو تو به جهت کثرت معاصی تنگ شد. «و لم یعزّک منع» در بعضی نسخه­ها با عین و زاء مشدد آمده است، یعنی منع بر تو غالب نمی­شود. یعنی منع تو به جهت اضطرار و نیاز نیست بلکه به جهت عدم مصلحت در عطا است، یعنی منع بر تو سخت نشد به این صورت که قادر بر آن نباشی و به اجبار از تو گرفته شود و در بعضی نسخه­ها «لم یعززک» بدون ادغام آمده است.

در بعضی نسخه­ها «لم یعرک» با ضمه راء بدون تشدید آمده است، یعنی منعی او را فرا­نگرفت به اینکه محتاج به غیر خود باشی که تو را منع کند یا خیر را از غیر خود منع کنی که آنچه که منع می­کنی خیر نیست و فقط آنچه که شری برای عطا­شونده است را منع می­کنی. کفعمی گوید: هر که «لم یعزک» و بدون تشدید قرائت کند، مقصودش «یغلبک» است. گفته می­شود بر او دشوار است و «من عزّ بزّ» یعنی هر که غلبه کند سلب می­ کند و این سخن خداوند متعال: «أَیَبْتَغُونَ عِندَهُمُ الْعِزَّةَ»، - نساء / 139.[1] - {آیا سربلندی را نزد آنان می جویند؟} یعنی قدرت و شدت غلبه. و این سخن خداوند متعال: «أَخَذَتْهُ الْعِزَّةُ بِالإِثْمِ»، - بقره / 206.[2] -

{نخوت وی را به گناه کشاند.} یعنی امتناع و غلبه، و یوسف به این دلیل عزیز نامیده شد که او بر اهالی مملکتش غلبه یافت و این کلام خداوند متعال: «وَعَزَّنِی فِی الْخِطَابِ»، - ص / 23.[3] -

{و در سخنوری بر من غالب آمده است.} یعنی در احتجاج بر من غلبه یافت. و هر که «و لم یعرک» قرائت کند، مقصودش این است که تو را لمس می­کند و فرامی­گیرد، و «عراه کذا و اعتراه» زمانی است که او را لمس کند و در بربگیرد. و این کلام خداوند متعال: «إِلاَّ اعْتَرَاکَ بَعْضُ آلِهَتِنَا بِسُوَءٍ»، - هود / 54.[4] -

{ جز این که بعضی از خدایان ما به تو آسیبی رسانده اند} یعنی تو را با جنون و پریشانی لمس کرد.

**[ترجمه]

الأصوب لم یفرک بالفاء المکسورة و الراء الساکنة أی لا یصیر منعک سببا لوفور مالک کما فی المخلوقین فتصح المقابلة و یؤیده ما فی بعض خطبه علیه السلام الحمد لله الذی لا یفره المنع و لا یکدیه الإعطاء.

قوله و لا أکداک إعطاء أی منعک و ردک و أکدیت الرجل من کذا منعته و رددته و أکدی الرجل قل خیره و قوله تعالی وَ أَعْطی قَلِیلًا وَ أَکْدی (3) أی قطع عطیته و یئس من خیره مأخوذة من کدیة الرکیة و هو أن یحفر الحافر فیبلغ إلی الکدیة و هی الصلابة من حجر أو غیره فلا یعمل معوله فیه فییأس فیقطع الحفر انتهی.

فی النظر لها أی فی التفکر فیما یوجب صلاحها و النظر أیضا الإعانة و سالمت الأیام (4) أی صالحتها و وافقتها و عملت بمقتضی الزمان و موافقة أهله فی العصیان فما بقی لها أی لنفسی إلا نظرک أی لطفک و کرمک کما ورد فی خلافه لا ینظر الله إلیهم یوم القیامة.

مردها منک أی رجوعها من بابک و بالنجاح أی مقرونا بالظفر بالمطلوب و قال الکفعمی النفاح هو ذو الآلاء الظاهرة و النعماء المتکاثرة و نفحت الریح

ص: 247

هبت و نفح الطیب فاح و ناقة نفوح یخرج لبنها من غیر حلب و نفحه أعطاه و النافح المعطی و کرر هنا لاختلاف اللفظ.

قال أقوی و أقفر بعد أم الهیثم.

و قال و ألفی قولها کذبا و مینا انتهی.

و السماح بالفتح و الکسر الجود و أدرجنی فیمن أبحت و فی بعض النسخ درج من أبحت أی أمتنی فیهم و اجعلنی بعد الموت منهم أو اسلکنی مسلکهم یقال درج أی مشی أو مات و الدرج بالتحریک الطریق.

من التتابع فی بعض النسخ بالباء الموحدة و فی بعضها بالیاء المثناة التحتانیة قال الکفعمی التتایع بالیاء المثناة من تحت التهافت قال الهروی و فی الحدیث کما یتتایع فی النار أی یتهافت و قال أبو الفرج بن الجوزی فی کتابه تقویم اللسان یقال تتایعت المصائب لا بالباء المفردة لأن التتایع فی الشر و التتابع فی الخیر.

إلیک الأصوات أی ذو الأصوات إلی خیر أی کونی منتهیا إلی أفضل أمور لا یملکها غیرک و یحتمل أن تکون الإضافة للبیان و ربما یقرأ بالتنوین فیکون الإبهام للتفخیم سموت بعرشک أی رفعته.

ثم دعوت السماوات (1)

تلمیح إلی قوله سبحانه ثُمَّ اسْتَوی إِلَی السَّماءِ وَ هِیَ دُخانٌ فَقالَ لَها وَ لِلْأَرْضِ ائْتِیا طَوْعاً أَوْ کَرْهاً قالَتا أَتَیْنا طائِعِینَ (2) و قد مر أن الکلام مبنی علی التمثیل شبه سبحانه نفاذ قدرته و مشیته فیهما بأمر المطاع و إجابة المطیع کما قیل فی قوله تعالی کُنْ فَیَکُونُ و کذا الخیفة هنا محمولة علی الاستعارة.

و فتقت الأرضین إشارة إلی قوله سبحانه أَ وَ لَمْ یَرَ الَّذِینَ کَفَرُوا أَنَّ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ کانَتا رَتْقاً فَفَتَقْناهُما(3) قیل أی کانت السماوات واحدة ففتقت فی التحریکات

ص: 248

المختلفة حتی صارت أفلاکا و کانت الأرض واحدة فجعلت باختلاف کیفیاتها و أحوالها طبقات و أقالیم و قیل کانت بحیث لا فرجة بینهما ففرج و قیل کانتا رتقا لا تمطر و لا تنبت ففتقتا بالمطر و النبات و لعل الأوسط هنا أنسب.

فرسخ أی ثبت سنخها أی أصلها ذراها أی أعالیها فاستقرت أی الأرض علی الرواسی أی بسببها و خففت عنها بالأحیاء و الأموات (1)

لعل المعنی خلقت منها الحیوانات و النباتات و الجمادات فالمراد بالأموات الأخیرتین أو الأخیرة فلما أخذت منها فکأنها خففت عنها و إن کان ثقلها علیها أیضا أو خففت عنها بسبب الأحیاء و الأموات لغذائهم و لباسهم و أکفانهم و مساکنهم أو بالأحیاء فیموتون أو بالأموات فیصیرون رفاتا و رمیما و فی بعض النسخ بالحاء المهملة من حفت المرأة وجهها من الشعر أی أذهب المیاه و الجبال عن بعض وجه الأرض لانتفاع الأحیاء و الأموات و الأول أیضا یحتمل هذا المعنی.

مع حکیم أی محکم متقن من أمرک أی تقدیرک و تدبیرک و نافخ النسیم أی الروح کما فی بعض النسخ لأنها تتحرک و تجری فی البدن کالنسیم لطفت فی عظمتک أی کنت لطیفا مع نهایة عظمتک أی مجردا و أنت ألطف من جمیع اللطفاء و تجردک أکثر من الجمیع أو لطفک بالنسبة إلی العباد مع نهایة عظمتک و استغنائک أکثر من جمیع اللطفاء و کذا لطفت للناظرین یحتمل الوجهین.

تبطنت أی علمت بواطنهم أو استخفیت منهم للظاهرین من خلقک أی لکل من دخل فی الوجود منهم و القطرات کأنه جمع قطرة بمعنی الناحیة منتهاک أی منتهی خلقک أو عرشک و أن ترزقنی الرغبة أی ما رغبت فیه إلیک و سألتک ما قصرت عنه رغبتی أی لم أسألکه لجهلی أو نسیانی أو غفلتی.

فی الملک (2)

أی فی الألوهیة ولی من الذل أی ولی یولیه من أجل

ص: 249

مذلة به لیدفعها عنه بموالاته و لا أخشی إلا عدله أی لا أخاف منه أن یظلمنی بل أخاف أن یعاملنی بالعدل و لا یعاملنی بالفضل.

و فی القاموس غیر الدهر کعنب أحداثه المغیرة و التأهب الاستعداد لما فیه الصلاح أی صلاح نفسی و الإصلاح أی إصلاح أموری أو إصلاح غیری أو إصلاح الله لی و لأموری به النجاح أی الظفر بالحوائج و الإنجاح أی قضاء حوائج الخلق و یحتمل التأکید یقال أنجح أی صار ذا نجح أو یکون أحدهما الظفر بالحوائج من الله و الآخر من الخلق و العافیة من البلایا و السلامة من الذنوب أو الأول من الأمراض و الثانی من شر الأعادی و یحتمل العکس فیهما و التأکید أیضا بتعمیمها.

و همزات الشیطان خطراته التی یخطرها بقلب الإنسان.

حافظا(1) تمیز أو حال و اختم بالانقطاع إلیک أمری أی اختم أموری بالانقطاع عن الخلق متوجها إلیک و متوسلا بک و لا ترنی عملی حسرات (2) أی لا تجعل أعمالی بحیث تکون موجبة لحسراتی فی القیامة بل وفقنی للأعمال المقبولة التی توجب مسراتی فقوله حسرات ثالث مفاعیل ترنی إن کان من رؤیة القلب و إلا فحال و الجمع باعتبار إرادة العموم من العمل.

تَوْبَةً نَصُوحاً قال الکفعمی أی صادقة و نصحته أی صدقته و قیل نصوحا أی بالغة فی النصح مأخوذ من النصح و هو الخیاطة کأن العصیان یخرق و التوبة النصوح ترقع و قیل نصوحا أی خالصة و نصح الشی ء خلص قاله الهروی انتهی.

یا أهل التقوی أی أنت أهل لأن تتقی لقدرتک و شدة عذابک و أهل لأن تغفر لسعة رحمتک قدسه آی آثار قدسه و شواهده من مصنوعاته الدالة علی تنزهه عن أن یکون شبیهها.

ص: 250

من أشرق کل شی ء أی فی کل شی ء.

لا یجاوز اسمه (1)

أی لا یخرج عن تأثیر اسمه أو عن مدلول بعض أسمائه کالرحمن و القادر و العالم و الغی و الضلال و الخیبة و البغی التعدی و الظلم و الطاغی العاتی المتکبر بروجا أی الاثنی عشر سراجا أی الشمس أن یوصل متعلق باحتجب أی من أن یوصل و الحوامیم لعلها کانت سبعا بعدد القرآن.

قصمت بعزتک (2)

و فی بعض النسخ بصوتک أی بصیت جلالک أو بالأصوات القویة التی أهلک الله بها بعض القرون السالفة و أضفت أی جمعت جمیعها فی قبضتک أی قدرتک و فی بعض النسخ أطقت أی قویت علیها و تصرفت فیها یقال أطقت الشی ء إطاقة و هو فی طوقی أی فی وسعی.

بضوء نورک أی بضوء سطع من نورک فکیف إذا کان أصل نورک و قال الکفعمی الفرق بین الضوء و النور أن الضوء ما کان من ذات الشی ء کالنار و الشمس و النور ما کان مکتسبا من غیره کاستنارة الجدار بالشمس و منه قوله تعالی جَعَلَ الشَّمْسَ ضِیاءً وَ الْقَمَرَ نُوراً(3) و قال ابن الأثیر قوله تعالی ذَهَبَ اللَّهُ بِنُورِهِمْ (4) أبلغ من ذهب بضوئهم لأن الضوء أخص من النور و استعمال العام فی النفی أبلغ من استعماله فی الإثبات عکس استعمال الخاص لاستلزام نفی الحیوانیة نفی الإنسانیة و إثبات الإنسانیة إثبات الحیوانیة دون عکسهما انتهی و الأزمة و المقالید کنایتان عن الأسباب و العلل و أذعنت أی السماوات و الأرضون و أبت حمل الأمانة إشارة إلی قوله سبحانه إِنَّا عَرَضْنَا الْأَمانَةَ عَلَی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ الْجِبالِ فَأَبَیْنَ أَنْ یَحْمِلْنَها وَ أَشْفَقْنَ مِنْها وَ حَمَلَهَا الْإِنْسانُ

ص: 251

إِنَّهُ کانَ ظَلُوماً جَهُولًا(1) و قیل الأمانة التکلیف و الأوامر و النواهی و قیل أمانات الناس و الوفاء بالعهود و قیل المراد بالعرض علیها العرض علی أهلها و عرضها علیهم هو تعریفه إیاهم أن فی تضییع الأمانة الإثم العظیم فبین جرأة الإنسان علی المعاصی و إشفاق الملائکة من ذلک و حمل الأمانة إما قبولها أو تضییعها و الخیانة فیها.

قال الزجاج کل من خان الأمانة فقد حملها و من لم یحمل الأمانة فقد أداها و کذلک کل من أثم فقد احتمل الإثم و قیل معنی عرضنا عارضنا و قابلنا و المعنی أن هذه الأمانة فی جلالة موقعها بحیث لو قیست السماوات و الأرض و الجبال بها لکانت أرجح و معنی فَأَبَیْنَ أَنْ یَحْمِلْنَها ضعفن عن حملها کذلک وَ أَشْفَقْنَ مِنْها أی خفن و هذه الأمانة التی من صفتها أنها أعظم من هذه الأشیاء العظیمة تقلدها الإنسان فلم یحفظها بل حملها و ضیعها لظلمه علی نفسه و لجهله بمبلغ الثواب و العقاب.

و قیل إنه علی وجه التقدیر أی لو کانت تلک الأشیاء عاقلة ثم عرضت الأمانة علیها و هی وظائف الدین أصولا و فروعا لاستثقلت ذلک و لامتنعت من حملها خوفا من القصور عن أداء حقها ثم حملها الإنسان مع ضعف جسمه و لم یخف الوعید لظلمه و جهله.

و قیل المراد بالأمانة العقل و التکلیف و بعرضها علیهن اعتبارها بالإضافة إلی استعدادهن و بإبائهن الإباء الطبیعی الذی هو عدم اللیاقة و الاستعداد و بحمل الإنسان قابلیته و استعداده لها و کونه ظلوما جهولا لما غلب علیه من القوة الغضبیة و الشهویة.

و فی کثیر من الأخبار أن الأمانة هی الخلافة الکبری و حملها ادعاؤها بغیر حقها و لم یجترئ السماوات و الأرض و الجبال علی ذلک و فعلها الإنسان و هو أبو بکر و من تبعه فی ذلک لأنه کان ظلوما لنفسه فی غایة الجهل و قد مر الکلام فی ذلک

ص: 252

فی مواضع.

و قامت بکلماتک أی بتقدیراتک و إرادتک فی قرارها أی فی المحال التی قدرت و عینت لها و الکینون أیضا الکائن مع مبالغة محبتک أی محبوبک و مرادک ظاهرین أی غالبین.

غیر مرفوضین (1)

أی متروکین و أعنی علی نفسی أی فی الغلبة علیها فإنها تدعو إلی شهواتها و الخون بالفتح الخیانة و من التزین أی ادعاء ما لم أتصف به من الخیر بغیر الحق صفة کاشفة و مثله قوله ما لم تنزل به و من محبطات الخطایا أی الخطایا المحبطة للأعمال الصالحة و فی بعض النسخ محیطات من الإحاطة تلمیحا إلی قوله تعالی وَ أَحاطَتْ بِهِ خَطِیئَتُهُ (2) أی استولت علیه و شملت جملة أحواله.

و قال الکفعمی رحمه الله الروح طیب (3)

نسیم الروح و الریحان الرزق و من قرأ فروح أی فحیوه الأموات فیها و قال الجوهری فَرَوْحٌ وَ رَیْحانٌ أی رحمة و رزق.

و قال الطبرسی (4)

فروح أی فراحة و استراحة من تکالیف الدنیا و مشاقها و قیل الروح الهواء تلذه النفس و تزیل عنها الهم و ریحان یعنی الرزق فی الجنة و قیل هو الریحان المشموم من ریحان الجنة یؤتی به عند الموت فیشمه و قیل الروح النجاة من النار و الریحان الدخول فی دار القرار و قیل روح فی القبر و ریحان فی القیامة و بضم الراء فمعناه فرحمة لأن الرحمة کالحیاة للمرحوم و قیل هو البقاء أی فحیاة لا موت فیها أی فهذان له معا و هو الخلود مع الرزق.

ص: 253

و قال الهروی فی قوله تعالی وَ أَیَّدَهُمْ بِرُوحٍ مِنْهُ (1) أی برحمة و کذا قوله تعالی فی عیسی علیه السلام وَ رُوحٌ مِنْهُ (2) و قوله وَ لا تَیْأَسُوا مِنْ رَوْحِ اللَّهِ (3) أی من رحمته و

فی الحدیث: الولد من ریحان الله.

أی من رزقه و قولهم سبحان الله و ریحانه یریدون تنزیها له و استرزاقا و نصبهما علی المصدر انتهی.

و قال الجوهری أفکه یأفکه إفکا أی قلبه و صرفه عن الشی ء و النبأ أی الخبر و المشهور أنه نبأ البعث و النشور الذی أنکرته الکفار و فی الأخبار أنه نبأ ولایة أمیر المؤمنین علیه السلام الذی اختلف فیه المؤمنون و المنافقون و یقال شرد البعیر أی نفر.

و سالم علی المعاصی أی سؤال من کان سالما من اللیالی و الأیام أی شرورهما مع کونه مصرا علی المعاصی أو سالما عن المعاصی فی اللیالی و الأیام لإنابته منها و ترکها و هو بعید أو سالم الزمان و أهله فی ارتکاب المعاصی کما مر.

لغفرانها أی بسببه أو استعیر المجیر للمفزع یا کریم المئاب أی من المئاب و المرجع إلیه کریم حسن أو رجوعه علی عباده بالإحسان بمحض الکرم و الأول أظهر و اللوازب البلایا اللازمة المزمنة و اللزوب اللصوق و الثبوت و اللزبة الشدة و القحط.

لک عنت أی خضعت و ذلت و العانی الأسیر إذا ألم أی نزل.

و النکبة(4)

بالفتح المصیبة و نکبه الدهر نکبا و نکبا بلغ منه أو أصابه بنکبته و فی بعض النسخ و کآبة و الاکتیاب الانکسار من شدة الهم

ص: 254

و الحزن و المخبیات المستورات و أصله الهمز و تفیض سجال قال الکفعمی رحمه الله هذه استعارة و السجال جمع السجل و هو الدلو ملی ء ماء و منه أنه صلی الله علیه و آله أمر بصب سجل من ماء علی بول الأعرابی و أصل السجل الصب و سجل فلان علی فلان ماء أی صبه علیه قاله الهروی.

و رأیت فی کتاب تقویم اللسان لابن الجوزی أنه یقال فلان أهل لکذا و مستأهل غلط إنما المستأهل متخذ من الإهالة و هی ما یؤتدم به من السمن و الودک و کذا قاله الجوهری فی صحاحه و الحریری فی درته.

قال الصنعانی فی تکملته.

قال الأزهری خَطَّأَ بعضهم من یقول فلان یستأهل کذا بمعنی یستحق قال و لا یکون الاستیهال إلا من الإهالة قال الأزهری أما أنا فلا أنکره و لا أُخَطِّئُ قائله لأنی سمعت أعرابیا فصیحا أسدیا یقول لرجل شکر عنده یدا أولها تستأهل بأبی حازم ما أولیت و حضر ذلک جماعة من الأعراب فما أنکروا قوله.

**[ترجمه]درست­تر «لم یفرک» است با فاء مکسور و راء ساکن، یعنی ممانعت تو سببی برای زیاد شدن مال تو نیست، چنانکه در مخلوقات چنین است؛ پس مقابله صحیح می­شود و آنچه که در بعضی خطبه­های امام علیه السلام آمده است: «الحمد الله الذی لایفره المنع و لایکدیه الإعطاء» مؤید آن است.

و این سخن او: «لا أکداک إعطاء» یعنی تو را منع و رد کرد، و «أکدیت الرجل من کذا» یعنی او را منع و رد کردم. و «أکدی الرجل» یعنی خیرش کم شد. و این سخن خداوند متعال: «وَأَعْطَی قَلِیلًا وَ أَکْدَی»، - نجم / 34.[5] - {و اندکی بخشید و [از باقی] امتناع ورزید.} یعنی عطایش را قطع کرد و از خیرش ناامید شد، برگرفته از «کدیة الرکیّة» و آن یعنی اینکه حفرکننده حفر می­کند و به کدیة می­رسد؛ یعنی سختی از سنگ یا جز آن است، پس بیلش در آن عمل نمی­کند، پس ناامید می­شود و حفر کردن را قطع می­کند.

«فی النظر لها» یعنی تفکر در آنچه که موجب صلاح آن می­شود و نظر به معنی کمک نیز می­باشد «و سالمت الأیّام» یعنی با آن سازش و موافقت کردم و به اقتضای زمان همراهی با اهل آن در سرکشی عمل کردم. «فما بقی لها»، برای نفسم «إلّا نظرک» یعنی لطف و کرم تو، چنانکه در خلاف آن وارد شده است «لاینظر الله إلیهم یوم القیامه»: خداوند در قیامت به آنان نظر نمی کند.

«مردّها منک» یعنی رجوع آن از در تو و «بالنجاح» یعنی مقرون به پیروزی مطلوب. و کفعمی گوید: «النّفاح» یعنی او صاحب نعمت­های ظاهری و نعمت­های فراوان است و «نفحت الریح» یعنی باد وزید. «نفخ الطیب»، رایحه خوش پراکنده شد و «ناقه نفوح»: شتری که شیرش بدون دوشیدن خارج می­شود و «نفحه» یعنی آن را عطا کرد و «النافح»، عطاکننده و در اینجا برای اختلاف لفظ تکرار کرده است. گوید: أقوی و أقفر بعد امّ الهیثم، و گوید: و ألفی قولها کذباً و میناً، پایان.

و «السّماح» با فتحه و کسره یعنی جود، «و أدرجنی فیمن أبحت» و در بعضی نسخه­ها «درج من أبحت»، یعنی مرا در میان آنان بمیران و مرا بعد از مرگ جزء آنان قرار بده، یا مرا در راه آنان ببر. «درج»، گفته می­شود راه رفت یا مرد، و «الدَرَج» با حرکت حروف، یعنی راه.

«من التتابع» در بعضی نسخه­ها با باء و در بعضی نسخه­ها با یاء است. کفعمی گوید: «تتایع» با یاء یعنی هجوم، هروی گفت و در حدیث آمده است، چنانکه «یتتایع فی النار» یعنی هجوم می­برد. و ابوفرج گوید: ابن جوزی در کتابش تقویم اللسان آورده: گفته می­شود: «تتایعت المصائب» بدون باء است، زیرا تتایع در شر و تتابع در خیر است.

«إلیک الأصوات» یعنی صاحب اصوات، «إلی خیر» منتهای بودنم به برترین اموری که جز تو مالک آن نیست و محتمل است که اضافه برای بیان باشد و چه بسا با تنوین قرائت شود، پس ابهام برای تفخیم است. «سموت بعرشک» یعنی آن را بالا بردی .

«ثم دعوت السموات» اشاره است به این کلام خداوند سبحان: «ثُمَّ اسْتَوَی إِلَی السَّمَاء وَهِیَ دُخَانٌ فَقَالَ لَهَا وَلِلْأَرْضِ اِئْتِیَا طَوْعًا أَوْ کَرْهًا قَالَتَا أَتَیْنَا طَائِعِینَ»، - فصلت / 11.[1] - {سپس آهنگ [آفرینش] آسمان کرد و آن بخاری بود، پس به آن و به زمین فرمود: خواه یا ناخواه بیایید. آن دو گفتند فرمان پذیر آمدیم.} و بیان شد که کلام مبنی بر تمثیل است، خداوند سبحان نفود قدرت و مشیتش در آن دو را به دستور اطاعت شونده و اجابت مطیع تشبیه کرده است، چنانکه درباره این کلام خداوند سبحان: «کن فیکون » گفته شده است و همچنین «خیفة» در اینجا محمول بر استعاره است.

«و فتقت الأرضین» اشاره­ای است به این سخن خداوند سبحان:{آیا کسانی که کفر ورزیدند ندانستند که آسمانها و زمین هر دو به هم پیوسته بودند و ما آن دو را از هم جدا ساختیم؟} - انبیاء / 30.[2] - گفته شده: یعنی آسمان­ها یکی بود، پس در حرکات متعدد شکافته شد تا اینکه افلاک شد. و زمین یکی بود، پس با اختلاف کیفیت و احوال آن، چند طبقه و اقلیم شد. و گفته شده: به گونه­ای که بین آن دو هیچ شکافی نبود پس شکافته شد. و گفته شده: آن دو به هم پیوسته بودند و نه می­بارید و نه می­رویانید، پس با باران و گیاه از هم شکافته شدند. و شاید معنای دوم مناسب­تر باشد.

«فرسخ» یعنی ثابت شد «سنخها»، اصل و ریشه آن «ذراها» یعنی اوج آن، «فاستقرّت» یعنی زمین استقرار یافت «علی الرواسی»، به سبب آن «و حفّفت عنها بالأحیاء و الأموات» شاید معنا این است که حیوانات، نباتات و جمادات از آن خلق شد، پس منظور از اموات، دو مورد آخر یا فقط مورد آخر است و از آنجا که از آن گرقته شده است، گویی برایش سبک شده است گر چه بر او سنگین نیز باشد، یا اینکه به سبب زندگان و مردگان برای غذا، لباس، کفن و مسکن آنها، یا به سبب زندگان که می­میرند، یا به سبب مردگان که جسد و پوسیده می­شوند، برایش سبک شده است و در بعضی نسخه­ها با حاء از ریشه «حفّت المرئة وجهها من الشعر» آمده است، یعنی برای بهره بردن زندگان و مردگان، آب­ها و کوه­ها را از بعضی از سطح زمین از بین برد و مورد اول نیز محتمل این معناست .

«مع حکیم» یعنی استوارکننده استحکام­بخش «من أمرک»، تقدیر و تدبیر تو «و نافخ النسیم» یعنی روح، چنانکه در بعضی نسخه­ها آمده است؛ زیرا آن حرکت می­کند و در بدن جاری می­شود مانند نسیم «لطفت فی عظمتک»، با وجود نهایت عظمتت لطیف هستی، یعنی مجرد هستی در حالی که تو از همه لطیفان لطیف­تر هستی و تجردت بیشتر از همه است، یا لطفت نسبت به بندگانت با وجود نهایت عظمت و بی­نیازی­ات بیشتر از همه لطیفان است و همچنین «لطفت للناظرین» محتمل دو وجه است.

«تبطّنت» یعنی از بواطن آنها آگاهی یا اینکه از آنان برای همه موجودات ظاهر از خلقت یا برای هر کسی که از آنان در وجود داخل شد پنهان شدی. و «القطرات» جمع قطره است به معنی ناحیه، «منتهاک»، منتهای خلایقت یا عرشت. «و أن ترزقنی الرغبه»: آنچه که به سوی تو به آن رغبت دارم و از تو خواستم. «ما قصرت عنه رغبتی»، آن را به خاطر جهل، نسیان یا غفلتم از تو نخواستم.

«فی الملک» یعنی در الوهیت، «ولیّ من الذل»، سرپرستی که از روی ذلت او را ولیّ خود می­کند تا به خاطر دوستی­اش آن را از او دفع کند. «و لا أخشی إلا عدله» یعنی از او بیم ندارم که بر من ظلم کند بلکه می­ترسم با عدالت با من برخورد کند و با فضل برخورد نکند.

و در قاموس: «غیر الدّهر» بر وزن عنب، یعنی حوادث تغییردهنده روزگار، و «التأهّب»، آمادگی برای آنچه که در آن صلاح یعنی صلاح نفسم است. «الاصلاح»، اصلاح امورم یا اصلاح غیر خودم یا اصلاح کردن خدا برای من و برای امورم به وسیله او. «النجاح»، دستیابی به حاجت­ها «الانجاح»، برآورده کردن حاجت­های مردم و تأکید نیز محتمل است، «أنجح» گفته می­شود، یعنی صاحب نجاح شد یا اینکه یکی از آن دو دستیابی به حاجت­ها از خدا و دیگری از مردم و عافیت از بلایا و سلامتی از گناهان است؛ یا اولی از بیماری­ها و دومی از شر دشمنان است و عکس آن و تأکید با تعمیم آن دو نیز محتمل است. «و همزات الشیطان»آورده کردن یعنی خواطر آن که به قلب انسان خطور می­کند .

«حافظاً» تمییز یا حال است «و اختم بالانقطاع الیک أمری» یعنی امورم را به انقطاع از مردم در حالی­که متوجه به تو و متوسل به تو هستم به پایان برسان. «ولا ترنی عملی حسرات»، اعمالم را به گونه­ای قرار نده که موجبی برای حسرتم در قیامت شود بلکه مرا به اعمال مقبولی که مسرّتم را موجب می­شود توفیق بده، و این کلام او «حسرات» مفعول سوم فعل ترنی است، اگر از رؤیت قلب باشد و در غیر این صورت حال است و جمع بستن، به اعتبار اراده عموم از عمل است.

«توبة نصوحاً»: کفعمی گوید: یعنی راستین، و «نصحته» یعنی با او صادق بودم و گفته شده: نصوحاً یعنی مبالغه در نصح، و برگرفته از «نصح» به معنی دوختن است، گویی سرکشی پاره می­کند و توبه نصوح وصله می­زند و گفته شده: نصوحاً یعنی خالص و «نصح الشیء» یعنی خالص شد؛ هروی این را گوید، پایان.

«یا اهل التقوی»، تو شایسته آن هستی، زیرا به جهت قدرتت و شدت عذابت از تو ترسیده می­شود و شایسته آن هستی، زیرا به جهت وسعت رحمتت می­بخشی، «قدسه» یعنی آثار قداست او و شواهد او از آفریده­هایش، دال بر تنزه او از اینکه شبیه آنها باشد است.

«لایجاوز اسمه» یعنی از تأثیر اسمش یا مدلول برخی از اسمائش مانند رحمان، قادر و عالم خارج نمی­شود. و «الغی» یعنی گمراهی و ناکامی، و «البغی» یعنی تجاوز و ظلم، و «الطاغی»، متکبر خودخواه. «بروجاً»، دوازده برج «سراجاً» یعنی خورشید «أن یوصل» متعلق به احتجب است، یعنی از اینکه برسد و «الحوامیم» شاید به عدد قرآن، هفت باشد.

«قصمت بعزّتک» و در بعضی نسخه­ها «بصوتک» آمده است، یعنی به آوای جلال تو یا با أصوات نیرومندی که خداوند به وسیله آن برخی از قرون پیشین را از بین ­برد «و أضفت»، همه آنها را در قبضه­ خود یعنی قدرت خود جمع ­کردی و در بعضی نسخه­ها «أطقت» آمده ­است یعنی بر آن توانا شدی و در آن تصرف کردی، گفته می­شود: «اطقت الشیء إطاقه و هو فی طوقی» یعنی در توان من است.

«بضوء نورک»: با روشنایی که از نور تو ساطع شد، پس اگر اصل نور تو بود چگونه می­بود. کفعمی گوید: فرق بین ضوء و نور این است که ضوء چیزی است که [نور] از ذات آن چیز باشد مانند آتش و خورشید، و نور چیزی است که از غیر آن به­دست آمده باشد مانند روشن شدن دیوار با خورشید. و از آن است این سخن خداوند متعال: «جَعَلَ الشَّمْسَ ضِیَاء وَالْقَمَرَ نُورًا»، - یونس / 5.[1] - {خورشید را روشنایی بخشید و ماه را تابان کرد.} و ابن اثیر گوید: این کلام خداوند: «ذَهَبَ اللّهُ بِنُورِهِمْ»، - بقره / 17.[2] -

{خدا نورشان را برد.} بلیغ­تر از «ذهب بضوئهم» است زیرا ضوء از نور خالص­تر است و استعمال عام در نفی، بلیغ­تر از استعمال آن در اثبات است، عکس استعمال خاص؛ زیرا نفی حیوان بودن مستلزم نفی انسان بودن است و اثبات انسان بودن مستلزم اثبات حیوان بودن است، بدون عکس این دو، پایان.

و «الأزمّه و مقالید» هر دو کنایه از اسباب و علل هستند «و أذعنت» یعنی آسمان­ها و زمین­ها، و «أبت حمل الأمانه» اشاره است به این کلام خداوند متعال: «إِنَّا عَرَضْنَا الْأَمَانَةَ عَلَی السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَالْجِبَالِ فَأَبَیْنَ أَن یَحْمِلْنَهَا وَأَشْفَقْنَ مِنْهَا وَحَمَلَهَا الْإِنسَانُ إِنَّهُ کَانَ ظَلُومًا جَهُولًا»، - احزاب / 72.[3] - {ما امانت [الهی و بار تکلیف] را بر آسمانها و زمین و کوهها عرضه کردیم، پس از برداشتن آن سر باز زدند و از آن هراسناک شدند و[لی] انسان آن را برداشت، براستی او ستمگری نادان بود.} و گفته ­شده: امانت، تکلیف، اوامر و نواهی است. و گفته ­شده: امانات مردم و وفای به عهد است. و گفته ­شده: مقصود از عرضه کردن بر آن، عرضه کردن بر اهالی آن است و عرضه کردن آن بر آنان، همان آشنا کردن آنها با این مطلب است که در ضایع کردن امانت گناهی بزرگ است، پس جرأت انسان بر معصیت­ها و بیم ملائکه از آن را تبیین نمود و حمل امانت، یا قبول آن است یا ضایع کردن آن و خیانت به آن.

زجاج گوید: هر که به امانت خیانت کند آن را حمل کرده است و هر که امانت را حمل نکرده ­است، آن را ادا کرده ­است و چنین است هر که گناه کند، پس گناه را حمل کرده ­است و گفته شده: معنای عرضنا، عارضنا و قابلنا است و معنی این است که این امانت در شکوه موقعیتش به گونه­ای است که اگر آسمان ها، زمین و کوه­ها با آن مقایسه گردد، آن ارجح است و معنای «فأبین أن یحملنها» این است که از حمل آن ناتوان شدند و «اشفقن منها» یعنی ترسیدند و این امانتی را که از ویژگی آن این است که از این اشیای بزرگ بزرگ­تر است، به انسان تفویض کرد، پس آن را حفظ نکرد بلکه حمل کرد و به جهت ظلمش بر خودش و ناآگاهی­اش از پایان ثواب و عقاب، آن را تباه کرد.

و گفته­ شده: آن بر وجه تقدیر است، یعنی اگر آن اشیاء عاقل بودند و سپس امانت که همان تکالیف دینی، اصول و فروع است بر آنها عرضه می­شد، قطعاً بر آنها سنگینی می­کرد و از ترس کوتاهی از ادای حق آن، از حمل آن امتناع می­کردند پس انسان با وجود ضعفش آن را حمل ­کرده و به جهت ظلم و جهلش از تهدید نترسید.

و گفته ­شده: مقصود از امانت، عقل و تکلیف است و مقصود از عرضه آن بر آنها، اعتبار آن با اضافه به استعداد آنهاست و مقصود از قبول نکردن آنها، ابای طبیعی که همان عدم لیاقت و استعداد است می­باشد و مقصود از حمل انسان، قابلیت و استعداد او برای آن و ظالم و جاهل بودنش به جهت غلبه قدرت خشم و شهوت بر او، می­باشد.

و در بسیاری از اخبار آمده ­است که امانت همان خلافت کبری و حمل آن، ادعای آن به ناحق است. و آسمان­ها و زمین و کوه جرأت آن را نداشت و انسان آن را انجام داد که همان ابوبکر و کسانی که در آن از او پیروی کردند است، زیرا او در غایت جهل نسبت به خود و ظالم بود و سخن درباره آن مواضع بیان شد.

«و قامت بکلماتک» یعنی به تقدیرات و اراده تو «فی قرارها»، در محل­هایی که برای آن مقدر و معین کردی و «الکینون» نیز کائن به همراه مبالغه است «محبتک» یعنی محبوب و مراد تو، «ظاهرین»، غالب.

«غیر مرفوضین» یعنی ترک­ شدگان «أعنّی علی نفسی»، در غلبه ­کردن بر نفس که آن به شهوات نفسانی فرا می­­خواند. و «الخون» با فتحه یعنی خیانت، «و من التزّین»: ادّعای آنچه که از خیر متصف به آن نیستم. «بغیر الحق»، صفت بیان کننده است و این سخن او مانند آن­ است: «ما لم تنزل به». «من محبطات الخطایا» یعنی خطاهایی که اعمال صالح را از بین می­برد، و در بعضی نسخه­ها «محیطات» از ریشه احاطه آمده­ است و اشاره­ای به این کلام خداوند است: «أَحَاطَتْ بِهِ خَطِی-ئَتُهُ»، - بقره / 81.[1] - {گناهش او را در میان گیرد.} یعنی بر او استیلا یافت و همه حالات او را شامل شد.

کفعمی گوید: «الروح» یعنی طیب - بوی خوش - نسیم الروح و الریحان یعنی رزق و هر که «فروح» بخواند، یعنی پس حیات مردگان در آن است و جوهری گوید: «فروح و ریحان» یعنی رحمت و روزی.

و طبرسی گوید - مجمع البیان 9: 228.[2] - «فروح» یعنی راحتی و استراحت از تکالیف دنیا و سختی­ها­ی آن. و گفته ­شده: روح هوایی است که نفس از آن لذت می­برد و اندوه را از خود می­زداید و ریحان یعنی روزی در بهشت. و گفته­ شده: همان ریحان به مشام رسیده از ریحان بهشت است که هنگام مرگ آورده می­شود و آن را می­بوید و گفته­شده: روح نجات از آتش است و ریحان ورود در دار قرار است و گفته شده: روح در قبر و ریحان در قیامت است و با ضمه راء یعنی رحمت است؛ زیرا رحمت مانند حیات برای انسان رحمت ­شده است. و گفته ­شده: آن بقا است یعنی حیات مردگان در آن است؛ پس این دو یعنی خلود به همراه روزی برای اوست.

هروی درباره این کلام خداوند: «وَأَیَّدَهُم بِرُوحٍ مِّنْهُ»، - مجادله / 22.[3] - {و آنها را با روحی از جانب خود تایید کرده است.} گوید: یعنی با رحمتی از جانب خود، و همچنین این کلام خداوند درباره عیسی علیه السّلام: «وَ رُوحٌ مِّنْهُ»، - نساء / 171.[4] - {روحی از جانب اوست.} و نیز «وَلاَ تَیْأَسُواْ مِن رَّوْحِ اللّهِ»، - یوسف / 87.[5] -

{و از رحمت خدا نومید مباشید.} یعنی از رحمتش، و در حدیث «الولد من ریحان الله» یعنی از روزی خدا و این سخن آنان «سبحان الله و ریحانه»، مقصودشان تنزیهی برای او و طلب روزی است و منصوب بودن آن دو بر اساس مصدر است، پایان .

جوهری گوید: «أفکه یا فکه إفکاً» یعنی آن را تغییر داد و از چیزی منصرف کرد، «النبأ»، خبر و مشهور این است که آن خبر بعث و نشور است که کافران آن را انکار کردند و در اخبار آمده است که آن خبر، ولایت امیر­مؤمنان علیه السّلام است که مؤمنان و منافقان درباره آن دچار اختلاف شدند، و «شرد البعیر»، گفته می­شود، یعنی شتر گریخت.

«سالم علی المعاصی» یعنی سؤال و خواسته کسی است که سالم بود «من اللیالی و الأیام» از بدی­های آن دو با وجود مصر بودنش بر معصیت­ها، یعنی سالم از معصیت­ها در شب­ها و روز ها به جهت توبه­اش از آن­ها، و این بعید است؛ یا همراهی کردن زمان و اهل آن در ارتکاب معصیت­ها، چنانکه گذشت.

«لغفرانها» یعنی به سبب آن؛ یا اینکه «مجیر» برای «مفزع» استعاره گرفته شده است. «یا کریم المآب» یعنی کسی­که بازگشت و مرجع به سوی او حسن و نیکو است؛ یا بازگشت او به سوی بندگانش با احسان به صرف کرم است، و معنای اول ظاهرتر است. و «اللوازب» یعنی بلایای لازم طولانی، و «اللزوب»، الصاق شدن و ثبوت و «اللزبة» یعنی سختی و قحطی. «لک عنت»، خضوع و فروتنی کرد و «العانی» یعنی اسیر. «إذا ألمَّ» یعنی فرود آمد.

و «النکبة» با فتحه یعنی مصیبت، و «نکبه الدهر نکباً و نکباً» یعنی به او رسید یا اینکه او را دچار مصیبت کرد و در بعضی نسخه­ها «و کآبه» آمده است و «اکتیاب»، شکست از شدت غم و اندوه. و «المخیّبات» یعنی امور پنهان و اصل آن همزه است. «تفیض سجال»، کفعمی - رحمه الله - گوید: این استعاره است و «السجال» جمع السجل است یعنی دلو پر آب و از آن آمده است که حضرت صلّی الله علیه و آله به ریختن دلوی آب بر بول بادیه ­نشین امر ­نمود؛ و اصل «السجل» ریختن است و «سجل فلان علی فلان ماء» یعنی بر او آب ریخت، هروی این را گوید.

و در کتاب تقویم­اللسان تألیف ابن­جوزی دیدم که او گوید: «فلان اهل لکذا و مستأهل» اشتباه است، بلکه مستأهل از اهالة گرفته شده است و آن چیزی است که در خورش قرار داده می­شود از روغن و چربی، و جوهری در صحاحش آن را گوید؛ و حریری در دره­اش گوید: صنعانی در تکمله­اش می­گوید:

ازهری گوید: بعضی از آنان کسی که می­گوید «فلان یستأهل کذا» به معنای مستحق است را خطا پنداشته­اند و می­گویند: بلکه استیهال از اهاله است. ازهری گوید: اما من آن را انکار نمی­کنم و گوید آن را خطا نمی­پندارم، زیرا من از یک عرب بادیه­نشین فصیح اسدی شنیدم که به مردی که از نعمتی نزد او تشکر می­کرد ­گفت: «أولها تستاهل بأبا حازم ما اولیت» و جمعی از بادیه­نشینان در آن حضور داشتند و سخن او را رد نکردند.

**[ترجمه]

و البصر و الصوت قاله الهروی انتهی.

مصادرها أی محال صدورها و عللها ضارع إلیک أی متذلل و متوسل و الحول الحیلة و القوة وطأتک أی بطشک و عذابک قال فی النهایة الوطء فی الأصل الدوس بالقدم فسمی به الغزو و القتل لأن من یطأ علی الشی ء فقد استقصی فی هلاکه و إهانته و منه

الحدیث: اللهم اشدد وطأتک علی مضر.

أی خذهم أخذا شدیدا انتهی.

أمرک قضاء أی حکم و حتم أشار إلی قوله سبحانه إِنَّما أَمْرُهُ إِذا أَرادَ شَیْئاً أَنْ یَقُولَ لَهُ کُنْ فَیَکُونُ (1) و کلامک نور یبین الحق و ینور القلب و رضاک رحمة أی لیس رضاک و سخطک کالمخلوقین بتغیر فی ذاتک بل إنما تطلق تلک الصفات علیک باعتبار غایاتها.

و لا معقب لحکمه (2)

أی إذا حکم حکما فأمضاه لا یتعقبه أحد بتغییر و لا نقض یقال عقب الحاکم علی حکم من کان قبله إذا حکم بعد حکمه بغیره بعد إعذارک أی قطعک عذرهم بإتمام الحجة علیهم و الأظلال جمع الظل کالظلال.

اصطنعت لنفسک (3)

أی اخترته لها یسرنا للیسری أی هیئنا للخلة التی تؤدی إلی یسر و راحة کدخول الجنة من یسر الفرس إذا هیأه للرکوب بالسرج و اللجام و جنبنا العسری أی الخلة المؤدیة إلی العسر و الشدة کدخول النار و من أمرنا أی من جملة أمورنا رشدا أی ما نصیر به راشدین مهتدین أو اجعل أمرنا کله رشدا کقولهم رأیت منک رشدا قیل و أصل التهیئة إحداث هیئة الشی ء و الرشد بالتحریک و بالضم خلاف الغی.

ص: 256

و المرفق بکسر المیم و فتح الفاء ما یرفق به أی ینتفع به و کذا المرفق بفتح المیم و کسر الفاء و هو مصدر جاء شاذا کالمرجع و المحیض فإن قیاسه الفتح و فیه تلمیع إلی قوله سبحانه فی قصة أصحاب الکهف وَ هَیِّئْ لَنا مِنْ أَمْرِنا رَشَداً(1) و قوله وَ یُهَیِّئْ لَکُمْ مِنْ أَمْرِکُمْ مِرْفَقاً(2) و قرأ نافع و ابن عامر بفتح المیم و کسر الفاء و الباقون بالعکس.

و أماناتنا أی طاعاتنا فإنها أمانة الله عندنا أو عهودنا أو ما ائتمننا الناس علیها أو بالعکس أو الأعم أو کوننا أمناء و قد مر تأویل الأمانة فی الآیة.

قال فی النهایة الأمانة تقع علی الطاعة و العبادة و الودیعة و الثقة و الأمان و قد جاء فی کل منها حدیث و منه أستودع الله دینک و أمانتک أی أهلک و من تخلفه بعدک منهم و ما تودعه و تستحفظه أمینک و وکیلک.

بحفظ الإیمان أی معه أو بما تحفظ به المؤمنین أو بحفظ یقتضیه الإیمان و کذا بستر الإیمان أی بما تستر به المؤمنین لا المنافقین فإنهم مستورون بستر الله لکن علی وجه الاستدراج و الإمهال و الغضب أو بستر یقتضیه الإیمان أی ستر کامل و قد مر بعض الوجوه للفقرة السابقة و انزع الفقر من بین أعیننا أی اجعلنا بحیث لا ننظر بالرغبة إلی ما متع به الأغنیاء و المترفون فهی مؤکدة للفقرة السابقة و نرد علمه (3) أی المتشابه إذا أفضینا إلیها أی وصلنا فی جوارک بالکسر أی أمانک أو بالضم أی قربک و مجاورتک علی المجاز و الطف لحاجتنا أی الطف لنا فی حاجتنا و أوصلها إلینا بلطف.

و الاتساق الانتظام (4)

و یقال استوسقت الإبل أی اجتمعت و الوثیق المحکم

ص: 257

و استوثق منه أخذ الوثیقة و السرمد الدائم صلاحا أی مشتملا علی ما یوجب صلاح أمور دنیای فلاحا أی مشتملا علی ما یوجب فوزی و نجاتی فی الآخرة نجاحا أی مشتملا علی ما یوجب ظفری بحوائج الدنیا و الآخرة.

و النذر و العهد مع الله و الوعد مع المخلوقین و فیه إشعار بوجوب الوفاء بالوعد و المظلمة بکسر اللام ما تطلبه عند الظالم و هو اسم ما أخذ منک أو غیبة بالرفع عطف علی مظلمة أو بالجر عطف علی نفسه و کذا تحامل یحتمل الوجهین و الأول أظهر فیهما و قال الجوهری تحامل علیه أی مال و تحاملت علی نفسی إذا تکلفت الشی ء بمشقة و قال الفیروزآبادی تحامل علیه کلفه ما لا یطیقه بمیل إلی خصمه أو هوی لنفسی فی الحکم علیه أو أنفة أی استنکاف عن رعایة الحق فیه أو حمیة أی رعایة لقبیلتی و عشیرتی أو ریاء أی أحکم علیه لمراءاة الناس و طلب مدحهم أو عصبیة أی عداوة لغیر قبیلتی و عشیرتی.

من مواقف الخزی أی مواقف تشتمل علی خزیی و مذلتی کالوقوف فی الدنیا عند ظالم علی وجه العقوبة و فی الآخرة بالفضیحة علی رءوس الأشهاد و عزائم مغفرتک (1) أی لوازمها و العدل فی الرضا و الغضب أی لا یصیر رضای عن أحد سببا للمیل إلیه و لا غضبی للمیل عنه و عدم رعایة الحق فیه و القصد التوسط بین الإسراف و التقتیر و قد مر فی التعقیبات شرح سائر الفقرات.

علی إقبال النهار(2)

أی أنزهه لذلک أو عنده و له الحمد و المجد أی یستحق التحمید و التعظیم و التکبیر مع کل نفس و الطرف إطباق الجفن و اللمحة الإبصار بنظر خفیف.

کَتَبَ عَلی نَفْسِهِ الرَّحْمَةَ قیل أی أوجب علی نفسه الإنعام علی خلقه أو الثواب لمن أطاعه أو إنظار عباده و إمهاله إیاهم لیتدارکوا ما فرطوا فیه و یتوبوا عن معاصیهم

ص: 258

أو الرحمة لأمة محمد صلی الله علیه و آله بأن لا یعذبهم عند التکذیب کما عذب من قبلهم بل یؤخرهم إلی یوم القیامة و التعمیم أولی أی أوجب علی نفسه الرحمة لمستحقها ما رأت الشمس استعیرت الرؤیة للإشراق لمشابهات کثیرة.

إلی الذی ختمته (1)

یعنی نفسه أو حوزها و حراستها و الختم کنایة عن الاستیثاق و قال الجوهری الحیة تکون للذکر و الأنثی و إنما دخلته الهاء لأنه واحد من جنس کبطة و زجاجة علی أنه قد روی عن العرب رأیت حیا علی حیة أی ذکرا علی أنثی انتهی أخذت عنه أی منعت.

لا یعول (2)

و فی بعض النسخ لا یعوز قال الجوهری عال فی الحکم أی جار و مال و عالنی الشی ء یعولنی أی غلبنی و ثقل علی و عال الأمر أی اشتد و تفاقم و فی القاموس عال أی کثر عیاله و قال العوز بالتحریک الحاجة عوز الشی ء کفرح لم یوجد و الرجل افتقر کأعوز و الأمر اشتد و إذا لم تجد شیئا فقل عازنی و المعوز الثوب الخلق.

و قال الإکلیل بالکسر التاج و شبه عصابة تزین بالجوهر و السحاب تراه کأن عشاء ألبسه و قال الکفعمی السرادق ما یدار حول الخیمة من شقق بلا سقف قاله المطرزی و قال الجوهری السرادق ما یمد فوق صحن الدار و کل بیت من کرسف فهو سرادق.

و الهیکل البناء المشرف و الکبریاء الملک لأنه أکبر ما یطلب من أمور الدنیا و منه قوله تعالی وَ تَکُونَ لَکُمَا الْکِبْرِیاءُ فِی الْأَرْضِ (3) أی الملک و أکثر الألفاظ فی هذا المعنی تمثیل لعظمة الله عز و جل و عجائب مخلوقاته السماویة التی لا یحاط بکنهها انتهی أهل الکرامة(4) مفعول تعرف الذی تحب

ص: 259

صفة لاسمک.

و الصدق بوعدک (1) أی التصدیق به فإن من یصدق وعد الله فهو صادق أو یصدق الناس فی الأخبار بوعده تعالی فیؤدیه إلیهم کما هو الحق و قرئ و الذی جاء بالصدق و صدق به (2) بالتخفیف أو الصدق فی وعدک أی فی ما أعدک به.

و الوقوف عند موعظتک أی التوقف و عدم ارتکاب ما وعظتنی بترکه أو التأمل و التدبر فیها و العمل و الاصطبار الصبر بکلفة.

و قال الکفعمی ره العترة ولد الرجل و ذریته من صلبه و لذلک سمیت ذریة النبی صلی الله علیه و آله من فاطمة و علی علیهما السلام عترة محمد صلی الله علیه و آله.

و العترة البلدة و البیضة فهم علیهم السلام بلدة الإسلام و بیضته و أصوله.

و العترة صخرة عظیمة یتخذ الضب جحره عندها یهتدی بها لئلا یضل عنه و هم علیهم السلام الهداة للخلق علی معنی الصخرة.

و العترة أصل الشجرة المقطوعة التی تنبت من أصولها و هم علیهم السلام أصل الشجرة المقطوعة لأنهم وتروا و قطعوا و ظلموا فنبتوا من أصولهم لم یضرهم قطع من قطعهم.

و العترة شجرة صغیرة کثیرة اللبن بتهامة و هم علیهم السلام ینابیع العلم علی معنی کثرة اللبن.

و العترة شجرة تنبت علی باب وجار الضبع و هم علیهم السلام الشجرة التی النبی صلی الله علیه و آله أصلها و علی فرعها و الأئمة علیهم السلام أغصانها و شیعتهم ورقها.

و العترة قطع المسک الکبار فی النافجة و هم علیهم السلام من بین بنی هاشم و من بین بنی طالب کقطع المسک الکبار فی النافجة.

ص: 260

و العترة العین النابعة العذبة و علومهم لا شی ء أعذب منها عند أهل الحکمة و العقل.

و العترة الذکور من الأولاد و هم علیهم السلام ذکور غیر إناث.

و العترة الریح و هم جند الله تعالی و حزبه کما أن الریح جند الله.