**[ترجمه]مجالس المفید: محمد بن حنفیه که درود بر او باد گفته است: امیرالمؤمنین علیه السلام در حال طواف خانه خدا بود که دید مردی به پرده­ها دست آویخته و می­گوید: ای کسی که شنیدن سخن کسی او را از شنیدن سخن دیگری باز نمی­دارد، ای کسی که نیازخواهان او را به اشتباه نیندازند، ای کسی که پافشاری اصرار کنندگان او را به سختی وا نمی­دارد، لذت گذشت و بخشش و شیرینی مهربانی­ات را به من بچشان.

امیرالمؤمنین علیه السلام به او فرمود: آیا این دعای توست؟ آن مرد به او گفت: آیا آن را شنیدی؟ فرمود: بلی. گفت: در دنباله هر نمازت این دعا را بخوان؛ به خدا سوگند هیچ مؤمنی این دعا را در دنباله نمازهایش نمی­خواند مگر اینکه خدا همه گناهان او را می­بخشد، هر چند به تعداد ستارگان آسمان و قطره­های باران باشند و یا به اندازه شن­های روی زمین و خاک­های آن باشند. پس امیرالمؤمنین علیه السلام به او فرمود: به درستی که دانش آن­ها نزد من است و خدا وسعت دهنده و بزرگوار است. آن مرد که خضر علیه السلام بود گفت: ای امیرالمؤمنین، به خدا سوگند که راست گفتی و برتر از هر صاحب دانشی، داننده­ای هست. - . امالی مفید: 162 -

المناقب: که برای ابن شهر آشوب است و بلد الأمین نیز همین روایت را به صورت مرسل آورده­اند. - . مناقب آل ابی طالب 2: 247 -

**[ترجمه]

تقدیم ما أمر الله بتأخیره و تأخیر ما أمر بتقدیمه و الإسراف تجاوز الحد فی الخطاء.

أنت المقدم أی الأشیاء بحسب الأزمنة و الأمکنة و المؤخر لها بحسبهما أو بحسب المراتب الدنیویة فیرجعان إلی المعز و المذل أو الأخرویة کما قدم الأنبیاء و الأوصیاء أنهم أئمة و أخر غیرهم عنهم فجعلهم أتباعا لهم و یحتمل أن یراد بهما ما یرجع إلی البداء و لعله أنسب بالمقام بعلمک الغیب الباء للقسم و یحتمل السببیة خشیتک فی السر و العلانیة لعل المراد بالخشیة أثرها و هو فعل الطاعة و ترک المعصیة أی یظهر أثر الخشیة منی فی حضور الخلق و غیبتهم فی الغضب أی عن المخلوقین و الرضا أی عنهم و المعنی لا یکون غضبی علی أحد سببا لأن لا أقول الحق فیه و لا رضای عن أحد سببا لأن أثبت له ما لیس له و القصد التوسط فی النفقة.

نعیما لا ینفد أی فی الآخرة أو فی الدنیا أو الأعم بأن یتصل نعیم الدنیا بنعیم الآخرة و هو أتم و مثله قرة العین و هو ما یوجب السرور و قیل أرید به النسل الذی لا ینقطع لقوله تعالی هَبْ لَنا مِنْ أَزْواجِنا وَ ذُرِّیَّاتِنا قُرَّةَ أَعْیُنٍ (1) أو المحافظة علی الصلوات لِقَوْلِهِ صلی الله علیه و آله: وَ قُرَّةُ عَیْنِی فِی الصَّلَاةِ.

و قال فی النهایة فیه الصوم فی الشتاء الغنیمة الباردة أی لا تعب فیه و لا مشقة و کل محبوب عندهم بارد و النظر إلی الوجه المراد به النظر بعین القلب إلی ذاته تعالی أو بعین الرأس إلی حججه علیهم السلام فإنهم وجه الله الذی یتوجه بهم إلیه و من أراد التوجه إلی الله یتوجه إلیهم و کذا المراد بلقائه تعالی إما لقاؤهم أو لقاء ثوابه و علی التقدیرین أرید به الشوق إلی الموت و الآخرة و قطع التعلق عن الدنیا.

و قوله من غیر ضراء متعلق به أی لا یکون رضای بالموت بسبب البلایا الشدیدة التی لا یمکننی الصبر علیها فأتمنی الموت لها و المضرة تأکید للضراء أو وصف لها لأنه لا یکون الدنیا بدون الضراء فی الجملة و لکن لا یکون ضراء لا یمکننی الصبر علیها أو المراد بها مضرة الآخرة و قیل متعلق بأحینی و یحتمل تعلقه بالجمیع أی أعطنی جمیع ذلک من غیر أن یکون بی ضراء شدیدة.

ص: 3

بزینة الإیمان الإضافة بیانیة أو المعنی الزینة التی تحصل من الإیمان و هو التحلی بمکارم الأخلاق و الأعمال.

فیمن هدیت أی بالهدایات الخاصة من الأنبیاء و الأولیاء أو المعنی أنی لا أستحق الهدایة فاهدنی من بینهم و ببرکتهم أو أنک فعلت ذلک بکثیر فإن فعلت بی فلیس ببدیع فیکون نوع استعطاف.

عزیمة الرشاد الرشاد خلاف الغی أی أکون عازما جازما علی الرشاد و الثبات فی الأمر أی فی الدین و ما یلزمه من العبادات و الثبات یحتمل عطفه علی العزیمة و علی الرشاد کما أن الرشد یحتمل عطفه علی الأمر و علی الثبات.

**[ترجمه]این دعا در الکافی با استناد به امام جواد علیه السلام روایت شده است و این همان روایتی است که در بیشتر کتاب­های دعایی ما روایت شده و مخالفان ما نیز آن را با طرق روایی خودشان در کتاب­هایشان آورده­اند. «ما قدّمت و ما أخّرت»، شاید منظور از «آنچه پیشاپیش فرستاده می­شود»، هر آن چیزی باشد که در زندگی انجام می­دهد و به خاطر آن مستحق عذاب می­شود و «آنچه در پی می­آید»، هر آن­ چیزی باشد که بر کارهای او و بعد از مرگش مترتب می­شود؛ مثل اینکه بدعتی به وجود آورده باشد و بعد از مرگ او به آن عمل ­شود یا به چیز بدی وصیت کرده باشد و کارهای دیگری از این قبیل. یا اینکه منظور از آن، مقدم کردن هر آن چیزی بوده که خداوند بر تأخیر انداختن آن امر کرده و به تأخیر انداختن هر آن چیزی که خداوند بر مقدم کردن آن دستور داده است. اسراف، در گذشتن از حد، در اشتباه است.

«أنت المقدَّم»، یعنی تو اشیاء را مقدم می­داری، به حسب زمان­ها و مکان­ها و تو اشیاء را مؤخر می­داری، به حسب زمان­ها و مکان­ها یا به حسب مراتب دنیایی. پس این دو، به صفت­های عزت دهنده و ذلیل کننده خدا برمی­گردند؛ یا اینکه به مراتب آخرت اشاره دارد، همان طور که پیامبران و جانشینان آنها را مقدم کرد و به عنوان امام قرار داد و دیگران را بعد از آنها و پیروان آنها قرار داد. این احتمال نیز وجود دارد که منظور از آن چیزی باشد که به بداء مربوط است و شاید در اینجا، همین مناسب­تر باشد. در عبارت «بعلمک الغیب»، حرف باء برای سوگند است و احتمال دارد برای بیان سبب باشد. در عبارت «خشیّتک فی السِّرِّ و العلانیة»، شاید منظور از خشیت، اثر آن باشد که عبارت است از به جای آوردن طاعت و ترک گناه؛ یعنی اثر خشیت در من، هم در حضور دیگران و هم در نبود آنها، نمایان شود. «فی الغضب» یعنی بر آفریدگان و «الرضا» از همانان. معنی عبارت، این است که خشم من بر کسی باعث نشود که جز حقیقت را درباره او بگویم و خشنودی من از کسی باعث نشود که چیزی را که برای او نیست، در حق او به اثبات برسانم. «القصد»، یعنی میانه روی در مخارج زندگی.

«نعیماً لا ینفد» یعنی نعمت در دنیا، یا در آخرت، یا شامل هر دو، به این صورت که روزی دنیا به روزی آخرت پیوند بخورد که مرتبه کامل­تر آن است. «قُرَّة العین» نیز مثل آن است و آن، چیزی است که باعث سرور می­شود و گفته شده است: منظور از آن، نسلی است که قطع نشود؛ به دلیل این آیه که «هَب لنا مِن أزواجِنا و ذُریّاتِنا قرَّة أعین» - . فرقان / 74 - {از

همسران و فرزندانمان روشنی چشمانمان قرار ده.} یا منظور از آن، مراقبت از نمازها است؛ به دلیل این فرمایش پیامبر صلی الله علیه و آله که «و قرة عینی فی الصلاة»،{و روشنی چشم من در نماز است.}

در النهایه گفته است: در روایت آمده: «الصوم فی الشتاء الغنیمة البارده»، روزه در زمستان، غنیمت بارده است؛ یعنی نه رنجی در آن هست و نه سختی؛ و هر چیزی که نزد آنها دوست داشتنی باشد، «بارد» نامیده می­شود. منظور از «النظر الی الوجه»، نگریستن با چشم دل به ذات خدای متعال است؛ یا اینکه منظور، نگریستن با چشم سر به حجت­های او علیهم السلام است؛ زیرا آنان صورت­های خدا هستند که به واسطه آنها، به او یعنی خدا توجه می­شود و هر کس خواستار توجه به خدا باشد، به آنان رو می­کند. همچنین منظور از دیدار خداوند متعال، دیدار آنان است؛ یا اینکه منظور، رسیدن به ثواب خداست. در هر دو صورت، اشتیاق به مرگ و آخرت و بریدن وابستگی به دنیا را خواستار است.

و این سخنش: «من غیر ضرّاء»، مربوط به آن یعنی لقاء است؛ یعنی راضی شدنم به مرگ به خاطر گرفتاری­های سخت نباشد که توان شکیبایی در مقابل آن را نداشته باشم و به خاطر آن، آرزوی مرگ کنم. «و المضرة» تأکید «ضراء» یا صفت برای آن است؛ زیرا در هر صورت، دنیا خالی از گرفتاری نیست، ولی نوعی گرفتاری نباشد که توان صبر در مقابل آن را نداشته باشم؛ یا اینکه منظور از آن، گرفتاری آخرت است. همچنین گفته شده است: این کلمه مربوط به «أحینی» است و نیز احتمال دارد مربوط به همه آنها باشد؛ یعنی همه آنها را به من ارزانی دار، بدون اینکه ­ گرفتاری سخت برایم باشد.

«بِزینَةِ الایمان» اضافه بیانی است؛ یا به معنی زینتی است که از ایمان به دست می­آید و آن همان آراسته گردیدن به اخلاق و اعمال نیکوست.

«فیمن هدیتَ»، یعنی با هدایت­های مخصوص از ناحیه پیامبران و دوستداران خودت؛ یا به این معنی که من استحقاق هدایت را ندارم، پس خودت از طریق آنان و به برکت آنان مرا هدایت فرما؛ یا اینکه تو این کار را در حق بسیاری به انجام رسانده­ای و اگر در مورد من هم انجام دهی، کار جدیدی نیست. در این صورت، نوعی درخواست عطوفت است.

«عزیمة الرشاد»، رشاد، مخالف گمراهی است؛ یعنی تصمیم جدی بر رشد بگیرم. «الثبات فی الأمر»، یعنی در دین و عباداتی که لازمه آن است. احتمال دارد «الثبات» عطف بر «العزیمة» و یا بر «الرشاد» باشد؛ همان گونه که احتمال دارد «الرشد» عطف بر «الأمر» و یا بر «الثبات» باشد.

**[ترجمه]

أَسْأَلُکَ بِحَقِّ تَزْکِیَةِ کُلِّ صَلَاةٍ زَکَّیْتَهَا وَ بِحَقِّ مَنْ زَکَّیْتَهَا لَهُ أَنْ تَجْعَلَ صَلَاتِی هَذِهِ زَاکِیَةً مُتَقَبَّلَةً بِتَقَبُّلِکَهَا وَ تَصْیِیرِکَ بِهَا دِینِی زَاکِیاً وَ إِلْهَامِکَ قَلْبِی حُسْنَ الْمُحَافَظَةِ عَلَیْهَا حَتَّی تَجْعَلَنِی مِنْ أَهْلِهَا الَّذِینَ ذَکَرْتَهُمْ بِالْخُشُوعِ فِیهَا أَنْتَ وَلِیُّ الْحَمْدِ کُلِّهِ فَلَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ فَلَکَ الْحَمْدُ کُلُّهُ بِکُلِّ حَمْدٍ أَنْتَ لَهُ وَلِیٌّ وَ أَنْتَ وَلِیُّ التَّوْحِیدِ کُلِّهِ فَلَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ فَلَکَ التَّوْحِیدُ کُلُّهُ بِکُلِّ تَوْحِیدٍ أَنْتَ لَهُ وَلِیٌّ وَ أَنْتَ وَلِیُّ التَّهْلِیلِ کُلِّهِ فَلَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ فَلَکَ التَّهْلِیلُ کُلُّهُ بِکُلِّ تَهْلِیلٍ أَنْتَ لَهُ وَلِیٌّ وَ أَنْتَ وَلِیُّ التَّسْبِیحِ کُلِّهِ فَلَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ فَلَکَ التَّسْبِیحُ کُلُّهُ بِکُلِّ تَسْبِیحٍ أَنْتَ لَهُ وَلِیٌّ وَ أَنْتَ وَلِیُّ التَّکْبِیرِ کُلِّهِ فَلَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ فَلَکَ التَّکْبِیرُ کُلُّهُ بِکُلِّ تَکْبِیرٍ أَنْتَ لَهُ وَلِیٌّ رَبِّ عُدْ عَلَیَّ فِی صَلَاتِی هَذِهِ بِرَفْعِکَهَا زَاکِیَةً مُتَقَبَّلَةً- إِنَّکَ أَنْتَ السَّمِیعُ الْعَلِیمُ فَإِنَّهُ إِذَا قَالَ ذَلِکَ رُفِعَتْ صَلَاتُهُ مُضَاعَفَةً فِی اللَّوْحِ الْمَحْفُوظِ(1).

**[ترجمه]المکارم: این دعای دیگری است از شنیده­های سید ناصح الدین ابی البرکات: از دعای سرّ: ای محمد، هر کس بخواهد نمازش را دوچندان بالا ببرم، پس به دنبال هر نمازی که برایش واجب گردانیده­ام، دستانش را بالا برده و بگوید: {ای پدیدار کننده رازها و ای آشکار کننده نهانی­ها و ای قرار دهنده احکام و ای به وجود آورنده چهارپایان و ای آفریدگار مردمان و ای واجب گرداننده طاعت و لازم کننده دین و ای واجب کننده بندگی، از تو به حق پاکیزگی هر نمازی که آن را پاکیزه گردانیدی و به حق کسی که آن نماز را برای او پاکیزه گردانیدی، می­خواهم که این نماز مرا پاکیزه و مورد قبول خودت قرار دهی و به خاطر آن دینم را پاکیزه نمایی و بهترین مراقبت از آن را بر دلم الهام کنی تا اینکه مرا از اهل نماز قرار دهی، همان کسانی که با خشوع در نماز یادشان کرده­ای؛ تو سزاوار تمام ستایش­ها هستی و هیچ معبودی جز تو نیست. پس تمام ستایش­ها با ستایشی که تو سزاوار آن هستی، برای تو باد؛ تو سزاوار تمام یگانگی هستی، هیچ معبودی جز تو نیست، پس تمام یگانگی با یگانه دانستنی که تو سزاوار آن هستی، برای تو باد؛ تو سزاوار تمام معبود بودن هستی، پس تمام معبود بودن، آن چنان که تو سزاوار آن هستی، برای تو باد؛ تو سزاوار تمام منزّه بودن هستی، پس تمام منزّه بودن، آن چنان که تو سزاوار آن هستی، برای تو باد؛ تو سزاوار تمام بزرگی هستی، پس تمام بزرگی، آن چنان که تو سزاوار آن هستی، برای تو باد؛ پروردگارا، با بالا بردن این نماز من به صورت پاک و مورد قبول خودت، به من رو کن که به راستی تو شنوای دانا هستی.} پس هرگاه این را بگوید، نماز او را در لوح محفوظ، دو چندان بالا برم. - . مکارم الاخلاق: 230 -

**[ترجمه]

کُلِّ یَوْمٍ غَفَرَ اللَّهُ لَهُ أَرْبَعِینَ کَبِیرَةً(1).

**[ترجمه]المکارم: هرگاه خواستی از تعقیب نماز برخیزی، بگو: «سبحان ربِّک ربِّ العزِّة عمّا یَصفون و سلامٌ علی المرسلین و الحمد لله ربِّ العالمین»،{منزه است پروردگار تو، پروردگار عزت، از آنچه که توصیفش می­کنند و سلام بر فرستادگان و سپاس خدایی را که پروردگار جهانیان است.} که از امیرالمؤمنین علیه السلام روایت شده که فرموده است: هر کس می­خواهد اعمالش با کامل­ترین ترازو سنجیده شود، این آخرین سخن او باشد که برایش از سوی هر مسلمانی، حسنه­ای خواهد بود. - . مکارم الاخلاق: 351 -

از حسن بن حماد است که امام صادق علیه السلام فرمود: هر کس در دنباله نماز واجب، قبل از اینکه پاهایش را جمع کند{از حالت دو زانو خارج شود}، بگوید: «أستغفر الله الذی لا إله إلا هو الحیُّ القیّوم ذو الجلال و الإکرام و أتوب إلیه»،{از خدایی که هیچ معبودی جز او نیست، زنده و پاینده و دارای شکوه و بزرگواری است، آمرزش می­خواهم و به سوی او بازمی­گردم.} خداوند گناهانش را می­بخشد، هرچند به اندازه کف دریا

باشد. در روایت دیگری آمده، هر کس روزانه این را بگوید، خدا چهل گناه کبیره او را می­بخشد. - . مکارم الاخلاق: 363 -

**[ترجمه]

وَ ذِکْرَکَ بِاللَّیْلِ وَ النَّهَارِ عَلَی لِسَانِی وَ الشُّکْرَ لَکَ أَبَداً مَا أَبْقَیْتَنِی اللَّهُمَّ لَا تَجِدُنِی حَیْثُ نَهَیْتَنِی وَ بَارِکْ لِی فِیمَا أَعْطَیْتَنِی وَ ارْحَمْنِی إِذَا تَوَفَّیْتَنِی إِنَّکَ عَلَی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ غَفَرَ اللَّهُ لَهُ ذُنُوبَهُ کُلَّهَا وَ عَافَاهُ مِنْ یَوْمِهِ وَ سَاعَتِهِ وَ شَهْرِهِ وَ سَنَتِهِ إِلَی أَنْ یَحُولَ الْحَوْلُ مِنَ الْفَقْرِ وَ الْفَاقَةِ وَ الْجُنُونِ وَ الْجُذَامِ وَ الْبَرَصِ وَ مِنْ مِیتَةِ السَّوْءِ وَ مِنْ کُلِّ بَلِیَّةٍ تَنْزِلُ مِنَ السَّمَاءِ إِلَی الْأَرْضِ وَ کَتَبَ لَهُ بِذَلِکَ شَهَادَةَ الْإِخْلَاصِ بِثَوَابِهَا إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ وَ ثَوَابُهَا الْجَنَّةُ الْبَتَّةَ فَقُلْتُ لَهُ هَذَا لَهُ إِذَا قَالَ ذَلِکَ فِی کُلِّ یَوْمٍ مِنَ الْحَوْلِ إِلَی الْحَوْلِ فَقَالَ لَا وَ لَکِنْ هَذَا لِمَنْ قَالَ مِنَ الْحَوْلِ إِلَی الْحَوْلِ مَرَّةً وَاحِدَةً یُکْتَبُ لَهُ وَ أَجْزَأَ لَهُ إِلَی مِثْلِ یَوْمِهِ وَ سَاعَتِهِ وَ شَهْرِهِ وَ مِنَ الْحَوْلِ الْجَائِی الْحَائِلِ عَلَیْهِ (1).

**[ترجمه]فلاح السائل: وهب بن عبد ربه گفته است: از امام صادق علیه السلام شنیدم که می­فرمود: هر کس تسبیح حضرت زهرا فاطمه سلام الله علیها را بگوید و از تکبیر خدای عزّوجلّ شروع کند و سی و چهار مرتبه الله اکبر بگوید و سی و سه مرتبه تسبیح بگوید و سبحان الله را به الله اکبر پیوند دهد و سی و سه مرتبه الحمد لله بگوید و الحمد لله را به سبحان الله پیوند دهد و بعد از اینکه از گفتن الحمد لله فارغ شد، بگوید: {هیچ معبودی جز خدا وجود ندارد؛ همانا خدا و فرشتگان او بر پیامبر درود می فرستند، ای کسانی که ایمان آورده­اید، شما [نیز] بر او درود بفرستید و سلام کنید؛ تو را اطاعت می­کنم ای خدا، تو را اطاعت می­کنم؛ خدایا، بر محمد و خاندان او درود فرست؛ بر اهل بیت و فرزندان او درود فرست؛ و سلام و رحمت خدا و برکت­های او بر او و بر آنان باد؛ به تسلیم بودن خودمان نسبت به آنان و سرسپردگی­مان به آنها و راست دانستن آنها گواهی می­دهم؛ پروردگارا، ما ایمان آوردیم و تصدیق کردیم و از پیامبر پیروی کردیم، پس ما را با گواهان بنویس.

خدایا، روزی را فراوان بر ما ارزانی کن؛ به گونه­ای که در آخرت و دنیا به دست ما برسد، بدون اینکه با رنج طاقت فرسا و دشواری همراه باشد، یا از سوی آفریدگانت منتی بر آن صورت گیرد، بلکه تنها از روزی فراوان تو سرچشمه گیرد و از فراخ دادن پاکیزه تو باشد؛ از دست پربار تو که آکنده از عفت و پاکیزگی است باشد؛ نه از دستان آفریدگان پست طینت، که تو بر هر چیزی توانایی. خدایا، در دیده­ام روشنایی، و در دینم بصیرت، و در دلم یقین و در کارهایم اخلاص و در روزی­ام فراوانی و بر زبانم، یاد شبانه روزی خودت را و سپاسگزاری از تو را تا آن دم که پابرجایم داشته باشی، قرار بده. خدایا، مرا در جایی که از آن نهی کرده­ای، میاب و در آنچه به من بخشیده­ای، برکت و فزونی قرار ده و آنگاه که مرا میراندی، بر من رحم کن که تو بر هر چیزی توانایی.}

خداوند تمام گناهان او را می­بخشد و او را در روز و ساعت و ماه و سالش، تا یک سال، از ناداری و تنگدستی و دیوانگی و جذام و برص و از بد مردن و از هر بلایی که از آسمان به زمین فرود می­آید، در امان نگه می­دارد و به خاطر این، برایش گواهی اخلاص در کارش با ثواب آن تا روز قیامت - و البته، ثواب آن بهشت است - نوشته می­شود.

به او گفتم: آیا این همه ثواب برای او در مقابل گفتن این ذکر در هر روز از روزهای سال است؟ گفت: نه؛ این برای گفتن سالیانه یک بار است که برای او نوشته می­شود و او را تا همان روز و ساعت و ماه در سال آینده­اش کفایت می­کند. - . فلاح السائل: 135 تا 137 -

**[ترجمه]

تَسُؤْنِی فِی نَفْسِی وَ لَا فِی أَحَدٍ مِنْ أَحِبَّتِی إِنْ شِئْتَ أَنْ تُسَمِّیَهُمْ وَاحِداً وَاحِداً فَافْعَلْ وَ إِنْ شِئْتَ مُتَفَرِّقِینَ وَ إِنْ شِئْتَ مُجْتَمِعِینَ قَالَ الرَّجُلُ وَ اللَّهِ لَقَدْ عِشْتُ حَتَّی سَئِمْتُ الْحَیَاةَ قَالَ أَبُو مُحَمَّدٍ هَارُونُ بْنُ مُوسَی رَحِمَهُ اللَّهُ إِنَّ مُحَمَّدَ بْنَ الْحَسَنِ بْنِ شَمُّونٍ الْبَصْرِیَّ کَانَ یَدْعُو بِهَذَا الدُّعَاءِ فَعَاشَ مِائَةً وَ ثَمَانَ وَ عِشْرِینَ سَنَةً فِی خَفْضٍ إِلَی أَنْ مَلَّ الْحَیَاةَ فَتَرَکَهُ فَمَاتَ ره (1).

الْمَکَارِمُ، وَ دَعَوَاتُ الرَّاوَنْدِیِّ، وَ مِصْبَاحُ الشَّیْخِ، وَ جُنَّةُ الْأَمَانِ، وَ الْبَلَدُ الْأَمِینُ (2)، رُوِیَ: أَنَّ مَنْ دَعَا بِهَذَا الدُّعَاءِ عَقِیبَ کُلِّ فَرِیضَةٍ وَ وَاظَبَ عَلَی ذَلِکَ عَاشَ حَتَّی یَمَلَّ الْحَیَاةَ.

و فی المکارم إِنَّ رَسُولَکَ الصَّادِقَ الْمُصَدَّقَ صَلَوَاتُکَ عَلَیْهِ وَ آلِهِ قَالَ و فی البلد الأمین اللَّهُمَّ إِنَّ الصَّادِقَ الْأَمِینَ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ قَالَ و المصباح موافق للمتن.

**[ترجمه]فلاح السائل: از مطالب مهم این است که هرکس می­خواهد عمرش طولانی باشد، این تعقیب را بعد از هر نمازش بخواند: ابن دراج گفته است: شخصی پیش امام صادق علیه السلام آمد و عرض کرد: ای سرور من، سن من بالا رفته و خویشانم از دنیا رفته­اند و می­ترسم در حالی از دنیا بروم که کسی مونس و پناهگاه من نباشد .

امام صادق علیه السلام به او فرمود: از میان برادران مؤمن تو، کسانی هستند که از خویشاوندان سببی و نسبی به تو نزدیک­ترند و انس گرفتن تو با آنان، بهتر از انس گرفتنت با وابستگان نزدیکت می­باشد؛ با وجود این، باید دعا کنی و بعد از نماز بگویی:{خدایا، بر محمد و خاندان محمد درود بفرست. خدایا، همانا صادق علیه السلام گفت: تو گفته­ای: در چیزی که خود انجام دهنده آن هستم، مانند گرفتن روح بنده مؤمنم تردید نمی­کنم، چرا که مرگ را بد می­پندارد و من دوست ندارم بد حالی او را ببینم؛ خدایا، بر محمد و خاندان محمد درود فرست و گشایش و امان و یاری دوستدارت را برای ولیّ­ات زودتر برسان و مرا نه در مورد خودم و نه هیچ یک از دوستانم ناراحت مگردان.} اگر خواستی همه آنها را یک به یک یا پراکنده و یا دسته جمعی اسم ببری، این کار را انجام بده.

شخص گفت: به خدا سوگند، آن قدر زندگی کردم که از آن بیزار شدم. ابو محمد بن موسی که رحمت خدا بر او باد، گفته است: محمد بن حسن بن شمّون بصری همواره این دعا را می­خواند و تا 128 سال در آسایش زندگی کرد تا آنجا که از زندگی خسته شد و این دعا را ترک کرد و بعد از آن مرد. - . فلاح السائل: 167 و 168 -

رحمت خدا بر او باد.

المکارم و دعوات الراوندی و مصباح الشیخ و جنة الامان و البلد الأمین - . مکارم الأخلاق: 329؛ البد الأمین: 12 - : روایت شده که هرکس بعد از نماز واجب این دعا را بخواند و بر آن مداومت کند، آن قدر زندگی می­کند که از آن خسته شود. در المکارم آمده است که پیامبر راستگو و تصدیق شده­ات، که درود تو بر او و خاندانش باد، فرموده است... و در بلد الأمین این گونه آمده است: خدایا، - پیامبر - راستگو و امانت دار، که درود تو بر او و خاندانش باد، فرموده است... عبارت المصباح با عبارت متن سازگارتر است.

**[ترجمه]

کیف یوصل ذلک الألم إلیه علی وجه یقل تأذیه به فلا یزال یظهر له ما یرغبه فیما یتعقبه من اللذة الجسیمة إلی أن یتلقاه بالقبول.

و قوله یکره الموت جملة مستأنفة کأن سائلا یسأل ما سبب التردد فأجیب بذلک و یحتمل الحالیة من المؤمن و المساءة مصدر میمی من ساءه إذا فعل به ما یکرهه.

قوله علیه السلام و إن شئت متفرقین أی فرقت الأحبة علی الصلوات و إن شئت مجتمعین أی ذکرت الجمیع فی کل صلاة أو التفرق إعادة الفعل أعنی لا تسؤنی فی کل واحد و الاجتماع عدمها أو الأول ذکرهم أفرادا و الثانی ذکرهم أصنافا إذ المراد بالأول ذکر بعضهم علی الخصوص و بعضهم علی العموم و بالثانی ذکر جمیعهم علی العموم بلفظ واحد کما فی أصل الدعاء و فی المصباح هکذا فی نفسی و لا فی أهلی و لا فی مالی و لا فی أحد من أحبتی.

**[ترجمه]گفته شده است: در مورد «التردّد» که در روایت آمده است، چند احتمال وجود دارد: اول اینکه، در این سخن اضمار وجود دارد؛ یعنی جمله در واقع چنین بوده است: اگر بر من روا باشد که در چیزی تردید داشته باشم، در هیچ چیزی مثل میراندن مؤمن تردید نمی­کنم .

دوم اینکه، چون عادت بر این است که شخص، در بدی و آزار کسی مانند دوستی که به او احترام می­کند و او را بزرگ می­دارد، درنگ می­کند و در مقابل در بدی و آزار کسی که نزد او ارزش و احترامی ندارد، مانند دشمن و سایر اذیت کنندگان، درنگ نمی­کند، بنابراین صحیح است که از درنگ در بدی شخص، به احترام و بزرگداشت او، و از درنگ نکردن، به خوار کردن و پست شمردن شخص، تعبیر شود. پس معنی این می­شود که برای آفریدگانم پیش من ارزش و احترامی مثل ارزش و احترام بنده مؤمنم وجود ندارد. پس این سخن از قبیل استعاره تمثیلی است.

سوم، پیش از این گفته شد و آن اینکه خداوند سبحان برای بنده مؤمن، هنگام جان کندن لطف و بزرگواری نموده و او را به بهشت مژده می­دهد تا به وسیله آن، زشتی مرگ نزد او از بین رود و باعث علاقه او به رفتن به خانه ابدی گردد و به این ترتیب اذیت او کم شود و از آمدن مرگ راضی باشد و برای رسیدن به آن علاقمند گردد. پس این شبیه معامله کسی است که دوستش را با ناراحتی بزرگی متأثر سازد و به دنبال آن، سود فراوانی به وی برساند و از این رو تردید دارد که این ناراحتی را چگونه به وی برساند که باعث اذیت کمتری برای وی باشد. پس همواره آن لذت بزرگی را که باعث تشویق او می­شود، به او نشان می­دهد تا آنکه آن ناراحتی را بپذیرد.

عبارت «یکره الموت» جمله استینافیه است؛ گویا سؤال کننده از علت تردید می­پرسد و این­گونه پاسخ داده می­شود. نیز احتمال دارد جمله حال برای «المؤمن» باشد. «المساءة» مصدر میمی از «ساء» است؛ یعنی کاری انجام دهد که باعث ناراحتی او گردد.

این عبارت حضرت علیه السلام: «إن شئت متفرِّقین»، یعنی هر یک از دوستداران را در نمازهای جداگانه نام ببر. «و إن شئت مجتمعین»، یعنی همه آنها را در یک نماز اسم ببری. یا اینکه منظور از تکرار، فعل باشد؛ یعنی در مورد هر یک از دوستان، فعل را تکرار کنی و بگویی: لا تسؤنی... (یعنی مرا در مورد این فرد ناراحت مکن. مرا در مورد این ... ناراحت مکن...). «تفرق» و با هم گفتن، بر عکس این حالت باشد؛ (یعنی بگویی: خداوندا، مرا در مورد دوستانم ناراحت مکن.) یا اینکه منظور از اولی، نام بردن آنها به صورت تک تک و منظور از دومی، نام بردن به صورت گروه گروه باشد؛ زیرا منظور از اولی، اسم بردن بعضی از آنها به صورت خاص و بعض دیگر به صورت عام است و منظور از دومی، اسم بردن همه آنها با یک لفظ به صورت عام است؛ همان طور که در اصل روایت آمده است. در المصباح این­گونه آمده است: «فی نفسی و لا فی اهلی و لا فی مالی و لا فی أحد من أحبتی».

**[ترجمه]

عَلَی حُدُودِ مَا أَتَانَا فِیهِ وَ مَا لَمْ یَأْتِنَا مُؤْمِنٌ مُعْتَرِفٌ مُسَلِّمٌ بِذَلِکَ رَاضٍ بِمَا رَضِیتَ بِهِ یَا رَبِّ أُرِیدُ بِهِ وَجْهَکَ وَ الدَّارَ الْآخِرَةَ مَرْهُوباً وَ مَرْغُوباً إِلَیْکَ فِیهِ فَأَحْیِنِی عَلَی ذَلِکَ وَ أَمِتْنِی إِذَا أَمَتَّنِی عَلَی ذَلِکَ وَ ابْعَثْنِی عَلَی ذَلِکَ وَ إِنْ کَانَ مِنِّی تَقْصِیرٌ فِیمَا مَضَی فَإِنِّی أَتُوبُ إِلَیْکَ مِنْهُ وَ أَرْغَبُ إِلَیْکَ فِیمَا عِنْدَکَ وَ أَسْأَلُکَ أَنْ تَعْصِمَنِی بِوَلَایَتِکَ عَنْ مَعْصِیَتِکَ وَ لَا تَکِلْنِی إِلَی نَفْسِی طَرْفَةَ عَیْنٍ وَ لَا أَقَلَّ مِنْ ذَلِکَ وَ لَا أَکْثَرَ- إِنَّ النَّفْسَ لَأَمَّارَةٌ بِالسُّوءِ إِلَّا مَا رَحِمْتَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ وَ أَسْأَلُکَ أَنْ تَعْصِمَنِی بِطَاعَتِکَ حَتَّی تَتَوَفَّانِی عَلَیْهَا وَ أَنْتَ عَنِّی رَاضٍ وَ أَنْ تَخْتِمَ لِی بِالسَّعَادَةِ وَ لَا تُحَوِّلْنِی عَنْهَا أَبَداً وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِکَ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بِحُرْمَةِ وَجْهِکَ الْکَرِیمِ وَ بِحُرْمَةِ اسْمِکَ الْعَظِیمِ وَ بِحُرْمَةِ رَسُولِکَ صَلَوَاتُکَ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ بِحُرْمَةِ أَهْلِ بَیْتِ رَسُولِکَ علیهم السلام وَ تُسَمِّیهِمْ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تَفْعَلَ بِی کَذَا وَ کَذَا وَ تَذْکُرُ حَوَائِجَکَ (1) إِنْ شَاءَ اللَّهُ.

مصباح الشیخ، مثله ذکره فی سیاق الأدعیة من غیر إسناد و من قوله أن تعصمنی بطاعتک إلی قوله اللهم إنی أسألک لم یکن فی نسخ فلاح السائل و کان فی المصباح و غیره فألحقناه و من قوله فیما مضی إلی قوله بولایتک لم یکن فی المصباح و لعله

سقط من النساخ و رواه الشیخ فی التهذیب (2)

فی أدعیة نوافل شهر رمضان عن علی بن حاتم عن محمد بن أبی عبد الله عن سعد بن عبد الله عن أحمد بن محمد عن محمد بن سنان عن عبد الملک القمی عن أخیه عنه مثله و سیأتی.

**[ترجمه]فلاح السائل: از جمله مهمترین دعاها، دعایی است که پیامبر صلی الله علیه و آله به علی علیه السلام یاد داد تا هر چه را شنید، حفظ کند. روایت شده است که پیامبر صلی الله علیه و آله به امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: اگر می­خواهی همه آنچه را که می­شنوی و می­خوانی، به خاطر بسپاری، بعد از هر نماز این دعا را بخوان: {منزه است آنکه بر زیردستانش تجاوز نمی کند؛ منزه است آنکه اهل زمین را با انواع مجازات ها مؤاخذه نمی کند؛ منزه است خدای مهربان و بخشایشگر؛ خدایا در قلب من نور و بصیرت و فهم و علم قرار بده که تو بر هر کاری توانایی.}

نیز از جمله دعاهای مهم برای کسی که می­خواهد نیازهایش برآورده شود، این است که بعد از تمام شدن هر نماز، دعایی را که از امام صادق علیه السلام روایت شده بخواند. ادریس بن عبدالله گفته است: از امام صادق علیه السلام شنیدم که می­فرمود: هرگاه از نماز فارغ شدی، بگو: {خدایا، من با پذیرش اطاعت تو و ولایت تو و ولایت پیامبر تو و ولایت امامان، از اولین تا آخرین آنها - هر کدام را یک به یک اسم می­بری- به دین تو می­گرایم. - سپس می­گویی:- خدایا، من با اطاعت از آنان و قبول سرپرستی آنان و خشنودی از فضیلتی که به آنان بخشیده­ای، به دین تو روی می­آورم؛ بدون اینکه نسبت به آنچه در کتاب خودت نازل کرده­ای و نیز به آن مقداری که برایمان در قرآن آمده و آنچه که نیامده، خود بزرگی نشان دهم یا به دنبال آن باشم؛ بلکه به آن ایمان دارم و اعتراف می­کنم؛ به آنچه مورد رضای توست راضی­ام. پروردگارا، به وسیله آن، روی تو را و سرای آخرت را می­خواهم که در مورد آن، در هراس و به سوی تو روی آور باشم؛ پس مرا با آن زنده بدار و اگر خواستی بمیرانی، با آن بمیران و مرا با آن مبعوث کن. اگر در گذشته کوتاهی داشته­ام، پس از آن به سوی تو بازمی­گردم و به آنچه پیش توست، روی می­آورم و از تو می­خواهم با سرپرستی خود مرا از نافرمانی­ات بازداری و مرا به اندازه چشم به هم زدنی و یا کمتر و یا بیشتر از آن، به خودم وانگذاری؛ چرا که نفس پیوسته به بدی­ها دستور می­دهد، مگر اینکه تو خودت رحم کنی، ای مهرباترین مهربانان. از تو می­خواهم مرا تا هنگام مردنم بر طاعت خودت نگهداری و آن هنگام از من راضی باشی و عاقبت مرا ختم به خوشبختی نمایی و هرگز مرا از آن جدا نگردانی، که همه نیروها با توست. خدایا، به احترام ذات بخشنده­ات و به احترام اسم بزرگت و به احترام پیامبرت، که درود تو نثار او و خاندان او باد، و به احترام اهل بیت پیامبرت علیهم السلام - آنها را اسم می­بری- از تو می­خواهم بر محمد و خاندان او درود فرستی و در مورد من این­گونه کنی.} و درخواست­های خود را می­گویی - . فلاح السائل: 168 - .

انشاءالله

مصباح الشیخ: همانند این را در کنار دعاهای بدون سند ذکر کرده است و از عبارت «أن تعصمنی بطاعتک» تا «اللهم إنی أسئلک» در نسخه­های فلاح السائل وجود ندارد، ولی چون در المصباح و دیگر کتاب­ها وجود داشت، آن را اضافه کردیم. همچنین از عبارت «فیما مضی» تا «بولایتک» در المصباح وجود ندارد و شاید از قلم نویسنده افتاده است. شیخ مثل این را در التهذیب - . التهذیب 3: 99 (چاپ نجف) -

در زمره دعاهای ماه رمضان ذکر کرده است که در ادامه خواهد آمد.

**[ترجمه]

**[ترجمه]عبارت «علی معنی ما أنزلت» شاید به این معنا باشد که به آنها و به فضیلت­هایشان، به همان صورتی که در کتابت نازل کرده­ای، ایمان بیاورم؛ هرچند دانش من به آن اندازه نرسد و از کتاب تو آن را متوجه نشوم. نتیجه اینکه من دانشی که به واسطه آن به فضیلت­های آنان و شرایط و مقدار اطاعت از آنان آگاهی یابم، ندارم، پس اجمالاً به آن ایمان می­آورم. همچنین احتمال دارد متعلق به «و لا مستکبر» باشد؛ یعنی نسبت به هیچ یک از معانی و محتواهای کتاب تو در آن حدی که به آنها آگاهی یافته­ام یا نیافته­ام، سرکشی نشان نمی­دهم؛ بلکه همه آنها را می­پذیرم و به آن اعتراف می­کنم و تصمیم جدی بر به جای آوردن آن می­گیرم. نیز احتمال دارد به این معنی باشد که می­پذیرم، آنچه را که برای ما آورده است، اثبات کرده است و آنچه را که برای ما نیاورده است، نفی کرده است. ولی احتمال اول، آشکارتر است.

**[ترجمه]

**[ترجمه]فلاح السائل: از دیگر دعاهای مهم پس از نماز و برای کسب سعادت بیشتر، دعای امام صادق علیه السلام است که در اینجا از مهج الدعوات نقل می­کنیم. امام صادق علیه السلام فرمود: روزی پیش پدرم رفتم و او در حال دادن صدقه به میزان هشت هزار دینار به فقرای شهر و آزاد کردن یازده برده بود. دیدن این وضعیت مرا به شگفت آورد. پس به من نگاه کرد و فرمود: آیا می­خواهی کاری بعد از هر نماز واجب انجام دهی و با فضیلت­تر از کاری که دیدی من انجام دادم، باشد، حتی اگر به اندازه عمر نوح آن را انجام دهم؟ گفتم: آن چه کاری است؟ فرمود: بعد از هر نماز واجب می­گویی:{گواهی می­دهم که خدایی جز الله وجود ندارد، تنهاست و شریکی برای او وجود ندارد؛ پادشاهی برای اوست و ستایش از آن اوست؛ زنده می­کند و می­میراند و می­میراند و زنده می­گرداند، خیر در دست اوست و او بر هر کاری تواناست. هیچ نیرو و هیچ قدرتی جز با یاری خدای بلند مرتبه بزرگ نیست. منزه است خدای صاحب فرمانروایی و ملکوت؛ منزه است خدای صاحب شکوه و جبروت؛ منزه است خدای صاحب بزرگی و عظمت؛ منزه است خدایی که نمی­میرد؛ منزه است پروردگار بلند مرتبه من، منزه است پروردگار بزرگ من؛ منزه است خدا و او را ستایش می­کنم. همه اینها ای پروردگار من، اندک است، حتی اگر به تعداد آفریدگان و گنجایش عرش تو باشند؛ تا آنجا که راضی شوی و تا آنجا که مشیت تو بر آن قرار گیرد و به تعداد آنچه در کتاب تو شمارش شده و گنجایش آنچه در کتاب تو شمارش شده و به سنگینی آنچه در کتاب تو شمارش شده و مانند آن به چندین برابری که در شمارش نگنجد؛ و به تعداد آفریده­هایت و گنجایش آفریدگان و به سنگینی آفریدگانت و مانند آن به چندین برابری که در شمارش نیاید؛ و به تعداد آنچه می­دانی و به وزن آنچه می­دانی و گنجایش آنچه می­دانی و چند برابر مانند آن که قابل شمارش نباشد؛ و از سپاس گفتن و بزرگ داشتن و پاک شمردن و ستایش و شکر و خیر و ستودن و درود بر پیامبر و اهل بیت او، که درود خدا بر او و بر آنان باد، به اندازه آن و چندین برابر آن و به تعداد همه آنچه آفریده­ای و به وجود آورده­ای و ایجاد کرده­ای و تعداد آنچه تو آفریننده آن بوده­ای و به گنجایش همه آنها و چند برابر آنها اگر می­آفریدی، پس به واسطه آن از همان دم تا به ابد بی وقفه به سخن در آمدند و آن گونه سخن می­گویند و خسته نمی­شوند و سست نمی­شوند، سریع­تر از به هم زدن چشم و آن­گونه که سزاوار توست و تو سزاوار آنی و چند برابر آنچه گفتم و سنگینی آنچه گفتم و تعداد آنچه گفتم، مانند همه آنها؛ همه اینها اندک است ای خدای من، تو مبارک و مقدسی و بی­نهایت برتری، ای صاحب شکوه و بزرگواری. به دنبال این دعا و به احترام اسم­های نیکو و مثال­های والا و کلمات تامّه­ات از تو می­خواهم که مرا در دنیا و آخرت در امان بداری.} ابو یحیی گفته است: از امام صادق علیه السلام شنیدم که می­فرمود: دعایی این گونه، اجابت شده است. - . فلاح السائل: 169 و 170 -

**[ترجمه]

الْقَطِرَانِ فَلَا تُلْبِسْنَا وَ مِنْ کُلِّ سُوءٍ یَا لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ فَنَجِّنَا وَ بِرَحْمَتِکَ فِی الصَّالِحِینَ فَأَدْخِلْنَا وَ فِی عِلِّیِّینَ فَارْفَعْنَا وَ بِکَأْسٍ مِنْ مَعِینٍ وَ سَلْسَبِیلٍ فَاسْقِنَا وَ مِنَ الْحُورِ الْعِینِ بِرَحْمَتِکَ فَزَوِّجْنَا وَ مِنَ الْوِلْدَانِ الْمُخَلَّدِینَ کَأَنَّهُمْ لُؤْلُؤٌ مَکْنُونٌ مَنْثُورٌ فَأَخْدِمْنَا وَ مِنْ ثِمَارِ الْجَنَّةِ وَ لُحُومِ الطَّیْرِ فَأَطْعِمْنَا وَ مِنْ ثِیَابِ الْحَرِیرِ وَ السُّنْدُسِ وَ الْإِسْتَبْرَقِ فَاکْسُنَا وَ لَیْلَةَ الْقَدْرِ وَ حَجَّ بَیْتِکَ الْحَرَامِ فَارْزُقْنَا وَ سَدِّدْنَا وَ قَرِّبْنَا إِلَیْکَ زُلْفَی وَ صَالِحَ الدُّعَاءِ وَ الْمَسْأَلَةِ فَاسْتَجِبْ لَنَا یَا خَالِقَنَا اسْمَعْ لَنَا وَ اسْتَجِبْ وَ إِذَا جَمَعْتَ الْأَوَّلِینَ وَ الْآخِرِینَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ فَارْحَمْنَا یَا رَبِّ عَزَّ جَارُکَ وَ جَلَّ ثَنَاؤُکَ وَ لَا إِلَهَ غَیْرُکَ (1).

**[ترجمه]فلاح السائل: یکی دیگر از امور مهم، پیروی از کلام سرورمان امام جعفر صادق فرزند امام محمد باقر علیهما السلام است که فرموده است: در ادامه هر یک از نمازهای واجب، این­گونه دعا کنید: {خدایا، از تو به حق محمد و خاندان محمد، دوری از آتش را خواستارم؛ پس این دوری را برای ما قرار بده و ما را در آتش قرار نده و در عذاب و خواری­ات ما را گرفتار نکن و از ضریع و زقوم به ما نچشان و با شیاطین موجود در آتش، ما را یک جا قرار نده و ما را با صورت در آتش میانداز و از پیراهن­های آتشین و لباس­های گداخته مسی بر ما نپوشان و از هر بدی، ای خدایی که هیچ خدایی جز تو نیست، در روز قیامت ما را نجات ده و با رحمت خود، ما را در گروه نیکوکاران داخل کن و در جایگاه افراد بلند مرتبه ما را بالا ببر و از جام نوشیدنی گوارا و چشمه سلسبیل ما را سیراب کن و حوریان درشت چشم را به ازدواج ما در آور و از فرزندان جاویدان که گویی مروارید پنهان و درخشنده هستند، به خدمت ما در آور و از میوه­های بهشتی و گوشت­های پرندگان به ما بخوران و از لباس­های ابریشمی و دیبایی و استبرق بر اندام ما بپوشان و درک شب قدر و حج خانه با احترام خودت را روزیمان کن و ما را پایدار و به خودت نزدیکتر بگردان و خواسته­هایمان را نیکو و مورد اجابت قرار بده.

ای آفریدگار ما، به ما گوش فرا دار و مورد اجابت قرار بده و آنگاه که همه آفریدگان را از اولین تا آخرینشان در روز قیامت جمع کردی، بر ما رحم نما؛ ای پروردگار، پناهنده به تو عزیز است و ستایش تو راست، بزرگواری و هیچ خدایی جز تو نیست.} - . فلاح السائل: 176 -

**[ترجمه]

أی المقرطین و تشبیههم باللؤلؤ المنثور لصفاء ألوانهم و کثرتهم و انبثاثهم فی مجالسهم و انعکاس شعاع بعضهم إلی بعض و السندس رقیق الدیباج و الحریر و الإستبرق غلیظة أو دیباج یعمل بالذهب عز جارک الجار من أمنته أی من کان فی أمانک فهو عزیز غالب.

**[ترجمه]«الضریع» و «الزقّوم» از غذاهای جهنمیان است. - خدا ما را از آن در امان بدارد. - خداوند فرموده است: «سرابیلهم من قطران»، - . ابراهیم/ 50 - {تن پوش­هایشان

از «قطران» است.} «السربال» یعنی پیراهن و «القطران» با فتحه قاف و کسره طاء، یعنی دوایی که با آن پشت شتری را که مرض گری گرفته، چرب می­کنند که آن را با گرمی و حرارتش می­سوزاند. جرب از شیره درخت عرعر گرفته شده و سپس با آب می­پزند و با آن شتر را چرب می­کنند. در لغت به سکون طاء و فتحه و کسره قاف نیز آمده است. همچنین «من قطرآن» نیز خوانده شده است؛ یعنی مسی که سوزشش پایان یافته است.

«من کأس» از این کلام خدا که فرموده است: «یطاف علیهم بکأس معین»، - . الصافات/ 45 - {با

جامی از باده ناب، پیرامونشان به گردش درمی آیند.} گرفته شده است؛ یعنی نوشیدنی گوارا، یا چشمه گوارا، یا آنچه از چشمه­ها ظاهر می­شود یا آنچه از چشمه­ها بیرون می­آید که این صفت آب است و از «عان» به معنای جوشیدن آب می­باشد. شراب­های بهشتی این­گونه توصیف شده­اند، زیرا مانند آب روان هستند؛ بیضاوی این را گفته است. وی همچنین گفته است: در این کلام خداوند که فرموده است: «عیناً فیها تُسمّی سَلسَبیلاً»، - . الانسان/ 18 - {از

چشمه ای در آنجا که «سلسبیل» نامیده می شود.} «السلاسة»، یعنی فرو رفتن در حلق و گوارایی. وقتی گفته می­شود «شراب سلسل و سلسال و سلسبیل» - به همین معنا است.- «الحور» جمع حوراء، به کسی می­گویند که سفیدی و سیاهی چشمانش چشمگیر باشد؛ و گفته شده، حوراء، یعنی بسیار سفید و عیناء، یعنی درشت چشم.

«و من الولدان المخلّدین»، یعنی پسرانی که همان­طور جوان باقی بمانند و تغییری پیدا نکنند و پیر نشوند. نیز گفته شده است: یعنی با گوشواره آراسته شدگان و تشبیه آنها به مروارید پراکنده، به خاطر درخشندگی رنگ­های آنان یا زیاد بودنشان و پراکنده شدنشان در مجالس آنان و بازتاب نور بعضی از آنها در بعضی دیگر است. است. «السندس»، یعنی بافت ظریف دیبایی یا ابریشمی؛ «الاستبرق» بافت ضخیم آن است؛ یا دیبایی که با طلا دوخته شود. «عزَّ جارُک»، یعنی همسایه که تو به او ایمنی بخشیده­ای؛ به عبارت دیگر، هر کس در پناه تو باشد، عزیز و پیروز خواهد بود.

**[ترجمه]

اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ احْطُطْ بِهَا وِزْرِی وَ اجْعَلْ مَا عِنْدَکَ خَیْراً لِی مِمَّا یَنْقَطِعُ عَنِّی الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی قَضَی عَنِّی صَلَاتِی إِنَّ الصَّلاةَ کانَتْ عَلَی الْمُؤْمِنِینَ کِتاباً مَوْقُوتاً یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ- الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی هَدانا لِهذا وَ ما کُنَّا لِنَهْتَدِیَ لَوْ لا أَنْ هَدانَا اللَّهُ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی أَکْرَمَ وَجْهِی عَنِ السُّجُودِ إِلَّا لَهُ اللَّهُمَّ کَمَا أَکْرَمْتَ وَجْهِی عَنِ السُّجُودِ إِلَّا لَکَ فَصَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ صُنْهُ عَنِ الْمَسْأَلَةِ إِلَّا مِنْکَ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ تَقَبَّلْهَا مِنِّی بِأَحْسَنِ قَبُولِکَ وَ لَا تُؤَاخِذْنِی بِنُقْصَانِهَا وَ مَا سَهَا عَنْهُ قَلْبِی مِنْهَا فَتَمِّمْهُ لِی بِرَحْمَتِکَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ أُولِی الْأَمْرِ الَّذِینَ أَمَرْتَ بِطَاعَتِهِمْ وَ أُوْلِی الْأَرْحَامِ الَّذِینَ أَمَرْتَ بِصِلَتِهِمْ وَ ذَوِی الْقُرْبَی الَّذِینَ أَمَرْتَ بِمَوَدَّتِهِمْ وَ أَهْلِ الذِّکْرِ الَّذِینَ أَمَرْتَ بِمَسْأَلَتِهِمْ وَ الْمَوَالِی الَّذِینَ أَمَرْتَ بِمُوَالاتِهِمْ وَ مَعْرِفَةِ حَقِّهِمْ وَ أَهْلِ الْبَیْتِ الَّذِینَ أَذْهَبْتَ عَنْهُمُ الرِّجْسَ وَ طَهَّرْتَهُمْ تَطْهِیراً اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اجْعَلْ ثَوَابَ صَلَاتِی وَ ثَوَابَ مَجْلِسِی رِضَاکَ وَ الْجَنَّةَ وَ اجْعَلْ ذَلِکَ کُلَّهُ خَالِصاً مُخْلَصاً یُوَافِقُ مِنْکَ رَحْمَةً وَ إِجَابَةً وَ افْعَلْ بِی جَمِیعَ مَا سَأَلْتُکَ مِنْ خَیْرٍ وَ زِدْنِی مِنْ فَضْلِکَ إِنِّی إِلَیْکَ مِنَ الرَّاغِبِینَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ یَا ذَا الْمَنِّ الَّذِی لَا یَنْقَطِعُ أَبَداً یَا ذَا الْمَعْرُوفِ الَّذِی لَا یَنْفَدُ أَبَداً یَا ذَا النَّعْمَاءِ الَّتِی لَا تُحْصَی عَدَداً یَا کَرِیمُ یَا کَرِیمُ یَا کَرِیمُ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اجْعَلْنِی مِمَّنْ آمَنَ بِکَ فَهَدَیْتَهُ وَ تَوَکَّلَ عَلَیْکَ فَکَفَیْتَهُ وَ سَأَلَکَ فَأَعْطَیْتَهُ وَ رَغِبَ إِلَیْکَ فَأَرْضَیْتَهُ وَ أَخْلَصَ لَکَ فَأَنْجَیْتَهُ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَحْلِلْنَا دَارَ الْمُقَامَةِ مِنْ فَضْلِکَ لَا یَمَسُّنَا فِیهَا نَصَبٌ وَ لَا یَمَسُّنَا فِیهَا لُغُوبٌ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ مَسْأَلَةَ الذَّلِیلِ الْفَقِیرِ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ أَنْ تَغْفِرَ لِی جَمِیعَ ذُنُوبِی وَ تَقْلِبَنِی بِقَضَاءِ جَمِیعِ حَوَائِجِی إِلَیْکَ إِنَّکَ عَلَی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ اللَّهُمَّ مَا قَصُرَتْ عَنْهُ مَسْأَلَتِی وَ عَجَزَتْ عَنْهُ قُوَّتِی وَ لَمْ تَبْلُغْهُ فِطْنَتِی مِنْ أَمْرٍ تَعْلَمُ فِیهِ صَلَاحَ أَمْرِ دُنْیَایَ وَ آخِرَتِی فَصَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ افْعَلْهُ بِی یَا لَا إِلَهَ إِلَّا

ص: 15

أَنْتَ بِحَقِّ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ بِرَحْمَتِکَ فِی عَافِیَةٍ مَا شَاءَ اللَّهُ وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ.

قال السید رضی الله عنه روی هذا الدعاء عن مولانا علی بن أبی طالب علیه السلام من أوله إلی قوله فی الدعاء کانَتْ عَلَی الْمُؤْمِنِینَ کِتاباً مَوْقُوتاً ثم قال یا أرحم الراحمین و فی الروایتین اختلاف (1)

مِصْبَاحُ الشَّیْخِ، وَ غَیْرُهُ مُرْسَلًا: مِثْلَهُ وَ جَعَلَهُ الْأَکْثَرُ مِمَّا یُخْتَمُ بِهِ التَّعْقِیبُ (2)

وَ هُوَ مِنْ أَدْعِیَةِ السِّرِّ رَوَاهُ الْکَفْعَمِیُ (3)

فِیهَا وَ فِیهِ یَا مُحَمَّدُ وَ مَنْ أَرَادَ مِنْ أُمَّتِکَ أَنْ لَا یَحُولَ بَیْنَ دُعَائِهِ وَ بَیْنِی حَائِلٌ وَ أَنْ أُجِیبَهُ لِأَیِّ أَمْرٍ شَاءَ عَظِیماً کَانَ أَوْ صَغِیراً فِی السِّرِّ وَ الْعَلَانِیَةِ إِلَیَّ أَوْ إِلَی غَیْرِی فَلْیَقُلْ آخِرَ دُعَائِهِ یَا اللَّهُ الْمَانِعُ إِلَی آخِرِ الدُّعَاءِ.

**[ترجمه]فلاح السائل: از جمله کارهای مهم بعد از فارغ شدن از نماز، به منظور جبران غفلت­ها و خطاهایی که قبلاً رخ داده است، دعایی است از کتاب احمد بن عبدالله بن خابنه که جد سعادتمندم ابو جعفر طوسی در کتاب الفهرست، او را از اصحاب مورد اطمینان ما شمرده و یادآور شده که عمل کردن به دعاهای موجود در کتابش را برای ما چنین روایت نموده است: ابو محمد هارون بن موسی که رحمت خدا بر او باد، از ابی علی اشعری که رهبری از رهبران بوده، به ما گفت که سعد بن عبد الله اشعری گفته است: احمد بن عبدالله بن خانبه، کتابش را به سرور ما ابی محمد حسن بن علی بن محمد، (امام عسکری دوم) عرضه کرد و او آن را خواند و فرمود: - محتوای کتاب - درست است، به آن عمل کنید. احمد بن خانبه در این کتابش در مورد دعا و مناجات گفته است: بعد از تمام شدن نماز بگویید:

{خدایا، برای تو نماز خواندم و تنها از تو درخواست کردم و به راستی دانستی که در نماز و درخواستم چه کاستی و عجله و اشتباه و غفلت و تنبلی و سستی و فراموشی و درگیری و ریا و خودنمایی و تردید و فکر نابجا و شک و مشغولیت ذهنی و نگاه بازدارنده از به جا آوردن حق واجب تو در آن وجود داشت؛ پس بر محمد و خاندان او درود فرست و به جای کاستی آن نمازم، تمامی قرار ده و به جای شتابم در آن، استواری و آرامش و به جای اشتباهم، هوشیاری و به جای غفلتم، یادآوری و به جای تنبلی­ام، نشاط و به جای سستی­ام، توانایی و به جای فراموشی­ام، دقت و به جای درگیری ذهنی­ام، مواظبت و به جای ریا، اخلاص و به جای خودنمایی­ام، پوشاندن و به جای تردیدم، روشنگری و به جای فکر نابجا، خشوع و به جای شک، یقین و به جای گرفتاری، آسودگی و به جای نگاهم خشوع قرار ده که من برای تو نماز خواندم و از تو درخواست کردم و رضایت تو را اراده کردم و به سوی تو روی آوردم و به تو ایمان آوردم و تنها بر تو توکل کردم و آنچه در نزد توست، آن را خواستم؛ پس بر محمد و بر خاندان او درود فرست و در نماز و دعایم رحمت و برکتی قرار ده که با آن، گناهانم را بپوشانی و خوبی­هایم را با آن دو چندان کنی و مرتبه­ام را با آن بالا ببری و با آن، جایگاهم را بزرگوار گردانی و رویم را سفید نمایی و به آن، بار گناهم را سبک گردانی و با آن، اعمال واجب و مستحبم را مورد قبول خودت قرار دهی.

خدایا، بر محمد و بر خاندان محمد درود فرست و به آن، بارم را سبک گردان و آنچه را که نزد توست برایم سودمندتر از آنچه از من جدا می­شود قرار ده. سپاس خدایی را که این نماز را از من، انجام شده گردانید که نماز برای مؤمنان واجب وقت­دار است. ای مهربانترین مهربانان؛ سپاس خدایی را که ما را به این هدایت کرد و اگر هدایت او نبود، ما هرگز هدایت نمی­یافتیم؛ سپاس خدایی را که چهره­ام را از سجده جز بر او بزرگوار قرار داد؛ خدایا، همان طور که صورتم را از سجده بر غیر خودت بزرگوار کردی، پس بر محمد و خاندان محمد درود فرست و آن را از درخواست کردن جز از تو، محفوظ بدار.

خدایا، بر محمد و بر خاندان او درود فرست و نمازم را به بهترین صورت از من قبول فرما و مرا به خاطر کاستی در آن و به خاطر آنچه که قلبم از آن غافل بود مؤاخذه نکن و آن را با رحمت خودت کامل بگردان، ای مهربانترین مهربانان. خدایا، بر محمد و خاندان محمد درود فرست، همان صاحبان فرمان که دستور به اطاعت کردن از آنان داده­ای و همان خویشانی که دستور به پیوستن با آنان داده­ای و همان نزدیکانی که دستور به دوستی آنان داده­ای؛ و همان اهل ذکر که دستور به پرسیدن از آنان داده­ای و همان سرورانی که دستور به پیروی از آنان و شناختن حقشان داده­ای و همان اهل بیت که ناپاکی را از آنان برده و کاملاً پاکشان کرده­ای.

خدایا، بر محمد و خاندان محمد درود فرست و ثواب نماز و ثواب نشستنم را رضایت و بهشت خودت قرار ده و همه آنها را پاک و پاکیزه و در راستای رحمت و اجابت خودت قرار ده و تمام آنچه را که از تو درخواست خیر کردم، برای من قرار بده و از فضل خودت به من فزونی ببخش که من از روی آورندگان به تو هستم، ای مهربانترین مهربانان؛ ای صاحب نعمتی که هرگز قطع نمی­شود؛ ای صاحب خوبی­هایی که هرگز پایان نمی­پذیرد؛ ای صاحب بخشش­هایی که هرگز به شمارش در نمی­آید؛ ای بخشنده؛ ای بخشنده؛ ای بخشنده؛ بر محمد و بر خاندان محمد درود فرست و مرا از کسانی قرار ده که به تو ایمان آورده، پس تو هدایتش کرده­ای؛ بر تو توکل کرده، پس تو او را کفایت کردی؛ از تو درخواست کرده، پس تو به او بخشیده­ای؛ به تو روی آورده، پس تو خشنودش کرده­ای؛ برای تو پاک شده، پس تو نجاتش داده­­ای.

خدایا، بر محمد و بر خاندان محمد درود فرست و از فضل خود، ما را به اقامتگاهی وارد گردان که در آن به ما نه سختی برسد و نه ناراحتی. خدایا، من با خواری و ناداری از تو درخواست می­کنم که بر محمد و خاندان او درود فرستی و تمام گناهان مرا ببخشی و با برآورده ساختن تمام نیازهایم، مرا به سوی خودت برگردانی که تو بی­تردید بر هر چیزی توانایی.

خدایا، آنچه خواسته من درباره­اش نارسا و نیرویم از بیان آن کم بود و هوشیاری­ام به آن نرسید، از هر کاری که تو مصلحت دنیا و آخرتم را در آن می­بینی، پس بر محمد و خاندان محمد درود فرست و آن را از روی رحمتت و در عافیت، برای من به انجام رسان، ای خدایی که جز تو خدایی نیست؛ هر چه خدا اراده کند و هیچ نیرو و قوتی جز با خدا وجود ندارد.} سیّد - که خدا از او راضی باد - گفته است: این دعا از مولایمان حضرت علی بن ابی­طالب علیه السلام نقل شده که از اول تا عبارت «کانت علی المؤمنین کتابا موقوتاً» است و بعد از آن گفته است: «یا أرحمَ الراحمین». در دو روایت اختلاف وجود دارد. - . فلاح السائل: 183-185 -

مصباح الشیخ: و دیگری نیز مثل آن، ولی مرسل است و بیشتر فقها آن را به عنوان پایان بخش تعقیبات دانسته­اند. - . البلد الأمین: 22-23 -

[و آن از دعاهای سرّ است که کفعمی در آنجا روایت کرده است - . روایتی که کفعمی در متن و حاشیه بلد الأمین و صفحه 509 -510 در زمره دعاهای سر آورده، این دعای طولانی که نقل شد، نیست؛ بلکه ما آن را زیر شماره 12 خواهیم آورد و آنچه بین دو علامت قرار دارد، خدشه دارد و اضافی است و لازم است از آن برداشته شود. - و در آن آمده: «ای محمد، هر کس از امت تو بخواهد بین دعای او و من هیچ مانعی نباشد و هر چه می­خواهد، اجابت کنم، خواه خواسته­اش بزرگ باشد یا کوچک، خواه پنهان از من یا دیگران باشد و یا آشکار، پس در پایان دعایش بگوید: «یا الله المانع»{ای خدای بازدارنده}... تا آخر دعا»]

**[ترجمه]

**[ترجمه]ظاهراً روایتی از امیرالمؤمنین علیه السلام که به آن اشاره کرد، همان روایتی است که ما در ادامه از کتاب العتیق نقل خواهیم کرد. سید نیز در کتاب­های خودش، از این کتاب فراوان روایت نقل کرده است و ما آن را دوباره آوردیم، چون اختلاف زیادی بین آن­ها وجود دارد.

**[ترجمه]

علیه السلام قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ: إِذَا قَامَ الْمُؤْمِنُ فِی الصَّلَاةِ بَعَثَ اللَّهُ الْحُورَ الْعِینَ حَتَّی یَحْدِقْنَ بِهِ فَإِذَا انْصَرَفَ وَ لَمْ یَسْأَلِ اللَّهَ مِنْهُنَّ تَفَرَّقْنَ وَ هُنَّ مُتَعَجِّبَاتٌ (1).

أعلام الدین، و العدة، [عدة الداعی] عن أبی حمزة: مثله (2).

**[ترجمه]کتاب فضائل الشیعه از صدوق: امام صادق علیه السلام فرموده است: هنگامی که مؤمن به نماز می­ایستد، خداوند حوریان درشت چشمی را برمی­انگیزد که به دور او حلقه بزنند؛ پس هنگامی که از نماز فارغ شود و از خدا آنها را درخواست نکند، با تعجب از گرد او پراکنده می­شوند. - . فضائل الشیعة، حدیث شماره 35 -

اعلام الدین و العدة: مثل همین روایت را از ابی حمزه نقل کرده­اند. - . عدة الداعی: 44 -

**[ترجمه]

أن یکون إلی تُظْهِرُونَ عندهم ثلاث آیات.

**[ترجمه]آن سه آیه از سوره روم عبارتند از: «فسبحان الله حین تمسون و حین تصبحون * و له الحمد فی السموات و الأرض و عشیاً و حین تظهرون * یخرج الحی من المیت و یخرج المیت من الحی و یحیی الأرض بعد موتها و کذلک تخرجون»، - . الروم/17-19 - {پس خدا را تسبیح گویید، آن گاه که به شب درمی آیید و آن گاه که به بامداد درمی شوید. و ستایش از آنِ اوست در آسمان­ها و زمین و شامگاهان و وقتی که به نیمروز می رسید. زنده را از مرده بیرون می آورد، و مرده را از زنده بیرون می آورد، و زمین را بعد از مرگش زنده می سازد و بدین گونه [از گورها] بیرون آورده می شوید.} همچنین احتمال دارد تا «تظهرون» باشد که به اعتقاد آنان، سه آیه می­شود.

**[ترجمه]

اللَّهُمَّ اهْدِنِی مِنْ عِنْدِکَ وَ أَفِضْ عَلَیَّ مِنْ فَضْلِکَ وَ انْشُرْ عَلَیَّ مِنْ رَحْمَتِکَ وَ أَنْزِلْ عَلَیَّ مِنْ بَرَکَاتِکَ قَالَ فَقَبَضَ عَلَیْهِنَّ بِیَدِهِ ثُمَّ مَضَی فَقَالَ رَجُلٌ لِابْنِ عَبَّاسٍ مَا أَشَدَّ مَا قَبَضَ عَلَیْهَا خَالُکَ فَقَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله أَمَا إِنَّهُ إِنْ وَافَی بِهَا یَوْمَ الْقِیَامَةِ لَمْ یَدَعْهَا مُتَعَمِّداً فُتِحَتْ لَهُ ثَمَانِیَةُ أَبْوَابِ الْجَنَّةِ یَدْخُلُهَا مِنْ أَیِّهَا شَاءَ(1).

**[ترجمه]ثواب الأعمال و مجالس الصدوق: از ابی جعفر امام باقر علیه السلام نقل شده که فرموده است: مردی که به او شیبة الهذلی می­گفتند نزد پیامبر صلی الله علیه و آله آمد و گفت: ای رسول خدا، من پیرمردی هستم که به کهنسالی رسیده­ام و از به جای آوردن آنچه از نماز و روزه و حج و جهاد که پیوسته انجام می­دادم، ناتوان شده­ام؛ پس چیزی به من یاد بده تا به وسیله آن، خدا به من سود رساند و بر من آسان گیرد. پس فرمود: [حرف خود را] تکرار کن؛ او نیز سه مرتبه تکرار کرد. سپس پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود: پیرامون تو هیچ درخت و سنگ کلوخی نبود، جز اینکه از دلسوزی بر تو گریست؛ پس هنگامی که نماز صبح را خواندی، ده مرتبه بگو: «سبحان الله العظیم و بحمده و لا حول و لا قوة إلا بالله العلی العظیم»،{منزه است خدای بزرگ و او را می­ستایم و هیچ نیرو و هیچ قوتی جز با خدای والا مرتبه و بزرگ نیست.} که خدای شکوهمند و بزرگوار به سبب آن، تو را از نابینایی و دیوانگی و مبتلا شدن به جذام و تهیدستی و پیری در امان می­دارد.

گفت: ای رسول خدا، این برای دنیا است؛ برای آخرت چه؟ حضرت فرمود: بعد از هر نمازت بگو: «اللهم اهدنی من عندک و أفضِ علیَّ من فضلک...»{خدایا، مرا از ناحیه خودت راهنمایی کن و از فضل خودت بر من فزونی ببخش و رحمتت را بر من گسترده ساز و از برکت­های خودت بر من فرود آور.} - گفت: - و آنها را محکم به دستش گرفت {به خاطر سپرد تا بدان عمل کند} و رفت. شخصی به ابن عباس گفت: دایی تو چقدر محکم آنها را گرفت! پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: اما اگر تا روز قیامت به آن وفاداری نماید و عمدا آن را ترک نکند، برای او هشت درب بهشت باز خواهد بود که از هر کدام بخواهد، وارد می­شود. - . ثواب الأعمال: 145؛ أمالی الصدوق: 34 -

**[ترجمه]

**[ترجمه]«الهذلی» با ضمه هاء و ذال ساکن، منسوب به قبیله هذیل با ضمه، است و بر وزن قیاسی فعیل فعیلی، با ثابت دانستن حرف یاء است، نه بر وزن فعلیّ؛ و یاء از کلمه فعیلة که مضاعف نیست، حذف شده است؛ مانند «جهنیّ»؛ البته هر دو کلمه هذلی و جهنی، کمیاب­اند. «فقال أعدها»، یعنی آن کلمات را یا حکایت ضعیف شدنت یا خواسته­ات را دوباره بگو. «فأعادها ثلاث مرات»؛ پس آن را سه مرتبه تکرار کردند، شاید برای تغلیب باشد و منظور از آن، این است که او سه مرتبه تکرار کرد. اگر اعاده بر معنایش حمل شود، گفتن، چهار مرتبه واقع شده است.

«و المدرة» با فتحه هر سه حرف، همان تکه­ گِل خشک است. «الحول»، یعنی توانایی بر اقدام کردن یا خودداری از گناهان، همان طور که خواهد آمد. «الهرم» با فتحه تمام حروف، یعنی بالاترین سال­های پیری؛ گفته شده است: منظور از آن در اینجا، ناتوانی و سستی ناشی از آن است که از باب نامگذاری لازم با اسم ملزوم می­باشد. «اللهم اهدنی من عندک»، یعنی با هدایت مخصوص خودت. در عبارت «و أفض علی من فضلک» استعاره مکنیّه و تخیل است؛ «الفضل» بیشتر بر نعمت­های دنیایی اطلاق می­شود و «الرحمة» بر نعمت­های آخرت و «البرکات» اعم از آن دو است و درجات نزدیک شدن به خدا و به دست آوردن شناخت اراده شده است؛ البته تعمیم دادن آن بهتر است. همچنین احتمال دارد این تعمیم دادن در همه آنها وجود داشته باشد؛ زیرا اصرار و پافشاری در دعا، همواره مطلوب است.

شیخ بهایی - که رحمت خدا بر او باد - گفته است: «من برکاتک»، یعنی از بزرگ­داشتن­ها و بزرگواری­های تو، رساندن آنها به ما از سوی خدای سبحان، از باب استعاره، نازل کردن نامیده شده و برتری و پستی در رتبه، به برتری و پستی در مکان تشبیه شده است. در مورد «فقبض علیهنَّ بیده» نیز گفته است: ظاهراً ضمیر به چهار کلمه آخر بازگشت دارد و قرینه آن، این کلام حضرت صلی الله علیه و آله است که فرمود: «إن وافی بها یوم القیامة» و شاید منظور از «قبض علیهنّ» شمارش آنها با انگشتان و چسباندن انگشتان به آنها باشد. «ما أشد ما قبض علیها خالک»، یعنی رفیق تو؛ گفته می­شود: «أنا خال هذا الفرس»، یعنی صاحب آن؛ و نیز امکان دارد منظور از آن، معنای حقیقی «خال» - یعنی دایی - باشد و ابن عباس از طرف مادر، به هذیل منتسب باشد.

**[ترجمه]

أَرْبَعَةُ أَبْوَابٍ مِنَ الْجَنَّةِ یَدْخُلُ مِنْ أَیِّهَا شَاءَ قَالَ نَافِعٌ فَحَدَّثْتُ بِهَذَا الْحَدِیثِ جَاراً لِی جَلِیساً لِلْحَسَنِ فَحَدَّثَ بِهِ الْحَسَنَ فَقَالَ لَهُ ائْتِنِی بِهِ فَأَتَیْتُهُ فَسَأَلَنِی عَنِ الْحَدِیثِ فَحَدَّثْتُهُ فَقَالَ مَا أَغْلَی حَدِیثَکَ هَذَا یَا خُرَاسَانِیُّ عِنْدِی وَ أَرْخَصَهُ عِنْدَکَ وَ اللَّهِ لَقَدْ أَوْطَأَ رَجُلٌ رَاحِلَتَهُ حَتَّی قَدِمَ عَلَی صَاحِبِ الْحَدِیثِ وَ هُوَ وَالِی مِصْرَ فَقَالَ إِنِّی لَمْ آتِکَ لِشَیْ ءٍ مِمَّا فِی یَدِکَ ثُمَّ سَأَلَهُ عَنِ الْحَدِیثِ ثُمَّ انْصَرَفَ (1).

**[ترجمه]الخصال: عبد الله بن عباس گفته است: قبیصه بن مخارق هلالی نزد رسول خدا صلی الله علیه و آله رفت و بر او سلام داد و حضرت به او خوش آمد گفته و فرمود: چه بر سر تو آمده است، ای قبیصه؟ گفت: ای رسول خدا، سنم زیاد شده و توانم کاهش یافته؛ نسبت به خانواده­ام سست شده­ام و از برداشتن چیزهایی که قبلاً حمل می­کردم، ناتوان گشته­ام؛ پس کلماتی به من بیاموز که خدا به سبب آنها به من سود رساند و کوتاه باشد که من مردی فراموشکار هستم. پیامبر فرمود: چه گفتی ای قبیصه؟ دوباره بگو؛ پس او تکرار کرد. پیامبر بار دیگر فرمود: چه گفتی؟ او نیز تکرار کرد. باز فرمود: چه گفتی؟ وی نیز تکرار کرد. سپس پیامبر فرمود: پیرامون تو هر چه بود، از سنگ و درخت و تکه کلوخ، همگی از روی دلسوزی بر تو گریستند، ای قبیصه؛ پس آنچه را می­گویم، از من به خاطر بسپار .

در مورد دنیایت، بعد از نماز صبح سه مرتبه بگو:«سبحان الله و بحمده، سبحان الله العظیم و بحمده، لا حول و لا قوة إلا بالله»، {منزه است خدا و هیچ نیرو و قوتی جز از سوی خدا وجود ندارد.} که زمانی که اینها را بگویی، از نابینایی و جذام و برص و فلج شدن در امان خواهی بود. و اما برای آخرتت، بگو: «اللهم اهدنی من عندک و أفض علی من فضلک و انشر علی من رحمتک و أنزل علی من بر کاتک»،{خدایا، مرا از ناحیه خودت راهنمایی کن و از فضل خودت بر من فزونی ببخش و رحمتت را بر من گسترده ساز و از برکت­های خودت بر من فرود آور.}

- گفت:- پیامبر صلی الله علیه و آله آنها را می­گفت و قبیصه انگشتانش را همزمان با آنها می­بست. ابوبکر و عمر گفتند: این یاور تو، ای رسول خدا، انگشتانش را برای آنها، یعنی آن چهار کلمه، چقدر محکم بسته! رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: اگر تا روز قیامت نسبت به آنها وفادار بماند و عمداً آنها را ترک نکند، برایش چهار در از بهشت گشوده می­شود که از هر کدام بخواهد، وارد بهشت شود. نافع گفته است: این حدیث را به همسایه­ام که از همنشینان امام حسن علیه السلام بود گفتم و او نیز به ایشان گفت. حضرت فرمود: او را برایم بیاور. من نزد او رفتم. از من درباره آن حدیث پرسید و من هم ماجرا را گفتم. سپس فرمود: ای خراسانی، این حدیث تو چقدر برای من ارزشمند است و چقدر برای تو کم ارزش؛ به خدا سوگند شخصی برای رسیدن به صاحب این حدیث، مرکبش را به راه انداخته و او فرماندار مصر است. سپس گفت: من از آنچه در دست توست، چیزی به تو ندادم؛ سپس از حدیث سؤال کرد و بعد از آن، روانه شد. - . الخصال 1: 104 و 105 -

**[ترجمه]

یرفعهما حیال وجهه مستقبلا بظاهرهما وجهه و بباطنهما القبلة ثم یخفض یدیه إلی نحو فخذیه و هکذا ثلاثا انتهی أنجز وعده أی بتقویة الإسلام و نصر النبی صلی الله علیه و آله علی الکفار و غلب الأحزاب وحده أی من غیر قتال من الآدمیین بأن أرسل ریحا و جنودا و هم أحزاب اجتمعوا یوم الخندق و یحتمل أحزاب الکفار فی جمیع الدهر و المواطن.

**[ترجمه]در الذکری گفته است: اصحاب - امامیه - گفته­اند: نمازگزار بعد از سلام دادن، سه مرتبه دستانش را بالا برده و همان گونه که گفته شد، تکبیر می­گوید و در هر بار، دستانش را تا رسیدن به ران­ها یا نزدیک آنها می­آورد. شیخ مفید که رحمت خدا بر او باد، گفته است: دست­ها را در حالتی که پشت دست به سمت چهره و کف دست به سمت قبله باشد، تا مقابل صورت می­آورد، سپس آنها را به سمت ران پایین می­آورد و هر سه مرتبه را این­گونه می­کند. پایان.

«أنجز وعده»، یعنی با تقویت اسلام و یاری رساندن به پیامبر صلی الله علیه و آله در مقابل کافران. «غلب الأحزاب وحده»، یعنی بدون نبردی میان افراد، به این صورت که باد و سپاهیانی فرستاد؛ و آنان گروه­هایی بودند که در روز خندق جمع شده بودند؛ نیز احتمال دارد، گروه­های کافران در تمام زمان­ها و مکان­ها باشد.

**[ترجمه]

**[ترجمه]عبارت «یکتال له»، در الفقیه - . الفقیه 1: 213 -

و در سایر کتاب­ها «له» وجود ندارد. بنابراین در روایت، به صورت مفعول خوانده می­شود؛ یعنی اجر او در قیامت به صورت پر و کامل داده می­شود. اگر هم ظرف در نظر گرفته نشود، ظاهر آن است که به صورت معلوم خوانده شود؛ یعنی اجر آن را تمام می­گیرد. چه بسا به صورت مجهول نیز خوانده شود؛ یعنی برای او، یا وجود خودش را با پیمانه کامل می­سنجند؛ به عبارت دیگر، او در نزد خدا دارای وزن و ارزش و منزلت می­باشد. آنچه ما بیان کردیم، آشکارتر است.

جوهری گفته است: «کلته»، یعنی برای او وزن نمودی؛ خدواند متعال می­فرماید: «و إذا کالوهم»، یعنی برای آنان وزن می­کنند. «اکتلت علیه» یعنی از او گرفتی. گفته می­شود: «کال المعطی و اکتال الآخذ و کیل الطعام» - به همین معنا است.- پایان. «سبحان ربّک»، یعنی منزه و آراسته است؛ آراستن از آنچه که به ذات و صفات و افعال او در نیاید. «ربِّ العزة» همان عظمت و والایی و چیرگی است. اضافه شدن عزت به آن، به خاطر اختصاصی بودن آن است؛ چرا که عزت جز برای پروردگار یا کسی که پروردگار عزیزش گرداند، نیست. «عمّا یَصفون» مربوط به «االعزة» یا «التسبیح» است، ولی دومی آشکارتر است. در آن، تمام صفات ثبوتی و سلبی خداوند گنجانده شده است، در عین حال که اشاره­ای نیز به توحید و یگانگی او شده است. بهتر آن است که این ذکر به عنوان آخرین تعقیب برای نماز قرار گیرد؛ زیرا در الفقیه و غیر آن، آمده بود که آخرین سخن، «سبحانَ ربِّک» تا آخرش، باشد. همچنین در روایات وارد شده که کفاره مجلس آن است که هنگام برخاستن از آن، این کلام را بگویی.

**[ترجمه]

خلقه و مصطفاه أبو عبیدة یقال له صفوة مالی و صفوة مالی و صفوة مالی فإذا نزعوا الهاء قالوا له صفو مالی بالفتح لا غیر انتهی و الحبیب المحب أو المحبوب أنک محمد بن عبد الله أی المذکور فی الکتب السالفة المبشر به الأنبیاء أو أنه صلی الله علیه و آله لما کان مشهورا بالکمالات الجلیة فذکر اسمه المقدس کنایة عن ذکر جمیعها أی أنت المشتهر بالکمالات التی یغنی اسمک عن ذکرها کقوله أنا أبو النجم و شعری شعری و الیقین الموت.

**[ترجمه]جوهری گفته است: «الخیرة» اسم است که از جمله «خار الله لک فی هذا الأمر» گرفته شده است؛ «الخیرة» مثل «العنبة» اسم است و از «اختاره الله» گرفته شده است. گفته می­شود: «محمد خیرة الله من خلقه»،{خداوند محمد را از میان آفریدگانش برگزید.} همچنین «خیرة الله» با سکون، به معنای برگزیدن و انتخاب نمودن است. گفته است: «صفوة الله»، یعنی خالص شده چیزی؛ محمد خالص شده خدا از میان آفریدگانش و برگزیده اوست. ابو عبیده می­گوید: «له صَفوة مالی و صِفوة مالی و صُفوة مالی» - به هر سه شکل خواندن درست است.- ولی اگر حرف هاء از آن گرفته شود، می­گویند: «له صَفو مالی»؛ و فقط با فتحه می­آید، نه به شکل دیگر. پایان. «الحبیب»: دوستدار و مورد دوستی واقع شده. «أنک محمد بن عبد الله»، یعنی همان اسم برده شده در کتاب­های پیشینیان که پیامبران به آن وعده داده اند؛ یا منظور این است که از آنجا که آن حضرت صلی الله علیه و آله به فضائل و کمالات مشهور بوده است، اسم مقدس آن حضرت را می­گوید تا کنایه از ذکر همه آن اسامی باشد؛ یعنی تو به کمالاتی مشهور هستی که آوردن نامت ما را از ذکر آن کمالات بی نیاز می­کند، مانند این سخن که «أنا ابو النجم و شعری و شعری». «الیقین»، یعنی مرگ.

**[ترجمه]

**[ترجمه]معانی الاخبار: امیر المؤمنین علیه السلام فرموده است: هر کس دوست دارد مانند خالص شدن طلا، از گناهان پاک شود و این­گونه از دنیا خارج شود و هیچ کس از او دادخواهی نداشته باشد، پس به دنبال نمازهای پنجگانه، دوازده مرتبه قل هو الله أحد را نسبت به خداوند عزتمند و بزرگ بخواند و سپس دستش را گشوده و بگوید:{خدایا، از تو می­خواهم به اسم پوشیده و در گنجینه و پاک و پاکیزه و پر برکتت؛ و از تو می­خواهم به اسم بزرگت و فرمانروایی دیرینه­ات؛ ای بخشنده هدایا و آزاد کننده اسیران؛ ای گشاینده بند گردن­ها از آتش؛ بر محمد و خاندان محمد درود فرست و بند گردنم را از آتش بگشا و مرا با ایمنی از دنیا خارج گردان و با سلامت وارد بهشت نما و ابتدای دعای مرا رستگاری، میانه آن را سعادتمندی و پایان آن را صلاح و بهبودی قرار ده که تو بهترین داننده نهان­ها هستی.}

سپس حضرت علیه السلام فرمود: این از دعاهای سرّ است که رسول خدا صلی الله علیه و آله به من آموخت و دستور داد به حسن و حسین علیهما السلام یاد دهم. - . معانی الاخبار: 140 -

مصباح الشیخ: مثل این روایت را به صورت مرسل ذکر کرده که ادامه آن، چنین آمده است: {ای گشاینده بند گردن­ها از آتش، از تو می­خواهم بر محمد و خاندان محمد درود فرستی، و گردن مرا از آتش بگشا و مرا با ایمنی از دنیا خارج گردان و با سلامتی وارد بهشت نما و ابتدای دعای مرا رستگاری، میانه آن را سعادتمندی و پایان آن را صلاح و بهبودی قرار بده که تو بهترین داننده نهان­ها هستی.} عبارت «اسئلک» در بعضی نسخه­ها نیامده است.

**[ترجمه]

قَالَ عَلَیْکُمْ بِالْمُوجِبَتَیْنِ فِی دُبُرِ کُلِّ صَلَاةٍ قُلْتُ وَ مَا الْمُوجِبَتَانِ قَالَ قَالَ تَسْأَلُ اللَّهَ الْجَنَّةَ وَ تَتَعَوَّذُ بِهِ مِنَ النَّارِ(1).

**[ترجمه]معانی الاخبار: زراره گفته است: امام باقر علیه السلام فرمود: دو موجب را فراموش نکنید؛ یا فرمود: بر شما باد به دو موجب بعد از هر نماز. پرسیدم: منظور از دو موجب چیست؟ فرمود: از خدا بهشت را می­خواهی و از آتش به او پناه می­بری. - . معانی الاخبار: 183 -

**[ترجمه]

إِلَیْکَ رُفِعَتِ الْأَصْوَاتُ وَ دُعِیتَ الدَّعْوَةَ وَ لَکَ عَنَتِ الْوُجُوهُ وَ لَکَ خَضَعَتِ الرِّقَابُ وَ إِلَیْکَ التَّحَاکُمُ فِی الْأَعْمَالِ یَا خَیْرَ مَنْ سُئِلَ وَ یَا خَیْرَ مَنْ أَعْطَی یَا صَادِقُ یَا بَارِئُ یَا مَنْ لا یُخْلِفُ الْمِیعادَ یَا مَنْ أَمَرَ بِالدُّعَاءِ وَ تَکَفَّلَ بِالْإِجَابَةِ یَا مَنْ قَالَ ادْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکُمْ یَا مَنْ قَالَ وَ إِذا سَأَلَکَ عِبادِی عَنِّی فَإِنِّی قَرِیبٌ أُجِیبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذا دَعانِ فَلْیَسْتَجِیبُوا لِی وَ لْیُؤْمِنُوا بِی لَعَلَّهُمْ یَرْشُدُونَ وَ یَا مَنْ قَالَ یا عِبادِیَ الَّذِینَ أَسْرَفُوا عَلی أَنْفُسِهِمْ لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِیعاً إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ لَبَّیْکَ وَ سَعْدَیْکَ هَا أَنَا ذَا بَیْنَ یَدَیْکَ الْمُسْرِفُ عَلَی نَفْسِی وَ أَنْتَ الْقَائِلُ لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِیعاً(1).

إِکْمَالُ الدِّینِ، عَنْ أَحْمَدَ بْنِ زِیَادِ بْنِ جَعْفَرٍ الْهَمْدَانِیِّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ أَحْمَدَ الْعَلَوِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَحْمَدَ الْعَقِیقِیِّ عَنْ أَبِی نُعَیْمٍ الْأَنْصَارِیِّ: مِثْلَهُ إِلَی قَوْلِهِ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ (2).

الْمِصْبَاحُ لِلشَّیْخِ، وَ الْبَلَدُ الْأَمِینُ (3)، وَ جُنَّةُ الْأَمَانِ،: مِثْلَهُ وَ فِیهَا الْمُسْرِفُ عَلَی نَفْسِی وَ أَنْتَ الْقَائِلُ یا عِبادِیَ الَّذِینَ أَسْرَفُوا إِلَی قَوْلِهِ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ.

**[ترجمه]غیبة الشیخ: ابی نعیم محمد بن احمد انصاری از حضرت قائم علیه السلام نقل کرده که فرمود: امیر المؤمنین علیه السلام بعد از نماز واجب می­گفت: {خدایا، تنها به سوی توست که صداها بالا آمده و دعاها خوانده شده؛ برای توست که صورت­ها پایین انداخته شده؛ برای توست که گردن­ها خم شده؛ داوری در کارها به سوی توست؛ ای بهترین درخواست شونده و ای بهترین عطا کننده؛ ای راستین؛ ای آفریننده، ای آنکه خلف وعده نمی­کند؛ ای کسی که دستور به دعا کردن داده و اجابت آن را بر عهده گرفته؛ ای کسی که فرموده است: «ادعونی استجب لکم»، - . غافر/ 60 - {«مرا

بخوانید تا شما را اجابت کنم.} ای کسی که فرموده است: «و إذا سألک عبادی عنّی فإنّی قریبٌ اُجیب دعوة الداعی إذا دعانِ فلیستجیبوا لی و لیؤمنوا بی لعلهم یرشدون»، - . بقره/ 186 - {و

هر گاه بندگان من، از تو در باره من بپرسند، [بگو] من نزدیکم، و دعای دعاکننده را به هنگامی که مرا بخواند، اجابت می کنم، پس آنان باید فرمان مرا گردن نهند و به من ایمان آورند، باشد که راه یابند.} ای کسی که فرموده است: «قل یا عبادی الّذین أسرفوا علی أنفسهم لا تَقنطوا من رحمة الله إنّ الله یغفر الذنوب جمیعاً إنه هو الغفور الرحیم»، - . زمر/ 53 - {بگو:

«ای بندگان من که بر خویشتن زیاده روی روا داشته اید، از رحمت خدا نومید مشوید. در حقیقت، خدا همه گناهان را می آمرزد، که او خود آمرزنده مهربان است.}؛ می­پذیرم و اطاعت می­کنم؛ این منم که در مقابل تو، بر نفس خودم زیاده روی کردم و تو فرموده­ای: «لا تقنطوا من رحمة الله إن الله یغفر الذنوب جمیعاً»،{از رحمت خدا نومید مشوید. در حقیقت، خدا همه گناهان را می آمرزد.} - . غیبة الشیخ: 167 -

اکمال الدین: همین روایت را تا عبارت «هو الغفور الرحیم» از ابی نعیم انصاری نقل کرده است. - . اکمال الدین (چاپ مکتبة الصدوق) 2: 471 -

المصباح:

که برای شیخ است، و بلد الأمین - . البلد الأمین: 12 -

و جنة الأمان مثل همین روایت را نقل کرده­اند و در آن، «المُسرف علی نفسه و أنت القائل یا عبادی الذین أسرفوا علی أنفسهم» تا عبارت «الغفور الرحیم» وجود دارد.

**[ترجمه]

السَّلَامُ وَ إِلَیْکَ یَعُودُ السَّلَامُ- سُبْحانَ رَبِّکَ رَبِّ الْعِزَّةِ عَمَّا یَصِفُونَ وَ سَلامٌ عَلَی الْمُرْسَلِینَ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ وَ تَقُولُ السَّلَامُ عَلَیْکَ أَیُّهَا النَّبِیُّ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ السَّلَامُ عَلَی الْأَئِمَّةِ الرَّاشِدِینَ الْمَهْدِیِّینَ مِنْ آلِ طه وَ یس ثُمَّ تَدْعُو بِمَا بَدَا لَکَ مِنَ الدُّعَاءِ بَعْدَ الْمَکْتُوبَةِ وَ تَقُولُ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ عَلَی آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَسْأَلُکَ مِنْ کُلِّ خَیْرٍ أَحَاطَ بِهِ عِلْمُکَ وَ أَعُوذُ بِکَ مِنْ کُلِّ شَرٍّ أَحَاطَ بِهِ عِلْمُکَ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ عَافِیَتَکَ فِی جَمِیعِ أُمُورِی کُلِّهَا وَ أَعُوذُ بِکَ مِنْ خِزْیِ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ وَ أَسْأَلُکَ مِنْ کُلِّ مَا سَأَلَکَ مُحَمَّدٌ وَ آلُهُ وَ أَسْتَعِیذُ بِکَ مِنْ کُلِّ مَا اسْتَعَاذَ بِهِ مُحَمَّدٌ وَ آلُهُ إِنَّکَ حَمِیدٌ مَجِیدٌ(1).

**[ترجمه]فقه الرضا: حضرت رضا علیه السلام فرمود: بعد از اینکه از نمازت فارغ شدی، در حالت نشسته دستانت را بالا ببر و سه مرتبه تکبیر بگو و بگو: {هیچ خدایی جز الله وجود ندارد، تنهاست و شریکی برای او نیست، وعده­اش را به انجام رساند و بنده­اش را یاری کرد و گروه­ها را به تنهایی شکست داد و خود به تنهایی سپاهیانش را عزتمند کرد؛ پس فرمانروایی و ستایش مخصوص اوست؛ زنده می­کند و می­میراند؛ خیر تنها به دست اوست و او بر هر چیزی تواناست.}

سپس تسبیح حضرت فاطمه سلام الله علیها را می­گویی که سی و چهار مرتبه الله اکبر و سی و سه مرتبه سبحان الله و سی و سه مرتبه الحمد لله است. سپس بگو: {خدایا، تو خود سلامی و سلام از تو و برای توست و به سوی تو باز می­گردد. منزّه است پروردگار تو، پروردگار شکوهمند، از آنچه وصف می کنند و سلام بر فرستادگان، و سپاس مخصوص خدایی است که پروردگار جهانیان است.} و می­گویی: «السلام علیک أیها النبی و رحمة الله و برکاته، السلام علی الأئمة الراشدین المهدیین من آل طه و یس»،{سلام بر تو ای پیامبر خدا و درود و برکت­های او بر تو باد، سلام بر امامان پیشگام و هدایت یافته از خاندان طه و یس باد.}

سپس بعد از نماز واجبت، هر دعایی که برایت ممکن بود، می­خوانی و می­گویی: {خدایا، از تو می­خواهم بر محمد و بر خاندان محمد درود بفرستی و از تو، هر چیز خوبی را که به آن علم داری، خواستارم و از هر بدی که به آن علم داری، به تو پناه می­آورم. خدایا، از تو ایمنی در تمام کارهایم را می­خواهم و از رسوایی دنیا و آخرت به تو پناه می­آورم؛ هرچه را که محمد و خاندان او از تو درخواست کرده اند، می­خواهم و از هرچه محمد و خاندان او از آن به تو پناه آورده اند، به تو پناه می آورم که تو ستوده و گرامی هستی.} - . فقه الرضا: 9 -

**[ترجمه]

المکارم، عنه علیه السلام: مثله (1)

مَجَالِسُ الصَّدُوقِ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُوسَی بْنِ الْمُتَوَکِّلِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ مِسْمَعٍ أَبِی سَیَّارٍ عَنْهُ علیه السلام: مِثْلَهُ (2)

وَ زَادَ فِی آخِرِهِ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ.

**[ترجمه]العیاشی: ابی سیار از امام صادق علیه السلام نقل کرده که فرمود: جبرئیل نزد یوسف در زندان آمد و گفت: بعد از هر نماز واجب بگو: «اللهم اجعل لی فرجا و مخرجا و ارزقنی من حیث أحتسب و من حیث لا أحتسب»،{خدایا، برای من گشایش و راه گریزی قرار ده و برایم از جایی که گمان می­برم و از جایی که گمان نمی­برم، روزی رسان.} - تفسیر العیاشی 2: 170 -

المکارم: مثل همین روایت را از آن حضرت علیه السلام نقل کرده است. - . مکارم الاخلاق: 328 -

مجالس الصدوق: مثل همین روایت را از طریق ابی سیار از آن حضرت علیه السلام نقل کرده، - . أمالی الصدوق: 343 -

با این تفاوت که در آخر آن، عبارت «ثلاث مرات»{سه مرتبه} را افزوده است.

**[ترجمه]

عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لِأَصْحَابِهِ ذَاتَ یَوْمٍ أَ رَأَیْتُمْ لَوْ جَمَعْتُمْ مَا عِنْدَکُمْ مِنَ الثِّیَابِ وَ الْآنِیَةِ ثُمَّ وَضَعْتُمْ بَعْضَهُ عَلَی بَعْضٍ أَ کُنْتُمْ تَرَوْنَهُ وَ سَاقَ الْحَدِیثَ کَمَا مَرَّ إِلَی أَنْ قَالَ وَ هُنَّ یَدْفَعْنَ الْهَدْمَ وَ الْغَرَقَ وَ الْحَرَقَ وَ التَّرَدِّیَ فِی الْبِئْرِ وَ أَکْلَ السَّبُعِ وَ مِیتَةَ السَّوْءِ وَ الْبَلِیَّةَ الَّتِی تَنْزِلُ مِنَ السَّمَاءِ عَلَی الْعَبْدِ فِی ذَلِکَ الْیَوْمِ وَ هُنَّ الْبَاقِیَاتُ الصَّالِحَاتُ (1).

**[ترجمه]معانی الاخبار: امام صادق علیه السلام فرمود: روزی رسول خدا صلی الله علیه و آله به یارانش فرمود: آیا آنچه را که از ظرف­ها و اشیا پیش خود جمع می­کنید، دیده­اید که به آسمان برسد؟ گفتند: خیر؛ ای رسول خدا. فرمود: آیا نمی­خواهید شما را به چیزی راهنمایی کنم که ریشه­اش در زمین و شاخه­اش در آسمان است؟ گفتند: بلی ای رسول خدا. فرمود: هر یک از شما بعد از تمام شدن نماز واجبش سی مرتبه بگوید: «سبحان الله و الحمد لله و لا إله إلا الله والله أکبر»،{منزه است خدا و ستایش مخصوص اوست و جز الله، خدایی وجود ندارد و خدا بزرگتر است.} که ریشه اینها در زمین و شاخه هایشان در آسمان است. همین­ها جلوی آتش سوزی و غرق شدن و ویرانی و افتادن در چاه و بد مردن را می­گیرند؛ همین­ها نیکی­های ماندگار هستند. - . معانی الاخبار: 324 -

ثواب الاعمال: امام صادق علیه السلام فرموده است: روزی رسول خدا صلی الله علیه و آله به یارانش فرمود: آیا آنچه را که از لباس و ظرف پیش خود جمع کرده سپس بر روی هم انباشته کرده باشید، دیده­اید... و حدیث را همان گونه که قبلاً بیان شد، ادامه داده تا آنجا که گفته: آنها جلوی ویرانی و غرق شدن و آتش سوزی و افتادن در چاه و خوراک درندگان شدن و بد مردن و بلایی را که در آن روز از آسمان بر بنده نازل می­شود، می­گیرند و آنها نیکی­های ماندگار هستند. - . ثواب الاعمال: 12 -

**[ترجمه]

و الإقرار بکون النعم کلها منه تعالی و هو المستحق للحمد علیها و هی غایة عرفانه تعالی و المعرفة هی العلة الغائیة لخلق العالم و بها یکمل نظامه فیظهر أثرها فی الأرض و یتفرع علیه المثوبات الجلیلة الأخرویة الحاصلة فی السماء.

و سؤاله علیه السلام أولا عن أن وضع ما فی الدنیا بعضه فوق بعض هل یبلغ السماء من قبیل تشبیه المعقول بالمحسوس أی ما ترونه فی الدنیا من المحسوسات لو جمعتموها کلها لا یکون بحیث یملأ الأرض و الجو یبلغ السماء و هذه الکلمات الکاملات یملأ الأرض أثرها و یبلغ السماء نفعها فهی خیر مما طلعت علیه الشمس کما ورد فی غیرها.

و لعل هذه الوجوه کلها أحسن مما قاله بعض العرفاء یعنی لو أردتم أن تدفعوا البلاء النازل من السماء بأیدیکم بأن تصعدوا إلی السماء و تمنعوه من النزول ما قدرتم علیه إلا أن لکم أن تدفعوه بنحو آخر و هو أن تقولوا ذلک بعد صلاتکم انتهی.

و الباقیات الصالحات إشارة إلی قوله تعالی وَ الْباقِیاتُ الصَّالِحاتُ خَیْرٌ عِنْدَ رَبِّکَ ثَواباً وَ خَیْرٌ أَمَلًا(1) و قال البیضاوی أی أعمال الخیرات التی تبقی لنا ثمراتها أبد الآباد و یندرج فیها ما فسرت به من الصلوات الخمس و أعمال الحج و صیام رمضان و سبحان الله و الحمد لله و لا إله إلا الله و الله أکبر و الکلام الطیب.

قوله علیه السلام و هن المعقبات إشارة إلی قوله سبحانه لَهُ مُعَقِّباتٌ مِنْ بَیْنِ یَدَیْهِ وَ مِنْ خَلْفِهِ یَحْفَظُونَهُ مِنْ أَمْرِ اللَّهِ (2) و فسرها الأکثر بملائکة اللیل و النهار یتعاقبون و هم الحفظة یعقب بعضهم بعضها فی حفظه جمع معقبة من عقب مبالغة عقبه إذا جاء عقبه کأن بعضهم یعقب بعضا أو لأنهم یعقبون أقواله و أفعاله فیکتبونها و قیل هم عشرة أملاک علی کل آدمی تحفظه من شر المهالک و المعاطب مِنْ بَیْنِ یَدَیْهِ وَ مِنْ خَلْفِهِ أی من جوانبه و قیل أی ما قدم و أخر من الأعمال یَحْفَظُونَهُ مِنْ أَمْرِ اللَّهِ أی من بأس الله أو بأمر الله.

ص: 32

و علی ما فی الخبر المراد بها التسبیحات الأربع مطلقا أو بتلک العدد أو هی من جملة المعقبات فیراد به کل الأعمال الصالحة أو ما لها مدخل فی حفظ الإنسان من المهالک و تسمیتها بالمعقبات إما لأنها یعدن مرة بعد أخری أو لأنهن یعقبن الصلاة کما مر أو لأنها بمنزلة جماعة یعقبون المرء لحفظه.

وَ رَوَی الْعَیَّاشِیُ (1)

بِإِسْنَادِهِ عَنْ فُضَیْلِ بْنِ عُثْمَانَ سُکَّرَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: فِی هَذِهِ الْآیَةِ قَالَ هُنَّ الْمُقَدِّمَاتُ الْمُؤَخِّرَاتُ الْمُعَقِّبَاتُ الْبَاقِیَاتُ الصَّالِحَاتُ.

و لعله علیه السلام أشار إلی هذه التسبیحات أو الأعم منها و من سائر الصالحات.

**[ترجمه]این خبر در کتاب­های اصلی حدیث با سندهای زیاد تکرار شده است. - . ر.ک: التهذیب 1: 165 - عبارت «اصلهنّ فی الأرض»، یعنی سر آغاز و پیدایش آن در زمین است و اثر آن در آسمان ظاهر می­شود؛ زیرا ثواب­های آخرت در آن است؛ یا اینکه تشبیهی است به درخت که ریشه­هایش در زمین است و شاخه­هایش که میوه­ها و سود و خیر و استواری در آن است، به آسمان می­رسند.

بعید نیست اشاره به این کلام خداوند باشد که فرموده است: «ألم تر کیف ضرب الله مثلاً کلمة طیبة کشجرة طیبة أصلها ثابت و فرعها فی السماء تؤتی اُکلها کل حین بإذن ربها»، - . ابراهیم/ 25 - {آیا ندیدی خدا چگونه مَثَل زده: سخنی پاک که مانند درختی پاک است که ریشه اش استوار و شاخه اش در آسمان است و هر لحظه به اذن پروردگارش ثمر می­دهد.} به این که منظورش از کلمه طیبه، هر آن چیزی باشد که حقیقت داشته و در آخرت سود رساند؛ پس امثال آن کلمه­های پاک را شامل می­شود. و احتمال دارد کنایه از این باشد که اثر آن در زمین و در دنیا پدیدار می­شود و به دنبال آن، پیدایش اثرش در آسمان یا در آخرت اتفاق می­افتد که در این صورت، آن کلمات، هسته و معنی توحید پروردگار متعال و متصف بودن او به صفت­های کمال و منزه بودنش از وصف­هایی که دلالت بر نقص دارند یا نشانه­هایی که حاکی از عجز باشند، هستند. و نیز اقرار به اینکه همه نعمت­ها از سوی از خدای متعال است و او سزاوار ستایش بر آن نعمت­ها می­باشد و همین، نهایت شناخت اوست و شناخت، علت نهایی آفرینش جهان است و به سبب آن، نظام آفرینش کامل می­شود و اثر آن در زمین پدیدار می­گردد و پاداش­های گرانقدر جهان آخرت که در آسمان حاصل می­شود، بر پایه آن است .

و سؤال کردن آن حضرت صلی الله علیه و آله در ابتدا از قرار دادن بعضی چیزها روی بعضی دیگر، که آیا به آسمان می­رسد یا خیر، از قبیل همانند کردن یک مسئله عقلی به چیز حسی است. یعنی آنچه از اشیاء قابل حس در دنیا می­بینید، اگر همه آنها را روی هم جمع کنید، به گونه­ای که زمین و فضا را پر کرده و به آسمان برسد، نمی­شود؛ ولی اثر این کلمات کامل، سراسر زمین را پر کرده و سود آنها به آسمان می­رسد و این بهتر از همه آن چیزهایی که خورشید بر آنها می­تابد؛ همان گونه که در روایت­های دیگر وارد شده است.

شاید همه این صورت­هایی که گفته شد، از آنچه بعضی عرفا گفته­اند، بهتر باشد، مبنی بر اینکه اگر خواستید به دست خودتان جلوی بلایی که از آسمان نازل می­شود را بگیرید، به این صورت که به آسمان بروید و مانع فرود آمدن آن شوید، نخواهید توانست؛ مگر اینکه از راهی دیگر آن را انجام دهید؛ یعنی آن کلمات را بعد از نماز بگویید. پایان.

«الباقیات الصالحات» اشاره است به آیه «و الباقیات الصالحات خیرٌ عند ربک ثواباً و خیرٌ أملاً»، - . الکهف/ 46 - {و نیکی­های ماندگار از نظر پاداش نزد پروردگارت بهتر و از نظر امید [نیز] بهتر است.} بیضاوی گفته است: یعنی کارهای نیکی که نتیجه آنها تا ابد برای ما باقی می­ماند و طبق تفسیری که صورت گرفته، کارهایی مثل نمازهای پنجگانه و اعمال حج و روزه ماه رمضان و «سبحان الله و الحمد لله و لا إله إلا الله و الله أکبر» و نیز کلمات طیب در زمره آنها قرار می­گیرند.

عبارت «و هن المعقبات» اشاره به این کلام خدای سبحان است که می­فرماید: «له معقّبات من بین یدیه و من خلفه یحفظونه من أمر الله»، - . الرعد/ 11 - {

برای او فرشتگانی است که پی در پی، او را به فرمان خدا از پیش رو و از پشت سرش پاسداری می کنند.} عده زیادی آن را به فرشتگان شب و روز تفسیر کرده­اند که پشت سر هم می­آیند و همان نگهبانان هستند که برای نگهبانی به دنبال هم می­آیند؛ معقبات جمع «معقبة»، صیغه مبالغه و از «عقّب» است. «عقّب» زمانی که یکی پشت سر دیگری بیاید، گویی عده­ای از آنها عده دیگر را تعقیب می­کنند؛ یا به این دلیل که آنها سخنان و کارهای او را پیگیری کرده و می­نویسند. نیز گفته شده است: آنها ده فرشته برای هر شخص هستند که او را از شر هلاکت­گاه­ها محافظت می­کنند. «من بین یدیه و من خلفه»، یعنی از پیرامون او؛ و گفته شده: یعنی از اعمالی که پیشاپیش فرستاده و آنهایی که بعداً فرستاده می­شود. «یحفظونه من أمر الله»، یعنی از عذاب خدا؛ یا به دستور خدا.

طبق آنچه در روایت آمده، منظور از آن، مطلق تسبیحات أربعه یا به همان تعداد است، یا اینکه آن هم از جمله تعقیبات است که در این صورت، منظور همه اعمال نیک خواهد بود، یا آن دسته که در حفظ انسان از هلاکت و نابودی تأثیر دارند و نامیدن آنها به «معقبات»، یا به این دلیل است که یکی پس از دیگری فرود آیند؛ یا همان طور که گفته شد، به این دلیل که بعد از نماز واقع می­شوند؛ یا به این دلیل که مانند گروهی، پشت سر شخص برای محافظت از او قرار می­گیرند.

عیاشی از طریق فضیل بن عثمان سکّرة از امام صادق علیه السلام در مورد این آیه روایت کرده - . تفسیر العیاشی 2: 205 -

که حضرت فرمود: آنها همان پیش فرستاده­ها و پس فرستاده­هایی است که به دنبال هم می­آیند و نیکی­های ماندگار است. شاید آن حضرت علیه السلام به این تسبیحات یا به اعم از آنها و سایر نیکی­ها اشاره کرده باشد.

**[ترجمه]

**[ترجمه]این دعا در المصباح و دیگر کتاب­های دعا آورده شده و در کافی در در روایت حسنی که مانند صحیح است، ذکر کرده است - . الکافی 3: 343 -

ولی در ابتدای آن، نماز وجود ندارد. صدوق در کتاب المقنع از میان سایر تعقیبات به همین بسنده کرده و گفته است: کمترین دعایی که بعد از نماز واجب کفایت می­کند، این است که بگویی: «اللهم صلِّ...» تا آخر دعا. سپس گفته: اگر امام جماعت باشی، روا نیست که آن را طول دهی؛ زیرا امام صادق علیه السلام فرموده است: هر گاه با گروهی نماز خواندی، آسان بگیر و اگر تنها بودی، سنگین؛ که این خود، عبادت است.

**[ترجمه]

دُبُرِ الْفَرِیضَةِ یَا مَنْ یَفْعَلُ مَا یَشَاءُ وَ لَا یَفْعَلُ مَا یَشَاءُ أَحَدٌ غَیْرُهُ ثَلَاثاً ثُمَّ سَأَلَ أُعْطِیَ مَا سَأَلَ.

**[ترجمه]عدة الداعی: ابن ابی عمیر از معاویة بن عمار نقل کرده که گفته است: هر کس در دنباله نماز سه بار بگوید: «یا من یفعل ما یشاء و لا یفعل ما یشاء أحد غیره»،{ای کسی که هر چه اراده کند انجام می­دهد، و دیگری هر چه اراده کند انجام نمی­دهد.} و سپس درخواست نماید، خواسته­اش به او داده می­شود.

**[ترجمه]

وَ عَنْ عَلِیٍّ علیه السلام: أَنَّهُ کَانَ یَقُولُ بَعْدَ السَّلَامِ- اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِی مَا قَدَّمْتُ وَ مَا أَخَّرْتُ وَ مَا أَسْرَرْتُ وَ مَا أَعْلَنْتُ وَ مَا أَنْتَ أَعْلَمُ بِهِ مِنِّی أَنْتَ الْمُقَدِّمُ أَنْتَ الْمُؤَخِّرُ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ (1).

وَ عَنْ عَلِیٍّ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَقُولُ: مَنْ قَرَأَ فِی دُبُرِ کُلِّ صَلَاةٍ مَکْتُوبَةٍ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ مِائَةَ مَرَّةٍ جَازَ الصِّرَاطَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَ عَنْ یَمِینِهِ ثَمَانِیَةَ أَذْرُعٍ وَ عَنْ شِمَالِهِ ثَمَانِیَةَ أَذْرُعٍ وَ جَبْرَئِیلُ آخِذٌ بِحُجْزَتِهِ وَ هُوَ یَنْظُرُ فِی النَّارِ یَمِیناً وَ شِمَالًا فَمَنْ رَأَی فِیهَا مِمَّنْ یَعْرِفُهُ دَخَلَ بِذَنْبٍ غَیْرِ شِرْکٍ أَخَذَ بِیَدِهِ فَأَدْخَلَهُ الْجَنَّةَ بِشَفَاعَتِهِ (2).

وَ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: إِذَا سَلَّمْتَ مِنَ الصَّلَاةِ فَکَبِّرْ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ وَ قُلْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ لَهُ الْمُلْکُ وَ لَهُ الْحَمْدُ بِیَدِهِ الْخَیْرُ وَ هُوَ عَلَی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ أَنْجَزَ وَعْدَهُ وَ نَصَرَ عَبْدَهُ وَ غَلَبَ الْأَحْزَابَ وَحْدَهُ فَلَهُ الْمُلْکُ وَ لَهُ الْحَمْدُ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ ثُمَّ قُلْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ اللَّهُ أَکْبَرُ سُبْحَانَ اللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ عَشْرَ مَرَّاتٍ فَإِنَّ ذَلِکَ کَانَ یُسْتَحَبُ (3).

وَ عَنْهُ علیه السلام: أَنَّهُ قَالَ فِی التَّسْبِیحِ فِی دُبُرِ کُلِّ صَلَاةٍ ثَلَاثِینَ مَرَّةً فَإِنْ بَلَغَ مِائَةً فِی التَّسْبِیحِ وَ التَّحْمِیدِ وَ التَّکْبِیرِ فَهُوَ أَفْضَلُ (4).

وَ رُوِّینَا عَنِ الْأَئِمَّةِ علیهم السلام: أَنَّهُمْ أَمَرُوا بَعْدَ ذَلِکَ بِالتَّقَرُّبِ بِعَقِبِ کُلِّ صَلَاةٍ فَرِیضَةٍ وَ التَّقَرُّبُ أَنْ یَبْسُطَ الْمُصَلِّی یَدَیْهِ بَعْدَ فَرَاغِهِ مِنَ الصَّلَاةِ وَ قَبْلَ أَنْ یَقُومَ مِنْ مَقَامِهِ وَ بَعْدَ أَنْ یَدْعُوَ إِنْ شَاءَ مَا أَحَبَّ وَ إِنْ شَاءَ جَعَلَ الدُّعَاءَ بَعْدَ التَّقَرُّبِ وَ هُوَ أَحْسَنُ وَ یَرْفَعُ بَاطِنَ کَفَّیْهِ وَ یُقَلِّبُ ظَاهِرَهُمَا وَ یَقُولُ- اللَّهُمَّ إِنِّی أَتَقَرَّبُ إِلَیْکَ بِمُحَمَّدٍ رَسُولِکَ وَ نَبِیِّکَ وَ بِعَلِیٍّ وَصِیِّهِ وَ وَلِیِّکَ وَ بِالْأَئِمَّةِ مِنْ وُلْدِهِ الطَّاهِرِینَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ وَ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ وَ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ وَ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ وَ یُسَمِّی الْأَئِمَّةَ إِمَاماً إِمَاماً حَتَّی یُسَمِّیَ إِمَامَ عَصْرِهِ ثُمَّ یَقُولُ اللَّهُمَّ إِنِّی أَتَقَرَّبُ إِلَیْکَ بِهِمْ وَ أَتَوَلَّاهُمْ وَ أَتَبَرَّأُ مِنْ أَعْدَائِهِمْ وَ أَشْهَدُ اللَّهُمَّ بِحَقَائِقِ الْإِخْلَاصِ وَ صِدْقِ الْیَقِینِ أَنَّهُمْ خُلَفَاؤُکَ فِی أَرْضِکَ وَ حُجَجُکَ عَلَی عِبَادِکَ وَ الْوَسَائِلُ إِلَیْکَ وَ أَبْوَابُ رَحْمَتِکَ

ص: 36

اللَّهُمَّ احْشُرْنِی مَعَهُمْ وَ لَا تُخْرِجْنِی مِنْ جُمْلَةِ أَوْلِیَائِهِمْ وَ ثَبِّتْنِی عَلَی عَهْدِهِمْ وَ اجْعَلْنِی بِهِمْ عِنْدَکَ وَجِیهاً فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ وَ مِنَ الْمُقَرَّبِینَ وَ ثَبِّتِ الْیَقِینَ فِی قَلْبِی وَ زِدْنِی هُدًی وَ نُوراً اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَعْطِنِی مِنْ جَزِیلِ مَا أَعْطَیْتَ عِبَادَکَ الْمُؤْمِنِینَ مَا آمَنُ بِهِ مِنْ عِقَابِکَ وَ أَسْتَوْجِبُ بِهِ رِضَاکَ وَ رَحْمَتَکَ وَ اهْدِنِی إِلَی مَا اخْتُلِفَ فِیهِ مِنَ الْحَقِّ بِإِذْنِکَ إِنَّکَ تَهْدِی مَنْ تَشَاءُ إِلَی صِرَاطٍ مُسْتَقِیمٍ وَ أَسْأَلُکَ یَا رَبِّ فِی الدُّنْیَا حَسَنَةً وَ فِی الْآخِرَةِ حَسَنَةً وَ أَسْأَلُکَ أَنْ تَقِیَنِی عَذَابَ النَّارِ(1).

**[ترجمه]دعائم الاسلام: برای ما روایت شده که علی علیه السلام فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: هر کس از امت من نمازش را به جای آورد و پس از آن، دست راستش را به پیشانی­اش بکشد و بگوید: {خدایا، ستایش مخصوص توست، هیچ خدایی جز تو وجود ندارد؛ داننده غیب و آشکار هستی؛ خدایا، ناراحتی و غصه و گرفتاری­ها را خواه آشکار باشند و خواه نهانی، از ما ببر.} قطعاً خداوند خواسته او را به او عطا می­کند. - . دعائم الاسلام 1: 171 -

همچنین از علی علیه السلام روایت شده است که بعد از هر نماز واجب می­گفت:{خدایا، نورت کامل است و هدایت کردی، پس سپاس تو را؛ بردباری­ات عظیم است و گذشت کردی، پس سپاس تو را؛ دستت را گشودی و بخشیدی، پس سپاس تو را؛ ای پروردگار ما، چهره­ات بزرگوارترین چهره­هاست و جایگاهت بهترین جایگاه و هدیه تو سودمندترین هدیه و شیرین­ترین آنها است؛ اطاعت می­شوی ای پروردگار ما، پس تشکر می­کنی؛ و نافرمانی می­شوی ای پروردگار ما و باز می­بخشی؛ درمانده را اجابت می­کنی و بدی را برطرف می­نمایی و دردمند را از اندوه، بهبودی می­دهی و توبه را می­پذیری و گناهان را می­آمرزی و هیچ کس به سبب بخشش­های تو مجازات نمی­شود و هیچ شمارنده­ای نمی­تواند نعمت­های تو را به شمارش در آورد و ستایش هیچ ستاینده­ای به آنچه سزاوار تو است، نمی­رسد.} - . دعائم الاسلام 1: 169 -

از امام جعفر صادق فرزند امام محمد باقر علیهما السلام نقل شده است که فرموده است: هرگاه نماز خواندی، در دنباله نمازت بگو:{خدایا، برای تو نماز خواندم و برای تو دعا کردم و به تو امیدوار گشتم، پس از تو می­خواهم در نماز و دعایم برکتی قرار دهی که با آن، بدی­هایم را بپوشانی و رویم را سفید گردانی و جایگاهم را با آن بزرگوارانه کنی و به خاطر آن، بارم را سبک کنی. خدایا، بارم را سبک گردان و آنچه را پیش توست، مایه خیر و خوشی من قرار ده؛ سپاس خدایی را که نماز را که بر مؤمنان، نوشته شده وقت­دار است، از من به جا آورده ساخت.} - . دعائم الاسلام 1: 169 -

و از علی علیه السلام نقل شده است که بعد از سلامِ نماز می­گفت: {خدایا، آنچه را پیش از این مرتکب شده­ام و آنچه را بعد از این مرتکب می­شوم و آنچه را که پنهان داشته­ام و آنچه را آشکار ساخته­ام و آنچه را بهتر از من نسبت به آنها علم داری، همه را بیامرز؛ تنها تو قبل از همه چیز بوده­ای و تنها تو بعد از همه چیز خواهی بود، هیچ خدایی جز تو وجود ندارد.} - . دعائم الاسلام 1: 170 -

و نیز از علی علیه السلام نقل شده است که فرمود: از رسول خدا صلی الله علیه و آله شنیدم که می­فرمود: هر کس در دنباله هر نماز واجب، صد مرتبه «قل هو الله أحد» بخواند، در قیامت در حالی از پل صراط عبور می­کند که هشت ذراع در طرف راست او و هشت ذراع در طرف چپ او جا باشد و جبرئیل اختیار او را به دست گرفته باشد و او از سمت راست و چپ به آتش می­نگرد، پس اگر کسی از آشنایان را ببیند که به گناهی غیر از شرک در آنجا وارد شده باشد، دستش را می­گیرد و با شفاعت خود، وارد بهشت می­سازد. - . دعائم الاسلام 1: 170 -

همچنین از جعفر بن محمد علیهما السلام نقل شده است که فرمود: هر گاه سلام نماز را دادی، سه مرتبه تکبیر بگو و بعد از آن بگو: {هیچ خدایی جز الله وجود ندارد، تنهاست و شریکی برای او نیست؛ فرمانروایی و ستایش مخصوص اوست؛ خوبی تنها به دست اوست و او بر هر چیزی توانا است. هیچ خدایی جز الله وجود ندارد، تنهاست، وعده­اش را به انجام رساند و بنده­اش را یاری کرد و به تنهایی همه گروه­ها را شکست داد، پس فرمانروایی و ستایش مخصوص اوست، سپاس خدایی را که پروردگار جهانیان است.} سپس ده مرتبه «لا إله إلا الله و الله أکبر سبحان الله و الحمد لله»،{هیچ خدایی جز الله وجود ندارد و خدا بزرگ­تر است، خدا منزه و پاک است و ستایش مخصوص خدا است.} را بگو که مستحب است. - . دعائم الاسلام 1: 170 -

و نیز از آن حضرت علیه السلام است که تسبیح بعد از نماز را سی مرتبه اعلام کرد و فرمود: اگر تسبیح و تحمید و تکبیر، صد مرتبه باشد، با فضیلت­تر است. - . دعائم الاسلام 1: 170 -

از امامان علیهم السلام برای ما این­گونه روایت شده که بعد از آن و بعد از هر نماز واجب، دستور داده­اند تقرب صورت گیرد و آن، عبارت است از این است که نمازگزار بعد از تمام شدن نماز و قبل از اینکه از جای خود برخیزد و بعد از آنکه دعای دلخواه خود را خواند، دستانش را بگشاید - و اگر خواست، می­تواند آن دعای دلخواه خود را بعد از این بخواند که همین بهتر است - و کف دستانش را به طرف بالا و پشت آنها را رو به پایین بگیرد و بگوید:{خدایا، من به واسطه محمد، فرستاده و پیامبر تو به تو نزدیکی می­جویم؛ و نیز به واسطه علی، که جانشین او و دوستدار تو بود؛ و نیز به امامان پاک از نسل او، حسن و حسین و علی بن حسین و محمد بن علی و جعفر بن محمد علیهم السلام - و همین طور تک تک امامان را اسم می­برد تا اینکه به امام زمان خودش برسد، سپس می­گوید:- خدایا، من به واسطه اینان به تو نزدیکی می­جویم و آنان را دوست می­دارم و از دشمنان آنان، بیزاری می­جویم و گواهی می­دهم ای خدا، به حقیقت اخلاص و به درستی یقین، که آنها جانشینان تو در زمین و حجت­های تو برای بندگان و وسیله ارتباط آنان با تو و درهای رحمت تو هستند. خدایا، مرا با آنان محشور کن و مرا از زمره دوستداران آنان بیرون ساز و بر پیمان آنان، استواری­ام ده و به احترام آنان، در دنیا و آخرت مرا آبرومند و از نزدیکانشان قرار ده و یقین را در دلم همیشگی ساز و بر هدایت و نور من بیفزای.

خدایا، بر محمد و خاندان محمد درود فرست و از بزرگ­ترین هدایایی که به بندگان مؤمن خودت داده­ای، به من عطا کن تا موجب ایمنی من از عذاب تو باشد و مستوجب رضایت و رحمتت بگردم و به اذن خود، مرا به حقیقت آنچه در آن اختلاف می­ورزند، راهنمایی کن که تو هر کسی را بخواهی به راه راست هدایت می­کنی؛ از تو می­خواهم ای پروردگار، در دنیا و در آخرت برای من نیکی قرار دهی و از تو می­خواهم که مرا از عذاب آتش نگه داری.} - . دعائم الاسلام 1: 171 -

**[ترجمه]

عَمَلِی وَ إِنَّ رَحْمَتَکَ أَوْسَعُ مِنْ ذَنْبِی اللَّهُمَّ إِنْ کَانَ ذَنْبِی عِنْدَکَ عَظِیماً فَعَفْوُکَ أَعْظَمُ مِنْ ذَنْبِی اللَّهُمَّ إِنْ لَمْ أَکُنْ أَهْلًا أَنْ تَرْحَمَنِی فَرَحْمَتُکَ أَهْلٌ أَنْ تَبْلُغَنِی وَ تَسَعَنِی لِأَنَّهَا وَسِعَتْ کُلَّ شَیْ ءٍ بِرَحْمَتِکَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ (1).

**[ترجمه]کتاب الزهد: امام صادق علیه السلام فرمود: اگر یکی از حوریان بهشت بر اهل دنیا آشکار شود و یکی از گیسوان خود را نمایان سازد، همه اهل دنیا دلباخته او می­شوند. اگر نمازگزاری بعد از خواندن نماز، ازدواج با حوریان را از خداوند نخواهد، آنان می­گویند: این چقدر به ما بی رغبت است!

**[ترجمه]

وَ لَکَ السَّلَامُ وَ إِلَیْکَ السَّلَامُ وَ إِلَیْکَ یَرْجِعُ السَّلَامُ تَبَارَکْتَ یَا ذَا الْجَلَالِ وَ الْإِکْرَامِ السَّلَامُ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ السَّلَامُ عَلَی نَبِیِّ اللَّهِ السَّلَامُ عَلَی مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ خَاتَمِ النَّبِیِّینَ السَّلَامُ عَلَی الْأَئِمَّةِ الْهَادِینَ الْمَهْدِیِّینَ السَّلَامُ عَلَی جَبْرَئِیلَ وَ مِیکَائِیلَ وَ عِزْرَائِیلَ وَ إِسْرَافِیلَ وَ مَلَکِ الْمَوْتِ وَ حَمَلَةِ الْعَرْشِ السَّلَامُ عَلَی رِضْوَانَ خَازِنِ الْجِنَانِ السَّلَامُ عَلَی مَالِکٍ خَازِنِ النِّیرَانِ السَّلَامُ عَلَی آدَمَ وَ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله وَ مَنْ بَیْنَهُمَا مِنَ الْأَنْبِیَاءِ وَ الْأَوْصِیَاءِ وَ الشُّهَدَاءِ وَ الصُّلَحَاءِ السَّلَامُ عَلَیْنَا وَ عَلَی عِبَادِ اللَّهِ الصَّالِحِینَ ثُمَّ یُسَلِّمُ عَلَی الْأَئِمَّةِ علیهم السلام وَاحِداً وَاحِداً.

**[ترجمه]البلد الأمین: در کتاب «الفرج بعد الشدة» از ابن ابی الدنیا از پیامبر صلی الله علیه وآله نقل شده است که فرمود: هر کس از ابتدای بقره تا «المفلحون» - . البقره/ 1-5 -

و آیه «إلهکم إله واحد» - . البقره/ 236 -

و آیة الکرسی تا «خالدون» و «إن ربکم الله» در سوره اعراف تا «المحسنین» - . الاعراف/ 54-56 -

و از ابتدای صافات تا «لازب» - . الصافات/ 1-11 -

و «یا معشر الجن و الإنس» در سوره الرحمن، تا «تنتصران» - . الرحمن/ 33-35 - و آخر سوره حشر و «قل اُوحی» تا «شططاً» - . الجن/ 1-4 -

را بخواند، خدای متعال شر هر شیطان عصیانگر و فرمانروای سرکش را از او دور می­کند. - . البلد الأمین: 10 (در حاشیه) -

همان کتاب: آنچه را که از علی علیه السلام روایت شده است، بعد از هر نماز واجب می­گویی: {ای خدای من، این نماز من بود که آن را نه به خاطر نیاز تو به آن و نه به خاطر رغبتی که در آن داشته باشی، بلکه فقط به خاطر بزرگ داشتن و اطاعت و اجابت کردن آنچه مرا به آن امر کرده بودی، به جای آوردم. ای معبود من، اگر در رکوع یا سجده آن، اشتباه یا نقصی وجود داشت، پس مرا مورد بازخواست قرار مده و با قبول کردن آن و آمرزش خودت، بر من تقضل نما؛ به مهربانی­ات ای مهربان­ترین مهربانان.}

همان کتاب: در کتاب نزهة الخواطر از پیامبر صلی الله علیه و آله نقل شده است که فرمود: هر کس بعد از هر نماز واجب، ده مرتبه توحید را بخواند، خداوند حور العین را به ازدواج او در می­آورد .

**[ترجمه]

إِلَی آخِرِهِمْ وَ سَمِّهِمْ ثُمَّ قُلْ آمِینَ أَدِینُکَ بِطَاعَتِهِمْ وَ وَلَایَتِهِمْ وَ الرِّضَا بِمَا فَضَّلْتَهُمْ بِهِ غَیْرَ مُنْکِرٍ وَ لَا مُسْتَکْبِرٍ عَلَی مَعْنَی مَا أَنْزَلْتَ فِی کِتَابِکَ عَلَی حُدُودِ مَا أَتَانَا فِیهِ وَ مَا لَمْ یَأْتِنَا مُؤْمِنٌ مُقِرٌّ بِذَلِکَ مُسَلِّمٌ رَاضٍ عَمَّا رَضِیتَ بِهِ یَا رَبِّ أُرِیدُ بِهِ وَجْهَکَ وَ الدَّارَ الْآخِرَةَ مَرْهُوباً وَ مَرْغُوباً إِلَیْکَ فِیهِ فَأَحْیِنِی مَا أَحْیَیْتَنِی عَلَیْهِ وَ أَمِتْنِی إِذَا أَمَتَّنِی عَلَیْهِ وَ ابْعَثْنِی إِذَا بَعَثْتَنِی عَلَی ذَلِکَ وَ إِنْ کَانَ مِنِّی تَقْصِیرٌ فِیمَا مَضَی فَإِنِّی أَتُوبُ إِلَیْکَ مِنْهُ وَ أَرْغَبُ إِلَیْکَ فِیمَا عِنْدَکَ وَ أَسْأَلُکَ أَنْ تَعْصِمَنِی مِنْ مَعَاصِیکَ وَ لَا تَکِلَنِی إِلَی نَفْسِی طَرْفَةَ عَیْنٍ أَبَداً مَا أَحْیَیْتَنِی لَا أَقَلَّ مِنْ ذَلِکَ وَ لَا أَکْثَرَ- إِنَّ النَّفْسَ لَأَمَّارَةٌ بِالسُّوءِ إِلَّا مَا رَحِمْتَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ وَ أَسْأَلُکَ أَنْ تَعْصِمَنِی بِطَاعَتِکَ حَتَّی تَوَفَّانِی عَلَیْهَا وَ أَنْتَ عَنِّی رَاضٍ وَ أَنْ تَخْتِمَ لِی بِالسَّعَادَةِ وَ لَا تُحَوِّلْنِی عَنْهَا أَبَداً وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِکَ (1).

**[ترجمه]«المؤثر به»، یعنی دینی که انتخاب کرده­ای و به سبب آن، بعضی از آفریده­هایت را بر سایرین برگزیده­ای. «اغلب بالی»، یعنی ذهن مرا مغلوب خود قرار ده تا آن گونه که تو دوست می­داری، تصرف کند؛ پس منظور از غلبه، لازم آن است و آنچه ما در نسخه­ها مشاهده کردیم، همین طور با «غین» بود و شاید «قاف» مناسب­تر باشد. جوهری گفته است: «سفعت بناصیته»، یعنی گرفتی. این کلام خداوند متعال که فرموده است: «لَنَسفَعاً بالنّاصیة»، - . علق/ 15 - {موی

پیشانی [او] را سخت بگیریم.} نیز از همین قبیل است.

**[ترجمه]

الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ (1)

وَ قَالَ إِذَا فَرَغْتَ مِنْ تَشَهُّدِکَ فَارْفَعْ یَدَیْکَ وَ قُلِ اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِی مَغْفِرَةً عَزْماً لَا تُغَادِرُ ذَنْباً وَ لَا أَرْتَکِبُ بَعْدَهَا مُحَرَّماً أَبَداً وَ عَافِنِی مُعَافَاةً لَا بَلْوَی بَعْدَهَا أَبَداً وَ اهْدِنِی هُدًی لَا أَضِلُّ بَعْدَهُ أَبَداً وَ انْفَعْنِی یَا رَبِّ بِمَا عَلَّمْتَنِی وَ اجْعَلْهُ لِی وَ لَا تَجْعَلْهُ عَلَیَّ وَ ارْزُقْنِی کَفَافاً وَ رَضِّنِی بِهِ یَا رَبَّاهْ وَ تُبْ عَلَیَّ یَا اللَّهُ یَا اللَّهُ یَا اللَّهُ یَا رَحْمَانُ یَا رَحْمَانُ یَا رَحْمَانُ یَا رَحِیمُ یَا رَحِیمُ ارْحَمْنِی مِنَ النَّارِ ذَاتِ السَّعِیرِ وَ ابْسُطْ عَلَیَّ مِنْ سَعَةِ رِزْقِکَ وَ اهْدِنِی لِمَا اخْتُلِفَ فِیهِ مِنَ الْحَقِّ بِإِذْنِکَ وَ اعْصِمْنِی مِنَ الشَّیْطَانِ الرَّجِیمِ وَ أَبْلِغْ

مُحَمَّداً عَنِّی تَحِیَّةً کَثِیرَةً وَ سَلَاماً وَ اهْدِنِی بِهُدَاکَ وَ أَغْنِنِی بِغِنَاکَ وَ اجْعَلْنِی مِنْ أَوْلِیَائِکَ الْمُخْلَصِینَ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ آمِینَ قَالَ مَنْ قَالَ هَذَا بَعْدَ کُلِّ صَلَاةٍ رَدَّ اللَّهُ عَلَیْهِ رُوحَهُ فِی قَبْرِهِ وَ کَانَ حَیّاً مَرْزُوقاً نَاعِماً مَسْرُوراً إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ(2).

**[ترجمه]الاقبال: از امام صادق علیه السلام روایت شده که فرموده است: بعد از تمام شدن نمازت، این دعا را بخوان: «اللهم إنی أدینک بطاعتک و ولایتک و ولایة رسولک و ولایة الأئمة من أولهم إلی آخرهم»،{خدایا، من با اطاعت از تو و ولایت تو و ولایت پیامبرت و ولایت امامان، از اولین آنها تا آخرینشان، دینداری می­کنم.} و همه آنان را نام ببر و بگو: {آمین. به اطاعت و ولایت آنها دینداری می­کنم و به برتری­هایی که به آنان داده­ای، راضی­ام، نه اینکه انکار یا سرکشی کنم، به معنی و محتوای آنچه در کتاب خودت و با حدود آن به ما داده­ای و آنچه به ما نداده­ای، ایمان دارم و به آن اقرار می­کنم؛ به آنچه تو بدان راضی هستی، من هم تسلیم می­شوم و رضایت دارم. خدایا، به خاطر آن، رضایت تو را و سرای آخرت را خواستارم و در مورد آن، از تو هراسان و به سوی تو روی می­آورم؛ پس مرا تا زمانی که زنده می­داری، بر آن پایبند زنده بدار و آنگاه که می­میرانی، بر آن پایبند بمیران و هنگام بر انگیختن نیز، مرا پایبند به آن برانگیز و اگر در گذشته کوتاهی­ای داشته ام، پس از آن به سوی تو بازمی­گردم و به آنچه پیش توست، به تو شوق دارم و از تو می­خواهم که مرا از نافرمانی هایت نگاه داری و تا زمانی که زنده­ام می­داری، مرا به اندازه چشم به هم زدنی و نه کمتر از آن و نه بیشتر از آن، به خودم وامگذار که نفس، دستور فراوان به بدی می­دهد، مگر اینکه تو رحم کنی، ای بهترین رحم کنندگان. و از تو می­خواهم مرا بر اطاعت از خودت نگاه داری، تا آن دم که جانم را در پایبندی به آن بگیری و خود، از من راضی باشی و پایان زندگی­ام را خوشبختی قرار دهی و مرا هرگز از آن روی­گردان ننمایی و هیچ توانی جز به سبب تو، وجود ندارد.} - . أقبال الاعمال: 183 -

**[ترجمه]

**[ترجمه]الکافی: عبد الملک قمی از برادرش ادریس نقل کرده که از امام صادق علیه السلام شنیدم که می­فرمود: بعد از تمام شدن نمازت بگو:... و دعا را گفت تا رسید به اینجا که «سپس بگو: من به اطاعت و ولایت تو و ولایت آنان دینداری می­کنم» ... «نه از روی انکار و نه سرکشی» ... «به آن اقرار می­کنم و تسلیم می­شوم و به آنچه تو درباره من راضی هستی، راضی ام» ... «تا آن دم که مرا در پایبندی به آن زنده بداری و آنگاه که می­میرانی، در پایبندی به آن بمیرانی» ... «تا اینکه مرا در پایبندی به آن بمیرانی». - . الکافی 3: 345؛ بیان آن قبلاً زیر شماره 8 از فلاح السائل، گذشت. -

بیان آن قبل از این گذشت و تکرار آن در اینجا به خاطر اختلاف زیاد در آن و قابل اعتماد بودن سند آن نزد خودم، بوده است.

و از همو به نقل از العدّة از برقی از بعضی از اصحاب به صورت مرفوع نقل شده که فرمود: هر کس بعد از هر نماز واجب، محاسنش را به دست راست بگیرد و در حالی که کف دست چپش به سمت آسمان باشد، سه مرتبه بگوید: «یا ذا الجلال و الإکرام، ارحمنی من النّار»،{ای صاحب شکوه و بزرگواری، از آتش به من رحم کن.} سپس سه مرتبه بگوید: «أجرنی من العذاب الألیم»،{مرا از عذاب دردناک پناه بده.} سپس دستش را از محاسنش برمی­دارد و بالا می­برد و کف دستش را به سمت آسمان می­گیرد و می­گوید: «یا عزیز یا کریم یا رحمن یا رحیم»،{ای شکست ناپذیر، ای بزرگوار، ای مهربان، ای بخشایشگر.} و دستانش را می­چرخاند و کف دستانش را به سمت آسمان گرفته و می­گوید: «أجرنی من العذاب»، {مرا از عذاب پناه بده.} وسه مرتبه «صل علی محمد و الملائکة و الروح»،{بر محمد و فرشتگان و روح، صلوات فرست.} آمرزیده می­شود و از او خشنود می­گردد و تا مرگ همه آفریدگان و دو گروه بزرگ انس و جن، به طلب آمرزش او ترتیب اثر داده می­شود. - . الکافی 2: 546 -

گفته است: وقتی از تشهدت فارغ شدی، دستانت را بالا ببر و بگو: {خدایا، مرا بیامرز، آمرزیدنی که هیچ گناهی را باقی نگذارد و بعد از آن هرگز هیچ حرامی را مرتکب نشوم و مرا در ایمنی دار، آن ایمنی که بعد از آن هرگز هیچ نوع گرفتاری نباشد و مرا آن گونه هدایت نما که بعد از آن هرگز گمراه نشوم و از آنچه به من آموخته­ای ای پروردگار، به من سود رسان و آن را به سود من و نه به ضرر من، قرار بده و به من روزی کافی برسان و مرا به آن راضی گردان، ای پروردگار، و توبه­ام را بپذیر ای خدا، ای خدا، ای خدا، ای بخشایشگر، ای بخشایشگر، ای بخشایشگر، ای مهربان، ای مهربان، ای مهربان. در مقابل آتش که زبانه می­کشد، بر من رحم کن، و دست مرا بر روزی گسترده خود باز نما و با اذن خود، مرا در آن چیزی که در آن در باره حق اختلاف وجود دارد، راهنمایی کن و مرا از شیطان رانده شده نگاه دار و از من به محمد صلی الله علیه و آله درود و سلام فراوان برسان و مرا با هدایت خودت راهنمایی نما و با بی­نیازی خود، مرا بی­نیاز کن و مرا در زمره دوستداران پاک خودت قرار ده و درود خدا بر محمد و خاندان محمد را اجابت فرما.}

گفته است: هر کس بعد از هر نمازش این را بگوید، خدا روح او را در قبرش به او برمی­گرداند و او تا روز قیامت، زنده و روزی خور و در نعمت و خوشی خواهد بود. - . الکافی 2: 546 و 547 -

**[ترجمه]

وَ مِنْهُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ النُّعْمَانِ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: إِذَا انْصَرَفْتَ مِنَ الصَّلَاةِ قُلْتَ اللَّهُمَّ اجْعَلْنِی مَعَ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ فِی کُلِّ عَافِیَةٍ وَ بَلَاءٍ وَ اجْعَلْنِی مَعَ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ فِی کُلِّ مَثْوًی وَ مُنْقَلَبٍ اللَّهُمَّ اجْعَلْ مَحْیَایَ مَحْیَاهُمْ وَ مَمَاتِی مَمَاتَهُمْ وَ اجْعَلْنِی مَعَهُمْ فِی الْمَوَاطِنِ کُلِّهَا وَ لَا تُفَرِّقْ بَیْنِی وَ بَیْنَهُمْ إِنَّکَ عَلَی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ(1).

**[ترجمه]التهذیب: محمد بن سلیمان دیلمی گفته است: از امام صادق علیه السلام پرسیدم: فدایت شوم، شیعیان تو می­گویند: ایمان، دائمی و موقت است؛ پس چیزی به من بیاموز که با گفتن آن، ایمانم کامل شود. فرمود: بعد از هر نماز واجب بگو: {به پروردگاری خدا و به پیامبری محمد و به اسلام بودن دینم و به قرآن بودن کتابم و به کعبه بودن قبله­ام و به ولی و امام بودن علی و حسن و حسین و امامان، درودهای خدا بر آنان، راضی­ام. خدایا، من به امام بودن آنان راضی­ام، پس تو نیز مرا مورد رضایت آنان قرار ده که تو بر هر چیزی توانایی.} - . التهذیب 1: 165 -

**[ترجمه]

ثُمَّ یَقُولُ اللَّهُمَّ اهْدِنِی مِنْ عِنْدِکَ وَ أَفِضْ عَلَیَّ مِنْ فَضْلِکَ وَ انْشُرْ عَلَیَّ مِنْ رَحْمَتِکَ وَ أَنْزِلْ عَلَیَّ مِنْ بَرَکَاتِکَ سُبْحَانَکَ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ اغْفِرْ لِی ذُنُوبِی کُلَّهَا جَمِیعاً فَإِنَّهُ لَا یَغْفِرُ الذُّنُوبَ کُلَّهَا جَمِیعاً إِلَّا أَنْتَ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ مِنْ کُلِّ خَیْرٍ أَحَاطَ بِهِ عِلْمُکَ وَ أَعُوذُ بِکَ مِنْ کُلِّ شَرٍّ أَحَاطَ بِهِ عِلْمُکَ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ عَافِیَتَکَ فِی أُمُورِی کُلِّهَا وَ أَعُوذُ بِکَ مِنْ خِزْیِ الدُّنْیَا وَ عَذَابِ الْآخِرَةِ وَ أَعُوذُ بِوَجْهِکَ الْکَرِیمِ وَ عِزَّتِکَ الَّتِی لَا تُرَامُ وَ قُدْرَتِکَ الَّتِی لَا یَمْتَنِعُ مِنْهَا شَیْ ءٌ مِنْ شَرِّ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ وَ شَرِّ الْأَوْجَاعِ کُلِّهَا وَ مِنْ شَرِّ کُلِّ دَابَّةٍ أَنْتَ آخِذٌ بِناصِیَتِها إِنَّ رَبِّی عَلی صِراطٍ مُسْتَقِیمٍ وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ تَوَکَّلْتُ عَلَی الْحَیِّ الَّذِی لَا یَمُوتُ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی لَمْ یَتَّخِذْ وَلَداً وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ شَرِیکٌ فِی الْمُلْکِ وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ وَلِیٌّ مِنَ الذُّلِّ وَ کَبِّرْهُ تَکْبِیراً ثُمَّ یُسَبِّحُ تَسْبِیحَ الزَّهْرَاءِ علیها السلام وَ قَدْ قَدَّمْنَا شَرْحَهُ وَ تَقُولُ عَقِیبَ ذَلِکَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ- مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ عَلِیٌّ وَلِیُّ اللَّهِ- إِنَّ اللَّهَ وَ مَلائِکَتَهُ یُصَلُّونَ عَلَی النَّبِیِّ یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَیْهِ وَ سَلِّمُوا تَسْلِیماً لَبَّیْکَ اللَّهُمَّ لَبَّیْکَ وَ سَعْدَیْکَ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَیْتِ مُحَمَّدٍ وَ عَلَی ذُرِّیَّةِ مُحَمَّدٍ عَلَیْهِ وَ عَلَیْهِمُ السَّلَامُ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّ التَّسْلِیمَ مِنَّا لَهُمْ وَ الِایتِمَامَ بِهِمْ وَ التَّصْدِیقَ لَهُمْ رَبَّنَا آمَنَّا بِکَ وَ صَدَّقْنَا رَسُولَکَ وَ سَلَّمْنَا تَسْلِیماً- رَبَّنا آمَنَّا بِما أَنْزَلْتَ وَ اتَّبَعْنَا الرَّسُولَ وَ آلَ الرَّسُولِ فَاکْتُبْنا مَعَ الشَّاهِدِینَ ثُمَّ یَقُولُ سُبْحَانَ اللَّهِ کُلَّمَا سَبَّحَ اللَّهَ شَیْ ءٌ وَ کَمَا یُحِبُّ اللَّهُ أَنْ یُسَبَّحَ وَ کَمَا هُوَ أَهْلُهُ وَ کَمَا یَنْبَغِی لِکَرَمِ وَجْهِهِ وَ عِزِّ جَلَالِهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ کُلَّمَا حَمِدَ اللَّهَ شَیْ ءٌ وَ کَمَا یُحِبُّ اللَّهُ أَنْ یُحْمَدَ وَ کَمَا هُوَ أَهْلُهُ وَ کَمَا یَنْبَغِی لِکَرَمِ وَجْهِهِ وَ عِزِّ جَلَالِهِ وَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ کُلَّمَا هَلَّلَ اللَّهَ شَیْ ءٌ وَ کَمَا یُحِبُّ اللَّهُ أَنْ یُهَلَّلَ وَ کَمَا هُوَ أَهْلُهُ وَ کَمَا یَنْبَغِی لِکَرَمِ وَجْهِهِ وَ عِزِّ جَلَالِهِ وَ اللَّهُ أَکْبَرُ کُلَّمَا کَبَّرَ اللَّهَ شَیْ ءٌ وَ کَمَا یُحِبُّ اللَّهُ أَنْ یُکَبَّرَ وَ کَمَا هُوَ أَهْلُهُ وَ کَمَا یَنْبَغِی لِکَرَمِ وَجْهِهِ وَ عِزِّ جَلَالِهِ وَ سُبْحَانَ اللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ اللَّهُ أَکْبَرُ عَلَی کُلِّ نِعْمَةٍ أَنْعَمَ بِهَا عَلَیَّ وَ عَلَی کُلِّ أَحَدٍ مِنْ خَلْقِهِ مِمَّنْ کَانَ أَوْ یَکُونُ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ اللَّهُمَ

ص: 44

إِنِّی أَسْأَلُکَ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَسْأَلُکَ مِنْ خَیْرِ مَا أَرْجُو وَ خَیْرِ مَا لَا أَرْجُو وَ أَعُوذُ بِکَ مِنْ شَرِّ مَا أَحْذَرُ وَ مِنْ شَرِّ مَا لَا أَحْذَرُ ثُمَّ تَقْرَأُ الْحَمْدَ وَ آیَةَ الْکُرْسِیِّ وَ شَهِدَ اللَّهُ وَ آیَةَ الْمُلْکِ وَ آیَةَ السُّخْرَةِ ثُمَّ تَقُولُ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ سُبْحانَ رَبِّکَ رَبِّ الْعِزَّةِ عَمَّا یَصِفُونَ وَ سَلامٌ عَلَی الْمُرْسَلِینَ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ ثُمَّ تَقُولُ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اجْعَلْ لِی مِنْ أَمْرِی فَرَجاً وَ مَخْرَجاً وَ ارْزُقْنِی مِنْ حَیْثُ أَحْتَسِبُ وَ مِنْ حَیْثُ لَا أَحْتَسِبُ وَ احْرُسْنِی مِنْ حَیْثُ أَحْتَرِسُ وَ مِنْ حَیْثُ لَا أَحْتَرِسُ یَا رَبَّ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ عَجِّلْ فَرَجَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَعْتِقْ رَقَبَتِی مِنَ النَّارِ وَ تَقُولُ سَبْعَ مَرَّاتٍ وَ أَنْتَ آخِذٌ بِلِحْیَتِکَ بِیَدِکَ الْیُمْنَی وَ یَدُکَ الْیُسْرَی مَبْسُوطَةٌ بَاطِنُهَا مِمَّا یَلِی السَّمَاءَ یَا رَبَّ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ عَجِّلْ فَرَجَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ سَبْعَ مَرَّاتٍ مِثْلَ ذَلِکَ یَا رَبَّ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَعْتِقْ رَقَبَتِی مِنَ النَّارِ وَ تَقُولُ أَرْبَعِینَ مَرَّةً سُبْحَانَ اللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ اللَّهُ أَکْبَرُ ثُمَّ قُلْ یَا أَسْمَعَ السَّامِعِینَ وَ یَا أَبْصَرَ النَّاظِرِینَ وَ یَا أَسْرَعَ الْحَاسِبِینَ وَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ وَ یَا أَحْکَمَ الْحَاکِمِینَ وَ یَا صَرِیخَ الْمَکْرُوبِینَ وَ یَا مُجِیبَ دَعْوَةِ الْمُضْطَرِّینَ أَنْتَ اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ رَبُّ الْعَالَمِینَ وَ أَنْتَ اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ الْعَلِیُّ الْعَظِیمُ وَ أَنْتَ اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ الْعَزِیزُ الْحَکِیمُ وَ أَنْتَ اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ وَ أَنْتَ اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ الرَّحْمَنُ الرَّحِیمُ وَ أَنْتَ اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ مَالِکُ یَوْمِ الدِّینِ وَ أَنْتَ اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ مِنْکَ بَدْءُ الْخَلْقِ وَ إِلَیْکَ یَعُودُ وَ أَنْتَ اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ لَمْ تَزَلْ وَ لَنْ تَزَالَ وَ أَنْتَ اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ مَالِکُ الْخَیْرِ وَ الشَّرِّ وَ أَنْتَ اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ خَالِقُ الْجَنَّةِ وَ النَّارِ وَ أَنْتَ اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ الْوَاحِدُ الْأَحَدُ الصَّمَدُ لَمْ تَلِدْ وَ لَمْ تُولَدْ وَ لَمْ یَکُنْ لَکَ کُفُواً أَحَدٌ وَ أَنْتَ اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ- عالِمُ الْغَیْبِ وَ الشَّهادَةِ هُوَ الرَّحْمنُ الرَّحِیمُ وَ أَنْتَ اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ الْمَلِکُ الْقُدُّوسُ السَّلامُ الْمُؤْمِنُ الْمُهَیْمِنُ الْعَزِیزُ الْجَبَّارُ الْمُتَکَبِّرُ سُبْحانَ اللَّهِ عَمَّا یُشْرِکُونَ وَ أَنْتَ اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ الْخالِقُ الْبارِئُ الْمُصَوِّرُ لَکَ الْأَسْمَاءُ

ص: 45

الْحُسْنَی یُسَبِّحُ لَکَ مَا فِی السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ وَ أَنْتَ اللَّهُ الْعَزِیزُ الْحَکِیمُ وَ أَنْتَ اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ الْکَبِیرُ الْمُتَعالِ وَ الْکِبْرِیَاءُ رِدَاؤُکَ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اغْفِرْ لِی مَغْفِرَةً عَزْماً جَزْماً لَا تُغَادِرُ لِی خَطِیئَةً وَ لَا ذَنْباً وَ لَا أَرْتَکِبُ بَعْدَهَا مُحَرَّماً وَ عَافِنِی مُعَافَاةً لَا تَبْتَلِیَنِّی بَعْدَهَا أَبَداً وَ اهْدِنِی هُدًی لَا أَضِلُّ بَعْدَهَا أَبَداً وَ عَلِّمْنِی مَا یَنْفَعُنِی وَ انْفَعْنِی بِمَا عَلَّمْتَنِی وَ اجْعَلْهُ حُجَّةً لِی لَا عَلَیَّ وَ ارْزُقْنِی مِنْ فَضْلِکَ صَبّاً صَبّاً کَفَافاً کَفَافاً وَ رَضِّنِی بِهِ یَا رَبَّاهْ وَ تُبْ عَلَیَّ یَا اللَّهُ یَا رَحْمَانُ یَا رَحِیمُ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ ارْحَمْنِی وَ أَجِرْنِی مِنَ النَّارِ ذَاتِ السَّعِیرِ وَ ابْسُطْ لِی فِی سَعَةِ رِزْقِکَ عَلَیَّ وَ اهْدِنِی بِهُدَاکَ وَ أَغْنِنِی بِغِنَاکَ وَ أَرْضِنِی بِقَضَائِکَ وَ اجْعَلْنِی مِنْ أَوْلِیَائِکَ الْمُخْلَصِینَ وَ أَبْلِغْ مُحَمَّداً صلی الله علیه و آله عَنِّی تَحِیَّةً کَثِیرَةً وَ سَلَاماً وَ اهْدِنِی لِمَا اخْتُلِفَ فِیهِ مِنَ الْحَقِّ بِإِذْنِکَ إِنَّکَ تَهْدِی مَنْ تَشَاءُ إِلَی صِرَاطٍ مُسْتَقِیمٍ وَ اعْصِمْنِی مِنَ الْمَعَاصِی کُلِّهَا وَ مِنَ الشَّیْطَانِ الرَّجِیمِ آمِینَ رَبَّ الْعَالَمِینَ ثُمَّ تَقُولُ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَسْأَلُکَ خَیْرَ الْخَیْرِ رِضْوَانَکَ وَ الْجَنَّةَ وَ أَعُوذُ بِکَ مِنْ شَرِّ الشَّرِّ سَخَطِکَ وَ النَّارِ وَ قُلْ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ وَ أَنْتَ آخِذٌ بِلِحْیَتِکَ بِیَدِکَ الْیُمْنَی وَ الْیَدُ الْیُسْرَی مَبْسُوطَةٌ بَاطِنُهَا مِمَّا یَلِی السَّمَاءَ یَا ذَا الْجَلَالِ وَ الْإِکْرَامِ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ ارْحَمْنِی وَ أَجِرْنِی مِنَ النَّارِ ثُمَّ ارْفَعْ یَدَکَ وَ اجْعَلْ بَاطِنَهَا مِمَّا یَلِی السَّمَاءَ وَ قُلْ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ یَا عَزِیزُ یَا کَرِیمُ یَا غَفُورُ یَا رَحِیمُ ثُمَّ اقْلِبْهُمَا وَ اجْعَلْ ظَاهِرَهُمَا مِمَّا یَلِی السَّمَاءَ وَ قُلْ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ یَا عَزِیزُ یَا کَرِیمُ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ ارْحَمْنِی وَ أَجِرْنِی مِنَ الْعَذَابِ الْأَلِیمِ ثُمَّ اخْفِضْهُمَا وَ قُلِ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ فَقِّهْنِی فِی الدِّینِ وَ حَبِّبْنِی إِلَی الْمُسْلِمِینَ- وَ اجْعَلْ لِی لِسانَ صِدْقٍ فِی الْآخِرِینَ وَ ارْزُقْنِی هَیْبَةَ الْمُتَّقِینَ یَا اللَّهُ یَا اللَّهُ یَا اللَّهُ أَسْأَلُکَ بِحَقِّ مَنْ حَقُّهُ عَلَیْکَ عَظِیمٌ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تَسْتَعْمِلَنِی بِمَا عَرَّفْتَنِی مِنْ حَقِّکَ وَ أَنْ تَبْسُطَ عَلَیَّ مَا حَظَرْتَ مِنْ رِزْقِکَ وَ قُلْ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ لَهُ الْمُلْکُ وَ لَهُ الْحَمْدُ یُحْیِی وَ یُمِیتُ وَ یُمِیتُ وَ یُحْیِی وَ هُوَ حَیٌّ لَا یَمُوتُ بِیَدِهِ الْخَیْرُ وَ هُوَ عَلَی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ

ص: 46

وَ قُلْ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ یَا اللَّهُ یَا رَحْمَانُ یَا رَحِیمُ یَا حَیُّ یَا قَیُّومُ بِرَحْمَتِکَ أَسْتَغِیثُ وَ قُلِ اللَّهُمَّ أَنْتَ ثِقَتِی فِی کُلِّ کُرْبَةٍ وَ أَنْتَ رَجَائِی فِی کُلِّ شِدَّةٍ وَ أَنْتَ لِی فِی کُلِّ أَمْرٍ نَزَلَ بِی ثِقَةٌ وَ عُدَّةٌ فَاغْفِرْ لِی ذُنُوبِی کُلَّهَا وَ اکْشِفْ هَمِّی وَ فَرِّجْ غَمِّی وَ أَغْنِنِی بِحَلَالِکَ عَنْ حَرَامِکَ وَ بِفَضْلِکَ عَمَّنْ سِوَاکَ وَ عَافِنِی فِی أُمُورِی کُلِّهَا وَ عَافِنِی مِنْ خِزْیِ الدُّنْیَا وَ عَذَابِ الْآخِرَةِ وَ أَعُوذُ بِکَ مِنْ شَرِّ نَفْسِی وَ مِنْ شَرِّ غَیْرِی وَ مِنْ شَرِّ السُّلْطَانِ وَ الشَّیْطَانِ وَ فَسَقَةِ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ وَ فَسَقَةِ الْعَرَبِ وَ الْعَجَمِ وَ رُکُوبِ الْمَحَارِمِ کُلِّهَا وَ مَنْ نَصَبَ لِأَوْلِیَاءِ اللَّهِ أُجِیرُ نَفْسِی بِاللَّهِ مِنْ کُلِّ سُوءٍ- عَلَیْهِ تَوَکَّلْتُ وَ هُوَ رَبُّ الْعَرْشِ الْعَظِیمِ وَ قُلْ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ أَسْتَوْدِعُ اللَّهَ الْعَلِیَّ الْأَعْلَی الْجَلِیلَ الْعَظِیمَ دِینِی وَ نَفْسِی وَ أَهْلِی وَ مَالِی وَ وُلْدِی وَ إِخْوَانِیَ الْمُؤْمِنِینَ وَ أَخَوَاتِیَ الْمُؤْمِنَاتِ وَ جَمِیعَ مَا رَزَقَنِی رَبِّی وَ جَمِیعَ مَنْ یَعْنِینِی أَمْرُهُ أَسْتَوْدِعُ اللَّهَ الْمَرْهُوبَ الْمَخُوفَ الْمُتَضَعْضِعَ لِعَظَمَتِهِ کُلُّ شَیْ ءٍ دِینِی وَ نَفْسِی وَ أَهْلِی وَ مَالِی وَ وُلْدِی وَ إِخْوَانِیَ الْمُؤْمِنِینَ وَ جَمِیعَ مَا رَزَقَنِی رَبِّی وَ جَمِیعَ مَنْ یَعْنِینِی أَمْرُهُ وَ قُلْ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ أُعِیذُ نَفْسِی وَ دِینِی وَ أَهْلِی وَ مَالِی وَ وُلْدِی وَ إِخْوَانِی فِی دِینِی وَ مَا رَزَقَنِی رَبِّی وَ مَنْ یَعْنِینِی أَمْرُهُ بِاللَّهِ الْوَاحِدِ الْأَحَدِ الصَّمَدِ الَّذِی لَمْ یَلِدْ وَ لَمْ یُولَدْ وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ کُفُواً أَحَدٌ وَ بِرَبِّ الْفَلَقِ مِنْ شَرِّ ما خَلَقَ وَ مِنْ شَرِّ غاسِقٍ إِذا وَقَبَ وَ مِنْ شَرِّ النَّفَّاثاتِ فِی الْعُقَدِ وَ مِنْ شَرِّ حاسِدٍ إِذا حَسَدَ وَ بِرَبِّ النَّاسِ مَلِکِ النَّاسِ إِلهِ النَّاسِ مِنْ شَرِّ الْوَسْواسِ الْخَنَّاسِ الَّذِی یُوَسْوِسُ فِی صُدُورِ النَّاسِ مِنَ الْجِنَّةِ وَ النَّاسِ وَ تَقُولُ حَسْبِیَ اللَّهُ رَبِّی اللَّهُ لا إِلهَ إِلَّا هُوَ عَلَیْهِ تَوَکَّلْتُ وَ هُوَ رَبُّ الْعَرْشِ الْعَظِیمِ مَا شَاءَ اللَّهُ کَانَ وَ مَا لَمْ یَشَأْ لَمْ یَکُنْ أَشْهَدُ وَ أَعْلَمُ أَنَّ اللَّهَ عَلی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ وَ أَنَّ اللَّهَ قَدْ أَحاطَ بِکُلِّ شَیْ ءٍ عِلْماً وَ أَحْصی کُلَّ شَیْ ءٍ عَدَداً اللَّهُمَّ إِنِّی أَعُوذُ بِکَ مِنْ شَرِّ نَفْسِی وَ مِنْ شَرِّ کُلِّ دَابَّةٍ أَنْتَ آخِذٌ بِناصِیَتِها إِنَّ رَبِّی عَلی صِراطٍ مُسْتَقِیمٍ

ص: 47

ثُمَّ تَقُولُ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ حَسْبِیَ اللَّهُ لِدِینِی وَ حَسْبِیَ اللَّهُ لِدُنْیَایَ وَ حَسْبِیَ اللَّهُ لِآخِرَتِی وَ حَسْبِیَ اللَّهُ لِمَا هَمَّنِی وَ حَسْبِیَ اللَّهُ لِمَنْ بَغَی عَلَیَّ وَ حَسْبِیَ اللَّهُ عِنْدَ الْمَوْتِ وَ حَسْبِیَ اللَّهُ عِنْدَ الْمَسْأَلَةِ فِی الْقَبْرِ وَ حَسْبِیَ اللَّهُ عِنْدَ الْمِیزَانِ وَ حَسْبِیَ اللَّهُ عِنْدَ الصِّرَاطِ وَ حَسْبِیَ اللَّهُ لا إِلهَ إِلَّا هُوَ عَلَیْهِ تَوَکَّلْتُ وَ هُوَ رَبُّ الْعَرْشِ الْعَظِیمِ (1).

**[ترجمه]شاید تکرار سوره­های سه گانه با انداختن «قل» در آنها باشد که هنگام قرائت، به صورت کلی، مستحب است و منظور از «آل» در آنجا، تمام نسل و خویشان است.

**[ترجمه]

صدق الشیئیة علی الممتنعات.

وَ قَالَ الْکَفْعَمِیُ (1) فِی کِتَابِ الْفَرَجِ بَعْدَ الشِّدَّةِ لِابْنِ أَبِی الدُّنْیَا: إِنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله قَالَ لِفُلَانٍ مِنْ أَصْحَابِهِ وَ قَدْ رَآهُ مُتَغَیِّراً مَا هَذَا الَّذِی بِکَ مِنَ السَّوْءِ فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ مِنَ الضَّعْفِ وَ قِلَّةِ مَا فِی الْیَدِ فَقَالَ صلی الله علیه و آله قُلْ فِی دُبُرِ کُلِّ فَرِیضَةٍ- تَوَکَّلْتُ عَلَی الْحَیِّ الَّذِی لَا یَمُوتُ إِلَی قَوْلِهِ تَکْبِیراً.

قَالَ وَ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قَالَ: مَا کَرَثَنِی أَمْرٌ إِلَّا تَمَثَّلَ لِی جَبْرَئِیلُ وَ قَالَ یَا مُحَمَّدُ قُلْ تَوَکَّلْتُ إِلَی آخِرِهِ.

قال الکفعمی کرثنی بالثاء المثلثة أی اشتد علی انتهی و روی الکلینی (2) و غیره أخبارا کثیرة فی هذا الدعاء لأداء الدین و رفع وساوس الصدر و سعة الرزق و سیأتی بعضها و فی أکثرها لم یتخذ صاحبة و لا ولدا و لیس فی أکثرها القراءة فی أعقاب الصلاة بل قراءته و تکراره مطلقا قوله وَ کَبِّرْهُ تَکْبِیراً فی الآیة(3)

عطف علی قُلِ و ذکره هنا إما علی سبیل الحکایة عما فی الآیة أو وصف بتأویل مقول فی حقه أو خطاب عام لکل قائل له و ربما یقرأ و کبره علی صیغة الماضی أی کل أحد و لا یبعد أن یکون فی الأصل و أکبره علی صیغة التکلم فغیرته النساخ لمخالفته لما فی القرآن.

وَ قَالَ الْکَفْعَمِیُ (4)

ذَکَرَ صَاحِبُ شَرْحِ نَهْجِ الْبَلَاغَةِ فِی حَدِیثِ الْمِعْرَاجِ: أَنَّهُ رَأَی مَلَکاً لَهُ أَلْفُ أَلْفِ رَأْسٍ فِی کُلِّ رَأْسٍ أَلْفُ أَلْفِ وَجْهٍ فِی کُلِّ وَجْهٍ أَلْفُ أَلْفِ فَمٍ فِی کُلِّ فَمٍ أَلْفُ أَلْفِ لِسَانٍ وَ فِی کُلِّ لِسَانٍ أَلْفُ أَلْفِ لُغَةٍ وَ هُوَ قَدْ سَأَلَ اللَّهَ تَعَالَی یَوْماً هَلْ لَکَ فِی عِبَادِکَ مَنْ لَهُ مِثْلُ عِبَادَتِی فَأَوْحَی اللَّهُ تَعَالَی إِلَیْهِ أَنَّ لِی فِی الْأَرْضِ عَبْداً أَعْظَمَ ثَوَاباً مِنْکَ وَ أَکْثَرَ تَسْبِیحاً فَاسْتَأْذَنَ الْمَلَکُ فِی زِیَارَتِهِ فَأَذِنَ لَهُ فَأَتَاهُ فَکَانَ عِنْدَهُ ثَلَاثَةَ أَیَّامٍ فَمَا وَجَدَهُ یَزِیدُ عَلَی فَرَائِضِهِ شَیْئاً غَیْرَ قَوْلِهِ بَعْدَ کُلِّ فَرِیضَةٍ سُبْحَانَ اللَّهِ

ص: 49

کُلَّمَا سَبَّحَ اللَّهَ شَیْ ءٌ إِلَی آخِرِ التَّسْبِیحَاتِ.

وَ رَوَی الْکُلَیْنِیُ (1) بِسَنَدٍ مُوَثَّقٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: لَمَّا أَمَرَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ هَذِهِ الْآیَاتِ أَنْ یَهْبِطْنَ إِلَی الْأَرْضِ تَعَلَّقْنَ بِالْعَرْشِ وَ قُلْنَ أَیْ رَبِّ إِلَی أَیْنَ تُهْبِطُنَا إِلَی أَهْلِ الْخَطَایَا وَ الذُّنُوبِ فَأَوْحَی اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَیْهِنَّ أَنِ اهْبِطْنَ فَوَ عِزَّتِی وَ جَلَالِی لَا یَتْلُوکُنَّ أَحَدٌ مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ وَ شِیعَتِهِمْ فِی دُبُرِ مَا افْتُرِضَ عَلَیْهِ إِلَّا نَظَرْتُ إِلَیْهِ بِعَیْنِیَ الْمَکْنُونَةِ فِی کُلِّ یَوْمٍ سَبْعِینَ نَظْرَةً أَقْضِی إِلَیْهِ فِی کُلِّ نَظْرَةٍ سَبْعِینَ حَاجَةً وَ قَبِلْتُهُ عَلَی مَا فِیهِ مِنَ الْمَعَاصِی وَ هِیَ أُمُّ الْکِتَابِ وَ شَهِدَ اللَّهُ أَنَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ وَ آیَةُ الْکُرْسِیِّ وَ آیَةُ الْمُلْکِ.

وَ رَوَی الصَّدُوقُ فِی ثَوَابِ الْأَعْمَالِ (2) فِی الْمُوَثَّقِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: إِنَّ اللَّهَ یُمَجِّدُ نَفْسَهُ فِی کُلِّ یَوْمٍ وَ لَیْلَةٍ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ فَمَنْ مَجَّدَ اللَّهَ بِمَا مَجَّدَ بِهِ نَفْسَهُ ثُمَّ کَانَ فِی حَالِ شِقْوَةٍ حَوَّلَهُ اللَّهُ إِلَی سَعَادَةٍ فَقُلْتُ کَیْفَ هَذَا التَّمْجِیدُ قَالَ تَقُولُ أَنْتَ اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ رَبُّ الْعَالَمِینَ إِلَی قَوْلِهِ وَ الْکِبْرِیَاءُ رِدَاؤُکَ.

و لم أر روایة تخصه بالتعقیب و الأدعیة بعد ذلک روینا بعضها عن الکافی بتغییر ما.

قوله ما حظرت قال الکفعمی أی منعت و الحظر المنع و فی اختیار السید ابن الباقی ما قدرت من رزقک أی ما قترت من رزقک و قتر مثل قدر و منه قوله تعالی فَظَنَّ أَنْ لَنْ نَقْدِرَ عَلَیْهِ أی لن نضیق انتهی و فی مکارم الأخلاق و أن تبسط علی من حلال رزقک.

وَ رُوِیَ فِی الْکَافِی (3)

بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: مَنْ قَالَ فِی دُبُرِ الْفَرِیضَةِ أَسْتَوْدِعُ اللَّهَ الْعَظِیمَ الْجَلِیلَ نَفْسِی وَ أَهْلِی وَ وُلْدِی وَ مَنْ یَعْنِینِی أَمْرُهُ وَ أَسْتَوْدِعُ اللَّهَ الْمَرْهُوبَ الْمَخُوفَ الْمُتَضَعْضِعَ لِعَظَمَتِهِ کُلُّ شَیْ ءٍ نَفْسِی وَ أَهْلِی وَ مَالِی وَ وُلْدِی وَ مَنْ یَعْنِینِی أَمْرُهُ حُفَّ بِجَنَاحٍ مِنْ أَجْنِحَةِ جَبْرَئِیلَ وَ حُفِظَ فِی نَفْسِهِ وَ أَهْلِهِ وَ مَالِهِ.

ص: 50

وَ بِسَنَدٍ آخَرَ عَنْهُ (1) قَالَ: لَا تَدَعْ فِی دُبُرِ کُلِّ صَلَاةٍ- أُعِیذُ نَفْسِی وَ مَا رَزَقَنِی رَبِّی بِاللَّهِ الْوَاحِدِ الصَّمَدِ حَتَّی تَخْتِمَهَا وَ أُعِیذُ نَفْسِی وَ مَا رَزَقَنِی رَبِّی بِرَبِّ الْفَلَقِ حَتَّی تَخْتِمَهَا وَ أُعِیذُ نَفْسِی وَ مَا رَزَقَنِی رَبِّی بِرَبِّ النَّاسِ حَتَّی تَخْتِمَهَا.

وَ قَالَ الْکَفْعَمِیُ (2) رُوِیَ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام: مَنْ قَالَ عَقِیبَ کُلِّ فَرِیضَةٍ ثَلَاثاً أُعِیذُ نَفْسِی وَ دِینِی إِلَی آخِرِهِ حَفِظَهُ اللَّهُ تَعَالَی فِی نَفْسِهِ وَ مَالِهِ وَ وُلْدِهِ وَ دَارِهِ.

وَ قَالَ رُوِیَ عَنْ أَبِی الدَّرْدَاءِ: أَنَّهُ قِیلَ ذَاتَ یَوْمٍ احْتَرَقَتْ دَارُکَ فَقَالَ لَمْ تَحْتَرِقْ فَجَاءَ ثَانٍ وَ ثَالِثٌ فَأَخْبَرَاهُ بِذَلِکَ فَقَالَ لَمْ تَحْتَرِقْ ثُمَّ انْکَشَفَ الْأَمْرُ عَنِ احْتِرَاقِ مَا حَوْلَهَا سِوَاهَا فَقِیلَ لَهُ بِمَا عَلِمْتَ ذَلِکَ فَقَالَ سَمِعْتُ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله یَقُولُ مَنْ قَالَ هَذِهِ الْکَلِمَاتِ صَبِیحَةَ یَوْمٍ لَمْ یُصِبْهُ سُوءٌ فِیهِ وَ مَنْ قَالَ فِی مَسَاءِ لَیْلَتِهِ لَمْ یُصِبْهُ سُوءٌ فِیهِ وَ قَدْ قُلْتُهَا وَ هِیَ حَسْبِیَ اللَّهُ رَبِّی إِلَی صِرَاطٍ مُسْتَقِیمٍ.

و رواه ابن فهد فی عدته: أیضا.

وَ قَالَ الْکَفْعَمِیُّ فِی کِتَابِ رُؤْیَا الْقَوْمِ: مَنْ قَرَأَ کُلَّ یَوْمٍ سَبْعاً حَسْبِیَ اللَّهُ رَبِّی اللَّهُ لا إِلهَ إِلَّا هُوَ عَلَیْهِ تَوَکَّلْتُ وَ هُوَ رَبُّ الْعَرْشِ الْعَظِیمِ کَفَاهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مَا أَهَمَّهُ مِنْ أَمْرِ دَارَیْهِ.

**[ترجمه]مصباح الشیخ، و البلد الأمین، - . البلد الامین: 9-12 -

و جنة الامان، و مکارم الاخلاق، - . مکارم الاخلاق: 348 -

و اختیار ابن الباقی: عبارت از المصباح است؛ سپس سلام می­دهد و دستانش را برای تکبیر تا برابر گوش­ها بالا می­آورد و سه مرتبه یکنواخت تکبیر می­گوید؛ سپس آنچه را که برای گفتن بعد از هر نماز واجب سزاوار است، می­گوید و آن عبارت است از: «لا إله إلا الله إلهاً واحدا و نحن له مسلمون، لا إله إلا الله و لا نعبد إلا إیاه مخلصین له الدین و لو کره المشرکون...»،{هیچ خدایی جز الله وجود ندارد، خدای یکتا، و ما تسلیم اوییم؛ هیچ خدایی جز الله وجود ندارد و ما تنها او را، از روی اخلاص، می­پرستیم هر چند مشرکان را خوش نیاید؛ هیچ خدایی جز الله وجود ندارد، پروردگار ما و پدران پیشین ما؛ هیچ خدایی جز الله وجود ندارد، یکتاست، یکتاست، یکتاست؛ به بنده­اش راست گفت و وعده­اش را عملی کرد و بنده­اش را یاری و سپاهیانش را عزتمند نمود و به تنهایی دشمنانش را شکست داد؛ پس فرمانروایی مخصوص او و ستایش مخصوص اوست؛ زنده می­کند و می­میراند و می­میراند و زنده می­گرداند و او زنده­ای است که هرگز نمی­میرد؛ خیر و خوشی به دست اوست و او بر هر چیزی تواناست.} سپس سه مرتبه می­گوید: «أستغفر الله الذی لا إله إلا هو الحی القیوم و أتوب إلیه»،{از خدایی که جز او هیچ خدای دیگری نیست، زنده و پایدار است، آمرزش می­خواهم و به سوی او باز می­گردم.} سپس می­گوید:{خدایا، مرا از پیش خودت هدایت نما و از فضل خودت بر من ارزانی دار و از رحمتت بر من بگستران و از برکت­هایت بر من فرو ببار؛ منزهی تو، هیچ خدایی جز تو وجود ندارد، همه گناهان مرا به طور کامل بیامرز که کسی جز تو همه گناهان را به طور کامل نمی­بخشد؛ خدایا، از همه خوبی­هایی که به آن علم داری، از تو می­خواهم و از همه بدی­هایی که تو به آن علم داری، به تو پناه می­آورم؛ خدایا، ایمنی دادن تو در همه کارهایم را از تو می­خواهم و از رسوایی دنیا و شکنجه آخرت به تو پناه می­آورم؛ از بدی دنیا و آخرت و بدی هر گرفتاری سخت و از بدی هر جنبنده­ای که جانش در دست توست، به بزرگواری و شکوهمندی­ات که از بین نمی­رود، و قدرتت که هیچ چیزی نمی­تواند جلوگیر آن باشد، پناه می­آورم؛ همانا پروردگارم به راه راست قرار دارد و هیچ نیرو و قوتی جز به سبب خدای والا مرتبه و بزرگوار وجود ندارد؛ بر زنده­ای که هرگز نمیرد، سر سپرده­ام؛ و ستایش مخصوص خدایی است که نه فرزندی می­گیرد و نه کسی در فرمانروایی شریک او می­گردد و نه خوار بوده که [نیاز به] سرپرست داشته باشد و او را بسیار بزرگ شمار.}

سپس تسبیح زهرا سلام الله علیها را که شرح آن را قبلاً آوردیم، گفته و بعد از آن می­گویی: {هیچ خدایی جز الله وجود ندارد؛ محمد فرستاده خداست؛ علی، ولی خداست؛ خدا و فرشتگانش بر پیامبر درود می فرستند، ای کسانی که ایمان آورده اید، بر او درود و سلام فراوان بفرستید؛ اطاعت می­کنم تو را ای خدا، اطاعت می­کنم، و نیکنامی برای تو باد؛ خدایا، بر محمد و خاندان محمد درود فرست، و بر اهل بیت محمد و بر نسل محمد، سلام و رحمت خدا و برکت­های او بر وی و بر آنان؛ و گواهی می­دهم که سرسپردگی و اقتدا کردن ما به آنها و راست دانستن آنها از طرف ما وجود دارد؛ پروردگارا، به تو ایمان داریم و فرستاده­ات را تصدیق می­کنیم و کاملا تسلیم هستیم. خدایا، به آنچه فرو فرستاده­ای ایمان آوردیم و از رسول و خاندان او پیروی کردیم، پس ما را جزو گواهان بنویس.}

سپس می­گوید: {خدا، هر آن مقدار که موجودات او را منزه بدارند، و همان گونه که خدا دوست می­دارد منزه دانسته شود و همان گونه که سزاوار آن است، و به بزرگواری و شکوه عزتش زیبنده است، معبودی جز الله وجود ندارد، آنگونه که هر چیز او را به یکتایی می­ستاید، آنگونه که خداوند دوست دارد به یکتایی ستایش شود و آنگونه که او شایسته آن است و آنگونه که سزاوار بزرگواری و شکوهمندی عظمت اوست. منزه است؛ ستایش مخصوص خداست. هیچ خدایی جز الله وجود ندارد، هر آن مقدار که موجودات خدایی جز او ندانند و آن گونه که خدا دوست دارد جز او خدایی دانسته نشود و آن­گونه که او سزاوار آن است و همان گونه که به بزرگواری صورت و شکوه عزتش زیبنده است؛ و خدا بزرگ­تر است، هر آن مقدار که موجودات او را بزرگ تر بدانند و همان­گونه که خدا دوست دارد بزرگ­تر دانسته شود و همان­گونه که او سزاوار آن است و به بزرگواری وجهش و شکوه عزتش زیبنده است؛ و خدا منزه است و ستایش مخصوص اوست و هیچ خدایی جز الله وجود ندارد و خدا بزرگ­تر است، به خاطر هر نعمتی که خدا به سبب آن، به من و به هر یک از آفریدگانش، چه آنها که وجود دارند و چه آنهایی که تا روز قیامت به وجود خواهند آمد، روزی بخشیده است؛ خدایا، از تو می­خواهم بر محمد و خاندان محمد درود فرستی و از تو خوبی­ها را، چه آنها که امید دارم و آنچه که امید ندارم، می­خواهم و از بدی­ها، چه آنها که بیم دارم و چه آنها که بیم ندارم، به تو پناه می­آورم.}

سپس حمد و آیة الکرسی و شهد الله و آیه ملک و آیه سخره را می­خوانی و بعد از آن، سه مرتبه می­گویی: «سبحان ربک رب العزة عما یصفون و سلام علی المرسلین و الحمد لله رب العالمین»،{منزه است پروردگار تو، پروردگار شکوهمندی، از آنچه توصیف می­کنند و سلام بر فرستادگان و سپاس خدایی را که پروردگار جهانیان است.} سپس سه مرتبه می­گویی: {خدایا، بر محمد و خاندان محمد درود فرست و برای کار من گشایش و راه گریزی قرار ده و از راهی که گمان می­برم و از راهی که گمان نمی­برم، به من روزی برسان و از جایی که مواظب هستم و از جایی که مواظب نیستم، از من نگهبانی کن؛ ای پروردگار محمد و خاندان محمد، بر محمد و خاندان محمد درود فرست و در گشایش کار خاندان محمد شتاب بفرما و گردنم را از آتش برهان.} و در حالی که با دست راست، ریش خود را گرفته و دست چپ تو باز و کف آن به سمت آسمان باشد، هفت مرتبه بگو: «یا ربّ محمد و آل محمد، صلِّ علی محمد و آل محمد، و عجِّل فرج آل محمد»، {ای پروردگار محمد و خاندان محمد، بر محمد و خاندان محمد درود فرست و در گشایش کار خاندان محمد شتاب بفرما.} و مثل آن حالت، هفت مرتبه «یا ربّ محمد و آل محمد صل علی محمد و آل محمد و أعتق رقبتی من النّار»،{ای پروردگار محمد و خاندان محمد، بر محمد و خاندان محمد درود فرست و گردنم را از آتش برهان.} و چهل مرتبه «سبحان الله و الحمد لله و لا إله إلا الله و الله أکبر»،{خدا منزه است و ستایش مخصوص اوست و هیچ خدایی جز الله وجود ندارد و خدا بزرگ­تر است.}

سپس بگو:{ای بهترین شنوندگان و ای بهترین بینندگان و ای سریع­ترین حسابرسان و ای مهربان­ترین مهربانان و ای بهترین حکم کنندگان و ای فریادرس اندوه داران و ای اجابت کننده دعای گرفتاران؛ تو خدایی هستی که جز تو پروردگار جهانیان، هیچ خدایی نیست؛ تو خدایی هستی که جز تو والا مرتبه بزرگ، هیچ خدایی نیست؛ تو خدایی هستی که جز تو شکست ناپذیر حکیم، هیچ خدایی نیست؛ تو خدایی هستی که جز تو بخشنده مهربان، هیچ خدایی نیست؛ تو خدایی هستی که جز تو مهربان بخشایشگر، هیچ خدایی نیست؛ تو خدایی هستی که جز تو صاحب روز جزا، هیچ خدایی نیست؛ تو خدایی هستی که جز تو که آغاز آفرینش از توست و به سوی تو باز می­گردد، هیچ خدایی نیست؛ تو خدایی هستی که جز تو، که از ازل بوده­ای و تا ابد خواهی بود، هیچ خدایی نیست؛ تو خدایی هستی که جز تو، صاحب اختیار خوبی و بدی، هیچ خدایی نیست؛ تو خدایی هستی که جز تو، آفریننده بهشت و آتش، هیچ خدایی نیست.

تو خدایی هستی که جز تو، یکتای یگانه بی­نیاز که نه می­زاید و نه زاییده می­شود و نه برای او همتایی است، هیچ خدایی نیست؛ تو خدایی هستی که جز تو، داننده نهان و آشکار، همان مهربان بخشایشگر، هیچ خدایی وجود ندارد؛ تو خدایی هستی که جز تو، فرمانروای پاک سلامت [بخش، و] مؤمن [به حقیقت حقّه خود] نگهبان، عزیز، جبّار [و] متکبّر، هیچ خدایی نیست؛ پاک است خدا از آنچه [با او] شریک می گردانند؛ تو خدایی هستی که جز تو، خدای خالق نوساز صورتگر [که] بهترین نام­ها از آنِ توست، هیچ خدایی نیست، آنچه در آسمان­ها و زمین است، تسبیح تو می گویند و تو خدای شکست ناپذیر و حکیم هستی؛ تو خدایی هستی که جز تو، بزرگ و والا مرتبه­ای که بزرگی پوشش توست، هیچ خدایی نیست.

خدایا، بر محمد و خاندان محمد درود فرست و مرا بیامرز، آمرزیدنی که قطعا هیچ گناهی را باقی نگذارد و بعد از آن هرگز هیچ حرامی را مرتکب نشوم و مرا در ایمنی دار، آن ایمنی که بعد از آن هرگز هیچ نوعی گرفتاری نباشد و مرا آنگونه هدایت نما که بعد از آن هرگز گمراه نشوم و به من بیاموز آنچه را که به من سود می­رساند و از آنچه به من آموخته­ای ای پروردگار، به من سود رسان و آن را برهانی به سود من و نه به ضرر من، قرار بده و از فضل خود، به مقدار فراوان و کافی بر من بباران و مرا نسبت به آن، راضی بگردان ای پروردگار، و بر من عنایت نما ای خدا، ای مهربان، ای مهر گستر؛ بر محمد و خاندان او درود فرست و بر من رحم کن و مرا از آتش پناه بده­، و ای صاحب دوزخ، در روزی گسترده خود بر من، دستم را گشوده ساز و مرا با هدایت خودت، راهنمایی فرما و با بی نیازی خودت، بی نیازم نما و به تقدیرت راضی ام کن و مرا از دوستداران پاک و خالص خودت قرار بده و از سوی من به محمد صلی الله علیه و آله، درود فراوان و سلام برسان و به اذن خود، در آنچه اختلاف وجود دارد، مرا به حقیقت راهنمایی کن که تو، هر کسی را بخواهی، به راه راست راهنمایی می­کنی، و مرا از تمام نافرمانی­ها و از شیطان رانده شده، نگاه دار، و بپذیر ای پروردگار جهانیان.}

بعد از آن، سه مرتبه می­گویی: {خدایا، بر محمد و خاندان محمد درود فرست و از تو خوبی خوب، رضوان تو و بهشت را خواستارم و از بدی بد، خشم تو و آتش، به تو پناه می­آورم.} و در حالی که ریش خود را با دست راست گرفته و کف دست چپ را گشوده و به سمت آسمان گرفته­ای، سه مرتبه بگو: «یا ذا الجلال و الإکرام صل علی محمد و آل محمد و ارحمنی و أجرنی من النار»،{ای صاحب شکوه و بزرگواری، بر محمد و خاندان محمد درود فرست و بر من رحم کن و مرا از آتش برهان.} سپس دستت را بالا ببر و کف دستت را به سمت آسمان بگیر و سه مرتبه بگو: «یا عزیز یا کریم، یا غفور یا رحیم»،{ای شکست ناپذیر، ای بزرگوار، ای آمرزنده، ای بسیار مهربان.} سپس دستانت را بچرخان و پشت آنها را به سمت آسمان قرار بده و سه مرتبه بگو: «یا عزیز یا کریم، صل علی محمد و آل محمد و ارحمنی و أجرنی من العذاب الألیم»،{ای شکست ناپذیر، ای بزرگوار، بر محمد و خاندان محمد درود فرست و بر من رحم کن و مرا از شکنجه دردناک برهان.} سپس آنها را فرود بیاور و بگو: {خدایا، بر محمد و خاندان محمد درود فرست و مرا در دین، فقیه بگردان و محبوب مسلمانان قرار ده و از من، زبان راستینی نزد دیگران قرار ده و شکوه پرهیزکاران را روزی­ام کن. ای خدا، ای خدا، ای خدا، از تو به حق کسی که حق او بر تو بزرگ است، می­خواهم که بر محمد و خاندان محمد درود فرستی و مرا در آنچه از حق خود به من شناسانده­ای، به کار گیر و از روزی خود، آنچه را که از من بازداشته­ای، دستم را بر آن گشوده ساز.}

و سه مرتبه بگو: {گواهی می­دهم که هیچ خدایی جز الله وجود ندارد، تنهاست و هیچ شریکی برای او نیست؛ فرمانروایی و ستایش مخصوص اوست؛ زنده می­کند و می­میراند و می­میراند و زنده می­گرداند و او زنده­ای است که نمی­میرد؛ خیر و خوبی به دست اوست و او بر هر چیزی تواناست.}

و سه مرتبه بگو: «یا الله یا رحمان یا رحیم، یا حی یا قیوم، برحمتک أستغیث»،{ای خدا، ای بخشایشگر ، ای مهربان ، ای زنده، ای پایدار، به رحمت تو پناهنده­ام.} و بگو: {خدایا، تو پشتوانه من هستی؛ تو امید من در هر سختی هستی؛ در هر کاری که برای من پیش بیاید، تو برای من پشتیبان و مایه اعتمادی، پس همه گناهان مرا بیامرز و ناراحتی­ام را برطرف نما و اندوهم را بگشا و به حلال خودت، مرا از حرام و به فضل خودت، از غیر خودت بی­نیاز کن و مرا در همه کارها ایمنی دار و مرا از رسوایی دنیا و عذاب آخرت ایمن بدار، از بدی خودم و بدی سایرین و بدی فرمانروا و شیطان و بدکاران، چه از جنیان باشد و چه از انسان­ها، و بدکاران عرب و عجم و از ارتکاب هر کار حرام و از رویارویی با دوستداران خدا، به تو پناه می­آورم. خودم را از هر بدی به خدا می­سپارم و تنها بر او توکل می­کنم و او پروردگار عرش بزرگ است.} و سه مرتبه بگو: {دینم و خودم و خانواده­ام و دارایی­ام و فرزندانم و برادران و خواهران مؤمنم و تمام آنچه را که پروردگارم به من روزی داده است و هر آن کسی را که کارش به من مربوط است، به خدای والا مرتبه و از همه برتر و بزرگوار و بزرگ می­سپارم؛ دینم و جانم و خانواده­ام و دارایی­ام و فرزندانم و برادران مؤمنم و تمام آنچه را که پروردگارم به من روزی داده است و هر آن کسی را که کارش به من مربوط است، به خدای سزاوار ترس و بیم که همه چیز در برابر بزرگی اش فروتنی می­کنند، می­سپارم.}

و سه مرتبه بگو: {خودم و دینم و خانواده­ام و دارایی­ام و فرزندانم و برادرانم در دین و هر آنچه را که خدا به من روزی داده است و هر آن کسی را که کارش به من واگذار شده است، به خدای یگانه یکتای بی­نیازی که نه زاده و نه زاییده شده و نه همتایی برای او وجود دارد و به پروردگار شکافنده صبح، از بدی هر آنچه آفریده و از بدی تاریکی، آنگاه که فراگیر شود و از بدی دمندگان افسون در گره­ها و از بدی حسود، آنگاه که حسادت بورزد، و به پروردگار مردم، فرمانروای مردم، خداوندگار مردم، از بدی وسوسه­گر نهانی که در سینه­های مردم وسوسه می­کند، چه از جن و [چه از] انس، می­سپارم.}

و می­گویی: {پروردگارم برایم بسنده است، هیچ خدایی جز او نیست، بر او توکل کرده­ام و او پروردگار عرش بزرگ است؛ هرچه او خواسته است، وجود دارد و هرچه او نخواهد، به وجود نمی­آید؛ گواهی می­دهم و می­دانم که خداوند بر هر چیزی تواناست و علم خداوند بر هر چیزی احاطه دارد و تعداد هر چیزی را به شمارش می­داند. خدایا، من از بدی نفس خودم و از بدی هر جنبنده­ای که تو زندگی­اش را به دست گرفته­ای، به تو پناه می­آورم؛ همانا پروردگار من بر راه راست قرار دارد.}

سپس می­گویی: {به نام خداوند بخشنده مهربان؛ خداوند برای دین من بسنده است؛ خداوند برای دنیای من بسنده است؛ خداوند برای آخرت من بسنده است؛ خداوند برای آنچه برایم مهم است، بسنده است؛ خداوند برای آنکه به من ستم می­کند بسنده است؛ خداوند برای من به هنگام مرگ بسنده است؛ خداوند برای من به هنگام سؤال در قبر بسنده است؛ خداوند برای من هنگام سنجش اعمال بسنده است؛ خداوند برای من هنگام گذشتن از صراط بسنده است؛ خداوند برای من بسنده است؛ هیچ خدایی جز او وجود ندارد؛ بر او توکل کرده­ام و او پروردگار عرش بزرگ است.} - . پراکندگی این دعاها را در فلاح السائل، صفحه 136 و بعد از آن، نیز می­بینی. -

**[ترجمه]

الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ.

**[ترجمه]المقنعه: گفت: بعد از تسبیح فاطمه سلام الله علیها، به هر مقداری که ممکن باشد، طلب آمرزش می­کنی و بر محمد و خاندان محمد درود می­فرستی و می­گویی: {خدایا، به سبب دانش به ما سود برسان و به سبب بردباری، زینتمان ده و با سلامتی، زیبایمان گردان، و به سبب تقوا، بزرگواری ما را بیشتر کن؛ همانا سرپرست من خدایی است که کتاب را فرود آورد و او همه نیکان را سرپرستی می­کند.} - . المقنعه: 18 -

**[ترجمه]

کُلِّ أَحَدٍ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ بَعْدَ کُلِّ أَحَدٍ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ یَبْقَی رَبُّنَا وَ یَفْنَی کُلُّ أَحَدٍ سَبْعَ عَشْرَةَ مَرَّةً وَ لَمَّا عُرِجَ بِهِ إِلَی السَّمَاءِ الرَّابِعَةِ مَرَّ عَلَی قَصْرٍ مِنَ اللُّؤْلُؤِ وَ شَرَائِفُهُ مِنْ زَبَرْجَدٍ إلخ فَقَالَ یَا أَخِی جَبْرَئِیلُ لِمَنْ هَذَا قَالَ لِمَنْ صَلَّی الْمَغْرِبَ وَ قَالَ بَعْدَهَا یَا کَرِیمَ الْعَفْوِ انْشُرْ عَلَیَّ رَحْمَتَکَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ أَرْبَعِینَ مَرَّةً وَ لَمَّا عُرِجَ بِهِ إِلَی السَّمَاءِ الْخَامِسَةِ مَرَّ عَلَی قَصْرٍ مِنْ أُرْجُوَانٍ إلخ قَالَ یَا حَبِیبِی لِمَنْ هَذَا قَالَ لِمَنْ صَلَّی الْعِشَاءَ الْآخِرَةَ وَ قَالَ بَعْدَهَا یَا عَالِمَ خَفِیَّتِی اغْفِرْ لِی خَطِیئَتِی سَبْعِینَ مَرَّةً وَ لَمَّا عُرِجَ بِی إِلَی السَّمَاءِ السَّادِسَةِ مَرَرْتُ عَلَی قُبَّةٍ بَیْضَاءَ قُلْتُ لِمَنْ هَذَا قَالَ لِمَنِ انْتَبَهَ بِاللَّیْلِ وَ قَالَ یَا حَیُّ یَا قَیُّومُ یَا حَیُّ لَا یَمُوتُ ارْحَمْ عَبْدَکَ الْخَاطِئَ الْمُعْتَرِفَ بِذَنْبِهِ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ وَ لَمَّا عُرِجَ بِی إِلَی السَّابِعَةِ مَرَرْتُ عَلَی قَصْرٍ مِنْ لُؤْلُؤَةٍ بَیْضَاءَ إلخ فَقُلْتُ لِمَنْ هَذَا یَا حَبِیبِی جَبْرَئِیلُ قَالَ لِمَنْ یَقْرَأُ کُلَّ یَوْمٍ سُبْحَانَ اللَّهِ بِعَدَدِ مَا خَلَقَ سُبْحَانَ اللَّهِ بِعَدَدِ مَا هُوَ خَالِقٌ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ خَمْسَ عَشْرَةَ مَرَّةً وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ.

**[ترجمه]کفعمی - که رحمت خدا بر او باد- گفته است: در حدیث «سلو العفو و العافیة و المعافاة»، «العافیة»، یعنی از بیماری­ها و گرفتاری­ها در ایمن باشد و «المعافاة»، یعنی از مردم در امان باشد و آنان نیز از او در امان باشند. در کتاب شرح الفاکهانی از پیامبر صلی الله علیه و آله روایت شده است که هیچ دعایی نزد خدای متعال دوست داشتنی­تر از آن نیست که بنده­اش، با آن او را بخواند و بگوید: «اللهم إنی أسألک العفو» تا آخر دعا.

**[ترجمه]

مَنْ رَجَاکَ وَ غَنِمَ مَنْ قَصَدَکَ وَ رَبِحَ مَنْ تَاجَرَکَ وَ أَنْتَ عَلَی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ اللَّهُمَّ وَ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اسْمَعْ دُعَائِی کَمَا تَعْلَمُ فَقْرِی إِلَیْکَ إِنَّکَ عَلَی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ.

**[ترجمه]اختیار ابن الباقی: از جمله دعاهایی که بعد از هر نماز واجب خوانده می­شود، این دعاست: {به نام خداوند بخشنده مهربان؛ خدایا، از نعمت­های تو، تمامشان را و از پاکدامنی، همیشگی بودن آن را و از رحمت، گسترده بودنش را و از عافیت، به دست آمدنش را و از زندگی، با رفاه­ترین آن را و از عمر، با سعادت­ترینش را و از نیکی، کامل­ترین آن را و از روزی­ها، شامل­ترین آن را و از فضل تو، آماده­ترین آن را و از لطف تو، سودمندترینش را خواستارم. خدایا، به نفع ما باش و نه علیه ما؛ خدایا، عمرهای ما را به خوشبختی ختم کن و آرزوهای ما را با افزونی برآورده ساز و صبح و شام ما را با ایمنی همراه ساز و گرایش و سرانجام ما را به سوی رحمت خودت قرار ده؛ آب گذشتت را بر گناهان ما فرو بریز و با برطرف کردن عیب­های ما، بر ما نیکی کن و تقوا را ره توشه ما بساز و سعی و تلاش ما را در دین خودت قرار بده. بر تو توکل کرده­ایم، ما را در راه پایداری استوار بگردان و از آنچه موجب پشیمانی در روز قیامت می­شود، در پناه گیر؛ سنگینی بارمان را کمتر کن و زندگی نیکان را روزیمان کن؛ ما را بسنده باش و بدی بدها را از ما دور نما و گردن­هایمان و گردن پدران و مادرانمان را از آتش برهان، ای شکست ناپذیر، ای بسیار بخشنده، ای بزرگوار، ای پوشاننده، ای بردبار، ای در هم شکننده، به خاطر رحمتی که داری، ای بهترین رحم کنندگان.}

و از همان کتاب: پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: هنگامی که به آسمان پایین، بالا برده شدم، به قصری از جواهر سرخ برخورد کردم... پس گفتم: ای دوست من، جبرئیل، این قصر برای کیست؟ گفت: برای کسی که نماز صبح را می­خواند و بعد از آن چهل مرتبه می­گوید: «یا باسط الیدین بالرحمة ارحمنی»،{ای کسی که دو دستش برای رحمت گشوده است، بر من رحم کن.}

هنگامی که به آسمان دوم برده شدم، به قصری برخورد کردم که هفتاد در داشت.... گفتم: ای دوست من، جبرئیل، این برای کیست؟ گفت: برای کسی که نماز ظهر را بخواند و بعد از آن، هفتاد مرتبه بگوید: «یا واسع المغفرة اغفر لی»،{ای گسترده بخشنده، مرا ببخش.}

هنگامی که به آسمان سوم برده شدم، به قصری برخورد کردم که در هوا معلق بود.... گفتم: ای دوست من، جبرئیل، این برای کیست؟ گفت: برای کسی که نماز عصر را بخواند و بعد از آن، هفده مرتبه بگوید: «لا إله إلا الله قبل کل أحد، لا إله إلا الله بعد کل أحد، لا إله إلا الله یبقی وجه ربنا و یفنی کل أحد»،{قبل از هر کسی، هیچ خدایی جز الله وجود نداشته و بعد از هر کسی، هیچ خدایی جز الله وجود نخواهد داشت؛ هیچ خدایی جز الله وجود ندارد، ذات پروردگار ما باقی می­ماند و هر کسی از بین می­رود.}

هنگامی که به آسمان چهارم برده شدم، به قصری از مروارید و گوهرهای زمرّد .... برخورد کردم و گفتم: ای برادر من، جبرئیل، این برای کیست؟ گفت: برای کسی که نماز مغرب را بخواند و بعد از آن، چهل مرتبه بگوید: «یا کریم، العفو؛ انشر علیّ رحمتک، یا أرحم الراحمین»،{ای صاحب گذشت بزرگوارانه؛ رحمتت را بر من گسترده ساز، ای بهترین رحم کنندگان.}

هنگامی که به آسمان پنجم بالا برده شدم، به قصری ارغوانی.... برخورد کردم؛ گفتم: ای دوست من، جبرئیل، این قصر برای کیست؟ گفت: برای کسی که نماز عشا را بخواند و بعد از آن، هفتاد مرتبه بگوید: «یا عالم خفیتی، اغفر لی خطیئتی»،{ای داننده نهان من، خطاهای مرا ببخش.}

هنگامی که به آسمان ششم بالا برده شدم، به گنبدی سفید برخورد کردم؛ گفتم: این برای کیست؟ گفت: برای کسی که شب، بیدار باشد و سه بار بگوید: «یا حی یا قیوم، یا حی لا یموت، ارحم عبدک الخاطی المعترف بذنبه یا أرحم الراحمین»،{ای زنده، ای پایدار، ای زنده­ای که مرگ در او راه ندارد، بر بنده خطاکار خودت که به گناهش اعتراف می­کند، رحم کن، ای بهترین رحم کنندگان.}

و هنگامی که به آسمان هفتم برده شدم، به قصری از مروارید سفید برخورد کردم؛ گفتم: این برای کیست، ای دوست من، جبرئیل؟ گفت برای کسی که هر روز پانزده مرتبه بخواند: «سبحان الله بعدد ما خلق، سبحان الله بعدد ما هو خالق إلی یوم القیامة»،{منزه است خدا، به تعداد آنچه آفریده شده است؛ منزه است خدا، به تعداد آنچه تا روز قیامت آفریده خواهد شد.} و سپاس مخصوص خدایی است که پروردگار جهانیان است.

**[ترجمه]

یَقِیناً وَ رَیْبِی بَیَاناً وَ فِکْرِی خُشُوعاً وَ تَحَیُّرِی خُضُوعاً فَإِنِّی لَکَ صَلَّیْتُ وَ إِلَیْکَ تَوَجَّهْتُ وَ بِکَ آمَنْتُ وَ إِیَّاکَ قَصَدْتُ فَاجْعَلْ لِی فِی صَلَاتِی وَ دُعَائِی رَحْمَةً وَ بَرَکَةً تُکَفِّرُ بِهَا سَیِّئَاتِی وَ تُکْرِمُ بِهَا مَقَامِی وَ تُبَیِّضُ بِهَا وَجْهِی وَ تُزَکِّی بِهَا عَمَلِی وَ تَحُطُّ بِهَا وِزْرِی اللَّهُمَّ احْطُطْ بِهَا عَنِّی ثِقْلِی وَ اجْعَلْ مَا عِنْدَکَ خَیْراً لِی مِمَّا تَقْطَعُ عَنِّی الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی قَضَی عَنِّی فَرِیضَةً مِنَ الصَّلَوَاتِ الَّتِی کانَتْ عَلَی الْمُؤْمِنِینَ کِتاباً مَوْقُوتاً یَا اللَّهُ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ.

وَ مِنْهُ: دُعَاءٌ یُدْعَی بِهِ عَقِیبَ الصَّلَوَاتِ کُلُّ مَلِکٍ فَهُوَ مَمْلُوکٌ عِنْدَ مُلْکِ اللَّهِ وَ کُلُّ قَوِیٍّ فَهُوَ ضَعِیفٌ عِنْدَ قُوَّةِ اللَّهِ وَ کُلُّ سَاطٍ هَامِدٌ لِسَطْوَةِ اللَّهِ وَ کُلُّ ظَالِمٍ فَلَا مَحِیصَ لَهُ مِنْ عَذَابِ اللَّهِ صَغُرَ کُلُّ جَبَارٍ لِعَظَمَةِ اللَّهِ أَسْتَظْهِرُ عَلَی کُلِّ عَدُوٍّ لِی بِتَوَلِّی اللَّهِ دَرَأْتُ فِی نَحْرِ کُلِّ عَاتٍ بِاللَّهِ ضَرَبْتُ بَیْنِی وَ بَیْنَ کُلِّ مُتْرَفٍ ذِی سَوْرَةٍ وَ جَبَّارٍ ذِی نَخْوَةٍ وَ عَاتٍ ذِی أُبَّهَةٍ وَ مُتَسَلِّطٍ ذِی قُوَّةٍ وَ عَنِیدٍ ذِی قُدْرَةٍ وَ وَالٍ ذِی إِمْرَةٍ وَ کُلِّ مُعَانٍ وَ مُعِینٍ عَلَیَّ بِمَقَالَةٍ مُغْوِیَةٍ أَوْ سِعَایَةٍ مُثْلِبَةٍ أَوْ حِیلَةٍ مُؤْذِیَةٍ أَوْ غَائِلَةٍ مُرْدِیَةٍ عَلَی کُلِّ سَبَبٍ وَ مَذْهَبٍ وَ اتَّخَذْتُ بَیْنِی وَ بَیْنَهُ حِجَاباً مِنَ اللَّهِ الْعَزِیزِ الْقَهَّارِ- حَسْبِیَ اللَّهُ لا إِلهَ إِلَّا هُوَ عَلَیْهِ تَوَکَّلْتُ وَ هُوَ رَبُّ الْعَرْشِ الْعَظِیمِ أَسْأَلُکَ یَا بَادِیاً بِالْفَوَائِدِ وَ النِّعَمِ یَا فَتَّاحَ الْجُودِ وَ الْکَرَمِ یَا غَایَةَ الطَّالِبِ فِی الْحَوَائِجِ وَ الْهِمَمِ یَا رَبَّ الْبَیْتِ وَ الْحَرَمِ قَلْبِی مُعَلَّقٌ بِجُودِکَ وَ لِسَانِی مُنْطَلِقٌ بِذِکْرِکَ فَلَا عَلَی رَجَائِی أَخَافُ التَّخْیِیبَ وَ لَا عَلَی مُنَایَ أَخَافُ التَّکْذِیبَ جَنِّبْنِی یَا مَوْلَایَ عَنِ الْمَطَالَبِ بِجُودِکَ وَ أَلْبِسْنِی ثَوْبَ الْکِفَایَةِ بِکَرَمِکَ فَوَ عِزَّتِکَ مَا عَصَیْتُکَ إِذْ عَصَیْتُکَ وَ أَنَا بِنَکَالِکَ جَاهِلٌ وَ لَا عَنْ عُقُوبَتِکَ سَاهٍ وَ لَکِنْ سَوَّلَتْ لِی نَفْسِی وَ اسْتَزَلَّنِی الشَّیْطَانُ بَعْدَ الْبَیَانِ فَلَکَ الْعُتْبَی وَ أَنْتَ بِالْمَنْظَرِ الْأَعْلَی هَبْ لِی حَقَّکَ وَ أَرْضِ عَنِّی خَلْقَکَ یَا سَامِعَ الصَّوْتِ یَا سَابِقَ الْفَوْتِ یَا کَاسِیَ الْعِظَامِ لَحْماً بَعْدَ الْمَوْتِ ارْزُقْنِی قَبْلَ الْمَوْتِ وَ زِیَادَةً قَبْلَ الْفَوْتِ اللَّهُمَّ هَذَا الدُّعَاءُ وَ عَلَیْکَ الْإِجَابَةُ وَ هَذَا الْجُهْدُ وَ عَلَیْکَ التَّوَکُّلُ وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ آمِینَ رَبَّ الْعَالَمِینَ.

**[ترجمه]آنچه که به ذهن بیشتر بزرگان متبادر می­شود، این است که ظرف در عبارت­های «ببریّتک»، و «بصنعتک»، و «بسترک» مربوط به مصدرهای قبلی است و در بعضی از آنها ضعف­هایی است که پوشیده نیست. آشکارتر آن است که حرف باء در همه آنها برای قسم است؛ پس همه آنها قسم­هایی هستند که بدون عطف، پشت سر هم آمده­اند؛ مخصوصاً با توجه به آنچه در کتاب العتیق آمده که عبارت «و شرفک» به جای «شفقتک» آمده و «علمک» بعد از عبارت «بسترک الجمیل» افزوده شده که در این صورت، فقرات دعا با هم یکسان می­شوند. ظاهراً کفعمی نیز حمل بر این حالت نموده است؛ همان طور که بر فرد اندیشه­گر پوشیده نیست.

**[ترجمه]

و قال الهمود الموت و طفوء النار أو ذهاب حرارتها و الهامد البالی المسود المتغیر و الیابس من النبات قوله بتولی الله إشارة إلی قوله تعالی وَ هُوَ یَتَوَلَّی الصَّالِحِینَ (1) و فی النهایة فیه اللهم إنی أدرأ بک فی نحورهم أی أدفع بک فی نحورهم لتکفینی أمرهم و إنما خص النحور لأنه أسرع و أقوی فی الدفع و التمکن من المدفوع.

و قال الجوهری أترفته النعمة أطغته و قال سورة السلطان سطوته و اعتداؤه و قال النخوة الکبر و العظمة و کذا الأبهة و قال یعر قومه أی یدخل علیهم مکروها یلطخهم به و المعرة الإثم و قال سعی به إلی الوالی إذا وشی به.

و فی بعض النسخ أو سعایة مشلیة أی مغریة قال الجوهری قال ثعلب و قول الناس أشلیت الکلب علی الصید خطأ و قال أبو زید أشلیت الکلب دعوته و قال ابن السکیت یقال أوسدت الکلب بالصید و آسدته إذا أغریته و لا یقال أشلیته إنما الإشلاء الدعاء یقال أشلیت الشاة و الناقة إذا دعوتهما بأسمائهما لتحلبهما انتهی.

و الدعاء مع صحته حجة علیهم و إن أمکن حمله هنا علی معنی الدعاء أیضا بتکلف.

قوله علی کل سبب لعله متعلق بقوله ضربت کما فی قوله تعالی فَضَرَبْنا عَلَی آذانِهِمْ (2) قالوا فیه أی ضربنا علیهم حجابا یمنع السماع بمعنی أنمناهم إنامة لا تنبههم فیها الأصوات فحذف المفعول أو یقال المفعول و هو قوله حجابا مقدر و قوله علی کل سبب لتعمیم الحجاب أی لا یقدرون علی فی وجه من الوجوه و طریق من الطرق و یحتمل أن یکون حجابا مفعولا لفعلی ضربت و اتخذت علی التنازع و لعله أظهر.

عن المطالب أی إلی المخلوقین و فی بعض النسخ المعاطب و لعله أظهر و العتبی الرجوع عن الذنب و الإساءة و أنت بالمنظر الأعلی المنظر المرقب أی فی المرقب الأعلی یرقب عباده و یطلع علی جمیع أحوالهم أو محله أعلی من مناظر الخلق و أفکارهم یا سابق الفوت أی یدرک کل ما یرید و لا یفوت منه شی ء فهو

ص: 56

یسبق فوتها أو یسبق ذاته الفوت و العدم فیستحیل طرو الفناء و الفوت علیه کما ورد سبق وجوده عدمه و الأول أظهر و زیادة أی فی المعارف و الطاعات قبل الفوت أی قبل أن تفوت منی أو قبل الموت.

**[ترجمه]الکتاب العتیق: دعایی بعد از نماز واجب، از امیر­المؤمنین علیه السلام: {خدایا، برای تو نماز خواندم و تو دانستی که در نمازم چقدر کاستی و شتاب و از یاد بردن و غفلت و تنبلی و سستی و فراموشی و ریا و خودنمایی و شک و دو دلی و تردید و خود بینی و فکر و درنگ کردن از ادای کامل واجب تو وجود داشت. پس از تو می­خواهم ای خدای من، که بر محمد و خاندان محمد درود فرستی و کاستی آن را به تمام بودن و شتابم را در آن، به استواری و آرامش و از یاد بردنم را به هوشیاری و غفلتم را به مواظبت و تنبلی­ام را به سرزندگی و سستی­ام را به دلگرمی و فراموشی­ام را به محافظت و دو دلی­ام را به توجه و ریایم را به اخلاص و خودنمایی­ام را به پوشیدگی و شکم را به یقین و تردیدم را به روشنگری و فکرم را به خشوع و سرگردانی­ام را به خضوع تبدیل کنی که من تنها برای تو نماز خواندم و تنها به سوی تو روی کردم و به تو ایمان آوردم و تنها تو را در نظر گرفتم؛ پس در نماز و دعایم برای من رحمت و برکتی قرار ده که به سبب آن، بدی­هایم را بپوشانی و جایگاهم را گرامی بداری و رویم را سفید بگردانی و با آن، کردارم را پاکیزه نمایی و به سبب آن، بارم را سبک کنی. خدایا، به وسیله آن، سنگینی­ام را از من سبک کن و آنچه را که نزد توست، از آنچه از من قطع شده، بهتر قرار ده.

سپاس خدایی را که یکی از نمازهای واجب را که بر مؤمنان واجبی وقت­دار نوشته شده، را از من به انجام رساند و برداشت؛ ای خدا، ای بهترین رحم کنندگان.}

از همان کتاب: دعایی که در دنباله نمازها خوانده می­شود: {هر پادشاهی نزد فرمانروایی خدا، برده است و هر توانمندی نزد قدرت خدا، ناتوان است و هر پیروزمندی نزد قهر خدا، از هم پاشیده است. هر ستمکاری در مقابل عذاب خدا پناهگاهی ندارد، هر گردنکشی در برابر عظمت خدا، کوچک می­شود. در برابر هر دشمنی به خدا تکیه می­کنم، بر سینه هر کسی که نسبت به خدا سرکشی می­کنند، می­تازم، و رابطه­ام را با هر سرخوش بیدادگر و گردنکش متکبر و سرکش دارای ابهت و چیره شده توانمند و ستیزه جوی قدرتمند و فرماندار دارای کینه و هر کسی که بر ضد من برای سخن گمراه کننده یا سخن چینی شرمساز یا نیرنگ زیان رسان یا آشوب گمراه کننده یاری کرده یا یاری شده، بر هر طریق و آیینی که باشند، بریده­ام و بین خودم و او، پرده­ای از خدای شکست ناپذیر غلبه­گر قرار داده­ام؛ خدا برایم بسنده است؛ هیچ خدایی جز او نیست؛ بر او توکل کرده­ام و او پروردگار عرش بزرگ است.

از تو می­خواهم، ای آنکه به نعمت دادن آغازیده­ای، ای کسی که بخشش و بزرگواری را گشوده­ای، ای هدف خواهندگان در نیازها و اندوه­ها، ای پروردگار خانه­ و حرم، دلم آویخته به بخشش توست و زبانم باز گشوده به یاد تو، به همین خاطر بر امیدم ترس نومیدی و بر آرزویم، ترس دروغ بودن ندارم؛ ای سرور من، با بخشش خودت، مرا از خواستن­ها به دور دار و با بزرگواری خودت، بر من لباس بسندگی بپوشان که به عزتت سوگند، آن هنگام که نافرمانی­ات کردم، به خشم تو نادان نبودم و مجازات تو را از یاد نبرده بودم، ولی نفس من، آن را برای من آراست و بعد از اینکه برایم روشن شده بود، شیطان مرا به لغزش کشاند؛ پس تو حق سرزنش و عتاب داری و تو در دیده­بان والا قرار داری؛ حق خودت را بر من ببخش و آفریده­هایت را از من خشنود بگردان، ای شنونده­ صدا، ای پیشی گیرنده در - جبران - آنچه از دست رفته، ای پوشاننده­ گوشت به استخوان­ها بعد از مرگ، قبل از مرگ به من روزی رسان و قبل از اینکه از دستش بدهم، افزونش کن؛ خدایا، این دعای من است و بر توست که اجابت کنی و این تلاش من است و توکل بر توست؛ و هیچ توان و نیرویی جز به سبب خدای والا مرتبه بزرگ نیست؛ بپذیر ای پروردگار جهانیان.}

**[ترجمه]

الْأَعْمَالَ وَ یَقْصُرَانِ بِهَا(1).

**[ترجمه]فیروز آبادی گفته است: «سطا علیه و به سطواً و سطوة»: چیره شد؛ یا با زور غلبه یافت. و گفته است: «الهمود»، یعنی مرگ، و خاموش شدن آتش یا رفتن گرمای آن و «الهامد»: پوسیده­ سیاه به هم ریخته و خشکیده از روییدنی­ها. عبارت «بتولی الله» به این کلام خداوند «و هو یتولّی الصّالحین»، - . الاعراف/ 196 - {و همو دوستدار و سرپرست شایستگان است.} اشاره دارد. در النهایه، در دعا آمده است: «اللهم إنی أدرء بک فی نحورهم» یعنی به یاری تو، بر گلوی آن­ها فشار می­آورم تا در برابر آنان مرا کفایت کنی، و به طور خاص از گلو سخن گفته، زیرا فشار بر گلو روشی سریع­تر و قوی­تر در راندن و تسلط بر فرد رانده شده است.

جوهری گفته است: «أترفته النعمة»، یعنی نعمت او را طغیانگر کرده است؛ و گفته است: «سورة السلطان»، یعنی خشم و تجاوزکاری او؛ و گفته است: «النخوة» یعنی تکبر و بزرگ بینی؛ «الابّهة» نیز این­گونه است؛ و گفته است: «یعر قومه»، یعنی به روشی ناپسند بر آنها وارد می­شود و آنها را آلوده می­کند؛ «المعرّة» یعنی گناه؛ و گفته است: «سعی به إلی الوالی»، یعنی وقتی که برای فرماندار سخن چینی کرده باشد.

در بعضی نسخه­ها، «أو سعایة مشلیة» آمده؛ یعنی فریب دهنده. جوهری گفته است: ثعلب گفته است: این که مردم می­گویند: «أشلیت الکلب علی الصید»، اشتباه است و ابو زید گفته است: «أشلیت الکلب» یعنی صدایش کردم و ابن السکیت گفته است: گفته می­شود: «أوسدت الکلب بالصید و آسدته» یعنی تحریک کردم؛ نه اینکه گفته شود: «أشلیته»؛ «الإشلاء» یعنی صدا زدن؛ گفته می­شود: «أشلیت الشاة و الناقة»، یعنی آنها را برای دوشیدن، به اسمشان صدا زدم. پایان.

صدا زدن، اگر درست باشد، دلیل بر علیه آنها است؛ هر چند حمل آن بر معنای صدا زدن در اینجا به سختی ممکن باشد.

عبارت «علی کل سبب» شاید متعلق به عبارت «ضربت» باشد؛ همان طور که در کلام خداوند که فرموده است: «فضربنا علی آذانهم»، - . الکهف/ 11 - {پس در آن غار، سالیانی چند بر گوش­هایشان پرده زدیم.} چنین است. در مورد آن گفته­اند: یعنی بر آنها پرده­ای زده­ایم که مانع شنیدن می­شود؛ به این معنی که آنها را به خوابی فرو برده­ایم که صداها آنها را به هوش نمی­آورد، که مفعول حذف شده است. یا اینکه گفته می­شود مفعول، همان عبارت «حجاب» است که در تقدیر گرفته شده است. عبارت «علی کل سبب» برای شامل کردن حجاب است؛ یعنی در برابر من به هیچ صورتی و به هیچ طریقی، توانی ندارند و نیز احتمال دارد حجاب، مفعول برای هر دو فعل «ضربت» و «اتخذت» و از طریق تنازع باشد و شاید همین آشکارتر باشد.

«عن المطالب»، یعنی از آفریدگان؛ در بعضی از نسخه­ها «المعاطب» آمده و شاید همین آشکارتر باشد. «العتبی» بازگشت از گناه و بدکاری است. «أنت بالمنظر الأعلی»، «المنظر المرقب» یعنی در دیده بانی بالا که بندگانش را زیر نظر دارد و بر تمام حالات آنان اطلاع دارد؛ یا اینکه مکان او، بالاتر از دیدگاه آفریدگان و تفکرات آنها است. «یا سابق الفوت»، یعنی هر چه را که اراده کند، به دست می­آورد و هیچ چیزی از دستش نمی­رود، پس او بر ناپدید شدنش پیشی گرفته است؛ یا ذات او، مقدم بر وجود و عدم است، پس پیش آمدن فنا و نابودی بر او، محال است؛ همان­طور که وارد شده، وجودش بر نبودش مقدم است؛ ولی اولی آشکارتر است. «و زیادة» یعنی در بینش­ها و طاعت­ها. «قبل الفوت» یعنی قبل از اینکه از دست من برود، یا قبل از مرگ.

**[ترجمه]

الْمُطِیعِینَ وَ لَا تَضُرُّهُ مَعْصِیَةُ الْعَاصِینَ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ ارْزُقْنِی وَ أَعْطِنِی فِیمَا تَرْزُقُنِی الْعَافِیَةَ مِنْ فَضْلِکَ بِرَحْمَتِکَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ (1).

**[ترجمه]التهذیب: جابر از امام صادق علیه السلام نقل کرده که فرمود: هنگام برگشتن از نماز واجب، جز با لعن بنی امیه برنگرد. - . التهذیب 1: 165 و 227 -

**[ترجمه]

دَیْنَ الْغَارِمِینَ وَ زَوِّجِ الْعَازِبِینَ وَ اشْفِ مَرْضَی الْمُسْلِمِینَ وَ أَدْخِلْ عَلَی الْأَمْوَاتِ مَا تَقَرُّ بِهِ عُیُونُهُمْ وَ انْصُرِ الْمَظْلُومِینَ مِنْ أَوْلِیَاءِ آلِ مُحَمَّدٍ علیهم السلام وَ أَطْفِ نَائِرَةَ الْمُخَالِفِینَ اللَّهُمَّ وَ ضَاعِفْ لَعْنَتَکَ وَ بَأْسَکَ وَ نَکَالَکَ وَ عَذَابَکَ عَلَی اللَّذَیْنِ کَفَرا نِعْمَتَکَ وَ خَوَّنَا رَسُولَکَ وَ اتَّهَمَا نَبِیَّکَ وَ بَایَنَاهُ وَ حَلَّا عَقْدَهُ فِی وَصِیِّهِ وَ نَبَذَا عَهْدَهُ فِی خَلِیفَتِهِ مِنْ بَعْدِهِ وَ ادَّعَیَا مَقَامَهُ وَ غَیَّرَا أَحْکَامَهُ وَ بَدَّلَا سُنَّتَهُ وَ قَلَّبَا دِینَهُ

وَ صَغَّرَا قَدْرَ حُجَجِکَ وَ بَدَءَا بِظُلْمِهِمْ وَ طَرَقَا طَرِیقَ الْغَدْرِ عَلَیْهِمْ وَ الْخِلَافِ عَنْ أَمْرِهِمْ وَ الْقَتْلِ لَهُمْ وَ إِرْهَاجِ الْحُرُوبِ عَلَیْهِمْ وَ مَنْعِ خَلِیفَتِکَ مِنْ سَدِّ الثَّلْمِ وَ تَقْوِیمِ الْعِوَجِ وَ تَثْقِیفِ الْأَوَدِ وَ إِمْضَاءِ الْأَحْکَامِ وَ إِظْهَارِ دِینِ الْإِسْلَامِ وَ إِقَامَةِ حُدُودِ الْقُرْآنِ اللَّهُمَّ الْعَنْهُمَا وَ ابنیهما [ابْنَتَیْهِمَا] وَ کُلَّ مَنْ مَالَ مَیْلَهُمْ وَ حَذَا حَذْوَهُمْ وَ سَلَکَ طَرِیقَتَهُمْ وَ تَصَدَّرَ بِبِدْعَتِهِمْ لَعْناً لَا یَخْطُرُ عَلَی بَالٍ وَ یَسْتَعِیذُ مِنْهُ أَهْلُ النَّارِ الْعَنِ اللَّهُمَّ مَنْ دَانَ بِقَوْلِهِمْ وَ اتَّبَعَ أَمْرَهُمْ وَ دَعَا إِلَی وَلَایَتِهِمْ وَ شَکَّ فِی کُفْرِهِمْ مِنَ الْأَوَّلِینَ وَ الْآخِرِینَ ثُمَّ ادْعُ بِمَا شِئْتَ (1).

البلد الأمین، ذکر محمد بن محمد بن عبد الله بن فاطر فی مجموعه عن الصادق علیه السلام و ذکر: مثله

**[ترجمه]دلایل الامامة: امام قائم علیه السلام فرموده است: حضرت زین العابدین علیه السلام در دعای خود بعد از نماز می­گفت: {خدایا، از تو به احترام آن اسمت که آسمان و زمین با آن برپا داشته شده اند و به آن اسمت که پراکندگان جمع می­شوند و به آن اسمت که با آن بین حق و باطل جدایی می­افتد و به آن اسمت که با آن گنجایش دریاها و تعداد شن­ها و وزن کوه­ها را می­دانی، می­خواهم که در مورد من چنین و چنان کنی.} - . دلایل الامامة: 295؛ ضمن حدیث -

**[ترجمه]

مَفْرِقِ رَأْسِهِ وَ نَزَلَتْ عَلَیْهِ السَّکِینَةُ لَهَا دَوِیٌّ حَوْلَ الْعَرْشِ حَتَّی یَنْظُرَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَی قَارِئِهَا فَیَغْفِرُ اللَّهُ لَهُ مَغْفِرَةً لَا یُعَذِّبُهُ بَعْدَهَا ثُمَّ لَا یَسْأَلُ اللَّهَ شَیْئاً إِلَّا أَعْطَاهُ اللَّهُ إِیَّاهُ وَ یَجْعَلُهُ فِی کِلَاءَتِهِ إِلَی آخِرِ مَا سَیَأْتِی فِی کِتَابِ الْقُرْآنِ.

**[ترجمه]«خوَّنا رسولَک»، یعنی به او نسبت خیانت دادند. «أرهج الغبار» یعنی غبار را برانگیخت؛ در اینجا کنایه از برانگیختن جنگ­ها است. «الثلم» جمع «الثلمة» با ضمه، همان شکاف در دیوار و چیزهای دیگر است. «تثقیف الرماح»، برابر کردن آن، و «الأود» با فتحه، یعنی کجی و ناراستی. «تصدّر» یعنی در نشستن، سینه­اش را جلو گرفته، یا در بالای مجلس نشسته؛ در اینجا شاید کنایه از ادعای فرمانروایی و ولایت باشد.

**[ترجمه]

**[ترجمه]المجتبی: از کتاب «العملیات، الموصلة إلی ربِّ الأرضین و السَّماوات» نوشته یوسف بن محمد، معروف به ابن خوارزمی، با اسناد آن به ابن عباس، گفته است: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرموده است: شب و روز از عذاب در هراس بودم تا اینکه جبرئیل سوره­ «قل هو الله أحد» را برایم آورد، پس فهمیدم که خداوند بعد از آن، امتم را عذاب نمی­کند و همانا این سوره، نسب خدای عزّوجلّ است، پس هر کس بر خواندن آن را بعد از هر نماز عهد بندد، نیکی از آسمان بر فرق سرش فرو می­ریزد و آرامشی بر او نازل می­شود که نوای آن، پیرامون عرش را می­گیرد تا اینکه خدای عزّوجلّ به گوینده­ آن می­نگرد، پس او را آنگونه می­آمرزد که بعد از آن، هیچ عذاب نمی­شود و بعد از آن، هرچه از خدا بخواهد، خدا آن را به او عطا می­کند و آن را در خانواده او قرار می­دهد؛... تا آخر، که در کتاب القرآن خواهد آمد.

**[ترجمه]

مَصَابِیحُ الشَّیْخِ، وَ الْکَفْعَمِیُّ، وَ ابْنُ الْبَاقِی، وَ غَیْرُهَا،: ثُمَّ تَقُولُ- اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ بَرَاءَةً مِنَ النَّارِ فَاکْتُبْ لَنَا إِلَی قَوْلِهِ وَ لَا إِلَهَ غَیْرُکَ کَمَا مَرَّ بِرِوَایَةِ أَبِی بَصِیرٍ فِی تَعْقِیبِ کُلِّ صَلَاةٍ(1).

**[ترجمه]فلاح السائل: از مهمترین کارها بعد از نماز ظهر، دعا با آنچه از رسول خدا صلی الله علیه و آله است که طبق روایت، امام صادق علیه السلام از امیرالمؤمنین علیه السلام از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل کرده و فرموده است: از دعای او، صلی الله علیه و آله بعد از نماز ظهر این بود: {هیچ معبودی جز خدای بزرگ بردبار وجود ندارد؛ هیچ معبودی جز خدا، پروردگار عرش با کرامت وجود ندارد؛ ستایش خداوندی را که پروردگار جهانیان است. خدایا، از تو آنچه را که باعث رحمت تو و سبب آمرزش تو می­شود، و بهره­مندی از هر خوبی و سالم ماندن از هر گناه را می­خواهم؛ خدایا، هیچ گناهی برایم باقی مگذار جز آنکه آمرزیده باشی، و هیچ اندوهی را جز اینکه برطرف کرده باشی، و هیچ دردی را جز آنکه شفا داده باشی، و هیچ عیبی را جز آنکه پوشانده باشی، و هیچ روزی­ای­ را جز آنکه فراوانش نموده باشی، و هیچ ترسی را جز آنکه ایمن کرده باشی، و هیچ بدی را جز آنکه برگردانده باشی، و هیچ خواسته­ای که در آن خشنودی تو و سامان کار من باشد، جز آنکه برآورده نموده باشی، ای بهترین رحم کنندگان، بپذیر، ای پروردگار جهانیان.} - . فلاح السائل: 171-172 -

**[ترجمه]

غَفَرْتَهُ وَ لَا هَمّاً إِلَّا فَرَّجْتَهُ وَ لَا غَمّاً إِلَّا کَشَفْتَهُ وَ لَا سُقْماً إِلَّا شَفَیْتَهُ وَ لَا دَیْناً إِلَّا قَضَیْتَهُ وَ لَا خَوْفاً إِلَّا آمَنْتَهُ وَ لَا حَاجَةً إِلَّا قَضَیْتَهَا بِمَنِّکَ وَ لُطْفِکَ بِرَحْمَتِکَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ (1).

**[ترجمه]«موجبات رحمتک»، یعنی کارهایی که رحمت تو را سبب می­شوند و موجب آن می­شوند؛ «عزائم مغفرتک»، یعنی از تو کارهایی را می­خواهم که آمرزش تو را استوار و حتمی می­کند.

مصابیح الشیخ، و الکفعمی، و ابن الباقی و غیرها: سپس می­گویی: «اللهم إنی أسألک بحق محمد و آل محمد براءة من النار فاکتب لنا»،{خدایا، به حق محمد و خاندان محمد از تو

دوری از آتش را می­خواهم؛ پس بنویس برای ما} تا عبارت «و لا إله غیرک»{و هیچ خدایی جز تو نیست.} که در بخش تعقیبات مشترک برای همه­ نمازها، به روایت ابی بصیر بیان شد. - . ر.ک: همین کتاب: 12 -

**[ترجمه]

من الظلمات أی ظلمات الجهل و اتباع الهوی و قبول الوساوس و الشبه المؤدیة إلی الکفر و المعاصی و توحید النور و جمع الظلمات لأن الحق طریق واحد و الباطل طرق شتی و الثوب مصدر کالتوبة و قیل هو جمع التوبة شدید العقاب أی مشدده أو الشدید عقابه و الطول الفضل إلیک المصیر أی لجزاء المطیع و العاصی.

لک الحمد فی اللیل أی تستحق الحمد بسببه و بسبب النعم التی تحدث فیه أو أحمدک فی تلک الأحوال و الأول أظهر إذا یغشی أی یغشی الشمس أو النهار أو کل ما یواریه بظلامه إذا تجلی أی ظهر بزوال ظلمة اللیل أو تبین بطلوع الشمس إذا عسعس أی أقبل بظلامه أو أدبر و هو من الأضداد و قیل عبر به عن إقبال روح و نسیم و فی تفسیر علی بن إبراهیم (1) إِذا عَسْعَسَ إذا أظلم و إذا تنفس إذا ارتفع إلا شفیته الإسناد فیه و فی آمنته مجازی.

**[ترجمه]فلاح السائل: از مهمترین کارها، اقتدا کردن به سرورمان امیرالمؤمنین علیه السلام در دعا بعد از نمازهای واجب پنجگانه است که از دعاهای او بعد از نماز ظهر، این است: {خدایا، همه­ ستایش برای توست؛ همه­ خوبی­ها به دست توست؛ همه­ کارها، چه آشکار باشند و چه نهانی، به سوی تو باز می­گردند؛ و تو پایان همه کارها هستی؛ خدایا، ستایش تو را به خاطر گذشتت، با اینکه قدرت داری و ستایش تو را باد به خاطر بخششت، با وجود اینکه غضب داری؛ خدایا، سپاس تو را باد که دارای مراتب والا، اجابت کننده­ دعاها، فرود آورنده برکت­ها از بالای هفت آسمان، بخشنده­ خواسته­ها، و تبدیل کننده­ بدی­ها به خوبی­ها، و قرار دهنده خوبی­ها به عنوان درجه، و بیرون آورنده از تاریکی­ها به نور هستی.

خدایا، سپاس تو را باد که بخشنده گناه، و پذیرنده توبه، شدید عذاب کننده و صاحب نعمت هستی که هیچ خدایی جز تو نیست و بازگشت به سوی توست؛ خدایا، در شب آنگاه که فراگیر شود، تو را سپاس باد؛ و در روز آنگاه که پدیدار گردد، تو را سپاس باد؛ و در آخرت و - سرای - نخستین تو را سپاس باد؛ خدایا، سپاس تو را در شب، آنگاه که پشت گرداند؛ و سپاس تو را در صبح، آنگاه که دمیده گردد؛ و سپاس تو را هنگام برآمدن خورشید و هنگام فرو رفتن آن؛ و سپاس تو را به خاطر نعمت­هایت که به شمارش نمی­آید و هیچ دوره­ای تا آخر از بین نمی­رود؛ خدایا، سپاس تو را در آنچه گذشته و سپاس تو را در آنچه باقی مانده است.

خدایا، تو پشتیبان من در هر کاری و ذخیره­ام در هر نیازی و یاورم در هر خواسته­ای و مونسم در هر وحشتی و نگاهدارم در هر گرفتاری هستی؛ خدایا، بر محمد و خاندان محمد درود فرست و روزی مرا گسترده ساز و در آنچه به من عطا می­کنی، برکت قرار ده و بدهی­ام را از من بردار و کارم را اصلاح کن که تو بسیار مهربان و رحم کننده­ای؛ هیچ خدایی جز الله بردبار بزرگوار نیست؛ هیچ خدایی جز الله، پروردگار جهانیان نیست؛ هیچ خدایی جز الله، پروردگار عرش بزرگ نیست.

خدایا، از تو آنچه را باعث رحمت تو و سبب آمرزش تو می­گردد، و بهره­مندی از هر خوبی و سالم ماندن از هر گناه و دستیابی به بهشت و نجات یافتن از آتش را می­خواهم؛ خدایا، هیچ گناهی برایم باقی مگذار جز آنکه آمرزیده باشی، و هیچ اندوهی را جز اینکه آن را زدوده باشی، و هیچ گرفتاری را جز اینکه برطرف کرده باشی، و هیچ دردی را جز آنکه شفا داده باشی، و هیچ بدهی را جز اینکه ادا نموده باشی، و هیچ ترسی را جز اینکه ایمن کرده باشی، و هیچ خواسته­ای را جز آنکه با منت و لطف خودت برآورده نموده باشی، به سبب رحمتی که داری، ای بهترین رحم کنندگان.} - . فلاح السائل: 172-173 -

**[ترجمه]

رَوْحاً مِنْ رَحْمَتِکَ وَ حَظّاً مِنْ رِضْوَانِکَ وَ بُشْرَی مِنْ کَرَامَتِکَ قَبْلَ أَنْ تَتَوَفَّی نَفْسِی وَ تَقْبِضَ رُوحِی وَ تُسَلِّطَ مَلَکَ الْمَوْتِ عَلَی إِخْرَاجِ نَفْسِی بِبُشْرَی مِنْکَ یَا رَبِّ لَیْسَتْ مِنْ أَحَدٍ غَیْرِکَ تُثْلِجُ بِهَا صَدْرِی وَ تَسُرُّ بِهَا نَفْسِی وَ تَقِرُّ بِهَا عَیْنِی وَ یَتَهَلَّلُ بِهَا وَجْهِی وَ یَسْفُرُ بِهَا لَوْنِی وَ یَطْمَئِنُّ بِهَا قَلْبِی وَ یَتَبَاشَرُ بِهَا سَائِرُ جَسَدِی یَغْبِطُنِی بِهَا مَنْ حَضَرَنِی مِنْ خَلْقِکَ وَ مَنْ سَمِعَ بِی مِنْ عِبَادِکَ تُهَوِّنُ بِهَا عَلَیَّ سَکَرَاتِ الْمَوْتِ وَ تُفَرِّجُ عَنِّی بِهَا کُرْبَتَهُ وَ تُخَفِّفُ بِهَا عَنِّی شِدَّتَهُ وَ تَکْشِفُ عَنِّی بِهَا سُقْمَهُ وَ تُذْهِبُ عَنِّی بِهَا هَمَّهُ وَ حَسْرَتَهُ وَ تَعْصِمُنِی بِهَا مِنْ أَسَفِهِ وَ فِتَنِهِ وَ تُجِیرُنِی بِهَا مِنْ شَرِّهِ وَ شَرِّ مَا یَحْضُرُ أَهْلُهُ وَ تَرْزُقُنِی بِهَا خَیْرَهُ وَ خَیْرَ مَا یَحْضُرُ عِنْدَهُ وَ خَیْرَ مَا هُوَ کَائِنٌ بَعْدَهُ ثُمَّ إِذَا تَوَفَّیْتَ نَفْسِی وَ قَبَضْتَ رُوحِی فَاجْعَلْ رُوحِی فِی الْأَرْوَاحِ الرَّائِحَةِ وَ اجْعَلْ نَفْسِی فِی الْأَنْفُسِ الصَّالِحَةِ وَ اجْعَلْ جَسَدِی فِی الْأَجْسَادِ الْمُطَهَّرَةِ وَ اجْعَلْ عَمَلِی فِی الْأَعْمَالِ الْمُتَقَبَّلَةِ ثُمَّ ارْزُقْنِی فِی خِطَّتِی مِنَ الْأَرْضِ وَ مَوْضِعِ جَنَّتِی حَیْثُ یُرْفَتُ لَحْمِی وَ یُدْفَنُ عَظْمِی وَ أُتْرَکُ وَحِیداً لَا حِیلَةَ لِی قَدْ لَفَظَتْنِی الْبِلَادُ وَ تَخَلَّا مِنِّی الْعِبَادُ وَ افْتَقَرْتُ إِلَی رَحْمَتِکَ وَ احْتَجْتُ إِلَی صَالِحِ عَمَلِی وَ أَلْقَی مَا مَهَّدْتُ لِنَفْسِی وَ قَدَّمْتُ لِآخِرَتِی وَ عَمِلْتُ فِی أَیَّامِ حَیَاتِی فَوْزاً مِنْ رَحْمَتِکَ وَ ضِیَاءً مِنْ نُورِکَ وَ تَثْبِیتاً مِنْ کَرَامَتِکَ بِالْقَوْلِ الثَّابِتِ فِی الْحَیَاةِ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ إِنَّکَ تُضِلُّ الظَّالِمِینَ وَ تَفْعَلُ مَا تَشَاءُ ثُمَّ بَارِکْ لِی فِی الْبَعْثِ وَ الْحِسَابِ إِذَا انْشَقَّتِ الْأَرْضُ عَنِّی وَ تَخَلَّا الْعِبَادُ مِنِّی وَ غَشِیَتْنِی الصَّیْحَةُ وَ أَفْزَعَتْنِی النَّفْخَةُ وَ نَشَرْتَنِی بَعْدَ الْمَوْتِ وَ بَعَثْتَنِی لِلْحِسَابِ فَابْعَثْ مَعِی یَا رَبِّ نُوراً مِنْ رَحْمَتِکَ یَسْعَی بَیْنَ یَدَیَّ وَ عَنْ یَمِینِی تُؤْمِنُنِی بِهِ وَ تَرْبِطُ بِهِ عَلَی قَلْبِی وَ تُظْهِرُ بِهِ عُذْرِی وَ تُبَیِّضُ بِهِ وَجْهِی وَ تُصَدِّقُ بِهِ حَدِیثِی وَ تُفْلِجُ بِهِ حُجَّتِی وَ تُبْلِغُنِی بِهِ الْعُرْوَةَ الْقُصْوَی مِنْ رَحْمَتِکَ وَ تَحُلَّنِی الدَّرَجَةَ الْعُلْیَا مِنْ جَنَّتِکَ وَ تَرْزُقُنِی بِهِ مُرَافَقَةَ مُحَمَّدٍ النَّبِیِّ عَبْدِکَ وَ رَسُولِکَ فِی أَعْلَی الْجَنَّةِ دَرَجَةً وَ أَبْلَغَهَا فَضِیلَةً وَ أَبَرَّهَا عَطِیَّةً وَ أَرْفَعَهَا نُفْسَةً مَعَ الَّذِینَ أَنْعَمْتَ عَلَیْهِمْ مِنَ النَّبِیِّینَ وَ الصِّدِّیقِینَ وَ الشُّهَداءِ وَ الصَّالِحِینَ وَ حَسُنَ أُولئِکَ رَفِیقاً.

ص: 67

اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ خَاتَمِ النَّبِیِّینَ وَ عَلَی جَمِیعِ الْأَنْبِیَاءِ وَ الْمُرْسَلِینَ وَ عَلَی الْمَلَائِکَةِ أَجْمَعِینَ وَ عَلَی آلِهِ الطَّیِّبِینَ الطَّاهِرِینَ وَ عَلَی أَئِمَّةِ الْهُدَی أَجْمَعِینَ آمِینَ رَبَّ الْعَالَمِینَ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ کَمَا هَدَیْتَنَا بِهِ وَ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ کَمَا رَحِمْتَنَا بِهِ وَ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ

کَمَا عَزَّزْتَنَا بِهِ وَ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ کَمَا فَضَّلْتَنَا بِهِ وَ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ کَمَا شَرَّفْتَنَا بِهِ وَ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ کَمَا نَصَرْتَنَا بِهِ وَ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ کَمَا أَنْقَذْتَنَا بِهِ مِنْ شَفَا حُفْرَةٍ مِنَ النَّارِ اللَّهُمَّ بَیِّضْ وَجْهَهُ وَ أَعْلِ کَعْبَهُ وَ أَفْلِجْ حُجَّتَهُ وَ أَتْمِمْ نُورَهُ وَ ثَقِّلْ مِیزَانَهُ وَ عَظِّمْ بُرْهَانَهُ وَ افْسَحْ لَهُ حَتَّی یَرْضَی وَ بَلِّغْهُ الدَّرَجَةَ وَ الْوَسِیلَةَ مِنَ الْجَنَّةِ وَ ابْعَثْهُ الْمَقَامَ الْمَحْمُودَ الَّذِی وَعَدْتَهُ وَ اجْعَلْهُ أَفْضَلَ النَّبِیِّینَ وَ الْمُرْسَلِینَ عِنْدَکَ مَنْزِلَةً وَ وَسِیلَةً وَ اقْصُصْ بِنَا أَثَرَهُ وَ اسْقِنَا بِکَأْسِهِ وَ أَوْرِدْنَا حَوْضَهُ وَ احْشُرْنَا فِی زُمْرَتِهِ وَ تَوَفَّنَا عَلَی مِلَّتِهِ وَ اسْلُکْ بِنَا سُبُلَهُ وَ اسْتَعْمِلْنَا بِسُنَّتِهِ غَیْرَ خَزَایَا وَ لَا نَادِمِینَ وَ لَا شَاکِّینَ وَ لَا مُبَدِّلِینَ یَا مَنْ بَابُهُ مَفْتُوحٌ لِدَاعِیهِ وَ حِجَابُهُ مَرْفُوعٌ لِرَاجِیهِ یَا سَاتِرَ الْأَمْرِ الْقَبِیحِ وَ مُدَاوِی الْقَلْبِ الْجَرِیحِ لَا تَفْضَحْنِی فِی مَشْهَدِ الْقِیَامَةِ بِمُوبِقَاتِ الْآثَامِ وَ لَا تُعْرِضْ بِوَجْهِکَ الْکَرِیمِ عَنِّی مِنْ بَیْنِ الْأَنَامِ یَا غَایَةَ الْمُضْطَرِّ الْفَقِیرِ وَ یَا جَابِرَ الْعَظْمِ الْکَسِیرِ هَبْ لِی مُوبِقَاتِ الْجَرَائِرِ وَ اعْفُ عَنْ فَاضِحَاتِ السَّرَائِرِ وَ اغْسِلْ قَلْبِی مِنْ وِزْرِ الْخَطَایَا وَ ارْزُقْنِی حُسْنَ الِاسْتِعْدَادِ لِنُزُولِ الْمَنَایَا یَا أَکْرَمَ الْأَکْرَمِینَ وَ مُنْتَهَی أُمْنِیَّةِ السَّائِلِینَ أَنْتَ مَوْلَایَ فَتَحْتَ لِی بَابَ الدُّعَاءِ وَ الْإِنَابَةِ فَلَا تُغْلِقْ عَنِّی بَابَ الْقَبُولِ وَ الْإِجَابَةِ وَ نَجِّنِی بِرَحْمَتِکَ مِنَ النَّارِ وَ بَوِّئْنِی غُرُفَاتِ الْجِنَانِ وَ اجْعَلْنِی مُتَمَسِّکاً بِالْعُرْوَةِ الْوُثْقَی وَ اخْتِمْ لِی بِالسَّعَادَةِ وَ أَحْیِنِی بِالسَّلَامَةِ یَا ذَا الْفَضْلِ وَ الْکَمَالِ وَ الْعِزَّةِ وَ الْجَلَالِ وَ لَا تُشْمِتْ بِی عَدُوّاً وَ لَا حَاسِداً وَ لَا تُسَلِّطْ عَلَیَّ سُلْطَاناً عَنِیداً وَ لَا شَیْطَاناً مَرِیداً بِرَحْمَتِکَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ تَسْلِیماً(1).

ص: 68

**[ترجمه]«و إلیک یرجع الأمر کله»، یعنی از جهت علییت یا در آخرت، برای سزا دادن؛ با ادامه­ دعا، دومی مناسب­تر است. «و أنت منتهی الشأن کله» شأن، یعنی کار و حال. خدای متعال می­فرماید: «کل یوم هو فی شأن»، - . الرحمن/ 29 - {هر

زمان، او در کاری است.} یعنی در هر وقت و لحظه کارهایی را ایجاد و حالت­هایی را به وجود می­آورد؛ از قبیل هلاک کردن و نجات دادن، محروم کردن و بخشیدن، و دیگر چیزها؛ پس «منتهی الشأن» بودن خدای سبحان ممکن است صورت­هایی داشته باشد؛ نخست، انتها از جهت علییت، یعنی همان طور که گذشت، او علت همه­ علت­ها است؛ دوم اینکه منزلت خدای متعال بزرگ­ترین منزلت­ها و بزرگوارترین آنها است؛ سوم اینکه هر کار و چیزی بعد از نومید شدن از آفریدگان و ناتوانی آنها به سوی او بالا می­رود؛ نیز احتمال دارد منظور، پایان بودن در آخرت باشد که این احتمال در اینجا بعید است.

«رفیع الدرجات»، یعنی مراتب کمال او بالا هستند؛ به گونه­ای که کمالات پایین­تر از آنها کمالی نمایان نیست. و گفته شده است: درجات، همان مراتب مخلوقات است، یا بالا رفتن فرشتگان به عرش یا آسمان­ها، یا درجات ثواب از بالای آسمان­های هفتگانه؛ زیرا محل قرار دادن و تقدیر ثواب، آنجاست و فرود آوردن آن، مَجاز است. «مبدل السیئات» اشاره به کلام خداوند «اولئک یبدل الله سیئاتهم حسنات»، - . الفرقان/ 70 - {پس خداوند بدی­هایشان را به نیکی­ها تبدیل می­کند.} دارد. گفته شده است: تبدیل بدی­ها به نیکی­ها به این صورت است که بدی­های گذشته­ آنان را با توبه پاک می­کند و به جای آنها اطاعت­های بعدی آنها را قرار می­دهد؛ یا اینکه روحیه گناه را در وجود آنها به روحیه طاعت تبدیل می­کند؛ یا اینکه او را به انجام کارهایی مخالف با آنچه در گذشته انجام می­داده است، توفیق می­دهد؛ یا اینکه به جای هر مجازات او، ثواب جایگزین می­کند.

«و جاعل الحسنات درجات»، یعنی در برابر آنها در بهشت درجاتی عطا می­کند؛ یا صاحب درجات و منازل و مراتب، به حسب آن مقدار از معرفت و اخلاص و شرایط دیگری که در بر داشته باشد. «و المخرج»، یعنی با هدایت و توفیق خودش. «إلی النور»،

به هدایتی که رساننده به ایمان و دیگر خوبی­ها و کمالات باشد.

«من الظلمات»، یعنی از تاریکی­های نادانی و پیروی از هوای نفس و پذیرفتن وسوسه­ها و شبهه­ها که به کفر و گناه می­انجامد. به این دلیل نور را مفرد و ظلمات را جمع آورده است که حق، یک راه بیشتر نیست ولی باطل راه­های گوناگونی دارد. «التوب» مانند «التوبة» مصدر است و گفته شده است: آن جمع «التوبة» است. «شدید العقاب» یعنی مجازات شدید یا شدید کننده آن و «الطول» یعنی فضل و بخشش و «الیه المسیر»، یعنی برای پاداش فرمانبردار و نافرمان.

«لک الحمد فی اللیل»، یعنی به خاطر آن و به خاطر نعمت­هایی که در آن به وجود می­آیند، سزاوار ستایش هستی؛ یا اینکه تو را در آن حالت­ها ستایش می­کنم؛ ولی اولی آشکارتر است. «إذا یغشی» یعنی خورشید یا روز را بپوشاند، یا هر چیزی که با تاریکی­اش آن را فراگیرد. «إذا تجلی»، یعنی با از بین رفتن تاریکی شب یا با طلوع خورشید، پدیدار شود. «إذا عسعس»، یعنی به تاریکی روی آورد یا پشت کند. این از کلمات اضداد است. و گفته شده است: از آن به روی آوردن نشاط و نسیم تعبیر می­شود و در تقسیر علی بن ابراهیم، - . تفسیر القمی: 714 -

«إذا عسعس»، یعنی وقتی تاریک شود و «إذا تنفس»، یعنی بالا رود. اسناد در «إلا شفیته» و نیز در «إلا أمنته» از نوع اسناد مَجازی است. - . نسبت دادن شفا به بیماری و نسبت دادن امان به خوف مجاز است؛ زیرا شفا به بیمار و امان به شخص خائف داده می­شود. -

**[ترجمه]

إذ لو أدرککم الموت فی تلک الحال لوقعتم فیها فأنقذکم بالإسلام منها و قال فی النهایة فی حدیث قیلة و الله لا یزال کعبک عالیا هو دعاء لها بالشرف و العلو و الأصل فیها کعب القناة و هو أنبوبها و ما بین کل عقدتین منها کعب و کل شی ء علا و ارتفع فهو کعب انتهی.

**[ترجمه]فلاح السائل: از امور مهم، خواندن دعاهایی است که بعد از نمازهای واجب پنجگانه به شیوه­ حضرت زهرا، فاطمه سرور زنان جهانیان است. از جمله­ آنها دعای او بعد از نماز ظهر است که عبارت است از: {منزّه است خداوند دارای شکوه افراشته و بلند، منزّه است خدای صاحب شوکت والا و بزرگ، منزّه است خدای دارنده­ فرمانروایی پر افتخار دیرینه، سپاس خدایی را که با نعمت او به این درجه از دانایی نسبت به او و کار برای او و روی آوردن به سوی او و اطاعت از دستورش، رسیدم، سپاس خدایی را که مرا نسبت به چیزی از کتابش ناسپاس قرار نداد و در هیچ بخشی از دستورش سرگردانم ننمود، سپاس خدایی را که مرا به دینش هدایت نمود و عبادت کننده چیز دیگری قرار نداد.

خدایا، از تو گفتار و کردار توبه کنندگان و رستن و ثواب رزمندگان و باور و توکل مؤمنان و آسایش در هنگام مرگ و ایمنی در هنگام حسابرسی را خواستارم؛ مرگ را برایم بهترین ناپیدایی که انتظارش را می­کشم و بهترین پدیده­ای که بر من پدیدار می­شود، قرار ده؛ و در هنگام حضور مرگ و فرود آمدن و سختی­های آن و هنگام بالا آمدن جان از میان ترقوه و رسیدن به گلو و در حال بیرون رفتنم از دنیا و آن لحظه­ای که برای خودم هیچ ضرر و سودی و هیچ سختی و آسانی را دارا نباشم، برایم آسودگی از رحمت خودت و بهره­ای از رضوان و مژده­ای از بزرگواری­ات را روزی کن، قبل از اینکه جانم را بستانی و روحم را بگیری و فرشته مرگ را برای خارج ساختن جانم بر من مسلط سازی؛ با مژده­ای از سوی خودت، نه از سوی کسی غیر از تو، تا سینه­ام را با آن، خنک سازی و جانم را با آن به نشاط آوری و باعث روشنی چشمم شوی و چهره­ام را با آن، درخشنده سازی، رنگم را با آن شاداب نمایی، و دلم را با آن آرامش بخشی، و سایر اعضای بدنم را با آن خشنود سازی، که هر کسی از آفریدگانت که نزد من حاضر باشند و از بندگانت که صدای مرا بشنوند، به آن غبطه بخورند؛ و با آن سختی­های مرگ را بر من آسان نمایی، و این گونه ناگواری آن را از من بر طرف کنی و به وسیله آن، سختی مرگ را از من کم کنی و با آن، بیماری­اش را از من دور کنی و با آن، غصه و حسرتش را از من ببری و مرا به سبب آن، از پشیمانی و گرفتاری آن نگاه داری، و از بدی آن و هر بدی دیگری که صاحبش با خود می­آورد، ایمن گردانی و با آن خوبی­هایش را و خوبی­های دیگری که صاحبش با خود می­آورد و هر خوبی دیگری که بعد از آن به وجود خواهد آمد، روزی­ام کنی.

سپس آنگاه که جانم را ستاندی و روحم را گرفتی، روحم را میان روح­های به آرامش رسیده و جانم را میان جان­های نیک و بدنم را میان بدن­های پاک و کارهایم را در زمره کارهای پذیرفته شده قرار ده. سپس در قبرم و جایگاه بهشتم {بهشت برزخی} که گوشتم را از بین می­برد و استخوانم را در خود می­پوشاند و من تنها رها می­شوم و چاره­ای ندارم، در حالی که زمین مرا از خود بیرون انداخته و بندگان مرا رها کرده­اند و من تنها به رحمت تو نیاز آورم و به کار نیک خود محتاج گردم و آنچه را برای خودم مهیا کرده بودم و برای آخرتم پیش فرستاده بودم و در زندگی دنیا تلاش کرده بودم، برای به دست آوردن رحمت تو و پرتوی از نور تو و پا بر جا بودنی از بزرگواری تو، با گفتار استوار در زندگی دنیا و آخرت عرضه کنم که تو ستمکاران را گمراه می­کنی و آنچه را بخواهی، به انجام می­رسانی.

سپس در رستاخیز و حسابرسی، آنگاه که زمین از - روی - من شکافته شود و بندگان مرا رها کنند و ندای آسمانی مرا در بر گیرد و دمیدن در صور مرا به فزع آورد و بعد از مرگ، مرا زنده گردانی و برای حساب برانگیزی، بر من خجستگی قرار ده و همراه من ای پروردگار، نوری از رحمتت برانگیز که پیشاپیش و از سمت راست من راه رود و به وسیله آن، ایمنی­ام دهی و قلبم را با آن آرامش دهی و عذرم را با آن، آشکار نمایی و رویم را با آن سفید گردانی و گفتارم را با آن، راست به شمار آوری و دلیلم را با آن قوی گردانی، و به سبب آن، مرا به آن ریسمان نهایی رحمتت برسانی و مرا به مرتبه بالای بهشتت وارد کنی و با آن، همنشینی با محمد صلی الله علیه و آله، پیامبر و فرستاده­ات را در بالاترین مرتبه و با فضیلت­ترین و بهترین و با ارزش­ترین جای بهشت، به همراه کسانی که بر آنان نعمت دادی، از پیامبران و راستان و شهدا و نیکان، که بهترین همنشینان هستند، روزی­ام­ کنی.

خدایا، بر محمد که آخرین پیامبران است، و به تمام پیامبران و فرستادگان و بر تمام فرشتگان و بر خاندان پاک و پاکیزه او و بر تمام امامان هدایت، درود فرست؛ بپذیر ای پروردگار جهانیان. خدایا، بر محمد، همان طور که ما را به وسیله او هدایت کردی، درود فرست و بر محمد، همان طور که بر ما به واسطه او رحم کردی، درود فرست و بر محمد، همان گونه که ما را به خاطر او عزت بخشیدی، درود فرست و بر محمد، آن گونه که ما را به سبب او برتری دادی، درود فرست و بر محمد، همان گونه که ما را به سبب او شرافت بخشیدی، درود فرست و بر محمد، آن گونه که ما را به وسیله او از پرتگاه آتش نجاتمان دادی، درود فرست .

خدایا، چهره­اش را نورانی و مقامش را رفیع و دلیلش را قوی و نورش را تمام و ترازویش را سنگین و برهانش را بزرگ گردان؛ خدایا، جایش را فراخ قرار ده تا آنجا که راضی شود، و او را به مرتبه و دستاویزی از بهشتت برسان، و او را به مقام پسندیده­ای که وعده داده­ای برگزین و او را از حیث منزلت و واسطه بودن، نزد خود، برترین پیامبران و فرستادگان قرار ده و ما را پیرو آثار او قرار ده و از جام او به ما بنوشان و ما را بر حوض او وارد نما و در گروه یاران او محشورمان کن و ما را بر دین او بمیران و ما را در راه او قرار ده و طبق سنت او به کار گیر، بدون اینکه رسوا و پشیمان شویم و یا در تردید و دگرگونی اعتقادمان قرار بگیریم.

ای کسی که درش برای خواهندگان باز است و پرده­اش برای امیدواران برداشته است، ای پوشاننده زشتی­ و درمان کننده دل­های مجروح - یا گناهکار - در صحنه قیامت، مرا با زشتی گناهان مهلک رسوا مکن و در میان آفریدگان، روی بزرگوارت را از من بر مگردان؛ ای آخرین امید بیچاره تهیدست و ای التیام دهنده استخوان شکسته، آثار بد گناهان را بر من ببخش و از رسوایی­های نهانی­ام ­در گذر و قلبم را از بار اشتباهات بشوی و بهترین توانایی برای تحمل مصائب را روزی­ام کن.

ای بزرگوارترین بزرگواران، و آخرین امید نیازخواهان، تو سرور من هستی. درِ دعا و بازگشت را برایم گشودی، پس درِ پذیرش و اجابت را برایم مبند و با رحمت خودت، مرا از آتش نجات ده، و در خانه­های بهشتی اسکانم ده، و مرا چنگ زده به ریسمان محکم قرار ده، و پایان مرا خوشبختی قرار ده، و مرا با سلامتی زنده بدار، ای دارای برتری و کمال، و شکوه و بزرگواری؛ و هیچ دشمن و حسودی را شماتت کننده من قرار نده و هیچ فرمانروای کینه توز و شیطان سرکشی را بر من مسلط نساز، به خاطر رحمتی که داری، ای بهترین رحم کنندگان؛ و هیچ نیرو و قوتی جز به سبب خدای والا مرتبه­ بزرگ وجود ندارد، و درودهای خدا و بهترین سلام­ها بر محمد و خاندان او باد.} - . فلاح السائل: 173-176 -

**[ترجمه]

اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اجْعَلْنِی مَعَهُمْ فِی کُلِّ عَافِیَةٍ وَ بَلَاءٍ وَ اجْعَلْنِی مَعَهُمْ فِی کُلِّ شِدَّةٍ وَ رَخَاءٍ وَ اجْعَلْنِی مَعَهُمْ فِی کُلَّ أَمْنٍ وَ خَوْفٍ وَ اجْعَلْنِی مَعَهُمْ فِی کُلِّ مَثْوًی وَ مُنْقَلَبٍ اللَّهُمَّ أَحْیِنِی مَحْیَاهُمْ وَ أَمِتْنِی مَمَاتَهُمْ وَ اجْعَلْنِی بِهِمْ عِنْدَکَ وَجِیهاً فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ وَ مِنَ الْمُقَرَّبِینَ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اکْشِفْ عَنِّی بِهِمْ کُلَّ کَرْبٍ وَ نَفِّسْ عَنِّی بِهِمْ کُلَّ هَمٍّ وَ فَرِّجْ عَنِّی بِهِمْ کُلَّ غَمٍّ وَ اکْفِنِی بِهِمْ کُلَّ خَوْفٍ وَ اصْرِفْ عَنِّی بِهِمْ مَقَادِیرَ الْبَلَاءِ وَ سُوءِ الْقَضَاءِ وَ دَرَکِ الشَّقَاءِ وَ شَمَاتَةِ الْأَعْدَاءِ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی

مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اغْفِرْ لِی ذَنْبِی وَ طَیِّبْ لِی کَسْبِی وَ قَنِّعْنِی بِمَا رَزَقْتَنِی وَ بَارِکْ لِی فِیهِ وَ لَا تَذْهَبْ بِنَفْسِی إِلَی شَیْ ءٍ صَرَفْتَهُ عَنِّی اللَّهُمَّ إِنِّی أَعُوذُ بِکَ مِنْ دُنْیَا تَمْنَعُ خَیْرَ الْآخِرَةِ وَ عَاجِلٍ یَمْنَعُ خَیْرَ الْآجِلِ وَ حَیَاةً تَمْنَعُ خَیْرَ الْمَمَاتِ وَ أَمَلٍ یَمْنَعُ خَیْرَ الْعَمَلِ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ الصَّبْرَ عَلَی طَاعَتِکَ وَ الصَّبْرَ عَنْ مَعْصِیَتِکَ وَ الْقِیَامَ بِحَقِّکَ وَ أَسْأَلُکَ حَقَائِقَ الْإِیمَانِ وَ صِدْقَ الْیَقِینِ فِی الْمَوَاطِنِ کُلِّهَا وَ أَسْأَلُکَ الْعَفْوَ وَ الْعَافِیَةَ وَ الْمُعَافَاةَ فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ عَافِیَةَ الدُّنْیَا مِنَ الْبَلَاءِ وَ عَافِیَةَ الْآخِرَةِ مِنَ الشَّقَاءِ: اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ الْعَافِیَةَ وَ تَمَامَ الْعَافِیَةِ وَ دَوَامَ الْعَافِیَةِ وَ الشُّکْرَ عَلَی الْعَافِیَةِ یَا وَلِیَّ الْعَافِیَةِ وَ أَسْأَلُکَ الظَّفَرَ وَ السَّلَامَةَ وَ حُلُولَ دَارِ الْکَرَامَةِ اللَّهُمَّ اجْعَلْ لِی فِی صَلَاتِی وَ دُعَائِی رَهْبَةً مِنْکَ وَ رَغْبَةً إِلَیْکَ وَ رَاحَةً تَمُنُّ بِهَا عَلَیَّ اللَّهُمَّ لَا تَحْرِمْنِی سَعَةَ رَحْمَتِکَ وَ سُبُوغَ نِعْمَتِکَ وَ شُمُولَ عَافِیَتِکَ وَ جَزِیلَ عَطَایَاکَ وَ مِنَحَ مَوَاهِبِکَ بِسُوءِ مَا عِنْدِی وَ لَا تُجَازِنِی بِقَبِیحِ عَمَلِی وَ لَا تَصْرِفْ وَجْهَکَ الْکَرِیمَ عَنِّی اللَّهُمَّ لَا تَحْرِمْنِی وَ أَنَا أَدْعُوکَ وَ لَا تُخَیِّبْنِی وَ أَنَا أَرْجُوکَ وَ لَا تَکِلْنِی إِلَی نَفْسِی طَرْفَةَ عَیْنٍ أَبَداً وَ لَا إِلَی أَحَدٍ مِنْ خَلْقِکَ فَیَحْرِمَنِی وَ یَسْتَأْثِرَ عَلَیَّ اللَّهُمَّ إِنَّکَ تَمْحُو مَا تَشَاءُ وَ تُثْبِتُ وَ عِنْدَکَ أُمُّ الْکِتَابِ أَسْأَلُکَ بِآلِ یس خِیَرَتِکَ مِنْ خَلْقِکَ وَ صَفْوَتِکَ مِنْ بَرِیَّتِکَ وَ أُقَدِّمُهُمْ بَیْنَ یَدَیْ حَوَائِجِی وَ رَغْبَتِی إِلَیْکَ اللَّهُمَّ إِنْ کُنْتَ کَتَبْتَنِی عِنْدَکَ فِی أُمِّ الْکِتَابِ شَقِیّاً مَحْرُوماً مُقَتَّراً عَلَیَّ فِی الرِّزْقِ فَامْحُ مِنْ أُمِ

ص: 71

الْکِتَابِ شَقَائِی وَ حِرْمَانِی وَ أَثْبِتْنِی عِنْدَکَ سَعِیداً مَرْزُوقاً فَإِنَّکَ تَمْحُو مَا تَشَاءُ وَ تُثْبِتُ وَ عِنْدَکَ أُمُّ الْکِتَابِ اللَّهُمَ إِنِّی لِما أَنْزَلْتَ إِلَیَّ مِنْ خَیْرٍ فَقِیرٌ وَ أَنَا مِنْکَ خَائِفٌ وَ بِکَ مُسْتَجِیرٌ وَ أَنَا حَقِیرٌ مِسْکِینٌ أَدْعُوکَ کَمَا أَمَرْتَنِی فَاسْتَجِبْ لِی کَمَا وَعَدْتَنِی إِنَّکَ لا تُخْلِفُ الْمِیعادَ یَا مَنْ قَالَ ادْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکُمْ نِعْمَ الْمُجِیبُ أَنْتَ یَا سَیِّدِی وَ نِعْمَ الرَّبُّ وَ نِعْمَ الْمَوْلَی وَ بِئْسَ الْعَبْدُ أَنَا وَ هَذَا مَقَامُ الْعَائِذِ بِکَ مِنَ النَّارِ یَا فَارِجَ الْهَمِّ وَ یَا کَاشِفَ الْغَمِّ یَا مُجِیبَ دَعْوَةِ الْمُضْطَرِّینَ یَا رَحْمَانَ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ وَ رَحِیمَهُمَا ارْحَمْنِی رَحْمَةً تُغْنِینِی بِهَا عَنْ رَحْمَةِ مَنْ سِوَاکَ وَ أَدْخِلْنِی بِرَحْمَتِکَ فِی عِبَادِکَ الصَّالِحِینَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی قَضَی عَنِّی صَلَاةً کانَتْ عَلَی الْمُؤْمِنِینَ کِتاباً مَوْقُوتاً بِرَحْمَتِکَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ (1).

مصباح الشیخ (2)، و البلد الأمین، و الجنة و الاختصار، و غیرها عن معاویة بن عمار: مثله (3)

**[ترجمه]احتمال دارد منظور از آن در اینجا، برآمدگی روی پا باشد، چنانکه پوشیده نیست.

در النهایه آمده است: «منزل فسیح» یعنی وسیع؛ از این گونه کاربرد، حدیث علی علیه السلام است: «اللهم افسح له مفسحاً فی عدلک»، یعنی در خانه عدل خودت، روز قیامت، بر او وسعت فراوان قرار ده. پایان. «و اقصص بنا أثره»، یعنی ما را دنباله رو او در تمام گفتارها و کردارها قرار ده. فیروزآبادی گفته است: «قص إثره»، یعنی دنباله روی کرده است؛ و گفته است: «خرج فی أثره و إثره»، یعنی به دنبال آثار او رفت و اثر او به دنبال اوست. «أحینی بالسلامة»، یعنی از اشتباهات و گناهان و بلاها و بیماری­ها.

**[ترجمه]

الحرکة و التصرف و تبدل الأحوال و مقادیر البلاء تقادیره و فی النهایة فیه أعوذ بک من درک الشقاء الدرک اللحاق و الوصول إلی الشی ء و أدرکته إدراکا و درکا و الشقا ضد السعادة و قال الشیخ البهائی ره الدرک بالتحریک یطلق علی المکان و طبقاته و یقال النار درکات و الجنة درجات و یطلق أیضا علی أقصی قعر الشی ء انتهی و المعنی الأول لعله أنسب بالمقام و عدم تعرضه قدس سره له غریب.

حقائق الإیمان أی شرائطه و أجزاؤه أو ما یحق أن یسمی إیمانا أی أومن بجمیع ما یجب الإیمان به حق الإیمان و صدق الیقین هو الیقین الذی یصدقه العمل فی المواطن کلها أی فی جمیع ما یلزم التصدیق به أو یظهر أثر یقینی فی الخلوات و المجامع و علی جمیع الأحوال من الشدة و الرخاء و العافیة و البلاء و الظفر الفوز بالمطلوب و سبوغ النعمة اتساعها و شمول عافیتک أی إحاطتها بجمیع أعضائی و جمیع أحوالی و المنحة بالکسر العطیة و الإضافة للتأکید أو المعنی ما تهبه من غیر قصد عوض و الاستیثار الانفراد بالشی ء و قد مر تحقیق المحو و الإثبات فی باب البداء و یظهر من الدعاء أن أم الکتاب لوح المحو و الإثبات لا اللوح المحفوظ کما هو المشهور من خیر أی خیر الدنیا و الآخرة.

**[ترجمه]فلاح السائل: معاویة بن عمار گفته است: این دعای سرورم ابی عبدالله جعفر بن محمد علیهما السلام در ادامه نمازهایش است که بر من خواند و ابتدا از نماز ظهر شروع کرد و به این دلیل به اولی نام گرفت؛ زیرا اولین نمازی که خدا بر بندگانش واجب گردانید، خواندن نماز ظهر بود: {ای بهترین شنوندگان و ای بهترین بینندگان و ای سریع­ترین حسابرسان و ای بهترین بخشندگان و ای بهترین بزرگواران، با فضیلت­ترین و بزرگ­ترین و شامل­ترین و کامل­ترین و نیکوترین و زیباترین و بیشترین و پاک­ترین و پاکیزه­ترین و نورانی­ترین و والاترین و روشن­ترین و عالی­ترین و فزاینده­ترین و باداوام­ترین و پایدارترین ­ درود و برکت و نعمت و سلام و مهربانی که بر ابراهیم و خاندان ابراهیم قرار دادی، بر محمد و خاندان محمد فرست که تو ستوده گرامی هستی.

خدایا، آن گونه که بر موسی و هارون منت نهادی، بر محمد و خاندان محمد منت بگذار و آن گونه که به نوح در - بین - جهانیان سلام فرستادی، بر محمد و خاندان محمد سلام بفرست؛ خدایا، از فرزندان و همسران و اهل بیت و یاران و پیروان او، آنهایی که چشمش با آنها روشنی می­یابد، بر او وارد نما و ما را از آنان و از کسانی که از کاسه او آب می­نوشانی و بر حوض او وارد می­کنی قرار ده، و در زمره او و زیر پرچمش محشور کن و ما را در هر خوبی که محمد و خاندان محمد را در آن وارد کردی، وارد کن و از هر بدی که محمد صلی الله علیه و آله و خاندان محمد را از آن خارج ساختی، ما را نیز بیرون ساز، و به اندازه چشم به هم زدنی و نه کمتر از آن و نه بیشتر، بین ما و محمد و خاندان محمد جدایی میانداز.

خدایا، بر محمد و خاندان محمد درود فرست و در هر سلامتی و گرفتاری مرا همراه آنان قرار ده، و در هر گشایش و تنگی مرا همراه آنان قرار ده، و در هر ایمنی و ترس مرا همراه آنان قرار ده، و در هر مکان دائمی یا موقتی مرا همراه آنان قرار ده؛ خدایا، مرا چون زندگی آنان زنده بدار و چون مرگ آنان بمیران و مرا در دنیا و آخرت به آنان آبرومند و از نزدیکان آنان قرار ده؛ خدایا، بر محمد و خاندان محمد درود فرست و به خاطر آنان، هر گرفتاری را از من بردار، و به خاطر آنان هر اندوهی را از من بر طرف کن، و به خاطر آنان هر غصه­ای را از من بگشا، و به خاطر آنان، در هر ترسی مرا بسنده باش، و به خاطر آنان بلاهای حتمی و قضاهای بد و بدبخت شدن و سرزنش دشمنان را از من دور کن .

خدایا، بر محمد و خاندان محمد درود فرست، و گناهم را بیامرز، و درآمدم را برایم پاک قرار ده، و به آنچه روزی­ام داده­ای، قانع گردان، و در آن برکت قرار ده، و مرا به دنبال چیزی که از من گردانده­ای، مکشان؛ خدایا، از دنیایی که خوبی آخرت را و از نعمت فوری که خوبی آینده را و از زندگی­ای که خوبی مرگ را و از آرزویی که خوبی عمل را از من بازدارد، به تو پناه می­آورم؛ خدایا، از تو شکیبایی در طاعتت و شکیبایی در مقابل نافرمانی­ات و بپا خاستن در حق تو را خواستارم؛ از تو حقیقت­های ایمان و راستی یقین در همه جایگاه­ها را می­خواهم؛ از تو گذشت و سلامتی و بخشش همدیگر در دنیا و آخرت و ایمنی از بلا در دنیا و ایمنی از بدبختی در آخرت را خواستارم.

خدایا، از تو سلامتی و کمال سلامتی و دوام سلامتی و شکر بر سلامتی را خواستارم، ای صاحب اختیار سلامتی؛ از تو موفقیت و سلامت، و وارد شدن در خانه کرامت و بزرگواری را می­­خواهم؛ خدایا، به من در نماز و دعایم ترس از خودت و اشتیاق به سوی خودت و آرامشی که با آن بر من منت بنهی، قرار ده؛ خدایا، مرا به سبب بدی­هایی که دارم، از رحمت بیکران و نعمت فراوان و سلامتی فراگیرت و بخشش­های بزرگ و موهبت­هایی که عطا کرده­ای، محروم نکن و به خاطر کردار زشتم، مجازات نکن و روی بزرگوارت را از من بر متاب.

خدایا، آن هنگام که تو را می­خوانم، مرا محرومم نکن و آن هنگام که امید تو را دارم، مرا نا امید مگردان و به اندازه چشم به هم زدنی مرا به خودم و به هیچ یک از آفریده­هایت وا مگذار که مرا محرومم می­کند و خود را بر من مقدم می­دارد.

خدایا، تو هر چه را بخواهی از بین می­بری و ثابت می­گردانی و نزد تو امّ الکتاب است؛ از تو به احترام آل یاسین، برگزیده­ات از میان آفریده­هایت و خالص گردیده از میان مخلوقاتت درخواست می­کنم و آنها را پیشاپیش خواسته­هایم و روی آوردنم به سوی تو قرار می­دهم؛ خدایا، اگر نزد خودت در امّ الکتاب مرا بدبخت و محروم و تنگ گرفته شده در روزی نوشته­ای، پس بدبختی و محرومیتم را از امّ الکتاب پاک کن و مرا نزد خودت خوشبخت و روزی داده شده ثبت بفرما که تو هر چه را بخواهی از بین می­بری و هر چه را بخواهی، ثابت می­گردانی و نزد تو، امّ الکتاب است؛ خدایا، من به هر خیری که برایم فرو می­فرستی نیازمندم، و من از تو ترسان و به تو پناهنده­ام، من کوچک و بیچاره­ای هستم و تو را آن گونه که خود فرموده­ای، می­خوانم؛ پس تو همان گونه که وعده داده­ای مرا اجابت فرما که تو پیمان شکنی نمی­کنی.

ای کسی که فرمودی «اُدعونی أستجب لکم»، - . غافر/ 60 - {مرا

بخوانید تا شما را اجابت کنم.} چه خوب اجابت کننده­ای هستی تو ای سرور من، و چه خوب پروردگار و چه خوب سرپرستی هستی؛ و چه بد بنده­ای هستم من، این جایگاه پناهنده به تو از آتش است؛ ای برطرف کننده اندوه و ای برگیرنده غصه، ای اجابت کننده دعای درماندگان، ای بخشاینده دنیا و آخرت و ای مهربان در آن دو، بر من آن گونه رحمی بنما که مرا از رحم کردن هر کسی جز تو بی­نیاز کند و با رحمت خود، مرا در زمره بندگان نیک خودت داخل کن؛ سپاس خدایی را که نمازی را که بر مؤمنان نوشته شده و­ وقت­دار است، از عهده من برداشت؛ به رحمت خودت، ای بهترین رحم کنندگان.} - . فلاح السائل: 177-179 -

مصباح الشیخ، - . مصباح الشیخ: 44-46 -

و البلد الامین، و الجنة و الاختصار و جز آن: مثل همین را از معاویة بن عمار نقل کرده­اند. - . البلد الامین: 15-16 -

**[ترجمه]

وَ إِنْ کَبُرَ تَفْرِیطِی فَأَنْتَ أَکْبَرُ وَ إِنْ دَامَ بُخْلِی فَأَنْتَ أَجْوَدُ اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِی عَظِیمَ ذُنُوبِی بِعَظِیمِ عَفْوِکَ وَ کَبِیرَ تَفْرِیطِی بِظَاهِرِ کَرَمِکَ وَ اقْمَعْ بُخْلِی بِفَضْلِ جُودِکَ اللَّهُمَّ مَا بِنَا مِنْ نِعْمَةٍ فَمِنْکَ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ أَسْتَغْفِرُکَ وَ أَتُوبُ إِلَیْکَ (1).

مصباح الشیخ (2)، و الکفعمی، و ابن الباقی و غیرها مرسلا: مثله (3)

**[ترجمه]جامع الاخبار: بعد از نماز ظهر، در حالی که با دست راست ریشش را گرفته و دست چپش را بالا برده، می­گوید: «یا رب محمد و آل محمد صل علی محمد و آل محمد و أعتق رقبتی من النار»،{ای پروردگار محمد و خاندان محمد، بر محمد و خاندان محمد درود فرست و گردنم را از آتش برهان.}

**[ترجمه]

وَ عَلَی إِخْوَانِهِ النَّبِیِّینَ وَ الْأَئِمَّةِ الطَّاهِرِینَ وَ تَسْتَجِیبَ دُعَائِی وَ تَرْحَمَ تَضَرُّعِی وَ تَصْرِفَ عَنِّی أَنْوَاعَ الْبَلَاءِ یَا رَحْمَانُ (1).

**[ترجمه]کفعمی گفته است: «کبر الشیء» همان بزرگ بودن آن است و «أکبرت الشیء»، یعنی آن را بزرگ کرد و اگر عبارت «و إن کبر تفریطی» را با باء در نظر بگیریم، همین معنا مراد خواهد بود، ولی اگر در آن «کثر» را در نظر بگیریم، در این صورت، در مقابل کم بودن خواهد بود. در المتهجد آن را «کبر» در نظر گرفته و در مصباح و ابن الباقی، با سه نقطه - به صورت «کثر»-؛ هر دو نوع خواندن جایز است ولی به دلیل اشتقاقی که در «کبر» و «أکبر» وجود دارد، بهتر، خواندن - با حرف باء- است؛ پس وقتی خواننده دعا را به عبارت «و کبر تفریطی» ختم کند، در اینجا نیز باید با «باء» بخواند تا ضمیر به چیزی که بیان نشده، بازگشت پیدا نکند و اگر بخواند «و کثر تفریطی»، باید «فأنت أکبر» بخواند، چون خداوند متعال با صفت «کثرة» خوانده نمی­شود؛ بلکه با صفت­های «الکبریاء و العظمة» خوانده می­شود. فرق بین کثیر و کبیر این است که از کثیر، عدد اراده می­شود و یا وزن و اندازه و مانند آن، با آن تناسب دارد؛ ولی کبیر چیزی است که از آن، والایی منزلت و شرافت یا ضخامت و بزرگی اراده می­شود.

**[ترجمه]

یَا سَیِّدَاهْ یَا غَایَةَ رَغْبَتَاهْ أَسْأَلُکَ بِکَ وَ بِمُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله وَ عَلِیٍّ وَ فَاطِمَةَ وَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ وَ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ وَ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ وَ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ وَ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ وَ عَلِیِّ بْنِ مُوسَی وَ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ وَ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ وَ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ وَ الْقَائِمِ الْمَهْدِیِّ الْأَئِمَّةِ الْهَادِیَةِ علیهم السلام أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَسْأَلُکَ یَا اللَّهُ یَا اللَّهُ أَلَّا تُشَوِّهَ خَلْقِی بِالنَّارِ وَ أَنْ تَفْعَلَ بِی مَا أَنْتَ أَهْلُهُ ثُمَّ قَالَ الْکَفْعَمِیُّ هَذَا الدُّعَاءُ الْمُسَمَّی بِدُعَاءِ أَهْلِ الْبَیْتِ الْمَعْمُورِ جَلِیلُ الشَّأْنِ عَظِیمُ الْقَدْرِ وَ خَتَمَ بِهِ الشَّیْخُ الْمِقْدَادُ کِتَابَهُ شَرْحَ النَّهْجِ وَ خَتَمَ بِهِ الشَّیْخُ أَحْمَدُ بْنُ فَهْدٍ کِتَابَهُ عُدَّةَ الدَّاعِی وَ خَتَمَ بِهِ الرَّازِیُّ فَخْرُ الدِّینِ بَعْضَ کُتُبِهِ وَ ذَکَرَ فِیهِ صَاحِبُ الْعُدَّةِ ثَوَاباً عَظِیماً مُلَخَّصُهُ أَنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله سَأَلَ جَبْرَئِیلَ عَنْ ثَوَابِهِ فَقَالَ علیه السلام یَا مُحَمَّدُ لَوِ اجْتَمَعَتْ مَلَائِکَةُ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرَضِینَ عَلَی أَنْ یَصِفُوا مِنْ أَلْفِ جُزْءٍ جُزْءاً وَاحِداً مَا قَدَرُوا وَ سَتَرَ اللَّهُ تَعَالَی قَائِلَهُ بِأَلْفِ سِتْرٍ فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ وَ یَغْفِرُ ذُنُوبَهُ وَ لَوْ کَانَتْ کَزَبَدِ الْبَحْرِ حَتَّی الْکَبَائِرَ وَ یُفْتَحُ لَهُ سَبْعِینَ بَاباً مِنَ الرَّحْمَةِ حَتَّی یَخُوضَ فِیهَا خَوْضاً وَ یُعْطَی مِنَ الْأَجْرِ ثَوَابَ کُلِّ مُصَابٍ وَ کُلِّ سَالِمٍ وَ کُلِّ مِسْکِینٍ وَ کُلِّ ضَرِیرٍ وَ فَقِیرٍ وَ مَرِیضٍ وَ یُکْرِمُهُ کَرَامَةَ الْأَنْبِیَاءِ وَ یُعْطَی أُمْنِیَّتَهُ فِی الْقِیَامَةِ وَ یُعْطَی مِنَ الْأَجْرِ بِعَدَدِ مَنْ خَلَقَهُ اللَّهُ فِی الْجَنَّةِ وَ النَّارِ وَ السَّمَاوَاتِ السَّبْعِ وَ الْأَرَضِینَ السَّبْعِ وَ الشَّمْسِ وَ الْقَمَرِ وَ النُّجُومِ وَ قَطْرِ الْأَمْطَارِ وَ أَنْوَاعِ الْخَلْقِ وَ الْجِبَالِ وَ الْحَصَی وَ الثَّرَی وَ النُّجُومِ وَ الْعَرْشِ وَ الْکُرْسِیِّ وَ غَیْرِ ذَلِکَ وَ مَلَأَ اللَّهُ قَلْبَهُ إِیمَاناً وَ أَشْهَدَ لَهُ مَلَائِکَتَهُ أَنَّهُ أَعْتَقَهُ مِنَ النَّارِ وَ عَتَقَ أَبَوَیْهِ وَ إِخْوَتَهُ وَ أَهْلَهُ وَ وُلْدَهُ وَ جِیرَانَهُ وَ شَفَّعَهُ فِی أَلْفِ رَجُلٍ مِمَّنْ وَجَبَتْ لَهُمُ النَّارُ فَعَلِّمْهُ یَا مُحَمَّدُ الْمُتَّقِینَ وَ لَا تُعَلِّمْهُ الْمُنَافِقِینَ وَ بِهِ یُسْتَجَابُ الدُّعَاءُ وَ هُوَ دُعَاءُ أَهْلِ الْبَیْتِ الْمَعْمُورِ وَ بِهِ یَطُوفُونَ حَوْلَهُ (1).

**[ترجمه]السرائر: ابی بصیر، به نقل از جامع بزنطی گفته است: از امام صادق علیه السلام شنیدم که می­فرمود: صلوات بر محمد و خاندان محمد در بین نماز ظهر و عصر، برابر با هفتاد رکعت نماز است. - . السرائر: 470 -

**[ترجمه]

الدعاء الثانی أورده الشیخ (1) فی تعقیب نوافل العصر بتغییر ما کما سیأتی (2).

**[ترجمه]البلد الامین و الجنة: گفته است: از دعاهای مخصوص بعد از نماز ظهر، دعای نجاح است: {خدایا، پروردگار آسمان­های هفتگانه و زمین­های هفتگانه و آنچه در آنها و آنچه بین آنها است و پروردگار عرش بزرگ، و پروردگار جبرئیل و میکائیل و اسرافیل، و پروردگار سبع المثانی و قرآن عظیم، و پروردگار محمد صلی الله علیه و آله، آخرین پیامبران، بر محمد و خاندان او درود فرست؛ و از تو به اسم بسیار بزرگت که آسمان و زمین با آن پابرجا شده­اند و با آن، مردگان را زنده می­کنی و زندگان را روزی می­رسانی و بین گردآمدگان، پراکندگی و بین پراکنده شدگان، اجتماع به وجود می­آوری و با آن، تعداد لحظات را و سنگینی کوه­ها را و پیمانه­ دریاها را شماره می­کنی؛ ای کسی که این گونه­ای، از تو می­خواهم بر محمد و خاندان محمد درود فرستی و در مورد من این کار را انجام دهی.} و نیازت را بخواه. - . البلد الامین: 18 -

همان کتاب: دعای اهل خانه­ آباد گشته: {ای کسی که زیبایی­ را آشکار می­کنی و زشتی را می­پوشانی؛ ای کسی که به خاطر گناه، بازخواست نمی­کند و پرده دری نمی­نماید؛ ای دارای بزرگ­ترین گذشت؛ ای بهترین درگذرنده؛ ای گشاینده دو دست به رحمت؛ ای کسی که هر نیازی را در اختیار دارد؛ ای دارنده­ گسترده­ترین بخشش؛ ای گشاینده­ هر گرفتاری؛ ای نادیده گیرنده­ لغزش­ها؛ ای دارنده­ بزرگوارانه­ترین برخورد؛ ای صاحب بزرگ­ترین منت؛ ای کسی که قبل از استحقاق، شروع به نعمت بخشیدن کرده است؛ ای پروردگار؛ ای سرپرست؛ ای پایان اشتیاق­ها؛ به حق خودت و به حق محمد صلی الله علیه و آله و علی و فاطمه و حسن و حسین و علی بن حسین و محمد بن علی و جعفر بن محمد و موسی بن جعفر و علی بن موسی و محمد بن علی و علی بن محمد و حسن بن علی و مهدی قائم، امامان هدایتگر علیهم السلام، از تو می­خواهم بر محمد و خاندان محمد درود فرستی و می­خواهم ای خدا، ای خدا، که اندام مرا با آتش، زشت نگردانی و در مورد من، آن­گونه که سزاوار توست، رفتار نمایی.}

سپس کفعمی گفته است: این دعای معروف به دعای «اهل البیت المعمور»، دعایی با منزلت و گرانقدر است و شیخ مقداد کتابش شرح النهج و شیخ احمد بن فهد، کتابش عدة الداعی و فخر الدین رازی بعضی از کتاب­هایش را با آن به پایان برده­اند و صاحب العدة ثواب بزرگی برای آن ذکر کرده است که خلاصه­ آن چنین است: پیامبر صلی الله علیه و آله از جبرئیل در باره­ ثواب آن پرسید، جبرئیل علیه السلام عرض کرد: ای محمد، اگر فرشتگان آسمان­ها و زمین­ها جمع گردند تا از هزار جزء آن، یک قسمتش را بشمارند، نخواهند توانست و خداوند متعال، خواننده­ آن را در دنیا و آخرت با هزار پوشش می­پوشاند و گناهانش، حتی گناهان کبیره را می­آمرزد، هرچند به اندازه کف دریا باشد و برای او هفتاد در از رحمت می­گشاید که به طور کامل در آن فرو رود و پاداشی به اندازه ثواب هر مصیبت زده و هر فرد سالم، و هر بی­چیز و دردمند و هر تنگدست و بیمار به او عطا می­کند و او را به گونه پیامبران تکریم می­نماید و خواسته­اش را در قیامت به او می­دهد و پاداشی به تعداد تمام آفریدگان خدا در بهشت و آتش، و در آسمان­های هفتگانه و زمین­های هفتگانه و خورشید و ماه و ستارگان و به تعداد دانه­های باران و انواع آفریده­ها و کوه­ها و ریگ­ها و خاک­ها و ستارگان و عرش و کرسی و جز آن، به او عطا می­کند.

و خداوند دلش را از ایمان پر می­کند و فرشتگانش برای او گواهی می­دهند که گردنش را از آتش برهاند و پدر و مادرش و برادران و خانواده­اش و فرزندان و همسایگانش را نیز آزاد می­کند و در مورد هزار شخص که آتش برایشان واجب شده است، شفاعت می­کند و آن را ای محمد، به پرهیزکاران آموخت و به منافقان نیاموخت و به سبب آن، دعا اجابت می­شود و آن همان دعای اهل البیت المعمور است و با آن، به دور خانه طواف می­کنند. - . البلد الامین: 18 -

**[ترجمه]

**[ترجمه]در روایات چیزی که دلالت بر اختصاص داشتن این دو دعا به تعقیبات ظهر داشته باشد، ندیدم و دعای دومی را شیخ در تعقیبات نافله­های عصر، همان طور که خواهد آمد، با اندکی تغییر آورده است.

**[ترجمه]

مُحَمَّدٍ مِائَةَ مَرَّةٍ بَعْدَ الْعَصْرِ وَ مَا زِدْتَ فَهُوَ أَفْضَلُ (1).

**[ترجمه]مجالس الصدوق: امام صادق علیه السلام فرمود: هر کس بعد از - نماز- عصر، هفتاد مرتبه از خدای عزّوجلّ آمرزش بخواهد، خداوند در آن روز هفتصد گناه را از او می­آمرزد و اگر گناهی نداشته باشد، از - گناهان - پدرش و اگر پدرش گناهی نداشته باشد، از - گناهان - مادرش و اگر مادرش گناهی نداشته باشد، از - گناهان - برادرش و اگر برادرش گناهی نداشته باشد، از - گناهان - خواهرش و اگر خواهرش - گناهی - نداشته باشد، از خویشان او به ترتیب نزدیک بودن، می­آمرزد. - . أمالی الصدوق: 154 -

**[ترجمه]

فَإِنْ لَمْ یَکُنْ فَلِجِیرَانِهِ (1).

وَ مِنْ ذَلِکَ مَا حَدَّثَ بِهِ أَبُو الْمُفَضَّلِ مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ ره عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ مَسْعُودٍ الْعَیَّاشِیِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْبَخْتَرِیِّ الْعَطَّارِ عَنْ أَبِی دَاوُدَ الْمُسْتَرِقِّ عَنْ بَعْضِ رِجَالِهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: مَنِ اسْتَغْفَرَ اللَّهَ تَعَالَی بَعْدَ صَلَاةِ الْعَصْرِ سَبْعِینَ مَرَّةً غَفَرَ اللَّهُ سَبْعَمِائَةِ ذَنْبٍ قَالَ ثُمَّ قَالَ وَ أَیُّکُمْ یُذْنِبُ فِی الْیَوْمِ وَ اللَّیْلَةِ سَبْعَمِائَةِ ذَنْبٍ (2).

مِصْبَاحُ الشَّیْخِ، وَ غَیْرُهُ عَنْهُ علیه السلام: مِثْلَهُ إِلَی قَوْلِهِ سَبْعَمِائَةِ ذَنْبٍ (3).

**[ترجمه]جامع الاخبار: از امام جعفر صادق علیه السلام از پدرانشان از پیامبر صلی الله علیه و آله نقل کرده که فرمود: هرکس بعد از عصر، هفتاد مرتبه آمرزش بخواهد، خداوند برای او گناهان هفتاد سال را می­آمرزد. - . جامع الاخبار: 67 -

**[ترجمه]

بْنُ بَشِیرٍ الْأَزْدِیُّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عُمَرَ الْکَاتِبِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ جُمْهُورٍ الْعَمِّیِّ عَنْ أَبِیهِ مُحَمَّدِ بْنِ جُمْهُورٍ عَنْ یَحْیَی بْنِ الْفَضْلِ النَّوْفَلِیِّ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی أَبِی الْحَسَنِ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ علیه السلام بِبَغْدَادَ حِینَ فَرَغَ مِنْ صَلَاةِ الْعَصْرِ فَرَفَعَ یَدَیْهِ إِلَی السَّمَاءِ وَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ أَنْتَ اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ الْأَوَّلُ وَ الْآخِرُ وَ الظَّاهِرُ وَ الْبَاطِنُ وَ أَنْتَ اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ إِلَیْکَ زِیَادَةُ الْأَشْیَاءِ وَ نُقْصَانُهَا وَ أَنْتَ اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ خَلَقْتَ خَلْقَکَ بِغَیْرِ مَعُونَةٍ مِنْ غَیْرِکَ وَ لَا حَاجَةٍ إِلَیْهِمْ وَ أَنْتَ اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ مِنْکَ الْمَشِیَّةُ وَ إِلَیْکَ الْبَدَاءُ أَنْتَ اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ قَبْلَ الْقَبْلِ وَ خَالِقُ الْقَبْلِ أَنْتَ اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ بَعْدَ الْبَعْدِ وَ خَالِقُ الْبَعْدِ أَنْتَ اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ تَمْحُو مَا تَشَاءُ وَ تُثْبِتُ وَ عِنْدَکَ أُمُّ الْکِتَابِ أَنْتَ اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ غَایَةُ کُلِّ شَیْ ءٍ وَ وَارِثُهُ أَنْتَ اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ لَا یَعْزُبُ عَنْکَ الدَّقِیقُ وَ لَا الْجَلِیلُ أَنْتَ اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ لَا تَخْفَی عَلَیْکَ اللُّغَاتُ وَ لَا تَتَشَابَهُ عَلَیْکَ الْأَصْوَاتُ کُلَّ یَوْمٍ أَنْتَ فِی شَأْنٍ لَا یَشْغَلُکَ شَأْنٌ عَنْ شَأْنٍ عَالِمُ الْغَیْبِ وَ أَخْفَی دَیَّانُ یَوْمِ الدِّینِ مُدَبِّرُ الْأُمُورِ بَاعِثُ مَنْ فِی الْقُبُورِ مُحْیِی الْعِظَامِ وَ هِیَ رَمِیمٌ أَسْأَلُکَ بِاسْمِکَ الْمَکْنُونِ الْمَخْزُونِ الْحَیِّ الْقَیُّومِ الَّذِی لَا یُخَیَّبُ مَنْ سَأَلَکَ بِهِ أَسْأَلُکَ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تُعَجِّلَ فَرَجَ الْمُنْتَقِمِ لَکَ مِنْ أَعْدَائِکَ وَ أَنْجِزْ لَهُ مَا وَعَدْتَهُ یَا ذَا الْجَلَالِ وَ الْإِکْرَامِ.

قَالَ: قُلْتُ مَنِ الْمَدْعُوُّ لَهُ قَالَ ذَاکَ الْمَهْدِیُّ مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله.

ثُمَّ قَالَ بِأَبِی الْمُنْتَدَحُ الْبَطْنَ الْمَقْرُونُ الْحَاجِبَیْنِ أَحْمَشُ السَّاقَیْنِ بَعِیدُ مَا بَیْنَ الْمَنْکِبَیْنِ أَسْمَرُ اللَّوْنِ یَعْتَوِرُهُ مَعَ سُمْرَتِهِ صُفْرَةٌ مِنْ سَهَرِ اللَّیْلِ بِأَبِی مَنْ لَیْلُهُ یَرْعَی النُّجُومَ سَاجِداً وَ رَاکِعاً بِأَبِی مَنْ لَا یَأْخُذُهُ فِی اللَّهِ لَوْمَةُ لَائِمٍ مِصْبَاحُ الدُّجَی بِأَبِی الْقَائِمُ بِأَمْرِ اللَّهِ قُلْتُ وَ مَتَی خُرُوجُهُ قَالَ إِذَا رَأَیْتَ الْعَسَاکِرَ بِالْأَنْبَارِ عَلَی شَاطِئِ الْفُرَاتِ وَ الصَّرَاةِ وَ دِجْلَةَ وَ هَدْمَ قَنْطَرَةِ الْکُوفَةِ وَ إِحْرَاقَ بَعْضِ بُیُوتَاتِ الْکُوفَةِ فَإِذَا رَأَیْتَ ذَلِکَ فَإِنَّ اللَّهَ یَفْعَلُ مَا یَشَاءُ لَا غَالِبَ لِأَمْرِ اللَّهِ وَ لَا مُعَقِّبَ لِحُکْمِهِ (1).

ص: 81

مِصْبَاحُ الشَّیْخِ (1)، وَ الْبَلَدُ الْأَمِینُ (2)، وَ جُنَّةُ الْأَمَانِ، وَ الِاخْتِیَارُ، وَ غَیْرُهَا: کَانَ أَبُو الْحَسَنِ علیه السلام یَقُولُ بَعْدَ الْعَصْرِ- أَنْتَ اللَّهُ إِلَی آخِرِ الدُّعَاءِ.

**[ترجمه]فلاح السائل: از مهمترین کارها بعد از نماز عصر، خواندن ده مرتبه «إنا أنزلناه فی لیلة القدر»،{همانا ما آن را در شب قدر فرو فرستادیم.} است؛ پس اگر خواستی آن را بخوانی، باید به حالت کسی باشی که روبروی فرمانروای زمین­ها و آسمان­هاست؛ کلام آن عزیز بزرگوار را با زیبایی و احترام و بزرگ داشتن و به قصد عبادت برای آن عزیز بزرگوار می­خوانی؛ چرا که او سزاوار عبادت است، نه اینکه برای ثواب بردن در سرای اقامت باشد. از جمله روایت­هایی که در مورد قرائت آن وجود دارد، روایتی است از امام محمد تقی علیه السلام که فرمود: هرکس بعد از نماز عصر، ده مرتبه «إنا أنزلناه فی لیلة القدر» را بخواند، برای او مثل اعمال نیک همه آفریدگان نوشته می­شود. - . فلاح السائل: 199 -

مصباح الشیخ - . مصباح المتهجد: 51 -

و الکفعمی و غیرهما: از امام محمد تقی علیه السلام مثل این روایت را روایت کرده و در آخر آن، «یوم القیامة»،{در روز قیامت} و در بعضی نسخه ها «فی ذلک الیوم»،{در آن روز} را افزوده­اند. - . مصباح الکفعمی: 33 -

**[ترجمه]

خَاضِعٍ فَقِیرٍ بِائِسٍ مِسْکِینٍ مُسْتَکِینٍ مُسْتَجِیرٍ لَا یَمْلِکُ لِنَفْسِهِ نَفْعاً وَ لَا ضَرّاً وَ لَا مَوْتاً وَ لَا حَیَاةً وَ لَا نُشُوراً أَمَرَ اللَّهُ تَعَالَی الْمَلَکَیْنِ بِتَخْرِیقِ صَحِیفَتِهِ کَائِنَةً مَا کَانَتْ (1).

مصباح الشیخ (2)، و سائر الکتب مرسلا: مثله (3) فلاح السائل،: قد نبهناک علی صفة المستغفرین فانظر إلی هذا الحدیث الآن عن النبی صلی الله علیه و آله و تأدب بغایة الإمکان و کن صادقا فی قولک إنک تتوب توبة عبد ذلیل فلیظهر الذل علی سؤالک و علی لسان حالک و قلت خاضع فلیکن الخضوع علی وجه مقالک و فعالک و قلت فقیر فلیکن صورة مسألتک صورة عبد فقیر لمولی غنی کبیر و قلت بائس فلتکن صفتک ما تعرفه من أهل البأساء إذا تعرضوا لسؤال أعظم العظماء و قلت مسکین فلیکن علی قلبک و وجهک و جوارحک أثر المسکنة و الاستکانة بالصدق و الإنابة و قلت مستجیر فلیکن هربک إلی الله جل جلاله فی تلک الحال هرب من قد أحاطت به عظائم الأهوال فهرب إلی مولاه و استجار به استجارة من لا یملک لنفسه نفعا و لا ضرا و لا دفعا و انقطع إلیه علی کل الأحوال بالقلب و القالب و المقال و الفعال فإنک أیها العبد إذا صدقت فی هذه المقامات کان الله جل جلاله أهلا أن یأمر الملکین بتخریق صحیفتک من الجنایات فلا تحسب أنک إذا قلت ذلک و أنت غافل أو کاذب فی هذه الدعاوی و الاستغفار أنک تکون قد سلمت من زیادة الجنایات (4)

**[ترجمه]«غایة کل شیء»، یعنی پایان آن؛ یا به این دلیل که انتهای همه اشیاء به سوی خدای متعال است، یا به این خاطر که چون بعد از نابود شدن همه چیز، باقی خواهد بود، به منزله پایان آنها است و ادامه­ وجود آنها به او منتهی می­شود. «و وارثه»، یعنی باقی مانده بعد از او؛ در النهایه گفته است: در میان اسم­های خدای متعال، «الوارث»، یعنی کسی است که همه آفریدگان را به ارث می­برد و بعد از نابودی همه آنها باقی می­ماند. در القاموس، «العزوب»، به معنی پنهان شدن آمده است؛ «یعزب و یعزب و الذهاب» - نیز به این معنی هستند. - البیضاوی در مورد کلام خداوند منزه و والا مرتبه که می­فرماید: «کل یوم هو فی شأن»، گفته است: طبق قضاء قبلی­اش، هر لحظه افراد جدیدی را ایجاد و حالت­ها را تازه می­کند، و در حدیث هست که از کارهای او این است که گناهی را بیامرزد و گرفتاری را بگشاید و گروهی را بالا ببرد و دیگران را به زیر بکشاند و این رد این سخن یهود است که گفته­اند: خداوند روز شنبه، تصمیمی نمی­گیرد.

«عالم الغیب»، یعنی هرچه از حواس پنهان باشد و «أخفی»، یعنی هرچه از عقل­ها نیز پنهان باشد. فیروزآبادی گفته است: «الدین» با کسره، یعنی پاداش و اسلام و عادت، و عبادت و طاعت و خواری و محاسبه و چیره شدن و غلبه و برتری جویی و سلطان و فرمانروا، و اسم برای هر چیزی که خدا با آن عبادت می­شود. «الدیّان»، یعنی کاملاً چیره و دادرس و فرمانروا و حسابرس و پاداش دهنده­ای که هیچ عملی را ضایع نمی­کند.

احتمال ضعیفی وجود دارد که عبارت «الحی القیوم» در اینجا اسم در غیر محلش باشد که در این صورت، همه صفت­هایی است که برای ذات پاک خدا به کار رفته، یا اینکه اسم­ به خاطر متصف بودن صاحب اسم به این دو صفت­، به صورت مجازی با اینها توصیف شده و عطف بیان بودن «الحی القیوم» برای اسم خدا، بعید است. «المنتدح»، یعنی گشاده؛ و در القاموس آمده است: «الضراة» رودی در عراق است.

**[ترجمه]

عَلَیْهِ وَ آلِهِ فِی الدُّعَاءِ عَقِیبَ الْخَمْسِ الصَّلَوَاتِ: فَمِنْ دُعَائِهِ عَقِیبَ صَلَاةِ الْعَصْرِ- سُبْحَانَ اللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ اللَّهُ أَکْبَرُ وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ سُبْحَانَ اللَّهِ بِالْغُدُوِّ وَ الْآصالِ سُبْحَانَ اللَّهِ بِالْعَشِیِّ وَ الْإِبْکارِ- فَسُبْحانَ اللَّهِ حِینَ تُمْسُونَ وَ حِینَ تُصْبِحُونَ وَ لَهُ الْحَمْدُ فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ عَشِیًّا وَ حِینَ تُظْهِرُونَ- سُبْحانَ رَبِّکَ رَبِّ الْعِزَّةِ عَمَّا یَصِفُونَ وَ سَلامٌ عَلَی الْمُرْسَلِینَ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ سُبْحَانَ ذِی الْمُلْکِ وَ الْمَلَکُوتِ سُبْحَانَ ذِی الْعِزِّ وَ الْجَبَرُوتِ سُبْحَانَ الْحَیِّ الَّذِی لَا یَمُوتُ سُبْحَانَ الْقَائِمِ الدَّائِمِ سُبْحَانَ اللَّهِ الْحَیِّ الْقَیُّومِ سُبْحَانَ الْعَلِیِّ الْأَعْلَی سُبْحَانَهُ وَ تَعَالَی سُبُّوحٌ قُدُّوسٌ رَبُّ الْمَلَائِکَةِ وَ الرُّوحِ اللَّهُمَّ إِنَّ ذَنْبِی أَمْسَی مُسْتَجِیراً بِعَفْوِکَ وَ خَوْفِی أَمْسَی مُسْتَجِیراً بِأَمْنِکَ وَ فَقْرِی أَمْسَی مُسْتَجِیراً بِغِنَاکَ وَ ذُلِّی أَمْسَی مُسْتَجِیراً بِعِزِّکَ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اغْفِرْ لِی وَ ارْحَمْنِی إِنَّکَ حَمِیدٌ مَجِیدٌ اللَّهُمَّ تَمَّ نُورُکَ فَهَدَیْتَ فَلَکَ الْحَمْدُ وَ عَظُمَ حِلْمُکَ فَعَفَوْتَ

فَلَکَ الْحَمْدُ وَجْهُکَ رَبَّنَا أَکْرَمُ الْوُجُوهِ وَ جَاهُکَ أَعْظَمُ الْجَاهِ وَ عَطِیَّتُکَ أَفْضَلُ الْعَطَاءِ، تُطَاعُ رَبَّنَا وَ تَشْکُرُ وَ تُعْصَی فَتَغْفِرُ وَ تُجِیبُ الْمُضْطَرَّ وَ تَکْشِفُ الضُّرَّ وَ تُنَجِّی مِنَ الْکَرْبِ وَ تُغْنِی الْفَقِیرَ وَ تَشْفِی السَّقِیمَ وَ لَا یُجَازِی آلَاءَکَ أَحَدٌ وَ أَنْتَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِینَ (1).

**[ترجمه]«الحی القیوم» و صفت­های دیگر بعد از آن دو، در بعضی نسخه­ها به عنوان صفت اسم جلاله الله و به صورت منصوب و در بعضی دیگر به عنوان بدل از ضمیر و به صورت مرفوع آمده­اند. در بیشتر موارد، این دو صورت درست است، پس بی­توجه مباش.

**[ترجمه]

طلوع الفجر إلی الضحی و قال الطبرسی فی قوله سبحانه فَسُبْحانَ اللَّهِ (1) أی فسبحوه و نزهوه عما لا یلیق به أو ینافی تعظیمه من صفات النقص بأن تصفوه بما یلیق به من الصفات و الأسماء و الإمساء الدخول فی المساء و هو مجی ء ظلام اللیل و الإصباح نقیضه و هو مجی ء ضیاء النهار و له الثناء و المدح فی السماوات و الأرض أی هو المستحق لحمد أهلها لإنعامه علیهم وَ عَشِیًّا أی و فی العشی وَ حِینَ تُظْهِرُونَ أی تدخلون فی الظهیرة و هی نصف النهار(2)

و فی النهایة القیوم من أبنیة المبالغة أی القائم بأمور الخلق و مدبر العالم فی جمیع أحواله أو القائم بنفسه مطلقا لا بغیره و هو مع ذلک یقوم به کل موجود حتی لا یتصور وجود شی ء و لا دوام وجوده إلا به و السبوح و القدوس بالضم من أبنیة المبالغة و قد یفتح أولهما و مفادهما الطاهر النزه عن العیوب و النقائص و یمکن تخصیص أحدهما بتنزیه الذات و الآخر بتنزیه الصفات و الأفعال.

**[ترجمه]فلاح السائل: از کارهای مهم، پیروی کردن از سرورمان امیرالمؤمنین صلوات الله علیه در تعقیبات نمازهای پنجگانه است؛ از آن جمله، دعای او در تعقیب نماز عصر، این است: {منزه است خدا و ستایش مخصوص اوست و هیچ خدایی جز الله وجود ندارد و خدا بزرگ­تر است، و هیچ نیرو و قدرتی جز به سبب خدای والای مرتبه­ بزرگ وجود ندارد؛ منزه است خدا، در صبحگاهان و شامگاهان، منزه است خدا، در شبانگاهان و بامدادان؛ پس منزه است خدا، در آن هنگامی که در شب وارد می­شوید و آن هنگامی که در صبح وارد می­شوید؛ و سپاس او را در آسمان­ها و زمین و شبانه و هنگامی که ظهر بر شما فرا می­رسد؛ منزه است پروردگار تو، پروردگار دارای عزت، از آنچه توصیف می­کنند؛ و سلام بر فرستادگان، و سپاس خدایی را که پروردگار جهانیان است؛ منزه است خدای دارای فرمانروایی و ملکوت، منزه است خدای دارای عزت و جبروت، منزه است زنده­ای که هرگز نمی­میرد، منزه است پایدار همیشگی، منزه است خدای زنده پاینده، منزه است والا مرتبه­ از همه والاتر، منزه است و والا مرتبه گشته است، بسیار منزه و پاک است، پروردگار فرشتگان و روح.

خدایا، گناهم مرا پناهنده به گذشت تو کرده و ترسم مرا پناهنده به ایمنی تو نموده و نیازمندی­ام مرا پناهنده به بی­نیازی تو کرده و خواری­ام مرا پناهنده به عزت تو نموده است .

خدایا، بر محمد و خاندان محمد درود فرست و مرا بیامرز و بر من مهربانی کن که تو ستوده گرامی هستی. خدایا، نورت کامل شد و هدایت یافتم، پس سپاس باد تو را؛ و بردباری­ات بزرگ گشت و گذشت کردی، پس سپاس باد تو را؛ ذات تو ای پروردگار ما، بزرگوارترین ذات­ها است و مقام تو بزرگ­ترین مقام­ها و بخشش تو برترین بخشش­ها است؛ اطاعت می­شوی ای پروردگار ما، پس تشکر می­کنی؛ و نافرمانی می­شوی و سپس می­آمرزی؛ درمانده را اجابت می­کنی و سختی را برطرف می­کنی و از گرفتاری نجات می­دهی و نیازمند را بی­نیاز می­کنی و بیمار را شفا می­دهی و هیچ کسی نمی­تواند موهبت­های تو را سپاسگزاری کند و تو بهترین رحم کنندگان هستی.} - . فلاح السائل: 202 -

**[ترجمه]

وَ لَیْسَ یَخْفَی عَلَیْکَ شَیْ ءٌ مِنْ أَمْرِی وَ قَدْ سَعَیْتُ إِلَیْکَ فِی طَلِبَتِی وَ طَلَبْتُ إِلَیْکَ فِی حَاجَتِی وَ تَضَرَّعْتُ إِلَیْکَ فِی مَسْأَلَتِی وَ سَأَلْتُکَ لِفَقْرٍ وَ حَاجَةٍ وَ ذِلَّةٍ وَ ضِیقَةٍ وَ بُؤْسٍ وَ مَسْکَنَةٍ وَ أَنْتَ الرَّبُّ الْجَوَادُ بِالْمَغْفِرَةِ تَجِدُ مَنْ تُعَذِّبُ غَیْرِی وَ لَا أَجِدُ مَنْ یَغْفِرُ لِی غَیْرَکَ وَ أَنْتَ غَنِیٌّ عَنْ عَذَابِی وَ أَنَا فَقِیرٌ إِلَی رَحْمَتِکَ فَأَسْأَلُکَ بِفَقْرِی إِلَیْکَ وَ غِنَاکَ عَنِّی وَ بِقُدْرَتِکَ عَلَیَّ وَ قِلَّةِ امْتِنَاعِی مِنْکَ أَنْ تَجْعَلَ دُعَائِی هَذَا دُعَاءً وَافَقَ مِنْکَ إِجَابَةً وَ مَجْلِسِی هَذَا مَجْلِساً وَافَقَ مِنْکَ رَحْمَةً وَ طَلِبَتِی هَذِهِ طَلِبَةً وَافَقَتْ نَجَاحاً وَ مَا خِفْتُ عُسْرَتَهُ مِنَ الْأُمُورِ فَیَسِّرْهُ وَ مَا خِفْتُ عَجْزَهُ مِنَ الْأَشْیَاءِ فَوَسِّعْهُ وَ مَنْ أَرَادَنِی بِسُوءٍ مِنَ الْخَلَائِقِ کُلِّهِمْ فَاغْلِبْهُ آمِینَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ وَ هَوِّنْ عَلَیَّ مَا خَشِیتُ شِدَّتَهُ وَ اکْشِفْ عَنِّی مَا خَشِیتُ کُرْبَتَهُ وَ یَسِّرْ لِی مَا خَشِیتُ عُسْرَتَهُ آمِینَ رَبَّ الْعَالَمِینَ اللَّهُمَّ انْزِعِ الْعُجْبَ وَ الرِّیَاءَ وَ الْکِبْرَ وَ الْبَغْیَ وَ الْحَسَدَ وَ الضَّعْفَ وَ الشَّکَّ وَ الْوَهْنَ وَ الضُّرَّ وَ الْأَسْقَامَ وَ الْخِذْلَانَ وَ الْمَکْرَ وَ الْخَدِیعَةَ وَ الْبَلِیَّةَ وَ الْفَسَادَ مِنْ سَمْعِی وَ بَصَرِی وَ جَمِیعِ جَوَارِحِی وَ خُذْ بِنَاصِیَتِی إِلَی مَا تُحِبُّ وَ تَرْضَی یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اغْفِرْ ذَنْبِی وَ اسْتُرْ عَوْرَتِی وَ آمِنْ رَوْعَتِی وَ اجْبُرْ مُصِیبَتِی وَ أَغْنِ فَقْرِی وَ یَسِّرْ حَاجَتِی وَ أَقِلْنِی عَثْرَتِی وَ اجْمَعْ شَمْلِی وَ اکْفِنِی مَا أَهَمَّنِی وَ مَا غَابَ عَنِّی وَ مَا حَضَرَنِی وَ مَا أَتَخَوَّفُهُ مِنْکَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ اللَّهُمَّ فَوَّضْتُ أَمْرِی إِلَیْکَ وَ أَلْجَأْتُ ظَهْرِی إِلَیْکَ وَ أَسْلَمْتُ نَفْسِی إِلَیْکَ بِمَا جَنَیْتُ عَلَیْهَا فَرَقاً مِنْکَ وَ خَوْفاً وَ طَمَعاً وَ أَنْتَ الْکَرِیمُ الَّذِی لَا یَقْطَعُ الرَّجَاءَ وَ لَا یُخَیِّبُ الدُّعَاءَ فَأَسْأَلُکَ بِحَقِّ إِبْرَاهِیمَ خَلِیلِکَ وَ مُوسَی کَلِیمِکَ وَ عِیسَی رُوحِکَ وَ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله صَفِیِّکَ وَ نَبِیِّکَ أَلَّا تَصْرِفَ وَجْهَکَ الْکَرِیمَ عَنِّی حَتَّی تَقْبَلَ تَوْبَتِی وَ تَرْحَمَ عَبْرَتِی وَ تَغْفِرَ لِی خَطِیئَتِی یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ وَ یَا أَحْکَمَ الْحَاکِمِینَ اللَّهُمَّ اجْعَلْ ثَارِی عَلَی مَنْ ظَلَمَنِی وَ انْصُرْنِی عَلَی مَنْ عَادَانِی اللَّهُمَّ لَا تَجْعَلْ مُصِیبَتِی فِی دِینِی وَ لَا تَجْعَلِ الدُّنْیَا أَکْبَرَ هِمَّتِی وَ لَا مَبْلَغَ عِلْمِی إِلَهِی أَصْلِحْ لِی دِینِیَ الَّذِی هُوَ عِصْمَةُ أَمْرِی وَ أَصْلِحْ لِی دُنْیَایَ الَّتِی فِیهَا مَعَاشِی وَ أَصْلِحْ لِی آخِرَتِیَ الَّتِی إِلَیْهَا مَعَادِی وَ اجْعَلِ الْحَیَاةَ زِیَادَةً لِی مِنْ کُلِّ خَیْرٍ وَ اجْعَلِ الْمَوْتَ رَاحَةً لِی مِنْ

ص: 86

کُلِّ شَرٍّ.

اللَّهُمَّ إِنَّکَ عَفُوٌّ تُحِبُّ الْعَفْوَ فَاعْفُ عَنِّی اللَّهُمَّ أَحْیِنِی مَا عَلِمْتَ الْحَیَاةَ خَیْراً لِی وَ تَوَفَّنِی إِذَا کَانَتِ الْوَفَاةُ خَیْراً لِی وَ أَسْأَلُکَ خَشْیَتَکَ فِی الْغَیْبِ وَ الشَّهَادَةِ وَ الْعَدْلَ فِی الْغَضَبِ وَ الرِّضَا وَ أَسْأَلُکَ الْقَصْدَ فِی الْفَقْرِ وَ الْغِنَی وَ أَسْأَلُکَ نَعِیماً لَا یَبِیدُ وَ قُرَّةَ عَیْنٍ لَا یَنْقَطِعُ وَ أَسْأَلُکَ الرِّضَا بَعْدَ الْقَضَاءِ وَ أَسْأَلُکَ لَذَّةَ النَّظَرِ إِلَی وَجْهِکَ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْتَهْدِیکَ لِإِرْشَادِ أَمْرِی وَ أَعُوذُ بِکَ مِنْ شَرِّ نَفْسِی اللَّهُمَّ عَمِلْتُ سُوءً وَ ظَلَمْتُ نَفْسِی فَاغْفِرْ لِی إِنَّهُ لَا یَغْفِرُ الذُّنُوبَ إِلَّا أَنْتَ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ تَعْجِیلَ عَافِیَتِکَ وَ صَبْراً عَلَی بَلِیَّتِکَ وَ خُرُوجاً مِنَ الدُّنْیَا إِلَی رَحْمَتِکَ اللَّهُمَّ إِنِّی أُشْهِدُکَ وَ أُشْهِدُ مَلَائِکَتَکَ وَ حَمَلَةَ عَرْشِکَ وَ أُشْهِدُ مَنْ فِی السَّمَاوَاتِ وَ مَنْ فِی الْأَرْضِ أَنَّکَ أَنْتَ اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ وَحْدَکَ لَا شَرِیکَ لَکَ وَ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُکَ وَ رَسُولُکَ وَ أَسْأَلُکَ بِأَنَّ لَکَ الْحَمْدَ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ بَدِیعُ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ یَا کَائِنُ قَبْلَ أَنْ یَکُونَ شَیْ ءٌ وَ الْمُکَوِّنُ لِکُلِّ شَیْ ءٍ وَ الْکَائِنُ بَعْدَ مَا لَا یَکُونُ شَیْ ءٌ اللَّهُمَّ إِلَی رَحْمَتِکَ رَفَعْتُ بَصَرِی وَ إِلَی جُودِکَ بَسَطْتُ کَفِّی فَلَا تَحْرِمْنِی وَ أَنَا أَسْأَلُکَ وَ لَا تُعَذِّبْنِی وَ أَنَا أَسْتَغْفِرُکَ اللَّهُمَّ فَاغْفِرْ لِی فَإِنَّکَ بِی عَالِمٌ وَ لَا تُعَذِّبْنِی فَإِنَّکَ عَلَیَّ قَادِرٌ بِرَحْمَتِکَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ اللَّهُمَّ ذَا الرَّحْمَةِ الْوَاسِعَةِ وَ الصَّلَاةِ النَّافِعَةِ الرَّافِعَةِ صَلِّ عَلَی أَکْرَمِ خَلْقِکَ عَلَیْکَ وَ أَحَبِّهِمْ إِلَیْکَ وَ أَوْجَهِهِمْ لَدَیْکَ مُحَمَّدٍ عَبْدِکَ وَ رَسُولِکَ الْمَخْصُوصِ بِفَضَائِلِ الْوَسَائِلِ أَشْرَفَ وَ أَکْمَلَ وَ أَرْفَعَ وَ أَعْظَمَ وَ أَکْرَمَ مَا صَلَّیْتَ عَلَی مُبَلِّغٍ عَنْکَ مُؤْتَمَنٍ عَلَی وَحْیِکَ اللَّهُمَّ کَمَا سَدَدْتَ بِهِ الْعَمَی وَ فَتَحْتَ بِهِ الْهُدَی فَاجْعَلْ مَنَاهِجَ سُبُلِهِ لَنَا سُنَناً وَ حُجَجَ بُرْهَانِهِ لَنَا سَبَباً نَأْتَمَّ بِهِ إِلَی الْقُدُومِ عَلَیْکَ اللَّهُمَّ لَکَ الْحَمْدُ مِلْ ءَ السَّمَاوَاتِ السَّبْعِ وَ مِلْ ءَ طِبَاقِهِنَّ وَ مِلْ ءَ الْأَرَضِینَ السَّبْعِ وَ مِلْ ءَ مَا بَیْنَهُمَا وَ مِلْ ءَ عَرْشِ رَبِّنَا الْکَرِیمِ وَ مِیزَانَ رَبِّنَا الْغَفَّارِ وَ مِدَادَ کَلِمَاتِ رَبِّنَا الْقَهَّارِ وَ مِلْ ءَ الْجَنَّةِ وَ مِلْ ءَ النَّارِ وَ عَدَدَ الْمَاءِ وَ الثَّرَی وَ عَدَدَ مَا یُرَی وَ مَا لَا یُرَی اللَّهُمَّ وَ اجْعَلْ صَلَوَاتِکَ وَ بَرَکَاتِکَ وَ مَنَّکَ وَ مَغْفِرَتَکَ وَ رَحْمَتَکَ وَ رِضْوَانَکَ وَ فَضْلَکَ

ص: 87

وَ سَلَامَتَکَ وَ ذِکْرَکَ وَ نُورَکَ وَ شَرَفَکَ وَ نِعْمَتَکَ وَ خِیَرَتَکَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ کَمَا صَلَّیْتَ وَ بَارَکْتَ وَ تَرَحَّمْتَ عَلَی إِبْرَاهِیمَ وَ آلِ إِبْرَاهِیمَ إِنَّکَ حَمِیدٌ مَجِیدٌ اللَّهُمَّ أَعْطِ مُحَمَّداً الْوَسِیلَةَ الْعُظْمَی وَ کَرِیمَ جَزَائِکَ فِی الْعُقْبَی حَتَّی تُشَرِّفَهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ یَا إِلَهَ الْهُدَی اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ عَلَی جَمِیعِ مَلَائِکَتِکَ وَ أَنْبِیَائِکَ وَ رُسُلِکَ سَلَامٌ عَلَی جَبْرَئِیلَ وَ مِیکَائِیلَ وَ إِسْرَافِیلَ وَ حَمَلَةِ الْعَرْشِ وَ مَلَائِکَتِکَ الْمُقَرَّبِینَ وَ الْکِرَامِ الْکَاتِبِینَ وَ الْکَرُوبِیِّینَ وَ سَلَامٌ عَلَی مَلَائِکَتِکَ أَجْمَعِینَ وَ سَلَامٌ عَلَی أَبِینَا آدَمَ وَ عَلَی أُمِّنَا حَوَّاءَ وَ سَلَامٌ عَلَی النَّبِیِّینَ أَجْمَعِینَ وَ الصِّدِّیقِینَ وَ الشُّهَدَاءِ وَ الصَّالِحِینَ وَ سَلَامٌ عَلَی الْمُرْسَلِینَ أَجْمَعِینَ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ وَ لَا حَوْلَ وَ قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ وَ حَسْبِیَ اللَّهُ وَ نِعْمَ الْوَکِیلُ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ کَثِیراً(1).

**[ترجمه]جوهری گفته است: «الغدوّ» در مقابل «رواح» است و «غدا، یغدوا، غدوّاً» - از همین کاربرد است. - کلام خدای متعال «بالغدوّ و الآصال» - : الاعراف/ 205؛ الرعد/ 15؛ النور/ 36 - ،

یعنی در بامدادان، که از وقت، تعبیر به فعل کرده است، چنانکه گفته می­شود: «أتیتک طلوع الشمس»، یعنی هنگام طلوع خورشید؛ و گفته است: «الأصیل» وقت بین عصر تا مغرب است و جمع آن، «الاُصل» و «الآصال» است. بیضاوی در مورد کلام خداوند متعال «و سبح بالعشیّ» - . آل عمران/ 41 -

گفته است: یعنی از نیمروز تا غروب، و گفته شده است: از عصر تا غروب، تا رفتن ابتدای شب؛ «الابکار»، یعنی از طلوع سپیده دم تا هنگام برآمدن آفتاب؛ طبرسی در مورد کلام خداوند سبحان «فسبحان الله» - . الروم/ 17 -

گفته است: یعنی او را تسبیح گویید و از چیزی که سزاوار او نیست یا با بزرگ داشتن او از صفت­های نقص منافات دارد، پاک بدانید، به این صورت که او را به صفت­ها و اسم­هایی که شایسته اوست، توصیف کنید. «الامساء»، یعنی وارد شدن در «مساء» و آن عبارت است از تاریکی شب؛ «الاصباح» مخالف آن است، یعنی آمدن روشنی روز؛ «له الثناء و المدح فی السماوات و الأرض» یعنی او سزاوار ستایش اهل آسمان­ها و زمین است، زیرا بر آنها نعمت بخشیده است. «و عشیّاً»، یعنی در وقت عشاء؛ « و حین تظهرون»، یعنی وقتی که در آن داخل می­شوید و آن همان نیمروز است. - . المجمع 8: 299 - در النهایه، «القیوم» از صیغه­های مبالغه بیان شده است، یعنی کسی که به امور آفریدگان و گرداندن جهان در تمام حالت­ها بپا خاسته است، یا کسی که خود به خود، و نه با کمک دیگری، پابرجا است و با این وجود، هر موجودی به سبب او پابرجا است، به گونه­ای که وجود و دوام هیچ موجودی جز به سبب او قابل تصور نیست. «السبوح» و «القدوس» با ضمه، از صیغه­های مبالغه هستند و حرف اول آنها با فتحه نیز خوانده می­شود و دربردارنده­ پاکی و آراستگی از عیب­ها و کاستی­ها هستند؛ می­توان یکی را به آراستگی ذات و دیگری را به آراستگی صفات و افعال خدا اختصاص داد.

**[ترجمه]

بَعْدَ صَلَاةِ الْعَصْرِ:

الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی مُحَمَّدٍ خَاتَمِ النَّبِیِّینَ وَ عَلَی آلِهِ الطَّاهِرِینَ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ فِی اللَّیْلِ إِذَا یَغْشَی وَ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ فِی النَّهَارِ إِذَا تَجَلَّی وَ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ فِی الْآخِرَةِ وَ الْأُولَی وَ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ مَا لَاحَ الْجَدِیدَانِ وَ مَا اطَّرَدَ الْخَافِقَانِ وَ مَا حَدَا الْحَادِیَانِ وَ مَا عَسْعَسَ لَیْلٌ وَ مَا ادْلَهَمَّ ظَلَامٌ وَ مَا تَنَفَّسَ صُبْحٌ وَ مَا أَضَاءَ فَجْرٌ اللَّهُمَّ اجْعَلْ مُحَمَّداً خَطِیبَ وَفْدِ الْمُؤْمِنِینَ إِلَیْکَ وَ الْمَکْسُوَّ حُلَلَ الْأَمَانِ إِذَا وَقَفَ بَیْنَ یَدَیْکَ وَ النَّاطِقَ إِذَا خَرِسَتِ الْأَلْسُنُ بِالثَّنَاءِ عَلَیْکَ اللَّهُمَّ أَعْلِ مَنْزِلَتَهُ وَ ارْفَعْ دَرَجَتَهُ وَ أَظْهِرْ حُجَّتَهُ وَ تَقَبَّلْ شَفَاعَتَهُ وَ ابْعَثْهُ الْمَقَامَ الْمَحْمُودَ الَّذِی وَعَدْتَهُ وَ اغْفِرْ لَهُ مَا أَحْدَثَ الْمُحْدِثُونَ مِنْ أُمَّتِهِ بَعْدَهُ اللَّهُمَّ بَلِّغْ رُوحَ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ مِنِّی التَّحِیَّةَ وَ السَّلَامَ وَ ارْدُدْ عَلَیَّ مِنْهُمْ تَحِیَّةً کَثِیرَةً وَ سَلَاماً یَا ذَا الْجَلَالِ وَ الْإِکْرَامِ وَ الْفَضْلِ وَ الْإِنْعَامِ اللَّهُمَّ إِنِّی أَعُوذُ بِکَ مِنْ مَضَلَّاتِ الْفِتَنِ ما ظَهَرَ مِنْها وَ ما بَطَنَ وَ الْإِثْمَ وَ الْبَغْیَ بِغَیْرِ الْحَقِ وَ أَنْ أُشْرِکَ بِهِ مَا لَمْ تُنَزِّلْ بِهِ سُلْطَاناً أَوْ أَقُولَ عَلَیْکَ مَا لَا أَعْلَمُ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ مُوجِبَاتِ رَحْمَتِکَ وَ عَزَائِمَ مَغْفِرَتِکَ وَ الْغَنِیمَةَ مِنْ کُلِّ بِرٍّ وَ السَّلَامَةَ مِنْ کُلِّ إِثْمٍ وَ أَسْأَلُکَ الْفَوْزَ بِالْجَنَّةِ وَ النَّجَاةَ مِنَ النَّارِ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اجْعَلْ لِی فِی صَلَاتِی وَ دُعَائِی بَرَکَةً تُطَهِّرُ بِهَا قَلْبِی وَ تَکْشِفُ بِهَا کَرْبِی وَ تُؤْمِنُ بِهَا رَوْعَتِی وَ تَغْفِرُ بِهَا ذَنْبِی وَ تُصْلِحُ بِهَا أَمْرِی وَ تُغْنِی بِهَا فَقْرِی وَ تُذْهِبُ بِهَا ضُرِّی وَ تُفَرِّجُ بِهَا هَمِّی وَ تُسَلِّی بِهَا غَمِّی وَ تَشْفِی بِهَا سُقْمِی وَ تُؤْمِنُ بِهَا خَوْفِی وَ تَجْلُو بِهَا حُزْنِی وَ تَقْضِی بِهَا دَیْنِی وَ تَجْمَعُ بِهَا شَمْلِی وَ تُبَیِّضُ بِهَا وَجْهِی وَ اجْعَلْ مَا عِنْدَکَ خَیْراً لِی اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ لَا تَدَعْ لِی ذَنْباً إِلَّا غَفَرْتَهُ وَ لَا کَرْباً إِلَّا کَشَفْتَهُ وَ لَا خَوْفاً إِلَّا آمَنْتَهُ وَ لَا سُقْماً إِلَّا شَفَیْتَهُ وَ لَا هَمّاً إِلَّا فَرَّجْتَهُ وَ لَا غَمّاً إِلَّا أَذْهَبْتَهُ وَ لَا حُزْناً إِلَّا سَلَبْتَهُ وَ لَا دَیْناً إِلَّا قَضَیْتَهُ وَ لَا عَدُوّاً إِلَّا کَفَیْتَهُ وَ لَا حَاجَةً إِلَّا قَضَیْتَهَا وَ لَا دَعْوَةً إِلَّا أَجَبْتَهَا وَ لَا مَسْأَلَةً إِلَّا أَعْطَیْتَهَا وَ لَا أَمَانَةً إِلَّا أَدَّیْتَهَا

ص: 89

وَ لَا فِتْنَةً إِلَّا صَرَفْتَهَا اللَّهُمَّ اصْرِفْ عَنِّی مِنَ الْعَاهَاتِ وَ الْآفَاتِ وَ الْبَلِیَّاتِ مَا أُطِیقُ وَ مَا لَا أُطِیقُ صَرْفَهُ إِلَّا بِکَ اللَّهُمَّ أَمْسَی ظُلْمِی مُسْتَجِیراً بِعَفْوِکَ وَ أَمْسَتْ ذُنُوبِی مُسْتَجِیرَةً بِمَغْفِرَتِکَ وَ أَمْسَی خَوْفِی مُسْتَجِیراً بِأَمَانِکَ وَ أَمْسَی فَقْرِی مُسْتَجِیراً بِغِنَاکَ وَ أَمْسَی ذُلِّی مُسْتَجِیراً بِعِزِّکَ وَ أَمْسَی ضَعْفِی مُسْتَجِیراً بِقُوَّتِکَ وَ أَمْسَی وَجْهِی الْبَالِی الْفَانِی مُسْتَجِیراً بِوَجْهِکَ الدَّائِمِ الْبَاقِی یَا کَائِناً قَبْلَ کُلِّ شَیْ ءٍ وَ یَا مُکَوِّنَ کُلِّ شَیْ ءٍ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اصْرِفْ عَنِّی وَ عَنْ أَهْلِی وَ مَالِی وَ وُلْدِی وَ أَهْلِ حُزَانَتِی وَ إِخْوَانِی فِیکَ شَرَّ کُلِّ ذِی شَرٍّ وَ شَرَّ کُلِّ جَبَّارٍ عَنِیدٍ وَ شَیْطَانٍ مَرِیدٍ وَ سُلْطَانٍ جَائِرٍ وَ عَدُوٍّ قَاهِرٍ وَ حَاسِدٍ مُعَانِدٍ وَ بَاغٍ مُرَاصِدٍ وَ مِنْ شَرِّ السَّامَّةِ وَ الْهَامَّةِ وَ مَا دَبَّ فِی اللَّیْلِ وَ النَّهَارِ وَ مِنْ شَرِّ فُسَّاقِ الْعَرَبِ وَ الْعَجَمِ وَ فَسَقَةِ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ وَ أَعُوذُ بِدِرْعِکَ الْحَصِینَةِ الَّتِی لَا تُرَامُ وَ أَسْأَلُکَ أَلَّا تُمِیتَنِی غَمّاً وَ لَا هَمّاً وَ لَا مُتَرَدِّیاً وَ لَا رَدْماً وَ لَا غَرَقاً وَ لَا حَرَقاً وَ لَا عَطَشاً وَ صَبْراً وَ لَا قَوَداً وَ لَا أَکِیلَ السَّبُعِ وَ أَمِتْنِی عَلَی فِرَاشِی فِی عَافِیَةٍ أَوْ فِی الصَّفِّ الَّذِی نَعَتَّ أَهْلَهُ فِی کِتَابِکَ فَقُلْتَ کَأَنَّهُمْ بُنْیانٌ مَرْصُوصٌ مُقْبِلِینَ غَیْرَ مُدْبِرِینَ عَلَی طَاعَتِکَ وَ طَاعَةِ رَسُولِکَ صلی الله علیه و آله قَائِماً بِحَقِّکَ غَیْرَ جَاحِدٍ لِآلَائِکَ وَ لَا مُعَانِداً لِأَوْلِیَائِکَ وَ لَا مُوَالِیاً لِأَعْدَائِکَ یَا کَرِیمُ.: اللَّهُمَّ اجْعَلْ دُعَائِی فِی الْمَرْفُوعِ الْمُسْتَجَابِ وَ اجْعَلْنِی عِنْدَکَ وَجِیهاً فِی الدُّنْیا وَ الْآخِرَةِ وَ مِنَ الْمُقَرَّبِینَ الَّذِینَ لا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لا هُمْ یَحْزَنُونَ وَ اغْفِرْ لِی وَ لِوَالِدَیَّ وَ مَا وَلَدَا وَ مَا وَلَدْتُ وَ مَا تَوَالَدُوا مِنَ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ یَا خَیْرَ الْغَافِرِینَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی قَضَی عَنِّی صَلَاةً- کانَتْ عَلَی الْمُؤْمِنِینَ کِتاباً مَوْقُوتاً(1).

مِصْبَاحُ الشَّیْخِ (2)، وَ الْبَلَدُ الْأَمِینُ (3)، وَ جُنَّةُ الْأَمَانِ، وَ مِنْهَاجُ

ص: 90

الصَّلَاحِ، وَ غَیْرُهَا مُرْسَلًا: مِثْلَهُ إِلَّا أَنَّ الصَّلَاةَ عَلَی الْآلِ علیهم السلام مَذْکُورٌ فِی الْجَمِیعِ فِی الْمَوَاضِعِ.

و فیها أصبح بدل أمسی فی المواضع و هو أنسب کما ذکره الکفعمی حیث قال لفظ أمسی هنا ألیق من أصبح لأنه ما کان قبل الزوال یقال فیه أصبح و ما بعده أمسی (1) انتهی و فیها و أعوذ بدرعک الحصینة التی لا ترام أن تمیتنی غما أو هما أو متردیا أو هدما أو ردما أو غرقا أو حرقا أو عطشا أو شرقا أو صبرا أو قودا أو تردیا أو أکیل سبع أو فی أرض غربة أو میتة سوء و أمتنی علی فراشی إلی قوله کَأَنَّهُمْ بُنْیانٌ مَرْصُوصٌ علی طاعتک و طاعة رسولک مقبلا علی عدوک غیر مدبر عنه قائما بحقک غیر جاحد لآلائک و لا معاند لأولیائک و لا ممال لأعدائک یا کریم إلی آخر الدعاء.

و لنوضح بعض ألفاظه لاح بدا و ظهر و الجدیدان اللیل و النهار و الخافقان المشرق و المغرب و اطرادهما بقاؤهما و الحادیان اللیل و النهار کأنهما یحدوان بالناس لیسیروا إلی قبورهم کالذی یحدو بالإبل و قال الکفعمی الحادیان الذی یحدو للإبل لیلا و الذی یحدو لها نهارا و الأول أظهر ما عسعس أی أقبل أو أدبر کما مر و ما ادلهم ظلام علی وزن اقشعر أی اشتدت ظلمته و الظلام ذهاب النور و أول اللیل و ما تنفس صبح أی ظهر و عبر عنه بالتنفس لهبوب النسیم عنده فکأنه تنفس به.

و خطیب القوم فی اللغة کبیرهم الذی یخاطب السلطان و یکلمه فی حوائجهم و فی النهایة الوفد هم الذین یجتمعون و یردون البلاد واحدهم وافد و کذلک الذین یقصدون الأمراء لزیادة أو استرفاد و انتجاع و غیر ذلک انتهی و المعنی أنه صلی الله علیه و آله فی القیامة یکلم عن أمته عند الله و یشفع لهم.

المکسو حلل الأمان قال الشیخ البهائی ره المراد أمان أمته من النار فإن الله تعالی قال له وَ لَسَوْفَ یُعْطِیکَ رَبُّکَ فَتَرْضی (2) و هو صلی الله علیه و آله لا یرضی بدخول أحد من أمته فی النار کما ورد فی الحدیث و حلل الأمان استعارة و ذکر الکسوة ترشیح.

ص: 91

و قال الکفعمی أحزنه أمر غمه و الحزن و الحزن خلاف السرور و أحزنه غیره و حزنه قاله الجوهری و الفرق بین الغم و الحزن و الهم أن الهم قبل نزول الأمر و هو یطرد النوم و الغم بعد نزوله و هو یجلب النوم و الحزن أسفک علی ما فات و الفرق بین الخوف و الحزن أن الحزن أسفک علی ما فات و یرادفه الغم و الخوف علی ما لم یأت و یرادفه الهم و الحزن تألم الباطل بسبب وقوع مکروه یتعذر دفعه أو فوات فرصته أو مرغوب فیه یتعذر تلافیه و الخوف تألم الباطن بسبب مکروه یمکن حصول أسبابه

أو توقع فوات مرغوب فیه تعذر تلافیه قاله الشیخ مقداد فی شرح النصیریة(1)

و الفرق بین الحزن و الغضب أن الأمر إن کان ممن فوقک أحزنک و إن کان ممن دونک أغضبک قاله إبراهیم بن محمد بن أبی عون الکاتب فی کتاب الأجوبة انتهی.

و فی القاموس حزانتک عیالک الذین تتحزن لأمرهم و المارد و المرید العاتی الشدید و المراصد المراقب الذی یرصد الوثوب و الراصد الأسد و فی النهایة فیه أعیذکما من کل سامة و هامة السامة ما یسم و لا یقتل مثل العقرب و الزنبور و نحوهما و الهامة کل ذات سم یقتل و فی حدیث ابن المسیب کنا نقول إذا أصبحنا نعوذ بالله من شر السامة و العامة السامة هاهنا خاصة الرجل یقال سم إذا خص انتهی.

و قال الجوهری ردی فی البئر و تردی إذا سقط فی بئر أو تهور من جبل و قوله لا ردما أی بأن یجعل فی بیت و یردم بابه حتی یموت أو بأن یجعل بین ردم مبنی أو بأن یسقط علیه جدار قال الفیروزآبادی ردم الباب و الثلمة سده کله أو ثلثه و الردم بالتسکین ما یسقط من الجدار المنهدم و قال الکفعمی ردما أی مردوما أی ضرب الردم بینه و بین الحیاة حاجزا فوق حاجز و الردم السد المتراکب

ص: 92

بعضه علی بعض و الثوب المردم هو المرقع الذی رقاعه بعضها علی بعض.

و الشرق الشجا و الغصة اللذان یموت الإنسان منهما و فی الحدیث یؤخرون الصلاة إلی شرق الموتی أی إلی أن یبقی من الشمس ما یبقی من حیاة من شرق بریقه عند الموت و قوله أو صبرا أن یحبس للقتل حتی یموت و فی الحدیث نهی عن قتل الدواب صبرا و هو أن تحبس ثم ترمی حتی تقتل و منه الحدیث فی الذی أمسک رجلا و قتله آخر فقال اقتلوا القاتل و اصبروا الصابر أی احبسوا الذی حبسه للموت حتی یموت کفعله به و منه یقال للمضروب عنقه قتل صبرا أی محبوسا ممسکا علی القتل و کل من حبس لقتل فهو قتیل صبر قاله الجوهری و الهروی انتهی.

و قال الفیروزآبادی القود بالتحریک القصاص قوله علیه السلام و لا ممال أصله مهموز یقال ملأه علی الأمر و مالأه ساعده و شایعه و تمالئوا علیه اجتمعوا.

**[ترجمه]جوهری گفته است: «جمع الله شملهم»، یعنی کارهای پراکنده­شان را، و «فرق الله شمله»، یعنی کارهای گردآمده­اش را؛ و گفته است: «ثأرت القتیل و بالقتیل ثأراً و ثورة»، یعنی کشنده­اش را کشتم؛ گفته می­شود: «ثأرتک بکذا»، یعنی به وسیله­ آن، انتقام خونم را از تو گرفتم. «فی الغیب» یعنی در نبود آفریدگان و «الشهادة»، یعنی در هنگام شاهد بودن و حضور آنان. «القصد»، یعنی میانه روی بین اسراف و سخت گرفتن؛ «باد الشیء، یبید»: از بین رفت.

«إلی وجهک»، یعنی ثواب و بزرگواری تو، یا روی دوستداران تو و جهتی که از آن جهت، دوستدارانت را مورد خطاب قرار می­دهی، یا اینکه منظور از دیدن، دیدن به چشم دل باشد. جوهری گفته است: «السنن» یعنی روش؛ گفته می­شود: «استقام فلان علی سنن واحد» - به همان معنی است. - و گفته می­شود: «امض علی سنّتک و سننک»، یعنی به راه و روشت. فیروزآبادی گفته است: «الکروبیّون» بدون تشدید راء، یعنی مهتران فرشتگان. پایان. - ولی در بیشتر کتاب­های دعا، با تشدید نوشته شده است. -

**[ترجمه]

فَلَکَ الْحَمْدُ وَجْهُکَ أَکْرَمُ الْوُجُوهِ وَ جَاهُکَ خَیْرُ الْجَاهِ وَ عَطِیَّتُکَ أَعْظَمُ الْعَطَایَا وَ أَهْنَؤُهَا یُطَاعُ رَبُّنَا فَیَشْکُرُ وَ یُعْصَی فَیَغْفِرُ وَ یُجِیبُ الْمُضْطَرَّ وَ یَکْشِفُ الضُّرَّ وَ یُنْجِی مِنَ الْکَرْبِ وَ یَغْفِرُ مِنَ الذَّنْبِ وَ یُغْنِی الْفَقِیرَ وَ یَشْکُرُ الیسر [الْیَسِیرَ] لَا یُجَازِی بِآلَائِکَ أَحَدٌ وَ لَا یَبْلُغُ مِدْحَتَکَ قَوْلُ قَائِلٍ وَ یَقُولُ أَیْضاً اللَّهُمَّ مُدَّ لِی أَیْسَرَ الْعَافِیَةِ وَ اجْعَلْنِی فِی زُمْرَةِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فِی الْعَاجِلَةِ وَ الْآجِلَةِ وَ بَلِّغْ بِیَ الْغَایَةَ وَ اصْرِفْ عَنِّی الْعَاهَاتِ وَ الْآفَاتِ وَ اقْضِ لِی بِالْحُسْنَی فِی أُمُورِی کُلِّهَا وَ اعْزِمْ لِی بِالرَّشَادِ وَ لَا تَکِلْنِی إِلَی نَفْسِی أَبَداً یَا ذَا الْجَلَالِ وَ الْإِکْرَامِ اللَّهُمَّ مُدَّ لِی فِی السَّعَةِ وَ الدَّعَةِ وَ جَنِّبْنِی مَا حَرَّمْتَهُ عَلَیَّ وَ وَجِّهْ لِی بِالْعَافِیَةِ وَ السَّلَامَةِ وَ الْبَرَکَةِ وَ لَا تُشْمِتْ بِیَ الْأَعْدَاءَ وَ فَرِّجْ عَنِّی الْکُرُوبَ وَ أَتْمِمْ عَلَیَّ نِعْمَتَکَ وَ أَصْلِحْ لِیَ الْحَرْثَ فِی الْإِصْلَاحِ لِأَمْرِ آخِرَتِی وَ دُنْیَایَ وَ اجْعَلْنِی سَالِماً مِنْ کُلِّ سُوءٍ مُعَافًی مِنَ الضَّرُورَةِ فِی مُنْتَهَی الشُّکْرِ وَ الْعَافِیَةِ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی مُحَمَّدٍ نَبِیِّهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ ثُمَّ تَقُولُ اللَّهُمَّ إِنِّی أَعُوذُ بِکَ مِنْ نَفْسٍ لَا تَشْبَعُ وَ مِنْ قَلْبٍ لَا یَخْشَعُ وَ مِنْ عِلْمٍ لَا یَنْفَعُ وَ مِنْ صَلَاةٍ لَا تُرْفَعُ وَ مِنْ دُعَاءٍ لَا یُسْمَعُ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ الْیُسْرَ بَعْدَ الْعُسْرِ وَ الْفَرَجَ بَعْدَ الْکَرْبِ وَ الرَّخَاءَ بَعْدَ الشِّدَّةِ اللَّهُمَّ مَا بِنَا مِنْ نِعْمَةٍ فَمِنْکَ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ أَسْتَغْفِرُکَ وَ أَتُوبُ إِلَیْکَ (1).

**[ترجمه]کتاب الصفین که برای نصر بن مزاحم است، گفته است: وقتی علی علیه السلام از کوفه به طرف صفین خارج شد و به دیر ابی موسی رسید، در آنجا نماز عصر را خواند و بعد از اینکه تمام شد، گفت: «سبحان الله ذی الطول و النعم، سبحان ذی القدرة و الافضال، أسأل الله الرضا بقضائه و العمل بطاعته و الانابة إلی أمره فانه سمیع الدعاء»،{منزه است صاحب بخشش و نعمت، منزه است دارنده قدرت و برتری. از خداوند، خشنودی به قضایش و عمل کردن برای طاعت او و بازگشتن به دستورش را خواستارم که او شنونده­ دعا است.}

**[ترجمه]

**[ترجمه]مصباح المتهجد و الکفعمی و غیرها: در تعقیب نماز عصر می­گویی:

{نور تو کامل شد و در پی آن هدایت کردی، پس تو را سپاس باد؛ بردباری تو افزون گشت و در پی آن مرا آمرزیدی، پس تو را سپاس باد؛ دستت را گشودی و در پی آن عطا کردی، پس تو را سپاس باد؛ ذات تو بزرگوارترین ذات­ها و مقام تو، بهترین مقام­ها و هدیه­ تو بزرگ­ترین هدایا و شیرین­ترین آنهاست؛ پروردگار ما اطاعت می­شود و او سپاسگزاری می­کند، و نافرمانی می­شود و او می­بخشد، درمانده را می­پذیرد و سختی را برمی­دارد و از گرفتاری نجات می­دهد و گناه را می­آمرزد و نیازمند را بی­نیاز می­کند و عمل کم را سپاس می­گوید، هیچ کسی نمی­تواند سپاس نعمت­های تو را بجای آورد و سخن هیچ گوینده­ای به ستایش درخور تو نمی­رسد.}

و نیز می­گویی: {خدایا، آسان­ترین سلامتی را برایم همیشگی ساز و مرا در دنیا و آخرت در گروه پیامبر صلی الله علیه و آله قرار بده و مرا به هدف برسان و سختی­ها و آسیب­ها را از من دور کن و در همه­ کارهایم، بهترین­ها را برایم حتمی کن، و با راهنمایی، عزم مرا بیشتر کن و هرگز مرا به خودم وامگذار، ای دارنده­ شکوه و بزرگواری؛ خدایا، گشایش و فراخی را برای من مداوم ساز و مرا از آنچه بر من حرام کرده­ای، به دور دار و با سلامتی و سلامت و خجستگی به من رو کن و دشمنان را سرزنش کننده­ من قرار نده و گرفتاری­ها را از من بگشا و نعمتت را بر من تمام کن و دارایی­ام را در راه نیکو ساختن دنیا و رستاخیزم، پاک و نیکو بگردان و مرا از هر بدی، سالم و از سختی، در امان بدار و در نهایت سپاسگزاری و سلامتی قرار ده و درود خدا و سلام بر محمد، پیامبر او و خاندانش باد.}

سپس می­گویی: {خدایا، از سرشتی که سیر نشود، و از قلبی که فروتن نگردد، و از دانشی که سود نرساند، و از نمازی که بالا نرود، و از دعایی که شنیده نشود، به تو پناه می­آورم؛ خدایا، از تو آسانی بعد از دشواری، و گشایش بعد از گرفتاری، و آسایش بعد از سختی را می­خواهم؛ خدایا، هر نعمتی که داریم، از آن توست، هیچ خدایی جز تو وجود ندارد، از تو آمرزش می­خواهم و به سوی تو باز می­گردم.} - . البلد الامین: 19 -

**[ترجمه]

قَضَی اللَّهُ لَهُ مِائَةَ حَاجَةٍ سَبْعِینَ فِی الدُّنْیَا وَ ثَلَاثِینَ فِی الْآخِرَةِ قَالَ قُلْتُ لَهُ مَا مَعْنَی صَلَاةِ اللَّهِ وَ صَلَاةِ مَلَائِکَتِهِ وَ صَلَاةِ الْمُؤْمِنِینَ قَالَ صَلَاةُ اللَّهِ رَحْمَةٌ مِنَ اللَّهِ وَ صَلَاةُ مَلَائِکَتِهِ تَزْکِیَةٌ مِنْهُمْ لَهُ وَ صَلَاةُ الْمُؤْمِنِینَ دُعَاءٌ مِنْهُمْ لَهُ وَ مِنْ سِرِّ آلِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله فِی الصَّلَاةِ عَلَی النَّبِیِّ وَ آلِهِ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ فِی الْأَوَّلِینَ وَ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ فِی الْآخِرِینَ وَ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ فِی الْمَلَإِ الْأَعْلَی وَ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ فِی الْمُرْسَلِینَ اللَّهُمَّ أَعْطِ مُحَمَّداً الْوَسِیلَةَ وَ الشَّرَفَ وَ الْفَضِیلَةَ وَ الدَّرَجَةَ الْکَبِیرَةَ اللَّهُمَّ إِنِّی آمَنْتُ بِمُحَمَّدٍ وَ لَمْ أَرَهُ فَلَا تَحْرِمْنِی یَوْمَ الْقِیَامَةِ رُؤْیَتَهُ وَ ارْزُقْنِی صُحْبَتَهُ وَ تَوَفَّنِی عَلَی مِلَّتِهِ وَ اسْقِنِی مِنْ حَوْضِهِ مَشْرَباً رَوِیّاً سَائِغاً هَنِیئاً لَا أَظْمَأُ بَعْدَهُ أَبَداً إِنَّکَ عَلَی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ اللَّهُمَّ کَمَا آمَنْتُ بِمُحَمَّدٍ وَ لَمْ أَرَهُ فَعَرِّفْنِی فِی الْجِنَانِ وَجْهَهُ اللَّهُمَّ بَلِّغْ رُوحَ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله عَنِّی تَحِیَّةً کَثِیرَةً وَ سَلَاماً فَإِنَّ مَنْ صَلَّی عَلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله بِهَذِهِ الصَّلَوَاتِ هُدِمَتْ ذُنُوبُهُ وَ مُحِیَتْ خَطَایَاهُ وَ دَامَ سُرُورُهُ وَ اسْتُجِیبَ دُعَاؤُهُ وَ أُعْطِیَ أَمَلَهُ وَ بُسِطَ لَهُ فِی رِزْقِهِ وَ أُعِینَ عَلَی عَدُوِّهِ وَ هِیَ لَهُ سَبَبُ أَنْوَاعِ الْخَیْرِ وَ یُجْعَلُ مِنْ رُفَقَاءِ نَبِیِّهِ فِی الْجِنَانِ الْأَعْلَی یَقُولُهُنَّ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ غُدْوَةً وَ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ عَشِیَّةً(1).

**[ترجمه]مجالس ابن الشیخ و مجالس المفید: پدر محمد جعفی گفته است: با افراد زیادی در مورد چشمم شکوه می­کردم، در مورد آن با امام صادق علیه السلام شکوه کردم. فرمود: آیا دعایی برای دنیا و آخرتت و کفایت کننده­ تو برای بیماری چشمت، به تو بیاموزم؟ گفتم: بلی؛ فرمود: در دنباله­ نماز صبح و نماز مغرب می­گویی: {خدایا، از تو به حق محمد و خاندان محمد بر تو، می­خواهم که بر محمد و خاندان محمد درود فرستی و نور را در دیدگانم، و روشنگری را در دینم، و یقین را در دلم، و وارستگی را در کارم، و سلامت را در جانم، و گستردگی را در روزی­ام، و سپاسگزاری از تو را تا زمانی که مرا پابرجا داشته­ای، قرار دهی.} - . أمالی الطوسی 1: 199؛ أمالی المفید: 142 -

**[ترجمه]

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ أَمْسَیْتُ وَ أَصْبَحْتُ بِاللَّهِ مُؤْمِناً عَلَی دِینِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله وَ سُنَّتِهِ وَ عَلَی دِینِ عَلِیٍّ علیه السلام وَ سُنَّتِهِ وَ عَلَی دِینِ فَاطِمَةَ علیها السلام وَ سُنَّتِهَا وَ عَلَی دِینِ الْأَوْصِیَاءِ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِمْ وَ سُنَّتِهِمْ وَ آمَنْتُ بِسِرِّهِمْ وَ عَلَانِیَتِهِمْ وَ بِغَیْبِهِمْ وَ شَهَادَتِهِمْ وَ أَسْتَعِیذُ بِاللَّهِ فِی لَیْلَتِی هَذِهِ وَ یَوْمِی هَذَا مِمَّا اسْتَعَاذَ مِنْهُ مُحَمَّدٌ وَ عَلِیٌّ وَ فَاطِمَةُ وَ الْأَوْصِیَاءُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِمْ وَ أَرْغَبُ إِلَی اللَّهِ فِیمَا رَغِبُوا فِیهِ وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ (1).

ثُمَّ یَقُولُ مَا رَوَاهُ أَبُو غَالِبٍ أَحْمَدُ بْنُ سُلَیْمَانَ الزُّرَارِیُّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَعْفَرٍ الْحِمْیَرِیِّ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ مَهْزِیَارَ عَنْ أَخِیهِ عَلِیِّ بْنِ مَهْزِیَارَ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: مَنْ قَالَ بَعْدَ صَلَاةِ الْفَجْرِ وَ بَعْدَ صَلَاةِ الْمَغْرِبِ قَبْلَ أَنْ یَثْنِیَ رِجْلَهُ أَوْ یُکَلِّمَ أَحَداً- إِنَّ اللَّهَ وَ مَلائِکَتَهُ یُصَلُّونَ عَلَی النَّبِیِّ یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَیْهِ وَ سَلِّمُوا تَسْلِیماً اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ النَّبِیِّ وَ عَلَی ذُرِّیَّتِهِ وَ عَلَی أَهْلِ بَیْتِهِ مَرَّةً وَاحِدَةً قَضَی اللَّهُ تَعَالَی لَهُ مِائَةَ حَاجَةٍ سَبْعِینَ مِنْهَا لِلْآخِرَةِ وَ ثَلَاثِینَ لِلدُّنْیَا(2).

وَ یَقُولُ أَیْضاً مَا رَوَاهُ أَبُو مُحَمَّدٍ هَارُونُ بْنُ مُوسَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ الْوَلِیدِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ أَبَانٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ هَمَّامٍ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ یَعْنِی الرِّضَا علیه السلام قَالَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: مَنْ قَالَ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ سَبْعَ مَرَّاتٍ وَ هُوَ ثَانٍ رِجْلَهُ بَعْدَ الْمَغْرِبِ قَبْلَ أَنْ یَتَکَلَّمَ وَ بَعْدَ الصُّبْحِ قَبْلَ أَنْ یَتَکَلَّمَ صَرَفَ اللَّهُ تَعَالَی عَنْهُ سَبْعِینَ نَوْعاً مِنْ أَنْوَاعِ الْبَلَاءِ أَدْنَاهَا الْجُذَامُ وَ الْبَرَصُ وَ السُّلْطَانُ وَ الشَّیْطَانُ (3).

وَ مِمَّا رَوَیْنَاهُ بِإِسْنَادِنَا إِلَی مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ الْکُلَیْنِیِّ بِإِسْنَادِهِ فِی کِتَابِ الدُّعَاءِ مِنْ کِتَابِ الْکَافِی عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَنْ صَلَّی الْغَدَاةَ فَقَالَ قَبْلَ أَنْ یَنْقُضَ رُکْبَتَیْهِ عَشْرَ مَرَّاتٍ- لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ لَهُ الْمُلْکُ وَ لَهُ الْحَمْدُ یُحْیِی وَ یُمِیتُ وَ یُمِیتُ وَ یُحْیِی وَ هُوَ حَیٌّ لَا یَمُوتُ بِیَدِهِ الْخَیْرُ وَ هُوَ عَلَی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ وَ فِی

ص: 97

الْمَغْرِبِ مِثْلَهَا لَمْ یَلْقَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ عَبْدٌ بِعَمَلٍ أَفْضَلَ مِنْ عَمَلِهِ إِلَّا مَنْ جَاءَ بِمِثْلِ عَمَلِهِ (1).

وَ یَقُولُ أَیْضاً: بَعْدَ صَلَاةِ الْمَغْرِبِ وَ بَعْدَ صَلَاةِ الْفَجْرِ- سُبْحَانَکَ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ اغْفِرْ لِی ذُنُوبِی کُلَّهَا جَمِیعاً فَإِنَّهُ لَا یَغْفِرُ الذُّنُوبَ کُلَّهَا جَمِیعاً إِلَّا أَنْتَ فَقَدْ رَوَی الْحَسَنُ بْنُ مَحْبُوبٍ عَنْ أَبِی أَیُّوبَ- عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ یَرْفَعُهُ إِلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فِی حَدِیثٍ هَذَا الْمُرَادُ مِنْهُ أَنَّ الْعَبْدَ إِذَا قَالَ ذَلِکَ قَالَ اللَّهُ جَلَّ جَلَالُهُ لِلْکَتَبَةِ اکْتُبُوا لِعَبْدِیَ الْمَغْفِرَةَ بِمَعْرِفَتِهِ أَنَّهُ لَا یَغْفِرُ الذُّنُوبَ کُلَّهَا جَمِیعاً إِلَّا أَنَا(2).

**[ترجمه]المحاسن: از پدرش که آن را به صورت مرفوع نقل کرده و گفته است: امام علی فرزند امام حسین علیهما السلام، بعد از نماز مغرب زیاد می­نشست و از خدا، یقین می­خواست. - . المحاسن: 348 (در ضمن حدیث) -

**[ترجمه]

بِرٍّ وَ النَّجَاةَ مِنَ النَّارِ وَ مِنْ کُلِّ بَلِیَّةٍ وَ الْفَوْزَ بِالْجَنَّةِ وَ الرِّضْوَانَ فِی دَارِ السَّلَامِ وَ جِوَارَ نَبِیِّکَ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله اللَّهُمَّ مَا بِنَا مِنْ نِعْمَةٍ فَمِنْکَ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ أَسْتَغْفِرُکَ وَ أَتُوبُ إِلَیْکَ (1).

ثم ذکروا أکثر التعقیبات بعد النوافل لضیق وقت النوافل.

قال السید قدس سره فی فلاح السائل و لا تکثر فی تعقیب المغرب قبل أن تصلی نوافلها لأن أفضل وقت نوافل صلاة المغرب إلی زوال الشفق من أفق المغرب انتهی (2).

و قال الشهید قدس الله سره فی الذکری قال المفید تفعل نافلة المغرب بعد التسبیح و قبل التعقیب کما فعلها النبی صلی الله علیه و آله لما بشَّر بالحسن علیه السلام فإنه صلی رکعتین شکرا فلما بشر بالحسین علیه السلام صلی رکعتین و لم یعقب حتی فرغ منها و ابن الجنید لا یستحب الکلام و لا عمل شی ء بینها و بین المغرب.

ثم قال و لو قیل بامتداد وقتها أی النافلة بوقت المغرب أمکن لأنها تابعة لها و إن کان الأفضل المبادرة بها قبل کل شی ء سوی التسبیح و عد ره فی النفلیة مما یختص بالمغرب تأخیر تعقیبها إلی الفراغ من راتبتها.

**[ترجمه]«ثان الرجل»، یعنی پایش را از حالتی که در تشهد بود، با باز کردن هنگام برخاستن و جز آن، تغییر ندهد. منظور از عبارت «قبل أن ینقض رکبتیه» نیز همین است. در بعضی از نسخه­ها «قبل أن یقبض» آمده، یعنی آنها را بالا و در نزدیکی بدن آورد. در «یحیی و یمیت و یمیت و یحیی»، زنده کردن اول و همین­طور میراندن اول، در دنیا است و میراندن دوم، در قبر است، پس به طور ضمنی بر زنده کردن دیگر نیز دلالت می­کند؛ ولی از آنجا که مدت این زنده کردن کوتاه است، آن را به صراحت بیان نکرده است؛ و زنده کردن دوباره، در آخرت است. زنده کردن و میراندن در رجعت را به خاطر عمومی نبودن و شامل همه نشدن آن، ذکر نکرده است؛ هرچند احتمال دارد میراندن دومی اشاره به آن باشد. همچنین بعید نیست منظور از هر قسمت، جنس میراندن و زنده کردن باشد و تکرار، برای بیان استمرار داشتن و فراوان بودن آن است.

عبارت «إلا من جاء» این اشکال را دارد که اگر عملی مانند عمل او بیاورد، چگونه با فضیلت­تر از عمل او می­شود؟ مگر اینکه گفته شود: اعمال دیگری همراه آن عمل داشته باشد؛ نتیجه اینکه هیچ عمل دیگری با فضیلت­تر از این عمل نیست، مگر اینکه - عمل­های دیگری - به آن ضمیمه شود که در این صورت، مجموع آنها با فضیلت­تر می­شود.

**[ترجمه]

و لعل الأولی رعایة الأمرین معا بأن یأتی بالتعقیبات ما لا ینافی ما یرید الإتیان به من النوافل ثم یؤخر البقیة إذ یأتی فی الخبر أن تعقیب الفریضة أفضل من النافلة و قد وردت الأخبار بأن لا نافلة فی وقت الفریضة(3).

ص: 99

وَ یُؤَیِّدُ التَّأْخِیرَ مَا رَوَاهُ الْمُفِیدُ قَدَّسَ اللَّهُ رُوحَهُ فِی إِرْشَادِهِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ الثَّانِی علیه السلام: أَنَّهُ لَمَّا تَزَوَّجَ بِنْتَ الْمَأْمُونِ وَ حَمَلَهَا قَاصِداً إِلَی الْمَدِینَةِ سَارَ إِلَی شَارِعِ بَابِ الْکُوفَةِ وَ النَّاسُ مَعَهُ یُشَیِّعُونَهُ فَانْتَهَی إِلَی دَارِ الْمُسَیَّبِ عِنْدَ مَغِیبِ الشَّمْسِ فَنَزَلَ وَ دَخَلَ الْمَسْجِدَ وَ کَانَ فِی صَحْنِهِ نَبْقَةٌ لَمْ تَحْمِلْ بَعْدُ فَدَعَا بِکُوزٍ فِیهِ مَاءٌ فَتَوَضَّأَ فِی أَصْلِ النَّبْقَةِ وَ قَامَ فَصَلَّی بِالنَّاسِ صَلَاةَ الْمَغْرِبِ فَقَرَأَ فِی الْأُولَی الْحَمْدَ وَ إِذَا جَاءَ نَصْرُ اللَّهِ وَ الْفَتْحُ وَ قَرَأَ فِی الثَّانِیَةِ الْحَمْدَ وَ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ وَ قَنَتَ قَبْلَ رُکُوعِهِ وَ صَلَّی الثَّالِثَةَ وَ تَشَهَّدَ وَ سَلَّمَ ثُمَّ جَلَسَ هُنَیْئَةً یَذْکُرُ اللَّهَ وَ قَامَ مِنْ غَیْرِ أَنْ یُعَقِّبَ فَصَلَّی النَّوَافِلَ أَرْبَعَ رَکَعَاتٍ وَ عَقَّبَ بَعْدَهُ وَ سَجَدَ سَجْدَتَیِ الشُّکْرِ فَلَمَّا انْتَهَی النَّاسُ إِلَی النَّبْقَةِ رَأَوْهَا وَ قَدْ حَمَلَتْ حَمْلًا جَنِیّاً فَتَعَجَّبُوا وَ أَکَلُوا مِنْهَا فَوَجَدُوهُ نَبْقاً حُلْواً لَا عَجَمَ لَهُ فَوَدَّعُوهُ وَ مَضَی (1).

**[ترجمه]شیخ و کفعمی و ابن الباقی و دیگران، بیشتر دعاهای پیش گفته را آورده­اند و بر آن، افزوده­اند: سپس ده مرتبه بگو: «ما شاء الله لا قوّة إلّا بالله أستغفر الله»،{هرچه خدا بخواهد؛ هیچ توانی جز به سبب خدا وجود ندارد؛ از خدا آمرزش می­خواهم.} و می­گوید: {خدایا، از تو آنچه را که موجب رحمتت و سبب آمرزشت می­شود، و سالم بودن از هر گناه و بهره بردن از هر نیکی و نجات یافتن از آتش و از هر گرفتاری و دستیابی به بهشت و رضوان و خانه­ سلامت و همسایگی پیامبرت محمد صلی الله علیه و آله را خواستارم؛ خدایا، هر نعمتی برای ما وجود دارد، از آن توست، هیچ خدایی جز تو وجود ندارد، از تو آمرزش می­خواهم و به سوی تو باز می­گردم.} - . البلد الامین: 29 - سپس به خاطر کم بودن وقت نافله­ها­­ی مغرب، بیشتر تعقیبات را بعد از نافله­ها ذکر کرده­اند.

سید - که روانش پاک باد - در فلاح السائل گفته است: قبل از خواندن نافله­های مغرب، زیاد تعقیبات به جای نیاور؛ چرا که برترین وقت بجای آوردن نافله­های نماز مغرب، تا از بین رفتن شفق از کرانه­ مغرب است. پایان. - . فلاح السائل: 232 -

شهید - که خدا روانش را پاک گرداند- در الذکری گفته است: شیخ مفید گفته است: نافله مغرب را بعد از تسبیح و قبل از تعقیب انجام بده؛ چنانکه پیامبر صلی الله علیه و آله، زمانی که به - تولد امام - حسن علیه السلام مژده داده شد، چنین کرد و دو رکعت نماز شکر به جای آورد و زمانی که به - تولد امام - حسین علیه السلام مژده داده شد، دو رکعت نماز خواند و تا فارغ شدن از آن، تعقیب به جای نیاورد. ابن جنید، سخن گفتن و نیز انجام هیچ کاری را بین نافله­ مغرب و نماز مغرب مستحب نمی­داند.

سپس گفته است: اگر گفته شود وقت آن، یعنی نافله تا وقت خود نماز مغرب، ادامه دارد، چنین چیزی امکان دارد؛ زیرا نافله مغرب تابع نماز مغرب است، هرچند با فضیلت­تر آن است که قبل از هر چیزی به جز تسبیح، به آن اقدام شود. وی - که رحمت خدا بر او باد- در النفلیه، به تأخیر انداختن تعقیب آن تا زمان فارغ شدن از نافله­های ­ آن را از امور اختصاصی نماز مغرب برشمرده است.

**[ترجمه]

سیأتی هذا الخبر فی نوافل المغرب نقلا عن الخرائج أیضا و هو یومی إلی ما ذکرنا من التوسط لأن قوله من غیر أن یعقب محمول علی أنه لم یعقب کثیرا لقوله قبل ذلک یذکر الله و ما سیأتی مصرح بذلک.

وَ سَیَأْتِی أَیْضاً فِی خَبَرِ رَجَاءِ بْنِ أَبِی الضَّحَّاکِ: أَنَّ الرِّضَا علیه السلام کَانَ إِذَا سَلَّمَ عَنِ الْمَغْرِبِ جَلَسَ فِی مُصَلَّاهُ یُسَبِّحُ اللَّهَ وَ یُحَمِّدُهُ وَ یُکَبِّرُهُ وَ یُهَلِّلُهُ مَا شَاءَ اللَّهُ ثُمَّ سَجَدَ سَجْدَةَ الشُّکْرِ ثُمَّ رَفَعَ رَأْسَهُ وَ لَمْ یَتَکَلَّمْ حَتَّی یَقُومَ فَیُصَلِّی أَرْبَعَ رَکَعَاتٍ ثُمَّ یَجْلِسُ بَعْدَ التَّسْلِیمِ فِی التَّعْقِیبِ مَا شَاءَ اللَّهُ.

وَ رَوَی الشَّیْخُ عَنْ أَبِی الْعَلَاءِ الْخَفَّافِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام قَالَ: مَنْ صَلَّی

ص: 100

الْمَغْرِبَ ثُمَّ عَقَّبَ وَ لَمْ یَتَکَلَّمْ حَتَّی یُصَلِّیَ رَکْعَتَیْنِ کُتِبَتَا لَهُ فِی عِلِّیِّینَ فَإِنْ صَلَّی أَرْبَعاً کُتِبَتْ لَهُ حَجَّةٌ مَبْرُورَةٌ.

و هذا یدل علی تقدیم التعقیب فی الجملة.

و العجب أن الشیخ ذکر هذا الخبر حجة للمفید و أما تقدیم سجدة الشکر و تأخیرها فسنفصل الکلام فی بابه إن شاء الله.

**[ترجمه]شاید رعایت هر دو امر باهم، بهتر باشد؛ به این صورت که ابتدا آن تعقیبات را که با نافله­هایی که می­خواهد بجای آورد، منافات نداشته باشد، انجام دهد، سپس باقیمانده ­آنها را با تأخیر انجام می­دهد؛ چرا که در خبر آمده است که تعقیب نماز واجب از نماز نافله برتر است و روایاتی نیز در این باره که در زمان نماز واجب نافله­ای وجود ندارد، وارد شده­ است. - . روایت­هایی که حکم می­کنند در وقت واجب، نافله نیست، قطعاً ناظر به وقت معین شده برای آنها هستند. پس وقت واجب نماز صبح و مغرب که در سنت نیز همان­گونه است، تعیین شده است؛ پس اگر وقت آن برسد، از نمازگزار نه نافله پذیرفته می­شود و نه تعقیب، بلکه از او به جای آوردن نماز واجب خواسته شده است. همین طور وقت نماز عشاء آخری و نماز ظهر و عصر، در سنت تعیین شده­اند و اگر وقت آن، با اذان برای آن، برسد، در آن وقت، نه نافله­ای خواهد بود و نه تعقیبی.

ولی بعد از به جای آوردن نماز واجب، مختار است؛ اگر بر خود نافله­های ترتیب داده شده را لازم کرده باشد، آنها را بجای می­آورد و اگر بر خود، تعقیب و دعا خواندن را لازم کرده باشد، به آن می­پردازد و اگر بخواهد بین آنها جمع کند، جمع می­شود. لکن از آنجا که با فاصله­ کمی بعد از نماز مغرب، وقت نماز واجب عشاء داخل می­شود، ناگزیر باید نافله­ نماز مغرب را که وقت آن با رفتن سرخی شفق تمام می­شود، سریع­تر بجای آورد.

ولی همان طور که در جلد 82، صفحه 293 دانستی، قوی­ترین روایت از میان روایات مربوط به نافله، حدیث زراره است که طبق آن، نافله­ نماز مغرب دو رکعت است و از این رو، وقت کافی برای تعقیب و نافله با هم، وجود دارد و کسی که می­خواهد چهار رکعت نافله­ مغرب بخواند، برای رسیدن به فضیلت نافله­ها باید شتاب کند؛ مخصوصاً اگر بخواهد از مسجد بیرون آید و آنها را در خانه بخواند، همان طور که رسول خدا صلی الله علیه و آله عمل می­کرد. -

و آنچه به تأخیر انداختن تعقیبات مغرب را تأیید می­کند، روایتی است که شیخ مفید در کتاب ارشادش از امام محمد تقی علیه السلام نقل کرده است که زمانی که با دختر مأمون ازدواج کرد و خواست او را به مدینه ببرد، در حالی که مردم او را همراهی می­کردند، به طرف خیابان باب الکوفه حرکت کرد و هنگام غروب خورشید، به دارالمسیب رسید؛ در آنجا فرود آمد و وارد مسجد شد و در فضای آن، درخت سدری بود که دیگر میوه نمی­آورد؛ کوزه­ای خواست و در کنار تنه­ درخت وضو گرفت و برای خواندن نماز مغرب با جماعت، ایستاد؛ در رکعت اول، حمد و «إذا جاء نصر الله و الفتح» و در رکعت دوم، حمد و «قل هو الله أحد» را خواند و قبل از رکوع، قنوت گرفت و رکعت سوم را نیز خواند و تشهد را گفت و سلام داد؛ سپس اندکی، در حالی که ذکر می­گفت، نشست و بدون اینکه تعقیب بگوید، برخاست چهار رکعت نافله خواند و بعد از آن، تعقیب خواند و دوتا سجده­ شکر بجای آورد .

وقتی تمام شد، مردم به درخت سدر نگاه کردند و دیدند میوه­ای تازه آورده است، پس شگفت زده شدند و از آن خوردند و آن را سدری شیرین و بدون هسته یافتند؛ سپس آن را ترک کردند و از بین رفت. - . ارشاد المفید: 304 -

**[ترجمه]

فِیهِ مَا لَمْ یَخْلُصْ لَکَ وَ أَسْتَغْفِرُکَ بِمَا عَقَدْتُهُ عَلَی نَفْسِی ثُمَّ خَالَفَهُ هَوَایَ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَعْتِقْنِی مِنَ النَّارِ وَ جُدْ عَلَیَّ بِفَضْلِکَ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بِوَجْهِکَ الْکَرِیمِ الْبَاقِی الدَّائِمِ الَّذِی أَشْرَقَتْ بِنُورِهِ السَّمَاوَاتُ وَ الْأَرْضُ وَ کُشِفَتْ بِهِ ظُلُمَاتُ الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ وَ دُبِّرَتْ بِهِ أُمُورُ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تُصْلِحَ شَأْنِی بِرَحْمَتِکَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ (1).

**[ترجمه]الکافی: امام کاظم علیه السلام فرموده است: بعد از خواندن نماز مغرب، پایت را دراز نکن و با کسی سخن نگو، مگر اینکه صد مرتبه گفته باشی: «بسم الله الرحمن الرحیم، و لا حول و لا قوة إلا بالله العلی العظیم»،{به نام خدای بخشنده مهربان؛ و هیچ نیرو و توانی جز به سبب خدای والا مرتبه­ بزرگ وجود ندارد.} هر کس آن را صد مرتبه در مغرب و صد مرتبه در صبح بگوید، خداوند صد نوع گرفتاری را که کمترین آن، جذام و برص و فرمانروای سلطه­گر و شیطان است، از او دور می­کند. - . الکافی 2: 531 -

**[ترجمه]

مَذْهَبٌ وَ لَا مَهْرَبٌ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الْمُتَکَبِّرِ فِی سُلْطَانِهِ الْعَزِیزِ فِی مَکَانِهِ الْمُتَجَبِّرِ فِی مُلْکِهِ الْقَوِیِّ فِی بَطْشِهِ الرَّفِیعِ فَوْقَ عَرْشِهِ الْمُطَّلِعِ عَلَی خَلْقِهِ وَ الْبَالِغِ لِمَا أَرَادَ مِنْ عِلْمِهِ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی بِکَلِمَاتِهِ قَامَتِ السَّمَاوَاتُ الشِّدَادُ وَ ثَبَتَتِ الْأَرَضُونَ الْمِهَادُ وَ انْتَصَبَتِ الْجِبَالُ الرَّوَاسِی الْأَوْتَادُ وَ جَرَتِ الرِّیَاحُ اللَّوَاقِحُ وَ سَارَ فِی جَوِّ السَّمَاءِ السَّحَابُ وَ وَقَفَتْ عَلَی حُدُودِهَا الْبِحَارُ وَ وَجِلَتِ الْقُلُوبُ مِنْ مَخَافَتِهِ وَ انْقَمَعَتِ الْأَرْبَابُ لِرُبُوبِیَّتِهِ تَبَارَکْتَ یَا مُحْصِیَ قَطْرِ الْمَطَرِ وَ وَرَقِ الشَّجَرِ وَ مُحْیِیَ أَجْسَادِ الْمَوْتَی لِلْحَشْرِ سُبْحَانَکَ یَا ذَا الْجَلَالِ وَ الْإِکْرَامِ مَا فَعَلْتَ بِالْغَرِیبِ الْفَقِیرِ إِذَا أَتَاکَ مُسْتَجِیراً مُسْتَغِیثاً مَا فَعَلْتَ بِمَنْ أَنَاخَ بِفِنَائِکَ وَ تَعَرَّضَ لِرِضَاکَ وَ غَدَا إِلَیْکَ فَجَثَا بَیْنَ یَدَیْکَ یَشْکُو إِلَیْکَ مَا لَا یَخْفَی عَلَیْکَ فَلَا یَکُونَنَّ یَا رَبِّ حَظِّی مِنْ دُعَائِی الْحِرْمَانَ وَ لَا نَصِیبِی مِمَّا أَرْجُو مِنْکَ الْخِذْلَانَ یَا مَنْ لَمْ یَزَلْ وَ لَا یَزُولُ کَمَا لَمْ یَزَلْ قَائِماً عَلَی کُلِّ نَفْسٍ بِمَا کَسَبَتْ یَا مَنْ جَعَلَ أَیَّامَ الدُّنْیَا تَزُولُ وَ شُهُورَهَا تَحُولُ وَ سِنِیهَا تَدُورُ وَ أَنْتَ الدَّائِمُ لَا تُبْلِیکَ الْأَزْمَانُ وَ لَا تُغَیِّرُکَ الدُّهُورُ یَا مَنْ کُلُّ یَوْمٍ عِنْدَهُ جَدِیدٌ وَ کُلُّ رِزْقٍ عِنْدَهُ عَتِیدٌ لِلضَّعِیفِ وَ الْقَوِیِّ وَ الشَّدِیدِ قَسَمْتَ الْأَرْزَاقَ بَیْنَ الْخَلَائِقِ فَسَوَّیْتَ بَیْنَ الذَّرَّةِ وَ الْعُصْفُورِ اللَّهُمَّ إِذَا ضَاقَ الْمُقَامُ بِالنَّاسِ فَنَعُوذُ بِکَ مِنْ ضِیقِ الْمُقَامِ اللَّهُمَّ إِذَا طَالَ یَوْمُ الْقِیَامَةِ عَلَی الْمُجْرِمِینَ فَقَصِّرْ ذَلِکَ الْیَوْمَ عَلَیْنَا کَمَا بَیْنَ الصَّلَاةِ إِلَی الصَّلَاةِ اللَّهُمَّ إِذَا أَدْنَیْتَ الشَّمْسَ مِنَ الْجَمَاجِمِ فَکَانَ بَیْنَهَا وَ بَیْنَ الْجَمَاجِمِ مِقْدَارَ مِیلٍ وَ زِیدَ فِی حَرِّهَا حَرُّ عَشْرِ سِنِینَ فَإِنَّا نَسْأَلُکَ أَنْ تُظِلَّنَا بِالْغَمَامِ وَ تَنْصِبَ لَنَا الْمَنَابِرَ وَ الْکَرَاسِیَّ نَجْلِسُ عَلَیْهَا وَ النَّاسُ یَنْطَلِقُونَ فِی الْمُقَامِ آمِینَ رَبَّ الْعَالَمِینَ أَسْأَلُکَ اللَّهُمَّ بِحَقِّ هَذِهِ الْمَحَامِدِ إِلَّا غَفَرْتَ لِی وَ تَجَاوَزْتَ عَنِّی وَ أَلْبَسْتَنِی الْعَافِیَةَ فِی بَدَنِی وَ رَزَقْتَنِی السَّلَامَةَ فِی دِینِی فَإِنِّی أَسْأَلُکَ وَ أَنَا وَاثِقٌ بِإِجَابَتِکَ إِیَّایَ فِی مَسْأَلَتِی وَ أَدْعُوکَ وَ أَنَا عَالِمٌ بِاسْتِمَاعِکَ دَعْوَتِی فَاسْتَمِعْ دُعَائِی وَ لَا تَقْطَعْ رَجَائِی وَ لَا تَرُدَّ ثَنَائِی وَ لَا تُخَیِّبْ دُعَائِی أَنَا مُحْتَاجٌ إِلَی رِضْوَانِکَ وَ فَقِیرٌ إِلَی غُفْرَانِکَ وَ أَسْأَلُکَ وَ لَا آیَسُ مِنْ رَحْمَتِکَ وَ أَدْعُوکَ وَ أَنَا غَیْرُ مُحْتَرِزٍ مِنْ سَخَطِکَ یَا رَبِّ وَ اسْتَجِبْ لِی وَ امْنُنْ عَلَیَّ بِعَفْوِکَ وَ تَوَفَّنِی مُسْلِماً وَ أَلْحِقْنِی بِالصَّالِحِینَ رَبِّ لَا تَمْنَعْنِی فَضْلَکَ یَا مَنَّانُ وَ لَا تَکِلْنِی

ص: 103

إِلَی نَفْسِی مَخْذُولًا یَا حَنَّانُ رَبِّ ارْحَمْ عِنْدَ فِرَاقِ الْأَحِبَّةِ صَرْعَتِی وَ عِنْدَ سُکُونِ الْقَبْرِ وَحْدَتِی وَ فِی مَفَازَةِ الْقِیَامَةِ غُرْبَتِی وَ بَیْنَ یَدَیْکَ مَوْقُوفاً لِلْحِسَابِ فَاقَتِی رَبِّ أَسْتَجِیرُ بِکَ مِنَ النَّارِ فَأَجِرْنِی رَبِّ أَعُوذُ بِکَ مِنَ النَّارِ فَأَعِذْنِی رَبِّ أَفْزَعُ إِلَیْکَ مِنَ النَّارِ فَأَبْعِدْنِی رَبِّ أَسْتَرْحِمُکَ مَکْرُوباً فَارْحَمْنِی رَبِّ أَسْتَغْفِرُکَ لِمَا جَهِلْتُ فَاغْفِرْ لِی رَبِّ قَدْ أَبْرَزَنِی الدُّعَاءُ لِلْحَاجَةِ إِلَیْکَ فَلَا تُؤْیِسْنِی یَا کَرِیمُ ذَا الْآلَاءِ وَ الْإِحْسَانِ وَ التَّجَاوُزِ سَیِّدِی یَا بَرُّ یَا رَحِیمُ اسْتَجِبْ بَیْنَ الْمُتَضَرِّعِینَ إِلَیْکَ دَعْوَتِی وَ ارْحَمْ مِنَ الْمُنْتَحِبِینَ بِالْعَوِیلِ عَبْرَتِی وَ اجْعَلْ فِی لِقَائِکَ یَوْمَ الْخُرُوجِ مِنَ الدُّنْیَا رَاحَتِی وَ اسْتُرْ بَیْنَ الْأَمْوَاتِ یَا عَظِیمَ الرَّجَاءِ عَوْرَتِی وَ اعْطِفْ عَلَیَّ عِنْدَ التَّحَوُّلِ وَحِیداً إِلَی حُفْرَتِی إِنَّکَ أَمَلِی وَ مَوْضِعُ طَلِبَتِی وَ الْعَارِفُ بِمَا أُرِیدُ فِی تَوْجِیهِ مَسْأَلَتِی فَاقْضِ یَا قَاضِیَ الْحَاجَاتِ حَاجَتِی فَإِلَیْکَ الْمُشْتَکَی وَ أَنْتَ الْمُسْتَعَانُ وَ الْمُرْتَجَی أَفِرُّ إِلَیْکَ هَارِباً مِنَ الذُّنُوبِ فَاقْبَلْنِی وَ أَلْتَجِئُ مِنْ عَدْلِکَ إِلَی مَغْفِرَتِکَ فَأَدْرِکْنِی وَ أَلْتَاذُ بِعَفْوِکَ مِنْ بَطْشِکَ فَامْنَعْنِی وَ أَسْتَرْوِحُ رَحْمَتَکَ مِنْ عِقَابِکَ فَنَجِّنِی وَ أَطْلُبُ الْقُرْبَةَ مِنْکَ بِالْإِسْلَامِ فَقَرِّبْنِی وَ مِنَ الْفَزَعِ الْأَکْبَرِ فَآمِنِّی وَ فِی ظِلِّ عَرْشِکَ فَظَلِّلْنِی وَ کِفْلَیْنِ مِنْ رَحْمَتِکَ فَهَبْ لِی وَ مِنَ الدُّنْیَا سَالِماً فَنَجِّنِی وَ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَی النُّورِ فَأَخْرِجْنِی وَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ فَبَیِّضْ وَجْهِی وَ حِسَاباً یَسِیراً فَحَاسِبْنِی وَ بِسَرَائِرِی فَلَا تَفْضَحْنِی وَ عَلَی بَلَائِکَ فَصَبِّرْنِی وَ کَمَا صَرَفْتَ عَنْ یُوسُفَ السُّوءَ وَ الْفَحْشَاءَ فَاصْرِفْهُ عَنِّی وَ مَا لَا طَاقَةَ لِی بِهِ فَلَا تُحَمِّلْنِی وَ إِلَی دَارِ السَّلَامِ فَاهْدِنِی وَ بِالْقُرْآنِ فَانْفَعْنِی وَ بِالْقَوْلِ الثَّابِتِ فَثَبِّتْنِی وَ مِنَ الشَّیْطَانِ الرَّجِیمِ فَاحْفَظْنِی وَ بِحَوْلِکَ وَ قُوَّتِکَ وَ جَبَرُوتِکَ فَاعْصِمْنِی وَ بِحِلْمِکَ وَ عِلْمِکَ وَ سَعَةِ رَحْمَتِکَ مِنْ جَهَنَّمَ فَنَجِّنِی وَ جَنَّتَکَ الْفِرْدَوْسَ فَأَسْکِنِّی وَ النَّظَرَ إِلَی وَجْهِکَ فَارْزُقْنِی وَ بِنَبِیِّکَ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله فَأَلْحِقْنِی وَ مِنَ الشَّیَاطِینِ وَ أَوْلِیَائِهِمْ وَ مِنْ شَرِّ کُلِّ ذِی شَرٍّ فَاکْفِنِی اللَّهُمَّ وَ أَعْدَائِی وَ مَنْ کَادَنِی إِنْ أَتَوْا بَرّاً فَجَبِّنْ شَجِعَهُمْ فُضَّ جُمُوعَهُمْ کَلِّلْ سِلَاحَهُمْ عَرْقِبْ دَوَابَّهُمْ سَلِّطْ عَلَیْهِمُ الْعَوَاصِفَ وَ الْقَوَاصِفَ أَبَداً حَتَّی تُصْلِیَهُمُ النَّارَ أَنْزِلْهُمْ مِنْ صَیَاصِیهِمْ وَ أَمْکِنَّا مِنْ نَوَاصِیهِمْ آمِینَ رَبَّ الْعَالَمِینَ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ

ص: 104

صَلَاةً یَشْهَدُ الْأَوَّلُونَ مَعَ الْأَبْرَارِ وَ سَیِّدِ الْمُرْسَلِینَ وَ خَاتَمِ النَّبِیِّینَ وَ قَائِدِ الْخَیْرِ وَ مِفْتَاحِ الرَّحْمَةِ اللَّهُمَّ رَبَّ الْبَیْتِ الْحَرَامِ وَ الشَّهْرِ الْحَرَامِ وَ رَبَّ الْمَشْعَرِ الْحَرَامِ وَ رَبَّ الرُّکْنِ وَ الْمَقَامِ وَ رَبَّ الْحِلِّ وَ الْإِحْرَامِ بَلِّغْ رُوحَ مُحَمَّدٍ مِنَّا التَّحِیَّةَ وَ السَّلَامَ سَلَامٌ عَلَیْکَ یَا رَسُولَ اللَّهِ سَلَامٌ عَلَیْکَ یَا أَمِینَ اللَّهِ سَلَامٌ عَلَیْکَ یَا مُحَمَّدَ بْنَ عَبْدِ اللَّهِ السَّلَامُ عَلَیْکَ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ فَهُوَ کَمَا وَصَفْتَهُ بِالْمُؤْمِنِینَ رَءُوفٌ رَحِیمٌ اللَّهُمَّ أَعْطِهِ أَفْضَلَ مَا سَأَلَکَ وَ أَفْضَلَ مَا سُئِلْتَ لَهُ وَ أَفْضَلَ مَا أَنْتَ مَسْئُولٌ لَهُ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ آمِینَ یَا رَبَّ الْعَالَمِینَ (1).

**[ترجمه]«فخالطنی فیه ما لیس لک»، یعنی نیتی که خوش نمی­داری؛ یا اینکه به سوی تو برنمی­گردد، مانند اینکه هدف از آن، بهشت یا رهایی از آتش باشد، که این دو به سوی او باز می­گردند؛ یا بدعتی باشد که با دستور یا رضایت تو سازگار نباشد؛ بند بعدی نیز چنین است.

**[ترجمه]

أَنْ تَمِیدَ بِکُمْ (1) أی لئلا تمید و تتحرک بکم وَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: وَتَّدَ بِالصُّخُورِ مَیَدَانَ أَرْضِهِ.

و قد مر الکلام فیه فی کتاب السماء و العالم.

و الریاح اللواقح إشارة إلی قوله سبحانه وَ أَرْسَلْنَا الرِّیاحَ لَواقِحَ (2) یعنی ملاقح جمع ملقحة أی تلحق الشجر و السحاب لأنها تهیجه و یقال لواقح أی حوامل لأنها تحمل السحاب و تقله و تصرفه ثم تمر به فتذره یدل علیه قوله تعالی حَتَّی إِذا أَقَلَّتْ سَحاباً(3) أی حملت و الضمیر فی حدودها راجع إلی السماء لأنها تری علی آفاقها و قال الجوهری قمعته و أقمعته بمعنی أی قهرته و أذللته فانقمع.

یا من کل یوم عنده جدید أی یستأنف فیه ما یرید و لا یبنیه علی الیوم السابق کقوله کُلَّ یَوْمٍ هُوَ فِی شَأْنٍ (4) أو المعنی أنه لیس بزمانی یرد علیه الأزمان و یخلقه بل کل یوم عنده متجدد کأنه لم یکن قبله زمان بالنظر إلیه أو کل یوم من الأزمان السالفة و الآتیة حاضر عند علمه عالم بما فیه و قال الجوهری العتید الحاضر المهیأ.

فسویت بین الذرة و العصفور أی بینهما و بین ما هو أکبر منهما و لم تغفل عنهما و لم تترکهما لصغرهما و حقارتهما أو سویت الرزق بین أفراد هذین الصنفین أیضا و لم تترک واحدا منهما فکیف بمن هو أعظم منهما إذا ضاق المقام أی فی یوم القیامة للحاجة إلیک الظرف متعلق بالحاجة أو بأبرزنی أو بهما علی التنازع و النحیب و الانتحاب رفع الصوت بالبکاء کالعویل و الإعوال و اجعل فی لقائک أی لقاء رحمتک أو مشاهدة أمور الآخرة و المشتکی مصدر.

و فی القاموس اللوذ بالشی ء الاستتار و الاحتصان به کاللواذ مثلثة و اللیاذ و

ص: 106

الملاوذة و اللواذ المراوغة و أستروح رحمتک أی أطلب الروح منها أو أستنیم و أسکن إلیها و أسکن خوفی بذکرها فی القاموس استروح وجد الراحة کاستراح و تشمم و إلیه استنام من عقابک أی هاربا منه أو عند فزعی منه و کفلین إشارة إلی قوله تعالی یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ آمِنُوا بِرَسُولِهِ یُؤْتِکُمْ کِفْلَیْنِ مِنْ رَحْمَتِهِ (1) و الکفل الحظ و النصیب و الغرض مضاعفة الثواب.

و فسر السوء فی قصة یوسف بالخیانة و الفحشاء بالزنا و التعمیم هنا أنسب و الضمیر فی قولها فاصرفه راجع إلی کل واحد منهما و الأظهر فاصرفهما و ما لا طاقة لی به أی من الشدائد و المصائب و علمک أی بحالی و قلة حیلتی.

إن أتوا برا کأنه سقط منه ما یتعلق بالبحر أو هو کنایة عن المجاهرة بالعداوة و المبارزة قال فی النهایة خرج فلان برا أی خرج إلی البر و الصحراء و أبر فلان علی أصحابه أی علاهم و الفض الکسر بالتفرقة و عرقب الدابة قطع عرقوبها و هو رجل الدابة بمنزلة الرکبة فی یدها و العواصف الریاح الشدیدة و القواصف أیضا الشدیدة التی لها صوت و تکسر ما تمر به و قال الجوهری صلیت الرجل نارا إذا أدخلته النار و جعلته یصلاها فإن ألقیته فیها إلقاء کأنک ترید الإحراق قلت أصلیته بالألف و صلیته تصلیة و قال الصیاصی الحصون.

صلاة یشهد الأولون أی رحمة تصیر سببا لحضور الأنبیاء و الأوصیاء المتقدمین مع الأبرار من الأئمة الطاهرین و سید المرسلین صلی الله علیهم لنصرتهم و الانتقام من أعدائهم فی الرجعة کما شهدت بالأخبار و لعل فیه سقطا أو تصحیفا و رب الحل و الإحرام و فی بعض النسخ الحرام فیحتمل المصدریة و الصفة أی المحل و المحرم أو خارج الحرم و الحرم و أفضل ما سئلت له أی إلی الآن ما أنت مسئول أی بعد ذلک إلی یوم القیام.

**[ترجمه]فلاح السائل: همچنین از تعقیبات مخصوص نماز مغرب، آن است که از سرورمان فاطمه سلام الله علیها برای دعا در دنباله­ نمازهای پنجگانه روایت شده و آن عبارت است از: {سپاس خدایی را که ستایشش را گویندگان نمی­توانند به شمارش آورند؛ و سپاس خدایی را که نعمت­هایش را شمارندگان نمی­توانند بشمارند؛ و سپاس خدایی را که حق او را تلاشگران نمی­توانند به جای آورند؛ و هیچ خدایی جز الله اول و آخر وجود ندارد؛ و هیچ خدایی جز الله ظاهر و باطن وجود ندارد؛ و هیچ خدایی جز الله زنده کننده و میراننده وجود ندارد؛ و خدای صاحب نعمت بزرگ­تر است؛ و خدای صاحب پایداری همیشگی بزرگ­تر است؛ و سپاس خدایی را که دانشمندان نمی­توانند علم او را درک کنند؛ و نادانان از بردباری او نمی­کاهند؛ و ستایشگران به ستایش او نمی­رسند، و توصیف­گران، قادر به وصف او نیستند و آفریدگان، تعریف او را به نیکویی نمی­توانند.

سپاس مخصوص خدایی است که دارنده­ حکومت و ملکوت، و بزرگی و جبروت، و عزت و بزرگی و زیبایی و بزرگواری، و ترس و زیبایی، و عزت و قدرت، و توان و نیرو، و بخشش و چیرگی، و برتری و بخشش، و عدل و حق، و آفرینش و برتری، و والایی و بزرگواری، و فضیلت و حکمت، و توانگری و گشایش، و دادن و گرفتن، و بردباری و دانایی، و دلیل قاطع، و نعمت فراوان، و ستایش نیکوی زیبا، و موهبت­های بزرگوارانه، فرمانروای دنیا و آخرت و بهشت و آتش و هرچه در آنها است، می­باشد؛ خدایی که مبارک و والامرتبه گشته است.

سپاس مخصوص خدایی است که اسرار نهان­ها را می­داند و بر آنچه دل­ها در خود پوشیده دارند، آگاهی دارد و از این رو، از او هیچ رفتن و گریزی نیست؛ سپاس مخصوص خدایی است که در فرمانروایی­اش بزرگ­منش و در جایگاهش با عزت و در حکومتش غلبه­گر و در انتقامش قوی و در بالای عرش خود قرار گرفته، بر آفرینش خود آگاه و به آنچه از علم خود اراده کند، رسنده است. سپاس مخصوص خدایی است که با کلماتش آسمان­های محکم برپا داشته شده­اند و زمین­های هموار ثابت گردیده­اند و کوه­های استوار میخ مانند نصب گردیده­اند و بادهای بارور­کننده به جریان می­افتند و ابرها در فضای آسمان به حرکت در می­آیند و دریاها در محدوده­ خود می­ایستند و دل­ها از هراس او به لرزه می­افتند و اربابان در مقابل پروردگاری او در هم می­شکنند؛ مبارک گشته­ای ای شمارنده­ قطره­های باران و برگ­های درختان و زنده کننده­ بدن­های مردگان برای گرد آوردن.

منزهی تو ای صاحب شکوه و بزرگواری؛ با دور افتاده­ نیازمندی که به صورت پناهنده و دادخواه به سوی تو آمده، و با کسی که به درگاه تو بار انداخته و به دنبال رضایت تو بوده و بامدادان به سوی تو آمده و در پیشگاه تو به زانو نشسته و از آنچه که بر تو پوشیده نیست، برای تو شکایت آورده، چه می­کنی؟ پس ای خدا، بهره­ من از دعایم را محرومیت، و سهم من از آنچه که از تو آرزو می­کردم، خواری نباشد؛ ای کسی که ازلی بوده و خواهد بود و همانند آن، برای همیشه بر هر کسی، نسبت به آنچه انجام می­دهد، برپای است؛ ای کسی که روزهای دنیا را از بین رونده، و ماه­هایش را جابجا شونده و سال­هایش را دور زننده قرار داده است؛ و تو دائمی بوده و زمان­ها در تو تأثیر و روزگاران در تو تغییر ایجاد نمی­کند؛ ای کسی که هر روزی نزد او تازه، و هر نوع روزی­ نزد او، برای ناتوان و توانمند و زورمند، آماده است؛ روزی­ها را بین آفریدگان نقسیم کرده و بین مور و گنجشک، برابر قرار داده­ای.

خدایا، آن هنگام که ایستادن و اقامت گزیدن برای مردم تنگ گردد، از تنگی اقامتگاه به تو پناه می­آوریم؛ خدایا، وقتی که روز قیامت بر گناهکاران طولانی شود، آن روز را برای ما، مانند فاصله­ بین دو نماز، کوتاه کن؛ خدایا، آن هنگام که خورشید به جمجمه­ها نزدیک می­شود، به گونه­ای که بین آن و جمجمه­ها به اندازه­ یک میل فاصله باشد، و بر گرمای آن به مقدار گرمای ده­ها سال افزوده گردد، پس ما از تو می­خواهیم ما را در سایه ابر خود بگیری و در حالی که مردم در آن جایگاه رها باشند، برای ما منبرها و تخت­هایی قرار دهی که بر آنها بنشینیم؛ بپذیر ای پروردگار جهانیان.

از تو می­خواهم ای خدا، به حق این ستایش­ها که مرا بیامرزی و از من بگذری و به بدنم لباس سلامتی بپوشاندی و سلامت در دینم را به من روزی گردانی، پس در حالی که به اجابت تو در مورد خواسته­ام امیدوارم، از تو می­خواهم؛ و در حالی که می­دانم دعای مرا می­شنوی، تو را می­خوانم؛ پس دعایم را بشنو و امیدم را قطع مکن و ستودنم را برمگردان و خواسته­ام را از من دریغ مدار که من نیازمند خشنودی تو هستم و به آمرزش تو نیاز دارم؛ از تو درخواست می­کنم و از رحمت تو مأیوس نیستم؛ تو را می­خوانم و از خشم تو در امان نیستم؛ ای پروردگار، پس برای من اجابت کن و با بخششت بر من منت گذار و در حال مسلمان بودنم جانم را بستان و مرا به نیکان ملحق کن؛ پروردگارا، فضل خودت را از من باز ندار، ای نعمت دهنده، و مرا خوار شده به خودم وامگذار، ای مهربان.

خدایا، هنگام بر زمین افتادنم به هنگام دوری از دوستانم و بر تنهایی­ام، به هنگام قرار گرفتنم بر قبر و بر غربتم، به هنگام روبرو شدنم با تو برای حساب، رحم کن؛ پروردگارا، از آتش به تو پناه می­آورم، پس مرا پناه ده؛ پروردگارا، از آتش به تو پناه می­آورم، پس مرا پناه ده؛ پروردگارا، از آتش به تو می­گریزم، پس مرا از آن دور کن؛ پروردگارا، به خاطر گرفتاری­ها از تو رحم می­خواهم، پس بر من رحم کن؛ پروردگارا، در مورد آنچه نادانی کرده­ام، از تو آمرزش می­خواهم، پس مرا بیامرز؛ پروردگارا، به خاطر نیازمندی، دعا مرا به پیشگاه تو آورد، پس نومیدم نکن؛ ای بزرگوار دارنده­ نعمت­ها و نیکی و بخشش.

سرور من، ای نیک و ای مهربان، در میان کسانی که به سوی تو زاری می­کنند، دعای مرا نیز بپذیر؛ و در میان کسانی که با شیون ناله و فریاد می­زنند، بر گریه من رحم کن؛ و آسایش مرا در روزی که از دنیا بیرون می­آیم، در دیدارت قرار بده؛ و در بین مردگان، ای بزرگ امید، زشتی مرا بپوشان؛ و هنگام تنها روانه شدنم به گودال خود، بر من مهربانی کن؛ تویی آرزوی من و خواستگاه من، و آگاه به آنچه در توجیه خواسته­ خود اراده می­کنم؛ پس ای برآورده کننده حاجت­ها، حاجت مرا برآورده ساز که شکایت به سوی توست و تو، یاریگر و مورد امید هستی؛ از گناهان به سوی تو می­گریزم، پس مرا بپذیر؛ و از عدل تو به آمرزشت پناه می­جویم، پس مرا دریاب؛ و از انتقام تو به بخششت امان می­گیرم، پس مرا ببخش؛ و از عذاب تو به سوی رحمتت آسایش می­جویم، پس نجاتم بده؛ و با اسلام به تو نزدیکی می­جویم، پس نزدیکم گردان؛ و از ترس بزرگ مرا ایمن ساز، و در سایه­ عرش خودت بر من سایه افکن، و دو برابر از رحمت خود را بر من ارزانی دار، و از دنیا به طور سالم نجاتم ده، و از تاریکی­ها به سوی روشنایی بیرونم آور، و در روز قیامت روسفیدم گردان، و به آسان از من حساب بگیر، و مرا به خاطر پوشیده­هایم رسوا مساز و در برابر آزمایش خودت، بر من شکیبایی ده، و همان طور که از یوسف بدی و کار زشت را دور کردی، از من نیز دور کن، و آنچه را که توان تحمل آن را ندارم، بر عهده من قرار نده، و به سوی خانه­ سلامت راهنمایی­ام کن، و با قرآن به من سود رسان، و با گفتار استوار، مرا استوار ساز، و از شیطان رانده شده، مرا نگاه دار، و با نیرو و توان و غلبه خودت، مرا در امان گیر، و با بردباری و علم و رحمت بیکران خودت، مرا از جهنم نجات ده، و در بهشت فردوس خودت سکونت بده، و نگریستن به روی خودت را روزی­ام کن، و مرا به پیامبرت محمد صلی الله علیه و آله ملحق کن، و مرا از شیطان­ها و رهروان آنها و بدی هر دارنده­ بدی بسنده باش.

خدایا، دشمنانم و هرکسی را که با من نیرنگ کند، اگر دست به کار شوند، دلاوری­شان را به ترس تبدیل کن و جمعشان را پراکنده ساز و سلاحشان را کند گردان و چهارپایانشان را زمین­گیر نما و بادهای شدید و تندرهای شکننده را تا زمانی که آتش آنان را در بر بگیرد، بر آنان مسلط گردان. آنان را از دژهایشان فرود آور و در اختیار گرفتن آنان را برای ما ممکن ساز، بپذیر ای پروردگار جهانیان؛ خدایا، بر محمد و خاندان محمد درود فرست، درودی که اولین­ها را با نیکان و پیشوای فرستادگان و آخرین پیامبران و راهبر خوبی و کلید رحمت، حاضر کند.

خدایا، ای پروردگار خانه­ حرام، و ماه حرام، و پروردگار مشعر الحرام، و پروردگار رکن و مقام، و پروردگار حل و احرام، از ما به روح محمد، درود و سلام فرست؛ سلام بر تو ای فرستاده­ خدا، سلام بر تو ای امانتدار خدا، سلام بر تو ای محمد بن عبدالله، سلام و رحمت خدا و برکت­های او بر تو باد، که او، همان طور که توصیف کرده­ای، نسبت به مؤمنان بسیار دلسوز و مهربان بود؛ خدایا، به او برترین چیزی را که از تو بخواهد، و برترین چیزی را که تو برای او بخواهی، و برترین چیزی را که تا روز قیامت از تو برای او درخواست شود، عطا کن؛ بپذیر ای پروردگار جهانیان.} - . فلاح السائل: 238-241 -

**[ترجمه]

اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ الْبَشِیرِ النَّذِیرِ وَ السِّرَاجِ الْمُنِیرِ الطُّهْرِ الطَّاهِرِ الْخَیِّرِ الْفَاضِلِ خَاتَمِ أَنْبِیَائِکَ وَ سَیِّدِ أَصْفِیَائِکَ وَ خَالِصِ أَخِلَّائِکَ ذِی الْوَجْهِ الْجَمِیلِ وَ الشَّرَفِ الْأَصِیلِ وَ الْمِنْبَرِ النَّبِیلِ وَ الْمَقَامِ الْمَحْمُودِ وَ الْمَنْهَلِ الْمَشْهُودِ وَ الْحَوْضِ الْمَوْرُودِ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ کَمَا بَلَّغَ رِسَالاتِکَ وَ جَاهَدَ فِی سَبِیلِکَ وَ نَصَحَ لِأُمَّتِهِ وَ عَبَدَکَ حَتَّی أَتَاهُ الْیَقِینُ وَ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّاهِرِینَ الْأَخْیَارِ الْأَتْقِیَاءِ الْأَبْرَارِ الَّذِینَ انْتَجَبْتَهُمْ لِدِینِکَ وَ اصْطَفَیْتَهُمْ مِنْ خَلْقِکَ وَ ائْتَمَنْتَهُمْ عَلَی وَحْیِکَ وَ جَعَلْتَهُمْ خَزَائِنَ عِلْمِکَ وَ تَرَاجِمَةَ کَلِمَتِکَ وَ أَعْلَامَ نُورِکَ وَ حَفَظَةَ سِرِّکَ وَ أَذْهَبْتَ عَنْهُمُ الرِّجْسَ وَ طَهَّرْتَهُمْ تَطْهِیراً اللَّهُمَّ انْفَعْنَا بِحُبِّهِمْ وَ احْشُرْنَا فِی زُمْرَتِهِمْ وَ تَحْتَ لِوَائِهِمْ وَ لَا تُفَرِّقْ بَیْنَنَا وَ بَیْنَهُمْ وَ اجْعَلْنِی بِهِمْ عِنْدَکَ وَجِیهاً فِی الدُّنْیا وَ الْآخِرَةِ وَ مِنَ الْمُقَرَّبِینَ الَّذِینَ لا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لا هُمْ یَحْزَنُونَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی ذَهَبَ بِالنَّهَارِ بِقُدْرَتِهِ وَ جَاءَ بِاللَّیْلِ بِرَحْمَتِهِ خَلْقاً جَدِیداً وَ جَعَلَهُ لِبَاساً وَ سَکَناً وَ جَعَلَ اللَّیْلَ وَ النَّهَارَ آیَتَیْنِ لِیُعْلَمَ بِهِمَا عَدَدُ السِّنِینَ وَ الْحِسَابُ.: الْحَمْدُ لِلَّهِ عَلَی إِقْبَالِ اللَّیْلِ وَ إِدْبَارِ النَّهَارِ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَصْلِحْ لِی دِینِیَ الَّذِی هُوَ عِصْمَةُ أَمْرِی وَ أَصْلِحْ لِی دُنْیَایَ الَّتِی فِیهَا مَعِیشَتِی وَ أَصْلِحْ لِی آخِرَتِی الَّتِی إِلَیْهَا مُنْقَلَبِی وَ اجْعَلِ الْحَیَاةَ زِیَادَةً لِی فِی کُلِّ خَیْرٍ وَ اجْعَلِ الْمَوْتَ رَاحَةً لِی مِنْ کُلِّ سُوءٍ وَ اکْفِنِی أَمْرَ دُنْیَایَ وَ آخِرَتِی بِمَا کَفَیْتَ بِهِ أَوْلِیَاءَکَ وَ خِیَرَتَکَ مِنْ عِبَادِکَ الصَّالِحِینَ وَ اصْرِفْ عَنِّی شَرَّهُمَا وَ وَفِّقْنِی لِمَا یُرْضِیکَ عَنِّی یَا کَرِیمُ أَمْسَیْتُ وَ الْمُلْکُ لِلَّهِ الْوَاحِدِ الْقَهَّارِ وَ مَا فِی اللَّیْلِ وَ النَّهَارِ اللَّهُمَّ إِنِّی وَ هَذَا اللَّیْلُ وَ النَّهَارُ خَلْقَانِ مِنْ خَلْقِکَ فَاعْصِمْنِی فِیهِمَا بِقُوَّتِکَ وَ لَا تُرِهِمَا مِنِّی جُرْأَةً عَلَی مَعَاصِیکَ وَ لَا رُکُوباً مِنِّی لِمَحَارِمِکَ وَ اجْعَلْ عَمَلِی فِیهِمَا مَقْبُولًا وَ سَعْیِی مَشْکُوراً وَ یَسِّرْ لِی مَا أَخَافُ عُسْرَهُ وَ سَهِّلْ لِی مَا صَعُبَ عَلَیَّ أَمْرُهُ وَ اقْضِ لِی فِیهِ بِالْحُسْنَی وَ آمِنِّی مَکْرَکَ وَ لَا تَهْتِکْ عَنِّی سِتْرَکَ وَ لَا تُنْسِنِی ذِکْرَکَ وَ لَا تَحُلْ بَیْنِی وَ بَیْنَ حَوْلِکَ وَ قُوَّتِکَ وَ لَا تَکِلْنِی إِلَی نَفْسِی طَرْفَةَ عَیْنٍ أَبَداً وَ لَا إِلَی أَحَدٍ مِنْ خَلْقِکَ یَا کَرِیمُ

ص: 108

اللَّهُمَّ افْتَحْ مَسَامِعَ قَلْبِی لِذِکْرِکَ حَتَّی أَعِیَ وَحْیَکَ وَ أَتَّبِعَ کِتَابَکَ وَ أُصَدِّقَ رُسُلَکَ وَ أُومِنَ بِوَعْدِکَ وَ أَخَافَ وَعِیدَکَ وَ أُوفِیَ بِعَهْدِکَ وَ أَتَّبِعَ أَمْرَکَ وَ أَجْتَنِبَ نَهْیَکَ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ لَا تَصْرِفْ عَنِّی وَجْهَکَ وَ لَا تَمْنَعْنِی فَضْلَکَ وَ لَا تَحْرِمْنِی عَفْوَکَ وَ اجْعَلْنِی أُوَالِی أَوْلِیَاءَکَ وَ أُعَادِی أَعْدَاءَکَ وَ ارْزُقْنِی الرَّهْبَةَ مِنْکَ وَ الرَّغْبَةَ إِلَیْکَ وَ الْخُشُوعَ وَ الْوَقَارَ وَ التَّسْلِیمَ لِأَمْرِکَ وَ التَّصْدِیقَ بِکِتَابِکَ وَ اتِّبَاعَ سُنَّةِ نَبِیِّکَ اللَّهُمَّ إِنِّی أَعُوذُ بِکَ مِنْ نَفْسٍ لَا تَقْنَعُ وَ بَطْنٍ لَا یَشْبَعُ وَ عَیْنٍ لَا تَدْمَعُ وَ قَلْبٍ لَا یَخْشَعُ وَ صَلَاةٍ لَا تُرْفَعُ وَ عَمَلٍ لَا یَنْفَعُ وَ دُعَاءٍ لَا یُسْمَعُ وَ أَعُوذُ بِکَ مِنْ سُوءِ الْقَضَاءِ وَ دَرَکِ الشَّقَاءِ وَ شَمَاتَةِ الْأَعْدَاءِ وَ جَهْدِ الْبَلَاءِ وَ مِنْ عَمَلٍ لَا تَرْضَی وَ أَعُوذُ بِکَ مِنَ الْکُفْرِ وَ الْفَقْرِ وَ الْقَهْرِ وَ الْغَدْرِ وَ مِنْ ضِیقِ الصَّدْرِ وَ مِنْ شَتَاتِ الْأَمْرِ وَ مِنَ الدَّاءِ الْعُضَالِ وَ غَلَبَةِ الرِّجَالِ وَ خَیْبَةِ الْمُنْقَلَبِ وَ سُوءِ الْمَنْظَرِ فِی النَّفْسِ وَ الدِّینِ وَ الْأَهْلِ وَ الْمَالِ وَ الْوَلَدِ وَ عِنْدَ مُعَایَنَةِ الْمَوْتِ وَ أَعُوذُ بِاللَّهِ مِنَ إِنْسَانِ سَوْءٍ وَ جَارِ سَوْءٍ وَ قَرِینِ سَوْءٍ وَ یَوْمِ سَوْءٍ وَ سَاعَةِ سَوْءٍ وَ مِنْ شَرِّ ما یَلِجُ فِی الْأَرْضِ وَ ما یَخْرُجُ مِنْها وَ مِنْ شَرِّ ما یَنْزِلُ مِنَ السَّماءِ وَ ما یَعْرُجُ فِیها وَ مِنْ

شَرِّ طَوَارِقِ اللَّیْلِ وَ النَّهَارِ إِلَّا طَارِقاً یَطْرُقُ بِخَیْرٍ وَ مِنْ شَرِّ کُلِّ دَابَّةٍ رَبِّی آخِذٌ بِناصِیَتِها إِنَّ رَبِّی عَلی صِراطٍ مُسْتَقِیمٍ- فَسَیَکْفِیکَهُمُ اللَّهُ وَ هُوَ السَّمِیعُ الْعَلِیمُ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی قَضَی عَنِّی صَلَاةً- کانَتْ عَلَی الْمُؤْمِنِینَ کِتاباً مَوْقُوتاً(1).

مصباح الشیخ (2)، و مصباح الکفعمی (3)، عن معاویة بن عمار: مثله (4)

**[ترجمه]«و لا یستخف الجاهلون حمله»، یعنی نادانی آنان سبب کم و سبک شدن بردباری او نمی­شود که خشم گیرد و در انتقام گرفتن شتاب ورزد. فیروزآبادی گفته است: «الحول»، یعنی زیرکی و ظریف بینی و قدرت تصرف، جمع «الحیلة» است؛ و گفته است: «جنه اللیل و علیه جنّاً و أجنّه»، یعنی رو را پوشاند، و هر چیزی که از تو پوشیده باشد، بر تو «جنّ» شده است. عبارت «فی مکانه»، یعنی در مرتبه و منزلت والایش، و کلمه­ «فی» نزد بیشتر علما حمل بر - حرف جر - تعلیلیه می­شود. «فوق عرشه»، یعنی بر عرش چیرگی دارد، یا عرش بزرگی و شکوه. در عبارت «البالغ لما أراد»، لام، زیاده است، مانند این کلام خداوند «نزاعة للشوی»، - . المعارج/ 16 - {پوستِ سر و اندام را برکننده است.}، یا به معنی «إلی»{به} است، مانند «أوحی لها»، - . الزلزال/ 5 - { بدان وحی کرده است.}. «من علمه»، یعنی از معلوماتش، یا به سبب علمی که به آن دارد، آن را اراده کند، ولی اولی آشکارتر است. «بکلماته»، یعنی با تقدیراتش، یا دانایی­هایش، یا با اراده­هایش که آن را با لفظ کن (باش) اظهار می­کند، یا منظور از کلمات، نام­های بزرگش می­باشد.

«قامت السموات الشداد»، یعنی آسمان­های محکم شده، که گذشت روزگاران در آن تأثیر نمی­گذارد. در عبارت «و تثبت الأرضون المهاد»، «المهاد» یعنی گهواره، مفرد بودن آن با در نظر گرفتن تک تک آنها بوده، یا اینکه همه­ آنها را به منزله­ یک گهواره در نظر گرفته است. همانا به خاطر هماهنگ کردن با کلام خداوند «ألم نجعل الأرض مهاداً»، - . النبأ/ 6 - {آیا زمین را گهواره ای نگردانیدیم؟} آن را مفرد آورده است که در اینجا جمع «المهد» است و آن چیزی است که برای بچه تهیه می­شود، مانند «سهم» که جمع آن «سهام» است. «الرواسی»، یعنی استوار شده­ها؛ «الأوتاد» به این خاطر است که مانند میخ در زمین، آن را از لرزیدن و متلاشی شدن باز می­دارد؛ همان گونه که خدای متعال فرموده است: «و ألقی فی الأرض رواسی أن تمید بکم»، - . لقمان/ 10 - {و در زمین کوه های استوار بیفکند تا [مبادا زمین] شما را بجنباند.} یعنی به این خاطر که مبادا شما را بجنباند و حرکت دهد. امیرالمؤمنین علیه السلام فرموده است: «وتّد بالصخور میدان أرضه»،{به وسیله­ صخره­ها، صحنه­ زمین را میخکوب کرد.} سخن در این مورد، پیش از این در کتاب آسمان و جهان گذشت.

«و الریاح اللواقح» اشاره به کلام خدای سبحان «و أرسلنا الریاح لواقح»، - . الحجر/ 22 - {و

بادها را باردارکننده فرستادیم.} دارد. و «ملاقح»، جمع «ملقحة»، یعنی درخت و ابر را بارور می­سازد، به خاطر اینکه آن را برمی­انگیزد؛ و گفته می­شود «لواقح»، یعنی حمل کنندگان، زیرا ابرها را حمل می­کند و متراکم می­سازد و دور می­کند و سپس بر آنها می­گذرد و آن را فرو می­ریزد؛ این کلام خدای متعال: «حتی إذا أقلت سحاباً»، - . الاعراف/ 57 - {تا آن گاه که ابرهای گرانبار را بردارند.} دلالت بر آن دارد؛ یعنی حمل کرد. ضمیر در «حدودها» به آسمان برمی­گردد؛ زیرا در کرانه­های آن دیده می­شود. جوهری گفته است: «قمعته و أقمعته، فانقمع» به معنی این است که بر او چیره شدم و او را به خواری کشاندم و او ذلیل شد.

«یا من کل یوم عنده جدید»، یعنی در آن روز از ابتدا شروع می­کند، نه اینکه بنا را بر کارهای روز گذشته بنهد، مانند این کلام او «کل یوم هو فی شأن»، - . الرحمن/ 29 - {هر زمان، او در کاری است.} یا به این معنا است که او زمان­بردار نیست که زمان­هایی بر او بگذرد و او را کهنه سازد، بلکه هر روزی پیش او تازه است، گویی در مقایسه با آن، قبلاً در نزد او زمانی نبوده است؛ یا به این معنی که هر روز از زمان­های گذشته و آینده پیش علم او حاضر است و به آنچه در آنها هست، آگاه است. جوهری گفته است: «العتید»، یعنی حاضر و آماده.

«فسوَّیت بین الذرة و العصفور»، یعنی میان آن دو و میان هر چیزی که بزرگتر از آن دو است، و از آنها غافل نبوده و آنها را به خاطر کوچکی­ و پستی­شان فروگذار نکرده است؛ یا روزی را بین افراد این دو گروه نیز برابر تقسیم کرده­ای و هیچ یک از آنان را ترک نگفته­ای، چه رسد به آنچه که بزرگتر از آن اوست. «إذا ضاق المقام»، یعنی در روز برپا شدن رستاخیز. در عبارت «للحاجة إلیک»، ظرف متعلق به «الحاجة» یا «أبرزنی» یا هر دو، به گونه­ تنازع است. «النحیب» و «الانتحاب»، بلند کردن صدا با گریه است، مانند «العویل» و «الاعوال». «و اجعل فی لقائک» یعنی رسیدن به رحمت تو، یا دیدن امور آخرت. «المشتکی» مصدر است .

در القاموس آمده است: «اللوذ بالشیء» به معنی پوشاندن با چیزی و سنگر گرفتن در آن است، مانند «اللواذ و اللیاذ»، و «الملاوذة» و «اللواذ»، یعنی فریب دادن و تشویق کردن. «و استروح رحمتک»، یعنی از آن آسایش می­خواهم، یا با آن آرام می­گیرم و ساکن می­شوم، یا هراسم را با یاد آن فرو می­نشانم. در القاموس آمده است: «استروح»، یعنی راحتی یافت، مانند «استراح و تشمم و إلیه استنام». «من عقابک» یعنی گریزان از آن، یا هنگام ترسیدنم از آن. و «کفلین» اشاره به کلام خدای متعال «یا أیها الذین آمنوا اتقوا الله و آمنوا برسوله یؤتکم کفلین من رحمته»، - . الحدید/ 28 - {ای کسانی که ایمان آورده اید، از خدا پروا دارید و به پیامبر او بگروید تا از رحمت خویش شما را دو بهره عطا کند.} دارد و «الکفل»، یعنی بهره و سهم؛ منظور، ثواب دو برابر است.

«السوء» در داستان یوسف به خیانت و «الفحشاء» به زنا تفسیر شده است و تعمیم دادن آن در اینجا مناسب­تر است. ضمیر در عبارت «فاصرفه» به هر یک از آنها برمی­گردد، ولی آشکارتر «فاصرفهما» است. «و ما لا طاقة لی به» یعنی از سختی­ها و گرفتاری­ها. «و علمک» یعنی به حال من و بیچارگی من.

در عبارت «إن أتوا برّاً»، گویا آنچه متعلق با «بحر» است، افتاده است، یا اینکه کنایه از آشکار کردن دشمنی و مبارزه است؛ در النهایه گفته است: «خرج فلان برّاً»، یعنی به دشت و صحرا رفت، و «أبرّ فلان علی أصحابه»، یعنی برترشان شد. «الفض»، یعنی شکستن با جدایی. «عرقب الدابة»، یعنی بریدن عرقوب چارپا، و آن در پای حیوان و به منزله­ زانو در دست است. «العواصف» یعنی بادهای شدید؛ و «القواصف» نیز یعنی بادهای شدیدی که صدا داشته باشد و بر هرچه بگذرد، در هم می­شکند. جوهری گفته است: «صلیت الرجل ناراً»، وقتی که او را داخل آتش کنی و بگذاری آتش او را فراگیرد؛ پس اگر او را در آتش اندازی، بطوری که گویی سوختن را می­خواهی، می­گویی «أصلیت» با الف، و «صلیته، تصلیة». و گفته است: «الصیاصی» یعنی دژها .

«صلاة یشهد الأولون»، یعنی رحمتی که سبب حضور پیامبران و جانشینان و پیشینیان، همراه با نیکان از امامان پاک و سرور فرستادگان، صلی الله علیهم، برای یاری آنها و انتقام از دشمنانشان در رجعت شود، همان­گونه که روایت­ها به آن گواهی داده­اند، و شاید در آن افتادگی یا جابجایی رخ داده باشد. «و ربَّ الحل و الاحرام» در بعضی نسخه­ها «الحرام» آمده که احتمال دارد مصدر و صفت باشد، یعنی حلال کننده و حرام کننده، یا خارج از حرم و خود حرم. «و أفضل ما سئلت له»، یعنی تاکنون. «ما أنت مسئول»، یعنی بعد از این تا روز قیامت.

**[ترجمه]

بکسر الجیم جمع ترجمان و هو المفسر للسان و جعله لباسا أی سترا یستر به و سکنا أی یسکن فیه الناس سکون الراحة آیتین أی علامتین تدلان علی القادر الحکیم بتعاقبهما علی نسق واحد أو ذوی آیتین و هما الشمس و القمر لنعلم بهما أی باختلافهما أو بحرکاتهما و الحساب أی جنس الحساب.

و هو عصمة أمری بکسر العین و إسکان الصاد المهملتین أی وقایة حالی و حافظی من العقاب و العذاب فی الدنیا و الآخرة فیها معیشتی أی حیاتی أو مکسبی أو ما أتعیش به من المطعم و المشرب و غیرهما زیادة لی أی موجبة لازدیادی من کل نوع من أنواع الخیرات.

خلقان أی مخلوقان قال الشیخ البهائی ره لما کان اللیل و النهار عبارة عن مقدار دورة الشمس صحت تثنیة خبر إن و یمکن أن یجعل الخبر عن اسمها محذوفا فیکون من عطف الجملة علی الجملة و التقدیر إنی خلقک و هذا اللیل و النهار خلقان.

و لا ترهما جرأة منی أی لا تجعلهما بحیث یریان منی جرأة علی الذنوب لو کان لهما حس أو الإسناد مجازی و المراد رؤیة الملائکة الموکلین بالخلائق فیهما و الغرض التوفیق لترک الذنوب و آمنی مکرک أی عذابک بغتة حتی أعی وحیک أی أفهمه أو أحفظه.

و أوفی بعهدک أی بما عاهدتک علیه من العمل بأوامرک و الترک لمعاصیک فیکون ما بعده عطف تفسیر و یمکن أن یخص بالعقائد و ما بعده بالأعمال من درک الشقاء قال فی النهایة فی تفسیره الدرک اللحاق و الوصول إلی الشی ء و أدرکته إدراکا و درکا انتهی و الشقاء ضد السعادة و الشدة و المشقة و کل منهما یناسب المقام و قال الشیخ البهائی قدس سره فی شرح هذا الکلام الدرک بالتحریک یطلق علی المکان و طبقاته درکات و یقال النار درکات و الجنة درجات و یطلق أیضا علی أقصی قعر الشی ء انتهی و لا یخفی عدم مناسبته و لم یتعرض للمعنی المتقدم مع اتفاق شراح الحدیث علیه

ص: 110

و هذا منه غریب (1).

و قال ره الجهد بفتح أوله و قد یضم المشقة و جهد البلاء هی الحالة التی یتمنی الإنسان معها الموت و قیل هی کثرة العیال مع الفقر انتهی و فی النهایة و من المفتوح أعوذ بک من جهد البلاء أی الحالة الشاقة انتهی و فی بعض الروایات جهد البلاء هو أن یقدم الرجل فیضرب عنقه صبرا و الأسیر ما دام فی وثاق العدو و الرجل یجد علی بطن امرأته رجلا و فی بعضها ذهاب الدین و سیأتی فی أبواب الدعاء و لعل التعمیم أولی لیشمل الجمیع.

و الوقر بالفتح ثقل السمع و یمکن أن یقرأ بالکسر و هو الحمل الثقیل و فی النهایة الداء العضال هو المرض الذی یعجز الأطباء فلا دواء له و غلبة الرجال أی تسلطهم و استیلاؤهم هرجا و مرجا أو غلبة السلاطین و الجبارین و قال النووی فی شرح صحیح مسلم غلبة الرجال کأنه یرید به هیجان النفس من شدة الشبق و إضافته إلی المفعول أی یغلبهم ذلک و قال الطیبی فی شرح المشکاة إما أن تکون إضافته إلی الفاعل أی قهر الدیان إیاه و غلبتهم علیه بالتقاضی و لیس له ما یقضی دینه أو إلی المفعول بأن لا یکون أحد یعاونه علی قضاء دیونه من رجاله و أصحابه انتهی و قیل أراد به المفعولیة بالأبنة و الأول أظهر.

و الخیبة الحرمان و المنقلب مصدر میمی بمعنی الانقلاب و المراد به الرجوع إلیه سبحانه عند الموت و فی القیامة و یمکن التعمیم بحیث یشمل الانقلاب من الأسفار و غیرها أیضا قال فی النهایة فی حدیث دعاء السفر أعوذ بک من کآبة المنقلب أی الانقلاب من السفر و العود إلی الوطن یعنی أنه یعود إلی بیته فیری فیه ما یحزنه و الانقلاب الرجوع مطلقا انتهی و الأول هنا أنسب و سوء المنظر أی أعوذ بک أن أنظر إلی شی ء یسوؤنی من المذکورات و السوء بالفتح مصدر ساء أی فعل به ما یکره و بالضم اسم للحاصل بالمصدر و یقال إنسان سوء بالإضافة و فتح السین و کذلک جار

ص: 111

سوء و قرین سوء و أمثال ذلک.

**[ترجمه]فلاح السائل: همچنین از تعقیبات نمازهای واجب پنجگانه که در روایت معاویة بن عمار از امام صادق علیه السلام آمده است، آنچه اختصاص به نماز مغرب دارد، عبارت است از: {خدایا، بر محمد بشارت دهنده و بیم دهنده، و چراغ فروزان، پاک پاکیزه و برگزیده و برتر، آخرین پیامبران، و پیشوای برگزیدگان، و وارسته گشته از دوستان تو، دارای صورتی زیبا، و شرافتی اصیل، و منبری نجیب، و جایگاهی ستوده، و محلی حاضر برای آب خوردن و حوضی که به آن وارد شده، درود فرست. خدایا، همان طور که محمد پیام­های تو را ابلاغ کرد و در راه تو جهاد نمود و برای امتش خیرخواهی کرد و تو را عبادت نمود تا اینکه مرگ به سراغ او آمد، تو نیز بر او درود فرست؛ و بر محمد و خاندان پاک و برگزیده­ او، آن پرهیزکاران نیک سرشت، همان کسانی که برای دین خود برگزیدی و آنان را از میان آفریدگانت، برگزیده­شان ساختی، و بر وحی خودت امانتدار قرار دادی، و آنان را گنجینه­های علم خود، و بازگو کنندگان کلماتت، و نشانه­های نورت، و نگاه دارندگان سرّت قرار دادی و هرگونه آلودگی را از آنها زدودی و آنها را پاک و پاکیزه گردانیدی، درود فرست.

خدایا، با دوستی آنها ما را سودمند گردان، و ما را در گروه آنان و زیر پرچم آنان به صحنه­ قیامت گرد آور، و بین ما و آنان جدایی میانداز، و به خاطر آنان مرا پیش خودت در دنیا و آخرت آبرومند و از نزدیکی یافتگان قرار ده، همان کسانی که نه ترسی بر آنان است و نه اندوهگین می­شوند؛ سپاس مخصوص خدایی است که با قدرت خودش، روز را برد و با رحمت خودش، شب را که آفرینشی تازه است، آورد و آن را مایه­ پوشش و آرامش قرار داد، و شب و روز را دو نشانه قرار داد که با آنها تعداد سال­ها و حساب­ها دانسته می­شود.

سپاس خدا را به خاطر روی آوردن شب و روی گرداندن روز؛ خدایا، بر محمد و خاندان محمد درود فرست و دینم را که مایه­ حفظ کارم است، نیکو گردان و دنیایم را که زندگی من در آن است، سامان ده، و آخرتم را که بازگشتنم به آن است، نیکو گردان، و زندگی را برای من باعث افزونی در هر خوبی، و مرگ را برایم سبب راحتی از هر بدی قرار ده، و در کار دنیا و آخرتم، با آنچه که دوستداران و برگزیدگان از بندگان نیکت را کفایت کردی، مرا نیز بسنده باش، و بدی آن دو را از من دور کن و مرا به آنچه مورد رضایت توست، موفق بدار ای بزرگوار؛ در حالی شب کردم که فرمانروایی و هرچه در شب و روز است، از آن خدای یکتای غالب است.

خدایا، من و این شب و روز، دو نوع از آفریدگان تو هستیم، پس مرا در این دو با نیروی خودت نگاه دار و گستاخی من بر نافرمانی­ات و برنشستن من بر حرام­هایت را بر آن دو ننمایان، و عمل مرا در آن دو، مورد قبول و تلاش مرا مورد سپاس قرار ده، و آنچه را که از دشواری آن می­ترسم برایم راحت، و آنچه را که انجامش برای من سخت گردیده، آسان ساز، و در آن برای من نیکی مقدر کن، و مرا از عذاب ناگهانی خودت ایمن دار و پوشش خودت را از من بر نگیر، و یاد خودت را از یاد من مبر، و بین من و نیرو و توان خودت فاصله میانداز، و مرا به اندازه­ چشم به هم زدنی به خودم و به هیچ یک از آفریدگانت وا مگذار، ای بزرگوار.

خدایا، گوش­های دلم را بگشا تا وحی تو را بفهمم و از کتابت پیروی نمایم و فرستادگانت را تصدیق کنم و به وعده تو ایمان آورم و از وعده­ عذاب تو بترسم و به عهد تو وفا کنم و از دستورت پیروی کنم و از نهی تو دوری گزینم؛ خدایا، بر محمد و خاندان محمد درود فرست و رویت را از من بر مگردان و فضل خودت را از من باز مدار و از بخششت محرومم نکن و مرا دوستدار دوستدارانت و دشمن دشمنانت قرار ده و بیم از تو و اشتیاق به سوی تو و فروتنی و سنگینی و تسلیم شدن در برابر امر تو و تصدیق کتابت تو و پیروی از سنت پیامبرت را روزی من کن .

خدایا، از نفسی که قناعت نپذیرد، و شکمی که سیر نگردد، چشمی که نگرید، و قلبی که فروتنی نکند، و نمازی که بالا نرود، و عملی که سود نرساند، و دعایی که شنیده نشود، به تو پناه می­آورم؛ و از بدی قضا، و دچار شدن به بدبختی، و سرزنش دشمنان، و رنج گرفتاری، و از عملی که تو را خشنود نسازد، به تو پناه می­آورم؛ و از کفر و تهیدستی، و زور و فریب، و از تنگی سینه، و از پراکندگی در کارها، و بیماری شدید، و چیرگی مردان، و ناکامی به هنگام بازگشت، و بدبینی در خود و دین و خانواده و مال و فرزندان و هنگام دیدن مرگ، به تو پناه می­آورم؛ پناه می­برم به خدا از انسان بد، و دوست بد، و روز بد، و ساعت بد، و از بدی هر چیزی که در زمین فرو می­رود و از آن بیرون می­آید، و از بدی هر چیزی که از آسمان فرود آید و در آن بالا رود، و از بدی حوادث بد شب و روز، مگر اینکه اتفاقی همراه با خوبی باشد، و از بدی هر جنبنده­ای که پروردگارم زندگی او را به دست دارد و پروردگار من بر راه راست قرار دارد، {پس خدا در برابر آنها شما را کفایت خواهد کرد و او شنوای داناست، سپاس خدایی را که از عهده من نمازی را که بر مؤمنان نوشته شده­ وقت­دار است، برداشت.} - . فلاح السائل: 241-243 -

مصباح الشیخ، - . مصباح الشیخ: 73 - مصباح الکفعمی - . مصباح الکفعمی: 39-41 - : مثل همین روایت را از معاویة بن عمار نقل کرده­اند. - . همین روایت را در بلد الامین: 19 نیز میتوانی ببینی. -

**[ترجمه]

**[ترجمه]الکافی: مثل همین روایت را با دو سند از امام صادق علیه السلام و با سندی دیگر از حسن بن جهم از امام کاظم علیه السلام نقل کرده است؛ با این تفاوت که گفته است: آن را سه مرتبه هنگام صبح شدن و سه مرتبه هنگام شب شدن بخواند، از هیچ شیطان و فرمانروا و برص و جذامی نمی­ترسد؛ امام کاظم علیه السلام فرمود: من این را صد مرتبه می­گویم. - . الکافی 2: 531 -

همان کتاب: با اسناد به صباح بن سیابه، نقل کرده که امام صادق علیه السلام فرمود: هرکس هنگام خواندن نماز مغرب سه مرتبه بگوید: «الحمد لله الذی یفعل ما یشاء و لا یفعل ما یشاء غیره»،{سپاس مخصوص خدایی است که هرچه را اراده کند، به انجام می­رساند، و چیزی را که دیگران اراده کنند، انجام نمی­دهد.}، به او خوبی فراوان داده می­شود. - . الکافی 3: 545 -

**[ترجمه]

**[ترجمه]فلاح السائل: از کارهای مهم بعد از نماز عشا، دعای مخصوص این واجب است که از دعاهای سرورمان علی بن ابی­طالب صلوات الله علیه، برای دنباله­ نمازهای واجب پنجگانه وارد شده و عبارت است از: {خدایا، بر محمد و خاندان محمد درود فرست و از من با چشمت که خواب ندارد، نگهبانی کن؛ و با پناهگاه خودت که نابودی ندارد، مرا حفاظت کن؛ و با قدرتی که بر من داری، مرا بیامرز، ای صاحب شکوه و بزرگواری؛ خدایا، از اتفاقات بد شب و روز، و از زورگویی هر زورگو، و رشک هر رشک برنده، و ستم هر ستمگر به تو پناه می­آورم؛ خدایا، مرا و خانواده­ و دارایی و تمام آن نعمت­هایی را که به من بخشیده­ای، حفظ نما؛ خدایا، در آنچه پیش توست و من از آن به دور بوده­ام، مرا سرپرستی کن، و در آنچه پیش من است، مرا به خودم وامگذار؛ ای کسی که گناهان به او زیان نمی­رساند و آمرزش از بخشش او نمی­کاهد، آنچه را که به تو زیان نمی­رساند، بر من بیامرز و آنچه را که از تو نمی­کاهد، بر من عطا کن، که تو بسیار بخشنده­ای.

خدایا، از تو گشایشی زودرس و شکیبایی زیبا و روزی گسترده و گذشت و سلامتی در دنیا و آخرت را می­خواهم. خدایا، بر محمد و خاندان محمد درود فرست و مرا و پدر و مادرم و مردان و زنان مؤمن، چه زنده باشند و چه مرده را بیامرز؛ خدایا، مرا از کسانی که زیاد ذکر تو را می­گوید و پیوسته شکر می­کند و همواره تو را عبادت می­کند و امانتت را ادا می­کند، قرار بده؛ خدایا، زبانم را از دروغ، و قلبم را از نفاق، و عملم را از دورویی، و دیده­ام را از خیانت پاک گردان که همانا تویی که نگاه­های دزدانه و آنچه را که دل­ها نهان می دارند، می دانی .

خدایا، پروردگار آسمان­های هفتگانه و آنچه بر آن سایه افکنده، و پروردگار زمین­های هفتگانه و آنچه حمل نموده، و پروردگار باد ها و هرچه را پراکنده سازند، و پروردگار هر چیز و خدای هر چیز و پایان هر چیز، پروردگار جبرئیل و میکائیل و اسرافیل و خدای ابراهیم و اسماعیل و اسحاق و یعقوب، از تو می­خواهم که بر محمد و خاندان محمد درود فرستی و مرا به رحمت خویش سرپرستی کنی و ایمنی خود را شامل من گردانی و با آمرزش خودت، مرا خوشبخت سازی و هیچ کس از آفریده­هایت را بر من مسلط مگردانی.

خدایا، مرا به خودت نزدیک ساز و برای خوش خلقی توانایی­ام ده و از بدی شیطان­های جن و انس، مرا سلامت بدار و در دل شب و روز نگهبانم باش و خانواده­ام و دارایی و فرزندان و برادران و تمام آنچه را که با آن بر من نعمت دادی، حفظ کن و مرا و پدر و مادرم و سایر مردان و زنان مؤمن را بیامرز، ای صاحب اختیار نیکی­های ماندگار، به درستی که تو بر هر چیزی توانایی، و چه خوب سرپرست و چه خوب یاریگری هستی، با رحمتی که داری، ای بهترین رحم کنندگان، و سپاس خدای را که پروردگار جهانیان است، و درودهای او بر پیشوای ما محمد پیامبر، صلی الله علیه و آله، و بر فرزندان پاک او.} - . فلاح السائل: 249-250 -

**[ترجمه]

وَرَائِی وَ أَمَامِی وَ عَنْ یَمِینِی وَ عَنْ شِمَالِی وَ مِنْ فَوْقِی وَ مِنْ تَحْتِی وَ حَوَالَیَّ حَتَّی لَا یَصِلَ أَحَدٌ مِنَ الْمَخْلُوقِینَ إِلَی مَکْرُوهِی وَ أَذَایَ بِحَقِّ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ أَنْتَ الْمَنَّانُ بَدِیعُ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ ذُو الْجَلَالِ وَ الْإِکْرَامِ اللَّهُمَّ اکْفِنِی حَسَدَ الْحَاسِدِینَ وَ بَغْیَ الْبَاغِینَ وَ کَیْدَ الْکَائِدِینَ وَ مَکْرَ الْمَاکِرِینَ وَ حِیلَةَ الْمُحْتَالِینَ وَ غِیلَةَ الْمُغْتَالِینَ وَ ظُلْمَ الظَّالِمِینَ وَ جَوْرَ الْجَائِرِینَ وَ اعْتِدَاءَ الْمُعْتَدِینَ وَ سَخَطَ الْمُسْخِطِینَ وَ تَشَحُّبَ الْمُتَشَحِّبِینَ وَ صَوْلَةَ الصَّائِلِینَ وَ اقْتِسَارَ الْمُقْتَسِرِینَ وَ غَشْمَ الْغَاشِمِینَ وَ خَبْطَ الْخَابِطِینَ وَ سِعَایَةَ السَّاعِینَ وَ نَمِیمَةَ النَّامِّینَ وَ سِحْرَ السَّحَرَةِ وَ الْمَرَدَةِ وَ الشَّیَاطِینِ وَ جَوْرَ السَّلَاطِینِ وَ مَکْرُوهَ الْعَالَمِینَ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بِاسْمِکَ الْمَخْزُونِ الطَّیِّبِ الطَّاهِرِ الَّذِی قَامَتْ بِهِ السَّمَاوَاتُ وَ الْأَرْضُ وَ أَشْرَقَتْ لَهُ الظُّلَمُ وَ سَبَّحَتْ لَهُ الْمَلَائِکَةُ وَ وَجِلَتْ عَنْهُ الْقُلُوبُ وَ خَضَعَتْ لَهُ الرِّقَابُ وَ أَحْیَیْتَ بِهِ الْمَوْتَی أَنْ تَغْفِرَ لِی کُلَّ ذَنْبٍ أَذْنَبْتُهُ فِی ظُلَمِ اللَّیْلِ وَ ضَوْءِ النَّهَارِ عَمْداً أَوْ خَطَأً سِرّاً أَوْ عَلَانِیَةً وَ أَنْ تَهَبَ لِی یَقِیناً وَ هَدْیاً وَ نُوراً وَ عِلْماً وَ فَهْماً حَتَّی أُقِیمَ کِتَابَکَ وَ أُحِلَّ حَلَالَکَ وَ أُحَرِّمَ حَرَامَکَ وَ أُؤَدِّیَ فَرَائِضَکَ وَ أُقِیمَ سُنَّةَ نَبِیِّکَ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله.

اللَّهُمَّ أَلْحِقْنِی بِصَالِحِ مَنْ مَضَی وَ اجْعَلْنِی مِنْ صَالِحِ مَنْ بَقِیَ وَ اخْتِمْ لِی عَمَلِی بِأَحْسَنِهِ إِنَّکَ غَفُورٌ رَحِیمٌ اللَّهُمَّ إِذَا فَنِیَ عُمُرِی وَ تَصَرَّمَتْ أَیَّامُ حَیَاتِی وَ کَانَ لَا بُدَّ لِی مِنْ لِقَائِکَ فَأَسْأَلُکَ یَا لَطِیفُ أَنْ تُوجِبَ لِی مِنَ الْجَنَّةِ مَنْزِلًا یَغْبِطُنِی بِهِ الْأَوَّلُونَ وَ الْآخِرُونَ اللَّهُمَّ اقْبَلْ مِدْحَتِی وَ الْتِهَافِی وَ ارْحَمْ ضَرَاعَتِی وَ هِتَافِی وَ إِقْرَارِی عَلَی نَفْسِی وَ اعْتِرَافِی فَقَدْ أَسْمَعْتُکَ صَوْتِی فِی الدَّاعِینَ وَ خُشُوعِی فِی الضَّارِعِینَ وَ مِدْحَتِی فِی الْقَائِلِینَ وَ تَسْبِیحِی فِی الْمَادِحِینَ وَ أَنْتَ مُجِیبُ الْمُضْطَرِّینَ وَ مُغِیثُ الْمُسْتَغِیثِینَ وَ غِیَاثُ الْمَلْهُوفِینَ وَ حِرْزُ الْهَارِبِینَ وَ صَرِیخُ الْمُؤْمِنِینَ وَ مُقِیلُ الْمُذْنِبِینَ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی الْبَشِیرِ النَّذِیرِ وَ السِّرَاجِ الْمُنِیرِ وَ عَلَی الْمَلَائِکَةِ وَ النَّبِیِّینَ اللَّهُمَّ دَاحِیَ الْمَدْحُوَّاتِ وَ بَارِئَ الْمَسْمُوکَاتِ وَ جَبَّالَ الْقُلُوبِ عَلَی فِطْرَتِهَا شَقِیِّهَا

ص: 116

وَ سَعِیدِهَا اجْعَلْ شَرَائِفَ صَلَوَاتِکَ وَ نَوَامِیَ بَرَکَاتِکَ وَ کَرَائِمَ تَحِیَّاتِکَ عَلَی مُحَمَّدٍ عَبْدِکَ وَ رَسُولِکَ وَ أَمِینِکَ عَلَی وَحْیِکَ الْقَائِمِ بِحُجَّتِکَ وَ الذَّابِّ عَنْ حَرَمِکَ وَ الصَّادِعِ بِأَمْرِکَ وَ الْمُشَیِّدِ لِآیَاتِکَ وَ الْمُوفِی لِنَذْرِکَ اللَّهُمَّ فَأَعْطِهِ بِکُلِّ فَضِیلَةٍ مِنْ فَضَائِلِهِ وَ نَقِیبَةٍ مِنْ مَنَاقِبِهِ وَ حَالٍ مِنْ أَحْوَالِهِ وَ مَنْزِلَةٍ مِنْ مَنَازِلِهِ رَأَیْتَ مُحَمَّداً لَکَ فِیهَا نَاصِراً وَ عَلَی مَکْرُوهِ بَلَائِکَ صَابِراً وَ لِمَنْ عَادَاکَ مُعَادِیاً وَ لِمَنْ وَالاکَ مُوَالِیاً وَ عَنْ مَا کَرِهْتَ نَائِیاً وَ إِلَی مَا أَحْبَبْتَ دَاعِیاً فَضَائِلَ مِنْ جَزَائِکَ وَ خَصَائِصَ مِنْ عَطَائِکَ وَ حَبَائِکَ تُسْنِی بِهَا أَمْرَهُ وَ تُعْلِی بِهَا دَرَجَتَهُ مَعَ الْقُوَّامِ بِقِسْطِکَ وَ الذَّابِّینَ عَنْ حَرَمِکَ حَتَّی لَا یَبْقَی سَنَاءٌ وَ لَا بَهَاءٌ وَ لَا رَحْمَةٌ وَ لَا کَرَامَةٌ إِلَّا خَصَصْتَ مُحَمَّداً بِذَلِکَ وَ آتَیْتَهُ مِنْکَ الذُّرَی وَ بَلَّغْتَهُ الْمَقَامَاتِ الْعُلَی آمِینَ رَبَّ الْعَالَمِینَ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْتَوْدِعُکَ دِینِی وَ نَفْسِی وَ جَمِیعَ نِعْمَتِکَ عَلَیَّ فَاجْعَلْنِی فِی کَنَفِکَ وَ حِفْظِکَ وَ عِزِّکَ وَ مَنْعِکَ عَزَّ جَارُکَ وَ جَلَّ ثَنَاؤُکَ وَ تَقَدَّسَتْ أَسْمَاؤُکَ وَ لَا إِلَهَ غَیْرُکَ حَسْبِی أَنْتَ فِی السَّرَّاءِ وَ الضَّرَّاءِ وَ الشِّدَّةِ وَ الرَّخَاءِ وَ نِعْمَ الْوَکِیلُ- رَبَّنا عَلَیْکَ تَوَکَّلْنا وَ إِلَیْکَ أَنَبْنا وَ إِلَیْکَ الْمَصِیرُ رَبَّنا لا تَجْعَلْنا فِتْنَةً لِلَّذِینَ کَفَرُوا وَ اغْفِرْ لَنا رَبَّنا إِنَّکَ أَنْتَ الْعَزِیزُ الْحَکِیمُ- رَبَّنَا اصْرِفْ عَنَّا عَذابَ جَهَنَّمَ إِنَّ عَذابَها کانَ غَراماً إِنَّها ساءَتْ مُسْتَقَرًّا وَ مُقاماً- رَبَّنَا افْتَحْ بَیْنَنا وَ بَیْنَ قَوْمِنا بِالْحَقِّ وَ أَنْتَ خَیْرُ الْفاتِحِینَ رَبَّنَا إِنَّنَا آمَنَّا فَاغْفِرْ لَنا ذُنُوبَنا وَ کَفِّرْ عَنَّا سَیِّئاتِنا وَ تَوَفَّنا مَعَ الْأَبْرارِ رَبَّنا وَ آتِنا ما وَعَدْتَنا عَلی رُسُلِکَ وَ لا تُخْزِنا یَوْمَ الْقِیامَةِ إِنَّکَ لا تُخْلِفُ الْمِیعادَ- رَبَّنا لا تُؤاخِذْنا إِنْ نَسِینا أَوْ أَخْطَأْنا رَبَّنا وَ لا تَحْمِلْ عَلَیْنا

إِصْراً کَما حَمَلْتَهُ عَلَی الَّذِینَ مِنْ قَبْلِنا رَبَّنا وَ لا تُحَمِّلْنا ما لا طاقَةَ لَنا بِهِ وَ اعْفُ عَنَّا وَ اغْفِرْ لَنا وَ ارْحَمْنا أَنْتَ مَوْلانا فَانْصُرْنا عَلَی الْقَوْمِ الْکافِرِینَ- رَبَّنا آتِنا فِی الدُّنْیا حَسَنَةً وَ فِی الْآخِرَةِ حَسَنَةً وَ قِنا بِرَحْمَتِکَ عَذابَ النَّارِ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی سَیِّدِنَا مُحَمَّدٍ النَّبِیِّ وَ آلِهِ الطَّاهِرِینَ وَ سَلَّمَ تَسْلِیماً(1).

**[ترجمه]«بعینک التی لا تنام»، یعنی با آن علمت که از چیزی غافل نمی­شوی. «و اکفنی»، در النهایه آمده است: «الکنف» با فتحه­ حروف، یعنی سمت و ناحیه، «کنفت الرجل»، یعنی کار او را انجام دادی و او را در حمایت خود قرار دادی. «الرکن» پایه­ ساختمان بعد از ساختن؛ و «رکنا الجبل»، یعنی دو طرف آن؛ در القاموس آمده است: «الرکن» با ضمه، یعنی طرف قوی­تر، و هر چیزی که باعث نیرومندی آن می­شود، از قبیل فرمانروایی و لشگر و جز آن، و عزت و ارجمندی. پایان. و در قرآن آمده است: «أو آوی إلی رکن شدید»، - . هود/ 80 - {یا

به تکیه گاهی استوار پناه می جستم.} و فرموده: «فتولی برکنه»، - . الذاریات/ 29 - {پس [فرعون] با ارکان [دولت] خود روی برتافت.}. «لا یرام»، یعنی هیچ کسی نمی­تواند نسبت به آن یا به کسی که در آن پناه گرفته است، قصد آزار رساندن داشته باشد. «الطوارق»، یعنی گرفتاری­های نازل شده. «تولّنی»، یعنی در کارهای مربوط به آخرت و درجات والا که خودم به آن دسترسی نداشته­ام، سرپرست و عهده دار این کارهایم باش؛ یا اینکه اعم از آن و کارهای مربوط به این دنیا که هنوز به من نرسیده است، باشد. «فیما حضرته» از کارهای مربوط به دنیایم. «الخائنة» مثل «الخیانة» مصدر است و «خیانة الأعین» هر چیزی است که بر آن حرام است، مانند عیب جویی و مسخره کردن و اشاره کردن با چشم؛ بیضاوی در مورد کلام خداوند متعال «یعلم خائنة الأعین»، - . غافر/ 19 -

{[خدا] نگاه­های خائنانه را می­داند.} گفته است: نگاه خیانت­بار از قبیل نگاه دوم به نامحرم و دزدانه نگاه کردن، یا خیانت چشم است. «و ما تخفی الصدور»، یعنی از درون­ها و نیت­ها و خوی­ها و باورها. «ما أقلت»، یعنی حمل کرد؛ جوهری گفته است: «أقل الجرة»، یعنی برداشتن آن، او را به زانو در آورد. «و ما ذرت»، یعنی پراند و برد. «و تشملنی بعافیتک»، یعنی ایمنی و سلامتی خودت را شامل تمام اعضای بدنم و در تمام حالاتم بنمایی.

**[ترجمه]

الوکن بالفتح عش الطائر فی جبل أو جدار الأصمعی الوکن مأوی الطائر فی غیر عش و الوکر بالراء ما کان فی عش أبو عمرو الوکنة و الأکنة بالضم مواقع الطیر حیث ما وقعت و الجمع وکنات و وکنات و وکنات و وکن انتهی.

و الحیاطة و الکلاءة بکسرهما الحفظ و الحراسة.

و قال الجوهری الغیلة بالکسر الاغتیال یقال قتله غیلة و هو أن یخدعه فیذهب به إلی موضع فإذا صار إلیه قتله و قال الفیروزآبادی السخط بالضم و کعنق و جبل و مقعد ضد الرضا و قد سخط کفرح و تسخط و أسخطه أغضبه و تسخطه تکرهه و تشحب المتشحبین أی تغیر المتغیرین و فی بعض النسخ بالسین المهملة من سحبه کمنعه جره علی وجه الأرض و لعل فیه تصحیفا و فی الصحاح صال علیه إذا استطال و صال علیه وثب صولا و صولة و قال قسره علی الأمر قسرا أکرهه علیه و قهره و کذلک اقتسره علیه و قال الغشم الظلم و الخبط الضرب الشدید و السعایة هو أن یسعی بصاحبه إلی السلطان لیؤذیه و الهدی السیرة الحسنة.

و فی القاموس لهف کفرح حزن و تحسر کتلهف علیه و الملهوف و اللاهف المظلوم المضطر یستغیث و یتحسر و الإلهاف الحرص و الشره و التهف التهب و قال ضرع إلیه و یثلث ضرعا محرکة و ضراعة خضع و ذل و استکان و قال هتف به هتافا بالضم صاح و فلانا مدحه و قال الصریخ المغیث و المستغیث ضد انتهی و المدحوات الأرضون المبسوطة کما قال تعالی وَ الْأَرْضَ بَعْدَ ذلِکَ دَحاها(1) و المسموکات السماوات المرفوعات.

و فی القاموس جبلهم الله یجبل خلقهم و علی شی ء طبعه و جبره انتهی أی خلق القلوب علی قابلیاتها المختلفة و استعداداتها المتباینة أو طبعها علی الإیمان به إذا خلیت و طباعها کما قال سبحانه و تعالی فِطْرَتَ اللَّهِ الَّتِی فَطَرَ النَّاسَ عَلَیْها(2)

وَ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: کُلُّ مَوْلُودٍ یُولَدُ عَلَی الْفِطْرَةِ. و قد مر تحقیقه فی کتاب التوحید.

ص: 118

شقیها و سعیدها بدل من القلوب.

و قال الجوهری صدعت بالحق إذا تکلمت به جهارا قوله تعالی فَاصْدَعْ بِما تُؤْمَرُ(1) قال الفراء أراد فاصدع بالأمر أی أظهر دینک و فی القاموس النقیبة النفس و العقل و المشورة و نفاذ الرأی و الطبیعة انتهی و فی بعض النسخ و منقبة و هو أظهر و الحباء بالکسر العطاء و أسناه رفعه و السنا بالقصر ضوء البرق و بالمد الرفعة و الذب الدفع و المنع و فی القاموس أنت فی کنف الله محرکة فی حرزه و ستره.

فِتْنَةً لِلَّذِینَ کَفَرُوا أی بأن تسلطهم علینا فیفتنوننا بعذاب لا نتحمله کانَ غَراماً أی لازما رَبَّنَا افْتَحْ أی احکم بیننا و الفتاح القاضی و الفتاحة الحکومة أی و أظهر أمرنا حتی ینکشف ما بیننا و بینهم و یتمیز المحق من المبطل من فتح المشکل إذا بینه وَ تَوَفَّنا مَعَ الْأَبْرارِ أی أمتنا محشورین معهم معدودین فی زمرتهم ما وَعَدْتَنا عَلی رُسُلِکَ أی علی تصدیقهم أو علی ألسنتهم أو منزلا علیهم إِنْ نَسِینا أَوْ أَخْطَأْنا أی لا تؤاخذنا بما أدی بنا إلی نسیان أو خطإ من تفریط و قلة مبالاة.

وَ لا تَحْمِلْ عَلَیْنا إِصْراً أی عبئا ثقیلا یأصر صاحبه أی یحبسه فی مکانه یرید التکالیف الشاقة ما لا طاقَةَ لَنا بِهِ أی من البلاء و العقوبة أو التکالیف الشاقة أَنْتَ مَوْلانا أی سیدنا فِی الدُّنْیا حَسَنَةً أی رحمة حسنة تصلح بها أمور دنیای و کذا فی الآخرة و قیل حسنة الدنیا الصحة و الکفاف و توفیق الخیر و الآخرة الثواب و الرحمة و فی بعض الروایات حسنة الدنیا المرأة الصالحة و الآخرة الحوراء و قد مر تفاسیر أخر فی الأخبار.

**[ترجمه]فلاح السائل: از کارهای مهم بعد از نماز عشا، دعای مخصوص به این نماز است که از دعاهای سرورمان فاطمه صلوات الله علیها، برای خواندن پس از نمازهای واجب پنجگانه و عبارت است از: {منزّه است آنکه تمامی موجودات در برابر عظمت او فروتن شده­اند. منزّه است آنکه همه اشیاء در برابر عزّت او خوار هستند. منزّه است آنکه هر چیز در برابر دستور و پادشاهی او خاضع می باشد. منزّه است آنکه هر چیز در حیطه قدرت او قرار دارد. سپاس مخصوص خدایی است که یاد کننده­اش را فراموش نمی­کند. سپاس مخصوص خدایی است که دعا کننده­اش را دست خالی بر نمی­گرداند. سپاس مخصوص خدایی است که توکل کننده بر او را کفایت می­کند. سپاس مخصوص خدایی است که نگهدارنده آسمان و هموار کننده­ زمین و محدود کننده­ دریاها و برجای گذارنده­ کوه­ها و به وجود آورنده­ حیوانات و آفریدگار درختان و جوشاننده­ چشمه­های زمین و اداره کننده­ کارها و سیر دهنده­ ابرها و به جریان اندازنده­ باد و آب و آتش از اعماق زمین و سرعت گیرنده در هوا، و فرود آورنده گرما و سرما است، همان کسی که به واسطه­ نعمت او کارهای نیک انجام می­شوند و به سبب شکر او، افزونی­ها حاصل می­شوند و به دستور او، آسمان­ها برپا شده­اند و به عزت او، کوه­های محکم شده، استوار گردیده­اند و حیوانات وحشی در بیابان­ها و پرندگان در آشیان­ها به تسبیح مشغول شده­اند.

سپاس مخصوص خدایی است که بالا برنده­ مراتب، فرو فرستادنده­ نشانه­ها، گسترده سازنده برکت­ها، پوشاننده زشتی­ها، پذیرنده نیکی­ها، نادیده گیرنده لغزش­ها، بازگشاینده ناراحتی­ها، نازل کننده برکت­ها، اجابت کننده دعاها، زنده کننده مردگان، خدای هرچه در زمین و آسمان­هاست، می­باشد. سپاس برای خدا به خاطر هر سپاس و ذکر و شکر و صبر و نماز و زکات و ایستادن و عبادت و خوشبختی و برکت و افزونی و مهربانی و نعمت و بزرگواری و واجب و ناز و نعمت و رنجوری و سختی و آسایش و حادثه و گرفتاری و دشواری و آسانی و بی­نیازی و تهیدستی و در هر حالی و در هر لحظه و زمانی و هر مکان ثابت و دگرگون شده و جایگاهی.

خدایا، من به سوی تو پناهنده هستم، پس پناهم ده، و به سوی تو رهایی جسته­ام، پس رهایی­ام ده، و از تو یاری خواسته­ام، پس یاری­ام کن، و به تو دادخواهی کرده­ام، پس به دادم برس و تو را خوانده­ام، پس اجابتم کن، و از تو آمرزش خواسته­ام، پس مرا بیامرز، و از تو یاری خواسته­ام، پس یاری­ام کن، و از تو هدایت خواسته­ام، پس هدایتم کن، و کفایت تو را خواسته­ام، پس مرا کفایت کن، و به سوی تو پناهنده شده­ام، پس پناهم بده، و به ریسمان تو چنگ زده­ام، پس نگاهم دار، و بر تو توکل کرده­ام، پس مرا بسنده باش، و مرا در پناه و کنار و امان و ملجأ و احاطه و نگهبانی و پاسداری و حرمت و امن و زیر سایه­ و زیر بال خودت قرار بده و حفاظت و احاطه و نگهبانی و پاسداری خودت را از پشت سرم و روبرویم و از راست و از چپم و از بالای سرم و از زیر و پیرامونم قرار بده، تا هیچ یک از آفریدگان به آزار و اذیت من نرسند، به حق «لا إله إلا أنت»، تویی نعمت بخشنده و نو آورنده­ آسمان­ها و زمین، و دارای شکوه و بزرگواری .

خدایا، در برابر رشک رشک بران، و ستم ستمگران، و کینه کینه توزان، و نیرنگ نیرنگ بازان، و فریب فریبکاران، و کشتن کشندگان با فریب، و ظلم ظالمان، و زورگویی زورگویان، و تجاوز تجاوزکاران، و خشم خشم گیرندگان، و دگرگون کردن دگرگون کنندگان و حمله­ حمله کنندگان، و به ستم وادار کردن وادار کنندگان به ستمکاری، ستمکاران، و اشتباه رفتن بیراهه روندگان، و بدگویی تهمت زنندگان، و سخن چینی سخن چینان، و جادو گری ساحران، و سرکشان و شیطان­ها و ستم پادشاهان و آزار جهانیان، مرا بسنده باش.

خدایا، به اسم در گنجینه و پاک و پاکیزه­ات که آسمان­ها و زمین با آن برپا داشته شده­اند، و تاریکی­ها با آن روشن گشته­اند، و فرشتگان برای آن تسبیح می­گویند و دل­ها از آن لرزان گشته­اند و گردن­ها برای او پایین افتاده­اند و مردگان با آن زنده می­شوند، از تو می­خواهم هر گناهی را که در تاریکی­های شب یا در روشنایی روز، عمداً یا از روی اشتباه، پنهانی یا آشکارا مرتکب شده­ام، بیامرزی و به من باور و هدایت و نور و علم و فهمی هدیه ده که کتابت را برپا دارم و حلال تو را حلال، و حرام تو را حرام بدارم و واجبات تو را به جای آورم و سنت پیامبرت محمد صلی الله علیه و آله را برپا دارم.

خدایا، مرا به نیکانی که گذشته­اند ملحق کن و از نیکانی که باقی­اند قرار ده و عمل مرا در بهترین صورتش به پایان برسان، که تو بسیار آمرزنده و مهربان هستی.

خدایا، وقتی عمرم تمام شد و روزهای زندگی­ام بریده گردید و ناگزیر از دیدار تو شدم، پس از تو می­خواهم ای مهربان، منزلی از بهشت برایم لازم گردانی که پیشینیان و آیندگان بر آن غبطه بخورند؛ خدایا، ستایش و زاری­ام را بپذیر و بر ناله و فریادم، و اقرار و اعترافی که به زیان خودم می­کنم، رحم کن، که صدایم را در میان دعا کنندگان، و خشوعم را در میان زاری کنندگان، و ستایشم را در میان گویندگان، و تسبیحم را در میان ستایشگران به گوش تو رساندم و تو اجابت کننده­ درماندگان، و فریادرس فریادخواهان، و پناه بی­پناهان، و نگهبان گریختگان، و دادرس مؤمنان، و پذیرنده­ گناهکاران هستی؛ و درودهای خدا بر بشارت دهنده و بیم دهنده، و چراغ تابان، و بر فرشتگان و پیامبران .

ای خدای گسترنده زمین­های گسترده، و به وجود آورنده­ آسمان­ها، و آفریدگار دلها بر اساس فطرت آنها، چه دل­های بدبختان و چه دل­های خوشبختان، باشرافت­ترین درودها، و افزاینده­ترین برکت­ها، و بزرگوارانه­ترین سلام­ها را بر محمد، بنده و فرستاده تو و امانتدار تو بر وحی­ات، به پا خاسته با حجت تو، دفاع کننده از حرم تو، و آشکار کننده به دستور تو، و پشتیبانی کننده آیات تو، و وفا کننده به نذر تو، بفرست؛ خدایا، به خاطر هر فضیلت از فضیلت­های او، و هر ستودنی از ستوده­های او، و حالی از حالات او، و منزلتی از منزلت­های او، که محمد را در آن برای خودت یاریگر، و بر رنج گرفتاری تو شکیبا، و نسبت به کسی که تو را دشمن می­دارد، دشمن، و نسبت به کسی که تو را دوست می­دارد، دوست، و از آنچه ناپسند می­داری، دور کننده، و به آنچه دوست می­داری، دعوت کننده دیدی، فضیلت­هایی از پاداش خودت، و شایستگی­هایی از بخشش­ها و هدایای خودت، که با آن کارش را ستوده، و مقامش را همراه با به پا دارندگان عدل تو، و دور کنندگان از حرمت، والا گردانی، به او عطا کن، تا اینکه هیچ والایی و شکوه و رحمت و بزرگواری نمانده باشد، جز اینکه محمد را شایسته­ آن گردانیده باشی، و از پیش خود به او مقامات عالی داده باشی و او را به مقام های والا رسانده باشی، بپذیر ای پروردگار جهانیان.

خدایا، دینم و خود و تمام نعمت­هایی را که به من داده­ای، به تو می­سپارم، پس مرا در پوشش و حفظ خودت، و عزت و بازداشتن خودت قرار بده، که نزدیک تو عزتمند و ستایش تو شکوهمند و نام­های تو پاک گشته است، و هیچ خدایی جز تو نیست؛ تو برای من در خوشی و ناخوشی، و در سختی و آسایش کفایت می­کنی، و چه خوب کاردانی هستی؛ خدایا، بر تو توکل کردیم و به سوی تو بازگشتیم و سرانجام به سوی توست؛ خدایا، ما را برای کافران وسیله آزمایش قرار نده، و بیامرز ما را ای پروردگار ما، که تو عزیز و دارای حکمت هستی؛ پروردگارا، عذاب جهنم را از ما بازگردان که عذابش سخت و دایمی است؛ در حقیقت، آن بد قرارگاه و جایگاهی است؛ پروردگارا، میان ما و قوم ما به حق داوری کن که تو بهترین داورانی .

پروردگارا، همانا ما ایمان آوردیم، پس گناهان ما را بیامرز، و بدی­های ما را از ما بپوشان و ما را در زمره نیکان بمیران؛ پروردگارا، آنچه را که به وسیله فرستادگانت به ما وعده داده ای به ما عطا کن، و ما را روز رستاخیز رسوا مگردان، زیرا تو وعده ات را خلاف نمی کنی؛ پروردگارا، اگر فراموش کردیم یا به خطا رفتیم بر ما مگیر، پروردگارا، بار گران بر [دوش] ما مگذار هم چنان که بر [دوشِ] کسانی که پیش از ما بودند نهادی. پروردگارا، و آنچه تاب آن نداریم بر ما تحمیل مکن و از ما درگذر و ما را ببخشای و بر ما رحمت آور. سرور ما تویی پس ما را بر گروه کافران پیروز کن؛ پروردگارا! در این دنیا به ما نیکی و در آخرت نیکی عطا کن، و به رحمت خودت، ما را از عذاب آتش نگه دار؛ و درود خدا بر محمد پیامبر و خاندان پاک او، و سلام کامل بفرست.} - . فلاح السائل: 251-254 -

**[ترجمه]

أَرِنِی الْحَقَّ حَقّاً حَتَّی أَتَّبِعَهُ وَ أَرِنِی الْبَاطِلَ بَاطِلًا حَتَّی أَجْتَنِبَهُ وَ لَا تَجْعَلْهُمَا عَلَیَّ مُتَشَابِهَیْنِ فَأَتَّبِعَ هَوَایَ بِغَیْرِ هُدًی مِنْکَ وَ اجْعَلْ هَوَایَ تَبَعاً لِرِضَاکَ وَ طَاعَتِکَ وَ خُذْ لِنَفْسِکَ رِضَاهَا مِنْ نَفْسِی وَ اهْدِنِی لِمَا اخْتُلِفَ فِیهِ مِنَ الْحَقِّ بِإِذْنِکَ إِنَّکَ تَهْدِی مَنْ تَشَاءُ إِلَی صِرَاطٍ مُسْتَقِیمٍ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ اهْدِنِی فِیمَنْ هَدَیْتَ وَ عَافِنِی فِیمَنْ عَافَیْتَ وَ تَوَلَّنِی فِیمَنْ تَوَلَّیْتَ وَ بَارِکْ لِی فِیمَا أَعْطَیْتَ وَ قِنِی شَرَّ مَا قَضَیْتَ إِنَّکَ تَقْضِی وَ لَا یُقْضَی عَلَیْکَ وَ تُجِیرُ وَ لَا یُجَارُ عَلَیْکَ.: تَمَّ نُورُکَ اللَّهُمَّ فَهَدَیْتَ فَلَکَ الْحَمْدُ وَ عَظُمَ

حِلْمُکَ فَعَفَوْتَ فَلَکَ الْحَمْدُ وَ بَسَطْتَ یَدَکَ فَأَعْطَیْتَ فَلَکَ الْحَمْدُ تُطَاعُ رَبَّنَا فَتَشْکُرُ وَ تُعْصَی رَبَّنَا فَتَسْتُرُ وَ تَغْفِرُ أَنْتَ کَمَا أَثْنَیْتَ عَلَی نَفْسِکَ بِالْکَرَمِ وَ الْجُودِ لَبَّیْکَ وَ سَعْدَیْکَ تَبَارَکْتَ وَ تَعَالَیْتَ لَا مَلْجَأَ وَ لَا مَنْجَی مِنْکَ إِلَّا إِلَیْکَ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ سُبْحَانَکَ اللَّهُمَّ وَ بِحَمْدِکَ عَمِلْتُ سُوءاً وَ ظَلَمْتُ نَفْسِی فَارْحَمْنِی وَ أَنْتَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِینَ- لا إِلهَ إِلَّا أَنْتَ سُبْحانَکَ إِنِّی کُنْتُ مِنَ الظَّالِمِینَ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ سُبْحَانَکَ اللَّهُمَّ وَ بِحَمْدِکَ عَمِلْتُ سُوءاً وَ ظَلَمْتُ نَفْسِی فَاغْفِرْ لِی یَا خَیْرَ الْغَافِرِینَ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ سُبْحَانَکَ اللَّهُمَّ وَ بِحَمْدِکَ عَمِلْتُ سُوءاً وَ ظَلَمْتُ نَفْسِی فَتُبْ عَلَیَّ إِنَّکَ أَنْتَ التَّوَّابُ الرَّحِیمُ- لا إِلهَ إِلَّا أَنْتَ سُبْحانَکَ إِنِّی کُنْتُ مِنَ الظَّالِمِینَ- سُبْحانَ رَبِّکَ رَبِّ الْعِزَّةِ عَمَّا یَصِفُونَ وَ سَلامٌ عَلَی الْمُرْسَلِینَ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ بَیِّتْنِی مِنْکَ فِی عَافِیَةٍ وَ صَبِّحْنِی مِنْکَ فِی عَافِیَةٍ وَ اسْتُرْنِی مِنْکَ بِالْعَافِیَةِ وَ ارْزُقْنِی تَمَامَ الْعَافِیَةِ وَ دَوَامَ الْعَافِیَةِ وَ الشُّکْرَ عَلَی الْعَافِیَةِ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْتَوْدِعُکَ نَفْسِی وَ دِینِی وَ أَهْلِی وَ مَالِی وَ وُلْدِی وَ أَهْلَ حُزَانَتِی وَ کُلَّ نِعْمَةٍ أَنْعَمْتَ بِهَا عَلَیَّ فَصَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اجْعَلْنِی فِی کَنَفِکَ وَ أَمْنِکَ وَ کِلَاءَتِکَ وَ حِفْظِکَ وَ حیاطک [حِیَاطَتِکَ] وَ کِفَایَتِکَ وَ سَتْرِکَ وَ ذِمَّتِکَ وَ جِوَارِکَ وَ وَدَائِعِکَ یَا مَنْ لَا تَضِیعُ وَدَائِعُهُ وَ لَا یَخِیبُ سَائِلُهُ وَ لَا یَنْفَدُ مَا عِنْدَهُ اللَّهُمَّ إِنِّی أَدْرَأُ بِکَ فِی نُحُورِ أَعْدَائِی وَ کُلِّ مَنْ کَادَنِی وَ بَغَی عَلَیَّ اللَّهُمَّ مَنْ أَرَادَنَا فَأَرِدْهُ وَ مَنْ کَادَنَا فَکِدْهُ وَ مَنْ نَصَبَ لَنَا فَخُذْهُ یَا رَبِّ أَخْذَ عَزِیزٍ مُقْتَدِرٍ

ص: 120

اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اصْرِفْ عَنِّی مِنَ الْبَلِیَّاتِ وَ الْآفَاتِ وَ الْعَاهَاتِ وَ النِّقَمِ وَ لُزُومِ السُّقْمِ وَ زَوَالِ النِّعَمِ وَ عَوَاقِبِ التَّلَفِ مَا طَغَی بِهِ الْمَاءُ لِغَضَبِکَ وَ مَا عَتَتْ بِهِ الرِّیحُ عَنْ أَمْرِکَ وَ مَا أَعْلَمُ وَ مَا لَا أَعْلَمُ وَ مَا أَخَافُ وَ مَا لَا أَخَافُ وَ مَا أَحْذَرُ وَ مَا لَا أَحْذَرُ وَ مَا أَنْتَ بِهِ أَعْلَمُ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ فَرِّجْ هَمِّی وَ نَفِّسْ غَمِّی وَ سَهِّلْ حُزْنِی وَ اکْفِنِی مَا ضَاقَ بِهِ صَدْرِی وَ مَا عِیلَ بِهِ صَبْرِی وَ قَلَّتْ بِهِ حِیلَتِی وَ ضَعُفَتْ عَنْهُ قُوَّتِی وَ عَجَزَتْ عَنْهُ طَاقَتِی وَ رَدَّتْنِی فِیهِ الضَّرُورَةُ عِنْدَ انْقِطَاعِ الْآمَالِ وَ خَیْبَةِ الرَّجَاءِ مِنَ الْمَخْلُوقِینَ إِلَیْکَ فَصَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اکْفِنِیهِ یَا کَافِیاً مِنْ کُلِّ شَیْ ءٍ وَ لَا یَکْفِی مِنْهُ شَیْ ءٌ اکْفِنِی کُلَّ شَیْ ءٍ حَتَّی لَا یَبْقَی شَیْ ءٌ یَا کَرِیمُ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ ارْزُقْنِی حَجَّ بَیْتِکَ الْحَرَامِ وَ زِیَارَةَ قَبْرِ نَبِیِّکَ صلی الله علیه و آله مَعَ التَّوْبَةِ وَ النَّدَمِ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْتَوْدِعُکَ نَفْسِی وَ دِینِی وَ أَهْلِی وَ مَالِی وَ وُلْدِی وَ وَ إِخْوَانِی وَ أَسْتَکْفِیکَ مَا أَهَمَّنِی وَ مَا لَمْ یُهِمَّنِی وَ أَسْأَلُکَ بِخِیَرَتِکَ مِنْ خَلْقِکَ الَّذِی لَا یَمُنُّ بِهِ سِوَاکَ یَا کَرِیمُ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی قَضَی عَنِّی صَلَاةً- کانَتْ عَلَی الْمُؤْمِنِینَ کِتاباً مَوْقُوتاً(1).

مصباح الشیخ (2)، و کتاب الکفعمی (3)، و مصباح ابن الباقی، عن معاویة بن عمار: مثله

**[ترجمه]«و حاصر البحار»، یعنی بر آن احاطه کرده و از جاری شدن بازداشته است؛ و گفته می­شود: «نضد المتاع»، یعنی قسمتی از آن را روی قسمت دیگر قرار داده است. «الفلوات» جمع «الفلاة» و همان بیابان است. جوهری گفته است: «الوکن» به فتحه: آشیانه­ پرنده در کوه یا دیوار؛ الأصمعی گفته است: «الوکن»، یعنی پناهگاه پرنده در جایی غیر از آشیان، و «الوکر» یعنی آن چیزی که در آشیان باشد؛ أبو عمرو گفته است: «الوکنة و الاکنة» با ضمه، محل فرود آمدن پرنده و هرجایی که افتاده باشد، جمع آن، «وکنات و وکنات و وکنات و وکن» است. پایان.

«الحیاطة» و «الکلاءة» هر دو با کسره، نگه داشتن و نگهبانی کردن.

جوهری گفته است: «الغیلة» با کسره، به ناگاه کشتن گفته می­شود: «قتله غیلة»، یعنی او را فریب دهد و به جایی ببرد و وقتی به آنجا رسید، او را بکشد. فیروزآبادی گفته است: «السخط» با ضمه، مانند عنق و جبل و مقعد - در وزن -، ضد خشنودی است، و «قد سخط - مانند فرح- و تسخط» - به همین معنی است. - و «أسخطه» یعنی او را به خشم آورد، و «تسخطه» یعنی از او بدش آمد. «تشحب المتشحبین» یعنی تغییر یابندگان تغییر یافتند؛ و در بعضی نسخه­ها با سین، بدون نقطه، از «سحبه» مانند «منعه» - در وزن -، یعنی او را بر روی زمین کشاند؛ و شاید در آن جابجایی نگارشی رخ داده باشد. در الصحاح «صال علیه» یعنی بر او چیره شد، و «صال علیه، صولاً، صولة» یعنی برجهید. و گفته است: «قسره علی الأمر، قسراً» یعنی او را بر آن وادار کرد و اجبار نمود؛ «اقتسره علیه» نیز چنین است؛ و گفته است: «الغشم»، یعنی ظلم؛ و «الخبط»، یعنی زدن شدید؛ و «السعایة»، یعنی اینکه از دوستش نزد فرمانروا بدگویی کند تا او را اذیت کند؛ و «الهدی»، یعنی آداب خوب.

در القاموس آمده است: «لهف» مانند «فرح»، یعنی ناراحت شد؛ و «تحسر» مانند «تلهف علیه » است، و «الملهوف» و «اللاهف»، یعنی ستمدیده­ بیچاره­ای که دادخواهی می­کند و حسرت می­خورد؛ «الالهاف» آز و طمع، و «التهف»، یعنی شعله ور شد؛ و گفته است: «ضرع إلیه»، «ضرعاً» با فتحه­ حروف، «ضراعة»، یعنی فروتنی و خواری و زاری کرد؛ و گفته است: «هتف به، هتافاً» با ضمه، ندا داد و فلانی را ستود؛ و گفته است: «الصریخ» یعنی فریادرس، و «المستغیث» ضد آن است. پایان. «المدحوات»، یعنی زمین­های گسترده؛ همان گونه که خدای متعال فرموده است: «و الأرض بعد ذلک دحیها»، - . النازعات/ 30 - {و پس از آن، زمین را با غلتانیدن گسترد.} و «المسموکات»، یعنی آسمان­های افراشته شده.

در القاموس آمده است: «جبلهم الله، یجبل»، یعنی آنان را آفریده و بر چیزی سرشته و راست گردانیده است. پایان. یعنی دل­ها را با توجه به توانمندی­های مختلف و استعدادهای ناهمگونی که دارند، آفرید، یا آن­ها را، اگر به خودی خود رها شوند، بر مبنای ایمان سرشت، همان طور که خود سبحان و متعال فرموده است: «فطرة الله التی فطر الناس علیها»، - . الروم/ 30 - {با

همان سرشتی که خدا مردم را بر آن سرشته است.} و پیامبر صلی الله علیه و آله فرموده است: هر نوزادی بر فطرت اسلام زاده می­شود؛ که بیان آن در کتاب توحید گذشت.

«شقیّها و سعیدها» بدل از «القلوب» هستند .

جوهری گفته است: «صدعت بالحق»، یعنی وقتی در مورد حق، بلند سخن گفتی؛ کلام خدای متعال «فاصدع بما تؤمر» - . الحجر/ 94 - ،

الفراء گفته است: «أراد فاصدع بالأمر»، یعنی دینت را آشکار کن. در القاموس آمده است: «النقیبة»، یعنی جان و عقل و همفکری و تأثیر اراده و طبیعت؛ در بعضی از نسخه­ها «و منقبة» آمده که آشکارتر همین است. «الحباء» با کسره، یعنی بخشش و «أسناه»، یعنی او را بالا برد، و «السنا» به صورت کوتاه، نور تندر، و به صورت کشیده، یعنی والایی؛ «الذب»، یعنی دور کردن و بازداشتن؛ در القاموس آمده است: «أنت فی کنف الله» با فتحه­ تمام حروف، یعنی در پناهگاه و پوشش او.

«فتنةً للذین کفروا»، یعنی به این صورت که آنان را بر ما چیره گردانی و ما را به عذابی گرفتار سازند که تحمل آن را نداشته باشیم. «کان غراماً»، یعنی لازم باشد. «ربّنا افتح»، بین ما داوری کن. «و الفتاح»، یعنی داور و «الفتاحة»، داوری، یعنی کار ما را آشکار کن تا آنچه که بین ما و آنان است، برملا شود و از داوری در مشکل، هنگامی که روشن گردد، طرف حق از طرف باطل متمایز شود. «و توفَّنا مع الأبرار»، یعنی ما را چنان بمیران که با آنان محشور شویم و در زمره آنان به شمار آییم. «ما وعدتَنا علی رسلک»، یعنی بر تصدیق آنان، یا بر زبان آنان، یا در آنچه بر آنان نازل شده است. «إن نسینا أو أخطأنا»، یعنی ما را به خاطر چیزی از قبیل کم کاری و سهل انگاری، که به فراموشی و اشتباه در ما انجامیده است، بازخواست نکن.

«و لا تَحمِل علینا إصراً»، یعنی بار سنگینی که دارنده­ آن را در جایش خم می­کند؛ منظور از آن تکالیف طاقت فرسا است. «ما لا طاقةَ لنا به»، یعنی از گرفتاری و کیفر و تکالیف طاقت فرسا. «أنت مولینا»، یعنی سرور ما. «فی الدنیا حسنة»، یعنی رحمتی نیکو که با آن، در دنیا و همین طور در آخرت، کارهایم نیکو گردند، و گفته شده است: حسنه در دنیا همان سلامتی و به اندازه بودن و توفیق انجام خوبی داشتن، و حسنه در آخرت، ثواب و رحمت است؛ در بعضی روایات، حسنه­ دنیا، همسر نیک و حسنه­ آخرت، حوری است. تفسیرهای دیگری نیز که در روایات وجود دارد، قبلاً گفته شد.

**[ترجمه]

اللهم اهدنی فیمن هدیت أی کما هدیت جماعة فاهدنی فأکون فی زمرتهم فیکون تأکیدا للطلب أو لبیان أنی لا أستحق هذه النعمة الجلیلة مستقلا بل أرجو أن أکون سهیم نعمتهم و شریک کرامتهم و المراد اهدنی بالهدایات الخاصة التی هدیت بها جماعة من أولیائک فیکون الغرض تخصیص الهدایة بأفضلها و أکملها و کذا البواقی و تولنی أی تول أموری أو أحبنی و بارک لی فیما أعطیت من العمر و المال و التوفیق بالزیادة کما و کیفا.

تم نورک فهدیت أی لما کانت کمالاتک و أنوارک تامة هدیت عبادک إلیک لیعرفوک و یومئ إلی أن الهدایة لا تکون إلا ممن کان کاملا من جمیع الجهات و بسطت یدک أی لما کنت کریما جوادا فیاضا أعطیت کلا من المخلوقین ما کان قابلا له فالفاء فیهما و فیما بعدهما سببیة و یحتمل أن یکون هنا للترتیب الذکری کما فی قوله تعالی فَأَزَلَّهُمَا الشَّیْطانُ عَنْها فَأَخْرَجَهُما(1) وَ نادی نُوحٌ رَبَّهُ فَقالَ (2) و استرنی منک بالعافیة لعله إشارة إلی أن الستر من الله لا یکون إلا بالعافیة من الذنوب إذ مع ثبوتها یعلمها البتة أو المعنی استرنی بعافیة کائنة منک و بلطفک و قال الجوهری الحزانة بالضم و التخفیف عیال الرجل الذین یتحزن بأمرهم انتهی فإضافة الأهل إلیه بیانیة و ذمتک أی عهدک و کفالتک و فی القاموس الجوار بالکسر أن تعطی الرجل ذمة فیکون بها جارک فتجیره و جاوره مجاورة و جوارا و قد یکسر صار جاره.

و قال فی النهایة اللهم إنی أدرأ بک فی نحورهم أی أدفع بک فی نحورهم لتکفینی أمرهم و إنما خص النحور لأنه أسرع و أقوی فی الدفع و التمکن من المدفوع و قال الشیخ البهائی قدس سره قد ضمن أدرأ معنی أضرب أو أطعن فقال فی نحور أعدائی انتهی و أقول الباء إما زائدة أو المعنی أرفع کیدی فی نحورهم بحولک و قوتک کما ورد و رد کیدهم فی نحرهم.

ص: 122

و من نصب لنا أی عادانا و العزیز الغالب و لزوم السقم قال البهائی ره الأولی قراءة السقم هنا بفتحتین لیناسب النقم و إن جاء بضم أوله و إسکان ثانیه أیضا و ما طغی به الماء أی جاوز الحد و المراد ما یوجب الهلاک بالماء بسبب غضبه و ما عتت به الریح من العتو و هو مجاوزة الحد أی ما عتت بسببه الریح عتوا صادرا عن أمرک لها بذلک و قال الکفعمی ره یرید علیه السلام صرف کل أذیة و آفة یکون من قبل الماء و الریح لأنه تعالی أهلک بالماء قوم نوح و بالریح قوم هود ثم احترس علیه السلام بعد ذکره الریح و الماء بقوله و ما أعلم و ما لا أعلم لیدخل فی ذلک جمیع الأشیاء الموذیة المسببة عن غیر هذین و معنی طغی الماء أی جاوز الحد و طغی البحر هاج و الطاغیة الصاعقة و قوله علیه السلام عتت به الریح أی جاوزت حدها الأول و یقال لکل أمر شدید عات و أمور طاغیة عاتیة أی شدیدة انتهی (1).

و ما عیل به علی صیغة المجهول من عال إذا غلب ما أهمنی قال الکفعمی بخط ابن السکون هنا و فی الدعاء الذی بعد صلاة عید الفطر ما همنی بغیر ألف و فی أکثر النسخ بالألف و تصویبه إن کان الاستکفاء من الهم الذی هو مرادف الحزن فهو بالألف و أهمه

الأمر إذا أغلفه و أحزنه و إن کان من الهمة و هو ما یراد و یقصد فهو بغیر ألف و همّ بالأمر قصده و هممت بالشی ء أردته و الهم واحد الهموم و هو ما یشتغل به القلب انتهی (2).

الذی لا یمن به سواک أی أسألک الأمر الذی لا یقدر علی إعطائه لی و المن به علی إلا أنت کغفران الذنوب و الخلود فی الجنة.

**[ترجمه]فلاح السائل: همچنین از کارهای مهم بعد از نماز عشا، دعای مخصوص این نماز از دعاهای سرورمان امام صادق علیه السلام، برای دنباله­ نمازهایی است که معاویة بن عمار روایت کرده و عبارت است از: {به نام خداوند بخشنده مهربان؛ خدایا، بر محمد و خاندان او چنان درودی فرست که ما را به واسطه­ آن به خشنودی و بهشت نایل گردانده، و از ناخشنودی و آتش رهایی دهی. خدایا، بر محمد و خاندان محمد درود فرست و حق را به من حق نشان ده تا از آن پیروی کنم و باطل را به من باطل بنمایان تا از آن دوری گزینم و آن دو را بر من مشتبه مگردان تا بدون هدایت از جانب تو، از هوای خویش پیروی نمایم؛ پس هوا و هوسم را پیرو خشنودی و طاعت خودت بگردان، و برای نفس خود از نفس من، خشنودی­اش را بگیر، و به اذن خود مرا در آنچه در آن اختلاف نظر وجود دارد، به حق هدایت فرما، به راستی که تو هر کس را بخواهی، به راه راست هدایت می­کنی. خدایا، بر محمد و خاندان محمد درود فرست، و مرا در میان کسانی که هدایت فرمودی، هدایت فرما، و در میان کسانی که عافیت دادی، عافیت بخش، و در میان آنان که سرپرستی نمودی، سرپرستی نما، و در آنچه عطا فرمودی، برکت قرار ده، و از بدی آنچه قضا و اراده­ حتمی بر آن نمودی، نگاه دار، که تو مقدر می­کنی و کسی بر علیه تو، مقدر نمی­تواند کند، و همه را در پناه خویش در می­آوری، و کسی نمی­تواند علیه تو، چیزی را در پناه خود آورد.

خدایا، نورت کامل گشته پس هدایت نمودی، پس سپاس تو را؛ و بردباری­ات بزرگ گردید و گذشت کردی، پس سپاس تو را؛ و دستت را گشودی و عطا فرمودی، پس سپاس تو را؛ اطاعت می­شوی ای پروردگار ما و سپاسگزاری می­کنی، و نافرمانی می­شوی ای پروردگار ما و می­پوشانی و می­آمرزی؛ تو همچنانی که خویش را به بزرگواری و بخشش ستوده­ای، آری، آری، مبارک و والا مرتبه گشته­ای، پناهگاه و راه نجاتی از تو جز به سوی تو وجود ندارد، خدایی جز تو نیست، منزهی تو ای خدا و تو را ستایش می­کنم، عمل بد انجام داده و به خود ستم نموده­ام، پس بر من رحم کن و تو بهترین رحم کنندگان هستی؛ خدایی جز تو ای خدای منزه وجود ندارد، من از ستمکاران بوده­ام؛ خدایی جز تو وجود ندارد، منزه هستی ای خدای من و تو را ستایش می­کنم، عمل بد انجام داده و به خودم ستم نموده­ام، پس مرا بیامرز ای بهترین آمرزندگان؛ خدایی جز تو وجود ندارد، منزه هستی ای خدای من و تو را ستایش می­کنم؛ عمل بد انجام داده و به خودم ستم نموده­ام، پس توبه­ام را بپذیر، که تو همانا بسیار توبه پذیر و مهربان هستی؛ خدایی جز تو ای خدای منزه وجود ندارد، من از ستمکاران بوده­ام؛ منزه است پروردگار تو، پروردگار عزتمندی، از آنچه توصیف می­کنند؛ و سلام بر فرستادگان، و سپاس خدا را که پروردگار جهانیان است.

خدایا، بر محمد و خاندان محمد درود فرست، و بر من با عافیت از جانب خودت شب و صبح نما، و با عافیتی از جانب خودت، مرا بپوشان، و تمام عافیت، و دوام عافیت، و شکر به عافیت را روزی­ام کن؛ خدایا، خودم و دین و خانواده و دارایی و فرزندان و خویشان و بستگانی که به واسطه­ آنان ناراحت می­شوم، و هر نعمتی را که بر من ارزانی داشته­ای، به تو می­سپارم؛ پس بر محمد و خاندان او درود فرست و مرا در حمایت و امنیت و نگاهداری و حفظ و مراعات و کفایت و پوشش و ضمانت و همسایگی و حمایت و سپرده های خودت قرار ده؛ ای کسی که سپرده­اش گم و نابود نمی­شود، و هر کس از تو درخواست کند، نومید نمی­گردد، و هرچه در نزد توست، پایان نمی­پذیرد؛ خدایا، به وسیله تو بر سینه های دشمنانم و تمام کسانی که می­خواهند مرا فریب داده و ستم کنند، دست رد می­زنم؛ خدایا، هرکس نسبت به ما اراده­ بر بدی رساندن داشته باشد، تو خود، او را اراده بنما و هرکس بخواهد مرا فریب دهد، تو خود او را بفریب، و هرکس با ما دشمن باشد، ای پروردگار من، تو خود او را مانند گرفتن شخص سربلند و نیرومند، بگیر.

خدایا، بر محمد و خاندان محمد درود فرست، و از گرفتاری­ها و کیفرها و بیماری­ها و از دست رفتن نعمت­ها و تلف شدن در پایان [عمر]. آنچه را که آب به خاطر خشم تو بر آن طغیان نموده، و یا به دستور تو باد بر آن تند وزیده، و آنچه را که می­دانم یا آگاهی ندارم، و از آن بیم دارد یا ندارم، و پرهیز می­نمایم یا نمی­نمایم، و تمام آنچه را که تو به آن آگاهتری، از من دور کن.

خدایا، بر محمد و خاندان محمد درود فرست، و همّ و اندهم را برطرف نما و غمم را از بین ببر و ناراحتی­ام را تسلی بده، و آنچه را که دلم به واسطه آن تنگ گشته و شکیبایی­ام به آخر رسیده، و بیچاره شده­ام، و نیرویم ناتوان گردیده، طاقتم عاجز گشته، و ناچاری هنگام بریدن آرزوها و نومید شدن امید از خلق، مرا به سوی تو بازگردانیده است، پس بر محمد و خاندان محمد درود فرست و مرا از آنها کفایت نما، ای کسی که از هر چیز کفایت می­نمایی، و هیچ چیز نمی­تواند از تو کفایت کند، تمام چیزها را کفایت فرما، تا اینکه هیچ چیز - بیرون از کفایت تو - باقی نماند، ای بزرگوار.

خدایا، بر محمد و خاندان محمد درود فرست، و حج خانه­ محترم خود و زیارت قبر پیامبرت را با توبه و پشیمانی از گناهانم روزی­ام کن. خدایا، خودم و دین و خانواده و دارایی و فرزندان و برادرانم را به تو می­سپارم، و از تو نسبت به هر چیز که مورد اهتمام من است، و مرا به غم واندوه وا می­دارد و یا نمی­دارد، طلب کفایت می­کنم. به برگزیده خود از آفریده­هایت، که هیچ کس غیر تو ای بزرگوار، نمی­تواند بر او منت گذارد، درخواست می­نمایم؛ سپاس خداوندی را که نماز دیگری را که بر مؤمنان نوشته شده و وقت دار بود، از جانب من برآورده ساخت. - . فلاح السائل: 254-255 -

مصباح الشیخ - . مصباح الشیخ: 79-80 -

و کتاب الکفعمی - . البلد الامین: 31-32 -

و مصباح ابن الباقی: مثل همین روایت را از معاویة بن عمار نقل کرده­اند.

**[ترجمه]

کَرَماً وَ جُوداً یَا مَنْ لَا تَزِیدُهُ کَثْرَةُ الدُّعَاءِ إِلَّا کَرَماً وَ جُوداً یَا مَنْ لَا تَزِیدُهُ کَثْرَةُ الدُّعَاءِ إِلَّا کَرَماً وَ جُوداً صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَیْتِهِ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَیْتِهِ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَیْتِهِ وَ سَلْ حَاجَتَکَ ثُمَّ تَضَعُ خَدَّکَ الْأَیْمَنَ عَلَی الْأَرْضِ فَتَقُولُ مِثْلَ ذَلِکَ وَ تَضَعُ خَدَّکَ الْأَیْسَرَ عَلَی الْأَرْضِ وَ تَقُولُ مِثْلَ ذَلِکَ ثُمَّ تُعِیدُ جَبْهَتَکَ إِلَی الْأَرْضِ وَ تَسْجُدُ وَ تَقُولُ مِثْلَ ذَلِکَ (1).

مِصْبَاحُ الشَّیْخِ (2)، وَ سَائِرُ الْکُتُبِ (3): مِثْلَهُ إِلَّا أَنَّهُ لَیْسَ فِیهَا تَأْخِیرُ السَّجْدَةِ عَنِ الْوُتَیْرَةِ وَ الْأَوْلَی التَّقْدِیمُ کَمَا سَیَأْتِی.

**[ترجمه]«و خذ لنفسک»، یعنی توفیق ده تا کاری را که تو را از من خشنود می­سازد انجام دهم؛ و شیخ بهایی - که رحمت خدا بر او باد - گفته است: یعنی دلم را نسبت به هر چیزی که از جانب تو بر آن می­گذرد، خشنود قرار ده، پایان. و گویا در نسخه او «رضی من نفسی» بوده، ولی با این حال نیز آنچه ما گفتیم، آشکارتر است و نسخه­ها در «رضاها» یکسان هستند. «لما اختلف فیه»، یعنی حقی که اهل اختلاف در آن اختلاف کرده­اند. «من الحق» توضیح «لما اختلفوا فیه» است. «باذنک» به مهربانی و توفیق تو.

«اللهم اهدنی فیمن هدیت»، یعنی همان طور که گروهی را هدایت کرده­ای، مرا نیز هدایت کن تا در گروه آنان باشم، در این صورت، تأکید در طلب خواهد بود، یا برای بیان اینکه من خودم به تنهایی سزاوار این نعمت بزرگ نیستم، بلکه امید دارم از نعمت آنها بهره ببرم و در بزرگواری آنها شریک باشم؛ منظور این است که مرا با هدایت مخصوصی که گروهی از دوستدارانت را با آن هدایت کرده­ای، هدایت کن؛ پس هدف، اختصاص دادن هدایت، به برترین و کامل­ترین آن می­باشد؛ بقیه موارد نیز چنین است. «و تولّنی»، یعنی سرپرستی کارهایم را بر عهده بگیر، یا دوستم بدار. «و بارک لی فیما أعطیت»، یعنی با افزونی در کمیت و کیفیت، در عمر و دارایی و توفیقی که به من داده­ای.

«تم نورک فهدیت»، یعنی از آنجا که کمالات و نورهای تو کامل شده هستند، بندگانت را به سوی آن هدایت کردی تا تو را بشناسند، و اشاره به این دارد که هدایت جز از طرف کسی که از تمام جهات کامل باشد، امکان پذیر نیست. «بسطت یدک»، یعنی از آنجا که بزرگوار و ارزانی دارنده و بخشنده هستی، به هر یک از آفریده­هایت آنچه را که شایسته آن بودند، بخشیده­ای، پس «فاء» در آن و موارد بعدی از نوع سببیه است؛ همچنین احتمال دارد در اینجا از نوع ترتیب بیانی باشد، همان گونه که در کلام خداوند متعال «فأزَّلهما الشیطان فأخرجهما»، - . البقرة/ 36 - {پس

شیطان هر دو را از آن بلغزانید و از آنچه در آن بودند، ایشان را به درآورد.}، «و نادی نوح ربه فقال»، - هود/ 45 -

{و نوح پروردگار خود را آواز داد و گفت.} باشد.

«و استُرنی منک بالعافیة» شاید اشاره به این داشته باشد که پوشش خدا جز از طریق در امان بودن از گناهان نیست، چون در صورت ثابت بودنش، آن را البته می­فهمد؛ یا به این معنا که مرا با عافیتی که از جانب تو و از روی مهربانی تو باشد، بپوشان. جوهری گفته است: «الحزانة» با ضمه و بدون تشدید، یعنی خانواده شخص، که به خاطر امور ناراحت کننده آنها ناراحت می­شود. پایان. پس اضافه کردن «أهل» به آن، بیانی خواهد بود. «و ذمتک»، یعنی پیمان و سرپرستی تو. در القاموس آمده است: «الجوار» با کسره، بدهی شخصی بخشیده شود و به واسطه آن پناهنده تو شود و او را پناه دهی، و «جاوره، مجاورة، جواراً» که با کسره نیز می­آید، یعنی پناه او شد.

در النهایه گفته است: «اللهم إنی أدرء بک فی نحورهم» یعنی به کمک تو، بر گلویشان می­زنم تا از کارهای آنان مرا کفایت کنی، و آن را به گلوها اختصاص داده، چرا که در دور کردن و توانمندی در برابر دفع شده، سریع­تر و قدرتمندانه­تر است. شیخ بهایی - که رحمت خدا بر او باد- گفته است: «أدرء» معنای زدن و طعنه زدن را نیز در خود دارد، و از این رو گفته است در سینه­های دشمنانم. و می­گویم: حرف باء یا زایده است، یا به این معنی است که با نیرو و توان تو، تیرم را در گلویشان فرو می­برم؛ همان گونه که در روایت وارد شده است: «و ردَّ کیدهم فی نحرهم»،{تیرش را در سینه­اش فرو برد.}

«و من نصب لنا»، یعنی ما را دشمن بدارد. «العزیز» چیره. «لزوم السقم»، بهایی - که رحمت خدا بر او باد - گفته است: بهتر آن است که «السقم» با دو فتحه خوانده شود، تا با «النقم» متناسب گردد، هر چند حرف اول آن با ضمه و حرف دوم آن با سکون نیز آمده است. «و ما طغی به الماء»، یعنی از حد بگذرد، و منظور، چیزی است که آب به سبب خشم او، باعث نابودی­اش می­شود. «و ما عتت به الریح»، برگرفته از «العتو»، و آن همان گذشتن از حد است، یعنی چیزی که به سبب آن، باد از حدود خود در گذرد، درگذشتنی که از دستور تو به آن برای این کار باشد. کفعمی - که رحمت خدا بر او باد- گفته است: حضرت علیه السلام هرگونه اذیت و آسیب را که از طرف آب و باد باشد، اراده کرده است؛ زیرا خدای متعال قوم نوح را با آب و قوم هود را با باد نابود کرده است، سپس حضرت علیه السلام بعد از بیان باد و آب، به سخنش «ما أعلم و ما لا اعلم»،{آنچه را می­دانم و آنچه را به آن آگاه نیستم.} پناه جسته، تا تمام چیزهای اذیت کننده غیر از این دو را شامل آن کند؛ و معنی «طغی الماء»، یعنی از حد گذشت، و «طغی البحر»، یعنی بالا آمد، و «الطاغیة»، یعنی آذرخش؛ و عبارت وی علیه السلام «و عتت به الریح»، یعنی از حد اول خود درگذشت، و نیز به هر چیز شدیدی «عات» گفته می­شود، و «امور طاغیة عاتیة»، یعنی شدید. پایان. - . ر.ک مصباح الکفعمی: 44 (در حاشیه) -

«و ما عیل به» در صیغه­ مجهول است، «من عال»، یعنی وقتی چیره شود. «ما أهمنی»، کفعمی گفته است: در آنجا به خط ابن السکون آمده است، و در دعایی که بعد از نماز عید فطر آمده است، «ما همَّنی» بدون الف است؛ در بیشتر نسخه­ها با الف است و راه درست کردن آن به این صورت است که اگر کفایت خواستن در برابر «همّ»ی باشد که مرادف «حزن» است، پس باید با الف باشد، و «أهمه الأمر»، یعنی وقتی که کاری او را نگران و ناراحت کرده است؛ و اگر از «همة» باشد که عبارت است از چیزی که اراده و قصد شده، در این صورت بدون الف خواهد بود، و «هم بالأمر»، یعنی آن را قصد کرد، و «هممته بالشیء»، یعنی آن را اراده کردی، و «الهم» مفرد «الهموم»، عبارت از چیزی است که دل به آن سرگرم می­شود. پایان. - . ر.ک مصباح الکفعمی: 44 (در حاشیه) -

«الذی لا یمن به سواک»، یعنی چیزی مانند آمرزیدن گناهان و جاودانگی در بهشت را از تو می­خواهم که جز تو هیچ کسی نمی­تواند آن را به من بدهد یا به خاطر آن بر من منت گذارد.

**[ترجمه]

مِصْبَاحُ الشَّیْخِ (1)، وَ سَائِرُ الْکُتُبِ (2): وَ مِمَّا یَخْتَصُّ هَذِهِ الصَّلَاةَ أَنْ تَقُولَ- اللَّهُمَّ إِنَّهُ لَیْسَ لِی عِلْمٌ إِلَی آخِرِ الدُّعَاءِ.

**[ترجمه]فلاح السائل: سپس به حسب امکان و عنایت خداوند جل جلاله بر تو، اگر خواستی هم اینک، و اگر خواستی بعد از نماز وتیره و نافله­ عشا، سجده شکر به جای آور و بگو: {خدایا، تنها تو، تو، امیدم جز از تو، از تو، از تو بریده شده است، ای بی­همتایی که همتایی برای تو نیست، ای بی­همتایی که همتایی برای تو نیست، ای بی­همتایی که همتایی غیر تو برای تو نیست، ای کسی که زیادی دعا جز بر بزرگواری و بخشندگی­اش نمی­افزاید، ای کسی که زیادی دعا جز بر بزرگواری و بخشندگی­اش نمی­افزاید، ای کسی که زیادی دعا جز بر بزرگواری و بخشندگی­اش نمی­افزاید، بر محمد و اهل بیت او درود فرست، بر محمد و اهل بیت او درود فرست، بر محمد و اهل بیت او درود فرست.} و حاجت خویش را بخواه؛ سپس طرف راست صورت خود را بر زمین نهاده و مانند گفتار گذشته را بگو، بعد طرف چپ صورت خویش را بر زمین نهاده و مانند آن را بگو، سپس باز پیشانی­ات را بر زمین گذارده و سجده به جای آور و مانند آن را بگو. - . فلاح السائل: 256 -

مصباح الشیخ - . مصباح الشیخ: 80 -

و کتاب­های دیگر - . البلد الامین: 33 -

مثل این را آورده­اند، با این تفاوت که در آن، به تأخیر انداختن سجده از وتیره نیامده و همان طور که خواهد آمد، مقدم کردن آن بهتر است.

**[ترجمه]

أَبَا عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنَ الْقَاسِمِ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ أَخْبَرَهُ عَنْ جَدِّهِ أَبِی أُمَامَةَ الْبَاهِلِیِّ أَنَّهُ سَمِعَ عَلِیّاً علیه السلام یَقُولُ: مَا أَرَی رَجُلًا أَدْرَکَ عَقْلُهُ الْإِسْلَامَ وَ وُلِدَ فِی الْإِسْلَامِ یَبِیتُ لَیْلَةً سَوَادَهَا قُلْتُ مَا سَوَادُهَا یَا أَبَا أُمَامَةَ قَالَ جَمِیعُهَا حَتَّی یَقْرَأَ هَذِهِ الْآیَةَ- اللَّهُ لا إِلهَ إِلَّا هُوَ الْحَیُّ الْقَیُّومُ إِلَی قَوْلِهِ وَ هُوَ الْعَلِیُّ الْعَظِیمُ ثُمَّ قَالَ فَلَوْ تَعْلَمُونَ مَا هِیَ أَوْ قَالَ مَا فِیهَا لَمَا تَرَکْتُمُوهَا عَلَی حَالٍ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَخْبَرَنِی قَالَ أُعْطِیتُ آیَةَ الْکُرْسِیِّ مِنْ کَنْزِ تَحْتِ الْعَرْشِ وَ لَمْ یُؤْتَهَا نَبِیٌّ کَانَ قَبْلِی قَالَ عَلِیٌّ علیه السلام فَمَا بِتُّ لَیْلَةً قَطُّ مُنْذُ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله حَتَّی أَقْرَأَهَا ثُمَّ قَالَ یَا أَبَا أُمَامَةَ إِنِّی أَقْرَؤُهَا ثَلَاثَ مَرَّاتٍ فِی ثَلَاثَةِ أَحَایِینَ کُلَّ لَیْلَةٍ.: قُلْتُ وَ کَیْفَ تَصْنَعُ فِی قِرَاءَتِکَ یَا ابْنَ عَمِّ مُحَمَّدٍ قَالَ أَقْرَؤُهَا قَبْلَ الرَّکْعَتَیْنِ بَعْدَ صَلَاةِ الْعِشَاءِ الْآخِرَةِ وَ أَقْرَؤُهَا حَیْثُ أَخَذْتُ مَضْجَعِی لِلنَّوْمِ وَ أَقْرَؤُهَا عِنْدَ وَتْرِی مِنَ السَّحَرِ قَالَ عَلِیٌّ علیه السلام فَوَ اللَّهِ مَا تَرَکْتُهَا مُنْذُ سَمِعْتُ هَذَا الْخَبَرَ مِنْ نَبِیِّکُمْ حَتَّی أَخْبَرْتُکَ بِهِ قَالَ أَبُو أُمَامَةَ فَوَ اللَّهِ مَا تَرَکْتُهَا مُنْذُ سَمِعْتُ هَذَا الْخَبَرَ مِنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ حَتَّی حَدَّثْتُکَ بِهِ قَالَ الْقَاسِمُ وَ أَنَا مَا تَرَکْتُ قِرَاءَتَهَا کُلَّ لَیْلَةٍ مُنْذُ حَدَّثَنِی أَبُو أُمَامَةَ بِفَضْلِهَا حَتَّی الْآنَ قَالَ عَلِیُّ بْنُ یَزِیدَ وَ أُخْبِرُکَ أَنِّی مَا تَرَکْتُ قِرَاءَتَهَا فِی کُلِّ لَیْلَةٍ مُنْذُ حَدَّثَنِی الْقَاسِمُ فِی فَضْلِهَا قَالَ ابْنُ أَبِی عَاتِکَةَ وَ أَنَا فَمَا تَرَکْتُ قِرَاءَتَهَا کُلَّ یَوْمٍ مُنْذُ بَلَغَنِی فِی فَضْلِ قِرَاءَتِهَا مَا بَلَغَنِی قَالَ ابْنُ سَابُورَ وَ أَنَا مَا تَرَکْتُ قِرَاءَتَهَا کُلَّ لَیْلَةٍ مُنْذُ بَلَغَنِی عَنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فِی فَضْلِهَا قَالَ إِبْرَاهِیمُ بْنُ عُمَرَ وَ أَنَا مَا تَرَکْتُ قِرَاءَتَهَا مُنْذُ بَلَغَنِی عَنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله هَذَا الْحَدِیثَ فِی فَضْلِ قِرَاءَتِهَا قَالَ أَبُو الْمُفَضَّلِ وَ أَنَا بِنِعْمَةِ رَبِّی مَا تَرَکْتُ مُنْذُ سَمِعْتُ هَذَا الْحَدِیثَ مِنْ عُبَیْدِ بْنِ أَبِی سُفْیَانَ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فِی فَضْلِ قِرَاءَتِهَا إِلَی أَنْ حَدَّثْتُکُمْ بِهِ.

**[ترجمه]بیشتر علما این دعا را در گروه تعقیبات نماز مغرب بیان کرده­اند، و شاید به نظر آنان، بین نماز مغرب و عشا خوانده می­شود، همان طور که در الفقیه - . من لا یحضره الفقیه 1: 214 - و التهذیب - . التهذیب 1: 167 -

اشاره شده است؛ پس با فضیلت­تر آن است از روی احتیاط و برای به دست آوردن فضیلت و پاداش بیشتر، در هر دو جا خوانده شود .

**[ترجمه]

مُحَمَّدٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: حَصِّنُوا أَمْوَالَکُمْ وَ أَهْلِیکُمْ وَ أَحْرِزُوهُمْ بِهَذِهِ وَ قُولُوهَا بَعْدَ صَلَاةِ الْعِشَاءِ الْآخِرَةِ- أُعِیذُ نَفْسِی وَ ذُرِّیَّتِی وَ أَهْلَ بَیْتِی وَ مَالِی بِکَلِمَاتِ اللَّهِ التَّامَّاتِ مِنْ کُلِّ شَیْطَانٍ وَ هَامَّةٍ وَ مِنْ کُلِّ عَیْنٍ لَامَّةٍ وَ هِیَ الْعُوذَةُ الَّتِی عَوَّذَ بِهَا جَبْرَئِیلُ علیه السلام الْحَسَنَ وَ الْحُسَیْنَ علیهما السلام (1).

وَ مِنْهُ عَنِ الْخَضِرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عُمَرَ بْنِ مُسْلِمٍ وَ مُحَسِّنِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ یُونُسَ بْنِ یَعْقُوبَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ أَوْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: کُلُّ مَنْ قَالَ هَذِهِ الْکَلِمَاتِ وَ اسْتَعْمَلَ هَذِهِ الْعُوذَةَ فِی کُلِّ لَیْلَةٍ ضَمِنْتُ لَهُ أَنْ لَا یَغْتَالَهُ مُغْتَالٌ مِنْ سَارِقٍ فِی اللَّیْلِ وَ النَّهَارِ یَقُولُ بَعْدَ صَلَاةِ الْعِشَاءِ الْآخِرَةِ أَعُوذُ بِعِزَّةِ اللَّهِ وَ أَعُوذُ بِقُدْرَةِ اللَّهِ وَ أَعُوذُ بِمَغْفِرَةِ اللَّهِ وَ أَعُوذُ بِرَحْمَةِ اللَّهِ وَ أَعُوذُ بِسُلْطَانِ اللَّهِ الَّذِی هُوَ عَلَی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ وَ أَعُوذُ بِکَرَمِ اللَّهِ وَ أَعُوذُ بِجَمْعِ اللَّهِ مِنْ شَرِّ کُلِّ جَبَّارٍ عَنِیدٍ وَ شَیْطَانٍ مَرِیدٍ وَ کُلِّ مُغْتَالٍ وَ سَارِقٍ وَ عَارِضٍ وَ مِنْ شَرِّ السَّامَّةِ وَ الْهَامَّةِ وَ الْعَامَّةِ وَ مِنْ شَرِّ کُلِّ دَابَّةٍ صَغِیرَةٍ أَوْ کَبِیرَةٍ بِلَیْلٍ أَوْ نَهَارٍ وَ مِنْ شَرِّ فُسَّاقِ الْعَرَبِ وَ الْعَجَمِ وَ فُجَّارِهِمْ وَ مِنْ شَرِّ فَسَقَةِ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ وَ مِنْ شَرِّ کُلِّ دَابَّةٍ رَبِّی آخِذٌ بِناصِیَتِها إِنَّ رَبِّی عَلی صِراطٍ مُسْتَقِیمٍ (2).

**[ترجمه]در آنچه از وی نقل شده، این­گونه آمده است، ولی گویا سخن شعرانی از قلم نسخه برداران افتاده است.

**[ترجمه]

مِیکَائِیلَ وَ إِسْرَافِیلَ وَ إِلَهَ إِبْرَاهِیمَ وَ إِسْمَاعِیلَ وَ إِسْحَاقَ وَ یَعْقُوبَ وَ الْأَسْبَاطَ أَسْأَلُکَ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تَوَلَّانِی بِرَحْمَتِکَ وَ لَا تُسَلِّطْ عَلَیَّ أَحَداً مِنْ خَلْقِکَ مِمَّنْ لَا طَاقَةَ لِی بِهِ اللَّهُمَّ إِنِّی أَتَحَبَّبُ إِلَیْکَ فَحَبِّبْنِی وَ فِی النَّاسِ فَعَزِّزْنِی وَ مِنْ شَرِّ شَیَاطِینِ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ فَسَلِّمْنِی یَا رَبَّ الْعَالَمِینَ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ ادْعُ بِمَا أَحْبَبْتَ دُعَاءٌ آخَرُ- اللَّهُمَّ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ لَا تُؤْمِنَّا مَکْرَکَ وَ لَا تُنْسِنَا ذِکْرَکَ وَ لَا تَکْشِفْ عَنَّا سِتْرَکَ وَ لَا تَحْرِمْنَا فَضْلَکَ وَ لَا تُحِلَّ عَلَیْنَا غَضَبَکَ وَ لَا تُبَاعِدْنَا مِنْ جِوَارِکَ وَ لَا تَنْقُصْنَا مِنْ رَحْمَتِکَ وَ لَا تَنْزِعْ مِنَّا بَرَکَتَکَ وَ لَا تَمْنَعْنَا عَافِیَتَکَ وَ أَصْلِحْ لَنَا مَا أَعْطَیْتَنَا وَ زِدْنَا مِنْ فَضْلِکَ الْمُبَارَکِ الطَّیِّبِ الْحَسَنِ الْجَمِیلِ وَ لَا تُغَیِّرْ مَا بِنَا مِنْ نِعْمَتِکَ وَ لَا تُؤْیِسْنَا مِنْ رَوْحِکَ وَ لَا تُهِنَّا بَعْدَ کَرَامَتِکَ وَ لَا تُضِلَّنَا بَعْدَ إِذْ هَدَیْتَنَا وَ هَبْ لَنَا مِنْ لَدُنْکَ رَحْمَةً إِنَّکَ أَنْتَ الْوَهَّابُ اللَّهُمَّ اجْعَلْ قُلُوبَنَا سَالِمَةً وَ أَرْوَاحَنَا طَیِّبَةً وَ أَزْوَاجَنَا مُطَهَّرَةً وَ أَلْسِنَتَنَا صَادِقَةً وَ إِیْمَانَنَا دَائِماً وَ یَقِینَنَا صَادِقاً وَ تِجَارَتَنَا لَا تَبُورُ اللَّهُمَ آتِنا فِی الدُّنْیا حَسَنَةً وَ فِی الْآخِرَةِ حَسَنَةً وَ قِنا بِرَحْمَتِکَ عَذابَ النَّارِ ثُمَّ یَقْرَأُ فَاتِحَةَ الْکِتَابِ وَ الْإِخْلَاصَ وَ الْمُعَوِّذَتَیْنِ عَشْراً عَشْراً وَ قُلْ بَعْدَ ذَلِکَ سُبْحَانَ اللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ اللَّهُ أَکْبَرُ عَشْراً وَ تُصَلِّی عَلَی النَّبِیِّ وَ آلِهِ عَشْرَ مَرَّاتٍ وَ قُلِ اللَّهُمَّ افْتَحْ لِی أَبْوَابَ رَحْمَتِکَ وَ أَسْبِغْ عَلَیَّ مِنْ حَلَالِ رِزْقِکَ وَ مَتِّعْنِی بِالْعَافِیَةِ مَا أَبْقَیْتَنِی فِی سَمْعِی وَ بَصَرِی وَ جَمِیعِ جَوَارِحِ بَدَنِی اللَّهُمَّ مَا بِنَا مِنْ نِعْمَةٍ فَمِنْکَ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ أَسْتَغْفِرُکَ وَ أَتُوبُ إِلَیْکَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ (1).

ص: 128

**[ترجمه]طب الائمة: امام صادق علیه السلام فرموده است: دارایی­ها و خانواده­های خود را محکم گردانید و با این، در پناه بدارید، و آن را بعد از نماز عشا، بگویید: «اعیذ نفسی و ذریتی و أهل بیتی و مالی بکلمات الله التامات من کل شیطان، و هامة، و من کل عین لامّة»،{خودم و فرزندان و خانواده و دارایی­ام را به کلمات تمام یافته خدا، از هر شیطان و هر جاندار زهر دار و از هر چشم ملامتگر، پناهنده می­سازم.} که این، تعویذی است که جبرئیل، حسن و حسین علیهما السلام را با آن تعویذ می­کرد. - . طب الائمه: 119 -

و از همان کتاب: امام محمد باقر یا امام جعفر صادق علیهما السلام فرموده است: هر کس این کلمات را بعد از نماز عشا بخواند و از این تعویذ، هر شب استفاده کند، برای او تضمین می­کنم که هیچ دزدی در شب و روز، از او با فریبکاری ندزدد: {به عزت خدا پناه می­برم، به قدرت خدا پناه می­برم، به رحمت خدا پناه می­برم، به آمرزش خدا پناه می­برم و به فرمانروایی خدا که بر هر چیز تواناست پناه می­برم و به بزرگواری خدا پناه می­برم و به لشکر خدا پناه می­برم از شر هر زورگوی کینه توز، و شیطان سرکش، و هر رباینده و دزد و مزاحم، و از بدی هر نیشدار و گزنده و مردمان بی­مایه، و از بدی هر جنبنده، کوچک باشد یا بزرگ، در شب یا روز، و از بدی بدکاران عرب و عجم، و تبهکاران آنها، و از بدی بدکاران جن و انس، و از بدی هر جنبنده­ای که جانش به دست پروردگارم است، که همانا پروردگار من در راه راست قرار دارد.} - . طب الائمه: 120 -

**[ترجمه]

وَ ذَکَرَ أَنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله کَانَ یَقُولُ: أَکْثِرُوا ذِکْرَ اللَّهِ فِی هَاتَیْنِ السَّاعَتَیْنِ فَإِنَّهُمَا سَاعَتَا غَفْلَةٍ(1).

وَ قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام: نَوْمَةُ الْغَدَاةِ مَشْئُومَةٌ تَطْرُدُ الرِّزْقَ وَ تُصَفِّرُ اللَّوْنَ وَ تُقَبِّحُهُ وَ تُغَیِّرُهُ وَ هُوَ نَوْمُ کُلِّ مَشْئُومٍ إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی یَقْسِمُ الْأَرْزَاقَ مَا بَیْنَ طُلُوعِ الْفَجْرِ إِلَی طُلُوعِ الشَّمْسِ فَإِیَّاکُمْ وَ تِلْکَ النَّوْمَةَ(2).

وَ قَالَ الرِّضَا علیه السلام: فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ فَالْمُقَسِّماتِ أَمْراً قَالَ الْمَلَائِکَةُ تُقَسِّمُ أَرْزَاقَ بَنِی آدَمَ مَا بَیْنَ طُلُوعِ الْفَجْرِ إِلَی طُلُوعِ الشَّمْسِ فَمَنْ نَامَ فِیمَا بَیْنَهُمَا نَامَ عَنْ رِزْقِهِ (3).

وَ رَوَی مُعَمَّرُ بْنُ خَلَّادٍ قَالَ: کَانَ أَبُو الْحَسَنِ الرِّضَا علیه السلام وَ هُوَ بِخُرَاسَانَ إِذَا صَلَّی الْفَجْرَ جَلَسَ فِی مُصَلَّاهُ إِلَی أَنْ تَطْلُعَ الشَّمْسُ ثُمَّ یُؤْتَی بِخَرِیطَةٍ فِیهَا مَسَاوِیکُ فَیَسْتَاکُ بِهَا وَاحِداً بَعْدَ وَاحِدٍ ثُمَّ یُؤْتَی بِکُنْدُرٍ فَیَمْضَغُهُ ثُمَّ یَدَعُ ذَلِکَ وَ یُؤْتَی بِالْمُصْحَفِ فَیَقْرَأُ فِیهِ (4).

**[ترجمه]فلاح السائل: امام جعفر صادق از پدرش امام محمد باقر علیهما السلام نقل کرده و فرموده است: هیچ روزی بر فرزندان آدم نمی­آید، جز اینکه آن روز می­گوید: ای فرزند آدم، من روز جدیدی هستم، و من بر تو گواه هستم، پس در من کارخوب انجام بده، و در من عمل خوب انجام بده، در روز قیامت بر آن برای تو گواهی می­دهم، که تو بعد از این هرگز مرا نخواهی دید. - . این روایت در نسخه­ چاپ شده­ فلاح السائل پیدا نشد. -

**[ترجمه]

فِی دُبُرِ الْفَجْرِ سُبْحَانَ اللَّهِ الْعَظِیمِ وَ بِحَمْدِهِ أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ وَ أَسْأَلُهُ مِنْ فَضْلِهِ عَشْرَ مَرَّاتٍ قَالَ أَبُو الْقَمْقَامِ فَلَزِمْتُ ذَلِکَ فَوَ اللَّهِ مَا لَبِثْتُ إِلَّا قَلِیلًا حَتَّی وَرَدَ عَلَیَّ قَوْمٌ مِنَ الْبَادِیَةِ فَأَخْبَرُونِی أَنَّ رَجُلًا مِنْ قَوْمِی مَاتَ وَ لَمْ یُعْرَفْ لَهُ وَارِثٌ غَیْرِی فَانْطَلَقْتُ وَ قَبَضْتُ مِیرَاثَهُ وَ لَمْ أَزَلْ مُسْتَغْنِیاً.

الکافی، بسنده عن رجل من الجعفریین: مثله (1).

**[ترجمه]طب الائمة: مردی به امام باقر علیه السلام از کمی فرزند گله کرد، و اینکه خواستار بچه دار شدن از کنیزان و زنان آزاد [همسران خود] است، ولی به او روزی نمی­شود و او شصت سال داشت؛ امام علیه السلام به او فرمود: سه روز پس از نماز واجب (نماز عشا و پس از نماز صبح)، هفتاد مرتبه «سبحان الله»،{خدا منزه است.} و هفتاد مرتبه «أستغفر الله»،{از خدا آمرزش می­خواهم.} بگو و آن را به این کلام خداوند: «استغفروا ربکم إنه کان غفاراً یرسل السَّماء علیکم مدراراً و یمددکم بأموال و بنینَ و یجعل لکم جنّات و یجعل لکم أنهاراً»،{از پروردگارتان آمرزش بخواهید که او همواره آمرزنده است، از آسمان بر شما بارش فراوان فرستد و شما را به اموال و پسران، یاری کند، و برایتان باغ­ها قرار دهد و نهرها برای شما پدید آورد.} - . طب الائمة: 129 -

**[ترجمه]

**[ترجمه]العدة: حماد بن عثمان از امام صادق علیه السلام روایت کرده که فرمود: هر کس در دنباله­ همه نمازهای صبح بگوید: «رب صل علی محمد و أهل بیته»،{پروردگارا، بر محمد و اهل بیت او درود فرست.} خداوند صورت او را از وزش شعله­های آتش نگاه می­دارد.

سعد بن زید گفته است: امام کاظم علیه السلام فرمود: وقتی نماز مغرب را خواندی، پاهایت را دراز نکن و با کسی سخن مگو تا اینکه صد مرتبه بگویی: «بسم الله الرحمن الرحیم، و لا حول و لا قوة إلا بالله العلی العظیم»،{به نام خدای بخشنده مهربان؛ و هیچ نیرو و توانی جز به سبب خدای والا مرتبه­ بزرگ وجود ندارد.} هر کس آن را صد مرتبه در مغرب و صد مرتبه در صبح بگوید، خداوند صد نوع گرفتاری را که کمترین آن، جذام و برص و شیطان و فرمانروای سلطه­گر است، از او دور می­کند.

الکافی: مثل این روایت را از سعید بن زید آورده است. - . الکافی 2: 531 -

**[ترجمه]

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ لَا حَوْلَ وَ قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ سَبْعَ مَرَّاتٍ فَإِنَّهُ مَنْ قَالَهَا لَمْ یُصِبْهُ جُنُونٌ وَ لَا جُذَامٌ وَ لَا بَرَصٌ وَ لَا سَبْعُونَ نَوْعاً مِنْ أَنْوَاعِ الْبَلَاءِ(1).

**[ترجمه]شیخ و دیگران - . مصباح المتهجد: 150 -

این دعا را به صورت مرسل روایت کرده­اند و در روایت آنها «و من غلبة الدین، فصل علی محمد و آله و أعنی علی أداء حقک إلیک و إلی الناس»،{و از چیرگی بدهکاری، پس بر محمد و خاندانش درود فرست و مرا برای ادای حق تو به خودت و مردم یاری کن.} آمده است.

**[ترجمه]

اسْتَبَقَ إِلَیْهِ ثَمَانِیَةَ عَشَرَ مَلَکاً أَیُّهُمْ یَرْفَعُهَا إِلَی الرَّبِّ.

**[ترجمه]البلد الامین: امام رضا علیه السلام فرموده است: هرکس بعد از نماز صبح، صد مرتبه بسمله - «یعنی بسم الله الرحمن الرحیم» - و حولقه - یعنی «لا حول و لا قوة إلا بالله العلی العظیم» - بگوید، از - نزدیکی - سیاهی چشم به سفیدی آن، به اسم بزرگ خدا نزدیک­تر خواهد بود؛ و اینکه اسم بزرگ خدا در آن وارد شده است. - . البلد الامین: 28 (در حاشیه) -

**[ترجمه]

الْفَجْرِ سَبْعِینَ مَرَّةً غَفَرَ اللَّهُ لَهُ وَ لَوْ عَمِلَ ذَلِکَ الْیَوْمَ سَبْعِینَ أَلْفَ ذَنْبٍ وَ مَنْ عَمِلَ فِی یَوْمٍ أَکْثَرَ مِنْ سَبْعِینَ أَلْفَ ذَنْبٍ فَلَا خَیْرَ فِیهِ وَ فِی رِوَایَةٍ أُخْرَی سَبْعَمِائَةِ ذَنْبٍ (1).

**[ترجمه]در النهایه گفته است: «الجد»، یعنی بهره و خوشبختی و توانگری؛ از همین نوع است حدیث «و لا ینفع ذا الجد منک الجد»، یعنی توانگری هیچ توانگری، او را از تو بی­نیاز نمی­کند و تنها ایمان و اطاعت به او سود می­رساند. پایان. فیروزآبادی در مورد معانی کلمه «من» گفته است: از جمله آنها بدل است، مثل «لا ینفع ذا الجد منک الجد».

ابن هشام در المغنی در بیان معانی آن گفته است: پنجم، بدل است؛ مثل «أرضیتم بالحیاة الدنیا من الآخرة»، - . براءة/ 38 - {آیا

به جای آخرت به زندگی دنیا دل خوش کرده اید؟} «و لا ینفع ذا الجد منک الجد»، یعنی بهره­مند از دنیا، بهره­اش به او سودی نمی­رساند، یعنی به جای طاعت، یا به جای بهره­مندی تو، یا به جای بهره­مندی از تو؛ و گفته شده است: «ینفع» معنی «یمنع» را نیز در درون خود دارد و وقتی «من» به «الجد» متعلق باشد، معنی برعکس می­شود. پایان. - . ر. ک: المغنی 1: 320 (چاپ مصر) -

همان طور که دانستی، این بر خلاف آنچه در مورد منع از آن گفته شد، از چیزهایی است که لفظ «الجَدّ» در دعا به آن اطلاق می­شود .

**[ترجمه]

دعائم الإسلام، عنه علیه السلام مرسلا: مثله (1).

**[ترجمه]ثواب الاعمال - . ثواب الاعمال: 145 (ضمن حدیث) -

و الخصال: از امام باقر علیه السلام روایت شده که رسول خدا صلی الله علیه و آله فرموده است: وقتی نماز صبح را خواندی، ده مرتبه بگو: «سبحان الله العظیم و بحمده و لا حول و لا قوة إلا بالله العلی العظیم»،{خدای بزرگ، منزه است و او را ستایش می­کنم، و هیچ نیرو و توانی جز به سبب خدای والا مرتبه بزرگ وجود ندارد.}که خدای عزّوجلّ با آن، تو را از نابینایی و دیوانگی و جذام و تهیدستی و پیری ایمن می­دارد. - . أمالی الصدوق: 44؛ همان طور که در باب 60، شماره 18 گذشت، این روایت در الخصال یافت نشد. -

**[ترجمه]

فی عبادته کما قال المفسرون فی قوله تعالی لا نُفَرِّقُ بَیْنَ أَحَدٍ مِنْهُمْ وَ نَحْنُ لَهُ مُسْلِمُونَ (1) و لیس المراد بالإسلام هنا معناه المتعارف لا نعبد إلا إیاه مخلصین له الدین أی عبادتنا منحصرة فیه سبحانه حال کوننا غیر خالطین مع عبادته عبادة غیره و المراد أنا لا نعبد غیره لا علی الانفراد و لا علی الاشتراک.

**[ترجمه]مصباح الشیخ و الاختیار: سپس بگو: {هیچ خدایی جز الله، خدای یکتا، وجود ندارد و ما برای او تسلیم هستیم؛ هیچ خدایی جز الله وجود ندارد، دین خود را برای وی بی آلایش گردانیده، جز او را نمی­پرستیم، هرچند مشرکان را خوش نیاید؛ هیچ خدایی جز الله، پروردگار ما و پروردگار پدران ما، وجود ندارد؛ هیچ خدایی جز الله وجود ندارد، تنهاست و شریکی برای او نیست، فرمانروایی و ستایش مخصوص اوست، زنده می­کند و می­میراند و می­میراند و زنده می­گرداند و او بر هر چیزی توانا است؛ خدا منزه است هر آن مقدار که چیزی خدا را تسبیح بگوید، و همان گونه که خدا دوست دارد منزه داشته شود، و همان گونه که خدا دوست دارد ستایش شود، و همان­گونه که او شایسته آن است، و همان گونه که برای بزرگی ذاتش و شکوه ارجمندی­اش سزاوار است؛ سپاس خدا را، هر آن مقدار که چیزی او را ستایش کند، همان­گونه که خدا دوست دارد ستایش شود، و همان­گونه که خدا شایسته آن است، و همان­گونه که برای بزرگواری ذاتش و شکوه ارجمندی­اش سزاوار است؛ و هیچ خدایی جز الله وجود ندارد، هر آن مقدار که چیزی خدا را به یگانگی بداند، و همان­گونه که خدا دوست دارد به یگانگی یاد شود، و همان­گونه که برای بزرگواری ذاتش و شکوه ارجمندی­اش سزاوار است؛ و خدا بزرگ­تر است، هر آن مقدار که چیزی او را بزرگ بداند، و همان­گونه که خدا دوست دارد او را بزرگ دانسته شود، و همان­گونه که او شایسته آن است، و همان­گونه که سزاوار بزرگواری ذاتش و شکوه ارجمندی­اش است؛ خدا منزه است، و ستایش مخصوص اوست، و هیچ خدایی جز الله وجود ندارد؛ و خدا بزرگ­تر است، به تعداد هر نعمتی که خدا به من، یا به هر کسی از پیشینیان، یا هر کسی که بعد از این تا روز قیامت به وجود خواهد آمد، بخشیده است.} - . مصباح الشیخ: 141 -

**[ترجمه]

ذلک و نصب عددا علی المصدر انتهی.

و فی القاموس المد بالضم المکیال و الجمع أمداد و مداد قیل و منه سبحان الله مداد کلماته انتهی و الصواب أن المراد به المداد بالقلم من قوله سبحانه قُلْ لَوْ کانَ الْبَحْرُ مِداداً لِکَلِماتِ رَبِّی (1) و مل ء سماواته من قبیل تشبیه المعقول بالمحسوس ما أحصی کتابه أی اللوح أو القرآن.

قالوا و تقول ثلاثین مرة سبحان الله و الحمد لله و لا إله إلا الله و الله أکبر.

**[ترجمه]مصباح الشیخ - . مصباح الشیخ: 141 - و الکفعمی و ابن الباقی و غیرهم: سپس ده مرتبه می­گویی: {خدا منزه است، و ستایش مخصوص اوست، و هیچ خدایی جز الله وجود ندارد؛ و خدا بزرگ­تر است، هیچ نیرو و توانی جز به سبب خدا وجود ندارد، به اندازه عرش او و مانند آن، و گستره کلماتش و مانند آن، و تعداد آفریده­هایش و مانند آن، و گنجایش آسمان­هایش و مانند آن، و گنجایش زمینش و مانند آن، و به تعداد آنچه کتابش برشمرده و مانند آن، و چند برابر تعداد آنها و چندین برابر چند برابر آنها که چند برابر بودنش و مانند آن را کسی جز خود او نتواند بشمرد.

گواهی می­دهم که جز الله، هیچ خدایی وجود ندارد؛ یگانه است و هیچ شریکی برای او نیست، فرمانروایی و ستایش مخصوص اوست، زنده می­کند و می­میراند و او زنده­ای است که نمی­میرد، خوبی به دست اوست و او بر هر چیزی تواناست.} - . البلد الامین: 49 -

**[ترجمه]

ثُمَّ تَقُولُ أَنْتَ اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ رَبُّ الْعَالَمِینَ وَ أَنْتَ اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ الْعَلِیُّ الْعَظِیمُ وَ أَنْتَ اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ الْعَزِیزُ الْحَکِیمُ وَ أَنْتَ اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ وَ أَنْتَ اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ مَلِکُ یَوْمِ الدِّینِ وَ أَنْتَ اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ مَبْدَأُ کُلِّ شَیْ ءٍ وَ إِلَیْکَ یَعُودُ وَ أَنْتَ اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ لَمْ تَزَلْ وَ لَا تَزَالُ وَ أَنْتَ اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ خَالِقُ الْجَنَّةِ وَ النَّارِ وَ أَنْتَ اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ خَالِقُ الْخَیْرِ وَ الشَّرِّ وَ أَنْتَ اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ الْوَاحِدُ الْأَحَدُ الْفَرْدُ الصَّمَدُ- لَمْ یَلِدْ وَ لَمْ یُولَدْ وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ کُفُواً أَحَدٌ وَ أَنْتَ اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ- الْمَلِکُ الْقُدُّوسُ السَّلامُ الْمُؤْمِنُ الْمُهَیْمِنُ الْعَزِیزُ الْجَبَّارُ الْمُتَکَبِّرُ سُبْحانَ اللَّهِ عَمَّا یُشْرِکُونَ وَ أَنْتَ اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ الْکَبِیرُ الْمُتَعالِ وَ الْکِبْرِیَاءُ رِدَاؤُکَ أَسْأَلُکَ یَا اللَّهُ بِجُودِکَ الَّذِی أَنْتَ أَهْلُهُ وَ أَسْأَلُکَ یَا اللَّهُ بِرَحْمَتِکَ الَّتِی أَنْتَ أَهْلُهَا أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ عَبْدِکَ وَ رَسُولِکَ وَ عَلَی آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تُعْطِیَنِی مِنْ جَزِیلِ مَا أَعْطَیْتَ أَوْلِیَاءَکَ مَا آمَنُ بِهِ مِنْ عَذَابِکَ وَ أَسْتَوْجِبُ بِهِ کَرَامَتَکَ فَإِنَّ فِی عَطَائِکَ خَلَفاً

مِنْ مَنْعِ غَیْرِکَ وَ لَیْسَ فِی مَنْعِکَ خَلَفٌ مِنْ عَطَاءِ غَیْرِکَ یَا سَامِعَ کُلِّ صَوْتٍ یَا جَامِعَ کُلِّ فَوْتٍ یَا بَارِئَ النُّفُوسِ بَعْدَ الْمَوْتِ یَا مَنْ لَا تَتَشَابَهُ عَلَیْهِ الْأَصْوَاتُ وَ لَا تَغْشَاهُ الظُّلُمَاتُ یَا مَنْ لَا یَشْغَلُهُ شَیْ ءٌ عَنْ شَیْ ءٍ أَسْأَلُکَ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تَغْفِرَ لِی مَا سَلَفَ مِنْ ذُنُوبِی وَ تُعْطِیَنِی سُؤْلِی فِی دُنْیَایَ وَ آخِرَتِی یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ (1).

**[ترجمه]همان­طور که خواهد آمد، «عشر مرات»،{ده مرتبه.} مربوط به عبارت «أشهد»،{گواهی می­دهم.} تا آخر آن است؛ عبارت «و مداد کلماته»، یعنی علوم و حکمت­ها یا تقدیرات او؛ یعنی می­خواهم به تعداد این چیزها او را تسبیح گویم و به یگانگی یاد کنم و گرامی بدارم و به بزرگی یاد کنم و ستایش کنم؛ یا اینکه او به تعداد ذکر شده، سزاوار همه اینها است، زیرا همه اینها دلالت بر پاکی و یکتایی و بزرگواری او دارد و به اندازه هریک از اینها سزاوار سپاس و ستایش است.

جزری در مورد این دعا گفته است: «سبحان الله مداد کلماته»، یعنی مانند تعداد آنها؛ و گفته شده است: یعنی به اندازه­ای که در فراوانی، با مقدار پیمانه و وزن و هر چیزی شبیه آنها از واحدهای شمارش و اندازه گیری، برابر باشد، و در این تمثیل، نزدیک­ کردن به ذهن از آن اراده می­شود، چرا که سخن در پیمانه و وزن وارد نمی­شود ولی در عدد وارد می­شود؛ و «المداد» مانند «مدّ» مصدر است، گفته می­شود: «مددت الشیء، مدّاً و مداداً»، یعنی چیزی که فراوان و افزون می­گردد. همچنین در مورد «سبحان الله مداد کلماته» گفته است: یعنی کلام او، که همان صفت اوست، و صفات او در عدد منحصر نمی­شود و عدد را به طور مَجازی و برای مبالغه در فراوانی گفته است؛ و گفته شده است: احتمال دارد تعداد ذکرها یا تعداد پاداش­های آنها را اراده کرده باشد و عدد به خاطر مصدر بودنش، منصوب است. پایان .

در القاموس آمده است: «المدّ» با ضمه، یعنی پیمانه، و جمع آن، «امداد و مداد» است؛ گفته شده است: «سبحان الله مداد کلماته» از همین گونه است. پایان. درست آن است که منظور از آن، مرکب قلم و از کلام او که فرموده است: «قل لو کان البحر مداداً لکلمات ربی»، - . الکهف/ 109 - {بگو:

«اگر دریا برای کلمات پروردگارم مرکّب شود.»} می­باشد. «و ملء سمواته» از قبیل تشبه وجود ذهنی به حسی است. «ما أحصی کتابه»، یعنی لوح محفوظ یا قرآن.

گفته­اند: و سی مرتبه می­گویی: «سبحان الله و الحمد لله و لا إله إلا الله و الله أکبر»،{خدا منزه است، و ستایش مخصوص اوست، و هیچ خدایی جز الله وجود ندارد، و خدا بزرگ­تر است.}

**[ترجمه]

شَقِیّاً رَجَوْتُ أَنْ یَتَحَوَّلَ سَعِیداً.

و یدل علی عدم اختصاصه بالتعقیب (1).

و قال السید بن طاوس فی الإقبال بعد إیراده و رویت فی روایتین من غیر أدعیة شهر رمضان هذا الدعاء و لیس فیه مالک الخیر و الشر انتهی. عالِمُ الْغَیْبِ وَ الشَّهادَةِ أی ما غاب عن الحس و ما حضر له أو المعدوم و الموجود أو السر و العلانیة الْقُدُّوسُ أی البلیغ فی النزاهة عما یوجب نقصانا السَّلامُ ذو السلام من کل نقص و آفة مصدر وصف به للمبالغة الْمُؤْمِنُ واهب الأمن الْمُهَیْمِنُ الرقیب الحافظ لکل شی ء مفیعل من الأمن قلبت همزته هاء الْعَزِیزُ الغالب الذی لا یغلب الْجَبَّارُ أی الذی جبر خلقه علی ما أراد أو جبر حالهم بمعنی أصلحها الْمُتَکَبِّرُ الذی یکبر عن کل ما یوجب حاجة أو نقصانا أو أظهر کبریاءه بما خلقه من خلقه سُبْحانَ اللَّهِ عَمَّا یُشْرِکُونَ إذ لا یشارکه فی شی ء من ذلک أحد الْخالِقُ المقدر للأشیاء علی مقتضی حکمته الْبارِئُ الموجد لها بریئا من التفاوت الْمُصَوِّرُ الموجد لصورها و کیفیاتها کما أراد.

لک الأسماء الحسنی لأنها دالة علی محاسن المعانی یسبح لک ما فی السماوات و الأرض لتنزهه عن النقائص کلها و أنت العزیز الحکیم الجامع للکمالات بأسرها فإنها راجعة إلی الکمال فی القدرة و العلم رداؤک أی مختص بک کما أن الرداء مختص بصاحبه کل فوت أی کل فائت فی الآخرة أی یحشر الأموات و یجمعهم فی المحشر أو کل ما هو بمعرض الفوات أی لا یفوته شی ء فی

الدارین و لا تغشاه الظلمات أی لا تمنعه عن رؤیة الأشیاء و العلم بها أو لا یشتبه علی الخلق وجوده فی الظلمة کما أن أکثر المخلوقین یخفیهم الظلام و یبدیهم النور و الأول أنسب بسائر الفقرات.

**[ترجمه]مصباح الشیخ و الاختیار: سپس می­گویی: {سپاس خدایی را که یاد کننده­اش را فراموش نمی­کند؛ و سپاس خدایی را که دعا کننده­اش را دست خالی بر نمی­گرداند؛ و سپاس خدایی را که امید کسی را که به او امید بسته را قطع نمی­کند؛ و سپاس خدایی را که دوست دارنده­اش را خوار نمی­کند؛ و سپاس خدا را که در مقابل نیکی با نیکی، و در برابر شکیبایی با نجات دادن پاداش می­دهد؛ و سپاس خدایی را که هنگام بسته شدن چاره بر ما، پشتیبان ما است؛ و سپاس خدایی را که هنگامی که گمان ما در مورد اعمالمان مأیوسمان سازد، امید ما است؛ سپاس خدایی را که هر کس بر او توکل کند، کفایتش می­کند؛ و سپاس خدایی را که صبح و شب نعمت­هایش را بر ما می­بخشد، پس روز و شب در رحمت او قرار داریم و به نعمت او در سلامتی به صبح می­رسیم، پس سپاس فراوان و منت بسیار برای تو است.

سپاس خدایی را که مرا آفرید و آفرینشم را نیکو ساخت، و مرا صورتگری کرد و نیکو صورتگری کرد، و مرا پرورش داد و نیکو پرورش داد، و در دینش به من بصیرت داد، و روزی­اش را بر من گسترده ساخت، و نعمت­هایش را بر من ارزانی کرد، و در آنچه برایم مهم بود، مرا کفایت کرد، خدایا، پس سپاس باد تو را، سپاسی فراوان و در هر حال، و منتی بسیار. به نعمت تو نیکی­ها انجام می­شوند، پس سپاس باد تو را، سپاسی جاودانه همراه با جاودانگی خودت؛ و سپاس باد تو را سپاسی که برایش پایانی جز علم خودت نباشد؛ و سپاس باد تو را سپاسی که جز خواسته خودت، برایش پایانی نباشد؛ و سپاس باد تو را سپاسی که برای گوینده­اش پاداشی جز خشنودی تو نباشد. خدایا، سپاس برای تو و شکوه به سوی توست، و تو یاری دهنده هستی. خدایا، سپاس تو را آن گونه که تو سزاوار آن هستی، و سپاس خدا را با تمام سپاس­هایش و برتمام نعمت­هایش، تا اینکه سپاس به چیزی منتهی گردد که پروردگار ما دوست دارد و از آن خشنود است. خدایا، سپاس تو را آن گونه که می­گویی و بالاتر از آنچه گویندگان می­گویند، و آن گونه که پروردگار دوست دارد سپاس گفته شود.} - . مصباح الشیخ: 142 -

سپس می­گویی: {تو خدایی هستی که جز تو، پروردگار جهانیان، خدایی نیست؛ تو خدایی هستی که جز تو، والا مرتبه و بزرگ، خدایی نیست؛ تو خدایی هستی که جز تو، عزیز و حکیم، خدایی نیست؛ تو خدایی هستی که جز تو، بسیار آمرزنده و مهربان، خدایی نیست؛ تو خدایی هستی که جز تو، صاحب روز جزا، خدایی نیست؛ تو خدایی هستی که جز تو، آغازگر هر چیز که به سوی او باز می­گردد، خدایی نیست؛ تو خدایی هستی که جز تو، بی سرآغاز و بی سرانجام، خدایی نیست؛ تو خدایی هستی که جز تو، آفریدگار بهشت و آتش، خدایی نیست؛ تو خدایی هستی که جز تو، آفریدگار خوبی و بدی، خدایی نیست؛ تو خدایی هستی که جز تو، یکتای یگانه تنهای بی­نیازی که نه زاییده و نه زاده شده و نه برای او همتایی هست، خدایی نیست؛ تو خدایی هستی که جز تو، فرمانروای پاک سالم (از هر عیب و آسیب)، امان بخش نگهبان، عزیز، جبّار [و] بزرگ منش، خدایی نیست؛ پاک است خدا از آنچه [با او] شریک می گردانند؛ و تو خدایی هستی که جز تو خدای بزرگ والا مرتبه­ خدایی نیست و بزرگی زیبنده توست.

از تو درخواست می­کنم ای خدا، به خاطر آن بخشندگی که تو سزاوار آن هستی، و از تو درخواست می­کنم ای خدا، به خاطر رحمتی که تو سزاوار آن هستی، که بر محمد، بنده و فرستاده تو، و بر خاندان محمد درود فرستی، و از نعمت­های بسیاری که به دوستداران خودت بخشیده­ای، به من نیز عطا کنی، تا از عذاب خودت در امان باشم، و بزرگواری­ات در حق من لازم گردد، چرا که در بخشش تو جایگزینی از نبخشیدن دیگران است، ولی در بازداشتن تو جایگزینی از بخشش دیگری وجود ندارد؛ ای شنونده هر صدا، ای گردآورنده هر از دست رفته، ای پرورنده جان­ها بعد از مردن؛ ای کسی که صداها بر او اشتباه نمی­شوند، و تاریکی­ها او را فرا نمی­گیرد؛ ای کسی که چیزی او را از چیز دیگر به خود مشغول نمی­کند، از تو می­خواهم که بر محمد و خاندان محمد درود فرستی، و گناهان گذشته مرا بیامرزی، و خواسته­ام را در دنیا و آخرت به من عطا کنی، ای بهترین رحم کنندگان.} - . مصباح الشیخ: 142 -

**[ترجمه]

وَ کَمَالِ اللَّهِ وَ سُلْطَانِ اللَّهِ وَ غُفْرَانِ اللَّهِ وَ مَنِّ اللَّهِ وَ عَفْوِ اللَّهِ وَ حِلْمِ اللَّهِ وَ جَمْعِ اللَّهِ وَ رَسُولِ اللَّهِ وَ أَهْلِ بَیْتِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مِنْ شَرِّ السَّامَّةِ وَ الْهَامَّةِ وَ الْعَامَّةِ وَ اللَّامَّةِ وَ مِنْ شَرِّ طَوَارِقِ اللَّیْلِ وَ النَّهَارِ وَ مِنْ شَرِّ کُلِّ دَابَّةٍ رَبِّی آخِذٌ بِناصِیَتِها إِنَّ رَبِّی عَلی صِراطٍ مُسْتَقِیمٍ أُعِیذُ نَفْسِی وَ أَهْلِی وَ مَالِی وَ وُلْدِی وَ مَنْ یَعْنِینِی أَمْرُهُ بِکَلِمَاتِ اللَّهِ التَّامَّاتِ مِنْ شَرِّ کُلِّ شَیْطَانٍ وَ هَامَّةٍ وَ کُلِّ عَیْنٍ لَامَّةٍ ثَلَاثاً(1).

**[ترجمه]شیخ در التهذیب، - . التهذیب 3: 79 (چاپ نجف) -

ابتدای این دعا را تا عبارت «و الکبریاء رداؤک»، در بین دعاهای ماه رمضان آورده و بعد از عبارت «کفواً أحد»، عبارت «و أنت الله لا إله إلا أنت عالم الغیب و الشهادة الرحمن الرحیم»،{تو خدایی هستی که جز تو، داننده نهان و آشکار، بخشنده مهربان، خدایی نیست.} و بعد از عبارت «یشرکون»، عبارت «و أنت الله لا إله إلا أنت الخالق الباریء المصور لک الأسماء الحسنی یسبح لک ما فی السموات و الأرض و أنت العزیز الحکیم»،{و تو خدایی هستی که جز تو، آفریدگار و پروردگار صورتگر [که] بهترین نام­ها [و صفات] از آنِ توست؛ آنچه در آسمان­ها و زمین است [همه] تسبیح تو می گویند و تو عزیز حکیم هستی.} را افزوده است.

سپس از علی بن حاتم، با سند خودش از امام صادق علیه السلام روایت کرده که فرموده است: هر مؤمنی که با این دعاها و در حالی که دلش را رو به سوی خدا کرده، از خدا درخواست کند، خدای عزّوجلّ خواسته او را برآورده می­سازد، و اگر تیره بخت باشد، امید است که خوشبخت گردد. این دلالت بر اختصاص نداشتن آن به تعقیب نماز دارد. - . التهذیب 3: 80 -

سید بن طاووس در الاقبال بعد از آوردن این دعا گفته است: این دعا در دو روایت، بدون اینکه از دعاهای ماه رمضان باشد، روایت شده است و در آن، عبارت «مالک الخیر و الشرّ»،{صاحب اختیار خوبی و بدی} وجود ندارد. پایان.

«عالم الغیب و الشهادة»، یعنی هر چیزی که از حس پنهان، و هر چه برای او حاضر باشد، یا آنچه نیست و آنچه موجود است، یا نهان و آشکار. «القدّوس»، یعنی به درجه­ای از پاکی رسیده که از آنچه موجب نقص می­شود، آراسته گردیده است. «السلام»، یعنی سالم از هر نقص و آسیب، مصدری است که برای بیان مبالغه، با آن توصیف صورت گرفته است. «المؤمن»، یعنی ایمنی بخشنده. «المهیمن» - بر وزن - مفیعل، که همزه آن به هاء تبدیل شده است، یعنی مراقب و نگهدارنده­ هر چیز. «العزیز» چیره­ای که بر او چیره نمی­شود. «الجبار»، یعنی کسی که آفریدگانش را بر چیزی که خود اراده کرده است، مجبور نماید؛ یا کسی که حال آنها را جبران، یعنی اصلاح نماید. «المتکبر»، یعنی کسی که از هرچه موجب نقص و نیاز شود، بزرگ گشته است؛ یا بزرگی­اش را با آن آفریده­هایش که آفریده، آشکار ساخته است. «سبحان الله عما یشرکون»، یعنی هیچ کسی در هیچ بخش از آنها با او شریک نمی­شوند. «الخالق»، یعنی اندازه گیری کننده اشیا، با توجه به اقتضای حکمتش. «الباریء»، یعنی ایجاد کننده برای آنها، بدون تفاوت. «المصور»، یعنی ایجاد کننده صورت­ها و کیفیت­های اشیا، آن گونه که خود اراده کرده است.

«لک الأسماء الحسنی»، به این خاطر که دلالت بر معانی خوب دارد. «یسبح لک ما فی السموات و الأرض»، به خاطر پاک بودن او از هرگونه نقص. «و أنت العزیز الحکیم» دارنده همه­ کمالات به صورت یکجا، که به داشتن کمال در قدرت برمی­گردد. «و العلم رداؤک»، یعنی اختصاص به تو دارد، همان گونه که ردا اختصاص به صاحب آن دارد. «کل فوت»، یعنی چیزی که در آخرت از دست رود، یعنی مردگان را گردآوری و در محشر جمع می­کند؛ یا هر چیزی که در معرض از بین رفتن قرار دارد؛ یا هیچ چیزی در دو سرا از دست او بیرون نمی­رود. «و لا تغشاه الظلمات»، یعنی او را از دیدن اشیا و علم به آنها باز نمی­دارد؛ یا وجود او در تاریکی بر آفریدگان اشتباه نمی­شود، آنگونه که بیشتر آفریدگان را تاریکی پنهان می­کند و روشنایی آشکار می­سازد؛ ولی اولی با عبارت­های دیگر متن دعا مناسب­تر است.

**[ترجمه]

وَ أَنَّ الْإِسْلَامَ کَمَا وَصَفَ وَ أَنَّ الْقَوْلَ کَمَا حَدَّثَ وَ أَنَّ الْکِتَابَ کَمَا أَنْزَلَ وَ أَنَّ اللَّهَ هُوَ الْحَقُّ الْمُبِینُ اللَّهُمَّ بَلِّغْ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّدٍ تَحِیَّةً وَ أَفْضَلَ السَّلَامِ أَصْبَحْتُ لِرَبِّی حَامِداً أَصْبَحْتُ لَا أُشْرِکُ بِاللَّهِ شَیْئاً وَ لَا أَدْعُو مَعَ اللَّهِ إِلَهاً وَ لَا أَتَّخِذُ مِنْ دُونِهِ وَلِیّاً أَصْبَحْتُ مُرْتَهِناً بِعَمَلِی أَصْبَحْتُ لَا فَقِیرَ أَفْقَرُ مِنِّی وَ اللَّهُ هُوَ الْغَنِیُّ الْحَمِیدُ بِاللَّهِ أُصْبِحُ وَ بِاللَّهِ أُمْسِی وَ بِاللَّهِ نَحْیَا وَ بِاللَّهِ نَمُوتُ وَ إِلَی اللَّهِ النُّشُورُ اللَّهُمَّ إِنِّی أَعُوذُ بِکَ مِنَ الْهَمِّ وَ الْحَزَنِ وَ الْعَجْزِ وَ الْکَسَلِ وَ الْجُبْنِ وَ الْبُخْلِ وَ ضَلَعِ الدَّیْنِ وَ غَلَبَةِ الرِّجَالِ أَصْبَحْتُ وَ الْجُودُ وَ الْجَمَالُ وَ الْجَلَالُ وَ الْبَهَاءُ وَ الْعِزَّةُ وَ الْقُدْرَةُ وَ السُّلْطَانُ وَ الْخَلْقُ وَ الْأَمْرُ وَ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةُ وَ ما سَکَنَ فِی اللَّیْلِ وَ النَّهارِ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ یَقُولُهَا ثَلَاثَ مَرَّاتٍ وَ تَقُولُ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی أَذْهَبَ اللَّیْلَ بِقُدْرَتِهِ وَ جَاءَ بِالنَّهَارِ بِرَحْمَتِهِ خَلْقاً جَدِیداً وَ نَحْنُ مِنْهُ فِی عَافِیَةٍ وَ رَحْمَةٍ وَ سُبْحانَ رَبِّنا إِنْ کانَ وَعْدُ رَبِّنا لَمَفْعُولًا ثَلَاثاً(1).

**[ترجمه]«و من یعنینی أمره»، گفته می­شود: «عناه الشیء»، یعنی وقتی که به کار او اهتمام کند. در النهایه گفته است: گفته می­شود: «هذا الأمر لا یعنینی»، یعنی مرا مشغول نمی­دارد و برایم اهمیت ندارد. «جمع الله»، احتمال دارد مصدر باشد، یعنی با جمع شدن کمالات در خدای سبحان؛ یا با جمع کردن اشیا و حفظ کردن آنها؛ یا گروه خدایی، از پیامبران و جانشینان؛ در مصباح اللغة گفته است: «الجمع» همان جماعت، اسم گذاری با مصدر است. پایان.

در النهایه در حدیث ابن المسیب آمده است: ما هنگام صبح شدن می­گفتیم: «نعوذ بالله من شر السامة و العامة»: السامة در اینجا یعنی خصوص مرد؛ گفته می­ شود: «سمّ»، یعنی اختصاص داد؛ و در آنجا گفته است: «أعوذ بکلمات الله التامة من شرِّ کلِّ سامَّة و من کلِّ عینٍ لامَّة»، یعنی دارنده لمم، و «اللمم» نوعی از دیوانگی است، «یلمّ بالانسان»، یعنی نزدیک شود و پیش او می­رود، و به خاطر همین، «ملمة» را که اصل آن از «ألممت بالشیء» است، نگفت تا با عبارت «من شر کل سامة» همگون باشند؛ و گفته است: کلام او را به تمام بودن توصیف کرده است، چرا که امکان ندارد در کلام او، آن گونه که در کلام مردم نقص و عیب وجود دارد، نقص و عیب وجود داشته باشد؛ و گفته شده است: معنی تمام بودن در اینجا این است که به پناهنده به آن سود می­رساند و او را از آسیب­ها نگاه می­دارد و کفایت می­کند. پایان.

و نیز احتمال دارد منظور از کلمات خدای سبحان، اسم­های پاک او، یا مقدرات او، یا همان طور که در روایت­ها آمده است، امامان علیهم السلام باشند.

**[ترجمه]

اللَّهُمَّ تَوَفَّنِی عَلَی الْإِیمَانِ بِکَ وَ التَّصْدِیقِ بِرُسُلِکَ وَ الْوَلَایَةِ لِعَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ وَ الِائْتِمَامِ بِالْأَئِمَّةِ مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ فَإِنِّی قَدْ رَضِیتُ بِذَلِکَ یَا رَبِّ أَصْبَحْتُ عَلَی فِطْرَةِ الْإِسْلَامِ وَ کَلِمَةِ الْإِخْلَاصِ وَ مِلَّةِ إِبْرَاهِیمَ وَ دِینِ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ اللَّهُمَّ أَحْیِنِی مَا أَحْیَیْتَنِی عَلَیْهِ وَ تَوَفَّنِی إِذَا تَوَفَّیْتَنِی عَلَیْهِ وَ ابْعَثْنِی عَلَیْهِ إِذَا بَعَثْتَنِی وَ اجْعَلْنِی مَعَهُمْ فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ وَ لَا تُفَرِّقْ بَیْنِی وَ بَیْنَهُمْ طَرْفَةَ عَیْنٍ وَ لَا أَقَلَّ مِنْ ذَلِکَ وَ لَا أَکْثَرَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ رَضِیتُ بِاللَّهِ رَبّاً وَ بِالْإِسْلَامِ دِیناً وَ بِمُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله نَبِیّاً وَ بِالْقُرْآنِ کِتَاباً وَ بِعَلِیٍّ إِمَاماً وَ بِالْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ وَ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ وَ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ وَ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ وَ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ وَ عَلِیِّ بْنِ مُوسَی وَ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ وَ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ وَ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ وَ الْحُجَّةِ الْخَلَفِ الصَّالِحِ أَئِمَّةً وَ سَادَةً وَ قَادَةً اللَّهُمَّ اجْعَلْهُمْ أَئِمَّتِی وَ قَادَتِی فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ اللَّهُمَّ أَدْخِلْنِی فِی کُلِّ خَیْرٍ أَدْخَلْتَ فِیهِ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّدٍ وَ أَخْرِجْنِی مِنْ کُلِّ سُوءٍ أَخْرَجْتَ مِنْهُ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّدٍ وَ اجْعَلْنِی مَعَهُمْ فِی الدُّنْیَا وَ

الْآخِرَةِ فِی کُلِّ شِدَّةٍ وَ رَخَاءٍ وَ فِی کُلِّ عَافِیَةٍ وَ بَلَاءٍ وَ فِی الْمَشَاهِدِ کُلِّهَا وَ لَا تُفَرِّقْ بَیْنِی وَ بَیْنَهُمْ طَرْفَةَ عَیْنٍ أَبَداً لَا أَقَلَّ مِنْ ذَلِکَ وَ لَا أَکْثَرَ فَإِنِّی بِذَلِکَ رَاضٍ یَا رَبِ (1).

**[ترجمه]شاید سه بار گفتن اولی مربوط به عبارت «أصبحت و الجود»،{صبح کردم و بخشندگی} تا آخر آن باشد، و احتمال دارد مربوط به عبارت «اللهم إنی أعوذ بک»،{خدایا، به تو پناه می­آورم.} از اول دعا باشد.

**[ترجمه]

عَلَیْهِ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام وَ أَمِتْنِی عَلَی مَا مَاتَ عَلَیْهِ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام ثُمَّ تَقُولُ اللَّهُمَّ إِنَّکَ تُنْزِلُ فِی هَذَا اللَّیْلِ وَ النَّهَارِ مَا شِئْتَ فَأَنْزِلْ عَلَیَّ وَ عَلَی إِخْوَانِی وَ أَهْلِی وَ أَهْلِ حُزَانَتِی مِنْ رَحْمَتِکَ وَ رِضْوَانِکَ وَ مَغْفِرَتِکَ وَ رِزْقِکَ الْوَاسِعِ مَا تَجْعَلُهُ قِوَاماً لِدِینِی وَ دُنْیَایَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ مِنْ فَضْلِکَ الْوَاسِعِ الْفَاضِلِ الْمُفْضِلِ رِزْقاً وَاسِعاً حَلَالًا طَیِّباً بَلَاغاً لِلْآخِرَةِ وَ الدُّنْیَا هَنِیئاً مَرِیئاً صَبّاً صَبّاً مِنْ غَیْرِ مَنٍّ مِنْ أَحَدٍ إِلَّا سَعَةً مِنْ فَضْلِکَ وَ طَیِّباً مِنْ رِزْقِکَ وَ حَلَالًا مِنْ وَاسِعِکَ تُغْنِینِی بِهِ مِنْ فَضْلِکَ أَسْأَلُ وَ مِنْ عَطِیَّتِکَ أَسْأَلُ وَ مِنْ یَدِکَ الْمَلْأَی أَسْأَلُ وَ مِنْ خَیْرِکَ أَسْأَلُ یَا مَنْ بِیَدِهِ الْخَیْرُ وَ هُوَ عَلَی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ نَفْحَةً مِنْ نَفَحَاتِ رِزْقِکَ تَجْعَلُهَا عَوْناً عَلَی نَفْسِی وَ دُنْیَایَ وَ آخِرَتِی اللَّهُمَّ افْتَحْ لِی وَ لِأَهْلِ بَیْتِی بَابَ رَحْمَتِکَ وَ رِزْقاً مِنْ عِنْدِکَ اللَّهُمَّ لَا تَحْظُرْ عَلَیَّ رِزْقِی وَ لَا تَجْعَلْنِی مُحَارَفاً وَ اجْعَلْنِی مِمَّنْ یَخَافُ مَقَامَکَ وَ یَخَافُ وَعِیدَکَ وَ یَرْجُو لِقَاءَکَ وَ یَرْجُو أَیَّامَکَ وَ اجْعَلْنِی أَتُوبُ إِلَیْکَ تَوْبَةً نَصُوحاً وَ ارْزُقْنِی عَمَلًا مُتَقَبَّلًا نَجِیحاً وَ سَعْیاً مَشْکُوراً وَ تِجارَةً لَنْ تَبُورَ(1).

**[ترجمه]مصباح الشیخ - . مصباح الشیخ: 145 -

و کتاب الکفعمی: سپس ده مرتبه می­گویی: {خدایا، بر محمد و خاندان محمد، جانشینان خشنود و مورد خشنودی، با برترین درودهایت درود فرست، و با برترین برکت­هایت برکت قرار بده، و سلام و رحمت خدا و برکت­های او بر آنها و بر روان آنها و بر بدن­هایشان.} - . البلد الامین: 52 -

**[ترجمه]

أی الأیام التی وعدت المحسنین فیها الراحة و الخیر و المثوبة کأیام القائم علیه السلام کما ورد فی الخبر و یوم دخول الجنة أو نعمک کما روی عن الصادق علیه السلام فی قوله تعالی وَ ذَکِّرْهُمْ بِأَیَّامِ اللَّهِ (1) إن المراد بها نعم الله.

و للمفسرین فی التوبة النصوح أقوال الأول أن المراد بها توبة تنصح الناس أی تدعوهم إلی أن یأتوا بمثلها لظهور آثارها الجمیلة فی صاحبها الثانی أنها تنصح صاحبها فیقلع عن الذنوب ثم لا یعود إلیها أبدا الثالث أن النصوح ما کانت خالصة لوجه الله سبحانه من قولهم عسل نصوح إذا کان خالصا من الشمع الرابع أن النصوح من النصاحة و هی الخیاطة لأنها تنصح من الدین ما مزقته الذنوب أو یجمع بین التائب و بین أولیاء الله و أحبائه کما تجمع الخیاطة بین قطع الثوب الخامس أن النصوح وصف للتائب و إسناده إلی التوبة من قبیل الإسناد المجازی أی توبة ینصحون بها أنفسهم بأن یأتوا بها علی أکمل ما ینبغی أن تکون علیه و فعول یستوی فیه المذکر و المؤنث.

و قال الجوهری سار فلان سیرا نجیحا أی وشیکا و رأی نجیح أی صواب و قال البوار الهلاک و بار عمله بطل و منه قوله تعالی وَ مَکْرُ أُولئِکَ هُوَ یَبُورُ(2).

**[ترجمه]مصباح الشیخ و الاختیار: سپس می­گوید: «اللهم أحینی علی ما أحییت علیه علی بن ابی طالب علیه السلام و أمتنی علی ما مات علیه علی بن ابی طالب علیه السلام»،{خدایا، مرا بر پایبندی به آنچه علی بن ابی طالب علیه السلام را بر آن زنده داشتی، زنده بدار، و بر آنچه علی بن ابی طالب بر آن از دنیا رفت، بمیران. }

سپس می­گویی:{خدایا، تو هرچه را بخواهی، در این شب و روز نازل می­کنی، پس بر من و برادرانم و خانواده­ام و خویشانم از رحمت و خشنودی و آمرزش و روزی گسترده­ات که باعث استواری دین و دنیایم شود، فرود آور، ای بهترین رحم کنندگان. خدایا، از فضل گسترده و برتری یافته و برترین گشته­ تو، روزی گسترده و حلال و پاک و فراوان برای آخرت و دنیا، به صورت گوارا و دلپسند و بسیار ریزان، بدون اینکه منتی از کسی باشد، جز از فضل گسترده تو، و روزی پاک تو، و حلال گسترده تو، که مرا با آن توانگر نمایی، درخواست می­کنم. از عطای تو درخواست می­کنم، و از بخشندگی تو درخواست می­کنم، و از دست پر تو درخواست می­کنم، و از خوبی تو درخواست می­کنم، ای کسی که خوبی به دست اوست، و او بر هر چیزی توانا است.

خدایا، بخششی از بخشش­های روزی ات را که یاریگر جانم و دنیا و آخرتم باشد، از تو درخواست می­کنم. خدایا، برای خودم و خانواده­ام دری از رحمت خودت، و روزی­ای از پیش خودت بگشا. خدایا، روزی­ام را بر من تنگ مگردان و مرا بی­روزی قرار نده، و مرا از کسانی که از مقام تو، و از وعده عذاب تو می­ترسد، و امید دیدار تو را و دیدار روزهایت را دارد، قرار ده، و مرا چنان قرار ده که با بازگشتنی خیرخواهانه به سوی تو بازگردام، و توفیق انجام عملی پذیرفته شده و پیروزمند، و تلاشی مورد سپاس، و داد و ستدی پایدار به من روزی کن.} - . مصباح الشیخ: 145-146 -

**[ترجمه]

الْعَظِیمِ مِائَةَ مَرَّةٍ اللَّهُمَّ قَدْ رَضِیتُ بِقَضَائِکَ وَ سَلَّمْتُ لِأَمْرِکَ اللَّهُمَّ اقْضِ لِی بِالْحُسْنَی وَ اکْفِنِی مَا أَهَمَّنِی مِائَةَ مَرَّةٍ اللَّهُمَّ أَوْسِعْ لِی فِی رِزْقِی وَ امْدُدْ لِی فِی عُمُرِی وَ اغْفِرْ لِی ذَنْبِی وَ اجْعَلْنِی مِمَّنْ تَنْتَصِرُ بِهِ لِدِینِکَ مِائَةَ مَرَّةٍ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ تَوَکَّلْتُ عَلَی الْحَیِّ

الَّذِی لَا یَمُوتُ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی لَمْ یَتَّخِذْ وَلَداً وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ شَرِیکٌ فِی الْمُلْکِ وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ وَلِیٌّ مِنَ الذُّلِّ وَ کَبِّرْهُ تَکْبِیراً عَشْرَ مَرَّاتٍ (1).

**[ترجمه]جوهری گفته است: «قوام الأمر» با کسره، سامان و ستون چیزی؛ «قوام الأمر» همچنین معیاری که به آن استوار می­ماند؛ و گفته است: «البلاغ»، یعنی کفایت. فیروزآبادی گفته است: «الهنیء و المهنا» چیزی است که بدون دشواری به دست آید؛ و گفته است: «مرؤ الطعام» همان گوارا و راحت و مورد غبطه است. پایان. «صبّاً» مصدر و به معنی مفعول است و کنایه از فراوانی است. در القاموس آمده است: «نفح الطیب» مانند منع - در وزن- یعنی پراکنده شد، باد وزیدن گرفت، از رگ خون فوران کرد، و فلانی با چیزی بخشش کرد؛ و «النفحة من الریح»، یعنی یک بار وزیدن، و «من الألبان»،{از شیر} یعنی به هم زدن شیر، برای کره در آوردن. پایان.

در النهایه آمده است: «الحظر»، یعنی بازداشتن؛ و «المحارف» با فتحه راء، محروم تنگ گرفته شده­ای است که با وجود درخواست، روزی داده نمی­شود، یا کسی که برای به دست آوردن درآمد تلاش نمی­کند؛ و «قد حورف کسب فلان»، یعنی وقتی که در گذران زندگی، بر او سخت و تنگ گرفته شود، گویی روزی­اش از او برگردانده شده باشد، برگرفته از «الإنحراف عن الشیء» به معنای برگشتن از آن. «و یرجو أیامک»، یعنی روزهایی که به نیکوکاران وعده آسایش و خوبی و پاداش در آن روز داده­ای، مانند روزهای ظهور قائم علیه السلام، همان طور که در روایت آمده است، و روز ورود به بهشت؛ یا نعمت­های تو، همان طور که از امام صادق علیه السلام در مورد کلام خدای متعال «و ذکرهم بأیام الله»، - . ابراهیم/ 5 - {و

روزهای خدا را به آنان یادآوری کن.} روایت شده که منظور از آن، نعمت­های خدا است .

مفسران در مورد توبه نصوح چند قول دارند: اول اینکه منظور از آن، توبه­ای است که مردم را نصیحت می­کند، یعنی آنها را دعوت کند که مانند آن را به خاطر آثار زیبایی که در صاحب آن پدیدار می­کند، انجام دهند؛ دوم اینکه صاحبش را نصیحت می­کند تا خود را از گناهان جدا کند و دیگر به سوی آنها باز نگردد؛ سوم اینکه «النصوح»، یعنی وارسته شده فقط برای خدای سبحان، از عبارت «عسل نصوح»، وقتی که از موم جدا و خالص شده باشد، گرفته شده است؛ چهارم اینکه «النصوح» از «النصاحة»، یعنی دوختن، گرفته شده است، چرا که جاهایی از دین را که گناهان پاره کرده­اند، به هم می­دوزد؛ یا اینکه توبه کننده و یاران و دوستداران خدا را گرد هم می­آورد، همان گونه که دوزنده، تکه­های لباس را کنار هم گردآوری می­کند، و اسناد آن به توبه از قبیل اسناد مَجازی است، یعنی توبه­ای که با آن خود را نصیحت کنند که آن را در کامل­ترین صورت که شایسته آن است، به جای آورند، و - بر وزن - فعول است که در آن، مرد و زن یکسان هستند.

جوهری گفته است: «سار فلان سیراً نجیحاً»، یعنی مسافرت با شتاب، و «رأی نجیح»، یعنی نظر درست؛ و گفته است: «البوار»، یعنی هلاکت، و «بار عمله»، یعنی باطل شد، و این کلام خدای متعال «و مکر اولئک هو یبور»، - . فاطر/ 10 - {و

نیرنگشان خود تباه می گردد.} از همین قبیل است.

**[ترجمه]

طَرْفَةَ عَیْنٍ أَبَداً وَ یَقُولُ عَشْرَ مَرَّاتٍ اللَّهُمَّ بَارِکْ لِی فِیمَا أَعْطَیْتَنِی وَ بَارِکْ لِی فِیمَا رَزَقْتَنِی وَ زِدْنِی مِنْ فَضْلِکَ وَ اجْعَلْ لِیَ الْمَزِیدَ مِنْ کَرَامَتِکَ وَ اقْرَأْ آیَةَ الْکُرْسِیِّ عَشْرَ مَرَّاتٍ وَ قُلْ أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ إِلَهاً وَاحِداً أَحَداً صَمَداً لَمْ یَتَّخِذْ صَاحِبَةً وَ لَا وَلَداً عَشْرَ مَرَّاتٍ وَ تَقْرَأُ إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ عَشْرَ مَرَّاتٍ ثُمَّ تَقُولُ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ أَحَداً صَمَداً- لَمْ یَلِدْ وَ لَمْ یُولَدْ وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ کُفُواً أَحَدٌ- إِلهاً واحِداً لَمْ یَتَّخِذْ صَاحِبَةً وَ لَا وَلَداً عَشْرَ مَرَّاتٍ (1)

ثُمَّ یَقُولُ عَشْرَ مَرَّاتٍ اللَّهُمَّ مَا أَصْبَحَتْ بِی مِنْ نِعْمَةٍ أَوْ عَافِیَةٍ فِی دِینٍ أَوْ دُنْیَا فَمِنْکَ وَحْدَکَ لَا شَرِیکَ لَکَ لَکَ الْحَمْدُ وَ لَکَ الشُّکْرُ بِهَا عَلَیَّ یَا رَبِّ حَتَّی تَرْضَی وَ بَعْدَ الرِّضَا ثُمَّ یَقُولُ عَشْرَ مَرَّاتٍ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ لَهُ الْمُلْکُ وَ لَهُ الْحَمْدُ یُحْیِی وَ یُمِیتُ وَ هُوَ حَیٌّ لَا یَمُوتُ بِیَدِهِ الْخَیْرُ وَ هُوَ عَلَی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ ثُمَّ یَقُولُ عَشْرَ مَرَّاتٍ عِنْدَ طُلُوعِ الشَّمْسِ وَ غُرُوبِهَا أَعُوذُ بِاللَّهِ السَّمِیعِ الْعَلِیمِ مِنْ هَمَزَاتِ الشَّیَاطِینِ وَ أَعُوذُ بِاللَّهِ أَنْ یَحْضُرُونِ إِنَّ اللَّهَ هُوَ السَّمِیعُ الْعَلِیمُ ثُمَّ یَقُولُ مِائَةَ مَرَّةٍ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ ثُمَّ یَقُولُ اللَّهُمَّ مُقَلِّبَ الْقُلُوبِ وَ الْأَبْصَارِ ثَبِّتْ قَلْبِی عَلَی دِینِکَ وَ لَا تُزِغْ قَلْبِی بَعْدَ إِذْ هَدَیْتَنِی وَ هَبْ لِی مِنْ لَدُنْکَ رَحْمَةً إِنَّکَ أَنْتَ الْوَهَّابُ وَ أَجِرْنِی مِنَ النَّارِ بِرَحْمَتِکَ اللَّهُمَّ امْدُدْ لِی فِی عُمُرِی وَ أَوْسِعْ عَلَیَّ فِی رِزْقِی وَ انْشُرْ عَلَیَّ رَحْمَتَکَ وَ إِنْ کُنْتُ عِنْدَکَ فِی أُمِّ الْکِتَابِ

شَقِیّاً فَاجْعَلْنِی سَعِیداً فَإِنَّکَ تَمْحُو مَا تَشَاءُ وَ تُثْبِتُ وَ عِنْدَکَ أُمُّ الْکِتَابِ ثُمَّ قُلْ أَحَطْتُ عَلَی نَفْسِی وَ أَهْلِی وَ مَالِی وَ وُلْدِی مِنْ شَاهِدٍ وَ غَائِبٍ بِاللَّهِ الَّذِی

ص: 147

لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ عَالِمُ الْغَیْبِ وَ الشَّهَادَةِ الرَّحْمَنُ الرَّحِیمُ الْحَیُّ الْقَیُّومُ لا تَأْخُذُهُ سِنَةٌ وَ لا نَوْمٌ لَهُ ما فِی السَّماواتِ وَ ما فِی الْأَرْضِ مَنْ ذَا الَّذِی یَشْفَعُ عِنْدَهُ إِلَّا بِإِذْنِهِ یَعْلَمُ ما بَیْنَ أَیْدِیهِمْ وَ ما خَلْفَهُمْ وَ لا یُحِیطُونَ بِشَیْ ءٍ مِنْ عِلْمِهِ إِلَّا بِما شاءَ وَسِعَ کُرْسِیُّهُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ وَ لا یَؤُدُهُ حِفْظُهُما وَ هُوَ الْعَلِیُّ الْعَظِیمُ (1).

**[ترجمه]البلد الامین: از کتاب طریق النجاة، هر موقع بر تو تهیدستی یا بینوایی پیش آمد، هنگام صبح و شب ده مرتبه بگو: «لا حول و لا قوة إلا بالله»،{هیچ نیرو و توانی جز به سبب خدای والامرتبه و بزرگ نیست.} تا عبارت «و کبره تکبیراً»،{و او را بسیار بزرگ شمار.}، که پیامبر صلی الله علیه و آله آن را به مردی از انصار که از آن به وی گله کرده بود، آموخت، آن را سه روز گفت و تهیدستی و بیماری از او رخت بر بست. - . روایت در نسخه­ چاپ شده­ اشاره شده یافت نشد. -

**[ترجمه]

علی الأعداء و بک أحاول من المحاولة و هی طلب الشی ء بحیلة و الغشم الظلم و الطارق الذی یطرق بشر و یطلق غالبا علی الوارد فی اللیل الصامت و الناطق کثیرا ما یطلق الصامت علی الجمال و الناطق علی الحیوان و إن کان من الحیوانات العجم یقال فلان لا یملک صامتا و لا ناطقا أی لا یملک شیئا و منه قول الفقهاء الزکاة فی الصامت و الناطق و یجوز أن یراد هنا بالناطق معناه المعروف.

بلباس سابغة قال الکفعمی ره أی تامة و السابغ التام الکامل و منه نعمة سابغة و دروع سابغة و قوله تعالی أَنِ اعْمَلْ سابِغاتٍ (1) أی دروع تامة و إنما قال علیه السلام سابغة لأنه کنایة عن الدرع و هی مؤنثة و فی روایة الکفعمی و أجانب من جانبوا فصل علی محمد و آله و أعذنی.

بدیع السماوات قال الشیخ البهائی من قبیل حسن الغلام أی أن السماوات و الأرض بدیعة أی عدیمة النظیر و قد یقال المراد بالبدیع المبدع أی الموجد من غیر مثال سابق فلیس من قبیل إجراء الصفة علی غیر من هی له و نوقش بأن مجی ء فعیل بمعنی مفعل لم یثبت فی اللغة و إن ورد فشاذ لا یقاس علیه و فیه کلام إنا جَعَلْنا مِنْ بَیْنِ أَیْدِیهِمْ سَدًّا(2) أی من بین أیدی أعدائنا سدا و منعا لا یصلون إلینا بسوء وَ مِنْ خَلْفِهِمْ سَدًّا لا یمکنهم الفرار فَأَغْشَیْناهُمْ أی أغشینا أبصارهم فهم لا یبصروننا.

**[ترجمه]المکارم و البلد الامین - . البلد الامین: 27 (در حاشیه و متن) -

و الجنة - . مصباح الکفعمی: 86 - :

از امام هادی علیه السلام روایت شده که فرموده است: هرگاه خواستی در روزهای نحس و غیر آن، از آنچه مورد بیم توست، خود را بپوشانی و از ناگواری­ها در امان باشی، هنگام صبح شدن بگو: «أصبحت اللهم معتصماً» تا آخر دعا؛ و سه مرتبه هنگام شب شدن بگو. - . مکارم الاخلاق: 322-323 -

**[ترجمه]

مِنَ التَّصَرُّفِ فِیهِ فَقَدِّمْ أَمَامَ تَوَجُّهِکَ قِرَاءَةَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ وَ الْمُعَوِّذَتَیْنِ وَ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ وَ آیَةِ الْکُرْسِیِّ وَ إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ وَ آخِرِ آلِ عِمْرَانَ مِنْ قَوْلِهِ- إِنَّ فِی خَلْقِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ إِلَی آخِرِ السُّورَةِ ثُمَّ قُلِ اللَّهُمَّ بِکَ یَصُولُ الصَّائِلُ وَ بِقُدْرَتِکَ یَطُولُ الطَّائِلُ وَ لَا حَوْلَ لِکُلِّ ذِی حَوْلٍ إِلَّا بِکَ وَ لَا قُوَّةَ یَمْتَارُهَا ذُو قُوَّةٍ إِلَّا مِنْکَ وَ بِصَفْوَتِکَ مِنْ خَلْقِکَ وَ خِیَرَتِکَ مِنْ بَرِیَّتِکَ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله نَبِیِّکَ وَ عِتْرَتِهِ وَ سُلَالَتِهِ عَلَیْهِ وَ عَلَیْهِمُ السَّلَامُ صَلِّ عَلَیْهِمْ وَ اکْفِنِی شَرَّ هَذَا الْیَوْمِ وَ ضَرَّهُ وَ ارْزُقْنِی خَیْرَهُ وَ یُمْنَهُ وَ بَرَکَاتِهِ وَ اقْضِ لِی فِی مُتَصَرَّفَاتِی بِحُسْنِ الْعَافِیَةِ وَ بُلُوغِ الْمَحَبَّةِ وَ الظَّفَرِ بِالْأُمْنِیَّةِ وَ کِفَایَةِ الطَّاغِیَةِ الْمُغْوِیَةِ وَ کُلِّ ذِی قُدْرَةٍ لِی عَلَی أَذِیَّةٍ حَتَّی أَکُونَ فِی جُنَّةٍ وَ عِصْمَةٍ مِنْ کُلِّ بَلَاءٍ وَ نِعْمَةٍ وَ أَبْدِلْنِی فِیهِ مِنَ الْمَخَاوِفِ أَمْناً وَ مِنَ الْعَوَائِقِ فِیهِ یُسْراً حَتَّی لَا یَصُدَّنِی صَادٌّ عَنِ الْمُرَادِ وَ لَا یَحُلَّ بِی طَارِقٌ مِنْ أَذَی الْعِبَادِ إِنَّکَ عَلَی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ وَ الْأُمُورُ إِلَیْکَ تَصِیرُ یَا مَنْ لَیْسَ کَمِثْلِهِ شَیْ ءٌ وَ هُوَ السَّمِیعُ الْبَصِیرُ(1).

**[ترجمه]سند این دعا و موارد بعدی در کتاب­های دعا خواهد آمد و ما آن دو را در اینجا به خاطر پیروی از اصحاب آوردیم.

**[ترجمه]

اللَّهُمَّ احْفَظْ إِمَامَ الْمُسْلِمِینَ بِحِفْظِ الْإِیمَانِ وَ انْصُرْهُ نَصْراً عَزِیزاً وَ افْتَحْ لَهُ فَتْحاً یَسِیراً وَ اجْعَلْ لِإِمَامِ الْمُسْلِمِینَ مِنْ لَدُنْکَ سُلْطَاناً نَصِیراً اللَّهُمَّ الْعَنِ الْفِرَقَ الْمُخَالِفَةَ عَلَی رَسُولِکَ وَ الْمُتَعَدِّیَةَ لِحُدُودِکَ وَ الْعَنْ أَشْیَاعَهُمْ وَ أَتْبَاعَهُمْ وَ أَسْأَلُکَ الزِّیَادَةَ مِنْ فَضْلِکَ وَ الِاقْتِدَاءَ بِمَا جَاءَ مِنْ عِنْدِکَ وَ التَّسْلِیمَ لِأَمْرِکَ وَ الْمُحَافَظَةَ عَلَی مَا أَمَرْتَ بِهِ لَا أَبْغِی بِهِ بَدَلًا وَ لَا أَشْتَرِی بِهِ ثَمَناً قَلِیلًا اللَّهُمَّ اهْدِنِی فِیمَنْ هَدَیْتَ وَ قِنِی شَرَّ مَا قَضَیْتَ إِنَّکَ تَقْضِی وَ لَا یُقْضَی عَلَیْکَ وَ لَا یَعِزُّ مَنْ عَادَیْتَ وَ لَا یَذِلُّ مَنْ وَالَیْتَ تَبَارَکْتَ وَ تَعَالَیْتَ سُبْحَانَکَ رَبَّ الْبَیْتِ الْحَرَامِ تَقَبَّلْ مِنِّی دُعَائِی وَ مَا تَقَرَّبْتُ بِهِ إِلَیْکَ مِنْ خَیْرٍ فَضَاعِفْهُ لِی یَا رَبِّ أَضْعَافاً وَ آتِنِی مِنْ لَدُنْکَ أَجْراً عَظِیماً رَبِّ مَا أَحْسَنَ مَا أَبْلَیْتَنِی وَ أَعْظَمَ مَا آتَیْتَنِی وَ أَطْوَلَ مَا عَافَیْتَنِی وَ أَکْثَرَ مَا سَتَرْتَ عَلَیَّ فَلَکَ الْحَمْدُ کَثِیراً طَیِّباً مُبَارَکاً عَلَیْهِ مِلْ ءَ السَّمَاوَاتِ وَ مِلْ ءَ الْأَرْضِ وَ مِلْ ءَ مَا شَاءَ رَبِّی وَ کَمَا یُحِبُّ رَبِّی وَ یَرْضَی وَ کَمَا یَنْبَغِی لِکَرَمِ وَجْهِهِ وَ عِزِّ جَلَالِهِ ذِی الْجَلَالِ وَ الْإِکْرَامِ (1).

الْکَافِی، عَنِ الْعِدَّةِ عَنْ أَحْمَدَ الْبَرْقِیِّ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ حَمَّادٍ عَنْ عَمْرِو بْنِ مُصْعَبٍ عَنْ فُرَاتِ بْنِ الْأَحْنَفِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: مَهْمَا تَرَکْتَ مِنْ شَیْ ءٍ فَلَا تَتْرُکْ أَنْ تَقُولَ فِی کُلِّ صَبَاحٍ وَ مَسَاءٍ- اللَّهُمَّ إِنِّی أَصْبَحْتُ إِلَی آخِرِ الدُّعَاءِ بِتَغْیِیرٍ یَسِیرٍ وَ فِیهِ اللَّهُمَّ الْعَنِ الْفِرَقَ الْمُخْتَلِفَةَ عَلَی رَسُولِکَ وَ وُلَاةِ الْأَمْرِ بَعْدَ رَسُولِکَ وَ الْأَئِمَّةِ مِنْ بَعْدِهِ وَ شِیعَتِهِمْ وَ أَسْأَلُکَ (2).

**[ترجمه]«الامتیار»، یعنی به دست آوردن غذا، و در اینجا، استعاره از یاری و قدرت خواستن است.

**[ترجمه]

قیل بین أظهرهم ثم کثر حتی استعمل فی الإقامة بین القوم مطلقا.

متقلبهم فی الدنیا و مثواهم فی الآخرة و قیل متقلبهم فی أصلاب الآباء إلی أرحام الأمهات و مثواهم مقامهم فی الأرض و قیل متقلبهم من ظهر إلی بطن و مثواهم فی القبور و قیل متصرفهم بالنهار و مضجعهم باللیل و لعل التعمیم أولی.

بحفظ الإیمان أی بسبب حفظه للإیمان أو حفظک له المخالفة فی بعض نسخ الکافی المختلفة بالفاء و فی بعضها بالقاف یقال اختلقه أی افتراه لا أبغی أی لا أطلب ما أبلیتنی أی أنعمتنی.

**[ترجمه]المصباح و غیره: سپس می­گویی: {خدایا، در حالی صبح کردم که در این بامداد و در این روز برای اهل رحمتت از تو آمرزش می خواهم، و از اهل لعنتت به تو بیزاری می جویم؛ خدایا، درحالی صبح کردم که در این روز، و در این صبح از مشرکانی که بین آنان قرار گرفته­ایم، و از آنچه که می پرستند، به سوی تو بیزاری می جویم، به درستی که آنان قومی بد و فاسق هستند.

خدایا، آنچه از آسمان به زمین فرو فرستادی، برای دوستانت برکت، و برای دشنمانت عذاب قرار ده؛ خدایا، کسی را که تو را دوست داشته باشد، دوست بدار و کسی را که تو را دشمن داشته باشد، دشمن بدار؛ خدایا، تا آن زمان که خورشید برآید و غروب کند، پایان - روز - مرا به ایمنی و ایمان ختم کن. خدایا، مرا و پدر و مادرم را بیامرز و به هر دو رحم کن، چنان که مرا در کودکی پرورش دادند؛ خدایا، مردان و زنان مؤمن را، چه آنها که زنده باشند و چه مرده، بیامرز که تو بازگشتگاه و اقامتگاه آنان را می دانی.

خدایا، پیشوای مسلمانان را با سپر ایمان حفظ کن، او را پیروزمندانه یاری ده، و برای او گشایشی آسان قرار ده، و برای پیشوای مسلمانان از جانب خودت فرمانروایی پیروزمندانه قرار ده؛ خدایا، بر گروه­هایی که در برابر فرستاده­ات مخالفت کردند، و به حدود او تجاوز نمودند، لعنت بفرست، و بر رهروان و پیروان آنها لعنت بفرست؛ و از تو، افزون گردانیدن از روی فضل خودت، و پیروی کردن از آنچه که از پیش تو آمده است، و تسلیم فرمان تو شدن، و محافظت بر آنچه به آن دستور فرمودی، به گونه­ای که نه برای آن جایگزین قرار دهم، و نه آن را به بهای اندکی بفروشم، درخواست می­کنم .

خدایا، مرا در شمار کسانی که هدایت کردی، هدایت کن، و از بدی آنچه حکم قطعی­ات بر آن تعلق گرفته، نگاه دار، به درستی که تو حکم می­کنی و بر تو حکم نمی­شود، کسی که تو دشمنش بداری، عزیز نمی­شود و کسی که دوستش بداری، خوار نمی گردد. مبارک و والامرتبه گشته­ای، منزّهی تو ای پروردگار خانه­ دارای احترام، دعایم را بپذیر، و هر خوبی که به وسیله­ آن به تو نزدیکی می جویم، برایم دو چندان کن، ای پروردگار، چندین برابر، و از جانب خودت پاداش بزرگ به من ده.

ای پروردگار، چه نیکوست آنچه مرا به آن آزمودی، و چه بزرگ است آنچه به من عطا کردی، و چه طولانی است عافیتی که به من داده­ای، و چه بسیار است آنچه بر من پوشاندی، پس ستایش فراوان و پاک و مبارک و به گنجایش [آسمانها و گنجایش] زمین و گنجایش آنچه پروردگارم بخواهد، برای تو باد؛ آن­گونه که پروردگارم دوست دارد و خشنود است، و آن گونه که سزاوار بزرگواری جلوه­ او و شکوه ارجمندی­اش است، صاحب ارج و بزرگواری. - . مصباح المتهجد: 149 -

الکافی: امام صادق علیه السلام فرموده است: هر چیزی را که ترک کرده باشی، این را ترک نکن که در هر صبح و شب بگویی: «اللهم إنی أصبحت» تا آخر دعا، با اندکی تغییر؛ در آن آمده است: «اللهم العن الفرق المختلفة علی رسولک، و ولاة الأمر بعد رسولک، و الأئمة من بعده و شیعتهم و أسألک...»{خدایا، بر گروه­های که در برابر فرستاده­ات و ولی امرت بعد از رسولت و امامان بعد از او و شیعیان آن­ها مخالفت کردند، لعنت فرست، و از تو می­خواهم...} - . الکافی 2: 529-530 -

**[ترجمه]

**[ترجمه]در النهایه گفته است: در آن دعا، منظور از «فأقاموا بین ظهرانیهم و بین أظهرهم» این است که در بین آنها، به گونه­ یاری خواستن و پشت دادن ایستاده اند، و الف و نون با فتحه برای تأکید به آن افزوده شده است و معنای آن این است که پشت یکی از آنها روبروی او و پشت دیگری، پشت سر اوست و او را از دو طرف در بر گرفته­اند، و اگر گفته شود: «و أظهرهم»، یعنی از هر طرف دربرگرفته­اند؛ به خاطر استعمال زیاد، به هرگونه ایستادن در میان قوم به کار می­رود.

«متقلبهم»، یعنی در دنیا، «و مثویهم»، یعنی در آخرت؛ و گفته شده است: «متقلبهم»، یعنی در پشت پدرانشان تا رسیدن به رحم­های مادرانشان، و «مثویهم»، یعنی ماندنشان در زمین؛ و گفته شده است: «متقلبهم»، یعنی از پشت تا شکم، و «مثویهم»، یعنی در قبرها، و گفته شده است: تصرفاتشان در روز، و بسترشان در شب، و شاید تعمیم دادن به همه معانی بهتر باشد.

«بحفظ الایمان»، یعنی به سبب نگهداشتن او به خاطر ایمان، یا نگهداشتن او توسط خودت. «المخالفة» در بعضی نسخه­های الکافی، «المختلفة» با فاء، و در بعضی دیگر با قاف آمده است، گفته می­شود: «اختلقه»، یعنی بر او نسبت دروغ داده است. «لا أبغی»، یعنی نمی­خواهم. «ما أبلیتنی»، یعنی به من نعمت داده­ای.

**[ترجمه]

الفجر أربعین مرة ففعلت ذلک فبرأت بإذن الله تعالی (1).

و رأیت فی کتاب السرائر الروایة التی ذکرناها فی الأصل من غیر زیادة و نقصان و أوردها عن الصادق علیه السلام و ذکر أن من قال ذلک کل یوم ثلاثین مرة دفع الله تعالی عنه تسعة و تسعین نوعا من البلاء أهونها الجذام (2).

**[ترجمه]المصباح و الاختیار و سایر الکتب: و دعای دیگر: {خدایا، به حق محمد و خاندان محمد -صلی الله علیه و آله -، از تو می­خواهم که بر محمد و خاندان محمد درود فرستی، و در دیده ام نور و در دینم بصیرت و در قلبم یقین و در عملم اخلاص، و در جانم سلامت و در روزی­ام فراوانی و سپاس جاودان خویش را مادام که زنده ام نصیبم سازی.

سپس سی مرتبه می­گویی: {به نام خداوند بخشنده مهربان، ستایش مخصوص خدایی است که پروردگار جهانیان است، آفرین باد بر خدا که بهترین آفرینندگان است، و هیچ نیرو و توانی جز به سبب خدای والامرتبه بزرگ نیست.} - . المصباح: 150 -

**[ترجمه]

دُعَاءٌ آخَرُ اللَّهُمَّ اهْدِنَا مِنْ عِنْدِکَ وَ أَفِضْ عَلَیْنَا مِنْ فَضْلِکَ وَ اسْدُدْ فَقْرَنَا بِقُدْرَتِکَ وَ انْشُرْ عَلَیْنَا رَحْمَتَکَ وَ اکْفُفْ وُجُوهَنَا بِحَوْلِکَ وَ طَوْلِکَ وَ تَغَمَّدْ ظُلْمَنَا بِعَفْوِکَ اللَّهُمَّ إِنَّا نَسْأَلُ مُوجِبَاتِ رَحْمَتِکَ وَ عَزَائِمَ مَغْفِرَتِکَ وَ الْغَنِیمَةَ مِنْ کُلِّ بِرٍّ وَ الْعِصْمَةَ مِنْ کُلِّ سُوءٍ وَ السَّلَامَةَ مِنْ کُلِّ إِثْمٍ وَ الْفَوْزَ بِالْجَنَّةِ وَ النَّجَاةَ مِنَ النَّارِ اللَّهُمَّ لَا تَدَعْ لَنَا الْیَوْمَ ذَنْباً إِلَّا غَفَرْتَهُ وَ لَا هَمّاً إِلَّا فَرَّجْتَهُ وَ لَا حَاجَةً إِلَّا قَضَیْتَهَا اللَّهُمَّ إِنَّا نَعُوذُ بِکَ مِنْ شَرِّ ما سَکَنَ فِی اللَّیْلِ وَ النَّهارِ اللَّهُمَّ إِنَّ ظُلْمِی أَصْبَحَ مُسْتَجِیراً بِحِلْمِکَ وَ فَقْرِی أَصْبَحَ مُسْتَجِیراً بِغِنَاکَ وَ وَجْهِیَ الْبَالِیَ الْفَانِیَ أَصْبَحَ مُسْتَجِیراً بِوَجْهِکَ الدَّائِمِ الْبَاقِی الَّذِی لَا یَفْنَی عَزَّ جَارُکَ وَ جَلَّ ثَنَاؤُکَ وَ لَا إِلَهَ غَیْرُکَ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ (1)

ثُمَّ اقْرَأْ فَاتِحَةَ الْکِتَابِ وَ الْمُعَوِّذَتَیْنِ وَ الْإِخْلَاصَ عَشْراً عَشْراً وَ قُلِ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ عَشْراً وَ صَلِّ عَلَی النَّبِیِّ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ عَشْراً وَ قُلِ اللَّهُمَّ اذْکُرْنِی بِرَحْمَتِکَ وَ لَا تَذْکُرْنِی بِعُقُوبَتِکَ وَ ارْزُقْنِی رَهْبَةً مِنْکَ أَبْلُغُ بِهَا أَقْصَی رِضْوَانِکَ وَ اسْتَعْمِلْنِی بِطَاعَتِکَ بِمَا أَسْتَحِقُّ بِهِ جَنَّتَکَ وَ قَدِیمَ غُفْرَانِکَ اللَّهُمَّ اجْعَلْ کَدِّی فِی طَاعَتِکَ وَ رَغْبَتِی فِی خِدْمَتِکَ اللَّهُمَّ مَا بِنَا مِنْ نِعْمَةٍ فَمِنْکَ وَحْدَکَ لَا شَرِیکَ لَکَ أَسْتَغْفِرُکَ وَ أَتُوبُ إِلَیْکَ (2)

ثُمَّ قُلْ أُعِیذُ نَفْسِی وَ دِینِی وَ أَهْلِی وَ مَالِی وَ وُلْدِی وَ مَا رَزَقَنِی رَبِّی وَ مَنْ یَعْنِینِی أَمْرُهُ بِاللَّهِ الْوَاحِدِ الْأَحَدِ الصَّمَدِ الَّذِی لَمْ یَلِدْ وَ لَمْ یُولَدْ وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ کُفُواً أَحَدٌ وَ بِرَبِّ الْفَلَقِ مِنْ شَرِّ ما خَلَقَ وَ مِنْ شَرِّ غاسِقٍ إِذا وَقَبَ وَ مِنْ شَرِّ النَّفَّاثاتِ فِی الْعُقَدِ وَ مِنْ شَرِّ حاسِدٍ إِذا حَسَدَ وَ بِرَبِّ النَّاسِ مَلِکِ النَّاسِ إِلهِ النَّاسِ مِنْ شَرِّ الْوَسْواسِ الْخَنَّاسِ الَّذِی یُوَسْوِسُ فِی صُدُورِ النَّاسِ مِنَ الْجِنَّةِ وَ النَّاسِ (3)

ص: 155

ثُمَّ تَقُولُ (1)

أُعِیذُ نَفْسِی وَ أَهْلِی وَ مَالِی وَ وُلْدِی وَ مَا رَزَقَنِی رَبِّی وَ جَمِیعَ مَنْ یَعْنِینِی أَمْرُهُ بِاللَّهِ الَّذِی لا إِلهَ إِلَّا هُوَ الْحَیُّ الْقَیُّومُ لا تَأْخُذُهُ سِنَةٌ وَ لا نَوْمٌ لَهُ ما فِی السَّماواتِ وَ ما فِی الْأَرْضِ مَنْ ذَا الَّذِی یَشْفَعُ عِنْدَهُ إِلَّا بِإِذْنِهِ یَعْلَمُ ما بَیْنَ أَیْدِیهِمْ وَ ما خَلْفَهُمْ وَ لا یُحِیطُونَ بِشَیْ ءٍ مِنْ عِلْمِهِ إِلَّا بِما شاءَ وَسِعَ کُرْسِیُّهُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ وَ لا یَؤُدُهُ حِفْظُهُما وَ هُوَ الْعَلِیُّ الْعَظِیمُ ثُمَّ تَقْرَأُ آیَةَ السُّخْرَةِ وَ هِیَ إِنَّ رَبَّکُمُ اللَّهُ الَّذِی خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ فِی سِتَّةِ أَیَّامٍ ثُمَّ اسْتَوی عَلَی الْعَرْشِ یُغْشِی اللَّیْلَ النَّهارَ یَطْلُبُهُ حَثِیثاً وَ الشَّمْسَ وَ

الْقَمَرَ وَ النُّجُومَ مُسَخَّراتٍ بِأَمْرِهِ أَلا لَهُ الْخَلْقُ وَ الْأَمْرُ تَبارَکَ اللَّهُ رَبُّ الْعالَمِینَ ادْعُوا رَبَّکُمْ تَضَرُّعاً وَ خُفْیَةً إِنَّهُ لا یُحِبُّ الْمُعْتَدِینَ وَ لا تُفْسِدُوا فِی الْأَرْضِ بَعْدَ إِصْلاحِها وَ ادْعُوهُ خَوْفاً وَ طَمَعاً إِنَّ رَحْمَتَ اللَّهِ قَرِیبٌ مِنَ الْمُحْسِنِینَ وَ آیَتَیْنِ مِنْ آخِرِ الْکَهْفِ- قُلْ لَوْ کانَ الْبَحْرُ مِداداً لِکَلِماتِ رَبِّی لَنَفِدَ الْبَحْرُ قَبْلَ أَنْ تَنْفَدَ کَلِماتُ رَبِّی وَ لَوْ جِئْنا بِمِثْلِهِ مَدَداً قُلْ إِنَّما أَنَا بَشَرٌ مِثْلُکُمْ یُوحی إِلَیَّ أَنَّما إِلهُکُمْ إِلهٌ واحِدٌ فَمَنْ کانَ یَرْجُوا لِقاءَ رَبِّهِ فَلْیَعْمَلْ عَمَلًا صالِحاً وَ لا یُشْرِکْ بِعِبادَةِ رَبِّهِ أَحَداً وَ عَشْرَ آیَاتٍ مِنْ أَوَّلِ الصَّافَّاتِ- بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ وَ الصَّافَّاتِ صَفًّا فَالزَّاجِراتِ زَجْراً فَالتَّالِیاتِ ذِکْراً إِنَّ إِلهَکُمْ لَواحِدٌ رَبُّ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ ما بَیْنَهُما وَ رَبُّ الْمَشارِقِ إِنَّا زَیَّنَّا السَّماءَ الدُّنْیا بِزِینَةٍ الْکَواکِبِ وَ حِفْظاً مِنْ کُلِّ شَیْطانٍ مارِدٍ لا یَسَّمَّعُونَ إِلَی الْمَلَإِ الْأَعْلی وَ یُقْذَفُونَ مِنْ کُلِّ جانِبٍ دُحُوراً وَ لَهُمْ عَذابٌ واصِبٌ إِلَّا مَنْ خَطِفَ الْخَطْفَةَ فَأَتْبَعَهُ شِهابٌ ثاقِبٌ وَ ثَلَاثَ آیَاتٍ مِنْ آخِرِهَا سُبْحانَ رَبِّکَ رَبِّ الْعِزَّةِ عَمَّا یَصِفُونَ وَ سَلامٌ عَلَی الْمُرْسَلِینَ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ (2)

ص: 156

وَ ثَلَاثَ آیَاتٍ مِنَ الرَّحْمَنِ یا مَعْشَرَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ إِنِ اسْتَطَعْتُمْ أَنْ تَنْفُذُوا مِنْ أَقْطارِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ فَانْفُذُوا لا تَنْفُذُونَ إِلَّا بِسُلْطانٍ فَبِأَیِّ آلاءِ رَبِّکُما تُکَذِّبانِ یُرْسَلُ عَلَیْکُما شُواظٌ مِنْ نارٍ وَ نُحاسٌ فَلا تَنْتَصِرانِ وَ آخِرَ الْحَشْرِ مِنْ قَوْلِهِ- لَوْ أَنْزَلْنا هذَا الْقُرْآنَ عَلی جَبَلٍ لَرَأَیْتَهُ خاشِعاً مُتَصَدِّعاً مِنْ خَشْیَةِ اللَّهِ وَ تِلْکَ الْأَمْثالُ نَضْرِبُها لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ یَتَفَکَّرُونَ هُوَ اللَّهُ الَّذِی لا إِلهَ إِلَّا هُوَ عالِمُ الْغَیْبِ وَ الشَّهادَةِ هُوَ الرَّحْمنُ الرَّحِیمُ هُوَ اللَّهُ الَّذِی لا إِلهَ إِلَّا هُوَ الْمَلِکُ الْقُدُّوسُ السَّلامُ الْمُؤْمِنُ الْمُهَیْمِنُ الْعَزِیزُ الْجَبَّارُ الْمُتَکَبِّرُ سُبْحانَ اللَّهِ عَمَّا یُشْرِکُونَ هُوَ اللَّهُ الْخالِقُ الْبارِئُ الْمُصَوِّرُ لَهُ الْأَسْماءُ الْحُسْنی یُسَبِّحُ لَهُ ما فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ هُوَ الْعَزِیزُ الْحَکِیمُ (1).

**[ترجمه]البلد الامین: در بعضی کتاب­های اصحاب خودمان دیدم، از امام صادق علیه السلام روایت شده که هر کس بیماری دارد، در دنباله­ نماز صبح، چهل مرتبه بگوید: «بسم الله الرحمن الرحیم، الحمد لله رب العالمین، حسبنا الله و نعم الوکیل، تبارک الله»،{به نام خداوند بخشنده مهربان، ستایش مخصوص خدایی است که پروردگار جهانیان است، خدا ما را بس است و نیکو حمایتگری است، خدا مبارک گشته است.} تا آخر دعا، که در روایت اصلی موجود است، سپس دستش را روی بیماری می­کشد و به خواست خدای متعال، بهبود می­یابد. این روایت، از روایت اصلی، دو چیز اضافه دارد: نخست: خواندن چهل مرتبه، دوم: گفتن «حسبنا الله و نعم الوکیل» در میانه­ آن، بر خلاف روایت نخست. - . البلد الامین: 55 -

در بعضی از کتاب­های اصحاب خودمان دیدم، نوشته بودند: مردی که به نوعی بیماری دچار شده بود که پزشکان از درمان آن عاجز شده بودند و از بهبودی آن نومید گشته بود، روزی در کتابی می­نگریست که به ناگاه روایتی دید که ابتدای آن نوشته بود: از امام صادق علیه السلام روایت شده است که هرکس بیماری داشته باشد، در دنباله­ نماز صبح چهل مرتبه این کلمات را بگوید. - سپس آنچه را که بیان کردیم، در حاشیه آورده است - پس مرد آن را چهل روز انجام داد و به اذن خدای متعال بهبودی یافت. - . البلد الامین: 55 -

پدرم شیخ زین الاسلام و المسلمین علی بن حسن بن محمد بن صالح جبعی - که خدا قبرش را بر او گوارا قرار دهد- باور زیادی به مضمون این روایت داشت، و مضمون آن را هر روز در دنباله­ نماز صبح، چهل مرتبه می­گفت و از تلاش در آن هیچ فروگذار نمی­کرد،

واین به خاطر آن بود که با زنی از طایفه­ای بزرگ ازدواج کرده بود و در سراسر بدن او ورمی به وجود آمد که تا ماه­ها بر بستر بیماری مانده بود، پدرم از این جریان بسیار نگران بود، پس این روایت را بیان کرد و به او دستور داد آنچه را که ما گفتیم، در دنباله­ نماز صبح، چهل مرتبه بگوید، پس آن زن چنین کرد و به اذن خدای متعال بهبود یافت. - . البلد الامین: 55 -

روایتی را که در نسخه­ اصلی بیان کردیم، بدون زیادی و کاستی، در کتاب السرائر دیدم که از امام صادق علیه السلام آورده و گفته است که هر کس آن را هر روز سی مرتبه بخواند، خداوند متعال نود و نه گرفتاری را که کمترین آن جذام است، از او دور می­کند. - . البلد الامین: 55 -

**[ترجمه]

کالدعاء فی رَبَّنا لا تُؤاخِذْنا إِنْ نَسِینا أَوْ أَخْطَأْنا(1) و الخناس الذی یخنس أی یتأخر إذا ذکر الإنسان ربه.

قوله تعالی لا تَأْخُذُهُ سِنَةٌ وَ لا نَوْمٌ السنة فتور یتقدم النوم و تقدیمها علیه مع أن القیاس فی النفی الترقی من الأعلی إلی الأسفل بعکس الإثبات لتقدمها علیه طبعا إذ المراد نفی هذه الحالة المرکبة التی تعتری الحیوان وَ لا یَؤُدُهُ أی لا یثقله و لا یتعبه.

ثُمَّ اسْتَوی عَلَی الْعَرْشِ أی استولی یُغْشِی اللَّیْلَ النَّهارَ أی یغطیه به یَطْلُبُهُ حَثِیثاً فعیل من الحث أی یتعقبه سریعا کأن أحدهما یطلب الآخر بسرعة وَ الشَّمْسَ وَ الْقَمَرَ وَ النُّجُومَ منصوبة بالعطف علی السماوات و مسخرات حال منها فی قراءة النصب و مرفوعة بالابتداء و مُسَخَّراتٍ خبرها فی قراءة الرفع تَضَرُّعاً وَ خُفْیَةً أی حال کونکم متضرعین و مخفین فإن دعاء السر أفضل إِنَّهُ لا یُحِبُّ الْمُعْتَدِینَ فسر بالطالبین ما لا یلیق بهم کرتبة الأنبیاء و بالصیاح فی الدعاء وَ ادْعُوهُ خَوْفاً وَ طَمَعاً أی حال کونکم خائفین من الرد لقصور أعمالکم و طامعین فی الإجابة لسعة رحمته و وفور کرمه.

مِداداً لِکَلِماتِ رَبِّی أی مدادا تکتب به کلمات علمه و حکمته عز شأنه لَنَفِدَ الْبَحْرُ أی انتهی و لم یبق منه شی ء وَ لَوْ جِئْنا بِمِثْلِهِ الضمیر للبحر مَدَداً أی زیادة و معونة له فَمَنْ کانَ یَرْجُوا لِقاءَ رَبِّهِ حسن الرجوع إلیه یوم القیامة.

وَ الصَّافَّاتِ صَفًّا قد تفسر الصافات و الزاجرات و التالیات بطوائف الملائکة الصافین فی مقام العبودیة علی حسب مراتبهم الزاجرین للأجرام العلویة و السفلیة التی ما یراد منها بالأمر الإلهی التالین آیات الله تعالی علی أنبیائه و قد تفسر بنفوس العلماء الصافین فی العبادات الزاجرین عن الکفر و الفسوق بالبراهین و النصائح التالین آیات الله و شرائعه و قد تفسر بنفوس المجاهدین الصافین حال

ص: 158

القتال الزاجرین الخیل أو العدو التالین ذکر الله لا یشغلهم عنه ما هم فیه من المحاربة.

وَ رَبُّ الْمَشارِقِ أی مشارق الشمس أو الکواکب إِنَّا زَیَّنَّا السَّماءَ الدُّنْیا أی التی هی أقرب إلیکم من دنا یدنو بِزِینَةٍ الْکَواکِبِ الإضافة بیانیة و علی قراءة تنوین الزینة فالکواکب بدل منها و ما اشتهر من أن الثوابت بأسرها مرکوزة فی الفلک الثامن و کل واحد من السبعة الباقیة منفرد بواحدة من السیارات السبع لا غیر فلم یقم برهان علی ثبوته و اشتمال فلک القمر علی کواکب واقعة فی غیر ممر السیارات و ممر الثوابت المرصودة لم یثبت دلیل علی امتناعه و لو ثبت لم یقدح فی تزیین فلک القمر بتلک الأجرام المشرقة لرؤیتها فیه و إن کانت مرکوزة فیما فوقه.

وَ حِفْظاً مِنْ کُلِّ شَیْطانٍ مارِدٍ نصب حفظا علی المصدریة أی و حفظناها حفظا إذ لم یسبق ما یصلح لعطفه علیه و قد یجعل عطفا علی علة دل علیها الکلام السابق أی إنا جعلنا الکواکب زینة و حفظا و المارد الخارج عن الطاعة لا یَسَّمَّعُونَ جملة مستأنفة لبیان حالهم بعد الحفظ لا صفة للشیاطین المفهومة من کل شیطان مارد إذ لا حفظ ممن لا یسمع و الملأ الأعلی الساکنون فی الأعلی

کما أن الملأ الأسفل الإنس و الجن الساکنون فی الأرض و تعدیة السماع أو التسمع علی قراءتی التخفیف و التشدید بإلی لتضمین معنی الإصغاء مبالغة فی نفیه.

وَ یُقْذَفُونَ مِنْ کُلِّ جانِبٍ دُحُوراً أی یرمون من کل جانب من جوانب السماء یقصدونه لاستراق السمع و دُحُوراً أی طردا مفعول لأجله أی یقذفون للطرد أو مفعول مطلق لقربه من معنی القذف وَ لَهُمْ عَذابٌ واصِبٌ فی الآخرة و الواصب الدائم الشدید.

إِلَّا مَنْ خَطِفَ الْخَطْفَةَ استثناء من فاعل یسمعون أی اختلس خلسة من کلام الملائکة فَأَتْبَعَهُ شِهابٌ ثاقِبٌ أی تبعه شهاب مضی ء کأنه یثقب الجو بضوئه و الشهاب ما یری کأن کوکبا انقض و قد مر تحقیقه.

ص: 159

أَنْ تَنْفُذُوا أی تخرجوا مِنْ أَقْطارِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ هاربین من الله سبحانه فَانْفُذُوا منها لا تَنْفُذُونَ إِلَّا بِسُلْطانٍ جملة برأسها أی لا تقدرون علی النفوذ منها إلا بقوة تامة و من أین لکم ذلک و سلطان مصدر کغفران و معناه التسلط شُواظٌ أی لهب مِنْ نارٍ وَ نُحاسٌ دخان أو صفر مذاب یصب علی رءوسهم و رفعه بالعطف علی شواظ و علی قراءة الجر عطف علی نار فَلا تَنْتَصِرانِ أی لا تمتنعان من ذلک.

مُتَصَدِّعاً مِنْ خَشْیَةِ اللَّهِ التصدع التشقق و الغرض توبیخ القاری علی عدم تخشعه عند قراءة القرآن لقساوة قلبه و قلة تدبر معانیه و قد مر تفسیر بقیة الآیات و قد فسرناها أبسط من ذلک فی محالها و إنما أوردنا شیئا من ذلک هاهنا اقتداء بشیخنا المتقدم قدس الله روحه.

**[ترجمه]مصباح الشیخ و الاختیار: سپس صد مرتبه می­گویی: «لا إله إلا الله الملک الحق المبین»،{هیچ خدایی جز الله، فرمانروای حق و آشکار، وجود ندارد.} - . مصباح الشیخ: 150 -

سپس پانزده مرتبه می­گویی: «لا إله إلا اللَّه حَقّاً حَقّاً لا إلهَ إلا اللَّهُ ایماناً وَ تَصْدیقاً لا إلهَ إلا اللَّهُ عُبُودِیَّةً وَ رِقّاً»،{هیچ خدایی جز الله وجود ندارد - و این مطلب - حقیقتی کامل است، هیچ خدایی جز الله وجود ندارد - و این مطلب - از روی ایمان و تصدیق است، هیچ خدایی جز الله وجود ندارد - و این مطلب - از روی عبودیت و بندگی است.}

دعای دیگر: {خدایا، آنچه را که دوست دارم به من عطا کن و آن را برایم خوب قرار ده؛ خدایا، آنچه را فراموش کنم، یاد تو را فراموش نمی­کنم و آنچه را از دست بدهم، یاری تو را از دست نمی­دهم و آنچه از من پنهان بماند، حفظ و نگهداری تو از من پنهان نمی­ماند. خدایا، از انتقام ناگهانی­ات، و از نابود شدن نعمتت، و از دگرگون شدن ایمنی­ات، و از هرگونه عذاب و خشمت، به تو پناه می­آورم.}

دعای دیگر:{پروردگارم، فرمانروای پاک، منزه است؛ و سپاس پروردگار بامداد را؛ خدایا، همه سپاس­ها، به خاطر همه نعمت­هایت، از آن توست؛ و سپاس باد تو را، آن گونه که دوست داری و مورد خشنودی توست؛ خدایا، سپاس تو را به خاطر آزمایشت، و آفرینش مخصوصی که در مورد من از میان آفریدگانت داشته­ای؛ مرا آفریدی­ ای پروردگار، پس آفرینشم را نیکو قرار دادی؛ و هدایتم کردی و نیکو هدایتم نمودی؛ و روزی­ام دادی و نیکو روزی­ام دادی؛ پس سپاس تو را به خاطر گرفتاری­ات و آفرینشت در مورد من، از گذشته و حال؛ خدایا، من بر سرشت اسلام و کلمه اخلاص و آیین ابراهیم و دین محمد صلی الله علیه و آله صبح کردم.}

دعای دیگر: {خدایا، ما را از پیش خودت هدایت نما، و از فضل خودت بر ما ببار، و با قدرت خودت جلو ناداری ما را بگیر، و رحمت خودت را بر ما بگستر، و آبروی ما را با نیرو و نعمت خودت حفظ کن، و تیرگی­های ما را با گذشت خودت بپوشان؛ خدایا، از تو آنچه را که موجب رحمتت، و سبب آمرزش توست، و بهره­مندی از هر نیکی، و پاکی از هر بدی، و سالم ماندن از هر گناه، و دستیابی به بهشت، و رهایی از آتش را درخواست می­کنیم.

خدایا، هیچ گناهی برایم مگذار جز آنکه آن را آمرزیده باشی، و هیچ اندوهی جز اینکه برطرف کرده باشی، و هیچ نیازی را جز اینکه برآورده نموده باشی؛ خدایا، از بدی هر آنچه در شب و روز قرار گرفته، به تو پناه می­آوریم؛ خدایا، ستمکاری من به بردباری تو، و ناداری من به بی­نیازی تو، و صورت پوسیده و از بین رونده من به جلوه همیشگی و پایدارت که هرگز از بین نمی­رود، پناهنده گشته است؛ همسایه­ تو عزیز، و ستایش تو ارجمند است و هیچ خدایی جز تو وجود ندارد، و درود خدا بر محمد و خاندان او باد.} - . مصباح المتهجد: 151 -

سپس - سوره­ - فاتحة الکتاب و فلق و ناس و اخلاص را هر کدام ده مرتبه بخوان و ده مرتبه بگو: «الحمد لله و أستغفر الله»،{سپاس مخصوص خداست، و از او آمرزش می­خواهم.} و ده مرتبه «و صلی الله علی النبی و آله»،{و درود خدا بر پیامبر و خاندان او} و بگو: {خدایا، مرا با رحمت خودت یاد کن، و مرا با انتقام خودت یاد نکن، و ترس از خودت را به من روزی کن تا با آن به بالاترین مرتبه از خشنودی تو برسم، و مرا به طاعت خودت که با آن سزاوار بهشت و آمرزش دیرینه­ تو شوم، مشغول بدار؛ خدایا، تلاش مرا در طاعت خودت، و اشتیاقم را در خدمت خودت قرار ده؛ خدایا، هر نعمتی که ما داریم، از سوی توست، یگانه­ای و هیچ شریکی برای تو نیست، از تو آمرزش می­خواهم و به سوی تو باز می­گردم.} - . مصباح المتهجد: 152 -

سپس بگو: {خودم و خانواده­ام و دارایی­ام و فرزندانم و آنچه را که پروردگارم روزی­ام کرده، و تمام آنچه را که کارش به من واگذار شده است، به خدای یگانه­ یکتای بی­نیازی که نه زاده و نه زاییده شده و نه برای او همتایی هست، و به پروردگار سپیده دم، از شرّ آنچه آفریده، و از شرّ تاریکی چون فراگیرد، و از شرّ دمندگان افسون در گره ها و از شرّ [هر] حسود، آن گاه که حَسَد ورزد؛ و به پروردگار مردم، پادشاه مردم، معبودِ مردم، از شرّ وسوسه گر نهانی، آن کس که در سینه های مردم وسوسه می کند، چه از جنّ و [چه از] انس.} - . البلد الامین: 50-51 -

سپس می­گویی - . از اینجا تا آخر آنچه می­آید، در المصباح، صفحه­ 143، با اشاره به آیات و بدون ذکر تفصیلی آنها و با پیش و پس در دعاها، آمده است. - :

{خودم و دارایی­ام و فرزندانم و آنچه را که پروردگارم روزی­ام کرده، و تمام آنچه را که کارش به من واگذار شده است، به خدایی می­سپارم «که جز او هیچ خدایی نیست، زنده و برپادارنده­ای که نه خوابی سبک او را فرو می گیرد و نه خوابی گران، آنچه در آسمان­ها و آنچه در زمین است، از آنِ اوست، کیست آن کس که جز به اذن او در پیشگاهش شفاعت کند؟ آنچه در پیش روی آنان و آنچه در پشت سرشان است می داند، و به چیزی از علم او، جز به آنچه بخواهد، احاطه نمی یابند، کرسیِ او آسمان­ها و زمین را در بر گرفته، و نگهداری آنها بر او دشوار نیست، و اوست والایِ بزرگ.»}

سپس آیه­ سخره را می­خوانی که عبارت است از: «انَّ رَبَّکُمُ اللّهُ الَّذِی خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضَ فِی سِتَّةِ أَیَّامٍ ثُمَّ اسْتَوَی عَلَی الْعَرْشِ یُغْشِی اللَّیْلَ النَّهَارَ یَطْلُبُهُ حَثِیثًا وَالشَّمْسَ وَالْقَمَرَ وَالنُّجُومَ مُسَخَّرَاتٍ بِأَمْرِهِ أَلاَ لَهُ الْخَلْقُ وَالأَمْرُ تَبَارَکَ اللّهُ رَبُّ الْعَالَمِینَ * ادْعُواْ رَبَّکُمْ تَضَرُّعًا وَخُفْیَةً إِنَّهُ لاَ یُحِبُّ الْمُعْتَدِینَ* وَلاَ تُفْسِدُواْ فِی الأَرْضِ بَعْدَ إِصْلاَحِهَا وَادْعُوهُ خَوْفًا وَ طَمَعًا إِنَّ رَحْمَتَ اللّهِ قَرِیبٌ مِّنَ الْمُحْسِنِینَ» - . اعراف / 54 - 56 - ،

{در حقیقت، پروردگار شما آن خدایی است که آسمانها و زمین را در شش روز آفرید سپس بر عرش [جهانداری] استیلا یافت. روز را به شب- که شتابان در پی آن است- می پوشاند، و [نیز] خورشید و ماه و ستارگان را که به فرمان او رام شده اند. آگاه باش که [عالم] خلق و امر از آنِ اوست. فرخنده خدایی است پروردگار جهانیان. پروردگار خود را به زاری و نهانی بخوانید که او از حد گذرندگان را دوست نمی دارد و در زمین پس از اصلاح آن فساد مکنید، و با بیم و امید او را بخوانید که رحمت خدا به نیکوکاران نزدیک است.} و دو آیه­ آخر - سوره­ - الکهف: «قُل لَّوْ کَانَ الْبَحْرُ مِدَادًا لِّکَلِمَاتِ رَبِّی لَنَفِدَ الْبَحْرُ قَبْلَ أَن تَنفَدَ کَلِمَاتُ رَبِّی وَلَوْ جِئْنَا بِمِثْلِهِ مَدَدًا * قُلْ إِنَّمَا أَنَا بَشَرٌ مِّثْلُکُمْ یُوحَی إِلَیَّ أَنَّمَا إِلَهُکُمْ إِلَهٌ وَاحِدٌ فَمَن کَانَ یَرْجُو لِقَاء رَبِّهِ فَلْیَعْمَلْ عَمَلًا صَالِحًا وَلَا یُشْرِکْ بِعِبَادَةِ رَبِّهِ أَحَدًا»،{بگو: «اگر دریا برای کلمات پروردگارم مرکّب شود، پیش از آنکه کلمات پروردگارم پایان پذیرد، قطعاً دریا پایان می یابد، هر چند نظیرش را به مدد [آن] بیاوریم.» بگو: «من هم مثل شما بشری هستم. به من وحی می شود. همانا خدای شما خدایی یگانه است. پس هر کس به لقای پروردگار خود امید دارد، باید به کار شایسته بپردازد، و هیچ کس را در پرستش پروردگارش شریک نسازد.»}

و ده آیه از اول - سوره­ - الصافات: «بسم الله الرحمن الرحیم وَالصَّافَّاتِ صَفًّا * فَالزَّاجِرَاتِ زَجْرًا * فَالتَّالِیَاتِ ذِکْرًا * إِنَّ إِلَهَکُمْ لَوَاحِدٌ * رَبُّ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَمَا بَیْنَهُمَا وَ رَبُّ الْمَشَارِقِ * إِنَّا زَیَّنَّا السَّمَاء الدُّنْیَا بِزِینَةٍ الْکَوَاکِبِ * وَحِفْظًا مِّن کُلِّ شَیْطَانٍ مَّارِدٍ * لَا یَسَّمَّعُونَ إِلَی الْمَلَإِ الْأَعْلَی وَ یُقْذَفُونَ مِن کُلِّ جَانِبٍ * دُحُورًا وَ لَهُمْ عَذَابٌ وَاصِبٌ * إِلَّا مَنْ خَطِفَ الْخَطْفَةَ فَأَتْبَعَهُ شِهَابٌ ثَاقِبٌ»،{به نام خداوند بخشنده مهربان. سوگند به صف بستگان- که صفی [با شکوه] بسته اند-؛ و به زجرکنندگان- که به سختی زجر می کنند-؛ و به تلاوت کنندگان [آیات الهی]،که قطعاً معبود شما یگانه است. پروردگار آسمان­ها و زمین و آنچه میان آن دو است، و پروردگار خاورها. ما آسمان این دنیا را به زیور اختران آراستیم. و [آن را] از هر شیطان سرکشی نگاه داشتیم [به طوری که] نمی توانند به انبوه [فرشتگانِ] عالَم بالا گوش فرادهند، و از هر سوی هدف قرار می­گیرند. با شدّت به دور رانده می شوند، و برایشان عذابی دائم است. مگر کسی که [از سخن بالاییان] یکباره استراق سمع کند، که شهابی شکافنده از پی او می تازد.}

و سه آیه از آخر آن: «سُبْحَانَ رَبِّکَ رَبِّ الْعِزَّةِ عَمَّا یَصِفُونَ * وَسَلَامٌ عَلَی الْمُرْسَلِینَ * وَالْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ»،{منزّه است پروردگار تو، پروردگار شکوهمند، از آنچه وصف می کنند و درود بر فرستادگان و ستایش، ویژه خدا، پروردگار جهانیان است.} و سه آیه از - سوره­ - الرحمن: «یَا مَعْشَرَ الْجِنِّ وَالْإِنسِ إِنِ اسْتَطَعْتُمْ أَن تَنفُذُوا مِنْ أَقْطَارِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ فَانفُذُوا لَا تَنفُذُونَ إِلَّا بِسُلْطَانٍ * فَبِأَیِّ آلَاء رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ * یُرْسَلُ عَلَیْکُمَا شُوَاظٌ مِّن نَّارٍ وَ نُحَاسٌ فَلَا تَنتَصِرَانِ»،{ای گروه جنّیان و انسیان، اگر می توانید از کرانه های آسمانها و زمین به بیرون رخنه کنید، پس رخنه کنید. [ولی] جز با [به دست آوردن] تسلّطی رخنه نمی کنید. پس کدام یک از نعمت­های پروردگارتان را منکرید؟ بر سَرِ شما شراره هایی از [نوع] تفته آهن و مس فروفرستاده خواهد شد، و [از کسی] یاری نتوانید طلبید.}

و آخر - سوره­ - الحشر، از آیه:«لَوْ أَنزَلْنَا هَذَا الْقُرْآنَ عَلَی جَبَلٍ لَّرَأَیْتَهُ خَاشِعًا مُّتَصَدِّعًا مِّنْ خَشْیَةِ اللَّهِ وَ تِلْکَ الْأَمْثَالُ نَضْرِبُهَا لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ یَتَفَکَّرُونَ * هُوَ اللَّهُ الَّذِی لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ عَالِمُ الْغَیْبِ وَالشَّهَادَةِ هُوَ الرَّحْمَنُ الرَّحِیمُ * هُوَ اللَّهُ الَّذِی لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ الْمَلِکُ الْقُدُّوسُ السَّلَامُ الْمُؤْمِنُ الْمُهَیْمِنُ الْعَزِیزُ الْجَبَّارُ الْمُتَکَبِّرُ سُبْحَانَ اللَّهِ عَمَّا یُشْرِکُونَ * هُوَ اللَّهُ الْخَالِقُ الْبَارِئُ الْمُصَوِّرُ لَهُ الْأَسْمَاء الْحُسْنَی یُسَبِّحُ لَهُ مَا فِی السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَهُوَ الْعَزِیزُ الْحَکِیمُ»،{اگر این قرآن را بر کوهی فرومی فرستادیم، یقیناً آن [کوه] را از بیم خدا فروتن [و] از هم پاشیده می دیدی. و این مَثَل­ها را برای مردم می زنیم، باشد که آنان بیندیشند. اوست خدایی که غیر از او معبودی نیست، داننده غیب و آشکار است. اوست بخشنده مهربان. اوست خدایی که جز او معبودی نیست، همان فرمانروای پاک سلامت [بخش، و] مؤمن [به حقیقت حقّه خود که] نگهبان، عزیز، جبّار [و] متکبّر [است]. پاک است خدا از آنچه [با او] شریک می گردانند.} - . البلد الامین: 49-50 -

**[ترجمه]

**[ترجمه]البلد الامین: در سنن سعید بن منصور از پیامبر صلی الله علیه و آله روایت شده است که هر کس در هر روز ده مرتبه توحید را بخواند، در آن روز هیچ گناهی به او نمی­رسد، هرچند شیطان تلاش نماید.

و از پیامبر صلی الله علیه و آله روایت شده است که فرموده است: هرکس هر روز در دنباله­ نماز صبح، ده مرتبه بگوید: «سبحان الله العظیم و بحمده، و لا حول و لا قوة إلا بالله العلی العظیم»،{خدا منزه است و او را ستایش می­کنم، و هیچ نیرو و توانی جز به سبب خدای والامرتبه­ بزرگ نیست.} خدای متعال او را از نابینایی و دیوانگی و جذام و ناداری و ویرانی در امان می­دارد.

از امیر المؤمنین علیه السلام روایت شده است که فرموده است: از پیامبر صلی الله علیه و آله شنیدم می­فرمود: هر کس خوش دارد که خدا عمرش را بیشتر قرار دهد، و او را در برابر دشمنش یاری رساند، و از بد مردن نگاه دارد، پس صبح و شام بر این دعا مواظبت نماید؛ سه مرتبه بگوید: «سبحان الله ملء المیزان، و منتهی العلم، و مبلغ الرضا، و زنة العرش، و سعة الکرسی»،{خدا، به گنجایش میزان، و نهایت علم، و بیشترین خشنودی، و هم وزن عرش، و وسعت کرسی، منزه است.} و همین طور بگوید: «و الحمد لله و لا إله إلا الله و الله أکبر»،{و ستایش مخصوص خداست، و هیچ خدایی جز او وجود ندارد، و خدا بزرگ­تر است.}

**[ترجمه]

عَشْراً وَ بَعْدَ نَوَافِلِ الزَّوَالِ أحدا [إِحْدَی] وَ عِشْرِینَ وَ بَعْدَ صَلَاةِ الْعَصْرِ عَشْراً وَ بَعْدَ الْعِشَاءِ الْآخِرَةِ سَبْعاً وَ حِینَ یَأْوِی إِلَی فِرَاشِهِ إِحْدَی عَشَرَةَ فَذَلِکَ سِتٌّ وَ سَبْعُونَ فِی سَبْعَةِ أَوْقَاتٍ ثُمَّ ذَکَرَ ثَوَاباً جَزِیلًا نَذْکُرُهَا فِی کِتَابِ الْقُرْآنِ (1).

وَ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام: مَنْ قَالَ إِذَا أَصْبَحَ أَرْبَعَ مَرَّاتٍ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ فَقَدْ أَدَّی شُکْرَ یَوْمِهِ وَ مَنْ قَالَهَا إِذَا أَمْسَی أَرْبَعاً فَقَدْ أَدَّی شُکْرَ لَیْلَتِهِ (2).

**[ترجمه]یعنی بگوید: «و الحمد لله ملء المیزان»،{سپاس خدا را به گنجایش میزان} تا آخرش، و «لا إله إلا الله ملء المیزان»{هیچ خدایی جز الله وجود ندارد، به گنجایش میزان} تا آخرش، و «الله أکبر ملء المیزان»{خدا بزرگ­تر است، به گنجایش میزان} تا آخرش؛ همه­ اینها را سه مرتبه بگوید. در اختیار ابن الباقی، فقط سه مرتبه گفتن «سبحان الله» تا آخرش بیان شده است و در آن، «و سعة الکرسی»،{ و وسعت کرسی} وجود ندارد.

**[ترجمه]

وَ ابْنُ الْبَاقِی وَ الْمَکَارِمُ (1)

وَ غَیْرُهَا مِنْ رِوَایَةِ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ فِی أَعْقَابِ الصَّلَوَاتِ: تَقُولُ بَعْدَ الْفَجْرِ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَیْتِهِ الطَّاهِرِینَ الْأَخْیَارِ الْأَتْقِیَاءِ الْأَبْرَارِ الَّذِینَ أَذْهَبَ اللَّهُ عَنْهُمُ الرِّجْسَ وَ طَهَّرَهُمْ تَطْهِیراً- وَ أُفَوِّضُ أَمْرِی إِلَی اللَّهِ وَ ما تَوْفِیقِی إِلَّا بِاللَّهِ عَلَیْهِ تَوَکَّلْتُ وَ مَنْ یَتَوَکَّلْ عَلَی اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ إِنَّ اللَّهَ بالِغُ أَمْرِهِ قَدْ جَعَلَ اللَّهُ لِکُلِّ شَیْ ءٍ قَدْراً

مَا شَاءَ اللَّهُ کَانَ حَسْبُنَا اللَّهُ وَ نِعْمَ الْوَکِیلُ وَ أَعُوذُ بِاللَّهِ السَّمِیعِ الْعَلِیمِ مِنَ الشَّیْطَانِ الرَّجِیمِ وَ مِنْ هَمَزاتِ الشَّیاطِینِ وَ أَعُوذُ بِکَ رَبِّ أَنْ یَحْضُرُونِ وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ کَثِیراً کَمَا هُوَ أَهْلُهُ وَ مُسْتَحِقُّهُ وَ کَمَا یَنْبَغِی لِکَرَمِ وَجْهِهِ وَ عِزِّ جَلَالِهِ عَلَی إِدْبَارِ اللَّیْلِ وَ إِقْبَالِ النَّهَارِ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی ذَهَبَ بِاللَّیْلِ مُظْلِماً بِقُدْرَتِهِ وَ جَاءَ بِالنَّهَارِ مُبْصِراً بِرَحْمَتِهِ خَلْقاً جَدِیداً وَ نَحْنُ فِی عَافِیَتِهِ وَ سَلَامَتِهِ وَ سِتْرِهِ وَ کِفَایَتِهِ وَ جَمِیلِ صُنْعِهِ مَرْحَباً بِخَلْقِ اللَّهِ الْجَدِیدِ وَ الْیَوْمِ الْعَتِیدِ وَ الْمَلِکِ الشَّهِیدِ مَرْحَباً بِکُمَا مِنْ مَلَکَیْنِ کَرِیمَیْنِ وَ حَیَّاکُمَا اللَّهُ مِنْ کَاتِبَیْنِ حَافِظَیْنِ أُشْهِدُکُمَا فَاشْهَدَا لِی وَ اکْتُبَا شَهَادَتِی هَذِهِ مَعَکُمَا حَتَّی أَلْقَی بِهَا رَبِّی إِنِّی أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ أَرْسَلَهُ بِالْهُدی وَ دِینِ الْحَقِّ لِیُظْهِرَهُ عَلَی الدِّینِ کُلِّهِ وَ لَوْ کَرِهَ الْمُشْرِکُونَ وَ أَنَّ الدِّینَ کَمَا شَرَعَ وَ أَنَّ الْإِسْلَامَ کَمَا وَصَفَ وَ الْقَوْلَ کَمَا حَدَّثَ وَ أَنَّ اللَّهَ هُوَ الْحَقُّ الْمُبِینُ وَ أَنَّ الرَّسُولَ حَقٌّ وَ الْقُرْآنَ حَقٌّ وَ الْمَوْتَ حَقٌّ وَ مُسَاءَلَةَ مُنْکَرٍ وَ نَکِیرٍ فِی الْقَبْرِ حَقٌّ وَ الْبَعْثَ حَقٌّ وَ الصِّرَاطَ حَقٌّ وَ الْمِیزَانَ حَقٌّ وَ الْجَنَّةَ حَقٌّ وَ النَّارَ حَقٌّ وَ السَّاعَةَ آتِیَةٌ لا رَیْبَ فِیها وَ أَنَّ اللَّهَ یَبْعَثُ مَنْ فِی الْقُبُورِ فَصَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اکْتُبِ اللَّهُمَّ شَهَادَتِی عِنْدَکَ مَعَ شَهَادَةِ أُوْلِی الْعِلْمِ بِکَ یَا رَبِّ وَ مَنْ أَبَی أَنْ یَشْهَدَ لَکَ بِهَذِهِ الشَّهَادَةِ وَ زَعَمَ أَنَّ لَکَ نِدّاً أَوْ لَکَ وَلَداً أَوْ لَکَ

ص: 163

صَاحِبَةً أَوْ لَکَ شَرِیکاً أَوْ مَعَکَ خَالِقاً أَوْ رَازِقاً فَأَنَا بَرِی ءٌ مِنْهُمْ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ تَبَارَکْتَ وَ تَعَالَیْتَ عَمَّا یَقُولُ الظَّالِمُونَ عُلُوّاً کَبِیراً فَاکْتُبِ اللَّهُمَّ شَهَادَتِی مَکَانَ شَهَادَتِهِمْ وَ أَحْیِنِی عَلَی ذَلِکَ وَ أَمِتْنِی عَلَیْهِ وَ ابْعَثْنِی عَلَیْهِ- وَ أَدْخِلْنِی بِرَحْمَتِکَ فِی عِبادِکَ الصَّالِحِینَ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ صَبِّحْنِی مِنْکَ صَبَاحاً صَالِحاً مُبَارَکاً مَیْمُوناً لَا خَازِیاً وَ لَا فَاضِحاً اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اجْعَلْ أَوَّلَ یَوْمِی هَذَا صَلَاحاً وَ أَوْسَطَهُ فَلَاحاً وَ آخِرَهُ نَجَاحاً وَ أَعُوذُ بِکَ مِنْ یَوْمٍ أَوَّلُهُ فَزَعٌ وَ أَوْسَطُهُ جَزَعٌ وَ آخِرُهُ وَجَعٌ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ ارْزُقْنِی خَیْرَ یَوْمِی هَذَا وَ خَیْرَ مَا فِیهِ وَ خَیْرَ مَا قَبْلَهُ وَ خَیْرَ مَا بَعْدَهُ وَ أَعُوذُ بِکَ مِنْ شَرِّهِ وَ شَرِّ مَا فِیهِ وَ شَرِّ مَا قَبْلَهُ وَ شَرِّ مَا بَعْدَهُ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ افْتَحْ لِی بَابَ کُلِّ خَیْرٍ فَتَحْتَهُ عَلَی أَحَدٍ مِنْ أَهْلِ الْخَیْرِ وَ لَا تُغْلِقْهُ عَنِّی أَبَداً وَ أَغْلِقْ عَنِّی بَابَ کُلِّ شَرٍّ فَتَحْتَهُ عَلَی أَحَدٍ مِنْ أَهْلِ الشَّرِّ وَ لَا تَفْتَحْهُ عَلَیَّ أَبَداً اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ اجْعَلْنِی مَعَ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ فِی کُلِّ مَوْطِنٍ وَ مَشْهَدٍ وَ مُقَامٍ وَ مَحَلٍّ وَ مُرْتَحَلٍ وَ فِی کُلِّ شِدَّةٍ وَ رَخَاءٍ وَ عَافِیَةٍ وَ بَلَاءٍ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اغْفِرْ لِی مَغْفِرَةً عَزْماً جَزْماً لَا تُغَادِرْ لِی ذَنْباً وَ لَا خَطِیئَةً وَ لَا إِثْماً اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْتَغْفِرُکَ مِنْ کُلِّ ذَنْبٍ تُبْتُ إِلَیْکَ مِنْهُ ثُمَّ عُدْتُ فِیهِ وَ أَسْتَغْفِرُکَ لِمَا أَعْطَیْتُکَ مِنْ نَفْسِی ثُمَّ لَمْ أَفِ لَکَ بِهِ وَ أَسْتَغْفِرُکَ لِمَا أَرَدْتُ بِهِ وَجْهَکَ فَخَالَطَهُ مَا لَیْسَ لَکَ فَصَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ اغْفِرْ لِی یَا رَبِّ وَ لِوَالِدَیَّ وَ مَا وَلَدَا وَ مَا وَلَدْتُ وَ مَا تَوَالَدُوا مِنَ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ الْأَحْیَاءِ مِنْهُمْ وَ الْأَمْوَاتِ- وَ لِإِخْوانِنَا الَّذِینَ سَبَقُونا بِالْإِیمانِ وَ لا تَجْعَلْ فِی قُلُوبِنا غِلًّا لِلَّذِینَ آمَنُوا رَبَّنا إِنَّکَ رَؤُفٌ رَحِیمٌ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی قَضَی عَنِّی صَلَاةً- کانَتْ عَلَی الْمُؤْمِنِینَ کِتاباً مَوْقُوتاً وَ لَمْ یَجْعَلْنِی مِنَ الْغَابِرِینَ (1).

**[ترجمه]الکافی: در روایت صحیح از حماد آمده است: از امام صادق علیه السلام شنیدم می­فرمود: هرکس هنگام خواندن نماز صبح، صد مرتبه بگوید: «ما شاء الله کان، لا حول و لا قوة إلا بالله العلی العظیم»،{هرچه خدا خواسته، موجود است؛ هیچ نیرو و توانی جز به سبب خدای والا مرتبه­ بزرگ وجود ندارد.} در آن روزش چیز ناپسندی نمی­بیند. - . الکافی 2: 530 -

از خط شهید، با اسناد به مفید و با اسناد او از محمد بن مسلم، از امام صادق علیه السلام روایت شده است که فرمود: هر کس بعد از نماز صبح و قبل از اینکه سخنی بگوید، بگوید: «بسم الله الرحمن الرحیم، لا حول و لا قوة إلا بالله العلی العظیم»،{به نام خدای بخشنده مهربان؛ هیچ نیرو و توانی جز به سبب خدای والا مرتبه­ بزرگ وجود ندارد.} و آن را هفت مرتبه تکرار کند، خداوند هفتاد نوع گرفتاری را که کمترین آنها جذام و برص است، از او دور می­کند .

**[ترجمه]

یحوموا حولی فی شی ء من الأحوال و الملک الشهید أرید جنس الملک بالهدی أی متلبسا بالحجج و البینات و الدلائل و البراهین و دین الحق و هو الإسلام و ما تضمنه من الشرائع لیظهره لیعلی دین الإسلام علی جمیع الأدیان بالحجة و البرهان رغما للمشرکین هُوَ الْحَقُ أی الثابت بذاته الظاهر الألوهیة الذی لیس شی ء من أموره باطلا الْمُبِینُ المظهر للأشیاء وجودا و عدما و الند المثل و النظیر لا تغادر أی لا تترک لما أعطیتک من نفسی أی عهدتک و وعدتک و عزمت علیه من أمور نفسی من فعل الطاعات و ترک المعاصی.

**[ترجمه]فلاح السائل: - . در مورد نماز صبح و تعقیبات آن، چیزی به چاپ نرسیده است، ولی سند آن را در صفحه­ 177 می­توانی ببینی. -

با سند پیش گفته و مصباح الشیخ - . مصباح المتهجد: 152-153 -

و الکفعمی - . مصباح الکفعمی: 68-69 -

و ابن الباقی و المکارم - . مکارم الاخلاق: 348-350 -

و سایرین از روایت معاویة بن عمار در مورد تعقیب نمازها آورده­اند که بعد از نماز صبح می­گویی: {به نام خدای بخشنده مهربان، و درود خدا بر محمد و اهل بیتش، همان پاک شدگان و برگزیدگان و پرهیزکاران و نیکان، کسانی که خدا، آلودگی را از آنها دور کرد و پاک و پاکیزه ساخت؛ کارم را به خدا واگذار می­کنم و موفقیت من جز با خدا نیست. بر او توکل کرده­ام و هر کس بر خدا اعتماد کند، او برای وی بس است. خدا فرمانش را به انجام رساننده است، به راستی خدا برای هر چیزی اندازه ای مقرّر کرده است؛ هر چه را که خواسته است، وجود دارد، خدا ما را بس است و نیکو حمایتگری است؛ و از بدی شیطان رانده شده، و از وسوسه های شیطان­ها به خدای شنوای دانا پناه می برم؛ و پروردگارا، از اینکه [آنها] پیش من حاضر شوند، به تو پناه می آورم؛ هیچ نیرو و قوتی جز به سبب خدای والا مرتبه­ بزرگ وجود ندارد.

ستایش فراوان به خاطر روی گردانیدن شب و روی آوردن روز، مخصوص خدایی است که پروردگار جهانیان است، آن­گونه ستایشی که او سزاوار و شایسته­ آن است، و آن­گونه که شایسته­ بزرگواری جلوه­اش و شکوه ارجمندی­اش می­باشد. سپاس خدایی را که با قدرت خودش شب تاریک را برد، و با رحمت خودش روز روشن را در آفرینشی نو آورد و ما در ایمنی و سلامت و پوشش و کفایت و احسان زیبای او قرار داریم.

خوش آمد می­گویم به آفرینش تازه­ خدا، و روز آماده، و فرشته­ گواه. خوش آمد می­گویم به شما دو فرشته­ بزرگوار، و خدا شما را گرامی بدارد ای دو نویسنده و حفظ کننده. من شما را گواه می­گیرم پس شما نیز برای من گواهی دهید و این گواهی مرا همراه خودتان یادداشت کنید تا آنکه پروردگارم را با این دیدار کنم که گواهی می­دهم هیچ خدایی جز الله وجود ندارد، یگانه و هیچ شریکی برای او نیست، و گواهی می­دهم که محمد، بنده و فرستاده اوست که او را با هدایت و دین درست فرستاد تا آن را بر هر چه دین است پیروز گرداند، هر چند مشرکان خوش نداشته باشند؛ و بر اینکه دین، همان­گونه است که او تشریع کرده، و اسلام، همان­گونه است که او توصیف کرده، و سخن، همان است که او گفته است؛ و بر اینکه خدا، همان خدای حق و آشکار است، و پیامبر فرستاده راستین است، و قرآن حقیقت دارد، و مرگ حقیقت دارد، و پرسش کردن نکیر و منکر در قبر حقیقت دارد، و برانگیخته شدن حقیقت دارد، و صراط حقیقت دارد، و سنجش اعمال حقیقت دارد، و بهشت حقیقت دارد، و آتش حقیقت دارد، و آن لحظه بی­تردید آمدنی است و خدا آنچه را که در قبرها است، برمی­انگیزد.

پس بر محمد و خاندان محمد درود فرست، و گواهی مرا ای خدا، پیش خودت به همراه گواهی صاحبان دانش از ناحیه­ تو، بنویس. ای پروردگار، و هر کس از این­گونه گواهی دادن برای تو سر باز زند، و گمان برد که برای تو همتایی یا فرزندی، یا همسری، یا شریکی هست، یا همراه تو آفریدگار یا روزی دهنده­ای وجود دارد، پس من از آنها بیزارم. هیچ خدایی جز تو وجود ندارد، مبارک هستی و بسیار والاتر از آنچه ستمکاران می­گویند، والامرتبه گشته­ای؛ پس ای خدا، گواهی مرا به جای گواهی آنان بنویس و مرا بر آن زنده بدار و بر آن بمیران، و بر آن برانگیخته ساز، و مرا با رحمت خودت در میان بندگان نیک خودت وارد گردان.

خدایا، بر محمد و خاندان محمد درود فرست، و صبح مرا از ناحیه­ خودت صبحی نیکو و پربرکت و خجسته و نه خوار کننده و رسوا کننده، قرار ده؛ خدایا، بر محمد و خاندان محمد درود فرست، و ابتدای این روزم را نیکویی، میانه آن را رستگاری، و پایان آن را پیروزی قرار ده؛ و از روزی که ابتدای آن ناله و زاری، میانه­ آن ناشکیبایی، و پایان آن رنجوری باشد، به تو پناه می­آورم؛ خدایا، بر محمد و خاندان محمد درود فرست، و خوبی این روزم را، و خوبی هر چه در آن است، و خوبی هر چه قبل از آن، و خوبی هر چه بعد از آن را برایم روزی کن؛ و از بدی آن، و بدی هر چه در آن است، و بدی هر چه قبل از آن، و بدی هر چه بعد از آن، به تو پناه می­آورم؛ خدایا، بر محمد و خاندان محمد درود فرست، و هر دری از خوبی که بر هر یک از اهل خوبی گشوده­ای، برای من بگشا و هرگز آن را بر من مبند؛ و هر دری از بدی که بر هر یک از اهل بدی گشوده­ای، بر من ببند، و هرگز آن را بر من نگشا؛ خدایا، بر محمد و خاندان محمد درود فرست، و در هر مکان و اجتماع و اقامتگاه و محل ماندن یا کوچ کردن، و در سختی و آسانی و ایمنی و گرفتاری، با محمد و خاندان محمد قرار ده؛ خدایا، بر محمد و خاندان محمد درود فرست، و مرا به صورت قطعی و استوار، که برایم هیچ گناه و اشتباه و معصیتی باقی نمانده باشد، بیامرز.

خدایا، از هر گناهی که توبه کردم ولی باز به سوی آن بازگشتم، از تو آمرزش می­خواهم؛ و به خاطر آنچه با تو وعده کردم ولی در مورد آن، با تو وفا نکردم، آمرزش می­خواهم؛ و به خاطر آنچه با آن، رسیدن به تو را اراده کردم ولی آن را با آنچه برای تو نیست، آمیختم، آمرزش می­خواهم؛ پس بر محمد و خاندان محمد درود فرست، و بر من و بر پدر و مادرم و فرزندان آن دو، و بر فرزندان من و بر تمام فرزندان مردان و زنان مؤمن، چه زنده باشند و چه مرده، و بر آن برادرانمان که در ایمان آوردن بر ما پیشی گرفتند، ببخشای، و در دل­هایمان نسبت به کسانی که ایمان آورده اند، کینه ای مگذار؛ پروردگارا، راستی که تو رئوف و مهربانی؛ سپاس خدایی را که نماز - دیگری - را که بر مؤمنان نوشته شده و وقت­دار است، از عهده­ من برداشت و مرا از باقی ماندگان - در عذاب - قرار نداد.} - . البلد الامین: 53-55 (در آن، «من الغافلین»{از غفلت زدگان} آمده است.) -

**[ترجمه]

قَدِیرٌ إِحْدَی عَشْرَةَ مَرَّةً ثُمَّ تَقُولُ سُبْحَانَ اللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ اللَّهُ أَکْبَرُ أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ وَ أَتُوبُ إِلَیْهِ مَا شَاءَ اللَّهُ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْحَلِیمِ الْکَرِیمِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ الْمَلِکِ الْقُدُّوسِ الْحَقِّ الْمُبِینِ عَدَدَ خَلْقِهِ وَ زِنَةَ عَرْشِهِ وَ مِلْ ءَ سَمَاوَاتِهِ وَ أَرَضِیهِ وَ عَدَدَ مَا جَرَی بِهِ عِلْمُهُ وَ أَحْصَاهُ کِتَابُهُ وَ مِدَادَ کَلِمَاتِهِ وَ رِضَی نَفْسِهِ إِحْدَی عَشْرَةَ مَرَّةً ثُمَّ تَقُولُ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَیْتِ مُحَمَّدٍ الْمُبَارَکِینَ وَ صَلِّ عَلَی جَبْرَئِیلَ وَ مِیکَائِیلَ وَ إِسْرَافِیلَ وَ حَمَلَةِ عَرْشِکَ أَجْمَعِینَ وَ الْمَلَائِکَةِ الْمُقَرَّبِینَ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَیْهِمْ جَمِیعاً حَتَّی تُبْلِغَهُمُ الرِّضَا وَ تَزِیدَهُمْ بَعْدَ الرِّضَا مَا أَنْتَ أَهْلُهُ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ صَلِّ عَلَی مَلَکِ الْمَوْتِ وَ أَعْوَانِهِ وَ صَلِّ عَلَی رِضْوَانَ وَ خَزَنَةِ الْجِنَانِ وَ صَلِّ عَلَی مَالِکٍ وَ خَزَنَةِ النِّیرَانِ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَیْهِمْ جَمِیعاً حَتَّی تُبْلِغَهُمُ الرِّضَا وَ تَزِیدَهُمْ بَعْدَ الرِّضَا مِمَّا أَنْتَ أَهْلُهُ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی الْکِرَامِ الْکَاتِبِینَ وَ السَّفَرَةِ الْکِرَامِ الْبَرَرَةِ وَ الْحَفَظَةِ لِبَنِی آدَمَ وَ صَلِّ عَلَی مَلَائِکَةِ الْهَوَاءِ وَ السَّمَاوَاتِ الْعُلَی وَ مَلَائِکَةِ الْأَرَضِینَ السُّفْلَی وَ مَلَائِکَةِ اللَّیْلِ وَ النَّهَارِ وَ الْأَرْضِ وَ الْأَقْطَارِ وَ الْبِحَارِ وَ الْأَنْهَارِ وَ الْبَرَارِی وَ الْفَلَوَاتِ وَ الْقِفَارِ وَ الْأَشْجَارِ وَ صَلِّ عَلَی الْمَلَائِکَةِ الَّذِینَ أَغْنَیْتَهُمْ عَنِ الطَّعَامِ وَ الشَّرَابِ بِتَسْبِیحِکَ وَ

تَقْدِیسِکَ وَ عِبَادَتِکَ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَیْهِمْ حَتَّی تُبْلِغَهُمُ الرِّضَا وَ تَزِیدَهُمْ بَعْدَ الرِّضَا مِمَّا أَنْتَ أَهْلُهُ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ: اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ صَلِّ عَلَی أَبِینَا آدَمَ وَ أُمِّنَا حَوَّاءَ وَ مَا وَلَدَا مِنَ النَّبِیِّینَ وَ الصِّدِّیقِینَ وَ الشُّهَدَاءِ وَ الصَّالِحِینَ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَیْهِمْ حَتَّی تُبْلِغَهُمُ الرِّضَا وَ تَزِیدَهُمْ بَعْدَ الرِّضَا مِمَّا أَنْتَ أَهْلُهُ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَیْتِهِ الطَّیِّبِینَ وَ عَلَی أَصْحَابِهِ الْمُنْتَجَبِینَ وَ عَلَی أَزْوَاجِهِ الْمُطَهَّرَاتِ وَ عَلَی ذُرِّیَّةِ مُحَمَّدٍ وَ عَلَی کُلِّ بَشِیرٍ بِمُحَمَّدٍ وَ عَلَی کُلِّ نَبِیٍّ وَلَدَ مُحَمَّداً وَ عَلَی کُلِّ امْرَأَةٍ صَالِحَةٍ کَفَلَتْ مُحَمَّداً وَ عَلَی کُلِّ مَلَکٍ هَبَطَ إِلَی مُحَمَّدٍ وَ عَلَی کُلِّ مَنْ فِی صَلَاتِکَ

ص: 166

عَلَیْهِ رِضًا لَکَ وَ رِضًا لِنَبِیِّکَ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَیْهِمْ حَتَّی تُبْلِغَهُمُ الرِّضَا وَ تَزِیدَهُمْ بَعْدَ الرِّضَا مِمَّا أَنْتَ أَهْلُهُ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ بَارِکْ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ ارْحَمْ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّدٍ کَأَفْضَلِ مَا صَلَّیْتَ وَ بَارَکْتَ وَ تَرَحَّمْتَ عَلَی إِبْرَاهِیمَ وَ آلِ إِبْرَاهِیمَ إِنَّکَ حَمِیدٌ مَجِیدٌ اللَّهُمَّ أَعْطِ مُحَمَّداً الْوَسِیلَةَ وَ الْفَضْلَ وَ الْفَضِیلَةَ وَ الدَّرَجَةَ الرَّفِیعَةَ وَ أَعْطِهِ حَتَّی یَرْضَی وَ زِدْهُ بَعْدَ الرِّضَا مِمَّا أَنْتَ أَهْلُهُ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ کَمَا أَمَرْتَنَا أَنْ نُصَلِّیَ عَلَیْهِ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ کَمَا یَنْبَغِی لَنَا أَنْ نُصَلِّیَ عَلَیْهِ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ بِعَدَدِ کُلِّ حَرْفٍ فِی صَلَاةٍ صَلَّیْتَ عَلَیْهِ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ بِعَدَدِ مَنْ صَلَّی عَلَیْهِ وَ مَنْ لَمْ یُصَلِّ عَلَیْهِ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ بِعَدَدِ کُلِّ شَعْرَةٍ وَ لَفْظَةٍ وَ لَحْظَةٍ وَ نَفَسٍ وَ صِفَةٍ وَ سُکُونٍ وَ حَرَکَةٍ مِمَّنْ صَلَّی عَلَیْهِ وَ مِمَّنْ لَمْ یُصَلِّ عَلَیْهِ وَ بِعَدَدِ سَاعَاتِهِمْ وَ دَقَائِقِهِمْ وَ سُکُونِهِمْ وَ حَرَکَاتِهِمْ وَ حَقَائِقِهِمْ وَ مِیقَاتِهِمْ وَ صِفَاتِهِمْ وَ أَیَّامِهِمْ وَ شُهُورِهِمْ وَ سِنِیهِمْ وَ أَشْعَارِهِمْ وَ أَبْشَارِهِمْ وَ بِعَدَدِ زِنَةِ ذَرِّ مَا عَمِلُوا أَوْ یَعْمَلُونَ أَوْ بَلَغَهُمْ أَوْ رَأَوْا أَوْ ظَنُّوا أَوْ فَطِنُوا أَوْ کَانَ مِنْهُمْ أَوْ یَکُونُ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ وَ کَأَضْعَافِ ذَلِکَ أَضْعَافاً مُضَاعَفَةً إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ بِعَدَدِ مَا خَلَقْتَ وَ مَا أَنْتَ خَالِقُهُ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ صَلَاةً تَرْضَاهُ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ بِعَدَدِ مَا ذَرَأْتَ وَ بَرَأْتَ اللَّهُمَّ لَکَ الْحَمْدُ وَ الثَّنَاءُ وَ الشُّکْرُ وَ الْمَنُّ وَ الْفَضْلُ وَ الطَّوْلُ وَ الْخَیْرُ وَ الْحُسْنَی وَ النِّعْمَةُ وَ الْعَظَمَةُ وَ الْجَبَرُوتُ وَ الْمُلْکُ وَ الْمَلَکُوتُ وَ الْقَهْرُ وَ السُّلْطَانُ وَ الْفَخْرُ وَ السُّؤْدُدُ وَ الِامْتِنَانُ وَ الْکَرَمُ وَ الْجَلَالُ وَ الْإِکْرَامُ وَ الْجَمَالُ وَ الْکَمَالُ وَ الْخَیْرُ وَ التَّوْحِیدُ وَ التَّمْجِیدُ وَ التَّحْمِیدُ وَ التَّهْلِیلُ وَ التَّکْبِیرُ وَ التَّقْدِیسُ وَ الرَّحْمَةُ وَ الْمَغْفِرَةُ وَ الْکِبْرِیَاءُ وَ الْعَظَمَةُ وَ لَکَ مَا زَکَی وَ طَابَ وَ طَهُرَ مِنَ الثَّنَاءِ الطَّیِّبِ وَ الْمَدِیحِ الْفَاخِرِ وَ الْقَوْلِ الْحَسَنِ الْجَمِیلِ الَّذِی تَرْضَی بِهِ عَنْ قَائِلِهِ وَ تُرْضِی بِهِ قَائِلَهُ وَ هُوَ رِضًی لَکَ حَتَّی یَتَّصِلَ حَمْدِی

ص: 167

بِحَمْدِ أَوَّلِ الْحَامِدِینَ وَ ثَنَائِی بِأَوَّلِ ثَنَاءِ الْمُثْنِینَ عَلَی رَبِّ الْعَالَمِینَ مُتَّصِلًا ذَلِکَ بِذَلِکَ وَ تَهْلِیلِی بِتَهْلِیلِ أَوَّلِ الْمُهَلِّلِینَ وَ تَکْبِیرِی بِتَکْبِیرِ أَوَّلِ الْمُکَبِّرِینَ وَ قَوْلِیَ الْحَسَنُ الْجَمِیلُ بِقَوْلِ أَوَّلِ الْقَائِلِینَ الْمُجْمِلِینَ الْمُثْنِینَ عَلَی رَبِّ الْعَالَمِینَ مُتَّصِلٌ ذَلِکَ بِذَلِکَ مِنْ أَوَّلِ الدَّهْرِ إِلَی آخِرِهِ وَ بِعَدَدِ زِنَةِ ذَرِّ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرَضِینَ وَ الرِّمَالِ وَ التِّلَالِ وَ الْجِبَالِ وَ عَدَدِ جُرَعِ مَاءِ الْبِحَارِ وَ عَدَدِ قَطْرِ الْأَمْطَارِ وَ وَرَقِ الْأَشْجَارِ وَ عَدَدِ النُّجُومِ وَ عَدَدِ الثَّرَی وَ الْحَصَی وَ النَّوَی وَ الْمَدَرِ وَ عَدَدِ زِنَةِ ذَلِکَ کُلِّهِ وَ عَدَدِ زِنَةِ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرَضِینَ وَ مَا فِیهِنَّ وَ مَا بَیْنَهُنَّ وَ مَا تَحْتَهُنَّ وَ مَا بَیْنَ ذَلِکَ وَ مَا فَوْقَهُنَّ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ مِنْ لَدُنِ الْعَرْشِ إِلَی قَرَارِ أَرْضِکَ السَّابِعَةِ السُّفْلَی وَ بِعَدَدِ حُرُوفِ أَلْفَاظِ أَهْلِهِنَّ وَ عَدَدِ أَرْمَاقِهِمْ (1)

وَ دَقَائِقِهِمْ وَ شَعَائِرِهِمْ وَ سَاعَاتِهِمْ وَ أَیَّامِهِمْ وَ شُهُورِهِمْ وَ سِنِیهِمْ وَ سُکُونِهِمْ وَ حَرَکَاتِهِمْ وَ أَشْعَارِهِمْ وَ أَبْشَارِهِمْ وَ أَنْفَاسِهِمْ وَ بِعَدَدِ زِنَةِ مَا عَمِلُوا أَوْ یَعْمَلُونَ بِهِ أَوْ بَلَغَهُمْ أَوْ رَأَوْا أَوْ ظَنُّوا أَوْ کَانَ مِنْهُمْ أَوْ یَکُونُ ذَلِکَ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ وَ عَدَدِ زِنَةِ ذَرَّةِ ذَلِکَ وَ أَضْعَافِ ذَلِکَ وَ کَأَضْعَافِ ذَلِکَ أَضْعَافاً مُضَاعَفَةً لَا یَعْلَمُهَا وَ لَا یُحْصِیهَا غَیْرُکَ یَا ذَا الْجَلَالِ وَ الْإِکْرَامِ وَ أَهْلُ ذَلِکَ أَنْتَ وَ مُسْتَحِقُّهُ وَ مُسْتَوْجِبُهُ مِنِّی وَ مِنْ جَمِیعِ خَلْقِکَ یَا بَدِیعَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ اللَّهُمَّ إِنَّکَ لَسْتَ بِرَبٍّ اسْتَحْدَثْنَاکَ وَ لَا مَعَکَ إِلَهٌ فَیَشْرَکَکَ فِی رُبُوبِیَّتِکَ وَ لَا مَعَکَ إِلَهٌ أَعَانَکَ عَلَی خَلْقِنَا أَنْتَ رَبُّنَا کَمَا تَقُولُ وَ فَوْقَ مَا یَقُولُ الْقَائِلُونَ أَسْأَلُکَ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تُعْطِیَ مُحَمَّداً أَفْضَلَ مَا سَأَلَکَ وَ أَفْضَلَ مَا سَأَلْتَ لَهُ وَ أَفْضَلَ مَا أَنْتَ مَسْئُولٌ لَهُ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ أُعِیذُ أَهْلَ بَیْتِ النَّبِیِّ 14 مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله وَ نَفْسِی وَ دِینِی وَ مَالِی وَ وُلْدِی وَ أَهْلِی وَ قَرَابَاتِی وَ أَهْلَ بَیْتِی وَ کُلَّ ذِی رَحِمٍ لِی دَخَلَ فِی الْإِسْلَامِ أَوْ یَدْخُلُ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ وَ حُزَانَتِی وَ خَاصَّتِی وَ مَنْ قَلَّدَنِی دُعَاءً أَوْ أَسْدَی إِلَیَّ یَداً أَوْ رَدَّ عَنِّی غِیبَةً أَوْ قَالَ فِیَّ خَیْراً أَوِ اتَّخَذْتُ

ص: 168

عِنْدَهُ یَداً أَوْ صَنِیعَةً وَ جِیرَانِی وَ إِخْوَانِی مِنَ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ بِاللَّهِ وَ بِأَسْمَائِهِ التَّامَّةِ الْعَامَّةِ الشَّامِلَةِ الْکَامِلَةِ الطَّاهِرَةِ الْفَاضِلَةِ الْمُبَارَکَةِ الْمُتَعَالِیَةِ الزَّاکِیَةِ الشَّرِیفَةِ الْمَنِیعَةِ الْکَرِیمَةِ الْعَظِیمَةِ الْمَخْزُونَةِ الْمَکْنُونَةِ الَّتِی لَا یُجَاوِزُهُنَّ بَرٌّ وَ لَا فَاجِرٌ وَ بِأُمِّ الْکِتَابِ وَ خَاتِمَتِهِ وَ مَا بَیْنَهُمَا مِنْ سُورَةٍ شَرِیفَةٍ وَ آیَةٍ مُحْکَمَةٍ وَ شِفَاءٍ وَ رَحْمَةٍ وَ عُوذَةٍ وَ بَرَکَةٍ وَ بِالتَّوْرَاةِ وَ الْإِنْجِیلِ وَ الزَّبُورِ وَ الْفُرْقَانِ وَ صُحُفِ إِبْرَاهِیمَ وَ مُوسَی وَ بِکُلِّ کِتَابٍ أَنْزَلَهُ اللَّهُ وَ بِکُلِّ رَسُولٍ أَرْسَلَهُ اللَّهُ وَ بِکُلِّ حُجَّةٍ أَقَامَهَا اللَّهُ وَ بِکُلِّ بُرْهَانٍ أَظْهَرَهُ اللَّهُ وَ بِکُلِّ نُورٍ أَنَارَهُ اللَّهُ وَ بِکُلِّ آلَاءِ اللَّهِ وَ عَظَمَتِهِ أُعِیذُ نَفْسِی وَ أَسْتَعِیذُ مِنْ شَرِّ کُلِّ ذِی شَرٍّ وَ مِنْ شَرِّ مَا أَخَافُ وَ أَحْذَرُ وَ مِنْ شَرِّ مَا رَبِّی مِنْهُ أَکْبَرُ وَ مِنْ شَرِّ فَسَقَةِ الْعَرَبِ وَ الْعَجَمِ وَ مِنْ شَرِّ فَسَقَةِ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ وَ الشَّیَاطِینِ وَ السَّلَاطِینِ وَ إِبْلِیسَ وَ جُنُودِهِ وَ أَشْیَاعِهِ وَ أَتْبَاعِهِ وَ مِنْ شَرِّ مَا فِی النُّورِ وَ الظُّلْمَةِ وَ مِنْ شَرِّ مَا دَهَمَ أَوْ هَجَمَ أَوْ أَلَمَّ وَ مِنْ شَرِّ کُلِّ غَمٍّ وَ هَمٍّ وَ آفَةٍ وَ نَدَمٍ وَ نَازِلَةٍ وَ سُقْمٍ وَ مِنْ شَرِّ مَا یَحْدُثُ فِی اللَّیْلِ وَ النَّهَارِ وَ تَأْتِی بِهِ الْأَقْدَارُ وَ مِنْ شَرِّ مَا فِی النَّارِ وَ مِنْ شَرِّ مَا فِی الْأَرْضِ وَ الْأَقْطَارِ وَ الْفَلَوَاتِ وَ الْقِفَارِ وَ الْبِحَارِ وَ الْأَنْهَارِ وَ مِنْ شَرِّ الْفُسَّاقِ وَ الْفُجَّارِ وَ الْکُهَّانِ وَ السُّحَّارِ وَ الْحُسَّادِ وَ الذُّعَّارِ وَ الْأَشْرَارِ وَ مِنْ شَرِّ ما یَلِجُ فِی الْأَرْضِ وَ ما یَخْرُجُ مِنْها وَ ما یَنْزِلُ مِنَ السَّماءِ وَ ما یَعْرُجُ فِیها وَ مِنْ شَرِّ کُلِّ ذِی شَرٍّ وَ مِنْ شَرِّ کُلِّ دَابَّةٍ رَبِّی آخِذٌ بِناصِیَتِها إِنَّ رَبِّی عَلی صِراطٍ مُسْتَقِیمٍ- فَإِنْ تَوَلَّوْا فَقُلْ حَسْبِیَ اللَّهُ لا إِلهَ إِلَّا هُوَ عَلَیْهِ تَوَکَّلْتُ وَ هُوَ رَبُّ الْعَرْشِ الْعَظِیمِ وَ أَعُوذُ بِکَ اللَّهُمَّ مِنَ الْهَمِّ وَ الْغَمِّ وَ الْحَزَنِ وَ الْعَجْزِ وَ الْکَسَلِ وَ الْجُبْنِ وَ الْبُخْلِ وَ مِنْ ضَلَعِ الدَّیْنِ وَ غَلَبَةِ الرِّجَالِ وَ مِنْ عَمَلٍ لَا یَنْفَعُ وَ مِنْ عَیْنٍ لَا تَدْمَعُ وَ مِنْ قَلْبٍ لَا یَخْشَعُ وَ مِنْ دُعَاءٍ لَا یُسْمَعُ وَ مِنْ نَصِیحَةٍ لَا تَنْجَعُ وَ مِنْ صِحَابَةٍ لَا تَرْدَعُ وَ مِنِ اجْتِمَاعٍ عَلَی نُکْرٍ وَ تَوَدُّدٍ عَلَی خُسْرٍ أَوْ تَوَاخُذٍ عَلَی خُبْثٍ وَ مِمَّا اسْتَعَاذَ مِنْهُ مَلَائِکَتُکَ الْمُقَرَّبُونَ وَ الْأَنْبِیَاءُ الْمُرْسَلُونَ وَ الْأَئِمَّةُ الْمُطَهَّرُونَ وَ الشُّهَدَاءُ وَ الصَّالِحُونَ وَ عِبَادُکَ الْمُتَّقُونَ وَ أَسْأَلُکَ اللَّهُمَّ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تُعْطِیَنِی مِنَ الْخَیْرِ مَا سَأَلُوا

ص: 169

وَ أَنْ تُعِیذَنِی مِنْ شَرِّ مَا اسْتَعَاذُوا وَ أَسْأَلُکَ اللَّهُمَّ مِنَ الْخَیْرِ کُلِّهِ عَاجِلِهِ وَ آجِلِهِ مَا عَلِمْتُ مِنْهُ وَ مَا لَمْ أَعْلَمْ وَ أَعُوذُ بِکَ یَا رَبِ مِنْ هَمَزاتِ الشَّیاطِینِ وَ أَعُوذُ بِکَ رَبِّ أَنْ یَحْضُرُونِ بِسْمِ اللَّهِ عَلَی أَهْلِ بَیْتِ النَّبِیِّ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله بِسْمِ اللَّهِ عَلَی نَفْسِی وَ دِینِی بِسْمِ اللَّهِ عَلَی أَهْلِی وَ مَالِی بِسْمِ اللَّهِ عَلَی کُلِّ شَیْ ءٍ أَعْطَانِی رَبِّی بِسْمِ اللَّهِ عَلَی أَحِبَّتِی وَ وُلْدِی وَ قَرَابَاتِی بِسْمِ اللَّهِ عَلَی جِیرَانِیَ الْمُؤْمِنِینَ وَ إِخْوَانِی وَ مَنْ قَلَّدَنِی دُعَاءً أَوِ اتَّخَذَ عِنْدِی یَداً أَوْ أَسْدَی إِلَیَّ بِرّاً مِنَ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ بِسْمِ اللَّهِ عَلَی مَا رَزَقَنِی رَبِّی وَ یَرْزُقُنِی بِسْمِ اللَّهِ الَّذِی لَا یَضُرُّ مَعَ اسْمِهِ شَیْ ءٌ فِی الْأَرْضِ وَ لَا فِی السَّمَاءِ وَ هُوَ السَّمِیعُ الْعَلِیمُ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ صِلْنِی بِجَمِیعِ مَا سَأَلَکَ عِبَادُکَ الْمُؤْمِنُونَ أَنْ تَصِلَهُمْ بِهِ مِنَ الْخَیْرِ وَ اصْرِفْ عَنِّی جَمِیعَ مَا سَأَلَکَ عِبَادُکَ الْمُؤْمِنُونَ أَنْ تَصْرِفَهُ عَنْهُمْ مِنَ السُّوءِ وَ الرَّدَی وَ زِدْنِی مِنْ فَضْلِکَ مَا أَنْتَ أَهْلُهُ وَ وَلِیُّهُ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَیْتِهِ الطَّیِّبِینَ الطَّاهِرِینَ وَ عَجِّلِ اللَّهُمَّ فَرَجَهُمْ وَ فَرَجِی وَ فَرِّجْ عَنْ کُلِّ مَهْمُومٍ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ ارْزُقْنِی نَصْرَهُمْ وَ أَشْهِدْنِی أَیَّامَهُمْ وَ اجْمَعْ بَیْنِی وَ بَیْنَهُمْ فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ وَ اجْعَلْ مِنْکَ عَلَیْهِمْ وَاقِیَةً حَتَّی لَا یَخْلُصَ إِلَیْهِمْ إِلَّا بِسَبِیلِ خَیْرٍ وَ عَلَیَّ مَعَهُمْ وَ عَلَی شِیعَتِهِمْ وَ مُحِبِّیهِمْ وَ عَلَی أَوْلِیَائِهِمْ وَ عَلَی جَمِیعِ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ فَإِنَّکَ عَلَی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ بِسْمِ اللَّهِ وَ بِاللَّهِ وَ مِنَ اللَّهِ وَ إِلَی اللَّهِ وَ لَا غَالِبَ إِلَّا اللَّهُ مَا شَاءَ اللَّهُ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ- حَسْبِیَ اللَّهُ تَوَکَّلْتُ عَلَی اللَّهِ- وَ أُفَوِّضُ أَمْرِی إِلَی اللَّهِ وَ أَلْتَجِئُ إِلَی اللَّهِ وَ بِاللَّهِ أُحَاوِلُ وَ أُصَاوِلُ وَ أُکَاثِرُ وَ أُفَاخِرُ وَ أَعْتَزُّ وَ أَعْتَصِمُ- عَلَیْهِ تَوَکَّلْتُ وَ إِلَیْهِ مَتابِ- لا إِلهَ إِلَّا هُوَ الْحَیُّ الْقَیُّومُ عَدَدَ الْحَصَی وَ الثَّرَی وَ النُّجُومِ وَ الْمَلَائِکَةِ الصُّفُوفِ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ الْعَلِیُّ الْعَظِیمُ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ سُبْحانَکَ إِنِّی کُنْتُ مِنَ الظَّالِمِینَ (1).

ص: 170

وَ مِمَّا خَرَجَ عَنْ صَاحِبِ الزَّمَانِ علیه السلام زِیَادَةً فِی هَذَا الدُّعَاءِ إِلَی مُحَمَّدِ بْنِ الصَّلْتِ الْقُمِّیِّ ره: اللَّهُمَّ رَبَّ النُّورِ الْعَظِیمِ وَ رَبَّ الْکُرْسِیِّ الرَّفِیعِ وَ رَبَّ الْبَحْرِ الْمَسْجُورِ وَ مُنْزِلَ التَّوْرَاةِ وَ الْإِنْجِیلِ وَ الزَّبُورِ وَ رَبَّ الظِّلِّ وَ الْحَرُورِ وَ مُنْزِلَ الزَّبُورِ وَ الْفُرْقَانِ الْعَظِیمِ وَ رَبَّ الْمَلَائِکَةِ الْمُقَرَّبِینَ وَ الْأَنْبِیَاءِ وَ الْمُرْسَلِینَ أَنْتَ إِلَهُ مَنْ فِی السَّمَاءِ وَ إِلَهُ مَنْ فِی الْأَرْضِ لَا إِلَهَ فِیهِمَا غَیْرُکَ وَ أَنْتَ جَبَّارُ مَنْ فِی السَّمَاءِ وَ جَبَّارُ مَنْ فِی الْأَرْضِ وَ لَا جَبَّارَ فِیهِمَا غَیْرُک وَ أَنْتَ خَالِقُ مَنْ فِی السَّمَاءِ وَ خَالِقُ مَنْ فِی الْأَرْضِ لَا خَالِقَ فِیهِمَا غَیْرُکَ وَ أَنْتَ حَکَمُ مَنْ فِی السَّمَاءِ وَ حَکَمُ مَنْ فِی الْأَرْضِ لَا حَکَمَ فِیهَا غَیْرُکَ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بِوَجْهِکَ الْکَرِیمِ وَ بِنُورِ وَجْهِکَ الْمُشْرِقِ الْمُنِیرِ وَ مُلْکِکَ الْقَدِیمِ یَا حَیُّ یَا قَیُّومُ أَسْأَلُکَ بِاسْمِکَ الَّذِی أَشْرَقَتْ بِهِ السَّمَاوَاتُ وَ الْأَرَضُونَ وَ بِاسْمِکَ الَّذِی یَصْلُحُ عَلَیْهِ الْأَوَّلُونَ وَ الْآخِرُونَ یَا حَیّاً قَبْلَ کُلِّ حَیٍّ وَ یَا حَیّاً بَعْدَ کُلِّ حَیٍّ وَ یَا حَیّاً حِینَ لَا حَیَّ یَا مُحْیِیَ الْمَوْتَی وَ یَا حَیُّ یَا لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ یَا حَیُّ یَا قَیُّومُ أَسْأَلُکَ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ ارْزُقْنِی مِنْ حَیْثُ أَحْتَسِبُ وَ مِنْ حَیْثُ لَا أَحْتَسِبُ رِزْقاً وَاسِعاً حَلَالًا طَیِّباً وَ أَنْ تُفَرِّجَ عَنِّی کُلَّ غَمٍّ وَ کُلَّ هَمٍّ وَ أَنْ تُعْطِیَنِی مَا أَرْجُوهُ وَ آمُلُهُ إِنَّکَ عَلَی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ(1).

**[ترجمه]«همزات الشیاطین»: وسوسه­های آنان؛ «الهمز» در اصل، به معنی خستن و مجروح کردن است و تحریک انسان­ها توسط آنان به گناه، به در خستن حیوانات با تازیانه برای راه رفتن تشبیه شده است، جمع آمدن آن به خاطر بارها تکرار شدن آن، یا گوناگون بودن وسوسه­ها، یا متعدد بودن مضاف الیه است. «أن یحضرون» با کسره­ نون که دلالت بر یاء حذف شده دارد، یعنی در یک لحظه­ای از حالات، اطراف مرا بگیرند؛ از «الملک الشهید»، جنس فرشته اراده شده است. «بالهدی»، یعنی آمیخته با حجت­ها و روشنگری­ها و دلایل و برهان­ها؛ «و دین الحقّ»، یعنی اسلام و آنچه از آیین­های آسمانی دیگر را شامل می­شود؛ «لیظهره»، یعنی با وجود ناپسندی مشرکان، دین اسلام را با حجت و برهان بر تمام دین­های دیگر برتری دهد؛ «هو الحقّ» ذات او ثابت و خدایی او آشکار است و هیچ یک از کارهایش باطل نیست؛ «المبین»، یعنی کسی که برای اشیاء، چه در حال وجود و چه در حالت عدم، آشکار است؛ «الندّ» یعنی مثل و مانند؛ «لا تغادر»، یعنی ترک نکند؛ «لما أعطیت من نفسی»، یعنی از امور خودم که شامل انجام عبادات و ترک گناهان می­شود، با تو عهد و پیمان بسته و تصمیم جدی بر آن گرفته­ام.

**[ترجمه]

فَقَالَ کَلَّا وَ اللَّهِ مَا احْتَرَقَتْ وَ إِنِّی بِرَبِّی أَوْثَقُ مِنْکُمْ ثُمَّ انْکَشَفَ الْأَمْرُ عَنِ احْتِرَاقِ جَمِیعِ مَا حَوْلَ الدَّارِ إِلَّا هِیَ فَقَالَ أَبِی الْبَاقِرُ علیه السلام لِأَبِیهِ زَیْنِ الْعَابِدِینَ علیه السلام مَا هَذَا فَقَالَ یَا بُنَیَّ شَیْ ءٌ نَتَوَارَثُهُ مِنْ عِلْمِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله هُوَ أَحَبُّ إِلَیَّ مِنَ الدُّنْیَا وَ مَا فِیهَا مِنَ الْمَالِ وَ الْجَوَاهِرِ وَ الْأَمْلَاکِ وَ أَعَدُّ مِنَ الرِّجَالِ وَ السِّلَاحِ وَ هُوَ سِرٌّ أَتَی بِهِ جَبْرَئِیلُ إِلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فَعَلَّمَهُ عَلِیّاً وَ ابْنَتَهُ فَاطِمَةَ وَ تَوَارَثْنَا نَحْنُ وَ هُوَ الدُّعَاءُ الْکَامِلُ الَّذِی مَنْ قَدَّمَهُ أَمَامَهُ کُلَّ یَوْمٍ وَکَّلَ اللَّهُ تَعَالَی بِهِ أَلْفَ مَلَکٍ یَحْفَظُونَهُ فِی نَفْسِهِ وَ أَهْلِهِ وَ وُلْدِهِ وَ حَشَمِهِ وَ مَالِهِ وَ أَهْلِ عِنَایَتِهِ مِنَ الْحَرَقِ وَ الْغَرَقِ وَ الشَّرَقِ وَ الْهَدْمِ وَ الرَّدْمِ وَ الْخَسْفِ وَ الْقَذْفِ وَ آمَنَهُ اللَّهُ تَعَالَی مِنْ شَرِّ الشَّیْطَانِ وَ السُّلْطَانِ وَ مِنْ شَرِّ کُلِّ ذِی شَرٍّ وَ کَانَ فِی أَمَانِ اللَّهِ وَ ضَمَانِهِ وَ أَعْطَاهُ اللَّهُ تَعَالَی عَلَی قِرَاءَتِهِ وَ إِنْ کَانَ مُخْلِصاً مُوقِناً ثَوَابَ مِائَةِ صِدِّیقٍ وَ إِنْ مَاتَ فِی یَوْمِهِ دَخَلَ الْجَنَّةَ فَاحْفَظْ یَا بُنَیَّ وَ لَا تُعَلِّمْهُ إِلَّا بِمَنْ تَثِقُ بِهِ فَإِنَّهُ لَا یَسْأَلُ مُحِقٌّ بِهِ شَیْئاً إِلَّا أَعْطَاهُ اللَّهُ تَعَالَی.

انتهی (1).

و رضا نفسه أی حمدا و ثناء یوجب رضاه عن الحامد زنة ذر ما عملوا من تشبیه المعقول بالمحسوس أو المراد متعلقات أعمالهم من الأجسام أو بلغهم من الأخبار أو رأوا بأعینهم من الأجسام و الألوان و الأنوار أو ظنوا من الأمور أو فطنوا من الحقائق و الحسنی أی الأسماء الحسنی و قال الجوهری ساد قومه یسودهم سیادة و سؤددا و قال الفیروزآبادی السودد بالضم و السؤدد بالهمزة کقنفذ السیادة انتهی.

و المدیح المدح و هو الثناء الحسن حتی یتصل أی یملأ الحمد جمیع الأزمان الماضیة حتی یتصل بزمان حمد أول الحامدین أو یکون حمدی مقبولا مرتفعا یتصل فی السماء بحمد أول الحامدین فإنه مقبول و الأول أظهر و عدد زنة

ص: 172

ذر السماوات أی مرة(1)

أخری أو مضروبا فیما تقدم و أرماقهم أی نظراتهم و الرمق أیضا بقیة الحیاة و الشعائر جمع الشعیرة و هی البدنة تهدی و کذا أعمال الحج و کل ما جعل علما لطاعة الله و الید النعمة و الإحسان تصطنعه کما ذکره الجوهری و دهمک کمنع و سمع غشیک و ألم به نزل.

و الدعار بالدال المهملة من الدعر بمعنی الفساد و الخبث و الفسق و فی بعض النسخ بالذال المعجمة من الذعر بمعنی التخویف و بالوجهین صححهما الکفعمی و عندی أن الدال المهملة و الغین المعجمة أظهر من الدغرة و هو أخذ الشی ء اختلاسا و فی الحدیث هی الدغارة المعلنة.

و الحزن بالضم و التحریک الهم و الجبن یکون بالضم و بضمتین و البخل بالضم و بضمتین و بالتحریک و بالفتح ضد الکرم و فی النهایة أعوذ بک من ضلع الدین أی ثقله و الضلع الاعوجاج أی یثقله حتی یمیل صاحبه عن الاستواء و الاعتدال یقال ضلع بالکسر یضلع ضلعا بالتحریک و ضلع بالفتح یضلع ضلعا بالتسکین أی مال انتهی و الدین بالکسر تصحیف و إن کان یستقیم أیضا و قال الفیروزآبادی نجع الوعظ و الخطاب فیه کمنع دخل فأثر کأنجع و من صحابة الصحابة مصدر و جمع أیضا و الردع المنع و الکف أی مصاحبة لا تمنع المصاحب عن الضرر و الخیانة أو أصحاب لا یمنعوننی عن القبائح و النکر بالضم المنکر قال تعالی لَقَدْ جِئْتَ شَیْئاً نُکْراً(2) و فی بعض النسخ نکرة بفتح النون و کسر الکاف ضد المعرفة و الأول أصح و أفصح.

أو تؤاخذ علی خبث (3)

أی یؤاخذ کل منا صاحبه علی خبث

ص: 173

الباطن أو بسببه و فی بعض النسخ بالواو و الجیم من الوجد و هو الغضب و علی الأول یحتمل أن یکون من أخذ العهد و البیعة أی معاهدة و أخوة غیر صافیة بل مع خبث الباطن.

بسم الله علی أهل بیت النبی صلی الله علیه و آله أی أستعین بالله لهم أو أقرأ بسم الله علیهم لحفظهم من قلدنی أی أخذ العهد منی للدعاء فکأنه جعله کالقلادة فی عنقی و أسدی إلیه أحسن بسم الله أی أستعین به و بالله أی أستعین بذاته الأقدس و من الله أی أستمد منه أو وجودی و جمیع أحوالی و أموری منه إلی الله أتوسل إلیه أو مرجعی إلیه ما شاء الله أی کان.

و قال فی النهایة الحول الحرکة و منه الحدیث اللهم بک أصول و بک أحول أی أتحرک و قیل أحتال و قیل أدفع و أمنع من حال بین الشیئین إذا منع أحدهما عن الآخر و فی حدیث آخر بک أصاول و بک أحاول هو من المفاعلة و قیل المحاولة طلب الشی ء بحیلة و قال أصاول أی أسطو و أقهر و الصولة الحملة و الوثبة و قال یقال کاثرته فکثرته إذا غلبته و کنت أکثر منه.

و فی القاموس اعتز بفلان جعل نفسه عزیزا به و إلیه متاب بکسر الباء أی مرجعی و رجوعی فی الدنیا و الآخرة و فی القاموس الثری الندی و التراب الندی أو الذی إذا بل لم یصر طینا و الخیر و الأرض و الملائکة الصفوف أی القائمین فی السماوات صفوفا قال الفیروزآبادی الصف المصدر کالتصفیف و واحد الصفوف و القوم المصطفون و الصافات صفا الملائکة المصطفون فی السماء یسبحون لهم مراتب یقومون علیها صفوفا کما یصطف المصلون.

و البحر المسجور أی المملو و هو المحیط أو الموقد من قوله وَ إِذَا الْبِحارُ سُجِّرَتْ (1) و المختلط من السجیر بمعنی الخلیط أشرقت به أی بنفس الاسم کما قیل بتأثیر الأسماء أو بمسماه عن الصفات و الإشراق بنور الوجود و سائر الأنوار الظاهرة

ص: 174

و الباطنة من حیث أحتسب و من حیث لا أحتسب أی من حیث أظن و من حیث لا أظن.

**[ترجمه]مصباح الشیخ - . مصباح المتهجد: 153-159 -

و کتاب الکفعمی - . مصباح الکفعمی: 72-78 -

و غیرهما: سپس با دعای کاملی که به دعای حریق معروف است، دعا می­کنی و می­گویی:{خدایا، صبح کردم و تو را گواه می گیرم و مرا گواهی تو کفایت می کند، همچنین فرشتگان، و حمل کنندگان عرش و ساکنان هفت آسمان و زمین، پیامبران و فرستادگان، و وارثان پیامبران و فرستادگانت، بندگان نیک و تمام آفریده­ها را گواه می گیرم، پس خودت بر من گواه باش که گواهی تو برای من کفایت می­کند، خدای من، گواهی می­دهم هیچ خدایی جز تو، معبود، وجود ندارد؛ تنها هستی و هیچ شریکی برای تو نیست، و اینکه محمد صلی الله علیه و آله، بنده و فرستاده توست، و اینکه هر معبودی از پایین عرش تو تا روی پایین­ترین زمین تو، باطل و از بین رونده هستند، غیر از جلوه­ ذات با کرامت تو، که باشکوه­تر و بزرگوارتر و با عظمت­تر از آن است که توصیف کنندگان عمق شکوه آن را توصیف کنند، یا دل­ها به عمق عظمت آن هدایت شوند.

ای آنکه مدح و توصیف او بالا تر از وصف مداحان، و اسباب ثنا و سپاسش فرا تر از ستایش ستایشگران، و عظمت و بزرگی او بالا تر از گفتار گویندگان است، بر محمد و خاندان او درود فرست، و برای ما آنچه را که خود سزاوار انجام آن هستی، انجام ده، ای اهل تقوی و اهل آمرزیدن؛ سه مرتبه این را می­گویی .

سپس یازده مرتبه می گویی: هیچ خدایی جز الله وجود ندارد، تنها است و هیچ شریکی برای او نیست. خدا منزه است و او را می­ستایم. از او آمرزش می­خواهم و به سوی او باز می­گردم. هر چه خدا بخواهد - همان می شود -، و هیچ نیرو توانی جز به سبب خدا نیست. او اول و آخر و آشکار و پوشیده است؛ فرمانروایی و ستایش مخصوص اوست، زنده می­کند و می میراند، و می­میراند و زنده می­گرداند، و او، زنده­ای است که نمی­میرد؛ همه­ خوبی­ها به دست اوست و او بر هر چیزی تواناست.

سپس یازده مرتبه می گویی: خداوند منزه است، و ستایش مخصوص اوست، و هیچ خدایی جز الله وجود ندارد، و او بزرگ تر است، از خدا آمرزش می­خواهم و به سوی او باز می­گردم، هر چه بخواهد - همان می شود -، هیچ نیرو و توانی جز به سبب خدا نیست، بردبار بزرگوار، والامرتبه­ بزرگ، بخشنده و مهربان، فرمانروای پاک راستین روشن است؛ به تعداد آفریدگانش و سنگینی عرش و گنجایش تمام آسمان­ها و زمین­هایش، و هر آنچه که علمش بر آن جاری شده، و کتابش آن را شمرده، و گستردگی کلماتش، و برای خود پسندیده است.

سپس می­گویی: خدایا، بر محمد و خاندان با برکت او درود فرست، و بر جبرئیل، میکائیل، اسرافیل، و تمام حاملان عرش خودت و فرشتگان نزدیکی جسته به تو، درود فرست، خدایا، بر همگی آنان درود فرست، تا آنجا که آنان را به مقام خشنودی برسانی و بعد از آن، به هراندازه که خود شایسته­ آن هستی بر آن بیفزا، ای بهترین رحم کنندگان.

خدایا، بر محمد و خاندان محمد درود فرست، و بر فرشته مرگ و دستیاران او درود فرست، و بر رضوان و خادمان بهشت درود فرست، و بر مالک و مأموران آتش درود فرست؛ خدایا، بر همگی آنان درود فرست، تا آنجا که آنان را به مقام خشنودی برسانی و بعد از آن، به هراندازه که خود شایسته­ آن هستی بر آن بیفزا، ای بهترین رحم کنندگان.

خدایا، بر ثبت کنندگان بزرگوار، و بر فرشتگان بزرگوار و نیکوکار، و نگهبانان فرزندان آدم درود فرست، و بر فرشتگان موجود در فضا و آسمان­های بالا و فرشتگان زمین های هفت گانه پایین، و فرشتگان شب و روز، زمین و کرانه های آن، دریا ها و رودخانه ها، صحرا ها و دشت ها، و زمین­های شور و درختان، درود فرست؛ و بر فرشتگانت که آنان را با تسبیح و تقدیس و پرستش تو، از خوردن و آشامیدن بی نیازشان ساخته ای، درود فرست؛ خدایا، بر همگی آنان درود فرست، تا آنجا که آنان را به مقام خشنودی برسانی و بعد از آن، به هراندازه که خود شایسته­ آن هستی بر آن بیفزا، ای بهترین رحم کنندگان.

خدایا، بر محمد و خاندان محمد درود فرست، و بر پدرمان آدم و مادرمان حوا و کسانی که از آن دو به دنیا آمده، از پیامبران و راستان و شهدا و نیکان، درود فرست، تا آنجا که آنان را به مقام خشنودی برسانی و بعد از آن، به هراندازه که خود شایسته­ آن هستی بر آن بیفزا، ای بهترین رحم کنندگان.

خدایا، بر محمد و اهل بیت پاک او، و بر یاران برگزیده اش، و همسران پاکش، و بر نسل محمد، و بر هر پیامبری که به آمدن محمد نوید داده، و بر هر پیامبری که محمد فرزند اوست، و بر هر بانوی نیکی که سرپرستی محمد را بر عهده گرفت، و بر فرشته­ای که بر محمد فرود آمد، و بر هر کسی که در درود فرستادن بر او، خشنودی تو و خشنودی پیامبرت محمد صلی الله علیه و آله وجود دارد، درود فرست.

خدایا، بر آنان درود فرست، تا آنجا که آنان را به مقام خشنودی برسانی و بعد از آن، به هراندازه که خود شایسته­آن هستی بر آن بیفزا، ای بهترین رحم کنندگان.

خدایا، بر محمد و خاندان محمد درود فرست، و بر محمد و خاندان محمد برکت قرار بده، و بر محمد و خاندان محمد مهربانی کن، برتر از درود و برکت و مهربانی که بر ابرهیم و خاندان ابراهیم قرار دادی، که تو ستوده­ گرامی هستی. خدایا، بر محمد مقام وسیله و برتری و ارزشمندی و جایگاه والا عطا کن، و آنقدر عطا کن تا خشنود شود و بعد از آن، بر خشنودیِ او آن­گونه که خود شایست آن هستی، بیفزا، ای بهترین رحم کنندگان.

خدایا، بر محمد و خاندان او درود فرست، همان طور که به ما دستور داده ای بر او درود فرستیم؛ خدایا، بر محمد و خاندان محمد درود فرست، همان طور که شایسته است ما بر او درود فرستیم؛ خدایا، بر محمد و خاندان او درود فرست، به تعداد همه­ حروفی که در صلوات تو بر او وجود دارد، بر محمد و خاندان محمد درود فرست؛ خدایا، به تعداد کسانی که بر او درود فرستادند، و کسانی که بر او درود نفرستاده­اند، بر او درود فرست.

خدایا، به تعداد هر مو و واژه و لحظه و نفس کشیدن و ویژگی و ایستادن و حرکت کردن کسانی که بر محمد و خاندان محمد درود فرستاده­اند یا نفرستاده­اند، بر او درود فرست؛ و به تعداد ساعت­ها و دقیقه­هایشان، و ایستادن­ها و رفتن­هایشان، و حقیقت­ها و وقت­ها و ویژگی­ها و روزها و ماه­ها و سال­ها و موها و پوست­های آنها و به تعداد وزن هر ذره­ای که انجام داده­اند یا انجام می­دهند، یا به آنان رسیده یا دیده­اند یا پنداشته اند یا به ذهن آنان رسیده یا از آنان بوده یا تا روز قیامت به وجود خواهد آمد، و مانند چند برابر آن و چندین برابر چند برابرش تا روز قیامت، بر آنان درود فرست؛ ای بهترین رحم کنندگان.

خدایا، به تعداد آنچه که تو آفریدی و آنچه که تو تا روز قیامت آفریدگار آن خواهی بود، بر محمد و خاندان محمد درود فرست، درودی که از آن خشنود باشی؛ - یا: درودی که او را راضی گردانی.- خدایا، به تعداد آنچه به وجود آوردی و آفریدی، بر محمد و خاندان محمد درود فرست.

خدایا، سپاس و ستایش و سپاسگزاری و منت و برتری و بخشش و خوبی و نیکویی و نعمت و بزرگی و اقتدار و حکومت زمین و آسمان­ها و چیرگی و فرمانروایی و سروری و آقایی و نعمت دادن و بخشندگی و ارجمندی و بزرگواری و زیبایی و کمال و خوبی و یکتایی و گرامی داشتن و ستودن و یکتا دانستن و به بزرگی یاد کردن و پاکی و رحمت و آمرزش و بزرگی و عظمت از آن توست.

هرچه پاکیزه و آراسته و پاک گشته، برای توست، از هر ستایش پاک و مدح گرانمایه و سخن نیکوی زیبا، که با آن از گوینده­اش خشنود شوی و او از آن خشنود گردد و آن، مورد رضای تو باشد، تا اینکه ستایش من به ستایش اولین ستایشگر برسد، و ثنای من به ثنای اولین کسی که پروردگار جهانیان را ثنا گفته، برسد و این دو به همدیگر پیوند بخورند؛ و به یکتایی یاد کردن من به یکتا دانستن اولین یکتا دانندگان، و بزرگ دانستن من به بزرگ دانستن اولین بزرگ دانستگان و گفتار زیبایم به گفتار اولین زیباگفتاران ثناگوی پروردگار جهانیان برسد و این دو از ابتدای روزگار تا پایان آن، به یکدیگر متصل باشند.

و به میزان گنجایش ذرات آسمان­ها و زمین­ها و شن ها و تپه ها و کوه ها، و به تعداد جرعه های آب دریا ها، و به تعداد قطرات باران ها و برگ درختان، و به تعداد ستارگان، و به تعداد خاک ها و دانه ها و سنگریزه ها، و به میزان همه­ آنها و به میزان ذرات آسمان ها و زمین­ها و آنچه در آن ها و بین آن ها و زیر آن ها و بین آن و بالای آنهاست، تا روز قیامت، از عرش تو تا ژرفای زمین هفتمین زیرین.

و به تعداد حروف الفاظی که اهل زمین و آسمان به کار می برند، و به تعداد رقم­ها - . در البلد الامین، «أزمانهم»{زمان­هایشان} آمده و آنچه در متن است، از المصباح است. -

و دقیقه ها و نشانه­ها و ساعت­ها و روزها و ماه­ها و سال­ها و ایستادن­ها و حرکت­ها و موها و پوست­ها و نفس زدن­های آنان و به میزان اعمالی که انجام داده و یا انجام می­دهند، یا به آنان رسیده یا دیده­اند یا پنداشته­اند یا آنچه از آنان صادر شده یا تا روز قیامت از آنان صادر می شود، و به میزان همه آنها و چند برابر آنها و مانند چندین برابر چند برابر آنها که هیچ کس غیر از تو نمی­تواند مقدار آن را بداند یا بشمرد، ای صاحب شکوه و بزرگواری و اهل آن، و سزاوار و لایق آن از سوی من و تمام آفریده­هایت، ای نوآورنده­ آسمان­ها و زمین.

خدایا، تو پروردگاری نیستی که ما ایجاد کرده باشیم، و با تو خدایی نیست که با تو در پروردگاری­ات شریک شود، و با تو خدایی نیست که تو را بر آفرینش ما یاری رساند؛ تو همان­گونه که خود می­گویی و بالاتر از آنچه گویندگان می­گویند، پروردگار ما هستی؛ از تو می­خواهم بر محمد و خاندان محمد درود فرستی، و بر محمد - صلی الله علیه و آله - بهترین چیزی را که از تو خواسته است، و بهترین چیزی را که تو برای او خواسته­­ای، و بهترین چیزی را که تا روز قیامت از تو درخواست می­شود، عطا کنی .

خانواده­ پیامبر محمد صلی الله علیه و آله و خودم و دینم و دارایی و فرزندان و همسر و خویشان و خانواده­ام و هر فردی از بستگانم که مسلمان شده، یا تا روز قیامت مسلمان می­شود، و غمخوارانم و نزدیکانم و هر کسی که از من دعا خواسته است، یا به سوی من دست یاری گشوده، یا بدگویی را از من برگردانده، یا در مورد من سخنان خوب گفته، یا از او کمک گرفته­ام، یا کاری برایم انجام داده، همسایگانم و برادرانم از مردان و زنان مؤمن را به خداوند و به اسم­های تام و همه­گیر و گسترده و کامل و پاک و برتر و مبارک و والامرتبه و پاکیزه و باشرافت و استوار و بزرگوار و با عظمت و محفوظ داشته و پوشیده­اش که هیچ نیکوکار و بدکاری نمی­تواند از حد آنها درگذرد و به امّ الکتاب و پایان آن و آنچه بین آن دو از قبیل سوره­ گرانقدر و آیه­ استوار و شفا و رحمت و پناه و برکت قرار دارد، و به تورت و انجیل و زبور و فرقان و به مصحف ابراهیم و موسی، و به هر کتابی که خداوند نازل کرده، و به هر پیامبری که خدا فرستاده، و به هر حجتی که خدا آن را بر پا داشته، و هر برهانی که خدا آن را آشکار نموده، و به هر نوری که خدا آن را روشن گردانیده، و به تمام نعمت­های خدا و بزرگی او می­سپارم.

پناه می برم به خدا و از او پناه می جویم از بدی هر بدی رساننده­ای و آنچه از او می ترسم و دوری می­گزینم، و از بدی هر آنچه که پروردگارم از آن بزرگ تر است، و از بدی بدکاران عرب و عجم، و از بدی بدکاران جن و انس، و شیطان­ها و پادشاهان، و ابلیس و سربازان و رهروان و پیروانش، و از بدی آنچه در روشنایی و تاریکی است، و از بدی آنچه به ناگاه وارد شود یا هجوم آورد یا ناراحتی رساند، و از بدی هر اندوه و غصه و آسیب و پشیمانی و پیشامد و بیماری، و از بدی آنچه در شب و روز رخ می­دهد، و آنچه تقدیر­ها به وجود می­آورند، و از بدی آنچه در آتش است، و از بدی آنچه در زمین و کرانه­ها، و دشت­ها و بیابان­ها، و دریاها و رودها است، و از بدی بدکاران و تبهکاران، و کاهنان و جادوگران، و رشک برها و ترساننده­ها و بدی رساننده­ها، و از بدی آنچه در زمین فرو می­رود و از آن بیرون می­آید، و آنچه از آسمان فرود می آید و آنچه به آسمان می رود، و از بدی هر بدی و بدی هر دارنده­ بدی، و از بدی هر جنبنده ای که پروردگارم زندگی­اش را به دست گرفته است و زمام او را در دست دارد؛ که پروردگار من بر راه راست قرار دارد، پس اگر روی گرداندند، بگو: خداوند مرا کفایت کند، هیچ خدایی جز او وجود ندارد، بر او توکل می کنم و او پروردگار عرش بزرگ است.

و ای خدا، از اندوه و غصه و ناراحتی و ناتوانی و تنبلی و ترس و تنگ نظری، و از منحرف شدن در دین، و چیرگی مردان، و از عملی که سود نرساند، و از چشمی که نگرید، و از قلبی که فروتن نشود، و از دعایی که شنیده نشود، و از نصیحتی که اثر نکند، و از یاوری که بازندارد، و از گرد آمدن بر ناشایست، و دوستی کردن زیان­بار، یا دستگیری بر زشتی، و از آنچه که فرشتگان نزدیکی یافته، و پیامبران فرستاده شده، و امامان پاکیزه گشته، و شهدا و نیکان و بندگان پرهیزکار تو از آن پناه می­جویند، به تو پناه می­آورم؛ و از تو می­خواهم ای خدا، که بر محمد و خاندان محمد درود فرستی، و هرچه از خوبی از تو خواسته­اند، به من عطا کنی و از هرچه بدی پناه جسته­اند، پناهم دهی.

و ای خدا، از تو تمام خوبی و اکنون و آینده آن را می­خواهم، چه آنهایی که می­دانم و چه به آن آگاهی ندارم؛ و از وسوسه­های شیطان­ها ای پروردگار، به تو پناه می­آورم، و از اینکه به پیش من حاضر شوند ای پروردگار، به تو پناه می آورم؛ به نام خدا بر خانواده پیامبر محمد صلی الله علیه و آله، به نام خدا بر جانم و دینم، به نام خدا بر خانواده­ام و دارایی­ام، به نام خدا بر هر چیزی که پروردگارم بر من عطا کرده است، به نام خدا بر دوستان و فرزندان و خویشانم، به نام خدا بر همسایگان با ایمانم و برادرانم، و هر کسی که برای دعا از من پیمان گرفته است، یا دست یاری پیش من گشوده، یا به من نیکی نموده است، چه از مردان مؤمن و چه زنان مؤمن، به نام خدا بر آنچه پروردگارم به من روزی کرده و روزی می­کند، به نام خدایی که با اسمش، هیچ چیز نه در آسمان و نه در زمین، زیان نمی­بیند و او شنوای دانا است.

خدایا، بر محمد و خاندان محمد درود فرست، و مرا به تمام آن خوبی­هایی که بندگان مؤمن تو از تو درخواست رسیدن به آن را کرده­اند، برسان؛ و از من تمام بدی­ها و تباهی­هایی را که بندگان مؤمن تو از تو درخواست دور کردن آنها را داشته­اند، دور کن؛ و از فضل خود، آنچه را که تو سزاوار و صاحب اختیار آن هستی، برایم بیشتر گردان، ای بهترین رحم کنندگان.

خدایا، بر محمد و خاندان محمد و خانواده­ پاک و پاکیزه­ او درود فرست، و ای خدا، گشایش آنها و گشایش مرا زودتر برسان، و هر اندوه از مردان و زنان مؤمن را زودتر برطرف فرما؛ خدایا، بر محمد و خاندان محمد درود فرست، و یاری آنها را روزی­ام کن، و مرا

شاهد روزهای آنان قرار ده، و در دنیا و آخرت بین من و آنان گرد آور، و از پیش خود برای آنان سپری قرار ده تا بر آن چیزی جز از راه خوبی نرسد، و بر من و رهروان و دوستداران آنها و بر تمام مردان و زنان مؤمن سپری همراه آنان قرار ده، که تو بر هر چیزی توانایی.

با نام خدا و به کمک خدا و از خدا و به سوی خدا، و هیچ چیره­ای جز خدا وجود ندارد، هرچه خدا بخواهد - همان می­شود -، هیچ نیرو و توانی جز به سبب خدا نیست، خدا برایم بس است، بر خدا توکل کرده­ام، و کارم را به خدا واگذار می­کنم، و به خدا پناهنده می­شوم، و با کمک خدا نیرو می­گیرم و چیره می­شوم و فزونی می­یابم و مباهات می­کنم و احساس عزت می­کنم و چنگ می­زنم، بر تو توکل کرده­ام و بازگشتم به سوی اوست، هیچ خدایی جز الله وجود ندارد و او زنده و پاینده است، به تعداد ریگ­ها و خاک­ها و ستارگان و فرشتگان صف بسته؛ هیچ خدایی جز الله وجود ندارد، تنها است و هیچ شریکی برای او نیست، والامرتبه و بزرگ است، هیچ خدایی جز الله وجود ندارد، تو منزهی، من از ستمکاران بوده­ام.} - . البلد الامین: 53-59 -

و آنچه که در این دعا از سوی صاحب الزمان علیه السلام به محمد بن الصلت قمی - که رحمت خدا بر او باد- افزوده شده، عبارت است از:{خدایا، ای پروردگار نور بزرگ، و پروردگار کرسی بلند، و پروردگار دریای جوشان، و فرو فرستنده تورات و انجیل و زبور، و پروردگار سایه و حرارت، و فرو فرستنده قرآن بزرگ، و پروردگار فرشتگان نزدیکی جسته و پیامبران و فرستادگان، تو خدای هرچه در آسمان است، و خدای هرچه در زمین است، می­باشی، و در آن­ها خدایی جز تو وجود ندارد؛ و تو چیره بر هرچه در آسمان­ها است، و چیره بر هرچه در زمین است، می­باشی، و در آن دو جز تو چیره­ای وجود ندارد؛ تو آفریدگار هرچه در آسمان­ها است، و آفریدگار هرچه در زمین است، می­باشی، و در آن دو جز تو آفریدگاری وجود ندارد؛ و تو فرمانروای هرچه در آسمان است، و فرمانروای هرچه در زمین است، می­باشی، و در آن دو جز تو فرمانروایی وجود ندارد؛ خدایا از تو به جلوه­ بزرگوارت و به نور جلوه­ روشن و تابانت و فرمانروایی دیرینه ات، ای زنده، ای پاینده، از تو درخواست می­کنم؛ از تو به آن نامت که آسمان ها و زمین ها با آن روشن شد، و آن نامت که پیشینیان و پسینیان با آن نیکو و شایسته گشتند، ای زنده پیش از هر موجود زنده، و ای زنده پس از هر موجود زنده، و ای زنده در آن هنگام که هیچ موجود زنده­ای وجود نداشت، ای زنده کننده­ مردگان و ای میراننده­ زندگان، ای زنده­ای که هیچ خدایی جز تو نیست، ای زنده، ای پاینده، از تو می­خواهم که بر محمد و خاندان محمد درود فرستی، و از جایی که گمان می­برم و از جایی که گمان نمی­برم، مرا به صورت گسترده و حلال و پاک، روزی­ام ده؛ و هر غصه و هر اندوهی را از من برگشایی، و هرچه را آرزو می­کنم و امید دارم، به من عطا کنی، که تو بر هر چیزی توانا هستی.} - . مصباح الشیخ: 159-160؛ البلد الامین: 59-60 -

**[ترجمه]

یَا مَنْ فَوْقَ کُلِّ شَیْ ءٍ عَرْشُهُ یَا مَنْ فِی الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ سُلْطَانُهُ یَا مَنْ فِی جَهَنَّمَ سَخَطُهُ یَا مَنْ فِی الْجَنَّةِ رَحْمَتُهُ یَا مَنْ مَوَاعِیدُهُ صَادِقَةٌ یَا مَنْ أَیَادِیهِ فَاضِلَةٌ یَا مَنْ رَحْمَتُهُ وَاسِعَةٌ یَا غِیَاثَ الْمُسْتَغِیثِینَ یَا مُجِیبَ دَعْوَةِ الْمُضْطَرِّینَ یَا مَنْ هُوَ بِالْمَنْظَرِ الْأَعْلَی وَ خَلْقُهُ بِالْمَنْزِلِ الْأَدْنَی یَا رَبَّ الْأَرْوَاحِ الْفَانِیَةِ یَا رَبَّ الْأَجْسَادِ الْبَالِیَةِ یَا أَبْصَرَ النَّاظِرِینَ یَا أَسْمَعَ السَّامِعِینَ یَا أَسْرَعَ الْحَاسِبِینَ یَا أَحْکَمَ الْحَاکِمِینَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ یَا وَهَّابَ الْعَطَایَا یَا مُطْلِقَ الْأُسَارَی یَا رَبَّ الْعِزَّةِ یَا أَهْلَ التَّقْوَی وَ أَهْلَ الْمَغْفِرَةِ یَا مَنْ لَا یُدْرَکُ أَمَدُهُ یَا مَنْ لَا یُحْصَی عَدَدُهُ یَا مَنْ لَا یَنْقَطِعُ مَدَدُهُ أَشْهَدُ وَ الشَّهَادَةُ لِی رِفْعَةٌ وَ عُدَّةٌ وَ هِیَ مِنِّی سَمْعٌ وَ طَاعَةٌ وَ بِهَا أَرْجُو النَّجَاةَ یَوْمَ الْحَسْرَةِ وَ النَّدَامَةِ أَنَّکَ أَنْتَ اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ وَحْدَکَ لَا شَرِیکَ لَکَ وَ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُکَ وَ رَسُولُکَ صَلَوَاتُکَ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ أَنَّهُ قَدْ بَلَّغَ عَنْکَ وَ أَدَّی مَا

کَانَ وَاجِباً عَلَیْهِ لَکَ وَ أَنَّکَ تَخْلُقُ دَائِماً وَ تَرْزُقُ وَ تُعْطِی وَ تَمْنَعُ وَ تَرْفَعُ وَ تَضَعُ وَ تُغْنِی وَ تُفْقِرُ وَ تَخْذُلُ وَ تَنْصُرُ وَ تَعْفُو وَ تَرْحَمُ وَ تَصْفَحُ وَ تَجَاوَزُ عَمَّا تَعْلَمُ وَ لَا تَجُورُ وَ لَا تَظْلِمُ وَ أَنَّکَ تَقْبِضُ وَ تَبْسُطُ وَ تَمْحُو وَ تُثْبِتُ وَ تُبْدِئُ وَ تُعِیدُ وَ تُحْیِی وَ تُمِیتُ وَ أَنْتَ حَیٌّ لَا تَمُوتُ فَصَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ اهْدِنِی مِنْ عِنْدِکَ وَ أَفِضْ عَلَیَّ مِنْ فَضْلِکَ وَ انْشُرْ عَلَیَّ مِنْ رَحْمَتِکَ وَ أَنْزِلْ عَلَیَّ مِنْ بَرَکَاتِکَ فَطَالَمَا عَوَّدْتَنِی الْحَسَنَ الْجَمِیلَ وَ أَعْطَیْتَنِی الْکَثِیرَ الْجَزِیلَ وَ سَتَرْتَ عَلَیَّ الْقَبِیحَ اللَّهُمَّ فَصَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ عَجِّلْ فَرَجِی وَ أَقِلْنِی عَثْرَتِی وَ ارْحَمْ غُرْبَتِی وَ ارْدُدْنِی إِلَی أَفْضَلِ عَادَتِکَ عِنْدِی وَ اسْتَقْبِلْ بِی صِحَّةً مِنْ سَقَمِی وَ سَعَةً مِنْ عَدَمِی وَ سَلَامَةً شَامِلَةً فِی بَدَنِی وَ بَصِیرَةً وَ نَظْرَةً نَافِذَةً فِی دِینِی وَ مَهِّدْنِی وَ أَعِنِّی عَلَی اسْتِغْفَارِکَ وَ اسْتِقَالَتِکَ قَبْلَ أَنْ یَفْنَی الْأَجَلُ وَ یَنْقَطِعَ الْعَمَلُ وَ أَعِنِّی عَلَی الْمَوْتِ وَ کُرْبَتِهِ وَ عَلَی الْقَبْرِ وَ وَحْشَتِهِ وَ عَلَی الْمِیزَانِ وَ خِفَّتِهِ وَ عَلَی الصِّرَاطِ وَ زَلَّتِهِ وَ عَلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ وَ رَوْعَتِهِ وَ أَسْأَلُکَ نَجَاحَ الْعَمَلِ قَبْلَ انْقِطَاعِ الْأَجَلِ وَ قُوَّةً فِی سَمْعِی وَ بَصَرِی وَ اسْتِعْمَالًا

ص: 176

لِصَالِحِ مَا عَلَّمْتَنِی وَ فَهَّمْتَنِی إِنَّکَ أَنْتَ الرَّبُّ الْجَلِیلُ وَ أَنَا الْعَبْدُ الذَّلِیلُ وَ شَتَّانَ مَا بَیْنَنَا یَا حَنَّانُ یَا مَنَّانُ یَا ذَا الْجَلَالِ وَ الْإِکْرَامِ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ صَلِّ عَلَی مَنْ بِهِ فَهَّمْتَنَا وَ هُوَ أَقْرَبُ وَسَائِلِنَا إِلَیْکَ رَبَّنَا- مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ عِتْرَتِهِ الطَّاهِرِینَ (1).

**[ترجمه]این دعا را با سند آن، در کتاب عتیق که از کتاب­های بزرگان اصحاب ما می­باشد، یافتم، و با شرحی که کفعمی بیان کرده است، تا عبارت «فإن تولوا فقل حسبی الله لا إله إلا هو علیه توکَّلت و هو ربُّ العرش العظیم»،{پس اگر روی گرداندند، بگو: خداوند مرا کفایت کند، هیچ خدایی جز او وجود ندارد، بر او توکل می کنم و او پروردگار عرش بزرگ است.} می­باشد و ادامه­ آن را بیان نکرده است .

**[ترجمه]

الدنف محرکة المرض الملازم و رجل و امرأة و قوم دنف محرکة فإذا کسرت أنثت و ثنیت و جمعت.

و قال الکفعمی ره العمید قال شارح السبع العلویات فیه هو الذی هذه المرض قال و هو المعمود أیضا و قال الجوهری عمده المرض أی فدحه و قال الهروی العمد ورم یکون فی الظهر و منه الحدیث (1)

و شفی العمد و أقام الأود و المراد حسن السیاسة انتهی.

و الوعد یطلق غالبا فی الخیر و قد یطلق فی الشر أیضا و التوعد و الإیعاد التهدد بالشر و الخطر القدر و المنزلة و السبق یتراهن علیه و الإشراف علی الهلاک و الکل هنا مناسب و إن کان الأول أنسب یا کریم الظفر أی الکریم عند الظفر أو ظفره جلیل عظیم لا یطفأ علی بناء المعلوم و المجهول بالهمز و غیره تخفیفا و أصله الهمز فی القاموس طفأت النار کسمع طفوءا ذهب لهبها و أطفأتها انتهی.

و الأیادی النعم بالمنظر الأعلی المنظرة المرقبة أی فی المرقب الأعلی یرقب عباده و هو مطلع علی جمیع أحوالهم أو هو أعلی و أرفع من أنظار الخلق و أفکارهم و یا أهل التقوی أی هو سبحانه لعظمته و جلاله أهل لأن یتقی عذابه و سطوته و لکرمه و جوده أهل لأن یغفر یا من لا یدرک أمده أی انتهاء وجوده أزلا و أبدا أو أمد حقیقته و کنه ذاته و صفاته یا من لا یحصی عدده أی عدد معلوماته و مقدوراته و مخلوقاته و تقدیراته و ألطافه و نعمه و المدد بالتحریک الزیادة و المعونة و یمکن أن یقرأ بضم المیم جمع مدة.

و الشهادة لی الجمل معترضة بین أشهد و معموله و أنک تخلق فی بعض النسخ تعطی فالمراد جنس العطاء مع قطع النظر عن خصوص الأشخاص أو العطایا الشاملة من الإیجاد و الرزق بقدر الضرورة و الحفظ و ما سیأتی من قوله علیه السلام و تعطی و تمنع بالنسبة إلی الأشخاص أو العطایا الخاصة من زوائد الإحسان و الفضل و التوفیقات و الهدایات المخصوصة ببعض الأشخاص و بعض الأحوال و فی القاموس العدم

ص: 178

بالضم و بضمتین و بالتحریک الفقدان و مهدنی قال الکفعمی ره أی مکنی و التمهد التمکن أو بمعنی أصلحنی و تمهید الأمور إصلاحها و تمهید العذر قبوله قاله الجوهری و المهاد الفراش و منه قوله تعالی فَلِأَنْفُسِهِمْ یَمْهَدُونَ (1) أی یوطئون و مهدت لنفسی و مهدت أی جعلت لها مکانا وطئا سهلا و قوله تعالی وَ لَبِئْسَ الْمِهادُ(2) أی بئس ما مهد لنفسه فی معاده انتهی.

**[ترجمه]مصباح الشیخ و البلد الامین و اختیار ابن الباقی: دعای دیگر: از امام ابی الحسن عسکری علیه السلام برای خواندن در صبح روایت شده است: {ای بزرگ تر از هر بزرگ، ای آنکه نه شریکی برای او هست و نه مشاوری، ای آفریدگار خورشید و ماه تابان، ای پناه بیمناک پناهنده، ای آزاد کننده اسیر در زنجیر، ای روزی دهنده کودک خردسال، ای بهبود دهنده استخوان شکسته، ای رحم کننده بر پیر مرد کهنسال، ای نورانی کننده نور، ای تدبیر کننده کار ها، ای برانگیزنده آنچه در قبرهاست، ای شفا دهنده سینه ها، ای قرار دهنده سایه و حرارت، ای دانای به اسرار سینه ها، ای نازل کننده کتاب و نور، و فرقان بزرگ و زبور.

ای آنکه فرشتگان برای او هر صبحگاه و هنگام ظهر تسبیح گویند، ای آنکه جاودانه باقی است، ای آنکه هر صبحگاه و شامگاه گیاهان را می رویاند، ای زنده کننده مردگان، ای ایجاد کننده استخوان های پوسیده، ای شنونده صدا ها، ای آنکه هیچ چیز از او فوت نمی شود، ای پوشاننده استخوان های فرسوده بعد از مرگ، ای آنکه کاری او را از کار دیگر مشغول نمی سازد، ای آنکه از حالی به حال دیگر تغییر نمی کند، ای آنکه نیازی به حرکت و انتقال ندارد، ای آنکه امری او را از امر دیگر باز نمی دارد، ای آنکه با کمترین صدقه و دعا از فراز آسمان، آنچه از تقدیرات بد که حتمی ساخته و قطعی نموده را برمی گرداند، ای آنکه جایگاه و مکانی او را احاطه نمی نماید، ای آنکه شفا را در هر چه بخواهد قرار می دهد، ای آنکه باقیمانده جان را در تن بیمار با اندک غذایی نگاه می دارد، ای آنکه به اندک دوایی درد سنگین را زائل می سازد، ای آنکه هر گاه وعده نمود وفا می­کند، و هرگاه تهدید کرد می­بخشد.

ای آنکه نیاز نیازمندان در اختیار اوست، ای آنکه به اسرار افرادی که ساکتند آگاه هست، ای آنکه ارزشش والا، و غلبه اش بزرگوارانه است، ای آنکه ذاتش فرسودگی ندارد، ای آنکه فرمانروایی­اش فنا نمی پذیرد، ای آنکه نورش خاموش نمی گردد، ای آنکه عرشش برفراز هر چیز می باشد، ای آنکه قدرتش خشکی و دریا را فراگرفته، ای آنکه عذابش در جهنم است، ای آنکه رحمتش در بهشت نمایان گردیده، ای آنکه وعده هایش راستین، و نعمت هایش از جهت لطف و فضل اوست، ای آنکه رحمتش گسترده است، ای فریادرس پناهندگان، ای اجابت کننده دعای بیچارگان، ای آنکه در جایگاه بر تر است، و آفریده­هایش تحت اختیار او قرار دارند.

ای پروردگار روح های فانی شونده، ای پروردگار بدن های پوسیده شونده، ای بینا ترین بینندگان، ای شنوا ترین شنوندگان، ای سریع ترین حسابرسان، ای حاکم­ترین حاکمان، ای مهربان ترین مهربانان، ای بخشاینده عطا ها، ای آزاد کننده اسیران، ای پروردگار عزت، ای اهل تقوی و اهل بخشش، ای آنکه نهایتش درک نشده، و مخلوقاتش به شمارش درنیاید، و یاری­اش قطع نمی گردد، گواهی می دهم، - و این گواهی برایم بزرگی و توشه است، و آن از من به معنای پذیرش و فرمانبری است، و با آن، امید موفقیت و رستگاری در روز قیامت که روز حسرت و ندامت است را دارم، - که تو خدا هستی و هیچ خدایی جز تو نیست، یگانه بوده و شریکی نداری، و محمد بنده و فرستاده­ توست، درود تو بر او و خاندانش باد، و اینکه او پیامت را ابلاغ کرد و آنچه بر او واجب بود را ادا نمود، و اینکه تو همواره عطا کرده و روزی می دهی، و عطا کرده و منع می نمایی، و بالا برده و پائین می آوری، و بی نیاز کرده و فقیر می گردانی، و خوار نموده و یاری می نمایی، و بخشیده و رحم می کنی و از آنچه می دانی گذشته و چشم می پوشی، و ستم ننموده و زور نمی گویی، اینکه تنگ گرفته و می افزایی و محو نموده و نگه می­داری، و ایجاد کرده و بازمی گردانی، و زنده کرده و می میرانی، و تو زنده ای هستی که نمی میری، پس بر محمد و خاندانش درود فرست، و مرا از جانب خودت هدایت کرده، و از فضلت بر من بریز، و از رحمتت بر من بگستران، و از برکاتت بر من نازل کن. دیری است که نیکی­های زیبایت را بر من ارزانی داشته، و بسیار بر من عطا نموده ای و کارهای زشتم را پوشانده­ای.

خدایا، بر محمد و خاندانش درود فرست، و گشایش کارم را نزدیک نما، و از لغزشم درگذر، و بر تنهایی­ام رحم نما، و مرا به بهترین عادتت نزد من بازگردان، و برایم سلامتی از بیماری، و فراوانی از نداری و سلامتی فراگیر در بدنم، و بصیرت قوی در دینم پیش آور، و مرا آماده نما، و بر آمرزش خواهی و نادیده گرفتن بر من قبل از مرگ و پایان عمل، کمک کن، و مرا در مرگ و سختی های آن، و در قبر و وحشت آن، و در هنگام رسیدگی به اعمال و خواری آن، و در صراط و لغزش آن، و در روز قیامت و وحشت آن، یاری فرما.

و از تو موفقیت در عمل قبل از پایان عمرم، و توانایی در گوش و چشمم، و عمل نیک از آنچه به من آموخته و فهمانده ای، می خواهم؛ به درستی که تو پروردگار بزرگ و من بنده ذلیل و خواری هستم، و فرق بین ما چه بسیار زیاد است؛ ای مهربان، ای منت گذار، ای صاحب شکوه و بزرگواری، بر محمد و خاندان محمد درود فرست، و درود فرست بر کسی که به وسیله او به ما فهماندی و او نزدیک ترین وسیله ما به سوی توست، پروردگارا، او محمد و خاندان پاک او هستند. - . البلد الامین: 60-61 -

**[ترجمه]

بِالنَّهَارِ مُبْصِراً بِرَحْمَتِهِ خَلْقاً جَدِیداً وَ نَحْنُ فِی عَافِیَةٍ مِنْهُ بِمَنِّهِ وَ جُودِهِ وَ کَرَمِهِ مَرْحَباً بِالْحَافِظَیْنِ وَ تَلْتَفِتُ عَنْ یَمِینِکَ وَ تَقُولُ وَ حَیَّاکُمَا اللَّهُ مِنْ کَاتِبَیْنِ وَ تَلْتَفِتُ عَنْ شِمَالِکَ وَ تَقُولُ اکْتُبَا رَحِمَکُمَا اللَّهُ بِسْمِ اللَّهِ أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّ السَّاعَةَ حَقٌ آتِیَةٌ لا رَیْبَ فِیها وَ أَنَّ اللَّهَ یَبْعَثُ مَنْ فِی الْقُبُورِ عَلَی ذَلِکَ أَحْیَا وَ عَلَیْهِ أَمُوتُ وَ عَلَیْهِ أُبْعَثُ إِنْ شَاءَ اللَّهُ أَقْرِئَا مُحَمَّداً صلی الله علیه و آله مِنِّی السَّلَامَ (1) أَصْبَحْتُ فِی جِوَارِ اللَّهِ الَّذِی لَا یُضَامُ وَ فِی کَنَفِ اللَّهِ الَّذِی لَا یُرَامُ وَ فِی سُلْطَانِهِ الَّذِی لَا یُسْتَطَاعُ وَ فِی ذِمَّةِ اللَّهِ الَّتِی لَا تُخْفَرُ وَ فِی عِزَّةِ اللَّهِ الَّتِی لَا یُقْهَرُ وَ فِی حَرَمِ اللَّهِ الْمَنِیعِ وَ فِی وَدَائِعِ اللَّهِ الَّتِی لَا تَضِیعُ وَ مَنْ أَصْبَحَ لِلَّهِ جَاراً فَهُوَ آمِنٌ مَحْفُوظٌ أَصْبَحْتُ وَ الْمُلْکُ وَ الْمَلَکُوتُ وَ الْعَظَمَةُ وَ الْجَبَرُوتُ وَ الْجَلَالُ وَ الْإِکْرَامُ وَ النَّقْضُ وَ الْإِبْرَامُ وَ الْعِزَّةُ وَ السُّلْطَانُ وَ الْحُجَّةُ وَ الْبُرْهَانُ وَ الْکِبْرِیَاءُ وَ الرُّبُوبِیَّةُ وَ الْقُدْرَةُ وَ الْهَیْبَةُ وَ الْمَنَعَةُ وَ السَّطْوَةُ وَ الرَّأْفَةُ وَ الرَّحْمَةُ وَ الْعَفْوُ وَ الْعَافِیَةُ وَ السَّلَامَةُ وَ الطَّوْلُ وَ الْآلَاءُ وَ الْفَضْلُ وَ النَّعْمَاءُ وَ النُّورُ وَ الضِّیَاءُ وَ الْأَمْنُ وَ خَزَائِنُ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ الْوَاحِدِ الْقَهَّارِ الْمَلِکِ الْجَبَّارِ الْعَزِیزِ الْغَفَّارِ أَصْبَحْتُ لَا أُشْرِکُ بِاللَّهِ شَیْئاً وَ لَا أَدْعُو مَعَهُ إِلَهاً وَ لَا أَتَّخِذُ مِنْ دُونِهِ وَلِیّاً وَ لَا نَصِیراً- إِنِّی لَنْ یُجِیرَنِی مِنَ اللَّهِ أَحَدٌ وَ لَنْ أَجِدَ مِنْ دُونِهِ مُلْتَحَداً اللَّهُ اللَّهُ اللَّهُ رَبِّی حَقّاً لَا أُشْرِکُ بِاللَّهِ شَیْئاً اللَّهُ أَعَزُّ وَ أَکْبَرُ وَ أَعْلَی وَ أَقْدَرُ مِمَّا أَخَافُ وَ أَحْذَرُ وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ اللَّهُمَّ کَمَا ذَهَبْتَ بِاللَّیْلِ وَ أَقْبَلْتَ بِالنَّهَارِ خَلْقاً جَدِیداً مِنْ خَلْقِکَ وَ آیَةً بَیِّنَةً مِنْ آیَاتِکَ فَصَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَذْهِبْ عَنِّی فِیهِ کُلَّ غَمٍّ وَ هَمٍّ وَ حُزْنٍ وَ مَکْرُوهٍ وَ بَلِیَّةٍ وَ مِحْنَةٍ وَ مُلِمَّةٍ وَ أَقْبِلْ إِلَیَّ بِالْعَافِیَةِ وَ امْنُنْ عَلَیَّ بِالرَّحْمَةِ وَ الْعَفْوِ وَ التَّوْبَةِ وَ ادْفَعْ عَنِّی کُلَّ مَعَرَّةٍ وَ مَضَرَّةٍ وَ امْنُنْ عَلَیَّ بِالرَّحْمَةِ وَ الْعَفْوِ وَ التَّوْبَةِ بِحَوْلِکَ وَ

ص: 180

قُوَّتِکَ وَ جُودِکَ وَ کَرَمِکَ أَعُوذُ بِاللَّهِ وَ بِمَا عَاذَتْ بِهِ مَلَائِکَتُهُ وَ رُسُلُهُ مِنْ شَرِّ هَذَا الْیَوْمِ وَ مَا یَأْتِی بَعْدَهُ وَ مِنَ الشَّیْطَانِ وَ السُّلْطَانِ وَ الرُّکُوبِ الْحَرَامِ وَ الْآثَامِ وَ مِنْ شَرِّ السَّامَّةِ وَ الْهَامَّةِ وَ الْعَیْنِ اللَّامَّةِ وَ مِنْ شَرِّ کُلِّ دَابَّةٍ رَبِّی آخِذٌ بِناصِیَتِها إِنَّ رَبِّی عَلی صِراطٍ مُسْتَقِیمٍ وَ أَعُوذُ بِاللَّهِ وَ بِکَلِمَاتِهِ وَ عَظَمَتِهِ وَ حَوْلِهِ وَ قُوَّتِهِ وَ قُدْرَتِهِ مِنْ غَضَبِهِ وَ سَخَطِهِ وَ عِقَابِهِ وَ أَخْذِهِ وَ بَأْسِهِ وَ سَطْوَتِهِ وَ نَقِمَتِهِ وَ مِنْ جَمِیعِ مَکَارِهِ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ وَ امْتَنَعْتُ بِحَوْلِ اللَّهِ وَ قُوَّتِهِ مِنْ حَوْلِ خَلْقِهِ جَمِیعاً وَ قُوَّتِهِمْ وَ بِرَبِّ الْفَلَقِ مِنْ شَرِّ ما خَلَقَ وَ مِنْ شَرِّ غاسِقٍ إِذا وَقَبَ وَ مِنْ شَرِّ النَّفَّاثاتِ فِی الْعُقَدِ وَ مِنْ شَرِّ حاسِدٍ إِذا حَسَدَ وَ بِرَبِّ النَّاسِ مَلِکِ النَّاسِ إِلهِ النَّاسِ مِنْ شَرِّ الْوَسْواسِ الْخَنَّاسِ الَّذِی یُوَسْوِسُ فِی صُدُورِ النَّاسِ مِنَ الْجِنَّةِ وَ النَّاسِ- فَإِنْ تَوَلَّوْا فَقُلْ حَسْبِیَ اللَّهُ لا إِلهَ إِلَّا هُوَ عَلَیْهِ تَوَکَّلْتُ وَ هُوَ رَبُّ الْعَرْشِ الْعَظِیمِ بِاللَّهِ أَسْتَفْتِحُ وَ بِاللَّهِ أَسْتَنْجِحُ وَ عَلَی اللَّهِ أَتَوَکَّلُ وَ بِاللَّهِ أَعْتَصِمُ وَ أَسْتَعِینُ وَ أَسْتَجِیرُ بِسْمِ اللَّهِ خَیْرِ الْأَسْمَاءِ بِسْمِ اللَّهِ لَا یَضُرُّ مَعَ اسْمِهِ شَیْ ءٌ فِی الْأَرْضِ وَ لَا فِی السَّمَاءِ وَ هُوَ السَّمِیعُ الْعَلِیمُ رَبِّ إِنِّی تَوَکَّلْتُ عَلَیْکَ رَبِّ إِنِّی فَوَّضْتُ أَمْرِی إِلَیْکَ رَبِّ إِنِّی أَلْجَأْتُ ظَهْرِی إِلَیْکَ رَبِّ إِنِّی أَلْجَأْتُ ضَعْفَ رُکْنِی إِلَی قُوَّةِ رُکْنِکَ مُسْتَعِیناً بِکَ عَلَی ذَوِی التَّعَزُّزِ عَلَیَّ وَ الْقَهْرِ لِی وَ الْقُدْرَةِ عَلَی ضَیْمِی وَ الْإِقْدَامِ عَلَی ظُلْمِی وَ أَنَا وَ أَهْلِی وَ مَالِی وَ وُلْدِی فِی جِوَارِکَ وَ کَنَفِکَ رَبِّ لَا ضَعْفَ مَعَکَ وَ لَا ضَیْمَ عَلَی جَارِکَ رَبِّ فَاقْهَرْ قَاهِرِی بِعِزَّتِکَ وَ أَوْهِنْ مُسْتَوْهِنِی بِقُدْرَتِکَ وَ اقْصِمْ ضَائِمِی بِبَطْشِکَ وَ خُذْ لِی مِنْ ظَالِمِی بِعَدْلِکَ وَ أَعِذْنِی مِنْهُ بِعِیَاذِکَ وَ أَسْبِلْ عَلَیَّ سِتْرَکَ فَإِنَّ مَنْ سَتَرْتَهُ فَهُوَ آمِنٌ مَحْفُوظٌ وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ یَا حَسَنَ الْبَلَاءِ یَا إِلَهَ مَنْ فِی الْأَرْضِ وَ مَنْ فِی السَّمَاءِ یَا مَنْ لَا غِنَی لِشَیْ ءٍ عَنْهُ وَ لَا بُدَّ لِشَیْ ءٍ مِنْهُ یَا مَنْ مَصِیرُ کُلِّ شَیْ ءٍ إِلَیْهِ وَ وُرُودُهُ إِلَیْهِ وَ رِزْقُهُ عَلَیْهِ صَلِ

ص: 181

عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ تَوَلَّنِی وَ لَا تُوَلِّنِی أَحَداً مِنْ شِرَارِ خَلْقِکَ کَمَا خَلَقْتَنِی وَ غَذَوْتَنِی وَ رَزَقْتَنِی وَ رَحِمْتَنِی فَلَا تُضَیِّعْنِی یَا مَنْ جُودُهُ وَسِیلَةُ کُلِّ سَائِلٍ وَ کَرَمُهُ شَفِیعُ کُلِّ آمِلٍ یَا مَنْ هُوَ بِالْجُودِ مَوْصُوفٌ ارْحَمْ مَنْ هُوَ بِالْإِسَاءَةِ مَعْرُوفٌ یَا کَنْزَ الْفُقَرَاءِ یَا عَظِیمَ الرَّجَاءِ وَ یَا مُعِینَ الضُّعَفَاءِ اللَّهُمَّ إِنِّی أَدْعُوکَ لِهَمٍّ لَا یُفَرِّجُهُ غَیْرُکَ وَ لِرَحْمَةٍ لَا تُنَالُ إِلَّا بِکَ وَ لِحَاجَةٍ لَا یَقْضِیهَا إِلَّا أَنْتَ اللَّهُمَّ کَمَا کَانَ مِنْ شَأْنِکَ مَا أَرَدْتَنِی بِهِ مِنْ ذِکْرِکَ وَ أَلْهَمْتَنِیهِ مِنْ شُکْرِکَ وَ دُعَائِکَ فَلْیَکُنْ مِنْ شَأْنِکَ الْإِجَابَةُ لِی فِیمَا دَعَوْتُکَ وَ النَّجَاةُ فِیمَا فَزِعْتُ إِلَیْکَ مِنْهُ فَإِنْ لَمْ أَکُنْ أَهْلًا أَنْ أَبْلُغَ رَحْمَتَکَ فَإِنَّ رَحْمَتَکَ أَهْلٌ أَنْ تَبْلُغَنِی وَ تَسَعَنِی لِأَنَّهَا وَسِعَتْ کُلَّ شَیْ ءٍ وَ أَنَا شَیْ ءٌ فَلْتَسَعْنِی رَحْمَتُکَ یَا مَوْلَایَ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ امْنُنْ عَلَیَّ وَ أَعْطِنِی فَکَاکَ رَقَبَتِی مِنَ النَّارِ وَ أَوْجِبْ لِیَ الْجَنَّةَ بِرَحْمَتِکَ وَ زَوِّجْنِی مِنَ الْحُورِ الْعِینِ بِفَضْلِکَ وَ أَجِرْنِی مِنْ غَضَبِکَ وَ وَفِّقْنِی لِمَا یُرْضِیکَ عَنِّی وَ اعْصِمْنِی مِمَّا یُسْخِطُکَ عَلَیَّ وَ رَضِّنِی بِمَا قَسَمْتَ لِی وَ بَارِکْ لِی فِیمَا أَعْطَیْتَنِی وَ اجْعَلْنِی شَاکِراً لِنِعْمَتِکَ وَ ارْزُقْنِی حُبَّکَ وَ حُبَّ کُلِّ مَنْ أَحَبَّکَ وَ حُبَّ کُلِّ عَمَلٍ یُقَرِّبُنِی إِلَی حُبِّکَ وَ امْنُنْ عَلَیَّ بِالتَّوَکُّلِ عَلَیْکَ وَ التَّفْوِیضِ إِلَیْکَ وَ الرِّضَا بِقَضَائِکَ وَ التَّسْلِیمِ لِأَمْرِکَ حَتَّی لَا أُحِبَّ تَعْجِیلَ مَا أَخَّرْتَ وَ لَا تَأْخِیرَ مَا عَجَّلْتَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ آمِینَ رَبَّ الْعَالَمِینَ اللَّهُمَّ أَنْتَ لِکُلِّ عَظِیمَةٍ وَ أَنْتَ لِکُلِّ نَازِلَةٍ فَصَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اکْفِنِی کُلَّ مَئُونَةٍ وَ بَلَاءٍ یَا حَسَنَ الْبَلَاءِ عِنْدِی یَا قَدِیمَ الْعَفْوِ عَنِّی یَا مَنْ لَا غِنَی لِشَیْ ءٍ عَنْهُ یَا مْنَ رِزْقُ کُلِّ شَیْ ءٍ عَلَیْهِ.: ثُمَّ تُؤْمِی بِإِصْبَعِکَ نَحْوَ مَنْ تُرِیدُ أَنْ تُکْفَی شَرُّهُ وَ تَقُولُ إِنَّا جَعَلْنا فِی أَعْناقِهِمْ أَغْلالًا فَهِیَ إِلَی الْأَذْقانِ فَهُمْ مُقْمَحُونَ وَ جَعَلْنا مِنْ بَیْنِ أَیْدِیهِمْ سَدًّا وَ مِنْ خَلْفِهِمْ سَدًّا فَأَغْشَیْناهُمْ فَهُمْ لا یُبْصِرُونَ- إِنَّا جَعَلْنا عَلی قُلُوبِهِمْ أَکِنَّةً أَنْ یَفْقَهُوهُ وَ فِی آذانِهِمْ وَقْراً وَ إِنْ تَدْعُهُمْ إِلَی الْهُدی فَلَنْ یَهْتَدُوا إِذاً أَبَداً- أُولئِکَ الَّذِینَ طَبَعَ اللَّهُ عَلی قُلُوبِهِمْ وَ سَمْعِهِمْ وَ أَبْصارِهِمْ

ص: 182

وَ أُولئِکَ هُمُ الْغافِلُونَ- أَ فَرَأَیْتَ مَنِ اتَّخَذَ إِلهَهُ هَواهُ وَ أَضَلَّهُ اللَّهُ عَلی عِلْمٍ وَ خَتَمَ عَلی سَمْعِهِ وَ قَلْبِهِ وَ جَعَلَ عَلی بَصَرِهِ غِشاوَةً فَمَنْ یَهْدِیهِ مِنْ بَعْدِ اللَّهِ أَ فَلا تَذَکَّرُونَ- وَ إِذا قَرَأْتَ الْقُرْآنَ جَعَلْنا بَیْنَکَ وَ بَیْنَ الَّذِینَ لا یُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ حِجاباً مَسْتُوراً وَ جَعَلْنا عَلی قُلُوبِهِمْ أَکِنَّةً أَنْ یَفْقَهُوهُ وَ فِی آذانِهِمْ وَقْراً وَ إِذا ذَکَرْتَ رَبَّکَ فِی الْقُرْآنِ وَحْدَهُ وَلَّوْا عَلی أَدْبارِهِمْ نُفُوراً- الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بِاسْمِکَ الَّذِی بِهِ تَقُومُ السَّمَاءُ وَ بِهِ تَقُومُ الْأَرْضُ وَ بِهِ تُفَرِّقُ بَیْنَ الْحَقِّ وَ الْبَاطِلِ وَ بِهِ تَجْمَعُ بَیْنَ الْمُتَفَرِّقِ وَ بِهِ تُفَرِّقُ بَیْنَ الْمُجْتَمِعِ وَ بِهِ أَحْصَیْتَ عَدَدَ الرِّمَالِ وَ زِنَةَ الْجِبَالِ وَ کَیْلَ الْبِحَارِ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ أَنْ تَجْعَلَ لِی مِنْ أَمْرِی فَرَجاً وَ مَخْرَجاً إِنَّکَ عَلَی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ(1).

الْبَلَدُ الْأَمِینُ، عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام قَالَ: مَنْ أَرَادَ دُخُولَ الْجَنَّةِ مِنْ أَیِّ أَبْوَابِهَا شَاءَ وَ یَکُونَ فِی صَحِیفَتِهِ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَلْیَقُلْ کُلَّ یَوْمٍ عَقِیبَ صَلَاةِ الصُّبْحِ- الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی ذَهَبَ بِاللَّیْلِ بِقُدْرَتِهِ إِلَی قَوْلِهِ أَقْرِئَا مُحَمَّداً مِنِّی السَّلَامَ (2).

**[ترجمه]ممکن است معنی آن، این باشد که مرا برای آمرزش خواستن از خودت و عبادتت آماده و مهیا کن؛ و بعید نیست در اصل با لام، - یعنی «مهّد لی»- و از مهلت خواستن باشد.

در النهایه گفته است: «الحنان»، یعنی رحمت و مهربانی و روزی و برکت، و در اسم­های خدا، «الحنّان» با تشدید نون است، یعنی بسیار مهربان نسبت به بندگانش، که - بر وزن - فعّال و برای مبالغه است. و گفته است: «المنّان»، یعنی بخشنده، که از «منّ» به معنی بخشش گرفته شده است، نه از «منّة»؛ و در بیشتر موارد به کار گیری در کلام آنها، به معنی نیکی به کسی است که - در عوض - به او ثواب نمی­دهد و بر آن، پاداش نمی­گیرد، و «المنّان» مانند «السفّاک» و «الوهّاب» از صیغه­های مبالغه است. پایان. «الجلال» بی­نیازی مطلق است و «الاکرام»، بخشش همه گیر؛ یا اینکه «الجلال»، صفات سلبیه یا قهریه است و «الاکرام»، صفات ثبوتیه یا لطفیه.

**[ترجمه]

أَنْ تَزُولا أی کراهة أن تزولا فإن الممکن حال بقائه لا بد له من حافظ أو یمنعهما أن تزولا لأن الإمساک منع إِنْ أَمْسَکَهُما أی ما أمسکهما مِنْ أَحَدٍ مِنْ بَعْدِهِ أی من بعد الله أو من بعد الزوال و من الأولی زائدة و الثانیة للابتداء إِنَّهُ کانَ حَلِیماً غَفُوراً حیث أمسکهما و کانتا جدیرتین بأن تهدا هدا و قال الفیروزآبادی قرأ علیه السلام أبلغه کأقرأه أو لا یقال أقرأه إلا إذا کان السلام مکتوبا و قال خفر به خفرا و خفورا نقض عهده و غدره کأخفره و قال الجوار بالکسر أن تعطی الرجل ذمة فیکون بها جارک فتجیره و جاوره مجاورة و جوارا و قد یکسر صار جاره أصبحت و الملک الواو للعطف أی أصبح جمیع تلک الأمور منه أو للحال و الملکوت العز و السلطان ذکره الفیروزآبادی و قال هو فی عز و منعة محرکة و یسکن أی معه من یمنعه من عشیرته و قال الجزری القاهر هو الغالب علی جمیع الخلائق یقال قهره یقهره قهرا فهو قاهر و قهار للمبالغة و قال الجبار معناه الذی یقهر علی ما أراد من أمر و نهی و یقال هو العالی فوق خلقه انتهی.

و الولی المتولی للأمور و الناصر و المحب و الملتحد الملجأ و المعرة الإثم و الأذی و یقال نجح فلان و أنجح إذا أصاب طلبته و القصم الکسر ما أردتنی به أی طلبتنی بسببه کنایة عن الأمر به و قد مر الفرق بین التوکل و التفویض و الرضا و التسلیم فی کتاب الإیمان و الکفر و إن کانت متقاربة المعنی.

یا حسن البلاء أی النعمة فَهِیَ إِلَی الْأَذْقانِ أی الأغلال واصلة إلی أذقانهم فلا تخلیهم یطأطئون رءوسهم فَهُمْ مُقْمَحُونَ رافعون رءوسهم غاضون أبصارهم عَلی قُلُوبِهِمْ أَکِنَّةً جمع کنان و الکنان الغطاء وزنا و معنی أَنْ یَفْقَهُوهُ أی کراهة أن یفقهوه وَ فِی آذانِهِمْ وَقْراً أی ثقلا.

مَنِ اتَّخَذَ إِلهَهُ هَواهُ أی ترک متابعة الهدی إلی مطاوعة الهوی فکأنه یعبده أو اتخذ معبوده ما یهواه دون ما دل الدلیل علی أن العبادة تحق له وَ أَضَلَّهُ اللَّهُ

ص: 184

عَلی عِلْمٍ أی خذله الله و خلاه و ما اختاره أو جزاء له علی کفره و عناده علی علم منه باستحقاقه لذلک و قیل أی وجده ضالا علی حسب ما علمه فخرج معروفه علی وفق علمه فَمَنْ یَهْدِیهِ مِنْ بَعْدِ اللَّهِ أی بعد هدایة الله أی إذا لم یهتد بهدایته تعالی فلا طمع من اهتدائه حِجاباً مَسْتُوراً أی ساترا و قیل حجابا لا یبصر و قد مر تفسیر تلک الآیات فی محالها.

**[ترجمه]المتهجد - . مصباح المتهجد: 163-166 -

و سایر الکتب: وقتی از نماز صبح فارغ گشت، با دعایی که از امام جعفر صادق علیه السلام برای صبحگاه روایت شده است، دعا کند: {به نام خدای بخشنده مهربان. شب را صبح کردم در حالی که از بدی شیطان و فرمانروا، و از بدی هر جنبنده­ای که اختیار آن به دست پروردگارم است، به کمک خدا، نگهداری شده، و با عزت او پوشیده شده، و با اسم­های او پناه داده شده بودم، که پروردگار من بر راه راست قرار دارد؛ پس اگر روی برتافتند، بگو خدا مرا بس است، هیچ خدایی جز او نیست، بر او توکل کردم، و او پروردگار عرش بزرگ است، و به زودی خداوند [بدی] آنان را از تو کفایت خواهد کرد، که او شنوای داناست؛ خدا بهترین نگهبان است، و اوست مهربانترین مهربانان؛ همانا خدا آسمان­ها و زمین را نگاه می دارد تا نیفتند، و اگر بیفتند بعد از او هیچ کس آنها را نگاه نمی دارد، اوست بردبار آمرزنده. سپاس خدایی را که با قدرت خود، شب را برد، و با رحمت خود روز را دیدنی و در آفرینشی تازه که ما به منت و بخشش و بزرگواری او، در آن ایمنی یافته­ایم، آورد. خوشامد می­گویم به دو حفظ کننده،- و به سمت راست توجه می­کنی و می­گویی: و درود خدا بر شما دو نویسنده، - و به سمت چپ توجه می­کنی و می­گویی: - بنویسید ای دو فرشته، رحمت خدا بر شما دو تا.

به نام خدا، گواهی می­دهم که هیچ خدایی جز الله وجود ندارد، یگانه است و هیچ شریکی برای او نیست، و گواهی می­دهم که محمد بنده و فرستاده­ اوست، و گواهی می­دهم که قیامت، دارای حقیقت و آمدنی است و تردیدی در آن نیست، و اینکه خدا هر کس را که در قبرهاست، همه را برمی­انگیزد، بر این گواهی دادنم زندگی می­کنم و بر آن می­میرم و به خواست خدا بر آن برانگیخته می­گردم؛ شما ای دو فرشته! بر محمد صلی الله علیه و آله از سوی من سلام بگویید. - . مصباح الکفعمی: 80-81 -

در پناه خدایی که ستم نمی­کند، و در حمایت خدایی که نمی­راند، و فرمانروایی او که کسی یارای آن را ندارد، و در امان خدایی که پیمان شکنی نمی­کند، و در عزت خدایی که شکست نمی­خورد، و در احترام خدا که والاست، و در امانت­های خدا که از بین نمی­روند، صبح کرده­ام و هر کس در امان خدا صبح کند، در ایمنی و محافظت خواهد بود.

در حالی صبح کردم که حکومت زمین و آسمان­ها و بزرگی و اقتدار و ارجمندی و بزرگواری و گسستن و استوار ساختن، و عزت و فرمانروایی و حجت و برهان و بزرگی و پروردگاری و قدرت و شکوه و والامقامی و خشم و مهربانی و رحمت و گذشت کردن و سلامتی و سلامتی و ارزانی کردن و موهبت و برتری و نعمت­ها و نور و روشنی و ایمنی و گنجینه­های دنیا و آخرت، برای خدا، پروردگار جهانیان، یکتای چیره­ فرمانروای مقتدر با عزت بخشایشگر است.

در حالی صبح کردم که هیچ چیزی را برای خدا شریک قرار نمی­دهم، و هیچ خدایی را همراه او نمی­خوانم، و به جز او، هیچ سرپرست و یاوری برای خود نمی­گیرم، که همانا کسی نمی­تواند مرا از عذاب خدا پناه دهد، و جز او هیچ پناهگاهی نمی­یابم. الله، الله، الله، پروردگار حقیقی من است، هیچ چیزی را با خدا شریک قرار نمی­دهم، خدا عزیزتر و بزرگتر و والاتر و تواناتر از آنچه من می­ترسم و دوری می­گزینم، است، و هیچ نیرو و توانی جز به سبب خدای والامرتبه­ بزرگ نیست.

خدایا، همان طور که شب را بردی و روز را که آفرینشی جدید از آفریده­هایت است و نشانه­ای روشن از نشانه­های توست، آوردی، پس بر محمد و خاندان محمد درود فرست و در این روز هر غصه و اندوه­ و ناراحتی و ناخوشایندی و گرفتاری و رنجوری و حادثه سختی را از من ببر، و با سلامتی به من رو کن، و برای من نعمتی از رحمت و گذشت و توبه عنایت کن، و هر بدی و زیان را از من دور کن، و با نیرو و توان و بخشندگی و بزرگواری خودت، برای من نعمتی از رحمت و گذشت و توبه عنایت کن.

از بدی این روز و آنچه بعد از این می­آید، و از بدی شیطان و فرمانروا، و ارتکاب حرام و گناهان، و از بدی رساندن نیشدار و گزندگان، و چشم بد، و از بدی هر جنبنده­ای که پروردگارم اختیار آن را به دست دارد، به خدا و به آنچه فرشتگان و فرستادگان او به آن پناه جسته­اند، پناه می­برم، که پروردگار من بر راه راست قرار دارد.

از غضب خدا و خشم او و عقوبت او و عذاب او و سختی او و چیرگی او و انتقام گرفتن او، و از تمام ناپسندهای دنیا و آخرت، به خدا و به کلمات او و بزرگی او و نیروی او و توان او و قدرت او پناه می­برم؛ و از نیرو و توان تمام آفریدگان، به نیرو و توان خدا حمایت می­جویم، و به پروردگار سپیده دم، از شرّ آنچه آفریده، و از شرّ تاریکی چون فراگیرد، و از شرّ دمندگان در گره ها و از شرّ [هر] حسود، آن گاه که حَسَد ورزد؛ و به پروردگار مردم، پادشاه مردم، معبودِ مردم، از شرّ وسوسه گر نهانی، آن کس که در سینه های مردم وسوسه می کند، چه از جنّ و [چه از] انس - پناه می­برم، - پس اگر روی برتافتند، بگو: خدا مرا بس است، هیچ خدایی جز او نیست، بر او توکل کردم، و او پروردگار عرش بزرگ است.

با خدا آغاز می­کنم و از خدا موفقیت می­خواهم، و بر خدا توکل می­کنم، و به خدا دست می­آویزم و یاری می­جویم و پناهنده می­شوم، به نام خدا بهترین اسم­ها، به نام خدا که با اسم او هیچ چیزی نه در زمین و نه در آسمان، زیان نمی­بیند، و او شنوای داناست.

پروردگارا، همانا من بر تو توکل کرد­ه­ام؛ پروردگارا، همانا من کارم را به تو واگذار کرده­ام؛ پروردگارا، همانا تو را پشتوانه خودم قرار داده­ام؛ پروردگارا، همانا من سستی پایه­ خودم را به قوت پایه­ تو پناه داده­ام؛ در برابر برتری جویندگان بر من و زورگویان به من، و صاحبان قدرت بر ستم بر من، و شروع کنندگان ظلم به من، از تو یاری می­خواهم؛ و خودم و خانواده­ام و دارایی ام و فرزندانم در پناه و حمایت تو هستند ای پروردگار من، و با تو هیچ نوع ناتوانی وجود ندارد، و تو بر امان داده خود ستم نمی­کنی، پروردگارا، پس با عزت خودت زورگوی بر من را مهار کن، و با قدرت خودت، خوار کننده­ مرا خوار کن، و با خشم خودت ستم کننده به من را در هم شکن، و با عدل خودت از ستم کننده بر من انتقام گیر، و با پناه خودت مرا از شر او پناه ده، و پوشش خود را بر من بگستران، به درستی که هر کسی را تو بپوشانی، در ایمنی و محفوظ خواهد بود، و هیچ نیرو و توانی جز به سبب خدای والامرتبهی بزرگ نیست.

ای نیک امتحان کننده، ای خدای هرچه در زمین و هرچه در آسمان است، ای کسی که برای هیچ چیزی از او بی­نیازی نیست و هیچ چیزی را گریزی از او وجود ندارد، ای کسی که پایان هر چیز به سوی او و ورود هر چیز به سوی او و روزی او بر عهده­ اوست، بر محمد وخاندان او درود فرست، و سرپرستی مرا بر عهده بگیر و هیچ یک از آفریدگان بدت را بر من سرپرست قرار نده، همان گونه که مرا آفریدی و غذا خوراندی و روزی دادی و بر من مهربانی کردی، پس مرا تباه مگردان.

ای کسی که بخشندگی­اش دستاویز هر خواستار است، و بزرگواری­اش واسطه هر امیدوار، ای کسی که به بخشندگی توصیف شده، به کسی که به بدی معروف گشته است رحم کن؛ ای گنجینه تهیدستان، ای امید بزرگ، ای یاریگر ناتوانان.

خدایا، به خاطر اندوهی که هیچ کسی جز تو نمی­تواند آن را برطرف کند، و رحمتی که جز با تو نمی­توان به آن رسید، و نیازی که هیچ کس جز تو نمی­تواند آن را برآورده سازد، تو را می­خوانم. خدایا، همچنان که از گذشته، با بزرگواری خود، مرا به یاد کردن خودت دستور داده­ای، و سپاسگزاری و دعایت را به من الهام کرده­ای، پس، از بزررگواری توست که دعای مرا بپذیری، و مرا از آنچه به سوی تو پناه آورده­ام نجات دهی، و هر چند من شایسته آن نیستم که به رحمت تو دست یابم، ولی به درستی که رحمت تو این شایستگی را دارد که بر من برسد و مرا در بر گیرد، چرا که آن بر هر چیزی گسترده است، و من چیزی هستم، پس رحمتت را بر من گسترده ساز، ای سرور من.

خدایا، بر محمد و خاندان محمد درود فرست، و بر من نعمت فرست و رهایی­ام از آتش را بر من عطا کن، و با رحمت خودت بهشت را بر من حتمی قرار ده، و با بخشندگی خودت زنان زیبا و درشت چشم بهشتی را به ازدواج من در آور، و مرا از خشم خودت در امان گیر، و به آنچه مورد خشنودی تو از من می­شود، موفقم بدار، و از آنچه تو را نسبت به من خشمگین می­سازد نگاه دار، و مرا نسبت به سهمی که برایم قرار داده­ای راضی قرار ده، و در آنچه به من عطا کرده­ای برکت قرار ده، و مرا سپاسگزار نعمتت قرار ده، و دوستی خودت و دوستی هر کسی که تو را دوست می­دارد، و دوستی هر عملی که مرا به دوستی تو نزدیک می­گرداند، روزی­ام کن، و توکل بر تو را، و واگذاشتن به تو را، و خشنود به قضای تو، و سر فرود آوردن در برابر فرمان تو را نعمت برایم قرار ده، تا اینکه زود نخواهم آنچه را که تو دیر می­خواهی، و دیر نخواهم آنچه را که تو زود می­خواهی، ای مهربان­ترین مهربانان، و درود خدا بر محمد و خاندان محمد باد، بپذیر ای پروردگار جهانیان.

خدایا، تو برای هر مصیبت بزرگ و برای هر بلایی که بر سر انسان فرود می­آید، کافی هستی؛ پس بر محمد و خاندان محمد درود فرست، و در برابر هر مشقت و گرفتاری مرا بسنده باش، ای کسی که در مورد من نیکو امتحان کننده هستی، ای کسی که از دیرباز بر من بخشنده بوده­ای، ای کسی که برای هیچ چیزی از او بی­نیازی نیست، ای کسی که روزی هر چیزی بر عهده­ اوست.

سپس با انگشت خود به طرف کسی که می­خواهی از بدی او تو را بسنده باشد، اشاره کرده و می­گویی: «ما در گردن­های آنان، تا چانه هایشان، غُل­هایی نهاده ایم، به طوری که سرهایشان را بالا نگاه داشته و دیده فرو هشته اند؛ و [ما] فراروی آنها سدّی و پشت سرشان سدّی نهاده و پرده ای بر [چشمان] آنان فرو گسترده ایم، در نتیجه نمی توانند ببینند؛ ما بر دل­های آنان پوشش­هایی قرار دادیم تا آن را درنیابند و در گوش­هایشان سنگینی [نهادیم] و اگر آنها را به سوی هدایت فراخوانی، باز هرگز به راه نخواهند آمد، آنان کسانی اند که خدا بر دل­ها و گوش و دیدگانشان مُهر نهاده و آنان خود غافلانند؛ پس آیا دیدی کسی را که هوس خویش را معبود خود قرار داده و خدا او را دانسته گمراه گردانیده و بر گوش او و دلش مُهر زده و بر دیده اش پرده نهاده است؟ آیا پس از خدا چه کسی او را هدایت خواهد کرد؟ آیا پند نمی گیرید؟ و چون قرآن بخوانی، میان تو و کسانی که به آخرت ایمان ندارند، پرده ای پوشیده قرار می دهیم؛ و بر دل­هایشان پوشش­ها می نهیم تا آن را نفهمند و در گوش­هایشان سنگینی [قرار می دهیم] و چون در قرآن پروردگار خود را به یگانگی یاد کنی با نفرت پشت می کنند؛ و سپاس مخصوص خدایی است که پروردگار جهانیان است.»

خدایا، از تو به احترام آن اسمت که آسمان با آن پابرجا شده، و زمین با آن پابرجا ایستاده است، و با آن بین حق و باطل جدا می­کنی، و با آن پراکنده­ها را جمع می­کنی، و با آن بین گردآمدن جدایی میاندازی، و با آن تعداد شن­ها، و سنگینی کوه­ها، و پیمانه­ دریاها را به شماره می­آوری، می­خواهم که بر محمد و خاندان محمد درود فرستی، و در کار من برایم گشایش و برون رفت قرار دهی، که تو بر هر چیزی توانا هستی.} - . البلد الامین: 61-64 -

البلد الامین: از امام صادق علیه السلام روایت شده که فرموده است: هر کس بخواهد از هر دری که بخواهد وارد بهشت شود، و در پرونده او «لا إله إلا الله، محمد رسول الله صلی الله علیه و آله»،{هیچ خدایی جز الله وجود ندارد، محمد فرستاده­ خدا است.} نوشته شود، باید هر روز پس از نماز صبح بگوید: «الحمد لله الذی ذهب اللیل بقدرته»،{سپاس خدایی را که با قدرت خود، شب را برد.} تا عبارت «أقرئا محمداً منی السلام»،{ ای دو فرشته، بر محمد صلی الله علیه و آله از سوی من سلام برسانید.}

**[ترجمه]

بعض النسخ و إیمانا فیکون العطف علی محل الموصول عطف تفسیر و یحتمل علی هذا أن یکون رضا بیانا للموصول أی کل ما یراه منی طاعة له و منسوبا إلیه من الرضا و الإیمان.

**[ترجمه]فلاح السائل - . آن را نیافتیم و شاید در بخش چاپ نشده قرار داشته باشد. -

و البلد الامین - . البلد الامین: 512 -

و مصباح الشیخ - . مصباح المتهجد: 167 -

و غیرها: از دعاهای سرّ: هر کس از امت تو حفاظت و سرپرستی و یاری مرا بخواهد، پس هنگام صبح و شب و خوابیدنش بگوید: {به پروردگارم ایمان آوردم و او الله، خدای هر چیزی، و پایان هر علم و به ارث برنده آن، و پروردگار هر چیز است؛ و خدا را بر بندگی و خواری و کوچکی خودم گواه می­گیرم؛ و به زیبایی عملکرد خدا در مورد خودم اعتراف می­کنم؛ و به خاطر سپاسگزاری اندکم، به زیان خودم اقرار می­نمایم؛ و از خداوند در این روزم و در این شبم، به حق آنچه که برای او حقی به خاطر آنچه در من است، می­بیند، رضایت و ایمان و وارستگی و روزی گسترده و باوری بدون شک و تردید درخواست می­کنم.

خدایم برای من از هر کسی غیر او بسنده است؛ و خداوند بر هر کسی غیر از خودش، وکیل است؛ به نهان علم خدا و به آشکار آن ایمان آوردم؛ از هر بدی به آنچه در علم خداست، پناه می­برم؛ منزه است دانای به آنچه خدای مهربان آفریده و آن را شماره کرده و و بر آن قادر است؛ هر چه خدا بخواهد - همان می­شود - و هیچ توانی جز به سبب خدا نیست؛ و از خدا آمرزش می­خواهم و فرجام به سوی اوست.} - . مصباح الکفعمی: 85 -

**[ترجمه]

صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ کَانَ یَقُولُ بَعْدَ صَلَاةِ الْفَجْرِ- اللَّهُمَّ إِنِّی أَعُوذُ بِکَ مِنَ الْهَمِّ وَ الْحَزَنِ وَ الْعَجْزِ وَ الْکَسَلِ وَ الْبُخْلِ وَ الْجُبْنِ وَ ضَلَعِ الدَّیْنِ وَ غَلَبَةِ الرِّجَالِ وَ بَوَارِ الْأَیِّمِ وَ الْغَفْلَةِ وَ الزَّلَّةِ وَ الْقَسْوَةِ وَ الْعَیْلَةِ وَ الْمَسْکَنَةِ وَ أَعُوذُ بِکَ مِنْ نَفْسٍ لَا تَشْبَعُ وَ مِنْ قَلْبٍ لَا یَخْشَعُ وَ مِنْ عَیْنٍ لَا تَدْمَعُ وَ مِنْ دُعَاءٍ لَا یُسْمَعُ وَ مِنْ صَلَاةٍ لَا تَنْفَعُ وَ أَعُوذُ بِکَ مِنِ امْرَأَةٍ تُشَیِّبُنِی قَبْلَ أَوَانِ مَشِیبِی وَ أَعُوذُ بِکَ مِنْ وَلَدٍ یَکُونُ عَلَیَّ رَبّاً وَ أَعُوذُ بِکَ مِنْ مَالٍ یَکُونُ عَلَیَّ عَذَاباً وَ أَعُوذُ بِکَ مِنْ صَاحِبِ خَدِیعَةٍ إِنْ رَأَی حَسَنَةً دَفَنَهَا وَ إِنْ رَأَی سَیِّئَةً أَفْشَاهَا اللَّهُمَّ لَا تَجْعَلْ لِفَاجِرٍ عَلَیَّ یَداً وَ لَا مِنَّةً(1).

**[ترجمه]الکافی و الفقیه: هر دو با اسناد به محمد بن فرج، که گفته است: ابو جعفر محمد بن علی الرضا علیهما السلام این دعا را برای من نوشت و آن را به من آموخت و فرمود: هر کس این دعا را پس از نماز صبح بخواند، هر نیازی بخواهد برای او برآورده می­شود و خدا او را از آنچه اندوه دارد، کفایت می­کند: {با نام خدا، و درود خدا بر محمد و خاندان او، کارم را به خدا واگذار می­کنم، همانا خدا به بندگانش بیناست؛ پس خدا او را از عواقب سوء آنچه نیرنگ می کردند حمایت فرمود؛ منزّهی تو، راستی که من از ستمکاران بودم؛ پس [دعای] او را برآورده کردیم و او را از اندوه رهانیدیم، و مؤمنان را [نیز] چنین نجات می دهیم؛ خدا ما را بس است و نیکو حمایتگری است؛ پس با نعمت و بخششی از جانب خدا، [از میدان نبرد] بازگشتند، در حالی که هیچ آسیبی به آنان نرسیده بود؛ هر چه خدا بخواهد - همان می­شود، - و هیچ نیرو و توانی جز به سبب خدا نیست؛ هر چه خدا بخواهد - همان می­شود، - نه آنچه مردم بخواهند؛ هر چه خدا بخواهد - همان می­شود، - هر چند مردم ناپسند بدارند؛ پروردگارم برای من از پرورنده­ها کفایت می­کند؛ آفریدگارم مرا از آفریدگان کفایت می­کند؛ روزی دهنده­ام مرا از روزی خوران کفایت می­کند؛ آنکه همیشه مرا کفایت کرده، مرا کفایت می­کند؛ الله که جز او هیچ خدایی وجود ندارد، برای من کفایت می­کند؛ بر او توکل کرده­ام و او پروردگار عرش بزرگ است.} - . فقیه من لا یحضره الفقیه1: 214 (چاپ آخوندی) -

در الکافی آمده است: «من المرزوقین، حسبی الذی لم یزل حسبی منذ قط، حسبی الله الذی لا إله إلا هو»،{آن کسی که همواره و از ازل و فقط او کفایتم کرده، مرا کفایت می­کند؛ الله که جز او هیچ خدایی نیست، مرا کفایت می­کند.} - . الکافی 2: 547 -

عدة الداعی: از آن حضرت، علیه السلام مثل آن را با این عبارت روایت کرده است: «حسبی الرازق من المرزوقین، حسبی الله رب العالمین، حسبی من هو حسبی، حسبی من لم یزل حسبی، من کان منذ کنت لم یزل حسبی، حسبی الله»،{روزی دهنده­ام مرا از روزی خوران کفایت می­کند؛ همان که برایم بسنده است، مرا کفایت می­کند؛ همان کسی که همواره کفایتم کرده، مرا کفایت می­کند؛ کسی که از زمان بودنم همواره کفایتم کرده، مرا کفایت می­کند؛ الله مرا کفایت می­کند.} تا آخر.

**[ترجمه]

التسلط و الاستیلاء و قال السید الداماد قدس سره لو کان ربا لعدی باللام و الصواب رباء کسماء بمعنی الطول و المنة و المصدر بمعنی اسم الفاعل و رباء کظماء أو بالتسکین کنوء و بإسکان الباء بعد الراء المکسورة کدف ء و کلها تصحیف و تکلف مستغن عنه و الأمر فی التعدیة هین کما عرفت.

و یکون علی عذابا أی فی الآخرة أو الأعم منها و من الدنیا دفنها أی سترها و المنة النعمة و کأنه تأکید للید و یمکن تخصیص کل منهما ببعض المعاونات لیکون تأسیسا.

**[ترجمه]الفقیه: رسول خدا صلی الله علیه و آله بعد از نماز صبح می­فرمود: {خدایا، از اندوه و ناراحتی و ناتوانی و تنبلی و تنگ چشمی و ترس، و انحراف در دین، و چیرگی مردان، و نابودی بی همسر شدن،؟؟؟ و غفلت زدگی و لغزش و سنگدلی و محتاج شدن و بینوایی به تو پناه می­آورم. از نفسی که سیر نگردد، و از دلی که خشوع نداشته باشد، و از چشمی که اشک نریزد، و از دعایی که شنیده نشود، و از نمازی که سود نرساند، به تو پناه می­آورم. از زنی که مرا قبل از رسیدن پیری، پیر کند، به تو پناه می­آورم؛ و از فرزندی که بر من مالک شود، به تو پناه می­آورم؛ و از دارایی که بر من­ عذاب شود، به تو پناه می­آورم؛ و از نیرنگ­بازی که وقتی در من خوبی ببیند، بپوشاند و وقتی بدی ببیند، فاش کند، به تو پناه می­آورم؛ خدایا برای هیچ گناهکاری بر ضد من سلطه و منتی قرار نده.} - . الفقیه 1: 221 -

**[ترجمه]

أَصْبَحْتُ وَ رَبِّی مَحْمُودٌ أَصْبَحْتُ لَا أُشْرِکُ بِاللَّهِ شَیْئاً وَ لَا أَدْعُو مَعَ اللَّهِ أَحَداً وَ لَا أَتَّخِذُ مِنْ دُونِهِ وَلِیّاً أَصْبَحْتُ عَبْداً مَمْلُوکاً لَا أَمْلِکُ إِلَّا مَا مَلَّکَنِی رَبِّی أَصْبَحْتُ لَا أَسْتَطِیعُ أَنْ أَسُوقَ إِلَی نَفْسِی خَیْرَ مَا أَرْجُو وَ لَا أَصْرِفَ عَنْهُ شَرَّ مَا أَحْذَرُ أَصْبَحْتُ مُرْتَهَناً بِعَمَلِی وَ أَصْبَحْتُ فَقِیراً لَا أَجِدُ أَفْقَرَ مِنِّی بِاللَّهِ أُصْبِحُ وَ بِاللَّهِ أُمْسِی وَ بِاللَّهِ أَحْیَا وَ بِاللَّهِ أَمُوتُ وَ إِلَی اللَّهِ النُّشُورُ(1).

**[ترجمه]برخی بین «الهمّ» و «الحزن» فرق نهاده­اند، به این صورت که «الهم» برای موردی است که انتظار می­رود در آینده اتفاق ­افتد، و «الحزن» چیزی است که اتفاق افتاده است، و «الهمّ» حزنی است که انسان را می­گدازد؛ گفته می­شود: «همَّنی المرض» به این معنی است که بیماری مرا گداخته کرد؛ نامیدن آنچه از سختی­های غصه برای انسان پیش می­آید به این اسم، به خاطر این است که رساتر و شدیدتر از حزنی که اصل آن خشونت است، انسان را می­گدازد. «العجز» در اصل، عقب ماندن از چیزی است و از «العجز» گرفته شده است که همان عقب مانده­ چیزی است و به خاطر همراه بودن آن با ناتوانی و کوتاهی از انجام چیزی، در مقابل قدرت به کار می­رود. «الکسل»، یعنی گرانی کردن از انجام چیزی، با وجود توانایی.

در النهایه آمده است، در این دعا آورده است: «نعوذ بالله من بوار الأیّم»، یعنی کمبود آن، چیزی که از بازار کم شود؛ و «الأیّم» زنی که شوهر نداشته باشد. پایان. تفسیر آن در کتاب دعا در ضمن حدیث خواهدآمد. - . ر.ک: همین کتاب 95: 134 -

در النهایه آمده است: «عال، یعیل، عیلة»، یعنی نادار گشت. در القاموس، «الشیب»، یعنی سفیدی مو، مانند «المشیب»، و «شیّب الحزن رأسه و برأسه و أشاب» به همین معنی است.

«یکون علیّ ربّاً»، یعنی مربی و غذا دهنده، و من نیازمند به او باشم؛ که این به خاطر خلاف عادت بودن، سخت­ترین چیزهاست، بلکه معمولاً بر عکس است و متعدی کردن آن با «علیّ» به خاطر دربر داشتن معنای تسلط و چیرگی است. سید داماد - که روانش پاک باد- گفته است: اگر «ربّاً» باشد باید با لام متعدی شود، درست آن است که «رباء» مانند «سماء» - در وزن - به معنی بخشش و منت، و مصدر به معنای اسم فاعل باشد؛ و «رباء» مانند «ظماء» یا با سکون، مانند «نوء» و با سکون باء بعد از راء با کسره، مانند «دفء»، و همگی اشتباه و زحمت بیهوده است و به آنها نیازی نیست و مسئله در مورد متعدی کردن آن، همان طور که دانستی، آسان است.

«و یکون علیّ عذاباً»، یعنی در آخرت، یا هم در آن و هم در دنیا. «دفنها»، یعنی بپوشاند. «المنة» یعنی نعمت، و گویا تأکید برای «ید» است؛ و نیز ممکن است هر یک از نعمت و منت آنها به بعضی از کمک­ها اختصاص داشته باشد تا جمله جداگانه­ای باشد - نه تأکید. -

**[ترجمه]

یا من لَیْسَ کَمِثْلِهِ شَیْ ءٌ الکاف زائدة أو لیس ما یشبه أن یکون مثله فکیف مثله حقیقة أو المراد بمثله ذاته کقولهم مثلک لا یفعل کذا فیرجع إلی الأول و قیل مثله صفته أی لیس کصفته صفة و لا تستبدل بی غیری إشارة إلی قوله سبحانه وَ إِنْ تَتَوَلَّوْا یَسْتَبْدِلْ قَوْماً غَیْرَکُمْ ثُمَّ لا یَکُونُوا أَمْثالَکُمْ (1) أی لا تجعلنی بسبب المعاصی مستوجبا لغضبک حتی تذهب بی و تأتی بغیری مکانی لنصر دینک و یحتمل أن یکون المراد لا تغیر جسمی و خلقی فی الدنیا و الآخرة و الأول أظهر.

کما شرع الضمیر فیه و فی نظائره راجع إلی الله و یمکن أن یقرأ علی بناء المجهول فی الجمیع.

**[ترجمه]«أقرب إلیّ من حبل الورید» به کلام خدای سبحان «و نحن أقرب إلیه من حبل الورید»، - . ق/ 16 -

{و ما از شاهرگ [او] به او نزدیکتریم.} اشاره دارد، و «الوریدان» دو رگی است که از جلو، دو طرف گردن را احاطه کرده و به شاهرگ متصل می­شوند و از سر به آن وارد می­شوند؛ و گفته شده است: از این رو «ورید» نامیده شده است که روح وارد آن می­شود؛ و گفته شده است: آن، رگ بین گردن و کتف است؛ و «الحبل» همان رگ است و اضافه شدن آن، برای توضیح است؛ یعنی ما از کسی که از رگ گردن به او نزدیکتر است، به او آگاهتریم، و این نسبت با نزدیک بودن، برای نزدیک بودن علم، جایز است، چرا که موجب آن است. «حبل الورید» مثلی برای بیان برای نزدیک بودن است. شاعر گفته است: «و الموت أدنی لی من الورید»،{مرگ برای من از رگ گردن نزدیک­تر شده است.} بیضاوی این را بیان کرده است و گفته شده: «الورید» رگ مربوط به قلب است، یعنی ما از قلب او به او نزدیکتریم، یا ما، با تسلط داشتن و نزدیک بودن او نسبت به رگ گردنش، به او از آن هم نزدیکتریم.

**[ترجمه]

بالصلاة یضر بالتعقیب أو یقال هنا یختص بالصبح لا غیر أو یقال المراد بانفتاله فراغه من الصلاة و إیماؤه بالتسلیم انتهی و الأخیر أظهر و الانفتال بمعنی الانصراف شائع و إن کان مجازا.

**[ترجمه]الفقیه - . الفقیه 1: 223 - و المکارم و الذکری: مسمع بن کردین گفته است: چهل صبح با امام صادق علیه السلام نماز خواندم، حضرت وقتی از نافله­ها فارغ می­شد، دستانش را به آسمان بلند می­کرد و می­گفت: {ما و ملکی که برای خداست، صبح کردیم؛ خدایا، ما بندگان تو و فرزندان بندگان تو هستیم؛ خدایا، ما را از آن جا که مراقبت می­کنیم و از آن جا که خود مراقبت نمی­کنیم، حفظ کن؛ خدایا، ما را از آن جا که نگهبانی می­کنیم و از آن جا که نگهبانی نمی­کنیم، نگاه دار؛ خدایا، ما را از آن جا می­پوشانیم و از آن جا که نمی­پوشانیم، بپوشان؛ خدایا، ما را با توانگری و سلامتی بپوشان؛ خدایا، سلامتی و پایدار بودن سلامتی و سپاسگزاری از سلامتی را به ما روزی کن.} - . مکارم الاخلاق: 322 -

**[ترجمه]

بَعْدَ التَّعْقِیبِ خَمْسِینَ آیَةً(1).

**[ترجمه]الْکَافِی: در روایت صحیحی، محمد بن مسلم گفته است: از امام باقر علیه السلام در مورد تسبیح پرسیدم، فرمود: چیزی غیر از تسبیح فاطمه سلام الله علیها که وظیفه قرار داده شده باشد، سراغ ندارم، و بعد از نماز صبح ده مرتبه می­گویی: «لا إله إلا الله وحده لا شریک له، له الملک و له الحمد و هو علی کل شیء قدیر»،{هیچ خدایی جز الله وجود ندارد، یگانه است و هیچ شریکی برای او نیست، فرمانروایی و ستایش مخصوص اوست، و او بر هر چیزی تواناست.} و بعد از آن، هر مقدار که خواستی، و از روی استحباب، تسبیح می­گویی. - . الکافی 2: 533 -

از همان کتاب: از عدة، به صورت مرفوع نقل کرده است که فرمود: بعد از نماز صبح می­گویی: {خدایا، ستایشی همیشگی که همراه جاودانگی تو باشد، برای تو باد؛ و ستایشی که هیچ پایانی برای آن جز خشنودی تو نیست، برای تو باد؛ ستایشی که هیچ زمانی برای آن جز خواسته­ تو نیست، برای تو باد؛ ستایشی که هیچ پاداشی برای گوینده­ آن جز خشنودی تو نیست، برای تو باد؛ خدایا، ستایش مخصوص توست و شکایت به سوی تو و تویی یاریگر؛ خدایا، ستایش مخصوص توست، آن­گونه که تو سزاوار آن هستی؛ ستایش مخصوص خداست، با همه­ ستایش­هایش و برای همه­ نعمت­هایش، تا آنکه ستایش، به آنچه پروردگارم دوست می­دارد و خشنود است، منتهی شود.} - . الکافی 2: 547 -

بعد از نماز صبح و قبل از اینکه سخن بگویی، می­گویی: {ستایش برای خداست، به گنجایش میزان، و نهایت خشنودی، و سنگینی عرش؛ و خدا منزه است، به گنجایش میزان، و نهایت خشنودی، و سنگینی عرش؛ و هیچ خدایی جز الله وجود ندارد، به گنجایش میزان، و نهایت خشنودی، و سنگینی عرش.} این را چهار مرتبه تکرار می­کنی و سپس می­گویی: {همچون بنده­ خواری از تو می­خواهم که بر محمد و خاندان محمد درود فرستی، و گناهانمان را برای ما بیامرزی، و نیازهای ما را در دنیا و آخرت، در آسانی و ایمنی برآورده سازی.} - . الکافی 2: 547 -

**[ترجمه]

محوأة للأرض الکثیرة الأفاعی و الحیات و نظائر ذلک کثیرة فجعل علیه السلام هذه الکلمات لقائلهن بمنزلة السلاح الکثیر الذی یدفع عنه المخاوف و یرد الأیدی البواطش.

و الاستعارة الأخری قوله علیه السلام و لم یعمل یومئذ عملا یقهرهن و المراد و لم یعمل من الأعمال السیئة فی یومه ما یغلب إثمه أجر هذه الکلمات إذا قالها علی الوجه المحدود فیها.

و ینبغی أن یکون المراد بذلک الذنوب الصغائر دون الذنوب الکبائر لأن عقاب الکبیرة یعظم فیکون کالقاهر لتلک الحسنات التی ذکرها و الدرجات التی أشار إلیها و لما أقام علیه السلام تلک الکلمات مقام السلاح لقائلها جعل ما فی مقابلتها من إثم موتغ و ذنب موبق بمنزلة القاهر لها و الثالم فیها ملامحة بین صفحات الألفاظ و مزاوجة بین فرائد الکلام و هذا موضع المجاز الثانی الذی أفضنا فی ذکره و کشفنا عن سره (1).

**[ترجمه]اختیار ابن الباقی: از سلمان فارسی نقل کرده که گفته است: بر دوال شمشیر امیرالمؤمنین علیه السلام نوشته­ای دیدم، پس گفتم ای امیرالمؤمنین، این نوشته بر روی شمشیر شما چیست؟ فرمود: این یازده کلمه­ای است که رسول خدا صلی الله علیه و آله به من آموخته است؛ آیا دوست داری آن را به بیاموزم تا خودت در مسافرت و منزل و در شب و روز و نیز دارایی و فرزندانت محافظت شوید؟ گفتم: آری؛ فرمود: وقتی نماز صبح را خواندی و از آن فارغ شدی، بگو: {خدایا، ای دانای به هر پنهانی، ای کسی که آسمان به دست او برپا شده است، ای کسی که زمین به قدرت او گسترده شده است، ای کسی که خورشید و ماه با نور بزرگواری­اش تابان گشته­اند، ای کسی که دریاها با قدرت او به جریان افتاده­اند، ای کسی که یوسف را از بند بندگی رهانید، ای کسی که هر عذاب و گرفتاری را دور می­کند، ای کسی که نیازهای خواهندگان پیش او برآورده شده هستند، ای کسی که برایش نه دربانی وجود دارد که در نهان نگاه دارد، و نه وزیری که رشوه بگیرد، از تو می­خواهم که بر محمد و خاندان محمد درود فرستی، و مرا در مسافرت و در منزلم و در شب و روزم، و در بیداری و خوابم، و خودم و خانواده­ام، و دارایی و فرزندانم محافظت نمایی؛ و ستایش مخصوص خدای یگانه است.}

**[ترجمه]

**[ترجمه]المجازات النبویه: که برای سید رضی الدین است: از کلام آن حضرت، صلی الله علیه و آله این است: هر کس هنگام صبح ده مرتبه بگوید: «لا إله إلا الله وحده لا شریک له، له الملک و له الحمد، یحیی و یمیت و هو علی کل شیء قدیر»،{هیچ خدایی جز الله وجود ندارد، یگانه است و هیچ شریکی برای او نیست، زنده می­کند و می­میراند و او بر هر چیزی تواناست.} در ازای هر مرتبه که آن را گفته است، خداوند برایش ده نیکی می­نویسد و با آن، ده گناه را از او برمی­دارد، و او را با آن، ده درجه بالا می­برد، و این کلمات از اول روز تا پایان آن، برایش سلاح و وسیله حفاظت او می­شوند و در آن روز، کار گناه آلود که بر اینها غلبه کند، انجام نمی­دهد. - . المجازات النبویة: 254 -

در این کلام، دو تا استعاره به کار رفته است؛ یکی از آنها عبارت «و کنّ له مسلحة من أول نهاره إلی آخره» است و منظور از «مسلحة» در اینجا، محل جمع آوری سلاح فراوان است؛ گفته می­شود: «ههنا مسلحة للشیطان» و منظور از آن، جایی است که گروهی از یاران او گرد آمده و زیاد شده­اند و توان و هیبت­شان بیشتر شده است، همان طور که گفته می­شود: «مأسدة للأرض»، یعنی جایی که شیر فراوان دارد؛ و «مکمأة للأرض» یعنی جایی که کمأه - نوعی قارچ - زیاد است و «مفعأة، محوأة»: زمینی که افعی­ها و مارهای زیاد دارد؛ نمونه­های این کاربرد فراوان است و حضرت علیه السلام این کلمات را برای گوینده­ آن، به منزله سلاح فراوانی دانسته که امور ترسناک را از او دور کرده و دست­های ستمگر را از او برمی­گرداند.

استعاره­ دیگر، عبارت «و لم یعمل یومئذٍ عملاً یقهرهنَّ» او، علیه السلام است و منظور از آن، این است که در آن روز از کارهای بدی که گناه آن بر پاداش گفتن این کلمات غلبه کند، انجام نمی­دهد، در صورتی که کلمات را به گونه­ای که مقرر شده ادا کند.

سزاوار است منظور از آن گناهان، گناهان کوچک باشد، نه گناهان بزرگ؛ چرا که عقوبت گناهان بزرگ می­شود و از این رو بر نیکی­هایی که گفته است و بر درجه­هایی که اشاره کرده است، غالب می­گردد؛ و از آنجا که حضرت علیه السلام آن کلمات را به عنوان سلاح قرار داده است، در مقابل آن­ها، گناه تباه کننده و خطای هلاک کننده را به منزله­ برتری یافته و نفوذ کرده در آن، قرار داده است که به منظور زیبا نمودن کاربرد واژه­ها و قرینه­ هم قرار دادن تکه­های کلام، انجام داده است و این، جایگاه مَجاز دوم در کلام او بود که به آن دست یافتیم و پرده از راز آن برگشودیم. - . المجازات النبویة: 255 -

**[ترجمه]

فَقُلْتُ لَهُ کَانَ آبَاؤُکَ یَسْجُدُونَ بَعْدَ الثَّلَاثَةِ فَقَالَ مَا کَانَ أَحَدٌ مِنْ آبَائِهِ یَسْجُدُ إِلَّا بَعْدَ السَّبْعِ.

وَ قَدْ رَوَی جَوَازَ التَّقْدِیمِ بَعْدَ الْمَغْرِبِ جَهْمُ بْنُ أَبِی جَهْمَةَ(1) قَالَ: رَأَیْتُ مُوسَی بْنَ جَعْفَرٍ علیه السلام وَ قَدْ سَجَدَ بَعْدَ ثَلَاثِ رَکَعَاتٍ مِنَ الْمَغْرِبِ فَقُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ رَأَیْتُکَ سَجَدْتَ بَعْدَ الثَّلَاثِ فَقَالَ وَ رَأَیْتَنِی قُلْتُ نَعَمْ قَالَ فَلَا تَدَعْهَا فَإِنَّ الدُّعَاءَ فِیهَا مُسْتَجَابٌ.

انتهی.

**[ترجمه]الاحتجاج: حمیری در نامه­ای به حضرت قائم علیه السلام، از او در مورد سجده شکر­ بعد از نماز واجب سؤال کرده بود که بعضی از اصحاب ما گفته­اند که آن، بدعت است، پس آیا جایز است شخص بعد از نماز واجب، آن سجده را به جای آورد؟ و اگر جایز باشد، در نماز مغرب، - محل آن - بعد از نماز است یا بعد از چهار رکعت نافله؟ حضرت جواب داد: سجده­ شکر از لازم­ترین سنت­ها و واجب­ترین آنها است و جز کسی که بخواهد در دین خدا بدعت ایجاد کند، کسی نمی­گوید که سجده شکر بدعت است. و اما در مورد خبری که در آن، سجده­ شکر بعد از نماز مغرب روایت شده و اختلاف در اینکه سجده، بعد از سه رکعت است یا بعد از چهار رکعت، - بدان که - فضیلت دعا و تسبیح گفتن بعد از نماز واجب نسبت به دعا و تسبیح در دنباله­ نافله­ها، مانند فضیلت نمازهای واجب نسبت به نافله­ها است و سجده شکر نیز دعا و تسبیح است و با فضیلت­تر آن است که بعد از نماز واجب باشد، ولی به جای آوردن آن بعد از نافله نیز جایز است. - . احتجاج الطبرسی: 272 -

**[ترجمه]

ثُمَّ انْفَتَلَ وَ خَرَجَ مِنْ بَابِ کِنْدَةَ فَتَبِعْتُهُ حَتَّی أَتَی مُنَاخَ الْکَلْبِیِّینَ فَمَرَّ بِأَسْوَدَ فَأَمَرَهُ بِشَیْ ءٍ لَمْ أَفْهَمْهُ فَقُلْتُ مَنْ هَذَا فَقَالَ هَذَا عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ علیهما السلام فَقُلْتُ جَعَلَنِیَ اللَّهُ فِدَاکَ مَا أَقْدَمَکَ هَذَا الْمَوْضِعَ فَقَالَ هَذَا الَّذِی رَأَیْتَ (1).

**[ترجمه]این اشاره بر تأخیر انداختن در حالت تقیه دارد، پس دقت کن؛ در ادامه روایت ابن ابی ضحاک - . ذیل شماره­ 33 به نقل از کتاب عیون خواهد آمد. - از امام رضا علیه السلام که قبل از نافله، سجده کرده بود، خواهد آمد. در الذکری گفته است: در مورد محل سجده­ شکر بعد از نماز مغرب، دو - گونه - روایت وجود دارد که در صورت امکان حمل روایت امام کاظم علیه السلام بر مطلق سجده، می­توان به هر دو دسته روایت­ها عمل کرد؛ هر چند چنین حمل کردنی بعید است. پایان. گویا انجام آن در هر دو محل، با فضیلت­تر و با احتیاط سازگارتر است، به این دلیل که از بسیاری از روایت­ها، مستحب بودن آن بعد از هر گونه نافله نیز برداشت می­شود.

**[ترجمه]

**[ترجمه]این دعا را در المکارم به صورت مرسل از او علیه السلام روایت کرده و گفته است: امام علی بن حسین علیه السلام در سجده­هایش می­گفت:... و دعا را به این کلام او رساند: «و ترکتُ معصیتک فی أبغض الأشیاء إلیک، و هو أن أدعو لک ولداً و أدعو لک شریکاً»،{و در بدترین چیزها نسبت به تو، نافرمانی تو را ترک کرده­ام، و آن این است که برای تو فرزندی ادعا کرده و برای تو شریکی گرفته باشم.} و این کلام او: «و عصیتک فی أشیاء علی غیر وجه مکابرة و لا معاندة و لا استکبار»،{و در چیزهایی تو را نافرمانی کرده­ام، ولی نه از روی خود بزرگ بینی، و نه دشمنی، و نه سرکشی.} و این کلام او: «و استزلَّنی الشیطان بعد الحجَّة و البرهان، فإن تعذِّبنی بذنوبی...»{و شیطان مرا، بعد از اینکه حجت و برهان در اختیارم بود، به لغزش کشاند؛ پس اگر مرا به خاطر گناهانم عذاب کنی...} - . مکارم الاخلاق: 332 -

**[ترجمه]

هذا الخبر(1)

عن أیهما.

**[ترجمه]این روایت بر مستحب بودن سجده­ شکر به صورت مطلق، هنگام از راه رسیدن نعمت­ها دلالت دارد و در آن بین اصحاب اختلافی وجود ندارد. شیخ بهایی - که رحمت خدا بر او باد- گفته است: علمای ما، که خدا از آنان خشنود باد، بر مستحب بودن سجده شکر هنگام رسیدن نعمت­ها و دور شدن عذاب­ها، اتفاق نظر دارند؛ و همان طور که برای نعمت تازه رسیده مستحب است، ظاهراً همان گونه که شیخ ما در الذکری گفته است: هنگام به یاد آوردن نعمت­ها نیز مستحب است، هر چند نعمت جدید نباشد. همچنین علمای ما بر مستحب بودن سجده در دنباله­ نمازها، به خاطر سپاسگزاری از توفیق به جای آوردن آن، هم عقیده هستند و مستحب است در دنباله­ تعقیب باشد، به گونه­ای که آن را پایان بخش قرار دهد و طول دادن آن با فضیلت­تر است .

در آن، پهن کردن آرنج­ها و چسباندن سینه و شکم به زمین مستحب است. آیا سجده با اعضای هفتگانه شرط است، یا صرف گذاشتن پیشانی بر زمین کفایت می­کند؟ هر دو احتمال، ممکن است درست باشد و در الذکری اولی را قطعی دانسته و این­گونه دلیل آورده است که صورت ظاهری سجده با آن محقق می­شود؛ ولی در مورد گذاشتن پیشانی بر چیزی که سجده بر آن صحیح است، اصل، شرط نبودن آن است. پایان.

در الذکری گفته است: در سجده­های شکر، تکبیر آغازین و تکبیر سجده­ و بالا بردن دست­ها و تشهد و سلام وجود ندارد؛ و آیا برای بالا بردن سر از سجده­ها، تکبیر مستحب است؟ در المبسوط آن را ثابت کرده است. انجام دادن آن در حالت سواره و از روی اختیار جایز است؛ چون اصل، جواز آن است. پایان.

در المعتبر گفته است: شیخ در النهایه گفته است: در سجده شکر، تکبیر آغازین و تکبیر سجده­ها و تشهد و سلام وجود ندارد؛ و در المبسوط گفته است: تکبیر برای برداشتن سر، مستحب است؛ و گویا آن را شبیه سجده­ تلاوت دانسته است. شافعی گفته است: سجده شکر مانند سجده تلاوت است. پایان.

این خبر دلالت بر این دارد که سجده بر زمین، در صورت امکان آن، بهتر است، ولی بر متعین بودن آن دلالتی ندارد.

**[ترجمه]

سَجْدَةً طَالَ مَکْثُهُ فِیهَا فَأَحْصَیْتُ لَهُ فِیهَا خَمْسَمِائَةِ تَسْبِیحَةٍ ثُمَّ انْصَرَفَ (1).

**[ترجمه]العلل - . علل الشرایع 2: 49 - و العیون: امام رضا علیه السلام فرمود: سجده بعد از نماز واجب، سپاسگزاری از خدای متعال در برابر توفیقی است که به بنده­اش داد تا واجبش را بجای آورد و کمترین چیزی که برای گفتن در آن کفایت می­کند، «شکراً لله، شکراً لله، شکراً لله»،{سپاس خدا را، سپاس خد را، سپاس خدا را.} سه مرتبه است.

گفتم: معنی عبارت «شکراً لله» چیست؟ فرمود: می­گوید این سجده­ من سپاس از خدای عزّوجلّ است، به خاطر اینکه به من در راه خدمت به خودش و به جای آوردن واجبش توفیق داد؛ و شکر موجب فزونی می­گردد و اگر در نمازش کاستی وجود داشته باشد که با نافله­ها جبران نشود، با این سجده جبران می­گردد. - . عیون الاخبار 1: 281. کلام حضرت که فرموده است: شکر موجب فزونی می­گردد، به دلیل این فرمایش خدای متعال در سوره­ ابراهیم، آیه­ 7 است: «و إذ تأذن ربُّکم لَإن شکرتم لأزیدنَّکم»،{و آن گاه که پروردگارتان اعلام کرد که اگر واقعاً سپاسگزاری کنید، [نعمت] شما را افزون خواهم کرد.} -

**[ترجمه]

یَا مُوسَی إِنَّکَ إِذَا صَلَّیْتَ وَضَعْتَ خَدَّیْکَ عَلَی التُّرَابِ (1).

المکارم، عنه علیه السلام: مثله (2)

**[ترجمه]این روایت دلالت بر مستحب بودن تعفیر، (به خاک مالیدن گونه) در سجده­ شکر دلالت دارد که با آن، - سجده - دو تا می­شود؛ نیز بر مستحب بودن دست ساییدن که گفته شد، دلالت دارد. در المعتبر گفته است: در سجده­ شکر، تعفیر مستحب است و آن عبارت است از اینکه گونه­ راست را و سپس گونه­ چپش را بر خاک نهد، و این نظر علمای ما است. در الذکری گفته است: در سجده­ شکر، تعفیر هر دو سوی پیشانی و همین طور هر دو سوی گونه، بین دو سجده مستحب است و آن، از «العفر» با فتحه­ عین و فاء، که همان خاک است، گرفته شده است. و این اشاره به استحباب گذاشتن آن بر خاک دارد و ظاهراً با گذاشتن آن بر هر چیزی که شد، سنت را به جای آورده است، هرچند گذاشتن بر خاک بهتر است.

**[ترجمه]

**[ترجمه]العلل: اسحاق بن عمار گفته است: از امام صادق علیه السلام شنیدم می­فرمود: چهل یا سی روز، وحی از موسی بازداشته شد، پس وی به بالای کوهی در شام که به آن أریحا گفته می­شود رفت و گفت: ای پروردگار، اگر بازداشته شدن وحی و کلام تو از من به خاطر گناهان بنی اسرائیل است، پس آمرزش تو را که دیرینه­ است، می­خواهم. خداوند عزّوجلّ به او وحی کرد: ای موسی بن عمران، آیا می­دانی چرا من تو را برای وحی و کلام خودم از میان آفریدگانم برگزیده­ام؟ گفت: من به آن آگاهی ندارم ای پروردگار من؛ پس فرمود: ای موسی، من نظری به آفریدگانم کردم، پس در میان آفریده­هایم، کسی که بیشترین فروتنی را برای من داشته باشد، غیر از تو نیافتم و از این رو تو را برای وحی­ام و کلامم از میان آفریده­هایم اختصاص دادم. - حضرت فرمود: - موسی علیه السلام هنگامی که نماز می­خواند، از قبله روی برنمی­گرداند تا اینکه گونه راست و سپس گونه­ چپ خود را بر زمین ­بساید. - . علل الشرایع 1: 53-54؛ الفقیه 1: 219 (ذیل آن را به صورت مرسل روایت کرده است.)؛ التهذیب 1: 165 -

**[ترجمه]

**[ترجمه]ثواب الاعمال: امام صادق علیه السلام فرموده است: هر کس به خاطر سپاسگزاری از نعمتی برای خدا در غیر از نماز سجده کند، خداوند به واسطه­ آن برایش ده نیکی می­نویسد و ده بدی را از او پاک می­کند و برای او ده درجه در بهشت بالا می­برد. - . ثواب الاعمال: 32 -

**[ترجمه]

**[ترجمه]این حدیث را به طور کامل و با سندهای آن، در بخش «من رأی القائم علیه السلام»،{کسانی که حضرت قائم علیه السلام را دیده­اند.} آورده­ایم.

**[ترجمه]

وَصِیَّ أَبِیهِ نُوحٍ بِسَامٍ وَ نَجَا سَامٌ بِأَبِیهِ نُوحٍ وَ نَجَا نُوحٌ بِاللَّهِ یَا مُحَمَّدُ وَ نَجَا مَنْ تَوَلَّی إِسْمَاعِیلَ بْنَ إِبْرَاهِیمَ خَلِیلَ الرَّحْمَنِ وَصِیَّ أَبِیهِ إِبْرَاهِیمَ بِإِسْمَاعِیلَ وَ نَجَا إِسْمَاعِیلُ بِإِبْرَاهِیمَ علیه السلام وَ نَجَا إِبْرَاهِیمُ بِاللَّهِ یَا مُحَمَّدُ وَ نَجَا مَنْ تَوَلَّی یُوشَعَ بْنَ نُونٍ وَصِیَّ مُوسَی بِیُوشَعَ وَ نَجَا یُوشَعُ بِمُوسَی وَ نَجَا مُوسَی بِاللَّهِ یَا مُحَمَّدُ وَ نَجَا مَنْ تَوَلَّی شَمْعُونَ الصَّفَا وَصِیَّ عِیسَی بِشَمْعُونَ وَ نَجَا شَمْعُونُ بِعِیسَی وَ نَجَا عِیسَی بِاللَّهِ یَا مُحَمَّدُ وَ نَجَا مَنْ تَوَلَّی عَلِیّاً وَزِیرَکَ فِی حَیَاتِکَ وَ وَصِیَّکَ عِنْدَ وَفَاتِکَ بِعَلِیٍّ وَ نَجَا عَلِیٌّ بِکَ وَ نَجَوْتَ أَنْتَ بِاللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ یَا مُحَمَّدُ إِنَّ اللَّهَ جَعَلَکَ سَیِّدَ الْأَنْبِیَاءِ وَ جَعَلَ عَلِیّاً سَیِّدَ الْأَوْصِیَاءِ وَ خَیْرَهُمْ وَ جَعَلَ الْأَئِمَّةَ مِنْ ذُرِّیَّتِکُمَا إِلَی أَنْ یَرِثَ الْأَرْضَ وَ مَنْ عَلَیْهَا فَسَجَدَ عَلِیٌّ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ وَ جَعَلَ یُقَبِّلُ الْأَرْضَ شُکْراً لِلَّهِ تَعَالَی وَ إِنَّ اللَّهَ جَلَّ اسْمُهُ خَلَقَ مُحَمَّداً وَ عَلِیّاً وَ فَاطِمَةَ وَ الْحَسَنَ وَ الْحُسَیْنَ علیهم السلام أَشْبَاحاً یُسَبِّحُونَهُ وَ یُمَجِّدُونَهُ وَ یُهَلِّلُونَهُ بَیْنَ یَدَیْ عَرْشِهِ قَبْلَ أَنْ یَخْلُقَ آدَمَ بِأَرْبَعَةَ عَشَرَ آلَافِ عَامٍ فَجَعَلَهُمْ نُوراً یَنْقُلُهُمْ فِی ظُهُورِ الْأَخْیَارِ مِنَ الرِّجَالِ وَ أَرْحَامِ الْخَیِّرَاتِ الْمُطَهَّرَاتِ وَ الْمُهَذَّبَاتِ مِنَ النِّسَاءِ مِنْ عَصْرٍ إِلَی عَصْرٍ فَلَمَّا أَرَادَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ أَنْ یُبَیِّنَ لَنَا فَضْلَهُمْ وَ یُعَرِّفَنَا مَنْزِلَتَهُمْ وَ یُوجِبَ عَلَیْنَا حَقَّهُمْ أَخَذَ ذَلِکَ النُّورَ وَ قَسَمَهُ قِسْمَیْنِ جَعَلَ قِسْماً فِی عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ فَکَانَ عَنْهُ مُحَمَّدٌ سَیِّدُ النَّبِیِّینَ وَ خَاتَمُ الْمُرْسَلِینَ وَ جَعَلَ فِیهِ النُّبُوَّةَ وَ جَعَلَ الْقِسْمَ الثَّانِیَ فِی عَبْدِ مَنَافٍ وَ هُوَ أَبُو طَالِبِ بْنُ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ بْنِ هَاشِمِ بْنِ عَبْدِ مَنَافٍ فَکَانَ مِنْهُمْ عَلِیٌّ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ وَ سَیِّدُ الْوَصِیِّینَ وَ جَعَلَهُ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَلِیَّهُ وَ وَصِیَّهُ وَ خَلِیفَتَهُ وَ زَوْجَ ابْنَتِهِ وَ قَاضِیَ دَیْنِهِ وَ کَاشِفَ کُرْبَتِهِ وَ مُنْجِزَ وَعْدِهِ وَ نَاصِرَ دِینِهِ (1).

مَجَالِسُ الشَّیْخِ، عَنْ جَمَاعَةٍ عَنْ أَبِی الْمُفَضَّلِ الشَّیْبَانِیِّ عَنْ عِمْرَانَ بْنِ مُحَسِّنٍ عَنْ إِدْرِیسَ بْنِ زِیَادٍ: مِثْلَهُ وَ فِیهِ وَ جَعَلَ یُقَلِّبُ وَجْهَهُ عَلَی الْأَرْضِ (2)

ص: 204

**[ترجمه]فقه الرضا: چهره بر خاک ساییدن و سجده­ شکر را، چه در مسافرت و چه در منزل، ترک نکن. - . فقه الرضا: 9 -

**[ترجمه]

و قال الصدوق فی الفقیه (1) بعد إیراده من وصف الله تعالی بالوجه کالوجوه فقد کفر و أشرک و وجهه أنبیاؤه و حججه صلوات الله علیهم و هم الذین یتوجه بهم العباد إلی الله عز و جل و إلی معرفته و معرفة دینه و النظر إلیهم فی یوم القیامة ثواب عظیم یفوق کل ثواب و قد قال الله عز و جل کُلُّ مَنْ عَلَیْها فانٍ وَ یَبْقی وَجْهُ رَبِّکَ ذُو الْجَلالِ وَ الْإِکْرامِ و قال عز و جل فَأَیْنَما تُوَلُّوا فَثَمَّ وَجْهُ اللَّهِ یعنی فثم التوجه إلی الله و لا یجب أن ینکر من الأخبار ألفاظ القرآن انتهی.

و یحتمل أن یراد بالوجه الذات الأقدس و بالنظر إلیه نهایة المعرفة أو النظر إلی ثوابه تعالی.

**[ترجمه]المکارم: امام صادق علیه السلام فرمود: اگر بنده هنگامی که در سجده است، تا قطع شدن نفسش بگوید: «یا رب، یا ربّ»، پروردگار مبارک و والامرتبه به او می­فرماید: اجابت می­کنم تو را، خواسته­ات چیست؟! - . مکارم الاخلاق: 331 -

مرازم از امام صادق علیه السلام روایت کرده که فرموده است: سجده­ شکر بر هر مسلمانی واجب است؛ با آن نمازت را تمام می­کنی و پروردگارت را با آن خشنود می­سازی و فرشتگان از تو به شگفت می­آیند و وقتی بنده نماز بخواند و یک سجده­ شکر بجا آورد، همانا خداوند پرده­ بین او و فرشتگان را برمی­دارد و می­ فرماید: ای فرشتگان من، به بنده­ام بنگرید، واجبش را به جای آورد و عهدم را به پایان رساند، سپس به خاطر نعمتی که به او داده­ام، مرا شکر کرد. فرشتگان من، چه چیزی برای او است؟

فرمود: فرشتگان می­گویند: ای پروردگار ما، رحمت تو؛ سپس پروردگار مبارک و والامرتبه می­فرماید: بعد از آن، چه چیزی برای او است؟ فرشتگان می­گویند: ای پروردگار ما، بهشت تو؛ سپس پروردگار مبارک و والامرتبه می­فرماید: بعد چه چیزی؟ فرشتگان می­گویند: ای پروردگار ما، کفایت کردن کارهای مهم او؛ سپس پروردگار مبارک و والامرتبه می­فرماید: بعد چه چیزی؟ - فرمود: - بعد از این که چیز خوبی باقی نماند که فرشتگان نگفته باشند، خداوند مبارک و والامرتبه می­فرماید: ای فرشتگان من، سپس چه چیزی؟ فرشتگان می­گویند: ای پروردگار ما، ما نمی­دانیم؛ - فرمود: - پس خداوند مبارک و والامرتبه می­فرماید: همان­گونه که مرا شکر کرده، از او سپاسگزاری می­کنم و با فضل خودم به او رو می­کنم و جلوه­ خودم را به او نشان می­دهم. - .مکارم الاخلاق: 332 -

**[ترجمه]

إِنَّکَ دَعَوْتَ بِدُعَاءِ نَبِیٍّ کَانَ عَلَی عَهْدِ عَادٍ(1).

وَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله کَانَ فِی سَفَرٍ یَسِیرُ عَلَی نَاقَةٍ إِذَا نَزَلَ فَسَجَدَ خَمْسَ سَجَدَاتٍ فَلَمَّا رَکِبَ قَالُوا یَا رَسُولَ اللَّهِ رَأَیْنَاکَ صَنَعْتَ شَیْئاً لَمْ تَصْنَعْهُ فَقَالَ نَعَمْ اسْتَقْبَلَنِی جَبْرَئِیلُ علیه السلام فَبَشَّرَنِی بِبِشَارَاتٍ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَسَجَدْتُ لِلَّهِ شُکْراً لِکُلِّ بُشْرَی سَجْدَةً(2).

وَ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ: خَرَجْتُ مَعَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ هُوَ یُحَدِّثُ نَفْسَهُ ثُمَّ اسْتَقْبَلَ الْقِبْلَةَ فَسَجَدَ طَوِیلًا ثُمَّ أَلْزَقَ خَدَّهُ الْأَیْمَنَ بِالتُّرَابِ طَوِیلًا قَالَ ثُمَّ مَسَحَ وَجْهَهُ ثُمَّ رَکِبَ فَقُلْتُ لَهُ بِأَبِی أَنْتَ وَ أُمِّی لَقَدْ صَنَعْتَ شَیْئاً مَا رَأَیْتُهُ قَطُّ قَالَ یَا إِسْحَاقُ إِنِّی ذَکَرْتُ نِعْمَةً مِنْ نِعَمِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَیَّ فَأَحْبَبْتُ أَنْ أُذَلِّلَ نَفْسِی ثُمَّ قَالَ یَا إِسْحَاقُ مَا أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَی عَبْدٍ بِنِعْمَةٍ فَعَرَفَهَا بِقَلْبِهِ وَ جَهَرَ بِحَمْدِ اللَّهِ عَلَیْهَا فَفَرَغَ عَنْهَا حَتَّی یُؤْمَرَ لَهُ بِالْمَزِیدِ مِنَ الدَّارَیْنِ (3).

**[ترجمه]این خبر در سایر کتاب­ها نیز با سند صحیح روایت شده است، و وجوب، حمل بر استحباب موکّد شده است. «و صلاتک» در عبارت او، علیه السلام «و تتمّ بها صلاتک» یا فاعل «تتمّ» است یا مفعول آن، به این صورت که از «تمّ» باشد یعنی تمام شد، یا از «اتمّ» باشد یعنی تمام کرد؛ دو جمله­ عطف شده به آن نیز همین­گونه­اند. عبارت او، علیه السلام: «فتح الربّ» تا آخر آن، دلالت بر این دارد که انسان­ها بر فرشتگان پوشیده­اند و آنان از احوال ما اطلاع ندارند، مگر اینکه خدای سبحان پرده را از بین ما و آنان بردارد. کلام خدای سبحان «و اُریه وجهی» در سایر کتاب­ها نیز همین گونه است، بجز التهذیب - . التهذیب 1: 166 - که در آن، «و اُریه رحمتی»،{و رحمتم را به او می­نمایانم.} آمده است .

صدوق در الفقیه - . من لا یحضره الفقیه 1: 220 - بعد از ذکر این مطلب گفته است: هر کس خدای والامرتبه را به چهره، مانند سایر چهره­ها، توصیف کند، یقیناً کفر و شرک ورزیده است و چهره خدا، پیامبران و حجت­های او، صلوات الله علیهم، هستند و همانان هستند که بندگان از طریق آنان به خدای عزّوجلّ و شناخت او و شناخت دین او رو می­کنند و نگریستن به آنان، ثواب بزرگی در روز قیامت دارد و بالاتر از هر ثوابی است. همانا خدای عزّوجلّ فرموده است: «کل من علیها فان و یبقی وجه ربک ذو الجلال و الإکرام»،{هر چه بر [زمین] است فانی شونده است و ذاتِ باشکوه و ارجمند پروردگارت باقی خواهد ماند.} و فرموده است: «فأینما تولّوا فثم وجه الله»،{پس به هر سو رو کنید، آنجا روی [به] خداست.} یعنی آنجا، توجه به سوی خداست و نباید با اخبار و روایات، الفاظ قرآن را انکار کرد. پایان.

احتمال دارد منظور از وجه، ذات اقدس خدا باشد و منظور از نگریستن به آن، رسیدن به نهایت معرفت او یا نگریستن به ثواب او باشد.

**[ترجمه]

أَنِسَتْ بِهِ وَ إِنَّ عَسْکَرَ الصَّعَالِیکِ لَیَجِیئُونَ یُرِیدُونَ الْغَارَةَ أَوْ قِتَالَ قَوْمٍ فَإِذَا رَأَوْا شَخْصَهُ طَارُوا فِی الدُّنْیَا فَذَهَبُوا حَیْثُ لَا یَرَاهُمْ وَ لَا یَرَوْنَهُ فَسَأَلْتُ عَنْهُ فَقَالُوا هُوَ الْحَسَنُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ فَضَّالٍ (1).

**[ترجمه]المکارم: در روایت ابراهیم بن عبد الحمید آمده است: امام صادق علیه السلام به شخصی فرمود: هرگاه به اندوه دچار شدی، دستت را بر محل سجده­ات بکش، سپس دستت را بر صورتت از طرف گونه چپت و بر پیشانی­ات به طرف گونه­ راستت بکش و سه مرتبه بگو: «بسم الله الذی لا إله إلا هو عالم الغیب و الشهادة الرحمن الرحیم، اللهم أذهب عنی الهم و الحزن»،{با نام خدایی که هیچ خدایی جز او وجود ندارد، داننده­ نهان و آشکار و بخشایشگر و مهربان است؛ خدایا، اندوه و ناراحتی را از من ببر.} - . مکارم الاخلاق: 332 -

و روایت کرده است که هر کس در حال سجده بگوید: «یا رباه، یا سیداه»،{ای پروردگار، ای سرور} تا اینکه نفسش بریده شود، جواب داده می­شود: نیازت را بخواه. - . مکارم الاخلاق: 332 -

یکی از صادقین - امام باقر یا امام صادق - علیهما السلام در سجده­اش می­گفت:{ای پروردگار، کسی که ثواب تو را درخواست می­کند، برایت سجده کرده است؛ ای پروردگار، کسی که از عذاب تو گریزان است، برای تو سجده کرده است؛ ای پروردگار، کسی که از خشم تو هراسان است، برای تو سجده کرده است.} سپس می­گفت: «یا الله یا رباه، یا الله یا رباه، یا الله یا رباه»،{ای الله ای پروردگار، ای الله ای پروردگار، ای الله ای پروردگار.} تا اینکه نفس بریده می­شد و سپس دعا می­کرد. - . مکارم الاخلاق: 332 -

از امام صادق علیه السلام روایت شده که فرموده است: رسول خدا صلی الله علیه و آله به شخصی برخورد کرد که در حال سجده بود و می­گفت: {خدایا، بر تو چه می­شود که هر کسی را که برای او نزد من حقی وجود دارد، خشنود کنی، و گناهانم را بیامرزی، و مرا با رحمت خودت وارد بهشت نمایی؛ به درستی که تو از ستمکاران گذشت می­کنی، و من از ستمکاران هستم، پس رحمت خودت را شامل من ساز، ای بهترین رحم کنندگان.} پس رسول خدا صلی الله علیه و آله به او فرمود: سرت را بالا آور که همانا دعایت پذیرفته شده، همانا تو با دعای پیامبری که در زمان قوم عاد بود، دعا کردی. - . مکارم الاخلاق: 332 -

و از امام صادق علیه السلام است که فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و آله در سفر، سوار بر شتری در حال حرکت بود که ناگهان فرود آمد و پنج سجده بجای آورد. وقتی سوار شد گفتند: ای رسول خدا، دیدیم چیزی انجام دادی که انجام نمی­دادی؟ فرمود: آری؛ جبرئیل به پیشوازم آمد و با بشارت­هایی از سوی خدای عزّوجلّ، مرا مژده داد، پس به خاطر سپاسگزاری از هر مژده، یک بار برای خدا سجده کردم. - . مکارم الاخلاق: 304 -

اسحاق بن عمار گفته است: به همراه امام صادق علیه السلام بیرون رفتم و او با خودش سخن می­گفت، سپس رو به قبله کرد و سجده­ای طولانی نمود؛ بعد از آن، مدت زمان طولانی گونه­ راستش را بر خاک چسباند. - اسحاق گفته است: - سپس دست بر صورتش کشید و سوار شد. به او گفتم: پدر و مادرم فدای تو، چیزی انجام دادی که تاکنون از شما ندیده بودم. فرمود: ای اسحاق، همانا نعمتی از نعمت­های خدای عزّوجلّ بر خودم را به یاد آوردم و پس خواستم که خودم را خوار کنم. سپس فرمود: ای اسحاق، هر نعمتی که خدا به بنده­ای می­دهد، اگر آن را با دلش بشناسد، و با صدای گویا سپاس آن را بگوید و از آن فارغ گردد، به افزونی آن در هر دو سرا، برای او دستور داده می­شود. - . مکارم الاخلاق: 304 -

**[ترجمه]

وَ عَصَیْتُکَ بِفَرْجِی وَ لَوْ شِئْتَ وَ عِزَّتِکَ لَعَقَمْتَنِی وَ عَصَیْتُکَ بِجَمِیعِ جَوَارِحِیَ الَّتِی أَنْعَمْتَ بِهَا عَلَیَّ وَ لَیْسَ هَذَا جَزَاؤُکَ مِنِّی قَالَ ثُمَّ أَحْصَیْتُ لَهُ أَلْفَ مَرَّةٍ وَ هُوَ یَقُولُ الْعَفْوَ الْعَفْوَ ثُمَّ أَلْصَقَ خَدَّهُ الْأَیْمَنَ بِالْأَرْضِ فَسَمِعْتُهُ وَ هُوَ یَقُولُ بِصَوْتٍ حَزِینٍ بُؤْتُ إِلَیْکَ بِذَنْبِی عَمِلْتُ سُوءاً وَ ظَلَمْتُ نَفْسِی فَاغْفِرْ لِی فَإِنَّهُ لَا یَغْفِرُ الذُّنُوبَ غَیْرُکَ یَا مَوْلَایَ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ ثُمَّ أَلْصَقَ خَدَّهُ الْأَیْسَرَ بِالْأَرْضِ فَسَمِعْتُهُ وَ هُوَ یَقُولُ ارْحَمْ مَنْ أَسَاءَ وَ اقْتَرَفَ وَ اسْتَکَانَ وَ اعْتَرَفَ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ ثُمَّ رَفَعَ رَأْسَهُ (1).

**[ترجمه]فلاح السائل: در کتاب نزهة عیون المشتاقین نوشته­ عبدالله بن حسن النسابه، با اسناد از حسین بن زید بن علی بن حسین علیهما السلام روایت کرده که فرمود: ما وقتی سلام نماز را دادیم و تصمیم گرفتیم دعا کنیم یا وارد دعا شدیم، هر دعایی را که بخواهیم بکنیم، در حال سجده دعا می­کنیم و می­بینی که از ما کسانی آن را انجام می­دهند، یا من آن را انجام می­دهم. - . در محل مورد نظر یافت نشد. -

**[ترجمه]

کل قبیح مطلقا و أنهم کانوا یسمون ترک المندوب ذنبا و سیئة بالنسبة إلی کمالهم علیهم السلام انتهی و نحو ذلک قال صاحب کشف الغمة و غیره (1).

**[ترجمه]شیخ - . التهذیب 1: 166؛ المصباح: 45 -

و دیگران این روایت را به صورت مرسل از امام کاظم علیه السلام در تعقیب نماز ظهر روایت کرده اند. «تغرغر» در صیغه­ مضارع و با حذف یکی از حروف تاء، جوهری گفته است: «یتغرغر صوته فی حلقه»، یعنی صدا در گلویش بالا و پایین می­آید. «لکمّهتنی» بر وزن تفعیل، در بعضی نسخه­ها به صورت «لأکمهتنی»، یعنی حتماً نابینایم می­کردی؛ در القاموس گفته است: «الکمه» با فتحه­­ حروف، یعنی نابینایی مادرزادی یا هر نوع نابینایی؛ و گفته است: «کنع، یکنع، کنوعاً»، یعنی فشرده کرد و به هم پیوست، و انگشتانش را زد و خشک کرد، و «کنّع یده، تکنیعاً»، یعنی دستش را لنگ کرد. پایان. پس خواندن آن بدون تشدید و با تشدید درست است؛ همین طور است کلام او علیه السلام: «لجذمتنی» و «لعقمتنی». فیروزآبادی گفته است: «جذم، یجذمه، و یجذُمه، و جذّمه، فانجذم، و تجذّم»، یعنی برید، و «الأجذم»، یعنی دست بریده، یا انگشت رفته، «جذمت یده» مانند «فرح» - در وزن - «جذمتها و أجذمتها» - به همین معنا است. - و گفته است: «العقم» با ضمه، گودی کوچکی در رحم که امکان بچه­دار شدن نمی­دهد. «عقمت» مانند «فرح» و «نصر» و «کرم» و «عنی» - در وزن - و «عقمها الله، یعقمها، و أعقمها» - به همین معنا است. - «رجل عقیم»، یعنی مردی که برای او بچه به دنیا نمی­آید. پایان. در الصحیفة الکاملة آمده است: «و عقّم أرحامَ نسائهم»،{رحم­های زنان آنان را نازا گردان.} وقتی گفته می­شود: «باء بذنبه» یعنی به آن اعتراف کرد. «الاقتراف»، یعنی به دست آوردن، و بیشتر بر گناه کردن اطلاق می­شود؛ در النهایه گفته است: «قرف الذنب، و اقترفه»، یعنی گناه را انجام داد، و «قارف الذنب و غیره» وقتی گفته می­شود که به گناه نزدیک شده و به آن چسبیده باشد.

**[ترجمه]

مصباح الشیخ، و غیره: مثله (1).

**[ترجمه]تأویل گمان­هایی که ممکن است این دعا و مانند آن، مبنی بر نسبت گناه به آنان علیهم السلام به پندار آورد، پیش از این گفته شد. حسین بن سعید در کتاب الزهد گفته است: در اینکه آنان علیهم السلام از هرگونه زشتی به طور کلی معصوم هستند، بین علمای ما اختلافی نیست و آنان به نسبت کمالی که دارند، ترک مستحب را - برای خود - گناه و بدی می­نامند. پایان. صاحب کشف الغمة و سایرین نیز مانند این را گفته اند. - . کشف الغمة 3: 63 (مؤلف، سخن خود در این باره را در جلد 25، صفحه 203 تا 205، باب عصمة الأئمة و لزوم عصمة الامام آورده است.) -

**[ترجمه]

ثُمَّ یَقُولُ اللَّهُمَّ لَکَ الْحَمْدُ کَمَا خَلَقْتَنِی وَ لَمْ أَکُ شَیْئاً مَذْکُوراً رَبِّ أَعِنِّی عَلَی أَهْوَالِ الدُّنْیَا وَ بَوَائِقِ الدَّهْرِ وَ نَکَبَاتِ الزَّمَانِ وَ کُرُبَاتِ الْآخِرَةِ وَ مُصِیبَاتِ اللَّیَالِی وَ الْأَیَّامِ وَ اکْفِنِی شَرَّ مَا یَعْمَلُ الظَّالِمُونَ فِی الْأَرْضِ وَ فِی سَفَرِی فَاصْحَبْنِی وَ فِی أَهْلِی فَاخْلُفْنِی وَ فِیمَا رَزَقْتَنِی فَبَارِکْ لِی وَ فِی نَفْسِی لَکَ فَذَلِّلْنِی وَ فِی أَعْیُنِ النَّاسِ فَعَظِّمْنِی وَ إِلَیْکَ فَحَبِّبْنِی وَ بِذُنُوبِی فَلَا تَفْضَحْنِی وَ بِعَمَلِی فَلَا تَبْسُلْنِی وَ بِسَرِیرَتِی فَلَا تُخْزِنِی وَ مِنْ شَرِّ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ فَسَلِّمْنِی وَ لِمَحَاسِنِ الْأَخْلَاقِ فَوَفِّقْنِی وَ مِنْ مَسَاوِی الْأَخْلَاقِ فَجَنِّبْنِی إِلَی مَنْ تَکِلُنِی یَا رَبَّ الْمُسْتَضْعَفِینَ وَ أَنْتَ رَبِّی إِلَی عَدُوٍّ مَلَّکْتَهُ أَمْرِی فَیَخْذُلُنِی أَمْ إِلَی بَعِیدٍ فَیَتَجَهَّمُنِی فَإِنْ لَمْ تَکُنْ غَضِبْتَ عَلَیَّ یَا رَبِّ فَلَا أُبَالِی غَیْرَ أَنَّ عَافِیَتَکَ أَوْسَعُ لِی وَ أَحَبُّ إِلَیَّ أَعُوذُ بِنُورِ وَجْهِکَ الَّذِی أَشْرَقَتْ لَهُ السَّمَاوَاتُ وَ الْأَرْضُ وَ کُشِفَتْ بِهِ الظُّلْمَةُ وَ صَلُحَ عَلَیْهِ أَمْرُ الْأَوَّلِینَ وَ الْآخِرِینَ مِنْ أَنْ یَحُلَّ عَلَیَّ غَضَبُکَ أَوْ یَنْزِلَ بِی سَخَطُکَ لَکَ الْحَمْدُ حَتَّی تَرْضَی وَ بَعْدَ الرِّضَا وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِکَ (1).

**[ترجمه]«کبس الأرض علی الماء»، یعنی داخل در آن کرد، از عبارت «کبس رأسه فی ثوبه» گرفته شده است، یعنی پنهان کرد و داخل آن نمود؛ یا به معنی جمع کرد، همان گونه که در حدیث آمده است: «إنا نکبس الزیت و السمن» یعنی آن را جمع می­کنیم. «الکبس»، یعنی پر کردن؛ گفته می­شود: «کبست النهر، کبساً»، یعنی آن را با خاک پر کردم؛ معنی عبارت در دعا این است که زمین را گردآورد و بر روی آب نگه داشت، هر چند خود آن، مقتضی پراکنده شدن و ناپایداری بود؛ و گفته شده است: یعنی توقف داد و نگه داشت .

«و سد الهواء بالسماء»، یعنی هوا را آن گونه

که از نظر خیالی یا حقیقی به آن منتهی شود، قرار داد؛ چون که خورشید ثابت نیست؛ یا اینکه آن را بر آسمان اطلاق کرده است، چون هرچه بالای سر تو وجود دارد، آسمان است. احتمال دارد آسمان در پراکنده نشدن هوا نقش داشته باشد، و چه بسا گفته شود، این دلیلی بر نبود خلأ است، ولی در مورد آن سخنی برای گفتن و ایراد وجود دارد.

**[ترجمه]

من التعدد و الترکیب أوله ضد یصیر به شفعا کاللیل و النهار و النور و الظلمة و السماء و الأرض و أشباههما و قیل هما العناصر و الأفلاک و قیل البروج و السیارات و قیل صلاة الشفع و صلاة الوتر ذکره علی بن إبراهیم (1) وَ اللَّیْلِ إِذا یَسْرِ أی إذا یمضی لقوله وَ اللَّیْلِ إِذْ أَدْبَرَ(2) و التغییر بذلک لما فی التعاقب من الدلالة علی کمال القدرة و وفور النعمة أو یسری فیه من قولهم صلی المقام و حذف الیاء للاکتفاء بالکسرة تخفیفا و لم یحذفها ابن کثیر و یعقوب (3).

و إیمان الیسر أی إیمانا لا یکون معه شدة و بلیة أو إیمانا لا یکون من جهة الضرورة و الشدة أو إیمان الناس بهم فی حال الیسر من غیر جبر و هذا أنسب بحال المدعو له و هناءة فی العلم أی علما یحصل لهم بلا مشقة تحصیل أو غیره أو عطاء وافیا من العلم قال الفیروزآبادی الهنی ء و المهنأ ما أتاک بلا مشقة و قد هنئ و هنؤ هناءة و هنأه و یهنؤه و یهنئه أطعمه و أعطاه و الطعام هناء و هناء و هناءة أصلحه.

شیئا مذکورا مأخوذ من قوله سبحانه و تعالی هَلْ أَتی عَلَی الْإِنْسانِ الآیة و قیل أی کان نسیا منسیا غیر مذکور بالإنسانیة کالعنصر و النطفة و عن الباقر علیه السلام کان شیئا و لم یکن مذکورا و عن الصادق علیه السلام کان مقدورا غیر مذکور و البوائق جمع البائقة و هی الداهیة و النکبات جمع النکبة و هی المصیبة فلا تبسلنی أی لا تسلمنی إلی الهلکة و أبسلت فلانا أی أسلمته إلی الهلکة و المستبسل الذی یوطن نفسه إلی الموت أو الضرر و استبسل طرح نفسه فی الحرب لیقتل أو یقتل لا محالة قاله الجوهری

ص: 213

و قال رجل جهم الوجه أی کالح الوجه تقول منه جهمت الوجه و تجهمته إذا کلحت فی وجهه.

**[ترجمه]فلاح السائل: جدّ شادروانم ابو جعفر طوسی - که رضوان خدا بر او باد - گفته است: و مستحبّ است که نمازگزار در سجده شکر برای برادران مؤمن خود دعا نماید، و نیز بگوید: {خدایا، ای پروردگار سپیده دم، و شب­های دهگانه، و زوج و فرد، و شب آنگاه که سپری شود، و پروردگار هر چیز، و خدای هر چیز، و آفریننده هر چیز، و فرمانروای هر چیز، بر محمّد و خاندان محمّد درود فرست، و نسبت به من و به فلانی، هر چه را که خود زیبنده آن هستی انجام ده، و آنچه را که ما سزاوار آن هستیم انجام مده، که تو اهل تقوی و زیبنده آمرزش می باشی.}

سپس سر از سجده بردار و بگو: {خدایا، نیک­بختی در هدایت، و راحتی ایمان، و برتری در نعمت ها، و گوارایی در دانش را به محمّد و خاندان محمّد عطا فرما، تا اینکه آنان را بر هر بزرگی برتری دهی. ستایش مخصوص خدایی است که سرپرست هر نعمت، و صاحب هر نیکی، و پایان هر اشتیاق است، در هر سختی و ناگواری مرا بی یاور نگذاشت، و به واسطه بدی­های درونم مرا رسوا نساخت، پس ستایش فراوان تنها برای آقا و سرورم می باشد. - . مصباح الشیخ: 169-170(ادامه­ آن یافت نشد.) -