بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار المجلد 53 : تاریخ حضرت حجت علیه السلام - 3

و کان هذا الکتاب مع سعته و طوله و ثقل حجمه و کثرة أجزائه مرغوبا متداولا، و قد طبع جمیع مجلّداته و أحسن الطّبعات هی المشهورة بطبع الکمبانی متشملة علی جمیع أجزاء الکتاب إذ تصدّی لتصحیحها و مقابلتها جماعة من أعاظم علماء وقته من الماهرین فی الأدب و الحدیث المتتبّعین للکتب بعنایة تامّة، إلّا أنّ الزّمان طال علیها، و فقدت نسخه فی زماننا مع کثرة طالبیه، و زاد قیمتها علی طاقة المستفیدین، و ربّما اجتهد أحدهم فی الطلب حتّی یحصل علی دورة کاملة فلا یرجع إلّا بخفّی حنین و لا یتّفق له إلّا مجلّدات مبتورة بعد أعوام و سنین، إلی أن حدا دواعی النّفوس جماعة إلی تجدید طبعه فشرعوا فیه و خرج منه مجلّدات بجهد جهید و کدّ کدید و حدثت حوادث فحالت بینهم و بین الطبع موانع الأسباب و قصرت بهم الازمات، و بذل النّاس لطبعه أموالا جزیلة رجاء الحصول علی أمل لم یتحقق فأیسوا عن الکتاب و عمّا بذلوا حتّی و کان یسئل بعضهم بعضا «متی هذا

الوعد إن کنتم صادقین» و کان الجواب لن یخرج إلی الوجود «ما اختلف الملوان و تعاقب العصران و کرّ الجدیدان و استقبل الفرقدان».

إلی أن طلع نجم و لاح ضوء و برق لامع و استنار أفق، أزال ظلمة الیأس و تصدّی له من لا یثنیه عن عزمه الحدثان، و لا یبطّئه تلاعب الأزمان، و وقعت القوس فی ید باریها، و ظهر بعض مجلّدات الکتاب مطبوعة علی أحسن صورة و کانت بشارة بسرعة العمل و وعدا قریبا بحصول الأمل من المکتبة الإسلامیّة الشّریفة المشهورة باتقان الصّنع و إنجاز الوعد و الإسراع فی الوفاء بالعهد، و کان من محاسن ما رأیت من الأجزاء المطبوعة، الصحّة و مطابقة نسخة الکمبانی، و یزید علیها بذکر بعض کلمات تخالف المصادر و ممّا یمتاز به إنشاء اللّه أن یتجرّد عن ذکر امور تافهة لا تسمن و لا تغنی من جوع و لا فائدة فیها، و لا حاجة للعلماء إلیها و لا یعجز عنها أحد و صرف الوقت و العمل فیها تسویف بغیر علّة و ترجئة لغیر سبب و هم إلی أصل الکتاب أحوج، و الإسراع إلی إکمال الطبع عندهم أرضی و أحبّ.

وفّق اللّه النّاشرین و المصحّحین و الساعین فی طبع الکتب الدینیّة و شرکهم فی ثواب علم العالمین و عمل العاملین بمحمّد و آله الطّاهرین.

ص: 2

**[ترجمه]کلمة تفضّل بافادتها الحبر العلّام حجة الإسلام الحاج المرزا أبو الحسن الشعرانی دامت برکاته

بسم اللّه الرّحمن الرّحیم

الحمد للّه و الصّلوة علی عبادة الّذین اصطفی.

و بعد فیقول العبد أقلّ خدمة أهل العلم أبو الحسن بن محمّد المدعوّ بالشّعرانی أصلح اللّه حاله: إنّ کتاب بحار الأنوار للشیخ الجلیل المحدّث العلّامة الحفظة محمّد باقر بن محمّد تقیّ المجلسیّ قدّس اللّه روحه باتّفاق أهل الحلّ و العقد من علماء أهل البیت أجمع الکتب المصنّفة لشتات الأحادیث الشّریفة و أشملها لمتفرّقات الأخبار المنیفة و أحصاها لأغراض المذهب و أبینها لمقاصد روّاد هذا المشرب و أکملها فی نقل أقوال العلماء، و أسهلها لطالبی الارتواء مع غزارة مادّتها و هو بحیث لا یستغنی عنه أحد من المنتحلین إلی الدّین سواء کان فقیها أو محدّثا أو واعظا أو مؤرّخا أو مفسّرا أو متکلّما، بل و لو فیلسوفا حکیما إلهیّا لجمعه جمیع الأغراض، نعم لا یجوز الغوص فی البحار إلّا للماهر فی السّباحة حتّی لا یغرق فی تیّار أمواجها، و لا یجتنی من قعرها إلّا درّها من أثباجها.

و کان مؤلّفها أعلی اللّه مقامه وفّق للعثور علی کنوز علم لا یتّفق لکلّ أحد فقد اجتمع عنده من کتب أصحابنا الأوائل و النّسخ النّادرة الوجور ما لا یحصل فی کلّ زمان و کلّ بلد فاغتنم الفرصة و جمعها فی کتاب لئلّا تتفرّق و تضیّع و لو کان غرضه الاکتفاء بنقل السمین و ترک الغثّ لفعل لکن لم یفعل لأغراض و لعلّ منها قصر الوقت و ضیق الفرصة أو فتح باب الاجتهاد و دفع توهّم من یظنّ أنّ المحدّثین یترکون ما یخالف غرضهم و یباین مذهبهم عمدا حسما لاحتجاج الخصم به کما ترک بعضهم من غیرنا نقل حدیث الغدیر فجمع رحمه اللّه کلّ شی ء وجده و ترک البحث فیها لمن بعده.

ص: 1

و کان هذا الکتاب مع سعته و طوله و ثقل حجمه و کثرة أجزائه مرغوبا متداولا، و قد طبع جمیع مجلّداته و أحسن الطّبعات هی المشهورة بطبع الکمبانی متشملة علی جمیع أجزاء الکتاب إذ تصدّی لتصحیحها و مقابلتها جماعة من أعاظم علماء وقته من الماهرین فی الأدب و الحدیث المتتبّعین للکتب بعنایة تامّة، إلّا أنّ الزّمان طال علیها، و فقدت نسخه فی زماننا مع کثرة طالبیه، و زاد قیمتها علی طاقة المستفیدین، و ربّما اجتهد أحدهم فی الطلب حتّی یحصل علی دورة کاملة فلا یرجع إلّا بخفّی حنین و لا یتّفق له إلّا مجلّدات مبتورة بعد أعوام و سنین، إلی أن حدا دواعی النّفوس جماعة إلی تجدید طبعه فشرعوا فیه و خرج منه مجلّدات بجهد جهید و کدّ کدید و حدثت حوادث فحالت بینهم و بین الطبع موانع الأسباب و قصرت بهم الازمات، و بذل النّاس لطبعه أموالا جزیلة رجاء الحصول علی أمل لم یتحقق فأیسوا عن الکتاب و عمّا بذلوا حتّی و کان یسئل بعضهم بعضا «متی هذا

الوعد إن کنتم صادقین» و کان الجواب لن یخرج إلی الوجود «ما اختلف الملوان و تعاقب العصران و کرّ الجدیدان و استقبل الفرقدان».

إلی أن طلع نجم و لاح ضوء و برق لامع و استنار أفق، أزال ظلمة الیأس و تصدّی له من لا یثنیه عن عزمه الحدثان، و لا یبطّئه تلاعب الأزمان، و وقعت القوس فی ید باریها، و ظهر بعض مجلّدات الکتاب مطبوعة علی أحسن صورة و کانت بشارة بسرعة العمل و وعدا قریبا بحصول الأمل من المکتبة الإسلامیّة الشّریفة المشهورة باتقان الصّنع و إنجاز الوعد و الإسراع فی الوفاء بالعهد، و کان من محاسن ما رأیت من الأجزاء المطبوعة، الصحّة و مطابقة نسخة الکمبانی، و یزید علیها بذکر بعض کلمات تخالف المصادر و ممّا یمتاز به إنشاء اللّه أن یتجرّد عن ذکر امور تافهة لا تسمن و لا تغنی من جوع و لا فائدة فیها، و لا حاجة للعلماء إلیها و لا یعجز عنها أحد و صرف الوقت و العمل فیها تسویف بغیر علّة و ترجئة لغیر سبب و هم إلی أصل الکتاب أحوج، و الإسراع إلی إکمال الطبع عندهم أرضی و أحبّ.

وفّق اللّه النّاشرین و المصحّحین و الساعین فی طبع الکتب الدینیّة و شرکهم فی ثواب علم العالمین و عمل العاملین بمحمّد و آله الطّاهرین.

ص: 2

**[ترجمه]

أَیَّانَ مُرْساها قُلْ إِنَّما عِلْمُها عِنْدَ رَبِّی لا یُجَلِّیها لِوَقْتِها إِلَّا هُوَ ثَقُلَتْ فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ (1) الْآیَةَ وَ هُوَ السَّاعَةُ الَّتِی قَالَ اللَّهُ تَعَالَی یَسْئَلُونَکَ عَنِ السَّاعَةِ أَیَّانَ مُرْساها(2) وَ قَالَ عِنْدَهُ عِلْمُ السَّاعَةِ(3) وَ لَمْ یَقُلْ إِنَّهَا عِنْدَ أَحَدٍ وَ قَالَ فَهَلْ یَنْظُرُونَ إِلَّا السَّاعَةَ أَنْ تَأْتِیَهُمْ بَغْتَةً فَقَدْ جاءَ أَشْراطُها الْآیَةَ(4)

وَ قَالَ اقْتَرَبَتِ السَّاعَةُ وَ انْشَقَّ الْقَمَرُ(5) وَ قَالَ ما یُدْرِیکَ لَعَلَّ السَّاعَةَ تَکُونُ قَرِیباً-(6) یَسْتَعْجِلُ بِهَا(7) الَّذِینَ لا یُؤْمِنُونَ بِها وَ الَّذِینَ آمَنُوا مُشْفِقُونَ مِنْها وَ یَعْلَمُونَ أَنَّهَا الْحَقُّ أَلا إِنَّ الَّذِینَ یُمارُونَ فِی السَّاعَةِ لَفِی ضَلالٍ بَعِیدٍ قُلْتُ فَمَا مَعْنَی یُمَارُونَ قَالَ یَقُولُونَ مَتَی وُلِدَ وَ مَنْ رَأَی وَ أَیْنَ یَکُونُ وَ مَتَی یَظْهَرُ وَ کُلُّ ذَلِکَ اسْتِعْجَالًا لِأَمْرِ اللَّهِ وَ شَکّاً فِی قَضَائِهِ وَ دُخُولًا فِی قُدْرَتِهِ

ص: 2

أُولَئِکَ الَّذِینَ خَسِرُوا الدُّنْیَا وَ إِنَّ لِلْکَافِرِینَ لَشَرَّ مَآبٍ قُلْتُ أَ فَلَا یُوَقَّتُ لَهُ وَقْتٌ فَقَالَ یَا مُفَضَّلُ لَا أُوَقِّتُ لَهُ وَقْتاً وَ لَا یُوَقَّتُ لَهُ وَقْتٌ إِنَّ مَنْ وَقَّتَ لِمَهْدِیِّنَا وَقْتاً فَقَدْ شَارَکَ اللَّهَ تَعَالَی فِی عِلْمِهِ وَ ادَّعَی أَنَّهُ ظَهَرَ عَلَی سِرِّهِ وَ مَا لِلَّهِ مِنْ سِرٍّ إِلَّا وَ قَدْ وَقَعَ إِلَی هَذَا الْخَلْقِ الْمَعْکُوسِ الضَّالِّ عَنِ اللَّهِ الرَّاغِبِ عَنْ أَوْلِیَاءِ اللَّهِ وَ مَا لِلَّهِ مِنْ خَبَرٍ إِلَّا وَ هُمْ أَخَصُّ بِهِ لِسِرِّهِ وَ هُوَ عِنْدَهُمْ وَ إِنَّمَا أَلْقَی اللَّهُ إِلَیْهِمْ لِیَکُونَ حُجَّةً عَلَیْهِمْ قَالَ الْمُفَضَّلُ یَا مَوْلَایَ فَکَیْفَ بَدْءُ ظُهُورِ الْمَهْدِیِّ علیه السلام وَ إِلَیْهِ التَّسْلِیمُ قَالَ علیه السلام یَا مُفَضَّلُ یَظْهَرُ فِی شُبْهَةٍ لِیَسْتَبِینَ فَیَعْلُو ذِکْرُهُ وَ یَظْهَرُ أَمْرُهُ وَ یُنَادَی بِاسْمِهِ وَ کُنْیَتِهِ وَ نَسَبِهِ وَ یَکْثُرُ ذَلِکَ عَلَی أَفْوَاهِ الْمُحِقِّینَ وَ الْمُبْطِلِینَ وَ الْمُوَافِقِینَ وَ الْمُخَالِفِینَ

ص: 3

لِتَلْزَمَهُمُ الْحُجَّةُ بِمَعْرِفَتِهِمْ بِهِ عَلَی أَنَّهُ قَدْ قَصَصْنَا وَ دَلَلْنَا عَلَیْهِ وَ نَسَبْنَاهُ وَ سَمَّیْنَاهُ وَ کَنَیْنَاهُ وَ قُلْنَا سَمِیُّ جَدِّهِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ کَنِیُّهُ لِئَلَّا یَقُولَ النَّاسُ مَا عَرَفْنَا لَهُ اسْماً وَ لَا کُنْیَةً وَ لَا نَسَباً وَ اللَّهِ لَیَتَحَقَّقُ الْإِیضَاحُ بِهِ وَ بِاسْمِهِ وَ نَسَبِهِ وَ کُنْیَتِهِ عَلَی أَلْسِنَتِهِمْ حَتَّی لَیُسَمِّیهِ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ کُلُّ ذَلِکَ لِلُزُومِ الْحُجَّةِ عَلَیْهِمْ ثُمَّ یُظْهِرُهُ اللَّهُ کَمَا وَعَدَ بِهِ جَدُّهُ صلی الله علیه و آله فِی قَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَ هُوَ الَّذِی أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدی وَ دِینِ الْحَقِّ لِیُظْهِرَهُ عَلَی الدِّینِ کُلِّهِ وَ لَوْ کَرِهَ الْمُشْرِکُونَ (1) قَالَ الْمُفَضَّلُ یَا مَوْلَایَ فَمَا تَأْوِیلُ قَوْلِهِ تَعَالَی لِیُظْهِرَهُ عَلَی الدِّینِ کُلِّهِ وَ لَوْ کَرِهَ الْمُشْرِکُونَ قَالَ علیه السلام هُوَ قَوْلُهُ تَعَالَی وَ قاتِلُوهُمْ حَتَّی لا تَکُونَ فِتْنَةٌ وَ یَکُونَ الدِّینُ کُلُّهُ لِلَّهِ (2) فَوَ اللَّهِ یَا مُفَضَّلُ لَیُرْفَعُ عَنِ الْمِلَلِ وَ الْأَدْیَانِ الِاخْتِلَافُ وَ یَکُونُ الدِّینُ کُلُّهُ وَاحِداً کَمَا قَالَ جَلَّ ذِکْرُهُ إِنَّ الدِّینَ عِنْدَ اللَّهِ الْإِسْلامُ (3) وَ قَالَ اللَّهُ وَ مَنْ یَبْتَغِ غَیْرَ الْإِسْلامِ دِیناً فَلَنْ یُقْبَلَ مِنْهُ وَ هُوَ فِی الْآخِرَةِ مِنَ الْخاسِرِینَ (4) قَالَ الْمُفَضَّلُ قُلْتُ یَا سَیِّدِی وَ مَوْلَایَ وَ الدِّینُ الَّذِی فِی آبَائِهِ إِبْرَاهِیمَ وَ نُوحٍ وَ مُوسَی وَ عِیسَی وَ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله هُوَ الْإِسْلَامُ قَالَ نَعَمْ یَا مُفَضَّلُ هُوَ الْإِسْلَامُ لَا غَیْرُ قُلْتُ یَا مَوْلَایَ أَ تَجِدُهُ فِی کِتَابِ اللَّهِ قَالَ نَعَمْ مِنْ أَوَّلِهِ إِلَی آخِرِهِ وَ مِنْهُ هَذِهِ الْآیَةُ إِنَّ الدِّینَ عِنْدَ اللَّهِ الْإِسْلامُ وَ قَوْلُهُ تَعَالَی مِلَّةَ أَبِیکُمْ إِبْراهِیمَ هُوَ سَمَّاکُمُ الْمُسْلِمِینَ-(5) وَ مِنْهُ قَوْلُهُ تَعَالَی فِی قِصَّةِ إِبْرَاهِیمَ وَ إِسْمَاعِیلَ وَ اجْعَلْنا مُسْلِمَیْنِ لَکَ وَ مِنْ ذُرِّیَّتِنا أُمَّةً مُسْلِمَةً لَکَ (6) وَ قَوْلُهُ تَعَالَی فِی قِصَّةِ فِرْعَوْنَ حَتَّی إِذا أَدْرَکَهُ الْغَرَقُ قالَ آمَنْتُ أَنَّهُ لا إِلهَ إِلَّا الَّذِی آمَنَتْ بِهِ بَنُوا إِسْرائِیلَ وَ أَنَا مِنَ الْمُسْلِمِینَ (7) وَ فِی قِصَّةِ سُلَیْمَانَ وَ بِلْقِیسَ قَبْلَ أَنْ یَأْتُونِی مُسْلِمِینَ وَ قَوْلِهَا أَسْلَمْتُ مَعَ سُلَیْمانَ لِلَّهِ

ص: 4

رَبِّ الْعالَمِینَ (1)

وَ قَوْلِ عِیسَی علیه السلام مَنْ أَنْصارِی إِلَی اللَّهِ قالَ الْحَوارِیُّونَ نَحْنُ أَنْصارُ اللَّهِ آمَنَّا بِاللَّهِ وَ اشْهَدْ بِأَنَّا مُسْلِمُونَ (2) وَ قَوْلُهُ جَلَّ وَ عَزَّ وَ لَهُ أَسْلَمَ مَنْ فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ طَوْعاً وَ کَرْهاً(3) وَ قَوْلُهُ فِی قِصَّةِ لُوطٍ فَما وَجَدْنا فِیها غَیْرَ بَیْتٍ مِنَ الْمُسْلِمِینَ (4) وَ قَوْلُهُ قُولُوا آمَنَّا بِاللَّهِ وَ ما أُنْزِلَ إِلَیْنا إِلَی قَوْلِهِ لا نُفَرِّقُ بَیْنَ أَحَدٍ مِنْهُمْ وَ نَحْنُ لَهُ مُسْلِمُونَ (5) وَ قَوْلُهُ تَعَالَی أَمْ کُنْتُمْ شُهَداءَ إِذْ حَضَرَ یَعْقُوبَ الْمَوْتُ إِلَی قَوْلِهِ وَ نَحْنُ لَهُ مُسْلِمُونَ (6)

قُلْتُ یَا سَیِّدِی کَمِ الْمِلَلُ قَالَ أَرْبَعَةٌ وَ هِیَ شَرَائِعُ قَالَ الْمُفَضَّلُ قُلْتُ یَا سَیِّدِی الْمَجُوسُ لِمَ سُمُّوا الْمَجُوسَ قَالَ علیه السلام لِأَنَّهُمْ تَمَجَّسُوا فِی السُّرْیَانِیَّةِ وَ ادَّعَوْا عَلَی آدَمَ وَ عَلَی شِیثٍ وَ هُوَ هِبَةُ اللَّهِ أَنَّهُمَا أَطْلَقَا لَهُمْ نِکَاحَ الْأُمَّهَاتِ وَ الْأَخَوَاتِ وَ الْبَنَاتِ وَ الْخَالاتِ وَ الْعَمَّاتِ وَ الْمُحَرَّمَاتِ مِنَ النِّسَاءِ وَ أَنَّهُمَا أَمَرَاهُمْ أَنْ یُصَلُّوا إِلَی الشَّمْسِ حَیْثُ وَقَفَتْ فِی السَّمَاءِ وَ لَمْ یَجْعَلَا لِصَلَاتِهِمْ وَقْتاً وَ إِنَّمَا هُوَ افْتِرَاءٌ عَلَی اللَّهِ الْکَذِبَ وَ عَلَی آدَمَ وَ شِیثٍ علیهما السلام.

قَالَ الْمُفَضَّلُ یَا مَوْلَایَ وَ سَیِّدِی لِمَ سُمِّیَ قَوْمُ مُوسَی الْیَهُودَ قَالَ علیه السلام لِقَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ إِنَّا هُدْنا إِلَیْکَ (7) أَیِ اهْتَدَیْنَا إِلَیْکَ قَالَ فَالنَّصَارَی قَالَ علیه السلام لِقَوْلِ عِیسَی علیه السلام مَنْ أَنْصارِی إِلَی اللَّهِ وَ تَلَا الْآیَةَ(8)

إِلَی آخِرِهَا فَسُمُّوا النَّصَارَی لِنُصْرَةِ دِینِ اللَّهِ قَالَ الْمُفَضَّلُ فَقُلْتُ یَا مَوْلَایَ فَلِمَ سُمِّیَ الصَّابِئُونَ الصَّابِئِینَ فَقَالَ علیه السلام إِنَّهُمْ صَبَوْا إِلَی تَعْطِیلِ الْأَنْبِیَاءِ وَ الرُّسُلِ وَ الْمِلَلِ وَ الشَّرَائِعِ وَ قَالُوا کُلُّ مَا جَاءُوا بِهِ بَاطِلٌ فَجَحَدُوا تَوْحِیدَ اللَّهِ تَعَالَی وَ نُبُوَّةَ الْأَنْبِیَاءِ وَ رِسَالَةَ الْمُرْسَلِینَ وَ وَصِیَّةَ

ص: 5

الْأَوْصِیَاءِ فَهُمْ بِلَا شَرِیعَةٍ وَ لَا کِتَابٍ وَ لَا رَسُولٍ وَ هُمْ مُعَطِّلَةُ الْعَالَمِ.

قَالَ الْمُفَضَّلُ سُبْحَانَ اللَّهِ مَا أَجَلَّ هَذَا مِنْ عِلْمٍ قَالَ علیه السلام نَعَمْ یَا مُفَضَّلُ فَأَلْقِهِ إِلَی شِیعَتِنَا لِئَلَّا یَشُکُّوا فِی الدِّینِ قَالَ الْمُفَضَّلُ یَا سَیِّدِی فَفِی أَیِّ بُقْعَةٍ یَظْهَرُ الْمَهْدِیُّ قَالَ علیه السلام لَا تَرَاهُ عَیْنٌ فِی وَقْتِ ظُهُورِهِ إِلَّا رَأَتْهُ کُلُّ عَیْنٍ فَمَنْ قَالَ لَکُمْ غَیْرَ هَذَا فَکَذِّبُوهُ قَالَ الْمُفَضَّلُ یَا سَیِّدِی وَ لَا یُرَی وَقْتَ وِلَادَتِهِ قَالَ بَلَی وَ اللَّهِ لَیُرَی مِنْ سَاعَةِ وِلَادَتِهِ إِلَی سَاعَةِ وَفَاةِ أَبِیهِ سَنَتَیْنِ وَ تِسْعَةَ أَشْهُرٍ أَوَّلُ وِلَادَتِهِ وَقْتُ الْفَجْرِ مِنْ لَیْلَةِ الْجُمُعَةِ لِثَمَانٍ خَلَوْنَ مِنْ شَعْبَانَ سَنَةَ سَبْعٍ وَ خَمْسِینَ وَ مِائَتَیْنِ إِلَی یَوْمِ الْجُمُعَةِ لِثَمَانٍ خَلَوْنَ مِنْ رَبِیعٍ الْأَوَّلِ مِنْ سَنَةِ سِتِّینَ وَ مِائَتَیْنِ وَ هُوَ یَوْمُ وَفَاةِ أَبِیهِ بِالْمَدِینَةِ الَّتِی بِشَاطِئِ دِجْلَةَ یَبْنِیهَا الْمُتَکَبِّرُ الْجَبَّارُ الْمُسَمَّی بِاسْمِ جَعْفَرٍ الضَّالُّ الْمُلَقَّبُ بِالْمُتَوَکِّلِ وَ هُوَ الْمُتَأَکِّلُ لَعَنَهُ اللَّهُ تَعَالَی وَ هِیَ مَدِینَةٌ تُدْعَی بِسُرَّ مَنْ رَأَی وَ هِیَ سَاءَ مَنْ رَأَی یَرَی شَخْصَهُ الْمُؤْمِنُ الْمُحِقُّ سَنَةَ سِتِّینَ وَ مِائَتَیْنِ وَ لَا یَرَاهُ الْمُشَکِّکُ الْمُرْتَابُ وَ یَنْفُذُ فِیهَا أَمْرُهُ وَ نَهْیُهُ وَ یَغِیبُ عَنْهَا فَیَظْهَرُ فِی الْقَصْرِ بِصَابِرٍ بِجَانِبِ الْمَدِینَةِ فِی حَرَمِ جَدِّهِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَیَلْقَاهُ هُنَاکَ مَنْ یُسْعِدُهُ اللَّهُ بِالنَّظَرِ إِلَیْهِ ثُمَّ یَغِیبُ فِی آخِرِ یَوْمٍ مِنْ سَنَةِ سِتٍّ وَ سِتِّینَ وَ مِائَتَیْنِ فَلَا تَرَاهُ عَیْنُ أَحَدٍ حَتَّی یَرَاهُ کُلُّ أَحَدٍ وَ کُلُّ عَیْنٍ قَالَ الْمُفَضَّلُ قُلْتُ یَا سَیِّدِی فَمَنْ یُخَاطِبُهُ وَ لِمَنْ یُخَاطِبُ قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام تُخَاطِبُهُ الْمَلَائِکَةُ وَ الْمُؤْمِنُونَ مِنَ الْجِنِّ وَ یَخْرُجُ أَمْرُهُ وَ نَهْیُهُ إِلَی ثِقَاتِهِ وَ وُلَاتِهِ وَ وُکَلَائِهِ وَ یَقْعُدُ بِبَابِهِ مُحَمَّدُ بْنُ نُصَیْرٍ النُّمَیْرِیُّ فِی یَوْمِ غَیْبَتِهِ بِصَابِرٍ(1)

ثُمَّ یَظْهَرُ بِمَکَّةَ وَ وَ اللَّهِ یَا مُفَضَّلُ کَأَنِّی أَنْظُرُ إِلَیْهِ دَخَلَ مَکَّةَ وَ عَلَیْهِ بُرْدَةُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ عَلَی رَأْسِهِ عِمَامَةٌ صَفْرَاءُ وَ فِی رِجْلَیْهِ نَعْلَا رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله الْمَخْصُوفَةُ وَ فِی یَدِهِ هِرَاوَتُهُ علیه السلام یَسُوقُ بَیْنَ یَدَیْهِ عِنَازاً عِجَافاً(2)

حَتَّی یَصِلَ بِهَا نَحْوَ الْبَیْتِ

ص: 6

لَیْسَ ثَمَّ أَحَدٌ یَعْرِفُهُ وَ یَظْهَرُ وَ هُوَ شَابٌّ.

قَالَ الْمُفَضَّلُ یَا سَیِّدِی یَعُودُ شَابّاً أَوْ یَظْهَرُ فِی شَیْبَةٍ فَقَالَ علیه السلام سُبْحَانَ اللَّهِ وَ هَلْ یُعْرَفُ ذَلِکَ یَظْهَرُ کَیْفَ شَاءَ وَ بِأَیِّ صُورَةٍ شَاءَ إِذَا جَاءَهُ الْأَمْرُ مِنَ اللَّهِ تَعَالَی مَجْدُهُ وَ جَلَّ ذِکْرُهُ قَالَ الْمُفَضَّلُ یَا سَیِّدِی فَمِنْ أَیْنَ یَظْهَرُ وَ کَیْفَ یَظْهَرُ یَا مُفَضَّلُ یَظْهَرُ وَحْدَهُ وَ یَأْتِی الْبَیْتَ وَحْدَهُ وَ یَلِجُ الْکَعْبَةَ وَحْدَهُ وَ یَجُنُّ عَلَیْهِ اللَّیْلُ وَحْدَهُ فَإِذَا نَامَتِ الْعُیُونُ وَ غَسَقَ اللَّیْلُ نَزَلَ إِلَیْهِ جَبْرَئِیلُ وَ مِیکَائِیلُ علیهما السلام وَ الْمَلَائِکَةُ صُفُوفاً فَیَقُولُ لَهُ جَبْرَئِیلُ یَا سَیِّدِی قَوْلُکَ مَقْبُولٌ وَ أَمْرُکَ جَائِزٌ فَیَمْسَحُ علیه السلام یَدَهُ عَلَی وَجْهِهِ وَ یَقُولُ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی صَدَقَنا وَعْدَهُ وَ أَوْرَثَنَا الْأَرْضَ نَتَبَوَّأُ مِنَ الْجَنَّةِ حَیْثُ نَشاءُ فَنِعْمَ أَجْرُ الْعامِلِینَ-(1) وَ یَقِفُ بَیْنَ الرُّکْنِ وَ الْمَقَامِ فَیَصْرُخُ صَرْخَةً فَیَقُولُ یَا مَعَاشِرَ نُقَبَائِی وَ أَهْلَ خَاصَّتِی وَ مَنْ ذَخَرَهُمُ اللَّهُ لِنُصْرَتِی قَبْلَ ظُهُورِی عَلَی وَجْهِ الْأَرْضِ ائْتُونِی طَائِعِینَ فَتَرِدُ صَیْحَتُهُ علیه السلام عَلَیْهِمْ وَ هُمْ عَلَی مَحَارِیبِهِمْ وَ عَلَی فُرُشِهِمْ فِی شَرْقِ الْأَرْضِ وَ غَرْبِهَا فَیَسْمَعُونَهُ فِی صَیْحَةٍ وَاحِدَةٍ فِی أُذُنِ کُلِّ رَجُلٍ فَیَجِیئُونَ نَحْوَهَا وَ لَا یَمْضِی لَهُمْ إِلَّا کَلَمْحَةِ بَصَرٍ حَتَّی یَکُونَ کُلُّهُمْ بَیْنَ یَدَیْهِ علیه السلام بَیْنَ الرُّکْنِ وَ الْمَقَامِ فَیَأْمُرُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ النُّورَ فَیَصِیرُ عَمُوداً مِنَ الْأَرْضِ إِلَی السَّمَاءِ فَیَسْتَضِی ءُ بِهِ کُلُّ مُؤْمِنٍ عَلَی وَجْهِ الْأَرْضِ وَ یَدْخُلُ عَلَیْهِ نُورٌ مِنْ جَوْفِ بَیْتِهِ فَتَفْرَحُ نُفُوسُ الْمُؤْمِنِینَ بِذَلِکَ النُّورِ وَ هُمْ لَا یَعْلَمُونَ بِظُهُورِ قَائِمِنَا أَهْلَ الْبَیْتِ علیهم السلام ثُمَّ یُصْبِحُونَ وُقُوفاً بَیْنَ یَدَیْهِ وَ هُمْ ثَلَاثُمِائَةٍ وَ ثَلَاثَةَ عَشَرَ رَجُلًا بِعِدَّةِ أَصْحَابِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَوْمَ بَدْرٍ قَالَ الْمُفَضَّلُ یَا مَوْلَایَ یَا سَیِّدِی فَاثْنَانِ وَ سَبْعُونَ رَجُلًا الَّذِینَ قُتِلُوا مَعَ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ علیهما السلام یَظْهَرُونَ مَعَهُمْ قَالَ یَظْهَرُ مِنْهُمْ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ الْحُسَیْنُ بْنُ عَلِیٍّ علیهما السلام فِی اثْنَیْ عَشَرَ أَلْفاً مُؤْمِنِینَ مِنْ شِیعَةِ عَلِیٍّ علیه السلام وَ عَلَیْهِ عِمَامَةٌ سَوْدَاءُ

ص: 7

قَالَ الْمُفَضَّلُ یَا سَیِّدِی فَبِغَیْرِ سُنَّةِ الْقَائِمِ علیه السلام بَایَعُوا لَهُ قَبْلَ ظُهُورِهِ وَ قَبْلَ قِیَامِهِ فَقَالَ علیه السلام یَا مُفَضَّلُ کُلُّ بَیْعَةٍ قَبْلَ ظُهُورِ الْقَائِمِ علیه السلام فَبَیْعَتُهُ کُفْرٌ وَ نِفَاقٌ وَ خَدِیعَةٌ لَعَنَ اللَّهُ الْمُبَایِعَ لَهَا وَ الْمُبَایَعَ لَهُ بَلْ یَا مُفَضَّلُ یُسْنِدُ الْقَائِمُ علیه السلام ظَهْرَهُ إِلَی الْحَرَمِ وَ یَمُدُّ یَدَهُ فَتُرَی بَیْضَاءَ مِنْ غَیْرِ سُوءٍ وَ یَقُولُ هَذِهِ یَدُ اللَّهِ وَ عَنِ اللَّهِ وَ بِأَمْرِ اللَّهِ ثُمَّ یَتْلُو هَذِهِ الْآیَةَ إِنَّ الَّذِینَ یُبایِعُونَکَ إِنَّما یُبایِعُونَ اللَّهَ یَدُ اللَّهِ فَوْقَ أَیْدِیهِمْ فَمَنْ نَکَثَ فَإِنَّما یَنْکُثُ عَلی نَفْسِهِ (1) الْآیَةَ فَیَکُونُ أَوَّلُ مَنْ یُقَبِّلُ یَدَهُ جَبْرَئِیلَ علیه السلام ثُمَّ یُبَایِعُهُ وَ تُبَایِعُهُ الْمَلَائِکَةُ وَ نُجَبَاءُ الْجِنِّ ثُمَّ النُّقَبَاءُ وَ یُصْبِحُ النَّاسُ بِمَکَّةَ فَیَقُولُونَ مَنْ هَذَا الرَّجُلُ الَّذِی بِجَانِبِ الْکَعْبَةِ وَ مَا هَذَا الْخَلْقُ الَّذِینَ مَعَهُ وَ مَا هَذِهِ الْآیَةُ الَّتِی رَأَیْنَاهَا اللَّیْلَةَ وَ لَمْ تُرَ مِثْلَهَا فَیَقُولُ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ هَذَا الرَّجُلُ هُوَ صَاحِبُ الْعُنَیْزَاتِ-(2)

فَیَقُولُ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ انْظُرُوا هَلْ تَعْرِفُونَ أَحَداً مِمَّنْ مَعَهُ فَیَقُولُونَ لَا نَعْرِفُ أَحَداً مِنْهُمْ إِلَّا أَرْبَعَةً مِنْ أَهْلِ مَکَّةَ وَ أَرْبَعَةً مِنْ أَهْلِ الْمَدِینَةِ وَ هُمْ فُلَانٌ وَ فُلَانٌ وَ یَعُدُّونَهُمْ بِأَسْمَائِهِمْ وَ یَکُونُ هَذَا أَوَّلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ فِی ذَلِکَ الْیَوْمِ فَإِذَا طَلَعَتِ الشَّمْسُ وَ أَضَاءَتْ صَاحَ صَائِحٌ بِالْخَلَائِقِ مِنْ عَیْنِ الشَّمْسِ بِلِسَانٍ عَرَبِیٍّ مُبِینٍ یُسْمِعُ مَنْ فِی السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرَضِینَ یَا مَعْشَرَ الْخَلَائِقِ هَذَا مَهْدِیُّ آلِ مُحَمَّدٍ وَ یُسَمِّیهِ بِاسْمِ جَدِّهِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ یَکْنِیهِ وَ یَنْسُبُهُ إِلَی أَبِیهِ الْحَسَنِ الْحَادِیَ عَشَرَ إِلَی الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ صلوات الله علیهم بَایِعُوهُ تَهْتَدُوا وَ لَا تُخَالِفُوا أَمْرَهُ فَتَضِلُّوا فَأَوَّلُ مَنْ یُقَبِّلُ یَدَهُ الْمَلَائِکَةُ ثُمَّ الْجِنُّ ثُمَّ النُّقَبَاءُ وَ یَقُولُونَ سَمِعْنَا وَ أَطَعْنَا وَ لَا یَبْقَی ذُو أُذُنٍ مِنَ الْخَلَائِقِ إِلَّا سَمِعَ ذَلِکَ النِّدَاءَ وَ تُقْبِلُ الْخَلَائِقُ مِنَ الْبَدْوِ وَ الْحَضَرِ وَ الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ یُحَدِّثُ بَعْضُهُمْ بَعْضاً وَ یَسْتَفْهِمُ بَعْضُهُمْ بَعْضاً مَا سَمِعُوا بِآذَانِهِمْ فَإِذَا دَنَتِ الشَّمْسُ لِلْغُرُوبِ صَرَخَ صَارِخٌ مِنْ مَغْرِبِهَا یَا مَعْشَرَ الْخَلَائِقِ قَدْ ظَهَرَ رَبُّکُمْ بِوَادِی الْیَابِسِ مِنْ أَرْضِ فِلَسْطِینَ وَ هُوَ عُثْمَانُ بْنُ عَنْبَسَةَ الْأُمَوِیُّ مِنْ وُلْدِ

ص: 8

یَزِیدَ بْنِ مُعَاوِیَةَ فَبَایِعُوهُ تَهْتَدُوا وَ لَا تُخَالِفُوا عَلَیْهِ فَتَضِلُّوا فَیَرُدُّ عَلَیْهِ الْمَلَائِکَةُ وَ الْجِنُّ وَ النُّقَبَاءُ قَوْلَهُ وَ یُکَذِّبُونَهُ وَ یَقُولُونَ لَهُ سَمِعْنَا وَ عَصَیْنَا وَ لَا یَبْقَی ذُو شَکٍّ وَ لَا مُرْتَابٌ وَ لَا مُنَافِقٌ وَ لَا کَافِرٌ إِلَّا ضَلَّ بِالنِّدَاءِ الْأَخِیرِ.

وَ سَیِّدُنَا الْقَائِمُ علیه السلام مُسْنِدٌ ظَهْرَهُ إِلَی الْکَعْبَةِ وَ یَقُولُ یَا مَعْشَرَ الْخَلَائِقِ أَلَا وَ مَنْ أَرَادَ أَنْ یَنْظُرَ إِلَی آدَمَ وَ شِیثٍ فَهَا أَنَا ذَا آدَمُ وَ شِیثٌ أَلَا وَ مَنْ أَرَادَ أَنْ یَنْظُرَ إِلَی نُوحٍ وَ وَلَدِهِ سَامٍ فَهَا أَنَا ذَا نُوحٌ وَ سَامٌ أَلَا وَ مَنْ أَرَادَ أَنْ یَنْظُرَ إِلَی إِبْرَاهِیمَ وَ إِسْمَاعِیلَ فَهَا أَنَا ذَا إِبْرَاهِیمُ وَ إِسْمَاعِیلُ أَلَا وَ مَنْ أَرَادَ أَنْ یَنْظُرَ إِلَی مُوسَی وَ یُوشَعَ فَهَا أَنَا ذَا مُوسَی وَ یُوشَعُ أَلَا وَ مَنْ أَرَادَ أَنْ یَنْظُرَ إِلَی عِیسَی وَ شَمْعُونَ فَهَا أَنَا ذَا عِیسَی وَ شَمْعُونُ أَلَا وَ مَنْ أَرَادَ أَنْ یَنْظُرَ إِلَی مُحَمَّدٍ وَ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِمَا فَهَا أَنَا ذَا مُحَمَّدٌ صلی الله علیه و آله وَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام أَلَا وَ مَنْ أَرَادَ أَنْ یَنْظُرَ إِلَی الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ علیهما السلام فَهَا أَنَا ذَا الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ أَلَا وَ مَنْ أَرَادَ أَنْ یَنْظُرَ إِلَی الْأَئِمَّةِ مِنْ وُلْدِ الْحُسَیْنِ علیه السلام فَهَا أَنَا ذَا الْأَئِمَّةُ علیهم السلام أَجِیبُوا إِلَی مَسْأَلَتِی فَإِنِّی أُنَبِّئُکُمْ بِمَا نُبِّئْتُمْ بِهِ وَ مَا لَمْ تُنَبَّئُوا بِهِ وَ مَنْ کَانَ یَقْرَأُ الْکُتُبَ وَ الصُّحُفَ فَلْیَسْمَعْ مِنِّی ثُمَّ یَبْتَدِئُ بِالصُّحُفِ الَّتِی أَنْزَلَهَا اللَّهُ عَلَی آدَمَ وَ شِیثٍ علیهما السلام وَ یَقُولُ أُمَّةُ آدَمَ وَ شِیثٍ هِبَةِ اللَّهِ هَذِهِ وَ اللَّهِ هِیَ الصُّحُفُ حَقّاً وَ لَقَدْ أَرَانَا مَا لَمْ نَکُنْ نَعْلَمُهُ فِیهَا وَ مَا کَانَ خَفِیَ عَلَیْنَا وَ مَا کَانَ أُسْقِطَ مِنْهَا وَ بُدِّلَ وَ حُرِّفَ ثُمَّ یَقْرَأُ صُحُفَ نُوحٍ وَ صُحُفَ إِبْرَاهِیمَ وَ التَّوْرَاةَ وَ الْإِنْجِیلَ وَ الزَّبُورَ فَیَقُولُ أَهْلُ التَّوْرَاةِ وَ الْإِنْجِیلِ وَ الزَّبُورِ هَذِهِ وَ اللَّهِ صُحُفُ نُوحٍ وَ إِبْرَاهِیمَ علیهما السلام حَقّاً وَ مَا أُسْقِطَ مِنْهَا وَ بُدِّلَ وَ حُرِّفَ مِنْهَا هَذِهِ وَ اللَّهِ التَّوْرَاةُ الْجَامِعَةُ وَ الزَّبُورُ التَّامُّ وَ الْإِنْجِیلُ الْکَامِلُ وَ إِنَّهَا أَضْعَافُ مَا قَرَأْنَا مِنْهَا-(1)

ثُمَّ یَتْلُو الْقُرْآنَ فَیَقُولُ الْمُسْلِمُونَ هَذَا وَ اللَّهِ الْقُرْآنُ حَقّاً الَّذِی أَنْزَلَهُ اللَّهُ

ص: 9

عَلَی مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله وَ مَا أُسْقِطَ مِنْهُ وَ حُرِّفَ وَ بُدِّلَ.

ثُمَّ تَظْهَرُ الدَّابَّةُ بَیْنَ الرُّکْنِ وَ الْمَقَامِ فَتَکْتُبُ فِی وَجْهِ الْمُؤْمِنِ مُؤْمِنٌ وَ فِی وَجْهِ الْکَافِرِ کَافِرٌ ثُمَّ یُقْبِلُ عَلَی الْقَائِمِ علیه السلام رَجُلٌ وَجْهُهُ إِلَی قَفَاهُ وَ قَفَاهُ إِلَی صَدْرِهِ-(1) وَ یَقِفُ بَیْنَ یَدَیْهِ فَیَقُولُ یَا سَیِّدِی أَنَا بَشِیرٌ أَمَرَنِی مَلَکٌ مِنَ الْمَلَائِکَةِ أَنْ أَلْحَقَ بِکَ وَ أُبَشِّرَکَ بِهَلَاکِ جَیْشِ السُّفْیَانِیِّ بِالْبَیْدَاءِ فَیَقُولُ لَهُ الْقَائِمُ علیه السلام بَیِّنْ قِصَّتَکَ وَ قِصَّةَ أَخِیکَ فَیَقُولُ الرَّجُلُ کُنْتُ وَ أَخِی فِی جَیْشِ السُّفْیَانِیِّ وَ خَرَّبْنَا الدُّنْیَا مِنْ دِمَشْقَ إِلَی الزَّوْرَاءِ وَ تَرَکْنَاهَا جَمَّاءَ وَ خَرَّبْنَا الْکُوفَةَ وَ خَرَّبْنَا الْمَدِینَةَ وَ کَسَرْنَا الْمِنْبَرَ-(2) وَ رَاثَتْ بِغَالُنَا فِی مَسْجِدِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ خَرَجْنَا مِنْهَا وَ عَدَدُنَا ثَلَاثُمِائَةِ أَلْفِ رَجُلٍ نُرِیدُ إِخْرَابَ الْبَیْتِ وَ قَتْلَ أَهْلِهِ فَلَمَّا صِرْنَا فِی الْبَیْدَاءِ عَرَّسْنَا فِیهَا فَصَاحَ بِنَا صَائِحٌ یَا بَیْدَاءُ أَبِیدِی الْقَوْمَ الظَّالِمِینَ فَانْفَجَرَتِ الْأَرْضُ وَ ابْتَلَعَتْ کُلَّ الْجَیْشِ فَوَ اللَّهِ مَا بَقِیَ عَلَی وَجْهِ الْأَرْضِ عِقَالُ نَاقَةٍ فَمَا سِوَاهُ غَیْرِی وَ غَیْرُ أَخِی فَإِذَا نَحْنُ بِمَلَکٍ قَدْ ضَرَبَ وُجُوهَنَا فَصَارَتْ إِلَی وَرَائِنَا کَمَا تَرَی فَقَالَ لِأَخِی وَیْلَکَ یَا نَذِیرُ امْضِ إِلَی الْمَلْعُونِ السُّفْیَانِیِّ بِدِمَشْقَ فَأَنْذِرْهُ بِظُهُورِ الْمَهْدِیِّ مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ علیهم السلام وَ عَرِّفْهُ أَنَّ اللَّهَ قَدْ أَهْلَکَ جَیْشَهُ بِالْبَیْدَاءِ وَ قَالَ لِی یَا بَشِیرُ الْحَقْ بِالْمَهْدِیِّ بِمَکَّةَ وَ بَشِّرْهُ بِهَلَاکِ الظَّالِمِینَ وَ تُبْ عَلَی یَدِهِ فَإِنَّهُ یَقْبَلُ تَوْبَتَکَ فَیُمِرُّ الْقَائِمُ علیه السلام یَدَهُ عَلَی وَجْهِهِ فَیَرُدُّهُ سَوِیّاً کَمَا کَانَ وَ یُبَایِعُهُ وَ یَکُونُ مَعَهُ قَالَ الْمُفَضَّلُ یَا سَیِّدِی وَ تَظْهَرُ الْمَلَائِکَةُ وَ الْجِنُّ لِلنَّاسِ قَالَ إِی وَ اللَّهِ یَا مُفَضَّلُ وَ

یُخَاطِبُونَهُمْ کَمَا یَکُونُ الرَّجُلُ مَعَ حَاشِیَتِهِ وَ أَهْلِهِ قُلْتُ یَا سَیِّدِی وَ یَسِیرُونَ مَعَهُ قَالَ إِی وَ اللَّهِ یَا مُفَضَّلُ وَ لَیَنْزِلَنَّ أَرْضَ الْهِجْرَةِ مَا بَیْنَ الْکُوفَةِ وَ النَّجَفِ

ص: 10

وَ عَدَدُ أَصْحَابِهِ علیه السلام حِینَئِذٍ سِتَّةٌ وَ أَرْبَعُونَ أَلْفاً مِنَ الْمَلَائِکَةِ وَ سِتَّةُ آلَافٍ مِنَ الْجِنِّ وَ فِی رِوَایَةٍ أُخْرَی وَ مِثْلُهَا مِنَ الْجِنِّ بِهِمْ یَنْصُرُهُ اللَّهُ وَ یَفْتَحُ عَلَی یَدَیْهِ قَالَ الْمُفَضَّلُ فَمَا یَصْنَعُ بِأَهْلِ مَکَّةَ قَالَ یَدْعُوهُمْ بِالْحِکْمَةِ وَ الْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ فَیُطِیعُونَهُ وَ یَسْتَخْلِفُ فِیهِمْ رَجُلًا مِنْ أَهْلِ بَیْتِهِ وَ یَخْرُجُ یُرِیدُ الْمَدِینَةَ قَالَ الْمُفَضَّلُ یَا سَیِّدِی فَمَا یَصْنَعُ بِالْبَیْتِ قَالَ یَنْقُضُهُ فَلَا یَدَعُ مِنْهُ إِلَّا الْقَوَاعِدَ الَّتِی هِیَ أَوَّلُ بَیْتٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ بِبَکَّةَ فِی عَهْدِ آدَمَ علیه السلام وَ الَّذِی رَفَعَهُ إِبْرَاهِیمُ وَ إِسْمَاعِیلُ علیهما السلام مِنْهَا وَ إِنَّ الَّذِی بُنِیَ بَعْدَهُمَا لَمْ یَبْنِهِ نَبِیٌّ وَ لَا وَصِیٌّ ثُمَّ یَبْنِیهِ کَمَا یَشَاءُ اللَّهُ وَ لَیُعَفِّیَنَّ آثَارَ الظَّالِمِینَ- بِمَکَّةَ وَ الْمَدِینَةِ وَ الْعِرَاقِ وَ سَائِرِ الْأَقَالِیمِ وَ لَیَهْدِمَنَّ مَسْجِدَ الْکُوفَةِ وَ لَیَبْنِیَنَّهُ عَلَی بُنْیَانِهِ الْأَوَّلِ وَ لَیَهْدِمَنَّ الْقَصْرَ الْعَتِیقَ مَلْعُونٌ مَلْعُونٌ مَنْ بَنَاهُ قَالَ الْمُفَضَّلُ یَا سَیِّدِی یُقِیمُ بِمَکَّةَ قَالَ لَا یَا مُفَضَّلُ بَلْ یَسْتَخْلِفُ مِنْهَا رَجُلًا مِنْ أَهْلِهِ فَإِذَا سَارَ مِنْهَا وَثَبُوا عَلَیْهِ فَیَقْتُلُونَهُ فَیَرْجِعُ إِلَیْهِمْ فَیَأْتُونَهُ مُهْطِعِینَ مُقْنِعِی رُؤُسِهِمْ یَبْکُونَ وَ یَتَضَرَّعُونَ وَ یَقُولُونَ یَا مَهْدِیَّ آلِ مُحَمَّدٍ التَّوْبَةَ التَّوْبَةَ فَیَعِظُهُمْ وَ یُنْذِرُهُمْ وَ یَحْذَرُهُمْ وَ یَسْتَخْلِفُ عَلَیْهِمْ مِنْهُمْ خَلِیفَةً وَ یَسِیرُ فَیَثِبُونَ عَلَیْهِ بَعْدَهُ فَیَقْتُلُونَهُ فَیَرِدُ إِلَیْهِمْ أَنْصَارُهُ مِنَ الْجِنِّ وَ النُّقَبَاءِ وَ یَقُولُ لَهُمْ ارْجِعُوا فَلَا تُبْقُوا مِنْهُمْ بَشَراً إِلَّا مَنْ آمَنَ فَلَوْ لَا أَنَّ رَحْمَةَ رَبِّکُمْ وَسِعَتْ کُلَّ شَیْ ءٍ وَ أَنَا تِلْکَ الرَّحْمَةُ لَرَجَعْتُ إِلَیْهِمْ مَعَکُمْ فَقَدْ قَطَعُوا الْأَعْذَارَ بَیْنَهُمْ وَ بَیْنَ اللَّهِ وَ بَیْنِی وَ بَیْنَهُمْ فَیَرْجِعُونَ إِلَیْهِمْ فَوَ اللَّهِ لَا یَسْلَمُ مِنَ الْمِائَةِ مِنْهُمْ وَاحِدٌ لَا وَ اللَّهِ وَ لَا مِنْ أَلْفٍ وَاحِدٌ قَالَ الْمُفَضَّلُ قُلْتُ یَا سَیِّدِی فَأَیْنَ تَکُونُ دَارُ الْمَهْدِیِّ وَ مُجْتَمَعُ الْمُؤْمِنِینَ قَالَ دَارُ مُلْکِهِ الْکُوفَةُ وَ مَجْلِسُ حُکْمِهِ جَامِعُهَا وَ بَیْتُ مَالِهِ وَ مَقْسَمُ غَنَائِمِ الْمُسْلِمِینَ مَسْجِدُ السَّهْلَةِ وَ مَوْضِعُ خَلَوَاتِهِ الذَّکَوَاتُ الْبِیضُ مِنَ الْغَرِیَّیْنِ قَالَ الْمُفَضَّلُ یَا مَوْلَایَ کُلُّ الْمُؤْمِنِینَ یَکُونُونَ بِالْکُوفَةِ قَالَ إِی وَ اللَّهِ لَا یَبْقَی مُؤْمِنٌ إِلَّا کَانَ بِهَا أَوْ حَوَالَیْهَا وَ لَیَبْلُغَنَّ مَجَالَةُ فَرَسٍ مِنْهَا أَلْفَیْ دِرْهَمٍ وَ لَیَوَدَّنَّ أَکْثَرُ النَّاسِ أَنَّهُ اشْتَرَی شِبْراً مِنْ أَرْضِ السَّبْعِ بِشِبْرٍ مِنْ ذَهَبٍ وَ السَّبْعُ

ص: 11

خِطَّةٌ مِنْ خِطَطِ هَمْدَانَ وَ لَیَصِیرَنَّ الْکُوفَةُ أَرْبَعَةً وَ خَمْسِینَ مِیلًا وَ لَیُجَاوِرَنَّ قُصُورُهَا کَرْبَلَاءَ وَ لَیُصَیِّرَنَّ اللَّهُ کَرْبَلَاءَ مَعْقِلًا وَ مَقَاماً تَخْتَلِفُ فِیهِ الْمَلَائِکَةُ وَ الْمُؤْمِنُونَ وَ لَیَکُونَنَّ لَهَا شَأْنٌ مِنَ الشَّأْنِ وَ لَیَکُونَنَّ فِیهَا مِنَ الْبَرَکَاتِ مَا لَوْ وَقَفَ مُؤْمِنٌ وَ دَعَا رَبَّهُ بِدَعْوَةٍ لَأَعْطَاهُ اللَّهُ بِدَعْوَتِهِ الْوَاحِدَةِ مِثْلَ مُلْکِ الدُّنْیَا أَلْفَ مَرَّةٍ ثُمَّ تَنَفَّسَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ قَالَ یَا مُفَضَّلُ إِنَّ بِقَاعَ الْأَرْضِ تَفَاخَرَتْ فَفَخَرَتْ کَعْبَةُ الْبَیْتِ الْحَرَامِ عَلَی بُقْعَةِ کَرْبَلَاءَ فَأَوْحَی اللَّهُ إِلَیْهَا أَنِ اسْکُتِی کَعْبَةَ الْبَیْتِ الْحَرَامِ وَ لَا تَفْتَخِرِی عَلَی کَرْبَلَاءَ فَإِنَّهَا الْبُقْعَةُ الْمُبَارَکَةُ الَّتِی نُودِیَ مُوسَی مِنْهَا مِنَ الشَّجَرَةِ وَ إِنَّهَا الرَّبْوَةُ الَّتِی أَوَتْ إِلَیْهَا مَرْیَمُ وَ الْمَسِیحُ وَ إِنَّهَا الدَّالِیَةُ(1)

الَّتِی غُسِلَ فِیهَا رَأْسُ الْحُسَیْنِ علیه السلام وَ فِیهَا غَسَلَتْ مَرْیَمُ عِیسَی علیه السلام وَ اغْتَسَلَتْ مِنْ وِلَادَتِهَا وَ إِنَّهَا خَیْرُ بُقْعَةٍ عَرَجَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مِنْهَا وَقْتَ غَیْبَتِهِ وَ لَیَکُونَنَّ لِشِیعَتِنَا فِیهَا خِیَرَةٌ إِلَی ظُهُورِ قَائِمِنَا علیه السلام قَالَ الْمُفَضَّلُ یَا سَیِّدِی ثُمَّ یَسِیرُ الْمَهْدِیُّ إِلَی أَیْنَ قَالَ علیه السلام إِلَی مَدِینَةِ جَدِّی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَإِذَا وَرَدَهَا کَانَ لَهُ فِیهَا مَقَامٌ عَجِیبٌ یَظْهَرُ فِیهِ سُرُورُ الْمُؤْمِنِینَ وَ خِزْیُ الْکَافِرِینَ قَالَ الْمُفَضَّلُ یَا سَیِّدِی مَا هُوَ ذَاکَ قَالَ یَرِدُ إِلَی قَبْرِ جَدِّهِ صلی الله علیه و آله فَیَقُولُ یَا

مَعَاشِرَ الْخَلَائِقِ هَذَا قَبْرُ جَدِّی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَیَقُولُونَ نَعَمْ یَا مَهْدِیَّ آلِ مُحَمَّدٍ فَیَقُولُ وَ مَنْ مَعَهُ فِی الْقَبْرِ فَیَقُولُونَ صَاحِبَاهُ وَ ضَجِیعَاهُ أَبُو بَکْرٍ وَ عُمَرُ فَیَقُولُ وَ هُوَ أَعْلَمُ بِهِمَا وَ الْخَلَائِقُ کُلُّهُمْ جَمِیعاً یَسْمَعُونَ مَنْ أَبُو بَکْرٍ وَ عُمَرُ وَ کَیْفَ دُفِنَا مِنْ بَیْنِ الْخَلْقِ مَعَ جَدِّی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ عَسَی الْمَدْفُونُ غَیْرَهُمَا فَیَقُولُ النَّاسُ یَا مَهْدِیَّ آلِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله مَا هَاهُنَا غَیْرُهُمَا إِنَّهُمَا دُفِنَا مَعَهُ لِأَنَّهُمَا خَلِیفَتَا رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ أَبَوَا زَوْجَتَیْهِ فَیَقُولُ لِلْخَلْقِ بَعْدَ ثَلَاثٍ أَخْرِجُوهُمَا مِنْ قَبْرَیْهِمَا فَیُخْرَجَانِ غَضَّیْنِ طَرِیَّیْنِ لَمْ یَتَغَیَّرْ خَلْقُهُمَا وَ لَمْ یَشْحُبْ لَوْنُهُمَا

ص: 12

فَیَقُولُ هَلْ فِیکُمْ مَنْ یَعْرِفُهُمَا فَیَقُولُونَ نَعْرِفُهُمَا بِالصِّفَةِ وَ لَیْسَ ضَجِیعَا جَدِّکَ غَیْرَهُمَا فَیَقُولُ هَلْ فِیکُمْ أَحَدٌ یَقُولُ غَیْرَ هَذَا أَوْ یَشُکُّ فِیهِمَا فَیَقُولُونَ لَا فَیُؤَخِّرُ إِخْرَاجَهُمَا ثَلَاثَةَ أَیَّامٍ ثُمَّ یَنْتَشِرُ الْخَبَرُ فِی النَّاسِ وَ یَحْضُرُ الْمَهْدِیُّ وَ یَکْشِفُ الْجُدْرَانَ عَنِ الْقَبْرَیْنِ وَ یَقُولُ لِلنُّقَبَاءِ ابْحَثُوا عَنْهُمَا وَ انْبُشُوهُمَا فَیَبْحَثُونَ بِأَیْدِیهِمْ حَتَّی یَصِلُونَ إِلَیْهِمَا فَیُخْرَجَانِ غَضَّیْنِ طَرِیَّیْنِ کَصُورَتِهِمَا فَیَکْشِفُ عَنْهُمَا أَکْفَانَهُمَا وَ یَأْمُرُ بِرَفْعِهِمَا عَلَی دَوْحَةٍ یَابِسَةٍ نَخِرَةٍ فَیَصْلِبُهُمَا عَلَیْهَا فَتَحْیَا الشَّجَرَةُ وَ تُورِقُ وَ یَطُولُ فَرْعُهَا-(1) فَیَقُولُ الْمُرْتَابُونَ مِنْ أَهْلِ وَلَایَتِهِمَا هَذَا وَ اللَّهِ الشَّرَفُ حَقّاً وَ لَقَدْ فُزْنَا بِمَحَبَّتِهِمَا وَ وَلَایَتِهِمَا وَ یُخْبَرُ مَنْ أَخْفَی نَفْسَهُ مِمَّنْ فِی نَفْسِهِ مِقْیَاسُ حَبَّةٍ مِنْ مَحَبَّتِهِمَا وَ وَلَایَتِهِمَا فَیَحْضُرُونَهُمَا وَ یَرَوْنَهُمَا وَ یُفْتَنُونَ بِهِمَا وَ یُنَادِی مُنَادِی الْمَهْدِیِّ علیه السلام کُلُّ مَنْ أَحَبَّ صَاحِبَیْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ ضَجِیعَیْهِ فَلْیَنْفَرِدْ جَانِباً فَتَتَجَزَّأُ الْخَلْقُ جُزْءَیْنِ أَحَدُهُمَا مُوَالٍ وَ الْآخَرُ مُتَبَرِّئٌ مِنْهُمَا فَیَعْرِضُ الْمَهْدِیُّ علیه السلام عَلَی أَوْلِیَائِهِمَا الْبَرَاءَةَ مِنْهُمَا فَیَقُولُونَ یَا مَهْدِیَّ آلِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله نَحْنُ لَمْ نَتَبَرَّأْ مِنْهُمَا وَ لَسْنَا نَعْلَمُ أَنَّ لَهُمَا عِنْدَ اللَّهِ وَ عِنْدَکَ هَذِهِ الْمَنْزِلَةَ وَ هَذَا الَّذِی بَدَا لَنَا مِنْ فَضْلِهِمَا أَ نَتَبَرَّأُ السَّاعَةَ مِنْهُمَا وَ قَدْ رَأَیْنَا مِنْهُمَا مَا رَأَیْنَا فِی هَذَا الْوَقْتِ مِنْ نَضَارَتِهِمَا وَ غَضَاضَتِهِمَا وَ حَیَاةِ الشَّجَرَةِ بِهِمَا بَلْ وَ اللَّهِ نَتَبَرَّأُ مِنْکَ وَ مِمَّنْ آمَنَ بِکَ وَ مَنْ لَا یُؤْمِنُ بِهِمَا وَ مَنْ صَلَبَهُمَا وَ أَخْرَجَهُمَا وَ فَعَلَ بِهِمَا مَا فَعَلَ فَیَأْمُرُ الْمَهْدِیُّ علیه السلام رِیحاً سَوْدَاءَ فَتَهُبُّ عَلَیْهِمْ فَتَجْعَلُهُمْ کَأَعْجَازِ نَخْلٍ خَاوِیَةٍ ثُمَّ یَأْمُرُ بِإِنْزَالِهِمَا فَیُنْزَلَانِ إِلَیْهِ فَیُحْیِیهِمَا بِإِذْنِ اللَّهِ تَعَالَی وَ یَأْمُرُ الْخَلَائِقَ بِالاجْتِمَاعِ ثُمَّ یَقُصُّ عَلَیْهِمْ قَصَصَ فِعَالِهِمَا فِی کُلِّ کُورٍ وَ دُورٍ-(2)

حَتَّی یَقُصَّ عَلَیْهِمْ

ص: 13

قَتْلَ هَابِیلَ بْنِ آدَمَ علیه السلام وَ جَمْعَ النَّارِ لِإِبْرَاهِیمَ علیه السلام وَ طَرْحَ یُوسُفَ علیه السلام فِی الْجُبِّ وَ حَبْسَ یُونُسَ علیه السلام فِی الْحُوتِ وَ قَتْلَ یَحْیَی علیه السلام وَ صَلْبَ عِیسَی علیه السلام وَ عَذَابَ جِرْجِیسَ وَ دَانِیَالَ علیهما السلام وَ ضَرْبَ سَلْمَانَ الْفَارِسِیِّ وَ إِشْعَالَ النَّارِ(1) عَلَی بَابِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ وَ فَاطِمَةَ وَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ علیهم السلام لِإِحْرَاقِهِمْ بِهَا وَ ضَرْبَ یَدِ الصِّدِّیقَةِ الْکُبْرَی فَاطِمَةَ بِالسَّوْطِ وَ رَفْسَ بَطْنِهَا وَ إِسْقَاطَهَا مُحَسِّناً وَ سَمَّ الْحَسَنِ علیه السلام وَ قَتْلَ الْحُسَیْنِ علیه السلام وَ ذَبْحَ أَطْفَالِهِ وَ بَنِی عَمِّهِ وَ أَنْصَارِهِ وَ سَبْیَ ذَرَارِیِّ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ إِرَاقَةَ دِمَاءِ آلِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله وَ کُلِّ دَمٍ سُفِکَ وَ کُلَّ فَرْجٍ نُکِحَ حَرَاماً وَ کُلَّ رَیْنٍ وَ خُبْثٍ وَ فَاحِشَةٍ وَ إِثْمٍ وَ ظُلْمٍ وَ جَوْرٍ وَ غَشْمٍ مُنْذُ عَهْدِ آدَمَ علیه السلام إِلَی وَقْتِ قِیَامِ قَائِمِنَا علیه السلام کُلُّ ذَلِکَ یُعَدِّدُهُ علیه السلام عَلَیْهِمَا وَ یُلْزِمُهُمَا إِیَّاهُ فَیَعْتَرِفَانِ بِهِ ثُمَّ یَأْمُرُ بِهِمَا فَیُقْتَصُّ مِنْهُمَا فِی ذَلِکَ الْوَقْتِ بِمَظَالِمِ مَنْ حَضَرَ ثُمَّ یَصْلِبُهُمَا عَلَی الشَّجَرَةِ وَ یَأْمُرُ نَاراً تَخْرُجُ مِنَ الْأَرْضِ فَتُحْرِقُهُمَا وَ الشَّجَرَةَ ثُمَّ یَأْمُرُ رِیحاً فَتَنْسِفُهُمَا فِی الْیَمِّ نَسْفاً قَالَ الْمُفَضَّلُ یَا سَیِّدِی ذَلِکَ آخِرُ عَذَابِهِمَا قَالَ هَیْهَاتَ یَا مُفَضَّلُ وَ اللَّهِ لَیُرَدَّنَّ وَ لَیَحْضُرَنَّ السَّیِّدُ الْأَکْبَرُ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ الصِّدِّیقُ الْأَکْبَرُ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ وَ فَاطِمَةُ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ وَ الْأَئِمَّةُ علیهم السلام وَ کُلُّ مَنْ مَحَضَ الْإِیمَانَ مَحْضاً أَوْ مَحَضَ الْکُفْرَ مَحْضاً وَ لَیَقْتَصَّنَّ مِنْهُمَا لِجَمِیعِهِمْ حَتَّی إِنَّهُمَا لَیُقْتَلَانِ فِی کُلِّ یَوْمٍ وَ لَیْلَةٍ أَلْفَ قَتْلَةٍ وَ یُرَدَّانِ إِلَی مَا شَاءَ رَبُّهُمَا ثُمَّ یَسِیرُ الْمَهْدِیُّ علیه السلام إِلَی الْکُوفَةِ وَ یَنْزِلُ مَا بَیْنَ الْکُوفَةِ وَ النَّجَفِ وَ عِنْدَهُ أَصْحَابُهُ فِی ذَلِکَ الْیَوْمِ سِتَّةٌ وَ أَرْبَعُونَ أَلْفاً مِنَ الْمَلَائِکَةِ وَ سِتَّةُ آلَافٍ مِنَ الْجِنِّ وَ النُّقَبَاءُ ثَلَاثُمِائَةٍ وَ ثَلَاثَةَ عَشَرَ نَفْساً قَالَ الْمُفَضَّلُ یَا سَیِّدِی کَیْفَ تَکُونُ دَارُ الْفَاسِقِینَ فِی ذَلِکَ الْوَقْتِ قَالَ فِی لَعْنَةِ اللَّهِ وَ سَخَطِهِ تُخْرِبُهَا الْفِتَنُ وَ تَتْرُکُهَا جَمَّاءَ فَالْوَیْلُ لَهَا وَ لِمَنْ بِهَا کُلُّ الْوَیْلِ مِنَ الرَّایَاتِ الصُّفْرِ وَ رَایَاتِ الْمَغْرِبِ وَ مَنْ یَجْلِبُ الْجَزِیرَةَ وَ مِنَ الرَّایَاتِ الَّتِی تَسِیرُ إِلَیْهَا مِنْ کُلِّ قَرِیبٍ أَوْ بَعِیدٍ

ص: 14

وَ اللَّهِ لَیَنْزِلَنَّ بِهَا مِنْ صُنُوفِ الْعَذَابِ مَا نَزَلَ بِسَائِرِ الْأُمَمِ الْمُتَمَرِّدَةِ مِنْ أَوَّلِ الدَّهْرِ إِلَی آخِرِهِ وَ لَیَنْزِلَنَّ بِهَا مِنَ الْعَذَابِ مَا لَا عَیْنٌ رَأَتْ وَ لَا أُذُنٌ سَمِعَتْ بِمِثْلِهِ وَ لَا یَکُونُ طُوفَانُ أَهْلِهَا إِلَّا بِالسَّیْفِ فَالْوَیْلُ لِمَنِ اتَّخَذَ بِهَا مَسْکَناً فَإِنَّ الْمُقِیمَ بِهَا یَبْقَی لِشَقَائِهِ وَ الْخَارِجَ مِنْهَا بِرَحْمَةِ اللَّهِ وَ اللَّهِ لَیَبْقَی مِنْ أَهْلِهَا فِی الدُّنْیَا حَتَّی یُقَالَ إِنَّهَا هِیَ الدُّنْیَا وَ إِنَّ دُورَهَا وَ قُصُورَهَا هِیَ الْجَنَّةُ وَ إِنَّ بَنَاتِهَا هُنَّ الْحُورُ الْعِینُ وَ إِنَّ وِلْدَانَهَا هُمُ الْوِلْدَانُ وَ لَیَظُنَّنَّ أَنَّ اللَّهَ لَمْ یَقْسِمْ رِزْقَ الْعِبَادِ إِلَّا بِهَا وَ لَیَظْهَرَنَّ فِیهَا مِنَ الْأُمَرَاءِ عَلَی اللَّهِ وَ عَلَی رَسُولِهِ صلی الله علیه و آله وَ الْحُکْمِ بِغَیْرِ کِتَابِهِ وَ مِنْ شَهَادَاتِ الزُّورِ وَ شُرْبِ الْخُمُورِ وَ إِتْیَانِ الْفُجُورِ وَ أَکْلِ السُّحْتِ وَ سَفْکِ الدِّمَاءِ مَا لَا یَکُونُ فِی الدُّنْیَا کُلِّهَا إِلَّا دُونَهُ ثُمَّ لَیُخْرِبُهَا اللَّهُ بِتِلْکَ الْفِتَنِ وَ تِلْکَ الرَّایَاتِ حَتَّی لَیَمُرُّ عَلَیْهَا الْمَارُّ فَیَقُولُ هَاهُنَا کَانَتِ الزَّوْرَاءُ ثُمَّ یَخْرُجُ الْحَسَنِیُّ الْفَتَی الْصَبِیحُ الَّذِی نَحْوَ الدَّیْلَمِ یَصِیحُ بِصَوْتٍ لَهُ فَصِیحٍ یَا آلَ أَحْمَدَ أَجِیبُوا الْمَلْهُوفَ وَ الْمُنَادِیَ مِنْ حَوْلِ الضَّرِیحِ فَتُجِیبُهُ کُنُوزُ اللَّهِ بِالطَّالَقَانِ کُنُوزٌ وَ أَیُّ کُنُوزٍ لَیْسَتْ مِنْ فِضَّةٍ وَ لَا ذَهَبٍ بَلْ هِیَ رِجَالٌ کَزُبَرِ الْحَدِیدِ عَلَی الْبَرَاذِینِ الشُّهْبِ بِأَیْدِیهِمُ الْحِرَابُ وَ لَمْ یَزَلْ یَقْتُلُ الظَّلَمَةَ حَتَّی یَرِدَ الْکُوفَةَ وَ قَدْ صَفَا أَکْثَرُ الْأَرْضِ فَیَجْعَلُهَا لَهُ مَعْقِلًا فَیَتَّصِلُ بِهِ وَ بِأَصْحَابِهِ خَبَرُ الْمَهْدِیِّ علیه السلام وَ یَقُولُونَ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ مَنْ هَذَا الَّذِی قَدْ نَزَلَ بِسَاحَتِنَا فَیَقُولُ اخْرُجُوا بِنَا إِلَیْهِ حَتَّی نَنْظُرَ مَنْ هُوَ وَ مَا یُرِیدُ وَ هُوَ وَ اللَّهِ یَعْلَمُ أَنَّهُ الْمَهْدِیُّ وَ إِنَّهُ لَیَعْرِفُهُ وَ لَمْ یُرِدْ بِذَلِکَ الْأَمْرِ إِلَّا لِیُعَرِّفَ أَصْحَابَهُ مَنْ هُوَ فَیَخْرُجُ الْحَسَنِیُّ فَیَقُولُ إِنْ کُنْتَ مَهْدِیَّ آلِ مُحَمَّدٍ فَأَیْنَ هِرَاوَةُ جَدِّکَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ خَاتَمُهُ وَ بُرْدَتُهُ وَ دِرْعُهُ الْفَاضِلُ وَ عِمَامَتُهُ السَّحَابُ وَ فَرَسُهُ الْیَرْبُوعُ وَ نَاقَتُهُ الْعَضْبَاءُ وَ بَغْلَتُهُ الدُّلْدُلُ وَ حِمَارُهُ الْیَعْفُورُ وَ نَجِیبُهُ الْبُرَاقُ وَ مُصْحَفُ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فَیَخْرُجُ لَهُ ذَلِکَ ثُمَّ یَأْخُذُ الْهِرَاوَةَ فَیَغْرِسُهَا فِی الْحَجَرِ الصَّلْدِ

ص: 15

وَ تُورِقُ وَ لَمْ یُرِدْ ذَلِکَ إِلَّا أَنْ یُرِیَ أَصْحَابَهُ فَضْلَ الْمَهْدِیِّ علیه السلام حَتَّی یُبَایِعُوهُ فَیَقُولُ الْحَسَنِیُّ اللَّهُ أَکْبَرُ مُدَّ یَدَکَ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ حَتَّی نُبَایِعَکَ فَیَمُدُّ یَدَهُ فَیُبَایِعُهُ وَ یُبَایِعُهُ سَائِرُ الْعَسْکَرِ الَّذِی مَعَ الْحَسَنِیِّ إِلَّا أَرْبَعِینَ أَلْفاً أَصْحَابُ الْمَصَاحِفِ الْمَعْرُوفُونَ بِالزِّیدِیَّةِ فَإِنَّهُمْ یَقُولُونَ مَا هَذَا إِلَّا سِحْرٌ عَظِیمٌ فَیَخْتَلِطُ الْعَسْکَرَانِ فَیُقْبِلُ الْمَهْدِیُّ علیه السلام عَلَی الطَّائِفَةِ الْمُنْحَرِفَةِ فَیَعِظُهُمْ وَ یَدْعُوهُمْ ثَلَاثَةَ أَیَّامٍ فَلَا یَزْدَادُونَ إِلَّا طُغْیَاناً وَ کُفْراً فَیَأْمُرُ بِقَتْلِهِمْ فَیُقْتَلُونَ جَمِیعاً ثُمَّ یَقُولُ لِأَصْحَابِهِ لَا تَأْخُذُوا الْمَصَاحِفَ وَ دَعُوهَا تَکُونُ عَلَیْهِمْ حَسْرَةً کَمَا بَدَّلُوهَا وَ غَیَّرُوهَا وَ حَرَّفُوهَا وَ لَمْ یَعْمَلُوا بِمَا فِیهَا قَالَ الْمُفَضَّلُ یَا مَوْلَایَ ثُمَّ مَا ذَا یَصْنَعُ الْمَهْدِیُّ قَالَ یَثُورُ سَرَایَا(1) عَلَی السُّفْیَانِیِّ إِلَی دِمَشْقَ فَیَأْخُذُونَهُ وَ یَذْبَحُونَهُ عَلَی الصَّخْرَةِ.

ثُمَّ یَظْهَرُ الْحُسَیْنُ علیه السلام فِی اثْنَیْ عَشَرَ أَلْفَ صِدِّیقٍ وَ اثْنَیْنِ وَ سَبْعِینَ رَجُلًا أَصْحَابِهِ یَوْمَ کَرْبَلَاءَ فَیَا لَکَ عِنْدَهَا مِنْ کَرَّةٍ زَهْرَاءَ بَیْضَاءَ ثُمَّ یَخْرُجُ الصِّدِّیقُ الْأَکْبَرُ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام وَ یُنْصَبُ لَهُ الْقُبَّةُ بِالنَّجَفِ وَ یُقَامُ أَرْکَانُهَا رُکْنٌ بِالنَّجَفِ وَ رُکْنٌ بِهَجَرَ وَ رُکْنٌ بِصَنْعَاءَ وَ رُکْنٌ بِأَرْضِ طَیْبَةَ لَکَأَنِّی أَنْظُرُ إِلَی مَصَابِیحِهِ تُشْرِقُ فِی السَّمَاءِ وَ الْأَرْضِ کَأَضْوَاءٍ مِنَ الشَّمْسِ وَ الْقَمَرِ فَعِنْدَهَا تُبْلَی السَّرائِرُ وَ تَذْهَلُ کُلُّ مُرْضِعَةٍ عَمَّا أَرْضَعَتْ (2) إِلَی آخِرِ الْآیَةِ.

ثُمَّ یَخْرُجُ السَّیِّدُ الْأَکْبَرُ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فِی أَنْصَارِهِ وَ الْمُهَاجِرِینَ وَ مَنْ آمَنَ بِهِ وَ صَدَّقَهُ وَ اسْتُشْهِدَ مَعَهُ وَ یَحْضُرُ مُکَذِّبُوهُ وَ الشَّاکُّونَ فِیهِ وَ الرَّادُّونَ عَلَیْهِ وَ الْقَائِلُونَ فِیهِ إِنَّهُ سَاحِرٌ وَ کَاهِنٌ وَ مَجْنُونٌ وَ نَاطِقٌ عَنِ الْهَوَی وَ مَنْ حَارَبَهُ وَ قَاتَلَهُ حَتَّی یَقْتَصَّ مِنْهُمْ بِالْحَقِّ وَ یُجَازَوْنَ بِأَفْعَالِهِمْ مُنْذُ وَقْتَ ظَهَرَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِلَی

ص: 16

ظُهُورِ الْمَهْدِیِّ مَعَ إِمَامٍ إِمَامٍ وَ وَقْتٍ وَقْتٍ وَ یَحِقُّ تَأْوِیلُ هَذِهِ الْآیَةِ وَ نُرِیدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَی الَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا فِی الْأَرْضِ وَ نَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَ نَجْعَلَهُمُ الْوارِثِینَ وَ نُمَکِّنَ لَهُمْ فِی الْأَرْضِ وَ نُرِیَ فِرْعَوْنَ وَ هامانَ وَ جُنُودَهُما مِنْهُمْ ما کانُوا یَحْذَرُونَ (1) قَالَ الْمُفَضَّلُ یَا سَیِّدِی وَ مَنْ فِرْعَوْنُ وَ هَامَانُ قَالَ أَبُو بَکْرٍ وَ عُمَرُ قَالَ الْمُفَضَّلُ قُلْتُ یَا سَیِّدِی وَ رَسُولُ اللَّهِ وَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ صلوات الله علیهم یَکُونَانِ مَعَهُ فَقَالَ لَا بُدَّ أَنْ یَطَئَا الْأَرْضَ إِی وَ اللَّهِ حَتَّی مَا وَرَاءَ الْخَافِ إِی وَ اللَّهِ وَ مَا فِی الظُّلُمَاتِ وَ مَا فِی قَعْرِ الْبِحَارِ حَتَّی لَا یَبْقَی مَوْضِعُ قَدَمٍ إِلَّا وَطِئَا وَ أَقَامَا فِیهِ الدِّینَ الْوَاجِبَ لِلَّهِ تَعَالَی ثُمَّ لَکَأَنِّی أَنْظُرُ یَا مُفَضَّلُ إِلَیْنَا مَعَاشِرَ الْأَئِمَّةِ بَیْنَ یَدَیْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله نَشْکُو إِلَیْهِ مَا نَزَلَ بِنَا مِنَ الْأُمَّةِ بَعْدَهُ وَ مَا نَالَنَا مِنَ التَّکْذِیبِ وَ الرَّدِّ عَلَیْنَا وَ سَبْیِنَا وَ لَعْنِنَا وَ تَخْوِیفِنَا بِالْقَتْلِ وَ قَصْدِ طَوَاغِیَتِهِمُ الْوُلَاةِ لِأُمُورِهِمْ مِنْ دُونِ الْأُمَّةِ بِتَرْحِیلِنَا عَنِ الْحُرْمَةِ إِلَی دَارِ مُلْکِهِمْ وَ قَتْلِهِمْ إِیَّانَا بِالسَّمِّ وَ الْحَبْسِ فَیَبْکِی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ یَقُولُ یَا بَنِیَّ مَا نَزَلَ بِکُمْ إِلَّا مَا نَزَلَ بِجِدِّکُمْ قَبْلَکُمْ ثُمَّ تَبْتَدِئُ فَاطِمَةُ علیها السلام وَ تَشْکُو مَا نَالَهَا مِنْ أَبِی بَکْرٍ وَ عُمَرَ وَ أَخْذِ فَدَکَ مِنْهَا وَ مَشْیِهَا إِلَیْهِ فِی مَجْمَعٍ مِنَ الْمُهَاجِرِینَ وَ الْأَنْصَارِ وَ خِطَابِهَا لَهُ فِی أَمْرِ فَدَکَ وَ مَا رَدَّ عَلَیْهَا مِنْ قَوْلِهِ إِنَّ الْأَنْبِیَاءَ لَا تُورَثُ وَ احْتِجَاجِهَا بِقَوْلِ زَکَرِیَّا وَ یَحْیَی علیهما السلام وَ قِصَّةِ دَاوُدَ وَ سُلَیْمَانَ علیهما السلام.

وَ قَوْلِ عُمَرَ هَاتِی صَحِیفَتَکِ الَّتِی ذَکَرْتِ أَنَّ أَبَاکِ کَتَبَهَا لَکِ وَ إِخْرَاجِهَا الصَّحِیفَةَ وَ أَخْذِهِ إِیَّاهَا مِنْهَا وَ نَشْرِهِ لَهَا عَلَی رُءُوسِ الْأَشْهَادِ مِنْ قُرَیْشٍ وَ الْمُهَاجِرِینَ وَ الْأَنْصَارِ وَ سَائِرِ الْعَرَبِ وَ تَفْلِهِ فِیهَا وَ تَمْزِیقِهِ إِیَّاهَا وَ بُکَائِهَا وَ رُجُوعِهَا إِلَی قَبْرِ أَبِیهَا رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله بَاکِیَةً حَزِینَةً تَمْشِی عَلَی الرَّمْضَاءِ قَدْ أَقْلَقَتْهَا وَ اسْتِغَاثَتِهَا بِاللَّهِ وَ بِأَبِیهَا رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ تَمَثُّلِهَا بِقَوْلِ رُقَیْقَةَ بِنْتِ صَیْفِیٍ (2)

ص: 17

قَدْ کَانَ بَعْدَکَ أَنْبَاءٌ وَ هَنْبَثَةٌ***لَوْ کُنْتَ شَاهِدَهَا لَمْ یَکْبُرِ الْخَطْبُ

إِنَّا فَقَدْنَاکَ فَقْدَ الْأَرْضِ وَابِلَهَا***وَ اخْتَلَّ أَهْلُکَ فَاشْهَدْهُمْ فَقَدْ لَعِبُوا

أَبْدَتْ رِجَالٌ لَنَا فَحْوَی صُدُورِهِمْ***لَمَّا نَأَیْتَ وَ حَالَتْ دُونَکَ الْحُجُبُ

لِکُلِّ قَوْمٍ لَهُمْ قُرْبٌ وَ مَنْزِلَةٌ***عِنْدَ الْإِلَهِ عَلَی الْأَدْنَیْنَ مُقْتَرِبٌ

یَا لَیْتَ قَبْلَکَ کَانَ الْمَوْتُ حَلَّ بِنَا***أَمْلَوْا أُنَاسٌ فَفَازُوا بِالَّذِی طَلَبُوا

وَ تَقُصُّ عَلَیْهِ قِصَّةَ أَبِی بَکْرٍ وَ إِنْفَاذِهِ خَالِدَ بْنَ الْوَلِیدِ وَ قُنْفُذاً وَ عُمَرَ بْنَ الْخَطَّابِ وَ جَمْعِهِ النَّاسَ لِإِخْرَاجِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام مِنْ بَیْتِهِ إِلَی الْبَیْعَةِ فِی سَقِیفَةِ بَنِی سَاعِدَةَ وَ اشْتِغَالِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام بَعْدَ وَفَاةِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله بِضَمِّ أَزْوَاجِهِ وَ قَبْرِهِ وَ تَعْزِیَتِهِمْ وَ جَمْعِ الْقُرْآنِ وَ قَضَاءِ دَیْنِهِ وَ إِنْجَازِ عِدَاتِهِ وَ هِیَ ثَمَانُونَ أَلْفَ دِرْهَمٍ بَاعَ فِیهَا تَلِیدَهُ وَ طَارِفَهُ وَ قَضَاهَا عَنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ قَوْلِ عُمَرَ اخْرُجْ یَا عَلِیُّ إِلَی مَا أَجْمَعَ عَلَیْهِ الْمُسْلِمُونَ وَ إِلَّا قَتَلْنَاکَ وَ قَوْلِ فِضَّةَ جَارِیَةِ فَاطِمَةَ إِنَّ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام مَشْغُولٌ وَ الْحَقُّ لَهُ إِنْ أَنْصَفْتُمْ مِنْ أَنْفُسِکُمْ وَ أَنْصَفْتُمُوهُ وَ جَمْعِهِمُ الْجَزْلَ وَ الْحَطَبَ عَلَی الْبَابِ لِإِحْرَاقِ بَیْتِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ وَ فَاطِمَةَ وَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ وَ زَیْنَبَ وَ أُمِّ کُلْثُومٍ وَ فِضَّةَ وَ إِضْرَامِهِمُ النَّارَ عَلَی الْبَابِ وَ خُرُوجِ فَاطِمَةَ إِلَیْهِمْ وَ خِطَابِهَا لَهُمْ مِنْ وَرَاءِ الْبَابِ وَ قَوْلِهَا وَیْحَکَ یَا عُمَرُ مَا هَذِهِ الْجُرْأَةُ عَلَی اللَّهِ وَ عَلَی رَسُولِهِ تُرِیدُ أَنْ تَقْطَعَ نَسْلَهُ مِنَ الدُّنْیَا وَ تُفْنِیَهُ وَ تُطْفِئَ نُورَ اللَّهِ وَ اللَّهُ مُتِمُّ نُورِهِ وَ انْتِهَارِهِ لَهَا وَ قَوْلِهِ کُفِّی یَا فَاطِمَةُ فَلَیْسَ مُحَمَّدٌ حَاضِراً وَ لَا الْمَلَائِکَةُ آتِیَةً بِالْأَمْرِ وَ النَّهْیِ وَ الزَّجْرِ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ وَ مَا عَلِیٌّ إِلَّا کَأَحَدِ الْمُسْلِمِینَ فَاخْتَارِی إِنْ شِئْتِ خُرُوجَهُ لِبَیْعَةِ أَبِی بَکْرٍ أَوْ إِحْرَاقَکُمْ جَمِیعاً

ص: 18

فَقَالَتْ وَ هِیَ بَاکِیَةٌ اللَّهُمَّ إِلَیْکَ نَشْکُو فَقْدَ نَبِیِّکَ وَ رَسُولِکَ وَ صَفِیِّکَ وَ ارْتِدَادَ أُمَّتِهِ عَلَیْنَا وَ مَنْعَهُمْ إِیَّانَا حَقَّنَا الَّذِی جَعَلْتَهُ لَنَا فِی کِتَابِکَ الْمُنْزَلِ عَلَی نَبِیِّکَ الْمُرْسَلِ فَقَالَ لَهَا عُمَرُ دَعِی عَنْکِ یَا فَاطِمَةُ حُمْقَاتِ النِّسَاءِ فَلَمْ یَکُنِ اللَّهُ لِیَجْمَعَ لَکُمُ النُّبُوَّةَ وَ الْخِلَافَةَ وَ أَخَذَتِ النَّارُ فِی خَشَبِ الْبَابِ وَ إِدْخَالِ قُنْفُذٍ یَدَهُ لَعَنَهُ اللَّهُ یَرُومُ فَتْحَ الْبَابِ وَ ضَرْبِ عُمَرَ لَهَا بِالسَّوْطِ عَلَی عَضُدِهَا حَتَّی صَارَ کَالدُّمْلُجِ الْأَسْوَدِ وَ رَکْلِ الْبَابِ بِرِجْلِهِ حَتَّی أَصَابَ بَطْنَهَا وَ هِیَ حَامِلَةٌ بِالْمُحَسِّنِ لِسِتَّةِ أَشْهُرٍ وَ إِسْقَاطِهَا إِیَّاهُ وَ هُجُومِ عُمَرَ وَ قُنْفُذٍ وَ خَالِدِ بْنِ الْوَلِیدِ وَ صَفْقِهِ خَدَّهَا حَتَّی بَدَا قُرْطَاهَا تَحْتَ خِمَارِهَا وَ هِیَ تَجْهَرُ بِالْبُکَاءِ وَ تَقُولُ وَا أَبَتَاهْ وَا رَسُولَ اللَّهِ ابْنَتُکَ فَاطِمَةُ تُکَذَّبُ وَ تُضْرَبُ وَ یُقْتَلُ جَنِینٌ فِی بَطْنِهَا وَ خُرُوجِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام مِنْ دَاخِلِ الدَّارِ مُحْمَرَّ الْعَیْنِ حَاسِراً حَتَّی أَلْقَی مُلَاءَتَهُ عَلَیْهَا وَ ضَمَّهَا إِلَی صَدْرِهِ وَ قَوْلِهِ لَهَا یَا بِنْتَ رَسُولِ اللَّهِ قَدْ عَلِمْتِی أَنَّ أَبَاکِ بَعَثَهُ اللَّهُ رَحْمَةً لِلْعالَمِینَ فَاللَّهَ اللَّهَ أَنْ تَکْشِفِی خِمَارَکِ وَ تَرْفَعِی نَاصِیَتَکِ فَوَ اللَّهِ یَا فَاطِمَةُ لَئِنْ فَعَلْتِ ذَلِکِ لَا أَبْقَی اللَّهُ عَلَی الْأَرْضِ مَنْ یَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّهِ وَ لَا مُوسَی وَ لَا عِیسَی وَ لَا إِبْرَاهِیمَ وَ لَا نوح [نُوحاً] وَ لَا آدَمَ وَ لَا دَابَّةً تَمْشِی عَلَی الْأَرْضِ وَ لَا طَائِراً فِی السَّمَاءِ إِلَّا أَهْلَکَهُ اللَّهُ ثُمَّ قَالَ یَا ابْنَ الْخَطَّابِ لَکَ الْوَیْلُ مِنْ یَوْمِکَ هَذَا وَ مَا بَعْدَهُ وَ مَا یَلِیهِ اخْرُجْ قَبْلَ أَنْ أَشْهَرَ سَیْفِی فَأُفْنِیَ غَابِرَ الْأُمَّةِ فَخَرَجَ عُمَرُ وَ خَالِدُ بْنُ الْوَلِیدِ وَ قُنْفُذٌ وَ عَبْدُ الرَّحْمَنِ بْنُ أَبِی بَکْرٍ فَصَارُوا مِنْ خَارِجِ الدَّارِ وَ صَاحَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ بِفِضَّةَ یَا فِضَّةُ مَوْلَاتَکِ فَاقْبَلِی مِنْهَا مَا تَقْبَلُهُ النِّسَاءُ فَقَدْ جَاءَهَا الْمَخَاضُ مِنَ الرَّفْسَةِ وَ رَدِّ الْبَابِ فَأَسْقَطَتْ مُحَسِّناً فَقَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فَإِنَّهُ لَاحِقٌ بِجَدِّهِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَیَشْکُو إِلَیْهِ وَ حَمْلِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ لَهَا فِی سَوَادِ اللَّیْلِ وَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ وَ زَیْنَبَ وَ أُمِّ کُلْثُومٍ إِلَی دُورِ الْمُهَاجِرِینَ وَ الْأَنْصَارِ یُذَکِّرُهُمْ بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ عَهْدِهِ الَّذِی بَایَعُوا اللَّهَ

ص: 19

وَ رَسُولَهُ وَ بَایَعُوهُ عَلَیْهِ فِی أَرْبَعَةِ مَوَاطِنَ فِی حَیَاةِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله(1)

وَ تَسْلِیمِهِمْ عَلَیْهِ بِإِمْرَةِ الْمُؤْمِنِینَ فِی جَمِیعِهَا فَکُلٌّ یَعِدُهُ بِالنَّصْرِ فِی یَوْمِهِ الْمُقْبِلِ فَإِذَا أَصْبَحَ قَعَدَ جَمِیعُهُمْ عَنْهُ ثُمَّ یَشْکُو إِلَیْهِ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام الْمِحَنَ الْعَظِیمَةَ الَّتِی امْتُحِنَ بِهَا بَعْدَهُ وَ قَوْلِهِ لَقَدْ کَانَتْ قِصَّتِی مِثْلَ قِصَّةِ هَارُونَ مَعَ بَنِی إِسْرَائِیلَ وَ قَوْلِی کَقَوْلِهِ لِمُوسَی یَا ابْنَ أُمَّ إِنَّ الْقَوْمَ اسْتَضْعَفُونِی وَ کادُوا یَقْتُلُونَنِی فَلا تُشْمِتْ بِیَ الْأَعْداءَ وَ لا تَجْعَلْنِی مَعَ الْقَوْمِ الظَّالِمِینَ (2) فَصَبَرْتُ مُحْتَسِباً وَ سَلَّمْتُ رَاضِیاً وَ کَانَتِ الْحُجَّةُ عَلَیْهِمْ فِی خِلَافِی وَ نَقْضِهِمْ عَهْدِیَ الَّذِی عَاهَدْتَهُمْ عَلَیْهِ یَا رَسُولَ اللَّهِ وَ احْتَمَلْتُ یَا رَسُولَ اللَّهِ مَا لَمْ یَحْتَمِلْ وَصِیُّ نَبِیٍّ مِنْ سَائِرِ الْأَوْصِیَاءِ مِنْ سَائِرِ الْأُمَمِ حَتَّی قَتَلُونِی بِضَرْبَةِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ مُلْجَمٍ وَ کَانَ اللَّهُ الرَّقِیبَ عَلَیْهِمْ فِی نَقْضِهِمْ بَیْعَتِی وَ خُرُوجِ طَلْحَةَ وَ الزُّبَیْرِ بِعَائِشَةَ إِلَی مَکَّةَ یُظْهِرَانِ الْحَجَّ وَ الْعُمْرَةَ وَ سَیْرِهِمْ بِهَا إِلَی الْبَصْرَةِ وَ خُرُوجِی إِلَیْهِمْ وَ تَذْکِیرِی لَهُمُ اللَّهَ وَ إِیَّاکَ وَ مَا جِئْتَ بِهِ یَا رَسُولَ اللَّهِ فَلَمْ یَرْجِعَا حَتَّی نَصَرَنِیَ اللَّهُ عَلَیْهِمَا حَتَّی أُهْرِقَتْ دِمَاءُ عِشْرِینَ ألف [أَلْفاً] مِنَ الْمُسْلِمِینَ وَ قُطِعَتْ سَبْعُونَ کَفّاً عَلَی زِمَامِ الْجَمَلِ فَمَا لَقِیتُ فِی غَزَوَاتِکَ یَا رَسُولَ اللَّهِ وَ بَعْدَکَ أَصْعَبَ یَوْماً مِنْهُ أَبَداً لَقَدْ کَانَ مِنْ أَصْعَبِ الْحُرُوبِ الَّتِی لَقِیتُهَا وَ أَهْوَلِهَا وَ أَعْظَمِهَا فَصَبَرْتُ کَمَا أَدَّبَنِیَ اللَّهُ بِمَا أَدَّبَکَ بِهِ

یَا رَسُولَ اللَّهِ فِی قَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَ فَاصْبِرْ کَما صَبَرَ أُولُوا الْعَزْمِ مِنَ الرُّسُلِ (3) وَ قَوْلِهِ وَ اصْبِرْ وَ ما صَبْرُکَ إِلَّا بِاللَّهِ (4) وَ حَقَّ وَ اللَّهِ یَا رَسُولَ اللَّهِ تَأْوِیلُ الْآیَةِ الَّتِی أَنْزَلَهَا اللَّهُ فِی الْأُمَّةِ مِنْ بَعْدِکَ فِی قَوْلِهِ وَ ما مُحَمَّدٌ

ص: 20

إِلَّا رَسُولٌ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِهِ الرُّسُلُ أَ فَإِنْ ماتَ أَوْ قُتِلَ انْقَلَبْتُمْ عَلی أَعْقابِکُمْ وَ مَنْ یَنْقَلِبْ عَلی عَقِبَیْهِ فَلَنْ یَضُرَّ اللَّهَ شَیْئاً وَ سَیَجْزِی اللَّهُ الشَّاکِرِینَ (1)

یَا مُفَضَّلُ وَ یَقُومُ الْحَسَنُ علیه السلام إِلَی جَدِّهِ صلی الله علیه و آله فَیَقُولُ یَا جَدَّاهْ کُنْتُ مَعَ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ فِی دَارِ هِجْرَتِهِ بِالْکُوفَةِ حَتَّی اسْتُشْهِدَ بِضَرْبَةِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ مُلْجَمٍ لَعَنَهُ اللَّهُ فَوَصَّانِی بِمَا وَصَّیْتَهُ یَا جَدَّاهْ وَ بَلَغَ اللَّعِینَ مُعَاوِیَةَ قَتْلُ أَبِی فَأَنْفَذَ الدَّعِیَّ اللَّعِینَ زِیَاداً إِلَی الْکُوفَةِ فِی مِائَةِ أَلْفٍ وَ خَمْسِینَ أَلْفَ مُقَاتِلٍ-(2)

فَأَمَرَ بِالْقَبْضِ عَلَیَّ وَ عَلَی أَخِیَ الْحُسَیْنِ وَ سَائِرِ إِخْوَانِی وَ أَهْلِ بَیْتِی وَ شِیعَتِنَا وَ مَوَالِینَا وَ أَنْ یَأْخُذَ عَلَیْنَا الْبَیْعَةَ لِمُعَاوِیَةَ فَمَنْ یَأْبَی مِنَّا ضَرَبَ عُنُقَهُ وَ سَیَّرَ إِلَی مُعَاوِیَةَ رَأْسَهُ فَلَمَّا عَلِمْتُ ذَلِکَ مِنْ فِعْلِ مُعَاوِیَةَ خَرَجْتُ مِنْ دَارِی فَدَخَلْتُ جَامِعَ الْکُوفَةِ لِلصَّلَاةِ وَ رَقَأْتُ الْمِنْبَرَ وَ اجْتَمَعَ النَّاسُ فَحَمِدْتُ اللَّهَ وَ أَثْنَیْتُ عَلَیْهِ وَ قُلْتُ مَعْشَرَ النَّاسِ عَفَتِ الدِّیَارُ وَ مُحِیَتِ الْآثَارُ وَ قَلَّ الِاصْطِبَارُ فَلَا قَرَارَ عَلَی هَمَزَاتِ الشَّیَاطِینِ وَ حُکْمِ الْخَائِنِینَ السَّاعَةَ وَ اللَّهِ صَحَّتِ الْبَرَاهِینُ وَ فُصِّلَتِ الْآیَاتُ وَ بَانَتِ الْمُشْکِلَاتُ وَ لَقَدْ کُنَّا نَتَوَقَّعُ تَمَامَ هَذِهِ الْآیَةِ تَأْوِیلَهَا قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَ وَ ما مُحَمَّدٌ إِلَّا رَسُولٌ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِهِ الرُّسُلُ أَ فَإِنْ ماتَ أَوْ قُتِلَ انْقَلَبْتُمْ عَلی أَعْقابِکُمْ وَ مَنْ یَنْقَلِبْ عَلی عَقِبَیْهِ فَلَنْ یَضُرَّ اللَّهَ شَیْئاً وَ سَیَجْزِی اللَّهُ الشَّاکِرِینَ (3) فَلَقَدْ مَاتَ وَ اللَّهِ

ص: 21

جَدِّی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ قُتِلَ أَبِی علیه السلام وَ صَاحَ الْوَسْوَاسُ الْخَنَّاسُ فِی قُلُوبِ النَّاسِ وَ نَعَقَ نَاعِقُ الْفِتْنَةِ وَ خَالَفْتُمُ السُّنَّةَ فَیَا لَهَا مِنْ فِتْنَةٍ صَمَّاءَ عَمْیَاءَ لَا یُسْمَعُ لِدَاعِیهَا وَ لَا یُجَابُ مُنَادِیهَا وَ لَا یُخَالَفُ وَالِیهَا ظَهَرَتْ کَلِمَةُ النِّفَاقِ وَ سُیِّرَتْ رَایَاتُ أَهْلِ الشِّقَاقِ وَ تَکَالَبَتْ

جُیُوشُ أَهْلِ الْمَرَاقِ مِنَ الشَّامِ وَ الْعِرَاقِ هَلُمُّوا رَحِمَکُمُ اللَّهُ إِلَی الِافْتِتَاحِ وَ النُّورِ الْوَضَّاحِ وَ الْعِلْمِ الْجَحْجَاحِ وَ النُّورِ الَّذِی لَا یُطْفَی وَ الْحَقِّ الَّذِی لَا یَخْفَی أَیُّهَا النَّاسُ تَیَقَّظُوا مِنْ رَقْدَةِ الْغَفْلَةِ وَ مِنْ تَکَاثُفِ الظُّلْمَةِ(1)

فَوَ الَّذِی فَلَقَ الْحَبَّةَ وَ بَرَأَ النَّسَمَةَ وَ تَرَدَّی بِالْعَظَمَةِ لَئِنْ قَامَ إِلَیَّ مِنْکُمْ عُصْبَةٌ بِقُلُوبٍ صَافِیَةٍ وَ نِیَّاتٍ مُخْلِصَةٍ لَا یَکُونُ فِیهَا شَوْبُ نِفَاقٍ وَ لَا نِیَّةُ افْتِرَاقٍ لَأُجَاهِدَنَّ بِالسَّیْفِ قُدُماً قُدُماً وَ لَأُضِیقَنَّ مِنَ السُّیُوفِ جَوَانِبَهَا(2) وَ مِنَ الرِّمَاحِ أَطْرَافَهَا وَ مِنَ الْخَیْلِ سَنَابِکَهَا فَتَکَلَّمُوا رَحِمَکُمُ اللَّهُ فَکَأَنَّمَا أُلْجِمُوا بِلِجَامِ الصَّمْتِ عَنْ إِجَابَةِ الدَّعْوَةِ إِلَّا عِشْرُونَ رَجُلًا فَإِنَّهُمْ قَامُوا إِلَیَّ فَقَالُوا یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ مَا نَمْلِکُ إِلَّا أَنْفُسَنَا وَ سُیُوفَنَا فَهَا نَحْنُ بَیْنَ یَدَیْکَ لِأَمْرِکَ طَائِعُونَ وَ عَنْ رَأْیِکَ صَادِرُونَ فَمُرْنَا بِمَا شِئْتَ فَنَظَرْتُ یَمْنَةً وَ یَسْرَةً فَلَمْ أَرَ أَحَداً غَیْرَهُمْ فَقُلْتُ لِی أُسْوَةٌ بِجَدِّی رَسُولِ اللَّهِ حِینَ عَبَدَ اللَّهَ سِرّاً وَ هُوَ یَوْمَئِذٍ فِی تِسْعَةٍ وَ ثَلَاثِینَ رَجُلًا فَلَمَّا أَکْمَلَ اللَّهُ لَهُ الْأَرْبَعِینَ صَارَ فِی عِدَّةٍ وَ أَظْهَرَ أَمْرَ اللَّهِ فَلَوْ کَانَ مَعِی عِدَّتُهُمْ جَاهَدْتُ فِی اللَّهِ حَقَّ جِهَادِهِ ثُمَّ رَفَعْتُ رَأْسِی نَحْوَ السَّمَاءِ فَقُلْتُ اللَّهُمَّ إِنِّی قَدْ دَعَوْتُ وَ أَنْذَرْتُ وَ أَمَرْتُ وَ نَهَیْتُ وَ کَانُوا عَنْ إِجَابَةِ الدَّاعِی غَافِلِینَ وَ عَنْ نُصْرَتِهِ قَاعِدِینَ وَ عَنْ طَاعَتِهِ مُقَصِّرِینَ وَ لِأَعْدَائِهِ نَاصِرِینَ اللَّهُمَّ فَأَنْزِلْ عَلَیْهِمْ رِجْزَکَ وَ بَأْسَکَ وَ عَذَابَکَ الَّذِی لَا یُرَدُّ عَنِ الْقَوْمِ الظَّالِمِینَ وَ نَزَلْتُ

ص: 22

ثُمَّ خَرَجْتُ مِنَ الْکُوفَةِ رَاحِلًا إِلَی الْمَدِینَةِ فَجَاءُونِی یَقُولُونَ إِنَّ مُعَاوِیَةَ أَسْرَی سَرَایَاهُ إِلَی الْأَنْبَارِ وَ الْکُوفَةِ وَ شَنَّ غَارَاتِهِ عَلَی الْمُسْلِمِینَ وَ قَتَلَ مَنْ لَمْ یُقَاتِلْهُ وَ قَتَلَ النِّسَاءَ وَ الْأَطْفَالَ فَأَعْلَمْتُهُمْ أَنَّهُ لَا وَفَاءَ لَهُمْ فَأَنْفَذْتُ مَعَهُمْ رِجَالًا وَ جُیُوشاً وَ عَرَّفْتُهُمْ أَنَّهُمْ یَسْتَجِیبُونَ لِمُعَاوِیَةَ وَ یَنْقُضُونَ عَهْدِی وَ بَیْعَتِی فَلَمْ یَکُنْ إِلَّا مَا قُلْتُ لَهُمْ وَ أَخْبَرْتُهُمْ.

ثُمَّ یَقُومُ الْحُسَیْنُ علیه السلام مُخَضَّباً بِدَمِهِ هُوَ وَ جَمِیعُ مَنْ قُتِلَ مَعَهُ فَإِذَا رَآهُ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله بَکَی وَ بَکَی أَهْلُ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ لِبُکَائِهِ وَ تَصْرُخُ فَاطِمَةُ علیها السلام فَتُزَلْزَلُ الْأَرْضُ وَ مَنْ عَلَیْهَا وَ یَقِفُ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْحَسَنُ علیهما السلام عَنْ یَمِینِهِ وَ فَاطِمَةُ عَنْ شِمَالِهِ وَ یُقْبِلُ الْحُسَیْنُ علیه السلام فَیَضُمُّهُ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِلَی صَدْرِهِ وَ یَقُولُ یَا حُسَیْنُ فَدَیْتُکَ قَرَّتْ عَیْنَاکَ وَ عَیْنَایَ فِیکَ وَ عَنْ یَمِینِ الْحُسَیْنِ حَمْزَةُ أَسَدُ اللَّهِ فِی أَرْضِهِ وَ عَنْ شِمَالِهِ جَعْفَرُ بْنُ أَبِی طَالِبٍ الطَّیَّارُ وَ یَأْتِی مُحَسِّنٌ تَحْمِلُهُ خَدِیجَةُ بِنْتُ خُوَیْلِدٍ وَ فَاطِمَةُ بِنْتُ أَسَدٍ أُمُّ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام وَ هُنَّ صَارِخَاتٌ وَ أُمُّهُ فَاطِمَةُ تَقُولُ هذا یَوْمُکُمُ الَّذِی کُنْتُمْ تُوعَدُونَ (1) الْیَوْمَ تَجِدُ کُلُّ نَفْسٍ ما عَمِلَتْ مِنْ خَیْرٍ مُحْضَراً وَ ما عَمِلَتْ مِنْ سُوءٍ تَوَدُّ لَوْ أَنَّ بَیْنَها وَ بَیْنَهُ أَمَداً بَعِیداً(2) قَالَ فَبَکَی الصَّادِقُ علیه السلام حَتَّی اخْضَلَّتْ لِحْیَتُهُ بِالدُّمُوعِ

ثُمَّ قَالَ لَا قَرَّتْ عَیْنٌ لَا تَبْکِی عِنْدَ هَذَا الذِّکْرِ قَالَ وَ بَکَی الْمُفَضَّلُ بُکَاءً طَوِیلًا ثُمَّ قَالَ یَا مَوْلَایَ مَا فِی الدُّمُوعِ یَا مَوْلَایَ فَقَالَ مَا لَا یُحْصَی إِذَا کَانَ مِنْ مُحِقٍّ ثُمَّ قَالَ الْمُفَضَّلُ یَا مَوْلَایَ مَا تَقُولُ فِی قَوْلِهِ تَعَالَی وَ إِذَا الْمَوْؤُدَةُ سُئِلَتْ بِأَیِّ ذَنْبٍ قُتِلَتْ (3) قَالَ یَا مُفَضَّلُ وَ الْمَوْؤُدَةُ وَ اللَّهِ مُحَسِّنٌ لِأَنَّهُ مِنَّا لَا غَیْرُ فَمَنْ قَالَ غَیْرَ هَذَا فَکَذِّبُوهُ.

قَالَ الْمُفَضَّلُ یَا مَوْلَایَ ثُمَّ مَا ذَا قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام تَقُومُ فَاطِمَةُ بِنْتُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَتَقُولُ اللَّهُمَّ أَنْجِزْ وَعْدَکَ وَ مَوْعِدَکَ لِی فِیمَنْ ظَلَمَنِی وَ غَصَبَنِی وَ ضَرَبَنِی وَ

ص: 23

جَزَعَنِی بِکُلِّ أَوْلَادِی فَتَبْکِیهَا مَلَائِکَةُ السَّمَاوَاتِ السَّبْعِ وَ حَمَلَةُ الْعَرْشِ وَ سُکَّانُ الْهَوَاءِ وَ مَنْ فِی الدُّنْیَا وَ مَنْ تَحْتَ أَطْبَاقِ الثَّرَی صَائِحِینَ صَارِخِینَ إِلَی اللَّهِ تَعَالَی فَلَا یَبْقَی أَحَدٌ مِمَّنْ قَاتَلَنَا وَ ظَلَمَنَا وَ رَضِیَ بِمَا جَرَی عَلَیْنَا إِلَّا قُتِلَ فِی ذَلِکَ الْیَوْمِ أَلْفَ قَتْلَةٍ-(1)

دُونَ مَنْ قُتِلَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ فَإِنَّهُ لَا یَذُوقُ الْمَوْتَ وَ هُوَ کَمَا قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَ وَ لا تَحْسَبَنَّ الَّذِینَ قُتِلُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ أَمْواتاً بَلْ أَحْیاءٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ یُرْزَقُونَ فَرِحِینَ بِما آتاهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ وَ یَسْتَبْشِرُونَ بِالَّذِینَ لَمْ یَلْحَقُوا بِهِمْ مِنْ خَلْفِهِمْ أَلَّا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لا هُمْ یَحْزَنُونَ-(2)

قَالَ الْمُفَضَّلُ یَا مَوْلَایَ إِنَّ مِنْ شِیعَتِکُمْ مَنْ لَا یَقُولُ بِرَجْعَتِکُمْ فَقَالَ علیه السلام إِنَّمَا سَمِعُوا قَوْلَ جَدِّنَا رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ نَحْنُ سَائِرَ الْأَئِمَّةِ نَقُولُ وَ لَنُذِیقَنَّهُمْ مِنَ الْعَذابِ الْأَدْنی دُونَ الْعَذابِ الْأَکْبَرِ(3) قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام الْعَذَابُ الْأَدْنَی عَذَابُ الرَّجْعَةِ وَ الْعَذَابُ الْأَکْبَرُ عَذَابُ یَوْمِ الْقِیَامَةِ الَّذِی تُبَدَّلُ الْأَرْضُ غَیْرَ الْأَرْضِ وَ السَّماواتُ وَ بَرَزُوا لِلَّهِ الْواحِدِ الْقَهَّارِ(4) قَالَ الْمُفَضَّلُ یَا مَوْلَایَ نَحْنُ نَعْلَمُ أَنَّکُمْ اخْتِیَارُ اللَّهِ فِی قَوْلِهِ تَعَالَی نَرْفَعُ دَرَجاتٍ مَنْ نَشاءُ(5) وَ قَوْلِهِ اللَّهُ أَعْلَمُ حَیْثُ یَجْعَلُ رِسالَتَهُ (6) وَ قَوْلِهِ إِنَ

ص: 24

اللَّهَ اصْطَفی آدَمَ وَ نُوحاً وَ آلَ إِبْراهِیمَ وَ آلَ عِمْرانَ عَلَی الْعالَمِینَ ذُرِّیَّةً بَعْضُها مِنْ بَعْضٍ وَ اللَّهُ سَمِیعٌ عَلِیمٌ (1)

قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام یَا مُفَضَّلُ فَأَیْنَ نَحْنُ فِی هَذِهِ الْآیَةِ قَالَ الْمُفَضَّلُ فَوَ اللَّهِ إِنَّ أَوْلَی النَّاسِ بِإِبْراهِیمَ لَلَّذِینَ اتَّبَعُوهُ وَ هذَا النَّبِیُّ وَ الَّذِینَ آمَنُوا وَ اللَّهُ وَلِیُّ الْمُؤْمِنِینَ (2) وَ قَوْلِهِ مِلَّةَ أَبِیکُمْ إِبْراهِیمَ هُوَ سَمَّاکُمُ الْمُسْلِمِینَ (3) وَ قَوْلِهِ عَنْ إِبْرَاهِیمَ وَ اجْنُبْنِی وَ بَنِیَّ أَنْ نَعْبُدَ الْأَصْنامَ (4) وَ قَدْ عَلِمْنَا أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام مَا عَبَدَا صَنَماً وَ لَا وَثَناً وَ لَا أَشْرَکَا بِاللَّهِ طَرْفَةَ عَیْنٍ وَ قَوْلِهِ وَ إِذِ ابْتَلی إِبْراهِیمَ رَبُّهُ بِکَلِماتٍ فَأَتَمَّهُنَّ قالَ إِنِّی جاعِلُکَ لِلنَّاسِ إِماماً قالَ وَ مِنْ ذُرِّیَّتِی قالَ لا یَنالُ عَهْدِی الظَّالِمِینَ (5) وَ الْعَهْدُ عَهْدُ الْإِمَامَةِ لَا یَنَالُهُ ظَالِمٌ قَالَ یَا مُفَضَّلُ وَ مَا عِلْمُکَ بِأَنَّ الظَّالِمَ لَا یَنَالُ عَهْدَ الْإِمَامَةِ قَالَ الْمُفَضَّلُ یَا مَوْلَایَ لَا تَمْتَحِنِّی بِمَا لَا طَاقَةَ لِی بِهِ وَ لَا تَخْتَبِرْنِی وَ لَا تَبْتَلِنِی فَمِنْ عِلْمِکُمْ عَلِمْتُ وَ مِنْ فَضْلِ اللَّهِ عَلَیْکُمْ أَخَذْتُ قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام صَدَقْتَ یَا مُفَضَّلُ وَ لَوْ لَا اعْتِرَافُکَ بِنِعْمَةِ اللَّهِ عَلَیْکَ فِی ذَلِکَ لَمَا کُنْتَ هَکَذَا فَأَیْنَ یَا مُفَضَّلُ الْآیَاتُ مِنَ الْقُرْآنِ فِی أَنَّ الْکَافِرَ ظَالِمٌ قَالَ نَعَمْ یَا مَوْلَایَ قَوْلُهُ تَعَالَی وَ الْکافِرُونَ هُمُ الظَّالِمُونَ (6) وَ الْکَافِرُونَ هُمُ الْفاسِقُونَ وَ مَنْ کَفَرَ وَ فَسَقَ وَ ظَلَمَ لَا یَجْعَلُهُ اللَّهُ لِلنَّاسِ إِمَاماً قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام أَحْسَنْتَ یَا مُفَضَّلُ فَمِنْ أَیْنَ قُلْتَ بِرَجْعَتِنَا وَ مُقَصِّرَةُ

ص: 25

شِیعَتِنَا تَقُولُ مَعْنَی الرَّجْعَةِ أَنْ یَرُدَّ اللَّهُ إِلَیْنَا مُلْکَ الدُّنْیَا وَ أَنْ یَجْعَلَهُ لِلْمَهْدِیِّ وَیْحَهُمْ مَتَی سُلِبْنَا الْمُلْکَ حَتَّی یُرَدَّ عَلَیْنَا قَالَ الْمُفَضَّلُ لَا وَ اللَّهِ وَ مَا سُلِبْتُمُوهُ وَ لَا تُسْلَبُونَهُ لِأَنَّهُ مُلْکُ النُّبُوَّةِ وَ الرِّسَالَةِ وَ الْوَصِیَّةِ وَ الْإِمَامَةِ قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام یَا مُفَضَّلُ لَوْ تَدَبَّرَ الْقُرْآنَ شِیعَتُنَا لَمَا شَکُّوا فِی فَضْلِنَا أَ مَا سَمِعُوا قَوْلَهُ عَزَّ وَ جَلَ وَ نُرِیدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَی الَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا فِی الْأَرْضِ وَ نَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَ نَجْعَلَهُمُ الْوارِثِینَ وَ نُمَکِّنَ لَهُمْ فِی الْأَرْضِ وَ نُرِیَ فِرْعَوْنَ وَ هامانَ وَ جُنُودَهُما مِنْهُمْ ما کانُوا یَحْذَرُونَ (1) وَ اللَّهِ یَا مُفَضَّلُ إِنَّ تَنْزِیلَ هَذِهِ الْآیَةِ فِی بَنِی إِسْرَائِیلَ وَ تَأْوِیلَهَا فِینَا وَ إِنَّ فِرْعَوْنَ وَ هَامَانَ تَیْمٌ وَ عَدِیٌّ قَالَ الْمُفَضَّلُ یَا مَوْلَایَ فَالْمُتْعَةُ قَالَ الْمُتْعَةُ حَلَالٌ طِلْقٌ وَ الشَّاهِدُ بِهَا قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ وَ لا جُناحَ عَلَیْکُمْ فِیما عَرَّضْتُمْ بِهِ مِنْ خِطْبَةِ النِّساءِ أَوْ أَکْنَنْتُمْ فِی أَنْفُسِکُمْ عَلِمَ اللَّهُ أَنَّکُمْ سَتَذْکُرُونَهُنَّ وَ لکِنْ لا تُواعِدُوهُنَّ سِرًّا إِلَّا أَنْ تَقُولُوا قَوْلًا مَعْرُوفاً(2) أَیْ مَشْهُوداً وَ الْقَوْلُ الْمَعْرُوفُ هُوَ الْمُشْتَهَرُ بِالْوَلِیِّ وَ الشُّهُودِ وَ إِنَّمَا احْتِیجَ إِلَی الْوَلِیِّ وَ الشُّهُودِ فِی النِّکَاحِ لِیَثْبُتَ النَّسْلُ وَ یَصِحَّ النَّسَبُ وَ یَسْتَحِقَّ الْمِیرَاثَ وَ قَوْلُهُ وَ آتُوا النِّساءَ صَدُقاتِهِنَّ نِحْلَةً فَإِنْ طِبْنَ لَکُمْ عَنْ شَیْ ءٍ مِنْهُ نَفْساً فَکُلُوهُ هَنِیئاً مَرِیئاً(3) وَ جَعَلَ الطَّلَاقَ فِی النِّسَاءِ الْمُزَوَّجَاتِ غَیْرَ جَائِزٍ إِلَّا بِشَاهِدَیْنِ ذَوَیْ عَدْلٍ مِنَ الْمُسْلِمِینَ وَ قَالَ فِی سَائِرِ الشَّهَادَاتِ عَلَی الدِّمَاءِ وَ الْفُرُوجِ وَ الْأَمْوَالِ وَ الْأَمْلَاکِ وَ اسْتَشْهِدُوا شَهِیدَیْنِ مِنْ رِجالِکُمْ فَإِنْ لَمْ یَکُونا رَجُلَیْنِ فَرَجُلٌ وَ امْرَأَتانِ

مِمَّنْ تَرْضَوْنَ مِنَ الشُّهَداءِ(4) وَ بَیَّنَ الطَّلَاقَ عَزَّ ذِکْرُهُ فَقَالَ یا أَیُّهَا النَّبِیُّ إِذا طَلَّقْتُمُ النِّساءَ فَطَلِّقُوهُنَّ لِعِدَّتِهِنَّ وَ أَحْصُوا الْعِدَّةَ وَ اتَّقُوا اللَّهَ رَبَّکُمْ (5) وَ لَوْ کَانَتِ الْمُطَلَّقَةُ تَبِینُ بِثَلَاثِ تَطْلِیقَاتٍ

ص: 26

تَجْمَعُهَا کَلِمَةٌ وَاحِدَةٌ أَوْ أَکْثَرُ مِنْهَا أَوْ أَقَلُّ لَمَا قَالَ اللَّهُ تَعَالَی وَ أَحْصُوا الْعِدَّةَ وَ اتَّقُوا اللَّهَ رَبَّکُمْ إِلَی قَوْلِهِ تِلْکَ حُدُودُ اللَّهِ وَ مَنْ یَتَعَدَّ حُدُودَ اللَّهِ فَقَدْ ظَلَمَ نَفْسَهُ لا تَدْرِی لَعَلَّ اللَّهَ یُحْدِثُ بَعْدَ ذلِکَ أَمْراً فَإِذا بَلَغْنَ أَجَلَهُنَّ فَأَمْسِکُوهُنَّ بِمَعْرُوفٍ أَوْ فارِقُوهُنَّ بِمَعْرُوفٍ وَ أَشْهِدُوا ذَوَیْ عَدْلٍ مِنْکُمْ وَ أَقِیمُوا الشَّهادَةَ لِلَّهِ ذلِکُمْ یُوعَظُ بِهِ مَنْ کانَ یُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ وَ قَوْلِهِ لا تَدْرِی لَعَلَّ اللَّهَ یُحْدِثُ بَعْدَ ذلِکَ أَمْراً هُوَ نُکْرٌ یَقَعُ بَیْنَ الزَّوْجِ وَ زَوْجَتِهِ فَیُطَلِّقُ التَّطْلِیقَةَ الْأُولَی بِشَهَادَةِ ذَوَیْ عَدْلٍ وَ حَدُّ وَقْتِ التَّطْلِیقِ هُوَ آخِرُ الْقُرُوءِ وَ الْقُرْءُ هُوَ الْحَیْضُ وَ الطَّلَاقُ یَجِبُ عِنْدَ آخِرِ نُقْطَةٍ بَیْضَاءَ تَنْزِلُ بَعْدَ الصُّفْرَةِ وَ الْحُمْرَةِ وَ إِلَی التَّطْلِیقَةِ الثَّانِیَةِ وَ الثَّالِثَةِ مَا یُحْدِثُ اللَّهُ بَیْنَهُمَا عَطْفاً أَوْ زَوَالَ مَا کَرِهَاهُ وَ هُوَ قَوْلُهُ وَ الْمُطَلَّقاتُ یَتَرَبَّصْنَ بِأَنْفُسِهِنَّ ثَلاثَةَ قُرُوءٍ وَ لا یَحِلُّ لَهُنَّ أَنْ یَکْتُمْنَ ما خَلَقَ اللَّهُ فِی أَرْحامِهِنَّ إِنْ کُنَّ یُؤْمِنَّ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ وَ بُعُولَتُهُنَّ أَحَقُّ بِرَدِّهِنَّ فِی ذلِکَ إِنْ أَرادُوا إِصْلاحاً وَ لَهُنَّ مِثْلُ الَّذِی عَلَیْهِنَّ بِالْمَعْرُوفِ وَ لِلرِّجالِ عَلَیْهِنَّ دَرَجَةٌ وَ اللَّهُ عَزِیزٌ حَکِیمٌ (1) هَذَا لِقَوْلِهِ فِی أَنَّ لِلْبُعُولَةِ مُرَاجَعَةَ النِّسَاءِ مِنْ تَطْلِیقَةٍ إِلَی تَطْلِیقَةٍ إِنْ أَرَادُوا إِصْلَاحاً وَ لِلنِّسَاءِ مُرَاجَعَةَ الرِّجَالِ فِی مِثْلِ ذَلِکَ ثُمَّ بَیَّنَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی فَقَالَ الطَّلاقُ مَرَّتانِ فَإِمْساکٌ بِمَعْرُوفٍ أَوْ تَسْرِیحٌ بِإِحْسانٍ وَ فِی الثَّالِثَةِ فَإِنْ طَلَّقَ الثَّالِثَةَ بَانَتْ فَهُوَ قَوْلُهُ فَإِنْ طَلَّقَها فَلا تَحِلُّ لَهُ مِنْ بَعْدُ حَتَّی تَنْکِحَ زَوْجاً غَیْرَهُ (2) ثُمَّ یَکُونُ کَسَائِرِ الْخُطَّابِ لَهَا وَ الْمُتْعَةُ الَّتِی أَحَلَّهَا اللَّهُ فِی کِتَابِهِ وَ أَطْلَقَهَا الرَّسُولُ عَنِ اللَّهِ لِسَائِرِ الْمُسْلِمِینَ فَهِیَ قَوْلُهُ عَزَّ وَ جَلَ وَ الْمُحْصَناتُ مِنَ النِّساءِ إِلَّا ما مَلَکَتْ أَیْمانُکُمْ کِتابَ اللَّهِ عَلَیْکُمْ وَ أُحِلَّ لَکُمْ ما وَراءَ ذلِکُمْ أَنْ تَبْتَغُوا بِأَمْوالِکُمْ مُحْصِنِینَ غَیْرَ مُسافِحِینَ فَمَا اسْتَمْتَعْتُمْ بِهِ مِنْهُنَّ فَآتُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ فَرِیضَةً وَ لا جُناحَ عَلَیْکُمْ فِیما تَراضَیْتُمْ بِهِ مِنْ بَعْدِ الْفَرِیضَةِ إِنَّ اللَّهَ کانَ عَلِیماً حَکِیماً(3) وَ الْفَرْقُ بَیْنَ الْمُزَوَّجَةِ وَ الْمُتْعَةِ أَنَّ لِلزَّوْجَةِ

ص: 27

صَدَاقاً وَ لِلْمُتْعَةِ أُجْرَةً.

فَتَمَتَّعَ سَائِرُ الْمُسْلِمِینَ (1) عَلَی عَهْدِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فِی الْحَجِّ وَ غَیْرِهِ وَ أَیَّامِ أَبِی بَکْرٍ وَ أَرْبَعِ سِنِینَ فِی أَیَّامِ عُمَرَ حَتَّی دَخَلَ عَلَی أُخْتِهِ عَفْرَاءَ فَوَجَدَ فِی حَجْرِهَا طِفْلًا یَرْضَعُ مِنْ ثَدْیِهَا فَنَظَرَ إِلَی دِرَّةِ اللَّبَنِ فِی فَمِ الطِّفْلِ فَأُغْضِبَ وَ أُرْعِدَ وَ

ارْبَدَّ وَ أَخَذَ الطِّفْلَ عَلَی یَدِهِ وَ خَرَجَ حَتَّی أَتَی الْمَسْجِدَ وَ رَقِیَ الْمِنْبَرَ وَ قَالَ نَادُوا فِی النَّاسِ أَنِ الصَّلَاةَ جَامِعَةً وَ کَانَ غَیْرَ وَقْتِ صَلَاةٍ یَعْلَمُ النَّاسُ أَنَّهُ لِأَمْرٍ یُرِیدُهُ عُمَرُ فَحَضَرُوا فَقَالَ مَعَاشِرَ النَّاسِ مِنَ الْمُهَاجِرِینَ وَ الْأَنْصَارِ وَ أَوْلَادِ قَحْطَانَ مَنْ مِنْکُمْ یُحِبُّ أَنْ یَرَی الْمُحَرَّمَاتِ عَلَیْهِ مِنَ النِّسَاءِ وَ لَهَا مِثْلُ هَذَا الطِّفْلِ قَدْ خَرَجَ مِنْ أَحْشَائِهَا وَ هُوَ یَرْضَعُ عَلَی ثَدْیِهَا وَ هِیَ غَیْرُ مُتَبَعِّلَةٍ فَقَالَ بَعْضُ الْقَوْمِ مَا نُحِبُّ هَذَا فَقَالَ أَ لَسْتُمْ تَعْلَمُونَ أَنَّ أُخْتِی عَفْرَاءَ(2)

بِنْتَ خَیْثَمَةَ أُمِّی وَ أَبِیَ الْخَطَّابِ غَیْرُ مُتَبَعِّلَةٍ قَالُوا بَلَی قَالَ فَإِنِّی دَخَلْتُ عَلَیْهَا فِی هَذِهِ السَّاعَةِ فَوَجَدْتُ هَذَا الطِّفْلَ فِی حَجْرِهَا فَنَاشَدْتُهَا أَنَّی لَکِ هَذَا فَقَالَتْ تَمَتَّعْتُ فَأَعْلِمُوا سَائِرَ النَّاسِ أَنَّ هَذِهِ الْمُتْعَةَ الَّتِی کَانَتْ حَلَالًا لِلْمُسْلِمِینَ فِی عَهْدِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَدْ رَأَیْتُ تَحْرِیمَهَا فَمَنْ أَبَی ضَرَبْتُ جَنْبَیْهِ بِالسَّوْطِ-(3) فَلَمْ یَکُنْ

ص: 28

فِی الْقَوْمِ مُنْکِرٌ قَوْلَهُ وَ لَا رَادٌّ عَلَیْهِ وَ لَا قَائِلٌ لَا یَأْتِی رَسُولٌ بَعْدَ رَسُولِ اللَّهِ أَوْ کِتَابٌ بَعْدَ کِتَابِ اللَّهِ لَا نَقْبَلُ خِلَافَکَ عَلَی اللَّهِ وَ عَلَی رَسُولِهِ وَ کِتَابِهِ بَلْ سَلَّمُوا وَ رَضُوا قَالَ الْمُفَضَّلُ یَا مَوْلَایَ فَمَا شَرَائِطُ الْمُتْعَةِ قَالَ یَا مُفَضَّلُ لَهَا سَبْعُونَ شَرْطاً

ص: 29

مَنْ خَالَفَ فِیهَا شَرْطاً وَاحِداً ظَلَمَ نَفْسَهُ قَالَ قُلْتُ یَا سَیِّدِی قَدْ أَمَرْتُمُونَا أَنْ لَا نَتَمَتَّعَ بِبَغِیَّةٍ وَ لَا مَشْهُورَةٍ بِفَسَادٍ وَ لَا مَجْنُونَةٍ وَ أَنْ نَدْعُوَ الْمُتْعَةَ إِلَی الْفَاحِشَةِ فَإِنْ أَجَابَتْ فَقَدْ حَرُمَ الِاسْتِمْتَاعُ بِهَا وَ أَنْ نَسْأَلَ أَ فَارِغَةٌ أَمْ مَشْغُولَةٌ بِبَعْلٍ أَوْ حَمْلٍ أَوْ بِعِدَّةٍ فَإِنْ شُغِلَتْ بِوَاحِدَةٍ مِنَ الثَّلَاثِ فَلَا تَحِلُّ وَ إِنْ خَلَتْ فَیَقُولُ لَهَا مَتِّعِینِی نَفْسَکِ عَلَی کِتَابِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ سُنَّةِ نَبِیِّهِ صلی الله علیه و آله نِکَاحاً غَیْرَ سِفَاحٍ أَجَلًا مَعْلُوماً بِأُجْرَةٍ مَعْلُومَةٍ وَ هِیَ سَاعَةٌ أَوْ یَوْمٌ أَوْ یَوْمَانِ أَوْ شَهْرٌ أَوْ سَنَةٌ أَوْ مَا دُونَ ذَلِکَ أَوْ أَکْثَرُ وَ الْأُجْرَةُ مَا تَرَاضَیَا عَلَیْهِ مِنْ حَلْقَةِ خَاتَمٍ أَوْ شِسْعِ نَعْلٍ أَوْ شِقِّ تَمْرَةٍ إِلَی فَوْقِ ذَلِکَ مِنَ الدَّرَاهِمِ وَ الدَّنَانِیرِ أَوْ عَرَضٍ تَرْضَی بِهِ فَإِنْ وَهَبَتْ لَهُ حَلَّ لَهُ کَالصَّدَاقِ الْمَوْهُوبِ مِنَ النِّسَاءِ الْمُزَوَّجَاتِ الَّذِینَ قَالَ اللَّهُ تَعَالَی فِیهِنَ فَإِنْ طِبْنَ لَکُمْ عَنْ شَیْ ءٍ مِنْهُ نَفْساً فَکُلُوهُ هَنِیئاً مَرِیئاً-(1) ثُمَّ یَقُولُ لَهَا عَلَی أَلَّا تَرِثِینِی وَ لَا أَرِثَکِ وَ عَلَی أَنَّ الْمَاءَ لِی أَضَعُهُ مِنْکِ حَیْثُ أَشَاءُ وَ عَلَیْکِ الِاسْتِبْرَاءُ خَمْسَةً وَ أَرْبَعِینَ یَوْماً أَوْ مَحِیضاً وَاحِداً فَإِذَا قَالَتْ نَعَمْ أَعَدْتَ الْقَوْلَ ثَانِیَةً وَ عَقَدْتَ النِّکَاحَ فَإِنْ أَحْبَبْتَ وَ أَحَبَّتْ هِیَ الِاسْتِزَادَةَ فِی الْأَجَلِ زِدْتُمَا وَ فِیهِ مَا رَوَیْنَاهُ (2)

فَإِنْ کَانَتْ تَفْعَلُ فَعَلَیْهَا مَا تَوَلَّتْ مِنَ الْإِخْبَارِ عَنْ نَفْسِهَا وَ لَا

ص: 30

جُنَاحَ عَلَیْکَ-(1)

وَ قَوْلُ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام لَعَنَ اللَّهُ ابْنَ الْخَطَّابِ فَلَوْلَاهُ مَا زَنَی إِلَّا شَقِیٌّ أَوْ شَقِیَّةٌ-(2)

لِأَنَّهُ کَانَ یَکُونُ لِلْمُسْلِمِینَ غَنَاءٌ فِی الْمُتْعَةِ عَنِ الزِّنَا ثُمَّ تَلَا وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یُعْجِبُکَ قَوْلُهُ فِی الْحَیاةِ الدُّنْیا وَ یُشْهِدُ اللَّهَ عَلی ما فِی قَلْبِهِ وَ هُوَ أَلَدُّ الْخِصامِ وَ إِذا تَوَلَّی سَعی فِی الْأَرْضِ لِیُفْسِدَ فِیها وَ یُهْلِکَ الْحَرْثَ وَ النَّسْلَ وَ اللَّهُ لا یُحِبُّ الْفَسادَ(3)

ص: 31

ثُمَّ قَالَ إِنَّ مَنْ عَزَلَ بِنُطْفَتِهِ عَنْ زَوْجَتِهِ فَدِیَةُ النُّطْفَةِ عَشَرَةُ دَنَانِیرَ کَفَّارَةً-(1) وَ إِنَّ مِنْ شَرْطِ الْمُتْعَةِ أَنَّ مَاءَ الرَّجُلِ یَضَعُهُ حَیْثُ یَشَاءُ مِنَ الْمُتَمَتَّعِ بِهَا فَإِذَا وَضَعَهُ فِی الرَّحِمِ فَخُلِقَ مِنْهُ وَلَدٌ کَانَ لَاحِقاً بِأَبِیهِ ثُمَّ یَقُومُ جَدِّی عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ وَ أَبِیَ الْبَاقِرُ علیهما السلام فَیَشْکُوَانِ إِلَی جَدِّهِمَا رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَا فُعِلَ بِهِمَا ثُمَّ أَقُومُ أَنَا فَأَشْکُو إِلَی جَدِّی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَا فَعَلَ الْمَنْصُورُ بِی ثُمَّ یَقُومُ ابْنِی مُوسَی فَیَشْکُو إِلَی جَدِّهِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَا فَعَلَ بِهِ الرَّشِیدُ ثُمَّ یَقُومُ عَلِیُّ بْنُ مُوسَی فَیَشْکُو إِلَی جَدِّهِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَا فَعَلَ بِهِ الْمَأْمُونُ ثُمَّ یَقُومُ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ فَیَشْکُو إِلَی جَدِّهِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَا فَعَلَ بِهِ الْمَأْمُونُ ثُمَّ یَقُومُ عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدٍ فَیَشْکُو إِلَی جَدِّهِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَا فَعَلَ بِهِ الْمُتَوَکِّلُ ثُمَّ یَقُومُ الْحَسَنُ بْنُ عَلِیٍّ فَیَشْکُو إِلَی جَدِّهِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَا فَعَلَ بِهِ الْمُعْتَزُّ ثُمَّ یَقُومُ الْمَهْدِیُّ سَمِیُّ جَدِّی رَسُولِ اللَّهِ وَ عَلَیْهِ قَمِیصُ رَسُولِ اللَّهِ مُضَرَّجاً بِدَمِ رَسُولِ اللَّهِ یَوْمَ شُجَّ جَبِینُهُ وَ کُسِرَتْ رَبَاعِیَتُهُ وَ الْمَلَائِکَةُ تَحُفُّهُ حَتَّی یَقِفُ بَیْنَ یَدَیْ جَدِّهِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَیَقُولُ یَا جَدَّاهْ وَصَفْتَنِی وَ دَلَلْتَ عَلَیَّ وَ نَسَبْتَنِی وَ سَمَّیْتَنِی وَ کَنَیْتَنِی فَجَحَدَتْنِی الْأُمَّةُ وَ تَمَرَّدَتْ وَ قَالَتْ مَا وُلِدَ وَ لَا کَانَ وَ أَیْنَ هُوَ وَ مَتَی کَانَ وَ أَیْنَ یَکُونُ وَ قَدْ مَاتَ وَ لَمْ یُعْقِبْ وَ لَوْ کَانَ صَحِیحاً مَا أَخَّرَهُ اللَّهُ تَعَالَی إِلَی هَذَا الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ فَصَبَرْتُ مُحْتَسِباً

وَ قَدْ أَذِنَ اللَّهُ لِی فِیهَا بِإِذْنِهِ یَا جَدَّاهْ فَیَقُولُ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی صَدَقَنا وَعْدَهُ وَ أَوْرَثَنَا الْأَرْضَ نَتَبَوَّأُ مِنَ الْجَنَّةِ حَیْثُ نَشاءُ فَنِعْمَ أَجْرُ الْعامِلِینَ (2) وَ یَقُولُ جاءَ نَصْرُ اللَّهِ وَ الْفَتْحُ وَ حَقَ

ص: 32

قَوْلُ اللَّهِ سُبْحَانَهُ وَ تَعَالَی هُوَ الَّذِی أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدی وَ دِینِ الْحَقِّ لِیُظْهِرَهُ عَلَی الدِّینِ کُلِّهِ وَ لَوْ کَرِهَ الْمُشْرِکُونَ-(1) وَ یَقْرَأُ إِنَّا فَتَحْنا لَکَ فَتْحاً مُبِیناً لِیَغْفِرَ لَکَ اللَّهُ ما تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِکَ وَ ما تَأَخَّرَ وَ یُتِمَّ نِعْمَتَهُ عَلَیْکَ وَ یَهْدِیَکَ صِراطاً مُسْتَقِیماً وَ یَنْصُرَکَ اللَّهُ نَصْراً عَزِیزاً(2)

فَقَالَ الْمُفَضَّلُ یَا مَوْلَایَ أَیُّ ذَنْبٍ کَانَ لِرَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقَالَ الصَّادِقُ علیه السلام یَا مُفَضَّلُ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ اللَّهُمَّ حَمِّلْنِی ذُنُوبَ شِیعَةِ أَخِی وَ أَوْلَادِی الْأَوْصِیَاءِ مَا تَقَدَّمَ مِنْهَا وَ مَا تَأَخَّرَ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ وَ لَا تَفْضَحْنِی بَیْنَ النَّبِیِّینَ وَ الْمُرْسَلِینَ مِنْ شِیعَتِنَا فَحَمَّلَهُ اللَّهُ إِیَّاهَا وَ غَفَرَ جَمِیعَهَا-(3) قَالَ الْمُفَضَّلُ فَبَکَیْتُ بُکَاءً طَوِیلًا وَ قُلْتُ یَا سَیِّدِی هَذَا بِفَضْلِ اللَّهِ عَلَیْنَا فِیکُمْ قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام یَا مُفَضَّلُ مَا هُوَ إِلَّا أَنْتَ وَ أَمْثَالُکَ بَلَی یَا مُفَضَّلُ لَا تُحَدِّثْ بِهَذَا الْحَدِیثِ أَصْحَابَ الرُّخَصِ مِنْ شِیعَتِنَا فَیَتَّکِلُونَ عَلَی هَذَا الْفَضْلِ وَ یَتْرُکُونَ الْعَمَلَ فَلَا یُغْنِی عَنْهُمْ مِنَ اللَّهِ شَیْئاً لِأَنَّا کَمَا قَالَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی فِینَا لا یَشْفَعُونَ إِلَّا لِمَنِ ارْتَضی وَ هُمْ مِنْ خَشْیَتِهِ مُشْفِقُونَ-(4) قَالَ الْمُفَضَّلُ یَا مَوْلَایَ فَقَوْلُهُ لِیُظْهِرَهُ عَلَی الدِّینِ کُلِّهِ مَا کَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله ظَهَرَ عَلَی الدِّینِ کُلِّهِ قَالَ یَا مُفَضَّلُ لَوْ کَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله ظَهَرَ عَلَی الدِّینِ کُلِّهِ مَا کَانَتْ مَجُوسِیَّةٌ وَ لَا یَهُودِیَّةٌ وَ لَا صَابِئِیًةٌ وَ لَا نَصْرَانِیَّةٌ وَ لَا فُرْقَةٌ وَ لَا خِلَافٌ وَ لَا شَکٌ

ص: 33

وَ لَا شِرْکٌ وَ لَا عَبَدَةُ أَصْنَامٍ وَ لَا أَوْثَانٍ وَ لَا اللَّاتِ وَ الْعُزَّی وَ لَا عَبَدَةُ الشَّمْسِ وَ الْقَمَرِ وَ لَا النُّجُومِ وَ لَا النَّارِ وَ لَا الْحِجَارَةِ وَ إِنَّمَا قَوْلُهُ لِیُظْهِرَهُ عَلَی الدِّینِ کُلِّهِ فِی هَذَا الْیَوْمِ وَ هَذَا الْمَهْدِیُّ وَ هَذِهِ الرَّجْعَةُ وَ هُوَ قَوْلُهُ وَ قاتِلُوهُمْ حَتَّی لا تَکُونَ فِتْنَةٌ وَ یَکُونَ الدِّینُ کُلُّهُ لِلَّهِ-(1)

فَقَالَ الْمُفَضَّلُ أَشْهَدُ أَنَّکُمْ مِنْ عِلْمِ اللَّهِ عَلِمْتُمْ وَ بِسُلْطَانِهِ وَ بِقُدْرَتِهِ قَدَرْتُمْ وَ بِحُکْمِهِ نَطَقْتُمْ وَ بِأَمْرِهِ تَعْمَلُونَ ثُمَّ قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام ثُمَّ یَعُودُ الْمَهْدِیُّ علیه السلام إِلَی الْکُوفَةِ وَ تُمْطِرُ السَّمَاءُ بِهَا جَرَاداً مِنْ ذَهَبٍ کَمَا أَمْطَرَهُ اللَّهُ فِی بَنِی إِسْرَائِیلَ عَلَی أَیُّوبَ وَ یَقْسِمُ عَلَی أَصْحَابِهِ کُنُوزَ الْأَرْضِ مِنْ تِبْرِهَا وَ لُجَیْنِهَا وَ جَوْهَرِهَا قَالَ الْمُفَضَّلُ یَا مَوْلَایَ مَنْ مَاتَ مِنْ شِیعَتِکُمْ وَ عَلَیْهِ دَیْنٌ لِإِخْوَانِهِ وَ لِأَضْدَادِهِ کَیْفَ یَکُونُ قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام أَوَّلُ مَا یَبْتَدِئُ الْمَهْدِیُّ علیه السلام أَنْ یُنَادِیَ فِی جَمِیعِ الْعَالَمِ أَلَا مَنْ لَهُ عِنْدَ أَحَدٍ مِنْ شِیعَتِنَا دَیْنٌ فَلْیَذْکُرْهُ حَتَّی یَرُدَّ الثُّومَةَ وَ الْخَرْدَلَةَ فَضْلًا عَنِ الْقَناطِیرِ الْمُقَنْطَرَةِ مِنَ الذَّهَبِ وَ الْفِضَّةِ وَ الْأَمْلَاکِ فَیُوَفِّیَهُ إِیَّاهُ قَالَ الْمُفَضَّلُ یَا مَوْلَایَ ثُمَّ مَا ذَا یَکُونُ قَالَ یَأْتِی الْقَائِمُ علیه السلام بَعْدَ أَنْ یَطَأَ شَرْقَ الْأَرْضِ وَ غَرْبَهَا الْکُوفَةَ وَ مَسْجِدَهَا وَ یَهْدِمُ الْمَسْجِدَ الَّذِی بَنَاهُ یَزِیدُ بْنُ مُعَاوِیَةَ لَعَنَهُ اللَّهُ لَمَّا قَتَلَ الْحُسَیْنَ بْنَ عَلِیٍّ علیهما السلام وَ هُوَ مَسْجِدٌ لَیْسَ لِلَّهِ مَلْعُونٌ مَلْعُونٌ مَنْ بَنَاهُ قَالَ الْمُفَضَّلُ یَا مَوْلَایَ فَکَمْ تَکُونُ مُدَّةُ مُلْکِهِ علیه السلام فَقَالَ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَ فَمِنْهُمْ شَقِیٌّ وَ سَعِیدٌ فَأَمَّا الَّذِینَ شَقُوا فَفِی النَّارِ لَهُمْ فِیها زَفِیرٌ وَ شَهِیقٌ خالِدِینَ فِیها ما دامَتِ السَّماواتُ وَ الْأَرْضُ إِلَّا ما شاءَ رَبُّکَ إِنَّ رَبَّکَ فَعَّالٌ لِما یُرِیدُ وَ أَمَّا الَّذِینَ سُعِدُوا فَفِی الْجَنَّةِ خالِدِینَ فِیها ما دامَتِ السَّماواتُ وَ الْأَرْضُ إِلَّا ما شاءَ رَبُّکَ عَطاءً غَیْرَ مَجْذُوذٍ(2) وَ الْمَجْذُوذُ الْمَقْطُوعُ أَیْ عَطَاءً غَیْرَ مَقْطُوعٍ عَنْهُمْ بَلْ هُوَ دَائِمٌ أَبَداً وَ مُلْکٌ

ص: 34

لَا یَنْفَدُ وَ حُکْمٌ لَا یَنْقَطِعُ وَ أَمْرٌ لَا یَبْطُلُ إِلَّا بِاخْتِیَارِ اللَّهِ وَ مَشِیَّتِهِ وَ إِرَادَتِهِ الَّتِی لَا یَعْلَمُهَا إِلَّا هُوَ ثُمَّ الْقِیَامَةُ وَ مَا وَصَفَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِی کِتَابِهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی خَیْرِ خَلْقِهِ مُحَمَّدٍ النَّبِیِّ وَ آلِهِ الطَّیِّبِینَ الطَّاهِرِینَ وَ سَلَّمَ تَسْلِیماً کَثِیراً کَثِیراً.

أَقُولُ: رَوَی الشَّیْخُ حَسَنُ بْنُ سُلَیْمَانَ فِی کِتَابِ مُنْتَخَبِ الْبَصَائِرِ هَذَا الْخَبَرَ هَکَذَا حَدَّثَنِی الْأَخُ الرُّشَیْدُ مُحَمَّدُ بْنُ إِبْرَاهِیمَ بْنِ مُحَسِّنٍ الطَّارَآبَادِیُّ أَنَّهُ وَجَدَ بِخَطِّ أَبِیهِ الرَّجُلِ الصَّالِحِ إِبْرَاهِیمَ بْنِ مُحَسِّنٍ هَذَا الْحَدِیثَ الْآتِیَ ذِکْرُهُ وَ أَرَانِی خَطَّهُ وَ کَتَبْتُهُ مِنْهُ وَ صُورَتُهُ الْحُسَیْنُ بْنُ حَمْدَانَ وَ سَاقَ الْحَدِیثَ کَمَا مَرَّ إِلَی قَوْلِهِ: لَکَأَنِّی أَنْظُرُ إِلَیْهِمْ عَلَی الْبَرَاذِینِ الشُّهْبِ بِأَیْدِیهِمُ الْحِرَابُ یَتَعَاوَوْنَ شَوْقاً إِلَی الْحَرْبِ کَمَا تَتَعَاوَی الذِّئَابُ أَمِیرُهُمْ رَجُلٌ مِنْ بَنِی تَمِیمٍ یُقَالُ لَهُ شُعَیْبُ بْنُ صَالِحٍ فَیُقْبِلُ الْحُسَیْنُ علیه السلام فِیهِمْ وَجْهُهُ کَدَائِرَةِ الْقَمَرِ یَرُوعُ النَّاسَ جَمَالًا فَیَبْقَی عَلَی أَثَرِ الظُّلْمَةِ فَیَأْخُذُ سَیْفَهُ الصَّغِیرَ وَ الْکَبِیرَ وَ الْعَظِیمَ وَ الْوَضِیعَ ثُمَّ یَسِیرُ بِتِلْکَ الرَّایَاتِ کُلِّهَا حَتَّی یَرِدَ الْکُوفَةَ وَ قَدْ جُمِعَ بِهَا أَکْثَرُ أَهْلِ الْأَرْضِ یَجْعَلُهَا لَهُ مَعْقِلًا ثُمَّ یَتَّصِلُ بِهِ وَ بِأَصْحَابِهِ خَبَرُ الْمَهْدِیِّ فَیَقُولُونَ لَهُ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ مَنْ هَذَا الَّذِی نَزَلَ بِسَاحَتِنَا فَیَقُولُ الْحُسَیْنُ علیه السلام اخْرُجُوا بِنَا إِلَیْهِ حَتَّی تَنْظُرُوا مَنْ هُوَ وَ مَا یُرِیدُ وَ هُوَ یَعْلَمُ وَ اللَّهِ أَنَّهُ الْمَهْدِیُّ علیه السلام وَ إِنَّهُ لَیَعْرِفُهُ وَ إِنَّهُ لَمْ یُرِدْ بِذَلِکَ الْأَمْرِ إِلَّا اللَّهَ فَیَخْرُجُ الْحُسَیْنُ علیه السلام وَ بَیْنَ یَدَیْهِ أَرْبَعَةُ آلَافِ رَجُلٍ فِی أَعْنَاقِهِمُ الْمَصَاحِفُ وَ عَلَیْهِمُ الْمُسُوحُ مُقَلِّدِینَ بِسُیُوفِهِمْ فَیُقْبِلُ الْحُسَیْنُ علیه السلام حَتَّی یَنْزِلَ بِقُرْبِ الْمَهْدِیِّ علیه السلام فَیَقُولُ سَائِلُوا عَنْ هَذَا الرَّجُلِ مَنْ هُوَ وَ مَا ذَا یُرِیدُ فَیَخْرُجُ بَعْضُ أَصْحَابِ الْحُسَیْنِ علیه السلام إِلَی عَسْکَرِ الْمَهْدِیِّ علیه السلام فَیَقُولُ أَیُّهَا الْعَسْکَرُ الْجَائِلُ مَنْ أَنْتُمْ حَیَّاکُمُ اللَّهُ وَ مَنْ صَاحِبُکُمْ هَذَا وَ مَا ذَا یُرِیدُ فَیَقُولُ أَصْحَابُ الْمَهْدِیِّ علیه السلام هَذَا مَهْدِیُّ آلِ مُحَمَّدٍ علیهم السلام وَ نَحْنُ أَنْصَارُهُ مِنَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ وَ الْمَلَائِکَةِ ثُمَّ یَقُولُ الْحُسَیْنُ علیه السلام خَلُّوا بَیْنِی وَ بَیْنَ هَذَا فَیَخْرُجُ إِلَیْهِ الْمَهْدِیُّ علیه السلام فَیَقِفَانِ

ص: 35

بَیْنَ الْعَسْکَرَیْنِ فَیَقُولُ الْحُسَیْنُ علیه السلام إِنْ کُنْتَ مَهْدِیَّ آلِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله فَأَیْنَ هِرَاوَةُ جَدِّی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ خَاتَمُهُ وَ بُرْدَتُهُ وَ دِرْعُهُ الْفَاضِلُ وَ عِمَامَتُهُ السَّحَابُ وَ فَرَسُهُ وَ نَاقَتُهُ الْعَضْبَاءُ وَ بَغْلَتُهُ دُلْدُلٌ وَ حِمَارُهُ یَعْفُورٌ وَ نَجِیبُهُ الْبُرَاقُ وَ تَاجُهُ وَ الْمُصْحَفُ الَّذِی جَمَعَهُ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام بِغَیْرِ تَغْیِیرٍ وَ لَا تَبْدِیلٍ فَیُحْضِرُ لَهُ السَّفَطَ الَّذِی فِیهِ جَمِیعُ مَا طَلَبَهُ وَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِنَّهُ کَانَ کُلُّهُ فِی السَّفَطِ وَ تَرِکَاتُ جَمِیعِ النَّبِیِّینَ حَتَّی عَصَا آدَمَ وَ نُوحٍ علیه السلام وَ تَرِکَةُ هُودٍ وَ صَالِحٍ علیه السلام وَ مَجْمُوعُ إِبْرَاهِیمَ علیه السلام وَ صَاعُ یُوسُفَ علیه السلام وَ مِکْیَالُ شُعَیْبٍ علیه السلام وَ مِیزَانُهُ وَ عَصَا مُوسَی علیه السلام وَ تَابُوتُهُ الَّذِی فِیهِ بَقِیَّةُ مَا تَرَکَ آلُ مُوسی وَ آلُ هارُونَ تَحْمِلُهُ الْمَلائِکَةُ وَ دِرْعُ دَاوُدَ علیه السلام وَ خَاتَمُهُ وَ خَاتَمُ سُلَیْمَانَ علیه السلام وَ تَاجُهُ وَ رَحْلُ عِیسَی علیه السلام وَ مِیرَاثُ النَّبِیِّینَ وَ الْمُرْسَلِینَ فِی ذَلِکَ السَّفَطِ وَ عِنْدَ ذَلِکَ یَقُولُ الْحُسَیْنُ علیه السلام یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ أَسْأَلُکَ أَنْ تَغْرِسَ هِرَاوَةَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فِی هَذَا الْحَجَرِ الصَّلْدِ وَ تَسْأَلَ اللَّهَ أَنْ یُنْبِتَهَا فِیهِ وَ لَا یُرِیدُ بِذَلِکَ إِلَّا أَنْ یُرِیَ أَصْحَابَهُ فَضْلَ الْمَهْدِیِّ علیه السلام حَتَّی یُطِیعُوهُ وَ یُبَایِعُوهُ وَ یَأْخُذُ الْمَهْدِیُّ علیه السلام الْهِرَاوَةَ فَیَغْرِسُهَا فَتَنْبُتُ فَتَعْلُو وَ تَفَرَّعُ وَ تُورِقُ حَتَّی تُظِلَّ عَسْکَرَ الْحُسَیْنِ علیه السلام فَیَقُولُ الْحُسَیْنُ علیه السلام اللَّهُ أَکْبَرُ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ مُدَّ یَدَکَ حَتَّی أُبَایِعَکَ فَیُبَایِعُهُ الْحُسَیْنُ علیه السلام وَ سَائِرُ عَسْکَرِهِ إِلَّا الْأَرْبَعَةُ آلَافٍ مِنْ أَصْحَابِ الْمَصَاحِفِ وَ الْمُسُوحِ الشَّعَرِ-(1)

الْمَعْرُوفُونَ بِالزَّیْدِیَّةِ فَإِنَّهُمْ یَقُولُونَ مَا هَذَا إِلَّا سِحْرٌ عَظِیمٌ أَقُولُ ثُمَّ سَاقَ الْحَدِیثَ إِلَی قَوْلِهِ إِنْ أَنْصَفْتُمْ مِنْ أَنْفُسِکُمْ وَ أَنْصَفْتُمُوهُ نَحْواً مِمَّا مَرَّ وَ لَمْ یَذْکُرْ بَعْدَهُ شَیْئاً.

**[ترجمه]در یکی از تألیفات علمای شیعه به سلسله سند از مفضل بن عمر روایت شده است که گفت: از آقایم حضرت صادق علیه السّلام پرسیدم: آیا مأموریت مهدی منتظر علیه السّلام وقت معینی دارد که باید مردم بدانند کی خواهد بود؟ فرمود: حاشا که خداوند وقت ظهور او را طوری معین کند که شیعیان ما آن را بدانند! عرض کردم: آقای من! برای چه؟ فرمود: زیرا وقت ظهور او همان ساعتی است که خداوند می فرماید: «یَسْئَلُونَکَ عَنِ السَّاعَةِ أَیَّانَ مُرْساها؛ قُلْ إِنَّما عِلْمُها عِنْدَ رَبِّی لا یُجَلِّیها لِوَقْتِها إِلَّا هُوَ ثَقُلَتْ فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ لا تَأْتِیکُمْ إِلَّا بَغْتَةً»، {از تو درباره قیامت می پرسند [که] وقوع آن چه وقت است؟ بگو: «علم آن، تنها نزد پروردگار من است. جز او [هیچ کس] آن را به موقع خود آشکار نمی گرداند. [این حادثه] بر آسمان ها و زمین گران است} - . اعراف / 187 - و نیز این همان ساعتی است که خدا فرموده: «یَسْئَلُونَکَ عَنِ السَّاعَةِ أَیَّانَ مُرْساها»، {درباره رستاخیز از تو می پُرسند که فرارسیدنش چه وقت است؟} - . نازعات / 42 - و هم فرموده: «إِنَّ اللَّهَ عِنْدَهُ عِلْمُ السَّاعَةِ»، {خداست که علم [به] قیامت نزد اوست} - . لقمان / 34 - و نفرمود علم قیامت جز خدا نزد کس دیگری باشد. در آیه دیگر فرمود: «فَهَلْ یَنْظُرُونَ إِلَّا السَّاعَةَ أَنْ تَأْتِیَهُمْ بَغْتَةً فَقَدْ جاءَ أَشْراطُها»، {آیا [کافران] جز این انتظار می برند که رستاخیز به ناگاه بر آنان فرارسد؟ و علامات آن اینک پدید آمده است} - . محمد / 18 - و نیز فرمود: «اقْتَرَبَتِ السَّاعَةُ وَ انْشَقَّ الْقَمَرُ»، {نزدیک شد قیامت و از هم شکافت ماه.} - . قمر / 1 - و هم فرمود: «وَ ما یُدْریکَ لَعَلَّ السَّاعَةَ تَکُونُ قَریباً»، {و چه می دانی؟ شاید رستاخیز نزدیک باشد.} - . احزاب / 63 - و فرمود: «یَسْتَعْجِلُ بِهَا الَّذِینَ لا یُؤْمِنُونَ بِها وَ الَّذِینَ آمَنُوا مُشْفِقُونَ مِنْها وَ یَعْلَمُونَ أَنَّهَا الْحَقُّ أَلا إِنَّ الَّذِینَ یُمارُونَ فِی السَّاعَةِ لَفِی ضَلالٍ بَعِیدٍ»، {کسانی که به آن ایمان ندارند شتابزده آن را می خواهند، و کسانی که ایمان آورده اند، از آن هراسناکند و می دانند که آن حقّ است. بدان که آنان که در مورد قیامت تردید می ورزند، قطعاً در گمراهی دور و درازی اند.} - . شوری / 18 -

عرض کردم: معنی «یمارون» چیست؟ فرمود: یعنی مردم می گویند: قائم کی متولد شده و کی او را دیده، و حالا کجاست و چه وقت آشکار می شود؟ اینها همه عجله در امر خدا و شک در قضای الهی و دخالت در قدرت اوست. اینان کسانی هستند که در دنیا زیان می برند و پایان بد از آن کافران است.

عرض کردم: آیا وقتی برای آن تعیین نشده؟ فرمود: ای مفضل! نه من وقتی بر آن معین می کنم و نه هم وقتی برای آن تعیین شده است! هر کس برای ظهور مهدی ما وقت تعیین کند، خود را در علم خداوند شریک دانسته و (به ناحق) ادعا کرده که توانسته است بر اسرار خدا آگاهی یابد! در صورتی که خداوند هر سرّی که دارد، برای این مخلوق گمراه که از خدا و اولیای خدا برگشته اند واقع شده است، و هر خبری خدا داشته باشد، اختصاص به بندگانش دارد که باید به آن برسند، زیرا که خدا همه وقت با بندگانش است. آن اسرار که خدا به آنها می دهد، برای این است که بر آنها حجت باشد.

مفضل گفت: ابتدای وقت ظهورش چگونه است و چگونه امور به او تسلیم می شود؟ فرمود: ای مفضل! او در وضع شبهه ناکی آشکار می شود، تا اینکه امرش روشن شود و نامش بالا رود و کارش آشکار گردد. و نام و کنیه و نسبش برده شود، و آوازه او در زبان پیروان حق و باطل و موافقین و مخالفین زیاد برده می شود، تا اینکه به واسطه شناختن او، حجت بر مردم تمام شود. به علاوه ما داستان ظهور او را برای مردم نقل کرده ایم و نشان داده ایم و نام و نسب و کنیه او را نام برده و گفته ایم که او همنام جدش پیغمبر خدا و هم کنیه اوست تا مبادا مردم بگویند اسم و کنیه و نسب او را نشناختیم.

به خدا سوگند کار او به واسطه روشن شدن نام و نسب و کنیه اش که بر زبان های مردم بالا گرفته، متحقق می شود، به طوری که آن را برای یکدیگر بازگو می کنند. همه اینها برای اتمام حجت بر آنهاست. آنگاه، خداوند او را ظاهر می گرداند، همان طور که جدش در این آیه وعده داده است: «هُوَ الَّذِی أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدی وَ دِینِ الْحَقِّ لِیُظْهِرَهُ عَلَی الدِّینِ کُلِّهِ وَ لَوْ کَرِهَ الْمُشْرِکُونَ»، {او کسی است که پیامبرش را با هدایت و دین درست، فرستاد تا آن را بر هر چه دین است پیروز گرداند، هر چند مشرکان خوش نداشته باشند} - 1. توبه / 33 -

مفضل گفت: آقا! تأویل «لِیُظْهِرَهُ عَلَی الدِّینِ کُلِّهِ وَ لَوْ کَرِهَ الْمُشْرِکُونَ» چیست؟ حضرت فرمود: تأویل آن، این آیه است: «وَ قاتِلُوهُمْ حَتَّی لا تَکُونَ فِتْنَةٌ وَ یَکُونَ الدِّینُ کُلُّهُ لِلَّهِ»، {و با آنان بجنگید تا فتنه ای بر جای نماند و دین یکسره از آنِ خدا گردد.} - . انفال / 39 - ای مفضل! به خدا قسم اختلاف را از میان ملل و ادیان برمی دارد و همه دین ها یکی می شود، چنان که خدا فرموده: «إِنَّ الدِّینَ عِنْدَ اللَّهِ الْإِسْلامُ»، {در حقیقت، دین نزد خدا همان اسلام است.} - . آل عمران / 19 - و هم فرموده: «وَ مَنْ یَبْتَغِ غَیْرَ الْإِسْلامِ دِیناً فَلَنْ یُقْبَلَ مِنْهُ وَ هُوَ فِی الْآخِرَةِ مِنَ الْخاسِرِینَ»، {و هر که جز اسلام، دینی [دیگر] جوید، هرگز از وی پذیرفته نشود، و وی در آخرت از زیانکاران است.} - . آل عمران / 85 -

مفضل گفت: آقا! آیا دینی که پدران او ابراهیم و نوح و موسی و عیسی و محمد داشتند، همان دین اسلام بود؟ فرمود: آری همین دین اسلام بود، نه غیر آن! عرض کردم: دلیلی از قرآن بر این مطلب دارید؟ فرمود: آری از اول تا آخر قرآن پر از دلیل است. از جمله آیه: «إِنَّ الدِّینَ عِنْدَ اللَّهِ الْإِسْلامُ» می باشد. و دیگر این آیه: «مِلَّةَ أَبِیکُمْ إِبْراهِیمَ هُوَ سَمَّاکُمُ الْمُسْلِمِینَ»، {آیین پدرتان ابراهیم [نیز چنین بوده است] او بود که قبلًا شما را مسلمان نامید.} - . حج / 78 -

و دیگر آیه ای است که خداوند در داستان ابراهیم و اسماعیل از زبان آنها نقل می کند که گفتند: «وَ اجْعَلْنا مُسْلِمَیْنِ لَکَ وَ مِنْ ذُرِّیَّتِنا أُمَّةً مُسْلِمَةً لَکَ»، {ما را تسلیم [فرمان] خود قرار ده و از نسل ما، امتی فرمانبردار خود [پدید آر]} - . بقره / 128 - و دیگر این آیه در داستان فرعون است که می فرماید: «حَتَّی إِذا أَدْرَکَهُ الْغَرَقُ قالَ آمَنْتُ أَنَّهُ لا إِلهَ إِلَّا الَّذِی آمَنَتْ بِهِ بَنُوا إِسْرائِیلَ وَ أَنَا مِنَ الْمُسْلِمِینَ»، {تا وقتی که در شُرُفِ غرق شدن قرار گرفت، گفت: «ایمان آوردم که هیچ معبودی جز آنکه فرزندان اسرائیل به او گرویده اند، نیست، و من از تسلیم شدگانم.} - . یونس / 90 -

و در داستان سلیمان و بلقیس، ملکه سبا می فرماید: «وَ أْتُونِی مُسْلِمِینَ»، {و مرا از در اطاعت درآیید.} - . نمل / 31 - و سخن بلقیس به سلیمان که گفت: «أَسْلَمْتُ مَعَ سُلَیْمانَ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ»، {و [اینک] با سلیمان در برابر خدا، پروردگار جهانیان، تسلیم شدم.} - . نمل / 44 - و از زبان عیسی بن مریم علیهماالسّلام می فرماید: «مَنْ أَنْصارِی إِلَی اللَّهِ قالَ الْحَوارِیُّونَ نَحْنُ أَنْصارُ اللَّهِ آمَنَّا بِاللَّهِ وَ اشْهَدْ بِأَنَّا مُسْلِمُونَ»، {گفت: «یاران من در راه خدا چه کسانند؟» حواریون گفتند: «ما یاران [دین] خداییم، به خدا ایمان آورده ایم و گواه باش که ما تسلیم [او] هستیم.»} - . آل عمران / 52 - و در آیه دیگر می فرماید: «وَ لَهُ أَسْلَمَ مَنْ فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ طَوْعاً وَ کَرْهاً»، { با آنکه هر که در آسمان ها و زمین است خواه و ناخواه سر به فرمان او نهاده است، و به سوی او بازگردانیده می شوند.} - . آل عمران / 83 - و در داستان لوط می فرماید: «فَما وَجَدْنا فِیها غَیْرَ بَیْتٍ مِنَ الْمُسْلِمِینَ»، {و [لی] در آنجا جز یک خانه از فرمانبران [خدا بیشتر] نیافتیم} - . ذاریات : 36 - و در آیه دیگر می فرماید: «قُولُوا آمَنَّا بِاللَّهِ وَ ما أُنْزِلَ إِلَیْنا .. لا نُفَرِّقُ بَیْنَ أَحَدٍ مِنْهُمْ وَ نَحْنُ لَهُ مُسْلِمُونَ»، {بگویید: «ما به خدا، و به آنچه بر ما نازل شده، .... ایمان آورده ایم و میان هیچ یک از ایشان فرق نمی گذاریم و در برابر او تسلیم هستیم.} - . بقره / 136 - و در آیه دیگر می فرماید: «أَمْ کُنْتُمْ شُهَداءَ إِذْ حَضَرَ یَعْقُوبَ الْمَوْتُ الی قوله وَ نَحْنُ لَهُ مُسْلِمُونَ»، {آیا وقتی که یعقوب را مرگ فرا رسید، حاضر بودید؟...و در برابر او تسلیم هستیم.} - . بقره / 133 -

مفضل می گوید: عرض کردم: آقا! ادیان چند تا است؟ فرمود: چهار دین است و هر کدام دین جداگانه ای است. عرض کردم: چرا مجوس را مجوس می گویند؟ فرمود: برای اینکه در سریانی خود را مجوسی نامیدند و ادعا کردند که حضرت آدم و شیث که هبة اللَّه است، ازدواج با مادران و خواهران و دختران و خاله ها و عمه ها و سایر محارم را برای آنها حلال کردند و ادعا می کنند که آدم و شیث به آنها دستور داده اند که در وسط روز، آفتاب را سجده کنند و وقتی برای نماز آنها قرار نداده اند، در صورتی که این ادعا افترا بر خدا و دروغ بستن بر آدم و شیث علیهماالسّلام است.

مفضل گفت: آقا! چرا قوم موسی را یهود می گویند؟ فرمود: برای اینکه خداوند از زبان آنها نقل کرده که گفتند: «إِنَّا هُدْنا إِلَیْکَ»، {زیرا که ما به سوی تو بازگشته ایم.} - . اعراف / 155 - یعنی ما به سوی تو هدایت شده ایم. عرض کردم: چرا نصاری را نصرانی می گویند؟ فرمود: به خاطر این آیه است که عیسی علیه السّلام به آنها فرمود: «مَنْ أَنْصاری إِلَی اللَّهِ قالَ الْحَوارِیُّونَ نَحْنُ أَنْصارُ اللَّهِ آمَنَّا بِاللَّهِ وَ اشْهَدْ بِأَنَّا مُسْلِمُونََ»، { «یاران من در راه خدا چه کسانند؟» حواریون گفتند: «ما یاران [دین] خداییم، به خدا ایمان آورده ایم و گواه باش که ما تسلیم [او] هستیم.»} - . آل عمران / 52 - پس به خاطر نصرت دین خدا، نصاری نامیده شدند.

مفضل گفت: آقا! چرا صابئین را بدین نام می نامند؟ فرمود: برای اینکه آنها معتقد شدند که وجود پیغمبران و فرستادگان الهی و ادیان و شرایع آسمانی بیهوده است و هر چه انبیا گفته اند، باطل است و از این راه یگانگی خداوند و نبوت پیغمبران و رسالت فرستادگان الهی و جانشینی جانشینان آنها را انکار نمودند و می گویند که نه دینی و نه کتابی و نه پیغمبری است. و به اعتقاد آنها جهان آفرینش هیچ گونه رابطی با مبدء وجود و مدبر عالم ندارد و خودسری می گردد.

عرض کرد: سبحان اللَّه! چقدر این اطلاعات مهم است! حضرت فرمود: آری ای مفضل! آنچه گفتم به شیعیان ما برسان تا در امر دین خود شک نکنند.

مفضل گفت: آقا! مهدی در کدام سرزمین ظهور می کند؟ فرمود: قبل از ظهورش هیچ کس او را نمی بیند و بعد از آن هر چشمی او را می بیند. هر کس جز این به شما بگوید، او را دروغگو بدانید.

عرض کردم: آقا! آیا مهدی هنگام ولادتش دیده نمی شود؟ فرمود: چرا، به خدا قسم از لحظه ولادت تا موقع وفات پدرش که دو سال و نه ماه است، دیده می شود. اول ولادتش موقع فجر شب جمعه هشتم ماه شعبان سال 257 تا روز جمعه هشتم ربیع الاول سال 260، روز وفات پدرش در شهری واقع در کنار شط دجله که آن را شخص متکبر جبار گمراهی به نام جعفر، ملقب به متوکل ملعون بنا می کند.

آن شهر را «سر من رأی» می نامند («سر من رای» یعنی مسرور می شود هر کس آن را ببیند)، ولی هر کس آن را ببیند گرفته می شود. در سال 260 هر شخص با ایمان و با حقیقتی، او را در سامره می بیند، ولی کسی که دلش آلوده به شک و تردید است او را نمی بیند؛ امر و نهی او در آن شهر نفوذ می کند و در همان جا غایب می شود و در قصری به نام «صابر» در جنب مدینه، در حرم جدش رسول خدا ظاهر می شود و هر کس سعادت دیدار او را داشته باشد، در آنجا او را می بیند .

آنگاه در آخر روز سال 266 از نظرها غایب می گردد و دیگر هیچ کس او را نمی بیند، تا موقعی که همه چشم ها به جمالش روشن گردد.

مفضل گفت: در طول غیبت با چه کسی انس می گیرد و با کی گفتگو می کند و کی با او سخن می گوید؟ فرمود: فرشتگان خدا و افراد با ایمان طایفه جن با وی سخن می گویند و دستورها و «توقیعات» او برای موثقین و نمایندگان و وکلایش صادر می شود.

و همان روز که وی در صابر غایب می شود، محمد بن نصیر نمیری، خود را باب او (و رابط میان او و شیعیان) معرفی می کند، آنگاه (بعد از غیبت طولانی) در مکه آشکار می گردد.

ای مفضل! گویا او را می بینم که وارد شهر مکه شده، در حالی که لباس پیغمبر را پوشیده و عمامه زردی بر سر گذاشته است، نعلین وصله شده پیغمبر را به پا کرده، عصای آن حضرت را به دست گرفته، چند بز لاغر را جلو انداخته و بدین گونه به طرف خانه خدا می رود، بدون آنکه کسی او را بشناسد، و به سن جوانی آشکار می گردد.

مفضل گفت: آیا به صورت جوان برمی گردد یا با حالت پیری ظهور می کند؟ فرمود: سبحان اللَّه! مگر از حالا کسی می داند؟ وقتی خدا فرمان ظهورش را صادر کند، هر طور او بخواهد و به هر صورتی که او صلاح بداند ظاهر می شود.

مفضل گفت: آقا! از کجا ظاهر می شود و چگونه آشکار می گردد؟ فرمود: ای مفضل! او به تنهایی آشکار می گردد و تنها به طرف خانه خدا می آید و تنها داخل کعبه می شود و چون شب فرا رسد، همچنان تنهاست. وقتی چشم ها به خواب رفت و شب کاملا تاریک شد، جبرئیل و میکائیل و دسته دسته فرشتگان بر وی فرود می آیند و در آن میان جبرئیل به وی می گوید: ای آقای من! هر چه بفرمایی پذیرفته است و فرمانت رواست. او (قائم) هم دست بر رخسار خود می کشد و می گوید: «الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی صَدَقَنا وَعْدَهُ وَ أَوْرَثَنَا الْأَرْضَ نَتَبَوَّأُ مِنَ الْجَنَّةِ حَیْثُ نَشاءُ فَنِعْمَ أَجْرُ الْعامِلِینَ»، {«سپاس خدایی را که وعده اش را بر ما راست گردانید و سرزمین [بهشت] را به ما میراث داد، از هر جای آن باغ [پهناور] که بخواهیم جای می گزینیم.» چه نیک است پاداش عمل کنندگان.} - . زمر / 74 -

آنگاه در بین رکن و مقام می ایستد و با صدای رسا می گوید: ای نقبا و مردمی که به من نزدیک هستید! و ای کسانی که خداوند شما را پیش از ظهور من در روی زمین برای یاری من ذخیره کرده است! برای اطاعت از من به سوی من بیایید! صدای او به این افراد می رسد و آنها در شرق و غرب عالم، بعضی در محراب عبادت و گروهی خوابیده اند، با این وصف با یک صدا که می شنوند و با یک چشم به هم زدن، در بین رکن و مقام نزد او خواهند بود.

سپس خداوند به نور دستور می دهد که به صورت عمودی از زمین تا آسمان جلوه کند و هر که ساکن زمین است، از آن نور استضائه نماید و نور از میان خانه اش بر وی بدرخشد و از این نور دل های مؤمنین مسرور گردد، در حالی که هنوز آنها نمی دانند که قائم ما اهل بیت علیهم السّلام ظهور کرده است. ولی چون صبح شود، همه در برابر قائم خواهند بود و آنها سیصد و سیزده مرد به تعداد لشکر پیغمبر در روز جنگ بدر هستند.

مفضل گفت: آقا! آیا آن هفتاد و دو نفر که با امام حسین علیه السّلام در کربلا شهید شدند هم با آنها ظهور می کنند؟ فرمود: فقط ابا عبد اللَّه حسین بن علی علیه السّلام با دوازده هزار نفر از شیعیان امیرالمؤمنین علیه السّلام، در حالی که حضرتش عمامه سیاه پوشیده است ظهور می کند. عرض کردم: آقا! آیا مردم به غیر روش و سنت قائم علیه السّلام قبل از ظهور و قیامش با امام حسین علیه السّلام بیعت می کنند؟ فرمود: ای مفضل! هر بیعتی قبل از ظهور قائم، کفر و نفاق و نیرنگ است؛ خداوند بیعت کننده و بیعت گیرندگان آن را لعنت کند. بلکه ای مفضل! تکیه به خانه خدا می دهد و دستش را دراز می کند و نوری که ضرری برای خود حضرت ندارد، از آن می جهد و می گوید: این دست خدا و از جانب خدا و به امر خداست. سپس این آیه را می خواند: «إِنَّ الَّذِینَ یُبایِعُونَکَ إِنَّما یُبایِعُونَ اللَّهَ یَدُ اللَّهِ فَوْقَ أَیْدِیهِمْ فَمَنْ نَکَثَ فَإِنَّما یَنْکُثُ عَلی نَفْسِهِ»، {در حقیقت، کسانی که با تو بیعت می کنند، جز این نیست که با خدا بیعت می کنند دست خدا بالای دست های آنان است. پس هر که پیمان شکنی کند، تنها به زیان خود پیمان می شکند،} - . فتح / 10 -

اول کسی که دست او را می بوسد، جبرئیل است. سپس سایر فرشتگان و نجبای جن و بعد از آنها نقبا با وی متابعت می کنند. مردم در مکه فریاد می زنند و می گویند:این مرد کیست و این جماعت که با او هستند کیانند و این علامت که دیشب دیدیم و نظیرش دیده نشده چیست؟ بعضی به بعضی دیگر می گویند: این مرد همان صاحب بزهاست!

عده دیگر می گویند: نگاه کنید ببینید کسی از همراهان او را می شناسید؟ مردم می گویند: ما جز چهار نفر از مردم مکه و چهار نفر از اهل مدینه که

فلانی و فلانی می باشند - و آنان را نام می برند - هیچ کدام آنها را نمی شناسیم. این واقعه در آغاز طلوع آفتاب آن روز خواهد بود. موقعی که آفتاب طالع شد، گوینده ای از چشمه خورشید به زبان عربی فصیحی بانگی می زند که اهل آسمان ها و زمین آن را می شنوند، و می گوید: ای مردم عالم! این مهدی آل محمد است، و او را به نام و کنیه جدش پیغمبر صلّی اللَّه علیه و آله می خواند و به پدرش حسن علیه السّلام امام یازدهم تا حسین بن علی صلوات اللَّه علیهم اجمعین نسبت می دهد. آنگاه گوینده می گوید: با وی بیعت کنید که رستگار می شوید و مخالفت امر او نکنید که گمراه خواهید شد. سپس به ترتیب فرشتگان و جن و نقبا دست او را می بوسند و می گویند: شنیدیم و اطاعت می کنیم! هیچ صاحب روحی در میان مخلوق خدا نمی ماند جز اینکه آن صدا را می شنود. کسانی که در جای دور و نزدیک و دریا و خشکی می باشند، می آیند و برای یکدیگر نقل می کنند که ما با گوش خود چنین صدایی را شنیدیم.

هنگامی که آفتاب می خواهد غروب کند؛ کسی از سمت مغرب زمین فریاد می زند: ای مردم دنیا! خداوند شما در بیابان خشکی از سرزمین فلسطین به نام «عثمان بن عنبسه» اموی از اولاد یزید بن معاویه ظهور کرده، بروید و با او بیعت کنید تا رستگار شوید! و با وی سر به مخالفت بر ندارید که گمراه می شوید! در آن وقت فرشتگان و جن و نقبا گفته او را رد و تکذیب می کنند و به آن گوینده می گویند: شنیدیم و نافرمانی می کنیم! هر کس شک و تردیدی به دلش راه یافته باشد و هر منافق و کافری، با این صدای دوم گمراه می گردد.

در آن وقت آقای ما قائم علیه السّلام تکیه به خانه خدا می دهد و می گوید: الا ای اهل عالم! هر کس می خواهد آدم و شیث را ببیند، بداند که من همان آدم و شیث هستم؛ هر کس می خواهد نوح و پسرش سام را ببیند؛ بداند که من همان نوح و سام می باشم؛ هر کس می خواهد ابراهیم و اسماعیل را ببیند، بداند که من همان ابراهیم و اسماعیل هستم؛ هر کس می خواهد موسی و یوشع را ببیند، بداند که من همان موسی و یوشع هستم؛ هر کس می خواهد عیسی و شمعون را ببیند، بداند که من همان عیسی و شمعون هستم؛ هر کس می خواهد محمد صلّی اللَّه علیه و آله و امیرالمؤمنین صلوات اللَّه علیهما را ببیند، بداند که من همان محمد و علی هستم؛ هر کس می خواهد حسن و حسین را ببیند، بداند که من همان حسن و حسین می باشم؛ هر کس می خواهد امامان اولاد حسین علیهم السّلام را ببیند، بداند که من همان ائمه اطهار علیهم السّلام هستم؛ دعوت مرا بپذیرید و به نزد من جمع شوید که هر چه خواهید به شما اطلاع دهم. هر کس کتاب های آسمانی و صحف الهی را خوانده است، اینک از من می شنود.

آنگاه شروع می کند به قرائت صحفی که خداوند بر آدم و شیث علیهما السلام نازل فرمود. پیروان آدم و شیث می گویند: به خدا قسم این صحف حقیقی آدم و شیث است! این مرد آنچه را ما از صحف آدم و شیث نمی دانستیم و بر ما پوشیده بود، یا از آن حذف یا تبدیل و تحریف شده بود، به ما یاد داد.

سپس صحف نوح و ابراهیم و تورات و انجیل و زبور را می خواند. پیروان تورات و انجیل و زبور می گویند: به خدا قسم این همان صحف حقیقی نوح و ابراهیم است که چیزی از آن سقط نشده و تبدیل و تحریف نگردیده! به خدا قسم تورات جامع و زبور تمام و انجیل کامل همین است و این بیش از کتبی است که آن را خوانده ایم!

سپس قرآن می خواند. مسلمانان می گویند: به خدا قسم این همان قرآن حقیقی است که خداوند بر پیغمبر نازل کرده، چیزی از آن کم نشده و تحریف و تبدیل نگردیده است!

آنگاه دابة الارض در بین رکن و مقام ظاهر می شود و بر صورت مؤمنین کلمه «مؤمن» و در صورت کافران کلمه «کافر» را می نویسد. سپس مردی که صورتش به عقب و پشتش به سینه برگشته است، به نزد قائم می آید، جلوی او می ایستد و می گوید: آقا! من بشر هستم. یکی از فرشتگان به من دستور داده که به خدمت شما برسم و نابودی لشکر سفیانی را در بیابان «بیداء» به شما اطلاع دهم. قائم به وی می گوید: داستان خود و برادرت را شرح بده.

آن مرد می گوید: من با برادرم در لشکر سفیانی بودیم. از دمشق تا «زوراء» هر جا آبادی بود ویران ساختیم و به حال خراب گذاشتیم. سپس کوفه و مدینه را نیز خراب کردیم، منبر پیغمبر را شکستیم، قاطران خود را در مسجد بستیم و قاطران ما مسجد رسول خدا صلّی اللَّه علیه و آله را آلوده نمودند! آنگاه از آنجا خارج شدیم، در حالی که نفرات ما سیصد هزار لشکر بود و می خواستیم به مکه بیاییم و خانه خدا را ویران سازیم و اهل مکه را به قتل رسانیم. ولی وقتی به سرزمین «بیداء» رسیدیم، در آنجا منزل کردیم. ناگاه صدایی شنیدیم که گفت: ای بیابان! این ظالمان را در کام خود فرو بر! با این صدا زمین شکاف برداشت و تمام لشکر را بلعید! به خدا قسم از تمام آن لشکر جز من و برادرم، حتی بندی که با آن زانوی شتر را می بندند، باقی نماند.

در آن هنگام فرشته ای را دیدیم که سیلی به صورت ما زد و روی های ما به پشت برگشت، چنان که می بینی! سپس آن فرشته به برادرم گفت: برو به شام نزد سفیانی ملعون و او را از ظهور مهدی آل محمد بترسان و به وی اطلاع بده که خداوند لشکر او را در سرزمین (بیداء) نابود گردانید. آنگاه به من گفت: تو هم برو به مکه و مهدی را به نابودی ستمگران بشارت بده و به دست وی توبه کن که او توبه تو را قبول می کند. قائم علیه السّلام هم دست روی صورت او می کشد و او را به شکل نخست برمی گرداند و وی با قائم بیعت نموده و همراه او می ماند.

مفضل گفت: آقا! آیا جن و فرشتگان برای بشر آشکار می گردند؟ فرمود: آری، و اللَّه آشکار می شوند و با آنها سخن می گویند، مانند یک نفر آدمی که با بستگان خود سخن بگوید! عرض کردم: آقا! آیا فرشتگان و طایفه جن همه جا همراه قائم می روند؟ فرمود: آری و اللَّه! آنها در زمین هجرت واقع در کوفه و نجف فرود می آیند و عدد یاران او در آن موقع، چهل و شش هزار نفر فرشته و شش هزار جن است (در روایت دیگر فرمود چهل و شش هزار هم از جن) خداوند قائم را پیروز می گرداند. و به دست او فتح و پیروزی حاصل می کند.

مفضل عرض کرد: قائم با اهل مکه چه می کند؟ فرمود: آنها را دعوت به حکمت و موعظه حسنه می کند. آنها هم از وی اطاعت می کنند. قائم مردی از خاندان خود را در آنجا به نیابت خود منصوب می کند و مکه را به قصد مدینه ترک می گوید.

مفضل عرض کرد: آقا! با خانه خدا چه می کند؟ فرمود: آن را می شکند و بر همان پایه ای که روز نخست در عهد حضرت آدم برای مردم بنا شده و ابراهیم و اسماعیل بالا برده بودند، بر پای می دارد. و آنچه که بعد از آن در مسجد الحرام تعمیر شده که پیغمبری و جانشین پیغمبری آن را نساخته است، آن طور که خدا می خواهد آن را می سازد. و هر آثاری که در مکه و مدینه و عراق و سایر جاها از ستمگران باقی مانده باشد، همه را ویران می کند. مسجد کوفه را نیز خراب کرده و بر اساس اولی آن بنا می کند. همچنین قصر عتیق را نیز ویران می کند. خدا لعنت کند سازنده آن را، خدا لعنت کند او را!

مفضل عرض کرد: آقا! آیا قائم در مکه اقامت می کند؟ فرمود: نه! بلکه نائب خود را در آنجا می گذارد، ولی چون اهل مکه دیدند قائم از میان آنها رفته است، هجوم می آورند نائب او را می کشند. قائم به سوی آنها برمی گردد و آنها به طور سرشکسته و ذلیل و گریه کنان نزد وی می آیند و التماس می کنند و می گویند: ای مهدی آل محمد! توبه کردیم توبه کردیم! قائم آنها را موعظه می کند و از غضب خدا می ترساند و شخصی از اهل مکه را به نیابت خود انتخاب می کند و از مکه خارج می شود. این بار نیز اهل مکه هجوم می آورند و نائب او را می کشند. قائم هم یاوران خود از طایفه جن را به سوی مکه فرستاده و سفارش می کند که جز افراد با ایمان، یک نفر از آنها را باقی نگذارید. اگر به ملاحظه رحمت پروردگار نبود که همه اشیا را فرا گرفته و مظهر رحمتش نیز من می باشم، خودم با شما به سوی آنها باز می گشتم. زیرا آنها به کلی از خداوند و من فاصله گرفته و هر گونه پیوندی را قطع کرده اند. لشکر مهدی هم به سوی اهل مکه بازمی گردند. به خدا قسم از هر صد نفر آنها بلکه از هر هزار نفر آنان یک نفر را باقی نمی گذارند.

مفضل گفت: آقا! خانه مهدی در کجا خواهد بود و مؤمنین در کجا جمع شوند؟ فرمود: مقر سلطنت وی شهر کوفه است و محل حکومتش مسجد جامع کوفه و بیت المال و محل تقسیم غنائمش مسجد سهله و موضع خلوت کردن های او در زمین های صاف و مسطح و روشن نجف و کوفه است.

عرض کرد: آقا! همه اهل ایمان در کوفه خواهند بود؟ فرمود: آری و اللَّه! در آن روز تمام مؤمنین یا در کوفه یا در حوالی کوفه می باشند، زمین آن به مساحت جولانگاه اسبی به دو هزار درهم می رسد. اکثر مردم آرزو دارند که کاش می توانستند یک وجب از زمین «سبع» را به یک وجب شمش طلا بخرند، و «سبع» از مضافات همدان - . همدان به سکون میم بر وزن قندان است و با همدان شهر معروف ایران اشتباه نشود. همدان قبیله ای از یمن بودند که در خلافت امیر مؤمنان در حوالی کوفه سکونت ورزیدند و مردم آن در محبت به مولای متقیان و سابقه تشیع و فداکاری در راه آن حضرت و فرزندان او مشهور بودند. - است. در آن روز طول شهر کوفه به پنجاه و چهار میل می رسد، به طوری که کاخ های آن مجاور کربلا قرار می گیرد. خداوند در آن روز کربلا را محل آمد و رفت فرشتگان و مؤمنین خواهد نمود و در آن روز ارزشی به سزا دارد، چنان برکت به آن روی می آورد که اگر مؤمنی از روی حقیقت در آنجا بایستد و یک دفعه از خداوند طلب روزی کند، خداوند هزار برابر دنیا به او عطا می فرماید.

آنگاه حضرت صادق علیه السّلام آهی کشید و فرمود: ای مفضل! تمام اماکن روی زمین بر یک دیگر فخر می کردند. از جمله کعبه در مسجد الحرام بر زمین کربلا فخر نمود. خداوند وحی فرستاد که ای کعبه! ساکت باش و بر کربلا فخر مکن! زیرا کربلا بقعه مبارکی است که در آنجا از جانب خداوند، به وسیله درخت به موسی بن عمران وحی شد. و همان تلّی است که مریم و عیسی بر آن منزل کردند و محلی است که سر حسین علیه السّلام را در آن شستشو دادند و مریم عیسی علیه السّلام را شست و خودش هم بعد از ولادت وی غسل کرد. کربلا بهترین سرزمین هاست. پیغمبر هنگام غیبتش از آنجا به آسمان بالا رفت و آنجا تا موقع ظهور قائم، خیر و برکت زیادی برای شیعیان ما دارد.

مفضل گفت: آقا! سپس مهدی به کجا می رود؟ فرمود: به مدینه می رود. وقتی جدم رسول خدا صلّی اللَّه علیه و آله به مدینه در آمد، مقامی بس عجیب خواهد داشت که باعث مسرت مؤمنین و نقمت کفار می باشد.

مفضل گفت: آقا! آن مقام عجیب چیست؟ فرمود: می آید کنار قبر پیغمبر و صدا می زند: ای مردم! آیا این قبر جد من است؟ مردم می گویند: ای مهدی آل محمد! آری، این قبر پیغمبر جد تو است. می پرسد: چه کسانی با وی در اینجا مدفون هستند؟ می گویند: دو نفر از اصحاب و انیس او ابوبکر و عمر.

با اینکه او از هر کس بهتر آن دو نفر را می شناسد، در حالی که مردم همه گوش می دهند، سؤال می کند: آنها کیانند؟ چطور شد که در میان تمام مردم، فقط این دو نفر با جد من پیغمبر خدا صلّی اللَّه علیه و آله در اینجا دفن شدند، شاید کسان دیگری مدفون باشند.

مردم می گویند: ای مهدی آل محمد! کسی غیر از این دو نفر در اینجا مدفون نیست. آنها از این جهت در اینجا دفن شدند که خلیفه پیغمبر و پدر زن او هستند، مهدی سه بار این سؤال را تکرار می کند، سپس دستور می دهد که آن دو نفر را از قبر بیرون بیاورند.

مردم هم آنها را بیرون می آورند، در حالی که بدنشان تر و تازه است و اصلا نپوسیده و رنگشان تغییر نکرده است. سپس مهدی می پرسد: آیا کسی در میان شما هست که اینان را بشناسد؟ مردم می گویند: ما آنها را به اوصافشان می شناسیم. اینان انیس جد شما هستند. می پرسد: آیا در میان شما کسی هست که جز این بگوید یا درباره اینان شک کند؟ مردم می گویند: نه! مهدی سه روز بیرون آوردن آنها را به تأخیر می اندازد و این خبر در میان مردم منتشر می شود. سپس مهدی به آنجا آمده و روی قبرهای آنها را برمی دارد و به نقبای خود می گوید: قبرهای اینان را بشکافید و آنها را جستجو کنید!

نقبا هم با دست های خود آنها را جستجو کرده تا آنکه تر و تازه مانند روز نخست بیرون می آورند. دستور می دهد کفن های آنها را بیرون آورند و آنها را بر درخت پوسیده و خشکی بر دار کشند. فی الحال درخت سرسبز و پرشاخ و برگ و خرم می شود!

با مشاهده این وضع عجیب، دوستداران آنها می گویند: به خدا قسم این شرافت حقیقی است که اینها دارند و ما هم به دوستی اینان فائز شدیم! هر کس جزیی محبتی از آنها در دل داشته باشد، می آید و آن منظره را می نگرد و با دیدن آن فریفته می گردد. در این هنگام منادی مهدی علیه السّلام صدا می زند: هر کس دو صحابه پیغمبر و انیس او را دوست می دارد در یک سمت بایستد. مردم دو دسته می شوند: یک دسته دوست آنها و دسته ای دشمن آنان.

مهدی به دوستان آن دو نفر دستور می دهد که از آنها بیزاری جویند. آنها هم می گویند: ای مهدی آل پیغمبر! ما پیش از آنکه بدانیم اینان در نزد خدا و تو چنین مقامی دارند، از آنها بیزاری نجستیم، اکنون که فضل و مقام آنها برای ما ظاهر شده، چگونه با دیدن بدن تر و تازه آنها و سبز شدن درخت پوسیده از آنان بیزاری بجوییم؟ بلکه به خدا قسم ما از تو و کسانی که عقیده به تو دارند و آنها که به اینان ایمان ندارند و آنها را بر دار زدند و از قبر بیرون آوردند، بیزاری می جوییم. در این وقت مهدی به امر خداوند دستور می دهد باد سیاهی بر آنها بوزد و آنان را مانند ریشه های پوسیده درخت نخل از میان می برد.

سپس دستور می دهد آنها را از بالای دار پایین بیاورند و به امر خداوند آنها را زنده می گرداند و دستور می دهد تمام مردم جمع شوند. آنگاه اعمال آنها را در هر کوره و دوره ای شرح می دهد، تا آنکه داستان کشته شدن هابیل فرزند آدم علیه السّلام، برافروختن آتش برای ابراهیم علیه السّلام، انداختن یوسف علیه السّلام در چاه، زندانی شدن یونس علیه السّلام در شکم ماهی، قتل یحیی علیه السّلام، به دار کشیدن عیسی علیه السّلام، شکنجه دادن جرجیس و دانیال پیغمبر علیهماالسّلام، زدن سلمان فارسی، آتش زدن در خانه امیرالمؤمنین و فاطمه زهرا و حسن و حسین علیهم السلام، تازیانه زدن به بازوی صدیقه کبری فاطمه زهرا، لگد به پهلوی او زدن، سقط شدن محسن بچه او، سم دادن به امام حسن علیه السّلام، کشتن امام حسین علیه السّلام و اطفال و عموزادگان و یاوران آن حضرت، اسیر کردن فرزندان پیغمبر صلّی اللَّه علیه آله، ریختن خون آل محمد صلّی اللَّه علیه و آله و هر خونی که به ناحق ریخته شده، هر زنی که مورد تجاوز قرار گرفته و هر خیانت و اعمال زشت و گناه و ظلم و ستمی که از زمان حضرت آدم علیه السّلام تا موقع قیام قائم ما علیه السّلام از بنی آدم سرزده، همه و همه را به گردن اولی و دومی انداخته و بر آنها ثابت نموده و ملزم می گرداند و آنها هم اعتراف می کنند. آنگاه دستور می دهد هر کس حاضر است و از آنها ظلمی دیده قصاص کند. آنها هم قصاص می کنند، سپس آنها را دوباره بر همان درخت به دار می کشد. آنگاه امر می کند آتشی از زمین بیرون آمده و آنها را با درخت می سوزاند. آنگاه به باد دستور می دهد تا خاکسترشان را به آب دریاها بپاشد.

مفضل عرض کرد: آقا! این عذاب آخر آنهاست؟ فرمود: نه! نه! ای مفضل، به خدا قسم فردای قیامت هر مؤمن و کافری که به صحرای محشر می آیند و سید بزرگ رسول خدا صلّی اللَّه علیه و آله و صدیق اکبر امیرالمؤمنین و فاطمه و حسن و حسین و ائمه اطهار علیهم السّلام نیز حاضر می شوند و همه آنها از آن دو نفر قصاص می کنند. تا جایی که آن دو نفر را در هر شبانه روز هزار بار می کشند و باز به امر خداوند به صورت اول برمی گردند تا باز عذاب شوند.

سپس مهدی از مدینه به کوفه می رود و در بین کوفه و نجف فرود می آید. در آن روز یارانش چهل و شش هزار فرشته و شش هزار نفر جن و سیصد و سیزده تن نقیب می باشند.

مفضل عرض کرد: آقا! در آن روز دارالفاسقین (بغداد) چه وضعی دارد؟ فرمود: مشمول لعنت و غضب خداوند است. فتنه ها و آشوب ها آن را ویران می سازد و به کلی متروک می ماند. ای وای بر بغداد و مردم آن از خطر لشکری که با پرچم های زرد و لشکری که با پرچم های خود از مغرب زمین می آیند و کسی که جزیره را جلب می کند و لشکری که از دور و نزدیک به آنجا می رود!

به خدا قسم همه گونه عذاب که بر امت های متمرد و سرکش از اول خلقت تا آخر عالم رسیده، بر بغداد فرود می آید. عذاب هایی به بغداد می رسد که هیچ چشمی ندیده و هیچ گوشی نشنیده است. طوفان شمشیر آنها را فرو گیرد. وای بر کسی که آنجا را مسکن خود قرار دهد! زیرا هر کس در آنجا مقیم شود، با حالت شقاوت باقی می ماند و هر کس که هجرت کند، در پرتو خدا به سر برد.

به خدا مردم بغداد چنان غرق در ناز و نعمت و عیش و نوش می شوند که می گویند: زندگی حقیقی دنیا همین و خانه ها و کاخ های آن، قصرهای بهشت است و دختران آن (در زیبایی) حورالعین و جوانان آن جوانان بهشت است. و چنین پندارند که خداوند تمام روزی بندگانش را به بغداد ارزانی داشته است! افتراء به خداوند و پیغمبر صلّی اللَّه علیه و آله، حکم کردن بر خلاف قرآن، شهادت دروغ، شرابخواری، زناکاری، خوردن پلیدی ها و خونریزی، چنان در بغداد شیوع یابد که فجایع تمام دنیا به پای آن نرسد. آنگاه خداوند همین بغداد را به وسیله آن آشوب ها و آن لشکرها، چنان ویران می سازد که وقتی رهگذری از آنجا می گذرد؛ می گوید: شهر بغداد در اینجا بوده است!!

آنگاه سید حسنی، آن جوان زیبا از طرف سرزمین دیلم خروج کرده و با صدای رسا صدا می زند: ای آل احمد! دعوت آن کس را که از غیبتش متأسف بودید اجابت کنید! این صدا از ناحیه ضریح پیغمبر صلّی اللَّه علیه و آله بلند می شود. پس گنج های خدا از طالقان او را پذیره می شوند. آنها گنج هایی هستند، اما چه گنجی که نه طلا و نه نقره است! بلکه مردانی هستند که ایمانی فولادین دارند و بر اسب های چابک سوارند و اسلحه به دست گرفته و پی در پی ستمگران را می کشند تا آنکه وارد کوفه می شوند و تا آن موقع، اکثر روی زمین را از لوث وجود بی دینان پاک کرده اند. آنها کوفه را محل اقامت خود قرار می دهند .

چون خبر ظهور مهدی علیه السّلام به او (سید حسنی) و اصحابش می رسد، اصحابش به او می گویند: ای پسر پیغمبر! این کیست که در قلمرو ما فرود آمده؟ سید حسنی می گوید: با من بیایید تا ببینم او کیست و چه می خواهد. به خدا قسم سید حسنی می داند که او مهدی است و او را می شناسد، ولی برای این می گوید که به اصحابش بشناساند که او کیست.

سید حسنی بیرون می آید تا به مهدی می رسد و از وی می پرسد: اگر تو مهدی آل محمد صلّی اللَّه علیه و آله هستی؟ عصای جدت پیغمبر صلّی اللَّه علیه و آله و انگشتر، پیراهن و زرهش موسوم به «فاضل»، عمامه مبارکش به نام «سحاب»، اسبش «یربوع» و «عضباء» شترش و «دلدل» قاطرش و «یعفور» الاغ آن سرور، اسب اصلیش «براق» و قرآنی که امیرالمؤمنین علیه السّلام جمع آوری کرده کجاست؟ مهدی علیه السّلام تمام اینها را بیرون می آورد به سید حسنی نشان می دهد. آنگاه عصای پیغمبر را گرفته و به سنگ سختی می زند، فی الحال سنگ مانند درخت سبز می شود و شاخ و برگ در می آورد. مقصود سید حسنی این است که بزرگواری مهدی علیه السّلام را به اصحاب خود نشان دهد تا حاضر شوند با وی بیعت کنند.

آنگاه سید حسنی عرض می کند: اللَّه اکبر! یا ابن رسول اللَّه! دست مبارکت را بده تا با شما بیعت کنیم، مهدی هم دستش را دراز کرده و حسنی نخست خود و سپس سایر لشکریانش با وی بیعت می کنند، مگر چهل هزار نفر که قرآن ها با خود دارند و معروف به «زیدیه» می باشند که از بیعت کردن امتناع می ورزند.آنها می گویند: این کار چیزی جز یک سحر بزرگ نیست.

با این حرف دو لشکر به جان هم می افتند. مهدی علیه السّلام به طرف طایفه زیدیه آمده و سه روز آنها را موعظه می نماید و دعوت به آرامش و پذیرش خودش می کند، ولی آنها بر سرکشی و کیفر خود می افزایند. مهدی علیه السّلام هم ناچار دستور قتل آنها را صادر کرده و همه را از دم شمشیر می گذرانند. سپس مهدی علیه السّلام به اصحاب خود می گوید: قرآن های آنها را نگیرید، بگذارید تا باعث حسرت آنها گردد؛ همان طور که آن را تبدیل کرده و تغییر دادند و مطابق آنچه در آن بود عمل نکردند.

مفضل عرض کرد: آقا! بعد از آن مهدی چه می کند؟ فرمود: لشکری برای دستگیری سفیانی به دمشق می فرستد، او را گرفته و روی سنگی سر می برند. آنگاه حسین علیه السّلام با دوازده هزار صدیق و هفتاد و دو نفری که در کربلا از یاران او بودند و با وی شهید شدند، آشکار می شود. ای خوش آن رجعت نور سپیدفام!

سپس صدیق اکبر، امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب علیه السّلام ظهور می کند و خیمه ای که بر چهار پایه استوار باشد، در نجف برای وی بر سر پا می کنند. یک پایه آن در نجف، پایه ای در حجر اسماعیل، پایه ای در صفا و پایه ای در زمین مدینه است. گویا چراغ های آن را می بینم که مانند انوار مهر و ماه در آسمان و زمین می درخشند. در آن موقع باطن هر کس آشکار می شود و زنان شیرده، از وحشت بچه های خود را رها می کنند.

آنگاه آقای بزرگ، محمد رسول خدا صلّی اللَّه علیه و آله با انصار و مهاجرین و آنها که به او ایمان آوردند و نبوت او را تصدیق کردند و در رکاب وی شهید شدند، ظهور می کند. با ظهور حضرتش، کسانی که دعوت آن حضرت را تکذیب کردند و درباره پیغمبری اش شک نمودند و به گفتار وی اعتنا نکردند؛ و کسانی که گفتند او ساحر و کاهن و دیوانه است و از روی هوای نفس سخن می گوید و آنها که با وی جنگ کردند، حاضر می کنند تا از روی حق و عدالت انتقام اعمالی را که از بعثت آن حضرت تا موقع ظهور مهدی، با هر امامی و در هر وقتی از اوقات مرتکب شده اند، از آنها بگیرد. این است تأویل حقیقی آیه شریفه: «وَ نُرِیدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَی الَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا فِی الْأَرْضِ وَ نَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَ نَجْعَلَهُمُ الْوارِثِینَ وَ نُمَکِّنَ لَهُمْ فِی الْأَرْضِ وَ نُرِیَ فِرْعَوْنَ وَ هامانَ وَ جُنُودَهُما مِنْهُمْ ما کانُوا یَحْذَرُونَ»، {و خواستیم بر کسانی که در آن سرزمین فرودست شده بودند منّت نهیم و آنان را پیشوایان [مردم] گردانیم، و ایشان را وارث [زمین] کنیم، و در زمین قدرتشان دهیم و از طرفی به فرعون و هامان و لشکریان آن دو، آنچه را از آن بیمناک بودند بنمایانیم} - . قصص / 5 -

مفضل عرض کرد: آقا! فرعون و هامان در آن وقت کیستند؟ فرمود: ابوبکر و عمر است. عرض کرد: آقا! آیا پیغمبر صلّی اللَّه علیه و آله و علی علیه السّلام با قائم خواهند بود؟ فرمود: آری! و اللَّه پیغمبر و علی ناگزیر می باید قدم روی زمین بگذارند. آری، به خدا آنها همه جا حتی به پشت کوه قاف و ظلمات و قعر دریاها هم می روند، تا آنجا که جایی نمی ماند جز اینکه پیغمبر و علی علیهما السلام رفته و آثار واجب دین خدا را در آنجا برپا می دارند.

ای مفضل! گویا می بینم که ما ائمه، در آن وقت جلوی پیغمبر جمع شده و به آن حضرت شکایت می کنیم که امت بعد از وی، چه به روز ما آوردند. می گوییم که امت ما را تکذیب کردند و بی اعتنایی و نفرین و لعنت و تهدید به قتل نمودند؛ والیان ستمگر آنها ما را از وطن بیرون آوردند و به پایتخت خود بردند و جمعی از ما را با سم و حبس کشتند. در این وقت پیغمبر سخت گریه می کند و می فرماید: ای فرزندان من! هر چه به شما رسید، بیشتر به جد شما رسید.

آنگاه فاطمه زهراء علیهاالسّلام می آید و از ظلم ابوبکر و عمر و غصب فدک - ملک خود - توسط آنها، رفتنش به میان مهاجرین و انصار و ایراد خطبه اش در خصوص غصب فدک و جوابی که خلیفه در رد او گفت - که پیغمبران ارث نمی گذارند - و استدلال زهرا علیهاالسّلام به گفته زکریا و یحیی و داستان داود و سلیمان در باب ارث، سخن می گوید.

و نیز اینکه دومی به او گفت: آن طوماری را که پدرت برای تو نوشت به من نشان بده، و آن در آورد و نشان داد و او آن طومار را گرفته و پیش روی قریش و مهاجرین و انصار و سایرین پاره کرد، و گریستن زهرا علیهاالسّلام و برگشتن به طرف قبر پدرش رسول خدا صلّی اللَّه علیه و آله در حالی که می گریست و محزون بود، و بر زمین سوزان راه می رفت و اضطراب داشت، و به خداوند و پدرش پیغمبر صلّی اللَّه علیه و آله پناه آورده و به اشعار رقیه دختر صفی تمثل جست که گفت:

ای پدر! بعد از تو اتفاقات و اموری بسیار سخت روی داد که اگر تو شاهد بودی و می دیدی، مصیبت این قدر بزرگ نمی شد؛

ما تو را از دست دادیم، مثل زمینی که باران فراوان خود را از دست بدهد و خشک شود، حقوق اهل بیت تو مختل شد و شاهد باش که دشمنان مشغول بازی با آن حقوق مسلم بودند!

مردانی نیت های شوم و پنهانی درون سینه خود را برای ما آشکار کردند، وقتی که تو دور شدی و پرده ها میان تو و ما افتاد.

هر قومی که قرب و منزلتی نزد خداوند داشتند، به فرومایگان نزدیک گشتند!

کاشکی پیش از وفات تو، مرگ ما را می گرفت، اما پاره ای از مردم مرگ تو را آرزو داشتند و به آرزوی خود رسیدند!

سپس داستان اولی را نقل می کند که چگونه خالد بن ولید، قنفذ، عمر بن الخطاب و جمعی را فرستاد تا امیرالمؤمنین علیه السّلام را از خانه خود برای بیعت گرفتن در سقیفه بنی ساعده ببرند، و امیرالمؤمنین علیه السّلام بعد از وفات رسول خدا صلّی اللَّه علیه و آله، مشغول نگهداری زنان حضرت و دفن حضرت و تسلی دادن به ایشان و جمع آوری قرآن و قضای دین ایشان و عمل به وعده های ایشان گردید، و قرض حضرتش را که هشتاد هزار درهم بود، با فروش دارایی قدیم و جدید خود، همه آنها را از جانب پیغمبر صلّی اللَّه علیه و آله پرداخت.

و هم نقل می کند که چگونه عمر گفت: یا علی! بیرون بیا و در آنچه مسلمانان شرکت کرده اند تو نیز شرکت کن، وگرنه گردنت را می زنیم، فضه گفت: امیرالمؤمنین علیه السّلام مشغول کاری است که اگر انصاف داشته باشید، خواهید دانست که او از آمدن معذور است. ولی آنها به گوش نگرفتند و هیزم آوردند تا درب خانه ای را که امیر مؤمنان و فاطمه و حسن و حسین و زینب و ام کلثوم و فضه در آن بودند آتش بزنند و بالاخره آن در را هم آتش زدند. فاطمه آمد پشت در و از همان جا صدا زد: ای عمر! وای بر تو! چگونه بر خدا و پیغمبر جسارت ورزیدی که با این کار می خواهی نسل پیغمبر را از روی زمین براندازی و او را از میان ببری و نور خدا را خاموش کنی، با اینکه خدا نمی گذارد که نورش خاموش شود! و عمر به حضرت کلامی گفت که آن مظلومه را از از ادامه کلام بازداشت.

عمر گفت: ای فاطمه! فعلا نه محمد حاضر است و نه فرشتگان از جانب خدا برای امر و نهی و ترساندن می آیند. علی هم مانند یک نفر از مسلمین است، اگر می خواهی بگو بیرون بیاید و با ابوبکر بیعت کند، وگرنه همه شما را آتش می زنم.

فاطمه در حالی که می گریست گفت: پروردگارا! شکایت فقدان پیغمبر و رسول برگزیده ات و ارتداد امتت و ممانعتی را که از رسیدن حقی که تو در کتاب خود برای ما قرار داده ای به عمل آوردند، به تو می کنم.

عمر گفت: ای فاطمه! این حرف های ناشی از کم خردی زنانه را کنار بگذار. خدا نبوت و خلافت را یک جا برای شما جمع نمی کند. سپس هیزم را آتش زد و قنفذ ملعون، دستش را داخل نمود تا در را بگشاید. عمر هم با تازیانه به بازوی فاطمه علیهاالسّلام زد، به طوری که بازویش همچون بازوبند سیاهی ورم کرد. و طوری با پا به در نیم سوخته زد که به شکم دختر پیغمبر خورد و او که حامله بود، محسن شش ماهه خود را سقط کرد.

عمر و قنفذ و خالد بن ولید به درون خانه هجوم آوردند و به صورت مبارک دختر پیامبر سیلی زدند، تا جایی که گوشواره هایش از زیر معجرش نمایان شد. فاطمه با صدای بلند گریه می کرد و می گفت: ای پدر! ای پیغمبر خدا! دخترت را دروغگو می دانند و می زنند! بچه اش را کشتند!!

سپس امیرالمؤمنین در حالی که چشمش از شدت غضب سرخ شده بود، با سر برهنه از داخل خانه بیرون آمد، عبایش را درآورد و روی فاطمه که غش کرده بود انداخت، او را به سینه چسبانید و به وی گفت: ای دختر پیغمبر خدا! می دانی که خداوند پدر بزرگوارت را برای هدایت جهانیان برانگیخت. مبادا مقنعه خود را از سر برداری و نفرین کنی! ای فاطمه! به خدا قسم اگر چنین کنی یک نفر در روی زمین نمی ماند که بگوید محمد و موسی و عیسی و ابراهیم و نوح و آدم علیهم السّلام پیغمبران خدایند. اگر نفرین کنی، هر جنبنده ای که در روی زمین است و هر پرنده ای که در آسمان است، خداوند آن را نابود می کند.

آنگاه به عمر گفت: ای پسر خطاب! وای بر تو از این کار که امروز نمودی و از عواقب آن. از خانه من بیرون برو، پیش از آنکه شمشیرم را بکشم و امت جفاجوی را بکشم! عمر هم با خالد بن ولید و قنفذ و عبدالرحمن بن ابوبکر بیرون رفتند.

امیر مؤمنان فضه را صدا زد و فرمود: ای فضه! بانوی خود زهرا را دریاب که دچار درد زاییدن شده است. چون فضه به کار آن مخدره پرداخت، بچه ای که پیش از ولادت نام او را محسن گذارده بودند سقط گردید! امیرالمؤمنین فرمود: این بچه به نزد جدش رسول خدا صلّی اللَّه علیه و آله می رود و به وی شکایت می کند.

امیرالمؤمنین در تاریکی شب زهرا را برداشت و به اتفاق حسن و حسین و زینب و ام کلثوم به در خانه مهاجر و انصار رفت و آنها را به یاد خدا و پیغمبر و بیعت و پیمانی آورد که پیغمبر صلّی اللَّه علیه و آله در زمان حیات خود در چهار جا برای وی گرفت و در هر مورد مسلمانان مأمور شدند به او با عنوان امیرالمؤمنین علیه السّلام سلام کنند. همه وعده دادند که فردای آن شب به یاری وی قیام کنند، ولی چون صبح شد، هیچ کس حرکتی از خود نشان نداد.

سپس امیرالمؤمنین علیه السّلام محنت های عظیمی را که بعد از پیغمبر دید و با آن امتحان خود را داد، به آن حضرت شکایت می کند و می گوید: یا رسول اللَّه! داستان من مانند داستان هارون است و من به شما همان را می گویم که هارون به موسی گفت: «ابْنَ أُمَّ إِنَّ الْقَوْمَ اسْتَضْعَفُونِی وَ کادُوا یَقْتُلُونَنِی فَلا تُشْمِتْ بِیَ الْأَعْداءَ وَ لا تَجْعَلْنِی مَعَ الْقَوْمِ الظَّالِمِینَ»، {«ای فرزند مادرم، این قوم، مرا ناتوان یافتند و چیزی نمانده بود که مرا بکشند. پس مرا دشمن شاد مکن و مرا در شمار گروه ستمکاران قرار مده.»} - . اعراف / 150 - من هم صبر کردم، تسلیم حوادث شدم و راضی به رضای خدا گشتم، و با مخالفتی که با من نمودند و نقض عهد خود که با آنها درباره من معاهده نمودی، حجت بر آنها تمام گشت.

یا رسول اللَّه! من متحمل رنج ها و گرفتاری هایی شدم که هیچ جانشین پیغمبری در هیچ امتی متحمل نگشت، تا جایی که با ضربت عبدالرحمن بن ملجم مرا به قتل رساندند، و خداوند شاهد بر چگونگی نقض بیعت من است.

طلحه و زبیر عایشه را به بهانه ادای مراسم حج و عمره به مکه بردند، ولی او را گردش دادند و به بصره آوردند. من هم ناچار برای جلوگیری از بلوای آنها، بسیج کردم و خدا و شما را به یاد آنها آوردم، ولی آنها برنگشتند، تا اینکه خداوند مرا بر آنها پیروز گرداند و خون بیست هزار نفر از مسلمانان ریخته شد و هفتاد دست که می خواست مهار شتر عایشه را نگه دارد، بریده شد. یا رسول اللَّه! آنچه در جنگ های شما و جنگ های بعد از شما دیدم، از جنگ جمل بر من دشوارتر نبود، زیرا آن جنگ از سخت ترین و هول انگیزترین و بزرگ ترین جنگ هایی بود که من دیدم. پس صبر کردم، همان طور که خدا مرا به همان آداب شما تأدیب نمود به این آیه: «فَاصْبِرْ کَما صَبَرَ أُولُوا الْعَزْمِ مِنَ الرُّسُلِ»، { پس همان گونه که پیامبرانِ نستوه، صبر کردند، صبر کن} - . احقاف / 35 - و آیه: «وَ اصْبِرْ وَ ما صَبْرُکَ إِلَّا بِاللَّهِ»، { و صبر کن و صبر تو جز به [توفیق] خدا نیست} - . نحل / 127 - من نیز صبر کردم.

یا رسول اللَّه! به خدا قسم تأویل این آیه که خدا درباره امت پس از تو نازل فرمود، واقعا بعد از شما تحقق یافت: «وَ ما مُحَمَّدٌ إِلَّا رَسُولٌ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِهِ الرُّسُلُ أَ فَإِنْ ماتَ أَوْ قُتِلَ انْقَلَبْتُمْ عَلی أَعْقابِکُمْ وَ مَنْ یَنْقَلِبْ عَلی عَقِبَیْهِ فَلَنْ یَضُرَّ اللَّهَ شَیْئاً وَ سَیَجْزِی اللَّهُ الشَّاکِرِینَ»، { و محمد، جز فرستاده ای که پیش از او [هم] پیامبرانی [آمده و] گذشتند، نیست. آیا اگر او بمیرد یا کشته شود، از عقیده خود برمی گردید؟ و هر کس از عقیده خود بازگردد، هرگز هیچ زیانی به خدا نمی رساند، و به زودی خداوند سپاسگزاران را پاداش می دهد.} - . آل عمران / 144 -

ای مفضل! آنگاه حسن علیه السّلام برخاسته و خطاب به جدش صلّی اللَّه علیه و آله می گوید: ای جد بزرگوار! من هنگام آمدن پدرم امیرالمؤمنین به کوفه با حضرتش بودم، تا اینکه به ضربت عبدالرحمن بن ملجم ملعون شهید شد. همان طور که شما به او وصیت کرده بودید، پدرم نیز به من وصیت فرمود. چون معاویه ملعون از شهادت پدرم مطلع شد، زیاد زنازاده را با دویست و پنجاه هزار سرباز به کوفه فرستاد و به وی دستور داد که من و برادرم حسین و سایر برادران و بستگان و شیعیان و دوستان مرا گرفتار سازد و از ما برای معاویه لعنة الله بیعت بگیرد. هر کدام از ما حاضر نشدند گردنش را زدند و سر او را برای معاویه فرستادند.

چون من این را دیدم، از خانه بیرون آمده، به مسجد جامع کوفه رفتم تا نماز بگزارم. بعد از نماز به منبر رفتم و بعد از حمد و ثنای الهی گفتم: ای مردم! اوضاع دنیا عوض شده، آثار دین از بین رفته، و بردباری کم شده. امروز دیگر از تحریکات شیطانی و حکم خائنین کسی آسایش ندارد.

به خدا قسم دلیل های محکمی برای آنها آورده شد، و علائم زیادی بر ایشان روشن گردید، و مشکلاتشان آشکار گشت. و هر لحظه منتظر بودیم که تأویل این آیه: «و ما مُحَمَّدٌ إِلَّا رَسُولٌ قَدْ خَلَتْ ...» تحقق یابد. ای مردم! به خدا قسم جدم رحلت کرد و پدرم شهید شد و وسواس خناس در دل های مردم تخم وسوسه پاشید و فتنه جویان برای ایجاد فتنه عربده ها کشیدند و بر خلاف سنت رفتار کردید. ای وای بر آن فتنه کر و کور که صدای کسانی که مردم را به راه راست می خوانند و برای پذیرش حق و حقیقت صلا می زنند، شنیده نمی شود! در آن فتنه است که سخن نفاق آمیز آشکار می گردد و پرچم اهل تفرقه به حرکت می افتد و دو لشکر خارجی شام و عراق به جان هم می افتند. خدا شما را رحمت کند؛ بشتابید به سوی گشایش و نور آشکار و پرچم بزرگ و چراغی که هیچ گاه خاموش نمی شود و حقی که مخفی نمی گردد!

ای مردم! از خواب غفلت بیدار شوید و از تاریکی گمراهی که شما را احاطه کرده به در آیید. به خدایی که دانه را شکافت و انسان را آفرید و ردای عظمت پوشانید قسم یاد می کنم جمعی از شما که دارای دل هایی صاف و نیت هایی خالص باشند، بدون اینکه آمیخته به نفاق و قصد افتراق باشند، برخیزید و با من بیعت کنید تا من بتوانم با شمشیر قیام کنم و اطراف کار را بر دشمن تنگ بگیرم و با نیزه ها و سم های اسب لشکر آنها را از میان بردارم، ای مردم! خدا شما را رحمت کند؛ سخن بگویید و به من جواب بدهید!

یا رسول اللَّه! مثل اینکه مهر سکوت به دهان آنها زده بودند. زیرا جز بیست نفر کس دیگری به من جواب نداد! آنها برخاستند و گفتند: ای پسر پیغمبر! ما با شمشیرهای خود تا پای جان برای نصرت تو ایستاده ایم؛ فرمانبردار توییم و هر کاری بکنی تصدیق می کنیم. هر امری داری بفرما! من به چپ و راست خود نگاه کردم و دیدم جز آن بیست نفر کسی دیگر نمانده است.

در آن هنگام پیش خود گفتم: من هم از جدم پیروی می کنم، چه او وقتی سی و نه نفر معتقد داشت، در پنهانی خدا را پرستش نمود. چون خداوند او را به سن چهل سالگی رسانید، با جماعت بیشتر امر خدا را آشکار کرد. اگر آن عده با من بودند، به بهترین وجه در راه خدا جهاد می کردم.

آنگاه سر به آسمان برداشتم و عرض کردم: خداوندا! من مردم را به راه راست دعوت کردم و از عذاب تو ترساندم و امر و نهی کردم، ولی آنها پاسخ مثبت به من ندادند و از یاری من سر باز زدند. آنها از اجابت دعوت داعی حق غافل بودند، از یاری وی خودداری کردند، در پیروی از او تقصیر نمودند و به کمک دشمنان او رفتند. پروردگارا! عذاب و بلای خود را که بر ستمگران همیشه می فرستی، بر اینان نیز فرو فرست. این را گفتم و از منبر به زیر آمدم.

سپس از کوفه کوچ کرده رهسپار مدینه شدم! در کوفه دسته دسته مردم می آمدند و می گفتند: معاویه دسته دسته سپاه خود را به شهر انبار و کوفه گسیل داشته و آنها هم دست به غارت و قتل مردم و زنان و اطفال آنها زدند. من هم به آنها فهماندم که وفا ندارند، لشکری فراهم آوردم، و به آنها گفتم که شما به طرف معاویه خواهید رفت و پیمان و بیعت خود را با من می شکنید. و همان طور هم که گفته بودم، تحقق پذیرفت .

آنگاه امام حسین علیه السّلام با بدنی آغشته به خون، خود و یارانش که با وی کشته شدند، می ایستد. چون پیغمبر صلّی اللَّه علیه و آله او را می نگرد زار زار می گرید. از گریه او اهل آسمان و زمین نیز گریه می کنند. فاطمه زهراء علیهاالسّلام هم ناله جانکاه از دل پر الم بر می آورد. از ناله و شیون و گریه و زاری آن حضرت، زمین و اهل زمین متزلزل می گردند.

سپس امیرالمؤمنین و امام حسن علیهماالسّلام در سمت راست پیغمبر صلّی اللَّه علیه و آله و فاطمه زهرا علیهاالسّلام در سمت چپ آن حضرت قرار می گیرند. پس حسین علیه السّلام می آید و پیغمبر او را در آغوش می گیرد و می گوید: یا حسین، فدایت گردم! دیدگانت روشن باد و دیدگان من هم از تو روشن باشد! سپس حمزه سید الشهداء عموی پیغمبر در سمت راست آن حضرت می ایستد و در سمت چپش جعفر بن ابی طالب (طیار) قرار می گیرد. ناگاه خدیجه کبری و فاطمه دختر اسد (مادر امیرالمؤمنین)، محسن سقط شده فاطمه زهرا را به دست گرفته، ناله کنان نزد پیغمبر صلّی اللَّه علیه و آله می آیند و مادرش فاطمه علیهاالسّلام این آیه قرآن را می خواند: «هذا یَوْمُکُمُ الَّذِی کُنْتُمْ تُوعَدُونَ»، {این همان روزی است که به شما وعده می دادند.} - . انبیاء / 103 - امروز روزی است که «تَجِدُ کُلُّ نَفْسٍ ما عَمِلَتْ مِنْ خَیْرٍ مُحْضَراً وَ ما عَمِلَتْ مِنْ سُوءٍ تَوَدُّ لَوْ أَنَّ بَیْنَها وَ بَیْنَهُ أَمَداً بَعِیداً»، {هر کسی آنچه کار نیک به جای آورده و آنچه بدی مرتکب شده، حاضر شده می یابد و آرزو می کند: کاش میان او و آن [کارهای بد] فاصله ای دور بود.} - . آل عمران / 30 -

مفضل گفت: در این وقت حضرت صادق علیه السّلام چنان گریست که محاسن مبارکش از سیلاب اشک تر شد! سپس فرمود: روشن مباد چشمی که با این گفته نگرید! مفضل هم بسیار گریست و آنگاه عرض کرد: آقا! این گریه چقدر ثواب دارد؟ فرمود: وقتی از روی حقیقت باشد، به شماره نمی آید!

سپس مفضل عرض کرد: آقا! چه می فرمایید درباره این آیه: «وَ إِذَا الْمَوْؤُدَةُ سُئِلَتْ بِأَیِّ ذَنْبٍ قُتِلَتْ»، {پرسند چو زان دخترک زنده به گور: به کدامین گناه کشته شده است؟} - . تکویر / 8 - فرمود: ای مفضل! به خدا قسم این «موءوده» و به خاک سپرده شده، محسن است. زیرا او از ماست و منظور جز این نیست، و هر کس جز این بگوید او را تکذیب کنید.

مفضل عرض کرد: آقا! آنگاه چه می شود؟ فرمود: فاطمه زهرا برمی خیزد و عرض می کند: خدایا! وعده ات را در مورد کسانی که به من ظلم کرده اند و حق مرا غصب نمودند و مرا زدند و من را با ظلم به تمام فرزندانم به گریه انداختند، عملی ساز و انتقام بگیر! در این وقت فرشتگان هفت آسمان و حاملین عرش الهی و ساکنان هوا و اهل دنیا و آنها که در زیر طبقات زمین هستند، با ناله و فریاد می گریند و به خدا شکایت می کنند. در آن روز تمام قاتلان و ظالمان به ما و آنها که از آنچه بر سر ما آمده، راضی بودند، هزار بار به قتل می رسند، نه مثل کشته شدن آنها که در راه خدا شهید می شوند، زیرا شهیدان در حقیقت نمی میرند، چنان که خدا فرمود: «وَ لا تَحْسَبَنَّ الَّذِینَ قُتِلُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ أَمْواتاً بَلْ أَحْیاءٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ یُرْزَقُونَ فَرِحِینَ بِما آتاهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ وَ یَسْتَبْشِرُونَ بِالَّذِینَ لَمْ یَلْحَقُوا بِهِمْ مِنْ خَلْفِهِمْ أَلَّا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لا هُمْ یَحْزَنُونَ»، { هرگز کسانی را که در راه خدا کشته شده اند، مرده مپندار، بلکه زنده اند که نزد پروردگارشان روزی داده می شوند. به آنچه خدا از فضل خود به آنان داده است شادمانند، و برای کسانی که از پی ایشانند و هنوز به آنان نپیوسته اند شادی می کنند که نه بیمی بر ایشان است و نه اندوهگین می شوند.} - . آل عمران / 169 -

مفضل عرض کرد: آقا! بعضی از شیعیان شما به رجعت شما عقیده ندارند. فرمود: آیا آنها سخن جدّ ما پیغمبر خدا صلّی اللَّه علیه و آله و گفته ما ائمه را نشنیده اند که می گوییم: «وَ لَنُذِیقَنَّهُمْ مِنَ الْعَذابِ الْأَدْنی دُونَ الْعَذابِ الْأَکْبَرِ لَعَلَّهُمْ یَرْجِعُونَ»، {و قطعاً غیر از آن عذاب بزرگ تر، از عذاب این دنیا [نیز] به آنان می چشانیم} - . سجده / 21 -

ای مفضل عذاب نزدیک تر، رجعت آل محمد صلّی اللَّه علیه و آله و عذاب بزرگ تر، عذاب روز قیامت است؛ روزی که خدا می فرماید: «تُبَدَّلُ الْأَرْضُ غَیْرَ الْأَرْضِ وَ السَّماواتُ وَ بَرَزُوا لِلَّهِ الْواحِدِ الْقَهَّارِ»، { روزی که زمین به غیر این زمین، و آسمان ها [به غیر این آسمان ها] مبدل گردد، و [مردم] در برابر خدای یگانه قهار ظاهر شوند.} - . ابراهیم / 48 -

مفضل گفت: آقا! ما می دانیم که شما برگزیده خدا هستید، به دلیل اینکه خداوند می فرماید: «نَرْفَعُ دَرَجاتٍ مَنْ نَشاءُ»، { درجات هر کس را که بخواهیم فرا می بریم.} - . انعام / 83 - و این آیه: «اللَّهُ أَعْلَمُ حَیْثُ یَجْعَلُ رِسالَتَهُ»، { خدا بهتر می داند رسالتش را کجا قرار دهد.} - . انعام / 124 - و این آیه «إِنَّ اللَّهَ اصْطَفی آدَمَ وَ نُوحاً وَ آلَ إِبْراهِیمَ وَ آلَ عِمْرانَ عَلَی الْعالَمِینَ ذُرِّیَّةً بَعْضُها مِنْ بَعْضٍ وَ اللَّهُ سَمِیعٌ عَلِیمٌ»، {به یقین، خداوند، آدم و نوح و خاندان ابراهیم و خاندان عمران را بر مردم جهان برتری داده است. فرزندانی که بعضی از آنان از [نسل] بعضی دیگرند، و خداوند شنوای داناست.} - . آل عمران / 33 -

حضرت فرمود: ای مفضل! ما در این آیه کجا ذکر شده ایم؟ عرض کرد: به خدا قسم اینکه خدا می فرماید: «إِنَّ أَوْلَی النَّاسِ بِإِبْراهِیمَ لَلَّذِینَ اتَّبَعُوهُ وَ هذَا النَّبِیُّ وَ الَّذِینَ آمَنُوا وَ اللَّهُ وَلِیُّ الْمُؤْمِنِینَ»، {در حقیقت، نزدیک ترین مردم به ابراهیم، همان کسانی هستند که او را پیروی کرده اند، و [نیز] این پیامبر و کسانی که [به آیین او] ایمان آورده اند و خدا سرور مؤمنان است.} - . آل عمران / 68 - و این آیه: «مِلَّةَ أَبِیکُمْ إِبْراهِیمَ هُوَ سَمَّاکُمُ الْمُسْلِمِینَ»، {آیین پدرتان ابراهیم [نیز چنین بوده است] او بود که قبلًا شما را مسلمان نامید،} - . حج / 78 - و این آیه: «وَ اجْنُبْنِی وَ بَنِیَّ أَنْ نَعْبُدَ الْأَصْنامَ»، {و مرا و فرزندانم را از پرستیدن بتان دور دار.} - . ابراهیم / 35 - و می دانیم که پیغمبر و امیرالمؤمنین علیهماالسّلام نه بت و نه صنمی را پرستش نکردند و به اندازه یک چشم به هم زدن به خدا شرک نورزیدند. و این آیه «وَ إِذِ ابْتَلی إِبْراهِیمَ رَبُّهُ بِکَلِماتٍ فَأَتَمَّهُنَّ قالَ إِنِّی جاعِلُکَ لِلنَّاسِ إِماماً قالَ وَ مِنْ ذُرِّیَّتِی قالَ لا یَنالُ عَهْدِی الظَّالِمِینَ»، {و چون ابراهیم را پروردگارش با کلماتی بیازمود، و وی آن همه را به انجام رسانید، [خدا به او] فرمود: «من تو را پیشوای مردم قرار دادم.» [ابراهیم] پرسید: «از دودمانم [چطور]؟» فرمود: «پیمان من به بیدادگران نمی رسد.} - . بقره / 124 - عهدی که در این آیه ذکر شده، منصب امامت است که به ظالمین نمی رسد.

حضرت فرمود: ای مفضل! از کجا دانستی که ظالم به عهد خدا و منصب امامت نمی رسد؟ عرض کرد: آقا! مرا به چیزی که طاقت آن ندارم امتحان نفرمایید، زیرا آنچه تاکنون آموخته ام، از علم شما بوده و از فضیلتی که خدا به شما عطا فرموده استفاده کرده ام. حضرت فرمود: ای مفضل! راست گفتی! اگر اعتراف به نعمت خداوند که به تو روزی نموده نمی کردی، چنین نبودی. ای مفضل! آیا می دانی کدام آیات قرآن است که کافر را ظالم دانسته؟ عرض کرد: آری، این آیه است: «الْکافِرُونَ هُمُ الظَّالِمُونَ»، {و کافران خود ستمکارانند} - . بقره / 254 - و کافران فاسق هستند و کسی که کافر و فاسق و ظالم باشد، خدا او را پیشوای مردم قرار نمی دهد.

حضرت فرمود: احسنت ای مفضل! به رجعت ما از کجا معتقتد شدی؟ اینکه مقصران از شیعیان ما می گویند: معنی رجعت این است که خداوند سلطنت دنیا را به ما برمی گرداند و آن را برای مهدی ما قرار می دهد. وای بر آن شیعیان قاصر! چه زمانی خدا سلطنت را از ما گرفت تا آن را به ما برگرداند؟ مفضل گفت: نه به خدا! سلطنت خدایی از شما سلب نگردیده و سلب نخواهد شد، زیرا آن سلطنت، سلطنت نبوت و پیغمبری و جانشینی پیغمبر و منصب امامت است.

حضرت فرمود: اگر پیروان ما در قرآن مجید تدبر می کردند، فضل و مقام ما را به خوبی می دانستند. آیا آنها نشنیدند که خداوند عزوجل می فرماید: «وَ نُرِیدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَی الَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا فِی الْأَرْضِ وَ نَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَ نَجْعَلَهُمُ الْوارِثینَ وَ نُمَکِّنَ لَهُمْ فِی الْأَرْضِ وَ نُرِیَ فِرْعَوْنَ وَ هامانَ وَ جُنُودَهُما مِنْهُمْ ما کانُوا یَحْذَرُونَ»، {و خواستیم بر کسانی که در آن سرزمین فرو دست شده بودند منّت نهیم و آنان را پیشوایان [مردم] گردانیم، و ایشان را وارث [زمین] کنیم، و در زمین قدرتشان دهیم و از طرفی به فرعون و هامان و لشکریانشان آنچه را که از آن بیمناک بودند بنمایانیم}؟ ای مفضل! به خدا قسم! این آیه درباره بنی اسرائیل نازل شده، ولی تأویل آن درباره ماست، و این فرعون و هامان همان تَیم و عَدِی (یعنی اولی و دومی) هستند.

مفضل گفت: مولای من! پس متعه( ازدواج موقت) چیست؟ فرمود: متعه کاملا حلال و مباح است و شاهد آن این سخن خدای عزوجل است که فرمود: «وَ لا جُناحَ عَلَیْکُمْ فیما عَرَّضْتُمْ بِهِ مِنْ خِطْبَةِ النِّساءِ أَوْ أَکْنَنْتُمْ فی أَنْفُسِکُمْ عَلِمَ اللَّهُ أَنَّکُمْ سَتَذْکُرُونَهُنَّ وَ لکِنْ لا تُواعِدُوهُنَّ سِرًّا إِلاَّ أَنْ تَقُولُوا قَوْلاً مَعْرُوفاً»، {و درباره آنچه شما به طور سربسته، از زنان [در عدّه وفات] خواستگاری کرده، یا [آن را] در دل پوشیده داشته اید، بر شما گناهی نیست. خدا می دانست که [شما] به زودی به یاد آنان خواهید افتاد، ولی با آنان قول و قرار پنهانی مگذارید، مگر آنکه سخنی پسندیده بگویید.} - . بقره / 235 - منظور از «معروف»، سخنی است که مورد شهادت و دیدن قرار می گیرد و قول معروف، قولی است که به سبب ولی و گواهان مشهور شده است، و در نکاح به ولی و گواهان نیاز است تا نسل ثابت بماند و نسب ها صحیح شود و ارث به مستحق حقیقی اش برسد. شاهد دیگر این سخن خداست: « وَ آتُوا النِّساءَ صَدُقاتِهِنَّ نِحْلَةً فَإِنْ طِبْنَ لَکُمْ عَنْ شَیْ ءٍ مِنْهُ نَفْساً فَکُلُوهُ هَنیئاً مَریئاً»، { و مَهرِ زنان را به عنوان هدیه ای از روی طیب خاطر به ایشان بدهید و اگر به میل خودشان چیزی از آن را به شما واگذاشتند، آن را حلال و گوارا بخورید.} - . نساء / 4 - و طلاق را در زنان مزدوجه فقط با دو شاهد عادل از مسلمانان جائز دانست و در مورد سایر شهادات در دماء و فروج و اموال و دارایی ها فرمود: «وَ اسْتَشْهِدُوا شَهیدَیْنِ مِنْ رِجالِکُمْ فَإِنْ لَمْ یَکُونا رَجُلَیْنِ فَرَجُلٌ وَ امْرَأَتانِ مِمَّنْ تَرْضَوْنَ مِنَ الشُّهَداءِ»، {دو شاهد از مردانتان را به شهادت طلبید، پس اگر دو مرد نبودند، مردی را با دو زن، از میان گواهانی که [به عدالت آنان] رضایت دارید [گواه بگیرید].} - . بقره / 228 -

و خداوند متعال طلاق را تبیین نمود و فرمود: «یا أَیُّهَا النَّبِیُّ إِذا طَلَّقْتُمُ النِّساءَ فَطَلِّقُوهُنَّ لِعِدَّتِهِنَّ وَ أَحْصُوا الْعِدَّةَ وَ اتَّقُوا اللَّهَ رَبَّکُمْ»، {ای پیامبر، چون زنان را طلاق گویید، در [زمان بندی] عدّه آنان طلاقشان گویید و حساب آن عدّه را نگه دارید، و از خدا، پروردگارتان بترسید.} - . طلاق / 1 - و اگر زن مطلقه با سه طلاق که با یک لفظ ادا شود یا بیش از یک لفظ یا کمتر، خداوند نمی فرمود: «وَ أَحْصُوا الْعِدَّةَ وَ اتَّقُوا اللَّهَ رَبَّکُمْ» تا آنجا که فرمود: « تِلْکَ حُدُودُ اللَّهِ وَ مَنْ یَتَعَدَّ حُدُودَ اللَّهِ فَقَدْ ظَلَمَ نَفْسَهُ لا تَدْری لَعَلَّ اللَّهَ یُحْدِثُ بَعْدَ ذلِکَ أَمْراً فَإِذا بَلَغْنَ أَجَلَهُنَّ فَأَمْسِکُوهُنَّ بِمَعْرُوفٍ أَوْ فارِقُوهُنَّ بِمَعْرُوفٍ وَ أَشْهِدُوا ذَوَیْ عَدْلٍ مِنْکُمْ وَ أَقیمُوا الشَّهادَةَ لِلَّهِ ذلِکُمْ یُوعَظُ بِهِ مَنْ کانَ یُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ»، {این است احکام الهی. و هر کس از مقرّرات خدا [پای] فراتر نهد، قطعاً به خودش ستم کرده است. نمی دانی، شاید خدا پس از این، پیشامدی پدید آورد. پس چون عدّه آنان به سر رسید، [یا] به شایستگی نگاهشان دارید، یا به شایستگی از آنان جدا شوید، و دو تن [مرد] عادل را از میان خود گواه گیرید، و گواهی را برای خدا به پا دارید. این است اندرزی که به آن کس که به خدا و روز بازپسین ایمان دارد، داده می شود،} - . طلاق / 2 - و سخن خدا که فرمود: « لا تَدْری لَعَلَّ اللَّهَ یُحْدِثُ بَعْدَ ذلِکَ أَمْراً»، { نمی دانی، شاید خدا پس از این، پیشامدی پدید آورد.} - . طلاق / 1 - این امر انکاری است که بین زوجین واقع می شود و مرد طلاق اول را با شهادت دو مرد عادل می دهد.

و حد زمانی طلاق پایان ایام حیض است و «قرء» به معنای حیض است و طلاق، هنگام خروج آخرین نقطه سفیدی که بعد از لکه های زرد و سرخ خارج می شود واجب است و تا طلاق دوم و سوم خدا بین زوجین عطوفت ایجاد می کند یا کراهت آنان را از بین می برد، و این معنای سخن خداست که فرمود: «وَ الْمُطَلَّقاتُ یَتَرَبَّصْنَ بِأَنْفُسِهِنَّ ثَلاثَةَ قُرُوءٍ وَ لا یَحِلُّ لَهُنَّ أَنْ یَکْتُمْنَ ما خَلَقَ اللَّهُ فی أَرْحامِهِنَّ إِنْ کُنَّ یُؤْمِنَّ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ وَ بُعُولَتُهُنَّ أَحَقُّ بِرَدِّهِنَّ فی ذلِکَ إِنْ أَرادُوا إِصْلاحاً وَ لَهُنَّ مِثْلُ الَّذی عَلَیْهِنَّ بِالْمَعْرُوفِ وَ لِلرِّجالِ عَلَیْهِنَّ دَرَجَةٌ وَ اللَّهُ عَزیزٌ حَکیمٌ»، {و زنانِ طلاق داده شده، باید مدّتِ سه پاکی انتظار کشند، و اگر به خدا و روز بازپسین ایمان دارند، برای آنان روا نیست که آنچه را خداوند در رَحِم آنان آفریده، پوشیده دارند و شوهرانشان اگر سرِ آشتی دارند، به بازآوردن آنان در این [مدّت] سزاوارترند. و مانند همان [وظایفی] که بر عهده زنان است، به طور شایسته، به نفع آنان [بر عهده مردان] است، و مردان بر آنان درجه برتری دارند، و خداوند توانا و حکیم است.} - . بقره / 228 - این به خاطر سخن خداست، در این خصوص که شوهران، اگر اراده اصلاح داشته باشند، بین دو طلاق حق رجوع به زنان دارند و زنان نیز حق مراجعه به مردان را در مثل آن دارند.

سپس خدای متعال مطلب را تبیین نمود و فرمود: « الطَّلاقُ مَرَّتانِ فَإِمْساکٌ بِمَعْرُوفٍ أَوْ تَسْریحٌ بِإِحْسانٍ»، {طلاقِ [رجعی] دوبار است. پس از آن یا [باید زن را] به خوبی نگاه داشتن، یا به شایستگی آزاد کردن.} - . بقره / 229 - و در طلاق سوم اگر برای سومین بار طلاق داد، زن او از او جدا می شود و این همان سخن خداست که فرمود: «فَإِنْ طَلَّقَها فَلا تَحِلُّ لَهُ مِنْ بَعْدُ حَتَّی تَنْکِحَ زَوْجاً غَیْرَهُ»، {اگر [شوهر برای بار سوّم] او را طلاق گفت، پس از آن، دیگر [آن زن] برای او حلال نیست، تا اینکه با شوهری غیر از او ازدواج کند [و با او همخوابگی نماید].} - . بقره / 230 - وسپس بعد از نکاح محلل، شوهر مانند سایر خواستگاران او خواهد بود.

و متعه ای که خداوند در کتابش حلال نمود و رسول خدا صلّی اللَّه علیه و آله از طرف خدا برای سایر مسلمانان تحلیل نمود، در این آیه آمده: «وَ الْمُحْصَناتُ مِنَ النِّساءِ إِلاَّ ما مَلَکَتْ أَیْمانُکُمْ کِتابَ اللَّهِ عَلَیْکُمْ وَ أُحِلَّ لَکُمْ ما وَراءَ ذلِکُمْ أَنْ تَبْتَغُوا بِأَمْوالِکُمْ مُحْصِنینَ غَیْرَ مُسافِحینَ فَمَا اسْتَمْتَعْتُمْ بِهِ مِنْهُنَّ فَآتُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ فَریضَةً وَ لا جُناحَ عَلَیْکُمْ فیما تَراضَیْتُمْ بِهِ مِنْ بَعْدِ الْفَریضَةِ إِنَّ اللَّهَ کانَ عَلیماً»، {و زنانِ شوهردار [نیز بر شما حرام شده است] به استثنای زنانی که مالک آنان شده اید [این] فریضه الهی است که بر شما مقرر گردیده است. و غیر از این [زنانِ نامبرده]، برای شما حلال است که [زنان دیگر را] به وسیله اموال خود طلب کنید - در صورتی که پاکدامن باشید و زناکار نباشید - و زنانی را که مُتعه کرده اید، مَهرشان را به عنوان فریضه ای به آنان بدهید، و بر شما گناهی نیست که پس از [تعیین مبلغ] مقرّر، با یکدیگر توافق کنید [که مدت عقد یا مَهر را کم یا زیاد کنید] مسلماً خداوند دانای حکیم است.} - . نساء / 24 - و فرق بین زن مزوجه و متعه در این است که زوجه صداق و مهیه دارد، ولی متعه اجرت دارد.

پس سایر مسلمانان در زمان رسول خدا صلّی اللَّه علیه و آله در حج و غیر آن، ازدواج موقت می نمودند و همچنین در ایام ابوبکر و چهار سال از ایام عمر نیز مسلمانان متعه می کردند، تا اینکه عمر بر خواهرش «عفرا» وارد شد و دید در دامنش طفلی است که از سینه اش شیر می نوشد. پس به سفیدی شیر در دهان طفل نظر کرد و عصبانی شد، تهدید کرد، صورتش از خشم سرخ شد و طفل را به دست گرفت و خارج شد و به مسجد آمد و از منبر بالا رفت و گفت: مردم را خبر دهید که در مسجد جمع شوند! و زمان نماز نبود و مردم دانستند که عمر با آنان کاری دارد. پس مردم آمدند. آنگاه عمر گفت: جماعت مردم از مهاجرین و انصار و فرزندان قحطان! چه کسی از شما دوست دارد که از زنان گناهانی ببیند و مثل این طفل را در آغوش زنی ببیند که از احشائش خارج شده و از سینه اش شیر می نوشد، در حالی که آن زن شوهری ندارد؟ بعضی از مردم گفتند: ما این را دوست نداریم. پس گفت: آیا نمی دانید که خواهرم عفرا، دختر خیثمه مادر من و خطاب پدر من، شوهری ندارد؟ گفتند: بله می دانیم. عمر گفت: من اکنون داخل بر عفرا شدم و این طفل را در آغوش او یافتم. او را سوگند دادم که این بچه را از کجا آوردی؟ گفت: متعه شدم!

به سایر مردم برسانید که این متعه ای که برای مسلمانان در عهد رسول خدا صلّی اللَّه علیه و آله حلال بود، به نظر من حرام است. پس هر کس انکار کند، پهلویش را تازیانه می زنم. پس در آن قوم منکری برای حرف عمر پیدا نشد و هیچ کس حرف او را رد ننمود و احدی نگفت: بعد از رسول خدا و کتاب خدا، رسول و کتابی نمی آید، و ما مخالفت تو را بر خدا و رسول و کتاب او قبول نمی کنیم! بلکه همگی تسلیم شدند و به رأی عمر راضی شدند.

مفضل گفت: ای مولای من! شرایط متعه چیست؟ فرمود: ای مفضل! متعه هفتاد شرط دارد که هر کس با یکی از آنها مخالفت کند، به خود ستم کرده.

مفضل می گوید: گفتم: آقای من! شما به ما امر فرمودید که با زانیه و زنی که به فساد مشهور است و زن دیوانه متعه نکنیم، و زن متعه را به فاحشه نخوانیم که اگر اجابت کند، استمتاع از آن زن حرام است، و اینکه از او بپرسیم: آیا زن بی شوهر و فارغ است یا شوهر دارد یا حامله است یا در عده است. پس اگر به هر یک از این سه مشغول بود حلال نیست و اگر این موانع سه گانه را نداشت، مرد به او می گوید: مرا از نفس خود طبق کتاب خدای عزوجل و سنت پیامبرش صلّی اللَّه علیه و آله از باب نکاح و نه زنا، در مدت معلوم و به اجرت معین متمتع ساز. و این زمان از یک ساعت یا یک روز یا دو روز یا یک ماه یا یک سال یا کمتر یا بیشتر ممکن است. و اجرت هم به میزان تراضی طرفین بر یک حلقه انگشتر یا بند کفش یا نصف خرما تا بیش از این مقدار، از درهم و دینار یا کالایی که زن به آن راضی شود. اگر زن اجرت را به مرد بخشید، برایش حلال است، مانند صداق بخشیده شده در عقد دائم زنان که خدای تعالی درباره آنان فرمود: « فَإِنْ طِبْنَ لَکُمْ عَنْ شَیْ ءٍ مِنْهُ نَفْساً فَکُلُوهُ هَنیئاً مَریئاً»، { و اگر به میل خودشان چیزی از آن را به شما واگذاشتند، آن را حلال و گوارا بخورید}.

سپس به زن می گوید: متعه ات کردم به شرطی که از من ارث نبری و من نیز از تو ارث نبرم، و اینکه آب منی از من است و هر جا از تو که بخواهم، آن را قرار می دهم و تو باید چهل و پنج روز یا یک حیض استبرای از ولد کنی. اگر زن پذیرفت، همین سخن را دو مرتبه تکرار می کنی و عقد نکاح را جاری می سازی. پس اگر تو دوست داشتی و او نیز دوست داشت که مدت را بیشتر کنید، چنین می کنید و در این باب روایاتی از شما اهل بیت به ما رسیده است. و اگر زن این کار را کرد، مسئولیت اخبار کردن از وضعیت خودش، بر عهده اوست و تو را گناهی نیست.

و سخن امیرالمؤمنین علیه السّلام که فرمود: خدا پسر خطاب را لعنت کند که اگر او نبود، جز مرد و زن شقی کسی زنا نمی کرد، زیرا مسلمانان با وجود متعه از زنا بی نیاز بودند. سپس این آیه را تلاوت فرمود: « وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یُعْجِبُکَ قَوْلُهُ فِی الْحَیاةِ الدُّنْیا وَ یُشْهِدُ اللَّهَ عَلی ما فی قَلْبِهِ وَ هُوَ أَلَدُّ الْخِصامِ وَ إِذا تَوَلَّی سَعی فِی الْأَرْضِ لِیُفْسِدَ فیها وَ یُهْلِکَ الْحَرْثَ وَ النَّسْلَ وَ اللَّهُ لا یُحِبُّ الْفَسادَ.»، {و از میان مردم کسی است که در زندگی این دنیا سخنش تو را به تعجّب وامی دارد، و خدا را بر آنچه در دل دارد گواه می گیرد، و حال آنکه او سخت ترین دشمنان است. و چون برگردد [یا ریاستی یابد] کوشش می کند که در زمین فساد نماید و کشت و نسل را نابود سازد، و خداوند تباهکاری را دوست ندارد.} - . بقره / 204 -

سپس فرمود: کسی که نطفه خود را از همسرش بیرون بریزد، دیه نطفه ده دینار است که کفاره آن است و از شروط متعه این است که مرد آزاد است که آب خود را هر جای زن متعه بریزد، پس اگر آن را در رحم زن قرار داد و فرزندی از آن به وجود آمد، فرزند ملحق به پدرش می شود.

آنگاه جدم علی بن الحسین و پدرم امام محمد باقر علیهم السّلام برخاسته و آنچه را از امت جفاکار دیده اند، به جد بزرگوارشان رسول خدا صلّی اللَّه علیه و آله شکایت می کنند. سپس من بر می خیزم و از ظلم منصور خلیفه عباسی، به جد بزرگوارم صلّی اللَّه علیه و آله شکایت می کنم. بعد از من فرزندم موسی بن جعفر علیهماالسّلام، از هارون و بعد از او علی بن موسی علیهماالسّلام از مأمون، بعد از وی فرزندش محمد بن علی علیهماالسّلام از معتصم، بعد از وی فرزندش علی بن محمد علیهماالسّلام از متوکل و بعد از وی فرزندش حسن بن علی علیهماالسّلام، از ظلم معتز به رسول خدا صلّی اللَّه علیه و آله شکایت می کنند.

آنگاه مهدی هم نام جدم رسول خدا صلّی اللَّه علیه و آله، در حالی که پیراهن آن حضرت را که آغشته به خون پیشانی و دندان پاکش می باشد پوشیده و فرشتگان اطراف او را گرفته اند، می آید و جلوی پیغمبر می ایستد و می گوید: ای جد بزرگوار! شما مرا به اوصافی معرفی فرمودی که مردم مرا از روی آن اوصاف بشناسند و نام و نسب و کنیه ام را ذکر فرمودی. مع هذا امت منکر وجود من شدند و متمرد گشتند و گفتند: مهدی متولد نشده و اصلا نبوده. اگر هست کجاست و کی می آید؟ پدرش مرده و اولاد نداشته است و اگر او موجود و سالم می بود، خدا آمدن او را تا این موقع به تأخیر نمی انداخت. من هم تاکنون صبر کردم و اینک به فرمان الهی ظاهر گشته ام.

پیغمبر می فرماید: «الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذی صَدَقَنا وَعْدَهُ وَ أَوْرَثَنَا الْأَرْضَ نَتَبَوَّأُ مِنَ الْجَنَّةِ حَیْثُ نَشاءُ فَنِعْمَ أَجْرُ الْعامِلینَ»، {سپاس خدایی را که وعده اش را بر ما راست گردانید و سرزمین [بهشت] را به ما میراث داد، از هر جای آن باغ [پهناور] که بخواهیم جای می گزینیم.» چه نیک است پاداش عمل کنندگان.} - . زمر / 74 - و هم می فرماید: «جاءَ نَصْرُ اللَّهِ وَ الْفَتْحُ»، { یاریِ خدا و پیروزی فرا رَسَد.} - . نصر / 1 - و آیه «هُوَ الَّذِی أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدی وَ دِینِ الْحَقِّ لِیُظْهِرَهُ عَلَی الدِّینِ کُلِّهِ وَ لَوْ کَرِهَ الْمُشْرِکُونَ»، {او کسی است که پیامبرش را با هدایت و دین درست، فرستاد تا آن را بر هر چه دین است پیروز گرداند، هر چند مشرکان خوش نداشته باشند.} - . توبه / 33 - امروز مصداق پیدا کرد و تأویل شد. و این آیه را می خواند: «إِنَّا فَتَحْنا لَکَ فَتْحاً مُبِیناً لِیَغْفِرَ لَکَ اللَّهُ ما تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِکَ وَ ما تَأَخَّرَ وَ یُتِمَّ نِعْمَتَهُ عَلَیْکَ وَ یَهْدِیَکَ صِراطاً مُسْتَقِیماً وَ یَنْصُرَکَ اللَّهُ نَصْراً عَزِیزاً»، { ما تو را پیروزی بخشیدیم [چه] پیروزی درخشانی! تا خداوند از گناه گذشته و آینده تو درگذرد و نعمت خود را بر تو تمام گرداند و تو را به راهی راست هدایت کند. و تو را به نصرتی ارجمند یاری نماید.} - . فتح / 1 -

مفضل عرض کرد: آقا! پیغمبر صلّی اللَّه علیه و آله چه گناهی کرده بود؟ (که خدا می فرماید: گناهان گذشته و آینده تو را ببخشد) حضرت صادق علیه السّلام فرمود: ای مفضل! پیغمبر عرض کرد: خدایا گناهان گذشته و آینده شیعیان برادرم (علی بن ابی طالب) و اولادم که جانشینان منند، تا روز قیامت به من واگذار کن. و مرا میان پیغمبران و انبیا از کرده پیروانم رسوا مگردان. خدا هم گناهان آنها را واگذار به پیغمبر کرد و همه آنان را بخشید.

مفضل می گوید: در این وقت من سخت گریستم و عرض کردم: آقا! این از موهبت خداوند است که به برکت وجود شما به ما رسیده است. حضرت فرمود: ای مفضل! شیعیانی که پیغمبر گناهان آنها را به گردن گرفت، تو و امثال تو هستی. ای مفضل! این حدیث را برای بعضی از شیعیان ما که در امر دین لاابالی هستند مگو، زیرا با اعتماد به این فضیلت، عمل به احکام دین را ترک می گویند و در نتیجه، از رحمت الهی محروم می گردند. زیرا خداوند درباره ما فرمود: «لا یَشْفَعُونَ إِلَّا لِمَنِ ارْتَضی وَ هُمْ مِنْ خَشْیَتِهِ مُشْفِقُونَ»، {و جز برای کسی که [خدا] رضایت دهد، شفاعت نمی کنند و خود از بیم او هراسانند.} - . انبیاء / 28 -

مفضل گفت: آقا! پیغمبر در موقع برانگیخته شدنش بر تمام ادیان باطله غلبه نیافت. پس چگونه خداوند می فرماید: «لِیُظْهِرَهُ عَلَی الدِّینِ کُلِّهِ»؟ فرمود: ای مفضل! اگر پیغمبر بعد از بعثتش بر تمام ادیان غالب شده بود، دیگر نه مجوسی، نه یهودی، نه صابئیان و نه نصرانی و هیچ تفرقه و اختلاف و شک و شرک و بت پرستی و اوثان و لات و عزی و پرستش آفتاب و ماه و ستارگان آتش سنگ نبود، پس «لِیُظْهِرَهُ عَلَی الدِّینِ کُلِّهِ» تأویلش امروز است. اینک این مهدی و این هم رجعت است، که خداوند می فرماید: «وَ قاتِلُوهُمْ حَتَّی لا تَکُونَ فِتْنَةٌ وَ یَکُونَ الدِّینُ کُلُّهُ لِلَّهِ»، {و با آنان بجنگید تا فتنه ای بر جای نماند و دین یکسره از آنِ خدا گردد.} مفضل گفت: گواهی می دهم که از علم خداوند استفاده کرده اید، با قدرت و اقتدار او توانا گشته اید، با حکم او تکلم می کنید و به أمر او عمل می نمایید.

سپس حضرت فرمود: مهدی به کوفه بر می گردد و از آسمان ملخ های طلایی بر آنها می بارد، همان طور که خداوند در بنی اسرائیل بر ایوب پیغمبر نیز فرود آورد. آن گاه گنج های طلا و نقره و گوهر زمین را بین یارانش تقسیم می کند.

مفضل گفت: اگر یکی از شیعیان بمیرد و قرضی از برادران دینی یا بی دینان بر گردن داشته باشد، چه می شود؟ فرمود: کاری که مهدی می کند این است که در تمام دنیا اعلام می کند که هر کس طلبی از یکی از شیعیان داشته باشد، بیاید و بگوید. حتی اگر سیر یا خشخاش هم در گردن یکی از شیعیان باشد، مهدی آن را به صاحبش رد می کند، تا چه رسد جواهرات گرانبهای طلا و نقره و املاک.

مفضل عرض کرد: آقا! آنگاه چه می شود؟ فرمود: مهدی علیه السّلام بعد از گردش در شرق و غرب، به کوفه می آید و وارد مسجد کوفه می شود، و مسجدی را که یزید بن معاویه بعد از شهادت امام حسین علیه السلام بنا کرده خراب می کند، که مسجدی است که برای خدا ساخته نشده؛ بانی آن ملعون است، ملعون.

مفضل عرض کرد: آقا! مدت سلطنت مهدی چند سال است؟ فرمود: خدا می فرماید: «فَمِنْهُمْ شَقِیٌّ وَ سَعِیدٌ. فَأَمَّا الَّذِینَ شَقُوا فَفِی النَّارِ لَهُمْ فِیها زَفِیرٌ وَ شَهِیقٌ خالِدِینَ فِیها ما دامَتِ السَّماواتُ وَ الْأَرْضُ إِلَّا ما شاءَ رَبُّکَ إِنَّ رَبَّکَ فَعَّالٌ لِما یُرِیدُ. وَ أَمَّا الَّذِینَ سُعِدُوا فَفِی الْجَنَّةِ خالِدِینَ فِیها ما دامَتِ السَّماواتُ وَ الْأَرْضُ إِلَّا ما شاءَ رَبُّکَ عَطاءً غَیْرَ مَجْذُوذٍ»، {آن گاه بعضی از آنان تیره بختند و [برخی] نیکبخت. و اما کسانی که تیره بخت شده اند، در آتش، فریاد و ناله ای دارند. تا آسمان ها و زمین برجاست، در آن ماندگار خواهند بود، مگر آنچه پروردگارت بخواهد، زیرا پروردگار تو همان کند که خواهد. و اما کسانی که نیکبخت شده اند، تا آسمان ها و زمین برجاست، در بهشت جاودانند، مگر آنچه پروردگارت بخواهد. [که این] بخششی است که بریدنی نیست.} - . هود / 105 - «مجذوذ» به معنای مقطوع است، یعنی بخششی که از آنان قطع نمی شود، بلکه دائمی و ابدی است، و سلطنتی تمام نشدنی است و حکومتی بی انقطاع است و امری است که جز به خواست خدا و مشیت و اراده او باطل نمی شود و این امر را فقط خود خدا می داند. سپس قیامت و اوصاف آنکه خداوند در قرآن فرموده بر پا می شود. «و الحمد للَّه رب العالمین و صلی اللَّه علی خیر خلقه محمد النبی و آله الطیبین الطاهرین و سلم تسلیما کثیرا کثیرا.» - . الهدایة الکبری: 392 - 412 -

شیخ حسن بن سلیمان در کتاب «منتخب البصائر» روایت مزبور را این طور ذکر کرده است: حدیث کرد برای من برادر رشید محمد بن ابراهیم بن محسن طارآبادی و گفت که وی به خط پدرش ابراهیم بن محسن که مردی صالح بوده، این حدیث را یافته است و او آن خط و نوشته را به من نشان داد و من از روی آن نوشتم و صورت آن این گونه بود: «حسین بن حمدان...» و حدیث را به همین نحو که گذشت، رساند به این سخن حضرت که فرمود: گویا من به آنان می نگرم که بر استران سفید - سیاه سوارند، آلات جنگی در دست دارند از شدت شوق به جنگ، به سان گرگان همیاری می کنند. امیرشان مردی از بنی تمیم است که شعیب بن صالح نام دارد. پس حسین علیه السّلام به میان آنان می آید، در حالی که صورتش مانند قرص ماه است و مردم را از حیث زیبایی اش به شگفتی وامی دارد، و در پی تاریکی می ماند و شمشیر او کوچک و بزرگ و عظیم و فرومایه را می گیرد.

سپس آن پرچم ها را می آورد تا به کوفه می رسد، در حالی که اکثر اهل زمین در کوفه جمع می شوند و آن شهر را پناه او قرار می دهند. سپس به ایشان و اصحابش، خبر مهدی علیه السّلام می رسد و به او عرض می کنند: یابن رسول الله! این کیست که به ساحت ما فرود آمده؟ پس حسین علیه السّلام در جواب می گوید: ما را به سمت او ببرید تا ببینیم کیست و چه می خواهد؟ و به خدا قسم حسین علیه السّلام می داند که او مهدی علیه السّلام است و او را می شناسد و او با این کار جز اراده امر خدا نمی کند. پس حسین خارج می شود، در حالی که چهار هزار مرد که بر گردن هایشان قرآن آویخته اند و عباهایی از موی دارند و شمشیرهایشان را حمایل کرده اند، مقابل او راه می روند. پس حسین علیه السّلام جلو می رود تا به نزدیک مهدی علیه السّلام می رسد و می فرماید: از این مرد بپرسید که کیست و چه می خواهد؟ پس برخی از یاران حسین علیه السّلام به سمت لشکر مهدی علیه السّلام رفته و می پرسند: ای لشگر جولان دهنده! شما کیستید؟ خداوند زنده بدارد شما را، امیر شما کیست و چه می خواهد ؟ پس اصحاب مهدی علیه السّلام می گویند: این مهدی آل محمد علیهم السّلام است و ما یاوران او از جن و انس و فرشتگانیم.

پس حسین علیه السّلام می فرماید: کنار بروید! آنگاه مهدی علیه السّلام به سمت او می آید تا هر دو بین دو سپاه می ایستند. پس حسین علیه السّلام می فرماید: اگر تو مهدی آل محمد علیهم السّلام هستی، پس عصای جدم رسول خدا صلّی اللَّه علیه و آله، انگشتر، ردا، زره فاضل نام او، عمامه سحاب نام او، اسب و شتر عضباء نام او، استر دلدل نام او، حمار یعفور نام او، براق نجیب او و تاج و قرآنی که امیرالمؤمنین علیه السّلام بدون تغییر و تحریف جمع نموده کجاست؟ پس مهدی علیه السّلام خورجینی را که تمام خواسته های حسین علیه السّلام در آن است حاضر می کند.

و امام صادق علیه السّلام فرمود: تمامی اینها در خورجین است و ماترک تمام انبیا، حتی عصای آدم و نوح علیهماالسّلام، ترکه هود و صالح علیهماالسّلام، «مجموعه» ابراهیم علیه السّلام، «صاع» یوسف علیه السّلام، «مکیال» شعیب علیه السّلام و ترازوی او و عصا و تابوت موسی علیه السّلام که در آن باقی مانده، ماترک آل موسی و آل هارون که فرشتگان آن را حمل می کنند، زره داود علیه السّلام، انگشتر سلیمان علیه السّلام و تاج او، اثاث عیسی علیه السّلام و میراث انبیا و مرسلین در آن خورجین است.

در این وقت حسین علیه السّلام می فرماید: یابن رسول الله! از تو می خواهم که عصای رسول خدا صلّی اللَّه علیه و آله را به این سنگ سخت بزنی و از خدا بخواهی که آن را در این سنگ سبز کند. و با این کار فقط می خواهد بزرگواری مهدی را به اصحابش نشان دهد تا او را اطاعت نموده و با او بیعت نمایند. مهدی علیه السّلام عصا را در سنگ سخت می کارد، پس سبز می شود و بزرگ می شود و شاخ و برگ پیدا می کند، تا آنجا که لشکر حسین علیه السّلام را زیر سایه خود قرار می دهد!

پس حسین می فرماید: الله اکبر! یابن رسول الله! دستت را دراز کن تا با تو بیعت نمایم! پس حسین علیه السّلام و سایر لشکریانش با او بیعت می کنند، به جز چهار هزار نفر که دارای مصحف ها و عباهای مویین هستند و به زیدیه معروفند. آنها می گویند: این کار مهدی علیه السّلام جز جادویی بزرگ نیست!

سپس حدیث را این کلام ادامه می دهد که فرمود: «اگر انصاف به خرج دهید، از خود انصاف کرده اید و به او انصاف نموده اید» و مانند آنچه گذشت را نقل می کند و پس از آن چیزی نمی آورد.

**[ترجمه]

و اعلم أن تاریخ الولادة مخالف لما مر و المشهور أن سرمن رأی بناها المعتصم و لعل المتوکل أتم بناءها و تعمیرها فلذا نسبت إلیه و قال الفیروزآبادی سرمن رأی بضم السین و الراء أی سرور و بفتحهما و بفتح الأول و ضم الثانی و سامرا و مده البحتری فی الشعر أو کلاهما لحن و ساء من رأی بلد لما شرع فی بنائه المعتصم ثقل ذلک علی عسکره فلما انتقل بهم إلیها سر کل منهم برؤیتها فلزمها هذا الاسم.

قوله فبغیر سنة القائم لعل المعنی أن الحسین علیه السلام کیف یظهر قبل القائم علیه السلام بغیر سنته فأجاب علیه السلام بأن ظهوره بعد القائم إذ کل بیعة قبله ضلالة قوله علیه السلام فها أنا ذا آدم یعنی فی علمه و فضله و أخلاقه التی بها تتبعونه و تفضلونه و شحب لونه کجمع و نصر و کرم و عنی تغیر قوله علیه السلام و یلزمهما إیاه أقول العلة و السبب فی إلزام ما تأخر عنهما من الآثام علیهما ظاهر لأنهما بمنع أمیر المؤمنین علیه السلام عن حقه و دفعه عن مقامه صارا سببین لاختفاء سائر الأئمة و مغلوبیتهم و تسلط أئمة الجور و غلبتهم إلی زمان القائم علیه السلام و صار ذلک سببا لکفر من کفر و ضلال من ضل و فسق من فسق لأن الإمام مع اقتداره و استیلائه و بسط یده یمنع من جمیع ذلک و عدم تمکن أمیر المؤمنین صلوات الله علیه من بعض تلک الأمور فی أیام خلافته إنما کان لما أسساه من الظلم و الجور.

و أما ما تقدم علیهما فلأنهما کانا راضیین بفعل من فعل مثل فعلهما من دفع خلفاء الحق عن مقامهم و ما یترتب علی ذلک من الفساد و لو کانا منکرین لذلک لم یفعلا مثل فعلهم و کل من رضی بفعل فهو کمن أتاه کما دلت علیه الآیات الکثیرة حیث نسب الله تعالی فعال آباء الیهود إلیهم و ذمهم علیها لرضاهم بها و غیر ذلک و استفاضت به أخبار الخاصة و العامة.

علی أنه لا یبعد أن یکون لأرواحهم الخبیثة مدخلا فی صدور تلک الأمور عن الأشقیاء کما أن أرواح الطیبین من أهل بیت الرسالة کانت مؤیدة للأنبیاء و الرسل معینة لهم فی الخیرات شفیعة لهم فی رفع الکربات کما مر فی کتاب

ص: 37

الإمامة.

و مع صرف النظر عن جمیع ذلک یمکن أن یؤول بأن المراد إلزام مثل فعال هؤلاء الأشقیاء علیهما و إنهما فی الشقاوة مثل جمیعهم لصدور مثل أفعال الجمیع عنهما.

قوله و المنادی من حول الضریح أی أجیبوا و انصروا أولاد الرسول صلی الله علیه و آله الملهوفین المنادین حول ضریح جدهم.

قوله علیه السلام و الخاف أی الجبل المطیف بالدنیا و لا یبعد أن یکون تصحیف القاف و الجزل بالفتح ما عظم من الحطب و یبس و الرکل الضرب بالرجل و کذا الرفس.

قوله علیه السلام لداعیها أی للداعی فیها إلی الحق و لا یجاب منادیها أی المستغیث فیها و لا یخالف والیها أی یطاع والی تلک الفتنة فی کل ما یرید و الجحجاح السید قوله جوانبها لعله بدل بعض و کذا نظائره.

قوله علیه السلام قال الله عز و جل فَمِنْهُمْ شَقِیٌّ وَ سَعِیدٌ لعله علیه السلام فسر قوله تعالی إِلَّا ما شاءَ رَبُّکَ بزمان الرجعة بأن یکون المراد بالجنة و النار ما یکون فی عالم البرزخ کما ورد فی خبر آخر و استدل علیه السلام بها علی أن هذا الزمان منوط بمشیة الله کما قال تعالی غیر معلوم للخلق علی التعیین و هذا أظهر الوجوه التی ذکروها فی تفسیر هذه الآیة.

ص: 38

**[ترجمه]«هود» به معنای توبه و رجوع به حق است و «صبا یصبو» یعنی میل پیدا کرد و «صبأ» با همزه، یعنی از دینی به دینی خارج شد.

بدان که تاریخ ولادت مهدی علیه السّلام که در این روایت ذکر شده، با آنچه سابقا گذشت مخالفت دارد. دیگر اینکه مشهور این است که شهر سامره را معتصم عباسی ساخت. شاید متوکل بنای آن را تمام کرده و به نام او معروف گشته است. فیروزآبادی در «قاموس» می نویسد: «سُرُّ مَن رَأَی» که نام شهر سامره است، به ضم سین و راء، به معنای سرور و به فتح آن دو و فتح اولی و ضم دومی، یعنی هر کس آن را دید مسرور شد. و «بحتری» در شعر آن را ممدود (یعنی سامراء) خوانده، یا اینکه هر دو نوع آن غلط است. و بدش آمد کسی که شهر را دید و علت این نام آن بود که وقتی معتصم شروع به بنای آن شهر کرد، بر لشکر وی دشوار آمد، ولی وقتی لشکرش را به آنجا منتقل کرد، هر کس از سپاه او آنجا را دید مسرور گشت، لذا آن شهر را «سر من رأی» و به تخفیف «سامره» خواندند.

و اینکه مفضل پرسید: «آیا حسین بر خلاف سنت قائم عمل می کند»، شاید معنی آن این باشد که (با تعجب می پرسد) چطور می شود حسین علیه السّلام بر خلاف سنت قائم، پیش از ظهور او رجعت می کند؟ حضرت جواب داد که رجعت امام حسین علیه السّلام بعد از قیام قائم است، زیرا پیش از قیام قائم هر بیعتی ضلالت بزرگ و گمراهی است.

و اینکه: امام زمان علیه السّلام می فرماید: ... «بداند که من آدم هستم» یعنی علم و فضل و اخلاق او را که به خاطر آن شما از او پیروی می کردید، و او را گرامی می داشتید، من نیز همان علم و فضل و اخلاق را دارم. و عبارت «شحب لونه» بر وزن جمع و نصر و کرم و «عُنِی» یعنی تغییر پیدا کرد.

و اینکه: فرمود: «امام زمان تمام گناهان آینده مردم را به گردن دو خلیفه می اندازد»، علت آن روشن است. زیرا آنها امیرالمؤمنین علیه السّلام را از حق خودش منع کردند و از خلافتش دفع نمودند و این دو سبب شد که سایر امامان نیز کنار زده شوند و در صحنه اجتماع مغلوب گردند و به عکس خلفای ظالم بر سر کار آیند و تا زمان ظهور قائم بر مردم چیره شوند. این جنایت و ظلم، منشأ و علت کافر شدن هر کافری و گمراهی هر گمراهی و فسق هر فاسقی گردید.

زیرا اگر امام به خلافت می رسید، به واسطه قدرت و اقتدارش و استیلا و بسط یدی که داشت، می توانست از هر گونه کفر و گمراهی و فسق و مفاسد جلوگیری به عمل آورد. علت اینکه امیرالمؤمنین علیه السّلام در ایام خلافتش قدرت بر بعضی از امور پیدا نکرد، این بود که آن دو نفر قبلا اساس ظلم و ستم را پایه گذاری کرده بودند و این موضوع در دل های مردم ریشه دوانیده بود.

و اما علت اینکه گناهان گذشته بشر قبل را نیز به گردن آنها انداخت، این است که آن دو نفر راضی به افعال مردم امثال خود بودنند، مانند ممانعت جانشینان پیغمبران از رسیدن به حقشان و هر فسادی که بر این نیت و عمل مترتب می شود، زیرا اگر آنها این افعال را زشت می دانستند، خودشان مرتکب آن نمی شدند، و هر کس راضی به فعل کسی باشد، مانند این است که خود مرتکب آن شده است. چنان که آیات بسیاری دلیل بر این مدعاست. مانند اینکه خداوند کارهای زشت پدران یهود را نسبت به خود اینان داده و یهودان زمان پیغمبر را به واسطه آنچه پدرانشان در عهد حضرت موسی و سایر اعصار مرتکب می شدند، نکوهش می کند. زیرا خدا می دانست که یهودان عصر پیغمبر، از اعمال پدرانشان رضایت دارند و نیز روایات مستفیضه، هم از طریق شیعه و هم سنی مؤید این مطلب است.

به علاوه دور نیست که ارواح ناپاک آنها در صدور آن امور مفسدت انگیز از اشقیا، مدخلیت داشته است. همان طور که ارواح پاک اهل بیت پیغمبر علیهم السّلام، مؤید و مددکار کارهای خوبی بوده که پیغمبران انجام می داده اند و در رفع گرفتاری ها واسطه بوده اند، چنان که در کتاب «امامت» گذشت، از اینها گذشته، ممکن است مطلب را این طور تأویل کنیم که امام زمان علیه السّلام، تمام کارهای آن دو نفر را به اعمال اشقیا تطبیق می کند و ثابت می نماید که آنها در شقاوت مانند همه اشقیای عالم بوده اند، زیرا هر کار شقاوت آمیز اشقیای عالم، از آنها نیز صادر شده است.

عبارت «و المنادی من حول الضریح» یعنی اجابت کنید و اولاد رسول صلّی اللَّه علیه و آله را یاری کنید؛ همان هایی که مورد ندبه هستند و در اطراف مرقد جدشان ندا می دهند.

کلمه «خاف» به معنای کوهی است که دو دنیا را فرا گرفته و بعید هم نیست غلط «قاف» باشد که همان کوه قاف است. «جزل» با فتح، چوب بزرگ و خشک را گویند و «رکل و رفس» به معنای ضربه زدن با پاست.

عبارت «لداعیها» یعنی برای دعوت کننده در آن به حقیقت، و عبارت «لا یجاب منادیها» به معنای فریادزننده در آن است. عبارت «و لا یخاف والیها» یعنی والی آن فتنه در هر آنچه می خواهد، اطاعت می شود. کلمه «جحجاح» به معنای سید است و کلمه «جوانبها» شاید بدل از بعض باشد و همچنین نظائر این کلمه در روایت نیز ممکن است بدل از بعض باشند.

و اینکه: خدا در آیه گذشته فرمود: اشقیا در آتش دوزخ و سعادتمندان در بهشت هستند، مگر اینکه خداوند تو بخواهد که آنها را نجات دهد (إِلَّا ما شاءَ رَبُّکَ) شاید حضرت خواسته است که در این آیه، خواستن خدا را به زمان رجعت تفسیر کند، به این معنی که در اینجا مقصود از بهشت و جهنم، عالم برزخ باشد، چنان که در روایت دیگر هم رسیده است و با این بیان، حضرت استدلال کرده است که این زمان منوط به مشیت خداوند است که برای مردم روشن نیست، و این معنی بهترین وجهی است که مفسرین در تفسیر این آیه ذکر کرده اند .

**[ترجمه]

تَقُولُونَ ذَلِکَ فَقُولُوا أَمَّا الْیَوْمَ فَلَا نَقُولُ فَإِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَدْ کَانَ یَتَأَلَّفُ النَّاسَ بِالْمِائَةِ أَلْفِ دِرْهَمٍ لِیَکُفُّوا عَنْهُ فَلَا تَتَأَلَّفُونَهُمْ بِالْکَلَامِ.

**[ترجمه]منتخب البصائر: حضرت باقر علیه السّلام فرمود: (اولی و دومی) را جبت و طاغوت نگویید، و از رجعت نیز سخن به میان نیاورید. اگر دشمنان به شما گفتند: شما شیعیان سابقا این حرف ها را می زدید، به آنها بگویید اما امروز این را نمی گوییم، زیرا پیغمبر صلّی اللَّه علیه و آله با صرف صد هزار درهم دل های اینان را به دست آورد تا دست از وی بردارند. و شما (شیعیان) نمی توانید با سخنان خود دل های آنها را به دست آورید. - . مختصر بصائر الدرجات: 24 -

**[ترجمه]

سَمِعْتُ مِنْکَ فَقَالَ الْقَتْلُ فِی سَبِیلِ عَلِیٍّ علیه السلام وَ ذُرِّیَّتِهِ فَمَنْ قُتِلَ فِی وَلَایَتِهِ قُتِلَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَ لَیْسَ أَحَدٌ یُؤْمِنُ بِهَذِهِ الْآیَةِ إِلَّا وَ لَهُ قَتْلَةٌ وَ مَیْتَةٌ إِنَّهُ مَنْ قُتِلَ یُنْشَرُ حَتَّی یَمُوتَ وَ مَنْ مَاتَ یُنْشَرُ حَتَّی یُقْتَلَ.

شی، [تفسیر العیاشی] عن ابن المغیرة: مثله (1)

**[ترجمه]منتخب البصائر: جابر جعفی می گوید: از حضرت صادق علیه السّلام درباره تفسیر این آیه سؤال شد: «وَ لَئِنْ قُتِلْتُمْ فِی سَبِیلِ اللَّهِ أَوْ مُتُّمْ ...»، {و اگر در راه خدا کشته شوید یا بمیرید...} - .آل عمران / 157 - فرمود: ای جابر! آیا می دانی راه خدا کدام است؟ عرض کرد: نه به خدا، مگر اینکه از شما بشنوم. فرمود: کشته شدن در راه علی علیه السّلام و اولاد اوست. هر کس در راه محبت او کشته شود، در راه خدا کشته شده است و هیچ کس نیست که به این آیه ایمان داشته باشد، مگر اینکه کشته شدن و مرگی در پیش دارد، به این معنی که اگر کشته شود، دوباره برانگیخته می شود تا بمیرد، و اگر مرد، برانگیخته می شود تا اینکه کشته شود. - . مختصر بصائر الدرجات: 24 -

نظیر این روایت در تفسیر عیاشی هم ذکر شده است. - . تفسیر عیاشی 1 : 226 -

**[ترجمه]

شی، [تفسیر العیاشی] عن فیض بن أبی شیبة: مثله.

**[ترجمه]منتخب البصائر: فیض بن ابی شیبه می گوید: شنیدم که حضرت صادق علیه السّلام آیه «وَ إِذْ أَخَذَ اللَّهُ مِیثاقَ النَّبِیِّینَ...»، {[یاد کن] هنگامی را که خداوند از پیامبران پیمان گرفت...} - . آل عمران / 81 - را تلاوت نمود و سپس فرمود: تمام پیغمبران به رسول اکرم صلّی اللَّه علیه و آله ایمان می آورند و علی علیه السّلام را یاری می نمایند. فیض می گوید: پرسیدم: علی علیه السّلام را یاری می نمایند؟ فرمود: آری! و اللَّه خداوند از زمان آدم تا پیغمبر خاتم هر پیغمبری را که مبعوث گردانید، دوباره به دنیا برمی گرداند، تا در رکاب امیرالمؤمنین علیه السّلام جهاد کنند. - . مختصر البصائر : 112 -

در تفسیر عیاشی نیز این روایت نقل شده است. - . تفسیر عیاشی 1 : 204 -

**[ترجمه]

مِنْ کُوفَتِکُمْ فَیَقْتَتِلُونَ قِتَالًا لَمْ یُقْتَتَلْ مِثْلُهُ مُنْذُ خَلَقَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ الْعَالَمِینَ فَکَأَنِّی أَنْظُرُ إِلَی أَصْحَابِ عَلِیٍّ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام قَدْ رَجَعُوا إِلَی خَلْفِهِمُ الْقَهْقَرَی مِائَةَ قَدَمٍ وَ کَأَنِّی أَنْظُرُ إِلَیْهِمْ وَ قَدْ وَقَعَتْ بَعْضُ أَرْجُلِهِمْ فِی الْفُرَاتِ فَعِنْدَ ذَلِکَ یَهْبِطُ الْجَبَّارُ عَزَّ وَ جَلَ فِی ظُلَلٍ مِنَ الْغَمامِ وَ الْمَلائِکَةُ وَ قُضِیَ الْأَمْرُ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَمَامَهُ بِیَدِهِ حَرْبَةٌ مِنْ نُورٍ فَإِذَا نَظَرَ إِلَیْهِ إِبْلِیسُ رَجَعَ الْقَهْقَرَی نَاکِصاً عَلَی عَقِبَیْهِ فَیَقُولُونَ لَهُ أَصْحَابُهُ أَیْنَ تُرِیدُ وَ قَدْ ظَفِرْتَ فَیَقُولُ إِنِّی أَری ما لا تَرَوْنَ إِنِّی أَخافُ اللَّهَ رَبَّ الْعالَمِینَ فَیَلْحَقُهُ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله فَیَطْعُنُهُ طَعْنَةً بَیْنَ کَتِفَیْهِ فَیَکُونُ هَلَاکُهُ وَ هَلَاکُ جَمِیعِ أَشْیَاعِهِ فَعِنْدَ ذَلِکَ یُعْبَدُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ لَا یُشْرَکُ بِهِ شَیْئاً وَ یَمْلِکُ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام أَرْبَعاً وَ أَرْبَعِینَ أَلْفَ سَنَةٍ حَتَّی یَلِدَ الرَّجُلُ مِنْ شِیعَةِ عَلِیٍّ علیه السلام أَلْفَ وَلَدٍ مِنْ صُلْبِهِ ذَکَراً وَ عِنْدَ ذَلِکَ تَظْهَرُ الْجَنَّتَانِ الْمُدْهَامَّتَانِ عِنْدَ مَسْجِدِ الْکُوفَةِ وَ مَا حَوْلَهُ بِمَا شَاءَ اللَّهُ.

**[ترجمه]منتخب البصائر: خثعمی می گوید: شنیدم که امام صادق علیه السّلام فرمود: ابلیس گفت:«أَنْظِرْنی إِلی یَوْمِ یُبْعَثُونَ»، {مرا تا روزی که [مردم] برانگیخته خواهند شد مهلت ده.} - . اعراف / 15 - ولی خداوند از این خواسته او ابا نمود و فرمود: «إِنَّکَ مِنَ الْمُنْظَرینَ إِلی یَوْمِ الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ»، {در حقیقت، تو از مهلت یافتگانی، تا روز معیّنِ معلوم.} - . ص / 81 - وقتی روز معین معلوم برسد، ابلیس لعنة الله بر تمام پیروانش از زمان خلقت آدم توسط خدا تا روز معین معلوم، ظاهر می شود و این آخرین بازگشتی است که امیرالمؤمنین علیه السّلام دارد. پس گفتم: آیا امیرالمؤمنین علیه السّلام چندین بازگشت دارد؟ فرمود: بله! چندین و چند بازگشت، و هیچ امامی در هیچ قرنی نیست، مگر اینکه نیکوکار و زشت کار در روزگارش با او رجعت می کنند تا خدا مؤمن را بر کافر غلبه دهد.

وقتی روز معین معلوم رسید، امیرالمؤمنین علیه السّلام با یارانش و ابلیس با یارانش بر می گردند و وعده گاه آنان در زمینی از اراضی فرات است که به آن «روحا» گفته می شود و نزدیک کوفه شماست. پس چنان جنگی با هم می کنند که از روزی که خدا جهانیان را خلق نمود، جنگی به مانند آن رخ نداده است. گویا من یاران امیرالمؤمنین علیه السّلام را می بینم که صد قدم به عقب رفته اند، و گویا می بینم که قسمتی از پاهایشان در آب فرات فرو رفته است!

پس در این هنگام، خداوند جبار عزوجل و ملائکه، در سایه ای از ابرها هبوط می کنند و کار تمام می شود، و رسول خدا صلّی اللَّه علیه و آله رو به روی اوست و در دستانش چیزی نورانی است. پس وقتی ابلیس به آن نظر می کند، به عقب برگشته و پشت می کند. پس یارانش به او می گویند: کجا می خواهی بروی؟ تو که داری پیروز می شوی! می گوید: من چیزی می بینم که شما نمی بینید! من از خدای رب العالمین می ترسم! پس پیامبر صلّی اللَّه علیه و آله به او می رسد و با نیزه بین دو شانه او ضربتی می زند که سبب هلاکت او و تمام پیروانش می شود. در این هنگام خدا عبادت می شود و چیزی در عبادت با او شریک نمی شود. و امیرالمؤمنین چهل و چهار هزار سال حکومت می کند تا جایی که یک مرد از شیعیان علی علیه السّلام، هزار فرزند پسر از صلب خویش متولد می سازد و در این هنگام، دو بهشت که از شدت سبزی به سیاهی می زند، نزدیک مسجد کوفه و حوالی آن آشکار می شود. - . مختصر بصائر الدرجات: 26 -

**[ترجمه]

قَالَ: إِنَّ أَوَّلَ مَنْ یَرْجِعُ لَجَارُکُمُ الْحُسَیْنُ علیه السلام فَیَمْلِکُ حَتَّی تَقَعَ حَاجِبَاهُ عَلَی عَیْنَیْهِ مِنَ الْکِبَرِ.

خص، [منتخب البصائر] سعد عن ابن عیسی و ابن عبد الجبار و أحمد بن الحسن بن فضال جمیعا عن الحسن بن فضال عن أبی المغراء(1)

عن داود بن راشد: مثله.

**[ترجمه]منتخب البصائر: امام باقر علیه السّلام فرمود: اول کسی که در رجعت به دنیا برمی گردد، همسایه شما حسین علیه السّلام است. آن حضرت چندان سلطنت می کند که از پیری ابروانش روی دیدگانش را می گیرد. - . مختصر بصائر الدرجات: 27 -

در همین کتاب این روایت به سند دیگری نیز مذکور است.

**[ترجمه]

عَزَّ وَ جَلَ تِلْکَ إِذاً کَرَّةٌ خاسِرَةٌ(1) إِذَا رَجَعُوا إِلَی الدُّنْیَا وَ لَمْ یَقْضُوا ذُحُولَهُمْ فَقَالَ لَهُ أَبِی یَقُولُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَ فَإِنَّما هِیَ زَجْرَةٌ واحِدَةٌ فَإِذا هُمْ بِالسَّاهِرَةِ أَیَّ شَیْ ءٍ أَرَادَ بِهَذَا فَقَالَ إِذَا انْتَقَمَ مِنْهُمْ وَ بَاتَتْ (2) بَقِیَّةُ الْأَرْوَاحِ سَاهِرَةً لَا تَنَامُ وَ لَا تَمُوتُ.

**[ترجمه]منتخب البصائر: محمد بن عبد اللَّه بن حسین می گوید: همراه پدرم بر حضرت صادق علیه السّلام وارد شدیم، میان آن حضرت و پدرم سخنی گذشت، سپس پدرم به حضرت عرض کرد: درباره رجعت چه می فرمایید؟ فرمود: در این باره همان را می گویم که خداوند فرموده است. تفسیر این آیه بیست و پنج شب قبل از رسیدن آن به پیغمبر صلّی اللَّه علیه و آله رسید. خداوند در قرآن می فرماید: « تِلْکَ إِذاً کَرَّةٌ خاسِرَةٌ»، {در این صورت، این برگشتی زیان آور است.} - . نازعات / 12 - و این هنگامی است که مردم به دنیا برمی گردند و خونخواهی آنها تمام می شود. پدرم به حضرت عرضه داشت: مقصود از آیه «فَإِنَّما هِیَ زَجْرَةٌ واحِدَةٌ، فَإِذا هُمْ بِالسَّاهِرَةِ»، {و [لی] در حقیقت، آن [بازگشت، بسته به] یک فریاد است [و بس]. و بناگاه آنان در زمینِ هموار خواهند بود.} - . نازعات / 13 - چیست؟ فرمود: وقتی از ستمگران انتقام گرفته شد و سپس مردند، ارواح آنها بیدارند، نه می خوابند و نه می میرند. - . مختصر بصائر الدرجات: 28 -

**[ترجمه]

وَ إِبْرَاهِیمُ وَ إِسْمَاعِیلُ وَ ذُرِّیَّتُهُ وَ الْمُلُوکُ الْأَئِمَّةُ علیهم السلام قَالَ فَقُلْتُ وَ أَیَّ مُلْکٍ أُعْطِیتُمْ فَقَالَ مُلْکَ الْجَنَّةِ وَ مُلْکَ الْکَرَّةِ.

**[ترجمه]منتخب البصائر: محمد بن سلیمان دیلمی از پدرش روایت می کند که گفت: از حضرت صادق علیه السّلام تفسیر این آیه شریفه را پرسیدم: «إِذْ جَعَلَ فِیکُمْ أَنْبِیاءَ وَ جَعَلَکُمْ مُلُوکاً»، { آن گاه که در میان شما پیامبرانی قرار داد، و شما را پادشاهانی ساخت.} - . مائده / 20 - حضرت فرمود: مقصود از انبیا، پیغمبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله، ابراهیم، اسماعیل و ذریه اوست. و منظور از پادشاهان، ائمه اطهار علیهم السّلام می باشند. عرض کردم: خداوند چه سلطنتی به شما عطا فرموده؟ فرمود: سلطنت بهشت و سلطنت به هنگام رجعت. - . مختصر بصائر الدرجات: 28 -

**[ترجمه]

وَ لَیَبْعَثَنَّ اللَّهُ أَحْیَاءً مِنْ آدَمَ إِلَی مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله کُلَّ نَبِیٍّ مُرْسَلٍ یَضْرِبُونَ بَیْنَ یَدَیَّ بِالسَّیْفِ هَامَ الْأَمْوَاتِ وَ الْأَحْیَاءِ وَ الثَّقَلَیْنِ جَمِیعاً فَیَا عَجَبَا وَ کَیْفَ لَا أَعْجَبُ مِنْ أَمْوَاتٍ یَبْعَثُهُمُ اللَّهُ أَحْیَاءً یُلَبُّونَ زُمْرَةً زُمْرَةً بِالتَّلْبِیَةِ لَبَّیْکَ لَبَّیْکَ یَا دَاعِیَ اللَّهِ قَدْ تَخَلَّلُوا بِسِکَکِ الْکُوفَةِ قَدْ شَهَرُوا سُیُوفَهُمْ عَلَی عَوَاتِقِهِمْ لَیَضْرِبُونَ بِهَا هَامَ الْکَفَرَةِ وَ جَبَابِرَتِهِمْ وَ أَتْبَاعِهِمْ مِنْ جَبَّارَةِ الْأَوَّلِینَ وَ الْآخِرِینَ حَتَّی یُنْجِزَ اللَّهُ مَا وَعَدَهُمْ فِی قَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَ وَعَدَ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا مِنْکُمْ وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ لَیَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِی الْأَرْضِ کَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِینَ مِنْ قَبْلِهِمْ وَ لَیُمَکِّنَنَّ لَهُمْ دِینَهُمُ الَّذِی ارْتَضی لَهُمْ وَ لَیُبَدِّلَنَّهُمْ مِنْ بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْناً یَعْبُدُونَنِی لا یُشْرِکُونَ بِی شَیْئاً(1) أَیْ یَعْبُدُونَنِی آمِنِینَ لَا یَخَافُونَ أَحَداً مِنْ عِبَادِی لَیْسَ عِنْدَهُمْ تَقِیَّةٌ وَ إِنَّ لِی الْکَرَّةَ بَعْدَ الْکَرَّةِ وَ الرَّجْعَةَ بَعْدَ الرَّجْعَةِ وَ أَنَا صَاحِبُ الرَّجَعَاتِ وَ الْکَرَّاتِ وَ صَاحِبُ الصَّوْلَاتِ وَ النَّقِمَاتِ وَ الدُّولَاتِ الْعَجِیبَاتِ (2)

وَ أَنَا قَرْنٌ مِنْ حَدِیدٍ وَ أَنَا عَبْدُ اللَّهِ وَ أَخُو رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله.

أَنَا أَمِینُ اللَّهِ وَ خَازِنُهُ وَ عَیْبَةُ سِرِّهِ وَ حِجَابُهُ وَ وَجْهُهُ وَ صِرَاطُهُ وَ مِیزَانُهُ وَ أَنَا الْحَاشِرُ إِلَی اللَّهِ وَ أَنَا کَلِمَةُ اللَّهِ الَّتِی یَجْمَعُ بِهَا الْمُفْتَرِقَ وَ یُفَرِّقُ بِهَا الْمُجْتَمِعَ وَ أَنَا أَسْمَاءُ اللَّهِ الْحُسْنَی وَ أَمْثَالُهُ الْعُلْیَا وَ آیَاتُهُ الْکُبْرَی وَ أَنَا صَاحِبُ الْجَنَّةِ وَ النَّارِ أُسْکِنُ أَهْلَ الْجَنَّةِ الْجَنَّةَ وَ أُسْکِنُ أَهْلَ النَّارِ النَّارَ وَ إِلَیَّ تَزْوِیجُ أَهْلِ الْجَنَّةِ وَ إِلَیَّ عَذَابُ أَهْلِ النَّارِ وَ إِلَیَّ إِیَابُ الْخَلْقِ جَمِیعاً وَ أَنَا الْإِیَابُ الَّذِی یَئُوبُ إِلَیْهِ کُلُّ شَیْ ءٍ بَعْدَ الْقَضَاءِ وَ إِلَیَّ حِسَابُ الْخَلْقِ جَمِیعاً وَ أَنَا صَاحِبُ

ص: 47

الْهِبَاتِ وَ أَنَا الْمُؤَذِّنُ عَلَی الْأَعْرَافِ-(1) وَ أَنَا بَارِزُ الشَّمْسِ أَنَا دَابَّةُ الْأَرْضِ وَ أَنَا قَسِیمُ النَّارِ-(2)

وَ أَنَا خَازِنُ الْجِنَانِ وَ صَاحِبُ الْأَعْرَافِ-(3)

وَ أَنَا أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ وَ یَعْسُوبُ الْمُتَّقِینَ وَ آیَةُ السَّابِقِینَ وَ لِسَانُ النَّاطِقِینَ وَ خَاتَمُ الْوَصِیِّینَ وَ وَارِثُ النَّبِیِّینَ وَ خَلِیفَةُ رَبِّ الْعَالَمِینَ وَ صِرَاطُ رَبِّیَ الْمُسْتَقِیمُ وَ فُسْطَاطُهُ وَ الْحُجَّةُ عَلَی أَهْلِ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرَضِینَ وَ مَا فِیهِمَا وَ مَا بَیْنَهُمَا وَ أَنَا الَّذِی احْتَجَّ اللَّهُ بِهِ عَلَیْکُمْ فِی ابْتِدَاءِ خَلْقِکُمْ وَ أَنَا الشَّاهِدُ یَوْمَ الدِّینِ وَ أَنَا الَّذِی عَلِمْتُ عِلْمَ الْمَنَایَا وَ الْبَلَایَا وَ الْقَضَایَا وَ فَصْلَ الْخِطَابِ وَ الْأَنْسَابَ وَ اسْتُحْفِظْتُ آیَاتِ النَّبِیِّینَ الْمُسْتَخْفِینَ الْمُسْتَحْفَظِینَ وَ أَنَا صَاحِبُ الْعَصَا وَ الْمِیسَمِ-(4)

وَ أَنَا الَّذِی سُخِّرَتْ لِیَ السَّحَابُ وَ الرَّعْدُ

ص: 48

وَ الْبَرْقُ وَ الظُّلَمُ وَ الْأَنْوَارُ وَ الرِّیَاحُ وَ الْجِبَالُ وَ الْبِحَارُ وَ النُّجُومُ وَ الشَّمْسُ وَ الْقَمَرُ أَنَا الْقَرْنُ الْحَدِیدُ(1)

وَ أَنَا فَارُوقُ الْأُمَّةِ وَ أَنَا الْهَادِی وَ أَنَا الَّذِی أَحْصَیْتُ کُلَّ شَیْ ءٍ عَدَداً بِعِلْمِ اللَّهِ الَّذِی أَوْدَعَنِیهِ وَ بِسِرِّهِ الَّذِی أَسَرَّهُ إِلَی مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله وَ أَسَرَّهُ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله إِلَیَّ وَ أَنَا الَّذِی أَنْحَلَنِی رَبِّی اسْمَهُ وَ کَلِمَتَهُ وَ حِکْمَتَهُ وَ عِلْمَهُ وَ فَهْمَهُ یَا مَعْشَرَ النَّاسِ اسْأَلُونِی قَبْلَ أَنْ تَفْقِدُونِی اللَّهُمَّ إِنِّی أُشْهِدُکَ وَ أَسْتَعْدِیکَ عَلَیْهِمْ وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ مُتَّبِعِینَ أَمْرَهُ.

**[ترجمه]منتخب البصائر: امام محمد باقر علیه السّلام فرمود: امیرالمؤمنین علیه السّلام فرمود: خدای تبارک و تعالی احد واحد است و در یگانگی خود متفرد است. سپس خداوند کلامی فرمود که تبدیل به نور شد و از آن نور محمد صلّی اللَّه علیه و آله را آفرید و من و ذریه ام را نیز از آن خلق نمود. سپس کلامی فرمود که تبدیل به روح شد و خدا آن روح را در آن نور سکنی داد و آن را در ابدان ما ساکن نمود. پس ما روح الله و کلمات الله هستیم. پس به ما بر خلق خود احتجاج نمود. پس ما پیوسته در سایه ای سبز بودیم، جایی که از خورشید و ماه و شب و روز خبری نبود و چشمی نبود که بجنبد. ما خدا را عبادت و تقدیس و تسبیح می کردیم و این امر قبل از خلق جهان آفرینش بود و قبل از پیمان بر ایمان گرفتن از انبیا، پیمان یاری ما گرفتن از ایشان بود و این معنای سخن خدای عزوجل است که فرمود: «وَ إِذْ أَخَذَ اللَّهُ میثاقَ النَّبِیِّینَ لَما آتَیْتُکُمْ مِنْ کِتابٍ وَ حِکْمَةٍ ثُمَّ جاءَکُمْ رَسُولٌ مُصَدِّقٌ لِما مَعَکُمْ لَتُؤْمِنُنَّ بِهِ وَ لَتَنْصُرُنَّهُ»، {و [یاد کن] هنگامی را که خداوند از پیامبران پیمان گرفت که هر گاه به شما کتاب و حکمتی دادم، سپس شما را فرستاده ای آمد که آنچه را با شماست تصدیق کرد، البته به او ایمان بیاورید و حتماً یاری اش کنید.} - . آل عمران / 81 - منظور این است که به محمد صلّی اللَّه علیه و آله ایمان بیاورید و وصی و جانشین او را یاری کنید و همگی شما او را یاری خواهید نمود .

و خدا میثاق مرا با میثاق محمد صلّی اللَّه علیه و آله بر یاری ما نسبت به یکدیگر اخذ نمود. پس من محمد صلّی اللَّه علیه و آله را یاری کردم، در رکابش جهاد نمودم، دشمنش را کشتم و به عهد و میثاقی که با خدا داشتم وفا کردم، و یاری من برای محمد صلّی اللَّه علیه و آله است و احدی از انبیا و رسولان خدا مرا یاری ننمودند و علت این بود که خدا آنان را قبض روح کرد. اما به زودی مرا یاری خواهند نمود و مابین شرق و غرب عالم برای من خواهد بود. و خداوند افراد زنده ای از آدم تا خاتم صلوات الله علیهم را برمی انگیزد. هر پیامبر مرسلی در رکاب من، مخّ مردگان و زندگان و جن و انس را با شمشیر می کوبد.

عجیب است و چگونه تعجب نکنم از مردگانی که خدا آنان را زنده برمی انگیزد و گروه گروه با این نوا تلبیه می گویند که لبیک ای دعوت کننده! آنان در میان خیابان های کوفه ظاهر می شوند و شمشیرهایشان را بر دوش خود حمل می کنند تا با آن مغز سر کافران و زورگویانشان و پیروان آنها و زورگویان اولین و آخرین را بکوبند، تا خداوند عزوجل وعده خود در خصوص آنها را عملی سازد، چنانچه می فرماید: «وَعَدَ اللَّهُ الَّذینَ آمَنُوا مِنْکُمْ وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ لَیَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِی الْأَرْضِ کَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذینَ مِنْ قَبْلِهِمْ وَ لَیُمَکِّنَنَّ لَهُمْ دینَهُمُ الَّذِی ارْتَضی لَهُمْ وَ لَیُبَدِّلَنَّهُمْ مِنْ بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْناً یَعْبُدُونَنی لا یُشْرِکُونَ بی شَیْئاً»، {خدا به کسانی از شما که ایمان آورده و کارهای شایسته کرده اند، وعده داده است که حتماً آنان را در این سرزمین جانشین [خود] قرار دهد، همان گونه که کسانی را که پیش از آنان بودند جانشین [خود] قرار داد، و آن دینی را که برایشان پسندیده است به سودشان مستقر کند، و بیمشان را به ایمنی مبدل گرداند، [تا] مرا عبادت کنند و چیزی را با من شریک نگردانند.} - . نور / 55 - یعنی مرا در امنیت بپرستند و و از احدی از بندگانم نهراسند و تقیه ای نکنند .

و من بازگشتی پس از بازگشت دارم و رجوعی پس از رجوع؛ من صاحب بازگشت ها و رجعت هایم؛ صاحب حمله ها و گزند ها و چیرگی های شگفت آور هستم؛ من دژ آهنینم و من بنده خدا و برادر رسول خدا صلّی اللَّه علیه و آله هستم.

من امین خدا و خزانه دار اویم؛ جایگاه سرّ و حجاب و حقیقت و صراط و میزان هستم؛ من برانگیزنده مردمان به سوی خدایم؛ من کلمه خدا هستم که خدا با آن مؤمنان پراکنده را جمع و کفار مجتمع را پراکنده می سازد.

من نام های نیکوی خدا و مثال های بلند او و آیات عظیم او و صاحب بهشت و جهنم هستم؛ بهشتیان را در بهشت اسکان می دهم و جهنمیان را به جهنم می فرستم؛ تزویج اهل بهشت به دست من و عذاب اهل جهنم نیز به دست من است و آمدن تمام خلق به سوی من است. من آن جایگاهی هستم که هر چیزی بعد از فنا به آن برمی گردد و حساب تمام خلق به سوی من است. من صاحب بخشش هایم؛ من بر اعراف اذن می دهم؛ من خورشید را آشکار می سازم؛ من جنبنده زمین هستم؛ من تقسیم کننده آتش و خزانه دار بهشت و صاحب اعراف می باشم.

من امیرالمؤمنین، رئیس متقیان، آیه سبقت گیرندگان، زبان گویندگان، آخرین اوصیا، وارث انبیا و جانشین پروردگار جهانیانیم؛ من راه مستقیم پروردگار، خیمه او، حجت بر اهل آسمان و زمین و آنچه در آن است و آنچه بین آن دو است، هستم. من کسی هستم که خدا در ابدتای آفرینش شما با او به شما احتجاج کرد؛ من گواه روز جزا و کسی هستم که علم مرگ ها و بلاها و قضاوت ها و فصل الخطاب و علم نسب ها را می دانم و نشانه های انبیایی را که در خفا حافظ اسرار خدا بودند، حفظ نمودم.

من صاحب عصا و وسیله داغ گذاشتنم؛ من کسی هستم که ابر ها و رعد و برق و تاریکی ها و انوار و باد ها و کوه ها و دریا ها

و ستارگان و خورشید و ماه مسخر من شدند؛ من دژ آهنینم؛ من فاروق امت و هدایتگرم؛ من کسی هستم که حساب عدد هر چیز را به سبب علمی که خدا در من به ودیعت نهاده و به سبب سرّی که خدا به محمد صلّی اللَّه علیه و آله سپرد و پیامبر صلّی اللَّه علیه و آله نیز آن را به من نجوا کرد، دارم؛ من کسی هستم که خدا نام و حقیقت و حکمت و علم و فهمش را به من بخشید.

ای جماعت مردم! قبل از آنکه مرا از دست بدهید، از من بپرسید. خدایا! من تو را شاهد می گیرم و تو را بر آنان به یاری می طلبم و حول و قوه ای جز به خدای بلند مرتبه بزرگ نیت ندارم. حمد خدا راست! حمد خدا راست! در حالی که ما تابع امر او هستیم. - . مختصر بصائر الدرجات: 32 -

**[ترجمه]

**[ترجمه]تفسیر واژگان و عبارات حدیث، در «کتاب احوال امیرالمؤمنین علیه السّلام» گذشت .

**[ترجمه]

أَرْمَقُهُ بِعَیْنِی فَمَا أَرَاهُ یُحَرِّکُ شَفَتَیْهِ حَتَّی یُحْمَلَ فَقُلْتُ أَصْلَحَ اللَّهُ الْأَمِیرَ لَیْسَ عَلَی مَا تَأَوَّلْتَ قَالَ کَیْفَ هُوَ قُلْتُ إِنَّ عِیسَی یَنْزِلُ قَبْلَ یَوْمِ الْقِیَامَةِ إِلَی الدُّنْیَا فَلَا یَبْقَی أَهْلُ مِلَّةٍ یَهُودِیٍّ وَ لَا غَیْرُهُ إِلَّا آمَنَ بِهِ قَبْلَ مَوْتِهِ وَ یُصَلِّی خَلْفَ الْمَهْدِیِّ قَالَ وَیْحَکَ أَنَّی لَکَ هَذَا وَ مِنْ أَیْنَ جِئْتَ بِهِ فَقُلْتُ حَدَّثَنِی بِهِ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیهم السلام فَقَالَ جِئْتَ وَ اللَّهِ بِهَا مِنْ عَیْنٍ صَافِیَةٍ.

**[ترجمه]تفسیر قمی: علی بن ابراهیم قمی در تفسیر این آیه شریفه «وَ إِنْ مِنْ أَهْلِ الْکِتابِ إِلَّا لَیُؤْمِنَنَّ بِهِ قَبْلَ مَوْتِهِ وَ یَوْمَ الْقِیامَةِ یَکُونُ عَلَیْهِمْ شَهِیداً»، {و از اهلِ کتاب، کسی نیست مگر آنکه پیش از مرگ خود حتماً به او ایمان می آورد، و روز قیامت [عیسی نیز] بر آنان شاهد خواهد بود} - . نساء / 159 - می گوید: روایت شده که رسول خدا صلّی اللَّه علیه و آله وقتی رجعت نمود، تمام مردم به او ایمان می آورند.

سپس علی بن ابراهیم می گوید: شهر بن حوشب می گوید: حجاج بن یوسف به من گفت: ای شهر! یک آیه ای در قرآن است که مرا عاجز کرده است و معنایش را نمی دانم. من گفتم: کدام آیه است ایها الامیر؟ حجاج گفت: آیه «وَ إِنْ مِنْ أَهْلِ الْکِتابِ إِلَّا لَیُؤْمِنَنَّ بِهِ قَبْلَ مَوْتِهِ» است. به خدا قسم من بسیاری از یهود و نصارا را دستور دادم گردن بزنند و در آن هنگام آنها را به دقت می نگریستم، هیچ گاه ندیدم که لب های خود را پیش از مرگشان، به منظور ایمان آوردن به عیسی حرکت دهند.

من گفتم: ایها الامیر! تأویل آیه این نیست که شما فهمیده اید. حجاج پرسید: پس تأویل آن چیست؟ گفتم: عیسی بن مریم پیش از روز قیامت به دنیا فرود می آید، و در آن موقع پیروان هیچ دینی اعم از یهودی و غیره نمی ماند جز اینکه قبل از مرگ، به وی ایمان می آورند، و عیسی خود پشت «سر مهدی» نماز می گذارد. حجاج گفت: وای بر تو! این را از کی دانستی و از کجا آورده ای؟ گفتم: محمد بن علی بن الحسین بن علی بن ابی طالب علیهم السّلام (امام محمد باقر علیه السّلام ) به من خبر داد. حجاج گفت: به خدا قسم این تأویل را از چشمه زلالی آورده ای! - . تفسیر قمی 1 : 165 -

**[ترجمه]

خص، [منتخب البصائر] سعد عن أحمد بن محمد: مثله.

**[ترجمه]تفسیر قمی: معاویة بن عمار می گوید: به حضرت صادق علیه السّلام عرض کردم: معنی زندگی تنگ در آیه «اِنَّ لَهُ مَعِیشَةً ضَنْکاً»، {در حقیقت، زندگیِ تنگ [و سختی] خواهد داشت.} - . طه / 124 - چیست؟ فرمود: به خدا قسم این آیه درباره نواصب (و دشمنان ما) است. عرض کردم: قربانت گردم! ما که آنها را همواره در ناز و نعمت دیده و می بینیم و بدین گونه هم می میرند. فرمود: به خدا آنها هنگام رجعت زندگی ناراحت کننده و گذران تنگی را در پی خواهند داشت که در آن موقع نجاست می خورند. - . تفسیر قمی 2 : 39 -

مانند این روایت در اختصاص نیز آمده است.

**[ترجمه]

تَکْلِمُهُمْ-(1)

فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ کَلَمَهُمُ اللَّهُ فِی نَارِ جَهَنَّمَ إِنَّمَا هُوَ تُکَلِّمُهُمْ مِنَ الْکَلَامِ وَ الدَّلِیلُ عَلَی أَنَّ هَذَا فِی الرَّجْعَةِ قَوْلُهُ وَ یَوْمَ نَحْشُرُ مِنْ کُلِّ أُمَّةٍ فَوْجاً مِمَّنْ یُکَذِّبُ بِآیاتِنا فَهُمْ یُوزَعُونَ حَتَّی إِذا جاؤُ قالَ أَ کَذَّبْتُمْ بِآیاتِی وَ لَمْ تُحِیطُوا بِها عِلْماً أَمَّا ذا کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ (2) قَالَ الْآیَاتُ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْأَئِمَّةُ علیهم السلام فَقَالَ الرَّجُلُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِنَّ الْعَامَّةَ تَزْعُمُ أَنَّ قَوْلَهُ وَ یَوْمَ نَحْشُرُ مِنْ کُلِّ أُمَّةٍ فَوْجاً عَنَی فِی الْقِیَامَةِ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَیَحْشُرُ اللَّهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ مِنْ کُلِّ أُمَّةٍ فَوْجاً وَ یَدَعُ الْبَاقِینَ لَا وَ لَکِنَّهُ فِی الرَّجْعَةِ وَ أَمَّا آیَةُ الْقِیَامَةِ وَ حَشَرْناهُمْ فَلَمْ نُغادِرْ مِنْهُمْ أَحَداً(3).

حَدَّثَنِی أَبِی قَالَ حَدَّثَنِی ابْنُ أَبِی عُمَیْرٍ عَنِ الْمُفَضَّلِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: فِی قَوْلِهِ وَ یَوْمَ نَحْشُرُ مِنْ کُلِّ أُمَّةٍ فَوْجاً قَالَ لَیْسَ أَحَدٌ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ قُتِلَ إِلَّا یَرْجِعُ حَتَّی یَمُوتَ وَ لَا یَرْجِعُ إِلَّا مَنْ مَحَضَ الْإِیمَانَ مَحْضاً أَوْ مَحَضَ الْکُفْرَ مَحْضاً قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ رَجُلٌ لِعَمَّارِ بْنِ یَاسِرٍ یَا أَبَا الْیَقْظَانِ آیَةٌ فِی کِتَابِ اللَّهِ قَدْ أَفْسَدَتْ قَلْبِی وَ شَکَّکَتْنِی قَالَ عَمَّارٌ وَ أَیَّةُ آیَةٍ هِیَ قَالَ قَوْلُ اللَّهِ وَ إِذا وَقَعَ الْقَوْلُ عَلَیْهِمْ أَخْرَجْنا لَهُمْ دَابَّةً مِنَ الْأَرْضِ تُکَلِّمُهُمْ أَنَّ النَّاسَ کانُوا بِآیاتِنا لا یُوقِنُونَ (4) الْآیَةَ فَأَیَّةُ دَابَّةٍ هَذِهِ قَالَ عَمَّارٌ وَ اللَّهِ مَا أَجْلِسُ وَ لَا آکُلُ وَ لَا أَشْرَبُ حَتَّی أُرِیَکَهَا فَجَاءَ عَمَّارٌ مَعَ الرَّجُلِ إِلَی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ وَ هُوَ یَأْکُلُ تَمْراً وَ زُبْداً فَقَالَ یَا أَبَا الْیَقْظَانِ هَلُمَّ فَجَلَسَ عَمَّارٌ وَ أَقْبَلَ یَأْکُلُ مَعَهُ فَتَعَجَّبَ الرَّجُلُ مِنْهُ فَلَمَّا قَامَ عَمَّارٌ قَالَ الرَّجُلُ سُبْحَانَ اللَّهِ یَا أَبَا الْیَقْظَانِ حَلَفْتَ أَنَّکَ لَا تَأْکُلُ وَ لَا تَشْرَبُ وَ لَا تَجْلِسُ حَتَّی تُرِیَنِیهَا قَالَ عَمَّارٌ قَدْ أَرَیْتُکَهَا إِنْ کُنْتَ تَعْقِلُ.

**[ترجمه]تفسیر قمی: امام صادق علیه السّلام فرمود: رسول خدا صلّی اللَّه علیه و آله به امیر مؤمنان علیه السّلام رسید که در مسجد خوابیده بود و مقداری رمل و خاک جمع کرده و به عنوان بالش زیر سر گذاشته بود. رسول خدا صلّی اللَّه علیه و آله او را با پای خود تکان داد و سپس فرمود: برخیز ای جنبنده خدا! پس مردی از اصحاب گفت: ای رسول خدا! آیا ما نیز می توانیم یکدیگر را به این نام بخوانیم؟ فرمود: نه، به خدا قسم این نام مخصوص علی علیه السّلام است! و او همان جنبنده ای است که خدا در کتابش فرمود: «وَ إِذا وَقَعَ الْقَوْلُ عَلَیْهِمْ أَخْرَجْنا لَهُمْ دَابَّةً مِنَ الْأَرْضِ تُکَلِّمُهُمْ أَنَّ النَّاسَ کانُوا بِآیاتِنا لا یُوقِنُونَ»، {و چون قول [عذاب] بر ایشان واجب گردد، جنبنده ای را از زمین برای آنان بیرون می آوریم که با ایشان سخن گوید که: مردم [چنان که باید] به نشانه های ما یقین نداشتند.} - . نمل / 82 - سپس فرمود: یا علی! وقتی آخرالزمان شود، خدا تو را در نیکوترین صورت می آورد، در حالی که همراهت وسیله داغ نهادن است که دشمنانت را با آن داغ می نهی.

آنگاه راوی به امام صادق علیه السّلام عرضه داشت: اهل تسنن می گویند که در این آیه آمده که آن جنبنده به آنان جراحت وارد می سازد! پس حضرت صادق علیه السّلام فرمود: خدا در آتش جهنم به آنان جراحت وارد می سازد، اما آن جنبنده با آنان سخن می گوید. و «تکلمهم» در این آیه از ریشه کلام و سخن گفتن است. دلیل بر این مطلب این است که خدا می فرماید: «وَ یَوْمَ نَحْشُرُ مِنْ کُلِّ أُمَّةٍ فَوْجاً مِمَّنْ یُکَذِّبُ بِآیاتِنا فَهُمْ یُوزَعُونَ حَتَّی إِذا جاؤُ قالَ أَ کَذَّبْتُمْ بِآیاتی وَ لَمْ تُحیطُوا بِها عِلْماً أَمَّا ذا کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ»، {و آن روز که از هر امّتی، گروهی از کسانی را که آیات ما را تکذیب کرده اند محشور می گردانیم، پس آنان نگاه داشته می شوند تا همه به هم بپیوندند. تا چون [همه کافران] بیایند، [خدا] می فرماید: «آیا نشانه های مرا به دروغ گرفتید و حال آنکه از نظر علم، بدانها احاطه نداشتید؟ آیا [در طول حیات] چه می کردید؟»} - . نمل / 83 - فرمود: منظور از «آیات»، امیرالمؤمنین و امامان علیهم السّلام هستند. راوی عرض کرد: اهل تسنن می پندارند که آیه: «وَ یَوْمَ نَحْشُرُ مِنْ کُلِّ أُمَّةٍ فَوْجاً» مقصود حشر مردم در قیامت است! امام صادق علیه السّلام فرمود: پس در این صورت خدا در قیامت باید از هر امتی گروهی را جمع نموده و بقیه مردم را محشور ننماید! نه! این آیه در مورد رجعت است. آیه مربوط به حشر در قیامت این آیه است: « وَ حَشَرْناهُمْ فَلَمْ نُغادِرْ مِنْهُمْ أَحَداً»، {و آنان را گرد می آوریم و هیچ یک را فروگذار نمی کنیم.}. - . کهف / 47 -

علی بن ابراهیم می گوید: امام صادق علیه السّلام در تفسیر آیه «وَ یَوْمَ نَحْشُرُ مِنْ کُلِّ أُمَّةٍ فَوْجاً» فرمود: همه مؤمنانی که کشته شده اند، به دنیا بر می گردند تا به مرگ طبیعی بمیرند و فقط مؤمنانی که ایمان کامل دارند و کافرانی که در کفر محض می باشند به دنیا رجعت می کنند.

امام صادق علیه السّلام فرمود: مردی به عمار یاسر گفت: ای ابا الیقظان! آیه ای در قرآن است که دلم را فاسد کرده و مرا به تردید واداشته است! عمار گفت: کدام آیه؟ گفت: در آیه: «وَ إِذا وَقَعَ الْقَوْلُ عَلَیْهِمْ أَخْرَجْنا لَهُمْ دَابَّةً مِنَ الْأَرْضِ تُکَلِّمُهُمْ أَنَّ النَّاسَ کانُوا بِآیاتِنا لا یُوقِنُونَ»، {و چون قول [عذاب] بر ایشان واجب گردد، جنبنده ای را از زمین برای آنان بیرون می آوریم که با ایشان سخن گوید که: مردم [چنان که باید] به نشانه های ما یقین نداشتند.} این کدام جنبنده است؟ عمار گفت: به خدا قسم نمی نشینم و نمی خورم و نمی آشامم تا او را به تو نشان دهم!

پس عمار همراه آن مرد به محضر امیرالمؤمنین علیه السّلام شرفیاب شد، در حالی که حضرت مشغول تناول خرما و کره بود! پس فرمود: ای اباالیقظان! جلو بیا! پس عمار نشست و همراه حضرت شروع به خوردن کرد. مرد از کار عمار تعجب نمود! وقتی عمار برخاست، مرد به او گفت: سبحان الله! ای اباالیقظان! تو سوگند یاد کردی که نخوری و نیاشامی و ننشینی تا او را به من نشان دهی! عمار گفت: اگر تعقل می کردی من او را به تو نشان دادم. - . تفسیر قمی 2 : 106 -

**[ترجمه]

أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ مَا لِلَّهِ آیَةٌ أَعْظَمَ مِنِّی فَإِذَا رَجَعُوا إِلَی الدُّنْیَا یَعْرِفُهُمْ أَعْدَاؤُهُمْ إِذَا رَأَوْهُمْ فِی الدُّنْیَا.

**[ترجمه]تفسیر قمی: علی بن ابراهیم بعد از ذکر آیه «سَیُرِیکُمْ آیاتِهِ فَتَعْرِفُونَها»، {به زودی آیاتش را به شما نشان خواهد داد و آن را خواهید شناخت.} - . نمل / 93 - می گوید: منظور از «آیات»، امیرالمؤمنین و امامان علیهم السّلام هستند. هنگامی که امیرالمؤمنین و ائمه طاهرین علیه السّلام به دنیا رجعت نمودند، دشمنانی که آنها را می بینند، آنان را می شناسند. دلیل بر اینکه این «آیات» ائمه علیهم السّلام می باشند، این گفته امیرالمؤمنین علیه السّلام است که فرمود: «خدا را آیتی بزرگ تر از من نیست.» پس وقتی که آن ذوات مقدسه به دنیا برگشتند، دشمنان آنها، آنان را می شناسند. - . تفسیر قمی 2 : 108 -

**[ترجمه]

عَلَی وَجْهِ الْأَرْضِ عَنَاقُ بِنْتُ آدَمَ علیه السلام (1) خَلَقَ اللَّهُ لَهَا عِشْرِینَ إِصْبَعاً فِی کُلِّ إِصْبَعٍ مِنْهَا ظُفُرَانِ طَوِیلَانِ کَالْمِنْجَلَیْنِ الْعَظِیمَیْنِ وَ کَانَ مَجْلِسُهَا فِی الْأَرْضِ مَوْضِعَ جَرِیبٍ فَلَمَّا بَغَتْ بَعَثَ اللَّهُ لَهَا أَسَداً کَالْفِیلِ وَ ذِئْباً کَالْبَعِیرِ وَ نَسْراً کَالْحِمَارِ وَ کَانَ ذَلِکَ فِی الْخَلْقِ الْأَوَّلِ فَسَلَّطَهُمْ عَلَیْهَا فَقَتَلُوهَا أَلَا وَ قَدْ قَتَلَ اللَّهُ فِرْعَوْنَ وَ هَامَانَ وَ خَسَفَ بِقَارُونَ وَ إِنَّمَا هَذَا مَثَلٌ لِأَعْدَائِهِ الَّذِینَ غَصَبُوا حَقَّهُ فَأَهْلَکَهُمُ اللَّهُ ثُمَّ قَالَ عَلِیٌّ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ عَلَی أَثَرِ هَذَا الْمَثَلِ الَّذِی ضَرَبَهُ وَ قَدْ کَانَ لِی حَقٌّ حَازَهُ دُونِی مَنْ لَمْ یَکُنْ لَهُ وَ لَمْ أَکُنْ أَشْرَکُهُ فِیهِ وَ لَا تَوْبَةَ لَهُ إِلَّا بِکِتَابٍ مُنْزَلٍ أَوْ بِرَسُولٍ مُرْسَلٍ وَ أَنَّی لَهُ بِالرِّسَالَةِ بَعْدَ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله وَ لَا نَبِیَّ بَعْدَ مُحَمَّدٍ فَأَنَّی یَتُوبُ وَ هُمْ فِی بَرْزَخِ الْقِیَامَةِ غَرَّتْهُ الْأَمَانِیُّ وَ غَرَّهُ بِاللَّهِ الْغَرُورُ قَدْ أَشْفَی عَلَی جُرُفٍ هَارٍ فَانْهَارَ فِی نارِ جَهَنَّمَ وَ اللَّهُ لا یَهْدِی الْقَوْمَ الظَّالِمِینَ وَ کَذَلِکَ مَثَلُ الْقَائِمِ علیه السلام فِی غَیْبَتِهِ وَ هَرَبِهِ وَ اسْتِتَارِهِ مَثَلُ مُوسَی علیه السلام خَائِفٌ مُسْتَتِرٌ إِلَی أَنْ یَأْذَنَ اللَّهُ فِی خُرُوجِهِ وَ طَلَبِ حَقِّهِ وَ قَتْلِ أَعْدَائِهِ فِی قَوْلِهِ أُذِنَ لِلَّذِینَ یُقاتَلُونَ بِأَنَّهُمْ ظُلِمُوا وَ إِنَّ اللَّهَ عَلی نَصْرِهِمْ لَقَدِیرٌ الَّذِینَ أُخْرِجُوا مِنْ دِیارِهِمْ بِغَیْرِ حَقٍ (2) وَ قَدْ ضَرَبَ بِالْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِمَا مَثَلًا فِی بَنِی إِسْرَائِیلَ بِإِدَالَتِهِمْ مِنْ أَعْدَائِهِمْ حَیْثُ قَالَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ علیهما السلام لِمِنْهَالِ بْنِ عَمْرٍو أَصْبَحْنَا فِی قَوْمِنَا مِثْلَ بَنِی إِسْرَائِیلَ فِی آلِ فِرْعَوْنَ یُذَبِّحُونَ أَبْنَاءَنَا وَ یَسْتَحْیُونَ نِسَاءَنَا(3).

**[ترجمه]تفسیر قمی: علی بن ابراهیم در ذیل آیات «طسم تِلْکَ آیاتُ الْکِتابِ الْمُبینِ نَتْلُوا عَلَیْکَ مِنْ نَبَإِ مُوسی وَ فِرْعَوْنَ بِالْحَقِّ لِقَوْمٍ یُؤْمِنُونَ إِنَّ فِرْعَوْنَ عَلا فِی الْأَرْضِ وَ جَعَلَ أَهْلَها شِیَعاً یَسْتَضْعِفُ طائِفَةً مِنْهُمْ یُذَبِّحُ أَبْناءَهُمْ وَ یَسْتَحْیی نِساءَهُمْ إِنَّهُ کانَ مِنَ الْمُفْسِدینَ»، { طا، سین، میم. این است آیات کتاب روشنگر. [بخشی] از گزارش [حال] موسی و فرعون را برای [آگاهی] مردمی که ایمان می آورند، به درستی بر تو می خوانیم: فرعون در سرزمین [مصر] سر برافراشت، و مردمِ آن را طبقه طبقه ساخت، طبقه ای از آنان را زبون می داشت: پسرانشان را سر می برید، و زنانشان را [برای بهره کشی] زنده بر جای می گذاشت، که وی از فسادکاران بود.} - . قصص / 1 - 6 - می گوید: خداوند با عبارت «نتلوا علیک»، پیامبرش صلّی اللَّه علیه و آله را مورد خطاب قرار داده و تا عبارت «من المفسدین»، به پیامبرش آنچه که بر موسی و یارانش از جانب فرعون رسید، از قبیل قتل و ظلم خبر می دهد تا در مصائب خود حضرت و اهل بیت طاهرینش، موجب تعزیت و تسلی خاطر باشد .

سپس بعد از تسلی خاطر، پیامبرش را بشارت داد که خدا بر آنها تفضل خواهد فرمود و آنان را جانشینان بر روی زمین و امامان امت قرار خواهد داد و آنان را همراه دشمنانشان به دنیا بر می گرداند تا از آنان انتقام بگیرند. پس فرمود: «وَ نُریدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَی الَّذینَ اسْتُضْعِفُوا فِی الْأَرْضِ وَ نَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَ نَجْعَلَهُمُ الْوارِثینَ وَ نُمَکِّنَ لَهُمْ فِی الْأَرْضِ وَ نُرِیَ فِرْعَوْنَ وَ هامانَ وَ جُنُودَهُما»، {و خواستیم بر کسانی که در آن سرزمین فرو دست شده بودند منّت نهیم و آنان را پیشوایان [مردم] گردانیم، و ایشان را وارث [زمین] کنیم، و در زمین قدرتشان دهیم و [از طرفی] به فرعون و هامان و لشکریانشان آنچه را که از جانب آنان بیمناک بودند، بنمایانیم} و فرعون و هامان و جنودشان، کسانی هستند که حق آل محمد صلّی اللَّه علیه و آله را غصب نمودند و عبارت «منهم»، یعنی از آل محمد صلّی اللَّه علیه و آله، و عبارت «ما کانوا یحذرون»، یعنی قتل و عذابشان کنیم.

و اگر این آیه درباره موسی و فرعون نازل شده بود، باید می فرمود: «و نری فرعون و هامان و جنودهما «منه» ما کانوا یحذرون»، یعنی از موسی و خدا نباید می فرمود «منهم». پس وقتی فرمود: «وَ نُریدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَی الَّذینَ اسْتُضْعِفُوا فِی الْأَرْضِ وَ نَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً»، دانستیم که خطاب متوجه پیامبر صلّی اللَّه علیه و آله است و آنچه که خدا به رسولش وعده داده است. پس از او خواهد بود و امامان از فرزندان او خواهند بود و خدا این مثال را برای رسول و اهل بیتش علیهم السّلام درباره موسی و بنی اسرائیل و دشمنانشان یعنی فرعون و جنودش زد.

پس فرمود: فرعون بنی اسرائیل را کشت و به آنان ظلم نمود، پس خدا موسی را در برابر فرعون و یارانش یاری کرد تا اینکه خدا آنان را هلاک فرمود؛ همچنین است جریان اهل بیت رسول خدا صلّی اللَّه علیه و آله که از جانب دشمنانشان دچار قتل و غصب می شوند، سپس خدا آنان و دشمنانشان را به دنیا برمی گرداند تا آنان دشمنانشان را بکشند.

و امیرالمؤمنین علیه السّلام درباره دشمنانش مثالی زد، مانند مثالی که خدا برای بنی اسرائیل در مورد فرعون و هامان زد. امیر علیه السّلام فرمود: ای مردم! اولین کسی که روی زمین بر خدای عزوجل بغی و ستم نمود، «عناق» دختر آدم علیه السّلام بود. خدا برایش بیست انگشت آفرید که در هر انگشتی دو ناخن بلند مانند دو داس بزرگ وجود داشت و نشیمنگاه او روی زمین به قدر یک جریب طول داشت. وقتی ستم کرد، خدا برایش شیری مانند فیل و گرگی مانند شتر و عقابی مانند الاغ برانگیخت و این امر در آفرینش اول روی داد. پس خدا آن جانوران را بر آن زن مسلط کرد و آنان او را کشتند. آگاه باشید که خدا فرعون و هامان را کشت و قارون را به دل زمین فرو برد و این مثالی برای دشمنان خداست که حق او را غصب نمودند و خدا هم آنان را هلاک فرمود.

سپس علی علیه السّلام فرمود: بر طبق این مثالی که زدم، من نیز حقی داشتم که آن حق را کسی که از من پایین تر بود، چنین حقی نداشت، من نیز با او در آن حق شریک نبودم (که بخواهد شریک من در امر خلافت باشد) و او توبه و بازگشتی ندارد جز به امر کتاب نازل شده یا رسولی فرستاده شده. و کجا او بعد از محمد صلّی اللَّه علیه و آله که پیامبری پس از او نیست، رسالت خواهد داشت و کجا توبه خواهد کرد؟ پس آن غاصب در برزخ قیامت است و آرزوها وی را فریفته و شیطان او را در امر خدا فریب داده است، و بنای خود را بر لب پرتگاه مشرف به سقوط ساخته و از آنجا در آتش جهنم سقوط می کند و خدا قوم ستم پیشه را هدایت نخواهد کرد.

و همچنین است مثل قائم علیه السّلام در غیبت و فرار و استتاری که از ستمگران دارد، که مانند موسی علیه السّلام پنهان است تا خدا اذن خروجش دهد و حق خود را طلب کند و دشمنانش را بکشد، که خدا فرمود: «أُذِنَ لِلَّذینَ یُقاتَلُونَ بِأَنَّهُمْ ظُلِمُوا وَ إِنَّ اللَّهَ عَلی نَصْرِهِمْ لَقَدیرٌ الَّذینَ أُخْرِجُوا مِنْ دِیارِهِمْ بِغَیْرِ حَقٍّ»، {به کسانی که جنگ بر آنان تحمیل شده، رخصت [جهاد] داده شده است، چرا که مورد ظلم قرار گرفته اند، و البته خدا بر پیروزی آنان سخت تواناست. همان کسانی که به ناحق از خانه هایشان بیرون رانده شدند.} - . حج / 39 - و برای حسین بن علی علیهماالسّلام نیز مثالی در بنی اسرائیل زده شد که بنی اسرائیل مغلوب دشمنانشان شدند، آنجا که علی بن الحسین علیهماالسّلام به منهال بن عمرو فرمود: ما در قوم خود به مانند بنی اسرائیل شدیم در میان آل فرعون که دشمنان ما فرزندان ما را سر بریدند و زنان ما را زنده نگه داشتند. - . تفسیر قمی 2 : 110 -

**[ترجمه]

**[ترجمه]خبر اخیر را در احوال حسین علیه السّلام آوردیم. و عبارت «فلما تقدم» استدلال بر این مطلب است که منظور از فرعون و هامان و جنودشان، ابوبکر و عمر و پیروانشان هستند، زیرا خدای متعال قبل از ذکر نام فرعون و هامان فرمود: «و نرید ان نمن» و این نوعی وعده است و ظاهر آن نشان می دهد که هنوز امر وعده داده شده، محقق نشده است.

**[ترجمه]

**[ترجمه]تفسیر قمی: مقصود از آیه «وَ جَعَلَها کَلِمَةً باقِیَةً فِی عَقِبِهِ لَعَلَّهُمْ یَرْجِعُونَ»، {و او آن را در پی خود سخنی جاویدان کرد، باشد که آنان [به توحید] بازگردند.} - . زخرف / 28 - این است که ائمه اطهار علیهم السّلام رجعت به دنیا می کنند. - . تفسیر قمی 2 : 256 -

**[ترجمه]

من أشراط الساعة تدخل فی مسامع الکفار و المنافقین و هو لم یأت بعد و إنه یأتی قبل قیام الساعة فیدخل أسماعهم حتی أن رءوسهم تکون کالرأس الحنیذ و یصیب المؤمن منه مثل الزکمة و تکون الأرض کلها کبیت أوقد فیه لیس فیه خصاص و یمکث ذلک أربعین یوما.

**[ترجمه]امین الدین طبرسی در ذیل آیه فوق فرموده است: وقتی قریش دعوت پیغمبر صلّی اللَّه علیه و آله را تکذیب نمودند، حضرت هم آنها را نفرین کرد که به قحطی نظیر قحطی زمان حضرت یوسف مبتلا شوند. پس زمین قحطی زد و قریش هم با دعای حضرت، مبتلا به قحطی سختی شدند، به طوری که از فرط گرسنگی میان زمین و آسمان را به صورت دود می دیدند و از روی ناچاری مردار و استخوان می خوردند. آن گاه متوسل به پیغمبر شدند، حضرت هم از خدا خواست که ناراحتی آنها را برطرف سازد.

بعضی از دانشمندان گفته اند: «دخان» در این آیه که می فرماید: آسمان با دود آشکاری می آید از علائم پیش از قیامت است. این دود در گوش های کفار و منافقین فرو می رود و از حرارت آن، سرهای مردم مثل سر بریان خواهد شد! افراد با ایمان هم از آن دود حالتی شبیه به زکام و سرماخوردگی پیدا می کنند. تمام زمین از حرارت آن مانند خانه ای می شود که آتش در آن افروخته باشند و هیچ روزنه ای هم نداشته باشد، و این حالت تا چهل روز خواهد ماند. - . مجمع البیان 9 : 104 -

**[ترجمه]

وَ بَنِی أُمَیَّةَ وَ سَائِرِ النَّاسِ.

**[ترجمه]تفسیر قمی: ابو بصیر می گوید: در مورد آیه «فَما لَهُ مِنْ قُوَّةٍ وَ لا ناصِرٍ»، {پس او را نه نیرویی مانَد و نه یاری.} حضرت فرمود: قدرتی ندارد که با آن در برابر خالقش عرض اندام کند و اگر خدا اراده امر سوئی برایش کند، یاوری ندارد که او را در برابر خدا یاری کند. عرض کردم: منظور از آیه: «إِنَّهُمْ یَکیدُونَ کَیْداً»، {آنان دست به نیرنگ می زنند.} چیست؟ فرمود: قصد نیرنگ زدن به رسول خدا صلّی اللَّه علیه و آله و علی و فاطمه علیهماالسّلام داشتند. پس خداوند فرمود: ای محمد! «إِنَّهُمْ یَکیدُونَ کَیْداً وَ أَکیدُ کَیْداً فَمَهِّلِ الْکافِرینَ»، {آنان دست به نیرنگ می زنند. و [من نیز] دست به نیرنگ می زنم. پس کافران را مهلت ده.} ای محمد! « أَمْهِلْهُمْ رُوَیْداً»، {کمی آنان را به حال خود واگذار.} - . طارق / 10 و 15 و 17 -

ای محمد اگر قائم علیه السّلام برانگیخته شود، انتقام مرا از جباران و طواغیت قریش و بنی امیه و سایر مردمان خواهد گرفت. - . تفسیر قمی 2 : 412 -

**[ترجمه]

وَ هُوَ مُشْتَکٍ (1)

وَ أَنَا قَائِمٌ عَلَیْهِ لَأَبْنِیَنَّ بِمِصْرَ مِنْبَراً وَ لَأَنْقُضَنَّ دِمَشْقَ حَجَراً حَجَراً وَ لَأُخْرِجَنَّ الْیَهُودَ وَ النَّصَارَی مِنْ کُلِّ کُوَرِ الْعَرَبِ وَ لَأَسُوقَنَّ الْعَرَبَ بِعَصَایَ هَذِهِ قَالَ قُلْتُ لَهُ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ کَأَنَّکَ تُخْبِرُ أَنَّکَ تَحْیَا بَعْدَ مَا تَمُوتُ فَقَالَ هَیْهَاتَ یَا عَبَایَةُ ذَهَبْتَ فِی غَیْرِ مَذْهَبٍ یَفْعَلُهُ رَجُلٌ مِنِّی.

قال الصدوق رضی الله عنه إن أمیر المؤمنین علیه السلام اتقی عبایة الأسدی فی هذا الحدیث و اتقی ابن الکواء فی الحدیث الأول لأنهما کانا غیر محتملین لأسرار آل محمد صلی الله علیه و آله.

**[ترجمه]معانی الاخبار: عبایه اسدی می گوید: شنیدم که امیرالمؤمنین علیه السّلام در حال شکوه چنین می فرمود و من نزد او ایستاده بودم: در مصر منبری بنا خواهم کرد، تک تک سنگ های دمشق را ویران می کنم، یهود و نصارا را از مخفی گاه های عرب خارج می سازم و عرب را با همین عصایم می رانم. عبایه می گوید: گفتم: یا امیرالمؤمنین! گویا خبر می دهی که بعد از مرگت زنده می شوی!؟ فرمود: هیهات ای عبایه! به خطا رفتی؛ مردی از نسل من چنین خواهد کرد.

شیخ صدوق می فرماید: امیرالمؤمنین علیه السّلام در این حدیث از عبایه تقیه فرمود و در حدیث قبلی نیز از ابن کوّا تقیه نمود، زیرا آن دو نفر توان حمل اسرار آل محمد صلّی اللَّه علیه و آله را نداشتند. - . معانی الاخبار: 406 -

**[ترجمه]

نُغادِرْ مِنْهُمْ أَحَداً(1)

قَالَ عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ وَ مِمَّا یَدُلُّ عَلَی الرَّجْعَةِ قَوْلُهُ وَ حَرامٌ عَلی قَرْیَةٍ أَهْلَکْناها أَنَّهُمْ لا یَرْجِعُونَ (2) فَقَالَ الصَّادِقُ علیه السلام کُلُّ قَرْیَةٍ أَهْلَکَ اللَّهُ أَهْلَهَا بِالْعَذَابِ لَا یَرْجِعُونَ فِی الرَّجْعَةِ فَأَمَّا إِلَی الْقِیَامَةِ فَیَرْجِعُونَ وَ مَنْ مَحَضَ الْإِیمَانَ مَحْضاً وَ غَیْرُهُمْ مِمَّنْ لَمْ یَهْلِکُوا بِالْعَذَابِ وَ مَحَضُوا الْکُفْرَ مَحْضاً یَرْجِعُونَ.

**[ترجمه]تفسیر قمی: حماد می گوید: امام صادق علیه السّلام فرمود: اهل تسنن درباره این آیه چه می گویند؟ «وَ یَوْمَ نَحْشُرُ مِنْ کُلِّ أُمَّةٍ فَوْجاً»، {و آن روز که از هر امّتی، گروهی از کسانی را که آیات ما را تکذیب کرده اند محشور می گردانیم.} گفتم: می گویند: این حشر در قیامت اتفاق می افتد! فرمود: چنین نیست! این آیه درباره رجعت است؛ آیا خدا روز قیامت فقط گروهی از هر امتی را محشور می کند و باقی را رها می سازد؟ آیه مربوط به قیامت این آیه است: «وَ حَشَرْناهُمْ فَلَمْ نُغادِرْ مِنْهُمْ أَحَداً»، {و آنان را گرد می آوریم و هیچ یک را فروگذار نمی کنیم.}

علی بن ابراهیم می گوید: از آیاتی که دال بر رجعت است این آیه است: «وَ حَرامٌ عَلی قَرْیَةٍ أَهْلَکْناها أَنَّهُمْ لا یَرْجِعُونَ»، {و بر [مردم] شهری که آن را هلاک کرده ایم، بازگشتشان [به دنیا] حرام است.} پس امام صادق علیه السّلام فرمود: هر قریه ای که خدا اهل آن را با عذاب نابود کرد در رجعت برنمی گردند، ولی در قیامت باز می گردند و تنها کسانی که مؤمن خالص باشند و غیر مؤمنان از کسانی که با عذاب هلاک نشدند و کسانی که کفر خالص داشتند، رجعت خواهند کرد. - . تفسیر قمی 2 : 106 -

**[ترجمه]

وَ أَوْصِیَاءُ النَّبِیِّینَ وَ هِیَ أَرْضٌ تُدْعَی عموراء وَ إِنَّکَ تُسْتَشْهَدُ بِهَا وَ یُسْتَشْهَدُ مَعَکَ جَمَاعَةٌ مِنْ أَصْحَابِکَ لَا یَجِدُونَ أَلَمَ مَسِّ الْحَدِیدِ وَ تَلَا قُلْنا یا نارُ کُونِی بَرْداً وَ سَلاماً عَلی إِبْراهِیمَ (1) یَکُونُ الْحَرْبُ بَرْداً وَ سَلَاماً عَلَیْکَ وَ عَلَیْهِمْ فَأَبْشِرُوا فَوَ اللَّهِ لَئِنْ قَتَلُونَا فَإِنَّا نَرِدُ عَلَی نَبِیِّنَا قَالَ ثُمَّ أَمْکُثُ مَا شَاءَ اللَّهُ فَأَکُونُ أَوَّلَ مَنْ یَنْشَقُّ الْأَرْضُ عَنْهُ فَأَخْرُجُ خَرْجَةً یُوَافِقُ ذَلِکَ خَرْجَةَ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ وَ قِیَامَ قَائِمِنَا ثُمَّ لَیَنْزِلَنَّ عَلَیَّ وَفْدٌ مِنَ السَّمَاءِ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ لَمْ یَنْزِلُوا إِلَی الْأَرْضِ قَطُّ وَ لَیَنْزِلَنَّ إِلَیَّ جَبْرَئِیلُ وَ مِیکَائِیلُ وَ إِسْرَافِیلُ وَ جُنُودٌ مِنَ الْمَلَائِکَةِ وَ لَیَنْزِلَنَّ مُحَمَّدٌ وَ عَلِیٌّ وَ أَنَا وَ أَخِی وَ جَمِیعُ مَنْ مَنَّ اللَّهُ عَلَیْهِ فِی حَمُولَاتٍ مِنْ حَمُولَاتِ الرَّبِّ خَیْلٍ بُلْقٍ مِنْ نُورٍ لَمْ یَرْکَبْهَا مَخْلُوقٌ ثُمَّ لَیَهُزَّنَّ مُحَمَّدٌ لِوَاءَهُ وَ لَیَدْفَعَنَّهُ إِلَی قَائِمِنَا مَعَ سَیْفِهِ ثُمَّ إِنَّا نَمْکُثُ مِنْ بَعْدِ ذَلِکَ مَا شَاءَ اللَّهُ ثُمَّ إِنَّ اللَّهَ یَخْرُجُ مِنْ مَسْجِدِ الْکُوفَةِ عَیْناً مِنْ دُهْنٍ وَ عَیْناً مِنْ مَاءٍ وَ عَیْناً مِنْ لَبَنٍ ثُمَّ إِنَّ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام یَدْفَعُ إِلَیَّ سَیْفَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ یَبْعَثُنِی إِلَی الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ فَلَا آتِی عَلَی عَدُوٍّ لِلَّهِ إِلَّا أَهْرَقْتُ دَمَهُ وَ لَا أَدَعُ صَنَماً إِلَّا أَحْرَقْتُهُ حَتَّی أَقَعَ إِلَی الْهِنْدِ فَأَفْتَحُهَا وَ إِنَّ دَانِیَالَ وَ یُوشَعَ یَخْرُجَانِ إِلَی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ یَقُولَانِ صَدَقَ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ یَبْعَثُ اللَّهُ مَعَهُمَا إِلَی الْبَصْرَةِ سَبْعِینَ رَجُلًا فَیَقْتُلُونَ مُقَاتِلِیهِمْ وَ یَبْعَثُ بَعْثاً إِلَی الرُّومِ فَیَفْتَحُ اللَّهُ لَهُمْ ثُمَّ لَأَقْتُلَنَّ کُلَّ دَابَّةٍ حَرَّمَ اللَّهُ لَحْمَهَا حَتَّی لَا یَکُونَ عَلَی وَجْهِ الْأَرْضِ إِلَّا الطَّیِّبُ وَ أَعْرِضُ عَلَی الْیَهُودِ وَ النَّصَارَی وَ سَائِرِ الْمِلَلِ وَ لَأُخَیِّرَنَّهُمْ بَیْنَ الْإِسْلَامِ وَ السَّیْفِ فَمَنْ أَسْلَمَ مَنَنْتُ عَلَیْهِ وَ مَنْ کَرِهَ الْإِسْلَامَ أَهْرَقَ اللَّهُ دَمَهُ وَ لَا یَبْقَی رَجُلٌ مِنْ شِیعَتِنَا إِلَّا أَنْزَلَ اللَّهُ إِلَیْهِ مَلَکاً یَمْسَحُ عَنْ وَجْهِهِ التُّرَابَ وَ یُعَرِّفُهُ أَزْوَاجَهُ وَ مَنْزِلَتَهُ فِی الْجَنَّةِ وَ لَا یَبْقَی عَلَی وَجْهِ الْأَرْضِ أَعْمَی وَ لَا مُقْعَدٌ وَ لَا مُبْتَلًی إِلَّا کَشَفَ اللَّهُ عَنْهُ بَلَاءَهُ بِنَا أَهْلَ الْبَیْتِ

ص: 62

وَ لَیَنْزِلَنَّ الْبَرَکَةُ مِنَ السَّمَاءِ إِلَی الْأَرْضِ حَتَّی إِنَّ الشَّجَرَةَ لَتَقْصِفُ بِمَا یُرِیدُ اللَّهُ فِیهَا مِنَ الثَّمَرَةِ وَ لَتَأْکُلَنَّ ثَمَرَةَ الشِّتَاءِ فِی الصَّیْفِ وَ ثَمَرَةَ الصَّیْفِ فِی الشِّتَاءِ وَ ذَلِکَ قَوْلُهُ تَعَالَی وَ لَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُری آمَنُوا وَ اتَّقَوْا لَفَتَحْنا عَلَیْهِمْ بَرَکاتٍ مِنَ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ وَ لکِنْ کَذَّبُوا فَأَخَذْناهُمْ بِما کانُوا یَکْسِبُونَ (1) ثُمَّ إِنَّ اللَّهَ لَیَهَبُ لِشِیعَتِنَا کَرَامَةً لَا یَخْفَی عَلَیْهِمْ شَیْ ءٌ فِی الْأَرْضِ وَ مَا کَانَ فِیهَا حَتَّی إِنَّ الرَّجُلَ مِنْهُمْ یُرِیدُ أَنْ یَعْلَمَ عِلْمَ أَهْلِ بَیْتِهِ فَیُخْبِرَهُمْ بِعِلْمِ مَا یَعْمَلُونَ.

خص، [منتخب البصائر] مما رواه لی السید علی بن عبد الکریم بن عبد الحمید الحسنی بإسناده عن سهل: مثله

**[ترجمه]خرایج و جرایح: حضرت امام باقر علیه السّلام فرمود: امام حسین علیه السّلام پیش از آنکه شهید شود به یارانش فرمود: جدم پیغمبر خدا به من فرمود: ای فرزند! تو را به عراق می برند و آن سرزمینی است که پیغمبران و جانشینانشان به آن برخوردند و آنجا «عمورا» خوانده می شود. تو در آنجا شهید می شوی و جماعتی از اصحاب تو که احساس اسلحه و آهن را نخواهند کرد نیز با تو به شهادت می رسند. آنگاه این آیه را تلاوت نمود: «قُلْنا یا نارُ کُونِی بَرْداً وَ سَلاماً عَلی إِبْراهِیمَ»، {گفتیم: «ای آتش، برای ابراهیم سرد و بی آسیب باش.»} - . انبیاء / 69 - و سپس فرمود: آتش جنگ بر تو و آنها سرد و سلامت خواهند شد.

پس مژده باد شما را! به خدا قسم اگر این قوم ما را به قتل رسانند، ما به نزد پیغمبرمان برمی گردیم. آنگاه من تا مدت زمانی که خداوند بخواهد، خواهم ماند. من نخستین کسی خواهم بود که قبرش شکافته گردد و به موازات برانگیخته شدن امیرالمؤمنین از قبر و قیام قائم ما، از قبرم بیرون می آیم. آنگاه جماعتی از فرشتگان آسمان به امر الهی فرود می آیند و جبرئیل، میکائیل و اسرافیل با لشکری از فرشتگان، به سوی من نازل می شوند. سپس محمد و علی و من و برادرم (امام حسن علیه السّلام ) و تمام آنها که خدا به واسطه ایمان کامل بر آنان منت نهاده، بر مرکب های ابلق که همه از نورند و تا آن روز آفریده ای بر آنها سوار نگشته، فرود می آییم. سپس محمد صلّی اللَّه علیه و آله پرچم خود را به اهتزاز درآورده و آن را با شمشیر خود به قائم ما می دهد و بدین گونه بعد از آن، تا زمانی که خدا تقدیر فرموده در جهان خواهیم زیست. سپس خدا از مسجد کوفه چشمه ای از روغن و چشمه ای از آب و چشمه ای از شیر خارج می سازد.

سپس امیرالمؤمنین علیه السّلام شمشیر رسول خدا صلّی اللَّه علیه و آله را به من می دهد و مرا به شرق و غرب می فرستد. و من نزد هیچ دشمن خدایی نمی روم مگر اینکه خونش را می ریزم و بتی را فرو نمی گذارم، مگر آنکه آن را می سوزانم، تا اینکه به هند می روم و آنجا را فتح می کنم.

و دانیال و یوشع به نزد امیرالمؤمنین می روند و می گویند: خدا و رسول خدا صلّی اللَّه علیه و آله راست گفتند. خدا همراه آن دو، هفتاد تن را به بصره می فرستد که جنگاوران آنجا را می کشند و خداوند لشکری به روم می فرستند و خدا روم را به دست آنان می گشاید.

من هر جنبنده حرام گوشتی را کشته و نابود می گردانم، به طوری که جز حیوانات حلال گوشت در روی زمین باقی نماند. سپس من یهود و نصارا و سایر ملل را به دین اسلام دعوت می کنم و آنها را در برگزیدن اسلام و شمشیر مخیر می گردانم. هر کس اسلام آورد بر وی منت می نهم و هر کس امتناع ورزید، خون او را می ریزم. و مردی از شیعیان ما نمی ماند مگر آنکه خدا فرشته ای بر او فرومی فرستد که خاک را از چهره او می تکاند و همسران او در بهشت را به او معرفی نموده و منزلت او را در بهشت نشانش می دهد. و روی زمین کور و زمینگیر و مبتلایی نمی ماند، مگر اینکه خدا بلا را به سبب ما اهل بیت از او دفع می نماید.

و برکت از آسمان به زمین می بارد، تا جایی که شاخه درخت، به سبب وفور میوه هایی که خدا برایش قرار داده می شکند. و شما میوه زمستانی را در تابستان و میوه تابستان را در زمستان می خورید و این معنای این آیه است: «وَ لَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُری آمَنُوا وَ اتَّقَوْا لَفَتَحْنا عَلَیْهِمْ بَرَکاتٍ مِنَ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ وَ لکِنْ کَذَّبُوا فَأَخَذْناهُمْ بِما کانُوا یَکْسِبُونَ»، {و اگر مردم شهرها ایمان آورده و به تقوا گراییده بودند، قطعاً برکاتی از آسمان و زمین برایشان می گشودیم، ولی تکذیب کردند پس به [کیفر] دستاوردشان [گریبان] آنان را گرفتیم.} - . اعراف / 96 -

سپس خدا به شیعیان ما کرامتی عطا می کند که چیزی در زمین و آنچه در آن است بر آنان مخفی نمی ماند، تا جایی که اگر بخواهد علم به امور اهل و عیالش پیدا کند، حتی مطالبی که آنان می دانند را نیز می داند! - . الخرائج و الجرائح 2 : 848 -

در کتاب منتخب البصائر نیز مثل این روایت نقل شده است.

**[ترجمه]

جَمِیلِ بْنِ دَرَّاجٍ عَنِ الْمُعَلَّی بْنِ خُنَیْسٍ وَ زَیْدٍ الشَّحَّامِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالا سَمِعْنَاهُ یَقُولُ: إِنَّ أَوَّلَ مَنْ یَکُرُّ فِی الرَّجْعَةِ الْحُسَیْنُ بْنُ عَلِیٍّ علیهما السلام وَ یَمْکُثُ فِی الْأَرْضِ أَرْبَعِینَ سَنَةً حَتَّی یَسْقُطَ حَاجِبَاهُ عَلَی عَیْنَیْهِ.

**[ترجمه]منتخب البصائر: امام صادق علیه السّلام فرمود: اول کسی که در رجعت بر می گردد، حسین بن علی علیهماالسّلام است و چهل سال در زمین می ماند، تا جایی که ابروانش روی چشمان مبارکش می ریزد. - . مختصر بصائر الدرجات: 17 -

**[ترجمه]

وَ خَرَجَ عُثْمَانُ بْنُ عَفَّانَ وَ شِیعَتُهُ وَ نَقْتُلُ بَنِی أُمَیَّةَ فَعِنْدَهَا یَوَدُّ الَّذِینَ کَفَرُوا لَوْ کَانُوا مُسْلِمَیْنِ.

**[ترجمه]منتخب البصائر: جابر بن یزید از امام باقر علیه السّلام نقل می کند که فرمود: هیچ مؤمنی نیست مگر اینکه یک کشته شدن دارد و یک مرگ؛ کسی که کشته شود، برمی گردد تا بمیرد و کسی که بمیرد، برمی گردد تا کشته شود.

جابر بن یزید می گوید: سپس من این آیه را برای حضرت خواندم که فرمود: « کُلُّ نَفْسٍ ذائِقَةُ الْمَوْتِ»، {هر جانداری چشنده [طعم] مرگ است.} - . آل عمران / 185 - حضرت فرمود: «و منشورة». پرسیدم: منظور شما از عبارت «و منشورة» چیست؟ فرمود: جبرئیل این آیه را این چنین بر محمد صلّی اللَّه علیه و آله نازل نمود: «کُلُّ نَفْسٍ ذائِقَةُ الْمَوْتِ وَ مَنشورَةٌ.» سپس فرمود: در این امت هیچ نیکوکار و بدکاری نیست، مگر اینکه بر می گردد. اما مؤمنان به سمت روشنی دیدگان خود برمی گردند و اما کفار، به سمت خواری خدا بر ایشان برمی گردند. آیا این آیه را نشنیده ای که می فرماید: «وَ لَنُذیقَنَّهُمْ مِنَ الْعَذابِ الْأَدْنی دُونَ الْعَذابِ الْأَکْبَرِ»، {و قطعاً غیر از آن عذاب بزرگ تر، از عذاب این دنیا [نیز] به آنان می چشانیم}؟ - . سجده / 21 - و این آیه را: «یا أَیُّهَا الْمُدَّثِّرُ قُمْ فَأَنْذِرْ»، {ای کشیده ردایِ شب بر سر، برخیز و بترسان}؟ منظور از این انذار، قیام محمد صلّی اللَّه علیه و آله در رجعت است که در آن هنگام انذار می کند.

و در این آیه «إِنَّها لَإِحْدَی الْکُبَرِ نَذیراً لِلْبَشَرِ»، {که آیات [قرآن] از پدیده های بزرگ است. بشر را هشداردهنده است.} - . مدثر / 35 - 36 - منظور محمد صلّی اللَّه علیه و آله است که در رجعت، بیم دهنده بشر است .

و این آیه «هُوَ الَّذی أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدی وَ دینِ الْحَقِّ لِیُظْهِرَهُ عَلَی الدِّینِ کُلِّهِ وَ لَوْ کَرِهَ الْمُشْرِکُونَ»، {او کسی است که پیامبرش را با هدایت و دین درست، فرستاد تا آن را بر هر چه دین است پیروز گرداند، هر چند مشرکان خوش نداشته باشند.} - . توبه / 33 - خدای عزوجل در رجعت، او را بر همه ادیان غالب می رساند.

و در این آیه «حَتَّی إِذا فَتَحْنا عَلَیْهِمْ باباً ذا عَذابٍ شَدیدٍ»، {تا وقتی که دری از عذاب دردناک بر آنان گشودیم} - . مومنون / 77 - منظور از این درب، علی بن ابی طالب علیه السّلام است در روزی که در رجعت بازگشت می کند.

جابر می گوید: امام باقر علیه السّلام فرمود: امیرمؤمنان علیه السّلام درباره آیه «رُبَما یَوَدُّ الَّذینَ کَفَرُوا لَوْ کانُوا مُسْلِمینَ»، {چه بسا کسانی که کافر شدند آرزو کنند که کاش مسلمان بودند.} - . حجر / 2 - فرمود: تأویل این آیه من هستم، وقتی که با شیعیانم خروج می کنیم و عثمان بن عفان نیز با شیعیانش خروج می کنند و ما بنی امیه را می کشیم. پس در این هنگامه است که کفار آرزو می کنند که ای کاش مسلمان بودند. - . مختصر بصائر الدرجات: 18 -

**[ترجمه]

یُقْتَلُ إِلَّا مَاتَ قَالَ فَقَالَ یَا زُرَارَةُ قَوْلُ اللَّهِ أَصْدَقُ مِنْ (1)

قَوْلِکَ قَدْ فَرَّقَ بَیْنَ الْقَتْلِ وَ الْمَوْتِ فِی الْقُرْآنِ فَقَالَ علیه السلام أَ فَإِنْ ماتَ أَوْ قُتِلَ (2) وَ قَالَ لَئِنْ مُتُّمْ أَوْ قُتِلْتُمْ لَإِلَی اللَّهِ تُحْشَرُونَ (3) فَلَیْسَ کَمَا قُلْتَ یَا زُرَارَةُ الْمَوْتُ مَوْتٌ وَ الْقَتْلُ قَتْلٌ وَ قَدْ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَ إِنَّ اللَّهَ اشْتَری مِنَ الْمُؤْمِنِینَ أَنْفُسَهُمْ وَ أَمْوالَهُمْ بِأَنَّ لَهُمُ الْجَنَّةَ یُقاتِلُونَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ فَیَقْتُلُونَ وَ یُقْتَلُونَ وَعْداً عَلَیْهِ حَقًّا(4) قَالَ فَقُلْتُ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَقُولُ کُلُّ نَفْسٍ ذائِقَةُ الْمَوْتِ (5) أَ فَرَأَیْتَ مَنْ قُتِلَ لَمْ یَذُقِ الْمَوْتَ فَقَالَ لَیْسَ مَنْ قُتِلَ بِالسَّیْفِ کَمَنْ مَاتَ عَلَی فِرَاشِهِ إِنَّ مَنْ قُتِلَ لَا بُدَّ أَنْ یَرْجِعَ إِلَی الدُّنْیَا حَتَّی یَذُوقَ الْمَوْتَ.

شی، [تفسیر العیاشی] عن زرارة: مثله.

**[ترجمه]منتخب البصائر: زراره می گوید: مطلبی داشتم که ابتدا نمی خواستم آن را از حضرت باقر علیه السّلام بپرسم. سؤال لطیفی را پیش کشیدم تا در خلال آن به مسئله مورد نظرم برسم. آن مسأله لطیف این بود که از آن حضرت پرسیدم: آیا کسی که کشته می شود، مرده است؟ فرمود: نه! مرگ، مرگ و کشته شدن، کشته شدن است (یعنی هر کدام حساب جداگانه دارند). گفتم: احدی کشته نمی شود مگر اینکه می میرد. فرمود: ای زراره! سخن خداوند از سخن تو صادق تر است که بین موت و قتل در قرآن فرق نهاده است. پس حضرت این دو آیه را «أَ فَإِنْ ماتَ أَوْ قُتِلَ»، {آیا اگر او بمیرد یا کشته شود} - . آل عمران / 144 - و «وَ لَئِنْ مُتُّمْ أَوْ قُتِلْتُمْ لَإِلَی اللَّهِ تُحْشَرُونَ»، {و اگر در راه خدا کشته شوید یا بمیرید} - . آل عمران / 157 - که خداوند مرگ و کشته شدن را از هم جدا ساخته است، خواند. سپس فرمود: ای زراره! بنابراین چنین نیست که تو می گویی! مرگ، مرگ و کشته شدن، کشته شدن است، با این فرق که خداوند می فرماید: «إِنَّ اللَّهَ اشْتَری مِنَ الْمُؤْمِنِینَ أَنْفُسَهُمْ وَ أَمْوالَهُمْ بِأَنَّ لَهُمُ الْجَنَّةَ یُقاتِلُونَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ فَیَقْتُلُونَ وَ یُقْتَلُونَ وَعْداً عَلَیْهِ حَقًّا»، {در حقیقت، خدا از مؤمنان، جان و مالشان را به [بهای] اینکه بهشت برای آنان باشد، خریده است همان کسانی که در راه خدا می جنگند و می کُشند و کشته می شوند. [این] به عنوان وعده حقّی در تورات و انجیل و قرآن بر عهده اوست.} - . توبه / 111 - زراره می گوید: عرض کردم: خداوند در آیه دیگر می فرماید: «کُلُّ نَفْسٍ ذائِقَةُ الْمَوْتِ»، {هر جانداری چشنده طعم مرگ است.}آیا می فرمایید: کسی که کشته می شود مرگ را نمی چشد؟ فرمود: کسی که با شمشیر در راه خدا کشته می شود، با آن کس که در بسترش جان می دهد یکسان نیستند؛ کسی که کشته می شود ناچار می باید به دنیا برگردد (و مجددا زندگی کند و بعد بمیرد) تا مزه مرگ را بچشد. - . مختصر بصائر الدرجات: 19 -

این روایت در تفسیر عیاشی هم آمده است. - . تفسیر عیاشی 2 : 118 -

**[ترجمه]

یَا أَبَانُ السَّلَامُ مِنْ ظَهْرِ الْکُوفَةِ.

**[ترجمه]منتخب البصائر: حضرت صادق علیه السّلام فرمود: به پیغمبر صلّی اللَّه علیه و آله خبر رسید که دو دسته از قریش گفته اند که محمد چنین می اندیشد که اگر از دنیا رفت، منصب جانشینی وی به خاندان او بازگشت می کند. روزی که قریش در یک مجلس گرد آمده بودند، آنچه را پنهان می داشت به زبان آورد و به آنها فرمود: شما جماعت قریش چه حالی دارید روزی که بعد از من کافر می شوید، سپس مرا در لشکری از اصحاب خود می بینید که شمشیر کشیده و بر روی و گردن شما فرود می آورم!

در آن موقع جبرئیل نازل شد و عرض کرد: ای محمد! بگو ان شاء الله یا اینکه بگو این شمشیرزن ان شاء اللَّه علی بن ابی طالب است. سپس جبرئیل عرض کرد: یا رسول اللَّه! شما یک رجعت و علی بن ابی طالب دو رجعت خواهید داشت و وعده گاه شما سلام است. ابان بن تغلب عرض کرد: قربانت گردم سلام کجاست؟ حضرت صادق علیه السّلام فرمود: سلام واقع در پشت کوفه است. - . مختصر بصائر الدرجات: 19 -

**[ترجمه]

کَیْتَ وَ کَیْتَ.

**[ترجمه]منتخب البصائر: ابوبصیر می گوید: بر امام صادق علیه السّلام داخل شدم و عرض کردم: ما در گفتگوهایمان می گوییم: عمر بن ذرّ نمی میرد تا اینکه با قائم آل محمد صلّی اللَّه علیه و آله می جنگد! فرمود: مثل ابن ذرّ، مثل مردی است که در بنی اسرائیل بود و به او «عبد ربه» گفته می شد و یارانش را به گمراهی می خواند. وقتی که او مرد، مردم به قبرش پناه بردند و گفتند وقتی از قبرش خارج شود، خاک را از سر خود می تکاند و به آنها می گوید: چنین شد و چنان گشت (یعنی حکایت برایشان نقل می کند). - . مختصر بصائر الدرجات: 23 -

**[ترجمه]

أَبُو الطُّفَیْلِ فَعَرَضْتُ هَذَا الَّذِی سَمِعْتُهُ مِنْهُمْ عَلَی عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ سَلَامُ اللَّهِ عَلَیْهِ بِالْکُوفَةِ فَقَالَ هَذَا عِلْمٌ خَاصٌّ لَا یَسَعُ الْأُمَّةَ جَهْلُهُ وَ رَدُّ عِلْمِهِ إِلَی اللَّهِ تَعَالَی ثُمَّ صَدَّقَنِی بِکُلِّ مَا حَدَّثُونِی وَ قَرَأَ عَلَیَّ بِذَلِکَ قِرَاءَةً کَثِیرَةً فَسَّرَهُ تَفْسِیراً شَافِیاً حَتَّی صِرْتُ مَا أَنَا بِیَوْمِ الْقِیَامَةِ أَشَدَّ یَقِیناً مِنِّی بِالرَّجْعَةِ وَ کَانَ مِمَّا قُلْتُ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ أَخْبِرْنِی عَنْ حَوْضِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فِی الدُّنْیَا أَمْ فِی الْآخِرَةِ فَقَالَ بَلْ فِی الدُّنْیَا قُلْتُ فَمَنِ الذَّائِدُ عَنْهُ فَقَالَ أَنَا بِیَدِی فَلْیَرِدَنَّهُ أَوْلِیَائِی وَ لْیُصْرَفَنَّ عَنْهُ أَعْدَائِی وَ فِی رِوَایَةٍ أُخْرَی وَ لَأُورِدَنَّهُ أَوْلِیَائِی وَ لَأَصْرِفَنَّ عَنْهُ أَعْدَائِی فَقُلْتُ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ وَ إِذا وَقَعَ الْقَوْلُ عَلَیْهِمْ أَخْرَجْنا لَهُمْ دَابَّةً مِنَ الْأَرْضِ تُکَلِّمُهُمْ أَنَّ النَّاسَ کانُوا بِآیاتِنا لا یُوقِنُونَ (1) مَا الدَّابَّةُ قَالَ یَا أَبَا الطُّفَیْلِ الْهُ عَنْ هَذَا فَقُلْتُ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ أَخْبِرْنِی بِهِ جُعِلْتُ فِدَاکَ قَالَ هِیَ دَابَّةٌ تَأْکُلُ الطَّعَامَ وَ تَمْشِی فِی الْأَسْوَاقِ وَ تَنْکِحُ النِّسَاءَ فَقُلْتُ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ مَنْ هُوَ قَالَ هُوَ زِرُّ الْأَرْضِ (2)

الَّذِی تَسْکُنُ الْأَرْضُ بِهِ قُلْتُ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ مَنْ هُوَ قَالَ صِدِّیقُ هَذِهِ الْأُمَّةِ وَ فَارُوقُهَا وَ رِبِّیُّهَا وَ ذُو قَرْنَیْهَا قُلْتُ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ مَنْ هُوَ قَالَ الَّذِی قَالَ اللَّهُ تَعَالَی وَ یَتْلُوهُ شاهِدٌ مِنْهُ وَ الَّذِی عِنْدَهُ عِلْمُ الْکِتابِ وَ الَّذِی جاءَ بِالصِّدْقِ (3) وَ الَّذِی صَدَّقَ بِهِ وَ النَّاسُ کُلُّهُمْ کَافِرُونَ غَیْرَهُ قُلْتُ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ فَسَمِّهِ لِی قَالَ قَدْ سَمَّیْتُهُ لَکَ یَا أَبَا الطُّفَیْلِ وَ اللَّهِ لَوْ

ص: 69

أُدْخِلْتُ عَلَی عَامَّةِ شِیعَتِی الَّذِینَ بِهِمْ أُقَاتِلُ الَّذِینَ أَقَرُّوا بِطَاعَتِی وَ سَمَّوْنِی أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ وَ اسْتَحَلُّوا جِهَادَ مَنْ خَالَفَنِی فَحَدَّثْتُهُمْ بِبَعْضِ مَا أَعْلَمُ مِنَ الْحَقِّ فِی الْکِتَابِ الَّذِی نَزَلَ بِهِ جَبْرَئِیلُ علیه السلام عَلَی مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله لَتَفَرَّقُوا عَنِّی حَتَّی أَبْقَی فِی عِصَابَةٍ مِنَ الْحَقِّ قَلِیلَةٍ أَنْتَ وَ أَشْبَاهُکَ مِنْ شِیعَتِی فَفَزِعْتُ وَ قُلْتُ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ أَنَا وَ أَشْبَاهِی مُتَفَرِّقٌ عَنْکَ أَوْ نَثْبُتُ مَعَکَ قَالَ بَلْ تَثْبُتُونَ ثُمَّ أَقْبَلَ عَلَیَّ فَقَالَ إِنَّ أَمْرَنَا صَعْبٌ مُسْتَصْعَبٌ لَا یَعْرِفُهُ وَ لَا یُقِرُّ بِهِ إِلَّا ثَلَاثَةٌ مَلَکٌ مُقَرَّبٌ أَوْ نَبِیٌّ مُرْسَلٌ أَوْ عَبْدٌ مُؤْمِنٌ نَجِیبٌ امْتَحَنَ اللَّهُ قَلْبَهُ لِلْإِیمَانِ یَا أَبَا الطُّفَیْلِ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قُبِضَ فَارْتَدَّ النَّاسُ ضُلَّالًا وَ جُهَّالًا إِلَّا مَنْ عَصَمَهُ اللَّهُ بِنَا أَهْلَ الْبَیْتِ.

**[ترجمه]منتخب البصائر: در کتاب سلیم بن قیس هلالی آمده است که ابان بن ابی عیاش از او روایت کرده و تمام این کتاب را در حضور جماعتی از اعیان اصحاب، از جمله ابوالطفیل، بر آقا علی بن الحسین علیهماالسّلام خوانده و حضرت نیز آن را صحیح دانسته و فرموده است: اینها احادیث صحیح ماست. روایت شده که ابان می گوید: بعد از قرائت کتاب در محضر امام سجاد علیه السّلام، ابوالطفیل را در منزلش دیدم. پس به من در باب رجعت حدیثی گفت که آن را از جماعتی از اهل بدر و سلمان و مقداد و ابیّ بن کعب شنیده بود. ابوالطفیل گفت: آنچه از اینان شنیدم را در کوفه بر علی بن ابی طالب علیه السّلام عرضه نمودم. فرمود: اینها دانش خاصی است که امت حق جهل به آن را ندارند و باید آن را بدانند و علم آن را باید به خدای متعال واگذار کرد. سپس حضرت مرا در تمام آنچه آن خوبان برایم روایت کرده بودند، تصدیق فرمود و قرائات فراوانی از آن احادیث را بر من خواند و تفسیری تامّ نمود، تا جایی که تا روز قیامت کسی از من موقن تر به رجعت نیست.

از مطالبی که پرسیدم این بود که گفتم: یا امیرالمؤمنین ! مرا از حوض پیامبر صلّی اللَّه علیه و آله باخبر ساز که چنین حوضی در دنیاست یا در آخرت؟ فرمود: در دنیاست! پرسیدم: چه کسی بدان را از آن دور می کند؟ فرمود: من با دستم دوستانم را به آن رسانده و دشمنانم را از آن می رانم. و در روایت دیگری آمده: دوستانم را وارد آن کرده و دشمنانم را از آن منصرف می کنم!

گفتم: یا امیرالمؤمنین! در این آیه «وَ إِذا وَقَعَ الْقَوْلُ عَلَیْهِمْ أَخْرَجْنا لَهُمْ دَابَّةً مِنَ الْأَرْضِ تُکَلِّمُهُمْ أَنَّ النَّاسَ کانُوا بِآیاتِنا لا یُوقِنُونَ»، {و چون قول [عذاب] بر ایشان واجب گردد، جنبنده ای را از زمین برای آنان بیرون می آوریم که با ایشان سخن گوید که: مردم [چنان که باید] به نشانه های ما یقین نداشتند.} منظور از جنبنده چیست؟ فرمود: ای ابا طفیل! از این سؤال بگذر! عرض کردم: یا امیرالمؤمنین! فدایت شوم مرا مطلع ساز! فرمود: این جنبنده ای است که غذا می خورد و در بازار ها راه می رود و با زنان ازدواج می کند! عرض کردم: یا امیرالمؤمنین! او کیست؟ فرمود: او قوام دین است که زمین به سبب او آرام می گیرد. عرض کردم: یا امیرالمؤمنین! او کیست؟ فرمود: او راستگوی این امت و جداکننده آن و عالم متقی آن و ذوالقرنین این امت است! عرض کردم: یا امیرالمؤمنین! او کیست؟ فرمود: کسی است که خداوند متعال درباره او فرمود: «وَ یَتْلُوهُ شاهِدٌ مِنْهُ»، {و شاهدی از [خویشان] او، پیرو آن است.} - . هود / 17 - و « وَ مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْکِتابِ»، {آن کس که نزد او علم کتاب است.} - .رعد / 43 - و «وَ الَّذی جاءَ بِالصِّدْقِ وَ صَدَّقَ بِهِ»، {آن کس که راستی آورد و آن را باور نمود.} - . زمر 33 - و تمام مردم به جز او کافرند. عرض کردم: یا امیرالمؤمنین! او را برایم نام ببر! فرمود: او را برایت نام بردم ای اباطفیل! به خدا قسم اگر بر عموم شیعیانم که به کمک آنان با دشمنانم می جنگم داخل شوم، همان شیعیانی که به اطاعت من مؤمنند و مرا امیرالمؤمنین می خوانند و جهاد با دشمن مرا حلال م دانند، و با آنان بخشی از حقایقی را که در کتابی است که جبرئیل علیه السّلام بر محمد صلّی اللَّه علیه و آله نازل نموده بگویم، از گرد من پراکنده می شوند و من در جماعتی اندک از اهل حقیقت می مانم که تو و امثال تو از شیعیان من هستید؛ ابو طفیل می گوید: پس ترسیدم و پرسیدم: من و امثال من از تو جدا می شویم یا با شما ثابت قدم می مانیم؟ فرمود: شما ثابت قدم می مانید!

سپس حضرت رو به من کرد و فرمود: حقیقت امر ما بسیار مشکل است و جز سه دسته آن را نمی شناسند و به آن اقرار نمی کنند: فرشته مقرب، یا نبی مرسل، یا بنده مؤمن نجیبی که خدا قلب او را برای ایمان امتحان نموده! ای ابا الطفیل! رسول خدا صلّی اللَّه علیه و آله قبض روح شد، پس مردم به صورت گمراهان و نادانان مرتد شدند، مگر کسانی که خدا به سبب ما اهل بیت، آنان را مصون داشت. - . مختصر بصائر الدرجات: 40 -

**[ترجمه]

**[ترجمه]تفسیر عیاشی: حضرت صادق علیه السّلام فرمود: آنها (خلفای غاصب) خود را به نامی که خدا جز علی بن ابی طالب علیه السّلام را بدان موسوم نگردانید خواندند (مقصود لقب امیرالمؤمنین است) و تأویل (امیرالمؤمنین) هنوز نیامده است. من عرض کردم: قربانت گردم! تأویل آن کی خواهد آمد؟ فرمود: موقعی که تأویل آن نزدیک شد، خداوند پیغمبران و مؤمنین را در پیش روی آن حضرت جمع می کند تا از وی یاری نمایند و این است معنی آیه شریفه «وَ إِذْ أَخَذَ اللَّهُ مِیثاقَ النَّبِیِّینَ لَما آتَیْتُکُمْ مِنْ کِتابٍ وَ حِکْمَةٍ الی قوله وَ أَنَا مَعَکُمْ مِنَ الشَّاهِدِینَ»، {و [یاد کن] هنگامی را که خداوند از پیامبران پیمان گرفت که هر گاه به شما کتاب و حکمتی دادم، سپس شما را فرستاده ای آمد که آنچه را با شماست تصدیق کرد، البته به او ایمان بیاورید و حتماً یاری اش کنید. [آن گاه] فرمود: «آیا اقرار کردید و در این باره پیمانم را پذیرفتید؟» گفتند: «آری، اقرار کردیم.» فرمود: «پس گواه باشید و من با شما از گواهانم.»} - . آل عمران / 81 - در آن روز خداوند پرچم خود را به علی بن ابی طالب علیه السّلام می دهد و آن حضرت سرکرده جهانیان است و جهانیان نیز در زیر پرچم او خواهند بود، و او امیر و سرکرده آنهاست و این است تأویل کلمه امیرالمؤمنین. - . تفسیر عیاشی 1 : 205 -

**[ترجمه]

شی، [تفسیر العیاشی] عن أبی بصیر: مثله.

**[ترجمه]منتخب البصائر: ابوبصیر می گوید: از امام باقر علیه السّلام در مورد آیه «إِنَّ اللَّهَ اشْتَری مِنَ الْمُؤْمِنینَ أَنْفُسَهُمْ وَ أَمْوالَهُمْ بِأَنَّ لَهُمُ الْجَنَّةَ یُقاتِلُونَ فی سَبیلِ اللَّهِ فَیَقْتُلُونَ وَ یُقْتَلُونَ... » تا آخر آیه، {در حقیقت، خدا از مؤمنان، جان و مالشان را به [بهای] اینکه بهشت برای آنان باشد، خریده است همان کسانی که در راه خدا می جنگند و می کُشند و کشته می شوند.} - . توبه / 112 - 113 - پرسیدم؛ فرمود: این خریدن خدا در میثاق و پیمانش واقع شده. سپس من خواندم «التَّائِبُونَ الْعابِدُونَ»، {همان بازگشت کنندگان، پرستندگان.} پس امام باقر علیه السّلام فرمود: چنین (به حالت رفعی) مخوان، بلکه (به حالت نصبی) بخوان: «التَّائِبینَ الْعابِدینَ»، تا آخر آیه.

سپس فرمود: وقتی آن تائبان و عابدان را دیدی، در رجعت است که خدا جان ها و اموالشان را می خرد. سپس امام باقر علیه السّلام فرمود: هر مؤمنی یک مردن دارد و یک کشته شدن! کسی که بمیرد، برانگیخته می شود تا کشته شود و کسی که کشته شده، رجعت می کند تا بمیرد. - . مختصر بصائر الدرجات: 21 -

مثل این روایت در تفسیر عیاشی نیز نقل شده است. - . تفسیر عیاشی 2 : 118 -

**[ترجمه]

فَقَالَ مَا تَزِیدُ فَقَالَ لَهُ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام سَلْ عَمَّا بَدَا لَکَ قَالَ نَعَمْ إِنَّ أُنَاساً مِنْ أَصْحَابِکَ یَزْعُمُونَ أَنَّهُمْ یُرَدُّونَ بَعْدَ الْمَوْتِ فَقَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام نَعَمْ تَکَلَّمْ بِمَا سَمِعْتَ وَ لَا تَزِدْ فِی الْکَلَامِ فَمَا قُلْتَ لَهُمْ قَالَ قُلْتُ لَا أُؤْمِنُ بِشَیْ ءٍ مِمَّا قُلْتُمْ فَقَالَ لَهُ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام وَیْلَکَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ ابْتَلَی قَوْماً بِمَا کَانَ مِنْ ذُنُوبِهِمْ فَأَمَاتَهُمْ قَبْلَ آجَالِهِمُ الَّتِی سُمِّیَتْ لَهُمْ ثُمَّ رَدَّهُمْ إِلَی الدُّنْیَا لِیَسْتَوْفُوا أَرْزَاقَهُمْ ثُمَّ أَمَاتَهُمْ بَعْدَ ذَلِکَ قَالَ فَکَبُرَ عَلَی ابْنِ الْکَوَّاءِ وَ لَمْ یَهْتَدِ لَهُ فَقَالَ لَهُ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام وَیْلَکَ تَعْلَمُ أَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ قَالَ فِی کِتَابِهِ وَ اخْتارَ مُوسی قَوْمَهُ سَبْعِینَ رَجُلًا لِمِیقاتِنا-(1)

فَانْطَلَقَ بِهِمْ مَعَهُ لِیَشْهَدُوا لَهُ إِذَا رَجَعُوا عِنْدَ الْمَلَإِ مِنْ بَنِی إِسْرَائِیلَ إِنَّ رَبِّی قَدْ کَلَّمَنِی فَلَوْ أَنَّهُمْ سَلَّمُوا ذَلِکَ لَهُ وَ صَدَّقُوا بِهِ لَکَانَ خَیْراً لَهُمْ وَ لَکِنَّهُمْ قَالُوا لِمُوسَی علیه السلام لَنْ نُؤْمِنَ لَکَ حَتَّی نَرَی اللَّهَ جَهْرَةً قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَ فَأَخَذَتْکُمُ الصَّاعِقَةُ وَ أَنْتُمْ تَنْظُرُونَ ثُمَّ بَعَثْناکُمْ مِنْ بَعْدِ مَوْتِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ أَ تَرَی یَا ابْنَ الْکَوَّاءِ إِنَّ هَؤُلَاءِ قَدْ رَجَعُوا إِلَی مَنَازِلِهِمْ بَعْدَ مَا مَاتُوا فَقَالَ ابْنُ الْکَوَّاءِ وَ مَا ذَاکَ ثُمَّ أَمَاتَهُمْ فَکَأَنَّهُمْ فَقَالَ لَهُ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام لَا وَیْلَکَ أَ وَ لَیْسَ قَدْ أَخْبَرَ اللَّهُ فِی کِتَابِهِ حَیْثُ یَقُولُ وَ ظَلَّلْنا عَلَیْکُمُ الْغَمامَ وَ أَنْزَلْنا عَلَیْکُمُ الْمَنَّ وَ السَّلْوی-(2)

فَهَذَا بَعْدَ الْمَوْتِ إِذْ بَعَثَهُمْ وَ أَیْضاً مِثْلُهُمْ یَا ابْنَ الْکَوَّاءِ الْمَلَأُ مِنْ بَنِی إِسْرَائِیلَ حَیْثُ یَقُولُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَ أَ لَمْ تَرَ إِلَی الَّذِینَ خَرَجُوا مِنْ دِیارِهِمْ وَ هُمْ أُلُوفٌ حَذَرَ الْمَوْتِ فَقالَ لَهُمُ اللَّهُ مُوتُوا ثُمَّ أَحْیاهُمْ (3) وَ قَوْلُهُ أَیْضاً فِی عُزَیْرٍ حَیْثُ أَخْبَرَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فَقَالَ أَوْ کَالَّذِی مَرَّ عَلی قَرْیَةٍ وَ هِیَ خاوِیَةٌ عَلی عُرُوشِها قالَ أَنَّی یُحْیِی هذِهِ اللَّهُ بَعْدَ مَوْتِها فَأَماتَهُ اللَّهُ (4) وَ أَخَذَهُ بِذَلِکَ الذَّنْبِ مِائَةَ عامٍ ثُمَّ بَعَثَهُ وَ رَدَّهُ إِلَی الدُّنْیَا فَ قالَ کَمْ لَبِثْتَ فَ قالَ لَبِثْتُ یَوْماً أَوْ بَعْضَ یَوْمٍ قالَ بَلْ لَبِثْتَ مِائَةَ عامٍ

ص: 73

فَلَا تَشُکَّنَّ یَا ابْنَ الْکَوَّاءِ فِی قُدْرَةِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ.

**[ترجمه]منتخب البصائر: اصبغ بن نباته می گوید: عبدالله بن ابی بکر یشکری نزد امیرالمؤمنین علیه السّلام رفت و گفت: ای امیرالمؤمنین! ابوالمعتمر اندکی پیش کلامی گفت که دلم تحمل آن را ندارد! حضرت فرمود: چه گفت؟ عرض کرد: می پندارد که شما به او فرموده اید که از رسول خدا صلّی اللَّه علیه و آله شنیده اید که فرمود: ما دیده ایم یا شنیده ایم احوال مردی را که سنش از پدرش بزرگ تر است! امیرالمؤمنین علیه السّلام فرمود: این امر بر تو گران آمد؟ گفت: بله؛ آیا شما به این سخن اطمینان داشته و آن را می پذیرید؟ فرمود: بله! وای بر تو ای ابن کوّاء! از من بشنو و بفهم تا تو را از آن مطلع سازم. عزیر نبی از نزد اهل و عیال خود خارج شد، در ماهی که زنش در آستانه وضع حمل بود و عزیر نبی پنجاه سال داشت. وقتی خدا او را به سبب نافرمانی اش مبتلا ساخت و صد سال او را میراند و سپس او را زنده کرد، به نزد اهلش برگشت، در حالی که پنجاه سال داشت، پس پسرش به پیشواز او آمد، در حالی که صد سال داشت و خدا عزیر را به سنی که داشت (همان پنجاه سال) برگرداند.

یشکری گفت: باز هم برایم بفرمایید! امیرالمؤمنین علیه السّلام به او فرمود: هر چه می خواهی بپرس. گفت: بله، بعضی از اصحاب شما می پندارند که بعد از مرگ بازمی گردند! امیرالمؤمنین علیه السّلام فرمود: هر چه شنیدی را بازگو کن و از خودت چیزی بر کلامشان میفزای. تو به آنها چه گفتی؟ یشکری می گوید: من گفتم: به آنچه گفتید اعتقادی ندارم! امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: وای بر تو! خدای عزوجل قومی را به سبب گناهانشان مبتلا کرد و آنان را قبل از اجل معینشان میراند. سپس آنان را به دنیا برگرداند تا روزی هایشان را دریافت کنند و پس از آن، آنان را میراند.

راوی می گوید: ابن کوّاء تکبیر گفت و این سخن را نپذیرفت! امیرالمؤمنین علیه السّلام به او فرمود: وای بر تو! آیا نمی دانی خدا در کتابش می فرماید: «وَ اخْتارَ مُوسی قَوْمَهُ سَبْعینَ رَجُلاً لِمیقاتِنا»، {و موسی از میان قوم خود هفتاد مرد برای میعاد ما برگزید} - . اعراف / 155 - و آنان را با خود برد تا هنگام رجعت، در مقابل بنی اسرائیل شاهد او باشند که خدایش با او تکلم نموده است. اگر این هفتاد تن در این خصوص تسلیم موسی می شدند و او را در ادعای خود تصدیق می کردند برایشان بهتر بود، ولی آنان به موسی علیه السّلام گفتند: «لَنْ نُؤْمِنَ لَکَ حَتَّی نَرَی اللَّهَ جَهْرَةً فَأَخَذَتْکُمُ الصَّاعِقَةُ وَ أَنْتُمْ تَنْظُرُونَ ثُمَّ بَعَثْناکُمْ مِنْ بَعْدِ مَوْتِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ»، {تا خدا را آشکارا نبینیم، هرگز به تو ایمان نخواهیم آورد.» پس- در حالی که می نگریستید- صاعقه شما را فرو گرفت. سپس شما را پس از مرگتان برانگیختیم، باشد که شکرگزاری کنید.} - . بقره / 55 - 57 - ای پسر کوّاء! آیا می بینی که این گروه بعد از مرگشان به منازل خود برگشتند؟ ابن کوّاء گفت: عبارت «ثم اماتهم» در آیه نیست تا دال بر فرمایش شما باشد! پس امیرالمؤمنین علیه السّلام به او فرمود: نه! وای بر تو! آیا خداوند در کتاب خود خبر نداده و نفرموده: «وَ ظَلَّلْنا عَلَیْکُمُ الْغَمامَ وَ أَنْزَلْنا عَلَیْکُمُ الْمَنَّ وَ السَّلْوی»، {و بر شما ابر را سایه گستر کردیم و بر شما «گزانگبین» و «بلدرچین» فرو فرستادیم.} این امور بعد از مرگشان و پس از برگشتنشان صورت گرفت.

ای ابن کوّاء! همچنین مثل آنان، مثل گروهی از بنی اسرائیل است که خدای عزوجل می فرماید: «أَ لَمْ تَرَ إِلَی الَّذینَ خَرَجُوا مِنْ دِیارِهِمْ وَ هُمْ أُلُوفٌ حَذَرَ الْمَوْتِ فَقالَ لَهُمُ اللَّهُ مُوتُوا ثُمَّ أَحْیاهُمْ»، {آیا از [حال] کسانی که از بیم مرگ از خانه های خود خارج شدند، و هزاران تن بودند، خبر نیافتی؟ پس خداوند به آنان گفت: «تن به مرگ بسپارید» آن گاه آنان را زنده ساخت.} - . بقره / 243 - و سخن خدای متعال درباره عزیر که فرمود: «أَوْ کَالَّذی مَرَّ عَلی قَرْیَةٍ وَ هِیَ خاوِیَةٌ عَلی عُرُوشِها قالَ أَنَّی یُحْیی هذِهِ اللَّهُ بَعْدَ مَوْتِها فَأَماتَهُ اللَّهُ مِأََةَ عامٍ ثُمَّ بَعَثَهُ»، {یا چون آن کس که به شهری که بام هایش یکسر فروریخته بود، عبور کرد [و با خود می] گفت: «چگونه خداوند، [اهلِ] این [ویرانکده] را پس از مرگشان زنده می کند؟». پس خداوند، او را [به مدت] صد سال میراند} - . بقره / 259 - و او را به آن گناه مؤاخذه نمود و سپس او را برانگیخت و به دنیا برگرداند و به او فرمود: «قالَ کَمْ لَبِثْتَ قالَ لَبِثْتُ یَوْماً أَوْ بَعْضَ یَوْمٍ قالَ بَلْ لَبِثْتَ مِائَةَ عامٍ»، {به او] گفت: «چقدر درنگ کردی؟» گفت: «یک روز یا پاره ای از روز را درنگ کردم.» گفت: « [نه] بلکه صد سال درنگ کردی.} ای پسر کوّاء! در قدرت خدای عزوجل تردید مکن. - . مختصر بصائر الدرجات: 22 -

**[ترجمه]

الْأَئِمَّةُ علیهم السلام عُمَّالَهُ وَ حَتَّی یَبْعَثَهُ اللَّهُ عَلَانِیَةً فَتَکُونَ عِبَادَتُهُ عَلَانِیَةً فِی الْأَرْضِ کَمَا عَبَدَ اللَّهَ سِرّاً فِی الْأَرْضِ ثُمَّ قَالَ إِی وَ اللَّهِ وَ أَضْعَافَ ذَلِکَ ثُمَّ عَقَدَ بِیَدِهِ أَضْعَافاً یُعْطِی اللَّهُ نَبِیَّهُ صلی الله علیه و آله مُلْکَ جَمِیعِ أَهْلِ الدُّنْیَا مُنْذُ یَوْمَ خَلَقَ اللَّهُ الدُّنْیَا إِلَی یَوْمِ یُفْنِیهَا حَتَّی یُنْجِزَ لَهُ مَوْعُودَهُ فِی کِتَابِهِ کَمَا قَالَ لِیُظْهِرَهُ عَلَی الدِّینِ کُلِّهِ وَ لَوْ کَرِهَ الْمُشْرِکُونَ (1).

**[ترجمه]منتخب البصائر: جابر جعفی می گوید: حضرت صادق علیه السّلام فرمود: امیرالمؤمنین علیه السّلام را در زمین با فرزندش حسین علیه السّلام رجعتی است. وی با پرچم خود می آید تا انتقام خود را از بنی امیه و معاویه و اولاد معاویه و آنها که همراه آنان به جنگ حضرت آمدند، بگیرد. خداوند در آن روز سی هزار نفر از یاوران علی را که همه از اهل کوفه می باشند و هفتاد هزار نفر از سایر مردم شیعه را به یاری علی برانگیخته می گرداند. آن دو لشکر، دوباره در صفین یکدیگر را مانند بار نخست ملاقات می کنند و تمام نفرات لشکر معاویه را از دم شمشیر می گذراند، به طوری که یک نفر آنها باقی نمی ماند که خبر آنها را بیاورد. آنگاه در روز رستخیز هم خداوند آنها را برمی انگیزد و با فرعون و آل فرعون، به بدترین عذاب ها گرفتار می سازد. آنگاه علی علیه السّلام بار دیگر با رسول خدا صلّی اللَّه علیه و آله به دنیا برمی گردد و پیغمبر، پادشاه روی زمین می شود و سایر ائمه فرمانداران او خواهند بود، و به عکس بار نخست، این بار به طور آشکار مبعوث می گردد و خدا را آشکارا عبادت می کند. سپس حضرت صادق علیه السّلام فرمود:

آری! و اللَّه امیرالمؤمنین دوبار به دنیا رجعت می کند، و با دست اشاره کرد که چند بار آن حضرت رجعت خواهد کرد. خداوند سلطنت تمام اهل عالم را از روز آفرینش دنیا تا روز فنای جهان، به پیغمبر صلّی اللَّه علیه و آله می دهد تا وعده ای که در قرآن به آن حضرت داده، مصداق پیدا کند. چنان که فرمود: «لِیُظْهِرَهُ عَلَی الدِّینِ کُلِّهِ وَ لَوْ کَرِهَ الْمُشْرِکُونَ» - . توبه / 33 - ، {تا آن را بر هر چه دین است پیروز گرداند، هر چند مشرکان خوش نداشته باشند}. - . مختصر بصائر الدرجات: 23 -

**[ترجمه]

عَلَیْهِ الْحُسَیْنُ بْنُ عَلِیٍّ علیهما السلام فَإِنَّهُ لَا عَقِبَ لَهُ فَقَالَ لَهُ صَدَقْتَ جُعِلْتُ فِدَاکَ هَکَذَا سَمِعْتُ جَدَّکَ یَقُولُ (1).

**[ترجمه]غیبت شیخ طوسی: خزاز می گوید: علی بن ابی حمزه بر امام رضا علیه السّلام داخل شد و به حضرت عرض کرد: شما امام هستید؟ فرمود: بله. عرضه داشت: من از جد شما امام صادق علیه السّلام شنیدم که فرمود: هر امامی پشت و فرزندی دارد! فرمود: ای شیخ! آیا فراموش کردی یا خودت را به فراموشی می زنی؟ امام جعفر صادق علیه السّلام چنین نفرموده، بلکه فرموده: همه امامان نسل و عقب دارند، جز امامی که حسین بن علی علیهماالسّلام در عهد او رجعت می کند و آن امام نسل ندارد. ابن ابی حمزه گفت: راست گفتی فدایت شوم! من شنیدم که جدت همین گونه می فرمود. - . غیبت طوسی: 224 -

**[ترجمه]

خص، [منتخب البصائر] سعد عن ابن عیسی و ابن أبی الخطاب معا عن الوشاء عن أحمد بن عائذ عن أبی سلمة سالم بن مکرم الجمال: مثله و فیه و فیهم عبد الله بن شریک العامری و فیهم صاحب الرایة.

**[ترجمه]رجال کشی: امام صادق علیه السّلام فرمود: من از خدا خواستم اسماعیل را بعد از من زنده بدارد و خدا نپذیرفت، ولی مقام دیگری درباره او به من عطا کرد و آن اینکه او اول کسی است که در میان ده تن از اصحابش برانگیخته می شود. از جمله اصحاب او عبدالله بن شریک است که علمدار اسماعیل است. - . رجال کشی: 217 -

در کتاب منتخب البصائر نیز به سند دیگر مثل این روایت نقل شده و در آن آمده: در میان اصحاب او، عبدالله بن شریک عامری و صاحب رایت نیز هستند. - . مختصر بصائر الدرجات: 26 -

**[ترجمه]

فِی الْکِتَابِ الْمُشَارِ إِلَیْهِ خُطْبَةً لِأَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام تُسَمَّی الْمَخْزُونَ: وَ هِیَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الْأَحَدِ الْمَحْمُودِ الَّذِی تَوَحَّدَ بِمُلْکِهِ وَ عَلَا بِقُدْرَتِهِ أَحْمَدُهُ عَلَی مَا عَرَّفَ مِنْ سَبِیلِهِ وَ أَلْهَمَ مِنْ طَاعَتِهِ وَ عَلَّمَ مِنْ مَکْنُونِ حِکْمَتِهِ فَإِنَّهُ مَحْمُودٌ بِکُلِّ مَا یُولِی مَشْکُورٌ بِکُلِّ مَا یُبْلِی وَ أَشْهَدُ أَنَّ قَوْلَهُ عَدْلٌ وَ حُکْمَهُ فَصْلٌ وَ لَمْ یَنْطِقْ فِیهِ نَاطِقٌ بِکَانَ إِلَّا کَانَ قَبْلَ کَانَ وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُ اللَّهِ وَ سَیِّدُ عِبَادِهِ خَیْرُ مَنْ أَهَّلَ أَوَّلًا وَ خَیْرُ مَنْ أَهَّلَ آخِراً فَکُلَّمَا نَسَجَ اللَّهُ الْخَلْقَ فَرِیقَیْنِ جَعَلَهُ فِی خَیْرِ الْفَرِیقَیْنِ لَمْ یُسْهَمْ فِیهِ عَائِرٌ وَ لَا نِکَاحُ جَاهِلِیَّةٍ ثُمَّ إِنَّ اللَّهَ قَدْ بَعَثَ إِلَیْکُمْ رَسُولًا مِنْ أَنْفُسِکُمْ عَزِیزٌ عَلَیْهِ ما عَنِتُّمْ حَرِیصٌ عَلَیْکُمْ بِالْمُؤْمِنِینَ رَؤُفٌ رَحِیمٌ فَ اتَّبِعُوا ما أُنْزِلَ إِلَیْکُمْ مِنْ رَبِّکُمْ وَ لا تَتَّبِعُوا مِنْ دُونِهِ أَوْلِیاءَ قَلِیلًا ما تَذَکَّرُونَ فَإِنَّ اللَّهَ جَعَلَ لِلْخَیْرِ أَهْلًا وَ لِلْحَقِّ دَعَائِمَ وَ لِلطَّاعَةِ عِصَماً یُعْصَمُ بِهِمْ وَ یُقِیمُ مِنْ حَقِّهِ فِیهِمْ عَلَی ارْتِضَاءٍ مِنْ ذَلِکَ وَ جَعَلَ لَهَا رُعَاةً وَ حَفَظَةً یَحْفَظُونَهَا بِقُوَّةٍ وَ یُعِینُونَ عَلَیْهَا أَوْلِیَاءَ ذَلِکَ بِمَا وُلُّوا مِنْ حَقِّ اللَّهِ فِیهَا أَمَّا بَعْدُ فَإِنَّ رُوحَ الْبَصَرِ رُوحُ الْحَیَاةِ الَّذِی لَا یَنْفَعُ إِیمَانٌ إِلَّا بِهِ مَعَ کَلِمَةِ اللَّهِ وَ التَّصْدِیقِ بِهَا فَالْکَلِمَةُ مِنَ الرُّوحِ وَ الرُّوحُ مِنَ النُّورِ وَ النُّورُ نُورُ السَّمَاوَاتِ فَبِأَیْدِیکُمْ سَبَبٌ وَصَلَ إِلَیْکُمْ مِنْهُ إِیْثَارٌ وَ اخْتِیَارٌ نِعْمَةَ اللَّهِ لَا تَبْلُغُوا شُکْرَهَا خَصَّصَکُمْ بِهَا وَ اخْتَصَّکُمْ لَهَا وَ تِلْکَ الْأَمْثالُ نَضْرِبُها لِلنَّاسِ وَ ما یَعْقِلُها إِلَّا الْعالِمُونَ فَأَبْشِرُوا بِنَصْرٍ مِنَ اللَّهِ عَاجِلٍ وَ فَتْحٍ یَسِیرٍ یُقِرُّ اللَّهُ بِهِ أَعْیُنَکُمْ وَ یَذْهَبُ بِحُزْنِکُمْ کُفُّوا

مَا تَنَاهَی النَّاسُ عَنْکُمْ فَإِنَّ ذَلِکَ لَا یَخْفَی عَلَیْکُمْ إِنَّ لَکُمْ عِنْدَ کُلِّ طَاعَةٍ عَوْناً مِنَ اللَّهِ یَقُولُ عَلَی الْأَلْسُنِ وَ یَثْبُتُ عَلَی الْأَفْئِدَةِ وَ ذَلِکَ عَوْنُ اللَّهِ لِأَوْلِیَائِهِ یَظْهَرُ فِی خَفِیِّ نِعْمَتِهِ لَطِیفاً وَ قَدْ أَثْمَرَتْ لِأَهْلِ التَّقْوَی أَغْصَانَ شَجَرَةِ الْحَیَاةِ وَ إِنَّ فُرْقَاناً مِنَ اللَّهِ بَیْنَ أَوْلِیَائِهِ وَ أَعْدَائِهِ فِیهِ شِفَاءٌ لِلصُّدُورِ وَ ظُهُورٌ لِلنُّورِ یُعِزُّ اللَّهُ بِهِ أَهْلَ طَاعَتِهِ وَ یُذِلُّ بِهِ أَهْلَ مَعْصِیَتِهِ فَلْیُعِدَّ امْرُؤٌ لِذَلِکَ عُدَّتَهُ وَ لَا عُدَّةَ لَهُ إِلَّا بِسَبَبِ بَصِیرَةٍ وَ صِدْقِ نِیَّةٍ

ص: 78

وَ تَسْلِیمٍ سَلَامَةُ أَهْلِ الْخِفَّةِ فِی الطَّاعَةِ ثِقْلُ الْمِیزَانِ وَ الْمِیزَانُ بِالْحِکْمَةِ وَ الْحِکْمَةُ فَضَاءٌ لِلْبَصَرِ وَ الشَّکُّ وَ الْمَعْصِیَةُ فِی النَّارِ وَ لَیْسَا مِنَّا وَ لَا لَنَا وَ لَا إِلَیْنَا قُلُوبُ الْمُؤْمِنِینَ مَطْوِیَّةٌ عَلَی الْإِیمَانِ إِذَا أَرَادَ اللَّهُ إِظْهَارَ مَا فِیهَا فَتَحَهَا بِالْوَحْیِ وَ زَرَعَ فِیهَا الْحِکْمَةَ وَ إِنَّ لِکُلِّ شَیْ ءٍ إِنًی (1) یَبْلُغُهُ لَا یُعَجِّلُ اللَّهُ بِشَیْ ءٍ حَتَّی یَبْلُغَ إِنَاهُ وَ مُنْتَهَاهُ فَاسْتَبْشِرُوا بِبُشْرَی مَا بُشِّرْتُمْ وَ اعْتَرِفُوا بِقُرْبَانِ مَا قُرِّبَ لَکُمْ وَ تَنَجَّزُوا مَا وَعَدَکُمْ إِنَّ مِنَّا دَعْوَةً خَالِصَةً یُظْهِرُ اللَّهُ بِهَا حُجَّتَهُ الْبَالِغَةَ وَ یُتِمُّ بِهَا نِعَمَهُ السَّابِغَةَ وَ یُعْطِی بِهَا الْکَرَامَةَ الْفَاضِلَةَ مَنِ اسْتَمْسَکَ بِهَا أَخَذَ بِحِکْمَةٍ مِنْهَا آتَاکُمُ اللَّهُ رَحْمَتَهُ وَ مِنْ رَحْمَتِهِ نُورُ الْقُلُوبِ وَ وَضَعَ عَنْکُمْ أَوْزَارَ الذُّنُوبِ وَ عَجَّلَ شِفَاءَ صُدُورِکُمْ وَ صَلَاحَ أُمُورِکُمْ وَ سَلَامٌ مِنَّا دَائِماً عَلَیْکُمْ تَعْلَمُونَ بِهِ فِی دُوَلِ الْأَیَّامِ وَ قَرَارِ الْأَرْحَامِ فَإِنَّ اللَّهَ اخْتَارَ لِدِینِهِ أَقْوَاماً انْتَخَبَهُمْ لِلْقِیَامِ عَلَیْهِ وَ النُّصْرَةِ لَهُ بِهِمْ ظَهَرَتْ کَلِمَةُ الْإِسْلَامِ وَ أَرْجَاءُ مُفْتَرَضِ الْقُرْآنِ وَ الْعَمَلِ بِالطَّاعَةِ فِی مَشَارِقِ الْأَرْضِ وَ مَغَارِبِهَا ثُمَّ إِنَّ اللَّهَ خَصَّصَکُمْ بِالْإِسْلَامِ وَ اسْتَخْلَصَکُمْ لَهُ لِأَنَّهُ اسْمُ سَلَامَةٍ وَ جِمَاعُ کَرَامَةٍ(2) اصْطَفَاهُ اللَّهُ فَنَهَجَهُ وَ بَیَّنَ حُجَجَهُ وَ أَرَّفَ أُرَفَهُ وَ حَدَّهُ وَ وَصَفَهُ وَ جَعَلَهُ رِضًی کَمَا وَصَفَهُ وَ وَصَفَ أَخْلَاقَهُ وَ بَیَّنَ أَطْبَاقَهُ وَ وَکَّدَ مِیثَاقَهُ مِنْ ظَهْرٍ وَ بَطْنٍ ذِی حَلَاوَةٍ وَ أَمْنٍ فَمَنْ ظَفَرَ بِظَاهِرِهِ رَأَی عَجَائِبَ مَنَاظِرِهِ فِی مَوَارِدِهِ وَ مَصَادِرِهِ وَ مَنْ فَطَنَ بِمَا بَطَنَ رَأَی مَکْنُونَ الْفِطَنِ وَ عَجَائِبَ الْأَمْثَالِ وَ السُّنَنِ فَظَاهِرُهُ أَنِیقٌ وَ بَاطِنُهُ عَمِیقٌ لَا تَنْقَضِی عَجَائِبُهُ وَ لَا تَفْنَی غَرَائِبُهُ فِیهِ یَنَابِیعُ النِّعَمِ وَ مَصَابِیحُ الظُّلَمِ لَا تُفْتَحُ الْخَیْرَاتُ إِلَّا بِمَفَاتِیحِهِ وَ لَا تَنْکَشِفُ الظُّلَمُ إِلَّا بِمَصَابِیحِهِ فِیهِ تَفْصِیلٌ وَ تَوْصِیلٌ وَ بَیَانُ الِاسْمَیْنِ الْأَعْلَیْنِ اللَّذَیْنِ جُمِعَا فَاجْتَمَعَا

ص: 79

لَا یَصْلُحَانِ إِلَّا مَعاً یُسَمَّیَانِ فَیُعْرَفَانِ وَ یُوصَفَانِ فَیَجْتَمِعَانِ قِیَامُهُمَا فِی تَمَامِ أَحَدِهِمَا فِی مَنَازِلِهِمَا جَرَی بِهِمَا وَ لَهُمَا نُجُومٌ وَ عَلَی نُجُومِهِمَا نُجُومٌ سِوَاهُمَا تُحْمَی حِمَاهُ وَ تُرْعَی مَرَاعِیهِ وَ فِی الْقُرْآنِ بَیَانُهُ وَ حُدُودُهُ وَ أَرْکَانُهُ وَ مَوَاضِعُ تَقَادِیرِ مَا خُزِنَ بِخَزَائِنِهِ وَ وُزِنَ بِمِیزَانِهِ مِیزَانُ الْعَدْلِ وَ حُکْمُ الْفَصْلِ إِنَّ رُعَاةَ الدِّینِ فَرَّقُوا بَیْنَ الشَّکِّ وَ الْیَقِینِ وَ جَاءُوا بِالْحَقِّ الْمُبِینِ قَدْ بَیَّنُوا الْإِسْلَامَ تِبْیَاناً وَ أَسَّسُوا لَهُ أَسَاساً وَ أَرْکَاناً وَ جَاءُوا عَلَی ذَلِکَ شُهُوداً وَ بُرْهَاناً مِنْ عَلَامَاتٍ وَ أَمَارَاتٍ فِیهَا کِفَاءٌ لِمُکْتَفٍ وَ شِفَاءٌ لِمُشْتَفٍ یَحْمَوْنَ حِمَاهُ وَ یَرْعَوْنَ مَرْعَاهُ وَ یَصُونُونَ مَصُونَهُ وَ یَهْجُرُونَ مَهْجُورَهُ وَ یُحِبُّونَ مَحْبُوبَهُ بِحُکْمِ اللَّهِ وَ بِرِّهِ وَ بِعَظِیمِ أَمْرِهِ وَ ذِکْرِهِ بِمَا یَجِبُ أَنْ یُذْکَرَ بِهِ یَتَوَاصَلُونَ بِالْوَلَایَةِ وَ یَتَلَاقَوْنَ بِحُسْنِ اللَّهْجَةِ وَ یَتَسَاقَوْنَ بِکَأْسِ الرَّوِیَّةِ وَ یَتَرَاعَوْنَ بِحُسْنِ الرِّعَایَةِ بِصُدُورٍ بَرِیَّةٍ وَ أَخْلَاقٍ سَنِیَّةٍ-(1)

وَ بِسَلَامٍ رَضِیَّةٍ لَا یُشْرَبُ فِیهِ الدَّنِیَّةُ وَ لَا تُشْرَعُ فِیهِ الْغِیبَةُ فَمَنِ اسْتَبْطَنَ مِنْ ذَلِکَ شَیْئاً اسْتَبْطَنَ خُلُقاً سَنِیّاً وَ قَطَعَ أَصْلَهُ وَ اسْتَبْدَلَ مَنْزِلَهُ بِنَقْصِهِ مُبْرِماً وَ اسْتِحْلَالِهِ مُجْرِماً مِنْ عَهْدٍ مَعْهُودٍ إِلَیْهِ وَ عَقْدٍ مَعْقُودٍ عَلَیْهِ بِالْبِرِّ وَ التَّقْوَی وَ إِیْثَارِ سَبِیلِ الْهُدَی عَلَی ذَلِکَ عَقَدَ خَلْقَهُمْ وَ آخَی أُلْفَتَهُمْ فَعَلَیْهِ یَتَحَابُّونَ وَ بِهِ یَتَوَاصَلُونَ فَکَانُوا کَالزَّرْعِ وَ تَفَاضُلُهُ یَبْقَی فَیُؤْخَذُ مِنْهُ وَ یَفْنَی وَ بَیْعَتُهُ التَّخْصِیصُ وَ یَبْلُغُ مِنْهُ التَّخْلِیصُ فَانْتَظِرْ أَمْرَهُ فِی قِصَرِ أَیَّامِهِ وَ قِلَّةِ مَقَامِهِ فِی مَنْزِلِهِ حَتَّی یَسْتَبْدِلَ مَنْزِلًا لِیَضَعَ مَنْحُولَهُ وَ مَعَارِفَ مُنْقَلَبِهِ فَطُوبَی لِذِی قَلْبٍ سَلِیمٍ أَطَاعَ مَنْ یَهْدِیهِ وَ تَجَنَّبَ مَا یُرْدِیهِ فَیَدْخُلُ مَدْخَلَ الْکَرَامَةِ فَأَصَابَ سَبِیلَ السَّلَامَةِ سَیُبْصِرُ بِبَصَرِهِ وَ أَطَاعَ هَادِیَ أَمْرِهِ دُلَّ أَفْضَلَ الدَّلَالَةِ وَ کَشَفَ غِطَاءَ الْجَهَالَةِ الْمُضِلَّةِ الْمُلْهِیَةِ فَمَنْ أَرَادَ تَفَکُّراً أَوْ تَذَکُّراً فَلْیَذْکُرْ رَأْیَهُ وَ لْیُبْرِزْ بِالْهُدَی مَا لَمْ تُغْلَقْ أَبْوَابُهُ وَ تُفَتَّحْ أَسْبَابُهُ وَ قَبِلَ نَصِیحَةَ مَنْ نَصَحَ بِخُضُوعٍ وَ حُسْنِ خُشُوعٍ بِسَلَامَةِ الْإِسْلَامِ وَ دُعَاءِ التَّمَامِ وَ سَلَامٍ بِسَلَامٍ تَحِیَّةً دَائِمَةً لِخَاضِعٍ مُتَوَاضِعٍ یَتَنَافَسُ بِالْإِیمَانِ وَ یَتَعَارَفُ عِدْلَ الْمِیزَانِ فَلْیَقْبَلْ أَمْرَهُ وَ إِکْرَامَهُ بِقَبُولٍ

ص: 80

وَ لْیَحْذَرْ قَارِعَةً قَبْلَ حُلُولِهَا إِنَّ أَمْرَنَا صَعْبٌ مُسْتَصْعَبٌ لَا یَحْتَمِلُهُ إِلَّا مَلَکٌ مُقَرَّبٌ أَوْ نَبِیٌّ مُرْسَلٌ أَوْ عَبْدٌ امْتَحَنَ اللَّهُ قَلْبَهُ لِلْإِیمَانِ لَا یَعِی حَدِیثَنَا إِلَّا حُصُونٌ حَصِینَةٌ أَوْ صُدُورٌ أَمِینَةٌ أَوْ أَحْلَامٌ رَزِینَةٌ یَا عَجَباً کُلَّ الْعَجَبِ بَیْنَ جُمَادَی وَ رَجَبٍ فَقَالَ رَجُلٌ مِنْ شُرْطَةِ الْخَمِیسِ مَا هَذَا الْعَجَبُ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ قَالَ وَ مَا لِیَ لَا أَعْجَبُ وَ سَبَقَ الْقَضَاءُ فِیکُمْ وَ مَا تَفْقَهُونَ الْحَدِیثَ إِلَّا صَوْتَاتٍ بَیْنَهُنَّ مَوْتَاتٌ حَصْدُ نَبَاتٍ وَ نَشْرُ أَمْوَاتٍ وَا عَجَبَا کُلَّ الْعَجَبِ بَیْنَ جُمَادَی وَ رَجَبٍ قَالَ أَیْضاً رَجُلٌ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ مَا هَذَا الْعَجَبُ الَّذِی لَا تَزَالُ تَعْجَبُ مِنْهُ قَالَ ثَکِلَتِ الْآخَرَ أُمُّهُ وَ أَیُّ عَجَبٍ یَکُونُ أَعْجَبَ مِنْهُ أَمْوَاتٌ یَضْرِبُونَ هَامَ (1) الْأَحْیَاءِ قَالَ أَنَّی یَکُونُ ذَلِکَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ قَالَ وَ الَّذِی فَلَقَ الْحَبَّةَ وَ بَرَأَ النَّسَمَةَ کَأَنِّی أَنْظُرُ قَدْ تَخَلَّلُوا سِکَکَ الْکُوفَةِ وَ قَدْ شَهَرُوا سُیُوفَهُمْ عَلَی مَنَاکِبِهِمْ یَضْرِبُونَ کُلَّ عَدُوٍّ لِلَّهِ وَ لِرَسُولِهِ وَ لِلْمُؤْمِنِینَ وَ ذَلِکَ قَوْلُ اللَّهِ تَعَالَی یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا تَتَوَلَّوْا قَوْماً غَضِبَ اللَّهُ عَلَیْهِمْ قَدْ یَئِسُوا مِنَ الْآخِرَةِ کَما یَئِسَ الْکُفَّارُ مِنْ أَصْحابِ الْقُبُورِ(2) أَلَا یَا أَیُّهَا النَّاسُ سَلُونِی قَبْلَ أَنْ تَفْقِدُونِی إِنِّی بِطُرُقِ السَّمَاءِ أَعْلَمُ مِنَ الْعَالِمِ بِطُرُقِ الْأَرْضِ أَنَا یَعْسُوبُ الدِّینِ وَ غَایَةُ السَّابِقِینَ وَ لِسَانُ الْمُتَّقِینَ وَ خَاتَمُ الْوَصِیِّینَ وَ وَارِثُ النَّبِیِّینَ وَ خَلِیفَةُ رَبِّ الْعَالَمِینَ أَنَا قَسِیمُ النَّارِ وَ خَازِنُ الْجِنَانِ وَ صَاحِبُ الْحَوْضِ وَ صَاحِبُ الْأَعْرَافِ وَ لَیْسَ مِنَّا أَهْلَ الْبَیْتِ إِمَامٌ إِلَّا عَارِفٌ بِجَمِیعِ أَهْلِ وَلَایَتِهِ وَ ذَلِکَ قَوْلُ اللَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی إِنَّما أَنْتَ مُنْذِرٌ وَ لِکُلِّ قَوْمٍ هادٍ-(3)

ص: 81

أَلَا یَا أَیُّهَا النَّاسُ سَلُونِی قَبْلَ أَنْ تَشْغَرَ(1) بِرِجْلِهَا فِتْنَةٌ شَرْقِیَّةٌ تَطَأُ فِی خِطَامِهَا بَعْدَ مَوْتٍ وَ حَیَاةٍ أَوْ تَشِبَّ نَارٌ بِالْحَطَبِ الْجَزْلِ غَرْبِیَّ الْأَرْضِ رَافِعَةً ذَیْلَهَا تَدْعُو یَا وَیْلَهَا بِذَحْلَةٍ أَوْ مِثْلِهَا فَإِذَا اسْتَدَارَ الْفَلَکُ قُلْتُ مَاتَ أَوْ هَلَکَ بِأَیِّ وَادٍ سَلَکَ فَیَوْمَئِذٍ تَأْوِیلُ هَذِهِ الْآیَةِ ثُمَّ رَدَدْنا لَکُمُ الْکَرَّةَ عَلَیْهِمْ وَ أَمْدَدْناکُمْ بِأَمْوالٍ وَ بَنِینَ وَ جَعَلْناکُمْ أَکْثَرَ نَفِیراً(2) وَ لِذَلِکَ آیَاتٌ وَ عَلَامَاتٌ أَوَّلُهُنَّ إِحْصَارُ الْکُوفَةِ بِالرَّصَدِ وَ الْخَنْدَقِ وَ تَخْرِیقُ الزَّوَایَا فِی سِکَکِ الْکُوفَةِ(3)

وَ تَعْطِیلُ الْمَسَاجِدِ أَرْبَعِینَ لَیْلَةً وَ تَخْفِقُ رَایَاتٌ ثَلَاثٌ حَوْلَ الْمَسْجِدِ الْأَکْبَرِ یُشْبِهْنَ بِالْهُدَی الْقَاتِلُ وَ الْمَقْتُولُ فِی النَّارِ وَ قَتْلٌ کَثِیرٌ وَ مَوْتٌ ذَرِیعٌ وَ قَتْلُ النَّفْسِ الزَّکِیَّةِ بِظَهْرِ الْکُوفَةِ فِی سَبْعِینَ وَ الْمَذْبُوحُ بَیْنَ الرُّکْنِ وَ الْمَقَامِ وَ قَتْلُ الْأَسْبَغِ الْمُظَفَّرِ صَبْراً فِی بَیْعَةِ الْأَصْنَامِ مَعَ کَثِیرٍ مِنْ شَیَاطِینِ الْإِنْسِ وَ خُرُوجُ السُّفْیَانِیِّ بِرَایَةٍ خَضْرَاءَ وَ صَلِیبٍ مِنْ ذَهَبٍ أَمِیرُهَا رَجُلٌ مِنْ کَلْبٍ وَ اثْنَیْ عَشَرَ أَلْفَ عِنَانِ مَنْ یَحْمِلُ السُّفْیَانِیَّ مُتَوَجِّهاً إِلَی مَکَّةَ وَ الْمَدِینَةِ أَمِیرُهَا أَحَدٌ مِنْ بَنِی أُمَیَّةَ یُقَالُ لَهُ خُزَیْمَةُ أَطْمَسُ الْعَیْنِ الشِّمَالِ عَلَی عَیْنِهِ طَرْفَةٌ-(4)

یَمِیلُ

ص: 82

بِالدُّنْیَا فَلَا تُرَدُّ لَهُ رَایَةٌ حَتَّی یَنْزِلَ الْمَدِینَةَ فَیَجْمَعَ رِجَالًا وَ نِسَاءً مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله فَیَحْبِسَهُمْ فِی دَارٍ بِالْمَدِینَةِ یُقَالُ لَهَا دَارُ أَبِی الْحَسَنِ الْأُمَوِیِّ وَ یَبْعَثُ خَیْلًا فِی طَلَبِ رَجُلٍ مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله قَدِ اجْتَمَعَ عَلَیْهِ رِجَالٌ مِنَ الْمُسْتَضْعَفِینَ بِمَکَّةَ أَمِیرُهُمْ رَجُلٌ مِنْ غَطَفَانَ حَتَّی إِذَا تَوَسَّطُوا الصَّفَائِحَ الْأَبْیَضَ بِالْبَیْدَاءِ یُخْسَفُ بِهِمْ فَلَا یَنْجُو مِنْهُمْ أَحَدٌ إِلَّا رَجُلٌ وَاحِدٌ یُحَوِّلُ اللَّهُ وَجْهَهُ فِی قَفَاهُ لِیُنْذِرَهُمْ وَ لِیَکُونَ آیَةً لِمَنْ خَلْفَهُ فَیَوْمَئِذٍ تَأْوِیلُ هَذِهِ الْآیَةِ وَ لَوْ تَری إِذْ فَزِعُوا فَلا فَوْتَ وَ أُخِذُوا مِنْ مَکانٍ قَرِیبٍ (1) وَ یَبْعَثُ السُّفْیَانِیُّ مِائَةً وَ ثَلَاثِینَ أَلْفاً إِلَی الْکُوفَةِ فَیَنْزِلُونَ بِالرَّوْحَاءِ وَ الْفَارُوقِ وَ مَوْضِعِ مَرْیَمَ وَ عِیسَی علیهما السلام بِالْقَادِسِیَّةِ وَ یَسِیرُ مِنْهُمْ ثَمَانُونَ أَلْفاً حَتَّی یَنْزِلُوا الْکُوفَةَ مَوْضِعَ قَبْرِ هُودٍ علیه السلام بِالنُّخَیْلَةِ فَیَهْجُمُوا عَلَیْهِ یَوْمَ زِینَةٍ وَ أَمِیرُ النَّاسِ جَبَّارٌ عَنِیدٌ یُقَالُ لَهُ الْکَاهِنُ السَّاحِرُ فَیَخْرُجُ مِنْ مَدِینَةٍ یُقَالُ لَهُ الزَّوْرَاءُ فِی خَمْسَةِ آلَافٍ مِنَ الْکَهَنَةِ وَ یَقْتُلُ عَلَی جِسْرِهَا سَبْعِینَ أَلْفاً حَتَّی یَحْتَمِیَ النَّاسُ الْفُرَاتَ ثَلَاثَةَ أَیَّامٍ مِنَ الدِّمَاءِ وَ نَتْنِ الْأَجْسَادِ وَ یَسْبِی مِنَ الْکُوفَةِ أَبْکَاراً لَا یُکْشَفُ عَنْهَا کَفٌّ وَ لَا قِنَاعٌ حَتَّی یُوضَعْنَ فِی الْمَحَامِلِ یُزْلِفُ بِهِنَّ الثُّوَیَّةَ وَ هِیَ الْغَرِیَّیْنِ ثُمَّ یَخْرُجُ مِنَ الْکُوفَةِ مِائَةُ أَلْفٍ بَیْنَ مُشْرِکٍ وَ مُنَافِقٍ حَتَّی یَضْرِبُونَ دِمَشْقَ لَا یَصُدُّهُمْ عَنْهَا صَادٌّ وَ هِیَ إِرَمَ ذاتِ الْعِمادِ وَ تُقْبِلُ رَایَاتُ شَرْقِیِّ الْأَرْضِ لَیْسَتْ بِقُطْنٍ وَ لَا کَتَّانٍ وَ لَا حَرِیرٍ مُخَتَّمَةً فِی رُءُوسِ الْقَنَا بِخَاتَمِ السَّیِّدِ الْأَکْبَرِ یَسُوقُهَا رَجُلٌ مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله یَوْمَ تُطَیَّرُ بِالْمَشْرِقِ

یُوجَدُ رِیحُهَا بِالْمَغْرِبِ کَالْمِسْکِ الْأَذْفَرِ یَسِیرُ الرُّعْبُ أَمَامَهَا شَهْراً وَ یَخْلُفُ أَبْنَاءُ سَعْدٍ السَّقَّاءِ بِالْکُوفَةِ طَالِبِینَ بِدِمَاءِ آبَائِهِمْ وَ هُمْ أَبْنَاءُ الْفَسَقَةِ حَتَّی یَهْجُمَ عَلَیْهِمْ خَیْلُ الْحُسَیْنِ علیه السلام یَسْتَبِقَانِ کَأَنَّهُمَا فَرَسَا رِهَانٍ شُعْثٌ غُبْرٌ أَصْحَابُ بَوَاکِی وَ قَوَارِحَ (2) إِذْ یَضْرِبُ أَحَدُهُمْ بِرِجْلِهِ بَاکِیَةً یَقُولُ لَا خَیْرَ فِی مَجْلِسٍ بَعْدَ

ص: 83

یَوْمِنَا هَذَا اللَّهُمَّ فَإِنَّا التَّائِبُونَ الْخَاشِعُونَ الرَّاکِعُونَ السَّاجِدُونَ فَهُمُ الْأَبْدَالُ الَّذِینَ وَصَفَهُمُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَ إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ التَّوَّابِینَ وَ یُحِبُّ الْمُتَطَهِّرِینَ (1) وَ الْمُطَهَّرُونَ نُظَرَاؤُهُمْ مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله.

وَ یَخْرُجُ رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ نَجْرَانَ رَاهِبٌ یَسْتَجِیبُ الْإِمَامَ فَیَکُونُ أَوَّلَ النَّصَارَی إِجَابَةً وَ یَهْدِمُ صَوْمَعَتَهُ وَ یَدُقُّ صَلِیبَهَا وَ یَخْرُجُ بِالْمَوَالِی وَ ضُعَفَاءِ النَّاسِ وَ الْخَیْلِ فَیَسِیرُونَ إِلَی النُّخَیْلَةِ بِأَعْلَامِ هُدًی فَیَکُونُ مَجْمَعُ النَّاسِ جَمِیعاً مِنَ الْأَرْضِ کُلِّهَا بِالْفَارُوقِ وَ هِیَ مَحَجَّةُ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ وَ هِیَ مَا بَیْنَ الْبُرْسِ وَ الْفُرَاتِ فَیُقْتَلُ یَوْمَئِذٍ فِیمَا بَیْنَ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ ثَلَاثَةُ آلَافٍ مِنَ الْیَهُودِ وَ النَّصَارَی فَیَقْتُلُ بَعْضُهُمْ بَعْضاً فَیَوْمَئِذٍ تَأْوِیلُ هَذِهِ الْآیَةِ فَما زالَتْ تِلْکَ دَعْواهُمْ حَتَّی جَعَلْناهُمْ حَصِیداً خامِدِینَ-(2)

بِالسَّیْفِ وَ تَحْتَ ظِلِّ السَّیْفِ وَ یَخْلُفُ مِنْ بَنِی أَشْهَبَ الزَّاجِرُ اللَّحْظِ فِی أُنَاسٍ مِنْ غَیْرِ أَبِیهِ هُرَّاباً حَتَّی یَأْتُونَ سِبَطْرَی عُوَّذاً بِالشَّجَرِ فَیَوْمَئِذٍ تَأْوِیلُ هَذِهِ الْآیَةِ فَلَمَّا أَحَسُّوا بَأْسَنا إِذا هُمْ مِنْها یَرْکُضُونَ لا تَرْکُضُوا وَ ارْجِعُوا إِلی ما أُتْرِفْتُمْ فِیهِ وَ مَساکِنِکُمْ لَعَلَّکُمْ تُسْئَلُونَ-(3)

وَ مَسَاکِنُهُمُ الْکُنُوزُ الَّتِی غَنِمُوا مِنْ أَمْوَالِ الْمُسْلِمِینَ وَ یَأْتِیهِمْ یَوْمَئِذٍ الْخَسْفُ وَ الْقَذْفُ وَ الْمَسْخُ فَیَوْمَئِذٍ تَأْوِیلُ هَذِهِ الْآیَةِ وَ ما هِیَ مِنَ الظَّالِمِینَ بِبَعِیدٍ(4) وَ یُنَادِی مُنَادٍ فِی شَهْرِ رَمَضَانَ مِنْ نَاحِیَةِ الْمَشْرِقِ عِنْدَ طُلُوعِ الشَّمْسِ یَا أَهْلَ الْهُدَی اجْتَمِعُوا وَ یُنَادِی مِنْ نَاحِیَةِ الْمَغْرِبِ بَعْدَ مَا تَغِیبُ الشَّمْسُ یَا أَهْلَ الْهُدَی اجْتَمِعُوا وَ مِنَ الْغَدِ عِنْدَ الظُّهْرِ بَعْدَ تَکَوُّرِ الشَّمْسِ فَتَکُونُ سَوْدَاءَ مُظْلِمَةً وَ الْیَوْمَ

ص: 84

الثَّالِثَ یُفَرَّقُ بَیْنَ الْحَقِّ وَ الْبَاطِلِ بِخُرُوجِ دَابَّةِ الْأَرْضِ وَ تُقْبِلُ الرُّومُ إِلَی قَرْیَةٍ بِسَاحِلِ الْبَحْرِ عِنْدَ کَهْفِ الْفِتْیَةِ وَ یَبْعَثُ اللَّهُ الْفِتْیَةَ مِنْ کَهْفِهِمْ إِلَیْهِمْ مِنْهُمْ رَجُلٌ یُقَالُ لَهُ مَلِیخَا وَ الْآخَرُ کمسلمینا وَ هُمَا الشَّاهِدَانِ الْمُسْلِمَانِ لِلْقَائِمِ (1)

فَیَبْعَثُ أَحَدَ الْفِتْیَةِ إِلَی الرُّومِ فَیَرْجِعُ

بِغَیْرِ حَاجَةٍ وَ یَبْعَثُ بِالْآخَرِ فَیَرْجِعُ بِالْفَتْحِ فَیَوْمَئِذٍ تَأْوِیلُ هَذِهِ الْآیَةِ وَ لَهُ أَسْلَمَ مَنْ فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ طَوْعاً وَ کَرْهاً(2) ثُمَّ یَبْعَثُ اللَّهُ مِنْ کُلِّ أُمَّةٍ فَوْجاً لِیُرِیَهُمْ مَا کَانُوا یُوعَدُونَ فَیَوْمَئِذٍ تَأْوِیلُ هَذِهِ الْآیَةِ وَ یَوْمَ نَحْشُرُ مِنْ کُلِّ أُمَّةٍ فَوْجاً مِمَّنْ یُکَذِّبُ بِآیاتِنا فَهُمْ یُوزَعُونَ (3) وَ الْوَزَعُ خَفَقَانُ أَفْئِدَتِهِمْ وَ یَسِیرُ الصِّدِّیقُ الْأَکْبَرُ بِرَایَةِ الْهُدَی وَ السَّیْفِ ذِی الْفَقَارِ وَ الْمِخْصَرَةِ(4)

حَتَّی یَنْزِلَ أَرْضَ الْهِجْرَةِ مَرَّتَیْنِ وَ هِیَ الْکُوفَةُ فَیَهْدِمُ مَسْجِدَهَا وَ یَبْنِیهِ عَلَی بِنَائِهِ الْأَوَّلِ وَ یَهْدِمُ مَا دُونَهُ مِنْ دُورِ الْجَبَابِرَةِ وَ یَسِیرُ إِلَی الْبَصْرَةِ حَتَّی یُشْرِفَ عَلَی بَحْرِهَا وَ مَعَهُ التَّابُوتُ وَ عَصَا مُوسَی فَیَعْزِمُ عَلَیْهِ فَیَزْفِرُ فِی الْبَصْرَةِ زَفْرَةً فَتَصِیرُ بَحْراً لُجِّیّاً لَا یَبْقَی فِیهَا غَیْرُ مَسْجِدِهَا کَجُؤْجُؤِ السَّفِینَةِ عَلَی ظَهْرِ الْمَاءِ ثُمَّ یَسِیرُ إِلَی حَرُورَاءَ حَتَّی یُحْرِقَهَا وَ یَسِیرَ مِنْ بَابِ بَنِی أَسَدٍ حَتَّی یَزْفِرَ زَفْرَةً فِی ثَقِیفٍ وَ هُمْ زَرْعُ فِرْعَوْنَ ثُمَّ یَسِیرُ إِلَی مِصْرَ فَیَصْعَدُ مِنْبَرَهُ فَیَخْطُبُ النَّاسَ فَتَسْتَبْشِرُ الْأَرْضُ بِالْعَدْلِ وَ تُعْطِی السَّمَاءُ قَطْرَهَا وَ الشَّجَرُ ثَمَرَهَا وَ الْأَرْضُ نَبَاتَهَا

ص: 85

وَ تَتَزَیَّنُ لِأَهْلِهَا وَ تَأْمَنُ الْوُحُوشُ حَتَّی تَرْتَعِیَ فِی طُرُقِ الْأَرْضِ کَأَنْعَامِهِمْ وَ یُقْذَفُ فِی قُلُوبِ الْمُؤْمِنِینَ الْعِلْمُ فَلَا یَحْتَاجُ مُؤْمِنٌ إِلَی مَا عِنْدَ أَخِیهِ مِنْ عِلْمٍ فَیَوْمَئِذٍ تَأْوِیلُ هَذِهِ الْآیَةِ یُغْنِ اللَّهُ کُلًّا مِنْ سَعَتِهِ-(1)

وَ تُخْرِجُ لَهُمُ الْأَرْضُ کُنُوزَهَا وَ یَقُولُ الْقَائِمُ کُلُوا هَنِیئاً بِما أَسْلَفْتُمْ فِی الْأَیَّامِ الْخالِیَةِ فَالْمُسْلِمُونَ یَوْمَئِذٍ أَهْلُ صَوَابٍ لِلدِّینِ أُذِنَ لَهُمْ فِی الْکَلَامِ فَیَوْمَئِذٍ تَأْوِیلُ هَذِهِ الْآیَةِ وَ جاءَ رَبُّکَ وَ الْمَلَکُ صَفًّا صَفًّا(2) فَلَا یَقْبَلُ اللَّهُ یَوْمَئِذٍ إِلَّا دِینَهُ الْحَقَ أَلا لِلَّهِ الدِّینُ الْخالِصُ فَیَوْمَئِذٍ تَأْوِیلُ هَذِهِ الْآیَةِ أَ وَ لَمْ یَرَوْا أَنَّا نَسُوقُ الْماءَ إِلَی الْأَرْضِ الْجُرُزِ فَنُخْرِجُ بِهِ زَرْعاً تَأْکُلُ مِنْهُ أَنْعامُهُمْ وَ أَنْفُسُهُمْ أَ فَلا یُبْصِرُونَ وَ یَقُولُونَ مَتی هذَا الْفَتْحُ إِنْ کُنْتُمْ صادِقِینَ قُلْ یَوْمَ الْفَتْحِ لا یَنْفَعُ الَّذِینَ کَفَرُوا إِیمانُهُمْ وَ لا هُمْ یُنْظَرُونَ فَأَعْرِضْ عَنْهُمْ وَ انْتَظِرْ إِنَّهُمْ مُنْتَظِرُونَ-(3)

فَیَمْکُثُ فِیمَا بَیْنَ خُرُوجِهِ إِلَی یَوْمِ مَوْتِهِ ثَلَاثَمِائَةِ سَنَةٍ وَ نَیِّفٍ وَ عِدَّةُ أَصْحَابِهِ ثَلَاثُمِائَةٍ وَ ثَلَاثَةَ عَشَرَ مِنْهُمْ تِسْعَةٌ مِنْ بَنِی إِسْرَائِیلَ وَ سَبْعُونَ مِنَ الْجِنِّ وَ مِائَتَانِ وَ أَرْبَعَةٌ وَ ثَلَاثُونَ مِنْهُمْ سَبْعُونَ الَّذِینَ غَضِبُوا لِلنَّبِیِّ صلی الله علیه و آله إِذْ هَجَمَتْهُ مُشْرِکُو قُرَیْشٍ فَطَلَبُوا إِلَی نَبِیِّ اللَّهِ أَنْ یَأْذَنَ لَهُمْ فِی إِجَابَتِهِمْ فَأَذِنَ لَهُمْ حَیْثُ نَزَلَتْ هَذِهِ الْآیَةُ إِلَّا الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ وَ ذَکَرُوا اللَّهَ کَثِیراً وَ انْتَصَرُوا مِنْ بَعْدِ ما ظُلِمُوا وَ سَیَعْلَمُ الَّذِینَ ظَلَمُوا أَیَّ مُنْقَلَبٍ یَنْقَلِبُونَ-(4)

وَ عِشْرُونَ مِنْ أَهْلِ الْیَمَنِ مِنْهُمُ الْمِقْدَادُ بْنُ الْأَسْوَدِ وَ مِائَتَانِ وَ أَرْبَعَةَ عَشَرَ الَّذِینَ کَانُوا بِسَاحِلِ الْبَحْرِ مِمَّا یَلِی عَدَنَ فَبَعَثَ إِلَیْهِمْ نَبِیُّ اللَّهِ بِرِسَالَةٍ فَأْتُوا مُسْلِمِینَ وَ مِنْ أَفْنَاءِ النَّاسِ أَلْفَانِ وَ ثَمَانُمِائَةٍ وَ سَبْعَةَ عَشَرَ وَ مِنَ الْمَلَائِکَةِ أَرْبَعُونَ أَلْفاً مِنْ ذَلِکَ مِنَ الْمُسَوِّمِینَ ثَلَاثَةُ آلَافٍ وَ مِنَ الْمُرْدِفِینَ خَمْسَةُ آلَافٍ

ص: 86

فَجَمِیعُ أَصْحَابِهِ علیه السلام سَبْعَةٌ وَ أَرْبَعُونَ أَلْفاً وَ مِائَةٌ وَ ثَلَاثُونَ مِنْ ذَلِکَ تِسْعَةُ رُءُوسٍ مَعَ کُلِّ رَأْسٍ مِنَ الْمَلَائِکَةِ أَرْبَعَةُ آلَافٍ مِنَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ عِدَّةَ یَوْمِ بَدْرٍ فَبِهِمْ یُقَاتِلُ وَ إِیَّاهُمْ یَنْصُرُ اللَّهُ وَ بِهِمْ یَنْتَصِرُ وَ بِهِمْ یُقَدَّمُ النَّصْرُ وَ مِنْهُمْ نَضْرَةُ الْأَرْضِ کَتَبْتُهَا کَمَا وَجَدْتُهَا وَ فِیهَا نَقْصُ حُرُوفٍ.

**[ترجمه]منتخب البصائر: بر کتاب خطب امیرالمؤمنین علیه السّلام دست یافتم و خط سید رضی علی بن طاووس را بر آن دیدم که نوشته بود: نویسنده این کتاب دو نسل بعد از امام صادق علیه السّلام بوده است. پس ممکن است تاریخ کتابت آن سال 200 هجری باشد، زیرا امام صادق علیه السّلام بعد از سال 140 هجری درگذشت. در این کتاب روایاتی از ابن عروه، از ابن صدقه، از امام صادق علیه السّلام نقل شده و بعضی از مطالبش از غیر این دو نقل شده است. در این کتاب خطبه ای از امیرالمؤمنین علیه السّلام نقل شده به نام «خطبة المخزون» که فرمود:

حمد برای خدا یگانه و ستوده است که به سلطنتش یکتاست و به سبب قدرتش، بلند مرتبه است. او را به خاطر نشان دادن راهش و الهام کردن طاعتش بر بشر و تعلیم دادن حکمت های مخفی اش می ستایم؛ چرا که او به سبب همه نعمت هایش محمود است و به سبب همه بلاهایش، مشکور است، و گواهی می دهم که سخن او عدل و حکم او فصل الخطاب است و هیچ گوینده ای نطق به وجود او نکرده، مگر اینکه قبل از حکم آن گوینده بوده است.

و گواهی می دهم که محمد صلّی اللَّه علیه و آله بنده خدا و آقای بندگان اوست. و بهترین کسی است که در اول زمان و آخر زمان برای نبوت شایستگی داشت. پس هر گاه خدا بندگان را دو گروه می کرد، او را در بهترین دو گروه قرار می داد، و در خلقت او هیچ آلوده دامنی سهیم نبود و هیچ نکاح جاهلیتی نقش نداشت.

سپس خدا از خود شما به سمت شما پیامبری مبعوث کرد که مشقت کشیدن شما بر او گران بود و بر هدایت شما حرص داشت و با مؤمنان رؤوف و رحیم بود. پس از آنچه که از جانب پروردگارتان بر شما نازل شده پیروی کنید و از اولیایی جز او تبعیت نکنید که چه کم متذکر می شوید. زیرا خدا برای خیر، اهلی و برای حق، ارکانی و برای طاعتش، نگه دارنده ای قرار داده که اهل طاعتش را حفظ کند و حق خدا را به طریقی که می پسندد، در بین بندگانش اقامه نماید، و برای آن طاعت نگهبانان و حافظانی قرار داد که آن را با قدرت حفظ می کنند و بر طاعت خدا بندگانش را یاری می کنند و چون متولی حق خدا در طاعت اویند، آن را دوست می دارند.

اما بعد، روح بصیرت، روح حیات است که ایمان جز با این روح نفع ندارد؛ این روح همراه با کلمه خدا و تصدیق به او نافع است. پس آن کلمه از روح است و روح از نور است و نور، نور آسمان هاست. پس سببی در دست شماست که با وجود آن، به شما ایثار و اختیار می رسد و آن نعمتی است که توان ادای شکر آن را ندارید و خدا آن را مخصوص شما گردانیده و شما را نیز به آن اختصاص داده، و این امثال را برای مردم می زنیم و تنها اهل علم در آن تعقل می کنند.

پس بر شما بشارت باد به یاری زودهنگامی از جانب حق و پیروزی آسانی که خدا چشم شما را با آن روشن می کند و اندوه شما را می برد. خود را از چیزهایی که خلایق به انتهای آن رسیده اند بازدارید که این امور از شما مخفی نمی ماند. شما به هنگام هر طاعت خدا، نصرتی از جانب او دارید که بر زبان ها جاری و در دل ها ثابت می شود، و آن یاری خدا نسبت به اولیایش می باشد که در نعمت های پنهانی او به لطافت آشکار می شود و برای اهل تقوا شاخه های درخت زندگی را ثمره می دهد، و جداکننده حق و باطل از جانب خدا بین دوستان و دشمنان اوست که در آن شفای سینه ها و ظهور نور است و خدا با آن اهل طاعتش را عزیز و اهل معصیتش را ذلیل می کند.

پس هر کس باید توشه خود را برای آن امر الهی مهیا کند، و هیچ کس را توشه ای نیست مگر به سبب بصیرت داشتن و صدق نیت و تسلیم سلامت بودن. کسانی که در طاعت خدا خسته نمی شوند، ترازوی اعمالشان سنگین است و ترازو بر معیار حکمت است و حکمت فضای بصیرت است و شک و معصیت در آتش است و اهل شک و معصیت از ما نیستند و برای ما و به سوی ما حرکت نمی کنند. دل های مؤمنان پیچیده بر ایمان است. وقتی خدا می خواهد که باطن دل ها را آشکار سازد، آن را با وحی می گشاید و حکمت را در آن می کارد و هر چیزی اجلی دارد که به آن می رسد و خدا در هیچ امری شتاب نمی کند تا به مدت معین و منتهای خود برسد .

پس به بشارتی که داده شدید شادمان باشید و به تقربی که به شما نزدیک شده اعتراف کنید و به آنچه خدا به شما وعده کرده، جامه عمل بپوشانید. ما اهل بیت دعوت خالصی داریم که خدا با آن حجت بالغه خود را آشکار می کند و نعمت های سرشار خود را با آن تمام می کند و با آن کرامت فراوان عطا می کند. کسی که به آن چنگ زند، به حکمت چنگ زده است. خدا رحمتش را از خلال آن دعوت خالص می بخشد و از رحمتش دل ها را نورانی می کند و گزند گناهان را از شما برمی دارد، شفای سینه ها و صلاح امورتان را تسریع می کند و سلامی دائمی از ما به شما می رسد که به مدد آن، در دولت های روزگاران و محل استقرار نطفه اطفالتان علم به سلامت خویش دارید، زیرا خداوند برای دین خود اقوامی را انتخاب کرده تا دینش را بر پا دارند و او را یاری کنند. کلمه اسلام و نواحی واجبات قرآن، به سبب آنان آشکار می شود و عمل به طاعت خدا در شرق و غرب عالم، به سبب آنها صورت می گیرد.

سپس خدا شما را مخصوص اسلام قرار داد و برای آن خالصتان نمود؛ زیرا اسلام اسم سلامت است و جمع کننده کرامت هاست و خدا آن را برگزید، آن را راه قرار داد، حجج آن را تبیین نمود، حدود آن را تعیین کرد، آن را وصف نمود و آن را به مانند توصیفش مورد رضایت خود قرار داد و اخلاق اسلام را توصیف و درجات آن را تبیین نمود و میثاق آن را مورد تأکید قرار داد؛ درجاتی شامل ظاهر و باطن که شیرین و پر امنیت است. پس هر کس به ظاهر اسلام دست یابد، منظره های عجیب آن را در موارد و مصادر اسلام خواهد دید و هر کس بر باطن اسلام آگاهی یابد، زیرکی های پنهانی و امثال و سنت های عجیب را خواهد دید.

پس ظاهر اسلام زیبا و باطن آن ژرف است. عجایب آن تمامی ندارد و شگفتی هایش فانی نمی شود. در آن چشمه های نعمت است و چراغ های روشنی بخش در تاریکی ها؛ خوبی ها جز با کلید اسلام گشوده نمی شود و تاریکی ها جز با چراغ های آن برطرف نمی شود. در این دین تفصیلات و اسباب وصول به حقیقت وجود دارد. در آن دو نام بلند مرتبه است (محمد و علیّ صلوات الله علیهما) که جمع شدند، و قبول اجتماع نموده و در کنار هم قرار گرفتند و جز با هم چیزی را اصلاح نمی کنند. پس شناخته می شوند و توصیف می شوند و اجتماعشان مشروط به تمامیت یکی از آن دو است و بدون هم در یک منزل جمع نمی شوند و قوامشان به هر دو است. آن دو اسم ستارگانی دارند (مراد امامان علیهم السّلام است) و ستارگانشان نیز ستارگانی غیر از آن دو دارند که از دین خدا حمایت نموده و چراگاه های دین خدا را شبانی می کنند. و در قرآن بیان و حدود و ارکان و مواضع مقدر شده آنچه در گنجینه های خدا هست وجود دارد و مواضع مقدر آنچه که به ترازوی عدالت خدا و حکم فصل کننده او، وزن شده است.

حافظان دین بین شک و یقین جدا کرده اند و حق آشکار را آورده اند و اسلام را به خوبی تبیین نموده اند و برای آن اساس و ارکانی تأسیس کرده اند و شواهد و براهینی مشتمل بر علامات و نشانه ها آورده اند که برای اهل کفایت کافی است و برای طالب شفا، شافی است. آن حافظان از قرق گاه دین حمایت می کنند، از چراگاهش حفاظت می کنند، از آن نگهبانی می کنند، از مبغوضات دین دوری می کنند و به محبوبات دین دوستی می ورزند. همه اینها به حکم خدا و نیکی او و به سبب امر بزرگ اوست، و به سبب فرمودن آنچه واجب الذکر است. این حافظان مردم را به ولایت الهی متصل می کنند، با بیانی نیکو با مردم سخن می گویند، با کاسه سیراب کننده یکدیگر را سیراب می کنند و با مراعاتی خوب، یکدیگر را مراعات می کنند. این امور را با دل هایی احسان کننده و اخلاقی پسندیده و با سلامت نفس از عیوب که دنائت در آن راه ندارد و پنهان نمی شود، به جا می آورند.

پس هر کس از این اخلاق پسندیده را در باطنش پنهان کند، اخلاقی رفیع را پنهان کرده و ریشه فساد را کنده و با نقص وارد کردن به رذایل، منزل خود را تبدیل به مکانی نیکو نموده و با حل کردن فسادهایش در قبال هوای نفسش، مجرم تلقی شده است، زیرا او عهد و عقدی استوار بسته که برّ و تقوا پیشه کند و راه هدایت را ترجیح دهد؛ خدا بر این پیمان آنان را آفریده و الفتشان را برادرانه ساخته است، پس به همین خاطر یکدیگر را دوست می دارند و به همین سبب به هم اتصال دارند. پس مانند زرع و کشت هستند که سود آن باقی است و خوشه چینان از آن می گیرند و تمام می شود. و بیعت آن تخصیص دادن است و خالص آن به فرودستان می رسد .

پس در ایام کوتاه خود که در منزل دنیا اقامت دارد، منتظر خالص محصول زراعت عمل خویش است تا به منزلی برود و حاصل عملش و معرفت به جایگاه اخروی اش را روی زمین بگذارد.

پس خوشا به حال کسی که دلی سالم دارد و از کسی که او را هدایت نموده، اطاعت و از آنچه او را دنیّ و پست می کند، اجتناب می کند. چنین کسی بر جایگاه کرامت وارد می شود و به راه سلامت می رسد؛ با بصیرت خود می بیند و از هادی امر خود اطاعت می کند؛ به بهترین راهنمایی هدایت می شود و پرده جهالت گمراه کننده و به لهو افکن از جلوی دیدگانش برداشته شده. پس هرکس طالب تفکر یا تذکر است، باید رأیش را ذکر و هدایت را آشکار کند، تا وقتی ابواب هدایت بسته نشده و اسباب آن مهیاست و قبل از خیرخواهی کسی که با خضوع و حسن خشوع خیرخواهی نموده و سلامت اسلام و دعای تمام نعمت و سلام در برابر سلام را می خواهد. سلامی دائمی برای شخص خاضع و متواضعی که به سبب ایمان پیشی گرفته و عدل ترازو را می شناسد. پس باید امر و اکرام او پذیرفته شود و قبل از آمدن حادثه کوبنده، از آن بر حذر بود.

امر ما اهل بیت، صعب مستصعب است و آن را جز ملک مقرب یا نبی مرسل یا عبدی که خدا قلب او را برای ایمان آزموده، نمی تواند حمل کند. حدیث ما را جز دژهای محکم یا سینه هایی امین یا بردبارانی با وقار تحمل ندارند. ای عجب و صد عجب از آنچه بین جمادی و رجب واقع می شود!

مردی از شرطة الخمیس (گروه وفاداران به امیرالمؤمنین که ایشان را جانشین بلافصل پیغمبر می دانستند) پرسید: یا امیرالمؤمنین! از چه در عجبید؟ فرمود: چرا تعجب نکنم در حالی که قضای الهی در مورد شما مقدر شده و شما حرف نمی فهمید! آگاه باشید! بانگ های صدایی به وقوع می پیوندد که بین آنها مرگ هاست! دروی گیاهان و رجعت اموات! دو صد عجب از وقایع بین جمادی و رجب!

مرد دیگری گفت: یا امیرالمؤمنین! این چه امری است که پیوسته از آن در عجبید؟ فرمود: مادر مرد اول به عزایش بنشیند! چه امری از این عجیب تر که امواتی مغز سر زندگان را می کوبند. مرد پرسید: چه وقت این اتفاق می افتد؟ فرمود: قسم به کسی که دانه را شکافت و انسان را آفرید، گویا من می بینم که در خیابان های کوفه وارد شده اند و شمشیرهایشان را بر دوش آشکار نموده اند و هر دشمن خدا و رسول و مؤمنین را می زنند، و این تأویل این آیه است «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا لا تَتَوَلَّوْا قَوْماً غَضِبَ اللَّهُ عَلَیْهِمْ قَدْ یَئِسُوا مِنَ الْآخِرَةِ کَما یَئِسَ الْکُفَّارُ مِنْ أَصْحابِ الْقُبُورِ »، {ای کسانی که ایمان آورده اید، مردمی را که خدا بر آنان خشم رانده، به دوستی مگیرید. آنها واقعاً از آخرت سلب امید کرده اند، همان گونه که کافرانِ اهل گور قطع امید نموده اند.} - . ممتحنه / 13 -

ای مردم! قبل از آنکه مرا از دست بدهید، از من بپرسید که من به راه های آسمان، از عالم به راه هایِ زمین عالم تر هستم. من رئیس دین و غایت سبقت گیرندگان و زبان اهل تقوا و خاتم اوصیا و وارث انبیا و خلیفه رب العالمین هستم. من تقسیم کننده آتش و کلید دار بهشت و صاحب حوض و اعراف هستم، و امامی از ما اهل بیت نیست، مگر اینکه عارف به تمام کسانی است که اهل ولایت او هستند و این معنای سخن خداوند متعال است که فرمود: «إِنَّما أَنْتَ مُنْذِرٌ وَ لِکُلِّ قَوْمٍ هادٍ»، {[ای پیامبر،] تو فقط هشداردهنده ای، و برای هر قومی رهبری است.} - . رعد / 7 -

ای مردم! قبل از آنکه فتنه ای از شرق حادث شود، از من بپرسید که بعد از مرده و زنده شدن خلایق، پای خود را بردارد و در بالای اجزای خویش راه برود، یا اینکه آتش با هیزم بسیار در مغرب زمین افروخته شود و پیش از آنکه فتنه ای با عداوت و کینه یا مثل آن مانند انتقام کشیدن، دامنش را برداشته صدای واویلاه درآورد!

پس وقتی آسمان گرد شد، می گویی: مرد یا هلاک شد؟ به کدام وادی پای نهاد؟ پس در آن روز تأویل این آیه است: «ثُمَّ رَدَدْنا لَکُمُ الْکَرَّةَ عَلَیْهِمْ وَ أَمْدَدْناکُمْ بِأَمْوالٍ وَ بَنینَ وَ جَعَلْناکُمْ أَکْثَرَ نَفیراً»، {پس [از چندی] دوباره شما را بر آنان چیره می کنیم و شما را با اموال و پسران یاری می دهیم و [تعداد] نفرات شما را بیشتر می گردانیم.} - . اسراء / 6 -

و این امر آیات و علاماتی دارد: اولین آن محصور کردن کوفه با قراولان و خندق ساختن و ساختن سنگر در گوشه خیابان های کوفه است. و چهل شب مساجد تعطیل می شود و اطراف مسجد بزرگ سه رایت می جنبد که به رایت هدایت می ماند، لیکن قاتل و مقتول هر دو در آتش اند و کشتار فراوان و مرگ بی شمار، و کشتن نفس زکیه پشت کوفه با هفتاد نفر، و کسی که بین رکن و مقام ذبح می شود، و کشتن اسبغ مظفر به قتل صبر برای بیعت بتان همراه با بسیاری از شیطان های انسی، از علائم وقوع آن فتنه است.

و خروج سفیانی با رایت سبز و صلیبی از طلا که امیر آن مردی از قبیله کلب است، و سفیانی دوازده هزار تن را روانه مکه و مدینه می کند که امیر آن لشکر، فردی از بنی امیه است که به او خزیمه می گویند؛ چشم چپش کور و در چشم دیگرش نقطه ای از خون است؛ به دنیا میل دارد و بیرقش برگردانده نمی شود تا اینکه به مدینه می رسد. پس مردان و زنانی از آل محمد صلّی اللَّه علیه و آله را جمع و آنان را در خانه ای در مدینه، به نام خانه ابی الحسن اموی حبس می کند.

و گروهی را به دنبال مردی از آل محمد صلّی اللَّه علیه و آله می فرستد که در مکه مردانی گرد او جمع شده اند که امیرشان مردی از قبیله غطفان است. وقتی گروه او به سنگ های عریض و سفید بیداء می رسند، زمین آنان را فرو می برد و جز یک نفر احدی از آنان نجات نمی یابد، و خدا صورت او را پشت سرش قرار می دهد تا باعث بیم آنان شود و نشانه ای برای سایر لشکریانش باشد. در آن روز تأویل این آیه محقق می شود که فرمود: «وَ لَوْ تَری إِذْ فَزِعُوا فَلا فَوْتَ وَ أُخِذُوا مِنْ مَکانٍ قَریبٍ»، {و ای کاش می دیدی هنگامی را که [کافران] وحشت زده اند [آنجا که راهِ] گریزی نمانده است و از جایی نزدیک گرفتار آمده اند.} - . سبأ / 51 - و سفیانی صد و سی هزار نفر را به کوفه می فرستد و آنان در روحاء و فاروق و مکان مریم و عیسی علیهماالسّلام در قادسیه فرود می آیند و سی هزار تن از آنان حرکت می کنند تا به کوفه و موضع قبر هود علیه السّلام در نخیله می رسند. و در روز عید بر آن مرد از آل محمد صلّی اللَّه علیه و آله حمله می کنند و امیر مردم، مرد جبار و عنادورزی است که به او کاهن و ساحر گفته می شود. و در میان پنج هزار تن از کاهنان، از شهری به نام زوراء خارج می شود و بر سر پل آن هفتاد هزار تن را می کشد، تا جایی که تا مردم در اثر شدت خون و گندیدگی اجساد کشتگان، سه روز از بهره بردن از آب فرات خودداری می کنند. و دختران بکری که هنوز کف دست و قناعشان دیده نشده، از کوفه به اسارت برده می شوند، تا جایی که به محمل هایی در نزدیک «ثویه» که اراضی نجف است، سپرده می شوند.

سپس صد هزار تن مشرک یا منافق از کوفه خارج شده و در دمشق خیمه می زنند، و کسی نمی تواند از ایشان در آنجا ممانعت کند. و «ارم ذات العماد» همان منطقه است و از مشرق زمین پرچم هایی روی می آورند که نه از پنبه اند و نه از کتان و نه حریر که بر سر نیزه ها ممهور به مهر سید اکبر( یعنی رسول خدا) هستند و مردی از آل محمد صلّی اللَّه علیه و آله، این پرچم ها را سوق می دهد و اگر در مشرق زمین باشند، بوی آنها در مغرب زمین مانند مشک اذفر به مشام می رسد و رعب و وحشت یک ماه جلوتر از او سیر می کند.

و پسران سعد سقّاء در کوفه، در طلب خون پدرانشان می مانند و اینان پسران فاسقانند. در آنجا می مانند تا لشکر حسین علیه السّلام بر آنان هجوم آورد. این دو لشکر مانند دو اسب مسابقه ای هستند. اصحاب حسین علیه السّلام ژولیده مو و غبارآلوده و گریان و مجروحند. یکی از آنان بر پای خود زده و می گوید: بعد از امروز خیری در زندگی نیست. خدایا ما توبه کاران خاشع و راکع و ساجد تو هستیم! آنان نیکانی هستند که خداوند عزوجل چنین وصفشان فرمود که: «إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ التَّوَّابینَ وَ یُحِبُّ الْمُتَطَهِّرینَ»، {خداوند توبه کاران و پاکیزگان را دوست می دارد.} - . بقره / 222 - و مطهرین در این آیه، اشخاصی از آل محمد هستند که شبیه اینان می باشند.

و مرد راهبی از اهل نجران خروج می کند و امام را اجابت می کند. و او اول نصرانی است که اجابت نموده و صومعه خود را ویران می کند، صلیبش را می شکند، غلامان و مردم ضعیف و اسبانی را خارج می کند و همگی همراه علم های هدایت، به نخیله می روند. و نخیله محل اجتماع تمام مردم زمین در منطقه فاروق است و آن راه امیرالمؤمنین

علیه السّلام است که بین برس و فرات واقع شده است. در آن روز بین شرق و غرب عالم

سه هزار یهودی و نصرانی را می کشد و مردم یکدیگر را می کشند، و آن تأویل این آیه است که: «فَما زالَتْ تِلْکَ دَعْواهُمْ حَتَّی جَعَلْناهُمْ حَصیداً خامِدینَ»، {سخنشان پیوسته همین بود، تا آنان را دروشده بی جان گردانیدیم.} - . انبیاء / 15 - بی جان با شمشیر و زیر سایه شمشیرها.

و از طایفه بنی اشهب مردی بدنگاه و بدچشم باقی می ماند، با جمعی از مردم که از پدر او نیستند (با او خویشاوندی ندارند) و با ایشان می گریزد، تا اینکه به «سبطری» که نام دهی در دمشق است می آیند، در حالتی که به درختی پناه می برند، و آن روز تأویل این آیه است که: «فَلَمَّا أَحَسُّوا بَأْسَنا إِذا هُمْ مِنْها یَرْکُضُونَ لا تَرْکُضُوا وَ ارْجِعُوا إِلی ما أُتْرِفْتُمْ فیهِ وَ مَساکِنِکُمْ لَعَلَّکُمْ تُسْئَلُونَ»، {پس چون عذاب ما را احساس کردند، بناگاه از آن می گریختند. [هان] مگریزید، و به سوی آنچه در آن متنعّم بودید و [به سوی] سراهایتان بازگردید، باشد که شما مورد پرسش قرار گیرید.} - . انبیاء / 12 - و مراد از مساکنشان، گنج هایی است که از اموال مسلمین به غنیمت گرفته اند، و در آن روز فرورفتن در زمین و پرتاب و مسخ شدن آنان را فرا می گیرد و در آن روز تأویل این آیه به وقوع می پیوندد: «وَ ما هِیَ مِنَ الظَّالِمینَ بِبَعیدٍ»، {و [خرابه های] آن از ستمگران چندان دور نیست.} - . هود / 82 -

و منادی در ماه رمضان هنگام طلوع خورشید از ناحیه مشرق فریاد می زند: ای اهل هدایت! اجتماع کنید! و پس از غروب خورشید از ناحیه مغرب فریاد می زند: ای اهل هدایت! اجتماع کنید! و فردای آن روز ظهر، هنگام گرفتگی خورشید که هوا تاریک و سیاه می شود نیز فریاد می زند. و روز سوم با خروج جنبنده زمین، بین حق و باطل فرق نهاده می شود، و طایفه روم به سمت روستایی در ساحل دریا نزد غار جوانان رو می آورد و خدا جوانان را از غارشان به سمت آنان برمی انگیزد. مردی از آنان به نام «ملیخا» و مرد دیگری به نام «کمسلمینا» هستند که دو شاهد تسلیم شونده قیام قائم هستند.

آن حضرت یکی از اصحاب کهف را به سمت روم می فرستد و او نمی تواند کاری بکند، و فرد دیگری را می فرستد که فاتحانه برمی گردد و آن روز تأویل این آیه است: «وَ لَهُ أَسْلَمَ مَنْ فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ طَوْعاً وَ کَرْهاً»، {هر که در آسمان ها و زمین است خواه و ناخواه سر به فرمان او نهاده است،} - . آل عمران / 83 -

سپس خدا از هر امتی گروهی را برمی انگیزد تا آنچه وعده داده می شدند را ببینند، و آن روز تأویل این آیه است: «وَ یَوْمَ نَحْشُرُ مِنْ کُلِّ أُمَّةٍ فَوْجاً مِمَّنْ یُکَذِّبُ بِآیاتِنا فَهُمْ یُوزَعُونَ »، {و آن روز که از هر امّتی، گروهی از کسانی را که آیات ما را تکذیب کرده اند محشور می گردانیم، پس آنان نگه داشته می شوند تا همه به هم بپیوندند.} - . نمل / 83 - و ترس موجب اضطراب دل های آنان می شود.

و صدیق اکبر با پرچم هدایت و شمشیر ذوالفقار و چیزی شبیه تازیانه حرکت می کند تا اینکه دو مرتبه به سرزمین هجرت که همان کوفه است، فرود می آید. پس مسجد آن را ویران نموده و آن را بر بنای نخستینش می سازد، و خانه های ستمگران را که پایین مسجد است ویران می کند و به بصره می رود تا مشرف بر دریای آن شود و همراه او تابوت و عصای موسی است. پس تصمیم بر فتح بصره می گیرد و نفس خود را با درنگی خارج می سازد تا اینکه بصره دریایی ژرف می شود و جز مسجد آنکه مانند سینه کشتی بر پشت آب باقی می ماند، چیزی در آن نمی ماند .

سپس به «حرورا» می رود تا آنجا را به آتش بکشد، و از باب بنی سقیف می رود تا نفس خود را با درنگی در بین قبیله ثقیف که کشت فرعون هستند، خارج سازد. سپس به مصر می رود و از منبر آن بالا می رود و برای مردم خطبه می خواند و زمین را به عدالت بشارت می دهد. و آسمان باران خود، درختان میوه های خود و زمین گیاهان خود را بیرون می دهند، و زمین برای اهلش زینت می شود و حیوانات وحشی ایمنی می یابند، تا جایی که مانند چارپایان اهلی در زمین می چرند. و علم در قلوب مؤمنان افکنده می شود و هیچ مومنی نیازمند مطالب علمی برادر مؤمن خویش نیست، و آن روز تأویل این آیه است که: «یُغْنِ اللَّهُ کُلاًّ مِنْ سَعَتِهِ»، {خداوند هر یک را از گشایش خود بی نیاز گرداند،} - . نساء / 129 -

و زمین گنج های خود را برایشان خارج می کند و قائم علیه السّلام می فرماید: از آنچه در گذشته پیش فرستادید بخورید! پس مسلمانان در آن عصر برای دینداری شان اهل درستی اند و به آنان اذن سخن گفتن داده می شود، و آن روز تأویل این آیه است که: «وَ جاءَ رَبُّکَ وَ الْمَلَکُ صَفًّا صَفًّا»، {و [فرمان] پروردگارت و فرشته [ها] صف در صف آیند.} - . فجر / 22 - و در آن روز خدا جز دینش چیزی را نمی پذیرد و بدانید که دین خالص، فقط برای خداست، و آن روز تأویل این آیه است که: «أَ وَ لَمْ یَرَوْا أَنَّا نَسُوقُ الْماءَ إِلَی الْأَرْضِ الْجُرُزِ فَنُخْرِجُ بِهِ زَرْعاً تَأْکُلُ مِنْهُ أَنْعامُهُمْ وَ أَنْفُسُهُمْ أَ فَلا یُبْصِرُونَ وَ یَقُولُونَ مَتی هذَا الْفَتْحُ إِنْ کُنْتُمْ صادِقینَ قلْ یَوْمَ الْفَتْحِ لا یَنْفَعُ الَّذینَ کَفَرُوا إیمانُهُمْ وَ لا هُمْ یُنْظَرُونَ فَأَعْرِضْ عَنْهُمْ وَ انْتَظِرْ إِنَّهُمْ مُنْتَظِرُونَ»، {آیا ننگریسته اند که ما باران را به سوی زمینِ بایر می رانیم، و به وسیله آن کِشته ای را برمی آوریم که دام هایشان و خودشان از آن می خورند؟ مگر نمی بینند؟ و می پرسند: «اگر راست می گویید، این پیروزی [شما] چه وقت است؟» بگو: «روز پیروزی، ایمان کسانی که کافر شده اند سود نمی بخشد و آنان مهلت نمی یابند.» پس، از ایشان روی برتاب و منتظر باش که آنها نیز در انتظارند.} - . سجده / 27 - 29 -

پس بین روز قیام تا روز مرگش، سی صد و اندی می ماند و تعداد یارانش سی صد و سیزده نفرند که نُه نفرشان از بنی اسرائیل و هفتاد تن از جنّ و دویست و سی و سه نفر دیگر است که هفتاد تن از آنان، همان کسانی هستند که وقتی مشرکین قریش بر پیامبرصلّی اللَّه علیه و آله هجمه بردند، برای پیامبرصلّی اللَّه علیه و آله غضبناک شدند و از پیامبر خدا خواستند که اذن جهادشان دهد و حضرت هم اجازه دادند و این آیه نازل شد: «إِلاَّ الَّذینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ وَ ذَکَرُوا اللَّهَ کَثیراً وَ انْتَصَرُوا مِنْ بَعْدِ ما ظُلِمُوا وَ سَیَعْلَمُ الَّذینَ ظَلَمُوا أَیَّ مُنْقَلَبٍ یَنْقَلِبُونَ»، {مگر کسانی که ایمان آورده و کارهای شایسته کرده و خدا را بسیار به یاد آورده و پس از آنکه مورد ستم قرار گرفته اند یاری خواسته اند. و کسانی که ستم کرده اند به زودی خواهند دانست به کدام بازگشتگاه برخواهند گشت.} - . شعراء / 227 - و بیست تن از آنان اهل یمن هستند که مقداد بن اسود از آنان است. و دویست و چهارده تن از آنان کسانی هستند که در ساحل دریای عدن بودند و پیامبر خداصلّی اللَّه علیه و آله برای آنان نامه دعوت به اسلام نوشت و آنان به حال اسلام در آمدند.

و از مردمان بی نشان هزار و هشتصد و هفده نفر می باشند و از ملائک چهل هزار تن که سه هزار تن از آنان ملائکه نشان دار هستند و پنج هزار نفر از ملائکه مردفین می باشند.

پس تمام یاران حضرت چهل و هفت هزار و صد و سی نفر می باشند که از جمله ایشان، نه نفر رئیس هستند و با هر یک از این رؤسا که از ملائکه هستند، چهار هزار نفر از جن و انس هستند به تعداد اصحاب روز بدر. پس حضرت با اینان به جنگ دشمنانش می رود و خدا اینان را یاری می کند و دینش با اینان یاری می شود و به سبب اینان پیروزی مقدم می شود و خرّمی زمین از اینان به وجود می آید.

این خطبه را همان طور که یافتم نگاشتم و برخی حروف آن ناقص بود. - . مختصر بصائر الدرجات: 195 -

**[ترجمه]

قوله و المیزان بالحکمة أی ثقل المیزان بالعمل إنما یکون إذا کان مقرونا بالحکمة فإن عمل الجاهل لا وزن له فتقدیره المیزان یثقل بالحکمة و الحکمة فضاء للبصر أی بصر القلب یجول فیها قوله إنی بالکسر و القصر أی وقتا قوله و اعترفوا بقربان ما قرب لکم أی اعترفوا و صدقوا بقرب ما أخبرکم أنه قریب منکم قوله علیه السلام و أرف أرفه الأرف کصرد جمع الآرفة و هی الحد أی حدد حدوده و بینها ثم الظاهر أنه قد سقط کلام مشتمل علی ذکر القرآن قبل قوله من ظهر و بطن فإنما ذکر بعده أوصاف القرآن و ما ذکر قبله أوصاف الإسلام و إن أمکن أن یستفاد ذکر القرآن من الوصف و التبیین و التحدید المذکورة فی وصف الإسلام لکن الظاهر علی هذا السیاق أن یکون جمیع ذلک أوصاف الإسلام.

و المراد بالاسمین الأعلین محمد و علی صلوات الله علیهما و لهما نجوم أی سائر أئمة الهدی و علی نجومهما نجوم أی علی کل من تلک النجوم دلائل و براهین من الکتاب و السنة و المعجزات الدالة علی حقیتهم و یحتمل أن یکون المراد بالاسمین الکتاب و العترة.

قوله تحمی علی بناء المعلوم و الفاعل النجوم أو علی المجهول و علی التقدیرین الضمیر فی حماه و مراعیه راجع إلی الإسلام و کذا الضمائر بعدهما و کان فی الأصل بعد قوله و أخلاق سنیة بیاض.

و الطرفة بالفتح نقطة حمراء من الدم تحدث فی العین من ضربة و نحوها.

**[ترجمه]عبارت «لم ینطق فیها ناطق بکان» یعنی هر گونه که از آن تعبیر شود با «فهل کان» به خاطر ضرورت تعبیر است، زیرا «کان» دال بر زمان است و خدا زمان ندارد و قبل از حدوث زمان نیز بوده است.

عبارت «من اهل» یعنی او را اهل و شایسته نبوت و خلافت قرار داد. عبارت «کلما نسج الله مجازا» یعنی آنان را جمع نمود. عبارت «لم یسهم» یعنی در آن شرکت ننمود و سهمی نداشت و «عائر من السهام»، تیری را گویند که پرتاب کننده آن معلوم نیست و کنایه از زنا و اختلاط نسب هاست و ممکن است مأخوذ از «عار» باشد و گویا تصحیف شده عاهر است.

عبارت «فان روح البصر» شاید خبر «أنّ مع کلمة الله» باشد و «روح الحیاة» بدل از «روح البصر» است و به معنای روح ایمانی است که همراه مؤمن است و به سبب آن در حقیقت زنده و بیناست، و این روح جز با کلمة الله نمی باشد و کلمة الله یعنی امام هدایت. عبارت «فالکلمة من الروح» یعنی همراه روح یا اینکه آن نیز از روح که همان روح القدس است گیرنده است و روح از نور می گیرد و نور به دلیل آیه الله نور السموات و الارض خداوند است. عبارت «فبأیدیکم سبب من کلمة الله» یعنی آن سبب از جانب خدا به شما رسیده و خدا شما را مقدم داشته و برگزیده و به آن مخصوص گردانیده و آن نعمتی از جانب خداست که شما را مخصوص آن نموده و بر شما ادای شکر آن ممکن نیست.

عبارت «یظهر» یعنی یاری خدا ظاهر می شود یا خداوند آشکار می شود. در عبارت «انّ فرقاناً» خبر «انّ» یا محذوف است یا بیّن و ظاهر است یا خبر عبارت «یعزّ الله» یا عبارت «فلیعدّ» با در تقدیر گرفتن کلمه «مقول فی حقه» می باشد. و منظور از «فرقان»، قرآن است و کلمه «سلامة» مبتدا و «ثقل المیزان» خبر آن است، یعنی سلامت کسی که اطاعت خفیف می کند و در آن خسته نمی شود. یعنی این سلامتی هنگام سنگینی ترازوی اعمال در قیامت آشکار می شود یا خود آن سبب سنگینی ترازوی اعمال می شود، و ممکن است تسلیم به سلامت اضافه شده باشد و معنا این شود که تسلیمی که موجب سلامت است. و عبارت «و اهل» مبتدا و «ثقّل» به تشدید قاف، بنابر صیغه جمع بودن خبر آن باشد .

و المیزان بالحکمة: یعنی سنگینی ترازوی اعمال به عمل در هنگامی است که عمل همراه حکمت باشد؛ زیرا عمل جاهل وزن و ارزشی ندارد و تقدیر عبارت این می شود که ترازوی عمل با حکمت سنگین می شود.

الحکمة فضاء البصر: یعنی بصیرت دل در آن حکمت است که حرکت می کند. کلمه «أنّی» با کسر همزه و الف مقصوره، به معنای یک زمانی می آید.

بقربان ما قرّب لکم: یعنی اعتراف و تصدیق کردند به نزدیکی آنچه خبر به شما داده که به شما نزدیک است. در عبارت «أرّف أُرَفه»، أُرف بر وزن «صُرَد» جمع «آرفة» است که عبارت از حدّ است، یعنی حدود آن را تعیین نمود و آن را تبیین نمود. سپس ظاهرا قبل از عبارت «من ظهر و بطن کلامی» مشتمل بر ذکر قرآن ساقط شده و حضرت پس از این جمله، به بیان اوصاف قرآن می پردازد و اوصاف قبلی اوصاف اسلام بود، اگرچه ممکن است که ذکر اوصاف قرآن نیز از وصف و تبیین و حدبندی مذکور در وصف اسلام استفاده شود، ولی طبق این سیاق موجود، ظاهرا جمیع این اوصاف، وصف اسلام است.

منظور از «دو نام بلند»، محمد و علی صلوات الله علیهما است و عبارت «و لها نجوم» یعنی سایر امامان هدایت. و عبارت «و علی نجومهما»، نجوم یعنی بر هر یک از آن ستارگان دلایل و براهینی است از کتاب و سنت و معجزاتی دالّ بر حقانیت ایشان و ممکن است مراد از دو نام بلند قرآن و عترت باشد.

عبارت «تحمی» در صورت اینکه فعل معلوم باشد، فاعل آن نجوم است و در صورتی که مجهول باشد، نایب فاعل آن نجوم است و در هر دو فرض، ضمیر در «حماه و مراعیه» به اسلام راجع است و همچنین ضمایر بعد از آن دو، و در نسخه اصلی بعد از عبارت «و اخلاق سنیّة» سفیدی وجود دارد.

و «طرفه» به فتح طاء، نقطه سرخ رنگی است از خون که در اثر ضربه و مانند آن در چشم شخص می افتد.

**[ترجمه]

**[ترجمه]من این خطبه را در نسخه اصلی، بیمار و تحریف شده یافتم و بعضی اجزای آن را از بعضی مؤلفات اصحاب و مؤلفات دیگر تصحیح نمودم، و صاحب کتاب نیز به سقم آن معترف است و با این حال انتفاع از اکثر فواید آن ممکن است و به همین جهت آن را نقل کردم. از خدا می خواهم که از فضل خود برایم نسخه ای مهیا سازد که بتوانم خطبه را با آن تصحیح کنم، و بسیاری از فقرات آن در «کتاب علامات ظهور حضرت علیه السّلام» گذشت.

**[ترجمه]

أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام (1) بِالْقَائِمِ علیه السلام.

**[ترجمه]ارشاد: امیرالمؤمنین علیه السّلام فرمود: من سید پیران هستم و در من سنتی از ایوب است و خدا اهل مرا برایم جمع می کند، همان طور که برای یعقوب کسانش را جمع کرد و این امر زمانی است که روزگار بگذرد و بگویید: مُرد یا به هلاکت رسید، تا آخر آنچه در باب «اخبار امیرالمومنین علیه السّلام به قائم علیه السّلام» گذشت. - . ارشاد: 184 -

**[ترجمه]

الَّذِینَ کَانُوا یَهْدُونَ بِالْحَقِّ وَ بِهِ یَعْدِلُونَ-(1) وَ سَبْعَةٌ مِنْ أَهْلِ الْکَهْفِ وَ یُوشَعُ بْنُ نُونٍ وَ سَلْمَانُ وَ أَبُو دُجَانَةَ الْأَنْصَارِیُّ وَ الْمِقْدَادُ وَ مَالِکٌ الْأَشْتَرُ فَیَکُونُونَ بَیْنَ یَدَیْهِ أَنْصَاراً وَ حُکَّاماً.

شی، [تفسیر العیاشی] عن المفضل: مثله بتغییر ما و قد مر(2).

**[ترجمه]اعلام الوری و ارشاد: امام صادق علیه السّلام فرمود: از پشت کوفه، بیست و هفت مرد

به همراه قائم علیه السّلام خروج می کنند که پانزده تن از قوم موسی علیه السّلام هستند که به حق راهنمایی می کنند و به حق داوری می نمایند. و هفت تن آنها از اصحاب کهف هستند و یوشع بن نون و سلمان و ابودجانه انصاری و مقداد و مالک اشتر نیز هستند که در دولت او، یاور و حکمران می شوند. - . اعلام الوری: 440 ، ارشاد: 386 -

این حدیث با اندک تغییری در تفسیر عیاشی نقل شده است. - . تفسیر عیاشی 2 : 35 -

**[ترجمه]

قَدْ ظَهَرَ صَاحِبُکَ فَإِنْ تَشَأْ أَنْ تَلْحَقَ بِهِ فَالْحَقْ وَ إِنْ تَشَأْ أَنْ تُقِیمَ فِی کَرَامَةِ رَبِّکَ فَأَقِمْ (1).

**[ترجمه]غیبت طوسی: مفضل بن عمر می گوید: قائم علیه السّلام و شیعیانی از دوستانمان را که منتظر او بودند و مردند، یاد نمودیم. پس امام صادق علیه السّلام به ما فرمود: وقتی قائم قیام کند، به نزد مؤمن در قبرش می روند و به او می گویند: امام تو قیام نمود، اگر می خواهی به او ملحق شوی، ملحق شو و اگر دوست داری در کرامت پروردگارت بمانی، در قبر خود بمان! - . غیبت طوسی: 458 -

**[ترجمه]

وَ یَحْلِفُونَ لِرَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَنَّ اللَّهَ لَا یَبْعَثُ الْمَوْتَی قَالَ فَقَالَ تَبّاً لِمَنْ قَالَ هَذَا سَلْهُمْ هَلْ کَانَ الْمُشْرِکُونَ یَحْلِفُونَ بِاللَّهِ أَمْ بِاللَّاتِ وَ الْعُزَّی قَالَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ فَأَوْجِدْنِیهِ قَالَ فَقَالَ لِی یَا أَبَا بَصِیرٍ لَوْ قَدْ قَامَ قَائِمُنَا بَعَثَ اللَّهُ إِلَیْهِ قَوْماً مِنْ شِیعَتِنَا قِبَاعُ (1)

سُیُوفِهِمْ عَلَی عَوَاتِقِهِمْ فَیَبْلُغُ ذَلِکَ قَوْماً مِنْ شِیعَتِنَا لَمْ یَمُوتُوا فَیَقُولُونَ بُعِثَ فُلَانٌ وَ فُلَانٌ وَ فُلَانٌ مِنْ قُبُورِهِمْ وَ هُمْ مَعَ الْقَائِمِ فَیَبْلُغُ ذَلِکَ قَوْماً مِنْ عَدُوِّنَا فَیَقُولُونَ یَا مَعْشَرَ الشِّیعَةِ مَا أَکْذَبَکُمْ هَذِهِ دَوْلَتُکُمْ فَأَنْتُمْ تَقُولُونَ فِیهَا الْکَذِبَ لَا وَ اللَّهِ مَا عَاشَ هَؤُلَاءِ وَ لَا یَعِیشُونَ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ قَالَ فَحَکَی اللَّهُ قَوْلَهُمْ فَقَالَ وَ أَقْسَمُوا بِاللَّهِ جَهْدَ أَیْمانِهِمْ لا یَبْعَثُ اللَّهُ مَنْ یَمُوتُ.

شی، [تفسیر العیاشی] عن أبی بصیر: مثله (2):

**[ترجمه]کافی: ابو بصیر از امام ششم علیه السّلام روایت می کند که به آن حضرت عرض کردم: معنی این آیه شریفه چیست؟ «وَ أَقْسَمُوا بِاللَّهِ جَهْدَ أَیْمانِهِمْ لا یَبْعَثُ اللَّهُ مَنْ یَمُوتُ، بَلی وَعْداً عَلَیْهِ حَقًّا وَ لکِنَّ أَکْثَرَ النَّاسِ لا یَعْلَمُونَ»، {و با سخت ترین سوگندهایشان به خدا سوگند یاد کردند که خدا کسی را که می میرد برنخواهد انگیخت. آری، [انجام] این وعده بر او حق است، لیکن بیشتر مردم نمی دانند.} - . نحل / 41 - حضرت فرمود: ای ابو بصیر! درباره این آیه چه عقیده داری؟ عرض کردم: آنچه من می دانم این است که مشرکین عقیده داشتند و برای پیغمبر قسم می خوردند که خداوند مردگان را زنده نمی گرداند. حضرت فرمود: اف بر کسی که این عقیده را دارد! حضرت فرمود: از آنها سؤال کن که آنها به خداوند یگانه سوگند می خوردند یا به «لات» و «عزی»؟ عرض کردم: قربانت گردم! مرا در جریان امر بگذار! حضرت فرمود: ای ابو بصیر! هر گاه قائم ما قیام کرد، خداوند گروهی از شیعیان ما را که سر دسته شمشیرشان را بر روی دوش دارند، از قبرهاشان برانگیخته نموده و به سوی قائم می فرستد. چون این خبر به جمعی از شیعیان که هنوز نمرده اند می رسد، به یکدیگر می گویند: فلانی و فلانی و فلانی از قبرهای خود بیرون آمده و هم اکنون با قائم هستند. وقتی این خیر به گوش مردمی از دشمنان می رسد، می گویند: ای جماعت شیعه! چقدر شما دروغگو هستید! این دولت شما است، با این وصف شما در این دولت هم دروغ می گویید. نه، به خدا قسم این اشخاص زنده نشده اند و تا روز قیامت زنده نمی شوند. خداوند هم زبان حال آنها را در آیه «وَ أَقْسَمُوا بِاللَّهِ جَهْدَ أَیْمانِهِمْ» حکایت فرموده است. - . کافی 8 : 50 -

در تفسیر عیاشی هم این حدیث آمده است. - . تفسیر عیاشی 2 : 280 -

**[ترجمه]

خِلالَ الدِّیارِ قَوْمٌ یَبْعَثُهُمُ اللَّهُ قَبْلَ خُرُوجِ الْقَائِمِ فَلَا یَدَعُونَ وَتَراً لآِلِ مُحَمَّدٍ إِلَّا قَتَلُوهُ وَ کانَ وَعْداً مَفْعُولًا خُرُوجُ الْقَائِمِ علیه السلام.

ثُمَّ رَدَدْنا لَکُمُ الْکَرَّةَ عَلَیْهِمْ خُرُوجُ الْحُسَیْنِ علیه السلام فِی سَبْعِینَ مِنْ أَصْحَابِهِ عَلَیْهِمُ الْبَیْضُ الْمُذَهَّبَةُ لِکُلِّ بَیْضَةٍ وَجْهَانِ الْمُؤَدُّونَ إِلَی النَّاسِ إِنَّ هَذَا الْحُسَیْنَ قَدْ خَرَجَ حَتَّی لَا یَشُکَّ الْمُؤْمِنُونَ فِیهِ وَ إِنَّهُ لَیْسَ بِدَجَّالٍ وَ لَا شَیْطَانٍ وَ الْحُجَّةُ الْقَائِمُ بَیْنَ أَظْهُرِهِمْ فَإِذَا اسْتَقَرَّتِ الْمَعْرِفَةُ فِی قُلُوبِ الْمُؤْمِنِینَ أَنَّهُ الْحُسَیْنُ علیه السلام جَاءَ الْحُجَّةَ الْمَوْتُ فَیَکُونُ الَّذِی یُغَسِّلُهُ وَ یُکَفِّنُهُ وَ یُحَنِّطُهُ وَ یَلْحَدُهُ فِی حُفْرَتِهِ الْحُسَیْنُ بْنُ عَلِیٍّ علیهما السلام وَ لَا یَلِی الْوَصِیَّ إِلَّا الْوَصِیُّ.

**[ترجمه]کافی: امام صادق علیه السّلام در تفسیر آیه «وَ قَضَیْنا إِلی بَنی إِسْرائیلَ فِی الْکِتابِ لَتُفْسِدُنَّ فِی الْأَرْضِ مَرَّتَیْنِ»، {و در کتاب آسمانی [شان] به فرزندان اسرائیل خبر دادیم که: «قطعاً دو بار در زمین فساد خواهید کرد.} - . اسراء / 4 - فرمود: منظور از این دو بار، کشتن علی بن ابی طالب و نیزه زدن به امام حسن علیهماالسّلام است؛ و «وَ لَتَعْلُنَّ عُلُوًّا کَبیراً»، {و قطعاً به سرکشی بسیار بزرگی برخواهید خاست.»} منظور از این سرکشی، کشتن حسین علیه السّلام است؛ «فَإِذا جاءَ وَعْدُ أُولاهُما»، {پس آن گاه که وعده [تحقق] نخستین آن دو فرا رسد.} فرمود: منظور وقتی است که زمان یاری خون حسین علیه السّلام برسد؛ «بَعَثْنا عَلَیْکُمْ عِباداً لَنا أُولی بَأْسٍ شَدیدٍ فَجاسُوا خِلالَ الدِّیارِ»، {بندگانی از خود را که سخت نیرومندند، بر شما می گماریم تا میان خانه ها [یتان برای قتل و غارت شما] به جستجو درآیند} فرمود: منظور قومی هستند که خدا قبل از قیام قائم برمی انگیزد و آنان هیچ دشمنی از آل محمد را رها نمی کنند، مگر اینکه او را می کشند؛ «وَ کانَ وَعْداً مَفْعُولاً»، {و این تهدید تحقق یافتنی است.} فرمود: منظور قیام قائم علیه السّلام است.

«ثُمَّ رَدَدْنا لَکُمُ الْکَرَّةَ عَلَیْهِمْ»، {پس [از چندی] دوباره شما را بر آنان چیره می کنیم.} فرمود: منظور خروج حسین علیه السّلام در بین هفتاد نفر از یارانش است که کلاه خودهای سفید دارند و هر کلاه خودی دو صورت دارد که به مردم می گویند: این حسین است که خروج کرده تا مؤمنان در مورد او تردید نکنند و او شیطان و دجال نیست و حجت قائم علیه السّلام بین مردم است. وقتی معرفت به اینکه این مرد حسین علیه السّلام است در دل های مؤمنان مستقر شد، حجت علیه السّلام وفات می یابد و این حسین بن علی علیهماالسّلام است که او را غسل می دهد، کفن و حنوط می کند و در قبر قرار می دهد، و امور جانشین نبی را فقط وصی نبی متکفل می شود. - . کافی 8 : 206 -

**[ترجمه]

یَوْمَ الْکَرَّةِ الْمُعَوَّضِ مِنْ قَتْلِهِ أَنَّ الْأَئِمَّةَ مِنْ نَسْلِهِ وَ الشِّفَاءَ فِی تُرْبَتِهِ وَ الْفَوْزَ مَعَهُ فِی أَوْبَتِهِ وَ الْأَوْصِیَاءَ مِنْ عِتْرَتِهِ بَعْدَ قَائِمِهِمْ وَ غَیْبَتِهِ حَتَّی یُدْرِکُوا الْأَوْتَارَ وَ یَثْأَرُوا الثَّأْرَ وَ یُرْضُوا الْجَبَّارَ وَ یَکُونُوا خَیْرَ أَنْصَارٍ إِلَی قَوْلِهِ فَنَحْنُ عَائِذُونَ بِقَبْرِهِ نَشْهَدُ تُرْبَتَهُ وَ نَنْتَظِرُ أَوْبَتَهُ آمِینَ رَبَّ الْعَالَمِینَ.

**[ترجمه]اقبال و مصباح: ابی القاسم ابن علاء همدانی، وکیل امام عسکری علیه السّلام توقیعی دریافت کرد که در آن نوشته شده بود: مولای ما حسین علیه السّلام در روز پنجشنبه سوم شعبان متولد شد. پس این روز را روزه بدار و این دعا را بخوان. و حدیث را تا این عبارت ادامه داد که فرمود: و بزرگ خانواده و یاری شده با نصرت، در روز رجعت که در عوض قتلش به او این عظمت داده شده که که امامان از نسل اویند و شفا در تربت اوست و رستگاری بعد از برگشت با اوست و جانشینان از عترت او هستند بعد از قائمشان و غیبت او، تا به خونخواهی برخیزند و خون او را طلب کنند و آنان بهترین یاورانند... تا اینجا که فرمود: پس ما به قبر او پناهنده ایم و تربت او را شاهدیم و منتظر رجعت او هستیم، و ای پروردگار جهانیان! دعای ما را اجابت بفرما. - . مصباح المتهجد: 571 ، اقبال الاعمال: 194 -

**[ترجمه]

قَبْلَ کُلِّ حَیٍّ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ اللَّهُمَّ بَلِّغْ مَوْلَانَا الْإِمَامَ الْهَادِیَ الْمَهْدِیَّ الْقَائِمَ بِأَمْرِکَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ وَ عَلَی آبَائِهِ الطَّاهِرِینَ عَنِ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ فِی مَشَارِقِ الْأَرْضِ وَ مَغَارِبِهَا سَهْلِهَا وَ جَبَلِهَا بَرِّهَا وَ بَحْرِهَا وَ عَنِّی وَ عَنْ وَالِدَیَّ مِنَ الصَّلَوَاتِ زِنَةَ عَرْشِ اللَّهِ وَ مِدَادَ کَلِمَاتِهِ وَ مَا أَحْصَاهُ عِلْمُهُ وَ أَحَاطَ بِهِ کِتَابُهُ اللَّهُمَّ إِنِّی أُجَدِّدُ لَهُ فِی صَبِیحَةِ یَوْمِی هَذَا وَ مَا عِشْتُ مِنْ أَیَّامِی عَهْداً وَ عَقْداً وَ بَیْعَةً لَهُ فِی عُنُقِی لَا أَحُولُ عَنْهَا وَ لَا أَزُولُ أَبَداً اللَّهُمَّ اجْعَلْنِی مِنْ أَنْصَارِهِ وَ أَعْوَانِهِ وَ الذَّابِّینَ عَنْهُ وَ الْمُسَارِعِینَ إِلَیْهِ فِی قَضَاءِ حَوَائِجِهِ وَ الْمُحَامِینَ عَنْهُ وَ السَّابِقِینَ إِلَی إِرَادَتِهِ وَ الْمُسْتَشْهَدِینَ بَیْنَ یَدَیْهِ اللَّهُمَّ إِنْ حَالَ بَیْنِی وَ بَیْنَهُ الْمَوْتُ الَّذِی جَعَلْتَهُ عَلَی عِبَادِکَ حَتْماً فَأَخْرِجْنِی مِنْ قَبْرِی مُؤْتَزِراً کَفَنِی شَاهِراً سَیْفِی مُجَرِّداً قَنَاتِی مُلَبِّیاً دَعْوَةَ الدَّاعِی فِی الْحَاضِرِ وَ الْبَادِی اللَّهُمَّ أَرِنِی الطَّلْعَةَ الرَّشِیدَةَ وَ الْغُرَّةَ الْحَمِیدَةَ وَ اکْحُلْ نَاظِرِی بِنَظْرَةٍ مِنِّی إِلَیْهِ وَ عَجِّلْ فَرَجَهُ وَ سَهِّلْ مَخْرَجَهُ وَ أَوْسِعْ مَنْهَجَهُ وَ اسْلُکْ بِی مَحَجَّتَهُ فَأَنْفِذْ أَمْرَهُ وَ اشْدُدْ

أَزْرَهُ وَ اعْمُرِ اللَّهُمَّ بِهِ بِلَادَکَ وَ أَحْیِ بِهِ عِبَادَکَ فَإِنَّکَ قُلْتَ وَ قَوْلُکَ الْحَقُ ظَهَرَ الْفَسادُ فِی الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ بِما کَسَبَتْ أَیْدِی النَّاسِ-(1) فَأَظْهِرِ اللَّهُمَّ لَنَا وَلِیَّکَ وَ ابْنَ بِنْتِ نَبِیِّکَ الْمُسَمَّی بِاسْمِ رَسُولِکَ حَتَّی لَا یَظْفَرَ بِشَیْ ءٍ مِنَ الْبَاطِلِ إِلَّا مَزَّقَهُ وَ یُحِقَّ الْحَقَّ وَ یُحَقِّقَهُ وَ اجْعَلْهُ اللَّهُمَّ مَفْزَعاً لِمَظْلُومِ عِبَادِکَ وَ نَاصِراً لِمَنْ لَا یَجِدُ لَهُ نَاصِراً غَیْرَکَ وَ مُجَدِّداً لِمَا عُطِّلَ مِنْ أَحْکَامِ کِتَابِکَ وَ مُشَیِّداً لِمَا وَرَدَ مِنْ أَعْلَامِ دِینِکَ وَ سُنَنِ نَبِیِّکَ صلی الله علیه و آله وَ اجْعَلْهُ مِمَّنْ حَصَّنْتَهُ مِنْ بَأْسِ الْمُعْتَدِینَ اللَّهُمَّ وَ سُرَّ نَبِیَّکَ مُحَمَّداً صلی الله علیه و آله بِرُؤْیَتِهِ وَ مَنْ تَبِعَهُ عَلَی دَعْوَتِهِ وَ ارْحَمِ اسْتِکَانَتَنَا بَعْدَهُ اللَّهُمَّ اکْشِفْ هَذِهِ الْغُمَّةَ عَنِ الْأُمَّةِ بِحُضُورِهِ وَ عَجِّلْ لَنَا ظُهُورَهُ إِنَّهُمْ یَرَوْنَهُ

ص: 96

بَعِیداً وَ نَراهُ قَرِیباً الْعَجَلَ یَا مَوْلَایَ یَا صَاحِبَ الزَّمَانِ بِرَحْمَتِکَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ ثُمَّ تَضْرِبُ عَلَی فَخِذِکَ الْأَیْمَنِ بِیَدِکَ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ وَ تَقُولُ الْعَجَلَ یَا مَوْلَایَ یَا صَاحِبَ الزَّمَانِ ثَلَاثاً.

**[ترجمه]مصباح الزائر: سید بن طاوس از حضرت امام جعفر صادق علیه السّلام روایت کرده است که فرمود: هر کس چهل بامداد این دعای عهد را بخواند، از یاوران قائم خواهد بود، و اگر پیش از ظهور آن حضرت بمیرد، خداوند (هنگام ظهور) او را از قبر بیرون آورد، و با هر کلمه این دعا، هزار ثواب به او عطا فرماید و هزار گناه از نامه عمل او محو کند.

حاصل مضمون دعا این است: ای خداوندی که خدای نور بزرگ و تخت رفیع و خدای دریای خروشان هستی! و تورات و انجیل و زبور را (بر موسی و عیسی و داود از آسمان) فرو فرستادی، و ای خدای سایه و شعاع آفتاب! و ای خدایی که قرآن عظیم را (بر محمد صلّی اللَّه علیه و آله) نازل فرمودی! و ای خدای فرشتگان مقرب و پیغمبران مرسل! من تو را به قدرت کامله و نورانیت آثار صنع و سلطنت قدیمت می خوانم! ای خدای حی قیوم! تو را به آن نامت که آسمان ها و زمین ها با آن روشن گشت می خوانم. ای زنده ای که پیش از هر زنده ای بوده ای! گواهی می دهم که جز تو خدایی نیست.

خداوندا! من از جانب مردان و زنانی که ایمان به تو آورده اند و در شرق و غرب زمین در دشت ها و کوه ها و خشکی ها و دریاها به سر می برند، و از جانب من و پدر و مادرم، به اندازه وزن دستگاه سلطنت و ذرات آفرینش و آنچه علمت بدان احاطه دارد، می خواهم که درود و رحمت خود را بر آقا و امام ما «هادی مهدی» راه نمایی که او را خود راهنمایی کرده ای و کسی که دین مقدست بدو پایدار است، برسانی! خداوندا! من بامداد امروز که در آن به سر می برم و هر بامدادی، تا زنده ام عهد و پیمان خود را با امام خویش تجدید می کنم، بیعت او را به گردن می گیرم و هیچ گاه آن را از نظر دور نمی دارم و از یاد نمی برم.

خداوندا! مرا از یاوران و مدافعین او و آنها که سعی در انجام مقاصد او دارند و از پشتیبان های وی و کسانی که در ارادت به حضرتش سبقت گرفته اند و آنان که در رکابش شهید می شوند، قرار بده! پروردگارا! اگر مرگ که آن را برای بندگانت یک امر حتمی قرار داده ای، میان من و آن حضرت جدایی انداخت، مرا از قبرم بیرون آور تا در حالی که کفنم را پوشیده و شمشیرم را از غلاف درآورده و نیزه ام را به دست گرفته ام، در میان آنها که در شهر حاضرند یا آنان که کوچ می کنند، قرار گیرم و دعوت کننده آن حضرت را اجابت کنم.

خداوندا! آن طلعت رعنا و آن صورت زیبا را به من بنما و با نگاهی که به وی می کنم دیدگانم را روشن گردان!

خدایا! او را زود برسان و آمدن آن حضرت را آسان کن و راه آمدنش را هموار گردان و مرا از راهی که او می رود، راه بر! حکمش را نافذ و کارش را رو به راه کن.

پروردگارا! شهرهای خود را به وسیله او آباد کن و بندگانت را زنده گردان، زیرا خود گفته ای و گفته ات راست است: فساد اخلاق مردم در دریا و خشکی آشکار گشته است، به سبب کرده هایشان.

خداوندا! ولی خود و فرزند دختر پیغمبرت را که هم نام پیغمبرت می باشد، ظاهر گردان تا به هر باطلی که می رسد، آن را به هم زده و از میان ببرد، و حق را بر جای خود استوار و آشکار سازد.

پروردگارا! او را پناه بندگان ستمدیده ات و یاور مردمی که جز تو یاوری ندارند قرار ده! او را بفرست تا احکام تعطیل شده کتابت (قرآن) را تجدید و آثار دینت و سنت های پیغمبرت را محکم کند و او را از خطر وجود دشمنان، در پرتو لطف خود نگاهدار! پروردگارا! پیغمبرت محمد صلّی اللَّه علیه و آله و کسانی را که به واسطه پذیرش دعوت وی از پیروان او گشته اند، به دیدن وی شاد گردان و به بیچارگی که ما بعد از پیغمبر پیدا کرده ایم رحم کن! خدایا! این غم و اندوه را (که بر اثر غیبت او به ما رسیده) با حضور او برطرف نما و در ظهور او شتاب کن، دشمنان ما ظهور آن حضرت را بعید می دانند، ولی ما آن را نزدیک می دانیم.

سپس سه مرتبه با دستت به ران پای راستت می زنی و می گویی: یا صاحب الزمان به ظهورت شتاب کن! شتاب کن! - . مصباح الزائر: 455 -

**[ترجمه]

روی الشیخ حسن بن سلیمان فی کتاب المحتضر من کتاب القائم للفضل بن شاذان عن محمد بن إسماعیل عن محمد بن سنان: مثله.

**[ترجمه]فیروزآبادی می گوید: «رجل محلّ» کسی است که در محرمات خدا دریدگی می کند یا برای ماه های حرام حرمت قائل نیست. (پایان کلام فیروزآبادی)

«مقرّبون» به فتح راء کسانی هستند که عجله ندارند و آنان هستند که اهل تقرب و تسلیم هستند یا به کسر راء، یعنی کسانی که می گویند فرج نزدیک است و آن را دور نمی انگارند.

این روایت در کتاب «المحتضر من کتاب القائم» نوشته فضل بن شاذان هم نقل شده است.

**[ترجمه]

عَنْ عُرْوَةَ ابْنِ أَخِی شُعَیْبٍ الْعَقَرْقُوفِیِّ عَمَّنْ ذَکَرَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: إِذَا أَتَیْتَ عِنْدَ قَبْرِ الْحُسَیْنِ علیه السلام وَ یُجْزِیکَ عِنْدَ قَبْرِ کُلِّ إِمَامٍ وَ سَاقَ إِلَی قَوْلِهِ اللَّهُمَّ لَا تَجْعَلْهُ آخِرَ الْعَهْدِ مِنْ زِیَارَةِ قَبْرِ ابْنِ نَبِیِّکَ وَ ابْعَثْهُ مَقَاماً مَحْمُوداً تَنْتَصِرُ بِهِ لِدِینِکَ وَ تَقْتُلُ بِهِ عَدُوَّکَ فَإِنَّکَ وَعَدْتَهُ وَ أَنْتَ الرَّبُّ الَّذِی لا تُخْلِفُ الْمِیعادَ وَ کَذَلِکَ تَقُولُ عِنْدَ قُبُورِ کُلِّ الْأَئِمَّةِ علیهم السلام.

**[ترجمه]کامل الزیاره: حضرت صادق علیه السّلام در باب زیارت امام حسین علیه السّلام فرمود: چون به نزدیک قبر حسین علیه السّلام یا هر یک از ائمه رسیدی، این زیارت را بخوان... تا این جمله:

خدایا! این را آخرین زیارت من از قبر فرزند دختر پیغمبر قرار مده و او (امام حسین علیه السّلام ) را با مقامی پسندیده زنده گردان تا به وسیله او دینت را یاری کنی و دشمنت را بکشی، زیرا تو خود این را به او وعده داده ای، و می دانم که تو خدایی هستی که وعده ات خلاف نمی پذیرد. همچنین این زیارت را می توانی در جنب قبور سایر ائمه علیهم السّلام هم بخوانی. - . کامل الزیارة: 523 -

**[ترجمه]

و یحتمل أن یکون راجعا إلی القاتل بقرینة المقام فیکون علی التعجب أی ما أکفر قاتله و یؤید الأول الخبر الأول و یؤید الثانی أن فی روایة محمد بن العباس یعنی قاتله بقتله إیاه.

**[ترجمه]عبارت «ما أکفره» در خبر ابی سلمه، ممکن است ضمیر هاء به امیرالمؤمنین علیه السّلام راجع باشد و استفهام انکاری باشد، چنانچه در خبر قبلی گذشت، و ممکن است ضمیر به قرینه مقام به قاتل حضرت راجع باشد و سیاق تعجب باشد، یعنی قاتل حضرت چقدر کافر است، و خبر اول مؤید وجه اول است و اینکه در روایت محمد بن عباس فرمود: منظور قاتل حضرت است که به سبب کشتن ایشان کافر است، مؤید خبر دوم است.

**[ترجمه]

وَ اللَّهِ لَیَمْلِکَنَّ رَجُلٌ مِنَّا أَهْلَ الْبَیْتِ بَعْدَ مَوْتِهِ ثَلَاثَمِائَةِ سَنَةٍ وَ یَزْدَادُ تِسْعاً قَالَ فَقُلْتُ فَمَتَی یَکُونُ ذَلِکَ قَالَ فَقَالَ بَعْدَ مَوْتِ الْقَائِمِ علیه السلام قُلْتُ لَهُ وَ کَمْ یَقُومُ الْقَائِمُ فِی عَالَمِهِ حَتَّی یَمُوتَ قَالَ فَقَالَ تِسْعَةَ عَشَرَ مِنْ یَوْمِ قِیَامِهِ إِلَی یَوْمِ مَوْتِهِ قَالَ قُلْتُ لَهُ فَیَکُونُ بَعْدَ مَوْتِهِ الْهَرْجُ قَالَ نَعَمْ خَمْسِینَ سَنَةً ثُمَّ یَخْرُجُ الْمُنْتَصِرُ إِلَی الدُّنْیَا فَیَطْلُبُ بِدَمِهِ وَ دِمَاءِ أَصْحَابِهِ فَیَقْتُلُ وَ یَسْبِی حَتَّی یُقَالَ لَوْ کَانَ هَذَا مِنْ ذُرِّیَّةِ الْأَنْبِیَاءِ مَا قَتَلَ النَّاسَ کُلَّ هَذَا الْقَتْلِ فَیَجْتَمِعُ عَلَیْهِ النَّاسُ أَبْیَضُهُمْ وَ أَسْوَدُهُمْ فَیَکْثُرُونَ عَلَیْهِ حَتَّی یُلْجِئُوهُ إِلَی حَرَمِ اللَّهِ فَإِذَا اشْتَدَّ الْبَلَاءُ عَلَیْهِ وَ قُتِلَ الْمُنْتَصِرُ خَرَجَ السَّفَّاحُ مِنَ الدُّنْیَا غَضَباً لِلْمُنْتَصِرِ فَیَقْتُلُ کُلَّ عَدُوٍّ لَنَا وَ هَلْ تَدْرِی مَنِ الْمُنْتَصِرُ وَ السَّفَّاحُ یَا جَابِرُ الْمُنْتَصِرُ الْحُسَیْنُ بْنُ عَلِیٍّ وَ السَّفَّاحُ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام (1).

**[ترجمه]منتخب البصائر: جابر می گوید: شنیدم که امام باقر علیه السّلام فرمود: به خدا قسم مردی از ما اهل بیت بعد از مرگش، سی صد و نه سال حکومت می کند. پرسیدم: چه زمانی این اتفاق می افتد؟ فرمود: بعد از قائم علیه السّلام. گفتم: قائم پیش از فوت کردن، چند سال در روزگار خود می ایستد؟ فرمود: نوزده سال از روز خروجش تا روز مرگش. عرض کردم: بعد از مرگ قائم هرج و مرج می شود؟ فرمود: بله پنجاه سال؛ تا اینکه منتصر به دنیا برمی گردد و خون او و یارانش را می طلبد، پس می کشد و اسیر می کند تا آنجا که گفته می شود: اگر این فرد از فرزندان انبیا بود، این گونه مردم را نمی کشت. پس مردم از سفید و سیاه علیه او جمع و زیاد می شوند تا او را به سمت حرم خدا می گریزانند. وقتی بلا بر او شدت می گیرد و منتصر کشته می شود، سفاح با خشم بر قاتلان منتصر، به دنیا برمی گردد و تمام دشمنان ما را می کشد.

ای جابر! می دانی منتصر و سفاح کیستند؟ منتصر حسین بن علی علیهماالسّلام و سفاح علی بن ابی طالب علیهماالسّلام هستند. - . اختصاص: 257 -

**[ترجمه]

کا، [الکافی] علی بن محمد و محمد بن الحسن عن سهل بن زیاد عن محمد بن الولید شباب الصیرفی عن سعید الأعرج عن أبی عبد الله علیه السلام: مثله (1).

**[ترجمه]کافی: امام صادق علیه السّلام فرمود: امیرالمؤمنین علیه السّلام بسیار می فرمود: من از طرف خدا تقسیم کننده بهشت و آتشم؛ من فاروق اکبر و صاحب عصا و وسیله داغ نهادنم... تا آخر خبر. - . کافی 1 : 112 -

در کافی به دو سند دیگر نیز مثل این حدیث نقل شده است. - . کافی 1 : 112 -

**[ترجمه]

**[ترجمه]تفسیر قمی: علی بن ابراهیم می گوید: «وَ وَصَّیْنَا الْإِنْسانَ بِوالِدَیْهِ»، {و انسان را [نسبت] به پدر و مادرش به احسان سفارش کردیم.} - . احقاف / 15 - منظور حسن و حسین علیهماالسّلام هستند. سپس بر حسین علیه السّلام عطف توجه نموده و فرمود: «حَمَلَتْهُ أُمُّهُ کُرْهاً وَ وَضَعَتْهُ کُرْهاً»، {مادرش با تحمّل رنج به او باردار شد و با تحمّل رنج او را به دنیا آورد.} و علت این رنج این بود که خدا قبل از حمل حسین علیه السّلام، به رسولش صلّی اللَّه علیه و آله بشارت او را داد و این بشارت را داد که امامت تا روز قیامت در فرزندان اوست.

سپس او را به مصیبت قتل و مصیبت شهادت خود و فرزندانش خبر داد و به او در عوض شهادتش، این را عوض داد که امامت را در نسل او قرار داد و به او خبر داد که کشته می شود، اما به دنیا برگردانده می شود و او را یاری می کند تا دشمنانش را بکشد و او را در زمین حاکم می کند، و این معنای این آیه است: «وَ نُریدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَی الَّذینَ اسْتُضْعِفُوا فِی الْأَرْضِ...»، {و خواستیم بر کسانی که در آن سرزمین فرو دست شده بودند منّت نهیم...} - . قصص / 5 - تا آخر آیه. و این آیه «وَ لَقَدْ کَتَبْنا فِی الزَّبُورِ...»، {و در حقیقت، در زبور پس از تورات نوشتیم} - . انبیاء / 105 - تا آخر آیه. پس خدا پیامبرش را بشارت داد که اهل بیت تو در زمین حاکم می شوند و به دنیا رجعت می کنند و دشمنانشان را می کشند. پس رسول خدا صلّی اللَّه علیه و آله، خبر حسین علیه السّلام و جریان قتلش را به فاطمه علیها سلام داد، پس فاطمه با رنج او را حامله شد.

سپس امام صادق علیه السّلام فرمود: هیچ شنیده اید که کسی را به فرزند پسری بشارت بدهند، ولی او با کراهت او را حامله شود؟ یعنی فاطمه صلوات الله علیها وقتی از قتل حسین علیه السّلام با خبر شد، غمگین شد و با رنج او را حامله شد، و چون علم به این جریان داشت، او را با رنج وضع حمل نمود، و بین حسن و حسین علیهماالسّلام یک طهر فاصله بود و حسین علیه السّلام شش ماه در شکم مادر بود و بیست و چهار ماه مدت شیر خوردنش طول کشید، و این است معنای آیه «وَ حَمْلُهُ وَ فِصالُهُ ثَلاثُونَ شَهْراً» - . احقاف / 15 - ، {و بار برداشتن و از شیر گرفتنِ او سی ماه است.} - . تفسیر قمی 2 : 272 -

**[ترجمه]

ثُمَّ یَخْرُجُ الْمُنْتَصِرُ إِلَی الدُّنْیَا وَ هُوَ الْحُسَیْنُ علیه السلام فَیَطْلُبُ بِدَمِهِ وَ دَمِ أَصْحَابِهِ فَیَقْتُلُ وَ یَسْبِی حَتَّی یَخْرُجَ السَّفَّاحُ وَ هُوَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام.

وَ رُوِیَتْ عَنْهُ أَیْضاً بِطَرِیقِهِ إِلَی أَسَدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: حِینَ سُئِلَ عَنِ الْیَوْمِ الَّذِی ذَکَرَ اللَّهُ مِقْدَارَهُ فِی الْقُرْآنِ فِی یَوْمٍ کانَ مِقْدارُهُ خَمْسِینَ أَلْفَ سَنَةٍ وَ هِیَ کَرَّةُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَیَکُونُ مُلْکُهُ فِی کَرَّتِهِ خَمْسِینَ أَلْفَ سَنَةٍ-(1)

وَ یَمْلِکُ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ فِی کَرَّتِهِ أَرْبَعَةً وَ أَرْبَعِینَ أَلْفَ سَنَةٍ.

**[ترجمه]منتخب البصائر: احمد بن عقبه از پدرش روایت می کند که از حضرت صادق علیه السّلام پرسیدند: آیا رجعت صحیح است؟ فرمود: آری. گفتند: نخستین کسی که می آید کیست؟ فرمود: حسین علیه السّلام است که بعد از ظهور قائم علیه السّلام می آید. عرض کردم: آیا همه مردم با او هستند؟ فرمود: نه، بلکه چنان است که خدا می فرماید: «یَوْمَ یُنْفَخُ فِی الصُّورِ فَتَأْتُونَ أَفْواجاً»، {روزی که در «صور» دمیده شود، و گروه گروه بیایید} - . نبأ / 18 - گروهی بعد از گروهی می آیند.

و هم آن حضرت فرمود: امام حسین علیه السّلام با یارانش که با وی کشته شدند، در حالی که هفتاد پیغمبری که با حضرت موسی بن عمران برانگیخته شدند، با او هستند و بازگشت به دنیا می کنند. قائم علیه السّلام انگشتر خود را به امام حسین علیه السّلام می دهد. چون قائم رحلت کند، امام حسین علیه السّلام او را غسل می دهد، کفن و حنوط می کند و در قبر می گذارد.

و هم در آن کتاب از جابر جعفی روایت نموده که گفت: شنیدم که حضرت باقر علیه السّلام می فرمود: به خدا قسم مردی از ما اهل بیت بعد از مرگش سیصد و نه سال در جهان سلطنت می کند. عرض کردم: این چه وقت خواهد بود؟ فرمود: بعد از قائم. پرسیدم: قائم در عالم خود چقدر می ماند؟ فرمود: نوزده سال. آنگاه «منتصر» یعنی حسین علیه السّلام برای طلب خون خود و یارانش به دنیا برمی گردد و از پس او، امیرالمؤمنین علیه السّلام رجعت می کند.

و هم در آن کتاب از حضرت صادق علیه السّلام روایت کرده که فرمود: چون تفسیر روزی که خدا مقدار آن را در قرآن در آیه «فِی یَوْمٍ کانَ مِقْدارُهُ خَمْسِینَ أَلْفَ سَنَةٍ»، {در روزی که مقدارش پنجاه هزار سال است به سوی «او» بالا می روند.} - . معارج / 4 - ذکر کرده از آن حضرت پرسیدند، فرمود: این در موقع بازگشت و رجعت پیغمبر به دنیا است که مدت سلطنتش پنجاه هزار سال خواهد بود. و امیرالمؤمنین نیز چهل و چهار هزار سال سلطنت می کند. - . مختصر بصائر الدرجات: 48 -

**[ترجمه]

قَلْبَهُ لِلْإِیمَانِ قُلْتُ یَا سَیِّدِی مَا یَکُونُ بَعْدَ ذَلِکَ قَالَ الْکَرَّةُ الْکَرَّةُ الرَّجْعَةُ ثُمَّ تَلَا هَذِهِ الْآیَةَ ثُمَّ رَدَدْنا لَکُمُ الْکَرَّةَ عَلَیْهِمْ وَ أَمْدَدْناکُمْ بِأَمْوالٍ وَ بَنِینَ وَ جَعَلْناکُمْ أَکْثَرَ نَفِیراً(1).

**[ترجمه]منتخب البصائر: علی بن مهزیار می گوید: در بستر خود خواب بودم که در حال خواب شنیدم که گوینده ای می گفت: امسال را حج به جای آور که صاحب الزمان را خواهی دید، و حدیث را مفصلا ذکر نموده، تا اینجا که فرمود: ای پسر مهزیار! وقتی چینی مفقود شد و مغربی حرکت کرد و عباسی حرکت کرد و با سفیانی بیعت شد، به ولیّ خدا اذن خروج داده می شود و بین صفا و مروه و در بین سی صد و سیزده تن خروج می کنم و به کوفه می آیم و مسجد آن را ویران می کنم و آن را طبق بنای نخستش می سازم و ساختمان های زورگویان را که در اطراف مسجد است، ویران می سازم.

و حَجّة الاسلام را به جای آورده و به مدینه می آیم، حجره محل دفن آن دو تن را خراب کرده و آن دو را در حالی که اجسادشان تر و تازه است، بیرون می کشم و امر می کنم که آن دو را در مسیر بقیع به دو چوب دار بزنند. پس آن دو چوبه دار سبز شده و از زیر آن دو نفر، برگ سبز در می آورند. پس مردم با آن دو، امتحانی سخت تر از امتحان نخست می شوند. در آن حال نداکننده فتنه از آسمان ندا می زند: ای آسمان بینداز و ای زمین بگیر! در این هنگام روی زمین، فقط مؤمنی که خدا دلش را برای ایمان خالص کرده باقی می ماند.

عرض کردم: آقای من! بعد از آن چه می شود؟ فرمود: بازگشت! بازگشت! بازگشت! سپس این آیه را تلاوت فرمود «ثُمَّ رَدَدْنا لَکُمُ الْکَرَّةَ عَلَیْهِمْ وَ أَمْدَدْناکُمْ بِأَمْوالٍ وَ بَنینَ وَ جَعَلْناکُمْ أَکْثَرَ نَفیراً» - . اسراء / 6 - ، {پس [از چندی] دوباره شما را بر آنان چیره می کنیم و شما را با اموال و پسران یاری می دهیم و [تعداد] نفرات شما را بیشتر می گردانیم.} - . مختصر بصائر الدرجات: 59 -

**[ترجمه]

**[ترجمه]کامل الزیاره: برید عجلی می گوید: به امام صادق علیه السّلام عرض کردم: یابن رسول الله! مرا از اسماعیلی آگاه کنید که خدا در قرآن از او نام برده و می فرماید: «وَ اذْکُرْ فِی الْکِتابِ إِسْماعیلَ إِنَّهُ کانَ صادِقَ الْوَعْدِ وَ کانَ رَسُولاً نَبِیًّا»، {و در این کتاب از اسماعیل یاد کن، زیرا که او درست وعده و فرستاده ای پیامبر بود.} - . مریم / 54 - آیا او اسماعیل پسر ابراهیم علیهماالسّلام بود؟ چون مردم خیال می کنند که او اسماعیل، پسر ابراهیم علیهماالسّلام است! حضرت فرمود: اسماعیل قبل از ابراهیم وفات کرد و ابراهیم حجت قائم خدا و صاحب شریعت بود؛ در این صورت پس اسماعیل به سوی چه کسی فرستاده شد که خدا فرمود رسول بود؟

عرض کردم: فدایت شوم! پس این اسماعیل که بود؟ فرمود: او اسماعیل بن حزقیل نبی علیهماالسّلام بود که خدا او را به سوی قومش فرستاد. پس آنان او را تکذیب نموده و کشتند و پوست صورتش را کندند. خدا نیز به خاطر این عمل بر آن قوم غضب نمود و سطاطائیل فرشته عذاب را به سوی او فرستاد. آن فرشته به او گفت: ای اسماعیل! من سطاطائیل فرشته عذابم که خدای عزت مند مرا به سوی تو فرستاده تا قوم تو را چنان که خواستی، با انواع عذاب ها عذاب نمایم. اسماعیل به او فرمود: ای سطاطائیل! در این خصوص من به تو نیازی ندارم.

پس خدا به او وحی نمود: ای اسماعیل! حاجت تو چیست؟ اسماعیل عرض کرد: خداوندا! تو برای خودت پیمان ربوبیت گرفتی و برای محمد صلّی اللَّه علیه و آله پیمان نبوت و برای اوصیایش پیمان ولایت گرفتی و مردم را به آنچه امت پیغمبرت پس از او با حسین علیه السّلام انجام می دهند، خبر دادی و به حسین علیه السّلام وعده دادی که او را به دنیا برگردانی تا اینکه به دست خود از کسانی که با او آن رفتار را داشتند انتقام بگیرد. پروردگارا! حاجت من از تو این است که مرا به دنیا برگردانی تا من نیز از کسی که آن مصیبت را بر من وارد نمود، انتقام بگیرم، همان گونه که حسین علیه السّلام رجعت خواهد نمود .

پس خدا به اسماعیل بن حزقیل وعده رجعت داد و او با حسین بن علی علیهماالسّلام رجعت خواهد کرد. - . کامل الزیارة: 138 -

**[ترجمه]

تَعَالَی إِنَّا لَنَنْصُرُ رُسُلَنا وَ الَّذِینَ آمَنُوا فِی الْحَیاةِ الدُّنْیا وَ یَوْمَ یَقُومُ الْأَشْهادُ یَوْمَ لا یَنْفَعُ الظَّالِمِینَ مَعْذِرَتُهُمْ وَ لَهُمُ اللَّعْنَةُ وَ لَهُمْ سُوءُ الدَّارِ(1).

فر، [تفسیر فرات بن إبراهیم] أَبُو الْقَاسِمِ الْعَلَوِیُّ مُعَنْعَناً عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: مِثْلَهُ وَ فِیهِ فِی خَمْسَةٍ وَ تِسْعِینَ أَلْفاً(2).

یل، [الفضائل] لابن شاذان فض عن أبی عبد الله علیه السلام: مثله.

**[ترجمه]کنز الفوائد: امام صادق علیه السّلام در تأویل آیه شریفه «یَوْمَ تَرْجُفُ الرَّاجِفَةُ تَتْبَعُهَا الرَّادِفَةُ»، {آن روز که لرزنده بلرزد، و از پی آن لرزه ای [دگر] افتد.} - . نازعات / 6 - 7 - فرمود: «راجفه» شخصی که با حرکت سریع و اضطراب برمی خیزد، حسین بن علی علیهماالسّلام و دیگری که از پی او می آید علی بن ابی طالب علیهما السلام است. نخستین کسی که در رجعت از قبر بیرون می آید و خاک از سر و روی خود می تکاند حسین بن علی علیهماالسّلام است که با هفتاد و پنج هزار نفر برانگیخته می شوند. چنان که خداوند می فرماید: «إِنَّا لَنَنْصُرُ رُسُلَنا وَ الَّذِینَ آمَنُوا فِی الْحَیاةِ الدُّنْیا وَ یَوْمَ یَقُومُ الْأَشْهادُ یَوْمَ لا یَنْفَعُ الظَّالِمِینَ مَعْذِرَتُهُمْ وَ لَهُمُ اللَّعْنَةُ وَ لَهُمْ سُوءُ الدَّارِ» - . غافر / 51 - 52 - ، {در حقیقت، ما فرستادگان خود و کسانی را که گرویده اند، در زندگی دنیا و روزی که گواهان برپای می ایستند قطعاً یاری می کنیم [همان] روزی که ستمگران را پوزش طلبی شان سود نمی دهد، و برای آنان لعنت است، و برایشان بدفرجامیِ آن سرای است.} - . تأویل الآیات الظاهرة: 737 -

مثل این حدیث در تفسیر فرات کوفی نیز نقل شده با این فرق که در آن دارد: با نود و پنج هزار نفر برانگیخته می شود.

نظیر این حدیث در کتاب روضه و کتاب فضائل - . فضائل ابن شاذان: 138 - نیز منقول است.

**[ترجمه]

وَ فِی حَدِیثٍ آخَرَ: وَ فِیکُمْ مِثْلُهُ یُرِیدُ نَفْسَهُ (1).

وَ مِنْهُ أَیْضاً حَدَّثَنَا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ أُسَیْدٍ الْکِنْدِیُّ وَ کَانَ مِنْ شُرْطَةِ الْخَمِیسِ عَنْ أَبِیهِ قَالَ: إِنِّی لَجَالِسٌ مَعَ النَّاسِ عِنْدَ عَلِیٍّ علیه السلام إِذْ جَاءَ ابْنُ مُعِزٍّ وَ ابْنُ نَعْجٍ مَعَهُمَا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ وَهْبٍ قَدْ جَعَلَا فِی حَلْقِهِ ثَوْباً یَجُرَّانِهِ فَقَالا یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ اقْتُلْهُ وَ لَا تُدَاهِنِ الْکَذَّابِینَ قَالَ ادْنُهْ فَدَنَا فَقَالَ لَهُمَا فَمَا یَقُولُ قَالا یَزْعُمُ أَنَّکَ دَابَّةُ الْأَرْضِ وَ أَنَّکَ تُضْرَبُ عَلَی هَذَا قُبَیْلَ هَذَا یَعْنُونَ رَأْسَهُ إِلَی لِحْیَتِهِ فَقَالَ مَا یَقُولُ هَؤُلَاءِ قَالَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ حَدَّثْتُهُمْ حَدِیثاً حَدَّثَنِیهِ عَمَّارُ بْنُ یَاسِرٍ قَالَ اتْرُکُوهُ فَقَدْ رَوَی عَنْ غَیْرِهِ یَا ابْنَ أُمِّ السَّوْدَاءِ إِنَّکَ تَبْقُرُ الْحَدِیثَ بَقْراً خَلُّوا سَبِیلَ الرَّجُلِ فَإِنْ یَکُ کَاذِباً فَعَلَیْهِ کَذِبُهُ وَ إِنْ یَکُ صَادِقاً یُصِیبُنِی الَّذِی یَقُولُ.

وَ مِنْهُ أَیْضاً عَنْ عَبَایَةَ قَالَ سَمِعْتُ عَلِیّاً علیه السلام یَقُولُ: أَنَا سَیِّدُ الشِّیبِ وَ فِیَّ سُنَّةٌ مِنْ أَیُّوبَ لِأَنَّ أَیُّوبَ ابْتُلِیَ ثُمَّ عَافَاهُ اللَّهُ مِنْ بَلْوَاهُ وَ آتَاهُ أَهْلَهُ وَ مِثْلَهُمْ مَعَهُمْ کَمَا حَکَی اللَّهُ سُبْحَانَهُ فَرُوِیَ أَنَّهُ أَحْیَا لَهُ أَهْلَهُ الَّذِینَ قَدْ مَاتُوا وَ کَشَفَ ضُرَّهُ وَ قَدْ صَحَّ عَنْهُمْ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِمْ أَنَّهُ کُلُّ مَا کَانَ فِی بَنِی إِسْرَائِیلَ یَکُونُ فِی هَذِهِ الْأُمَّةِ مِثْلُهُ حَذْوَ النَّعْلِ بِالنَّعْلِ وَ الْقُذَّةِ بِالْقُذَّةِ وَ قَدْ قَالَ إِنَّ فِیهِ علیه السلام شِبْهَهُ وَ قَوْلُهُ (2) وَ اللَّهِ لَیَجْمَعَنَّ اللَّهُ لِی أَهْلِی کَمَا جُمِعُوا لِیَعْقُوبَ علیه السلام فَإِنَّ یَعْقُوبَ فُرِّقَ بَیْنَهُ وَ بَیْنَ أَهْلِهِ بُرْهَةً مِنَ الزَّمَانِ ثُمَّ جُمِعُوا لَهُ فَقَدْ حَلَفَ علیه السلام أَنَّ اللَّهَ سُبْحَانَهُ وَ تَعَالَی سَیَجْمَعُ لَهُ وُلْدَهُ کَمَا جَمَعَهُمْ لِیَعْقُوبَ وَ قَدْ کَانَ اجْتِمَاعُ یَعْقُوبَ بِوُلْدِهِ فِی دَارِ الدُّنْیَا فَیَکُونُ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام کَذَلِکَ فِی الدُّنْیَا یُجْمَعُونَ لَهُ فِی رَجْعَتِهِ علیه السلام وَ وُلْدُهُ الْأَئِمَّةُ علیهم السلام وَ هُمُ الْمَنْصُوصُونَ عَلَی

ص: 108

رَجْعَتِهِمْ فِی أَحَادِیثِهِمُ الصَّحِیحَةِ الصَّرِیحَةِ وَ الْعاقِبَةُ لِلْمُتَّقِینَ (1) وَ هُمُ الْمُتَّقُونَ.

**[ترجمه]منتخب البصائر: به امیرالمؤمنین عرض شد: ذوالقرنین کیست؟ حضرت فرمود: مردی بود که خدا او را به سمت قومش برانگیخت، ولی او را تکذیب کردند و ضربه ای بر شاخش زدند و مرد. سپس خدا او را زنده کرد و دوباره او را به سمت قومش فرستاد، ولی او را تکذیب کردند و ضربه ای بر شاخ دیگرش زدند و مرد. سپس خدا او را زنده کرد. پس او ذوالقرنین است، چرا که بر دو شاخش ضربت وارد شده. و در حدیث دیگری آمده است: حضرت امیر علیه السّلام فرمود: در بین شما نیز مانند او هست. و منظور حضرت خودش بود که ضربت می خورد و رجعت دارد.

همچنین ابن اسید کندی که از وفاداران به حضرت امیر علیه السّلام بود، از پدرش نقل می کند که گفت: من با مردم نزد علی علیه السّلام نشسته بودیم که ابن معز و ابن نعج به همراه عبدالله بن وهب به نزد حضرت آمدند، در حالی که لباسی دور گردن او پیچیده و او را می کشاندند. ابن معز و ابن نعج گفتند: ای امیر مؤمنان! او را بکش و با دروغ گویان اهمال مفرما! حضرت فرمود: نزدیک بیا! پس ابن وهب جلو آمد. فرمود: حرف این مرد چیست؟ آن دو گفتند: این مرد خیال می کند شما جنبنده زمین هستید و شما هستید که ضربتی بر سرتان زده می شود که خونش بر لحیه مبارکتان می ریزد. حضرت به ابن وهب فرمود: این دو نفر چه می گویند؟ عرض کرد: یا امیرالمؤمنین! من حدیثی را که از عمار یاسر شنیده بودم، برای آنان بازگو کردم؛ حضرت فرمود: رهایش کنید که او از غیر خود حدیث می گوید و از پیش خود دروغ نمی سازد. ای پسر ام السوداء! تو حدیث را خیلی خوب می شکافی. این مر را آزاد بگذارید که اگر دروغ بگوید، گناهش وبال گردن خود اوست و اگر راست بگوید، آنچه می گوید درباره من محقق می شود.

همچنین عبایه می گوید: شنیدم علی علیه السّلام می فرمود: من سید پیرانم و در من سنتی از ایوب است. زیرا ایوب به رنج افتاد، سپس خدا او را از رنج نجات داد و چنان که خدای سبحان در قرآن حکایت فرمود،