**[ترجمه]الغارات: امیرالمؤمنین علیه السلام خطبه ای به این مضمون ایراد نمود:

حمد مخصوص خداست، او را ستایش می کنم و از او یاری می خواهم و از شرهای نفس خود و اعمال زشت خویش به او پناه می برم. هر که خدایش هدایت کند کسی نمی تواند او را گمراه نماید و هر که را خدا گمراه کند هدایت کننده­ای نخواهد داشت. گواهی می دهم به اینکه خدایی نیست جز خدای یکتا که او را شریکی نیست. و اینکه محمد صلی اللَّه علیه و آله بنده و پیامبر اوست که به ولایت انتخابش نموده، و به اکرام ممتازش کرده، و او را به رسالت برانگیخته است. محبوبترین خلق پیش خدا است و گرامی ترین آن ها در نزد او. ماموریت تبلیغی خویش را به پایان رسانید، و خیرخواه امت بود و وظیفه خویش را انجام داد.

شما را سفارش می کنم به پرهیزگاری زیرا پرهیزگاری بهترین سفارش به بندگان است و بهترین وسیله است که او را به رضوان خدا نزدیک می کند و از نظر عاقبت و آینده برای او بهتر است. شما را دستور به تقوی داده اند و برای همین آفریده شده اید.

از خدا چنان بترسید که ترس شما همراه با تظاهر و خودنمایی و ناتوانی نباشد. شما را بیهوده نیافریده است و هرگز رهایتان نخواهد کرد. تمام کردار شما را ثبت نموده و برایتان اجل هایی مقرر کرده و آثارتان را یادداشت نموده است؛ مبادا فریب دنیا را بخورید. زیرا دنیا بس فریبنده است. هر که فریفته او شود زیانکار است و دوران دنیا رو به زوال است. از خداوند درخواست می کنیم که به ما و شما خشیت و بیم نیک بختان و جایگاه شهیدان و رفاقت با انبیاء را عنایت نماید. ما نیازمند به او هستیم و در راه او کوشش می کنیم. - . الغارات 1: 155 -

**[ترجمه]

**[ترجمه]الغارات: خطبه ای از امیرالمؤمنین علیه السلام روایت شده است: حمد مخصوص خداست، او را ستایش می کنم ستایشی پاک و منزه و به حق او را تمجید می کنیم، بزرگی­اش را می ستاییم چون جلالش عزیز است و به یکتایی تقدیسش می کنیم در حالیکه موحد و مخلص هستیم و او را بر کارهای والایش سپاسگزاریم. او شایسته حمد و ثنای عالی است. از او تقاضای مغفرت می نماییم تا گناهانمان را فرو ریزد. و از او خواهانیم که از گناهانی که موجب بلا می شود ما را نگهدارد. ایمان به خدا داریم به همراه یقین در امرش. هدایت می جوییم، هدایتی پایدار و نجات بخش که ما را در انجام بهترین دستورات یاری کند و موجب تمیز و تشخیص قضای نافذ پروردگار گردد؛ قضایی که ما را به سعادتی که در کتاب کریم مقرر نموده می رساند.

از تنگناهای بسیار دشواری که برای مردم پیش می آید به خدا پناه می بریم با اینکه راه های حق و حقیقت وسیع است اما چون علامات نور بخش هدایت در پس پرده ابهام قرار داده شده، به سبب فتنه های گمراه کننده که به لباس حق درآمده، چنین گرفتاری پیش آمده است.

به یکتایی خدای یکتا گواهی می دهم، گواهی همراه با یقین که شک ناپذیر است. آن خدایی که به وعده خویش وفا می کند و پیمان استوار دارد و در گفتارش صادق است، او را شریکی در آفرینش نیست و نه همکار و کمک کاری دارد. به بزرگی او را می ستاییم. خدایی جز او نیست، عزیز و حکیم است.

گواهی می دهیم که محمد مصطفی صلی اللَّه علیه و آله و سلم مبعوث به وحی و پیام آور از جانب اوست و فرستاده مؤید به نور او، پذیرا و تذکر دهنده و انجام دهنده مأموریت خویش است. به پادارنده چراغ های روشنگر و روشنی بخش دیده ها است، از بین برنده و نابود کننده آداب و سنن یاوه سرایان است. در زمانی که ظلمت کفر عقده های ناگشودنی به وجود آورده بود، دریاهای جهل و نادانی را با آیات و بیانات خود روشن نمود. و برای جویندگان حق با دلایل آشکار راه را روشن کرده، و آیاتی متشابه نیز آورد که دستاویز آشوب طلبان و فتنه انگیزان گردید و به نفع عقاید شوم خویش آن ها را تأویل نمودند.

این آشوب و فتنه انگیزی ها طرفداران مخصوصی دارد، راه حق نیز راهی روشن و آشکار است. هر که مطیع پیامبر باشد اطاعت خدا را کرده و هر که مطیع خدا باشد مستوجب پاداش از جانب اوست. و هر که مخالف خدا و پیامبر باشد به استقبال دشواری حساب در روز قیامت می رود. این یک حکومت و داوری عادلانه ای است؛ وقتی به حق قصاص می کند، روزی که خلایق محشور می شوند.

اما بعد، شخصی که متوجه است و گوش فرا می دهد و از توجه و گوش دادن خود بهره می برد و دیگری ساکت است ولی دلی بیدار دارد و در اندیشه امر پروردگار است تا بصیر و بینا می شود و می فهمد که اطاعت خدا چه ارزشی دارد و راه ثواب پیمودن با راه معصیت از پیش گرفتن چقدر فرق دارد و درک می کند که در قیامت چه مقامی دارد، کسی که نایل به رضای خدا شده، در مقابل آن ها که سزاوار خشم اویند .

بین این دو صفت فاصله بسیار و میان آن ها فرق زیاد است. شما را سفارش می کنم به پرهیزگاری و تقوی. بپرهیزید از خداوندی که به وجود آورنده ارواح و روشنی بخش صبحگاه است. - . الغارات 1: 156. 158 -

**[ترجمه]

**[ترجمه]مطالب السؤول: امام علی علیه السّلام فرمود: آشکارا مسایل عبرت انگیز را مشاهده می کنید و با مطالبی که هر انسانی کافی است با توجه به آن ها از کار زشت خودداری کند، شما را هراس داده اند. از جانب خدا مبلغی بعد از پیامبران نیست مگر بشرها. بدانید که به سوی نتیجه نهایی رهسپار می شوید و قیامت از پس، خواهد آمد. به سوی رستاخیز برده می شوید. سعی کنید سبکبار باشید تا به هدف برسید. شما را در آن صحرا جمع می کنند تا همه گرد آیند و دیگران نیز برسند. - . همان -

**[ترجمه]

الدُّنْیَا لِنَفْسِکَ ثَمَناً وَ مِمَّا لَکَ عِنْدَ اللَّهِ عِوَضاً وَ مِنْهُمْ مَنْ یَطْلُبُ الدُّنْیَا بِعَمَلِ الْآخِرَةِ وَ لَا یَطْلُبُ الْآخِرَةَ بِعَمَلِ الدُّنْیَا قَدْ طَأْمَنَ مِنْ شَخْصِهِ وَ قَارَبَ مِنْ خَطْوِهِ وَ شَمَّرَ مِنْ ثَوْبِهِ (1)

وَ زَخْرَفَ مِنْ نَفْسِهِ لِلْأَمَانَةِ وَ اتَّخَذَ سِرَّ اللَّهِ تَعَالَی ذَرِیعَةً إِلَی الْمَعْصِیَةِ وَ مِنْهُمْ مَنْ أَقْعَدَهُ عَنْ طَلَبِ الْمُلْکِ ضُئُولَةُ نَفْسِهِ (2) وَ انْقِطَاعُ سَبَبِهِ فَقَصَرَتْهُ الْحَالُ عَلَی حَالِهِ فَتَحَلَّی بِاسْمِ الْقَنَاعَةِ وَ تَزَیَّنَ بِلِبَاسِ أَهْلِ الزَّهَادَةِ وَ لَیْسَ مِنْ ذَلِکَ فِی مَرَاحٍ وَ لَا مَغْدًی (3) وَ بَقِیَ رِجَالٌ غَضَّ أَبْصَارَهُمْ ذِکْرُ الْمَرْجِعِ وَ أَرَاقَ دُمُوعَهُمْ خَوْفُ الْمَحْشَرِ فَهُمْ بَیْنَ شَرِیدٍ نَاءٍ وَ خَائِفٍ مَقْمُوعٍ وَ سَاکِتٍ مَکْعُومٍ (4)

وَ دَاعٍ مُخْلِصٍ وَ ثَکْلَانَ مُوجَعٍ قَدْ أَخْمَلَتْهُمُ التَّقِیَّةُ وَ شَمِلَتْهُمُ الذِّلَّةُ فَهُمْ فِی بَحْرٍ أُجَاجٍ أَفْوَاهُهُمْ خَامِرَةٌ(5)

وَ قُلُوبُهُمْ قَرِحَةٌ قَدْ وَعَظُوا حَتَّی مَلُّوا وَ قُهِرُوا حَتَّی ذَلُّوا وَ قُتِلُوا حَتَّی قَلُّوا فَلْتَکُنِ الدُّنْیَا عِنْدَکُمْ أَصْغَرَ مِنْ حُثَالَةِ الْقَرَظِ وَ قُرَاضَةِ الْجَلَمِ (6) وَ اتَّعِظُوا بِمَنْ کَانَ قَبْلَکُمْ قَبْلَ أَنْ یَتَّعِظَ بِکُمْ مَنْ بَعْدَکُمْ وَ ارْفُضُوهَا ذَمِیمَةً فَإِنَّهَا رَفَضَتْ مَنْ کَانَ أَشْغَفَ بِهَا مِنْکُمْ فَیَا مَا أَغَرَّ خِدَاعَهَا مُرْضِعَةً وَ یَا مَا أَضَرَّ نَکَالَهَا فَاطِمَةً.

**[ترجمه]مطالب السؤول: امام علی علیه السّلام روزی در مسجد کوفه در حالی که گروهی از شخصیت های برجسته اطرافش را گرفته بودند فرمود: مردم! ما گرفتار روزگاری ستمگر و زمانی سخت و دشوار شده ایم. آدم خوب را بد می شمارند و ستمگران پیوسته بر ستم خود می افزایند. از علم خود بهره گیری نمی توانیم و از آنچه نمی دانیم نمی پرسیم. از هیچ پیش آمدی باک نداریم تا دامنمان را فراگیرد.

مردم چهار دسته هستند:

1.

بعضی تبهکاری مانع آن ها نمی شود، مگر خوار و خسته شوند و دچار کمبود مالی گردند.

2.

بعضی با شمشیر برهنه اعلان شر و بزهکاری می کنند و با دار و دسته خود از هیچ کاری روگردان نیستند، خود را به هلاکت می اندازند و دین خویش را به نابودی می سپارند، برای زخارف مادی که در پی آن هستند، یا فرماندهی سپاه غارتگری را به عهده می گیرند یا بر فراز منبری بالا می روند. چقدر تجارت ناستوده ای است که انسان دنیا را بها و ارزش نفس خویش قرار دهد و در مقابل آنچه در نزد خدا دارد، دنیا را عوض گیرد.

3.

بعضی به وسیله اعمال آخرت، دنیا را می طلبند (در حالی که باید با اعمال دنیا آخرت را طلبید)، خود را آرام نشان می دهد و قدمهای کوتاه بر می دارد و پیراهن بالا می زند (که نشان دهد از ناپاکی ها پرهیز می کند) و نفس خویش را می آراید تا امانت دار جلوه کند و راه و روش آیین خدا را وسیله معصیت و نابکاری خویش قرار می دهد .

4.

گروهی نیز عقب ماندگی آن ها از ریاست به واسطه ضعف و ناتوانی آن ها است که وسیله ای برای رسیدن به هدف خویش ندارند، به همین جهت به آن حال باقیمانده اند، اما خود را می ستاید که من قانعم و به لباس زهاد و تارکان دنیا در می آید، با اینکه به آن ها هیچ شباهتی ندارد و هرگز در آن وادی نیست.

باقیمانده گروهی هستند که به واسطه توجه به عالم آخرت چشم از دنیا بسته اند و سیلاب اشک شان از ترس قیامت فرو می ریزد . پس این دسته بعضی به فاصله های دور دست تبعید شده اند و برخی در بیم و هراسند و پیوسته بر جان خویش می ترسند و عده ای هم چون آنانکه لجام بر دهن دارند، زبان از سخن بسته اند؛ و برخی با اخلاص تمام به دعا مشغولند و در مصیبت جانگداز می سوزند، تقیه آن ها را گوشه گیر و منزوی کرده و لباس خواری و زبونی بر ایشان پوشانده و در دریایی از ناملایمات غوطه ورند.

زبان بسته اند و دل خسته، آنقدر پند داده اند که ملول و افسرده اند و آنقدر مغلوب و مقهور شده اند که به صورت خوار و ذلیل درآمده اند. آنقدر از این گروه را کشته اند که کم و اندک شده اند.

باید دنیا در نظر شما خوارتر و بی ارزش تر از پوست جو و ریزه های دم قیچی باشد.

از گذشتگان درس بگیرید قبل از اینکه آیندگان از کار شما درس بگیرند. دنیا را رها کنید که ناپسند است. آنها که از شما دل بسته تر به دنیا بودند می بینید که رهایش کرده اند. ای وای! چه بسیار فریب نیرنگ او را خوردند به خیال اینکه مادر شیرده آنها است. و چه بسیار دلبستگان به دنیا زیان دیدند وقتی این مادر، قطع شیر از آنها کرد. - . مطالب السؤول : 90 -

**[ترجمه]

خُلِقَ امْرُؤٌ عَبَثاً فَیَلْهُوَ وَ لَا تُرِکَ سُدًی فَیَلْغُوَ وَ مَا دُنْیَاهُ الَّتِی تَحَسَّنَتْ لَهُ بِخَلَفٍ مِنَ الْآخِرَةِ الَّتِی قَبَّحَهَا سُوءُ ظَنِّهِ عِنْدَهُ وَ مَا الْمَغْرُورُ بِزُخْرُفِهَا الَّذِی بِنَاجٍ مِنْ عَذَابِ رَبِّهِ عِنْدَ مَرَدِّهِ إِلَیْهِ.

**[ترجمه]مطالب السؤول: امیرالمؤمنین علیه السلام وقتی گروه زیادی اطرافش را گرفته بودند فرمود: از خدا بپرهیزید. هیچکس را خدا بیهوده نیافریده که به لهو اشتغال ورزد و نه او را رها خواهد کرد تا بتواند به کار ناپسند مشغول شود. هرگز دنیای خوشآیند در نظر او با آخرتی که به آن بدبین است برابری ندارد؛ و نه آن کس که فریب زر و زیور دنیا را خورده، وقتی به پیشگاه پروردگار خویش رود نجات خواهد یافت. - . مطالب السؤول : 91

-

**[ترجمه]

وَ یَعْمَلَ فِی إِزَالَتِهَا.

lt;meta info=". مطالب السؤول: امام علی علیه السّلام فرمود: عقل دو نوع است: 1. عقل ذاتی. 2. عقل تجربی و هر دو موجب منفعت انسانند. کسی که در گرو عقل است صاحب عقل و دین است و هر که فاقد آن است، سرمایه اش گناه و معصیت است. دوست هر کسی عقل اوست و دشمنش نادانی. عاقل کسی نیست که خوبی را از بدی تمییز دهد؛ عاقل کسی است که بتواند تمییز دهد بین دو بدی کدام بهتر است. همنشینی با عقلاء موجب افزایش شرف می شود. عقل کامل بر سرشت بد غالب می شود.

بر عاقل لازم است که کارهای زشت خود را در دین و نظر و رای و اخلاق و ادب مورد توجه قرار دهد یا به دل بسپارد و یا در دفتری بنویسد و سعی کند آن ها را برطرف نماید. - . مطالب السؤول : 138 -

**[ترجمه]

بِکِتَابٍ کَتَبَهُ إِلَیَّ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام فَإِنَّهُ کَتَبَ إِلَیَّ أَمَّا بَعْدُ(1)

فَإِنَّ الْمَرْءَ قَدْ یَسُرُّهُ دَرْکُ مَا لَمْ یَکُنْ لِیَفُوتَهُ وَ یَسُوؤُهُ فَوْتُ مَا لَمْ یَکُنْ لِیُدْرِکَهُ فَلْیَکُنْ سُرُورُکَ بِمَا نِلْتَ مِنْ آخِرَتِکَ وَ لْیَکُنْ أَسَفُکَ عَلَی مَا فَاتَکَ مِنْهَا وَ مَا نِلْتَ مِنْ دُنْیَاکَ فَلَا تُکْثِرَنَّ بِهِ فَرَحاً وَ مَا فَاتَکَ مِنْهُ فَلَا تَأْسَ عَلَیْهِ جَزَعاً وَ لْیَکُنْ هَمُّکَ فِیمَا بَعْدَ الْمَوْتِ وَ السَّلَامُ.

**[ترجمه]مطالب السؤول: عبد الله بن عباس گفت: از سخنی بعد از پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم به اندازه نامه ای که امیرالمؤمنین علیه السّلام برایم نوشت بهره نبردم. آن حضرت برایم نامه ای به این مضمون نوشت:

اما بعد، گاهی انسان برای به دست آوردن چیزی شاد می شود که از دستش نمی­رفت و از به دست نیاوردن چیزی که هرگز به دستش نمی آید، ناراحت می شود. باید شادمانی تو برای چیزهایی باشد که از آخرت به دست آورده ای و ناراحتی ات برای آنچه که از آخرت از دست داده ای.

برای به دست آوردن یک مسأله دنیوی و مادی خیلی خرسند نباش، و برای آنچه از دنیا از دست داده ای زیاد ناراحت نباش. باید همت خود را در مسایل مربوط به بعد از مرگ به کار بری. و السلام. - . مطالب السؤول : 198 -

**[ترجمه]

أَنْ یُسْلَمَ عَنْ شَرِّهِ فَأَعْرِضْ عَنِ الْجَهْلِ وَ أَهْلِهِ وَ اکْفُفْ عَنِ النَّاسِ مَا تُحِبُّ أَنْ یُکَفَّ عَنْکَ وَ أَکْرِمْ مَنْ صَافَاکَ وَ أَحْسِنْ مُجَاوَرَةَ مَنْ جَاوَرَکَ وَ أَلِنْ جَانِبَکَ وَ اکْفُفْ عَنِ الْأَذَی وَ اصْفَحْ عَنْ سُوءِ الْأَخْلَاقِ وَ لْتَکُنْ یَدُکَ الْعُلْیَا إِنِ اسْتَطَعْتَ وَ وَطِّنْ نَفْسَکَ عَلَی الصَّبْرِ عَلَی مَا أَصَابَکَ وَ أَلْهِمْ نَفْسَکَ الْقُنُوعَ وَ اتَّهِمِ الرَّجَاءَ وَ أَکْثِرِ الدُّعَاءَ تَسْلَمْ مِنْ سَوْرَةِ الشَّیْطَانِ وَ لَا تُنَافِسْ عَلَی الدُّنْیَا وَ لَا تَتَّبِعِ الْهَوَی وَ تَوَسَّطْ فِی الْهِمَّةِ تَسْلَمْ مِمَّنْ یَتَّبَّعُ عَثَرَاتِکَ وَ لَا تَکُ صَادِقاً حَتَّی تَکْتُمَ بَعْضَ مَا تَعْلَمُ احْلُمْ عَنِ السَّفِیهِ یَکْثُرْ أَنْصَارُکَ عَلَیْهِ عَلَیْکَ بِالشِّیَمِ الْعَالِیَةِ تَقْهَرْ مَنْ یُعَادِیکَ قُلِ الْحَقَّ وَ قَرِّبِ الْمُتَّقِینَ وَ اهْجُرِ الْفَاسِقِینَ وَ جَانِبِ الْمُنَافِقِینَ وَ لَا تُصَاحِبِ الْخَائِنِینَ.

**[ترجمه]مطالب السؤول: امام علی علیه السّلام فرمود: هیچ شخصی غنی نخواهد بود مگر اینکه عفیف باشد و زاهد نخواهد بود مگر اینکه متواضع باشد و حلیم نیست مگر اینکه سنگین باشد. به سلامتی قلب خود اعتماد نداشته باش مگر اینکه برای مؤمنین دوست بداری، آنچه را برای خود می­خواهی. در نادانی شخص همین بس که مرتکب کارهای نهی شده می شود. و در عقل او همین بس که از شرش در امان باشی. از نادانی و نادانان فاصله بگیر. بپوشان از مردم آنچه را مایلی از تو بپوشانند، کسی که از در صفا با تو درآمده گرامیش بدار. با همسایه خود رفتار نیکو داشته باش. ملایم نما رفتار خود را و از آزار خودداری کن. از بداخلاقی دیگران چشم پوشی کن. تا وقتی می­توانی سعی کن دست بالاتر داشته باشی (انفاق کنی).

خود را نسبت به پیش آمدها آماده صبر کن و به خود قناعت را تلقین نما. امیدواری خود را متهم ساز، زیاد به دعا بپرداز که از حمله شیطان محفوظ می­مانی. در به دست آوردن دنیا رقابت مکن و پیرو هوای نفس مباش. در همت میانه رو باش، از دست عیبجو آسوده خواهی بود. راستگو نخواهی بود مگر اینکه پنهان کنی بعضی از چیزهایی را که می­دانی.

از نادان چشم پوشی کن تا یاور تو علیه او زیاد شود. سعی کن در عادات و اخلاق برجسته بر دشمن خود پیروز شوی. سخن به حق بگو، و خود را به متقین نزدیک کن و از فاسقان جدا شو و از منافقین فاصله بگیر. و با جنایتکاران مصاحبت نکن. - . مطالب السؤول : 200 -

**[ترجمه]

**[ترجمه]مطالب السؤول: امام علی علیه السّلام فرمود: لهو و بازیچه موجب خشم خدا و خشنودی شیطان و فراموشی قرآن است. راستگویی را از دست ندهید، خدا با راستگویان است. گول خورده کسی است که از دین فریب خورده باشد.

از دروغ بپرهیزید که دروغ مخالف ایمان است. راستگو در راه نجات و پرهیزگاری است و دروغگو کنار پرتگاه هلاکت و خواری است. حق را بگویید تا به حق گویی معروف شوید. به حق عمل کنید، اهل حق خواهید بود. امانت را تسلیم هر کس به شما داده بکنید. مبادا با کسی که خیانت به شما کرده خیانت کنید. رابطه خویشاوندی را با کسی که از شما قطع نموده برقرار کنید. کسی که شما را محروم نموده مورد فضل و بخشش خود قرار دهید. هر گاه پیمانی بستید وفا کنید. وقتی قضاوت کردید عدالت را رعایت نمایید. مبادا به اکابر و اجداد خود افتخار کنید. مردم را با لقب هایشان مسخره نکنید. حسد را رها کنید. کینه توزی نکنید. با هم قطع رابطه ننمایید. سلام کردن را آشکار نمایید. جواب سلام و تهنیت را به بهترین وجه بدهید. به بیوه زنان و یتیمان رحم کنید. به ناتوان و مظلوم کمک کنید. کاسبی پاک و پاکیزه از پیش بگیرید و در راه جستجوی رزق، راه صحیح و خوبی را انتخاب کنید. - . مطالب السؤول : 200

-

**[ترجمه]

تُذِعْ سِرَّ مَنْ أَذَاعَ سِرَّکَ وَ لَا تُخَاطِرْ بِشَیْ ءٍ رَجَاءَ مَا هُوَ أَکْثَرُ مِنْهُ وَ خُذِ الْفَضْلَ وَ أَحْسِنِ الْبَذْلَ وَ قُلْ لِلنَّاسِ حُسْناً وَ لَا تَتَّخِذْ عَدُوَّ صَدِیقِکَ صَدِیقاً فَتُعَادِیَ صَدِیقَکَ وَ سَاعِدْ أَخَاکَ وَ إِنْ جَفَاکَ وَ إِنْ قَطَعْتَهُ فَاسْتَبْقِ لَهُ بَقِیَّةً مِنْ نَفْسِکَ وَ لَا تُضِیعَنَّ حَقَّ أَخِیکَ فَتَعْدَمَ أُخُوَّتَهُ وَ لَا یَکُنْ أَشْقَی النَّاسِ بِکَ أَهْلُکَ وَ لَا تَرْغَبَنَّ فِیمَنْ زَهِدَ فِیکَ وَ لَیْسَ جَزَاءُ مَنْ سَرَّکَ أَنْ تَسُوءَهُ وَ اعْلَمْ أَنَّ عَاقِبَةَ الْکَذِبِ الذَّمُّ وَ عَاقِبَةَ الصِّدْقِ النَّجَاةُ.

**[ترجمه]مطالب السؤول: امام علی علیه السّلام فرمود: سخنی را که اطمینان نداری مگو که دروغگو خواهی بود. با مسخره کننده همنشینی منما که مشکوک شمرده می­شوی. با نابکار رفت و آمد مکن که مورد تهمت قرار می­گیری.

از جنایتکاران دفاع مکن که افسرده خواهی شد، با نیکوکاران همنشین باش که از آن ها محسوب خواهی شد. از مردمان شرور فاصله بگیر، از ایشان جدا خواهی شد. بدان که یک جزء از پایداری تصمیم است. از لج بازی بپرهیز که از سقوط نجات می یابی. به کسی که امانت به تو سپرده خیانت مکن گرچه او در امانت داری تو خیانت کرده باشد. افشای سرّ کسی که سرّ تو را افشا کرده نکن. به امید افزایش چیزی خود را به خطر میانداز. لطف و محبت را بپذیر و نیکو ببخشای. و با مردم سخن خوب بگو. دشمن دوست خود را به دوستی مگیر که با دوست خود دشمنی کرده ای. به برادرت کمک کن گرچه به تو ستم کرده باشد. اگر با او قطع ارتباط کرده ای، مقداری جانبش را نگهدار که ارتباط از طرف تو به کلی قطع نشده باشد. حق برادر خود را ضایع مکن که برادری را از بین می بری. نباید شقی ترین مردم نسبت به تو خانواده ات باشند. به کسی که از تو کناره می گیرد زیاد اظهار علاقه نکن. پاداش کسی که ترا شاد کرده این نیست که او را ناراحت کنی. بدان که عاقبت دروغگویی سرزنش است، و عاقبت راستگویی نجات. - . همان -

**[ترجمه]

أَعْتَبَکَ (1)

الْقِلَّةُ ذِلَّةٌ الْمَجَاعَةُ مَسْکَنَةٌ خَیْرُ أَهْلِکَ مَنْ کَفَاکَ تَرْکُ الْخَطِیئَةِ أَهْوَنُ مِنْ طَلَبِ التَّوْبَةِ مَنْ وَلِعَ بِالْحَسَدِ وَلِعَ بِهِ الشُّؤْمُ کَمْ تَلِفَ مَنْ صَلِفَ کَمْ قَرَفَ مَنْ سَرَفَ (2)

عَدُوٌّ عَاقِلٌ خَیْرٌ مِنْ صَدِیقٍ أَحْمَقَ التَّوْفِیقُ مِنَ السَّعَادَةِ وَ الْخِذْلَانُ مِنَ الشَّقَاوَةِ مَنْ بَحَثَ عَنْ عُیُوبِ النَّاسِ فَبِنَفْسِهِ بَدَأَ مَنْ کَانَ فِی حَاجَةِ أَخِیهِ کَانَ اللَّهُ فِی حَاجَتِهِ مَنْ سَلِمَ مِنْ أَلْسِنَةِ النَّاسِ کَانَ سَعِیداً مَنْ صَحِبَ الْمُلُوکَ تَشَاغَلَ بِالدُّنْیَا الْفَقْرُ طَرَفٌ مِنَ الْکُفْرِ مَنْ وَقَعَ فِی أَلْسِنَةِ النَّاسِ هَلَکَ مَنْ تَحَفَّظَ مِنْ سَقَطِ الْکَلَامِ أَفْلَحَ کُلُّ مَعْرُوفٍ صَدَقَةٌ کَمْ مِنْ غَرِیبٍ خَیْرٌ مِنْ قَرِیبٍ لَوْ أُلْقِیَتِ الْحِکْمَةُ عَلَی الْجِبَالِ لَقَلْقَلَتْهَا(3) کَمْ مِنْ غَرِیقٍ هَلَکَ فِی بَحْرِ الْجَهَالَةِ وَ کَمْ عَالِمٍ قَدْ أَهْلَکَتْهُ الدُّنْیَا خَیْرُ إِخْوَانِکَ مَنْ وَاسَاکَ وَ خَیْرٌ مِنْهُ مَنْ کَفَاکَ خَیْرُ مَالِکَ مَا أَعَانَکَ عَلَی حَاجَتِکَ خَیْرُ مَنْ صَبَرْتَ عَلَیْهِ مَنْ لَا بُدَّ لَکَ مِنْهُ أَحَقُّ مَنْ أَطَعْتَ مُرْشِدٌ لَا یَعْصِیکَ مَنْ أَحَبَّ الدُّنْیَا جَمَعَ لِغَیْرِهِ الْمَعْرُوفُ فَرْضٌ وَ الْأَیَّامُ دُوَلٌ عِنْدَ تَنَاهِی الْبَلَاءِ یَکُونُ الْفَرَجُ مَنْ کَانَ فِی النِّعْمَةِ جَهِلَ قَدْرَ الْبَلِیَّةِ مَنْ قَلَّ سُرُورُهُ کَانَ فِی الْمَوْتِ رَاحَتُهُ قَدْ یَنْمِی الْقَلِیلُ فَیَکْثُرُ وَ یَضْمَحِلُّ الْکَثِیرُ فَیَذْهَبُ رُبَّ أُکْلَةٍ یَمْنَعُ الْأَکَلَاتِ أَفْلَجُ النَّاسِ حُجَّةً مَنْ شَهِدَ لَهُ خَصْمُهُ بِالْفَلْجِ (4) السُّؤَالُ مَذَلَّةٌ وَ الْعَطَاءُ مَحَبَّةٌ مَنْ حَفَرَ لِأَخِیهِ بِئْراً کَانَ بِتَرَدِّیهِ فِیهَا جَدِیراً امْلِکْ عَلَیْکَ لِسَانَکَ حُسْنُ التَّدْبِیرِ مَعَ الْکَفَافِ أَکْفَی مِنَ الْکَثِیرِ مَعَ الْإِسْرَافِ الْفَاحِشَةُ کَاسْمِهَا مَعَ کُلِّ جُرْعَةٍ شَرْقَةٌ مَعَ کُلِّ أُکْلَةٍ غُصَّةٌ بِحَسَبِ السُّرُورِ یَکُونُ التَّنْغِیصُ الْهَوَی یَهْوِی بِصَاحِبِ الْهَوَی عَدُوُّ الْعَقْلِ الْهَوَی اللَّیْلُ أَخْفَی لِلْوَیْلِ صُحْبَةُ الْأَشْرَارِ تُورِثُ سُوءَ الظَّنِّ بِالْأَخْیَارِ مَنْ أَکْثَرَ مِنْ شَیْ ءٍ عُرِفَ بِهِ رُبَّ کَثِیرٍ هَاجَهُ صَغِیرٌ رُبَّ مَلُومٍ لَا ذَنْبَ لَهُ الْحُرُّ حُرٌّ وَ لَوْ مَسَّهُ الضُّرُّ مَا ضَلَّ مَنِ

ص: 12

اسْتَرْشَدَ وَ لَا حَارَ مَنِ اسْتَشَارَ الْحَازِمُ لَا یَسْتَبِدُّ بِرَأْیِهِ آمَنُ مِنْ نَفْسِکَ عِنْدَکَ مَنْ وَثِقْتَ بِهِ عَلَی سِرِّکَ الْمَوَدَّةُ بَیْنَ الْآبَاءِ قَرَابَةٌ بَیْنَ الْأَبْنَاءِ.

**[ترجمه]مطالب السؤول: از گفتار امیرالمؤمنین علیه السّلام در باره مَثَلها است: با صبر باید به مبارزه سختیها و مصیبت های روزگار رفت. جزع و ناراحتی یک نوع محرومیت است. عدالت خوشایند است و هواپرستی ستم، و دوری کیفر عشق است. بخل پوششی است برای فقر. اطمینان به شخص ملول مکن. از بن بر کندن کوهها ساده تر است از ایجاد محبت در دلهایی که از هم تنفر دارند. پیرو هوای نفس، گمراه است. شجاعت یک ساعت صبر است. بهترین امور میانه روی است. دل در گرو گرفتاری است. هر که ترا دوست بدارد خشنودت کرده. کمبودها یک نوع خواری است.

گرسنگی فقر است. بهترین افراد خانواده ات کسی است که ترا کمک و کفایت می کند.

گناه نکردن ساده تر از توبه کردن است. هر که حریص در حسد باشد، حریص به پلیدی است. چقدر از دست داده چاپلوس! چقدر ستم روا داشته کسی که اسراف نموده. دشمن دانا بهتر از دوست نادان است. توفیق از سعادت است. خواری از شقاوت. هر که در جستجوی عیب دیگران است ابتدا از خود عیبجویی کند. هر که در پی برآوردن حاجت برادر خویش است، خدا در پی برآوردن حاجت اوست. هر که از زبان مردم آسوده باشد سعادتمند است. هر که مصاحب پادشاهان باشد گرفتار دنیا می شود. فقر، یک ناحیه از کفر است. هر که به زبان مردم بیافتد هلاک می شود. کسی که خودداری از سخنان بیهوده نماید رستگار است. هر کار خوب صدقه است. بسا از اشخاص غیر خویشاوند که بهتر از خویشاوندند. اگر حکمت بر کوهها القا شود آن ها را به تحرک و هیجان درمی آورد. چقدر از غرق شده ها هستند که در دریای نادانی هلاک شده اند. بسا دانشمندانی که دنیا آن ها را نابود کرده است.

بهترین برادرانت کسی است که با تو مواسات و برابری نماید. و بهتر از او کسی است که کفایت کند ترا و بی نیازت نماید. بهترین مال تو آن مالی است که کمک به برآوردن حاجت و نیازت کند. شایسته ترین کسی که باید در باره او تحمل

داشته باشی کسی است که به او نیازمندی. شایسته ترین کسی که باید اطاعتش را کنی کسی است که راهنماییت می­کند و مخالف تو نیست. هر که دنیادوست باشد برای دیگران جمع می کند. کار نیک لازم است. روزگار در گردش است. وقتی بلا به نهایت برسد فرج می­رسد. کسی که در نعمت باشد مقدار گرفتاری را درک نمی کند. هر که سرور و شادیش کم شود مرگ آسایش اوست. گاهی چیز کم برکت می کند و زیاد می شود. و چیز زیاد نابود می شود و از بین می رود. بسا از لقمه ها که مانع ادامه زندگی انسان می شود. پیروزمندترین افراد کسی است که دشمنش گواه پیروزی او باشد. درخواست یک نوع خواری است. بخشش نوعی محبت است. کسی که چاهی برای برادر خود بکند شایسته تر به افتادن در آن چاه است.

زبان خود را نگهدار. حسن تدبیر با داشتن قدرت مالی به اندازه احتیاج، انسان را بی نیازتر می کند از زیاد داشتن همراه با اسراف. فاحشه و عمل زشت مانند نام اوست. با هر نوشیدنی نیشی است و با هر خوردنی غمی. به مقدار شادی گرفتاری است. هواپرستی موجب سقوط هواپرست است. دشمن عقل هوی است. شب گرفتاری را مخفی تر می کند. همنشینی با اشرار موجب بدگمانی اخیار و خوبان می شود. هر کس کاری را زیاد بکند، به همان معروف می شود. بسا از زیادها که با کمی به هیجان و اضطراب درمی آید. بسا از ملامت شده ها که گناهی ندارند، آزاد مرد آزاد است گرچه گرفتار تنگدستی شود. گمراه نمی­شود کسی که از راه بپرسد، و نه حیران می ماند کسی که مشورت نماید. کسی که حزم و استقامت دارد خودرای نیست. مورد اطمینان تر از خودت کسی است که اسرارت را به او سپرده ای. دوستی بین پدرها موجب خویشاوندی فرزندان است. - . مطالب السؤول : 201 -

**[ترجمه]

زِینَةُ الْفَقْرِ وَ الشُّکْرُ زِینَةُ الْغِنَی رَسُولُکَ تَرْجُمَانُ عَقْلِکَ وَ کِتَابُکَ أَبْلَغُ مَا یَنْطِقُ عَنْکَ النَّاسُ أَبْنَاءُ الدُّنْیَا وَ لَا یُلَامُ الرَّجُلُ عَلَی حُبِّ أُمِّهِ الطَّمَعُ ضَامِنٌ غَیْرُ وَفِیٍّ وَ الْأَمَانِیُّ تُعْمِی أَعْیُنَ الْبَصَائِرِ- لَا تِجَارَةَ کَالْعَمَلِ الصَّالِحِ وَ لَا رِبْحَ کَالثَّوَابِ وَ لَا قَائِدَ کَالتَّوْفِیقِ وَ لَا حَسَبَ کَالتَّوَاضُعِ وَ لَا شَرَفَ کَالْعِلْمِ وَ لَا وَرَعَ کَالْوُقُوفِ عِنْدَ الشُّبْهَةِ وَ لَا قَرِینَ کَحُسْنِ الْخُلُقِ وَ لَا عِبَادَةَ کَأَدَاءِ الْفَرَائِضِ وَ لَا عَقْلَ کَالتَّدْبِیرِ وَ لَا وَحْدَةَ أَوْحَشُ مِنَ الْعُجْبِ وَ مَنْ أَطَالَ الْأَمَلَ أَسَاءَ الْعَمَلَ.

**[ترجمه]مطالب السؤول: امام علی علیه السّلام فرمود: هر که خودخواه باشد زیاد دشمن دارد. و هر که در دشمنی مبالغه کند به گناه دچار می شود و هر که کوتاهی نماید به او ستم می شود. هر که به خود علاقه داشته باشد، شهوترانی در نظرش پست می شود. بهای جان شما جز بهشت نیست، به چیز دیگری نفروشید. هر کس گرفتاریهای اندک را بزرگ شمارد گرفتار ناراحتیهای بزرگ می شود. شهرستان ها جولانگاه مردان است. نیست شهری شایسته تر برای تو از شهر دیگری و بهترین شهرها جایی است که ترا بردارد و بپذیرد. اگر شخص دارای یک صفت پسندیده باشد منتظر نظایر آن صفت در او باش. بدگویی و غیبت، کمال قدرت شخص ناتوان و عاجز است. بسا از اشخاص که به واسطه خوش بینی، مردم به آن ها گرفتار شده اند. نباید بنی آدم فخر کند. ابتدایش نطفه است و آخرش مردار است. نه می­تواند خود را روزی دهد و نه مانع مرگ خویش می شود.

دنیا می­فریبد و زیان می رساند و می گذرد. خداوند دنیا را پاداش دوستان خود قرار نداده و نه عقاب دشمنان. اهل دنیا مانند قافله ای هستند؛ همان دم که برای استراحت پیاده شدند کاروان سالار فریاد می­زند حرکت کنید ... هر که با حق نبرد کند به زمین می­خورد. دل کتاب دیده است. پرهیزکاری رییس اخلاق است. چقدر خوب است تواضع اغنیاء برای فقرا به جهت رضای خدا ، و بهتر از آن بی اعتنایی فقرا است نسبت به اغنیاء به جهت توکلّ بر خدا.

هر چه بتوان بر او اکتفا نمود کافی است. روزگار دو روز است یک روز به نفع تو و یک روز بر ضرر تو. اگر به نفع تو بود به خود مبال و اگر بر ضررت بود منال. هر که در جستجوی چیزی باشد، یا همه آن و یا بعضی از آن را به دست می آورد. اعتماد به دنیا با مشاهداتی که از آن داری نادانی است. کوتاهی در مورد اعمال نیک با اعتقاد نسبت به ثواب، زیان است. اعتماد به هر کس قبل از آزمایش، ناتوانی است.

بخل و پستی مجموعه اخلاق زشت است. نعمت خدا به بنده ای این است که مردم را به او نیازمند می کند. هر کس در راه برآوردن نیاز مردم کوشش کند موجب بقای نعمت می شود و هر که در این راه نکوشد سبب زوال و نابودی آن نعمت می گردد. عشق و علاقه کلید گرفتاری است. حسد مرکب رنج است، هر که بداند سخن او نیز از اعمال او به حساب می آید کمتر صحبت می­کند مگر در موارد ضروری. هر کس دیده در عیب دیگران داشته باشد و آن را زشت شمارد و بعد همان را برای خود بپسندد، این شخص خود احمق است. عفت زینت فقر است. و سپاسگزاری زینت ثروت. پیک و نماینده تو عقل ترا مشخص می کند. نوشته تو بهترین زبان گویای تو است. مردم فرزندان دنیایند و ملامت نمی شود شخص برای دوست داشتن مادرش. طمع ضامن بی وفا است، آرزوها دیده عقل را کور می کند. هیچ تجارتی به عمل صالح نمی­رسد. هیچ سودی مانند ثواب نیست. هیچ رهبری چون توفیق نیست. هیچ شخصیتی مانند تواضع نیست، و هیچ شرافتی مانند علم. هیچ پرهیزکاری مانند توقف در مقابل شبهه ها نیست و هیچ همنشینی چون اخلاق خوب نیست. هیچ عبادتی چون انجام واجبات نیست. هیچ عقلی مانند تدبیر نیست، تنهایی وحشت انگیزتر از خودپسندی نیست. هر که آرزوی دراز داشته باشد کم عمل خواهد بود. - . مطالب السؤول : 163 -

**[ترجمه]

مِنْ سَرَّائِهَا بَطْناً إِلَّا مَنَحَتْهُ مِنْ ضَرَّائِهَا ظَهْراً(1)

وَ لَمْ تَطُلَّهُ فِیهَا دِیمَةُ رَخَاءٍ إِلَّا هَتَنَتْ عَلَیْهِ مُزْنَةُ بَلَاءٍ(2) وَ حَرِیٌّ إِذَا أَصْبَحَتْ لَهُ متنصرة [مُنْتَصِرَةً] أَنْ تُمْسِیَ لَهُ مُتَنَکِّرَةً فَإِنْ جَانِبٌ مِنْهَا اعْذَوْذَبَ لِامْرِئٍ وَ احْلَوْلَی أَمَرَّ عَلَیْهِ جَانِبٌ فَأَوْبَی وَ إِنْ لَقِیَ امْرُؤٌ مِنْ غَضَارَتِهَا رَغَباً زَوَّدَتْهُ مِنْ نَوَائِبِهَا تَعَباً وَ لَا یُمْسِی امْرُؤٌ مِنْهَا فِی جَنَاحِ أَمْنٍ إِلَّا أَصْبَحَ فِی خَوَافِی خَوْفٍ (3) غَرَّارَةٌ غُرُورٌ مَا فِیهَا فَانِیَةٌ فَانٍ مَنْ عَلَیْهَا مَنْ أَقَلَّ مِنْهَا اسْتَکْثَرَ مِمَّا یُؤْمِنُهُ (4) وَ مَنِ اسْتَکْثَرَ مِنْهَا لَمْ یَدُمْ لَهُ وَ زَالَ عَمَّا قَلِیلٍ عَنْهُ کَمْ مِنْ وَاثِقٍ بِهَا قَدْ فَجَعَتْهُ وَ ذِی طُمَأْنِینَةٍ إِلَیْهَا قَدْ صَرَعَتْهُ وَ ذِی خُدَعٍ قَدْ خَدَعَتْهُ وَ ذِی أُبَّهَةٍ قَدْ صَیَّرَتْهُ حَقِیراً وَ ذِی نَخْوَةٍ قَدْ صَیَّرَتْهُ خَائِفاً فَقِیراً وَ ذِی تَاجٍ قَدْ أَکَبَّتْهُ لِلْیَدَیْنِ وَ الْفَمِ سُلْطَانُهَا دُوَلٌ وَ عَیْشُهَا رَنِقٌ (5)

وَ عَذْبُهَا أُجَاجٌ وَ حُلْوُهَا صَبِرٌ وَ غِذَاؤُهَا سِمَامٌ وَ أَسْبَابُهَا رِمَامٌ (6) حَیُّهَا بِعَرَضِ مَوْتٍ وَ صَحِیحُهَا بِعَرَضِ سُقْمٍ وَ مَنِیعُهَا بِعَرَضِ اهْتِضَامٍ عَزِیزُهَا مَغْلُوبٌ وَ مُلْکُهَا مَسْلُوبٌ وَ ضَیْفُهَا مَثْلُوبٌ وَ جَارُهَا مَحْرُوبٌ (7)

ثُمَّ مِنْ وَرَاءِ

ص: 15

ذَلِکَ هَوْلُ الْمُطَّلَعِ وَ سَکَرَاتُ الْمَوْتِ وَ الْوُقُوفُ بَیْنَ یَدَیِ الْحَکَمِ الْعَدْلِ- لِیَجْزِیَ الَّذِینَ أَساؤُا بِما عَمِلُوا وَ یَجْزِیَ الَّذِینَ أَحْسَنُوا بِالْحُسْنَی أَ لَسْتُمْ فِی مَنَازِلِ مَنْ کَانَ أَطْوَلَ مِنْکُمْ أَعْمَاراً وَ آثَاراً وَ أَعَدَّ مِنْکُمْ عَدِیداً وَ أَکْثَفَ جُنُوداً(1) وَ أَشَدَّ مِنْکُمْ عَتُوداً تَعَبَّدُوا الدُّنْیَا أَیَّ تَعَبُّدٍ وَ آثَرُوهَا أَیَّ إِیْثَارٍ ثُمَّ ظَعَنُوا عَنْهَا بِالصَّغَارِ فَهَلْ بَلَغَکُمْ أَنَّ الدُّنْیَا سَخَتْ لَهُمْ بِفِدْیَةٍ أَوْ أَغْنَتْ عَنْهُمْ فِیمَا قَدْ أَهْلَکَهُمْ مِنْ خَطْبٍ بَلْ قَدْ أَوْهَنَتْهُمْ بِالْقَوَارِعِ (2) وَ ضَعْضَعَتْهُمْ بِالنَّوَائِبِ وَ عَفَّرَتْهُمْ لِلْمَنَاخِرِ وَ أَعَانَتْ عَلَیْهِمْ رَیْبَ الْمَنُونِ (3) فَقَدْ رَأَیْتُمْ تَنَکُّرَهَا لِمَنْ دَانَ لَهَا وَ أَخْلَدَ إِلَیْهَا حَتَّی ظَعَنُوا عَنْهَا لِفِرَاقِ أَمَدٍ إِلَی آخِرِ الْمُسْتَنَدِ هَلْ أَحَلَّتْهُمْ إِلَّا الضَّنْکَ أَوْ زَوَّدَتْهُمْ إِلَّا التَّعَبَ أَوْ نَوَّرَتْ لَهُمْ إِلَّا الظُّلَمَ أَوْ أَعْقَبَتْهُمْ إِلَّا النَّارَ فَهَذِهِ تُؤْثِرُونَ أَمْ عَلَی هَذِهِ تَحْرِصُونَ إِلَی هَذِهِ تَطْمَئِنُّونَ یَقُولُ اللَّهُ جَلَّ مِنْ قَائِلٍ مَنْ کانَ یُرِیدُ الْحَیاةَ الدُّنْیا وَ زِینَتَها نُوَفِّ إِلَیْهِمْ أَعْمالَهُمْ فِیها وَ هُمْ فِیها لا یُبْخَسُونَ- أُولئِکَ الَّذِینَ لَیْسَ لَهُمْ فِی الْآخِرَةِ إِلَّا النَّارُ وَ حَبِطَ ما صَنَعُوا فِیها وَ باطِلٌ ما کانُوا یَعْمَلُونَ (4) فَبِئْسَتِ الدَّارُ لِمَنْ لَا یَتَّهِمُهَا وَ إِنْ لَمْ یَکُنْ فِیهَا عَلَی وَجَلٍ مِنْهَا اعْلَمُوا وَ أَنْتُمْ لَا تَعْلَمُونَ أَنَّکُمْ تَارِکُوهَا لَا بُدَّ(5) فَإِنَّمَا هِیَ کَمَا نَعَتَّهَا اللَّهُ تَعَالَی- لَهْوٌ وَ لَعِبٌ وَ اتَّعِظُوا

ص: 16

بِالَّذِینَ کَانُوا یَبْنُونَ (1) بِکُلِّ رَیْعٍ آیَةً یَعْبَثُونَ وَ یَتَّخِذُونَ مَصَانِعَ لَعَلَّهُمْ یَخْلُدُونَ (2)

وَ اتَّعِظُوا بِالَّذِینَ قَالُوا مَنْ أَشَدُّ مِنَّا قُوَّةً وَ اتَّعِظُوا بِإِخْوَانِکُمُ الَّذِینَ نُقِلُوا إِلَی قُبُورِهِمْ- لَا یُدْعَوْنَ رُکْبَاناً قَدْ جَعَلَ لَهُمْ مِنَ الضَّرِیحِ أَکْنَاناً وَ مِنَ التُّرَابِ أَکْفَاناً وَ مِنَ الرُّفَاتِ جِیرَاناً فَهُمْ جِیرَةٌ لَا یُجِیبُونَ دَاعِیاً وَ لَا یَمْنَعُونَ ضَیْماً(3) قَدْ بَادَتْ أَضْغَانُهُمْ فَهُمْ کَمَنْ لَمْ یَکُنْ وَ کَمَا قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ- فَتِلْکَ مَساکِنُهُمْ لَمْ تُسْکَنْ مِنْ بَعْدِهِمْ إِلَّا قَلِیلًا وَ کُنَّا نَحْنُ الْوارِثِینَ (4) اسْتَبْدَلُوا بِظَهْرِ الْأَرْضِ بَطْناً وَ بِالسَّعَةِ ضِیقاً وَ بِالْأَهْلِ غُرْبَةً جَاءُوهَا کَمَا فَارَقُوهَا بِأَعْمَالِهِمْ إِلَی خُلُودِ الْأَبَدِ کَمَا قَالَ عَزَّ مِنْ قَائِلٍ کَما بَدَأْنا أَوَّلَ خَلْقٍ نُعِیدُهُ وَعْداً عَلَیْنا إِنَّا کُنَّا فاعِلِینَ (5).

**[ترجمه]مطالب السؤول: امام علی علیه السّلام فرمود: شما را از دنیا می­ترسانم زیرا دنیا چمن زار خوش و خرم است که آن را شهوت ها احاطه کرده؛ محبوب مردم شده که متاعی حاضر است. و به وسیله آرزوها آباد شده و با فریب آراسته گردیده است. اعتماد به برگشت آن نیست و دوامی برای شادی و سرورش نیست. زیان رسان و مکار و فریبنده است. نابودشدنی و قطع گردیدنی و خورنده و به فریاد آورنده است. نهایت درجه موافقت دنیا با دنیاطلبان و دنیادوستان بیشتر از این مثل که خداوند در قرآن می­زند نیست.

«کَماءٍ أَنْزَلْناهُ مِنَ السَّماءِ فَاخْتَلَطَ بِهِ نَباتُ الْأَرْضِ فَأَصْبَحَ هَشِیماً تَذْرُوهُ الرِّیاحُ» - . کهف / 45 - .{مثل بارانی که از آسمان می­فرستیم باعث رشد و نمو گیاهان می شود ولی بعد پژمرده و خشک می گردد و در اختیار باد قرار گرفته، به هر جانب پراکنده می شود.}

بدانید هر کس در این دنیا به نعمتی رسید، متعاقب آن باید اشک بریزد. از خوشی دنیا شکمی پر نکرده، دچار ناراحتی آن می شود. باران خصب و فراوانی بر او نباریده جز اینکه دچار رنج و بلا گردیده.

شایسته است وقتی دنیا صبحگاه به تو رو آورد، شب هنگام پشت کند. اگر یک طرف دنیا برای کسی خوش آیند و شیرین باشد طرف دیگر آن ناخوشایند و تلخ است. اگر کسی از طراوت دنیا خوشحال شد به ناچار مبتلا به مصیبت ها و رنج آن خواهد گردید. سحرگاه هیچ کس در دنیا به امن و امان نمی گذرد جز اینکه شامگاهش در خوف و هراس است .

فریبنده ایست که هر چه دارد فریب است. فناپذیری است که هر چه در اوست فانی است.

هر کس مقدار کمی از دنیا به دست آورد، دنیا مقدار زیادی از سرمایه او را می گیرد و هر که بهره اش از دنیا زیاد باشد برایش دوامی ندارد و به زودی از دست می­دهد. چقدر اشخاص بودند که دل به دنیا بستند و ناگهان گرفتار مصیبت آن شدند. بسا کسانی که به دنیا اعتماد کردند و آن ها را به زمین زد. و فریبکارانی که فریب دنیا را خوردند. شخصیتهای برجسته ای که دنیا آن ها را حقیر نمود. و متکبرانی که دنیا آن ها را به ترس و فقر مبتلا نموده و تاجدارانی که به رو بر زمین افتادند. قدرت دنیا در انقلاب و دگرگونی است. خوشی دنیا آب گل آلود است و خوشگواری آن همراه با شوری و تلخی است. و شیرینی آن با تلخکامی. خوراک دنیا زهر است و دست آویزهای آن ریسمان پوسیده. زنده دنیا در معرض مرگ و سلامت دنیا در معرض بیماری. شرافتمند دنیا در حال زوال است و عزیز آن در حال ذلّت. قدرت و مکنت دنیا در راه دستبرد و مهمان دنیا مورد سرزنش، و همسایه دنیا دزد زده.

تازه پس از همه اینها گرفتاری قیامت و ناهنجاری مرگ و توقف در پیشگاه عدل الهی است. «لِیَجْزِیَ الَّذِینَ أَساؤُا بِما عَمِلُوا وَ یَجْزِیَ الَّذِینَ أَحْسَنُوا بِالْحُسْنَی» - . نجم / 31 - . {تا کسانی را که بد کرده اند به [سزای] آنچه انجام داده اند کیفر دهد و آنان را که نیکی کرده اند به نیکی پاداش دهد.}

مگر شما ساکن خانه هایی نیستید که صاحبان قبلی آن عمر بیشتر و اثر زیادتر و مال فراوان تر و سپاه افزون تر و قدرت بیشتر و دلبستگی زیادتر از شما به دنیا داشتند؟ با تمام علاقه دل به آن بسته بودند اما به زودی کوچ کرده و با خواری رفتند.

آیا شنیده اید که دنیا به آنها بهایی بدهد یا دیگر از کشتن سیر شود چون خیلی اشخاص را به دست نابودی سپرده؟ نه، بلکه آن ها را با مصیبتها ذلیل کرده و با ناملایمات بیچاره نموده و بینی آن ها را به خاک مالیده و گرفتار تغییر و تحول روزگار شده اند. ملاحظه کردید بی میلی دنیا را به کسی که به آن دل بسته که چگونه کوچ کردند برای همیشه. ارمغان دنیا جز ضعف و ناتوانی است یا رنج و تعب و یا ظلم و ستم یا گرفتاری آتش جهنم؟ به دنبال چنین چیزی می­روید و به آن به شدت علاقه دارید و اطمینان کرده اید؟ خداوند می­فرماید:

«مَنْ کانَ یُرِیدُ الْحَیاةَ الدُّنْیا وَ زِینَتَها نُوَفِّ إِلَیْهِمْ أَعْمالَهُمْ فِیها وَ هُمْ فِیها لا یُبْخَسُونَ *أُولئِکَ الَّذِینَ لَیْسَ لَهُمْ فِی الْآخِرَةِ إِلَّا النَّارُ وَ حَبِطَ ما صَنَعُوا فِیها وَ باطِلٌ ما کانُوا یَعْمَلُونَ» - . هود / 15 . 16 - .{کسانی که زندگی دنیا و زیور آن را بخواهند [جزای] کارهایشان را در آنجا به طور کامل به آنان می دهیم، وبه آنان در آنجا کم داده نخواهد شد. اینان کسانی هستند که درآخرت جز آتش برایشان نخواهد بود، و آنچه در آنجا کرده اند به هدر رفته، وآنچه انجام می داده اند باطل گردیده است.}

بد جایگاهی است برای کسی که دنیا را متهم نکند گرچه از دنیا بیم و هراسی نداشته باشد. بدانید به ناچار باید دنیا را رها کنید و دنیا دارای صفتی است که خداوند در قرآن آن را تعریف نموده، لهو و لعب است. پند بگیرید از کسانی که در مراکز مرتفع علامتها و مناره ها می­ساختند که نشانه ای برای عابرین باشد. ساخت و پرداخت هایی در دنیا داشتند مثل اینکه همیشه در اینجا جاودان می مانند.

از کسانی که می­گفتند چه کس بیشتر از ما قدرت و نیرو دارد عبرت بگیرید. پند بگیرید از کسانی که منتقل به قبرها شده اند و مرکب سواری نداشتند. قبر خانه آن ها شده و خاک لباسشان و استخوان پوسیده همسایه شان. ساکنانی هستند که جواب کسی را نمی­دهند. و نه می توانند از خود دفاع نمایند، کینه های آن ها آشکار شده مثل اینکه نبوده اند؛ همان طوری که خداوند فرموده: «فَتِلْکَ مَساکِنُهُمْ لَمْ تُسْکَنْ مِنْ بَعْدِهِمْ إِلَّا قَلِیلًا وَ کُنَّا نَحْنُ الْوارِثِینَ». - . قصص / 58 - {چه بسیار شهرها که هلاکش کردیم، [زیرا] زندگی خوش، آن ها را سرمست کرده بود. این است سراهایشان که پس از آنان جز برای عدّه کمی مورد سکونت قرار نگرفته، و ماییم که وارث آنان بودیم.}

به جای روی زمین در زیر زمین جای گرفته اند. و فراخنای پهنه دنیا را تبدیل به جایی تنگ کرده اند و به جای خانواده خود غربت و تنهایی را گزیده اند همان طور که آمدند رفتند، با اعمال خود به سرایی جاودان برای همیشه.

چنانچه خداوند می فرماید:

«کَما بَدَأْنا أَوَّلَ خَلْقٍ نُعِیدُهُ وَعْداً عَلَیْنا إِنَّا کُنَّا فاعِلِینَ» - . انبیاء / 104 - .{روزی که آسمان را همچون درپیچیدن صفحه نامه ها درمی پیچیم. همانگونه که بار نخست آفرینش را آغاز کردیم، دوباره آن را بازمی گردانیم. وعده ای است بر عهده ما، که ما انجام دهنده آنیم.} - . مطالب السؤول : 144 -

**[ترجمه]

آبَائِکَ مِنَ الْبِلَی أَمْ بِمَضَاجِعِ أُمَّهَاتِکَ تَحْتَ الثَّرَی کَمْ عَلَّلْتَ بِیَدَیْکَ وَ مَرَّضْتَ وَ أَذَاقَتْکَ شَهْداً وَ صَبِراً فَإِنْ ذَمَمْتَهَا لِصَبِرِهَا فَامْدَحْهَا لِشَهْدِهَا وَ إِلَّا فَاطْرَحْهَا لَا مَدْحَ وَ لَا ذَمَّ فَقَدْ مُثِّلَتْ لَکَ نَفْسُکَ حِینَ مَا یُغْنِی عَنْکَ بُکَاؤُکَ وَ لَا یَرْحَمُکَ أَحِبَّاؤُکَ.

**[ترجمه]مطالب السؤول: امام علی علیه السّلام فرمود: ای کسی که دنیا را سرزنش می­کنی تو مدعی گناه او هستی یا او مدعی گناه بر تو است؟ یکی از حاضرین گفت من گناهکار بر او هستم یا امیرالمؤمنین! فرمود: پس چرا دنیا را سرزنش می­کنی؟ مگر دنیا خانه راستی نیست برای کسی که راستی را پیش بگیرد و جایگاه ثروت نیست برای کسی که از آن بهره بگیرد. خانه سلامتی است برای کسی که متوجه آن باشد.

سجده گاه دوستان خدا و نمازخانه انبیاء و نزولگاه ملایکه و تجارتخانه اولیای خدا است که در آن بندگی خدا را به دست آورده اند و بهشت را بهره برده اند. چه کسی می تواند دنیا را زشت شمارد. او خود اعلام فنای خویش را نموده و فریاد بی دوامی را کشیده و از بلای خود ترسانیده. اگر شب گرفتاری داشته سحرگاه شادی آورده و اگر عصر ناراحتی به وجود آورده صبح خوشی آفریده. گروهی در قیامت دنیا را زشت می­شمارند و گروه دیگری ستایش می کنند. دنیا جریان را برای آن ها نقل کرده است پس ایشان تصدیق نموده اند و تذکر داده و متوجه شده اند.

ای کسی که دنیا را سرزنش می­کنی که فریب او را خورده ای، کی او ترا فریب داده؟ یا چه وقت مستوجب نکوهش تو شده؟ به واسطه استخوانهای پوسیده پدرانت یا به واسطه جایگاه مادرانت زیر خاک؟ چقدر به دست خود معالجه کرده ای و بیمار شده ای و شیرینی و تلخی به کام تو کرده؟ اگر به واسطه تلخی نکوهشی می­کنی، به واسطه شهد و شیرینی ستایشش کن. وگرنه او را رها کن و نه سرزنش و نه ستایشش کن! موقعیت تو را برایت مشخص کرده، وقتی گریه برایت سودی ندارد و دوستانت به تو رحمی نمی­کنند. - . مطالب السؤول : 146 -

**[ترجمه]

قَوْمٍ لَمْ یَبْقَ مِنْ أَکْثَرِهِمْ خَبَرٌ وَ لَا أَثَرٌ قَلَّ فِی الدُّنْیَا لَبْثُهُمْ وَ أَعْجَلَ بِهِمْ إِلَی الْآخِرَةِ بَعْثُهُمْ وَ أَصْبَحْتُمْ حُلُولًا فِی دِیَارِهِمْ وَ ظَاعِنِینَ عَلَی آثَارِهِمْ وَ الْمَنَایَا بِکُمْ تَسِیرُ سَیْراً مَا فِیهِ أَیْنٌ وَ لَا بُطُوءٌ نَهَارُکُمْ بِأَنْفُسِکُمْ دَءُوبٌ (1)

وَ لَیْلُکُمْ بِأَرْوَاحِکُمْ ذَهُوبٌ وَ أَنْتُمْ تَقْتَفُونَ مِنْ أَحْوَالِهِمْ حَالًا وَ تَحْتَذُونَ مِنْ أَفْعَالِهِمْ مِثَالًا- فَلا تَغُرَّنَّکُمُ الْحَیاةُ الدُّنْیا فَإِنَّمَا أَنْتُمْ فِیهَا سَفْرٌ حُلُولٌ وَ الْمَوْتُ بِکُمْ نُزُولٌ فَتَنْتَضِلُ فِیکُمْ مَنَایَاهُ وَ تَمْضِی بِکُمْ مَطَایَاهُ إِلَی دَارِ الثَّوَابِ وَ الْعِقَابِ وَ الْجَزَاءِ وَ الْحِسَابِ فَرَحِمَ اللَّهُ مَنْ رَاقَبَ رَبَّهُ وَ خَافَ ذَنْبَهُ وَ جَانَبَ هَوَاهُ وَ عَمِلَ لآِخِرَتِهِ وَ أَعْرَضَ عَنْ زَهْرَةِ الْحَیَاةِ الدُّنْیَا.

**[ترجمه]مطالب السؤول: امام علی علیه السّلام فرمود: دنیا قرارگاه نیست و نه محل اقامت، شما در دنیا مانند کاروانی هستید که برای استراحت پیاده شده و تجدید نیرو کرده، بر سر نشاط آمده کوچ می کند. سبک وارد شده سنگین خارج می شود. چاره ای از جدا شدن ندارند و بازگشتی به سوی آنچه نهاده اند. به کوشش واداشته شدند، کوشش کردند و دل به دنیا بستند. آماده نشدند تا بالاخره نفس آن ها را گرفتند و رهسپار خانه ای شدند که از بیشتر ساکنان آن خانه ها خبر و اثری نیست.

درنگ آن ها در دنیا کم بود. و به زودی به سوی آخرت رفتند. شما جایگزین آن ها شدید و به دنبال آن ها کوچ می­کنید، مرگ در حرکت به سوی شما است که وقت آن معین نشده و کندی ندارد. روزتان با مشقت و شبتان جان کندن است. شما نیز تا اندازه ای پیرو آن هایید و قدم جای قدم آن ها می­گذارید. مبادا فریب زندگی دنیا را بخورید. شما در دنیا مسافری هستید در حال حرکت و مرگ سایه بر سرتان افکنده و هدفهای خود را از شما می گیرد و بر مرکب خویش سوارتان می کند و به جانب خانه ثواب یا عقاب و پاداش و حساب می­برد. خداوند رحمت کند مردی را که مراقب پروردگار خویش است و از گناه خود می­ترسد و مخالف هوای نفس است و برای آخرت عمل می کند. و از زیبایی دنیا چشم پوشیده. - . مطالب السؤول : 147 -

**[ترجمه]

لَا یَبْقَوْنَ أَ وَ لَسْتُمْ تَرَوْنَ أَهْلَ الدُّنْیَا یُمْسُونَ وَ یُصْبِحُونَ عَلَی أَحْوَالٍ شَتَّی مَیِّتٌ یُبْکَی وَ آخَرُ یُعَزَّی وَ صَرِیعٌ مُبْتَلًی وَ عَائِدٌ یَعُودُ وَ دَنِفٌ بِنَفْسِهِ یَجُودُ(1) وَ طَالِبٌ لِلدُّنْیَا وَ الْمَوْتُ یَطْلُبُهُ وَ غَافِلٌ وَ لَیْسَ بِمَغْفُولٍ عَنْهُ عَلَی أَثَرِ الْمَاضِی یَمْضِی الْبَاقِی وَ إِلَی اللَّهِ عاقِبَةُ الْأُمُورِ.

**[ترجمه]مطالب السؤول: امام علی علیه السّلام فرمود: شما را به دنیا چه کار؟! متاع آن نابودشدنی و افتخار به آن ننگ است و زینت دنیا زوال پذیر و نعمتش همراه با گرفتاری و صحت آن هم آغوش با درد و پیری است؛ و برگشت به سوی پایان سریع و فنای نزدیک. هر چیزی زمان محدودی دارد و هر زنده ای به گرفتاریها تحویل می شود. آیا وضع پیشینیان و پدران گذشته موجب پند و بینش شما نیست اگر عقل را به کار برید. نمی بینید رفته ها برنمی گردند و به آن ها که هستند توجه نمی کنید که پایدار نخواهند بود. نمی بینید دنیانشینان صبح و شب دارای حالات مختلف هستند؛ یکی مرده دیگری را تسلیت می­دهد و یکی بیمار است و دیگری به عیادت می رود و مریضی در حال مرگ است و دیگری در پی دنیا است با اینکه مرگ در پی اوست. آن یکی غافل است با اینکه رهایش نخواهند کرد. طبق برنامه گذشتگان، آینده ها نیز خواهند رفت و عاقبت کارها در اختیار خدا است. - . مطالب السؤول : 188 -

**[ترجمه]

عَلَی مَا فَاتَکَ مِنَ الدُّنْیَا حَزِیناً وَ مَا أَصَابَکَ مِنْهَا فَلَا تَنْعَمْ بِهِ سُرُوراً وَ اجْعَلْ هَمَّکَ لِمَا بَعْدَ الْمَوْتِ فَ إِنَّ ما تُوعَدُونَ لَآتٍ.

**[ترجمه]مطالب السؤول: امام علی علیه السّلام فرمود: دنیا مانند مار است که نرم و ملایم است اما زهر کشنده دارد. از چیزهایی که در دنیا خوش آیند تو است، به واسطه عمر کوتاهی که دارد کناره بگیر. و از هر چه در دنیا بیشتر خوشت می آید، بیشتر فرار کن زیرا دنیاداران به هر چه بیشتر متمایل شوند، (آن را) با ناراحتی تحویل می دهند.

گاهی شخصی از به دست آوردن چیزی که به دستش می آید خوشحال می شود و به واسطه به دست نیاوردن چیزی که هرگز به دستش نمی آمد گرچه کوشش می­کرد، اندوهگین می شود. باید شادی تو برای عمل یا گفتاری باشد که پیش فرستاده ای و حزن و اندوهت برای از دست دادن این کار و گفتار باشد. - . مطالب السؤول : 189 -

**[ترجمه]

**[ترجمه]مطالب السؤول: امام علی علیه السّلام فرمود: شما را از دنیا می­ترسانم. اینجا محلی که حسرت آن را بخورید نیست. برای کسی که تماشایش می کند آراسته به فریب و فریب دهنده با آرایش است. او را خوب بشناسید. جایگاهی است که در نزد خدا بی ارزش است. حلال آن مخلوط به حرام و شیرینی آن به تلخی و خوبی آن همراه بدی است. خداوند دنیا را به عنوان امتیاز به هیچ یک از اولیاء و انبیای خود نبخشید. و جلوی دنیا را برای دشمنان خود نگرفته است. خوبیهای دنیا کمیاب و بدیهایش حاضر است. و مال جمع شده آن تمام شدنی است و قدرتش از دست رفتنی.

عزت دنیا از میان می رود. دنیاداران دلهایشان گریان است اگر چه شاد باشند و از خود به سختی بیزارند گرچه دیگران به واسطه نعمتی که دارند بر آن ها حسرت می­خورند. دنیا فانی است و بقایی ندارد و آخرت باقی است و فناناپذیر. دنیا خود روی می آورد. و آخرت پناه دنیا است. از عالم آخرت گریزگاه و جای دیگری برای انتقال نیست. هر که همت خود را برای دنیا به کار برد، غم و اندوهش زیاد خواهد بود و هر که دنیا را بر آخرت گزیند، گرفتار بدبختی بزرگ می شود. - . مطالب السؤول : 190 -

**[ترجمه]

وَ الْأُمَرَاءُ فَجَرَةً وَ الْوُزَرَاءُ کَذِبَةً وَ الْأُمَنَاءُ خَوَنَةً وَ الْأَعْوَانُ ظَلَمَةً وَ الْقُرَّاءُ فَسَقَةً وَ ظَهَرَ الْجَوْرُ وَ کَثُرَ الطَّلَاقُ وَ مَوْتُ الْفَجْأَةِ وَ حُلِّیَتِ الْمَصَاحِفُ وَ زُخْرِفَتِ الْمَسَاجِدُ وَ طُوِّلَتِ الْمَنَابِرُ وَ نُقِضَتِ الْعُهُودُ وَ خَرِبَتِ الْقُلُوبُ وَ اسْتَحَلُّوا الْمَعَازِفَ وَ شُرِبَتِ الْخُمُورُ وَ رُکِبَتِ

الذُّکُورُ وَ اشْتَغَلَ النِّسَاءُ وَ شَارَکْنَ أَزْوَاجَهُنَّ فِی التِّجَارَةِ حِرْصاً عَلَی الدُّنْیَا وَ عَلَتِ الْفُرُوجُ السُّرُوجَ وَ یُشْبِهْنَ بِالرِّجَالِ فَحِینَئِذٍ عَدُّوا أَنْفُسَکُمْ فِی الْمَوْتَی وَ لَا تَغُرَّنَّکُمُ الْحَیَاةُ الدُّنْیَا فَإِنَّ النَّاسَ اثْنَانِ بَرٌّ تَقِیٌّ وَ آخَرُ شَقِیٌّ وَ الدَّارُ دَارَانِ لَا ثَالِثَ لَهُمَا وَ الْکِتَابُ وَاحِدٌ لا یُغادِرُ صَغِیرَةً وَ لا کَبِیرَةً إِلَّا أَحْصاها أَلَا وَ إِنَّ حُبَّ الدُّنْیَا رَأْسُ کُلِّ خَطِیئَةٍ وَ بَابُ کُلِّ بَلِیَّةٍ وَ مَجْمَعُ کُلِّ فِتْنَةٍ وَ دَاعِیَةُ کُلِّ رِیبَةٍ الْوَیْلُ لِمَنْ جَمَعَ الدُّنْیَا وَ أَوْرَثَهَا مَنْ لَا یَحْمَدُهُ وَ قَدِمَ عَلَی مَنْ لَا یَعْذِرُهُ الدُّنْیَا دَارُ الْمُنَافِقِینَ وَ لَیْسَتْ بِدَارِ الْمُتَّقِینَ فَلْتَکُنْ حَظُّکَ مِنَ الدُّنْیَا قِوَامُ صُلْبِکَ وَ إِمْسَاکُ نَفْسِکَ وَ تَزَوُّدٌ لِمَعَادِکَ.

**[ترجمه]مطالب السؤول: امام علی علیه السّلام فرمود: از دنیا بترسید! وقتی مردم نماز را از بین بردند و امانتها را ضایع کردند و پیرو شهوتها شدند و دروغ را جایز دانستند و به رباخواری مشغول شدند و رشوه خواری را در پیش گرفتند. و ساختمانها را آراستند و پیرو هوای نفس شدند و دین را به دنیا فروختند. و خون مردم را سبک شمردند و به ریا و ظاهر سازی پرداختند و قطع رابطه خویشاوندی نمودند. بردباری ضعف شمرده شود و ستمکاری فخر.

فرمانروایان فاجر و وزیران دروغگو و امینها خیانت کار. همکاران سلطان، ستمگر، و قاریان قرآن فاسق شوند و ستم آشکار گردد و طلاق و مرگ ناگهانی زیاد شود. قرآن ها را بیارایند و مساجد را آیین بندند و منبرها را بلند کنند. پیمان شکنی نمایند و دلها خراب گردد. تار و طنبور حلال شمرده شود و شراب خواری شایع گردد و با مردان جمع شوند و زنان شغل در پیش گیرند و با همسران خود به واسطه حرص به دنیا به تجارت پردازند .

زنان سوار زینها گردند و شبیه مردان شوند. در چنین زمانی خود را مرده بشمارید. مبادا فریب زندگی دنیا را بخورید. مردم دو دسته هستند: نیکوکار تقی و بدکار شقی و خانه فقط دو تا است و سومی ندارد و نامه عمل یکی است که هیچ گناه کوچک و بزرگی را فروگذاری نکرده.

بدانید علاقه به دنیا سرآمد هر گناهی است و درب هر بلا و جایگاه هر آشوب و منشأ هر تظاهر. وای بر کسی که دنیا را جمع کند و برای کسی بگذارد که او را نمی ستاید، و خود به پیشگاه کسی برود که عذرش را نمی پذیرد.

دنیا خانه منافقین است نه خانه متّقین، باید بهره ات از دنیا به مقداری باشد که تو را از توالد و تناسل محروم نکند و وجودت را حفظ کند و برای آخرتت توشه بگیری. - . مطالب السؤول : 191 -

**[ترجمه]

عَیْنٍ شَوْقاً إِلَی الثَّوَابِ وَ خَوْفاً مِنَ الْعِقَابِ عَظُمَ الْخَالِقُ فِی أَنْفُسِهِمْ وَ صَغُرَ مَا دُونَهُ فِی أَعْیُنِهِمْ فَهُمْ کَأَنَّهُمْ قَدْ رَأَوُا الْجَنَّةَ وَ نَعِیمَهَا وَ النَّارَ وَ عَذَابَهَا فَقُلُوبُهُمْ مَحْزُونَةٌ وَ شُرُورُهُمْ مَأْمُونَةٌ وَ حَوَائِجُهُمْ خَفِیفَةٌ وَ أَنْفُسُهُمْ ضَعِیفَةٌ وَ مَعُونَتُهُمْ لِإِخْوَانِهِمْ عَظِیمَةٌ اتَّخَذُوا الْأَرْضَ بِسَاطاً وَ مَاءَهَا طِیباً وَ رَفَضُوا الدُّنْیَا رَفْضاً وَ صَبَرُوا أَیَّاماً قَلِیلَةً فَصَارَتْ عَاقِبَتُهُمْ رَاحَةً طَوِیلَةً تِجَارَتُهُمْ مُرْبِحَةٌ یُبَشِّرُهُمْ بِهَا رَبٌّ کَرِیمٌ أَرَادَتْهُمُ الدُّنْیَا فَلَمْ یُرِیدُوهَا وَ طَلَبَتْهُمْ فَهَرَبُوا مِنْهَا أَمَّا اللَّیْلَ فَأَقْدَامُهُمْ مُصْطَفَّةٌ(1)

یَتْلُونَ الْقُرْآنَ یُرَتِّلُونَهُ تَرْتِیلًا فَإِذَا مَرُّوا بِآیَةٍ فِیهَا تَشْوِیقٌ رَکَنُوا إِلَیْهَا طَمَعاً وَ تَطَلَّعَتْ أَنْفُسُهُمْ تَشَوُّقاً(2)

فَیُصَیِّرُونَهَا نُصْبَ أَعْیُنِهِمْ وَ إِذَا مَرُّوا بِآیَةٍ فِیهَا تَخْوِیفٌ أَصْغَوْا إِلَیْهَا بِقُلُوبِهِمْ وَ أَبْصَارِهِمْ فَاقْشَعَرَّتْ مِنْهَا جُلُودُهُمْ وَ وَجِلَتْ قُلُوبُهُمْ خَوْفاً وَ فَرَقاً(3)

نَحَلَتْ لَهَا أَبْدَانُهُمْ وَ ظَنُّوا أَنَّ زَفِیرَ جَهَنَّمَ وَ شَهِیقَهَا وَ صَلْصَلَةَ حَدِیدِهَا فِی آذَانِهِمْ مُکِبِّینَ عَلَی وُجُوهِهِمْ وَ أَکُفِّهِمْ تَجْرِی دُمُوعُهُمْ عَلَی خُدُودِهِمْ یَجْأَرُونَ إِلَی اللَّهِ تَعَالَی فِی فَکَاکِ رِقَابِهِمْ وَ أَمَّا

النَّهَارَ فَعُلَمَاءُ أَبْرَارٌ أَتْقِیَاءُ قَدْ بَرَاهُمُ الْخَوْفُ فَهُمْ أَمْثَالُ الْقِدَاحِ (4) إِذَا نَظَرَ إِلَیْهِمُ النَّاظِرُ یَقُولُ بِهِمْ مَرَضٌ وَ مَا بِهِمْ مَرَضٌ وَ یَقُولُ قَدْ خُولِطُوا وَ مَا خُولِطُوا(5) إِذَا ذَکَرُوا عَظَمَةَ اللَّهِ وَ شِدَّةَ سُلْطَانِهِ وَ ذَکَرُوا الْمَوْتَ وَ أَهْوَالَ الْقِیَامَةِ وَجَفَتْ قُلُوبُهُمْ

ص: 24

وَ طَاشَتْ حُلُومُهُمْ وَ ذَهَلَتْ عُقُولُهُمْ (1) فَإِذَا اسْتَفَاقُوا مِنْ ذَلِکَ بَادَرُوا إِلَی اللَّهِ بِالْأَعْمَالِ الزَّاکِیَةِ- لَا یَرْضَوْنَ بِالْقَلِیلِ وَ لَا یَسْتَکْثِرُونَ الْکَثِیرَ فَهُمْ لِأَنْفُسِهِمْ مُتَّهِمُونَ وَ مِنْ أَعْمَالِهِمْ مُشْفِقُونَ إِنْ زُکِّیَ أَحَدُهُمْ خَافَ اللَّهَ وَ غَائِلَةَ التَّزْکِیَةِ(2) قَالَ وَ أَنَا أَعْلَمُ بِنَفْسِی مِنْ غَیْرِی وَ رَبِّی أَعْلَمُ بِی مِنِّی اللَّهُمَّ لَا تُؤَاخِذْنِی بِمَا یَقُولُونَ وَ اجْعَلْنِی کَمَا یَظُنُّونَ وَ اغْفِرْ لِی مَا لَا یَعْلَمُونَ وَ مِنْ عَلَامَاتِ أَحَدِهِمْ أَنْ یَکُونَ لَهُ حَزْمٌ فِی لِینٍ وَ إِیمَانٌ فِی یَقِینٍ وَ حِرْصٌ فِی تَقْوَی وَ فَهْمٌ فِی فِقْهٍ وَ حِلْمٌ فِی عِلْمٍ وَ کَیْسٌ فِی رِفْقٍ وَ قَصْدٌ فِی غِنًی وَ خُشُوعٌ فِی عِبَادَةٍ وَ تَحَمُّلٌ فِی فَاقَةٍ وَ صَبْرٌ فِی شِدَّةٍ وَ إِعْطَاءٌ فِی حَقٍّ وَ طَلَبٌ لِحَلَالٍ وَ نَشَاطٌ فِی هُدًی وَ تَحَرُّجٌ عَنْ طَمَعٍ وَ تَنَزُّهٌ عَنْ طَبَعٍ وَ بِرٌّ فِی اسْتِقَامَةٍ وَ اعْتِصَامٌ بِاللَّهِ مِنْ مُتَابَعَةِ الشَّهَوَاتِ وَ اسْتَعَاذَةٌ بِهِ مِنَ الشَّیْطَانِ الرَّجِیمِ یُمْسِی وَ هَمُّهُ الشُّکْرُ وَ یُصْبِحُ وَ شُغْلُهُ الْفِکْرُ(3)

أُولَئِکَ الْآمِنُونَ الْمُطْمَئِنُّونَ الَّذِینَ یُسْقَوْنَ مِنْ کَأْسٍ لا لَغْوٌ فِیها وَ لا تَأْثِیمٌ (4).

**[ترجمه]مطالب السؤول: امیرالمؤمنین علیه السّلام در ستایش مؤمنین فرمود: مؤمنان جامع برازندگی ها هستند. ظاهری ساکت و قیافه ای خاشع دارند. آراسته به تواضع اند. در حال خشوع چشمهای خود را از حرام بسته اند و گوش به علم فراداده اند. در گرفتاری چنان هستند که در موقع رضا و فراوانی چنانند. اگر نباشد اجلهایی که برای ایشان مقرر شده، به جهت شوق به ثواب و خوف از عذاب، روح ها در پیکرشان یک لحظه نمی ماند. خدا در چشمهایشان بزرگ است و جز او کوچک. گویی بهشت و نعمت آن و جهنم و عذابش را به چشم دیده اند. دلهای محزون دارند اما از شر آن ها مردم در امانند.

نیازمندی آن ها کم است و پیکری ضعیف دارند ولی به برادران خود زیاد کمک می کنند، زمین فرش آن ها است و آب آن عطر ایشان. دنیا را رها کرده اند. چند روزی شکیبایی می­کنند و سپس به سوی یک آسایش مداوم می­روند.

تجارتی سودمند دارند که خداوند کریم بشارت آن را داده. دنیا در پی آن­ها است و آن ها اراده دنیا را ندارند. دنیا در جستجوی ایشان است ولی آن ها از آن فرار می کنند.

شبانگاه بر روی پا می ایستند و تلاوت قرآن می کنند با آداب مخصوص آن. هر وقت به آیه ای می­گذرند که در آن تشویق است، به امید رسیدن، دل به آن می بندند. از شوق مانند کسی هستند که عزیزی در آستانه آمدن دارند و چشم به آن تشویق می بندند اما وقتی به آیه ای می­رسند که در آن تخویف و ترساندن است، با دل و گوش متوجه آنند. پوست بدنشان به رعشه می افتد و دلها از ترس و بیم در هراس است و بدنها نحیف. چنان که گویی زفیر جهنم و صدای شعله آن و برخورد زنجیرهای آتشین در گوش آن ها است، به رو بر زمین می افتند و اشکهایشان جاری می شود و برای نجات خویش (از این عذاب) به خدا پناه می برند.

اما در روزها دانشمندانی پرهیزکار و نیکوکارند که ترس آن ها را ضعیف و لاغر نموده و مانند تیری در کمان هستند. وقتی ایشان را ببینی می­پنداری مریضند با اینکه مرضی ندارند و می­پنداری عقل خود را از دست داده اند در حالی که چنین نیست. وقتی به یاد عظمت خدا و قدرت او و مرگ و هراس قیامت می افتند، دلهایشان مضطرب شده و دیوانه وار عقل از سرشان می­رود، وقتی به حال می آیند به اعمال صالح روی می آورند و هرگز به مقدار کم راضی نمی شوند و عمل کثیر خود را زیاد نمی انگارند.

خود را متهم می­دارند و از اعمال خویش بیمناکند. اگر یکی از آن ها را بستایی از خدا می­ترسد و این ستایش برایش مصیبتی می شود، می گوید: من خودم را بهتر می شناسم از شما، و خدا مرا از خودم بهتر می شناسد. خدایا! از من بازخواست نکنی حرفی را که اینها در باره ام می­گویند، و مرا همان طور قرار بده که می­گویند و ببخش آن خطاهایم را که اینها نمی­دانند.

از نشانه های آن ها این است که استوارند به همراه ملایمت، و ایمان با یقین، و حرص در تقوی، و فهم و بینش مذهبی و بردباری با علم، و زیرکی با مدارا و میانه روی در ثروت، و خشوع در عبادت و تحمل در تنگدستی و صبر در گرفتاری و بخشش در راه حق و جستجوی حلال، و سرحالی در راه هدایت و خودداری از طمع و پرهیز از میل گرایی، و نیکی در پایداری، پناه بردن به خدا از پیروی شهوات و پناه بردن به او از شیطان مطرود. شب را به صبح می رساند و همتش در شکر است و صبحگاه کارش فکر و اندیشه است. اینهایند کسانی که در امانند و مطمئن. کسانی که از جامی که در آن لغو و گناه وجود ندارد می آشامند. - . مطالب السؤول : 151 -

**[ترجمه]

یَضْمَحِلُّ عِنْدَهُمْ کُلُّ فِتْنَةٍ وَ یَنْجَلِی عَنْهُمْ کُلُّ شُبْهَةٍ أُولَئِکَ أَصْحَابِی فَاطْلُبُوهُمْ فِی أَطْرَافِ الْأَرَضِینَ فَإِنْ لَقِیتُمْ مِنْهُمْ أَحَداً فَاسْأَلُوهُ أَنْ یَسْتَغْفِرَ لَکُمْ.

**[ترجمه]مطالب السؤول: امام علی علیه السّلام فرمود: مؤمنین کسانی هستند که می­دانند پیش رویشان چیست؟ لبهایشان خشک شده. چشمهایشان پوشیده است و رنگهایشان تغییر کرده به طوری که در چهره آن ها آثار خشوع دیده می شود. آن ها بندگان خدا هستند که بر روی زمین آرام و مطمئن راه می­روند. و زمین را فرش گسترده و خاک آن را بستر نرم گرفته اند. دنیا را رها کرده و به روش عیسی مسیح روی به آخرت آورده اند. اگر حضور داشته باشند شناخته نمی­شوند و اگر غایب باشند گم نشده اند. اگر مریض شوند به عیادت آن ها نمی روند. در گرمای شدید روزه دارند و در شبهای تار شب زنده دارند. در پیش آن ها هر آشوبی از بین می­رود و هر شبهه و اشتباهی کشف می گردد. آن هایند اصحاب من. آن ها را در پهندشت دنیا بجویید. اگر یکی از آن ها را ملاقات کردید، تقاضا کنید برایتان طلب مغفرت نماید. - . همان -

**[ترجمه]

صَبُورٌ وَ فِی الرَّخَاءِ شَکُورٌ- لَا یَحِیفُ عَلَی مَنْ یُبْغِضُ وَ لَا یَأْثَمُ فِیمَنْ یُحِبُّ وَ لَا یَدَّعِی مَا لَیْسَ لَهُ وَ لَا یَجْحَدُ حَقّاً عَلَیْهِ یَعْتَرِفُ بِالْحَقِّ قَبْلَ أَنْ یُشْهَدَ عَلَیْهِ وَ لَا یُضِیعُ مَا اسْتُحْفِظَ وَ لَا یَرْغَبُ فِیمَا لَا تَدْعُوهُ الضَّرُورَةُ إِلَیْهِ- لَا یَتَنَابَزُ بِالْأَلْقَابِ وَ لَا یَبْغِی عَلَی أَحَدٍ وَ لَا یَهْزَأُ بِمَخْلُوقٍ وَ لَا یُضَارُّ بِالْجَارِ وَ لَا یَشْمَتُ بِالْمَصَائِبِ مُؤَدَّبٌ بِأَدَاءِ الْأَمَانَاتِ مُسَارِعٌ إِلَی الطَّاعَاتِ مُحَافِظٌ عَلَی الصَّلَوَاتِ بَطِی ءٌ فِی الْمُنْکَرَاتِ- لَا یَدْخُلُ عَلَی الْأُمُورِ بِجَهْلٍ وَ لَا یَخْرُجُ عَنِ الْحَقِّ بِعَجْزٍ إِنْ صَمَتَ فَلَا یَغُمُّهُ الصَّمْتُ وَ إِنْ نَطَقَ لَا یَقُولُ الْخَطَأَ وَ إِنْ ضَحِکَ فَلَا تَعْلُو صَوْتُهُ سَمْعَهُ وَ لَا یَجْمَحُ بِهِ الْغَضَبُ (1)

وَ لَا تَغْلِبُهُ الْهَوَی وَ لَا یَقْهَرُهُ الشُّحُّ وَ لَا تَمْلِکُهُ الشَّهْوَةُ یُخَالِطُ النَّاسَ لِیَعْلَمَ وَ یَصْمُتُ لِیَسْلَمَ وَ یَسْأَلُ لِیَفْهَمَ یُنْصِتُ إِلَی الْخَیْرِ لِیَعْمَلَ بِهِ وَ لَا یَتَکَلَّمُ بِهِ لِیَفْخَرَ عَلَی مَا سِوَاهُ نَفْسُهُ مِنْهُ فِی عَنَاءٍ وَ النَّاسُ مِنْهُ فِی رَاحَةٍ یُتْعِبُ نَفْسَهُ لِآخِرَتِهِ وَ یَعْصِی هَوَاهُ لِطَاعَةِ رَبِّهِ بُعْدُهُ عَمَّنْ تَبَاعَدَ مِنْهُ نَزَاهَةٌ وَ دُنُوُّهُ مِمَّنْ دَنَا مِنْهُ لِینٌ وَ رَحْمَةٌ لَیْسَ بُعْدُهُ بِکِبْرٍ وَ لَا قُرْبُهُ خَدِیعَةً مُقْتَدٍ بِمَنْ کَانَ قَبْلَهُ مِنْ أَهْلِ الْإِیمَانِ إِمَامٌ لِمَنْ بَعْدَهُ مِنَ الْبَرَرَةِ الْمُتَّقِینَ.

**[ترجمه]مطالب السؤول: امام علی علیه السّلام فرمود: مؤمن علاقه به زندگی پایدار دارد و بی میل به دنیای ناپایدار است. حلم را با علم و علم را با عمل مخلوط می کند. دیر کسل می شود و پیوسته در حال نشاط است. آرزوی دور و دراز ندارد و قلبش زنده است. زبان ذکرگو دارد. سخن در باره چیزی که دوستان بر آن اعتماد ندارند نمی­گوید و شهادت را در باره دشمنان پنهان نمی­دارد. هرگز کار نیکی را از روی ریا انجام نمی­دهد و از خجالت ترک نمی کند. امید به خیر او هست و از شرش در امانند. اگر در ذاکرین باشد غافل نیست، اگر در میان غافلان باشد از جمله ذاکران به حساب می آید. ستمگر به خویش را می بخشد و به کسی که او را محروم نمود عطا می­کند و با قاطع خویشاوندی رابطه برقرار می­نماید و به کسی که به او بدی کرده نیکی می­کند. بردباری را از دست نمی دهد و در کارهای مشکوک عجله ندارد. از نادانی فاصله دارد و گفتار نرم دارد. نیکی او نزدیک و کار زشتش دور است. راستگو و خوش کردار است. خیرخواه و بیزار از شرّ است، در پیش آمدها سنگین و در گرفتاریها شکیبا، و در نعمت و فراوانی شکرگزار است ستم به دشمن خود نمی­کند و درباره دوست خود به گناه دست نمی زند. چیزی را که مال او نیست ادعای آن را نمی کند، و منکر حق دیگران بر خود نمی شود. خود به حق اعتراف میکند پیش شهادت مشهود، هر چه در اختیار او بگذاری در حفظش می­کوشد. علاقه ای به چیزی که ضروری او نیست ندارد. مردم را به تمسخر نمی گیرد و ستم به کسی روا نمی­دارد و کسی را مسخره نمی کند و به همسایه زیان نمی رساند و در گرفتاری و مصیبت، مردم را شماتت نمی کند و به باز پس دادن امانتها تربیت شده، در اطاعت و بندگیها سرعت دارد، مواظب نمازها است و در انجام کارهای زشت کند است.

به نادانی وارد کارها نمی شود، و به واسطه ناتوانی از حق خارج نمی شود. اگر سکوت کند از سکوت خود ملول نمی گردد. اگر سخن بگوید خطا ندارد. اگر بخندد صدای خنده اش از گوش او بلندتر نمی شود. خشم، بر او فرمان نمی­راند .

هوی پرستی بر او پیروز نمی شود و حرص او را مغلوب نمی کند. شهوت بر او فرمانروایی نخواهد کرد. با مردم برای علم آمیزش می­کند. ساکت است تا سالم بماند. می پرسد تا بفهمد. در باره کار خوب سکوت می کند تا عمل به آن نماید. هرگز در باره کار خود سخن نمی گوید تا با آن بر دیگران افتخار کند. جان خود را به رنج می­اندازد و دیگران از او آسایش می یابند؛ برای آخرت به رنج می افتد.

در راه اطاعت خدا مخالفت هوای نفس می کند. فاصله اش از کسی که با او فاصله دارد به واسطه عفت و پاکدامنی است و نزدیکی او با نزدیکان، رحمت و ملایمت است. فاصله اش (با ایشان) از کبر و خودپسندی نیست و نه نزدیکی او نیرنگ. پیرو پیشینیان مؤمن است و پیشوای آیندگان پرهیزکار. - . مطالب السؤول : 154 -

**[ترجمه]

وَ الْحِلْمُ وَزِیرُهُ وَ الصَّبْرُ أَمِیرُهُ وَ الرِّفْقُ أَخُوهُ وَ اللِّینُ وَالِدُهُ.

**[ترجمه]مطالب السؤول: امام علی علیه السّلام فرمود: مؤمن در پیش آمدهای سخت سنگین است و در ناملایمات پایدار و در بلا شکیبا و در رضا و فراوانی سپاسگزار، قانع به روزی خدا است. ستم به دشمنان نمی کند و گناه خود به گردن دوستان نمی اندازد. مردم از او در آسایشند اما او خود را به رنج می­اندازد. علم دوست اوست و عقل همنشین او. حلم وزیرش و صبر امیرش و مدارا برادرش و ملایمت پدرش. - . مطالب السؤول : 155 -

**[ترجمه]

شِیعَتُنَا هُمُ الْعَارِفُونَ بِاللَّهِ الْعَامِلُونَ بِأَمْرِ اللَّهِ أَهْلُ الْفَضَائِلِ النَّاطِقُونَ بِالصَّوَابِ مَأْکُولُهُمُ الْقُوتُ وَ مَلْبَسُهُمُ الِاقْتِصَادُ وَ مَشْیُهُمُ التَّوَاضُعُ بَخَعُوا لِلَّهِ تَعَالَی بِطَاعَتِهِ (1)

وَ خَضَعُوا لَهُ بِعِبَادَتِهِ فَمَضَوْا غَاضِّینَ أَبْصَارَهُمْ عَمَّا حَرَّمَ اللَّهُ عَلَیْهِمْ وَاقِفِینَ أَسْمَاعَهُمْ عَلَی الْعِلْمِ بِدِینِهِمْ نَزَلَتْ أَنْفُسُهُمْ مِنْهُمْ فِی الْبَلَاءِ کَالَّذِی نَزَلَتْ مِنْهُمْ فِی الرَّخَاءِ رَضُوا عَنِ اللَّهِ تَعَالَی بِالْقَضَاءِ فَلَوْ لَا الْآجَالُ الَّتِی کَتَبَ اللَّهُ تَعَالَی لَهُمْ لَمْ تَسْتَقِرَّ أَرْوَاحُهُمْ فِی أَبْدَانِهِمْ طَرْفَةَ عَیْنٍ شَوْقاً إِلَی لِقَاءِ اللَّهِ وَ الثَّوَابِ وَ خَوْفاً مِنْ أَلِیمِ الْعِقَابِ عَظُمَ الْخَالِقُ فِی أَنْفُسِهِمْ وَ صَغُرَ مَا دُونَهُ فِی أَعْیُنِهِمْ فَهُمْ وَ الْجَنَّةُ کَمَنْ رَآهَا فَهُمْ عَلَی أَرَائِکِهَا مُتَّکِئُونَ وَ هُمْ وَ النَّارُ کَمَنْ رَآهَا فَهُمْ فِیهَا مُعَذَّبُونَ صَبَرُوا أَیَّاماً قَلِیلَةً فَأَعْقَبَتْهُمْ رَاحَةً طَوِیلَةً أَرَادَتْهُمُ الدُّنْیَا فَلَمْ یُرِیدُوهَا وَ طَلَبَتْهُمْ فَأَعْجَزُوهَا أَمَّا اللَّیْلَ فَصَافُّونَ أَقْدَامَهُمْ تَالُونَ لِأَجْزَاءِ الْقُرْآنِ یُرَتِّلُونَهُ تَرْتِیلًا یَعِظُونَ أَنْفُسَهُمْ بِأَمْثَالِهِ وَ یَسْتَشْفُونَ لِدَائِهِمْ بِدَوَائِهِ تَارَةً وَ تَارَةً یَفْتَرِشُونَ جِبَاهَهُمْ وَ أَنْفُسَهُمْ وَ رُکَبَهُمْ وَ أَطْرَافَ أَقْدَامِهِمْ تَجْرِی دُمُوعُهُمْ عَلَی خُدُودِهِمْ یُمَجِّدُونَ جَبَّاراً عَظِیماً وَ یَجْأَرُونَ إِلَیْهِ فِی فَکَاکِ أَعْنَاقِهِمْ هَذَا لَیْلُهُمْ وَ أَمَّا نَهَارَهُمْ فَحُلَمَاءُ عُلَمَاءُ بَرَرَةٌ أَتْقِیَاءُ بَرَاهُمْ خَوْفُ بَارِیهِمْ (2)

فَهُمْ کَالْقِدَاحِ تَحْسَبُهُمْ مَرْضَی وَ قَدْ خُولِطُوا وَ مَا هُمْ بِذَلِکَ بَلْ خَامَرَهُمْ مِنْ عَظَمَةِ رَبِّهِمْ وَ شِدَّةِ سُلْطَانِهِ مَا طَاشَتْ لَهُ قُلُوبُهُمْ وَ ذَهَلَتْ مِنْهُ عُقُولُهُمْ فَإِذَا اشْتَاقُوا مِنْ ذَلِکَ بَادَرُوا إِلَی اللَّهِ تَعَالَی بِالْأَعْمَالِ الزَّکِیَّةِ- لَا یَرْضَوْنَ لَهُ بِالْقَلِیلِ وَ لَا یَسْتَکْثِرُونَ لَهُ الْجَزِیلَ فَهُمْ لِأَنْفُسِهِمْ مُتَّهِمُونَ وَ مِنْ أَعْمَالِهِمْ مُشْفِقُونَ یَرَی لِأَحَدِهِمْ قُوَّةً فِی دِینٍ وَ حَزْماً فِی لِینٍ (3) وَ إِیمَاناً فِی یَقِینٍ وَ حِرْصاً عَلَی

ص: 29

عِلْمٍ وَ فَهْماً فِی فِقْهٍ وَ عِلْماً فِی حِلْمٍ وَ کِیساً فِی قَصْدٍ وَ قَصْداً فِی غِنًی وَ تَجَمُّلًا فِی فَاقَةٍ وَ صَبْراً فِی شِدَّةٍ وَ خُشُوعاً فِی عِبَادَةٍ وَ رَحْمَةً فِی مَجْهُودٍ وَ إِعْطَاءً فِی حَقٍّ وَ رِفْقاً فِی کَسْبٍ وَ طَلَباً مِنْ حَلَالٍ وَ تَعَفُّفاً فِی طَمَعٍ وَ طَمَعاً فِی غَیْرِ طَبَعٍ وَ نَشَاطاً فِی هُدًی وَ اعْتِصَاماً فِی شَهْوَةٍ وَ بِرّاً فِی اسْتِقَامَةٍ- لَا یَغُرُّهُ مَا جَهِلَهُ وَ لَا یَدَعُ إِحْصَاءَ مَا عَمِلَهُ یَسْتَبْطِئُ نَفْسَهُ فِی الْعَمَلِ وَ هُوَ مِنْ صَالِحِ عَمَلِهِ عَلَی وَجَلٍ یُصْبِحُ وَ شُغْلُهُ الذِّکْرُ وَ یُمْسِی وَ هَمُّهُ الشُّکْرُ یَبِیتُ حَذِراً مِنْ سِنَةِ الْغَفْلَةِ وَ یُصْبِحُ فَرِحاً بِمَا أَصَابَ مِنَ الْفَضْلِ وَ الرَّحْمَةِ وَ إِنِ اسْتَصْعَبَ عَلَیْهِ نَفْسُهُ فِیمَا تَکْرَهُ لَمْ یُطِعْهَا سُؤْلَهَا مِمَّا إِلَیْهِ تَسُرُّهُ رَغْبَتُهُ فِیمَا یَبْقَی وَ زَهَادَتُهُ فِیمَا یَفْنَی قَدْ قَرَنَ الْعِلْمَ بِالْعَمَلِ وَ الْعَمَلَ بِالْحِلْمِ وَ یَظَلُّ دَائِماً نَشَاطُهُ بَعِیداً کَسَلُهُ قَرِیباً أَمَلُهُ قَلِیلًا زَلَلُهُ مُتَوَقِّعاً أَجَلُهُ خَاشِعاً قَلْبُهُ ذَاکِراً رَبَّهُ قَانِعَةً نَفْسُهُ عَازِباً جَهْلَهُ مُحْرِزاً دِینَهُ مَیِّتاً دَاؤُهُ کَاظِماً غَیْظَهُ صَافِیاً خُلُقُهُ آمِناً مِنْهُ جَارُهُ سَهْلًا أَمْرُهُ مَعْدُوماً کِبْرُهُ مَتِیناً صَبْرُهُ کَثِیراً ذِکْرُهُ- لَا یَعْمَلُ شَیْئاً مِنَ الْخَیْرِ رِیَاءً وَ لَا یَتْرُکُهُ حَیَاءً أُولَئِکَ شِیعَتُنَا وَ أَحِبَّتُنَا وَ مِنَّا وَ مَعَنَا آهاً وَ شَوْقاً إِلَیْهِمْ فَصَاحَ هَمَّامٌ صَیْحَةً وَ وَقَعَ مَغْشِیّاً عَلَیْهِ فَحَرَّکُوهُ فَإِذَا هُوَ قَدْ فَارَقَ الدُّنْیَا رَحِمَهُ اللَّهُ تَعَالَی فَغُسِّلَ وَ صَلَّی عَلَیْهِ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام وَ نَحْنُ مَعَهُ- فَشِیعَتُهُ علیه السلام هَذِهِ صِفَتُهُمْ وَ هِیَ صِفَةُ الْمُؤْمِنِینَ وَ تَقَدَّمَ بَعْضُهَا.

**[ترجمه]مطالب السؤول: نوف گفت احتیاجی به امیرالمؤمنین علیه السّلام پیدا کردم؛ از پی جندب بن زهیر و ربیع بن خثیم و پسر برادرش همام بن عباده بن خثیم که از عباد به شمار می­رفت رفتم، وقتی (از خانه) خارج شده بود و تصمیم (رفتن به) مسجد داشت، خدمت آن حضرت رسیدیم. در همان موقع که ما خدمتش بودیم به گروهی از متدینین که مشغول صحبت و خنده و شوخی بودند و با یکدیگر مزاح می­کردند رسید. همین که مولا را دیدند از جای حرکت کردند و سلام دادند، جواب آن ها را داد و پرسید شما کیستید؟

گفتند گروهی از شیعیان شماییم یا امیرالمؤمنین. فرمود خیر است. سپس فرمود: چرا آثار شیعه را در شما نمی بینم و زیور دوستان ما در شما نیست. آن ها از خجالت چیزی نگفتند. جندب و ربیع عرض کردند، علامت شیعیان شما چیست یا امیرالمؤمنین؟ امام سکوت کرد، همام که مردی عابد و پارسا و بسیار کوشا در عبادت بود گفت، شما را سوگند می­دهم به آن خدایی که شما خانواده را گرامی داشته و امتیاز بخشیده، علامت شیعیان خود را بفرمایید. فرمود: قسم مده، اکنون برای همه شما توضیح می­دهم.

(حضرت) دست بر روی شانه همام گذاشت و فرمود: شیعیان ما عارف به خدا و عامل به امر اویند. ممتاز به فضایل و گویا به راستی هستند. خوراک آن ها به قدر کفایت است. لباسشان اقتصادی است و راه رفتنشان با تواضع است. جان خویش را در راه اطاعت خدا در معرض تلف قرار داده اند و در راه عبادتش خاضعند. در زندگی از محرمات چشم فرو بسته اند. کمال توجه را به علم دینی دارند. در هنگام فراخی و نعمت آن چنان هستند که در هنگام تنگدستی و نعمت. راضی به قضای پروردگارند. اگر نباشد اجلهایی که خدا برای آنان مقدر نموده، به جهت اشتیاق به دیدار خدا و ثواب و ترس از عذاب دردناک، یک چشم به هم زدن روح در کالبدشان نمی­ماند. خدا در نظر آن ها بزرگ است و غیر از او کوچک.

گویی بهشت را به چشم دیده اند که بر تختهای آن تکیه زده اند و جهنم را نیز مشاهده نموده اند که در آن معذبند. چند روز مختصر صبر کرده اند، پشت سر آن در یک آسایش ابدی هستند. دنیا در پی آن ها است ولی آن ها دنیا را نمی خواهند. چنان دنیا در جستجوی ایشان است که عاجزش کرده اند.

شب هنگام به پای می ایستند و با راه و رسم صحیح به تلاوت قرآن اشتغال دارند و از پند و اندرزهای آن بهره می­برند و از داروهای شفابخش آن دوا می­گیرند. گاهی چهره بر زمین می­سایند و زانوان و پیکر خود را بر زمین می­گذارند و اشک از دو دیده می بارند. ستایش پروردگار بزرگ را می کنند و تقاضای آزادی خویش را از جهنم می­نمایند؛ این شب آن ها است.

اما در روز بردباران و دانشمندان و ابرار و اتقیاءاند. اندامشان را ترس از خدا لاغر کرده که همچون تیری در کمان شده اند، هر کس آن ها را ببیند خیال می کند مریض هستند و دیوانه شده اند با اینکه چنین نیست، بلکه قدرت پروردگار و عظمت او دلهایشان را مضطرب و پیکرشان را ضعیف و هوش را از سرشان برده. همین که به حالت وجد درمی آیند با جدیت تمام رو به اعمال شایسته می آورند، راضی به اعمال کم نیستند. اعمال کثیر خود را زیاد نمی شمارند، پیوسته خود را متهم می­دارند و از اعمال خویش بیمناکند.

هر یک از آن ها را مشاهده کنی، نیرومند در دین هستند و در موضعش احتیاط می­کنند. ایمان آنان با یقین است و به علم حریصند و علمشان با حلم است و در قصد زیرکند و در بی نیازی و ثروت میانه رو، و با تنگدستی، ظاهری آراسته دارند. در گرفتاری شکیبا، جوینده حلال، در خواسته هایی دور از افراط پاکدامن، و در راه هدایت با نشاطند. از شهوت پرستی برکنار، و نیکوکار و با استقامت هستند.

نادانی او را نمی فریبد، از کردار خود چشم نمی پوشد. خود را در کارها کند می­شمارد و از کارهای خوب خویش بیمناک است. صبحگاه در ذکر است و شامگاه همتش در شکر. شب را در بیم و ترس از خواب غفلت به سر می برد و صبح می­کند شادمان از آنچه از فضیلت و رحمت کسب کرده.

اگر انجام کارهای دینی مانند کمک به مستمندان برای نفسش دشوار است و میل به آن ندارد، در کارهایی که نفسش به آن مایل است و گرایش دارد (مثل شهوت پرستی) با نفس خود مخالفت می کند و اطاعت او را نمی کند. دلبستگی به چیزهای پایدار دارد و از چیزهای فانی بیزار است (مانند دنیا)، علم را با عمل همراه کرده و عمل را با حلم. پیوسته با نشاط است. از کسالت فاصله دارد و آرزوی دور و دراز ندارد.

اشتباهاتش کم است. متوجه مرگ است. دلی خاشع دارد، و قلبی به یاد خدا و نفسی قانع. از نادانی فاصله دارد و دیندار است. دردی ندارد، خشم خویش را فرو خورده، و اخلاقی پاک دارد، همسایه از او آسوده است. در کارها سختگیر است، از تکبر بیزار است. شکیبا و پرتوان و پیوسته در یاد خداست. هرگز کار نیکی را از روی ریا و تظاهر انجام نمی­دهد و هرگز کار نیکی را از خجالت رها نمی کند. اینهایند شیعیان و دوستان ما که از ما و با مایند. آه چقدر مشتاق و علاقمند به آن هایم! همام فریادی کشید! و بر زمین افتاد و غش کرد، او را تکان دادند اما قالب تهی کرده و جان به جانان داده بود. رحمة اللَّه علیه. پیکرش را غسل دادند و امیرالمؤمنین علیه السّلام بر او نماز خواند. ما نیز با آن جناب بودیم.

شیعیان علی علیه السّلام چنین هستند و اینها صفت مؤمنین است که قبلا مقداری از آن ذکر شد. - . مطالب السؤول : 195 -

**[ترجمه]

وَ الْمَلائِکَةُ یَدْخُلُونَ عَلَیْهِمْ مِنْ کُلِّ بابٍ- سَلامٌ عَلَیْکُمْ بِما صَبَرْتُمْ فَنِعْمَ عُقْبَی الدَّارِ.

**[ترجمه]مطالب السؤول: امام علی علیه السّلام فرمود: بهشتی که خداوند آن را برای پرهیزگاران آماده کرده، دیده ها را خیره می کند، در آنجا درجات متفاوتی است. منزلهای بلند و عالی، نعمتش پایان پذیر نیست و آراستگی آن نابود نمی شود و سرور و شادمانی در آن قطع نمی شود، ساکن بهشت به جای دیگر کوچ نمی کند و پیر نمی شود و ناراحت نمی­گردد. از مرگ در امانند، دیگر باکی ندارند. زندگی شیرینی دارند، نعمت برای آن ها پیوسته است در جویهای آبی که تغییر نکرده و جویهای شیری که طعمش را از دست نداده و جویهای شرابی که موجب لذت کسانی است که می آشامند. نهرهایی از عسل مصفی. هر نوع میوه در آنجا هست و آمرزش پروردگار. روی فرشهای آراسته و زنان پاک و حوریه های زیبا که همچون مروارید درون صدف می­درخشند. میوه های زیاد که پایان پذیر نیست و نه مانعی برای استفاده کرده از آن ها است، ملایکه از هر در بر آن ها وارد می شوند و می­گویند، «سَلامٌ عَلَیْکُمْ بِما صَبَرْتُمْ فَنِعْمَ عُقْبَی الدَّارِ» - . رعد / 24 - ، {[و به آنان می گویند:] «درود بر شما به [پاداش] آنچه صبر کردید. راستی چه نیکوست فرجام آن سرای!}.

**[ترجمه]

مِنَ الْمُفْتَخِرِ بِأَبِیهِ لِأَنِّی أَشْرَفُ مِنْ أَبِی وَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله أَشْرَفُ مِنْ أَبِیهِ وَ إِبْرَاهِیمُ أَشْرَفُ مِنْ تَارُخَ.

**[ترجمه]اختصاص: از امیرالمؤمنین علیه السّلام روایت شده است که فرمود: آن کس که افتخار به خود می­کند، شرافتش بیشتر است از کسی که افتخار به پدرش می­کند زیرا من شریفتر از پدرم و پیامبر اکرم صلی اللَّه علیه و آله شریفتر از پدرش است، ابراهیم نیز اشرف از تارخ بود. - .اختصاص: 188 -

**[ترجمه]

**[ترجمه]امام علی علیه السّلام فرمود: هر کس برای خانواده خود گوشت بخرد به یک درهم، مثل کسی است که بنده ای از فرزندان اسماعیل را آزاد کرده است.

**[ترجمه]

فَمَثَّلَتْ بِبَلَائِهَا الْبِلَی وَ شَوَّقَتْ بِسُرُورِهَا إِلَی السُّرُورِ تَخْوِیفاً وَ تَرْغِیباً فَابْتَکَرَتْ بِعَافِیَةٍ وَ رَاحَتْ بِفَجِیعَةٍ فَذَمَّهَا رِجَالٌ فَرَّطُوا غَدَاةَ النَّدَامَةِ وَ حَمِدَهَا آخَرُونَ اکْتَسَبُوا فِیهِ الْخَیْرَ فَیَا أَیُّهَا الذَّامُّ لِلدُّنْیَا الْمُغْتَرُّ بِغُرُورِهَا مَتَی اسْتَذَمَّتْ إِلَیْکَ أَوْ مَتَی غَرَّتْکَ أَمْ بِمَضَاجِعِ آبَائِکَ مِنَ الْبِلَی أَمْ بِمَصَارِعِ أُمَّهَاتِکَ تَحْتَ الثَّرَی کَمْ مَرَّضْتَ بِیَدَیْکَ وَ عَالَجْتَ بِکَفَّیْکَ تَلْتَمِسُ لَهُمُ الشِّفَاءَ وَ تَسْتَوْصِفُ لَهُمُ الْأَطِبَّاءَ لَمْ تَنْفَعْهُمْ بِشَفَاعَتِکَ وَ لَمْ تُسْعِفْهُمْ فِی طَلِبَتِکَ مَثَّلَتْ لَکَ وَیْحَکَ الدُّنْیَا بِمَصْرَعِهِمْ مَصْرَعَکَ وَ بِمَضْجَعِهِمْ مَضْجَعَکَ حِینَ لَا یُغْنِی بُکَاؤُکَ وَ لَا یَنْفَعُکَ أَحِبَّاؤُکَ ثُمَّ الْتَفَتَ إِلَی أَهْلِ الْمَقَابِرِ فَقَالَ یَا أَهْلَ التُّرْبَةِ وَ یَا أَهْلَ الْقُرْبَةِ أَمَّا الْمَنَازِلُ فَقَدْ سُکِنَتْ وَ أَمَّا الْأَمْوَالُ فَقَدْ قُسِمَتْ وَ أَمَّا الْأَزْوَاجُ فَقَدْ نُکِحَتْ هَذَا خَبَرُ مَا عِنْدَنَا فَمَا خَبَرُ مَا عِنْدَکُمْ ثُمَّ أَقْبَلَ عَلَی أَصْحَابِهِ فَقَالَ وَ اللَّهِ لَوْ أُذِنَ لَهُمْ فِی الْکَلَامِ لَأَخْبَرُوکُمْ أَنَ خَیْرَ الزَّادِ التَّقْوی.

**[ترجمه]امالی طوسی: امام علی علیه السّلام فرمود: ای کسی که دنیا را سرزنش می کنی، تو مدعی گناه او هستی یا او مدعی گناه بر تو است؟ یکی از حاضرین گفت من گناهکار بر او هستم یا امیرالمؤمنین! فرمود: پس چرا دنیا را سرزنش می کنی؟ مگر دنیا خانه راستی نیست برای کسی که راستی را در پیش بگیرد و جایگاه ثروت نیست برای کسی که از آن بهره بگیرد. خانه سلامتی است برای کسی که متوجه آن باشد.

سجده گاه دوستان خدا و نمازخانه انبیاء و نزولگاه ملایکه و تجارتخانه اولیای خدا است که در آن بندگی خدا را به دست آورده اند و بهشت را بهره برده اند. چه کسی می تواند دنیا را زشت شمارد. او خود اعلام فنای خویش را نموده و فریاد بی دوامی را کشیده و از بلای خود ترسانیده؛ اگر شب گرفتاری داشته سحرگاه شادی آورده و اگر عصر ناراحتی به وجود آورده صبح خوشی آفریده. گروهی در قیامت دنیا را زشت می­شمارند و گروه دیگری آن را ستایش می کنند. دنیا جریان را برای آن ها نقل کرده است پس ایشان تصدیق نموده اند و تذکر داده و متوجه شده اند.

ای کسی که دنیا را سرزنش می­کنی که فریب او را خورده ای، کی او ترا فریب داده؟ یا چه وقت مستوجب نکوهش تو شده؛ به واسطه استخوانهای پوسیده پدرانت یا به واسطه جایگاه مادرانت در زیر خاک؟ چقدر به دست خود معالجه کرده ای و بیمار شده ای و شیرینی و تلخی به کام تو کرده؟ اگر به واسطه تلخی نکوهشی می­کنی، به واسطه شهد و شیرینی ستایشش کن. و گر نه رها کن او را و نه سرزنش و نه ستایش کن. موقعیت تو را برایت مشخص کرده، وقتی گریه برایت سودی ندارد و دوستانت به تو رحمی نمی کنند. - . مطالب السؤول 1: 51 -

در این موقع نگاهی به جانب قبرستان نمود و فرمود: ای خاک نشینان و ای همجواران، منزلها را دیگران ساکن شدند و اموال را قسمت کردند. و زنان به ازدواج درآمدند، این اخباری بود که ما داشتیم، شما چه خبر دارید؟ آنگاه رو به یاران خود نموده و فرمود: به خدا قسم اگر اجازه سخن گفتن به آنها داده شود می گویند، بهترین توشه تقوی است. - . امالی 2: 207 -

**[ترجمه]

وَ تَعَالَی عَنِ اتِّخَاذِ صَاحِبَةٍ وَ أَوْلَادٍ هُوَ الْبَاقِی بِغَیْرِ مُدَّةٍ وَ الْمُنْشِئُ لَا بِأَعْوَانٍ- لَا بِآلَةٍ فَطَرَ وَ لَا بِجَوَارِحَ صَرَفَ مَا خَلَقَ- لَا یَحْتَاجُ إِلَی مُحَاوَلَةِ التَّفْکِیرِ وَ لَا مُزَاوَلَةِ مِثَالٍ وَ لَا تَقْدِیرٍ أَحْدَثَهُمْ عَلَی صُنُوفٍ مِنَ التَّخْطِیطِ وَ التَّصْوِیرِ- لَا بِرُؤْیَةٍ وَ لَا ضَمِیرٍ سَبَقَ عِلْمُهُ فِی کُلِّ الْأُمُورِ وَ نَفَذَتْ مَشِیَّتُهُ فِی کُلِّ مَا یُرِیدُ فِی الْأَزْمِنَةِ وَ الدُّهُورِ وَ انْفَرَدَ بِصَنْعَةِ الْأَشْیَاءِ فَأَتْقَنَهَا بِلَطَائِفِ التَّدْبِیرِ سُبْحَانَهُ مِنْ لَطِیفٍ خَبِیرٍ- لَیْسَ کَمِثْلِهِ شَیْ ءٌ وَ هُوَ السَّمِیعُ الْبَصِیرُ.

**[ترجمه]امالی طوسی: امیرالمؤمنین علیه السّلام در روز جمعه این خطبه را ایراد نمود: سپاس خدای را که یگانه است با قدم و ازلی است که بودنش را نهایتی نیست و نه اول دارد، به وجود آورد مردم را نه از نقشه و اصولی که قبلا باشد. بزرگتر از داشتن شریک است، و منزه است از داشتن دوست و فرزند. او برای همیشه پایدار است و به وجود آورنده موجودات بدون همکار و معاون است.

با وسایل نیافرید و نه به وسیله به کار بردن جوارح پدید آورد، احتیاج به صرف فکر و اندیشه ندارد، و احتیاج به تهیه شبیه و مانند و اندازه گیری ندارد. به وجود آورد جهانیان را به صورتها و شکلهای مختلف نه با فکر و دل، علمش پیش بود در تمام کارها و خواست او نافذ بود در تمام زمانها، تنها او آفرید اشیاء را با محکمترین وضع و عالی ترین تدبیر، منزه است خداوند لطیف و خبیر. مانند ندارد. شنوا و بینا است. - . امالی 2: 315 -

**[ترجمه]

**[ترجمه]الغارات: امیرالمؤمنین علیه السّلام بارها در خطبه های خود می­فرمود: دنیا پشت نموده و اعلان جدایی به اهل خود داده و آخرت روی آورده و اعلام فرارسیدن کرده. بدانید امروز روز تحرّک و جولان است و فردا روز جایزه است، جایزه بهشت است و (نصیب) عقب ماندن جهنم. شما در دوران مهلت هستید و فرصت دارید، پشت سر آن اجل و مرگ است که به زودی فرامی رسد، هر کس قبل از رسیدن اجل، در فرصت خود عمل کند، از عمل خود سود می برد و آرزو برایش زیانبخش نیست.

بدانید آرزو دل را می­میراند و وعده را دروغ می­نمایاند و غفلت را زیاد می کند و موجب حسرت می شود. از دنیا فاصله بگیرید به شدیدترین وجهی که از چیزی فاصله می­گیرید. زیرا دلبستگی به دنیا برای شخص آشکار نیست و پنهان و پوشیده است. بپا دارید دین خود را به واسطه انجام نماز در وقت آن و پرداخت زکات به اهلش، و تضرع به پیشگاه خدا و خشوع برای او و پیوند خویشاوندی و ترس از معاد و بخشیدن به سائل و پذیرایی میهمان. قرآن بیاموزید و به آن عمل کنید. حرف راست بزنید و راستی را مقدم بدارید. هر وقت عهدی بستید به عهد خود وفا کنید، و اگر امانتی به شما سپردند به صاحبش برسانید و دل به ثواب خدا ببندید و از کیفرش بترسید. من ندیده ام چیزی مانند بهشت که جوینده آن در خواب باشد، و نه مانند آتش جهنم که گریزان از آن بخوابد.

توشه برگیرید از دنیا به مقداری که بتوانید فردا تن خویش را از آتش برهانید، کار نیک کنید، در روزی که نیکوکاران نایل به پاداش نیکی می­شوند پاداش نیک می یابید. - . الغارات 2: 633 -

**[ترجمه]

الرَّزَایَا(1)

وَ کِتْمَانُ الْمَصَائِبِ.

**[ترجمه]تحف العقول: امام علی علیه السلام: صفاتی که از اندوخته های بهشتی است عبارتند از: خیر اندیشی، پوشاندن اعمال و کردار خیر، پایداری بر بلایا و عدم اظهار گرفتاریها. - . تحف العقول: 200 -

**[ترجمه]

**[ترجمه]امام علی علیه السلام: ارزش هر کس به قدر کاری است که به آن استاد است.

**[ترجمه]

الرِّضَی الْأَدَبُ حُلَلٌ جُدُدٌ(1) وَ مَرْتَبَةُ الرَّجُلِ عَقْلُهُ وَ صَدْرُهُ خِزَانَةُ سِرِّهِ وَ التَّثَبُّتُ حَزْمٌ وَ الْفِکْرُ مِرْآةٌ صَافِیَةٌ وَ الْحِلْمُ سَجِیَّةٌ فَاضِلَةٌ وَ الصَّدَقَةُ دَوَاءٌ مُنْجِحٌ (2) وَ أَعْمَالُ الْقَوْمِ فِی عَاجِلِهِمْ نُصْبَ أَعْیُنِهِمْ فِی آجِلِهِمْ وَ الِاعْتِبَارُ تَدَبُّرٌ صُلْحٌ (3) وَ الْبَشَاشَةُ فَخُّ الْمَوَدَّةِ.

**[ترجمه]امیرمؤمنان علیه السّلام به مالک اشتر فرمود: این سخن را از من بشنو و نگه دار، ای مالک!آن کس که ضعف یقین دارد جوانمردیش نقصان پذیرد، و کسی که طمع را شعار [زندگیش] سازد خود را از چشم مردمان بیندازد. و آن کس که سفره دل پیش هر کس بگشاید خویشتن را خوار نموده است، و کسی که راز خود را فاش ساخت خویش را از ارزش بیانداخت. و کسی که زبانش را بر خود امیر کرد خود را به هلاکت افکند. حرص شدید هلاک کننده شخصیت است.

کسی که به کارهای مختلف بپردازد از همه جا بماند. بخل و تنگ نظری ننگ است، و ترس بیجا نقصان. تقوا و پرهیزگاری «سپر» است. سپاسگزاری ثروت، و پایداری شجاعت است. بینوا و تهیدست در شهر خود نیز بیگانه است. فقر و تنگدستی، فرد زیرک را از اقامه دلیل باز می دارد. و بهترین همنشین، رضایت و خشنودی است. و ادب و انسانیّت از زیورهای نوین شخصیت است. قدر و مقام مرد به اندازه عقل و خرد او است، و سینه اش صندوق رازش می باشد. پایداری دور اندیشی است. اندیشه آینه ای است روشن و صاف. حلم و بردباری سرشتی است ارجمند. صدقه داروی مؤثّر و نجات بخشی است. کردار مردم در دنیا آینه نمای آخرتشان خواهد بود. و حوادث عبرت انگیز بیم دهنده شایسته ای است، و گشاده رویی وسیله دوست یابی است.

**[ترجمه]

فَلَا تَخَاذَلُوا وَ لَا تَنَابَزُوا فَإِنَّ شَرَائِعَ الدِّینِ وَاحِدَةٌ وَ سُبُلَهُ قَاصِدَةٌ فَمَنْ أَخَذَ بِهَا لَحِقَ وَ مَنْ فَارَقَهَا مَحَقَ وَ مَنْ تَرَکَهَا مَرَقَ (1)

لَیْسَ الْمُسْلِمُ بِالْکَذُوبِ إِذَا نَطَقَ وَ لَا بِالْمُخْلِفِ إِذَا وَعَدَ وَ لَا بِالْخَائِنِ إِذَا ائْتُمِنَ.

**[ترجمه]امام علی علیه السّلام فرمود: خودبینی از سرکشی پدید آید، و سرکشی از بزرگ منشی، و بزرگ منشی از تکبّر. و بی شکّ شیطان دشمنی است آماده و در کمین، که شما را وعده های پوچ و میان خالی می دهد. فرد مسلمان برادر و غمخوار مسلمان است، پس همدیگر را وامگذارید و بر هم القاب زشت نگذارید، چرا که دستورات دین بی نظیر است و راههای آن هموار و صاف. هر کس به آن عمل کند به منظور رسد، و هر کس از آن کناره گیرد نابود و هلاک شود، و هر کس که آن را ترک گوید از دین کنار رفته (کافر شود). فرد مسلمان چون لب به سخن گشاید هرگز دروغ نگوید، و چون وعده دهد تخلّف ننماید، و زمانی که امانت گیرد خیانت نورزد.

**[ترجمه]

نَزَاهَةِ عِرْضِکَ وَ بَقَاءِ عِزِّکَ.

**[ترجمه]امام علی علیه السّلام فرمود: باید در دل خود نیاز به مردم و بی نیازی بدیشان را جمع آوری نمایی، نیاز و احتیاجت به آنان در نرم گویی و گشاده رویی جلوه نماید، و بی نیازیت در آبرومندی و دوام عزّت و بزرگ منشی.

**[ترجمه]

الْمَالُ فَإِنْ کُنْتَ مِنْ أَخِیکَ عَلَی حَدِّ الثِّقَةِ فَابْذُلْ لَهُ مَالَکَ وَ یَدَکَ وَ صَافِ مَنْ صَافَاهُ (1) وَ عَادِ مَنْ عَادَاهُ وَ اکْتُمْ سِرَّهُ وَ عَیْبَهُ وَ أَظْهِرْ مِنْهُ الْحَسَنَ اعْلَمْ أَیُّهَا السَّائِلُ أَنَّهُمْ أَقَلُّ مِنَ الْکِبْرِیتِ الْأَحْمَرِ وَ أَمَّا إِخْوَانُ الْمُکَاشَرَةِ فَإِنَّکَ تُصِیبُ مِنْهُمْ لَذَّتَکَ فَلَا تَقْطَعَنَّ مِنْهُمْ لَذَّتَکَ وَ لَا تَطْلُبَنَّ مَا وَرَاءَ ذَلِکَ مِنْ ضَمِیرِهِمْ وَ ابْذُلْ لَهُمْ مَا بَذَلُوا لَکَ مِنْ طَلَاقَةِ الْوَجْهِ وَ حَلَاوَةِ اللِّسَانِ.

**[ترجمه]امام علی علیه السّلام فرمود: مردی در شهر بصره از آن حضرت در باره «برادران» پرسید و ایشان در پاسخ فرمود: برادران دو گروهند: یکی برادران قابل اعتماد و دیگری برادران خنده رو، امّا برادران مورد اعتماد، پناهگاه و بال و پر و خاندان و دارایی اند. پس چنانچه به برادرت اعتماد پیدا کردی مال و دست یاری خود را از او دریغ مدار، با دوست او دوستی کن و با دشمنش دشمنی، رازش را پنهان ساز و عیبش را بپوشان، و نیکیش را آشکار ساز. بدان که آنان از کبریت احمر (هر چیز نفیس و کمیاب) نایاب ترند.

و امّا دوستان خنده رو، پس تو از طریق آنان به خوشی و لذّت خود می­رسی، پس هرگز این لذّت را از دست مده، و بیش از این هم از باطن ایشان مخواه، و از خوشرویی و شیرین زبانی خود تا آنجا که آنان تو را برخوردار می کنند بهره مندشان ساز.

**[ترجمه]

یُحَدِّثُ بِالصِّدْقِ فَلَا یُصَدَّقُ یُغْرِی بَیْنَ النَّاسِ بِالْعَدَاوَةِ(1)

فَیُثْبِتُ الشَّحْنَاءَ فِی الصُّدُورِ فَاتَّقُوا اللَّهَ وَ انْظُرُوا لِأَنْفُسِکُمْ.

**[ترجمه]امام علی علیه السّلام فرمود: شایسته است فرد مسلمان از رفاقت با سه گروه خودداری نماید: فرد لاابالی، احمق، و دروغگو. امّا فرد لاابالی، کردار خود را در نظرت بیاراید و می کوشد که تو مانند او گردی، و در امور دین و آخرتت هیچ گونه کمکی به تو نمی کند، بنا بر این رفاقت با او خلاف حقّ است و موجب سختی دل، و رفت و آمد با او موجب ننگ تو است. امّا احمق: نه تو را به کار خیری وادار نماید، و نه امیدی هست که در غایت تلاشش شرّی را از تو بگرداند، چه بسا قصد کند که سودت رساند ولی به زیانت اندازد، پس مرگ چنین رفیقی از حیاتش بهتر است، و سکوتش از سخن گفتن شایسته تر، و دوریش به از نزدیکی! و امّا دروغگو: رفاقت با او خالی از هر لذّت و خوشی است، گفتارت را به جمع دیگران ببرد و سخن دیگران را به تو رساند. هر زمان که بافتن داستانی را پایان دهد، به داستانی دیگر پردازد، و این رفتار را تا آنجا ادامه دهد که دیگر گفتار راستش نیز باور نشود. میان مردم به ایجاد دشمنی بپردازد و [بذر] کینه در سینه ها بکارد. پس تقوای الهی پیشه سازید و مراقب خود باشید.

**[ترجمه]

مِنَ اللَّهِ لَهُ فَقَدْ ضَیَّعَ مَأْمُولًا وَ مَنْ وُسِّعَ عَلَیْهِ فِی ذَاتِ یَدِهِ فَلَمْ یَظُنَّ أَنَّ ذَلِکَ اسْتِدْرَاجٌ مِنَ اللَّهِ فَقَدْ أَمِنَ مَخُوفاً(1).

**[ترجمه]امام علی علیه السّلام فرمود: کسی که فقیر شد و آن را خواست الهی به حساب نیاورد، پاداشی را که برای او امید آن می­رفت تباه ساخته. و به عکس، آن کسی که گشایشی در مالش پدید آمد، و آن را چون دامی پنهان قلمداد نکرد، از امر خوفناکی خود را ایمن دانسته است.

**[ترجمه]

الْعِلْمِ.

**[ترجمه]امام علی علیه السّلام فرمود: فرد مؤمن نه چاپلوسی کند و نه حسد ورزد، جز در راه تحصیل علم.

**[ترجمه]

خَرَجَ یَقْتَبِسُ لِأَهْلِهِ نَاراً فَکَلَّمَهُ اللَّهُ وَ رَجَعَ نَبِیّاً وَ خَرَجَتْ مَلِکَةُ سَبَإٍ فَأَسْلَمَتْ مَعَ سُلَیْمَانَ علیه السلام وَ خَرَجَتْ سَحَرَةُ فِرْعَوْنَ یَطْلُبُونَ الْعِزَّ لِفِرْعَوْنَ فَرَجَعُوا مُؤْمِنِینَ.

**[ترجمه]امام علی علیه السّلام فرمود: به آن چه ناامیدی، امیدوارتر باش تا به آن چه در انتظار آن هستی، زیرا موسی علیه السّلام رفت تا پاره ای آتش برای خانواده اش برگیرد، خدا با او سخن گفت و پیامبر شد و بازگشت. و ملکه سبا [خورشید پرست] بیرون شد و در مصاحبت سلیمان علیه السّلام مسلمان شد. و ساحران فرعون در پی عزّت فرعون شتافتند و با ایمان بازگشتند.

**[ترجمه]

**[ترجمه]امام علی علیه السّلام فرمود: خدا رحمت کند آن کس را که خدایش را در نظر دارد، و خطایش را جلوگیر باشد و با هواهایش ستیز کند، و آرزوهای نابجایش را زیر پا نهد، با پرهیزگاری هوای نفس خود را مهار نماید و با ترس الهی آن را لجام زند. سپس مهارش را در دست گرفته، به راه فرمانبرداری خدا سوق دهد. و با کشیدن لجام از معصیتش باز دارد. در حالی که دیده اش را به آخرت دوخته، و هر لحظه در انتظار مرگ خود باشد. پیوسته در اندیشه، و بسیار شب زنده دار، دل از دنیا برگیرد و برای آخرت سخت بکوشد. پایداری را مرکب رهایی خود قرار دهد، و پرهیزگاری را ذخیره آخرتش سازد، و سوز دل به آن درمان کند. درس گیرد و مقایسه نماید، و دل از دنیا و مردم برگیرد، آموختنش برای فهمیدن و درستی [در کردار و گفتار] باشد. یاد آخرت دلش را پریشان سازد و ترک فراش کند و رختخواب رها سازد [و به عبادت پردازد که در این صورت] رغبت و میلش در امور الهی بسیار زیاد است، و ترس از خدایش بسیار سخت. اندکی از آنچه پنهان می دارد اظهار نماید، و اظهار اندکی از دانسته هایش کفایت کند. اینانند امانتهای الهی در شهرهای او، و توسّط ایشان بلا از بندگانش دفع شود، چنانچه یکی از آنان عهدی با خدا بندد به خوبی به آن وفا کند. پایان خواستهایشان حمد و سپاس خداوند، پروردگار جهانیان است.

**[ترجمه]

لَکَ غَیُّهُ فَاجْتَنِبْهُ وَ أَمْرٌ أَشْکَلَ عَلَیْکَ فَرَدَدْتَهُ إِلَی عَالِمِهِ (1).

**[ترجمه]امام علی علیه السّلام فرمود: کارها بر سه قسم است: کاری که هدایتش آشکار است؛ از آن پیروی کن. و از آنچه که گمراهیش بارز است؛ دوری گزین. و امور مشکل را به عالم آن واگذار.

**[ترجمه]

**[ترجمه]امام علی علیه السّلام فرمود: شما با قدرت آفریده شده اید و بی اراده و ناگزیر پرورش یافته اید، و [سپس] در میان گورها نهان گشته و از هم متلاشی گردید. سپس یک به یک از گور برانگیخته شوید و به وادی حساب درآیید، پس خدا رحمت کند بنده ای را که چون گناه کند اعتراف نماید، و چون بترسد به طاعت حقّ پردازد، به هوش باشد و پیش تازد، سالیانی عمر کند و درس عبرت گیرد، برحذر شود و باز ایستد، دعوت را بپذیرد و به سوی خدا رو آورده، بازگشت کند و توبه نماید، راهنما جوید و به دنبالش گام بردارد، آرزومندانه کاوش کند، و به گریز (از باطل) نجات یابد، و ذخیره ای به دست آرد و درون از آلایش پاک سازد، و آماده آخرت گردد، و برای روز حرکت و راهی که در پیش دارد و روز نیاز و مکانی که در آن فقیر ماند توشه ای فراهم آورد، و آن را پیشاپیش به سرای ابدی روانه سازد. پس برای خود خیری تهیّه کنید! آیا جوانان با طراوت، چشم انتظار به راه چیزی غیر از دوران پیری و کهولتند؛ و آنان که در شادابی تندرستی و سلامتند، جز حوادث بیماری را در انتظارند، و آیا آن کس که لحظه ای در این سرا باقی است توقّعی جز مرگ ناگهانی و رسیدن اجل و نزدیکی مرگ را دارد؟!

**[ترجمه]

لِلنِّسَاءِ(1)

وَ بَذْلَ الْمَعْرُوفِ وَ حُسْنَ الْخُلُقِ وَ سَعَةَ الْحِلْمِ وَ اتِّبَاعَ الْعِلْمِ وَ مَا یُقَرِّبُ مِنَ اللَّهِ زُلْفَی وَ طُوبی لَهُمْ وَ حُسْنُ مَآبٍ.

**[ترجمه]امام علی علیه السّلام فرمود: افراد دیندار را علایمی است که بدانها شناخته شوند: راستگویی، پرداخت امانت، وفای به عهد، صله رحم، مهرورزی به ناتوانان، و کمی موافقت با زنانشان، و نیکوکاری، و خوشرفتاری، و بردباری بسیار، و پیروی از علم و آنچه مایه تقرّب به خدا است؛ پس ایشان راست زندگانی خوش و بازگشت نیکو.

**[ترجمه]

یُرْضِیهِ الْکَثِیرُ یَنْوِی کَثِیراً مِنَ الشَّرِّ وَ یَعْمَلُ بِطَائِفَةٍ مِنْهُ وَ یَتَلَهَّفُ عَلَی مَا فَاتَهُ مِنَ الشَّرِّ کَیْفَ لَمْ یَعْمَلْ بِهِ.

**[ترجمه]امام علی علیه السّلام فرمود: همانا فرد مؤمن چون نگاه کند عبرت گیرد، و چون سکوت کند اندیشه نماید، و هر گاه سخن گوید یادآور شود، به وقت توانگری شکر گوید، و به هنگام سختی صبر پیشه کند، زودرضا و دیر خشم است، اندک نعمت الهی خشنودش سازد و بسیار آن او را بدخو و منحرف نکند، اراده اش قادر نیست به تمام نیّات خیرش جامه عمل بپوشاند، بسیار قصد خیر کند و تنها قسمتی از آن ها را عملی سازد، و بر آن نیّات خیرش که عملی نشده افسوس خورد که چرا نشد؟! و فرد منافق چون بنگرد بازی گیرد، و چون سکوت کند غفلت ورزد، و هنگام سخن گفتن یاوه گوید، و به وقت توانگری سرکشی کند، و چون سختی بیند نالان شود، زود به خشم آید و دیر راضی گردد، اندک الهی او را به خشم آورد، و بسیارش خشنودش نسازد، بسیار به فکر بدی است و تنها به مقداری از آن ها عمل کند و بر کردار شرّ و نادرست که عملی نشده تأسّف خورد که چرا نشد؟!

**[ترجمه]

وَ نَقْعُدُ وَ نَفْعَلُ إِنَّکَ سَأَلْتَ عَنِ الِاسْتِطَاعَةِ فَهَلْ تَمَلِکُهَا مِنْ دُونِ اللَّهِ أَوْ مَعَ اللَّهِ فَسَکَتَ عَبَایَةُ فَقَالَ لَهُ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام إِنْ قُلْتَ تَمْلِکُهَا مَعَ اللَّهِ قَتَلْتُکَ وَ إِنْ قُلْتَ تَمْلِکُهَا دُونَ اللَّهِ قَتَلْتُکَ فَقَالَ عَبَایَةُ فَمَا أَقُولُ قَالَ علیه السلام تَقُولُ إِنَّکَ تَمْلِکُهَا بِاللَّهِ الَّذِی یَمْلِکُهَا مِنْ دُونِکَ فَإِنْ مَلَّکَکَ إِیَّاهَا کَانَ ذَلِکَ مِنْ عَطَائِهِ وَ إِنْ سَلَبَکَهَا کَانَ ذَلِکَ مِنْ بَلَائِهِ فَهُوَ الْمَالِکُ لِمَا مَلَّکَکَ وَ الْقَادِرُ عَلَی مَا عَلَیْهِ أَقْدَرَکَ (1).

**[ترجمه]امیرمؤمنان علیه السّلام در پاسخ عبایة بن ربعی که پرسید: آن قدرتی که با آن برپا می ایستیم و می نشینیم و کار انجام می دهیم چیست؟! فرمود: تو پرسشی از «قدرت» کردی، بگو آیا تنها خود مالک آن هستی یا تو و خدا؟ عبایه ساکت ماند، پس آن حضرت به او گفت: اگر گفته بودی: من و خدا، تو را کشته بودم، و اگر می گفتی: بدون خدا و به تنهایی، باز هم تو را کشته بودم، عبایه گفت: پس چه بگویم؟ فرمود: می گویی: تو مالک آنی به خواست و اجازه خداوندی که تنها تو را مالک آن ساخته، پس چنانچه اختیارش را به تو سپرده، از بخشش او است، و اگر تو را از داشتن آن محروم دارد از امتحان او است. پس اوست مالک آنچه اختیار بخشیده، و توانای بر آنچه توانمندت ساخته .

**[ترجمه]

أَقْبَحُ الْمُکَافَاةِ الْمُجَازَاةُ بِالْإِسَاءَةِ.

**[ترجمه]امام علی علیه السّلام فرمود: ابتدای گسستن و از یاران بریدن خموشی و لب فرو بستن است. بر حال کسی که زود رنج است افسوس مخور. زشت ترین نوع تلافی، تلافی کردن به بد گفتن و بد کردن است.

**[ترجمه]

**[ترجمه]امام علی علیه السّلام فرمود: قناعت پیشه دار تا عزیز و نیرومند گردی.

**[ترجمه]

وَ لا تَعْثَوْا فِی الْأَرْضِ مُفْسِدِینَ.

**[ترجمه]امیر مؤمنان علیه السّلام هنگامی که در بازار می گشت و اهل سوق را پند و اندرز می داد می فرمود: ای بازاریان، طلب خیر [از خدا] را پیش دارید، در داد و ستد از سهل المعامله بودن برکت جویید، و مشتریان و مراجعه کنندگان را از خود دانید، و خود را با بردباری بیارایید، و از سوگند خودداری و از دروغ پرهیز کنید، و از ستم دوری نمایید، و بر آنان که [از طرف شما یا دیگری] مورد ظلم واقع گشته اند انصاف داشته باشید و دنبال معاملات ربوی نگردید، و پیمانه و ترازو را تمام و درست انجام دهید، و از قیمت کالاهای مردم کم نکنید، و در زمین فساد به راه نیاندازید.

**[ترجمه]

**[ترجمه]امام علی علیه السّلام فرمود: صبر دو گونه است: صبر به وقت مصیبت، نیکو است و نیکوتر و بهتر از آن، صبر و خودداری از چیزی است که خداوند بر تو حرام داشته است.

و ذکر نیز بر دو گونه است: ذکر به وقت مصیبت، که نیکو و زیبا است، و برتر ازآن، یاد خدا هنگام مواجهه با حرام الهی است تا آن ذکر مانع تو شود.

**[ترجمه]

نَفْسَهُ وَ الرِّزْقُ مَقْسُومٌ وَ الْأَیَّامُ دُوَلٌ وَ النَّاسُ إِلَی آدَمَ شَرَعٌ سَوَاءٌ(1).

**[ترجمه]امام علی علیه السّلام فرمود: بهترین قسمت [بدن] انسان زبان اوست، و خرد او دینش می باشد، و جوانمردیش آنجا است که نفس خود را قرار می دهد، و قوت و روزی قسمت شده است، و روزگار دست به دست گردان، و مردمان تا آدم علیه السّلام همه با هم برابرند.

**[ترجمه]

تَرَی الدَّهْرَ مُوتِراً قَوْسَهُ مُفَوِّقاً نَبْلَهُ (1) لَا تُخْطِئُ سِهَامُهُ وَ لَا تُشْفَی جِرَاحُهُ یَرْمِی الصَّحِیحَ بِالسَّقَمِ وَ الْحَیَّ بِالْمَوْتِ وَ مِنْ عَنَائِهَا أَنَّ الْمَرْءَ یَجْمَعُ مَا لَا یَأْکُلُ وَ یَبْنِی مَا لَا یَسْکُنُ ثُمَّ یَخْرُجُ إِلَی اللَّهِ لَا مَالًا حَمَلَ وَ لَا بِنَاءً نَقَلَ وَ مِنْ غِیَرِهَا أَنَّکَ تَرَی الْمَغْبُوطَ مَرْحُوماً

وَ الْمَرْحُومَ مَغْبُوطاً لَیْسَ بَیْنَهُمْ إِلَّا نَعِیْمٌ زَالَ وَ بُؤْسٌ نَزَلَ وَ مِنْ عِبَرِهَا أَنَّ الْمَرْءَ یُشْرِفُ عَلَی أَمَلِهِ فَیَتَخَطَّفُهُ أَجَلُهُ فَلَا أَمَلٌ مَدْرُوکٌ وَ لَا مُؤَمَّلٌ مَتْرُوکٌ فَسُبْحَانَ اللَّهِ مَا أَعَزَّ سُرُورَهَا وَ أَظْمَأَ رِیَّهَا وَ أَضْحَی فَیْئَهَا فَکَأَنَّ مَا کَانَ مِنَ الدُّنْیَا لَمْ یَکُنْ وَ کَأَنَّ مَا هُوَ کَائِنٌ قَدْ کَانَ وَ إِنَّ الدَّارَ الْآخِرَةَ هِیَ دَارُ الْمُقَامِ وَ دَارُ الْقَرَارِ وَ جَنَّةٌ وَ نَارٌ صَارَ أَوْلِیَاءُ اللَّهِ إِلَی الْأَجْرِ بِالصَّبْرِ وَ إِلَی الْأَمَلِ بِالْعَمَلِ.

**[ترجمه]امام علی علیه السّلام فرمود: جز این نیست که دنیا سرای نیستی، رنج، دگرگونی، و عبرت است.

نشانه نیستی آن اینکه می بینی روزگار کمان خود را به زه کرده است، و بر آن تیر نشانده. تیرهایش به خطا نرود، و زخمش درمان نپذیرد، تندرستان را هدف تیر بیماری قرار دهد، و زندگان را به تیر مرگ از پا درآورد. نشان رنج دنیا اینکه آدمی به جمع آوری چیزی که نخواهد خورد و به ساخت چیزی که نخواهد نشست می پردازد. و به سوی خدامی رود در حالی که نه مالی را به همراه می برد و نه خانه ای! و نشان دگرگونی آن اینکه؛ کسی که [دیروز] مورد غبطه و آرزوی مردم بود [امروز] مورد رحم واقع می شود، و آن کس که مورد رحم بود، می بینی که بر او غبطه می برند، در این بین چیزی نیست جز نعمتی که رخت بربسته و بلایی که فرو آمده است. و نشان عبرت دنیا اینکه آدمی در حالی که نزدیک است به آرزویش برسد مرگ او را می رباید، نه آرزویی به دست آمده و نه آرزومندی باقی مانده؛ سبحان اللَّه؛ شادی دنیا چه فریبنده، و سیراب کردنش چه تشنگی آور، و سایه اش چه زودگذر است! گویا آنچه بوده اصلا نبوده، و گویا آنچه بودنی است قبلا وجود داشته است.

[و] همانا تنها سرای آخرت جایگاه اقامت و سرای باقی است و خانه، بهشت و دوزخ است.

دوستان خدا در پرتو صبر و پایداری به پاداش ، و با به جا آوردن اعمال به آرزوی خویش رسیدند.

**[ترجمه]

**[ترجمه]امام علی علیه السّلام فرمود: همانا دل افراد نادان را طمع از جا برکند و آرزوها در گروشان می گذارد، و نیرنگ و فریبها راه سخن را بر او ببندد .

**[ترجمه]

**[ترجمه]امام علی علیه السّلا م فرمود: آنگاه که همه چیز با هم ازدواج کردند؛ تنبلی و درماندگی با هم ازدواج نمودند، و «فقر» محصول و ثمره آن دو گردید.

**[ترجمه]

أَثَرَتِهَا وَ قُلْعَتُهَا أَرْکَنُ مِنْ طُمَأْنِینَتِهَا(1)

حُکِمَ بِالْفَاقَةِ عَلَی مُکْثِرِهَا وَ أُعِینَ بِالرَّاحَةِ مَنْ رَغِبَ عَنْهَا مَنْ رَاقَهُ رُوَاؤُهَا(2) أَعْقَبَتْ نَاظِرَیْهِ کَمَهاً(3) وَ مَنِ اسْتَشْعَرَ شَعَفَهَا مَلَأَتْ قَلْبَهُ أَشْجَاناً لَهُنَّ رَقْصٌ عَلَی سُوَیْدَاءِ قَلْبِهِ کَرَقِیصِ الزُّبْدَةِ عَلَی أَعْرَاضِ الْمِدْرَجَةِ(4)

هَمٌّ یَحْزُنُهُ وَ هَمٌّ یَشْغَلُهُ (5) کَذَلِکَ حَتَّی یُؤْخَذَ بِکَظَمِهِ وَ یُقْطَعَ أَبْهَرَاهُ وَ یَلْقَی هَاماً لِلْقَضَاءِ طَرِیحاً هَیِّناً عَلَی اللَّهِ مَدَاهُ (6) وَ عَلَی الْأَبْرَارِ مَلْقَاهُ (7) وَ إِنَّمَا یَنْظُرُ الْمُؤْمِنُ إِلَی الدُّنْیَا بِعَیْنِ الِاعْتِبَارِ وَ یَقْتَاتُ مِنْهَا بِبَطْنِ الِاضْطِرَارِ وَ یَسْمَعُ فِیهَا بِأُذُنِ النَّفْثِ (8).

ص: 61

**[ترجمه]امام علی علیه السّلام فرمود: کالای دنیا همچون نشخوار و گیاهان خشکیده است، و میراث آن چون مشتی گوسفند و شتر! قناعت در حدّ کفافش برتر از انباشتن و ذخیرت آن است، و دل کندن از آن مطمئن تر از اعتماد بر آن. [در دنیا] توانگر و دارا محکوم به درویشی و فقر است. راحتی آن در بی رغبتیش نهفته است. آن کس را که ظاهر دلربای دنیا به شگفتش آورد، کوریش به دنبال آید. هر کس که خود را شیفته دنیا سازد، دلش را پر از غم و اندوه کند و جنبشی بر سویدای دل او برپا کند مانند جنب و جوش کره [که از حرکت سریع مشک شیر حاصل شود]؛ اندوهی نگرانش سازد و غمی مشغولش نماید. تا آنگاه که گلویش بگیرد و رگهای قلبش قطع گردد، و پیکری به گوشه ای افتاده. سرآمدن عمرش بر خدا آسان است و مکان دفنش بر نیکان سهل و بی اهمیّت. و جز این نیست که فرد مؤمن دنیا را به دیده عبرت بنگرد، و از آن در حدّ ضرورت بهره گیرد، و به گوش، دشمنی و بغض [دنیا را] می شنود.

**[ترجمه]

لِعِصْیَانِهِمْ إِیَّاهُ إِنْ تَابُوا إِلَیْهِ.

**[ترجمه]امام علی علیه السّلام فرمود: بندگان خدا، بدانید که پرهیزگاری قلعه محکم و استواری است، و تبهکاری قلعه ای سست و بی بنیاد، که نه ساکنان خود را [از آسیب] جلوگیری کند، و نه پناهنده به آن را در امان دارد. آری به تقوی و پرهیزگاری است که نیش خطا قطع می شود و در پرتو پایداری و طاعت الهی است که پاداش خدایی به دست می آید. و توسّط یقین است که می توان به برترین درجه مقصود رسید. بندگان خدا، بدانید که خداوند موجبات نجات را از دوستانش دریغ نداشته، چرا که ایشان را بر آن ها رهنمون گشته.

**[ترجمه]

صَدْرِهِ وَ أَجْرَاهَا عَلَی لِسَانِهِ.

**[ترجمه]آن حضرت علیه السّلام فرمود: هر کس که در دنیا زهد را پیشه خویش ساخت و از خواریش غمین نگشت، و نه برای کسب عزّتش رقابت نکرد، خداوند او را بدون راهنمای از مردمان هدایت کند، و بدون آموختن بیاموزد، و حکمت را در سینه اش ثابت بدارد و بر زبانش براند.

**[ترجمه]

عَبْدِ خَیْرٍ قَالَ: قَالَ لِی أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام لَیْسَ الْخَیْرَ أَنْ یَکْثُرَ مَالُکَ وَ وُلْدُکَ وَ لَکِنَّ الْخَیْرَ أَنْ یَکْثُرَ عِلْمُکَ وَ یَعْظُمَ حِلْمُکَ وَ أَنْ تُبَاهِیَ النَّاسَ بِعِبَادَةِ رَبِّکَ فَإِنْ أَحْسَنْتَ حَمِدْتَ اللَّهَ وَ إِنْ أَسَأْتَ اسْتَغْفَرْتَ اللَّهَ وَ لَا خَیْرَ فِی الدُّنْیَا إِلَّا لِأَحَدِ رَجُلَیْنِ رَجُلٍ أَذْنَبَ ذَنْباً فَهُوَ یَتَدَارَکُ ذَلِکَ بِتَوْبَةٍ أَوْ رَجُلٍ یُسَارِعُ فِی الْخَیْرَاتِ وَ لَا یَقِلُّ عَمَلٌ فِی تَقْوَی وَ کَیْفَ یَقِلُّ مَا یُتَقَبَّلُ.

**[ترجمه]حلیة الاولیاء: امیرالمؤمنین علیه السّلام فرمود: خوبی به آن نیست که مال و اولادت زیاد شود ولی خوبی به این است که که عملت زیاد شود و حلم و بردباریت عظیم گردد و اینکه افتخار کنی با مردم به عبادت پروردگار؛ اگر خوبی کرده بودی، خدای را حمد و ستایش می کنی و اگر بد کرده بودی از خدای طلب مغفرت می نمایی. دنیا سودمند نیست مگر برای یکی از دو نفر. شخصی که گناهی کرده و با توبه آن را جبران می کند یا شخصی که در کارهای نیک سرعت می گیرد .

عملی که به همراه تقوی باشد کم شمرده نمی شود؛ چگونه می توان کم شمرد عملی را که مقبول واقع می شود. - . در مناقب ابن جوزی یافت نشد، ر.ک: تذکره الخواص: 131 -

**[ترجمه]

وَ جِیدٌ عَاطِلٌ فَاتَّعِظُوا عِبَادَ اللَّهِ بِالْعِبَرِ وَ اعْتَبِرُوا بِالْآیَاتِ وَ الْأَثَرِ وَ ازْدَجِرُوا بِالنُّذُرِ وَ انْتَفِعُوا بِالْمَوَاعِظِ فَکَأَنْ قَدْ عَلِقَتْکُمْ مَخَالِبُ الْمَنِیَّةِ وَ أَحَاطَتْ بِکُمُ الْبَلِیَّةُ وَ ضَمَّکُمْ بَیْتُ التُّرَابِ وَ دَهِمَتْکُمْ مُفْظِعَاتُ الْأُمُورِ بِنَفْخَةِ الصُّورِ وَ بَعْثَرَةِ الْقُبُورِ وَ سِیَاقَةِ الْمَحْشَرِ وَ مَوْقِفِ

الْحِسَابِ فِی الْمَنْشَرِ وَ بَرَزَ الْخَلَائِقُ حُفَاةً عُرَاةً- وَ جاءَتْ کُلُّ نَفْسٍ مَعَها سائِقٌ وَ شَهِیدٌ وَ نُوقِشَ النَّاسُ عَلَی الْقَلِیلِ وَ الْکَثِیرِ وَ الْفَتِیلِ وَ النَّقِیرِ(1) وَ أَشْرَقَتِ الْأَرْضُ بِنُورِ رَبِّها وَ وُضِعَ الْکِتابُ وَ جِی ءَ بِالنَّبِیِّینَ وَ الشُّهَداءِ وَ قُضِیَ بَیْنَهُمْ بِالْحَقِّ وَ هُمْ لا یُظْلَمُونَ فَارْتَجَّتْ (2) لِذَلِکَ الْیَوْمِ الْبِلَادُ وَ خَشَعَ الْعِبَادُ وَ نَادَ الْمُنادِ مِنْ مَکانٍ قَرِیبٍ وَ حُشِرَتِ الْوُحُوشُ وَ زُوِّجَتِ النُّفُوسُ مَکَانَ مَوَاطِنِ الْحَشْرِ وَ بَدَتِ الْأَسْرَارُ وَ هَلَکَتِ الْأَشْرَارُ وَ ارْتَجَّتِ الْأَفْئِدَةُ فَنَزَلَتْ بِأَهْلِ النَّارِ مِنَ اللَّهِ سَطْوَةٌ مُجِیحَةٌ وَ عُقُوبَةٌ مُنِیحَةٌ(3) وَ بُرِّزَتِ الْجَحِیمُ لَهَا کَلَبٌ وَ لَجَبٌ وَ قَصِیفُ رَعْدٍ(4)

وَ تَغَیُّظٌ وَ وَعِیدٌ قَدْ تَأَجَّجَ جَحِیمُهَا(5)

وَ غَلَا حَمِیمُهَا فَاتَّقُوا اللَّهَ عِبَادَ اللَّهِ تَقِیَّةَ مَنْ کَنَعَ فَخَنَعَ (6) وَ جَلَّ وَ رَحَلَ وَ حُذِّرَ فَأَبْصَرَ وَ ازْدَجَرَ فَاحْتَثَّ طَلَباً(7)

وَ نَجَا هَرَباً وَ قَدَّمَ لِلْمَعَادِ وَ اسْتَظْهَرَ مِنَ الزَّادِ وَ کَفَی بِاللَّهِ مُنْتَقِماً وَ بِالْکِتَابِ خَصِیماً وَ حَجِیجاً وَ بِالْجَنَّةِ ثَوَاباً وَ نَعِیماً وَ بِالنَّارِ وَبَالًا وَ عِقَاباً وَ أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ لِی وَ لَکُمْ.

ص: 66

قُلْتُ (1)

قَدْ رَفَعْتَ إِلَیْنَا أَلْفَاظاً مِنْ هَذَا الْکِتَابِ یَشْتَمِلُ عَلَی فَصْلِ الْخِطَابِ حَذَفْنَا إِسْنَادَهَا طَلَباً لِلِاخْتِصَارِ وَ خَوْفاً لِلْإِکْثَارِ.

**[ترجمه]حلیة الاولیاء: امیرالمؤمنین جنازه ای را تشییع کرد، همین که میّت را درون قبر گذاشتند بستگان او صدا به گریه بلند کردند. علی علیه السّلام فرمود، چرا گریه می­کنید؟ به خدا قسم اگر آنچه میت شما می بیند شما مشاهده کنید، گریه را فراموش خواهید کرد. به خدا قسم مرگ به سوی مردم برخواهد گشت. برای مرتبه سوم برمی گردد و آنقدر خواهد آمد تا یک نفر را باقی نگذارد. بعد آن جناب از جای حرکت کرد، در میان مردم ایستاد و فرمود: مردم، شما را سفارش می کنم به پرهیزگاری از خدایی که برای شما مثلها زده، اجل ها را تعیین نموده، گوشها را قرار داده که صدایی که به جانب آن ها می آید را می گیرند و دیده ها را داده تا پوشیده ها را آشکار کند و دلها را تا به خطرهایی که متوجه اوست توجه کند. در ترکیب صورتها و طول زندگی، خداوند شما را بیهوده نیافریده و شما را مهمل وانگذاشته بلکه با نعمتهای فراوان شما را گرامی داشته و به شما وسیع ترین زندگی گوارا را بخشیده و شما در محاصره این الطاف قراردارید و پاداش در خوشی و ناخوشی را برایتان آماده کرده است.

بندگان خدا! از خدا بترسید! بکوشید در طلب، و عمل کنید پیش از آنکه علاقه ها قطع شود و مرگ فرارسد و پراکنده کننده اجتماعات جلو آید؛ زیرا نعمت دنیا دوامی ندارد و ضمانتی در مقابل فجایع و دشواریهایش نشده.

فریبی است که از واقعیت بازمی دارد و سایه ای ضعیف و تکیه گاهی است که کج شده و نعمتی فناپذیر و گروهی بیهوده گرا.

بندگان خدا، از عبرتها پند بگیرید، و از آیات و آثار درس عبرت بیاموزید. از بیمها بهراسید. و از مواعظ بهره ببرید. گویا چنگال مرگ گریبانتان را گرفته. بلا شما را محاصره کرده و خانه خاکی (قبر) شما را در بر گرفته و شما را امور وحشت انگیز مضطرب نموده. با دمیدن در صور و افتادن در قبر و حرکت در محشر و هنگام حساب کشیدن در قیامت، جهانیان بدون لباس و پابرهنه پیش آمده اند.

هر کسی او را فردی می کشد و گواهی دارد. و از آن ها در مورد کم و زیاد اعمال و نخ باریک و نقطه ای که بر روی دانه خرما است بازخواست شده. زمین به نور پروردگارش درخشان شده و پیامبران و شهدا را آورده اند. به حق بین آن ها داوری شده و ستم به آنها نمی شود. شهرها در این روز به اضطراب درمی آید. و مردم به خشوع می افتند. فریادی بلند می شود. جنبندگان محشور می شوند. نفسها در قرارگاههای حشر تزویج می شوند. اسرار آشکار می شود و اشرار از میان می روند و دلها مضطرب می گردد. دوزخیان را از جانب خدا قدرتی بی چاره کننده و کیفری دردناک می­رسد. جهنم آشکار می شود. صداهای شدید و زیروروشدنی وحشتناک دارد. صدای رعد و برق و خشمی عجیب به همراه کیفر. آتشش افروخته و آبهای فلزات گداخته به جوش آمده است.

بندگان خدا! بپرهیزید! همچون پرهیزگاری کسی که از ترس و وحشت به خضوع درآمده و از دیار خود کوچ کرده است. او را ترسانیده اند و توجه پیدا کرده و متنبه شده. با شوق و علاقه به کار افتاده و با فرار [از مهالک] نجات پیدا کرده. برای معاد ذخیره نموده و زاد و توشه بر دوش کشیده کفایت می کند، که انتقام گیر خداست و کتاب او دلیل و حجت و بهشت ثواب و نعمت و جهنم کیفر و عقاب. از خدا برای خود و شما طلب مغفرت می کنم.

سبط بن جوزی می­­گوید: جملاتی از این کتاب به ما رسیده که شامل بهترین دستور العمل ها است. اسناد و نام راویان را حذف کردیم تا مختصر گردد و به طول نیانجامد. - . تذکره الخواص: 131 -

**[ترجمه]

تَذْهَبُ مَئُونَتُهُ وَ تَبْقَی أَجْرُهُ.

**[ترجمه]امام علی علیه السّلام فرمود: بسا از کسانی که به واسطه اینکه مشمول احسان و لطف خدا شده اند غفلت دامن آن ها را گرفته و بسا از کسانی که فریب خورده اند چون کردارشان را پوشیده اند (و رازشان فاش نشده) و فریفته هایی که شیفته تعریف کردن مردم از آن ها شده اند. چقدر فاصله است بین دو عمل. عملی که لذت آن از بین می­رود اما کیفرش باقی می­ماند، و عملی که رنج و زحمت آن تمام می شود ولی اجرش باقی می­ماند.

**[ترجمه]

الْمَغْنَمَ مَغْرَماً وَ الْمَغْرَمَ مَغْنَماً یَخْشَی الْمَوْتَ وَ لَا یُبَادِرُ الْفَوْتَ یَسْتَعْظِمُ مِنْ مَعَاصِی غَیْرِهِ مَا یَسْتَقِلُّهُ مِنْ مَعَاصِی نَفْسِهِ وَ یَسْتَکْثِرُ مِنْ طَاعَتِهِ مَا یَحْتَقِرُهُ مِنْ طَاعَةِ غَیْرِهِ فَهُوَ عَلَی النَّاسِ طَاعِنٌ وَ لِنَفْسِهِ مُدَاهِنٌ اللَّغْوُ مَعَ الْأَغْنِیَاءِ أَحَبُّ إِلَیْهِ مِنَ الذِّکْرِ مَعَ الْفُقَرَاءِ یُرْشِدُ غَیْرَهُ وَ یُغْوِی نَفْسَهُ- أَ تَأْمُرُونَ النَّاسَ بِالْبِرِّ وَ تَنْسَوْنَ أَنْفُسَکُمْ وَ أَنْتُمْ تَتْلُونَ الْکِتابَ أَ فَلا تَعْقِلُونَ.

**[ترجمه]امام علی علیه السّلام فرمود: از کسانی نباش که با عمل دنیا جویای آخرتند یا بدون عمل و برای آرزوی دراز توبه را به تاخیر می­اندازند. در دنیا سخن زاهدان و پارسایان را بر زبان دارد ولی در عمل کار مشتاقان دنیا را می کند. اگر از دنیا بهره مند شود سیر نخواهد شد. اگر ثروتمند باشد قانع نیست. امر به معروف می کند ولی خود بجا نمی آورد و نهی از منکر می نماید اما از انجام منکر خودداری نمی کند. صالحان و مردان پاک را دوست دارد ولی پیرو عمل آن ها نیست. با گنهکاران دشمن است ولی خود یکی از گنهکاران است. به واسطه گناه زیاد از مرگ گریزان است، و پیوسته به کارهایی که ناپسند خدا است اشتغال دارد. وقتی سرحال است از خودش خوشش می آید، وقتی بیمار و گرفتار است ناامید می شود. اگر دچار بلا شود از روی اضطرار دعا می کند، و اگر در رضا و فراوانی نعمت قرار بگیرد با غرور پشت به دعا دارد.

نفس سرکش او در مسایلی که برایش احتمالی است زمام اختیار را از دستش گرفته، ولی در مسایلی که به آنها یقین دارد نمی تواند بر نفس خود حکومت کند. اگر ثروت داشته باشد متکبر است. و اگر فقیر شود ناامید. معصیت را پیش می­اندازد ولی توبه را تاخیر. از عبرت سخن می­گوید و عبرت نمی گیرد. در پند و اندرز مبالغه دارد ولی پند نمی گیرد. فراوان حرف می­زند ولی عمل کم دارد. در امور مالی سخت گیر است و در مسایل دینی سهل انگار، زیان واقعی را سود می انگارد و سود را زیان، از مرگ می­ترسد ولی در فکر از دست رفتن فرصت نیست. گناه دیگری را بزرگ می شمارد و همان گناه را از خود کوچک. اطاعت و فرمانبرداری خود را زیاد می­انگارد و همان اطاعت را از دیگری حقیر و بی ارزش. او همیشه بر مردم خرده می گیرد و خویشتن را می ستاید، شب نشینی و عیش و عشرت را با ثروتمندان بیشتر دوست دارد از مجلس ذکر و یاد خدا با فقیران. راهنمای دیگران است و خود گمراه «أَتَأْمُرُونَ النَّاسَ بِالْبِرِّ وَ تَنْسَوْنَ أَنْفُسَکُمْ وَ أَنْتُمْ تَتْلُونَ الْکِتابَ أَ فَلا تَعْقِلُونَ» - . بقره / 44 - . {آیا مردم را به نیکی فرمان می دهید و خود را فراموش می کنید با اینکه شما کتاب [خدا] را می خوانید آیا [هیچ] نمی اندیشید.}

**[ترجمه]

وَ بِهِ لَاحِقٌ فَاسْتَعِدُّوا لِیَوْمٍ لا یَنْفَعُ فِیهِ مالٌ وَ لا بَنُونَ- إِلَّا مَنْ أَتَی اللَّهَ بِقَلْبٍ سَلِیمٍ وَ اصْبِرُوا عَلَی عَمَلٍ لَا غِنَی لَکُمْ عَنْ ثَوَابِهِ وَ ارْجِعُوا عَنْ عَمَلٍ لَا صَبْرَ لَکُمْ عَلَی عِقَابِهِ فَإِنَّ الصَّبْرَ عَلَی الطَّاعَةِ أَهْوَنُ مِنَ الصَّبْرِ عَلَی الْعَذَابِ وَ إِنَّمَا أَنْتُمْ نَفَسٌ مَعْدُودٌ وَ أَمَلٌ مَمْدُودٌ وَ أَجَلٌ مَحْدُودٌ وَ لَا بُدَّ لِلْأَجَلِ أَنْ یَتَنَاهَی وَ لِلنَّفَسِ أَنْ یُحْصَی وَ لِلْعَمَلِ أَنْ یُطْوَی- وَ إِنَّ عَلَیْکُمْ لَحافِظِینَ کِراماً کاتِبِینَ- یَعْلَمُونَ ما تَفْعَلُونَ.

**[ترجمه]امام علی علیه السّلام فرمود: مهلت گرچه طولانی باشد کوتاه است. گذشته برای ما عبرت است.

مرده برای زنده پند است. روز گذشته برنمی­گردد. به فردا نیز اعتمادی نیست. همه چیز از همه چیز جدا می شود و به او می پیوندد، آماده شوید برای روزی که مال و فرزندان سودی نمی بخشند مگر کسی که با دلی صاف و پاک آمده باشد. در مورد عملی که از ثواب آن بی نیاز نیستند تحمل کنید و پایدار باشید. و خودداری نمایید از کاری که طاقت کیفر آن را ندارید. صبر بر طاعت ساده تر از صبر بر عذاب است. شما دارای نفسهای معدود و معین هستید و آرزوی طولانی و مدت زندگی محدود؛ بالاخره مدت فرامی رسد و نفسها پایان می پذیرد. کار بالاخره درهم پیچیده می شود. بر شما ملایکه هایی موکلند که آنچه انجام می­دهید می­نویسند.

**[ترجمه]

وَ تَهْدِمُهَا السَّاعَةُ لَجَدِیرَةٌ بِقِصَرِ الْمُدَّةِ وَ إِنَّ غَائِباً یَحْدُوهُ الْجَدِیدَانِ لَحَرِیٌّ بِسُرْعَةِ الْأَوْبَةِ(1)

فَرَحِمَ اللَّهُ عَبْداً سَمِعَ حِکْمَةً فَوَعَی وَ دُعِیَ إِلَی خَلَاصِ نَفْسِهِ فَدَنَا وَ اسْتَقَامَ عَلَی الطَّرِیقَةِ فَنَجَا وَ أَحَبَّ رَبَّهُ وَ خَافَ ذَنْبَهُ وَ قَدَّمَ صَالِحاً وَ عَمِلَ خَالِصاً وَ اکْتَسَبَ مَذْخُوراً وَ اجْتَنَبَ مَحْذُوراً وَ رَمَی غَرَضاً وَ أَحْرَزَ عِوَضاً وَ کَابَدَ هَوَاهُ وَ کَذَّبَ مُنَاهُ وَ جَعَلَ الصَّبْرَ مَطِیَّةَ نَجَاتِهِ وَ التَّقْوَی عُدَّةً عِنْدَ وَفَاتِهِ رَکِبَ الطَّرِیقَ الْغَرَّاءَ وَ لَزِمَ الْمَحَجَّةَ الْبَیْضَاءَ وَ اغْتَنَمَ الْمَهَلَ وَ بَادَرَ الْأَجَلَ وَ تَزَوَّدَ مِنَ الْعَمَلِ.

**[ترجمه]امام علی علیه السّلام فرمود: آماده مرگ شوید که ابر آن بر سر شما سایه افکنده، و از آن دسته مردم باشید که میان آن ها ندای کوچ داده شده است و بیدار شده و حرکت کرده اند. بین شما و بهشت یا جهنم جز مرگ فاصله ای نیست. فرصتی که یک چشم به هم زدن آن را می­کاهد و یک ساعت آن را نابود می نماید، باید گفت مدتی کوتاه است. غایبی (مرگ) که به سرعت شب و روز آن را می آورند باید گفت به زودی برمی گردد (و سر می­رسد).

خدا رحمت کند بنده ای را که پندی شنید به گوش بگیرد و به نجاتی که دعوت کرده اند نزدیک شود و در راه (ولایت) پایدار باشد تا نجات یابد، خدایش را دوست بدارد و از گناهش بهراسد و اعمال نیک را پیش فرستد، و عمل خالص انجام دهد، و ذخیره به دست آورد. از گناه بپرهیزد و هدف را نشانه بگیرد. و پاداش به دست آورد، و با هوای نفس بستیزد، و آرزویش را تکذیب کند. بر مرکب صبر برای نجات خود سوار شود و تقوی را وسیله هنگام مرگ قرار دهد. در شاهراه سعادت حرکت کند و از راه روشن و درخشان سر نپیچد. فرصت را غنیمت شمارد و مدت را دریابد و از عمل توشه بردارد.

**[ترجمه]

**[ترجمه]امیرالمؤمنین علیه السّلام در حالی که از قبرستانی عبور می کرد فرمود: سلام بر شما ای خاک نشینان و ای همجواران، که شما زودتر از ما درگذشتید و ما پشت سر شما هستیم و قطعاً اگر خدا بخواهد به شما ملحق خواهیم شد. اما منزلها را دیگران ساکن شدند و زنان به ازدواج درآمدند و اموال را قسمت کردند. این اخباری بود که ما داشتیم، کاش می دانستم شما چه خبر دارید؟ آنگاه فرمود: به خدا قسم اگر اجازه سخن گفتن به آن ها داده شود می گویند، تقوی را بهترین توشه یافتیم.

**[ترجمه]

وَ أَقْدَامِهِمْ (1)

فَإِذَا أَصْبَحُوا فَذَکَرُوا اللَّهَ مَادُوا کَمَا تَمِیدُ الشَّجَرُ فِی یَوْمِ رِیحٍ عَاصِفٍ وَ هَمَلَتْ عُیُونُهُمْ (2)

حَتَّی تَبُلَّ ثِیَابَهُمْ وَ اللَّهِ لَکَانَ الْقَوْمُ بَاتُوا غَافِلِینَ ثُمَّ نَهَضَ فَمَا رُئِیَ مُفْتَرّاً حَتَّی (3)

ضَرَبَهُ اللَّعِینُ ابْنُ مُلْجَمٍ.

**[ترجمه]حلیة الاولیاء: امام علی علیه السّلام فرمود: ابن ابی الدنیا .... از ابی اراکه نقل کرد که گفت با امیرالمؤمنین علیه السّلام نماز صبح را خواندیم. پس از سلام نماز به طرف راست پیچید. مدتی صبر کرد در حالی که ناراحت و محزون بود تا بالاخره آفتاب به اندازه یک نیزه یا دو نیزه بر دیوار مسجد تابید. سپس دست خود را زیر و رو کرده گفت، اصحاب پیامبر صلی اللَّه علیه و آله را با حالی مشاهده کرده ام که حالا کسی شبیه آن ها نیست. سحرگاه که آن ها را می­دیدی ژولیده و غبارآلود و زردرنگ بودند. پیشانی آن ها همچون زانوی بز پینه بسته بود. شب را در حال سجده و قیام برای خدا به سر برده بودند، قرآن می­خواندند، گاهی بپا می­ایستادند و گاهی چهره بر خاک میمالیدند، صبحگاه که به ذکر خدا مشغول می شدند میلرزیدند چون درختی که در تند باد میلرزد و چنان اشک میریختند که لباسهایشان تر می­شد. به خدا قسم مثل اینکه این مردم شب را به غفلت گذرانده اند. سپس از جای حرکت کرد و دیگر هیچ گاه امیرالمؤمنین آرام و آسوده دیده نشد تا ابن ملجم ملعون ضربت بر سر مبارکش زد.

**[ترجمه]

تَرْتِیلًا فَإِذَا مَرُّوا بِآیَةٍ فِیهَا تَشْوِیقٌ رَکَنُوا إِلَیْهَا طَمَعاً وَ تَطَلَّعَتْ نُفُوسُهُمْ إِلَیْهَا شَوْقاً وَ هَلَعاً(1)

وَ إِذَا مَرُّوا بِآیَةٍ فِیهَا تَخْوِیفٌ أَصْغَوْا إِلَیْهَا بِمَسَامِعِ قُلُوبِهِمْ وَ مَثَّلُوا زَفِیرَ جَهَنَّمَ فِی آذَانِهِمْ فَهُمْ مُفْتَرِشُونَ جِبَاهَهُمْ وَ رُکَبَهُمْ وَ أَطْرَافَ أَقْدَامِهِمْ یَجْأَرُونَ إِلَی اللَّهِ فِی فَکِّ رِقَابِهِمْ وَ أَمَّا النَّهَارَ فَعُلَمَاءُ حُلَمَاءُ بَرَرَةٌ أَتْقِیَاءُ قَدْ بَرَاهُمُ الْخَوْفُ بَرْیَ الْقِدَاحِ یَنْظُرُ إِلَیْهِمُ النَّاظِرُ فَحَسِبَهُمْ مَرْضَی وَ مَا بِالْقَوْمِ مَرَضٌ وَ یَقُولُ قَدْ خُولِطُوا وَ لَقَدْ خَالَطَهُمْ أَمْرٌ عَظِیمٌ- لَا یَرْضَوْنَ فِی أَعْمَالِهِمْ بِالْقَلِیلِ وَ لَا یَسْتَکْثِرُونَ الْکَثِیرَ فَهُمْ لِأَنْفُسِهِمْ مُتَّهِمُونَ وَ مِنْ أَعْمَالِهِمْ مُشْفِقُونَ إِذَا زُکِّیَ أَحَدُهُمْ خَافَ أَشَدَّ الْخَوْفِ یَقُولُ أَنَا أَعْلَمُ بِنَفْسِی مِنْ غَیْرِی اللَّهُمَّ فَلَا تُؤَاخِذْنِی بِمَا یَقُولُونَ وَ اجْعَلْنِی أَفْضَلَ مِمَّا یَظُنُّونَ وَ اغْفِرْ لِی مَا لَا یَعْلَمُونَ وَ مِنْ عَلَامَةِ أَحَدِهِمْ أَنَّکَ تَرَی لَهُ قُوَّةً فِی دِینٍ وَ وَرَعاً فِی یَقِینٍ وَ حَزْماً فِی عِلْمٍ وَ عَزْماً فِی حِلْمٍ وَ قَصْداً فِی غِنًی وَ خُشُوعاً فِی عِبَادَةٍ وَ تَجَمُّلًا فِی فَاقَةٍ وَ صَبْراً فِی شِدَّةٍ وَ طَلَباً لِلْحَلَالِ وَ تَحَرُّجاً عَنِ الطَّمَعِ یَعْمَلُ الْأَعْمَالَ الصَّالِحَةَ عَلَی وَجَلٍ وَ یَجْتَهِدُ فِی إِصْلَاحِ ذَاتِ الْبَیْنِ یُمْسِی وَ هَمُّهُ الشُّکْرُ وَ یُصْبِحُ وَ شُغُلُهُ الْفِکْرُ الْخَیْرُ مِنْهُ مَأْمُولٌ وَ الشَّرُّ مِنْهُ مَأْمُونٌ وَ یَعْفُوا عَمَّنْ ظَلَمَهُ وَ یُعْطِی مَنْ حَرَمَهُ وَ یَصِلُ مَنْ قَطَعَهُ وَ فِی الزَّلَازِلِ صَبُورٌ وَ فِی الْمَکَارِهِ وَقُورٌ وَ فِی الرِّضَا شَکُورٌ- لَا یُنَابِزُ بِالْأَلْقَابِ وَ لَا یَعْرِفُ الْعَابَ وَ لَا یُؤْذِی الْجَارَ وَ لَا یَشْمَتُ بِالْمَصَائِبِ وَ لَا یَدْخُلُ فِی الْبَاطِلِ وَ لَا یَخْرُجُ مِنَ الْحَقِّ إِنْ بُغِیَ عَلَیْهِ صَبَرَ لِیَکُونَ اللَّهُ تَعَالَی هُوَ الْمُنْتَقِمَ لَهُ نَفْسُهُ مِنْهُ فِی عَنَاءٍ وَ النَّاسُ مِنْهُ فِی رَاحَةٍ أَتْعَبَ نَفْسَهُ لِأُخْرَاهُ وَ زَهِدَ فِی الْفَانِی شَوْقاً إِلَی مَوْلَاهُ.

**[ترجمه]حلیة الاولیاء: امیرالمؤمنین علیه السّلام می فرمود: اما بعد، خدای تعالی خلایق را در حالی خلق کرد که از طاعت آن ها بی نیاز بود و به معصیت آن ها متضرر نمی شد، زیرا معصیت گنه کاران هیچ ضرری به خداوند نمی رساند. و طاعت کنندگان و تقوا پیشگان بره او نفعی نمی رسانند. پرهیزگاران در این دنیا اهل فضایل و راستگو هستند، خوراک آن ها به قدر کفایت است، لباسشان اقتصادی است و زندگی آنها با تواضع است. در زندگی چشم از محرمات فرو بسته اند، به علم دینی کمال توجه را دارند، اگر نباشد اجلهایی که خدا برای آنان مقدر نموده، به جهت اشتیاق به دیدار خدا و ثواب و ترس از عذاب «دردناک»، به یک چشم به هم زدن روح در کالبدشان نمی ماند، خدا در نظر آنها بزرگ است و غیر از او کوچک، گویی بهشت را به چشم دیده اند در حالی که از نعمت های آن بهره مند می شوند و جهنم را نیز مشاهده نموده اند که در آن معذبند.

دل های آنان غمگین و مردم از بدی آنها در امان، بدنهایشان ضعیف و نیازهایشان سبک است.

چند روز مختصر صبر کرده اند، پشت سر آن در یک آسایش ابدی هستند.

هنگام شب قدمهای خود را به هم نزدیک می کنند و مشغول تلاوت قرآن مجید می گردند و قرآن را با آداب قرائت می کنند. قرآن را با ترتیل می خوانند، وقتی به آیه ای که در آن تشویق است رسیدند، به جهت طمع به آن می ایستند و چنان مشتاقانه به آن دل دهند که گویی آن پاداش وعده شده در پیش چشمشان حاضر است. و هر گاه به آیه بیم و تهدید گذشتند، چنان گوش دل بدان می سپارند که گویی صدای ناله و زاری و فریاد آن در گوششان طنین انداز است.

پس آنان صورت و زانوها را روی خاک گذاشته و سر انگشت پاها را بر زمین نهند، و با این کار پیوسته از خدای بزرگ درخواست رهایی از عذاب دوزخ کنند.

امّا هنگام روز؛ در زمره حکیمان و دانشمندان و نیکان خداترس باشند.

آری ترس از خدا آنان را به مانند تیرهای تراشیده، لاغر و نحیف ساخته است. هر کس به آنان بنگرد گمان برد که بیمار و ناخوشند، و گوید: دیوانه است. در حالی که اندیشه ای بزرگ آنان را به این وضع درآورده.

از اعمال اندک خشنود نشوند، و فراوان را بسیار نشمارند، همواره خویشتن را متّهم می دارند و از کردارشان بیمناکند، هر گاه یکی از آنان ستوده و تعریف شود از آنچه می گویند در هراس افتد و گوید: «من از دیگران به خود آگاهترم و پروردگارم به حال من داناتر، بارالها بدانچه می گویند مرا مؤاخذه مفرما، و بهتر از آنچه پندارند قرارم ده، و گناهانی را که نمی دانند بیامرز».

و از نشانه های هر یک از افراد پرهیزگار این است که: او را در دین داری قوی و نیرومند می بینی. و در تقوا به سر حدّ یقین رسیده است، در طلب علم دین کوشا و در بردباری راسخ است، در توانگری میانه رو است و در عبادت خاشع. در فقر و تنگدستی تظاهر به راحتی کند و در سختی شکیباست.

طالب روزی حلال است و از طمع و آز به دور، در عین اینکه کردار شایسته می کند ترسان است. در اصلاح ذات البین می کوشد، روز را به شب رساند در حالی که همّش سپاسگزاری است. در حالی که تمام فکرش یاد خداست، شب را به بامداد برساند.

همواره اهل خیر است، و شر و فساد در او راه ندارد، هر کس به او ظلم کند عفوش می کند، هر کس او را محروم کند او در عوض بخشش می نماید، هر کس با وی رفت و آمد نکند او ارتباط خود را قطع نمی کند، در مشکلات صبور است، در پیش آمدها شکیبا می باشد و وقارش را از دست نمی دهد، در هنگام وسعت و رفاه سپاسگزار است، و با القاب زشت مردم را خطاب نمی کند، بازی و سرگرمی نمی شناسد، و همسایگان را آزار نمی دهد. به مصیبت دیده شماتت نمی کند، در کارهای باطل شرکت نمی کند، و دست از حق باز نمی دارد، اگر کسی به او ستم کند صبر می نماید تا خداوند از او انتقامش را بگیرد، خودش از دست خودش در اذیت و مردم از دست او در راحتی هستند. خودش را برای آخرتش به سختی و رنج می اندازد و در مال دنیای فانی برای اشتیاق دیدار خدا زهد می ورزد.

**[ترجمه]

وَ لَا خَیْرَ فِی عِبَادَةٍ لَا عِلْمَ فِیهَا وَ لَا خَیْرَ فِی قِرَاءَةٍ لَا تَدَبُّرَ فِیهَا.

**[ترجمه]حلیة الاولیاء: حضرت علی علیه السّلام در توصیف فقیه فرمود: آگاه باشید فقیه کامل کسی است که مردم را از رحمت خدا نا امید نکند، و از عذاب خدا آنان را ایمن نسازد و رخصت معصیت برای آن ها ندهد، و قرآن را به خاطر رغبت به غیر قرآن وا نگذارد. در عبادتی که با دانش نباشد هیچ خیری نیست، و در قرائتی که با تدبر و اندیشه نباشد هیچ خیری نیست.

**[ترجمه]

ثُمَّ قَالَ یَا کُمَیْلَ بْنَ زِیَادٍ إِنَّ هَذِهِ الْقُلُوبَ أَوْعِیَةٌ فَخَیْرُهَا أَوْعَاهَا احْفَظْ مَا أَقُولُ لَکَ النَّاسُ ثَلَاثَةٌ عَالِمٌ رَبَّانِیٌّ وَ مُتَعَلِّمٌ عَلَی سَبِیلِ نَجَاةٍ وَ هَمَجٌ رَعَاعٌ أَتْبَاعُ کُلِّ نَاعِقٍ یَمِیلُونَ مَعَ کُلِّ رِیحٍ لَمْ یَسْتَضِیئُوا بِنُورِ الْعِلْمِ وَ لَمْ یَلْجَئُوا إِلَی رُکْنٍ وَثِیقٍ یَا کُمَیْلُ الْعِلْمُ خَیْرٌ مِنَ الْمَالِ الْعِلْمُ یَحْرُسُکَ وَ أَنْتَ تَحْرُسُ الْمَالَ الْعِلْمُ یَزْکُو عَلَی الْإِنْفَاقِ وَ الْمَالُ یَزُولُ وَ مَحَبَّةُ الْعَالِمِ دِینٌ یُدَانُ بِهِ وَ بِهِ یَکْسِبُ الْعَالِمُ الطَّاعَةَ فِی حَیَاتِهِ وَ جَمِیلَ الْأُحْدُوثَةِ بَعْدَ مَمَاتِهِ الْمَالُ تَنْقُصُهُ النَّفَقَةُ الْعِلْمُ حَاکِمٌ وَ الْمَالُ مَحْکُومٌ عَلَیْهِ یَا کُمَیْلُ مَاتَ خُزَّانُ الْمَالِ وَ هُمْ أَحْیَاءٌ وَ الْعُلَمَاءُ بَاقُونَ مَا بَقِیَ الدَّهْرُ أَعْیَانُهُمْ مَفْقُودَةٌ وَ أَمْثَالُهُمْ فِی الْقُلُوبِ مَوْجُودَةٌ ثُمَّ قَالَ آهِ آهِ إِنَّ هَاهُنَا عِلْماً جَمّاً لَوْ أَصَبْتُ لَهُ حَمَلَةً وَ أَشَارَ بِیَدِهِ إِلَی صَدْرِهِ ثُمَّ قَالَ اللَّهُمَّ بَلَی قَدْ أَصَبْتُ لَقِناً غَیْرَ مَأْمُونٍ عَلَیْهِ یَسْتَعْمِلُ آلَةَ الدِّینِ لِلدُّنْیَا یَسْتَظْهِرُ بِنِعَمِ اللَّهِ عَلَی عِبَادِهِ وَ بِحُجَجِهِ عَلَی کِتَابِهِ أَوْ مُعَانِدٍ لِأَهْلِ الْحَقِّ یَنْقَدِحُ الشَّکُّ فِی قَلْبِهِ بِأَوَّلِ عَارِضٍ مِنْ شُبْهَةٍ- لَا ذَا وَ لَا ذَاکَ بَلْ مَنْهُوماً بِاللَّذَّاتِ سَلِسَ الْقِیَادِ لِلشَّهَوَاتِ مُغْرَی بِجَمْعِ الْأَمْوَالِ وَ الِادِّخَارِ لَیْسَ مِنَ الدِّینِ فِی شَیْ ءٍ أَقْرَبُ شَبَهاً بِالْبَهَائِمِ السَّائِمَةِ کَذَلِکَ یَمُوتُ الْعِلْمُ

بِمَوْتِ حَامِلِیهِ اللَّهُمَّ بَلَی لَنْ تَخْلُوَ الْأَرْضُ مِنْ قَائِمٍ لِلَّهِ بِحُجَّةٍ لِکَیْلَا تَبْطُلَ حُجَجُ اللَّهِ عَلَی عِبَادِهِ أُولَئِکَ هُمُ الْأَقَلُّونَ عَدَداً الْأَعْظَمُونَ عِنْدَ اللَّهِ قَدْراً بِهِمْ یَحْفَظُ اللَّهُ دِینَهُ حَتَّی یُؤَدُّونَهُ إِلَی نُظَرَائِهِمْ وَ یَزْرَعُونَهُ فِی قُلُوبِ أَشْبَاهِهِمْ وَ فِی رِوَایَةٍ بِهِمْ یَحْفَظُ اللَّهُ حُجَجَهُ هَجَمَ بِهِمُ الْعِلْمُ عَلَی حَقِیقَةِ الْأَمْرِ فَاسْتَلَانُوا مَا اسْتَوْعَرَ مِنْهُ الْمُتْرَفُونَ وَ أَنِسُوا بِمَا اسْتَوْحَشَ مِنْهُ الْجَاهِلُونَ صَحِبُوا الدُّنْیَا بِأَبْدَانٍ أَرْوَاحُهَا مُعَلَّقَةٌ بِالْمَحَلِّ الْأَعْلَی أُولَئِکَ خُلَفَاءُ اللَّهِ فِی أَرْضِهِ وَ دُعَاتُهُ إِلَی دِینِهِ آهِ ثُمَّ آهِ وَا شَوْقَاهْ إِلَی رُؤْیَتِهِمْ وَ أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ لِی وَ لَکَ إِذَا شِئْتَ فَقُمْ.

**[ترجمه]حلیة الاولیاء: کمیل بن زیاد گفت: امیرالمؤمنین علیه السّلام دست مرا گرفت و میان صحرا برد. آهی سوزناک کشید، سپس فرمود: ای کمیل بن زیاد، این دلها جایگاه و ظرفند. بهترین دل، دلی است که ظرفیتش بیشتر باشد. آنچه برایت توضیح می­دهم حفظ کن.

مردم سه دسته هستند: 1. عالم ربانی. 2. دانشجوی در راه نجات. 3 و مردم بی ثباتی که پیرو هر صدایند و به هر طرف که باد بوزد تغییر جهت می­دهند، از نور دانش استفاده نکرده اند و پایگاه محکمی ندارند .

ای کمیل، علم بهتر از مال است. علم حافظ تو است و تو حافظ مالی، علم با بخشش افزون می شود، ولی مال از میان می رود. دوست داشتن دانشمند از وظایف دینی است. به وسیله علم در طول زندگی دانشمند راه خدا را می پیماید و بهترین جایگاهها را در آخرت به دست می آورد. مال را بخشیدن آن کم می کند. علم حاکم است ولی مال محکوم است.

ای کمیل، ثروتمندان در حال زندگی مرده اند، ولی دانشمندان تا ابد زنده اند، پیکرهای آن ها از میان رفته است اما قیافه ایشان در دلها موجود است.

سپس فرمود: آه، آه اینجا گنجینه علم است، اگر علم جویان و بار علم کشان را بیابم (با دست به سینه خود اشاره نمود) سپس فرمود: آری، گاهی اشخاصی پیدا می شوند خوش فهم اما اعتمادی به آن ها نیست، دین را در راه به دست آوردن دنیا به کار می­برد و با نعمت خدا بر دیگران و با دلایل و حجت های کتابش برتری می جوید، یا دشمن اهل حق است که با کوچکترین شبهه، شک و تردید در او به وجود می آید. نه این و نه آن، بعضی نیز سرگرم لذتها و تابع شهوت هایند. فریب جمع مال اندوختن را خورده اند، بهره ای از دین نبرده اند. کمال شباهت را به چارپایان دارند، این چنین علم به واسطه مرگ پژوهش گرانش از میان می رود. اما خدایا تو زمین را خالی از حجت خود قرار نداده ای تا حجت تو بر بندگان تمام شود اما آن ها بسیار کمند و با شخصیت ترین افراد در نزد خداوندند، خداوند به وسیله آن ها دین خود را حفظ می­کند تا به افرادی نظیر خود برسانند، و بذر علم را در دل اشباه خود کشت می­کنند.

دانش آن ها را به جانب واقعیت کشانده، خو گرفته اند به چیزی که تبهکاران از آن بیزارند و انس گرفته اند به چیزی که نادانان از آن وحشت دارند. ساکن دنیایند با پیکرهایی که ارواح آن ها پیوسته مرتبط به عالم بالا است. آنهایند خلفای خدا در زمین، و دعوت کنندگان به دین. آه آه چقدر مشتاق دیدار آن هایم. از خدا طلب مغفرت برای خود و تو می کنم. اینک اگر می­خواهی برو .

**[ترجمه]

بَنِیهِ فَقَالَ یَا بَنِیَّ عَاشِرُوا النَّاسَ بِالْمَعْرُوفِ مُعَاشَرَةً إِنْ عِشْتُمْ حَنُّوا إِلَیْکُمْ وَ إِنْ مِتُّمْ بَکَوْا عَلَیْکُمْ ثُمَّ قَالَ:

أُرِیدُ بِذَاکُمْ أَنْ تَهُشُّوا لِطَلْقَتِی***وَ أَنْ تُکْثِرُوا بَعْدِی الدُّعَاءَ عَلَی قَبْرِی

وَ أَنْ یَمْنَحُونِی فِی الْمَجَالِسِ وُدَّهُمْ***وَ إِنْ کُنْتُ عَنْهُمْ غَائِباً أَحْسِنُوا ذِکْرِی

**[ترجمه]حلیة الاولیاء: امیرالمؤمنین علیه السّلام به فرزندان خود سفارش نموده و فرمود: فرزندانم، با مردم چنان معاشرت کنید که در زندگی مشتاق شما باشند و اگر از دنیا رفتید بر شما بگریند. سپس فرمود: من که خوش اخلاقی می کنم می خواهم با من خوش اخلاقی کنید و پس از مرگ من بر سر قبرم دعا کنید.

در مجالس با هم برخورد محبت آمیز داشته باشید و اگر در بین شما نباشم، نام من را به نیکی یاد کنید.

**[ترجمه]

مِنَ النَّارِ وَ إِنَّمَا یَأْتِیکَ الحدیث [بِالْحَدِیثِ] أَرْبَعَةُ رِجَالٍ لَیْسَ لَهُمْ خَامِسٌ وَ ذَکَرَهُمْ.

قلت و قد روی عن رسول الله صلی الله علیه و آله هذا الحدیث و هو قوله من کذب علی عامدا فلیتبوأ مقعده من النار عدة من الصحابة منهم العشرة(1)

فأما الطریق إلی أمیر المؤمنین فأنبأ غیر واحد عن عبد الأول الصوفی أنبأ ابن المظفر الداوی أنبأ ابن أعین أنبأ السرخسی أنبأ الفربری أنبأ البخاری أنبأ علی بن الجعد أنبأ شعبة عن منصور عن ربعی بن خراش قال سمعت علیا علیه السلام یقول سمعت النبی صلی الله علیه و آله یقول من کذب علی و ذکر متفق علیه و قد أخرجه أحمد فی المسند و الجماعة.

**[ترجمه]حلیة الاولیاء: شعبی و عبد خیر از امیرالمؤمنین علیه السّلام راجع به احادیث پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم پرسیدند که چرا مردم با اختلاف نقل می­کنند.

فرمود: مردم چهار قسمند: یک دسته منافق که تظاهر به اسلام می­کنند ولی در دل ایمان ندارند. از دروغ باکی ندارند، بر پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم عمدا دروغ می بندند، اگر مردم بدانند چطور شخصی است از او حدیث نمی پذیرند، اما می­گویند از صحابه پیغمبر است و حرفش را قبول می کنند با اینکه خداوند از منافقین اطلاع داده و آن ها را معرفی کرده است. این چنین صحابه ای پس از پیامبر به واسطه تقرب به فرمانروایان گمراه و داعیان جهنم، به دروغ و تهمت چنگ زدند. با همین کار به مقام استانداری و حکومت بر مردم رسیدند، به وسیله آن ها شروع به دنیاخواری نمودند. آن ها پیرو پادشاهان شدند مگر شخصی که خدا نگاهش دارد.

قسم دوم شخصی است که از پیامبر چیزی شنیده یا عملی را مشاهده کرده و سپس آن را نقل نموده، و اطلاع نیافته که این حدیث و فعل نسخ شده است و اگر می­دانست نسخ شده، این حدیث را بازگو نمی­کرد اگر مردم بدانند منسوخ است نقل نمی­کنند .

قسم سوم. کسی است که چیزی از پیامبر اکرم صلی اللَّه علیه و آله شنیده ولی اشتباه نموده است. اگر به اشتباه خود پی ببرد آن حدیث را نقل نمی­کند و به آن عمل نمی کند.

چهارمی آن کسی است که نه دروغ می­گوید و نه غیبت می­کند، آنچه شنیده نقل می کند و به آن عمل می نماید.

اما دسته اول، سخن آن ها هیچ اعتباری ندارد و حدیث گرفتن از آن ها صحیح نیست. اما سه دسته دیگر بالاخره متوجه می شوند و یک روز برمی­گردند. آن ها از یک سرچشمه استفاده نموده و سخنشان به نور نبوت درخشیده و از شاخسار وحی روشن گردیده است.

در روایت دیگری آن حضرت علیه السّلام فرمود: میان مردم حق و باطل و راست و دروغ و ناسخ و منسوخ و عام و خاص و محکم و متشابه و صحیح و ناصحیح هست. در زمان حیات خود پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم به ایشان تهمت زدند و به دروغ نسبت دادند به طوری که میان مردم ایستاد و فرمود، هر کس عمدا بر من دروغ ببندد نشیمنگاهش پر از آتش می شود. حدیث را برایت یکی از چهار نفری نقل می کنند که پنجمی ندارند. سپس آن چهار گروه را بیان می کند.

می گویم: این حدیث را گروهی از صحابه از پیامبر نقل کرده اند از آن جمله ده نفری که بشارت بهشت به آنها داده شده است اما نقل این حدیث (من کذب علی متعمدا) از طریق امیرالمؤمنین: چند نفر از عبدالاول صوفی سند را به ربعی بن خراش می­رسانند که گفت، شنیدم امیرالمؤمنین علیه السّلام فرمود، از پیامبر شنیدم می فرمود،\\" من کذب علی...\\" و به همان صورت نقل نموده و احمد نیز در مسند خود و کتاب جماعه نقل کرده است. - . تذکره الخواص 132 - 144 -

**[ترجمه]

**[ترجمه]علی علیه السّلام به اباذر فرمود: تو برای خدا خشم گرفتی، به همان کسی که به واسطه او خشمگین شده ای امیدوار باش، آن ها از تو بر دنیای خود ترسیدند و تو از آن ها بر دین خود ترسیدی. به خدا سوگند اگر درهای آسمانها و زمین بر بنده ای بسته شود و او پرهیزگار باشد، خداوند برایش راه فراری باز می کند. مباد جز با حق انس بگیری و جز از باطل بهراسی.

**[ترجمه]

**[ترجمه]امام علی علیه السّلام فرمود: هر کس به واسطه توکل بر خدا بی نیاز شود مردم به او نیازمند می شوند و هر که از خدا بپرهیزد مردم او را دوست می­دارند گرچه به او گرایشی نداشته باشند.

**[ترجمه]

مَعْرِفَتُهُ بِقَدْرِهِ وَ مِنْ حِکْمَتِهِ عِلْمُهُ بِنَفْسِهِ وَ مِنْ سَلَامَتِهِ قِلَّةُ حِفْظِهِ لِعُیُوبِ غَیْرِهِ وَ عِنَایَتُهُ بِإِصْلَاحِ عُیُوبِهِ.

**[ترجمه]کشف الغمه: امام علی علیه السّلام فرمود: شخصیت انسان از جنبه مروت و جوانمردی کامل، رها کردن چیزهایی است که ناپسند است، و از حیای او این است که با هیچ کس برخورد نامناسب نداشته باشد. و از عقل او خوب رفاقت کردن و از ادب او این است که چیزهای لازم را ترک نکند. و از بینش و عرفان او اطلاع اوست از زمانش. از ورع اوست چشم پوشیدن و جلوگیری از شکم و از خوش اخلاقی او خودداری از آزار و از سخاوت، نیکی به کسی است که حق به گردنش دارد و خارج نمودن حق خدا از مالش، از اسلام اوست رها کردن چیزهایی که به درد نمی­خورد و پرهیز از جدال و ستیز در دین و از کرم اوست دیگران را بر خود مقدم داشتن. و از صبر او کم شکایت کردنش، و از عقل اوست انصاف دادن نسبت به خود. و از حلم اوست ترک خشم هنگام مخالفتش و از انصاف اوست قبول کردن حق وقتی برایش واضح شد. از خیرخواهی او نهی نمودن دیگران از چیزهایی است که برای خود نمی پسندد. از حفظ همسایگی اش این است که وقتی کار بدی کردی، با اطلاع از عیبهایت تو را سرزنش نکند. و از حسن رفاقتش این است که در موقع عصبانیت تو پیش کسی که خوشت نمی آید، سرزنشت نکند. و برخورد خوب او با تو به این است که آزار و اذیت خود را از تو نگه دارد. از دوستی او موافقت زیاد اوست با تو و مخالفت کمش، و از صلاح و خوبی­اش ترس زیاد از گناه خود است و از سپاسگزاری او توجه به نیکی کسی که به او نیکی نموده و از تواضعش، شناختن قدر اوست و از حکمت او اطلاعش از نفس خویش است و از سلامتی او کم دیدن عیوب دیگران و توجه به اصلاح عیب خود است.

**[ترجمه]

**[ترجمه]امام علی علیه السّلام فرمود: کشتنگاه شخص دهان اوست. رای صحیح با تفکر و اندیشه است، بد پشتیبانی است رای بدون اندیشه و تفکر.

**[ترجمه]

**[ترجمه]امام علی علیه السّلام فرمود: با شخصیت کسی است که علم به او شخصیت داده است، بزرگوار واقعی کسی است که از خدا بپرهیزد، کریم واقعی کسی است که چهره خویش را از دچار شدن به کیفر آتش نگهدارد .

**[ترجمه]

فَکَمْ مِنْ مُؤَمِّلٍ مَا لَا یَبْلُغُهُ وَ بَانٍ مَا لَا یَسْکُنُهُ وَ جَامِعٍ مَا سَوْفَ یَتْرُکُهُ وَ لَعَلَّهُ مِنْ بَاطِلٍ جَمَعَهُ وَ مِنْ حَقٍّ مَنَعَهُ أَصَابَهُ حَرَاماً وَ احْتَمَلَ بِهِ آثَاماً فَبَاءَ بِوِزْرِهِ وَ قَدِمَ عَلَی رَبِّهِ آسِفاً لَاهِفاً قَدْ خَسِرَ الدُّنْیا وَ الْآخِرَةَ ذلِکَ هُوَ الْخُسْرانُ الْمُبِینُ.

**[ترجمه]نهج البلاغه: امام علی علیه السّلام فرمود: گفتارها محفوظ است و اعمال پنهان برای خدا آشکار است. هر کسی در گرو اعمال خویش است. مردم پیوسته در زیانند و عقل و درایت خویش را از دست می­دهند مگر آن ها که در پناه لطف خدایند. سؤال کننده آن ها لجباز و جواب دهنده شان خودنماست. بهترین صاحب نظر آن ها ممکن است با یک خوشحالی یا خشم تغییر نظر و عقیده دهد. پایدارترین آن ها در دین با یک تماشا سقوط می کند و یک سخن او را از عقیده اش برمی­گرداند.

مردم از خدا بپرهیزید، بسا آرزومندانی که به آرزوی خود نرسیدند و مسکنی را ساختند که در آن سکنی نگرفتند و بسا جمع کنندگان (مالی) که به زودی رهایش می کنند. شاید از راه ناصحیح جمع کرده و یا جلوگیری از حقی نموده، از حرام به دست آورده و گرفتار گناهان شده. معامله با گناه نموده، به پیشگاه پروردگار با تاسف و افسوس می رود. زیانکار دنیا و آخرت این است، زیانی آشکار.

**[ترجمه]

نَظْمِهِ علیه السلام:

دَلِیلُکَ أَنَّ الْفَقْرَ خَیْرٌ مِنَ الْغِنَی***وَ أَنَّ قَلِیلَ الْمَالِ خَیْرٌ مِنَ الْمُثْرِی (1)

لِقَاؤُکَ مَخْلُوقاً عَصَی اللَّهَ بِالْغِنَی***وَ لَمْ تَرَ مَخْلُوقاً عَصَی اللَّهَ بِالْفَقْرِ

وَ قَوْلُهُ:

لِکُلِّ اجْتِمَاعٍ مِنْ خَلِیلَیْنِ فُرْقَةٌ***وَ کُلُّ الَّذِی دُونَ الْوَفَاةِ قَلِیلٌ

وَ إِنَّ افْتِقَادِی وَاحِداً بَعْدَ وَاحِدٍ***دَلِیلٌ عَلَی أَنْ لَا یَدُومَ خَلِیلٌ

وَ قَوْلُهُ:

عَلِّلِ النَّفْسَ بِالْکَفَافِ وَ إِلَّا***طَلَبَتْ مِنْکَ فَوْقَ مَا یَکْفِیهَا

مَا لِمَا قَدْ مَضَی وَ لَا لِلَّذِی لَمْ***یَأْتِ مِنْ لَذَّةٍ لِمُسْتَحِلِّیهَا

إِنَّمَا أَنْتَ طُولَ مُدَّةِ مَا***عُمِّرْتَ کَالسَّاعَةِ الَّتِی أَنْتَ فِیهَا

وَ قَوْلُهُ علیه السلام: یَرْثِی رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله:

أَ مِنْ بَعْدِ تَکْفِینِ النَّبِیِّ وَ دَفْنِهِ***بِأَثْوَابِهِ آسَی عَلَی هَالِکٍ ثَوَی

رُزِینَا رَسُولَ اللَّهِ فِینَا فَلَنْ نَرَی***بِذَاکَ عَدِیلًا مَا حَیِینَا مِنَ الرَّزَی

وَ کَانَ لَنَا کَالْحِصْنِ مِنْ دُونِ أَهْلِهِ***لَهُمْ مَعْقِلٌ فِیهَا حَصِینٌ مِنَ الْعِدَی

وَ کُنَّا بِمَرْآهُ نَرَی النُّورَ وَ الْهُدَی***صَبَاحَ مَسَاءَ رَاحَ فِینَا أَوِ اغْتَدَی

فَقَدْ غَشِیَتْنَا ظُلْمَةٌ بَعْدَ مَوْتِهِ***نَهَاراً وَ قَدْ زَادَتْ عَلَی ظُلْمَةِ الدُّجَی

فَیَا خَیْرَ مَنْ ضَمَّ الْجَوَانِحَ وَ الْحَشَا***وَ یَا خَیْرَ مَیْتٍ ضَمَّهُ التُّرْبُ وَ الثَّرَی

کَأَنَّ أُمُورَ النَّاسِ بَعْدَکَ ضُمِّنَتْ***سَفِینَةَ مَوْجِ الْبَحْرِ وَ الْبَحْرُ قَدْ سَمَا(2)

وَ ضَاقَ فَضَاءُ الْأَرْضِ عَنْهُمْ بِرُحْبِهِ***لِفَقْدِ رَسُولِ اللَّهِ إِذْ قِیلَ قَدْ مَضَی

فَقَدْ نَزَلَتْ لِلْمُسْلِمِینَ مُصِیبَةٌ***کَصَدْعِ الصَّفَا لَا شِعْبَ لِلصَّدْعِ فِی الصَّفَا

فَلَنْ یَسْتَقِلَّ النَّاسُ تِلْکَ مُصِیبَةً***وَ لَنْ یُجْبَرَ الْعَظْمُ الَّذِی مِنْهُمُ وَهَی

وَ فِی کُلِّ وَقْتٍ لِلصَّلَاةِ یَهِیجُهُ***بِلَالٌ وَ یَدْعُو بِاسْمِهِ کُلُّ مَنْ دَعَا

ص: 85

وَ یَطْلُبُ أَقْوَامٌ مَوَارِیثَ هَالِکٍ***وَ فِینَا مَوَارِیثُ النُّبُوَّةِ وَ الْهُدَی

وَ قَدْ نُقِلَتْ (1)

هَذِهِ الْمَرْثِیَةُ عَنْهُ بِزِیَادَةٍ أُخْرَی فَمَا رَأَیْتُ إِسْقَاطَهَا فَأُثَبِّتُهَا عَلَی صُورَتِهَا وَ هِیَ هَذِهِ:

أَ مِنْ بَعْدِ تَکْفِینِ النَّبِیِّ وَ دَفْنِهِ***بِأَثْوَابِهِ آسَی عَلَی مَیِّتٍ ثَوَی

لَقَدْ غَابَ فِی وَقْتِ الظَّلَامِ لِدَفْنِهِ***عَنِ النَّاسِ مَنْ هُوَ خَیْرُ مَنْ وَطِئَ الْحَصَا

رُزِینَا رَسُولَ اللَّهِ فِینَا فَلَنْ نَرَی***لِذَاکَ عَدِیلًا مَا حَیِینَا مِنَ الرَّزَی

رُزِینَا رَسُولَ اللَّهِ فِینَا وَ وَحْیَهُ***فَخَیْرُ خِیَارٍ مَا رُزِینَا وَ لَا سِوَی

فَمِثْلُ رَسُولِ اللَّهِ إِذْ حَانَ یَوْمُهُ***لِفِقْدَانِهِ فَلْیَبْکِ یَا عَیْشُ مَنْ بَکَی

وَ کَانَ لَنَا کَالْحِصْنِ مِنْ دُونِ أَهْلِهِ***لَهُمْ مَعْقِلٌ مِنْهُ حَصِینٌ مِنَ الْعِدَی

وَ کُنَّا بِرُؤْیَاهُ نَرَی النُّورَ وَ الْهُدَی***صَبَاحَ مَسَاءَ رَاحَ فِینَا أَوِ اغْتَدَی

فَقَدْ غَشِیَتْنَا ظُلْمَةٌ بَعْدَ مَوْتِهِ***نَهَاراً فَقَدْ زَادَتْ عَلَی ظُلْمَةِ الدُّجَی

وَ کُنَّا بِهِ شَمَّ الْأَنُوفِ بِنَجْوَةٍ***عَلَی مَوْضِعٍ لَا یُسْتَطَاعُ وَ لَا یَرَی

فَیَا خَیْرَ مَنْ ضَمَّ الْجَوَانِحَ وَ الْحَشَا***وَ یَا خَیْرَ مَیْتٍ ضَمَّهُ التُّرْبُ وَ الثَّرَی

کَأَنَّ أُمُورَ النَّاسِ بَعْدَکَ ضُمِّنَتْ***سَفِینَةَ مَوْجِ الْبَحْرِ وَ الْبَحْرُ قَدْ طَمَی

وَ هُمْ کَالْأُسَارَی مِنْ تَوَقُّعِ هَجْمَةٍ***مِنَ الشَّرِّ یَرْجُو مَنْ رَجَاهَا عَلَی شَفَا

وَ ضَاقَ فَضَاءُ الْأَرْضِ عَنْهُمْ بِرُحْبِهِ***لِفَقْدِ رَسُولِ اللَّهِ إِذْ قِیلَ قَدْ قَضَی

فَیَا لَانْقِطَاعُ الْوَحْیِ عَنَّا بِنُورِهِ***إِذَا أَمْرُنَا أَعْشَی لِفَقْدِکَ أَوْ دَجَی

لَقَدْ نَزَلَتْ بِالْمُسْلِمِینَ مُصِیبَةٌ***کَصَدْعِ الصَّفَا لَا شِعْبَ لِلصَّدْعِ فِی الصَّفَا

فَیَا حُزْنَنَا إِنَّا رُزِینَا نَبِیَّنَا***عَلَی حِینَ تَمَّ الدِّینُ وَ اشْتَدَّتِ الْقُوَی

فَلَنْ یَسْتَقِلَّ النَّاسُ تِلْکَ مُصِیبَةً***وَ لَنْ یُجْبَرَ الْعَظْمُ الَّذِی مِنْهُمْ وَهَی

کَأَنَّا لِأُولَی شُبْهَةٍ سَفْرُ لَیْلَةٍ***أَضَلُّوا الْهُدَی لَا نَجْمَ فِیهَا وَ لَا ضَوَا

فَیَا مَنْ لِأَمْرٍ اعْتَرَانَا بِظُلْمَةٍ***وَ کُنْتَ لَهُ بِالنُّورِ فِینَا إِذَا اعْتَرَی

ص: 86

فَتَجْلُو الْعَمَی عَنَّا فَیُصْبِحُ مُسْفِراً***لَنَا الْحَقُّ مِنْ بَعْدِ الرَّخَا مُسْفِرَ اللِّوَا

وَ تَجْلُو بِنُورِ اللَّهِ عَنَّا وَ وَحْیِهِ***عَمَی الشِّرْکِ حَتَّی یَذْهَبَ الشَّکُّ وَ الْعَمَی

تَطَاوَلَ لَیْلِی أَنَّنِی لَا أَرَی لَهُ***شَبِیهاً وَ لَمْ یُدْرِکْ لَهُ الْخَلْقُ مُنْتَهَی

وَ فِی کُلِّ وَقْتٍ لِلصَّلَاةِ یَهِیجُهُ***بِلَالٌ وَ یَدْعُو بِاسْمِهِ کُلُّ مَنْ دَعَا

یُذَکِّرُنِی رُؤْیَا الرَّسُولِ بِدَعْوَةٍ***یُنَوِّهُ فِیهَا بِاسْمِهِ کُلُّ مَنْ دَعَا

فَوَلَّی أَبَا بَکْرٍ إِمَامَ صَلَاتِنَا***وَ کَانَ الرِّضَا مِنَّا لَهُ حِینَ یُجْتَبَی

أَبَی الصَّبْرُ إِلَّا أَنْ یَقُومَ مَقَامَهُ***وَ خَافَ بِأَنْ یَقْلِبَ الصَّبْرَ وَ الْعَنَا(1)

وَ قَوْلُهُ علیه السلام یَرْثِیهِ صلی الله علیه و آله (2):

أَلَا طَرَقَ النَّاعِی بِلَیْلٍ فَرَاعَنِی***وَ أَرَّقَنِی لَمَّا اسْتَهَلَّ مُنَادِیاً

فَقُلْتُ لَهُ لَمَّا رَأَیْتُ الَّذِی أَتَی***أَ غَیْرَ رَسُولِ اللَّهِ إِذْ کُنْتَ نَاعِیاً

فَحُقِّقَ مَا أَشْفَقْتُ مِنْهُ وَ لَمْ یُبَلْ***وَ کَانَ خَلِیلِی عِزَّنَا وَ جُمَالِیاً

فَوَ اللَّهِ مَا أَنْسَاکَ أَحْمَدُ مَا مَشَتْ***بِیَ الْعِیسُ فِی أَرْضٍ تَجَاوَزْنَ وَادِیاً

وَ کُنْتُ مَتَی أَهْبِطُ مِنَ الْأَرْضِ تَلْعَةً***أَرَی أَثَراً مِنْهُ جَدِیداً وَ عَافِیاً

شَدِیدٌ جَرِیُّ الصَّدْرِ نَهْدٌ مُصَدَّرٌ***هُوَ الْمَوْتُ مَعْذُورٌ عَلَیْهِ وَ عَادِیاً

وَ مِمَّا نُقِلَ عَنْهُ علیه السلام قَوْلُهُ وَ قِیلَ هُمَا لِغَیْرِهِ:

زَعَمَ الْمُنَجِّمُ وَ الطَّبِیبُ کِلَاهُمَا***أَنْ لَا مَعَادَ فَقُلْتُ ذَاکَ إِلَیْکُمَا

إِنْ صَحَّ قَوْلُکُمَا فَلَسْتُ بِخَاسِرٍ***أَوْ صَحَّ قَوْلِی فَالْوَبَالُ عَلَیْکُمَ

وَ مِمَّا نُقِلَ عَنْهُ علیه السلام قَوْلُهُ:

وَ لِی فَرَسٌ لِلْخَیْرِ بِالْخَیْرِ مُلْجَمٌ***وَ لِی فَرَسٌ لِلشَّرِّ بِالشَّرِّ مُسْرَجٌ

فَمَنْ رَامَ تَقْوِیمِی فَإِنِّی مُقَوَّمٌ***وَ مَنْ رَامَ تَعْوِیجِی فَإِنِّی مُعَوَّجٌ

وَ مِمَّا نُقِلَ عَنْهُ علیه السلام قَوْلُهُ:

وَ لَوْ أَنِّی أُطِعْتُ حَمَلْتُ قَوْمِی***عَلَی رُکْنِ الْیَمَامَةِ وَ الشَّامِ

ص: 87

وَ لَکِنِّی مَتَی أَبْرَمْتُ أَمْراً***تُنَازِعُنِی أَقَاوِیلُ الطَّغَامِ

وَ قَوْلُهُ: یَرْثِی عَمَّهُ حَمْزَةَ لَمَّا قُتِلَ بِأُحُدٍ:

أَتَانِی أَنَّ هِنْداً حِلَّ صَخْرٍ***دَعَتْ دَرَکاً وَ بَشَّرَتِ الْهُنُودَا

فَإِنْ تَفْخَرْ بِحَمْزَةَ یَوْمَ وَلَّی***مَعَ الشُّهَدَاءِ مُحْتَسِباً شَهِیداً

فَإِنَّا قَدْ قَتَلْنَا یَوْمَ بَدْرٍ***أَبَا جَهْلٍ وَ عُتْبَةَ وَ الْوَلِیدَا

وَ شَیْبَةَ قَدْ قَتَلْنَا یَوْمَ أُحُدٍ***عَلَی أَثْوَابِهِ عَلَقاً جَسِیداً

فَبُوِّئَ فِی جَهَنَّمَ شَرِّ دَارٍ***عَلَیْهِ لَمْ یَجِدْ عَنْهَا مَحِیداً

فَمَا سِیَّانِ مَنْ هُوَ فِی حَمِیمٍ***یَکُونُ شَرَابُهُ فِیهَا صَدِیداً

وَ مَنْ هُوَ فِی الْجِنَانِ یُدَرُّ فِیهَا***عَلَیْهِ الرِّزْقُ مُغْتَبِطاً حَمِیداً

وَ قَوْلُهُ:

أَلَا أَیُّهَا الْمَوْتُ الَّذِی لَیْسَ تَارِکِی***أَرِحْنِی فَقَدْ أَفْنَیْتَ کُلَّ خَلِیلٍ

أَرَاکَ بَصِیراً بِالَّذِینَ أُحِبُّهُمْ***کَأَنَّکَ تَسْعَی نَحْوَهُمْ بِدَلِیلٍ

وَ قَوْلُهُ أَیْضاً فِیهِ یَرْثِیهِ:

رَأَیْتُ الْمُشْرِکِینَ بَغَوْا عَلَیْنَا***وَ لَجُّوا فِی الْغَوَایَةِ وَ الضَّلَالِ

وَ قَالُوا نَحْنُ أَکْثَرُ إِذْ نَفَرْنَا***غَدَاةَ الرَّوْعِ بِالْأَسَلِ النَّبَالِ

فَإِنْ یَبْغُوا وَ یَفْتَخِرُوا عَلَیْنَا***بِحَمْزَةَ فَهْوَ فِی غُرَفِ الْعَوَالِی

فَقَدْ أَوْدَی بِعُتْبَةَ یَوْمَ بَدْرٍ***وَ قَدْ أَبْلَی وَ جَاهَدَ غَیْرَ آلٍ

وَ قَدْ غَادَرْتُ کَبْشَهُمْ جِهَاداً***بِحَمْدِ اللَّهِ طَلْحَةَ فِی الْمَجَالِ

فَخَرَّ لِوَجْهِهِ وَ رَفَعْتُ عَنْهُ***رَقِیقَ الْحَدِّ حُودِثَ بِالصِّقَالِ

وَ حَضَرَ لَدَیْهِ إِنْسَانٌ فَقَالَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ أَسْأَلُکَ أَنْ تُخْبِرَنِی عَنْ وَاجِبٍ وَ أَوْجَبَ وَ عَجَبٍ وَ أَعْجَبَ وَ صَعْبٍ وَ أَصْعَبَ وَ قَرِیبٍ وَ أَقْرَبَ فَمَا انْبَجَسَ بَیَانُهُ بِکَلِمَاتِهِ وَ لَا خَنَسَ لِسَانُهُ فِی لَهَوَاتِهِ حَتَّی أَجَابَهُ علیه السلام بِأَبْیَاتِهِ وَ قَالَ:

تَوْبُ رَبِّ الْوَرَی وَاجِبٌ عَلَیْهِمْ***وَ تَرْکُهُمْ لِلذُّنُوبِ أَوْجَبُ

وَ الدَّهْرُ فِی صَرْفِهِ عَجِیبٌ***وَ غَفْلَةُ النَّاسِ فِیهِ أَعْجَبُ

ص: 88

وَ الصَّبْرُ فِی النَّائِبَاتِ صَعْبٌ***لَکِنَّ فَوْتَ الثَّوَابِ أَصْعَبُ

وَ کُلُّ مَا یُرْتَجَی قَرِیبٌ***وَ الْمَوْتُ مِنْ کُلِّ ذَاکَ أَقْرَبُ

فیا ما أوضح لذوی الهدایة جوابه المتین و یا ما أفصح عند أولی الدرایة نظم خطابه المستبین فلقد عبر أسلوبا من علم البیان مستوعرا عند المتأدبین و مهد مطلوبا من حقیقة الإیمان مستعذبا عند المقربین.

وَ قَالَ علیه السلام: إِذَا أَقْبَلَتِ الدُّنْیَا فَأَنْفِقْ مِنْهَا فَإِنَّهَا لَا بقی [تَبْقَی] وَ إِذَا مَا أَدْبَرَتْ فَأَنْفِقْ مِنْهَا فَإِنَّهَا لَا تَفْنَی وَ أَنْشَدَ:

لَا تَبْخَلَنَّ بِدُنْیَا وَ هِیَ مُقْبِلَةٌ***فَلَیْسَ یَنْقُصُهَا التَّبْذِیرُ وَ السَّرَفُ

وَ إِنْ تَوَلَّتْ فَأَحْرَی أَنْ تَجُودَ بِهَا***فَالْحَمْدُ مِنْهَا إِذَا مَا أَدْبَرَتْ خَلَفٌ

وَ قَوْلُهُ علیه السلام:

إِذَا جَادَتِ الدُّنْیَا عَلَیْکَ فَجُدْ بِهَا***عَلَی الْخَلْقِ طُرّاً إِنَّهَا تَتَقَلَّبُ

فَلَا الْجُودُ یُفْنِیهَا إِذَا هِیَ أَقْبَلَتْ***وَ لَا الْبُخْلُ یُبْقِیهَا إِذَا هِیَ تَذْهَبُ

وَ قَوْلُهُ علیه السلام:

أَصُمُّ عَنِ الْکَلِمِ الْمُحَفَّظَاتِ***وَ أَحْلُمُ وَ الْحِلْمُ بِی أَشْبَهُ

وَ إِنِّی لَأَتْرُکُ بَعْضَ الْکَلَامِ***لِئَلَّا أُجَابَ بِمَا أَکْرَهُ

إِذَا مَا اجْتَرَرْتُ سِفَاهَ السَّفِیهِ***عَلَیَّ فَإِنِّی إِذَنْ أَسْفَهُ

فَلَا تَغْتَرِرْ بِرُوَاءِ الرِّجَالِ***وَ إِنْ زَخْرَفُوا لَکَ أَوْ مَوَّهُوا

فَکَمْ مِنْ فَتًی تُعْجِبُ النَّاظِرِینَ***لَهُ أَلْسُنٌ وَ لَهُ أَوْجُهٌ

وَ قَوْلُهُ علیه السلام:

أَتَمُّ النَّاسِ أَعْلَمُهُمْ بِنَقْصِهِ***وَ أَقْمَعُهُمْ لِشَهْوَتِهِ وَ حِرْصِهِ

فَلَا تَسْتَغْلِ عَافِیَةً بِشَیْ ءٍ***وَ لَاتَسْتَرْخِصَنَّ دَاءً لِرَخْصِهِ

**[ترجمه]مطالب السؤول: از اشعار مولا امیرالمؤمنین علیه السّلام است: دلیل تو بر اینکه فقر بهتر از ثروت است و مال کم بهتر از مال برهم انباشتن است این است که بسیاری از ثروتمندان را دیده ای که گناهکارند ولی کسی را ندیده ای به واسطه فقر گناه کند.

شعری دیگر:

اجتماع هر دو دوستی مبدل به فراق می شود، اما از هر جدایی غیر مرگ باکی نیست.

از دست دادن یکی پس از دیگری دلیلی است بر اینکه هیچ دوستی باقی نمی ماند.

شعری دیگر:

نفس را به مقدار کفاف و اندازه لازم عادت بده و گر نه از تو بیشتر از مقدار لازم را می­خواهد.

آنچه که گذشته و آنچه که از آن لذت نبرده، برای کسی که آن را حلال می شمارد بی فایده است.

در طول مدت گذشته و آینده به اندازه همین ساعتی که در آن هستی نمی توانی بهره برداری کنی.

اشعار آن جناب در مرثیه پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم: آیا پس از کفن نمودن و به خاک سپردن رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم با جامه هایش، برای مرده دیگری غمگین شوم؟!

به غم رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله گرفتار شدیم و از این پس تا زنده ایم نمونه آن حضرت را برای نجات یافتن از رذالت نخواهیم یافت.

رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله برای ما (مسلمانان) و اهل بیت خود همانند دژ بود، قلعه ای که در آن پناهگاهی از دشمن بود.

هر وقت آن حضرت را می دیدی، نور بود و هدایت، روز و شب، راه می رفت و یا غذا می خورد (می درخشید و راهنمایی می کرد(.

پس از مرگ محمّد صلّی اللّه علیه و آله ظلمت ما را فراگرفت، روز ما آن قدر تاریک شد که از شب ظلمانی تاریکتر گردید.

ای بهترین وجودی که اعضا و جوارح احاطه ات کرده! ای بهترین مرده ای که خاک و گِل در آغوشت گرفته!

گویا پس از تو امور مردم همانند آن کشتی شده که در میان طوفان دریا گرفتار آمده است.

فضای زمین با آن همه وسعت بر اثر درگذشت رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله و اعلام خبر مرگ آن حضرت برای مردم تنگ گردید.

به تحقیق مصیبت بزرگی به مسلمانان وارد آمد، گویا شکافی در سنگ سخت پدیدار گردیده که قابل اصلاح نیست.

مردم مصیبت درگذشت محمّد صلّی اللّه علیه و آله را هیچگاه کوچک نمی شمارند و استخوانی که از مردم شکست قابل درمان نیست.

موقع هر نمازی بلال نام محمّد صلّی اللّه علیه و آله را می برد و دعای هر کس همیشه همراه نام آن حضرت است.

تمام مردم دنبال ارث مرده هستند که آن را به دست آورند، ولی ارث پیامبری (معنویت) و هدایت است که در میان ماست .

همین مرثیه از امیرالمؤمنین علیه السّلام به صورت دیگری که بیشتر از این اشعار است نقل شده است که به همان صورت در این جا می آورم:

آیا پس از کفن نمودن و به خاک سپردن رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم با جامه هایش، برای مرده دیگری غمگین شوم؟!

در وقت تاریکی با دفن آن حضرت، بهترین کسی که روی زمین راه رفته است از چشم مردم پنهان شد.

به غم رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله گرفتار شدیم و از این پس تا زنده ایم نمونه آن حضرت را برای نجات از رذالت نخواهیم یافت.

به غم رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله و (انقطاع) وحی او گرفتار شدیم بهترین کسی از مردم بود که ما برای او غمگین شده ایم.

پس مثل رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم، هنگامی که اجلش فرا رسد به خاطر فقدان او باید گریست، ای زندگی کسی که گریه کرده است.

رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله برای ما (مسلمانان) و اهل بیت خود همانند دژ بود، قلعه ای که در آن پناهگاهی از دشمن بود .

هر وقت آن حضرت را می دیدی، نور بود و هدایت، روز و شب، راه می رفت و یا غذا می خورد (می درخشید و راهنمایی می کرد(.

پس از مرگ محمّد صلّی اللّه علیه و آله ظلمت ما را فراگرفت، روز ما آن قدر تاریک شد که از شب ظلمانی تاریکتر گردید.

و ما به واسطه رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله سربلند و دارای جایگاه مرتفع بودیم و کسی قدرت رسیدن و دیدن آنجا را نداشت.

ای بهترین وجودی که اعضا و جوارح احاطه ات کرده! ای بهترین مرده ای که خاک و گِل در آغوشت گرفته!

گویا پس از تو امور مردم همانند آن کشتی شده که در میان طوفان دریا گرفتار آمده است .

و مردم به دلیل هجوم بدی ها مانند اسیرانی هستند که امید رهایی از لب پرتگاه شرارت را دارند.

فضای زمین با آن همه وسعت بر اثر درگذشت رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله و اعلام خبر مرگ آن حضرت برای مردم تنگ گردید.

ای وای از انقطاع وحی از ما، وحی­ای که به (واسطه) نور آن حضرت بود. هنگامی که ما مأمور شدیم شب به سر بریم به خاطر فقدان تو یا تاریکی.

به تحقیق مصیبت بزرگی به مسلمانان وارد آمد، گویا شکافی در سنگ سخت پدیدار گردیده که قابل اصلاح نیست.

ای وای بر حزن و غمگینی ما که ما به مصیبت پیامبرمان مبتلا شدیم، زمانی که دین تمام شد و نیرو سخت گشت.

مردم مصیبت درگذشت محمّد صلّی اللّه علیه و آله را هیچگاه کوچک نمی شمارند و استخوانی که از مردم شکست قابل درمان نیست.

گویا ما برای اولین شبهه سفر شبانه بودیم که هدایت را گمراه کردند، شبی که هیچ ستاره و روشنایی در آن نبود.

ای کسی که در تاریکی همراه با نور برای کار نیکی آمدی.

کوری ما را روشنایی بخشیدی، پس صبحی روشن گردید. حق برای ما است پس از افتادن پرچم روشنایی.

با نور خدا و وحی، او کوری شرک را برای ما روشن ساخت تا شک و نابینایی را از بین ببرد

لیلا خود بزرگ بینی کرد که ما برای او شبیهی نمی یابیم و مردم آخر آن را درک نکردند.

درعین اینکه موقع هر نمازی بلال نام محمّد صلّی اللّه علیه و آله را می برد و هرکس دعا می کند نیز همیشه نام آن حضرت را می برد.

خواب رسول خدا دعوتی را به یادم آورد که در آن دعوت اسم خودش را بلند کرد و هر کسی که دعا می کند .

پس ابوبکر پیش نمازی ما را به عهده گرفت. وقتی او برگزیده شد، تا مدتی از او رضایت داشتیم.

صبر إبا می ورزد مگر این که جانشینی یابد. و ترسید که صبر و رنج برگردد.

اشعار دیگری در مرثیه پیامبر صلی الله علیه و آله:

منادی مرگ، شبانه خبر مرگ (رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله) را اعلام کرد و آنگاه که اولین فریاد را شنیدم به وحشت افتادم و خواب از چشمم رفت.

وقتی فریادش را شنیدم به او گفتم، آیا خبر مرگ دیگری غیر از رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله را می دهی؟

از آنچه می ترسیدم پیش آید پیش آمد و باکی نداشت. محمد صلّی اللّه علیه و آله دوست، پشتوانه و مایه افتخار من بود.

به خدا سوگند یا احمد صلّی اللّه علیه و آله، تا زمانی که بر روی شتر سفید سوارم و حرکت دارم و زنده هستم تو را فراموش نخواهم کرد.

آنگاه که تپه و ماهور را زیر پا می گذارم نشانی نو و کهنه از تو به خاطر می آورم.

محمّد صلّی اللّه علیه و آله نیرومند بود، سینه ای قوی داشت، در حمله پیشاهنگ بود، شیر بود؛ چه مورد حمله واقع شود و چه حمله کند.

از اشعاری که به آن جناب نسبت داده شده است و بعضی گفته اند این دو شعر متعلق به دیگری است:

منجم و پزشک خیال می کنند که معاد وجود ندارد، گفتم میل خودتان، اگر سخن شما صحیح باشد من زیانی نمی کنم.

اما اگر عقیده من صحیح بود، بدبختی دامن شما را می­گیرد.

این شعر را نیز به آن جناب نسبت داده اند:

من

مرکبی دارم که برای کارهای نیک لجام نیک دارد و مرکبی دارم برای کارهای شر زمینی از شر دارد .

هر که مایل باشد مرا به راه صحیح بدارد من در آن راهم و هر که مایل باشد مرا به کژی وادارد من خود در کژی هستم (یعنی انسان برای پذیرش نیک و بد هر دو آماده است).

و این شعر نیز از امام علی علیه السّلام نقل شده است:

اگر از من اطاعت می­کردند وادار می­کردم قوم خود را بر رکن یمامه و شام .

ولی هر وقت من تصمیم کاری را گرفتم با اشکال تراشیهای مردمان رذل مواجه شدم.

پس از شهادت عمویش حمزه در احد، این اشعار را در رابطه با مصیبت ایشان سروده است:

خبردار شده ام هند، همسر صخر (ابو سفیان) مدرکی آورده و به هندها بشارت داده است.

به او بگویید اگر به کشته شدن حمزة که در ردیف شهداء حساب می شود و شهید گردید، خوشحالی

در جنگ بدر ما أبو جهل، عتبه و ولید را کشتیم.

آن روز که شیبه را کشتیم، روی لباس های او خونش بسته و خشکیده شد.

به جهنم که بدترین خانه هاست و نمی تواند از آنجا فرار کند فرود آورده شد.

کسی که در جهنم است و نوشیدنی از صدید (خون و آبی که از سوختن جهنمی ها به وجود می آید) دارد،

با کسی که در بهشت، رزق فراوان به وی می رسد، حسرت او را می خورند و مورد احترام بهشتی هاست (حمزة که در بهشت است با خویشاوندانت که در جهنم هستند) مساوی نیستند.

و این شعر نیز سروده آن جناب است:

ای مرگ که گریبانم را رها نمی­کنی مرا آسوده بگذار، تو که تمام دوستان مرا از بین بردی .

می بینم چشم دوخته ای به دوستان من، گویا یک نفر به توآن ها را معرفی می کند.

شعری دیگر در مرثیه حمزه از آن جناب:

دیدم مشرکین علیه ما بپاخاستند و در امواج انحراف و گمراهی غوطه ورند.

مشرکین گفتند: هنگامی که ما برای جنگ کوچ کنیم از نظر عدد و اسلحه بیشتر از شما هستیم.

اگر مشرکین به ما ظلم کردند و فخر می کنند که حمزه را شهید کردند، حمزه در غرفه های بهشتی قرار گرفته است.

حمزه در جنگ بدر عتبه را به قتل رسانید و به دشمن حمله کرد و جهادی بی امان نمود.

طلحه سردار مشرکین را به لطف خدا مورد حمله قرار دادم.

وقتی مورد حمله قرار گرفت به روی صورت به زمین افتاد و من شمشیر تیزی را که صیقل داده بود از او برداشتم.

شخصی نزد آن حضرت آمد و گفت: ای امیرالمؤمنین، از تو می خواهم به این سؤالها جواب بدهی: واجب چیست و واجب تر کدام؟ عجیب چیست و عجیب تر چه؟ دشوار کدام و دشوارتر چیست؟ نزدیک چیست و نزدیکتر کدام؟ هنوز سخنش تمام نشده و زبان در دهان نبرده بود که با این اشعار جوابش را داد.

توبه نمودن به پیشگاه پروردگار واجب است، از آن لازم تر، ترک گناه است.

تغییر روزگار شگفت انگیز است، از آن عجیب تر غفلت مردم است در زندگی از این تغییرات.

شکیبایی در ناملایمات و مصیبتها دشوار است اما دشوارتر از آن، از دست دادن ثواب آن است.

هر چیزی را که امید آمدنش را داشته باشی نزدیک است، مرگ از همه آن ها نزدیک تر است .

می گویم: چه جواب متین و عالی­ای فرمود برای جویندگان حق و چقدر فصیح و روان مطالب را در این شعر گنجانید و روشی را در علم بیان به کار برد که بسیار مشکل است برای اهل فن. دستوراتی از ایمان واقعی را برشمرد که بسیار مورد توجه و علاقه متدینین است.

حضرت امام علی علیه السّلام فرمود: هر گاه دنیا روی آورد انفاق و بخشش کن زیرا موقعی که روی آورد (با تو) خواهد بود و وقتی دنیا پشت کرد باز انفاق کن زیرا انفاق از بین نمی رود و این شعر را سرود:

آنگاه که دنیا به تو روی آورد در بخشش بخل مکن، زیرا در چنین شرایطی تبذیر و اسراف، ثروت را کم نمی کند.

و اگر ثروت آهنگ رفتن کرد شایسته تر است که در راه خدا انفاق کنی، زیرا وقتی مال در مسیر رفتن است، شکر خدا جانشین ثروت است.

و شعری دیگر:

آنگاه که دنیا به تو روی آورد، تو هم در راه خدا به دوست و دشمن ببخش، زیرا دنیا تغییرپذیر است.

اگر نبخشی، نه سخاوت به هنگام اقبال دنیا، مال تو را نابود می کند و نه آنگاه که در مسیر رفتن است، بخل آن را حفظ می نماید.

و می­فرماید:

وقتی دنیا روی به تو آورد به همه مردم ببخش زیرا دنیا زیرورو می شود.

وقتی (دنیا) روی آورد، جود آن را نابود نمی کند و نه وقتی دنیا رو به زوال گذارد، بخل موجب بقای دنیا می شود.

و این شعر:

از شنیدن حرف های عصبانی کننده کر می شوم و حلم را پیشه خود می سازم که حلم با من مناسب تر است.

من از پرحرفی پرهیز می کنم، تا پاسخی ناپسند نشنوم .

آنگاه که نادانی جاهل را به سوی خود جذب کنم (و پاسخ بدهم) من از او نادانتر هستم.

از دیدار مردان مغرور مشو، هرچند خود را بیارایند و یا از در حیله وارد شوند.

زیرا جوانانی که بینندگان را به تعجب می اندازند و خود را جا می زنند، چه بسا چند زبان و چند چهره دارند.

و فرمود:

خود را به ناشنوایی می­زنم از سخنان ناهنجار و شکیبایی می کنم (زیرا) شکیبایی برای من بهتر است.

و از گفتن بعضی حرفها خودداری می کنم مبادا جوابم را به حرفی بدهند که ناپسند من است.

اگر نادانی شخص نادان را پاسخ دهم، در این صورت من از او نادان ترم.

مبادا ظاهر فریبنده اشخاص موجب فریب تو شود گرچه خود را آراسته باشند و تغییر داده باشند.

بسیار اشخاص که ظاهری خوش آیند و زیبا دارند اما مردمانی چاپلوس و دورو و چند رویند.

و این شعر:

کاملترین مردم کسی است که به نقص خود آگاه باشد و شهوت و حرص خود را ریشه کن سازد.

سالم بودن هر چیز را گران شمار و آزار رساندن را به خاطر دسترسی به آن ارزان مشمار.

و فرمود:

کاملترین مردم کسانی هستند که از نقص و عیب خود بااطلاع ترند و بیشتر با شهوت و حرص خویش مبارزه می­کنند .

سلامتی را با چیز دیگری معامله مکن به هر قیمت که باشد. و دردی را واسطه عمومیت و فراوانیش بی ارزش مدان. - . مطالب السؤول 1: 181 - 187 -

**[ترجمه]

بَلَاءُ الْإِنْسَانِ مِنَ اللِّسَانِ اللِّسَانُ سَبُعٌ إِنْ خُلِّیَ عَنْهُ عَقَرَ الْعَافِیَةَ وَ الْعَافِیَةُ عَشَرَةُ أَجْزَاءٍ تِسْعَةٌ مِنْهَا فِی الصَّمْتِ إِلَّا بِذِکْرِ اللَّهِ وَ وَاحِدٌ فِی تَرْکِ مُجَالَسَةِ السُّفَهَاءِ وَ الْعَاقِلُ مَنْ رَفَضَ الْبَاطِلَ عِمَادُ الدِّینِ الْوَرَعُ وَ فَسَادُهُ الطَّمَعُ.

**[ترجمه]الدرة الباهره من الاصداف الطاهره: امیرالمؤمنین علیه السّلام فرمود: بخشش در مورد کسی است که اقرار به گناه خود دارد نه کسی که اصرار می کند. چقدر زشت است کوچکی هنگام احتیاج و ستم هنگام ثروت. گرفتاری انسان از زبان است، زبان درنده ایست که اگر رهایش کنند به سلامتی زیان می رساند. سلامتی ده قسمت است که نه قسمت آن در خاموشی است مگر به یاد خدا و یکی از آن ده قسمت در مجالست و همنشینی با نادانان است. عاقل کسی است که باطل را رها کند. پایه دین ورع و پرهیزگاری است و تباه شدن دین به وسیله طمع است. - . الدره الباهره: 27 - 29 -

**[ترجمه]

لِغَیْرِکَ اتَّعِظْ بِغَیْرِکَ وَ لَا تَکُنْ مُتَّعِظاً بِکَ- لَا خَیْرَ فِی لَذَّةٍ تُعْقِبُ نَدَامَةً تَمَامُ الْإِخْلَاصِ تَجَنُّبُ الْمَعَاصِی مِنْ أَحَبِّ الْمَکَارِمِ اجْتِنَابُ الْمَحَارِمِ جَهْلُ الْمَرْءِ بِعُیُوبِهِ مِنْ أَکْبَرِ ذُنُوبِهِ مَنْ أَحَبَّکَ نَهَاکَ وَ مَنْ أَبْغَضَکَ أَغْرَاکَ مَنْ أَسَاءَ اسْتَوْحَشَ مَنْ عَابَ عِیبَ وَ مَنْ شَتَمَ أُجِیبَ أَدُّوا الْأَمَانَةَ وَ لَوْ إِلَی قَاتِلِ الْأَنْبِیَاءِ الرَّغْبَةُ مِفْتَاحُ الْعَطَبِ وَ التَّعَبُ مَطِیَّةُ النَّصَبِ وَ الشَّرُّ دَاعٍ إِلَی التَّقَحُّمِ فِی الذُّنُوبِ وَ مَنْ تَوَرَّطَ فِی الْأُمُورِ غَیْرَ نَاظِرٍ فِی الْعَوَاقِبِ فَقَدْ تَعَرَّضَ لِمَدْرَجَاتِ النَّوَائِبِ مَنْ لَزِمَ الِاسْتِقَامَةَ لَزِمَتْهُ السَّلَامَةُ.

**[ترجمه]کنز کراجکی: امیرالمؤمنین علیه السّلام فرمود: کسی که سعه صدر نداشته باشد تاب و توان ادای حق را ندارد. هر که تنبلی کند حق خدا را نمی پردازد. هر کس دستورات خدا را عظیم شمارد به فرمان او پاسخ می­دهد. هر که خودداری از کارهای حرام کند عفو خدا به او روی می آورد. هر کس دلی متواضع برای خدا داشته باشد بدنش از اطاعت و بندگی خسته نمی شود. دعاکننده بدون عمل مانند تیراندازی است که کمانش زه ندارد. با قطع خویشاوندی پیشرفتی نیست و با تبهکاری ثروتی، وقتی دلها را از آلودگی پاک کنی گناهان بزرگ بخشیده می شود. پاک نمودن عمل بهتر از عمل است. هنگام ترس، عمل خوب می شود. سر پیکر دین یقین صحیح است. بهترین عملی که به پیشگاه خدا می بری نصیحت از ته دل و توبه از گناه است. از جدال بپرهیزید که موجب شک در دین خدا می شود. سرمایه آخرت فراوان است و مشتری ندارد، موقعی که کساد و بی مشتری است، زیاد از این سرمایه جمع کنید. وارد شدن به بهشت ارزان است و وارد شدن به جهنم گران.

پرهیزگار در هر کار نیک سبقت می گیرد. هر که درخت تقوی بنشاند میوه هدایت می چیند. کریم کسی است که چهره خویش را از آتش جهنم نگه دارد.

خندانی که اعتراف به گناه خویش دارد بهتر است از گریانی که با گریه خویش از خدا طلبکار است. هر که عیب خود را بشناسد گرفتار آن می شود و به عیب دیگران نمی پردازد و هر که خطای خویش را فراموش کند خطای دیگران به نظرش بزرگ می آید.

هر که چشم به عیب مردم داشته باشد و آن عیب را برای خود بپسندد احمق واقعی است. در ادب نمودن خویش کافی است خودداری از چیزی که برای دیگران بد می­شماری. از دیگران پند بگیر نه اینکه دیگران از تو پند بگیرند. در لذتی که موجب پشیمانی می شود چیزی نیست. تمام اخلاص، پرهیز از گناهان است. از بهترین صفتها، پرهیز از گناهان است. عیب خویش ندانستن از بزرگترین گناهان است. هر که دوست تو باشد از کار زشت بازت می­دارد و هر که دشمنت باشد (به آن) وادارت می کند.

هر که خطا کند در وحشت است و هر که عیبجویی نماید عیبش گرفته می شود. و هر که ناسزا بگوید جواب می­شنود. امانت را بازپس دهید اگر چه صاحب آن قاتل انبیاء باشد. علاقه و شهوت کلید ناراحتی است. رنج و ملال مرکب زحمت است، شر و فتنه انسان را به ارتکاب گناهان وادار می کند. هر کس خود را بدون فکر در گرداب کارها بیاندازد، عاقبت خود را در مسیر گرفتاریها و بلاها قرار داده است. هر کس پایداری را رها نکند سلامتی همراه اوست . - . کنز کراجکی: 128 -

**[ترجمه]

طَمَعٍ کَاذِبٍ وَ أَمَلٍ خَائِبٍ مَنْ لَجَأَ إِلَی الرَّجَاءِ سَقَطَتْ کَرَامَتُهُ هِمَّةُ الزَّاهِدِ مُخَالَفَةُ الْهَوَی وَ السُّلُوُّ عَنِ الشَّهَوَاتِ مَا هَدَمَ الدِّینَ مِثْلُ الْبِدَعِ وَ لَا أَفْسَدَ الرَّجُلَ مِثْلُ الطَّمَعِ إِیَّاکَ وَ الْأَمَانِیَّ فَإِنَّهَا بَضَائِعُ النَّوْکَی (1)

لَنْ یُکْمِلَ الْعَبْدُ حَقِیقَةَ الْإِیمَانِ حَتَّی یُؤْثِرَ دِینَهُ عَلَی شَهْوَتِهِ وَ لَنْ یَهْلِکَ حَتَّی یُؤْثِرَ شَهْوَتَهُ عَلَی دِینِهِ مَنْ تَیَقَّنَ أَنَّ اللَّهَ سُبْحَانَهُ یَرَاهُ وَ هُوَ یَعْمَلُ بِمَعَاصِیهِ فَقَدْ جَعَلَهُ أَهْوَنَ النَّاظِرِینَ.

**[ترجمه]کنز کراجکی: امیرالمؤمنین علیه السّلام فرمود: سخاوتمند کسی است که چیزی را که مصرفش را برای خود روا نمی­دارد به دیگران ببخشد. هر کس نژاد اصیلی داشته باشد عملش خوب است.

و فرمود: خود را بی ارزش کرده است کسی که طمع را شعار خویش قرار داده است. کسی که به کارهای مختلف و چیزهای گوناگون روی آورد، علاقه (به آن­ها) او را خوار می کند. بزرگترین ثروت ترک آرزوها است. هر که ترک شهوت کند آزاد است. حرص کلید رنج و وسیله گرفتار شدن به گناهان است. آز جامع تمام عیبها است. حرص علامت فقر است. هر که زبانش را رها کند تأسف زیاد می­خورد. بسیار کم آرزویت به حقیقت می پیوندد. بسا طمعهای کاذب و آرزوها است که به انجام نرسیده است. هر کس به آرزویش پناه ببرد از شخصیتش کاسته می شود، همت زاهد، مخالفت با هوای نفس و فراموشی شهوات است. هیچ چیزی دین را مانند بدعت از بین نبرده است و چیزی شخص را مثل طمع نابود نکرده است. از آرزوها بپرهیز زیرا آرزو سرمایه احمقان است.

شخص ایمان را کامل نکرده مگر اینکه دین خود را بر هواهای نفسانی مقدم دارد و نابود نمی شود مگر اینکه شهوت را بر دین مقدم دارد. هر کس بداند خدا او را در حال معصیت می بیند و باز مشغول گناه شود، خدا را خوارترین تماشاگران به حساب آورده است. - . کنز کراجکی: 163 -

**[ترجمه]

وَ أَنْتَ عَلَی ذَاکَ لَا تَرْعَوِی***فَأَمْرُکَ عِنْدِی عَجِیبٌ عَجِیبٌ

**[ترجمه]این اشعار از امام علی علیه السّلام روایت شده است:

وقتی بدانی فراق و جدایی است، جدایی زندگیت به زودی خواهد آمد به زودی.

و کسی که خود را برای روز حرکت آماده می­کند، کار صحیحی انجام می­دهد، کاری صحیح.

آن کس که چیزی را که از دستش نخواهد رفت بر چیزی که از دستش می رود مقدم می­دارد، اشتباه کرده، اشتباه.

تو با این توجه باز هم (از گناه) خودداری نمی­کنی، کار تو در نزد من عجیب است عجیب. - . همان: 271 -

**[ترجمه]

**[ترجمه]اعلام الدین: امیرالمؤمنین علیه السّلام فرمود: بهترین جامه ای که می پوشی حلم است و اگر بردبار نیستی خود را بردبار نشان بده زیرا کسی که شبیه گروهی شد امید است از آن ها محسوب شود .

و فرمود، مردم در دنیا دو دسته هستند: گروهی در دنیا برای دنیا فعالیت می کنند و دنیایش او را از آخرت غافل نموده است، می­ترسد بازماندگانش دچار فقر شوند ولی از فقر خود بیم ندارد. عمر خود را به پایان می برد برای سود دیگران.

گروهی نیز در دنیا برای آخرت عمل می­کنند. مقداری که از دنیا باید به او برسد بدون فعالیت به دستش خواهد آمد. او همچون فرمانروا و پادشاهی است که در زندگی از خدا هر چه درخواست کند به او می­دهد.

**[ترجمه]

وَ أُنْثی وَ جَعَلْناکُمْ شُعُوباً وَ قَبائِلَ لِتَعارَفُوا إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقاکُمْ (1) فَمَنِ اتَّقَی اللَّهَ فَهُوَ الشَّرِیفُ الْمُکَرَّمُ الْمُحِبُّ وَ کَذَلِکَ أَهْلُ طَاعَتِهِ وَ طَاعَةِ رَسُولِ اللَّهِ یَقُولُ اللَّهُ فِی کِتَابِهِ- إِنْ کُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِی یُحْبِبْکُمُ اللَّهُ وَ یَغْفِرْ لَکُمْ ذُنُوبَکُمْ وَ اللَّهُ غَفُورٌ رَحِیمٌ (2) وَ قَالَ أَطِیعُوا اللَّهَ وَ الرَّسُولَ فَإِنْ تَوَلَّوْا فَإِنَّ اللَّهَ لا یُحِبُّ الْکافِرِینَ (3) ثُمَّ صَاحَ بِأَعْلَی صَوْتِهِ یَا مَعَاشِرَ الْمُهَاجِرِینَ وَ الْأَنْصَارِ وَ یَا مَعَاشِرَ الْمُسْلِمِینَ أَ تَمُنُّونَ عَلَی اللَّهِ وَ عَلَی رَسُولِهِ بِإِسْلَامِکُمْ وَ لِلَّهِ وَ لِرَسُولِهِ الْمَنُّ عَلَیْکُمْ إِنْ کُنْتُمْ صَادِقِینَ ثُمَّ قَالَ أَلَا إِنَّهُ مَنِ اسْتَقْبَلَ قِبْلَتَنَا وَ أَکَلَ ذَبِیحَتَنَا وَ شَهِدَ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ أَجْرَیْنَا عَلَیْهِ أَحْکَامَ الْقُرْآنِ وَ أَقْسَامَ الْإِسْلَامِ لَیْسَ لِأَحَدٍ عَلَی أَحَدٍ فَضْلٌ إِلَّا بِتَقْوَی اللَّهِ وَ طَاعَتِهِ جَعَلَنَا اللَّهُ وَ إِیَّاکُمْ مِنَ الْمُتَّقِینَ وَ أَوْلِیَائِهِ وَ أَحِبَّائِهِ الَّذِینَ لا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لا هُمْ یَحْزَنُونَ ثُمَّ قَالَ أَلَا إِنَّ هَذِهِ الدُّنْیَا الَّتِی أَصْبَحْتُمْ تَتَمَنَّوْنَهَا وَ تَرْغَبُونَ فِیهَا وَ أَصْبَحَتْ تَعِظُکُمْ وَ تَرْمِیکُمْ لَیْسَتْ بِدَارِکُمْ وَ لَا مَنْزِلِکُمُ الَّذِی خُلِقْتُمْ لَهُ وَ لَا الَّذِی دُعِیتُمْ إِلَیْهِ أَلَا وَ إِنَّهَا لَیْسَتْ بِبَاقِیَةٍ لَکُمْ وَ لَا تَبْقَوْنَ عَلَیْهَا فَلَا یَغُرَّنَّکُمْ عَاجِلُهَا فَقَدْ حُذِّرْتُمُوهَا وَ وُصِفَتْ لَکُمْ وَ جَرَّبْتُمُوهَا فَأَصْبَحْتُمْ لَا تَحْمَدُونَ عَاقِبَتَهَا فَسَابِقُوا رَحِمَکُمُ اللَّهُ إِلَی مَنَازِلِکُمُ الَّتِی أُمِرْتُمْ أَنْ تَعْمُرُوهَا فَهِیَ الْعَامِرَةُ الَّتِی لَا تَخْرَبُ أَبَداً وَ الْبَاقِیَةُ الَّتِی لَا تَنْفَدُ رَغَّبَکُمُ اللَّهُ فِیهَا وَ دَعَاکُمْ إِلَیْهَا وَ جَعَلَ لَکُمُ الثَّوَابَ فِیهَا فَانْظُرُوا یَا مَعَاشِرَ الْمُهَاجِرِینَ وَ الْأَنْصَارِ وَ أَهْلِ دِینِ اللَّهِ مَا وُصِفْتُمْ بِهِ فِی کِتَابِ اللَّهِ وَ نَزَلْتُمْ بِهِ عِنْدَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ جَاهَدْتُمْ عَلَیْهِ فِیمَا فُضِّلْتُمْ بِهِ أَ بِالْحَسَبِ وَ النَّسَبِ أَمْ بِعَمَلٍ وَ طَاعَةٍ فَاسْتَتِمُّوا نِعَمَهُ عَلَیْکُمْ رَحِمَکُمُ اللَّهُ بِالصَّبْرِ لِأَنْفُسِکُمْ وَ الْمُحَافَظَةِ عَلَی

ص: 95

مَنِ اسْتَحْفَظَکُمُ اللَّهُ مِنْ کِتَابِهِ أَلَا وَ إِنَّهُ لَا یَضُرُّکُمْ تَوَاضُعُ شَیْ ءٍ مِنْ دُنْیَاکُمْ بَعْدَ حِفْظِکُمْ وَصِیَّةَ اللَّهِ وَ التَّقْوَی وَ لَا یَنْفَعُکُمْ شَیْ ءٌ حَافَظْتُمْ عَلَیْهِ مِنْ أَمْرِ دُنْیَاکُمْ بَعْدَ تَضْیِیعِ مَا أُمِرْتُمْ بِهِ مِنَ التَّقْوَی فَعَلَیْکُمْ عِبَادَ اللَّهِ بِالتَّسْلِیمِ لِأَمْرِهِ وَ الرِّضَا بِقَضَائِهِ وَ الصَّبْرِ عَلَی بَلَائِهِ فَأَمَّا هَذَا الْفَیْ ءُ فَلَیْسَ لِأَحَدٍ فِیهِ عَلَی أَحَدٍ أَثَرَةٌ(1) قَدْ فَرَغَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مِنْ قَسْمِهِ فَهُوَ مَالُ اللَّهِ وَ أَنْتُمْ عِبَادُ اللَّهِ الْمُسْلِمُونَ وَ هَذَا کِتَابُ اللَّهِ بِهِ أَقْرَرْنَا وَ عَلَیْهِ شَهِدْنَا وَ لَهُ أَسْلَمْنَا وَ عَهْدُ نَبِیِّنَا بَیْنَ أَظْهُرِنَا فَسَلِّمُوا رَحِمَکُمُ اللَّهُ فَمَنْ لَمْ یَرْضَ بِهَذَا فَلْیَتَوَلَّ کَیْفَ شَاءَ فَإِنَّ الْعَامِلَ بِطَاعَةِ اللَّهِ وَ الْحَاکِمَ بِحُکْمِ اللَّهِ لَا وَحْشَةَ عَلَیْهِ أُولَئِکَ الَّذِینَ لا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لا هُمْ یَحْزَنُونَ- أُولئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ وَ نَسْأَلُ اللَّهَ رَبَّنَا وَ إِلَهَنَا أَنْ یَجْعَلَنَا وَ إِیَّاکُمْ مِنْ أَهْلِ طَاعَتِهِ وَ أَنْ یَجْعَلَ رَغْبَتَنَا وَ رَغْبَتَکُمْ فِیمَا عِنْدَهُ أَقُولُ مَا سَمِعْتُمْ وَ أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ لِی وَ لَکُمْ.

**[ترجمه]تحف العقول: امیرالمؤمنین علیه السّلام فرمود: - . در جواب گروهی که به این طرز عمل امام علیه السّلام اعتراض داشتند. - امّا بعد: ای مردم، به راستی که ما پروردگار و معبود و ولی نعمت خود را حمد و سپاس می گوییم، خدایی که نعمتهای خود را آشکار و نهان، و بدون هیچ توان و قدرتی از جانب ما و فقط از روی منّت و تفضّل بر ما ارزانی داشته است، تا ما را امتحان کند که آیا سپاسگزاریم یا کفران نعمت می کنیم، در این صورت کسی که شکر گوید نعمت او را بیفزاید، و آن کس را که کفران ورزد عذاب نماید. و گواهی می دهم که هیچ معبودی جز «اللَّه» سزاوار پرستش نیست، یگانه است و بی شریک، یکتا و بی نیاز است. و گواهی می دهم که محمّد بنده و فرستاده اوست، او را مایه رحمتی برای بندگان و [اهالی] شهرها و حیوانات فرستاده است، و نعمتی است که به آن بخشش فرموده و همچنین منّت و تفضّلی است (بر ما)، درود و سلام خداوند بر او و خاندانش باد.

ای مردم، در پیشگاه خداوند آن کس قدر و مقامش عالی تر و ارزشش والاتر است که از همه به دستور خداوند پایبندتر، و به طاعت او پرکارتر است، و بیش از دیگران از سنّت رسول خدا صلّی اللَّه علیه و اله و سلّم پیروی می کند، و در احیای کتاب خدا کوشاتر است. بنا بر این برای هیچ یک از خلق خدا در نزد ما فضیلتی جز در سایه طاعت خدا و رسول، و پیروی از قرآن و سنّت پیامبر صلّی اللَّه علیه و اله و سلّم نیست. این کتاب خدا است که در پیش روی ما، و همچنین تاریخ زندگانی پیامبر در میان ما است. هیچ کس جز نادان مخالف منحرف از آنان بی خبر نیست. از فرمایشات خدای عزّوجلّ در قرآن است که می فرماید: یا أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْناکُمْ مِنْ ذَکَرٍ وَ أُنْثی وَ جَعَلْناکُمْ شُعُوباً وَ قَبائِلَ لِتَعارَفُوا إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقاکُمْ، - . حجرات / 14 - یعنی: {ای مردم، ما شما را از مرد و زنی آفریدیم، و شما را ملّت ملّت و قبیله قبیله گردانیدیم تا با یکدیگر شناسایی متقابل حاصل کنید. در حقیقت ارجمندترین شما نزد خدا پرهیزگارترین شماست. بی تردید، خداوند دانای آگاه است.}. در این صورت هر کس که از خدا بترسد، او شریف و محترم و دوست داشتنی است، و نیز همین گونه اند کسانی که طاعت خدا و رسول او را به جای آرند، خداوند در قرآن می فرماید: «إِنْ کُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِی یُحْبِبْکُمُ اللَّهُ وَ یَغْفِرْ لَکُمْ ذُنُوبَکُمْ وَ اللَّهُ غَفُورٌ رَحِیمٌ» - . آل عمران / 31 - ، یعنی: {بگو: «اگر خدا را دوست دارید، از من پیروی کنید تا خدا دوستتان بدارد و گناهان شما را بر شما ببخشاید، و خداوند آمرزنده مهربان است.»}

سپس با صدایی بلند فریاد کرد: ای گروه مهاجر و انصار، و ای مسلمانان، آیا بر خدا و رسول او منّت می گذارید که اسلام آورده اید؟. در حالی که بر خدا و رسول اوست که بر شما منّت گذارند اگر از راستگویان بوده باشید. سپس فرمود: آگاه باشید، همانا هر کس که روی به قبله ما دارد و از گوشت حیوان ذبح شده ما می خورد، و گواهی می دهد که هیچ معبودی جز اللَّه سزاوار ستایش نیست و اینکه محمّد بنده و رسول خدا است، در این صورت ما با او بر اساس دستورات و قوانین اسلام رفتار می کنیم و از بودجه های اسلام بهره مندش می سازیم، هیچ کس بر دیگری فضل و برتری جز به تقوا و طاعت الهی ندارد. از خداوند خواهانم که ما و شما را در زمره پرهیزگاران و اولیا و دوستان خود قرار دهد؛ افرادی که نه بیمی بر آنان است و نه اندوهگین شوند .

سپس فرمود: آگاه باشید! این دنیا که شما نسبت به آن تا این اندازه آرزومند و شیفته گشته اید، و آن نیز گاهی شما را می پذیرد و گاهی از خود می راند، خانه و منزلی نیست که برای آن خلق شده و نه آنکه به سوی آن دعوت شده باشید.

هشیار باشید! که نه دنیا برای شما باقی ماند و نه شما برای آن، در این صورت مبادا جلوه ظاهر و زودگذر آن شما را بفریبد که بدون تردید از آن بر حذر شده اید، و چگونگی­اش معرّف حضورتان نیز شده است، و پیش از این آن را آزموده و سرانجامش را خود خوش نداشته اید. خدا شما را رحمت کند! پس به سوی منازلی که مأمور به آبادانی آن ها شده اید بشتابید که آن آباد و معموری است که هرگز ویرانی ندارد، و پاینده ای است که تباهی ندارد. خداوند شما را به آن تشویق نموده و به سوی آن فراخوانده و برای شما در آن پاداش و ثواب مقرّر داشته است.

پس ای جماعت مهاجر و انصار و ای اهل دین خدا، نیک بنگرید، آنچه را که به آن در کتاب خدا معرّفی شده اید، و آن مقام و جایگاهی که در نزد رسول خدا صلّی اللَّه علیه و اله و سلّم داشتید و برای آن تلاش می کردید، آیا به راستی ملاک برتری و فضیلت شما به خاندان و نژاد بود یا به نوع کردار و طاعت؟! خدا شما را رحمت کند! پس نعمتهای الهی را در پرتو خویشتن داری و رعایت حال آن جماعتی که خدا در کتاب خود دستور به نگهداری آنان و انجام اوامرشان فرموده، بر خود کامل کنید. آگاه باشید که با حفظ اساس دستورات الهی و پرهیزگاری، دیگر پایین آمدن سطح دنیایتان به شما ضرری نمی رساند. و همین طور حفظ متاعی از دنیا پس از نادیده گرفتن دستور پرهیزگاری، دیگر سودی به حالتان نخواهد داشت. بر شما باد ای بندگان خدا که تسلیم امر خدا، و خشنود به قضا و شکیبا بر بلای او باشید.

امّا این غنایم، هیچ کس را در آن بر دیگری رجحان و برتری نیست، هم اینک خدای عزّوجلّ سهم و قسمت هر فرد را معیّن نموده است، پس آن مال خداست و شما بندگان مسلمان او هستید، و این کتاب خدا است که به آن اعتراف نموده ایم و بر حقّانیّت آن گواهی داده ایم، و بر آن سر تسلیم فرود آورده ایم، و سرگذشت پیامبران نیز در پیش رو داریم، بنا بر این آن را بپذیرید. خدا شما را رحمت کند. در این صورت هر کس که بدین امر رضایت نداد، هر نوع که خواهد روی گرداند. زیرا بر کسی که به طاعت الهی گردن نهد و به حکم او قضا و دادگری کند هیچ وحشتی نیست، آنانند که نه بیمی بر ایشان است و نه اندوهیگین شوند، و آنانند رستگاران. و از خدایمان، پروردگار و معبودمان درخواست می کنیم که ما و شما را از اهل طاعت خود قرار دهد، و شور و شوقمان را در آنچه نزد اوست مقرّر دارد. آنچه را که شنیدید، من به آن رفتار خواهم کرد و برای خود و شما از خدا طلب آمرزش می کنم. - . تحف العقول: 183 -

**[ترجمه]

مَالِی لَسَوَّیْتُ بَیْنَهُمْ فَکَیْفَ وَ إِنَّمَا هِیَ أَمْوَالُهُمْ ثُمَّ أَزَمَ طَوِیلًا سَاکِتاً(1) ثُمَّ قَالَ مَنْ کَانَ لَهُ مَالٌ فَإِیَّاهُ وَ الْفَسَادَ فَإِنَّ إِعْطَاءَکَ الْمَالَ فِی غَیْرِ وَجْهِهِ تَبْذِیرٌ(2) وَ إِسْرَافٌ وَ هُوَ یَرْفَعُ ذِکْرَ صَاحِبِهِ فِی النَّاسِ وَ یَضَعُهُ عِنْدَ اللَّهِ (3)

وَ لَمْ یَضَعِ امْرُؤٌ مَالَهُ فِی غَیْرِ حَقِّهِ وَ عِنْدَ غَیْرِ أَهْلِهِ إِلَّا حَرَّمَهُ شُکْرَهُمْ وَ کَانَ خَیْرُهُ لِغَیْرِهِ فَإِنْ بَقِیَ مَعَهُ مِنْهُمْ مَنْ یُرِیهِ الْوُدَّ وَ یُظْهِرُ لَهُ الشُّکْرَ فَإِنَّمَا هُوَ مَلَقٌ وَ کَذِبٌ (4) وَ إِنَّمَا یَقْرُبُ لِیَنَالَ مِنْ صَاحِبِهِ مِثْلَ الَّذِی کَانَ یَأْتِی إِلَیْهِ قَبْلُ فَإِنْ زَلَّتْ بِصَاحِبِهِ النَّعْلُ وَ احْتَاجَ إِلَی مَعُونَتِهِ وَ مُکَافَاتِهِ فَأَشَرُّ خَلِیلٍ وَ آلَمُ خَدِینٍ (5) مَقَالَةُ جُهَّالٍ مَا دَامَ عَلَیْهِمْ مُنْعِماً وَ هُوَ عَنْ ذَاتِ اللَّهِ بَخِیلٌ فَأَیُّ حَظٍّ أَبْوَرُ وَ أَخَسُّ مِنْ هَذَا الْحَظِّ وَ أَیُّ مَعْرُوفٍ أَضْیَعُ وَ أَقَلُّ عَائِدَةً مِنْ هَذَا الْمَعْرُوفِ فَمَنْ أَتَاهُ مَالٌ فَلْیَصِلْ بِهِ الْقَرَابَةَ وَ لْیُحْسِنْ بِهِ الضِّیَافَةَ وَ لْیَفُکَّ بِهِ الْعَانِیَ (6)

وَ الْأَسِیرَ وَ لْیُعِنْ بِهِ الْغَارِمِینَ وَ ابْنَ السَّبِیلِ وَ الْفُقَرَاءَ وَ الْمُهَاجِرِینَ وَ لْیُصَبِّرْ نَفْسَهُ عَلَی الثَّوَابِ وَ الْحُقُوقِ فَإِنَّهُ یَحُوزُ بِهَذِهِ الْخِصَالِ شَرَفاً فِی الدُّنْیَا(7)

وَ دَرْکَ فَضَائِلِ الْآخِرَةِ.

ص: 97

**[ترجمه]تحف العقول: چون جماعتی از یاران آن حضرت در صفّین رفتار معاویه را در بذل و بخشش اموال به طرفداران خود مشاهده نمودند و (از آنجا که) مردم همه دنیاپرستند، به أمیر مؤمنان علیه السّلام گفتند: این اموال را بخشش کن و اشراف و بزرگان و آن کسانی که بیم مخالفت یا پیوستن ایشان به دشمن می رود را بر دیگران ترجیح بده (به آنان بیشتر عطا کن) تا زمانی که اوضاع بر وفق مرادت گشت، آنگاه عدالت در میان رعیّت و تقسیم عادلانه اموال را انجام ده.

أمیرمؤمنان علیه السّلام فرمود: مرا فرمان می دهید که پیروزی را با ستم در حقّ مسلمانانی که والی ایشانم طلب کنم؟ به خدا سوگند تا شب و روز برقرارند و ستارگان در پی هم روان، هرگز چنین نکنم! و در صورتی که مال مسلمین از خودم بود نیز همگان را برابر می داشتم تا چه رسد به اینکه مال تنها متعلّق به خود ایشان است. پس مدّتی نه چندان کوتاه سکوت نموده، سپس افزود: هر کس که مالی دارد از فساد برحذر باشد، زیرا اعطای نا به جای مالتان تبذیر است و اسراف، و این کار ممکن است نام و یاد بخشنده را در میان مردم بالا برد ولی در نزد خداوند (او را) خوار و بی مقدار سازد. هیچ کس مال خویش را در غیر راهی که خداوند فرموده مصرف نکرد و به غیر اهلش نسپرد جز اینکه از شکر و سپاس خود محرومش ساخت و خیرش برای دیگران ماند. پس چنانچه از بین آن افراد ناسپاس کسی پیدا شد که در ظاهر ابراز دوستی کرد و قدردانی نمود این کار فقط جنبه چاپلوسی و دروغ دارد، و تنها با این عمل خود را از یاران او بنمایاند تا دگر بار مانند سابق از او عطایی دریافت دارد، امّا اگر پای وی بلغزد و محتاج یاری و تلافی از او گردد بدترین یار است و لئیم ترین دوستدار. گفتار [تملّق آمیز] آن افراد نفهم تا هنگامی است که بر آنان بخشش می کند در حالی که از بخشش به آنچه در راه خداست بخل می ورزد، پس با این حال دیگر چه سودی تباه تر و خوارتر از این است؟! و کدام نکوکاری ضایعتر و کم بهره تر از این نیکویی است؟ بنا بر این هر کس که دارای مال و ثروتی گشت صله رحم کند، و مهمانی نیکو دهد، و با آن ثروت، بینوا را از فقر و اسیر را از اسارت آزاد سازد، و مقروضین و وامداران و نیز در راه ماندگان و فقیران و مهاجران (جماعت آواره) را یاری نماید، و خود را به ثواب و رعایت حقوق وادار نماید، زیرا که او با رعایت این خصلتها به شرف دنیا و درک فضیلت آخرت خواهد رسید. - . تحف العقول: 185 -

**[ترجمه]

وَ أَحِبَّ الصَّالِحَ لِصَلَاحِهِ وَ دَارِ الْفَاسِقَ عَنْ دِینِکَ وَ أَبْغِضْهُ بِقَلْبِکَ وَ زَایِلْهُ بِأَعْمَالِکَ کَیْلَا تَکُونَ مِثْلَهُ وَ إِیَّاکَ وَ الْجُلُوسَ فِی الطُّرُقَاتِ وَ دَعِ الْمُمَارَاةَ وَ مُجَارَاةَ مَنْ لَا عَقْلَ لَهُ وَ لَا عِلْمَ وَ اقْصِدْ یَا بُنَیَّ فِی مَعِیشَتِکَ وَ اقْتَصِدْ فِی عِبَادَتِکَ وَ عَلَیْکَ فِیهَا بِالْأَمْرِ الدَّائِمِ الَّذِی تُطِیقُهُ وَ الْزَمِ الصَّمْتَ تَسْلَمْ وَ قَدِّمْ لِنَفْسِکَ تَغْنَمْ وَ تَعَلَّمِ الْخَیْرَ تَعْلَمْ وَ کُنْ لِلَّهِ ذَاکِراً عَلَی کُلِّ حَالٍ وَ ارْحَمْ مِنْ أَهْلِکَ الصَّغِیرَ وَ وَقِّرْ مِنْهُمُ الْکَبِیرَ وَ لَا تَأْکُلَنَّ طَعَاماً حَتَّی تَصَدَّقَ مِنْهُ قَبْلَ أَکْلِهِ وَ عَلَیْکَ بِالصَّوْمِ فَإِنَّهُ زَکَاةُ الْبَدَنِ وَ جُنَّةٌ لِأَهْلِهِ وَ جَاهِدْ نَفْسَکَ وَ احْذَرْ جَلِیسَکَ وَ اجْتَنِبْ عَدُوَّکَ وَ عَلَیْکَ بِمَجَالِسِ الذِّکْرِ وَ أَکْثِرْ مِنَ الدُّعَاءِ فَإِنِّی لَمْ آلُکَ یَا بُنَیَّ نُصْحاً وَ هذا فِراقُ بَیْنِی وَ بَیْنِکَ وَ أُوصِیکَ بِأَخِیکَ مُحَمَّدٍ خَیْراً فَإِنَّهُ شَقِیقُکَ وَ ابْنُ أَبِیکَ وَ قَدْ تَعْلَمُ حُبِّی لَهُ وَ أَمَّا أَخُوکَ الْحُسَیْنُ فَهُوَ ابْنُ أُمِّکَ وَ لَا أُرِیدُ الْوَصَاةَ بِذَلِکَ (1)

وَ اللَّهُ الْخَلِیفَةُ عَلَیْکُمْ وَ إِیَّاهُ أَسْأَلُ أَنْ یُصْلِحَکُمْ وَ أَنْ یَکُفَّ الطُّغَاةَ وَ الْبُغَاةَ عَنْکُمْ وَ الصَّبْرَ الصَّبْرَ حَتَّی یُنْزِلَ اللَّهُ الْأَمْرَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ.

**[ترجمه]مجالس مفید و امالی طوسی: حضرت امام حسن مجتبی علیه السّلام فرمود: هنگام وفات پدرم که رسید، شروع به وصیت نمود و فرمود: این وصیت علی بن ابی طالب برادر محمد رسول اللَّه صلی الله علیه و آله و سلم و پسر عمو و مصاحب او است. اولین وصیت من گواهی به یکتایی خدا و رسالت حضرت محمد برگزیده خداست که به علم خود او را انتخاب نمود و به نمایندگی خویش معین کرد. گواهی می­دهم که خداوند مردگان را برمی­انگیزاند. و از اعمال مردم بازخواست خواهد نمود و مطلع از اسرار دلها است.

اینک حسن جان، تو را وصیت می­کنم به آنچه پیامبر اکرم مرا سفارش نموده است که تو شایسته وصایت هستی. وقتی من از دنیا رفتم ملازم خانه ات باش و بر خطای خویش گریه کن. مبادا دنیا بزرگترین هم و کوشش تو باشد.

پسرم به تو سفارش می­کنم ، نماز را در اول وقت آن بخوان و زکات را در موقعش به اهل آن بپرداز. و در هنگام شبهه و اشتباه ساکت باش، و اقتصاد پیشه کن و در هنگام خشنودی و خشم، عدالت را رعایت کن.

همسایه دار و مهمان نواز باش، و به گرفتاران و مبتلایان رحم کن. ارتباط خویشاوندی را رعایت کن، تهیدستان را دوست بدار و از نشستن با آن ها استقبال کن. تواضع را فرو مگذار که شایسته ترین عبادت است. آرزو را کوتاه کن و به یاد مرگ باش. در دنیا پارسا باش که تو در گرو مرگی و هدف بلاها. و در کشاکش بیماریها تو را سفارش می­کنم در پنهان و آشکار از خدا بترس. عجله در سخن و عمل به خرج مده. وقتی با امری از امور آخرت روبرو شدی مشغول آن شو ولی اگر کاری از کارهای دنیا برایت پیش آمد دقت به خرج بده تا درست صلاحیت آن را تشخیص بدهی.

از جاهایی که مورد تهمت قرار می­گیری و به تو مظنون می شوند دوری کن. زیرا همنشین بد، روی شخص اثر می­گذارد.

پسرم برای خدا کار کن و از ناسزا متنفر باش و به کار نیک امر کننده و از کار بد بازدارنده باش، با برادران در راه خدا برادری کن. و اشخاص خوب را برای خوبیشان دوست بدار. و با فاسق از نظر دینی مدارا کن ولی در دل دوستش مدار و عملا نیز با او مخالف باش تا مبادا شبیه او شوی. از نشستن در سر بازارها بپرهیز و بحث و گفتگو را با کسانی که دارای عقل و علم نیستند رها کن. پسرم، در زندگی میانه رو باش و در عبادت اقتصاد و اندازه را رعایت کن. سعی کن عبادتی را که طاقت داری و دشوار بر تو نیست به طور مداوم انجام دهی، خاموشی را از دست نده تا سالم بمانی، برای خود پیش فرست تا بهره اش را ببری. کار نیک را بیاموز تا دانا شوی، پیوسته در هر حال به یاد خدا باش. نسبت به بچه های کوچک خانواده و بستگان خود رحم داشته باش و بزرگتران را احترام نما، هر غذایی که می­خواهی بخوری تا صدقه از آن نداده ای نخور. روزه بدار که روزه زکات بدن است و سپری (از آتش قیامت) برای روزه داران است. با نفس خود مبارزه کن، از همنشین خود بپرهیز و از دشمن اجتناب کن. از مجالس ذکر و یاد خدا غافل مشو. دعا زیاد بکن، پسرم من نصیحتی را از تو فروگذار نکردم، دیگر (وقت) جدایی بین من و تو است.

تو را سفارش می­کنم نسبت به برادرت محمد، او علاقمند به تو است و پسر پدر تو است و می­دانی که او را دوست میدارم و اما برادرت حسین، پسر مادر تو است، نمی­خواهم در باره او سفارش کنم. خدا نگهدار شما است، از او تقاضا می کنم که کار شما را اصلاح نماید و حافظ شما از شر تبهکاران و ستمگران باشد، صبر کنید، صبر! تا خداوند امر و فرمان خود را اجرا کند. هیچ نیرویی جز به وسیله خدای بزرگ و والا نیست. - . مجالس مفید: 129 و امالی طوسی 1: 6 -

**[ترجمه]

وَ لا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ انْظُرُوا ذَوِی أَرْحَامِکُمْ فَصِلُوهُمْ یُهَوِّنُ اللَّهُ عَلَیْکُمُ الْحِسَابَ اللَّهَ اللَّهَ فِی الْأَیْتَامِ (1)

لَا یَضِیعُوا بِحَضْرَتِکُمْ فَقَدْ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَقُولُ مَنْ عَالَ یَتِیماً حَتَّی یَسْتَغْنِیَ أَوْجَبَ اللَّهُ لَهُ بِذَلِکَ الْجَنَّةَ کَمَا أَوْجَبَ لِآکِلِ مَالِ الْیَتِیمِ النَّارَ اللَّهَ اللَّهَ فِی الْقُرْآنِ فَلَا یَسْبِقَنَّکُمْ إِلَی الْعِلْمِ (2) بِهِ غَیْرُکُمْ اللَّهَ اللَّهَ فِی جِیرَانِکُمْ فَإِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَوْصَی بِهِمْ مَا زَالَ یُوصِی بِهِمْ حَتَّی ظَنَنَّا أَنَّهُ سَیُوَرِّثُهُمْ اللَّهَ اللَّهَ فِی بَیْتِ رَبِّکُمْ فَلَا یَخْلُو مِنْکُمْ مَا بَقِیتُمْ فَإِنَّهُ إِنْ تُرِکَ لَمْ تُنَاظَرُوا وَ أَدْنَی مَا یَرْجِعُ بِهِ مَنْ أَمَّهُ أَنْ یُغْفَرَ لَهُ مَا سَلَفَ (3) اللَّهَ اللَّهَ فِی الصَّلَاةِ فَإِنَّهَا خَیْرُ الْعَمَلِ إِنَّهَا عِمَادُ دِینِکُمْ اللَّهَ اللَّهَ فِی الزَّکَاةِ فَإِنَّهَا تُطْفِئُ غَضَبَ رَبِّکُمْ اللَّهَ اللَّهَ فِی صِیَامِ شَهْرِ رَمَضَانَ فَإِنَّ صِیَامَهُ جُنَّةٌ مِنَ النَّارِ اللَّهَ اللَّهَ فِی الْفُقَرَاءِ وَ الْمَسَاکِینِ فَشَارِکُوهُمْ فِی مَعَایِشِکُمْ اللَّهَ اللَّهَ فِی الْجِهَادِ بِأَمْوَالِکُمْ وَ أَنْفُسِکُمْ وَ أَلْسِنَتِکُمْ فَإِنَّمَا یُجَاهِدُ رَجُلَانِ إِمَامٌ هُدًی أَوْ مُطِیعٌ لَهُ مُقْتَدٍ بِهُدَاهُ اللَّهَ اللَّهَ فِی ذُرِّیَّةِ نَبِیِّکُمْ- لَا تُظْلَمَنَّ بَیْنَ أَظْهُرِکُمْ وَ أَنْتُمْ تَقْدِرُونَ عَلَی الْمَنْعِ عَنْهُمْ اللَّهَ اللَّهَ فِی أَصْحَابِ نَبِیِّکُمُ الَّذِینَ لَمْ یُحْدِثُوا حَدَثاً وَ لَمْ یَأْوُوا مُحْدِثاً فَإِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَوْصَی بِهِمْ وَ لَعَنَ الْمُحْدِثَ مِنْهُمْ وَ مِنْ غَیْرِهِمْ وَ الْمُؤْوِیَ لِلْمُحْدِثِینَ اللَّهَ اللَّهَ فِی النِّسَاءِ وَ مَا مَلَکَتْ أَیْمَانُکُمْ فَإِنَّ آخِرَ مَا تَکَلَّمَ بِهِ نَبِیُّکُمْ أَنْ قَالَ أُوصِیکُمْ بِالضَّعِیفَیْنِ النِّسَاءِ وَ مَا مَلَکَتْ أَیْمَانُکُمْ الصَّلَاةَ الصَّلَاةَ الصَّلَاةَ- لَا تَخَافُوا فِی اللَّهِ لَوْمَةَ لَائِمٍ یَکْفِکُمْ مَنْ أَرَادَکُمْ

ص: 100

وَ بَغَی عَلَیْکُمْ (1)

قُولُوا لِلنَّاسِ حُسْناً کَمَا أَمَرَکُمُ اللَّهُ وَ لَا تَتْرُکُوا الْأَمْرَ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْیَ عَنِ الْمُنْکَرِ فَیُوَلِّیَ اللَّهُ أَمْرَکُمْ شِرَارَکُمْ ثُمَّ تَدْعُونَ فَلَا یُسْتَجَابُ لَکُمْ عَلَیْهِمْ عَلَیْکُمْ یَا بَنِیَّ بِالتَّوَاصُلِ وَ التَّبَاذُلِ وَ التَّبَادُرِ وَ إِیَّاکُمْ وَ التَّقَاطُعَ وَ التَّدَابُرَ وَ التَّفَرُّقَ- وَ تَعاوَنُوا عَلَی الْبِرِّ وَ التَّقْوی وَ لا تَعاوَنُوا عَلَی الْإِثْمِ وَ الْعُدْوانِ وَ اتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ شَدِیدُ الْعِقابِ وَ حَفِظَکُمُ اللَّهُ مِنْ أَهْلِ بَیْتٍ وَ حَفِظَ نَبِیَّکُمْ فِیکُمْ (2) أَسْتَوْدِعُکُمُ اللَّهَ وَ أَقْرَأُ عَلَیْکُمُ السَّلَامَ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ ثُمَّ لَمْ یَزَلْ یَقُولُ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ حَتَّی مَضَی.

**[ترجمه]تحف العقول: وصیت امیرالمؤمنین علیه السّلام هنگام وفاتش؛ این وصیّت نامه ایست که علی بن ابی طالب به آن وصیّت می کند، افراد با ایمان را سفارش نموده است به گواهی دادن به اینکه معبودی جز «اللَّه» سزاوار پرستش نیست، یگانه است و بی انباز، و گواهی به اینکه محمّد بنده و فرستاده اوست، که خداوند او را به راهنمایی و دین حقّ فرستاد تا بر همه ادیان پیروزش بنماید هر چند که مشرکان آن را خوش ندارند. و سلام و درود خدا بر محمّد باد. زان پس [گویم:] نماز من و عبادتهای من، و زندگانی من و مرگ من؛ همه برای خدا، پروردگار جهانیان است، که او را انبازی نیست، و مرا به این [آیین] فرمان داده اند، و من نخستین مسلمانم.

سپس ای حسن، من تو و تمام فرزندان و خانواده ام و هر کس از اهل ایمان که نامه ام به او برسد را به تقوا و ترس از خداوندی که پروردگار ماست سفارش می کنم. و مرگ شما را فرا نرسد مگر در حالتی که مسلمان باشید، و به ریسمان الهی چنگ زنید و پراکنده مشوید، زیرا که من خود از رسول خدا صلّی اللَّه علیه و اله و سلّم شنیدم می فرمود:

«آشتی دادن میان مردمان بهتر است از همه نماز و روزه­ها» و آنچه دین را تباه ساخته و از بین ببرد همانا فتنه انگیزی میان مردمان است. و لا قوّة إلّا باللَّه، به اقوام و خویشان خود توجّه کنید و با ایشان معاشرت کنید و پیوند نمایید تا خداوند [در روز قیامت] حساب را بر شما آسان گرداند.

خدا را! خدا را! در باره یتیمان، مبادا آنان در حضور شما [در اثر عدم رسیدگی] از بین روند! زیرا که من خود از رسول خدا صلّی اللَّه علیه و اله و سلّم شنیدم که می فرمود: «هر کس فرد یتیمی را نگهداری کند تا بی نیاز گردد خداوند به این خاطر بهشت را بر او واجب سازد، همچنان که برای خورنده مال یتیم دوزخ را واجب ساخته».

خدا را! خدا را! در باره توجّه به قرآن! نکند دیگران در فهم آن بر شما پیشی گیرند.

خدا را! خدا را! رعایت حال همسایگان را بنمایید که سفارش شده پیامبر شمایند، آن حضرت پیوسته به ایشان سفارش می فرمود تا جایی که گمان بردیم به زودی سهمیه ای از ارث برایشان قرار خواهد داد.

خدا را! خدا را! در باره خانه پروردگارتان، تا در این سرا ماندگارید از خود خالی مگذارید، که اگر متروک بماند مهلت داده نخواهید شد. و کمترین بهره و سودی که نصیب حاجی می گردد، آمرزش گناهان گذشته او می باشد.

خدا را! خدا را! در مورد نماز، که آن بهترین کردار و ستون دین شماست.

خدا را! خدا را! در زکات، زیرا پرداخت آن غضب الهی را فرو نشاند.

خدا را! خدا را! در انجام روزه ماه رمضان، زیرا روزه داشتن در آن برای شما همچون سپری باشد از آتش دوزخ.

خدا را! خدا را! در رعایت حال نیازمندان و مستمندان، آنان را در زندگی خود شریک سازید.

خدا را! خدا را! در باره جهاد، به مال و جان و زبانهاتان، همانا تنها دو مرد به جهاد پردازند: امام هدایت شده، یا فرد طرفدارش که پیروی از هدایت او می کند.

خدا را! خدا را! در رعایت حال اولاد پیامبرتان، نکند در حضور شما ستم شوند، در حالی که شما قادر به دفع ستم از ایشان باشید.

خدا را! خدا را! در باره اصحاب پیامبرتان، همانها که نه بدعتی گذاردند و نه بدعت گذاری را پناه دادند، که رسول خدا صلّی اللَّه علیه و اله و سلّم در باره ایشان سفارش فرمود، و بر بدعت گزارشان، چه اصحاب و چه دیگران و پناه دهندگان به ایشان، لعنت فرستاد .

خدا را! خدا را! در باره زنان و بردگانتان، زیرا آخرین سخنی که پیامبرتان به آن سفارش نمود این فرمایش بود که: «من شما را به این دو گروه ناتوان، زنان و بردگان، سفارش می کنم».

نماز! نماز! نماز! در راه خدا از سرزنش هیچ ملامتگری نهراسید و بیم مکنید، تا خداوند شما را از قصد سوء و ستم دیگران نجات دهد. به مردم سخن خوش و نیک بگویید، همان گونه که خداوند دستورتان داده است. امر به معروف و نهی از منکر را وامگذارید، که در صورت ترک آن خداوند بدترین شما را حکمرانتان می کند، سپس هر چه بر آنان نفرین کنید مستجاب نگردد.

بر شما باد به پیوستن به یک دیگر، و به هم بخشیدن، و به سوی هم شتافتن. و از کرداری همچون: قطع رابطه و روی گردانیدن و جدایی از هم برحذر باشید! و یکدیگر را بر نیکوکاری و پرهیزگاری یاری دهید، و یار یکدیگر به گناهکاری و ستم بر دیگران نباشید، و از خدا پروا کنید که خدا سخت کیفر است. خداوند نگهدار شما خاندان باشد و حقوق پیامبرتان را در حقّ شما حفظ فرماید، شما را به خدا می سپارم و سلام و رحمت و برکات الهی را بر شما می فرستم. سپس پیوسته می گفت: «لا إِلهَ إِلَّا اللَّهُ» تا اینکه درگذشت و دار فانی را بدرود گفت. - . تحف العقول: 197 -

**[ترجمه]

وَ الِامْتِنَاعُ عَنِ الْجَوَابِ وَ نِعْمَ الْعَوْنُ الصَّمْتُ فِی مَوَاطِنَ کَثِیرَةٍ وَ إِنْ کُنْتَ فَصِیحاً ثُمَّ أَقْبَلَ عَلَی الْحُسَیْنِ ابْنِهِ علیهما السلام فَقَالَ لَهُ یَا بُنَیَّ مَا السُّؤْدُدُ قَالَ اصْطِنَاعُ الْعَشِیرَةِ وَ احْتِمَالُ الْجَرِیرَةِ قَالَ فَمَا الْغِنَی قَالَ قِلَّةُ أَمَانِیِّکَ وَ الرِّضَا بِمَا یَکْفِیکَ قَالَ فَمَا الْفَقْرُ قَالَ الطَّمَعُ وَ شِدَّةُ الْقُنُوطِ قَالَ فَمَا اللُّؤْمُ قَالَ إِحْرَازُ الْمَرْءِ نَفْسَهُ وَ إِسْلَامُهُ عِرْسَهُ قَالَ فَمَا الْخُرْقُ قَالَ مُعَادَاتُکَ أَمِیرَکَ وَ مَنْ یَقْدِرُ عَلَی ضُرِّکَ وَ نَفْعِکَ ثُمَّ الْتَفَتَ إِلَی الْحَارِثِ الْأَعْوَرِ فَقَالَ یَا حَارِثُ عَلِّمُوا هَذِهِ الْحِکَمَ أَوْلَادَکُمْ فَإِنَّهَا زِیَادَةٌ فِی الْعَقْلِ وَ الْحَزْمِ وَ الرَّأْیِ.

**[ترجمه]معانی الاخبار: مقدام بن شریح بن هانی از پدرش شریح روایت کرده است که امیرالمؤمنین علیه السّلام از پسرش حسن بن علی علیهما السّلام پرسید و فرمود: پسرم، خرد چیست؟ گفت: آنکه دل تو نگهدارنده چیزی باشد که در آن به ودیعه نهاده ای.

فرمود: حزم (هوشیاری، دوراندیشی) چیست؟ پاسخ داد: آنکه منتظر فرصت باشی، و در امور خیری که برایت ممکن است شتاب ورزی.

فرمود: بزرگواری چیست؟ گفت: عفو و تحمّل لغزش دیگران، استوار نمودن زندگی بر شالوده خویهای ارزنده.

فرمود: بخشندگی و بلند نظری در چیست؟ پاسخ داد: بر آوردن نیاز درخواست کننده و بخشش دسترنج خود.

فرمود: خساست چیست؟ گفت: اینکه اندک را زیاد بدانی، و آنچه را در راه خدا داده ای، تلف شده پنداری.

فرمود: «رقّه» (پستی و بردگی) چیست؟ (در نسخه بحار الأنوار «دقّة» و در تحف العقول «الدّنیّه» ضبط شده است) گفت: کوته بینی و درخواست نمودن چیز کم، و دریغ داشتن از چیز اندک.

فرمود: خود را به رنج و مصیبت انداختن چیست؟ پاسخ داد: تمسّک به کسی که تو را ایمن نمی سازد، و کنجکاوی در چیزی که برایت سودی ندارد .

فرمود: جهل چیست؟ گفت: پریدن بر روی مرکب پیش از مهارت یافتن در آن، و سرباز زدن از پاسخ گویی، و چه خوب کمک کاری است خاموشی در جایگاههای بسیاری، اگر چه زبان گویایی داشته باشی.

آنگاه امیرالمؤمنین صلوات اللَّه علیه رو به فرزندش حسین علیه السّلام نمود و به او فرمود: پسرم، آقایی چیست؟ گفت: نیکویی نمودن به قبیله، و بر گردن گرفتن و پرداختن دیه جرایم و جنایات آنان.

فرمود: بی نیازی و غنا در چیست؟ پاسخ داد: اندک بودن آرزوهایت، و خوشنودی به آنچه تو را کفایت می نماید.

فرمود: بینوایی در چیست؟ گفت: طمع داشتن به همه چیز، و سخت ناامید شدن.

فرمود: لوم (نکوهش، سرزنش) چیست؟ پاسخ داد: که مرد خود را از خطر محفوظ دارد و عیال خود را تسلیم کند! . - . شاید صحیح آن «لؤم» با همزه باشد و معنی آن دنائت و پستی است. -

فرمود: درشتی و دریده بودن چیست؟ گفت: در افتادن و دشمنی کردن با فرمانده خود، و شخصی که می تواند به تو سود و زیانی برساند.

آنگاه به حارث اعور توجّه نمود و به وی فرمود: ای حارث! این حکمت ها را به فرزندانتان بیاموزید، زیرا آن ها بر خرد و حزم و رأی می افزاید. - . معانی الاخبار: 401 -

**[ترجمه]

الْمَسْأَلَةِ وَ إِطْعَامُ الطَّعَامِ فِی الْمَحْلِ (1) قِیلَ فَمَا الدَّنِیئَةُ قَالَ النَّظَرُ فِی الْیَسِیرِ وَ مَنْعُ الْحَقِیرِ قِیلَ فَمَا اللُّؤْمُ قَالَ قِلَّةُ النَّدَی وَ أَنْ یُنْطَقَ بِالْخَنَا(2)

قِیلَ فَمَا السَّمَاحُ قَالَ الْبَذْلُ فِی السَّرَّاءِ وَ الضَّرَّاءِ قِیلَ فَمَا الشُّحُّ قَالَ أَنْ تَرَی مَا فِی یَدَیْکَ شَرَفاً وَ مَا أَنْفَقْتَهُ تَلَفاً قِیلَ فَمَا الْإِخَاءُ قَالَ الْإِخَاءُ فِی الشِّدَّةِ وَ الرَّخَاءِ قِیلَ فَمَا الْجُبْنُ قَالَ الْجُرْأَةُ عَلَی الصَّدِیقِ وَ النُّکُولُ عَنِ الْعَدُوِّ قِیلَ فَمَا الْغِنَی قَالَ رِضَی النَّفْسِ بِمَا قُسِمَ لَهَا وَ إِنْ قَلَّ قِیلَ فَمَا الْفَقْرُ قَالَ شَرَهُ النَّفْسِ إِلَی کُلِّ شَیْ ءٍ قِیلَ فَمَا الْجُودُ قَالَ بَذْلُ الْمَجْهُودِ قِیلَ فَمَا الْکَرَمُ قَالَ الْحِفَاظُ فِی الشِّدَّةِ وَ الرَّخَاءِ(3) قِیلَ فَمَا الْجُرْأَةُ قَالَ مُوَاقَفَةُ الْأَقْرَانِ (4) قِیلَ فَمَا الْمَنْعَةُ قَالَ شِدَّةُ الْبَأْسِ وَ مُنَازَعَةُ أَعَزِّ النَّاسِ (5)

قِیلَ فَمَا الذُّلُّ قَالَ الْفَرَقُ عِنْدَ الْمَصْدُوقَةِ(6)

قِیلَ فَمَا الْخُرْقُ قَالَ مُنَاوَاتُکَ أَمِیرَکَ وَ مَنْ یَقْدِرُ عَلَی ضُرِّکَ (7) قِیلَ فَمَا السَّنَاءُ قَالَ إِتْیَانُ الْجَمِیلِ وَ تَرْکُ الْقَبِیحِ (8)

قِیلَ فَمَا الْحَزْمُ قَالَ طُولُ الْأَنَاةِ وَ الرِّفْقُ بِالْوُلَاةِ وَ الِاحْتِرَاسُ

ص: 103

مِنْ جَمِیعِ النَّاسِ (1) قِیلَ فَمَا الشَّرَفُ قَالَ مُوَافَقَةُ الْإِخْوَانِ وَ حِفْظُ الْجِیرَانِ قِیلَ فَمَا الْحِرْمَانُ قَالَ تَرْکُکَ حَظَّکَ وَ قَدْ عَرَضَ عَلَیْکَ قِیلَ فَمَا السَّفَهُ قَالَ اتِّبَاعُ الدُّنَاةِ وَ مُصَاحَبَةُ الْغُوَاةِ قِیلَ فَمَا الْعِیُ (2)

قَالَ الْعَبَثُ بِاللِّحْیَةِ وَ کَثْرَةُ التَّنَحْنُحِ عِنْدَ الْمَنْطِقِ قِیلَ فَمَا الشَّجَاعَةُ قَالَ مُوَاقَفَةُ الْأَقْرَانِ وَ الصَّبْرُ عِنْدَ الطِّعَانِ قِیلَ فَمَا الْکُلْفَةُ قَالَ کَلَامُکَ فِیمَا لَا یَعْنِیکَ قِیلَ وَ مَا السَّفَاهُ (3) قَالَ الْأَحْمَقُ فِی مَالِهِ الْمُتَهَاوِنُ بِعِرْضِهِ قِیلَ فَمَا اللُّؤْمُ قَالَ إِحْرَازُ الْمَرْءِ نَفْسَهُ وَ إِسْلَامُهُ عِرْسَهُ (4).

**[ترجمه]تحف العقول: از امام حسن علیه السّلام مجموعه پرسش و پاسخی در زمینه های گوناگون روایت شده که پدر بزرگوار آن حضرت علیهما السّلام یا فرد دیگری از او به عمل آورده است.

از آن حضرت سؤال شد: زهد چیست؟ فرمود: دل دادن به پرهیزگاری و دست کشیدن از دنیا. سؤال شد، حلم چیست؟ فرمود: فرو خوردن خشم و خویشتن داری.

سؤال شد: سداد چیست؟ فرمود: راندن بدی با خوبی .

سؤال شد: شرف چیست: فرمود: نیکوکاری با فامیل و پذیرفتن جریمه ایشان.

سؤال شد: شجاعت و مردانگی چیست؟ فرمود: دفاع از پناهنده، و پایداری در میادین نبرد و جمله حوادث، و دلیری به هنگام پیش آمد ناگوار.

سؤال شد: سرافرازی چیست؟ فرمود: در غرامت ببخشی و از گناه درگذری. سؤال شد بزرگواری چیست؟ فرمود: نگاهداری دین و آیین، و خویشتن داری، و نرمخویی، و دقّت در عمل، و پرداخت حقوق، و مهرورزی با مردم.

سؤال شد: کرم چیست؟ فرمود: بخشش پیش از درخواست، و غذا دادن و سیر کردن مردم در زمان قحطی.

سؤال شد: پستی چیست؟ فرمود: توجّه در ناچیز، و دریغ از ناقابل.

سؤال شد: فرومایگی چیست؟ فرمود: کاستی در بخشش، و دشنام و ناهنجاری در گفتار.

سؤال شد: بلند نظری چیست؟ فرمود: بخشش در خوشی و ناخوشی (رفاه و تنگدستی).

سؤال شد: تنگ نظری (بخل) چیست؟ فرمود: آنچه را از مال که نزد توست شرف بنداری، و آنچه را که بخشیده ای خسارت.

سؤال شد: برادری چیست؟ فرمود: برادری نمودن در سختی و راحتی.

سؤال شد: نامردی (بزدلی) چیست؟ فرمود: جسارت بر دوست، و ترس از دشمن.

سؤال شد: بی نیازی چیست؟ فرمود: قناعت نفس به روزی مقسوم هر چند اندک باشد.

سؤال شد: فقر چیست؟ فرمود: حرص بسیار به هر چیز.

سؤال شد: گشاده دستی و جود چیست؟ فرمود: بخشش در حدّ توان.

سؤال شد: کرم چیست؟ فرمود: خویشتن داری در سختی و راحتی.

سؤال شد: بی باکی چیست؟ فرمود: رویارویی با حریفان.

سؤال شد: قدرت چیست؟ فرمود: سختگیری و نبرد با زورمندان .

سؤال شد: خواری و ذلّت چیست؟ فرمود:ترسیدن به وقت راستی و درستی. سؤال شد: نادانی و نفهمی چیست؟ فرمود: ستیز نمودن با فرمانده ات و آن کسی که بر آسیب تو قادر است. سؤال شد: برتری و مزیّت چیست؟ فرمود: به جا آوردن خوبی و صرف نظر از بدی.

سؤال شد: دوراندیشی چیست؟ فرمود: صبر بسیار و مدارای با حاکمان و احتیاط از تمام مردم.

سؤال شد: شرف چیست؟ فرمود: همراهی با برادران و نگاهداری از همسایگان.

سؤال شد: ناکامی و محرومیت چیست؟ فرمود: واگذاشتن نصیب و بهره ات وقتی به تو روی آورده (پشت پا زدن به بخت و اقبال).

سؤال شد: بی عقلی (سفاهت) چیست؟ فرمود: پیروی فرومایگان و همراهی گمراهان.

سؤال شد: درماندگی در گفتار چیست؟ فرمود: بازی با ریش و سرفه [به عمد] کردن هنگام صحبت و گفتار.

سؤال شد: شجاعت چیست؟ فرمود: سازگاری با یاران، و صبر و پایداری به هنگام عیبجویی.

سؤال شد: زحمت چیست؟ فرمود: سخن در آنچه که به تو مربوط نیست. سؤال شد: نادانی و کم خردی چیست؟ فرمود: ندانستن نفع و ضرر مالی و بی اعتنایی به آبرو.

سؤال شد: پستی و فرومایگی چیست؟ فرمود: همه چیز را برای خود خواستن، و (کسی که) همسرش را در اثر بی توجهی تسلیم دیگران سازد. - . تحف العقول: 225 -

**[ترجمه]

بَعْدَ الْمَعْرِفَةِ وَ لَا یَضِلُّوا بَعْدَ الْهُدَی (1)

وَ اعْلَمُوا عِلْماً یَقِیناً أَنَّکُمْ لَنْ تَعْرِفُوا التُّقَی حَتَّی تَعْرِفُوا صِفَةَ الْهُدَی (2) وَ لَنْ تَمَسَّکُوا بِمِیثَاقِ الْکِتَابِ حَتَّی تَعْرِفُوا الَّذِی نَبَذَهُ وَ لَنْ تَتْلُوا الْکِتَابَ حَقَّ تِلَاوَتِهِ حَتَّی تَعْرِفُوا الَّذِی حَرَّفَهُ فَإِذَا عَرَفْتُمْ ذَلِکَ عَرَفْتُمُ الْبِدَعَ وَ التَّکَلُّفَ وَ رَأَیْتُمُ الْفِرْیَةَ عَلَی اللَّهِ وَ التَّحْرِیفَ وَ رَأَیْتُمْ کَیْفَ یَهْوِی مَنْ یَهْوِی وَ لَا یُجْهِلَنَّکُمُ الَّذِینَ لَا یَعْلَمُونَ وَ الْتَمِسُوا ذَلِکَ عِنْدَ أَهْلِهِ فَإِنَّهُمْ خَاصَّةُ نُورٍ یُسْتَضَاءُ بِهِمْ وَ أَئِمَّةٌ یُقْتَدَی بِهِمْ بِهِمْ عَیْشُ الْعِلْمِ وَ مَوْتُ الْجَهْلِ وَ هُمُ الَّذِینَ أَخْبَرَکُمْ حِلْمُهُمْ عَنْ جَهْلِهِمْ (3)

وَ حُکْمُ مَنْطِقِهِمْ عَنْ صَمْتِهِمْ وَ ظَاهِرُهُمْ عَنْ بَاطِنِهِمْ- لَا یُخَالِفُونَ الْحَقَّ وَ لَا یَخْتَلِفُونَ فِیهِ وَ قَدْ خَلَتْ لَهُمْ مِنَ اللَّهِ سُنَّةٌ(4)

وَ مَضَی فِیهِمْ مِنَ اللَّهِ حُکْمٌ إِنَّ فِی ذَلِکَ لَذِکْرَی لِلذَّاکِرِینَ وَ اعْقِلُوهُ إِذَا سَمِعْتُمُوهُ عَقْلَ رِعَایَتِهِ وَ لَا تَعْقِلُوهُ عَقْلَ رِوَایَتِهِ فَإِنَّ رُوَاةَ الْکِتَابِ کَثِیرٌ وَ رُعَاتَهُ قَلِیلٌ وَ اللَّهُ الْمُسْتَعانُ.

**[ترجمه]تحف العقول: از فرمایشات حکیمانه امام حسن علیه السّلام است که فرمود: ای مردم، آن کس که از برای خداوند خیرخواهی کند، و سخن و فرمان او را راهنما و دلیل خود می گیرد، به استوارترین راه هدایت شده است، و خداوند او را در راه راست موفّق فرماید، و به سرانجام نیکو رهنمون گردد. زیرا پناهنده به خدا در امان است و محفوظ، و دشمن خدا در هراس و بی یاور. پس با ذکر بسیار از خداوند برحذر باشید، و در پرتو تقوا و پرهیزگاری از خدا بترسید. و با طاعت و فرمانبرداری به خداوند تقرّب جویید، که او نزدیک است و پاسخگو. خداوند تبارک و تعالی فرموده: «وَ إِذا سَأَلَکَ عِبادِی عَنِّی فَإِنِّی قَرِیبٌ أُجِیبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذا دَعانِ فَلْیَسْتَجِیبُوا لِی وَ لْیُؤْمِنُوا بِی لَعَلَّهُمْ یَرْشُدُونَ» - . بقره / 186 - ، {و هرگاه بندگان من، از تو در باره من بپرسند، [بگو] من نزدیکم، و دعای دعاکننده را به هنگامی که مرا بخواند اجابت می کنم، پس [آنان] باید فرمان مرا گردن نهند و به من ایمان آورند، باشد که راه یابند.}

پس دعوت خدا را بپذیرید و به آن ایمان آورید. زیرا آن کس که عظمت خدا را شناخت، شایسته نیست که خود را بزرگ شمارد، و بی شکّ بزرگی قدر و مرتبه کسانی که از عظمت خدا آگاهند در این است که برابر او فروتنی کنند، و عزّت افرادی که از جلال و شکوه او باخبرند در این است که برای او افتادگی نمایند. و سلامت آنان که از قدرت او باخبرند در این است که در بندگی و تسلیم او باشند. و از پس این شناخت خود را گم نکنند، و از پس هدایت گمراه نشوند. و بی شکّ و یقینا بدانید که شما هرگز به کنه تقوا و پرهیزگاری پی نخواهید برد تا اینکه از صفت هدایت خبردار شوید. و هرگز به پیمان قرآن وفادار نخواهید ماند مگر اینکه روی گرداننده از قرآن را بشناسید. و هرگز قرآن را آنچنان که در خور آن است نخواهید خواند مگر آن کس را که جابجایش ساخته بشناسید. پس آنگاه که بدین مطلب پی بردید، از بدعتها و ظاهرسازیها باخبر می­شوید، و افترای بر خدا و تحریف را می بینید، و نیز درمی یابید آن کس که سقوط کرد چگونه سقوط کرد. مبادا افراد نادان شما را به وادی جهل و نادانی بکشند. پس [فهم] آن را از اهلش بخواهید، زیرا تنها آنانند نوری که از پرتوشان روشنایی جویند، و امامانی که از آنان پیروی شود، و یقینا ایشانند حیات و زندگی دانش، و مرگ و نیستی جهل و نادانی. آنانند که حلمشان از جهلشان خبر دهد، و گویایی سخنشان از سکوت آنان، و ظاهرشان از باطنشان حکایت کند، نه حقّ را مخالفند و نه در آن خلاف آرند (اختلاف کنند). و از جانب خدا برای ایشان سنّت و روشی مقرّر گردیده، و در باره ایشان فرمانی صادر شده، همانا در این سخن یاد کردی است برای یادآوران. پس هنگامی که آن را شنیدید بیندیشید، اندیشیدنی همراه با توجّه، نه آنکه فقط برای نقل و روایت، زیرا راویان کتاب بسیارند و رعایت کنندگانش اندک، و خداست که باید از او یاری خواست. - . تحف العقول: 227 -

**[ترجمه]

وَ مَصَادِرَهُ فَإِذَا اسْتَنْبَطْتَ الْخِبْرَةَ(1) وَ رَضِیتَ الْعِشْرَةَ فَآخِهِ عَلَی إِقَالَةِ الْعَثْرَةِ وَ الْمُوَاسَاةِ فِی الْعُسْرَةِ.

**[ترجمه]به یکی از فرزندانش فرمود: پسرک من! با هیچ کس دوستی و برادری مکن؛ تا آمد و شد، و راه و روش، و منشأ و اصل او را دریابی، پس چون به تجربه دریافتی و آن معاشرت را پسندیدی، با او بر اساس گذشت از لغزش و برادری در مشکلات، دوستی و رفاقت کن.

**[ترجمه]

وَ الصَّبْرِ فثبت [فَسُلِبَتْ] السَّلَامَةُ(1) بِالْعَدَاوَةِ وَ الصَّبْرُ بِالْجَزَعِ وَ کُنْتُمْ فِی مَبْدَئِکُمْ إِلَی صِفِّینَ وَ دِینُکُمْ أَمَامَ دُنْیَاکُمْ وَ قَدْ أَصْبَحْتُمُ الْیَوْمَ وَ دُنْیَاکُمْ أَمَامَ دِینِکُمْ.

**[ترجمه]به هنگام صلح با معاویه فرمود: به خدا سوگند آنچه ما را از [جنگ] شامیان بازداشت نه شکّ بود و نه پشیمانی، و جز این نبود که ما جمعیّت، پیوسته با سلامت [فکر] و پایداری با شامیان در نبرد بودیم، ولی [امروز] سلامت دلها به دشمنی تبدیل شده و پایداری به بی تابی و شما در حالی در مأموریت نبرد به صفّین بودید که دینتان را مقدّم بر دنیای خود می دانستید ولی امروز دنیا مقدّم بر دینتان شده است.

**[ترجمه]

**[ترجمه]به امام حسن علیه السّلام گفته شد: در شما بزرگی و عظمتی است؟ فرمود: آری، در من عزّت است، خداوند می فرماید: «وَ لِلَّهِ الْعِزَّةُ وَ لِرَسُولِهِ وَ لِلْمُؤْمِنِینَ»، {و [لی] عزّت از آن ِخدا و از آن ِپیامبر او و از آن ِمؤمنان است} - . منافقون / 8 - .

**[ترجمه]

**[ترجمه]امام حسن علیه السّلام فرمود: هر کس پیوسته در وقت نماز به مسجد رود، یکی از این هشت چیز را بهره خواهد برد: نشانه محکمی [که در راه حقّ او را استوار سازد]، یا برادری که مورد استفاده او باشد، یا دانش تازه ای، یا رحمتی که در انتظار آن بوده، یا کلمه و سخنی که او را به راه خیر و نجات راهنمایی کند، یا او را از بدی بازدارد، یا گناه را از روی حیا ترک گوید و یا از سر ترس واگذارد.

**[ترجمه]

عِبَادَ اللَّهِ بِالْعِبَرِ وَ اعْتَبِرُوا بِالْأَثَرِ وَ ازْدَجِرُوا بِالنَّعِیمِ (1)

وَ انْتَفِعُوا بِالْمَوَاعِظِ فَکَفَی بِاللَّهِ مُعْتَصِماً وَ نَصِیراً وَ کَفَی بِالْکِتَابِ حَجِیجاً وَ خَصِیماً(2) وَ کَفَی بِالْجَنَّةِ ثَوَاباً وَ کَفَی بِالنَّارِ عِقَاباً وَ وَبَالًا.

**[ترجمه]امام حسن علیه السّلام فرمود: ای بندگان خدا، از خدا پروا کنید، و در جستجو و درخواست با تلاش و کوشش به کار پردازید، و از روبرو شدن با پیری و کهنسالی بر حذر باشید (پیش از رویارویی با دوران پیری با جدّیت در طلب، تلاش و کوشش کنید)، و پیش از نزول پاره های عذاب و درهم کوبنده لذّتها، در عمل شتاب کنید، که یقینا این سرا نعمتهایش نپاید، و از آسیبش ایمنی نباشد، و از بدیهایش جلوگیری نیست. [آری] این سرا فریبنده است و دل انگیز، امّا زود گذر و بی دوام، همچون ستونی است مشرف بر سقوط (تکیه گاهی است نااستوار) پس ای بندگان خدا از عبرتها درس گیرید، و متوجّه اثر پیشینیان باشید، به جهت بهشت دست از گناه بکشید و پند و اندرز را به کار بندید، تنها خداوند شما را از هر پناه و یاری کردنی کافی است، و قرآن برای بازخواست و داوری، و بهشت از هر پاداشی کفایت می کند، و دوزخ از هر کیفر و سرانجام بد کفایت می کند.

**[ترجمه]

أَمْرِهِ وَ یُهَیِّئُ لَهُ رُشْدَهُ وَ یُفْلِجُهُ بِحُجَّتِهِ وَ یُبَیِّضُ وَجْهَهُ وَ یُعْطِیهِ رَغْبَتَهُ مَعَ الَّذِینَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَیْهِمْ مِنَ النَّبِیِّینَ وَ الصِّدِّیقِینَ وَ الشُّهَداءِ وَ الصَّالِحِینَ وَ حَسُنَ أُولئِکَ رَفِیقاً.

**[ترجمه]تحف العقول: از موعظه های امام حسن علیه السّلام است: به یقین بدانید! که خداوند شما را بیهود و عبث نیافریده، و به حال خود رهایتان نساخته، سرآمد عمرتان را ثبت کرده، و قوت و روزی شما را در میانتان پخش کرده، برای آنکه هر صاحب خردی جایگاه خود را بشناسد، و بداند که آنچه در تقدیر اوست به او خواهد رسید؛ و آنچه از او دریغ داشته شده هرگز به او نمی رسد، شما را از روزی دنیا کفایت فرموده، و برای عبادت و پرستش خود خاطرتان را آسوده ساخته، و بر سپاسگزاری تشویق نموده، و یادآوری و ذکر خود را بر شما مقرّر داشته، و به پرهیزگاری که نهایت خشنودی اوست سفارش کرده. تقوا راه ورود هر توبه و بازگشت و در افق اعلای هر خرد و دانایی، و مرتبه عالی هر کرداری است. پرهیزگاران در پرتو رعایت تقوا رستگار شدند .

خداوند تبارک و تعالی فرماید: «إِنَّ لِلْمُتَّقِینَ مَفازاً» - . نبأ / 31 - ، یعنی: {مسلّماً پرهیزگاران را رستگاری است}، و نیز فرماید: «وَ یُنَجِّی اللَّهُ الَّذِینَ اتَّقَوْا بِمَفازَتِهِمْ لا یَمَسُّهُمُ السُّوءُ وَ لا هُمْ یَحْزَنُونَ» - . زمر / 61 - ، {و خدا کسانی را که تقوا پیشه کرده اند، به [پاسِ] کارهایی که مایه رستگاری شان بوده، نجات می دهد. عذاب به آنان نمی رسد و غمگین نخواهند گردید.}

پس ای بندگان خدا، از خدا پروا کنید، و بدانید هر کس از خدا پروا کند [همو] راه بیرون شدن از هر گرفتاری را برایش پدید آرد، و در کارش وی را راهنمایی کند، و حجّت و برهانش را چیره سازد، و روسفیدش گرداند، و به آرزویش برساند. [آری، اینان] با کسانی خواهند بود که خدا نعمتشان داده: از پیامبران، و راستی پیشگان، و شهیدان و صالحان، و ایشانند یاران خوب و همنشینان عالی. - . تحف العقول: 232 -

**[ترجمه]

وَ سُئِلَ عَنِ الْعُقُوقِ فَقَالَ أَنْ تَحْرِمَهُمَا وَ تَهْجُرَهُمَا(1).

وَ رُوِیَ: أَنَّ أَبَاهُ عَلِیّاً علیه السلام قَالَ لَهُ قُمْ فَاخْطُبْ لِأَسْمَعَ کَلَامَکَ فَقَامَ فَقَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی مَنْ تَکَلَّمَ سَمِعَ کَلَامَهُ وَ مَنْ سَکَتَ عَلِمَ مَا فِی نَفْسِهِ وَ مَنْ عَاشَ فَعَلَیْهِ رِزْقُهُ وَ مَنْ مَاتَ فَإِلَیْهِ مَعَادُهُ أَمَّا بَعْدُ فَإِنَّ الْقُبُورَ مَحَلَّتُنَا وَ الْقِیَامَةَ مَوْعِدُنَا وَ اللَّهَ عَارِضُنَا إِنَّ عَلِیّاً بَابٌ مَنْ دَخَلَهُ کَانَ مُؤْمِناً وَ مَنْ خَرَجَ عَنْهُ کَانَ کَافِراً فَقَامَ إِلَیْهِ عَلِیٌّ علیه السلام فَالْتَزَمَهُ فَقَالَ بِأَبِی أَنْتَ وَ أُمِّی- ذُرِّیَّةً بَعْضُها مِنْ بَعْضٍ وَ اللَّهُ سَمِیعٌ عَلِیمٌ.

وَ مِنْ کَلَامِهِ علیه السلام: یَا ابْنَ آدَمَ عِفَّ عَنْ مَحَارِمِ اللَّهِ تَکُنْ عَابِداً وَ ارْضَ بِمَا قَسَمَ اللَّهُ سُبْحَانَهُ تَکُنْ غَنِیّاً وَ أَحْسِنْ جِوَارَ مَنْ جَاوَرَکَ تَکُنْ مُسْلِماً وَ صَاحِبِ النَّاسَ بِمِثْلِ مَا تُحِبُّ أَنْ یُصَاحِبُوکَ بِهِ تَکُنْ عَدْلًا إِنَّهُ کَانَ بَیْنَ أَیْدِیکُمْ أَقْوَامٌ یَجْمَعُونَ کَثِیراً وَ یَبْنُونَ مَشِیداً وَ یَأْمُلُونَ بَعِیداً أَصْبَحَ جَمْعُهُمْ بَوَاراً وَ عَمَلُهُمْ غُرُوراً وَ مَسَاکِنُهُمْ قُبُوراً یَا ابْنَ آدَمَ إِنَّکَ لَمْ تَزَلْ فِی هَدْمِ عُمُرِکَ مُنْذُ سَقَطْتَ مِنْ بَطْنِ أُمِّکَ فَخُذْ مِمَّا فِی یَدَیْکَ لِمَا بَیْنَ یَدَیْکَ فَإِنَّ الْمُؤْمِنَ یَتَزَوَّدُ وَ الْکَافِرَ یَتَمَتَّعُ وَ کَانَ علیه السلام یَتْلُو بَعْدَ هَذِهِ الْمَوْعِظَةِ- وَ تَزَوَّدُوا فَإِنَّ خَیْرَ الزَّادِ التَّقْوی.

وَ مِنْ کَلَامِهِ علیه السلام: أَنَّ هَذَا الْقُرْآنَ فِیهِ مَصَابِیحُ النُّورِ وَ شِفَاءُ الصُّدُورِ فَلْیَجْلُ جَالٍ بِضَوْئِهِ وَ لْیُلْجِمِ الصِّفَةَ فَإِنَّ التَّلْقِینَ (2)

حَیَاةُ الْقَلْبِ الْبَصِیرِ کَمَا یَمْشِی الْمُسْتَنِیرُ فِی الظُّلُمَاتِ بِالنُّورِ.

**[ترجمه]کشف الغمه: حسن بن علی علیهما السلام فرمود: کسی که عقل نداشته باشد ادب ندارد، و کسی که همت نداشته باشد جوانمردی ندارد. و برای کسی که دین ندارد حیاء نیست، اصل عقل معاشرت نیکو با مردم است، به وسیله عقل انسان به تمام هر دو جهان می رسد و هر که عقل نداشته باشد از هر دو جهان محروم است.

و فرمود: به مردم علم خود را بیاموز و از دیگران علمشان را یاد بگیر، در نتیجه هم علم خود را محکم کرده ای و هم چیزی را که نمی دانستی فرا گرفته ای.

پرسیدند: خاموشی چه فایده ای دارد؟ فرمود: پرده ای است بر کوری و نادانی و آرایشی است برای عرضه داشتن. شخص خاموش آسوده است و همنشین او از او در امان است.

و فرمود: هلاک مردم در سه چیز است: کبر، حرص و حسد. کبر موجب نابودی دین است و به واسطه کبر شیطان ملعون شد. حرص دشمن جان است و به واسطه حرص آدم از بهشت خارج گردید. حسد رهنمای بدیها است، به واسطه رشک و حسد بود که قابیل هابیل را کشت.

و فرمود: رفت و آمد مکن مگر با کسی که یا از نعمتش برخوردار می شوی و از دست او می ترسی و یا از علمش سود می بری و یا امید برکت دعایش را داری و یا پیوند خویشاوندی می کنی که بین شما است.

و فرمود: خدمت امیرالمؤمنین علیه السلام رسیدم موقعی که داشت به واسطه ضرب ابن ملجم از دنیا می رفت و بر این مصیبت جزع و زاری می­کردم. فرمود: زاری می کنی؟ گفتم: ناراحت نشوم با اینکه شما را در این حال مشاهده می کنم؟ فرمود: آیا به تو چهار خصلت نیاموزم که اگر آن ها را حفظ کنی نجات می یابی و اگر نابود نمایی هر دو جهان را از دست خواهی داد؟ فرمود: پسرم، ثروتی بزرگتر از عقل نیست و فقری همانند جهل نیست. هیچ وحشتی شدیدتر از خودپسندی نیست و هیچ زندگی لذت بخش تر از خوش اخلاقی نیست.

و فرمود: ندیدم هیچ ظالمی را که شبیه تر به مظلوم باشد از شخص حسود.

و فرمود: آنچه را از دنیا جستجو کردی و به آن نرسیدی، فکر کن که اصلاً به خاطرت خطور نکرده و بدان که جوانمردی در قناعت و رضا بیشتر از جوانمردی در بخشش است. تمام نمودن کار نیک بهتر از شروع نمودن آن است.

از عقوق سؤال کردند، فرمود: به این صورت است که پدر و مادر را محروم نمایی و از آن ها جدا شوی.

روایت شده که امیرالمؤمنین علیه السلام به امام حسن فرمود: حرکت کن سخنرانی بنما تا سخن تو را بشنوم. از جای حرکت نموده گفت: ستایش خدایی را که هر کس سخن بگوید سخنش را می شنود و هر که ساکت باشد از دل او اطلاع دارد. هر که زندگی کند خدا باید به او روزی بدهد، و هر که بمیرد بازگشتش به سوی اوست .

اما بعد، بدانید که قبرها محله ما است و قیامت وعده گاهمان و به پیشگاه پروردگار خواهیم رفت. علی علیه السلام دربی است که هر که از آن درب داخل شد مؤمن است و هر که خارج گردید کافر است.

علی علیه السلام از جای حرکت نمود و او را در آغوش گرفت، فرمود: پدر و مادرم فدایت «ذریة بعضها من بعض و اللَّه سمیع علیم».

از سخنان امام حسن علیه السلام است که فرمود: پسر آدم، از محارم خدا خودداری کن، عابد خواهی بود و به آنچه خدا بهره تو قرار داده خشنود باش، غنی و ثروتمند هستی. نیکو همسایه داری کن، مسلمان خواهی بود. با مردم مصاحبت کن به نوعی که مایلی با تو مصاحبت کنند، عادل خواهی بود. در مقابل شما گروهی بودند که بسیار اندوختند و ساختمان های محکم ساختند و آرزوهای دراز داشتند، همه هلاک شدند و کارشان فریب بود و خانه های آن ها قبرستان شد.

ای پسر آدم! از روزی که از مادر متولد شدی پیوسته در راه نابودی عمر خویش هستی، از آنچه در اختیار داری برای آینده ات بهره برداری کن. مؤمن توشه بر می دارد و کافر در دنیا برخوردار است؛ سپس این موعظه را می خواند: «تَزَوَّدُوا فَإِنَّ خَیْرَ الزَّادِ التَّقْوی».

از سخنان آنجناب است: این قرآن دارای چراغ های نورانی است و شفای دلها. در پرتو قرآن جولان دهید و صفات قرآن داران را بر خود لازم شمارید، زیرا تلقین موجب حیات دل بینا است همان طوری که چراغ دار در تاریکی ها با نور حرکت می کند. - . کشف الغمه 2: 196 -

**[ترجمه]

التَّمَسُّکُ لِمَنْ لَا یُؤَاتِیکَ وَ النَّظَرُ بِمَا لَا یَعْنِیکَ وَ الْجَهْلُ وَ إِنْ کُنْتَ فَصِیحاً.

وَ قَالَ علیه السلام: مَا فَتَحَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَی أَحَدٍ بَابَ مَسْأَلَةٍ فَخَزَنَ عَنْهُ بَابَ الْإِجَابَةِ وَ لَا فَتَحَ الرَّجُلُ بَابَ عَمَلٍ فَخَزَنَ عَنْهُ بَابَ الْقَبُولِ وَ لَا فَتَحَ لِعَبْدٍ بَابَ شُکْرٍ فَخَزَنَ عَنْهُ بَابَ الْمَزِیدِ.

وَ قِیلَ لَهُ علیه السلام کَیْفَ أَصْبَحْتَ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ أَصْبَحْتُ وَ لِیَ رَبٌّ فَوْقِی وَ النَّارُ أَمَامِی وَ الْمَوْتُ یَطْلُبُنِی وَ الْحِسَابُ مُحْدِقٌ بِی وَ أَنَا مُرْتَهَنٌ بِعَمَلِی- لَا أَجِدُ مَا أُحِبُّ وَ لَا أَدْفَعُ مَا أَکْرَهُ وَ الْأُمُورُ بِیَدِ غَیْرِی فَإِنْ شَاءَ عَذَّبَنِی وَ إِنْ شَاءَ عَفَا عَنِّی فَأَیُّ فَقِیرٍ أَفْقَرُ مِنِّی.

وَ قَالَ علیه السلام: الْمَعْرُوفُ مَا لَمْ یَتَقَدَّمْهُ مَطْلٌ وَ لَا یَتْبَعُهُ مَنٌّ وَ الْإِعْطَاءُ قَبْلَ السُّؤَالِ مِنْ أَکْبَرِ السُّؤْدُدِ وَ سُئِلَ علیه السلام عَنِ الْبُخْلِ فَقَالَ هُوَ أَنْ یَرَی الرَّجُلُ مَا أَنْفَقَهُ تَلَفاً وَ مَا أَمْسَکَهُ شَرَفاً.

وَ قَالَ علیه السلام: مَنْ عَدَّدَ نِعَمَهُ مَحَقَ کَرَمَهُ.

وَ قَالَ علیه السلام: الْوَحْشَةُ مِنَ النَّاسِ عَلَی قَدْرِ الْفِطْنَةِ بِهِمْ.

وَ قَالَ علیه السلام: الْوَعْدُ مَرَضٌ فِی الْجُودِ وَ الْإِنْجَازُ دَوَاؤُهُ.

وَ قَالَ علیه السلام: الْإِنْجَازُ دَوَاءُ الْکَرَمِ.

وَ قَالَ علیه السلام: لَا تُعَاجِلِ الذَّنْبَ بِالْعُقُوبَةِ وَ اجْعَلْ بَیْنَهُمَا لِلِاعْتِذَارِ طَرِیقاً.

وَ قَالَ علیه السلام: الْمِزَاحُ یَأْکُلُ الْهَیْبَةَ وَ قَدْ أَکْثَرَ مِنَ الْهَیْبَةِ الصَّامِتُ.

وَ قَالَ علیه السلام: الْمَسْئُولُ حُرٌّ حَتَّی یَعِدَ وَ مُسْتَرَقٌّ الْمَسْئُولُ حَتَّی یُنْجِزَ(1).

وَ قَالَ علیه السلام: الْمَصَائِبُ مَفَاتِیحُ الْأَجْرِ.

وَ قَالَ علیه السلام: النِّعْمَةُ مِحْنَةٌ فَإِنْ شَکَرْتَ کَانَتْ نِعْمَةً فَإِنْ کَفَرْتَ صَارَتْ نَقِمَةً.

وَ قَالَ علیه السلام: الْفُرْصَةُ سَرِیعَةُ الْفَوْتِ بَطِیئَةُ الْعَوْدِ.

وَ قَالَ علیه السلام: لَا یُعْرَفُ الرَّأْیُ إِلَّا عِنْدَ الْغَضَبِ.

وَ قَالَ علیه السلام: مَنْ قَلَّ ذَلَّ وَ خَیْرُ الْغِنَی الْقُنُوعُ وَ شَرُّ الْفَقْرِ الْخُضُوعُ.

ص: 113

وَ قَالَ علیه السلام: کَفَاکَ مِنْ لِسَانِکَ مَا أَوْضَحَ لَکَ سَبِیلَ رُشْدِکَ مِنْ غَیِّکَ.

**[ترجمه]العدد القویه: امام حسن علیه السّلام فرمود: عقل عبارت است از حفظ نمودن دل از آنچه به او امانت داده می شود و احتیاط این است که انتظار فرصت بکشی و به اندازه مقدر عجله نمایی و بزرگواری، تحمل غرامت ها و پایه گذاری اخلاق پسندیده است. سخاوت، پاسخ دادن به سائل؛ و بذل، موجود است و پستی درخواست چیز کم و جلوگیری از چیز حقیر است. مشقت، چنگ زدن به کسی که با تو آمد و رفت ندارد و توجه به چیزی که به دردت نمی خورد؛ و نادانی اگر چه زبان آور باشی.

و فرمود: هرگز خداوند درب سؤال و درخواست را بر روی بنده ای نمی گشاید (در حالی که) درب اجابت را بر او بندد، و نه شخص درب عملی را باز می کند که درب قبول بر او بسته باشد و درب شکر را برای کسی نمی گشاید که درب افزایش را بر او ببندد.

به او عرض شد یابن رسول اللَّه، چگونه صبح کردی؟ فرمود: صبح کردم در حالی که پروردگاری بالای سرم دارم و جهنم در پیش و مرگ در جستجویم و حساب مرا احاطه نموده و من در گرو عمل خویشم. نه آنچه دوست دارم می یابم و نه آنچه از آن بیزارم می توانم جلوگیری کنم. کارها به دست دیگری است، اگر بخواهد عذاب می کند و اگر بخواهد می بخشد، کدام فقیری از من ناتوانتر است.

و فرمود: نیکی آن است که قبلا در موردش مسامحه و سرگردانی نکرده باشی و پشت سر آن منت نگذاری، بخشیدن قبل از سؤال از بزرگترین بزرگواری ها است.

از بخل سؤال شد، فرمود: این است که شخص انفاق خود را تلف شده بداند و آنچه نگهداشته شرافت و فرمود: هر کس نعمت های خود را بشمارد، کرم خویش را نابود کرده است.

و فرمود: وحشت از مردم به اندازه توجه و زیرکی نسبت به آن ها است.

و فرمود: وعده بیماری جود است و پرداخت و انجام آن وعده دوای اوست.

و فرمود: پرداخت وعده و انجام کمک دوای کرم و بخشش است.

و فرمود: به هنگام انتقام گیری و شکنجه، در کیفر گناه عجله مکن، بین گناه و کیفر فاصله ای برای عذرخواهی و پوزش بگذار.

و فرمود: مزاح و شوخی هیبت و شخصیت را از بین می برد، چقدر شخصیت آن کس که خاموش است زیاد می شود .

و فرمود: کسی که از او تقاضا می شود آزاد است تا وعده بدهد، وقتی وعده داد بنده و برده است تا وفا کند.

و فرمود: مصیبت کلیدهای پاداش است.

و فرمود: نعمت محنت و رنج است، وقتی سپاس آن را داشتی و شکرگزاری کردی نعمت می شود، اگر کفران کردی نقمت و بلا می گردد.

و فرمود: فرصت زودگذر و دیر بازگشت است.

و فرمود: نظر و عقیده شخص شناخته نمی شود مگر هنگام خشم.

و فرمود: هر که تهیدست شد خوار شده. و بهترین ثروت قناعت است و بدترین فقر کوچکی کردن است.

و فرمود: زبانت همان مقدار برایت کافی است که راه رستگاریت را از گمراهی توضیح دهد. - . عدد القویه: 37 - 38 -

**[ترجمه]

الرَّخَاءِ الْجُبْنُ الْجُرْأَةُ عَلَی الصَّدِیقِ وَ النُّکُولُ عَنِ الْعَدُوِّ وَ الْغَنِیمَةُ فِی التَّقْوَی وَ الزَّهَادَةُ فِی الدُّنْیَا هِیَ الْغَنِیمَةُ الْبَارِدَةُ الْحِلْمُ کَظْمُ الْغَیْظِ وَ مِلْکُ النَّفْسِ الْغِنَی بِمَا قَسَمَ اللَّهُ لَهَا وَ إِنْ قَلَّ فَإِنَّمَا الْغِنَی غِنَی النَّفْسِ الْفَقْرُ شِدَّةُ النَّفْسِ فِی کُلِّ شَیْ ءٍ الْمَنَعَةُ شِدَّةُ الْبَأْسِ وَ مُنَازَعَةُ أَشَدِّ النَّاسِ الذُّلُّ التَّضَرُّعُ عِنْدَ الْمَصْدُوقَةِ الْجُرْأَةُ مُوَاقَفَةُ الْأَقْرَانِ الْکُلْفَةُ کَلَامُکَ فِیمَا لَا یَعْنِیکَ وَ الْمَجْدُ أَنْ تُعْطِیَ فِی الْعَدَمِ وَ أَنْ تَعْفُوَ عَنْ طُولِ الْأَنَاةِ وَ الْإِقْرَارُ بِالْوَلَایَةِ وَ الِاحْتِرَاسُ مِنَ النَّاسِ بِسُوءِ الظَّنِّ هُوَ الْحَزْمُ السُّرُورُ مُوَافَقَةُ الْإِخْوَانِ وَ حِفْظُ الْجِیرَانِ السَّفَهُ اتِّبَاعُ الدُّنَاةِ وَ مُصَاحَبَةُ الْغُوَاةِ الْغَفْلَةُ تَرْکُکَ الْمَسْجِدَ وَ طَاعَتُکَ الْمُفْسِدَ الْحِرْمَانُ تَرْکُ حَظِّکَ وَ قَدْ عَرَضَ عَلَیْکَ السَّفِیهُ الْأَحْمَقُ فِی مَالِهِ الْمُتَهَاوِنُ فِی عِرْضِهِ یُشْتَمُ فَلَا یُجِیبُ الْمُتَحَرِّمُ بِأَمْرِ عَشِیرَتِهِ هُوَ السَّیِّدُ.

**[ترجمه]العدد القویه: مولا امام حسن علیه السلام فرمود: خداوند عزیز و بزرگ پیامبرش را به بهترین وجه ادب نموده، فرموده است:

«خُذِ الْعَفْوَ وَ أْمُرْ بِالْعُرْفِ. وَ أَعْرِضْ عَنِ الْجاهِلِین» - . اعراف / 199 - .{گذشت پیشه کن، و به [کار] پسندیده فرمان ده، و از نادانان رُخ برتاب.}

وقتی که پیامبر اکرم آنچه خدا دستور داده بود را حفظ کرد، فرمود: «وَ مَآ ءَاتَاکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ مَانَهَاکُمْ عَنْهُ فَانتَهُوا» - . حشر / 7 - {وآنچه را فرستاده [او] به شما داد، آن را بگیرید و از آنچه شما را بازداشت، بازایستید}.

جبرییل پرسید: عفو چیست؟ فرمود: این است که وصل نمایی به کسی که قطع نموده است و ببخشی به کسی که تو را محروم نموده است و بگذری از کسی که به تو ستم نموده است. وقتی این دستورات را انجام داد، خداوند به او وحی کرد: «إِنَّکَ لَعَلی خُلُقٍ عَظِیم » - . قلم / 4 - {و راستی که تو را خویی والاست!}.

امام حسن علیه السّلام فرمود: استواری این است که جلوگیری از کار زشت به وسیله کار خوب بکنی. بزرگواری کمک به فامیل و تحمل خطای آن ها است، مروّت عبارت از عفت و اصلاح مال است.

فرمود: رقّت، نظر در یسیر و منع حقیر است. دنائت، خود را استوار داشتن و زن خود را به دیگران واگذاشتن است و سماحت، بذل در دشواری و آسانی است. بخل آن است که آنچه در دست تو است را شرف بینی و آنچه را انفاق کنی تلف بدانی. برادری، مواسات در سختی و شدت. جبن و بد دلی، جرات آوردن بر دوست و ترسیدن از دشمن است. غنیمت، رغبت در تقوی و زهادت در دنیا است که آن غنیمت بارده است. حلم، خشم فرو خوردن و عنان نفس به دست گرفتن است. غنا، راضی بودن نفس به قسمت الهی اگر چه اندک باشد و غنا غنای نفس است. فقر غلبه حرص بر نفس است در هر چیزی. محرومیت، شدت درماندگی و درگیری با مردمان زورمند است. ذلت، زاری کردن نزد دوستان است. جرأت، موافقت اقران است. زحمت در سخن بیهوده گفتن است. مجد و بزرگی، اعطا کردن و بخشش در ناداری است و عفو نمودن جرم و اقرار به ولایت است. و حزم، دوری از سوء ظن به مردم است. خوشحالی، موافقت برادران و حفظ همسایگان است. سفه، متابعت کردن اهل دنائت و مصاحبت نمودن با اهل ضلالت است. غفلت، ترک کردن مسجد و طاعت مفسد است. حرمان، ترک کردن حظ و بهره ای است که بر تو عرضه شده است. سفیه کسی است که در مالش نادان و در آبرویش بی پروا است (و کسی که) به او فحش داده شود پاسخ ندهد. «سید» کسی است که امور قوم و عشیره خود را اداره کند.

**[ترجمه]

وَ قَالَ علیه السلام: صَاحِبِ النَّاسَ مِثْلَ مَا تُحِبُّ أَنْ یُصَاحِبُوکَ بِهِ.

وَ کَانَ یَقُولُ علیه السلام: ابْنَ آدَمَ إِنَّکَ لَمْ تَزَلْ فِی هَدْمِ عُمُرِکَ مُنْذُ سَقَطْتَ مِنْ بَطْنِ أُمِّکَ فَخُذْ مِمَّا فِی یَدَیْکَ لِمَا بَیْنَ یَدَیْکَ فَإِنَّ الْمُؤْمِنَ یَتَزَوَّدُ وَ إِنَّ الْکَافِرَ یَتَمَتَّعُ وَ کَانَ یُنَادِی مَعَ هَذِهِ الْمَوْعِظَةِ- وَ تَزَوَّدُوا فَإِنَّ خَیْرَ الزَّادِ التَّقْوی.

**[ترجمه]اعلام الدین: امام حسن علیه السّلام فرمود: مصیبت ها کلید پاداش است، و فرمود: وقتی در میان نعمتی، قدر نعمت را نمی دانی، وقتی از بین رفت آن را می شناسی. و فرمود: بر شما باد به تفکر زیرا او زندگی دل بینا و کلید دربهای حکمت است ، و فرمود: بهترین موقعی که کریم باید چشم پوشی کند موقعی است که گنهکار برایش پوزش خواستن سخت و دشوار باشد.

به امام حسن عرض کردند: در شما یک نوع بزرگ منشی است. فرمود: نه، بلکه در من عزت است که خداوند می فرماید: «وَ لِلَّهِ الْعِزَّةُ وَ لِرَسُولِهِ وَ لِلْمُؤْمِنِینَ»{و [لی] عزّت از آنِ خدا و از آن ِپیامبر او و از آن ِمؤمنان است}. - . منافقون / 8 -

و فرمود: با مردم چنان معاشرت کن که مایلی با تو معاشرت کنند.

پیوسته می فرمود: پسر آدم، تو از وقتی که از مادر متولد شدی عمر خویش را نابود می کنی، آنچه در اختیارت هست برای آینده ات ذخیره کن. مؤمن توشه بر می دارد و کافر از دنیا بهره می برد و گاهی با صدای بلند این پند را می داد:

«وَ تَزَوَّدُوا فَإِنَ خَیْرَ الزَّادِ التَّقْوی». - . بقره / 197 - {و برای خود توشه برگیرید که در حقیقت، بهترین توشه، پرهیزگاری است} .

**[ترجمه]

عَنْهُ لِیَرْغَبَ الْمُؤْمِنُ فِی لِقَاءِ اللَّهِ مُحِقّاً فَإِنِّی لَا أَرَی الْمَوْتَ إِلَّا الْحَیَاةَ وَ لَا الْحَیَاةَ مَعَ الظَّالِمِینَ إِلَّا بَرَماً إِنَّ النَّاسَ عَبِیدُ الدُّنْیَا وَ الدِّینُ لَعْقٌ عَلَی أَلْسِنَتِهِمْ (1) یَحُوطُونَهُ مَا دَرَّتْ مَعَایِشُهُمْ فَإِذَا مُحِّصُوا بِالْبَلَاءِ(2) قَلَّ الدَّیَّانُونَ.

**[ترجمه]امام حسین علیه السّلام در طیّ مسیر خود به کربلا فرمود: به راستی که این دنیا دگرگون گشته و تغییر قیافه داده و خوبیهایش رو به زوال است، و جز رطوبتی که بر ته کاسه نشیند، و جز یک زندگی پست و کم ارزش مانند چراگاهی که جز گیاه زیانبخش و بیمارکننده در آن چیز دیگری نمی روید، از آن باقی نمانده است .

آیا نمی بینید که به حقّ عمل نمی شود و باطل را رها نمی سازند؟! در یک چنین وضعی باید مرد باایمان آرزوی مرگ کند، چرا که من مرگ را جز سعادت، و زندگی با ستمگران را جز ستوه فکر و رنجش دل ندانم، به راستی که مردم گوش به فرمان و پیرو دنیایند، و عقیده و آئین چون لعابی بر سر زبان آنان می باشد که تا زندگیشان روبه راه است آن را می چرخانند، و چون به گرفتاری آزموده شوند، افراد دیندار کم شوند».

**[ترجمه]

الْیَمَنِ أَمَّا بَعْدُ بَلَغَنِی أَنَّ ابْنَ الزُّبَیْرِ سَیَّرَکَ إِلَی الطَّائِفِ فَرَفَعَ اللَّهُ لَکَ بِذَلِکَ ذِکْراً وَ حَطَّ بِهِ عَنْکَ وِزْراً وَ إِنَّمَا یُبْتَلَی الصَّالِحُونَ وَ لَوْ لَمْ تُؤْجَرْ إِلَّا فِیمَا تُحِبُّ لَقَلَّ الْأَجْرُ(1) عَزَمَ اللَّهُ لَنَا وَ لَکَ بِالصَّبْرِ عِنْدَ الْبَلْوَی وَ الشُّکْرِ عِنْدَ النُّعْمَی (2)

وَ لَا أَشْمَتَ بِنَا وَ لَا بِکَ عَدُوّاً حَاسِداً أَبَداً وَ السَّلَامُ.

**[ترجمه]امام حسین علیه السّلام طی نامه ای به عبد اللَّه بن عبّاس. هنگامی که عبد اللَّه بن زبیر او را به یمن تبعید کرد. فرمود: امّا بعد؛ شنیده ام که ابن زبیر تو را به طائف تبعید ساخته است، امیدوارم که خداوند به این سبب آوازه ات را بلند سازد و گناه تو بریزد، و قطعاً افراد صالح گرفتار می شوند و اگر چنین بود که تنها در آنچه دوست داری اجر و پاداش می بردی، پاداش تو کم و اندک می گشت. امیدوارم که خدا صبر و پایداری در گرفتاری، و سپاسگزاری به هنگام آسایش و رفاه را برای ما و شما بخواهد، و هیچ دشمن حسودی را به جهت [مشکلات] ما و تو شاد نسازد، و السّلام. - . احتمالاً این نامه از علی بن حسین علیه السّلام باشد که بعد از قتل مختاربن زبیر، عبدالله بن عباس را به طائف تبعید کرد نه از حسین بن علی آن طور که راوی به اشتباه فکر کرده است. -

**[ترجمه]

ذِی دِینٍ أَوْ مُرُوَّةٍ أَوْ حَسَبٍ فَأَمَّا ذُو الدِّینِ فَیَصُونُ دِینَهُ وَ أَمَّا ذُو الْمُرُوَّةِ فَإِنَّهُ یَسْتَحْیِی لِمُرُوَّتِهِ وَ أَمَّا ذُو الْحَسَبِ فَیَعْلَمُ أَنَّکَ لَمْ تُکْرِمْ وَجْهَکَ أَنْ تَبْذُلَهُ لَهُ فِی حَاجَتِکَ فَهُوَ یَصُونُ وَجْهَکَ أَنْ یَرُدَّکَ بِغَیْرِ قَضَاءِ حَاجَتِکَ.

**[ترجمه]مردی از انصار (اصحاب رسول خدا صلّی اللَّه علیه و اله و سلّم از اهل مدینه) حضور امام حسین علیه السّلام رسید و خواست تا خواهشی کند، امام فرمود: ای برادر انصار، شخصیّت خود را از درخواست حضوری حفظ کن، و نیازت را توسّط نامه ابراز کن، و من آن را به گونه ای انجام دهم که به خواست خدا تو را شاد و خرسند سازد. او نیز نوشت: ای ابا عبد اللَّه، من به فلان کس پانصد سکّه طلا بدهکارم و در مطالبه اش مرا به ستوه آورده است، پس با او صحبتی فرما تا به هنگام گشایش و بی نیازی مرا مهلتی دهد. چون امام آن نوشته را خواند به منزل رفت و کیسه ای حاوی هزار سکّه طلا با خود آورد، و او را گفت: پانصد سکّه اش را صرف پرداخت قرضت کن، و از پانصد سکّه الباقی در راه زندگیت مدد گیر. و حاجت و نیازت را فقط بر این گونه افراد ابراز کن: دیندار، جوانمرد، خانواده دار. امّا فرد متدیّن و دیندار در حفظ دینش کوشد [و رویت را زمین نزند]، و امّا جوانمرد از مردانگیش حیا می کند، و امّا فرد خانواده دار می داند که تو آبرویت را به خاطر نیاز به او زیر پا نهاده ای، بنا بر این آبرویت را حفظ می کند؛ و تو را ناکام و محروم باز نمی گرداند.

**[ترجمه]

**[ترجمه]امام حسین علیه السّلام فرمود: بی شکّ فرد با ایمان خداوند را پناه خود گیرد، و گفتار او را آینه تمام نمای خویش سازد؛ یک بار در تعریف مؤمنان بنگرد و دگر بار در وصف ستمگران، پس او به همین صورت در نکات و لطائف بسر برد، و از جهت خود شناخت دارد، و به زیرکیش یقین دارد و در پاکی خود قوی و پرتوان است.

**[ترجمه]

شُغُلًا یَسْتَفْرِغُ عَلَیْهِ أَحْزَانَهُ وَ یَذْهَلُهُ عَنْ دُنْیَاهُ وَ یُکْثِرُ نَصَبَهُ لِطَلَبِ الْخَلَاصِ مِنْهُ فَکَیْفَ وَ هُوَ بَعْدَ ذَلِکَ مُرْتَهَنٌ بِاکْتِسَابِهِ مُسْتَوْقَفٌ عَلَی حِسَابِهِ- لَا وَزِیرَ لَهُ یَمْنَعُهُ وَ لَا ظَهِیرَ عَنْهُ یَدْفَعُهُ وَ یَوْمَئِذٍ لا یَنْفَعُ نَفْساً إِیمانُها لَمْ تَکُنْ آمَنَتْ مِنْ قَبْلُ أَوْ کَسَبَتْ فِی إِیمانِها خَیْراً قُلِ انْتَظِرُوا إِنَّا مُنْتَظِرُونَ أُوصِیکُمْ بِتَقْوَی اللَّهِ فَإِنَّ اللَّهَ قَدْ ضَمِنَ لِمَنِ اتَّقَاهُ أَنْ یُحَوِّلَهُ عَمَّا یَکْرَهُ إِلَی مَا یُحِبُّ وَ یَرْزُقَهُ مِنْ حَیْثُ لَا یَحْتَسِبُ فَإِیَّاکَ أَنْ تَکُونَ مِمَّنْ یَخَافُ عَلَی الْعِبَادِ مِنْ ذُنُوبِهِمْ وَ یَأْمَنُ الْعُقُوبَةَ مِنْ ذَنْبِهِ فَإِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی لَا یُخْدَعُ عَنْ جَنَّتِهِ وَ لَا یُنَالُ مَا عِنْدَهُ إِلَّا بِطَاعَتِهِ إِنْ شَاءَ اللَّهُ.

**[ترجمه]تحف العقول: موعظه امام حسین علیه السّلام است که فرمود: شما را به تقوای الهی سفارش می کنم، و از روزهای [سخت و ناگوار] او برحذر می دارم، و نشانه هایش را در معرض دید همگان قرار می دهم، گویا [زمان مرگ] که وحشت خیز است و بیم آور، با ورود ترسناک و فرود ناخوشایند و طعم تلخش در رسیده! تا به روحتان درآویزد، و میان شما و عمل جدایی اندازد، پس در پرتو سلامتی بدن در مدّت عمر شتاب کنید، گویی چنان است که شما بی توجّه مورد شبیخون و در معرض حوادث ناگهانی آن واقع شده اید، پس شما را از بیرون به داخل زمین، و از بالا به قعر آن می کشد؛ و از دلبستگی به دیگران به تنهایی سوق می دهد، و از آسایش و روشنایی به تاریکی می کشد، و از گشایش و وسعت به تنگی و ضیق منتقل می سازد. آنجا که نه خویشاوندی دیدار شود، و نه بیماری عیادت، و نه فریادی اجابت. امیدوارم که خداوند ما و شما را بر ترس و وحشت آن روز یاریمان فرماید، و از مجازات و کیفرش نجات دهد، و از پاداش فراوانش بهره مند سازد.

ای بندگان خدا، اگر این سرا منتهای مقصد، و پایان مسیرتان بود، همان، انسان را از جهت اشتغال بس بود که تمام اندوهش را مخصوص آن سازد، و آن را به کلّی از یاد ببرد، و زحمتش را در پی رهایی از آن افزون سازد، پس چگونه است؟ در حالی که پس از این در گرو کردار خویش است، و برای رسیدگی به حسابش بازداشت می شود؛ نه او را وزیری است که مانع گرفتاریش شود، و نه یار و مددکاری که از او حمایت کند، و در آن روز دیگر ایمان هیچ کس که پیش از آن ایمان نیاورده، یا در حال ایمانش کار نیکی نکرده، سود ندارد، بگو منتظر باشد که ما نیز منتظریم و چشم به راه. شما را سفارش به تقوای الهی می کنم که بی شکّ خداوند تعهّد نموده که هر کس از او پروا کند حالش را از ناخوشی به آنچه خوش دارد تغییر دهد، و از جایی که گمان ندارد روزی رساند. مبادا از شمار افرادی باشید که از گناهان مردم در خوف و هراسند، امّا از کیفر گناه خود آسوده خاطرند و ایمن، که یقینا خدای تبارک و تعالی در مورد بهشت خود فریب نخواهد خورد، و دسترسی به آنچه که نزد خداوند است، تنها در پرتو طاعت او نهفته است، إن شاء اللَّه. - . تحف العقول: 239 -

**[ترجمه]

قَطَعَهُ وَ الْأُصُولُ عَلَی مَغَارِسِهَا بِفُرُوعِهَا تَسْمُو فَمَنْ تَعَجَّلَ لِأَخِیهِ خَیْراً وَجَدَهُ إِذَا قَدِمَ عَلَیْهِ غَداً وَ مَنْ أَرَادَ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی بِالصَّنِیعَةِ إِلَی أَخِیهِ کَافَأَهُ بِهَا فِی وَقْتِ حَاجَتِهِ وَ صَرَفَ عَنْهُ مِنْ بَلَاءِ الدُّنْیَا مَا هُوَ أَکْثَرُ مِنْهُ وَ مَنْ نَفَّسَ کُرْبَةَ مُؤْمِنٍ فَرَّجَ اللَّهُ عَنْهُ کُرَبَ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ وَ مَنْ أَحْسَنَ أَحْسَنَ اللَّهُ إِلَیْهِ- وَ اللَّهُ یُحِبُّ الْمُحْسِنِینَ.

**[ترجمه]کشف الغمه: امام حسین علیه السّلام در خطبه ای فرمود: ای مردمان، رغبت نمایید در مکارم و بشتابید به سوی غنیمت ها، و سعی و شتاب به سوی معروف نمایید، و کسب ستایش با اخلاق پسندیده کنید، و از افعال ذمیمه دوری جویید، و نیکویی کنید که هر گاه یکی با یکی نیکویی کرده و می بیند که آن کس به شکر آن قیام نمی­نماید، حق سبحانه و تعالی عوض نیکی او را خواهد داد، زیرا که عطای او بیشتر است و اجر او بزرگتر و بدانید که حوایج مردم به شما نعمتی از نعمتهای حق بر شما است، با اعراض از آن حوایج، آن نعمت را نقمت نگردانید، و بدانید که معروف و نیکی حمد و ستایش را میراث می گذارد، و موجب اجر بزرگ است؛ پس هر گاه از مردی نیکویی دیدید او را مردی نیک بدانید که دیدن او حضور و سرور می افزاید و اگر (از کسی) بدی دیدید، او را مرد بد و ناخوشی می­یابید که دلها از دیدن او تنفر دارد و دیده­ها خوابانیده می شود که او را نبینند.

ای مردمان، هر که جود کرد عزیز شد و هر که بخل ورزید ذلیل گشت، و اجود مردمان آن کس است که به کسی که امیدی به بخشش او نداشته باشد عطا کند، و عفوکننده ترین مردمان آن کسی است که با وجود قدرت بر انتقام عفو کند، و وصل کننده ترین مردم کسی است که به کسی که از او بریده، وصل شود، و درختان در کشتگاه شان با شاخه هایشان مرتفع می شوند، [شاید کنایه از این است که انسانها با بخشش بلند مرتبه می شوند. مترجم] پس هر که برای برادر خود تعجیل به احسان کند، البته ناگهان عوض آن احسان را بیابد، و هر که از برای خدای تعالی با برادر دینی خود نیکی کرد، حق تعالی در وقت حاجت عوض آن، نیکی زیادتری به وی می­رساند و بلاهای دنیا را از او برمی­گرداند، و هر که غمی و بلایی را از مؤمنی رفع کند، حق تعالی غم و الم دنیا و آخرت او را به فرح و سرور مبدل گرداند، و هر که احسان کند، از خدای تعالی احسان یابد، وَ اللَّهُ یُحِبُّ الْمُحْسِنِینَ، و خداوند احسان کنندگان را دوست دارد. - . کشف الغمه 2: 241 -

**[ترجمه]

یَبْغِی فَسَادِی مَا اسْتَطَاعَ***وَ أَمْرُهُ مِمَّا أَرُبُّهُ

حَنَقاً یَدِبُّ إِلَی الضَّرَّاءِ***وَ ذَاکَ مِمَّا لَا أُدِبُّهُ

وَ یَرَی ذُبَابَ الشَّرِّ مِنْ***حَوْلِی یَطِنُّ وَ لَا یَذُبُّهُ

وَ إِذَا خَبَا وَغْرُ الصُّدُورِ***فَلَا یَزَالُ بِهِ یَشُبُّهُ (1)

أَ فَلَا یَعِیجُ بِعَقْلِهِ***أَ فَلَا یَتُوبُ إِلَیْهِ لُبُّهُ (2)

أَ فَلَا یَرَی أَنَّ فِعْلَهُ***مِمَّا یَسُورُ إِلَیْهِ غِبُّهُ

حَسْبِی بِرَبِّی کَافِیاً***مَا أَخْتَشِی وَ الْبَغْیُ حَسْبُهُ

وَ لَقَلَّ مَنْ یُبْغَی عَلَیْهِ***فَمَا کَفَاهُ اللَّهُ رَبُّهُ (3)

وَ قَالَ علیه السلام:

إِذَا مَا عَضَّکَ الدَّهْرُ فَلَا تَجْنَحْ إِلَی خَلْقٍ***وَ لَا تَسْأَلْ سِوَی اللَّهِ تَعَالَی قَاسِمِ الرِّزْقِ

فَلَوْ عِشْتَ وَ طَوَّفْتَ مِنَ الْغَرْبِ إِلَی الشَّرْقِ***لَمَا صَادَفْتَ مَنْ یَقْدِرُ أَنْ یُسْعِدَ أَوْ یُشْقِیَ

وَ قَالَ علیه السلام:

اللَّهُ یَعْلَمُ أَنَّ مَا یُبْدِی یَزِیدُ لِغَیْرِهِ***وَ بِأَنَّهُ لَمْ یَکْتَسِبْهُ بِغَیْرِهِ وَ بِمَیْرِهِ (4)

لَوْ أَنْصَفَ النَّفْسُ الْخَئُونُ لَقَصُرَتْ مِنْ سَیْرِهِ***وَ لَکَانَ ذَلِکَ مِنْهُ أَدْنَی شَرَّهُ مِنْ خَیْرِهِ

کذا بخط ابن الخشاب شره بالإضافة و أظنه وهما منه لأنه لا معنی له علی الإضافة و المعنی أنه لو أنصف نفسه أدنی الإنصاف شره علی المفعولیة من خیره أی صار ذا خیر.

قَالَ علیه السلام:

إِذَا اسْتَنْصَرَ الْمَرْءُ امْرَأً لَا یَدَیْ لَهُ***فَنَاصِرُهُ وَ الْخَاذِلُونَ سَوَاءٌ

ص: 123

أَنَا ابْنُ الَّذِی قَدْ تَعْلَمُونَ مَکَانَهُ***وَ لَیْسَ عَلَی الْحَقِّ الْمُبِینِ طَخَاءٌ(1)

أَ لَیْسَ رَسُولُ اللَّهِ جَدِّی وَ وَالِدِی***أَنَا الْبُدْرَانُ خَلَا النُّجُومِ خَفَاءٌ

أَ لَمْ یَنْزِلِ الْقُرْآنُ خَلْفَ بُیُوتِنَا***صَبَاحاً وَ مِنْ بَعْدِ الصَّبَّاحِ مَسَاءٌ

یُنَازِعُنِی وَ اللَّهِ بَیْنِی وَ بَیْنَهُ***یَزِیدُ وَ لَیْسَ الْأَمْرُ حَیْثُ یَشَاءُ

فَیَا نُصَحَاءُ اللَّهِ أَنْتُمْ وُلَاتُهُ***وَ أَنْتُمْ عَلَی أَدْیَانِهِ أُمَنَاءُ

بِأَیِّ کِتَابٍ أَمْ بِأَیَّةِ سُنَّةٍ***تَنَاوَلَهَا عَنْ أَهْلِهَا الْبُعَدَاءُ

وَ هِیَ طَوِیلَةٌ. وَ قَالَ علیه السلام(2):

أَنَا الْحُسَیْنُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ أَبِی***طَالِبٍ الْبَدْرُ بِأَرْضِ الْعَرَبِ

أَ لَمْ تَرَوْا وَ تَعْلَمُوا أَنَّ أَبِی***قَاتِلُ عَمْرٍو وَ مُبِیرُ مَرْحَبٍ

وَ لَمْ یَزَلْ قَبْلَ کُشُوفِ الْکُرَبِ***مُجَلِّیاً ذَلِکَ عَنْ وَجْهِ النَّبِیِّ

أَ لَیْسَ مِنْ أَعْجَبِ عَجَبِ الْعَجَبِ***أَنْ یَطْلُبَ الْأَبْعَدُ مِیرَاثَ النَّبِیِّ

وَ اللَّهُ قَدْ أَوْصَی بِحِفْظِ الْأَقْرَبِ

وَ قَالَ علیه السلام(3):

مَا یَحْفَظِ اللَّهُ یُصَنْ*** مَا یَضَعِ اللَّهُ یُهَنْ

مَنْ یُسْعِدِ اللَّهُ یَلِنْ*** لَهُ الزَّمَانُ إِنْ خَشُنَ

أَخِی اعْتَبِرْ لَا تَغْتَرِرْ*** کَیْفَ تَرَی صَرْفَ الزَّمَنِ

یُجْزَی بِمَا أُوتِیَ مِنْ*** فِعْلِ قَبِیحٍ أَوْ حَسَنٍ

أَفْلَحَ عَبْدٌ کُشِفَ*** الْغِطَاءُ عَنْهُ فَفَطَنَ

وَ قَرَّ عَیْناً مَنْ رَأَی*** أَنَّ الْبَلَاءَ فِی اللَّسَنِ

فَمَازَ مِنْ أَلْفَاظِهِ***فِی کُلِّ وَقْتٍ وَ وَزَنَ

ص: 124

وَ خَافَ مِنْ لِسَانِهِ***عَزْباً حَدِیداً فَخَزَنَ

وَ مَنْ یَکُنْ مُعْتَصِماً***بِاللَّهِ ذِی الْعَرْشِ فَلَنْ

یَضُرَّهُ شَیْ ءٌ وَ مَنْ***یُعْدِی عَلَی اللَّهِ وَ مَنْ

مَنْ یَأْمَنِ اللَّهَ یَخَفْ***وَ خَائِفُ اللَّهِ أَمِنَ

وَ مَا لِمَا یُثْمِرُهُ***الْخَوْفُ مِنَ اللَّهِ ثَمَنٌ

یَا عَالِمَ السِّرِّ کَمَا***یَعْلَمُ حَقّاً مَا عَلَنَ

صَلِّ عَلَی جَدِّی أَبِی الْ***قَاسِمِ ذِی النُّورِ الْمِنَنِ

أَکْرَمُ مَنْ حَیَّ وَ مَنْ***لُفِّفَ مَیْتاً فِی کَفَنٍ

وَ امْنُنْ عَلَیْنَا بِالرِّضَی***فَأَنْتَ أَهْلٌ لِلْمِنَنِ

وَ أَعْفِنَا فِی دِینِنَا مِنْ***کُلِّ خُسْرٍ وَ غَبَنٍ

مَا خَابَ مَنْ خَابَ کَمَنْ***یَوْماً إِلَی الدُّنْیَا رَکَنَ

طُوبَی لِعَبْدٍ کُشِفَتْ***عَنْهُ غَبَابَاتُ الْوَسَنِ

وَ الْمَوْعِدُ اللَّهُ وَ مَا***یَقْضِ بِهِ اللَّهُ یَکُنْ

وَ هِیَ طَوِیلَةٌ. وَ قَالَ علیه السلام(1):

أَبِی عَلِیٌّ وَ جَدِّی خَاتَمُ الرُّسُلِ***وَ الْمُرْتَضَوْنَ لِدِینِ اللَّهِ مِنْ قَبْلِی

وَ اللَّهُ یَعْلَمُ وَ الْقُرْآنُ یَنْطِقُهُ***أَنَّ الَّذِی بِیَدِی مَنْ لَیْسَ یَمْلِکُ لِی

مَا یُرْتَجَی بِامْرِئٍ لَا قَائِلَ عَذَلًا***وَ لَا یَزِیغُ إِلَی قَوْلٍ وَ لَا عَمَلٍ

وَ لَا یَرَی خَائِفاً فِی سِرِّهِ وَجِلًا***وَ لَا یُحَاذِرُ مِنْ هَفْوٍ وَ لَا زَلَلٍ

یَا وَیْحَ نَفْسِی مِمَّنْ لَیْسَ یَرْحَمُهَا***أَ مَا لَهُ فِی کِتَابِ اللَّهِ مِنْ مَثَلٍ

أَ مَا لَهُ فِی حَدِیثِ النَّاسِ مُعْتَبَرٌ***مِنَ الْعَمَالِقَةِ الْعَادِیَةِ الْأُوَلِ

یَا أَیُّهَا الرَّجُلُ الْمَغْبُونُ شِیمَتُهُ***إِنِّی وَرِثْتُ رَسُولَ اللَّهِ عَنْ رُسُلٍ

أَ أَنْتَ أَوْلَی بِهِ مِنْ آلِهِ فَبِمَا***تَرَی اعْتَلَلْتَ وَ مَا فِی الدِّینِ مِنْ عِلَلٍ

وَ فِیهَا أَبْیَاتٌ أُخَرُ.

ص: 125

وَ قَالَ علیه السلام:

یَا نَکَبَاتِ الدَّهْرِ دُولِی دُولِی***وَ أَقْصِرِی إِنْ شِئْتِ أَوْ أَطِیلِی (1).

مِنْهَا:

رَمَیْتَنِی رَمْیَةً لَا مَقِیلَ***بِکُلِّ خَطْبٍ فَادِحٍ جَلِیلٍ

وَ کُلِّ عَبْ ءٍ أَیِّدٍ ثَقِیلٍ***أَوَّلُ مَا رُزِئْتُ بِالرَّسُولِ

وَ بَعْدُ بِالطَّاهِرَةِ الْبَتُولِ***وَ الْوَالِدِ الْبَرِّ بِنَا الْوُصُولِ

وَ بِالشَّقِیقِ الْحَسَنِ الْجَلِیلِ***وَ الْبَیْتِ ذِی التَّأْوِیلِ وَ التَّنْزِیلِ

وَ زَوْرُنَا الْمَعْرُوفُ مِنْ جِبْرِیلَ***فَمَا لَهُ فِی الزَّرْءِ مِنْ عَدِیلٍ

مَا لَکَ عَنِّی الْیَوْمَ مِنْ عُدُولٍ***وَ حَسْبِیَ الرَّحْمَنُ مِنْ مُنِیلٍ

قَالَ تَمَّ شِعْرُ مَوْلَانَا الشَّهِیدِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیهما السلام وَ هُوَ عَزِیزُ الْوُجُودِ.

**[ترجمه]کشف الغمه: و اما شعر امام حسین علیه السّلام: راویان اشعاری از آن حضرت روایت کرده اند که شعر آن حضرت به خط شیخ عبدالله بن احمد بن خشاب نحوی به من رسیده است و ابو مخنف لوط بن یحیی گفت: بیشتر شعرهایی که مردم از مولایمان ابا عبد الله الحسین علیه السّلام نقل کرده اند، شعرهایی است که در آن ها امام مثل زده، و من اشعار امام را از مواضع آن به دست آورده ام و از جاهایی که احتمال می­دادم، ضبط کرده ام. و از رجال برجسته ای از جمله عبد الرحمن بن نجبه خزاعی که از جمله شیعیان بود آن ها را روایت نموده ام، و از آن جمله مسیّب بن رافع مخزومی و دیگران.

روزی مردی از اهالی سلع (محلی است نزدیک مدینه) شعرهای زیر را برایم خواند، گفتم برایم این شعرها را می­نویسی؟ گفت: به به چه ردایی داری! آن ردا را همان روز به ده دینار خریده بودم، بر دوش او افکندم. او این اشعار را برایم نوشت: حضرت ابو عبد الله حسین بن علی بن ابی طالب بن عبد المطلب بن هاشم بن مناف بن قصی فرمود:

آن هایی را که دوست داشتم رفتند، من بین کسانی باقی مانده ام که آنان را دوست نمی­دارم.