بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار المجلد 52 : تاریخ حضرت حجت علیه السلام - 2

اشارة

سرشناسه: مجلسی محمد باقربن محمدتقی 1037 - 1111ق.

عنوان و نام پدیدآور: بحارالانوار: الجامعة لدرر أخبار الائمة الأطهار تالیف محمدباقر المجلسی.

مشخصات نشر: بیروت داراحیاء التراث العربی [1440].

مشخصات ظاهری: ج - نمونه.

یادداشت: عربی.

یادداشت: فهرست نویسی بر اساس جلد بیست و چهارم، 1403ق. [1360].

یادداشت: جلد108،103،94،91،92،87،67،66،65،52،24(چاپ سوم: 1403ق.=1983م.=[1361]).

یادداشت: کتابنامه.

مندرجات: ج .24. کتاب الامامة. ج.52. تاریخ الحجة. ج67،66،65. الایمان و الکفر. ج.87. کتاب الصلاة . ج. 92،91 .الذکر و الدعا. ج. 94. کتاب السوم. ج.103.فهرست المصادر. ج.108.الفهرست.-

موضوع: احادیث شیعه — قرن 11ق

رده بندی کنگره: BP135/م3ب31300 ی ح

رده بندی دیویی: 297/212

شماره کتابشناسی ملی: 1680946

ص: 1

**[ترجمه]

سرشناسه : مجلسی، محمد باقربن محمدتقی، 1037 - 1111ق.

عنوان قراردادی : بحار الانوار .فارسی .برگزیده

عنوان و نام پدیدآور : ترجمه بحارالانوار/ مترجم گروه مترجمان؛ [برای] نهاد کتابخانه های عمومی کشور.

مشخصات نشر : تهران: نهاد کتابخانه های عمومی کشور، موسسه انتشارات کتاب نشر، 1392 -

مشخصات ظاهری : ج.

شابک : دوره : 978-600-7150-66-5 ؛ ج.1 : 978-600-7150-67-2 ؛ ج.2 : 978-600-7150-68-9 ؛ ج.3 : 978-600-7150-69-6 ؛ ج.4 978-600-715070-2 : ؛ ج.5 978-600-7150-71-9 : ؛ ج.6 978-600-7150-72-6 : ؛ ج.7 978-600-7150-73-3 : ؛ ج.8 : 978-600-7150-74-0 ؛ ج.10 978-600-7150-76-4 : ؛ ج.11 978-600-7150-83-2 : ؛ ج.12 978-600-7150-66-5 : ؛ ج.13 978-600-7150-85-6 : ؛ ج.14 978-600-7150-86-3 : ؛ ج.15 978-600-7150-87-0 : ؛ ج.16:978-600-7150-88-7 ؛ ج.17:978-600-7150-89-4 ؛ ج.18: 978-600-7150-90-0 ؛ ج.19:978-600-7150-91-7 ؛ ج.20:978-600-7150-92-4 ؛ ج.21: 978-600-7150-93-1 ؛ ج.22:978-600-7150-94-8 ؛ ج.23:978-600-7150-95-5

مندرجات : ج.1. کتاب عقل و علم و جهل.- ج.2. کتاب توحید.- ج.3. کتاب عدل و معاد.- ج.4. کتاب احتجاج و مناظره.- ج. 5. تاریخ پیامبران.- ج.6. تاریخ حضرت محمد صلی الله علیه وآله.- ج.7. کتاب امامت.- ج.8. تاریخ امیرالمومنین.- ج.9. تاریخ حضرت زهرا و امامان والامقام حسن و حسین و سجاد و باقر علیهم السلام.- ج.10. تاریخ امامان والامقام حضرات صادق، کاظم، رضا، جواد، هادی و عسکری علیهم السلام.- ج.11. تاریخ امام مهدی علیه السلام.- ج.12. کتاب آسمان و جهان - 1.- ج.13. آسمان و جهان - 2.- ج.14. کتاب ایمان و کفر.- ج.15. کتاب معاشرت، آداب و سنت ها و معاصی و کبائر.- ج.16. کتاب مواعظ و حکم.- ج.17. کتاب قرآن، ذکر، دعا و زیارت.- ج.18. کتاب ادعیه.- ج.19. کتاب طهارت و نماز و روزه.- ج.20. کتاب خمس، زکات، حج، جهاد، امر به معروف و نهی از منکر، عقود و معاملات و قضاوت

وضعیت فهرست نویسی : فیپا

ناشر دیجیتالی : مرکز تحقیقات رایانه ای قائمیه اصفهان

یادداشت : ج.2 - 8 و 10 - 16 (چاپ اول: 1392) (فیپا).

موضوع : احادیث شیعه -- قرن 11ق.

شناسه افزوده : نهاد کتابخانه های عمومی کشور، مجری پژوهش

شناسه افزوده : نهاد کتابخانه های عمومی کشور. موسسه انتشارات کتاب نشر

رده بندی کنگره : BP135/م3ب3042167 1392

رده بندی دیویی : 297/212

شماره کتابشناسی ملی : 3348985

ص: 1

**[ترجمه]

تتمة أبواب النصوص من الله تعالی و من آبائه علیه صلوات الله علیهم أجمعین سوی ما تقدم فی کتاب أحوال أمیر المؤمنین علیه السلام من النصوص علی الاثنی عشر علیهم السلام

باب 18 ذکر من رآه صلوات الله علیه

روایات

«1»

غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی جَمَاعَةٌ عَنْ أَبِی مُحَمَّدٍ هَارُونَ بْنِ مُوسَی التَّلَّعُکْبَرِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَلِیٍّ الرَّازِیِ (1) قَالَ حَدَّثَنِی شَیْخٌ وَرَدَ الرَّیَّ عَلَی أَبِی الْحُسَیْنِ مُحَمَّدِ بْنِ جَعْفَرٍ الْأَسَدِیِّ فَرَوَی لَهُ حَدِیثَیْنِ فِی صَاحِبِ الزَّمَانِ وَ سَمِعْتُهُمَا مِنْهُ کَمَا سَمِعَ وَ أَظُنُّ ذَلِکَ قَبْلَ سَنَةِ ثَلَاثِمِائَةٍ أَوْ قَرِیباً مِنْهَا قَالَ حَدَّثَنِی عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ الْفَدَکِیُّ قَالَ قَالَ الْأَوْدِیُّ: بَیْنَا أَنَا فِی الطَّوَافِ قَدْ طُفْتُ سِتَّةً وَ أُرِیدُ أَنْ أَطُوفَ السَّابِعَةَ فَإِذَا أَنَا بِحَلْقَةٍ عَنْ یَمِینِ الْکَعْبَةِ وَ شَابٌّ حَسَنُ الْوَجْهِ طَیِّبُ الرَّائِحَةِ هَیُوبٌ وَ مَعَ هَیْبَتِهِ مُتَقَرِّبٌ إِلَی النَّاسِ فَتَکَلَّمَ فَلَمْ أَرَ أَحْسَنَ مِنْ کَلَامِهِ وَ لَا أَعْذَبَ مِنْ مَنْطِقِهِ فِی حُسْنِ


1- 1. اقول: هو أبو العباس أحمد بن علی الرازیّ الخضیب الایادی، عنونه النجاشیّ( ص 76) و قال: قال أصحابنا لم یکن بذاک و قیل: فیه غلو و ترفع و له کتاب الشفاء و الجلاء فی الغیبة، و عنونه الشیخ فی الفهرست و قال: لم یکن بذاک الثقة فی الحدیث و یتهم بالغلو، و له کتاب الشفاء و الجلاء فی الغیبة حسن. و عنونه ابن الغضائری و قال: کان ضعیفا و حدّثنی أبی رحمه اللّه أنّه کان فی مذهبه ارتفاع و حدیثه یعرف تارة و ینکر اخری. راجع قاموس الرجال ج 1 ص 342، نقد الرجال ص 25.

جُلُوسِهِ فَذَهَبْتُ أُکَلِّمُهُ فَزَبَرَنِیَ النَّاسُ فَسَأَلْتُ بَعْضَهُمْ مَنْ هَذَا فَقَالَ ابْنُ رَسُولِ اللَّهِ یَظْهَرُ لِلنَّاسِ فِی کُلِّ سَنَةٍ یَوْماً لِخَوَاصِّهِ فَیُحَدِّثُهُمْ وَ یُحَدِّثُونَهُ فَقُلْتُ یَا سَیِّدِی مُسْتَرْشِدٌ أَتَاکَ فَأَرْشِدْنِی هَدَاکَ اللَّهُ قَالَ فَنَاوَلَنِی حَصَاةً فَحَوَّلْتُ وَجْهِی فَقَالَ لِی بَعْضُ جُلَسَائِهِ مَا الَّذِی دَفَعَ إِلَیْکَ ابْنُ رَسُولِ اللَّهِ فَقُلْتُ حَصَاةٌ فَکَشَفْتُ عَنْ یَدِی فَإِذَا أَنَا بِسَبِیکَةٍ مِنْ ذَهَبٍ فَذَهَبْتُ فَإِذَا أَنَا بِهِ قَدْ لَحِقَنِی فَقَالَ ثَبَتَتْ عَلَیْکَ الْحُجَّةُ وَ ظَهَرَ لَکَ الْحَقُّ وَ ذَهَبَ عَنْکَ الْعَمَی أَ تَعْرِفُنِی فَقُلْتُ اللَّهُمَّ لَا قَالَ أَنَا الْمَهْدِیُّ أَنَا قَائِمُ الزَّمَانِ أَنَا الَّذِی أَمْلَؤُهَا عَدْلًا کَمَا مُلِئَتْ ظُلْماً وَ جَوْراً إِنَّ الْأَرْضَ لَا تَخْلُو مِنْ حُجَّةٍ وَ لَا یَبْقَی النَّاسُ فِی فَتْرَةٍ أَکْثَرَ مِنْ تِیهِ بَنِی إِسْرَائِیلَ وَ قَدْ ظَهَرَ أَیَّامُ خُرُوجِی فَهَذِهِ أَمَانَةٌ فِی رَقَبَتِکَ فَحَدِّثْ بِهَا إِخْوَانَکَ مِنْ أَهْلِ الْحَقِ (1).

یج، [الخرائج و الجرائح] عن الفدکی: مثله

ک، [إکمال الدین] الطَّالَقَانِیُّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَحْمَدَ الْخَدِیجِیِّ الْکُوفِیِ (2)

عَنِ الْأَزْدِیِّ قَالَ:

ص: 2


1- 1. راجع المصدر: ص 63.
2- 2. أقول: عنونه النجاشیّ( ص 202) و قال: رجل من أهل کوفة کان یقول أنه من آل أبی طالب، و غلا فی آخر أمره و فسد مذهبه و صنف کتبا کثیرة أکثرها علی الفساد ثمّ قال: و هذا الرجل تدعی له الغلاة منازل عظیمة. و عنونه الفهرست و قال: کان مستقیم الطریقة و صنف کتبا کثیرة سدیدة ثمّ خلط و أظهر مذهب المخمسة و صنف کتبا فی الغلوّ و التخلیط و له مقالة تنسب إلیه، و قال ابن الغضائری: المدعی العلویة کذاب غال صاحب بدعة و مقالة رأیت له کتبا کثیرة لا یلتفت إلیه. و قال فی نقد الرجال ص 226: و المخمسة طائفة من الغلاة یقولون: ان سلمان و المقداد و عمّار و أبا ذر و عمرو بن أمیّة الضمری، هم الموکلون بمصالح العالم، تعالی عن ذلک علوا کبیرا. أقول قد مر فی ج 51 من طبعتنا الحدیثة ص 379 أن المخمسة طائفة یقولون بربوبیة أصحاب الکساء الخمسة، فراجع.

بَیْنَا أَنَا فِی الطَّوَافِ إِلَی قَوْلِهِ وَ لَا یَبْقَی النَّاسُ فِی فَتْرَةٍ وَ هَذِهِ أَمَانَةٌ تَحَدَّثْ بِهَا إِخْوَانَکَ مِنْ أَهْلِ الْحَقِ (1).

**[ترجمه]غیبت طوسی: احمد بن علی رازی می گوید: یک بار پیرمردی در ری، بر ابوالحسین محمد بن جعفر اسدی (یکی از وکلای امام زمان علیه السلام ) وارد شد و دو حکایت راجع به حضرت صاحب الزمان علیه السلام نقل کرد و من هم شنیدم. گمان می کنم این واقعه قبل از سال 300 هجری یا قریب به آن بود. پیرمرد از علی بن ابراهیم فدکی حکایت کرد که «أودی» گفت: هنگامی که در خانه خدا طواف می کردم و شش طواف را تمام کرده و می خواستم طواف هفتم را کنم که ناگاه چشمم به جمعی افتاد که در سمت راست کعبه شریفه نشسته بودند. جوانی نیکو روی و خوشبوی و با مهابت به آنها نزدیک شد و به سخن گفتن پرداخت. سخنی از سخن او بهتر، بیانی از بیان او شیرین تر و نشستنی از نشستن وی بهتر ندیده ام.من پیش رفتم که با وی سخن بگویم، ولی ازدحام جمعیت مانع شد. از یکی پرسیدم:«این کیست؟» گفت: «این پسر پیغمبر است. هر سال یک روز برای خواص خود آشکار می گردد و با آنها سخن می گوید و آنها نیز با او سخن می گویند. من رو کردم به جانب آن شخص و گفتم: «هدایت جوییبه خدمت شما رسیده؛ مرا راهنمایی کنید، خداوند راهنمای شما باشد.» او مشتی سنگریزه در کف دست من ریخت. چون روی خود را برگرداندم، یکی از حضار گفت: «فرزند پیغمبر به تو چه عطا فرمود؟» گفتم: «سنگریزه!» سپس دست خود را که گشودم، دیدم پر از طلای ناب است! چون از آنجا رفتم، دیدم همان آقا به من رسید و فرمود: «علامت حقیقت و آثار حق برایت آشکار گشت و نابینایی قلبت برطرف شد. مرا می شناسی؟» گفتم: «نه به خدا.» فرمود: «من همان مهدی هستم. من قائم هستم که زمین را پر از عدل می کنم، بعد از آنکه پر از ستم شده باشد. زمین از حجت خدا خالی نمی ماند و مردم بیش از آنچه بنی اسرائیل در «تیه» ماندند (مدت چهل سال) نمی توانند در فترت بمانند. روزهای ظهورم آشکار گشته است. این را که گفتم، امانت من در گردن تو است که به برادران شیعه بازگو کنی.» - . غیبت طوسی: 253 -

این روایت در خرایج - . خرایج و جرایح 2: 784 - و در کمال الدین هم نقل شده است که «ازدی» گفت: «در حالی که در طواف بودم» تا این عبارت که «مردم در فترت نمی مانند و این امانتی است که به برادران شیعه ات بازگو خواهی کرد.» - . کمال الدین: 408 -

**[ترجمه]

بیان

لعل هذا مما فیه البداء و أخبر علیه السلام بأمر غیر حتمی معلق بشرط أو المراد بالخروج ظهور أمره لأکثر الشیعة بالسفراء و الأظهر ما فی روایة الصدوق.

**[ترجمه]«روزهای ظهورم آشکار گشته است»: شاید از جمله چیزهایی است که بداء در آن راه یافته و حضرت از امر غیر حتمی معلّق به شرط خبر داده باشد. و ممکن است منظور از «ظهور»، آشکار شدن امر برای اکثر شیعیان به وسیله سفرای آن حضرت باشد و ظاهرتر از این دو نقل، عبارت کمال الدین صدوق است.

**[ترجمه]

«2»

غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَلِیٍّ الرَّازِیِّ قَالَ حَدَّثَنِی مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ خَلَفٍ قَالَ: نَزَلْنَا مَسْجِداً فِی الْمَنْزِلِ الْمَعْرُوفِ بِالْعَبَّاسِیَّةِ عَلَی مَرْحَلَتَیْنِ مِنْ فُسْطَاطِ مِصْرَ وَ تَفَرَّقَ غِلْمَانِی فِی النُّزُولِ وَ بَقِیَ مَعِی فِی الْمَسْجِدِ غُلَامٌ أَعْجَمِیٌّ فَرَأَیْتُ فِی زَاوِیَتِهِ شَیْخاً کَثِیرَ التَّسْبِیحِ فَلَمَّا زَالَتِ الشَّمْسُ رَکَعْتُ وَ صَلَّیْتُ الظُّهْرَ فِی أَوَّلِ وَقْتِهَا وَ دَعَوْتُ بِالطَّعَامِ وَ سَأَلْتُ الشَّیْخَ أَنْ یَأْکُلَ مَعِی فَأَجَابَنِی فَلَمَّا طَعِمْنَا سَأَلْتُهُ عَنِ اسْمِهِ وَ اسْمِ أَبِیهِ وَ عَنْ بَلَدِهِ وَ حِرْفَتِهِ فَذَکَرَ أَنَّ اسْمَهُ مُحَمَّدُ بْنُ عُبَیْدِ اللَّهِ وَ أَنَّهُ مِنْ أَهْلِ قُمَّ وَ ذَکَرَ أَنَّهُ یَسِیحُ مُنْذُ ثَلَاثِینَ سَنَةً فِی طَلَبِ الْحَقِّ وَ یَنْتَقِلُ فِی الْبُلْدَانِ وَ السَّوَاحِلِ وَ أَنَّهُ أَوْطَنَ مَکَّةَ وَ الْمَدِینَةَ نَحْوَ عِشْرِینَ سَنَةً یَبْحَثُ عَنِ الْأَخْبَارِ وَ یَتَتَبَّعُ الْآثَارَ فَلَمَّا کَانَ فِی سَنَةِ ثَلَاثٍ وَ تِسْعِینَ وَ مِائَتَیْنِ طَافَ بِالْبَیْتِ ثُمَّ صَارَ إِلَی مَقَامِ إِبْرَاهِیمَ علیه السلام فَرَکَعَ فِیهِ وَ غَلَبَتْهُ عَیْنُهُ فَأَنْبَهَهُ صَوْتُ دُعَاءٍ لَمْ یَجْرِ فِی سَمْعِهِ مِثْلُهُ قَالَ فَتَأَمَّلْتُ الدَّاعِیَ فَإِذَا هُوَ شَابٌّ أَسْمَرُ لَمْ أَرَ قَطُّ فِی حُسْنِ صُورَتِهِ وَ اعْتِدَالِ قَامَتِهِ ثُمَّ صَلَّی فَخَرَجَ وَ سَعَی فَاتَّبَعْتُهُ وَ أَوْقَعَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِی نَفْسِی أَنَّهُ صَاحِبُ الزَّمَانِ علیه السلام.

فَلَمَّا فَرَغَ مِنْ سَعْیِهِ قَصَدَ بَعْضَ الشِّعَابِ فَقَصَدْتُ أَثَرَهُ فَلَمَّا قَرُبْتُ مِنْهُ إِذَا أَنَا بِأَسْوَدَ مِثْلَ الْفَنِیقِ قَدِ اعْتَرَضَنِی فَصَاحَ بِی بِصَوْتٍ لَمْ أَسْمَعْ أَهْوَلَ مِنْهُ مَا تُرِیدُ عَافَاکَ اللَّهُ فَأُرْعِدْتُ وَ وَقَفْتُ وَ زَالَ الشَّخْصُ عَنْ بَصَرِی وَ بَقِیتُ مُتَحَیِّراً فَلَمَّا طَالَ بِیَ الْوُقُوفُ وَ الْحَیْرَةُ انْصَرَفْتُ أَلُومُ نَفْسِی وَ أَعْذِلُهَا بِانْصِرَافِی بِزَجْرَةِ الْأَسْوَدِ فَخَلَوْتُ بِرَبِّی عَزَّ وَ جَلَّ أَدْعُوهُ وَ أَسْأَلُهُ بِحَقِّ رَسُولِهِ وَ آلِهِ علیهم السلام أَنْ لَا یُخَیِّبَ سَعْیِی وَ أَنْ یُظْهِرَ لِی مَا یَثْبُتُ بِهِ قَلْبِی وَ یَزِیدُ فِی بَصَرِی

ص: 3


1- 1. فی المصدر ج 2 ص 119: و لا تحدث بها الا اخوانک من أهل الحق.

فَلَمَّا کَانَ بَعْدَ سِنِینَ زُرْتُ قَبْرَ الْمُصْطَفَی صلی الله علیه و آله فَبَیْنَا أَنَا فِی الرَّوْضَةِ الَّتِی بَیْنَ الْقَبْرِ وَ الْمِنْبَرِ إِذْ غَلَبَتْنِی عَیْنِی فَإِذَا مُحَرِّکٌ یُحَرِّکُنِی فَاسْتَیْقَظْتُ فَإِذَا أَنَا بِالْأَسْوَدِ فَقَالَ مَا خَبَرُکَ وَ کَیْفَ کُنْتَ فَقُلْتُ أَحْمَدُ اللَّهَ وَ أَذُمُّکَ فَقَالَ لَا تَفْعَلْ فَإِنِّی أُمِرْتُ بِمَا خَاطَبْتُکَ بِهِ وَ قَدْ أَدْرَکْتَ خَیْراً کَثِیراً فَطِبْ نَفْساً وَ ازْدَدْ مِنَ الشُّکْرِ لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَی مَا أَدْرَکْتَ وَ عَایَنْتَ مَا فَعَلَ فُلَانٌ وَ سَمَّی بَعْضَ إِخْوَانِیَ الْمُسْتَبْصِرِینَ فَقُلْتُ بِبُرْقَةَ فَقَالَ صَدَقْتَ فَفُلَانٌ وَ سَمَّی رَفِیقاً لِی مُجْتَهِداً فِی الْعِبَادَةِ مُسْتَبْصِراً فِی الدِّیَانَةِ فَقُلْتُ بِالْإِسْکَنْدَرِیَّةِ حَتَّی سَمَّی لِی عِدَّةً مِنْ إِخْوَانِی ثُمَّ ذَکَرَ اسْماً غَرِیباً فَقَالَ مَا فَعَلَ نقفور قُلْتُ لَا أَعْرِفُهُ فَقَالَ کَیْفَ تَعْرِفُهُ وَ هُوَ رُومِیٌّ فَیَهْدِیهِ اللَّهُ فَیَخْرُجُ نَاصِراً مِنْ قُسْطَنْطِینِیَّةَ ثُمَّ سَأَلَنِی عَنْ رَجُلٍ آخَرَ فَقُلْتُ لَا أَعْرِفُهُ فَقَالَ هَذَا رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ هِیتَ مِنْ أَنْصَارِ مَوْلَایَ علیه السلام امْضِ إِلَی أَصْحَابِکَ فَقُلْ لَهُمْ نَرْجُو أَنْ یَکُونَ قَدْ أَذِنَ اللَّهُ فِی الِانْتِصَارِ لِلْمُسْتَضْعَفِینَ وَ فِی الِانْتِقَامِ مِنَ الظَّالِمِینَ وَ قَدْ لَقِیتُ جَمَاعَةً مِنْ أَصْحَابِی وَ أَدَّیْتُ إِلَیْهِمْ وَ أَبْلَغْتُهُمْ مَا حُمِّلْتُ وَ أَنَا مُنْصَرِفٌ وَ أُشِیرُ عَلَیْکَ أَنْ لَا تَتَلَبَّسَ بِمَا یَثْقُلُ بِهِ ظَهْرُکَ وَ تُتْعِبُ بِهِ جِسْمَکَ وَ أَنْ تَحْبِسَ نَفْسَکَ عَلَی طَاعَةِ رَبِّکَ فَإِنَّ الْأَمْرَ قَرِیبٌ إِنْ شَاءَ اللَّهُ فَأَمَرْتُ خَازِنِی فَأَحْضَرَنِی خَمْسِینَ دِینَاراً وَ سَأَلْتُهُ قَبُولَهَا فَقَالَ یَا أَخِی قَدْ حَرَّمَ اللَّهُ عَلَیَّ أَنْ آخُذَ مِنْکَ مَا أَنَا مُسْتَغْنٍ عَنْهُ کَمَا أَحَلَّ لِی أَنْ آخُذَ مِنْکَ الشَّیْ ءَ إِذَا احْتَجْتُ إِلَیْهِ فَقُلْتُ لَهُ هَلْ سَمِعَ هَذَا الْکَلَامَ مِنْکَ أَحَدٌ غَیْرِی مِنْ أَصْحَابِ السُّلْطَانِ فَقَالَ نَعَمْ أَخُوکَ أَحْمَدُ بْنُ الْحُسَیْنِ الْهَمَدَانِیُّ الْمَدْفُوعُ عَنْ نِعْمَتِهِ بِأَذْرَبِیجَانَ وَ قَدِ اسْتَأْذَنَ لِلْحَجِّ تَأْمِیلًا أَنْ یَلْقَی مَنْ لَقِیتَ فَحَجَّ أَحْمَدُ بْنُ الْحُسَیْنِ الْهَمَدَانِیُّ فِی تِلْکَ السَّنَةِ فَقَتَلَهُ رکزویه بْنُ مَهْرَوَیْهِ وَ افْتَرَقْنَا وَ انْصَرَفْتُ إِلَی الثَّغْرِ ثُمَّ حَجَجْتُ فَلَقِیتُ بِالْمَدِینَةِ رَجُلًا اسْمُهُ طَاهِرٌ مِنْ وُلْدِ الْحُسَیْنِ الْأَصْغَرِ یُقَالُ إِنَّهُ یَعْلَمُ مِنْ هَذَا الْأَمْرِ شَیْئاً فَثَابَرْتُ عَلَیْهِ حَتَّی أَنِسَ بِی وَ سَکَنَ إِلَیَّ وَ وَقَفَ عَلَی صِحَّةِ عَقْدِی فَقُلْتُ لَهُ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ بِحَقِّ آبَائِکَ الطَّاهِرِینَ علیهم السلام لَمَّا جَعَلْتَنِی مِثْلَکَ فِی الْعِلْمِ بِهَذَا الْأَمْرِ فَقَدْ شَهِدَ عِنْدِی مَنْ تُوَثِّقُهُ بِقَصْدِ الْقَاسِمِ بْنِ عُبَیْدِ اللَّهِ بْنِ سُلَیْمَانَ بْنِ وَهْبٍ

ص: 4

إِیَّایَ لِمَذْهَبِی وَ اعْتِقَادِی وَ أَنَّهُ أَغْرَی بِدَمِی مِرَاراً فَسَلَّمَنِیَ اللَّهُ مِنْهُ فَقَالَ یَا أَخِی اکْتُمْ مَا تَسْمَعُ مِنِّی الْخَیْرُ فِی هَذِهِ الْجِبَالِ وَ إِنَّمَا یَرَی الْعَجَائِبَ الَّذِینَ یَحْمِلُونَ الزَّادَ فِی اللَّیْلِ وَ یَقْصِدُونَ بِهِ مَوَاضِعَ یَعْرِفُونَهَا وَ قَدْ نُهِینَا عَنِ الْفَحْصِ وَ التَّفْتِیشِ فَوَدَّعْتُهُ وَ انْصَرَفْتُ عَنْهُ.

**[ترجمه]غیبت طوسی: علی ابن محمد بن احمد بن خلف می گوید: در مسجد منزل عباسیه، واقع در دو منزلی شهر فسطاط مصر فرود آمدیم. غلامانم هر کدام پی کاری رفتند و فقط غلامی عجمی با من در مسجد ماند. دیدم پیرمردی در گوشه مسجد نشسته و پی در پی ذکر می گوید. چون ظهر شد، در اول وقت نماز ظهر گزاردم، سپس غذا طلبیدم و پیرمرد را هم دعوت کردم که با من غذا صرف کند. او هم پذیرفت .

پس از صرف نهار نام او و پدرش و شهر و کارش را جویا شدم. گفت: «نامم محمد بن عبیداللَّه است و از اهل قم هستم.»آنگاه اضافه کرد:«مدت سی سال است که در جستجوی «حق»، شهرها و سواحل را گشته و سیاحت کرده ام. بیست سال در مکه و مدینه توطن گزیده و همواره اخبار ظهور حق را سراغ میگرفتم و در پی آثار آن بودم.

چون سال 293 فرا رسید، خانه خدا را طواف کردم و به طرف مقام ابراهیم رفتم، نماز گزاردم و در همان جا به خواب رفتم. در عالم خواب صدای دعایی که تا آن موقع نظیر آن را نشنیده بودم، از خواب بیدارم کرد. چون در صاحب صدا دقیق شدم، دیدم جوانی گندمگون است که کسی را در حسن صورت و اعتدال قامت، چون وی ندیده ام. جوان مزبور بعد از دعا، نماز گذارد و از مسجد خارج شد و به عمل سعی بین صفا و مروه مشغول گشت.من هم پشت سر او مشغول سعی شدم و به خاطرم رسید که وی حضرت صاحب الزمان علیه السلام است.

چون از عمل سعی فارغ شد، به طرف دره ای رفت. منهم به دنبال او رفتم. وقتی به وی نزدیک شدم، دیدم مرد سیاهپوستی جلوی راه را گرفته و با صدای مهیبی که هول انگیزتر از آن نشنیده بودم، مرا به نام صدا زد و پرسید: «خدا تو را سلامت بدارد؛ چه می خواهی؟» من لرزیدم و در جای خود ایستادم، و آن مرد از نظرم ناپدید گشت و همان جا متحیر ماندم.

مدتی طولانی در آنجا مات و مبهوت ایستادم، سپس مراجعت کردم، در حالی که خود را ملامت می کردم و می گفتم که چرا به بانگ مرد سیاهپوست برگشتم. آنگاه در خلوت، به درگاه خداوند بی نیاز به راز و نیاز پرداخته، پیغمبر و آل اوbرا شفیع قرار دادم که کوشش من ضایع نشود و چیزی که موجب آرامش دل و ازدیاد بصیرتم شود، برای من ظاهر گرداند.

دو سال بعد از آن، به زیارت قبر مطهر پیغمبر صلی الله علیه و آله توفیق یافتم. موقعی که بین قبر و منبر نشسته بودم، به خواب رفتم. در خواب دیدم کسی مرا تکان می دهد. از خواب پریدم و دیدم همان مرد سیاهپوست است! او پرسید: «چه خبر داری و حالت چطور است؟» گفتم: «خدا را شکر می گویمو تو را نکوهش می کنم.» گفت: «نه!نکوهش مکن که من مأمور بودم آن طور به تو بانگ زنم. تو به خیر زیاد رسیدی؛ خوشا به حالت از آنچه که دیدی و مشاهده کردی. خدا را بسیار شکر کن!» سپس پرسید: «فلانی چه کرد؟» آنگاه بعضی از برادران ایمانی مرا نام برد و از احوال آنها جویا شد. گفتم: «آنها در برقه - . برقه از دهات قم بوده است. - هستند.» گفت: «راست گفتی.» بعد نام یکی از دوستان مرا که در عبادت جهد بلیغی داشت و در امر دیانت بصیر بود، پرسید. جواب دادم که وی در شهر اسکندریه است.سپس جمعی دیگر از برادران دینی را نام برد.

بعد، از شخصی ناشناس سخن گفت و پرسید «نقفور» چه کرد؟ گفتم: «او را نمی شناسم.» گفت: «البته که او را نمی شناسی. او مردی رومی است. خدا او را هدایت می کند و از قسطنطنیه فاتح بیرون می آید.» آنگاه مرد دیگری که او را هم نمی شناختم نام برد و گفت: «او مردی از اهل «هیت» - . هیت شهری نزدیک شهر انبار عراق بوده است. - و از یاران مولایم امام زمان علیه السلام است.برگرد پیش رفقایت و به آنها بگو که امیدواریم خداوند، اجازه یاری ضعفا و انتقام از ستمگران را بدهد. من جمعی از شیعیان دیگر را ملاقات کردم و آنچه لازم بود به آنها رساندم. اینک به سوی تو برگشته و به تو نیز ابلاغ می کنم که خود را به مشقت نیندازی و موجب ناراحتی خود نشوی و اوقات خویش را در عبادت خداوند مصروف داری و بدان که به خواست خدا امر نزدیک است».

راوی این خبر محمد بن احمد بن خلف می گوید:سپس به خزینه دار خود دستور دادم پنجاه دینار آورد و از پیرمرد خواهش کردم که آن را از من قبول کند .

گفت: «برادر من! خداوند چیزی را که به آن احتیاج ندارم بر من حرام گردانده، چنان که بر من حلال کرده که اگر به چیزی محتاج باشم، از تواخذ کنم.»

پرسیدم: «آیا غیر از من، کسی از اصحاب سلطان هم این حکایت را از تو شنیده است؟» گفت: «آری، به برادرت احمد بن حسین همدانی که در آذربایجان از نعمت و مکنت خود ممنوع گردید هم گفته ام. وی از من اجازه حج بیت اللَّه خواست، به این آرزو که آنچه من دیدم، او هم ببیند. پس او در همان سال به حج رفت و «رکزویه بن مهرویه» او را به قتل رسانید.»

پس ما از پیرمرد جدا شدیم و من به مرز رفتم. سپس رهسپار حج گشتم و شخصی را در مدینه به نام طاهر از اولاد حسین اصغر که می گفتند از این مطلب (ارتباط با امام زمان) چیزی می داند، ملاقات کردم. پس به نزد او رفتم و چندان با وی مربوط گشتم که به من انس گرفت و اطمینان پیدا کرد و بر صحت پیمانم وقوف یافت.

روزی به وی گفتم: «یا ابن رسول اللَّه! شما را به حق پدران طاهرینت علیهم السلام سوگند می دهم که مرا مانند خودتان در جریانی که با امام زمان علیه السلام داری؛ قرار ده! زیرا افرادی که مورد وثوق شما هم هستند، گواهی داده اند که قاسم بن عبیداللَّه بن سلیمان بن وهب قصد دارد مرا بکشد، زیرا می داندکه من شیعه هستم و عقیده ام چیست. مکرر او را به ریختن خون من ترغیب کرده اند، ولی خداوند مرا از شر وی نگهداشته است.» طاهر گفت: «ای برادر! آنچه از من می شنوی پنهان گردان و خیر تو در این کوه هاست.کسانی عجائب را می بینند که هنگام شب توشه برداشته و به جاهایی که خود می شناسند می برند! بعلاوه ما را از جستجو و تفتیش این امر، نهی کرده اند.» محمد بن احمد می گوید:چون سخن به اینجا کشید، او را وداع کرده و مراجعت کردم. - . غیبت طوسی: 254 -

**[ترجمه]

بیان

الفنیق الفحل المکرم من الإبل لا یؤذی لکرامته علی أهله و لا یرکب. و التشبیه فی العظم و الکبر و یقال ثابر أی واظب قوله فقد شهد عندی غرضه بیان أنه مضطر فی الخروج خوفا من القاسم لئلا یبطأ علیه بالخبر أو أنه من الشیعة قد عرفه بذلک المخالف و المؤالف.

**[ترجمه]کلمه «فنیق» به معنای شتر نر بزرگ منشی است که به خاطر کرامت بر اهلش، او را نمی آزرد و سواری هم نمی دهد. و وجه شبه در بزرگی و عظمت است. و عبارت «ثابَرَ» یعنی مواظبت کرد. منظور از عبارت «فقد شهد عندی»، بیان این است که او از ترس قاسم، مجبور به خروج بوده تا مبادا خبر او را برای قاسم ببرند، یا اینکه او از شیعیان بوده و مخالف و دوست، همه او را به شیعه بودن می شناخته اند.

**[ترجمه]

«3»

غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی أَحْمَدُ بْنُ عُبْدُونٍ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ الشُّجَاعِیِّ الْکَاتِبِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ مُحَمَّدِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ النُّعْمَانِیِّ عَنْ یُوسُفَ بْنِ أَحْمَدَ الْجَعْفَرِیِّ قَالَ: حَجَجْتُ سَنَةَ سِتٍّ وَ ثَلَاثِمِائَةٍ وَ جَاوَرْتُ بِمَکَّةَ تِلْکَ السَّنَةَ وَ مَا بَعْدَهَا إِلَی سَنَةِ تِسْعٍ وَ ثَلَاثِمِائَةٍ ثُمَّ خَرَجْتُ عَنْهَا مُنْصَرِفاً إِلَی الشَّامِ فَبَیْنَا أَنَا فِی بَعْضِ الطَّرِیقِ وَ قَدْ فَاتَتْنِی صَلَاةُ الْفَجْرِ فَنَزَلْتُ مِنَ الْمَحْمِلِ وَ تَهَیَّأْتُ لِلصَّلَاةِ فَرَأَیْتُ أَرْبَعَةَ نَفَرٍ فِی مَحْمِلٍ فَوَقَفْتُ أَعْجَبُ مِنْهُمْ فَقَالَ أَحَدُهُمْ مِمَّ تَعْجَبُ تَرَکْتَ صَلَاتَکَ وَ خَالَفْتَ مَذْهَبَکَ فَقُلْتُ لِلَّذِی یُخَاطِبُنِی وَ مَا عِلْمُکَ بِمَذْهَبِی فَقَالَ تُحِبُّ أَنْ تَرَی صَاحِبَ زَمَانِکَ قُلْتُ نَعَمْ فَأَوْمَأَ إِلَی أَحَدِ الْأَرْبَعَةِ فَقُلْتُ إِنَّ لَهُ دَلَائِلَ وَ

عَلَامَاتٍ فَقَالَ أَیُّمَا أَحَبُّ إِلَیْکَ أَنْ تَرَی الْجَمَلَ وَ مَا عَلَیْهِ صَاعِداً إِلَی السَّمَاءِ أَوْ تَرَی الْمَحْمِلَ صَاعِداً إِلَی السَّمَاءِ فَقُلْتُ أَیُّهُمَا کَانَ فَهِیَ دَلَالَةٌ فَرَأَیْتُ الْجَمَلَ وَ مَا عَلَیْهِ یَرْتَفِعُ إِلَی السَّمَاءِ وَ کَانَ الرَّجُلُ أَوْمَأَ إِلَی رَجُلٍ بِهِ سُمْرَةٌ وَ کَانَ لَوْنُهُ الذَّهَبَ بَیْنَ عَیْنَیْهِ سَجَّادَةٌ(1).

یج، [الخرائج و الجرائح] عن یوسف بن أحمد: مثله.

**[ترجمه]غیبت طوسی: یوسف بن احمد جعفری می گوید: در سال 306 به حج بیت اللَّه رفتم و تا سال 309 مجاورت مکه معظمه را اختیارکردم. سپس به آهنگ شام از مکه بیرون آمدم. در اثنای راه، نماز صبح از من فوت شد. پس از محمل به زیر آمدم و مهیای نماز شدم. ناگاه دیدم چهار نفر در یکی از محمل ها هستند، من هم از روی تعجب به آنها می نگریستم. یکی از آنها پرسید: «از چه تعجب می کنی؟ نمازت را ترک کرده و با مذهبت مخالفت کردی؟»پرسیدم: «از کجا دانستی که مذهب من چیست؟» گفت: «آیا می خواهی امام زمان خود را ببینی؟» گفتم آری. سپس گوینده به یکی از چهار نفر اشاره کرد.من گفتم:«امام زمان علائم و نشانه هایی دارد.» گفت: «برای دیدن علامت او، بیشتر دوست داری شتری که سوار است با بارش به آسمان بالا رود یا محمل به تنهایی صعود کند؟» گفتم: «هر کدام باشد، دلیل بر این است که وی صاحب الزمان است.» پس دیدم که شتر با بارش به سوی آسمان بالا رفت و همان مرد گوینده اشاره به مردی گندمگون کرد که رنگ رخسارش مانند طلا بود و اثر سجده بر جبین داشت. - . غیبت طوسی: 257 -

در خرایج راوندی نیز این روایت نقل شده است.

**[ترجمه]

«4»

غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی أَحْمَدُ بْنُ عَلِیٍّ الرَّازِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ رَبِّهِ الْأَنْصَارِیِّ الْهَمْدَانِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْهَاشِمِیِّ مِنْ وُلْدِ الْعَبَّاسِ قَالَ: حَضَرْتُ دَارَ أَبِی مُحَمَّدٍ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ علیهما السلام بِسُرَّ مَنْ رَأَی یَوْمَ تُوُفِّیَ وَ أُخْرِجَتْ جَنَازَتُهُ

ص: 5


1- 1. یعنی أثر السجود راجع المصدر: ص 65.

وَ وُضِعَتْ وَ نَحْنُ تِسْعَةٌ وَ ثَلَاثُونَ رَجُلًا قُعُودٌ نَنْتَظِرُ حَتَّی خَرَجَ عَلَیْنَا غُلَامٌ عُشَارِیٌّ حَافٍ عَلَیْهِ رِدَاءٌ قَدْ تَقَنَّعَ بِهِ فَلَمَّا أَنْ خَرَجَ قُمْنَا هَیْبَةً لَهُ مِنْ غَیْرِ أَنْ نَعْرِفَهُ فَتَقَدَّمَ وَ قَامَ النَّاسُ فَاصْطَفُّوا خَلْفَهُ فَصَلَّی عَلَیْهِ وَ مَشَی فَدَخَلَ بَیْتاً غَیْرَ الَّذِی خَرَجَ مِنْهُ.

قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ الْهَمَدَانِیُّ: فَلَقِیتُ بِالْمَرَاغَةِ رَجُلًا مِنْ أَهْلِ تِبْرِیزَ یُعْرَفُ بِإِبْرَاهِیمَ بْنِ مُحَمَّدٍ التِّبْرِیزِیِّ فَحَدَّثَنِی بِمِثْلِ حَدِیثِ الْهَاشِمِیِّ لَمْ یُخْرَمْ مِنْهُ شَیْ ءٌ قَالَ فَسَأَلْتُ الْهَمَدَانِیَّ فَقُلْتُ غُلَامٌ عُشَارِیُّ الْقَدِّ أَوْ عُشَارِیُّ السِّنِّ لِأَنَّهُ رُوِیَ أَنَّ الْوِلَادَةَ کَانَتْ سَنَةَ سِتٍّ وَ خَمْسِینَ وَ مِائَتَیْنِ وَ کَانَتْ غَیْبَةُ أَبِی مُحَمَّدٍ علیه السلام سَنَةَ سِتِّینَ وَ مِائَتَیْنِ بَعْدَ الْوِلَادَةِ بِأَرْبَعَةِ سِنِینَ فَقَالَ لَا أَدْرِی هَکَذَا سَمِعْتُ فَقَالَ لِی شَیْخٌ مَعَهُ حَسَنُ الْفَهْمِ مِنْ أَهْلِ بَلَدِهِ لَهُ رِوَایَةٌ وَ عِلْمٌ عُشَارِیُّ الْقَدِّ.

**[ترجمه]غیبت طوسی:احمد بن عبداللَّه هاشمی که از بنی عباس بود می گوید: روزی که حضرت امام حسن عسکری علیه السلام در سامره وفات یافت، من در خانه اش حاضر بودم. جنازه را از خانه بیرون بردند و در محلی نهادند. ما سی و نه مرد بودیم که منتظر بودیم کسی بیاید و بر جنازه نماز گذارد.

دیدیم پسر بچه ای که ده وجب قد داشت (غلام عشاری القد) با پای برهنه در حالی که عبا به خود پیچیده بود، نزدیک آمد. بدون اینکه او را بشناسیم، به احترامش از جا برخاستیم. جوان جلو آمد و به نماز ایستاد. مردم پشت سرش صف کشیدند و بر امام نماز گزاردند. سپس جوان رفت و داخل خانه شد. آن خانه غیر از خانه اول بود که از آن بیرون آمده بود.

ابو عبداللَّه همدانی گفت: مردی از اهل تبریز را در شهر مراغه دیدم که معروف به ابراهیم بن محمد تبریزی بود. او هم عین حکایت بالا را که احمد ابن عبداللَّه هاشمی نقل کرده، برای من بیان کرد. من از وی پرسیدم:«جوان مزبور که ده وجب قد داشت، آیا مقصود این است که ده وجب قد اوست یا ده سال عمر دارد؟چه که روایت شده که ولادت امام زمان علیه السلام در سال 256 و وفات امام حسن عسکری علیه السلام در سال 260 و چهار سال بعد از ولادت فرزند دلبندش اتفاق افتاد».ابراهیم بن محمد گفت: نمی دانم، من هم این طور شنیده ام.» (یعنی گفته اند غلام عشاری) ولی پیرمردی از اهل شهر با وی بود که خوش فهم و دارای علم و روایت بود.او گفت: «مقصود این است که ده وجب قد اوست.» - . غیبت طوسی: 258 -

**[ترجمه]

بیان

یقال ما خرمت منه شیئا أی ما نقصت و عشاری القد هو أن یکون له عشرة أشبار(1).

**[ترجمه]عبارت «ما خرمت منه شیئا» یعنی چیزی از آن کم نداشت؛ و «عشاری القد» یعنی کسی که ده وجب قد داشته باشد .

**[ترجمه]

«5»

غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی عَنْهُ عَنْ عَلِیِّ بْنِ عَائِذٍ الرَّازِیِّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ وَجْنَاءَ النَّصِیبِیِّ عَنْ أَبِی نُعَیْمٍ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ الْأَنْصَارِیِّ قَالَ: کُنْتُ حَاضِراً عِنْدَ الْمُسْتَجَارِ بِمَکَّةَ وَ جَمَاعَةً زُهَاءَ ثَلَاثِینَ رَجُلًا لَمْ یَکُنْ مِنْهُمْ مُخْلِصٌ غَیْرُ مُحَمَّدِ بْنِ الْقَاسِمِ الْعَلَوِیِّ فَبَیْنَا نَحْنُ کَذَلِکَ فِی الْیَوْمِ السَّادِسِ مِنْ ذِی الْحِجَّةِ سَنَةَ ثَلَاثٍ وَ تِسْعِینَ وَ مِائَتَیْنِ إِذْ خَرَجَ عَلَیْنَا شَابٌّ مِنَ الطَّوَافِ عَلَیْهِ إِزَارَانِ مُحْرِمٌ بِهِمَا وَ فِی یَدِهِ نَعْلَانِ فَلَمَّا رَأَیْنَاهُ قُمْنَا جَمِیعاً هَیْبَةً لَهُ وَ لَمْ یَبْقَ مِنَّا أَحَدٌ إِلَّا قَامَ فَسَلَّمَ عَلَیْنَا وَ جَلَسَ مُتَوَسِّطاً وَ نَحْنُ حَوْلَهُ ثُمَّ الْتَفَتَ یَمِیناً وَ شِمَالًا ثُمَّ قَالَ أَ تَدْرُونَ مَا کَانَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ فِی دُعَاءِ الْإِلْحَاحِ قُلْنَا وَ مَا کَانَ یَقُولُ قَالَ کَانَ یَقُولُ

ص: 6


1- 1. بل الصّحیح أنّه علیه السّلام کان عشاری السنّ- ای کأنّ له عشر سنین من حیث إنّه علیه السّلام کان جسیما إسرائیلیّ القدّ و أمّا أنّه عشاریّ القدّ: له عشرة أشبار، فغیر صحیح لأنّ الغلام إذا بلغ ستّة أشبار فهو رجل فکیف بعشرة أشبار؟ قال الفیروزآبادی: غلام خماسیّ: طوله خمسة أشبار و لا یقال: سداسیّ و لا سباعیّ لأنّه إذا بلغ ستّة أشبار فهو رجل.

اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بِاسْمِکَ الَّذِی بِهِ تَقُومُ السَّمَاءُ وَ بِهِ تَقُومُ الْأَرْضُ وَ بِهِ تُفَرِّقُ بَیْنَ الْحَقِّ وَ الْبَاطِلِ وَ بِهِ تَجْمَعُ بَیْنَ الْمُتَفَرِّقِ وَ بِهِ تُفَرِّقُ بَیْنَ الْمُجْتَمِعِ وَ بِهِ أَحْصَیْتَ عَدَدَ الرِّمَالِ وَ زِنَةَ الْجِبَالِ وَ کَیْلَ الْبِحَارِ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تَجْعَلَ لِی مِنْ أَمْرِی فَرَجاً وَ مَخْرَجاً ثُمَّ نَهَضَ وَ دَخَلَ الطَّوَافَ فَقُمْنَا لِقِیَامِهِ حَتَّی انْصَرَفَ وَ أُنْسِینَا أَنْ نَذْکُرَ أَمْرَهُ وَ أَنْ نَقُولَ مَنْ هُوَ وَ أَیُّ شَیْ ءٍ هُوَ إِلَی الْغَدِ فِی ذَلِکَ الْوَقْتِ فَخَرَجَ عَلَیْنَا مِنَ الطَّوَافِ فَقُمْنَا لَهُ کَقِیَامِنَا بِالْأَمْسِ وَ جَلَسَ فِی مَجْلِسِهِ مُتَوَسِّطاً فَنَظَرَ یَمِیناً وَ شِمَالًا وَ قَالَ أَ تَدْرُونَ مَا کَانَ یَقُولُ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام بَعْدَ صَلَاةِ الْفَرِیضَةِ فَقُلْنَا وَ مَا کَانَ یَقُولُ قَالَ کَانَ یَقُولُ إِلَیْکَ رُفِعَتِ الْأَصْوَاتُ وَ دُعِیَتِ الدَّعَوَاتُ وَ لَکَ عَنَتِ الْوُجُوهُ وَ لَکَ خَضَعَتِ الرِّقَابُ وَ إِلَیْکَ التَّحَاکُمُ فِی الْأَعْمَالِ یَا خَیْرَ مَنْ سُئِلَ وَ یَا خَیْرَ مَنْ أَعْطَی یَا صَادِقُ یَا بَارِئُ یَا مَنْ لا یُخْلِفُ الْمِیعادَ یَا مَنْ أَمَرَ بِالدُّعَاءِ وَ وَعَدَ بِالْإِجَابَةِ یَا مَنْ قَالَ ادْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکُمْ یَا مَنْ قَالَ وَ إِذا سَأَلَکَ عِبادِی عَنِّی فَإِنِّی قَرِیبٌ أُجِیبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذا دَعانِ فَلْیَسْتَجِیبُوا لِی وَ لْیُؤْمِنُوا بِی لَعَلَّهُمْ یَرْشُدُونَ وَ یَا مَنْ قَالَ یا عِبادِیَ الَّذِینَ أَسْرَفُوا عَلی أَنْفُسِهِمْ لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِیعاً إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ (1) لَبَّیْکَ وَ سَعْدَیْکَ هَا أَنَا ذَا بَیْنَ یَدَیْکَ الْمُسْرِفُ وَ أَنْتَ الْقَائِلُ لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِیعاً ثُمَّ نَظَرَ یَمِیناً وَ شِمَالًا بَعْدَ هَذَا الدُّعَاءِ فَقَالَ أَ تَدْرُونَ مَا کَانَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام یَقُولُ فِی سَجْدَةِ الشُّکْرِ فَقُلْتُ وَ مَا کَانَ یَقُولُ قَالَ کَانَ یَقُولُ یَا مَنْ لَا یَزِیدُهُ کَثْرَةُ الْعَطَاءِ إِلَّا سَعَةً وَ عَطَاءً یَا مَنْ لَا یَنْفَدُ خَزَائِنُهُ یَا مَنْ لَهُ خَزَائِنُ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ یَا مَنْ لَهُ خَزَائِنُ مَا دَقَّ وَ جَلَّ لَا یَمْنَعْکَ إِسَاءَتِی مِنْ إِحْسَانِکَ أَنْتَ تَفْعَلُ بِیَ الَّذِی أَنْتَ أَهْلُهُ فَأَنْتَ أَهْلُ الْجُودِ وَ الْکَرَمِ وَ الْعَفْوِ

ص: 7


1- 1. راجع المصدر ص 67 و فی نسخة کمال الدین هناک سقط و هکذا فی سائر فقرات الدعاء اختلاف راجع ج 2 ص 146.

وَ التَّجَاوُزِ یَا رَبِّ یَا اللَّهُ لَا تَفْعَلْ بِیَ الَّذِی أَنَا أَهْلُهُ فَإِنِّی أَهْلُ الْعُقُوبَةِ وَ قَدِ اسْتَحْقَقْتُهَا لَا حُجَّةَ لِی وَ لَا عُذْرَ لِی عِنْدَکَ أَبُوءُ لَکَ بِذُنُوبِی کُلِّهَا وَ أَعْتَرِفُ بِهَا کَیْ تَعْفُوَ عَنِّی وَ أَنْتَ أَعْلَمُ بِهَا مِنِّی أَبُوءُ لَکَ بِکُلِّ ذَنْبٍ أَذْنَبْتُهُ وَ کُلِّ خَطِیئَةٍ احْتَمَلْتُهَا وَ کُلِّ سَیِّئَةٍ علمتها [عَمِلْتُهَا] رَبِّ اغْفِرْ لِی وَ ارْحَمْ وَ تَجَاوَزْ عَمَّا تَعْلَمُ إِنَّکَ أَنْتَ الْأَعَزُّ الْأَکْرَمُ وَ قَامَ فَدَخَلَ الطَّوَافَ فَقُمْنَا لِقِیَامِهِ وَ عَادَ مِنَ الْغَدِ فِی ذَلِکَ الْوَقْتِ فَقُمْنَا لِإِقْبَالِهِ کَفِعْلِنَا فِیمَا مَضَی فَجَلَسَ مُتَوَسِّطاً وَ نَظَرَ یَمِیناً وَ شِمَالًا فَقَالَ کَانَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ سَیِّدُ الْعَابِدِینَ یَقُولُ فِی سُجُودِهِ فِی هَذَا الْمَوْضِعِ وَ أَشَارَ بِیَدِهِ إِلَی الْحِجْرِ تَحْتَ الْمِیزَابِ عُبَیْدُکَ بِفِنَائِکَ مِسْکِینُکَ بِفِنَائِکَ فَقِیرُکَ بِفِنَائِکَ سَائِلُکَ بِفِنَائِکَ یَسْأَلُکَ مَا لَا یَقْدِرُ عَلَیْهِ غَیْرُکَ ثُمَّ نَظَرَ یَمِیناً وَ شِمَالًا وَ نَظَرَ إِلَی مُحَمَّدِ بْنِ الْقَاسِمِ مِنْ بَیْنِنَا فَقَالَ یَا مُحَمَّدَ بْنَ الْقَاسِمِ أَنْتَ عَلَی خَیْرٍ إِنْ شَاءَ اللَّهُ وَ کَانَ مُحَمَّدُ بْنُ الْقَاسِمِ یَقُولُ بِهَذَا الْأَمْرِ ثُمَّ قَامَ فَدَخَلَ الطَّوَافَ فَمَا بَقِیَ مِنَّا أَحَدٌ إِلَّا وَ قَدْ أُلْهِمَ مَا ذَکَرَهُ مِنَ الدُّعَاءِ وَ أُنْسِینَا أَنْ نَتَذَاکَرَ أَمْرَهُ إِلَّا فِی آخِرِ یَوْمٍ فَقَالَ لَنَا أَبُو عَلِیٍّ الْمَحْمُودِیُّ یَا قَوْمِ أَ تَعْرِفُونَ هَذَا هَذَا وَ اللَّهِ صَاحِبُ زَمَانِکُمْ فَقُلْنَا وَ کَیْفَ عَلِمْتَ یَا أَبَا عَلِیٍّ فَذَکَرَ أَنَّهُ مَکَثَ سَبْعَ سِنِینَ یَدْعُو رَبَّهُ وَ یَسْأَلُهُ مُعَایَنَةَ صَاحِبِ الزَّمَانِ قَالَ فَبَیْنَا نَحْنُ یَوْماً عَشِیَّةَ عَرَفَةَ وَ إِذَا بِالرَّجُلِ بِعَیْنِهِ یَدْعُو بِدُعَاءٍ وَعَیْتُهُ فَسَأَلْتُهُ مِمَّنْ هُوَ فَقَالَ مِنَ النَّاسِ قُلْتُ مِنْ أَیِّ النَّاسِ قَالَ مِنْ عَرَبِهَا قُلْتُ مِنْ أَیِّ عَرَبِهَا قَالَ مِنْ أَشْرَفِهَا قُلْتُ وَ مَنْ هُمْ قَالَ بَنُو هَاشِمٍ قُلْتُ مِنْ أَیِّ بَنِی هَاشِمٍ قَالَ مِنْ أَعْلَاهَا ذِرْوَةً وَ أَسْنَاهَا قُلْتُ مِمَّنْ قَالَ مِمَّنْ فَلَقَ الْهَامَ وَ أَطْعَمَ الطَّعَامَ

وَ صَلَّی وَ النَّاسُ نِیَامٌ قَالَ فَعَلِمْتُ أَنَّهُ عَلَوِیٌّ فَأَحْبَبْتُهُ عَلَی الْعَلَوِیَّةِ ثُمَّ افْتَقَدْتُهُ مِنْ بَیْنِ یَدَیَّ فَلَمْ أَدْرِ کَیْفَ مَضَی فَسَأَلْتُ الْقَوْمَ الَّذِینَ کَانُوا حَوْلَهُ تَعْرِفُونَ هَذَا الْعَلَوِیَّ قَالُوا نَعَمْ یَحُجُّ مَعَنَا فِی کُلِّ سَنَةٍ مَاشِیاً فَقُلْتُ سُبْحَانَ

ص: 8

اللَّهِ وَ اللَّهِ مَا أَرَی بِهِ أَثَرَ مَشْیٍ قَالَ فَانْصَرَفْتُ إِلَی الْمُزْدَلِفَةِ کَئِیباً حَزِیناً عَلَی فِرَاقِهِ وَ نِمْتُ مِنْ لَیْلَتِی تِلْکَ فَإِذَا أَنَا بِرَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقَالَ یَا أَحْمَدُ رَأَیْتَ طَلِبَتَکَ فَقُلْتُ وَ مَنْ ذَاکَ یَا سَیِّدِی فَقَالَ الَّذِی رَأَیْتَهُ فِی عَشِیَّتِکَ هُوَ صَاحِبُ زَمَانِکَ قَالَ فَلَمَّا سَمِعْنَا ذَلِکَ مِنْهُ عَاتَبْنَاهُ عَلَی أَنْ لَا یَکُونَ أَعْلَمَنَا ذَلِکَ فَذَکَرَ أَنَّهُ کَانَ یَنْسَی أَمْرَهُ إِلَی وَقْتِ مَا حَدَّثَنَا بِهِ.

غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی و أخبرنا جماعة عن أبی محمد هارون بن موسی عن أبی علی محمد بن همام عن جعفر بن محمد بن مالک الکوفی عن محمد بن جعفر بن عبد الله عن أبی نعیم محمد بن أحمد الأنصاری: و ساق الحدیث بطوله

ک، [إکمال الدین] أَحْمَدُ بْنُ زِیَادِ بْنِ جَعْفَرٍ الْهَمَدَانِیُّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ أَحْمَدَ الْعَلَوِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَحْمَدَ الْعَقِیقِیِّ عَنْ أَبِی نُعَیْمٍ الْأَنْصَارِیِّ الزَّیْدِیِّ قَالَ: کُنْتُ بِمَکَّةَ عِنْدَ الْمُسْتَجَارِ وَ جَمَاعَةٌ مِنَ الْمُقَصِّرَةِ فِیهِمُ الْمَحْمُودِیُّ وَ عَلَّانٌ الْکُلَیْنِیُّ وَ أَبُو الْهَیْثَمِ الدِّینَارِیُّ وَ أَبُو جَعْفَرٍ الْأَحْوَلُ وَ کُنَّا زُهَاءَ ثَلَاثِینَ رَجُلًا وَ لَمْ یَکُنْ فِیهِمْ مُخْلِصٌ عَلِمْتُهُ غَیْرَ مُحَمَّدِ بْنِ الْقَاسِمِ الْعَلَوِیِّ الْعَقِیقِیِّ وَ سَاقَ الْحَدِیثَ إِلَی آخِرِ مَا رَوَاهُ الشَّیْخُ ره.

ثم قال- و حدثنا بهذا الحدیث عمار بن الحسین بن إسحاق عن أحمد بن الخضر عن محمد بن عبد الله الإسکافی عن سلیم بن أبی نعیم الأنصاری: مثله

وَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ حَاتِمٍ عَنْ عُبَیْدِ اللَّهِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْقَصَبَانِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ الْمُنْقِذِیِّ الْحَسَنِیِّ بِمَکَّةَ قَالَ: کُنْتُ بِالْمُسْتَجَارِ وَ جَمَاعَةٌ مِنَ الْمُقَصِّرَةِ فِیهِمُ الْمَحْمُودِیُّ وَ أَبُو الْهَیْثَمِ الدِّینَارِیُّ وَ أَبُو جَعْفَرٍ الْأَحْوَلُ وَ عَلَّانٌ الْکُلَیْنِیُّ وَ الْحَسَنُ بْنُ وَجْنَاءَ وَ کَانُوا زُهَاءَ ثَلَاثِینَ رَجُلًا وَ ذَکَرَ مِثْلَهُ سَوَاءً.

دلائل الإمامة للطبری، عن محمد بن هارون التلعکبری عن أبیه: مثله.

**[ترجمه]غیبت طوسی: ابو نعیم محمد بن احمد انصاری می گوید: در مکه معظمه جنب «مستجار» حضور داشتم و عده ای در حدود سی مرد هم بودند. در میان آنها جز محمد بن قاسم علوی، شخص با اخلاصی نبود. روز ششم ذی الحجه سال 293 در اثنای اینکه بدین گونه اجتماع داشتیم، ناگاه دیدیم جوانی که دو حوله احرام پوشیده و نعلین خود را در دست گرفته بود، به نزد ما آمد.

وقتی او را دیدیم، طوری تحت تأثیر مهابت وی قرار گرفتیم که همه برای او برخاستیم. او به ما سلام کرد و در وسط جمع ما نشست و ما نیز در اطراف وی نشستیم. آنگاه به سمت راست و چپ خود نگریست و سپس گفت: «آیا می دانید حضرت ابا عبداللَّه علیه السلام در دعای الحاح چه می گفت؟» گفتیم: «چه می فرمود؟»

گفت: می فرمود: «خدایا تو را می خوانم، به آن نامت که آسمان و زمین را به آن به پای می داری و حق و باطل را از هم جدا می کنی، و پراکندگان را گرد می آوری، و عدد ریگ های بیابان و وزن کوه ها و پیمانه دریاها را می شماری؛ بر محمد و آل او درود بفرست و فرج مرا نزدیک گردان.»

سپس برخاست و مشغول طواف شد. ما هم با وی برخاستیم. تا اینکه او رفت و ما فراموش کردیم که درباره او گفتگو کنیم و از هم بپرسیم که او کی بود. فردا در همان وقت نیز از طواف فراغت یافت و به نزد ما آمد. ما هم مانند روز گذشته به احترامش برخاستیم، او در وسط نشست و ما اطراف او را گرفتیم و نشستیم. مجددا به سمت راست و چپ خود نگاه کرد و گفت: «آیا می دانیدامیرالمؤمنین علیه السلام بعد از هر نماز واجب، چه دعایی را می خواند؟» پرسیدیم:«چه دعایی را می خواند؟»

گفت: می فرمود: «خدایا صداها به سوی تو بلند است؛ دعاها به سوی تو خوانده می شود؛ چهره ها برای تو خضوع می کنند؛ گردن ها برای تو خاشع می شوند و دادخواهی در اعمال به سوی توست. ای بهترین کسی که از او چیزی خواسته می شود و ای بهترین کسی که عطا می کند! ای راستگوی خالق و ای که «لا یُخْلِفُ الْمِیعاد»،{خلف وعده نمی کنی!} - . آل عمران / 90[1] - ای کسی که امر به دعا و وعده به اجابت کردی! ای کسی که گفتی: «ادْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکُم»، {مرا بخوانید تا شما را اجابت کنم.} - . غافر / 60[2] - ای کسی که گفتی: «وَ إِذا سَأَلَکَ عِبادِی عَنِّی فَإِنِّی قَرِیبٌ أُجِیبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذا دَعانِ فَلْیَسْتَجِیبُوا لِی وَ لْیُؤْمِنُوا بِی لَعَلَّهُمْ یَرْشُدُونَ»،{هرگاه بندگان من، از تو در باره من بپرسند، [بگو] من نزدیکم، و دعای دعا کننده را - به هنگامی که مرا بخواند -اجابت می کنم، پس [آنان] باید فرمان مراگردن نهند وبه من ایمان آورند، باشد که راه یابند.} - . بقره / 186[3] - ای کسی که گفتی: «یا عِبادِیَ الَّذِینَ أَسْرَفُوا عَلی أَنْفُسِهِمْ لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِیعاً إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِیم» ،{بگو: «ایبندگان من - که برخویشتن زیاده روی روا داشته اید - ازرحمت خدا نومید مشوید. درحقیقت، خدا همه گناهان را می آمرزد، که او خود آمرزنده مهربان است.} - . زمر / 53[4] - لبیک؛ من پیوسته در پی رضایت تو هستم، من در پیشگاه تو ایستاده ام و اسراف کاری کرده ام و تویی که گفته ای: «لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِیعا»، ازرحمت خدا نومید مشوید. درحقیقت، خدا همه گناهان را می آمرزد.}

بعد از این دعا، نگاهی به راست و چپ خود کرد و گفت: «آیا می دانید امیر المؤمنین علیه السلام در سجده شکر چه می فرمود؟» گفتیم:«نه! چه می فرمود؟» گفت: حضرت می فرمود: «ای کسی که کثرت عطایش، سعه و عطایش را بیشتر می کند! ای کسی که گنجینه هایش تمام نمی شود! ای کسی که گنجینه های آسمان و زمین از اوست! ای کسی که گنجینه هایی دارد که چه دقیق و بزرگ است! بدی من تو را از احسانت باز نمی دارد. تو با من آن می کنی که خودت اهل آن هستی. تو اهل جود و کرم و عفو گذشتی. بار پروردگارا! ای خدا! آنچه من اهل آن هستم بر من روا مدار که من اهل عقوبت هستم و مستحق عقوبتم، حجت و عذری نزد تو ندارم و با تمام گناهانم به سوی تو بر می گردم و اقرار می کنم تا از من در گذری و تو به گناهانم از من عالم تری. با تمام گناهانم که مرتکب شده ام و با تمام خطاهایی که کرده ام و با تمام بدی هایی که تو می دانی به سوی تو بر می گردم. پروردگارا! مرا ببخش و رحم کن و از آنچه می دانی درگذر که تو عزیزتر و با کرامت تری.»

سپس برخاست و مشغول طواف شد. ما نیز به احترام او از جا برخاستیم. فردا در همان وقت برگشت و ما نیز مانند روزهای گذشته به استقبالش شتافتیم. تا اینکه آمد و در وسط نشست و ما هم در اطراف او نشستیم. آنگاه نظری به سمت راست و چپ خود کرد و گفت: «علی بن الحسین علیه السلام وقتی به اینجا می آمد (در این وقت با دست اشاره به حجر اسماعیل در زیر ناودان کرد) در سجود خود می فرمود: «خدایا! بنده کوچکت، بنده مسکین و فقیر و گدایت به آستان تو آمده؛ از تو چیزی می خواهد که کسی جز تو قادر بر آن نیست.»

آنگاه به راست و چپ خود نگریست و در بین ما، محمد بن قاسم را مخاطب ساخت و گفت: «ای محمد بن قاسم! تو بر عقیده ثابت استواری»! محمد بن قاسم نیز معتقد به وجود و امامت صاحب الزمان علیه السلام بود.

سپس برخاست و مشغول طواف شد، همه ما این دعاها را حفظ کردیم، ولی هیچ کدام به یاد نیاوردیم که راجع به او با هم صحبت کنیم، جز اینکه در روز آخر یکی از حضار به نام ابوعلی محمودی به ما گفت: «ای مردم! آیا این شخص را می شناسید؟ به خدا قسم این شخص صاحب الزمان شماست!» پرسیدیم: «تو چگونه دانستی که او امام زمان است؟» او توضیح داد که هفت سال تضرع و زاری می کرد م و از خداوند می خواستم که حضرت صاحب الزمان علیه السلام را به من بنمایاند. تا اینکه یک بار در عصر روز عرفه دیدم که این مرد آمد و همین دعایی را که شنیدیم خواند .

من از وی پرسیدم:«شما کیستید؟» او گفت: «از مردم هستم.» گفتم: «از کدام تیره مردم؟» گفت: «از تیره عرب.» پرسیدم:«از کدام تیره عرب؟» گفت:«از اشرف آنها.» پرسیدم: «اشرف طایفه کیستند؟» گفت:«بنی هاشم.»پرسیدم:«شما از کدام دسته بنی هاشم هستید؟» گفت:«از دسته والا و بلند قدر آنها.» گفتم: «از اولاد کدام یک از آنها؟» گفت: «از کسی که سرهای گردنکشان را می شکافت و به مردم طعام می داد و به وقتی که مردم در خواب بودند، نماز می گزارد.» من دانستم که او علوی است. سپس دیدم ناپدید گشت و نفهمیدم به کجا رفت.پس از مردمی که در اطراف او بودند پرسیدم آیا این مرد را شناختید؟» گفتند: «آری، هر سال پیاده با ما به حج می آید.» گفتم: «سبحان اللَّه! به خدا قسم اثر پیاده روی در وی ندیدم.»

سپس من به مزدلفه رفتم، در حالی که از فراق او غمگین و افسرده بودم. چون آن شب را خوابیدم، دیدم پیغمبر صلی الله علیه و آله به خوابم آمد و فرمود: «ای احمد! مطلوب خود را دیدی؟»پرسیدم: «آقا! او کیست؟» فرمود: «همان کسی که دیروز عصر دیدی، امام زمان تو بود.»

ابو نعیم محمد بن احمد انصاری راوی این حکایت می گفت: «وقتی این مطلب را از ابوعلی محمودی شنیدیم، او را مورد سرزنش قرار دادیم که چرا به موقع به ما نگفته است. ابوعلی گفت: «من هم فراموش کردم، تا موقعی که شما درباره او به سخن گفتن پرداختید.» - . غیبت طوسی: 259 -

نیز شیخ در کتاب غیبت، حدیث مفصل مزبور را نقل کرده است. - . غیبت طوسی: 262 -

در کتاب کمال الدین، ابو نعیم انصاری زیدی روایت کرده کهدر مکه با جمعی از حاجیان که تقصیر کرده بودند (یعنی موی سر و شارب خود را زده بودند) در محل مستجار نشسته بودیم، از جمله محمودی و علان کلینی و ابوالهیثم دیناری و ابوجعفر احول حاضر بودند و ما قریب سی نفر مرد بودیم. در میان آن جمع، کسی را که می شناختم نسبت به امام زمان اخلاص داشته باشد، محمد بن قاسم علوی بود.

سپس این خبر را به همان گونه که شیخ روایت کرده، نقل کرده و آنگاه گفته است: «این حکایت را سلیم بن ابی نعیم انصاری هم برای ما روایت کرد. همچنین آن را از محمد بن علی بن حاتم، از عبیداللَّه بن محمد قضبانی، از علی بن محمد بن احمد بن حسین، از ابو جعفر محمد بن علی منقذی حسنی هم شنیدم.» - . کمال الدین: 427 -

و نیز طبری این نقل را در کتاب «دلائل الامامة» آورده است. - . دلائل الامامة: 267 -

**[ترجمه]

«6»

غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی جَمَاعَةٌ عَنِ التَّلَّعُکْبَرِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَلِیٍّ الرَّازِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ رَجُلٍ ذَکَرَ أَنَّهُ مِنْ أَهْلِ قَزْوِینَ لَمْ یَذْکُرِ اسْمَهُ عَنْ حَبِیبِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ یُونُسَ بْنِ شَاذَانَ الصَّنْعَانِیِّ قَالَ: دَخَلْتُ إِلَی عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ بْنِ مَهْزِیَارَ الْأَهْوَازِیِّ فَسَأَلْتُهُ عَنْ آلِ أَبِی مُحَمَّدٍ علیهم السلام قَالَ یَا أَخِی لَقَدْ سَأَلْتَ عَنْ أَمْرٍ عَظِیمٍ حَجَجْتُ عِشْرِینَ حَجَّةً

ص: 9

کُلًّا أَطْلُبُ بِهِ عِیَانَ الْإِمَامِ فَلَمْ أَجِدْ إِلَی ذَلِکَ سَبِیلًا فَبَیْنَا أَنَا لَیْلَةً نَائِمٌ فِی مَرْقَدِی إِذْ رَأَیْتُ قَائِلًا یَقُولُ یَا عَلِیَّ بْنَ إِبْرَاهِیمَ قَدْ أَذِنَ اللَّهُ لِی فِی الْحَجِّ فَلَمْ أَعْقِلْ لَیْلَتِی حَتَّی أَصْبَحْتُ فَأَنَا مُفَکِّرٌ فِی أَمْرِی أَرْقُبُ الْمَوْسِمَ لَیْلِی وَ نَهَارِی فَلَمَّا کَانَ وَقْتُ الْمَوْسِمِ أَصْلَحْتُ أَمْرِی وَ خَرَجْتُ مُتَوَجِّهاً نَحْوَ الْمَدِینَةِ فَمَا زِلْتُ کَذَلِکَ حَتَّی دَخَلْتُ یَثْرِبَ فَسَأَلْتُ عَنْ آلِ أَبِی مُحَمَّدٍ علیه السلام فَلَمْ أَجِدْ لَهُ أَثَراً وَ لَا سَمِعْتُ لَهُ خَبَراً فَأَقَمْتُ مُفَکِّراً فِی أَمْرِی حَتَّی خَرَجْتُ مِنَ الْمَدِینَةِ أُرِیدُ مَکَّةَ فَدَخَلْتُ الْجُحْفَةَ وَ أَقَمْتُ بِهَا یَوْماً وَ خَرَجْتُ مِنْهَا مُتَوَجِّهاً نَحْوَ الْغَدِیرِ وَ هُوَ عَلَی أَرْبَعَةِ أَمْیَالٍ مِنَ الْجُحْفَةِ فَلَمَّا أَنْ دَخَلْتُ الْمَسْجِدَ صَلَّیْتُ وَ عَفَّرْتُ وَ اجْتَهَدْتُ فِی الدُّعَاءِ وَ ابْتَهَلْتُ إِلَی اللَّهِ لَهُمْ وَ خَرَجْتُ أُرِیدُ عُسْفَانَ فَمَا زِلْتُ کَذَلِکَ حَتَّی دَخَلْتُ مَکَّةَ فَأَقَمْتُ بِهَا أَیَّاماً أَطُوفُ الْبَیْتَ وَ اعْتَکَفْتُ فَبَیْنَا أَنَا لَیْلَةً فِی الطَّوَافِ إِذَا أَنَا بِفَتًی حَسَنِ الْوَجْهِ طَیِّبِ الرَّائِحَةِ یَتَبَخْتَرُ فِی مِشْیَتِهِ طَائِفٍ حَوْلَ الْبَیْتِ فَحَسَّ قَلْبِی بِهِ فَقُمْتُ نَحْوَهُ فَحَکَکْتُهُ فَقَالَ لِی مِنْ أَیْنَ الرَّجُلُ فَقُلْتُ مِنْ أَهْلِ الْعِرَاقِ فَقَالَ لِی مِنْ أَیِّ الْعِرَاقِ قُلْتُ مِنَ الْأَهْوَازِ فَقَالَ لِی تَعْرِفُ بِهَا ابْنَ الْخَضِیبِ فَقُلْتُ رَحِمَهُ اللَّهُ دُعِیَ فَأَجَابَ فَقَالَ رَحِمَهُ اللَّهُ فَمَا کَانَ أَطْوَلَ لَیْلَتَهُ وَ أَکْثَرَ تَبَتُّلَهُ وَ أَغْزَرَ دَمْعَتَهُ أَ فَتَعْرِفُ عَلِیَّ بْنَ إِبْرَاهِیمَ الْمَازِیَارَ فَقُلْتُ أَنَا عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ (1)

فَقَالَ حَیَّاکَ اللَّهُ أَبَا الْحَسَنِ مَا فَعَلْتَ بِالْعَلَامَةِ الَّتِی بَیْنَکَ وَ بَیْنَ أَبِی مُحَمَّدٍ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ فَقُلْتُ مَعِی قَالَ أَخْرِجْهَا فَأَدْخَلْتُ یَدِی فِی جَیْبِی فَاسْتَخْرَجْتُهَا فَلَمَّا أَنْ رَآهَا لَمْ یَتَمَالَکْ أَنْ تَغَرْغَرَتْ عَیْنَاهُ (2)

وَ بَکَی مُنْتَحِباً حَتَّی بَلَّ أَطْمَارَهُ ثُمَّ قَالَ أُذِنَ لَکَ الْآنَ یَا ابْنَ الْمَازِیَارِ صِرْ إِلَی رَحْلِکَ وَ کُنْ عَلَی أُهْبَةٍ مِنْ أَمْرِکَ حَتَّی إِذَا لَبِسَ اللَّیْلُ جِلْبَابَهُ وَ غَمَرَ النَّاسَ ظَلَامُهُ صِرْ إِلَی شِعْبِ بَنِی عَامِرٍ فَإِنَّکَ سَتَلْقَانِی هُنَاکَ فَصِرْتُ إِلَی مَنْزِلِی فَلَمَّا أَنْ حَسِسْتُ بِالْوَقْتِ أَصْلَحْتُ رَحْلِی وَ قَدَّمْتُ رَاحِلَتِی

ص: 10


1- 1. ینبئ کلامه هذا أن مهزیار اصله مأزیار. فتحرر.
2- 2. یقال: تغرغرت عینه بالدمع إذا تردد فیها الدمع.

وَ عَکَمْتُهَا شَدِیداً وَ حَمَلْتُ وَ صِرْتُ فِی مَتْنِهِ وَ أَقْبَلْتُ مُجِدّاً فِی السَّیْرِ حَتَّی وَرَدْتُ الشِّعْبَ فَإِذَا أَنَا بِالْفَتَی قَائِمٌ یُنَادِی إِلَیَّ یَا أَبَا الْحَسَنِ إِلَیَّ فَمَا زِلْتُ نَحْوَهُ فَلَمَّا قَرُبْتُ بَدَأَنِی بِالسَّلَامِ وَ قَالَ لِی سِرْ بِنَا یَا أَخِ فَمَا زَالَ یُحَدِّثُنِی وَ أُحَدِّثُهُ حَتَّی تَخَرَّقْنَا جِبَالَ عَرَفَاتٍ وَ سِرْنَا إِلَی جِبَالِ مِنًی وَ انْفَجَرَ الْفَجْرُ الْأَوَّلُ وَ نَحْنُ قَدْ تَوَسَّطْنَا جِبَالَ الطَّائِفِ فَلَمَّا أَنْ کَانَ هُنَاکَ أَمَرَنِی بِالنُّزُولِ وَ قَالَ لِی انْزِلْ فَصَلِّ صَلَاةَ اللَّیْلِ فَصَلَّیْتُ وَ أَمَرَنِی بِالْوَتْرِ فَأَوْتَرْتُ وَ کَانَتْ فَائِدَةً مِنْهُ ثُمَّ أَمَرَنِی بِالسُّجُودِ وَ التَّعْقِیبِ ثُمَّ فَرَغَ مِنْ صَلَاتِهِ وَ رَکِبَ وَ أَمَرَنِی بِالرُّکُوبِ وَ سَارَ وَ سِرْتُ مَعَهُ حَتَّی عَلَا ذِرْوَةَ الطَّائِفِ فَقَالَ هَلْ تَرَی شَیْئاً قُلْتُ نَعَمْ أَرَی کَثِیبَ رَمْلٍ عَلَیْهِ بَیْتُ شَعْرٍ یَتَوَقَّدُ الْبَیْتُ نُوراً فَلَمَّا أَنْ رَأَیْتُهُ طَابَتْ نَفْسِی فَقَالَ لِی هَنَأَکَ الْأَمَلُ وَ الرَّجَاءُ ثُمَّ قَالَ سِرْ بِنَا یَا أَخِ فَسَارَ وَ سِرْتُ بِمَسِیرِهِ إِلَی أَنِ انْحَدَرَ مِنَ الذِّرْوَةِ وَ سَارَ فِی أَسْفَلِهِ فَقَالَ انْزِلْ فَهَاهُنَا یَذِلُّ کُلُّ صَعْبٍ وَ یَخْضَعُ کُلُّ جَبَّارٍ ثُمَّ قَالَ خَلِّ عَنْ زِمَامِ النَّاقَةِ قُلْتُ فَعَلَی مَنْ أُخَلِّفُهَا فَقَالَ حَرَمُ الْقَائِمِ علیه السلام لَا یَدْخُلُهُ إِلَّا مُؤْمِنٌ وَ لَا یَخْرُجُ مِنْهُ إِلَّا مُؤْمِنٌ فَخَلَّیْتُ عَنْ زِمَامِ رَاحِلَتِی وَ سَارَ وَ سِرْتُ مَعَهُ إِلَی أَنْ دَنَا مِنْ بَابِ الْخِبَاءِ فَسَبَقَنِی بِالدُّخُولِ وَ أَمَرَنِی أَنْ أَقِفَ حَتَّی یَخْرُجَ إِلَیَّ ثُمَّ قَالَ لِی ادْخُلْ هَنَّأَکَ السَّلَامَةُ فَدَخَلْتُ فَإِذَا أَنَا بِهِ جَالِسٌ قَدِ اتَّشَحَ بِبُرْدَةٍ وَ اتَّزَرَ بِأُخْرَی (1) وَ قَدْ کَسَرَ بُرْدَتَهُ عَلَی عَاتِقِهِ وَ هُوَ کَأُقْحُوَانَةِ أُرْجُوَانٍ قَدْ تَکَاثَفَ عَلَیْهَا النَّدَی وَ أَصَابَهَا أَلَمُ الْهَوَی وَ إِذَا هُوَ کَغُصْنِ بَانٍ (2)

أَوْ قَضِیبِ رَیْحَانٍ سَمْحٌ سَخِیٌّ تَقِیٌّ نَقِیٌّ لَیْسَ بِالطَّوِیلِ الشَّامِخِ وَ لَا بِالْقَصِیرِ اللَّازِقِ بَلْ مَرْبُوعُ الْقَامَةِ مُدَوَّرُ الْهَامَةِ صَلْتُ الْجَبِینِ أَزَجُّ الْحَاجِبَیْنِ أَقْنَی الْأَنْفِ سَهْلُ الْخَدَّیْنِ عَلَی خَدِّهِ الْأَیْمَنِ خَالٌ کَأَنَّهُ فُتَاتُ مِسْکٍ عَلَی رَضْرَاضَةِ عَنْبَرٍ فَلَمَّا أَنْ رَأَیْتُهُ بَدَرْتُهُ بِالسَّلَامِ فَرَدَّ عَلَیَّ أَحْسَنَ مَا سَلَّمْتُ عَلَیْهِ وَ شَافَهَنِی وَ

ص: 11


1- 1. قال الفیروزآبادی فی مادة- أزر- و ائتزر به و تأزر به، و لا تقل: اتزر، و قد جاء فی بعض الأحادیث و لعله من تحریف الرواة.
2- 2. البان: شجر سبط القوام لین ورقه: کورق الصفصاف، و یشبه به القد لطوله.

سَأَلَنِی عَنْ أَهْلِ الْعِرَاقِ فَقُلْتُ سَیِّدِی قَدْ أُلْبِسُوا جِلْبَابَ الذِّلَّةِ وَ هُمْ بَیْنَ الْقَوْمِ أَذِلَّاءُ فَقَالَ لِی یَا ابْنَ الْمَازِیَارِ لَتَمْلِکُونَهُمْ کَمَا مَلَکُوکُمْ وَ هُمْ یَوْمَئِذٍ أَذِلَّاءُ فَقُلْتُ سَیِّدِی لَقَدْ بَعُدَ الْوَطَنُ وَ طَالَ الْمَطْلَبُ فَقَالَ یَا ابْنَ الْمَازِیَارِ أَبِی أَبُو مُحَمَّدٍ عَهِدَ إِلَیَّ أَنْ لَا أُجَاوِرَ قَوْماً غَضِبَ اللَّهُ عَلَیْهِمْ وَ لَهُمُ الْخِزْیُ فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ وَ لَهُمْ عَذابٌ أَلِیمٌ وَ أَمَرَنِی أَنْ لَا أَسْکُنَ مِنَ الْجِبَالِ إِلَّا وَعْرَهَا وَ مِنَ الْبِلَادِ إِلَّا قَفْرَهَا وَ اللَّهِ مَوْلَاکُمْ أَظْهَرَ التَّقِیَّةَ فَوَکَلَهَا بِی فَأَنَا فِی التَّقِیَّةِ إِلَی یَوْمِ یُؤْذَنُ لِی فَأَخْرُجُ فَقُلْتُ یَا سَیِّدِی مَتَی یَکُونُ هَذَا الْأَمْرُ فَقَالَ إِذَا حِیلَ بَیْنَکُمْ وَ بَیْنَ سَبِیلِ الْکَعْبَةِ وَ اجْتَمَعَ الشَّمْسُ وَ الْقَمَرُ وَ اسْتَدَارَ بِهِمَا الْکَوَاکِبُ وَ النُّجُومُ فَقُلْتُ مَتَی یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ فَقَالَ لِی فِی سَنَةِ کَذَا وَ کَذَا تَخْرُجُ دَابَّةُ الْأَرْضِ مِنْ بَیْنِ الصَّفَا وَ الْمَرْوَةِ وَ مَعَهُ عَصَا مُوسَی وَ خَاتَمُ سُلَیْمَانَ تَسُوقُ النَّاسَ إِلَی الْمَحْشَرِ قَالَ فَأَقَمْتُ عِنْدَهُ أَیَّاماً وَ أَذِنَ لِی بِالْخُرُوجِ بَعْدَ أَنِ اسْتَقْصَیْتُ لِنَفْسِی وَ خَرَجْتُ نَحْوَ مَنْزِلِی وَ اللَّهِ لَقَدْ سِرْتُ مِنْ مَکَّةَ إِلَی الْکُوفَةِ وَ مَعِی غُلَامٌ یَخْدُمُنِی فَلَمْ أَرَ إِلَّا خَیْراً وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ تَسْلِیماً.

دلائل الإمامة للطبری، عن محمد بن سهل الجلودی عن أحمد بن محمد بن جعفر الطائی عن محمد بن الحسن بن یحیی الحارثی عن علی بن إبراهیم بن مهزیار: مثله علی وجه أبسط مما رواه الشیخ و المضمون قریب

**[ترجمه]غیبت طوسی: حبیب بن محمد بن یونس بن شاذان صنعانی می گوید: بر علی بن ابراهیم بن مهزیار اهوازی وارد شدم و از بازماندگان امام حسن عسکری علیه السلام سؤال کردم. علی بن مهزیار گفت: برادر، مطلب بزرگی را پرسیدی.من بیست مرتبه به حج بیت اللَّه مشرف گشته ام. در تمام این سفرها قصدم دیدن امام زمان علیه السلام بود، ولی در این بیست سفر راه به جایی نبردم. تا آنکه شبی در بستر خود خوابیده بودم کهشنیدم کسی می گوید: «ای علی بن ابراهیم! خداوند به تو فرمان داده که امسال نیز حج کنی!» آن شب را هر طور بود به صبح آوردم و صبح در کار خود می اندیشیدم و شب و روز مراقب موسم حج بودم.

چون موسم حج فرا رسید، کارم را روبه راه کردم و به آهنگ حج، به جانب مدینه رهسپار گشتم.چون به مدینه رسیدم، از بازماندگان امام حسن عسکری علیه السلام جویا شدم، ولی اثری از او نیافتم و خبری نگرفتم. در آنجا نیز پیوسته درباره منظورم فکر می کرد م. تا آنکه به قصد مکه از مدینه خارج شدم. پس به «جحفه» رسیدم و یک روز ماندم و به سوی غدیر که در چهار میلی جحفه بود، رهسپار گردیدم. وقتی به مسجد جحفه در آمدم، نماز گزاردم. سپس صورت به خاک نهادم و برای تشرف به خدمت اولاد امام یازدهم، در دعا و تضرع به درگاه خداوند کوشیدم. سپس به سمت «عسفان» و از آنجا به مکه رفتم و چند روزی در آنجا ماندم و به طواف خانه خدا و اعتکاف در مسجدالحرام پرداختم.

شبی در اثنای طواف، جوان زیبای خوشبویی را دیدم که به آرامی راه می رود و در اطراف خانه طواف می کند. دلم متوجه او شد، برخاستم و به جانب او رفتم و تکانی به اودادم تا متوجه من شد. پرسید: «از مردم کجایی؟» گفتم: «از اهل عراق هستم.» پرسید:«کدام عراق؟» گفتم اهواز. پرسید:«خصیب (خضیب) را می شناسی؟» گفتم:«خدا او را رحمت کند؛ دعوت حق را اجابت کرد.» گفت: «خدا او را رحمت فرماید که شب ها را بیدار بود و بسیار به درگاه خداوند می نالید و پیوسته اشکش جاری بود.»

سپس پرسید: «علی بن ابراهیم مهزیار را می شناسی؟» گفتم: «علی بن ابراهیم من هستم.» گفت: «ای ابوالحسن! خدا تو را نگه دارد. علامتی را که میان تو و امام حسن عسکری علیه السلام بود چه کردی؟» گفتم: «اینک نزد من است.» گفت: «آن را بیرون بیاور!» من دست در جیب بردم و آن را در آوردم. وقتی آن را دید، نتوانست خودداری کند و دیدگانش پر از اشک شد و زار زار گریست، به طوری که لباس هایش از سیلاب اشک، تر گشت.

آنگاه فرمود: «ای پسر مهزیار! خداوند به تو اذن می دهد! خداوند به تو اذن می دهد. (دو بار فرمود) به جایی که رحل اقامت افکنده ای برو و صبر کن تا شب فرا رسد و تاریکی آن مردم را فراگیرد. سپس برو به جانب (شعب بنی عامر) که در آنجا مرا خواهی دید.» من به منزل خود رفتم. چون احساس کردم وقت فرا رسیده، اثاثم را جمع و جور کردم و سپس شتر خود را پیش کشیدم و جهاز آن را محکم بستم. سپس لوازم خود را بار کرده و سوار شدم و به سرعت راندم تا به شعب بنی عامر رسیدم.

دیدم همان جوان ایستاده و بانگ می زند که «ای ابوالحسن، بیا نزد من!» چون نزدیک وی رسیدم، ابتدا سلام کرد و گفت: «ای برادر! با ما راه بیا.» با هم به راه افتادیم و گفتگو می کرد یم تا آنکه کوه های عرفات را پشت سر گذاشته و به طرف کوه های منی رفتیم. وقتی از آنجا نیز گذشتیم، به میان کوه های طائف رسیدیم.

چون صبح کاذب دمید، به من دستور داد که پیاده شوم و نماز شب بخوانم. بعد از نماز شب، دستور داد که نماز «وتر» بخوانم. من هم نماز وتر را خواندم و این فایده ای بود که از وی کسب کردم. سپس امر کرد که سجود کنم و تعقیب بخوانم. آنگاهنمازش را تمام کرد و سوار شد و به من هم دستور داد که سوار شوم با وی حرکت کنم، تا آنکه قلعه کوه طائف پیدا شد.

پرسید: «آیا چیزی می بینی؟» گفتم: «آری، تل ریگی می بینم که خیمه ای بر بالای آن است و نور از داخل آن می درخشد.» وقتی آن را دیدم، خوشحال گشتم. او گفت: «امید و آرزوی تو در آنجاست.» آنگاه گفت:«برادر، با من بیا!» او می رفت و من هم از همان راه می رفتم ، تا اینکه از بلندی کوه پایین آمدیم.آنگاه گفت: «پیاده شو که در اینجا سرکشان، ذلیل و جباران، خاضع می گردند.» آنگاه گفت: «مهار شتر را رها کن.» گفتم: «به دست کی بدهم؟»

گفت: «اینجا حرم قائم آل محمد علیه السلام است. کسی جز افراد با ایمان بدینجا راه نمی یابد و هیچ کس جز مؤمن از اینجا بیرون نمی رود.» من هم مهار شترم را رها کردم و با او رفتم تا نزدیک چادر رسیدیم. او نخست به درون چادر رفت و به من دستور داد که در بیرون چادر توقف کنم تا او برگردد. سپس گفت: «داخل شو که در اینجا جز سلامتی چیزی نیست.» من وارد چادر شدم و آن حضرت را دیدم که نشسته و دو برد یمانی پوشیده و قسمتی از یکی را روی دوش انداخته است .

اندامش در لطافت مانند گل بابونه و رنگ مبارکش در سرخی، همچون گل ارغوانی است که قطراتی از عرق، مثل شبنم بر آن نشسته باشد، ولی چندان سرخ نبود. قد مبارکش مانند شاخه درخت «بان» یا چوبه ریحان بود. جوانی ذیجود، پاکیزه و پاک سرشت بود که نه بسیار بلند و نه خیلی کوتاه بود، بلکه متوسط القامه بود.

سر مبارکش گرد، پیشانی اش گشاده، ابروانش بلند و کمانی، بینی اش کشیده و میان برآمده، صورتش کم گوشت و بر گونه راستش خالی مانند پاره مشکی بود که بر روی عنبر کوبیده قرار داشته باشد.

هنگامی که حضرتش را دیدم، سلام کردم و جوابی از سلام خود بهتر شنیدم.آنگاه مرا مخاطب ساخت و احوال مردم عراق را پرسید. عرض کردم: «آقا! مردم عراق (شیعیان) در کمال ذلت به سر می برند و میان سایر مردم خوارند.» فرمود: «پسر مهزیار! روزی فرا می رسد که شما بر آنان مسلط گشته و مالک آنها (یعنی مردم غیر شیعه) باشید، چنان که امروز آنها بر شما مسلط شده اند. آنها در آن روز ذلیل و خوار خواهند بود.»

عرض کردم: «آقا! جای شما از ما دور و آمدنتان به طول انجامیده!» فرمود: «پسر مهزیار! پدرم ابو محمد (امام حسن عسکری علیه السلام ) از من پیمان گرفت که مجاور قومی نباشم که خداوند بر آنها غضب کرده و در دنیا و آخرت مورد نفرت و مستحق عذاب دردناک هستند. و امر فرمود که جز در کوه های سخت و بیابان های هموار نمانم.به خدا قسم مولای شما (امام حسن عسکری علیه السلام ) خود رسم تقیه پیش گرفت و مرا نیز امر به تقیه فرمود. من هم اکنون در تقیه به سر می برم تا روزی که خداوند به من اجازه دهد و قیام کنم.»

عرض کردم: «آقا! چه وقت قیام می فرمایی؟» فرمود: «موقعی که راه حج را به روی شما ببندند، خورشید و ماه در یک جا جمع شوند و نجوم و ستارگان در اطراف آن به گردش درآیند.»عرض کردم: «یا ابن رسول اللَّه! این علائم کی خواهد بود؟» فرمود: «در فلان سال و فلان سال، «دابة الارض» در بین صفا و مروه قیام کند، در حالی که عصای موسی و انگشتر سلیمان با او باشد و مردم را به سوی محشر سوق دهد.» (دابة الارض یعنی متحرک در روی زمین و مقصود خود آن حضرت است.)

علی بن مهزیار افزود: «چند روز در خدمت حضرت ماندم و بعد از آنکه به منتهای آرزوی خود رسیدم، رخصت گرفته به طرف منزلم برگشتم. به خدا قسم از مکه به کوفه آمدم، در حالی که فقط غلام خدمتکار همراه داشتم و هیچ گونه خطری ندیدم و صلی اللَّه علی محمد و آله و سلم تسلیما.» - . غیبت طوسی: 263 -

در کتاب «دلائل الامامة» تألیف محمد بن جریرطبری نیز این حدیث، مبسوط تر از روایت شیخ طوسی آمده است و مضمون هر دو تقریبا یکی است. - . دلائل الامامة: 270 -

**[ترجمه]

بیان

قال الفیروزآبادی الأقحوان بالضم البابونج و الأرجوان بالضم الأحمر و لعل المعنی أن فی اللطافة کان مثل الأقحوان و فی اللون کالأرجوان فإن الأقحوان أبیض و لا یبعد أن یکون فی الأصل کأقحوانة و أرجوان و علیهما و أصابهما أو یکون الأرجوان بدل الأقحوانة فجمعهما النساخ.

و إصابة الندی تشبیه لما أصابه علیه السلام من العرق و إصابة ألم الهواء لانکسار لون الحمرة و عدم اشتدادها أو لبیان کون البیاض أو الحمرة مخلوطة بالسمرة فراعی فی بیان سمرته علیه السلام غایة الأدب.

و قال الجزری فی صفة النبی صلی الله علیه و آله کان صلت الجبین أی واسعة و قیل الصلت

ص: 12

الأملس و قیل البارز.

و قال فی صفته صلی الله علیه و آله أزج الحواجب الزجج تقویس فی الحاجب مع طول فی طرفه و امتداده و قال الفیروزآبادی رجل سهل الوجه قلیل لحمه.

**[ترجمه]فیروزآبادی می گوید: کلمه «اقحوان» به ضم همزه و حاء، همان بابونه است و «اُرجوان» به ضم همزه و جیم، به معنای سرخ است، و شاید معنا این باشد که در لطافت مثل بابونه و در رنگ سرخ باشد؛ زیرا بابونه سفید است و بعید نیست که در اصل عبارت «کاُقحوانة و اُرجوان» و ضمیر«ها» نیز به صورت «علیهما» و «اصابهما» باشد، یا ارجوان به جای «اقحوان» باشد و نساخ هر دو را جمع کرده باشند.

عبارت «اصابة الندی» تشبیهی برای عرقی است که بر صورت حضرت علیه السلام بوده و عبارت «اصابة الم الهواء» به منظور بیان انکسار رنگ سرخی و عدم پر رنگی آن است، یا برای بیان این امر است که رنگ سفیدی و سرخی مایل به خاکستری است. پس راوی کمال ادب را در بیان رنگ بین سفیدی و سیاهی حضرت علیه السلام رعایت کرده است .

جزری در وصف پیامبر صلی الله علیه و آله می گوید: حضرت «صلت الجبین»، یعنی پیشانی پهنی داشت و گفته شده که «صلت»، به معنای نرم و به معنای آشکار است.

جزری در وصف پیامبر صلی الله علیه و آله می گوید: حضرت «ازجّ الحواجب» بودند. «زجج» حالت کمانی در ابروست که همراه با کشیدگی در انتها و امتداد آن است. و فیروزآبادی گفته: «رجل سهل الوجه» کسی را گویند که صورتش کم گوشت است.

**[ترجمه]

أقول

و لا یبعد أن یکون الشمس و القمر و النجوم کنایات عن الرسول و أمیر المؤمنین و الأئمة صلوات الله علیهم أجمعین و یحتمل أن یکون المراد قرب الأمر بقیام الساعة التی یکون فیها ذلک و یمکن حمله علی ظاهره.

**[ترجمه]دور نیست که جمع شدن خورشید و ماه و ستارگان، کنایه از پیغمبر صلی الله علیه و آله و امیرالمؤمنین و ائمه صلوات اللَّه علیهم اجمعین باشد. و هم محتمل است که مقصود، نزدیکی قیام امام زمان علیه السلام با روز رستاخیز باشد که اوضاع کواکب چنین خواهد شد و هم ممکن است که معنی آن، ظاهر عبارت باشد.

**[ترجمه]

«7»

غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی جَمَاعَةٌ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ قُولَوَیْهِ وَ غَیْرِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ الْکُلَیْنِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ قَیْسٍ عَنْ بَعْضِ جَلَاوِزَةِ(1)

السَّوَادِ قَالَ: شَهِدْتُ نَسِیماً آنِفاً بِسُرَّ مَنْ رَأَی وَ قَدْ کَسَرَ بَابَ الدَّارِ فَخَرَجَ إِلَیْهِ وَ بِیَدِهِ طَبَرْزِینٌ فَقَالَ مَا تَصْنَعُ فِی دَارِی قَالَ نَسِیمٌ إِنَّ جَعْفَراً زَعَمَ أَنَّ أَبَاکَ مَضَی وَ لَا وَلَدَ لَهُ فَإِنْ کَانَتْ دَارَکَ فَقَدِ انْصَرَفْتُ عَنْکَ فَخَرَجَ عَنِ الدَّارِ قَالَ عَلِیُّ بْنُ قَیْسٍ فَقَدِمَ عَلَیْنَا غُلَامٌ مِنْ خُدَّامِ الدَّارِ فَسَأَلْتُهُ عَنْ هَذَا الْخَبَرِ فَقَالَ مَنْ حَدَّثَکَ بِهَذَا قُلْتُ حَدَّثَنِی بَعْضُ جَلَاوِزَةِ السَّوَادِ فَقَالَ لِی لَا یَکَادُ یَخْفَی عَلَی النَّاسِ شَیْ ءٌ(2).

**[ترجمه]غیبت طوسی: علی بن قیس از یکی از مأمورین سواد(سرزمین عراق) نقل کرده که آن مأمور گفت: چندی قبل «نسیم»، خادم امام حسن عسکری علیه السلام را در سامره دیدم که مشغول شکستن در خانه حضرت است. در آن موقع جوانی که تبری در دست داشت از خانه بیرون آمد و از وی پرسید:«در خانه من چه می کنی؟» نسیم گفت: جعفر (کذّاب) می گوید: «پدرت وفات یافت و فرزندی ندارد.اگر خانه تو است، من بیرون می روم.» این را گفت و از خانه بیرون رفت.

علی بن قیس گفت: یکی از خدام خانه امام پیش ما آمد و من اینخبر را از وی پرسیدم. گفت: «چه کسی این را به تو خبر داد؟» گفتم: «یکی از مأمورین سواد نقل کرد.» خادم گفت: «چیزی بر مردم پوشیده نمی ماند.» - . غیبت طوسی: 267 -

**[ترجمه]

«8»

غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ بْنِ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ وَ کَانَ أَسَنَّ شَیْخٍ مِنْ وُلْدِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ: رَأَیْتُهُ بَیْنَ الْمَسْجِدَیْنِ وَ هُوَ غُلَامٌ.

شا، [الإرشاد] ابن قولویه عن الکلینی عن علی بن محمد: مثله

**[ترجمه]غیبت طوسی: با همین سند از محمد بن اسماعیل بن موسی بن جعفر علیه السلام که مسن ترین پیرمردان اولاد پیغمبر صلی الله علیه و آله بود، نقل کرده که امام زمان را موقعی که طفل بود، مابین دو مسجد دیدم. - . غیبت طوسی: 267 -

شیخ مفید در کتاب ارشاد القلوب نیز این روایت را نقل کرده است. - . ارشاد القلوب: 350 -

**[ترجمه]

بیان

لعل المراد بالمسجدین مسجدی [مسجدا] مکة و المدینة.

**[ترجمه]شاید مقصود از دو مسجد، مسجد مکه و مدینه باشد.

**[ترجمه]

«9»

غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنْ خَادِمٍ لِإِبْرَاهِیمَ بْنِ عَبْدَةَ النَّیْشَابُورِیِّ قَالَ: کُنْتُ

ص: 13


1- 1. قال الجوهریّ: الجلواز: الشّرطیّ، و الجمع: الجلاوزة.
2- 2. رواه الکلینی فی الکافی ج 1 ص 331 و فیه« سیما» بدل« نسیم» فی الموضعین فقیل ان سیماء من عبید جعفر الکذاب و قیل انه واحد من معتمدی السلطان.

وَاقِفاً مَعَ إِبْرَاهِیمَ عَلَی الصَّفَا فَجَاءَ غُلَامٌ (1)

حَتَّی وَقَفَ عَلَی إِبْرَاهِیمَ وَ قَبَضَ عَلَی کِتَابِ مَنَاسِکِهِ وَ حَدَّثَهُ بِأَشْیَاءَ.

شا، [الإرشاد] ابن قولویه عن الکلینی عن علی بن محمد عن محمد بن شاذان بن نعیم عن خادم لإبراهیم: مثله و فیه فجاء صاحب الأمر.

**[ترجمه]غیبت طوسی: خادم ابراهیم بن عبده نیشابوری می گوید: من با ابراهیم در صفا ایستاده بودیم که طفلی آمد و پهلوی ابراهیم ایستاد، کتاب مناسک (احکام حجّ) خود را گرفت و چیزهایی را برای او نقل کرد. - . غیبت طوسی: 267 -

در ارشاد القلوب مفید روایت مذکور را ذکر کرده، با این فرق که به جای طفلی، «صاحب الامر» آمده است. - . ارشاد القلوب: 350 -

**[ترجمه]

«10»

غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ إِدْرِیسَ قَالَ: رَأَیْتُهُ بَعْدَ مُضِیِّ أَبِی مُحَمَّدٍ علیه السلام حِینَ أَیْفَعَ وَ قَبَّلْتُ یَدَیْهِ وَ رَأْسَهُ.

شا، [الإرشاد] ابن قولویه عن الکلینی عن علی بن محمد عن أحمد بن إبراهیم بن إدریس عن أبیه: مثله

**[ترجمه]غیبت طوسی: ابراهیم بن ادریس می گوید: «بعد از درگذشت امام حسن عسکری علیه السلام ، امام زمان علیه السلام را دیدم که در حدود بیست سال داشت و من دست و سر مبارکش را بوسیدم.» در ارشاد القلوب شیخ مفید نیز این روایت نقل شده است. - . غیبت طوسی: 268 -

**[ترجمه]

بیان

أیفع الغلام أی ارتفع راهق العشرین.

**[ترجمه]عبارت «ایفع الغلام»، یعنی رشد کرد و به نزدیک سن بیست سالگی رسید .

**[ترجمه]

«11»

غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنْ أَبِی عَلِیِّ بْنِ مُطَهَّرٍ قَالَ: رَأَیْتُهُ وَ وَصَفَ قَدَّهُ.

**[ترجمه]غیبت طوسی: ابوعلی بن مطهر می گوید: «او را دیدم»، سپس اندام حضرت را توصیف می کند. - . غیبت طوسی: 268 -

**[ترجمه]

«12»

غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی أَحْمَدُ بْنُ عَلِیٍّ الرَّازِیُّ عَنْ أَبِی ذَرٍّ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی سَوْرَةَ وَ هُوَ مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ التَّمِیمِیُّ وَ کَانَ زَیْدِیّاً قَالَ: سَمِعْتُ هَذِهِ الْحِکَایَةَ مِنْ جَمَاعَةٍ یَرْوُونَهَا عَنْ أَبِی رحمه الله أَنَّهُ خَرَجَ إِلَی الْحَیْرِ قَالَ فَلَمَّا صِرْتُ إِلَی الْحَیْرِ إِذَا

شَابٌّ حَسَنُ الْوَجْهِ یُصَلِّی ثُمَّ إِنَّهُ وَدَّعَ وَ وَدَّعْتُ وَ خَرَجْنَا فَجِئْنَا إِلَی الْمَشْرَعَةِ فَقَالَ لِی یَا بَا سَوْرَةَ أَیْنَ تُرِیدُ فَقُلْتُ الْکُوفَةَ فَقَالَ لِی مَعَ مَنْ قُلْتُ مَعَ النَّاسِ قَالَ لِی لَا تُرِیدُ نَحْنُ جَمِیعاً نَمْضِی قُلْتُ وَ مَنْ مَعَنَا فَقَالَ لَیْسَ نُرِیدُ مَعَنَا أَحَداً قَالَ فَمَشَیْنَا لَیْلَتَنَا فَإِذَا نَحْنُ عَلَی مَقَابِرِ مَسْجِدِ السَّهْلَةِ فَقَالَ لِی هُوَ ذَا مَنْزِلُکَ فَإِنْ شِئْتَ فَامْضِ ثُمَّ قَالَ لِی تَمُرُّ إِلَی ابْنِ الزُّرَارِیِّ عَلِیِّ بْنِ یَحْیَی فَتَقُولُ لَهُ یُعْطِیکَ الْمَالَ الَّذِی عِنْدَهُ فَقُلْتُ لَهُ لَا یَدْفَعُهُ إِلَیَّ فَقَالَ لِی قُلْ لَهُ بِعَلَامَةِ أَنَّهُ کَذَا وَ کَذَا دِینَاراً وَ کَذَا وَ کَذَا دِرْهَماً وَ هُوَ فِی مَوْضِعِ کَذَا وَ کَذَا وَ عَلَیْهِ کَذَا وَ کَذَا مُغَطًّی فَقُلْتُ لَهُ وَ مَنْ أَنْتَ قَالَ أَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ قُلْتُ فَإِنْ لَمْ یَقْبَلْ مِنِّی وَ طُولِبْتُ بِالدَّلَالَةِ فَقَالَ أَنَا وَرَاکَ قَالَ فَجِئْتُ إِلَی ابْنِ الزُّرَارِیِّ فَقُلْتُ لَهُ فَدَفَعَنِی فَقُلْتُ لَهُ الْعَلَامَاتِ

ص: 14


1- 1. تراه فی الکافی ج 1 ص 331 و فیه« فجاء علیه السلام» و هو الأظهر.

الَّتِی قَالَ لِی وَ قُلْتُ لَهُ قَدْ قَالَ لِی أَنَا وَرَاکَ فَقَالَ لَیْسَ بَعْدَ هَذَا شَیْ ءٌ وَ قَالَ لَمْ یَعْلَمْ بِهَذَا إِلَّا اللَّهُ تَعَالَی وَ دَفَعَ إِلَیَّ الْمَالَ.

وَ فِی حَدِیثٍ آخَرَ عَنْهُ وَ زَادَ فِیهِ: قَالَ أَبُو سَوْرَةَ فَسَأَلَنِیَ الرَّجُلُ عَنْ حَالِی فَأَخْبَرْتُهُ بِضَیْقَتِی وَ بِعَیْلَتِی فَلَمْ یَزَلْ یُمَاشِینِی حَتَّی انْتَهَیْتُ إِلَی النَّوَاوِیسِ فِی السَّحَرِ فَجَلَسْنَا ثُمَّ حَفَرَ بِیَدِهِ فَإِذَا الْمَاءُ قَدْ خَرَجَ فَتَوَضَّأَ ثُمَّ صَلَّی ثَلَاثَ عَشْرَةَ رَکْعَةً ثُمَّ قَالَ لِی امْضِ إِلَی أَبِی الْحَسَنِ عَلِیِّ بْنِ یَحْیَی فَاقْرَأْ عَلَیْهِ السَّلَامَ وَ قُلْ لَهُ یَقُولُ لَکَ الرَّجُلُ ادْفَعْ إِلَی أَبِی سَوْرَةَ مِنَ السَّبْعِمِائَةِ دِینَارٍ الَّتِی مَدْفُونَةٌ فِی مَوْضِعِ کَذَا وَ کَذَا مِائَةَ دِینَارٍ وَ إِنِّی مَضَیْتُ مِنْ سَاعَتِی إِلَی مَنْزِلِهِ فَدَقَقْتُ الْبَابَ فَقَالَ مَنْ هَذَا فَقُلْتُ قُولِی (1) لِأَبِی الْحَسَنِ هَذَا أَبُو سَوْرَةَ فَسَمِعْتُهُ یَقُولُ مَا لِی وَ لِأَبِی سَوْرَةَ ثُمَّ خَرَجَ إِلَیَّ فَسَلَّمْتُ عَلَیْهِ وَ قَصَصْتُ عَلَیْهِ الْخَبَرَ فَدَخَلَ وَ أَخْرَجَ إِلَیَّ مِائَةَ دِینَارٍ فَقَبَضْتُهَا فَقَالَ لِی صَافَحْتَهُ فَقُلْتُ نَعَمْ فَأَخَذَ یَدِی فَوَضَعَهَا عَلَی عَیْنَیْهِ وَ مَسَحَ بِهَا وَجْهَهُ- قَالَ أَحْمَدُ بْنُ عَلِیٍّ وَ قَدْ رُوِیَ هَذَا الْخَبَرُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ الْجَعْفَرِیِّ وَ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ بِشْرٍ الْخَزَّازِ وَ غَیْرِهِمَا: وَ هُوَ مَشْهُورٌ عِنْدَهُمْ.

یج، [الخرائج و الجرائح] عن ابن أبی سورة: مثله.

**[ترجمه]غیبت طوسی: ابوذر احمد بن ابی سوره که همان محمد بن حسن بن عبداللَّه تمیمی زیدی مذهب بود، روایت کرده که احمد بن ابی سوره گفت: این حکایت را از جماعتی شنیدم که آنها از پدرم روایت می کرد ند و می گفتند: «پدرت می گفت: یک بار به آهنگ دیدن «حیر» (قصر مخروبه متوکل عباسی در سامرا) سفر کردم.وقتی وارد حیر شدم، ناگاه جوان خوشرویی را دیدم که نماز می گزارد. سپس وی آنجا را ترک گفت و من هم آنجا را ترک گفتم، با هم بیرون رفتیم و به طرف «مشرعه» آمدیم.

جوان بهمن گفت: «ای ابو سوره!می خواهی به کجا بروی؟» گفتم: «می خواهم به کوفه بروم.»پرسید: «می خواهی با چه کسی بروی؟» گفتم: «با مردم.»گفت: «نمی خواهی همه با هم برویم؟» گفتم: «دیگر چه کسی با ما خواهد بود؟» گفت: «نمی خواهیم کسی با ما بیاید.»

آن شب را با هم به راه افتادیم تا به قبور مسجد سهله رسیدیم و او گفت: «اینک آن خانه ات است.» اگر می خواهی برو!» سپس گفت: «وقتی علی بن یحیی پسر زراری را ملاقات کردی، از وی بخواه تا اموالی را که پیش اوست به تو بدهد.» گفتم: «او نمی دهد.» گفت: «به فلان نشانی که فلان مقدار دینار و فلان مبلغ درهم در فلان جا گذارده است و فلان چیز بر روی آنست و در فلان چیز پیچیده است، خواهد داد.»پرسیدم: «شما کیستید؟» فرمود: «من محمد بن الحسن هستم.» گفتم: «اگر این نشانی ها را از من نپذیرد و دلیل های دیگری بخواهد، چه کنم؟» فرمود: «من پشت سر تو هستم.» من هم رفتم نزد پسر زراری و اموال را از وی خواستم و او به من نداد. گفتم: «نشانی هایی که به من داده، همین بود که به تو گفتم و گفته است که اگر تو نپذیرفتی، من در پشت سرت هستم.» گفت: «بیش از این نشانی لازم نیست. زیرا جز خداوند کسی از جریان این مال اطلاع نداشت.» آنگاه آن مال را به من داد.

در حدیث دیگری اضافه دارد که: ابو سوره گفت: آن مرد حالم را پرسید و من جواب دادم که با سختی و عیالواری می گذرانم. پس با هم آمدیم تا آنکه سحر به «نواویس» (محلی نزدیک کربلای کنونی) رسیدیم. او با دست زمین را کاوید و ناگاه از زمین آب جوشید، وضو گرفت و سیزده رکعت نماز گزارد. سپس گفت: «برو نزد ابوالحسن علی بن یحیی و سلام برسان و بگو که آن مرد می گوید: «از آن هفتصد دیناری که در فلان جا گذارده ای، صد دینار به ابو سوره بده!» من نیز همان موقع به خانه علی بن یحیی رفتم و دق الباب کردم. پرسید: «کیست؟» گفتم: «به ابوالحسن بگو ابو سوره است.» شنیدم که گفت: «من با ابو سوره چه کار دارم؟» آنگاه از خانه بیرون آمد، من سلام کردم و به وی دست داده و پیغام را به او دادم. او هم به درون خانه رفت و صد دینار آورد و به من داد و من هم گرفتم. سپس پرسید: «با این مرد مصافحه هم کرده ای؟» گفتم آری.پس او دست مرا روی دیدگانش نهاد و بر صورت خویش مالید.

احمد بن علی گفت:این خبر از محمد بن علی جعفری و عبداللَّه بن الحسن بن بشیر خزاز و غیر اینان هم روایت شده و در نزد آنها مشهور است. - . غیبت طوسی: 269 -

در خرایج راوندی هم این حدیث از ابوعلی بن سوره آمده است. - . خرایج و جرایح 1: 470 -

**[ترجمه]

«13»

ج، [الإحتجاج] غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی رَوَی مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ رَفَعَهُ عَنِ الزُّهْرِیِّ قَالَ: طَلَبْتُ هَذَا الْأَمْرَ طَلَباً شَاقّاً حَتَّی ذَهَبَ لِی فِیهِ مَالٌ صَالِحٌ فَوَقَعْتُ إِلَی الْعَمْرِیِّ وَ خَدَمْتُهُ وَ لَزِمْتُهُ وَ سَأَلْتُهُ بَعْدَ ذَلِکَ عَنْ صَاحِبِ الزَّمَانِ فَقَالَ لِی لَیْسَ إِلَی ذَلِکَ وُصُولٌ فَخَضَعْتُ فَقَالَ لِی بَکِّرْ بِالْغَدَاةِ فَوَافَیْتُ وَ اسْتَقْبَلَنِی وَ مَعَهُ شَابٌّ مِنْ أَحْسَنِ النَّاسِ وَجْهاً وَ أَطْیَبِهِمْ رَائِحَةً بِهَیْئَةِ التُّجَّارِ وَ فِی کُمِّهِ شَیْ ءٌ کَهَیْئَةِ التُّجَّارِ فَلَمَّا نَظَرْتُ إِلَیْهِ دَنَوْتُ مِنَ الْعَمْرِیِّ فَأَوْمَأَ إِلَیَّ فَعَدَلْتُ إِلَیْهِ وَ سَأَلْتُهُ فَأَجَابَنِی عَنْ کُلِّ مَا أَرَدْتُ ثُمَّ مَرَّ لِیَدْخُلَ الدَّارَ وَ کَانَتْ مِنَ الدُّورِ الَّتِی لَا نَکْتَرِثُ لَهَا فَقَالَ الْعَمْرِیُّ إِذْ أَرَدْتَ أَنْ تَسْأَلَ سَلْ فَإِنَّکَ لَا تَرَاهُ بَعْدَ ذَا فَذَهَبْتُ لِأَسْأَلَ فَلَمْ یَسْمَعْ وَ دَخَلَ الدَّارَ وَ مَا کَلَّمَنِی بِأَکْثَرَ مِنْ أَنْ قَالَ مَلْعُونٌ مَلْعُونٌ مَنْ أَخَّرَ الْعِشَاءَ إِلَی أَنْ

ص: 15


1- 1. خطاب للجاریة التی سألت من خلف الباب: من هذا؟.

تَشْتَبِکَ النُّجُومُ (1) مَلْعُونٌ مَلْعُونٌ مَنْ أَخَّرَ الْغَدَاةَ إِلَی أَنْ تَنْقَضِیَ النُّجُومُ وَ دَخَلَ الدَّارَ.

**[ترجمه]احتجاج و غیبت طوسی: زهری می گوید: به قدر کافی در جستجوی امام زمان گردش کردم و مال زیادی از من در این راه صرف شد. سپس به خدمت محمد بن عثمان رسیدم و به همین منظور، مدتی نزد وی به خدمتگزاری پرداختم. تا آنکه روزی از صاحب الزمان علیه السلام سراغ گرفتم و او گفت: «نمی توانی حضرت را ببینی.» من با التماس زیاد مقصود خود را تکرار کردم. او گفت: «فردا صبح بیا.»

چون فردا صبح نزد وی رفتم، دیدم جوانی که در زیبایی و خوشبویی از همه کس بهتر بود و لباس تجار را بر تن داشت، با وی است و به هیئت تجار، چیزی در آستین دست دارد. وقتی نظرم به او افتاد، نزدیک محمد بن عثمان رفتم، ولی او به من اشاره کرد که به طرف آن جوان برگردم. من هم به طرف جوان برگشتم و سؤالاتی از وی کردم و هر چه می خواستم، به من جواب داد. آنگاه رفت که داخل خانه شود و آن خانه، چندان مورد اعتنای ما نبود.

محمد بن عثمان به من گفت: «اگر می خواهی چیزی بپرسی، بپرس که دیگر بعد از این او را نمی بینی.» من هم به دنبال او رفتم که سؤالاتی کنم، ولی او گوش نداد و داخل خانه شد و جز این دو جمله چیزی نفرمود: «ملعون است، ملعون است کسی که نماز عشا را چندان به تأخیر بیندازد که ستارگان آسمان درهم شوند! ملعون است، ملعون است کسی که نماز صبح را چندان به تأخیر بیندازد که ستارگان آسمان ناپدید شود!» و سپس داخل خانه شد. - . احتجاج: 479 و غیبت طوسی: 271 -

**[ترجمه]

«14»

غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی أَحْمَدُ بْنُ عَلِیٍّ الرَّازِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ عُبَیْدِ اللَّهِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ جَابَانَ الدِّهْقَانِ عَنْ أَبِی سُلَیْمَانَ دَاوُدَ بْنِ غَسَّانَ الْبَحْرَانِیِّ قَالَ: قَرَأْتُ عَلَی أَبِی سَهْلٍ إِسْمَاعِیلَ بْنِ عَلِیٍّ النَّوْبَخْتِیِّ قَالَ مَوْلِدُ م ح م د بْنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ الرِّضَا بْنِ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ الصَّادِقِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْبَاقِرِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِمْ أَجْمَعِینَ وُلِدَ علیه السلام بِسَامَرَّاءَ سَنَةَ سِتٍّ وَ خَمْسِینَ وَ مِائَتَیْنِ وَ أُمُّهُ صَقِیلُ وَ یُکَنَّی أَبَا الْقَاسِمِ بِهَذِهِ الْکُنْیَةِ أَوْصَی النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله أَنَّهُ قَالَ اسْمُهُ کَاسْمِی وَ کُنْیَتُهُ کُنْیَتِی لَقَبُهُ الْمَهْدِیُّ وَ هُوَ الْحُجَّةُ وَ هُوَ الْمُنْتَظَرُ وَ هُوَ صَاحِبُ الزَّمَانِ علیه السلام.

قَالَ إِسْمَاعِیلُ بْنُ عَلِیٍّ: دَخَلْتُ عَلَی أَبِی مُحَمَّدٍ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ علیهما السلام فِی الْمَرْضَةِ الَّتِی مَاتَ فِیهَا وَ أَنَا عِنْدَهُ إِذْ قَالَ لِخَادِمِهِ عَقِیدٍ وَ کَانَ الْخَادِمُ أَسْوَدَ نُوبِیّاً قَدْ خَدَمَ مِنْ قَبْلِهِ عَلِیَّ بْنَ مُحَمَّدٍ وَ هُوَ رَبَّی الْحَسَنَ علیه السلام فَقَالَ لَهُ یَا عَقِیدُ أَغْلِ لِی مَاءً بِمُصْطُکَی فَأَغْلَی لَهُ ثُمَّ جَاءَتْ بِهِ صَقِیلُ الْجَارِیَةُ أُمُّ الْخَلَفِ علیه السلام فَلَمَّا صَارَ الْقَدَحُ فِی یَدَیْهِ وَ هَمَّ بِشُرْبِهِ فَجَعَلَتْ یَدُهُ تَرْتَعِدُ حَتَّی ضَرَبَ الْقَدَحَ ثَنَایَا الْحَسَنِ فَتَرَکَهُ مِنْ یَدِهِ وَ قَالَ لِعَقِیدٍ ادْخُلِ الْبَیْتَ فَإِنَّکَ تَرَی صَبِیّاً سَاجِداً فَأْتِنِی بِهِ قَالَ أَبُو سَهْلٍ قَالَ عَقِیدٌ فَدَخَلْتُ أَتَحَرَّی فَإِذَا أَنَا بِصَبِیٍّ سَاجِدٍ رَافِعٌ سَبَّابَتَهُ نَحْوَ السَّمَاءِ فَسَلَّمْتُ عَلَیْهِ فَأَوْجَزَ فِی صَلَاتِهِ فَقُلْتُ إِنَّ سَیِّدِی یَأْمُرُکَ بِالْخُرُوجِ إِلَیْهِ إِذْ جَاءَتْ أُمُّهُ صَقِیلُ فَأَخَذَتْ بِیَدِهِ وَ أَخْرَجَتْهُ إِلَی أَبِیهِ الْحَسَنِ علیه السلام قَالَ أَبُو سَهْلٍ فَلَمَّا مَثُلَ الصَّبِیُّ بَیْنَ یَدَیْهِ سَلَّمَ وَ إِذَا هُوَ دُرِّیُّ اللَّوْنِ وَ فِی شَعْرِ رَأْسِهِ قَطَطٌ مُفَلَّجُ الْأَسْنَانِ فَلَمَّا رَآهُ الْحَسَنُ بَکَی وَ قَالَ یَا سَیِّدَ أَهْلِ بَیْتِهِ اسْقِنِی الْمَاءَ فَ إِنِّی ذاهِبٌ إِلی رَبِّی وَ أَخَذَ الصَّبِیُّ الْقَدَحَ الْمَغْلِیَّ بِالْمُصْطُکَی بِیَدِهِ ثُمَّ حَرَّکَ

ص: 16


1- 1. لفظ« العشاء» مصحف و الصحیح« المغرب» و ذلک لان وقته المسنون یبتدئ من سقوط الحمرة الی سقوط الشفق المساوق لاشتباک النجوم فمن أخر صلاة المغرب عن اشتباک النجوم خالف السنة کما أن وقت صلاة الصبح المسنون یبتدئ من الغلس الی ظهور الشفق المساوق لانقضاء النجوم فمن أخرها الی انقضاء النجوم قد خالف السنة.

شَفَتَیْهِ ثُمَّ سَقَاهُ فَلَمَّا شَرِبَهُ قَالَ هَیِّئُونِی لِلصَّلَاةِ فَطُرِحَ فِی حَجْرِهِ مِنْدِیلٌ فَوَضَّأَهُ الصَّبِیُّ وَاحِدَةً وَاحِدَةً وَ مَسَحَ عَلَی رَأْسِهِ وَ قَدَمَیْهِ فَقَالَ لَهُ أَبُو مُحَمَّدٍ علیه السلام أَبْشِرْ یَا بُنَیَّ فَأَنْتَ صَاحِبُ الزَّمَانِ وَ أَنْتَ الْمَهْدِیُّ وَ أَنْتَ حُجَّةُ اللَّهِ عَلَی أَرْضِهِ وَ أَنْتُ وَلَدِی وَ وَصِیِّی وَ أَنَا وَلَدْتُکَ وَ أَنْتَ م ح م د بْنُ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ مُوسَی بْنِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ وَلَدَکَ رَسُولُ اللَّهِ وَ أَنْتَ خَاتِمُ الْأَئِمَّةِ الطَّاهِرِینَ وَ بَشَّرَ بِکَ رَسُولُ اللَّهِ وَ سَمَّاکَ وَ کَنَّاکَ بِذَلِکَ عَهِدَ إِلَیَّ أَبِی عَنْ آبَائِکَ الطَّاهِرِینَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی أَهْلِ الْبَیْتِ رَبُّنَا إِنَّهُ حَمِیدٌ مَجِیدٌ وَ مَاتَ الْحَسَنُ بْنُ عَلِیٍّ مِنْ وَقْتِهِ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِمْ أَجْمَعِینَ.

**[ترجمه]غیبت طوسی: ابو سلیمان داود بن غسان می گوید: به خدمت ابوسهل اسماعیل بن علی نوبختی رسیدم و سلام کردم. ابوسهل گفت: «ولادت (م ح م د) فرزند حسن بن علی بن محمد بن علی بن موسی بن جعفر بن محمد بن علی بن حسین بن علی بن ابی طالب صلوات اللَّه علیهم اجمعین، به سال 256 در سامره اتفاق افتاد. مادرش صیقل و کنیه اش ابوالقاسم است، و همین کنیه است که پیغمبر خبر داده و فرموده است: «نام او چون نام من و کنیه اش مثل کنیه من است؛ لقبش مهدی و حجت و منتظر است و هم او صاحب الزمان می باشد.»

سپس ابوسهل گفت: «در مرض منجر بهفوت امام حسن عسکری علیه السلام ،روزی من در خدمتش بودم. حضرت به «عقید»، خادم خود که غلامی سیاه چهره و اهل «نوبه» بود و پیش از آن حضرت، خدمتکار پدرش امام علی النقی علیه السلام بود و امام حسن عسکری علیه السلام را بزرگ کرده بود، فرمود: «ای عقید! قدری آب مصطکی برای من بجوشان!»عقید هم آب را روی اجاق نهاد و صیقل مادر امام زمان علیه السلام ،آن را به خدمت حضرت آورد.

حضرت کاسه را گرفت و خواست بیاشامد، ولی دست مبارکش لرزید و کاسه به دندان نازنینش خورد. سپس آن را رویزمین گذاشت. آنگاه رو به عقید کرد و فرمود: «برو به اندرون، کودکی را می بینی که در سجده است، او را نزد من بیاور.»

ابوسهل می گوید: عقید گفت: «وقتی به اندرون برای جستجوی او رفتم، دیدم کودکی سجده می کند و انگشت سبابه خود را به سوی آسمان گرفته است. من سلام کردم و او نمازش را کوتاه کرد.» سپس گفتم: «آقا شما را می طلبد که به خدمتش درآیی.» در این وقت مادرش صیقل آمد، دست او را گرفت و او را نزد پدرش آورد.

ابوسهل می گوید: موقعی که بچه خدمت حضرت رسید، سلام کرد. رنگش همچون درّ (سفید)، موهای سرش کوتاه و میان دندان هایش باز بود. وقتی امام حسن عسکری علیه السلام او را دید، گریست و فرمود: «ای آقای خاندانم! این آب را به من بده که من اینک به سوی خدای خود می روم. بچه کاسه آب داغ را برداشت و به دهان پدر بزرگوارش نزدیک ساخت تا آن را نوشید.آنگاه امام حسن عسکری علیه السلام فرمود: «مرا آماده نماز کنید.» بچه حوله ای در دامن امام پهن کرد و بدین گونه حضرت، یک یک اعضا را شست و سر و پای را مسح کرد .

آنگاه امام حسن عسکری علیه السلام فرمود: «ای فرزند! به تو مژده می دهم که صاحب الزمان و مهدی و حجت خدا در روی زمین تویی. تو فرزند من و جانشین من هستی؛ از من متولدشده ای و تو (م ح م د) فرزند حسن بن علی بن محمد بن علی بن موسی بن جعفر بن محمد بن علی بن حسین بن علی بن ابی طالب علیه السلام می باشی و هم از نسل پیغمبر صلی الله علیه و آله و خاتم ائمه طاهرین علیهم السلام هستی. پیغمبر صلی الله علیه و آله مژده تو را داده و نام و کنیه تو را تعیین فرموده است. این را پدرم از پدران پاک سرشتش به من اطلاع داد. صلوات خدا و پروردگار ما بر اهل بیت. او ستوده با عظمت است.» حضرت این را فرمود و همان موقع رحلت کرد. صلوات اللَّه علیهم اجمعین. - . غیبت طوسی: 271 -

**[ترجمه]

غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی عَنْهُ عَنْ أَبِی الْحُسَیْنِ مُحَمَّدِ بْنِ جَعْفَرٍ الْأَسَدِیِّ قَالَ حَدَّثَنِی الْحُسَیْنُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عَامِرٍ الْأَشْعَرِیُّ الْقُمِّیُّ قَالَ حَدَّثَنِی یَعْقُوبُ بْنُ یُوسُفَ الضَّرَّابُ الْغَسَّانِیُّ فِی مُنْصَرَفِهِ مِنْ أَصْفَهَانَ قَالَ: حَجَجْتُ فِی سَنَةِ إِحْدَی وَ ثَمَانِینَ وَ مِائَتَیْنِ وَ کُنْتُ مَعَ قَوْمٍ مُخَالِفِینَ مِنْ أَهْلِ بَلَدِنَا فَلَمَّا قَدِمْنَا مَکَّةَ تَقَدَّمَ بَعْضُهُمْ فَاکْتَرَی لَنَا دَاراً فِی زُقَاقٍ بَیْنَ سُوقِ اللَّیْلِ وَ هِیَ دَارُ خَدِیجَةَ علیها السلام تُسَمَّی دَارَ الرِّضَا علیه السلام وَ فِیهَا عَجُوزٌ سَمْرَاءُ فَسَأَلْتُهَا لَمَّا وَقَفْتُ عَلَی أَنَّهَا دَارُ الرِّضَا علیه السلام مَا تَکُونِینَ مِنْ أَصْحَابِ هَذِهِ الدَّارِ وَ لِمَ سُمِّیَتْ دَارَ الرِّضَا علیه السلام فَقَالَتْ أَنَا مِنْ مَوَالِیهِمْ وَ هَذِهِ دَارُ الرِّضَا عَلِیِّ بْنِ مُوسَی علیهما السلام أَسْکَنَنِیهَا الْحَسَنُ بْنُ عَلِیٍّ علیهما السلام فَإِنِّی کُنْتُ مِنْ خَدَمِهِ فَلَمَّا سَمِعْتُ ذَلِکَ مِنْهَا آنَسْتُ بِهَا وَ أَسْرَرْتُ الْأَمْرَ عَنْ رُفَقَائِیَ الْمُخَالِفِینَ فَکُنْتُ إِذَا انْصَرَفْتُ مِنَ الطَّوَافِ بِاللَّیْلِ أَنَامُ مَعَهُمْ فِی رِوَاقٍ فِی الدَّارِ وَ نُغْلِقُ الْبَابَ وَ نُلْقِی خَلْفَ الْبَابِ حَجَراً کَبِیراً کُنَّا نُدِیرُ خَلْفَ الْبَابِ فَرَأَیْتُ غَیْرَ لَیْلَةٍ ضَوْءَ السِّرَاجِ فِی الرِّوَاقِ الَّذِی کُنَّا فِیهِ شَبِیهاً بِضَوْءِ الْمَشْعَلِ وَ رَأَیْتُ الْبَابَ قَدِ انْفَتَحَ وَ لَا أَرَی أَحَداً فَتَحَهُ مِنْ أَهْلِ الدَّارِ وَ رَأَیْتُ رَجُلًا رَبْعَةً أَسْمَرَ إِلَی الصُّفْرَةِ مَا هُوَ قَلِیلَ اللَّحْمِ فِی وَجْهِهِ سَجَّادَةٌ عَلَیْهِ قَمِیصَانِ وَ إِزَارٌ رَقِیقٌ قَدْ تَقَنَّعَ بِهِ وَ فِی رِجْلِهِ نَعْلٌ طَاقٌ فَصَعِدَ إِلَی الْغُرْفَةِ فِی الدَّارِ حَیْثُ کَانَتِ الْعَجُوزُ تَسْکُنُ وَ کَانَتْ تَقُولُ لَنَا إِنَّ فِی الْغُرْفَةِ ابْنَتَهُ لَا تَدَعُ

ص: 17

أَحَداً یَصْعَدُ إِلَیْهَا فَکُنْتُ أَرَی الضَّوْءَ الَّذِی رَأَیْتُهُ یُضِی ءُ فِی الرِّوَاقِ عَلَی الدَّرَجَةِ عِنْدَ صُعُودِ الرَّجُلِ إِلَی الْغُرْفَةِ الَّتِی یَصْعَدُهَا ثُمَّ أَرَاهُ فِی الْغُرْفَةِ مِنْ غَیْرِ أَنْ أَرَی السِّرَاجَ بِعَیْنِهِ وَ کَانَ الَّذِی مَعِی یَرَوْنَ مِثْلَ مَا أَرَی فَتَوَهَّمُوا أَنَّ هَذَا الرَّجُلَ یَخْتَلِفُ إِلَی ابْنَةِ الْعَجُوزِ وَ أَنْ یَکُونَ قَدْ تَمَتَّعَ بِهَا فَقَالُوا هَؤُلَاءِ الْعَلَوِیَّةُ یَرَوْنَ الْمُتْعَةَ وَ هَذَا حَرَامٌ لَا یَحِلُّ فِیمَا زَعَمُوا وَ کُنَّا نَرَاهُ یَدْخُلُ وَ یَخْرُجُ وَ نَجِی ءُ إِلَی الْبَابِ وَ إِذَا الْحَجَرُ عَلَی حَالِهِ الَّتِی تَرَکْنَاهُ وَ کُنَّا نُغْلِقُ هَذَا الْبَابَ خَوْفاً عَلَی مَتَاعِنَا وَ کُنَّا لَا نَرَی أَحَداً یَفْتَحُهُ وَ لَا یُغْلِقُهُ وَ الرَّجُلُ یَدْخُلُ وَ یَخْرُجُ وَ الْحَجَرُ خَلْفَ الْبَابِ إِلَی وَقْتٍ نُنَحِّیهِ إِذَا خَرَجْنَا فَلَمَّا رَأَیْتُ هَذِهِ الْأَسْبَابَ ضَرَبَ عَلَی قَلْبِی وَ وَقَعَتْ فِی قَلْبِی فِتْنَةٌ فَتَلَطَّفْتُ الْعَجُوزَ وَ أَحْبَبْتُ أَنْ أَقِفَ عَلَی خَبَرِ الرَّجُلِ فَقُلْتُ لَهَا یَا فُلَانَةُ إِنِّی أُحِبُّ أَنْ أَسْأَلَکِ وَ أُفَاوِضَکِ مِنْ غَیْرِ حُضُورِ مَنْ مَعِی فَلَا أَقْدِرُ عَلَیْهِ فَأَنَا أُحِبُّ إِذَا رَأَیْتِنِی فِی الدَّارِ وَحْدِی أَنْ تَنْزِلِی إِلَیَّ لِأَسْأَلَکِ عَنْ أَمْرٍ فَقَالَتْ لِی مُسْرِعَةً وَ أَنَا أُرِیدُ أَنْ أُسِرَّ إِلَیْکَ شَیْئاً فَلَمْ یَتَهَیَّأْ لِی ذَلِکَ مِنْ أَجْلِ مَنْ مَعَکَ فَقُلْتُ مَا أَرَدْتِ أَنْ تَقُولِی فَقَالَتْ یَقُولُ لَکَ وَ لَمْ تُذَکِّرْ أَحَداً لَا تُحَاشِنْ أَصْحَابَکَ وَ شُرَکَاءَکَ (1) وَ لَا تُلَاحِهِمْ فَإِنَّهُمْ أَعْدَاؤُکَ وَ دَارِهِمْ فَقُلْتُ لَهَا مَنْ یَقُولُ فَقَالَتْ أَنَا أَقُولُ فَلَمْ أَجْسُرْ لِمَا دَخَلَ قَلْبِی مِنَ الْهَیْبَةِ أَنْ أُرَاجِعَهَا فَقُلْتُ أَیَّ أَصْحَابِی تَعْنِینَ وَ ظَنَنْتُ أَنَّهَا تَعْنِی رُفَقَائِیَ الَّذِینَ کَانُوا حُجَّاجاً مَعِی قَالَتْ شُرَکَاءَکَ الَّذِینَ فِی بَلَدِکَ وَ فِی الدَّارِ مَعَکَ وَ کَانَ جَرَی بَیْنِی وَ بَیْنَ الَّذِینَ مَعِی فِی الدَّارِ عَنَتٌ فِی الدِّینِ فَسَعَوْا بِی حَتَّی هَرَبْتُ وَ اسْتَتَرْتُ بِذَلِکَ السَّبَبِ فَوَقَفْتُ عَلَی أَنَّهَا عَنَتْ أُولَئِکَ فَقُلْتُ لَهَا مَا تَکُونِینَ أَنْتِ مِنَ الرِّضَا فَقَالَتْ کُنْتُ خَادِمَةً لِلْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ علیهما السلام فَلَمَّا اسْتَیْقَنْتُ ذَلِکَ قُلْتُ لَأَسْأَلُهَا عَنِ الْغَائِبِ فَقُلْتُ بِاللَّهِ عَلَیْکِ رَأَیْتِهِ بِعَیْنِکِ فَقَالَتْ یَا أَخِی لَمْ أَرَهُ بِعَیْنِی فَإِنِّی خَرَجْتُ وَ أُخْتِی حُبْلَی وَ بَشَّرَنِیَ الْحَسَنُ بْنُ

ص: 18


1- 1. یقال: حاشنه: أی شاتمه و سابه. و فی المصدر المطبوع( ص 78) خاشنه، و هو ضد لاینه. و الملاحاة: المنازعة و المعاداة.

عَلِیٍّ علیهما السلام بِأَنِّی سَوْفَ أَرَاهُ فِی آخِرِ عُمُرِی وَ قَالَ لِی تَکُونِینَ لَهُ کَمَا کُنْتِ لِی وَ أَنَا الْیَوْمَ مُنْذُ کَذَا بِمِصْرَ وَ إِنَّمَا قُدِّمْتُ الْآنَ بِکِتَابَةٍ وَ نَفَقَةٍ وُجِّهَ بِهَا إِلَیَّ عَلَی یَدِ رَجُلٍ مِنْ أَهْلِ خُرَاسَانَ لَا یُفْصِحُ بِالْعَرَبِیَّةِ وَ هِیَ ثَلَاثُونَ دِینَاراً وَ أَمَرَنِی أَنْ أَحُجَّ سَنَتِی هَذِهِ فَخَرَجْتُ رَغْبَةً مِنِّی فِی أَنْ أَرَاهُ فَوَقَعَ فِی قَلْبِی أَنَّ الرَّجُلَ الَّذِی کُنْتُ أَرَاهُ هُوَ هُوَ فَأَخَذْتُ عَشَرَةَ دَرَاهِمَ صِحَاحاً فِیهَا سِتَّةٌ رَضَوِیَّةٌ مِنْ ضَرْبِ الرِّضَا علیه السلام قَدْ کُنْتُ خَبَأْتُهَا لِأُلْقِیَهَا فِی مَقَامِ إِبْرَاهِیمَ علیه السلام وَ کُنْتُ نَذَرْتُ وَ نَوَیْتُ ذَلِکَ فَدَفَعْتُهَا إِلَیْهَا وَ قُلْتُ فِی نَفْسِی أَدْفَعُهَا إِلَی قَوْمٍ مِنْ وُلْدِ فَاطِمَةَ علیها السلام أَفْضَلُ مِمَّا أُلْقِیهَا فِی الْمَقَامِ وَ أَعْظَمُ ثَوَاباً فَقُلْتُ لَهَا ادْفَعِی هَذِهِ الدَّرَاهِمَ إِلَی مَنْ یَسْتَحِقُّهَا مِنْ وُلْدِ فَاطِمَةَ علیها السلام وَ کَانَ فِی نِیَّتِی أَنَّ الَّذِی رَأَیْتُهُ هُوَ الرَّجُلُ وَ إِنَّمَا تَدْفَعُهَا إِلَیْهِ فَأَخَذَتِ الدَّرَاهِمَ وَ صَعِدَتْ وَ بَقِیَتْ سَاعَةً ثُمَّ نَزَلَتْ فَقَالَتْ یَقُولُ لَکَ لَیْسَ لَنَا فِیهَا حَقٌّ اجْعَلْهَا فِی الْمَوْضِعِ الَّذِی نَوَیْتَ وَ لَکِنْ هَذِهِ الرَّضَوِیَّةُ خُذْ مِنَّا بَدَلَهَا وَ أَلْقِهَا فِی الْمَوْضِعِ الَّذِی نَوَیْتَ فَفَعَلْتُ وَ قُلْتُ فِی نَفْسِی الَّذِی أُمِرْتُ بِهِ عَنِ الرَّجُلِ ثُمَّ کَانَ مَعِی نُسْخَةُ تَوْقِیعٍ خَرَجَ إِلَی الْقَاسِمِ بْنِ الْعَلَاءِ بِأَذْرَبِیجَانَ فَقُلْتُ لَهَا تَعْرِضِینَ هَذِهِ النُّسْخَةَ عَلَی إِنْسَانٍ قَدْ رَأَی تَوْقِیعَاتِ الْغَائِبِ فَقَالَتْ نَاوِلْنِی فَإِنِّی أَعْرِفُهُ فَأَرَیْتُهَا النُّسْخَةَ وَ ظَنَنْتُ أَنَّ الْمَرْأَةَ تُحْسِنُ أَنْ تَقْرَأَ فَقَالَ لَا یُمْکِنُنِی أَنْ أَقْرَأَهُ فِی هَذَا الْمَکَانِ فَصَعِدَتِ الْغُرْفَةَ ثُمَّ أَنْزَلَتْهُ فَقَالَتْ صَحِیحٌ وَ فِی التَّوْقِیعِ أُبَشِّرُکُمْ بِبُشْرَی مَا بَشَّرْتُهُ بِهِ [إِیَّاهُ] وَ غَیْرَهُ ثُمَّ قَالَتْ یَقُولُ لَکَ إِذَا صَلَّیْتَ عَلَی نَبِیِّکَ کَیْفَ تُصَلِّی فَقُلْتُ أَقُولُ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ بَارِکْ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ کَأَفْضَلِ مَا صَلَّیْتَ وَ بَارَکْتَ وَ تَرَحَّمْتَ عَلَی إِبْرَاهِیمَ وَ آلِ إِبْرَاهِیمَ إِنَّکَ حَمِیدٌ مَجِیدٌ فَقَالَتْ لَا إِذَا صَلَّیْتَ عَلَیْهِمْ فَصَلِّ عَلَیْهِمْ کُلِّهِمْ وَ سَمِّهِمْ فَقُلْتُ نَعَمْ فَلَمَّا کَانَتْ مِنَ الْغَدِ نَزَلَتْ وَ مَعَهَا دَفْتَرٌ صَغِیرٌ فَقَالَتْ یَقُولُ لَکَ إِذَا صَلَّیْتَ عَلَی النَّبِیِّ فَصَلِّ عَلَیْهِ وَ عَلَی أَوْصِیَائِهِ عَلَی هَذِهِ النُّسْخَةِ فَأَخَذْتُهَا وَ کُنْتُ أَعْمَلُ بِهَا وَ رَأَیْتُ عِدَّةَ لَیَالٍ قَدْ نَزَلَ مِنَ الْغُرْفَةِ وَ ضَوْءُ السِّرَاجِ قَائِمٌ وَ کُنْتُ أَفْتَحُ الْبَابَ وَ أَخْرُجُ عَلَی أَثَرِ الضَّوْءِ وَ أَنَا أَرَاهُ

ص: 19

أَعْنَی الضَّوْءَ وَ لَا أَرَی أَحَداً حَتَّی یَدْخُلُ الْمَسْجِدَ وَ أَرَی جَمَاعَةً مِنَ الرِّجَالِ مِنْ بُلْدَانٍ شَتَّی یَأْتُونَ بَابَ هَذِهِ الدَّارِ فَبَعْضُهُمْ یَدْفَعُونَ إِلَی الْعَجُوزِ رِقَاعاً مَعَهُمْ وَ رَأَیْتُ الْعَجُوزَ قَدْ دَفَعَتْ إِلَیْهِمْ کَذَلِکَ الرِّقَاعَ فَیُکَلِّمُونَهَا وَ تُکَلِّمُهُمْ وَ لَا أَفْهَمُ عَیْنَهُمْ وَ رَأَیْتُ مِنْهُمْ فِی مُنْصَرَفِنَا جَمَاعَةً فِی طَرِیقِی إِلَی أَنْ قَدِمْتُ بَغْدَادَ نُسْخَةُ الدَّفْتَرِ الَّذِی خَرَجَ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ سَیِّدِ الْمُرْسَلِینَ وَ خَاتَمِ النَّبِیِّینَ وَ حُجَّةِ رَبِّ الْعَالَمِینَ الْمُنْتَجَبِ فِی الْمِیثَاقِ الْمُصْطَفَی فِی الظِّلَالِ الْمُطَهَّرِ مِنْ کُلِّ آفَةٍ الْبَرِی ءِ مِنْ کُلِّ عَیْبٍ الْمُؤَمَّلِ لِلنَّجَاةِ الْمُرْتَجَی لِلشَّفَاعَةِ الْمُفَوَّضِ إِلَیْهِ دِینُ اللَّهِ اللَّهُمَّ شَرِّفْ بُنْیَانَهُ وَ عَظِّمْ بُرْهَانَهُ وَ أفلح [أَفْلِجْ] حُجَّتَهُ وَ ارْفَعْ دَرَجَتَهُ وَ أَضِئْ نُورَهُ وَ بَیِّضْ وَجْهَهُ وَ أَعْطِهِ الْفَضْلَ وَ الْفَضِیلَةَ وَ الدَّرَجَةَ وَ الْوَسِیلَةَ الرَّفِیعَةَ وَ ابْعَثْهُ مَقَاماً مَحْمُوداً یَغْبِطُهُ بِهِ الْأَوَّلُونَ وَ الْآخِرُونَ وَ صَلِّ عَلَی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ وَ وَارِثِ الْمُرْسَلِینَ وَ قَائِدِ الْغُرِّ الْمُحَجَّلِینَ وَ سَیِّدِ الْوَصِیِّینَ وَ حُجَّةِ رَبِّ الْعَالَمِینَ وَ صَلِّ عَلَی الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ إِمَامِ الْمُؤْمِنِینَ وَ وَارِثِ الْمُرْسَلِینَ وَ حُجَّةِ رَبِّ الْعَالَمِینَ وَ صَلِّ عَلَی الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ إِمَامِ الْمُؤْمِنِینَ وَ وَارِثِ الْمُرْسَلِینَ وَ حُجَّةِ رَبِّ الْعَالَمِینَ وَ صَلِّ عَلَی عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ إِمَامِ الْمُؤْمِنِینَ وَ وَارِثِ الْمُرْسَلِینَ وَ حُجَّةِ رَبِّ الْعَالَمِینَ وَ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ إِمَامِ الْمُؤْمِنِینَ وَ وَارِثِ الْمُرْسَلِینَ وَ حُجَّةِ رَبِّ الْعَالَمِینَ وَ صَلِّ عَلَی جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ إِمَامِ الْمُؤْمِنِینَ وَ وَارِثِ الْمُرْسَلِینَ وَ حُجَّةِ رَبِّ الْعَالَمِینَ

ص: 20

وَ صَلِّ عَلَی مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ إِمَامِ الْمُؤْمِنِینَ وَ وَارِثِ الْمُرْسَلِینَ وَ حُجَّةِ رَبِّ الْعَالَمِینَ وَ صَلِّ عَلَی عَلِیِّ بْنِ مُوسَی إِمَامِ الْمُؤْمِنِینَ وَ وَارِثِ الْمُرْسَلِینَ وَ حُجَّةِ رَبِّ الْعَالَمِینَ وَ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ إِمَامِ الْمُؤْمِنِینَ وَ وَارِثِ الْمُرْسَلِینَ وَ حُجَّةِ رَبِّ الْعَالَمِینَ وَ صَلِّ عَلَی عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ إِمَامِ الْمُؤْمِنِینَ وَ وَارِثِ الْمُرْسَلِینَ وَ حُجَّةِ رَبِّ الْعَالَمِینَ وَ صَلِّ عَلَی الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ إِمَامِ الْمُؤْمِنِینَ وَ وَارِثِ الْمُرْسَلِینَ وَ حُجَّةِ رَبِّ الْعَالَمِینَ وَ صَلِّ عَلَی الْخَلَفِ الصَّالِحِ الْهَادِی الْمَهْدِیِّ إِمَامِ الْمُؤْمِنِینَ وَ وَارِثِ الْمُرْسَلِینَ وَ حُجَّةِ رَبِّ الْعَالَمِینَ

اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَیْتِهِ الْأَئِمَّةِ الْهَادِینَ الْمَهْدِیِّینَ الْعُلَمَاءِ الصَّادِقِینَ الْأَبْرَارِ الْمُتَّقِینَ دَعَائِمِ دِینِکَ وَ أَرْکَانِ تَوْحِیدِکَ وَ تَرَاجِمَةِ وَحْیِکَ وَ حُجَجِکَ عَلَی خَلْقِکَ وَ خُلَفَائِکَ فِی أَرْضِکَ الَّذِینَ اخْتَرْتَهُمْ لِنَفْسِکَ وَ اصْطَفَیْتَهُمْ عَلَی عِبَادِکَ وَ ارْتَضَیْتَهُمْ لِدِینِکَ وَ خَصَصْتَهُمْ بِمَعْرِفَتِکَ وَ جَلَّلْتَهُمْ بِکَرَامَتِکَ وَ غَشَّیْتَهُمْ بِرَحْمَتِکَ وَ رَبَّیْتَهُمْ بِنِعْمَتِکَ وَ غَذَّیْتَهُمْ بِحِکْمَتِکَ وَ أَلْبَسْتَهُمْ مِنْ نُورِکَ وَ رَفَعْتَهُمْ فِی مَلَکُوتِکَ وَ حَفَفْتَهُمْ بِمَلَائِکَتِکَ وَ شَرَّفْتَهُمْ بِنَبِیِّکَ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ عَلَیْهِمْ صَلَاةً کَثِیرَةً دَائِمَةً طَیِّبَةً لَا یُحِیطُ بِهَا إِلَّا أَنْتَ وَ لَا یَسَعُهَا إِلَّا عِلْمُکَ وَ لَا یُحْصِیهَا أَحَدٌ غَیْرُکَ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی وَلِیِّکَ الْمُحْیِی سُنَّتَکَ الْقَائِمِ بِأَمْرِکَ الدَّاعِی إِلَیْکَ الدَّلِیلِ عَلَیْکَ وَ حُجَّتِکَ عَلَی خَلْقِکَ وَ خَلِیفَتِکَ فِی أَرْضِکَ وَ شَاهِدِکَ عَلَی عِبَادِکَ اللَّهُمَّ أَعِزَّ نَصْرَهُ وَ مُدَّ فِی عُمُرِهِ وَ زَیِّنِ الْأَرْضَ بِطُولِ بَقَائِهِ اللَّهُمَّ اکْفِهِ

ص: 21

بَغْیَ الْحَاسِدِینَ وَ أَعِذْهُ مِنْ شَرِّ الْکَائِدِینَ وَ ازْجُرْ(1)

عَنْهُ إِرَادَةَ الظَّالِمِینَ وَ خَلِّصْهُ مِنْ أَیْدِی الْجَبَّارِینَ اللَّهُمَّ أَعْطِهِ فِی نَفْسِهِ وَ ذُرِّیَّتِهِ وَ شِیعَتِهِ وَ رَعِیَّتِهِ وَ خَاصَّتِهِ وَ عَامَّتِهِ وَ عَدُوِّهِ وَ جَمِیعِ أَهْلِ الدُّنْیَا مَا تُقِرُّ بِهِ عَیْنَهُ وَ تَسُرُّ بِهِ نَفْسَهُ وَ بَلِّغْهُ أَفْضَلَ أَمَلِهِ فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ إِنَّکَ عَلی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ اللَّهُمَّ جَدِّدْ بِهِ مَا مُحِیَ مِنْ دِینِکَ وَ أَحْیِ بِهِ مَا بُدِّلَ مِنْ کِتَابِکَ وَ أَظْهِرْ بِهِ مَا غُیِّرَ مِنْ حُکْمِکَ حَتَّی یَعُودَ دِینُکَ بِهِ وَ عَلَی یَدَیْهِ غَضّاً جَدِیداً خَالِصاً مُخْلَصاً لَا شَکَّ فِیهِ وَ لَا شُبْهَةَ مَعَهُ وَ لَا بَاطِلَ عِنْدَهُ وَ لَا بِدْعَةَ لَدَیْهِ اللَّهُمَّ نَوِّرْ بِنُورِهِ کُلَّ ظُلْمَةٍ وَ هُدَّ بِرُکْنِهِ کُلَّ بِدْعَةٍ وَ اهْدِمْ بِعِزَّتِهِ کُلَّ ضَلَالَةٍ وَ اقْصِمْ بِهِ کُلَّ جَبَّارٍ وَ أَخْمِدْ بِسَیْفِهِ (2) کُلَّ نَارٍ وَ أَهْلِکْ بِعَدْلِهِ کُلَّ جَائِرٍ وَ أَجْرِ حُکْمَهُ عَلَی کُلِّ حُکْمٍ وَ أَذِلَّ بِسُلْطَانِهِ کُلَّ سُلْطَانٍ اللَّهُمَّ أَذِلَّ کُلَّ مَنْ نَاوَاهُ وَ أَهْلِکْ کُلَّ مَنْ عَادَاهُ وَ امْکُرْ بِمَنْ کَادَهُ وَ اسْتَأْصِلْ بِمَنْ جَحَدَ حَقَّهُ وَ اسْتَهَانَ بِأَمْرِهِ وَ سَعَی فِی إِطْفَاءِ نُورِهِ وَ أَرَادَ إِخْمَادَ ذِکْرِهِ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ الْمُصْطَفَی وَ عَلِیٍّ الْمُرْتَضَی وَ فَاطِمَةَ الزَّهْرَاءِ [وَ] الْحَسَنِ الرِّضَا وَ الْحُسَیْنِ الْمُصْطَفَی وَ جَمِیعِ الْأَوْصِیَاءِ وَ مَصَابِیحِ الدُّجَی وَ أَعْلَامِ الْهُدَی وَ مَنَارِ التُّقَی وَ الْعُرْوَةِ الْوُثْقَی وَ الْحَبْلِ الْمَتِینِ وَ الصِّرَاطِ الْمُسْتَقِیمِ وَ صَلِّ عَلَی وَلِیِّکَ وَ وُلَاةِ عَهْدِهِ وَ الْأَئِمَّةِ مِنْ وُلْدِهِ وَ مُدَّ فِی أَعْمَارِهِمْ وَ زِدْ فِی آجَالِهِمْ وَ بَلِّغْهُمْ أَقْصَی آمَالِهِمْ دِیناً وَ دُنْیَا وَ آخِرَةً إِنَّکَ عَلی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ.

دلائل الإمامة للطبری، قال نقلت هذا الخبر من أصل بخط شیخنا أبی عبد الله الحسین بن عبید الله الغضائری قال حدثنی أبو الحسن علی بن عبد الله القاسانی عن الحسین بن محمد عن یعقوب بن یوسف: مثله

**[ترجمه]غیبت طوسی: محمد بن عامر اشعری قمی می گوید: وقتی یعقوب بن یوسف ضرّاب غسانی از اصفهان برمی گشت، برای من نقل کرد و گفت: «در سال 281 هجری با گروهی از اهل سنت که همشهری ما بودند به حج رفتم.

وقتی به مکه معظمه رسیدیم، یکی از همراهان رفت و خانه ای سر راه در بین بازار «سوق اللیل» اجاره کرد. این خانه حضرت خدیجه کبری علیها السلام و معروف به خانه امام رضا علیه السلام بود. زنی گندمگون در آن خانه بود و وقتی من فهمیدم آنجا را خانه امام رضا علیه السلام می گویند، از پیرزن پرسیدم: «تو با اهل این خانه چه نسبت داری و چرا اینجا را خانه امام رضا علیه السلام می گویند؟» پیرزن گفت: «من از دوستان ائمه علیهم السلام هستم. این خانه امام علی بن موسی الرضا علیهما السلام است که امام حسن عسکری علیه السلام مرا در آن ساکن گردانده است، زیرا من از جمله خدمتکاران حضرتش بودم.» چون این را از پیرزن شنیدم، با او انس گرفتم و مطلب را از همراهانم که در مذهب با من مخالف بودند، پنهان داشتم.من وقتی شب ها از طواف برمی گشتم، با همراهان در رواق خانه می خوابیدم و در خانه را می بستیم و سنگ بزرگی را غلطانده و پشت در می گذاشتیم. چند شب پی در پی دیدم که نور چراغی شبیه نور مشعل، رواقی را که ما می خوابیدیم روشن می کند. می دیدم که در خانه گشوده می شد، بدون اینکه کسی از اهل خانه آن را بگشاید. سپس مردی معتدل القامه و گندمگون مایل به زردی را دیدم که صورتش کم گوشت و در پیشانی اش علامت سجده نمودار بود.دو پیراهن به تن داشت، سر و گردن خود را با پارچه نازکی پیچیده و کفش بی جوراب به پا کرده بود، و به غرفه ای که محل سکونت پیرزن بود بالا می رفت. قبلا هم پیرزن به ما گفته بود که دخترش در آن غرفه سکونت دارد و نمی گذاشت کسی به آنجا برود.نوری را که موقع عبور آن مرد در رواق پرتو افکنده بود، به همان درجه موقع بالا رفتن به طرف غرفه هم می دیدم و سپس در خود غرفه می دیدم، بدون اینکه چراغی در آنجا ببینم.

آنچه من می دیدم، آنها که با من بودند هم می دیدند. آنها گمان می کرد ند که این مرد، با دختر پیرزن آمد و رفت و سر و سری دارد. به همین جهت می گفتند:«این شیعیان متعه را حلال می دانند.» ولی به عقیده آنها (اهل تسنن و همراهان او)، متعه حرام بود.

ما می دیدیم مرد ناشناس داخل و خارج می شود. می آمدیم پشت در خانه می دیدیم که سنگ همان طور است که گذاشته ایم. ما برای حفظ اثاث و لوازم خود، در خانه را می بستیم و کسی را نمی دیدیم که آن را باز کند یا ببندد، مگر موقع بیرون رفتن که خودمان آن را به کنار می زدیم.

وقتی این ماجرا را دیدم، غافل بودم و دلم پریشان گشته بود. ناگزیر رفتم نزد پیرزن تا از آن مرد اطلاعی کسب کنم. به پیرزن گفتم: «من می خواهم دو به دو با هم صحبت کنیم و پرسشی از تو بکنم، ولی وجود رفقا مانع می شود. خواهش دارم وقتی مرا در خانه تنها دیدی، از غرفه پایین بیا تا مطلبی راکه دارم، از تو بپرسم.» پیرزن فورا گفت: «من هممی خواهم رازی را با تو در میان بگذارم، ولی همین وجود رفقایت تاکنون مانع بوده است.»

پرسیدم: «می خواهی چه بگویی؟» گفت: «به تو دستور می دهد (پیرزن نام کسی را نبرد) که با رفقا و شرکای خود دشمنی مکن و دعوا منما که آنها دشمنان تو هستند، بلکه با آنان طریق رفق و مدارا پیش گیر!» پرسیدم:«این حرف ها را که می گوید؟» گفت: «من می گویم.» از هیبتی که به دلم راه یافته بود، جرات نکردم مجددا بپرسم که این حرف را چه کسی گفته است! ولی پرسیدم: «مقصودت کدام رفقای من است؟» زیرا گمان کردم که مقصود او، رفقای حاجی من است که در آن خانه با هم بودیم. گفت: «مقصود کسانی است که در وطن شریک تو هستند و فعلا در این خانه با تو می باشند.» اتفاقا در سابق بین من و کسانی که در آن خانه بودند،گفتگویی بر سر مذهب در گرفته بود و آنها درباره من نزد حکومت سعایت کردند، تا جایی که فرار کردم و پنهان گشتم. از اینجا بود که فهمیدم مقصود پیرزن همان هاست.

آنگاه پرسیدم: «تو از کجا با امام رضا علیه السلام مربوط هستی؟» گفت: «من خادمه امام حسن عسکری علیه السلام بودم.» وقتی یقین کردم کهپیرزن از دوستان اهل بیت علیه السلام است، پیش خود گفتم: «احوال امام غایب را از وی می پرسم.» لذا گفتم:«تو را به خدا قسم! آیا با چشم خود امام زمان را دیده ای؟» گفت: «ای برادر! نه! با چشم خود ندیده ام، زیرا وقتی من از نزد امام حسن عسکری علیه السلام بیرون آمدم، خواهرم (مقصود مادر امام زمان است که از روی علاقه او را خواهر خوانده است) آبستن بود و امام حسن عسکری علیه السلام به من مژده داد که در آخر عمر، او را خواهی دید و فرمود: «تو برای او چنان هستی که نزد من می باشی.»

راوی این خبر (یعقوب غسانی) می گوید: من مدتی در مصر بودم و علت این که به حج مشرف شدم این بود که امام زمان علیه السلام یک نامه و سی دینار مخارج راهم را به وسیله مردی خراسانی که درست عربی نمی دانست، برای من فرستاده و امر کرده بود که آن سال را به حج بیت اللَّه بروم. من هم به شوق اینکه حضرتش را ببینم، به آن مسافرت مبادرت ورزیدم.

وقتی در آن موقع با پیرزن صحبت می کرد م، به دلم گذشت که نکند مردی را که شب ها می بینم خود امام زمان علیه السلام باشد! من پیشتر، ده درهم که سکه شش درهم آن به نام حضرت رضا علیه السلام بود و آن را پنهان کرده بودم، نذر کرده بودم که در مقام ابراهیم بیندازم. پیش خود گفتم: «آن را به پیرزن می دهم که به سادات ذریه حضرت زهرا علیه السلام بدهد، زیرا بهتر از این است که آن را درمقام ابراهیم بیندازم، ثواب آن هم بیشتر است.» بدین جهت آن را به پیرزن دادم و گفتم: «این ده درهم را به سادات مستحق بده.» من فکر می کرد م که آن مرد ناشناس، همان امام زمان علیه السلام است و پیرزن هم آن وجه را به او خواهد داد.

پیرزن درهم را از من گرفت و به طرف غرفه خود رفت، ساعتی در آنجا ماند، سپس پایین آمد و گفت: «می فرماید ما در این حقی نداریم، چون نذر است، آن را در همان جا که نذر کرده ای بینداز، ولی آن شش درهم را که سکه امام رضا علیه السلام دارد، به ما بده و عوض آن را بگیر و به همان جا که نیت کرده ای بینداز.» من هم چنین کردم و پیش خود گفتم کسی که پیرزن این دستورها را از جانب او به من می دهد، مسلما همان مردی است که شب ها او را می بینم.

یک نسخه از توقیع امام زمان علیه السلام نزد من بود که از ناحیه مقدسه در آذربایجان، برای قاسم بن علا بیرون آمده بود. به پیرزن گفتم: «این نسخه را به آدمی که توقیعات قائم آل محمد صلی الله علیه و آله را دیده باشد، نشان بده.» گفت: «بده به من که آن را می شناسم.» نسخه را به وی نشان دادم و گمان می کرد م که می تواند بخواند، ولی پیرزن گفت: «نمی توانم آن را در اینجا بخوانم.» پس به غرفه خود رفت و از آن پس آن را آورد و گفت: «عبارات آن صحیح است.» عبارت نسخه این بود: «شما را به چیزی که تاکنون مژده نداده ام، مژده می دهم و به غیر آن هم مژده خواهم داد.»

آنگاه پیرزن گفت: «می فرماید وقتی که بر پیغمبرت درود می فرستی، چه می گویی؟» گفتم: «می گویم«اللّهم صلّ علی محمّد و آل محمّد و بارک علی محمّد و آل محمّد کافضل ما صلّیت و بارکت و ترحّمت علی ابراهیم و آل ابراهیم انک حمید مجید.» گفت: «نه! وقتی خواستی بر آنها درود بفرستی، بر همه آنها درود بفرست و یک یک را نام ببر.» گفتم: «بسیار خوب.»

فردای آن روز نیز پیرزن در حالی که دفتر کوچکی در دست داشت، از غرفه به زیر آمد و گفت: «می فرماید وقتی خواستی بر پیغمبر صلی الله علیه و آله درود بفرستی، این طور که در این نسخه نوشته است بر آن حضرت و جانشینانش درود بفرست.»

من دفترچه را گرفتم و از روی آن می خواندم. بعد از آن هم چندین شب دیگر، همان مرد را می دیدم که از غرفه پایین می آمد و نور چراغ پشت سر او باقی می ماند. من در خانه را باز می کردم و از پی آن روشنی می رفتم ، ولی در آن روشنایی کسی را نمی دیدم، تا آنکه به مسجدالحرام می رفت.

جماعتی از مردم را که از شهرهای متفرقه آمده بودند، می دیدم که به در آن خانه می آمدند و بعضی از آنها نامه هایی را که با خود داشتند، به پیرزن می دادند و پیرزن هم نامه را برمی گرداند و به آنها می داد. آنها با پیرزن صحبت می کرد ند و پیرزن هم با آنها گفتگو می کرد. من آنها را نمی شناختم، ولی بعضی از آنها را موقع برگشتن، در راه بغداد دیدم.

صورت صلواتی که در دفترچه مزبور بود این است:

«بسم اللَّه الرّحمن الرّحیم اللّهم صلّ علی محمّد سیّد المرسلین و خاتم النّبیین و حجّة ربّ العالمین، المنتجب فی المیثاق، المصطفی، فی الظّلال، المطهر من کلّ آفة، البری ء من کلّ عیب، المؤمّل للنّجاة، المرتجی للشّفاعة، المفوّض الیه دین اللَّه. اللّهم شرّف بنیانه و عظّم برهانه و افلج حجّته و ارفع درجته، و أضئ نوره و بیّض وجهه، و أعطه الفضل و الفضیلة و الدّرجة الوسیلة الرّفیعة؛ و ابعثه مقاما محمودا یغبطه الأوّلون و الآخرون.

و صلّ علی امیرالمؤمنین و وارث المرسلین و قائد الغرّ المحجّلین، و سیّدالوصیّین و حجّة ربّ العالمین و صلّ علی الحسن بن علیّ، امام المؤمنین و وارث المرسلین و حجّة ربّ العالمین و صلّ علی الحسین بن علی امام المؤمنین و وارث المرسلین و حجّة ربّ العالمین و صلّ علی علیّ بن الحسین امام المؤمنین و وارث المرسلین، و حجّة ربّ العالمین و صلّ علی محمّد بن علیّ امام المؤمنین، و وارث المرسلین و حجّة ربّ العالمین و صلّ علی جعفر بن محمّد امام المؤمنین، و وارث المرسلین و حجّة ربّ العالمین، و صلّ علی موسی بن جعفر، امام المؤمنین و وارث المرسلین و حجّة ربّ العالمین. و صلّ علی علیّ بن موسی امام المؤمنین و وارث المرسلین و حجّة ربّ العالمین.

و صلّ علی محمّد بن علیّ امام المؤمنین و وارث المرسلین، و حجّة ربّ العالمین و صلّ علی علیّ بن محمّد امام المؤمنین و وارث المرسلین و حجّة ربّ العالمین و صلّ علی الحسن بن علیّ امام المؤمنین، و وارث المرسلین و حجّة ربّ العالمین. و صلّ علی الخلف الصّالح الهادی المهدیّ امام المؤمنین و وارث المرسلین و حجّة ربّ العالمین.

اللّهم صلّ علی محمّد و اهل بیته الائمّة الهادین المهدیّین، العلماء الصّادقین الأبرار المتّقین، دعائم دینک و ارکان توحیدک، و تراجمة وحیک و حججک علی خلقک و خلفائک فی ارضک، الّذین اخترتهم لنفسک و اصطفیتهم علی عبادک و ارتضیتهم لدینک و خصصتهم بمعرفتک، و جلّلتهم بکرامتک و غشیتهم برحمتک، و ربّیتهم بنعمتک و غذیتهم بحکمتک و البستهم نورک، و رفعتهم فی ملکوتک، و حففتهم بملائکتک و شرّفتهم بنبیّک .

اللّهم صلّ علی محمّد و علیهم صلوات کثیرة دائمة طیّبة، لا یحیط بها الّا انت و لا یسعها الّا علمک و لا یحصیها احد غیرک. اللّهم و صلّ علی ولیّک المحیی سنّتک القائم بأمرک الدّاعی الیک، الدّلیل علیک و حجّتک علی خلقک و خلیفتک فی ارضک و شاهدک علی عبادک.

اللّهم اعزّ نصره و مدّ فی عمره و زیّن الأرض بطول بقائه. اللّهم اکفه بغی الحاسدین و أعذه من شرّ الکائدین، و ازجر عنه ارادة الظالمین و خلّصه من ایدی الجبّارین اللّهم اعطه فی نفسه و ذرّیته و شیعته و رعیّته و خاصّته و عامّته و عدوّه و جمیع اهله ما تقرّ به عینه و تسرّ به نفسه و بلّغه افضل امله فی الدّنیا و الآخرة انّک علی کلّ شی ء قدیر.

اللّهم جدّد به ما محی من دینک و أحی به ما بدّل من کتابک و أظهر به ما غیّر من حکمک حتّی یعود دینک به و علی یدیه غضّا جدیدا خالصا مخلصا لا شکّ فیه و لا شبهة معه و لا باطل عنه و لا بدعة لدیه.

اللّهم نوّر بنوره کلّ ظلمة و هدّ برکنه کلّ بدعة و اهدم بعزّته کلّ ضلالة و اقصم به کلّ جبّار و اخمد بسیفه کلّ نار و اهلک بعدله کلّ جائر و اجر حکمه علی کلّ حاکم و اذلّ بسلطانه کلّ سلطان! اللّهم اذلّ کلّ من ناواه و اهلک کلّ من عاداه و امکره بمن کاداه و استأصل بمن جحد حقّه و استهان بأمره و سعی فی اطفاء نوره و اراد اخماد ذکره.

اللّهم صلّ علی محمّد المصطفی و علیّ المرتضی و فاطمة الزّهراء و الحسن الرّضی و الحسین المصطفی، و جمیع الأوصیاء؛ مصابیح الدّجی و اعلام الهدی و منار التّقی و العروة الوثقی و الحبل المتین و الصّراط المستقیم و صلّ علی ولیّک و ولاة عهده و الائمّة من ولده و مدّ فی أعمارهم و زد فی آجالهم و بلّغهم أقصی آمالهم دینا و دنیا و آخرة انّک علی کلّ شی ء قدیر.»

«به نام خداوند بخشنده مهربان. خدایا! بر محمد، آقای فرستادگان و خاتم پیامبران و حجت پروردگار جهانیان درود فرست؛ هم او که در پیمان نجیب و در سایه ها برگزیده و از هر آفتی پاک و از هر عیبی مبرّا بود؛ کسی که مورد آرزو برای نجات و مورد امید برای شفاعت بود و دین خدا به او تفویض شده بود.

خداوندا! اساس او را بلند، برهانش را عظیم، حجتش را پیروز، درجه اش را رفیع، نورش را روشن و رویش را سفید گردان، و بزرگی، فضیلت، درجه و وسیله بلندش ببخش، و او را به مقام محمود برسان که اولین و آخرین به او غبطه بخورند.

و بر امیر مؤمنان و وارث فرستادگان و رهبر سفید رویان و سید اوصیاء و حجت پروردگار جهانیان درود فرست.

و بر حسن بن علی، امام مؤمنان و وارث فرستادگان و حجت پروردگار جهانیان درود فرست.

و بر حسین بن علی، امام مؤمنان و وارث فرستادگان و حجت پروردگار جهانیان درود فرست.

و بر علی بن الحسین، امام مؤمنان و وارث فرستادگان و حجت پروردگار جهانیان درود فرست.

و بر محمد بن علی، امام مؤمنان و وارث فرستادگان و حجت پروردگار جهانیان درود فرست.

و بر جعفر بن محمد، امام مؤمنان و وارث فرستادگان و حجت پروردگار جهانیان درود فرست.

و بر موسی بن جعفر، امام مؤمنان و وارث فرستادگان و حجت پروردگار جهانیان درود فرست.

و بر علی بن موسی، امام مؤمنان و وارث فرستادگان و حجت پروردگار جهانیان درود فرست.

و بر محمد بن علی، امام مؤمنان و وارث فرستادگان و حجت پروردگار جهانیان درود فرست .

و بر علی بن محمد، امام مؤمنان و وارث فرستادگان و حجت پروردگار جهانیان درود فرست.

و بر حسن بن علی، امام مؤمنان و وارث فرستادگان و حجت پروردگار جهانیان درود فرست.

و بر خلف صالح هادی مهدی، امام مؤمنان و وارث فرستادگان و حجت پروردگار جهانیان درود فرست.

خدایا! بر محمد و اهل بیتش که امامان هدایت گر و هدایت شده هستند، و علمای راستگو، نیکان متقی، ستون های دینت، رکن های توحیدت، معانی وحی ات،حجت های تو بر خلقت و جانشینان تو بر زمینت هستند درود فرست؛ کسانی که آنان را برای خودت برگزیدی و بر بندگانت اختیار کردی و برای دینت به آنها رضایت دادی و آنها را مخصوص به معرفت خودت کردی و با کرامتت، آنان را بزرگ و با رحمتت، آنان را پوشاندی و با نعمتت، پرورششان دادی و با حکمتت، تغذیه شان کردی و با نور خود، آنها را لباس پوشاندی و آنان را در ملکوتت رفعت دادی و با ملائکه ات یاری کردی و با پیامبرت، آنان را شرافت بخشیدی.

خدایا! بر محمد و بر آنان درودی فراوان و دائم و پاکیزه بفرست که کسی جز تو به آن احاطه ندارد و تنها علم تو آن درود را شامل می شود و احدی جز تو، آن را جمع نمی کند.

خدایا! بر ولیّ ات که احیاگر سنت توست و قیام به امر تو می کند و دعوت به سوی تو می کند و راهنمای به سوی توست و حجت تو بر مخلوقاتت و جانشین تو بر روی زمین و شاهد تو بر بندگانت می باشد،درود فرست.

خدایا! یاری اش را عزیز و عمرش را طولانی بگردان و زمین را به درازی عمرش زینت بخش؛ خدایا ظلم حسودان را از او کفایت کن و و از شر مکاران به او پناه ده و اراده سوء ستمگران را از او دور و او را از دست زورگویان خلاص بگردان .

خدایا! به خود او و فرزندان، شیعیان، رعیت و خاصان و عامان او و دشمن او و جمیع اهل دنیا، چیزی اعطا کن که چشمش روشن شود و نفسش مسرور گردد، و او را به با فضیلت ترین آرزویش در دنیا و آخرت برسان که تو بر هر چیز توانایی.

خدایا! آنچه را که از دینت محو شده، به دست او تجدید کن و آنچه را که از کتابت تحریف و تبدیل شده، به دست او احیا کن و آنچه را که از حکمتت تغییر داده شده، به دستش ظاهر گردان تا دینت به سبب او و به دست او، طراوتی تازه و خالص و مخلص که شک و تردید و شبهه و باطل و بدعتی درآن نباشد، بیابد.

خدایا! به نور او هر ظلمتی را روشنی ببخش و هر بدعتی را با استواری او منهدم و هر ضلالتی را به عزت او ویران نما، و هر ستمگری را به دست او خرد کن و با شمشیرش، هر آتشی را خاموش کن و با عدل او، هر ظالمی را هلاک کن و حکم او را بر هر داوری اجرا و به سلطه او، هر سلطانی را ذلیل نما.

خدایا! همه دشمنانش را ذلیل کن و همه معادیانش را هلاک کن و با هر کس که کراهت ورزد، مکر نما و هر کس که حق او را انکار کند و امرش را سست بشمارد و سعی در خاموشی نورش کند و اراده خفای یادش را داشته باشد، بیچاره بنمای.

خدایا! بر محمد مصطفی و علی مرتضی و فاطمه زهرا و حسن مورد رضا و حسین برگزیده و جمیع اوصیا و چراغ های تاریکی ها و علم های هدایت و مناره های تقوا و ریسمان های محکم و حبل متین و صراط مستقیم درود فرست و بر ولی ات و والیان عهدش و امامان از فرزندانش، درود فرست و بر عمرهای آنان بیفزای و آجالشان را طولانی گردان و آنها رادر دین و دنیا و آخرتشان، به دورترین آرزوهایشان برسان که تو بر هر چیزی قادری.» - . غیبت طوسی: 237 -

محمد بن جریر طبری در کتاب «دلائل الامامة» می نویسد: «این روایت را من از روی نسخه اصل، به خط استاد ابو عبداللَّه حسین بن عبید اللَّه غضائری نقل کردم.» - . دلائل الامامة: 295 -

**[ترجمه]

بیان

رجل ربعة أی لا طویل و لا قصیر قوله إلی الصفرة ما هو أی مائل

ص: 22


1- 1. و فی المصدر: ادحر. و کلاهما بمعنی الطرد و الابعاد.
2- 2. بنوره خ ل.

إلی الصفرة و ما هو بأصفر قوله فی نعل طاق أی من غیر أن یلبس تحته شیئا من جورب و نحوه قوله ضرب علی قلبی أی أغمی علی و أغفلت أن أعرف أن هذه الأمور ینبغی أن یکون من إعجازه من قوله تعالی فَضَرَبْنا عَلَی آذانِهِمْ أی حجابا و یحتمل أن یکون کنایة عن تزلزل القلب و اضطرابه و الفتنة هنا الشک (1).

**[ترجمه]کلمه «رجل ربعة» یعنی مردی که نه بلند قد است و نه کوتاه. عبارت «الی الصفرة ما هو» یعنی مایل به زردی و چیزی که زرد رنگ است. عبارت «فی نع طاق» یعنی بدون اینکه زیر آن چیزی مثل جوراب و مانند آن بپوشد. عبارت «ضرب علی قلبی» یعنی بیهوش شدم و غافل شدم که بشناسم که این امور سزاوار است که از معجزاتش باشد که از آیه «فضربنا علی آذانهم» گرفته شده که یعنی {بر گوش هاشان پرده ای زدیم.} - . کهف / 11[2] - و محتمل است کنایه از تزلزل و اضطراب قلب باشد. همچنین«فتنه» این جا به معنای شک است.

**[ترجمه]

«15»

ما، [الأمالی] للشیخ الطوسی أَبُو مُحَمَّدٍ الْفَهَّامُ قَالَ: حَدَّثَنِی أَبُو الطَّیِّبِ أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ بُطَّةَ وَ کَانَ لَا یَدْخُلُ الْمَشْهَدَ وَ یَزُورُ مِنْ وَرَاءِ الشُّبَّاکِ فَقَالَ لِی جِئْتُ یَوْمَ عَاشُورَاءَ نِصْفَ نَهَارِ ظُهْرٍ وَ الشَّمْسُ تَغْلِی وَ الطَّرِیقُ خَالٍ مِنْ أَحَدٍ وَ أَنَا فَزِعٌ مِنَ الدُّعَّارِ(2) وَ مِنْ أَهْلِ الْبَلَدِ الْجُفَاةِ إِلَی أَنْ بَلَغْتُ الْحَائِطَ الَّذِی أَمْضِی مِنْهُ إِلَی الْبُسْتَانِ فَمَدَدْتُ عَیْنِی وَ إِذَا بِرَجُلٍ جَالِسٌ عَلَی الْبَابِ ظَهْرُهُ إِلَیَّ کَأَنَّهُ یَنْظُرُ فِی دَفْتَرٍ فَقَالَ لِی إِلَی أَیْنَ یَا بَا الطَّیِّبِ بِصَوْتٍ یُشْبِهُ صَوْتَ حُسَیْنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی جَعْفَرٍ ابْنِ الرِّضَا فَقُلْتُ هَذَا حُسَیْنٌ قَدْ جَاءَ یَزُورُ أَخَاهُ قُلْتُ یَا سَیِّدِی أَمْضِی أَزُورُ مِنَ الشُّبَّاکِ وَ أَجِیئُکَ فَأَقْضِی حَقَّکَ قَالَ وَ لِمَ لَا تَدْخُلُ یَا بَا الطَّیِّبِ فَقُلْتُ لَهُ الدَّارُ لَهَا مَالِکٌ لَا أَدْخُلُهَا مِنْ غَیْرِ إِذْنِهِ فَقَالَ یَا بَا الطَّیِّبِ تَکُونُ مَوْلَانَا رِقّاً وَ تُوَالِینَا حَقّاً وَ نَمْنَعُکَ تَدْخُلُ الدَّارَ ادْخُلْ یَا بَا الطَّیِّبِ فَقُلْتُ أَمْضِی أُسَلِّمُ إِلَیْهِ وَ لَا أَقْبَلُ مِنْهُ فَجِئْتُ إِلَی الْبَابِ وَ لَیْسَ عَلَیْهِ أَحَدٌ فَتَعَسَّرَ بِی فَبَادَرْتُ إِلَی عِنْدِ الْبَصْرِیِّ خَادِمِ الْمَوْضِعِ فَفَتَحَ لِیَ الْبَابَ فَدَخَلْتُ فَکُنَّا نَقُولُ أَ لَیْسَ کُنْتَ لَا تَدْخُلُ الدَّارَ فَقَالَ أَمَّا أَنَا فَقَدْ أَذِنُوا لِی وَ بَقِیتُمْ أَنْتُمْ.

**[ترجمه]امالی طوسی: ابوالطیب احمد بن محمد بن بطه که عادت داشت هنگام زیارت داخل مرقد منور نمی شد و از بیرون ضریح زیارت می کرد ، روایت کرده است که ابن بطه گفت: روز عاشورا موقع ظهر که آفتاب در منتهای شدت گرمی و راه ها از راهگذر خلوت بود و از مردم نااهل و بدکار شهر وحشت داشتم، قصد زیارت امام حسن عسکری علیه السلام را کردم، تا به دیواری که سابقا از آنجا به بستان می رفتم رسیدم.

در آنجا دیدم مردی پشت سر من دم در نشسته و گویی در دفتری نگاه می کند.او با لحنی که شبیه آهنگ حسین بن علی بن ابی جعفر بن الرضا بود، به من گفت: «ابو طیب! کجا می روی؟» من پیش خود گفتم که این همان حسین است که به زیارت برادرش (امام حسن عسکری علیه السلام ) آمده است. لذا گفتم: «آقا! می روم از بیرون ضریح زیارت می کنم. سپس خدمت شما می رسم و شرایط ادب و احترام را به عمل می آورم.» گفت: «ای ابو طیب! چرا داخل حرم نمی شوی؟» گفتم: «خانه مالک دارد و من بدون اجازه صاحب خانه داخل نمی شوم.» گفت: «ای ابو طیب! با اینکه تو از دوستان حقیقی ما هستی، چطور ممکن است تو را از آمدن به خانه منع کنیم؟» با اینوصف من پیش خود گفتم می روم و از بیرون ضریح زیارت می کنم و این حرف را از وی نمی پذیرم.سپس نزدیک در حرم مطهّر آمدم و دیدم هیچ کس نیست. کار بر من مشکل شد، ناچار رفتم نزد مردی از اهل بصره که خادم حرم بود و او در حرم را گشود و من داخل شدم.

راوی خبر ابو محمد فحّام می گوید:از ابو طیب پرسیدم: «مگر رسم شما این نبود که داخل حرم نمی شدی؟ پس چطور شد که این بار رفتی؟» گفت: «به من اجازه دادند، ولی شما بی اجازه می روید.» - . امالی طوسی: 288 -

**[ترجمه]

«16»

ک، [إکمال الدین] عَلِیُّ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ الْوَرَّاقُ عَنْ سَعْدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِسْحَاقَ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی أَبِی مُحَمَّدٍ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ علیهما السلام وَ أَنَا أُرِیدُ أَنْ أَسْأَلَهُ عَنِ الْخَلَفِ بَعْدَهُ

ص: 23


1- 1. بل هو بمعنی الامتحان و لذلک کان یتلطف العجوز لیقف علی خبر الرجل راجع ص 18 ص 9.
2- 2. الدعار جمع داعر و هو الخبیث الشریر، أو بالمعجمة جمع داغر و هو الخبیث المفسد.

فَقَالَ لِی مُبْتَدِئاً یَا أَحْمَدَ بْنَ إِسْحَاقَ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی لَمْ یُخْلِ الْأَرْضَ مُنْذُ خَلَقَ آدَمَ وَ لَا تَخْلُو إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ مِنْ حُجَّةِ اللَّهِ عَلَی خَلْقِهِ بِهِ یَدْفَعُ الْبَلَاءَ عَنْ أَهْلِ الْأَرْضِ وَ بِهِ یُنَزِّلُ الْغَیْثَ وَ بِهِ یُخْرِجُ بَرَکَاتِ الْأَرْضِ قَالَ فَقُلْتُ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ فَمَنِ الْإِمَامُ وَ الْخَلِیفَةُ بَعْدَکَ فَنَهَضَ علیه السلام فَدَخَلَ الْبَیْتَ ثُمَّ خَرَجَ وَ عَلَی عَاتِقِهِ غُلَامٌ کَأَنَّ وَجْهَهُ الْقَمَرُ لَیْلَةَ الْبَدْرِ مِنْ أَبْنَاءِ ثَلَاثِ سِنِینَ فَقَالَ یَا أَحْمَدَ بْنَ إِسْحَاقَ لَوْ لَا کَرَامَتُکَ عَلَی اللَّهِ وَ عَلَی حُجَجِهِ مَا عَرَضْتُ عَلَیْکَ ابْنِی هَذَا إِنَّهُ سَمِیُّ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ کَنِیُّهُ الَّذِی یَمْلَأُ الْأَرْضَ قِسْطاً وَ عَدْلًا کَمَا مُلِئَتْ جَوْراً وَ ظُلْماً یَا أَحْمَدَ بْنَ إِسْحَاقَ مَثَلُهُ فِی هَذِهِ الْأُمَّةِ مَثَلُ الْخَضِرِ علیه السلام وَ مَثَلُهُ کَمَثَلِ ذِی الْقَرْنَیْنِ وَ اللَّهِ لَیَغِیبَنَّ غَیْبَةً لَا یَنْجُو فِیهَا مِنَ التَّهْلُکَةِ إِلَّا مَنْ یُثْبِتُهُ اللَّهُ عَلَی الْقَوْلِ بِإِمَامَتِهِ وَ وَفَّقَهُ لِلدُّعَاءِ بِتَعْجِیلِ فَرَجِهِ قَالَ أَحْمَدُ بْنُ إِسْحَاقَ فَقُلْتُ لَهُ یَا مَوْلَایَ هَلْ مِنْ عَلَامَةٍ یَطْمَئِنُّ إِلَیْهَا قَلْبِی فَنَطَقَ الْغُلَامُ علیه السلام بِلِسَانٍ عَرَبِیٍّ فَصِیحٍ فَقَالَ أَنَا بَقِیَّةُ اللَّهِ فِی أَرْضِهِ وَ الْمُنْتَقِمُ مِنْ أَعْدَائِهِ فَلَا تَطْلُبْ أَثَراً بَعْدَ عَیْنٍ یَا أَحْمَدَ بْنَ إِسْحَاقَ قَالَ أَحْمَدُ بْنُ إِسْحَاقَ فَخَرَجْتُ مَسْرُوراً فَرِحاً فَلَمَّا کَانَ مِنَ الْغَدِ عُدْتُ إِلَیْهِ فَقُلْتُ لَهُ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ لَقَدْ عَظُمَ سُرُورِی بِمَا أَنْعَمْتَ عَلَیَّ فَمَا السُّنَّةُ الْجَارِیَةُ فِیهِ مِنَ الْخَضِرِ وَ ذِی الْقَرْنَیْنِ فَقَالَ طُولُ الْغَیْبَةِ یَا أَحْمَدُ فَقُلْتُ لَهُ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ وَ إِنَّ غَیْبَتَهُ لَتَطُولُ قَالَ إِی وَ رَبِّی حَتَّی یَرْجِعَ عَنْ هَذَا الْأَمْرِ أَکْثَرُ الْقَائِلِینَ بِهِ فَلَا یَبْقَی إِلَّا مَنْ أَخَذَ اللَّهُ عَهْدَهُ بِوَلَایَتِنَا وَ کَتَبَ فِی قَلْبِهِ الْإِیمَانَ وَ أَیَّدَهُ بِرُوحٍ مِنْهُ یَا أَحْمَدَ بْنَ إِسْحَاقَ هَذَا أَمْرٌ مِنْ أَمْرِ اللَّهِ وَ سِرٌّ مِنْ سِرِّ اللَّهِ وَ غَیْبٌ مِنْ غَیْبِ اللَّهِ فَخُذْ ما آتَیْتُکَ وَ اکْتُمْهُ وَ کُنْ مِنَ الشَّاکِرِینَ تَکُنْ غَداً فِی عِلِّیِّینَ- قَالَ الصَّدُوقُ رَحِمَهُ اللَّهُ لَمْ أَسْمَعْ هَذَا الْحَدِیثَ إِلَّا مِنْ عَلِیِّ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْوَرَّاقِ وَ وَجَدْتُهُ مُثْبَتاً بِخَطِّهِ فَسَأَلْتُهُ عَنْهُ فَرَوَاهُ لِی قِرَاءَةً عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ- عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِسْحَاقَ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ: کَمَا ذَکَرْتُهُ (1).

ص: 24


1- 1. عرضناه علی المصدر ج 2 ص 57 و أصلحنا بعض ألفاظها فراجع.

**[ترجمه]کمال الدین: احمد بن اسحاق قمی می گوید: خدمت حضرت امام حسن عسکری علیه السلام شرفیاب شدم تا درباره جانشین حضرتش سؤال کنم. حضرت ابتدا به سخن کرد و فرمود: «ای احمد بن اسحاق! خداوند متعال از روزی که آدم را آفرید تا روز قیامت، زمین را از وجود حجت خود که گرفتاری ها را از اهل زمین برطرف کند و به وسیله او باران ببارد و مواهب زمین بیرون بیاید، هیچ گاه خالی نگذارده و نخواهد گذارد.»

عرض کردم: «یا ابن رسول اللَّه! امام و جانشین بعد از شما کیست؟» حضرت برخاست و به درون خانه تشریف برد. سپس در حالی که بچه سه ساله ای را که رخساری همچون ماه شب چهارده داشت روی دوش گرفته بود، برگشت. آنگاه فرمود: «ای احمد بن اسحاق! اگر پیش خدا و سفرای الهی قرب و منزلت نداشتی، فرزندم را به تو نشان نمی دادم. این هم نام و هم کنیه پیغمبر صلی الله علیه و آله است که زمین را پر از عدل و داد کند، چنان که پر از ظلم و جور شده باشد.ای احمد بن اسحاق! این طفل در این امت، مانند خضر و ذوالقرنین است. به خدا قسم غیبتی می کند که کسی از مهلکه (بی دینی و گمراهی) نجات نمی یابد، جز آنان که خداوند آنها را در عقیده به امامتش، ثابت قدم داشته و موفق گردانده است که دعا کنند خداوند زودتر او را ظاهر گرداند.»

احمد بن اسحاق می گوید: عرض کردم: «آقا! علامتی در این طفل هست که قلبا اطمینان پیدا کنم این همان قائم به حق است؟» ناگهان طفل به سخن آمد و با زبان فصیح عربی گفت: «من آخرین سفیر الهی در روی زمین و انتقام گیرنده از دشمنان اویم. ای احمد بن اسحاق! بعد از آنکه با چشم، حقیقت را دیدی، دیگر دلیلی مخواه!»

احمد بن اسحاق گفت: «آن روز دلشاد و مسرور از حضرت امام حسن عسکری علیه السلام رخصت طلبیده و برگشتم. فردای آن روز که به حضورش شرفیاب شدم، عرض کردم:«یا ابن رسول اللَّه! از مرحمتی که دیروز درباره من فرمودید (و آقازاده را به من نشان دادید) بسی مسرور گشتم. ولی نفرمودی علامتی که از خضر و ذوالقرنین در اوست چیست؟» فرمود: «مقصود غیبت طولانی اوست!»عرض کردم: «یا ابن رسول اللَّه! مگر غیبت او به طول می انجامد؟»

فرمود: «آری، به خدا قسم به قدری طولانی می گردد که اکثر معتقدین به وی، منحرف می شوند و جز آنها که خداوند در خصوص دوستی ما از آنان پیمان گرفته و ایمان را در لوح دلشان ترسیم کرده و با تأییدات خود مؤید داشته است، کسی بر عقیده حق باقی نمی ماند.ای احمد بن اسحاق! غیبت او شاهکار الهی و سرّی از اسرار خدا و غیبی از غیبت های پروردگار است. پس آنچه را که می گویم قبول کن و از غیر اهلش مکتوم بدار و بر این نعمت شکر کن تا فردای قیامت در بهشت برین با ما باشی.» شیخ صدوق علیه الرحمه سپس می فرماید: «من این حدیث را تنها از علی بن عبداللَّه وراق شنیده ام. او این حدیث را به خط خود نوشته بود. من از خود وی پرسیدم و او هم آن را از سعد بن عبداللَّه،از احمد بن اسحاق رضی اللَّه عنه همان طور که نقل کردیم، بیان کرد.» - . کمال الدین: 357 -

**[ترجمه]

«17»

ک، [إکمال الدین] الْمُظَفَّرُ الْعَلَوِیُّ عَنِ ابْنِ الْعَیَّاشِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ آدَمَ بْنِ مُحَمَّدٍ الْبَلْخِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ هَارُونَ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ یَعْقُوبَ بْنِ منفوس (1) [مَنْقُوشٍ] قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی أَبِی مُحَمَّدٍ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ علیهما السلام وَ هُوَ جَالِسٌ عَلَی دُکَّانٍ فِی الدَّارِ وَ عَنْ یَمِینِهِ بَیْتٌ عَلَیْهِ سِتْرٌ مُسْبَلٌ فَقُلْتُ لَهُ سَیِّدِی مَنْ صَاحِبُ هَذَا الْأَمْرِ فَقَالَ ارْفَعِ السِّتْرَ فَرَفَعْتُهُ فَخَرَجَ إِلَیْنَا غُلَامٌ خُمَاسِیٌّ لَهُ عَشْرٌ أَوْ ثَمَانٌ أَوْ نَحْوُ ذَلِکَ وَاضِحُ الْجَبِینِ أَبْیَضُ الْوَجْهِ دُرِّیُّ الْمُقْلَتَیْنِ شَثْنُ الْکَفَّیْنِ مَعْطُوفُ الرُّکْبَتَیْنِ فِی خَدِّهِ الْأَیْمَنِ خَالٌ وَ فِی رَأْسِهِ ذُؤَابَةٌ فَجَلَسَ عَلَی فَخِذِ أَبِی مُحَمَّدٍ علیه السلام فَقَالَ هَذَا صَاحِبُکُمْ ثُمَّ وَثَبَ فَقَالَ لَهُ یَا بُنَیَّ ادْخُلْ إِلَی الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ فَدَخَلَ الْبَیْتَ وَ أَنَا أَنْظُرُ إِلَیْهِ ثُمَّ قَالَ لِی یَا یَعْقُوبُ انْظُرْ مَنْ فِی الْبَیْتِ فَدَخَلْتُ فَمَا رَأَیْتُ أَحَداً.

**[ترجمه]کمال الدین: یعقوب بن منفوس می گوید: روزی به خدمت امام حسن عسکری علیه السلام رسیدم. دیدم در دکانی که جلو خانه اش بود نشسته است. در سمت راست حضرت خانه ای بود که پرده ای بر در آن آویخته بود.عرض کردم: «آقا! صاحب الامر کیست؟» فرمود: «پرده را بالا بزن!» چون پرده را بالا زدم، دیدم طفل پنجساله ای که تقریبا ده یا هشت وجب قد داشت و پیشانی اش روشن، روی مبارکش سرخ و سفید، دیدگانش درخشنده، کف دست ها و زانوهایش سخت و نیرومند بود، و خالی در گونه راست داشت و قسمتی از موی سرش باقی بود، از خانه بیرون آمد و روی زانوی امام حسن عسکری علیه السلام نشست.حضرت فرمود: «این صاحب شماست.» سپس طفل برخاست. امام فرمود: «فرزند! برو به خانه تا وقتی که معلوم است!» او می رفت به اندرون و من به وی می نگریستم. آنگاه امام فرمود: «ای یعقوب! ببین کیست در خانه؟» وقتی وارد خانه شدم، هیچ کس را ندیدم. - . کمال الدین: 374 -

**[ترجمه]

إیضاح

قوله دری المقلتین المراد به شدة بیاض العین أو تلألؤ جمیع الحدقة من قولهم کوکب دری ء بالهمز و دونها قوله معطوف الرکبتین أی کانتا مائلتین إلی القدام لعظمهما و غلظهما کما أن شثن الکفین غلظهما.

**[ترجمه]منظور از کلمه «درّیّ المقلتین»، شدت سفیدی چشم است یا درخشندگی تمام حدقه و از قول عرب که می گوید«کوکب دریء» با همزه و بدون آن اخذ شده. کلمه «معطوف الرکبتین» یعنی دو سر زانوانش به خاطر بزرگی و درشتی، مایل به جلو بود، کما اینکه کلمه «شثن الکفین» به معنای درشتی و غلظت دو کف دست است .

**[ترجمه]

«18»

ک، [إکمال الدین] عَلِیُّ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ الْفَرَجِ (2) عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ الْکَرْخِیِّ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا هَارُونَ رَجُلًا مِنْ أَصْحَابِنَا یَقُولُ: رَأَیْتُ صَاحِبَ الزَّمَانِ علیه السلام وَ وَجْهُهُ یُضِی ءُ کَأَنَّهُ الْقَمَرُ لَیْلَةَ الْبَدْرِ وَ رَأَیْتُ عَلَی سُرَّتِهِ شَعْراً یَجْرِی کَالْخَطِّ وَ کَشَفْتُ الثَّوْبَ عَنْهُ فَوَجَدْتُهُ مَخْتُوناً فَسَأَلْتُ أَبَا مُحَمَّدٍ علیه السلام عَنْ ذَلِکَ فَقَالَ هَکَذَا وُلِدَ وَ هَکَذَا وُلِدْنَا وَ لَکِنَّا سَنُمِرُّ الْمُوسَی لِإِصَابَةِ السُّنَّةِ.

غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی جماعة عن الصدوق: مثله.

**[ترجمه]کمال الدین: محمد بن حسن کرخی می گوید: از ابو هارون که مردی از اصحاب ما بود، شنیدم که می گفت:من صاحب الزمان علیه السلام را دیدم. رویش مانند ماه شب چهارده می درخشید و خط مویی از روی ناف مبارکش می گذشت. لباس او را کنار زدم، دیدم ختنه کرده است. وقتی از امام حسن عسکری علیه السلام جریان را پرسیدم، فرمود: «او ختنه کرده متولد شده و ما ائمه همه همین طور متولد می شویم. ولی با این وصف به خاطر اجرای سنت، تیغ بر روی آن می کشیم.» - . کمال الدین: 357 -

این روایت در غیبت طوسی هم آمده است. - . غیبت طوسی: 250 -

**[ترجمه]

«19»

ک، [إکمال الدین] مَاجِیلَوَیْهِ عَنْ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارِ عَنْ جَعْفَرٍ الْفَزَارِیِّ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ

ص: 25


1- 1. فی المصدر ج 2 ص 110: عن علیّ بن الحسن بن هارون عن جعفر عن یعقوب بن منقوش.
2- 2. فی النسخة المطبوعة: علی بن الحسین بن الفرج، و هو سهو راجع کمال الدین ج 2 ص 108 و هکذا ص 106 فی حدیث آخر.

حُکَیْمٍ (1)

وَ مُحَمَّدِ بْنِ أَیُّوبَ بْنِ نُوحٍ وَ مُحَمَّدِ بْنِ عُثْمَانَ الْعَمْرِیِّ قَالُوا: عَرَضَ عَلَیْنَا أَبُو مُحَمَّدٍ الْحَسَنُ بْنُ عَلِیٍّ علیهما السلام ابْنَهُ وَ نَحْنُ فِی مَنْزِلِهِ وَ کُنَّا أَرْبَعِینَ رَجُلًا فَقَالَ هَذَا إِمَامُکُمْ مِنْ بَعْدِی وَ خَلِیفَتِی عَلَیْکُمْ أَطِیعُوا وَ لَا تَتَفَرَّقُوا مِنْ بَعْدِی فَتَهْلِکُوا فِی أَدْیَانِکُمْ أَمَا إِنَّکُمْ لَا تَرَوْنَهُ بَعْدَ یَوْمِکُمْ هَذَا قَالُوا فَخَرَجْنَا مِنْ عِنْدِهِ فَمَا مَضَتْ إِلَّا أَیَّامٌ قَلَائِلُ حَتَّی مَضَی أَبُو مُحَمَّدٍ علیه السلام.

**[ترجمه]کمال الدین: محمد بن معاویة بن حکیم و محمد بن ایوب بن نوح و محمد بن عثمان عمری گفتند: حضرت امام حسن عسکری علیه السلام در خانه خود فرزندش را به ما نشان داد و در آن موقع ما چهل نفر مرد بودیم.حضرت فرمود: «بعد از من، این امام شما و جانشین من است. از وی پیروی کنید و بعد از من پراکنده مشوید که در اعتقادات دینی خود به هلاکت می رسید.آگاه باشید که او را بعد از این نمی بینید.» راویان خبر گفتند: از خدمت حضرت مرخص شدیم. چند روزی نگذشت که امام حسن عسکری علیه السلام وفات یافت. - . کمال الدین: 374 -

**[ترجمه]

بیان

قوله علیه السلام أما إنکم لا ترونه أی أکثرکم أو عن قریب فإن الظاهر أن محمد بن عثمان کان یراه فی أیام سفارته و هو الظاهر من الخبر الآتی مع أنه یحتمل أن یکون فی أیام سفارته تصل إلیه الکتب من وراء حجاب أو بوسائط و ما أخبر به فی الخبر الآتی یکون إخبارا عن هذا المرة لکنهما بعیدان.

**[ترجمه]اینکه امام علیه السلام فرمود: «بعد از این دیگر او را نمی بینید»، یعنی بیشتر شما حضار او را نمی بینید. یا مقصود این باشد که همه شما حضار به این زودی او را نمی بینید، زیرا محمد بن عثمان که یکی از حاضران محضر امام بوده، امام زمان علیه السلام را در ایام سفارت خود می دیده، چنان که روایت آینده گواه بر این است. البته این احتمال هم هست که او نیز در ایام سفارتش حضرت را نمی دیده و نامه ها را از پشت پرده یا به وسیله کسی دریافت می داشته و این که در خبر آینده می گوید : «محمد بن عثمان حضرت را دیده است»، مربوط به همین دفعه باشد. ولی این دو احتمال بعید به نظر می رسد.

**[ترجمه]

«20»

ک، [إکمال الدین] ابْنُ الْوَلِیدِ عَنِ الْحِمْیَرِیِّ قَالَ: قُلْتُ لِمُحَمَّدِ بْنِ عُثْمَانَ الْعَمْرِیِّ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ إِنِّی أَسْأَلُکَ سُؤَالَ إِبْرَاهِیمَ رَبَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ حِینَ قَالَ رَبِّ أَرِنِی کَیْفَ تُحْیِ الْمَوْتی قالَ أَ وَ لَمْ تُؤْمِنْ قالَ بَلی وَ لکِنْ لِیَطْمَئِنَّ قَلْبِی (2) أَخْبِرْنِی عَنْ صَاحِبِ هَذَا الْأَمْرِ هَلْ رَأَیْتَهُ قَالَ نَعَمْ وَ لَهُ رَقَبَةٌ مِثْلُ ذِی وَ أَشَارَ بِیَدِهِ إِلَی عُنُقِهِ.

**[ترجمه]کمال الدین: حمیری می گوید:به محمد بن عثمان عمری رضی اللَّه عنه گفتم: «من می خواهم همان سؤالی را از شما بکنم که ابراهیم از خداوند عزوجل کرد، آنجا که گفت:«رَبِّ أَرِنِی کَیْفَ تُحْیِ الْمَوْتی قالَ أَ وَ لَمْ تُؤْمِنْ قالَ بَلی وَ لکِنْ لِیَطْمَئِنَّ قَلْبِی.»، {پروردگارا به من بنما که چگونه مرده ها را زنده می گردانی؟ ندا رسید مگر ایمان نیاورده ای؟ گفت: ایمان آورده ام ولی می خواهم قلبم مطمئن شود.} - . بقره / 260 - شما هم به من بگویید که آیا صاحب الامر علیه السلام را دیده اید؟» گفت: «آری دیده ام و گردنش مثل این است» و اشاره به گردن خود کرد. - . کمال الدین: 399 -

**[ترجمه]

«21»

ک، [إکمال الدین] الدَّقَّاقُ وَ ابْنُ عِصَامٍ وَ الْوَرَّاقُ جَمِیعاً عَنِ الْکُلَیْنِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدٍ وَ الْحُسَیْنِ ابْنَیْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ (3)

فِی سَنَةِ تِسْعٍ وَ سَبْعِینَ وَ مِائَتَیْنِ قَالا حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ الْعَبْدِیُّ مِنْ عَبْدِ قَیْسٍ عَنْ ضَوْءِ بْنِ عَلِیٍّ الْعِجْلِیِّ عَنْ رَجُلٍ مِنْ أَهْلِ فَارِسَ سَمَّاهُ قَالَ: أَتَیْتُ سُرَّ مَنْ رَأَی فَلَزِمْتُ بَابَ أَبِی مُحَمَّدٍ علیه السلام فَدَعَانِی مِنْ غَیْرِ أَنْ أَسْتَأْذِنَ فَلَمَّا دَخَلْتُ وَ سَلَّمْتُ قَالَ لِی یَا أَبَا فُلَانٍ کَیْفَ حَالُکَ ثُمَّ قَالَ لِی اقْعُدْ یَا فُلَانُ ثُمَّ سَأَلَنِی عَنْ رِجَالٍ وَ نِسَاءٍ مِنْ أَهْلِی ثُمَّ قَالَ لِی مَا الَّذِی أَقْدَمَکَ قُلْتُ رَغْبَةٌ فِی خِدْمَتِکَ قَالَ فَقَالَ لِی الْزَمِ الدَّارَ قَالَ فَکُنْتُ فِی الدَّارِ مَعَ

ص: 26


1- 1. فی النسخة المطبوعة: عن محمّد بن معاویة بن حکیم و هو سهو و تخلیط ففی المصدر( ج 2 ص 109) عن جعفر بن محمّد بن مالک الفزاری عن معاویة بن حکیم فراجع.
2- 2. البقرة: 263.
3- 3. یعنی علیّ بن إبراهیم بن موسی بن جعفر علیه السلام.

الْخَدَمِ ثُمَّ صِرْتُ أَشْتَرِی لَهُمُ الْحَوَائِجَ مِنَ السُّوقِ وَ کُنْتُ أَدْخُلُ مِنْ غَیْرِ إِذْنٍ إِذَا کَانَ فِی دَارِ الرِّجَالِ فَدَخَلْتُ عَلَیْهِ یَوْماً فِی دَارِ الرِّجَالِ فَسَمِعْتُ حَرَکَةً فِی الْبَیْتِ فَنَادَانِی مَکَانَکَ لَا تَبْرَحْ فَلَمْ أَجْسُرْ أَدْخُلُ وَ لَا أَخْرُجُ فَخَرَجَتْ عَلَیَّ جَارِیَةٌ وَ مَعَهَا شَیْ ءٌ مُغَطًّی ثُمَّ نَادَانِی ادْخُلْ فَدَخَلْتُ وَ نَادَی الْجَارِیَةَ فَرَجَعَتْ فَقَالَ لَهَا اکْشِفِی عَمَّا مَعَکِ فَکَشَفَتْ عَنْ غُلَامٍ أَبْیَضَ حَسَنِ الْوَجْهِ وَ کَشَفَ عَنْ بَطْنِهِ فَإِذَا شَعَرَاتٌ مِنْ لَبَّتِهِ إِلَی سُرَّتِهِ أَخْضَرُ لَیْسَ بِأَسْوَدَ فَقَالَ هَذَا صَاحِبُکُمْ ثُمَّ أَمَرَهَا فَحَمَلَتْهُ فَمَا رَأَیْتُهُ بَعْدَ ذَلِکَ حَتَّی مَضَی أَبُو مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله قَالَ ضَوْءُ بْنُ عَلِیٍّ فَقُلْتُ لِلْفَارِسِیِّ کَمْ کُنْتَ تُقَدِّرُ لَهُ مِنَ الْعُمُرِ قَالَ سَنَتَیْنِ قَالَ الْعَبْدِیُّ قُلْتُ لِضَوْءٍ کَمْ تُقَدِّرُ لَهُ فِی وَقْتِنَا الْآنَ قَالَ أَرْبَعَ عَشْرَةَ سَنَةً قَالَ أَبُو عَلِیٍّ وَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ وَ نَحْنُ نُقَدِّرُ لَهُ الْآنَ إِحْدَی وَ عِشْرِینَ سَنَةً.

غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی الکلینی: مثله (1).

**[ترجمه]کمال الدین: محمد و حسین، فرزندان علی بن ابراهیم در سال 279 گفتند: ضوء بن علی عجلی از مردی از اهل فارس که نامش را برد، نقل کرده است که گفت: در یکی از سال ها به سامره رفتم و در خانه امام حسن عسکری علیه السلام توقف کردم، بدون اینکه اجازه ورود بخواهم.حضرت خود مرا طلبیدند. وقتی داخل شدم و سلام کردم، فرمود: «فلانی، حالت چطور است؟» سپس فرمود: «فلانی بنشین!» آنگاه احوال مردان و زنان فامیلم را جویا شد. بعد از آن فرمود: «چه شد که به اینجا آمدی؟» عرض کردم: «شوق خدمتگزاری شما مرا به اینجا آورد.» فرمود: «در این خانه باش.» از آن روز من در خانه حضرت با خدمتکاران ماندم و مایحتاج خانه را برای حضرت از بازار می خریدم.من این طور عادت کرده بودم که هر وقت مردم در خانه بودند، بدون اجازه وارد می گشتم .

روزی به همین منوال وارد خانه شدم که ناگاه صدای تکان چیزی را از داخل خانه شنیدم. حضرت به من بانگ زد که در جای خود بایست و حرکت مکن! من هم نه جرأت کردم بروم و نه توانستم برگردم.

سپس دیدم کنیزی که چیز سرپوشیده ای را در دست داشت آمد و به من گفت: «بیا داخل!» من هم داخل شدم. آنگاه به کنیز فرمود: «روپوش را از روی آنچه در دست داری بردار.» پس روپوش را از روی بچه سفید رنگ زیبایی برداشت و شکمش را نشان داد. دیدم خط مویی که چندان سیاه نبود، از سینه تا نافش امتداد دارد. آنگاه فرمود: «این صاحب الزمان شماست.» سپس به کنیز فرمود: «او را بگیر.» کنیز هم او را گرفت و دیگر بعد از آن تا زمانی که امام حسن عسکری علیه السلام رحلت فرمود، او را ندیدم.

ضوء بن علی می گوید: از مرد فارسی پرسیدم: «به نظرت بچه در آن موقع چند ساله بود؟» گفت: «دو ساله بود.» عبدی می گوید: به ضوء گفتم: «می توانی حدس بزنی که فعلا بچه چند ساله است؟» گفت: «چهارده ساله.» ابوعلی و ابو عبداللَّه وراق گفتند: - . البته مطابق تاریخ نقل این روایت یعنی سال 279، امام زمان که در سال 255 متولد شده، در آن موقع 24 سال داشته و مرد فارسی در حدیث اشتباه کرده است. - «ما او را بیست و یک ساله می دانیم.» - . کمال الدین: 399 -

این روایت در غیبت طوسی نیز آمده است.

**[ترجمه]

«22»

ک، [إکمال الدین] مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ حَاتِمٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ جَعْفَرٍ الْفَارِسِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ بْنِ بِلَالٍ عَنِ الْأَزْهَرِیِّ مَسْرُورِ بْنِ الْعَاصِ عَنْ مُسْلِمِ بْنِ الْفَضْلِ قَالَ: أَتَیْتُ أَبَا سَعِیدٍ غَانِمَ بْنَ سَعِیدٍ الْهِنْدِیَّ بِالْکُوفَةِ

فَجَلَسْتُ فَلَمَّا طَالَتْ مُجَالَسَتِی إِیَّاهُ سَأَلْتُهُ عَنْ حَالِهِ وَ قَدْ کَانَ وَقَعَ إِلَیَّ شَیْ ءٌ مِنْ خَبَرِهِ فَقَالَ کُنْتُ مِنْ بَلَدِ الْهِنْدِ بِمَدِینَةٍ یُقَالُ لَهَا قِشْمِیرُ الدَّاخِلَةُ وَ نَحْنُ أَرْبَعُونَ رَجُلًا.

وَ حَدَّثَنَا أَبِی عَنْ سَعْدٍ عَنْ عَلَّانٍ الْکُلَیْنِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ قَیْسٍ عَنْ غَانِمِ بْنِ سَعِیدٍ الْهِنْدِیِ (2)

قَالَ عَلَّانٌ وَ حَدَّثَنِی جَمَاعَةٌ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ غَانِمٍ قَالَ: کُنْتُ أَکُونُ مَعَ مَلِکِ الْهِنْدِ فِی قِشْمِیرَ الدَّاخِلَةِ وَ نَحْنُ أَرْبَعُونَ رَجُلًا نَقْعُدُ حَوْلَ کُرْسِیِّ الْمَلِکِ قَدْ قَرَأْنَا التَّوْرَاةَ وَ الْإِنْجِیلَ وَ الزَّبُورَ وَ یَفْزَعُ إِلَیْنَا فِی الْعِلْمِ

ص: 27


1- 1. تراه فی غیبة الشیخ ص 150 و فی الکافی ج 1 ص 514.
2- 2. و رواه الکلینی فی الکافی ج 1 ص 515 بغیر هذا اللفظ و المعنی یشبهه فراجع.

فَتَذَاکَرْنَا یَوْماً مُحَمَّداً صلی الله علیه و آله وَ قُلْنَا نَجِدُهُ فِی کُتُبِنَا فَاتَّفَقْنَا عَلَی أَنْ أَخْرُجَ فِی طَلَبِهِ وَ أَبْحَثَ عَنْهُ فَخَرَجْتُ وَ مَعِی مَالٌ فَقَطَعَ عَلَیَّ التُّرْکُ وَ شَلَّحُونِی فَوَقَعْتُ إِلَی کَابُلَ وَ خَرَجْتُ مِنْ کَابُلَ إِلَی بَلْخٍ وَ الْأَمِیرُ بِهَا ابْنُ أَبِی شور(1)

[شَمُّونٍ] فَأَتَیْتُهُ وَ عَرَّفْتُهُ مَا خَرَجْتُ لَهُ فَجَمَعَ الْفُقَهَاءَ وَ الْعُلَمَاءَ لِمُنَاظَرَتِی فَسَأَلْتُهُمْ عَنْ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله فَقَالُوا هُوَ نَبِیُّنَا مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ وَ قَدْ مَاتَ فَقُلْتُ انْسُبُوهُ لِی فَنَسَبُوهُ إِلَی قُرَیْشٍ فَقُلْتُ لَیْسَ هَذَا بِشَیْ ءٍ وَ مَنْ کَانَ خَلِیفَتَهُ قَالُوا أَبُو بَکْرٍ فَقُلْتُ إِنَّ الَّذِی نَجِدُهُ فِی کُتُبِنَا خَلِیفَتُهُ ابْنُ عَمِّهِ وَ زَوْجُ ابْنَتِهِ وَ أَبُو وُلْدِهِ فَقَالُوا لِلْأَمِیرِ إِنَّ هَذَا قَدْ خَرَجَ مِنَ الشِّرْکِ إِلَی الْکُفْرِ فَمُرْ بِضَرْبِ عُنُقِهِ فَقُلْتُ لَهُمْ أَنَا مُتَمَسِّکٌ بِدِینٍ لَا أَدَعُهُ إِلَّا بِبَیَانٍ فَدَعَا الْأَمِیرُ الْحُسَیْنَ بْنَ إِشْکِیبَ وَ قَالَ لَهُ یَا حُسَیْنُ نَاظِرِ الرَّجُلَ فَقَالَ الْعُلَمَاءُ وَ الْفُقَهَاءُ حَوْلَکَ فَمُرْهُمْ بِمُنَاظَرَتِهِ فَقَالَ لَهُ نَاظِرْهُ کَمَا أَقُولُ لَکَ وَ اخْلُ بِهِ وَ الْطُفْ لَهُ فَقَالَ فَخَلَا بِیَ الْحُسَیْنُ فَسَأَلْتُهُ عَنْ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله فَقَالَ هُوَ کَمَا قَالُوهُ لَکَ غَیْرَ أَنَّ خَلِیفَتَهُ ابْنُ عَمِّهِ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام وَ هُوَ زَوْجُ ابْنَتِهِ فَاطِمَةَ وَ أَبُو وُلْدِهِ الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ فَقُلْتُ أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّهِ وَ صِرْتُ إِلَی الْأَمِیرِ فَأَسْلَمْتُ فَمَضَی بِی إِلَی الْحُسَیْنِ فَفَقَّهَنِی فَقُلْتُ لَهُ إِنَّا نَجِدُ فِی کُتُبِنَا أَنَّهُ لَا یَمْضِی خَلِیفَةٌ إِلَّا عَنْ خَلِیفَةٍ فَمَنْ کَانَ خَلِیفَةَ عَلِیٍّ قَالَ الْحَسَنُ ثُمَّ الْحُسَیْنُ ثُمَّ سَمَّی الْأَئِمَّةَ حَتَّی بَلَغَ إِلَی الْحَسَنِ ثُمَّ قَالَ لِی تَحْتَاجُ أَنْ تَطْلُبَ خَلِیفَةَ الْحَسَنِ وَ تَسْأَلَ عَنْهُ فَخَرَجْتُ فِی الطَّلَبِ قَالَ مُحَمَّدُ بْنُ مُحَمَّدٍ وَ وَافَی مَعَنَا بَغْدَادَ فَذَکَرَ لَنَا أَنَّهُ کَانَ مَعَهُ رَفِیقٌ قَدْ صَحِبَهُ عَلَی هَذَا الْأَمْرِ فَکَرِهَ بَعْضَ أَخْلَاقِهِ فَفَارَقَهُ قَالَ فَبَیْنَا أَنَا یَوْماً وَ قَدْ مَشَیْتُ فِی الصَّرَاةِ-(2) وَ أَنَا مُفَکِّرٌ فِیمَا خَرَجْتُ لَهُ إِذْ أَتَانِی آتٍ فَقَالَ لِی أَجِبْ مَوْلَاکَ فَلَمْ یَزَلْ یَخْتَرِقُ بِیَ الْمُحَالَ حَتَّی أَدْخَلَنِی دَاراً وَ بُسْتَاناً وَ إِذَا بِمَوْلَایَ علیه السلام جَالِسٌ فَلَمَّا نَظَرَ إِلَیَّ کَلَّمَنِی

ص: 28


1- 1. فی الکافی: داود بن العباس بن أبی أسود.
2- 2. الصراة: نهر بالعراق. و فی الکافی: بدل الصراة: العباسیة.

بِالْهِنْدِیَّةِ وَ سَلَّمَ عَلَیَّ وَ أَخْبَرَنِی بِاسْمِی وَ سَأَلَنِی عَنِ الْأَرْبَعِینَ رَجُلًا بِأَسْمَائِهِمْ عَنِ اسْمِ رَجُلٍ رَجُلٍ ثُمَّ قَالَ لِی تُرِیدُ الْحَجَّ مَعَ أَهْلِ قُمَّ فِی هَذِهِ السَّنَةِ فَلَا تَحُجَّ فِی هَذِهِ السَّنَةِ وَ انْصَرِفْ إِلَی خُرَاسَانَ وَ حُجَّ مِنْ قَابِلٍ قَالَ وَ رَمَی إِلَیَّ بِصُرَّةٍ وَ قَالَ اجْعَلْ هَذِهِ فِی نَفَقَتِکَ

وَ لَا تَدْخُلْ فِی بَغْدَادَ دَارَ أَحَدٍ وَ لَا تُخْبِرْ بِشَیْ ءٍ مِمَّا رَأَیْتَ قَالَ مُحَمَّدٌ فَانْصَرَفْتُ مِنَ الْعَقَبَةِ وَ لَمْ یُقْضَ لَنَا الْحَجُّ وَ خَرَجَ غَانِمٌ إِلَی خُرَاسَانَ وَ انْصَرَفَ مِنْ قَابِلٍ حَاجّاً فَبَعَثَ إِلَیْهِ بِأَلْطَافٍ وَ لَمْ یَدْخُلْ قُمَّ وَ حَجَّ وَ انْصَرَفَ إِلَی خُرَاسَانَ فَمَاتَ رَحِمَهُ اللَّهُ (1).

قَالَ مُحَمَّدُ بْنُ شَاذَانَ عَنِ الْکَابُلِیِّ: وَ قَدْ کُنْتُ رَأَیْتُهُ عِنْدَ أَبِی سَعِیدٍ فَذَکَرَ أَنَّهُ خَرَجَ مِنْ کَابُلَ مُرْتَاداً وَ طَالِباً وَ أَنَّهُ وَجَدَ صِحَّةَ هَذَا الدِّینِ فِی الْإِنْجِیلِ وَ بِهِ اهْتَدَی.

فَحَدَّثَنِی مُحَمَّدُ بْنُ شَاذَانَ بِنَیْسَابُورَ قَالَ: بَلَغَنِی أَنَّهُ قَدْ وَصَلَ فَتَرَصَّدْتُ لَهُ حَتَّی لَقِیتُهُ فَسَأَلْتُهُ عَنْ خَبَرِهِ فَذَکَرَ أَنَّهُ لَمْ یَزَلْ فِی الطَّلَبِ وَ أَنَّهُ أَقَامَ بِالْمَدِینَةِ فَکَانَ لَا یَذْکُرُهُ لِأَحَدٍ إِلَّا زَجَرَهُ فَلَقِیَ شَیْخاً مِنْ بَنِی هَاشِمٍ وَ هُوَ یَحْیَی بْنُ مُحَمَّدٍ الْعُرَیْضِیُّ فَقَالَ لَهُ إِنَّ الَّذِی تَطْلُبُهُ بِصِرْیَاءَ قَالَ فَقَصَدْتُ صِرْیَاءَ وَ جِئْتُ إِلَی دِهْلِیزٍ مَرْشُوشٍ وَ طَرَحْتُ نَفْسِی عَلَی الدُّکَّانِ فَخَرَجَ إِلَیَّ غُلَامٌ أَسْوَدُ فَزَجَرَنِی وَ انْتَهَرَنِی وَ قَالَ قُمْ مِنْ هَذَا الْمَکَانِ وَ انْصَرِفْ فَقُلْتُ لَا أَفْعَلُ فَدَخَلَ الدَّارَ ثُمَّ خَرَجَ إِلَیَّ وَ قَالَ ادْخُلْ فَدَخَلْتُ فَإِذَا مَوْلَایَ علیه السلام قَاعِدٌ وَسَطَ الدَّارَ فَلَمَّا نَظَرَ إِلَیَّ سَمَّانِی بِاسْمٍ لَمْ یَعْرِفْهُ أَحَدٌ إِلَّا أَهْلِی بِکَابُلَ وَ أَخْبَرَنِی بِأَشْیَاءَ فَقُلْتُ لَهُ إِنَّ نَفَقَتِی ذَهَبَتْ فَمُرْ لِی بِنَفَقَةٍ فَقَالَ لِی أَمَا إِنَّهَا سَتَذْهَبُ بِکَذِبِکَ وَ أَعْطَانِی نَفَقَةً فَضَاعَ مِنِّی مَا کَانَ مَعِی وَ سَلِمَ مَا أَعْطَانِی ثُمَّ انْصَرَفْتُ السَّنَةَ الثَّانِیَةَ فَلَمْ أَجِدْ فِی الدَّارِ أَحَداً.

**[ترجمه]کمال الدین: مسلم بن فضل می گوید: در کوفه به ملاقات ابو سعید غانم بن سعید هندی رفتم و مدتی نزد وی نشستم. سپس احوالش را درباره چیزی که قبلا شنیده بودم جویا شدم. گفت: «من از اهل هندوستان و شهری به نام کشمیر داخلی هستم و ما چهل نفر مرد بودیم.» صدوق (ره) نیز در کتاب مزبور می نویسد: جماعتی از محمد بن محمد اشعری، از غانم نقل کردند که گفت: ما چهل نفر مرد بودیم که در حضور پادشاه هند به سر می بردیم و در اطراف تخت او می نشستیم. همه ما تورات و انجیل و زبور را خوانده بودیم و هر وقت مسأله ای برای سلطان پیش می آمد، به ما رجوع می کرد. روزی با ما درباره محمد صلی الله علیه و آله گفتگو کرد. ما گفتیم: «نام وی در کتب آسمانی ما آمده است.» آنگاه همه نظر دادند که من برای پیدا کردن او و تحقیق درباره وی، اقدام به مسافرت کنم.

پس بار سفر بسته و اموالی هم با خود برداشتم و از هند بیرون آمدم. در بین راه جمعی از ترکان راهزن، راه را بر من گرفتند و آنچه را که داشتم به تاراج بردند. سپس به کابل آمدم و از آنجا به بلخ رفتم. حکمران بلخ در آن موقع ابن ابی شور بود. علت مسافرت و مقصدی را که داشتم به اطلاع وی رساندم و او هم فقها و علمای شهر را برای مناظره و گفتگوی با من احضار کرد.

من از دانشمندان مجلس پرسیدم: «محمد صلی الله علیه و آله کیست؟» گفتند: «او محمد بنعبداللَّه صلی الله علیه و آله پیغمبر ما است که رحلت فرموده.»پرسیدم: «از کدام طایفه است؟» گفتند:«از طایفه قریش.» پرسیدم: «جانشین او کیست؟» گفتند: «ابوبکر است.» گفتم: «آنچه ما در کتاب های آسمانی خود یافته ایم، موضوع جانشینی و خلافت، پسر عموی او و شوهر دختر او و پدر فرزندان او است!» دانشمندان مجلس (که همه از اهل تسنن بودند) به حاکم گفتند: «این مرد از شرک بیرون آمده و به کفر گرویده است، فرمان ده تا گردنش را بزنند!» گفتم: «من به دینی چنگ زده ام و بدون دلیل از آن دست بر نمی دارم.» در این موقع حاکم، حسین بن شکیب را خواست و به وی گفت: «ای حسین! با این مرد مناظره کن!» حسین گفت: «علما و فقها در اطراف مجلس نشسته اند، به آنها فرمان ده تا با وی مناظره کنند.» حاکم گفت: «چنان که به تو می گویم، با وی مناظره کن و در جای خلوت و با لطف و مهربانی گفتگو نما.» غانم بن سعید گفت: با حسین به جای خلوتی رفتیم و من از وی پرسیدم: «محمد کیست؟» گفت: «همان است که علما گفتند، جز اینکه جانشین وی پسر عمش علی بن ابی طالب علیه السلام است که شوهر دخترش فاطمه و پدر فرزندانش حسن و حسین می باشد.»

من هم گفتم: «گواهی می دهم که جز خدای یکتا خالقی نیست و محمد فرستاده اوست.» سپس نزد حاکم رفتم و اسلام آوردم. او هم مرا به حسین سپرد و او احکام دینی را به من یاد داد.

من به حسین گفتم: «ما در کتاب های خود خوانده ایم که هیچ جانشین پیغمبری نمی میرد، مگر اینکه قبلا جانشین او تعیین گردد. بنابراین جانشین علی کیست؟»

گفت: «جانشین وی فرزندش حسن و جانشین او حسین است» و یک یک ائمه را نام برد تا به امام حسن عسکری علیه السلام رسید. سپس گفت: «برای شناسایی جانشین او، لازم است بروی و فحص و تحقیق کنی.» و اینک من در پی این مطلب آمده ام.

راوی خبر محمد بن محمد گفت: غانم بن سعید با ما به بغداد آمد. او نقل کرد که قبلا به اتفاق رفیقی، به جستجوی این مطلب پرداخته بود، ولی بعضی از اخلاق او را نپسندیده و به همین جهت از وی جدا گشته بود.

غانم بن سعید می گفت: روزی تنها از راهی می گذشتم ودرباره مقصد خود می اندیشیدم. ناگاه دیدم کسی نزد من آمد و گفت: «دعوت آقایت را اجابت کن!» سپس مرا از راه هایی عبور داد تا به خانه و باغی رسیدیم. دیدم آقایم در آنجا نشسته است. چون نظر مبارکش به من افتاد، به زبان هندی با من سخن گفت و به من سلام کرد.

حضرت مرا به اسم صدا کرد و از احوال چهل نفر از رفقایم که در مجلس پادشاه هند بودیم جویا شد و یک یک را نام برد. آنگاه فرمود: «قصد داری امسال با اهل قم به حج بروی، ولی امسال به حج مرو. به خراسان برگرد و سال آینده حج کن.» بعد کیسه پولی به من داد و فرمود: «این را صرف مخارج راه خود کن و در بغداد به خانه کسی مرو و آنچه را که دیدی به کسی مگو!»

محمد، راوی خبر گفت: «آن سال نتوانستم به مکه برسم و از منزل عقبه (واقع در سرزمین حجاز) برگشتیم و غانم بن سعید هم به جانب خراسان رفت و سال بعد به قصد حج مراجعت کرد. در آن سفر به الطاف حضرت ولی عصر (عجّل اللَّه فرجه) نائل گشت. او دیگر به قم نیامد و بعد از حج به خراسان رفت و سپس وفات کرد، رحمة اللَّه علیه.»

محمد بن شاذان، از کابلی نقل می کرد که او گفت: من ابو سعید (غانم) را دیدم که می گفت: «حقیقت این دین (اسلام) را در انجیل یافته بودم و از کابل به جستجوی آن پرداختم تا بدان رسیدم.»

سپس صدوق (ره) می گوید : محمد بن شاذان در نیشابور برای من نقل کرد که خبر تشرف غانم به خدمت امام زمان علیه السلام به من رسید. از این جهت مترصد او بودم، تا اینکه او را دیدم و جریان را از وی پرسیدم. او گفت: «همواره در جستجوی حضرت بودم و مدتی را در مدینه اقامت کردم و مطلب را به هر کس اظهار می داشتم، مرا منع می کرد ند. تا اینکه پیرمردی از بنی هاشم را به نام یحیی بن محمد عریضی دیدم و او گفت: «آنچه تو می خواهی، در «صریاء» است.»

من به صریاء رفتم و به دهلیزی که جاروب کرده بودند آمدم و خود را به دکانی که در آنجا بود انداختم. در آن وقت غلام سیاهی بیرون آمد و به من گفت: «برخیز و از اینجا برو!» گفتم: «نمی روم.» غلام به درون خانه رفت و سپس برگشت و گفت:«بیا داخل!» من وارد خانه شدم و دیدم مولایم در وسط خانه نشسته است. چون نظرش به من افتاد، مرا با اسمی که هیچ کس جز بستگانم در کابل نمی دانستند، نام برد و چیزهایی را به من اطلاع داد.من عرض کردم: «خرجی راهم تمام شده. بفرمایید که خرجی به من بدهند!» فرمود: «بدان که به واسطه این دروغی که گفتی، به زودی آنچه را که داری از دست می دهی.» سپس مقداری خرجی به من عطا فرمود .

چیزی نگذشت که آنچه با خود داشتم گم شد و فقط آنچه را که حضرت لطف فرموده بود، برایم ماند! سال بعد که به مدینه برگشتم، کسی را در آن خانه ندیدم.» - . کمال الدین: 401 -

**[ترجمه]

بیان

التشلیح التعریة و الصراة بالفتح نهر بالعراق أی کنت أمشی فی شاطئها و فی بعض النسخ تمسحت أی توضأت (2)

و فی بعضها تمسیت أی

ص: 29


1- 1. إلی هنا انتهی الخبر فی الکافی.
2- 2. و هو الموافق لما نقله الکلینی قال: حتی سرت الی العباسیة أتهیأ للصلاة.

وصلت إلیها مساء قوله فذکر أی محمد بن شاذان و یحتمل أبا سعید و هو بعید قوله إنه قد وصل یعنی أبا سعید.

**[ترجمه]کلمه «تشلیح» به معنای عریان کردن است و «صراة» به فتح صاد، رودی در عراق است، یعنی من در ساحل آن نهر راه می رفتم.و در بعضی نسخه ها عبارت «تمسحت» دارد که به معنای وضو گرفتم است، و در بعضی نسخه ها «تمسّیت» دارد، یعنی در شب به آنجا رسیدم. عبارت «فذکر»، یعنی محمد بن شاذان گفت و امکان دارد قائل ابو سعید باشد که البته بعید است، و عبارت «انه قد وصل»، فاعل آن ابوسعید است.

**[ترجمه]

«23»

ک، [إکمال الدین] ابْنُ الْمُتَوَکِّلِ عَنِ الْحِمْیَرِیِّ قَالَ: سَأَلْتُ مُحَمَّدَ بْنَ عُثْمَانَ الْعَمْرِیَّ فَقُلْتُ لَهُ رَأَیْتَ صَاحِبَ هَذَا الْأَمْرِ قَالَ نَعَمْ وَ آخِرُ عَهْدِی بِهِ عِنْدَ بَیْتِ اللَّهِ الْحَرَامِ وَ هُوَ یَقُولُ اللَّهُمَّ أَنْجِزْ لِی مَا وَعَدْتَنِی.

وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عُثْمَانَ الْعَمْرِیِّ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ: رَأَیْتُهُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ مُتَعَلِّقاً بِأَسْتَارِ الْکَعْبَةِ فِی الْمُسْتَجَارِ وَ هُوَ یَقُولُ اللَّهُمَّ انْتَقِمْ مِنْ أَعْدَائِی.

غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی جماعة عن الصدوق عن أبیه و ابن المتوکل و ابن الولید جمیعا عن الحمیری: مثل الخبرین.

**[ترجمه]کمال الدین: حمیری می گوید: از محمد بن عثمان پرسیدم: «آیا حضرت صاحب الامر علیه السلام را دیده ای؟» گفت: «آری، آخرین بار آن حضرت را در مسجدالحرام دیدم که می فرمود: «خدایا! آنچه را که به من وعده داده ای، به من مرحمت فرما!»

و نیز به سند مزبور، حمیری از محمد بن عثمان رضی اللَّه عنه نقل کرده که گفت: «آن حضرت علیه السلام را در «مستجار» دیدم که به پرده های کعبه آویخته و عرض می کند: «خداوندا! انتقام مرا از دشمنانم بگیر.» - . کمال الدین: 401 -

در غیبت طوسی نیز این روایت نقل شده است.

**[ترجمه]

«24»

ک، [إکمال الدین] الْمُظَفَّرُ الْعَلَوِیُّ عَنِ ابْنِ الْعَیَّاشِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ آدَمَ بْنِ مُحَمَّدٍ الْبَلْخِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَسَنِ الدَّقَّاقِ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ مُحَمَّدٍ الْعَلَوِیِّ قَالَ حَدَّثَتْنِی نَسِیمُ خَادِمُ أَبِی مُحَمَّدٍ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ علیهما السلام قَالَتْ: دَخَلْتُ عَلَی صَاحِبِ الْأَمْرِ علیه السلام بَعْدَ مَوْلِدِهِ بِلَیْلَةٍ فَعَطَسْتُ عِنْدَهُ فَقَالَ لِی یَرْحَمُکِ اللَّهُ قَالَتْ نَسِیمُ فَفَرِحْتُ فَقَالَ لِی علیه السلام أَلَا أُبَشِّرُکِ فِی الْعُطَاسِ قُلْتُ بَلَی قَالَ هُوَ أَمَانٌ مِنَ الْمَوْتِ ثَلَاثَةَ أَیَّامٍ.

**[ترجمه]کمال الدین: نسیم، خادم امام حسن عسکری علیه السلام می گوید: «یک شب بعد از ولادت صاحب الامر نزد وی رفتم و ناگهان عطسه ام گرفت.» حضرت فرمود: «یرحمک اللَّه! (من از حرف زدن آن نوزاد نازنین خشنود شدم) ای نسیم!درباره عطسه مژده ای به تو ندهم؟» گفتم بفرما. گفت: «عطسه تا سه روز آدمی را از مردن حفظ می کند.» - . کمال الدین: 404 -

**[ترجمه]

«25»

ک، [إکمال الدین] بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ مُحَمَّدٍ الْعَلَوِیِّ قَالَ حَدَّثَنِی طَرِیفٌ أَبُو نَصْرٍ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی صَاحِبِ الزَّمَانِ فَقَالَ عَلَیَّ بِالصَّنْدَلِ الْأَحْمَرِ فَأَتَیْتُهُ ثُمَّ قَالَ أَ تَعْرِفُنِی فَقُلْتُ نَعَمْ قَالَ مَنْ أَنَا فَقُلْتُ أَنْتَ سَیِّدِی وَ ابْنُ سَیِّدِی فَقَالَ لَیْسَ عَنْ هَذَا سَأَلْتُکَ قَالَ طَرِیفٌ فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ فَسِّرْ لِی قَالَ أَنَا خَاتِمُ الْأَوْصِیَاءِ وَ بِی یَدْفَعُ اللَّهُ الْبَلَاءَ عَنْ أَهْلِی وَ شِیعَتِی.

غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی علان عن طریف أبی نصر الخادم: مثله- دعوات الراوندی، عن طریف: مثله.

**[ترجمه]کمال الدین: ابو نصر طریف گفت: به خدمت صاحب الزمان علیه السلام رسیدم و آن حضرت فرمود: «ای طریف! قدری صندل سرخ ( درختی که در هند می روید) برای من بیاور!» وقتی آوردم، فرمود: «مرا می شناسی؟» عرض کردم آری. فرمود: «من کیستم؟»عرض کردم: «شما آقا و پسر آقای من هستید.» فرمود: «مقصودم سؤال از این نبود.» طریف می گوید: عرض کردم: «فدایت شوم! پس بفرما تا خشنود گردم!» فرمود: «من خاتم اوصیا هستم که خداوند گرفتاری ها رابه وسیله من از بستگان و شیعیانم برطرف می کند.» - . کمال الدین: 404 -

این روایت در غیبت شیخ - . غیبت طوسی: 246 - و «دعوات راوندی» - . دعوات راوندی: 237 - نیز آمده است.

**[ترجمه]

«26»

ک، [إکمال الدین] مُحَمَّدُ بْنُ مُحَمَّدٍ الْخُزَاعِیُّ عَنْ أَبِی عَلِیٍّ الْأَسَدِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ الْکُوفِیِّ: أَنَّهُ ذَکَرَ عَدَدَ مَنِ انْتَهَی إِلَیْهِ مِمَّنْ وَقَفَ عَلَی مُعْجِزَاتِ صَاحِبِ الزَّمَانِ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ وَ رَآهُ مِنَ الْوُکَلَاءِ بِبَغْدَادَ الْعَمْرِیُّ وَ ابْنُهُ وَ حَاجِزٌ

ص: 30

وَ الْبِلَالِیُّ وَ الْعَطَّارُ وَ مِنَ الْکُوفَةِ الْعَاصِمِیُّ وَ مِنَ الْأَهْوَازِ مُحَمَّدُ بْنُ إِبْرَاهِیمَ بْنِ مَهْزِیَارَ وَ مِنْ أَهْلِ قُمَّ أَحْمَدُ بْنُ إِسْحَاقَ وَ مِنْ أَهْلِ هَمَذَانَ مُحَمَّدُ بْنُ صَالِحٍ وَ مِنْ أَهْلِ الرَّیِّ الْبَسَّامِیُ (1) وَ الْأَسَدِیُّ یَعْنِی نَفْسَهُ وَ مِنْ أَهْلِ آذَرْبِیجَانَ الْقَاسِمُ بْنُ الْعَلَاءِ وَ مِنْ نَیْسَابُورَ مُحَمَّدُ بْنُ شَاذَانَ وَ مِنْ غَیْرِ الْوُکَلَاءِ مِنْ أَهْلِ بَغْدَادَ أَبُو الْقَاسِمِ بْنُ أَبِی حَابِسٍ وَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ الْکِنْدِیُّ وَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ الْجُنَیْدِیُّ وَ هَارُونُ الْقَزَّازُ وَ النِّیلِیُّ وَ أَبُو الْقَاسِمِ بْنُ دُبَیْسٍ وَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ بْنُ فَرُّوخَ وَ مَسْرُورٌ الطَّبَّاخُ مَوْلَی أَبِی الْحَسَنِ علیه السلام وَ أَحْمَدُ وَ مُحَمَّدٌ ابْنَا الْحَسَنِ وَ إِسْحَاقُ الْکَاتِبُ مِنْ بَنِی نِیبَخْتَ (2)

وَ صَاحِبُ الْفِرَاءِ وَ صَاحِبُ الصُّرَّةِ الْمَخْتُومَةِ وَ مِنْ هَمَذَانَ مُحَمَّدُ بْنُ کِشْمَرْدَ وَ جَعْفَرُ بْنُ حَمْدَانَ وَ مُحَمَّدُ بْنُ هَارُونَ بْنِ عِمْرَانَ وَ مِنَ الدِّینَوَرِ حَسَنُ بْنُ هَارُونَ وَ أَحْمَدُ ابْنُ أَخِیهِ وَ أَبُو الْحَسَنِ وَ مِنْ أَصْفَهَانَ ابْنُ بَادَاشَاکَةَ وَ مِنَ الصَّیْمَرَةِ زَیْدَانُ وَ مِنْ قُمَّ الْحَسَنُ بْنُ نَضْرٍ وَ مُحَمَّدُ بْنُ مُحَمَّدٍ وَ عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْحَاقَ وَ أَبُوهُ وَ الْحَسَنُ بْنُ یَعْقُوبَ وَ مِنْ أَهْلِ الرَّیِّ الْقَاسِمُ بْنُ مُوسَی وَ ابْنُهُ وَ أَبُو مُحَمَّدِ بْنُ هَارُونَ وَ صَاحِبُ الْحَصَاةِ وَ عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدٍ وَ مُحَمَّدُ بْنُ مُحَمَّدٍ الْکُلَیْنِیُّ وَ أَبُو جَعْفَرٍ الرَّفَّاءُ وَ مِنْ قَزْوِینَ مِرْدَاسٌ وَ عَلِیُّ بْنُ أَحْمَدَ وَ مِنْ قَابِسٍ رَجُلَانِ وَ مِنْ شَهْرَزُورَ ابْنُ الْخَالِ وَ مِنْ فَارِسَ الْمَجْرُوحُ وَ مِنْ مَرْوَ صَاحِبُ الْأَلْفِ دِینَارٍ وَ صَاحِبُ الْمَالِ وَ الرُّقْعَةِ الْبَیْضَاءِ وَ أَبُو ثَابِتٍ وَ مِنْ نَیْسَابُورَ مُحَمَّدُ بْنُ شُعَیْبِ بْنِ صَالِحٍ وَ مِنَ الْیَمَنِ الْفَضْلُ بْنُ یَزِیدَ وَ الْحَسَنُ ابْنُهُ وَ الْجَعْفَرِیُّ وَ ابْنُ الْأَعْجَمِیِّ وَ الشِّمْشَاطِیِّ وَ مِنْ مِصْرَ صَاحِبُ الْمَوْلُودَیْنِ وَ صَاحِبُ الْمَالِ بِمَکَّةَ وَ أَبُو رَجَاءٍ وَ مِنْ نَصِیبِینَ أَبُو مُحَمَّدِ بْنُ الْوَجْنَاءِ وَ مِنَ الْأَهْوَازِ الْحُصَیْنِیُّ.

**[ترجمه]کمال الدین: محمد بن ابی عبداللَّه کوفی، کسانی را که واقف به معجزات صاحب الزمان شده و آن حضرت را دیده اند، بدین شرح نام برده و گفته است:

«از وکلای آن حضرت که در بغداد می زیستند، عثمان بن سعید؛ پسرش (محمد بن عثمان)؛ حاجز، هلالی، عطار از کوفه؛ عاصمی از اهواز؛ محمد بن ابراهیم بن مهزیار از قم؛ احمد بن اسحاق از همدان؛ محمد بن صالح از ری؛ بسامی و اسدی (مقصود ابوعلی اسدی است که خود راوی این خبر است) از آذربایجان؛ قاسم بن علا از نیشابور؛ و محمد بن شاذان. غیر وکلا: از بغداد ابوالقاسم بن حابس؛ ابو عبداللَّه کندی؛ ابو عبداللَّه جنیدی؛ هارون قزاز؛ نیلی؛ ابوالقاسم بن دبیس؛ ابو عبداللَّه بن فروخ؛ مسرور، طباخ و خادم امام علی النقی علیه السلام ؛ احمد و محمد بن الحسن اسحق کاتب نوبختی؛ صاحب فرک؛ صاحب کیسه مهر شده از همدان؛ محمد بن کشمرد؛ جعفر بن حمدان؛ محمد بن هارون بن عمران از دینور؛ حسن بن هارون؛ برادرزاده اش احمد و ابوالحسن از اصفهان؛ ابن بادشاله از صیمره؛ زیدان از قم؛ حسن بن نضر؛ محمد بن محمد؛ علی بن محمد بن اسحاق؛پدرش محمد بن اسحق؛ حسن بن یعقوب از اهل ری؛ قاسم بن موسی و فرزندش، ابو محمد بن هارون؛ و صاحب سنگریزه و علی بن محمد کلینی؛ ابو جعفر رفاء از قزوین؛ مرداس و علی بن احمد از قابس؛ دو نفر از شهرزور؛ ابن خال از فارس؛ مجروح از مرو؛ مردی که هزار دینار داشت، شخصی که اموال و نامه سفیدی آورده بود و ابو ثابت از نیشابور؛ محمد بن شعیب بن صالح از یمن؛ فضل بن یزید و فرزندش حسن، جعفری، ابن عجمی، شمشاطی از مصر؛ شخصی که دو بچه داشت؛ مردی که مالی با خود به مکه آورده بود؛ ابو رجاء از کاشان؛ ابو محمد بن وجناء از اهواز؛حصینی.» - . کمال الدین: 406 -

**[ترجمه]

«27»

ک، [إکمال الدین] الطَّالَقَانِیُّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَحْمَدَ الْکُوفِیِّ عَنْ سُلَیْمَانَ بْنِ إِبْرَاهِیمَ

ص: 31


1- 1. فی المصدر المطبوع ج 2 ص 116: الشامیّ.
2- 2. نیبخت کنوبخت، و نیروز کنوروز کلمات فارسیة دخلت فی المحاورة العربیة فاذا کسرت أول الکلمة بالامالة، قلت نیبخت و نیروز و إذا فتحتها علی المعروف قلت: نوبخت و نوروز.

الرَّقِّیِّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ وَجْنَاءَ النَّصِیبِیِّ قَالَ: کُنْتُ سَاجِداً تَحْتَ الْمِیزَابِ فِی رَابِعِ أَرْبَعٍ وَ خَمْسِینَ حَجَّةً بَعْدَ الْعَتَمَةِ وَ أَنَا أَتَضَرَّعُ فِی الدُّعَاءِ إِذْ حَرَّکَنِی مُحَرِّکٌ فَقَالَ قُمْ یَا حَسَنَ بْنَ وَجْنَاءَ قَالَ فَقُمْتُ فَإِذَا جَارِیَةٌ صَفْرَاءُ نَحِیفَةُ الْبَدَنِ أَقُولُ إِنَّهَا مِنْ أَبْنَاءِ أَرْبَعِینَ فَمَا فَوْقَهَا فَمَشَتْ بَیْنَ یَدَیَّ وَ أَنَا لَا أَسْأَلُهَا عَنْ شَیْ ءٍ حَتَّی أَتَتْ بِی دَارَ خَدِیجَةَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهَا وَ فِیهَا بَیْتٌ بَابُهُ فِی وَسَطِ الْحَائِطِ وَ لَهُ دَرَجَةُ سَاجٍ یُرْتَقَی إِلَیْهِ فَصَعِدَتِ الْجَارِیَةُ وَ جَاءَنِی النِّدَاءُ اصْعَدْ یَا حَسَنُ فَصَعِدْتُ فَوَقَفْتُ بِالْبَابِ وَ قَالَ لِی صَاحِبُ الزَّمَانِ علیه السلام یَا حَسَنُ أَ تَرَاکَ خَفِیتَ عَلَیَّ وَ اللَّهِ مَا مِنْ وَقْتٍ فِی حَجِّکَ إِلَّا وَ أَنَا مَعَکَ فِیهِ ثُمَّ جَعَلَ یَعُدُّ عَلَیَّ أَوْقَاتِی فَوَقَعْتُ مَغْشِیّاً عَلَی وَجْهِی فَحَسَسْتُ بِیَدِهِ قَدْ وَقَعَتْ عَلَیَّ فَقُمْتُ فَقَالَ لِی یَا حَسَنُ الْزَمْ بِالْمَدِینَةِ دَارَ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ وَ لَا یُهِمَّنَّکَ طَعَامُکَ وَ شَرَابُکَ وَ لَا مَا یَسْتُرُ عَوْرَتَکَ ثُمَّ دَفَعَ إِلَیَّ دَفْتَراً فِیهِ دُعَاءُ الْفَرَجِ وَ صَلَاةٌ عَلَیْهِ فَقَالَ فَبِهَذَا فَادْعُ وَ هَکَذَا صَلِّ عَلَیَّ وَ لَا تُعْطِهِ إِلَّا مُحِقِّی أَوْلِیَائِی فَإِنَّ اللَّهَ جَلَّ جَلَالُهُ مُوَفِّقُکَ فَقُلْتُ مَوْلَایَ لَا أَرَاکَ بَعْدَهَا فَقَالَ یَا حَسَنُ إِذَا شَاءَ اللَّهُ قَالَ فَانْصَرَفْتُ مِنْ حَجَّتِی وَ لَزِمْتُ دَارَ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام فَأَنَا أَخْرُجُ مِنْهَا فَلَا أَعُودُ إِلَیْهَا إِلَّا لِثَلَاثِ خِصَالٍ لِتَجْدِیدِ وُضُوءٍ أَوْ لِنَوْمٍ أَوْ لِوَقْتِ الْإِفْطَارِ فَأَدْخُلُ بَیْتِی وَقْتَ الْإِفْطَارِ فَأُصِیبُ رُبَاعِیّاً مَمْلُوءاً مَاءً وَ رَغِیفاً عَلَی رَأْسِهِ عَلَیْهِ مَا تَشْتَهِی نَفْسِی بِالنَّهَارِ فَآکُلُ ذَلِکَ فَهُوَ کِفَایَةٌ لِی وَ کِسْوَةُ الشِّتَاءِ فِی وَقْتِ الشِّتَاءِ وَ کِسْوَةُ الصَّیْفِ فِی وَقْتِ الصَّیْفِ وَ إِنِّی لَأَدْخُلُ الْمَاءَ بِالنَّهَارِ فَأَرُشُّ الْبَیْتَ وَ أَدَعُ الْکُوزَ فَارِغاً وَ أُوتَی (1)

بِالطَّعَامِ وَ لَا حَاجَةَ لِی إِلَیْهِ فَأَصَّدَّقُ بِهِ لَیْلًا لِئَلَّا یَعْلَمَ بِی مَنْ مَعِی.

**[ترجمه]کمال الدین: حسن بن وجناء نصیبی می گوید: در اثنای حج پنجاه و چهارمی خود، موقعی که پاسی از شب گذشته بود، در زیر ناودان (مسجدالحرام) سجده و دعا و تضرع می کردم که ناگاه کسی مرا تکان داد و گفت: «ای حسن بن وجناء، برخیز!» وقتی برخاستم، دیدم کنیزی زرد رنگ و لاغر اندام است که تقریبا بیش از چهل سال داشت. او از جلو می رفت و من از دنبال او، بدون اینکه چیزی از وی بپرسم. تا اینکه مرا به خانه خدیجه کبری علیها السلام آورد.

در حیاط خانه مزبور، خانه ای بود که درش در وسط خانه نصب شده بود و با نردبانی از چوب ساج، از آن بالا می رفتند. کنیز از نردبان بالا رفت و سپس بانگی شنیدم که می گفت: «ای حسن، بیا بالا!» من هم بالا رفتم و دم در ایستادم. فی الحال صدای امام زمان علیه السلام را شنیدم که می فرمود: «ای حسن! گمان می کنی که از من پنهانی؟ به خدا قسم من در همه حج هایی که گزارده ای، با تو بوده ام.» سپس اوقاتی را که در مکان های مختلف به کاری مشغول بودم، شمرد.

من از شنیدن این حرف تعجب کردم و برزمین افتادم. آن حضرت دست روی دوش من گذاشت و من برخاستم. آنگاه فرمود: «ای حسن! برو به مدینه و در خانه جعفر ابن محمد علیهما السلام (امام ششم) اقامت کن و از خوردنی و نوشیدنی و مخارج و لباس خود اندیشه مکن!» سپس دفتری به من داد که مشتمل بر دعای فرج و درود بر آن حضرت بود و فرمود: «بدین گونه خدا را بخوان و بر من درود بفرست. آن را به کسی جز دوستان حق جوی من مده که خداوند تو را موفق می دارد.»عرض کردم: «آقا! بعد از این دیگر شما را نمی بینم؟» فرمود: «ای حسن! اگر خدا بخواهد، خواهی دید.»

سپس من از حج برگشتم و به خانه امام جعفر صادق علیه السلام آمده و توقف کردم. هر وقت از خانه بیرون می رفتم ، دیگر برنمی گشتم مگر برای تجدید وضو یا خواب یا افطار کردن.

موقع افطار که وارد اتاق خود می شدم، کاسه چهار گوشی را پر از آب می دیدم که یک قرص نان بالای آن گذارده و آنچه در روز میل داشتم، روی آن نان بود! من هم از غذای مزبور به قدر کافی می خوردم. لباس های زمستانی و تابستانی من هم به موقع به من می رسید. روزها آب می آوردم و اطراف خانه را جاروب می کرد م و کوزه آب را خالی می نهادم. وقتی غذا برایم می آوردند، احتیاج نداشتم، در عین حال آن را نگه می داشتم و شبانه به فقرا می دادم، مبادا کسانی که با من بودند، به اسرار من پی برند.» - . کمال الدین: 407 -

**[ترجمه]

«28»

ک، [إکمال الدین] ابْنُ الْمُتَوَکِّلِ عَنِ الْحِمْیَرِیِّ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ مَهْزِیَارَ قَالَ: قَدِمْتُ مَدِینَةَ الرَّسُولِ وَ آلِهِ فَبَحَثْتُ عَنْ أَخْبَارِ آلِ أَبِی مُحَمَّدٍ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ الْأَخِیرِ علیه السلام فَلَمْ أَقَعْ عَلَی شَیْ ءٍ مِنْهَا فَرَحَلْتُ مِنْهَا إِلَی مَکَّةَ مُسْتَبْحِثاً عَنْ ذَلِکَ فَبَیْنَا أَنَا فِی الطَّوَافِ إِذْ تَرَاءَی لِی فَتًی أَسْمَرُ اللَّوْنِ رَائِعُ الْحُسْنِ جَمِیلُ الْمَخِیلَةِ یُطِیلُ التَّوَسُّمَ فِیَّ فَعَدَلْتُ إِلَیْهِ مُؤَمِّلًا مِنْهُ عِرْفَانَ مَا قَصَدْتُ لَهُ

ص: 32


1- 1. فی المصدر المطبوع ج 2 ص 119« و أوانی الطعام» و هو تصحیف ظاهر.

فَلَمَّا قَرُبْتُ مِنْهُ سَلَّمْتُ فَأَحْسَنَ الْإِجَابَةَ ثُمَّ قَالَ مِنْ أَیِّ الْبِلَادِ أَنْتَ قُلْتُ رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ الْعِرَاقِ قَالَ مِنْ أَیِّ الْعِرَاقِ قُلْتُ مِنَ الْأَهْوَازِ قَالَ مَرْحَباً بِلِقَائِکَ هَلْ تَعْرِفُ بِهَا جَعْفَرَ بْنَ حَمْدَانَ الْخَصِیبِیَّ قُلْتُ دُعِیَ فَأَجَابَ قَالَ رَحْمَةُ اللَّهِ عَلَیْهِ مَا کَانَ أَطْوَلَ لَیْلَهُ وَ أَجْزَلَ نَیْلَهُ فَهَلْ تَعْرِفُ إِبْرَاهِیمَ بْنَ مَهْزِیَارَ قُلْتُ أَنَا إِبْرَاهِیمُ بْنُ مَهْزِیَارَ فَعَانَقَنِی مَلِیّاً ثُمَّ قَالَ مَرْحَباً بِکَ یَا أَبَا إِسْحَاقَ مَا فَعَلْتَ الْعَلَامَةَ الَّتِی وَشَجَتْ بَیْنَکَ وَ بَیْنَ أَبِی مُحَمَّدٍ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ فَقُلْتُ لَعَلَّکَ تُرِیدُ الْخَاتَمَ الَّذِی آثَرَنِیَ اللَّهُ بِهِ مِنَ الطَّیِّبِ أَبِی مُحَمَّدٍ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ علیهما السلام قَالَ مَا أَرَدْتُ سِوَاهُ فَأَخْرَجْتُهُ فَلَمَّا نَظَرَ إِلَیْهِ اسْتَعْبَرَ وَ قَبَّلَهُ ثُمَّ قَرَأَ کِتَابَتَهُ وَ کَانَتْ (1) یَا اللَّهُ یَا مُحَمَّدُ یَا عَلِیُّ ثُمَّ قَالَ بِأَبِی یَداً

طَالَ مَا جُلْتَ فِیهَا(2) وَ تَرَاخَی (3)

بِنَا فُنُونُ الْأَحَادِیثِ إِلَی أَنْ قَالَ لِی یَا أَبَا إِسْحَاقَ أَخْبِرْنِی عَنْ عَظِیمِ مَا تَوَخَّیْتَ بَعْدَ الْحَجِّ قُلْتُ وَ أَبِیکَ مَا تَوَخَّیْتُ إِلَّا مَا سَأَسْتَعْلِمُکَ مَکْنُونَهُ قَالَ

ص: 33


1- 1. راجع المصدر ج 2 ص 121 و قد عرضنا الحدیث علی المصدر و بینهما اختلافات یسیرة نشأت من تصحیف القراءة و اعجام الحروف و اهمالها فتحرر، و لا یخفی أن الحدیث شاذ جدا تشبه ألفاظه مخائل المصنفین القصاصین و مقامات الحریری و أضرابه.
2- 2. أی بأبی فدیت ید أبی محمّد علیه السلام. طالما جلت أیها الخاتم فیها. و قد أشکلت الحروف بالاعراب و البناء فی النسخة المشهورة بکمپانی طبق ما قرأه المصنّف هذه الجملة فسطره الکاتب هکذا: « ثمّ قال بابی یدا طال ما جلت[ أجبت خ ل] فیها وترا خابنا فنون الأحادیث- الخ». و سیجی ء بیانه من المصنّف قدّس سرّه. لکنّه تصحیف غریب. و أمّا فی نسخة المصدر المطبوعة( ط- اسلامیة) طال ما جلیت فیها و تراخا إلخ فهو من الجلاء لا من الجولان. فراجع.
3- 3. یقال فی الامر تراخ ای فسحة و امتداد( التاج) فقوله« تراخی بنا» أی امتد بنا و تمادینا فی فنون الأحادیث الی أن قال لی-

سَلْ عَمَّا شِئْتَ فَإِنِّی شَارِحٌ لَکَ إِنْ شَاءَ اللَّهُ قُلْتُ هَلْ تَعْرِفُ مِنْ أَخْبَارِ آلِ أَبِی مُحَمَّدٍ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ صَلَوَاتُ اللَّهِ وَ سَلَامُهُ عَلَیْهِ شَیْئاً قَالَ وَ ایْمُ اللَّهِ إِنِّی لَأَعْرِفُ الضَّوْءَ فِی جَبِینِ مُحَمَّدٍ وَ مُوسَی ابْنَیِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِمَا وَ إِنِّی لَرَسُولُهُمَا إِلَیْکَ قَاصِداً لِإِنْبَائِکَ أَمْرَهُمَا فَإِنْ أَحْبَبْتَ لِقَاءَهُمَا وَ الِاکْتِحَالَ بِالتَّبَرُّکِ بِهِمَا فَارْحَلْ مَعِی إِلَی الطَّائِفِ وَ لْیَکُنْ ذَلِکَ فِی خُفْیَةٍ مِنْ رِجَالِکَ وَ اکْتِتَامٍ قَالَ إِبْرَاهِیمُ فَشَخَصْتُ مَعَهُ إِلَی الطَّائِفِ أَتَخَلَّلُ رَمْلَةً فَرَمْلَةً حَتَّی أَخَذَ فِی بَعْضِ مَخَارِجِ الْفَلَاةِ فَبَدَتْ لَنَا خَیْمَةُ شَعْرٍ قَدْ أَشْرَفَتْ عَلَی أَکَمَةِ رَمْلٍ یَتَلَأْلَأُ تِلْکَ الْبِقَاعُ مِنْهَا تَلَأْلُؤاً فَبَدَرَنِی إِلَی الْإِذْنِ وَ دَخَلَ مُسَلِّماً عَلَیْهِمَا وَ أَعْلَمَهُمَا بِمَکَانِی فَخَرَجَ عَلَیَّ أَحَدُهُمَا وَ هُوَ الْأَکْبَرُ سِنّاً م ح م د بْنُ الْحَسَنِ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ وَ هُوَ غُلَامٌ أَمْرَدُ نَاصِعُ اللَّوْنِ وَاضِحُ الْجَبِینِ أَبْلَجُ الْحَاجِبِ مَسْنُونُ الْخَدَّیْنِ أَقْنَی الْأَنْفِ أَشَمُّ أَرْوَعُ کَأَنَّهُ غُصْنُ بَانٍ وَ کَأَنَّ صَفْحَةَ غُرَّتِهِ کَوْکَبٌ دُرِّیٌّ بِخَدِّهِ الْأَیْمَنِ خَالٌ کَأَنَّهُ فُتَاتَةُ مِسْکٍ عَلَی بَیَاضِ الْفِضَّةِ فَإِذَا بِرَأْسِهِ وَفْرَةٌ سَحْمَاءُ سَبِطَةٌ تُطَالِعُ شَحْمَةَ أُذُنِهِ لَهُ سَمْتٌ مَا رَأَتِ الْعُیُونُ أَقْصَدَ مِنْهُ وَ لَا أَعْرَفَ حُسْناً وَ سَکِینَةً وَ حَیَاءً فَلَمَّا مَثُلَ لِی أَسْرَعْتُ إِلَی تَلَقِّیهِ فَأَکْبَبْتُ عَلَیْهِ أَلْثِمُ کُلَّ جَارِحَةٍ مِنْهُ فَقَالَ لِی مَرْحَباً بِکَ یَا بَا إِسْحَاقَ لَقَدْ کَانَتِ الْأَیَّامُ تَعِدُنِی وَشْکَ لِقَائِکَ وَ الْمَعَاتِبُ بَیْنِی وَ بَیْنَکَ عَلَی تَشَاحُطِ الدَّارِ وَ تَرَاخِی الْمَزَارِ تَتَخَیَّلُ لِی صُورَتَکَ حَتَّی کَأَنْ لَمْ نَخْلُ طَرْفَةَ عَیْنٍ مِنْ طِیبِ الْمُحَادَثَةِ وَ خَیَالِ الْمُشَاهَدَةِ وَ أَنَا أَحْمَدُ اللَّهَ رَبِّی وَلِیَّ الْحَمْدِ عَلَی مَا قَیَّضَ مِنَ التَّلَاقِی وَ رَفَّهَ مِنْ کُرْبَةِ التَّنَازُعِ وَ الِاسْتِشْرَافِ ثُمَّ سَأَلَنِی عَنْ إِخْوَانِی مُتَقَدِّمِهَا وَ مُتَأَخِّرِهَا فَقُلْتُ بِأَبِی أَنْتَ وَ أُمِّی مَا زِلْتُ أَفْحَصُ عَنْ أَمْرِکَ بَلَداً فَبَلَداً مُنْذُ اسْتَأْثَرَ اللَّهُ بِسَیِّدِی أَبِی مُحَمَّدٍ علیه السلام فَاسْتَغْلَقَ عَلَیَّ ذَلِکَ حَتَّی مَنَّ اللَّهُ عَلَیَّ بِمَنْ أَرْشَدَنِی إِلَیْکَ وَ دَلَّنِی عَلَیْکَ وَ الشُّکْرُ لِلَّهِ عَلَی مَا أَوْزَعَنِی فِیکَ مِنْ کَرِیمِ الْیَدِ وَ الطَّوْلِ ثُمَّ نَسَبَ نَفْسَهُ وَ أَخَاهُ مُوسَی وَ اعْتَزَلَ فِی نَاحِیَةٍ ثُمَّ قَالَ إِنَّ أَبِی صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ عَهِدَ إِلَیَّ أَنْ لَا أُوَطِّنَ مِنَ الْأَرْضِ إِلَّا

ص: 34

أَخْفَاهَا وَ أَقْصَاهَا إِسْرَاراً لِأَمْرِی وَ تَحْصِیناً لِمَحَلِّی مِنْ مَکَایِدِ أَهْلِ الضَّلَالِ وَ الْمَرَدَةِ مِنْ أَحْدَاثِ الْأُمَمِ الضَّوَالِّ فَنَبَذَنِی إِلَی عَالِیَةِ الرِّمَالِ وَ جُبْتُ صَرَائِمَ الْأَرْضِ تُنْظِرُنِی الْغَایَةَ الَّتِی عِنْدَهَا یَحُلُّ الْأَمْرُ وَ یَنْجَلِی الْهَلَعُ وَ کَانَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ أَنْبَطَ لِی مِنْ خَزَائِنِ الْحِکَمِ وَ کَوَامِنِ الْعُلُومِ مَا إِنْ أَشَعْتُ إِلَیْکَ مِنْهُ جُزْءاً أَغْنَاکَ عَنِ الْجُمْلَةِ اعْلَمْ یَا بَا إِسْحَاقَ أَنَّهُ قَالَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ یَا بُنَیَّ إِنَّ اللَّهَ جَلَّ ثَنَاؤُهُ لَمْ یَکُنْ لِیُخْلِیَ أَطْبَاقَ أَرْضِهِ وَ أَهْلَ الْجِدِّ فِی طَاعَتِهِ وَ عِبَادَتِهِ بِلَا حُجَّةٍ یُسْتَعْلَی بِهَا وَ إِمَامٍ یُؤْتَمُّ بِهِ وَ یُقْتَدَی بِسُبُلِ سُنَّتِهِ وَ مِنْهَاجِ قَصْدِهِ وَ أَرْجُو یَا بُنَیَّ أَنْ تَکُونَ أَحَدَ مَنْ أَعَدَّهُ اللَّهُ لِنَشْرِ الْحَقِّ وَ طَیِّ الْبَاطِلِ وَ إِعْلَاءِ الدِّینِ وَ إِطْفَاءِ الضَّلَالِ فَعَلَیْکَ یَا بُنَیَّ

بِلُزُومِ خَوَافِی الْأَرْضِ وَ تَتَبُّعِ أَقَاصِیهَا فَإِنَّ لِکُلِّ وَلِیٍّ مِنْ أَوْلِیَاءِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ عُدُوّاً مُقَارِعاً وَ ضِدّاً مُنَازِعاً افْتِرَاضاً لِمُجَاهَدَةِ أَهْلِ نِفَاقِهِ وَ خِلَافِهِ أُولِی الْإِلْحَادِ وَ الْعِنَادِ فَلَا یُوحِشَنَّکَ ذَلِکَ وَ اعْلَمْ أَنَّ قُلُوبَ أَهْلِ الطَّاعَةِ وَ الْإِخْلَاصِ نُزَّعٌ إِلَیْکَ مِثْلَ الطَّیْرِ إِذَا أَمَّتْ أَوْکَارَهَا وَ هُمْ مَعْشَرٌ یَطْلُعُونَ بِمَخَائِلِ الذِّلَّةِ وَ الِاسْتِکَانَةِ وَ هُمْ عِنْدَ اللَّهِ بَرَرَةٌ أَعِزَّاءُ یَبْرُزُونَ بِأَنْفُسٍ مُخْتَلَّةٍ مُحْتَاجَةٍ وَ هُمْ أَهْلُ الْقَنَاعَةِ وَ الِاعْتِصَامِ اسْتَنْبَطُوا الدِّینَ فَوَازَرُوهُ عَلَی مُجَاهَدَةِ الْأَضْدَادِ خَصَّهُمُ اللَّهُ بِاحْتِمَالِ الضَّیْمِ لِیَشْمُلَهُمْ بِاتِّسَاعِ الْعِزِّ فِی دَارِ الْقَرَارِ وَ جَبَلَهُمْ عَلَی خَلَائِقِ الصَّبْرِ لِتَکُونَ لَهُمُ الْعَاقِبَةُ الْحُسْنَی وَ کَرَامَةُ حُسْنِ الْعُقْبَی فَاقْتَبِسْ یَا بُنَیَّ نُورَ الصَّبْرِ عَلَی مَوَارِدِ أُمُورِکَ تَفُزْ بِدَرْکِ الصُّنْعِ فِی مَصَادِرِهَا وَ اسْتَشْعِرِ الْعِزَّ فِیمَا یَنُوبُکَ تُحْظَ بِمَا تُحْمَدُ عَلَیْهِ إِنْ شَاءَ اللَّهُ فَکَأَنَّکَ یَا بُنَیَّ بِتَأْیِیدِ نَصْرِ اللَّهِ قَدْ آنَ وَ تَیْسِیرِ الْفَلَحِ وَ عُلُوِّ الْکَعْبِ قَدْ حَانَ وَ کَأَنَّکَ بِالرَّایَاتِ الصُّفْرِ وَ الْأَعْلَامِ الْبِیضِ تَخْفِقُ عَلَی أَثْنَاءِ أَعْطَافِکَ مَا بَیْنَ الْحَطِیمِ وَ زَمْزَمَ وَ کَأَنَّکَ بِتَرَادُفِ الْبَیْعَةِ وَ تَصَافِی الْوَلَاءِ یَتَنَاظَمُ عَلَیْکَ تَنَاظُمَ الدُّرِّ فِی مَثَانِی الْعُقُودِ وَ تَصَافُقِ الْأَکُفِّ عَلَی جَنَبَاتِ الْحَجَرِ الْأَسْوَدِ

ص: 35

تَلُوذُ بِفِنَائِکَ مِنْ مَلَإٍ بَرَأَهُمُ اللَّهُ مِنْ طَهَارَةِ الْوَلَاءِ وَ نَفَاسَةِ التُّرْبَةِ مُقَدَّسَةً قُلُوبُهُمْ مِنْ دَنَسِ النِّفَاقِ مُهَذَّبَةً أَفْئِدَتُهُمْ مِنْ رِجْسِ الشِّقَاقِ لَیِّنَةً عَرَائِکُهُمْ لِلدِّینِ خَشِنَةً ضَرَائِبُهُمْ عَنِ الْعُدْوَانِ وَاضِحَةً بِالْقَبُولِ أَوْجُهُهُمْ نَضِرَةً بِالْفَضْلِ عِیدَانُهُمْ یَدِینُونَ بِدِینِ الْحَقِّ وَ أَهْلِهِ فَإِذَا اشْتَدَّتْ أَرْکَانُهُمْ وَ تَقَوَّمَتْ أَعْمَادُهُمْ قُدَّتْ بِمُکَاثَفَتِهِمْ (1)

طَبَقَاتُ الْأُمَمِ إِذْ تَبِعَتْکَ فِی ظِلَالِ شَجَرَةِ دَوْحَةٍ بَسَقَتْ أَفْنَانُ غُصُونِهَا عَلَی حَافَاتِ بُحَیْرَةِ الطَّبَرِیَّةِ فَعِنْدَهَا یَتَلَأْلَأُ صُبْحُ الْحَقِّ وَ یَنْجَلِی ظَلَامُ الْبَاطِلِ وَ یَقْصِمُ اللَّهُ بِکَ الطُّغْیَانَ وَ یُعِیدُ مَعَالِمَ الْإِیمَانِ وَ یُظْهِرُ بِکَ أَسْقَامَ الْآفَاقِ وَ سَلَامَ الرِّفَاقِ یَوَدُّ الطِّفْلُ فِی الْمَهْدِ لَوِ اسْتَطَاعَ إِلَیْکَ نُهُوضاً وَ نواسط [نَوَاشِطُ] الْوَحْشِ لَوْ تَجِدُ نَحْوَکَ مَجَازاً تَهْتَزُّ بِکَ أَطْرَافُ الدُّنْیَا بَهْجَةً وَ تُهَزُّ بِکَ أَغْصَانُ الْعِزِّ نَضْرَةً وَ تَسْتَقِرُّ بَوَانِی الْعِزِّ فِی قَرَارِهَا وَ تَئُوبُ شَوَارِدُ الدِّینِ إِلَی أَوْکَارِهَا یَتَهَاطَلُ عَلَیْکَ سَحَائِبُ الظَّفَرِ فَتَخْنُقُ کُلَّ عَدُوٍّ وَ تَنْصُرُ کُلَّ وَلِیٍّ فَلَا یَبْقَی عَلَی وَجْهِ الْأَرْضِ جَبَّارٌ قَاسِطٌ وَ لَا جَاحِدٌ غَامِطٌ وَ لَا شَانِئٌ مُبْغِضٌ وَ لَا مُعَانِدٌ کَاشِحٌ وَ مَنْ یَتَوَکَّلْ عَلَی اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ إِنَّ اللَّهَ بالِغُ أَمْرِهِ قَدْ جَعَلَ اللَّهُ لِکُلِّ شَیْ ءٍ قَدْراً ثُمَّ قَالَ یَا أَبَا إِسْحَاقَ لِیَکُنْ مَجْلِسِی هَذَا عِنْدَکَ مَکْتُوماً إِلَّا عَنْ أَهْلِ الصِّدْقِ وَ الْأُخُوَّةِ الصَّادِقَةِ فِی الدِّینِ إِذَا بَدَتْ لَکَ أَمَارَاتُ الظُّهُورِ وَ التَّمْکِینِ فَلَا تُبْطِئُ بِإِخْوَانِکَ عَنَّا وَ بِأَهْلِ الْمُسَارَعَةِ إِلَی مَنَارِ الْیَقِینِ وَ ضِیَاءِ مَصَابِیحِ الدِّینِ تَلْقَ رُشْداً إِنْ شَاءَ اللَّهُ قَالَ إِبْرَاهِیمُ بْنُ مَهْزِیَارَ فَمَکَثْتُ عِنْدَهُ حِیناً أَقْتَبِسُ مَا أَوْرَی مِنْ مُوضِحَاتِ الْأَعْلَامِ وَ نَیِّرَاتِ الْأَحْکَامِ وَ أُرْوِی بَنَاتِ الصُّدُورِ مِنْ نَضَارَةِ مَا ذَخَرَهُ اللَّهُ فِی طَبَائِعِهِ مِنْ لَطَائِفِ الْحِکْمَةِ وَ طَرَائِفِ فَوَاضِلِ الْقِسَمِ حَتَّی خِفْتُ إِضَاعَةَ مُخَلَّفِی بِالْأَهْوَازِ لِتَرَاخِی اللِّقَاءِ عَنْهُمْ فَاسْتَأْذَنْتُهُ فِی الْقُفُولِ وَ أَعْلَمْتُهُ عَظِیمَ مَا أَصْدُرُ بِهِ عَنْهُ مِنَ التَّوَحُّشِ

ص: 36


1- 1. فی المصدر« فدنت بمکانفتهم طبقات الأمم الی امام اذ یبعثک» و أما« أعماد» فهو جمع عمود من غیر قیاس.

لِفُرْقَتِهِ وَ التَّجَزُّعِ لِلظَّعْنِ عَنْ مَحَالِّهِ فَأَذِنَ وَ أَرْدَفَنِی مِنْ صَالِحِ دُعَائِهِ مَا یَکُونُ ذُخْراً عِنْدَ اللَّهِ لِی وَ لِعَقِبِی وَ قَرَابَتِی إِنْ شَاءَ اللَّهُ فَلَمَّا أَزِفَ ارْتِحَالِی وَ تَهَیَّأَ اعْتِزَامُ نَفْسِی غَدَوْتُ عَلَیْهِ مُوَدِّعاً وَ مُجَدِّداً لِلْعَهْدِ وَ عَرَضْتُ عَلَیْهِ مَالًا کَانَ مَعِی یَزِیدُ عَلَی خَمْسِینَ أَلْفَ دِرْهَمٍ وَ سَأَلْتُهُ أَنْ یَتَفَضَّلَ بِالْأَمْرِ بِقَبُولِهِ مِنِّی فَابْتَسَمَ وَ قَالَ یَا أَبَا إِسْحَاقَ اسْتَعِنْ بِهِ عَلَی مُنْصَرَفِکَ فَإِنَّ الشُّقَّةَ قُذْفَةٌ وَ فَلَوَاتِ الْأَرْضِ أَمَامَکَ

جُمَّةٌ وَ لَا تَحْزَنْ لِإِعْرَاضِنَا عَنْهُ فَإِنَّا قَدْ أَحْدَثْنَا لَکَ شُکْرَهُ وَ نَشْرَهُ وَ أَرْبَضْنَاهُ عِنْدَنَا بِالتَّذْکِرَةِ وَ قَبُولِ الْمِنَّةِ فَتَبَارَکَ اللَّهُ لَکَ فِیمَا خَوَّلَکَ وَ أَدَامَ لَکَ مَا نَوَّلَکَ وَ کَتَبَ لَکَ أَحْسَنَ ثَوَابِ الْمُحْسِنِینَ وَ أَکْرَمَ آثَارِ الطَّائِعِینَ فَإِنَّ الْفَضْلَ لَهُ وَ مِنْهُ وَ أَسْأَلُ اللَّهَ أَنْ یَرُدَّکَ إِلَی أَصْحَابِکَ بِأَوْفَرِ الْحَظِّ مِنْ سَلَامَةِ الْأَوْبَةِ وَ أَکْنَافِ الْغِبْطَةِ بِلِینِ الْمُنْصَرَفِ وَ لَا أَوْعَثَ اللَّهُ لَکَ سَبِیلًا وَ لَا حَیَّرَ لَکَ دَلِیلًا وَ اسْتَوْدِعْهُ نَفْسَکَ وَدِیعَةً لَا تَضِیعُ وَ لَا تَزُولُ بِمَنِّهِ وَ لُطْفِهِ إِنْ شَاءَ اللَّهُ یَا أَبَا إِسْحَاقَ إِنَّ اللَّهَ قَنَّعَنَا بِعَوَائِدِ إِحْسَانِهِ وَ فَوَائِدِ امْتِنَانِهِ وَ صَانَ أَنْفُسَنَا عَنْ مُعَاوَنَةِ الْأَوْلِیَاءِ إِلَّا عَنِ الْإِخْلَاصِ فِی النِّیَّةِ وَ إِمْحَاضِ النَّصِیحَةِ وَ الْمُحَافَظَةِ عَلَی مَا هُوَ أَتْقَی وَ أَبْقَی وَ أَرْفَعُ ذِکْراً قَالَ فَأَقْفَلْتُ عَنْهُ حَامِداً لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَی مَا هَدَانِی وَ أَرْشَدَنِی عَالِماً بِأَنَّ اللَّهَ لَمْ یَکُنْ لِیُعَطِّلَ أَرْضَهُ وَ لَا یُخَلِّیَهَا مِنْ حُجَّةٍ وَاضِحَةٍ وَ إِمَامٍ قَائِمٍ وَ أَلْقَیْتُ هَذَا الْخَبَرَ الْمَأْثُورَ وَ النَّسَبَ الْمَشْهُورَ تَوَخِّیاً لِلزِّیَادَةِ فِی بَصَائِرِ أَهْلِ الْیَقِینِ وَ تَعْرِیفاً لَهُمْ مَا مَنَّ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِهِ مِنْ إِنْشَاءِ الذُّرِّیَّةِ الطَّیِّبَةِ وَ التُّرْبَةِ الزَّکِیَّةِ وَ قَصَدْتُ أَدَاءَ الْأَمَانَةِ وَ التَّسْلِیمَ لِمَا اسْتَبَانَ لِیُضَاعِفَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ الْمِلَّةَ الْهَادِیَةَ وَ الطَّرِیقَةَ الْمَرْضِیَّةَ قُوَّةَ عَزْمٍ وَ تَأْیِیدَ نِیَّةٍ وَ شَدَّ أُزُرٍ وَ اعْتِقَادَ عِصْمَةٍ وَ اللَّهُ یَهْدِی مَنْ یَشاءُ إِلی صِراطٍ مُسْتَقِیمٍ.

**[ترجمه]کمال الدین: ابراهیم بن مهزیار می گوید: در یکی از سال ها سفری به مدینه کردم و درباره اولاد امام حسن عسکری علیه السلام تحقیقاتی کردم، ولی چیزی دستگیرم نشد. آنگاه به مکه رفتم تا مگر در آنجا اطلاعی به دست آورم. روزی در اثنای طواف، جوانی گندمگون و زیباروی را دیدم که داشت به من نگاه می کرد . من به آرزوی اینکه شاید مقصود خود را یافته باشم، به طرف او رفتم. وقتی به وی نزدیک شدم، سلام کردم و او جوابی بهتر از سلام من داد.سپس پرسید: «اهل کجایی؟» گفتم: «از مردم عراق هستم.» گفت: «کدام عراق؟» گفتم: «اهواز.» گفت: «از دیدنت خوشوقتم. آیا در اهواز، جعفر بن حمدان خصیبی را می شناسی؟» گفتم: «او ندای حق را لبیک گفت.» فرمود: «خدا او را رحمت کند. شب های درازی را به عبادت گذرانید و خداوند پاداش بسیار به وی عطا فرمود.» سپس فرمود: «ابراهیم ابن مهزیار را می شناسی؟» گفتم: «ابراهیم بن مهزیار من هستم.» پس با من معانقه طولانی کرد و آنگاه پرسید: «ای ابو اسحاق! مرحبا به تو! آن علامتی که به واسطه آشنایی که با امام حسن عسکری علیه السلام داشتی نزد تو بود، چه کردی؟» گفتم:«شاید مقصودت انگشتری است که امام طیب حسن عسکری علیه السلام به من لطف فرمود؟» گفت: «آری، مقصودم همان است.» وقتی آن را بیرون آوردم و نظرش به آن افتاد، آن را از دست من گرفت و بوسید و سپس نقش آن را که نوشته بود «یا الله یا محمد یا علی» خواند. آنگاه فرمود: «قربان پدرم گردم! که جواب مسائل بسیاری را برای امروز که به آن احتیاج دارم، از وی گرفتم و همه نوع احادیث و اخبار از او استفاده کردم.»

تا آنجا که فرمود: «ای ابو اسحاق! مطلب مهمی را که بعد از حج قصد کرده ای به من اطلاع بده!» گفتم: «آنچه در نظر داشتم، هم اکنون به شمامی گویم.» گفت: «هر چه می خواهی بپرس تا به خواست خدا برایت شرح دهم.» گفتم: «آیا از اولاد امام حسن عسکری صلوات اللَّه علیه خبری داری؟» گفت: «آری واللَّه! من نور حقیقت را در جبین محمد و موسی، پسران آن حضرت می بینم و از طرف آنهاست که نزد تو آمده ام تا از آنها برای تو خبر آورم. اگر می خواهی به شرف ملاقات آنها فائز شوی و دیدگانت به نور جمال آنان روشن گردد، با من به طائف بیا، ولی از رفقایت پوشیده دار تا مطلب بر آنها مکتوم بماند.»

ابراهیم بن مهزیار گفت: با وی به طائف رفتم و از ریگستانی گذشتیم و از دور چادری دیدیم که بر سینه تل ریگی نصب کرده اند و از نور آن، صحنه بیابان روشن گشته است. او نخست به درون چادر رفت تا برای ورود من اجازه بگیرد. پس به آنها سلام کرد و اطلاع داد که من بیرون منتظرم. یکی از آنها (که میان چادر بود) و بزرگ تر بود و نامش (م ح م د) بود، بیرون آمد.

دیدم رنگ صورتش باز، پیشانی اش روشن، میان ابروانش گشاده، رخسارش صاف، بینی اش کشیده و میان برآمده، و در طراوت همچون شاخه درخت «بان» بود و گویی صفحه پیشانی اش ستاره درخشانی است که می درخشد. بر گونه راستش خالی، مانند پاره مشکی بر روی نقره خام، نمایان بود و موی سر مبارکش نتابیده و تا نرمی گوشش می رسید. قیافه نورانی او را هیچ چشمی ندیده و زیبایی و وقار و حجب و حیای بی نظیرش را نمی توان توصیف کرد.

چون نظرم به وی افتاد، به سویش شتافتم و دست و پایش را بوسیدم. فرمود: «ای ابو اسحاق! خوش آمدی! روزگار قبل از این پیوسته وعده ملاقات را به من می داد، و رابطه قلبی که میان من و تو برقرار است، با وجود بعد منزل و تأخیر ملاقات، همواره تو را در نظرم مجسم می کرد، به طوری که هیچ گاه از لذت صحبت و خیال مشاهده یکدیگر بی خبر نبودیم. خدا را شکر که ملاقات ما صورت گرفت و از انتظار و فراق بیرون آورد.»

سپس از تمام برادران سابق و لاحق من پرسش فرمود. عرض کردم: «پدر و مادرم قربانت شوند! من از موقع رحلت مولایم امام حسن عسکری علیه السلام تا کنون، همواره شهر به شهر در جستجوی شما هستم، و همه جا درهای امید به رویم بسته می شد. تا اینکه خدا بر من منت نهاد و کسی آمد و مرا به خدمت شما آورد. خدا را شکر می کنم که بزرگواری و احسان حضرتت را به من الهام کرد.»

حضرت خود و برادرش موسی را معرفی کرد و پس از آن مرا به گوشه خلوتی برد و فرمود: «پدرم با من پیمان بست که جز در پنهان ترین و دورترین نقاط زمین مسکن نکنم تا اسرار وجودم مخفی شود، جایم از نقشه های گمراهان محفوظ بماند و از خطرات مردم سرکش و بداندیش در امان باشم. از این رو مرا به طرف تل های شنزار و بیابان های خشک و ریگزار انداخت، و پایانی که فریاد مردم روی زمین را برطرف سازد، در انتظار من است. پدرم صلوات اللَّه علیه از حکمت های مخزون و علوم مکتوم چیزهایی به من آموخت که اگر شمه ای را به تو بگویم، تو را از همه آن بی نیاز گرداند.

ای ابو اسحاق! پدرم صلوات اللَّه علیه به من فرمود: «ای فرزندم! خداوند اقطارزمین و آنها را که سعی در عبادت و اطاعت او دارند، بدون حجتی که مقام آنها را بالا برد و بدون امامی که مردم به وی اقتدا کنند و به روش او روند و منظور او را دنبال کنند، نمی گذارد.» و فرمود: «ای فرزند! امیدوارم تو از کسانی باشی که خداوند آنها را برای نشر حق و برچیدن اساس باطل و اعلای دین و خاموش ساختن آتش گمراهی آماده ساخته است.

ای فرزندم! همیشه در جاهای پنهان و دور بگذران، زیرا که هر یک از دوستان خدا، دشمنی خطرناک و مخالفی مزاحم دارند. خداوند جهان، جهاد با اهل نفاق و خلاف، یعنی ملحدان و دشمنان را واجب می داند، پس زیادی دشمن تو را به وحشت نیندازد.

ای فرزند! بدان که دل های مردم دیندار و با اخلاص، مانند پرندگانی که میل به آشیان دارند، مشتاق لقای تو می باشد. آنها در میان خلق با ذلت به سر برند، ولی در نزد خدا نیکوکار و عزیزند، و در ظاهر مردمی بیچاره و محتاجند، در صورتی که قناعت و خویشتنداری، آنها را بدان گونه درآورده است.دین خود را به وسیله مبارزه با آنچه ضد دین است، کامل نگاه می دارند. خداوند آنها را با استقامت در برابر ظلم امتیاز داده تا در سرای باقی مشمول عزت وسیع خود گرداند. آنها را طوری قرار داده که در پیشامدهای ناگوار، بردباری زیاد نشان دهند تا عاقبت نیکی داشته باشند.

ای فرزند! در هر کاری از نور استقامت و پایداری استضائه کن تا به درک صنع خدا و امداد غیبی فائز شوی. هر گونه گرفتاری و مصیبت که پیدا کنی، بالاخره باعث سرفرازی تو خواهد بود و ان شاء اللَّه تو را به عزت و سعادت می رساند.

ای فرزند! چنان می بینم که زمان تأیید تو با امداد خداوند نزدیک و به زودی مجد و شرافت تو آشکار گردد. روزی را می بینم که پرچم های زرد و سفید، بین «حطیم» و «زمزم»، در اطراف تو برافراشته باشد، دسته دسته با تو بیعت میکنند و در دوستی تو صفا نشان می دهند، و مانند دانه های درّ که یک رشته گردنبند را تشکیل دهد، دور تو را احاطه کرده باشند! و در اطراف «حجر الاسود» دست هاشان برای رسیدن به تو به هم می خورد. خداوند آنها را از دوستی پاک و سرشت پاکیزه آفریده و دل هاشان از آلودگی نفاق و پلیدی شقاق پاک و پوست بدنشان برای دینداری نرم است (یعنی تن به انجام وظایف دینی می دهند). دل های آنان با پذیرش حق از ستمگری پیراسته، و رخسارشان به واسطه فضل و کمال، خرم است، و متدین به دین حق و پیروان آنند.

وقتی که کارهای آنها سخت محکم شد و ستون نفرات آنان نیرومند گردید، با حملات آنها، اجتماع ملت های (باطل) متلاشی گردد. در وقتی که آنها در سایه درخت بزرگی که شاخ و برگ آن بر اطراف دریاچه «طبریه» سر کشیده با تو بیعت می کنند؛ آنگاه صبح حقیقت دمیده شود و تیرگی باطل از میان برود و خداوند به وسیله تو پشت طغیان را در هم بشکند و راه و رسم ایمان را (به صورت نخست) بازگرداند. و بیماری های عمومی آفاق (بی دینی) و سلامتی دوستان (ثبات و دینداری آنها) را آشکار گرداند .

کودکان که در گهواره اند، دوست دارند که کاش می توانستند حرکت کنند و به سوی تو آیند، و وحوش صحرا مایلند که کاش راهی از کنار تو داشتند. اطراف جهان نزهت گیرد؛ هر شاخه شکسته و خشکیده ای سرسبز گردد؛ اساس عزت و شرف در جای خود قرار گیرد؛ آنها که از دین (اسلام) روی برتافته اند به محل خود برگردند؛ و ابرهای فتح و پیروزی بر تو ببارد.

آنگاه تو تمام دشمنان خود را نابود کرده و دوستانت را یاری می کنی، به طوری که نه ستمگر متجاوز و نه منکری که حق حق جویان را زیر پا می نهد و نه عیبجو و کینه توز و دشمن و بدخواه تو، به هیچ وجه در روی زمین باقی نمی ماند: «وَ مَنْ یَتَوَکَّلْ عَلَی اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ إِنَّ اللَّهَ بالِغُ أَمْرِهِ قَدْ جَعَلَ اللَّهُ لِکُلِّ شَیْ ءٍ قَدْر»،{و هر کس بر خدا اعتماد کند او برای وی بس است. خدا فرمانش را به انجام رساننده است. به راستی خدا برای هرچیزی اندازه ای مقرّر کرده است.} - . طلاق / 3[1] -

سپس فرمود: «ای ابو اسحاق! این گفتگو را پنهان بدار، مگر از برادران دینی و افراد با صداقت. هر گاه علامات ظهور و اقتدار مرا دیدی، خود و برادران دینی خود که همواره سعی در رسیدن به مرکز نور یقین و روشنی چراغ های دین دارند، کوتاهی مکن، و به سوی من بیا تا به حقیقت نائل گردی.»

ابراهیم مهزیار گفت: مدتی در خدمت حضرت توقف کردم و از آن حضرت، حقایق روشن و احکام نورانی و لطائف و حکمت و نکات ممتازی که خداوند در سینه گهربارش به ودیعت نهاده بود، استفاده می کردم. تا اینکه ترسیدم مبادا کسانی را که در اهواز به جای گذارده ام، به واسطه تأخیر دیدار آنها از کف بدهم. از این رو از حضرت اجازه حرکت خواستم و به عرض رساندم که از دوری حضرتش، ناراحتی بسیار خواهم داشت و از محرومیت درک حضورش، اندوهگین می شوم .

حضرت دعای خیری که ان شاء اللَّه برای من و فرزندان و بستگانم ذخیره و حرزی خواهد بود، برایم کرد. موقعی که آماده حرکت شدم و عزمم جزم شد، به خدمتش رسیدم که با حضرتش وداع و تجدید عهد کنم، و پولی که با خود داشتم و قریب پنجاه هزار درهم بود، تقدیم و خواهش کردم که بر من منت بگذارد و آن را بپذیرد. ولی او تبسمی کرد و فرمود:

«ای ابو اسحاق! این وجه را هنگام مراجعت به وطن مصرف کن! زیرا سفری طولانی و بیابانی وسیع در پیش داری. از اینکه ما این وجه را نپذیرفتیم دلتنگ مباش، زیرا ما از تو قدردانی کردیم، و یادآوری و قبول منتی را که با فرض نگهداری در نزد ما، می باید از تو بکنیم، کردیم. (یعنی منتی که خواستی با قبول پول ها بر تو بگذاریم و بعدها نیز از تو یادآوری بکنیم، بدون پذیرفتن آنهم، خواهیم کرد).خداوند آنچه را که به تو ارزانی فرمود، مبارک گرداند و هر چه عطا کرده، باقی بدارد و بهترین ثواب احسان کنندگان و ارجدارترین آثار فرمانبرداران را برای تو بنویسد، چه که هر زیادتی مال اوست و باید از او گرفت. امیدوارم خداوند تو را با بهره کافی و سلامتی و خوشحالی به سوی دوستانت برگرداند و راه را برای تو دشوار نسازد، و دریافتن راه سراسیمه نگرداند. تو را به خدا می سپارم که ان شاء اللَّه در سایه لطف او هیچ گونه خطری متوجه تو نگردد.

ای ابو اسحاق! خداوند متعال ما را با عواید احسان و فواید امتنان خود قانع گردانید، و از کمک به دوستان بازداشته، مگر به خاطر نیت خالص و به لحاظ نصیحت و محافظت آنچه پاکیزه و پایدار و نامش بلند است (که در این صورت به دوستان خود عملا کمک می کنیم).»

ابراهیم بن مهزیار گفت: «با حضرت، خداحافظی کردم، در حالی که خدا را سپاسگزار بودم که مرا راهنمایی و ارشاد القلوب کرد تا به مقصود حقیقی نائل گردم. با اینکه می دانستم که خداوند زمین خود را تعطیل و از وجود حجت آشکار و امام قائم خالی نخواهد گذاشت. سپس این ماجرا را برای مزید بصیرت اهل یقین (شیعیان) نقل کردم تا بدانند که خداوند ذریه طیبه و سرشت پاک آنها را باقی گذاشته است، و هم این امانت را به اهلش تسلیم کنم تا وقتی آشکار گشت، خداوند فرقه ناجیه و طریقه مرضیه را عزمی قوی و تأییدی بیشتر عطا فرماید، و بر اعتقاد راسخشان بیفزاید.«وَاللَّه ُیَهْدِی مَن ْیَشاءُ إِلی صِراطٍ مُسْتَقِیمٍ» - . بقره / 213[1] - ،

{و خدا هر که را بخواهد به راه راست هدایت می کند.} - . کمال الدین 2: 408 -

**[ترجمه]

إیضاح

الرائع من یعجبک بحسنه و جهارة منظره کالأروع قاله

ص: 37

الفیروزآبادی و قال الرجل الحسن المخیلة بما یتخیل فیه (1) و قوله وشجت من باب التفعیل علی بناء المعلوم أو المجهول أو المعلوم من المجرد أی صارت وسیلة للارتباط بینک و بینه علیه السلام قال الفیروزآبادی الوشیج اشتباک القرابة و الواشجة الرحم المشتبکة و قد وشجت بک قرابته تشج و وشجها الله توشیجا و وشج محمله شبکة بقد و نحوه لئلا یسقط منه شی ء.

قوله طال ما جلت فیها هو من الجولان و یقال خبن الطعام (2) أی غیبه و خبأه للشدة أی أفدی بنفسی یدا طال ما کنت أجول فیما یصدر عنها من أجوبة مسائلی کنایة عن کثرتها وترا أی کنت متفردا بذلک لاختصاصی به علیه السلام فکنت أخزن منها فنون العلوم لیوم أحتاج إلیها و فی بعض النسخ أجبت مکان جلت فلفظة فی تعلیلیة.

و الناصع الخالص و البلجة نقاوة ما بین الحاجبین یقال رجل أبلج بین البلج إذا لم یکن مقرونا و قال الجوهری المسنون المملس و رجل مسنون الوجه إذا کان فی وجهه و أنفه طول و قال الشمم ارتفاع فی قصبة الأنف مع استواء أعلاه فإن کان فیها أحدیداب فهو القنا و قال الوفرة الشعرة إلی شحمة الأذن و السحماء السوداء و شعر سبط بکسر الباء و فتحها أی مترسل غیر جعد و السمت هیئة أهل الخیر و الوشک بالفتح و الضم السرعة و المعاتب المراضی من قولهم استعتبته فأعتبنی أی استرضیته فأرضانی و تشاحط الدار تباعدها.

قوله علیه السلام قیض أی یسر و التنازع التشاوق من قولهم نازعت النفس إلی کذا اشتاقت و قال الجوهری العالیة ما فوق نجد إلی أرض تهامة و إلی

ص: 38


1- 1. قاله الفیروزآبادی فی معانی« الخال». نعم یعرف من قوله« الحسن المخیلة» معنی جمیل المخیلة فتدبر.
2- 2. لما قرء قوله« و تراخی بنا»« وترا خابنا» احتاج الی أن یشرح معنی« خبن» فتامل.

ما وراء مکة و هی الحجاز.

قوله و جبت صرائم الأرض یقال جبت البلاد أی قطعتها و درت فیها و الصریمة ما انصرم من معظم الرمل و الأرض المحصود زرعها و فی بعض النسخ خبت بالخاء المعجمة و هو المطمئن من الأرض فیه رمل و الهلع الجزع و نبط الماء نبع و أنبط الحفار بلغ الماء.

قوله علیه السلام نزع کرکع أی مشتاقون.

قوله علیه السلام یطلعون بمخائل الذلة أی یدخلون فی أمور هی مظان المذلة أو یطلعون و یخرجون بین الناس مع أحوال هی مظانها قوله علیه السلام بدرک أی اصبر فیما یرد علیک من المکاره و البلایا حتی تفوز بالوصول إلی صنع الله إلیک و معروفه لیدک فی إرجاعها و صرفها عنک.

قوله علیه السلام و استشعر العز یقال استشعر خوفا أی أضمره أی اعلم فی نفسک أن ما ینوبک من البلایا سبب لعزک قوله علیه السلام تحظ من الحظوة المنزلة و القرب و السعادة و فی بعض النسخ تحط من الإحاطة و علو الکعب کنایة عن العز و الغلبة و قال الفیروزآبادی الکعب الشرف و المجد.

قوله علیه السلام علی أثناء أعطافک قال الفیروزآبادی ثنی الشی ء رد بعضه علی بعض و أثناء الشی ء قواه و طاقاته واحدها ثنی بالکسر و العطاف بالکسر الرداء و المراد بالأعطاف جوانبها.

قوله علیه السلام فی مثانی العقود أی العقود المثنیة المعقودة التی لا یتطرق إلیها التبدد أو فی موضع ثنیها فإنها فی تلک المواضع أجمع و أکثف و القد القطع و تقدد القوم تفرقوا.

قوله علیه السلام بمکاثفتهم أی اجتماعهم و فی بعض النسخ بمکاشفتهم أی محاربتهم.

قوله علیه السلام إذ تبعتک أی بایعک و تابعک هؤلاء المؤمنون (1) و الدوحة

ص: 39


1- 1. و فی المصدر المطبوع:« یبعثک».

الشجرة العظیمة و بسق النخل بسوقا أی طال قوله علیه السلام أسقام الآفاق أی یظهر بک أن أهل الآفاق کانوا ذوی أسقام روحانیة و أن رفقاءک کانوا سالمین منها فلذا آمنوا بک (1).

قوله علیه السلام بوانی العز أی أساسها مجازا فإن البوانی قوائم الناقة أو الخصال التی تبنی العز و تؤسسها.

و شرد البعیر نفر فهو شارد قوله غامط أی حاقر للحق و أهله بطر بالنعمة و أوری استخرج النار بالزند و بنات الصدور الأفکار و المسائل و المعارف التی تنشأ فیها و القفول الرجوع من السفر و التجزع بالزای المعجمة إظهار الجزع أو شدته أو بالمهملة من قولهم جرعة غصص الغیظ فتجرعه أی کظمه و الظعن السیر و الاعتزام العزم أو لزوم القصد فی المشی و فی بعض النسخ الاغترام بالغین المعجمة و الراء المهملة من الغرامة کأنه یغرم نفسه بسوء صنیعه فی مفارقة مولاه و الشقة بالضم السفر البعید و فلاة قذف بفتحتین و ضمتین أی بعیدة ذکره الجوهری و ربضت الشاة أقامت فی مربضها فأربضها غیرها و الأکناف إما مصدر أکنفه أی صانه و حفظه و أعانه و أحاطه أو جمع الکنف محرکة و هو الحرز و الستر و الجانب و الظل و الناحیة و وعث الطریق تعسر سلوکه و الوعثاء المشقة.

**[ترجمه]کلمه «رائع» به معنای کسی است که با حسن و خوش منظری اش تو را به شگفتی وا می دارد، مثل کلمه «أروع» که فیروز آبادی چنین معنا کرده است. همچنین وی می گوید: به معنای مردی که تخیلی نیکو دارد به خاطر تخیلاتی که مردم درباره اش می کنند. عبارت «وشجت» از باب تفعیل، چه مجهول خوانده شود و چه معلوم، یا معلوم و مجرد خوانده شود، یعنی وسیله ارتباط بین تو و حضرت علیه السلام گردید. فیروز آبادی می گوید: کلمه «وشیج» به معنای خویشاوندی شبکه شبکه است، و کلمه «واشجه» به معنای خویشاوند شبکه شبکه است، و عبارت «وشجت بک قرابته تشج» یعنی خویشاوندی خود را به صورت شبکه شبکه قرار داد و «وشّجها الله توشیجا» از همین باب است. عبارت «وشج محمله» یعنی محمل را با تکه پوستی و مانند آن، زیر شبکه و توری قرار داد تا از آن چیزی نیفتد.

عبارت «طال ما جلت فیها» از جولان گرفته شده و عبارت «خبن الطعام»، یعنی غذا را دور از چشم و مخفی قرار داد، به خاطر سختی. معنای عبارت این است که جان خود را فدای دستی می کنم که مدتی طولانی تلاش کردم در دستیابی به امری که جواب سوالاتم را بگیرم که کنایه از کثرت تلاش در این راه یا کثرت سوالاتم است. و کلمه «وترا» یعنی به خاطر فضیلت مخصوص من به حضرت علیه السلام ، به تنهایی به آن امر مبادرت داشتم، پس از آن فنون علوم را برای روز احتیاجم ذخیره می کردم. و در بعضی نسخ عبارت «اُجبتُ» به جای «جلت» دارد، در نتیجه معنای لفظ «فی» در «ما اجبت فیها»، تعلیل است.

کلمه «ناصع» یعنی خالص و کلمه «بلجة»، پاکیزگی بین دو ابروست، و مرد «ابلج» به کسی گفته می شود که بین ابروانش پیوستگی نباشد. جوهری گفته: کلمه «مسنون» به معنای ملموس است و مرد «مسنون الوجه» کسی است که در صورت و بینی اشکشیدگی باشد و گفته: «شمم»، بلندی وسط بینی و صافی بالای آن است؛ اگر در بینی شدتی باشد،«قنا» خوانده می شود و گفته: «وفرة»، موی کمی است که به نرمی گوش می رسد و کلمه «سحماء» به معنای سیاه است و موی «سبط» به کسر و فتح باء، یعنی رها شده و بدون پیچش، و «سمت» به معنای شمایل اهل خیر است.«وشک» به فتح و ضم واو، به معنای سرعت است و «معاتب» به معنای راضی و خشنود است و از عبارت «استعتبته فأعتبنی»، یعنی از او رضایت طلبیدم و او مرا راضی ساخت، گرفته شده است. کلمه «تشاحط الدار» به معنای دوری خانه است.

عبارت حضرت علیه السلام که فرمود«قیّض»، یعنی میسور ساخت و «تنازع» به معنای اشتیاق طرفینی است و از عبارت «نازعت النفس الی کذا» گرفته شده، یعنی نفس به فلان امر اشتیاق پیدا کرد. و جوهری گفته: «عالیه» سرزمین بین نجد تا «ارض تهامة» و مابعد مکه است که همان زمین حجاز است.

عبارت «و جُبتُ صرائم الارض» گفته می شود«جبت البلاد» یعنی شهرها را پیمودم و در آن دور زدم، و «صریمة»زمینی است که با رمل فراوان جدا شده و زمینی که محصول آن درو شده و در بعضی نسخ، عبارت «خبت» با خاء آمده و آن زمین آرامی است که رمل دارد. و «هلع» به معنای جزع و فریاد است و «نبط الماء» یعنی آب جوشید و عبارت «انبط الحفار»، یعنی چاه کن به آب رسید.

کلمه «نزّع» بر وزن «رُکَّع»، به معنای مشتاقان است.عبارت «یطلعون بمخائل الذلة»، یعنی در اموری داخل می شوند که مظان خواری است یا بین مردم با احوالاتی ورود و خروج می کنند که در مظان خواری اند.و عبارت «بدرک» یعنی در مورد مکاره و بلایایی که به تو می رسد صبر می کنم تا با وصول به صنع خدا، نسبت به تو و خوبی اش به تو در برگرداندن بلایا از تو، رستگار شوی.

عبارت «استشعر العزّ» گفته می شود«استشعر خوفا» یعنی ترس را پنهان کرد و معنای عبارت این است که در مورد تو می دانم که بلایایی که تو را مصیبت زده می کند، سبب عزت توست. عبارت «تحظّ» از «حظوه»، به معنای منزلت و قرب و سعادت است و در بعضی نسخه ها «تحط» به معنای «احاطه» آمده. و کلمه «علوّ الکعب» کنایه از عزت و پیروزی است و فیروز آبادی گفته: «کعب»، به معنای شرف و مجد است.

فیروز آبادی در مورد عبارت «علی اثناء اعطافک» گفته: «ثنی الشیء» یعنی قسمتی از چیزی را بر قسمتی دیگر برگرداند و «اثناء الشیء» به معنای قوا و نیروهای آن است و مفرد آن «ثِنی» به کسرثاء است، و «عِطاف» به کسر عین، عبا را گویند و منظور از «اعطاف»، جوانب آن است.

عبارت «فی مثانی العقود»، یعنی عقود دو طرفه بسته شده ای که تفرقه به آن راه ندارد یا عقود در موضع قوتشان، زیرا عقود در آن مواضع جمع تر و متراکم تر است، و «قدّ» به معنای قطع است و «تقدد القوم» به معنای جدا شدن آنها از یکدیگر است.

کلمه «بمکاثفتهم» یعنی تجمعشان و در بعضی نسخه ها «مکاشفتهم»، به معنای محاربه و جنگشان وارد شده است.

عبارت «اذ تبعتک» یعنی این مومنان با تو بیعتو از تو پیروی می کنند. کلمه «دوحة» درخت بزرگ معنا می دهد و عبارت «بسق النخل بسوقا»، یعنی درخت خرما قد کشید. کلمه «اسقام الآفاق» یعنی به سبب تو روشن می شود که اهل دوردست ها، امراض روحی داشتند و رفقای تو از این امراض سالم بودند، لذا به تو ایمان آوردند .

کلمه «بوانی العزّ» یعنی ریشه های آن و مجازا استعمال شده، زیرا «بوانی» به هر چهارپای شتر می گویند و خصلت هایی است که عزت را بنا و تأسیس می کند.

عبارت «شرد البعیر» یعنی شتر کوچید، پس کوچنده است. عبارت «غامط» یعنی حقیقت و اهل آن را کوچک شمرد و با نعمت هایی که داشت طغیان کرد. و عبارت «أوری» یعنی با آتشگیره آتش آورد. کلمه «بنات الصدور»، افکار و مسائل و معارفی است که در سینه به وجود می آید.کلمه «قفول» به معنای بازگشت از سفر است و «تجزّع» با زاء، به معنای اظهار جزع و یا شدت جزع است و با راء، از عبارت «جرّعه غصص الغیظ فتجرّعه» یعنی غصه های خشم را به او جرعه جرعه خوراند و او خشم را فرو خورد، به معنای فروخوردن خشم است. کلمه «ظعن» به معنای سیر و حرکت است و «اعتزام» به معنای عزم و آهنگ و یا لزوم میانه روی در راه پیمودن است و در بعضی نسخه ها «اغترام» با غین و راء آمده که از غرامت و خسارت گرفته شده؛ یعنی گویا او به نفس خود در اثر سوء رفتار با مولای خود، غرامت جدایی از او را می دهد.«شقّة» با ضم شین، سفر دور و دراز است و جوهری می گوید: «فلاة قذف» به فتح قاف و ذال یا به ضم آن دو، یعنی بیابان دور. عبارت «ربضت الشاة» یعنی گوسفند در طویله خود رفت یا دیگری او را به داخل طویله سوق داد.«اکناف» یا مصدر «أکنف»، به معنای او را حفظ کرد و یاری داد و احاطه کرد و یا جمع «کَنَف» با حرکت کاف و نون است که به معنای حرز و پوشش و جانب و سایه و ناحیه است. عبارت «وعث الطریق» یعنی پیمودن راه رنج آور شد و «وعثاء» به معنای مشقت است.

**[ترجمه]

«29»

ک، [إکمال الدین] الْمُظَفَّرُ الْعَلَوِیُّ عَنِ ابْنِ الْعَیَّاشِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مَعْرُوفٍ قَالَ کَتَبَ إِلَیَّ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ الْبَلْخِیُّ حَدَّثَنِی عَبْدُ اللَّهِ السُّورِیُّ قَالَ: صِرْتُ إِلَی بُسْتَانِ بَنِی عَامِرٍ فَرَأَیْتُ غِلْمَاناً یَلْعَبُونَ فِی غَدِیرِ مَاءٍ وَ فَتًی جَالِساً عَلَی مُصَلًّی وَاضِعاً کُمَّهُ عَلَی فِیهِ فَقُلْتُ مَنْ هَذَا فَقَالُوا م ح م د بْنُ الْحَسَنِ وَ کَانَ فِی صُورَةِ أَبِیهِ علیه السلام.

**[ترجمه]کمال الدین: جعفر بن معروف می گوید: ابو عبداللَّه بلخی برای من نوشت که عبداللَّه سوری برای من نقل کرد که: روزی به باغ بنی عامر رفتم و دیدم که چند کودک در گودال آبی بازی می کنند و جوانی در محل نماز نشسته و آستین خود را بر دهن نهاده است. پرسیدم: «این کیست؟» گفتند:«او (م ح م د) بن حسن (عسکری علیه السلام ) است. و آن جوان شبیه پدرش علیه السلام بود.» - . کمال الدین: 405 -

**[ترجمه]

«30»

ک، [إکمال الدین] سَمِعْنَا شَیْخاً مِنْ أَصْحَابِ الْحَدِیثِ یُقَالُ لَهُ أَحْمَدُ بْنُ فَارِسٍ الْأَدِیبُ یَقُولُ: سَمِعْتُ بِهَمَذَانَ حِکَایَةً حَکَیْتُهَا کَمَا سَمِعْتُهَا لِبَعْضِ إِخْوَانِی فَسَأَلَنِی أَنْ أُثْبِتَهَا لَهُ بِخَطِّی وَ لَمْ أَجِدْ إِلَی مُخَالَفَتِهِ سَبِیلًا وَ قَدْ کَتَبْتُهَا وَ عَهِدْتُهَا إِلَی مَنْ حَکَاهَا وَ ذَلِکَ أَنَّ بِهَمَذَانَ نَاساً یُعْرَفُونَ بِبَنِی رَاشِدٍ وَ هُمْ کُلُّهُمْ یَتَشَیَّعُونَ وَ مَذْهَبُهُمْ مَذْهَبُ أَهْلِ الْإِمَامَةِ.

ص: 40


1- 1. فی المصدر المطبوع: و استقامة أهل الآفاق.

فَسَأَلْتُ عَنْ سَبَبِ تَشَیُّعِهِمْ مِنْ بَیْنِ أَهْلِ هَمَذَانَ فَقَالَ لِی شَیْخٌ مِنْهُمْ رَأَیْتُ فِیهِ صَلَاحاً وَ سَمْتاً إِنَّ سَبَبَ ذَلِکَ أَنَّ جَدَّنَا الَّذِی نُنْسَبُ إِلَیْهِ خَرَجَ حَاجّاً فَقَالَ إِنَّهُ لَمَّا صَدَرَ مِنَ الْحَجِّ وَ سَارُوا مَنَازِلَ فِی الْبَادِیَةِ قَالَ فَنَشِطْتُ فِی النُّزُولِ وَ الْمَشْیِ فَمَشَیْتُ طَوِیلًا حَتَّی أَعْیَیْتُ وَ تَعِبْتُ وَ قُلْتُ فِی نَفْسِی أَنَامُ نَوْمَةً تُرِیحُنِی فَإِذَا جَاءَ أَوَاخِرُ الْقَافِلَةِ قُمْتُ قَالَ فَمَا انْتَبَهْتُ إِلَّا بِحَرِّ الشَّمْسِ وَ لَمْ أَرَ أَحَداً فَتَوَحَّشْتُ وَ لَمْ أَرَ طَرِیقاً وَ لَا أَثَراً فَتَوَکَّلْتُ عَلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ قُلْتُ أَسِیرُ حَیْثُ وَجَّهَنِی وَ مَشَیْتُ غَیْرَ طَوِیلٍ فَوَقَعْتُ فِی أَرْضٍ خَضْرَاءَ نَضِرَةٍ کَأَنَّهَا قَرِیبَةُ عَهْدٍ بِغَیْثٍ وَ إِذَا تُرْبَتُهَا أَطْیَبُ تُرْبَةٍ وَ نَظَرْتُ فِی سَوَاءِ تِلْکَ الْأَرْضِ إِلَی قَصْرٍ یَلُوحُ کَأَنَّهُ سَیْفٌ فَقُلْتُ یَا لَیْتَ شِعْرِی مَا هَذَا الْقَصْرُ الَّذِی لَمْ أَعْهَدْهُ وَ لَمْ أَسْمَعْ بِهِ فَقَصَدْتُهُ فَلَمَّا بَلَغْتُ الْبَابَ رَأَیْتُ خَادِمَیْنِ أَبْیَضَیْنِ فَسَلَّمْتُ عَلَیْهِمَا فَرَدَّا عَلَیَّ رَدّاً جَمِیلًا وَ قَالا اجْلِسْ فَقَدْ أَرَادَ اللَّهُ بِکَ خَیْراً وَ قَامَ أَحَدُهُمَا فَدَخَلَ وَ احْتَبَسَ غَیْرَ بَعِیدٍ ثُمَّ خَرَجَ فَقَالَ قُمْ فَادْخُلْ فَدَخَلْتُ قَصْراً لَمْ أَرَ بِنَاءً أَحْسَنَ مِنْ بِنَائِهِ وَ لَا أَضْوَأَ مِنْهُ وَ تَقَدَّمَ الْخَادِمُ إِلَی سِتْرٍ عَلَی بَیْتٍ فَرَفَعَهُ ثُمَّ قَالَ لِیَ ادْخُلْ فَدَخَلْتُ الْبَیْتَ فَإِذَا فَتًی جَالِسٌ فِی وَسَطِ الْبَیْتِ وَ قَدْ عُلِّقَ عَلَی رَأْسِهِ مِنَ السَّقْفِ سَیْفٌ طَوِیلٌ تَکَادُ ظُبَتُهُ تَمَسُّ رَأْسَهُ وَ الْفَتَی بَدْرٌ یَلُوحُ فِی ظَلَامٍ فَسَلَّمْتُ فَرَدَّ السَّلَامَ بِأَلْطَفِ الْکَلَامِ وَ أَحْسَنِهِ ثُمَّ قَالَ لِی أَ تَدْرِی مَنْ أَنَا فَقُلْتُ لَا وَ اللَّهِ فَقَالَ أَنَا الْقَائِمُ مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله أَنَا الَّذِی أَخْرُجُ فِی آخِرِ الزَّمَانِ بِهَذَا السَّیْفِ وَ أَشَارَ إِلَیْهِ فَأَمْلَأُ الْأَرْضَ عَدْلًا وَ قِسْطاً کَمَا مُلِئَتْ جَوْراً وَ ظُلْماً فَسَقَطْتُ عَلَی وَجْهِی وَ تَعَفَّرْتُ فَقَالَ لَا تَفْعَلْ ارْفَعْ رَأْسَکَ أَنْتَ فُلَانٌ مِنْ مَدِینَةٍ بِالْجَبَلِ یُقَالُ لَهَا هَمَذَانُ قُلْتُ صَدَقْتَ یَا سَیِّدِی وَ مَوْلَایَ قَالَ فَتُحِبُّ أَنْ تَئُوبَ إِلَی أَهْلِکَ قُلْتُ نَعَمْ یَا سَیِّدِی وَ أُبَشِّرُهُمْ بِمَا أَتَاحَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لِی فَأَوْمَأَ إِلَی الْخَادِمِ فَأَخَذَ بِیَدِی وَ نَاوَلَنِی صُرَّةً وَ خَرَجَ وَ مَشَی مَعِی خُطُوَاتٍ فَنَظَرْتُ إِلَی ظِلَالٍ وَ أَشْجَارٍ وَ مَنَارَةِ مَسْجِدٍ فَقَالَ أَ تَعْرِفُ هَذَا الْبَلَدَ قُلْتُ إِنَّ بِقُرْبِ بَلَدِنَا بَلْدَةً تُعْرَفُ بِأَسْتَابَادَ وَ هِیَ تُشْبِهُهَا قَالَ فَقَالَ هَذِهِ أَسْتَابَادُ امْضِ رَاشِداً فَالْتَفَتُّ فَلَمْ أَرَهُ وَ دَخَلْتُ أَسْتَابَادَ وَ إِذَا فِی الصُّرَّةِ أَرْبَعُونَ أَوْ خَمْسُونَ دِینَاراً فَوَرَدْتُ هَمَذَانَ

ص: 41

وَ جَمَعْتُ أَهْلِی وَ بَشَّرْتُهُمْ بِمَا أَتَاحَ اللَّهُ لِی وَ یَسَّرَهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ لَمْ نَزَلْ بِخَیْرٍ مَا بَقِیَ مَعَنَا مِنْ تِلْکَ الدَّنَانِیرِ.

**[ترجمه]کمال الدین: شیخ صدوق (ره)می گوید: از یکی از بزرگان محدثین به نام احمد بن فارس ادیب، شنیدم که می گفت: حکایتی در همدان شنیدم و سپس برای یکی از برادران دینی نقل کردم و او از من خواست که آن را به خط خود بنویسم. چون نمی توانستم خواهش او را رد کنم، ناچار نوشتم و به نظر کسی که نخست برای من نقلکرده بود رساندم (تا اشتباهی در نقل آن روی نداده باشد).

حکایت این است: طایفه ای در همدان بنام «بنی راشد» سکونت داشتند که همه شیعه و پیرو مذهب امامیه بودند. من از آنها جویا شدم که علت اینکه در میان اهل همدان فقط آنها شیعه می باشند چیست؟ یکی از پیرمردان آنها که او را مردی صالح و خیراندیش دیدم، گفت: «علت آن است که جدّ ما (راشد) که طایفه ما بدو منسوب است، یک سال به زیارت بیت اللَّه رفت.بعد از مراجعت نقل می کرد که هنگام بازگشت از حج که چند منزل را در بیابان پیموده بودیم، میل پیدا کردم که از شتر فرود آیم و قدری پیاده راه بروم. پس پایین آمدم و چندان پیاده راه رفتم که خسته و کوفته شدم. ناچار گفتم اندکی می خوابم و هنگامی که دنباله کاروان رسید، برمی خیزم. ولی حرارت آفتاب از خواب بیدارم کرد و چون برخاستم، کسی را ندیدم و از این رو به وحشت افتادم. نه راه را می شناختم و نه اثری نمایان بود. ناچار به خدا توکل کردم و گفتم به هر جا که خدا بخواهد می روم.

هنوز چندان نرفته بودم که خود را در زمین سرسبز و خرمی دیدم، مثل اینکه به تازگی باران در آن باریده باشد. زمین آن خوشبوترین زمین ها بود. در وسط آن سرزمین خرم، قصری دیدم که مانند برق شمشیر می درخشید. با خود گفتم که ای کاش می دانستم این قصر که تاکنون ندیده و وصف آن را از کسی نشنیده ام، چیست.

پس به طرف قصر رفتم. وقتی به در قصر رسیدم، دیدم دو پیشخدمت سفید پوست ایستاده اند. سلام کردم و آنها به بهترین وجه جواب مرا دادند و گفتند: «بنشین که خداوند خیری به تو روزی کرده است.» سپس یکی از آنها برخاست و به درون قصر رفت و اندکی ماند، آنگاه بیرون آمد و به من گفت: «برخیز و به درون قصر بیا!» وقتی وارد قصر شدم، دیدم قصری است که بهتر و روشن تر از آن ندیده ام. در آن وقت پیشخدمت به طرف پرده اتاقی رفت، آن را بالا زد و به من گفت کهداخل شوم، من هم به درون اتاق رفتم! دیدم جوانی در وسط اتاق نشسته و شمشیر بلندی که نزدیک سر وی بود، بالای سرش آویخته اند. جوان مانند ماه شب چهارده بود که در تاریکی بدرخشد.من سلام کردم و او نیز با لطیف ترین کلام و بهترین بیان، جواب داد.

سپس گفت: «می دانی من کیستم؟» گفتم: «نه به خدا!» فرمود: «من قائم آل محمد علیهم السلام هستم. من همان کسی هستم که در آخرالزّمان با این شمشیر قیام می کنم (اشاره به همان شمشیر آویخته کرد) و زمین را پر از عدل و داد می کنم، همچنان که پر از ظلم و ستم شده باشد.» پس من افتادم و صورت به خاک مالیدم. فرمود: «این کار را مکن و سر بردار.» سپس فرمود: «تو فلانی از اهل محال همدان نیستی؟» گفتم: «بلی ای آقای من!» فرمود: «میل داری به سوی کسان خود برگردی؟» گفتم: «آری آقا! میل دارم آنها را ببینم و آنچه خدا به من موهبت فرموده، به آنها مژده دهم.» در این هنگام با دست مبارک اشاره به پیشخدمت کرد و او هم دست مرا گرفت و کیسه ای به من داد و بیرون آمدیم. چند قدم که رفتیم، ناگاه چشمم به سایه ها و درختان و مناره مسجدی افتاد.

پیشخدمت گفت: «آیا این شهر را می شناسی؟» گفتم: «نزدیک شهر ما شهری بنام «استاباد» است که این شهر شبیه به آن است.» گفت: «این همان استادباد است، برو که به منزل می رسی!» وقتی به اطراف خود نگریستم، او را ندیدم. وقتی وارد استاباد شدم، در کیسه را باز کردم. دیدم چهل یا پنجاه دینار در آن است سپس به همدان آمدم و کسان خود را جمع کردم و آنچه را که دیده بودم، برای آنها نقل کردم و تا موقعی که دینارها را داشتیم، همواره خیر و برکت به ما روی می آورد.» - . کمال الدین: 414 -

**[ترجمه]

بیان

قوله فی سواء تلک الأرض أی وسطها و ظُبَة السیف بالضم مخففا طرفه و لعل أستاباد هی التی تعرف الیوم بأسدآباد(1).

**[ترجمه]عبارت «فی سواء تلک الارض» یعنی در وسط آن و «ظبة السیف» با ضم ظاء، نوک شمشیر است. شاید «استاباد» همان جاست که امروز معروف به «اسدآباد» می باشد.

**[ترجمه]

أقول

روی الراوندی مثل تلک القصة عن جماعة سمعوها منهم.

**[ترجمه]باید دانست که قطب الدین راوندی (ره) نیز نظیر این حکایت را از جماعتی که از اهل همدان شنیده بودند، روایت کرده است. - . دعوات راوندی2: 938 -

**[ترجمه]

«31»

ک، [إکمال الدین] الْمُظَفَّرُ الْعَلَوِیُّ عَنِ ابْنِ الْعَیَّاشِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مَعْرُوفٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ الْبَلْخِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ صَالِحٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ قَنْبَرٍ الْکَبِیرِ مَوْلَی الرِّضَا علیه السلام قَالَ: خَرَجَ صَاحِبُ الزَّمَانِ علیه السلام عَلَی جَعْفَرٍ الْکَذَّابِ مِنْ مَوْضِعٍ لَمْ یَعْلَمْ بِهِ عِنْدَ مَا نَازَعَ فِی الْمِیرَاثِ عِنْدَ مُضِیِّ أَبِی مُحَمَّدٍ علیه السلام فَقَالَ لَهُ یَا جَعْفَرُ مَا لَکَ تَعْرِضُ فِی حُقُوقِی فَتَحَیَّرَ جَعْفَرٌ وَ بَهَتَ ثُمَّ غَابَ عَنْهُ فَطَلَبَ جَعْفَرٌ بَعْدَ ذَلِکَ فِی النَّاسِ فَلَمْ یَرَهُ فَلَمَّا مَاتَتِ الْجَدَّةُ أُمُّ الْحَسَنِ أَمَرَتْ أَنْ تُدْفَنَ فِی الدَّارِ فَنَازَعَهُمْ وَ قَالَ هِیَ دَارِی لَا تُدْفَنُ فِیهَا فَخَرَجَ علیه السلام فَقَالَ لَهُ یَا جَعْفَرُ دَارُکَ هِیَ ثُمَّ غَابَ فَلَمْ یَرَهُ بَعْدَ ذَلِکَ.

**[ترجمه]کمال الدین: علی بن محمد بن قنبر کبیر، خادم حضرت رضا علیه السلام می گوید: موقع رحلت حضرت امام حسن عسکری علیه السلام که برادرش جعفر کذاب بر سر ارث آن حضرت نزاع داشت، ناگهان امام زمان علیه السلام از محلی که شناخته نشد، بیرون آمد و فرمود: «ای جعفر! برای چه متعرض حق من می شوی؟» جعفر کذاب مات و مبهوت شد. سپس حضرت از نظر وی ناپدید گشت.بعد از آن چندان که جعفر کذاب در بین خلق جستجو کرد، اثری از وی نیافت.

وقتی مادر امام حسن عسکری علیه السلام جده امام زمان وفات یافت، من مأمور شدم که آن مخدره را در خانه حضرت دفن کنم. باز جعفر کذاب آمد و می خواست از دفن کردن آن مخدره جلوگیری کند. اومی گفت: «اینجا خانه من است، او را در اینجا دفن نکنید.» مجددا امام زمان علیه السلام بیرون آمد و فرمود: «ای جعفر! خانه تو اینجاست؟!» سپس ناپدید گردید و بعد از آن دیگر دیده نشد.» - . کمال الدین: 405 -

**[ترجمه]

«32»

ک، [إکمال الدین] حَدَّثَنَا أَبُو الْحَسَنِ عَلِیُّ بْنُ مُوسَی بْنِ أَحْمَدَ بْنِ إِبْرَاهِیمَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُوسَی بْنِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیهم السلام قَالَ وَجَدْتُ فِی کِتَابِ أَبِی رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ الطُّوَالُ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ الطَّبَرِیِّ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ مَهْزِیَارَ قَالَ سَمِعْتُ أَبِی یَقُولُ سَمِعْتُ جَدِّی عَلِیَّ بْنَ مَهْزِیَارَ(2) یَقُولُ: کُنْتُ نَائِماً فِی مَرْقَدِی إِذْ رَأَیْتُ فِیمَا

ص: 42


1- 1. کما فی المصدر المطبوع ج 2 ص 129.
2- 2. فی المصدر المطبوع ج 2 ص 140( ط- اسلامیة) سند الحدیث هکذا:« ... عن أبی جعفر محمّد بن علیّ بن إبراهیم بن مهزیار قال: سمعت أبی یقول: سمعت جدی إبراهیم ابن مهزیار یقول: کنت نائما» الخ. و هکذا فیما یأتی فی کل المواضع بدل« علی بن مهزیار»« إبراهیم بن مهزیار»، هذا مع أنّه یطابق ما مر عن کمال الدین بعینه تحت الرقم 28 یناسب لفظ السند بقوله« سمعت أبی .... یقول: سمعت جدی .... یقول» فیرتفع الخدشة و الاشکال الذی. ذکره المصنّف رحمه اللّه فی بیان الخبر. لکن یبقی اشکال آخر، و هو أن النسختین متفقتان فی تکنیة الرجل بأبی الحسن فی کل المواضع و هو کنیة علیّ بن مهزیار و أمّا کنیة إبراهیم بن مهزیار فهو أبو إسحاق کما یذکر فی الحدیث السابق المذکور تحت الرقم 28. فقد یختلج بالبال أن نساخ کتاب کمال الدین فیما بعد المجلسیّ- رحمه اللّه- صححوا ألفاظ الحدیث سندا و متنا!! بحیث یطابق الاعتبار، و لکن غفلوا عن تصحیح الکنی و تبدیل أبی الحسن بأبی إسحاق.

یَرَی النَّائِمُ قَائِلًا یَقُولُ لِی حُجَّ فِی هَذِهِ السَّنَةِ فَإِنَّکَ تَلْقَی صَاحِبَ زَمَانِکَ قَالَ عَلِیُّ بْنُ مَهْزِیَارَ فَانْتَبَهْتُ فَرِحاً مَسْرُوراً فَمَا زِلْتُ فِی صَلَاتِی حَتَّی انْفَجَرَ عَمُودُ الصُّبْحِ وَ فَرَغْتُ مِنْ صَلَاتِی وَ خَرَجْتُ أَسْأَلُ عَنِ الْحَاجِّ فَوَجَدْتُ رِفْقَةً تُرِیدُ الْخُرُوجَ فَبَادَرْتُ مَعَ أَوَّلِ مَنْ خَرَجَ فَمَا زِلْتُ کَذَلِکَ حَتَّی خَرَجُوا وَ خَرَجْتُ بِخُرُوجِهِمْ أُرِیدُ الْکُوفَةَ فَلَمَّا وَافَیْتُهَا نَزَلْتُ عَنْ رَاحِلَتِی وَ سَلَّمْتُ مَتَاعِی إِلَی ثِقَاتِ إِخْوَانِی وَ خَرَجْتُ أَسْأَلُ عَنْ آلِ أَبِی مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله فَمَا زِلْتُ کَذَلِکَ فَلَمْ أَجِدْ أَثَراً وَ لَا سَمِعْتُ خَبَراً وَ خَرَجْتُ فِی أَوَّلِ مَنْ خَرَجَ أُرِیدُ الْمَدِینَةَ فَلَمَّا دَخَلْتُهَا لَمْ أَتَمَالَکْ أَنْ نَزَلْتُ عَنْ رَاحِلَتِی وَ سَلَّمْتُ رَحْلِی إِلَی ثِقَاتِ إِخْوَانِی وَ خَرَجْتُ أَسْأَلُ عَنِ الْخَبَرِ وَ أَقْفُو الْأَثَرَ فَلَا خَبَراً سَمِعْتُ وَ لَا أَثَراً وَجَدْتُ فَلَمْ أَزَلْ کَذَلِکَ إِلَی أَنْ نَفَرَ النَّاسُ إِلَی مَکَّةَ وَ خَرَجْتُ مَعَ مَنْ خَرَجَ حَتَّی وَافَیْتُ مَکَّةَ وَ نَزَلْتُ وَ اسْتَوْثَقْتُ مِنْ رَحْلِی وَ خَرَجْتُ أَسْأَلُ عَنْ آلِ أَبِی مُحَمَّدٍ علیه السلام فَلَمْ أَسْمَعْ خَبَراً وَ لَا وَجَدْتُ أَثَراً فَمَا زِلْتُ بَیْنَ الْإِیَاسِ وَ الرَّجَاءِ مُتَفَکِّراً فِی أَمْرِی وَ عَاتِباً عَلَی نَفْسِی وَ قَدْ جَنَّ اللَّیْلُ وَ أَرَدْتُ أَنْ یَخْلُوَ لِی وَجْهُ الْکَعْبَةِ لِأَطُوفَ بِهَا وَ أَسْأَلَ اللَّهَ یُعَرِّفُنِی أَمَلِی فِیهَا فَبَیْنَا أَنَا کَذَلِکَ وَ قَدْ خَلَا لِی وَجْهُ الْکَعْبَةِ إِذْ قُمْتُ إِلَی الطَّوَافِ فَإِذَا أَنَا بِفَتًی مَلِیحِ الْوَجْهِ طَیِّبِ الرَّوْحِ مُتَرَدٍّ(1) بِبُرْدَةٍ مُتَّشَحٍ بِأُخْرَی وَ قَدْ عَطَفَ بِرِدَائِهِ عَلَی

ص: 43


1- 1. فی المصدر المطبوع ج 2 ص 141:« متزر» و هو الأظهر.

عَاتِقِهِ فَحَرَّکْتُهُ فَالْتَفَتَ إِلَیَّ فَقَالَ مِمَّنِ الرَّجُلُ فَقُلْتُ مِنَ الْأَهْوَازِ فَقَالَ أَ تَعْرِفُ بِهَا ابْنَ الْخَضِیبِ فَقُلْتُ رَحِمَهُ اللَّهُ دُعِیَ فَأَجَابَ فَقَالَ رَحِمَهُ اللَّهُ فَلَقَدْ کَانَ بِالنَّهَارِ صَائِماً وَ بِاللَّیْلِ قَائِماً وَ لِلْقُرْآنِ تَالِیاً وَ لَنَا مُوَالِیاً أَ تَعْرِفُ بِهَا عَلِیَّ بْنَ مَهْزِیَارَ فَقُلْتُ أَنَا عَلِیُّ بْنُ مَهْزِیَارَ فَقَالَ أَهْلًا وَ سَهْلًا بِکَ یَا أَبَا الْحَسَنِ أَ تَعْرِفُ الضَّرِیحَیْنِ (1)

قُلْتُ نَعَمْ قَالَ وَ مَنْ هُمَا قُلْتُ مُحَمَّدٌ وَ مُوسَی قَالَ وَ مَا فَعَلْتَ الْعَلَامَةَ الَّتِی بَیْنَکَ وَ بَیْنَ أَبِی مُحَمَّدٍ علیه السلام فَقُلْتُ مَعِی قَالَ أَخْرِجْهَا إِلَیَّ فَأَخْرَجْتُ إِلَیْهِ خَاتَماً حَسَناً عَلَی فَصِّهِ مُحَمَّدٌ وَ عَلِیٌّ فَلَمَّا رَآهُ بَکَی بُکَاءً طَوِیلًا وَ هُوَ یَقُولُ رَحِمَکَ اللَّهُ یَا أَبَا مُحَمَّدٍ فَلَقَدْ کُنْتَ إِمَاماً عَادِلًا ابْنَ أَئِمَّةٍ أَبَا إِمَامٍ أَسْکَنَکَ اللَّهُ الْفِرْدَوْسَ الْأَعْلَی مَعَ آبَائِکَ ثُمَّ قَالَ یَا أَبَا الْحَسَنِ صِرْ إِلَی رَحْلِکَ وَ کُنْ عَلَی أُهْبَةِ السَّفَرِ حَتَّی إِذَا ذَهَبَ الثُّلُثُ مِنَ اللَّیْلِ وَ بَقِیَ الثُّلُثَانِ فَالْحَقْ بِنَا فَإِنَّکَ تَرَی مُنَاکَ قَالَ ابْنُ مَهْزِیَارَ فَانْصَرَفْتُ إِلَی رَحْلِی أُطِیلُ الْفِکْرَ حَتَّی إِذَا هَجَمَ الْوَقْتُ فَقُمْتُ إِلَی رَحْلِی فَأَصْلَحْتُهُ وَ قَدَّمْتُ رَاحِلَتِی فَحَمَلْتُهَا وَ صِرْتُ فِی مَتْنِهَا حَتَّی لَحِقْتُ الشِّعْبَ فَإِذَا أَنَا بِالْفَتَی هُنَاکَ یَقُولُ أَهْلًا وَ سَهْلًا یَا أَبَا الْحَسَنِ طُوبَی لَکَ فَقَدْ أُذِنَ لَکَ فَسَارَ وَ سِرْتُ بِسَیْرِهِ حَتَّی جَازَ بِی عَرَفَاتٍ وَ مِنًی وَ صِرْتُ فِی أَسْفَلِ ذِرْوَةِ الطَّائِفِ فَقَالَ لِی یَا أَبَا الْحَسَنِ انْزِلْ وَ خُذْ فِی أُهْبَةِ الصَّلَاةِ فَنَزَلَ وَ نَزَلْتُ حَتَّی إِذَا فَرَغَ مِنْ صَلَاتِهِ وَ فَرَغْتُ ثُمَّ قَالَ لِی خُذْ فِی صَلَاةِ الْفَجْرِ وَ أَوْجِزْ فَأَوْجَزْتُ فِیهَا وَ سَلَّمَ وَ عَفَّرَ وَجْهَهُ فِی التُّرَابِ ثُمَّ رَکِبَ وَ أَمَرَنِی بِالرُّکُوبِ ثُمَّ سَارَ وَ سِرْتُ بِسَیْرِهِ حَتَّی عَلَا الذِّرْوَةَ فَقَالَ الْمَحْ هَلْ تَرَی شَیْئاً فَلَمَحْتُ فَرَأَیْتُ بُقْعَةً نَزِهَةً کَثِیرَةَ الْعُشْبِ وَ الْکَلَإِ فَقُلْتُ یَا سَیِّدِی أَرَی بُقْعَةً کَثِیرَةَ الْعُشْبِ وَ الْکَلَإِ فَقَالَ لِی هَلْ فِی أَعْلَاهَا شَیْ ءٌ فَلَمَحْتُ فَإِذَا أَنَا بِکَثِیبِ رَمْلٍ فَوْقَهُ بَیْتٌ مِنْ شَعْرٍ یَتَوَقَّدُ نُوراً فَقَالَ لِی هَلْ رَأَیْتَ شَیْئاً فَقُلْتُ أَرَی کَذَا وَ کَذَا فَقَالَ لِی یَا ابْنَ مَهْزِیَارَ طِبْ نَفْساً وَ قَرَّ عَیْناً فَإِنَّ هُنَاکَ

ص: 44


1- 1. و فی المصدر ج 2 ص 142:« الصریحین».

أَمَلَ کُلِّ مُؤَمِّلٍ ثُمَّ قَالَ لِیَ انْطَلِقْ بِنَا فَسَارَ وَ سِرْتُ حَتَّی صَارَ فِی أَسْفَلِ الذِّرْوَةِ ثُمَّ قَالَ لِی انْزِلْ فَهَاهُنَا یَذِلُّ کُلُّ صَعْبٍ فَنَزَلَ وَ نَزَلْتُ حَتَّی قَالَ لِی یَا ابْنَ مَهْزِیَارَ خَلِّ عَنْ زِمَامِ الرَّاحِلَةِ فَقُلْتُ عَلَی مَنْ أُخَلِّفُهَا وَ لَیْسَ هَاهُنَا أَحَدٌ فَقَالَ إِنَّ هَذَا حَرَمٌ لَا یَدْخُلُهُ إِلَّا وَلِیٌّ وَ لَا یَخْرُجُ مِنْهُ إِلَّا وَلِیٌّ فَخَلَّیْتُ عَنِ الرَّاحِلَةِ وَ سَارَ وَ سِرْتُ مَعَهُ فَلَمَّا دَنَا مِنَ الْخِبَاءِ سَبَقَنِی وَ قَالَ لِی هُنَاکَ إِلَی أَنْ یُؤْذَنَ لَکَ فَمَا کَانَ إِلَّا هُنَیْئَةً فَخَرَجَ إِلَیَّ وَ هُوَ یَقُولُ طُوبَی لَکَ فَقَدْ أُعْطِیتَ سُؤْلَکَ قَالَ فَدَخَلْتُ عَلَیْهِ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ وَ هُوَ جَالِسٌ عَلَی نَمَطٍ عَلَیْهِ نَطْعُ أَدَمٍ أَحْمَرَ مُتَّکِئٌ عَلَی مِسْوَرَةِ أَدَمٍ فَسَلَّمْتُ فَرَدَّ عَلَیَّ السَّلَامَ وَ لَمَحْتُهُ فَرَأَیْتُ وَجْهاً مِثْلَ فِلْقَةِ قَمَرٍ لَا بِالْخَرِقِ وَ لَا بِالنَّزِقِ وَ لَا بِالطَّوِیلِ الشَّامِخِ وَ لَا بِالْقَصِیرِ اللَّاصِقِ مَمْدُودَ الْقَامَةِ صَلْتَ الْجَبِینِ أَزَجَّ الْحَاجِبَیْنِ أَدْعَجَ الْعَیْنَیْنِ أَقْنَی الْأَنْفِ سَهْلَ الْخَدَّیْنِ عَلَی خَدِّهِ الْأَیْمَنِ خَالٌ فَلَمَّا أَنَا بَصُرْتُ بِهِ حَارَ عَقْلِی فِی نَعْتِهِ وَ صِفَتِهِ فَقَالَ لِی یَا ابْنَ مَهْزِیَارَ کَیْفَ خَلَّفْتَ إِخْوَانَکَ بِالْعِرَاقِ قُلْتُ فِی ضَنْکِ عَیْشٍ وَ هَنَاةٍ قَدْ تَوَاتَرَتْ عَلَیْهِمْ سُیُوفُ بَنِی الشَّیْصَبَانِ فَقَالَ قاتَلَهُمُ اللَّهُ أَنَّی یُؤْفَکُونَ کَأَنِّی بِالْقَوْمِ وَ قَدْ قُتِلُوا فِی دِیَارِهِمْ وَ أَخَذَهُمْ أَمْرُ رَبِّهِمْ لَیْلًا أَوْ نَهَاراً فَقُلْتُ مَتَی یَکُونُ ذَلِکَ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ فَقَالَ إِذَا حِیلَ بَیْنَکُمْ وَ بَیْنَ سَبِیلِ الْکَعْبَةِ بِأَقْوَامٍ لَا خَلَاقَ لَهُمْ وَ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ مِنْهُمْ بَرَاءٌ وَ ظَهَرَتِ الْحُمْرَةُ فِی السَّمَاءِ ثَلَاثاً فِیهَا أَعْمِدَةٌ کَأَعْمِدَةِ اللُّجَیْنِ تَتَلَأْلَأُ نُوراً وَ یَخْرُجُ الشروسی مِنْ أرمنیة [إِرْمِینِیَّةَ] وَ آذَرْبِیجَانَ یُرِیدُ وَرَاءَ الرَّیِّ الْجَبَلَ الْأَسْوَدَ الْمُتَلَاحِمَ بِالْجَبَلِ الْأَحْمَرِ لَزِیقُ جِبَالِ طَالَقَانَ فَتَکُونُ بَیْنَهُ وَ بَیْنَ الْمَرْوَزِیِّ وَقْعَةٌ صَیْلَمَانِیَّةٌ یَشِیبُ فِیهَا الصَّغِیرُ وَ یَهْرَمُ مِنْهَا الْکَبِیرُ وَ یَظْهَرُ الْقَتْلُ بَیْنَهُمَا فَعِنْدَهَا تَوَقَّعُوا خُرُوجَهُ إِلَی الزَّوْرَاءِ فَلَا یَلْبَثُ بِهَا حَتَّی یُوَافِیَ مَاهَانَ ثُمَّ یُوَافِی وَاسِطَ الْعِرَاقِ فَیُقِیمُ بِهَا سَنَةً أَوْ دُونَهَا ثُمَّ یَخْرُجُ إِلَی کُوفَانَ فَتَکُونُ بَیْنَهُمْ وَقْعَةٌ

ص: 45

مِنَ النَّجَفِ إِلَی الْحِیرَةِ إِلَی الْغَرِیِّ وَقْعَةٌ شَدِیدَةٌ تَذْهَلُ مِنْهَا الْعُقُولُ فَعِنْدَهَا یَکُونُ بَوَارُ الْفِئَتَیْنِ وَ عَلَی اللَّهِ حَصَادُ الْبَاقِینَ ثُمَّ تَلَا بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ أَتاها أَمْرُنا لَیْلًا أَوْ نَهاراً فَجَعَلْناها حَصِیداً کَأَنْ لَمْ تَغْنَ بِالْأَمْسِ (1) فَقُلْتُ سَیِّدِی یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ مَا الْأَمْرُ قَالَ نَحْنُ أَمْرُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ جُنُودُهُ قُلْتُ سَیِّدِی یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهُ حَانَ الْوَقْتُ قَالَ وَ اقْتَرَبَتِ السَّاعَةُ وَ انْشَقَّ الْقَمَرُ.

**[ترجمه]کمال الدین: علی بن مهزیار می گوید: یک بار در عالم رؤیا دیدم که کسی به من می گوید: «امسال به حج برو که امام زمان خود را خواهی دید.»

علی بن مهزیار گفت: فرحناک و مسرور بیدار شدم و به نماز مشغول گشتم تا صبح شد. آنگاه نماز صبح را گزاردم و سپس رفتم تا از کاروان حجاج سراغی بگیرم.دیدم عده ای از رفقا قصد حرکت دارند، من هم با اولین دسته به سمت کوفه حرکت کردم. چون به کوفه رسیدم، از مرکوب پیاده شدم و اثاث خود را به برادران امین خود سپردم. سپس رفتم تا از اولاد امام حسن عسکری علیه السلام استفساری بکنم، ولی نه اثری از آنها دیدم و نه خبری شنیدم.ناچار با نخستین دسته به آهنگ مدینه منوره عزیمت کردم. موقعی که وارد آنجا شدم، پیاده شدم، اثاث خود را به رفقا سپردم و به سراغ مطلوب رفتم، ولی نه خبری شنیدم و نه اثری دیدم.

سپس با جمعی که به مکه می رفتن،د حرکت کردم و وارد آنجا شدم. در آنجا نیز اثاث خود را به همراهان امین سپردم و به تحقیق مقصود پرداختم. ولی نه خبری شنیدم و نه اثری دیدم.

یک شب در بین بیم و امید درباره هدفی که داشتم می اندیشیدم و به خود می گفتم که این چه کاری بود که من کردم، و منتظر بودم که اطراف کعبه خلوت شود تا مشغول طواف شوم و از خداوند بخواهم که مرا به آرزوی خود برساند. وقتی اطراف کعبه خلوت شد، برخاستم و به طواف مشغول گشتم.

در آن موقع جوانی دیدم که رخساری نمکین و منظری نیکو داشت. پارچه ای از برد یمانی روی لباس پوشیده و قسمتی از ردای خود را روی دوش انداخته بود. من او را تکان دادم. وی نظری به من افکند و پرسید: «تو کیستی؟» گفتم: «مردی از اهل اهواز هستم.» پرسید: «در آنجا پسر خطیب را می شناسی؟» گفتم: «خدا او را بیامرزد. آری، او به رحمت حق واصل گشت.» گفت: «خدا او را رحمت کند. روزها را روزه بود، شب ها را به نماز می گذرانید، پیوسته قرآن می خواند و از دوستان ما به شمار می آمد.» سپس پرسید: «علی بن مهزیار را هم می شناسی؟» گفتم: «علی بن مهزیار من هستم.» گفت: «ای ابوالحسن خوش آمدی! آیا دو نفری را که از شهر و دیار دورند می شناسی؟»

گفتم آری. پرسید: «آنها کیستند؟» گفتم: «محمد و موسی!» آنگاه پرسید:«آن نشانه ای را که میان تو و امام حسن عسکری علیه السلام بود چه کردی؟» گفتم: «با من است.» گفت: «آن را درآور.» من هم انگشتری نیکو را که بر نگینش نوشته شده بود«محمد و علی» درآوردم و به او نشان دادم. وقتی نظرش به آن افتاد،مدتی طولانی گریست و در آن حال می گفت: «ای ابو محمد! خدا تو را رحمت کند. تو امام عادل، فرزند امامان و پدر امام بودی. خداوند تو را در فردوس اعلی با پدران خود همنشین کرد.»

سپس گفت: «ای ابوالحسن! برگرد به منزل و مهیای سفر شو! وقتی ثلثی از شب گذشت، خود را به ما برسان که نزد ما به آرزوی خود می رسی.»

ابن مهزیار گفت: من هم به منزل برگشتم و مدتی به فکر فرو رفتم تا وقت سر رسید. پس برخاستم و اثاث خود را جمع و جور کردم و روی شتر گذاشتم و خود سوار شدم و حرکت کردم و رفتم تا به دره ای رسیدم. دیدم همان جوان در آنجاست و به من می گوید: «خوش آمدی ای ابوالحسن! خوش به حالت که اجازه ملاقات یافتی.»

آنگاه او از جلو و من از دنبال او به راه افتادیم و از عرفات و منی گذشتیم و به دامنه طائف رسیدیم. جوان همراه گفت: «ای ابوالحسن! پیاده شو و خود را آماده کن برای نماز.» سپس او پیاده شد و من هم فرود آمدم. بعد از اینکه او نمازش را تمام کرد و من نیز از نماز فارغ شدم گفت: «نماز فجر بخوان، ولی مختصر کن.» من هم نماز فجر را به اختصار خواندم. جوان بعد از سلام نماز، صورت برخاک نهاد. سپس برخاست و سوار شد و به من هم دستور داد که سوار شوم .

من هم سوار شدم و به اتفاق راندیم تا به بلندی طائف رسیدیم. آنگاه پرسید: «نگاه کن ببین چیزی می بینی؟» من هم نظر افکندم و دشتی دلگشا و پر از گیاه و علف دیدم. گفتم: «آقا! دشتی دلگشا و سبز و خرم می بینم.» گفت: «آیا در بالای آن زمین سرسبز چیزی هست؟» چون نظر کردم، دیدم تل ریگزاری است که چادری از مو بر بالای آن قرار دارد و نور از آن می درخشد. پرسید: «آیا چیزی می بینی؟» گفتم آری، چنین و چنان می بینم.

آنگاه گفت: «ای پسر مهزیار! خوش به حالت و دیدگانت روشن باد! بدان که آرزوی هر آرزومندی در آنجاست!» سپس گفت: «با من بیا!» من هم با او رفتم تا به دامنه آن تل رسیدیم. آنگاه گفت: «پیاده شو که در اینجا هر دشواری آسان گردد!»

چون پیاده شدیم گفت: «مهار ناقه را رها کن.» گفتم: «ناقه را به که بسپارم؟ کسی در اینجا نیست.» گفت: «اینجا حرم محترمی است که جز دوست به اینجا نمی آید و غیر از دوست کسی از آن بیرون نمی رود.» پس مهار ناقه را رها کردم و همراه او رفتم. چون نزدیک چادر رسیدیم، پیش از من به درون آن رفت و به من گفت: «صبر کن تا اجازه ورود برسد.» لحظه ای نگذشت که بیرون آمد و گفت: «خوش به حالت که به مقصود رسیدی!» آنگاه مرا با خود به درون چادر برد.

وقتی به حضور امام صلوات اللَّه علیه شرفیاب گشتم، دیدم روی تشک پوست سرخی که روی نمدی پهن کرده اند نشسته و به بالشی از پوست سرخ تکیه داده است. من سلام کردم و حضرت هم جواب داد. وقتی که حضرتش را نگریستم، رخساری دیدم مانند پاره ماه، نه لاغر و نه فربه و نه زیاد بلند و نه بسیار کوتاه بود، بلکه قامتی معتدل و رسا داشت. پیشانی اش باز، ابرویش بلند، چشمانش سیاه، بینی اش کشیده و میان برآمده، صورتش صاف، و بر گونه راستش یک خال بود.

وقتی او را دیدم، عقلم در نعت و وصف او حیران گشت! حضرت فرمود: «ای پسر مهزیار! برادران دینی خود را در عراق به چه حال گذاشتی؟» عرض کردم: «آنها را در مضیقه زندگی و شر و فساد و سختی گذاشتم، در حالی که شمشیرهای اولاد شیطان (یعنی بنی عباس) مرتب بر سر آنها فرو می آید.»

فرمود: «قاتَلَهُمُ اللَّه ُأَنَّی یُؤْفَکُون»، {خدا بکشدشان، تا کجا [ازحقیقت] انحراف یافته اند.} - . توبه / 30[1] - من می بینم که گویا آنها (بنی عباس) در خانه خود کشته شده اند و شب و روز به غضب الهی گرفتارند.»

عرض کردم: «یا ابن رسول اللَّه! این معنی کی خواهد بود؟» فرمود: «هنگامی که مردمی بدسیرت که خدا و رسول از آنها بیزارند، راه خانه خدا (حج) را به روی شما ببندند؛ وسرخی در آسمان پدید آید؛و عمودهایی از نور از آن متلألئ باشد؛ و «شروسی» از ارمنستان و آذربایجان به قصد کوه سیاه پشت شهر ری که متصل به کوه سرخ و جبال طالقان است، قیام کند و میان او و «مروزی» جنگ سختی درگیرد که کودکان را پیر و پیران را فرسوده کند و از دو طرف جمعی کشته شوند. در آن موقع منتظر او (قائم آل محمد علیهم السلام ) باشید که در «زوراء» قیام کند و در آنجا درنگ نکرده، به ماهان می رود. سپس رهسپار «واسط» عراق می گردد و یک سال یا کمتر در آنجا می ماند، آنگاه به کوفه می رود و میان آنها جنگی از نجف تا حیره و از آنجا تا «غری» در می گیرد که عقل ها مات می شود. آنگاه هر دو طرف به هلاکت می رسند، و بر خداست که باقی را نیز درو کند.»

سپس این آیه شریفه را قرائت فرمود:«بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ أَتاها أَمْرُنا لَیْلًا أَوْ نَهاراً فَجَعَلْناها حَصِیداً کَأَنْ لَمْ تَغْنَ بِالْأَمْسِ»، {شبی یا روزی فرمان [ویرانی] ما آمد و آن را چنان درویده کردیم که گویی دیروز وجود نداشته است.} - . یونس / 24 -

عرض کردم: «آقا! مقصود از «امر خدا» در این آیه چیست؟» فرمود:«امر خداوند عزوجل و لشکر او، ما هستیم.»عرض کردم: «یا ابن رسول اللَّه! آیا وقت آمدن شما نزدیک است؟» فرمود: «اقْتَرَبَتِ السَّاعَةُ وَ انْشَقَّ الْقَمَرُ - . قمر / 1 - » {نزدیک شد قیامت وازهم شکافت ماه.} - . کمال الدین: 424 -

**[ترجمه]

بیان

قوله أ تعرف الضریحین أی البعیدین عن الناس قال الجوهری الضریح البعید و لا یبعد أن یکون بالصاد المهملة فإن الصریح الرجل الخالص النسب.

و النمط ضرب من البسط و لا یبعد أن یکون معرب نمد و المسورة متکأ من أدم و الدعج سواد العین و قیل شدة سواد العین فی شدة بیاضها و الهناة الشرور و الفساد و الشدائد العظام و الشیصبان اسم الشیطان أی بنی العباس الذین هم شرک شیطان.

و الصیلم الأمر الشدید و وقعة صیلمة مستأصلة و ماهان الدینور و نهاوند و قوله متی یکون ذلک یحتمل أن یکون سؤالا عن قیامه علیه السلام و خروجه و لو کان سؤالا عن انقراض بنی العباس فجوابه علیه السلام محمول علی ما هو غرضه الأصلی من ظهور دولتهم علیهم السلام.

ثم اعلم أن اختلاف أسماء رواة هذه القصة(2)

یحتمل أن یکون اشتباها من الرواة أو یکون وقع لهم جمیعا هذه الوقائع المتشابهة و الأظهر أن علی بن مهزیار هو علی بن إبراهیم بن مهزیار نسب إلی جده و هو ابن أخی علی بن مهزیار المشهور إذ یبعد إدراکه لهذا الزمان و یؤیده ما فی سند هذا الخبر من نسبة محمد إلی جده إن لم یسقط الابن بین الکنیة و الاسم.

ص: 46


1- 1. یونس: 24.
2- 2. یعنی القصة المذکورة فی هذا الحدیث، و الذی مر تحت الرقم 28 حیث ان الذی تشرف بخدمة الامام فی هذا الحدیث هو علیّ بن مهزیار، و فیما سبق إبراهیم بن مهزیار.

و أما خبر إبراهیم فیحتمل الاتحاد و التعدد و إن کان الاتحاد أظهر باشتباه النساخ و الرواة و العجب أن محمد بن أبی عبد الله عد فیما مضی محمد بن إبراهیم بن مهزیار ممن رآه علیه السلام و لم یعد أحدا من هؤلاء(1).

ثم اعلم أن اشتمال هذه الأخبار علی أن له علیه السلام أخا مسمی بموسی غریب.

**[ترجمه]عبارت «اتعرف الضریحین» یعنی دو شخص دور از مردم. جوهری می گوید: «ضریح» یعنی بعید و بعید نیست با صاد باشد، یعنی «صریحین» و «صریح»، رجل خالص النسب است. کلمه «نمط» نوعی فرش است و بعید نیست معرب نمد باشد. و «مسورة» متکایی از پوست است و «دعج»، سیاهی چشم است و گفته شده که شدت سیاهی چشم، در شدت سفیدی آن است.«هناة» شرور و فساد و شدائد بزرگ است و «شیصبان» اسم شیطان است، یعنی بنی عباس که همان شریکان شیطان هستند.

«صیلم» به امر شدید گفته می شود و «وقعة صیلمة»، واقعه بیچاره کننده را گویند. و «ماهان» منطقه دینور و نهاوند را گویند. عبارت «متی یکون ذلک» ممکن است سؤال از قیامت حضرت علیه السلام باشد و اگر سؤال از انقراض بنی عباس باشد، پس جواب حضرت علیه السلام بر غرض اصلی او که ظهور دولت امامان علیهم السلام باشد، حمل می گردد.سپس بدان که اختلاف اسامی ناقلان این داستان، احتمال دارد که ناشی از اشتباه راویانی باشد که این اخبار را روایت کرده اند. یا اینکه تمام این وقایع نظیر هم برای این افراد واقع شده باشد و اظهر آن است که مقصود ازعلی بن مهزیار، علی بن ابراهیم بن مهزیار است که او را به جدش نسبت می دهند (و علی بن مهزیار می گویند) و او برادرزاده علی بن مهزیار مشهور است. چه اگر او همان علی بن مهزیار باشد، بعید است که این زمان را درک کرده باشد. مؤید این مطلب این است که در سند این خبر، محمد بن علی بن مهزیار، علی بن مهزیار را جد خود دانسته. البته این هم در صورتی است که کلمه «ابن» در بین لفظ ابو جعفر و محمد حذف شده باشد.

احتمال دارد خبری که پیشتر از علی بن ابراهیم بن مهزیار نقل شد، با این روایت یکی باشد. هر چند امکان تعدد آن نیز هست، ولی ظاهر این است که هر دو یکی هستند و نسخه نویسان و راویان آن اشتباه کرده اند. عجب این است که محمد بن ابی عبداللَّه کوفی، پیشتر محمد بن ابراهیم مهزیار را یکی از کسانی دانسته بود که به خدمت حضرت علیه السلام رسیده، ولی یکنفر از راویان، این خبر را ذکر نکرده است.

باید دانست که این اخبار مشتمل بر این است که امام زمان برادری به نام موسی علیه السلام داشته است، در صورتی که این غریب است.

**[ترجمه]

«33»

ک، [إکمال الدین] عَلِیُّ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ الْعَلَوِیُّ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا الْحَسَنِ بْنَ وَجْنَاءَ یَقُولُ حَدَّثَنَا أَبِی عَنْ جَدِّهِ: أَنَّهُ کَانَ فِی دَارِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ علیهما السلام قَالَ فَکَبَسَتْنَا الْخَیْلُ وَ فِیهِمْ جَعْفَرُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ(2)

الْکَذَّابُ وَ اشْتَغَلُوا بِالنَّهْبِ وَ الْغَارَةِ وَ کَانَتْ هِمَّتِی فِی مَوْلَایَ الْقَائِمِ علیه السلام قَالَ فَإِذَا بِهِ قَدْ أَقْبَلَ وَ خَرَجَ عَلَیْهِمْ مِنَ الْبَابِ وَ أَنَا أَنْظُرُ إِلَیْهِ وَ هُوَ علیه السلام ابْنُ سِتِّ سِنِینَ فَلَمْ یَرَهُ أَحَدٌ حَتَّی غَابَ.

**[ترجمه]کمال الدین: ابوالحسن وجنا می گوید: پدرم از جدش روایت کرده که گفت: «(بعد ازوفات امام حسن عسکری علیه السلام ) من در خانه آن حضرت علیه السلام بودم که گروهی سواره که از جمله جعفر کذاب نیزبین آنها بود، ما را احاطه کردند و به نهب و غارت اشتغال ورزیدند. در آن وقت امید من به مولایم قائم علیه السلام بود. ناگاه دیدم آن حضرت آمد و به آنها حمله کرد تا آنها را از در خانه بیرون راند و من به وی می نگریستم، در حالی که او شش ساله بود. (از آن پس) هیچ کس او را ندید تا غایب شد.» - . کمال الدین: 430 -

**[ترجمه]

«34»

ک، [إکمال الدین] أَحْمَدُ بْنُ الْحُسَیْنِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ زَیْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْبَغْدَادِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ سِنَانٍ الْمَوْصِلِیِّ عَنْ أَبِیهِ قَالَ: لَمَّا قُبِضَ سَیِّدُنَا أَبُو مُحَمَّدٍ الْحَسَنُ بْنُ عَلِیٍّ الْعَسْکَرِیُّ علیه السلام وَفَدَ مِنْ قُمَّ وَ الْجِبَالِ وُفُودٌ بِالْأَمْوَالِ الَّتِی کَانَتْ تُحْمَلُ عَلَی الرَّسْمِ وَ لَمْ یَکُنْ عِنْدَهُمْ خَبَرُ وَفَاتِهِ علیه السلام فَلَمَّا أَنْ وَصَلُوا إِلَی سُرَّ مَنْ رَأَی سَأَلُوا عَنْ سَیِّدِنَا الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ علیهما السلام فَقِیلَ لَهُمْ إِنَّهُ قَدْ فُقِدَ قَالُوا فَمَنْ وَارِثُهُ قَالُوا أَخُوهُ جَعْفَرُ بْنُ عَلِیٍّ فَسَأَلُوا عَنْهُ فَقِیلَ لَهُمْ قَدْ خَرَجَ مُتَنَزِّهاً وَ رَکِبَ زَوْرَقاً فِی الدِّجْلَةِ یَشْرَبُ وَ مَعَهُ الْمُغَنُّونَ قَالَ فَتَشَاوَرَ الْقَوْمُ وَ قَالُوا لَیْسَتْ هَذِهِ صِفَاتِ الْإِمَامِ وَ قَالَ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ امْضُوا بِنَا لِنَرُدَّ هَذِهِ الْأَمْوَالَ عَلَی أَصْحَابِهَا فَقَالَ أَبُو الْعَبَّاسِ مُحَمَّدُ بْنُ جَعْفَرٍ الْحِمْیَرِیُّ الْقُمِّیُّ قِفُوا بِنَا حَتَّی یَنْصَرِفَ هَذَا الرَّجُلُ وَ نَخْتَبِرَ أَمْرَهُ عَلَی الصِّحَّةِ

ص: 47


1- 1. أقول و لعله لم یعتمد علی تلک الروایة حیث ان ألفاظها مصنوعة، و معانیها غریبة شاذة، و اسنادها منکر، و رجالها مجاهیل.
2- 2. راجع المصدر ج 2 ص 148.

قَالَ فَلَمَّا انْصَرَفَ دَخَلُوا عَلَیْهِ فَسَلَّمُوا عَلَیْهِ وَ قَالُوا یَا سَیِّدَنَا نَحْنُ قَوْمٌ مِنْ أَهْلِ قُمَّ وَ مَعَنَا جَمَاعَةٌ مِنَ الشِّیعَةِ وَ غَیْرِهَا وَ کُنَّا نَحْمِلُ إِلَی سَیِّدِنَا أَبِی مُحَمَّدٍ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ علیهما السلام الْأَمْوَالَ فَقَالَ وَ أَیْنَ هِیَ قَالُوا مَعَنَا قَالَ احْمَلُوهَا إِلَیَّ قَالُوا إِنَّ لِهَذِهِ الْأَمْوَالِ خَبَراً طَرِیفاً فَقَالَ وَ مَا هُوَ قَالُوا إِنَّ هَذِهِ الْأَمْوَالَ تُجْمَعُ وَ یَکُونُ فِیهَا مِنْ عَامَّةِ الشِّیعَةِ الدِّینَارُ وَ الدِّینَارَانِ ثُمَّ یَجْعَلُونَهَا فِی کِیسٍ وَ یَخْتِمُونَ عَلَیْهَا وَ کُنَّا

إِذَا وَرَدْنَا بِالْمَالِ قَالَ سَیِّدُنَا أَبُو مُحَمَّدٍ علیه السلام جُمْلَةُ الْمَالِ کَذَا وَ کَذَا دِینَاراً مِنْ فُلَانٍ کَذَا وَ مِنْ فُلَانٍ کَذَا حَتَّی یَأْتِی عَلَی أَسْمَاءِ النَّاسِ کُلِّهِمْ وَ یَقُولُ مَا عَلَی الْخَوَاتِیمِ مِنْ نَقْشٍ فَقَالَ جَعْفَرٌ کَذَبْتُمْ تَقُولُونَ عَلَی أَخِی مَا لَمْ یَفْعَلْهُ هَذَا عِلْمُ الْغَیْبِ قَالَ فَلَمَّا سَمِعَ الْقَوْمُ کَلَامَ جَعْفَرٍ جَعَلَ یَنْظُرُ بَعْضُهُمْ إِلَی بَعْضٍ فَقَالَ لَهُمُ احْمِلُوا هَذَا الْمَالَ إِلَیَّ فَقَالُوا إِنَّا قَوْمٌ مُسْتَأْجَرُونَ وُکَلَاءُ لِأَرْبَابِ الْمَالِ وَ لَا نُسَلِّمُ الْمَالَ إِلَّا بِالْعَلَامَاتِ الَّتِی کُنَّا نَعْرِفُهَا مِنْ سَیِّدِنَا أَبِی مُحَمَّدٍ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ علیهما السلام فَإِنْ کُنْتَ الْإِمَامَ فَبَرْهِنْ لَنَا وَ إِلَّا رَدَدْنَاهَا إِلَی أَصْحَابِهَا یَرَوْنَ فِیهَا رَأْیَهُمْ قَالَ فَدَخَلَ جَعْفَرٌ عَلَی الْخَلِیفَةِ وَ کَانَ بِسُرَّ مَنْ رَأَی فَاسْتَعْدَی عَلَیْهِمْ فَلَمَّا حَضَرُوا قَالَ الْخَلِیفَةُ احْمِلُوا هَذَا الْمَالَ إِلَی جَعْفَرٍ قَالُوا أَصْلَحَ اللَّهُ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ إِنَّا قَوْمٌ مُسْتَأْجَرُونَ وُکَلَاءُ لِأَرْبَابِ هَذِهِ الْأَمْوَالِ وَ هِیَ وَدَاعَةٌ لِجَمَاعَةٍ أَمَرُونَا أَنْ لَا نُسَلِّمَهَا إِلَّا بِعَلَامَةٍ وَ دَلَالَةٍ وَ قَدْ جَرَتْ بِهَذَا الْعَادَةُ مَعَ أَبِی مُحَمَّدٍ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ علیهما السلام فَقَالَ الْخَلِیفَةُ وَ مَا الدَّلَالَةُ الَّتِی کَانَتْ لِأَبِی مُحَمَّدٍ قَالَ الْقَوْمُ کَانَ یَصِفُ الدَّنَانِیرَ وَ أَصْحَابَهَا وَ الْأَمْوَالَ وَ کَمْ هِیَ فَإِذَا فَعَلَ ذَلِکَ سَلَّمْنَاهَا إِلَیْهِ وَ قَدْ وَفَدْنَا عَلَیْهِ مِرَاراً فَکَانَتْ هَذِهِ عَلَامَتَنَا مِنْهُ وَ دَلَالَتَنَا وَ قَدْ مَاتَ فَإِنْ یَکُنْ هَذَا الرَّجُلُ صَاحِبَ هَذَا الْأَمْرِ فَلْیُقِمْ لَنَا مَا کَانَ یُقِیمُ لَنَا أَخُوهُ وَ إِلَّا رَدَدْنَاهَا إِلَی أَصْحَابِهَا فَقَالَ جَعْفَرٌ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ إِنَّ هَؤُلَاءِ قَوْمٌ کَذَّابُونَ یَکْذِبُونَ عَلَی أَخِی وَ هَذَا عِلْمُ الْغَیْبِ فَقَالَ الْخَلِیفَةُ الْقَوْمُ رُسُلٌ وَ ما عَلَی الرَّسُولِ إِلَّا الْبَلاغُ الْمُبِینُ قَالَ فَبُهِتَ جَعْفَرٌ وَ لَمْ یُحِرْ جَوَاباً فَقَالَ الْقَوْمُ یَتَطَوَّلُ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ بِإِخْرَاجِ أَمْرِهِ إِلَی مَنْ

ص: 48

یُبَدْرِقُنَا حَتَّی نَخْرُجَ مِنْ هَذِهِ الْبَلْدَةِ قَالَ فَأَمَرَ لَهُمْ بِنَقِیبٍ فَأَخْرَجَهُمْ مِنْهَا فَلَمَّا أَنْ خَرَجُوا مِنَ الْبَلَدِ خَرَجَ عَلَیْهِمْ غُلَامٌ أَحْسَنُ النَّاسِ وَجْهاً کَأَنَّهُ خَادِمٌ فَنَادَی یَا فُلَانَ بْنَ فُلَانٍ وَ یَا فُلَانَ بْنَ فُلَانٍ أَجِیبُوا مَوْلَاکُمْ قَالَ فَقَالُوا لَهُ أَنْتَ مَوْلَانَا قَالَ مَعَاذَ اللَّهِ أَنَا عَبْدُ مَوْلَاکُمْ فَسِیرُوا إِلَیْهِ قَالُوا فَسِرْنَا مَعَهُ حَتَّی دَخَلْنَا دَارَ مَوْلَانَا الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ علیهما السلام فَإِذَا وَلَدُهُ الْقَائِمُ علیه السلام قَاعِدٌ عَلَی سَرِیرٍ کَأَنَّهُ فِلْقَةُ الْقَمَرِ عَلَیْهِ ثِیَابٌ خُضْرٌ فَسَلَّمْنَا عَلَیْهِ فَرَدَّ عَلَیْنَا السَّلَامَ ثُمَّ قَالَ جُمْلَةُ الْمَالِ کَذَا وَ کَذَا دِینَاراً حَمَلَ فُلَانٌ کَذَا وَ فُلَانٌ کَذَا وَ لَمْ یَزَلْ یَصِفُ حَتَّی وَصَفَ الْجَمِیعَ ثُمَّ وَصَفَ ثِیَابَنَا وَ رِحَالَنَا وَ مَا کَانَ مَعَنَا مِنَ الدَّوَابِّ فَخَرَرْنَا سُجَّداً لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ شُکْراً لِمَا عَرَفْنَا وَ قَبَّلْنَا الْأَرْضَ بَیْنَ یَدَیْهِ ثُمَّ سَأَلْنَاهُ عَمَّا أَرَدْنَا فَأَجَابَ فَحَمَلْنَا إِلَیْهِ الْأَمْوَالَ وَ أَمَرَنَا الْقَائِمُ أَنْ لَا نَحْمِلَ إِلَی سُرَّ مَنْ رَأَی بَعْدَهَا شَیْئاً فَإِنَّهُ یَنْصِبُ لَنَا بِبَغْدَادَ رَجُلًا نَحْمِلُ إِلَیْهِ الْأَمْوَالَ وَ یَخْرُجُ مِنْ عِنْدِهِ التَّوْقِیعَاتُ قَالَ فَانْصَرَفْنَا مِنْ عِنْدِهِ وَ دَفَعَ إِلَی أَبِی الْعَبَّاسِ مُحَمَّدِ بْنِ جَعْفَرٍ الْقُمِّیِّ الْحِمْیَرِیِّ شَیْئاً مِنَ الْحَنُوطِ وَ الْکَفَنِ وَ قَالَ لَهُ أَعْظَمَ اللَّهُ أَجْرَکَ فِی نَفْسِکَ قَالَ فَمَا بَلَغَ أَبُو الْعَبَّاسِ عَقَبَةَ هَمَذَانَ حَتَّی تُوُفِّیَ رَحِمَهُ اللَّهُ وَ کَانَ بَعْدَ ذَلِکَ تُحْمَلُ الْأَمْوَالُ إِلَی بَغْدَادَ إِلَی النُّوَّابِ الْمَنْصُوبِینَ وَ یَخْرُجُ مِنْ عِنْدِهِمُ التَّوْقِیعَاتُ.

**[ترجمه]کمال الدین: علی بن سنان موصلی از پدرش روایت کرده است که چون امام حسن عسکری علیه السلام وفات یافت، جماعتی از قم و جبل، با اموال زیادی که مرسوم بود می آوردند، آمدند، در حالی که از رحلت آن حضرت اطلاع نداشتند .

وقتی به سامره رسیدند، جویای حال امام حسن عسکری علیه السلام شدند. به آنها گفته شد که حضرت وفات کرده است. پرسیدند:«وارث او کیست؟»گفتند: «وارث او جعفر پسر امام علی النقی علیه السلام (جعفر کذّاب) است.» پرسیدند: «فعلا او کجاست؟» گفتند: «او فعلا رفته برای تفریح و سوار زورقی شده و در دجله تفریح می کند و به میگساری مشغول و جمعی از خواننده و نوازنده، برای او خوانندگی می کنند.»

وقتی آنها این را شنیدند، با خود گفتند که این اعمال، اوصاف امام نیست. بعضی از آنها گفتند که این اموال را برگردانده به صاحبانش مسترد می داریم. ولی ابوالعباس احمد بن جعفر حمیری قمی گفت: «نه! ما صبر می کنیم تا این مرد (جعفر کذاب) برگردد و کاملا از حال او باخبر شویم.»

وقتی جعفر برگشت، به وی سلام کردند و گفتند: «ای آقای ما! ما مردمی از اهل قم هستیم و جماعتی از شیعه و غیر شیعه نیز با ما هست که اموالی برای مولی امام حسن عسکری علیه السلام آورده ایم.» جعفر پرسید: «آن اموال فعلا در کجاست؟» گفتند: نزد ماست.» گفت: «آنها را پیش من بیاورید.» گفتند: «این اموال که معمولا ما برای امام می آوردیم، خبری طرفه دارد.» پرسید: «خبر چیست؟» گفتند: «این اموال بدین گونه جمع می شود که از عموم شیعیان یک یا دو دینار در کیسه ای نهاده و آن را مهر و موم می کنند و به ما می دهند. وقتی این اموال را نزد امام حسن عسکری علیه السلام می آوردیم، آن حضرت می فرمود کهکل مبلغ آن چقدر است و چند دینار از کی و کی و کی است. تا آنکه اسامی صاحبان اموال را ذکر می فرمود و نقش مهرهایی را که هر کس روی کیسه خود زده بود، قبل از اینکه به آن حضرت نشان دهیم، بیان می کرد .جعفر (کذاب) گفت: «شما دروغ می گویید. شما چیزی را به برادرم نسبت می دهید که در وی نبود.»

وقتی آنها سخنان جعفر را شنیدند، به یکدیگر نظر افکندند. باز جعفر گفت: «معطل نشوید و این اموال را برای من بیاورید.» آنها گفتند: «ما اجیر و وکیل صاحبان این اموال هستیم و آن را جز با نشانه هایی که به وسیله آن امام را می شناختیم، به کسی تسلیم نمی کنیم. اگر تو امام هستی، آن نشانه ها را بیان کن وگرنه ما آن را به صاحبانش مسترد می داریم تا هر طور صلاح دیدند عمل کنند.»

جعفر به سامره نزد خلیفه رفت و از آنها شکایت کرد. وقتی خلیفه آنها را احضار کرد، گفت: «اموالی که با خود آورده اید به جعفر بدهید.» آنها گفتند: «ما مردمی هستیم که اجیر و وکیل صاحبان این اموال هستیم و صاحبان آن هم به ما دستور داده اند که فقط به کسی بدهید که با نشانه و دلیل، استحقاق خود را در اخذ آن ثابت کند، چنان که با امام حسن عسکری علیه السلام نیز ما به همین گونه عمل می کرد یم.»

خلیفه از آنها پرسید: «علامتی که در حسن عسکری علیه السلام بود چیست؟» آنها گفتند: «امام دینارها، صاحبان آن، نوع و مقدار اموال را (قبل از تسلیم و دیدن) بیان می داشت. وقتی این نشانه ها را می داد، ما هم اموال را به وی تسلیم می کردیم. بارها به حضورش می رسیدیم و همین علامت و دلیل را از او می دیدیم. حالا آن حضرت رحلت فرموده و اگر این مرد جانشین اوست، مانند برادرش علائم و نشانه های این اموال را بگوید تا به او تسلیم کنیم، وگرنه اموال را به صاحبانش برمی گردانیم!»

چون جعفر این را شنید، به خلیفه گفت: «اینان مردمی دروغگو هستند و بر برادرم دروغ می بندند و آنچه آنها درباره او معتقدند، علم غیب است (که جز خدا نمی داند).» خلیفه گفت:«اینها فرستادگان مردمند و فرستاده فقط باید مطلب را ابلاغ کند.» جعفر از حرف خلیفه مات و مبهوت شد و جوابی نداد.

سپس آنها از خلیفه خواستند تا کسی را با آنها بفرستد که تا بیرون شهر آنها را بدرقه کند (که مبادا کسی به آنها تعرضی کند). خلیفه هم راهنمایی همراه آنها کرد که تا بیرون شهر آنها را مشایعت کند. چون از شهر دور شدند، ناگاه جوان زیبایی را دیدند که به نظر خدمتکار می رسید. جوان زیبا بانگ زد:«ای فلانی پسر فلانی و فلانی پسر فلانی! دعوت آقای خودتان را بپذیرید!»

آنها پرسیدند: «آقای ما تو هستی؟» گفت: «خیر! من خادم مولای شما هستم. با من بیایید تا به خدمت او برویم.» آنها هم با او رفتند تا وارد خانه امام حسن عسکری علیه السلام شدند. دیدند فرزند آن حضرت قائم علیه السلام مانند پاره ماه، در حالی که لباس سبزی پوشیده، روی سریری نشسته است. ما به وی سلام کردیم و او هم جواب ما را داد. سپس فرمود تمام اموالی را که آورده اید فلان مقدار و چند دینار است و چه کسانی آنها را آورده اند تا آنکه نشانی همه آنها را داد.

آنگاه لباس ها و توشه ها و چارپایانی که داشتیم، همه را توصیف فرمود. در این وقت همه به شکرانه شناخت مقصود، خدا را سجده کردیم و زمین جلوی روی او را بوسه دادیم. سپس سؤالاتی که داشتیم کردیم و اموالی را که آورده بودیم تسلیم کردیم. او به ما دستور داد که بعد از این دیگر آنچه می آوریم به سامره نبریم و فرمود: «وکیلی را در بغداد تعیین می کنم که هر چه دارید به او بدهید. توقیعات ما نیز از پیش او صادر می گردد.» سپس از نزد وی خارج شدیم.

حضرت مقداری حنوط و کفن به ابوالعباس احمد بن جعفر قمی حمیری مرحمت فرمود و گفت: «خدا پاداش تو را بزرگ گرداند.» همراهان گفتند: «ما هنوزبه گردنه همدان نرسیده بودیم که ابوالعباس فوت کرد، رحمة اللَّه علیه.»

ما بعد از آن روز، دیگر هر آنچه سهم امام که داشتیم، به بغداد می آوردیم و به یکی از وکلای حضرت که از جانب امام معین شده بود می سپردیم و جواب های آنها به وسیله همان شخص وکیل امام، صادر می گشت.

**[ترجمه]

مؤلف

قال الصدوق رحمه الله هذا الخبر یدل علی أن الخلیفة کان یعرف هذا الأمر کیف هو و أین موضعه فلهذا کف عن القوم و عما معهم من الأموال و دفع جعفر الکذاب عنهم و لم یأمرهم بتسلیمها إلیه إلا أنه کان یحب أن یخفی هذا الأمر و لا یظهر لئلا یهتدی إلیه الناس فیعرفونه.

وَ قَدْ کَانَ جَعْفَرٌ حَمَلَ إِلَی الْخَلِیفَةِ(1) عِشْرِینَ أَلْفَ دِینَارٍ لَمَّا تُوُفِّیَ الْحَسَنُ بْنُ

ص: 49


1- 1. روی الکلینی فی الکافی ج 1 ص 505 حدیث أحمد بن عبید اللّه بن خاقان یصف فیه أبا محمّد الحسن العسکریّ أنّه قال:- فی حدیث- فجاء جعفر بعد ذلک الی أبی- و هو وزیر المعتمد علی اللّه أحمد بن المتوکل- فقال: اجعل لی مرتبة أخی، و اوصل إلیک فی کل سنة عشرین ألف دینار.- فزبره أبی و أسمعه و قال له: یا أحمق السلطان جرد سیفه فی الذین زعموا ان اباک و أخاک أئمة لیردهم عن ذلک، فلم یتهیأ له ذلک، فان کنت عند شیعة أبیک و أخیک اماما فلا حاجة بک الی السلطان أن یرتبک مراتبهما، و لا غیر السلطان، و ان لم تکن عندهم بهذه المنزلة، لم تنلها بنا. و استقله أبی عند ذلک و استضعفه و أمر أن یحجب عنه فلم یأذن له فی الدخول علیه حتی مات أبی، و خرجنا و هو علی تلک الحال، و السلطان یطلب أثر ولد الحسن بن علیّ.

عَلِیٍّ علیهما السلام فَقَالَ لَهُ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ تَجْعَلُ لِی مَرْتَبَةَ أَخِی وَ مَنْزِلَتَهُ فَقَالَ الْخَلِیفَةُ اعْلَمْ أَنَّ مَنْزِلَةَ أَخِیکَ لَمْ تَکُنْ بِنَا إِنَّمَا کَانَتْ بِاللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ نَحْنُ کُنَّا نَجْتَهِدُ فِی حَطِّ مَنْزِلَتِهِ وَ الْوَضْعِ مِنْهُ وَ کَانَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ یَأْبَی إِلَّا أَنْ یَزِیدَهُ کُلَّ یَوْمٍ رِفْعَةً بِمَا کَانَ فِیهِ مِنَ الصِّیَانَةِ وَ حُسْنِ السَّمْتِ وَ الْعِلْمِ وَ الْعِبَادَةِ فَإِنْ کُنْتَ عِنْدَ شِیعَةِ أَخِیکَ بِمَنْزِلَتِهِ فَلَا حَاجَةَ بِکَ إِلَیْنَا وَ إِنْ لَمْ تَکُنْ عِنْدَهُمْ بِمَنْزِلَتِهِ وَ لَمْ یَکُنْ فِیکَ مَا فِی أَخِیکَ لَمْ نُغْنِ عَنْکَ فِی ذَلِکَ شَیْئاً(1).

**[ترجمه]شیخ صدوق (ره) می فرماید: این خبر دلالت دارد که خلیفه از موضوع وجود امام زمان اطلاع داشته که چگونه است و جای حضرت کجاست، به همین جهت متعرض آنها و اموالشان نشد و شر جعفر کذاب را از سر آنها برطرف کرد و دستور نداد که آنها اموال را به وی تسلیم کنند. خلیفه می خواست موضوع وجود امام زمان به آن کیفیت پوشیده ماند و آشکار نگردد تا مبادا مردم به آن حضرت راه یابند و او را بشناسند (و برای او ایجاد خطر کنند).

جعفر کذاب هنگام وفات امام حسن عسکری علیه السلام بیست هزار دینار برای خلیفه رشوه برد و از او خواست که او را جانشین برادرش (امام حسن عسکری علیه السلام ) کند، ولی خلیفه به او گفت: «مقامی که برادرت داشت از جانب ما نبود، بلکه خداوند او را این طور در نظر مردم بزرگ و محترم کرده بود. ما سعی می کرد یم مقام او را پایین بیاوریم و در نظر مردم از اعتبار بیندازیم، ولی خداوند نمی گذاشت و هر روز مقام او را به واسطه تقوا و حسن منظر و علم و عبادتش بالا می برد. اگر تو نزد پیروان برادرت، در این جهات مثل او هستی، احتیاجی به ما نداری و اگر نزد آنها چنین نیستی و آنچه در او بود در تو نیست، به فرض اینکه تو را تقویت کنیم، چیزی عایدت نمی شود.» - . کمال الدین: 433 -

**[ترجمه]

«35»

غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ مَالِکٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ الْأَنْصَارِیِّ قَالَ: وَجَّهَ قَوْمٌ مِنَ الْمُفَوِّضَةِ وَ الْمُقَصِّرَةِ کَامِلَ بْنَ إِبْرَاهِیمَ الْمَدَنِیَّ إِلَی أَبِی مُحَمَّدٍ علیه السلام قَالَ کَامِلٌ فَقُلْتُ فِی نَفْسِی أَسْأَلُهُ لَا یَدْخُلُ الْجَنَّةَ إِلَّا مَنْ عَرَفَ مَعْرِفَتِی وَ قَالَ بِمَقَالَتِی قَالَ فَلَمَّا دَخَلْتُ عَلَی سَیِّدِی أَبِی مُحَمَّدٍ علیه السلام نَظَرْتُ إِلَی ثِیَابٍ بَیَاضٍ نَاعِمَةٍ عَلَیْهِ فَقُلْتُ فِی نَفْسِی وَلِیُّ اللَّهِ وَ حُجَّتُهُ یَلْبَسُ النَّاعِمَ مِنَ الثِّیَابِ وَ یَأْمُرُنَا نَحْنُ بِمُوَاسَاةِ الْإِخْوَانِ وَ یَنْهَانَا عَنْ لُبْسِ مِثْلِهِ فَقَالَ مُتَبَسِّماً یَا کَامِلُ وَ حَسَرَ عَنْ ذِرَاعَیْهِ فَإِذَا مِسْحٌ أَسْوَدُ خَشِنٌ عَلَی جِلْدِهِ فَقَالَ هَذَا لِلَّهِ وَ هَذَا لَکُمْ فَسَلَّمْتُ وَ جَلَسْتُ إِلَی بَابٍ عَلَیْهِ سِتْرٌ مُرْخًی فَجَاءَتِ الرِّیحُ فَکَشَفَتْ طَرَفَهُ فَإِذَا أَنَا بِفَتًی کَأَنَّهُ فِلْقَةُ قَمَرٍ مِنْ أَبْنَاءِ أَرْبَعِ سِنِینَ أَوْ مِثْلِهَا فَقَالَ لِی یَا کَامِلَ بْنَ إِبْرَاهِیمَ فَاقْشَعْرَرْتُ مِنْ ذَلِکَ وَ أُلْهِمْتُ أَنْ قُلْتُ لَبَّیْکَ یَا سَیِّدِی فَقَالَ جِئْتَ إِلَی وَلِیِّ اللَّهِ وَ حُجَّتِهِ وَ بَابِهِ تَسْأَلُهُ هَلْ یَدْخُلُ الْجَنَّةَ

ص: 50


1- 1. کمال الدین ج 2 ص 152- 156.

إِلَّا مَنْ عَرَفَ مَعْرِفَتَکَ وَ قَالَ بِمَقَالَتِکَ فَقُلْتُ إِی وَ اللَّهِ قَالَ إِذَنْ وَ اللَّهِ یَقِلَّ دَاخِلُهَا وَ اللَّهِ إِنَّهُ لَیَدْخُلُهَا قَوْمٌ یُقَالُ لَهُمُ الْحَقِّیَّةُ قُلْتُ یَا سَیِّدِی وَ مَنْ هُمْ قَالَ قَوْمٌ مِنْ حُبِّهِمْ لِعَلِیٍّ یَحْلِفُونَ بِحَقِّهِ وَ لَا یَدْرُونَ مَا حَقُّهُ وَ فَضْلُهُ ثُمَّ سَکَتَ علیه السلام عَنِّی سَاعَةً ثُمَّ قَالَ وَ جِئْتَ تَسْأَلُهُ عَنْ مَقَالَةِ الْمُفَوِّضَةِ کَذَبُوا بَلْ قُلُوبُنَا أَوْعِیَةٌ لِمَشِیَّةِ اللَّهِ فَإِذَا شَاءَ شِئْنَا وَ اللَّهُ یَقُولُ وَ ما تَشاؤُنَ إِلَّا أَنْ یَشاءَ اللَّهُ ثُمَّ رَجَعَ السِّتْرُ إِلَی حَالَتِهِ فَلَمْ أَسْتَطِعْ کَشْفَهُ فَنَظَرَ إِلَیَّ أَبُو مُحَمَّدٍ علیه السلام مُتَبَسِّماً فَقَالَ یَا کَامِلُ مَا جُلُوسُکَ وَ قَدْ أَنْبَأَکَ بِحَاجَتِکَ الْحُجَّةُ مِنْ بَعْدِی فَقُمْتُ وَ خَرَجْتُ وَ لَمْ أُعَایِنْهُ بَعْدَ ذَلِکَ قَالَ أَبُو نُعَیْمٍ فَلَقِیتُ کَامِلًا فَسَأَلْتُهُ عَنْ هَذَا الْحَدِیثِ فَحَدَّثَنِی بِهِ.

غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی أحمد بن علی الرازی عن محمد بن علی عن علی بن عبد الله بن عائذ عن الحسن بن وجناء قال سمعت أبا نعیم محمد بن أحمد الأنصاری: و ذکر مثله (1)

دلائل الإمامة للطبری، عن محمد بن هارون التلعکبری عن أبیه عن محمد بن همام عن جعفر بن محمد: مثله

**[ترجمه]غیبت شیخ طوسی: محمد بن احمد انصاری می گوید: گروهی از «مفوضه» و «مقصره»، - . مفوضه و مقصره مردمی از شیعه بودند، که می گفتند خداوند تمام کارها را به پیغمبر یا امامانbتفویض و واگذار کرده و خودش دخالتی در آنها ندارد، بلکه از دخل و تصرف در آنها قاصر است!

- کامل بن ابراهیم مدنی را نزد امام حسن عسکری علیه السلام فرستادند.کامل می گوید: من پیش خود گفتم که به امام خواهم گفت «هیچ کس داخل بهشت نمی شود، مگر اینکه آنچه من شناخته ام، بشناسد و اعتقاد به چیزی داشته باشد که من معتقدم.» وقتی به خدمتش رسیدم، دیدم لباس سفید و نرمی پوشیده است. پیش خود گفتم: «ولی اللَّه و حجت خدا لباس های نرم و لطیف می پوشد، ولی به ما امر می کند که در فکر برادران دینی خود باشیم و ما را از پوشیدن این گونه لباس ها منع می کند.»

در این اندیشه بودم که حضرت تبسمی کرد، آنگاه آستین های مبارک را بالا زد و لباس سیاه زبری را که در زیر لباس سفید به تن کرده بود، نشان داد و فرمود: «ای کامل! این لباس را برای خدا پوشیده ام و آن را برای شما!» من سلام کردم و کنار دری که پرده ای از آن آویزان بود، نشستم. ناگاه باد گوشه پرده را بالا زد و من بچه ماه پاره ای را که تقریبا چهار ساله به نظر می آمد، دیدم که فرمود: «ای کامل بن ابراهیم!» از این حرف چنان تعجب کردم که مو بر بدنم راست گردید، و مثل اینکه به من الهام شد که بگویم: «بله آقای من!» فرمود: «آمده ای از ولی اللَّه و حجت خدا سؤال کنی که کسی داخل بهشت می شود که آنچه تو شناخته ای او هم بشناسد و هر چه تو معتقدی، او هم معتقد باشد.»

گفتم: «آری، به خدا قسم برای پرسیدن این مطلب آمده ام.» فرمود: «به خدا قسم آنها که داخل بهشت می شوند، تقلیل می یابند! به خدا قسم مردمی داخل بهشت می شوند که آنها را «حقیه» می گویند.»پرسیدم: «آقا! آنها کیستند؟» فرمود: «آنها کسانی هستند که از بس علی علیه السلام را دوست دارند، به حق او قسم می خورند، ولی حق او و فضل او را نمی دانند.»

آنگاه لحظه ای ساکت شد و سپس فرمود: «آمده ای که از عقاید مفوضه سؤال کنی؟ مفوضه در عقیده خود دروغ گفتند. (نه! خداوند امور عالم را به ما تفویض نکرده) بلکه دل های ما ظرف هایی برای تعلق مشیت خداوند است. پس هر وقت خدا چیزی را بخواهد، ما نیز می خواهیم، چنان که خود فرموده: «وَ ما تَشاؤُنَ إِلَّا أَنْ یَشاءَ اللَّهُ»، {و تا خدا نخواهد، [شما] نخواهید خواست.} - 1. انسان / 30 - آنگاه پرده مانند اول پائین آمد و من نتوانستم آن را بالا بزنم.

در این هنگام امام حسن عسکری علیه السلام نظری به من انداخت، تبسمی کرد و فرمود: «ای کامل! دیگر برای چه نشسته ای؟» شنیدی که امام بعد از من، آنچه را که می خواستی به تو گفت؟» من برخاستم و بیرون آمدم و دیگر آن حضرت (امام زمان علیه السلام ) را ندیدم. ابو نعیم گفت: «من کامل را ملاقات کردم و این حدیث را از وی پرسیدم. او نیز آن را همین طور برای من نقل کرد.» - . غیبت طوسی: 246 -

همچنین در غیبت طوسی - . غیبت طوسی: 248 - و دلائل الامامة طبری، - . دلائل الامامة: 371 - این روایت به سند دیگری نیز نقل شده است.

**[ترجمه]

بیان

یحتمل أن یکون المراد بالحقیة المستضعفین من المخالفین أو من الشیعة أو الأعم و سیأتی تحقیق القول فی ذلک فی کتاب الإیمان و الکفر.

**[ترجمه]احتمال دارد مقصود از «حقیه»، مستضعفین سنی یا شیعه یا هر دو باشند. تحقیق این مطلب را در کتاب «ایمان و کفر» بحار الانوار خواهیم آورد.

**[ترجمه]

«36»

غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ النَّضْرِ عَنِ الْقَنْبَرِیِّ مِنْ وُلْدِ قَنْبَرٍ الْکَبِیرِ مَوْلَی أَبِی الْحَسَنِ الرِّضَا علیه السلام قَالَ: جَرَی حَدِیثُ جَعْفَرٍ فَشَتَمَهُ فَقُلْتُ فَلَیْسَ غَیْرُهُ فَهَلْ رَأَیْتَهُ قَالَ لَمْ أَرَهُ وَ لَکِنْ رَآهُ غَیْرِی قُلْتُ وَ مَنْ رَآهُ قَالَ رَآهُ جَعْفَرٌ مَرَّتَیْنِ وَ لَهُ حَدِیثٌ وَ حَدَّثَ عَنْ رَشِیقٍ صَاحِبِ المادرای [الْمَادَرَانِیِ] قَالَ بَعَثَ إِلَیْنَا الْمُعْتَضِدُ وَ نَحْنُ ثَلَاثَةُ نَفَرٍ فَأَمَرَنَا أَنْ یَرْکَبَ کُلُّ وَاحِدٍ مِنَّا فَرَساً وَ یَجْنُبَ آخَرَ وَ نَخْرُجَ مُخَفِّفِینَ لَا یَکُونُ مَعَنَا قَلِیلٌ وَ لَا کَثِیرٌ إِلَّا عَلَی السَّرْجِ مُصَلًّی وَ قَالَ لَنَا الْحَقُوا بِسَامَرَّةَ وَ وَصَفَ لَنَا مَحَلَّةً وَ دَاراً وَ قَالَ إِذَا أَتَیْتُمُوهَا تَجِدُوا عَلَی الْبَابِ خَادِماً أَسْوَدَ فَاکْبِسُوا الدَّارَ

ص: 51


1- 1. عرضناه علی المصدر ص 160.

وَ مَنْ رَأَیْتُمْ فِیهَا فَأْتُونِی بِرَأْسِهِ فَوَافَیْنَا سَامَرَّةَ فَوَجَدْنَا الْأَمْرَ کَمَا وَصَفَهُ وَ فِی الدِّهْلِیزِ خَادِمٌ أَسْوَدُ وَ فِی یَدِهِ تِکَّةٌ یَنْسِجُهَا فَسَأَلْنَاهُ عَنِ الدَّارِ وَ مَنْ فِیهَا فَقَالَ صَاحِبُهَا فَوَ اللَّهِ مَا الْتَفَتَ إِلَیْنَا وَ قَلَّ اکْتِرَاثُهُ بِنَا فَکَبَسْنَا الدَّارَ کَمَا أَمَرَنَا فَوَجَدْنَا دَاراً سَرِیَّةً وَ مُقَابِلُ الدَّارِ سِتْرٌ مَا نَظَرْتُ قَطُّ إِلَی أَنْبَلَ مِنْهُ کَأَنَّ الْأَیْدِیَ رُفِعَتْ عَنْهُ فِی ذَلِکَ الْوَقْتِ وَ لَمْ یَکُنْ فِی الدَّارِ أَحَدٌ فَرَفَعْنَا السِّتْرَ فَإِذَا بَیْتٌ کَبِیرٌ کَأَنَّ بَحْراً فِیهِ وَ فِی أَقْصَی الْبَیْتِ حَصِیرٌ قَدْ عَلِمْنَا أَنَّهُ عَلَی الْمَاءِ وَ فَوْقَهُ رَجُلٌ مِنْ أَحْسَنِ النَّاسِ هَیْئَةً قَائِمٌ یُصَلِّی فَلَمْ یَلْتَفِتْ إِلَیْنَا وَ لَا إِلَی شَیْ ءٍ مِنْ أَسْبَابِنَا فَسَبَقَ أَحْمَدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ لِیَتَخَطَّی الْبَیْتَ فَغَرِقَ فِی الْمَاءِ وَ مَا زَالَ یَضْطَرِبُ حَتَّی مَدَدْتُ یَدِی إِلَیْهِ فَخَلَّصْتُهُ وَ أَخْرَجْتُهُ وَ غُشِیَ عَلَیْهِ وَ بَقِیَ سَاعَةً وَ عَادَ صَاحِبِیَ الثَّانِی إِلَی فِعْلِ ذَلِکَ الْفِعْلِ فَنَالَهُ مِثْلُ ذَلِکَ وَ بَقِیتُ مَبْهُوتاً فَقُلْتُ لِصَاحِبِ الْبَیْتِ الْمَعْذِرَةُ إِلَی اللَّهِ وَ إِلَیْکَ فَوَ اللَّهِ مَا عَلِمْتُ کَیْفَ الْخَبَرُ وَ لَا إِلَی مَنْ أَجِی ءُ وَ أَنَا تَائِبٌ إِلَی اللَّهِ فَمَا الْتَفَتَ إِلَی شَیْ ءٍ مِمَّا قُلْنَا وَ مَا انْفَتَلَ عَمَّا کَانَ فِیهِ فَهَالَنَا ذَلِکَ وَ انْصَرَفْنَا عَنْهُ وَ قَدْ کَانَ الْمُعْتَضِدُ یَنْتَظِرُنَا وَ قَدْ تَقَدَّمَ إِلَی الْحُجَّابِ إِذَا وَافَیْنَاهُ أَنْ نَدْخُلَ عَلَیْهِ فِی أَیِّ وَقْتٍ کَانَ فَوَافَیْنَاهُ فِی بَعْضِ اللَّیْلِ فَأُدْخِلْنَا عَلَیْهِ فَسَأَلَنَا عَنِ الْخَبَرِ فَحَکَیْنَا لَهُ مَا رَأَیْنَا فَقَالَ وَیْحَکُمْ لَقِیَکُمْ أَحَدٌ قَبْلِی وَ جَرَی مِنْکُمْ إِلَی أَحَدٍ سَبَبٌ أَوْ قَوْلٌ قُلْنَا لَا فَقَالَ أَنَا نَفِیٌ (1) مِنْ جَدِّی وَ حَلَفَ بِأَشَدِّ أَیْمَانٍ لَهُ أَنَّهُ رَجُلٌ إِنْ بَلَغَهُ هَذَا الْخَبَرُ لَیَضْرِبَنَّ أَعْنَاقَنَا فَمَا جَسَرْنَا أَنْ نُحَدِّثَ بِهِ إِلَّا بَعْدَ مَوْتِهِ.

**[ترجمه]غیبت شیخ طوسی: قنبری که از فرزندان قنبر غلام حضرت رضا علیه السلام بود، روایت کرده که گفت: با کسی درباره جعفر کذاب صحبت می کرد یم و طرف من، جعفر را دشنام داد. من گفتم: «غیر از جعفر فعلا امامی نیست. آیا تو غیر از جعفررا دیده ای؟» گفت: «من ندیده ام، ولی کسی را می شناسم که او را دیده است.»پرسیدم: «او کیست؟» گفت: «کسی است که جعفر او را دو بار دیده است و او داستانی دارد.»

سپس گفت: «رشیق»، دوست «مادرانی» نقل کرد که ما سه نفر بودیم. روزی معتضدخلیفه عباسی ما را خواست و امر کرد که هر یک سوار اسبی شده و اسبی دیگر را با خود ببریم و جز توشه ای مختصر، چیزی حمل نکنیماو گفت: «می روید به سامره.» سپس نشانی محله و خانه ای را داد و گفت: «وقتی به آن محله و خانه رسیدید، غلام سیاهی را می بینید که دم در نشسته است. فی الوقت وارد خانه شوید و هر کس را که در آن خانه دیدید، بکشید و سرش را بریده، برای من بیاورید.»

ما هم وارد سامره شده و همان طور که نشانی داده بود، خانه ای را پیدا کردیم و دیدیم که خادم سیاهی در دهلیز نشسته و بند شلواری را می بافد. پرسیدیم:«این خانه کیست و چه کسی در آن است؟» گفت: «صاحبش!» به خدا قسم خادم توجهی به ما نکرد و از ما چندان نترسید. ما هم به یکباره وارد خانه شدیم و دیدیم مثل اینکه خانه امیر لشکری است. در جلویاتاق پرده ای دیدیم که بهتر و بزرگ تر از آن ندیده بودیم. گویی تا آن موقع دست کسی به آن نرسیده بود.کسی در خانه نبود.

وقتی پرده را بالا زدیم، دیدیم خانه بزرگی است که دریایی در آن است و در انتهای خانه حصیری انداخته اند که فهمیدیم روی آب است و شخصی که از همه کس زیباتر بود، بالای آن ایستاده و نماز می خواند و نه توجهی به ما دارد و نه اعتنایی به آنچه که با خود داشتیم.احمد بن عبداللَّه بر ما پیشی گرفت و رفت که وارد خانه شود، ولی در آب فرو رفت و چندان مضطرب شد و دست و پا زد تا من توانستم دستش را بگیرم و نجاتش دهم و او را از آب بیرون آورم. وقتی بیرون آمد، غش کرد و مدتی به این حال باقی ماند.بعد از او رفیق دوم من هم جلو رفت و دچار همان سرنوشت شد.

من مبهوت ماندم. ناچار به صاحب خانه گفتم: «از شما عذر تقصیر به پیشگاه خدا می برم.به خدا قسم نمی دانستم موضوع چیست و نمی فهمیدم برای جلب کی می آییم.همین حالا به سوی خدا توبه می کنم.» ولی او به آنچه من می گفتم توجهی نکرد و از حالتی که داشت، بیرون نیامد.این وضع او ما را به وحشت انداخت، ناچار برگشتیم. خلیفه معتضد منتظر ما بودو به دربان سپرده بود هر وقت که ما آمدیم،ما را نزد وی ببرد .

دربان هنگام شب ما را نزد او برد. معتضد پرسید: «چه کردید؟» ما هم آنچه را که دیده بودیم برای او نقل کردیم.گفت: «ای وای! آیا قبل از من کسی شما را دیده و این ماجرا را به کسی گفته اید؟» گفتیم نه. گفت: «من دیگر از سعی خود درباره او مأیوسم.» سپس قسم های محکم خورد که اگر این مطلب به کسی برسد، گردن شما را می زنم. ما هم تا او زنده بود، جرأت نکردیم اینماجرا را به کسی بگوییم.» - . غیبت طوسی: 248 -

**[ترجمه]

«37»

یج، [الخرائج و الجرائح] عَنْ رَشِیقٍ صَاحِبِ المادرای [الْمَادَرَانِیِ]: مِثْلَهُ وَ قَالَ فِی مَوْضِعٍ آخَرَ ثُمَّ بَعَثُوا عَسْکَراً أَکْثَرَ فَلَمَّا دَخَلُوا الدَّارَ سَمِعُوا مِنَ السِّرْدَابِ قِرَاءَةَ الْقُرْآنِ فَاجْتَمَعُوا

ص: 52


1- 1. کذا فی المصدر المطبوع ص 161 و معنی« نفی من جدی» أی منفی من جدی العباس، و فی الأصل المطبوع« لغی» یقال: فلان لغیة، و هو نقیض قولک: لرشدة. قاله الجوهریّ.

عَلَی بَابِهِ وَ حَفِظُوهُ حَتَّی لَا یَصْعَدَ وَ لَا یَخْرُجَ وَ أَمِیرُهُمْ قَائِمٌ حَتَّی یُصَلِّیَ الْعَسْکَرُ کُلُّهُمْ فَخَرَجَ مِنَ السِّکَّةِ الَّتِی عَلَی بَابِ السِّرْدَابِ وَ مَرَّ عَلَیْهِمْ فَلَمَّا غَابَ قَالَ الْأَمِیرُ انْزِلُوا عَلَیْهِ فَقَالُوا أَ لَیْسَ هُوَ مَرَّ عَلَیْکَ فَقَالَ مَا رَأَیْتُ قَالَ وَ لِمَ تَرَکْتُمُوهُ قَالُوا إِنَّا حَسِبْنَا أَنَّکَ تَرَاهُ.

**[ترجمه]خرایج و جرایح: راوندی نیز این حدیث را از رشیق نقل کرده و در جای دیگر آن کتاب می نویسد: «آنگاه لشکر بسیاری فرستادند. وقتی داخل خانه شدند، صدای قرائت قرآن را از سرداب خانه شنیدند. سربازان در سرداب را گرفتند تا از بالا رفتن و بیرون آمدن خواننده قرآن جلوگیری کنند.امیر لشکر هم ایستاد تا همه لشکر به خانه بریزند و او را بگیرند، ولی او از راهی که پهلوی در سرداب بود بیرون آمد و از جلوی سربازان گذشت. وقتی ناپدید شد امیر لشکر گفت: «وارد سرداب شوید و او را دستگیر کنید!» سربازان گفتند: «مگر او نبود که از پهلوی تو گذشت؟» امیر لشکر گفت: «من او را ندیدم. چرا گذاشتید برود؟» گفتند: «وقتی دیدیم تو او را می بینی و چیزی نمی گویی، ما هم چیزی نگفتیم!» - . خرایج و جرایح 1: 460 -

**[ترجمه]

«38»

نجم، [کتاب النجوم]: قَدْ أَدْرَکْتُ فِی وَقْتِی جَمَاعَةً یَذْکُرُونَ أَنَّهُمْ شَاهَدُوا الْمَهْدِیَّ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ وَ فِیهِمْ مَنْ حَمَلُوا عَنْهُ رِقَاعاً وَ رَسَائِلَ عُرِضَتْ عَلَیْهِ فَمِنْ ذَلِکَ مَا عَرَفْتُ صِدْقَ مَا حَدَّثَنِی بِهِ وَ لَمْ یَأْذَنْ فِی تَسْمِیَتِهِ فَذَکَرَ أَنَّهُ کَانَ قَدْ سَأَلَ اللَّهَ تَعَالَی أَنْ یَتَفَضَّلَ عَلَیْهِ بِمُشَاهَدَةِ الْمَهْدِیِّ سَلَامُ اللَّهِ عَلَیْهِ فَرَأَی فِی مَنَامِهِ أَنَّهُ شَاهِدُهُ فِی وَقْتٍ أَشَارَ إِلَیْهِ قَالَ فَلَمَّا جَاءَ الْوَقْتُ کَانَ بِمَشْهَدِ مَوْلَانَا مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ علیهما السلام فَسَمِعَ صَوْتاً قَدْ عَرَفَهُ قَبْلَ ذَلِکَ الْوَقْتِ وَ هُوَ یَزُورُ مَوْلَانَا الْجَوَادَ علیه السلام فَامْتَنَعَ هَذَا السَّائِلُ مِنَ التَّهَجُّمِ عَلَیْهِ وَ دَخَلَ فَوَقَفَ عِنْدَ رِجْلَیْ ضَرِیحِ مَوْلَانَا الْکَاظِمِ علیه السلام فَخَرَجَ مَنْ أَعْتَقِدُ أَنَّهُ هُوَ الْمَهْدِیُّ علیه السلام وَ مَعَهُ رَفِیقٌ لَهُ وَ شَاهَدَهُ وَ لَمْ یُخَاطِبْهُ فِی شَیْ ءٍ لِوُجُوبِ التَّأَدُّبِ بَیْنَ یَدَیْهِ وَ مِنْ ذَلِکَ مَا حَدَّثَنِی بِهِ الرَّشِیدُ أَبُو الْعَبَّاسِ بْنُ مَیْمُونٍ الْوَاسِطِیُّ وَ نَحْنُ مُصْعِدُونَ إِلَی سَامَرَّاءَ(1)

قَالَ لَمَّا تَوَجَّهَ الشَّیْخُ یَعْنِی جَدِّی وَرَّامَ بْنَ أَبِی فِرَاسٍ

ص: 53


1- 1.« سامرّا» بلدة شرقیّ دجلة من ساحلها، و قد یقال« سامرّة» و أصلها لغة أعجمیة و نظیرها« تامرّا» اسم طسوج من سواد بغداد و اسم لأعالی نهر دیالی نهر واسع کان یحمل السفن فی أیّام المدود. و هذا وزن لیس فی أوزان العرب له مثال و قد لعبت بها أدباء العرب و صرّفوها فقالوا: « سرّمن رأی» أی سرور لمن رأی، و« سرّمن رأی» علی أنّه فعل ماض، و« سرّمن رأی» علی أنّه مصدر مجرّد. و قال الشّرتونی فی أقرب الموارد: و أصله« ساء من رأی»-!! و النسبة إلیها سرّمریّ، و سری، و سامری، و سامریّ. فتحرر.

قَدَّسَ اللَّهُ رُوحَهُ مِنَ الْحِلَّةِ مُتَأَلِّماً مِنَ الْمَغَازِی وَ أَقَامَ بِالْمَشْهَدِ الْمُقَدَّسِ بِمَقَابِرِ قُرَیْشٍ شَهْرَیْنِ إِلَّا سَبْعَةَ أَیَّامٍ قَالَ فَتَوَجَّهْتُ مِنْ وَاسِطٍ إِلَی سُرَّ مَنْ رَأَی وَ کَانَ الْبَرْدُ شَدِیداً فَاجْتَمَعْتُ مَعَ الشَّیْخِ بِالْمَشْهَدِ الْکَاظِمِیِّ وَ عَرَّفْتُهُ عَزْمِی عَلَی الزِّیَارَةِ فَقَالَ لِی أُرِیدُ أُنْفِذُ(1)

إِلَیْکَ رُقْعَةً تَشُدُّهَا فِی تِکَّةِ لِبَاسِکَ فَشَدَدْتُهَا أَنَا فِی لِبَاسِی فَإِذَا وَصَلْتَ إِلَی الْقُبَّةِ الشَّرِیفَةِ وَ یَکُونُ دُخُولُکَ فِی أَوَّلِ اللَّیْلِ وَ لَمْ یَبْقَ عِنْدَکَ أَحَدٌ وَ کُنْتَ آخِرَ مَنْ یَخْرُجُ فَاجْعَلِ الرُّقْعَةَ عِنْدَ الْقُبَّةِ فَإِذَا جِئْتَ بُکْرَةً وَ لَمْ تَجِدِ الرُّقْعَةَ فَلَا تَقُلْ لِأَحَدٍ شَیْئاً قَالَ فَفَعَلْتُ مَا أَمَرَنِی وَ جِئْتُ بُکْرَةً فَلَمْ أَجِدِ الرُّقْعَةَ وَ انْحَدَرْتُ إِلَی أَهْلِی وَ کَانَ الشَّیْخُ قَدْ سَبَقَنِی إِلَی أَهْلِهِ عَلَی اخْتِیَارِهِ فَلَمَّا جِئْتُ فِی أَوَانِ الزِّیَارَةِ وَ لَقِیتُهُ فِی مَنْزِلِهِ بِالْحِلَّةِ قَالَ لِی تِلْکَ الْحَاجَةُ انْقَضَتْ قَالَ أَبُو الْعَبَّاسِ وَ لَمْ أُحَدِّثْ بِهَذَا الْحَدِیثِ قَبْلَکَ أَحَداً مُنْذُ تُوُفِّیَ الشَّیْخُ إِلَی الْآنَ کَانَ لَهُ مُنْذُ مَاتَ ثَلَاثُونَ سَنَةً تَقْرِیباً وَ مِنْ ذَلِکَ مَا عَرَفْتُهُ مِمَّنْ تَحَقَّقْتُ صِدْقَهُ فِیمَا ذَکَرُهُ قَالَ کُنْتُ قَدْ سَأَلْتُ مَوْلَانَا الْمَهْدِیَّ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ أَنْ یَأْذَنَ لِی فِی أَنْ أَکُونَ مِمَّنْ یُشَرَّفُ بِصُحْبَتِهِ وَ خِدْمَتِهِ فِی وَقْتِ غَیْبَتِهِ أُسْوَةً بِمَنْ یَخْدُمُهُ مِنْ عَبِیدِهِ وَ خَاصَّتِهِ وَ لَمْ أَطَّلِعْ عَلَی هَذَا الْمُرَادِ أَحَداً مِنَ الْعِبَادِ فَحَضَرَ عِنْدِی هَذَا الرَّشِیدُ أَبُو الْعَبَّاسِ الْوَاسِطِیُّ الْمُقَدَّمُ ذِکْرُهُ یَوْمَ الْخَمِیسِ تَاسِعَ عشرین [عَشَرَ مِنْ] رَجَبٍ

سَنَةَ خَمْسٍ وَ ثَلَاثِینَ وَ سِتِّمِائَةٍ وَ قَالَ لِیَ ابْتِدَاءً مِنْ نَفْسِهِ قَدْ قَالُوا لَکَ مَا قَصْدُنَا إِلَّا الشَّفَقَةُ عَلَیْکَ فَإِنْ کُنْتَ تُوَطِّنُ نَفْسَکَ عَلَی الصَّبْرِ حَصَلَ الْمُرَادُ فَقُلْتُ لَهُ عَمَّنْ تَقُولُ هَذَا فَقَالَ عَنْ مَوْلَانَا الْمَهْدِیِّ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ وَ مِنْ ذَلِکَ مَا عَرَفْتُهُ مِمَّنْ حَقَّقْتُ حَدِیثَهُ وَ صَدَّقْتُهُ أَنَّهُ قَالَ کَتَبْتُ إِلَی مَوْلَانَا الْمَهْدِیِّ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ وَ عَلَی آبَائِهِ الطَّاهِرِینَ کِتَاباً یَتَضَمَّنُ عِدَّةَ مُهِمَّاتٍ وَ سَأَلْتُ جَوَابَهُ بِقَلَمِهِ الشَّرِیفِ عَنْهَا وَ حَمَلْتُهُ مَعِی إِلَی السِّرْدَابِ الشَّرِیفِ بِسُرَّ مَنْ رَأَی فَجَعَلْتُ

ص: 54


1- 1. فی الأصل المطبوع: اتقن.

الْکِتَابَ فِی السِّرْدَابِ ثُمَّ خِفْتُ عَلَیْهِ فَأَخَذْتُهُ مَعِی وَ کَانَتْ لَیْلَةُ جُمُعَةٍ وَ انْفَرَدْتُ فِی بَعْضِ حُجَرِ مَشْهَدِ الْمُقَدَّسِ قَالَ فَلَمَّا قَارَبَ نِصْفُ اللَّیْلِ دَخَلَ خَادِمٌ مُسْرِعاً فَقَالَ أَعْطِنِی الْکِتَابَ اللَّهُمَّ قَالَ وَ یُقَالُ الشَّکُّ مِنَ الرَّاوِی فَجَلَسْتُ لِأَتَطَهَّرَ لِلصَّلَاةِ وَ أَبْطَأْتُ لِذَلِکَ فَخَرَجْتُ فَلَمْ أَجِدِ الْخَادِمَ وَ لَا الْمَخْدُومَ وَ کَانَ الْمُرَادَ مِنْ إِیرَادِ هَذَا الْحَدِیثِ أَنَّهُ علیه السلام اطَّلَعَ عَلَی کِتَابٍ مَا أَطْلَعْتُ عَلَیْهِ أَحَداً مِنَ الْبَشَرِ وَ أَنَّهُ نَفَّذَ خَادِمَهُ مُلْتَمَسَهُ فَکَانَ ذَلِکَ آیَةً لِلَّهِ تَعَالَی وَ مُعْجِزَةً لَهُ علیه السلام یَعْرِفُ ذَلِکَ مَنْ نَظَرَ.

**[ترجمه]فرج المهموم: ابن طاووس می گوید: من جماعتی را دیدم که می گفتند مهدی صلوات اللَّه علیه را دیده اند. حتی کسانی در میان آنها بودند که نامه هایی را که به حضرت تقدیم شده بود، از دست حضرت گرفته بودند. از جمله حکایات آنها، داستانی است که صدق آن برای من ثابت شده، ولی اجازه نداده که نام ناقل آن راذکر کنم. او می گفت: من از خداوند متعال مسألت می کردم که بر من تفضل کرده و ملاقات حضرت سلام الله علیه را روزی من کند. وقتی در خواب می بیند که فلان وقت او را خواهد دید. اومی گفت: بعد از آنکه از خواب برخاستم و آن وقت که در خواب دیده بودم، در حرم مطهر حضرت موسی کاظم علیه السلام بودم. ناگاه صدایی شنید که قبل از آن وقت نیز آن را می شناخت. صاحب صدا حضرت امام محمد تقی علیه السلام را زیارت می کرد . او نخواست که در آنجا خود را به او برساند، بلکه در پایین پای ضریح امام موسی کاظم علیه السلام توقف می کند. در این وقت کسی از حرم بیرون می آید که یقین می کند حضرت مهدی صلوات اللَّه علیه است. حضرت یکنفر همراه داشت. او امام را می دید، ولی به خاطر لزوم ادب در پیشگاه حضرت با وی صحبت نکرده بود.»

و از جمله رشید ابوالعباس بن میمون واسطی در سفری که به سامره می رفتیم، نقل می کرد که چون شیخ، یعنی جد من ورام بن ابی فراس قدس اللَّه روحه به واسطه جنگ و ناامنی از حله خارج شد و به کاظمین آمد و دو ماه، هفت روز کم در آنجا توقف کرد، من هم همان موقع از واسط به سامره آمدم و به یاد دارم که سرمای سختی بود.من با شیخ (ورام بن ابی فراس) در حرم مطهر کاظمین علیهما السلام ملاقات کردم و عزم خود را در خصوص زیارت سامره، به وی اطلاع دادم. شیخ گفت: «می خواهم نامه ای به تو بدهم که باید آن را در لباس خود محکم ببندی.» من هم گرفته در لباس خود محکم بستم. سپس گفت: «چون به صحن شریف رسیدی، شب وارد حرم مطهر شو. وقتی دیدی کسی نزد تو نیست و تو آخرین کسی هستی که می خواهی از حرم بیرون بروی، این نامه را جنب قبر منور بگذار. وقتی طرف صبح آمدی و آن را ندیدی! به کسی مگو.»

ابوالعباس واسطی گفت: من هم به دستور شیخ عمل کردم و چون طرف صبح آمدم، نامه را ندیدم. آنگاه به واسط نزد کسانم برگشتم، شیخ هم قبل از من با میل خود به حله رفته بود. چون بار دیگر در راه زیارت در حله به خدمت شیخ رسیدم، فرمود: «آن حاجتی که داشتم (موضوع نامه) برآورده شد.» ابوالعباس به من گفت: «پیش از تو این مطلب را برای کسی نقل نکرده ام.» از زمان رحلت شیخ تاکنون، تقریبا سی سال می گذرد.

نیز ابوالعباس واسطی و از جمله یکنفر که راستی گفتارش نزد من به تحقیق رسیده،می گفت: من پیوسته از مولی مهدی صلوات اللَّه علیه تمنا می کردم که مرا در زمره کسانی قرار دهد که به شرف ملاقات و خدمتگزاری در ایام غیبتش نائل گشته اند تا بدین وسیله، به نوکران و خواص وی تأسی جویم. و هیچ کس را از ما فی الضمیر خود باخبر نگردانیدم. تا آنکه رشید ابوالعباس واسطی در روز پنجشنبه بیست و نهم ماه رجب سال 635 بدون مقدمه گفت: «به تو می گویند ما جز محبت نظری به تو نداریم. پس اگر خود را با صبر و بردباری تسکین دهی، مقصود حاصل می گردد.» من پرسیدم:«این را از جانب چه کسی می گویی؟» گفت: «از جانب مولانا مهدی صلوات اللَّه علیه می گویم.»

و از جمله از کسی که صدق حدیث و گفتارش نزد من به تحقیق رسیده، شنیدم که می گفت: نامه ای متضمن پاره ای از امور مهمه به حضور مولی مهدی موعود صلوات اللَّه علیه و علی آبائه الطاهرین نوشتم و از حضرتش خواستم که با قلم شریف، جواب آن را بنویسد. سپس آن را به سرداب سامره برده در آنجا نهادم، ولی بعد ترسیدم به دست دشمنان بیافتد. ناچار آن را برداشتم.آن شب که شب جمعه بود، به اتاقی از صحن مطهر رفتم و در آنجا نشستم.

چون شب به نیمه رسید، خادمی با شتاب آمد و گفت: «نامه را به من بده!» یا اینکه گفت: «گفته اند نامه را به من بده!» (تردید از راوی است.) بعد نشستم که برای نماز وضو بگیرم. وضو را طول دادم و بعد از آنکه بیرون آمدم، نه خادمی دیدم و نه مخدومی.

سپس سید بن طاوس می گوید: «منظور از ذکر این حکایت، این است که امام زمان علیه السلام از نامه ای اطلاع داشت که آدمیزادی از آن مطلع نبود، و خادمش را فرستاد تا آن را بگیرد. پس این آیت خدایی و معجزه آن امام علیه السلام است که هر کس بنگرد، آن را می شناسد.» - . فرج المهموم: 237 -

**[ترجمه]

«39»

نبه، [تنبیه الخاطر] حَدَّثَنِی السَّیِّدُ الْأَجَلُّ عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ الْعُرَیْضِیُّ الْعَلَوِیُّ الْحُسَیْنِیُّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ عَلِیِّ بْنِ نَمَا قَالَ حَدَّثَنَا الْحَسَنُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ حَمْزَةَ الْأَقْسَاسِیُّ فِی دَارِ الشَّرِیفِ عَلِیِّ بْنِ جَعْفَرِ بْنِ عَلِیٍّ الْمَدَائِنِیِّ الْعَلَوِیِّ قَالَ: کَانَ بِالْکُوفَةِ شَیْخٌ قَصَّارٌ وَ کَانَ مَوْسُوماً بِالزُّهْدِ مُنْخَرِطاً فِی سِلْکِ السِّیَاحَةِ مُتَبَتِّلًا لِلْعِبَادَةِ مُقْتَضِیاً لِلْآثَارِ الصَّالِحَةِ فَاتَّفَقَ یَوْماً أَنَّنِی کُنْتُ بِمَجْلِسِ وَالِدِی وَ کَانَ هَذَا الشَّیْخُ یُحَدِّثُهُ وَ هُوَ مُقْبِلٌ عَلَیْهِ قَالَ کُنْتُ ذَاتَ لَیْلَةٍ بِمَسْجِدِ جُعْفِیٍّ وَ هُوَ مَسْجِدٌ قَدِیمٌ فِی ظَاهِرِ الْکُوفَةِ وَ قَدِ انْتَصَفَ اللَّیْلُ وَ أَنَا بِمُفْرَدِی فِیهِ لِلْخَلْوَةِ وَ الْعِبَادَةِ إِذَا أَقْبَلَ عَلَیَّ ثَلَاثَةُ أَشْخَاصٍ فَدَخَلُوا الْمَسْجِدَ فَلَمَّا تَوَسَّطُوا صَرْحَتَهُ جَلَسَ أَحَدُهُمْ ثُمَّ مَسَحَ الْأَرْضَ بِیَدِهِ یَمْنَةً وَ یَسْرَةً وَ خُضْخِضَ الْمَاءُ وَ نَبَعَ فَأَسْبَغَ الْوُضُوءَ مِنْهُ ثُمَّ أَشَارَ إِلَی الشَّخْصَیْنِ الْآخَرَیْنِ بِإِسْبَاغِ الْوُضُوءِ فَتَوَضَّئَا ثُمَّ تَقَدَّمَ فَصَلَّی بِهِمَا إِمَاماً فَصَلَّیْتُ مَعَهُمْ مُؤْتَمّاً بِهِ فَلَمَّا سَلَّمَ وَ قَضَی صَلَاتَهُ بَهَرَنِی حَالُهُ وَ اسْتَعْظَمْتُ فِعْلَهُ مِنْ إِنْبَاعِ الْمَاءِ فَسَأَلْتُ الشَّخْصَ الَّذِی کَانَ مِنْهُمَا عَلَی یَمِینِی عَنِ الرَّجُلِ فَقُلْتُ لَهُ مَنْ هَذَا فَقَالَ لِی هَذَا صَاحِبُ الْأَمْرِ وَلَدُ الْحَسَنِ فَدَنَوْتُ مِنْهُ وَ قَبَّلْتُ یَدَیْهِ وَ قُلْتُ لَهُ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ مَا تَقُولُ فِی الشَّرِیفِ عُمَرَ بْنِ حَمْزَةَ هَلْ هُوَ عَلَی الْحَقِّ فَقَالَ لَا وَ رُبَّمَا اهْتَدَی إِلَّا أَنَّهُ لَا یَمُوتُ حَتَّی یَرَانِی فَاسْتَطْرَفْنَا هَذَا الْحَدِیثَ فَمَضَتْ بُرْهَةٌ طَوِیلَةٌ فَتُوُفِّیَ الشَّرِیفُ عُمَرُ وَ لَمْ یُسْمَعْ أَنَّهُ لَقِیَهُ فَلَمَّا اجْتَمَعْتُ

ص: 55

بِالشَّیْخِ الزَّاهِدِ ابْنِ بَادِیَةَ أَذْکَرْتُهُ بِالْحِکَایَةِ الَّتِی کَانَ ذَکَرَهَا وَ قُلْتُ لَهُ مِثْلَ الرَّادِّ عَلَیْهِ أَ لَیْسَ کُنْتَ ذَکَرْتَ أَنَّ هَذَا الشَّرِیفَ لَا یَمُوتُ حَتَّی یَرَی صَاحِبَ الْأَمْرِ الَّذِی أَشَرْتَ إِلَیْهِ فَقَالَ لِی وَ مِنْ أَیْنَ عَلِمْتَ أَنَّهُ لَمْ یَرَهُ ثُمَّ إِنَّنِی اجْتَمَعْتُ فِیمَا بَعْدُ بِالشَّرِیفِ أَبِی الْمَنَاقِبِ وَلَدِ الشَّرِیفِ عُمَرَ بْنِ حَمْزَةَ وَ تَفَاوَضْنَا أَحَادِیثَ وَالِدِهِ فَقَالَ إِنَّا کُنَّا ذَاتَ لَیْلَةٍ فِی آخِرِ اللَّیْلِ عِنْدَ وَالِدِی وَ هُوَ فِی مَرَضِهِ الَّذِی مَاتَ فِیهِ وَ قَدْ سَقَطَتْ قُوَّتُهُ وَ خَفَّتْ صَوْتُهُ وَ الْأَبْوَابُ مُغَلَّقَةٌ عَلَیْنَا إِذْ دَخَلَ عَلَیْنَا شَخْصٌ هِبْنَاهُ وَ اسْتَطْرَفْنَا دُخُولَهُ وَ ذَهَلْنَا عَنْ سُؤَالِهِ فَجَلَسَ إِلَی جَنْبِ وَالِدِی وَ جَعَلَ یُحَدِّثُهُ مَلِیّاً وَ وَالِدِی یَبْکِی ثُمَّ نَهَضَ فَلَمَّا غَابَ عَنْ أَعْیُنِنَا تَحَامَلَ وَالِدِی وَ قَالَ أَجْلِسُونِی فَأَجْلَسْنَاهُ وَ فَتَحَ عَیْنَیْهِ وَ قَالَ أَیْنَ الشَّخْصُ الَّذِی کَانَ عِنْدِی فَقُلْنَا خَرَجَ مِنْ حَیْثُ أَتَی فَقَالَ اطْلُبُوهُ فَذَهَبْنَا فِی أَثَرِهِ فَوَجَدْنَا الْأَبْوَابَ مُغَلَّقَةً وَ

لَمْ نَجِدْ لَهُ أَثَراً فَعُدْنَا إِلَیْهِ فَأَخْبَرْنَاهُ بِحَالِهِ وَ أَنَّا لَمْ نَجِدْهُ وَ سَأَلْنَاهُ عَنْهُ فَقَالَ هَذَا صَاحِبُ الْأَمْرِ ثُمَّ عَادَ إِلَی ثِقَلِهِ فِی الْمَرَضِ وَ أُغْمِیَ عَلَیْهِ.

**[ترجمه]تنبیه الخواطر: حسن بن علی بن حمزه اقساسی در خانه شریف علی بن جعفر بن علی مدائنی علوی، نقل کرد که پیرمردی رختشوی در کوفه بود که مشتهر به زهد و در سلک اهل سیاحت، منسلک بود و به عبادت و گوشه گیری می پرداخت و در طلب آثار و اخبار خوب بود. یک روز من در مجلس پدرم بودم که دیدم این پیرمرد با پدرم صحبت می کند و پدرم رو به او کرده و گوش می داد.

پیرمرد می گفت: «شبی در مسجد «جعفی» بودم که مسجدی قدیمی واقع در بیرون کوفه بود. شب به نیمه رسیده بود و من هم تنها، محلی را برای عبادت خلوت دیدم.ولی ناگاه سه نفر داخل مسجد شدند و وقتی به وسط حیاط مسجد رسیدند، یکی از آنها روی زمین نشست و دست راست و چپ خود را بر زمین کشید و آبی از زمین بیرون آمد.سپس از آن آب وضو گرفت و به آن دو نفر دیگر هم اشاره کرد که وضو بگیرند. آنها هم وضو گرفتند و بعد از آن او جلو ایستاد و آن دو نفر به وی اقتدا کردند و نماز گزاردند. من هم رفتم و به او اقتدا کردم و نماز خواندم.

بعد از آنکه سلام نماز را گفت و نماز را تمام کرد، وضع او مرا متحیر کرد و آب بیرون آوردنش را بزرگ شمردم. من از شخصی که پهلوی راست من نشسته و یکی از آن دو نفر بود، پرسیدم که این کیست؟ گفت: «این حضرت صاحب الامر علیه السلام پسر امام حسن عسکری علیه السلام است.» من نزدیک رفتم، دست های مبارک حضرت را بوسیدم و عرض کردم: «یا ابن رسول اللَّه! در خصوص شریف عمر بن حمزه چه می فرمایی؟ آیا او بر حق است؟» فرمود: «نه، ولی بالاخره هدایت می شود و پیش از مرگ، مرا می بیند.» راوی خبر، حسن بن علی بن حمزه اقساسی می گوید: این حدیث ممتاز را ضبط کردیم.

مدتی دراز از این ماجرا گذشت. تا اینکه شریف عمر بن حمزه وفات کرد و شنیده نشد که او امام زمان علیه السلام را دیده است.روزی با پیرمردی زاهدبه نام ابن بادیة ملاقات کردم و داستان مزبور را که گفته بود، به یاد او آوردم و به طور ایراد پرسیدم: «مگر شما نگفتید شریف پیش از وفاتش صاحب الامر را که به وی اشاره کردی خواهد دید؟» پیرمرد گفت: «از کجا دانستی که او حضرت را ندیده است؟!»

بعد از آن با شریف ابوالمناقب، پسر شریف عمرو بن حمزه ملاقات کردم و درباره پدرش به گفتگو پرداختم. شریف ابوالمناقب گفت:«در آخر یکی از شب ها که پدرم در بستر بیماری منجر به مرگ قرار داشت، نزد وی بودم. نیروی بدنی پدرم از کار افتاده، صدایش ضعیف شده و درها هم به روی ما بسته بود. ناگهان دیدم مردی بر ما وارد شد که از وی وحشت کردیم و آمدنش را با اینکه درها بسته بود، خیلی مهم و عجیب دانستیم، اما توجهی نداشتیم که چگونگی ورودش را جویا شویم.آن مرد آمد و پهلوی پدرم نشست و مدتی آهسته با وی گفتگو کرد و پدرم می گریست، سپس برخاست و رفت.

موقعی که از نظر ما ناپدید شد، پدرم به سختی تکان خورد و گفت:«مرا بنشانید.» ما هم او را نشاندیم. آنگاه دیدگان گشود و گفت: «این شخص که نزد من بود کجاست؟» گفتیم: «از همان جا که آمده بود، بیرون رفت.» گفت: «بروید و او را جستجو کنید.» وقتی به دنبال وی رفتیم، دیدیم درها بسته است و اثری از وی نیست. ناچار نزد پدرم برگشتیم و گفتیم که درها بسته است و او را در جایی ندیدیم. سپس از پدرم پرسیدیم که اوکه بود. گفت: «او امام زمان علیه السلام بود.» بعد از آن اتفاق، سختی مرضش عود کرد و بیهوش گشت.» - . تنبیه الخواطر 2: 303 -

**[ترجمه]

«40»

یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الْمُسْتَرِقِّ الضَّرِیرِ قَالَ: کُنْتُ یَوْماً فِی مَجْلِسِ الْحَسَنِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ حَمْدَانَ نَاصِرِ الدَّوْلَةِ فَتَذَاکَرْنَا أَمْرَ النَّاحِیَةِ(1) قَالَ کُنْتُ أُزْرِی عَلَیْهَا إِلَی أَنْ حَضَرَ الْمَجْلِسَ عَمِّیَ الْحُسَیْنُ یَوْماً فَأَخَذْتُ أَتَکَلَّمُ فِی ذَلِکَ فَقَالَ یَا بُنَیَّ قَدْ کُنْتُ أَقُولُ بِمَقَالَتِکَ هَذِهِ إِلَی أَنْ نُدِبْتُ لِوِلَایَةِ قُمَّ حِینَ اسْتَصْعَبَتْ عَلَی السُّلْطَانِ وَ کَانَ کُلُّ مَنْ وَرَدَ إِلَیْهَا مِنْ جِهَةِ السُّلْطَانِ یُحَارِبُهُ أَهْلُهَا فَسُلِّمَ إِلَیَّ جَیْشٌ وَ خَرَجْتُ نَحْوَهَا فَلَمَّا بَلَغْتُ إِلَی نَاحِیَةِ طِرْزٍ(2) خَرَجْتُ إِلَی الصَّیْدِ فَفَاتَتْنِی طَرِیدَةٌ فَاتَّبَعْتُهَا وَ

ص: 56


1- 1. فی الأصل المطبوع« أمر الجماعة» و هو سهو ظاهر و الظاهر الصحیح:« امر الناحیة» کما سیجی ء فی الحدیث بعد أسطر، و أخرجه کذلک فی کشف الغمّة ج 3 ص 409 فراجع.
2- 2. قال الفیروزآبادی: الطرز: الموضع الذی تنسج فیه الثیاب الجیدة و محلة بمرو، و بأصفهان و بلد قرب اسبیجاب و تفتح.

أَوْغَلْتُ فِی أَثَرِهَا حَتَّی بَلَغْتُ إِلَی نَهَرٍ فَسِرْتُ فِیهِ وَ کُلَّمَا أَسِیرُ یَتَّسِعُ النَّهَرُ فَبَیْنَمَا أَنَا کَذَلِکَ إِذْ طَلَعَ عَلَیَّ فَارِسٌ تَحْتَهُ شَهْبَاءُ وَ هُوَ مُتَعَمِّمٌ بِعِمَامَةِ خَزٍّ خَضْرَاءَ لَا یُرَی مِنْهُ سِوَی عَیْنَیْهِ وَ فِی رِجْلِهِ خُفَّانِ حَمْرَاوَانِ فَقَالَ لِی یَا حُسَیْنُ وَ لَا هُوَ أَمَّرَنِی وَ لَا کَنَّانِی (1)

فَقُلْتُ مَا ذَا تُرِیدُ قَالَ لِمَ تُزْرِی عَلَی النَّاحِیَةِ وَ لِمَ تَمْنَعُ أَصْحَابِی خُمُسَ مَالِکَ وَ کُنْتُ الرَّجُلَ الْوَقُورَ الَّذِی لَا یَخَافُ شَیْئاً فَأُرْعِدْتُ وَ تَهَیَّبْتُهُ وَ قُلْتُ لَهُ أَفْعَلُ یَا سَیِّدِی مَا تَأْمُرُ بِهِ فَقَالَ إِذَا مَضَیْتَ إِلَی الْمَوْضِعِ الَّذِی أَنْتَ مُتَوَجِّهٌ إِلَیْهِ فَدَخَلْتَهُ عَفْواً وَ کَسَبْتَ مَا کَسَبْتَ فِیهِ تَحْمِلُ خُمُسَهُ إِلَی مُسْتَحِقِّهِ فَقُلْتُ السَّمْعَ وَ الطَّاعَةَ فَقَالَ امْضِ رَاشِداً وَ لَوَی عِنَانَ دَابَّتِهِ وَ انْصَرَفَ فَلَمْ أَدْرِ أَیَّ طَرِیقٍ سَلَکَ وَ طَلَبْتُهُ یَمِیناً وَ شِمَالًا فَخَفِیَ عَلَیَّ أَمْرُهُ وَ ازْدَدْتُ رُعْباً وَ انْکَفَفْتُ رَاجِعاً إِلَی عَسْکَرِی وَ تَنَاسَیْتُ الْحَدِیثَ فَلَمَّا بَلَغْتُ قُمَّ وَ عِنْدِی أَنِّی أُرِیدُ مُحَارَبَةَ الْقَوْمِ خَرَجَ إِلَیَّ أَهْلُهَا وَ قَالُوا کُنَّا نُحَارِبُ مَنْ یَجِیئُنَا بِخِلَافِهِمْ لَنَا فَأَمَّا إِذَا وَافَیْتَ أَنْتَ فَلَا خِلَافَ بَیْنَنَا وَ بَیْنَکَ ادْخُلِ الْبَلَدَ فَدَبِّرْهَا کَمَا تَرَی فَأَقَمْتُ فِیهَا زَمَاناً وَ کَسَبْتُ أَمْوَالًا زَائِدَةً عَلَی مَا کُنْتُ أَتَوَقَّعُ ثُمَّ وَشَی الْقُوَّادُ بِی إِلَی السُّلْطَانِ وَ حُسِدْتُ عَلَی طُولِ مُقَامِی وَ کَثْرَةِ مَا اکْتَسَبْتُ فَعُزِلْتُ وَ رَجَعْتُ إِلَی بَغْدَادَ فَابْتَدَأْتُ بِدَارِ السُّلْطَانِ وَ سَلَّمْتُ وَ أَقْبَلْتُ إِلَی مَنْزِلِی وَ جَاءَنِی فِیمَنْ جَاءَنِی مُحَمَّدُ بْنُ عُثْمَانَ الْعَمْرِیُّ فَتَخَطَّی النَّاسَ حَتَّی اتَّکَأَ عَلَی تُکَأَتِی فَاغْتَظْتُ مِنْ ذَلِکَ وَ لَمْ یَزَلْ قَاعِداً مَا یَبْرَحُ وَ النَّاسُ دَاخِلُونَ وَ خَارِجُونَ وَ أَنَا أَزْدَادُ غَیْظاً فَلَمَّا تَصَرَّمَ الْمَجْلِسُ دَنَا إِلَیَّ وَ قَالَ بَیْنِی وَ بَیْنَکَ سِرٌّ فَاسْمَعْهُ فَقُلْتُ قُلْ فَقَالَ صَاحِبُ الشَّهْبَاءِ وَ النَّهَرِ یَقُولُ قَدْ وَفَیْنَا بِمَا وَعَدْنَا فَذَکَرْتُ الْحَدِیثَ وَ ارْتَعْتُ مِنْ ذَلِکَ وَ قُلْتُ السَّمْعَ وَ الطَّاعَةَ فَقُمْتُ فَأَخَذْتُ بِیَدِهِ فَفَتَحْتُ الْخَزَائِنَ فَلَمْ یَزَلْ یُخَمِّسُهَا إِلَی أَنْ خَمَّسَ شَیْئاً کُنْتُ قَدْ أُنْسِیتُهُ مِمَّا کُنْتُ قَدْ جَمَعْتُهُ وَ انْصَرَفَ وَ لَمْ أَشُکَّ بَعْدَ ذَلِکَ وَ تَحَقَّقْتُ الْأَمْرَ فَأَنَا مُنْذُ سَمِعْتُ هَذَا مِنْ عَمِّی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ زَالَ مَا کَانَ

ص: 57


1- 1. أی لم یقل لی: ایها الامیر، و لا، یا أبا عبد اللّه! تعظیما لی و توقیرا. بل سمانی باسمی و قال یا حسین تحقیرا.

اعْتَرَضَنِی مِنْ شَکٍّ.

**[ترجمه]خرایج و جرایح: از ابوالحسن مسترق ضریر (نابینا) روایت شده که گفت: روزی در مجلس حسن بن عبداللَّه بن حمدان ناصر الدوله بودم و درباره امام زمان علیه السلام مذاکره می کردیم. من آن را بی اهمیت تلقی می کرد م، تا اینکه روزی عمویم حسین وارد مجلس گشت. باز من شروع کردم که در آن باره صحبت کنم.عمویم گفت: «فرزند! من هم سابقا عقیده تو را داشتم، تا اینکه به حکومت شهر قم رسیدم، و این موقعی بود که اهل آنجا سر به نافرمانی خلیفه برداشته بودند، زیرا هر وقت حاکمی از طرف خلفا به آنجا اعزام می شد، اهل قم سر به نافرمانی برمی داشتند و با وی به جنگ و جدال برمی خاستند. پس لشکری به من دادند و بدین گونه رهسپار قم شدم.

وقتی به ناحیه «طرز» رسیدم، به عزم شکار بیرون رفتم. شکاری را دنبال کردم، ولی از نظرم ناپدید شد. ناچار به تعقیب آن پرداختم تا به نهر آبی رسیدم و از کنار آن اسب می دواندم، تا جایی که نهر به نظرم بزرگ و بی انتها آمد. ناگاه سواری را دیدم که سوار اسب سفیدی بود و به طرف من می آمد و عمامه خزّ سبزی به سر نهاده و رویش را گرفته بود، به طوری که فقط چشمش پیدا بود. او دو کفش سرخ هم به پا داشت.سوار به من گفت: «ای حسین!» و مرا امیر نگفت و به اسم کنیه ام نخواند (و فقط نامم را برد). گفتم: «چه می خواهی؟» گفت: «چرا از ناحیه مقدسه (امام زمان علیه السلام ) انتقاد می کنی و برای چه خمس اموالت را به اصحاب من نمی پردازی؟» من مردی دلیر و شجاع بودم،با این حال در این هنگام بر خویشتن لرزیدم و مهابت او مرا گرفت.گفتم: «آقا! آنچه امر می فرمایی اطاعت می کنم .» گفت: «وقتی به محلی که قصد آنجا را داری (قم) رسیدی و بدون جنگ و ستیز وارد شهر شدی و به مرور اموالی به چنگ آوردی، خمس آن را به افراد مستحق بده.» گفتم: «اطاعت می کنم.» سپس گفت: «برو به سلامت!» این را گفت و عنان اسب بگردانید و رفت. نفهمیدم از کدام راه رفت. هر چه از سمت راست و چپ به دنبال او گشتم، او را پیدا نکردم و این خود موجب ترس بیشتر من شد.آنگاه به جانب لشکر خود بازگشتم و جریان را فراموش کردم. وقتی به قم رسیدم و قصد داشتم که با مردم آنجا جنگ کنم، اهل قم از شهر خارج شدند، نزد من آمدند و گفتند: «پیش از این هر حاکمی که برای ما فرستاده می شد، چون با ما به عدالت سلوک نمی کرد ، به جنگ و ناسازگاری با وی برمی خاستیم. ولی اکنون که تو آمده ای حرفی نداریم، وارد شهر شو و چنان که می خواهی

به تدبیر امور آن بپرداز!» من هم مدتی در قم ماندم و اموال بسیاری، بیش از آنچه که انتظار داشتم، اندوختم. بعضی از سران لشکر از من نزد خلیفه سعایت کردند و از طول توقف من در قم - به عکس حکام سابق - و مال بسیاری که جمع کرده بودم، حسد بردند. در نتیجه من معزول شدم، به بغداد برگشتم و یک راست نزد خلیفه رفتم و سلام کردم و سپس به خانه خود رفتم.از جمله کسانی که از من دیدن کردند، محمد بن عثمان عمری (نایب دوم امام زمان در زمان غیبت صغری) بود. او از میان جمعیت آمد و تکیه به بالش من داد و نشست، به طوری که کار او موجب خشم من گردید. او زیاد نشست و برنخاست که برود. مردم دسته دسته می آمدند و می رفتند و او همچنان نشسته بود و موجب ازدیاد خشم من می گشت.وقتی مجلس به کلی خلوت شد، محمد بن عثمان نزدیک تر آمد و گفت: «میان من و تو رازی است که می خواهم گوش دهی.» گفتم بگو! گفت: «صاحب آن اسب سفید که جنب آن نهر آب تو را دید، می گوید ما به وعده خود وفا کردیم.»(یعنی وعده کردیم که اهل قم بدون جنگ و ستیز تو را می پذیرند و اموال زیادی به چنگ خواهی آورد.) من یکباره ماجرا را به یاد آوردم و تکان سختی خوردم.سپس گفتم: «چشم، اطاعت می کنم.» آنگاه برخاستم، دست محمد بن عثمان را گرفتم و اموالم را حساب کرده و خمس آن را بیرون کردیم، حتی قسمتی را که من فراموش کرده بودم، خمس آن را نیز معین کرد و رفت. بعد از این ماجرا، دیگر درباره وجود امام زمان علیه السلام و اینکه نواب او از ناحیه مقدسه اش مأموریت هایی دارند، تردید نکردم و حقیقت امر بر من روشن شد.»

ابوالحسن مسترق راوی این خبر می گوید: «من هم از وقتی که این واقعه را از عمویم ابو عبداللَّه (حسین) شنیده ام، شکی که در این باره داشتم به کلی برطرف گردیده است.» - . خرایج و جرایح 1: 472 -

**[ترجمه]

بیان

الطرد بالتحریک مزاولة الصید و الطریدة ما طردت من صید و غیره و الإیغال السیر السریع و الإمعان فیه قوله فدخلته عَفْواً أی من غیر محاربة و مشقة قال الجزری فیه أمر الله نبیه أن یأخذ العفو من أخلاق الناس أی السهل المتیسر و قال الفیروزآبادی أعطیته عفوا أی بغیر مسألة.

**[ترجمه]کلمه «طرد» با دو فتح روی طاء و راء، معالجه شکار است و «طریده»، صید و مانند آن است که دور انداخته می شود،و «ایغال» حرکت سریع و دقت در آن است. عبارت «فدخلته عفوا» یعنی بدون جنگ و سختی وارد شدم. جزری در این باره می گوید: خداوند به پیامبرش امر کرد که عفو را از اخلاق مردم بگیرد، یعنی سهل و آسان برخورد کند. فیروزآبادی نیز می گوید: عبارت «اعطیته عفوا» یعنی بدون سؤال به او اعطا کردم.

**[ترجمه]

«41»

یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ عَنْ أَبِی الْقَاسِمِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ قُولَوَیْهِ قَالَ: لَمَّا وَصَلْتُ بَغْدَادَ فِی سَنَةِ سَبْعٍ وَ ثَلَاثِینَ لِلْحَجِّ وَ هِیَ السَّنَةُ الَّتِی رَدَّ الْقَرَامِطَةُ فِیهَا الْحَجَرَ إِلَی مَکَانِهِ مِنَ الْبَیْتِ کَانَ أَکْبَرُ هَمِّی مَنْ یَنْصِبُ الْحَجَرَ لِأَنَّهُ مَضَی فِی أَثْنَاءِ الْکُتُبِ قِصَّةُ أَخْذِهِ وَ أَنَّهُ إِنَّمَا یَنْصِبُهُ فِی مَکَانِهِ الْحُجَّةُ فِی الزَّمَانِ کَمَا فِی زَمَانِ الْحَجَّاجِ وَضَعَهُ زَیْنُ الْعَابِدِینَ فِی مَکَانِهِ وَ اسْتَقَرَّ فَاعْتَلَلْتُ عِلَّةً صَعْبَةً خِفْتُ مِنْهَا عَلَی نَفْسِی وَ لَمْ یَتَهَیَّأْ لِی مَا قَصَدْتُهُ فَاسْتَنَبْتُ الْمَعْرُوفَ بِابْنِ هِشَامٍ وَ أَعْطَیْتُهُ رُقْعَةً مَخْتُومَةً أَسْأَلُ فِیهَا عَنْ مُدَّةِ عُمُرِی وَ هَلْ یَکُونُ الْمَوْتَةُ فِی هَذِهِ الْعِلَّةِ أَمْ لَا وَ قُلْتُ هَمِّی إِیصَالُ هَذِهِ الرُّقْعَةِ إِلَی وَاضِعِ الْحَجَرِ فِی مَکَانِهِ وَ أَخْذُ جَوَابِهِ وَ إِنَّمَا أَنْدُبُکَ لِهَذَا قَالَ فَقَالَ الْمَعْرُوفُ بِابْنِ هِشَامٍ لَمَّا حَصَلْتُ بِمَکَّةَ وَ عُزِمَ عَلَی إِعَادَةِ الْحَجَرِ بَذَلْتُ لِسَدَنَةِ الْبَیْتِ جُمْلَةً تَمَکَّنْتُ مَعَهَا مِنَ الْکَوْنِ بِحَیْثُ أَرَی وَاضِعَ الْحَجَرِ فِی مَکَانِهِ فَأَقَمْتُ مَعِی مِنْهُمْ مَنْ یَمْنَعُ عَنِّی ازْدِحَامَ النَّاسِ فَکُلَّمَا عَمَدَ إِنْسَانٌ لِوَضْعِهِ اضْطَرَبَ وَ لَمْ یَسْتَقِمْ فَأَقْبَلَ غُلَامٌ أَسْمَرُ اللَّوْنِ حَسَنُ الْوَجْهِ فَتَنَاوَلَهُ وَ وَضَعَهُ فِی مَکَانِهِ فَاسْتَقَامَ کَأَنَّهُ لَمْ یَزُلْ عَنْهُ وَ عَلَتْ لِذَلِکَ الْأَصْوَاتُ فَانْصَرَفَ خَارِجاً مِنَ الْبَابِ فَنَهَضْتُ مِنْ مَکَانِی أَتْبَعُهُ وَ أَدْفَعُ النَّاسَ عَنِّی یَمِیناً وَ شِمَالًا حَتَّی ظُنَّ بِیَ الِاخْتِلَاطُ فِی الْعَقْلِ وَ النَّاسُ یَفْرِجُونَ لِی وَ عَیْنِی لَا تُفَارِقُهُ حَتَّی انْقَطَعَ عَنِ النَّاسِ فَکُنْتُ أُسْرِعُ الشَّدَّ خَلْفَهُ وَ هُوَ یَمْشِی عَلَی تُؤَدَةِ السَّیْرِ وَ لَا أُدْرِکُهُ فَلَمَّا حَصَلَ بِحَیْثُ لَا أَحَدٌ یَرَاهُ غَیْرِی وَقَفَ وَ الْتَفَتَ إِلَیَّ فَقَالَ هَاتِ مَا مَعَکَ فَنَاوَلْتُهُ الرُّقْعَةَ فَقَالَ مِنْ غَیْرِ أَنْ یَنْظُرَ إِلَیْهَا قُلْ لَهُ لَا خَوْفَ عَلَیْکَ فِی هَذِهِ الْعِلَّةِ وَ یَکُونُ مَا لَا بُدَّ مِنْهُ بَعْدَ ثَلَاثِینَ سَنَةً قَالَ فَوَقَعَ عَلَیَّ الدَّمْعُ حَتَّی لَمْ أُطِقْ حَرَاکاً وَ تَرَکَنِی وَ انْصَرَفَ

ص: 58

قَالَ أَبُو الْقَاسِمِ فَأَعْلَمَنِی بِهَذِهِ الْجُمْلَةِ فَلَمَّا کَانَ سَنَةُ سَبْعٍ وَ سِتِّینَ اعْتَلَّ أَبُو الْقَاسِمِ وَ أَخَذَ یَنْظُرُ فِی أَمْرِهِ وَ تَحْصِیلِ جَهَازِهِ إِلَی قَبْرِهِ فَکَتَبَ وَصِیَّتَهُ وَ اسْتَعْمَلَ الْجِدَّ فِی ذَلِکَ فَقِیلَ لَهُ مَا هَذَا الْخَوْفُ وَ نَرْجُو أَنْ یَتَفَضَّلَ اللَّهُ بِالسَّلَامَةِ فَمَا عَلَیْکَ بِمَخُوفَةٍ فَقَالَ هَذِهِ السَّنَةُ الَّتِی خُوِّفْتُ فِیهَا فَمَاتَ فِی عِلَّتِهِ.

**[ترجمه]خرایج و جرایح: جعفر بن محمد بن قولویه روایت کرده است که در سال 307 به عزم حج بیت اللَّه وارد بغداد شدم و آن سالی بود که قرامطه، حجرالاسود را به جای خود برگردانده بودند. بزرگ ترین سعی من این بود که امسال را به حج بروم و ببینم چه کسی حجرالاسود را در جای خود نصب می کند، زیرا در خلال بعضی از کتاب ها دیده بودم که نوشته بود: «حجرالاسود را می ربایند و امام آن عصر، مجددا آن را در جای خود نصب می کند، چنان که در زمان حجاج بن یوسف، امام زین العابدین علیه السلام آن را در جای خود نهاد و به همان حال ماند.» ولی در بغداد بیماری سختی پیدا کردم، به طوری که جان خود را در معرض خطر دیدم و نتوانستم شخصا به حج بروم. ناچار شخصی به نام «ابن هشام» را نایب گرفتم و نامه سربسته ای به وی دادم که به حضرت امام زمان نوشته و در آن از مدت عمر خود و اینکه در این مرض می میرم یا نه، سؤال کرده بودم. به ابن هشام نایب خود گفتم: «تمام مقصود من این است که این نامه را به دست کسی برسانی که حجرالاسود را در جای خود می گذارد و جواب گرفته بیاوری. من هم تو را فقط برای این کار می فرستم.»

وقتی ابن هشام برگشت، نقل کرد که چون وارد مکه شدم و مردم قصد کردند که حجرالاسود را درجای خود نصب کنند، من مبلغی پول به عده ای از خدام حرم دادم تا راه باز کنند و من بتوانم آن کس که حجرالاسود را در جای خود می گذارد، ببینم. پس چند نفر از خدام را با خود نگاه داشتم که ازدحام جمعیت را به یکسو بزنند (و بدین گونه به نزدیک محل رسیدم). هر کس حجرالاسود را برداشت که در جای خود نصب کند، قرار نگرفت. تا اینکه جوانی گندمگون و زیباروی آمد، آن را برداشت و در جای خود گذارد، به طوری که گویی اصلا کنده نشده بود.در این موقع صدای شادی حاجیان از هر سو برخاست. سپس جوان مزبور از یکی از درهای مسجد خارج شد. من هم برخاستم و از هر طرف مردم را متفرق ساختم و به دنبال وی شتافتم. مردم هم به من راه می دادند و مرا دیوانه می پنداشتند، ولی من در آن گیر و دار چشم از او برنمی گرفتم، تا اینکه از میان جمعیت بیرون آمدم.

من با سرعت پشت سر او می دویدم و او آهسته راه می رفت، با این حال به او نمی رسیدم. وقتی به جایی رسیدم که جز من کسی او را نمی دید، ایستاد و به من نگریست و گفت: «آنچه با خودداری بیاور!» من هم نامه را به او دادم. بدون اینکه در آن بنگرد گفت: «بگو از این بیماری وحشت مدار که بعد از سی سال دیگر خواهی مرد!» در این وقت گریه ام گرفت و چندان گریستم که قدرت هر گونه حرکتی از من سلب شد. در همین حال مرا گذاشت و رفت.» ابن قولویه گفت: این داستان را ابن هشام بعد از مراجعت نقل کرد.

چون سال 367 رسید، ابن قولویه مریض شد.او به امور خود پرداخت و تهیه لوازم قبر را دید، وصیت خود را نوشت و در این باره سعی بلیغ مبذول می داشت.

از او می پرسیدند که این همه ترس برای چیست؟ امید است خداوند سلامتی بدهد، ترس ندارد. ولی ابن قولویه می گفت: «این همان سالی است که قبلا وعده مرگ مرا داده اند.» بالاخره هم در همان بیماری رحلت فرمود. - . خرایج و جرایح 1: 475 -

**[ترجمه]

بیان

فی سنة سبع و ثلاثین أی بعد ثلاثمائة ترک المئات لوضوحها اختصارا و ابن قولویه أستاذ المفید و قال الشیخ فی الرجال مات سنة ثمان و ستین و ثلاثمائة و کان وفاته فی أوائل الثمان فلم یعتبر فی هذا الخبر الکسر لقلته مع أن إسقاط ما هو أقل من النصف شائع فی الحساب (1).

**[ترجمه]عبارت «فی سنة سبع و ثلاثین» یعنی شصت و هفت سال بعد از سال سیصد، و صدگان هااز سال به جهت وضوح و اختصار ترک می شوند.ابن قولویه استاد شیخ مفید است. شیخ طوسی در کتاب رجال نوشته است: «وی به سال 368 وفات کرد.» وفات او در اوایل سال شصت و هشت بوده و در اینخبر (که شصت و هفت است) مقدار کسری را معتبر ندانسته اند، به خصوص که اسقاط کمتر از نصف هم در حساب شایع است.

**[ترجمه]

«42»

یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ: أَنَّ أَبَا مُحَمَّدٍ الدَّعْلَجِیَّ کَانَ لَهُ وَلَدَانِ وَ کَانَ مِنْ أَخْیَارِ أَصْحَابِنَا وَ کَانَ قَدْ سَمِعَ الْأَحَادِیثَ وَ کَانَ أَحَدُ وَلَدَیْهِ عَلَی الطَّرِیقَةِ الْمُسْتَقِیمَةِ وَ هُوَ أَبُو الْحَسَنِ کَانَ یُغَسِّلُ الْأَمْوَاتَ وَ وَلَدٌ آخَرُ یَسْلُکُ مَسَالِکَ الْأَحْدَاثِ فِی الْأَجْرَامِ وَ دُفِعَ إِلَی أَبِی مُحَمَّدٍ حَجَّةٌ یَحُجُّ بِهَا عَنْ صَاحِبِ الزَّمَانِ علیه السلام وَ کَانَ ذَلِکَ عَادَةَ الشِّیعَةِ وَقْتَئِذٍ فَدَفَعَ شَیْئاً مِنْهَا إِلَی ابْنِهِ الْمَذْکُورِ بِالْفَسَادِ وَ خَرَجَ إِلَی الْحَجِّ فَلَمَّا عَادَ حَکَی أَنَّهُ کَانَ وَاقِفاً بِالْمَوْقِفِ فَرَأَی إِلَی جَانِبِهِ شَابّاً حَسَنَ الْوَجْهِ أَسْمَرَ اللَّوْنِ بِذُؤَابَتَیْنِ مُقْبِلًا عَلَی شَأْنِهِ فِی الِابْتِهَالِ وَ الدُّعَاءِ وَ التَّضَرُّعِ وَ حُسْنِ الْعَمَلِ فَلَمَّا قَرُبَ نَفْرُ النَّاسِ الْتَفَتَ إِلَیَّ فَقَالَ یَا شَیْخُ أَ مَا تَسْتَحْیِی فَقُلْتُ مِنْ أَیِّ شَیْ ءٍ یَا سَیِّدِی قَالَ یُدْفَعُ إِلَیْکَ حَجَّةٌ عَمَّنْ تَعْلَمُ فَتَدْفَعُ مِنْهَا إِلَی فَاسِقٍ یَشْرَبُ الْخَمْرَ یُوشِکُ أَنْ تَذْهَبَ عَیْنُکَ هَذِهِ وَ أَوْمَأَ إِلَی عَیْنِی وَ أما [أَنَا] مِنْ ذَلِکَ إِلَی الْآنَ عَلَی وَجَلٍ وَ مَخَافَةٍ وَ سَمِعَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ مُحَمَّدُ بْنُ النُّعْمَانِ ذَلِکَ قَالَ فَمَا مَضَی عَلَیْهِ أَرْبَعُونَ یَوْماً بَعْدَ مَوْرِدِهِ حَتَّی خَرَجَ فِی عَیْنِهِ الَّتِی أَوْمَأَ إِلَیْهَا قَرْحَةٌ فَذَهَبَتْ.

**[ترجمه]خرایج و جرایح: روایت شده است که ابو محمد دعلجی، دو پسر داشت. او از برگزیدگان علمای ما بود و احادیث بسیار از ائمه علیهم السلام شنیده بود. یکی از پسرانش ابوالحسن نام داشت که مردی متدین بود و به غسل اموات اشتغال داشت. پسر دیگر راه انحراف و گناه را می پیمود.یک سال ابو محمد اجیر شد که به نیابت امام زمان علیه السلام به حج برود. این کار در آن موقع در میان شیعیان مرسوم بود.

ابو محمد مبلغی از پولی را که برای سفر حج گرفته بود، به پسری که اهل فساد بود داد و به حج رفت. بعد از مراجعت نقل کرد کهدر اثنای اعمال حج، در عرفات ایستاده بودم که جوانی خوشروی و گندمگون را که موی سرش از دو طرف گوشش دیده می شد، پهلوی خود در حال خشوع و دعاو زاری دیدم.وقتی نزدیک شد که مردم متفرق شوند، متوجه من شد و گفت: «ای شیخ! حیا نمی کنی؟» گفتم: «آقا از چه چیز حیا کنم؟» گفت: «پولی برای نیابت حج کسی که می دانی کیست به تو می دهند و تو آن را به فاسق شرابخواری می دهی؟ عنقریب این چشمت نابینا می شود.» و اشاره به چشم من کرد. من از آن موقع تاکنون بیمناک و خائف هستم.

(شیخ مفید) ابو عبداللَّه محمد بن محمد بن نعمان نیز این را شنید و گفت: «هنوز چهل روز از مراجعت وی از سفر مکه نگذشته بود که دملی در همان چشمی که حضرت اشاره فرموده بود پدید آمد و او نابینا شد.» - . خرایج و جرایح 1: 480 -

**[ترجمه]

«43»

یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ عَنْ أَبِی أَحْمَدَ بْنِ رَاشِدٍ عَنْ بَعْضِ إِخْوَانِهِ مِنْ أَهْلِ الْمَدَائِنِ قَالَ: کُنْتُ مَعَ رَفِیقٍ لِی حَاجّاً فَإِذَا شَابٌّ قَاعِدٌ عَلَیْهِ إِزَارٌ وَ رِدَاءٌ فَقَوَّمْنَاهُمَا مِائَةً وَ خَمْسِینَ دِینَاراً وَ فِی رِجْلِهِ نَعْلٌ صَفْرَاءُ مَا عَلَیْهَا غُبَارٌ وَ لَا أَثَرُ السَّفَرِ فَدَنَا مِنْهُ

ص: 59


1- 1. أخرجه فی کشف الغمّة ج 3 ص 411.

سَائِلٌ فَتَنَاوَلَ مِنَ الْأَرْضِ شَیْئاً فَأَعْطَاهُ فَأَکْثَرَ السَّائِلُ الدُّعَاءَ وَ قَامَ الشَّابُّ وَ ذَهَبَ وَ غَابَ فَدَنَوْنَا مِنَ السَّائِلِ فَقُلْنَا مَا أَعْطَاکَ قَالَ آتَانِی حَصَاةً مِنْ ذَهَبٍ قَدَّرْنَاهَا عِشْرِینَ مِثْقَالًا فَقُلْتُ لِصَاحِبِی مَوْلَانَا مَعَنَا وَ لَا نَعْرِفُهُ اذْهَبْ بِنَا فِی طَلَبِهِ فَطَلَبْنَا الْمَوْقِفَ کُلَّهُ فَلَمْ نَقْدِرْ عَلَیْهِ فَرَجَعْنَا وَ سَأَلْنَا عَنْهُ مَنْ کَانَ حَوْلَهُ فَقَالُوا شَابٌّ عَلَوِیٌّ مِنَ الْمَدِینَةِ یَحُجُّ فِی کُلِّ سَنَةٍ مَاشِیاً.

**[ترجمه]خرایج و جرایح : از ابو احمد بن راشد و او از یکی از برادران دینی اش از اهل مدائن، روایت کرده که گفت: با یکی از دوستان مشغول اعمال حج بودیم. ناگاه دیدم جوانی نشسته و قبا و ردایی به تن دارد که ما آن را صد و پنجاه دینار قیمت کردیم، و کفش زردی پوشیده بود که نه غبار گرفته بود و نه اثر سفر داشت.در این وقت فقیری به وی نزدیک شد و او هم چیزی از زمین برداشت و به او داد. فقیر هم دعای زیادی برای او کرد. سپس جوان برخاست و رفت و ناپدید گشت.

ما رفتیم پیش فقیر و پرسیدیم چه به تو داد؟ گفت: «سنگریزه های طلایی!» ما آن سنگریزه ها را بیست مثقال تخمین زدیم.من به رفیقم گفتم: «آقای ما با ماست و او را نمی شناسیم. برویم و او را پیدا کنیم.» تمام صحرای عرفات را گشتیم و او را پیدا نکردیم. سپس به جای اول مراجعت کردیم و از کسانی که اطراف او بودند، پرسیدیم که این شخص که بود؟ گفتند: «جوانی علوی از اهل مدینه است که هر سال پیاده به حج می آید.» - . خرایج و جرایح 2: 694 -

**[ترجمه]

«44»

یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ حَمْدَانَ عَنْ حَسَنِ بْنِ حُسَیْنٍ قَالَ: کُنْتُ فِی الطَّوَافِ فَشَکَکْتُ فِیمَا بَیْنِی وَ بَیْنَ نَفْسِی فِی الطَّوَافِ فَإِذَا شَابٌّ قَدِ اسْتَقْبَلَنِی حَسَنُ الْوَجْهِ فَقَالَ طُفْ أُسْبُوعاً آخَرَ.

**[ترجمه]خرایج و جرایح: حسن بن حسین می گوید: در حالی که مشغول طواف بودم، شک داشتم که چند بار طواف کرده ام؟ ناگاه دیدم جوانی نیکوروی نزد من آمد و گفت: «هفت شوط دیگر طواف کن.» - . خرایج و جرایح: 697 -

**[ترجمه]

«45»

شا، [الإرشاد] ابْنُ قُولَوَیْهِ عَنِ الْکُلَیْنِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ حَمْدَانَ الْقَلَانِسِیِّ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَمْرٍو الْعَمْرِیِّ رَحْمَةُ اللَّهِ عَلَیْهِ قَدْ مَضَی أَبُو مُحَمَّدٍ فَقَالَ لِی قَدْ مَضَی وَ لَکِنْ قَدْ خَلَّفَ فِیکُمْ مَنْ رَقَبَتُهُ مِثْلُ هَذِهِ وَ أَشَارَ بِیَدِهِ.

وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ فَتْحٍ مَوْلَی الزُّرَارِیِّ قَالَ: سَمِعْتُ أَبَا عَلِیِّ بْنَ مُطَهَّرٍ یَذْکُرُ أَنَّهُ رَآهُ وَ وَصَفَ لِی قَدَّهُ.

**[ترجمه]ارشاد القلوب: حمدان قلانسی می گوید: از عثمان بن سعید عمری (نایب اول امام زمان علیه السلام ) رحمة اللَّه علیه پرسیدم:«امام حسن عسکری علیه السلام وفات کرد؟ گفت: «آری، ولی فرزندی را میان شما گذاشت که گردنش مثل این است.» و با دست به گردن خود اشاره کرد.» - . ارشاد القلوب: 350 -

همچنین از فتح خادم ابو غالب زراری نقل می کند که گفت: «از ابوعلی بن مطهر شنیدم که خود وی امام زمان علیه السلام را دیده بود، و قد حضرت را برای من وصف کرد.» - . ارشاد القلوب: 350 -

**[ترجمه]

«46»

شا، [الإرشاد] بِالْإِسْنَادِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ (1)

عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ بْنِ صَالِحٍ: أَنَّهُ رَآهُ بِحِذَاءِ الْحَجَرِ وَ النَّاسُ یَتَجَاذَبُونَ عَلَیْهِ وَ هُوَ یَقُولُ مَا بِهَذَا أُمِرُوا.

**[ترجمه]ارشاد القلوب: علی بن محمد از ابی عبداللَّه بن صالح روایت کرده است که وی امام زمان را روبه روی حجرالاسود دیده است و می گفت: «در آن موقع کثرت جمعیت به حدی بود که به وی نیز صدمه می رسید، و آن حضرت می فرمودکه این طور نگفته اند طواف کنند.» - . ارشاد القلوب: 351 -

**[ترجمه]

«47»

شا، [الإرشاد] بِالْإِسْنَادِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ بْنِ صَالِحٍ وَ أَحْمَدَ بْنِ النَّضْرِ عَنِ الْقَنْبَرِیِّ قَالَ: جَرَی حَدِیثُ جَعْفَرِ بْنِ عَلِیٍّ فَذَمَّهُ فَقُلْتُ لَیْسَ غَیْرُهُ قَالَ بَلَی قُلْتُ فَهَلْ رَأَیْتَهُ قَالَ لَمْ أَرَهُ وَ لَکِنْ غَیْرِی رَآهُ قُلْتُ مَنْ غَیْرُکَ قَالَ قَدْ رَآهُ جَعْفَرٌ مَرَّتَیْنِ وَ لَهُ حَدِیثٌ.

**[ترجمه]ارشاد القلوب: ابی عبداللَّه بن صالح و احمد بن نظر از عنبری می گویند: در مجمعی از جعفر کذاب سخن به میان آمد. شخصی او را مذمت کرد. من گفتم: «جز او امامی نیست، چرا مذمت می کنی؟» گفت: «چرا! امامی دیگر هست.» گفتم: «آیا تو او را دیده ای؟» گفت: «من او را ندیده ام، ولی دیگری او را دیده است.» پرسیدم:«او کیست؟» گفت: «خود جعفر (کذاب) دو بار او را دیده است.» - . ارشاد القلوب: 351 -

**[ترجمه]

«48»

شا، [الإرشاد] بِالْإِسْنَادِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْکُوفِیِّ عَنْ جَعْفَرٍ الْمَکْفُوفِ عَنْ عَمْرٍو الْأَهْوَازِیِّ قَالَ: أَرَانِیهِ أَبُو مُحَمَّدٍ وَ قَالَ هَذَا صَاحِبُکُمْ.

**[ترجمه]ارشاد القلوب: ابو عمرو اهوازی می گوید: امام حسن عسکری علیه السلام فرزندش امام زمان را به من نشان داد و فرمود:«این صاحب شما است.» - . ارشاد القلوب: 351 -

**[ترجمه]

«49»

شا، [الإرشاد] ابْنُ قُولَوَیْهِ عَنِ الْکُلَیْنِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنِ الْحَسَنِ بْنِ

ص: 60


1- 1. ما بین العلامتین ساقط عن النسخة المطبوعة، و قد صححناه علی نسخة الکافی.

عَلِیٍّ النَّیْسَابُورِیِّ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِی نَصْرٍ طَرِیفٍ الْخَادِمِ: أَنَّهُ رَآهُ (1).

**[ترجمه]ارشاد القلوب: ابو نصر طریف خادم روایت کرده است که وی امام زمان علیه السلام را دیده است. - . ارشاد القلوب: 351 -

**[ترجمه]

«50»

مهج، [مهج الدعوات]: کُنْتُ أَنَا بِسُرَّ مَنْ رَأَی فَسَمِعْتُ سَحَراً دُعَاءَ الْقَائِمِ علیه السلام فَحَفِظْتُ مِنْهُ مِنَ الدُّعَاءِ لِمَنْ ذَکَرَهُ الْأَحْیَاءَ وَ الْأَمْوَاتَ وَ أَبْقِهِمْ أَوْ قَالَ وَ أَحْیِهِمْ فِی عِزِّنَا وَ مُلْکِنَا أَوْ سُلْطَانِنَا وَ دَوْلَتِنَا وَ کَانَ ذَلِکَ فِی لَیْلَةِ الْأَرْبِعَاءِ ثَالِثَ عَشَرَ ذِی الْقَعْدَةِ سَنَةَ ثَمَانٍ وَ ثَلَاثِینَ وَ سِتِّمِائَةٍ.

**[ترجمه]مهج الدعوات: سید بن طاووس می گوید: سحرگاهی در سامره صدای دعا خواندن حضرت قائم علیه السلام را شنیدم. از جمله حضرت برای کسانی که او را یاد کرده اند دعا می کرد و می فرمود: «زندگان و مردگانشان را ابقا فرما!» یا اینکه می فرمود: «آنها را در عزت و حکومت و سلطه و دولت ما زنده فرما!» و این در شب چهارشنبه سیزدهم ذی القعده سال 638 بود. - . مهج الدعوات: 353 -

**[ترجمه]

«51»

کشف، [کشف الغمة]: وَ أَنَا أَذْکُرُ مِنْ ذَلِکَ قِصَّتَیْنِ قَرُبَ عَهْدُهُمَا مِنْ زَمَانِی وَ حَدَّثَنِی بِهِمَا جَمَاعَةٌ مِنْ ثِقَاتِ إِخْوَانِی کَانَ فِی الْبِلَادِ الْحِلِّیَّةِ شَخْصٌ یُقَالُ لَهُ إِسْمَاعِیلُ بْنُ الْحَسَنِ الْهِرَقْلِیُّ مِنْ قَرْیَةٍ یُقَالُ لَهَا هِرَقْلُ مَاتَ فِی زَمَانِی وَ مَا رَأَیْتُهُ حَکَی لِی وَلَدُهُ شَمْسُ الدِّینِ قَالَ حَکَی لِی وَالِدِی أَنَّهُ خَرَجَ فِیهِ وَ هُوَ شَابٌّ عَلَی فَخِذِهِ الْأَیْسَرِ تُوثَةٌ(2) مِقْدَارَ قَبْضَةِ الْإِنْسَانِ وَ کَانَتْ فِی کُلِّ رَبِیعٍ تَتَشَقَّقُ وَ یَخْرُجُ مِنْهَا دَمٌ وَ قَیْحٌ وَ یَقْطَعُهُ أَلَمُهَا عَنْ کَثِیرٍ مِنْ أَشْغَالِهِ وَ کَانَ مُقِیماً بِهِرَقْلَ فَحَضَرَ إِلَی الْحِلَّةِ یَوْماً وَ دَخَلَ إِلَی مَجْلِسِ السَّعِیدِ رَضِیِّ الدِّینِ عَلِیِّ بْنِ طَاوُسٍ رَحِمَهُ اللَّهُ وَ شَکَا إِلَیْهِ مَا یَجِدُهُ وَ قَالَ أُرِیدُ أَنْ أُدَاوِیَهَا فَأَحْضَرَ لَهُ أَطِبَّاءَ الْحِلَّةِ وَ أَرَاهُمُ الْمَوْضِعَ فَقَالُوا هَذِهِ التُّوثَةُ فَوْقَ الْعِرْقِ الْأَکْحَلِ وَ عِلَاجُهَا خَطَرٌ وَ مَتَی قُطِعَتْ خِیفَ أَنْ یَنْقَطِعَ الْعِرْقُ فَیَمُوتَ فَقَالَ لَهُ السَّعِیدُ رَضِیُّ الدِّینِ قَدَّسَ اللَّهُ رُوحَهُ أَنَا مُتَوَجِّهٌ إِلَی بَغْدَادَ وَ رُبَّمَا کَانَ أَطِبَّاؤُهَا أَعْرَفَ وَ أَحْذَقَ مِنْ هَؤُلَاءِ فَأَصْحَبَنِی فَأَصْعَدُ مَعَهُ وَ أَحْضُرُ الْأَطِبَّاءَ فَقَالُوا کَمَا قَالَ أُولَئِکَ فَضَاقَ صَدْرُهُ فَقَالَ لَهُ السَّعِیدُ إِنَّ الشَّرْعَ قَدْ فَسَحَ لَکَ فِی الصَّلَاةِ فِی هَذِهِ الثِّیَابِ وَ عَلَیْکَ الِاجْتِهَادُ فِی الِاحْتِرَاسِ وَ لَا تُغَرِّرْ بِنَفْسِکَ فَاللَّهُ تَعَالَی قَدْ نَهَی عَنْ ذَلِکَ وَ رَسُولُهُ فَقَالَ لَهُ وَالِدِی إِذَا کَانَ الْأَمْرُ هَکَذَا وَ قَدْ حَصَلْتُ فِی بَغْدَادَ فَأَتَوَجَّهُ إِلَی

ص: 61


1- 1. راجع إرشاد المفید ص 329- 330 و الکافی ج 1 ص 331- 332.
2- 2.« التوثة» و هکذا« التوتة» لحمة متدلیة کالتوت أعنی الفرصاد قد تکون حمراء و قد تصیر سوداء و اغلب ما تخرج فی الخد و الوجنة، صعب العلاج حتّی الآن، و یظهر من الجوهریّ أن الصحیح« التوتة» لا التوثة.

زِیَارَةِ الْمَشْهَدِ الشَّرِیفِ بِسُرَّ مَنْ رَأَی عَلَی مُشَرِّفِهِ السَّلَامُ ثُمَّ أَنْحَدِرُ إِلَی أَهْلِی فَحَسَّنَ لَهُ ذَلِکَ فَتَرَکَ ثِیَابَهُ وَ نَفَقَتَهُ عِنْدَ السَّعِیدِ رَضِیِّ الدِّینِ وَ تَوَجَّهَ قَالَ فَلَمَّا دَخَلْتُ الْمَشْهَدَ وَ زُرْتُ الْأَئِمَّةَ علیهم السلام نَزَلْتُ السِّرْدَابَ وَ اسْتَغَثْتُ بِاللَّهِ تَعَالَی وَ بِالْإِمَامِ علیه السلام وَ قَضَیْتُ بَعْضَ اللَّیْلِ فِی السِّرْدَابِ وَ بَقِیتُ فِی الْمَشْهَدِ إِلَی الْخَمِیسِ ثُمَّ مَضَیْتُ إِلَی دِجْلَةَ وَ اغْتَسَلْتُ وَ لَبِسْتُ ثَوْباً نَظِیفاً وَ مَلَأْتُ إِبْرِیقاً کَانَ مَعِی وَ صَعِدْتُ أُرِیدُ الْمَشْهَدَ فَرَأَیْتُ أَرْبَعَةَ فُرْسَانٍ خَارِجِینَ مِنْ بَابِ السُّورِ وَ کَانَ حَوْلَ الْمَشْهَدِ قَوْمٌ مِنَ الشُّرَفَاءِ یَرْعَوْنَ أَغْنَامَهُمْ فَحَسِبْتُهُمْ مِنْهُمْ فَالْتَقَیْنَا فَرَأَیْتُ شَابَّیْنِ أَحَدُهُمَا عَبْدٌ مَخْطُوطٌ وَ کُلُّ وَاحِدٍ مِنْهُمْ مُتَقَلِّدٌ بِسَیْفٍ وَ شَیْخاً مُنَقِّباً بِیَدِهِ رُمْحٌ وَ الْآخَرُ مُتَقَلِّدٌ بِسَیْفٍ وَ عَلَیْهِ فرجیة مُلَوَّنَةٌ فَوْقَ السَّیْفِ وَ هُوَ مُتَحَنِّکٌ بِعَذَبَتِهِ فَوَقَفَ الشَّیْخُ صَاحِبُ الرُّمْحِ یَمِینَ الطَّرِیقِ وَ وَضَعَ کَعْبَ رُمْحِهِ فِی الْأَرْضِ وَ وَقَفَ الشَّابَّانِ عَنْ یَسَارِ الطَّرِیقِ وَ بَقِیَ صَاحِبُ الفرجیة عَلَی الطَّرِیقِ مُقَابِلَ وَالِدِی ثُمَّ سَلَّمُوا عَلَیْهِ فَرَدَّ عَلَیْهِمُ السَّلَامَ فَقَالَ لَهُ صَاحِبُ الفرجیة أَنْتَ غَداً تَرُوحُ إِلَی أَهْلِکَ فَقَالَ لَهُ نَعَمْ فَقَالَ لَهُ تَقَدَّمْ حَتَّی أَبْصُرَ مَا یُوجِعُکَ قَالَ فَکَرِهْتُ مُلَامَسَتَهُمْ وَ قُلْتُ أَهْلُ الْبَادِیَةِ مَا یَکَادُونَ یَحْتَرِزُونَ مِنَ النَّجَاسَةِ وَ أَنَا قَدْ خَرَجْتُ مِنَ الْمَاءِ وَ قَمِیصِی مَبْلُولٌ ثُمَّ إِنِّی مَعَ ذَلِکَ تَقَدَّمْتُ إِلَیْهِ فَلَزِمَنِی بِیَدِی وَ مَدَّنِی إِلَیْهِ وَ جَعَلَ یَلْمِسُ جَانِبِی مِنْ کَتِفِی إِلَی أَنْ أَصَابَتْ یَدُهُ التُّوثَةَ فَعَصَرَهَا بِیَدِهِ فَأَوْجَعَنِی ثُمَّ اسْتَوَی فِی سَرْجِ فَرَسِهِ کَمَا کَانَ فَقَالَ لِیَ الشَّیْخُ أَفْلَحْتَ یَا إِسْمَاعِیلُ فَتَعَجَّبْتُ مِنْ مَعْرِفَتِهِ بِاسْمِی فَقُلْتُ أَفْلَحْنَا وَ أَفْلَحْتُمْ إِنْ شَاءَ اللَّهُ قَالَ فَقَالَ هَذَا هُوَ الْإِمَامُ قَالَ فَتَقَدَّمْتُ إِلَیْهِ فَاحْتَضَنْتُهُ وَ قَبَّلْتُ فَخِذَهُ ثُمَّ إِنَّهُ سَاقَ وَ أَنَا أَمْشِی مَعَهُ مُحْتَضِنَهُ فَقَالَ ارْجِعْ فَقُلْتُ لَا أُفَارِقُکَ أَبَداً فَقَالَ الْمَصْلَحَةُ رُجُوعُکَ فَأَعَدْتُ عَلَیْهِ مِثْلَ الْقَوْلِ الْأَوَّلِ فَقَالَ الشَّیْخُ یَا إِسْمَاعِیلُ مَا تَسْتَحْیِی یَقُولُ لَکَ الْإِمَامُ مَرَّتَیْنِ ارْجِعْ وَ تُخَالِفُهُ فَجَهَّنِی بِهَذَا الْقَوْلِ فَوَقَفْتُ فَتَقَدَّمَ خُطُوَاتٍ وَ الْتَفَتَ إِلَیَّ وَ قَالَ إِذَا وَصَلْتَ بِبَغْدَادَ فَلَا بُدَّ أَنْ یَطْلُبَکَ أَبُو جَعْفَرٍ یَعْنِی الْخَلِیفَةَ الْمُسْتَنْصِرَ فَإِذَا

ص: 62

حَضَرْتَ عِنْدَهُ وَ أَعْطَاکَ شَیْئاً فَلَا تَأْخُذْهُ وَ قُلْ لِوَلَدِنَا الرَّضِیِّ لِیَکْتُبَ لَکَ إِلَی عَلِیِّ بْنِ عِوَضٍ فَإِنَّنِی أُوصِیهِ یُعْطِیکَ الَّذِی تُرِیدُ ثُمَّ سَارَ وَ أَصْحَابُهُ مَعَهُ فَلَمْ أَزَلْ قَائِماً أَبْصُرُهُمْ حَتَّی بَعُدُوا وَ حَصَلَ عِنْدِی أَسَفٌ لِمُفَارَقَتِهِ فَقَعَدْتُ إِلَی الْأَرْضِ سَاعَةً ثُمَّ مَشَیْتُ إِلَی الْمَشْهَدِ فَاجْتَمَعَ الْقُوَّامُ حَوْلِی وَ قَالُوا نَرَی وَجْهَکَ مُتَغَیِّراً أَوْجَعَکَ شَیْ ءٌ قُلْتُ لَا قَالُوا خَاصَمَکَ أَحَدٌ قُلْتُ لَا لَیْسَ عِنْدِی مِمَّا تَقُولُونَ خَبَرٌ لَکِنْ أَسْأَلُکُمْ هَلْ عَرَفْتُمُ الْفُرْسَانَ الَّذِینَ کَانُوا عِنْدَکُمْ فَقَالُوا هُمْ مِنَ الشُّرَفَاءِ أَرْبَابِ الْغَنَمِ فَقُلْتُ بَلْ هُوَ الْإِمَامُ علیه السلام فَقَالُوا الْإِمَامُ هُوَ الشَّیْخُ أَوْ صَاحِبُ الفرجیة فَقُلْتُ هُوَ صَاحِبُ الفرجیة فَقَالُوا أَرَیْتَهُ الْمَرَضَ الَّذِی فِیکَ فَقُلْتُ هُوَ قَبَضَهُ بِیَدِهِ وَ أَوْجَعَنِی ثُمَّ کَشَفْتُ رِجْلِی فَلَمْ أَرَ لِذَلِکَ الْمَرَضِ أَثَراً فَتَدَاخَلَنِی الشَّکُّ مِنَ الدَّهَشِ فَأَخْرَجْتُ رِجْلِیَ الْأُخْرَی فَلَمْ أَرَ شَیْئاً فَانْطَبَقَ النَّاسُ عَلَیَّ وَ مَزَّقُوا قَمِیصِی فَأَدْخَلَنِی الْقُوَّامُ خِزَانَةً وَ مَنَعُوا النَّاسَ عَنِّی وَ کَانَ نَاظِرُ بَیْنِ النَّهْرَیْنِ بِالْمَشْهَدِ فَسَمِعَ الضَّجَّةَ وَ سَأَلَ عَنِ الْخَبَرِ فَعَرَّفُوهُ فَجَاءَ إِلَی الْخِزَانَةِ وَ سَأَلَنِی عَنِ اسْمِی وَ سَأَلَنِی مُنْذُ کَمْ خَرَجْتَ مِنْ بَغْدَادَ فَعَرَّفْتُهُ أَنِّی خَرَجْتُ فِی أَوَّلِ الْأُسْبُوعِ فَمَشَی عَنِّی وَ بِتُّ فِی الْمَشْهَدِ وَ صَلَّیْتُ الصُّبْحَ وَ خَرَجْتُ وَ خَرَجَ النَّاسُ مَعِی إِلَی أَنْ بَعُدْتُ عَنِ الْمَشْهَدِ وَ رَجَعُوا عَنِّی وَ وَصَلْتُ إِلَی أَوَانَی (1)

فَبِتُّ بِهَا وَ بَکَّرْتُ مِنْهَا أُرِیدُ بَغْدَادَ فَرَأَیْتُ النَّاسَ مُزْدَحِمِینَ عَلَی الْقَنْطَرَةِ الْعَتِیقَةِ یَسْأَلُونَ کُلَّ مَنْ وَرَدَ عَلَیْهِمْ عَنِ اسْمِهِ وَ نَسَبِهِ وَ أَیْنَ کَانَ فَسَأَلُونِی عَنِ اسْمِی وَ مِنْ أَیْنَ جِئْتُ فَعَرَّفْتُهُمْ فَاجْتَمَعُوا عَلَیَّ وَ مَزَّقُوا ثِیَابِی وَ لَمْ یَبْقَ لِی فِی رُوحِی حُکْمٌ وَ کَانَ نَاظِرُ بَیْنِ النَّهْرَیْنِ

کَتَبَ إِلَی بَغْدَادَ وَ عَرَّفَهُمُ الْحَالَ ثُمَّ حَمَلُونِی إِلَی بَغْدَادَ وَ ازْدَحَمَ النَّاسُ عَلَیَّ وَ کَادُوا یَقْتُلُونَنِی مِنْ کَثْرَةِ الزِّحَامِ وَ کَانَ الْوَزِیرُ الْقُمِّیُّ قَدْ طَلَبَ السَّعِیدَ رَضِیَّ الدِّینِ وَ تَقَدَّمَ أَنْ یُعَرِّفَهُ صِحَّةَ هَذَا الْخَبَرِ

ص: 63


1- 1. أوانی کسکاری بلدة ببغداد.

قَالَ فَخَرَجَ رَضِیُّ الدِّینِ وَ مَعَهُ جَمَاعَةٌ فَوَافَیْنَا بَابَ النُّوبِیِّ فَرَدَّ أَصْحَابُهُ النَّاسَ عَنِّی فَلَمَّا رَآنِی قَالَ أَ عَنْکَ یَقُولُونَ قُلْتُ نَعَمْ فَنَزَلَ عَنْ دَابَّتِهِ وَ کَشَفَ فَخِذِی فَلَمْ یَرَ شَیْئاً فَغُشِیَ عَلَیْهِ سَاعَةً وَ أَخَذَ بِیَدِی وَ أَدْخَلَنِی عَلَی الْوَزِیرِ وَ هُوَ یَبْکِی وَ یَقُولُ یَا مَوْلَانَا هَذَا أَخِی وَ أَقْرَبُ النَّاسِ إِلَی قَلْبِی فَسَأَلَنِی الْوَزِیرُ عَنِ الْقِصَّةِ فَحَکَیْتُ لَهُ فَأَحْضَرَ الْأَطِبَّاءَ الَّذِینَ أَشْرَفُوا عَلَیْهَا وَ أَمَرَهُمْ بِمُدَاوَاتِهَا فَقَالُوا مَا دَوَاؤُهَا إِلَّا الْقَطْعُ بِالْحَدِیدِ وَ مَتَی قَطَعَهَا مَاتَ فَقَالَ لَهُمُ الْوَزِیرُ فَبِتَقْدِیرِ أَنْ یُقْطَعَ وَ لَا یَمُوتَ فِی کَمْ تَبْرَأُ فَقَالُوا فِی شَهْرَیْنِ وَ یَبْقَی فِی مَکَانِهَا حَفِیرَةٌ بَیْضَاءُ لَا یَنْبُتُ فِیهَا شَعْرٌ فَسَأَلَهُمُ الْوَزِیرُ مَتَی رَأَیْتُمُوهُ قَالُوا مُنْذُ عَشَرَةِ أَیَّامٍ فَکَشَفَ الْوَزِیرُ عَنِ الْفَخِذِ الَّذِی کَانَ فِیهِ الْأَلَمُ وَ هِیَ مِثْلُ أُخْتِهَا لَیْسَ فِیهَا أَثَرٌ أَصْلًا فَصَاحَ أَحَدُ الْحُکَمَاءِ هَذَا عَمَلُ الْمَسِیحِ فَقَالَ الْوَزِیرُ حَیْثُ لَمْ یَکُنْ عَمَلَکُمْ فَنَحْنُ نَعْرِفُ مَنْ عَمِلَهَا ثُمَّ إِنَّهُ أُحْضِرَ عِنْدَ الْخَلِیفَةِ الْمُسْتَنْصِرِ فَسَأَلَهُ عَنِ الْقِصَّةِ فَعَرَّفَهُ بِهَا کَمَا جَرَی فَتَقَدَّمَ لَهُ بِأَلْفِ دِینَارٍ فَلَمَّا حَضَرْتُ قَالَ خُذْ هَذِهِ فَأَنْفِقْهَا فَقَالَ مَا أَجْسُرُ آخُذُ مِنْهُ حَبَّةً وَاحِدَةً فَقَالَ الْخَلِیفَةُ مِمَّنْ تَخَافُ فَقَالَ مِنَ الَّذِی فَعَلَ مَعِی هَذَا قَالَ لَا تَأْخُذْ مِنْ أَبِی جَعْفَرٍ شَیْئاً فَبَکَی الْخَلِیفَةُ وَ تَکَدَّرَ وَ خَرَجَ مِنْ عِنْدِهِ وَ لَمْ یَأْخُذْ شَیْئاً قَالَ عَلِیُّ بْنُ عِیسَی عَفَا اللَّهُ عَنْهُ کُنْتُ فِی بَعْضِ الْأَیَّامِ أَحْکِی هَذِهِ الْقِصَّةَ لِجَمَاعَةٍ عِنْدِی وَ کَانَ هَذَا شَمْسُ الدِّینِ مُحَمَّدٌ وَلَدُهُ عِنْدِی وَ أَنَا لَا أَعْرِفُهُ فَلَمَّا انْقَضَتِ الْحِکَایَةُ قَالَ أَنَا وَلَدُهُ لِصُلْبِهِ فَعَجِبْتُ مِنْ هَذَا الِاتِّفَاقِ وَ قُلْتُ لَهُ هَلْ رَأَیْتَ فَخِذَهُ وَ هِیَ مَرِیضَةٌ فَقَالَ لَا لِأَنِّی أَصْبُو عَنْ ذَلِکَ وَ لَکِنِّی رَأَیْتُهَا بَعْدَ مَا صَلَحَتْ وَ لَا أَثَرَ فِیهَا وَ قَدْ نَبَتَ فِی مَوْضِعِهَا شَعْرٌ وَ سَأَلْتُ السَّیِّدَ صَفِیَّ الدِّینِ مُحَمَّدَ بْنَ مُحَمَّدِ بْنِ بَشِیرٍ الْعَلَوِیَّ الْمُوسَوِیَّ وَ نَجْمَ الدِّینِ حَیْدَرَ بْنَ الْأَیْسَرِ رَحِمَهُمَا اللَّهُ تَعَالَی وَ کَانَا مِنْ أَعْیَانِ النَّاسِ وَ سَرَاتِهِمْ وَ ذَوِی الْهَیْئَاتِ مِنْهُمْ وَ کَانَا صَدِیقَیْنِ لِی وَ عَزِیزَیْنِ عِنْدِی فَأَخْبَرَانِی بِصِحَّةِ الْقِصَّةِ وَ أَنَّهُمَا رَأَیَاهَا فِی حَالِ

ص: 64

مَرَضِهَا وَ حَالِ صِحَّتِهَا.

وَ حَکَی لِی وَلَدُهُ هَذَا أَنَّهُ کَانَ بَعْدَ ذَلِکَ شَدِیدَ الْحُزْنِ لِفِرَاقِهِ علیه السلام حَتَّی إِنَّهُ جَاءَ إِلَی بَغْدَادَ وَ أَقَامَ بِهَا فِی فَصْلِ الشِّتَاءِ وَ کَانَ کُلَّ أَیَّامٍ یَزُورُ سَامَرَّاءَ وَ یَعُودُ إِلَی بَغْدَادَ فَزَارَهَا فِی تِلْکَ السَّنَةِ أَرْبَعِینَ مَرَّةً طَمَعاً أَنْ یَعُودَ لَهُ الْوَقْتُ الَّذِی مَضَی أَوْ یُقْضَی لَهُ الْحَظُّ بِمَا قَضَی وَ مَنِ الَّذِی أَعْطَاهُ دَهْرَهُ الرِّضَا أَوْ سَاعَدَهُ بِمَطَالِبِهِ صَرْفَ الْقَضَاءِ فَمَاتَ رَحِمَهُ اللَّهُ بِحَسْرَتِهِ وَ انْتَقَلَ إِلَی الْآخِرَةِ بِغُصَّتِهِ وَ اللَّهُ یَتَوَلَّاهُ وَ إِیَّانَا بِرَحْمَتِهِ بِمَنِّهِ وَ کَرَامَتِهِ وَ حَکَی لِیَ السَّیِّدُ بَاقِی بْنُ عطوةَ الْحَسَنِیُّ أَنَّ أَبَاهُ عطوةَ کَانَ آدَرَ(1) وَ کَانَ زَیْدِیَّ الْمَذْهَبِ وَ کَانَ یُنْکِرُ عَلَی بَنِیهِ الْمَیْلَ إِلَی مَذْهَبِ الْإِمَامِیَّةِ وَ یَقُولُ لَا أُصَدِّقُکُمْ وَ لَا أَقُولُ بِمَذْهَبِکُمْ حَتَّی یَجِی ءَ صَاحِبُکُمْ یَعْنِی الْمَهْدِیَّ علیه السلام فَیُبْرِئَنِی مِنْ هَذَا الْمَرَضِ وَ تَکَرَّرَ هَذَا الْقَوْلُ مِنْهُ فَبَیْنَا نَحْنُ مُجْتَمِعُونَ عِنْدَ وَقْتِ الْعِشَاءِ الْآخِرَةِ إِذَا أَبُونَا یَصِیحُ وَ یَسْتَغِیثُ بِنَا فَأَتَیْنَاهُ سِرَاعاً فَقَالَ الْحَقُوا صَاحِبَکُمْ فَالسَّاعَةَ خَرَجَ مِنْ عِنْدِی فَخَرَجْنَا فَلَمْ نَرَ أَحَداً فَعُدْنَا إِلَیْهِ وَ سَأَلْنَاهُ فَقَالَ إِنَّهُ دَخَلَ إِلَیَّ

شَخْصٌ وَ قَالَ یَا عطوةُ فَقُلْتُ مَنْ أَنْتَ فَقَالَ أَنَا صَاحِبُ بَنِیکَ قَدْ جِئْتُ لِأُبْرِئَکَ مِمَّا بِکَ ثُمَّ مَدَّ یَدَهُ فَعَصَرَ قَرْوَتِی وَ مَشَی وَ مَدَدْتُ یَدِی فَلَمْ أَرَ لَهَا أَثَراً قَالَ لِی وَلَدُهُ وَ بَقِیَ مِثْلَ الْغَزَالِ لَیْسَ بِهِ قَلَبَةٌ وَ اشْتَهَرَتْ هَذِهِ الْقِصَّةُ وَ سَأَلْتُ عَنْهَا غَیْرَ ابْنِهِ فَأَخْبَرَ عَنْهَا فَأَقَرَّ بِهَا.

و الأخبار عنه علیه السلام فی هذا الباب کثیرة و أنه رآه جماعة قد انقطعوا فی طریق الحجاز و غیرها فخلصهم و أوصلهم إلی حیث أرادوا و لو لا التطویل لذکرت منها جملة و لکن هذا القدر الذی قرب عهده من زمانی کاف.

**[ترجمه]کشف الغمه:علی بن عیسی اربلی می گوید: من هم در این خصوص (یعنی کسانی که حضرت را دیده اند) دو حکایت نقل می کنم که قریب به زمان ما واقع شده است. این دو حکایت را جماعتی از موثقین برادران دینی، برای من هم نقل کرده اند.حکایت این است: شخصی در نواحی حله سکونت داشت که او را اسماعیل بن حسن هرقلی می گفتند و اهل قریه «هرقل» بود. وی در زمان من وفات یافت و من او را ندیدم، ولی پسر او شمس الدین می گفت: پدرم نقل می کرد که در ایام جوانی، جراحتی به پهنی کف دست آدمی در ران چپم پیدا شد.این جراحت در فصل بهار می شکافت و خون و چرک از آن بیرون می آمد و درد آن مرا از بسیاری از کارهایم بازمی داشت. در آن موقع در «هرقل» بودم. روزی آمدم به حله و به خانه سید رضی الدین علی بن طاوس (ره) رفتم و از ناراحتی خود نزد وی درد دل کردم و گفتم: «می خواهم در شهر آن را مداوا کنم.» او سید اطبای حله را خواست و محل درد را به آنها نشان داد. اطبا گفتند: «این زخم در بالای رگ اکحل قرار گرفته و معالجه آن خطرناک است. این جراحت را باید برید، ولی اگر بریدند، رگ هم قطع می شود و شخص می میرد.»

سیّد رضی الدین بن طاوس، قدس اللَّه روحه، به من گفت: «من می خواهم به بغداد بروم، و بسا هست که اطبای آنجا حاذق تر باشند. بهتر این است که تو هم بیایی.» سید علیه الرحمه مرا با خود برد و وارد بغداد شدیم. در آنجا نیز اطبا را خواست و موضع درد را به آنها نشان داد. آنها هم همان جوابی را دادند که اطبای حله گفته بودند. من از این حیث دلتنگ شدم.

در این موقع سید بن طاوس فرمود: «شرع تو را از لحاظ نماز گزاردن در این لباس در وسعت گذارده. فقط باید سعی کنی حتی الامکان از خون و نجاست دوری جویی و بی جهت خود را ناراحت مکنی که خدا و رسولش تو را از این عمل نهی فرموده اند.» (یعنی حالا که اطبا چنین می گویند، به همین حال باش و از حیث لباس برای نماز گزاردن در زحمت مباش.)

من گفتم: «حالا که چنین است و به بغداد آمده ام، از همین جا می روم سامره برای زیارت و از آنجا به وطن باز می گردم.» سید بن طاوس این فکر را تحسین کرد. پس اثاث خود را نزد سید گذاردم و حرکت کردم.

چون وارد سامره شدم، ائمه علیهم السلام را زیارت کردم. سپس از سرداب پایین رفتم و پاسی از شب را در سرداب گذراندم و خدا و امام را به کمک طلبیدم و تا روز پنجشنبه در سامره ماندم. آنگاه رفتم کنار شط دجله، غسل کردم و لباس تمیزی پوشیدم و آبخوری که با خود داشتم، پر کردم و بیرون آمدم که به شهر برگردم.در آن حال دیدم چهار نفر سوار از در حصار شهر بیرون می آیند. در اطراف شط عده ای از سادات هم گوسفندان خود را می چرانیدند، لذا گمان کردم که سواران از آنها هستند.وقتی به هم رسیدیم، دیدم یکی از آنها جوانی است که تازه خط محاسن بر صورتش نقش بسته و هر چهار نفر شمشیری حمایل دارند. یک نفرشان پیرمردی بود که نیزه ای در دست داشت و دیگری، شمشیری حمایل کرده، نقاب به صورت داشت و قبایی روی شمشیر پوشیده و گوشه آن را از زیر بغل گذرانیده بود.

پیرمرد نیزه دار در سمت راست جاده ایستاد و ته نیزه خود را به زمین زد. آن دو جوان هم در سمت چپ ایستادند و شخص قبا پوش هم در وسط راه مقابل من ایستاد. آنها به من سلام کردند و من هم جواب آنها را دادم. مرد قباپوش به من گفت: «تو فردا می خواهی نزد کسانت بروی؟» گفتم آری. گفت: «بیا جلو تا جراحتی که تو را رنج می دهد ببینم.» من نمی خواستم که آنها با من تماس پیدا کنند و پیش خود گفتم مردم بیابانگرد، از نجاست پرهیزی ندارند و من هم از آب بیرون آمده و لباسم خیس است.

با این وصف نزد وی رفتم. او دست مرا گرفت و به طرف خود کشید و با دست دوشم را تا پایین لمس کرد، تا آنکه دستش به جراحت خورد و آن را طوری فشار داد که دردم گرفت.سپس مانند اول سوار اسب شد. در این هنگام پیرمرد نیزه به دست گفت: «اسماعیل! راحت شدی؟» من تعجب کردم که از کجا اسم مرا می داند. گفتم: «ما و شما ان شاء اللَّه راحت و رستگار هستیم.»

بعد پیرمرد گفت: «این آقا امام زمان علیه السلام است.» با شنیدن این کلام پیش رفتم و همان طور که سوار بود، پای حضرتش را بوسیدم. سپس به راه افتادند و من با آنها می رفتم ! امام علیه السلام فرمود: «برگرد!» گفتم: «من ابدا از شما جدا نمی شوم.» فرمود:«صلاح در این است که برگردی!» ولی من همان جواب را دادم. پیرمرد گفت:«ای اسماعیل، شرم نمی کنی! دو بار امام به تو می گوید برگرد و گوش نمی گیری؟» ناچار توقف کردم .

امام چند قدم رفت و سپس رو به من کرد و فرمود: «وقتی به بغداد رسیدی، حتما ابو جعفر (یعنی المستنصر باللَّه خلیفه عباسی) تو را می طلبد. وقتی نزد او رفتی و چیزی به تو داد، قبول مکن و به فرزند ما رضی (سید بن طاوس) بگو که توصیه ای برای تو به علی بن عوض بنویسد. من به وی سفارش می کنم چیزی را که می خواهی

به تو بدهد.»

آنگاه با همراهانش حرکت فرمود. من همچنان ایستاده آنها را می نگریستم تا از نظرم دور شدند. من که از جدایی آن حضرت متأسف بودم، لحظه ای روی زمین نشستم. آنگاه برخاستم و وارد شهر شدم و به حرم مطهر رفتم. خدام حرم دور مرا گرفتند و گفتند: «روی تو را چنان می بینیم که با اول تغییر کرده است. آیا هنوز احساس درد می کنی؟» گفتم نه! گفتند: «کسی با تو نزاع کرده؟» گفتم:«نه!من از آنچه شما می گویید خبری ندارم، ولی از شما سؤال می کنم آیا سوارانی را که نزد شما بودند، می شناسید؟» گفتند: «آنها از سادات و صاحبان گوسفندان هستند.» گفتم:«نه! او امام زمان علیه السلام بود!» گفتند: «امام آن پیرمردبود یا مرد قباپوش؟» گفتم:«همان مرد قباپوش امام بود.» گفتند:«جراحتی را که داشتی به او نشان دادی؟» گفتم: «خود او با دست آن را فشار داد و مرا به درد آورد.»

سپس جلو آنها لباس را بالا زدم و پایم را بیرون آوردم، اما از آن بیماری اثری ندیدم. من از کثرت اضطراب تردید کردم که کدام پایم درد می کرد. به همین جهت پای چپم را نیز بیرون آوردم و نگاه کردم، اما اثری ندیدم.وقتی مردم این را مشاهده کردند، شادی کنان به سوی من هجوم آوردند و لباسم را برای تبرک پاره پاره کردند. خدام مرا به خزانه بردند و جمعیت را از آمدن به طرف من منع کردند. ناظر بین النهرین آن روز در سامره بود. چون آن سر و صدا را شنید، پرسیده بود که چه خبر است؟ گفته بودند:«مریضی به برکت امام زمان علیه السلام شفا یافته است.» ناظر در خزانه آمد، اسم مرا پرسید و گفت:«چند روز است که از بغداد بیرون آمده ای؟» گفتم: «اول هفته از بغداد خارج شدم.» او رفت و من آن شب را در سامره ماندم و چون نماز صبح را خواندم، از شهر بیرون آمدم. مردم هم متوجه شدند و با من آمدند. ولی وقتی از شهر دور شدم، مردم برگشتند.

شب را در «اوانا» خوابیدم و صبح آن روز از آنجا عازم بغداد شدم. دیدم جمعیت روی پل عتیق ازدحام کرده و از هر کس وارد می شود، نام و نسبش را می پرسند و می گویند کجا بودی؟ از من هم پرسیدند که نامت چیست و از کجا می آیی؟ من هم خود را معرفی کردم. ناگهان به طرف من هجوم آوردند و لباسم را پاره پاره کردند و هر تکه آن را به عنوان تبرک بردند، به طوری که دیگر حالی برایم نماند.

علت این بود که ناظر امور بین النهرین، نامه ای به بغداد نوشته و ماجرای مرا گزارش داده بود. آنگاه مردم مرا به بغداد بردند و چنان ازدحامی شد که نزدیک بود از کثرت جمعیت تلف شوم.وزیر قمی(ابن علقمی شیعی)، سید رضی الدین ابن طاوس را خواست تا در این باره تحقیقاتی کرده و صحت خبر مزبور را به اطلاع وی برساند. رضی الدین هم با اصحاب خود نزدیک دروازه «نوبی» به من برخوردند. همراهان وی مردم را از اطراف من پراکنده ساختند. وقتی مرا دید گفت: «این خبر را از تو می دهند؟» گفتم آری. آنگاه از مرکوب خود پیاده شد، پای مرا گشود و اثری از زخم سابق ندید.سید همان جا لحظه ای به حالت بیهوشی افتاد. سپس دست مرا گرفت و نزد وزیر آورد و در حالی که می گریست گفت: «مولانا! این برادر من و نزدیک ترین مردم به من است.»

وزیر شرح واقعه را جویا شد و من از اول تا آخر را برای او حکایت کردم. وزیر اطباییرا که قبلا آن زخم را دیده بودند، احضار کرد و گفت: «جراحت پای این مرد را که دیده اید معالجه کنید!» اطبا گفتند: «تنها راه علاج این زخم این است که با آهن قطع بشود و اگر قطع شد، می میرد.» وزیر گفت: «به فرض اینکه قطع کنید و نمیرد، چقدر طول می کشد که بهبود یابد؟» گفتند: «دو ماه طول می کشد و بعد از بهبودی، در جای آن گودی سفیدی باقی می ماند که دیگر در جای آن موی نمی روید.» وزیر پرسید: «شما چه وقت آن را دیده اید؟» گفتند: «ده روز پیش.» وزیر پای مرا که قبلا مجروح بود، نشان داد که مانند پای دیگر هیچ گونه علامتی که حاکی از سابقه درد باشد در آن دیده نمی شد.

یکی از اطبا فریاد کشید و گفت: «این کار عیسی بن مریم است!» وزیر گفت: «وقتی معلوم شد که کار شما نیست، ما خود می دانیم که کار کیست!» سپس خلیفه وزیر را احضار کرد و ماجرا را از وی پرسید. وزیر هم واقعه را برای خلیفه نقل کرد. خلیفه مرا احضار کرد، هزار دینار به من داد و گفت این را بگیر و به مصرف خود برسان. گفتم: «جرات نمی کنم که یک دینار آن را بردارم.» خلیفه گفت: «از کی می ترسی؟» گفتم: «از همان کسی که مرا مورد عنایت قرار داد، زیرا گفت که چیزی از ابو جعفر قبول مکن.» خلیفه از شنیدن این کلام گریست و مکدر شد. آنگاه من بدون اینکه چیزی از وی بپذیرم بیرون آمدم.

علی بن عیسی اربلی (مؤلف کشف الغمه) می گوید: یک روز من این حکایت را برای جمعی که نزد من بودند نقل می کردم. شمس الدین پسر اسماعیل هرقلی هم حاضر بود، ولی من او را نمی شناختم. وقتی حکایت تمام شد؛ گفت: «من فرزند او هستم.»

من از این حسن اتفاق تعجب کردم و از وی پرسیدم:«آیا ران پدرت را در وقتی که مجروح بود، دیده بودی؟» گفت: «نه، زیرا من در آن موقع طفل بودم، ولی وقتی بهبودی یافت، دیدم که اثری از زخم نداشت و در جای آن جراحت مو روییده بود.»

همچنین من این حکایت را از سید صفی الدین محمد بن محمد بن بشیر علوی موسوی و نجم الدین حیدر بن ایسر رحمة اللَّه علیهما که هر دو از مردم سرشناس بودند و با من سابقه دوستی داشتند و نزد من بسیار عزیز بودند، پرسیدم. آنها نیز حکایت را تصدیق کردند و گفتند: «ما آن جراحت را در حال بیماری اسماعیل و جای آن را در موقع بهبودی اش در ران وی دیدیم.» و نیز شمس الدین فرزند او نقل می کرد که اسماعیل بعد از این واقعه، از فراق آن حضرت سخت محزون بود، تا جایی که در فصل زمستان در بغداد توقف کرد و هر چند روز، برای زیارت به سامره می رفت و باز به بغداد برمی گشت. حتی در آن سال چهل بار به زیارت عسکریین علیهما السلام رفت، به این امید که بار دیگر حضرت را ببیند وبه مقصود خود برسد و تقدیر با وی مساعدت کند، ولی او در حسرت دیدار مجدد حضرت مرد و با غصه او به جهان باقی انتقال یافت. خدا با رحمت و منت کرمش متولی امور او و ما باشد.

نیز در کشف الغمه می نویسد: سید باقی بن عطوه حسنی برای من حکایت می کرد که پدرش عطوه، بیضه اش ورم کرده بود. او زیدی مذهب بود و نمی گذاشت که فرزندانش مایل به مذهب شیعه شوند و می گفت: «من عقیده شما را تصدیق نمی کنم، مگر اینکه صاحب شما مهدی بیاید و مرا از این مرض شفا دهد.» ما این سخن را مکرر از وی می شنیدیم.

در یکی از شب ها موقع نماز عشا که همه در یک جا جمع بودیم، دیدیم پدرمان فریاد می کشد و ما را به کمک می طلبد. با شتاب به سوی او رفتیم. وقتی ما را دید گفت: «برسید به صاحب خودتان که الساعه از پیش من رفت!» ما همه بیرون رفتیم، ولی هیچ کس را ندیدیم.

سپس برگشتیم پیش پدرمان و جریان را از وی پرسیدیم. پدرم گفت: «شخصی نزد من آمد و گفت: «ای عطوه!» گفتم: «تو کیستی؟» گفت: «من صاحب فرزندانت هستم و آمده ام که تو را از این بیماری برهانم.» آنگاه دست برد به موضع درد و آن را فشار داد و رفت. وقتی دست بردم اثری از ورم سابق در آن ندیدم.»

سید باقی می گفت: «پدرم بعد از این واقعه همچون آهو سرحال و چابک بود و دیگر از درد بیضه رنج نمی برد!» این داستان در همه جا مشهور گشت. من از دیگران غیر از فرزندش هم پرسیدم و آن را اعتراف کردند .

سپس اربلی می گوید: «این گونه اخبار و اطلاعات از حضرت در این باب بسیار است. مانند جماعتی که در راه مکه از کاروان وامانده بودند و حضرت آنها را نجات داد و به کاروان و مقصد رسانید که اگر به درازا نمی کشید، قسمتی از آن را نقل می کردم، ولی همین دو حکایت که نزدیک به زمان ما به وقوع پیوسته، کافی است.» - . کشف الغمة 2: 493 -

**[ترجمه]

بیان

التوثة لم أرها فی اللغة و یحتمل أن یکون اللوثة بمعنی الجرح

ص: 65


1- 1. آدر کآزر: من به الادرة و هو انفتاق الصفاق بحیث یقع القصب فی الصفن و یکون الخصیة منتفخا بذلک.

و الاسترخاء و عذبة کل شی ء بالتحریک طرفه و یقال جَهَّهُ أی رَدَّهُ قبیحا قوله لأنی أصبو عن ذلک کان یمنعنی شرة الصبا عن التوجه إلی ذلک أو کنت طفلا لا أعقل ذلک قال الجوهری صبا یصبو صبوة أی مال إلی الجهل و الفتوة و قال القروة أن یعظم جلد البیضتین لریح فیه أو ماء أو لنزول الأمعاء و قال قولهم ما به قَلَبَةٌ أی لیست به علة.

**[ترجمه]کلمه «توثة» را در لغت ندیده ام و ممکن است «لوثة» به معنای زخم و طلب راحتی باشد. و «عذبة کل شیء» به تحریک ذال، نوک آن است و عبارت «جهّه» یعنی آن شیء زشت را رد کرد. عبارت «لانی اصبو عن ذلک» یعنی حرص و نشاط کودکی، مرا از توجه به آن باز می داشت. یا به این معناست که کودکی بودم که آن امر را نمی فهمیدم. جوهری می گوید: «صبا یصبو صبوة» یعنی به نادانی و خیره سری جوانی میل پیدا کرد و گفته: کلمه «قروة»آن است که پوست بیضه به خاطر وجود باد یا آبی در آن یا به خاطر پایین آمدن امعای شخص بزرگ شود. و گفته: عبارت «ما به غلبة» یعنی درد و مشکلی ندارد.

**[ترجمه]

أقول

روی المفید و الشهید و مؤلف المزار الکبیر رحمهم الله فی مزاراتهم بأسانیدهم عن علی بن محمد بن عبد الرحمن التستری قال مررت ببنی رؤاس فقال لی بعض إخوانی لو ملت بنا إلی مسجد صعصعة فصلینا فیه فإن هذا رجب و یستحب فیه زیارة هذه المواضع المشرفة التی وطئها الموالی بأقدامهم و صلوا فیها و مسجد صعصعة منها.

قال فملت معه إلی المسجد و إذا ناقة معقلة مرحلة قد أنیخت بباب المسجد فدخلنا و إذا برجل علیه ثیاب الحجاز و عمة کعمتهم قاعد یدعو بهذا الدعاء فحفظته أنا و صاحبی ثم سجد طویلا و قام فرکب الراحلة و ذهب فقال لی صاحبی تراه الخضر فما بالنا لا نکلمه کأنما أمسک علی ألسنتنا فخرجنا فلقینا ابن أبی رواد الرؤاسی فقال من أین أقبلتما قلنا من مسجد صعصعة و أخبرناه بالخبر فقال هذا الراکب یأتی مسجد صعصعة فی الیومین و الثلاثة لا یتکلم قلنا من هو قال فمن تریانه أنتما قلنا نظنه الخضر علیه السلام فقال فأنا و الله لا أراه إلا من الخضر محتاج إلی رؤیته فانصرفا راشدین فقال لی صاحبی هو و الله صاحب الزمان.

**[ترجمه]شیخ مفید و شیخ محمد بن مشهدی مؤلف مزار کبیر رحمة اللَّه علیهما، در کتاب مزارشان با اسناد خود از علی بن محمد بن عبدالرحمن شوشتری روایت کرده اند که گفت: وقتی گذارم به طایفه «بنی رواس» افتاد. یکی از برادران دینی به من گفت: «خوب است با هم به مسجد «صعصعه» برویم و در آن نماز بگزاریم. چه که این ماه، ماه رجب است و در این ماه زیارت این اماکن شریفه که ائمه علیهم السلام در آن قدم نهاده و نماز گزارده اند، مستحب است.» من هم با او به مسجد صعصعه رفتم.

چون به در مسجد رسیدیم، دیدم شتری زانو بسته و در مسجد خوابیده است.وقتی وارد مسجد شدیم، دیدیم مردی در لباس حجازی که عمامه ای مثل آنها به سر گذاشته، نشسته و دعایی را می خواند که من و رفیقم آن را از حفظ کردیم. آنگاه سجده ای طولانی کرد، سپس برخاست، سوار شتر شد و رفت. رفیقم گفت:«این مرد خضر بود. افسوس که با وی سخن نگفتیم، مثل اینکه مهر به دهان ما زد!» پس از نماز از مسجد بیرون آمدیم. در میان راه ابن ابی داود رواسی را ملاقات کردیم. پرسید: «از کجا می آیید؟» گفتیم: «از مسجد صعصعه» و سپس آن چه را که دیده بودیم، به اطلاع وی نیز رساندیم.ابن ابی داود گفت: «این مرد در هر دو روز یا سه روزی یک بار به مسجد می آید و با کسی هم سخن نمی گوید.» پرسیدیم: «او کیست؟»پرسید: «شما گمان کردید کی بود؟» گفتیم: «به نظر ما او خضر است.» ولی او گفت: «به خدا قسم او کسی است که خضر نیازمند به ملاقات اوست. پس بروید که ان شاء اللَّه به حق می رسید.» در این وقت رفیقم گفت: «واللَّه او صاحب الزمان علیه السلام بود!»

**[ترجمه]

«52»

کا، [الکافی] عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِی مُحَمَّدٍ الْوَجْنَائِیِّ: أَنَّهُ أَخْبَرَهُ عَمَّنْ رَآهُ علیه السلام خَرَجَ مِنَ الدَّارِ قَبْلَ الْحَادِثِ بِعَشَرَةِ أَیَّامٍ وَ هُوَ یَقُولُ اللَّهُمَّ إِنَّکَ تَعْلَمُ أَنَّهَا أَحَبُّ الْبِقَاعِ (1)

لَوْ لَا الطَّرْدُ أَوْ کَلَامٌ نَحْوُ هَذَا.

**[ترجمه]کافی: ابو محمد وجناییمی گوید: شخصی که حضرت صاحب الزمان علیه السلام را دیده بود می گفت: «آن حضرت را ده روز پیش از حادثه رحلت پدرش امام حسن عسکری علیه السلام دیده است که می گفت: «خداوندا! تو می دانی که اینجا (سامره) برای توطن من بهترین جاهاست، ولی اگر جلوگیری نکنند.» یا کلامی به این مضمون می گفت.» - . کافی 1: 194 -

**[ترجمه]

بیان

لعل المراد بالحادث وفاة أبی محمد علیه السلام و الضمیر فی أنها راجع إلی سامراء.

ص: 66


1- 1. فی المصدر ج 1 ص 331« من أحبّ البقاع».

**[ترجمه]شاید منظور از «حادث»، وفات امام عسکری علیه السلام باشد و ضمیر در کلمه «انها» به سامراء راجع است.

**[ترجمه]

«53»

ک، [إکمال الدین] حَدَّثَنَا أَبُو الْأَدْیَانِ (1) قَالَ: کُنْتُ أَخْدُمُ الْحَسَنَ بْنَ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ مُوسَی بْنِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیهم السلام وَ أَحْمِلُ کُتُبَهُ إِلَی الْأَمْصَارِ فَدَخَلْتُ إِلَیْهِ فِی عِلَّتِهِ الَّتِی تُوُفِّیَ فِیهَا صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ فَکَتَبَ مَعِی کُتُباً وَ قَالَ تَمْضِی بِهَا إِلَی الْمَدَائِنِ فَإِنَّکَ سَتَغِیبُ خَمْسَةَ عَشَرَ یَوْماً فَتَدْخُلُ إِلَی سُرَّ مَنْ رَأَی یَوْمَ الْخَامِسَ عَشَرَ وَ تَسْمَعُ الْوَاعِیَةَ فِی دَارِی وَ تَجِدُنِی عَلَی الْمُغْتَسَلِ قَالَ أَبُو الْأَدْیَانِ فَقُلْتُ یَا سَیِّدِی فَإِذَا کَانَ ذَلِکَ فَمَنْ قَالَ مَنْ طَالَبَکَ بِجَوَابَاتِ کُتُبِی فَهُوَ الْقَائِمُ بَعْدِی فَقُلْتُ زِدْنِی فَقَالَ مَنْ یُصَلِّی عَلَیَّ فَهُوَ الْقَائِمُ بَعْدِی فَقُلْتُ زِدْنِی فَقَالَ مَنْ أَخْبَرَ بِمَا فِی الْهِمْیَانِ فَهُوَ الْقَائِمُ بَعْدِی ثُمَّ مَنَعَتْنِی هَیْبَتُهُ أَنْ أَسْأَلَهُ مَا فِی الْهِمْیَانِ وَ خَرَجْتُ بِالْکُتُبِ إِلَی الْمَدَائِنِ وَ أَخَذْتُ جَوَابَاتِهَا وَ دَخَلْتُ سُرَّ مَنْ رَأَی یَوْمَ الْخَامِسَ عَشَرَ کَمَا قَالَ لِی علیه السلام فَإِذَا أَنَا بِالْوَاعِیَةِ فِی دَارِهِ وَ إِذَا أَنَا بِجَعْفَرِ بْنِ عَلِیٍّ أَخِیهِ بِبَابِ الدَّارِ وَ الشِّیعَةُ حَوْلَهُ یُعَزُّونَهُ وَ یُهَنِّئُونَهُ فَقُلْتُ فِی نَفْسِی إِنْ یَکُنْ هَذَا الْإِمَامَ فَقَدْ حَالَتِ (2) الْإِمَامَةُ لِأَنِّی کُنْتُ أَعْرِفُهُ بِشُرْبِ النَّبِیذِ وَ یُقَامِرُ فِی الْجَوْسَقِ وَ یَلْعَبُ بِالطُّنْبُورِ فَتَقَدَّمْتُ فَعَزَّیْتُ وَ هَنَّیْتُ فَلَمْ یَسْأَلْنِی عَنْ شَیْ ءٍ ثُمَّ خَرَجَ عَقِیدٌ فَقَالَ یَا سَیِّدِی قَدْ کُفِّنَ أَخُوکَ فَقُمْ لِلصَّلَاةِ عَلَیْهِ فَدَخَلَ جَعْفَرُ بْنُ عَلِیٍّ وَ الشِّیعَةُ مِنْ حَوْلِهِ یَقْدُمُهُمُ السَّمَّانُ وَ الْحَسَنُ بْنُ عَلِیٍّ قَتِیلُ الْمُعْتَصِمِ الْمَعْرُوفُ بِسَلَمَةَ فَلَمَّا صِرْنَا فِی الدَّارِ إِذَا نَحْنُ بِالْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ عَلَی نَعْشِهِ مُکَفَّناً فَتَقَدَّمَ جَعْفَرُ بْنُ عَلِیٍّ لِیُصَلِّیَ عَلَی أَخِیهِ فَلَمَّا هَمَّ بِالتَّکْبِیرِ خَرَجَ صَبِیٌّ بِوَجْهِهِ سُمْرَةٌ بِشَعْرِهِ قَطَطٌ بِأَسْنَانِهِ تَفْلِیجٌ فَجَبَذَ رِدَاءَ جَعْفَرِ بْنِ عَلِیٍّ وَ قَالَ تَأَخَّرْ یَا عَمِّ فَأَنَا أَحَقُّ بِالصَّلَاةِ عَلَی أَبِی فَتَأَخَّرَ جَعْفَرٌ وَ قَدِ ارْبَدَّ وَجْهُهُ فَتَقَدَّمَ الصَّبِیُّ فَصَلَّی

ص: 67


1- 1. سند الحدیث هکذا: و وجدت مثبتا فی بعض الکتب المصنفة فی التواریخ، و لم أسمعه .... قال أبو الحسن بن علیّ بن محمّد بن خشاب قال: حدّثنا أبو الأدیان، راجع کمال الدین ج 2 ص 149 و 150.
2- 2. فی المصدر: بطلت.

عَلَیْهِ وَ دُفِنَ إِلَی جَانِبِ قَبْرِ أَبِیهِ علیهما السلام ثُمَّ قَالَ یَا بَصْرِیُّ هَاتِ جَوَابَاتِ الْکُتُبِ الَّتِی مَعَکَ فَدَفَعْتُهَا إِلَیْهِ وَ قُلْتُ فِی نَفْسِی هَذِهِ اثْنَتَانِ بَقِیَ الْهِمْیَانُ ثُمَّ خَرَجْتُ إِلَی جَعْفَرِ بْنِ عَلِیٍّ وَ هُوَ یَزْفِرُ فَقَالَ لَهُ حَاجِزٌ الْوَشَّاءُ یَا سَیِّدِی مَنِ الصَّبِیُّ لِیُقِیمَ عَلَیْهِ الْحُجَّةَ فَقَالَ وَ اللَّهِ مَا رَأَیْتُهُ قَطُّ وَ لَا عَرَفْتُهُ فَنَحْنُ جُلُوسٌ إِذْ قَدِمَ نَفَرٌ مِنْ قُمَّ فَسَأَلُوا عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ فَعَرَفُوا مَوْتَهُ فَقَالُوا فَمَنْ نُعَزِّی فَأَشَارَ النَّاسُ إِلَی جَعْفَرِ بْنَ عَلِیٍّ فَسَلَّمُوا عَلَیْهِ وَ عَزَّوْهُ وَ هَنَّئُوهُ وَ قَالُوا مَعَنَا کُتُبٌ وَ مَالٌ فَتَقُولُ مِمَّنِ الْکُتُبُ وَ کَمِ الْمَالُ فَقَامَ یَنْفُضُ أَثْوَابَهُ وَ یَقُولُ یُرِیدُونَ مِنَّا أَنْ نَعْلَمَ الْغَیْبَ قَالَ فَخَرَجَ الْخَادِمُ فَقَالَ مَعَکُمْ کُتُبُ فُلَانٍ وَ فُلَانٍ وَ هِمْیَانٌ فِیهِ أَلْفُ دِینَارٍ عَشَرَةُ دَنَانِیرَ مِنْهَا مُطَلَّسَةٌ(1) فَدَفَعُوا الْکُتُبَ وَ الْمَالَ وَ قَالُوا الَّذِی وَجَّهَ بِکَ لِأَجْلِ ذَلِکَ هُوَ الْإِمَامُ فَدَخَلَ جَعْفَرُ بْنُ عَلِیٍّ عَلَی الْمُعْتَمِدِ وَ کَشَفَ لَهُ ذَلِکَ فَوَجَّهَ الْمُعْتَمِدُ خَدَمَهُ فَقَبَضُوا عَلَی صَقِیلَ الْجَارِیَةِ وَ طَالَبُوهَا بِالصَّبِیِّ فَأَنْکَرَتْهُ وَ ادَّعَتْ حَمْلًا بِهَا لِتُغَطِّیَ عَلَی حَالِ الصَّبِیِّ فَسُلِّمَتْ إِلَی ابْنِ أَبِی الشَّوَارِبِ الْقَاضِی وَ بَغَتَهُمْ مَوْتُ عُبَیْدِ اللَّهِ بْنِ یَحْیَی بْنِ خَاقَانَ فَجْأَةً وَ خُرُوجُ صَاحِبِ الزِّنْجِ بِالْبَصْرَةِ فَشُغِلُوا بِذَلِکَ عَنِ الْجَارِیَةِ فَخَرَجَتْ عَنْ أَیْدِیهِمْ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ لَا شَرِیکَ لَهُ.

**[ترجمه]کمال الدین: ابوالادیان می گوید: من خادم امام حسن عسکری علیه السلام بودم و نامه های حضرتش را به شهرها می بردم. در مرض منجر فوتش به خدمتش رسیدم. ایشان نامه هایی نوشت و فرمود: «این ها را بگیر و به این شهرها برو. سفرت پانزده روز به طول میانجامد. چون روز آخر وارد سامره شوی، صدای شیون از خانه من می شنوی و خواهی دید که مرا غسل می دهند.»

گفتم: «آقا! بعد از رحلت شما چه کسی جانشین شما خواهد بود؟» فرمود: «آن کس که پاسخ نامه های مرا از تو طلب کند، او جانشین من است.» گفتم: «بیشتر توضیح دهید. فرمود: آن کس که بر من نماز میگزارد، جانشین من است. گفتم: بیشتر بفرمایید.» گفت: «هر کس خبر داد که در انبان چیست، او قائم و جانشین من است.» در اینجا هیبت آقا مرا گرفت که سؤال کنم در انبان چیست.

بدین گونه نامه ها را برداشتم و به شهرهایی که فرموده بود بردم، و جواب های آنها را گرفتم و روز پانزدهم وارد سامره شدم. همان طور که فرموده بود، دیدم صدای شیون و ناله از خانه حضرت بلند است و برادرش جعفر بن علی (جعفر کذاب) دم در خانه است و شیعیان اطراف او را گرفته اند و در مرگ آن حضرت، تسلیت و به خاطر مقام امامتش، تهنیت اشمی گویند.

من پیش خود گفتم: «اگر این امام باشد، منصب امامت از میان رفته است!» زیرا من او را می شناختم که شراب می خورد و با قماربازی در قصر و ساز و ضرب سر و کار داشت! ولی برای امتحان پیش او رفتم و مثل دیگران به وی تسلیت و تهنیت گفتم. ولی او چیزی از من نخواست. آنگاه عقید غلام امام حسن عسکری علیه السلام آمد و به او گفت: «آقا! برادرت را کفن کردند. برخیز و بر او نماز بگذار.» جعفر در حالی که شیعیان هم اطراف او را گرفته بودند و سمان و حسن بن علی، معروف به سلمه که به دستور معتصم خلیفه او را به قتل رساندند در جلوی آنها قرار داشتند، وارد خانه شدند.

وقتی آماده نماز شدیم. دیدم حضرت را کفن کرده و گذارده اند. همین که جعفر خواست تکبیر بگوید، بچه گندمگونی که موی سرش سیاه و زنگی و کوتاه، و میان دندان هایش باز بود، بیرون آمد و ردای جعفر را کشید و گفت: «عمو! کنار برو که من در نماز گزاردن بر پدرم از تو سزاوارترم.» جعفر عقب رفت و رنگش تغییر کرد. بچه هم جلو ایستاد و بر امام نمازگزارد و آن حضرت را پهلوی قبر پدرش، امام علی النقی علیه السلام مدفون ساختند.

آنگاه همان بچه رو کرد به جانب من و گفت: «جواب های نامه ها که آورده ای بیاور!» من هم نامه ها را به وی تسلیم کردم و پیش خود گفتم:«این دو علامت(جانشین امام که یکی نماز گزاردن بر حضرت و دیگر مطالبه جواب نامه ها) ظاهر شد. فعلا جریان انبان باقیمانده است.» آنگاه به سراغ جعفر رفتم. دیدم در مرگ برادرش ناله می کند. در آن موقع «حاجز وشاء» آمد و به جعفر گفت: «آقا! آن بچه کی بود؟اگر ادعا دارد که پسر امام است، لازم بود که از وی دلیل بخواهید.» جعفر گفت: «به خدا قسم من تاکنون او را ندیده بودم و نشناختم.»

در همان وقت که ما نشسته بودیم، جمعی از قم آمدند و سراغ امام حسن عسکری علیه السلام را گرفتند. به آنها گفتند که حضرت رحلت فرمود. پرسیدند: «پس جانشین او کیست؟» مردم اشاره به جعفر کردند و گفتند: «این است.»

آنها هم آمدند، سلام کردند وبه خاطر مرگ برادرش به او تسلیت و به خاطر امامتش به او تبریک گفتند. سپس گفتند: «نامه ها و اموالی نزد ما هست. بفرمایید که نامه ها از کیست و اموال چقدر است؟» جعفر از جا برخاست و در حالی که دامن خود را می تکاند گفت: «اینها از ما می خواهند که غیب بدانیم!»

در این وقت خادمی از اندرون آمد و گفت: «شما نامه فلانی و فلانی را آورده اید و انبانی دارید که هزار دینار در آن است که سکه ده دیناری آن صاف شده است.» آنها هم نامه ها و اموال را به آن خادم دادند و گفتند:«کسی که تو را به خاطر این فرستاده، امام علیه السلام است.»

چون جعفر این ماجرا را دید، رفت پیش معتمد خلیفه و جریان را نقل کرد. معتمد هم خدمتکاران خود را فرستاد تا صیقل، کنیز امام حسن عسکری علیه السلام را آوردند و بچه را از وی مطالبه کرد. صیقل وجود بچه را منکر شد و گفت من آبستن هستم و هنوز وضع حمل نکرده ام. او این را بدین جهت گفت تا امر آن بچه را پوشیده دارد.

سپس صیقل را به ابن ابی شوارب قاضی سپردند (که نزد وی به سر برد تا وضع او روشن شود)، ولی ناگهان از یک طرف عبیداللَّه بن یحیی بن خاقان (وزیر) مرد و از طرفی، صاحب الزنج در بصره قیام کرد و آنها مشغول به این امور شدند و از نگهداری صیقل، کنیز امام حسن عسکری علیه السلام (مادر امام زمان علیه السلام ) غفلت کردند و او از شر آنها آسوده گشت. و الحمد لله رب العالمین لا شریک له. - . کمال الدین: 431 -

**[ترجمه]

بیان

الجوسق القصر و جبذ أی جذب و فی النهایة اربدّ وجهه أی تغیر إلی الغبرة و قیل الربدة لون بین السواد و الغبرة.

**[ترجمه]کلمه «جوسق» به معنای قصر است و عبارت «جبذ»، یعنی جذب کرد. و در نهایة می گوید عبارت «اربدّ وجهه» یعنی رنگش به تیرگی متغیر شد و گفته شده: «ربدة» رنگی بین سیاهی و خاکستری است.

**[ترجمه]

«54»

أَقُولُ وَ رُوِیَ فِی بَعْضِ تَأْلِیفَاتِ أَصْحَابِنَا عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ حَمْدَانَ عَنْ أَبِی مُحَمَّدٍ عِیسَی بْنِ مَهْدِیٍّ الْجَوْهَرِیِّ قَالَ: خَرَجْتُ فِی سَنَةِ ثَمَانٍ وَ سِتِّینَ وَ مِائَتَیْنِ إِلَی الْحَجِّ وَ کَانَ قَصْدِی الْمَدِینَةَ حَیْثُ صَحَّ عِنْدَنَا أَنَّ صَاحِبَ الزَّمَانِ قَدْ ظَهَرَ فَاعْتَلَلْتُ وَ قَدْ خَرَجْنَا مِنْ فَیْدٍ(2)

فَتَعَلَّقَتْ نَفْسِی بِشَهْوَةِ السَّمَکِ وَ التَّمْرِ فَلَمَّا وَرَدْتُ الْمَدِینَةَ وَ لَقِیتُ بِهَا

ص: 68


1- 1. أی ممحوة نقشها.
2- 2. فید: قلعة قرب مکّة.

إِخْوَانَنَا بَشَّرُونِی بِظُهُورِهِ علیه السلام بِصَابِرَ.

فَصِرْتُ إِلَی صَابِرَ فَلَمَّا أَشْرَفْتُ عَلَی الْوَادِی رَأَیْتُ عُنَیْزَاتٍ عِجَافاً فَدَخَلْتُ الْقَصْرَ فَوَقَفْتُ أَرْقُبُ الْأَمْرَ إِلَی أَنْ صَلَّیْتُ الْعِشَاءَیْنِ وَ أَنَا أَدْعُو وَ أَتَضَرَّعُ وَ أَسْأَلُ فَإِذَا أَنَا بِبَدْرٍ الْخَادِمِ یَصِیحُ بِی یَا عِیسَی بْنَ مَهْدِیٍّ الْجَوْهَرِیُّ ادْخُلْ فَکَبَّرْتُ وَ هَلَّلْتُ وَ أَکْثَرْتُ مِنْ حَمْدِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ الثَّنَاءِ عَلَیْهِ فَلَمَّا صِرْتُ فِی صَحْنِ الْقَصْرِ رَأَیْتُ مَائِدَةً مَنْصُوبَةً فَمَرَّ بِیَ الْخَادِمُ إِلَیْهَا فَأَجْلَسَنِی عَلَیْهَا وَ قَالَ لِی مَوْلَاکَ یَأْمُرُکَ أَنْ تَأْکُلَ مَا اشْتَهَیْتَ فِی عِلَّتِکَ وَ أَنْتَ خَارِجٌ مِنْ فَیْدٍ فَقُلْتُ حَسْبِی بِهَذَا بُرْهَاناً فَکَیْفَ آکُلُ وَ لَمْ أَرَ سَیِّدِی وَ مَوْلَایَ فَصَاحَ یَا عِیسَی کُلْ مِنْ طَعَامِکَ فَإِنَّکَ تَرَانِی فَجَلَسْتُ عَلَی الْمَائِدَةِ فَنَظَرْتُ فَإِذَا عَلَیْهَا سَمَکٌ حَارٌّ یَفُورُ وَ تَمْرٌ إِلَی جَانِبِهِ أَشْبَهُ التُّمُورِ بِتُمُورِنَا وَ بِجَانِبِ التَّمْرِ لَبَنٌ فَقُلْتُ فِی نَفْسِی عَلِیلٌ وَ سَمَکٌ وَ تَمْرٌ وَ لَبَنٌ فَصَاحَ بِی یَا عِیسَی أَ تَشُکُّ فِی أَمْرِنَا أَ فَأَنْتَ أَعْلَمُ بِمَا یَنْفَعُکَ وَ یَضُرُّکَ فَبَکَیْتُ وَ اسْتَغْفَرْتُ اللَّهَ تَعَالَی وَ أَکَلْتُ مِنَ الْجَمِیعِ وَ کُلَّمَا رَفَعْتُ یَدِی مِنْهُ لَمْ یَتَبَیَّنْ مَوْضِعُهَا فِیهِ فَوَجَدْتُهُ أَطْیَبَ مَا ذُقْتُهُ فِی الدُّنْیَا فَأَکَلْتُ مِنْهُ کَثِیراً حَتَّی اسْتَحْیَیْتُ فَصَاحَ بِی لَا تَسْتَحْیِ یَا عِیسَی فَإِنَّهُ مِنْ طَعَامِ الْجَنَّةِ لَمْ تَصْنَعْهُ یَدُ مَخْلُوقٍ فَأَکَلْتُ فَرَأَیْتُ نَفْسِی لَا یَنْتَهِی عَنْهُ مِنْ أَکْلِهِ فَقُلْتُ یَا مَوْلَایَ حَسْبِی فَصَاحَ بِی أَقْبِلْ إِلَیَّ فَقُلْتُ فِی نَفْسِی آتِی مَوْلَایَ وَ لَمْ أَغْسِلْ یَدِی فَصَاحَ بِی یَا عِیسَی وَ هَلْ لِمَا أَکَلْتَ غَمَرٌ فَشَمِمْتُ یَدِی وَ إِذَا هِیَ أَعْطَرُ مِنَ الْمِسْکِ وَ الْکَافُورِ فَدَنَوْتُ مِنْهُ علیه السلام فَبَدَا لِی نُورٌ غَشِیَ بَصَرِی وَ رَهِبْتُ حَتَّی ظَنَنْتُ أَنَّ عَقْلِی قَدِ اخْتَلَطَ فَقَالَ لِی یَا عِیسَی مَا کَانَ لَکَ أَنْ تَرَانِی لَوْ لَا الْمُکَذِّبُونَ الْقَائِلُونَ بِأَیْنَ هُوَ وَ مَتَی کَانَ وَ أَیْنَ وُلِدَ وَ مَنْ رَآهُ وَ مَا الَّذِی خَرَجَ إِلَیْکُمْ مِنْهُ وَ بِأَیِّ شَیْ ءٍ نَبَّأَکُمْ وَ أَیِّ مُعْجِزٍ أَتَاکُمْ أَمَا وَ اللَّهِ لَقَدْ دَفَعُوا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ مَعَ مَا رَوَوْهُ وَ قَدَّمُوا عَلَیْهِ وَ کَادُوهُ وَ قَتَلُوهُ وَ کَذَلِکَ آبَائِی علیهم السلام وَ لَمْ یُصَدِّقُوهُمْ وَ نَسَبُوهُمْ إِلَی السِّحْرِ وَ خِدْمَةِ الْجِنِّ إِلَی مَا تَبَیَّنَ

ص: 69

یَا عِیسَی فَخَبِّرْ أَوْلِیَاءَنَا مَا رَأَیْتَ وَ إِیَّاکَ أَنْ تُخْبِرَ عَدُوَّنَا فَتُسْلَبَهُ فَقُلْتُ یَا مَوْلَایَ ادْعُ لِی بِالثَّبَاتِ فَقَالَ لَوْ لَمْ یُثَبِّتْکَ اللَّهُ مَا رَأَیْتَنِی وَ امْضِ بِنَجْحِکَ رَاشِداً فَخَرَجْتُ أُکْثِرُ حَمْدَ اللَّهِ وَ شُکْراً.

**[ترجمه]مؤلف (علامه مجلسی) می گوید: در یکی از کتب علمای ما، از ابو محمد عیسی بن مهدی جوهری روایت کرده است که گفت: در سال 260 به آهنگ حج بیت اللَّه از وطن بیرون آمدم.

مقصد من مدینه بود، زیرا بر ما ثابت شده بود که امام زمان ظهور کرده است. من بیمار گشتم و وقتی از پرهیز بیرون آمدم، میل به خوردن ماهی و خرما پیدا کردم. موقعی که وارد مدینه شدم و برادران دینی خود (شیعیان) را ملاقات کردم، آنها نیز مژده دادند که حضرت در محلی بنام «صابر» ظهور کرده است.

من هم به طرف صابر رفتم.وقتی به آن بیابان رسیدم، چند رأس بزغاله لاغر دیدم و قصری هم در آنجا بود. بزغاله ها رفتند میان قصر و من در آنجا ماندم و مراقب مطلب بودم، تا آنکه نماز مغرب و عشا را خواندم و دعا و تضرع کردم. ناگاه «بدر»، خادم امام حسن عسکری علیه السلام را دیدم که گفت: «ای عیسی بن مهدی جوهری، وارد شو!» من از شنیدن این حرف تکبیر و تهلیل گفتم و بسیار حمد الهی بجا آوردم.

هنگامی که وارد حیاط قصر شدم، سفره غذایی را دیدم که گسترده شده. خادم به من دستور داد که کنار سفره بنشینم. او مرا پهلوی سفره نشاند و گفت: «آقایت به تو دستور می دهد که هر چه در موقع رفع پرهیز می خواستی، حالا بخور.» من گفتم: «همین دلیل برای من کافی است. من چگونه غذا بخورم با اینکه هنوز آقای خود را ندیده ام؟» باز او بانگ زد: «ای عیسی! غذا بخور که مرا خواهی دید.»

من هم نشستم سر سفره. دیدم ماهی گرمی که می جوشید در سفره نهاده و کنار آن نیز خرمایی که شباهت تامی به خرمای ما دارد، گذارده اند و پهلوی آن هم دوغ است. در این هنگام مرا صدا زد و گفت: «ای عیسی! آیا باز هم در امر ما شک داری؟ آیا تو بهتر می دانی چه چیزی برایت نافع است و چه چیز ضرر دارد یا من؟» من گریستم و استغفار کردم و از آنچه در سفره بود خوردم.

هر بار که دست از غذا برمی داشتم، جای دستم معلوم نبود. من غذای آن سفره را لذیذترین غذای دنیا دیدم و چندان خوردم که شرم کردم بیشتر تناول کنم. ولی او بانگ زد و گفت: «ای عیسی! شرم نکن که این از غذای بهشتی است و دست مخلوق آن را نپخته است.» من هم باز شروع به خوردن کردم. دیدم دلم نمی خواهد دست از آن بردارم و سیر نمی شوم ، ولی پیش خود گفتم که کافی است.

در این وقت باز مرا صدا زد و گفت: «بیا نزد من!» من پیش خود گفتم: «آقای من آمد و من هنوز دستم را نشسته ام!» حضرت صدا زد و گفت: «ای عیسی! آیا این غذا که خورده ای محتاج به شستن دست است؟» من دستم را بوییدم و دیدم از مشک و کافور خوشبوتر است. آنگاه به وی نزدیک شدم؛ نوری از او آشکار گشت که دیدگانم راخیره کرد و طوری سراسیمه گشتم که گمان کردم اختلال حواس پیدا کرده ام .

فرمود: «اگر تکذیب کنندگان من نمی گفتند که او در کجاست و چه وقت بوده و در کجا متولد شده، و کی او را دیده، و چه کسی از پیش او آمده است که به شما اطلاع دهد و چه چیز به شما خبر داده، و چه معجزه ای برای شما آورده است، لزومی نداشت که مرا ببینی.ولی به خدا قسم مردم امیرالمؤمنین علیه السلام را با اینکه می دیدند و از وی روایت می کردند و به خدمتش می رسیدند، عقب زدند و نزدیک بود آن حضرت را به قتل رسانند.همچنین مقام سایر پدران مرا پایین آوردند، آنها را تصدیق نکردند و معجزات آنها را سحر و تسخیر جن شمردند، تا هنگامی که حقیقت ادعای آنها روشن شد.ای عیسی! آنچه دیدی به دوستان ما برسان و به دشمنان ما مگو.»

گفتم: آقا! دعا کن که خداوند مرا در این عقیده ثابت بدارد!» فرمود: «اگر خداوند تو را ثابت قدم نمی داشت؛ مرا نمی دیدی! پس برو که همیشه رستگار و پیروز هستی.» من هم بیرون آمدم، در حالی که بی نهایت حمد و شکر خدا را می کردم. - . الهدایة الکبری: 373 -

**[ترجمه]

«55»

أَقُولُ رَوَی السَّیِّدُ عَلِیُّ بْنُ عَبْدِ الْحَمِیدِ فِی کِتَابِ السُّلْطَانِ الْمُفَرِّجِ عَنْ أَهْلِ الْإِیمَانِ عِنْدَ ذِکْرِ مَنْ رَأَی الْقَائِمَ علیه السلام قَالَ: فَمِنْ ذَلِکَ مَا اشْتَهَرَ وَ ذَاعَ وَ مَلَأَ الْبِقَاعَ وَ شَهِدَ بِالْعِیَانِ أَبْنَاءُ الزَّمَانِ وَ هُوَ قِصَّةُ أبو [أَبِی] رَاجِحٍ الْحَمَّامِیِّ بِالْحِلَّةِ وَ قَدْ حَکَی ذَلِکَ جَمَاعَةٌ مِنَ الْأَعْیَانِ الْأَمَاثِلِ وَ أَهْلِ الصِّدْقِ الْأَفَاضِلِ مِنْهُمُ الشَّیْخُ الزَّاهِدُ الْعَابِدُ الْمُحَقِّقُ شَمْسُ الدِّینِ مُحَمَّدُ بْنُ قَارُونَ سَلَّمَهُ اللَّهُ تَعَالَی قَالَ کَانَ الْحَاکِمُ بِالْحِلَّةِ شَخْصاً یُدْعَی مَرْجَانَ الصَّغِیرَ فَرُفِعَ إِلَیْهِ أَنَّ أَبَا رَاجِحٍ هَذَا یَسُبُّ الصَّحَابَةَ فَأَحْضَرَهُ وَ أَمَرَ بِضَرْبِهِ فَضُرِبَ ضَرْباً شَدِیداً

مُهْلِکاً عَلَی جَمِیعِ بَدَنِهِ حَتَّی إِنَّهُ ضُرِبَ عَلَی وَجْهِهِ فَسَقَطَتْ ثَنَایَاهُ وَ أَخْرَجَ لِسَانَهُ فَجَعَلَ فِیهِ مِسَلَّةً مِنَ الْحَدِیدِ(1)

وَ خَرَقَ أَنْفَهُ وَ وَضَعَ فِیهِ شَرَکَةً مِنَ الشَّعْرِ وَ شَدَّ فِیهَا حَبْلًا وَ سَلَّمَهُ إِلَی جَمَاعَةٍ مِنْ أَصْحَابِهِ وَ أَمَرَهُمْ أَنْ یَدُورُوا بِهِ أَزِقَّةَ الْحِلَّةِ وَ الضَّرْبُ یَأْخُذُ مِنْ جَمِیعِ جَوَانِبِهِ حَتَّی سَقَطَ إِلَی الْأَرْضِ وَ عَایَنَ الْهَلَاکَ فَأُخْبِرَ الْحَاکِمُ بِذَلِکَ فَأَمَرَ بِقَتْلِهِ فَقَالَ الْحَاضِرُونَ إِنَّهُ شَیْخٌ کَبِیرٌ وَ قَدْ حَصَلَ لَهُ مَا یَکْفِیهِ وَ هُوَ مَیِّتٌ لِمَا بِهِ فَاتْرُکْهُ وَ هُوَ یَمُوتُ حَتْفَ أَنْفِهِ وَ لَا تَتَقَلَّدْ بِدَمِهِ وَ بَالَغُوا فِی ذَلِکَ حَتَّی أَمَرَ بِتَخْلِیَتِهِ- وَ قَدِ انْتَفَخَ وَجْهُهُ وَ لِسَانُهُ فَنَقَلَهُ أَهْلُهُ فِی الْمَوْتِ وَ لَمْ یَشُکَّ أَحَدٌ أَنَّهُ یَمُوتُ مِنْ لَیْلَتِهِ فَلَمَّا کَانَ مِنَ الْغَدِ غَدَا عَلَیْهِ النَّاسُ فَإِذَا هُوَ قَائِمٌ یُصَلِّی عَلَی أَتَمِّ حَالِهِ وَ قَدْ عَادَتْ ثَنَایَاهُ الَّتِی سَقَطَتْ کَمَا کَانَتْ وَ انْدَمَلَتْ جِرَاحَاتُهُ وَ لَمْ یَبْقَ لَهَا أَثَرٌ وَ الشَّجَّةُ قَدْ زَالَتْ مِنْ وَجْهِهِ فَعَجِبَ النَّاسُ مِنْ حَالِهِ وَ سَاءَلُوهُ عَنْ أَمْرِهِ فَقَالَ إِنِّی لَمَّا عَایَنْتُ الْمَوْتَ وَ لَمْ

ص: 70


1- 1. المسلة: الابرة العظیمة التی تخاط بها العدول و نحوها یقال لها بالفارسیة« جوالدوز».

یَبْقَ لِی لِسَانٌ أَسْأَلُ اللَّهَ تَعَالَی بِهِ فَکُنْتُ أَسْأَلُهُ بِقَلْبِی وَ اسْتَغَثْتُ إِلَی سَیِّدِی وَ مَوْلَایَ صَاحِبِ الزَّمَانِ علیه السلام فَلَمَّا جَنَّ عَلَیَّ اللَّیْلُ فَإِذَا بِالدَّارِ قَدِ امْتَلَأَتْ نُوراً وَ إِذَا بِمَوْلَایَ صَاحِبِ الزَّمَانِ قَدْ أَمَرَّ یَدَهُ الشَّرِیفَةَ عَلَی وَجْهِی وَ قَالَ لِی اخْرُجْ وَ کُدَّ عَلَی عِیَالِکَ فَقَدْ عَافَاکَ اللَّهُ تَعَالَی فَأَصْبَحْتُ کَمَا تَرَوْنَ وَ حَکَی الشَّیْخُ شَمْسُ الدِّینِ مُحَمَّدُ بْنُ قَارُونَ الْمَذْکُورُ قَالَ وَ أُقْسِمُ بِاللَّهِ تَعَالَی أَنَّ هَذَا أَبُو رَاجِحٍ کَانَ ضَعِیفاً جِدّاً ضَعِیفَ التَّرْکِیبِ أَصْفَرَ اللَّوْنِ شَیْنَ الْوَجْهِ مُقَرَّضَ اللِّحْیَةِ وَ کُنْتُ دَائِماً أَدْخُلُ الْحَمَّامَ الَّذِی هُوَ فِیهِ وَ کُنْتُ دَائِماً أَرَاهُ عَلَی هَذِهِ الْحَالَةِ وَ هَذَا الشَّکْلِ فَلَمَّا أَصْبَحْتُ کُنْتُ مِمَّنْ دَخَلَ عَلَیْهِ فَرَأَیْتُهُ وَ قَدِ اشْتَدَّتْ قُوَّتُهُ وَ انْتَصَبَتْ قَامَتُهُ وَ طَالَتْ لِحْیَتُهُ وَ احْمَرَّ وَجْهُهُ وَ عَادَ کَأَنَّهُ ابْنُ عِشْرِینَ سَنَةً وَ لَمْ یَزَلْ عَلَی ذَلِکَ حَتَّی أَدْرَکَتْهُ الْوَفَاةُ وَ لَمَّا شَاعَ هَذَا الْخَبَرُ وَ ذَاعَ طَلَبَهُ الْحَاکِمُ وَ أَحْضَرَهُ عِنْدَهُ وَ قَدْ کَانَ رَآهُ بِالْأَمْسِ عَلَی تِلْکَ الْحَالَةِ وَ هُوَ الْآنَ عَلَی ضِدِّهَا کَمَا وَصَفْنَاهُ وَ لَمْ یَرَ بِجِرَاحَاتِهِ أَثَراً وَ ثَنَایَاهُ قَدْ عَادَتْ فَدَاخَلَ الْحَاکِمَ فِی ذَلِکَ رُعْبٌ عَظِیمٌ وَ کَانَ یَجْلِسُ فِی مَقَامِ الْإِمَامِ علیه السلام فِی الْحِلَّةِ وَ یُعْطِی ظَهْرَهُ الْقِبْلَةَ الشَّرِیفَةَ فَصَارَ بَعْدَ ذَلِکَ یَجْلِسُ وَ یَسْتَقْبِلُهَا وَ عَادَ یَتَلَطَّفُ بِأَهْلِ الْحِلَّةِ وَ یَتَجَاوَزُ عَنْ مُسِیئِهِمْ وَ یُحْسِنُ إِلَی مُحْسِنِهِمْ وَ لَمْ یَنْفَعْهُ ذَلِکَ بَلْ لَمْ یَلْبَثْ فِی ذَلِکَ إِلَّا قَلِیلًا حَتَّی مَاتَ.

وَ مِنْ ذَلِکَ مَا حَدَّثَنِی الشَّیْخُ الْمُحْتَرَمُ الْعَامِلُ الْفَاضِلُ شَمْسُ الدِّینِ مُحَمَّدُ بْنُ قَارُونَ الْمَذْکُورُ قَالَ: کَانَ مِنْ أَصْحَابِ السَّلَاطِینِ الْمُعَمَّرُ بْنُ شَمْسٍ یُسَمَّی مذور یَضْمَنُ الْقَرْیَةَ الْمَعْرُوفَةَ بِبُرْسٍ وَ وَقْفَ الْعَلَوِیِّینَ وَ کَانَ لَهُ نَائِبٌ یُقَالُ لَهُ ابْنُ الْخَطِیبِ وَ غُلَامٌ یَتَوَلَّی نَفَقَاتِهِ یُدْعَی عُثْمَانَ وَ کَانَ ابْنُ الْخَطِیبِ مِنْ أَهْلِ الصَّلَاحِ وَ الْإِیمَانِ بِالضِّدِ مِنْ عُثْمَانَ وَ کَانَا دَائِماً یَتَجَادَلَانِ فَاتَّفَقَ أَنَّهُمَا حَضَرَا فِی مَقَامِ إِبْرَاهِیمَ الْخَلِیلِ علیه السلام بِمَحْضَرِ جَمَاعَةٍ مِنَ الرَّعِیَّةِ وَ الْعَوَامِّ فَقَالَ ابْنُ الْخَطِیبِ لِعُثْمَانَ یَا عُثْمَانُ الْآنَ اتَّضَحَ الْحَقُّ وَ اسْتَبَانَ أَنَا أَکْتُبُ عَلَی یَدِی مَنْ أَتَوَلَّاهُ وَ هُمْ عَلِیٌّ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ وَ اکْتُبْ أَنْتَ مَنْ تَتَوَلَّاهُ أَبُو بَکْرٍ

ص: 71

وَ عُمَرُ وَ عُثْمَانُ ثُمَّ تُشَدُّ یَدِی وَ یَدُکَ فَأَیُّهُمَا احْتَرَقَتْ یَدُهُ بِالنَّارِ کَانَ عَلَی الْبَاطِلِ وَ مَنْ سَلِمَتْ یَدُهُ کَانَ عَلَی الْحَقِّ فَنَکَلَ عُثْمَانُ وَ أَبَی أَنْ یَفْعَلَ فَأَخَذَ الْحَاضِرُونَ مِنَ الرَّعِیَّةِ وَ الْعَوَامِّ بِالعِیَاطِ عَلَیْهِ هَذَا وَ کَانَتْ أُمُّ عُثْمَانَ مُشْرِفَةً عَلَیْهِمْ تَسْمَعُ کَلَامَهُمْ فَلَمَّا رَأَتْ ذَلِکَ لَعَنَتِ الْحُضُورَ الَّذِینَ کَانُوا یُعَیِّطُونَ عَلَی وَلَدِهَا عُثْمَانَ وَ شَتَمَتْهُمْ وَ تَهَدَّدَتْ وَ بَالَغَتْ فِی ذَلِکَ فَعَمِیَتْ فِی الْحَالِ فَلَمَّا أَحَسَّتْ بِذَلِکَ نَادَتْ إِلَی رَفَائِقِهَا فَصَعِدْنَ إِلَیْهَا فَإِذَا هِیَ صَحِیحَةُ الْعَیْنَیْنِ لَکِنْ لَا تَرَی شَیْئاً فَقَادُوهَا وَ أَنْزَلُوهَا وَ مَضَوْا بِهَا إِلَی الْحِلَّةِ وَ شَاعَ خَبَرُهَا بَیْنَ أَصْحَابِهَا وَ قَرَائِبِهَا وَ تَرَائِبِهَا فَأَحْضَرُوا لَهَا الْأَطِبَّاءَ مِنْ بَغْدَادَ وَ الْحِلَّةِ فَلَمْ یَقْدِرُوا لَهَا عَلَی شَیْ ءٍ فَقَالَ لَهَا نِسْوَةٌ مُؤْمِنَاتٌ کُنَّ أَخْدَانَهَا إِنَّ الَّذِی أَعْمَاکِ هُوَ الْقَائِمُ علیه السلام فَإِنْ تَشَیَّعْتِی وَ تَوَلَّیْتِی وَ تَبَرَّأْتِی (1)

ضَمِنَّا لَکِ الْعَافِیَةَ عَلَی اللَّهِ تَعَالَی وَ بِدُونِ هَذَا لَا یُمْکِنُکِ الْخَلَاصَ فَأَذْعَنَتْ لِذَلِکَ وَ رَضِیَتْ بِهِ فَلَمَّا کَانَتْ لَیْلَةُ الْجُمُعَةِ حَمَلْنَهَا حَتَّی أَدْخَلْنَهَا الْقُبَّةَ الشَّرِیفَةَ فِی مَقَامِ صَاحِبِ الزَّمَانِ علیه السلام وَ بِتْنَ بِأَجْمَعِهِنَّ فِی بَابِ الْقُبَّةِ فَلَمَّا کَانَ رُبُعُ اللَّیْلِ فَإِذَا هِیَ قَدْ خَرَجَتْ عَلَیْهِنَّ وَ قَدْ ذَهَبَ الْعَمَی عَنْهَا وَ هِیَ تُقْعِدُهُنَّ وَاحِدَةً بَعْدَ وَاحِدَةٍ وَ تَصِفُ ثِیَابَهُنَّ وَ حُلِیَّهُنَّ فَسُرِرْنَ بِذَلِکَ وَ حَمِدْنَ اللَّهَ تَعَالَی عَلَی حُسْنِ الْعَافِیَةِ وَ قُلْنَ لَهَا کَیْفَ کَانَ ذَلِکِ فَقَالَتْ لَمَّا جَعَلْتُنَّنِی فِی الْقُبَّةِ وَ خَرَجْتُنَّ عَنِّی أَحْسَسْتُ بِیَدٍ قَدْ وُضِعَتْ عَلَی یَدِی وَ قَائِلٌ یَقُولُ اخْرُجِی قَدْ عَافَاکِ اللَّهُ تَعَالَی فَانْکَشَفَ الْعَمَی عَنِّی وَ رَأَیْتُ الْقُبَّةَ قَدِ امْتَلَأَتْ نُوراً وَ رَأَیْتُ الرَّجُلَ فَقُلْتُ لَهُ مَنْ أَنْتَ یَا سَیِّدِی فَقَالَ مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ ثُمَّ غَابَ عَنِّی فَقُمْنَ وَ خَرَجْنَ إِلَی بُیُوتِهِنَّ وَ تَشَیَّعَ وَلَدُهَا عُثْمَانُ وَ حَسُنَ اعْتِقَادُهُ وَ اعْتِقَادُ أُمِّهِ الْمَذْکُورَةِ وَ اشْتَهَرَتِ الْقِصَّةُ بَیْنَ أُولَئِکَ الْأَقْوَامِ وَ مَنْ سَمِعَ هَذَا الْکَلَامَ وَ

ص: 72


1- 1. باشباع الکسرة حتّی یتولد الیاء و هی لغة عامیّة، و الأصل:« و ان تشیعت و تولیت و تبرأت».

اعْتَقَدَ وُجُودَ الْإِمَامِ علیه السلام وَ کَانَ ذَلِکَ فِی سَنَةِ أَرْبَعٍ وَ أَرْبَعِینَ وَ سَبْعِمِائَةٍ.

وَ مِنْ ذَلِکَ بِتَارِیخِ صَفَرٍ لِسَنَةِ سَبْعِمِائَةٍ وَ تِسْعٍ وَ خَمْسِینَ حَکَی لِیَ الْمَوْلَی الْأَجَلُّ الْأَمْجَدُ الْعَالِمُ الْفَاضِلُ الْقُدْوَةُ الْکَامِلُ الْمُحَقِّقُ الْمُدَقِّقُ مَجْمَعُ الْفَضَائِلِ وَ مَرْجِعُ الْأَفَاضِلِ افْتِخَارُ الْعُلَمَاءِ فِی الْعَالَمِینَ کَمَالُ الْمِلَّةِ وَ الدِّینِ عَبْدُ الرَّحْمَنِ بْنُ الْعُمَانِیِّ وَ کَتَبَ بِخَطِّهِ الْکَرِیمِ عِنْدِی مَا صُورَتُهُ قَالَ الْعَبْدُ الْفَقِیرُ إِلَی رَحْمَةِ اللَّهِ تَعَالَی عَبْدُ الرَّحْمَنِ بْنُ إِبْرَاهِیمَ الْقَبَائِقِیُّ إِنِّی کُنْتُ أَسْمَعُ فِی الْحِلَّةِ السَّیْفِیَّةِ حَمَاهَا اللَّهُ تَعَالَی أَنَّ الْمَوْلَی الْکَبِیرَ الْمُعَظَّمَ جَمَالَ الدِّینِ ابْنَ الشَّیْخِ الْأَجَلِّ الْأَوْحَدِ الْفَقِیهِ الْقَارِئِ نَجْمِ الدِّینِ جَعْفَرِ بْنِ الزهدری کَانَ بِهِ فَالِجٌ فَعَالَجَتْهُ جَدَّتُهُ لِأَبِیهِ بَعْدَ مَوْتِ أَبِیهِ بِکُلِّ عِلَاجٍ لِلْفَالِجِ فَلَمْ یَبْرَأْ فَأَشَارَ عَلَیْهَا بَعْضُ الْأَطِبَّاءِ بِبَغْدَادَ فَأَحْضَرَتْهُمْ فَعَالَجُوهُ زَمَاناً طَوِیلًا فَلَمْ یَبْرَأْ وَ قِیلَ لَهَا أَلَّا تُبِیتِینَهُ تَحْتَ الْقُبَّةِ الشَّرِیفَةِ بِالْحِلَّةِ الْمَعْرُوفَةِ بِمَقَامِ صَاحِبِ الزَّمَانِ علیه السلام لَعَلَّ اللَّهَ تَعَالَی یُعَافِیهِ وَ یُبْرِئُهُ فَفَعَلَتْ وَ بَیَّتَتْهُ تَحْتَهَا وَ إِنَّ صَاحِبَ الزَّمَانِ علیه السلام أَقَامَهُ وَ أَزَالَ عَنْهُ الْفَالِجَ ثُمَّ بَعْدَ ذَلِکَ حَصَلَ بَیْنِی وَ بَیْنَهُ صُحْبَةٌ حَتَّی کُنَّا لَمْ نَکَدْ نَفْتَرِقُ وَ کَانَ لَهُ دَارُ الْمَعْشَرَةِ یَجْتَمِعُ فِیهَا وُجُوهُ أَهْلِ الْحِلَّةِ وَ شَبَابُهُمْ وَ أَوْلَادُ الْأَمَاثِلِ مِنْهُمْ فَاسْتَحْکَیْتُهُ عَنْ هَذِهِ الْحِکَایَةِ- فَقَالَ لِی إِنِّی کُنْتُ مَفْلُوجاً وَ عَجَزَ الْأَطِبَّاءُ عَنِّی وَ حَکَی لِی مَا کُنْتُ أَسْمَعُهُ مُسْتَفَاضاً فِی الْحِلَّةِ مِنْ قَضِیَّتِهِ وَ أَنَّ الْحُجَّةَ صَاحِبَ الزَّمَانِ علیه السلام قَالَ لِی وَ قَدْ أَبَاتَتْنِی جَدَّتِی تَحْتَ الْقُبَّةِ قُمْ فَقُلْتُ یَا سَیِّدِی لَا أَقْدِرُ إِلَی الْقِیَامِ مُنْذُ سَنَتِی فَقَالَ قُمْ بِإِذْنِ اللَّهِ تَعَالَی وَ أَعَانَنِی عَلَی الْقِیَامِ فَقُمْتُ وَ زَالَ عَنِّی الْفَالِجُ وَ انْطَبَقَ عَلَیَّ النَّاسُ حَتَّی کَادُوا یَقْتُلُونَنِی وَ أَخَذُوا مَا کَانَ عَلَیَّ مِنَ الثِّیَابِ تَقْطِیعاً وَ تَنْتِیفاً یَتَبَرَّکُونَ فِیهَا وَ کَسَانِی النَّاسُ مِنْ ثِیَابِهِمْ وَ رُحْتُ إِلَی الْبَیْتِ وَ لَیْسَ بِی أَثَرُ الْفَالِجِ وَ بَعَثْتُ إِلَی النَّاسِ ثِیَابَهُمْ وَ کُنْتُ أَسْمَعُهُ یَحْکِی ذَلِکَ لِلنَّاسِ وَ لِمَنْ یَسْتَحْکِیهِ مِرَاراً حَتَّی مَاتَ رَحِمَهُ اللَّهُ وَ مِنْ ذَلِکَ مَا أَخْبَرَنِی مَنْ أَثِقُ بِهِ وَ هُوَ خَبَرٌ مَشْهُورٌ عِنْدَ أَکْثَرِ أَهْلِ الْمَشْهَدِ

ص: 73

الشَّرِیفِ الْغَرَوِیِّ سَلَّمَ اللَّهُ تَعَالَی عَلَی مُشَرِّفِهِ مَا صُورَتُهُ أَنَّ الدَّارَ الَّذِی هِیَ الْآنَ سَنَةَ سَبْعِمِائَةٍ وَ تِسْعٍ وَ ثَمَانِینَ أَنَا سَاکِنُهَا کَانَتْ لِرَجُلٍ مِنْ أَهْلِ الْخَیْرِ وَ الصَّلَاحِ یُدْعَی حُسَیْنَ الْمُدَلَّلِ وَ بِهِ یُعْرَفُ سَابَاطُ الْمُدَلَّلِ مُلَاصِقَةَ جُدْرَانِ الْحَضْرَةِ الشَّرِیفَةِ وَ هُوَ مَشْهُورٌ بِالْمَشْهَدِ الشَّرِیفِ الْغَرَوِیِّ علیه السلام وَ کَانَ الرَّجُلُ لَهُ عِیَالٌ وَ أَطْفَالٌ فَأَصَابَهُ فَالِجٌ فَمَکَثَ مُدَّةً لَا یَقْدِرُ عَلَی الْقِیَامِ وَ إِنَّمَا یَرْفَعُهُ عِیَالُهُ عِنْدَ حَاجَتِهِ وَ ضَرُورَاتِهِ وَ مَکَثَ عَلَی ذَلِکَ مُدَّةً مَدِیدَةً فَدَخَلَ عَلَی عِیَالِهِ وَ أَهْلِهِ بِذَلِکَ شِدَّةٌ شَدِیدَةٌ وَ احْتَاجُوا إِلَی النَّاسِ وَ اشْتَدَّ عَلَیْهِمُ النَّاسُ فَلَمَّا کَانَ سَنَةُ عِشْرِینَ وَ سَبْعِمِائَةٍ هِجْرِیَّةٌ فِی لَیْلَةٍ مِنْ لَیَالِیهَا بَعْدَ رُبُعِ اللَّیْلِ أَنْبَهَ عِیَالَهُ فَانْتَبَهُوا فِی الدَّارِ فَإِذَا الدَّارُ وَ السَّطْحُ قَدِ امْتَلَأَ نُوراً یَأْخُذُ بِالْأَبْصَارِ فَقَالُوا مَا الْخَبَرُ فَقَالَ إِنَّ الْإِمَامَ علیه السلام جَاءَنِی وَ قَالَ لِی قُمْ یَا حُسَیْنُ فَقُلْتُ یَا سَیِّدِی أَ تَرَانِی أَقْدِرُ عَلَی الْقِیَامِ فَأَخَذَ بِیَدِی وَ أَقَامَنِی فَذَهَبَ مَا بِی وَ هَا أَنَا صَحِیحٌ عَلَی أَتَمِّ مَا یَنْبَغِی وَ قَالَ لِی هَذَا السَّابَاطُ دَرْبِی إِلَی زِیَارَةِ جَدِّی علیه السلام فَأَغْلِقْهُ فِی کُلِّ لَیْلَةٍ فَقُلْتُ سَمْعاً وَ طَاعَةً لِلَّهِ وَ لَکَ یَا مَوْلَایَ فَقَامَ الرَّجُلُ وَ خَرَجَ إِلَی الْحَضْرَةِ الشَّرِیفَةِ الْغَرَوِیَّةِ وَ زَارَ الْإِمَامَ علیه السلام وَ حَمِدَ اللَّهَ تَعَالَی عَلَی مَا حَصَلَ لَهُ مِنَ الْإِنْعَامِ وَ صَارَ هَذَا السَّابَاطُ الْمَذْکُورُ إِلَی الْآنَ یُنْذَرُ لَهُ عِنْدَ الضَّرُورَاتِ فَلَا یَکَادُ یَخِیبُ نَاذِرُهُ مِنَ الْمُرَادِ بِبَرَکَاتِ الْإِمَامِ الْقَائِمِ علیه السلام.

وَ مِنْ ذَلِکَ مَا حَدَّثَنِی الشَّیْخُ الصَّالِحُ الْخَیِّرُ الْعَالِمُ الْفَاضِلُ شَمْسُ الدِّینِ مُحَمَّدُ بْنُ قَارُونَ الْمَذْکُورُ سَابِقاً: أَنَّ رَجُلًا یُقَالُ لَهُ النَّجْمُ وَ یُلَقَّبُ الْأَسْوَدَ فِی الْقَرْیَةِ الْمَعْرُوفَةِ بِدقوسَا عَلَی الْفُرَاتِ الْعُظْمَی وَ کَانَ مِنْ أَهْلِ الْخَیْرِ وَ الصَّلَاحِ وَ کَانَ لَهُ زَوْجَةٌ تُدْعَی بِفَاطِمَةَ خَیِّرَةٌ صَالِحَةٌ وَ لَهَا وَلَدَانِ ابْنٌ یُدْعَی عَلِیّاً وَ ابْنَةٌ تُدْعَی زَیْنَبَ فَأَصَابَ الرَّجُلَ وَ زَوْجَتَهُ الْعَمَی وَ بَقِیَا عَلَی حَالَةٍ ضَعِیفَةٍ وَ کَانَ ذَلِکَ فِی سَنَةِ اثْنَیْ عَشَرَ وَ سَبْعِمِائَةٍ وَ بَقِیَا عَلَی ذَلِکَ مُدَّةً مَدِیدَةً فَلَمَّا کَانَ فِی بَعْضِ اللَّیْلِ أَحَسَّتِ الْمَرْأَةُ بِیَدٍ تَمُرُّ عَلَی وَجْهِهَا وَ قَائِلٍ یَقُولُ:

ص: 74

قَدْ أَذْهَبَ اللَّهُ عَنْکِ الْعَمَی فَقُومِی إِلَی زَوْجِکِ أَبِی عَلِیٍّ فَلَا تُقَصِّرِینَ فِی خِدْمَتِهِ فَفَتَحَتْ عَیْنَیْهَا فَإِذَا الدَّارُ قَدِ امْتَلَأَتْ نُوراً وَ عَلِمَتْ أَنَّهُ الْقَائِمُ علیه السلام.

وَ مِنْ ذَلِکَ مَا نَقَلَهُ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا الصَّالِحِینَ مِنْ خَطِّهِ الْمُبَارَکِ مَا صُورَتُهُ عَنْ مُحْیِی الدِّینِ الْإِرْبِلِیِّ: أَنَّهُ حَضَرَ عِنْدَ أَبِیهِ وَ مَعَهُ رَجُلٌ فَنَعَسَ فَوَقَعَتْ عِمَامَتُهُ عَنْ رَأْسِهِ فَبَدَتْ فِی رَأْسِهِ ضَرْبَةٌ هَائِلَةٌ فَسَأَلَهُ عَنْهَا فَقَالَ لَهُ هِیَ مِنْ صِفِّینَ فَقِیلَ لَهُ وَ کَیْفَ ذَلِکَ وَ وَقْعَةُ صِفِّینَ قَدِیمَةٌ فَقَالَ کُنْتُ مُسَافِراً إِلَی مِصْرَ فَصَاحَبَنِی إِنْسَانٌ مِنْ غَزَّةَ(1)

فَلَمَّا کُنَّا فِی بَعْضِ الطَّرِیقِ تَذَاکَرْنَا وَقْعَةَ صِفِّینَ فَقَالَ لِیَ الرَّجُلُ لَوْ کُنْتُ فِی أَیَّامِ صِفِّینَ لَرَوَّیْتُ سَیْفِی مِنْ عَلِیٍّ وَ أَصْحَابِهِ فَقُلْتُ لَوْ کُنْتُ فِی أَیَّامِ صِفِّینَ لَرَوَّیْتُ سَیْفِی مِنْ مُعَاوِیَةَ وَ أَصْحَابِهِ وَ هَا أَنَا وَ أَنْتَ مِنْ أَصْحَابِ عَلِیٍّ علیه السلام وَ مُعَاوِیَةَ فَاعْتَرَکْنَا عَرْکَةً عَظِیمَةً وَ اضْطَرَبْنَا فَمَا أَحْسَسْتُ بِنَفْسِی إِلَّا مَرْمِیّاً لِمَا بِی فَبَیْنَمَا أَنَا کَذَلِکَ وَ إِذَا بِإِنْسَانٍ یُوقِظُنِی بِطَرَفِ رُمْحِهِ فَفَتَحْتُ عَیْنِی فَنَزَلَ إِلَیَّ وَ مَسَحَ الضَّرْبَةَ فَتَلَاءَمَتْ فَقَالَ الْبَثْ هُنَا ثُمَّ غَابَ قَلِیلًا وَ عَادَ وَ مَعَهُ رَأْسُ مُخَاصِمِی مَقْطُوعاً وَ الدَّوَابُّ مَعَهُ فَقَالَ لِی هَذَا رَأْسُ عَدُوِّکَ وَ أَنْتَ نَصَرْتَنَا فَنَصَرْنَاکَ وَ لَیَنْصُرَنَّ اللَّهُ مَنْ نَصَرَهُ فَقُلْتُ مَنْ أَنْتَ فَقَالَ فُلَانُ بْنُ فُلَانٍ یَعْنِی صَاحِبَ الْأَمْرِ علیه السلام ثُمَّ قَالَ لِی وَ إِذَا سُئِلْتَ عَنْ هَذِهِ الضَّرْبَةِ فَقُلْ ضُرِبْتُهَا فِی صِفِّینَ.

وَ مِنْ ذَلِکَ مَا صَحَّتْ لِی رِوَایَتُهُ عَنِ السَّیِّدِ الزَّاهِدِ الْفَاضِلِ رَضِیِّ الْمِلَّةِ وَ الْحَقِّ وَ الدِّینِ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ جَعْفَرِ بْنِ طَاوُسٍ الْحَسَنِیِّ فِی کِتَابِهِ الْمُسَمَّی بِرَبِیعِ الْأَلْبَابِ قَالَ رَوَی لَنَا حَسَنُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ الْقَاسِمِ قَالَ: کُنْتُ أَنَا وَ شَخْصٌ مِنْ نَاحِیَةِ الْکُوفَةِ یُقَالُ لَهُ عَمَّارٌ مَرَّةً عَلَی الطَّرِیقِ الحمالیةِ مِنْ سَوَادِ الْکُوفَةِ فَتَذَاکَرْنَا أَمْرَ الْقَائِمِ مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله فَقَالَ لِی یَا حَسَنُ أُحَدِّثُکَ بِحَدِیثٍ عَجِیبٍ فَقُلْتُ لَهُ هَاتِ مَا عِنْدَکَ قَالَ جَاءَتْ قَافِلَةٌ مِنْ طَیِّئٍ یَکْتَالُونَ مِنْ عِنْدِنَا مِنَ الْکُوفَةِ وَ کَانَ فِیهِمْ رَجُلٌ وَسِیمٌ وَ هُوَ زَعِیمُ الْقَافِلَةِ فَقُلْتُ لِمَنْ حَضَرَ هَاتِ الْمِیزَانَ مِنْ دَارِ الْعَلَوِیِّ فَقَالَ

ص: 75


1- 1. بلد بفلسطین بها مات هاشم بن عبد مناف، و رملة ببلاد بنی سعد.

الْبَدَوِیُّ وَ عِنْدَکُمْ هُنَا عَلَوِیٌّ فَقُلْتُ یَا سُبْحَانَ اللَّهِ مُعْظَمُ الْکُوفَةِ عَلَوِیُّونَ فَقَالَ الْبَدَوِیُّ الْعَلَوِیَّ وَ اللَّهِ تَرَکْتُهُ وَرَائِی فِی الْبَرِّیَّةِ فِی بَعْضِ الْبُلْدَانِ فَقُلْتُ فَکَیْفَ خَبَرُهُ قَالَ فَرَرْنَا فِی نَحْوِ ثَلَاثِ مِائَةِ فَارِسٍ أَوْ دُونَهَا فَبَقِینَا ثَلَاثَةَ أَیَّامٍ بِلَا زَادٍ وَ اشْتَدَّ بِنَا الْجُوعُ فَقَالَ بَعْضُنَا لِبَعْضٍ دَعُونَا نَرْمِی السَّهْمَ عَلَی بَعْضِ الْخَیْلِ نَأْکُلْهَا فَاجْتَمَعَ رَأْیُنَا عَلَی ذَلِکَ وَ رَمَیْنَا بِسَهْمٍ فَوَقَعَ عَلَی فَرَسِی فَغَلَّطْتُهُمْ وَ قُلْتُ مَا أَقْنَعُ فَعُدْنَا بِسَهْمٍ آخَرَ فَوَقَعَ عَلَیْهَا أَیْضاً فَلَمْ أَقْبَلْ وَ قُلْتُ نَرْمِی بِثَالِثٍ فَرَمَیْنَا فَوَقَعَ عَلَیْهَا أَیْضاً وَ کَانَتْ عِنْدِی تُسَاوِی أَلْفَ دِینَارٍ وَ هِیَ أَحَبُّ إِلَیَّ مِنْ وَلَدِی فَقُلْتُ دَعُونِی أَتَزَوَّدْ مِنْ فَرَسِی بِمِشْوَارٍ فَإِلَی الْیَوْمِ مَا أَجِدُ لَهَا غَایَةً فَرَکَضْتُهَا إِلَی رَابِیَةٍ بَعِیدَةٍ مِنَّا قَدْرَ فَرْسَخٍ فَمَرَرْتُ بِجَارِیَةٍ تَحْطِبُ تَحْتَ الرَّابِیَةِ فَقُلْتُ یَا جَارِیَةُ مَنْ أَنْتِ وَ مَنْ أَهْلُکِ قَالَتْ أَنَا لِرَجُلٍ عَلَوِیٍّ فِی هَذَا الْوَادِی وَ مَضَتْ مِنْ عِنْدِی فَرَفَعْتُ مِئْزَرِی عَلَی رُمْحِی وَ أَقْبَلْتُ إِلَی أَصْحَابِی فَقُلْتُ لَهُمْ أَبْشِرُوا بِالْخَیْرِ النَّاسُ مِنْکُمْ قَرِیبٌ فِی هَذَا الْوَادِی فَمَضَیْنَا فَإِذَا بِخَیْمَةٍ فِی وَسَطِ الْوَادِی فَطَلَعَ إِلَیْنَا مِنْهَا رَجُلٌ صَبِیحُ الْوَجْهِ أَحْسَنُ مَنْ یَکُونُ مِنَ الرِّجَالِ ذُؤَابَتُهُ إِلَی سُرَّتِهِ وَ هُوَ یَضْحَکُ وَ یَجِیئُنَا بِالتَّحِیَّةِ فَقُلْتُ لَهُ یَا وَجْهَ الْعَرَبِ الْعَطَشُ فَنَادَی یَا جَارِیَةُ هَاتِی مِنْ عِنْدِکِ الْمَاءَ فَجَاءَتِ الْجَارِیَةُ وَ مَعَهَا قَدَحَانِ فِیهِمَا مَاءٌ فَتَنَاوَلَ مِنْهُمَا قَدَحاً وَ وَضَعَ یَدَهُ فِیهِ وَ نَاوَلَنَا إِیَّاهُ وَ کَذَلِکَ فَعَلَ بِالْآخَرِ فَشَرِبْنَا عَنْ أَقْصَانَا مِنَ الْقَدَحَیْنِ وَ رَجَعَتَا عَلَیْنَا وَ مَا نَقَصَتِ الْقَدَحَانِ فَلَمَّا رَوِینَا قُلْنَا لَهُ الْجُوعُ یَا وَجْهَ الْعَرَبِ فَرَجَعَ بِنَفْسِهِ وَ دَخَلَ الْخَیْمَةَ وَ أَخْرَجَ بِیَدِهِ مِنْسَفَةً(1) فِیهَا زَادٌ وَ وَضَعَهُ وَ قَدْ وَضَعَ یَدَهُ فِیهِ وَ قَالَ یَجِی ءُ مِنْکُمْ عَشَرَةً عَشَرَةً فَأَکَلْنَا جَمِیعاً مِنْ تِلْکَ الْمِنْسَفَةِ وَ اللَّهِ یَا فُلَانُ مَا تَغَیَّرَتْ وَ لَا نَقَصَتْ فَقُلْنَا نُرِیدُ الطَّرِیقَ الْفُلَانِیَّ فَقَالَ هَا ذَاکَ دَرْبُکُمْ وَ أَوْمَأَ لَنَا إِلَی مَعْلَمٍ وَ مَضَیْنَا فَلَمَّا بَعُدْنَا عَنْهُ قَالَ بَعْضُنَا لِبَعْضٍ أَنْتُمْ خَرَجْتُمْ عَنْ أَهْلِکُمْ لِکَسْبٍ وَ الْمَکْسَبُ قَدْ

ص: 76


1- 1. المنسفة کمکنسة: الغربال.

حَصَلَ لَکُمْ فَنَهَی بَعْضُنَا بَعْضاً وَ أَمَرَ بَعْضُنَا بِهِ ثُمَّ اجْتَمَعَ رَأْیُنَا عَلَی أَخْذِهِمْ- فَرَجَعْنَا فَلَمَّا رَآنَا رَاجِعِینَ شَدَّ وَسَطَهُ بِمِنْطَقَةٍ وَ أَخَذَ سَیْفاً فَتَقَلَّدَ بِهِ وَ أَخَذَ رُمْحَهُ وَ رَکِبَ فَرَساً أَشْهَبَ وَ الْتَقَانَا وَ قَالَ لَا تَکُونُ أَنْفُسُکُمُ الْقَبِیحَةُ دَبَّرَتْ لَکُمُ الْقَبِیحَ فَقُلْنَا هُوَ کَمَا ظَنَنْتَ وَ رَدَدْنَا عَلَیْهِ رَدّاً قَبِیحاً فَزَعَقَ بِزَعَقَاتٍ (1) فَمَا رَأَیْنَا إِلَّا مَنْ دَخَلَ قَلْبَهُ الرُّعْبُ وَ وَلَّیْنَا مِنْ بَیْنِ یَدَیْهِ مُنْهَزِمِینَ فَخَطَّ خَطَّةً بَیْنَنَا وَ بَیْنَهُ وَ قَالَ وَ حَقِّ جَدِّی رَسُولِ اللَّهِ لَا یَعْبُرَنَّهَا أَحَدٌ مِنْکُمْ إِلَّا ضَرَبْتُ عُنُقَهُ فَرَجَعْنَا وَ اللَّهِ عَنْهُ بِالرَّغْمِ مِنَّا هَا ذَاکَ الْعَلَوِیُّ هُوَ حَقّاً هُوَ وَ اللَّهِ لَا مَا هُوَ مِثْلُ هَؤُلَاءِ.

هذا آخر ما أخرجناه من کتاب السلطان المفرج عن أهل الإیمان.

**[ترجمه]سید علی بن عبدالحمید نیلی، در کتاب «السلطان المفرّج عن اهل الایمان» در ذکر کسانی که حضرت امام زمان علیه السلام را دیده اند می نویسد: و از جمله حکایتی که مشهور است و در همه جا شایع گردیده و خبر آن به همه جا رسیده و مردم این زمان بالعیان دیده اند، حکایت ابو راجح حمامی در حله است.حکایت را جماعتی از دانشمندان سرشناس و افاضل با صدق و صفا نقل کرده اند که از جمله شیخ زاهد عابد، محقق شمس الدین محمد بن قارون سلمه اللَّه تعالی است.

وی نقل می کرد که روزی به حاکم حله که شخصی به نام «مرجان صغیر» بود، گزارش دادند که این ابو راجح، خلفا را سب می کند. حاکم هم ابو راجح را احضار کرد و دستور داد او را چندان زدند که تمام بدنش مجروح گشت و بی حال به زمین افتادو دندان های ثنایایش ریخت.به دستور حاکم زبان او را درآوردند و سوزن آهنی در آن فرو بردند و بینی اش را پاره کردند و ریسمانی که از موی زبر تابیده شده بود، در سوراخ آن برده و ریسمان دیگری به آن بست و آن را به دست غلامان خود داد که در کوچه و بازار کوفه بگردانند. وقتی او را می گرداندند، از هر طرف مردم هجوم آورده و او را می زدند، به طوری که روی زمین افتاد و مرگ را جلوی روی خود دید.

چون خبر به حاکم دادند، دستور داد او را به قتل رسانند. مردمی که اطراف او بودند گفتند: «او پیرمرد سالخورده ای است و آنچه باید ببیند، دید و فعلا مرده ای بیش نیست. او را به همین حال بگذارید تا خود بمیرد و خون او را به گردن نگیرید.» مردم چندان در این خصوص اصرار ورزیدند که حاکم دستور داد او را آزاد کنند. در آن موقع صورت و زبان ابو راجح ورم کرده بود. کسان او آمدند و بدن نیمه جان او را به خانه اش بردند و هیچ کس تردید نداشت که همان شب خواهد مرد.

ولی چون فردا مردم به دیدن او آمدند، دیدند ایستاده نماز می خواند و حالش کاملا رضایت بخش است. دندان هایش که افتاده بود به حال اول برگشته و جراحت های بدنش به کلی بهبودی یافته و اثری از آن باقی نمانده بود. زخم صورتش هم زایل گشته بود! مردم از مشاهده وضع او به شگفت آمدند و ماجرا را از او جویا شدند. ابو راجح گفت: «وقتی من مرگ را به چشم دیدم و زبانی نداشتم که خدا را بخوانم، ناچار با زبان دل به دعا پرداختم و آقا و مولای خویش امام زمان علیه السلام را به یاری طلبیدم. هنگام شب، خانه ام نورانی شد و در آن میان امام زمان علیه السلام را دیدم که دست مبارکش را روی صورتم کشید و فرمود: «برخیز و برای نان خورانت کار کن که خداوند تو را شفا داد!» چون صبح شد خود را این طور که می بینید مشاهده کردم.»

شمس الدین محمد بن قارون سابق الذکر می گفت: به خدا قسم ابو راجح اصولا مردی ضعیف البنیه، لاغر اندام، زرد رنگ و زشت رو بود و ریش کوتاهی داشت. من همه وقت به حمام او می رفتم و همیشه او را بدین حالت و شکل می دیدم .

ولی چون آن روزصبح در میان جمعیت به دیدن او رفتم، دیدم قوی پی و خوش قامت شده، محاسنش بلند، رویش سرخ و به صورت جوان بیست ساله ای درآمده بود و تا زنده بود، به همین شکل و هیئت ماند.

چون این خبر شیوع یافت، حاکم او را طلبید. حاکم روز قبل او را به آن وضع دیده بود و امروز بدین حالت می دید که درست به عکس دیروز بود. حاکم دید اثری از زخم ها در بدن او نیست و دندان هایش برگشته است! از مشاهده این وضع، رعب عظیمی به دل حاکم راه یافت.حاکم قبلا در محلی که به نام امام زمان علیه السلام معروف بود می نشست و پشت خود را به قبله می کرد، ولی بعد از این واقعه، روی به قبله نشست و با مردم (حله) با مدارا و نیکی رفتار می کرد، از تقصیر مجرمین آنها می گذشت و با نیکان آنان نیکی می کرد، ولی این کار هم سودی به حال او نبخشید و بعد از قلیل مدتی درگذشت.

نیز در کتاب مزبور می نویسد: شیخ محترم، عالم فاضل شمس الدین محمد بن قارون نامبرده نقل می کرد که یکی از نزدیکان وی به نام معمر بن شمس که او را «مذور» می گفتند، قریه ای داشت موسوم به «برس» و آن را وقف علویین و سادات کرده بود. معمر بن شمس، نایبی به نام ابن خطیب و نیز غلامی داشت که متولی اوقاف او بود و او را عثمان می نامیدند.

ابن خطیب فردی شیعه و نیکوکار بود، ولی عثمان به عکس وی بود. روزی آن دو نفر در مسجدالحرام در مقام حضرت ابراهیم علیه السلام در حضور جمعی از رعایا و عوام الناس نشسته بودند. ابن خطیب گفت:«ای عثمان! هم اکنون حق آشکار و روشن می گردد؛ من نام کسانی را که دوست می دارم، یعنی علی و حسن و حسین را کف دستم می نویسم و تو هم نام کسانی را که دوست می داری، یعنی ابوبکر و عمر و عثمان را کف دست خودبنویس. سپس دست ها را با هم می بندیم، هر دستی که آتش گرفت، بر باطل و هر کس دستش سالم ماند، بر حق است.» عثمان از این عمل سر باز زد و حاضر نشد این کار را انجام دهد . حضار هم او را مورد سرزنش قرار دادند.مادر عثمان از جای بلندی آنها را می دید و سخنان آنها را می شنید. وقتی آن منظره را دید، بر حاضران که زبان به سرزنش فرزندش گشودند، نفرین کرد و آنها را به باد فحاشی و بدگویی و تهدید گرفت، اما فی الحال نابینا شد. وقتی احساس کرد که نابینا شده، رفقای خود را صدا زد. زن های دوست او بالا، نزد وی رفتند و دیدند که چشمش ظاهرا سالم است، ولی چیزی نمی بیند. پس او را کشیدند و پایین آوردند و به حله بردند. خبر او میان خویشان و همفکران و دوستانش شایع گشت، آنها هم چند نفر طبیب از بغداد و حله برای معالجه او آوردند، ولی اطبا نتوانستند کاری برای او انجام دهند.

موقعی که به کلی از معالجه مأیوس گشتند، جمعی از زنان شیعه که با وی سابقه دوستی داشتند، به او گفتند:«آن کس که تو را نابینا گردانده، قائم آل محمد علیهم السلام است. اگر شیعه شوی و تولی و تبری داشته باشی، ما ضمانت می کنیم که خداوند متعال چشم تو را شفا دهد و جز این راهی برای رهایی از این بلیه نداری.» زن نابینا هم گفته آنها را تصدیق کرد و حاضر شد که شیعه شود.

زنان شیعه در شب جمعه، او را برداشتند و به داخل قبه شریفه مقام امام زمان علیه السلام بردند و خودشان دم در نشستند. چون پاسی از شب گذشت، زن نابینا در حالی که کوری چشمش برطرف شده بود، به میان زنان شیعه آمد، یک یک آنها را نشاند و مشغول شرح دادن شکل لباس ها و زینت آلات آنها شد.وقتی زنان یقین کردند که او بینا شده، مسرور گردیدند و خدا را شکر کردند و ازوی پرسیدند: «چطور شد که بینا شدی؟»

زن گفت:«وقتی شما مرا در قبه گذاشتید و بیرون رفتید، حس کردم که دستی روی دستم گذاشته شد و کسی گفت: «برو بیرون که خداوند تو را شفا داد.» وقتی به خود آمدم، دیدم کوری ام برطرف گردیده و قبه پر نور شده. آنگاه مردی را که با من حرف زده بود، دیدم و از او پرسیدم:«آقا تو کیستی؟» گفت: «من محمد بن الحسن هستم.» سپس از نظرم ناپدید شد.»

سپس زنان برخاستند و به خانه های خود رفتند. بعد از این ماجرا، (عثمان) پسر آن زن نیز شیعه شد و عقیده خودش و مادرش خوب و محکم گردید. حکایت او در میان اقوامش شهرت گرفت و هر کس که آن را شنید، به وجود امام زمان علیه السلام پیدا اعتقاد پیدا کرد. این واقعه در سال 744 روی داد.

همچنین در آن کتاب است که از جمله مولای اجل، امجد عالم فاضل، پیشوای کامل، محقق مدقق، مجمع فضائل و مرجع افاضل، افتخار العلماء فی العالمین، کمالالملة و الدین، عبدالرحمن عمانی در ماه صفر سال 759 حکایتی برای من نقل کرد و بعد آن را برای من نوشت و هم اکنون دستخط او نزد من موجود است. حکایت این است:

«بنده نیازمند به درگاه الهی، عبدالرحمن بن ابراهیم قبایقی می گوید: من در شهر خود می شنیدم که مولای بزرگوار معظم جمال الدین، پسر شیخ اجل «اوحد فقیه نجم الدین جعفر بن زهدری» سکته ناقص کرده و بعد از مرگ پدرش، جده پدری اش او را همه گونه معالجه کرده، ولی تأثیر نبخشیده است.

برخی به جده او گفتند کهطبیب از بغداد بیاور. او هم اطبای بغداد را طلبید و آنها مدتی طولانی به معالجه وی پرداختند، ولی بهبودی نیافت.بعدا به جده اش گفتند: «یک شب او را به قبه شریفه که در حله و معروف به «مقام صاحب الزمان علیه السلام » است ببر و بگذار که تا صبح آنجا باشد. شاید خداوند او را شفا دهد.» جده او هم او را به آنجا برد و در همان جا صاحب الزمان علیه السلام او را ایستاند و فلجش برطرف گردید.

چندی بعد میان من و او رشته دوستی برقرار شد، به طوری که کمتر از هم جدا می شدیم. او خانه ای داشت که محترمین حله و جوانان آنها و فرزندان اشراف درآنجا جمع می شدند و به گفتگو می پرداختند. من در آنجا این حکایت را از او پرسیدم و او گفت: «من فلج شده بودم. اطبا مرا جواب کردند.» بعد حکایت را همان طور که مکرر در حله از دیگران شنیده بودم، نقل کرد، تا به اینجا رسید که گفت: «وقتی جده ام مرا به قبه صاحب الزمان علیه السلام برد که شب را در آنجا بمانم، ناگاه دیدم آن حضرت آمد و فرمود: «برخیز!» گفتم: «آقا! یک سال است که نمی توانم برخیزم.» فرمود:«به اراده خدا برخیز!» سپس دستم را گرفت و کمک کرد تا برخاستم و اثر فلج که داشتم برطرف گردید. موقعی که مردم شنیدند و مرا سالم دیدند، چنان به سرم ریختند که نزدیک بود کشته شوم.مردم تمام لباس هایتنم را قطعه قطعه کردند و به رسم تبرک بردند. جوری که لباس دیگر آوردند و به من پوشاندند.سپس در حالی که اصلا اثری از سکته و فلج در من نبود، به خانه رفتم و لباس خود را عوض کردم و لباس مردم را به صاحبانش پس دادم.»

این حکایت را در موقعی که او زنده بود، من مکرر از وی شنیدم که برای مردم نقل می کرد یا برای کسانی که از وی می پرسیدند، حکایت می کرد.

از جمله حکایتی است که از افراد موثق شنیده ام. این حکایت نزد اغلب اهالی نجف اشرف که سلام خدا بر بلندکننده درجه آن شهر، یعنی امیرالمؤمنین علیه السلام باد،مشهور و معروف است. حکایت این است:

این خانه که فعلا - یعنی سال 789 - من در آن سکنی دارم، مال شخصی بود به نام «حسین مدلل» که مردی خیراندیش و نیکوکار بود و محلی را در آنجا به نام او، «ساباط مدلل» می گفتند. این خانه به دیوار حرم مطهر امیرالمؤمنین علیه السلام وصل است و در نجف مشهور است. حسین مدلل مردی عیالوار بود.

تا اینکه روزی او مبتلا به سکته ناقص شد، به طوری که دیگر قادر به ایستادن نبود و در موقع ضرورت، عیالش او را بلند می کرد. او مدت مدیدی را بدین منوال گذراند و این موجب شد که فقر و تنگدستی سختی به زن و فرزندانش روی آورد، تا جایی که محتاج به مردم شدند و مردم هم بر آنها سخت گرفتند .

در یکی از شب های سال 720 هجری که یک چهارم از شب گذشته بود، حسین همسرش را بیدار کرد. با بیدار شدن او، بقیه هم بیدار شدند. ناگاه دیدند داخل و بالای خانه پر نور شده، به طوری که چشم را خیره می کرد. زن و فرزندانش پرسیدند:«چه خبر است؟» گفت: هم اکنون امام زمان علیه السلام آمد و فرمود: «حسین، برخیز!» من گفتم: «آقا! می بینی که نمی توانم برخیزم.» حضرت دست مرا گرفت و بلند کرد.دیدم ناراحتی که داشتم برطرف شده و اینک حالم خوب و از هر نظر رضایت بخش است.سپس فرمود: «من از این گذر سرپوشیده به زیارت جدم می روم و تو هر شب آن را قفل کن.» گفتم: «آقا! با گوش و دل فرمانبردار خدا و شما هستم.»

آنگاه برخاست و به زیارت حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام رفت. من هم خدا را شکر کردم که این نعمت را به من روزی کرد. گذر مذکور تاکنون مورد احترام مردم است و در مواقع نیازمندی، برای آن نذر می کنند و هیچ گاه نذرکننده، از برکت وجود امام زمان علیه السلام ناامید نمی شود.

و از جمله حکایتی است که شیخ بزرگوار، دانشمند فاضل، شمس الدین محمد بن قارون سابق الذکر نقل می کرد و می گفت: مردی در دهکده معروف به «دقوسا» واقع در کنار فرات بزرگ زندگی می کرد به نام «نجم» و ملقب به «اسود». وی مردی خیرخواه و نیکوکار بود و زنی به نام فاطمه داشت. او نیز زنی صالحه بود و دو فرزند یکی پسر به نام علی و دیگری دختر به نام زینب داشت. از سوء اتفاق،مرد و زن هر دو نابینا شدند و سخت ناتوان گشتند. این قضیه در سال 712 اتفاق افتاد. زن و مرد مدت مدیدی را بدین گونه گذراندند تا اینکه در یکی از شب ها، زن حس کرد که دستی روی صورتش کشیده شد و کسی گفت: «خداوند نابینایی تو را برطرف ساخت. برخیز و برو نزد شوهرت ابوعلی و در خدمتگزاری او کوتاهی مکن!» زن هم دیدگان خود را گشود و دید که خانه پر از نور است و دانست که او قائم آل محمد صلی الله علیه و آله بوده است .

همچنین در کتاب کشف الغمه می نویسد: و از جمله حکایتی است که یکی از علمای بزرگ ما نقل کرده و به خط مبارک خود چنین نوشته است: حکایت می کنم

از محیی الدین اربلی که گفت: روزی در خدمت پدرم بودم. دیدم مردی نزد او نشسته و چرت می زند. در آن حال عمامه از سرش افتاد و جای زخم بزرگی در سرش نمایان گشت. پدرم پرسید: «این زخم چه بوده؟» گفت: «این زخم را در جنگ صفین برداشتم!» به او گفتند:«تو کجا و جنگ صفین کجا؟»

گفت: یک بار به مصر سفر می کردم و مردی از اهل «غزّه» هم با من همراه گردید. در بین راه درباره جنگ صفین به گفتگو پرداختیم. همسفر من گفت: «اگر من در جنگ صفین بودم، شمشیر خود را از خون علی و یاران او سیراب می کردم!» من هم گفتم: «اگر من نیز در جنگ صفین بودم، شمشیر خود را از خون معاویه و پیروان او سیراب می کردم! اینک من از یاران علی علیه السلام و تو از یاران معاویه ملعون هستی. بیا با هم جنگ کنیم!» پس با هم درآویختیم و زد و خورد مفصلی کردیم. یک وقت متوجه شدم بر اثر زخمی که برداشته ام، دارم از هوش می روم. در آن اثنا دیدم شخصی مرا با گوشه نیزه اش بیدار می کند.چون چشم گشودم، از اسب فرود آمد و دست روی زخم سرم کشید و فی الوقت زخم بهبودی یافت.

آنگاه گفت: «همین جا بمان!»آنگاه ناپدید شد و اندکی بعد در حالی که سر بریده همسفرم را که با من به نزاع پرداخته بود، در دست داشت، با چهارپایان او برگشت و گفت: «این سر دشمن توست. تو به یاری ما برخاستی، ما هم تو را یاری کردیم. چنان که خداوند هر کس که او را یاری کند، نصرت می دهد.»

پرسیدم:«شما کیستید؟»گفت: «من صاحب الامر هستم.» سپس فرمود: «منبعد هر کس پرسید این زخم چه بوده؟ بگو اثر ضربتی است که در صفین برداشته ام!»

و از جمله حکایتی است که سید زاهد فاضل، رضی الدین علی بن محمد بن جعفر بن طاوس حسینی در کتاب «ربیع الالباب» نوشته و نقل آن برای من به درجه صحت رسیده است. سید بن طاوس در کتاب مزبور نوشته است: حسن بن محمد بن قاسم برای ما حکایت کرد و گفت: روزی من و شخصی که از مردم نواحی کوفه بود و او را «عمار» می گفتند، در راه «حمالیه» از توابع کوفه با هم برخورد کرده و درباره امام زمان علیه السلام گفتگو کردیم. عمار گفت: «می خواهم داستان عجیبی را برایت نقل کنم.» گفتم: «هر اطلاعی داری بیان کن.»

گفت: «وقتی کاروانی از قبیله (طیّ) به کوفه آمد و از ما غله خریدند. مرد بزرگی که رئیس کاروان بود هم میان آنها بود.من به یکنفر گفتم: «برو و ترازو را از خانه علوی بیاور.» آن مرد بدوی گفت: «در میان شما علوی هم وجود دارد؟» گفتم: «سبحان اللَّه! بیشتر مردم سادات هستند.»

مرد بدوی گفت: «به خدا قسم علوی و سید آن بود که من او را در یکی از نقاط از دست دادم. پرسیدم: «موضوع چیست؟» گفت: «ما سیصد تن یا کمتر بودیم و از جایی گریخته و سه روز در بیابان بدون نان و آب به سر بردیم، تا اینکه گرسنگی سخت به ما فشار آورد.

یکی از ما گفت: «بگذارید قرعه به نام اسب های خود بزنیم و به هر کدام اصابت کرد، آن را کشته سد جوع کنیم.» رأی همه بر این قرار گرفت. سپس قرعه انداختیم وبه اسب من اصابت کرد. من گفتم:«قرعه اشتباه بود؛ این بار قبول ندارم!» بنا گذاشتیم بار دیگر قرعه بیندازیم. بار دوم هم قرعه به اسب من اصابت کرد. باز من نپذیرفتم و گفتم: «باید برای سومین بار قرعه بیندازیم!» بار سوم نیز قرعه به اسب من اصابت کرد. اسب من مساوی با هزار دینار بود و آن را از پسرم بیشتر دوست داشتم.

وقتی دیدم که باید او را بکشیم، گفتم: «اجازه دهید که من سواری مفصلی از آن بگیرم، زیرا تاکنون بیابانی به این همواری برای اسب سواری نیافته ام.» آنگاه سوار شدم و تا نزدیکی تل دوری که یک فرسخ از ما دور بود دواندم. چون به دامنه تل رسیدم، زنی را دیدم که داشت هیزم جمع می کرد.

پرسیدم: «تو کیستی و کسانت کیستند؟» گفت: «من کنیز یک مرد علوی هستم که در این بیابان است.» سپس از جلو من گذشت. من عبای خود را بر سر نیزه کردم، نزد رفقایم برگشتم و گفتم: «مژده باد که مردمی در نزدیکی شما سکونت دارند!» پس همگی حرکت کردیم به آن سمت رفتیم. دیدیم چادری در وسط بیابان بر سر پاست و مرد خوش سیمایی که از همه کس زیباتر و موی سرش آویزان بود، در حالی که می خندید، بیرون آمد که به ما خوشامد بگوید.

من به او گفتم: «ای آبروی عرب! آب به ما برسان!» او کنیزش را صدا زد و گفت: «آب بیاور!» کنیز دو ظرف آب آورد و به او داد. او نخست قدری از آن را نوشید و بعد دستی در آن برد و به ما داد و ما هم آشامیدیم. یکی می نوشید و به دیگری می داد و به همین ترتیب تا نفر آخر آشامید. وقتی ظرف ها را پیش ما برگرداندند، دیدیم اصلا آب آنها کم نشده بود.

وقتی سیراب شدیم، باز به آن مرد گفتیم: «ای آبروی عرب! ما گرسنه ایم.» این بار خودش به چادر برگشت و طبق کوچکی که غذا در آن بود، به دست گرفت، بیرون آمد و دست در آن گذاشت و گفت: «ده نفر ده نفر بیایید و تناول کنید.» ما همه از آن غذا خوردیم و به خدا قسم آن غذا نه تغییر کرد و نه کم شد! بعد به او گفتیم: «می خواهیم از فلان راه برویم.» گفت: «مقصود شما آن راه است.» و بادست به شاهراهی اشارهکرد و ما به راه افتادیم.

وقتی از او دور شدیم، یکی از ما گفت: «شما از منزل خود برای تأمین معیشت خارج شده اید. با اینکه روزی به دست شما آمد، ولی آن را از دست دادید.» (یعنی برویم و اثاث آن مرد را غارت کنیم!) یکی از ما او را از این عمل برحذر داشت و دیگری گفت: «برویم و غارت کنیم!» سرانجام همه بنا گذاشتیم که او را غارت کنیم.

پس برگشتیم، چون او دید که ما برمی گردیم، کمربند خود را محکم بست، شمشیری برداشت و حمایل کرد، نیزه خود را به دست گرفت، سوار اسب اشهب شد و جلو آمد و گفت: «نفس زشتکار شما عمل زشتی برای شما باقی نگذارد!» گفتیم:«اتفاقا چنین قصدی داریم.» سپس حرف های درشتی به وی گفتیم و او طوری خشمگین شد که از خشم و صدای او، همه به وحشت افتادیم و از پیش رویش گریختیم. آنگاه روی زمین خطی میان خود و ما کشید و گفت: «به جدم پیغمبر قسم که اگر یکنفر از شما از این خط بگذرد، گردنش را می زنم.» پس ما با رسوایی مراجعت کردیم. به خدا قسم علوی حقیقی او بود نه امثال اینان که در کوفه هستند.» - . السلطان المفرج: 37 - 44 -

این بود آنچه ما از کتاب «السلطان المفرج عن اهل الایمان» در اینجا نقل کردیم.

**[ترجمه]

بیان

الشَّرَکَة حبالة الصید و المراد بها هنا الحبل و التعیط الجلبة و الصیاح و المشوار المخبر و المنظر و ما أبقت الدابة من علفها و المکان تعرض فیه الدواب.

کتاب الفهرست للشیخ منتجب الدین قال الثائر بالله المهدی ابن الثائر بالله الحسینی الجیلی کان زیدیا و ادعی إمامة الزیدیة و خرج بجیلان ثم استبصر و صار إمامیا و له روایة الأحادیث و ادعی أنه شاهد صاحب الأمر و کان یروی عنه أشیاء.

و قال أبو الحسن علی بن محمد بن علی بن أبی القاسم العلوی الشعرانی عالم صالح شاهد الإمام صاحب الأمر و یروی عنه أحادیث علیه و علی آبائه السلام.

و قال أبو الفرج المظفر بن علی بن الحسین الحمدانی ثقة عین و هو من سفراء الإمام صاحب الزمان علیه السلام أدرک الشیخ المفید و جلس مجلس درس السید المرتضی و الشیخ أبی جعفر الطوسی قدس الله أرواحهم.

ص: 77


1- 1. زعق مثل صعق أی صاح صیحة شدیدة.

**[ترجمه]کلمه «شرکة» به معنای ریسمان صید است و منظور از آن در اینجا ریسمان است. کلمه «تعیط» به معنای جلب و فریاد است و کلمه «مشوار»، شخص مورد مشورت و نظر است و به معنای آنچه دابه، از علف خود باقی می گذارد و به معنای مکانی است که چهارپایان در آنجا رها می گردند.

شیخ منتجب الدین در کتاب «فهرست» می نویسد: «ثائر باللَّه مهدی بن ثائرباللَّه حسینی جیلی» نخست زیدی مذهب و مدعی پیشوایی زیدیه بود و در گیلان خروج کرد. سپس به مذهب اثنی عشری برگشت. او احادیثی روایت کرد و مدعی بود که حضرت صاحب الامر را دیده است و چیزها از آن حضرت روایت می کرد .

و نیز در کتاب مزبور می گوید: ابوالحسن علی بن محمد بن علی بن ابوالقاسم علوی شعرانی، عالمی صالح است و به شرف ملاقات امام زمان علیه السلام فایز گشته و از آن حضرت علیه و علی آبائه السلام، احادیثی هم نقل کرده است.

و هم گوید: ابوالفرج مظفر بن علی بن حسین حمدانی، مردی موثق و مورد اطمینان است. او از سفرای امام صاحب الزمان علیه السلام است، شیخ مفید را درک کرد و در محضر درس سید مرتضی و شیخ ابو جعفر طوسی قدس اللَّه ارواحهم، نشسته است .

**[ترجمه]

باب 19 خبر سعد بن عبد الله و رؤیته للقائم و مسائله عنه علیه السلام

اشاره

باب 19 خبر سعد بن عبد الله و رؤیته للقائم (1) و مسائله عنه علیه السلام

**[ترجمه]باب 19 خبر سعد بن عبد الله و رؤیته للقائم و مسائله عنه علیه السلام

**[ترجمه]

الأخبار

«1»

ک، [إکمال الدین] مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ حَاتِمٍ النَّوْفَلِیُّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عِیسَی الْوَشَّاءِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ طَاهِرٍ الْقُمِّیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ بَحْرِ بْنِ سَهْلٍ الشَّیْبَانِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مَسْرُورٍ عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْقُمِّیِ (2)

قَالَ: کُنْتُ امْرَأً لَهِجاً بِجَمْعِ الْکُتُبِ الْمُشْتَمِلَةِ عَلَی غَوَامِضِ الْعُلُومِ وَ دَقَائِقِهَا کَلِفاً بِاسْتِظْهَارِ مَا یَصِحُّ مِنْ حَقَائِقِهَا مُغْرَماً بِحِفْظِ مُشْتَبِهِهَا وَ مُسْتَغْلِقِهَا شَحِیحاً عَلَی مَا أَظْفَرُ بِهِ مِنْ مَعَاضِلِهَا وَ مُشْکِلَاتِهَا مُتَعَصِّباً لِمَذْهَبِ الْإِمَامِیَّةِ رَاغِباً عَنِ الْأَمْنِ وَ السَّلَامَةِ فِی انْتِظَارِ التَّنَازُعِ وَ التَّخَاصُمِ وَ التَّعَدِّی إِلَی التَّبَاغُضِ وَ التَّشَاتُمِ مُعَیِّباً لِلْفِرَقِ ذَوِی الْخِلَافِ کَاشِفاً عَنْ مَثَالِبِ أَئِمَّتِهِمْ هَتَّاکاً لِحُجُبِ قَادَتِهِمْ إِلَی أَنْ بُلِیتُ بِأَشَدِّ النَّوَاصِبِ مُنَازَعَةً وَ أَطْوَلِهِمْ مُخَاصَمَةً وَ أَکْثَرِهِمْ جَدَلًا وَ أَشْنَعِهِمْ سُؤَالًا وَ أَثْبَتِهِمْ عَلَی الْبَاطِلِ قَدَماً فَقَالَ ذَاتَ یَوْمٍ وَ أَنَا أُنَاظِرُهُ تَبّاً لَکَ وَ لِأَصْحَابِکَ یَا سَعْدُ إِنَّکُمْ مَعَاشِرَ الرَّافِضَةِ تَقْصِدُونَ عَلَی الْمُهَاجِرِینَ وَ الْأَنْصَارِ بِالطَّعْنِ عَلَیْهِمَا وَ تَجْحَدُونَ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ وَلَایَتَهُمَا وَ إِمَامَتَهُمَا هَذَا الصِّدِّیقُ

الَّذِی فَاقَ جَمِیعَ الصَّحَابَةِ بِشَرَفِ سَابِقَتِهِ أَ مَا عَلِمْتُمْ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَا أَخْرَجَهُ مَعَ نَفْسِهِ إِلَی الْغَارِ إِلَّا عِلْماً مِنْهُ بِأَنَّ الْخِلَافَةَ لَهُ مِنْ بَعْدِهِ وَ أَنَّهُ

ص: 78


1- 1. و العجب أن محمّد بن أبی عبد اللّه عد فیما مضی فی حدیث کمال الدین تحت الرقم 26 ص 30 عدد من انتهی إلیه أنهم رآه علیه السلام و لم یذکر فیهم سعد بن عبد اللّه.
2- 2. سند الحدیث منکر، حیث ان الصدوق یروی عن سعد بن عبد اللّه بواسطة واحدة هو أبوه أو ابن الولید أو هما معا، و الوسائط بینه و بین سعد فی هذا الحدیث خمس: أربع منهم الاحمدون الثلاثة و رابعهم محمّد بن علی النوفلیّ المعروف بالکرمانی، لم یذکروا فی الرجال، و أمّا محمّد بن بحر الشیبانی قد ذکر بالغلو و الارتفاع. راجع قاموس الرجال ج 4 ص 339.

هُوَ الْمُقَلَّدُ لِأَمْرِ التَّأْوِیلِ وَ الْمُلْقَی إِلَیْهِ أَزِمَّةُ الْأُمَّةِ وَ عَلَیْهِ الْمُعَوَّلُ فِی شَعْبِ الصَّدْعِ وَ لَمِّ الشَّعَثِ وَ سَدِّ الْخَلَلِ وَ إِقَامَةِ الْحُدُودِ وَ تَسْرِیبِ الْجُیُوشِ لِفَتْحِ بِلَادِ الشِّرْکِ فَکَمَا أَشْفَقَ عَلَی نُبُوَّتِهِ أَشْفَقَ عَلَی خِلَافَتِهِ إِذْ لَیْسَ مِنْ حُکْمِ الِاسْتِتَارِ وَ التَّوَارِی أَنْ یَرُومَ الْهَارِبُ مِنَ الشَّیْ ءِ-(1)

مُسَاعَدَةً إِلَی مَکَانٍ یَسْتَخْفِی فِیهِ وَ لَمَّا رَأَیْنَا النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله مُتَوَجِّهاً إِلَی الِانْجِحَارِ وَ لَمْ تَکُنِ الْحَالُ تُوجِبُ اسْتِدْعَاءَ الْمُسَاعَدَةِ مِنْ أَحَدٍ اسْتَبَانَ لَنَا قَصْدُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله بِأَبِی بَکْرٍ إِلَی الْغَارِ لِلْعِلَّةِ الَّتِی شَرَحْنَاهَا وَ إِنَّمَا أَبَاتَ عَلِیّاً علیه السلام عَلَی فِرَاشِهِ لِمَا لَمْ یَکُنْ لِیَکْتَرِثَ لَهُ وَ لَمْ یَحْفِلْ بِهِ وَ لِاسْتِثْقَالِهِ لَهُ وَ لِعِلْمِهِ بِأَنَّهُ إِنْ قُتِلَ لَمْ یَتَعَذَّرْ عَلَیْهِ نَصْبُ غَیْرِهِ مَکَانَهُ لِلْخُطُوبِ الَّتِی کَانَ یَصْلُحُ لَهَا قَالَ سَعْدٌ فَأَوْرَدْتُ عَلَیْهِ أَجْوِبَةً شَتَّی فَمَا زَالَ یَقْصِدُ کُلَّ وَاحِدٍ مِنْهَا بِالنَّقْضِ وَ الرَّدِّ عَلَیَّ ثُمَّ قَالَ یَا سَعْدُ دُونَکَهَا أُخْرَی بِمِثْلِهَا تُخْطَفُ (2)

آنَافُ الرَّوَافِضِ أَ لَسْتُمْ تَزْعُمُونَ أَنَّ الصِّدِّیقَ الْمُبَرَّی مِنْ دَنَسِ الشُّکُوکِ وَ الْفَارُوقَ الْمُحَامِیَ عَنْ بَیْضَةِ الْإِسْلَامِ کَانَا یُسِرَّانِ النِّفَاقَ وَ اسْتَدْلَلْتُمْ بِلَیْلَةِ الْعَقَبَةِ أَخْبِرْنِی عَنِ الصِّدِّیقِ وَ الْفَارُوقِ أَسْلَمَا طَوْعاً أَوْ کَرْهاً قَالَ سَعْدٌ فَاحْتَلْتُ لِدَفْعِ هَذِهِ الْمَسْأَلَةِ عَنِّی خَوْفاً مِنَ الْإِلْزَامِ وَ حَذَراً مِنْ أَنِّی إِنْ أَقْرَرْتُ لَهُمَا بِطَوَاعِیَتِهِمَا لِلْإِسْلَامِ احْتَجَّ بِأَنَّ بَدْءَ النِّفَاقِ وَ نَشْوَهُ فِی الْقَلْبِ لَا یَکُونُ إِلَّا عِنْدَ هُبُوبِ رَوَائِحِ الْقَهْرِ وَ الْغَلَبَةِ وَ إِظْهَارِ الْبَأْسِ الشَّدِیدِ فِی حَمْلِ الْمَرْءِ عَلَی مَنْ لَیْسَ یَنْقَادُ لَهُ قَلْبُهُ نَحْوَ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ فَلَمَّا رَأَوْا بَأْسَنا قالُوا آمَنَّا بِاللَّهِ وَحْدَهُ وَ کَفَرْنا بِما کُنَّا بِهِ مُشْرِکِینَ فَلَمْ یَکُ یَنْفَعُهُمْ إِیمانُهُمْ لَمَّا رَأَوْا بَأْسَنا(3)

ص: 79


1- 1. البشر- خ ل، و فی المصدر ج 2 ص 129:« الشر».
2- 2. خطف یخطف خطفا؛ استلبه بسرعة، یقال: هذا سیف یخطف الرأس ای یقتطعه بسرعة، و فی المصدر ج 2 ص 130 تخطم( و قد طبع تحظم غلطا) و هو الأظهر، یقال: خطمه: ضرب أنفه.- و خطمه بالخطام: جعله علی انفه: و خطم أنفه: ألزق به عارا ظاهرا. و یحتمل أن یقرأ« یحطم» یقال: حطمه: کسره، و قیل خاصّ بالیابس.
3- 3. المؤمن: 84.

وَ إِنْ قُلْتُ أَسْلَمَا کَرْهاً کَانَ یَقْصِدُنِی بِالطَّعْنِ إِذْ لَمْ یَکُنْ ثَمَّ سُیُوفٌ مُنْتَضَاةٌ کَانَتْ تریهم [تُرِیهِمَا] الْبَأْسَ قَالَ سَعْدٌ فَصَدَرْتُ عَنْهُ مُزْوَرّاً قَدِ انْتَفَخَتْ أَحْشَائِی مِنَ الْغَضَبِ وَ تَقَطَّعَ کَبِدِی مِنَ الْکَرْبِ وَ کُنْتُ قَدِ اتَّخَذْتُ طُومَاراً وَ أَثْبَتُّ فِیهِ نَیِّفاً وَ أَرْبَعِینَ مَسْأَلَةً مِنْ صِعَابِ الْمَسَائِلِ لَمْ أَجِدْ لَهَا مُجِیباً عَلَی أَنْ أَسْأَلَ فِیهَا خَیْرَ أَهْلِ بَلَدِی أَحْمَدَ بْنَ إِسْحَاقَ صَاحِبَ مَوْلَانَا أَبِی مُحَمَّدٍ علیه السلام فَارْتَحَلْتُ خَلْفَهُ وَ قَدْ کَانَ خَرَجَ قَاصِداً نَحْوَ مَوْلَانَا بِسُرَّ مَنْ رَأَی فَلَحِقْتُهُ فِی بَعْضِ الْمَنَاهِلِ فَلَمَّا تَصَافَحْنَا قَالَ لِخَیْرٍ لَحَاقُکَ بِی قُلْتُ الشَّوْقُ ثُمَّ الْعَادَةُ فِی الْأَسْئِلَةِ قَالَ قَدْ تَکَافَأْنَا عَلَی هَذِهِ الْخُطَّةِ الْوَاحِدَةِ فَقَدْ بَرِحَ بِیَ الْقَرَمُ (1)

إِلَی لِقَاءِ مَوْلَانَا أَبِی مُحَمَّدٍ علیه السلام وَ أُرِیدُ أَنْ أَسْأَلَهُ عَنْ مَعَاضِلَ فِی التَّأْوِیلِ وَ مَشَاکِلَ فِی التَّنْزِیلِ فَدُونَکَهَا الصُّحْبَةَ الْمُبَارَکَةَ فَإِنَّهَا تَقِفُ بِکَ عَلَی ضَفَّةِ بَحْرٍ(2) لَا تَنْقَضِی عَجَائِبُهُ وَ لَا تَفْنَی غَرَائِبُهُ وَ هُوَ إِمَامُنَا فَوَرَدْنَا سُرَّ مَنْ رَأَی فَانْتَهَیْنَا مِنْهَا إِلَی بَابِ سَیِّدِنَا علیه السلام فَاسْتَأْذَنَّا فَخَرَجَ إِلَیْنَا الْإِذْنُ بِالدُّخُولِ عَلَیْهِ وَ کَانَ عَلَی عَاتِقِ أَحْمَدَ بْنِ إِسْحَاقَ جِرَابٌ قَدْ غَطَّاهُ بِکِسَاءٍ طَبَرِیٍّ فِیهِ سِتُّونَ وَ مِائَةُ صُرَّةٍ مِنَ الدَّنَانِیرِ وَ الدَّرَاهِمِ عَلَی کُلِّ صُرَّةٍ مِنْهَا خَتْمُ صَاحِبِهَا قَالَ سَعْدٌ فَمَا شَبَّهْتُ مَوْلَانَا أَبَا مُحَمَّدٍ علیه السلام حِینَ غَشِیَنَا نُورُ وَجْهِهِ إِلَّا بِبَدْرٍ قَدِ اسْتَوْفَی مِنْ لَیَالِیهِ أَرْبَعاً بَعْدَ عَشْرٍ وَ عَلَی فَخِذِهِ الْأَیْمَنِ غُلَامٌ یُنَاسِبُ الْمُشْتَرِیَ فِی الْخِلْقَةِ وَ الْمَنْظَرِ وَ عَلَی رَأْسِهِ فَرْقٌ بَیْنَ وَفْرَتَیْنِ کَأَنَّهُ أَلِفٌ بَیْنَ وَاوَیْنِ وَ بَیْنَ یَدَیْ مَوْلَانَا رُمَّانَةٌ ذَهَبِیَّةٌ تَلْمَعُ بَدَائِعُ نُقُوشِهَا وَسَطَ غَرَائِبِ الْفُصُوصِ الْمُرَکَّبَةِ عَلَیْهَا قَدْ کَانَ أَهْدَاهَا إِلَیْهِ بَعْضُ رُؤَسَاءِ أَهْلِ الْبَصْرَةِ وَ بِیَدِهِ قَلَمٌ إِذَا أَرَادَ أَنْ یَسْطُرَ بِهِ عَلَی الْبَیَاضِ قَبَضَ

ص: 80


1- 1. هذا هو الصحیح کما یجی ء من المصنّف رحمه اللّه فی البیان و هکذا فی المصدر ج 2 ص 131 و فی النسخة المطبوعة« القوم» و هو تصحیف.
2- 2. ضفة البحر: ساحله، و فی الأصل المطبوع و هکذا المصدر« صفة بحر» و هو تصحیف.

الْغُلَامُ عَلَی أَصَابِعِهِ فَکَانَ مَوْلَانَا علیه السلام یُدَحْرِجُ الرُّمَّانَةَ بَیْنَ یَدَیْهِ وَ یَشْغَلُهُ بِرَدِّهَا لِئَلَّا یَصُدَّهُ عَنْ کِتْبَةِ مَا أَرَادَ(1)

فَسَلَّمْنَا عَلَیْهِ فَأَلْطَفَ فِی الْجَوَابِ وَ أَوْمَأَ إِلَیْنَا بِالْجُلُوسِ فَلَمَّا فَرَغَ مِنْ کِتْبَةِ الْبَیَاضِ الَّذِی کَانَ بِیَدِهِ أَخْرَجَ أَحْمَدُ بْنُ إِسْحَاقَ جِرَابَهُ مِنْ طَیِّ کِسَائِهِ فَوَضَعَهُ بَیْنَ یَدَیْهِ فَنَظَرَ الْهَادِیعلیه السلام (2) إِلَی الْغُلَامِ وَ قَالَ لَهُ یَا بُنَیَّ فُضَّ الْخَاتَمَ عَنْ هَدَایَا شِیعَتِکَ وَ مَوَالِیکَ فَقَالَ یَا مَوْلَایَ أَ یَجُوزُ أَنْ أَمُدَّ یَداً طَاهِرَةً إِلَی هَدَایَا نَجِسَةٍ وَ أَمْوَالٍ رَجِسَةٍ قَدْ شِیبَ أَحَلُّهَا بِأَحْرَمِهَا فَقَالَ مَوْلَایَ علیه السلام یَا ابْنَ إِسْحَاقَ اسْتَخْرِجْ مَا فِی الْجِرَابِ لِیُمَیَّزَ مَا بَیْنَ الْأَحَلِّ وَ الْأَحْرَمِ مِنْهَا فَأَوَّلُ صُرَّةٍ بَدَأَ أَحْمَدُ بِإِخْرَاجِهَا فَقَالَ الْغُلَامُ هَذِهِ لِفُلَانِ بْنِ فُلَانٍ مِنْ مَحَلَّةِ کَذَا بِقُمَّ تَشْتَمِلُ عَلَی اثْنَیْنِ وَ سِتِّینَ دِینَاراً فِیهَا مِنْ ثَمَنِ حُجَیْرَةٍ بَاعَهَا صَاحِبُهَا وَ کَانَتْ إِرْثاً لَهُ مِنْ أَخِیهِ خَمْسَةٌ وَ أَرْبَعُونَ دِینَاراً وَ مِنْ أَثْمَانِ تِسْعَةِ أَثْوَابٍ أَرْبَعَةَ عَشَرَ دِینَاراً وَ فِیهَا مِنْ أُجْرَةِ حَوَانِیتَ ثَلَاثَةُ دَنَانِیرَ فَقَالَ مَوْلَانَا علیه السلام صَدَقْتَ یَا بُنَیَّ دُلَّ الرَّجُلَ عَلَی الْحَرَامِ مِنْهَا فَقَالَ علیه السلام فَتِّشْ عَنْ دِینَارٍ رَازِیِّ السِّکَّةِ تَارِیخُهُ سَنَةُ کَذَا قَدِ انْطَمَسَ مِنْ نِصْفِ إِحْدَی صَفْحَتَیْهِ نَقْشُهُ وَ قُرَاضَةٍ آمُلِیَّةٍ وَزْنُهَا رُبُعُ دِینَارٍ وَ الْعِلَّةُ فِی تَحْرِیمِهَا أَنَّ صَاحِبَ هَذِهِ الْجُمْلَةِ وَزَنَ فِی شَهْرِ کَذَا مِنْ سَنَةِ کَذَا عَلَی حَائِکٍ مِنْ جِیرَانِهِ مِنَ الْغَزْلِ مَنّاً وَ رُبُعَ مَنٍّ فَأَتَتْ عَلَی ذَلِکَ

ص: 81


1- 1. فیه غرابة من حیث قبض الغلام علیه السلام علی أصابع أبیه أبی محمّد علیه السلام و هکذا وجود رمانة من ذهب یلعب بها لئلا یصده عن الکتابة، و قد روی فی الکافی ج 1 ص 311 عن صفوان الجمال قال: سألت أبا عبد اللّه علیه السلام عن صاحب هذا الامر فقال: ان صاحب هذا الامر لا یلهو و لا یلعب، و أقبل أبو الحسن موسی، و هو صغیر و معه عناق مکیة و هو یقول لها: اسجدی لربک، فأخذه أبو عبد اللّه علیه السلام و ضمه إلیه و قال: بأبی و امی من لا یلهو و لا یلعب.
2- 2. کذا فی الأصل المطبوع و هکذا المصدر و المعنی به أبو محمّد ابن علی الهادی علیهما السلام، و لعله مصحف عن« مولای» کما فی أغلب السطور.

مُدَّةٌ قَیَّضَ فِی انْتِهَائِهَا لِذَلِکَ الْغَزْلِ سَارِقاً فَأَخْبَرَ بِهِ الْحَائِکُ صَاحِبَهُ فَکَذَّبَهُ وَ اسْتَرَدَّ مِنْهُ بَدَلَ ذَلِکَ مَنّاً وَ نِصْفَ مَنٍّ غَزْلًا أَدَقَّ مِمَّا کَانَ دَفَعَهُ إِلَیْهِ وَ اتَّخَذَ مِنْ ذَلِکَ ثَوْباً کَانَ هَذَا الدِّینَارُ مَعَ الْقُرَاضَةِ ثَمَنَهُ فَلَمَّا فَتَحَ رَأْسَ الصُّرَّةِ صَادَفَ رُقْعَةً فِی وَسَطِ الدَّنَانِیرِ بِاسْمِ

مَنْ أَخْبَرَ عَنْهُ وَ بِمِقْدَارِهَا عَلَی حَسَبِ مَا قَالَ وَ اسْتَخْرَجَ الدِّینَارَ وَ الْقُرَاضَةَ بِتِلْکَ الْعَلَامَةِ ثُمَّ أَخْرَجَ صُرَّةً أُخْرَی فَقَالَ الْغُلَامُ علیه السلام هَذِهِ لِفُلَانِ بْنِ فُلَانٍ مِنْ مَحَلَّةِ کَذَا بِقُمَّ تَشْتَمِلُ عَلَی خَمْسِینَ دِینَاراً لَا یَحِلُّ لَنَا مَسُّهَا قَالَ وَ کَیْفَ ذَاکَ قَالَ لِأَنَّهَا مِنْ ثَمَنِ حِنْطَةٍ حَافَ صَاحِبُهَا عَلَی أَکَّارِهِ فِی الْمُقَاسَمَةِ وَ ذَلِکَ أَنَّهُ قَبَضَ حِصَّتَهُ مِنْهَا بِکَیْلٍ وَافٍ وَ کَالَ مَا خَصَّ الْأَکَّارَ بِکَیْلٍ بَخْسٍ فَقَالَ مَوْلَانَا علیه السلام صَدَقْتَ یَا بُنَیَّ ثُمَّ قَالَ یَا ابْنَ إِسْحَاقَ احْمِلْهَا بِأَجْمَعِهَا لِتَرُدَّهَا أَوْ تُوصِیَ بِرَدِّهَا عَلَی أَرْبَابِهَا فَلَا حَاجَةَ لَنَا فِی شَیْ ءٍ مِنْهَا وَ ائْتِنَا بِثَوْبِ الْعَجُوزِ قَالَ أَحْمَدُ وَ کَانَ ذَلِکَ الثَّوْبُ فِی حَقِیبَةٍ لِی فَنَسِیتُهُ فَلَمَّا انْصَرَفَ أَحْمَدُ بْنُ إِسْحَاقَ لِیَأْتِیَهُ بِالثَّوْبِ نَظَرَ إِلَیَّ مَوْلَانَا أَبُو مُحَمَّدٍ علیه السلام فَقَالَ مَا جَاءَ بِکَ یَا سَعْدُ فَقُلْتُ شَوَّقَنِی أَحْمَدُ بْنُ إِسْحَاقَ إِلَی لِقَاءِ مَوْلَانَا قَالَ فَالْمَسَائِلُ الَّتِی أَرَدْتَ أَنْ تَسْأَلَ عَنْهَا قُلْتُ عَلَی حَالِهَا یَا مَوْلَایَ قَالَ فَسَلْ قُرَّةَ عَیْنِی وَ أَوْمَأَ إِلَی الْغُلَامِ عَمَّا بَدَا لَکَ مِنْهَا فَقُلْتُ لَهُ مَوْلَانَا وَ ابْنَ مَوْلَانَا إِنَّا رُوِّینَا عَنْکُمْ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله جَعَلَ طَلَاقَ نِسَائِهِ بِیَدِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام حَتَّی أَرْسَلَ یَوْمَ الْجَمَلِ إِلَی عَائِشَةَ أَنَّکِ قَدْ أَرْهَجْتِ عَلَی الْإِسْلَامِ وَ أَهْلِهِ بِفِتْنَتِکِ وَ أَوْرَدْتِ بَنِیکِ حِیَاضَ الْهَلَاکِ بِجَهْلِکِ فَإِنْ کَفَفْتِ عَنِّی غَرْبَکِ وَ إِلَّا طَلَّقْتُکِ وَ نِسَاءُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَدْ کَانَ طَلَّقَهُنَّ وَفَاتُهُ قَالَ مَا الطَّلَاقُ قُلْتُ تَخْلِیَةُ السَّبِیلِ قَالَ وَ إِذَا کَانَ وَفَاةُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَدْ خَلَّی لَهُنَّ السَّبِیلَ فَلِمَ لَا یَحِلُّ لَهُنَّ الْأَزْوَاجُ قُلْتُ لِأَنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی حَرَّمَ الْأَزْوَاجَ عَلَیْهِنَّ قَالَ وَ کَیْفَ وَ قَدْ خَلَّی الْمَوْتُ سَبِیلَهُنَّ قُلْتُ فَأَخْبِرْنِی یَا ابْنَ مَوْلَایَ عَنْ مَعْنَی الطَّلَاقِ الَّذِی فَوَّضَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله حُکْمَهُ إِلَی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ

ص: 82

قَالَ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی عَظَّمَ شَأْنَ نِسَاءِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فَخَصَّهُنَّ بِشَرَفِ الْأُمَّهَاتِ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَا أَبَا الْحَسَنِ إِنَّ هَذَا الشَّرَفَ بَاقٍ لَهُنَّ مَا دُمْنَ لِلَّهِ عَلَی الطَّاعَةِ فَأَیَّتُهُنَّ عَصَتِ اللَّهَ بَعْدِی بِالْخُرُوجِ عَلَیْکَ فَأَطْلِقْ لَهَا فِی الْأَزْوَاجِ وَ أَسْقِطْهَا مِنْ شَرَفِ أُمُومَةِ الْمُؤْمِنِینَ قُلْتُ فَأَخْبِرْنِی عَنِ الْفَاحِشَةِ الْمُبَیِّنَةِ الَّتِی إِذَا أَتَتِ الْمَرْأَةُ بِهَا فِی أَیَّامِ عِدَّتِهَا حَلَّ لِلزَّوْجِ أَنْ یُخْرِجَهَا مِنْ بَیْتِهِ قَالَ الْفَاحِشَةُ الْمُبَیِّنَةُ هِیَ السَّحْقُ دُونَ الزِّنَی فَإِنَّ الْمَرْأَةَ إِذَا زَنَتْ وَ أُقِیمَ عَلَیْهَا الْحَدُّ لَیْسَ لِمَنْ أَرَادَهَا أَنْ یَمْتَنِعَ بَعْدَ ذَلِکَ مِنَ التَّزْوِیجِ بِهَا لِأَجْلِ الْحَدِّ وَ إِذَا سَحَقَتْ وَجَبَ عَلَیْهَا الرَّجْمُ وَ الرَّجْمُ خِزْیٌ وَ مَنْ قَدْ أَمَرَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِرَجْمِهِ فَقَدْ أَخْزَاهُ وَ مَنْ أَخْزَاهُ فَقَدْ أَبْعَدَهُ وَ مَنْ أَبْعَدَهُ فَلَیْسَ لِأَحَدٍ أَنْ یَقْرَبَهُ قُلْتُ فَأَخْبِرْنِی یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ عَنْ أَمْرِ اللَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی لِنَبِیِّهِ مُوسَی علیه السلام فَاخْلَعْ نَعْلَیْکَ إِنَّکَ بِالْوادِ الْمُقَدَّسِ طُویً (1) فَإِنَّ فُقَهَاءَ الْفَرِیقَیْنِ یَزْعُمُونَ أَنَّهَا کَانَتْ مِنْ إِهَابِ الْمَیْتَةِ فَقَالَ علیه السلام مَنْ قَالَ ذَلِکَ فَقَدِ افْتَرَی عَلَی مُوسَی وَ اسْتَجْهَلَهُ فِی نُبُوَّتِهِ لِأَنَّهُ مَا خَلَا الْأَمْرُ فِیهَا مِنْ خَطْبَیْنِ إِمَّا أَنْ تَکُونَ صَلَاةُ مُوسَی فِیهَا جَائِزَةً أَوْ غَیْرَ جَائِزَةٍ فَإِنْ کَانَتْ صَلَاتُهُ جَائِزَةً جَازَ لَهُ لُبْسُهُمَا فِی تِلْکَ الْبُقْعَةِ إِذْ لَمْ تَکُنْ مُقَدَّسَةً(2) وَ إِنْ کَانَتْ مُقَدَّسَةً مُطَهَّرَةً فَلَیْسَ بِأَقْدَسَ وَ أَطْهَرَ مِنَ الصَّلَاةِ وَ إِنْ کَانَتْ صَلَاتُهُ غَیْرَ جَائِزَةٍ فِیهِمَا فَقَدْ أَوْجَبَ عَلَی مُوسَی علیه السلام أَنَّهُ لَمْ یَعْرِفِ الْحَلَالَ مِنَ الْحَرَامِ وَ علم [لَمْ یَعْلَمْ] مَا جَازَ(3)

فِیهِ الصَّلَاةُ وَ مَا لَمْ تَجُزْ وَ هَذَا کُفْرٌ قُلْتُ فَأَخْبِرْنِی یَا مَوْلَایَ عَنِ التَّأْوِیلِ فِیهِمَا قَالَ إِنَّ مُوسَی علیه السلام نَاجَی رَبَّهُ بِالْوَادِ الْمُقَدَّسِ فَقَالَ یَا رَبِّ إِنِّی قَدْ أَخْلَصْتُ لَکَ الْمَحَبَّةَ مِنِّی وَ غَسَلْتُ قَلْبِی عَمَّنْ سِوَاکَ وَ کَانَ شَدِیدَ الْحُبِّ لِأَهْلِهِ فَقَالَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی فَاخْلَعْ

ص: 83


1- 1. طه: 12.
2- 2. راجع المصدر ج 2 ص 134.
3- 3. فی الأصل المطبوع هنا تصحیف فراجع. و لا یخفی أن تشرف موسی بالواد المقدس کان فی بدء نبوّته و هو علیه السلام یقول عن نفسه:« فَعَلْتُها إِذاً وَ أَنَا مِنَ الضَّالِّینَ».

نَعْلَیْکَ أَیِ انْزِعْ حُبَّ أَهْلِکَ مِنْ قَلْبِکَ إِنْ کَانَتْ مَحَبَّتُکَ لِی خَالِصَةً وَ قَلْبُکَ مِنَ الْمَیْلِ إِلَی مَنْ سِوَایَ مَغْسُولًا قُلْتُ فَأَخْبِرْنِی یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ عَنْ تَأْوِیلِ کهیعص قَالَ هَذِهِ الْحُرُوفُ مِنْ أَنْبَاءِ الْغَیْبِ أَطْلَعَ اللَّهُ عَلَیْهَا عَبْدَهُ زَکَرِیَّا علیه السلام ثُمَّ قَصَّهَا عَلَی مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله وَ ذَلِکَ أَنَّ زَکَرِیَّا علیه السلام سَأَلَ رَبَّهُ أَنْ یُعَلِّمَهُ أَسْمَاءَ الْخَمْسَةِ فَأَهْبَطَ عَلَیْهِ جَبْرَئِیلَ علیه السلام فَعَلَّمَهُ إِیَّاهَا فَکَانَ زَکَرِیَّا إِذَا ذَکَرَ مُحَمَّداً وَ عَلِیّاً وَ فَاطِمَةَ وَ الْحَسَنَ سُرِّیَ عَنْهُ هَمُّهُ وَ انْجَلَی کَرْبُهُ وَ إِذَا ذَکَرَ اسْمَ الْحُسَیْنِ خَنَقَتْهُ الْعَبْرَةُ وَ وَقَعَتْ عَلَیْهِ الْبُهْرَةُ-(1) فَقَالَ ذَاتَ یَوْمٍ إِلَهِی مَا بَالِی إِذَا ذَکَرْتُ أَرْبَعاً مِنْهُمْ تَسَلَّیْتُ بِأَسْمَائِهِمْ مِنْ هُمُومِی وَ إِذَا ذَکَرْتُ الْحُسَیْنَ تَدْمَعُ عَیْنِی وَ تَثُورُ زَفْرَتِی فَأَنْبَأَهُ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی عَنْ قِصَّتِهِ وَ قَالَ کهیعص فَالْکَافُ اسْمُ کَرْبَلَاءَ وَ الْهَاءُ هَلَاکُ الْعِتْرَةِ وَ الْیَاءُ یَزِیدُ وَ هُوَ ظَالِمُ الْحُسَیْنِ وَ الْعَیْنُ عَطَشُهُ وَ الصَّادُ صَبْرُهُ فَلَمَّا سَمِعَ ذَلِکَ زَکَرِیَّا علیه السلام لَمْ یُفَارِقْ مَسْجِدَهُ ثَلَاثَةَ أَیَّامٍ وَ مَنَعَ فِیهَا النَّاسَ مِنَ الدُّخُولِ عَلَیْهِ وَ أَقْبَلَ عَلَی الْبُکَاءِ وَ النَّحِیبِ وَ کَانَتْ نُدْبَتُهُ إِلَهِی أَ تُفَجِّعُ خَیْرَ خَلْقِکَ بِوَلَدِهِ أَ تُنْزِلُ بَلْوَی هَذِهِ الرَّزِیَّةِ بِفِنَائِهِ إِلَهِی أَ تُلْبِسُ عَلِیّاً وَ فَاطِمَةَ ثِیَابَ هَذِهِ الْمُصِیبَةِ إِلَهِی أَ تُحِلُّ کُرْبَةَ هَذِهِ الْفَجِیعَةِ بِسَاحَتِهِمَا ثُمَّ کَانَ یَقُولُ إِلَهِی ارْزُقْنِی وَلَداً تَقَرُّ بِهِ عَیْنِی عَلَی الْکِبَرِ وَ اجْعَلْهُ وَارِثاً وَصِیّاً وَ اجْعَلْ مَحَلَّهُ مَحَلَّ الْحُسَیْنِ فَإِذَا رَزَقْتَنِیهِ فَافْتِنِّی بِحُبِّهِ ثُمَّ أَفْجِعْنِی بِهِ کَمَا تُفْجِعُ مُحَمَّداً حَبِیبَکَ بِوَلَدِهِ فَرَزَقَهُ اللَّهُ یَحْیَی علیه السلام وَ فَجَّعَهُ بِهِ وَ کَانَ حَمْلُ یَحْیَی سِتَّةَ أَشْهُرٍ وَ حَمْلُ الْحُسَیْنِ علیه السلام کَذَلِکَ وَ لَهُ قِصَّةٌ طَوِیلَةٌ قُلْتُ فَأَخْبِرْنِی یَا مَوْلَایَ عَنِ الْعِلَّةِ الَّتِی تَمْنَعُ الْقَوْمَ مِنِ اخْتِیَارِ إِمَامٍ لِأَنْفُسِهِمْ قَالَ مُصْلِحٍ أَوْ مُفْسِدٍ قُلْتُ مُصْلِحٍ قَالَ فَهَلْ یَجُوزُ أَنْ تَقَعَ خِیَرَتُهُمْ عَلَی الْمُفْسِدِ بَعْدَ أَنْ لَا یَعْلَمَ أَحَدٌ بِمَا یَخْطُرُ بِبَالِ غَیْرِهِ مِنْ صَلَاحٍ أَوْ فَسَادٍ قُلْتُ بَلَی قَالَ فَهِیَ الْعِلَّةُ أُورِدُهَا لَکَ بِبُرْهَانٍ یَثِقُ بِهِ عَقْلُکَ

ص: 84


1- 1. البهر: تتابع النفس و انقطاعه کما یحصل بعد الاعیاء و العد و الشدید.

أَخْبِرْنِی عَنِ الرُّسُلِ الَّذِینَ اصْطَفَاهُمُ اللَّهُ وَ أَنْزَلَ الْکُتُبَ عَلَیْهِمْ وَ أَیَّدَهُمْ بِالْوَحْیِ وَ الْعِصْمَةِ إِذْ هُمْ أَعْلَامُ الْأُمَمِ وَ أَهْدَی إِلَی الِاخْتِیَارِ مِنْهُمْ مِثْلُ مُوسَی وَ عِیسَی هَلْ یَجُوزُ مَعَ وُفُورِ عَقْلِهِمَا وَ کَمَالِ عِلْمِهِمَا إِذَا هَمَّا بِالاخْتِیَارِ أَنْ تَقَعَ خِیَرَتُهُمَا عَلَی الْمُنَافِقِ وَ هُمَا یَظُنَّانِ أَنَّهُ مُؤْمِنٌ قُلْتُ لَا فَقَالَ هَذَا مُوسَی کَلِیمُ اللَّهِ مَعَ وُفُورِ عَقْلِهِ وَ کَمَالِ عِلْمِهِ وَ نُزُولِ الْوَحْیِ عَلَیْهِ اخْتَارَ مِنْ أَعْیَانِ قَوْمِهِ وَ وُجُوهِ عَسْکَرِهِ لِمِیقَاتِ رَبِّهِ سَبْعِینَ رَجُلًا مِمَّنْ لَا یَشُکُّ فِی إِیمَانِهِمْ وَ إِخْلَاصِهِمْ فَوَقَعَتْ خِیَرَتُهُ عَلَی الْمُنَافِقِینَ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَ وَ اخْتارَ مُوسی قَوْمَهُ سَبْعِینَ رَجُلًا لِمِیقاتِنا إِلَی قَوْلِهِ لَنْ نُؤْمِنَ لَکَ حَتَّی نَرَی اللَّهَ جَهْرَةً فَأَخَذَتْهُمُ الصَّاعِقَةُ بِظُلْمِهِمْ (1) فَلَمَّا وَجَدْنَا اخْتِیَارَ مَنْ قَدِ اصْطَفَاهُ اللَّهُ لِلنُّبُوَّةِ وَاقِعاً عَلَی الْأَفْسَدِ دُونَ الْأَصْلَحِ وَ هُوَ یَظُنُّ أَنَّهُ الْأَصْلَحُ دُونَ الْأَفْسَدِ عَلِمْنَا أَنْ لَا اخْتِیَارَ إِلَّا لِمَنْ یَعْلَمُ مَا تُخْفِی الصُّدُورُ وَ تُکِنُّ الضَّمَائِرُ وَ یَتَصَرَّفُ عَلَیْهِ السَّرَائِرُ وَ أَنْ لَا خَطَرَ لِاخْتِیَارِ الْمُهَاجِرِینَ وَ الْأَنْصَارِ بَعْدَ وُقُوعِ خِیَرَةِ الْأَنْبِیَاءِ عَلَی ذَوِی الْفَسَادِ لَمَّا أَرَادُوا أَهْلَ الصَّلَاحِ ثُمَّ قَالَ مَوْلَانَا علیه السلام یَا سَعْدُ وَ حِینَ ادَّعَی خَصْمُکَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَا أَخْرَجَ مَعَ نَفْسِهِ مُخْتَارَ هَذِهِ الْأُمَّةِ إِلَی الْغَارِ إِلَّا عِلْماً مِنْهُ أَنَّ الْخِلَافَةَ لَهُ مِنْ بَعْدِهِ وَ أَنَّهُ هُوَ الْمُقَلَّدُ أُمُورَ التَّأْوِیلِ وَ الْمُلْقَی إِلَیْهِ أَزِمَّةُ الْأُمَّةِ الْمُعَوَّلُ عَلَیْهِ فِی لَمِّ الشَّعَثِ

وَ سَدِّ الْخَلَلِ وَ إِقَامَةِ الْحُدُودِ وَ تَسْرِیبِ الْجُیُوشِ لِفَتْحِ بِلَادِ الْکُفْرِ فَکَمَا أَشْفَقَ عَلَی نُبُوَّتِهِ أَشْفَقَ عَلَی خِلَافَتِهِ إِذْ لَمْ یَکُنْ مِنْ حُکْمِ الِاسْتِتَارِ وَ التَّوَارِی أَنْ یَرُومَ الْهَارِبُ مِنَ الْبَشَرِ(2)

مُسَاعَدَةً مِنْ غَیْرِهِ إِلَی مَکَانٍ یَسْتَخْفِی فِیهِ وَ إِنَّمَا أَبَاتَ عَلِیّاً عَلَی فِرَاشِهِ لِمَا لَمْ یَکُنْ یَکْتَرِثُ لَهُ وَ لَا یَحْفِلُ بِهِ وَ لِاسْتِثْقَالِهِ إِیَّاهُ وَ عِلْمِهِ بِأَنَّهُ إِنْ قُتِلَ لَمْ یَتَعَذَّرْ عَلَیْهِ نَصْبُ غَیْرِهِ مَکَانَهُ لِلْخُطُوبِ الَّتِی کَانَ یَصْلُحُ لَهَا فَهَلَّا نَقَضْتَ عَلَیْهِ دَعْوَاهُ بِقَوْلِکَ أَ لَیْسَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله الْخِلَافَةُ بَعْدِی ثَلَاثُونَ سَنَةً فَجَعَلَ هَذِهِ مَوْقُوفَةً عَلَی أَعْمَارِ الْأَرْبَعَةِ الَّذِینَ هُمُ الْخُلَفَاءُ الرَّاشِدُونَ فِی

ص: 85


1- 1. الأعراف: 155.
2- 2. فی نسخة المصدر« من الشر» کما سبق.

مَذْهَبِکُمْ وَ کَانَ لَا یَجِدُ بُدّاً مِنْ قَوْلِهِ لَکَ بَلَی فَکُنْتَ تَقُولُ لَهُ حِینَئِذٍ أَ لَیْسَ کَمَا عَلِمَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَنَّ الْخِلَافَةَ بَعْدَهُ لِأَبِی بَکْرٍ عَلِمَ أَنَّهَا مِنْ بَعْدِ أَبِی بِکْرٍ لِعُمَرَ وَ مِنْ بَعْدِ عُمَرَ لِعُثْمَانَ وَ مِنْ بَعْدِ عُثْمَانَ لِعَلِیٍّ فَکَانَ أَیْضاً لَا یَجِدُ بُدّاً مِنْ قَوْلِهِ لَکَ نَعَمْ ثُمَّ کُنْتَ تَقُولُ لَهُ فَکَانَ الْوَاجِبَ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَنْ یُخْرِجَهُمْ جَمِیعاً عَلَی التَّرْتِیبِ إِلَی الْغَارِ وَ یُشْفِقَ عَلَیْهِمْ کَمَا أَشْفَقَ عَلَی أَبِی بَکْرٍ وَ لَا یَسْتَخِفَّ بِقَدْرِ هَؤُلَاءِ الثَّلَاثَةِ بِتَرْکِهِ إِیَّاهُمْ وَ تَخْصِیصِهِ أَبَا بَکْرٍ بِإِخْرَاجِهِ مَعَ نَفْسِهِ دُونَهُمْ وَ لَمَّا قَالَ أَخْبِرْنِی عَنِ الصِّدِّیقِ وَ الْفَارُوقِ أَسْلَمَا طَوْعاً أَوْ کَرْهاً لِمَ لَمْ تَقُلْ لَهُ بَلْ أَسْلَمَا طَمَعاً لِأَنَّهُمَا کَانَا یُجَالِسَانِ الْیَهُودَ وَ یَسْتَخْبِرَانِهِمْ عَمَّا کَانُوا یَجِدُونَ فِی التَّوْرَاةِ وَ سَائِرِ الْکُتُبِ الْمُتَقَدِّمَةِ النَّاطِقَةِ بِالْمَلَاحِمِ مِنْ حَالٍ إِلَی حَالٍ مِنْ قِصَّةِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله وَ مِنْ عَوَاقِبِ أَمْرِهِ فَکَانَتِ الْیَهُودُ تَذْکُرُ أَنَّ مُحَمَّداً صلی الله علیه و آله یُسَلَّطُ عَلَی الْعَرَبِ کَمَا کَانَ بُخْتَ نَصَّرُ سُلِّطَ عَلَی بَنِی إِسْرَائِیلَ وَ لَا بُدَّ لَهُ مِنَ الظَّفَرِ بِالْعَرَبِ کَمَا ظَفِرَ بُخْتَ نَصَّرُ بِبَنِی إِسْرَائِیلَ غَیْرَ أَنَّهُ کَاذِبٌ فِی دَعْوَاهُ فَأَتَیَا مُحَمَّداً فَسَاعَدَاهُ عَلَی [قَوْلِ] شَهَادَةِ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ بَایَعَاهُ طَمَعاً فِی أَنْ یَنَالَ کُلٌّ مِنْهُمَا مِنْ جِهَتِهِ وِلَایَةَ بَلَدٍ إِذَا اسْتَقَامَتْ أُمُورُهُ وَ اسْتَتَبَّتْ أَحْوَالُهُ فَلَمَّا أَیِسَا مِنْ ذَلِکَ تَلَثَّمَا وَ صَعِدَا الْعَقَبَةَ مَعَ أَمْثَالِهِمَا مِنَ الْمُنَافِقِینَ عَلَی أَنْ یَقْتُلُوهُ فَدَفَعَ اللَّهُ کَیْدَهُمْ وَ رَدَّهُمْ بِغَیْظِهِمْ لَمْ یَنالُوا خَیْراً کَمَا أَتَی طَلْحَةُ وَ الزُّبَیْرُ عَلِیّاً علیه السلام فَبَایَعَاهُ وَ طَمِعَ کُلُّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا أَنْ یَنَالَ مِنْ جِهَتِهِ وِلَایَةَ بَلَدٍ فَلَمَّا أَیِسَا نَکَثَا بَیْعَتَهُ وَ خَرَجَا عَلَیْهِ فَصَرَعَ اللَّهُ کُلَّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا مَصْرَعَ أَشْبَاهِهِمَا مِنَ النَّاکِثِینَ قَالَ سَعْدٌ ثُمَّ قَامَ مَوْلَانَا الْحَسَنُ بْنُ عَلِیٍّ الْهَادِی علیه السلام إِلَی الصَّلَاةِ مَعَ الْغُلَامِ فَانْصَرَفْتُ عَنْهُمَا وَ طَلَبْتُ أَثَرَ أَحْمَدَ بْنِ إِسْحَاقَ فَاسْتَقْبَلَنِی بَاکِیاً فَقُلْتُ مَا أَبْطَأَکَ وَ أَبْکَاکَ قَالَ قَدْ فَقَدْتُ الثَّوْبَ الَّذِی سَأَلَنِی مَوْلَایَ إِحْضَارَهُ فَقُلْتُ لَا عَلَیْکَ فَأَخْبِرْهُ فَدَخَلَ عَلَیْهِ وَ انْصَرَفَ مِنْ عِنْدِهِ مُتَبَسِّماً وَ هُوَ یُصَلِّی عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ فَقُلْتُ مَا الْخَبَرُ قَالَ وَجَدْتُ الثَّوْبَ مَبْسُوطاً تَحْتَ قَدَمَیْ مَوْلَانَا علیه السلام یُصَلِّی عَلَیْهِ

ص: 86

قَالَ سَعْدٌ فَحَمِدْنَا اللَّهَ جَلَّ ذِکْرُهُ عَلَی ذَلِکَ وَ جَعَلْنَا نَخْتَلِفُ بَعْدَ ذَلِکَ إِلَی مَنْزِلِ مَوْلَانَا علیه السلام أَیَّاماً فَلَا نَرَی الْغُلَامَ بَیْنَ یَدَیْهِ فَلَمَّا کَانَ یَوْمَ الْوَدَاعِ دَخَلْتُ أَنَا وَ أَحْمَدُ بْنُ إِسْحَاقَ وَ کَهْلَانُ مِنْ أَرْضِنَا وَ انْتَصَبَ أَحْمَدُ بْنُ إِسْحَاقَ بَیْنَ یَدَیْهِ قَائِماً وَ قَالَ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ قَدْ دَنَتِ الرِّحْلَةُ وَ اشْتَدَّتِ الْمِحْنَةُ وَ نَحْنُ نَسْأَلُ اللَّهَ أَنْ یُصَلِّیَ عَلَی الْمُصْطَفَی جَدِّکَ وَ عَلِیٍّ الْمُرْتَضَی أَبِیکَ وَ عَلَی سَیِّدَةِ النِّسَاءِ أُمِّکَ وَ عَلَی سَیِّدَیْ شَبَابِ أَهْلِ الْجَنَّةِ عَمِّکَ وَ أَبِیکَ وَ عَلَی الْأَئِمَّةِ الطَّاهِرِینَ مِنْ بَعْدِهِمَا آبَائِکَ وَ أَنْ یُصَلِّیَ عَلَیْکَ وَ عَلَی وَلَدِکَ وَ نَرْغَبُ إِلَی اللَّهِ أَنْ یُعْلِیَ کَعْبَکَ وَ یَکْبِتَ عَدُوَّکَ وَ لَا جَعَلَ اللَّهُ هَذَا آخِرَ عَهْدِنَا مِنْ لِقَائِکَ قَالَ فَلَمَّا قَالَ هَذِهِ الْکَلِمَةَ اسْتَعْبَرَ مَوْلَانَا علیه السلام حَتَّی اسْتَهَلَّتْ دُمُوعُهُ وَ تَقَاطَرَتْ عَبَرَاتُهُ ثُمَّ قَالَ یَا ابْنَ إِسْحَاقَ لَا تَکَلَّفْ فِی دُعَائِکَ شَطَطاً فَإِنَّکَ مُلَاقٍ اللَّهَ فِی صَدَرِکَ (1) هَذَا فَخَرَّ أَحْمَدُ مَغْشِیّاً عَلَیْهِ فَلَمَّا أَفَاقَ قَالَ سَأَلْتُکَ بِاللَّهِ وَ بِحُرْمَةِ جَدِّکَ إِلَّا شَرَّفْتَنِی بِخِرْقَةٍ أَجْعَلُهَا کَفَناً فَأَدْخَلَ مَوْلَانَا علیه السلام یَدَهُ تَحْتَ الْبِسَاطِ فَأَخْرَجَ ثَلَاثَةَ عَشَرَ دِرْهَماً فَقَالَ خُذْهَا وَ لَا تُنْفِقْ عَلَی نَفْسِکَ غَیْرَهَا فَإِنَّکَ لَنْ تَعْدَمَ مَا سَأَلْتَ وَ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی لَا یُضِیعُ أَجْرَ مَنْ أَحْسَنَ عَمَلًا قَالَ سَعْدٌ فَلَمَّا صِرْنَا بَعْدَ مُنْصَرَفِنَا مِنْ حَضْرَةِ مَوْلَانَا علیه السلام مِنْ حُلْوَانَ عَلَی ثَلَاثَةِ فَرَاسِخَ حُمَّ أَحْمَدُ بْنُ إِسْحَاقَ وَ صَارَتْ عَلَیْهِ عِلَّةٌ صَعْبَةٌ أَیِسَ مِنْ حَیَاتِهِ فِیهَا فَلَمَّا وَرَدْنَا حُلْوَانَ وَ نَزَلْنَا فِی بَعْضِ الْخَانَاتِ دَعَا أَحْمَدُ بْنُ إِسْحَاقَ بِرَجُلٍ مِنْ أَهْلِ بَلَدِهِ کَانَ قَاطِناً بِهَا ثُمَّ قَالَ تَفَرَّقُوا عَنِّی هَذِهِ اللَّیْلَةَ وَ اتْرُکُونِی وَحْدِی فَانْصَرَفْنَا عَنْهُ وَ رَجَعَ کُلُّ وَاحِدٍ مِنَّا إِلَی مَرْقَدِهِ قَالَ سَعْدٌ فَلَمَّا حَانَ أَنْ یَنْکَشِفَ اللَّیْلُ عَنِ الصُّبْحِ أَصَابَتْنِی فِکْرَةٌ فَفَتَحْتُ عَیْنِی فَإِذَا أَنَا بِکَافُورٍ الْخَادِمِ خَادِمِ مَوْلَانَا أَبِی مُحَمَّدٍ علیه السلام وَ هُوَ یَقُولُ أَحْسَنَ اللَّهُ بِالْخَیْرِ عَزَاکُمْ وَ جَبَرَ بِالْمَحْبُوبِ رَزِیَّتَکُمْ قَدْ فَرَغْنَا مِنْ غُسْلِ صَاحِبِکُمْ وَ تَکْفِینِهِ (2) فَقُومُوا

ص: 87


1- 1. فی المصدر: فی سفرک. راجع ج 2 ص 138.
2- 2. ما تضمنه الخبر من موت أحمد بن إسحاق خلاف ما صرّح به الرجالیون فی بقائه بعد أبی محمّد علیه السلام.

لِدَفْنِهِ فَإِنَّهُ مِنْ أَکْرَمِکُمْ مَحَلًّا عِنْدَ سَیِّدِکُمْ ثُمَّ غَابَ عَنْ أَعْیُنِنَا فَاجْتَمَعْنَا عَلَی رَأْسِهِ بِالْبُکَاءِ وَ الْعَوِیلِ حَتَّی قَضَیْنَا حَقَّهُ وَ فَرَغْنَا مِنْ أَمْرِهِ رَحِمَهُ اللَّهُ.

دلائل الإمامة للطبری عن عبد الباقی بن یزداد عن عبد الله بن محمد الثعالبی عن أحمد بن محمد العطار عن سعد بن عبد الله: مثله- ج، [الإحتجاج] عن سعد: مثله مع اختصار فی إیراد المطالب

**[ترجمه]کمال الدین: سعد بن عبداللَّه قمی می گوید: من شوق زیادی برای جمع آوری کتاب هایی داشتم که مشتمل بر علوم مشکله و دقایق آنها باشد. می خواستم با مطالعه آنها حقایق (مذهب شیعه) را به خوبی آشکار کنم و از آنچه که موجب اشتباه مردم می شود سخن نگویم تا اگر با مخالفین طرف صحبت شدم، با مطالعه غوامض و مشکلات آن، بر آنها غلبه یابم.

من سخت پابند مذهب شیعه اثنی عشری بودم و هنگام مناظرات با اهل تسنن، از تأمین جانی و سلامتی خود چشم می پوشیدم و منتظر مناظره و هر گونه دعوا و دشمنی بودم، تا جایی که کار مناظره ما به دشمنی و ناسزا گفتن می کشید. عیب های آنها را می گفتم و از روی اعمال پیشوایان آنان پرده برمی داشتم. تا اینکه یک بار دچار یک دانشمند ناصبی شدم که در کشمکش عقیده سختگیر، در دشمنی بسیار کینه توز، در جدل و پیروی از باطل از همه متعصب تر، در سؤال از موضوعات دینی و علمی، از دیگران بدزبان تر و در امور باطل، از همه ثابت قدم تر بود.

یک روز ناصبی مزبور در اثنای مناظره به من گفت: «ای سعد! وای بر تو و همفکرانت که شما جماعت رافضی ها، مهاجرین و انصار (خلفا) را سرزنش و خلافت آنها را انکار می کنید. این صدیق (ابوبکر) کسی است که به واسطه سابقه اسلامش، بر تمام اصحاب پیغمبر فائق گردید. آیا نمی دانید که پیغمبر صلی الله علیه و آله او را به این منظور با خود به غار برد که می دانست او خلیفه بعد از وی است و اوست که از قرآن پیروی می کند و زمام امور مسلمین را به دست می گیرد و دفاع از ملت اسلام به او واگذار می شود؟ پراکندگی ها را سامان می بخشد، از درهم ریختن کارها جلوگیری به عمل می آورد، حدود الهی را جاری می سازد و دسته دسته سپاه برای فتح بلاد شرک گسیل می دارد؟ نمی دانید که او همان طور که به نبوت خود اهمیت می داد، برای منصب جانشین خود هم اهمیت قائل بود؟

می دانیم که هر گاه کسی در جایی پنهان می شود یا از کسی فرار می کند، قصدش این نیست که جلب مساعدت و یاری کسی را کند (یعنی پیغمبر احتیاج به مساعدت و یاری علی علیه السلام نداشت!) بنابراین وقتی که می بینیم پیغمبر پناه به غار برد و چشم به مساعدت و کمک کسی هم نداشت، برای ما روشن می گردد که مقصود پیغمبر این بود که ابوبکر را به عللی که شرح دادیم، با خود به غار ببرد، و از این نظر علی علیه السلام را در بستر خود خوابانید که از کشته شدن او باک نداشت! به همین جهت علی را با خود نبرد و بردن او برایش دشوار بود. مضافا به این که می دانست اگر علی کشته شود، برای پیغمبر مشکل نیست که دیگری را به جای وی تعیین کند تا در کارهای مشکل جای علی را بگیرد!»

سعد بن عبداللَّه گفت: من در رد او پاسخ های گوناگونی دادم، ولی او هر یک از آنها را نقض و رد می کرد. بعد گفت: «ای سعد! بگذار ایراد دیگری از شما بگیرم تا بینی شما رافضی ها به خاک مالیده شود! آیا شما عقیده ندارید که ابوبکر صدیق که از پلیدی اوهام پیراسته است و عمر فاروق که مدافع ملت اسلام بود، نفاق خود را پنهان می داشتند و استدلال به شب عقبه می کنید؟ - . شب عقبه، شبی بود که پیغمبر اکرم از جنگ «تبوک» مراجعت می فرمود و در حالی که عمار یاسر مهار شتر حضرت را به دست گرفته و حذیفه یمانی آن را می راند، چند نفر نقابدار جلو آمدند و شتر حضرت را رم دادند، جوری که نزدیک بود پیغمبر به زمین بخورد. این چند نفر نقابدار، در کتب مربوطه شناسانده شده اند که چه کسانی بوده اند. - ای سعد! بگو بدانم ابوبکر و عمر از روی میل اسلام آوردند یا به طور اجبار بود؟»

سعد گفت: برای برطرف ساختن این ایراد چاره ای اندیشیدم که تسلیم آن اشکال نشوم و بیم آن داشتم که اگر بگویم ابوبکر و عمر از روی میل اسلام آوردند، او بگوید که با این وصف، دیگر پیدایش نفاق در دل آنها معنی ندارد، چه که نفاق هنگامی به قلب آدمی راه می یابد که هیبت و هجوم و غلبه و فشار سختی، انسان را ناچار سازد که بر خلاف میل قلبی خود تظاهر کند. چنان که خداوند در این آیه فرموده:«فَلَمَّا رَأَوْا بَأْسَنا قالُوا آمَنَّا بِاللَّهِ وَحْدَهُ وَ کَفَرْنا بِما کُنَّا بِهِ مُشْرِکِینَ فَلَمْ یَکُ یَنْفَعُهُمْ إِیمانُهُمْ. لَمَّا رَأَوْا بَأْسَنا»، {پس چون سختی [عذاب] ما را دیدند گفتند: «فقط به خدا ایمان آوردیم و بدانچه با او شریک می گردانیدیم کافریم. و[لی] هنگامی که عذاب ما را مشاهده کردند، دیگر ایمانشان برای آنها سودی نداد.} - . غافر / 85 - و اگر بگویم که آنها با بی میلی و اجبار اسلام آوردند، مرا مورد سرزنش قرار می داد و می گفت که موقع اسلام آوردن آنها، شمشیری کشیده نشد که موجب وحشت آنها شود.

ناچار عمدا از وی روی گردانیدم (و سخن نگفتم)، در حالی که تمام اعضایم از شدت خشم آماس کرده بود و جگرم از غصه می خواست پاره شود. پیش از این واقعه من قریب چهل و چند مسأله از مسائل مشکله را که کسی نیافته بودم به من پاسخ دهد، در توماری یادداشت کرده بودم تا از احمد بن اسحاق (قمی) که بهترین مردم شهر من (قم) و از خواص حضرت امام حسن عسکری علیه السلام بود، سؤال کنم .

در آن موقع احمد بن اسحاق قمی به سفر سامره رفته بود، من هم پشت سر او حرکت کردم تا در کناراستخر آبی به او رسیدم. وقتی با او مصافحه کردم گفت: «خیر است!» گفتم: «اولا خواستم خدمت شما برسم و ثانیا طبق معمول، سؤالاتی دارم که می خواهم جواب مرحمت کنید.» احمد بن اسحاق گفت: «تو با من باش، زیرا من به شوق ملاقات امام حسن عسکری علیه السلام به سامره می روم و سؤالات مشکلی از تأویل و تنزیل قرآن دارم که می خواهم از آن حضرت بپرسم. تو هم بیا و فرصت را غنیمت دان و از محضر مبارک آقا استفاده کن. چه وقتی به خدمت آن حضرت رسیدی، دریایی خواهی دید که عجائب و غرائب آن به اتمام نمی رسد.»

پس وارد سامره شدیم و به در خانه آقا امام حسن عسکری علیه السلام رفتیم و اجازه ورود خواستیم. خادمی آمد و ما را به خانه برد. احمد بن اسحاق، انبانی را که در پارچه ای بسته و صد و شصت کیسه درهم و دینار در آن بود و سر هر کیسه ای با مهر صاحبش بسته بود، روی دوش گذاشت و بدین گونه وارد خانه حضرت شدیم.

من نمی توانم مولی امام حسن عسکری علیه السلام را در آن لحظه که دیدم و نور رویش ما را تحت الشعاع قرار داد، به چیزی جز اینکه بگویم مثل ماه شب چهارده بود، تشبیه کنم.

طفلی که در خلقت و منظر به ستاره مشتری می ماند و موی سرش از دو سوی تا به گوشش می رسید و میان آن باز بود، همچون الفی که در بین دو واو قرار گیرد، روی زانوی راست امام نشسته بود و یک انار زرین که نقش های بدیعش در میان حلقه گوناگون و رنگارنگ آن می درخشید و یکی از رؤسای اهل بصره به آن حضرت اهدا کرده بود، جلوی امام نهاده بود. امام حسن عسکری علیه السلام قلمی در دست داشت و تا می خواست سطری در بیاضی که به دست گرفته بود بنویسد، آن طفل انگشتان حضرت را می گرفت. حضرت هم آن انار زرین را می انداخت روی زمین و طفل را به گرفتن و آوردن آن مشغول می کرد تا مانع نوشتن حضرت نشود .

ما به حضرت سلام کردیم. امام علیه السلام هم با ملاطفت جواب داد و اشاره کرد که بنشینیم. موقعی که حضرت از نوشتن نامه فارغ شد، احمد بن اسحاق، انبان را از میان پارچه بیرون آورد و جلوی حضرت گذاشت.

حضرت نگاهی به طفل کرد و فرمود: «فرزندم! مُهر از هدایای دوستان و شیعیانت برگیر!» طفل گفت: «آقا! آیا سزاوار است که دستی به این پاکی، به طرف این هدایای آلوده و اموال پلید که حلال و حرام آنها با هم مخلوط گشته است، دراز شود؟»حضرت به احمد بن اسحاق فرمود: «ای پسر اسحاق! آنچه در انبان است بیرون بیاور تا فرزندم حلال آن را از حرام جدا کند.»

چون احمد بن اسحاق کیسه اول را درآورد، طفل گفت: «این کیسه فلانی پسر فلانی از فلان محله قم است که شصت و دو دینار در آن است؛ چهل و پنج دینار آن از پول زمین سنگلاخی است که صاحبش فروخته و از برادرش به ارث برده بود. چهارده دینارش از پول نه طاقه پارچه است و سه دینار هم اجاره دکاکین است.» امام حسن عسکری علیه السلام فرمود: «راست گفتی فرزندم! حالا به این مرد نشان بده که حرام آن چند است.»

طفل گفت: «یک دیناری که سکه ری دارد، در فلان تاریخ ضرب شده و نقش یک رویش پاک گردیده، با قطعه زری که وزن آن ربع دینار است درآور و ملاحظه کن! علت حرام بودن آنها این است که صاحب آن در فلان ماه و فلان سال، یک من و ربع پنبه ریسیده کشید و به یک نفر جولا که همسایه او بود داد. بعد از مدتی دزد پنبه ها را از جولا دزدید. جولا هم جریان را به صاحب پنبه اطلاع داد، ولی او گفت:«دروغ می گویی!»

سپس یک من و نیم پنبه ریسیده نازک تر از رشته خود که به او سپرده بود، عوض آن از جولا گرفت. آنگاه آن رشته را پارچه کرد و فروخت و این دینار با قطعه زر، پول آن است!» وقتی احمد بن اسحاق در آن کیسه را گشود، نامه ای میان دینارها بود که نام فرستنده و مقدار آن را همان طور که طفل گفته بود، در آن نوشته بود و آن قطعه زر را با همان نشانی بیرون آورد.

آنگاه احمد بن اسحاق کیسه دیگری بیرون آورد (پیش از آنکه مهر آن را بگشاید). طفل گفت: «این کیسه مال فلانی پسر فلانی ساکن فلان محله قم است و پنجاه دینار در آن است که برای ما حلال نیست دست به آن بزنیم.» حضرت پرسید: «برای چه؟» طفل گفت: «زیرا این پول گندمی است که صاحب آن موقع تقسیم با زارعی که شریک او بود، حیف و میل کرد. به این نحو که وقتی سهم خود را برمی داشت، پیمانه را پر می کرد و چون نوبت به شریکش می رسید، پیمانه را کم می گرفت.» امام حسن عسکری علیه السلام فرمود: «راست گفتی فرزندم!»

آنگاه حضرت فرمود: «ای پسر اسحاق! تمام این پول ها را جمع کن و به صاحبانش برگردان یا سفارش کن که به آنها برسانند. ما احتیاجی به آنها نداریم. فقط پارچه آن پیرزن را بیاور!» احمد بن اسحاق گفت:«آن پارچه را من در خورجین گذاشته بودم و اصلا فراموش کرده بودم.»

وقتی که او رفت تا پارچه را بیاورد، امام حسن عسکری علیه السلام نگاهی به من کرد و فرمود: «ای سعد! تو برای چه آمده ای؟»عرض کردم: «احمد بن اسحاق مرا تشویق به زیارت آقایم کرد.» فرمود: «مسائلی را که می خواستی بپرسی چه کردی؟» عرض کردم: «آقا! همچنان بلاجواب مانده است.» فرمود: «آنچه را که به نظرت می رسد، از نور چشم من سؤال کن.» و با دست مبارک به همان طفل اشاره کرد.

من روی به آن آقازاده کرده و عرض کردم: «آقا و آقازاده ما! از اجداد شما برای ما روایت کرده اند که پیغمبر خدا صلی الله علیه و آله اختیار طلاق زنان خود را به دست امیرالمؤمنین علیه السلام داده بود. حتی روایت شده که علی علیه السلام در جنگ جمل، برای عایشه پیغام فرستاد که اسلام و پیروان آن را گرفتار فتنه خود کردی و فرزندان خود را از روی نادانی، به سراشیب مرگ افکندی. اگر خود برمی گردی فبها، وگرنه تو را طلاق می دهم؛ با اینکه مرگ پیغمبر، زنان آن حضرت را طلاق داده بود.»

امام زمان علیه السلام پرسید: «طلاق به معنی چیست؟»عرض کردم: «یعنی رها کردن زن (که اگر بخواهد شوهر کند آزاد باشد).» فرمود: «اگر رحلت پیغمبر صلی الله علیه و آله زنان او را یله و رها کرده بود، پس چرا جایز نبود که آنها بعد از پیغمبر شوهر کنند؟» عرض کردم: «زیرا خداوند متعال ازدواج آنها را (بعد از پیغمبر) حرام کرده بود.» فرمود: «پس چگونه رحلت پیغمبر آنها را رها گردانید؟» عرض کردم: «آقازاده عزیز! معنی طلاقی که پیغمبر صلی الله علیه و آله حکم آن را به امیرالمؤمنین علیه السلام واگذار کرد چیست؟»

فرمود: «خداوند متعال مقام زنان پیغمبر صلی الله علیه و آله را بزرگ داشت و آنها را به شرف مادری مؤمنین فائز گردانید. پیغمبر هم به امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: «یا علی! این شرافت تا وقتی که اطاعت می کنند برای آنها خواهد بود، ولی هر کدام بعد از من نافرمانی خداوند را کردند و علیه تو سر به شورش برداشتند، آنها را آزاد بگذار تا اگر بخواهند با دیگری ازدواج کنند و از مقام ام المؤمنینی ساقط گردند.»

عرض کردم: «فاحشه مبینه که اگر زن در ایام عده مرتکب آن گردد و مرد می تواند او را بیرون کند، چیست؟» فرمود:«مقصود از فاحشه مبینه، مساحقه است نه زنا دادن. زیرا زنی که زنا داد و حد بر او جاری شد، اگر کسی بخواهد با وی ازدواج کند، به واسطه حدی که به او زده اند، مانعی ندارد. ولی اگر مساحقه کرد، باید او را سنگسار کرد. سنگسار کردن برای زن ذلت و خواری است، چون کسی که خداوند دستور سنگسار کردنش را داده است، خوار و رسوا گردانیده و هر کس را که خدا خوار کند، او را از خود دور کرده است، لذا کسی نمی تواند که او را نزدیک گرداند.»

عرض کردم: «یا ابن رسول اللَّه! اینکه خداوند به حضرت موسی فرمود:«فَاخْلَعْ نَعْلَیْکَ إِنَّکَ بِالْوادِ الْمُقَدَّسِ طُویً»، {پای پوش خویش بیرون آور که تو در وادی مقدس «طُوی» هستی} - . طه / 12 - مقصود چه بوده؟ چه فقهای فریقین، عقیده دارند که نعلین حضرت موسی از پوست مردار بوده است.»

فرمود: «هر کس این عقیده را داشته باشد، به موسی علیه السلام افترا بسته و آن پیغمبر را جاهل دانسته است. چون مطلب از دو حال بیرون نیست: یا نماز خواندن موسی علیه السلام با آن نعلین جایز بوده یا جایز نبوده؛ اگر نمازش صحیح بوده، پوشیدن آن کفش در آن زمین هم برای او جایز بوده است، زیرا هر قدر آن زمین مقدس و پاک باشد، مقدس تر و پاک تر از نماز نیست و چنانچه نماز خواندن موسی علیه السلام با آن نعلین جایز نبوده، این ایراد به موسی وارد می شود که حلال و حرام خدا را نمی دانسته و از آنچه نماز با آن جایز است و آنچه جایز نیست، اطلاع نداشته است و این نسبت به پیغمبر خدا کفر است.»

عرض کردم: «آقا! تأویل آن چیست؟» فرمود: (در آن شبی که موسی با زن خود در صحرای سینا بود و از دور آتشی دید و زنش را رها کرد و به دنبال آتش به کوه طور آمد) موسی علیه السلام در آن بیابان مقدس با خدا مناجات کرد و عرض کرد: «پروردگارا! من محبت خود را نسبت به تو خالص گردانیده ام و دلم را از غیر تو شستشو داده ام.» در عین حال او علاقه زیادی به زن خود داشت (که او را در بیابان در حال وضع حمل رها کرده بود). خداوند فرمود: «فَاخْلَعْ نَعْلَیْکَ»، {نعلینت را از پا درآور!} یعنی اگر دوستی تو نسبت به من خالص است و دلت را از توجه به غیر من شستشو داده ای، ریشه محبت زن و فرزندت را از دل بکن!»

عرض کردم: «یا ابن رسول اللَّه! تأویل«کهیعص» - . مریم / 1 - چیست؟» فرمود: «این حروف از اخبار غیبی است که خداوند به اطلاع زکریا علیه السلام بنده اش رساند .

سپس آن را برای محمد صلی الله علیه و آله نیز حکایت کرد و آن بدین گونه بود: زکریا از خداوند خواست که اسامی پنج تن را به او بیاموزد. پس جبرئیل آمد و آن را به وی یاد داد. از آن روز به بعد هر وقت زکریا اسامی محمد و علی و فاطمه و حسن را به زبان می آورد، مسرور می شد و غم هایش برطرف می گردید، ولی چون نام «حسین» را به زبان می آورد، چندان می گریست که گلویش می گرفت و نفسش قطع می شد.

روزی گفت: «خداوندا! مرا چه می شود که هر گاه اسامی آن چهار تن را می برم غم هایم تسکین می یابد، ولی وقتی نام حسین را می برم اشکم جاری می گردد!» خداوند متعال داستان آن را به وی اطلاع داد و فرمود: «کهیعص. «کاف» اسم کربلا؛ «ها»هلاک عترت پیغمبر صلی الله علیه و آله ؛«یاء» یزید پلید ظالم به حسین علیه السلام ؛«عین» عطش آن حضرت؛ و «صاد» صبر آن بزرگوار است.»

چون زکریا این را شنید، تا سه روز از مسجدش خارج نشد و مانع از آن گردید که مردم نزد او بیایند. در این سه روز مرتب گریه و زاری می کرد و در آن حال می گفت: «خداوندا! آیا بهترین خلق خود را به مصیبت فرزندش مبتلا می سازی و امتحان این واقعه جانگداز را به نابودی او فرود می آوری؟پروردگارا! آیا لباس این مصیبت عظمی را به تن علی و فاطمه می پوشانی و غم و اندوه آن را به دل آنها می اندازی؟»

آنگاه گفت: «پروردگارا! پسری به من روزی فرما که در این سن پیری چشمم به او روشن گردد؛ او را وارث و جانشین من کن و او را برای من مثل حسین برای محمد صلی الله علیه و آله قرار بده. وقتی او را به من ارزانی فرمودی، مرا مفتون محبت او گردان. سپس مرا در مرگ او مبتلا کن، چنان که محمد صلی الله علیه و آله حبیب خود را در مرگ فرزندش سوگوار می سازی.» خداوند یحیی را به او موهبت فرمود و زکریا را در مرگ او عزادار ساخت. مدت حمل یحیی شش ماه و مدت حمل حسین علیه السلام نیز چنین بود و این خود داستانی طولانی دارد.»

عرض کردم: «آقا! چه مانع دارد که مردم خودشان امامی برای خود انتخاب کنند؟» فرمود: «امام مصلح یا مفسد؟»عرض کردم: «البته امام مصلح.» فرمود: «امکان دارد که مردم به نظر خود امام مصلحی انتخاب کنند، ولی در واقع مفسد باشد؟» گفتم: «آری!»

فرمود:«همین علت است که مردم نمی توانند امام انتخاب کنند.اکنون با دلیلی که عقلت وثوق به آن پیدا کند، برای تو شرح می دهم؛ آیا پیغمبرانی که خداوند آنها را از میان خلق برگزید و کتاب های آسمانی بر آنها نازل فرمود و با وحی و عصمت تأیید کرد، مانند موسی و عیسی که سرآمد مردم عصر خود بودند و در انتخاب (نماینده خدا) از آنها داناترند، همه با وفور عقل و کمال (دانشی که داشتند)، امکان دارد که منافقی را به گمان اینکه مؤمن است انتخاب کنند؟»

عرض کردم: «نه، ممکن نیست.» فرمود: «این موسی کلیم خداست که با همه وفور عقل و کمال و علم و نزول وحی بر او، هفتاد مرد را از میان اعیان قوم و بزرگان امتش انتخاب کرد تا آنها را به میقات پروردگارش ببرد، با اینکه شکی در ایمان و اخلاص آنها نداشت.با این حال آنها منافق از کار درآمدند. قال اللَّه تعالی: «وَ اخْتارَ مُوسی قَوْمَهُ سَبْعِینَ رَجُلًا لِمِیقاتِنا»، {و موسی از میان قوم خود هفتاد مرد برای میعاد مابرگزید.} - . اعراف / 155 - تا آنجا که می فرماید:«قالُوا لَنْ نُؤْمِنَ لَکَ حَتَّی نَرَی اللَّهَ جَهْرَةً»، {تا خدا را آشکارا نبینیم، هرگز به تو ایمان نخواهیم آورد} - . بقره / 55 - ، «فَأَخَذَتْهُمُ الصَّاعِقَةُ بِظُلْمِهِمْ»{پس به سزای ظلمشان صاعقه آنان را فروگرفت.} - . نساء / 153 -

وقتی ما می بینیم کسی که خداوند او را برای پیغمبری برگزیده، اشخاص مفسد انتخاب کرده، در حالی که گمان می کرد کهه افراد صالح را انتخاب کرده، یقین می کنیم که انتخاب نماینده خدا، حق ذات اقدس الهی است که از آنچه در سینه ها نهفته و در دل ها جای گرفته است، اطلاع دارد. وقتی پیغمبر برگزیده خدا در مقام انتخاب، افراد فاسد را انتخاب کند، به طور حتم مهاجرین و انصار هم از این خطر برکنار نبودند.»

سپس مولایمان علیه السلام فرمود: «ای سعد! وقتی دشمن ادعا می کند که پیغمبر، از این جهت فرد انتخاب شده این امت (ابوبکر) را با خود به غار برد که او خلیفه بعد از وی است، اوست که از قرآن پیروی می کند، زمام امور مسلمین را به دست می گیرد و دفاع از ملت اسلام به او واگذار می شود، و اوست که پراکندگی ها را سامان می بخشد، از درهم ریختن کارها جلوگیری به عمل می آورد، حدود الهی را جاری می سازد و دسته دسته سپاه برای فتح بلاد شرک گسیل می دارد، و وقتی ادعا کرد که پیغمبر همان طور که به نبوت خود اهمیت می داد، برای منصب جانشینی خود هم اهمیت قائل می شد، زیرا هر گاه کسی از چیزی فرار می کند و در جایی پنهان می شود، قصدش این نیست که کسی او را مساعدت و یاری کند، و از این نظر علی را در بستر خود خوابانید که از کشته شدن او باک نداشت، به همین جهت علی را با خود نبرد و بردن او را برای خود دشوار می دانست! مضافا به اینکه پیغمبر می دانست اگر علی کشته شود، برای او مشکل نیست که دیگری را به جای علی منصوب دارد تا در کارهای دشوار که علی به درد می خورد، به کار آید، وقتی دشمنت چنین گفت، چرا در جواب او نگفتی: «مگر پیغمبر نفرموده است که مدت خلافت بعد از من سی سال است و این مدت را وقف عمر این چهار نفر کرد که به عقیده شما خلفای راشدین هستند؟ اگر این را می گفتی، ناگزیر از این بود که بگوید آری.»

حضرت در ادامه فرمود: «آنگاه به او می گفتی آیا این طور نیست که پیغمبر چنان که می دانست، خلافت را بعد از وی ابوبکر و بعد از ابوبکر عمر و بعد از عمر عثمان تصاحب می کند و بعداز عثمان از آن علی است؟ باز هم ناچار بود بگوید که آری. سپس به وی می گفتی بنابراین بر پیغمبر صلی الله علیه و آله لازم بود که این چهار نفر را به ترتیب با خود به غار ببرد و همان طور که به ابوبکر مهربانی کرد، نسبت به بقیه هم مهربانی کند و با بردن ابوبکر به تنهایی، مقام سه نفر دیگر را پایین نمی آورد و آنها را خوار نمی کند!

وقتی ناصبی مزبور پرسید: «آیا اسلام آوردن ابوبکر و عمر به میل انجام گرفت یا به طور اجبار؟» چرا به وی نگفتی کهنه به میل انجام گرفت و نه به طور اجبار، بلکه از روی طمع اسلام آوردند! زیرا ابوبکر و عمر با قوم یهود مجالست داشتند و اخبار تورات و سایر کتبی را که از پیش بینی های هر زمان تا ظهور محمد صلی الله علیه و آله و پایان کار او خبر می داد، از آنها می گرفتند و یهود گفته بودند که محمد بر عرب مسلط می گردد، چنان که بخت نصر بر بنی اسرائیل مسلط گشت، و بالاخره بر عرب پیروزی می یابد، همان طور که بخت نصر بر بنی اسرائیل پیروز گردید.با این فرق که بخت نصر در دعوی خود دروغگو بود.

آنها هم (ابوبکر و عمر) آمدند نزد پیغمبر و او را در امر گواهی گرفتن از مردم به گفتن «اشهد ان لا آله الا اللَّه» کمک کردند و به طمع اینکه بعد از بالا گرفتن کار پیغمبر، از جانب حضرتش به حکومت شهری نائل گردند، با وی بیعت کردند و چون از انجام مقصود خود مأیوس گشتند، نقاب بستند و با عده ای از منافقین امثال خود،از عقبه بالا رفتند که پیغمبر صلی الله علیه و آله را به قتل رسانند، اما خداوند نیرنگ آنها را برهم زد و آنها را به حال کینه خود واگذاشت و به مقصود خود نرسیدند .

چنان که طلحه و زبیر هم نزد علی علیه السلام آمدند و با او بیعت کردند و هر یک چشم داشتند که از جانب آن حضرت، به حکومت شهری برسند و چون مأیوس گشتند، نقض بیعت کردند و بر وی شوریدند، و خداوند هر یک از آنها را به سرنوشت سایرین که نقض بیعت کرده بودند، رسانید.»

در این موقع حضرت امام حسن عسکری علیه السلام با آقازاده برخاستند و مهیای نماز شدند. من از خدمت آنها رخصت طلبیده، بیرون آمدم و رفتم ببینم احمد بن اسحق کجا رفت. در میان راه او را دیدم که گریه می کند. پرسیدم: «چرا گریه می کنی؟»گفت:«پارچه ای را که حضرت خواست، گم کرده ام.» گفتم: «طوری نیست، برو به حضرت بگو.»

او هم خدمت حضرت رفت و بعد در حالی که تبسمی بر لب داشت و صلوات می فرستاد بیرون آمد. پرسیدم: «هان! چه شد؟» گفت: «دیدم پارچه کذایی زیر پای حضرت پهن است و امام روی آن نماز می خواند، ما هم خدا را شکر کردیم.»

بعد از آن چند روز به منزل آقا آمد و رفت کردیم و طفل را پیش آقا ندیدیم.روز آخر که خواستیم با حضرت وداع کنیم، وقتی من به خدمت حضرت رسیدم، احمد بن اسحق در مقابل حضرت ایستاد و عرضکرد: «یا ابن رسول اللَّه! وقت حرکت ما نزدیک و اندوه ما زیاد است. ما از خداوند مسألت می داریم که رحمت خود را بر جدت محمد مصطفی و پدرت علی مرتضی و مادرت سیدة النساء و بر دو آقای اهل بهشت، عمو و پدرت و ائمه طاهرین و بعد از آنها پدران بزرگوارت و وجود اقدست و فرزند عزیزت، پی در پی نازل کند. و امیدواریم که پیوسته خداوند مقام باعظمت شما را بالا برد و دشمنت را ذلیل گرداند، و این سفر را آخرین زیارت من قرار ندهد!»

وقتی احمد بن اسحاق این جمله را بر زبان راند، چشمان آن حضرت (امام حسن عسکری علیه السلام ) پر از اشک شد، به طوری که قطرات اشک بر رخسار مبارکش جاری گشت. آنگاه فرمود: «ای پسر اسحاق! در این دعا اصرار مکن که در مراجعت به لقای پروردگار نائل می شوی!» از شنیدن این سخن، احمد بن اسحاق برزمین افتاد و غش کرد. وقتی به هوش آمد، عرضکرد: «آقا! شما را به خدا و به جدت قسم می دهم مرا مفتخر کنید به پارچه ای که آن را کفن خود کنم.» حضرت دست برد زیر فرش، سیزده درهم بیرون آورد و فرمود: «این را بگیر و جز این خرج مکن و آنچه را خواستی (کفن) از دست نخواهی داد، زیرا خداوند پاداش کسانی را که اعمال نیک کنند، ضایع نمی گرداند.»

پس از آنکه از خدمت حضرت مرخص شدیم و به سه فرسخی شهر حلوان رسیدیم، احمد بن اسحاق تب کرد و سخت مریض شد، به طوری که از بهبودی خود مأیوس گشت. موقعی که به حلوان رسیدیم و در یکی از کاروانسراها منزل کردیم، احمد بن اسحاق مردی از همشهریان خود را که در ساکن آنجا بود، طلبید. سپس گفت: «امشب از اطراف من متفرق شوید و مرا تنها بگذارید.» ما هم از او دور شدیم و هر کدام به خوابگاه خود برگشتیم.

نزدیک های صبح که چشم گشودم، «کافور» خادم امام حسن عسکری علیه السلام را دیدم که روبه روی من ایستاده و می گوید: «خداوند عزای شما را نیکو و به عوض مصیبتی که به شما رسیده، پاداش نیک عطا فرماید. ما از غسل و کفن همسفر شما فارغ شدیم. برخیزید و او را دفن کنید که او در نزد آقای شما، مقام بزرگی دارد.» سپس از نظر ما غایب گردید. ما بر بالین احمد بن اسحاق جمع شدیم و به گریه و زاری پرداختیم تا آنکه او را دفن کردیم. - . کمال الدین: 415 -

در دلائل الامامه طبری نیز این روایت نقل شده است؛ - . دلائل الامامة: 371 - همچنین مختصر آن در احتجاج طبرسی آمده است. - . احتجاج: 471 -

**[ترجمه]

بیان

لهجا أی حریصا و کذا کلفا و مغرما بالفتح أی محبا مشتاقا و تسریب الجیوش بعثها قطعة قطعة و الازورار عن الشی ء العدول عنه.

و القرم بالتحریک شدة شهوة اللحم و المراد هنا شدة الشوق و قال الفیروزآبادی الفرق الطریق فی شعر الرأس و المفرق کمقعد و مجلس وسط الرأس و هو الذی یفرق فیه الشعر.

قوله قیض انتهاءها أی هیأ انتهاء تلک المدة سارقا لذلک الغزل و الإسناد مجازی و فی الاحتجاج فأتی علی ذلک زمان کثیر فسرقه سارق من عنده (1) و الحقیبة ما یجعل فی مؤخر القتب أو السرج من الخرج و یقال لها بالفارسیة الهکبة و الإرهاج إثارة الغبار.

و قال الجوهری غرب کل شی ء حده یقال فی لسانه غرب أی حدة و غرب الفرس حدته و أول جریه تقول کففت من غربه و استهلت دموعه أی سالت و الشطط التجاوز عن الحد قوله فی صدرک فی رجوعک.

**[ترجمه]کلمه «لهج» و همچنین «کلف» به معنای حریص است.«مغرما» به فتح میم، به معنای محب و مشتاق است و«تسریب الجیوش»، فرستادن قطعه قطعه سپاه است.«ازودار» از چیزی به معنای رویگردانی از آن است و «قرم» با حرکت قاف و میم، شدت اشتهای به گوشت است و مراد از آن در اینجا، شدت شوق است و فیروز آبادی می گوید: «فرق» خطی میان موی سر است و «مفرق» بر وزن مقعد و مجلس، وسط سر و جایی است که موی در آن دو تا می شود.

عبارت «قیض انتهائها» یعنی با سرقت آن نخ ریسیده شده، انتهای آن مدت را مهیا کرد و اسناد مجازی است. در احتجاج آمده: بر آن مورد زمان زیادی آمد و سارقی آن را از پیش او ربود. کلمه «حقیبه» کیفی است که در آخر محمل شتر یا زین قرار داده می شود که به فارسی به آن «هکبه» گفته می شود.«ارهاج» به معنای برانگیختن غبار است.

جوهری می گوید: «غرب» هر چیزی حد آن است. گفته می شود در زبان او غرب است، یعنی تیزی است، و «غرب فرس» تیزی آن و اول حرکت آن است و می گویی: از شتاب او خودداری کردم. عبارت «استهلت دموعه» یعنی اشک هایش جاری شد، و «شطط» تجاوز از حد است و عبارت «فی صدرک» یعنی در بازگشتت.

**[ترجمه]

أقول

قال النجاشی بعد توثیق سعد و الحکم بجلالته لقی مولانا أبا محمد علیه السلام و رأیت بعض أصحابنا یضعفون لقاءه لأبی محمد علیه السلام و یقولون هذه حکایة موضوعة علیه (2).

**[ترجمه]نجاشی بعد از توثیق سعد بن عبداللَّه و حکم به جلالت قدر اومی گوید: وی حضرت امام حسن عسکری علیه السلام را دیده است. بعضی از علما را دیدم که ملاقات سعد و امام را تضعیف می کردند و می گفتند که این حکایت را ساخته اند و به او نسبت داده اند.

**[ترجمه]

الصدوق أعرف بصدق الأخبار و الوثوق علیها من ذلک البعض الذی

ص: 88


1- 1. و هو نقل بالمعنی.
2- 2. و هکذا عنونه الشیخ فی رجاله فیمن لم یرو عنهم و قال فی موضع آخر انه عاصر العسکریّ علیه السلام و لم أعلم أنّه روی عنه.

لا یعرف حاله و رد الأخبار التی تشهد متونها بصحتها بمحض الظن و الوهم مع إدراک سعد زمانه و إمکان ملاقاة سعد له علیه السلام إذ کان وفاته بعد وفاته علیه السلام بأربعین سنة تقریبا لیس إلا للإزراء بالأخبار و عدم الوثوق بالأخیار و التقصیر فی معرفة شأن الأئمة الأطهار إذ وجدنا أن الأخبار المشتملة علی المعجزات الغریبة إذا وصل إلیهم فهم إما یقدحون فیها أو فی راویها بل لیس جرم أکثر المقدوحین من أصحاب الرجال إلا نقل مثل تلک الأخبار.

ص: 89

**[ترجمه]ولی من (مؤلف) می گویم: شیخ صدوق از عده ای که نجاشی اشاره کرده و شناخته نشده اند، داناتر به صحت اخبار و اطمینان به آنهاست. اخباری را که متن آنها گواهی به صحت آن می دهد، نمی توان به مجرد گمان و توهم، مردود دانست، به خصوص که سعد بن عبداللَّه زمان امام حسن عسکری علیه السلام را درک کرده و امکان دارد که آن حضرت را دیده باشد. زیرا تقریبا او چهل سال بعد از رحلت حضرت، بدرود حیات گفت.این کار به منظور پایین آوردن مقام اخیار و عدم وثوق به اخبار و ناشی از قلت معرفت در حق ائمه اطهار علیهم السلام است، زیرا ما دیده ایم که وقتی اخباری که مشتمل بر معجزات غریبه است، چون به دست عده ای مجهول الحال می رسد، یا خود آن اخبار را مورد انتقاد قرار می دهند و یا از راویان آن عیبجوییمی کنند، بلکه من می گویم جرم اکثر راویانی که به آنها نسبت قدح و عیب داده اند، چیزی جز نقل این گونه اخبار نیست .

**[ترجمه]

باب 20 علة الغیبة و کیفیة انتفاع الناس به فی غیبته صلوات الله علیه

روایات

«1»

ع، [علل الشرائع] مَاجِیلَوَیْهِ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ أَبَانٍ وَ غَیْرِهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: لَا بُدَّ لِلْغُلَامِ مِنْ غَیْبَةٍ فَقِیلَ لَهُ وَ لِمَ یَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ یَخَافُ الْقَتْلَ (1).

**[ترجمه]علل الشرائع: حضرت صادق علیه السلام فرمود«پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمود: «آن جوان ناچار می باید غایب شود.» عرض کردند: «یا رسول اللَّه! برای چه غیبت می کند؟» فرمود: «می ترسد او را بکشند.» - . علل الشرایع 1: 237 -

**[ترجمه]

«2»

ع، [علل الشرائع] الْعَطَّارُ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عُمَرَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ مَرْوَانَ الْأَنْبَارِیِّ قَالَ: خَرَجَ مِنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام إِنَّ اللَّهَ إِذَا کَرِهَ لَنَا جِوَارَ قَوْمٍ نَزَعَنَا مِنْ بَیْنِ أَظْهُرِهِمْ.

**[ترجمه]علل الشرائع: مروان انباری می گوید: نامه ای از امام محمد باقر علیه السلام رسید که نوشته بود: «وقتی خداوند همسایگی با مردمی را برای ما ناخوش دانست، ما را از میان آنها بیرون می برد.» - . علل الشرایع 1: 237 -

**[ترجمه]

«3»

ک، [إکمال الدین] ع، [علل الشرائع] الْمُظَفَّرُ الْعَلَوِیُّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مَسْعُودٍ وَ حَیْدَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ السَّمَرْقَنْدِیِّ مَعاً عَنِ الْعَیَّاشِیِّ عَنْ جَبْرَئِیلَ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ الْبَغْدَادِیِّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدٍ الصَّیْرَفِیِّ عَنْ حَنَانِ بْنِ سَدِیرٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: إِنَّ لِلْقَائِمِ علیه السلام مِنَّا غَیْبَةً یَطُولُ أَمَدُهَا فَقُلْتُ لَهُ وَ لِمَ ذَاکَ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ قَالَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَبَی إِلَّا أَنْ یُجْرِیَ فِیهِ سُنَنَ الْأَنْبِیَاءِ علیهم السلام فِی غَیْبَاتِهِمْ وَ إِنَّهُ لَا بُدَّ لَهُ یَا سَدِیرُ مِنِ اسْتِیفَاءِ مَدَدِ غَیْبَاتِهِمْ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَ لَتَرْکَبُنَّ طَبَقاً عَنْ طَبَقٍ (2) أَیْ سَنَناً عَلَی سَنَنِ مَنْ کَانَ قَبْلَکُمْ.

**[ترجمه]کمال الدین و علل الشرائع: حضرت صادق علیه السلام فرمود: «قائم ما را غیبتی است که مدت آن به طول می انجامد.» من پرسیدم: «برای چه غیبت می کند یابن رسول اللَّه؟» فرمود:«خداوند عزوجل می خواهد علائم پیغمبران را در غیبت های خود، درباره او نیز جاری گرداند. ای سدیر! او می باید به اندازه غیبت های پیغمبران غیبت کند. قال اللَّه تعالی: «لَتَرْکَبُنَّ طَبَقاً عَنْ طَبَقٍ»، { که قطعاً از حالی به حالی بر خواهید نشست.} - . انشقاق / 20 - منظور از آیه این است که آثاری از شما بر اساس آثار آنها که پیشتر بوده اند، در میان شما نیز جاری است. - . کمال الدین: 436 و علل الشرایع 1: 239 -

**[ترجمه]

بیان

قال البیضاوی لَتَرْکَبُنَّ طَبَقاً عَنْ طَبَقٍ حالا بعد حال مطابقة لأختها فی الشدة و هو لما یطابق غیره فقیل للحال المطابقة أو مراتب من الشدة بعد المراتب

ص: 90


1- 1. تری الاخبار المرویة عن علل الشرائع فی ج 1 ص 234.
2- 2. الانشقاق: 19.

و هی الموت و مواطن القیامة و أهوالها أو هی و ما قبلها من الدواهی علی أنها جمع طبقة.

**[ترجمه]بیضاوی می گوید: عبارت «لَتَرْکَبُنَّ طَبَقاً عَنْ طَبَقٍ» حال بعد از حال و مطابق با حال قبلی در شدت است و حال برای امری است که با غیر خود مطابق است. پس گفته شده: حال مطابقت دارد یا مراتبی از شدت پس از مراتب دارد و آن مرگ است و مواطن و ترس هایقیامت یا طبق دومی و ماقبل آن از مصیبت هاست، بنابراین که جمع طبقه باشد.

**[ترجمه]

«4»

ک، [إکمال الدین] ع، [علل الشرائع] ابْنُ عُبْدُوسٍ عَنْ أَبِی قُتَیْبَةَ عَنْ حَمْدَانَ بْنِ سُلَیْمَانَ (1)

عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَعْفَرٍ الْمَدَائِنِیِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْفَضْلِ الْهَاشِمِیِّ قَالَ سَمِعْتُ الصَّادِقَ جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ علیهما السلام یَقُولُ: إِنَّ لِصَاحِبِ هَذَا الْأَمْرِ غَیْبَةً لَا بُدَّ مِنْهَا یَرْتَابُ فِیهَا کُلُّ مُبْطِلٍ فَقُلْتُ لَهُ وَ لِمَ جُعِلْتُ فِدَاکَ قَالَ لِأَمْرٍ لَمْ یُؤْذَنْ لَنَا فِی کَشْفِهِ لَکُمْ قُلْتُ فَمَا وَجْهُ الْحِکْمَةِ فِی غَیْبَتِهِ فَقَالَ وَجْهُ الْحِکْمَةِ فِی غَیْبَتِهِ وَجْهُ الْحِکْمَةِ فِی غَیْبَاتِ مَنْ تَقَدَّمَهُ مِنْ حُجَجِ اللَّهِ تَعَالَی ذِکْرُهُ إِنَّ وَجْهَ الْحِکْمَةِ فِی ذَلِکَ لَا یَنْکَشِفُ إِلَّا بَعْدَ ظُهُورِهِ کَمَا لَا یَنْکَشِفُ وَجْهُ الْحِکْمَةِ لَمَّا أَتَاهُ الْخَضِرُ علیه السلام مِنْ خَرْقِ السَّفِینَةِ وَ قَتْلِ الْغُلَامِ وَ إِقَامَةِ الْجِدَارِ لِمُوسَی علیه السلام إِلَّا وَقْتَ افْتِرَاقِهِمَا یَا ابْنَ الْفَضْلِ إِنَّ هَذَا الْأَمْرَ أَمْرٌ مِنْ أَمْرِ اللَّهِ وَ سِرٌّ مِنَ اللَّهِ وَ غَیْبٌ مِنْ غَیْبِ اللَّهِ وَ مَتَی عَلِمْنَا أَنَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ حَکِیمٌ صَدَّقْنَا بِأَنَّ أَفْعَالَهُ کُلَّهَا حِکْمَةٌ وَ إِنْ کَانَ وَجْهُهَا غَیْرَ مُنْکَشِفٍ لَنَا.

**[ترجمه]کمال الدین و علل الشرائع: عبداللَّه بن فضل هاشمی می گوید: از حضرت صادق علیه السلام شنیدم که می فرمود: «صاحب الامر غیبتی دارد که ناچار از آن است وهر پیرو باطل، در آن تردید می کند.» من عرض کردم: «فدایتان شوم! چرا غیبت می کند؟» فرمود: «به علتی که به ما اجازه نداده اند آشکار سازیم.»عرض کردم:«چه حکمتی در غیبت اوست؟» فرمود: «همان حکمتی که در غیبت سفرای الهی پیش از او بوده است. حکمت غیبت قائم ظاهر نمی شود مگر بعد از آمدن خود او، چنان که حکمت سوراخ کردن کشتی توسط خضر و کشتن آن بچه و تعمیر دیوار، برای موسی ظاهر نگشت، مگر موقعی که خواستند از هم جدا شوند.

ای پسر فضل! این کار از امور الهی و سرّی از اسرار پروردگاری و غیبی از غیب های خداوندی است. وقتی ما دانستیم که خدای عزوجل حکیم است، تصدیق می کنیم که تمام کارهای او از روی حکمت است، هر چند علت آن برای ما آشکار نگردد.» - . کمال الدین: 437 و علل الشرایع 1: 239 -

**[ترجمه]

«5»

ک، [إکمال الدین] ع، [علل الشرائع] ابْنُ عُبْدُوسٍ عَنِ ابْنِ قُتَیْبَةَ عَنْ حَمْدَانَ بْنِ سُلَیْمَانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ رِئَابٍ عَنْ زُرَارَةَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام یَقُولُ: إِنَّ لِلْغُلَامِ غَیْبَةً قَبْلَ ظُهُورِهِ قُلْتُ وَ لِمَ قَالَ یَخَافُ وَ أَوْمَأَ بِیَدِهِ إِلَی بَطْنِهِ قَالَ زُرَارَةُ یَعْنِی الْقَتْلَ.

ک، [إکمال الدین] العطار عن سعد عن ابن عیسی عن ابن نجیح عن زرارة: مثله.

نی، [الغیبة] للنعمانی ابن عقدة عن عبد الله بن أحمد عن محمد بن عبد الله الحلبی عن ابن بکیر عن زرارة: مثله (2)

ص: 91


1- 1. هذا هو الأظهر کما یأتی فی السند الآتی خصوصا بملاحظة روایة ابن قتیبة عنه کما عن الکاظمی و فی المطبوعة أحمد بن سلیمان و هو تصحیف، و الرجل هو أبو سعید حمدان بن سلیمان المعروف بابن التاجر ثقة من وجوه أصحابنا.
2- 2. غیبة النعمانیّ ص 93.

**[ترجمه]کمال الدین و علل الشرائع: زراره می گوید: از امام محمد باقر علیه السلام شنیدم که می فرمود: «پسر ما پیش از ظهورش غیبتی دارد.» گفتم: «برای چه غیبت می کند؟» فرمود: «می ترسد.» و با دست به شکم خود اشاره کرد، یعنی می ترسد او را بکشند. - .

کمال الدین: 437 و علل الشرایع 1: 239 -

این روایت در کمال الدین - . کمال الدین: 437 - و کافی نیز به دو طریق دیگر نقل شده است.

**[ترجمه]

أقول

و قد مر بعض الأخبار المشتملة علی العلة فی أبواب إخبار آبائه علیهم السلام بقیامه.

**[ترجمه]قسمتی از اخباری که مشتمل بر علت غیبت آن حضرت بود در ابواب خبر دادن پدران آن حضرت به قیام وی گذشت.

**[ترجمه]

«6»

لی، [الأمالی] للصدوق السِّنَانِیُّ عَنِ ابْنِ زَکَرِیَّا عَنِ ابْنِ حَبِیبٍ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ الصَّقْرِ عَنْ أَبِی مُعَاوِیَةَ عَنِ الْأَعْمَشِ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام قَالَ: لَمْ تخلو [تَخْلُ] الْأَرْضُ مُنْذُ خَلَقَ اللَّهُ آدَمَ مِنْ حُجَّةٍ لِلَّهِ فِیهَا ظَاهِرٍ مَشْهُورٍ أَوْ غَائِبٍ مَسْتُورٍ وَ لَا تَخْلُو إِلَی أَنْ تَقُومَ السَّاعَةُ مِنْ حُجَّةٍ لِلَّهِ فِیهَا وَ لَوْ لَا ذَلِکَ لَمْ یُعْبَدِ اللَّهُ قَالَ سُلَیْمَانُ فَقُلْتُ لِلصَّادِقِ علیه السلام فَکَیْفَ یَنْتَفِعُ النَّاسُ بِالْحُجَّةِ الْغَائِبِ الْمَسْتُورِ قَالَ کَمَا یَنْتَفِعُونَ بِالشَّمْسِ إِذَا سَتَرَهَا السَّحَابُ.

**[ترجمه]امالی صدوق: امام جعفر صادق علیه السلام فرمود: «از روزی که خداوند آدم را آفرید، زمین از حجت ظاهر و مشهور یا غایب و مستور خدا خالی نمانده و همچنان نیز خالی نمی ماند تا قیامت برپا شود، و اگر جز این بود خداوند پرستش نمی شد». سلیمان اعمش گفت: به حضرت صادق علیه السلام عرض کردم: «چگونه مردم می توانند از حجت غایب انتفاع برند؟» فرمود: «همان طور که از آفتابی که در ابرها پنهان است نفع می برند.» - . امالی صدوق: 156 -

**[ترجمه]

«7»

ج، [الإحتجاج] الْکُلَیْنِیُّ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ یَعْقُوبَ: أَنَّهُ وَرَدَ عَلَیْهِ مِنَ النَّاحِیَةِ الْمُقَدَّسَةِ عَلَی یَدِ مُحَمَّدِ بْنِ عُثْمَانَ وَ أَمَّا عِلَّةُ مَا وَقَعَ مِنَ الْغَیْبَةِ فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَقُولُ یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا تَسْئَلُوا عَنْ أَشْیاءَ إِنْ تُبْدَ لَکُمْ تَسُؤْکُمْ (1) إِنَّهُ لَمْ یَکُنْ أَحَدٌ مِنْ آبَائِی إِلَّا

وَقَعَتْ فِی عُنُقِهِ بَیْعَةٌ لِطَاغِیَةِ زَمَانِهِ وَ إِنِّی أَخْرُجُ حِینَ أَخْرُجُ وَ لَا بَیْعَةَ لِأَحَدٍ مِنَ الطَّوَاغِیتِ فِی عُنُقِی وَ أَمَّا وَجْهُ الِانْتِفَاعِ بِی فِی غَیْبَتِی فَکَالانْتِفَاعِ بِالشَّمْسِ إِذَا غَیَّبَهَا عَنِ الْأَبْصَارِ السَّحَابُ وَ إِنِّی لَأَمَانٌ لِأَهْلِ الْأَرْضِ کَمَا أَنَّ النُّجُومَ أَمَانٌ لِأَهْلِ السَّمَاءِ فَأَغْلِقُوا أَبْوَابَ السُّؤَالِ عَمَّا لَا یَعْنِیکُمْ وَ لَا تَتَکَلَّفُوا عَلَی مَا قَدْ کُفِیتُمْ وَ أَکْثِرُوا الدُّعَاءَ بِتَعْجِیلِ الْفَرَجِ فَإِنَّ ذَلِکَ فَرَجُکُمْ وَ السَّلامُ عَلَیْکَ یَا إِسْحَاقَ بْنَ یَعْقُوبَ وَ عَلی مَنِ اتَّبَعَ الْهُدی.

ک، [إکمال الدین] ابن عصام عن الکلینی: مثله (2).

**[ترجمه]احتجاج: این مطلب از ناحیه مقدسه امام زمان به وسیله محمد بن عثمان وارد شد: «و اما علت غیبت که واقع شده است. خداوند می فرماید:«یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا تَسْئَلُوا عَنْ أَشْیاءَ إِنْ تُبْدَ لَکُمْ تَسُؤْکُمْ»، {ای کسانی که ایمان آورده اید، از چیزهایی که اگر برای شما آشکار گردد شما را اندوهناک می کند مپرسید.} - . مائده / 101 - هر یک از پدران من ناچار از آن بودند که بیعت با ظالم زمان خود را به گردن بگیرند، ولی من موقعی ظهور می کنم که بیعت هیچ یک از ستمگران را به گردن نگرفته ام. و اما چگونگی انتفاعی که مردم در غیبت من از وجودم می برند، مانند استفاده از آفتاب است که ابر آن را از نظرها مستور ساخته است.وجود من امان مردم روی زمین است، چنان که ستارگان امان اهل آسمان اند. پس درهای سؤال را از چیزی که سودی به حال شما ندارد ببندید، و برای فهم چیزی که تکلیف به آن ندارید، خود را ناراحت نکنید، و برای تعجیل در فرج امام زمان علیه السلام زیاد دعا کنید که آزادی شما به این است و سلام بر تو ای اسحاق بن یعقوب و بر تابعان هدایت.» - . احتجاج: 471 -

در کمال الدین نیز این روایت نقل شده است. - . کمال الدین: 439 -

**[ترجمه]

«8»

ک، [إکمال الدین] غَیْرُ وَاحِدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ هَمَّامٍ عَنِ الْفَزَارِیِّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ سَمَاعَةَ(3) عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْحَارِثِ عَنِ الْمُفَضَّلِ عَنِ ابْنِ ظَبْیَانَ عَنْ جَابِرٍ الْجُعْفِیِ

ص: 92


1- 1. المائدة: 104.
2- 2. راجع کمال الدین ج 2 ص 162، الاحتجاج ص 263.
3- 3. فی المصدر المطبوع:« عن الحسین بن محمّد بن الحارث، عن سماعة» و هو سهو و الصحیح ما ذکره المصنّف قدّس سرّه، فان الحسین بن محمّد بن الحارث غیر معنون- فی الرجال و قد ذکروا فی أحمد بن الحارث الانماطی أنّه من أصحاب المفضل بن عمر، و أنه یروی عنه الحسن بن محمّد بن سماعة. فراجع.

عَنْ جَابِرٍ الْأَنْصَارِیِّ: أَنَّهُ سَأَلَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله هَلْ یَنْتَفِعُ الشِّیعَةُ بِالْقَائِمِ علیه السلام فِی غَیْبَتِهِ فَقَالَ صلی الله علیه و آله إِی وَ الَّذِی بَعَثَنِی بِالنُّبُوَّةِ إِنَّهُمْ لَیَنْتَفِعُونَ بِهِ وَ یَسْتَضِیئُونَ بِنُورِ وَلَایَتِهِ فِی غَیْبَتِهِ کَانْتِفَاعِ النَّاسِ بِالشَّمْسِ وَ إِنْ جَلَّلَهَا السَّحَابُ.

**[ترجمه]کمال الدین: جابر بن عبداللَّه انصاری می گوید: از پیغمبر صلی الله علیه و آله پرسید: «آیا شیعه از وجود قائم در مدت غیبتش، بهره مند می شود؟» حضرت فرمود: «آری، به خداوندی که مرا به پیغمبری مبعوث گردانیده، آنها از وجود او منتفع می شوند و از نور ولایتش در طول غیبت،استضائه می کنند، چنان که از آفتاب پشت ابر استفاده می برند.» - . کمال الدین: 241 -

**[ترجمه]

أقول

تمامه فی باب نص الرسول علیهم علیهم(1).

**[ترجمه]بقیه این روایت را در باب «اخباری که از پیغمبر صلی الله علیه و آله در مورد امامان علیه السلام رسیده» نقل کردیم.

**[ترجمه]

بیان

التشبیه بالشمس المجللة بالسحاب یومی إلی أمور.

الأول أن نور الوجود و العلم و الهدایة یصل إلی الخلق بتوسطه علیه السلام إذ ثبت بالأخبار المستفیضة أنهم العلل الغائیة لإیجاد الخلق فلولاهم لم یصل نور الوجود إلی غیرهم و ببرکتهم و الاستشفاع بهم و التوسل إلیهم یظهر العلوم و المعارف علی الخلق و یکشف البلایا عنهم فلو لا هم لاستحق الخلق بقبائح أعمالهم أنواع العذاب کما قال تعالی وَ ما کانَ اللَّهُ لِیُعَذِّبَهُمْ وَ أَنْتَ فِیهِمْ (2) و لقد جربنا مرارا لا نحصیها أن عند انغلاق الأمور و إعضال المسائل و البعد عن جناب الحق تعالی و انسداد أبواب الفیض لما استشفعنا بهم و توسلنا بأنوارهم فبقدر ما یحصل الارتباط المعنوی بهم فی ذلک الوقت تنکشف تلک الأمور الصعبة و هذا معاین لمن أکحل الله عین قلبه بنور الإیمان و قد مضی توضیح ذلک فی کتاب الإمامة.

الثانی کما أن الشمس المحجوبة بالسحاب مع انتفاع الناس بها ینتظرون فی کل آن انکشاف السحاب عنها و ظهورها لیکون انتفاعهم بها أکثر فکذلک فی أیام غیبته علیه السلام ینتظر المخلصون من شیعته خروجه و ظهوره فی کل وقت و زمان و لا ییأسون منه.

الثالث أن منکر وجوده علیه السلام مع وفور ظهور آثاره کمنکر وجود الشمس

ص: 93


1- 1. راجع المصدر ج 1 ص 365 و أخرجه المصنّف فی تاریخ أمیر المؤمنین باب 41 تراه فی ج 36 ص 249 من طبعته الحدیثة.
2- 2. الأنفال: 33.

إذا غیبها السحاب عن الأبصار.

الرابع أن الشمس قد تکون غیبتها فی السحاب أصلح للعباد من ظهورها لهم بغیر حجاب فکذلک غیبته علیه السلام أصلح لهم فی تلک الأزمان فلذا غاب عنهم.

الخامس أن الناظر إلی الشمس لا یمکنه النظر إلیها بارزة عن السحاب و ربما عمی بالنظر إلیها لضعف الباصرة عن الإحاطة بها فکذلک شمس ذاته المقدسة ربما یکون ظهوره أضر لبصائرهم و یکون سببا لعماهم عن الحق و تحتمل بصائرهم الإیمان به فی غیبته کما ینظر الإنسان إلی الشمس من تحت السحاب و لا یتضرر بذلک.

السادس أن الشمس قد یخرج من السحاب و ینظر إلیه واحد دون واحد فکذلک یمکن أن یظهر علیه السلام فی أیام غیبته لبعض الخلق دون بعض.

السابع أنهم علیهم السلام کالشمس فی عموم النفع و إنما لا ینتفع بهم من کان أعمی کما فسر به فی الأخبار قوله تعالی مَنْ کانَ فِی هذِهِ أَعْمی فَهُوَ فِی الْآخِرَةِ أَعْمی وَ أَضَلُّ سَبِیلًا(1) الثامن أن الشمس کما أن شعاعها تدخل البیوت بقدر ما فیها من الروازن و الشبابیک و بقدر ما یرتفع عنها من الموانع فکذلک الخلق إنما ینتفعون بأنوار هدایتهم بقدر ما یرفعون الموانع عن حواسهم و مشاعرهم التی هی روازن قلوبهم من الشهوات النفسانیة و العلائق الجسمانیة و بقدر ما یدفعون من قلوبهم من الغواشی الکثیفة الهیولانیة إلی أن ینتهی الأمر إلی حیث یکون بمنزلة من هو تحت السماء یحیط به شعاع الشمس من جمیع جوانبه بغیر حجاب.

فقد فتحت لک من هذه الجنة الروحانیة ثمانیة أبواب و لقد فتح الله علی بفضله ثمانیة أخری تضیق العبارة عن ذکرها عسی الله أن یفتح علینا و علیک فی معرفتهم ألف باب یفتح من کل باب ألف باب.

**[ترجمه]ضمنا باید دانست که تشبیه وجود اقدس امام زمان علیه السلام به آفتاب پنهان در ابر، اشاره به اموری چند است:

اول اینکه

نور عالم هستی و علم و هدایت، به توسط آن حضرت به خلق خدا می رسد؛ زیرا با اخبار مستفیضه ثابت شده که ذوات مقدسه (ائمه اطهار علیهم السلام ) علت غایی ایجاد مخلوق عالمند؛ و اگر آنها نبودند، نور عالم، به غیر آنها نمی رسید. و نیز ثابت شده که به برکت و وساطت و توسل به آنها، علوم و معارف حقه برای مردم آشکار می گردد و گرفتاری ها از آنها برطرف می شود. و اگر آنها نبودند، مردم به دلیل ارتکاب اعمال زشت، مستحق انواع عذاب الهی بودند، چنان که خداوند فرموده است: «وَ ما کانَ اللَّهُ لِیُعَذِّبَهُمْ وَ أَنْتَ فِیهِمْ»، {و[لی] تا تو در میان آنان هستی، خدا بر آن نیست که ایشان را عذاب کند.} - . انفال / 33 - ما پس از تجربه زیاد به این نتیجه رسیده ایم که در امور پیچیده و مسائل مشکله و هنگام دوری از ذات حق و بسته شدن درهای فیض الهی به روی خلق، هر وقت ائمه اطهار علیهم السلام را واسطه قرار داده ایم و متوسل به آنها شده ایم، به میزانی که در آن وقت ارتباط معنوی با آنها پیدا کرده ایم، آن کارهای پیچیده و مشکل برای ما حل شده و به مقصود رسیده ایم. چنان که این موضوع برای کسانی که خداوند چشم دل آنها را به نور ایمان روشن کرده است، معلوم و مشهود است. توضیح این مطلب سابقا در «کتاب امامت» گذشت .

دوم اینکه

همان طور که آفتاب پوشیده در ابر با همه انتفاعی که مردم از آن می برند، در هر آن انتظار دارند که ابر برطرف گردد و قرص آن پیدا شود تا بیشتر از آن منتفع گردند. همین طور در ایام غیبت امام زمان نیز شیعیان با اخلاص، در همه اوقات انتظار آمدن و ظهور او را دارند و از این نظر مأیوس نمی گردند.

سوم اینکه

کسانی که وجود آن حضرت را با همه آثار و علائمی که دارد انکارمی کنند، مثل انکارکنندگان وجود خورشید به وقت ناپدید شدن در ابرهاهستند.

چهارم اینکه

گاهی پنهان گشتن خورشید در میان ابرها، از آشکار بودنش برای بندگان خدا،بر مبنای مصالحی بهتر است. همچنین غیبت امام زمان علیه السلام برای مردم در طول غیبت، نظر به مصالحی بهتر است و به همین جهت هم از نظرها غایب گردید.

پنجم اینکه

هر کس به خورشید می نگرد، قادر نیست آن را بیرون از ابرها ببیند، بلکه گاهی ممکن است به واسطه ضعف قوه دید، اگر در قرص آفتاب نگاه کند، بینایی خود را که نمی تواند خورشید را احاطه کند هم از دست بدهد. همین طور آفتاب وجود مقدس امام زمان علیه السلام نیز، بسا هست که اگر همه او را ببینند، زیانبار به حال مردم باشد و موجب کوری دل آنها از دیدن آفتاب حقیقت گردد. در صورتی که در غیبت آن حضرت، چشم بصیرتشان قادر است متحمل ایمان به او گردد، چنان که انسان می تواند از لابلای ابر به خورشید نگاه کند و ضرری هم نبیند!

ششم اینکه

گاهی آفتاب از میان ابرها بیرون می آید، یکی به آن می نگرد و دیگری توجه ندارد، همین طور ممکن است آن حضرت در ایام غیبت برای عده ای آشکار شود، ولی دیگران او را نبینند.

هفتم اینکه

اصولا ائمه اطهار علیهم السلام از لحاظ نفعی که برای عالم وجود دارند، همانند خورشید هستند و تنها آنها که کوردلند،نمی توانند از اشعه جمال آنان بهره مند گردند، چنان که در اخبار آیه شریفه: «مَنْ کانَ فِی هذِهِ أَعْمی فَهُوَ فِی الْآخِرَةِ أَعْمی وَ أَضَلُّ سَبِیلًا»، {و هر که در این [دنیا] کور [دل] باشد، در آخرت [هم] کور [دل] و گمراه تر خواهد بود} - . انفال / 72 - ،تفسیر به این معنی شده است.

هشتم اینکه

همان طور که شعاع خورشید به میزان روزنه ها و شبکه های خانه ها وارد آن می شود و به قدر ارتفاع موانع خانه ها، در آن می تابد، همچنین مردم نیز به اندازه موانع حواس و مشاعرشان که عبارت است از شهوات نفسانی و علائق جسمانی و خود روزنه ها و شبکه های دل های آنها، و هم به قدری که پرده های کثیف هیولایی را از دل های خود به کنار می زنند، از انوار هدایت و راهنمایی ائمه طاهرین علیهم السلام استفاده می کنند و(وقتی پرده های هواپرستی و موانع را از پیش خود بردارند)، مانند کسی می شوند که در زیر آسمان قرار گرفته و نور آفتاب، بدون مانع از هر سو او را احاطه کرده باشند .

ای خواننده! من با این بیان، هشت در از این بهشت روحانی را به روی تو گشودم. خداوند با تفضل خود هشت در دیگر هم به روی من گشوده است؛ ولی اگر ذکر کنم، سخن به درازا می کشد. امیدوارم خداوند متعال در راه شناسایی و معرفت ائمه اطهار علیهم السلام ،هزار در به روی ما و شما بگشاید که از هر دری، هزار در دیگر گشوده گردد.

**[ترجمه]

«9»

ک، [إکمال الدین] أَبِی وَ ابْنُ الْوَلِیدِ مَعاً عَنْ سَعْدٍ وَ الْحِمْیَرِیِّ مَعاً عَنْ أَبِی عِیسَی

ص: 94


1- 1. أسری: 72.

عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ النُّعْمَانِ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: أَقْرَبُ مَا یَکُونُ الْعَبْدُ إِلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ أَرْضَی مَا یَکُونُ عَنْهُ إِذَا افْتَقَدُوا حُجَّةَ اللَّهِ فَلَمْ یَظْهَرْ لَهُمْ وَ حُجِبَ عَنْهُمْ فَلَمْ یَعْلَمُوا بِمَکَانِهِ وَ هُمْ فِی ذَلِکَ یَعْلَمُونَ أَنَّهُ لَمْ تَبْطُلْ حُجَجُ اللَّهِ وَ لَا بَیِّنَاتُهُ فَعِنْدَهَا فَلْیَتَوَقَّعُوا الْفَرَجَ صَبَاحاً وَ مَسَاءً وَ إِنَّ أَشَدَّ مَا یَکُونُ غَضَباً عَلَی أَعْدَائِهِ إِذَا أَفْقَدَهُمْ حُجَّتَهُ فَلَمْ یُظْهِرْ لَهُمْ وَ قَدْ عَلِمَ أَنَّ أَوْلِیَاءَهُ لَا یَرْتَابُونَ وَ لَوْ عَلِمَ أَنَّهُمْ یَرْتَابُونَ مَا أَفْقَدَهُمْ حُجَّتَهُ طَرْفَةَ عَیْنٍ.

نی، [الغیبة] للنعمانی الکلینی عن محمد بن یحیی عن عبد الله بن محمد بن عیسی عن أبیه عن بعض رجاله عن المفضل بن عمر عن أبی عبد الله علیه السلام: مثله (1).

**[ترجمه]کمال الدین: حضرت صادق علیه السلام فرمود: «بهترین وقتی که خداوند به بندگانش نزدیک و از آنها خشنود است، هنگامی است که مردم حجت خدا را از دست بدهند، او برای آنها آشکار نشود و از نظر آنها غایب گردد و آنها ندانند که جای او کجاست، و با اینوصف می دانند که سفرای الهی و نشانه های حق، از میان نرفته است. در آن موقع، صبح و شام منتظر فرج و ظهور باشید.همچنین سخت ترین موقعی که خداوند بر دشمنانش غضب می کند، هنگامی است، که خداوند حجت خود را از میان آنها بیرون برد و برای آنها آشکار نگردد. و این در موقعی است که خداوند می داند دوستانش (درباره حجت خدا) تردید ندارند، واگر بداند که در بودن و نبودن وی شک دارند، به مقدار یک چشم به هم زدن او را غایب نمی کند.» - . کمال الدین: 319 -

در غیبت نعمانی نیز این روایت نقل شده است. - . غیبت نعمانی: 162 -

**[ترجمه]

«10»

ک، [إکمال الدین] ابْنُ الْوَلِیدِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِیسَی عَنْ خَالِدِ بْنِ نَجِیحٍ عَنْ زُرَارَةَ بْنِ أَعْیَنَ قَالَ سَمِعْتُ الصَّادِقَ جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ عَلَیْهِمَا السَّلَامُ یَقُولُ: إِنَّ لِلْغُلَامِ غَیْبَةً قَبْلَ أَنْ یَقُومَ قُلْتُ وَ لِمَ ذَاکَ قَالَ یَخَافُ وَ أَشَارَ بِیَدِهِ إِلَی بَطْنِهِ وَ عُنُقِهِ ثُمَّ قَالَ وَ هُوَ الْمُنْتَظَرُ الَّذِی یَشُکُّ النَّاسُ فِی وِلَادَتِهِ فَمِنْهُمْ مَنْ یَقُولُ إِذَا مَاتَ أَبُوهُ مَاتَ وَ لَا عَقِبَ لَهُ وَ مِنْهُمْ مَنْ یَقُولُ قَدْ وُلِدَ قَبْلَ وَفَاةِ أَبِیهِ بِسَنَتَیْنِ لِأَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَجِبُ (2)

أَنْ یَمْتَحِنَ خَلْقَهُ فَعِنْدَ ذَلِکَ یَرْتَابُ الْمُبْطِلُونَ.

**[ترجمه]کمال الدین: زرارة بن اعین می گوید: از حضرت صادق علیه السلام شنیدم کهمی فرمود: «آن جوان پیش از آنکه قیام کند، غیبت می کند.» عرض کردم: «برای چه غیبت می کند؟» فرمود: «می ترسد.» و در این وقت اشاره به شکم و گردن خود کرد. سپس فرمود: «او همان منتظری است که مردم درباره ولادت او شک می کنند؛ بعضی می گویند که بعد از پدرش مرد و نسل پدرش قطع شد و بعضی دیگر خواهند گفت که او دو سال پیش از وفات پدرش، متولد گردید. بر خداوند لازم است که بندگانش را بدین گونه امتحان کند و در آن موقع است که اهل باطل، تردید خواهند کرد.» - . کمال الدین: 325 -

**[ترجمه]

«11»

ک، [إکمال الدین] ابْنُ الْمُتَوَکِّلِ عَنْ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارِ عَنِ الْیَقْطِینِیِّ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ سَعِیدِ بْنِ غَزْوَانَ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: صَاحِبُ هَذَا الْأَمْرِ تَعْمَی وِلَادَتُهُ عَلَی هَذَا الْخَلْقِ لِئَلَّا یَکُونَ لِأَحَدٍ فِی عُنُقِهِ بَیْعَةٌ إِذَا خَرَجَ.

**[ترجمه]کمال الدین: حضرت صادق علیه السلام فرمود: «ولادت صاحب الامر بر مردم پوشیده می ماند تا چون ظهور کند، بیعت هیچ کس در گردن وی نباشد.» - . کمال الدین: 435 -

**[ترجمه]

«12»

ک، [إکمال الدین] أَبِی وَ ابْنُ الْوَلِیدِ مَعاً عَنْ سَعْدٍ عَنِ الْیَقْطِینِیِّ وَ ابْنِ أَبِی الْخَطَّابِ مَعاً عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ جَمِیلِ بْنِ صَالِحٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: یُبْعَثُ الْقَائِمُ وَ لَیْسَ فِی عُنُقِهِ لِأَحَدٍ بَیْعَةٌ.

**[ترجمه]کمال الدین: حضرت صادق علیه السلام فرمود: «خداوند قائم ما را برانگیخته می گرداند، در حالی که بیعت هیچ کس در گردن او نیست.» - . کمال الدین: 435 -

**[ترجمه]

«13»

ک، [إکمال الدین] أَبِی عَنْ سَعْدٍ عَنِ ابْنِ یَزِیدَ وَ الْحَسَنِ بْنِ طَرِیفٍ مَعاً عَنِ

ص: 95


1- 1. راجع کمال الدین ج 2 ص 9، غیبة النعمانیّ ص 83.
2- 2. فی المصدر ج 2 ص 15، یحب.

ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: یَقُومُ الْقَائِمُ وَ لَیْسَ لِأَحَدٍ فِی عُنُقِهِ بَیْعَةٌ.

**[ترجمه]کمال الدین:امام صادق علیه السلام فرمود: «قائم قیام می کند، در حالی که بر گردنش بیعت با احدی نیست.» - .

کمال الدین: 436 -

**[ترجمه]

«14»

ک، [إکمال الدین] الطَّالَقَانِیُّ عَنِ ابْنِ عُقْدَةَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ فَضَّالٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ عَلِیِّ بْنِ مُوسَی الرِّضَا علیه السلام قَالَ: کَأَنِّی بِالشِّیعَةِ عِنْدَ فِقْدَانِهِمُ الثَّالِثَ (1)

مِنْ وُلْدِی یَطْلُبُونَ الْمَرْعَی فَلَا یَجِدُونَهُ قُلْتُ لَهُ وَ لِمَ ذَلِکَ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ قَالَ لِأَنَّ إِمَامَهُمْ یَغِیبُ عَنْهُمْ فَقُلْتُ وَ لِمَ قَالَ لِئَلَّا یَکُونَ لِأَحَدٍ فِی عُنُقِهِ بَیْعَةٌ إِذَا قَامَ بِالسَّیْفِ.

**[ترجمه]کمال الدین: امام رضا علیه السلام فرمود: «گویی شیعیان را به هنگامی که چهارمی از فرزندان مرا از دست می دهند، می بینم که دشت و دمن را می گردند و او را نمی یابند.» عرض کردم: «یابن رسول اللَّه! چرا چنین می شود؟» فرمود: «برای اینکه امام آنها از نظرشان غایب می گردد.»عرض کردم: «چرا غایب می شود؟» فرمود: «برای اینکه وقتی با شمشیر قیام کرد، بیعت هیچ کس در گردن وی نباشد.» - . کمال الدین: 436 -

**[ترجمه]

«15»

ک، [إکمال الدین] عَبْدُ الْوَاحِدِ بْنُ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارُ عَنْ أَبِی عَمْرٍو اللَّیْثِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مَسْعُودٍ عَنْ جَبْرَئِیلَ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ سَعِیدِ بْنِ غَزْوَانَ (2)

عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: صَاحِبُ هَذَا الْأَمْرِ تَغِیبُ وِلَادَتُهُ عَنْ هَذَا الْخَلْقِ لِئَلَّا یَکُونَ لِأَحَدٍ فِی عُنُقِهِ بَیْعَةٌ إِذَا خَرَجَ وَ یُصْلِحُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ أَمْرَهُ فِی لَیْلَةٍ.

**[ترجمه]کمال الدین: امام صادق علیه السلام فرمود: «صاحب الامر ولادتش بر مردم پوشیده می ماند تا هنگامی که ظهور می کند، بیعت کسی در گردنش نباشد، خداوند کار او را در یک شب اصلاح می فرماید.» - . کمال الدین: 436 -

**[ترجمه]

«16»

ک، [إکمال الدین] الْمُظَفَّرُ الْعَلَوِیُّ عَنِ ابْنِ الْعَیَّاشِیِّ وَ حَیْدَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ مَعاً عَنِ الْعَیَّاشِیِ

ص: 96


1- 1. المراد بفقدانهم الثالث: موت الامام أبی محمّد العسکریّ علیه السلام، فبعد فقدانه یطلبون المرعی و لا یجدونه، و هذا صحیح لا غبار علیه، و بذلک ورد الفاظ الحدیث مصرحا، راجع کمال الدین ج 2 ص 41 باب ما روی عن الرضا علیه السلام الحدیث 3 و 4 و هکذا ص 156 باب علة الغیبة الحدیث 4 و هو هذا الحدیث المذکور فی الصلب. و راجع عیون أخبار الرضا ج 1 ص 273 باب ما جاء عن الرضا علیه السلام من الاخبار المتفرقة الحدیث 6، علل الشرائع ج 1 ص 233 باب علة الغیبة و قد أخرجها المصنّف بهذا اللفظ فیما سبق ج 51 ص 152. فعلی هذا ما فی الأصل المطبوع ص 130:« الرابع من ولدی» تصحیف قبیح حیث تخیل ان المراد بالفقدان: الغیبة عن أعین الناس، فقدر أن القائم یکون هو الرابع من ولد الرضا علیهما السلام، فکتبه مصحفا.
2- 2. هذا هو الصحیح کما مرّ تحت الرقم 11 و فی الأصل المطبوع« سعد بن عوان» و هو تصحیف.

عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ هِلَالٍ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِیسَی عَنْ خَالِدِ بْنِ نَجِیحٍ عَنْ زُرَارَةَ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: یَا زُرَارَةُ لَا بُدَّ لِلْقَائِمِ علیه السلام مِنْ غَیْبَةٍ قُلْتُ وَ لِمَ قَالَ یَخَافُ عَلَی نَفْسِهِ وَ أَوْمَأَ بِیَدِهِ إِلَی بَطْنِهِ.

**[ترجمه]کمال الدین: زراره می گوید: حضرت صادق علیه السلام به من فرمود: «ای زراره! قائم ما ناچار از این است که غیبت کند.»عرض کردم: «برای چه؟» فرمود: «از جان خود بیم دارد.» سپس حضرت با دست، اشاره به شکم خود فرمود. - . کمال الدین: 436 -

**[ترجمه]

«17»

ک، [إکمال الدین] بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنِ الْعَیَّاشِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ الْوَرَّاقِ عَنْ حَمْدَانَ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ أَیُّوبَ بْنِ نُوحٍ عَنْ صَفْوَانَ عَنِ ابْنِ بُکَیْرٍ(1) عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام: مِثْلَهُ.

**[ترجمه]نیز در کمال الدین، این حدیث را از امام محمد باقر علیه السلام روایت کرده است. - . کمال الدین: 436 -

**[ترجمه]

«18»

ک، [إکمال الدین] مَاجِیلَوَیْهِ عَنْ عَمِّهِ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ أَیُّوبَ بْنِ نُوحٍ عَنْ صَفْوَانَ عَنِ ابْنِ بُکَیْرٍ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: لِلْغُلَامِ غَیْبَةٌ قَبْلَ قِیَامِهِ قُلْتُ وَ لِمَ قَالَ یَخَافُ عَلَی نَفْسِهِ الذَّبْحَ.

**[ترجمه]کمال الدین: حضرت صادق علیه السلام فرمود: «آن جوان را قبل از قیامش، غیبتی خواهد بود.» عرض کردم: «برای چه؟» فرمود: «می ترسد ذبح شود.» - . کمال الدین: 436 -

**[ترجمه]

«19»

ع، [علل الشرائع] ک، [إکمال الدین] ابْنُ مَسْرُورٍ عَنِ ابْنِ عَامِرٍ عَنْ عَمِّهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَمَّنْ ذَکَرَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: قُلْتُ لَهُ مَا بَالُ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام لَمْ یُقَاتِلْ مُخَالِفِیهِ فِی الْأَوَّلِ قَالَ لِآیَةٍ فِی کِتَابِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ لَوْ تَزَیَّلُوا لَعَذَّبْنَا الَّذِینَ کَفَرُوا مِنْهُمْ عَذاباً أَلِیماً(2) قَالَ قُلْتُ وَ مَا یَعْنِی بِتَزَایُلِهِمْ قَالَ وَدَائِعُ مُؤْمِنُونَ فِی أَصْلَابِ قَوْمٍ کَافِرِینَ فَکَذَلِکَ الْقَائِمُ علیه السلام لَنْ یَظْهَرَ أَبَداً حَتَّی تَخْرُجَ وَدَائِعُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَإِذَا خَرَجَتْ ظَهَرَ عَلَی مَنْ ظَهَرَ مِنْ أَعْدَاءِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ جَلَالُهُ فَقَتَلَهُمْ.

ع، [علل الشرائع] ک، [إکمال الدین] المظفر العلوی عن ابن العیاشی عن أبیه عن علی بن محمد عن أحمد بن محمد عن ابن محبوب عن إبراهیم الکرخی عن أبی عبد الله علیه السلام: مثله (3).

**[ترجمه]علل الشرایع و کمال الدین: ابن ابی عمیر و او با یک واسطه می گوید: از حضرت صادق علیه السلام پرسیدم: «چرا امیرالمؤمنین علیه السلام در اول کار با مخالفین خود جنگ نکرد؟» فرمود: «به خاطر این آیه شریفه بود که خدا می فرماید:«لَوْ تَزَیَّلُوا لَعَذَّبْنَا الَّذِینَ کَفَرُوا مِنْهُمْ عَذاباً أَلِیماً»، {اگر [کافر و مؤمن] از هم متمایز می شدند، قطعاً کافران را به عذاب دردناکی معذّب می داشتیم.} - . فتح / 25 -

عرض کردم: «مقصود از «متمایز شدن» در این آیه چیست؟» فرمود: «مقصود مؤمنینی هستند که خداوند نطفه آنها را در صلب های پدرانی کافر به ودیعت نهاده است. همین طور قائم هم مادام که ودایع الهی آشکار نشده، ظهور نخواهد کرد. پس وقتی آن مردان مؤمن و ثابت قدم و فداکار پیدا شدند، او نیز ظهور می کند و بر دشمنان خدا غلبه یافته، همه را از دم شمشیر می گذراند.» - . علل الشرائع 1: 147 و کمال الدین: 581 -

همچنین صدوق در دو کتاب مزبور، این روایت را به سند دیگر نقل کرده است .

**[ترجمه]

«20»

غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی الْغَضَائِرِیُّ عَنِ الْبَزَوْفَرِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِدْرِیسَ عَنِ ابْنِ قُتَیْبَةَ

ص: 97


1- 1. کذا فی المصدر ج 2 ص 157 و سیأتی عن غیبة النعمانیّ تحت الرقم 21 و تجده فی ص 92 من المصدر مصرحا بقوله« عن عبد اللّه بن بکیر». و هو الظاهر، و فی النسخة المطبوعة« أبی بکر» فی هذا السند و الذی بعده و هو سهو.
2- 2. الفتح: 25.
3- 3. راجع علل الشرائع ج 1 ص 141.

عَنِ الْفَضْلِ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنِ ابْنِ رِئَابٍ عَنْ زُرَارَةَ قَالَ: إِنَّ لِلْقَائِمِ غَیْبَةً قَبْلَ ظُهُورِهِ قُلْتُ لِمَ قَالَ یَخَافُ الْقَتْلَ.

**[ترجمه]غیبت طوسی: زراره می گوید (امام علیه السلام فرمود) : «قائم را پیش از ظهورش غیبتی خواهد بود.» عرض کردم: «چرا غایب می شود؟» فرمود: «از کشته شدن می ترسد.» - . غیبت طوسی: 332 -

**[ترجمه]

«21»

غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی ابْنُ عِیسَی (1) عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی الْخَثْعَمِیِّ عَنْ ضُرَیْسٍ الْکُنَاسِیِّ عَنْ أَبِی خَالِدٍ الْکَابُلِیِّ فِی حَدِیثٍ لَهُ اخْتَصَرْنَاهُ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام أَنْ یُسَمِّیَ الْقَائِمَ حَتَّی أَعْرِفَهُ بِاسْمِهِ فَقَالَ یَا بَا خَالِدٍ سَأَلْتَنِی عَنْ أَمْرٍ لَوْ أَنَّ بَنِی فَاطِمَةَ عَرَفُوهُ لَحَرَصُوا عَلَی أَنْ یَقْطَعُوهُ بَضْعَةً بَضْعَةً.

**[ترجمه]غیبت طوسی: ابو خالد کابلی روایت مفصلی نقل کرده که ما مختصر آن را می آوریم. وی می گوید : از حضرت امام محمد باقر علیه السلام خواستم که قائم علیه السلام را نام ببرد تا او را به نام بشناسم. فرمود: «ای ابو خالد! چیزی را از من پرسیدی که اگر اولاد فاطمه مطلع شوند، او را قطعه قطعه خواهند کرد.» - . غیبت طوسی: 333 -

**[ترجمه]

«22»

نی، [الغیبة] للنعمانی عَلِیُّ بْنُ أَحْمَدَ عَنْ عُبَیْدِ اللَّهِ بْنِ مُوسَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ الْقَلَانِسِیِّ عَنْ أَیُّوبَ بْنِ نُوحٍ عَنْ صَفْوَانَ عَنِ ابْنِ بُکَیْرٍ عَنْ زُرَارَةَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام یَقُولُ: إِنَّ لِلْقَائِمِ غَیْبَةً قَبْلَ أَنْ یَقُومَ وَ هُوَ الْمَطْلُوبُ تُرَاثُهُ قُلْتُ وَ لِمَ ذَلِکَ قَالَ یَخَافُ وَ أَوْمَأَ بِیَدِهِ إِلَی بَطْنِهِ یَعْنِی الْقَتْلَ.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: زراره می گوید: شنیدم که امام محمد باقر علیه السلام می فرمود: «قائم ما را پیش از قیامش، غیبتی خواهد بود. و اوست که ارثش را طلب می کنند.»عرض کردم:«برای چه غیبت می کند؟» فرمود: «می ترسد.» بعد به شکم خود اشاره کرد، یعنی می ترسد او را بکشند. - . غیبت نعمانی: 176 -

**[ترجمه]

أقول

قال الشیخ لا علة تمنع من ظهوره علیه السلام إلا خوفه علی نفسه من القتل لأنه لو کان غیر ذلک لما ساغ له الاستتار و کان یتحمل المشاق و الأذی فإن منازل الأئمة و کذلک الأنبیاء علیهم السلام إنما تعظم لتحملهم المشاق العظیمة فی ذات الله تعالی.

فإن قیل هلا منع الله من قتله بما یحول بینه و بین من یرید قتله قلنا المنع الذی لا ینافی التکلیف هو النهی عن خلافه و الأمر بوجوب اتباعه و نصرته و إلزام الانقیاد له و کل ذلک فعله تعالی و أما الحیلولة بینهم و بینه فإنه ینافی التکلیف و ینقض الغرض

لأن الغرض بالتکلیف استحقاق الثواب و الحیلولة تنافی ذلک و ربما کان فی الحیلولة و المنع من قتله بالقهر مفسدة للخلق فلا یحسن من الله فعلها.

ص: 98


1- 1. فی المصدر ص 217: روی أحمد بن محمّد بن عیسی الأشعریّ، و کان علی المصنّف- رضوان اللّه علیه- أن یصرح بذلک فان قولهم فلان عن فلان یستلزم الروایة بلا واسطة، و أمّا قولهم« روی فلان عن فلان» فهو أعمّ. و قد صرّح الکشّیّ و النجاشیّ بأن الشیخ لم یرو عن أحمد بن محمّد بن عیسی قط. راجع قاموس الرجال ج 1 ص 18.

و لیس هذا کما قال بعض أصحابنا إنه لا یمتنع أن یکون فی ظهوره مفسدة و فی استتاره مصلحة لأن الذی قاله یفسد طریق وجوب الرسالة فی کل حال و یطرق القول بأنها تجری مجری الألطاف التی تتغیر بالأزمان و الأوقات و القهر و الحیلولة لیس کذلک و لا یمتنع أن یقال فی ذلک مفسدة و لا یؤدی إلی فساد وجوب الرئاسة.

فإن قیل أ لیس آباؤه علیهم السلام کانوا ظاهرین و لم یخافوا و لا صاروا بحیث لا یصل إلیهم أحد قلنا آباؤه علیهم السلام حالهم بخلاف حاله لأنه کان المعلوم من حال آبائه لسلاطین الوقت و غیرهم أنهم لا یرون الخروج علیهم و لا یعتقدون أنهم یقومون بالسیف و یزیلون الدول بل کان المعلوم من حالهم أنهم ینتظرون مهدیا لهم و لیس یضر السلطان اعتقاد من یعتقد إمامتهم إذا أمنوهم علی مملکتهم.

و لیس کذلک صاحب الزمان لأن المعلوم منه أنه یقوم بالسیف و یزیل الممالک و یقهر کل سلطان و یبسط العدل و یمیت الجور فمن هذه صفته یخاف جانبه و یتقی ثورته فیتتبع و یرصد و یوضع العیون علیه و یعنی به خوفا من وثبته و رهبته من تمکنه فیخاف حینئذ و یحوج (1)

إلی التحرز و الاستظهار بأن یخفی شخصه عن کل من لا یأمنه من ولی و عدو إلی وقت خروجه.

و أیضا فآباؤه علیهم السلام إنما ظهروا لأنه کان المعلوم أنه لو حدث بهم حادث لکان هناک من یقوم مقامه و یسد مسده من أولادهم و لیس کذلک صاحب الزمان لأن المعلوم أنه لیس بعده من یقوم مقامه قبل حضور وقت قیامه بالسیف فلذلک وجب استتاره و غیبته و فارق حاله حال آبائه و هذا واضح بحمد الله.

فإن قیل بأی شی ء یعلم زوال الخوف وقت ظهوره أ بالوحی من الله فالإمام لا یوحی إلیه أو بعلم ضروری فذلک ینافی التکلیف أو بأمارة توجب غلبة الظن ففی ذلک تغریر بالنفس.

ص: 99


1- 1. فی الأصل المطبوع: یخرج. و هو تصحیف راجع غیبة الشیخ ص 215.

قلنا عن ذلک جوابان.

أحدهما أن الله أعلمه علی لسان نبیه و أوقفه علیه من جهة آبائه زمان غیبته المخوفة و زمان زوال الخوف عنه فهو یتبع فی ذلک ما شرع له و أوقف علیه و إنما أخفی ذلک عنا لما فیه من المصلحة فأما هو فعالم به لا یرجع إلی الظن.

و الثانی أنه لا یمتنع أن یغلب علی ظنه بقوة الأمارات بحسب العادة قوة سلطانه فیظهر عند ذلک و یکون قد أعلم أنه متی غلب فی ظنه کذلک وجب علیه و یکون الظن شرطا و العمل عنده معلوما کما نقوله فی تنفیذ الحکم عند شهادة الشهود و العمل علی جهات القبلة بحسب الأمارات و الظنون و إن کان وجوب التنفیذ للحکم و التوجه إلی القبلة معلومین و هذا واضح بحمد الله.

و أما ما روی من الأخبار من امتحان الشیعة فی حال الغیبة و صعوبة الأمر علیهم و اختبارهم للصبر علیه فالوجه فیها الإخبار عما یتفق من ذلک من الصعوبة و المشاق لأن الله تعالی غیب الإمام لیکون ذلک و کیف یرید الله ذلک و ما ینال المؤمنین من جهة الظالمین ظلم منهم و معصیة و الله لا یرید ذلک بل سبب الغیبة هو الخوف علی ما قلناه و أخبروا بما یتفق فی هذه الحال و ما للمؤمن من الثواب علی الصبر علی ذلک و التمسک بدینه إلی أن یفرج الله تعالی عنهم.

ص: 100

**[ترجمه]شیخ طوسی (در کتاب غیبت) می نویسد: هیچ علتی مانع از ظهور آن حضرت نیست، جز اینکه می ترسد کشته شود. زیرا اگر جز این بود، جایز نبود که پنهان شود. بلکه ظاهر می گشت و هر گونه ناراحتی و آزاری را محتمل می شد. زیرا مقام رفیع ائمه و همچنین انبیاء عظام علیهم السلام و بزرگواری آنها، به واسطه ناملایماتی بود که در راه دین خدا متحمل می گشتند.

اگر گفته شود: چرا خداوند از کشته شدن آن حضرت جلوگیری نمی کند و میان او و کسی که می خواهد آن حضرت را به قتل رساند، مانعی ایجاد نمی کند؟جواب می گوییم: ممانعتی که با تکلیف داشتن بندگان خدا منافات ندارد، این است که خداوند مردم را از مخالفت با فرمان او برحذر دارد و دستور دهد که از او پیروی کنند و او را یاری کنند و در برابر او تسلیم گردند. اینها همه کاری است که خدا باید بکند.اما ایجاد مانع میان او و مردم، منافی تکلیف داشتن بندگان و نقض غرض است، زیرا مقصود از مکلف داشتن مردم، این است که آنها به ثواب برسند، حال آنکه ایجاد مانع و حائل میان آن حضرت و مردم، با این منظور منافات دارد. بعلاوه بسا هست که ایجاد حائل و مانع برای جلوگیری از کشته شدن آن حضرت، موجب بروز مفسده ای برای مردم شود که البته این کار از خداوند نیکو نیست.

آنچه گفتیم غیر از آن است که یکی از علمای ما گفته که: «ممکن است ظهور حضرت دارای مفسده و غیبتش مصلحتی داشته باشد»، زیرا آنچه آن عالم فرموده، موجب ابطال طریق اثبات رسالت در همه اوقات است. به نظر آن عالم، رسالت همچون الطاف الهی است که با تغییر زمان ها و اوقات تغییر می پذیرد، در صورتی که ایجاد مانع و حائل برای جلوگیری از کشته شدن امام زمان، این طور نیست و می توان گفت که در ایجاد مانع و حائل مفسده است و منجر به نقض وجوب رسالت و ریاست دینی هم نمی شود.

اگر گفته شود: پدران امام زمان همه آشکار بودند و از دشمن بیم نداشتند و این طور نبودند که کسی نتواند به آنها برسد.در پاسخ آن می گوییم: وضع آن حضرت بر عکس وضع پدران بزرگوارش است. زیرا وضع پدران آن حضرت در نظر خلفای وقت و دیگران، طوری بود که نمی دانستند ائمه علیهم السلام علیه آنها قیام می کنند و عقیده نداشتند که آن ذوات مقدسه، با شمشیر قیام خواهند کرد و دولت ها را نابود می کنند، بلکه همه می دانستند که ائمه اطهار، منتظر ظهور مهدی خودشان هستند و اعتقاد به امامت آنها هم برای خلفا که اطمینان به انتظام امور مملکت خود داشتند، زیان بخش نبود.

ولی حضرت صاحب الزمان علیه السلام این طور نیست. زیرا همه می دانستند که او با شمشیر قیام کرده، کشورها را فتح می کند و هر پادشاهی را مقهور می گرداند، عدل را گسترش می دهد و ظلم را از میان برمی دارد. پس کسی که چنین باشد، قهرا دشمنان از قدرت و سلطه او خواهند ترسید و همه جا در تعقیب و کمین او خواهند بود و جاسوس ها برای یافتنش می گمارند و از ترس تسلط وی، قصد کشتن او را خواهند کرد. در این صورت البته او هم از جان خود بیمناک می شود و ناچار پنهان می گردد و از نظر تمام کسانی که اطمینان به آنها ندارد، خواه دوست و خواه دشمن، تا موقع ظهورش غایب می شود.

و نیز علت اینکه پدران آن حضرت آشکار بودند، این بود که آنها می دانستند اگر اتفاق سوئی برای آنها روی دهد، امام دیگری هست که جای آنها را بگیرد و شکاف را پر کند، حال آنکه در مورد امام زمان چنین نیست. زیرا می دانیم که کسی بعد از او نیست که پیش از آن حضرت، با شمشیر قیام کند و جای او را بگیرد. به همین جهت می گوییم واجب است که آن حضرت پنهان شود و از نظرها غایب گردد و باید میان او و پدران بزرگوارش فرق گذاشت.

اگر گفته شود: امام زمان از کجا می داند که موقع ظهورش از کسی ترس ندارد؟ اگر به وسیله وحی دانسته، به امام که وحی نمی شود و اگر با علم ضروری فهمیده، این معنی با تکلیف منافات دارد، و اگر با علائمی که موجب ظن غالب است استنباط کرده، این هم اطمینان بخش نیست.در پاسخ می گوییم: دو جواب به این سؤال می دهیم:

اول اینکه خداوند، زمان غیبت خوفناک او و موقع برطرف شدن این ترس و خوف را، به وسیله پیغمبر و پدران بزرگوارش به آن حضرت اطلاع داده است. و او هم از آنچه به وی رسیده، پیروی می کند. اگر آن را بر ما پنهان داشته اند، بر اساس مصلحتی بوده، ولی امام زمان یقین به این مطلب دارد نه ظن و گمان.

دوم اینکه ممکن است بر حسب عادت از راه امارات و علائم، ظن قوی پیدا کند که کار سلطنتش بالا می گیرد و نیرومند می شود و در آن موقع ظهور کند. علاوه بر این پدران بزرگوارش هم به وی اطلاع داده باشند که هر وقت ظن قوی پیدا کرد که کار سلطنتش بالا می گیرد، واجب است که خود را آشکار سازد و در حقیقت ظهورش مسلم و ظن قوی او، شرط آن است.

چنان که می گوییم: وقتی شهود، گواهی خود را دادند، حکم در محکمه شرع قطعیت پیدا می کند. همچنین وقتی که علائم تعیین قبله معلوم گشت، واجب است عمل به جهت قبله کنیم، هر چند وجوب قطعیت حکم حاکم، و توجه به سوی قبله هم واقعا معلوم باشند. - . غیبت طوسی: 329 -

و اما اینکه روایت شده است که شیعیان در زمان غیبت حضرت امتحان می شوند، کار بر آنها مشکل می گردد و خداوند آنها را امتحان می کند تا میزان استقامت و پایداری آنها در آن امور دشوار معلوم شود، مقصود خبردادن از این گونه پیشامدهای ناگوار است، نه اینکه خداوند امام را غایب کرده تا چنین پیشامدی بکند.

چطور ممکن است خداوند چنین کاری کند، با اینکه می داند آنچه مؤمنین از ستمگران می بینند، ظلم و گناهی است که ظالمان بر آنها روا می دارند؟ نه! خدا این کار را اراده نمی کند، بلکه علت غیبت، همان طور که گفتیم، بیمی است که امام بر جان خویش دارد.

پیغمبر و ائمه اطهار علیهم السلام هم آنچه را که در زمان غیبت روی می دهد و ثواب هایی که اهل ایمان در راه پایداری بر آنچه روی می دهد می برند، خبر داده اند تا اهل ایمان به دین حق چنگ زنند، تا گاهی که خداوند آن حضرت را ظاهر گرداند و او آنان را از اندوه بی اندازه بیرون آورد. - . همان: 335 -

**[ترجمه]

باب 21 التمحیص و النهی عن التوقیت و حصول البداء فی ذلک

روایات

«1»

غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِی هَاشِمٍ عَنْ فُرَاتِ بْنِ أَحْنَفَ قَالَ: قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام وَ ذَکَرَ الْقَائِمَ فَقَالَ لَیَغِیبَنَّ عَنْهُمْ حَتَّی یَقُولَ الْجَاهِلُ مَا لِلَّهِ فِی آلِ مُحَمَّدٍ حَاجَةٌ.

**[ترجمه]غیبت طوسی: امیرالمؤمنین علی علیه السلام از قائم آل محمد سخن به میان آورد و فرمود: «او چندان از میان مردم غایب می شود که نادانان بگویند: «خداوند چه احتیاجی به آل محمد صلی الله علیه و آله دارد؟» - . غیبت طوسی: 340 -

**[ترجمه]

«2»

غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی مُحَمَّدٌ الْحِمْیَرِیُّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ یَزِیدَ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَی عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ عُمَرَ الْیَمَانِیِّ عَنْ رَجُلٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: لَتُمْخَضُنَّ یَا مَعْشَرَ الشِّیعَةِ شِیعَةِ آلِ مُحَمَّدٍ کَمَخِیضِ الْکُحْلِ فِی الْعَیْنِ لِأَنَّ صَاحِبَ الْکُحْلِ یَعْلَمُ مَتَی یَقَعُ فِی الْعَیْنِ وَ لَا یَعْلَمُ مَتَی یَذْهَبُ فَیُصْبِحُ أَحَدُکُمْ وَ هُوَ یَرَی أَنَّهُ عَلَی شَرِیعَةٍ مِنْ أَمْرِنَا فَیُمْسِی وَ قَدْ خَرَجَ مِنْهَا وَ یُمْسِی وَ هُوَ عَلَی شَرِیعَةٍ مِنْ أَمْرِنَا فَیُصْبِحُ وَ قَدْ خَرَجَ مِنْهَا.

نی، [الغیبة] للنعمانی علی بن أحمد عن عبید الله بن موسی عن علی بن إسماعیل عن حماد بن عیسی: مثله (1)

**[ترجمه]غیبت طوسی: حضرت امام محمد باقر علیه السلام فرمود: «ای گروه شیعه! شیعه آل محمد صلی الله علیه و آله ! شما همچون سرمه ای که به چشم می کشند خالص می شوید. زیرا کسی که سرمه به چشم می کشد،می داند سرمه کی وارد چشم می شود، ولی نمی داند چه وقت از بین می رود. شما نیز (روزگاری خواهید داشت) که یکنفر از شما، صبح خود را در راه دین حق می بیند، ولی شب از دین بیرون رفته است، و در وقت شب در راه دین حق می باشد، ولی صبح از دین خارج شده است.» - . همان -

این روایت در غیبت نعمانی نیز از آن حضرت روایت شده است. - . غیبت طوسی: 339 -

**[ترجمه]

بیان

محص الذهب أخلصه مما یشوبه و التمحیص الاختبار و الابتلاء و مخض اللبن أخذ زبده فلعله شبه ما یبقی من الکحل فی العین باللبن الذی یمخض لأنها تقذفه شیئا فشیئا و فی روایة النعمانی تمحیص الکحل.

**[ترجمه]عبارت «محص الذهب» یعنی طلا را از ناخالصی هایش پاک کرد و «تمحیص» به معنای آزمایش و گرفتاری است. کلمه «مخض اللبن» یعنی کره را از شیر گرفتن. شاید حضرت علیه السلام باقی مانده سرمه در چشم را به شیری که کره آن گرفته می شود تشبیه کرده، زیرا شیر، کره را اندک اندک بیرون می دهد. در روایت نعمانی «تمحیص الکحل» وارد شده است.

**[ترجمه]

«3»

غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی مُحَمَّدٌ الْحِمْیَرِیُّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَیُّوبَ بْنِ نُوحٍ عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ عَامِرٍ عَنِ الرَّبِیعِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْمُسْلِیِّ قَالَ: قَالَ لِی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ وَ اللَّهِ لَتُکْسَرُنَّ کَسْرَ الزُّجَاجِ وَ إِنَّ الزُّجَاجَ یُعَادُ فَیَعُودُ کَمَا کَانَ وَ اللَّهِ لَتُکْسَرُنَّ کَسْرَ الْفَخَّارِ وَ إِنَّ الْفَخَّارَ

ص: 101


1- 1. راجع غیبة الشیخ ص 221، غیبة النعمانیّ ص 110.

لَا یَعُودُ کَمَا کَانَ وَ اللَّهِ لَتُمَحَّصُنَّ وَ اللَّهِ لَتُغَرْبَلُنَّ کَمَا یُغَرْبَلُ الزُّؤَانُ (1) مِنَ الْقَمْحِ.

**[ترجمه]غیبت طوسی: حضرت صادق علیه السلام فرمود: «به خدا قسم شما شیعیان همچون شیشه شکسته می شوید؛ شیشه را بعد از شکستن، می توان ذوب کرد و به صورت نخست برگرداند!به خدا قسم شما مانند سفال شکسته می شوید؛ سفال بعد از شکسته شدن، دیگر به صورت اول برنمی گردد. به خدا قسم شما امتحان می شوید و غربال خواهید شد (تا نیکان در غربال مانده و غیر نیکان بیرون بریزند) چنان که دانه تلخ از میان گندم جدا می شود. - . غیبت نعمانی: 332 -

**[ترجمه]

«4»

غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی رُوِیَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ یَقْطِینٍ قَالَ: قَالَ لِی أَبُو الْحَسَنِ علیه السلام یَا عَلِیُّ إِنَّ الشِّیعَةَ تُرَبَّی بِالْأَمَانِیِّ مُنْذُ مِائَتَیْ سَنَةٍ وَ قَالَ یَقْطِینٌ لِابْنِهِ عَلِیٍّ مَا بَالُنَا قِیلَ لَنَا فَکَانَ وَ قِیلَ لَکُمْ فَلَمْ یَکُنْ فَقَالَ لَهُ عَلِیٌّ إِنَّ الَّذِی قِیلَ لَکُمْ وَ لَنَا مِنْ مَخْرَجٍ وَاحِدٍ غَیْرَ أَنَّ أَمْرَکُمْ حَضَرَکُمْ فَأُعْطِیتُمْ مَحْضَهُ وَ کَانَ کَمَا قِیلَ لَکُمْ وَ إِنَّ أَمْرَنَا لَمْ یَحْضُرْ فَعُلِّلْنَا بِالْأَمَانِیِّ وَ لَوْ قِیلَ لَنَا إِنَّ هَذَا الْأَمْرَ لَا یَکُونُ إِلَی مِائَتَیْ سَنَةٍ أَوْ ثَلَاثِمِائَةِ سَنَةٍ لَقَسَتِ الْقُلُوبُ وَ لَرَجَعَتْ عَامَّةُ النَّاسِ عَنِ الْإِسْلَامِ وَ لَکِنْ قَالُوا مَا أَسْرَعَهُ وَ مَا أَقْرَبَهُ تَأَلُّفاً لِقُلُوبِ النَّاسِ وَ تَقْرِیباً لِلْفَرَجِ.

نی، [الغیبة] للنعمانی الکلینی عن محمد بن یحیی و أحمد بن إدریس عن محمد بن أحمد عن السیاری عن الحسن بن علی عن أخیه الحسین عن أبیه علی بن یقطین: مثله (2)

**[ترجمه]غیبت طوسی: علی بن یقطین می گوید: حضرت موسی بن جعفر علیه السلام به من فرمود: «شیعیان مدت دویست سال با آرزو تربیت می شوند.» یقطین به پسرش علی گفت: «چه شد که آنچه درباره ما (مقصود سلطنت بنی عباس است) گفته بودند، واقع شد، ولی آنچه را که درباره (ظهور دولت ائمه علیهم السلام ) گفته شده انجام نگرفت؟» علی گفت: «آنچه درباره ظهور دولت شما و ما گفته شده، از یک محل سرچشمه گرفته، با این فرق که وعده ای که به شما داده شد، فعلا به وقوع پیوسته، ولی وعده ای که به ما داده اند هنوز به ظهور نرسیده است و ما را در آرزوی ظهور آن توصیه کرده اند.اگر به ما می گفتند که این امر تا دویست و سیصد سال دیگر واقع نمی شود، موجب قساوت دل ها و برگشتن عموم مردم از دین اسلام می شد، ولی گفته اند که ظهور دولت ما نزدیک است تا دل ها را به هم پیوند دهد و فرج آل محمد صلی الله علیه و آله نزدیک شود.» - . غیبت طوسی: 341 -

در غیبت نعمانی نیز این روایت نقل شده است. - . غیبت نعمانی: 332 -

**[ترجمه]

بیان

قوله تربی بالأمانی أی یربیهم و یصلحهم أئمتهم بأن یمنوهم تعجیل الفرج و قرب ظهور الحق لئلا یرتدوا و ییأسوا.

و المائتان مبنی علی ما هو المقرر عند المنجمین و المحاسبین من إتمام الکسور إن کانت أکثر من النصف و إسقاطها إن کانت أقل منه و إنما قلنا ذلک لأن صدور الخبر إن کان فی أواخر حیاة الکاظم علیه السلام کان أنقص من المائتین بکثیر إذ وفاته علیه السلام کان فی سنة ثلاث و ثمانین و مائة فکیف إذا کان قبل ذلک فذکر المائتین بعد المائة المکسورة صحیحة لتجاوز النصف کذا خطر بالبال.

و بدا لی وجه آخر أیضا و هو أن یکون ابتداؤهما من أول البعثة فإن من هذا الزمان شرع بالإخبار بالأئمة علیهم السلام و مدة ظهورهم و خفائهم فیکون علی بعض التقادیر قریبا من المائتین و لو کان کسر قلیل فی العشر الأخیر یتم علی القاعدة السالفة.

ص: 102


1- 1. الزؤان- مثلثة-: ما یخالط البر من الحبوب، الواحدة زؤانة، قال فی أقرب الموارد: و هو فی المشهور یختص بنبات حبّه کحب الحنطة الا انه صغیر، اذا اکل یحدث استرخاء یجلب النوم و هو ینبت غالبا بین الحنطة.
2- 2. الکافی ج 1 ص 369، غیبة الشیخ ص 221، غیبة النعمانیّ ص 158.

و وجه ثالث و هو أن یکون المراد التربیة فی الزمان السابق و اللاحق معا و لذا أتی بالمضارع و یکون الابتداء من الهجرة فینتهی إلی ظهور أمر الرضا علیه السلام و ولایة عهده و ضرب الدنانیر باسمه فإنها کانت فی سنة المائتین.

و رابع و هو أن یکون تربی علی الوجه المذکور فی الثالث شاملا للماضی و الآتی لکن یکون ابتداء التربیة بعد شهادة الحسین علیه السلام فإنها کانت الطامة الکبری و عندها احتاجت الشیعة إلی أن تربی لئلا یزلّوا فیها و انتهاء المائتین أول إمامة القائم علیه السلام و هذا مطابق للمائتین بلا کسر.

و إنما وقتت التربیة و التنمیة بذلک لأنهم لا یرون بعد ذلک إماما یمنیهم و أیضا بعد علمهم بوجود المهدی علیه السلام یقوی رجاؤهم فهم مترقّبون بظهوره لئلا یحتاجون إلی التنمیة و لعل هذا أحسن الوجوه التی خطر بالبال و الله أعلم بحقیقة الحال.

و یقطین کان من أتباع بنی العباس فقال لابنه علی الذی کان من خواص الکاظم علیه السلام ما بالنا وعدنا دولة بنی العباس علی لسان الرسول و الأئمة صلوات الله علیهم فظهر ما قالوا و وعدوا و أخبروا بظهور دولة أئمتکم فلم یحصل و الجواب متین ظاهر مأخوذ عن الإمام کما سیأتی.

**[ترجمه]اینکه حضرت فرموده «شیعیان مدت دویست سال با آرزو تربیت می شوند»، به این معنی است که ائمه طاهرین علیهم السلام آنها را با تربیت صحیح بار می آورند و آنها را اصلاح کرده و آرزومند تعجیل فرج و نزدیک شدن ظهور دولت حق می کنند تا از دین حق برنگردند و مأیوس نشوند.

کلمه«دویست» که در کلام حضرت است، مبنی بر گفته مقرر در نزد منجمین و اهل حساب است که هر گاه کسور بیش از نصف باشد، آن را تمام و اگر کمتر از نصف باشد، اسقاط می کنند. این را از این جهت گفتیم که صدور خبر مزبور اگر در اواخر زندگانی حضرت موسی کاظم علیه السلام بوده باشد، از دویست سال خیلی کمتر است. زیرا وفات آن حضرت در سال 183 هجری روی داده است، تا چه رسد که قبل از این تاریخ از دنیا رفته باشد. بنابراین روی حساب گذشته، ذکر دویست سال که صد سال آن کسر داشته باشد صحیح است. زیرا از نصف تجاوز کرده است و این طور به ذهن من خطور کرده است.

توجیه دیگری هم به نظرم می رسد، و آن اینکه ابتدای این دویست سال اول بعثت پیغمبر صلی الله علیه و آله باشد، زیرا از این زمان پیغمبر شروع کرد به خبر دادن از آمدن ائمه علیهم السلام و مدت ظهور و پنهان شدن آنها. پس بنا بر یک تقدیر (با اضافه سیزده سال قبل از هجرت) این مدت نزدیک به دویست سال خواهد بود. و اگر در ده سال اخیر (نود سال) سده دوم کسری باشد، بنا بر قاعده ای که گفتیم، اشکالی ندارد.

وجه سوم اینکه مقصود از تربیت یافتن شیعیان، زمان پیش از امام هفتم و بعد از آن حضرت باشد، به همین جهت تربیت را به لفظ مضارع آورده است. علی هذا این تربیت از موقع هجرت شروع و تا زمان امام رضا علیه السلام که (بر خلاف گذشته و محدودیت ائمه پیشین) در سال 200 هجری ولیعهد مسلمین گشت و سکه به نام مبارکش زدند، پایان می پذیرد.

چهارم اینکه مدت تربیت همان طور باشد که در وجه سوم گفتیم و شامل قبل و بعد از زمان موسی بن جعفر علیهما السلام باشد، ولی ابتدای آن را بعد از شهادت حضرت امام حسین علیه السلام فرض کنیم که امتحان بزرگی برای شیعه بود و در آن موقع شیعه احتیاج به تربیت داشت که نکند در آن امتحان لغزش پیدا کنند، و انتهای آن، اول امامت قائم آل محمد صلی الله علیه و آله باشد که بدون کسر با دویست سال مطابق می باشد. و علت اینکه بعد از امام حسین تربیت شیعیان لزوم داشت، این بود که شیعیان، امامی را بعد از خود نمی دیدند که آنها را آرزومند ظهور دولت حق کند (زیرا امام زین العابدین علیه السلام در تقیه می زیست و نمی توانست در این خصوص سخن بگوید).

پنجم آنکه بعد از یقین شیعیان به وجود مهدی موعود علیه السلام امیدواری آنها به ظهور دولت حق قوی می شد. از این رو آنها منتظر ظهور آن حضرت بودند تا احتیاج به رشد و تربیت نداشته باشند. شاید این بهترین وجهی باشد که در این خصوص به ذهن من خطور کرده است، و اللَّه اعلم بحقیقة الحال.

یقطین از اتباع بنی عباس بود، لذا به پسرش علی که از خواص امام موسی کاظم علیه السلام بود گفت: «از زبان پیغمبر و ائمه به ما وعده ظهور دولت بنی عباس داده بودند و همان طور که گفته بودند، ظاهر شد. وعده دادند که دولت ائمه شما نیز ظاهر می گردد ، ولی تا کنون عملی نشده!» جواب علی هم محکم بود و آن جواب را چنان که خواهد آمد، از امام موسی بن جعفر علیهما السلام گرفته بود.

**[ترجمه]

«5»

غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی الْغَضَائِرِیُّ عَنِ الْبَزَوْفَرِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ وَ عُبَیْسِ بْنِ هِشَامٍ عَنْ کَرَّامٍ عَنِ الْفُضَیْلِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام هَلْ لِهَذَا الْأَمْرِ وَقْتٌ فَقَالَ کَذَبَ الْوَقَّاتُونَ کَذَبَ الْوَقَّاتُونَ کَذَبَ الْوَقَّاتُونَ.

**[ترجمه]غیبت طوسی: فضیل بن یسار می گوید: از امام محمد باقر علیه السلام پرسیدم: «آیا ظهور صاحب الزمان وقت معینی دارد؟» فرمود: «آنها که وقت آن را تعیین می کنند دروغ گفتند، دروغ گفتند، دروغ گفتند!» - . غیبت طوسی: 425 -

**[ترجمه]

«6»

غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی الْفَضْلُ بْنُ شَاذَانَ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ یَزِیدَ الصَّحَّافِ عَنْ مُنْذِرٍ الْجَوَّازِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: کَذَبَ الْمُوَقِّتُونَ مَا وَقَّتْنَا فِیمَا مَضَی وَ لَا نُوَقِّتُ فِیمَا یَسْتَقْبِلُ.

**[ترجمه]غیبت طوسی: امام صادق علیه السلام فرمود: «آنها که وقت ظهور را تعیین می کنند دروغ گفتند، ما نه وقت گذشته را تعیین می کنیم و نه وقت آینده را.» - . همان -

**[ترجمه]

«7»

غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ کَثِیرٍ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِذْ دَخَلَ عَلَیْهِ مِهْزَمٌ الْأَسَدِیُّ فَقَالَ أَخْبِرْنِی جُعِلْتُ فِدَاکَ مَتَی هَذَا الْأَمْرُ

ص: 103

الَّذِی تَنْتَظِرُونَهُ فَقَدْ طَالَ فَقَالَ یَا مِهْزَمُ کَذَبَ الْوَقَّاتُونَ وَ هَلَکَ الْمُسْتَعْجِلُونَ وَ نَجَا الْمُسَلِّمُونَ وَ إِلَیْنَا یَصِیرُونَ.

نی، [الغیبة] للنعمانی علی بن أحمد عن عبید الله بن موسی عن محمد بن موسی عن أحمد بن أبی أحمد عن محمد بن علی عن علی بن حسان عن عبد الرحمن: مثله

نی، [الغیبة] للنعمانی الْکُلَیْنِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ سَلَمَةَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ حَسَّانَ: مِثْلَهُ إِلَی قَوْلِهِ وَ نَجَا الْمُسَلِّمُونَ.

کتاب الإمامة و التبصرة لعلی بن بابویه عن محمد بن یحیی عن محمد بن أحمد عن صفوان بن یحیی عن أبی أیوب الخزاز عن محمد بن مسلم عن أبی عبد الله علیه السلام قال: کنت عنده إذ دخل و ذکر مثله.

**[ترجمه]غیبت طوسی: عبدالرحمن بن کثیر می گوید: من در خدمت امام جعفر صادق علیه السلام نشسته بودم که مهزم اسدی آمد و عرض کرد: «قربانت گردم، ظهور قائم آل محمد صلی الله علیه و آله که انتظار آن را می کشید، کی خواهد بود؟» فرمود: «ای مهزم! طول می کشد. ای مهزم! آنها که وقت آن را تعیین می کنند، دروغ می گویند و آنان که برای ظهورش شتاب می کنند، به هلاکت می رسند و آنان که تسلیم قضای الهی هستند، نجات می یابند و بالاخره به سوی ما باز می گردند.» - . غیبت طوسی: 425 -

در غیبت نعمانی نیز این حدیث را به دو سند دیگر نقل می کند . - . غیبت نعمانی: 197 و 294 -

نیز در کتاب «امامت و تبصره» به سند دیگر هم نقل شده است. - . الامامة و التبصرة: 95 -

**[ترجمه]

«8»

غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی الْفَضْلُ بْنُ شَاذَانَ عَنِ ابْنِ أَبِی نَجْرَانَ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَبِی أَیُّوبَ الْخَزَّازِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: مَنْ وَقَّتَ لَکَ مِنَ النَّاسِ شَیْئاً فَلَا تَهَابَنَّ أَنْ تُکَذِّبَهُ فَلَسْنَا نُوَقِّتُ لِأَحَدٍ وَقْتاً.

**[ترجمه]غیبت طوسی: محمد بن مسلم از حضرت صادق علیه السلام نقل کرده که به وی فرمود: «هر کس وقت ظهور را برای تو معین کرد، از تکذیب آن ملاحظه مکن، چه که ما (در این خصوص) برای کسی وقت معین نمی کنیم.» - . غیبت طوسی: 426 -

**[ترجمه]

«9»

غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی الْفَضْلُ بْنُ شَاذَانَ عَنْ عُمَرَ بْنِ أَسْلَمَ الْبَجَلِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی الْجَارُودِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ بِشْرٍ الْهَمْدَانِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَنَفِیَّةِ فِی حَدِیثٍ اخْتَصَرْنَا مِنْهُ مَوْضِعَ الْحَاجَةِ أَنَّهُ قَالَ: إِنَّ لِبَنِی فُلَانٍ مُلْکاً مُؤَجَّلًا حَتَّی إِذَا أَمِنُوا وَ اطْمَأَنُّوا وَ ظَنُّوا أَنَّ مُلْکَهُمْ لَا یَزُولُ صِیحَ فِیهِمْ صَیْحَةٌ فَلَمْ یَبْقَ لَهُمْ رَاعٍ یَجْمَعُهُمْ وَ لَا دَاعٍ یُسْمِعُهُمْ وَ ذَلِکَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ حَتَّی إِذا أَخَذَتِ الْأَرْضُ زُخْرُفَها وَ ازَّیَّنَتْ وَ ظَنَّ أَهْلُها أَنَّهُمْ قادِرُونَ عَلَیْها أَتاها أَمْرُنا لَیْلًا أَوْ نَهاراً فَجَعَلْناها حَصِیداً کَأَنْ لَمْ تَغْنَ بِالْأَمْسِ کَذلِکَ نُفَصِّلُ الْآیاتِ لِقَوْمٍ یَتَفَکَّرُونَ (1) قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ هَلْ لِذَلِکَ وَقْتٌ قَالَ لَا لِأَنَّ عِلْمَ اللَّهِ غَلَبَ عِلْمَ الْمُوَقِّتِینَ إِنَّ اللَّهَ وَعَدَ

مُوسَی ثَلَاثِینَ لَیْلَةً وَ أَتَمَّهَا بِعَشْرٍ لَمْ یَعْلَمْهَا مُوسَی وَ لَمْ یَعْلَمْهَا بَنُو إِسْرَائِیلَ فَلَمَّا جَازَ الْوَقْتُ قَالُوا غَرَّنَا مُوسَی فَعَبَدُوا الْعِجْلَ وَ لَکِنْ إِذَا کَثُرَتِ الْحَاجَةُ وَ الْفَاقَةُ وَ أَنْکَرَ فِی النَّاسِ بَعْضُهُمْ بَعْضاً فَعِنْدَ ذَلِکَ تَوَقَّعُوا أَمْرَ اللَّهِ صَبَاحاً وَ مَسَاءً.

**[ترجمه]غیبت طوسی: حدیث مفصلی از محمد بن حنفیه نقل شده که ما آن را مختصر به موضع نیازکرده ایم. محمدمی گوید: امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: «اولاد فلان سلطنتی طولانی خواهند داشت. وقتی مطمئن شدند و گمان کردند که دولت آنها زوال پذیر نیست، ناگهان چنان به عذاب الهی گرفتار شوند که بزرگی نداشته باشند، آنها را جمع کند و به ناله آنها گوش فرا دهد. این است معنی آیه شریفه:«حَتَّی إِذا أَخَذَتِ الْأَرْضُ زُخْرُفَها وَ ازَّیَّنَتْ وَ ظَنَّ أَهْلُها أَنَّهُمْ قادِرُونَ عَلَیْها أَتاها أَمْرُنا لَیْلًا أَوْ نَهاراً فَجَعَلْناها حَصِیداً کَأَنْ لَمْ تَغْنَ بِالْأَمْسِ کَذلِکَ نُفَصِّلُ الْآیاتِ لِقَوْمٍ یَتَفَکَّرُونَ»، {تا آنگاه که زمین پیرایه خود را برگرفت و آراسته گردید و اهل آن پنداشتند که آنان بر آن قدرت دارند، شبی یا روزی فرمان [ویرانی] ما آمد و آن را چنان درویده کردیم که گویی دیروز وجود نداشته است. اینگونه نشانه ها[ی خود] را برای مردمی که اندیشه می کنند به روشنی بیان می کنیم} - . یونس / 24 - عرض کردم: «فدایت گردم! آیا وقت آن را می توان تعیین کرد؟» فرمود: «نه! زیرا علم خداوند بر علم آنها که این گونه اوقات را تعیین می کنند، غلبه دارد. خداوند به موسی بن عمران علیه السلام وعده داد که تا سی شب به میقات پروردگار برود، و بعد ده روز بر آن اضافه کرد، در حالی که نه خود موسی پیش بینی ده روز اضافی را می کرد و نه بنی اسرائیل.به همین جهت هنگامی که سی شب گذشت و موسی برنگشت، بنی اسرائیل گفتند موسی ما را فریب داد و بالنتیجه گمراه گشتند و گوساله سامری را پرستش کردند (بنابراین من هم نمی توانم وقت سقوط دولت اولاد فلان را تعیین کنم)، ولی موقعی که فقر و پریشانی در میان مردم زیاد شد و گروهی عقیده گروه دیگر را انکار کردند، در آن زمان روز و شب منتظر آمدن امر الهی باشید.» - . غیبت طوسی: 427 -

**[ترجمه]

بیان

الصیحة کنایة عن نزول الأمر بهم فجاءه.

ص: 104


1- 1. یونس: 24؛ و الحدیث فی غیبة النعمانیّ ص 278 و تمامه فی غیبة النعمانیّ ص 156.

**[ترجمه]«صیحه» کنایه از نزول ناگهانی امر به آنهاست .

**[ترجمه]

«10»

غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی الْفَضْلُ بْنُ شَاذَانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ سَعْدَانَ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ: قُلْتُ لَهُ أَ لِهَذَا الْأَمْرِ أَمَدٌ نُرِیحُ إِلَیْهِ أَبْدَانَنَا وَ نَنْتَهِی إِلَیْهِ قَالَ بَلَی وَ لَکِنَّکُمْ أَذَعْتُمْ فَزَادَ اللَّهُ فِیهِ.

**[ترجمه]غیبت طوسی: ابو بصیر می گوید: به حضرت علیه السلام عرض کردم: «این امر (ظهور ولی عصر) را وقت معینی هست که با دانستن آن بدن های خود را از غم هجران و درد انتظار آسوده گردانیم؟» فرمود: «آری، ولی چون شما آن را فاش کردید، خداوند بر مدت آن افزود.» - . غیبت طوسی: 427 -

**[ترجمه]

«11»

غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی الْفَضْلُ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ أَبِی حَمْزَةَ الثُّمَالِیِّ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام إِنَّ عَلِیّاً علیه السلام کَانَ یَقُولُ إِلَی السَّبْعِینَ بَلَاءٌ وَ کَانَ یَقُولُ بَعْدَ الْبَلَاءِ رَخَاءٌ وَ قَدْ مَضَتِ السَّبْعُونَ وَ لَمْ نَرَ رَخَاءً فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام یَا ثَابِتُ إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی کَانَ وَقَّتَ هَذَا الْأَمْرَ فِی السَّبْعِینَ فَلَمَّا قُتِلَ الْحُسَیْنُ اشْتَدَّ غَضَبُ اللَّهِ عَلَی أَهْلِ الْأَرْضِ فَأَخَّرَهُ إِلَی أَرْبَعِینَ وَ مِائَةِ سَنَةٍ فَحَدَّثْنَاکُمْ فَأَذَعْتُمُ الْحَدِیثَ وَ کَشَفْتُمْ قِنَاعَ السِّتْرِ فَأَخَّرَهُ اللَّهُ وَ لَمْ یَجْعَلْ لَهُ بَعْدَ ذَلِکَ وَقْتاً عِنْدَنَا وَ یَمْحُوا اللَّهُ ما یَشاءُ وَ یُثْبِتُ وَ عِنْدَهُ أُمُّ الْکِتابِ قَالَ أَبُو حَمْزَةَ وَ قُلْتُ ذَلِکَ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقَالَ قَدْ کَانَ ذَاکَ.

نی، [الغیبة] للنعمانی الکلینی عن علی بن محمد و محمد بن الحسن عن سهل و محمد بن یحیی عن أحمد بن محمد جمیعا عن ابن محبوب عن الثمالی عن أبی جعفر علیه السلام قال: إن الله تعالی قد کان وقت إلی آخر الخبر(1)

**[ترجمه]غیبت طوسی: ابو حمزه ثمالی می گوید: به امام محمد باقر علیه السلام عرض کردم: «امیرالمؤمنین علیه السلام فرموده است تا هفتاد سال بلا پدید می آید و می فرمود:«بعضی از بلاها آسایش است»، در صورتی که هفتاد سال گذشته و ما آسایشی نمی بینیم؟» حضرت فرمود: «خداوند مدت ناراحتی را تا هفتاد سال قرار داده بود، ولی چون امام حسین علیه السلام کشته شد، غضب الهی بر مردم روی زمین شدت یافت و آن مدت را تا سال صد و چهل به تأخیر انداخت.ما این مطلب را به شما گفتیم و شما این راز را آشکار کردید، خداوند هم آن مدت را (از صد و چهل سال) هم به تأخیر انداخت و دیگر وقتی برای آن تعیین نکرد: «یَمْحُوا اللَّهُ ما یَشاءُ وَ یُثْبِتُ وَ عِنْدَهُ أُمُّ الْکِتابِ»، {خدا آنچه را بخواهد محو یا اثبات می کند، واصل کتاب نزد اوست.} - . رعد / 39 -

ابو حمزه گفت: این مطلب را (که امام محمد باقر علیه السلام فرمود) به حضرت صادق علیه السلام نیز گفتم، فرمود: «همین طور است که آن حضرت فرموده است.» - . غیبت طوسی: 427 -

نعمانی در کتاب غیبت نیز این حدیث را از ابو حمزه ثمالی، از امام محمد باقر علیه السلام نقل کرده است که فرمود: «خدای تعالی برای این امر وقت تعیین کرده بود» تا پایان حدیث. - . غیبت نعمانی: 293 -

**[ترجمه]

بیان

قیل السبعون إشارة إلی خروج الحسین علیه السلام و المائة و الأربعون إلی خروج الرضا علیه السلام إلی خراسان.

أقول هذا لا یستقیم علی التواریخ المشهورة إذ کانت شهادة الحسین علیه السلام فی أول سنة إحدی و ستین و خروج الرضا علیه السلام فی سنة مائتین من الهجرة.

و الذی یخطر بالبال أنه یمکن أن یکون ابتداء التأریخ من البعثة و کان ابتداء إرادة الحسین علیه السلام للخروج و مبادیه قبل فوت معاویة بسنتین فإن أهل الکوفة خذلهم الله کانوا یراسلونه فی تلک الأیام و کان علیه السلام علی الناس فی المواسم کما مر و یکون الثانی إشارة إلی خروج زید فإنه کان فی سنة اثنتین و عشرین و مائة من الهجرة فإذا انضم ما بین البعثة و الهجرة إلیها یقرب

ص: 105


1- 1. المصدر ص 157، الکافی ج 1 ص 368.

مما فی الخبر أو إلی انقراض دولة بنی أمیة أو ضعفهم و استیلاء أبی مسلم إلی خراسان و قد کتب إلی الصادق علیه السلام کتبا یدعوه إلی الخروج و لم یقبله علیه السلام لمصالح و قد کان خروج أبی مسلم إلی خراسان فی سنة ثمان و عشرین و مائة من الهجرة فیوافق ما ذکر فی الخبر من البعثة.

و علی تقدیر کون التأریخ من الهجرة یمکن أن یکون السبعون لاستیلاء المختار فإنه کان قتله سنة سبع و ستین و الثانی لظهور أمر الصادق علیه السلام فی هذا الزمان و انتشار شیعته فی الآفاق مع أنه لا یحتاج تصحیح البداء إلی هذه التکلفات.

**[ترجمه]گفته شده که سال هفتاد اشاره به قیام امام حسین علیه السلام و سال 140 اشاره به رفتن امام رضا علیه السلام به خراسان است، ولی من می گویم: این با تواریخ مشهور وفق نمی دهد، زیرا شهادت امام حسین در اول سال 61 هجری و رفتن امام رضا علیه السلام به خراسان در سنه 200 روی داده است. آنچه به نظر من می رسد این است که ابتدای تاریخ را بعثت پیغمبر صلی الله علیه و آله و ابتدای نهضت امام حسین علیه السلام را دو سال پیش از درگذشت معاویه فرض کنیم، زیرا اهل کوفه در آن روزها با وی درباره خروج و آمدنش به کوفه مکاتبه می کردند (بنابراین با سال 70سازگار است)و دوم (یعنی سال 140) اشاره به قیام زید بن علی بن الحسین علیه السلام باشد که در سال 122 هجری قیام کرد. پس اگر مدت فاصل بین بعثت و هجرت پیغمبر صلی الله علیه و آله را که (سیزده سال بوده) به آن منضم کنیم، با تاریخی که در روایت بود نزدیک می شود.یا اینکه مقصود از سال 140 اشاره باشد، به انقراض دولت بنی امیه یا ضعف آنها و استیلای ابومسلم خراسانی بر خراسان، چه وی نامه هایی خدمت امام جعفرصادق علیه السلام نوشت و آن حضرت را دعوت به قیام کرد، ولی حضرت به واسطه مصالحی نپذیرفت. استیلای ابومسلم بر خراسان در سال 128 هجری اتفاق افتاد و اگر مبدا تاریخ را بعثت پیغمبر صلی الله علیه و آله قرار دهیم، با آنچه در روایت است (صد و چهل سال) موافقت می کند .

و بنا بر اینکه مبدا تاریخ هجرت باشد، ممکن است مقصود از سال هفتاد، سال استیلای مختار باشد. قتل وی در سنه 67 واقع شد و صد و چهل هم اشاره به طلوع حضرت صادق علیه السلام در این زمان و پراکنده شدن شیعیان آن حضرت در اطراف باشد. از این گذشته اصولاً با تصحیح «بداء»، دیگر نیازی به این گونه تکلفات نخواهد بود .

**[ترجمه]

«12»

غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی الْفَضْلُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی یَحْیَی التَّمْتَامِ السُّلَمِیِّ عَنْ عُثْمَانَ النَّوَّاءِ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ: کَانَ هَذَا الْأَمْرُ فِیَّ فَأَخَّرَهُ اللَّهُ وَ یَفْعَلُ بَعْدُ فِی ذُرِّیَّتِی مَا یَشَاءُ.

**[ترجمه]غیبت طوسی: عثمان نوا روایت کرده که گفت: از امام جعفر صادق علیه السلام شنیدم که می فرمود: «این امر (ظهور دولت آل محمد صلی الله علیه و آله ) را خداوند در من قرار داده بود، ولی آن را به تأخیر انداخت و بعد از من هر طور صلاح بداند، درباره ذریه ام عملی می سازد.» - . غیبت طوسی: 428 -

**[ترجمه]

«13»

شی، [تفسیر العیاشی] أَبُو لَبِیدٍ الْمَخْزُومِیُّ قَالَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام: یَا بَا لَبِیدٍ إِنَّهُ یَمْلِکُ مِنْ وُلْدِ الْعَبَّاسِ اثْنَا عَشَرَ تُقْتَلُ بَعْدَ الثَّامِنِ مِنْهُمْ أَرْبَعَةٌ تُصِیبُ أَحَدَهُمُ الذُّبَحَةُ فَیَذْبَحُهُ هُمْ فِئَةٌ قَصِیرَةٌ أَعْمَارُهُمْ قَلِیلَةٌ مُدَّتُهُمْ خَبِیثَةٌ سِیرَتُهُمْ مِنْهُمُ الْفُوَیْسِقُ الْمُلَقَّبُ بِالْهَادِی وَ النَّاطِقِ وَ الْغَاوِی یَا بَا لَبِیدٍ إِنَّ فِی حُرُوفِ الْقُرْآنِ الْمُقَطَّعَةِ لَعِلْماً جَمّاً إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی أَنْزَلَ الم ذلِکَ الْکِتابُ فَقَامَ مُحَمَّدٌ صلی الله علیه و آله حَتَّی ظَهَرَ نُورُهُ وَ ثَبَتَتْ کَلِمَتُهُ وَ وُلِدَ یَوْمَ وُلِدَ وَ قَدْ مَضَی مِنَ الْأَلْفِ السَّابِعِ مِائَةُ سَنَةٍ وَ ثَلَاثُ سِنِینَ ثُمَّ قَالَ وَ تِبْیَانُهُ فِی کِتَابِ اللَّهِ فِی الْحُرُوفِ الْمُقَطَّعَةِ إِذَا عَدَدْتَهَا مِنْ غَیْرِ تَکْرَارٍ وَ لَیْسَ مِنْ حُرُوفٍ مُقَطَّعَةٍ حَرْفٌ یَنْقَضِی إِلَّا وَ قِیَامُ قَائِمٍ مِنْ بَنِی هَاشِمٍ عِنْدَ انْقِضَائِهِ ثُمَّ قَالَ الْأَلِفُ وَاحِدٌ وَ اللَّامُ ثَلَاثُونَ وَ الْمِیمُ أَرْبَعُونَ وَ الصَّادُ تِسْعُونَ فَذَلِکَ مِائَةٌ وَ إِحْدَی وَ سِتُّونَ ثُمَّ کَانَ بَدْوُ خُرُوجِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ علیهما السلام الم اللَّهُ فَلَمَّا بَلَغَتْ مُدَّتُهُ قَامَ قَائِمُ وُلْدِ الْعَبَّاسِ عِنْدَ المص وَ یَقُومُ قَائِمُنَا عِنْدَ انْقِضَائِهَا بِ «-الر» فَافْهَمْ ذَلِکَ وَ عِهِ وَ اکْتُمْهُ.

**[ترجمه]تفسیر عیاشی: ابو لبید مخزومی می گوید: امام باقر علیه السلام فرمود: «ای ابولبید! دوازده تن از اولاد عباس به سلطنت می رسند که چهار نفر آنها بعد از هشتمین آنان به قتل می رسند. یکی از آنها با گلودرد جان می دهد، پس او را گروهی که عمر آنها کوتاه، مدت دولتشان قلیل و سیرتشان پلید است، می کشد. یکی از آنها فاسق کوچکی ملقب به «هادی» و ناطق و غاوی است.

ای ابولبید! در حروف مقطعه قرآن، علم سرشاری است، وقتی خداوند «الم ذلِکَ الْکِتابُ» - . بقره / 1 - 2 - را نازل فرمود، محمد صلی الله علیه و آله قیام کرد، تا آنجا که نور وجود اقدسش آشکار گشت و سخنانی در دل های مردم جای گرفت. هنگام ولادت او، هفت هزار و صد و سه سال از آغاز خلقت آدم ابوالبشر می گذشت.»

سپس فرمود: «بیان این در حروف مقطعه قرآن، وقتی بدون تکرار آن رابشماری هست. هیچ یک از این حروف نمی گذرد، جز اینکه یکی از بنی هاشم در موقع گذشتن آن قیام می کند. آنگاه فرمود: «الف» یک «ل» سی «م» چهل و «ص» در «المص» نود است که جمعا صد و شصت و یک می باشد. بعد از آن ابتدای قیام امام حسین علیه السلام «الم اللَّهُ - . آل عمران / 1 - 2 - » بود. وقتی مدت او به سر رسید، قائم بنی عباس قیام می کند و چون آن بگذرد، قائم ما در «الر» قیام می کند. پس آن را بفهم و در خاطر بسپار و از دشمنان پوشیده دار.» - . تفسیر عیاشی 2: 8 -

**[ترجمه]

بیان

الذبحة کهمزة وجع فی الحلق.

ص: 106

أقول الذی یخطر بالبال فی حل هذا الخبر الذی هو من معضلات الأخبار و مخبیات الأسرار هو أنه علیه السلام بین أن الحروف المقطعة التی فی فواتح السور إشارة إلی ظهور ملک جماعة من أهل الحق و جماعة من أهل الباطل فاستخرج علیه السلام ولادة النبی صلی الله علیه و آله من عدد أسماء الحروف المبسوطة بزبرها و بیناتها کما یتلفظ بها عند قراءتها بحذف المکررات کأن تعد ألف لام میم تسعة و لا تعد مکررة بتکررها فی خمس من السور فإذا عددتها کذلک تصیر مائة و ثلاثة أحرف و هذا یوافق تأریخ ولادة النبی صلی الله علیه و آله لأنه کان قد مضی من الألف السابع من ابتداء خلق آدم علیه السلام مائة سنة و ثلاث سنین و إلیه أشار بقوله و تبیانه أی تبیان تأریخ ولادته علیه السلام.

ثم بین علیه السلام أن کل واحدة من تلک الفواتح إشارة إلی ظهور دولة من بنی هاشم ظهرت عند انقضائها ف الم الذی فی سورة البقرة إشارة إلی ظهور دولة الرسول صلی الله علیه و آله إذ أول دولة ظهرت فی بنی هاشم کانت فی دولة عبد المطلب فهو مبدأ التأریخ و من ظهور دولته إلی ظهور دولة الرسول صلی الله علیه و آله و بعثته کان قریبا من أحد و سبعین الذی هو عدد الم ف الم ذلِکَ إشارة إلی ذلک.

و بعد ذلک فی نظم القرآن الم الذی فی آل عمران فهو إشارة إلی خروج الحسین علیه السلام إذ کان خروجه علیه السلام فی أواخر سنة ستین من الهجرة و کان بعثته صلی الله علیه و آله قبل الهجرة نحوا من ثلاث عشرة سنة و إنما کان شیوع أمره صلی الله علیه و آله و ظهوره بعد سنتین من البعثة.

ثم بعد ذلک فی نظم القرآن المص و قد ظهرت دولة بنی العباس عند انقضائها و یشکل هذا بأن ظهور دولتهم و ابتداء بیعتهم کان فی سنة اثنتین و ثلاثین و مائة و قد مضی من البعثة مائة و خمس و أربعون سنة فلا یوافق ما فی الخبر.

و یمکن التفصی عنه بوجوه.

الأول أن یکون مبدأ هذا التأریخ غیر مبدأ الم بأن یکون مبدؤه ولادة النبی صلی الله علیه و آله مثلا فإن بدو دعوة بنی العباس کان فی سنة مائة من الهجرة و ظهور

ص: 107

بعض أمرهم فی خراسان کان فی سنة سبع أو ثمان و مائة و من ولادته صلی الله علیه و آله إلی ذلک الزمان کان مائة و إحدی و ستین سنة.

الثانی أن یکون المراد بقیام قائم ولد العباس استقرار دولتهم و تمکنهم و ذلک کان فی أواخر زمان المنصور و هو یوافق هذا التأریخ من البعثة.

الثالث أن یکون هذا الحساب مبنیا علی حساب الأبجد القدیم الذی ینسب إلی المغاربة و فیه صعفض قرشت ثخذ ظغش فالصاد فی حسابهم ستون فیکون مائة و إحدی و ثلاثین و سیأتی التصریح بأن حساب المص مبنی علی ذلک فی خبر رحمة بن صدقة فی کتاب القرآن (1) فیوافق تأریخه تأریخ الم إذ فی سنة مائة و سبع عشرة من الهجرة ظهرت دعوتهم فی خراسان فأخذوا و قتل بعضهم.

و یحتمل أن یکون مبدأ هذا التأریخ زمان نزول الآیة و هی إن کانت مکیة کما هو المشهور فیحتمل أن یکون نزولها فی زمان قریب من الهجرة فیقرب من بیعتهم الظاهرة و إن کانت مدنیة فیمکن أن یکون نزولها فی زمان ینطبق علی بیعتهم بغیر تفاوت.

و إذا رجعت إلی ما حققناه فی کتاب القرآن فی خبر رحمة بن صدقة ظهر لک أن الوجه الثالث أظهر الوجوه و مؤید بالخبر و مثل هذا التصحیف کثیرا ما یصدر من النساخ لعدم معرفتهم بما علیه بناء الخبر فیزعمون أن ستین غلط لعدم مطابقته لما عندهم من الحساب فیصحفونها علی ما یوافق زعمهم.

قوله فلما بلغت مدته أی کملت المدة المتعلقة بخروج الحسین علیه السلام فإن ما بین شهادته صلوات الله علیه إلی خروج بنی العباس کان من توابع خروجه و قد انتقم الله من بنی أمیة فی تلک المدة إلی أن استأصلهم.

قوله علیه السلام و یقوم قائمنا عند انقضائها بالر هذا یحتمل وجوها.

الأول أن یکون من الأخبار المشروطة البدائیة و لم یتحقق لعدم تحقق

ص: 108


1- 1. أخرجه المصنّف مع الحدیث السابق فی ج 19 ص 69 من طبعة الکمبانیّ من تفسیر العیّاشیّ فراجع ج 2 ص 2.

شرطه کما تدل علیه أخبار هذا الباب.

الثانی أن یکون تصحیف المر و یکون مبدأ التأریخ ظهور أمر النبی صلی الله علیه و آله قریبا من البعثة ک الم و یکون المراد بقیام القائم قیامه بالإمامة توریة فإن إمامته علیه السلام کانت فی سنة ستین و مائتین فإذا أضیف إلیه إحدی عشرة سنة قبل البعثة یوافق ذلک.

الثالث أن یکون المراد جمیع أعداد کل الر یکون فی القرآن و هی خمس مجموعها ألف و مائة و خمسة و خمسون و یؤیده أنه علیه السلام عند ذکر الم لتکرره ذکر ما بعده لیتعین السورة المقصودة و یتبین أن المراد واحد منها بخلاف الر لکون المراد جمیعها فتفطن.

الرابع أن یکون المراد انقضاء جمیع الحروف مبتدئا ب الر بأن یکون الغرض سقوط المص من العدد أو الم أیضا و علی الأول یکون ألفا و ستمائة و ستة و تسعین و علی الثانی یکون ألفا و خمسمائة و خمسة و عشرین و علی حساب المغاربة یکون علی الأول ألفین و ثلاثمائة و خمسة و عشرین و علی الثانی ألفین و مائة و أربعة و تسعین و هذه أنسب بتلک القاعدة الکلیة و هی قوله و لیس من حرف ینقضی إذ دولتهم علیهم السلام آخر الدول لکنه بعید لفظا و لا نرضی به رزقنا الله تعجیل فرجه علیه السلام.

هذا ما سمحت به قریحتی بفضل ربی فی حل هذا الخبر المعضل و شرحه فَخُذْ ما آتَیْتُکَ وَ کُنْ مِنَ الشَّاکِرِینَ و أستغفر الله من الخطاء و الخطل فی القول و العمل إنه أرحم الراحمین.

**[ترجمه]کلمه «ذبحة» بر وزن همزه، دردی در حلق است.

آنچه در حل این روایت که از اخبار مشکل و اسرار پنهان است به نظر من می رسد، این است که امام محمد باقر علیه السلام فرموده: حروف مقطعه اوایل سوره های قرآن، اشاره به ظهور دولت گروهی از اهل حق و دولت جماعتی از پیروان باطل است. آن حضرت ولادت پیغمبر صلی الله علیه و آله را از عدد اسماء حروف مقطعه با زبر و بینه آنها، همان طور که موقع قرائت قرآن تلفظ می شود، با حذف مکررات آنها، استخراج فرموده است. به این معنی که باید الف و لام و میم را نُه حرف شمرد و همین حروف را که در اول پنج سوره دیگر نیز ذکر شده، به شمار نیاورد. وقتی که حروف مقطعه اوایل سوره های قرآن را بدین گونه بشماریم، صد و سه حرف می شود و این موافق با تاریخ ولادت پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله است. زیرا هنگام تولد پیغمبر، بعد از گذشتن هفت هزار و صد و سه سال از ابتدای خلقت حضرت آدم گذشته بود. و اینکه فرمود: «و بیان این در حروف مقطعه قرآن وقتی بدون تکرار آن را بشماری، هست»، همین معنی بود که ما بیان داشتیم.

و اینکه حضرت فرمود: هر یک از این حروف مقطعه اوایل قرآن (مثلا مجموع الم) اشاره است به ظهور دولتی از بنی هاشم، که چون آن حروف بگذرد، آن دولت هم پدید می آید. مثلا «الم» که در اول سوره «بقره» است اشاره به ظهور دولت پیغمبر صلی الله علیه و آله است.

زیرا نخستین دولتی که در بنی هاشم پدید آمد، دولت عبدالمطلب بود. پس دولت او مبدا تاریخ است و از موقع ظهور دولت او تا ظهور دولت پیغمبر و بعثت آن سرور، نزدیک به هفتاد و یک سال بود که مطابق با عدد «الم» است. (با حساب ابجد) پس «الم» اشاره به این معنی است.

آنگاه به ترتیب سوره های قرآن، «الم» دوم که در اول سوره «آل عمران» است اشاره به قیام امام حسین علیه السلام می باشد، زیرا قیام آن حضرت در اواخر سال 60 هجری و بعثت پیغمبر (که در اینجا مبدأ تاریخ فرض می شود) سیزده سال بود (که جمعا هفتاد و سه سال می باشد) و می دانیم که شیوع دعوت پیغمبر و بالا گرفتن کار آن حضرت، از سال دوم بعثت بوده (و بنابراین، از آن موقع تا قیام امام حسین، با هفتاد و یک سالی که عدد «الم» است وفق می دهد).

سپس به ترتیب سوره های قرآن، نوبت به «المص» می رسد که در اول سوره «اعراف» است و با گذشتن آن (که صد و شصت و یک سال می شود) دولت بنی عباس پدید آمد، ولی این تطبیق مشکل می نماید. زیرا ظهور دولت بنی عباس و ابتدای بیعت گرفتن آنها در سال 132 هجری بوده و حال آنکه در آن موقع صد و چهل و پنج سال از بعثت (که مبدأ این تاریخ است) می گذشت و این موافق با مضمون روایت نیست! ولی ممکن است این مشکل را به چند وجه حل کرد:

اول اینکه مبدأ این تاریخ را غیر مبدأ «الم» بدانیم. به این معنی که مبدأ ولادت پیغمبر صلی الله علیه و آله باشد! زیرا ابتدای دعوت بنی عباس در سنه 100 هجری بود و آشکار شدن نهضت آنها در خراسان، در سال 107 یا 108 هجری روی داده، علی هذا از موقع ولادت پیغمبر تا آن موقع، صد و شصت و یک سال است (مطابق عدد المص).

دوم اینکه منظور از قیام بنی عباس، استقرار دولت و سلطنت آنها باشد که در اواخر زمان منصور دوانقی انجام گرفت. در این صورت با این تاریخ که مبدأ آن بعثت پیغمبر باشد سازگار است.

سوم اینکه این حساب، بر اساس حساب ابجد قدیم باشد که آن را «مغاربه» می نامند و «سعفص»، «قرشت»، «ثخذ» و «ضظغ» در آن است. در حساب آنها «صاد» شصت است، بنابراین «المص» صد و سی و یک می شود. چنان که در «کتاب القرآن» خواهم گفت، حساب «المص» در خبر «رحمه بن صدقه» مبنی بر همین حساب است، (یعنی ابجد قدیم) و بنابراین تاریخ «المص» با تاریخ «الم» موافق می باشد، زیرا در سال 117هجری دعوت بنی عباس در خراسان آشکار گردید و بعضی از آنها را گرفته و به قتل رسانیدند (و چون سیزده سال از بعثت تا هجرت را نیز بر آن بیفزایید، صد و سی سال می شود).

احتمال هم می رود که مبدأ این تاریخ، زمان نزول آیه «المص» باشد. به این معنی که اگر در مکه نازل شده، چنان که مشهور است، نزول آن را نزدیک به زمان هجرت فرض کنیم و با این فرض با بیعت ظاهری بنی عباس (131) نزدیک است، و چنانچه در مدینه نازل شده باشد. امکان دارد نزول آن در زمانی باشد که بدون تهافت، منطبق بر بیعت آنها گردد.

اگر به تحقیقی که ما در «کتاب القرآن» در پیرامون خبر رحمة بن صدقهکرده ایم مراجعه کنید، خواهید دید که وجه سوم از وجه دیگر روشن تر و مؤید مضمون روایت مذکور است. این گونه تغییرات از نویسندگان نسخه ها زیاد اتفاق می افتد، زیرا آنها غالبا آشنای به هدف اخبار و مضمون آنها نیستند و مثلا به نظرشان می آید که شصت با حسابی که در نظر گرفته اند، تطبیق نمی شود و ناچار آن را بر وفق مراد خود تغییر می دهند.

و اینکه حضرت فرمود: «وقتی مدت او به سر رسید»، مقصود تکمیل مدت متعلق به قیام امام حسین علیه السلام است، زیرا مدت فاصل بین شهادت آن حضرت و قیام بنی عباس نیز جزو مدت قیام آن حضرت به شمار می رود که خداوند در آن مدت از بنی امیه انتقام گرفت تا آنکه آنها را مستأصل کرد.

و اینکه فرمود: «قائم مادر «الر» قیام می کند » چند صورت احتمال می رود : اول اینکه این قسمت از اخباری باشد که «بداء» در آن راه دارد و تحقق آن مشروط به شرطی است که چون آن شرط تحقق نپذیرفته، معنی خبر هم که مشروط آن باشد متحقق نگردیده است. چنان که اخبار این باب دلالت بر این دارد.

دوم اینکه «الر» در اصل «المر» بوده و کاتب اشتباها «الر» نوشته باشد و مبدأ تاریخ آن هم موقع آشکار شدن نبوت پیغمبر، یعنی نزدیک بعثت آن حضرت باشد، مانند «الم» و مقصود از قیام قائم هم قیام امام زمان به امر امامت در پنهانی باشد، زیرا امامت آن حضرت در سال 260 هجری به وقوع پیوست. پس هنگامی که یازده سال قبل از بعثت را نیز بر آن بیفزاییم، با عدد «المر» موافق خواهد بود.

سوم اینکه مقصود تمام اعداد «الر» باشد که در قرآن ذکر شده است، زیرا «الر» در ابتدای پنج سوره قرآن آمده است و جمع کل اعداد آن 1155 است.مؤید این مطلب این است که وقتی امام «الم» را ذکر فرمود، چون مقصودش یکی از آنها بود، لفظ اللَّه را هم با آنها آورد تا برساند که فقط ابتدای یک سوره منظور بود (و آنهم سوره آل عمران است که ابتدای آن «الم اللَّهُ لا إِلهَ إِلَّا هُوَ الْحَیُّ الْقَیُّومُ» می باشد)، ولی «الر» این طور نیست، چه همه مکررات مقصود بوده است!

چهارم اینکه مقصود حضرت از گذشتن «المر» یا گذشتن تمام حروف مقطعه قرآن باشد که از «الر» شروع می شود، ولی منظور اصلی حذف اعداد «المص» یا «الم» باشد و بنا بر تقدیر اول، جمع تمام اعداد 1696 عدد می شود و بنا بر تقدیر دوم، 1525 می باشد. و بر حسب حساب مغاربه، بنا بر تقدیر اول 2325 می شود و بنا بر تقدیر دوم 2194 می باشد و این گونه حساب کردن، با قاعده کلی که حضرت فرمود مناسب تر است، زیرا حضرت فرمود: «با گذشت مدت هر حرفی از حروف مقطعه قرآن، دولتی از بنی هاشم پدید آید، اما دولت آل محمد صلی الله علیه و آله آخرین همه دولت ها است.» ولی این حساب از نظر لفظ دور است و ما هم آن را نمی پسندیم، و خدا تعجیل فرج حضرتش را روزی ما بفرماید .

این بود آنچه در حل این روایت مشکل به نظر ما آمد! پس آن را از ما بگیر و شکر نعمت را به جای آور! از خداوند می خواهم که از لغزش ما در کردار و رفتار درگذرد که او مهربان ترین مهربانان است.

**[ترجمه]

«14»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ أَتی أَمْرُ اللَّهِ فَلا تَسْتَعْجِلُوهُ (1) قَالَ إِذَا أَخْبَرَ اللَّهُ النَّبِیَّ بِشَیْ ءٍ إِلَی وَقْتٍ فَهُوَ قَوْلُهُ أَتی أَمْرُ اللَّهِ فَلا تَسْتَعْجِلُوهُ حَتَّی یَأْتِیَ ذَلِکَ الْوَقْتُ وَ قَالَ إِنَّ اللَّهَ إِذَا أَخْبَرَ أَنَّ شَیْئاً کَائِنٌ فَکَأَنَّهُ قَدْ کَانَ.

ص: 109


1- 1. النحل: 1. راجع المصدر ج 2 ص 254.

**[ترجمه]تفسیر عیاشی: هشام بن سالم از یکی از اصحاب نقل می کند که گفت:از حضرت صادق علیه السلام پرسیدم:«تفسیر آیه «أَتی أَمْرُ اللَّهِ فَلا تَسْتَعْجِلُوهُ»، {[هان] امر خدا دررسید، پس در آن شتاب مکنید} - . نحل / 1 - چیست؟» فرمود: «وقتی خداوند چیزی را به پیغمبر خبر داد که در فلان وقت واقع می شود، همان امر خدا (امر اللَّه) است.« فَلا تَسْتَعْجِلُوهُ»، پس درباره آن شتاب مکنید.»همچنین فرمود: «چون خداوند خبر دهد که کاری شدنی است، مثل این است که شده است.» - . تفسیر عیاشی 2: 275 -

**[ترجمه]

«15»

نی، [الغیبة] للنعمانی عَبْدُ الْوَاحِدِ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ جَعْفَرٍ عَنِ ابْنِ أَبِی الْخَطَّابِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی الْجَارُودِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام أَنَّهُ سَمِعَهُ یَقُولُ: لَا تَزَالُونَ تَنْتَظِرُونَ حَتَّی تَکُونُوا کَالْمَعْزِ الْمَهُولَةِ الَّتِی لَا یُبَالِی الْجَازِرُ أَیْنَ یَضَعُ یَدَهُ مِنْهَا لَیْسَ لَکُمْ شَرَفٌ تُشَرِّفُونَهُ وَ لَا سَنَدٌ تُسْنِدُونَ إِلَیْهِ أُمُورَکُمْ (1).

**[ترجمه]غیبت نعمانی: ابوالجارود می گوید: از امام محمد باقر علیه السلام شنیدم که می فرمود: «شما چندان در انتظار (دولت آل محمد علیه السلام ) به سر می برید که همچون بز وحشت زده ای از اینکه قصاب دست روی بدنش بگذارد و چاقی و لاغری آن را برای ذبح کردن امتحان کند، وحشت می کنید. آن روز شما احترامی ندارید که بدان سربلند باشید و تکیه گاهی نخواهید داشت که کارهای خود را به وی مستند کنید.» - . غیبت نعمانی: 193 -

**[ترجمه]

بیان

المهولة أی المفزعة المخوفة فإنها تکون أقل امتناعا و الجازر القصاب.

**[ترجمه]کلمه «مهولة» به معنای امر ترس آور و خوفناک است و چنین بزی کهکمتر اهل فرار و امتناع است، و کلمه «جازر» به معنای قصاب است.

**[ترجمه]

«16»

ب، [قرب الإسناد] ابْنُ أَبِی الْخَطَّابِ عَنِ الْبَزَنْطِیِّ قَالَ: سَأَلْتُ الرِّضَا علیه السلام عَنْ مَسْأَلَةٍ لِلرُّؤْیَا فَأَمْسَکَ ثُمَّ قَالَ إِنَّا لَوْ أَعْطَیْنَاکُمْ مَا تُرِیدُونَ لَکَانَ شَرّاً لَکُمْ وَ أُخِذَ بِرَقَبَةِ صَاحِبِ هَذَا الْأَمْرِ قَالَ وَ قَالَ وَ أَنْتُمْ بِالْعِرَاقِ تَرَوْنَ أَعْمَالَ هَؤُلَاءِ الْفَرَاعِنَةِ وَ مَا أُمْهِلَ لَهُمْ فَعَلَیْکُمْ بِتَقْوَی اللَّهِ وَ لَا تَغُرَّنَّکُمُ الدُّنْیَا وَ لَا تَغْتَرُّوا بِمَنْ أُمْهِلَ لَهُ فَکَأَنَّ الْأَمْرَ قَدْ وَصَلَ إِلَیْکُمْ.

**[ترجمه]قرب الاسناد: احمد بن ابی نصر بزنطی گفت: از امام رضا علیه السلام در ارتباط بامساله ای درباره، خواب سؤالی کردم. حضرت از پاسخ دادن خودداری کرد. سپس فرمود: «اگر آنچه را که شما از ما می خواستید به شما بدهیم (یا بگوییم) برای شما بد بود.» آنگاه درباره (صاحب الامر) به سخن گفتن پرداخت و فرمود: «شما در عراق اعمال این فرعون ها و مهلتی را که خدا بدانها داده است (از نزدیک) می بینید. پس روی به جانب خداوند بیاورید و دنیا شما را فریب ندهد. همچنین از وضع کسانی که خداوند به آنها مهلت داده (تا حجت را بر آنها تمام کند و آنها نیز توجه خود را از خدا به کلی قطع کرده اند) فریب نخورید، چنان می بینیم که حقیقت به شما رسیده است.» - . قرب الاسناد: 380 -

**[ترجمه]

«17»

ب، [قرب الإسناد] بِهَذَا الْإِسْنَادِ قَالَ: قُلْتُ لِلرِّضَا علیه السلام جُعِلْتُ فِدَاکَ إِنَّ أَصْحَابَنَا رَوَوْا عَنْ شِهَابٍ- عَنْ جَدِّکَ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ أَبَی اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی أَنْ یُمَلِّکَ أَحَداً مَا مَلَّکَ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله ثَلَاثاً وَ عِشْرِینَ سَنَةً قَالَ إِنْ کَانَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَهُ جَاءَ کَمَا قَالَ فَقُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ فَأَیَّ شَیْ ءٍ تَقُولُ أَنْتَ فَقَالَ مَا أَحْسَنَ الصَّبْرَ وَ انْتِظَارَ الْفَرَجِ أَ مَا سَمِعْتَ قَوْلَ الْعَبْدِ الصَّالِحِ وَ ارْتَقِبُوا إِنِّی مَعَکُمْ رَقِیبٌ وَ فَانْتَظِرُوا إِنِّی مَعَکُمْ مِنَ الْمُنْتَظِرِینَ فَعَلَیْکُمْ بِالصَّبْرِ فَإِنَّهُ إِنَّمَا یَجِی ءُ الْفَرَجُ عَلَی الْیَأْسِ وَ قَدْ کَانَ الَّذِینَ مِنْ قَبْلِکُمْ أَصْبَرَ مِنْکُمْ وَ قَدْ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام هِیَ وَ اللَّهِ السُّنَنُ الْقُذَّةَ بِالْقُذَّةِ وَ مِشْکَاةً بِمِشْکَاةٍ وَ لَا بُدَّ أَنْ یَکُونَ فِیکُمْ مَا کَانَ فِی الَّذِینَ مِنْ قَبْلِکُمْ وَ لَوْ کُنْتُمْ عَلَی أَمْرٍ وَاحِدٍ کُنْتُمْ عَلَی غَیْرِ سُنَّةِ الَّذِینَ مِنْ قَبْلِکُمْ وَ لَوْ أَنَّ الْعُلَمَاءَ وَجَدُوا مَنْ یُحَدِّثُونَهُمْ وَ یَکْتُمُ سِرَّهُمْ لَحَدَّثُوا وَ لَبَثُّوا الْحِکْمَةَ وَ لَکِنْ قَدِ ابْتَلَاکُمُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِالْإِذَاعَةِ وَ أَنْتُمْ قَوْمٌ تُحِبُّونَّا بِقُلُوبِکُمْ وَ یُخَالِفُ ذَلِکَ فِعْلُکُمْ وَ اللَّهِ مَا یَسْتَوِی اخْتِلَافُ أَصْحَابِکَ وَ لِهَذَا أُسِرَّ عَلَی صَاحِبِکُمْ لِیُقَالَ مُخْتَلِفِینَ مَا لَکُمْ لَا تَمْلِکُونَ أَنْفُسَکُمْ وَ تَصْبِرُونَ حَتَّی یَجِی ءَ اللَّهُ تَبَارَکَ

ص: 110


1- 1. المصدر ص 101، و مثله فی روضة الکافی ص 263 و لم یخرجوه.

وَ تَعَالَی بِالَّذِی تُرِیدُونَ إِنَّ هَذَا الْأَمْرَ لَیْسَ یَجِی ءُ عَلَی مَا تُرِیدُ النَّاسُ إِنَّمَا هُوَ أَمْرُ اللَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی وَ قَضَاؤُهُ وَ الصَّبْرُ وَ إِنَّمَا یَعْجَلُ مَنْ یَخَافُ الْفَوْتَ إِنَّ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ عَادَ صَعْصَعَةَ بْنَ صُوحَانَ فَقَالَ لَهُ یَا صَعْصَعَةُ لَا تَفْتَخِرْ عَلَی إِخْوَانِکَ بِعِیَادَتِی إِیَّاکَ وَ انْظُرْ لِنَفْسِکَ وَ کَأَنَّ الْأَمْرَ قَدْ وَصَلَ إِلَیْکَ وَ لَا یُلْهِیَنَّکَ الْأَمَلُ وَ قَدْ رَأَیْتَ مَا کَانَ مِنْ مَوْلَی آلِ یَقْطِینٍ وَ مَا وَقَعَ مِنْ عِنْدِ الْفَرَاعِنَةِ مِنْ أَمْرِکُمْ وَ لَوْ لَا دِفَاعُ اللَّهِ عَنْ صَاحِبِکُمْ وَ حُسْنِ تَقْدِیرِهِ لَهُ وَ لَکُمْ هُوَ وَ اللَّهِ مِنَ اللَّهِ وَ دِفَاعِهِ عَنْ أَوْلِیَائِهِ أَ مَا کَانَ لَکُمْ فِی أَبِی الْحَسَنِ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ عِظَةٌ مَا تَرَی حَالَ هِشَامٍ هُوَ الَّذِی صَنَعَ بِأَبِی الْحَسَنِ علیه السلام مَا صَنَعَ وَ قَالَ لَهُمْ وَ أَخْبَرَهُمْ أَ تَرَی اللَّهَ یَغْفِرُ لَهُ مَا رَکِبَ مِنَّا وَ قَالَ لَوْ أَعْطَیْنَاکُمْ مَا تُرِیدُونَ لَکَانَ شَرّاً لَکُمْ وَ لَکِنَّ الْعَالِمَ یَعْمَلُ بِمَا یَعْلَمُ.

**[ترجمه]قرب الاسناد: بزنطی گفت: به حضرت رضا علیه السلام عرض کردم: «فدایت شوم! راویان ما از شهاب بن (فرقد) روایت کرده اند که وی از جدت (امام جعفر صادق علیه السلام ) روایت کرده است که فرمود: «خداوند آنچه را پیغمبر در مدت بیست و سه سال پیدا کرد (نفوذ سریع و رواج دین مقدس اسلام) به دیگری نخواهد داد.» فرمود: «اگر این را جدم گفته باشد، همین طور خواهد بود.»عرض کردم:«قربانت گردم! شما چه می فرمایید؟» فرمود: «چقدر صبر پیشه گرفتن و انتظار فرج را کشیدن نیکو است! آیا نشنیده اید که پدرم امام موسی کاظم علیه السلام فرمود:«چشم به راه باشید که من نیز چشم به راهم و منتظر باشید که من هم با شما منتظر هستم»؟ پس صبر پیشه گیرید که فرج آل محمد صلی الله علیه و آله (و ظهور دولت حق) هنگام یأس و نومیدی خواهد رسید. و این را بدانید آنها که پیش از شما بودند، بیش از شما صبر کرده اند.»

امام محمد باقر علیه السلام فرمود: «به خدا قسم آنچه در این امت است، درست در امت های پیشین هم بوده است. از این رو می باید در میان شما آن باشد که در میان پیشینیان وجود داشته است، به طوری که اگر به طرز خاصی زندگی می کردید، بر خلاف روش مردم پیشین بودید. اگر علما افرادی را می یافتند که حقایق دین خدا و رازهای جهان هستی را به آنها بگویند و می دانستند که این راز هم سربسته می ماند (و به دشمن نمی گویند)، بسیاری از حقایق و اسرار را می گفتند و حکمت ها را منتشر می ساختند، ولی خداوند شما را طوری آفریده که اسرار را فاش می سازید. شما مردمی هستید که با دل ما را دوست دارید، ولی عمل شما مخالف آن است. به خدا قسم اختلاف شیعیان آرام نمی گیرد و به همین جهت صاحب شما پنهان می گردد. چرا نمی توانید جلوی خود را بگیرید و صبر کنید تا خداوند متعال آن کس را که می خواهد بیاورد؟ این کار (ظهور دولت آل محمد صلی الله علیه و آله و قیام امام زمان علیه السلام ) به دلخواه مردم انجام نمی پذیرد، بلکه این امر خداوند و بسته به مشیت اوست. و بر شماست که صبر کنید (تا آن وقت که خدا خواهد او بیاید). همواره کسانی که از فوت شدن کاری وحشت دارند، در آن شتاب می کنند.»

آنگاه فرمود: «روزی امیرالمؤمنین علیه السلام به عیادت «صعصعة بن صوحان» تشریف برد و به وی فرمود: «ای صعصعه! از اینکه من به عیادت تو آمده ام، بر برادرانت فخر مکن و خود را نگاه کن، گویا آن امر (وعده ظهور دولت آل محمد صلی الله علیه و آله و قائم منتظر علیه السلام ) به تو رسیده است. آرزوی آن روز، تو را به خود مشغول نسازد.» آنگاه فرمود: (ای بزنطی!) مگر ندیدی مولای آل یقطین آنچه در نزد فراعنه دید؟ چه بر سر شما آمد؟ اگر خداوند شر دشمنان را از ساحت صاحب شما برطرف نگرداند، و حسن تقدیرش درباره او و شما نباشد، کار دشوار می گردد. به خدا قسم حفظ جان شما از جانب خداست که هر گونه خطری را از دوستانش برطرف می سازد.آیا از ماجرای پدرم موسی کاظم علیه السلام و آنچه از هشام دید، پند نگرفتید که چه کاری بر سر آن حضرت آورد؟ هر چه حضرت به وی فرمود، او به دشمنان گفت و به آنها اطلاع داد. آیا چنان می بینی که خداوند او را از آنچه بر سر ما آورد می بخشد؟» آنگاه فرمود: «اگر آنچه از ما بخواهید به شما بدهیم، برای شما زیان بخش خواهد بود. این را بدانید که شخص دانا به آنچه می داند، عمل می کند.» - . قرب الاسناد: 380 -

**[ترجمه]

«18»

ع، [علل الشرائع] أَبِی عَنِ الْحِمْیَرِیِّ بِإِسْنَادِهِ یَرْفَعُهُ إِلَی عَلِیِّ بْنِ یَقْطِینٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی الْحَسَنِ مُوسَی علیه السلام مَا بَالُ مَا رُوِیَ فِیکُمْ مِنَ الْمَلَاحِمِ لَیْسَ کَمَا رُوِیَ وَ مَا رُوِیَ فِی أَعَادِیکُمْ قَدْ صَحَّ فَقَالَ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ إِنَّ الَّذِی خَرَجَ فِی أَعْدَائِنَا کَانَ مِنَ الْحَقِّ فَکَانَ کَمَا قِیلَ وَ أَنْتُمْ عُلِّلْتُمْ بِالْأَمَانِیِّ فَخَرَجَ إِلَیْکُمْ کَمَا خَرَجَ.

**[ترجمه]علل الشرائع: علی بن یقطین می گوید:به حضرت امام موسی بن جعفر علیه السلام عرض کردم: «چرا آنچه درباره شما پیش بینی شده، آن طور که روایت شده به وقوع نپیوسته، ولی هر چه درباره دشمنان شما نقل شده درست در آمده است؟» حضرت فرمود: «آنچه درباره دشمنان روایت شده، از مصدر حق سرچشمه گرفته و همان طور هم واقع شده و به شما هم سفارش کرده اند که آرزوی ظهور دولت حق را داشته باشید، و هم اکنون چنین هستید، همان طور که روایت شده است.» - . علل الشرائع 1: 552 -

یعنی در روایات است که بنی عباس به سلطنت می رسند، آنها هم رسیدند. همچنین در روایت شماست که شیعیان باید منتظر ظهور دولت حق و قائم آل محمد صلی الله علیه و آله باشند، شما هم منتظر هستید. بنابراین آنچه درباره هر دو روایت شده، درست درآمده است. (با این فرق که وقت ظهور دولت شما طولانی است).

**[ترجمه]

«19»

ج، [الإحتجاج] الْکُلَیْنِیُّ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ یَعْقُوبَ: أَنَّهُ خَرَجَ إِلَیْهِ عَلَی یَدِ مُحَمَّدِ بْنِ عُثْمَانَ الْعَمْرِیِّ أَمَّا ظُهُورُ الْفَرَجِ فَإِنَّهُ إِلَی اللَّهِ وَ کَذَبَ الْوَقَّاتُونَ.

**[ترجمه]احتجاج: اسحاق بن یعقوب می گوید: توقیعی به دست محمد بن عثمان، از ناحیه مقدسه امام زمان علیه السلام صادر گشت که نوشته بود: «ظهور فرج موکول به خواست خداست. کسانی که وقت آن را تعیین می کنند، دروغ می گویند.» - . احتجاج: 479 -

**[ترجمه]

«20»

ک، [إکمال الدین] أَبِی عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْفَضْلِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ مَنْصُورٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: یَا مَنْصُورُ إِنَّ هَذَا الْأَمْرَ لَا یَأْتِیکُمْ إِلَّا بَعْدَ إِیَاسٍ لَا وَ اللَّهِ حَتَّی تُمَیَّزُوا لَا وَ اللَّهِ حَتَّی تُمَحَّصُوا لَا وَ اللَّهِ حَتَّی یَشْقَی مَنْ یَشْقَی وَ یَسْعَدَ مَنْ یَسْعَدُ.

**[ترجمه]کمال الدین: منصور بن صیقل می گوید: امام صادق علیه السلام فرمود: «ای منصور! صاحب الامر نخواهد آمد، مگر بعد از آنکه به کلی مأیوس شوید. نه به خدا نمی آید، مگر بعد از آنکه خوب و بد شما امتیاز یابند. نه به خدا نمی آید، مگر موقعی که پاک شوید. نه به خدا او نمی آید، مگر هنگامی که آن کس که شقی است، شقاوتش آشکار گردد و آن کس که سعادتمند است، شناخته شود.» - . کمال الدین: 324 -

**[ترجمه]

«21»

ک، [إکمال الدین] أَبِی وَ ابْنُ الْوَلِیدِ مَعاً عَنِ الْحِمْیَرِیِّ عَنِ الْیَقْطِینِیِّ عَنْ صَالِحِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ هَانِئٍ التَّمَّارِ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: إِنَّ لِصَاحِبِ هَذَا الْأَمْرِ غَیْبَةً الْمُتَمَسِّکُ فِیهَا بِدِینِهِ کَالْخَارِطِ لِلْقَتَادِ ثُمَّ قَالَ هَکَذَا بِیَدِهِ ثُمَّ قَالَ إِنَّ لِصَاحِبِ هَذَا الْأَمْرِ غَیْبَةً فَلْیَتَّقِ اللَّهَ عَبْدٌ وَ لْیَتَمَسَّکْ بِدِینِهِ.

ص: 111

غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی سعد عن الیقطینی: مثله

**[ترجمه]کمال الدین: ازهانی تمار (خرما فروش) روایت کرده است که امام صادق علیه السلام فرمود: «صاحب الامر را غیبتی است که هر کس در غیبت او بخواهد به دین خود چنگ زند، مثل این است که بخواهد با دست شاخه درخت خاردار قتاد را از خار صاف گرداند.» سپس در حالی که با دست مبارک اشاره می کرد فرمود: «این طور!» آنگاه فرمود:«صاحب الامر را غیبتی است که بندگان باید پناه به خدا برند و چنگ به دین خود زنند.» - . همان -

در غیبت شیخ به سند دیگر نیز این روایت آمده است. - . غیبت طوسی: 455 -

**[ترجمه]

بیان

القتاد شجر عظیم له شوک مثل الإبر و خرط القتاد یضرب مثلا للأمور الصعبة.

**[ترجمه]«قتاد» درختی بزرگ است که خارهایی مثل سوزن دارد و «خرط قتاد»، برای امور دشوار مثال زده می شود.

**[ترجمه]

«22»

ک، [إکمال الدین] أَبِی عَنْ سَعْدٍ عَنِ ابْنِ أَبِی الْخَطَّابِ عَنِ ابْنِ بَزِیعٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ الْأَصَمِّ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ مُخْتَارٍ الْقَلَانِسِیِّ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ سَیَابَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: کَیْفَ أَنْتُمْ إِذَا بَقِیتُمْ بِلَا إِمَامٍ هُدًی وَ لَا عَلَمٍ یَبْرَأُ بَعْضُکُمْ مِنْ بَعْضٍ فَعِنْدَ ذَلِکَ تُمَیَّزُونَ وَ تُمَحَّصُونَ وَ تُغَرْبَلُونَ وَ عِنْدَ ذَلِکَ اخْتِلَافُ السِّنِینَ وَ إِمَارَةٌ مِنْ أَوَّلِ النَّهَارِ وَ قَتْلٌ وَ قَطْعٌ فِی آخِرِ النَّهَارِ.

**[ترجمه]کمال الدین: حضرت صادق علیه السلام فرمود: «چگونه خواهید بود هنگامی که نه امامی دارید که شما را هدایت کند و نه علمی که بعضی از مردم را از بعضی دیگر جدا سازد؟ در آن موقع از هم تمیز داده می شوید و امتحان می دهید و غربال خواهید شد.در آن وقت خشکسالی متناوب پیدا می شود، اول صبح کسی به حکومت و دولت می رسد که در آخر همان روز، به قتل رسیده و پیوند حکومتش از هم می گسلد.» - . کمال الدین: 326 -

**[ترجمه]

بیان

اختلاف السنین أی السنین المجدبة و القحط أو کنایة عن نزول الحوادث فی کل سنة.

**[ترجمه]منظور از «اختلاف سنین»، قحطی و خشکسالی است، یا اینکه کنایه از حوادثی است که در هر سالی پدید می آید .

**[ترجمه]

«23»

غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی الْغَضَائِرِیُّ عَنِ الْبَزَوْفَرِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِدْرِیسَ عَنِ ابْنِ قُتَیْبَةَ عَنِ ابْنِ شَاذَانَ عَنِ ابْنِ أَبِی نَجْرَانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مَنْصُورٍ عَنْ أَبِیهِ قَالَ: کُنَّا عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ جَمَاعَةً نَتَحَدَّثُ فَالْتَفَتَ إِلَیْنَا فَقَالَ فِی أَیِّ شَیْ ءٍ أَنْتُمْ أَیْهَاتَ أَیْهَاتَ لَا وَ اللَّهِ لَا یَکُونُ مَا تَمُدُّونَ إِلَیْهِ أَعْیُنَکُمْ حَتَّی تُغَرْبَلُوا لَا وَ اللَّهِ لَا یَکُونُ مَا تَمُدُّونَ إِلَیْهِ أَعْیُنَکُمْ حَتَّی تُمَیَّزُوا لَا وَ اللَّهِ لَا یَکُونُ مَا تَمُدُّونَ إِلَیْهِ أَعْیُنَکُمْ إِلَّا بَعْدَ إِیَاسٍ لَا وَ اللَّهِ لَا یَکُونُ مَا تَمُدُّونَ إِلَیْهِ أَعْیُنَکُمْ حَتَّی یَشْقَی مَنْ شَقِیَ وَ یَسْعَدَ مَنْ سَعِدَ.

نی، [الغیبة] للنعمانی أحمد بن محمد بن سعید عن أبی عبد الله جعفر بن محمد المحمدی من کتابه فی سنة ثمان و ستین و مائتین عن محمد بن منصور الصیقل عن أبیه عن الباقر علیه السلام: مثله (1)

نی، [الغیبة] للنعمانی الْکُلَیْنِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ وَ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مَنْصُورٍ عَنْ أَبِیهِ قَالَ: کُنْتُ أَنَا وَ الْحَارِثُ بْنُ الْمُغِیرَةِ وَ جَمَاعَةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا جُلُوساً عِنْدَ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام یَسْمَعُ کَلَامَنَا قَالَ وَ ذَکَرَ مِثْلَهُ إِلَّا أَنَّهُ

ص: 112


1- 1. تراه فی غیبة الشیخ ص 218 و غیبة النعمانیّ ص 111 و اللفظ متقارب و المعنی واحد و هکذا فی الکافی ج 1 ص 370 و فیه: و أبو عبد اللّه یسمع کلامنا.

یَقُولُ فِی کُلِّ مَرَّةٍ لَا وَ اللَّهِ مَا یَکُونُ مَا تَمُدُّونَ إِلَیْهِ أَعْنَاقَکُمْ بِیَمِینٍ.

**[ترجمه]غیبت طوسی: محمد بن منصور از پدرش روایت کرده است که گفت:ما در خدمت حضرت صادق علیه السلام گفتگو می کردیم. حضرت رو به ما کرد و فرمود: «در چه موضوعی گفتگو می کنید؟ کجا؟ کی؟ نه، به خدا آنچه شما دیدگان خود را بدان معطوف داشته اید پدید نخواهد آمد، مگر بعد از نومیدی! نه، به خدا آنچه شما چشمان خود را بدان دوخته اید آشکار نمی گردد،مگر اینکه غربال شوید! نه، به خدا کسی را که شما چشم به وی دارید نمی آید، مگر بعد از آنکه از هم امتیاز داده شوید! نه به خدا امری که شما چشم به وی دوخته اید، به وقوع نمی پیوندد، تا اینکه آن کس که شقی است معلوم شود و کسی که سعادتمند است، شناخته گردد.» - . غیبت طوسی: 335 -

در غیبت نعمانی نیز این حدیث را نقل کرده است. - . غیبت نعمانی: 139 -

همچنین نعمانی از محمد بن منصور و او از پدرش روایت می کند که گفت: من و حرث بن مغیره و گروهی از شیعیان دانشمند در خدمت حضرت امام محمد باقر علیه السلام نشسته بودیم. حضرت صحبت ما را می شنید.» سپس بقیه را مانند حدیث گذشته آورده است، با این اضافه که هر بار امام می فرمود: «نه به خدا آنچه شما گردن های خود را به سوی آن می کشید، در سمت راست شما نیست! نه به خدا آنچه چشم های خود را به سوی آن دوخته اید آشکار نمی شود، مگر از هم تمیز داده شوید!» - . غیبت نعمانی: 140 -

**[ترجمه]

«24»

غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی أَحْمَدُ بْنُ إِدْرِیسَ عَنِ ابْنِ قُتَیْبَةَ عَنِ ابْنِ شَاذَانَ عَنِ الْبَزَنْطِیِّ قَالَ قَالَ أَبُو الْحَسَنِ علیه السلام: أَمَا وَ اللَّهِ لَا یَکُونُ الَّذِی تَمُدُّونَ إِلَیْهِ أَعْیُنَکُمْ حَتَّی تُمَیَّزُوا وَ تُمَحَّصُوا وَ حَتَّی لَا یَبْقَی مِنْکُمْ إِلَّا الْأَنْدَرُ ثُمَّ تَلَا أَمْ حَسِبْتُمْ أَنْ تُتْرَکُوا وَ لَمَّا یَعْلَمِ اللَّهُ الَّذِینَ جاهَدُوا مِنْکُمْ وَ یَعْلَمَ الصَّابِرِینَ (1).

**[ترجمه]غیبت طوسی: امام موسی بن جعفر علیه السلام فرمود: «به خدا قسم آنچه شما چشم به سوی آن دوخته اید واقع نمی شود، مگر بعد از اینکه تمیز داده شوید و امتحان بدهید، و تا هنگامی که جز دسته ای اندک کسی از شما (شیعیان) نمی ماند.» سپس این آیه را تلاوت فرمود:«أَمْ حَسِبْتُمْ أَنْ تَدْخُلُوا الْجَنَّةَ وَ لَمَّا یَعْلَمِ اللَّهُ الَّذِینَ جاهَدُوا مِنْکُمْ وَ یَعْلَمَ الصَّابِرِینَ»» - . آل عمران / 142 - ، {آیا پنداشتید که داخل بهشت می شوید، بی آنکه خداوند جهادگران وشکیبایان شمارا معلوم بدارد؟} - . غیبت طوسی: 336 -

**[ترجمه]

«25»

ب، [قرب الإسناد] ابْنُ عِیسَی عَنِ الْبَزَنْطِیِّ: مِثْلَهُ وَ زَادَ فِیهِ وَ تُمَحَّصُوا ثُمَّ یَذْهَبُ مِنْ کُلِّ عَشَرَةٍ شَیْ ءٌ وَ لَا یَبْقَی.

**[ترجمه]این حدیث در قرب الاسناد به سند دیگر هم آمده است؛ ولی این جمله را اضافه دارد: «تا موقعی که امتحان بدهید، آنگاه از هر ده نفر، چند نفر (از دین حق بیرون) می روند و به اعتقاد اول نمی مانند.» - . قرب الاسناد: 369 -

**[ترجمه]

«26»

غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی سَعْدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عِیسَی الْعَلَوِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَخِیهِ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ قَالَ: إِذَا فُقِدَ الْخَامِسُ مِنْ وُلْدِ السَّابِعِ مِنَ الْأَئِمَّةِ فَاللَّهَ اللَّهَ فِی أَدْیَانِکُمْ لَا یُزِیلَنَّکُمْ عَنْهَا أَحَدٌ یَا بُنَیَّ إِنَّهُ لَا بُدَّ لِصَاحِبِ هَذَا الْأَمْرِ مِنْ غَیْبَةٍ حَتَّی یَرْجِعَ عَنْ هَذَا الْأَمْرِ مَنْ کَانَ یَقُولُ بِهِ إِنَّمَا هِیَ مِحْنَةٌ مِنَ اللَّهِ امْتَحَنَ اللَّهُ بِهَا خَلْقَهُ.

**[ترجمه]غیبت طوسی: علی بن جعفر از برادرش امام موسی کاظم علیه السلام روایت کرده است که گفت: «هنگامی که پنجمین (امام) از اولاد هفتمین (امام) مفقود گردد، در خصوص دین خود به خدا پناه برید، مبادا کسی شما را از عقیده صحیح خود برگرداند! ای فرزند! صاحب الامر ناگزیر از غیبتی است که آنها که ایمان به او داشتند (از طولانی شدن غیبتش گمراه گشته) و از آن عقیده برمی گردند. غیبت او کاری و امتحانی است از جانب خداوند که خواسته است بندگان خود را به وسیله آن امتحان کند.» - . غیبت طوسی: 337 -

**[ترجمه]

«27»

غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی الْأَسَدِیُّ عَنْ سَهْلٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ أَبِی أَیُّوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ وَ أَبِی بَصِیرٍ قَالا سَمِعْنَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ: لَا یَکُونُ هَذَا الْأَمْرُ حَتَّی یَذْهَبَ ثُلُثَا النَّاسِ فَقُلْنَا إِذَا ذَهَبَ ثُلُثَا النَّاسِ فَمَنْ یَبْقَی فَقَالَ أَ مَا تَرْضَوْنَ أَنْ تَکُونُوا فِی الثُّلُثِ الْبَاقِی.

**[ترجمه]غیبت طوسی: محمد بن مسلم و ابو بصیر می گویند: از امام جعفر صادق علیه السلام شنیدیم که می فرمود: «صاحب الامر نمی آید، مگر اینکه دو سوم مردم از میان بروند. ما عرض کردیم: «وقتی دو سوم مردم از بین رفتند، دیگر کی می ماند؟» فرمود: «نمی خواهید در یکسوم باقیمانده باشید؟» - . همان -

**[ترجمه]

«28»

غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی رُوِیَ عَنْ جَابِرٍ الْجُعْفِیِّ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام مَتَی یَکُونُ فَرَجُکُمْ فَقَالَ هَیْهَاتَ هَیْهَاتَ لَا یَکُونُ فَرَجُنَا حَتَّی تُغَرْبَلُوا ثُمَّ تُغَرْبَلُوا ثُمَّ تُغَرْبَلُوا یَقُولُهَا ثَلَاثاً حَتَّی یَذْهَبَ الْکَدِرُ وَ یَبْقَی الصَّفْوُ.

**[ترجمه]غیبت طوسی: جابر جعفی می گوید: به امام محمد باقر علیه السلام عرض کردم: «فرج شما کی خواهد بود؟» فرمود: «هیهات! هیهات! فرج ما تحقق نمی پذیرد، مگر اینکه شما آزمایش شوید! باز هم آزمایش شوید! باز هم آزمایش شوید!» این را سه بارتکرار کرد و سپس فرمود: «تا آنجا که آلودگی برطرف شود و پاکی بماند.» - .

غیبت طوسی: 337 -

**[ترجمه]

«29»

نی، [الغیبة] للنعمانی عَلِیُّ بْنُ أَحْمَدَ عَنْ عُبَیْدِ اللَّهِ بْنِ مُوسَی عَنْ مُوسَی بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی أَحْمَدَ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ هُلَیْلٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی الْحَسَنِ علیه السلام جُعِلْتُ فِدَاکَ مَاتَ أَبِی عَلَی هَذَا الْأَمْرِ وَ قَدْ بَلَغْتُ مِنَ السِّنِینَ مَا قَدْ تَرَی أَمُوتُ وَ لَا تُخْبِرُنِی بِشَیْ ءٍ فَقَالَ یَا أَبَا إِسْحَاقَ أَنْتَ تَعْجَلُ فَقُلْتُ إِی وَ اللَّهِ أَعْجَلُ وَ مَا لِی لَا أَعْجَلُ

ص: 113


1- 1. براءة: 17، راجع المصدر ص 219، قرب الإسناد ص 216.

وَ قَدْ بَلَغْتُ مِنَ السِّنِّ مَا تَرَی فَقَالَ أَمَا وَ اللَّهِ یَا أَبَا إِسْحَاقَ مَا یَکُونُ ذَلِکَ حَتَّی تُمَیَّزُوا وَ تُمَحَّصُوا وَ حَتَّی لَا یَبْقَی مِنْکُمْ إِلَّا الْأَقَلُّ ثُمَّ صَعَّرَ کَفَّهُ (1).

**[ترجمه]غیبت نعمانی: ابراهیم بن هلیل می گوید: به حضرت موسی بن جعفر علیه السلام عرض کردم: «قربانت گردم! پدرم در آرزوی دیدار صاحب الامر مرد، من هم به این سن رسیده ام. آیا راضی می شوید که من هم بمیرم و در این باره چیزی به من نفرمایید؟» فرمود: «ای ابو اسحق! (کنیه ابراهیم بوده) آیا شتاب داری؟» عرض کردم: «آری واللَّه! چرا شتاب نکنم با اینکه به این سن رسیده ام که می بینید؟!» فرمود: «ای ابو اسحاق! به خدا قسم صاحب الامر نخواهد آمد، مگر اینکه خوب و بد شما از هم امتیاز یابند و همه امتحان بدهید و جز اندکی از شما (کسی بر این عقیده) نماند.» در این وقت حضرت کف دست خود را کوچک کرد (یعنی جمع کرد) و فرمود: «به این کمی!» - . غیبت نعمانی: 208 -

**[ترجمه]

«30»

نی، [الغیبة] للنعمانی عَلِیُّ بْنُ أَحْمَدَ عَنْ عُبَیْدِ اللَّهِ بْنِ مُوسَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَی قَالَ قَالَ أَبُو الْحَسَنِ الرِّضَا علیه السلام: وَ اللَّهِ مَا یَکُونُ مَا تَمُدُّونَ أَعْیُنَکُمْ إِلَیْهِ حَتَّی تُمَحَّصُوا وَ تُمَیَّزُوا وَ حَتَّی لَا یَبْقَی مِنْکُمْ إِلَّا الْأَنْدَرُ فَالْأَنْدَرُ.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: حضرت امام رضا علیه السلام فرمود: «به خدا آنچه که شما چشم به سوی او دوخته اید نخواهد آمد، مگر اینکه پاک شوید و امتحان دهید و از هم امتیاز پیدا کنید، تا آنکه به جز اندکی و از آن هم اندک تر، کسی از شما نماند.» - . همان -

**[ترجمه]

«31»

نی، [الغیبة] للنعمانی عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ عَنْ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ الرَّازِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ الْکُوفِیِّ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ أَبِی الْمَغْرَاءِ عَنِ ابْنِ أَبِی یَعْفُورٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَنَّهُ سَمِعَهُ یَقُولُ: وَیْلٌ لِطُغَاةِ الْعَرَبِ مِنْ شَرٍّ قَدِ اقْتَرَبَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ کَمْ مَعَ الْقَائِمِ مِنَ الْعَرَبِ قَالَ شَیْ ءٌ یَسِیرٌ فَقُلْتُ وَ اللَّهِ إِنَّ مَنْ یَصِفُ هَذَا الْأَمْرَ مِنْهُمْ لَکَثِیرٌ فَقَالَ لَا بُدَّ لِلنَّاسِ مِنْ أَنْ یُمَحَّصُوا وَ یُمَیَّزُوا وَ یُغَرْبَلُوا وَ یَخْرُجُ فِی الْغِرْبَالِ خَلْقٌ کَثِیرٌ.

نی، [الغیبة] للنعمانی الکلینی عن محمد بن یحیی و الحسن بن محمد عن جعفر بن محمد عن القاسم بن إسماعیل الأنباری عن الحسن بن علی عن أبی المغراء عن ابن أبی یعفور قال سمعت أبا عبد الله علیه السلام یقول: و ذکر مثله- دلائل الإمامة للطبری، عن محمد بن هارون بن موسی التلعکبری عن أبیه عن محمد بن همام عن جعفر بن محمد الحمیری عن الأنباری: مثله.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: عبداللَّه ابن ابی یعفور می گوید: از حضرت صادق علیه السلام شنیدم که می فرمود: «وای بر سرکشان عرب از شری که نزدیک است!» عرض کردم: «فدایت شوم! آیا کسی از عرب با قائم هست؟» فرمود: «کمی هست.» عرض کردم: «به خدا قسم بسیاری از عرب را می بینم که صاحب الامر را توصیف می کنند.» (یعنی با این وصف چطور می شود کمی از عرب با قائم باشند؟) حضرت فرمود: «(بله فعلا چنین است) ولی مردم باید آزمایش شوند و از یکدیگر امتیاز یابند و غربال شوند و مردم بسیاری از غربال درآیند.» - . غیبت نعمانی: 204 -

و نیز در آن کتاب این روایت به سند دیگر نیز از ابن ابی یعفور، از آن حضرت علیه السلام روایت شده است. - . همان -

و نیز به سند دیگری در دلائل الامامه طبری نقل شده است. - . دلائل الامامة: 372 -

**[ترجمه]

«32»

نی، [الغیبة] للنعمانی عَلِیُّ بْنُ أَحْمَدَ عَنْ عُبَیْدِ اللَّهِ بْنِ مُوسَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ زِیَادٍ عَنِ الْبَطَائِنِیِّ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ مُحَمَّدَ بْنَ عَلِیٍّ علیهما السلام یَقُولُ: وَ اللَّهِ لَتُمَیَّزُنَّ وَ اللَّهِ لَتُمَحَّصُنَّ وَ اللَّهِ لَتُغَرْبَلُنَّ کَمَا یُغَرْبَلُ الزُّؤَانُ مِنَ الْقَمْحِ.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: ابو بصیر می گوید: از امام محمد باقر علیه السلام شنیدم که می فرمود: «به خدا قسم تمیز داده می شوید و آزمایش خواهید شد! به خدا قسم غربال می شوید، چنان که دانه تلخ با غربال از گندم جدا می شود!» - . غیبت نعمانی: 205 -

**[ترجمه]

«33»

نی، [الغیبة] للنعمانی ابْنُ عُقْدَةَ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ عُبَیْسِ بْنِ هِشَامٍ عَنِ ابْنِ جَبَلَةَ عَنْ مِسْکِینٍ الرَّحَّالِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْمُغِیرَةِ عَنْ عَمِیرَةَ بِنْتِ نُفَیْلٍ

ص: 114


1- 1. و فی المصدر ص 111« صعر»« صفر» خ ل، و معنی صعر کفه: أی أمالها تهاونا بالناس.

قَالَتْ سَمِعْتُ الْحَسَنَ بْنَ عَلِیٍّ علیهما السلام یَقُولُ: لَا یَکُونُ الْأَمْرُ الَّذِی تَنْتَظِرُونَ حَتَّی یَبْرَأَ بَعْضُکُمْ مِنْ بَعْضٍ وَ یَتْفُلَ بَعْضُکُمْ فِی وُجُوهِ بَعْضٍ وَ حَتَّی یَلْعَنَ بَعْضُکُمْ بَعْضاً وَ حَتَّی یُسَمِّیَ بَعْضُکُمْ بَعْضاً کَذَّابِینَ.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: امام حسن مجتبی علیه السلام فرمود: «این امر که مردم انتظار آن را می کشند، پدید نمی آید مگر بعد از آنکه بعضی از شما از بعضی دیگر بیزاری جویند و بعضی آب دهان به صورت دیگران بیندازند، و یکدیگر را لعنت کنند و بعضی از شما بعضی دیگر را دروغگو بنامند.» - . همان -

**[ترجمه]

«34»

نی، [الغیبة](1)

للنعمانی مُحَمَّدٌ وَ أَحْمَدُ ابْنَا الْحَسَنِ عَنْ أَبِیهِمَا عَنْ ثَعْلَبَةَ عَنْ أَبِی کَهْمَسٍ عَنْ عِمْرَانَ بْنِ مِیثَمٍ عَنْ مَالِکِ بْنِ ضَمْرَةَ قَالَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: یَا مَالِکَ بْنَ ضَمْرَةَ کَیْفَ أَنْتَ إِذَا اخْتَلَفَتِ الشِّیعَةُ هَکَذَا وَ شَبَّکَ أَصَابِعَهُ وَ أَدْخَلَ بَعْضَهَا فِی بَعْضٍ فَقُلْتُ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ مَا عِنْدَ ذَلِکَ مِنْ خَیْرٍ قَالَ الْخَیْرُ کُلُّهُ عِنْدَ ذَلِکَ یَا مَالِکُ عِنْدَ ذَلِکَ یَقُومُ قَائِمُنَا فَیُقَدِّمُ سَبْعِینَ رَجُلًا یَکْذِبُونَ عَلَی اللَّهِ وَ عَلَی رَسُولِهِ فَیَقْتُلُهُمْ ثُمَّ یَجْمَعُهُمُ اللَّهُ عَلَی أَمْرٍ وَاحِدٍ.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: مالک بن حمزه روایت می کند که امیرالمؤمنین علیه السلام به وی فرمود: «ای مالک! چه حالی خواهی داشت هنگامی که شیعیان این طور با هم اختلاف پیدا کنند؟» سپس انگشتان مبارک خود را در هم فرو برد (یعنی به جان هم بیفتند)؟عرض کردم: «یا امیرالمؤمنین! در آن موقع خیری نیست.» فرمود: «تمام خیرها در آن موقع است! ای مالک در آن موقع قائم ما قیام می کند و هفتاد مرد را که بر خدا و رسول دروغ بسته اند، می آورد و همه را به قتل می رساند.آنگاه خداوند همه مردم را بر یک عقیده گرد آورد.» - . غیبت نعمانی: 205 -

**[ترجمه]

«35»

نی، [الغیبة] للنعمانی الْکُلَیْنِیُّ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُعَمَّرِ بْنِ خَلَّادٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا الْحَسَنِ علیه السلام یَقُولُ: الم أَ حَسِبَ النَّاسُ أَنْ یُتْرَکُوا أَنْ یَقُولُوا آمَنَّا وَ هُمْ لا یُفْتَنُونَ ثُمَّ قَالَ لِی مَا الْفِتْنَةُ فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ الَّذِی عِنْدَنَا أَنَّ الْفِتْنَةَ فِی الدِّینِ ثُمَّ قَالَ یُفْتَنُونَ کَمَا یُفْتَنُ الذَّهَبُ ثُمَّ قَالَ یُخْلَصُونَ کَمَا یُخْلَصُ الذَّهَبُ.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: محمد بن خلاد می گوید: از حضرت موسی کاظم علیه السلام شنیدم که می فرمود:«الم أَ حَسِبَ النَّاسُ أَنْ یُتْرَکُوا أَنْ یَقُولُوا آمَنَّا وَ هُمْ لا یُفْتَنُونَ»، {آیا مردم پنداشتند که تا گفتند ایمان آوردیم، رها می شوند و مورد آزمایش قرار نمی گیرند؟} - . عنکبوت / 2 - سپس (حضرت از من پرسید:«در این آیه شریفه) مقصود چه امتحانی است؟»عرض کردم: «قربانت گردم! به نظر ما مقصود آزمایش در امر دین است.» فرمود: «مانند طلا امتحان می شوند.» و باز فرمود: «همچون طلا خالص می گردند.» - . غیبت نعمانی: 202 -

**[ترجمه]

«36»

نی، [الغیبة] للنعمانی الْکُلَیْنِیُّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ یُونُسَ عَنْ سُلَیْمَانَ بْنِ صَالِحٍ رَفَعَهُ إِلَی أَبِی جَعْفَرٍ الْبَاقِرِ علیه السلام قَالَ: قَالَ لِی إِنَّ حَدِیثَکُمْ هَذَا لَتَشْمَئِزُّ مِنْهُ الْقُلُوبُ قُلُوبُ الرِّجَالِ فَانْبِذُوا إِلَیْهِمْ نَبْذاً فَمَنْ أَقَرَّ بِهِ فَزِیدُوهُ وَ مَنْ أَنْکَرَهُ فَذَرُوهُ إِنَّهُ لَا بُدَّ مِنْ أَنْ تَکُونَ فِتْنَةٌ یَسْقُطُ فِیهَا کُلُّ بِطَانَةٍ وَ وَلِیجَةٍ حَتَّی یَسْقُطَ فِیهَا مَنْ یَشُقُّ الشَّعْرَةَ بِشَعْرَتَیْنِ حَتَّی لَا یَبْقَی إِلَّا نَحْنُ وَ شِیعَتُنَا.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: امام محمد باقر علیه السلام فرمود: «این داستان شما (انتظار ظهور مهدی موعود) دل ها از آن می رمد؛ آنهم دل های مردان! پس شمه ای از این داستان را برای آنها بیان کنید و هر کس اعتقاد پیدا کرد، بیشتر بیان کنید و هر کس منکر شد، شما هم او را رها کنید. زیرا امتحانی در پیش است که اهل راز و افراد زیرک از آن سالم نمی مانند. تا جایی که اشخاص موشکاف هم که یک مو را دو نصف می کنند، به ورطه آن در می افتند، تا آنجا که جز ما و شیعیان ما کسی (به عقیده راسخ و صحیح) باقی نمی ماند.» - . غیبت نعمانی: 202 -

**[ترجمه]

«37»

نی، [الغیبة] للنعمانی أَحْمَدُ بْنُ هَوْذَةَ عَنْ أَبِی هَرَاسَةَ الْبَاهِلِیِّ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ إِسْحَاقَ النَّهَاوَنْدِیِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ حَمَّادٍ الْأَنْصَارِیِّ عَنْ صَبَّاحٍ الْمُزَنِیِّ عَنِ الْحَارِثِ بْنِ حَصِیرَةَ عَنِ ابْنِ نُبَاتَةَ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: کُونُوا کَالنَّحْلِ فِی الطَّیْرِ لَیْسَ شَیْ ءٌ مِنَ الطَّیْرِ إِلَّا وَ هُوَ یَسْتَضْعِفُهَا وَ لَوْ عَلِمَتِ الطَّیْرُ مَا فِی

ص: 115


1- 1. فی المصدر ص 109: أحمد بن محمّد بن سعید قال: حدّثنا علیّ بن الحسن التیملی قال: حدّثنا محمّد و أحمد إلخ و هو الصحیح کما فی السند الآتی ص 116.

أَجْوَافِهَا مِنَ الْبَرَکَةِ لَمْ یَفْعَلْ بِهَا ذَلِکَ خَالِطُوا النَّاسَ بِأَلْسِنَتِکُمْ وَ أَبْدَانِکُمْ وَ زَایِلُوهُمْ بِقُلُوبِکُمْ وَ أَعْمَالِکُمْ فَوَ الَّذِی نَفْسِی بِیَدِهِ مَا تَرَوْنَ مَا تُحِبُّونَ حَتَّی یَتْفُلَ بَعْضُکُمْ فِی وُجُوهِ بَعْضٍ وَ حَتَّی یُسَمِّیَ بَعْضُکُمْ بَعْضاً کَذَّابِینَ وَ حَتَّی لَا یَبْقَی مِنْکُمْ أَوْ قَالَ مِنْ شِیعَتِی [إِلَّا] کَالْکُحْلِ فِی الْعَیْنِ وَ الْمِلْحِ فِی الطَّعَامِ وَ سَأَضْرِبُ لَکُمْ مَثَلًا وَ هُوَ مَثَلُ رَجُلٍ کَانَ لَهُ طَعَامٌ فَنَقَّاهُ وَ طَیَّبَهُ ثُمَّ أَدْخَلَهُ بَیْتاً وَ تَرَکَهُ فِیهِ مَا شَاءَ اللَّهُ ثُمَّ عَادَ إِلَیْهِ فَإِذَا هُوَ قَدْ أَصَابَهُ السُّوسُ فَأَخْرَجَهُ وَ نَقَّاهُ وَ طَیَّبَهُ ثُمَّ أَعَادَهُ إِلَی الْبَیْتِ فَتَرَکَهُ مَا شَاءَ اللَّهُ ثُمَّ عَادَ إِلَیْهِ فَإِذَا هُوَ قَدْ(1)

أَصَابَ طَائِفَةً مِنْهُ السُّوسُ فَأَخْرَجَهُ وَ نَقَّاهُ وَ طَیَّبَهُ وَ أَعَادَهُ وَ لَمْ یَزَلْ کَذَلِکَ حَتَّی بَقِیَتْ مِنْهُ رِزْمَةٌ کَرِزْمَةِ الْأَنْدَرِ لَا یَضُرُّهُ السُّوسُ شَیْئاً وَ کَذَلِکَ أَنْتُمْ تُمَیَّزُونَ حَتَّی لَا یَبْقَی مِنْکُمْ إِلَّا عِصَابَةٌ لَا تَضُرُّهَا الْفِتْنَةُ شَیْئاً.

نی، [الغیبة] للنعمانی ابن عقدة عن علی بن التیملی عن محمد و أحمد ابنی الحسن عن أبیهما عن ثعلبة بن میمون عن أبی کهمس و غیره رفع الحدیث إلی أمیر المؤمنین علیه السلام: و ذکر مثله

**[ترجمه]غیبت نعمانی: امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: «چنان باشید که زنبور عسل در میان پرندگان است. تمام پرندگان زنبور عسل را ضعیف می شمارند، در صورتی که اگر پرندگان می دانستند چه برکتی در شکم های آنهاست، این طور با آنها معامله نمی کردند. شما با زبان و بدن خود با مردم آمیزش کنید، ولی با دل و عمل از آنها کناره بگیرید!سوگند به خدایی که جان من در دست اوست، آنچه را دوست دارید نمی بینید، مگر وقتی که آب دهان به صورت یکدیگر بیندازید و بعضی از شما برخی دیگر را دروغگو بنامند. و تا موقعی که کسی از شما (یا اینکه فرمود از شیعیان من) باقی نمی ماند، همچون سرمه در چشم، و نمک در غذا. مثلی برای شما می زنم و آن اینکه مردی گندمی دارد، آن را پاک می کند و می برد و مدتی در اتاقی می گذارد. سپس می رود و می بیند که سوس به آن زده است. پس آن را بیرون می آورد دوباره پاک و پاکیزه می کند و به جای اول برمی گرداند و همین طور تا گاهی که مقدار کمی به مقدار ته مانده خرمن از آن می ماند که زیان سوس به آن نمی رسد. شما هم چنین خواهید شد؛ چنان از هم تمیز داده می شوید که جز عده قلیلی که فتنه و امتحان ضرری به آنها نمی رساند، باقی نمی ماند.» - . غیبت نعمانی: 209 -

در غیبت نعمانی این حدیث به سند دیگر هم از آن حضرت نقل شده است. - . همان -

**[ترجمه]

بیان

قوله علیه السلام کالنحل فی الطیر أمر بالتقیة أی لا تظهروا لهم ما فی أجوافکم من دین الحق کما أن النحل لا یظهر ما فی بطنها علی الطیور و إلا لأفنوها و الرزمة بالکسر ما شد فی ثوب واحد و الأندر البیدر(2).

**[ترجمه]فرمایش حضرت که فرمود: «چنان باشید که زنبور عسل در میان پرندگان است»، دستوری است که ما را امر به تقیه می کند،یعنی آنچه از دین حق در دل خود دارید، برای دشمنان ظاهر نگردانید (که شما را می کشند)، چنان که زنبور عسل آنچه را که در شکم دارد، برای پرندگان آشکار نمی سازد، وگرنه او را نابود خواهند ساخت.

**[ترجمه]

«38»

نی، [الغیبة] للنعمانی عَبْدُ الْوَاحِدِ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ رَبَاحٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْعَبَّاسِ بْنِ عِیسَی عَنِ الْبَطَائِنِیِّ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ الْبَاقِرُ: إِنَّمَا مَثَلُ شِیعَتِنَا مَثَلُ أَنْدَرٍ یَعْنِی بِهِ بَیْتاً فِیهِ طَعَامٌ-(3)

فَأَصَابَهُ آکِلٌ فَنُقِّیَ ثُمَّ أَصَابَهُ

ص: 116


1- 1. ما بین العلامتین ساقط من الأصل المطبوع راجع المصدر ص 112.
2- 2. فی النهایة الاندر: البیدر، و هو الموضع الذی یداس فیه الطعام بلغة الشام و الاندر أیضا صبرة من الطعام، انتهی، أقول: لعل المعنی الأخیر هنا أنسب فتذکر. منه رحمه اللّه.
3- 3. فی المصدر المطبوع ص 112:« یعنی بیدرا فیه طعام» و المعنی واحد فان من معانی الاندر: کدس القمح، قاله الفیروزآبادی، و قال الشرتونی فی أقرب الموارد« الکدس هو الحب المحصود المجموع، أو هو ما یجمع من الطعام فی البیدر، فإذا دیس- و دق فهو العرمة» و یظهر من ذلک أن المراد بالطعام هنا، ما لم یدس و لم یدق، بل الطعام الذی هو فی سنبله بعد و لا یسوس الطعام فی سنبله الا قلیلا بعد مدة طویلة، فیناسب معنی الخبر.

آکِلٌ فَنُقِّیَ حَتَّی بَقِیَ مِنْهُ مَا لَا یَضُرُّهُ الْآکِلُ وَ کَذَلِکَ شِیعَتُنَا یُمَیَّزُونَ وَ یُمَحَّصُونَ حَتَّی یَبْقَی مِنْهُمْ عِصَابَةٌ لَا تَضُرُّهَا الْفِتْنَةُ.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: امام محمد باقر علیه السلام فرمود: «مثل شیعیان ما مثل گندمی است که در خانه ای انبار باشد و سپس شپش به آن بزند. بعد آن را از شپش پاک کنند و باز شپش بزند، و دوباره آن را پاک کنند، تا جایی که مقداری از آن بماند که شپش آسیبی به آن نرساند. شیعیان ما نیز به همین ترتیب خالص می شوند و امتحان خواهند شد، تا آنکه جز عده قلیلی که از فتنه ها محفوظ می مانند، باقی نمی ماند!»

همچنین در غیبت نعمانی از امام جعفر صادق علیه السلام و آن حضرت از پدر بزرگوارش روایت کرده است که فرمود: «مؤمنین آزمایش می شوند. سپس خداوند آنها را از هم تمیزمی دهد. خداوند مؤمنین را از محنت و بلای دنیا مطمئن نمی گرداند، ولی از کوردلی و شقاوت در آخرت ایمنی می بخشد.» سپس فرمود: «حسین بن علی علیهما السلام (در روز عاشورا) کشتگان خود را روی هم می نهاد و می فرمود:«کشتگان ما همچون

کشتگان از پیغمبران و اولاد آنها هستند.» - . غیبت نعمانی: 211 -

**[ترجمه]

«39»

نی، [الغیبة] للنعمانی ابْنُ عُقْدَةَ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْمُحَمَّدِیِّ عَنِ التَّفْلِیسِیِّ عَنِ السَّمَنْدِیِّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ علیهما السلام أَنَّهُ قَالَ: الْمُؤْمِنُونَ یُبْتَلَوْنَ ثُمَّ یُمَیِّزُهُمُ اللَّهُ عِنْدَهُ إِنَّ اللَّهَ لَمْ یُؤْمِنِ الْمُؤْمِنِینَ مِنْ بَلَاءِ الدُّنْیَا وَ مَرَائِرِهَا وَ لَکِنَّهُ آمَنَهُمْ مِنَ الْعَمَی وَ الشَّقَاءِ فِی الْآخِرَةِ ثُمَّ قَالَ کَانَ الْحُسَیْنُ بْنُ عَلِیٍّ علیهما السلام یَضَعُ قَتْلَاهُ بَعْضَهُمْ عَلَی بَعْضٍ ثُمَّ یَقُولُ قَتْلَانَا قَتْلَی النَّبِیِّینَ وَ آلِ النَّبِیِّینَ.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: امام باقر علیه السلام فرمود: «مؤمنان امتحان می شوند و سپس خدا آنان را در نزد خود ممتاز می کند. خدا مؤمنان را از بلاهای دنیا و تلخی هایش ایمن نداشته است، بلکه آنان را از کوری و شقاوت در آخرت ایمن داشته است.» سپس فرمود: «حسین بن علی علیهما السلام بعضی کشتگانش را کنار بعضی دیگر قرار می داد و می فرمود: «کشتگان ما، کشتگان راه انبیا و آل انبیا هستند.» - . همان -

**[ترجمه]

«40»

نی، [الغیبة] للنعمانی ابْنُ عُقْدَةَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ یُوسُفَ وَ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ سَعْدَانَ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: قُلْتُ مَا لِهَذَا الْأَمْرِ أَمَدٌ یُنْتَهَی إِلَیْهِ نُرِیحُ أَبْدَانَنَا قَالَ بَلَی وَ لَکِنَّکُمْ أَذَعْتُمْ فَأَخَّرَهُ اللَّهُ.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: ابو بصیر می گوید: به حضرت صادق علیه السلام عرض کردم: «ظهور صاحب الامر وقت معینی ندارد که با وقوع آن از این فکر آرام گیریم؟» فرمود: «چرا، بنا بود به پایان برسد، ولی شما موضوع را فاش ساختید و خداوند آن را به تأخیر انداخت.» - . غیبت نعمانی: 288 -

**[ترجمه]

«41»

نی، [الغیبة] للنعمانی عَلِیُّ بْنُ أَحْمَدَ عَنْ عُبَیْدِ اللَّهِ بْنِ مُوسَی الْعَبَّاسِیِّ عَنْ یَعْقُوبَ بْنِ یَزِیدَ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنِ ابْنِ بُکَیْرٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: یَا مُحَمَّدُ مَنْ أَخْبَرَکَ عَنَّا تَوْقِیتاً فَلَا تَهَابُهُ (1)

أَنْ تُکَذِّبَهُ فَإِنَّا لَا نُوَقِّتُ وَقْتاً.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: محمد بن مسلم روایت می کند که امام جعفر صادق علیه السلام به وی فرمود: «ای محمد! هر کس وقت ظهور دولت ما را، از طرف ما به شما خبر داد، از اینکه او را دروغگو بدانی باک مدار، زیرا ما وقت آن را معین نمی کنیم.» - . غیبت نعمانی: 288 -

**[ترجمه]

«42»

نی، [الغیبة] للنعمانی ابْنُ عُقْدَةَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْفَضْلِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ وَ سَعْدَانَ بْنِ إِسْحَاقَ بْنِ سَعِیدٍ وَ أَحْمَدَ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ عَبْدِ الْمَلِکِ وَ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ الْقَطَوَانِیِ (2)

جَمِیعاً عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ: قَدْ کَانَ لِهَذَا الْأَمْرِ وَقْتٌ وَ کَانَ فِی سَنَةِ أَرْبَعِینَ وَ مِائَةٍ فَحَدَّثْتُمْ بِهِ وَ أَذَعْتُمُوهُ فَأَخَّرَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: اسحاق بن عمار می گوید: شنیدم که امام جعفر صادق علیه السلام می فرمود: «ظهور دولت آل محمد صلی الله علیه و آله وقت معینی داشت که سال 140 بود، ولی شما آن را بازگو کردید و منتشر ساختید، خداوند هم آن را به تأخیر انداخت.» - . غیبت نعمانی: 292 -

**[ترجمه]

«43»

نی، [الغیبة] للنعمانی وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: یَا إِسْحَاقُ إِنَّ هَذَا الْأَمْرَ قَدْ أُخِّرَ مَرَّتَیْنِ.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: حضرت صادق علیه السلام به اسحاق بن عمار فرمود: «ای اسحاق! ظهور دولت ما دو بار به تأخیر افتاد.» - . همان -

**[ترجمه]

«44»

نی، [الغیبة] للنعمانی الْکُلَیْنِیُّ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ شُیُوخِهِ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الْقَاسِمِ

ص: 117


1- 1. فی المصدر ص 155« فلا تهابن» خ.
2- 2. ما جعلناه بین العلامتین ساقط من النسخة المطبوعة، راجع المصدر ص 157.

بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْبَطَائِنِیِّ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الْقَائِمِ فَقَالَ کَذَبَ الْوَقَّاتُونَ إِنَّا أَهْلُ بَیْتٍ لَا نُوَقِّتُ ثُمَّ قَالَ أَبَی اللَّهُ إِلَّا أَنْ یُخَالِفَ وَقْتَ الْمُوَقِّتِینَ.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: ابو بصیر می گوید: به حضرت صادق علیه السلام عرض کردم: «قائم آل محمد صلی الله علیه و آله چه وقت قیام می کند؟» فرمود: «آنها که وقت آن را تعیین می کنند، دروغگو هستند. ما اهل بیتی هستیم که وقت آن را معین نمی کنیم.» سپس فرمود: «خداوند بر خلاف آن وقتی که دروغگویان تعیین کرده اند، آن حضرت را ظاهر می گرداند.» - . غیبت نعمانی: 294 -

**[ترجمه]

«45»

نی، [الغیبة] للنعمانی الْکُلَیْنِیُّ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُعَلَّی بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ الْخَزَّازِ عَنْ عَبْدِ الْکَرِیمِ الْخَثْعَمِیِّ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ یَسَارٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: قُلْتُ لَهُ إِنَّ لِهَذَا الْأَمْرِ وَقْتاً فَقَالَ کَذَبَ الْوَقَّاتُونَ إِنَّ مُوسَی علیه السلام لَمَّا خَرَجَ وَافِداً إِلَی رَبِّهِ وَاعَدَهُمْ ثَلَاثِینَ یَوْماً فَلَمَّا زَادَهُ اللَّهُ تَعَالَی عَلَی الثَّلَاثِینَ عَشْراً قَالَ لَهُ قَوْمُهُ قَدْ أَخْلَفَنَا مُوسَی فَصَنَعُوا مَا صَنَعُوا قَالَ-(1) فَإِذَا حَدَّثْنَاکُمْ

بِحَدِیثٍ فَجَاءَ عَلَی مَا حَدَّثْنَاکُمْ بِهِ فَقُولُوا صَدَقَ اللَّهُ وَ إِذَا حَدَّثْنَاکُمْ بِحَدِیثٍ فَجَاءَ عَلَی خِلَافِ مَا حَدَّثْنَاکُمْ بِهِ فَقُولُوا صَدَقَ اللَّهُ تُؤْجَرُوا مَرَّتَیْنِ.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: فضیل بن یسار می گوید: از حضرت باقر علیه السلام پرسیدم: «آیا ظهور صاحب الامر وقت معینی دارد؟» فرمود: «آنها که وقت آن را تعیین می کنند، دروغ می گویند. وقتی حضرت موسی به میقات پروردگار رفت، به مردم گفت که من سی شب از میان شما می روم. ولی موقعی که خداوند ده شب بر آن افزود، بنی اسرائیل گفتند که موسی خلف وعده کرد و همه گمراه و گوساله پرست شدند. ما نیز هر گاه حدیثی برای شما نقل کردیم و همان طور که گفته ایم، واقع شد، بگویید که خدا راست گفت. و چنانچه مطلبی به شما گفتیم و به عکس آن ظاهر شد، باز هم بگوییدکه خدا راست گفت تا دو بار اجر ببرید.» - . غیبت نعمانی: 294 -

**[ترجمه]

«46»

نی، [الغیبة] للنعمانی الْکُلَیْنِیُّ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ مِهْزَمٍ (2) عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: ذَکَرْنَا عِنْدَهُ مُلُوکَ بَنِی فُلَانٍ فَقَالَ إِنَّمَا هَلَکَ النَّاسُ مِنِ اسْتِعْجَالِهِمْ لِهَذَا الْأَمْرِ إِنَّ اللَّهَ لَا یَعْجَلُ لِعَجَلَةِ الْعِبَادِ إِنَّ لِهَذَا الْأَمْرِ غَایَةً یُنْتَهَی إِلَیْهَا فَلَوْ قَدْ بَلَغُوهَا لَمْ یَسْتَقْدِمُوا سَاعَةً وَ لَمْ یَسْتَأْخِرُوا.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: حسن بن علی بن ابراهیم و او از برادرش روایت کرده است که گفت: در خدمت حضرت صادق علیه السلام از ملوک بنی فلان (یعنی سلاطین بنی عباس) سخن به میان آوردیم. حضرت فرمود: «عجله در این امر (ظهور قائم آل محمد صلی الله علیه و آله ) ایمان مردم را به باد داد. خداوند برای خاطر عجله بندگانش، شتاب نخواهد کرد. این امر پایانی دارد که به آخر می رسد. اگر بندگان خدا به آن رسیدند، نه می توانند آن را یک ساعت جلو بیاورند و نه به تأخیر بیندازند.» - . همان: 296 -

**[ترجمه]

«47»

نی، [الغیبة] للنعمانی عَلِیُّ بْنُ أَحْمَدَ عَنْ عُبَیْدِ اللَّهِ بْنِ مُوسَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ الْقَلَانِسِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ أَبِی جَمِیلَةَ عَنِ الْحَضْرَمِیِّ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ:

ص: 118


1- 1. کذا فی المصدر ص 158. و أمّا الکافی المطبوع ج 1 ص 369 فمطابق لما نقله فی الصلب.
2- 2. هذا هو الصحیح، راجع الکافی ج 1 ص 369 و المصدر المطبوع ص 158 و فیه: عن إبراهیم بن مهزم عن أبیه، و إبراهیم بن مهزم الأسدی المعروف بابن أبی بردة له کتاب عنونه النجاشیّ- ص 17- و قال: ثقة ثقة، روی عن أبی عبد اللّه و أبی الحسن علیهما السلام و عمر عمرا طویلا، و روی مهزم أیضا عن أبی عبد اللّه، و فی النسخة المطبوعة: عن الحسن ابن علیّ بن إبراهیم، عن أخیه، عن أبی عبد اللّه علیه السلام و هو تصحیف.

إِنَّا لَا نُوَقِّتُ هَذَا الْأَمْرَ.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: «حضرمی» می گوید: از حضرت صادق علیه السلام شنیدم که می فرمود: «ما این وقت را تعیین نمی کنیم.» - . همان: 289 -

**[ترجمه]

«48»

نی، [الغیبة] للنعمانی عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ عَنْ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ الرَّازِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنِ ابْنِ جَبَلَةَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی حَازِمٍ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: قُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ مَتَی خُرُوجُ الْقَائِمِ علیه السلام فَقَالَ یَا بَا مُحَمَّدٍ إِنَّا أَهْلَ الْبَیْتِ لَا نُوَقِّتُ وَ قَدْ قَالَ مُحَمَّدٌ علیه السلام کَذَبَ الْوَقَّاتُونَ یَا بَا مُحَمَّدٍ إِنَّ قُدَّامَ هَذَا الْأَمْرِ خَمْسَ عَلَامَاتٍ أَوَّلُهُنَّ النِّدَاءُ فِی شَهْرِ رَمَضَانَ وَ خُرُوجُ السُّفْیَانِیِّ وَ خُرُوجُ الْخُرَاسَانِیِّ وَ قَتْلُ النَّفْسِ الزَّکِیَّةِ وَ خَسْفٌ بِالْبَیْدَاءِ ثُمَّ قَالَ یَا بَا مُحَمَّدٍ إِنَّهُ لَا بُدَّ أَنْ یَکُونَ قُدَّامَ ذَلِکَ الطَّاعُونَانِ الطَّاعُونُ الْأَبْیَضُ وَ الطَّاعُونُ الْأَحْمَرُ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ أَیُّ شَیْ ءٍ الطَّاعُونُ الْأَبْیَضُ وَ أَیُّ شَیْ ءٍ الطَّاعُونُ الْأَحْمَرُ قَالَ الطَّاعُونُ الْأَبْیَضُ الْمَوْتُ الْجَاذِفُ وَ الطَّاعُونُ الْأَحْمَرُ السَّیْفُ وَ لَا یَخْرُجُ الْقَائِمُ حَتَّی یُنَادَی بِاسْمِهِ مِنْ جَوْفِ السَّمَاءِ فِی لَیْلَةِ ثَلَاثٍ وَ عِشْرِینَ فِی شَهْرِ رَمَضَانَ لَیْلَةَ جُمُعَةٍ قُلْتُ بِمَ یُنَادَی قَالَ بِاسْمِهِ وَ اسْمِ أَبِیهِ أَلَا إِنَّ فُلَانَ بْنَ فُلَانٍ قَائِمُ آلِ مُحَمَّدٍ فَاسْمَعُوا لَهُ وَ أَطِیعُوهُ فَلَا یَبْقَی شَیْ ءٌ خَلَقَ اللَّهُ فِیهِ الرُّوحَ إِلَّا سَمِعَ الصَّیْحَةَ فَتُوقِظُ النَّائِمَ وَ یَخْرُجُ إِلَی صَحْنِ دَارِهِ وَ تَخْرُجُ الْعَذْرَاءُ مِنْ خِدْرِهَا وَ یَخْرُجُ الْقَائِمُ مِمَّا یَسْمَعُ وَ هِیَ صَیْحَةُ جَبْرَئِیلَ علیه السلام.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: ابو بصیر می گوید: از حضرت صادق علیه السلام پرسیدم: «قربانت گردم! قیام قائم کی خواهد بود؟» فرمود: «ما اهل بیتی هستیم که وقت آن را تعیین نمی کنیم، زیرا پیغمبر فرمود: «آنها که وقت آن را معین می کنند، دروغگو هستند.» پیش از ظهور قائم پنج علامت می باشد:

اول صدای آسمانی که در ماه رمضان شنیده می شود؛ دوم خروج سفیانی؛ سوم خروج مردی از اهل خراسان؛ چهارم کشته شدن نفس الزکیه؛ پنجم فرو رفتن بیابان بیداء مکه.»

آنگاه فرمود: «قبل از ظهور وی دو طاعون پدید می آید: یکی طاعون سفید و دیگری طاعون سرخ.»عرض کردم: «قربانت شوم! طاعون سفید چیست و طاعون سرخ کدام است؟» فرمود: طاعون سفید مرگ سریع است و طاعون سرخ، شمشیر می باشد. قائم قیام نمی کند مگر بعد از آنکه در شب جمعه و بیست و سوم ماه، از وسط آسمان او را به نام صدا زنند.» عرض کردم: «چطور او را صدا می زنند؟» فرمود: «نام او و نام پدرش را می برند و می گویند: «آگاه باشید که فلانی پسر فلانی قائم آل محمد صلی الله علیه و آله آشکار شد؛ به فرمان او گوش فرا دهید و از وی پیروی کنید.» بعد از این ندا هیچ ذی روحی نمی ماند جز اینکه این صدا را می شنوند و آنها که خوابیده اند، بیدار می شوند و به حیاط خانه خود می آیند و دوشیزگان از پس پرده بیرون می دوند و با آن صدا، قائم قیام می کند و آن صدا هم صدای جبرئیلاست.» - . غیبت نعمانی: 289 -

**[ترجمه]

بیان

الجاذف السریع (1).

**[ترجمه]الجاذف السریع

**[ترجمه]

«49»

کا، [الکافی] مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ وَ عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ جَمِیعاً عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنِ ابْنِ رِئَابٍ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: إِنَّ اللَّهَ أَوْحَی إِلَی عِمْرَانَ أَنِّی وَاهِبٌ لَکَ ذَکَراً سَوِیّاً مُبَارَکاً یُبْرِئُ الْأَکْمَهَ وَ الْأَبْرَصَ وَ یُحْیِی الْمَوْتَی

بِإِذْنِ اللَّهِ وَ جَاعِلُهُ رَسُولًا إِلَی بَنِی إِسْرَائِیلَ فَحَدَّثَ عِمْرَانُ امْرَأَتَهُ حَنَّةَ بِذَلِکَ وَ هِیَ أُمُّ مَرْیَمَ فَلَمَّا حَمَلَتْ کَانَ حَمْلُهَا بِهَا عِنْدَ نَفْسِهَا غلام [غُلَاماً] فَلَمَّا وَضَعَتْها قالَتْ رَبِّ إِنِّی وَضَعْتُها أُنْثی ... وَ لَیْسَ الذَّکَرُ کَالْأُنْثی أَیْ لَا تَکُونُ الْبِنْتُ رَسُولًا یَقُولُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَ وَ اللَّهُ أَعْلَمُ بِما وَضَعَتْ فَلَمَّا وَهَبَ اللَّهُ لِمَرْیَمَ عِیسَی کَانَ هُوَ الَّذِی بَشَّرَ بِهِ عِمْرَانَ

ص: 119


1- 1. و الصحیح:« الجارف» کما فی المصدر ص 156 و هو الموت العام.

وَ وَعَدَهُ إِیَّاهُ فَإِذَا قُلْنَا فِی الرَّجُلِ مِنَّا شَیْئاً فَکَانَ فِی وَلَدِهِ أَوْ وَلَدِ وَلَدِهِ فَلَا تُنْکِرُوا ذَلِکَ.

**[ترجمه]کافی: حضرت صادق علیه السلام فرمود: «خداوند وحی فرستاد برای عمران که من فرزندی نیکو و با برکت به تو موهبت می کنم که کور مادرزاد و افراد پیس را شفا دهد و با اجازه خدا، مرده را زنده گرداند، و خدا او را به سوی بنی اسرائیل مبعوث گرداند. عمران هم به زنش «حنه» که مادر مریم بود خبر داد.

وقتی «حنه» باردار شد، باور می داشت که پسر است، ولی چون دختر زایید گفت: «پروردگارا! من که دختر زاییدم؟! با اینکه می دانم پسر مثل دختر نیست!» مقصودش این بود که دختر پیغمبر نمی شود. خداوند هم فرمود: «خدا داناتر است که مادر مریم چه زایید.» وقتی خداوند عیسی را به مریم موهبت کرد، او همان پسری بود که خداوند به عمران مژده و وعده داده بود. بنابراین ما هم هر گاه درباره یکی از مردان خود چیزی گفتیم، ممکن است راجع به نوادگان او باشد (پس اگر دیدید درباره یکی یا چند نفر از ما مصداق پیدا نکرد) منکر آن نشوید.» - . کافی 1: 322 -

**[ترجمه]

بیان

حاصل هذا الحدیث و أضرابه أنه قد یحمل المصالح العظیمة الأنبیاء و الأوصیاء علیهم السلام علی أن یتکلموا فی بعض الأمور علی وجه المجاز و التوریة و بالأمور البدائیة علی ما سطر فی الکتاب المحو و الإثبات ثم یظهر للناس خلاف ما فهموه من الکلام الأول فیجب علیهم أن لا یحملوه علی الکذب و یعلموا أن المراد منه غیر ما فهموه کمعنی مجازی أو کان وقوعه مشروطا بشرط لم یتحقق.

و من جملة ذلک زمان قیام القائم علیه السلام و تعیینه من بینهم علیهم السلام لئلا ییأس الشیعة و یسلوا أنفسهم من ظلم الظالمین بتوقع قرب الفرج فربما قالوا فلان القائم و مرادهم القائم بأمر الإمامة کما قالوا کلنا قائمون بأمر الله و ربما فهمت الشیعة أنه القائم بأمر الجهاد و الخارج بالسیف أو أرادوا أنه إن أذن الله له فی ذلک یقوم به أو إن عملت الشیعة بما یجب علیهم من الصبر و کتمان السر و طاعة الإمام یقوم به أو کما

روی عن الصادق علیها السلام أنه قال: ولدی هو القائم.

و المراد به السابع من ولده لا ولده بلا واسطة.

ثم مثل ذلک بما أوحی الله سبحانه إلی عمران أنی واهب لک ذکرا و کان المراد ولد الولد و فهمت حنة أنه الولد بلا واسطة فالمراد بقوله علیه السلام فإذا قلنا إلی آخره أی بحسب فهم الناس أو ظاهر اللفظ أو المراد أنه قیل فیه حقیقة و لکن کان مشروطا بأمر لم یقع فوقع فیه البداء بالمعنی الذی حققناه فی بابه و وقع فی ولده.

و علی هذا ما ذکر فی أمر عیسی علیها السلام إنما ذکر علی التنظیر و إن لم تکن بینهما مطابقة تامة أو کان أمر عیسی أیضا کذلک بأنه کان قدر فی الولد بلا واسطة و أخبر به ثم وقع فیه البداء و صار فی ولد الولد.

و یحتمل المثل و مضربه معا وجها آخر و هو أن یکون المراد فیهما معنی مجازیا علی وجه آخر ففی المثل أطلق الذکر السوی علی مریم علیها السلام لأنها سبب

ص: 120

وجود عیسی علیه السلام إطلاقا لاسم المسبب علی السبب و کذا فی المضرب أطلق القائم علی من فی صلبه القائم إما علی الوجه المذکور أو إطلاقا لاسم الجزء علی الکل و إن کانت الجزئیة أیضا مجازیة و الله یعلم مرادهم علیهم السلام.

**[ترجمه]حاصل مضمون این روایت و امثال آن این است که گاهی مصالح بزرگی موجب می شود که پیغمبران و جانشینان آنها،درباره بعضی از امور به طور مجاز و توریه و چنان که در «کتاب محو و اثبات» خواهیم گفت، به اموری که «بداء» در آن راه دارد سخن بگویند، سپس عکس آنچه که مردم از کلام اول فهمیده اند، برای آنها ظاهر می شود.در این موارد باید متوجه باشند و آن را حمل بر دروغ نکنند، و بدانند که آنچه آنها فهمیده اند، معنی حقیقی آن نیست، بلکه مثل معنی مجازی است؛ یا اینکه وقوع معنی آن، مشروط به شرطی است که هنوز متحقق نگردیده است.

از جمله قیام قائم آل محمد صلی الله علیه و آله و تعیین شخص آن حضرت از میان سایر ائمه علیهم السلام است (که به شیعیان وعده داده اند) تا امیدوار باشند و موقعی که ظلمی از ظالمی دیدند، به امید نزدیکی گشایش کارشان، استقامت ورزند.پس گاهی که در روایات «قائم» گفته می شود، مقصود کسی است که قیام به امر امامت می کند. چنان که فرموده اند: «همه ما امر خدای را به پای می داریم، ولی ممکن است بعضی خیال کنند که مقصود، قائمی است که جهاد می کند و با شمشیر قیام می کند.» و گاهی منظور ائمه از «قائم» این است که اگر خداوند به آنها اجازه دهد، آنها هم با شمشیر قیام می کنند، و یا مقصود این است که اگر شیعیان استقامت و پایداری نشان دهند و اسرار ائمه را مکتوم بدارند و آن طور که می باید از امام خود پیروی کنند، البته امام هم با شمشیر قیام خواهد کرد، و یا به این معنی باشد که حضرت صادق علیه السلام فرمود: «فرزند من قائم است» که مقصود هفتمین فرزند آن حضرت است، نه فرزند بلافصل او.

سپس حضرت مثل زد به اینکه خداوند وحی فرستاد برای عمران که من پسری به تو موهبت خواهم کرد و مقصود، فرزندِ فرزند بود. ولی «حنه» زن عمران این طور فهمید که منظور، فرزند بلا فصل است.پس مقصود حضرت که فرمود: «ما هم هر گاه درباره ...» این است که هر گاه بر حسب فهم مردم یا ظاهر لفظ چیزی گفتیم، یا اینکه اگر گاهی در ظاهر لفظ معنی حقیقی قصد کردیم، مشروط به امری است که هنوز واقع نشده و «بداء» در آن راه می یابد، آنهم به همان معنایی که ما در باب خودش تحقیق کرده ایم.

بنابراین داستان عیسی را حضرت از باب تنظیر نقل فرمود، هر چند با مقصود حضرت کاملا مطابقت نداشت.یا اینکه داستان عیسی حقیقتا همین طور بوده. به این معنی که اول بنا بوده فرزند بلافصل عمران پیغمبر شود، ولی بعد «بداء» حاصل شد و این منظور درباره فرزندِ فرزند وی عملی گردید.

و ممکن است درباره این مثل و محل استعمال آن، وجه دیگری نیز باشد و آن اینکه مراد در مثل و مضرب آن، معنایی مجازی و به گونه ای دیگر باشد. پس در مثل طفل سویّ مذکر بر مریم اطلاق شده باشد؛ زیرا او سبب وجود عیسی علیه السلام است تا از باب اطلاق اسم مسبب بر سبب باشد. همچنین در محل ضرب مثل قائم اطلاق شده بر کسی که در صلب قائم است یا به توجیه مذکور در مریم و عیسی علیهما السلام یا از باب اطلاق اسم جزء بر کل، اگر چه جزئیت نیز همچنین مجازی است و خدا مراد اهل بیت علیهم السلام را می داند.

**[ترجمه]

«50»

کِتَابُ الْمُحْتَضَرِ، لِلْحَسَنِ بْنِ سُلَیْمَانَ تِلْمِیذِ الشَّهِیدِ رَحْمَةُ اللَّهِ عَلَیْهِمَا قَالَ رُوِیَ: أَنَّهُ وَجَدَ بِخَطِّ مَوْلَانَا أَبِی مُحَمَّدٍ الْعَسْکَرِیِّ علیه السلام مَا صُورَتُهُ قَدْ صَعِدْنَا ذُرَی الْحَقَائِقِ بِأَقْدَامِ النُّبُوَّةِ وَ الْوَلَایَةِ وَ سَاقَهُ إِلَی أَنْ قَالَ وَ سَیَسْفِرُ لَهُمْ یَنَابِیعُ الْحَیَوَانِ بَعْدَ لَظَی النِّیرَانِ لِتَمَامِ الم وَ طه وَ الطَّوَاسِینِ مِنَ السِّنِینَ.

**[ترجمه]مختصر: روایت شده که حدیثی به خط حضرت امام حسن عسکری علیه السلام بدین عبارت یافته اند که نوشته بود: «با گام های نبوت و ولایت به اوج حقایق بالا رفتیم.» تا آنجا که فرمود: «به زودی چشمه های آب زندگانی برای آنها (شیعیان) بعد از چشیدن عذاب آتش ها ظاهر می شود، و این در وقتی است که سال ها به میزان عدد «الم» و «طه» و «طس»ها برسد.»

**[ترجمه]

بیان

یحتمل أن یکون المراد کل الم و کل ما اشتمل علیها من المقطعات أی المص و المراد جمیعها مع طه و الطواسین ترتقی إلی ألف و مائة و تسعة و خمسین و هو قریب من أظهر الوجوه التی ذکرناها فی خبر أبی لبید و یؤیده کما أومأنا إلیه.

ثم إن هذه التوقیتات علی تقدیر صحة أخبارها لا ینافی النهی عن التوقیت إذ المراد بها النهی عن التوقیت علی الحتم لا علی وجه یحتمل البداء کما صرح فی الأخبار السالفة أو عن التصریح به فلا ینافی الرمز و البیان علی وجه یحتمل الوجوه الکثیرة أو یخصص بغیر المعصوم علیه السلام و ینافی الأخیر بعض الأخبار و الأول أظهر.

و غرضنا من ذکر تلک الوجوه إبداء احتمال لا ینافی ما مر من هذا الزمان فإن مر هذا الزمان و لم یظهر الفرج و العیاذ بالله کان ذلک من سوء فهمنا و الله المستعان مع أن احتمال البداء قائم فی کل من محتملاتها کما مرت الإشارة إلیه فی خبر ابن یقطین و الثمالی و غیرهما فاحذر من وساوس شیاطین الإنس و الجان و علی الله التکلان.

ص: 121

**[ترجمه]احتمال دارد که مقصود حضرت همه «الم»ها و سایر حروف مقطعه ای باشد که «الم» بر سر آنهاست، مثل «المص» و «المر»، زیرا تمام آنها با «طه» و «طس»ها به 1195 می رسد و این از بارزترین صورتی است که در خبر ابولبید ذکر کردیم و آن را تأیید می کند ، چنان که اشاره کردیم.

ضمنا باید دانست که این گونه «تعین وقت»ها (که در این روایات معین شده است) بر فرض اینکه روایات آن صحیح باشد، با منع از تعیین وقت منافات ندارد، زیرا روایاتی که از تعیین وقت ها نهی کرده، مقصود تعیین وقت به طور حتم است، نه تعیین وقتی که احتمال حصول «بداء» در آن برود، همان طور که در احادیث گذشته به آن تصریح شد؛ یا تعیین وقت با تصریح به وقت ظهور است. پس با رمزگویی و بیان به گونه ای که وجوه زیادی داشته باشد، منافات ندارد یا عدم جواز تعیین وقت مخصوص غیر معصوم علیه السلام است و برخی اخبار با این احتمال اخیر منافات دارد و احتمال اول اظهر است.

و غرض ما از بیان این وجوه، آوردن احتمالی است که منافات با گذشتن موعد ظهور با این زمان ندارد. پس اگر این زمان گذشت و فرج ظهور نکرد، پناه بر خدا! این از سوء فهم ماست و خدا مورد مدد خواهی ماست. ضمنا احتمال حصول بداء در هر یک از محتملات آن وجود دارد، همان طور که در ذیل خبر ابن یقطین و ثمالی و غیر آن اشاره شد. پس از وسوسه های شیاطین انس و جن برحذر باش و توکل بر خداست .

**[ترجمه]

باب 22 فضل انتظار الفرج و مدح الشیعة فی زمان الغیبة و ما ینبغی فعله فی ذلک الزمان

روایات

«1»

ل، [الخصال] فِی خَبَرِ الْأَعْمَشِ قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام: مِنْ دِینِ الْأَئِمَّةِ الْوَرَعُ وَ الْعِفَّةُ وَ الصَّلَاحُ إِلَی قَوْلِهِ وَ انْتِظَارُ الْفَرَجِ بِالصَّبْرِ.

**[ترجمه]خصال: حضرت صادق علیه السلام فرمود: «از دین امامان، پرهیزکاری و عفت و صلاح است.» تا آنجا که فرمود: «و انتظار فرج با صبر و بردباری است.» - . خصال: 479 -

**[ترجمه]

«2»

ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام] بِالْأَسَانِیدِ الثَّلَاثَةِ عَنِ الرِّضَا عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: أَفْضَلُ أَعْمَالِ أُمَّتِی انْتِظَارُ فَرَجِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ.

**[ترجمه]عیون اخبار الرضا: امام رضا علیه السلام فرمود: پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: «با فضیلت ترین اعمال امت من، انتظار فرج پروردگار است.» - . عیون اخبار الرضا 2: 39 -

**[ترجمه]

«3»

ما، [الأمالی] للشیخ الطوسی ابْنُ حَمَّوَیْهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ بَکْرٍ عَنِ ابْنِ مُقْبِلٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ شَبِیبٍ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ مُحَمَّدٍ الْقَرَوِیِّ عَنْ سَعِیدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَلِیٍّ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَنْ رَضِیَ عَنِ اللَّهِ بِالْقَلِیلِ مِنَ الرِّزْقِ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ بِالْقَلِیلِ مِنَ الْعَمَلِ وَ انْتِظَارُ الْفَرَجِ عِبَادَةٌ.

**[ترجمه]امالی: امام زین العابدین علیه السلام از پدرش از امیرالمؤمنین علیهم السلام روایت کرده است که پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمود: «هر کس به اندکی از روزی خدا از خداوند راضی باشد، خدا هم به عمل قلیلی از وی خشنود است و انتظار فرج عبادت است.» - . امالی طوسی: 405 -

**[ترجمه]

أَقُول

سَیَأْتِی فِی بَابِ مَوَاعِظِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: أَنَّهُ سَأَلَ عَنْهُ رَجُلٌ أَیُّ الْأَعْمَالِ أَحَبُّ إِلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ قَالَ انْتِظَارُ الْفَرَجِ.

**[ترجمه]در باب «مواعظ امیرالمؤمنین» خواهد آمد (در جلد هفدهم بحار) که مردی از آن حضرت پرسید: «کدام عمل نزد خدا محبوب تر است؟» فرمود:«انتظار فرج.»

**[ترجمه]

«4»

ج، [الإحتجاج] عَنْ أَبِی حَمْزَةَ الثُّمَالِیِّ عَنْ أَبِی خَالِدٍ الْکَابُلِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ علیهما السلام قَالَ: تَمْتَدُّ الْغَیْبَةُ بِوَلِیِّ اللَّهِ الثَّانِی عَشَرَ مِنْ أَوْصِیَاءِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ الْأَئِمَّةِ بَعْدَهُ یَا أَبَا خَالِدٍ إِنَّ أَهْلَ زَمَانِ غَیْبَتِهِ الْقَائِلُونَ بِإِمَامَتِهِ الْمُنْتَظِرُونَ لِظُهُورِهِ أَفْضَلُ أَهْلِ کُلِّ زَمَانٍ

لِأَنَّ اللَّهَ تَعَالَی ذِکْرُهُ أَعْطَاهُمْ مِنَ الْعُقُولِ وَ الْأَفْهَامِ وَ الْمَعْرِفَةِ مَا صَارَتْ بِهِ الْغَیْبَةُ عِنْدَهُمْ بِمَنْزِلَةِ الْمُشَاهَدَةِ وَ جَعَلَهُمْ فِی ذَلِکَ الزَّمَانِ بِمَنْزِلَةِ الْمُجَاهِدِینَ بَیْنَ یَدَیْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله بِالسَّیْفِ أُولَئِکَ الْمُخْلَصُونَ حَقّاً وَ شِیعَتُنَا صِدْقاً وَ الدُّعَاةُ إِلَی دِینِ اللَّهِ سِرّاً وَ جَهْراً وَ قَالَ علیه السلام انْتِظَارُ الْفَرَجِ مِنْ أَعْظَمِ الْفَرَجِ.

**[ترجمه]احتجاج: امام زین العابدین علیه السلام فرمود: «غیبت به وسیله دوازدهمی از جانشینان رسول خدا صلی الله علیه و آله و امامان بعد از او ممتد می شود. ای ابو خالد! مردم زمان او که معتقد به امامت وی می باشند و منتظر ظهور او هستند، از مردم تمام زمان ها بهترند، زیرا خداوند عقل و فهمی به آنها داده که غیبت در نزد آنها حکم مشاهده را دارد! خداوند آنها را در آن زمان مثل کسانی می داند که با شمشیر در پیش روی پیغمبر (علیه دشمنان دین) پیکار کرده اند. آنها مخلصان حقیقی و شیعیان راستگوی ما هستند که مردم را به طور آشکار و نهان به دین خدا می خوانند.» و هم فرمود: «انتظار فرج از بزرگ ترین فرج هاست.» - . احتجاج: 318 -

**[ترجمه]

«5»

ما، [الأمالی] للشیخ الطوسی الْمُفِیدُ عَنِ ابْنِ قُولَوَیْهِ عَنِ الْکُلَیْنِیِّ عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الْیَقْطِینِیِّ عَنْ یُونُسَ عَنْ عَمْرِو بْنِ شِمْرٍ عَنْ جَابِرٍ قَالَ: دَخَلْنَا عَلَی أَبِی جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ

ص: 122

عَلِیٍّ علیه السلام وَ نَحْنُ جَمَاعَةٌ بَعْدَ مَا قَضَیْنَا نُسُکَنَا فَوَدَّعْنَاهُ وَ قُلْنَا لَهُ أَوْصِنَا یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ فَقَالَ لِیُعِنْ قَوِیُّکُمْ ضَعِیفَکُمْ وَ لْیَعْطِفْ غَنِیُّکُمْ عَلَی فَقِیرِکُمْ وَ لْیَنْصَحِ الرَّجُلُ أَخَاهُ کَنُصْحِهِ لِنَفْسِهِ وَ اکْتُمُوا أَسْرَارَنَا وَ لَا تَحْمِلُوا النَّاسَ عَلَی أَعْنَاقِنَا وَ انْظُرُوا أَمْرَنَا وَ مَا جَاءَکُمْ عَنَّا فَإِنْ وَجَدْتُمُوهُ فِی الْقُرْآنِ مُوَافِقاً فَخُذُوا بِهِ وَ إِنْ لَمْ تَجِدُوا مُوَافِقاً فَرُدُّوهُ وَ إِنِ اشْتَبَهَ الْأَمْرُ عَلَیْکُمْ فَقِفُوا عِنْدَهُ وَ رُدُّوهُ إِلَیْنَا حَتَّی نَشْرَحَ لَکُمْ مِنْ ذَلِکَ مَا شُرِحَ لَنَا فَإِذَا کُنْتُمْ کَمَا أَوْصَیْنَاکُمْ وَ لَمْ تَعَدَّوْا إِلَی غَیْرِهِ فَمَاتَ مِنْکُمْ مَیِّتٌ قَبْلَ أَنْ یَخْرُجَ قَائِمُنَا کَانَ شَهِیداً وَ مَنْ أَدْرَکَ قَائِمَنَا فَقُتِلَ مَعَهُ کَانَ لَهُ أَجْرُ شَهِیدَیْنِ وَ مَنْ قَتَلَ بَیْنَ یَدَیْهِ عَدُوّاً لَنَا کَانَ لَهُ أَجْرُ عِشْرِینَ شَهِیداً.

**[ترجمه]امالی: جابر جعفی می گوید: بعد از خاتمه اعمال حج، با جمعی به خدمت امام محمد باقر علیه السلام رسیدیم و با حضرتش وداع کرده و عرض کردیم: «یابن رسول اللَّه! وصیتی به ما بفرمایید.» فرمود: «اقویای شما به ضعفا کمک کنند؛ اغنیای شما از فقرا دلجویی کنند و هر مردی از شما، برادر دینی اش را مانند خود نصیحت کند (آنچه برای خود می خواهد، برای او نیز بخواهد) و اسرار ما را از نااهلان مخفی دارید، و مردم را بر گردن های ما مسلط نکنید.

به گفته های ما و آنچه از ما به شما می رسانند توجه کنید، اگر دیدید موافق قرآن است، آن را بپذیرید و چنانچه آن را موافق قرآن نیافتید، از نظر بیندازید. و اگر مطلب بر شما مشتبه گشت، درباره آن تصمیمی نگیرید و آن را به ما عرضه دارید تا همان طور که برای شما بیان کرده اند تشریح کنیم. اگر شما چنین بودید که به شما سفارش کرده ایم و از این حدود تجاوز نکنید و پیش از ظهور قائم ما کسی از شما بمیرد، شهید از دنیا رفته است. و هر کس قائم ما را درک کند و در رکاب او کشته شود، ثواب دو شهید را دارد، و هر کس در رکاب او یکی از دشمنان ما را به قتل رساند، ثواب بیست شهید را خواهد داشت.» - . امالی طوسی: 231 -

**[ترجمه]

«6»

ک، [إکمال الدین] مع، [معانی الأخبار] الْمُظَفَّرُ الْعَلَوِیُّ عَنِ ابْنِ الْعَیَّاشِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ أَحْمَدَ عَنِ الْعَمْرَکِیِّ الْبُوفَکِیِّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ فَضَّالٍ عَنْ مَرْوَانَ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام: طُوبَی لِمَنْ تَمَسَّکَ بِأَمْرِنَا فِی غَیْبَةِ قَائِمِنَا فَلَمْ یَزِغْ قَلْبُهُ بَعْدَ الْهِدَایَةِ فَقُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ وَ مَا طُوبَی قَالَ شَجَرَةٌ فِی الْجَنَّةِ أَصْلُهَا فِی دَارِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام وَ لَیْسَ مِنْ مُؤْمِنٍ إِلَّا وَ فِی دَارِهِ غُصْنٌ مِنْ أَغْصَانِهَا وَ ذَلِکَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ طُوبی لَهُمْ وَ حُسْنُ مَآبٍ (1).

**[ترجمه]کمال الدین و معانی الاخبار:حضرت صادق علیه السلام فرمود: «طوبی برای کسی است که در غیبت قائم ما چنگ به گفتار ما زند و بعد از آنکه هدایت یافت، دلش از دین حق برنگردد.» من عرض کردم: «فدایت شوم! «طوبی» چیست؟» فرمود: «طوبی درختی است در بهشت که ریشه آن در خانه علی بن ابی طالب است و شاخه اش در خانه های مؤمنین. این است معنی آیه شریفه «طُوبی لَهُمْ وَ حُسْنُ مَآبٍ» - . رعد / 29 - ، {خوشا به حالشان، و خوش سرانجامی دارند.} - . کمال الدین: 335 و معانی الاخبار: 112 -

**[ترجمه]

«7»

ل، [الخصال] الْأَرْبَعُمِائَةِ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: انْتَظَرُوا الْفَرَجَ وَ لَا تَیْأَسُوا مِنْ رَوْحِ اللَّهِ فَإِنَّ أَحَبَّ الْأَعْمَالِ إِلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ انْتِظَارُ الْفَرَجِ.

وَ قَالَ علیه السلام: مُزَاوَلَةُ قَلْعِ الْجِبَالِ أَیْسَرُ مِنْ مُزَاوَلَةِ مُلْکٍ مُؤَجَّلٍ وَ اسْتَعِینُوا بِاللَّهِ وَ اصْبِرُوا إِنَّ الْأَرْضَ لِلَّهِ یُورِثُها مَنْ یَشاءُ مِنْ عِبادِهِ وَ الْعاقِبَةُ لِلْمُتَّقِینَ لَا تُعَاجِلُوا الْأَمْرَ قَبْلَ بُلُوغِهِ فَتَنْدَمُوا وَ لَا یَطُولَنَّ عَلَیْکُمُ الْأَمَدُ فَتَقْسُوَ قُلُوبُکُمْ.

وَ قَالَ علیه السلام: الْآخِذُ بِأَمْرِنَا مَعَنَا غَداً فِی حَظِیرَةِ الْقُدْسِ وَ الْمُنْتَظِرُ لِأَمْرِنَا کَالْمُتَشَحِّطِ بِدَمِهِ فِی سَبِیلِ اللَّهِ.

**[ترجمه]خصال:امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: «منتظر فرج (آل محمد صلی الله علیه و آله ) باشید و از رحمت خداوند نومید مشوید، زیرا که بهترین اعمال در نزد خداوند، انتظار فرج است.» و هم فرمود: «طاقت کندن کوه ها آسان تر از انتظار دولتی است که ظهورش به تأخیر افتاده است! از خداوند مدد بخواهید و صبر پیشه سازید که خداوند زمین خود را به بنده شایسته خود می سپارد و عاقبت نیک از آن پرهیزکاران است. پیش از رسیدن دولت حق، شتاب مکنید که پشیمان می شوید و مدت آن را دراز مشمارید که باعث قساوت دل هاتان می گردد.» و فرمود: «کسی که عشق به ظهور دولت ما را به دل گرفته است، در حظیرة القدس (مکان مقدس بهشت) با ما خواهد بود، و کسی که منتظر امر ماست، همچون شهیدی است که در راه خدا در خون خود غلتیده باشد.» - . خصال: 616 - 625 -

**[ترجمه]

«8»

یر، [بصائر الدرجات] ابْنُ مَعْرُوفٍ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَی عَنْ أَبِی الْجَارُودِ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله ذَاتَ یَوْمٍ وَ عِنْدَهُ جَمَاعَةٌ مِنْ أَصْحَابِهِ

ص: 123


1- 1. الرعد: 31. و الحدیث فی المعانی ص 112، کمال الدین ج 2 ص 27.

اللَّهُمَّ لَقِّنِی إِخْوَانِی مَرَّتَیْنِ فَقَالَ مَنْ حَوْلَهُ مِنْ أَصْحَابِهِ أَ مَا نَحْنُ إِخْوَانَکَ یَا رَسُولَ اللَّهِ فَقَالَ لَا إِنَّکُمْ أَصْحَابِی وَ إِخْوَانِی قَوْمٌ فِی آخِرِ الزَّمَانِ آمَنُوا وَ لَمْ یَرَوْنِی لَقَدْ عَرَّفَنِیهِمُ اللَّهُ بِأَسْمَائِهِمْ وَ أَسْمَاءِ آبَائِهِمْ مِنْ قَبْلِ أَنْ یُخْرِجَهُمْ مِنْ أَصْلَابِ آبَائِهِمْ وَ أَرْحَامِ أُمَّهَاتِهِمْ لَأَحَدُهُمْ أَشَدُّ بَقِیَّةً عَلَی دِینِهِ مِنْ خَرْطِ الْقَتَادِ فِی اللَّیْلَةِ الظَّلْمَاءِ أَوْ کَالْقَابِضِ عَلَی جَمْرِ الْغَضَا أُولَئِکَ مَصَابِیحُ الدُّجَی یُنْجِیهِمُ اللَّهُ مِنْ کُلِّ فِتْنَةٍ غَبْرَاءَ مُظْلِمَةٍ.

**[ترجمه]بصائر الدرجات: امام محمد باقر علیه السلام روایت کرده است که پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله روزی در مجمعی از اصحاب دو بار فرمود: «خداوندا! برادران مرا به من بنمایان.» اصحاب عرضکردند: «یا رسول اللَّه! مگر ما برادران شما نیستیم؟» فرمود: «نه! شما اصحاب من هستید. برادران من مردمی در آخرالزمان هستند که به من ایمان می آورند، با اینکه مرا ندیده اند. خداوند آنها را با نام و نام پدرانشان، پیش از آنکه از صلب پدران و رحم مادرانشان بیرون بیایند، به من شناسانده است.ثابت ماندن یکی از آنها بر دین خود، از صاف کردن درخت خاردار (قتاد) با دست در شب ظلمانی، دشوارتر است. و یا مانند کسی است که پاره ای از آتش چوب درخت «غضا» را در دست نگهدارد. آنها چراغ های شب تار می باشند؛ پروردگار آنان را از هر فتنه تیره و تاری نجات می دهد.» - . بصائر الدرجات 2: 93 -

**[ترجمه]

«9»

ک، [إکمال الدین] ابْنُ الْمُتَوَکِّلِ عَنْ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارِ عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنْ عُمَرَ بْنِ عَبْدِ الْعَزِیزِ عَنْ غَیْرِ وَاحِدٍ عَنْ دَاوُدَ بْنِ کَثِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ هُدیً لِلْمُتَّقِینَ الَّذِینَ یُؤْمِنُونَ بِالْغَیْبِ قَالَ مَنْ أَقَرَّ بِقِیَامِ الْقَائِمِ أَنَّهُ حَقٌّ.

**[ترجمه]کمال الدین: حضرت صادق علیه السلام در تفسیر این آیه شریفه: «هُدیً لِلْمُتَّقِینَ الَّذِینَ یُؤْمِنُونَ بِالْغَیْبِ» - . بقره / 2 - 3 - ، {مایه هدایت تقوا پیشگان است آنان که به غیب ایمان می آورند} فرمود: «آنها که ایمان به غیب می آورند، کسانی هستند که اعتقاد به قیام قائم آل محمد صلی الله علیه و آله دارند.» - . کمال الدین: 29 -

**[ترجمه]

«10»

ک، [إکمال الدین] الدَّقَّاقُ عَنِ الْأَسَدِیِّ عَنِ النَّخَعِیِّ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ یَحْیَی بْنِ أَبِی الْقَاسِمِ قَالَ: سَأَلْتُ الصَّادِقَ جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ علیهما السلام عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ الم ذلِکَ الْکِتابُ لا رَیْبَ فِیهِ هُدیً لِلْمُتَّقِینَ الَّذِینَ یُؤْمِنُونَ بِالْغَیْبِ فَقَالَ الْمُتَّقُونَ شِیعَةُ عَلِیٍّ علیه السلام وَ الْغَیْبُ فَهُوَ الْحُجَّةُ الْغَائِبُ وَ شَاهِدُ ذَلِکَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ وَ یَقُولُونَ لَوْ لا أُنْزِلَ عَلَیْهِ آیَةٌ مِنْ رَبِّهِ فَقُلْ إِنَّمَا الْغَیْبُ لِلَّهِ فَانْتَظِرُوا إِنِّی مَعَکُمْ مِنَ الْمُنْتَظِرِینَ (1) فَأَخْبَرَ عَزَّ وَ جَلَّ أَنَّ الْآیَةَ هِیَ الْغَیْبُ وَ الْغَیْبُ هُوَ الْحُجَّةُ وَ تَصْدِیقُ ذَلِکَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ وَ جَعَلْنَا ابْنَ مَرْیَمَ وَ أُمَّهُ آیَةً(2) یَعْنِی حُجَّةً.

**[ترجمه]کمال الدین: یحیی بن ابوالقاسم می گوید: از حضرت صادق علیه السلام معنی این آیه شریفه را پرسیدم: «الم ذلِکَ الْکِتابُ لا رَیْبَ فِیهِ هُدیً لِلْمُتَّقِینَ، الَّذِینَ یُؤْمِنُونَ بِالْغَیْبِ»، {الف،لام،میم. این است کتابی که در [حقانیت] آن هیچ تردیدی نیست [و] مایه هدایت تقوا پیشگان است آنان که به غیب ایمان می آورند.} فرمود: «(متقین) شیعیان علی علیه السلام و (غیب)، حجت غایب است.»

آنگاه صدوق می گوید: دلیل آن، این آیه است: «وَ یَقُولُونَ لَوْ لا أُنْزِلَ عَلَیْهِ آیَةٌ مِنْ رَبِّهِ فَقُلْ إِنَّمَا الْغَیْبُ لِلَّهِ فَانْتَظِرُوا إِنِّی مَعَکُمْ مِنَ الْمُنْتَظِرِینَ»، {و می گویند: «چرا معجزه ای از جانب پروردگارش بر او نازل نمی شود؟» بگو: «غیب فقط به خدا اختصاص دارد. پس منتظر باشید که من هم با شما از منتظرانم.} - . یونس / 20 -

زیرا خداوند در اینجا خبر می دهد که آن آیه (و علامت که مردم می خواستند)، عبارت از «غیب» است و غیب هم «حجت» می باشد. مصداق آن، این آیه است: «وَ جَعَلْنَا ابْنَ مَرْیَمَ وَ أُمَّهُ آیَةً» - . مومنون / 50 - ، { وپسر مریم و مادرش را نشانه ای گردانیدیم}، منظور حجت است. - . کمال الدین: 29 -

**[ترجمه]

بیان

قوله و شاهد ذلک کلام الصدوق رحمه الله (3).

ص: 124


1- 1. یونس: 20، و عند ذلک ینتهی الخبر، راجع کمال الدین ج 2 ص 10 و قد أخرجه المصنّف فیما سبق کذلک راجع ج 51 ص 52.
2- 2. المؤمنون: 51.
3- 3. بل هو من کلام الصادق علیه السلام و انما یبتدئ کلام الصدوق من قوله: فأخبر عزّ و جلّ إلخ.

**[ترجمه]عبارت «و شاهد ذلک»، کلام صدوق رحمه الله است.

**[ترجمه]

«11»

ک، [إکمال الدین] ابْنُ عُبْدُوسٍ عَنِ ابْنِ قُتَیْبَةَ عَنْ حَمْدَانَ بْنِ سُلَیْمَانَ عَنِ ابْنِ بَزِیعٍ عَنْ صَالِحِ بْنِ عُقْبَةَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الْبَاقِرِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: أَفْضَلُ الْعِبَادَةِ انْتِظَارُ الْفَرَجِ.

**[ترجمه]کمال الدین: حضرت امام محمد باقر از پدران بزرگوارش علیهم السلام نقل کرده است که پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمود: «بهترین عبادت ها انتظار فرج (آل محمد صلی الله علیه و آله ) است.» - . کمال الدین: 272 -

**[ترجمه]

«12»

ک، [إکمال الدین] مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الشَّاهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ خَالِدٍ الْخَالِدِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ صَالِحٍ التَّمِیمِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ حَاتِمٍ الْقَطَّانِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عَمْرٍو عَنِ الصَّادِقِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ: قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله لِعَلِیٍّ علیه السلام یَا عَلِیُّ وَ اعْلَمْ أَنَّ أَعْظَمَ النَّاسِ یَقِیناً-(1)

قَوْمٌ یَکُونُونَ فِی آخِرِ الزَّمَانِ لَمْ یَلْحَقُوا النَّبِیَّ وَ حُجِبَ عَنْهُمُ الْحُجَّةُ فَآمَنُوا بِسَوَادٍ فِی بَیَاضٍ.

**[ترجمه]کمال الدین: حضرت صادق از پدرانش علیهم السلام روایت کرده است که پیغمبر صلی الله علیه و آله به امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: «یا علی! آنها که بیش از همه در امور دینی یقین دارند، مردمی در آخرالزمان می باشند که پیغمبر را ندیده اند و حجت خدا هم از نظر آنها پنهان گردیده است.با این حال به وسیله سیاهی که در سفیدی است (یعنی سطور کتاب های دینی، خواه قرآن و خواه اخبار) ایمان می آورند.» - . کمال الدین: 273 -

**[ترجمه]

«13»

ک، [إکمال الدین] الْهَمْدَانِیُّ عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ بِسْطَامَ بْنِ مُرَّةَ عَنْ عَمْرِو بْنِ ثَابِتٍ قَالَ قَالَ سَیِّدُ الْعَابِدِینَ علیه السلام: مَنْ ثَبَتَ عَلَی وَلَایَتِنَا فِی غَیْبَةِ قَائِمِنَا أَعْطَاهُ اللَّهُ أَجْرَ أَلْفِ شَهِیدٍ مِثْلِ شُهَدَاءِ بَدْرٍ وَ أُحُدٍ.

دَعَوَاتُ الرَّاوَنْدِیِّ،: مِثْلَهُ وَ فِیهِ مَنْ مَاتَ عَلَی مُوَالاتِنَا.

**[ترجمه]کمال الدین: امام زین العابدین علیه السلام فرمود: «هر کس در غیبت قائم ما بر دوستی ما ثابت بماند، خداوند ثواب هزار شهید امثال شهدای جنگ بدر و احد را به وی عطا می فرماید.» - . کمال الدین: 302 -

در دعوات راوندی هم این روایت آمده است جز اینکه در آنجا می گوید : «هر کس بر دوستی ما بمیرد». - . دعوات راوندی: 327 -

**[ترجمه]

«14»

سن، [المحاسن] السِّنْدِیُ (2)

عَنْ جَدِّهِ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام مَا تَقُولُ فِیمَنْ مَاتَ عَلَی هَذَا الْأَمْرِ مُنْتَظِراً لَهُ قَالَ هُوَ بِمَنْزِلَةِ مَنْ کَانَ مَعَ الْقَائِمِ فِی فُسْطَاطِهِ ثُمَّ سَکَتَ هُنَیْئَةً ثُمَّ قَالَ هُوَ کَمَنْ کَانَ مَعَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله.

**[ترجمه]محاسن برقی: «سندی» از جدش نقل می کند که به حضرت صادق علیه السلام عرض کردم: «چه می فرماییددرباره کسی که در حال انتظار ظهور قائم شما بمیرد؟» فرمود: «او مثل کسی است که با قائم در خیمه اش باشد.» سپس حضرت لحظه ای سکوت کرد. آنگاه فرمود: «او مانند کسی است که با پیغمبر صلی الله علیه و آله بوده است.» - . محاسن برقی: 277 -

**[ترجمه]

«15»

سن، [المحاسن] ابْنُ فَضَّالٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ عُقْبَةَ عَنْ مُوسَی النُّمَیْرِیِّ عَنْ عَلَاءِ بْنِ سَیَابَةَ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: مَنْ مَاتَ مِنْکُمْ عَلَی هَذَا الْأَمْرِ مُنْتَظِراً لَهُ کَانَ کَمَنْ کَانَ فِی فُسْطَاطِ الْقَائِمِ علیه السلام.

ک، [إکمال الدین] المظفر العلوی عن ابن العیاشی عن أبیه عن جعفر بن أحمد

ص: 125


1- 1. فی المصدر المطبوع ج 1 ص 405:« و اعلم أن أعجب الناس ایمانا و أعظمهم یقینا» الخ فراجع.
2- 2. فی المصدر المطبوع« عنه، عن السندی» و هکذا فیما یأتی فی صدر الاسناد و انما اسقطه المصنّف قدّس سرّه لانه من کلام الرواة و الضمیر یرجع الی مؤلف المحاسن أبی جعفر أحمد بن أبی عبد اللّه محمّد بن خالد البرقی، راجع المحاسن ص 172- 174.

عن العمرکی عن ابن فضال عن ثعلبة عن النمیری: مثله- نی، [الغیبة] للنعمانی علی بن أحمد عن عبید الله بن موسی عن أحمد بن الحسن عن علی بن عقبة: مثله.

**[ترجمه]محاسن برقی: حضرت صادق علیه السلام فرمود: «کسی که منتظر ظهور قائم باشد و بر این عقیده بمیرد، مانند کسی است که در خیمه قائم علیه السلام می باشد.» - . محاسن برقی: 277 -

در کمال الدین و غیبت نعمانی هم این روایت با اسناد دیگر آمده است. - . کمال الدین: 584 -

**[ترجمه]

«16»

سن، [المحاسن] ابْنُ فَضَّالٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ عُقْبَةَ عَنْ عُمَرَ بْنِ أَبَانٍ الْکَلْبِیِّ عَنْ عَبْدِ الْحَمِیدِ الْوَاسِطِیِّ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام أَصْلَحَکَ اللَّهُ وَ اللَّهِ لَقَدْ تَرَکْنَا أَسْوَاقَنَا انْتِظَاراً لِهَذَا الْأَمْرِ حَتَّی أَوْشَکَ الرَّجُلُ مِنَّا یَسْأَلُ فِی یَدَیْهِ فَقَالَ یَا عَبْدَ الْحَمِیدِ أَ تَرَی مَنْ حَبَسَ نَفْسَهُ عَلَی اللَّهِ لَا یَجْعَلُ اللَّهُ لَهُ مَخْرَجاً بَلَی وَ اللَّهِ لَیَجْعَلَنَّ اللَّهُ لَهُ مَخْرَجاً رَحِمَ اللَّهُ عَبْداً حَبَسَ نَفْسَهُ عَلَیْنَا رَحِمَ اللَّهُ عَبْداً أَحْیَا أَمْرَنَا قَالَ قُلْتُ فَإِنْ مِتُّ قَبْلَ أَنْ أُدْرِکَ الْقَائِمَ فَقَالَ الْقَائِلُ مِنْکُمْ إِنْ أَدْرَکْتُ الْقَائِمَ مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ نَصَرْتُهُ کَالْمُقَارِعِ مَعَهُ بِسَیْفِهِ وَ الشَّهِیدُ مَعَهُ لَهُ شَهَادَتَانِ.

ک، [إکمال الدین] الْمُظَفَّرُ الْعَلَوِیُّ عَنِ ابْنِ الْعَیَّاشِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ أَحْمَدَ عَنِ الْعَمْرَکِیِّ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ ثَعْلَبَةَ عَنْ عُمَرَ بْنِ أَبَانٍ عَنْ عَبْدِ الْحَمِیدِ: مِثْلَهُ وَ فِیهِ کَالْمُقَارِعِ بِسَیْفِهِ بَلْ کَالشَّهِیدِ مَعَهُ.

**[ترجمه]محاسن برقی: عبدالحمید واسطی می گوید: به امام محمد باقر علیه السلام عرض کردم: «آقا! به خدا قسم دکان های خود را به انتظار ظهور امام زمان علیه السلام رها کردیم، تا جایی که چیزی نمانده که از فقر و بیچارگی دست تکدی پیش مردم دراز کنیم.» فرمود: «ای عبدالحمید! آیا گمان می کنی که اگر کسی خود را وقف راه خدا کند، خداوند راه روزی را به روی او نمی گشاید؟ آری واللَّه! خداوند حتما درِ رحمت خود را به روی او خواهد گشود. خدا رحمت کند کسی را که خود را در اختیار ما گذاشته است. خدا رحمت کند آن کس را که امر ما را زنده نگه دارد.» عرض کردم: «اگر من پیش از آنکه به شرف ملاقات قائم شما فائز گردم بمیرم، چگونه خواهم بود؟» فرمود: «هر کدام از شما که می گوید«اگر قائم آل محمد را ببینم به یاری او برمی خیزم»، مانند کسی است که در رکاب او شمشیر بزند و کسی که در رکاب وی شهید شود، مثل این است که دو بار شهید شده است.» - . محاسن برقی: 277 -

این روایت در کمال الدین به سند دیگر هم نقل شده، با این فرق که می گوید : «مثل کسی است که در رکاب او شمشیر زند، بلکه مثل کسی است که با وی شهید شود.»

**[ترجمه]

«17»

سن، [المحاسن] ابْنُ مَحْبُوبٍ عَنْ عَمْرِو بْنِ أَبِی الْمِقْدَامِ عَنْ مَالِکِ بْنِ أَعْیَنَ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: إِنَّ الْمَیِّتَ مِنْکُمْ عَلَی هَذَا الْأَمْرِ بِمَنْزِلَةِ الضَّارِبِ بِسَیْفِهِ فِی سَبِیلِ اللَّهِ.

**[ترجمه]محاسن برقی: حضرت صادق علیه السلام فرمود: «اگر کسی از شما بر این عقیده (انتظار قیام امام زمان علیه السلام ) بمیرد، مانند این است که در راه خدا شمشیر زده است.» - . محاسن برقی: 277 -

**[ترجمه]

«18»

سن، [المحاسن] عَلِیُّ بْنُ النُّعْمَانِ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ وَ غَیْرِهِ عَنِ الْفَیْضِ بْنِ الْمُخْتَارِ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ: مَنْ مَاتَ مِنْکُمْ وَ هُوَ مُنْتَظِرٌ لِهَذَا الْأَمْرِ کَمَنْ هُوَ مَعَ الْقَائِمِ فِی فُسْطَاطِهِ قَالَ ثُمَّ مَکَثَ هُنَیْئَةً ثُمَّ قَالَ لَا بَلْ کَمَنْ قَارَعَ مَعَهُ بِسَیْفِهِ ثُمَّ قَالَ لَا وَ اللَّهِ إِلَّا کَمَنِ اسْتُشْهِدَ مَعَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله.

**[ترجمه]محاسن برقی: فیض بن مختار می گوید: از حضرت صادق علیه السلام شنیدم که می فرمود: «هر کس از شما بمیرد در حالی که منتظر ظهور قائم آل محمد صلوات الله علیهم اجمعین باشد، مثل کسی است که با قائم علیه السلام در خیمه اش باشد.» سپس لحظه ای سکوت کرد و آنگاه فرمود: «نه! بلکه مانند کسی است که در

رکاب او شمشیر زده است.» بعد از آن فرمود: «نه به خدا! بدانید که او همچون کسی است که در رکاب پیغمبر صلی الله علیه و آله به عزّت شهادت نائل گشته است.» - . محاسن برقی: 278 -

**[ترجمه]

«19»

غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی أَحْمَدُ بْنُ إِدْرِیسَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ أَبِی الْعَلَاءِ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: لَمَّا دَخَلَ سَلْمَانُ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ الْکُوفَةَ وَ نَظَرَ إِلَیْهَا ذَکَرَ مَا یَکُونُ مِنْ بَلَائِهَا حَتَّی ذَکَرَ مُلْکَ بَنِی أُمَیَّةَ وَ الَّذِینَ مِنْ بَعْدِهِمْ ثُمَّ قَالَ فَإِذَا کَانَ ذَلِکَ فَالْزَمُوا أَحْلَاسَ

ص: 126

بُیُوتِکُمْ حَتَّی یَظْهَرَ الطَّاهِرُ بْنُ الطَّاهِرِ الْمُطَهَّرِ ذُو الْغَیْبَةِ الشَّرِیدُ الطَّرِیدُ.

**[ترجمه]غیبت طوسی: حضرت صادق علیه السلام فرمود: «موقعی که سلمان رضی اللَّه عنه وارد کوفه شد و به آن شهر نظر افکند، مصیبت های کوفه را که بعدها می باید پدید آید برای مردم بیان کرد. حتی (فجایع) سلطنت بنی امیه و خلفای بعد از آنها را نیز ذکر کرد و آنگاه گفت: «چون کار به اینجا کشید، با گلیم های خانه خود به سر برید تا وقتی که پاک نهاد، پسر پاکزاد پاکیزه سرشت که غیبت می کند و از وطن و بستگانش دور می ماند، آشکار شود.» - . غیبت طوسی: 163 -

**[ترجمه]

«20»

ک، [إکمال الدین] الْمُظَفَّرُ الْعَلَوِیُّ عَنِ ابْنِ الْعَیَّاشِیِّ وَ حَیْدَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ مَعاً عَنِ الْعَیَّاشِیِّ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ هِشَامٍ اللُّؤْلُؤِیِّ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ عَمَّارٍ السَّابَاطِیِّ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام الْعِبَادَةُ مَعَ الْإِمَامِ مِنْکُمُ الْمُسْتَتِرِ فِی السِّرِّ فِی دَوْلَةِ الْبَاطِلِ أَفْضَلُ أَمِ الْعِبَادَةُ فِی ظُهُورِ الْحَقِّ وَ دَوْلَتِهِ مَعَ الْإِمَامِ الظَّاهِرِ مِنْکُمْ فَقَالَ یَا عَمَّارُ الصَّدَقَةُ فِی السِّرِّ وَ اللَّهِ أَفْضَلُ مِنَ الصَّدَقَةِ فِی الْعَلَانِیَةِ وَ کَذَلِکَ عِبَادَتُکُمْ فِی السِّرِّ مَعَ إِمَامِکُمُ الْمُسْتَتِرِ فِی دَوْلَةِ الْبَاطِلِ أَفْضَلُ لِخَوْفِکُمْ مِنْ عَدُوِّکُمْ فِی دَوْلَةِ الْبَاطِلِ وَ حَالِ الْهُدْنَةِ مِمَّنْ یَعْبُدُ اللَّهَ فِی ظُهُورِ الْحَقِّ مَعَ الْإِمَامِ الظَّاهِرِ فِی دَوْلَةِ الْحَقِّ وَ لَیْسَ الْعِبَادَةُ مَعَ الْخَوْفِ فِی دَوْلَةِ الْبَاطِلِ مِثْلَ الْعِبَادَةِ مَعَ الْأَمْنِ فِی دَوْلَةِ الْحَقِّ اعْلَمُوا أَنَّ مَنْ صَلَّی مِنْکُمْ صَلَاةً فَرِیضَةً وُحْدَاناً مُسْتَتِراً بِهَا مِنْ عَدُوِّهِ فِی وَقْتِهَا فَأَتَمَّهَا کَتَبَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَهُ بِهَا خَمْساً وَ عِشْرِینَ صَلَاةً فَرِیضَةً وَحْدَانِیَّةً وَ مَنْ صَلَّی مِنْکُمْ صَلَاةً نَافِلَةً فِی وَقْتِهَا فَأَتَمَّهَا کَتَبَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَهُ بِهَا عَشْرَ صَلَوَاتٍ نَوَافِلَ وَ مَنْ عَمِلَ مِنْکُمْ حَسَنَةً کَتَبَ اللَّهُ لَهُ بِهَا عِشْرِینَ حَسَنَةً وَ یُضَاعِفُ اللَّهُ تَعَالَی حَسَنَاتِ الْمُؤْمِنِ مِنْکُمْ إِذَا أَحْسَنَ أَعْمَالَهُ وَ دَانَ اللَّهَ بِالتَّقِیَّةِ عَلَی دِینِهِ وَ عَلَی إِمَامِهِ وَ عَلَی نَفْسِهِ وَ أَمْسَکَ مِنْ لِسَانِهِ أَضْعَافاً مُضَاعَفَةً کَثِیرَةً إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ کَرِیمٌ قَالَ فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ قَدْ رَغَّبْتَنِی فِی الْعَمَلِ وَ حَثَثْتَنِی عَلَیْهِ وَ لَکِنِّی أُحِبُّ أَنْ أَعْلَمَ کَیْفَ صِرْنَا نَحْنُ الْیَوْمَ أَفْضَلَ أَعْمَالًا مِنْ أَصْحَابِ الْإِمَامِ مِنْکُمُ الظَّاهِرِ فِی دَوْلَةِ الْحَقِّ وَ نَحْنُ وَ هُمْ عَلَی دِینٍ وَاحِدٍ وَ هُوَ دِینُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَقَالَ إِنَّکُمْ سَبَقْتُمُوهُمْ إِلَی الدُّخُولِ فِی دِینِ اللَّهِ وَ إِلَی الصَّلَاةِ وَ الصَّوْمِ وَ الْحَجِّ وَ إِلَی کُلَّ فِقْهٍ وَ خَیْرٍ وَ إِلَی عِبَادَةِ اللَّهِ سِرّاً مِنْ عَدُوِّکُمْ مَعَ الْإِمَامِ الْمُسْتَتِرِ مُطِیعُونَ لَهُ صَابِرُونَ مَعَهُ مُنْتَظِرُونَ لِدَوْلَةِ الْحَقِّ خَائِفُونَ عَلَی إِمَامِکُمْ وَ عَلَی أَنْفُسِکُمْ مِنَ الْمُلُوکِ تَنْظُرُونَ إِلَی حَقِّ إِمَامِکُمْ وَ حَقِّکُمْ فِی أَیْدِی الظَّلَمَةِ قَدْ مَنَعُوکُمْ ذَلِکَ وَ اضْطَرُّوکُمْ إِلَی جَذْبِ الدُّنْیَا وَ طَلَبِ الْمَعَاشِ مَعَ الصَّبْرِ عَلَی دِینِکُمْ وَ عِبَادَتِکُمْ وَ طَاعَةِ رَبِّکُمْ وَ الْخَوْفِ مِنْ عَدُوِّکُمْ فَبِذَلِکَ ضَاعَفَ اللَّهُ أَعْمَالَکُمْ فَهَنِیئاً لَکُمْ هَنِیئاً.

ص: 127

قَالَ فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ فَمَا نَتَمَنَّی إِذًا أَنْ نَکُونَ مِنْ أَصْحَابِ الْقَائِمِ علیه السلام فِی ظُهُورِ الْحَقِّ وَ نَحْنُ الْیَوْمَ فِی إِمَامَتِکَ وَ طَاعَتِکَ أَفْضَلُ أَعْمَالًا مِنْ أَعْمَالِ أَصْحَابِ دَوْلَةِ الْحَقِّ فَقَالَ سُبْحَانَ اللَّهِ أَ مَا تُحِبُّونَ أَنْ یُظْهِرَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ الْحَقَّ وَ الْعَدْلَ فِی الْبِلَادِ وَ یُحْسِنَ حَالَ عَامَّةِ النَّاسِ وَ یَجْمَعَ اللَّهُ الْکَلِمَةَ وَ یُؤَلِّفَ بَیْنَ الْقُلُوبِ الْمُخْتَلِفَةِ وَ لَا یُعْصَی اللَّهُ فِی أَرْضِهِ وَ یُقَامَ حُدُودُ اللَّهِ فِی خَلْقِهِ وَ یُرَدَّ الْحَقُّ إِلَی أَهْلِهِ فَیُظْهِرُوهُ حَتَّی لَا یَسْتَخْفِیَ بِشَیْ ءٍ مِنَ الْحَقِّ مَخَافَةَ أَحَدٍ مِنَ الْخَلْقِ أَمَا وَ اللَّهِ یَا عَمَّارُ لَا یَمُوتُ مِنْکُمْ مَیِّتٌ عَلَی الْحَالِ الَّتِی أَنْتُمْ عَلَیْهَا إِلَّا کَانَ أَفْضَلَ عِنْدَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مِنْ کَثِیرٍ مِمَّنْ شَهِدَ بَدْراً وَ أُحُداً فَأَبْشِرُوا(1).

**[ترجمه]کمال الدین: عمار ساباطی می گوید: به حضرت صادق علیه السلام عرض کردم: «ثواب عبادت پنهانی در دولت باطل، با امامی از شما که مقام امامتش از نظر مردم پوشیده است، بیشتر است یا عبادتی که به طور آشکار در ظهوردولت حق و حکومت امام ظاهر می کنند؟» حضرت فرمود: «ای عمار! بخشش پنهانی بهتر از بخشش آشکار است. همچنین عبادت پنهانی شما در دولت باطل، با امامی که (از ترس دشمن) مخفی گردیده، ثوابش بیشتر از عبادتی است که در دولت حق با امام ظاهر کرده می شود. زیرا در دولت باطل، شما از دشمنان خود بیمناک هستید و مسلم است که عبادت با ترس و هراس در دولت باطل، با عبادت مطمئن در دولت حق قابل مقایسه نیست .

بدانید هر کس از شما که یک نماز واجبی را از ترس دشمن در پنهانی و به طور تنهایی در اول وقت بگذارد و آن را تمام کند، خداوند ثواب بیست و پنج نماز واجب منفرد برای او می نویسد. و هر کس یک نماز مستحبی را در وقتش بخواند و آن را تمام کند، خداوند ثواب ده نماز مستحبی برای او خواهد نوشت.و هر کس از شما یک کار نیک انجام دهد، خداوند در عوض ثواب بیست کار نیک برای او بنویسد. هر وقت شخص با ایمانی از شما (شیعیان) حسن عمل داشته باشد و با تقیه کردن از دشمنان، به خدا نزدیک شود و دین و اعتقاد به امام خود و جان و زبانش را از هر گونه خطری و آلودگی حفظ کند، خداوند به میزان زیاد بر ثواب اعمال وی می افزاید، زیرا خداوند خوان کرم خود را گسترده است.»

عرض کردم: «قربانت گردم! شما با این بیان، رغبت و میل مرا به عبادت افزون فرمودید، ولی من می خواهم بدانم که چطور ثواب اعمال ما، از ثواب اعمال یاران امام ظاهر شما در دولت حق بیشتر است، با اینکه ما و آنها یک دین داریم و آنهم دین خداست؟»

حضرت فرمود: «شما در پذیرفتن دین خدا و نماز و روزه و حج و هر عمل و عبادتی به طور پنهانی، بر آنها پیشی گرفتید، با امامی که امامتش بر مردم پوشیده است به سر می برید و از وی پیروی می کنید و منتظر ظهور دولت حق هستید، در حالی که از سلاطین جور بر جان امام و خودتان خائف می باشید.نگاه می کنید به حق امام خود و حق خودتان که در دست ستمگران است و نگذاشته اند شما به آن برسید و شما را در امر دنیا و کسب معیشت مستأصل کرده اند، مع هذا شما با صبر و عبادت و اطاعت پروردگار و ترس از دشمنان می گذرانید. به همین دلیل خداوند ثواب اعمال شما را افزون گردانیده است. پس خوش به حال شما!»

عرض کردم: «قربانت گردم! بنابراین آرزو نمی کنم که در ظهور دولت حق از اصحاب قائم علیه السلام باشم، زیرا ما در روزگار امامت شما به سر می بریم و با پیروی از شما (که با تقیه زندگی می کنید)، ثواب اعمال ما از ثواب اعمال آنها که در دولت حق هستند، بیشتر است.»

فرمود: «آیا دوست نمی دارید حق آشکار شود؛ عدالت در دنیا گسترش یابد؛ حال عموم مردم نیکو گردد؛ خداوند هدف ها را یکی کند و دل های پراکنده را با هم پیوند دهد؛ کسی در زمین خدا معصیت نکند؛ حدود الهی در میان مردم جاری گردد؛ حق به اهلش منتقل شود و صاحب حق آن را آشکار سازد تا آنکه از ترس کسی چیزی پوشیده نماند؟

ای عمار! به خدا قسم هر کس از شما با این عقیده که شما دارید بمیرد، از بسیاری از آنها که در جنگ بدر و احد حاضر بودند، افضل و بهتر است. پس مژده باد برشما!» - . کمال الدین: 585 -

**[ترجمه]

«21»

ک، [إکمال الدین] الْمُظَفَّرُ الْعَلَوِیُّ عَنِ ابْنِ الْعَیَّاشِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مَعْرُوفٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ بَشِیرٍ عَنْ مُوسَی بْنِ بَکْرٍ عَنْ مُحَمَّدٍ الْوَاسِطِیِّ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ: أَفْضَلُ أَعْمَالِ أُمَّتِی انْتِظَارُ الْفَرَجِ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ.

**[ترجمه]کمال الدین: از حضرت موسی بن جعفر، از پدران بزرگوارش علیهم السلام روایت شده است که پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمود: «بهترین عمل های امت من، انتظار فرج از جانب خدای عزوجل است.» - . همان -

**[ترجمه]

«22»

ک، [إکمال الدین] بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنِ الْعَیَّاشِیِّ عَنْ عِمْرَانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْحَمِیدِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْفُضَیْلِ عَنِ الرِّضَا علیه السلام قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ شَیْ ءٍ مِنَ الْفَرَجِ فَقَالَ أَ لَیْسَ انْتِظَارُ الْفَرَجِ مِنَ الْفَرَجِ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَقُولُ فَانْتَظِرُوا إِنِّی مَعَکُمْ مِنَ الْمُنْتَظِرِینَ (2).

ص: 128


1- 1. تری هذه الروایة و ما یلیها فی المصدر ج 2 ص 357 و 358 و قد رواها الکلینی فی الکافی ج 1 ص 334 فراجع.
2- 2. هذا الشطر من الآیة یوجد فی الأعراف: 70، و یونس: 20 و 102 و المراد ما فی یونس 20« وَ یَقُولُونَ لَوْ لا أُنْزِلَ عَلَیْهِ آیَةٌ مِنْ رَبِّهِ فَقُلْ إِنَّمَا الْغَیْبُ لِلَّهِ فَانْتَظِرُوا إِنِّی مَعَکُمْ مِنَ الْمُنْتَظِرِینَ» کما صرّح بذلک فی الحدیث السابق تحت الرقم 10، و لکن العیّاشیّ أخرجه فی ج 2 ص 138 عند قوله تعالی« فَهَلْ یَنْتَظِرُونَ إِلَّا مِثْلَ أَیَّامِ الَّذِینَ خَلَوْا مِنْ قَبْلِهِمْ قُلْ فَانْتَظِرُوا إِنِّی مَعَکُمْ مِنَ الْمُنْتَظِرِینَ»( یونس 102). و أخرجه تارة اخری عند قوله تعالی: وَ ارْتَقِبُوا إِنِّی مَعَکُمْ رَقِیبٌ( هود: 93). فراجع ج 2 ص 159 من العیّاشیّ.

شی، [تفسیر العیاشی] عن محمد بن الفضیل: مثله.

**[ترجمه]کمال الدین: محمد بن فضیل می گوید: از حضرت رضا علیه السلام پرسیدم: «فرج ما کی فرا می رسد؟» فرمود: «آیا انتظار فرج کشیدن، از فرج نیست؟ خداوند می فرماید: «فَانْتَظِرُوا إِنِّی مَعَکُمْ مِنَ الْمُنْتَظِرِینَ»،{انتظار برید که من [نیز] با شما از منتظرانم}. - . همان -

این روایت در تفسیر عیاشی هم آمده است. - . تفسیر عیاشی 2: 146 -

**[ترجمه]

«23»

ک، [إکمال الدین] بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنِ الْعَیَّاشِیِّ عَنْ خَلَفِ بْنِ حَامِدٍ عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنِ الْبَزَنْطِیِّ قَالَ قَالَ الرِّضَا علیه السلام: مَا أَحْسَنَ الصَّبْرَ وَ انْتِظَارَ الْفَرَجِ أَ مَا سَمِعْتَ قَوْلَ اللَّهِ تَعَالَی وَ ارْتَقِبُوا إِنِّی مَعَکُمْ رَقِیبٌ وَ قَوْلَهُ عَزَّ وَ جَلَ فَانْتَظِرُوا إِنِّی مَعَکُمْ مِنَ الْمُنْتَظِرِینَ فَعَلَیْکُمْ بِالصَّبْرِ فَإِنَّهُ إِنَّمَا یَجِی ءُ الْفَرَجُ عَلَی الْیَأْسِ فَقَدْ کَانَ الَّذِینَ مِنْ قَبْلِکُمْ أَصْبَرَ مِنْکُمْ.

شی، [تفسیر العیاشی] عن البزنطی: مثله (1).

**[ترجمه]کمال الدین: امام رضا علیه السلام فرمود: «چقدر صبر و انتظار فرج نیکوست! آیا قول خدای تعالی را نشنیدی که می فرماید: «وَارْتَقِبُوا إ ِنِّی مَعَکُمْ رَقیبٌ»، {و انتظار برید که من [هم] باشما منتظرم}؟ و می فرماید: «فَانْتَظِرُوا إِنِّی مَعَکُمْ مِنَ الْمُنْتَظِرِینَ» {انتظار برید که من [نیز] باشما از منتظرانم}؟ پس بر شما باد به صبر که فرج با یأس شما می آید و کسانی که قبل از شما بودند صابرتر از شما بودند.» - . کمال الدین: 584 -

این روایت در تفسیر عیاشی نیز آمده است. - . تفسیر عیاشی 2: 23 -

**[ترجمه]

«24»

ک، [إکمال الدین] عَلِیُّ بْنُ أَحْمَدَ عَنِ الْأَسَدِیِّ عَنِ النَّخَعِیِّ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنْ أَبِی إِبْرَاهِیمَ الْکُوفِیِّ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَکُنْتُ عِنْدَهُ إِذْ دَخَلَ أَبُو الْحَسَنِ مُوسَی بْنُ جَعْفَرٍ علیهما السلام وَ هُوَ غُلَامٌ فَقُمْتُ إِلَیْهِ وَ قَبَّلْتُ رَأْسَهُ وَ جَلَسْتُ فَقَالَ لِی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَا بَا إِبْرَاهِیمَ أَمَا إِنَّهُ صَاحِبُکَ مِنْ بَعْدِی أَمَا لَیَهْلِکَنَّ فِیهِ أَقْوَامٌ وَ یَسْعَدُ آخَرُونَ فَلَعَنَ اللَّهُ قَاتِلَهُ وَ ضَاعَفَ عَلَی رُوحِهِ الْعَذَابَ أَمَا لَیُخْرِجَنَّ اللَّهُ مِنْ صُلْبِهِ خَیْرَ أَهْلِ الْأَرْضِ فِی زَمَانِهِ بَعْدَ عَجَائِبَ تَمُرُّ بِهِ حَسَداً لَهُ وَ لَکِنَ اللَّهَ بالِغُ أَمْرِهِ وَ لَوْ کَرِهَ الْمُشْرِکُونَ یُخْرِجُ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی مِنْ صُلْبِهِ تَکْمِلَةَ اثْنَیْ عَشَرَ إِمَاماً مَهْدِیّاً اخْتَصَّهُمُ اللَّهُ بِکَرَامَتِهِ وَ أَحَلَّهُمْ دَارَ قُدْسِهِ الْمُنْتَظِرُ لِلثَّانِی عَشَرَ کَالشَّاهِرِ سَیْفَهُ بَیْنَ یَدَیْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَذُبُّ عَنْهُ فَدَخَلَ رَجُلٌ مِنْ مَوَالِی بَنِی أُمَیَّةَ فَانْقَطَعَ الْکَلَامُ وَ عُدْتُ إِلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام خَمْسَ عَشْرَةَ مَرَّةً أُرِیدُ اسْتِتْمَامَ الْکَلَامِ فَمَا قَدَرْتُ عَلَی ذَلِکَ فَلَمَّا کَانَ مِنْ قَابِلٍ دَخَلْتُ عَلَیْهِ وَ هُوَ جَالِسٌ فَقَالَ لِی یَا أَبَا إِبْرَاهِیمَ هُوَ الْمُفَرِّجُ لِلْکَرْبِ عَنْ شِیعَتِهِ بَعْدَ ضَنْکٍ شَدِیدٍ وَ بَلَاءٍ طَوِیلٍ وَ جَوْرٍ فَطُوبَی لِمَنْ أَدْرَکَ ذَلِکَ الزَّمَانَ وَ حَسْبُکَ یَا أَبَا إِبْرَاهِیمَ قَالَ أَبُو إِبْرَاهِیمَ فَمَا رَجَعْتُ بِشَیْ ءٍ أَسَرَّ إِلَیَّ مِنْ هَذَا وَ لَا أَفْرَحَ لِقَلْبِی مِنْهُ.

**[ترجمه]کمال الدین: ابو ابراهیم کوفی می گوید: «خدمت حضرت امام جعفر صادق علیه السلام نشسته بودم، دیدم موسی بن جعفر علیهما السلام که در آن وقت بچه بود، وارد شد. من از جا برخاستم و سر مبارک او را بوسیدم و سپس نشستم. حضرت صادق علیه السلام فرمود: «ای ابو ابراهیم! این کودک بعد از من امام تو است. آگاه باش که قومی درباره او از دین خود منحرف می شوند و جمعی دیگر به سعادت می رسند. خداوند قاتل او را لعنت کند و عذاب روحی او را افزون گرداند.آگاه باش که خداوند بعد از کارهای عجیبی که از راه حسد بر وی می گذرد، کسی را که در زمان خود بهترین مردم روی زمین باشد از صلب وی پدید آورد.خداوند آنچه را خواسته است عملی می سازد، هر چند اهل شرک ناخوش بدارند.

خداوند بقیه دوازده امام مهدی را که به بزرگواری ممتاز گردانیده و جایگاه مقدسی به آنها روزی کرده، از وی به وجود آورد. کسی که منتظر ظهور امام دوازدهم باشد، مانند کسی است که با شمشیر برهنه در رکاب پیغمبر، دشمن را از حضرتش دفع می کند.» در این وقت مردی از دوستان بنی امیه وارد گشت و حضرت هم سخن خود را قطع فرمود. بعد از آن پانزده مرتبه خدمت امام جعفر صادق علیه السلام رسیدم تا سخن آن روز را تکمیل فرماید، ولی میسر نگردید.چون سال بعد به خدمتش رسیدم، دیدم حضرت نشسته است. در آن حال فرمود: «ای ابو ابراهیم! ... او کسی است که بعد از تنگی طاقت فرسا و بلا و ظلم طولانی، شیعیان خود را از غم نجات می دهد. پس خوش به حال آنها که آن زمان را درک کنند! ای ابو ابراهیم! همین قدر بس است.» ابو ابراهیم گفت: چنان خوشحال شدم که هیچ گاه بدان گونه از خدمتش برنگشته بودم. - . کمال الدین: 586 -

**[ترجمه]

«25»

غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی الْفَضْلُ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ مِهْرَانَ عَنْ أَیْمَنَ بْنِ مُحْرِزٍ عَنْ رِفَاعَةَ

ص: 129


1- 1. أخرجه العیّاشیّ فی ج 2 ص 20 فی سورة الأعراف: 70.

بْنِ مُوسَی وَ مُعَاوِیَةَ بْنِ وَهْبٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: طُوبَی لِمَنْ أَدْرَکَ قَائِمَ أَهْلِ بَیْتِی وَ هُوَ مُقْتَدٍ بِهِ قَبْلَ قِیَامِهِ یَتَوَلَّی وَلِیَّهُ وَ یَتَبَرَّأُ مِنْ عَدُوِّهِ وَ یَتَوَلَّی الْأَئِمَّةَ الْهَادِیَةَ مِنْ قَبْلِهِ أُولَئِکَ رُفَقَائِی وَ ذُو وُدِّی وَ مَوَدَّتِی وَ أَکْرَمُ أُمَّتِی عَلَیَّ قَالَ رِفَاعَةُ وَ أَکْرَمُ خَلْقِ اللَّهِ عَلَیَ (1).

**[ترجمه]غیبت طوسی: حضرت صادق علیه السلام از پیغمبر صلی الله علیه و آله روایت کرده است که فرمود: «خوش به حال کسی که قائم اهل بیت مرا درک می کند،در حالی که پیش از قیامش از وی پیروی می کرده؛ دوست او را دوست می داشته؛ از دشمنش بیزاری می جسته و تمام ائمهقبل از او علیهم السلام را دوست داشته است. آنها رفیقان و دوستان من و گرامی ترین امت من می باشند.» رفاعه گفت: حضرت فرمود: «آنها در نزد من گرامی ترین خلق خدا هستند.» - . غیبت طوسی: 456 -

**[ترجمه]

«26»

غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی الْفَضْلُ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: سَیَأْتِی قَوْمٌ مِنْ بَعْدِکُمْ الرَّجُلُ الْوَاحِدُ مِنْهُمْ لَهُ أَجْرُ خَمْسِینَ مِنْکُمْ قَالُوا یَا رَسُولَ اللَّهِ نَحْنُ کُنَّا مَعَکَ بِبَدْرٍ وَ أُحُدٍ وَ حُنَیْنٍ وَ نَزَلَ فِینَا الْقُرْآنُ فَقَالَ إِنَّکُمْ لَوْ تَحَمَّلُوا لِمَا حُمِّلُوا لَمْ تَصْبِرُوا صَبْرَهُمْ.

**[ترجمه]غیبت شیخ طوسی: حضرت امام جعفر صادق علیه السلام روایت کرده که رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: «مردمی بعد از شما خواهند آمد که یک مرد آنها، ثواب پنجاه نفر از شما دارند.» اصحاب عرضکردند: «یا رسول اللَّه! ما در جنگ بدر و احد و حنین در رکاب شما پیکار کرده ایم و قرآن در میان ما نازل شده است!» (یعنی چطور می شود که مردمی بیایند که یک نفر آنها ثواب پنجاه نفر ما را داشته باشند؟) فرمود: «آنچه را که آنها متحمل می گردند اگر شما ببینید، نمی توانید مانند آنها صبر کنید!» - . غیبت طوسی: 456 -

**[ترجمه]

«27»

سن، [المحاسن] عُثْمَانُ بْنُ عِیسَی عَنْ أَبِی الْجَارُودِ عَنْ قِنْوَةَ ابْنَةِ رُشَیْدٍ الْهَجَرِیِّ قَالَتْ: قُلْتُ لِأَبِی مَا أَشَدَّ اجْتِهَادَکَ فَقَالَ یَا بُنَیَّةِ سَیَجِی ءُ قَوْمٌ بَعْدَنَا بَصَائِرُهُمْ فِی دِینِهِمْ أَفْضَلُ مِنِ اجْتِهَادِ أَوَّلِیهِمْ (2).

**[ترجمه]محاسن برقی: «قنوه» دختر رشید هجری می گوید: به پدرم گفتم: «چقدر در امر دین جهد و کوشش داری!» پدرم گفت: «دختر جان! بعد از ما مردمی می آیند که بصیرت آنها در امر دینشان بهتر از جهد و کوشش مردم قبل از آنهاست.» - . محاسن برقی: 391 -

**[ترجمه]

«28»

غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی الْفَضْلُ عَنِ ابْنِ أَبِی نَجْرَانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ خَالِدٍ الْعَاقُولِیِّ فِی حَدِیثٍ لَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: فَمَا تَمُدُّونَ أَعْیُنَکُمْ فَمَا تَسْتَعْجِلُونَ أَ لَسْتُمْ آمِنِینَ أَ لَیْسَ الرَّجُلُ مِنْکُمْ یَخْرُجُ مِنْ بَیْتِهِ فَیَقْضِی حَوَائِجَهُ ثُمَّ یَرْجِعُ لَمْ یُخْتَطَفْ إِنْ کَانَ مَنْ قَبْلَکُمْ عَلَی مَا أَنْتُمْ عَلَیْهِ لَیُؤْخَذُ الرَّجُلُ مِنْهُمْ فَتُقْطَعُ یَدَاهُ وَ رِجْلَاهُ وَ یُصْلَبُ عَلَی جُذُوعِ النَّخْلِ وَ یُنْشَرُ بِالْمِنْشَارِ ثُمَّ لَا یَعْدُو ذَنْبَ نَفْسِهِ ثُمَّ تَلَا هَذِهِ الْآیَةَ أَمْ حَسِبْتُمْ أَنْ تَدْخُلُوا الْجَنَّةَ وَ لَمَّا یَأْتِکُمْ مَثَلُ الَّذِینَ خَلَوْا مِنْ قَبْلِکُمْ مَسَّتْهُمُ الْبَأْساءُ وَ الضَّرَّاءُ وَ زُلْزِلُوا حَتَّی یَقُولَ الرَّسُولُ وَ الَّذِینَ آمَنُوا مَعَهُ مَتی نَصْرُ اللَّهِ أَلا إِنَّ نَصْرَ اللَّهِ قَرِیبٌ (3).

**[ترجمه]غیبت طوسی: حضرت صادق علیه السلام می فرماید: «چرا چشم به آن دوخته اید و برای چه شتاب می کنید؟ مگر تأمین ندارید؟ آیا این طور نیست که مردی از شما از خانه بیرون می رود

و پس از انجام کارش دوباره به خانه برمی گردد ، بدون اینکه خطری به او رسیده باشد؟ اگر آنها که پیش از شما بودند، مانند شما (در رفاه بودند و امنیت داشتند) هر مردی از آنهارا می گرفتند و دست و پای او را قطع می کردند، سپس بر تنه های نخل به دار می زدند و با اره به دو نیم می کردند و او این بلاها را برای اصلاح نفس خود و کفاره گناهش، بر خویشتن هموار می کرد.» آنگاه این آیه شریفه را تلاوت فرمود: «أَمْ حَسِبْتُمْ أَنْ تَدْخُلُوا الْجَنَّةَ وَ لَمَّا یَأْتِکُمْ مَثَلُ الَّذِینَ خَلَوْا مِنْ قَبْلِکُمْ مَسَّتْهُمُ الْبَأْساءُ وَ الضَّرَّاءُ وَ زُلْزِلُوا حَتَّی یَقُولَ الرَّسُولُ وَ الَّذِینَ آمَنُوا مَعَهُ مَتی نَصْرُ اللَّهِ أَلا إِنَّ نَصْرَ اللَّهِ قَرِیبٌ» - . بقره / 214 - ، { آیا پنداشتید که داخل بهشت می شوید وحال آنکه هنوز مانند آن چه بر [سرِ] پیشینیان شما آمد ،بر [سرِ] شما نیامده است؟ آنان دچار سختی وزیان شدند و به [هول و] تکان درآمدند، تاجایی که پیامبر [خدا] وکسانی که با وی ایمان آورده بودند گفتند: «یاری خدا کی خواهد بود؟» هشدار، که پیروزی خدا نزدیک است.}. - . غیبت طوسی: 458 -

**[ترجمه]

بیان

قوله ثم لا یعدو ذنب نفسه أی لا ینسب تلک المصائب إلا إلی نفسه و ذنبه أو لا یلتفت مع تلک البلایا إلا إلی إصلاح نفسه و تدارک ذنبه.

**[ترجمه]عبارت «ثم لا یعدو ذنب نفسه» یعنی آن گرفتاری ها را فقط به خودش و گناه خویش نسبت می دهد، یا به این معناست که با آن بلایا، فقط به اصلاح نفس خویش و جبران گناهانش می پردازد.

**[ترجمه]

«29»

غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی الْفَضْلُ عَنِ ابْنِ أَسْبَاطٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ الْجَهْمِ قَالَ: سَأَلْتُ

ص: 130


1- 1. تری هذه الروایة و ما یأتی بعدها فی ص 290- 291 من المصدر.
2- 2. المحاسن: ص 251.
3- 3. البقرة: 214.

أَبَا الْحَسَنِ علیه السلام عَنْ شَیْ ءٍ مِنَ الْفَرَجِ فَقَالَ أَ وَ لَسْتَ تَعْلَمُ أَنَّ انْتِظَارَ الْفَرَجِ مِنَ الْفَرَجِ قُلْتُ لَا أَدْرِی إِلَّا أَنَّ تُعَلِّمَنِی فَقَالَ نَعَمْ انْتِظَارُ الْفَرَجِ مِنَ الْفَرَجِ.

**[ترجمه]غیبت طوسی: حسن بن جهم می گوید: از امام کاظم علیه السلام درباره امور مربوط به فرج پرسیدم. فرمود: «آیا نمی دانی که انتظار فرج از فرج است؟» گفتم: «نمی دانم،مگر اینکه شما مرا بیاموزی.» فرمود: «بله انتظار امر فرج از فرج است.» - . غیبت طوسی: 458 -

**[ترجمه]

«30»

غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی الْفَضْلُ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ ثَعْلَبَةَ بْنِ مَیْمُونٍ قَالَ: اعْرِفْ إِمَامَکَ فَإِنَّکَ إِذَا عَرَفْتَهُ لَمْ یَضُرَّکَ تَقَدَّمَ هَذَا الْأَمْرُ أَوْ تَأَخَّرَ وَ مَنْ عَرَفَ إِمَامَهُ ثُمَّ مَاتَ قَبْلَ أَنْ یَرَی هَذَا الْأَمْرَ ثُمَّ خَرَجَ الْقَائِمُ علیه السلام کَانَ لَهُ مِنَ الْأَجْرِ کَمَنْ کَانَ مَعَ الْقَائِمِ فِی فُسْطَاطِهِ.

**[ترجمه]غیبت طوسی: ثعلبة بن میمون می گوید: «امام خود را بشناس، زیرا شناختن او زیانی به تو نمی رساند، خواه دولت حق قبلا پدید آید یا ظهور آن به تأخیر افتد. هر کس امام خود را بشناسد و پیش از اینکه ظهور دولت حق را ببیند جان دهد، و سپس قائم آل محمد صلی الله علیه و آله قیام کند، ثواب او مانند کسی است که با قائم در خیمه اش باشد.» - . غیبت طوسی: 459 -

**[ترجمه]

«31»

غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی الْفَضْلُ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنِ الْمُثَنَّی الْحَنَّاطِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَجْلَانَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: مَنْ عَرَفَ هَذَا الْأَمْرَ ثُمَّ مَاتَ قَبْلَ أَنْ یَقُومَ الْقَائِمُ علیه السلام کَانَ لَهُ مِثْلُ أَجْرِ مَنْ قُتِلَ مَعَهُ.

**[ترجمه]غیبت طوسی: حضرت صادق علیه السلام فرمود: «کسی که عقیده به ظهور دولت آل محمد صلی الله علیه و آله داشته باشد و با این عقیده پیش از قائم علیه السلام بمیرد، ثواب او مثل کسی است که در رکاب وی کشته شود.» - . غیبت طوسی: 460 -

**[ترجمه]

«32»

سن، [المحاسن] مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ شَمُّونٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَمْرِو بْنِ الْأَشْعَثِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ حَمَّادٍ الْأَنْصَارِیِّ عَنِ الصَّبَّاحِ الْمُزَنِیِّ عَنِ الْحَارِثِ بْنِ حَصِیرَةَ عَنِ الْحَکَمِ بْنِ عُیَیْنَةَ قَالَ: لَمَّا قَتَلَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام الْخَوَارِجَ یَوْمَ النَّهْرَوَانِ قَامَ إِلَیْهِ رَجُلٌ فَقَالَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ طُوبَی لَنَا إِذْ شَهِدْنَا مَعَکَ هَذَا الْمَوْقِفَ وَ قَتَلْنَا مَعَکَ هَؤُلَاءِ الْخَوَارِجَ (1)

فَقَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ وَ الَّذِی فَلَقَ الْحَبَّةَ وَ بَرَأَ النَّسَمَةَ لَقَدْ شَهِدَنَا فِی هَذَا الْمَوْقِفِ أُنَاسٌ لَمْ یَخْلُقِ اللَّهُ آبَاءَهُمْ وَ لَا أَجْدَادَهُمْ بَعْدُ فَقَالَ الرَّجُلُ وَ کَیْفَ یَشْهَدُنَا قَوْمٌ لَمْ یُخْلَقُوا قَالَ بَلَی قَوْمٌ یَکُونُونَ فِی آخِرِ الزَّمَانِ یَشْرَکُونَنَا فِیمَا نَحْنُ فِیهِ وَ یُسَلِّمُونَ لَنَا فَأُولَئِکَ شُرَکَاؤُنَا فِیمَا کُنَّا فِیهِ حَقّاً حَقّاً.

**[ترجمه]محاسن برقی: حکم بن عیینه می گوید: وقتی در جنگ نهروان امیرالمؤمنین علیه السلام خوارج را به قتل رسانید، مردی به خدمت حضرت رسید. حضرت فرمود: «قسم به خداوندی که دانه را شکافت و آدمی را آفرید، مردمی در اینجا با ما آمده اند که هنوز خداوند پدران و نیاکان آنها را خلق نکرده است!» آن مرد عرض کرد: «مردمی که هنوز خلق نشده اند، چگونه می توانند با ما آمده باشند؟» فرمود: «آری، آنها مردمی هستند که در آخرالزمان می باشند و در این هدف که ما داریم، آنهانیز شریک هستند و تسلیم ما هستند. پس آنها در آن راه که ما گام برمی داریم، شرکای حقیقی و واقعی ما هستند.» - . محاسن برقی: 407 -

**[ترجمه]

«33»

سن، [المحاسن] النَّوْفَلِیُّ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ آبَائِهِ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِمْ قَالَ: أَفْضَلُ عِبَادَةِ الْمُؤْمِنِ انْتِظَارُ فَرَجِ اللَّهِ.

**[ترجمه]محاسن برقی: حضرت صادق از امیرالمؤمنین علیه السلام روایت می کند که فرمود: «بهترین عبادت شخص با ایمان، انتظار فرج است.» - . محاسن برقی: 453 -

**[ترجمه]

«34»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنِ الْفَضْلِ بْنِ أَبِی قُرَّةَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ: أَوْحَی اللَّهُ إِلَی إِبْرَاهِیمَ أَنَّهُ سَیُولَدُ لَکَ فَقَالَ لِسَارَةَ فَقَالَتْ أَ أَلِدُ وَ أَنَا عَجُوزٌ(2) فَأَوْحَی اللَّهُ إِلَیْهِ أَنَّهَا سَتَلِدُ وَ یُعَذَّبُ أَوْلَادُهَا أَرْبَعَمِائَةِ سَنَةٍ بِرَدِّهَا الْکَلَامَ عَلَیَّ قَالَ

ص: 131


1- 1. ما جعلناه بین العلامتین ساقط من النسخة المطبوعة، راجع المحاسن ص 262.
2- 2. هود: 72. راجع العیّاشیّ ج 2 ص 154.

فَلَمَّا طَالَ عَلَی بَنِی إِسْرَائِیلَ الْعَذَابُ ضَجُّوا وَ بَکَوْا إِلَی اللَّهِ أَرْبَعِینَ صَبَاحاً فَأَوْحَی اللَّهُ إِلَی مُوسَی وَ هَارُونَ یُخَلِّصُهُمْ مِنْ فِرْعَوْنَ فَحَطَّ عَنْهُمْ سَبْعِینَ وَ مِائَةَ سَنَةٍ قَالَ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام هَکَذَا أَنْتُمْ لَوْ فَعَلْتُمْ لَفَرَّجَ اللَّهُ عَنَّا فَأَمَّا إِذْ لَمْ تَکُونُوا فَإِنَّ الْأَمْرَ یَنْتَهِی إِلَی مُنْتَهَاهُ.

**[ترجمه]تفسیر عیاشی: فضل بن ابی قره می گوید: از حضرت صادق علیه السلام شنیدم کهمی فرمود: «خداوند وحی فرستاد به حضرت ابراهیم که به زودی فرزندی برای تو متولد خواهد شد! ابراهیم هم به ساره (همسرش) خبر داد. ساره گفت: «من پیرزن هستم!» با این وصف خداوند به سوی ابراهیم وحی فرستاد که ساره به زودی فرزندی می آورد و اولادش چهارصد سال گرفتار خواهند بود.»

آنگاه حضرت فرمود: «چون گرفتاری بنی اسرائیل به طول انجامید، چهل صبح رو به درگاه الهی آورده به گریه و زاری پرداختند. خدا هم به موسی (و برادرش) هارون وحی فرستاد که (با امداد غیبی) آنها را از شر فرعون نجات می دهد و صد و هفتاد سال از چهار صد سال گرفتاری آنها را برداشت.»

سپس امام ششم علیه السلام فرمود: «همچنین شما هم اگر مثل بنی اسرائیل در درگاه خداوند به گریه و زاری بپردازید، خداوند فرج ما را نزدیک خواهد کرد. اما اگر چنین نباشید، این سختی تا پایان مدتش خواهد رسید.» - . تفسیر عیاشی 2: 163 -

**[ترجمه]

«35»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام: فِی قَوْلِهِ أَ لَمْ تَرَ إِلَی الَّذِینَ قِیلَ لَهُمْ کُفُّوا أَیْدِیَکُمْ وَ أَقِیمُوا الصَّلاةَ وَ آتُوا الزَّکاةَ(1) إِنَّمَا هِیَ طَاعَةُ الْإِمَامِ فَطَلَبُوا الْقِتَالَ فَلَمَّا کُتِبَ عَلَیْهِمْ مَعَ الْحُسَیْنِ قَالُوا رَبَّنا أَخِّرْنا إِلی أَجَلٍ قَرِیبٍ نُجِبْ دَعْوَتَکَ وَ نَتَّبِعِ الرُّسُلَ (2) أَرَادُوا تَأْخِیرَ ذَلِکَ إِلَی الْقَائِمِ علیه السلام.

**[ترجمه]تفسیر عیاشی: امام محمد باقر علیه السلام در تفسیر این آیه شریفه: «أَ لَمْ تَرَ إِلَی الَّذِینَ قِیلَ لَهُمْ کُفُّوا أَیْدِیَکُمْ وَ أَقِیمُوا الصَّلاةَ وَ آتُوا الزَّکاةَ»، {آیا ندیدی کسانی را که به آنان گفته شد: «[فعلًا] دست [ازجنگ] بدارید، و نماز را برپا کنید و زکات بدهید} - . نساء / 77 - فرمود: «مقصود پیروی امام است. مردم درخواست رفتن به جهاد کردند، ولی وقتی جهاد در رکاب امام حسین علیه السلام بر آنها واجب گردید، «قالوا رَبَّنا أَخِّرْنا إِلی أَجَلٍ قَرِیبٍ نُجِبْ دَعْوَتَکَ وَ نَتَّبِعِ الرُّسُلَ»، {می گویند: «پروردگارا، ما را تا چندی مهلت بخش تا دعوت تو را پاسخ گوییم و از فرستادگان [تو] پیروی کنیم.} - . ابراهیم / 44 - حضرت فرمود: «تأخیر آن امر را تا زمان قائم علیه السلام اراده کردند.» - . تفسیر عیاشی 1: 285 -

**[ترجمه]

«36»

جا، [المجالس] للمفید عُمَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عِیسَی بْنِ مِهْرَانَ عَنْ أَبِی یَشْکُرَ الْبَلْخِیِّ عَنْ مُوسَی بْنِ عُبَیْدَةَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ کَعْبٍ الْقُرَظِیِّ عَنْ عَوْفِ بْنِ مَالِکٍ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله ذَاتَ یَوْمٍ یَا لَیْتَنِی قَدْ لَقِیتُ إِخْوَانِی فَقَالَ لَهُ أَبُو بَکْرٍ وَ عُمَرُ أَ وَ لَسْنَا إِخْوَانَکَ آمَنَّا بِکَ وَ هَاجَرْنَا مَعَکَ قَالَ قَدْ آمَنْتُمْ وَ هَاجَرْتُمْ وَ یَا لَیْتَنِی قَدْ لَقِیتُ إِخْوَانِی فَأَعَادَ الْقَوْلَ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَنْتُمْ أَصْحَابِی وَ لَکِنْ إِخْوَانِی الَّذِینَ یَأْتُونَ مِنْ بَعْدِکُمْ یُؤْمِنُونَ بِی وَ یُحِبُّونِّی وَ یَنْصُرُونِّی وَ یُصَدِّقُونِّی وَ مَا رَأَوْنِی فَیَا لَیْتَنِی قَدْ لَقِیتُ إِخْوَانِی.

**[ترجمه]مجالس شیخ مفید: عوف بن مالک گفت: روزی پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمود:«ای کاش من برادرانم را ملاقات می کردم.» ابوبکر و عمر گفتند: «مگر ما برادران شما نیستیم که به تو ایمان آورده و هم با تو مهاجرت کردیم؟» فرمود:«شما ایمان آوردید و هجرت کردید، ولی ای کاش من برادرانم را ملاقات می کردم.» آنها هم گفتار خود را تکرار کردند.سپس فرمود: «شما اصحاب من هستید، ولی برادران من کسانی هستند که بعد از شما می آیند و به من ایمان می آورند و مرا دوست دارند و یاری می کنند و تصدیق می نمایند و مرا هم ندیده اند. ای کاش من برادران خود را می دیدم!» - . امالی مفید: 62 -

**[ترجمه]

«37»

نی، [الغیبة] للنعمانی ابْنُ عُقْدَةَ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ حَازِمٍ (3) عَنْ عَبَّاسِ بْنِ هِشَامٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَبَلَةَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَارِثِ بْنِ الْمُغِیرَةِ عَنْ أَبِیهِ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَکُونُ فِتْرَةٌ لَا یَعْرِفُ الْمُسْلِمُونَ إِمَامَهُمْ فِیهَا فَقَالَ یُقَالُ ذَلِکَ قُلْتُ فَکَیْفَ نَصْنَعُ قَالَ إِذَا کَانَ ذَلِکَ فَتَمَسَّکُوا بِالْأَمْرِ الْأَوَّلِ حَتَّی یَتَبَیَّنَ لَکُمُ الْآخِرُ.

ص: 132


1- 1. النساء: 77 راجع العیّاشیّ ج 1 ص 258.
2- 2. النساء: 77 راجع العیّاشیّ ج 1 ص 258.
3- 3. فی النسخة المطبوعة« عن القاسم بن محمّد بن الحسین بن حازم، عن حازم عن عبّاس بن هشام» و هو سهو راجع المصدر ص 81 و قد أخرجه المصنّف فی ج 51 ص 148 بلا زیادة« عن حازم».

وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَبَلَةَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مَنْصُورٍ الصَّیْقَلِ عَنْ أَبِیهِ مَنْصُورٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: إِذَا أَصْبَحْتَ وَ أَمْسَیْتَ یَوْماً لَا تَرَی فِیهِ إِمَاماً مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ فَأَحِبَّ مَنْ کُنْتَ تُحِبُّ وَ أَبْغِضْ مَنْ کُنْتَ تُبْغِضُ وَ وَالِ مَنْ کُنْتَ تُوَالِی وَ انْتَظِرِ الْفَرَجَ صَبَاحاً وَ مَسَاءً.

محمد بن یعقوب الکلینی عن محمد بن یحیی عن أحمد بن محمد عن ابن فضال عن الحسین بن علی العطار عن جعفر بن محمد عن محمد بن منصور(1) عمن ذکره عن أبی عبد الله علیه السلام: مثله

مُحَمَّدُ بْنُ هَمَّامٍ عَنِ الْحِمْیَرِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی وَ الْحُسَیْنِ بْنِ طَرِیفٍ جَمِیعاً عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَی عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ قَالَ: دَخَلْتُ أَنَا وَ أَبِی عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقَالَ کَیْفَ أَنْتُمْ إِذَا صِرْتُمْ فِی حَالٍ لَا یَکُونُ فِیهَا إِمَامٌ هُدًی وَ لَا عَلَمٌ یُرَی فَلَا یَنْجُو مِنْ تِلْکَ الْحَیْرَةِ إِلَّا مَنْ دَعَا بِدُعَاءِ الْحَرِیقِ فَقَالَ أَبِی هَذَا وَ اللَّهِ الْبَلَاءُ فَکَیْفَ نَصْنَعُ جُعِلْتُ فِدَاکَ حِینَئِذٍ قَالَ إِذَا کَانَ ذَلِکَ وَ لَنْ تُدْرِکَهُ فَتَمَسَّکُوا بِمَا فِی أَیْدِیکُمْ حَتَّی یَصِحَّ لَکُمُ الْأَمْرُ.

وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی وَ الْحُسَیْنِ بْنِ طَرِیفٍ عَنِ الْحَارِثِ بْنِ الْمُغِیرَةِ النَّصْرِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: قُلْتُ لَهُ إِنَّا نَرْوِی بِأَنَّ صَاحِبَ هَذَا الْأَمْرِ یُفْقَدُ زَمَاناً فَکَیْفَ نَصْنَعُ عِنْدَ ذَلِکَ قَالَ تَمَسَّکُوا بِالْأَمْرِ الْأَوَّلِ الَّذِی أَنْتُمْ عَلَیْهِ حَتَّی یُبَیَّنَ لَکُمْ.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: علی بن حارث بن مغیره روایت می کند که پدرش گفت: به حضرت صادق علیه السلام عرض کردم: «آیا فترتی در پیش است که مسلمانان در آن فترت امام خود را نمی شناسند؟» حضرت فرمود: «این طور گفته می شود.»عرض کردم: «پس ما چه کنیم؟» فرمود: «هر وقت در آن فترت قرار گرفتید، به همان طریقه ای که دارید، چنگ زنید تا وضع بعدی برای شما روشن گردد.» هم در آن کتاب امام صادق علیه السلام فرمود: «وقتی داخل صبح و شام شدی و امامی از آل محمد صلی الله علیه و آله را ندیدی، هر کس را که دوست داشتی همچنان دوست بدار و هر کس را که دشمن داشتی، همچنان دشمن بدار و در ولایت کسی که تحت ولایتش بودی بمان و صبح و شام منتظر فرج باش.»

در کافی نیز این روایت نقل شده است.

همچنین در غیبت نعمانی از عبداللَّه بن سنان روایت کرده که گفت: من و پدرم به خدمت حضرت صادق علیه السلام رسیدیم. حضرت فرمود: «چه حالی خواهید داشت هنگامی که در وضعی قرار می گیرید که نه امامی باشد که مردم را راهنمایی کند و نه نشانه ای ازدیانت خدا دیده شود، به طوری که جز کسی که با دعای حریق خدا را می خواند، از آن سرگردانی رهایی نمی یابد؟» پدرم گفت: «به خدا قسم این بلاست! قربانت شوم! پس من در آن موقع چه کنم؟» فرمود: «اگر این روز پدید آمد و امام زمان علیه السلام را هم درک نکردید، چنگ زنید به آنچه در دست دارید، تا موقعی که حقیقت آشکار شود.»

و نیز در کتاب مذکور به سند مزبور از حرث بن مغیره بصری روایت می کند که به حضرت صادق علیه السلام عرض کردم: «برای ما روایت شده است که صاحب الامر مدتی ناپدید می گردد. پس ما در آن موقع چه کنیم؟» فرمود: به همان طریقه که دارید (یعنی مذهب تشیع و عقیده به دوازده امام) ثابت بمانید تا واقع برای شما روشن گردد.» - . غیبت نعمانی: 158 -

**[ترجمه]

بیان

المقصود من هذه الأخبار عدم التزلزل فی الدین و التحیر فی العمل أی تمسکوا فی أصول دینکم و فروعه بما وصل إلیکم من أئمتکم و لا تترکوا العمل و لا ترتدوا حتی یظهر إمامکم و یحتمل أن یکون المعنی لا تؤمنوا بمن یدعی أنه القائم حتی یتبین لکم بالمعجزات و قد مر کلام فی ذلک عن سعد بن عبد الله فی باب الأدلة التی ذکرها الشیخ.

ص: 133


1- 1. ما بین العلامتین ساقط من النسخة المطبوعة راجع المصدر ص 81، الکافی ج 1 ص 342 و قد کان نسخة الغیبة للنعمانیّ أیضا مصحفة، فراجع و تحرر.

**[ترجمه]مقصود از این اخبار، این است که شیعیان در غیبت امام زمان علیه السلام در امر دین و عمل به احکام اسلام متزلزل و پریشان نشوند. و به عبارت روشن تر به ما دستور داده اند که در آن موقع، اصول و فروع دین خود را همان طور که از ائمه اطهار علیهم السلام به شما رسیده است، محکم گرفته و از دست ندهید، و از دین اسلام برنگردید تا آنکه امام شما ظاهر شود.و احتمال دارد که معنی روایات مزبور این باشد که هر کس مدعی شد که قائم آل محمد صلی الله علیه و آله است، به وی ایمان نیاورید تا آنکه با معجزات، ادعای خود را ثابت کند. پیشتر هم در ادله ای که شیخ طوسی آورده بود نیز در این باره از سعد بن عبداللَّه سخن رفت.

**[ترجمه]

«38»

نی، [الغیبة] للنعمانی مُحَمَّدُ بْنُ هَمَّامٍ بِإِسْنَادِهِ یَرْفَعُهُ إِلَی أَبَانِ بْنِ تَغْلِبَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: یَأْتِی عَلَی النَّاسِ زَمَانٌ یُصِیبُهُمْ فِیهَا سَبْطَةٌ یَأْرِزُ الْعِلْمُ فِیهَا کَمَا تَأْرِزُ الْحَیَّةُ فِی جُحْرِهَا فَبَیْنَا هُمْ کَذَلِکَ إِذْ طَلَعَ عَلَیْهِمْ نَجْمٌ قُلْتُ فَمَا السَّبْطَةُ قَالَ الْفَتْرَةَ قُلْتُ فَکَیْفَ نَصْنَعَ فِیمَا بَیْنَ ذَلِکَ قَالَ کُونُوا عَلَی مَا أَنْتُمْ عَلَیْهِ حَتَّی یُطْلِعَ اللَّهُ لَکُمْ نَجْمَکُمْ.

وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنْ أَبَانِ بْنِ تَغْلِبَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: کَیْفَ أَنْتُمْ إِذَا وَقَعَتِ السَّبْطَةُ بَیْنَ الْمَسْجِدَیْنِ تَأْرِزُ الْعِلْمُ فِیهَا کَمَا تَأْرِزُ الْحَیَّةُ فِی جُحْرِهَا وَ اخْتَلَفَتِ الشِّیعَةُ بَیْنَهُمْ وَ سَمَّی بَعْضُهُمْ بَعْضاً کَذَّابِینَ وَ یَتْفُلُ بَعْضُهُمْ فِی وُجُوهِ بَعْضٍ فَقُلْتُ مَا عِنْدَ ذَلِکَ مِنْ خَیْرٍ قَالَ الْخَیْرُ کُلُّهُ عِنْدَ ذَلِکَ یَقُولُهُ ثَلَاثاً وَ قَدْ قَرُبَ الْفَرَجُ.

الکلینی عن عدة من رجاله عن أحمد بن محمد عن الوشاء عن علی بن الحسین عن أبان بن تغلب عن أبی عبد الله علیه السلام أنه قال: کیف أنت إذا وقعت السبطة و ذکر مثله بلفظه

أَحْمَدُ بْنُ هَوْذَةَ الْبَاهِلِیُّ عَنْ أَبِی سُلَیْمَانَ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ إِسْحَاقَ النَّهَاوَنْدِیِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ حَمَّادٍ الْأَنْصَارِیِّ عَنْ أَبَانِ بْنِ تَغْلِبَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: یَا أَبَانُ یُصِیبُ الْعَالَمَ سَبْطَةٌ یَأْرِزُ الْعِلْمُ بَیْنَ الْمَسْجِدَیْنِ کَمَا تَأْرِزُ الْحَیَّةُ فِی جُحْرِهَا قُلْتُ فَمَا السَّبْطَةُ قَالَ دُونَ الْفَتْرَةِ فَبَیْنَمَا هُمْ کَذَلِکَ إِذْ طَلَعَ لَهُمْ نَجْمُهُمْ فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ فَکَیْفَ نَکُونُ مَا بَیْنَ ذَلِکَ فَقَالَ لِی کُونُوا عَلَی (1)

مَا أَنْتُمْ عَلَیْهِ حَتَّی یَأْتِیَکُمُ اللَّهُ بِصَاحِبِهَا.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: ابان بن تغلب از حضرت صادق علیه السلام نقل کرده است که گفت:«زمانی برای مردم فرا رسد که فترتی به آنها برسد؛ علم و دانش در آن فترت پوشیده گردد، چنان که مار در سوراخ خود پنهان می شود. در چنین وضعی که دارند، ستاره ای بر آنان طالع می شود.» پرسیدم: «سبطه چیست؟» فرمود: «فترت و فاصله است.» پرسیدم: «در بین این فاصله چه کنیم؟» فرمود: «بر عقیده ای که دارید بمانید تا خدا ستاره شما را برایتان طالع فرماید.»

ابان بن تغلب به همین اسناد می گوید: امام صادق علیه السلام فرمود:«حال شما چگونه است در موقعی که فترتی بین دو مسجد روی داد؟ علم و دانش در آن فترت پوشیده گردد، چنان که مار در سوراخ خود پنهان می شود، و در میان شیعیان اختلاف پدید آید و یکدیگر را دروغگو بنامند و آب دهان به روی هم بیندازند.»عرض کردم: «پس در آن روز خیری نیست؟» فرمود: «تمام خیر و خوبی در آن روز است.» این را سه بار تکرار کرد و سپس فرمود: «فرج و گشایش کار شما نزدیک است.»

و هم در کافی این حدیث را به سند دیگر از آن حضرت صادق علیه السلام روایت کرده است که فرمود: «تو چه حالی داری در حالی که فترت اتفاق بیفتد؟» و مثل ادامه حدیث را فرمودند.

و نیز در غیبت نعمانی، از ابان بن تغلب، از آن حضرت نقل کرده که به وی فرمود: «ای ابان! عالم دچار سبطه ای می شود که علم در بین دو مسجد پنهان می گردد، چنان که مار در سوراخ خود پنهان می شود.» عرض کردم: «سبطه چیست؟» فرمود: «پایین تر از فترت است. در آن موقع که مردم در آن حیرت و فترت به سر می برند، ناگاه ستاره برای آنها طلوع می کند.» عرض کردم: «فدایت شوم! در آن فترت حال ما چگونه خواهد بود؟» فرمود: «بر همین طریقه که هم اکنون دارید بمانید تا خداوند صاحب آن را برای شما بیاورد.» - . غیبت نعمانی: 159 -

**[ترجمه]

بیان

قال الفیروزآبادی أسبط سکت فرقا و بالأرض لصق و امتد من الضرب و فی نومه غمض و عن الأمر تغابی و انبسط و وقع فلم یقدر أن یتحرک انتهی.

و فی الکافی فی خبر أبان بن تغلب کیف أنت إذا وقعت البطشة(2) بین المسجدین فیأرز العلم فیکون إشارة إلی جیش السفیانی و استیلائهم بین

ص: 134


1- 1. تری هذه الروایات فی المصدر ص 80- 83 و قد عرضناها علیه و أصلحنا ألفاظها الا أن هذه الزیادة لم تکن فی المصدر أیضا و انما أضفناها طبقا للحدیث السابق.
2- 2. راجع الکافی ج 1 ص 340.

الحرمین و علی ما فی الأصل لعل المعنی یأرز العلم بسبب ما یحدث بین المسجدین أو یکون خفاء العلم فی هذا الموضع أکثر بسبب استیلاء أهل الجور فیه.

و قال الجزری فیه إن الإسلام لیأرز إلی المدینة کما تأرز الحیة إلی جحرها أی ینضم إلیه و یجتمع بعضه إلی بعض فیها.

**[ترجمه]فیروزآبادی می گوید: عبارت «أسبط» یعنی از ترس ساکت شد و به زمین چسبید و از ضربه دراز کشید، و در خوابش پلک زد و خود را به غفلت از امری زد و پهن شد و افتاد و نتوانست تکان بخورد. پایان کلام فیروزآبادی.

در کتاب «کافی» به جای سبطه در بین دو مسجد، «بطشه» آمده است که اشاره به لشکر سفیانی و استیلای آنها در بین مکه و مدینه است. (بطشه به معنی حمله و هجوم ناگهانی است) و اصل روایت شاید به این معنی باشد که به واسطه حوادثی که در بین مسجدالحرام و مسجد پیغمبر (مکه و مدینه) روی می دهد، علم پنهان می گردد، یا اینکه به علت سلطه ستمگران در این محل، بیشتر علم پنهان می شود.

ابن اثیر جزری می گوید: معنی روایت این است که در آن موقع اسلام در مدینه پوشیده می شود، چنان که مار در سوراخ پنهان می گردد. یعنی قسمتی از اسلام در مدینه با قسمت دیگر اجتماع می کند.

**[ترجمه]

«39»

نی، [الغیبة] للنعمانی مُحَمَّدُ بْنُ هَمَّامٍ عَنِ الْحِمْیَرِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ صَالِحِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ یَمَانٍ التَّمَّارِ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: إِنَّ لِصَاحِبِ هَذَا الْأَمْرِ غَیْبَةً الْمُتَمَسِّکُ فِیهَا بِدِینِهِ کَالْخَارِطِ لِشَوْکِ الْقَتَادِ بِیَدِهِ ثُمَّ أَوْمَأَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام بِیَدِهِ هَکَذَا قَالَ فَأَیُّکُمْ تُمْسِکُ شَوْکَ الْقَتَادِ بِیَدِهِ ثُمَّ أَطْرَقَ مَلِیّاً ثُمَّ قَالَ إِنَّ لِصَاحِبِ هَذَا الْأَمْرِ غَیْبَةً فَلْیَتَّقِ اللَّهَ عَبْدٌ عِنْدَ غَیْبَتِهِ وَ لْیَتَمَسَّکْ بِدِینِهِ.

نی، [الغیبة] للنعمانی الکلینی عن محمد بن یحیی و الحسن بن محمد جمیعا عن جعفر بن محمد عن الحسن بن محمد الصیرفی عن صالح بن خالد عن یمان التمار(1) قال: کنا جلوسا عند أبی عبد الله علیه السلام فقال إن لصاحب هذا الأمر غیبة و ذکر مثله سواء.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: حضرت صادق علیه السلام فرمود: «صاحب الامر را غیبتی است که هر کس در غیبت وی بخواهد دین خود را حفظ کند، مثل این است که درخت خاردار قتاد را با دست خود از خار صاف کند.» سپس حضرت با دست اشاره کرد و فرمود: «این طور!» و فرمود: «کدام یک از شما با دست خار درخت قتاد را چنگ زده است؟!» آنگاه لحظه ای سکوت کرد و سپس فرمود: «صاحب این امر (قائم آل محمد صلی الله علیه و آله ) غایب می شود. پس به هنگام غیبت او، بندگان خدا باید از خدا بترسند و دین خود را از دست ندهند.» - . غیبت نعمانی: 169 -

و هم در غیبت نعمانی از صالح بن خالد روایت کرده است که گفت: در خدمت حضرت صادق علیه السلام نشسته بودیم. حضرت فرمود: «صاحب این امر غیبتی دارد»و مثل همین حدیث را در ادامه نقل کرده است. - . همان -

**[ترجمه]

«40»

نی، [الغیبة] للنعمانی ابْنُ عُقْدَةَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ یُوسُفَ عَنِ ابْنِ مِهْرَانَ عَنِ ابْنِ الْبَطَائِنِیِّ عَنْ أَبِیهِ وَ وُهَیْبِ بْنِ حَفْصٍ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: قَالَ لِیَ أَبِی علیه السلام لَا بُدَّ لَنَا مِنْ آذَرْبِیجَانَ لَا یَقُومُ لَهَا شَیْ ءٌ وَ إِذَا کَانَ ذَلِکَ فَکُونُوا أَحْلَاسَ بُیُوتِکُمْ وَ أَلْبِدُوا مَا أَلْبَدْنَا فَإِذَا تَحَرَّکَ مُتَحَرِّکُنَا فَاسْعَوْا إِلَیْهِ وَ لَوْ حَبْواً وَ اللَّهِ لَکَأَنِّی أَنْظُرُ إِلَیْهِ بَیْنَ الرُّکْنِ وَ الْمَقَامِ یُبَایِعُ النَّاسَ عَلَی کِتَابٍ جَدِیدٍ عَلَی الْعَرَبِ شَدِیدٌ وَ قَالَ وَیْلٌ لِطُغَاةِ الْعَرَبِ مِنْ شَرٍّ قَدِ اقْتَرَبَ (2).

ص: 135


1- 1. ما بین العلامتین ساقط عن النسخة المطبوعة، راجع المصدر ص 88، الکافی ج 1 ص 324.
2- 2. قابلناه علی المصدر فصححنا بعض ألفاظها راجع ص 102. و تحرر.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: حضرت صادق علیه السلام فرمود: پدرم فرمود: «ناچار برای ما است آذربایجان. هیچ چیز نمی تواند با آن برابری کند! وقتی چنین شد، همچون گلیم پاره های خانه های خود باشید و مانند مادر جای خود آرام گیرید، تا موقعی که شخص متحرکی از ما حرکت کند. آنگاه به سوی او بشتابید، هر چند مانند کودکان با دست و شکم راه بروید. به خدا قسم گویا او را در بین رکن و مقام می بینم که از مردم به شرط عمل کردن به کتاب جدیدی که بر عرب دشوار است، بیعت می گیرد.» سپس حضرت فرمود: «وای بر سرکشان عرب از شری که نزدیک است!» - . غیبت نعمانی: 194 -

**[ترجمه]

بیان

ألبد بالمکان أقام به و لبد الشی ء بالأرض یلبد بالضم أی لصق.

**[ترجمه]عبارت «ألبد بالمکان» یعنی در جایی اقامت کرد و عبارت «لبد الشیء بالارض»، یلبُد یعنی به زمین چسبید.

**[ترجمه]

«41»

نی، [الغیبة] للنعمانی ابْنُ عُقْدَةَ عَنْ بَعْضِ رِجَالِهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ عُمَارَةَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی الْجَارُودِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: قُلْتُ لَهُ علیه السلام أَوْصِنِی فَقَالَ أُوصِیکَ بِتَقْوَی اللَّهِ وَ أَنْ تَلْزَمَ بَیْتَکَ وَ تَقْعُدَ فِی دَهْمِکَ [دَهْمَاءِ] هَؤُلَاءِ النَّاسِ (1)

وَ إِیَّاکَ وَ الْخَوَارِجَ مِنَّا فَإِنَّهُمْ لَیْسُوا عَلَی شَیْ ءٍ وَ لَا إِلَی شَیْ ءٍ وَ اعْلَمْ أَنَّ لِبَنِی أُمَیَّةَ مُلْکاً لَا یَسْتَطِیعُ النَّاسُ أَنْ تَرْدَعَهُ وَ أَنَّ لِأَهْلِ الْحَقِّ دَوْلَةً إِذَا جَاءَتْ وَلَّاهَا اللَّهُ لِمَنْ یَشَاءَ مِنَّا أَهْلَ الْبَیْتِ مَنْ أَدْرَکَهَا مِنْکُمْ کَانَ عِنْدَنَا فِی السَّنَامِ الْأَعْلَی وَ إِنْ قَبَضَهُ اللَّهُ قَبْلَ ذَلِکَ خَارَ لَهُ وَ اعْلَمْ أَنَّهُ لَا تَقُومُ عِصَابَةٌ تَدْفَعُ ضَیْماً أَوْ تُعِزُّ دِیناً إِلَّا صَرَعَتْهُمُ الْبَلِیَّةُ حَتَّی تَقُومَ عِصَابَةٌ شَهِدُوا بَدْراً مَعَ رَسُولِ اللَّهِ لَا یُوَارَی قَتِیلُهُمْ وَ لَا یُرْفَعُ صَرِیعُهُمْ وَ لَا یُدَاوَی جَرِیحُهُمْ قُلْتُ مَنْ هُمْ قَالَ الْمَلَائِکَةُ(2).

**[ترجمه]غیبت نعمانی: ابوالجارود می گوید: به حضرت امام محمد باقر علیه السلام عرض کردم: «وصیتی برای من بیان فرمایید!» فرمود: «تو را وصیت می کنم که پرهیزکاری پیشه سازی و به هنگام هجوم و تسلط این مردم، در خانه خود قرار گیری و از قیام کنندگان طایفه ما دوری گزینی، زیرا قیام آنها نه اساسی دارد و نه به طرف هدف روشنی می روند .

بدان که بنی امیه را سلطنتی است که مردم نمی توانند از آنها بگیرند، ولی ما را دولتی است که وقتی بیاید، خداوند به هر یک از ما اهل بیت بخواهد واگذار می کند. هر یک از شما که آن دولت را درک کند، در نزد ما مقامی عالی خواهد داشت و اگر خداوند پیش از آن روز او را قبض روح کند، در سرای دیگر کار او را اصلاح گرداند.

بدان که هیچ قومی برای دفع ظلم و عزت دینی قیام نکردند، مگر اینکه بلا آنها را کشت. تا آنکه مردمی دیگر قیام کنند که در جنگ بدر با رسول خدا حاضر بودند. کشته آنها دفن نمی شود، مرده آنها از روی زمین برداشته نمی شود و مجروح آنها مداوا نمی گردد.» عرض کردم: «آنها کیستند؟» فرمود:«فرشتگانند.» - . غیبت نعمانی: 194 -

**[ترجمه]

توضیح

قوله علیه السلام فی دهمک یحتمل أن یکون مصدرا مضافا إلی الفاعل أو إلی المفعول من قولهم دهمهم الأمر و دهمتهم الخیل و یحتمل أن یکون اسما بمعنی العدد الکثیر و یکون هؤلاء الناس بدل الضمیر.

قوله و الخوارج منا أی مثل زید و بنی الحسن قوله قتیلهم أی الذین

ص: 136


1- 1. فی المصدر المطبوع ص 102« فی دهماء هؤلاء الناس» و هو الصحیح.
2- 2. نقله ابن أبی الحدید فی النهج ج 2 ص 133 عن علیّ علیه السلام فی حدیث أنه قال: و اللّه لا ترون الذی تنتظرون حتّی لا تدعون اللّه الا إشارة بایدیکم، و ایماضا بحواجبکم، و حتّی لا تملکون من الأرض الا مواضع أقدامکم، و حتّی لا یکون موضع سلاحکم علی ظهورکم، فیومئذ لا ینصرنی الا اللّه بملائکته، و من کتب علی قلبه الایمان. و الذی نفس علی بیده لا تقوم عصابة تطلب لی أو لغیری حقا أو تدفع عنا ضیما الا صرعتهم البلیة، حتی تقوم عصابة شهدت مع محمّد صلّی اللّه علیه و آله بدرا، لا یؤدی قتیلهم و لا یداوی جریحهم و لا ینعش صریعهم.

یقتلهم تلک العصابة و الحاصل أن من یقتلهم الملائکة لا یوارون فی التراب و لا یرفع من صرعوهم و لا یقبل الدواء من جرحوهم.

أو المعنی أن تلک عصابة لا یقتلون حتی یواری قتیلهم و لا یصرعون حتی یرفع صریعهم و هکذا و یؤیده الخبر الآتی.

**[ترجمه]کلمه «فی دهمک» ممکن است مصدر مضاف به فاعل و یا مضاف به مفعول باشدو از عبارت «دهمهم الامر و دهمتهم الخیل» یعنی امور فراوان یا گله اسبان به سمت آنان آمدند. و ممکن است اسم و به معنای عدد زیاد باشد و کلمه «هولاء الناس»، بدل از ضمیر کاف باشد.

کلمه «خوارج منّا» یعنی مثل زید و بنی الحسن. کلمه «قتیلهم» یعنی کسانی که آن گروه آنان را می کشند و حاصل اینکه هر کس را فرشتگان به قتل رسانند، کشته آنها دفن نمی شود و هر کس را که فرشتگان به زمین بیفکنند، بلند نمی شود و مجروحین آنها هم مداوا نمی شوند،و یا اینکه آنها (فرشتگان) کسانی هستند که کشته نمی شوند، مگر اینکه کشته آنها را دفن کنند، و به روی زمین نمی افتند، مگر اینکه مرده خود را از روی زمین بردارند. چنان که روایت آینده معنی اخیر را تأیید می کند .

**[ترجمه]

«42»

نی، [الغیبة] للنعمانی مُحَمَّدُ بْنُ هَمَّامٍ وَ مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ جُمْهُورٍ مَعاً عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ جُمْهُورٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَمَاعَةَ عَنْ أَبِی الْجَارُودِ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ الْوَلِیدِ الْهَمْدَانِیِّ عَنِ الْحَارِثِ الْأَعْوَرِ الْهَمْدَانِیِّ قَالَ: قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام عَلَی الْمِنْبَرِ إِذَا هَلَکَ الْخَاطِبُ وَ زَاغَ صَاحِبُ الْعَصْرِ وَ بَقِیَتْ قُلُوبٌ تَتَقَلَّبُ مِنْ مُخْصِبٍ وَ مُجْدِبٍ هَلَکَ الْمُتَمَنُّونَ وَ اضْمَحَلَّ الْمُضْمَحِلُّونَ وَ بَقِیَ الْمُؤْمِنُونَ وَ قَلِیلٌ مَا یَکُونُونَ ثَلَاثُ مِائَةٍ أَوْ یَزِیدُونَ تُجَاهِدُ مَعَهُمْ عِصَابَةٌ جَاهَدَتْ مَعَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَوْمَ بَدْرٍ لَمْ تُقْتَلْ وَ لَمْ تَمُتْ.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: حارث همدانی نقل کرده است که امیر مؤمنان علیه السلام در منبر می فرمود: «هنگامی که خاطب (خطیب) به هلاکت افتد و صاحب عصر از مردم روی بگرداند و دل های مردم منقلب شود - به طوری که بعضی متوجه به حق و برخی بی نصیب باشند - آنها که آرزوی ظهور را دارند (بر اثر شتاب در این کار) به هلاکت افتند و از میان بروند و آنان که به آمدن صاحب عصر ایمان دارند (و بدون شتاب تسلیم پیشامدها هستند) باقی و ثابت می مانند. ولی اینان اندکی بیش نیستند، نزدیک به سیصد نفر یا بیشتر می باشند، جماعتی که با پیغمبر در جنگ بدر (علیه کفار) جنگیدند و کشته شدند و نمردند، (مقصود فرشتگان است) با آنها (اصحاب امام زمان همان سیصد و چند نفر) در رکاب آن حضرت جهاد خواهند کرد.»

**[ترجمه]

مؤلف

قول أمیر المؤمنین علیه السلام و زاغ صاحب العصر أراد صاحب هذا الزمان الغائب الزائغ عن أبصار هذا الخلق لتدبیر الله الواقع.

ثم قال و بقیت قلوب تتقلب فمن مخصب و مجدب و هی قلوب الشیعة المنقلبة عند هذه الغیبة و الحیرة فمن ثابت منها علی الحق مخصب و من عادل عنها إلی الضلال و زخرف المحال مجدب.

ثم قال هلک المتمنون ذما لهم و هم الذین یستعجلون أمر الله و لا یسلمون له و یستطیلون الأمد فیهلکون قبل أن یروا فرجا و یبقی الله من یشاء أن یبقیه من أهل الصبر و التسلیم حتی یلحقه بمرتبته و هم المؤمنون و هم المخلصون القلیلون الذین ذکر أنهم ثلاث مائة أو یزیدون ممن یؤهله الله لقوة إیمانه و صحة یقینه لنصرة ولیه و جهاد عدوه و هم کما جاءت الروایة عماله و حکامه فی الأرض عند استقرار الدار و وضع الحرب أوزارها.

ثم قال أمیر المؤمنین علیه السلام یجاهد معهم عصابة جاهدت مع رسول الله صلی الله علیه و آله یوم بدر لم تقتل و لم تمت یرید أن الله عز و جل یؤید أصحاب القائم علیه السلام هؤلاء

ص: 137

الثلاثمائة و النیف الخلص بملائکة بدر و هم أعدادهم جعلنا الله ممن یؤهله لنصرة دینه مع ولیه علیه السلام و فعل بنا فی ذلک ما هو أهله (1).

**[ترجمه]منظور امیر مؤمنان علیه السلام از عبارت «و زاغ صاحب العصر»، صاحب این زمان که غایب و به خاطر تدبیر واقع شده خدا، از چشم خلق مخفی است.

این که حضرت فرمودند: «و دل هایی که منقلب می شود،گروهی رشدمی کنند و گروهی پژمرده می شوند» منظورشان دل های شیعه است که هنگام این غیبت و حیرت منقلب می شود. پس هر دلی که بر حق ثابت قدم بماند، رشد یابنده است و هر دلی که به گمراهی عدول کند و با امور ناممکن زینت شود، پژمرده است.

این که فرمود: «خوش خیالان هلاک می شوند»، این مذمت آنان است و آنان کسانی هستند که در امر خدا شتاب می کنند و تسلیم او نبوده و زمان فرج را طولانی می شمرند. پس قبل از رؤیت فرج هلاک می شوند و خدا بقای هر کس را که بخواهد، از اهل صبر و تسلیم، ابقا می کند، تا او را به مرتبه اش برساند و آنان مؤمنان و مخلصان اندکند که ذکر شد که حدود سیصد نفر یا بیشترند،از کسانی که خدا به خاطر قوت ایمان و درستی یقینشا،ن برای یاری ولی اش و جهاد با دشمنش به آنان خوشامد می گوید، و همان گونه که روایت فرموده، آنان کارگزاران و حاکمان آنها در زمین به هنگام استقرار دولت او در پایان سختی های جنگ هاست.

اینکه حضرت فرمود: «و جماعتی که با پیغمبر در جنگ بدر جنگیدند و کشته شدند و نمردند، با آنها در رکاب آن حضرت جهاد خواهند کرد»، منظور حضرت این است که خداوند اصحاب قائم علیه السلام یعنی این سیصد و خرده ای نفر انسان خالص را با ملائکه بدر که به همین تعدادند یاری می کند، و خدا ما را از کسانی قرار دهد که برای یاری دینش با ولی اش به آنها خوشامد می گوید و در این امر با ما آن کند که خودش اهل آن است. - . غیبت نعمانی: 195 -

**[ترجمه]

بیان

لعل المراد بالخاطب الطالب للخلافة أو الخطیب الذی یقوم بغیر الحق أو بالحاء المهملة أی جالب الحطب لجهنم و یحتمل أن یکون المراد من مر ذکره فإن فی بالی أنی رأیت هذه الخطبة بطولها و فیها الإخبار عن کثیر من الکائنات و الشرح للنعمانی.

**[ترجمه]و شاید مقصود از «هنگامی که خاطب به هلاکت افتد»، طالب و خواستار خلافت باشد، و یا خطیبی است که اقدام به کار خلاف حق می کند. اگر «حاطب» خوانده شود، به معنی «هیزم کش» جهنم است و مقصود کسی است که در خطبه ذکر شده. زیرا به خاطر دارم که این خطبه طولانی را دیده ام و بسیاری از حوادث آینده را حضرت در آن خبر داده است و شرحی که دادیم از نعمانی است.

**[ترجمه]

«43»

نی، [الغیبة] للنعمانی ابْنُ عُقْدَةَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ زِیَادٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الصَّبَّاحِ بْنِ الضَّحَّاکِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ سَمَاعَةَ عَنْ سَیْفٍ التَّمَّارِ عَنْ أَبِی الْمُرْهِفِ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: هَلَکَتِ الْمَحَاضِیرُ قُلْتُ وَ مَا الْمَحَاضِیرُ قَالَ الْمُسْتَعْجِلُونَ وَ نَجَا الْمُقَرِّبُونَ وَ ثَبَتَ الْحِصْنُ عَلَی أَوْتَادِهَا کُونُوا أَحْلَاسَ بُیُوتِکُمْ فَإِنَّ الْفِتْنَةَ عَلَی مَنْ أَثَارَهَا وَ إِنَّهُمْ لَا یُرِیدُونَکُمْ بِحَاجَةٍ إِلَّا أَتَاهُمُ اللَّهُ بِشَاغِلٍ لِأَمْرٍ یُعْرَضُ لَهُمْ.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: ابو المرهف از حضرت صادق علیه السلام روایت می کند که فرمود: «محاضیر به هلاکت می افتند.»عرض کردم: «محاضیر چیست؟» فرمود: «آنها که «درباره ظهور» شتاب دارند. و مقرّبون نجات می یابند، و قلعه بر شالوده خود ثابت می ماند. شما همچون گلیم پاره های خانه خود باشید که فتنه و آشوب به ضرر عاملین آن تمام می شود. هر گاه آنها قصد آزار شما را کنند، خداوند آنها را به کاری مشغول می سازد تا از آن فکر درگذرند.» - . غیبت نعمانی: 196 -

**[ترجمه]

إیضاح

المحاضیر جمع المحضیر و هو الفرس الکثیر العدو و المقربون بکسر الراء المشددة أی الذین یقولون الفرج قریب و یرجون قربه أو یدعون لقربه أو بفتح الراء أی الصابرون الذی فازوا بالصبر بقربه تعالی.

قوله علیه السلام و ثبت الحصن أی استقر حصن دولة المخالفین علی أساسها بأن یکون المراد بالأوتاد الأساس مجازا و فی الکافی و ثبتت الحصا علی أوتادهم (2) أی سهلت لهم الأمور الصعبة کما أن استقرار الحصا علی الوتد صعب أو أن أسباب دولتهم تتزاید یوما فیوما أی لا ترفع الحصا عن أوتاد دولتهم بل یدق بها دائما أو المراد بالأوتاد الرؤساء و العظماء أی قدر و لزم نزول حصا العذاب علی عظمائهم.

قوله علیه السلام الفتنة علی من أثارها أی یعود ضرر الفتنة علی من أثارها أکثر من غیره کما أن بالغبار یتضرر مثیرها أکثر من غیره.

**[ترجمه]«محاضیر» جمع «محضیر» است و محضیر به معنی اسب بسیار تندرو است (و شاید مقصود، جماعت بسیاری باشد که همه شتاب دارند که حضرت زود قیام کند) و «مقرّبون» اگر به کسر راء باشد، یعنی کسانی که می گویند فرج امام زمان نزدیک است و آرزوی نزدیک شدن وقت آن را دارند، یا دعا می کنند که خدا تعجیل در فرج آن حضرت کند.و چنانچه به فتح راء باشد، به معنی صابران و بردبارانی است که به واسطه صبر در انتظار ظهور آن حضرت، نزد خداوند مقرب گشته اند .

جمله «قلعه بر شالوده خود ثابت می ماند»، به معنی استقرار سنگر دولت مخالفین بر اساس خود است و مراد از «اوتاد»، مجازاً بنیان هاست. و در کافی عبارت «ثبتت الحصا علی اوتادهم» دارد، یعنی سنگریزه بر میخ های آنان ثابت می شود.یعنی امور دشوار برایشان آسان می شود، همان طور که استقرار سنگریزه بر میخ سخت است، یا به این معنی است که اسباب دولتشان روز به روز رو به فزونی می گذارد، یعنی سنگریزه از میخ های دولتشان بالا نمی رود، بلکه دائما به بنیان هایشان ضربه می زند، یا منظور از اوتاد، رئیسان و بزرگان است، یعنی مقدر کرد و لازم دانست که سنگریزه های عذاب، بر بزرگانشان نازل شود. و جمله «زیرا فتنه به ضرر عاملین آن تمام می شود» به این معنی است که ضرر فتنه و آشوب، دامن برانگیزنده آن را پیش از دیگران می گیرد، چنان که غبار بیشتر از دیگران به حلق پدید آورنده خود فرو می رود.

**[ترجمه]

«44»

نی، [الغیبة] للنعمانی ابْنُ عُقْدَةَ عَنْ یَحْیَی بْنِ زَکَرِیَّا عَنْ یُوسُفَ بْنِ کُلَیْبٍ الْمَسْعُودِیِّ عَنِ الْحَکَمِ بْنِ سُلَیْمَانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ کَثِیرٍ عَنْ أَبِی بَکْرٍ الْحَضْرَمِیِّ قَالَ: دَخَلْتُ

ص: 138


1- 1. تری هذه الروایة و ما یلیها فی المصدر ص 130- 106.
2- 2. راجع روضة الکافی ص 273 و 294.

أَنَا وَ أَبَانٌ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ ذَلِکَ حِینَ ظَهَرَتِ الرَّایَاتُ السُّودُ بِخُرَاسَانَ فَقُلْنَا مَا تَرَی فَقَالَ اجْلِسُوا فِی بُیُوتِکُمْ فَإِذَا رَأَیْتُمُونَا قَدِ اجْتَمَعْنَا عَلَی رَجُلٍ فَانْهَدُوا إِلَیْنَا بِالسِّلَاحِ.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: ابوبکر حضرمی می گوید: من و ابان بن تغلب خدمت حضرت صادق علیه السلام رسیدیم و این در وقتی بود که پرچم های سیاه در خراسان برافراشته شده بود. ما عرضکردیم: «آقا! اوضاع را چگونه می بینید؟» فرمود: «بنشینید در خانه های خود، هر وقت دیدید که ما دور مردی گرد آمده ایم، با سلاح به سوی ما بشتابید.» - . غیبت نعمانی: 197 -

**[ترجمه]

توضیح

قال الجوهری نهد إلی العدو ینهد بالفتح أی نهض.

**[ترجمه]جوهری می گوید: عبارت «نهد الی العدو»، ینهَد یعنی به سمت دشمن برخاست.

**[ترجمه]

«45»

نی، [الغیبة] للنعمانی مُحَمَّدُ بْنُ هَمَّامٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ مَالِکٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ عَنِ ابْنِ أَسْبَاطٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: کُفُّوا أَلْسِنَتَکُمْ وَ الْزَمُوا بُیُوتَکُمْ فَإِنَّهُ لَا یُصِیبُکُمْ أَمْرٌ تَخُصُّونَ بِهِ أَبَداً وَ لَا یُصِیبُ الْعَامَّةَ وَ لَا تَزَالُ الزَّیْدِیَّةُ وِقَاءً لَکُمْ أَبَداً.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: حضرت صادق علیه السلام فرمود: «زبان های خود را نگهدارید و از خانه های خود بیرون نیایید، زیرا آنچه به شما اختصاص دارد (منظور خلافت و دولت حق است) به این زودی به شما نمی رسد و به سایرین هم نخواهد رسید و پیوسته فرقه «زیدیه» جلودار شما هستند.» - . غیبت نعمانی: 197 -

**[ترجمه]

«46»

نی، [الغیبة] للنعمانی عَلِیُّ بْنُ أَحْمَدَ عَنْ عُبَیْدِ اللَّهِ بْنِ مُوسَی عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ حَسَّانَ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ کَثِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ أَتی أَمْرُ اللَّهِ فَلا تَسْتَعْجِلُوهُ قَالَ هُوَ أَمْرُنَا أَمْرُ اللَّهِ لَا یُسْتَعْجَلُ بِهِ یُؤَیِّدُهُ ثَلَاثَةُ أَجْنَادٍ الْمَلَائِکَةُ وَ الْمُؤْمِنُونَ وَ الرُّعْبُ وَ خُرُوجُهُ علیه السلام کَخُرُوجِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ ذَلِکَ قَوْلُهُ تَعَالَی کَما أَخْرَجَکَ رَبُّکَ مِنْ بَیْتِکَ بِالْحَقِ.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: عبدالرحمن بن کثیر از حضرت صادق علیه السلام روایت کرده است که در تفسیر این آیه شریفه: «أَتی أَمْرُ اللَّهِ فَلا تَسْتَعْجِلُوهُ»، {[هان] امر خدا دررسید، پس در آن شتاب مکنید} - . نحل / 1 - ، فرمود: «امر اللَّه» قیام قائم ما است که نباید برای آن شتاب کرد. خداوند قیام او را با سه لشکرفرشتگان و مؤمنین و رعب، که در دل های بی دینان قرار می گیرد، تأیید می کند. قیام او مانند قیام پیغمبر صلی الله علیه و آله است که خداوند فرموده:« کَما أَخْرَجَکَ رَبُّکَ مِنْ بَیْتِکَ بِالْحَقِ» - . انفال / 5 - ، { همان گونه که پروردگارت تو را ازخانه ات به حقّ بیرون آورد}. - . غیبت نعمانی: 199 -

**[ترجمه]

«47»

نی، [الغیبة] للنعمانی مُحَمَّدُ بْنُ هَمَّامٍ وَ مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدٍ جَمِیعاً عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ جُمْهُورٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَمَاعَةَ عَنْ صَالِحِ بْنِ نَبَطٍ وَ بَکْرٍ الْمُثَنَّی جَمِیعاً عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ الْبَاقِرِ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: هَلَکَ أَصْحَابُ الْمَحَاضِیرِ وَ نَجَا الْمُقَرِّبُونَ وَ ثَبَتَ الْحِصْنُ عَلَی أَوْتَادِهَا إِنَّ بَعْدَ الْغَمِّ فَتْحاً عَجِیباً.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: امام محمد باقر علیه السلام فرمود: «آنها که در این باره (ظهور امام زمان علیه السلام ) شتاب می کنند، هلاک می شوند؛ و آنان که با ایمان ثابت (و بدون تزلزل و شتاب) انتظار آن روز می کشند، نجات می یابند، و اینان همچون سنگری برجای خود استوارند و مسلما بعد از این اندوه، پیروزی عجیبی است.» - . غیبت نعمانی: 201 -

**[ترجمه]

«48»

نی، [الغیبة] للنعمانی مُحَمَّدُ بْنُ هَمَّامٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ مَالِکٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَلِیٍّ الْجُعْفِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْمُثَنَّی الْحَضْرَمِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ زَیْدٍ عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ الْبَاقِرِ علیهما السلام قَالَ: مَثَلُ مَنْ خَرَجَ مِنَّا أَهْلَ الْبَیْتِ قَبْلَ قِیَامِ الْقَائِمِ مَثَلُ فَرْخٍ طَارَ وَ وَقَعَ فِی کُوَّةٍ فَتَلَاعَبَتْ بِهِ الصِّبْیَانُ.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: حضرت باقر علیه السلام فرمود:«کسانی که از ما اهل بیت پیش از قیام قائم علیه السلام قیام می کنند، مانند جوجه هایی هستند که بپرند و به سوراخ دیواری درافتند و بچه ها با آنها بازی کنند.» - . همان: 198 -

**[ترجمه]

«49»

نی، [الغیبة] للنعمانی عَلِیُّ بْنُ أَحْمَدَ عَنْ عُبَیْدِ اللَّهِ بْنِ مُوسَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ شَیْبَانَ عَنْ عَمَّارِ بْنِ مَرْوَانَ عَنْ مُنَخَّلِ بْنِ جَمِیلٍ عَنْ جَابِرِ بْنِ یَزِیدَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ الْبَاقِرِ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: اسْکُنُوا مَا سَکَنَتِ السَّمَاوَاتُ وَ الْأَرْضُ أَیْ لَا تَخْرُجُوا

ص: 139

عَلَی أَحَدٍ فَإِنَّ أَمْرَکُمْ لَیْسَ بِهِ خَفَاءٌ أَلَا إِنَّهَا آیَةٌ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ لَیْسَتْ مِنَ النَّاسِ أَلَا إِنَّهَا أَضْوَأُ مِنَ الشَّمْسِ لَا یَخْفَی عَلَی بَرٍّ وَ لَا فَاجِرٍ أَ تَعْرِفُونَ الصُّبْحَ فَإِنَّهُ کَالصُّبْحِ لَیْسَ بِهِ خَفَاءٌ.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: حضرت باقر علیه السلام فرمود: «همان طور که آسمان و زمین آرام است، شما نیز آرام بگیرید. یعنی علیه کسی به نفع ما قیام نکنید. زیرا امر شما (اعتقاد به اینکه دولت حق از آن آل محمد صلی الله علیه و آله است) چیزی نیست که بر کسی پوشیده باشد، ولی بدانید که آن از کارهای خداوند است (و او باید دولت ما را ظاهر گرداند) و به دست مردم نیست (که آنها قیام کنند و آن را برای ما بگیرند.) بدانید که حق از آفتاب روشن تر است و بر مؤمن و فاسق پوشیده نیست. صبح را می بینید؟ حق ما هم چون صبح روشن است که بر کسی پوشیده نیست!» - . غیبت نعمانی: 200 -

**[ترجمه]

أقول

قال النعمانی رحمه الله انظروا رحمکم الله إلی هذا التأدیب من الأئمة و إلی أمرهم و رسمهم فی الصبر و الکف و الانتظار للفرج و ذکرهم هلاک المحاضیر و المستعجلین و کذب المتمنین و وصفهم نجاة المسلمین و مدحهم الصابرین الثابتین و تشبیههم إیاهم علی الثبات کثبات الحصن علی أوتادها.

فتأدبوا رحمکم الله بتأدیبهم و سلموا لقولهم و لا تجاوزوا رسمهم إلی آخر ما قال (1).

**[ترجمه]نعمانی رحمة اللَّه علیه در اینجا می گوید : «نگاه کنید به شیوه ائمه و دستوری که به ما داده اند و رسمی که داشته اند، و ببینید چگونه در پیشامدها صبر می کردند و خود و شیعیان را از خطرها حفظ می کردند، منتظر فرج بودند و می گفتند آنها که در این خصوص شتاب می کنند، به هلاکت می رسند و گمراه می گردند و آنها که آرزوی (توأم با شتاب) دارند، دروغ می گویند.

و ببینید که چطور از کسانی که تسلیم حوادث و گوش به فرمان ائمه هستند و منتظر فرج آل محمد می باشند (که هر وقت خدا مصلحت دید آشکار شود) و بردبار و ثابت می مانند، تمجید کرده و فرموده: «آنها رستگارند.» و چگونه اینان را تشبیه کرده به سنگری که بر شالوده های خود پایدار باشد! پس ای خوانندگان! شما هم از آنها پیروی کنید و تسلیم فرمان آنها شوید و از شیوه آنها قدم بیرون ننهید،تا آخر.

**[ترجمه]

«50»

نی، [الغیبة] للنعمانی ابْنُ عُقْدَةَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ یُوسُفَ عَنِ ابْنِ مِهْرَانَ عَنِ ابْنِ الْبَطَائِنِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ وُهَیْبِ بْنِ حَفْصٍ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: أَنَّهُ قَالَ ذَاتَ یَوْمٍ أَ لَا أُخْبِرُکُمْ بِمَا لَا یَقْبَلُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مِنَ الْعِبَادِ عَمَلًا إِلَّا بِهِ فَقُلْتُ بَلَی فَقَالَ شَهَادَةُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ وَ الْإِقْرَارُ بِمَا أَمَرَ اللَّهُ وَ الْوَلَایَةُ لَنَا وَ الْبَرَاءَةُ مِنْ أَعْدَائِنَا یَعْنِی أئمة [الْأَئِمَّةَ] خَاصَّةً وَ التَّسْلِیمُ

لَهُمْ وَ الْوَرَعُ وَ الِاجْتِهَادُ وَ الطُّمَأْنِینَةُ وَ الِانْتِظَارُ لِلْقَائِمِ ثُمَّ قَالَ إِنَّ لَنَا دَوْلَةً یَجِی ءُ اللَّهُ بِهَا إِذَا شَاءَ ثُمَّ قَالَ مَنْ سُرَّ أَنْ یَکُونَ مِنْ أَصْحَابِ الْقَائِمِ فَلْیَنْتَظِرْ وَ لْیَعْمَلْ بِالْوَرَعِ وَ مَحَاسِنِ الْأَخْلَاقِ وَ هُوَ مُنْتَظِرٌ فَإِنْ مَاتَ وَ قَامَ الْقَائِمُ بَعْدَهُ کَانَ لَهُ مِنَ الْأَجْرِ مِثْلُ أَجْرِ مَنْ أَدْرَکَهُ فَجِدُّوا وَ انْتَظِرُوا هَنِیئاً لَکُمْ أَیَّتُهَا الْعِصَابَةُ الْمَرْحُومَةُ.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: ابو بصیر از حضرت صادق علیه السلام روایت می کند که روزی فرمود: «آیا شما را از چیزی مطلع نگردانم که خداوند عمل بندگانش را جز به وسیله آن نمی پذیرد؟» من گفتم: «بفرمایید تا بدانیم آن چیست؟» فرمود: «آن گواهی دادن به یگانگی خدا و رسالت محمد صلی الله علیه و آله ، اعتقاد به آنچه خدا فرموده، دوستی ما و بیزاری از دشمنان ما ائمه و تسلیم در برابر آنها، پارسایی و کوشش در امر دین و صبر و انتظار برای ظهور قائم ماست.» آنگاه فرمود: «ما را دولتی است که هر گاه خداوند بخواهد، آن را می آورد.»

سپس افزود: «هر کس مشتاق است که از یاران قائم ما باشد، باید منتظر ظهور او باشد و پرهیزکاری پیشه سازد و دارای اخلاق نیکو باشد و بدین گونه انتظار آن روز را کشد.» اگر در این حالت بمیرد و بعد از مرگ او قائم قیام کند، ثواب کسی را دارد که آن حضرت را درک کرده است. پس سعی کنید و منتظر باشید. خوش به حال شما ای مردمی که خداوند شما را مشمول رحمت خود گردانیده است!» - . غیبت نعمانی: 200 -

**[ترجمه]

«51»

نی، [الغیبة] للنعمانی ابْنُ عُقْدَةَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَسَنِ التَّیْمُلِیِّ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ أَبِی أَیُّوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام یَقُولُ: اتَّقُوا اللَّهَ وَ اسْتَعِینُوا عَلَی مَا أَنْتُمْ عَلَیْهِ بِالْوَرَعِ وَ الِاجْتِهَادِ فِی طَاعَةِ اللَّهِ وَ إِنَّ أَشَدَّ مَا یَکُونُ أَحَدُکُمْ اغْتِبَاطاً بِمَا هُوَ فِیهِ مِنَ الدِّینِ لَوْ قَدْ صَارَ فِی حَدِّ الْآخِرَةِ وَ انْقَطَعَتِ الدُّنْیَا عَلَیْهِ فَإِذَا صَارَ فِی ذَلِکَ الْحَدِّ عَرَفَ أَنَّهُ قَدِ اسْتَقْبَلَ النَّعِیمَ وَ الْکَرَامَةَ مِنَ اللَّهِ وَ الْبُشْرَی

ص: 140


1- 1. راجع المصدر ص 106.

بِالْجَنَّةِ وَ أَمِنَ مِمَّنْ کَانَ یَخَافُ وَ أَیْقَنَ أَنَّ الَّذِی کَانَ عَلَیْهِ هُوَ الْحَقُّ وَ أَنَّ مَنْ خَالَفَ دِینَهُ عَلَی بَاطِلٍ وَ أَنَّهُ هَالِکٌ فَأَبْشِرُوا ثُمَّ أَبْشِرُوا مَا الَّذِی تُرِیدُونَ أَ لَسْتُمْ تَرَوْنَ أَعْدَاءَکُمْ یَقْتُلُونَ فِی مَعَاصِی اللَّهِ وَ یَقْتُلُ بَعْضُهُمْ بَعْضاً عَلَی الدُّنْیَا دُونَکُمْ وَ أَنْتُمْ فِی بُیُوتِکُمْ آمِنِینَ فِی عُزْلَةٍ عَنْهُمْ وَ کَفَی بِالسُّفْیَانِیِّ نَقِمَةً لَکُمْ مِنْ عَدُوِّکُمْ وَ هُوَ مِنَ الْعَلَامَاتِ لَکُمْ مَعَ أَنَّ الْفَاسِقَ لَوْ قَدْ خَرَجَ لَمَکَثْتُمْ شَهْراً أَوْ شَهْرَیْنِ بَعْدَ خُرُوجِهِ لَمْ یَکُنْ عَلَیْکُمْ مِنْهُ بَأْسٌ حَتَّی یَقْتُلَ خَلْقاً کَثِیراً دُونَکُمْ فَقَالَ لَهُ بَعْضُ أَصْحَابِهِ فَکَیْفَ نَصْنَعُ بِالْعِیَالِ إِذَا کَانَ ذَلِکَ قَالَ یَتَغَیَّبُ الرِّجَالُ مِنْکُمْ عَنْهُ فَإِنَّ خِیفَتَهُ وَ شِرَّتَهُ فَإِنَّمَا هِیَ عَلَی شِیعَتِنَا فَأَمَّا النِّسَاءُ فَلَیْسَ عَلَیْهِنَّ بَأْسٌ إِنْ شَاءَ اللَّهُ تَعَالَی قِیلَ إِلَی أَیْنَ یَخْرُجُ الرِّجَالُ (1) وَ یَهْرُبُونَ مِنْهُ فَقَالَ مَنْ أَرَادَ أَنْ یَخْرُجَ مِنْهُمْ إِلَی الْمَدِینَةِ أَوْ إِلَی مَکَّةَ أَوْ إِلَی بَعْضِ الْبُلْدَانِ ثُمَّ قَالَ مَا تَصْنَعُونَ بِالْمَدِینَةِ وَ إِنَّمَا یَقْصِدُ جَیْشُ الْفَاسِقِ إِلَیْهَا وَ لَکِنْ عَلَیْکُمْ بِمَکَّةَ فَإِنَّهَا مَجْمَعُکُمْ وَ إِنَّمَا فِتْنَتُهُ حَمْلُ امْرَأَةٍ تِسْعَةَ أَشْهُرٍ وَ لَا یَجُوزُهَا إِنْ شَاءَ اللَّهُ (2).

**[ترجمه]غیبت نعمانی: محمد بن مسلم می گوید: از امام محمد باقر علیه السلام شنیدم که می فرمود: «پرهیزکاری پیشه سازید و با تقوا و کوشش در اطاعت خداوند، بر این عقیده که دارید کمک بجویید. وقتی یکی از شما به سرای دیگر شتافت و درهای دنیا به روی او بسته شد، دین و پرهیزکاری او سخت ترین چیزی است که مورد غبطه و رشک دیگران (که از آن بی نصیب هستند) واقع می شود. وقتی آدم قدم به سرای دیگر گذاشت،می داند که به استقبال نعمت ها و وعده های الهی و مژده رفتن به بهشت، می رود و از کسی که می ترسیده، ایمن استو یقین می کند که در دنیا بر حق بوده، و کسی که در جهت خلاف دین می رفته، بر طریقه باطل و گمراه است.

پس شما را (بر این عقیده) مژده می دهم، باز هم مژده می دهم! شما چه می خواهید؟ آیا نمی بینید که دشمنان شما در ارتکاب گناهان الهی کشته می شوند و برای رسیدن به دنیای فانی، یکدیگر را به قتل می رسانند، ولی شما چنین نیستید و از آنها دوری جسته و در خانه های خود، با طیب خاطر آسوده اید؟ بلای سفیانی که از دشمنان شماست، برای شما کافی است. خروج او برای شما از علامات ظهور است، مع الوصف آن فاسق وقتی خروج می کند، شما یکی دو ماه آسوده می مانید و خطری از وی نمی بینید. او مردم بسیاری را به قتل می رساند، ولی شما جزو آنها نیستید.»

در این موقع یکی از اصحاب حضرت پرسید: «در آن موقع زنان و فرزندان خود را چه کنیم؟» فرمود: «مردان شما باید پنهان شوند، زیرا خطر او فقط متوجه (مردان) شیعیان ما می شود. ولی به خواست خدا زنان شما در معرض آسیب وی نخواهند بود.»

از حضرت پرسیده شد: «دجال به کجا روی می آورد و آنها که از وی می گریزند، به کجا می روند؟» فرمود: «هر کس می خواهد از او فرار کند، به مدینه یا به مکه یا به بعضی از شهرها می رود.» آنگاه فرمود: «چگونه در مدینه می توانید به سر برید؟ زیرا آنجا مقصد لشکر این فاسق (سفیانی) است. بنابراین به مکه بروید، زیرا شما همه در آنجا گرد می آیید که فتنه او نه ماه، به اندازه مدت حاملگی زنان است و از این مدت تجاوز نمی کند ان شاء اللَّه.» - . غیبت نعمانی: 200 -

**[ترجمه]

«52»

نی، [الغیبة] للنعمانی الْکُلَیْنِیُّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ حَمَّادٍ عَنْ حَرِیزٍ عَنْ زُرَارَةَ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: اعْرِفْ إِمَامَکَ فَإِنَّکَ إِذَا عَرَفْتَهُ لَمْ یَضُرَّکَ تَقَدَّمَ هَذَا الْأَمْرُ أَوْ تَأَخَّرَ.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: زراره روایت می کند که حضرت صادق علیه السلام به وی فرمود: «امام خود را بشناس، زیرا شناختن او ضرری به تو نمی رساند، خواه ظهور صاحب الامر زود واقع شود و خواه به تأخیر بیفتد.» - . همان: 329 -

**[ترجمه]

«53»

نی، [الغیبة] للنعمانی الْکُلَیْنِیُّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْمُعَلَّی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ جُمْهُورٍ عَنْ صَفْوَانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مَرْوَانَ عَنِ الْفُضَیْلِ بْنِ یَسَارٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ یَوْمَ نَدْعُوا کُلَّ أُناسٍ بِإِمامِهِمْ (3) فَقَالَ یَا فُضَیْلُ اعْرِفْ إِمَامَکَ فَإِنَّکَ إِذَا عَرَفْتَ إِمَامَکَ لَمْ یَضُرَّکَ تَقَدَّمَ هَذَا الْأَمْرُ أَوْ تَأَخَّرَ وَ مَنْ عَرَفَ

ص: 141


1- 1. فی النسخة المطبوعة:« الی أین یخرج الدجال» و هو تصحیف.
2- 2. عرضناه علی المصدر ص 161 فراجع.
3- 3. أسری: 73.

إِمَامَهُ ثُمَّ مَاتَ قَبْلَ أَنْ یَقُومَ صَاحِبُ هَذَا الْأَمْرِ کَانَ بِمَنْزِلَةِ مَنْ کَانَ قَاعِداً فِی عَسْکَرِهِ لَا بَلْ بِمَنْزِلَةِ مَنْ کَانَ قَاعِداً تَحْتَ لِوَائِهِ قَالَ وَ رَوَاهُ بَعْضُ أَصْحَابِنَا بِمَنْزِلَةِ مَنِ اسْتُشْهِدَ مَعَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: فضیل بن یسار روایت کرده که از امام جعفر صادق علیه السلام پرسیدم: «مقصود از آیه«یَوْمَ نَدْعُوا کُلَّ أُناسٍ بِإِمامِهِمْ»، {[یادکن] روزی را که هر گروهی را با پیشوایشان فرامی خوانیم} - . اسراء / 71 - چیست؟ فرمود: «ای فضیل! امام خود را بشناس که شناختن او ضرری به تو نمی رساند، خواه این امر زود واقع شود و خواه به تأخیر بیافتد. کسی که امام خود را بشناسد و آنگاه پیش از قیام صاحب الامر بمیرد، مثل کسی است که در لشکر او نشسته است. نه! بلکه مانند کسی است که در زیر پرچم او نشسته باشد.»

بعضی از اصحاب این طور روایت کرده اند: «مثل کسی است که در رکاب پیغمبر صلی الله علیه و آله شهید شده باشد.» - . غیبت نعمانی: 329 -

**[ترجمه]

«54»

نی، [الغیبة] للنعمانی الْکُلَیْنِیُّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ رَفَعَهُ إِلَی الْبَطَائِنِیِّ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام جُعِلْتُ فِدَاکَ مَتَی الْفَرَجُ فَقَالَ یَا بَا بَصِیرٍ أَنْتَ مِمَّنْ یُرِیدُ الدُّنْیَا مَنْ عَرَفَ هَذَا الْأَمْرَ فَقَدْ فُرِجَ عَنْهُ بِانْتِظَارِهِ.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: ابو بصیر می گوید: به آن حضرت گفتم: «قربانت گردم! فرج و گشایش کار شما اهل بیت کی خواهد بود؟» فرمود: «ای ابو بصیر! تو از کسانی هستی که چشم به دنیا دارند. هر کس صاحب الامر را بشناسد، انتظار ظهور او، برای وی گشایش و فرج است.» - . همان: 330 -

**[ترجمه]

«55»

نی، [الغیبة] للنعمانی الْکُلَیْنِیُّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ صَالِحِ بْنِ السِّنْدِیِّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ بَشِیرٍ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ مُحَمَّدٍ الْخُزَاعِیِّ قَالَ: سَأَلَ أَبُو بَصِیرٍ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ أَنَا أَسْمَعُ فَقَالَ أَ تَرَانِی أُدْرِکُ الْقَائِمَ علیه السلام فَقَالَ یَا بَا بَصِیرٍ لَسْتَ تَعْرِفُ إِمَامَکَ فَقَالَ بَلَی وَ اللَّهِ وَ أَنْتَ هُوَ فَتَنَاوَلَ یَدَهُ وَ قَالَ وَ اللَّهِ مَا تُبَالِی یَا بَا بَصِیرٍ أَنْ لَا تَکُونَ مُحْتَبِیاً بِسَیْفِکَ فِی ظِلِّ رِوَاقِ الْقَائِمِ علیه السلام.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: اسماعیل بن محمد خزاعی می گوید: «ابو بصیر از حضرت صادق علیه السلام سؤالی کرد که من هم می شنیدم. وی گفت: «آیا من قائم علیه السلام را درک می کنم؟» فرمود: «ای ابو بصیر! مگر تو امام خود را نمی شناسی؟» عرض کرد: «چرا واللَّه! شما امام من هستید.» حضرت دست او را گرفت و فرمود: «ای ابو بصیر! به خدا قسم تو از اینکه در سایه ایوان قائم علیه السلام شمشیرت را به دست گیری باک نداری.» - . همان: 331 -

**[ترجمه]

بیان

احتبی الرجل جمع ظهره و ساقه بعمامته أو غیرها.

**[ترجمه]عبارت «احتبی الرجل»یعنی مرد پشت و ساقش را با عمامه اشیا غیر آن، جمع کرد.

**[ترجمه]

«56»

نی، [الغیبة] للنعمانی الْکُلَیْنِیُّ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ النُّعْمَانِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مَرْوَانَ عَنِ الْفُضَیْلِ بْنِ یَسَارٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام یَقُولُ: مَنْ مَاتَ وَ لَیْسَ لَهُ إِمَامٌ مَاتَ مِیتَةً جَاهِلِیَّةً وَ مَنْ مَاتَ وَ هُوَ عَارِفٌ لِإِمَامِهِ لَمْ یَضُرَّهُ تَقَدَّمَ هَذَا الْأَمْرُ أَوْ تَأَخَّرَ وَ مَنْ مَاتَ وَ هُوَ عَارِفٌ لِإِمَامِهِ کَانَ کَمَنْ هُوَ مَعَ الْقَائِمِ فِی فُسْطَاطِهِ.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: فضیل بن یسار می گوید: از امام محمد باقر علیه السلام شنیدم که می فرمود: «کسی که بمیرد و امامی نداشته باشد (امام خود را نشناسد)، همچون مردم عهد جاهلیت مرده است. و کسی که بمیرد در حالی که امام خود را می شناخته، زیانی نبرده است، خواه ظهور امام زمان زود واقع شود و یا به تأخیر بیافتد. وهر کس بمیرد و امام خود را بشناسد، مانند کسی است که با مهدی منتظر در خیمه اش بوده است.» - . غیبت نعمانی: 330 -

**[ترجمه]

«57»

نی، [الغیبة] للنعمانی الْکُلَیْنِیُّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ فَضَالَةَ عَنْ عَمْرِو بْنِ أَبَانٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ: اعْرِفِ الْعَلَامَةَ فَإِذَا عَرَفْتَ لَمْ یَضُرَّکَ تَقَدَّمَ هَذَا الْأَمْرُ أَمْ تَأَخَّرَ إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی یَقُولُ یَوْمَ نَدْعُوا کُلَّ أُناسٍ بِإِمامِهِمْ فَمَنْ عَرَفَ إِمَامَهُ کَانَ کَمَنْ کَانَ فِی فُسْطَاطِ الْمُنْتَظَرِ.

نی، [الغیبة] للنعمانی ابْنُ عُقْدَةَ عَنْ یَحْیَی بْنِ زَکَرِیَّا بْنِ شَیْبَانَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ سَیْفِ بْنِ عَمِیرَةَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ حُمْرَانَ بْنِ أَعْیَنَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: مِثْلَهُ وَ فِیهِ اعْرِفْ إِمَامَکَ

ص: 142

وَ فِی آخِرِهِ کَانَ فِی فُسْطَاطِ الْقَائِمِ ع (1).

**[ترجمه]غیبت نعمانی: عمرو بن ابان می گوید: شنیدم که امام صادق علیه السلام می فرمود: «علامت (ظهور قائم آل محمد صلی الله علیه و آله ) را بشناس که اگر آن را بشناسی، ضرری به تو نمی رساند، خواه این امر زود واقع شود یا به تأخیر بیفتد. خداوند عالم می فرماید: «یَوْمَ نَدْعُوا کُلَّ أُناسٍ بِإِمامِهِمْ»، {[یادکن] روزی راکه هرگروهی را با پیشوایشان فرا می خوانیم.} پس هر کس امام خود را بشناسد، مانند کسی است که در خیمه منتظر بوده است.» - . همان -

و نیز در آن کتاب از حمران بن اعین، از آن حضرت این روایت را نقل کرده است، با این تفاوت که در این روایت می فرماید: «امام خود را بشناس» و به جای «خیمه منتظر»، «خیمه قائم» دارد. - . همان: 331 -

**[ترجمه]

«58»

کا، [الکافی] مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَی عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ الْمُخْتَارِ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: کُلُّ رَایَةٍ تُرْفَعُ قَبْلَ قِیَامِ الْقَائِمِ علیه السلام فَصَاحِبُهَا طَاغُوتٌ یَعْبُدُ مِنْ دُونِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ.

**[ترجمه]کافی: حضرت صادق علیه السلام فرمود: «هر پرچمی پیش از قیام قائم برافراشته شود، صاحب آن پرچم طاغوت است و به جای خدای عزوجل مورد اطاعت قرار می گیرد.» - . کافی: 811 -

**[ترجمه]

«59»

أَقُولُ قَدْ مَضَی بِأَسَانِیدَ فِی خَبَرِ اللَّوْحِ: ثُمَّ أُکْمِلُ ذَلِکَ بِابْنِهِ رَحْمَةً لِلْعَالَمِینَ عَلَیْهِ کَمَالُ مُوسَی وَ بَهَاءُ عِیسَی وَ صَبْرُ أَیُّوبَ سَیَذِلُّ أَوْلِیَائِی فِی زَمَانِهِ وَ یَتَهَادَوْنَ رُءُوسَهُمْ کَمَا یُتَهَادَی رُءُوسُ التُّرْکِ وَ الدَّیْلَمِ فَیُقْتَلُونَ وَ یُحْرَقُونَ وَ یَکُونُونَ خَائِفِینَ مَرْعُوبِینَ

وَجِلِینَ تُصْبَغُ الْأَرْضُ بِدِمَائِهِمْ وَ یَفْشُو الْوَیْلُ وَ الرَّنِینُ فِی نِسَائِهِمْ أُولَئِکَ أَوْلِیَائِی حَقّاً بِهِمْ أَرْفَعُ کُلَّ فِتْنَةٍ عَمْیَاءَ حِنْدِسٍ وَ بِهِمْ أَکْشِفُ الزَّلَازِلَ وَ أَدْفَعُ الْآصَارَ وَ الْأَغْلَالَ أُولئِکَ عَلَیْهِمْ صَلَواتٌ مِنْ رَبِّهِمْ وَ رَحْمَةٌ وَ أُولئِکَ هُمُ الْمُهْتَدُونَ (2).

**[ترجمه]سابقا (در جلد دهم بحار الانوار) «حدیث لوح» که با سلسله خودم نقل کردم، گذشت که از جمله این جملات بود: «... آنگاه رسالت خود را به وسیله فرزند او (م ح م د) که رحمت عالمیان، و دارای کمال موسی و نورانیت عیسی و صبر ایوب است، کامل می گردانم.دوستان من در زمان (غیبت) او خوار می گردند و سرهای آنها را مانند سرهای ترک و دیلم به ارمغان می برند. آنها به قتل می رسند، سوخته می شوند، بیمناک و مرعوب و هراسان هستند، زمین از خون آنها رنگین می شود و صدای زنان آنها به آه و ناله بلند می گردد. آنها دوستان حقیقی من هستند. آشوب های سهمگین را به وسیله آنها ازمیان برمی دارم، و به وسیله آنها زلزله ها و سختی ها و گرفتاری ها را برطرف می سازم.«أُولئِکَ عَلَیْهِمْ صَلَواتٌ مِنْ رَبِّهِمْ وَ رَحْمَةٌ وَ أُولئِکَ هُمُ الْمُهْتَدُونَ»، {برایشان درودها و رحمتی از پروردگارشان [باد] و راه یافتگان [هم] خود ایشانند.} - . بقره / 157 -

**[ترجمه]

«60»

نص، [کفایة الأثر] بِالْإِسْنَادِ الْمُتَقَدِّمِ فِی بَابِ النَّصِّ عَلَی الِاثْنَیْ عَشَرَ(3)

عَنْ جَابِرٍ الْأَنْصَارِیِّ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قَالَ: یَغِیبُ عَنْهُمُ الْحُجَّةُ لَا یُسَمَّی حَتَّی یُظْهِرَهُ اللَّهُ فَإِذَا عَجَّلَ اللَّهُ خُرُوجَهُ یَمْلَأُ الْأَرْضَ قِسْطاً وَ عَدْلًا کَمَا مُلِئَتْ ظُلْماً وَ جَوْراً ثُمَّ قَالَ صلی الله علیه و آلهطُوبَی لِلصَّابِرِینَ فِی غَیْبَتِهِ طُوبَی لِلْمُقِیمِینَ عَلَی مَحَجَّتِهِمْ أُولَئِکَ وَصَفَهُمُ اللَّهُ فِی کِتَابِهِ فَقَالَ الَّذِینَ یُؤْمِنُونَ بِالْغَیْبِ وَ قَالَ أُولئِکَ حِزْبُ اللَّهِ أَلا إِنَّ حِزْبَ اللَّهِ هُمُ الْمُفْلِحُونَ (4).

**[ترجمه]کفایة الاثر:خزاز قمی با اسناد سابق در باب روایاتی که در خصوص امام دوازدهم رسیده است، از جابر بنعبداللَّه انصاری، از پیغمبر صلی الله علیه و آله روایت می کند که فرمود: «حجت خدا از نظر آنها غایب می گردد و نام برده نمی شود، تا آنکه خداوند او را ظاهر گرداند. پس وقتی که خداوند او را آشکار ساخت، زمین را پر از عدل و داد می کند، چنان که پر از ظلم و ستم شده باشد.»

سپس فرمود: «خوش به حال آنها که در غیبت وی پایدارند! خوش به حال کسانی که در راه روشن خود ثابت قدم می مانند! اینانند که خداوند در باره شان فرموده است:«و الَّذِینَ یُؤْمِنُونَ بِالْغَیْبِ»، {آنان که به غیب ایمان می آورند.} - . بقره / 3 - و فرموده است:«أُولئِکَ حِزْبُ اللَّهِ أَلا إِنَّ حِزْبَ اللَّهِ هُمُ الْمُفْلِحُونَ» - . مجادله / 22 - ، { اینانند حزب خدا. آری، حزب خداست که رستگارانند.} - . کفایة الاثر: 59 -

**[ترجمه]

«61»

تَفْسِیرُ النُّعْمَانِیِّ، بِالْإِسْنَادِ الْآتِی فِی کِتَابِ الْقُرْآنِ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: یَا أَبَا الْحَسَنِ حَقِیقٌ عَلَی اللَّهِ أَنْ یُدْخِلَ أَهْلَ الضَّلَالِ الْجَنَّةَ وَ إِنَّمَا عَنَی بِهَذَا الْمُؤْمِنِینَ الَّذِینَ قَامُوا فِی زَمَنِ الْفِتْنَةِ عَلَی الِائْتِمَامِ

ص: 143


1- 1. تری هذه الروایات فی المصدر ص 179 و 180 و الکافی ج 1 ص 371 و 372.
2- 2. راجع ج 36 ص 195 من الطبعة الحدیثة و قد رواه الکلینی فی ج 1 ص 527 و لم یخرجه المصنّف.
3- 3. راجع ج 36 ص 306 من الطبعة الحدیثة.
4- 4. المجادلة: 22.

بِالْإِمَامِ الْخَفِیِّ الْمَکَانِ الْمَسْتُورِ عَنِ الْأَعْیَانِ فَهُمْ بِإِمَامَتِهِ مُقِرُّونَ وَ بِعُرْوَتِهِ مُسْتَمْسِکُونَ وَ لِخُرُوجِهِ مُنْتَظِرُونَ مُوقِنُونَ غَیْرُ شَاکِّینَ صَابِرُونَ مُسْلِمُونَ وَ إِنَّمَا ضَلُّوا عَنْ مَکَانِ إِمَامِهِمْ وَ عَنْ مَعْرِفَةِ شَخْصِهِ یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ أَنَّ اللَّهَ تَعَالَی إِذَا حَجَبَ عَنْ عِبَادِهِ عَیْنَ الشَّمْسِ الَّتِی جَعَلَهَا دَلِیلًا عَلَی أَوْقَاتِ الصَّلَاةِ فَمُوَسَّعٌ عَلَیْهِمْ تَأْخِیرُ الْمُوَقَّتِ لِیَتَبَیَّنَ لَهُمُ الْوَقْتُ بِظُهُورِهَا وَ یَسْتَیْقِنُوا أَنَّهَا قَدْ زَالَتْ فَکَذَلِکَ الْمُنْتَظِرُ لِخُرُوجِ الْإِمَامِ علیه السلام الْمُتَمَسِّکُ بِإِمَامَتِهِ مُوَسَّعٌ عَلَیْهِ جَمِیعُ فَرَائِضِ اللَّهِ الْوَاجِبَةِ عَلَیْهِ مَقْبُولَةٌ مِنْهُ بِحُدُودِهَا غَیْرُ خَارِجٍ عَنْ مَعْنَی مَا فُرِضَ عَلَیْهِ فَهُوَ صَابِرٌ مُحْتَسِبٌ لَا تَضُرُّهُ غَیْبَةُ إِمَامِهِ.

**[ترجمه]تفسیر نعمانی: امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: پیغمبر صلی الله علیه و آله به من فرمود: «یا ابا الحسن! شایسته است که خداوند گمشدگان را وارد بهشت کند.» سپس امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: «مقصود پیغمبر، مؤمنینی هستند که در زمان غیبت به سر می برند و از امامی که جایش نامعلوم و خودش از نظرها غایب است، پیروی می کنند. آنها به امامت او اعتقاد دارند؛ به ذیل عنایتش چنگ می زنند؛ منتظر آمدن او هستند و به وجود او یقین دارند. و شکایتی ندارند و بردبار و تسلیم خواسته حق هستند. و از این جهت گم شده هستند که از یافتن مکان امام خود و از شناختن شخص او گم شده اند.

دلیل بر این مطلب، این است که وقتی خداوند خورشید را که راهنمای اوقات نماز است، از نظر بندگانش بپوشاند، آنها می توانند وقت نماز را به تأخیر بیندازند تا موقعی که خورشید آشکار شود، وقت برای آنها روشن گردد و یقین کنند که ظهر شده است.همین طور کسی که منتظر آمدن امام است و چنگ به دامان امامت او زدهنیز تمام واجبات و فرایض الهی را برعهده دارد که انجام دهد و وقتی انجام داد، از او پذیرفته است و (با غیبت امام) از معنی واجب بودن، بیرون نمی رود. و این بنده هم صبر می کند و نظر به رحمت حق دارد و غیبت امامش، ضرری به عقیده او نمی رساند.

**[ترجمه]

«62»

ختص، [الإختصاص] بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ هِلَالٍ عَنْ أُمَیَّةَ بْنِ عَلِیٍ (1)

عَنْ رَجُلٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَیُّمَا أَفْضَلُ نَحْنُ أَوْ أَصْحَابُ الْقَائِمِ علیه السلام قَالَ فَقَالَ لِی أَنْتُمْ أَفْضَلُ مِنْ أَصْحَابِ الْقَائِمِ وَ ذَلِکَ أَنَّکُمْ تُمْسُونَ وَ تُصْبِحُونَ خَائِفِینَ عَلَی إِمَامِکُمْ وَ عَلَی أَنْفُسِکُمْ مِنْ أَئِمَّةِ الْجَوْرِ إِنْ صَلَّیْتُمْ فَصَلَاتُکُمْ فِی تَقِیَّةٍ وَ إِنْ صُمْتُمْ فَصِیَامُکُمْ فِی تَقِیَّةٍ وَ إِنْ حَجَجْتُمْ فَحَجُّکُمْ فِی تَقِیَّةٍ وَ إِنْ شَهِدْتُمْ لَمْ تُقْبَلْ شَهَادَتُکُمْ وَ عَدَّدَ أَشْیَاءَ مِنْ نَحْوِ هَذَا مِثْلَ هَذِهِ فَقُلْتُ فَمَا نَتَمَنَّی الْقَائِمَ علیه السلام إِذَا کَانَ عَلَی هَذَا قَالَ فَقَالَ لِی سُبْحَانَ اللَّهِ أَ مَا تُحِبُّ أَنْ یَظْهَرَ الْعَدْلُ وَ یَأْمَنَ السُّبُلُ وَ یُنْصَفَ الْمَظْلُومُ.

**[ترجمه]اختصاص: راوی گفت: به امام جعفر صادق علیه السلام عرض کردم: «ما بهتر هستیم یا اصحاب قائم؟» فرمود: «شما بهتر از اصحاب قائم هستید، زیرا شما شب و روز از دولت های ظالم، بر جان امام خود و خودتان هراسان می باشید؛ اگر نماز می خوانید، با حالت تقیه است؛ اگر روزه می گیرید، باز در تقیه است؛ اگر حج می کنید، آنهم در تقیه است و اگر (در محکمه شرع و حضور قاضی) گواهی بدهید، (به جرم تشیع) گواهی شما پذیرفته نیست.» و از این قبیل چند چیزدیگر شمرد. سپس عرض کردم: «وقتی این طور باشد، چه آرزویی به دیدن قائم داریم؟» فرمود: سبحان اللَّه! نمی خواهی عدالت آشکار گردد، راه ها امن شود و مظلوم مورد ترحم قرار گیرد؟» - . اختصاص: 20 -

**[ترجمه]

«63»

نهج، [نهج البلاغة]: الْزَمُوا الْأَرْضَ وَ اصْبِرُوا عَلَی الْبَلَاءِ وَ لَا تُحَرِّکُوا بِأَیْدِیکُمْ وَ سُیُوفِکُمْ وَ هَوَی أَلْسِنَتِکُمْ وَ لَا تَسْتَعْجِلُوا بِمَا لَمْ یُعَجِّلْهُ اللَّهُ لَکُمْ فَإِنَّهُ مَنْ مَاتَ مِنْکُمْ عَلَی فِرَاشِهِ وَ هُوَ عَلَی مَعْرِفَةِ رَبِّهِ وَ حَقِّ رَسُولِهِ وَ أَهْلِ بَیْتِهِ مَاتَ شَهِیداً أُوْقِعَ أَجْرُهُ عَلَی اللَّهِ وَ اسْتَوْجَبَ ثَوَابَ مَا نَوَی مِنْ صَالِحِ عَمَلِهِ وَ قَامَتِ النِّیَّةُ مَقَامَ إصلائه [إِصْلَاتِهِ] بِسَیْفِهِ فَإِنَّ لِکُلِّ شَیْ ءٍ مُدَّةً وَ أَجَلًا.

**[ترجمه]نهج البلاغه: امیرالمؤمنین فرمود: «در جای خود قرار گیرید و بر بلایی که واقع می شود صبر کنید، و با دست و شمشیر و زبان خود، حرکتی نکنید، و درباره چیزی که خداوند شتاب در آن را برای شما نخواسته است، عجله نکنید، زیرا هر کس از شما در بستر خود بمیرد و خدا و پیغمبر و اهل بیت او را شناخته باشد، شهید مرده و ثواب او با خداست که پاداش نیت و اعمال نیک او را بدهد، و نیت او (برای درک امام زمان علیه السلام ) مثل این است که شمشیر خود را (برای آن حضرت) آماده ساخته است، زیرا هر چیز مدت و زمانی دارد.» - . نهج البلاغه: 390 -

**[ترجمه]

«64»

ما، [الأمالی] للشیخ الطوسی أَحْمَدُ بْنُ عُبْدُونٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ الزُّبَیْرِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ فَضَّالٍ عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ عَامِرٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ رِزْقٍ الْغُمْشَانِیِّ عَنْ یَحْیَی

ص: 144


1- 1. فی النسخة المطبوعة: عن أمیّة ابن هلال عن أمیّة بن علی. و هو سهو.

بْنِ الْعَلَاءِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: کُلُّ مُؤْمِنٍ شَهِیدٌ وَ إِنْ مَاتَ عَلَی فِرَاشِهِ فَهُوَ شَهِیدٌ وَ هُوَ کَمَنْ مَاتَ فِی عَسْکَرِ الْقَائِمِ علیه السلام ثُمَّ قَالَ أَ یَحْبِسُ نَفْسَهُ عَلَی اللَّهِ ثُمَّ لَا یَدْخُلُ الْجَنَّةَ.

**[ترجمه]امالی طوسی: امام محمد باقر علیه السلام فرمود: «هر مؤمنی شهید است. و اگر در رختخواب بمیرد، شهید است و مانند کسی است که در لشکر امام علیه السلام جان بدهد.» آنگاه فرمود: «آیا سزاوار است که او خود را وقف خدا کند و داخل بهشت نشود؟» - . امالی طوسی: 676 -

**[ترجمه]

«65»

دَعَوَاتُ الرَّاوَنْدِیِّ، قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: انْتِظَارُ الْفَرَجِ بِالصَّبْرِ عِبَادَةٌ.

**[ترجمه]دعوات راوندی: پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمود: «انتظار فرج با صبر و بردباری، عبادت است.» - . دعوات راوندی: 41 -

**[ترجمه]

«66»

ک، [إکمال الدین] ابْنُ الْوَلِیدِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الْمُغِیرَةِ عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ صَالِحٍ عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام (1)

أَنَّهُ قَالَ: یَأْتِی عَلَی النَّاسِ زَمَانٌ یَغِیبُ عَنْهُمْ إِمَامُهُمْ فَیَا طُوبَی لِلثَّابِتِینَ عَلَی أَمْرِنَا فِی ذَلِکَ الزَّمَانِ إِنَّ أَدْنَی مَا یَکُونُ لَهُمْ مِنَ الثَّوَابِ أَنْ یُنَادِیَهُمُ الْبَارِئُ عَزَّ وَ جَلَّ عِبَادِی آمَنْتُمْ بِسِرِّی وَ صَدَّقْتُمْ بِغَیْبِی فَأَبْشِرُوا بِحُسْنِ الثَّوَابِ مِنِّی فَأَنْتُمْ عِبَادِی وَ إِمَائِی حَقّاً مِنْکُمْ أَتَقَبَّلُ وَ عَنْکُمْ أَعْفُو وَ لَکُمْ أَغْفِرُ وَ بِکُمْ أَسْقِی عِبَادِیَ الْغَیْثَ وَ أَدْفَعُ عَنْهُمُ الْبَلَاءَ وَ لَوْلَاکُمْ لَأَنْزَلْتُ عَلَیْهِمْ عَذَابِی قَالَ جَابِرٌ فَقُلْتُ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ فَمَا أَفْضَلُ مَا یَسْتَعْمِلُهُ الْمُؤْمِنُ فِی ذَلِکَ الزَّمَانِ قَالَ حِفْظُ اللِّسَانِ وَ لُزُومُ الْبَیْتِ.

**[ترجمه]کمال الدین: امام صادق علیه السلام فرمود: «زمانی بر مردم خواهد گذشت که امام آنها از نظرشان غایب گردد. خوش به حال آنها که در آن زمان بر عقیده خود نسبت به ما ثابت می مانند. کمترین ثوابی که آنها دارند، این است که خداوند متعال آنها را با این کلام صدا زند: «بندگان من که ایمان به من آوردید و غیب مرا تصدیق کردید! شما را به ثواب نیکوی خود مژده می دهم! شما بندگان و کنیزان حقیقی من هستید؛ عبادت شما را می پذیرم و از تقصیرات شما می گذرم و شما را می آمرزم و به خاطر شما،بندگانم را از باران سیراب می کنم و بلا را از مردم برطرف می سازم. اگر برای خاطر شما نبود، عذاب خود را بر آنان (که در بی دینی و غفلت و معصیت به سر می برند) فرو می فرستادم.»

جابر گفت: عرض کردم: «یابن رسول اللَّه! بهترین کاری که شخص باایمان در آن زمان می تواند انجام دهد چیست؟» فرمود: «حفظ زبان خود و ماندن در خانه.» - . کمال الدین: 309 -

**[ترجمه]

«67»

ک، [إکمال الدین] أَبِی وَ ابْنُ الْوَلِیدِ مَعاً عَنْ سَعْدٍ وَ الْحِمْیَرِیِّ مَعاً عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ هَاشِمٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: أَقْرَبُ مَا یَکُونُ الْعِبَادُ إِلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ أَرْضَی مَا یَکُونُ عَنْهُمْ إِذَا افْتَقَدُوا حُجَّةَ اللَّهِ فَلَمْ یَظْهَرْ لَهُمْ وَ لَمْ یَعْلَمُوا بِمَکَانِهِ وَ هُمْ فِی ذَلِکَ یَعْلَمُونَ أَنَّهُ لَمْ تَبْطُلْ حُجَّةُ اللَّهِ فَعِنْدَهَا فَتَوَقَّعُوا الْفَرَجَ کُلَّ صَبَاحٍ وَ مَسَاءٍ فَإِنَّ أَشَدَّ مَا یَکُونُ غَضَبُ اللَّهِ عَلَی أَعْدَائِهِ إِذَا افْتَقَدُوا حُجَّتَهُ فَلَمْ یَظْهَرْ لَهُمْ وَ قَدْ عَلِمَ أَنَّ أَوْلِیَاءَهُ لَا یَرْتَابُونَ وَ لَوْ عَلِمَ أَنَّهُمْ یَرْتَابُونَ لَمَا غَیَّبَ حُجَّتَهُ طَرْفَةَ عَیْنٍ وَ لَا یَکُونُ ذَلِکَ إِلَّا عَلَی رَأْسِ شِرَارِ النَّاسِ (2).

ص: 145


1- 1. فی النسخة المطبوعة« عن أبی عبد اللّه علیه السلام» و هو تصحیف و الحدیث مذکور فی کمال الدین باب ما أخبر به أبو جعفر محمّد بن علی الباقر علیه السلام من وقوع العیبة بالقائم علیه السلام راجع ج 1 ص 446.
2- 2. راجع کمال الدین ج 2 ص 7 و بالسند الآتی فی ص 9 فراجع.

**[ترجمه]کمال الدین: امام صادق علیه السلام فرمود: «نزدیک کننده ترین عمل بندگان به خدای عزوجل و خشنود کننده ترین عمل آنان، وقتی است که به حجت خدا اقتدا کنند. پس آن حجت برای آنان ظاهر نباشد و جایش را ندانند و مؤمنان بدانند که در آن زمان حجت خدا باطل نشده. پس در این هنگامه، صبح و شام منتظر فرج باشید که غضبناک ترین امر غضب خدا بر دشمنانش، زمانی است که در فقدان حجتش باشند و برای آنان ظاهر نشود.

و خدا می داند که دوستانش تردید نمی کنند و اگر می دانست که آنان تردید می کنند،حجت خود را چشم به هم زدنی مخفی نمی کرد و این امر نمی باشد، مگر بر سر بدترین مردم.» - . همان: 317 -

**[ترجمه]

«68»

نی، [الغیبة] للنعمانی الْکُلَیْنِیُّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ بْنِ هَاشِمٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ: مِثْلَهُ (1)

ک، [إکمال الدین] أبی و ابن الولید معا عن سعد عن ابن عیسی عن محمد بن خالد: مثله- غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی سعد عن ابن عیسی: مثله- نی، [الغیبة] للنعمانی محمد بن همام عن بعض رجاله عن أحمد بن محمد بن خالد عن أبیه عن رجل عن المفضل: مثله.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: به سند دیگر مثل این حدیث را نقل کرده است. - . غیبت نعمانی: 161 -

کمال الدین - . کمال الدین: 318 - و غیبت طوسی - . غیبت طوسی: 457 - و غیبت نعمانی - . غیبت نعمانی: 161 - نیز این روایت را با اسناد جداگانه آورده اند .

**[ترجمه]

«69»

ک، [إکمال الدین] بِهَذَا الْإِسْنَادِ قَالَ قَالَ الْمُفَضَّلُ بْنُ عُمَرَ سَمِعْتُ الصَّادِقَ جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ علیهما السلام یَقُولُ: مَنْ مَاتَ مُنْتَظِراً لِهَذَا الْأَمْرِ کَانَ کَمَنْ کَانَ مَعَ الْقَائِمِ فِی فُسْطَاطِهِ لَا بَلْ کَانَ بِمَنْزِلَةِ الضَّارِبِ بَیْنَ یَدَیْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله بِالسَّیْفِ.

**[ترجمه]کمال الدین: مفضل بن عمر می گوید: شنیدم که حضرت صادق علیه السلام فرمود: «کسی که با حال انتظار فرج بمیرد، مانند کسی است که با قائم علیه السلام در خیمه او باشد! نه، بلکه مانند کسی است که با شمشیر در رکاب رسول خدا صلی الله علیه و آله بجنگد.» - . کمال الدین: 317 -

**[ترجمه]

«70»

ک، [إکمال الدین] الْعَطَّارُ عَنْ سَعْدٍ عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنْ خَالِدِ بْنِ نَجِیحٍ عَنْ زُرَارَةَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ: إِنَّ لِلْقَائِمِ غَیْبَةً قَبْلَ أَنْ یَقُومَ قُلْتُ وَ لِمَ قَالَ یَخَافُ وَ أَوْمَأَ بِیَدِهِ إِلَی بَطْنِهِ ثُمَّ قَالَ یَا زُرَارَةُ وَ هُوَ الْمُنْتَظَرُ وَ هُوَ الَّذِی یَشُکُّ النَّاسُ فِی وِلَادَتِهِ مِنْهُمْ مَنْ یَقُولُ مَاتَ أَبُوهُ وَ لَمْ یُخَلِّفْ وَ مِنْهُمْ مَنْ یَقُولُ هُوَ حَمْلٌ وَ مِنْهُمْ مَنْ یَقُولُ هُوَ غَائِبٌ وَ مِنْهُمْ مَنْ یَقُولُ مَا وُلِدَ وَ مِنْهُمْ مَنْ یَقُولُ قَدْ وُلِدَ قَبْلَ وَفَاةِ أَبِیهِ بِسَنَتَیْنِ وَ هُوَ الْمُنْتَظَرُ غَیْرَ أَنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی یَجِبَ أَنْ یَمْتَحِنَ الشِّیعَةَ فَعِنْدَ ذَلِکَ یَرْتَابُ الْمُبْطِلُونَ قَالَ زُرَارَةُ فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ فَإِنْ أَدْرَکْتُ ذَلِکَ الزَّمَانَ فَأَیَّ شَیْ ءٍ أَعْمَلُ قَالَ یَا زُرَارَةُ إِنْ أَدْرَکْتَ ذَلِکَ الزَّمَانَ فَالْزَمْ هَذَا الدُّعَاءَ اللَّهُمَّ عَرِّفْنِی نَفْسَکَ فَإِنَّکَ إِنْ لَمْ تُعَرِّفْنِی نَفْسَکَ لَمْ أَعْرِفْ نَبِیَّکَ اللَّهُمَ

ص: 146


1- 1. فی الکافی ج 1 ص 333 و غیبة النعمانیّ ص 83 سند الحدیث هکذا:« علی بن إبراهیم، عن أبیه، عن محمّد بن خالد، عمن حدثه، عن المفضل بن عمر، و محمّد بن یحیی، عن عبد اللّه بن محمّد بن عیسی، عن أبیه، عن بعض أصحابه، عن المفضل» و علی هذا فقول المصنّف« عن محمّد بن سنان» تفسیر لقوله« عمن حدثه» بقرینة سند کمال الدین فی الخبرین. فراجع.

عَرِّفْنِی رَسُولَکَ فَإِنَّکَ إِنْ لَمْ تُعَرِّفْنِی رَسُولَکَ لَمْ أَعْرِفْ حُجَّتَکَ اللَّهُمَّ عَرِّفْنِی حُجَّتَکَ فَإِنَّکَ إِنْ لَمْ تُعَرِّفْنِی حُجَّتَکَ ضَلَلْتُ عَنْ دِینِی ثُمَّ قَالَ یَا زُرَارَةُ لَا بُدَّ مِنْ قَتْلِ غُلَامٍ بِالْمَدِینَةِ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ أَ لَیْسَ یَقْتُلُهُ جَیْشُ السُّفْیَانِیِّ قَالَ لَا وَ لَکِنْ یَقْتُلُهُ جَیْشُ بَنِی فُلَانٍ یَخْرُجُ حَتَّی یَدْخُلَ الْمَدِینَةَ فَلَا یَدْرِی النَّاسُ فِی أَیِّ شَیْ ءٍ دَخَلَ فَیَأْخُذُ الْغُلَامَ فَیَقْتُلُهُ فَإِذَا قَتَلَهُ بَغْیاً وَ عُدْوَاناً وَ ظُلْماً لَمْ یُمْهِلْهُمُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فَعِنْدَ ذَلِکَ فَتَوَقَّعُوا الْفَرَجَ.

ک، [إکمال الدین] الطالقانی عن أبی علی بن همام عن أحمد بن محمد النوفلی عن أحمد بن هلال عن عثمان بن عیسی عن ابن نجیح عن زرارة: مثله- ک، [إکمال الدین] ابن الولید عن الحمیری عن علی بن محمد الحجال عن ابن فضال عن ابن بکیر عن زرارة: مثله (1)

غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی سعد عن جماعة من أصحابنا عن عثمان بن عیسی عن خالد بن نجیح عن زرارة: مثله- نی، [الغیبة] للنعمانی محمد بن همام عن جعفر بن محمد بن مالک عن عباد بن یعقوب عن یحیی بن علی عن زرارة: مثله-

و عن الکلینی عن علی بن إبراهیم (2)

عن الخشاب عن عبد الله بن موسی عن ابن بکیر عن زرارة: مثله- و عن الکلینی عن الحسین بن محمد عن أحمد بن هلال عن عثمان بن عیسی

ص: 147


1- 1. فی النسخة المطبوعة هناک تکرار فراجع ص 141.
2- 2. زاد فی الأصل المطبوع هناک« عن ابن همام» و هو سهو ظاهر، کما أنّه نقص فی السند الذی بعده ما أضفناه بین العلامتین، و الحسین بن محمّد هو أبو عبد اللّه الحسین بن محمّد بن عامر بن عمران بن أبی بکر الأشعریّ القمّیّ المعروف بابن عامر، من أشیاخ الکلینی و قد یصحف« حسین بن محمّد» فی نسخ الکافی أو حکایتها بحسین بن أحمد کما فی هذا السند و هو تصحیف.

عن ابن نجیح عن زرارة: مثله (1).

**[ترجمه]کمال الدین: زراره می گوید: از حضرت صادق علیه السلام شنیدم که می فرمود: «قائم پیش از قیامش غیبتی دارد.» عرض کردم: «برای چه غایب می شود؟» فرمود: «می ترسد.» و در این وقت، با دست اشاره به شکم خود فرمود (یعنی می ترسد شکمش را پاره کنند).سپس فرمود: «ای زراره! او همان منتظر است و همان است که مردم درباره ولادتش تردید می کنند! بعضی می گویند که او هنوز در شکم مادر است. برخی هم می گویند که او غایب است، و عده ای هم می گویند که او هنوز متولد نشده است. و جمعی می گویند که دو سال پیش از وفات پدرش، متولد شده است. اوست که مردم همه در انتظار وی هستند، ولی خداوند دوست دارد شیعیان را بدین وسیله امتحان کند. در آن موقع است که اهل باطل دچار شک می شوند.»

زراره می گوید: عرض کردم: «قربانت گردم! اگر من آن زمان را درک کردم، چه کار کنم؟» فرمود: «ای زراره! اگر آن روز را درک کردی، پیوسته این دعا را بخوان:

«پروردگارا! خود را به من بشناسان که اگر خود را به من نشناسانی، نمی توانم پیغمبرت را بشناسم. پروردگارا! پیغمبرت را به من بشناسان که اگر پیغمبرت را به من نشناسانی، نمی توانم حجت تو را بشناسم. پروردگارا! حجت خود را به من بشناسان که اگر حجت خود را به من نشناسانی، دین خود را از دست می دهم! آنگاه فرمود:«ای زراره! جوانی را در مدینه خواهند کشت.»عرض کردم: «این همان نیست که لشکر سفیانی او را می کشند؟» فرمود: «نه، بلکه لشکر اولاد فلان او را به قتل می رسانند. این لشکر حرکت کرده و به مدینه می آیند، به طوری که مردم نمی دانند آنها در چه وضعی وارد مدینه شدند. آنگاه آن جوان را گرفته و با بیدادگری و ظلم و ستم به قتل می رسانند. بعد از آن خداوند دیگر به آنها مهلت نمی دهد و در آن موقع منتظر فرج و گشایش باشید.» - . کمال الدین: 321 -

این روایت را صدوق در کمال الدین - . همان - به دو سند دیگر و نیز در غیبت شیخ - . غیبت طوسی: 333 - و نعمانی - . غیبت نعمانی: 166 - به دو طریق دیگر و هم کلینی در کافی به دو طریق دیگر، همه از زراره و او از آن حضرت روایت کرده اند.

**[ترجمه]

«71»

ک، [إکمال الدین] أَبِی عَنْ سَعْدٍ عَنِ ابْنِ عِیسَی وَ ابْنِ یَزِیدَ مَعاً عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ مَنْصُورٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ عَبْدِ الْعَزِیزِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: إِذَا أَصْبَحْتَ وَ أَمْسَیْتَ لَا تَرَی إِمَاماً تَأْتَمُّ بِهِ فَأَحْبِبْ مَنْ کُنْتَ تُحِبُّ وَ أَبْغِضْ مَنْ کُنْتَ تُبْغِضُ حَتَّی یُظْهِرَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ.

**[ترجمه]کمال الدین: عمر بن عبدالعزیز از امام صادق علیه السلام روایت کرده است که به وی فرمود: «هنگامی که صبح و شام امامی ندیدی که از وی پیروی کنی، هر کس را دوست می داری، دوست و کسانی را که دشمن می داری، دشمن بدار تا آنکه خداوند عزوجل آن امام را ظاهر گرداند.» - . کمال الدین: 326 -

**[ترجمه]

«72»

ک، [إکمال الدین] ابْنُ الْوَلِیدِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنِ ابْنِ أَبِی الْخَطَّابِ وَ الْیَقْطِینِیِّ مَعاً عَنِ ابْنِ أَبِی نَجْرَانَ عَنْ عِیسَی بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُحَمَّدِ(2) بْنِ عُمَرَ بْنِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام عَنْ خَالِهِ الصَّادِقِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام قَالَ: قُلْتُ لَهُ إِنْ کَانَ کَوْنٌ وَ لَا أَرَانِیَ اللَّهُ یَوْمَکَ فَبِمَنْ أَئْتَمُّ فَأَوْمَأَ إِلَی مُوسَی علیه السلام فَقُلْتُ لَهُ فَإِنْ مَضَی فَإِلَی مَنْ قَالَ فَإِلَی وَلَدِهِ قُلْتُ فَإِنْ مَضَی وَلَدُهُ وَ تَرَکَ أَخاً کَبِیراً وَ ابْناً صَغِیراً فَبِمَنْ أَئْتَمُّ قَالَ بِوَلَدِهِ ثُمَّ هَکَذَا أَبَداً فَقُلْتُ فَإِنْ أَنَا لَمْ أَعْرِفْهُ وَ لَمْ أَعْرِفْ مَوْضِعَهُ فَمَا أَصْنَعُ قَالَ تَقُولُ اللَّهُمَّ إِنِّی أَتَوَلَّی مَنْ بَقِیَ مِنْ حُجَجِکَ مِنْ وَلَدِ الْإِمَامِ الْمَاضِی فَإِنَّ ذَلِکَ یُجْزِیکَ.

ک، [إکمال الدین] أبی عن سعد و الحمیری معا عن ابن أبی الخطاب و الیقطینی معا عن ابن أبی نجران: مثله.

**[ترجمه]کمال الدین: عیسی بن عبداللَّه بن عمر بن علی بن ابی طالب علیه السلام از دایی اش حضرت صادق علیه السلام روایت می کندکه عرض کردم: «اگر حادثه ای پدید آمد (یعنی شما بمیرید) - که خدا آن روز را برای من پیش نیاورد - از چه کسی پیروی کنم؟» حضرت اشاره به موسی کاظم علیه السلام کرد. عرض کردم: «اگر او هم درگذشت از کی پیروی کنم؟» فرمود: «از فرزندش پیروی کن.»عرض کردم: «اگر فرزند او هم درگذشت و برادر بزرگ و پسر کوچکی به جای گذاشت، از کدام یک پیروی کنم؟» فرمود: «از پسرش و بعد از او نیز همین طور است.» عرض کردم: «اگر او را نشناسم و جای او را هم ندانم کجاست چه کنم؟» فرمود: «می گویی: «خدایا! من بازمانده حجت های تو را که از اولاد امام گذشته است، دوست می دارم.» همین جمله تو را معذور می سازد.» - . کمال الدین: 326 -

این حدیث به سند دیگر هم در کمال الدین آمده است. - . همان: 385 -

**[ترجمه]

«73»

ک، [إکمال الدین] الْمُظَفَّرُ الْعَلَوِیُّ عَنِ ابْنِ الْعَیَّاشِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَبْرَئِیلَ بْنِ أَحْمَدَ عَنِ الْعُبَیْدِیِّ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی (3)

عَنْ یُونُسَ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ

ص: 148


1- 1. تراه فی کمال الدین ج 2 ص 12 و الکافی ج 1 ص 337 و 342 و غیبة النعمانیّ ص 86 و 87 و غیبة الشیخ ص 217.
2- 2. راجع المصدر ج 2 ص 19. و رواه الکافی عن محمّد بن یحیی عن ابن أبی الخطاب راجع ج 1 ص 309.
3- 3. هذا هو الصحیح کما فی المصدر ج 2 ص 21 و فی الأصل المطبوع« العسکریّ بن محمّد بن عیسی» و هو تصحیف و الرجل هو محمّد بن عیسی بن عبید بن یقطین بن موسی مولی بنی أسد بن خزیمة قد ینسب الی جده فیقال: العبیدی، روی عن یونس و غیره، و قد قال ابن الولید ما تفرد به محمّد بن عیسی من کتب یونس و حدیثه لا یعتمد علیه.

بْنِ سِنَانٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: سَتُصِیبُکُمْ شُبْهَةٌ فَتَبْقَوْنَ بِلَا عَلَمٍ یُرَی وَ لَا إِمَامٍ هُدًی لَا یَنْجُو مِنْهَا إِلَّا مَنْ دَعَا بِدُعَاءِ الْغَرِیقِ قُلْتُ وَ کَیْفَ دُعَاءُ الْغَرِیقِ قَالَ تَقُولُ یَا اللَّهُ یَا رَحْمَانُ یَا رَحِیمُ یَا مُقَلِّبَ الْقُلُوبِ ثَبِّتْ قَلْبِی عَلَی دِینِکَ فَقُلْتُ یَا مُقَلِّبَ الْقُلُوبِ وَ الْأَبْصَارِ ثَبِّتْ قَلْبِی عَلَی دِینِکَ فَقَالَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ مُقَلِّبُ الْقُلُوبِ وَ الْأَبْصَارِ وَ لَکِنْ قُلْ کَمَا أَقُولُ یَا مُقَلِّبَ الْقُلُوبِ ثَبِّتْ قَلْبِی عَلَی دِینِکَ.

**[ترجمه]کمال الدین: حضرت صادق علیه السلام فرمود: «عنقریب شبهه ای برای شما پدید می آید که نه علامتی برای یافتن راه (حق) هست و نه امامی که (شما را) راهنمایی کند. کسی جز آنها که دعای غریق می خوانند از آن ورطه نجات نمی یابد.»عرض کردم: «دعای غریق چگونه است؟» فرمود: «می گویی:یا اللَّه یا رحمان یا رحیم یا مقلّب القلوب ثبّت قلبی علی دینک، ای الله و ای رحمان و ای رحیم، ای دگرگون کننده قلب ها! قلب مرا بر دینت استوار دار.» عرض کردم: «یا مقلب القلوب و الابصار ثبت قلبی علی دینک.» فرمود: «خداوند مقلب القلوب و الابصار است، ولی این طور که من می گویم بگو:«یا مقلب القلوب ثبت قلبی علی دینک، یعنی ای دگرگون کننده قلب ها! قلب مرا بر دینت استوار دار.» - . کمال الدین: 330 -

**[ترجمه]

«74»

ک، [إکمال الدین] ابْنُ الْمُتَوَکِّلِ عَنِ الْحِمْیَرِیِّ عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنِ الْیَقْطِینِیِّ [وَ عُثْمَانَ بْنِ عِیسَی بْنِ عُبَیْدٍ](1) عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ یُونُسَ بْنِ یَعْقُوبَ عَمَّنْ أَثْبَتَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: کَیْفَ أَنْتُمْ إِذَا بَقِیتُمْ دَهْراً مِنْ عُمُرِکُمْ لَا تَعْرِفُونَ إِمَامَکُمْ قِیلَ لَهُ فَإِذَا کَانَ ذَلِکَ کَیْفَ نَصْنَعُ قَالَ تَمَسَّکُوا بِالْأَمْرِ الْأَوَّلِ حَتَّی یُسْتَیْقَنَ.

**[ترجمه]کمال الدین: حضرت صادق علیه السلام فرمود: «چه حالی خواهید داشت زمانی که مدتی از عمرتان بگذرد و امام خود را نشناسید؟» عرض شد: «اگر آن روز فرارسد چه کنیم؟» فرمود: «چنگ زنید به همین طریقه ای که دارید تا حقیقت امر روشن شود.» - . همان: 327 -

**[ترجمه]

«75»

ک، [إکمال الدین] أَبِی عَنِ الْحِمْیَرِیِّ عَنْ أَیُّوبَ بْنِ نُوحٍ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ جَمِیلٍ عَنْ زُرَارَةَ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: یَأْتِی عَلَی النَّاسِ زَمَانٌ یَغِیبُ عَنْهُمْ إِمَامُهُمْ فَقُلْتُ لَهُ مَا یَصْنَعُ النَّاسُ فِی ذَلِکَ الزَّمَانِ قَالَ یَتَمَسَّکُونَ بِالْأَمْرِ الَّذِی هُمْ عَلَیْهِ حَتَّی یَتَبَیَّنَ لَهُمْ.

**[ترجمه]کمال الدین: حضرت صادق علیه السلام به زراره فرمود: «زمانی خواهد آمد که امام از نظر مردم پنهان شود.» زراره می گوید: عرض کردم: «در آن زمان مردم چه می کنند؟» فرمود: «طریقه ای که دارند از دست ندهند تا آنکه مطلب بر آنها روشن گردد.» - . کمال الدین: 328 -

**[ترجمه]

«76»

ک، [إکمال الدین] الْمُظَفَّرُ الْعَلَوِیُّ عَنِ ابْنِ الْعَیَّاشِیِّ وَ حَیْدَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ مَعاً عَنِ الْعَیَّاشِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ شُجَاعٍ (2) عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ یُونُسَ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ قَالَ الصَّادِقُ جَعْفَرُ بْنَ مُحَمَّدٍ علیهما السلام: فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ یَوْمَ یَأْتِی بَعْضُ آیاتِ رَبِّکَ لا یَنْفَعُ نَفْساً إِیمانُها لَمْ تَکُنْ آمَنَتْ مِنْ قَبْلُ أَوْ کَسَبَتْ فِی إِیمانِها خَیْراً(3) قَالَ یَعْنِی یَوْمَ خُرُوجِ الْقَائِمِ الْمُنْتَظَرِ مِنَّا

ص: 149


1- 1. راجع المصدر ج 2 ص 17.
2- 2. علی بن محمّد بن شجاع، ساقط عن المصدر المطبوع، راجع ج 2 ص 27 و ما سطره المصنّف رضوان اللّه علیه هو الصحیح کما فی المصدر أیضا ج 2 ص 20 و قد أخرجه المصنّف فی ج 51 ص 223 باب ما فیه من سنن الأنبیاء علیهم السلام. فراجع.
3- 3. الأنعام: 158.

ثُمَّ قَالَ علیه السلام یَا بَا بَصِیرٍ طُوبَی لِشِیعَةِ قَائِمِنَا الْمُنْتَظِرِینَ لِظُهُورِهِ فِی غَیْبَتِهِ وَ الْمُطِیعِینَ لَهُ فِی ظُهُورِهِ أُولَئِکَ أَوْلِیَاءُ اللَّهِ الَّذِینَ لا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لا هُمْ یَحْزَنُونَ.

**[ترجمه]کمال الدین: حضرت صادق علیه السلام در تفسیر آیه: «یَوْمَ یَأْتِی بَعْضُ آیاتِ رَبِّکَ لا یَنْفَعُ نَفْساً إِیمانُها لَمْ تَکُنْ آمَنَتْ مِنْ قَبْلُ أَوْ کَسَبَتْ فِی إِیمانِها خَیْراً»، {روزی که پاره ای از نشانه های پروردگارت [پدید] آید، کسی که قبلًا ایمان نیاورده یا خیری در ایمان آوردن خود به دست نیاورده، ایمان آوردنش سود نمی بخشد} - . انعام / 158 - ، فرمود: «آن روز، روز قیام منتظر ماست!

ای ابابصیر! خوش به حال شیعیان قائم ما که در غیبت او، منتظر ظهور او هستند و اطاعت او را گردن می نهند. آنها دوستان خدایند و کسانی هستند که از کسی جز خدا ترس ندارند و غمگین نمی باشند.» - . کمال الدین: 334 -

**[ترجمه]

«77»

ک، [إکمال الدین] أَبِی عَنْ سَعْدٍ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ مَهْزِیَارَ عَنْ أَخِیهِ عَلِیٍّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ زِیَادٍ قَالَ: کَتَبْتُ إِلَی أَبِی الْحَسَنِ علیه السلام أَسْأَلُهُ عَنِ الْفَرَجِ فَکَتَبَ إِلَیَّ إِذَا غَابَ صَاحِبُکُمْ عَنْ دَارِ الظَّالِمِینَ فَتَوَقَّعُوا الْفَرَجَ.

کتاب الإمامة و التبصرة، لعلی بن بابویه عن عبد الله بن جعفر الحمیری عن محمد بن عمرو الکاتب عن علی بن محمد الصیمری عن علی بن مهزیار قال: کتبت و ذکر نحوه.

ص: 150

**[ترجمه]کمال الدین: علی بن محمد بن زیاد روایت می کند که نامه ای خدمت امام موسی کاظم علیه السلام نوشتم و پرسیدم فرج آل محمد صلی الله علیه و آله کی خواهد بود؟» در جواب مرقوم فرمود: «هنگامی که صاحب شما از دیار ستمگران پنهان گردید، منتظر فرج باشید.» - . همان: 354 -

این روایت در کتاب امامت و تبصره تألیف علی بن بابویه (پدر شیخ صدوق) هم به سند دیگر نقل شده است. - . امامت و تبصره: 93 -

**[ترجمه]

باب 23 من ادعی الرؤیة فی الغیبة الکبری و أنه یشهد و یری الناس و لا یرونه و سائر أحواله علیه السلام فی الغیبة

روایات

«1»

ج، [الإحتجاج]: خَرَجَ التَّوْقِیعُ إِلَی أَبِی الْحَسَنِ السَّمُرِیِّ یَا عَلِیَّ بْنَ مُحَمَّدٍ السَّمُرِیَّ اسْمَعْ أَعْظَمَ اللَّهُ أَجْرَ إِخْوَانِکَ فِیکَ فَإِنَّکَ مَیِّتٌ مَا بَیْنَکَ وَ بَیْنَ سِتَّةِ أَیَّامٍ فَاجْمَعْ أَمْرَکَ وَ لَا تُوصِ إِلَی أَحَدٍ یَقُومُ مَقَامَکَ بَعْدَ وَفَاتِکَ فَقَدْ وَقَعَتِ الْغَیْبَةُ التَّامَّةُ فَلَا ظُهُورَ إِلَّا بَعْدَ إِذْنِ اللَّهِ تَعَالَی ذِکْرُهُ وَ ذَلِکَ بَعْدَ طُولِ الْأَمَدِ وَ قَسْوَةِ الْقُلُوبِ وَ امْتِلَاءِ الْأَرْضِ جَوْراً وَ سَیَأْتِی مِنْ شِیعَتِی مَنْ یَدَّعِی الْمُشَاهَدَةَ أَلَا فَمَنِ ادَّعَی الْمُشَاهَدَةَ قَبْلَ خُرُوجِ السُّفْیَانِیِّ وَ الصَّیْحَةِ فَهُوَ کَذَّابٌ مُفْتَرٍ وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ.

ک، [إکمال الدین] الحسن بن أحمد المکتب: مثله (1)

**[ترجمه]احتجاج: این توقیع از ناحیه مقدسه امام زمان برای ابوالحسن سمری (نایب چهارم حضرت) بیرون آمد: «ای علی بن محمد سمری! بشنو که خداوند پاداش برادران (دینی) تو را در مرگ تو بزرگ گرداند. تو تا شش روز دیگر خواهی مرد. پس به کارهای خود رسیدگی کن و به هیچ کس به عنوان جانشینی خود وصیت منما که غیبت کامل واقع شده و دیگر ظهوری نیست، مگر بعد از آنکه خداوند اجازه دهد و آنهم بعد از گذشت زمان ها و قساوت دل ها و پر شدن زمین از ستم، خواهد بود. به زودی در میان شیعیان کسانی پیدا می شوند که ادعا می کنند مرا دیده اند. آگاه باش که هر کس پیش از خروج سفیانی و صیحه آسمانی ادعا کند که مرا دیده است، دروغ می گوید و بر من افترا می بندد. و لا حول و لا قوّة الّا باللَّه العلیّ العظیم.» - . احتجاج: 478 -

این روایت در کمال الدین هم ذکر شده است. - . کمال الدین: 490 -

**[ترجمه]

بیان

لعله محمول علی من یدعی المشاهدة مع النیابة و إیصال الأخبار من جانبه علیه السلام إلی الشیعة علی مثال السفراء لئلا ینافی الأخبار التی مضت و ستأتی فیمن رآه علیه السلام و الله یعلم.

**[ترجمه]اینکه می فرماید: «کسانی پیدا می شوند و ادعا می کنندکه مرا دیده اند»، شاید مقصود کسانی باشند که ادعا می کنند حضرت را دیده اند و از جانب وی نیابت دارند و بخواهند مانند سفرا، اخبار آن حضرت را به شیعیان برسانند تا با اخباری که سابقا گذشت که افراد زیادی حضرت را دیده اند، منافات نداشته باشد. عنقریب هم در باب کسانی که آن حضرت را در زمان های متأخر دیده اند باز خواهد آمد. و اللَّه داناست.

**[ترجمه]

«2»

ک، [إکمال الدین] أَبِی وَ ابْنُ الْوَلِیدِ وَ ابْنُ الْمُتَوَکِّلِ وَ مَاجِیلَوَیْهِ وَ الْعَطَّارُ جَمِیعاً عَنْ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارِ عَنِ الْفَزَارِیِّ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ یَحْیَی بْنِ الْمُثَنَّی عَنِ ابْنِ بُکَیْرٍ عَنْ عُبَیْدِ بْنِ زُرَارَةَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ: یَفْقِدُ النَّاسُ إِمَامَهُمْ فَیَشْهَدُهُمُ الْمَوْسِمَ فَیَرَاهُمْ وَ لَا یَرَوْنَهُ.

ک، [إکمال الدین] أبی عن سعد عن الفزاری: مثله (2)

ک، [إکمال الدین] المظفر العلوی عن ابن العیاشی عن أبیه عن جبرئیل بن أحمد عن موسی بن جعفر البغدادی عن الحسن بن محمد الصیرفی عن یحیی بن

ص: 151


1- 1. المصدر ج 2 ص 193.
2- 2. المصدر ج 2 ص 16 و 21.

المثنی: مثله- غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی جماعة عن التلعکبری عن أحمد بن علی عن الأسدی عن سعد عن الفزاری: مثله- نی، [الغیبة] للنعمانی محمد بن همام عن جعفر بن محمد بن مالک عن الحسن بن محمد الصیرفی عن یحیی بن المثنی: مثله- نی، [الغیبة] للنعمانی الکلینی عن محمد بن العطار عن جعفر بن محمد عن إسحاق بن محمد:(1) مثله- نی، [الغیبة] للنعمانی الکلینی عن الحسن بن محمد عن جعفر بن محمد عن القاسم بن إسماعیل عن یحیی بن المثنی: مثله.

**[ترجمه]کمال الدین: عبید بن زراره می گوید: از حضرت صادق علیه السلام شنیدم که می فرمود: «مردم امام خود را گم می کنند. او در موسم حج در بین مردم است و آنها را می بیند، ولی آنها او را نمی بینند.» - . کمال الدین: 325 -

در آن کتاب، این روایت به دو سند - . کمال الدین: 420 و 330 - و در غیبت نعمانی - . غیبت نعمانی: 175 - با سه سند و در غیبت شیخ - . غیبت طوسی: 261 - با سند دیگر هم نقل شده است.

**[ترجمه]

«3»

ک، [إکمال الدین] الْمُظَفَّرُ الْعَلَوِیُّ عَنِ ابْنِ الْعَیَّاشِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ أَحْمَدَ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنِ الرِّضَا علیه السلام قَالَ: إِنَّ الْخَضِرَ شَرِبَ مِنْ مَاءِ الْحَیَاةِ فَهُوَ حَیٌّ لَا یَمُوتُ حَتَّی یُنْفَخَ فِی الصُّورِ وَ إِنَّهُ لَیَأْتِینَا فَیُسَلِّمُ عَلَیْنَا فَنَسْمَعُ صَوْتَهُ وَ لَا نَرَی شَخْصَهُ وَ إِنَّهُ لَیَحْضُرُ حَیْثُ ذُکِرَ فَمَنْ ذَکَرَهُ مِنْکُمْ فَلْیُسَلِّمْ عَلَیْهِ وَ إِنَّهُ لَیَحْضُرُ الْمَوَاسِمَ فَیَقْضِی جَمِیعَ الْمَنَاسِکِ وَ یَقِفُ بِعَرَفَةَ فَیُؤَمِّنُ عَلَی دُعَاءِ الْمُؤْمِنِینَ وَ سَیُؤْنِسُ اللَّهُ بِهِ وَحْشَةَ قَائِمِنَا علیه السلام فِی غَیْبَتِهِ وَ یَصِلُ بِهِ وَحْدَتَهُ (2).

**[ترجمه]کمال الدین: حضرت رضا علیه السلام فرمود: «چون خضر آب زندگانی نوشید تا نفخ صور زنده است و نمی میرد. او نزد ما می آید و به ما سلام می کند.ما صدای او را می شنویم، ولی خود او را نمی بینیم. هر جا از وی نام برند، حاضر می شود. هر کسی از شما نام او را می برد، به وی سلام کند. خضر هر سال در موسم حج حاضر می شود و تمام اعمال حج را انجام می دهد و در عرفه می ایستد و برای استجابت دعای مؤمنین آمین می گوید. به زودی خداوند وحشت قائم ما را در طول غیبتش، به وسیله مأنوس گشتن با او برطرف می کند و تنهایی او را به رفاقت با وی مبدل می سازد.» - . کمال الدین: 362 -

**[ترجمه]

«4»

ک، [إکمال الدین] ابْنُ الْمُتَوَکِّلِ عَنِ الْحِمْیَرِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عُثْمَانَ الْعَمْرِیِّ قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ: وَ اللَّهِ إِنَّ صَاحِبَ هَذَا الْأَمْرِ یَحْضُرُ الْمَوْسِمَ کُلَّ سَنَةٍ فَیَرَی النَّاسَ وَ یَعْرِفُهُمْ وَ یَرَوْنَهُ وَ لَا یَعْرِفُونَهُ (3).

**[ترجمه]کمال الدین: حمیری روایت می کند که از محمد بن عثمان شنیدم که می گفت: «به خدا قسم صاحب الامر هر سال در موسم حج حاضر می شود و مردم را می بیند و آنها را می شناسد. مردم هم او را می بینند، ولی نمی شناسند.» - . کمال الدین: 396 -

**[ترجمه]

«5»

غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی أَحْمَدُ بْنُ إِدْرِیسَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ عَنْ

ص: 152


1- 1. ما بین العلامتین ساقط من الأصل المطبوع أعنی النسخة المشهورة بکمبانیّ، راجع غیبة النعمانیّ ص 91 و 92، الکافی ج 1 ص 337 و 339.
2- 2. تراه فی المصدر ج 2 ص 61. باب ما روی من حدیث الخضر علیه السلام.
3- 3. راجع المصدر ج 2 ص 114 و الضمیر فی« قال» یرجع الی الحمیری، و فی« سمعته» یرجع الی العمری.

عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَبَلَةَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْمُسْتَنِیرِ عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ: إِنَّ لِصَاحِبِ هَذَا الْأَمْرِ غَیْبَتَیْنِ إِحْدَاهُمَا تَطُولُ حَتَّی یَقُولَ بَعْضُهُمْ مَاتَ وَ یَقُولَ بَعْضُهُمْ قُتِلَ وَ یَقُولَ بَعْضُهُمْ ذَهَبَ حَتَّی لَا یَبْقَی عَلَی أَمْرِهِ مِنْ أَصْحَابِهِ إِلَّا نَفَرٌ یَسِیرٌ لَا یَطَّلِعُ عَلَی مَوْضِعِهِ أَحَدٌ مِنْ وُلْدِهِ وَ لَا غَیْرِهِ إِلَّا الْمَوْلَی الَّذِی یَلِی أَمْرَهُ.

نی، [الغیبة] للنعمانی الکلینی عن محمد بن یحیی عن أحمد بن محمد عن الحسین بن سعید عن ابن أبی عمیر عن هشام بن سالم عن أبی عبد الله علیه السلام و حدثنا القاسم بن محمد بن الحسین بن حازم عن عبیس بن هشام عن ابن جبلة عن ابن المستنیر عن المفضل عنه علیه السلام: مثله.

**[ترجمه]غیبت طوسی: مفضل بن عمر می گوید: شنیدم که حضرت صادق علیه السلام می فرمود: «صاحب الامر دو غیبت دارد؛ یکی از آنها به طول میانجامد تا جایی که بعضی می گویند که او مرده است و برخی می گویند که کشته شده. عده ای نیزمی گویند که او رفته است، تا آنجا که جز قلیلی از یارانش، کسی بر اعتقاد به وجود و ظهور وی باقی نمی ماند. هیچ کس، نه اولاد او و نه دیگران، جز خداوندی که ظهور او به دست وی است، از مکان او اطلاع ندارند.» - . غیبت طوسی: 161 -

این حدیث در غیبت نعمانی هم آمده است. - . غیبت نعمانی: 171 -

**[ترجمه]

«6»

غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی بِهَذَا الْإِسْنَادِ(1) عَنِ الْفَضْلِ عَنِ ابْنِ أَبِی نَجْرَانَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: لَا بُدَّ لِصَاحِبِ هَذَا الْأَمْرِ مِنْ عُزْلَةٍ وَ لَا بُدَّ فِی عُزْلَتِهِ مِنْ قُوَّةٍ وَ مَا بِثَلَاثِینَ مِنْ وَحْشَةٍ وَ نِعْمَ الْمَنْزِلُ طَیْبَةُ(2).

**[ترجمه]غیبت طوسی: امام محمد باقر علیه السلام فرمود: «صاحب ناگزیر است که از مردم کناره بگیرد و ناچار در کناره گیری اش باید نیرومند باشد. در سی نفر وحشتی نیست، چه جایگاه خوبی است مدینه!» - . غیبت طوسی: 162 -

**[ترجمه]

«7»

غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی ابْنُ أَبِی جِیدٍ عَنِ ابْنِ الْوَلِیدِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنِ ابْنِ مَعْرُوفٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ حَمْدَوَیْهِ بْنِ الْبَرَاءِ عَنْ ثَابِتٍ عَنْ إِسْمَاعِیلَ عَنْ عَبْدِ الْأَعْلَی مَوْلَی آلِ سَامٍ قَالَ: خَرَجْتُ مَعَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَلَمَّا نَزَلْنَا الرَّوْحَاءَ نَظَرَ إِلَی جَبَلِهَا مُطِلًّا عَلَیْهَا فَقَالَ لِی تَرَی هَذَا الْجَبَلَ هَذَا جَبَلٌ یُدْعَی رَضْوَی مِنْ جِبَالِ فَارِسَ أَحَبَّنَا فَنَقَلَهُ اللَّهُ إِلَیْنَا أَمَا إِنَّ فِیهِ کُلَّ شَجَرَةِ مَطْعَمٍ وَ نِعْمَ أَمَانٌ لِلْخَائِفِ مَرَّتَیْنِ أَمَا إِنَّ لِصَاحِبِ هَذَا الْأَمْرِ فِیهِ غَیْبَتَیْنِ وَاحِدَةٌ قَصِیرَةٌ وَ الْأُخْرَی طَوِیلَةٌ(3).

ص: 153


1- 1. یعنی: أحمد بن إدریس، عن علیّ بن محمّد، عن الفضل بن شاذان و کان الانسب أن یصرح بذلک. راجع المصدر ص 111.
2- 2. العزلة- بالضم- اسم للاعتزال، و الطیبة اسم المدینة الطیبة فیدل علی کونه علیه السلام غالبا فیها و فی حوالیها، و علی أن معه ثلاثین من موالیه و خواصه، ان مات أحدهم قام آخر مقامه. منه رحمه اللّه. و رواه الکافی فی ج 1 ص 340 و لفظه: لا بد لصاحب هذا الامر من غیبة، و لا بد له فی غیبته من عزلة إلخ. و سیجی ء تحت الرقم 20.
3- 3. تراه فی المصدر ص 112. و الذی بعده فی ص 112.

**[ترجمه]غیبت طوسی: عبدالاعلی مولی آل سام می گوید: همراه امام صادق علیه السلام به بیرون رفتیم. وقتی به «روحاء» رسیدیم، حضرت در حالی که به کوه آن مشرف بود، نگاهی به آن کرد و به من فرمود: «این کوه را می بینی؟ این کوهی است از کوه های فارس که رضوی خوانده می شود و ما را دوست داشت. پس خدا او را به نزد ما منتقل ساخت. آگاه باشید که هر درخت پر ثمری در آن هست.» و دوبار فرمود: «چه خوب امانی برای خائف است! بدانید که صاحب الامر در آن دو غیبت دارد: یکی کوتاه و دیگری طولانی.» - . غیبت طوسی: 162 -

**[ترجمه]

«8»

غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی الْفَضْلُ بْنُ شَاذَانَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَبَلَةَ عَنْ سَلَمَةَ بْنِ جَنَاحٍ الْجُعْفِیِّ عَنْ حَازِمِ بْنِ حَبِیبٍ قَالَ: قَالَ لِی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَا حَازِمُ إِنَّ لِصَاحِبِ هَذَا الْأَمْرِ غَیْبَتَیْنِ یَظْهَرُ فِی الثَّانِیَةِ إِنْ جَاءَکَ مَنْ یَقُولُ إِنَّهُ نَفَضَ یَدَهُ مِنْ تُرَابِ قَبْرِهِ فَلَا تُصَدِّقْهُ.

**[ترجمه]غیبت طوسی: حازم بن حبیب می گوید: امام صادق علیه السلام به من فرمود: «ای حازم! صاحب الامر دو غیبت دارد که در غیبت دومین خود آشکار می شود. اگر کسی به نزد تو آمد و گفت که دستش را از خاک قبر او تکانده و پاکیزه کرده، او را تصدیق مکن. - . همان: 433 -

**[ترجمه]

«9»

نی، [الغیبة] للنعمانی عَلِیُّ بْنُ أَحْمَدَ عَنْ عُبَیْدِ اللَّهِ بْنِ مُوسَی الْعَلَوِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ هِلَالٍ عَنِ ابْنِ أَبِی نَجْرَانَ عَنْ فَضَالَةَ عَنْ سَدِیرٍ الصَّیْرَفِیِّ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ الصَّادِقَ علیه السلام یَقُولُ: إِنَّ فِی صَاحِبِ هَذَا الْأَمْرِ لَشَبَهاً مِنْ یُوسُفَ فَقُلْتُ فَکَأَنَّکَ تُخْبِرُنَا بِغَیْبَةٍ أَوْ حَیْرَةٍ فَقَالَ مَا یُنْکِرُ هَذَا الْخَلْقُ الْمَلْعُونُ أَشْبَاهُ الْخَنَازِیرِ مِنْ ذَلِکَ إِنَّ إِخْوَةَ یُوسُفَ کَانُوا عُقَلَاءَ أَلِبَّاءَ أَسْبَاطاً أَوْلَادَ أَنْبِیَاءَ دَخَلُوا عَلَیْهِ فَکَلَّمُوهُ وَ خَاطَبُوهُ وَ تَاجَرُوهُ وَ رَادُّوهُ (1)

وَ کَانُوا إِخْوَتَهُ وَ هُوَ أَخُوهُمْ لَمْ یَعْرِفُوهُ حَتَّی عَرَّفَهُمْ نَفْسَهُ وَ قَالَ لَهُمْ أَنَا یُوسُفُ فَعَرَفُوهُ حِینَئِذٍ فَمَا یُنْکِرُ هَذِهِ الْأُمَّةُ الْمُتَحَیِّرَةُ أَنْ یَکُونَ اللَّهُ جَلَّ وَ عَزَّ یُرِیدُ فِی وَقْتٍ مِنَ الْأَوْقَاتِ أَنْ یَسْتُرَ حُجَّتَهُ عَنْهُمْ لَقَدْ کَانَ یُوسُفُ إِلَیْهِ مُلْکُ مِصْرَ وَ کَانَ بَیْنَهُ وَ بَیْنَ أَبِیهِ مَسِیرَةُ ثَمَانِیَةَ عَشَرَ یَوْماً فَلَوْ أَرَادَ أَنْ یُعْلِمَهُ مَکَانَهُ لَقَدَرَ عَلَی ذَلِکَ وَ اللَّهِ لَقَدْ سَارَ یَعْقُوبُ وَ وُلْدُهُ عِنْدَ الْبِشَارَةِ تِسْعَةَ أَیَّامٍ مِنْ بَدْوِهِمْ إِلَی مِصْرَ-(2) فَمَا تُنْکِرُ هَذِهِ الْأُمَّةُ أَنْ یَکُونَ اللَّهُ یَفْعَلُ بِحُجَّتِهِ مَا فَعَلَ بِیُوسُفَ أَنْ یَکُونَ صَاحِبُکُمُ الْمَظْلُومُ الْمَجْحُودُ حَقُّهُ صَاحِبَ هَذَا الْأَمْرِ یَتَرَدَّدُ بَیْنَهُمْ وَ یَمْشِی فِی أَسْوَاقِهِمْ وَ یَطَأُ فُرُشَهُمْ وَ لَا یَعْرِفُونَهُ حَتَّی یَأْذَنَ اللَّهُ لَهُ أَنْ یُعَرِّفَهُمْ نَفْسَهُ کَمَا أَذِنَ لِیُوسُفَ حَتَّی قَالَ لَهُ إِخْوَتُهُ أَ إِنَّکَ لَأَنْتَ یُوسُفُ قالَ أَنَا یُوسُفُ.

نی، [الغیبة] للنعمانی الکلینی عن علی بن إبراهیم عن محمد بن الحسین عن ابن أبی نجران: مثله

ص: 154


1- 1. فی المصدر ص 84: راودوه.
2- 2. ما بین العلامتین موجود فی نسخة الکافی ج 1 ص 337 و فی نسخة النعمانیّ للغیبة مع رمز خ صح فی الهامش.

دلائل الإمامة للطبری، عن علی بن هبة الله عن أبی جعفر عن أبیه عن سعد بن عبد الله عن محمد بن خالد البرقی عن أبیه عن فضالة: مثله.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: سدیر صیرفی می گوید: شنیدم که امام صادق علیه السلام می فرمود: «صاحب این امر شباهتی به یوسف دارد.» عرض کردم: «گویا شما می خواهید ما را از غیبت یا حیرتی مطلع سازید!» فرمود: «این خلق ملعون خوک مانند، از این امر چه چیزی را انکار می کنند؟ برادران یوسف اهل خرد و عقل و از اسباط و اولاد انبیا بودند که بر او داخل شدند و با او سخن گفته و خطاب کردند و با او تجارت کردند و با او مراوده کردند و برادر او بودند و او برادر آنان بود، او را نشناختند و او خود را به آنان معرفی کرد و گفت: «من یوسف هستم!» و در این هنگام همه او را شناختند. اما این امت متحیر چگونه انکار می کند که خدای عزوجل در وقتی از اوقات، اراده کند که حجت خود را از مردم مستور گرداند؟ پادشاهی مصر بر یوسف بود و بین او و پدرش به اندازه مسیری هجده روزه راه بود. پس اگر خدا می خواست که مکان یوسف را به یعقوب اعلام کند، می توانست و به خدا قسم یعقوب و فرزندانش پس از بشارت، نه روزه از بیابان خود را به مصر رساندند.

پس این امت چه را انکار می کند که خدا آنچه را که با یوسف کرد، با حجت خود نیز بکند؟ که امام مظلوم شما که حقش مورد انکار است، بین مردم تردد داشته باشد و در بازارهایشان راه برود و بر فرششان پای نهد، ولی مردم او را نشناسند تا خدا به او اذن دهد که خود را به مردم بشناساند، همان گونه که به یوسف اذن داد که برادرانش به او گفتند: «آیا تو یوسفی؟» فرمود: «من یوسف هستم.» - . غیبت نعمانی: 163 -

مثل این حدیث به سند دیگر هم در غیبت نعمانی - . غیبت نعمانی: 163 - و دلائل الامامة - . دلائل الامامة: 372 - طبری آمده است.

**[ترجمه]

«10»

نی، [الغیبة] للنعمانی ابْنُ عُقْدَةَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَسَنِ التَّیْمُلِیِّ عَنْ عَمْرِو بْنِ عُثْمَانَ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ علیهما السلام یَقُولُ: لِلْقَائِمِ غَیْبَتَانِ إِحْدَاهُمَا طَوِیلَةٌ وَ الْأُخْرَی قَصِیرَةٌ فَالْأُولَی یَعْلَمُ بِمَکَانِهِ فِیهَا خَاصَّةٌ مِنْ شِیعَتِهِ وَ الْأُخْرَی لَا یَعْلَمُ بِمَکَانِهِ فِیهَا إِلَّا خَاصَّةُ مَوَالِیهِ فِی دِینِهِ.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: اسحاق بن عمار می گوید: از امام جعفر صادق علیه السلام شنیدم که می فرمود: «قائم را دو غیبت است: یکی طولانی و دیگر کوتاه. در غیبت اول (کوتاه) خواص شیعیانش از مکان او اطلاع دارند؛ ولی در غیبت دوم (طولانی)همه، به جز دوستان مخصوص او، از جای او بی اطلاع می باشند.» - . غیبت نعمانی: 170 -

**[ترجمه]

«11»

نی، [الغیبة] للنعمانی الْکُلَیْنِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ إِسْحَاقَ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: لِلْقَائِمِ غَیْبَتَانِ إِحْدَاهُمَا قَصِیرَةٌ وَ الْأُخْرَی طَوِیلَةٌ الْغَیْبَةُ الْأُولَی لَا یَعْلَمُ بِمَکَانِهِ فِیهَا إِلَّا خَاصَّةُ شِیعَتِهِ وَ الْأُخْرَی لَا یَعْلَمُ بِمَکَانِهِ فِیهَا إِلَّا خَاصَّةُ مَوَالِیهِ فِی دِینِهِ (1).

**[ترجمه]غیبت نعمانی: اسحاق بن عمار می گوید: امام صادق علیه السلام فرمود: «قائم را دو غیبت خواهد بود: یکی کوتاه و دیگر طولانی. در غیبت اول کسی جز شیعیان مخصوص او از مکانش اطلاع ندارند. در غیبت دوم (طولانی) همه، به جز دوستان مخصوص او، از جای او بی اطلاع می باشند.» - . همان -

**[ترجمه]

«12»

نی، [الغیبة] للنعمانی ابْنُ عُقْدَةَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَسَنِ عَنِ ابْنِ أَبِی نَجْرَانَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مَهْزِیَارَ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَی عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ عُمَرَ الْکُنَاسِیِّ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام یَقُولُ: إِنَّ لِصَاحِبِ هَذَا الْأَمْرِ غَیْبَتَیْنِ وَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ لَا یَقُومُ الْقَائِمُ وَ لِأَحَدٍ فِی عُنُقِهِ بَیْعَةٌ.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: ابراهیم بن عمر کناسی می گوید: از حضرت باقر علیه السلام شنیدم که می فرمود: «صاحب الامر را دو غیبت است.» و هم شنیدم که می فرمود: «صاحب الامر در حالی قیام نمی کند که بیعت کسی در گردنش باشد.» - . همان: 171 -

**[ترجمه]

«13»

نی، [الغیبة] للنعمانی ابْنُ عُقْدَةَ عَنِ (2) الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ حَازِمٍ مِنْ کِتَابِهِ عَنْ عُبَیْسِ بْنِ هِشَامٍ عَنِ ابْنِ جَبَلَةَ عَنْ سَلَمَةَ بْنِ جَنَاحٍ عَنْ حَازِمِ بْنِ حَبِیبٍ (3)

قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقُلْتُ لَهُ أَصْلَحَکَ اللَّهُ إِنَّ أبوای [أَبَوَیَ] هَلَکَا وَ لَمْ یَحُجَّا وَ إِنَّ اللَّهَ قَدْ رَزَقَ وَ أَحْسَنَ فَمَا تَرَی فِی الْحَجِّ عَنْهُمَا فَقَالَ افْعَلْ فَإِنَّهُ یَبْرُدُ لَهُمَا

ص: 155


1- 1. تراه فی الکافی ج 1 ص 240 و غیبة النعمانیّ ص 89 و هکذا ما یلیها. و ما جعلناه بین العلامتین ساقط عن الأصل المطبوع فراجع.
2- 2. صدر السند ساقط من الأصل المطبوع، و عبیس بن هشام هو عبّاس بن هشام أبو الفضل الناشری الأسدی ثقة جلیل القدر کثیر الروایة. کره اسمه فقیل عبیس.
3- 3. کذا فی المصدر ص 89 و فی الأصل المطبوع ص 143« خارجة بن حبیب» و هو سهو لما یأتی فی السند الآتی.

ثُمَّ قَالَ لِی یَا حَازِمُ إِنَّ لِصَاحِبِ هَذَا الْأَمْرِ غَیْبَتَیْنِ یَظْهَرُ فِی الثَّانِیَةِ فَمَنْ جَاءَکَ یَقُولُ إِنَّهُ نَفَضَ یَدَهُ مِنْ تُرَابِ قَبْرِهِ فَلَا تُصَدِّقْهُ.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: حازم بن حبیب می گوید: به خدمت حضرت صادق علیه السلام رسیدم و عرض کردم: «آقا! پدر و مادرم وفات کردند و حج نکردند و خداوند مال و مکنت به من روزی فرموده.در خصوص حج کردن به نیابت آنها چه می فرمایید؟» فرمود: «به نیابت آنها حج کن که موجب آسایش آنها خواهد بود.» سپس فرمود: «ای حازم! صاحب این امر را دو غیبت است و در غیبت دوم آشکار می شود. پس اگر کسی نزد تو آمد و گفت هم اکنون دست خود را از خاک قبر او تکانیده است، باور مکن.» - . غیبت نعمانی: 172 -

**[ترجمه]

«14»

نی، [الغیبة] للنعمانی عَبْدُ الْوَاحِدِ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ رَبَاحٍ الزُّهْرِیِ (1) عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَلِیٍّ الْحِمْیَرِیِّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ أَیُّوبَ عَنْ عَبْدِ الْکَرِیمِ بْنِ عَمْرٍو عَنْ أَبِی حَنِیفَةَ السَّائِقِ عَنِ حَازِمِ بْنِ حَبِیبٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِنَّ أَبِی هَلَکَ وَ هُوَ رَجُلٌ أَعْجَمِیٌّ وَ قَدْ أَرَدْتُ أَنْ أَحُجَّ عَنْهُ وَ أَتَصَدَّقَ فَمَا تَرَی فِی ذَلِکَ فَقَالَ افْعَلْ فَإِنَّهُ یَصِلُ إِلَیْهِ ثُمَّ قَالَ لِی یَا حَازِمُ إِنَّ لِصَاحِبِ هَذَا الْأَمْرِ غَیْبَتَیْنِ وَ ذَکَرَ الْحَدِیثَ الَّذِی قَبْلَهُ سَوَاءً.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: حازم بن حبیب می گوید: به امام صادق علیه السلام عرض کردم: «پدرم که مردی ساده بود مرد و من می خواهم از جانب او حج کنم و صدقه بدهم. نظر مبارک شما چیست؟» فرمود: «انجام بده که به او می رسد.» سپس به من فرمود: «ای حازم! صاحب این امر دو غیبت دارد» و عین حدیث قبلی را ذکر فرمود است. - . همان -

**[ترجمه]

«15»

نی، [الغیبة] للنعمانی بِهَذَا الْإِسْنَادِ(2) عَنْ عَبْدِ الْکَرِیمِ عَنِ الْعَلَاءِ عَنْ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام أَنَّهُ سَمِعَهُ یَقُولُ: إِنَّ لِلْقَائِمِ غَیْبَتَیْنِ یُقَالُ فِی إِحْدَاهُمَا هَلَکَ وَ لَا یُدْرَی فِی أَیِّ وَادٍ سَلَکَ.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: علاء بن محمد روایت کرده که شنیده است حضرت باقر علیه السلام می فرمود: «قائم ما دو غیبت دارد که در یکی از آنها مردم می گویند که او مرده و نمی دانیم به کدام بیابان رفته است.» - . همان: 175 -

**[ترجمه]

«16»

نی، [الغیبة] للنعمانی بِهَذَا الْإِسْنَادِ(3) عَنْ عَبْدِ الْکَرِیمِ عَنْ أَبِی بَکْرٍ وَ یَحْیَی بْنِ الْمُثَنَّی عَنْ زُرَارَةَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ: إِنَّ لِلْقَائِمِ غَیْبَتَیْنِ یَرْجِعُ فِی إِحْدَاهُمَا وَ الْأُخْرَی لَا یُدْرَی أَیْنَ هُوَ یَشْهَدُ الْمَوَاسِمَ یَرَی النَّاسَ وَ لَا یَرَوْنَهُ.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: زراره می گوید: شنیدم که حضرت صادق علیه السلام می فرمود: «قائم را دو غیبت است؛ در یکی از آنها برمی گردد و در دیگری معلوم نمی شود کجاست. در موقع حج حضور می یابد و مردم را می بیند، ولی کسی او را نمی بیند.» - . غیبت نعمانی: 175 -

**[ترجمه]

بیان

لعل المراد برجوعه رجوعه إلی خواص موالیه و سفرائه أو وصول خبره إلی الخلق.

**[ترجمه]شاید مقصود از برگشتن حضرت در غیبت صغری، برگشتن به نزد دوستان مخصوص و سفرایش یا رسیدن اخبار آن به مردم باشد .

**[ترجمه]

«17»

نی، [الغیبة] للنعمانی ابْنُ عُقْدَةَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْمُفَضَّلِ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ قَیْسٍ وَ سَعْدَانَ بْنِ إِسْحَاقَ بْنِ سَعِیدٍ وَ أَحْمَدَ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَبْدِ الْمَلِکِ وَ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ الْحَسَنِ الْقَطَوَانِیِّ قَالُوا جَمِیعاً حَدَّثَنَا الْحَسَنُ بْنُ مَحْبُوبٍ عَنْ إِبْرَاهِیمَ الْخَارِفِیِ (4)

عَنْ

ص: 156


1- 1. أی مولاهم و فی الأصل المطبوع الزبیری و هو سهو، و الرجل هو أحمد بن محمّد ابن علیّ بن عمر بن ریاح القلاء السواق، کان مولی آل سعد بن أبی وقاص الزهری، واقفی.
2- 2. السند مصرح به فی المصدر و المصنّف حیث ذکر هذه الروایات متتالیة اختصر الاسناد. راجع ص 90 و 92.
3- 3. السند مصرح به فی المصدر و المصنّف حیث ذکر هذه الروایات متتالیة اختصر الاسناد. راجع ص 90 و 92.
4- 4. هو إبراهیم بن زیاد الخارفی الکوفیّ و فی المصدر ص 90 الحازمی و فی الأصل المطبوع الخارجی و کلاهما تصحیف.

أَبِی بَصِیرٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام کَانَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام یَقُولُ لِقَائِمِ آلِ مُحَمَّدٍ غَیْبَتَانِ إِحْدَاهُمَا أَطْوَلُ مِنَ الْأُخْرَی فَقَالَ نَعَمْ وَ لَا یَکُونُ ذَلِکَ حَتَّی یَخْتَلِفَ سَیْفُ بَنِی فُلَانٍ وَ تَضَیَّقَ الْحَلْقَةُ وَ یَظْهَرَ السُّفْیَانِیُّ وَ یَشْتَدَّ الْبَلَاءُ وَ یَشْمَلَ النَّاسَ مَوْتٌ وَ قَتْلٌ یَلْجَئُونَ فِیهِ إِلَی حَرَمِ اللَّهِ وَ حَرَمِ رَسُولِهِ.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: ابو بصیر می گوید: به حضرت صادق علیه السلام عرض کردم: «امام محمد باقر علیه السلام می فرمود: «قائم آل محمد صلی الله علیه و آله دو غیبت دارد، یکی از آنها از دیگری طولانی تر است.» حضرت صادق علیه السلام فرمود: «آری، این طور است. و او ظهور نمی کند تا آنکه شمشیر اولاد فلان (گویا مقصود بنی عباس باشد که از علائم اوایل بوده) کشیده شود، دایره (جمعیت شیعه) تنگ شود، سفیانی آشکار گردد، بلا شدت یابد، مردن و کشته شدن، مردم را فرا گیرد و مردم از گیر و دار آن، به حرم خدا و حرم پیغمبر صلی الله علیه و آله ملتجی شوند.» - . غیبت نعمانی: 172 -

**[ترجمه]

«18»

نی، [الغیبة] للنعمانی الْکُلَیْنِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِدْرِیسَ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ الْکُوفِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ حَسَّانَ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ کَثِیرٍ عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ: إِنَّ لِصَاحِبِ هَذَا الْأَمْرِ غَیْبَتَیْنِ فِی إِحْدَاهُمَا یَرْجِعُ فِیهَا إِلَی أَهْلِهِ وَ الْأُخْرَی یُقَالُ فِی أَیِّ وَادٍ سَلَکَ قُلْتُ کَیْفَ نَصْنَعُ إِذَا کَانَ ذَلِکَ قَالَ إِنِ ادَّعَی مُدَّعٍ فَاسْأَلُوهُ عَنْ تِلْکَ الْعَظَائِمِ الَّتِی یُجِیبُ فِیهَا مِثْلُهُ.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: مفضل بن عمر می گوید: از حضرت صادق علیه السلام شنیدم که می فرمود: «صاحب الامر را دو غیبت است؛ در یکی از آنها برمی گردد به سوی کسانش؛ و در دیگری مردم می گویند که به کدام بیابان رفته است؟»عرض کردم: «در آن موقع چه باید کرد؟» فرمود: «اگر کسی مدعی شد که از جانب آن حضرت وکالت دارد، مسائل بزرگ دینی مهمی را که باید نماینده او پاسخ آنها را بدهد، از وی بپرسید.» - . غیبت نعمانی: 172 -

**[ترجمه]

«19»

نی، [الغیبة] للنعمانی ابْنُ عُقْدَةَ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عُبَیْسِ بْنِ هِشَامٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَبَلَةَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ نَضْرٍ عَنِ الْمُفَضَّلِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: إِنَّ لِصَاحِبِ هَذَا الْأَمْرِ غَیْبَةً یَقُولُ فِیهَا فَفَرَرْتُ مِنْکُمْ لَمَّا خِفْتُکُمْ فَوَهَبَ لِی رَبِّی حُکْماً وَ جَعَلَنِی مِنَ الْمُرْسَلِینَ.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: مفضل بن عمر حضرت صادق علیه السلام روایت کرده است که فرمود: «صاحب الامر را غیبتی است که در آن غیبت به مردم می گوید: «فَفَرَرْتُ مِنْکُمْ لَمَّا خِفْتُکُمْ فَوَهَبَ لِی رَبِّی حُکْماً وَ جَعَلَنِی مِنَ الْمُرْسَلِینَ» - . شعراء / 21 - ، {وچون از شما ترسیدم، از شما گریختم، تا پروردگارم به من دانش بخشید ومرا ازپیامبران قرار داد.} - . غیبت نعمانی: 174 -

**[ترجمه]

«20»

نی، [الغیبة] للنعمانی الْکُلَیْنِیُّ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْوَشَّاءِ عَنْ عَلِیٍّ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: لَا بُدَّ لِصَاحِبِ هَذَا الْأَمْرِ مِنْ غَیْبَةٍ وَ لَا بُدَّ لَهُ فِی غَیْبَتِهِ مِنْ عُزْلَةٍ وَ نِعْمَ الْمَنْزِلُ طَیْبَةُ وَ مَا بِثَلَاثِینَ مِنْ وَحْشَةٍ.

نی، [الغیبة] للنعمانی الکلینی عن علی عن أبیه عن ابن أبی عمیر عن أبی أیوب الخزاز عن محمد بن مسلم: مثله (1)

ص: 157


1- 1. الموجود فی المصدر هکذا: أخبرنا محمّد بن یعقوب، عن عدة من رجاله، عن أحمد بن محمّد، عن علیّ بن الحکم، عن أبی أیوب الخزاز، عن محمّد بن مسلم قال: سمعت أبا عبد اللّه علیه السلام یقول: ان بلغکم عن صاحبکم غیبة فلا تنکروها.[ ثم قال]: حدّثنا محمّد بن یعقوب قال: حدّثنا علیّ بن إبراهیم بن هاشم، عن محمّد بن أبی عمیر عن أبی أیوب الخزاز، عن محمّد بن مسلم مثله. فالظاهر أن نسخة المصنّف- رضوان اللّه علیه- من غیبة النعمانیّ کانت ناقصة هناک أو سقط من قلم الکتاب فخلط بین الحدیثین. و انما لم نجعل ما سقط فی الصلب، لان الحدیث لا یناسب هذا الباب. راجع غیبة النعمانیّ ص 99، الکافی ج 1 ص 338 و 340.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: ابو حمزه از حضرت صادق علیه السلام روایت کرده است که فرمود: «صاحب الامر ناگزیر است از نظرها غایب شود، و ناچار است که در حال غیبت عزلت پیشه سازد. چه جای خوبی است «طیبه» برای منزل کردن، و از سی نفر وحشتی نیست.» - . غیبت نعمانی: 188 -

در کافی و غیبت نعمانی به سندهای دیگر هم این روایت آمده است. - . همان -

**[ترجمه]

بیان

فی الکافی فی السند الأول عن علی بن أبی حمزة عن أبی بصیر(1)

و العزلة بالضم اسم الاعتزال و الطَّیْبَة اسم المدینة الطیبة فیدل علی کونه علیه السلام غالبا فیها و فی حوالیها و علی أن معه ثلاثین من موالیه و خواصه إن مات أحدهم قام آخر مقامه.

**[ترجمه]«عزلت» به ضم عین، به معنی گوشه گیری است و «طیبه» اسم مدینه طیبه است. پس این حدیث می رساند که غالبا امام زمان علیه السلام در مدینه و حوالی آن به سر می برد. و هم می رساند که سی نفر از دوستان و خواص آن حضرت با وی هستند که هر گاه یکی از آنها بمیرد، دیگری جای او را می گیرد.

**[ترجمه]

«21»

نی، [الغیبة] للنعمانی عَبْدُ الْوَاحِدِ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ رَبَاحٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْعَبَّاسِ عَنِ ابْنِ الْبَطَائِنِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الْمُفَضَّلِ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ: إِنَّ لِصَاحِبِ الْأَمْرِ بَیْتاً یُقَالُ لَهُ بَیْتُ الْحَمْدِ فِیهِ سِرَاجٌ یَزْهَرُ مُنْذُ یَوْمَ وُلِدَ إِلَی یَوْمِ یَقُومُ بِالسَّیْفِ لَا یُطْفَی.

غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی محمد الحمیری عن أبیه عن محمد بن عیسی عن محمد بن عطاء عن سلام بن أبی عمیرة عن أبی جعفر علیه السلام: مثله.

ص: 158


1- 1. رأیناه مصرحا باسمه فی المصدر ص 99 کما فی الکافی ج 1 ص 340 فجعلناه بین العلامتین.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: مفضل بن عمر می گوید: شنیدم که حضرت صادق علیه السلام می فرمود: «صاحب الامر را خانه ای است که آن را «خانه حمد» می گویند در آن خانه چراغی است که از زمان ولادتش تا روزی که با شمشیر قیام کند، روشن است و خاموش نمی شود.» - . غیبت نعمانی: 239 -

این حدیث در غیبت شیخ، از امام محمد باقر علیه السلام هم روایت شده است. - . همان: 467 -

**[ترجمه]

باب 24 نادر فی ذکر من رآه علیه السلام فی الغیبة الکبری قریبا من زماننا

روایات

أقول

وجدت رسالة مشتهرة بقصة الجزیرة الخضراء فی البحر الأبیض أحببت إیرادها لاشتمالها علی ذکر من رآه و لما فیه من الغرائب و إنما أفردت لها بابا لأنی لم أظفر به فی الأصول المعتبرة و لنذکرها بعینها کما وجدتها(1).

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ الحمد لله الذی هدانا لمعرفته و الشکر له علی ما منحنا للاقتداء بسنن سید بریته محمد الذی اصطفاه من بین خلیقته و خصنا بمحبة علی و الأئمة المعصومین من ذریته صلی الله علیهم أجمعین الطیبین الطاهرین و سلم تسلیما کثیرا.

و بعد فقد وجدت فی خزانة أمیر المؤمنین علیه السلام و سید الوصیین و حجة رب العالمین و إمام المتقین علی بن أبی طالب علیه السلام بخط الشیخ الفاضل و العالم العامل الفضل بن یحیی بن علی الطیبی الکوفی قدس الله روحه ما هذا صورته الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ و صلی الله علی محمد و آله و سلم.

و بعد فیقول الفقیر إلی عفو الله سبحانه و تعالی الفضل بن یحیی بن علی الطیبی الإمامی الکوفی عفا الله عنه قد کنت سمعت من الشیخین الفاضلین العالمین الشیخ شمس الدین بن نجیح الحلی و الشیخ جلال الدین عبد الله بن الحرام الحلی قدس الله روحیهما و نوّر ضریحهما فی مشهد سید الشهداء و خامس أصحاب الکساء مولانا و إمامنا أبی عبد الله الحسین علیه السلام فی النصف من شهر شعبان سنة تسع و تسعین و ستمائة من

ص: 159


1- 1. هذه قصة مصنوعة تخیلیة، قد سردها کاتبها علی رسم القصاصین، و هذا الرسم معهود فی هذا الزمان أیضا یسمونه« رمانتیک» و له تأثیر عظیم فی نفوس القارئین لانجذاب النفوس إلیه. فلا بأس به، اذا عرف الناس أنّها قصة تخیلیة.

الهجرة النبویة علی مشرفها محمد و آله أفضل الصلاة و أتم التحیة حکایة ما سمعاه من الشیخ الصالح التقی و الفاضل الورع الزکی زین الدین علی بن فاضل المازندرانی المجاور بالغری علی مشرفیه السلام حیث اجتمعا به فی مشهد الإمامین الزکیین الطاهرین المعصومین السعیدین علیهما السلام بسرمن رأی و حکی لهما حکایة ما شاهده و رآه فی البحر الأبیض و الجزیرة الخضراء من العجائب فمر بی باعث الشوق إلی رؤیاه و سألت تیسیر لقیاه و الاستماع لهذا الخبر من لقلقة فیه بإسقاط رواته و عزمت علی الانتقال إلی سرمن رأی للاجتماع.

فاتفق أن الشیخ زین الدین علی بن فاضل المازندرانی انحدر من سرمن رأی إلی الحلة فی أوائل شهر شوال من السنة المذکورة لیمضی علی جاری عادته و یقیم فی المشهد الغروی علی مشرفیه السلام.

فلما سمعت بدخوله إلی الحلة و کنت یومئذ بها قد أنتظر قدومه فإذا أنا به و قد أقبل راکبا یرید دار السید الحسیب ذی النسب الرفیع و الحسب المنیع السید فخر الدین الحسن بن علی الموسوی المازندرانی نزیل الحلة أطال الله بقاه و لم أکن إذ ذاک الوقت أعرف الشیخ الصالح المذکور لکن خلج فی خاطری أنه هو.

فلما غاب عن عینی تبعته إلی دار السید المذکور فلما وصلت إلی باب الدار رأیت السید فخر الدین واقفا علی باب داره مستبشرا فلما رآنی مقبلا ضحک فی وجهی و عرفنی بحضوره فاستطار قلبی فرحا و سرورا و لم أملک نفسی علی الصبر علی الدخول إلیه فی غیر ذلک الوقت.

فدخلت الدار مع السید فخر الدین فسلمت علیه و قبلت یدیه فسأل السید عن حالی فقال له هو الشیخ فضل بن الشیخ یحیی الطیبی صدیقکم فنهض واقفا و أقعدنی فی مجلسه و رحب بی و أحفی السؤال عن حال أبی و أخی الشیخ صلاح الدین لأنه کان عارفا بهما سابقا و لم أکن فی تلک الأوقات حاضرا بل کنت فی بلدة واسط أشتغل فی طلب العلم عند الشیخ العالم العامل الشیخ أبی إسحاق

ص: 160

إبراهیم بن محمد الواسطی الإمامی تغمده الله برحمته و حشره فی زمرة أئمته علیهم السلام.

فتحادثت مع الشیخ الصالح المذکور متع الله المؤمنین بطول بقائه فرأیت فی کلامه أمارات تدل علی الفضل فی أغلب العلوم من الفقه و الحدیث و العربیة بأقسامها و طلبت منه شرح ما حدث به الرجلان الفاضلان العالمان العاملان الشیخ شمس الدین و الشیخ جلال الدین الحلیان المذکوران سابقا عفا الله عنهما فقص لی القصة من أولها إلی آخرها بحضور السید الجلیل السید فخر الدین نزیل الحلة صاحب الدار و حضور جماعة من علماء الحلة و الأطراف قد کانوا أتوا لزیارة الشیخ المذکور وفقه الله و کان ذلک فی الیوم الحادی عشر من شهر شوال سنة تسع و تسعین و ستمائة و هذه صورة ما سمعته من لفظه أطال الله بقاءه و ربما وقع فی الألفاظ التی نقلتها من لفظه تغییر لکن المعانی واحدة قال حفظه الله تعالی قد کنت مقیما فی دمشق الشام منذ سنین مشتغلا بطلب

العلم عند الشیخ الفاضل الشیخ عبد الرحیم الحنفی وفقه الله لنور الهدایة فی علمی الأصول و العربیة و عند الشیخ زین الدین علی المغربی الأندلسی المالکی فی علم القراءة لأنه کان عالما فاضلا عارفا بالقراءات السبع و کان له معرفة فی أغلب العلوم من الصرف و النحو و المنطق و المعانی و البیان و الأصولین (1) و کان لین الطبع لم یکن عنده معاندة فی البحث و لا فی المذهب لحسن ذاته.

فکان إذا جری ذکر الشیعة یقول قال علماء الإمامیة بخلاف من المدرسین فإنهم کانوا یقولون عند ذکر الشیعة قال علماء الرافضة فاختصصت به و ترکت التردد إلی غیره فأقمنا علی ذلک برهة من الزمان أقرأ علیه فی العلوم المذکورة.

فاتفق أنه عزم علی السفر من دمشق الشام یرید الدیار المصریة فلکثرة

ص: 161


1- 1. کانه یرید أصول الفقه و أصول الدین، و اماما فی الأصل المطبوع: الأصولیّین. فهو تصحیف.

المحبة التی کانت بیننا عز علی مفارقته و هو أیضا کذلک فآل (1)

الأمر إلی أنه هداه الله صمّم العزم علی صحبتی له إلی مصر و کان عنده جماعة من الغرباء مثلی یقرءون علیه فصحبه أکثرهم.

فسرنا فی صحبته إلی أن وصلنا مدینة بلاد مصر المعروفة بالفاخرة و هی أکبر من مدائن مصر کلها فأقام بالمسجد الأزهر مدة یدرس فتسامع فضلاء مصر بقدومه فوردوا کلهم لزیارته و للانتفاع بعلومه فأقام فی قاهرة مصر مدة تسعة أشهر و نحن معه علی أحسن حال و إذا بقافلة قد وردت من الأندلس و مع رجل منها کتاب من والد شیخنا الفاضل المذکور یعرفه فیه بمرض شدید قد عرض له و أنه یتمنی الاجتماع به قبل الممات و یحثه فیه علی عدم التأخیر.

فرق الشیخ من کتاب أبیه و بکی و صمم العزم علی المسیر إلی جزیرة الأندلس فعزم بعض التلامذة علی صحبته و من الجملة أنا لأنه هداه الله قد کان أحبنی محبة شدیدة و حسن لی المسیر معه فسافرت إلی الأندلس فی صحبته فحیث وصلنا إلی أول قریة من الجزیرة المذکورة عرضت لی حمی منعتنی عن الحرکة.

فحیث رآنی الشیخ علی تلک الحالة رق لی و بکی و قال یعز علی مفارقتک فأعطی خطیب تلک القریة التی وصلنا إلیها عشرة دراهم و أمره أن یتعاهدنی حتی یکون منی أحد الأمرین و إن منّ الله بالعافیة أتبعه إلی بلده هکذا عهد إلی بذلک وفقه الله بنور الهدایة إلی طریق الحق المستقیم ثم مضی إلی بلد الأندلس و مسافة الطریق من ساحل البحر إلی بلده خمسة أیام.

فبقیت فی تلک القریة ثلاثة أیام لا أستطیع الحرکة لشدة ما أصابنی من الحمی ففی آخر الیوم الثالث فارقتنی الحمی و خرجت أدور فی سکک تلک القریة فرأیت قَفَلًا قد وصل من جبال قریبة من شاطئ البحر الغربی یجلبون الصوف و السمن و الأمتعة فسألت عن حالهم فقیل إن هؤلاء یجیئون من جهة قریبة من

ص: 162


1- 1. فی المطبوعة: قال. و هو تصحیف.

أرض البربر و هی قریبة من جزائر الرافضة.

فحیث سمعت ذلک منهم ارتحت إلیهم و جذبنی باعث الشوق إلی أرضهم فقیل لی إن المسافة خمسة و عشرون یوما منها یومان بغیر عمارة و لا ماء و بعد ذلک فالقری متصلة فاکتریت معهم من رجل حمارا بمبلغ ثلاثة دراهم لقطع تلک المسافة التی لا عمارة فیها فلما قطعنا معهم تلک المسافة و وصلنا أرضهم العامرة تمشیت راجلا و تنقلت علی اختیاری من قریة إلی أخری إلی أن وصلت إلی أول تلک الأماکن فقیل لی إن جزیرة الروافض قد بقی بینک و بینها ثلاثة أیام فمضیت و لم أتأخر.

فوصلت إلی جزیرة ذات أسوار أربعة و لها أبراج محکمات شاهقات و تلک الجزیرة بحصونها راکبة علی شاطئ البحر فدخلت من باب کبیرة یقال لها باب البربر فدرت فی سککها أسأل عن مسجد البلد فهدیت علیه و دخلت إلیه فرأیته جامعا کبیرا معظما واقعا علی البحر من الجانب الغربی من البلد فجلست فی جانب المسجد لأستریح و إذا بالمؤذن یؤذن للظهر و نادی بحی علی خیر العمل و لما فرغ دعا بتعجیل الفرج للإمام صاحب الزمان علیه السلام.

فأخذتنی العبرة بالبکاء فدخلت جماعة بعد جماعة إلی المسجد و شرعوا فی الوضوء علی عین ماء تحت شجرة فی الجانب الشرقی من المسجد و أنا أنظر إلیهم فرحا مسرورا لما رأیته من وضوئهم المنقول عن أئمة الهدی علیهم السلام.

فلما فرغوا من وضوئهم و إذا برجل قد برز من بینهم بهیّ الصورة علیه السکینة و الوقار فتقدم إلی المحراب و أقام الصلاة فاعتدلت الصفوف وراءه و صلی بهم إماما و هم به مأمومون صلاة کاملة بأرکانها المنقولة عن أئمتنا علیهم السلام علی الوجه المرضی فرضا و نفلا و کذا التعقیب و التسبیح و من شدة ما لقیته من وعثاء السفر و تعبی فی الطریق لم یمکنی أن أصلی معهم الظهر.

فلما فرغوا و رأونی أنکروا علیَّ عدم اقتدائی بهم فتوجهوا نحوی بأجمعهم و سألونی عن حالی و من أین أصلی و ما مذهبی فشرحت لهم أحوالی و أنی

ص: 163

عراقی الأصل و أما مذهبی فإننی رجل مسلم أقول أشهد أن لا إله إلا الله وحده لا شریک له و أشهد أن محمدا عبده و رسوله أرسله بِالْهُدی وَ دِینِ الْحَقِّ لِیُظْهِرَهُ عَلَی الأدیان کلها وَ لَوْ کَرِهَ الْمُشْرِکُونَ فقالوا لی لم تنفعک هاتان الشهادتان إلا لحقن دمک فی دار الدنیا لم لا تقول الشهادة الأخری لتدخل الجنة بغیر حساب فقلت لهم و ما تلک الشهادة الأخری اهدونی إلیها یرحمکم الله فقال لی إمامهم الشهادة الثالثة هی أن تشهد أن أمیر المؤمنین و یعسوب المتقین و قائد الغر المحجلین علی بن أبی طالب و الأئمة الأحد عشر من ولده أوصیاء رسول الله و خلفاؤه من بعده بلا فاصلة قد أوجب الله عز و جل طاعتهم علی عباده و جعلهم أولیاء أمره و نهیه و حججا علی خلقه فی أرضه و أمانا لبریته لأن الصادق الأمین محمدا رسول رب العالمین صلی الله علیه و آله أخبر بهم عن الله تعالی مشافهة من نداء الله عز و جل له علیه السلام فی لیلة معراجه إلی السماوات السبع و قد صار من ربه کقاب قَوْسَیْنِ أَوْ أَدْنی و سماهم له واحدا بعد واحد صلوات الله و سلامه علیه و علیهم أجمعین.

فلما سمعت مقالتهم هذه حمدت الله سبحانه علی ذلک و حصل عندی أکمل السرور و ذهب عنی تعب الطریق من الفرح و عرفتهم أنی علی مذهبهم فتوجهوا إلی توجه إشفاق و عینوا لی مکانا فی زوایا المسجد و ما زالوا یتعاهدونی بالعزة و الإکرام مدة إقامتی عندهم و صار إمام مسجدهم لا یفارقنی لیلا و لا نهارا.

فسألته عن میرة أهل بلده (1)

من أین تأتی إلیهم فإنی لا أری لهم أرضا مزروعة فقال تأتی إلیهم میرتهم من الجزیرة الخضراء من البحر الأبیض من جزائر أولاد الإمام صاحب الأمر علیه السلام فقلت له کم تأتیکم میرتکم فی السنة فقال مرتین و قد أتت مرة و بقیت الأخری فقلت کم بقی حتی تأتیکم قال أربعة أشهر.

ص: 164


1- 1. المیرة: الطعام و الأرزاق.

فتأثرت لطول المدة و مکثت عندهم مقدار أربعین یوما أدعو الله لیلا و نهارا بتعجیل مجیئها و أنا عندهم فی غایة الإعزاز و الإکرام ففی آخر یوم من الأربعین ضاق صدری لطول المدة فخرجت إلی شاطئ البحر أنظر إلی جهة المغرب التی ذکروا أهل البلد أن میرتهم تأتی إلیهم من تلک الجهة.

فرأیت شبحا من بعید یتحرک فسألت عن ذلک الشبح أهل البلد و قلت لهم هل یکون فی البحر طیرا أبیض فقالوا لی لا فهل رأیت شیئا قلت نعم فاستبشروا و قالوا هذه المراکب التی تأتی إلینا فی کل سنة من بلاد أولاد الإمام علیه السلام.

فما کان إلا قلیل حتی قدمت تلک المراکب و علی قولهم إن مجیئها کان فی غیر المیعاد فقدم مرکب کبیر و تبعه آخر و آخر حتی کملت سبعا فصعد(1) من المرکب الکبیر شیخ مربوع القامة بهیّ المنظر حسن الزیّ و دخل المسجد فتوضأ الوضوء الکامل علی الوجه المنقول عن أئمة الهدی علیهم السلام و صلی الظهرین فلما فرغ من صلاته التفت نحوی مسلما علیّ فرددت علیه السلام فقال ما اسمک و أظن أن اسمک علیّ قلت صدقت فحادثنی بالسر محادثة من یعرفنی فقال ما اسم أبیک و یوشک أن یکون فاضلا قلت نعم و لم أکن أشک فی أنه قد کان فی صحبتنا من دمشق.

فقلت أیها الشیخ ما أعرفک بی و بأبی هل کنت معنا حیث سافرنا من دمشق الشام إلی مصر فقال لا قلت و لا من مصر إلی الأندلس قال لا و مولای صاحب العصر قلت له فمن أین تعرفنی باسمی و اسم أبی.

قال اعلم أنه قد تقدم إلیّ وصفک و أصلک و معرفة اسمک و شخصک و هیئتک و اسم أبیک و أنا أصحبک معی إلی الجزیرة الخضراء.

فسررت بذلک حیث قد ذکرت و لی عندهم اسم و کان من عادته أنه لا یقیم عندهم إلا ثلاثة أیام فأقام أسبوعا و أوصل المیرة إلی أصحابها المقررة لهم فلما

ص: 165


1- 1. أی صعد علی الساحل.

أخذ منهم خطوطهم بوصول المقرر لهم و عزم علی السفر و حملنی معه و سرنا فی البحر.

فلما کان فی السادس عشر من مسیرنا فی البحر رأیت ماء أبیض فجعلت أطیل النظر إلیه فقال لی الشیخ و اسمه محمد ما لی أراک تطیل النظر إلی هذا الماء فقلت له إنی أراه علی غیر لون ماء البحر.

فقال لی هذا هو البحر الأبیض و تلک الجزیرة الخضراء و هذا الماء مستدیر حولها مثل السور من أی الجهات أتیته وجدته و بحکمة الله تعالی أن مراکب أعدائنا إذا دخلته غرقت و إن کانت محکمة ببرکة مولانا و إمامنا صاحب العصر علیه السلام فاستعملته و شربت منه فإذا هو کماء الفرات.

ثم إنا لما قطعنا ذلک الماء الأبیض وصلنا إلی الجزیرة الخضراء لا زالت عامرة أهله ثم صعدنا من المرکب الکبیر إلی الجزیرة و دخلنا البلد فرأیته محصنا بقلاع و أبراج و أسوار سبعة واقعة علی شاطئ البحر ذات أنهار و أشجار مشتملة علی أنواع الفواکه و الأثمار المنوعة و فیها أسواق کثیرة و حمامات عدیدة و أکثر عمارتها برخام شفاف و أهلها فی أحسن الزی و البهاء فاستطار قلبی سرورا لما رأیته.

ثم مضی بی رفیقی محمد بعد ما استرحنا فی منزله إلی الجامع المعظم فرأیت فیه جماعة کثیرة و فی وسطهم شخص جالس علیه من المهابة و السکینة و الوقار ما لا أقدر أن أصفه و الناس یخاطبونه بالسید شمس الدین محمد العالم و یقرءون علیه القرآن و الفقه و العربیة بأقسامها و أصول الدین و الفقه الذی یقرءونه عن صاحب الأمر علیه السلام مسألة مسألة و قضیة قضیة و حکما حکما.

فلما مثلت بین یدیه رحب بی و أجلسنی فی القرب منه و أحفی السؤال عن تعبی فی الطریق و عرفنی أنه تقدم إلیه کل أحوالی و أن الشیخ محمد رفیقی إنما جاء بی معه بأمره من السید شمس الدین العالم أطال الله بقاءه.

ثم أمر لی بتخلیة موضع منفرد فی زاویة من زوایا المسجد و قال لی هذا

ص: 166

یکون لک إذا أردت الخلوة و الراحة فنهضت و مضیت إلی ذلک الموضع فاسترحت فیه إلی وقت العصر و إذا أنا بالموکل بی قد أتی إلی و قال لی لا تبرح من مکانک حتی یأتیک السید و أصحابه لأجل العشاء معک فقلت سمعا و طاعة.

فما کان إلا قلیل و إذا بالسید سلمه الله قد أقبل و معه أصحابه فجلسوا و مدت المائدة فأکلنا و نهضنا إلی المسجد مع السید لأجل صلاة المغرب و العشاء فلما فرغنا من الصلاتین ذهب السید إلی منزله و رجعت إلی مکانی و أقمت علی هذه الحال مدة ثمانیة عشر یوما و نحن فی صحبته أطال الله بقاءه.

فأول جمعة صلیتها معهم رأیت السید سلمه الله صلی الجمعة رکعتین فریضة واجبة فلما انقضت الصلاة قلت یا سیدی قد رأیتکم صلیتم الجمعة رکعتین فریضة واجبة قال نعم لأن شروطها المعلومة قد حضرت فوجبت فقلت فی نفسی ربما کان الإمام علیه السلام حاضرا.

ثم فی وقت آخر سألت منه فی الخلوة هل کان الإمام حاضرا فقال لا و لکنی أنا النائب الخاص بأمر صدر عنه علیه السلام فقلت یا سیدی و هل رأیت الإمام علیه السلام قال لا و لکنی حدثنی أبی رحمه الله أنه سمع حدیثه و لم یر شخصه و أن جدی رحمه الله سمع حدیثه و رأی شخصه.

فقلت له و لم ذاک یا سیدی یختص بذلک رجل دون آخر فقال لی یا أخی إن الله سبحانه و تعالی یؤتی الفضل من یشاء من عباده و ذلک لحکمة بالغة و عظمة قاهرة کما أن الله تعالی اختص من عباده الأنبیاء و المرسلین و الأوصیاء المنتجبین و جعلهم أعلاما لخلقه و حججا علی بریته و وسیلة بینهم و بینه لِیَهْلِکَ مَنْ هَلَکَ عَنْ بَیِّنَةٍ وَ یَحْیی مَنْ حَیَّ عَنْ بَیِّنَةٍ و لم یخل أرضه بغیر حجة علی عباده للطفه بهم و لا بد لکل حجة من سفیر یبلغ عنه.

ثم إن السید سلمه الله أخذ بیدی إلی خارج مدینتهم و جعل یسیر معی نحو البساتین فرأیت فیها أنهارا جاریة و بساتین کثیرة مشتملة علی أنواع الفواکه عظیمة الحسن و الحلاوة من العنب و الرمان و الکمثری و غیرها

ص: 167

ما لم أرها فی العراقین و لا فی الشامات کلها.

فبینما نحن نسیر من بستان إلی آخر إذ مر بنا رجل بهیّ الصورة مشتمل ببردتین من صوف أبیض فلما قرب منا سلم علینا و انصرف عنا فأعجبتنی هیئته فقلت للسید سلمه الله من هذا الرجل قال لی أ تنظر إلی هذا الجبل الشاهق قلت نعم قال إن فی وسطه لمکانا حسنا و فیه عین جاریة تحت شجرة ذات أغصان کثیرة و عندها قبة مبنیة بالآجر و إن هذا الرجل مع رفیق له خادمان لتلک القبة و أنا أمضی إلی هناک فی کل صباح جمعة و أزور الإمام علیه السلام منها و أصلی رکعتین و أجد هناک ورقة مکتوب فیها ما أحتاج إلیه من المحاکمة بین المؤمنین فمهما تضمنته الورقة أعمل به فینبغی لک أن تذهب إلی هناک و تزور الإمام علیه السلام من القبة.

فذهبت إلی الجبل فرأیت القبة علی ما وصف لی سلمه الله و وجدت هناک خادمین فرحب بی الذی مر علینا و أنکرنی الآخر فقال له لا تنکره فإنی رأیته فی صحبة السید شمس الدین العالم فتوجه إلی و رحب بی و حادثانی و أتیا لی بخبز و عنب فأکلت و شربت من ماء تلک العین التی عند تلک القبة و توضأت و صلیت رکعتین.

و سألت الخادمین عن رؤیة الإمام علیه السلام فقالا لی الرؤیة غیر ممکنة و لیس معنا إذن فی إخبار أحد فطلبت منهم الدعاء فدعیا لی و انصرفت عنهما و نزلت من ذلک الجبل إلی أن وصلت إلی المدینة.

فلما وصلت إلیها ذهبت إلی دار السید شمس الدین العالم فقیل لی إنه خرج فی حاجة له فذهبت إلی دار الشیخ محمد الذی جئت معه فی المرکب فاجتمعت به و حکیت له عن مسیری إلی الجبل و اجتماعی بالخادمین و إنکار الخادم علی فقال لی لیس

لأحد رخصة فی الصعود إلی ذلک المکان سوی السید شمس الدین و أمثاله فلهذا وقع الإنکار منه لک فسألته عن أحوال السید شمس الدین أدام الله إفضاله فقال إنه من أولاد أولاد الإمام و إن بینه و بین الإمام علیه السلام خمسة آباء

ص: 168

و إنه النائب الخاص عن أمر صدر منه علیه السلام.

قال الشیخ الصالح زین الدین علی بن فاضل المازندرانی المجاور بالغری علی مشرفه السلام و استأذنت السید شمس الدین العالم أطال الله بقاءه فی نقل بعض المسائل التی یحتاج إلیها عنه و قراءة القرآن المجید و مقابلة المواضع المشکلة من العلوم الدینیة و غیرها فأجاب إلی ذلک و قال إذا کان و لا بد من ذلک فابدأ أولا بقراءة القرآن العظیم.

فکان کلما قرأت شیئا فیه خلاف بین القراء أقول له قرأ حمزة کذا و قرأ الکسائی کذا و قرأ عاصم کذا و أبو عمرو بن کثیر کذا.

فقال السید سلمه الله نحن لا نعرف هؤلاء و إنما القرآن نزل علی سبعة أحرف قبل الهجرة من مکة إلی المدینة و بعدها لما حج رسول الله صلی الله علیه و آله حجة الوداع نزل علیه الروح الأمین جبرئیل علیه السلام فقال یا محمد اتل علیَّ القرآن حتی أعرّفک أوائل السور و أواخرها و شأن نزولها(1) فاجتمع إلیه علی بن أبی طالب و ولداه الحسن و الحسین علیهما السلام و أبی بن کعب و عبد الله بن مسعود و حذیفة بن الیمان و جابر بن عبد الله الأنصاری و أبو سعید الخدری و حسان بن ثابت و جماعة من الصحابة رضی الله عن المنتجبین منهم فقرأ النبی صلی الله علیه و آله القرآن من أوله إلی آخره فکان کلما مر بموضع فیه اختلاف بیَّنه له جبرئیل علیه السلام و أمیر المؤمنین علیه السلام یکتب ذاک فی درج من أدم فالجمیع قراءة أمیر المؤمنین و وصی رسول رب العالمین..

فقلت له یا سیدی أری بعض الآیات غیر مرتبطة بما قبلها و بما بعدها کأن فهمی القاصر لم یصر إلی غوریة(2)

ذلک.

ص: 169


1- 1. هذا وجه جمع بین الروایات الدالة علی أن« القرآن نزل علی سبعة أحرف» و الروایات النافیة لذلک المصرحة بأن« القرآن واحد، نزل من عند الواحد، و انما الاختلاف یجی ء من قبل الرواة».
2- 2. کذا فی الأصل المطبوع و القیاس« غور ذلک» یقال غار فی الامر غورا: ای دقق النظر فیه.

فقال نعم الأمر کما رأیته و ذلک أنه لما انتقل سید البشر محمد بن عبد الله من دار الفناء إلی دار البقاء و فعل صنما قریش ما فعلاه من غصب الخلافة الظاهریة جمع أمیر المؤمنین علیه السلام القرآن کله و وضعه فی إزار و أتی به إلیهم و هم فی المسجد.

فقال لهم هذا کتاب الله سبحانه أمرنی رسول الله صلی الله علیه و آله أن أعرضه إلیکم لقیام الحجة علیکم یوم العرض بین یدی الله تعالی فقال له فرعون هذه الأمة و نمرودها لسنا محتاجین إلی قرآنک فقال علیه السلام لقد أخبرنی حبیبی محمد صلی الله علیه و آلهبقولک هذا و إنما أردت بذلک إلقاء الحجة علیکم.

فرجع أمیر المؤمنین علیه السلام به إلی منزله و هو یقول لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ وَحْدَکَ لَا شَرِیکَ لَکَ لَا رَادَّ لِمَا سَبَقَ فِی عِلْمِکَ وَ لَا مَانِعَ لِمَا اقْتَضَتْهُ حِکْمَتُکَ فَکُنْ أَنْتَ الشَّاهِدَ لِی عَلَیْهِمْ یَوْمَ الْعَرْضِ عَلَیْکَ.

فنادی ابن أبی قحافة بالمسلمین و قال لهم کل من عنده قرآن من آیة أو سورة فلیأت بها فجاءه أبو عبیدة بن الجراح و عثمان و سعد بن أبی وقاص و معاویة بن أبی سفیان و عبد الرحمن بن عوف و طلحة بن عبید الله و أبو سعید الخدری و حسان بن ثابت و جماعات المسلمین و جمعوا هذا القرآن و أسقطوا ما کان فیه من المثالب التی صدرت منهم بعد وفاة سید المرسلین صلی الله علیه وآله (1).

فلهذا تری الآیات غیر مرتبطة و القرآن الذی جمعه أمیر المؤمنین علیه السلام بخطه محفوظ عند صاحب الأمر علیه السلام فیه کل شی ء حتی أرش الخدش و أما هذا القرآن فلا شک و لا شبهة فی صحته و إنما کلام الله سبحانه هکذا صدر عن صاحب الأمر علیه السلام.

قال الشیخ الفاضل علی بن فاضل و نقلت عن السید شمس الدین حفظه الله مسائل کثیرة تنوف علی تسعین مسألة و هی عندی جمعتها فی مجلد و سمیتها بالفوائد الشمسیة و لا أطلع علیها إلا الخاص من المؤمنین و ستراه إن شاء الله تعالی.

ص: 170


1- 1. یظهر من کلامه ذلک أن منشئ هذه القصة، کان من الحشویة الذین یقولون بتحریف القرآن لفظا، فسرد القصة علی معتقداته.

فلما کانت الجمعة الثانیة و هی الوسطی من جمع الشهر و فرغنا من الصلاة و جلس السید سلمه الله فی مجلس الإفادة للمؤمنین و إذا أنا أسمع هرجا و مرجا و جزلة(1)

عظیمة خارج المسجد فسألت من السید عما سمعته فقال لی إن أمراء عسکرنا یرکبون فی کل جمعة من وسط کل شهر و ینتظرون الفرج فاستأذنته فی النظر إلیهم فأذن لی فخرجت لرؤیتهم و إذا هم جمع کثیر یسبحون الله و یحمدونه و یهللونه جل و عز و یدعون بالفرج للإمام القائم بأمر الله و الناصح لدین الله م ح م د بن الحسن المهدی الخلف الصالح صاحب الزمان علیه السلام ثم عدت إلی مسجد السید سلمه الله فقال لی رأیت العسکر فقلت نعم قال فهل عددت أمراءهم قلت لا قال عدتهم ثلاث مائة ناصر و بقی ثلاثة عشر ناصرا و یعجل الله لولیه الفرج بمشیته إنه جواد کریم.

قلت یا سیدی و متی یکون الفرج قال یا أخی إنما العلم عند الله و الأمر متعلق بمشیته سبحانه و تعالی حتی إنه ربما کان الإمام علیه السلام لا یعرف ذلک بل له علامات و أمارات تدل علی خروجه.

من جملتها أن ینطق ذو الفقار بأن یخرج من غلافه و یتکلم بلسان عربی مبین قم یا ولی الله علی اسم الله فاقتل بی أعداء الله.

و منها ثلاثة أصوات یسمعها الناس کلهم الصوت الأول أَزِفَتِ الْآزِفَةُ یا معشر المؤمنین و الصوت الثانی أَلا لَعْنَةُ اللَّهِ عَلَی الظَّالِمِینَ لآل محمد علیهم السلام و الثالث بدن یظهر فیری فی قرن الشمس یقول إن الله بعث صاحب الأمر م ح م د بن الحسن المهدی علیه السلام فاسمعوا له و أطیعوا.

فقلت یا سیدی قد روینا عن مشایخنا أحادیث رویت عن صاحب الأمر علیه السلام أنه قال لما أمر بالغیبة الکبری من رآنی بعد غیبتی فقد کذب فکیف فیکم من یراه فقال صدقت إنه علیه السلام إنما قال ذلک فی ذلک الزمان لکثرة أعدائه من أهل بیته و غیرهم من فراعنة بنی العباس حتی إن الشیعة یمنع بعضها

ص: 171


1- 1. من قولهم:« جزل الحمام: صاح» فالمراد بالجزلة صیاح الناس و لغتهم.

بعضا عن التحدث بذکره و فی هذا الزمان تطاولت المدة و أیس منه الأعداء و بلادنا نائیة عنهم و عن ظلمهم و عنائهم و ببرکته علیه السلام لا یقدر أحد من الأعداء علی الوصول إلینا.

قلت یا سیدی قد روت علماء الشیعة حدیثا عن الإمام علیه السلام أنه أباح الخمس لشیعته فهل رویتم عنه ذلک قال نعم إنه علیه السلام رخص و أباح الخمس لشیعته من ولد علی علیه السلام و قال هم فی حل من ذلک قلت و هل رخص للشیعة أن یشتروا الإماء و العبید من سبی العامة قال نعم و من سبی غیرهم لأنه علیه السلام قال عاملوهم بما عاملوا به أنفسهم و هاتان المسألتان زائدتان علی المسائل التی سمیتها لک.

و قال السید سلمه الله أنه یخرج من مکة بین الرکن و المقام فی سنة وتر فلیرتقبها المؤمنون.

فقلت یا سیدی قد أحببت المجاورة عندکم إلی أن یأذن الله بالفرج فقال لی اعلم یا أخی أنه تقدم إلی کلام بعودک إلی وطنک و لا یمکننی و إیاک المخالفة لأنک ذو عیال و غبت عنهم مدة مدیدة و لا یجوز لک التخلف عنهم أکثر من هذا فتأثرت من ذلک و بکیت.

و قلت یا مولای و هل تجوز المراجعة فی أمری قال لا قلت یا مولای و هل تأذن لی فی أن أحکی کلما قد رأیته و سمعته قال لا بأس أن تحکی للمؤمنین لتطمئن قلوبهم إلا کیت و کیت و عین ما لا أقوله.

فقلت یا سیدی أ ما یمکن النظر إلی جماله و بهائه علیه السلام قال لا و لکن اعلم یا أخی أن کل مؤمن مخلص یمکن أن یری الإمام و لا یعرفه فقلت یا سیدی أنا من جملة عبیده المخلصین و لا رأیته.

فقال لی بل رأیته مرتین مرة منها لما أتیت إلی سرمن رأی و هی أول مرة جئتها و سبقک أصحابک و تخلفت عنهم حتی وصلت إلی نهر لا ماء فیه فحضر عندک فارس علی فرس شهباء و بیده رمح طویل و له سنان دمشقی فلما رأیته خفت

ص: 172

علی ثیابک فلما وصل إلیک قال لک لا تخف اذهب إلی أصحابک فإنهم ینتظرونک تحت تلک الشجرة فأذکرنی و الله ما کان فقلت قد کان ذلک یا سیدی.

قال و المرة الأخری حین خرجت من دمشق ترید مصرا مع شیخک الأندلسی و انقطعت عن القافلة و خفت خوفا شدیدا فعارضک فارس علی فرس غراء محجلة و بیده رمح أیضا و قال لک سر و لا تخف إلی قریة علی یمینک و نم عند أهلها اللیلة و أخبرهم بمذهبک الذی ولدت علیه و لا تتق منهم فإنهم مع قری عدیدة جنوبی دمشق مؤمنون مخلصون یدینون بدین علی بن أبی طالب و الأئمة المعصومین من ذریته علیهم السلام.

أ کان ذلک یا ابن فاضل قلت نعم و ذهبت إلی عند أهل القریة و نمت عندهم فأعزونی و سألتهم عن مذهبهم فقالوا لی من غیر تقیة منی نحن علی مذهب أمیر المؤمنین و وصی رسول رب العالمین علی بن أبی طالب و الأئمة المعصومین من ذریته علیهم السلام فقلت لهم من أین لکم هذا المذهب و من أوصله إلیکم قالوا أبو ذر الغفاری رضی الله عنه حین نفاه عثمان إلی الشام و نفاه معاویة إلی أرضنا هذه فعمتنا برکته فلما أصبحت طلبت منهم اللحوق بالقافلة فجهزوا معی رجلین ألحقانی بها بعد أن صرحت لهم بمذهبی.

فقلت له یا سیدی هل یحج الإمام علیه السلام فی کل مدة بعد مدة قال لی یا ابن فاضل الدنیا خطوة مؤمن فکیف بمن لم تقم الدنیا إلا بوجوده و وجود آبائه علیهم السلام نعم یحج فی کل عام و یزور آباءه فی المدینة و العراق و طوس علی مشرفیها السلام و یرجع إلی أرضنا هذه.

ثم إن السید شمس الدین حث علی بعدم التأخیر بالرجوع إلی العراق و عدم الإقامة فی بلاد المغرب و ذکر لی أن دراهمهم مکتوب علیها لا إله إلا الله محمد رسول الله علی ولی الله محمد بن الحسن القائم بأمر الله و أعطانی السید منها خمسة دراهم و هی محفوظة عندی للبرکة.

ثم إنه سلمه الله وجهنی المراکب مع التی أتیت معها إلی أن وصلنا إلی

ص: 173

تلک البلدة التی أول ما دخلتها من أرض البربر و کان قد أعطانی حنطة و شعیرا فبعتها فی تلک البلدة بمائة و أربعین دینارا ذهبا من معاملة(1) بلاد المغرب و لم أجعل طریقی علی الأندلس امتثالا لأمر السید شمس الدین العالم أطال الله بقاءه و سافرت منها مع الحجج المغربی (2) إلی مکة شرفها الله تعالی و حججت و جئت إلی العراق و أرید المجاورة فی الغری علی مشرفیها السلام حتی الممات.

قال الشیخ زین الدین علی بن فاضل المازندرانی لم أر لعلماء الإمامیة عندهم ذکرا سوی خمسة السید المرتضی الموسوی و الشیخ أبو جعفر الطوسی و محمد بن یعقوب الکلینی و ابن بابویه و الشیخ أبو القاسم جعفر بن سعید الحلی هذا آخر ما سمعته من الشیخ الصالح التقی و الفاضل الزکی علی بن فاضل المذکور أدام الله إفضاله و أکثر من علماء الدهر و أتقیائه أمثاله و الحمد لله أولا و آخرا ظاهرا و باطنا و صلی الله علی خیر خلقه سید البریة محمد و علی آله الطاهرین المعصومین و سلم تسلیما کثیرا.

**[ترجمه]مؤلف می گوید: رساله ای مشهور به اسم «قصه جزیره خضراء در دریای سفید» یافتم که به خاطر اشتمال بر ذکر کسانی که آن حضرت را دیده اند، و به خاطر چیزهای عجیبش دوست دارم آن را نقل کنم و باب مستقلی را برای آن گشودم، چون آن را در اصول معتبره نیافتم و آن را بعینه همان گونه که آن را یافتم، ذکر می کنم:

«به نام خداوند بخشنده مهربان. حمد خدایی را سزد که ما را به شناختش رهنمون ساخت و شکر بر آنچه به ما بخشید، برای اوست و آن اقتدا به سنن آقای مردمان، محمد صلی الله علیه و آله است که از بین خلایقش او را برگزید و محبت علی و نسل او از امامان معصوم علیهم السلام را مختص ما کرد. درود و سلام فراوان خدا بر همه آنان که پاک و طاهرند.»

و بعد اینکه در گنجینه امیر مؤمنان و سید اوصیا و حجت پروردگار جهانیان، و پیشوای پرهیزکاران، علی بن ابی طالب علیه السلام ، به خط شیخ فاضل و عالم عامل، فضل بن یحیی بن علی طیبی کوفی قدس الله روحه این صورت مکتوب را یافتم:

«حمد خدایی را سزد که پروردگار جهانیان است. درود و سلام خدا بر محمد و آل او باد .

و بعد اینکه فقیر به بخشش خدای سبحان و متعال فضل بن یحیی بن علی طیبی امامی کوفی - که خدای از او در گذرد -می گوید: از دو شیخ فاضل و عالم شیخ شمس الدین ابن نجیح حلی و شیخ جلال الدین عبدالله بن حرام حلی که خدا روحشان را پاک و قبرشان را پر نور کند، در کربلای سید شهیدان و پنجمین از اصحاب کسا، مولی و امام ما ابی عبدالله الحسین علیه السلام در نیمه شعبان سال 699 هجرت نبوی که افضل درودها و اتم تحیات بر محمد و آل او که شرافت بخش تواریخ هجری هستند، حکایتی شنیدم که آن دو از شیخ صالح تقی و فاضل و با ورع و پاک، زین الدین علی بن فاضل مازندرانی که مجاور نجف - بر بلند کننده اشسلام و درود - شنیده بودند. زیرا این دو شیخ نامبرده در حرم امامین زکیین و پاک و معصوم و سعادتمند علیهما السلام در سامرّاء با این مرد صالح ملاقات داشتند و او حکایت مشاهدات خود و دیدنی هایخود را در دریای سفید و جزیره خضراء و عجایب آن، برای این دو نفر نقل کرد. من نیز انگیزه اشتیاق به دیدن او یافتم و از خدا آسانی دیدارش و شنیدن این خبر را مسألت کردم، زیرا به خاطر اسقاط بعضی از روات این حدیث اضطرابی داشت و من خواستم به سامرّاء رفته و با این فرد ناقل ملاقات کنم (و از خودش بشنوم).

اتفاقا در اوایل ماه شوال سال مذکور شیخ زین الدین علی بن فاضل مازندرانی از سامراء به حله آمد تا طبق عادت معمول خود در حرم امیر مؤمنان علیه السلام اقامت کند.

وقتی من شنیدم که وارد حله شده - و در آن ایام منتظر آمدنش بودم - به طور ناگهانی او را دیدم که در حال سواره می آمد و دنبال خانه سید با عظمت و بلند نسب منیع الحسب، فخرالدین حسن بن علی موسوی مازندرانی، ساکن حله - که خدا طول عمرش دهد - می گشت. در آن وقت من شیخ صالح مذکور را نمی شناختم، ولی به ذهنم خطور کرد که این همان مرد است .

وقتی از چشمانم پنهان شد، تا خانه سید مذکور او را تعقیب کردم. وقتی به خانه سید رسیدم، سید فخرالدین را دیدم که جلوی در خانه اش با خوشحالی ایستاده بود. وقتی مرا دید که می آیم، در رویم خندید و مرا به حضورش فرا خواند. در قلبم شادی و سور اوج گرفت و نتوانستم به خود بقبولانم که در وقت دیگری غیر از آن وقت داخل شوم.

همراه با سید فخرالدین داخل خانه شدمو به او سلام کردم و دستش را بوسیدم و سید از حالم پرسید. یکی به او گفت: «او دوست شما شیخ فضل بن شیخ یحیی طیبی است.» پس برخاست و مرا در جای خود نشاند و به من خوشامد گفت و از احوال پدر و برادرم، شیخ صلاح الدین سوال فراوان کرد؛ زیرا او آنان را از قبل می شناخت و من در آن اوقات آشنایی آنها نبودم، بلکه در شهر واسط بودم و مشغول تحصیل علم نزد شیخ عالم عامل ابو اسحاق ابراهیم بن محمد واسطی امامی - که خدا با رحمتش با او برخورد کند و او را در زمره امامانش محشور کند - بودم.

من با شیخ صالح مذکور - که خدا مؤمنین را با درازی عمرش متمتع سازد - سخن گفتم و در کلام او اماراتی دال بر فضل در اغلب علوم از قبیل فقه و حدیث و ادبیات عرب با تمام اقسامش یافتم و از او شرح حدیثی که از دو شیخ فاضل و عالم عامل، شیخ شمس الدین ابن نجیح حلی و شیخ جلال الدین عبدالله بن حرام حلی - خدای عفوشان کند - که قبلا ذکر نامشان شد، خواستم. پس در محضر سید جلیل فخرالدین ساکن حله و صاحب خانه و جمعی از علمای حله و اطراف که برای زیارت شیخ مذکور - که خدای توفیقش دهد - جریان را از اول تا آخر به من گفت و آن روز یازدهم شوال سال 699 بود و این لفظی است که از او - خدا عمرش را دراز کند - شنیدم و ممکن است در الفاظی که من از او نقل می کنم تغییر باشد، ولی معانی یکی است. پس او - خدای متعال حفظش کند - گفت:

«سالیان سال در دمشق شام سکونت داشتم و مشغول طلب علم در نزد شیخ عبدالرحیم حنفی که خدا او را موفق برای نور هدایت خودش کند، بودم و دو علم اصول و ادبیات عرب تحصیل می کردم. نزد شیخ زین الدین علی مغرب اندلسی مالکی، علم قرائت می آموختم، زیرا او مردی عالم و فاضل و عارف به قرائات هفتگانه بود و در اغلب علوم، مثل صرف و نحو و منطق و معانی بیان و اصول دین و اصول فقه معرفت داشت و طبع نرمی داشت و کسی به خاطر حسن ظن به او، در بحث و مذهب معانده ای نداشت.

وقتی ذکری از شیعه به میان می آمد، می گفت: «علمای امامیه چنین می گویند»، بر خلاف مدرسین که هنگام ذکر نام شیعه می گفتند: «علمای رافضی چنین می گویند». پس من به او نزدیک شدم و به نزد غیر او تردد نکردم و مدت زمانی علوم مذکوره را پیش او خواندم.

اتفاقا او عازم سفری به دمشق شام شد و به دنبال خانه هایمصری بود و به سبب کثرت محبتی که بین ما بود، جدایی از او برایم گران آمد. او نیز تاب دوری مرا نداشت، در نتیجه امر به این منجر شد که او تصمیم خود را گرفت که تا مصر همراه من باشد و همراه او جماعتی از ناآشنایان نیز بودند که پیش او درس می خواندند و اکثر آنان نیز با او همراه شدند.

همراه او حرکت کردیم تا اینکه به شهر «فاخره» از شهرهای سرزمین مصر رسیدیم و این شهر بزرگ ترین شهرهای مصر بود. پس در مسجد أزهر مدتی مشغول تدریس شد. فضلای مصر نیز خبر آمدنش را شنیدند، پس همگی جهت زیارت و انتفاع از علومش بر او وارد شدند و او در قاهره مصر مدت نه ماه ماند و ما با او روزگار خوشی داشتیم. ناگهان کاروانی از اندلس وارد شد و در میان آن مردی بود که نامه ای از پدر شیخ فاضل مذکور ما داشت که او را به مرض شدیدی که عارض بر پدرش شده بود، مطلع ساخته و از او خواسته بود قبل از مرگش به نزد وی برود و او را بر عدم تأخیر در آمدن تشویق کرده بود.

شیخ از نامه پدر رقّت کرد و گریست و تصمیم گرفت به جزیره اندلس برگردد. برخی از شاگردان نیز عزم بر همراهی با او کردند و یکی از آنان من بودم، زیرا استاد مرا خیلی دوست داشت و رفتن با او برای من نیز خوب بود. پس همراه با او به اندلس رفتم و وقتی به اولین روستا از جزیره مذکور رسیدیم، تبی بر من عارض شد که مرا از حرکت باز داشت.

وقتی شیخ مرا در آن حال دید، دلش به حالم سوخت و گریست و گفت: «بر من سخت است که از تو جدا شوم.» لذا به خطیب آن روستا که به آن رسیدیم ده درهم داد و او را امر کرد که مراقب من باشد تا یکی از دو امر( شفا یا وفات) اتفاق بیفتد. و سفارش کرد که اگر سلامتی ام را بازیابم، با او به شهرش برگردم و این چنین با من عهد کرد و سپس به اندلس رفت و مسافت راه از ساحل دریا تا شهرش پنج روز راه بود.

پس در آن روستا سه روز ماندم و به خاطر شدت مرض و تب، قدرت حرکت نداشتم. در اواخر روز سوم تب مرا رها کرد و من در راه های صاف آن روستا دور می زدم. پس کاروانی را دیدم که از کوه های نزدیک ساحل دریای غربی رسید و پشم و روغن حیوانی و کالا می آورد. پس از حالشان سوال کردم، گفتند: «اینها از سمت نزدیک سرزمین بربر که نزدیک جزایر رافضی هاست می آیند!»

وقتی این امر را شنیدم، به آنها مشتاق شدم و انگیزه شوق به سرزمینشان مرا جذب کرد. پس به من گفته شد که مسافت تا آنجا، بیست و پنج روز است و دو روز آن حرکت در جایی بدون آبادی و آب است و پس از آن روستاها متصل هستند. پس با مردی از آنان الاغی به مبلغ سه درهم کرایه کردم تا مسافتی را که آبادی نداشت را با آن بپیمایم. وقتی آن مسافت را پیمودیم و به زمین هایآباد رسیدیم، پیاده به راه افتادم و به اختیار خودم از روستایی به روستای دیگر نقل مکان می کردم تا به اول آن اماکن و روستا ها رسیدم. به من گفتند: «بین تو و جزیره روافض سه روز مانده.» پس بدون درنگ حرکت کردم.

پس به جزیره ای رسیدم که چهار دیوار بلند داشت و برج های بلند سر به فلک کشیده داشت و آن جزیره با دژ های خود، بر ساحل دریا اشراف داشت. پس از در بزرگی که باب بربر نام داشت وارد شدم و در راه ها به دنبال مسجد شهر می گشتم. پس آن را نشانم دادند و داخل شدم و آن را مسجدی بسیار بزرگ واقع در غرب شهر و کنار دریا یافتم و در گوشه مسجد برای استراحت نشستم که ناگهان مؤدن بانگ اذان ظهر داد و بانگ «حی علی خیر العمل» را ( که مخصوص اذان شیعه است) سر داد و وقتی اذانش تمام شد، برای تعجیل در فرج امام زمان علیه السلام دعا کرد.

پس گریستم و جماعتی فراوان داخل مسجد شدند و شروع به وضو گرفتن از چشمه ای در زیر درختی واقع در شرق مسجدکردند و من با خوشحالی به آنان می نگریستم که به شیوه منقول از ائمه هدی علیهم السلام وضو می ساختند.

وقتی از وضوی خود فارغ شدند، مردی خوش سیما با سکینه و وقار از بینشان آشکار شد و به سمت محراب رفت و برای نماز قامت بست. پس صفوف پشت سرش تشکیل شد و او به عنوان امام و بقیه به عنوان مأموم اقتدا کردند و نمازی کامل با ارکان منقوله از ائمه ما علیهم السلام به گونه پسندیده با واجبات و مستحبات خواندند و همچنین تعقیبات و تسبیحات نیز به گونه تشیع برگزار شد و از شدت رنج سفر و خستگی در راه، نتوانستم نماز ظهر را با آنان بخوانم.

وقتی از نماز فارغ شدند و مرا دیدند، عدم اقتدای من به خود را زشت دانسته و همگی به سمتم آمدند و از من حال و اصل و مذهبمرا پرسیدند.من احوال خود را برایشان شرح دادم که عراقی الاصل هستم، اما مذهبم؛ من مردی مسلمان هستم و قائل به وحدانیت خدای لاشریک له و عبودیت و رسالت محمد صلی الله علیه و آله هستم، همو که خدا او را با هدایت و دین حق فرستاد تا بر همه ادیان چیره اشسازد، اگرچه مشرکان اکراه داشته باشند.

پس به من گفتند: «این دو شهادت تنها خون و حیات تو را در دار دنیا حفظ می کند. چرا شهادت دیگری را نمی دهی تا بدون حساب وارد بهشت شوی؟»پرسیدم: «آن شهادت چیست؟ خدا رحمتتان کند! مرا به آن هدایت کنید.» امامشان به من گفت: «شهادت سوم این است که گواهی دهی امیر مؤمنان و پیشوای دین و رهبر پیشانی سفیدان، علی بن ابی طالب و امامان یازده گانه از فرزندانش، اوصیای رسول خدا و خلفای بلافصل او هستند. خدای عزوجل اطاعت آنان را واجب گردانده و آنان را اولیای امر و نهی اش و حجت بر خلایق در زمین و امان مردمان قرار داد؛ چون صادق امین، محمد صلی الله علیه و آله رسول رب العالمین، آنان را صریحا از ندای خدای عزوجل به او نسبت به مسأله ولایت در شب معراجش به آسمان های هفت گانه خبر داد؛ در شبی که فاصله اشنسبت به پروردگارش، مانند فاصله دو سر کمان یا کمتر شد.»آنگاه امامان را یکی پس از دیگری نام برد، صلوات و سلام خدا بر همه آنان باد!

وقتی سخنانشان را شنیدم، حمد خدای سبحان را به جا آوردم و بسیار مسرور شدم و خستگی راه از تنم بیرون رفت. به آنان گفتم که من نیز شیعه ام. پس همگی از روی مهربانی به من توجه کرده و جایی در زوایای مسجد برایم معین کردند و پیوسته با عزت و اکرام در مدت اقامتم در نزدشان، به من متعهد بودند و امام مسجدشان شب و روز از من جدا نمی شد.

من از طعام اهل شهر از امام جماعتشان پرسیدم که از کجا به دستشان می رسد،زیرا زمین زراعتی در آنجا نمی دیدم! او گفت: «طعام و ارزاقشان از جزیره خضراء واقع در دریای سفید که از جزایر اولاد امام عصر علیه السلام است، به دستشان می رسد.» پرسیدم: «در سال چه قدر ارزاق به شما می رسد؟» گفت: «دو بار که امسال یک بار آمده و بار دوم هنوز نیامده است.» گفتم: «چقدر زمان مانده تا بار دوم برسد؟» گفت: «چهار ماه.»

پس به خاطر طول مدت متأثر شدم و مقدار چهل روز در نزد ایشان ماندم و شب و روز برای زود آمدن کشتی های ذخیره دعا می کردم. در این مدت، کمال اعزاز را در حق من منظور می داشتند، تا اینکه در روز آخر آن چهل روز، به سبب طول مدت دلتنگ گردیدم. لهذا به کنار دریا رفتم و به یک سمت مغرب که اهل بلد گفته بودند که ذخیره ایشان از آن سمت می آید،نگاه می کردم .

ناگاه از دور شبحی به نظرم رسید. پس از اهل بلد پرسیدم که آیا مرغ سفیدی در این دریا می باشد؟ گفتند: «نه؛ مگر چیزی دیدی؟» گفتم آری. پس شاد گردیدند و گفتند: «این همان کشتی هاست که در هر سال از بلاد اولاد امام برای ما می آید.»

پس اندک زمانی بیش نگذشت که کشتی هارسیدند. بنا به گفته ایشان، آمدن آنها در آن وقت، در غیر وقت معمول بود. پیش تر از همه کشتی بزرگی دررسید. بعد از آن یکی دیگر و بعد از آن هم یکی دیگر تا اینکه هفت کشتی تمام شد و از کشتی بزرگ، شیخی مستوی القامه و خوبروی و خوش لباس بیرون آمد و داخل مسجد شد. آنگاه وضوی کامل به طریقی که از ائمه علیهم السلام منقول است گرفت و فریضه ظهر و عصر را به جای آورد. وقتی که از نماز فارغ شد، به سمت من متوجه گردید و سلام کرد. جواب سلام را رد کردم و بعد از من پرسید که نامت چیست و چنان گمان دارم که نامت علی باشد؟! گفتم راست گفتی. پس با زبان کسی که مرا می شناسد با من سخن سرّی گفت. در اثنای گفتگو پرسید: «نام پدرت چیست؟» بعد از آن باز خودش جواب داد: «گمان این است که فاضل باشد!» گفتم آری و شک نکردم که او در سفر ما از دمشق به مصر، با ما رفیق بوده است.

پس گفتم: «ای شیخ! چگونه من و پدرم را شناختی؟» آیا در سفر ما از دمشق به مصر با ما بودی؟» گفت نه. گفتم: «آیا در سفر ما از مصر به اندلس هم نبودی؟» گفت: « به مولای خود صاحب الامر علیه السلام سوگند یاد می کنم که هیچ وقت با شما نبودم.»پرسیدم: «پس از کجا نام من و پدرم را می شناسی؟» گفت: «بدان که نام و نسب و صورت و سیرتت پیش از این به من رسیده است. باید تو را به جزیره خضراء ببرم.»

پس از شنیدن این سخن شاد شدم، زیرا دانستم که مرا در نزد ایشان نامی هست. و از عادت آن شیخ این بود که هیچ گاه در نزد اهل آنجا مکث نمی کرد، مگر سه روز. لکن در این دفعه یک هفته در آنجا توقف کرد و آن ذخیره را به صاحبانش که همیشه برای ایشان مقرر شده بود رساند. وقتی که خط رسیدگی از ایشان گرفت، عزم سفر کرد و مرا هم با خود برداشت و در دریا به حرکت درآمدیم.

وقتی که روز شانزدهم از سفر ما گذشت، در روی دریا آب سفیدی دیدم. پس پشت سر هم به آن می نگریستم و در نگاه کردنم طول می دادم. ناگاه آن شیخ که نامش محمد بود، به من گفت: «چرا نگاه می کنی به این آب؟» گفتم: «آن را در غیر رنگ آب دریا مشاهده می کنم.»

گفت: «این جا دریای ابیض است و آنجا جزیره خضراء و این آب در اطراف این جزیره، مانند حباب مدور گردیده است. از هر سمت که به این جزیره بیایی، آن آب را می بینی و از حکمت حکیم علی الاطلاق و برکت مولا و امام ما صاحب العصر علیه السلام هر وقت که کشتی های دشمنان به این آب داخل می شوند، غرق می گردند، هر چند که استحکام داشته باشند.» در آن حال قدری از آب استعمال کردم و خوردم و ناگاه مانند آب فراتش یافتم.

بعد از آنکه این آب سفید را طی کردیم به جزیره خضرا رسیدیم. از کشتی بزرگ به جزیره فرود آمدیم و داخل شهر شدیم. ناگاه دیدیم که آن شهر در کنار دریا و در میان هفت قلعه و برج و دیوار واقع شده است. رودخانه هایی چند و درختان بسیار که همه انواع میوه هارا داشتند در آنجا بود و بازار های بسیار و حمام چندی نیز به چشمم آمد. اکثر عمارت هایآن از مرمر شفاف بنا شده بود و اهلش در بهترین زی و حسن منظر بودند. به سبب مشاهده اینها دلم از شدت شادی تپیدن گرفت.

بعد از آن رفیقم محمد، پس از استراحت در خانه اشمرا برداشت و به مسجد بزرگ برد. در آنجا جمع کثیری را دیدم که در وسط ایشان شخصی نشسته بود که هیبت و وقار و آرامش را به حدی داشت که قادر بر وصف آن نیستم و مردم به او با لقب سید شمس الدین محمد عالم خطاب می کردند و قرآن و علم فقه و علوم عربیه و اصول دین و علم فقهی که از صاحب الامر اخذ می کردند، مسأله به مسأله و قضیه به قضیه و حکم به حکم بر او می خواندند، برایاینکهاو ایشان را از خبط و خطای احتمالی مطلع گرداند.

وقتی که به پیش وی رسیدم، جای وسیعی به من داد و در نزدیکی خود نشاند و مشقت راه را از من مکرر پرسید و گفت: «همه احوال تو پیش از این به من رسیده بود. شیخ محمد به امر من تو را به این جا آورد.»

بعد از آن امر کرد تا یکی از زاویه های مسجد را خالی کردند وتنها برای من منزل قرار دادند آنگاه گفت: «در هر وقتی که دلت خلوت و استراحت بخواهد، این جا منزل توست.» پس برخاستم و به آنجا رفتم و تا وقت عصر استراحت کردم. ناگاه دیدم گماشته ای به نزد من آمد و گفت: «از مکان خود به جای دیگر مرو تااینکهسید و اصحابش بیایند با تو شام بخورند.» گفتم: «سمعا و طاعةً!»

پس اندکی نگذشت که ناگاه دیدم سید با اصحابش تشریف آوردند و نشستند. بعد از آن طعام حاضر کردند؛ پس خورردیم و برخاستیم و با سید برای ادای نماز مغرب و عشا به مسجد رفتیم. وقتی که از نماز فارغ گردیدیم، سید به منزل خویش رفت و من به مکان خود برگشتم و هجده روز بدین منوال در آنجا مکث کردم و همراه سید بودم.

در حالی که در جمعه اول با سید نماز می کردم، دیدم که سید نماز جمعه را دو رکعت به نیت وجوب به عمل آورد. بعد از نماز به سید گفتم: «شما را دیدم که نماز جمعه را دو رکعت به طریق وجوب به عمل آوردید؟» گفت: «آری، زیرا شرط آن موجود بود، از این جهت واجب شد.» من پیش خود گفتم: «شاید امام در آنجا حاضر بوده، از این جهت واجب گردید.»

بعد از آن در وقت دیگر در جای خلوت از او پرسیدم: «آیا امام در آنجا حاضر بود؟» گفت: «نه، ولی من از جانب آن حضرت به امر او نایب خاص هستم.» گفتم: «ای سید من! آیا امام را دیده ای؟» گفت: «نه؛ ولی پدرم به من خبر داد و گفت که صدای آن حضرت را در حالی که سخن می گفت شنیدم، ولی خود او را ندیدم و جدم، هم صدایش را شنیده و هم خودش را دیده بود.»

گفتم: «ای سید من! چرا یکی آن حضرت را می بیند و دیگری نمی بیند؟» گفت:«ای برادر! خدای تعالی از میان بندگان خود هر کس را که می خواهد مشمول فضل و احسان خود می کند. همان طور که از میان بندگان خود انبیا و اوصیا را مشمول گردانده و ایشان را نشانه های راه دین و حجت هایخود بر خلائق قرار داده؛ ایشان را میان خود و مخلوقات وسیله و واسطه گردانده تا اینکه هلاکت هالکان و نجات ناجیان بعد از اقامه حجت و برهان بر ایشان باشد. و خداوند عالم، روی زمین را برای اینکه لطفش را درباره بندگان ارزانی بدارد، از حجت خالی نگذاشته است، و برای هر حجت سفیر و واسطه ای لازم است، تا اینکه پاره ای از احکام را از جانب وی به خلائق برساند.»

بعد از آن سید دستم را گرفت و مرا به خارج شهر برده و با هم به سمت باغات رفتیم. پس در آنجا نهر های جاری و باغ های بسیار به نظر آوردیم که انواع میوه هایرنگین و شیرین، مانند انگور و انار و گلابی و غیر آن داشتند، به طوری که مانند آن را در بلاد عراق و شام ندیده بودم.

در حالی که ما از باغی به باغ دیگر می گذشتیم و تفرج می کردیم، ناگاه مرد خوش صورتی که دو طاقه پارچه از پشم سفید پوشیده بود،از مقابل ما آمد. وقتی که نزدیک ما رسید، به ما سلام کرد و برگشت. من از دیدن صورت و هیأت وی تعجب کردم و از سید پرسیدم که این مرد کیست؟ گفت: «این کوه بلند را می بینی؟» گفتم آری. گفت: «در وسط آن جایگاه خوبی است و در آنجا چشمه ای است، در زیر درختی که شاخه های بسیار دارد. در نزد آن چشمه قبه ای از آجر ساخته شده و این مرد با رفیقش در این قبه خدمتکارند. من در هر صبح جمعه به آنجا می روم و امام را از در آنجا زیارت می کنم، دو رکعت نماز می خوانم و از آنجا ورقه ای می یابیم که در ان احکامی که در مقام محاکمات بین مؤمنان محتاج می شوم، در آن نوشته می شود .

هر چه در آن ورقه باشد، به آن عمل می کنم و هر حکمی که در آنجا نوشته نشده، خود را از آن باز می دارم. و تو را سزد که به آنجا بروی و امام را از قبه زیارت کنی.»

پس به کوه رفتم و قبه را به همان اوصاف یافتم و دو نفر خادم را در آنجا دیدم. یکی از ایشان که او را در میان باغات دیدیم، به من مرحبا گفت و دیگری مرا نشناخت. و آنکه مرحبا گفت، به رفیقش گفت که او را ناخوش مدار، زیرا او را همراه سید شمس الدین دیدم. وقتی که این را شنید، به من مرحبا گفت و هر دو با من سخن گفتند و برایم نان و انگور آوردند. پس خوردم و از آب آن چشمه که در نزد قبه بود نوشیدم و وضو ساختم و دو رکعت نماز گزاردم.

از دو خادم پرسیدم: «آیا امام را می توان دید؟» گفتند: «دیدنش ممکن نیست و ما اذن اخبار به احدی در این خصوص نداریم.» پس از آنها التماس دعا کردم وآنها برایم دعا کردند. بعد از آن برگشتم و از کوه پایین آمدم تا این که به شهر رسیدم.

وقتی که داخل شهر شدم، به در خانه سید شمس الدین آمدم. پس به من گفته شد که او پی حاجتی از خانه بیرون رفته. پس از آنجا گذشتم و به خانه شیخ محمد که در کشتی با او رفیق بودم رفتم و با او نشستم. رفتنم به کوه و ملاقات با آن دو خادم و ناخوش داشتن یکی از ایشان نسبت به خویش را برایش نقل کردم. گفت: «هیچ کس اجازه ندارد که به آن مکان برود، مگر سید شمس الدین و امثال وی. از این جهت آن خادم تو را ناخوش داشته است.» از او اصل و نسب سید شمس الدین را پرسیدم. گفت: «از اولاد امام علیه السلام است و میان او و امام، پنج پشت است و او به امر آن حضرت نایب خاص است.»

روزی به سید گفتم: «مرا مأذون کن تا پاره ای مسائل را که به آنها احتیاج است از تو نقل کنم و قرآن را در پیش تو بخوانم تا صحت و فساد قرائت را به من نشان دهی و مواضع مشکل از علوم دینی و غیر آن را به تو عرض کنم تا آنها را برایم حل کنی.» پس خواهش مرا قبول کرد و گفت: «اگر به تحصیل این مطالب نیاز داری، پس ابتدا قرآن را قرائت کن.» پس شروع به خواندن کردم و در هر جا که در بین قرآن خلاف بود، می گفتم: «حمزه چنین خوانده و کسایی چنین و عاصم چنین و ابو عمرو بن کثیر چنین.» سید گفت: «ما این جماعت را نمی شناسیم، بلکه قرآن پیش از هجرت رسول خدا صلی الله علیه و آله از مکه به مدینه نازل نشده، مگر با هفت حرف. و بعد از هجرت در وقتی که رسول خدا صلی الله علیه و آله از حجة الوداع فارغ شده بود، جبرئیل به او نازل شد و گفت: «یا رسول الله! قرآن را در نزد من قرائت کن تا این که اوایل و اواخر سوره ها و شأن نزول آنها را برایت بیان کنم.»

پس در آن وقت علی بن ابی طالب و حسنین علیهم السلام ، ابیّ بن کعب، عبدالله بن مسعود، حذیفة بن یمان، جابر بن عبدالله انصاری، ابوسعید خدری، حسان بن ثابت و جماعتی از صحابه رسول - خدا از نیکان ایشان راضی شود - نزد آن حضرت جمع شدند، پس او قرآن را از اول تا به آخر خواند و به هر جایی که در آن اختلاف بود می رسید، جبرئیل آن را برای وی بیان می کرد و امیرالمؤمنین علیه السلام آن را در ورقی از پوست می نوشت. بنابراین همه آیات، قرائت امیرالمؤمنین و وصی رسول رب العالمین است.»

گفتم: «ای سید من! بعضی آیات را چنین می بینم که نه ماقبلش ربطی دارد و نه مابعدش و فکر قاصرم به غور این معنی نمی رسد.»

گفت: «آری، امر چنان است که دیده ای و سرّ آن این است که سید بشر محمد بن عبدالله صلی الله علیه و آله از دار فنا به دار بقا رحلت فرمودند و آن دو بت قریش که خلیفه اول و ثانی باشند، غصب خلافت کردند. امیرالمؤمنین علیه السلام قرآن را جمع کرد و در بقچه ای گذاشت و در مسجد نزد ایشان برد و فرمود: «این کتاب خداست، جناب پیغمبر به من امر کرده که آن را به شما بنمایم تا این که روز قیامت در نزد خدای تعالی، حجت بر شما قائم شود.» در آن حال، فرعون و نمرود این امت(یعنی عمر و ابوبکر) به آن حضرت گفتند: «ما به قرآن تو احتیاج نداریم.» آن حضرت فرمود: «حبیب من رسول خدا این سخنت را به من خبر داده بود، ولی از راه اتمام حجت آن را به شما نشان دادم.»

پس این را فرمود و به منزلش برگشت، در حالی که می گفت: «معبودی جز تو نیست و بی نظیر و بی شریکی؛ رد کننده ای چیزی را که از علم تو گذشته نیست و مانعی از رد کردن چیزی که حکمتت آن را اقتضا کرده نیست. پس در روز قیامت کرده های

این قوم در خصوص مرا شاهد باش.»

در آن حال ابوبکر مسلمانان را صدا زد و گفت: «نزد هر کس آیه و سوره ای هست آن را بیاورد.» پس ابو عبیده جراح و عثمان و سعد بن ابی وقاص و معاویه بن ابی سفیان و عبدالرحمن بن عوف و طلحة بن عبیدالله و ابو سعید خدری و حسان بن ثابت و سایر مسلمانان، هر یک آیه و سوره ای آوردند و این قرآن را جمع کردند و آیاتی را که به افعال قبیحه ایشان که بعد از وفات رسول خدا صلی الله علیه و آله صادرگردیده بود دلالت داشت، از آن بیرون انداختند.

از این جهت این آیات را به همدیگر غیر مربوط می بینی و قرآنی را که امیرالمؤمنین علیه السلام به خط خود آن را جمع آوری کرده، در نزد صاحب الامر محفوظ است، حتی ارش خدش در آن قرآن هست. و اما این قرآن شک و شبهه ای در صحت آن نیست و کلام خدا، این چنین از صاحب الامر صادر شده است. »

راوی خبر علی بن فاضل می گوید: از سید نزدیک به نود مسأله نقل کرده اند و آنها الان در نزد من است و آنها را در یک مجلد نوشته و «فائد شمسیه» نامیدم، و بر ان مطلع نمی گردانم، مگر مؤمنان مخلص را که ان شاء الله آن را خواهی دید.

وقتی که جمعه دوم رسید و آن روز هم نیمه ماه بود و از نماز فارغ شدیم و سید هم در مجلس افاده قرار گرفت، ناگاه صدای هرج و مرج از بیرون مسجد به گوشم رسید. به سید گفتم: «این چه صدایی است که می شنوم؟» گفت: «در هر روز جمعه که به نیمه ماه می افتد، امرای لشکر ما سوار شده و منتظر فرج می باشند.» پس در آن حال درباره تماشا کردنشان از سید اجازه گرفتم. پس مأذون شده و بیرون رفتم. ناگاه جمع کثیری را دیدم که تسبیح و تهلیل و حمد می کنند و از خدای تعالی فرج امام قائم علیه السلام ، ناصح دین خدا، م ح م د بن الحسن مهدی خلف صالح و صاحب الزمان علیه السلام را مسألت می کنند.

بعد از آنکه به مسجد برگشتم، سید گفت: «آیا لشکر را دیدی؟» گفتم آری. گفت: «آیا امرای ایشان را شمردی؟» گفتم نه. گفت: «عدد آنان سیصد است. سیزده نفر باقی مانده تا خدای تعالی، فرج ولی خود را زود گرداند؛ به درستی که او جواد است و کریم.» گفتم: «ای سید من! فرج کی خواهد شد؟» گفت: «ای برادر! علم این امر نیست مگر در نزد خدا، و متعلق است به مشیت او. بسا هست که امام هم خودش هم آن وقت را نمی داند، بلکه برای آن امر، پاره ای از علامات است که به ظهورش دلالت می کند.

از جمله آنها «نطق ذوالفقار» است، به نوعی که از غلافش بیرون می آید و به زبان عربی فصیح می گوید: «ای ولی خدا! به اسم خدا برخیز و دشمنان او را بکش.»

و از جمله آنها سه صداست که همه خلایق آن را می شنوند: صدای اول این است: «ای جماعت مؤمنان! قیامت نزدیک شده!» صدای دوم این است که «آگاه باشید! لعنت خدا بر کسانی که در حق آل محمد صلی الله علیه و آله ستم کردند.» و صدای سوم این است که بدنی بر روی جرم آفتاب دیده می شود، درحالی که می گوید: «خدای تعالی مهدی صاحب الامر علیه السلام ،م ح م د بن الحسن را مبعوث کرد؛ امر و نهی او را بشنوید و اطاعت کنید.»

گفتم: «ای سید من! مشایخ ما از صاحب الامر احادیثی چند را روایت کرده اند که آن حضرت زمانی که به غیبت کبری خبر داد، فرمود: «هر که بعد از غیبت من ادعای دیدنم را کند، هرآینه دروغ گفته است.» بنابراین چگونه در میان شما کسانی پیدا می شوند که آن حضرت را می بینند؟» گفت: «راست گفتی! به درستی که این حدیث مربوط به زمان کثرت دشمنان اهل بیت علیهم السلام و غیر ایشان از فراعنه بنی عباس است که در اثر شدت تقیه، برخی از شیعه برخی دیگر را از ذکر حضرت منع می کردند. ولی در این زمان مدت غیبتش طول یافته و دشمنان از دست یافتن بر او نومید گردیده اند و بلاد ما از خود ایشان و ظلمشان دور است؛ و از برکت آن حضرت، احدی از دشمنان قدرت ندارند که به این سرزمین برسند.»

گفتم: «ای سید من! علمای شیعه از آن حضرت روایت کرده اند که او خمس را برای شیعیان خود مباح گردانده است. آیا این حدیث از آن حضرت به شما روایت شده است؟» گفت:«آری شیعیان را که از اولاد علی باشند، مرخص کرده که خمس را برای خودشان صرف کنند.» گفتم: «آیا شیعه را در خریدن کنیزان و غلامانی که عامه ایشان را اسیر کرده مرخص فرموده است؟» گفت: «آری، در خرید کنیزان و غلامانی که غیر اهل سنت اسیر کرده باشند نیز رخصت داده است، زیرا که آن حضرت فرموده است: «با ایشان به طریقی رفتار کنید که ایشان با خودشان، به آن طریق رفتار می کنند.»و این دو مسأله سوای آن مسأله است که آن را «فوائد شمسیه» نامیده ام.

بعد از آن سید سلمه الله گفت: «آن حضرت از مکه در مابین رکن و مقام، در سال وتر( یعنی سالی که زوج نیست) خروج می کند. پس مؤمنان باید منتظر آن باشند.»

گفتم: «ای سید من! چنان دوست دارم که در همسایگی شما باشم تا وقتی که خدای تعالی اذن فرج بدهد.» گفت: «ای برادر! بدان که در خصوص مراجعت تو به سوی وطن خویش حکمی پیش تر از این به من رسیده و برای من ممکن نیست که با این حکم مخالفت کنم. تو هم از مخالفت با آن حذر کن، زیرا که تو عیالواری و مدت مدیدی است که از ایشان دور افتاده ای و برای تو جایز نیست که بیشتر از این، از ایشان دور باشی.»

پس از شنیدن این سخنان متأثر شدم و گریستم. گفتم: «آیا جایز است در خصوص این امر به خدمت آن حضرت رجوع کنی، بلکه به من اجازه دهد که در این جا بمانم؟» گفت: «ممکن نیست.» گفتم: «آیا مرا مرخص و مأذون می کنی در اینکه هر چیزی را دیدم و شنیدم نقل کنم؟» گفت: «باکی نیست از اینکه آن را برای مؤمنان نقل کنی تا دل هایشان اطمینان یابد، مگر فلان و فلان چیز را» و آنهارا تعیین کرد.

گفتم: «آیا ممکن است به جمال آن حضرت نگاه کرد؟» گفت: «نه، ولی ای برادر! بدان که برای هر مؤمن مخلص ممکن است که آن حضرت را ببیند، طوری که او را نشناسد.» گفتم:«ای سید من! من هم از جمله بندگان صاحب اخلاص اویم، ولی تا به حال او را ندیده ام.»

گفت: «نه، چنین نیست که می گویی، بلکه دو مرتبه او را دیده ای.یک بار وقتی که بار اول به سامرا آمدی و رفقای تو پیش افتادند و تو عقب ماندی، تا این که به کنار جویباری رسیدی که آب نداشت. در آن وقت سواره ای که بر اسب سفیدی سوار بود، نزد تو حاضر شد و در دستش نیزه درازی که سرنیزه آن دمشقی بود، داشت. وقتی که او را دیدی، ترسیدی ازاینکه لباس هایت را از تو بگیرد و چون نزدیکت شد، گفت: «مترس و به سوی رفیقان خود برو! همانا آنهادر زیر آن درخت منتظرت هستند.»وقتی سید این را نقل کرد، همان ماجرا را به خاطر آوردم و گفتم: «ای سید من! ماجرا همین طور بود که فرمودی.»

گفت: «مرتبه دیگروقتی بود که از دمشق با شیخ اندلسی که استادت بود، عازم مصر شدی و از قافله عقب ماندی، طوری که دستت از قافله کوتاه گردید و بسیار ترسیدی. در آن حال سواری که پیشانی و پاهای اسبش سفید بود و در دستش هم نیزه داشت، سر راهت آمد و گفت: «مترس و به دهی که در سمت راست توست برو و امشب را نزد اهل آنجا بخواب و مذهبت را به ایشان بیان نما و از ایشان تقیه مکن، زیرا که اهل آنجا با اهالی دهی که در جنوب دمشق واقع است، مؤمن و مخلصند و در دین و طریقه علی بن ابی طالب و سایر ائمه از ذریه او علیهم السلام هستند.»

ای پسر فاضل! آیا آن سواره تو را بهاینکهمن گفتم راهنمایی کرد؟» گفتم: «آری، مرا راهنمایی کرد و به نزد اهل آن ده رفتم و در نزدشان خوابیدم و مرا اعزاز و اکرام کردند. وقتی از مذهبشان پرسیدم، بدون تقیه در جوابم گفتند: «ما در طریقعلی بن ابی طالب و سایر ائمه از ذریه او علیهم السلام هستیم.» گفتم: «این مذهب از کی برای شما حاصل شده و چه کسی آن را به شما رسانده است؟» گفتند: «ابوذر غفاری ما را به آن هدایت کرد، در زمانی که عثمان او را از مدینه به سمت شام اخراج و معاویه هم او را از شام به سمت این سرزمین اخراج کرد. پس برکت وجودش ما را نیز فرا گرفت.» بعد از آن وقتی شب را صبح کردم، از ایشان خواهش کردم که مرا به قافله برسانند و مذهب خود را هم برایشان بیان کردم.پس آنها مرا به دو مرد سپرده و آنان مرا به قافله رساندند.»

بعد از آن گفتم: «ای سید من! آیا امام هر سال حج می کند؟» گفت: «ای پسر فاضل! همه دنیا در زیر قدم مؤمن یک گام است، پس چگونه می شود که سیر دنیا نسبت به کسی که وجود و بقای دنیا به سبب وجود او و پدرانش علیهم السلام است، مشکل باشد؟ آری، در همه سال حج می کند و پدرانش را در مدینه و عراق و توس زیارت می کند و به سرزمین ما برمی گردد.»

آنگاه سید مرا به رجوع به عراق ترغیب کرد و گفت: «اقامت در بلاد مغرب را بیشتر از این موقوف کن.» و برای من چنین مذکور ساخت که مکتوب بر سکه دراهم ایشان چنان است: «معبودی جز خدا نیست و محمد صلی الله علیه و آله رسول اوست و علی علیه السلام ولی خداست و محمد بن الحسن قائم به امر خداست.» و سید پنج درهم از آنها به من عطا فرمود و من آنها را برای تبرک، پیش خود نگه داشتم.

بعد از آن مرا با کشتی هایی که آمده بودم روانه کرد، تااینکهبه شهری رسیدیم که اولین شهر از شهرهای بربر بود که در وقت سفر از دمشق به مصر،به آنجا داخل گردیدم. سید سلمه الله قدری گندم و جو به من داده بود. آن را در شهر به صد و چهل دینار طلای رایج بلاد مغرب فروختم و از آنجا به طرابلس که از جمله بلاد مغرب است رفتم و به جهت اطاعت امر سید، از اندلس عبور نکردم و از طرابلس با حجاج مغرب زمین به مکه معظمه مشرف گردیدم، حج کردم و به عراق آمدم و قصد دارم که تا زمان مرگم، در نجف اشرف بمانم.» راوی علی بن فاضل بعد از آن گفت: «نام احدی از علمای امامیه که در نزد اهل شهر صاحب الامر ذکر شود ندیدم، مگر نام های پنج نفر: سید مرتضی، شیخ طوسی، شیخ کلینی، ابن بابویه و شیخ جعفر بن سعید حلی.»

راوی می گوید: این آخرین چیزی بود که از شیخ صالح متقی، علی بن فاضل مازندرانی شنیدم، خداوند امثال او را در روزگار از عالمان و پارسایان زیاد کند. حمد خدایی را سزد که اول و آخر است و ظاهر و باطن است و درود و سلام فراوان خدا بر بهترین خلق و سید مردمان محمد وآل پاک و معصومش.

**[ترجمه]

بیان

اللقلقة بفتح اللامین الصوت و القفل بالتحریک اسم جمع للقافل و هو الراجع من السفر و به سمی القافلة قوله تنوف أی تشرف و ترتفع و تزید.

**[ترجمه]«لقلقه» به فتح هر دو لام، صوت است و «قفل» با ضمه فاء و قاف، جمع قافله است و آن کسی است که از سفر برمی گردد و کاروان را هم از همین جهت قافله گویند. عبارت «تنوف» یعنی مشرف می شود و بلند و زیاده می گردد.

**[ترجمه]

أقول

و لنلحق بتلک الحکایة بعض الحکایات التی سمعتها عمن قرب من زماننا.

فمنها ما أخبرنی جماعة عن السید الفاضل أمیر علّام قال کنت فی بعض اللیالی فی صحن الروضة المقدسة بالغری علی مشرفها السلام و قد ذهب کثیر من اللیل فبینا أنا أجول فیها إذ رأیت شخصا مقبلا نحو الروضة المقدسة فأقبلت إلیه فلما قربت منه عرفت أنه أستاذنا الفاضل العالم التقی الذکی مولانا أحمد الأردبیلی قدس الله روحه.

ص: 174


1- 1. المعاملة: قد یطلق و یراد به ما یتعامل به من الدینار و الدرهم.
2- 2. الحجج بضمتین: جمع للحجاج شاذ- اللسان-

فأخفیت نفسی عنه حتی أتی الباب و کان مغلقا فانفتح له عند وصوله إلیه و دخل الروضة فسمعته یکلم کأنه یناجی أحدا ثم خرج و أغلق الباب فمشیت خلفه حتی خرج من الغری و توجه نحو مسجد الکوفة.

فکنت خلفه بحیث لا یرانی حتی دخل المسجد و صار إلی المحراب الذی استشهد أمیر المؤمنین صلوات الله علیه عنده و مکث طویلا ثم رجع و خرج من المسجد و أقبل نحو الغری.

فکنت خلفه حتی قرب من الحنانة فأخذنی سعال لم أقدر علی دفعه فالتفت إلی فعرفنی و قال أنت میر علام قلت نعم قال ما تصنع هاهنا قلت کنت معک حیث دخلت الروضة المقدسة إلی الآن و أقسم علیک بحق صاحب القبر أن تخبرنی بما جری علیک فی تلک اللیلة من البدایة إلی النهایة فقال أخبرک علی أن لا تخبر به أحدا ما دمت حیا فلما توثق ذلک منی قال کنت أفکر فی بعض المسائل و قد أغلقت علی فوقع فی قلبی أن آتی أمیر المؤمنین علیه السلام و أسأله عن ذلک فلما وصلت إلی الباب فتح لی بغیر مفتاح کما رأیت فدخلت الروضة و ابتهلت إلی الله تعالی فی أن یجیبنی مولای عن ذلک فسمعت صوتا من القبر أن ائت مسجد الکوفة و سل عن القائم علیه السلام فإنه إمام زمانک فأتیت عند المحراب و سألته عنها و أجبت و ها أنا أرجع إلی بیتی.

و منها ما أخبرنی به والدی رحمه الله قال کان فی زماننا رجل شریف صالح کان یقال له أمیر إسحاق الأسترآبادی و کان قد حج أربعین حجة ماشیا و کان قد اشتهر بین الناس أنه تطوی له الأرض.

فورد فی بعض السنین بلدة أصفهان فأتیته و سألته عما اشتهر فیه فقال کان سبب ذلک أنی کنت فی بعض السنین مع الحاج متوجهین إلی بیت الله الحرام فلما وصلنا إلی موضع کان بیننا و بین مکة سبعة منازل أو تسعة تأخرت عن القافلة لبعض الأسباب حتی غابت عنی و ضللت عن الطریق و تحیرت و غلبنی العطش حتی أیست من الحیاة.

ص: 175

فنادیت یا صالح یا أبا صالح أرشدونا إلی الطریق یرحمکم الله فتراءی لی فی منتهی البادیة شبح فلما تأملته حضر عندی فی زمان یسیر فرأیته شابا حسن الوجه نقی الثیاب أسمر علی هیئة الشرفاء راکبا علی جمل و معه إداوة فسلمت علیه فرد علیّ

السلام و قال أنت عطشان قلت نعم فأعطانی الإداوة فشربت ثم قال ترید أن تلحق القافلة قلت نعم فأردفنی خلفه و توجه نحو مکة.

و کان من عادتی قراءة الحرز الیمانی فی کل یوم فأخذت فی قراءته فقال علیه السلام فی بعض المواضع اقرأ هکذا قال فما مضی إلا زمان یسیر حتی قال لی تعرف هذا الموضع فنظرت فإذا أنا بالأبطح فقال انزل فلما نزلت رجعت و غاب عنی.

فعند ذلک عرفت أنه القائم علیه السلام فندمت و تأسفت علی مفارقته و عدم معرفته فلما کان بعد سبعة أیام أتت القافلة فرأونی فی مکة بعد ما أیسوا من حیاتی فلذا اشتهرتُ بطیّ الأرض.

قال الوالد رحمه الله فقرأت عنده الحرز الیمانی و صححته و أجازنی و الحمد لله.

و منها ما أخبرنی به جماعة عن جماعة عن السید السند الفاضل الکامل میرزا محمد الأسترآبادی نور الله مرقده أنه قال إنی کنت ذات لیلة أطوف حول بیت الله الحرام إذ أتی شاب حسن الوجه فأخذ فی الطواف فلما قرب منی أعطانی طاقة ورد أحمر فی غیر أوانه فأخذت منه و شممته و قلت له من أین یا سیدی قال من الخرابات ثم غاب عنی فلم أره.

و منها ما أخبرنی به جماعة من أهل الغری علی مشرفه السلام أن رجلا من أهل قاشان أتی إلی الغری متوجها إلی بیت الله الحرام فاعتل علة شدیدة حتی یبست رجلاه و لم یقدر علی المشی فخلفه رفقاؤه و ترکوه عند رجل من الصلحاء کان یسکن فی بعض حجرات المدرسة المحیطة بالروضة المقدسة و ذهبوا إلی الحج.

ص: 176

فکان هذا الرجل یغلق علیه الباب کل یوم و یذهب إلی الصحاری للتنزه و لطلب الدراری التی تؤخذ منها فقال له فی بعض الأیام إنی قد ضاق صدری و استوحشت من هذا المکان فاذهب بی الیوم و اطرحنی فی مکان و اذهب حیث شئت.

قال فأجابنی إلی ذلک و حملنی و ذهب بی إلی مقام القائم صلوات الله علیه خارج النجف فأجلسنی هناک و غسل قمیصه فی الحوض و طرحها علی شجرة کانت هناک و ذهب إلی الصحراء و بقیت وحدی مغموما أفکر فیما یئول إلیه أمری.

فإذا أنا بشاب صبیح الوجه أسمر اللون دخل الصحن و سلم علی و ذهب إلی بیت المقام و صلی عند المحراب رکعات بخضوع و خشوع لم أر مثله قط فلما فرغ من الصلاة خرج و أتانی و سألنی عن حالی فقلت له ابتلیت ببلیة ضقت بها لا یشفینی الله فأسلم منها و لا یذهب بی فأستریح فقال لا تحزن سیعطیک الله کلیهما و ذهب.

فلما خرج رأیت القمیص وقع علی الأرض فقمت و أخذت القمیص و غسلتها و طرحتها علی الشجر فتفکرت فی أمری و قلت أنا کنت لا أقدر علی القیام و الحرکة فکیف صرت هکذا فنظرت إلی نفسی فلم أجد شیئا مما کان بی فعلمت أنه کان القائم صلوات الله علیه فخرجت فنظرت فی الصحراء فلم أر أحدا فندمت ندامة شدیدة.

فلما أتانی صاحب الحجرة سألنی عن حالی و تحیر فی أمری فأخبرته بما جری فتحسر علی ما فات منه و منی و مشیت معه إلی الحجرة.

قالوا فکان هکذا سلیما حتی أتی الحاج و رفقاؤه فلما رآهم و کان معهم قلیلا مرض و مات و دفن فی الصحن فظهر صحة ما أخبره علیه السلام من وقوع الأمرین معا.

و هذه القصة من المشهورات عند أهل المشهد و أخبرنی به ثقاتهم و صلحاؤهم.

ص: 177

و منها ما أخبرنی به بعض الأفاضل الکرام و الثقات الأعلام قال أخبرنی بعض من أثق به یرویه عمن یثق به و یطریه أنه قال لما کان بلدة البحرین تحت ولایة الأفرنج جعلوا والیها رجلا من المسلمین لیکون أدعی إلی تعمیرها و أصلح بحال أهلها و کان هذا الوالی من النواصب و له وزیر أشد نصبا منه یظهر العداوة لأهل البحرین لحبهم لأهل البیت علیهم السلام و یحتال فی إهلاکهم و إضرارهم بکل حیلة.

فلما کان فی بعض الأیام دخل الوزیر علی الوالی و بیده رمانة فأعطاها الوالی فإذا کان مکتوبا علیها لا إله إلا الله محمد رسول الله أبو بکر و عمر و عثمان و علی خلفاء رسول الله فتأمل الوالی فرأی الکتابة من أصل الرمانة بحیث لا یحتمل عنده أن یکون من صناعة بشر فتعجب من ذلک و قال للوزیر هذه آیة بینة و حجة قویة علی إبطال مذهب الرافضة فما رأیک فی أهل البحرین.

فقال له أصلحک الله إن هؤلاء جماعة متعصبون ینکرون البراهین و ینبغی لک أن تحضرهم و تریهم هذه الرمانة فإن قبلوا و رجعوا إلی مذهبنا کان لک الثواب الجزیل بذلک و إن أبوا إلا المقام علی ضلالتهم فخیرهم بین ثلاث إما أن یؤدوا الجزیة و هم صاغرون أو یأتوا بجواب عن هذه الآیة البینة التی لا محیص لهم عنها أو تقتل رجالهم و تسبی نساءهم و أولادهم و تأخذ بالغنیمة أموالهم.

فاستحسن الوالی رأیه و أرسل إلی العلماء و الأفاضل الأخیار و النجباء و السادة الأبرار من أهل البحرین و أحضرهم و أراهم الرمانة و أخبرهم بما رأی فیهم إن لم یأتوا بجواب شاف من القتل و الأسر و أخذ الأموال أو أخذ الجزیة علی وجه الصغار کالکفار فتحیروا فی أمرها و لم یقدروا علی جواب و تغیرت وجوههم و ارتعدت فرائصهم.

فقال کبراؤهم أمهلنا أیها الأمیر ثلاثة أیام لعلنا نأتیک بجواب ترتضیه و إلا فاحکم فینا ما شئت فأمهلهم فخرجوا من عنده خائفین مرعوبین متحیرین.

فاجتمعوا فی مجلس و أجالوا الرأی فی ذلک فاتفق رأیهم علی أن یختاروا

ص: 178

من صلحاء البحرین و زهادهم عشرة ففعلوا ثم اختاروا من العشرة ثلاثة فقالوا لأحدهم اخرج اللیلة إلی الصحراء و اعبد الله فیها و استغث بإمام زماننا و حجة الله علینا لعله یبین لک ما هو المخرج من هذه الداهیة الدهماء.

فخرج و بات طول لیلته متعبدا خاشعا داعیا باکیا یدعو الله و یستغیث بالإمام علیه السلام حتی أصبح و لم یر شیئا فأتاهم و أخبرهم فبعثوا فی اللیلة الثانیة الثانی منهم فرجع کصاحبه و لم یأتهم بخبر فازداد قلقهم و جزعهم.

فأحضروا الثالث و کان تقیا فاضلا اسمه محمد بن عیسی فخرج اللیلة الثالثة حافیا حاسر الرأس إلی الصحراء و کانت لیلة مظلمة فدعا و بکی و توسل إلی الله تعالی فی خلاص هؤلاء المؤمنین و کشف هذه البلیة عنهم و استغاث بصاحب الزمان.

فلما کان آخر اللیل إذا هو برجل یخاطبه و یقول یا محمد بن عیسی ما لی أراک علی هذه الحالة و لما ذا خرجت إلی هذه البریة فقال له أیها الرجل دعنی فإنی خرجت لأمر عظیم و خطب جسیم لا أذکره إلا لإمامی و لا أشکوه إلا إلی من یقدر علی کشفه عنی.

فقال یا محمد بن عیسی أنا صاحب الأمر فاذکر حاجتک فقال إن کنت هو فأنت تعلم قصتی و لا تحتاج إلی أن أشرحها لک فقال له نعم خرجت لما دهمکم من أمر الرمانة و ما کتب علیها و ما أوعدکم الأمیر به قال فلما سمعت ذلک توجهت إلیه و قلت له نعم یا مولای قد تعلم ما أصابنا و أنت إمامنا و ملاذنا و القادر علی کشفه عنا.

فقال صلوات الله علیه یا محمد بن عیسی إن الوزیر لعنه الله فی داره شجرة رمان فلما حملت تلک الشجرة صنع شیئا من الطین علی هیئة الرمانة و جعلها نصفین و کتب فی داخل کل نصف بعض تلک الکتابة ثم وضعهما علی الرمانة و شدهما علیها و هی صغیرة فأثر فیها و صارت هکذا.

فإذا مضیتم غدا إلی الوالی فقل له جئتک بالجواب و لکنی لا أبدیه إلا فی دار الوزیر فإذا مضیتم إلی داره فانظر عن یمینک تری فیها غرفة فقل للوالی لا أجیبک

ص: 179

إلا فی تلک الغرفة و سیأبی الوزیر عن ذلک و أنت بالغ فی ذلک و لا ترض إلا بصعودها فإذا صعد فاصعد معه و لا تترکه وحده یتقدم علیک فإذا دخلت الغرفة رأیت کوة فیها کیس أبیض فانهض إلیه و خذه فتری فیه تلک الطینة التی عملها لهذه الحیلة ثم ضعها أمام الوالی و ضع الرمانة فیها لینکشف له جلیة الحال.

و أیضا یا محمد بن عیسی قل للوالی إن لنا معجزة أخری و هی أن هذه الرمانة لیس فیها إلا الرماد و الدخان و إن أردت صحة ذلک فأمر الوزیر بکسرها فإذا کسرها طار الرماد و الدخان علی وجهه و لحیته.

فلما سمع محمد بن عیسی ذلک من الإمام فرح فرحا شدیدا و قبّل بین یدی الإمام صلوات الله علیه و انصرف إلی أهله بالبشارة و السرور.

فلما أصبحوا مضوا إلی الوالی ففعل محمد بن عیسی کل ما أمره الإمام و ظهر کل ما أخبره فالتفت الوالی إلی محمد بن عیسی و قال له من أخبرک بهذا فقال إمام زماننا و حجة الله علینا فقال و من إمامکم فأخبره بالأئمة واحدا بعد واحد إلی أن انتهی صاحب الأمر صلوات الله علیهم.

فقال الوالی مدَّ یدک فأنا أشهد أن لا إله إلا الله و أن محمدا عبده و رسوله و أن الخلیفة بعده بلا فصل أمیر المؤمنین علی علیه السلام ثم أقر بالأئمة إلی آخرهم علیهم السلام و حسن إیمانه و أمر بقتل الوزیر و اعتذر إلی أهل البحرین و أحسن إلیهم و أکرمهم.

قال و هذه القصة مشهورة عند أهل البحرین و قبر محمد بن عیسی عندهم معروف یزوره الناس.

ص: 180

**[ترجمه]باید به این حکایت، بعضی از حکایاتی را که از معاصرین خود شنیده ام نیزملحق کنم:

مقدس اردبیلی

جماعتی از علما از سید فاضل میرعلام برای من (علامه مجلسی) حکایت کردند که سید گفت: «در یکی از شب ها در صحن مطهر حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام بودم، آن موقع قسمت عمده شب گذشته بود. در اثنایی که در صحن گردش می کردم، دیدم شخصی از مقابل من به طرف حرم منور امیرالمؤمنین علیه السلام می رود. وقتی نزدیک رفتم، دیدم استاد بزرگوارم مولانا احمد اردبیلی قدس اللَّه روحه است. من خود را از وی پنهان نگه داشتم تا اینکه به طرف درب حرم آمد. در بسته بود، ولی به مجرد رسیدن او در باز شد و او داخل حرم گردید. شنیدم که سخن می گوید، مثل اینکه با کسی تو گوشی حرف می زند. آنگاه از حرم بیرون آمد و در بسته شد. من هم از عقب سر او رفتم تا از شهر نجف خارج شد و به سمت مسجد کوفه رفت .

من دنبال او بودم، ولی او مرا نمی دید.همین که وارد مسجد کوفه گردید، به سمت محرابی رفت که حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام در آنجا شهید شد. مدتی در آنجا ایستاد، سپس برگشت و از مسجد بیرون آمد و آهنگ نجف کرد. من همچنان پشت سر او بودم، تا اینکه نزدیک مسجد حنانه رسیدیم. در آنجا سرفه ام گرفت، به طوری که نتوانستم خودداری کنم. وقتی صدای سرفه مرا شنید، برگشت، نگاهی به من کرد و مرا شناخت. پرسید:«تو میرعلام هستی؟» گفتم آری. گفت: «اینجا چه می کنی؟» گفتم: «از موقعی که شما وارد صحن مطهر شدید، تاکنون همه جا با شما بوده ام. شما را به صاحب این قبر مطهر قسم می دهم آنچه را که امشب بر شما گذشت، از اول تا آخر به من اطلاع دهید.» گفت: «می گویم، ولی به این شرط که تا من زنده ام، به کسی نگویی!» وقتی به وی اطمینان دادم فرمود: «در پاره ای از مسائل علمی فکر می کردم و حل آن برایم مشکل می نمود. به دلم گذشت که بروم خدمت امیرالمؤمنین علیه السلام و حل آن مشکل را از آن حضرت بخواهم. موقعی که به در حرم رسیدم، چنان که دیدی در بسته به رویم گشوده شد و داخل حرم گردیدم و از خداوند مسألت کردم که شاه ولایت جواب سؤالم را بدهد. ناگهان صدایی از قبر منور شنیدم که فرمود: «برو به مسجد کوفه و از قائم ما سؤال کن، زیرا او امام زمان تو است.» من هم آمدم پهلوی محراب و آن حضرت را در آنجا دیدم، مسأله خود را پرسیدم و حضرت جواب آن را مرحمت فرمود و اینک به منزل برمی گردم.»

مردی که معروف به طی الارض بود

حکایت دیگر اینکه پدرم (علامه مجلسی اول) رحمة اللَّه علیه برایم نقل کرد و گفت: «مرد شریف و نیکوکاری در زمان ما بود که او را میر اسحاق استرآبادی می گفتند. وی چهل مرتبه پیاده به حج بیت اللَّه رفته بود و میان مردم مشهور بود که طی الارض دارد! نامبرده در یکی از سال ها به اصفهان آمد. من هم نزد وی رفتم و آنچه درباره او شهرت داشت، از خودش جویا شدم .

او گفت: «در یکی از سال ها با کاروان حج به زیارت خانه خدا می رفتم. وقتی به محلی رسیدیم که تا مکه هفت منزل یا نه منزل راه بود، به عللی از کاروان بازماندم، چندان که کاروان از نظرم ناپدید گشت و راه را گم کردم. در نتیجه سرگردان شدم و تشنگی بر من غلبه کرد، به طوری که از زندگی خود ناامید گردیدم.

در آن هنگام صدا زدم: «یا صالح! یا ابا صالح! راه را به من نشان بده! خدا تو را رحمت کند!» ناگاه شبحی در آخر بیابان به نظرم رسید. چون با دقت نگاه کردم، به اندک مدتی نزد من آمد. دیدم جوانی خوش سیما و پاکیزه لباس و گندمگون بود که به هیئت مردمان شریف، بر شتری سوار و مشک آبی هم با خود داشت. من به وی سلام کردم و او هم جواب مرا داد و پرسید: «تشنه هستی؟» گفتم آری! او هم مشک آب را به من داد و من آب نوشیدم.

آنگاه گفت: «می خواهی به کاروان برسی؟» گفتم آری. او هم مرا پشت سر خود سوار کرد و به طرف مکه رهسپار گردید. من عادت داشتم هر روز حرز یمانی را می خواندم پس شروع به خواندن آن کردم. آن جوان در بعضی جاهای آن می گفت: «این طور بخوان!» چیزی نگذشت که به من گفت: «اینجا را می شناسی؟» وقتی نگاه کردم دیدم در ابطح هستم! گفت: «پیاده شو.» وقتی پیاده شدم او برگشت و از نظرم ناپدید شد.

در آن موقع متوجه گردیدم که امام زمان علیه السلام بود. از گذشته پشیمان شدم و بر مفارقت و نشناختن وی تأسف خوردم. بعد از هفت روز کاروان آمد. چون آنها از زنده بودن من مأیوس بودند، وقتی مرا در مکه دیدند، مشهور شدم که «طی الارض» دارم. پدرم (ره) فرمود: «من هم حرز یمانی را نزد وی خواندم و آن را تصحیح کردم و برای قرائت آن، از وی اجازه گرفتم، و الحمد للَّه.»

میرزا محمد استرآبادی

و از جمله حکایتی است که جماعتی از علما به من خبر دادند و آنها از جماعت دیگر وآنها از سید سند فاضل کامل میرزا محمد استرآبادی نور اللَّه مرقده نقل کرده اند که گفت: «شبی دور خانه خدا طواف می کردم. ناگاه دیدم جوانی خوش سیما آمد و شروع به طواف کرد.وقتی به من نزدیک شد، یک دسته گل سرخ که موسم آن نبود به من داد. من هم از وی گرفتم، آن را بوییدم و گفتم»«آقا! این گل از کجاست؟» گفت: «از خرابات است.» سپس از نظرم غایب شد و دیگر او را ندیدم.

مردی از اهل کاشان

و دیگر حکایتی است که جماعتی از اهل نجف اشرف برای من نقل کردند.آنها می گفتند: مردی از اهل کاشان که عازم حج بیت اللَّه بود، به نجف اشرف آمد.وی در آنجا سخت بیمار شد، به طوری که پاهایش خشک شد و قادر به راه رفتن نبود.همراهان وی او را به یکی از صلحا که در یکی از اتاق های مدرسه جنب حرم مطهر سکنی داشت، سپردند و خود به حج رفتند.

صاحب اتاق هم هر روز بیمار را در اتاق می گذاشت، درب آن را قفل می کرد به عزم گردش و طلب روزی به بیابان می رفت. یک روز بیمار به صاحب اتاق گفت: «دلم گرفته و دیگر از ماندن در این اتاق وحشت می کنم . امروز مرا بیرون ببر و در جایی رها کن و هر جا می خواهی برو!» صاحب اتاق هم مرا برد به طرف مقام قائم صلوات اللَّه علیه که در بیرون نجف اشرف (در گورستان وادی السلام) واقع است.سپس مرا در آنجا نشاند و بعد پیراهن خود را در حوض آنجا شست و روی درختی که در آنجا بود پهن کرد و به بیابان رفت.من هم در آنجا تنها ماندم و درباره سرنوشت خود می اندیشیدم. ناگاه دیدم جوانی خوش سیما و گندمگون داخل صحن مقام صاحب الزمان علیه السلام شد و به من سلام کرد.

سپس یک راست به مقام قائم رفت و با خشوع و خضوع که کسی را بدان حالت ندیده بودم، چند رکعت نماز خواند. بعد از آنکه از نماز فارغ شد نزد من آمد و احوالم را پرسید.من گفتم: «مبتلا به یک بیماری شده ام که راحتی ندارم. خداوند نه شفا می دهد که بهبودی یابم و نه جانم را می ستاند که آسوده شوم.» گفت: «غمگین مباش، عنقریب خداوند هر دوی آنها را به تو می دهد.» این را گفت و رفت. وقتی او رفت، دیدم پیراهن روی زمین افتاده است. برخاستم آن را برداشتم و شستم و دوباره روی درخت پهن کردم. سپس درباره خود به فکر فرو رفتم و پیش خود گفتم: «من که قبلا قادر نبودم از جا برخیزم و حرکت کنم، چگونه شد که این طور شدم!» هنگامی که متوجه شدم، دیدم اثری از آن بیماری در من نیست. آن موقع یقین کردم که وی امام زمان علیه السلام بوده است. از آنجا بیرون آمدم و نظری به بیابان افکندم، کسی را ندیدم و بی اندازه پشیمان شدم.

وقتی صاحب اتاق آمد، احوالم را پرسید و از وضع من متحیر شد. من هم ماجرا را به او خبر دادم و او هم بر آنچه از دست او و من رفته بود، حسرت خورد. سپس با او به اتاق رفتیم. اهل نجف می گفتند که او همین طور سالم ماند تا موقعی که حاجی ها و رفقای او آمدند. وقتی آنها را دید و مدتی اندک با آنها به سر برد، دوباره مریض شد و از دنیا رفت و در صحن مطهر مدفون گردید. آنچه حضرت به وی خبر داده بود که هر دو مقصودت عملی خواهد شد، آشکار گردید. این حکایت نزد اهل نجف مشهور بود، موثقین و نیکان آنها آن را به من خبر دادند.»

محمد بن عیسی بحرینی

و دیگر حکایتی است که یکی از افاضل کرام و ثقات اعلام به من خبر داد.او می گفت: شخصی که من به او اطمینان دارم، این حکایت را از کسی که او را موثق می دانست و بسیار می ستود، نقل کرد و گفت: «موقعی که شهر بحرین در تصرف فرنگیان بود، شخصی از مسلمین را به حکومت آنجا گماشتند تا موجب آبادی بیشتر آنجا شود و بهتر بتواند به وضع اهالی رسیدگی کند. این والی مردی ناصبی بود. به علاوه وزیری داشت که تعصبش از وی بیشتر بود. وزیر نسبت به اهل بحرین که دوست دار اهل بیت علیهم السلام بودند، اظهار دشمنی می کرد و برای نابودی و زیان رساندن به آنها، حیله ها می انگیخت .

یک روز وزیر در حالی که اناری در دست داشت، نزد والی رفت و انار را به او داد.والی دید بر روی پوست انار نوشته است: «لا اله الا اللَّه محمد رسول اللَّه، ابوبکر و عمر و عثمان و علی خلفای رسول اللَّه.» وقتی بادقت آن را نگریست، دید که این عبارت به طور طبیعی در پوست انار نوشته شده، به طوری که گمان نمی رفت ساخته دست بشر باشد و از این حیث در شگفت ماند! والی به وزیر گفت: «این دلیل روشن و برهان محکمی است بر ابطال مذهب رافضی ها (شیعیان). نظر تو درباره مردم بحرین چیست؟»

وزیر گفت: «این جماعت متعصب و منکر دلائل هستند. امر کن آنها را حاضر کنند و این انار را به آنها نشان بده، اگر پذیرفتند و به مذهب ما درآمدند، شما ثواب فراوان برده اید و چنانچه نپذیرفتند و همچنان بر گمراهی خود باقی ماندند، آنها را در قبول یکی از سه چیز مخیر گردان: یا حاضر شوند با ذلت و خواری - مثل یهود و نصاری - جزیه بدهند؛ یا جوابی برای این دلیل روشنی که نمی توان آن را نادیده گرفت بیاورند؛ یا اینکه مردان آنها کشته شوند، زنان و اولاد ایشان اسیر گردند و اموالشان را به غنیمت گیریم.»

والی رأی وزیر را مورد تحسین قرار داد و فرستاد علما و افاضل و نیکان و نجبا و بزرگان شیعه بحرین را احضار کرد. آنگاه انار را به آنها نشان داد و گفت: «اگر جواب کافی و قانع کننده ای نیاورید، یا باید کشته شوید، یا اسیر گردید و اموالتان ضبط شود، یا همچون کفار جزیه بپردازید.» آنها چون انار را دیدند، سخت متحیر گشتند و نتوانستند جواب شایسته ای بدهند. در نتیجه رنگ صورتشان پرید و بندهاشان به لرزه افتاد.

سپس بزرگان آنها به والی گفتند: «سه روز به ما مهلت بده شاید بتوانیم جوابی که مورد پسند واقع شود بیاوریم، وگرنه هر طور می خواهی میان ما حکم کن.» والی هم به آنها مهلت داد. رجال بحرین در حالی که هراسان و مرعوب و متحیر بودند، از نزد والی بیرون آمدند، مجلس گرفتند و به مشورت پرداختند. آنگاه بنا گذاشتند که از میان صلحا و زهاد بحرین، ده نفر و از میان آن ده نفر هم سه نفر را انتخاب کنند. چون چنین کردند، به یکی از آن سه نفر گفتند که تو امشب را برو بیابان و تا صبح مشغول عبادت باش و از خداوند به وسیله امام زمان علیه السلام یاری بخواه! او هم رفت و شب را به صبح آورد و چیزی ندید. ناچار برگشت و جریان را به آنها اطلاع داد.

شب دوم هم نفر دوم را فرستادند و او نیز مانند شخص نخست برگشت و خبری نیاورد و بر اضطراب و پریشانی آنها افزود. آنگاه نفر سومی را که مردی پاک سرشت و دانشمند بود و نامش محمد بن عیسی بود، خواستند و او شب سوم را با سر و پای برهنه روی به بیابان نهاد. آن شب، شب تاریکی بود. محمد بن عیسی تمام شب را مشغول دعا و گریه و توسل به خدا بود که شیعیان را از آن بلیه رهایی بخشدو حقیقت مطلب را برای آنها روشن سازد و برای تأمین منظور، متوسل به حضرت صاحب الزمان علیه السلام گردید.

در آخر شب، ناگاه دید مردی او را مخاطب ساخته و می گوید : «ای محمد بن عیسی! چه شده که تو را بدین حالت می بینم و برای چه به این بیابان آمده ای؟» گفت: «ای مرد! مرا به حال خود واگذار. من برای کار بزرگ و مطلب مهمی بیرون آمده ام که آن را جز برای امام خود نمی گویم، و شکوه آن را نزد کسی می برم که این راز را بر من آشکار سازد.»

مرد گفت: «ای محمد بن عیسی! صاحب الامر من هستم. مقصودت را بگو.» گفت: «اگر تو صاحب الامر هستی، داستان مرا می دانی و نیازی نداری که من آن را شرح بدهم.» فرمود: «آری، تو به خاطر مشکلی که انار برای شما ایجاد کرده و مطلبی که بر آن نوشته شده، و تهدیدی که والی کرده است به بیابان آمده ای!» محمد بن عیسی وقتی این را شنید، به طرف او رفت و عرضکرد: «آری ای آقای من! شما می دانید که ما چه حالی داریم. شما امام و پناهگاه ما می باشید و قادر هستید که این خطر را از ما برطرف سازید، به داد ما برس!» حضرت فرمود: «ای محمد بن عیسی! وزیر ملعون، درخت اناری در خانه خود دارد. قالبی از گِل به شکل انار در دو نصف ساخته و توی هر نصفی از آن قسمتی از آن کلمات را نوشته است. آنگاه آن قالب گلی را روی انار گذاشته و زمانی که انار کوچک بوده، آن را توی قالب گذاشته و آن را محکم بسته است. آنگاه به مرور که انار بزرگ شده، آن نوشته در پوست انار تأثیر بخشیده تا به این صورت درآمده است!

فردا می روی نزد والی و به وی می گویی: «جواب تو را آورده ام، ولی حتما باید در خانه وزیر باشد.» وقتی به خانه وزیر رفتید، به سمت راست خود نگاه کن که غرفه ای می بینی.آنگاه به والی بگو: «جواب تو در همین غرفه است.» وزیر می خواهد از نزدیک شدن به غرفه سر باز زند ولی تو اصرار کن و سعی کن که از آن بالا بروی. وقتی دیدی وزیر خودش بالا رفت، تو هم با او بالا برو و او را تنها مگذار، مبادا از تو جلو بیافتد! هنگامی که وارد غرفه شدی، در دیوار آن سوراخی می بینی که کیسه سفیدی در آن است. آن را بردار که خواهی دید قالب گلی انار را که برای این نقشه ساخته است، در آن کیسه است. سپس آن را جلو والی بگذار و انار مذکور را در آن بگذار تا حقیقت مطلب برای او روشن گردد!

همچنین به والی بگو: «ما معجزه دیگری هم داریم و آن اینکه داخل این انار جز خاکستر و دود چیزی نیست. اگر می خواهی صحت آن را بدانی، به وزیر بگو آن رابشکند.» وقتی وزیر آن را شکست، دود و خاکستر آن به صورت و ریش او می پرد.»

وقتی محمد بن عیسی این سخنان را از امام شنید، بسیار مسرور گردید، دست مبارک امام را بوسید و با مژده و شادی مراجعت کرد.

چون صبح شد، به خانه والی رفتند و همان طور که امام دستور داده بود عمل کرد. سپس والی رو کرد به محمد بن عیسی و پرسید:«چه کسی این را به تو خبر داد؟» گفت: «امام زمان ما و حجت پروردگار.» پرسید:«امام شما کیست؟» او هم یک یک ائمه علیهم السلام را به وی معرفی کرد تا به امام زمان صلوات اللَّه علیه رسید.

والی گفت: «دستت را دراز کن تا من گواهی دهم که نیست خدایی مگر خداوند یگانه و اینکه محمد، بنده و پیامبر اوست. خلیفه بلافصل بعد از او امیر المؤمنین علیه السلام است.» آنگاه اقرار به تمام ائمه تا آخر آنها کرد و ایمانش نیکو گشت. سپس دستور داد وزیر را به قتل رساندند و از مردم بحرین معذرت خواست و نسبت به آنها نیکی کرد و آنها را گرامی داشت.»

ناقل حکایت گفت: «این حکایت نزد اهل بحرین مشهور و قبر محمد بن عیسی در آنجا معروف است و مردم به زیارت آن می روند.»

**[ترجمه]

باب 25 علامات ظهوره صلوات الله علیه من السفیانی و الدجال و غیر ذلک و فیه ذکر بعض أشراط الساعة

روایات

«1»

لی، [الأمالی] للصدوق الطَّالَقَانِیُّ عَنِ الْجَلُودِیِّ عَنْ هِشَامِ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سُلَیْمَانَ وَ کَانَ قَارِئاً لِلْکُتُبِ قَالَ: قَرَأْتُ فِی الْإِنْجِیلِ وَ ذَکَرَ أَوْصَافَ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله إِلَی أَنْ قَالَ تَعَالَی لِعِیسَی أَرْفَعُکَ إِلَیَّ ثُمَّ أُهْبِطُکَ فِی آخِرِ الزَّمَانِ لِتَرَی مِنْ أُمَّةِ ذَلِکَ النَّبِیِّ الْعَجَائِبَ وَ لِتُعِینَهُمْ عَلَی اللَّعِینِ الدَّجَّالِ أُهْبِطُکَ فِی وَقْتِ الصَّلَاةِ لِتُصَلِّیَ مَعَهُمْ إِنَّهُمْ أُمَّةٌ مَرْحُومَةٌ.

**[ترجمه]امالی شیخ صدوق:عبداللَّه بن سلیمان که کتب آسمانی را خوانده بود، می گوید: «در انجیل خواندم...» سپس اوصاف پیغمبر صلی الله علیه و آله را ذکر کرد، تا آنجا که خداوند متعال به حضرت عیسی فرمود: «تو را به سوی خود بالا می برم و سپس در آخرالزمان فرود می آورم تا آنکه عجائب آن پیغمبر را از امت او ببینی و در مبارزه با دجال ملعون، آنها را یاری کنی. من تو را در موقع نماز فرود می آورم تا با آنها نماز بگزاری. زیرا آنها امتی هستند که رحمت الهی بر آنها فرود می آید.» - . امالی صدوق: 225 -

**[ترجمه]

«2»

ب، [قرب الإسناد] هَارُونُ عَنِ ابْنِ صَدَقَةَ عَنْ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ علیهم السلام أَنَّ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله قَالَ: کَیْفَ بِکُمْ إِذَا فَسَدَ نِسَاؤُکُمْ وَ فَسَقَ شُبَّانُکُمْ وَ لَمْ تَأْمُرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَ لَمْ تَنْهَوْا عَنِ الْمُنْکَرِ فَقِیلَ لَهُ وَ یَکُونُ ذَلِکَ یَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ نَعَمْ وَ شَرٌّ مِنْ ذَلِکَ کَیْفَ بِکُمْ إِذَا أَمَرْتُمْ بِالْمُنْکَرِ وَ نَهَیْتُمْ عَنِ الْمَعْرُوفِ قِیلَ یَا رَسُولَ اللَّهِ وَ یَکُونُ ذَلِکَ قَالَ نَعَمْ وَ شَرٌّ مِنْ ذَلِکَ کَیْفَ بِکُمْ إِذَا رَأَیْتُمُ الْمَعْرُوفَ مُنْکَراً وَ الْمُنْکَرَ مَعْرُوفاً.

**[ترجمه]قرب الاسناد: امام جعفر صادق از پدرش (امام محمد باقر علیهم السلام ) روایت کرده است که پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمود: «چگونه خواهید بود، زمانی که زنان شما فاسد و جوانان شما فاسق شوند، نه امر به معروف کنید و نه نهی از منکر؟» عرض کردند: «یا رسول اللَّه! آیا این چنین خواهد شد؟» فرمود: «آری، از این هم بدتر خواهد شد. چه حالی خواهید داشت هنگامی که امر به منکر کنید و نهی از معروف کنید؟!» عرضکردند: «یا رسول اللَّه! آیا چنین خواهد شد؟» فرمود: «آری، از این هم بدتر می شود. چگونه خواهید بود در زمانی که ببینید کار خوب، زشت و کار زشت، خوب شمرده شود؟» - . قرب الاسناد: 54 -

**[ترجمه]

«3»

ب، [قرب الإسناد] عَنْهُمَا(1)

عَنْ حَنَانٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنْ خَسْفِ الْبَیْدَاءِ قَالَ أَمَّا صِهْراً(2) عَلَی الْبَرِیدِ عَلَی اثْنَیْ عَشَرَ مِیلًا مِنَ الْبَرِیدِ الَّذِی بِذَاتِ الْجَیْشِ.

**[ترجمه]قرب الاسناد: حنان بن سدیر صیرفی می گوید: از حضرت صادق علیه السلام درباره فرو رفتن بیابان سؤال کردم (که کدام بیابان است که موقع خروج سفیانی، مردمی را در خود فرو می برد؟) فرمود: «آنها در دوازده میلی ذات الجیشبه زمین فرو می روند.» - . همان: 123 -

**[ترجمه]

«4»

فس، [تفسیر القمی] فِی رِوَایَةِ أَبِی الْجَارُودِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام: فِی قَوْلِهِ إِنَّ اللَّهَ قادِرٌ عَلی أَنْ یُنَزِّلَ آیَةً(3) وَ سَیُرِیکَ فِی آخِرِ الزَّمَانِ آیَاتٍ مِنْهَا دَابَّةُ الْأَرْضِ وَ الدَّجَّالُ وَ نُزُولُ عِیسَی ابْنِ مَرْیَمَ وَ طُلُوعُ الشَّمْسِ مِنْ مَغْرِبِهَا.

وَ عَنْهُ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام: فِی قَوْلِهِ قُلْ هُوَ الْقادِرُ عَلی أَنْ یَبْعَثَ عَلَیْکُمْ عَذاباً

ص: 181


1- 1. فی المصدر ص 77( ط- الحروفیة) و 58( ط- الحجریة): محمّد بن عبد الحمید و عبد الصمد بن محمّد جمیعا، عن حنان بن سدیر، و المصنّف اضمر عنهما فی غیر موضعه.
2- 2. کذا فی الأصل المطبوع و فیه« مصرا» خ ل، و فی المصدر« مصیرا» و لا یفهم المراد منه و لعله مصحف« صفرا» و هو واد بین الحرمین کذات الجیش فتحرر.
3- 3. الأنعام: 37.

مِنْ فَوْقِکُمْ (1) قَالَ هُوَ الدَّجَّالُ وَ الصَّیْحَةُ أَوْ مِنْ تَحْتِ أَرْجُلِکُمْ وَ هُوَ الْخَسْفُ أَوْ یَلْبِسَکُمْ شِیَعاً وَ هُوَ اخْتِلَافٌ فِی الدِّینِ وَ طَعْنُ بَعْضِکُمْ عَلَی بَعْضٍ وَ یُذِیقَ بَعْضَکُمْ بَأْسَ بَعْضٍ وَ هُوَ أَنْ یَقْتُلَ بَعْضُکُمْ بَعْضاً وَ کُلُّ هَذَا فِی أَهْلِ الْقِبْلَةِ.

**[ترجمه]تفسیر قمی: امام محمد باقر علیه السلام در تفسیر آیه: «إِنَّ اللَّهَ قادِرٌ عَلی أَنْ یُنَزِّلَ عَذاباً مِنْ فَوْقِکُمْ»، {بی تردید، خدا قادر است که پدیده ای شگرف فروفرستد، لیکن بیشتر آنان نمی دانند.} - . انعام / 37 - فرمود: «خداوند در آخرالزمان آیاتی (علاماتی) را به تو نشان می دهد که از جمله آنها «دابة الارض»، یعنی جنبنده روی زمین، خروج دجال، آمدن عیسی بن مریم و طلوع آفتاب از مغرب است.» - . تفسیر قمی 1 : 206 -

و نیز ابوالجارود از آن حضرت روایت کرده است که در تفسیر این آیه«قُلْ هُوَ الْقادِرُ عَلی أَنْ یَبْعَثَ عَلَیْکُمْ عَذاباً مِنْ فَوْقِکُمْ»، {بگو: «او تواناست که از بالای سرتان یا از زیر پاهایتان عذابی بر شما بفرستد} - . انعام / 65 - فرمود: «این عذاب دجال و صدای آسمانی است و بقیه آیه که می گوید:«أَوْ مِنْ تَحْتِ أَرْجُلِکُمْ»، یعنی یا عذابی از زیر پای شما بفرستد، فرو رفتن در بیابان است.«أَوْ یَلْبِسَکُمْ شِیَعاً» یعنی یا شما را گروه گروهبه هم اندازد، اختلافاتی است که در امور دینی پیدا می شود و از یکدیگر بدگوییمی کنند، «وَ یُذِیقَ بَعْضَکُمْ بَأْسَ بَعْضٍ» یعنی عذاب بعضی از شما را به بعضی دیگر می چشاند، این است که بعضی از شما، بعضی دیگر را به قتل برسانند و تمام این عذاب ها در میان اهل قبله به وقوع می پیوندد. - . تفسیر قمی 1 : 211 -

**[ترجمه]

«5»

ب، [قرب الإسناد] ابْنُ عِیسَی عَنِ ابْنِ أَسْبَاطٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی الْحَسَنِ علیه السلام جُعِلْتُ فِدَاکَ إِنَّ ثَعْلَبَةَ بْنَ مَیْمُونٍ حَدَّثَنِی عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْمُغِیرَةِ عَنْ زَیْدٍ الْعَمِّیِّ- عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ علیهما السلام قَالَ یَقُومُ قَائِمُنَا لِمُوَافَاةِ النَّاسِ سَنَةً قَالَ یَقُومُ الْقَائِمُ بِلَا سُفْیَانِیٍّ إِنَّ أَمْرَ الْقَائِمِ حَتْمٌ مِنَ اللَّهِ وَ أَمْرُ السُّفْیَانِیِّ حَتْمٌ مِنَ اللَّهِ وَ لَا یَکُونُ قَائِمٌ إِلَّا بِسُفْیَانِیٍّ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ فَیَکُونُ فِی هَذِهِ السَّنَةِ قَالَ مَا شَاءَ اللَّهُ قُلْتُ یَکُونُ فِی الَّتِی یَلِیهَا قَالَ یَفْعَلُ اللَّهُ ما یَشاءُ.

**[ترجمه]قرب الاسناد: ابن اسباط می گوید: به حضرت امام رضا علیه السلام عرض کردم: «قربانت گردم! ثعلبة بن میمون از علی بن مغیره و او از زید قمی (زید العمی) از امام زین العابدین علیه السلام برای من نقل کرد که فرموده است: «قائم ما در موسمی که مردم به حج می روند، قیام می کند.» امام رضا فرمود: «آیا قائم بدون خروج سفیانی قیام می کند؟! قیام قائم ما از جانب خدا مسلم است و آمدن سفیانی هم حتمی است و قائم ظهور نمی کند مگر بعد از خروج سفیانی.»عرض کردم: «قربانت شوم! آنچه فرمودی امسال واقع می شود؟» فرمود: «هر چه خداوند اراده کند خواهد شد.»عرض کردم:«در سال بعد چطور؟» فرمود: «خدا هر کاری را که بخواهد می کند.» - . قرب الاسناد: 374 -

**[ترجمه]

«6»

ب، [قرب الإسناد] ابْنُ عِیسَی عَنِ الْبَزَنْطِیِّ عَنِ الرِّضَا علیه السلام قَالَ: قُدَّامَ هَذَا الْأَمْرِ قَتْلٌ بُیُوحٌ قُلْتُ وَ مَا الْبُیُوحُ قَالَ دَائِمٌ لَا یَفْتُرُ.

**[ترجمه]قرب الاسناد: بزنطی می گوید: حضرت رضا علیه السلام فرمود: «قبل از قیام قائم علیه السلام قتل بیوح است.» پرسیدم: «بیوح چیست؟» فرمود: «کشتن دائمی بدون فاصله.» - . همان: 384 -

**[ترجمه]

بیان

قال الفیروزآبادی البوح بالضم الاختلاط فی الأمر و باح ظهر و بسره بوحا و بؤوحا أظهره و هو بؤوح بما فی صدره و استباحهم استأصلهم و سیأتی تفسیر آخر للبیوح (2).

**[ترجمه]قال الفیروزآبادی البوح بالضم الاختلاط فی الأمر و باح ظهر و بسره بوحا و بؤوحا أظهره و هو بؤوح بما فی صدره و استباحهم استأصلهم و سیأتی تفسیر آخر للبیوح

**[ترجمه]

«7»

ب، [قرب الإسناد] بِالْإِسْنَادِ قَالَ سَمِعْتُ الرِّضَا علیه السلام یَقُولُ: یَزْعُمُ ابْنُ أَبِی حَمْزَةَ أَنَّ جَعْفَراً زَعَمَ أَنَّ أَبِی الْقَائِمُ وَ مَا عَلِمَ جَعْفَرٌ بِمَا یَحْدُثُ مِنْ أَمْرِ اللَّهِ فَوَ اللَّهِ لَقَدْ قَالَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی یَحْکِی لِرَسُولِهِ صلی الله علیه و آله ما أَدْرِی ما یُفْعَلُ بِی وَ لا بِکُمْ إِنْ أَتَّبِعُ إِلَّا ما یُوحی إِلَیَ (3) وَ کَانَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام یَقُولُ أَرْبَعَةُ أَحْدَاثٍ تَکُونُ قَبْلَ قِیَامِ الْقَائِمِ تَدُلُّ عَلَی خُرُوجِهِ مِنْهَا أَحْدَاثٌ قَدْ مَضَی مِنْهَا ثَلَاثَةٌ وَ بَقِیَ وَاحِدٌ قُلْنَا جُعِلْنَا فِدَاکَ وَ مَا مَضَی مِنْهَا قَالَ رَجَبٌ خُلِعَ فِیهِ صَاحِبُ خُرَاسَانَ وَ رَجَبٌ وَثَبَ فِیهِ عَلَی ابْنِ زُبَیْدَةَ وَ رَجَبٌ یَخْرُجُ فِیهِ مُحَمَّدُ بْنُ إِبْرَاهِیمَ بِالْکُوفَةِ قُلْنَا لَهُ فَالرَّجَبُ الرَّابِعُ

ص: 182


1- 1. الأنعام: 65.
2- 2. سیجی ء انه الیوم الشدید الحرّ تحت الرقم 112.
3- 3. الأحقاف: 9.

مُتَّصِلٌ بِهِ قَالَ هَکَذَا قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ.

**[ترجمه]قرب الاسناد: امام رضا علیه السلام فرمود: «ابن ابی حمزه گمان می کرد که جعفر( بن بشیر از شاگردان حضرت) خیال می کند که پدرم قائم آل محمد صلی الله علیه و آله است، ولی جعفر از آنچه می باید پیش از ظهور قائم پدید آید، اطلاع نداشت. به خدا قسم، خداوند از زبان پیغمبرش این طور حکایت می کند:«ما أَدْرِی ما یُفْعَلُ بِی وَ لا بِکُمْ إِنْ أَتَّبِعُ إِلَّا ما یُوحی إِلَیَ» - . احقاف / 9 - »، {ونمی دانم با من و با شما چه معامله ای خواهد شد. جز آنچه را که به من وحی می شود، پیروی نمی کنم.}

جدم امام محمد باقر علیه السلام می فرمود: «چهار حادثه پیش از قائم خواهد بود که علامت ظهور اوست.» آنگاه امام رضا علیه السلام فرمود: «سه حادثه به وقوع پیوسته و یک حادثه دیگر باقی مانده است.» عرضکردیم: «فدایت شویم! حوادثی که گذشته کدام است؟» فرمود: «اول ماه رجب بود که صاحب خراسان در آن ماه خلع شد. دوم ماه رجبی بود که بر پسر زبیده شوریدند. سوم ماه رجبی است که محمد بن ابراهیم در آن ماه از کوفه قیام کرد.» عرضکردیم: «آیا رجب چهارم هم به این سه ماه می پیوندد؟» فرمود: «جدم امام باقر علیه السلام این طور فرموده است.» - . قرب الاسناد: 374 -

**[ترجمه]

بیان

أی أجمل أبو جعفر علیه السلام و لم یبین اتصاله و خلع صاحب خراسان کأنه إشارة إلی خلع الأمین المأمون عن الخلافة و أمره بمحو اسمه عن الدراهم و الخطب و الثانی إشارة إلی خلع محمد الأمین و الثالث إشارة إلی ظهور محمد بن إبراهیم بن إسماعیل بن إبراهیم بن الحسن بن الحسن علیه السلام المعروف بابن طباطبا بالکوفة لعشر خلون من جمادی الآخرة فی قریب من مائتین من الهجرة.

و یحتمل أن یکون المراد بقوله هکذا قال أبو جعفر علیه السلام تصدیق اتصال الرابع بالثالث فیکون الرابع إشارة إلی دخوله علیه السلام خراسان فإنه کان بعد خروج محمد بن إبراهیم بسنة تقریبا و لا یبعد أن یکون دخوله علیه السلام خراسان فی رجب.

**[ترجمه]مقصود از جمله اخیر این است که خود امام محمد باقر علیه السلام موضوع را مجمل گذاشته و بیان نفرموده که آیا ماه رجب چهارم به سوم وصل می شود یا نه. و «خلع صاحب خراسان» اشاره به این است که بعد از مرگ هارون که پسرش محمد امین در بغداد به خلافت رسید و ایرانیان هم مأمون برادرش را در خراسان به خلافت رساندند، امین، مامون را از خلافت خلع کرد و دستور داد نام او را از درهم و دینار محو کنند و در خطبه ذکر نکنند. شورش بر پسر زبیده در ماه رجب دوم، اشاره به شورشی است که لشکر مأمون بر محمد امین که از جانب مادر، پسر «زبیده» استکرده و او را از خلافت خلع کردند. و ماه رجب سوم اشاره است به محمد بن ابراهیم بن اسماعیل بن ابراهیم بن الحسن بن الحسن المجتبی علیه السلام معروف به «طباطبا» که در دهم ماه جمادی الثانیه نزدیک به سال 200هجری در کوفه قیام کرد و قیام او به ماه رجب کشید .

این احتمال هم می رود که جمله اخیری که امام رضا علیه السلام فرمود «جدم امام محمد باقر علیه السلام این طور فرمود»، تصدیق اتصال ماه رجب چهارم به سوم باشد و رجب چهارم، اشاره به ورود خود آن حضرت به خراسان باشد، زیرا ورود حضرت به خراسان، تقریبا یک سال بعد از قیام محمد بن ابراهیم طباطبا بوده است و دور هم نیست که اصولا ماه رجب وارد خراسان شده باشد.

**[ترجمه]

«8»

ب، [قرب الإسناد] بِالْإِسْنَادِ قَالَ: سَأَلْتُ الرِّضَا علیه السلام عَنْ قُرْبِ هَذَا الْأَمْرِ فَقَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام حَکَاهُ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ أَوَّلُ عَلَامَاتِ الْفَرَجِ سَنَةَ خَمْسٍ وَ تِسْعِینَ وَ مِائَةٍ وَ فِی سَنَةِ سِتٍّ وَ تِسْعِینَ وَ مِائَةٍ تَخْلَعُ الْعَرَبُ أَعِنَّتَهَا وَ فِی سَنَةِ سَبْعٍ وَ تِسْعِینَ وَ مِائَةٍ یَکُونُ الْفَنَاءُ وَ فِی سَنَةِ ثَمَانٍ وَ تِسْعِینَ وَ مِائَةٍ یَکُونُ الْجَلَاءُ فَقَالَ أَ مَا تَرَی بَنِی هَاشِمٍ قَدِ انْقَلَعُوا بِأَهْلِیهِمْ وَ أَوْلَادِهِمْ فَقُلْتُ لَهُمُ الْجَلَاءُ قَالَ وَ غَیْرُهُمْ وَ فِی سَنَةِ تِسْعٍ وَ تِسْعِینَ وَ مِائَةٍ یَکْشِفُ اللَّهُ الْبَلَاءَ إِنْ شَاءَ اللَّهُ وَ فِی سَنَةِ مِائَتَیْنِ یَفْعَلُ اللَّهُ ما یَشاءُ فَقُلْنَا لَهُ جُعِلْنَا فِدَاکَ أَخْبِرْنَا بِمَا یَکُونُ فِی سَنَةِ الْمِائَتَیْنِ قَالَ لَوْ أَخْبَرْتُ أَحَداً لَأَخْبَرْتُکُمْ وَ لَقَدْ خُبِّرْتُ بِمَکَانِکُمْ فَمَا کَانَ هَذَا مِنْ رَأْیٍ أَنْ یَظْهَرَ هَذَا مِنِّی إِلَیْکُمْ وَ لَکِنْ إِذَا أَرَادَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی إِظْهَارَ شَیْ ءٍ مِنَ الْحَقِّ لَمْ یَقْدِرِ الْعِبَادُ عَلَی سَتْرِهِ فَقُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ إِنَّکَ قُلْتَ لِی فِی عَامِنَا الْأَوَّلِ حَکَیْتَ عَنْ أَبِیکَ أَنَّ انْقِضَاءَ مُلْکِ آلِ فُلَانٍ عَلَی رَأْسِ فُلَانٍ وَ فُلَانٍ لَیْسَ لِبَنِی فُلَانٍ سُلْطَانٌ بَعْدَهُمَا قَالَ قَدْ قُلْتُ ذَاکَ لَکَ فَقُلْتُ أَصْلَحَکَ اللَّهُ إِذَا انْقَضَی مُلْکُهُمْ یَمْلِکُ أَحَدٌ مِنْ قُرَیْشٍ یَسْتَقِیمُ عَلَیْهِ الْأَمْرُ قَالَ لَا قُلْتُ یَکُونُ مَا ذَا قَالَ یَکُونُ الَّذِی تَقُولُ أَنْتَ

ص: 183

وَ أَصْحَابُکَ قُلْتُ تَعْنِی خُرُوجَ السُّفْیَانِیِّ فَقَالَ لَا فَقُلْتُ فَقِیَامَ الْقَائِمِ قَالَ یَفْعَلُ اللَّهُ ما یَشاءُ قُلْتُ فَأَنْتَ هُوَ قَالَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ وَ قَالَ إِنَّ قُدَّامَ هَذَا الْأَمْرِ عَلَامَاتٍ حَدَثٌ یَکُونُ بَیْنَ الْحَرَمَیْنِ قُلْتُ مَا الْحَدَثُ قَالَ عَضْبَةٌ تَکُونُ (1) وَ یَقْتُلُ فُلَانٌ مِنْ آلِ فُلَانٍ خَمْسَةَ عَشَرَ رَجُلًا.

**[ترجمه]قرب الاسناد: بزنطی گفت: از حضرت رضا علیه السلام پرسیدم: «آیا ظهور قائم آل محمد صلی الله علیه و آله نزدیک است؟» فرمود: «جدم حضرت صادق علیه السلام از پدرش امام محمد باقر علیه السلام نقل کرده است که فرمود: «نخستین علائم فرج آل محمد صلی الله علیه و آله سال 195 خواهد بود. در سال 196 عرب خود را از مشقت و ذلت خلع می کند و در سال 197، نابودی می باشد و در سال صد و 198 جلای وطن در کار است.آیا نمی بینی بنی هاشم با زن و بچه جلای وطن می کنند؟»

من عرض کردم: «فقط بنی هاشم جلای وطن می کنند؟» فرمود: «آنها و غیر آنها، و در سال 199 خداوند گرفتاری ها را برطرف می سازد و در سال 200 خدا هر چه خواهد می کند.»

راوی می گوید: عرض کردیم: «قربانت شویم! از آنچه در سال 200 روی می دهد به ما خبر دهید.» فرمود: «اگر بنا باشد به کسی خبر دهم، البته به شما خواهم گفت، چنان که از جای شما اطلاع داشتم، ولی مأمور به گفتن نیستم. این مطلب هم صلاح نیست از طرف من به شما اظهار شود، ولی هر وقت خدا بخواهد چیز حقی را آشکار سازد، بندگان خدا قادر نیستند آن را پنهان کنند.»

عرض کردم: «شما در سال اول از پدر بزرگوارتان نقل کردید که در اول فلان ماه و فلان سال، دولت اولاد فلان منقضی می گردد و بعد از آن اولاد فلان به سلطنت نمی رسند!» فرمود: «آری، این را من برای تو نقل کردم.»عرض کردم: «وقتی دولت آنها به پایان رسید،آیا کسی از قریش به سلطنت می رسد به طوری که کارش بالا گیرد؟» فرمود نه.عرض کردم: «پس چه می شود؟» فرمود: «همان می شود که تو و سایر شیعیان عقیده دارید.»عرض کردم: «مقصودتان آمدن سفیانی است.» فرمود نه.عرض کردم: «منظورتان قیام قائم است؟» فرمود: «خدا هر چه خواهد می کند!»عرض کردم: «پس شما قائم هستید؟» فرمود: «لا حول و لا قوة الا بالله.»

سپس فرمود: «پیش از آمدن قائم، آثار و حادثه ای در بین دو حرم پدید می آید.»عرض کردم: «آن حادثه چیست؟» فرمود: «جمعیتی هستند که فلانی از فرزندان فلان، پانزده نفر مرد را به قتل می رساند.» - . قرب الاسناد: 370 -

**[ترجمه]

بیان

قوله أول علامات الفرج إشارة إلی وقوع الخلاف بین الأمین و المأمون و خلع الأمین المأمون عن الخلافة لأن هذا کان ابتداء تزلزل أمر بنی العباس و فی سنة ست و تسعین و مائة اشتد النزاع و قام الحرب بینهما و فی السنة التی بعده کان فناء کثیر من جندهم و فیما بعده کان قتل الأمین و إجلاء أکثر بنی العباس.

و ذکر بنی هاشم کان للتوریة و التقیة و لذا قال علیه السلام و غیرهم و فی سنة تسع و تسعین کشف الله البلاء عن أهل البیت علیهم السلام لخذلان معاندیهم و کتب المأمون إلیه علیه السلام یستمد منه و یستحضره.

و قوله و فی سنة مائتین یَفْعَلُ اللَّهُ ما یَشاءُ إشارة إلی شدة تعظیم المأمون له و طلبه و فی السنة التی بعده أعنی سنة إحدی و مائتین دخل خراسان و فی شهر رمضان عقد مأمون له البیعة.

قوله علیه السلام و لقد خبرت بمکانکم أی بمجیئکم فی هذا الوقت و سؤالکم منی هذا السؤال و المعنی أنی عالم بما یکون من الحوادث لکن لیست المصلحة فی إظهارها لکم.

و قوله علیه السلام و یقتل فلان إشارة إلی بعض الحوادث التی وقعت علی بنی العباس فی أواخر دولتهم أو إلی انقراضهم فی زمن هلاکوخان.

**[ترجمه]علائم فرج آل محمد صلی الله علیه و آله در سال 195، اشاره به نزاع امین و مأمون بر سر خلافت است که سرانجام امین، مأمون را از خلافت خلع کرد، زیرا این واقعه آغاز تزلزل دولت بنی عباس بود. سپس در سال 196 کشمکش شدت یافت و میان دو برادر جنگ درگرفت و در سال بعد، بسیاری از لشکر آنها نابود گشت. در سال بعد از آن، محمد امین کشته شد و بسیاری از بنی عباس جلای وطن کردند.

حضرت در اینجا از روی توریه و تقیه، بنی هاشم را نیز نام برد و لذا فرمود «آنها و غیر آنها!» و در سال 199 خداوند گرفتاری های اهل بیت علیهم السلام را برطرف ساخت و دشمنان آنها را منکوب کرد، و مأمون نامه به حضور آن حضرت (امام رضا علیه السلام ) نوشت و از وی استمداد کرد و او را به طوس طلبید.

و اینکه فرمود: «در سال 200 خدا هر چه خواهد می کند»، اشاره به احترام فوق العاده ای است که مأمون از آن حضرت کرد و او را به خراسان دعوت کرد، و در سال بعد، یعنی سال201 حضرت وارد خراسان گشت و در ماه رمضان همان سال، مأمون از مردم برای حضرتش به ولایت عهد خود بیعت گرفت .

و اینکه فرمود: «از جای شما اطلاع داشتم»، یعنی می دانستم در این وقت می آیید و این سؤال را از من می کنید. و مقصود این است که من از پیشامدها اطلاع دارم، ولی مصلحت نیست به شما بگویم.

و اینکه فرمود: «فلانی از فرزندان فلان پانزده نفر را به قتل می رساند»، اشاره به حوادثی است که هنگام انقراض دولت بنی عباس و زمان هجوم هلاکوخان مغول برای آنها روی داد.

**[ترجمه]

«9»

فس، [تفسیر القمی] أَبِی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْفُضَیْلِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ:

ص: 184


1- 1. العضب: القطع و یقال: سیف عضب: أی قاطع و یقال« ما له عضبه اللّه» دعاء علیه بقطع یدیه و رجلیه، و عضب فلانا بلسانه: تناوله بلسانه و شتمه و بالعصا: ضربه و بالرمح طعنه. فالمراد من العضبة: الهلاک و الاستئصال.

قُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ بَلَغَنَا أَنَّ لِآلِ جَعْفَرٍ رَایَةً وَ لِآلِ الْعَبَّاسِ رَایَتَیْنِ فَهَلِ انْتَهَی إِلَیْکَ مِنْ عِلْمِ ذَلِکَ شَیْ ءٌ قَالَ أَمَّا آلُ جَعْفَرٍ فَلَیْسَ بِشَیْ ءٍ وَ لَا إِلَی شَیْ ءٍ وَ أَمَّا آلُ الْعَبَّاسِ فَإِنَّ لَهُمْ مُلْکاً مُبْطِئاً یُقَرِّبُونَ فِیهِ الْبَعِیدَ وَ یُبَاعِدُونَ فِیهِ الْقَرِیبَ وَ سُلْطَانُهُمْ عَسِیرٌ لَیْسَ فِیهِ یَسِیرٌ حَتَّی إِذَا أَمِنُوا مَکْرَ اللَّهِ وَ أَمِنُوا عِقَابَهُ صِیحَ فِیهِمْ صَیْحَةٌ لَا یَبْقَی لَهُمْ مُنَادٍ یَجْمَعُهُمْ وَ لَا یُسْمِعُهُمْ وَ هُوَ قَوْلُ اللَّهِ حَتَّی إِذا أَخَذَتِ الْأَرْضُ زُخْرُفَها وَ ازَّیَّنَتْ (1) الْآیَةَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ فَمَتَی یَکُونُ ذَلِکَ قَالَ أَمَا إِنَّهُ لَمْ یُوَقَّتْ لَنَا فِیهِ وَقْتٌ وَ لَکِنْ إِذَا حَدَّثْنَاکُمْ بِشَیْ ءٍ فَکَانَ کَمَا نَقُولُ فَقُولُوا صَدَقَ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ إِنْ کَانَ بِخِلَافِ ذَلِکَ فَقُولُوا صَدَقَ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ تُؤْجَرُوا مَرَّتَیْنِ وَ لَکِنْ إِذَا اشْتَدَّتِ الْحَاجَةُ وَ الْفَاقَةُ وَ أَنْکَرَ النَّاسُ بَعْضُهُمْ بَعْضاً فَعِنْدَ ذَلِکَ تَوَقَّعُوا هَذَا الْأَمْرَ صَبَاحاً وَ مَسَاءً قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ الْحَاجَةُ وَ الْفَاقَةُ قَدْ عَرَفْنَاهَا فَمَا إِنْکَارُ النَّاسِ بَعْضُهُمْ بَعْضاً قَالَ یَأْتِی الرَّجُلُ أَخَاهُ فِی حَاجَةٍ فَیَلْقَاهُ بِغَیْرِ الْوَجْهِ الَّذِی کَانَ یَلْقَاهُ فِیهِ وَ یُکَلِّمُهُ بِغَیْرِ الْکَلَامِ الَّذِی کَانَ یُکَلِّمُهُ (2).

**[ترجمه]تفسیر قمی: محمد بن فضیل از پدرش روایت می کند که به حضرت باقر علیه السلام عرض کردم: «فدایت شوم! به ما رسیده است که اولاد جعفر (بن ابی طالب) یک پرچم و اولاد عباس دو پرچم دارند. آیا در این خصوص اطلاعی به شما رسیده است؟» فرمود: «اما اولاد جعفر نخواهند ماند و به مقامی نمی رسند، ولی اولاد عباس سلطنت دور و درازی خواهند داشت. به نحوی که در آن مدت، افراد دور را به خود نزدیک و نزدیکان را از خود دور می کنند. تحمل حکومت آنها بر مردم دشوار است و خیر چندانی در آن نیست. موقعی که از انتقام الهی و کیفر او ایمن گردند، ناگهان دچار سرنوشتی شوند که یکنفر از بزرگان آنها نباشد که آنان را از پراکندگی جمع کند و به ناله های آنها گوش فرا دهد. این است معنی آیه شریفه: «حَتَّی إِذا أَخَذَتِ الْأَرْضُ زُخْرُفَها وَ ازَّیَّنَتْ» الخ - . یونس / 24 - ،{تا آنگاه که زمین پیرایه خود را برگرفت وآراسته گردید.}

عرض کردم: «فدایت شوم! این معنی کی واقع می شود؟» فرمود: «این موضوع در نزد ما وقت معینی ندارد. هر گاه ما چیزی را برای شما نقل کردیم، اگر آنچه گفته ایم درست درآمد، بگویید: «خدا و پیغمبرش راست گفتند.» و چنانچه به نظر شما درست در نیامد، باز هم بگویید: «خدا و پیغمبر راست گفتند» که دو پاداش به شما داده می شود. ولی هنگامی که فقر و احتیاج شدت یافت و مردم یکدیگر را انکار کردند، در آن موقع صبح و شام منتظر وقوع این امر باشید.»

عرض کردم: «فدایت شوم! فقر و احتیاج را می دانم چیست، ولی مردم یکدیگر را انکار می کنند چه معنا دارد؟» فرمود: «به این معنی است که شخص در حال تنگدستی و احتیاج، به برادر دینی اش سر می زند، ولی او با چهره ای غیر از آنچه اول نشان می داد، با او ملاقات می کند و با غیر آن سخنانی که قبلا به وی می گفت، صحبت می کند!» - . تفسیر قمی 1 : 311 -

**[ترجمه]

«10»

فس، [تفسیر القمی] فِی رِوَایَةِ أَبِی الْجَارُودِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام: فِی قَوْلِهِ قُلْ أَ رَأَیْتُمْ إِنْ أَتاکُمْ عَذابُهُ بَیاتاً یَعْنِی لَیْلًا أَوْ نَهاراً ما ذا یَسْتَعْجِلُ مِنْهُ الْمُجْرِمُونَ (3) فَهَذَا عَذَابٌ یَنْزِلُ فِی آخِرِ الزَّمَانِ عَلَی فَسَقَةِ أَهْلِ الْقِبْلَةِ وَ هُمْ یَجْحَدُونَ نُزُولَ الْعَذَابِ عَلَیْهِمْ.

**[ترجمه]تفسیر قمی: ابوالجارود گفت: امام محمد باقر علیه السلام در تفسیر آیه:«قُلْ أَرَأَیْتُمْ إِنْ أَتاکُمْ عَذابُهُ بَیاتاً أَوْ نَهاراً»، {بگو: «به من خبر دهید، اگر عذاب او شب یا روز به شما دررسد.} - . یونس / 50 - «ما ذا یَسْتَعْجِلُ مِنْهُ الْمُجْرِمُونَ؟»{بزهکاران چه چیزی ازآن به شتاب می خواهند؟}

گناهکاران برای چه شتاب می کنند؟ فرمود: «این عذابی است که در آخرالزمان بر فاسقان اهل قبله (یعنی مسلمانان) فرود می آید، در حالی که منکر این هستند که عذاب بر آنها فرود خواهد آمد.» - . تفسیر قمی 1 : 313 -

**[ترجمه]

«11»

فس، [تفسیر القمی] فِی رِوَایَةِ أَبِی الْجَارُودِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام: فِی قَوْلِهِ تَعَالَی وَ لَوْ تَری إِذْ فَزِعُوا فَلا فَوْتَ (4) قَالَ مِنَ الصَّوْتِ وَ ذَلِکَ الصَّوْتُ مِنَ السَّمَاءِ وَ قَوْلِهِ

ص: 185


1- 1. یونس: 24.
2- 2. و سیجی ء تحت الرقم 126 و 157 ما یکون کالشرح و التفصیل لألفاظ هذا الحدیث و معناه.
3- 3. یونس: 50.
4- 4. السبأ: 51.

وَ أُخِذُوا مِنْ مَکانٍ قَرِیبٍ قَالَ مِنْ تَحْتِ أَقْدَامِهِمْ خُسِفَ بِهِمْ.

**[ترجمه]تفسیر قمی: حضرت باقر علیه السلام در تفسیر آیه: «وَ لَوْ تَری إِذْ فَزِعُوا فَلا فَوْتَ وَ أُخِذُوا مِنْ مَکانٍ قَرِیبٍ»، {و ای کاش می دیدی هنگامی را که [کافران] وحشت زده اند [آنجا که راهِ] گریزی نمانده است و از جایی نزدیک گرفتار آمده اند.} - . سبأ / 51 - فرمود: «وحشت آنها از صدای آسمانی و گرفته شدن، بدین گونه است که زمین زیر پایشان، آنان را فرو می برد.» - . تفسیر قمی 2 : 180 -

**[ترجمه]

بیان

قال البیضاوی وَ لَوْ تَری إِذْ فَزِعُوا عند الموت أو البعث أو یوم بدر و جواب لو محذوف لرأیت أمرا فظیعا فَلا فَوْتَ فلا یفوتون الله بهرب و لا تحصن وَ أُخِذُوا مِنْ مَکانٍ قَرِیبٍ من ظهر الأرض إلی بطنها أو من الموقف إلی النار أو من صحراء بدر إلی القلیب وَ أَنَّی لَهُمُ التَّناوُشُ و من أین لهم أن یتناولوا الإیمان تناولا سهلا.

أقول قال صاحب الکشاف روی عن ابن عباس أنها نزلت فی خسف البیداء

وَ قَالَ الشَّیْخُ أَمِینُ الدِّینِ الطَّبْرِسِیُّ رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ أَبُو حَمْزَةَ الثُّمَالِیُّ سَمِعْتُ عَلِیَّ بْنَ الْحُسَیْنِ وَ الْحَسَنَ بْنَ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ علیهم السلام یَقُولَانِ: هُوَ جَیْشُ الْبَیْدَاءِ یُؤْخَذُونَ مِنْ تَحْتِ أَقْدَامِهِمْ.

قَالَ وَ حَدَّثَنِی عَمْرُو بْنُ مُرَّةَ وَ حُمْرَانُ بْنُ أَعْیَنَ أَنَّهُمَا سَمِعَا مُهَاجِراً الْمَکِّیَّ یَقُولُ سَمِعْتُ أُمَّ سَلَمَةَ تَقُولُ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: یَعُوذُ عَائِذٌ بِالْبَیْتِ فَیُبْعَثُ إِلَیْهِ جَیْشٌ حَتَّی إِذَا کَانُوا بِالْبَیْدَاءِ بَیْدَاءِ الْمَدِینَةِ خُسِفَ بِهِمْ.

وَ رُوِیَ عَنْ حُذَیْفَةَ بْنِ الْیَمَانِ: أَنَّ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله ذَکَرَ فِتْنَةً تَکُونُ بَیْنَ أَهْلِ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ قَالَ فَبَیْنَا هُمْ کَذَلِکَ یَخْرُجُ عَلَیْهِمُ السُّفْیَانِیُّ مِنَ الْوَادِی الْیَابِسِ فِی فَوْرِ ذَلِکَ حَتَّی یَنْزِلَ دِمَشْقَ فَیَبْعَثُ جَیْشَیْنِ جَیْشاً إِلَی الْمَشْرِقِ وَ آخَرَ إِلَی الْمَدِینَةِ حَتَّی یَنْزِلُوا بِأَرْضِ بَابِلَ مِنَ الْمَدِینَةِ الْمَلْعُونَةِ یَعْنِی بَغْدَادَ فَیَقْتُلُونَ أَکْثَرَ مِنْ ثَلَاثَةِ آلَافٍ وَ یَفْضَحُونَ أَکْثَرَ مِنْ مِائَةِ امْرَأَةٍ وَ یَقْتُلُونَ بِهَا ثَلَاثَمِائَةِ کَبْشٍ مِنْ بَنِی الْعَبَّاسِ ثُمَّ یَنْحَدِرُونَ إِلَی الْکُوفَةِ فَیُخَرِّبُونَ مَا حَوْلَهَا ثُمَّ یَخْرُجُونَ مُتَوَجِّهِینَ إِلَی الشَّامِ فَتَخْرُجُ رَایَةُ هُدًی مِنَ الْکُوفَةِ فَتَلْحَقُ ذَلِکَ الْجَیْشَ فَیَقْتُلُونَهُمْ لَا یُفْلِتُ مِنْهُمْ مُخْبِرٌ وَ یَسْتَنْقِذُونَ مَا فِی أَیْدِیهِمْ مِنَ السَّبْیِ وَ الْغَنَائِمِ وَ یَحُلُّ الْجَیْشُ الثَّانِی بِالْمَدِینَةِ فَیَنْتَهِبُونَهَا ثَلَاثَةَ أَیَّامٍ بِلَیَالِیهَا ثُمَّ یَخْرُجُونَ مُتَوَجِّهِینَ إِلَی مَکَّةَ حَتَّی إِذَا کَانُوا بِالْبَیْدَاءِ بَعَثَ اللَّهُ جَبْرَئِیلَ

ص: 186

فَیَقُولُ یَا جَبْرَئِیلُ اذْهَبْ فَأَبِدْهُمْ فَیَضْرِبُهَا بِرِجْلِهِ ضَرْبَةً یَخْسِفُ اللَّهُ بِهِمْ عِنْدَهَا وَ لَا یُفْلِتُ مِنْهَا إِلَّا رَجُلَانِ مِنْ جُهَیْنَةَ فَلِذَلِکَ جَاءَ الْقَوْلُ وَ عِنْدَ جُهَیْنَةَ الْخَبَرُ الْیَقِینُ-(1) فَذَلِکَ قَوْلُهُ وَ لَوْ تَری إِذْ فَزِعُوا إِلَی آخِرِهَا أَوْرَدَهُ الثَّعْلَبِیُّ فِی تَفْسِیرِهِ.

و روی أصحابنا فی أحادیث المهدی علیه السلام عن أبی عبد الله و أبی جعفر علیهما السلام: مثله.

و قالوا أی و یقولون فی ذلک الوقت و هو یوم القیامة أو عند رؤیة البأس أو عند الخسف فی حدیث السفیانی آمنا به و أنی لهم التناوش أی و من أین لهم الانتفاع بهذا الإیمان الذی ألجئوا إلیه بیّن سبحانه أنهم لا ینالون به نفعا کما لا ینال أحد التناوش من مکان بعید(2).

**[ترجمه]بیضاوی در تفسیر خود می گوید: این ترس هنگام مردن یاموقع برانگیخته شدن از گور است، یا مقصود روز جنگ بدر می باشد. جواب «لو» هم حذف شده، یعنی در آن وقت کار رسوایی خواهی دید. «فلافوت» یعنی خداوند به آنها مهلت نمی دهد که بگریزند یا به جایی پناه برند وَ «أُخِذُوا مِنْ مَکانٍ قَرِیبٍ» یعنی از زمین، به زیر زمین می روند، یا اینکه از صحرای قیامت به دوزخ می افتند، و یا اینکه از بیابان بدر، به چاهی (که مشرکان را در آن ریختند) ریخته می شوند.

(و بقیه آیه که می گوید): «وَ قالُوا آمَنَّا بِهِ وَ أَنَّی لَهُمُ التَّناوُشُ»، {و می گویند: «به او ایمان آوردیم.» و چگونه از جایی [چنین] دور، دست یافتن [به ایمان] برای آنان میسّر است} - . سبأ / 52 - به این معنی است که از کجا آنها می توانند به آسانی ایمان آورند. (پایان کلام بیضاوی)

زمخشری در «کشاف» در تفسیر این آیه از ابن عباس روایت کرده است که «خسف بیدا» یعنی در خصوص فرو رفتن بیابان نازل شده است. امین الدین طبرسی روایت کرده است که ابو حمزه ثمالی گفت: از امام زین العابدین علیه السلام و حسن مثنی پسر امام حسن مجتبی علیه السلام شنیدم که گفتند: «آنها لشکری در سرزمین «بیداء» هستند که زمین زیر پای آنها فرو می رود و آنها را در کام خود فرو می برد.»

و نیز ابو حمزه، از عمرو بن مره و حمران بن اعین روایت کرده که آن دو نفر از مهاجر مکی شنیدند که می گفت: از ام سلمه (همسر پیغمبر) شنیدم می گفت: پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمود: «شخصی از بیم جان خود به خانه خدا پناه می برد. لشکری برای گرفتن او فرستاده می شود. موقعی که لشکر به «بیداء» واقع در بیابان مکه و مدینه می رسند، در زمین فرو می روند.» و نیز طبرسی می گوید: از حذیفة بن الیمان روایت شده که گفت: پیغمبر صلی الله علیه و آله از آشوبی که میان مردم شرق و غرب پدید می آید سخن به میان آورد و فرمود: «در اثنایی که آنها سرگرم کشمکش هستند، سفیانی از یابس بر آنها حمله می برد تا آنکه وارد دمشق می شود. آنگاه دو لشکر فراهم می کند و یکی را به شرق می فرستد و دیگری را به مدینه. چون لشکر اخیر به زمین «بابل» که جزو سرزمین لعنت شده،یعنی بغداد است می رسند، بیش از سه هزار نفر را به قتل می رسانند و افزون از صد زن را مورد تجاوز قرار می دهند و سیصد جوان رشید از بنی عباس را می کشند. سپس مانند سیل به کوفه می ریزند و حوالی آن را ویران می سازند.آنگاه از آنجا بیرون آمده و روی به شام می آورند.

در آن وقت لشکری با پرچم هدایت بیرون می آید و لشکر سفیانی را دنبال می کنند تا به آنها می رسند و تمام آنها را به قتل می رسانند، به طوری که یک نفر از آنها را باقی نمی گذارند که خبری از آنها ببرد! آنگاه اسیران و آنچه را که به غارت برده اند، از آنها می گیرند.

سپس لشکر دوم به مدینه آمده و سه شبانه روز دست به تاراج می زنند. آنگاه روی به مکه می آورند. وقتی به «بیداء» رسیدند، خداوند جبرئیل را می فرستد و می فرماید: «برو و آنها را نابود گردان!» جبرئیل هم با پای خود ضربتی به زمین می زند و با آن ضربت، خداوند آنها را در زمین فرو می برد و جز دو نفر از قبیله «جهینه»، کسی از آنها باقی نمی ماندو این است آن وحشتی که خدا می فرماید:«وَ لَوْ تَری إِذْ فَزِعُوا ...» این مطلب را ثعلبی هم در تفسیر خود آورده است.

و هم ناقلان آثار شیعه در روایات مربوط به مهدی علیه السلام از امام جعفر صادق و امام محمد باقر علیهما السلام مانند این را نقل کرده و گفته اند: «دشمنان خدا در آن موقع از روز قیامت یا هنگام ترس و وحشت، یا موقع فرو رفتن در «بیداء» می گویند: ما ایمان آوردیم و از کجا می توانند از این ایمان برخوردار گردند؟«قالُوا آمَنَّا بِهِ وَ أَنَّی لَهُمُ التَّناوُشُ»، یعنی ایمانی که از روی ناچاری است چه سودی به حال آنها دارد؟ خدا در این آیه بیان فرموده که آنها به این ایمان نائل نمی شوند، چنان که هیچ کس نمی تواند چیزی را از دست کسی که از وی دور است بگیرد.» - . مجمع البیان 8: 228 -

**[ترجمه]

«12»

فس، [تفسیر القمی] الْحُسَیْنُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنِ الْمُعَلَّی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ جُمْهُورٍ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ أَبِی حَمْزَةَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام عَنْ قَوْلِهِ وَ أَنَّی لَهُمُ التَّناوُشُ مِنْ مَکانٍ بَعِیدٍ قَالَ إِنَّهُمْ طَلَبُوا الْمَهْدِیَّ علیه السلام مِنْ حَیْثُ لَا یُنَالُ وَ قَدْ کَانَ لَهُمْ مَبْذُولًا مِنْ حَیْثُ یُنَالُ.

**[ترجمه]تفسیر قمی: ابو حمزه گفت: از امام محمد باقر علیه السلام درباره معنی«وَ أَنَّی لَهُمُ التَّناوُشُ مِنْ مَکانٍ بَعِیدٍ»، {ومی گویند: «به او ایمان آوردیم.» وچگونه ازجایی [چنین] دور،دست یافتن [به ایمان] برای آنان میسّر است؟}پرسیدم. فرمود: «یعنی آنها مهدی علیه السلام را موقعی می طلبند که او را نخواهند دید. مهدی در دسترس آنها بود، اگر به سوی وی می رفتند، او را می دیدند.» - . تفسیر قمی 2 : 180 -

**[ترجمه]

بیان

قوله من حیث لا ینال أی بعد سقوط التکلیف و ظهور آثار القیامة أو بعد الموت أو عند الخسف و الأخیر أظهر من جهة الخبر.

**[ترجمه]«او را نخواهند دید» یعنی بعد از سقوط تکلیف و آشکار شدن آثار قیامت، یا بعد از مردن، و یا به هنگام فرو رفتن در زمین «بیداء». معنی اخیر از لحاظ روایت مناسب تر است.

**[ترجمه]

«13»

کنز، [کنز جامع الفوائد و تأویل الآیات الظاهرة] مُحَمَّدُ بْنُ الْعَبَّاسِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ الصَّبَّاحِ الْمَدَائِنِیِّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ شُعَیْبٍ عَنْ مُوسَی بْنِ عُمَرَ بْنِ یَزِیدَ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ مَنْصُورِ بْنِ یُونُسَ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ جَابِرٍ عَنْ أَبِی خَالِدٍ الْکَابُلِیِّ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ

ص: 187


1- 1. قال الفیروزآبادی:« و عند جفینة الخبر الیقین» هو اسم خمار. و لا تقل جهینة أوقد یقال: لان حصین بن عمرو بن معاویة بن عمرو بن کلاب خرج و معه رجل من بنی جهینة یقال له: الأخنس. فنزلا منزلا فقام الجهنیّ الی الکلابی فقتله، و أخذ ماله و کانت صخرة بنت عمرو بن معاویة تبکیه فی المواسم فقال الأخنس فی اشعار له: تسائل عن حصین کلّ رکب و عند جهینة الخبر الیقین أقول تری تفصیل ذلک فی الامثال للمیدانی ج 2 ص 3. فراجع.
2- 2. راجع مجمع البیان ج 8 ص 397 و 398.

عَلَیْهِ السَّلَامُ قَالَ: یَخْرُجُ الْقَائِمُ فَیَسِیرُ حَتَّی یَمُرَّ بِمُرٍّ فَیَبْلُغُهُ أَنَّ عَامِلَهُ قَدْ قُتِلَ فَیَرْجِعُ إِلَیْهِمْ فَیَقْتُلُ الْمُقَاتِلَةَ وَ لَا یَزِیدُ عَلَی ذَلِکَ شَیْئاً ثُمَّ یَنْطَلِقُ فَیَدْعُو النَّاسَ حَتَّی یَنْتَهِیَ إِلَی الْبَیْدَاءِ فَیَخْرُجُ جَیْشَانِ لِلسُّفْیَانِیِّ فَیَأْمُرُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ الْأَرْضَ أَنْ تَأْخُذَ بِأَقْدَامِهِمْ وَ هُوَ قَوْلُهُ عَزَّ وَ جَلَ وَ لَوْ تَری إِذْ فَزِعُوا فَلا فَوْتَ وَ أُخِذُوا مِنْ مَکانٍ قَرِیبٍ وَ قالُوا آمَنَّا بِهِ یَعْنِی بِقِیَامِ الْقَائِمِ-(1) وَ قَدْ کَفَرُوا بِهِ مِنْ قَبْلُ یَعْنِی بِقِیَامِ آلِ مُحَمَّدٍ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِمْ وَ یَقْذِفُونَ بِالْغَیْبِ مِنْ مَکانٍ بَعِیدٍ إِلَی قَوْلِهِ فِی شَکٍّ مُرِیبٍ.

**[ترجمه]کنز الفوائد: ابو خالد کابلی از امام محمد باقر علیه السلام روایت کرده است که فرمود: «وقتی قائم ظهور می کند، همه جا را سیر می کند تا به «مر» می رسد. در آنجا به وی می گویند حاکمی که (در مکه) معین کرده بودی، کشته شد. قائم از آنجا به مکه برمی گردد و با آنها دعوا می کند و بیش از این کاری نمی کند. سپس به راه می افتد و مردم را دعوت به دین خدا می کند، تا آنکه به «بیداء» می رسد. در آنجا لشکر سفیانی قصد او می کنند، ولی خداوند به زمین فرمان می دهد که از زیر پای آنها فرو رود و آنها راببلعد. این است معنی این آیه شریفه:«وَ لَوْ تَری إِذْ فَزِعُوا فَلا فَوْتَ وَ أُخِذُوا مِنْ مَکانٍ قَرِیبٍ وَ قالُوا آمَنَّا بِهِ»، {و ای کاش می دیدی هنگامی را که [کافران] وحشت زده اند [آنجا که راهِ] گریزی نمانده است و از جایی نزدیک گرفتار آمده اند. و می گویند: «به او ایمان آوردیم.» و چگونه از جایی [چنین] دور، دست یافتن [به ایمان] برای آنان میسّر است؟} - . سبأ / 51 - ،فرمود: «مراد ایمان به قائم علیه السلام است. وحال آن که پیش از این منکر او شدند، می گویند: ایمان آوردیم به قیام قائم،«وَ قَدْ کَفَرُوا بِهِ» یعنی قبلا منکر قیام آل محمد صلی الله علیه و آله بودند و«وَ یَقْذِفُونَ بِالْغَیْبِ مِنْ مَکانٍ بَعِیدٍ»، {وحال آنکه پیش از این منکر او شدند، و ازجایی دور، به نادیده [تیرتهمت] می افکندند} تا «فِی شَکٍّ مُرِیبٍ» مربوط به این موضوع است.» - . تأویل الآیات الظاهره: 467 -

**[ترجمه]

«14»

فس، [تفسیر القمی]: سَأَلَ سائِلٌ بِعَذابٍ واقِعٍ (2) قَالَ سُئِلَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام عَنْ مَعْنَی هَذَا فَقَالَ نَارٌ تَخْرُجُ مِنَ الْمَغْرِبِ وَ مَلَکٌ یَسُوقُهَا مِنْ خَلْفِهَا حَتَّی یَأْتِیَ مِنْ جِهَةِ دَارِ بَنِی سَعْدِ بْنِ هَمَّامٍ عِنْدَ مَسْجِدِهِمْ فَلَا تَدَعُ دَاراً لِبَنِی أُمَیَّةَ إِلَّا أَحْرَقَتْهَا وَ أَهْلَهَا وَ لَا تَدَعُ دَاراً فِیهَا وَتْرٌ لِآلِ مُحَمَّدٍ إِلَّا أَحْرَقَتْهَا وَ ذَلِکَ الْمَهْدِیُّ علیه السلام.

**[ترجمه]تفسیر قمی: از امام محمد باقر علیه السلام معنی آیه«سَأَلَ سائِلٌ بِعَذابٍ واقِعٍ»، {پرسنده ای از عذاب واقع شونده ای پرسید} - . معارج / 1 - را پرسیدند که آن عذاب چیست؟ فرمود: «مقصود آتشی است که از مغرب بیرون می آید و فرشته ای از عقب آن را می راند تا به محله بنی سعد بن همام می رسد و پهلوی مسجد آنها می ایستد و تمام خانه های بنی امیه با ساکنین آن را می سوزاند، و هیچ خانه ای را که دشمنی از آل محمد صلی الله علیه و آله در آن باشد، سالم نمی گذارد و همه را می سوزاند و آن مهدی علیه السلام است.» - . تفسیر قمی 2 : 374 -

**[ترجمه]

بیان

أی (3)

من علاماته أو عند ظهوره علیه السلام.

**[ترجمه]«و آن مهدی است» یعنی آن واقعه از علامات مهدی است یا در وقت ظهور مهدی خواهد بود.

**[ترجمه]

«15»

ک، [إکمال الدین] ابْنُ الْوَلِیدِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنِ ابْنِ مَعْرُوفٍ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ ظَرِیفِ بْنِ نَاصِحٍ عَنْ أَبِی الْحُصَیْنِ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ: سُئِلَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ عَنِ السَّاعَةِ فَقَالَ عِنْدَ إِیمَانٍ بِالنُّجُومِ وَ تَکْذِیبٍ بِالْقَدَرِ.

**[ترجمه]کمال الدین: ابوالحصین گفت: از حضرت صادق علیه السلام شنیدم که می فرمود: «از پیغمبر صلی الله علیه و آله پرسیدند: «قیامت کی خواهد بود؟» فرمود: «هنگامی که مردم معتقد به نجوم شوند و تقدیر الهی را تکذیب کنند.» - . در کمال الدین یافت نشد، ولی در صفحه 62 خصال وجود دارد. -

**[ترجمه]

«16»

ما، [الأمالی] للشیخ الطوسی الْمُفِیدُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی الْعَلَوِیِّ عَنْ حَیْدَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ السَّمَرْقَنْدِیِّ عَنْ أَبِی عَمْرٍو الْکَشِّیِّ عَنْ حَمْدَوَیْهِ بْنِ بِشْرٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ خَالِدٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی الْحَسَنِ الرِّضَا علیه السلام إِنَّ عَبْدَ اللَّهِ بْنَ بُکَیْرٍ یَرْوِی حَدِیثاً وَ یَتَأَوَّلُهُ وَ أَنَا أُحِبُّ أَنْ أَعْرِضَهُ عَلَیْکَ فَقَالَ مَا ذَاکَ الْحَدِیثُ قُلْتُ قَالَ ابْنُ بُکَیْرٍ حَدَّثَنِی عُبَیْدُ بْنُ زُرَارَةَ قَالَ کُنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَیَّامَ خَرَجَ مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ

ص: 188


1- 1. بعده: و انی لهم التناوش من مکان بعید الآیة فی سبأ: 51 و 52.
2- 2. المعارج: 1.
3- 3. یفسر رحمه اللّه معنی قوله علیه السلام« و ذلک المهدی».

بْنِ الْحَسَنِ (1)

إِذْ دَخَلَ عَلَیْهِ رَجُلٌ مِنْ أَصْحَابِنَا فَقَالَ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ إِنَّ مُحَمَّدَ بْنَ عَبْدِ اللَّهِ قَدْ خَرَجَ وَ أَجَابَهُ النَّاسُ فَمَا تَقُولُ فِی الْخُرُوجِ مَعَهُ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام اسْکُنْ مَا سَکَنَتِ السَّمَاءُ وَ الْأَرْضُ فَقَالَ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ بُکَیْرٍ فَإِذَا کَانَ الْأَمْرُ هَکَذَا فَلَمْ یَکُنْ خُرُوجٌ مَا سَکَنَتِ السَّمَاءُ وَ الْأَرْضُ فَمَا مِنْ قَائِمٍ وَ مَا مِنْ خُرُوجٍ فَقَالَ أَبُو الْحَسَنِ صَدَقَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ لَیْسَ الْأَمْرُ عَلَی مَا تَأَوَّلَهُ ابْنُ بُکَیْرٍ إِنَّمَا قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام اسْکُنْ مَا سَکَنَتِ السَّمَاءُ مِنَ النِّدَاءِ وَ الْأَرْضُ مِنَ الْخَسْفِ بِالْجَیْشِ.

**[ترجمه]امالی طوسی: حسین بن خالد گفت: به حضرت امام رضا علیه السلام عرض کردم: «عبداللَّه بن بکیر حدیثی را روایت و آن را تأویل می کردکه من می خواهم آن را به شما عرضه دارم.» فرمود: «حدیث چیست؟»عرض کردم: «عبداللَّه بن بکیر می گفت: «عبید بن زراره برای من نقل کرد در ایامی که محمد بن عبداللَّه (محض) پسر امام حسن مجتبی علیه السلام (معروف به محمد نفس زکیه) علیه بنی عباس قیام کرده بود، روزی خدمت حضرت صادق علیه السلام بودم که یکی از شیعیان به خدمت حضرت رسید و عرضکرد: «قربانت شوم! محمد بن عبداللَّه قیام کرده و مردم هم دعوت او را برای قیام پذیرفته اند. درباره همکاری با وی چه می فرمایید؟» فرمود: «تا وقتی که آسمان و زمین آرام است، تو نیز آرام باش!» عبداللَّه بن بکیر می گفت: «در این صورت مادام که آسمان و زمین آرام است، قیامی به وقوع نمی پیوندد و بنابراین نه قیامی است و نه قائمی!» حضرت رضا علیه السلام فرمود: «جدم حضرت صادق علیه السلام راست فرمود و این طور که عبداللَّه بن بکیر تأویل کرده، نیست. منظور جدم این است که تا وقتی آسمان از شنیدن صدا و زمین از فرو رفتن با لشکر (سفیانی) آرام است، تو نیز آرام گیر.» - . امالی طوسی: 412 -

**[ترجمه]

«17»

مع، [معانی الأخبار] أَبِی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِدْرِیسَ عَنْ سَهْلٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الرَّیَّانِ عَنِ الدِّهْقَانِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الرِّضَا علیه السلام قَالَ: قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ حَدِیثٌ کَانَ یَرْوِیهِ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ بُکَیْرٍ عَنْ عُبَیْدِ بْنِ زُرَارَةَ قَالَ فَقَالَ لِی وَ مَا هُوَ قَالَ قُلْتُ لَهُ رُوِیَ عَنْ عُبَیْدِ بْنِ زُرَارَةَ أَنَّهُ لَقِیَ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فِی السَّنَةِ الَّتِی خَرَجَ فِیهَا إِبْرَاهِیمُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَسَنِ-(2) فَقَالَ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ إِنَّ هَذَا قَدْ آلَفَ الْکَلَامَ وَ سَارَعَ النَّاسُ إِلَیْهِ فَمَا الَّذِی تَأْمُرُ بِهِ فَقَالَ اتَّقُوا اللَّهَ وَ اسْکُنُوا مَا سَکَنَتِ السَّمَاءُ وَ الْأَرْضُ قَالَ وَ کَانَ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ بُکَیْرٍ یَقُولُ وَ اللَّهِ لَئِنْ کَانَ عُبَیْدُ بْنُ زُرَارَةَ صَادِقاً فَمَا مِنْ خُرُوجٍ وَ مَا مِنْ قَائِمٍ قَالَ فَقَالَ لِی أَبُو الْحَسَنِ علیه السلام الْحَدِیثُ عَلَی مَا رَوَاهُ عُبَیْدٌ وَ لَیْسَ عَلَی مَا

ص: 189


1- 1. هو محمّد بن عبد اللّه المحض بن الحسن المثنی بن الحسن بن علیّ بن أبی طالب قد لقبوه بالمهدی رجاء أن یکون هو المهدی الموعود لما روی علی رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله« المهدی رجل من أهل بیتی یواطئ اسمه اسمی و اسم أبیه اسم أبی» کما توهم ذلک فی المهدی العباسیّ و قد مر تحقیق ذلک فی ج 51 ص 86 فراجع. و محمّد هذا خرج فی أیام المنصور، و بعد ما قتل لقبوه بالنفس الزکیة.
2- 2. هو أخو محمّد الملقب بالنفس الزکیة خرج بعد أخیه و قتل بباخمری. و تری الحدیث فی المصدر ص 266. و الذی بعده ص 346.

تَأَوَّلَهُ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ بُکَیْرٍ إِنَّمَا عَنَی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ بِقَوْلِهِ مَا سَکَنَتِ السَّمَاءُ مِنَ النِّدَاءِ بِاسْمِ صَاحِبِکَ وَ مَا سَکَنَتِ الْأَرْضُ مِنَ الْخَسْفِ بِالْجَیْشِ.

**[ترجمه]معانی الاخبار: حسین بن خالد گفت: به امام رضا علیه السلام عرض کردم: «فدایت شوم!عبداللَّه بن بکیر حدیثی را از عبید بن زراره روایت می کرد.» حضرت فرمود: «چه حدیثی؟»عرض کردم: «از عبید بن زراره نقل می کرد که او در سالی که ابراهیم بن عبداللَّه محض قیام کرد، حضرت صادق علیه السلام را ملاقات کردم و پرسیدم که ابراهیم از مردم برای قیام خود بیعت گرفته و مردم هم دسته دسته به وی می گروند (و آماده قیام هستند)، شما چه دستوری می دهید؟» فرمود: «از خدا بترسید و آرام گیرید، مادام که آسمان و زمین آرام است!» عبداللَّه بن بکیر می گفت: «به خدا قسم اگر عبداللَّه بن زراره این روایت را درست نقل کرده باشد، نه قیامی است و نه قائمی!» امام رضا علیه السلام فرمود: «عبید بن زراره حدیث را درست نقل کرده، ولی عبداللَّه بن بکیر بد فهمیده است. مقصود حضرت صادق علیه السلام این است که مادام که آسمان از صدا زدن صاحب شما (امام زمان علیه السلام ) و زمین از فرو بردن لشکر (سفیانی)، آرام است، شما نیز آرام بگیرید (که از قیام خود سودی نمی برید).» - . معانی الاخبار: 266 -

**[ترجمه]

«18»

مع، [معانی الأخبار] ما، [الأمالی] للشیخ الطوسی ابْنُ الْوَلِیدِ عَنْ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارِ وَ أَحْمَدَ بْنِ إِدْرِیسَ مَعاً عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنِ السَّیَّارِیِّ عَنِ الْحَکَمِ بْنِ سَالِمٍ عَمَّنْ حَدَّثَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَلَیْهِ السَّلَامُ قَالَ: إِنَّا وَ آلَ أَبِی سُفْیَانَ أَهْلُ بَیْتَیْنِ تَعَادَیْنَا فِی اللَّهِ قُلْنَا صَدَقَ اللَّهُ وَ قَالُوا کَذَبَ اللَّهُ قَاتَلَ أَبُو سُفْیَانَ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ قَاتَلَ مُعَاوِیَةُ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام وَ قَاتَلَ یَزِیدُ بْنُ مُعَاوِیَةَ الْحُسَیْنَ بْنَ عَلِیٍّ علیهما السلام وَ السُّفْیَانِیُّ یُقَاتِلُ الْقَائِمَ علیه السلام.

**[ترجمه]معانی الاخبار و امالی صدوق: حضرت صادق علیه السلام فرمود: «ما و اولاد ابوسفیان دو خانواده هستیم که درباره خدا با هم کشمکش داریم. ما می گوییم خدا راست گفته، ولی آنها می گویند که خدا دروغ گفته است. ابوسفیان با پیغمبر صلی الله علیه و آله و معاویه با علی بن ابی طالب علیه السلام و یزید با حسین بن علی علیهما السلام به نزاع و جنگ برخاستند و سفیانی هم با قائم ما می جنگد.» - . معانی الاخبار: 346 -

**[ترجمه]

«19»

یر، [بصائر الدرجات] مُعَاوِیَةُ بْنُ حُکَیْمٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ شُعَیْبِ بْنِ غَزْوَانَ عَنْ رَجُلٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: دَخَلَ عَلَیْهِ رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ بَلْخٍ فَقَالَ لَهُ یَا خُرَاسَانِیُّ تَعْرِفُ وَادِیَ کَذَا وَ کَذَا قَالَ نَعَمْ قَالَ لَهُ تَعْرِفُ صَدْعاً فِی الْوَادِی مِنْ صِفَتِهِ کَذَا وَ کَذَا قَالَ نَعَمْ قَالَ مِنْ ذَلِکَ یَخْرُجُ الدَّجَّالُ قَالَ ثُمَّ دَخَلَ عَلَیْهِ رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ الْیَمَنِ فَقَالَ لَهُ یَا یَمَانِیُّ أَ تَعْرِفُ شِعْبَ کَذَا وَ کَذَا قَالَ نَعَمْ قَالَ لَهُ تَعْرِفُ شَجَرَةً فِی الشِّعْبِ مِنْ صِفَتِهَا کَذَا وَ کَذَا قَالَ لَهُ نَعَمْ قَالَ لَهُ تَعْرِفُ صَخْرَةً تَحْتَ الشَّجَرَةِ قَالَ لَهُ نَعَمْ قَالَ فَتِلْکَ الصَّخْرَةُ الَّتِی حَفِظَتْ أَلْوَاحَ مُوسَی عَلَی مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله.

**[ترجمه]بصائر الدرجات: شعیب بن غزوان می گوید:مردی از اهل بلخ به خدمت حضرت امام محمد باقر علیه السلام رسید. حضرت به وی فرمود: «ای مرد خراسانی! فلان بیابان را می شناسی؟» گفت آری. فرمود: «آیا شکافی به این اوصاف را در آن بیابان سراغ داری؟» گفت آری. فرمود: «دجال از آنجا بیرون می آید.»

راوی گفت: آنگاه مردی از اهل یمن به خدمت حضرت رسید. حضرت فرمود: «ای مرد یمنی! آیا دره ای با این علائم را در یمن سراغ داری؟» گفت آری. فرمود: «آیا درختی به این اوصاف را در آن دره سراغ داری؟» گفت آری. فرمود: «آن صخره را که در زیر درخت است می شناسی؟» گفت آری. فرمود: «این همان صخره بود که الواح موسی را حفظ کرد تا به محمد صلی الله علیه و آله رسید.» - . بصائر الدرجات: 144 -

**[ترجمه]

«20»

ثو، [ثواب الأعمال] أَبِی عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: سَیَأْتِی عَلَی أُمَّتِی زَمَانٌ تَخْبُثُ فِیهِ سَرَائِرُهُمْ وَ تَحْسُنُ فِیهِ عَلَانِیَتُهُمْ طَمَعاً فِی الدُّنْیَا لَا یُرِیدُونَ بِهِ مَا عِنْدَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ یَکُونُ أَمْرُهُمْ رِیَاءً لَا یُخَالِطُهُ خَوْفٌ یَعُمُّهُمُ اللَّهُ مِنْهُ بِعِقَابٍ فَیَدْعُونَهُ دُعَاءَ الْغَرِیقِ فَلَا یُسْتَجَابُ لَهُمْ.

**[ترجمه]ثواب الاعمال: سکونی از حضرت صادق روایت می کند که پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمود: «زمانی برای امت من پیش می آید که باطنشان پلید و ظاهرشان به واسطه طمع به دنیا نیکو خواهد بود. آنها در آن زمان آنچه را نزد خداست نمی خواهند و کارشان از روی ریا است و ترسی از خداوند ندارند. در آن هنگام خداوند آنها را به عذابی مبتلا سازد که هر چه دعای غریق بخوانند، دعاشان مستجاب نشود.» - . ثواب الاعمال: 301 -

**[ترجمه]

«21»

ثو، [ثواب الأعمال] بِهَذَا الْإِسْنَادِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: سَیَأْتِی زَمَانٌ عَلَی أُمَّتِی لَا یَبْقَی مِنَ الْقُرْآنِ إِلَّا رَسْمُهُ وَ لَا مِنَ الْإِسْلَامِ إِلَّا اسْمُهُ یُسَمَّوْنَ بِهِ وَ هُمْ أَبْعَدُ النَّاسِ مِنْهُ مَسَاجِدُهُمْ عَامِرَةٌ وَ هِیَ خَرَابٌ مِنَ الْهُدَی فُقَهَاءُ ذَلِکَ الزَّمَانِ شَرُّ

ص: 190

فُقَهَاءَ تَحْتَ ظِلِّ السَّمَاءِ مِنْهُمْ خَرَجَتِ الْفِتْنَةُ وَ إِلَیْهِمْ تَعُودُ.

**[ترجمه]ثواب الاعمال: حضرت صادق علیه السلام فرمود: پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمود: «زمانی بر این امت خواهد آمد که از قرآن جز رسم و از اسلام جز اسم نماند. آنها خود را مسلمان می نامند، در حالی که از هر کس به اسلام دورترند؛ مساجد آنها به صورت آباد، ولی از لحاظ هدایت و تقوا خراب است؛ دانایان آنان بدترین دانایانی هستند که در زیر آسمان زندگی می کنند؛ فتنه و آشوب از آنها سر می زند و هم به سوی آنها باز می گردد.» - . همان -

**[ترجمه]

«22»

ک، [إکمال الدین] ابْنُ الْمُغِیرَةِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: إِنَّ الْإِسْلَامَ بَدَأَ غَرِیباً وَ سَیَعُودُ غَرِیباً کَمَا بَدَأَ فَطُوبَی لِلْغُرَبَاءِ(1).

نی، [الغیبة] للنعمانی ابن عقدة عن محمد بن المفضل بن إبراهیم عن محمد بن عبد الله بن زرارة عن سعد بن عمر الجلاب عن جعفر بن محمد علیه السلام: مثله (2).

**[ترجمه]کمال الدین: سکونی از حضرت صادق علیه السلام روایت می کند که پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمود: «اسلام با غربت ظاهر شد و عنقریب نیز چنان که بود، به حال غربت برمی گردد. پس خوش به حال غربا!» - . کمال الدین: 193 -

در غیبت نعمانی نیز این حدیث آمده است و در کمال الدین آن را از حضرت رضا علیه السلام هم روایت کرده است. - . همان -

**[ترجمه]

«23»

ک، [إکمال الدین] الْمُظَفَّرُ الْعَلَوِیُّ عَنِ ابْنِ الْعَیَّاشِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ أَحْمَدَ عَنِ الْعَمْرَکِیِّ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنِ الرِّضَا عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: إِنَّ الْإِسْلَامَ بَدَأَ غَرِیباً وَ سَیَعُودُ غَرِیباً فَطُوبَی لِلْغُرَبَاءِ(3).

**[ترجمه]کمال الدین: ابن فضال از امام رضا علیه السلام از آباء طاهرین علیهم السلام فرمود رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود : : «اسلام با غربت ظاهر شد و عنقریب نیز چنان که بود، به حال غربت برمی گردد. پس خوش به حال غربا!» - . همان -

**[ترجمه]

بیان

قال الجزری فیه إن الإسلام بدأ غریبا و سیعود کما بدأ فطوبی للغرباء أی إنه کان فی أول أمره کالغریب الوحید الذی لا أهل له عنده لقلة المسلمین یومئذ و سیعود غریبا کما کان أی یقل المسلمون فی آخر الزمان فیصیرون کالغرباء فطوبی للغرباء أی الجنة لأولئک المسلمین الذین کانوا فی أول الإسلام و یکونون فی آخره و إنما خصهم بها لصبرهم علی أذی الکفار أولا و آخرا و لزومهم دین الإسلام.

**[ترجمه]جزری گفته است: معنی این روایت این است که اسلام در اول امر، مانند غریب بی کسی بود که هیچ یک از بستگانش نزد وی نباشند، زیرا مسلمانان در آن روز اندک بودند. و اینکه فرمود: «عنقریب مثل اول غریب می شود»، یعنی مسلمانان در آخرالزمان تقلیل می یابند و مانند غربا می گردند. «طوبی للغرباء، یعنیبهشت از آن مسلمینی است که در آغاز اسلام و پایان اسلام بوده و می باشند.علت این امتیاز این است که آنها در آغاز اسلام و آخرالزمان، در برابر آزارهای کفار استقامت نشان داده و می دهند و دین اسلام را از دست نمی دهند.

**[ترجمه]

«24»

ک، [إکمال الدین] ابْنُ عِصَامٍ عَنِ الْکُلَیْنِیِّ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ الْعَلَاءِ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ عَلِیٍّ الْقَزْوِینِیِ (4) عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنْ عَاصِمِ بْنِ حُمَیْدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام یَقُولُ: الْقَائِمُ مَنْصُورٌ بِالرُّعْبِ مُؤَیَّدٌ بِالنَّصْرِ تُطْوَی لَهُ الْأَرْضُ وَ تَظْهَرُ لَهُ الْکُنُوزُ وَ یَبْلُغُ سُلْطَانُهُ الْمَشْرِقَ وَ الْمَغْرِبَ وَ یُظْهِرُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِهِ دِینَهُ وَ لَوْ کَرِهَ الْمُشْرِکُونَ فَلَا یَبْقَی فِی الْأَرْضِ خَرَابٌ إِلَّا عُمِرَ وَ یَنْزِلُ رُوحُ اللَّهِ عِیسَی ابْنُ مَرْیَمَ علیهما السلام

ص: 191


1- 1. المصدر ج 1 ص 308.
2- 2. المصدر ص 174.
3- 3. المصدر ج 1 ص 308.
4- 4. فی المصدر ج 1 ص 447: إسماعیل بن علی الفزاری. فتحرر.

فَیُصَلِّی خَلْفَهُ فَقُلْتُ لَهُ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ مَتَی یَخْرُجُ قَائِمُکُمْ قَالَ إِذَا تَشَبَّهَ الرِّجَالُ بِالنِّسَاءِ وَ النِّسَاءُ بِالرِّجَالِ وَ اکْتَفَی الرِّجَالُ بِالرِّجَالِ وَ النِّسَاءُ بِالنِّسَاءِ وَ رَکِبَ ذَوَاتُ الْفُرُوجِ السُّرُوجَ وَ قُبِلَتْ شَهَادَاتُ الزُّورِ وَ رُدَّتْ شَهَادَاتُ الْعَدْلِ وَ اسْتَخَفَّ النَّاسُ بِالدِّمَاءِ وَ ارْتِکَابِ الزِّنَاءِ وَ أَکْلِ الرِّبَا وَ اتُّقِیَ الْأَشْرَارُ مَخَافَةَ أَلْسِنَتِهِمْ وَ خَرَجَ السُّفْیَانِیُّ مِنَ الشَّامِ وَ الْیَمَانِیُّ مِنَ الْیَمَنِ وَ خُسِفَ بِالْبَیْدَاءِ وَ قُتِلَ غُلَامٌ مِنَ آلِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله بَیْنَ الرُّکْنِ وَ الْمَقَامِ اسْمُهُ مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ النَّفْسُ الزَّکِیَّةُ وَ جَاءَتْ صَیْحَةٌ مِنَ السَّمَاءِ بِأَنَّ الْحَقَّ فِیهِ وَ فِی شِیعَتِهِ فَعِنْدَ ذَلِکَ خُرُوجُ قَائِمِنَا فَإِذَا خَرَجَ أَسْنَدَ ظَهْرَهُ إِلَی الْکَعْبَةِ وَ اجْتَمَعَ إِلَیْهِ ثَلَاثُمِائَةٍ وَ ثَلَاثَةَ عَشَرَ رَجُلًا وَ أَوَّلُ مَا یَنْطِقُ بِهِ هَذِهِ الْآیَةُ بَقِیَّتُ اللَّهِ خَیْرٌ لَکُمْ إِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنِینَ ثُمَّ یَقُولُ أَنَا بَقِیَّةُ اللَّهِ فِی أَرْضِهِ فَإِذَا اجْتَمَعَ إِلَیْهِ الْعِقْدُ وَ هُوَ عَشَرَةُ آلَافِ رَجُلٍ خَرَجَ فَلَا یَبْقَی فِی الْأَرْضِ مَعْبُودٌ دُونَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مِنْ صَنَمٍ وَ غَیْرِهِ إِلَّا وَقَعَتْ فِیهِ نَارٌ فَاحْتَرَقَ وَ ذَلِکَ بَعْدَ غَیْبَةٍ طَوِیلَةٍ لِیَعْلَمَ اللَّهُ مَنْ یُطِیعُهُ بِالْغَیْبِ وَ یُؤْمِنُ بِهِ.

**[ترجمه]کمال الدین: محمد بن مسلم می گوید:از حضرت باقر علیه السلام شنیدم که می فرمود: «خداوند قائم را با رعب نصرت داده و با نصرت مؤید داشته؛ زمین در زیر پای او درنوردیده می شود و گنج ها (و معادن)، خود را برای او آشکار می سازند؛ سلطنتش شرق و غرب عالم را فرا می گیرد؛ خداوند به وسیله او، دین خود را بر همه مسلک ها و ادیان باطله غالب گرداند، هر چند مشرکان نخواهند؛ ویرانه ای در روی زمین نمی ماند، مگر اینکه آن را آباد می سازد؛ و عیسی روح اللَّه نازل می شود و پشت سر او نماز می گزارد.» من عرض کردم: «یا ابن رسول اللَّه! قائم شما کی خواهد آمد؟»

فرمود: «هنگامی که مردان مانند زنان و زنان شبیه مردان گردند، مردان به مردان و زنان به زنان اکتفا کنند و زن ها بر زین ها سوار شوند؛ هنگامی که شهادت های ناحق قبول و گواهی عادلان رد شود؛ هنگامی که مردم ریختن خون یکدیگر و عمل زنا و خوردن ربا را آسان شمارند و از اشرار، به واسطه ترس از زبانشان ملاحظه شود.هنگامی که سفیانی از شام و شخص یمنی از یمن خروج کنند و فرورفتگی در «بیداء» پدید آید و جوانی پاک سیرت (نفس الزکیه) از آل محمد صلی الله علیه و آله به نام محمد بن حسن نفس زکیة، در بین رکن و مقام به قتل رسد، و صدایی از آسمان بیاید که«حق در پیروی از قائم آل محمد صلی الله علیه و آله و شیعیان اوست.» در آن وقت قائم ما قیام خواهد کرد.

زمانی که وی آشکار می شود، به کعبه تکیه می دهد و سیصد و سیزده مرد دوروی جمع می شوند. اول سخنی که می گوید این آیه شریفه است:«بَقِیَّتُ اللَّهِ خَیْرٌ لَکُمْ إِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنِینَ»، {اگر مؤمن باشید، باقیمانده [حلال] خدا برای شما بهتر است.} - . هود / 86 - سپس می فرماید: «منم آن بقیه سفرای الهی در روی زمین!» چون ده هزار نفر مرد نزد وی گرد آمدند، قیام می کند.در آن وقت در تمام روی زمین،معبودی جز خدای یگانه نخواهد بود و هر بتی یا امثال بت، آتشی در آنها می افتد و می سوزند، و این ظهور بعد از غیبت طولانی او خواهد بود. خداوند خواسته است که معلوم کند چه کسانی در زمان غیبت او از وی پیروی می کنند و چه کسانی به وی ایمان می آورند.» - . کمال الدین: 310 -

**[ترجمه]

«25»

سن، [المحاسن] مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ صَالِحٍ الْأَسَدِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مَرْوَانَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَنْ أَبْغَضَنَا أَهْلَ الْبَیْتِ بَعَثَهُ اللَّهُ یَهُودِیّاً قِیلَ یَا رَسُولَ اللَّهِ وَ إِنْ شَهِدَ الشَّهَادَتَیْنِ قَالَ نَعَمْ إِنَّمَا احْتَجَبَ بِهَاتَیْنِ الْکَلِمَتَیْنِ عِنْدَ سَفْکِ دَمِهِ أَوْ یُؤَدِّیَ الْجِزْیَةَ وَ هُوَ صَاغِرٌ ثُمَّ قَالَ مَنْ أَبْغَضَنَا أَهْلَ الْبَیْتِ بَعَثَهُ اللَّهُ یَهُودِیّاً قِیلَ وَ کَیْفَ یَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ إِنْ أَدْرَکَ الدَّجَّالَ آمَنَ بِهِ (1).

**[ترجمه]محاسن برقی: حضرت صادق علیه السلام فرمود: پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمود: «هر کس ما اهل بیت را دشمن بدارد، خداوند او را یهودی برانگیخته گرداند.» عرضکردند: «یا رسول اللَّه! هر چند که او کلمه شهادتین را هم بگوید؟» فرمود: «آری، زیرا او خود را با ادای این دو کلمه، در موقع ریختن خونش پنهان می سازد، یا با خواری جزیه می دهد.» باز فرمود: «هر کس ما اهل بیت را دشمن بدارد، خداوند او را یهودی برانگیخته گرداند.» عرض شد: «یا رسول اللَّه! برای چه؟» فرمود: «برای اینکه چنین کسی اگر دجال را ببیند، به وی می گرود.» - . محاسن برقی: 173 -

**[ترجمه]

أقول

قد أوردنا فی باب نص الصادق علی القائم أنه علیه السلام یقتل الدجال (2).

**[ترجمه]ما در باب روایاتی که از حضرت صادق علیه السلام درباره قائم علیه السلام رسیده، روایت کردیم که امام زمان، دجال را به قتل می رساند.

**[ترجمه]

«26»

ک، [إکمال الدین] الطَّالَقَانِیُّ عَنِ الْجَلُودِیِّ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ مُعَاذٍ عَنْ قَیْسِ بْنِ حَفْصٍ عَنْ یُونُسَ بْنِ أَرْقَمَ عَنْ أَبِی سَیَّارٍ الشَّیْبَانِیِّ عَنِ الضَّحَّاکِ بْنِ مُزَاحِمٍ عَنِ النَّزَّالِ بْنِ سَبْرَةَ قَالَ: خَطَبَنَا عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام فَحَمِدَ اللَّهَ وَ أَثْنَی عَلَیْهِ ثُمَّ قَالَ سَلُونِی أَیُّهَا النَّاسُ قَبْلَ أَنْ تَفْقِدُونِی ثَلَاثاً فَقَامَ إِلَیْهِ صَعْصَعَةُ بْنُ صُوحَانَ فَقَالَ

ص: 192


1- 1. تراه فی المحاسن ص 90. سواء.
2- 2. راجع ج 51 ص 144 الرقم 8.

یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ مَتَی یَخْرُجُ الدَّجَّالُ فَقَالَ لَهُ عَلِیٌّ علیه السلام اقْعُدْ فَقَدْ سَمِعَ اللَّهُ کَلَامَکَ وَ عَلِمَ مَا أَرَدْتَ وَ اللَّهِ مَا الْمَسْئُولُ عَنْهُ بِأَعْلَمَ مِنَ السَّائِلِ وَ لَکِنْ لِذَلِکَ عَلَامَاتٌ وَ هَیْئَاتٌ یَتْبَعُ بَعْضُهَا بَعْضاً کَحَذْوِ النَّعْلِ بِالنَّعْلِ وَ إِنْ شِئْتَ أَنْبَأْتُکَ بِهَا قَالَ نَعَمْ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ.

فَقَالَ علیه السلام احْفَظْ فَإِنَّ عَلَامَةَ ذَلِکَ إِذَا أَمَاتَ النَّاسُ الصَّلَاةَ وَ أَضَاعُوا الْأَمَانَةَ وَ اسْتَحَلُّوا الْکَذِبَ وَ أَکَلُوا الرِّبَا وَ أَخَذُوا الرِّشَا وَ شَیَّدُوا الْبُنْیَانَ وَ بَاعُوا الدِّینَ بِالدُّنْیَا وَ اسْتَعْمَلُوا السُّفَهَاءَ وَ شَاوَرُوا النِّسَاءَ وَ قَطَّعُوا الْأَرْحَامَ وَ اتَّبَعُوا الْأَهْوَاءَ وَ اسْتَخَفُّوا بِالدِّمَاءِ وَ کَانَ الْحِلْمُ ضَعْفاً وَ الظُّلْمُ فَخْراً وَ کَانَتِ الْأُمَرَاءُ فَجَرَةً وَ الْوُزَرَاءُ ظَلَمَةً وَ الْعُرَفَاءُ خَوَنَةً وَ الْقُرَّاءُ فَسَقَةً وَ ظَهَرَتْ شَهَادَاتُ الزُّورِ وَ اسْتَعْلَنَ الْفُجُورُ وَ قَوْلُ الْبُهْتَانِ وَ الْإِثْمُ وَ الطُّغْیَانُ وَ حُلِّیَتِ الْمَصَاحِفُ وَ زُخْرِفَتِ الْمَسَاجِدُ وَ طُوِّلَتِ الْمَنَارُ وَ أُکْرِمَ الْأَشْرَارُ وَ ازْدَحَمَتِ الصُّفُوفُ وَ اخْتَلَفَتِ الْأَهْوَاءُ وَ نُقِضَتِ الْعُقُودُ وَ اقْتَرَبَ الْمَوْعُودُ وَ شَارَکَ النِّسَاءُ أَزْوَاجَهُنَّ فِی التِّجَارَةِ حِرْصاً عَلَی الدُّنْیَا وَ عَلَتْ أَصْوَاتُ الْفُسَّاقِ وَ اسْتُمِعَ مِنْهُمْ وَ کَانَ زَعِیمُ الْقَوْمِ أَرْذَلَهُمْ وَ اتُّقِیَ الْفَاجِرُ مَخَافَةَ شَرِّهِ وَ صُدِّقَ الْکَاذِبُ وَ اؤْتُمِنَ الْخَائِنُ وَ اتُّخِذَتِ الْقِیَانُ وَ الْمَعَازِفُ وَ لَعَنَ آخِرُ هَذِهِ الْأُمَّةِ أَوَّلَهَا وَ رَکِبَ ذَوَاتُ الْفُرُوجِ السُّرُوجَ وَ تَشَبَّهَ النِّسَاءُ بِالرِّجَالِ وَ الرِّجَالُ بِالنِّسَاءِ وَ شَهِدَ شَاهِدٌ مِنْ غَیْرِ أَنْ یُسْتَشْهَدَ وَ شَهِدَ الْآخَرُ قَضَاءً لِذِمَامٍ بِغَیْرِ حَقٍّ عَرَفَهُ وَ تُفُقِّهَ لِغَیْرِ الدِّینِ وَ آثَرُوا عَمَلَ الدُّنْیَا عَلَی الْآخِرَةِ وَ لَبِسُوا جُلُودَ الضَّأْنِ عَلَی قُلُوبِ الذِّئَابِ وَ قُلُوبُهُمْ أَنْتَنُ مِنَ الْجِیَفِ وَ أَمَرُّ مِنَ الصَّبِرِ فَعِنْدَ ذَلِکَ الْوَحَا الْوَحَا الْعَجَلَ الْعَجَلَ خَیْرُ الْمَسَاکِنِ یَوْمَئِذٍ بَیْتُ الْمَقْدِسِ لَیَأْتِیَنَّ عَلَی النَّاسِ زَمَانٌ یَتَمَنَّی أَحَدُهُمْ أَنَّهُ مِنْ سُکَّانِهِ فَقَامَ إِلَیْهِ الْأَصْبَغُ بْنُ نُبَاتَةَ فَقَالَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ مَنِ الدَّجَّالُ فَقَالَ أَلَا إِنَّ الدَّجَّالَ صَائِدُ بْنُ الصَّیْدِ(1)

فَالشَّقِیُّ مَنْ صَدَّقَهُ وَ السَّعِیدُ مَنْ کَذَّبَهُ یَخْرُجُ

ص: 193


1- 1. فی المصدر المطبوع ج 2 ص 207: صائد بن الصائد. و لعلّ الصحیح« صائد. أو ابن الصائد» فان الرجل غیر منسوب. قال الفیروزآبادی،« و ابن صائد أو صیاد الذی کان یظن انه الدجال».

مِنْ بَلْدَةٍ یُقَالُ لَهَا أَصْبَهَانُ مِنْ قَرْیَةٍ تُعْرَفُ بِالْیَهُودِیَّةِ عَیْنُهُ الْیُمْنَی مَمْسُوحَةٌ وَ الْأُخْرَی فِی جَبْهَتِهِ تُضِی ءُ کَأَنَّهَا کَوْکَبُ الصُّبْحِ فِیهَا عَلَقَةٌ کَأَنَّهَا مَمْزُوجَةٌ بِالدَّمِ بَیْنَ عَیْنَیْهِ مَکْتُوبٌ کَافِرٌ یَقْرَأْهُ کُلُّ کَاتِبٍ وَ أُمِّیٍّ یَخُوضُ الْبِحَارَ وَ تَسِیرُ مَعَهُ الشَّمْسُ بَیْنَ یَدَیْهِ جَبَلٌ مِنْ دُخَانٍ وَ خَلْفَهُ جَبَلٌ أَبْیَضُ یَرَی النَّاسُ أَنَّهُ طَعَامٌ یَخْرُجُ فِی قَحْطٍ شَدِیدٍ تَحْتَهُ حِمَارٌ أَقْمَرُ(1)

خُطْوَةُ حِمَارِهِ مِیلٌ تُطْوَی لَهُ الْأَرْضُ مَنْهَلًا مَنْهَلًا وَ لَا یَمُرُّ بِمَاءٍ إِلَّا غَارَ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ یُنَادِی بِأَعْلَی صَوْتِهِ یَسْمَعُ مَا بَیْنَ الْخَافِقَیْنِ مِنَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ وَ الشَّیَاطِینِ یَقُولُ إِلَیَّ أَوْلِیَائِی أَنَا الَّذِی خَلَقَ فَسَوَّی وَ قَدَّرَ فَهَدی أَنَا رَبُّکُمُ الْأَعْلی وَ کَذَبَ عَدُوُّ اللَّهِ إِنَّهُ الْأَعْوَرُ یَطْعَمُ الطَّعَامَ وَ یَمْشِی فِی الْأَسْوَاقِ وَ إِنَّ رَبَّکُمْ عَزَّ وَ جَلَّ لَیْسَ بِأَعْوَرَ وَ لَا یَطْعَمُ وَ لَا یَمْشِی وَ لَا یَزُولُ تَعَالَی اللَّهُ عَنْ ذَلِکَ عُلُوّاً کَبِیراً أَلَا وَ إِنَّ أَکْثَرَ أَشْیَاعِهِ یَوْمَئِذٍ أَوْلَادُ الزِّنَا وَ أَصْحَابُ الطَّیَالِسَةِ الْخُضْرِ یَقْتُلُهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِالشَّامِ عَلَی عَقَبَةٍ تُعْرَفُ بِعَقَبَةِ أَفِیقٍ لِثَلَاثِ سَاعَاتٍ مِنْ یَوْمِ الْجُمُعَةِ عَلَی یَدَیْ مَنْ یُصَلِّی الْمَسِیحُ عِیسَی ابْنُ مَرْیَمَ خَلْفَهُ أَلَا إِنَّ بَعْدَ ذَلِکَ الطَّامَّةَ الْکُبْرَی قُلْنَا وَ مَا ذَلِکَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ قَالَ خُرُوجُ دَابَّةٍ مِنَ الْأَرْضِ مِنْ عِنْدِ الصَّفَا مَعَهَا خَاتَمُ سُلَیْمَانَ وَ عَصَا مُوسَی تَضَعُ الْخَاتَمَ عَلَی وَجْهِ کُلِّ مُؤْمِنٍ فَیُطْبَعُ فِیهِ هَذَا مُؤْمِنٌ حَقّاً وَ تَضَعُهُ عَلَی وَجْهِ کُلِّ کَافِرٍ فَیُکْتَبُ فِیهِ هَذَا کَافِرٌ حَقّاً حَتَّی إِنَّ الْمُؤْمِنَ لَیُنَادِی الْوَیْلُ لَکَ یَا کَافِرُ وَ إِنَّ الْکَافِرَ یُنَادِی طُوبَی لَکَ یَا مُؤْمِنُ وَدِدْتُ أَنِّی الْیَوْمَ مِثْلُکَ فَأَفُوزَ فَوْزاً ثُمَّ تَرْفَعُ الدَّابَّةُ رَأْسَهَا فَیَرَاهَا مَنْ بَیْنَ الْخَافِقَیْنِ بِإِذْنِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ بَعْدَ طُلُوعِ الشَّمْسِ مِنْ مَغْرِبِهَا فَعِنْدَ ذَلِکَ تُرْفَعُ التَّوْبَةُ فَلَا تَوْبَةٌ تُقْبَلُ وَ لَا عَمَلٌ یُرْفَعُ وَ لا یَنْفَعُ نَفْساً إِیمانُها لَمْ تَکُنْ آمَنَتْ مِنْ قَبْلُ أَوْ کَسَبَتْ فِی إِیمانِها خَیْراً

ص: 194


1- 1. فی المصدر:« حمار أبیض» و کلاهما بمعنی.

ثُمَّ قَالَ علیه السلام لَا تَسْأَلُونِی عَمَّا یَکُونُ بَعْدَ ذَلِکَ فَإِنَّهُ عَهِدَ إِلَیَّ حَبِیبِی علیه السلام أَنْ لَا أُخْبِرَ بِهِ غَیْرَ عِتْرَتِی فَقَالَ النَّزَّالُ بْنُ سَبْرَةَ لِصَعْصَعَةَ مَا عَنَی أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ بِهَذَا الْقَوْلِ فَقَالَ صَعْصَعَةُ یَا ابْنَ سَبْرَةَ إِنَّ الَّذِی یُصَلِّی خَلْفَهُ عِیسَی ابْنُ مَرْیَمَ هُوَ الثَّانِیَ عَشَرَ مِنَ الْعِتْرَةِ التَّاسِعُ مِنْ وُلْدِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ وَ هُوَ الشَّمْسُ الطَّالِعَةُ مِنْ مَغْرِبِهَا یَظْهَرُ عِنْدَ الرُّکْنِ وَ الْمَقَامِ یُطَهِّرُ الْأَرْضَ وَ یَضَعُ مِیزَانَ الْعَدْلِ فَلَا یَظْلِمُ أَحَدٌ أَحَداً فَأَخْبَرَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام أَنَّ حَبِیبَهُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله عَهِدَ إِلَیْهِ أَلَّا یُخْبِرَ بِمَا یَکُونُ بَعْدَ ذَلِکَ غَیْرَ عِتْرَتِهِ الْأَئِمَّةِ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِمْ أَجْمَعِینَ.

ک، [إکمال الدین] محمد بن عمرو بن عثمان العقیلی عن محمد بن جعفر بن المظفر و عبد الله بن محمد بن عبد الرحمن و عبد الله بن محمد بن موسی جمیعا و محمد بن عبد الله بن صبیح (1)

جمیعا عن أحمد بن المثنی الموصلی عن عبد الأعلی عن أیوب عن نافع عن ابن عمر عن رسول الله صلی الله علیه و آله: مثله سواء.

**[ترجمه]کمال الدین: نزال بن سبره گفت: علی بن ابی طالب علیه السلام برای ما خطبه خواند و پس از حمد و ثنای الهی سه بار فرمود: «ای مردم! پیش از آنکه مرا از دست بدهید، هر چه می خواهید از من بپرسید!»

در این وقت صعصعة بن صوحان از جا برخاست و گفت: «یا امیرالمؤمنین! دجال کی خواهد آمد؟» فرمود: «بنشین! خداوند سخن تو را شنید و دانست که مقصودت چیست. به خدا قسم در این باره، سائل و مسئول (تو و من) یکسان هستیم (یعنی این از اسراری است که فقط خداوند می داند).ولی این را بدان که آمدن دجال علاماتی دارد که طابق النعل بالنعل متعاقب هم به وقوع می پیوندد. اگر خواسته باشی اطلاع می دهم.» عرضکرد: «یا امیرالمؤمنین،بفرمایید!»

فرمود: «آنچه می گویم را از بر کن! علامات آن این است: (زمانی دجال می آید که) مردم نماز را بمیرانند، امانت را ضایع کنند، دروغ گفتن را حلال شمارند، ربا بخورند، رشوه بگیرند، ساختمان ها را محکم بسازند و دین را به دنیا بفروشند؛زمانیکه سفیهان را به کار گماشتند، با زنان مشورت کردند، پیوند خویشان را پاره کردند، هواپرستی پیشه ساختند و خون یکدیگر را بی ارزش دانستند.

حلم و بردباری در میان آنها نشانه ضعف و ناتوانی باشد و ظلم و ستم باعث فخر گردد؛ امرا فاجر، وزرا ظالم و سرکردگان دانا، خائن و قاریان (قرآن)، فاسق باشند. شهادت باطل آشکار باشد، و اعمال زشت و گفتار بهتان آمیز و گناه و طغیان و تجاوز علنی گردد.

قرآن ها زینت شود، مسجدها نقاشی و رنگ آمیزی شوند و مناره ها بلند گردند؛ اشرار مورد عنایت قرار گیرند وصف ها در هم بسته شود.خواهش ها مختلف باشد و پیمان ها نقض گردد، و وعده ای که داده شد نزدیک شود. زن ها به واسطه میل شایانی که به امور دنیا دارند، در امر تجارت با شوهران خود شرکت جویند. صداهای فاسقان بلند گردد و از آنها شنیده شود! بزرگ قوم، رذل ترین آنهاست، از شخص فاجر به ملاحظه شرش تقیه شود؛ دروغگو تصدیق و خائن امین گردد؛ زنان نوازنده، آلات طرب و موسیقی به دست گرفته و نوازندگی کنند! مردم پیشینیان خود را لعنت کنند؛ و زنان بر زین ها سوار شوند.

و زنان به مردان و مردان به زنان شباهت پیدا کنند؛ شاهد (در محکمه) بدون این که از وی درخواست شود، شهادت می دهدو دیگری به خاطر دوست خود، بر خلاف حق گواهی دهد؛ احکام دین را برای غیر دین بیاموزند و کار دنیا را بر آخرت مقدم دارند؛ پوست میش را بر دل های گرگ ها بپوشند، در حالی که دل های آنها از مردار متعفن تر و از صبر تلخ تر است. در آن موقع شتاب و تعجیل کنید. بهترین جاها در آن روز بیت المقدس است. روزی خواهد آمد که هر کسی آرزو کند که از ساکنان آنجا باشد.»

در این وقت اصبغ بن نباته برخاست و عرضکرد: «یا امیرالمؤمنین! دجال کیست؟» فرمود: «بدان که دجال «صائد بن صید» است. شقی کسی است که ادعای او را تصدیق کند و سعادتمند کسی است که او را تکذیب کند.از شهری که آن را اصفهان می گویند و قریه ای که معروف به «یهودیه» است بیرون می آید.چشم راست ندارد و چشم دیگرش در پیشانی اوست و مانند ستاره صبح می درخشد.چیزی در چشم اوست که گویی آمیخته به خون است. بر پیشانی وی نوشته است «این کافر است» و هر شخص باسواد و بی سواد آن را می خواند.

داخل دریاها می شود و آفتاب با او می گردد. در جلوی رویش کوهی از دود است و پشت سرش کوه سفیدی است که مردم آن را طعام (گندم) می بینند. وی در یک قحطی سخت می آید و بر الاغ سفیدی سوار است که هر یک گام الاغش، یک میل راه است! زمین در زیر پای او نوردیده می شود. از هر آبی که بگذرد، آن آب تا روز قیامت خشکیده می شود. با صدای بلند خود چنان ندا در می دهد که از مشرق تا مغرب، جن و انس و شیاطین صدای او را می شنوند. اومی گوید: «ای دوستان من! بیایید به سوی من! منم آن کسی که بشر را آفریدم و اندام او را معتدل و متناسب گرداندم و روزی هر کسی را تقدیر کرده و همه را به یافتن آن راهنماییمی کنم . من آن خدای بزرگ شما هستم!» دجال دشمن خدا دروغ می گوید. او یک چشم دارد، غذا می خورد و در بازارها راه می رود. در صورتی که خداوند شما نه یک چشمی است و نه غذا می خورد و نه در بازارها راه می رود، و فناپذیر هم نیست. خداوند از آن چه گفته متعالی است، بسیار بسیارمتعالی .

غالب پیروان او در آن روز اولاد زنا هستند و چیز سبزی بر سر و دوش دارند. خداوند او را در شام، در تلی معروف به «تل افیق» سه ساعت از روز جمعه برآمده، به دست کسی که عیسی بن مریم پشت سر او نماز می گزارد، می کشد. بدانید که بعد از آن، حادثه بزرگی روی می دهد.»

عرض کردیم: «یا امیرالمؤمنین!آن حادثه چیست؟» فرمود: «آمدن «دابة الارض»از سمت صفا است. انگشتر سلیمان و عصای موسی با اوست و آن انگشتر را بر روی هر مؤمنی که می گذارد، در جای آن نوشته می شود: «این مؤمن حقیقی است» و بر روی هر کافری که بگذارد، نوشته می شود «این کافر حقیقی است.» تا جایی که مؤمن صدا می زند «ای کافر، وای بر تو!» و کافر صدا می زند«ای مؤمن، خوش به حالت! دوست داشتم من هم امروز مثل تو بودم و به چنین سعادتی می رسیدم!» سپس دابة الارض سر خود را بلند می کند و مردمی که در بین مشرق و مغرب هستند، بعد از طلوع خورشید از جانب مغرب به اذن خدا او را می بینند. در آن وقت دیگر توبه برداشته می شود. نه توبه ای قبول می شود و نه عملی به سوی خدا بالا می رود، و ایمان کسی که پیشتر ایمان نیاورده یا در حال ایمان خیری کسب نکرده بود، به حال صاحبش سودی ندارد.»

آنگاه حضرت فرمود: «از آنچه بعد از آن روی می دهد از من نپرسید، زیرا حبیبم رسول خدا با من عهد بسته که جز به عترت خود اطلاع ندهم.»

نزال بن سبره از صعصعه پرسید: «مقصود امیرالمؤمنین از این حرف چه بود؟» صعصعه پاسخ گفت: «ای پسر سبره! آن کسی که عیسی بن مریم پشت سر او نماز می گزارد، دوازدهمین از عترت، و نهمی از اولاد حسین بن علی علیه السلام است؛ اوست خورشیدی که از مغرب خود (یعنی محلی که ناپدید شده) طلوع می کند و در بین رکن و مقام ظاهر می شود، زمین را پاک می کند و ترازوی عدل را برقرار می گرداند. به طوری که هیچ کس به دیگری ظلم نمی کند. امیرالمؤمنین علیه السلام هم فرمود که حبیبش پیغمبر خدا صلی الله علیه و آله از وی پیمان گرفته است که آنچه بعد از آن روی خواهد داد را جز به عترت وی، ائمه طاهرین علیهم السلام ، به کسی اطلاع ندهد.» - . کمال الدین: 476 -

این روایت در کمال الدین از پیغمبر صلی الله علیه و آله هم روایت شده است. - . همان -

**[ترجمه]

توضیح

قال الجزری العرفاء جمع عریف و هو القیم بأمور القبیلة أو الجماعة من الناس یلی أمورهم و یعترف الأمیر منه أحوالهم فعیل بمعنی فاعل و الزعیم سید القوم و رئیسهم أو المتکلم عنهم و القینة الأمة المغنیة و المعازف الملاهی کالعود و الطنبور و الذمام بالکسر الحق و الحرمة.

و قال الفیروزآبادی القمرة بالضم لون إلی الخضرة أو بیاض فیه کدرة حمار أقمر و أتان قمراء قوله لعنه الله إلی أولیائی أی أسرعوا إلی یا أولیائی.

و فسر السیوطی و غیره الطیلسان بأنه شبه الأردیة یوضع علی الرأس و الکتفین و الظهر و قال ابن الأثیر فی شرح مسند الشافعی الطیلسان یکون علی الرأس و الأکتاف و قال الفیروزآبادی الأفیق قریة بین حوران و الغور و منه عقبة أفیق.

**[ترجمه]جزری می گوید: کلمه «عرفاء» به معنای «عربف» است و او کسی است که به امور قبیله یا جماعتی از مردم آگاه است و امیری از جانب وی متولی امور آنان است و این فعیل به معنای فاعل است. «زعیم»، سید و رئیسقوم است یا سخنگوی آنان است. کلمه «قنیه» به معنای کنیز آوازه خوان است و «معازف» آلات لهو است، مثل عود و تنبور، و «ذمام» به کسر ذال، حق و حرمت معنا می دهد.

فیروز آبادی می گوید: «قمره» با ضم قاف، رنگی است که به سبزی می زند یا سفیدی که در آن کدری هست، و «حمار اقمر» و «أتان قمراء»، یعنی الاغ و صخره خاکستری. عبارت دجال ملعون که گفت:«الیّ اولیائی»، یعنی به سمت من بشتابید ای دوستان من.

سیوطی و غیر او درباره معنای «طیلسان» گفته اند کهچیزی شبیه عباست که بر سر و دو کتف و پشت قرار داده می شود. ابن اثیر در شرح مسند شافعی گفته: طیلسان چیزی است که بر سر و دوش ها قرار می گیرد. فیروز آبادی گفته است: «افیق» روستایی بین «حوران» و «غور» است و «عقبه افیق» از همین باب است.

**[ترجمه]

«27»

ک، [إکمال الدین] مُحَمَّدُ بْنُ عُمَرَ بْنِ عُثْمَانَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنْ مَشَایِخِهِ عَنْ أَبِی یَعْلَی الْمَوْصِلِیِ

ص: 195


1- 1. فی المصدر ج 2 ص 208 محمّد بن عبد اللّه وضیع الجوهریّ. فتحرر.

عَنْ عَبْدِ الْأَعْلَی بْنِ حَمَّادٍ عَنْ أَیُّوبَ عَنْ نَافِعٍ عَنِ ابْنِ عُمَرَ قَالَ: إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله صَلَّی ذَاتَ یَوْمٍ بِأَصْحَابِهِ الْفَجْرَ ثُمَّ قَامَ مَعَ أَصْحَابِهِ حَتَّی أَتَی بَابَ دَارٍ بِالْمَدِینَةِ فَطَرَقَ الْبَابَ فَخَرَجَتْ إِلَیْهِ امْرَأَةٌ فَقَالَتْ مَا تُرِیدُ یَا أَبَا الْقَاسِمِ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَا أُمَّ عَبْدِ اللَّهِ اسْتَأْذِنِی لِی عَلَی عَبْدِ اللَّهِ فَقَالَتْ یَا أَبَا الْقَاسِمِ وَ مَا تَصْنَعُ بِعَبْدِ اللَّهِ فَوَ اللَّهِ إِنَّهُ لَمَجْهُودٌ فِی عَقْلِهِ یُحْدِثُ فِی ثَوْبِهِ وَ إِنَّهُ لَیُرَاوِدُنِی عَلَی الْأَمْرِ الْعَظِیمِ فَقَالَ اسْتَأْذِنِی لِی عَلَیْهِ فَقَالَتْ أَ عَلَی ذِمَّتِکَ قَالَ نَعَمْ قال [فَقَالَتِ] ادْخُلْ فَدَخَلَ فَإِذَا هُوَ فِی قَطِیفَةٍ یُهَیْنِمُ فِیهَا فَقَالَتْ أُمُّهُ اسْکُتْ وَ اجْلِسْ هَذَا مُحَمَّدٌ قَدْ أَتَاکَ فَسَکَتَ وَ جَلَسَ فَقَالَ لِلنَّبِیِّ صلی الله علیه و آله مَا لَهَا لَعَنَهَا اللَّهُ لَوْ تَرَکَتْنِی لَأَخْبَرْتُکُمْ أَ هُوَ هُوَ ثُمَّ قَالَ لَهُ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله مَا تَرَی قَالَ أَرَی حَقّاً وَ بَاطِلًا وَ أَرَی عَرْشاً عَلَی الْمَاءِ فَقَالَ اشْهَدْ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَنِّی رَسُولُ اللَّهِ فَقَالَ بَلْ تَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَنِّی رَسُولُ اللَّهِ فَمَا جَعَلَکَ اللَّهُ بِذَلِکَ أَحَقَّ مِنِّی فَلَمَّا کَانَ فِی الْیَوْمِ الثَّانِی صَلَّی علیه السلام بِأَصْحَابِهِ الْفَجْرَ ثُمَّ نَهَضَ فَنَهَضُوا مَعَهُ حَتَّی طَرَقَ الْبَابَ فَقَالَتْ أُمُّهُ ادْخُلْ فَدَخَلَ فَإِذَا هُوَ فِی نَخْلَةٍ یُغَرِّدُ فِیهَا فَقَالَتْ لَهُ أُمُّهُ اسْکُتْ وَ انْزِلْ هَذَا مُحَمَّدٌ قَدْ أَتَاکَ فَسَکَتَ فَقَالَ لِلنَّبِیِّ صلی الله علیه و آله مَا لَهَا لَعَنَهَا اللَّهُ لَوْ تَرَکَتْنِی لَأَخْبَرْتُکُمْ أَ هُوَ هُوَ فَلَمَّا کَانَ فِی الْیَوْمِ الثَّالِثِ صَلَّی علیه السلام بِأَصْحَابِهِ الْفَجْرَ ثُمَّ نَهَضَ فَنَهَضُوا مَعَهُ حَتَّی أَتَی ذَلِکَ الْمَکَانَ فَإِذَا هُوَ فِی غَنَمٍ یَنْعِقُ بِهَا فَقَالَتْ لَهُ أُمُّهُ اسْکُتْ وَ اجْلِسْ هَذَا مُحَمَّدٌ قَدْ أَتَاکَ وَ قَدْ کَانَتْ نَزَلَتْ فِی ذَلِکَ الْیَوْمِ آیَاتٌ مِنْ سُورَةِ الدُّخَانِ فَقَرَأَهَا بِهِمُ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله فِی صَلَاةِ الْغَدَاةِ ثُمَّ قَالَ اشْهَدْ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَنِّی رَسُولُ اللَّهِ فَقَالَ بَلْ تَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَنِّی رَسُولُ اللَّهِ وَ مَا جَعَلَکَ اللَّهُ بِذَلِکَ أَحَقَّ مِنِّی فَقَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله إِنِّی قَدْ خَبَأْتُ لَکَ خِبَاءً فَقَالَ الدَّخُّ الدَّخُ (1)

فَقَالَ

ص: 196


1- 1. فی مشکاة المصابیح ص 478 و سنن أبی داود ج 2 ص 434: قال رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله انی خبأت لک خبیئا- و خبأ له:« یَوْمَ تَأْتِی السَّماءُ بِدُخانٍ مُبِینٍ»- فقال. هو الدخ، و الدخ بالضم و الفتح: الدخان و نقل الشرتونی فی ذیل أقرب الموارد عن التاج أنه فسر الدخ بنبت یکون فی البساتین و قال و به فسر حدیث ابن الصیاد و فسره الحاکم بالجماع، و وهموه.

النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله اخْسَأْ فَإِنَّکَ لَنْ تَعْدُوَ أَجَلَکَ وَ لَنْ تَبْلُغَ أَمَلَکَ وَ لَنْ تَنَالَ إِلَّا مَا قُدِّرَ لَکَ ثُمَّ قَالَ لِأَصْحَابِهِ أَیُّهَا النَّاسُ مَا بَعَثَ اللَّهُ نَبِیّاً إِلَّا وَ قَدْ أَنْذَرَ قَوْمَهُ الدَّجَّالَ وَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ قَدْ أَخَّرَهُ إِلَی یَوْمِکُمْ هَذَا فَمَهْمَا تَشَابَهَ عَلَیْکُمْ مِنْ أَمْرِهِ فَإِنَّ رَبَّکُمْ لَیْسَ بِأَعْوَرَ إِنَّهُ یَخْرُجُ عَلَی حِمَارٍ عَرْضُ مَا بَیْنَ أُذُنَیْهِ مِیلٌ یَخْرُجُ وَ مَعَهُ جَنَّةٌ وَ نَارٌ وَ جَبَلٌ مِنْ خُبْزٍ وَ نَهَرٌ مِنْ مَاءٍ أَکْثَرُ أَتْبَاعِهِ الْیَهُودُ وَ النِّسَاءُ وَ الْأَعْرَابُ یَدْخُلُ آفَاقَ الْأَرْضِ کُلِّهَا إِلَّا مَکَّةَ وَ لَابَتَیْهَا وَ الْمَدِینَةَ وَ لَابَتَیْهَا(1).

**[ترجمه]کمال الدین: عبداللَّه بن عمر گفت: یک روزپیغمبر صلی الله علیه و آله نماز صبح را با اصحاب گزارد. آنگاه با آنها برخاست تا به در خانه ای در مدینه رسیدند و درب خانه را کوبیدند. زنی از خانه بیرون آمد و پرسید: «یا اباالقاسم! چه می خواهی؟» پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمود: «ای مادر عبداللَّه! اجازه می دهی عبداللَّه را ببینم؟» عرض کرد: «با عبداللَّه چکار دارید؟ به خدا قسم او عقل درستی ندارد و لباس خود را کثیف می کند و مرا دعوت به امر عظیمی می کند.»

فرمود: «با این وصف اجازه بده من او را ببینم!» زن گفت: «مانعی ندارد، ولی اگر بی ادبی از او سر زد طوری نیست؟» فرمود نه. گفت: «داخل شوید!» وقتی پیغمبر داخل خانه شد،عبداللَّه پارچه ای به خود پیچیده بود و در آن غرولند می کرد . مادرش گفت: «ساکت باش و درست بنشین! این محمد صلی الله علیه و آله است که برای دیدن تو آمده.»عبداللَّه ساکت سر جایش نشست و به پیغمبر گفت: «اگر مادر ملعونم مرا به حال خودم می گذاشت، به شما خبر می دادم که شما قائل به خدایی من هستید یا نه؟!» پیغمبر صلی الله علیه و آله پرسید: «چه می بینی؟» عرض کرد: «حق و باطلی می بینم، و تختی را بر روی آب می بینم.» پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمود: «شهادت بده که جز خدای یگانه خدایی نیست و اینکه من پیغمبر خدایم.»عبداللَّه گفت: «تو شهادت بده که جز خدای یگانه خدایی نیست و اینکه من پیغمبر خدایم. چه خداوند از این لحاظ تو را سزاوارتر از من قرار نداده است.»

چون روز دوم شد و پیغمبر صلی الله علیه و آله نماز صبح را با اصحاب گزارد، مجددا آمدند درب خانه عبداللَّه را کوبیدند. مادر عبداللَّه آمد به پیغمبر عرض کرد: «داخل شوید!» چون پیغمبر داخل خانه شد، دیدعبداللَّه بالای درخت نخلی با صدای بلند آواز می خواند. مادرش گفت:«ساکت شو و پایین بیا! اینک محمد صلی الله علیه و آله نزد تو آمده است.» چون فرود آمد به پیغمبر گفت: «اگر مادر ملعونم مرا به حال خودم می گذاشت، به شما می گفتم که شما قائل به خدایی من هستید یا نه!»

چون روز سوم فرا رسید، پیغمبر صلی الله علیه و آله نماز صبح را با اصحاب گزارد. سپس برخاستند و به آنجا آمدند. دیدند که عبدالله میان گوسفندان است و به آهنگ شبان ها آواز می خواند. مادرش گفت: «ساکت شو و بنشین! این محمد صلی الله علیه و آله است که نزد تو آمده است.» در آن روز چند آیه از سوره دخان بر پیغمبر صلی الله علیه و آله نازل شده بود و پیغمبر در نماز آن روز، آن آیات را قرائت فرموده بود. پس به عبداللَّه فرمود: «شهادت بده که جز خدای یگانه خدایی نیست و اینکه من پیغمبر خدا هستم.»عبداللَّه هم گفت: «تو شهادت بده که جز خدای یگانه خدایی نیست و من پیغمبر یگانه خدا هستم. خداوند از این لحاظ تو را از من سزاوارتر قرار نداده است.»

پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمود: « چیزی را در سینه خود برای تو پنهان کرده ام. آن چیست؟» گفت: «دود است دود!» پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمود: «خوار باشی که از آنچه برایت مقرر شده هرگز تجاوز نمی کنی و به آرزوی خود نائل نمی گردی و به چیزی بیش از آنچه خداوند تو را بر آن قدرت داده است، نمی رسی!»

آنگاه به اصحاب خود فرمود: «خداوند هیچ پیغمبری را مبعوث نگردانید جز اینکه قوم خود را از خطر وجود دجال ترسانیدند. خداوند او را تا امروز به تأخیر انداخت (که او را ببینید) و مطلب بر شما مشتبه نگردد (و اگر شما را به خدایی خود دعوت کرد، اعتنا نکنید)، زیرا خدای شما یک چشمی نیست. او در حالی خروج می کند که سوار بر الاغی است که فاصله میان دو گوشش، یک میل راه است؛ بهشت و جهنم با اوست؛ و نیز کوهی از نان و نهری پر از آب دارد.بیشتر پیروان او یهودی و زنان و عرب های بیابانی هستند. او جز مکه و حومه آن، به همه جای روی زمین قدم می گذارد.» - . کمال الدین: 478 -

**[ترجمه]

بیان

قولها إنه لمجهود فی عقله أی أصاب عقله جهد البلاء فهو مخبط یقال جهد المرض فلانا هزله و کأن مراودته إیاها کان لإظهار دعوی الألوهیة أو النبوة و لذا کانت تأبی عن أن یراه النبی صلی الله علیه و آله و الهینمة الصوت الخفی و فی أخبار العامة(2) یهمهم قوله أ هو هو أی أ ما تقولون بألوهیة إله أم لا(3).

**[ترجمه]عبارت «انه لمجهود فی عقله» یعنی به عقلش سختی بلا اصابت کرده و او دیوانه شده. عبارت «جهد المرض فلانا» یعنی مرض، فلانی را لاغر کرد و گویا مراودت پیامبر صلی الله علیه و آله با او به جهت ادعای الوهیت یا نبوتی بوده که می کرده و به همین سبب ازاینکه پیامبر صلی الله علیه و آله او را ببیند، ابا داشته .

و«هینمه» صدای خفیف است و در «اخبار عامه»، عبارت «یهمهم» آمده که از همهمه گرفته شده و عبارت «ا هو هو» یعنی آیا شما معتقد به خداییِ خدایی هستید؟

**[ترجمه]

أَقُول

رَوَی الْحُسَیْنُ بْنُ مَسْعُودٍ الْفَرَّاءُ فِی شَرْحِ السُّنَّةِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَبِی سَعِیدٍ الْخُدْرِیِّ: أَنَّ فِی هَذِهِ الْقِصَّةِ قَالَ لَهُ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَا تَرَی قَالَ أَرَی عَرْشاً عَلَی الْمَاءِ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله تَرَی عَرْشَ إِبْلِیسَ عَلَی الْبَحْرِ فَقَالَ مَا تَرَی قَالَ أَرَی صَادِقِینَ وَ کَاذِباً أَوْ کَاذِبِینَ وَ صَادِقاً فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لُبِسَ عَلَیْهِ دَعُوهُ.

و یقال غَرِدَ الطائر کفرح و غَرَّدَ تغریدا و أَغْرَدَ و تَغَرَّدَ رفع صوته و طرب به قوله قد خبأت لک خباء أی أضمرت لک شیئا أخبرنی به قال

ص: 197


1- 1. راجع المصدر ص 209.
2- 2. کما فی المصدر المطبوع( ط- الإسلامیة) ج 2 ص 209.
3- 3. لم نعرف له معنی محصلا.

الجزری فیه إنه قال لابن صیاد خبأت لک خبیئا قال هو الدخ الدخ بضم الدال و فتحها الدخان قال عند رواق البیت یغشی الدخان و فسر الحدیث أنه أراد بذلک یَوْمَ تَأْتِی السَّماءُ بِدُخانٍ مُبِینٍ و قیل إن الدجال یقتله عیسی بجبل الدخان فیحتمل أن یکون المراد تعریضا بقتله لأن ابن الصیاد کان یظن أنه الدجال.

قوله صلی الله علیه و آله: اخسأ یقال خسأت الکلب أی طردته و أبعدته قوله فإنک لن تعدو أجلک قال فی شرح السنة.

قال الخطابی یحتمل وجهین أحدهما أنه لا یبلغ قدره أن یطالع الغیب من قبل الوحی الذی یوحی به إلی الأنبیاء و لا من قبل الإلهام الذی یلقی فی روع الأولیاء(1) و إنما کان الذی جری علی لسانه شیئا ألقاه الشیطان حین سمع النبی صلی الله علیه و آله یراجع به أصحابه قبل دخوله النخل.

و الآخر أنک لن تسبق قدر الله فیک و فی أمرک.

و قال أبو سلیمان و الذی عندی أن هذه القصة إنما جرت أیام مهادنة رسول الله صلی الله علیه و آله الیهود و حلفاءهم و کان ابن الصیاد منهم أو دخیلا فی جملتهم (2) و کان یبلغ رسول الله صلی الله علیه و آله خبره و ما یدعیه من الکهانة فامتحنه بذلک فلما

ص: 198


1- 1. الروع: القلب. و منه قوله صلّی اللّه علیه و آله« ان روح القدس نفث فی روعی ان نفسا لن تموت حتّی تستکمل أجلها و تستوعب رزقها فاتقوا اللّه و أجملوا فی الطلب». و فی الأصل المطبوع« روح الأولیاء» و له وجه.
2- 2. و قیل: کان حاله فی صغره حال الکهان یصدق مرة و یکذب مرارا، ثمّ أسلم لما کبر، فظهرت منه علامات من الحجّ و الجهاد مع المسلمین؛ ثم ظهرت منه أحوال و سمعت منه أقوال تشعر بانه الدجال. و قیل انه تاب و مات بالمدینة و قیل بل فقد یوم الحرة، و الظاهر من قصة تمیم الداری انه لیس هو الدجال.

کلمه علم أنه مبطل و أنه من جملة السحرة أو الکهنة أو ممن یأتیه رَئِیُّ الجن (1)

أو یتعاهده شیطان فیلقی علی لسانه بعض ما یتکلم به فلما سمع منه قوله الدخ زبره و قال اخسأ فلن تعدو قدرک.

یرید أن ذلک شی ء ألقاه إلیه الشیطان و لیس ذلک من قبل الوحی و إنما کانت له تارات یصیب فی بعضها و یخطئ فی بعضها و ذلک معنی قوله یأتینی صادق و کاذب فقال له عند ذلک خلط علیک.

و الجملة من أمره أنه کان فتنة قد امتحن الله به عباده لِیَهْلِکَ مَنْ هَلَکَ عَنْ بَیِّنَةٍ وَ یَحْیی مَنْ حَیَّ عَنْ بَیِّنَةٍ و قد افتتن قوم موسی فی زمانه بالعجل فافتتن به قوم و أهلکوا و نجا من هداه الله و عصمه انتهی کلامه.

**[ترجمه]حسین بن مسعود فراء در کتاب «شرح السنه» به سند خود از ابو سعیدخدری روایت کرده است که در این داستان،وقتی پیغمبر صلی الله علیه و آله پرسید چه می بینی و دجال گفت«تختی را بر روی آب می بینم»، حضرت فرمود: «تو تخت شیطان را بر روی دریا می بینی!» سپس پرسید:«چه می بینی؟» گفت:«دو خبر راست و یک خبر دروغ یا اینکه دو خبر دروغ و یک خبر راست می بینم.» پیغمبر فرمود: «مطلب بر وی مشتبه شده، او را رها کنید.»

کلمات «غرد الطائر» بر وزن فَرِحَ و «غرّد تغریدا» و «أغررد» و «تغرّد»، یعنی صدای خود را بالا برد و با آن طرب ایجاد کرد. عبارت «قد خبأت لک خباءً» یعنی برایت چیزی پنهان کرده ام که مرا از آن خبر بده.ابن اثیر در «نهایه» درباره این روایت می گوید: پیغمبر از ابن صیاد پرسید: «چه چیزی را در سینه برای تو پنهان کرده ام؟»پاسخ گفت: «دخ» به ضم یا فتح دال، یعنی دود. و مقصود حضرت که فرمود: «چیزی را در سینه برای تو پنهان کرده ام»، آیه: «یَوْمَ تَأْتِی السَّماءُ بِدُخانٍ مُبِینٍ»، {پس در انتظار روزی باش که آسمان دودی نمایان برمی آورد.} - . دخان / 10 -

و هم ابن اثیر می گوید: گفته شده که عیسی بن مریم، دجال را در «جبل دخان» یعنی کوه دود به قتل می رساند. بنابراین شاید سؤال پیغمبر صلی الله علیه و آله اشاره به قتل وی بوده است، زیرا ابن صیاد گمان می کرد که خود، همان دجال است. عبارت «اخسأ» وقتی گفته می شود «خسأت الکلب» یعنی سگ را راندم و دور کردم و اینکه پیغمبر به وی فرمود «تو از آنچه برایت مقرر شده هرگز تجاوز نمی کنی»، فراء در شرح السنه می گوید :

خطابی گفته است: «این فقره به دو گونه تصور می شود: یکی اینکه کار او به آنجا نمی رسد که به وسیله وحی از غیب اطلاع پیدا کند، چنان که پیغمبران مطلع می شوند، و از راه الهام نیز خبر نمی یابد، چنان که ارواح اولیا خدا بدان ملهم می گردد، و آنچه بر زبان او جاری گشت، شیطان به وی القاء کرد، و دیگر اینکه آنچه را خداوند درباره تو و کارت تقدیر فرموده است، نمی توانی تغییر بدهی.»

ابو سلیمان گفته است: به نظر من این داستان مربوط به روزگاری است که پیغمبر با یهودیان و هم پیمانان آنها پیمان صلح و عدم تعرض می بست و ابن صیاد هم که از طائفه یهود و داخل در آن دسته بود، خبر او به پیغمبر رسیده بود که وی از راه کهانت چه ادعایی دارد. لذا پیغمبر خواست او را امتحان کند، ولی وقتی با وی سخن گفت، دانست که او بر باطل است و ساحر یا کاهن می باشد، یا از کسانی است که جن به صورت آدمی نزد وی می آید یا شیطان با وی آمد و شد دارد و پاره ای از آنچه می گوید به وی القا می کند. از این رو وقتی به پیغمبر گفت آنچه در سینه برای من پنهان کرده ای دود است، او را از خود راند و فرمود: «خوار و ذلیل باشی که از آنچه برایت مقرر شده هرگز تجاوز نخواهی کرد!»

مقصود حضرت این بود که اینها که وی می گوید، گفته شیطان است و از راه وحی نیست. بلکه او حالاتی دارد که آنچه می گوید گاهی درست و زمانی به خطا می رود و معنی آنچه که گفت «خبر راست و دروغ برای من روی می دهد» و پیغمبر فرمود«مطلب بر تو مشتبه شده است» نیز همین است.

اجمال امر دجال این است که وجود وی امتحانی است که خدا به وسیله او، بندگان خود را آزمایش می کند تا آن کس که راه باطل در پیش گرفته یا به راه حقیقت می رود، امتحان خود را بدهد. چنان که قوم موسی به وسیله گوساله سامری امتحان شدند، جمعی گمراه گشتند و گروهی ایمان خود را نگهداشتند. - . شرح السنه 8 : 437 -

**[ترجمه]

أقول

اختلف العامة فی أن ابن الصیاد هل هو الدجال أو غیره فذهب جماعة منهم إلی أنه غیره لما روی أنه تاب عن ذلک و مات بالمدینة و کشفوا عن وجهه حتی رأوه الناس میتا و رووا عن أبی سعید الخدری أیضا ما یدل علی أنه لیس بدجال.

و ذهب جماعة إلی أنه هو الدجال رووه عن ابن عمر و جابر الأنصاری (2).

ص: 199


1- 1. رئی الجن: جنی یری نفسه للکهنة و یلقی الیهم آراءه و أخباره، و مثله رئی القوم لصاحب رأیهم الذی یرجعون إلیه.
2- 2. تری تلک الروایات فی کتب القوم أبواب الفتن و الملاحم باب خروج الدجال کما فی سنن أبی داود ج 2 ص 430- الی- 435 و مشکاة المصابیح( ط- کراچی) ص 472 الی- 479. فما نقله المصابیح عن أبی سعید الخدریّ: انه قال صحبت ابن صیاد الی مکّة فقال لی: ما لقیت من الناس؟ یزعمون انی الدجال! أ لست سمعت رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله یقول انه لا یولد له، و قد ولد لی، أ لیس قد قال هو کافر؟ و أنا مسلم، أو لیس قد قال لا یدخل المدینة و لا مکّة و قد أقبلت من المدینة و أنا أرید مکّة. و ما نقله عن ابن عمر: أنه قال: عن نافع قال کان ابن عمر یقول: و اللّه ما أشک أن المسیح الدجال هو ابن صیاد، رواه أبو داود و البیهقیّ فی کتاب البعث و النشور.

**[ترجمه]علمای اهل تسنن درباره اینکه آیا دجال همان ابن صیاد است یا دیگری است، دو دسته هستند: جمعی از آنها عقیده دارند که ابن صیاد دجال نیست، زیرا روایت شده که ابن صیاد از گفته خود توبه کرد و در مدینه مرد و روی مرده او را برداشتند تا مردم ببینند که او مرده است. و هم روایاتی از ابو سعید خدری نقل کرده اند که می رساند او دجال نیست، ولی گروهی دیگر معتقدند که دجال همان ابن صیاد معروف در روایت مفصل سابق است، و این معنی را از عبداللَّه بن عمرو جابر بن عبداللَّه انصاری روایت کرده اند.

**[ترجمه]

قال الصدوق رحمه الله بعد إیراد هذا الخبر إن أهل العناد و الجحود یصدقون بمثل هذا الخبر و یروونه فی الدجال و غیبته و طول بقائه المدة الطویلة و بخروجه فی آخر الزمان و لا یصدقون بأمر القائم علیه السلام و أنه یغیب مدة طویلة ثم یظهر فیملأ الأرض قسطا و عدلا کما ملئت جورا و ظلما بنص النبی و الأئمة بعده صلوات الله علیهم و علیه باسمه و عینه و نسبه و بأخبارهم بطول غیبته إرادة لإطفاء نور الله و إبطالا لأمر ولی الله وَ یَأْبَی اللَّهُ إِلَّا أَنْ یُتِمَّ نُورَهُ ... وَ لَوْ کَرِهَ الْمُشْرِکُونَ و أکثر ما یحتجون به فی دفعهم لأمر الحجة علیه السلام أنهم یقولون لم نرو هذه الأخبار التی تروونها فی شأنه و لا نعرفها و کذا یقول من یجحد نبوة نبینا صلی الله علیه و آلهمن الملحدین و البراهمة و الیهود و النصاری أنه ما صح عندنا شی ء مما تروونه من معجزاته و دلائله و لا نعرفها فنعتقد بطلان أمره لهذه الجهة و متی لزمنا ما یقولون لزمهم ما یقوله هذه الطوائف و هم أکثر عددا منهم.

و یقولون أیضا لیس فی موجب عقولنا أن یعمر أحد فی زماننا هذا عمرا یتجاوز عمر أهل الزمان فقد تجاوز عمر صاحبکم علی زعمکم عمر أهل الزمان.

فنقول لهم أ تصدقون علی أن الدجال فی الغیبة یجوز أن یعمر عمرا یتجاوز عمر أهل الزمان و کذلک إبلیس و لا تصدقون بمثل ذلک لقائم آل محمد علیهم السلام مع النصوص الواردة فیه فی الغیبة و طول العمر و الظهور بعد ذلک للقیام بأمر الله عز و جل و ما روی فی ذلک من الأخبار التی قد ذکرتها فی هذا الکتاب و مع ما صح عن النبی صلی الله علیه و آله أنه قال کل ما کان فی الأمم السالفة یکون فی هذه الأمة مثل حذو النعل بالنعل و القذة بالقذة و قد کان فیمن مضی من أنبیاء الله عز و جل و حججه علیهم السلام معمرون. أما نوح علیه السلام فإنه عاش ألفی سنة و خمسمائة سنة و نطق القرآن بأنه لبث فی قومه أَلْفَ سَنَةٍ إِلَّا خَمْسِینَ عاماً و قد روی فی الخبر الذی قد أسندته فی هذا الکتاب أن فی القائم سنة من نوح و هی طول العمر فکیف یدفع أمره و لا یدفع ما یشبهه من الأمور التی لیس شی ء منها فی موجب العقول بل لزم

ص: 200

الإقرار بها لأنها رویت عن النبی صلی الله علیه و آله.

و هکذا یلزم الإقرار(1)

بالقائم علیه السلام من طریق السمع و فی موجب أیّ عقل من العقول أنه یجوز أن یلبث أصحاب الکهف ثَلاثَ مِائَةٍ سِنِینَ وَ ازْدَادُوا تِسْعاً هل وقع التصدیق بذلک إلا من طریق السمع فلم لا یقع التصدیق بأمر القائم علیه السلام أیضا من طریق السمع و کیف یصدقون بما یرد من الأخبار عن وهب بن منبه و عن کعب الأحبار فی المحالات التی لا یصح منها شی ء فی قول الرسول و لا فی موجب العقول و لا یصدقون بما یرد عن النبی و الأئمة علیهم السلام فی القائم و غیبته و ظهوره بعد شک أکثر الناس فی أمره و ارتدادهم عن القول به کما تنطق به الآثار الصحیحة عنهم علیهم السلام هل هذا إلا مکابرة فی دفع الحق و جحوده.

و کیف لا یقولون إنه لما کان فی الزمان غیر محتمل للتعمیر وجب أن تجری سنة الأولین بالتعمیر فی أشهر الأجناس تصدیقا لقول صاحب الشریعة علیه السلام و لا جنس أشهر من جنس القائم علیه السلام لأنه مذکور فی الشرق و الغرب علی ألسنة المقرین و ألسنة المنکرین له و متی بطل وقوع الغیبة بالقائم الثانی عشر من الأئمة علیهم السلام مع الروایات الصحیحة عن النبی أنه صلی الله علیه و آله أخبر بوقوعها به علیه السلام بطلت نبوته لأنه یکون قد أخبر بوقوع الغیبة بمن لم یقع به و متی صح کذبه فی شی ء لم یکن نبیا.

و کیف یصدق فی أمر عمار أنه تقتله الفئة الباغیة و فی أمیر المؤمنین أنه تخضب لحیته من دم رأسه و فی الحسن بن علی علیهما السلام أنه مقتول بالسم و فی الحسین بن علی علیهما السلام أنه مقتول بالسیف و لا یصدق فیما أخبر به من أمر القائم و وقوع الغیبة به و النص علیه باسمه و نسبه بل هو صلی الله علیه و آله صادق فی جمیع أقواله مصیب فی جمیع أحواله و لا یصح إیمان عبد حتی لا یجد فی نفسه حرجا مما قضی و یسلم له فی جمیع الأمور تسلیما لا یخالطه شک و لا ارتیاب و هذا هو الإسلام

ص: 201


1- 1. فی الأصل المطبوع هناک تکرار من سهو الناسخ فلا تغفل.

و الإسلام هو الاستسلام و الانقیاد وَ مَنْ یَبْتَغِ غَیْرَ الْإِسْلامِ دِیناً فَلَنْ یُقْبَلَ مِنْهُ وَ هُوَ فِی الْآخِرَةِ مِنَ الْخاسِرِینَ (1)

و من أعجب العجب أن مخالفینا یروون أن عیسی ابن مریم علیهما السلام مر بأرض کربلاء فرأی عدة من الظباء هناک مجتمعة فأقبلت إلیه و هی تبکی و أنه جلس و جلس الحواریون فبکی و بکی الحواریون و هم لا یدرون لم جلس و لم بکی.

فقالوا یا روح الله و کلمته ما یبکیک قال أ تعلمون أی أرض هذه قالوا لا قال هذه أرض یقتل فیها فرخ الرسول أحمد و فرخ الحرة(2)

الطاهرة البتول شبیه أمی و یلحد فیها هی أطیب من المسک لأنها طینة الفرخ المستشهد و هکذا تکون طینة الأنبیاء و أولاد الأنبیاء و هذه الظباء تکلمنی و تقول إنها ترعی فی هذه الأرض شوقا إلی تربة الفرخ المستشهد المبارک و زعمت أنها آمنة فی هذه الأرض.

ثم ضرب بیده إلی بعر تلک الظباء فشمها و قال اللهم أبقها أبدا حتی یشمها أبوه فتکون له عزاء و سلوة و إنها بقیت إلی أیام أمیر المؤمنین علیه السلام حتی شمها و بکی و أبکی و أخبر بقصتها لما مر بکربلاء.

فیصدقون بأن بعر تلک الظباء تبقی زیادة علی خمسمائة سنة لم تغیرها الأمطار و الریاح و مرور الأیام و اللیالی و السنین علیها و لا یصدقون بأن القائم من آل محمد علیهم السلام یبقی حتی یخرج بالسیف فیبیر أعداء الله و یظهر دین الله مع الأخبار الواردة عن النبی و الأئمة صلوات الله علیهم بالنص علیه باسمه و نسبه و غیبته المدة الطویلة و جری سنن الأولین فیه بالتعمیر هل هذا إلا عناد و جحود الحق.

**[ترجمه]شیخ صدوق بعد از نقل خبر مزبور می گوید: اهل عناد و انکار (متعصبین اهل تسنن) این گونه اخبار را تصدیق می کنند و آن را درباره دجال و غیبت وی و زنده بودن او را در این مدت طولانی روایت کرده اند که در آخرالزمان خروج می کند، ولی درباره قائم باور نمی کنند که او مدتی طولانی غایب می شود، آنگاه آشکار می گردد

و جهان را پر از عدل و داد می کند، چنان که از ظلم و جور پر شده باشد! با اینکه پیغمبر و امامان بعد از آن حضرت صریحا از این موضوع سخن گفته اند و او (امام زمان) را به نام و شخص و غیبت طولانی و نسب، شناسانده اند. آنها خواسته اند بدین وسیله نور خدا را خاموش کنند، در صورتی که اگرچه کافران اکراه دارند، اما خدا ابا دارد ازاینکهنور خود را کامل نکند.

غالب آنچه اینان در مقام انکار وجود و غیبت امام زمان به آن استدلال و احتجاج می کنند،این است کهمی گویند این روایات که شما طایفه شیعه راجع به مهدی موعود روایت کرده اید، از طریق ما (اهلسنت) روایت نشده است و ما اطلاع نداریم! سپس صدوق می گوید: براهمه و یهود و نصارا که معتقد به نبوت پیغمبر ما نیستند، به همین دلیل منکر پیغمبر ما می باشند. آنها می گویند چون آنچه شما درباره پیغمبرتان نقل می کنید و معجزات و دلیل هایی که برای اثبات پیغمبری او می آورید مورد تردید ماست و یقین به آن نداریم، لذا اعتقاد به بطلان نبوت پیغمبرتان داریم. پس اگر ما بخواهیم آنچه را که اهل تسنن درباره عقیده ما نسبت به امام زمان می گویند بپذیریم و ملزم به آن شویم، آنها نیز باید آنچه را فرقه های مزبور نسبت به پیغمبر می گویند، بپذیرند و ملزم به آن شوند، به خصوص که آنها از لحاظ جمعیت از اهل تسنن بیشتر هستند!

همچنین بعضی از دانشمندان اهل تسنن می گویند که عقل ما نمی پذیرد که یکنفر در زمان ما آنقدر زنده بماند که عمر وی از عمرهای عادی اهل زمان تجاوز کند، در حالی که به عقیده شما عمر صاحب شما (امام زمان) از عمر اهل زمان تجاوز کرده است.

در پاسخ می گوییم که شما که قبول دارید دجال غایب است و ممکن است عمر او از همه اهل عصر تجاوز کند،درباره شیطان نیز همین عقیده را دارید، پس چگونه این معنی را درباره قائم آل محمد صلی الله علیه و آله با آن همه روایاتی که درباره او و غیبت و طول عمر و ظهور وی برای اجرای امر خدا، و آن همه روایاتی که ما در این کتاب (کمال الدین) ذکر کرده ایم و آنچه را به طور مسلم پیغمبر فرموده که: «هر چه در امت های پیشین بوده است، بعینه و بدون کم و زیاد و طابق النعل بالنعل، در این امت نیز می باشد»، باور نمی دارید؟

از این گذشته، در میان پیغمبران سابق و سفرای الهی، افرادی که این گونه عمرهای طولانی داشته اند، بسیارند. نوح پیغمبر دو هزار و پانصد سال در جهان زیست. قرآن مجید می فرماید:«فَلَبِثَ فِیهِمْ أَلْفَ سَنَةٍ إِلَّا خَمْسِینَ عاماً»، {پس در میان آنان نهصد و پنجاه سال درنگ کرد.} - . عنکبوت / 14 - و در روایتی که ما با سند در این کتاب نقل کردیم، مذکور بود که در قائم علامتی از نوح است که طول عمر باشد. بنابراین چگونه مخالفین، طول عمر امام زمان را انکار می کنند، ولی نظایر آن را که عقل در رد و قبول آن دخالتی ندارد می پذیرند، بلکه اقرار به آن را بر خود لازم می شمارند؟ زیرا از پیغمبر صلی الله علیه و آله روایت شده است. ما می گوییم در خصوص امام زمان هم باید اعتراف کنند. زیرا آن هم از پیغمبر صلی الله علیه و آله روایت شده است! همچنین لازم است از طریق سمع هم معتقد به وجود قائم شوند. کدام عقل باور می کند که اصحاب کهف سیصد و نه سال در غار به سر برند؟ آیا جز از طریق شنیدنی راه دیگری برای اعتقاد به آن هست؟ پس در این صورت چرا از طریق شنیدن از پیغمبر و ائمه معصومین علیهم السلام ، مخالفین، غیبت و ظهور قائم آل محمد صلی الله علیه و آله را باور نمی دارند؟ چطور اینها به آنچه از (وهب بن منبه) و (کعب الاحبار) در محالاتی که اثری از آن در قول پیغمبر و منطق عقل دیده نمی شود اعتقاد پیدا می کنند، ولی آنچه را از پیغمبر و ائمه دین درباره قائم و غیبت و ظهورش، بعد از تردید اکثر مردم و برگشتن مردم از دین و ایمان خود رسیده است، باور نمی دارند؟ چنان که اخبار صحیح که از آن ذوات مقدسه رسیده، گواه بر آن است. آیا این معنی جز زیر پا گذاشتن عقل برای رد حق و انکار آن، چیز دیگری می تواند باشد؟ چرا آنها نمی گویند که وقتی ما در این زمان مثالی برای عمر طولانی پیدا نکردیم، عمر طولانی مشهورترین فرد بشر را درباره مشهورترین فرد بشر نیز جاری می سازیم تا اینکه تصدیق قول صاحب شریعت صلی الله علیه و آله را کرده باشیم؟ و می دانیم که هیچ فردی از قائم علیه السلام مشهورتر نیست، زیرا که نام مبارک او در شرق و غرب بر زبان های معتقدین و منکرینش جاری است .

وقتی بنا باشد وقوع غیبت امام دوازدهم، با آن همه روایاتی که از پیغمبر رسیده و به وقوع آن خبر داده است باطل گردد، عقیده به نبوت پیغمبر هم باطل می شود، زیرا فرض این است که این پیغمبر از وقوع غیبت امام دوازدهم خبر داده و به اعتقاد مخالفین واقع نشده است، پس وقتی در یک جا دروغ او ثابت شود، پیغمبر نخواهد بود.

چطور آنها معتقدند که پیغمبر درباره عمار یاسر خبر داد که گروه ظالمی او را می کشند، و درباره امیر المؤمنین علیه السلام فرمود: «محاسنش از خون سرش رنگین می شود» و درباره حسن بن علی علیه السلام فرمود: «به وسیله زهر به شهادت می رسد» و درباره حسین بن علی علیهما السلام فرمود: «با شمشیر شهید می شود»، ولی آنچه را درباره قائم و وقوع غیبت او با تصریح به نام و نسبش خبر داده است تصدیق نمی کنند؟ نه! به عقیده ما پیغمبر بزرگ ما در تمام گفتارش راستگو و در همه احوال درست کردار بوده. موقعی ایمان بنده صحیح خواهد بود که از آنچه پیغمبر فرموده، در خود احساس دلتنگی نکند و در همه امور به تمام معنی تسلیم او باشد و هیچ گونه شک و ریبی در ایمانش راه نیابد. معنی اسلام این است، زیرا که اسلام به معنی تسلیم و انقیاد در برابر خدا و رسول است.«وَ مَنْ یَبْتَغِ غَیْرَ الْإِسْلامِ دِیناً فَلَنْ یُقْبَلَ مِنْهُ وَ هُوَ فِی الْآخِرَةِ مِنَ الْخاسِرِینَ»، {و هر که جز اسلام، دینی [دیگر] جوید، هرگز از وی پذیرفته نشود، و وی درآخرت از زیانکاران است.} - . آل عمران / 85 - از عجائب اینکه مخالفین ما (اهل تسنن) روایت کرده اند که عیسی بن مریم علیه السلام از زمین کربلا گذشت و دید که چند آهو در آنجا گرد آمده اند. آهوها نزد عیسی بن مریم آمدند و شروع به گریستن کردند. عیسی هم نشست و با آنها گریست.حواریون هم نشستند و گریه را سر دادند، در حالی که نمی دانستند چرا عیسی نشسته و برای چه گریه می کند. بعدا پرسیدند: «یا روح اللَّه! چرا گریه می کنید؟» فرمود: «آیا می دانید این چه زمینی است؟» گفتند نه.

فرمود: «این سرزمینی است که نور دیده احمد مرسل و جگر گوشه فاطمه زهرا، بتول اطهر که شبیه مادر من است، در آن کشته می شود و همین جا مدفون می گردد. خاک این بیابان از مشک خوشبوتر است، زیرا تربت آن درّ تابناک شهید است و تربت انبیا و اولاد انبیا نیز چنین است. این آهوها با من حرف زدند و گفتند که ما به شوق تربت آن نازدانه با برکت، در این بیابان می چریم و یقین دارند که در این زمین تأمین جانی دارند.» سپس عیسی دست به پشکل های آهوان زد و آن را بویید و فرمود: «پروردگارا! اینها را آنقدر باقی بگذار تا آنکه پدر این شهید مظلوم بیاید و آن را ببوید و باعث صبر و تسلی خاطرش گردد.» گفته اند که آن پشکل ها ماند تا زمان امیر المؤمنین علیه السلام که از کربلا گذشت و آنها را بویید و گریست و همراهان را نیز به گریه انداخت و داستان آن را به اصحاب خود اطلاع داد.

آری، اهل تسنن تصدیق می کنند که پشکل های آهوان بیش از پانصد سال باقی ماند و ابر و باران و گذشت روزها و شب ها و سال ها آنها را تغییر نداد، ولی تصدیق نمی کنند که قائم آل محمد صلی الله علیه و آله باقی بماند تا آنگاه که با شمشیر قیام کند و دشمنان خدا را نابود گرداند و دین خدا را زنده کند، آنهم با آن همه اخباری که از پیغمبر و ائمه صلوات اللَّه علیهم، با تعیین نام و نسب و غیبتش در مدت زمانی طولانی رسیده است، و با اینکه روش پیغمبران پیشین در خصوص طول عمر هم درباره وی تجدید شده است. آیا این جز از عناد و انکار حق، چیز دیگری هست؟ - . کمال الدین: 480 -

**[ترجمه]

«28»

ک، [إکمال الدین] أَبِی عَنِ الْحِمْیَرِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ هِلَالٍ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ أَبِی أَیُّوبَ وَ العَلَاءِ مَعاً عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ: إِنَّ لِقِیَامِ الْقَائِمِ عَلَامَاتٍ تَکُونُ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ لِلْمُؤْمِنِینَ قُلْتُ وَ مَا هِیَ جَعَلَنِیَ اللَّهُ فِدَاکَ قَالَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ وَ لَنَبْلُوَنَّکُمْ یَعْنِی الْمُؤْمِنِینَ قَبْلَ خُرُوجِ الْقَائِمِ علیه السلام

ص: 202


1- 1. آل عمران: 85.
2- 2. فی الأصل المطبوع: الخیرة.

بِشَیْ ءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَ الْجُوعِ وَ نَقْصٍ مِنَ الْأَمْوالِ وَ الْأَنْفُسِ وَ الثَّمَراتِ وَ بَشِّرِ الصَّابِرِینَ (1) قَالَ نَبْلُوهُمْ بِشَیْ ءٍ مِنَ الْخَوْفِ مِنْ مُلُوکِ بَنِی فُلَانٍ فِی آخِرِ سُلْطَانِهِمْ وَ الْجُوعِ بِغَلَاءِ أَسْعَارِهِمْ وَ نَقْصٍ مِنَ الْأَمْوالِ قَالَ کَسَادُ التِّجَارَاتِ وَ قِلَّةُ الْفَضْلِ وَ نَقْصٍ مِنَ الْأَنْفُسِ قَالَ مَوْتٌ ذَرِیعٌ وَ نَقْصٍ مِنَ الثَّمَراتِ قِلَّةِ رَیْعِ مَا یُزْرَعُ وَ بَشِّرِ الصَّابِرِینَ عِنْدَ ذَلِکَ بِتَعْجِیلِ الْفَرَجِ ثُمَّ قَالَ لِی یَا مُحَمَّدُ هَذَا تَأْوِیلُهُ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَقُولُ وَ ما یَعْلَمُ تَأْوِیلَهُ إِلَّا اللَّهُ وَ الرَّاسِخُونَ فِی الْعِلْمِ (2).

نی، [الغیبة] للنعمانی محمد بن همام عن الحمیری عن ابن محبوب عن ابن رئاب عن محمد بن مسلم: مثله

**[ترجمه]کمال الدین: محمد بن مسلم گفت:شنیدم که امام جعفر صادق علیه السلام می فرمود: «برای قیام قائم علائمی است که خداوند برای اهل ایمان پدید می آورد.» من عرض کردم: «قربانت گردم! آن علائم چیست؟» فرمود: «این است که خدا می فرماید: «و لنبلونکم»، یعنی شما مؤمنین را قبل از آمدن قائم امتحان می کنیم.«بِشَیْ ءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَ الْجُوعِ وَ نَقْصٍ مِنَ الْأَمْوالِ وَ الْأَنْفُسِ وَ الثَّمَراتِ وَ بَشِّرِ الصَّابِرِینَ»، {قطعاً شما را به چیزی از [قبیلِ] ترس و گرسنگی، و کاهشی در اموال وجان ها و محصولات می آزماییم و مژده ده شکیبایان را.} - . بقره / 155 - فرمود: «این ترس از پادشاهان بنی فلان در روزگار آخر آنهاست؛ گرسنگی، به واسطه بالا رفتن اسعار آنهاست؛ نقص اموال، کسادی تجارت ها و قلت فضل است؛ نقص جان ها، مرگ های سریع است (سکته)؛ و نقص ثمرات، کمی ثمرات حاصلی است که کشت می کنند، و مژده به صابران، مژده به تعجیل فرج است.»

سپس امام صادق علیه السلام به محمد بن مسلم فرمود: «ای محمد! تأویل آیه شریفه ای که خداوند می فرماید:«وَ ما یَعْلَمُ تَأْوِیلَهُ إِلَّا اللَّهُ وَ الرَّاسِخُونَ فِی الْعِلْمِ» - . آل عمران / 7 - ، { با آنکه تأویلش را جز خدا و ریشه داران در دانش کسی نمی داند} این است. - . کمال الدین: 588 -

این روایت در غیبت نعمانی هم ذکر شده است. - . غیبت نعمانی: 250 -

**[ترجمه]

بیان

الذریع السریع.

**[ترجمه]کلمه «ذریع» به معنای سریع است.

**[ترجمه]

«29»

ک، [إکمال الدین] أَبِی عَنِ الْحِمْیَرِیِّ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ مَهْزِیَارَ عَنْ أَخِیهِ عَلِیٍّ عَنِ الْأَهْوَازِیِّ عَنْ صَفْوَانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ حَکِیمٍ عَنْ مَیْمُونٍ الْبَانِ (3) عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ الصَّادِقِ علیه السلام قَالَ: خَمْسٌ قَبْلَ قِیَامِ الْقَائِمِ علیه السلام الْیَمَانِیُّ وَ السُّفْیَانِیُّ وَ الْمُنَادِی یُنَادِی مِنَ السَّمَاءِ وَ خَسْفٌ بِالْبَیْدَاءِ وَ قَتْلُ النَّفْسِ الزَّکِیَّةِ.

**[ترجمه]کمال الدین: حضرت صادق علیه السلام فرمود: «پیش از قیام قائم پنج علامت خواهد بود: آمدن شخص یمنی، سفیانی، نداکننده ای از آسمان، فرورفتگی در بیابان «بیداء» و قتل شخصی پاکدل.» - . کمال الدین: 588 -

**[ترجمه]

«30»

ک، [إکمال الدین] ابْنُ الْوَلِیدِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنِ ابْنِ مَعْرُوفٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مَهْزِیَارَ عَنِ الْحَجَّالِ عَنْ ثَعْلَبَةَ عَنْ شُعَیْبٍ الْحَذَّاءِ عَنْ صَالِحٍ مَوْلَی بَنِی الْعَذْرَاءِ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ الصَّادِقَ علیه السلام یَقُولُ: لَیْسَ بَیْنَ قِیَامِ قَائِمِ آلِ مُحَمَّدٍ وَ بَیْنَ قَتْلِ النَّفْسِ الزَّکِیَّةِ إِلَّا خَمْسَ عَشْرَةَ لَیْلَةً.

غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی الفضل عن ابن فضال عن ثعلبة: مثله- شا، [الإرشاد] ثعلبة: مثله.

ص: 203


1- 1. البقرة: 155.
2- 2. آل عمران: 7 و الحدیث فی کمال الدین ج 2 ص 363، و غیبة النعمانیّ ص 132 سواء.
3- 3. کوفیّ من أصحاب الباقر و الصادق علیهما السلام کان بیاع البان.

**[ترجمه]کمال الدین: حضرت صادق علیه السلام فرمود: «میان قیام قائم و قتل شخص پاکدل، بیش از پانزده شب فاصله نیست.» - . کمال الدین: 588 -

در غیبت شیخ - . غیبت طوسی: 445 - و ارشاد القلوب مفید - . ارشاد القلوب: 362 - هم این روایت آمده است.

**[ترجمه]

«31»

ک، [إکمال الدین] ابْنُ الْوَلِیدِ عَنِ ابْنِ أَبَانٍ عَنِ الْأَهْوَازِیِّ عَنِ النَّضْرِ عَنْ یَحْیَی الْحَلَبِیِّ عَنِ الْحَارِثِ بْنِ الْمُغِیرَةِ عَنْ مَیْمُونٍ الْبَانِ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام فِی فُسْطَاطِهِ فَرَفَعَ جَانِبَ الْفُسْطَاطِ فَقَالَ إِنَّ أَمْرَنَا لَوْ قَدْ کَانَ لَکَانَ أَبْیَنَ مِنْ هَذَا الشَّمْسِ ثُمَّ قَالَ یُنَادِی مُنَادٍ مِنَ السَّمَاءِ إِنَّ فُلَانَ بْنَ فُلَانٍ هُوَ الْإِمَامُ بِاسْمِهِ وَ یُنَادِی إِبْلِیسُ مِنَ الْأَرْضِ کَمَا نَادَی بِرَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لَیْلَةَ الْعَقَبَةِ.

**[ترجمه]کمال الدین: میمون لبان گفت: من با امام باقر علیه السلام در خیمه آن حضرت بودم. حضرت دامن خیمه را بالا زد و فرمود: «روزی که دولت ما آشکار شود، از این آفتاب روشن تر است.» سپس فرمود: «در آن روز صدایی از آسمان شنیده می شود که می گوید: «فلانی پسر فلانی همان امام شماست» و نام او را ذکر می کند. آنگاه شیطان از زمین همان صدایی را می زند که در شب عقبه، به رسول خدا صلی الله علیه و آله زد.» - . کمال الدین: 589 -

**[ترجمه]

«32»

ک، [إکمال الدین] بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنِ الْأَهْوَازِیِّ عَنْ صَفْوَانَ عَنْ عِیسَی بْنِ أَعْیَنَ عَنِ الْمُعَلَّی بْنِ خُنَیْسٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: إِنَّ أَمْرَ السُّفْیَانِیِّ مِنَ الْأَمْرِ الْمَحْتُومِ وَ خُرُوجَهُ فِی رَجَبٍ.

**[ترجمه]کمال الدین: حضرت صادق علیه السلام فرمود: «آمدن سفیانی حتمی است و خروج او در ماه رجب خواهد بود.» - . همان -

**[ترجمه]

«33»

ک، [إکمال الدین] بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنِ الْأَهْوَازِیِ (1) عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَی عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ عُمَرَ عَنْ أَبِی أَیُّوبَ عَنِ الْحَارِثِ بْنِ الْمُغِیرَةِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَلَیْهِ السَّلَامُ قَالَ: الصَّیْحَةُ الَّتِی فِی شَهْرِ رَمَضَانَ تَکُونُ لَیْلَةَ الْجُمُعَةِ لِثَلَاثٍ وَ عِشْرِینَ مَضَیْنَ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ.

**[ترجمه]کمال الدین: امام صادق علیه السلام فرمود: «صدای آسمانی که در ماه رمضان شنیده می شود، در شب جمعه بیست و سوم ماه رمضان خواهد بود.» - . همان -

**[ترجمه]

«34»

ک، [إکمال الدین] بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنِ الْأَهْوَازِیِّ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ حَنْظَلَةَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ: قَبْلَ قِیَامِ الْقَائِمِ علیه السلام خَمْسُ عَلَامَاتٍ مَحْتُومَاتٍ الْیَمَانِیُّ وَ السُّفْیَانِیُّ وَ الصَّیْحَةُ وَ قَتْلُ النَّفْسِ الزَّکِیَّةِ وَ الْخَسْفُ بِالْبَیْدَاءِ.

نی، [الغیبة] للنعمانی محمد بن همام عن الفزاری عن عبد الله بن خالد التمیمی عن بعض

ص: 204


1- 1. الحسین بن سعید بن حماد بن مهران الأهوازی مولی علیّ بن الحسین من أصحاب الرضا و الجواد و الهادی علیهم السلام ثقة عظیم الشأن صاحب مصنّفات، و حماد بن عیسی أحد شیوخه الذی یروی عنه کما فی المستدرک ج 3 ص 550 و قد صرّح بذلک النجاشیّ ص 60 فی أحمد بن الحسین بن سعید حیث قال: یروی عن جمیع شیوخ أبیه الا حماد بن عیسی فیما زعم أصحابنا القمیون. فما فی المصدر المطبوع ج 2 ص 364: و بهذا الاسناد عن الحسین بن سعید عن صفوان بن یحیی، عن عیسی بن أعین، عن المعلی بن خنیس، عن حماد بن عیسی. فهو خلط و تصحیف ظاهر و قد تکرر الحدیثان بالسند الصحیح فی ص 366 منه فراجع.

أصحابنا عن ابن أبی عمیر: مثله (1) و فیه و الصیحة من السماء.

**[ترجمه]کمال الدین: حضرت صادق علیه السلام فرمود:«پنج علامت قطعی هستند: یمانی، سفیانی، صیحه، قتل نفس زکیه و فرو رفتن در زمین بیداء.» - . همان -

در غیبت نعمانی مثل این حدیث نقل شده و عبارت «صیحه از آسمان» دارد. - . غیبت نعمانی: 252 -

**[ترجمه]

«35»

ک، [إکمال الدین] أَبِی عَنْ سَعْدٍ عَنِ ابْنِ أَبِی الْخَطَّابِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ بَشِیرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: یُنَادِی مُنَادٍ بِاسْمِ الْقَائِمِ علیه السلام قُلْتُ خَاصٌّ أَوْ عَامٌّ قَالَ عَامٌّ یَسْمَعُ کُلُّ قَوْمٍ بِلِسَانِهِمْ قُلْتُ فَمَنْ یُخَالِفُ الْقَائِمَ عَلَیْهِ السَّلَامُ وَ قَدْ نُودِیَ بِاسْمِهِ قَالَ لَا یَدَعُهُمْ إِبْلِیسُ حَتَّی یُنَادِیَ فِی آخِرِ اللَّیْلِ فَیُشَکِّکُ النَّاسَ.

**[ترجمه]کمال الدین: (موقع ظهور) صدا زننده ای قائم علیه السلام را به نام صدا می زند.» عرض کردم: «این صدا برای افراد خاصی است یا عمومی است؟» فرمود: «عمومی است و هر ملتی به زبان خود آن را می شنوند.» عرض کردم: «با اینکه قائم را به اسم صدا می زنند، دیگر چه کسانی با او مخالفت می کنند؟» فرمود: «شیطان آنها را به حال خود نمی گذارد، تا آنکه در اواخر همان شب صدایی می زند و مردم را به شک می اندازد.» - . کمال الدین: 589 -

**[ترجمه]

بیان

الظاهر فی آخر النهار کما سیأتی فی الأخبار(2) و لعله من النساخ و لم یکن فی بعض النسخ فی آخر اللیل أصلا.

**[ترجمه]ظاهرا به جای شب، «در آخر همان روز» باشد، چنان که در اخبار آینده خواهد آمد. گویا اشتباه از کاتب باشد. در بعضی از نسخه ها اصلا «آخر شب» وجود ندارد.

**[ترجمه]

«36»

ک، [إکمال الدین] مَاجِیلَوَیْهِ عَنْ عَمِّهِ عَنِ الْکُوفِیِّ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنِ ابْنِ أُذَیْنَةَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ أَبِی علیه السلام قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ: یَخْرُجُ ابْنُ آکِلَةِ الْأَکْبَادِ مِنَ الْوَادِی الْیَابِسِ وَ هُوَ رَجُلٌ رَبْعَةٌ وَحْشُ الْوَجْهِ ضَخْمُ الْهَامَةِ بِوَجْهِهِ أَثَرُ الْجُدَرِیِّ إِذَا رَأَیْتَهُ حَسِبْتَهُ أَعْوَرَ اسْمُهُ عُثْمَانُ وَ أَبُوهُ عَنْبَسَةُ(3) وَ هُوَ مِنْ وُلْدِ أَبِی سُفْیَانَ حَتَّی یَأْتِیَ أَرْضَ قَرَارٍ وَ مَعِینٍ فَیَسْتَوِیَ عَلَی مِنْبَرِهَا.

**[ترجمه]کمال الدین: حضرت صادق علیه السلام فرمود: پدرم فرمود: جدم امیرالمؤمنین صلوات اللَّه علیهم فرمود: «پسر هند جگر خوار (سفیانی) از بیابان یابس بیرون می آید. او مردی متوسط القامه است، با صورتی وحشتناک، سری ضخیم و چهره ای آبله رو. اگر او را ببینی، خیال می کنی یک چشمی است. او از اولاد ابوسفیان می باشد. او خروج می کند و به زمین آرام می آید و بر منبر آن می نشیند.» - . همان -

**[ترجمه]

بیان

وحش الوجه أی یستوحش من یراه و لا یستأنس به أحد أو بالخاء المعجمة(4) و هو الردی من کل شی ء و الأرض ذات القرار الکوفة أو النجف کما فسرت به فی الأخبار.

**[ترجمه]کلمه «وحش الوجه» یعنی هر که او را می بیند، وحشت می کند و کسی با او انس نمی گیرد، یا «وخش الوجه» که جنس پست از هر چیزی را می گویند و زمین آرام (ارض ذات قرار) کوفه یا نجف است، چنان که در اخبار به این دو شهر تفسیر شده است.

**[ترجمه]

«37»

ک، [إکمال الدین] الْهَمْدَانِیُّ عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ یَزِیدَ قَالَ: قَالَ لِی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ الصَّادِقُ علیه السلام إِنَّکَ لَوْ رَأَیْتَ السُّفْیَانِیَّ رَأَیْتَ

ص: 205


1- 1. فی المصدر ص 133: عن ابن أبی عمیر، عن أبی أیوب الخزاز، عن عمر بن حنظلة، و هو الصحیح و منه یعلم أن« عن أبی أیوب» ساقط عن نسخة کمال الدین أیضا.
2- 2. تحت الرقم 40.
3- 3. هذا هو الصحیح کما فی المصدر و لما یجیی ء بعد هذا و فی الأصل المطبوع: عیینة، و هو تصحیف فان أبناء أبی سفیان: عتبة و معاویة و یزید و عنبسة و حنظلة راجع الرقم 65 أیضا.
4- 4. کما فی المصدر ج 2 ص 365.

أَخْبَثَ النَّاسِ أَشْقَرَ أَحْمَرَ أَزْرَقَ یَقُولُ یَا رَبِّ یَا رَبِّ یَا رَبِّ ثُمَّ لِلنَّارِ وَ لَقَدْ بَلَغَ مِنْ خُبْثِهِ أَنَّهُ یَدْفِنُ أُمَّ وَلَدٍ لَهُ وَ هِیَ حَیَّةٌ مَخَافَةَ أَنْ تَدُلَّ عَلَیْهِ.

**[ترجمه]کمال الدین: حضرت صادق علیه السلام به عمر بن یزید فرمود: «اگر تو سفیانی را ببینی، پلیدترین مردم را دیده ای؛ رنگش سرخ و زرد و چشمش کبود است؛ در ظاهر مرتب ذکر خدا را می گوید، ولی در حقیقت به طرف جهنم می رود؛ در خباثت به جایی می رسد که زن بچه دارش را از ترس اینکه مبادا مردم را به محل او راهنمایی کند، زنده به گور می کند.» - . کمال الدین: 590 -

**[ترجمه]

بیان

قوله ثم للنار أی ثم مع إقراره ظاهرا بالرب یفعل ما یستوجب للنار و یصیر إلیها و الأظهر ما سیأتی یا رب ثاری و النار مکررا(1).

**[ترجمه]عبارت «ثم للنار» یعنی سپس با اقرار ظاهری اش به پروردگار، کاری می کند که مستوجب آتش می شود و به سمت آن می رود، و اظهر آن است که عبارت او تکرار این است: «یا رب ّ ثاری و النار.»

**[ترجمه]

«38»

ک، [إکمال الدین] أَبِی وَ ابْنُ الْوَلِیدِ مَعاً عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی الْقَاسِمِ عَنِ الْکُوفِیِّ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سُفْیَانَ عَنْ قُتَیْبَةَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَبِی مَنْصُورٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنِ اسْمِ السُّفْیَانِیِّ فَقَالَ وَ مَا تَصْنَعُ بِاسْمِهِ إِذَا مَلَکَ کُنُوزَ الشَّامِ (2) الْخَمْسَ دِمَشْقَ وَ حِمْصَ وَ فِلَسْطِینَ وَ الْأُرْدُنَّ وَ قِنَّسْرِینَ فَتَوَقَّعُوا عِنْدَ ذَلِکَ الْفَرَجَ قُلْتُ یَمْلِکُ تِسْعَةَ أَشْهُرٍ قَالَ لَا وَ لَکِنْ یَمْلِکُ ثَمَانِیَةَ أَشْهُرٍ لَا یَزِیدُ یَوْماً.

**[ترجمه]کمال الدین: عبداللَّه بن ابی منصور گفت: از حضرت صادق علیه السلام پرسیدم:«اسم سفیانی چیست؟» فرمود: «چه کار به اسم او داری؟» وقتی او گنج های پنجگانه شام، یعنی دمشق، حمص، فلسطین، اردن و قنّسرین را به چنگ آورد، در آن وقت منتظر ظهور قائم باشید.» پرسیدم: «او نه ماه سلطنت می کند؟» فرمود: «نه! بلکه هشت ماه، بدون یک روز زیادتر.» - . همان -

**[ترجمه]

«39»

ک، [إکمال الدین] مَاجِیلَوَیْهِ عَنْ عَمِّهِ عَنِ الْکُوفِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِی الْمَغْرَاءِ عَنِ الْمُعَلَّی بْنِ خُنَیْسٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: صَوْتُ جَبْرَئِیلَ مِنَ السَّمَاءِ وَ صَوْتُ إِبْلِیسَ مِنَ الْأَرْضِ فَاتَّبِعُوا الصَّوْتَ الْأَوَّلَ وَ إِیَّاکُمْ وَ الْأَخِیرَ أَنْ تُفْتَنُوا بِهِ.

**[ترجمه]کمال الدین: حضرت صادق علیه السلام فرمود: «نخست صدای جبرئیل از آسمان و بعد صدای شیطان از زمین بلند می شود. پس از صدای اول پیروی کنید؛ مبادا مفتون صدای بعدی شوید و دنبال آن بروید!» - . همان -

**[ترجمه]

«40»

ک، [إکمال الدین] ابْنُ الْمُتَوَکِّلِ عَنِ الْحِمْیَرِیِّ عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنِ الثُّمَالِیِّ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِنَّ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام کَانَ یَقُولُ إِنَّ خُرُوجَ السُّفْیَانِیِّ مِنَ الْأَمْرِ الْمَحْتُومِ (3)

قَالَ لِی نَعَمْ وَ اخْتِلَافُ وُلْدِ الْعَبَّاسِ مِنَ الْمَحْتُومِ وَ قَتْلُ النَّفْسِ الزَّکِیَّةِ مِنَ الْمَحْتُومِ وَ خُرُوجُ الْقَائِمِ علیه السلام مِنَ الْمَحْتُومِ فَقُلْتُ لَهُ فَکَیْفَ یَکُونُ النِّدَاءُ قَالَ یُنَادِی مُنَادٍ مِنَ السَّمَاءِ أَوَّلَ النَّهَارِ أَلَا إِنَّ الْحَقَّ فِی عَلِیٍّ وَ شِیعَتِهِ ثُمَّ یُنَادِی إِبْلِیسُ لَعَنَهُ اللَّهُ فِی آخِرِ النَّهَارِ أَلَا إِنَّ الْحَقَّ فِی السُّفْیَانِیِّ وَ شِیعَتِهِ فَیَرْتَابُ عِنْدَ ذَلِکَ الْمُبْطِلُونَ.

ص: 206


1- 1. کما فی المصدر ج 2 ص 365: و لفظه: یقول: یا ربّ ثاری ثاری ثمّ النار. و سیجی ء تحت الرقم 144.
2- 2. فی المصدر: کور الشام الخمس. و هو الأظهر.
3- 3. فی المصدر ج 2 ص 366 هناک زیادة و هی[ قال: نعم، فقلت: و من المحتوم] لکنه سهو.

**[ترجمه]کمال الدین: ابو حمزه ثمالی گفت: به حضرت صادق علیه السلام عرض کردم: «امام محمد باقر علیه السلام می فرمود: «آمدن سفیانی حتمی است.» فرمود: «آری، این طور است. اختلاف میان اولاد عباس هم حتمی است، کشته شدن مردی پاکدل هم حتمی است، قیام قائم علیه السلام هم حتمی است.» عرض کردم: «صدای آسمانی چگونه است؟» فرمود: «در اول روز منادی صدا می زند: «آگاه باشید که حق در شخص علی علیه السلام و شیعیان اوست!» آنگاه شیطان در آخر روز صدا می زند: «آگاه باشید که حق در شخص سفیانی و پیروان اوست!» در این وقت آنها که ایمان ثابتی ندارند، به شک می افتند.» - . کمال الدین: 590 -

**[ترجمه]

«41»

ک، [إکمال الدین] ابْنُ الْوَلِیدِ عَنِ ابْنِ أَبَانٍ عَنِ الْأَهْوَازِیِّ عَنِ النَّضْرِ عَنْ یَحْیَی الْحَلَبِیِّ عَنْ حَکَمٍ الْخَیَّاطِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ هَمَّامٍ عَنْ وَرْدٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: آیَتَانِ بَیْنَ یَدَیْ هَذَا الْأَمْرِ خُسُوفُ الْقَمَرِ لِخَمْسٍ وَ خُسُوفُ الشَّمْسِ لِخَمْسَ عَشْرَةَ وَ لَمْ یَکُنْ ذَلِکَ مُنْذُ هَبَطَ آدَمُ علیه السلام إِلَی الْأَرْضِ وَ عِنْدَ ذَلِکَ سَقَطَ حِسَابُ الْمُنَجِّمِینَ.

نی، [الغیبة] للنعمانی ابن عقدة عن القاسم بن محمد عن عبیس بن هشام عن ابن جبلة عن الحکم بن أیمن عن ورد أخی الکمیت: مثله (1).

**[ترجمه]کمال الدین: حضرت باقر علیه السلام فرمود: «پیش از ظهور قائم دو علامت پدید می آید: یکی گرفتن ماه در پنجم ماه و دیگری گرفتن آفتاب در پانزدهم ماه! از زمان هبوط حضرت آدم تا آن موقع، چنین خسوف و کسوفی روی نداده است. و در آن موقع حساب منجمین به هم می خورد.» - . کمال الدین: 594 -

در غیبت نعمانی نیز روایت مذکور آمده است. - . غیبت نعمانی: 271 -

**[ترجمه]

«42»

ک، [إکمال الدین] بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنِ الْأَهْوَازِیِّ عَنْ صَفْوَانَ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ الْحَجَّاجِ عَنْ سُلَیْمَانَ بْنِ خَالِدٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ: قُدَّامَ الْقَائِمِ علیه السلام مَوْتَانِ مَوْتٌ أَحْمَرُ وَ مَوْتٌ أَبْیَضُ حَتَّی یَذْهَبَ مِنْ کُلِّ سَبْعَةٍ خَمْسَةٌ فَالْمَوْتُ الْأَحْمَرُ السَّیْفُ وَ الْمَوْتُ الْأَبْیَضُ الطَّاعُونُ.

**[ترجمه]کمال الدین: سلیمان بن خالد گفت: شنیدم که حضرت صادق علیه السلام می فرمود: «پیش از آمدن قائم دو گونه مرگ خواهد بود: مرگ سرخ و مرگ سفید، به طوری که از هر هفت نفر، پنج نفر جان می دهند؛ مرگ سرخ شمشیر و مرگ سفید طاعون است.» - . کمال الدین: 594 -

**[ترجمه]

«43»

ک، [إکمال الدین] ابْنُ الْمُتَوَکِّلِ عَنِ السَّعْدَآبَادِیِّ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ أَبِی أَیُّوبَ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: تَنْکَسِفُ الشَّمْسُ لِخَمْسٍ مَضَیْنَ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ قَبْلَ قِیَامِ الْقَائِمِ علیه السلام.

**[ترجمه]کمال الدین: امام صادق علیه السلام فرمود: «قبل از آمدن قائم علیه السلام در پنجم ماه رمضان، آفتاب می گیرد.» - . کمال الدین: 595 -

**[ترجمه]

بیان

یحتمل وقوعهما معا فلا تنافی و لعله سقط من الخبر شی ء.

**[ترجمه]در روایات سابق می گفت که ماه در پنجم ماه می گیرد و در اینجا آفتاب آمده است. احتمال دارد هر دو با هم در پنجم گرفته شوند. بنابراین منافات ندارد. شاید هم چیزی از روایت افتاده باشد.

**[ترجمه]

«44»

ک، [إکمال الدین] بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنْ أَبِی أَیُّوبَ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ وَ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالا سَمِعْنَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ: لَا یَکُونُ هَذَا الْأَمْرُ حَتَّی یَذْهَبَ ثُلُثَا النَّاسِ فَقِیلَ لَهُ فَإِذَا ذَهَبَ ثُلُثَا النَّاسِ فَمَا یَبْقَی فَقَالَ علیه السلام أَ مَا تَرْضَوْنَ أَنْ تَکُونُوا الثُّلُثَ الْبَاقِیَ.

**[ترجمه]کمال الدین: ابو بصیر و محمد بن مسلم گفتند: شنیدیم که حضرت صادق علیه السلام می فرمود: «این امر (ظهور امام زمان علیه السلام ) تحقق نمی پذیرد، مگر اینکه دو سوم مردم از میان بروند.» عرض شد:«وقتی دو سوم مردم از میان بروند، دیگر کی می ماند؟» فرمود: «دوست نمی دارید که شما از یک سوم باقی مانده باشید؟» - . کمال الدین: 595 -

**[ترجمه]

«45»

غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی قَرْقَارَةُ عَنْ نَضْرِ بْنِ اللَّیْثِ الْمَرْوَزِیِّ عَنِ ابْنِ طَلْحَةَ الْجَحْدَرِیِّ قَالَ حَدَّثَنَا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ لَهِیعَةَ عَنْ أَبِی زُرْعَةَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ رَزِینٍ عَنْ عَمَّارِ بْنِ یَاسِرٍ أَنَّهُ قَالَ: إِنَّ دَوْلَةَ أَهْلِ بَیْتِ نَبِیِّکُمْ فِی آخِرِ الزَّمَانِ وَ لَهَا أَمَارَاتٌ

ص: 207


1- 1. تراه فی کمال الدین ج 2 ص 361 و غیبة النعمانیّ ص 145. و حکم بن أیمن هو أبو علیّ مولی قریش الخیاط. و قیل: الحناط، و الصحیح ما فی الصلب: الخیاط. و ذلک لقوله فی حدیث رواه الکافی باب تقبل العمل قال: قلت لابی عبد اللّه( ع): انی اتقبل الثوب. فیفهم انه من الخیاطة. راجع قاموس الرجال ج 3 ص 370.

فَإِذَا رَأَیْتُمْ فَالْزَمُوا الْأَرْضَ وَ کُفُّوا حَتَّی تَجِی ءَ أَمَارَاتُهَا فَإِذَا اسْتَثَارَتْ عَلَیْکُمُ الرُّومُ وَ التُّرْکُ وَ جُهِّزَتِ الْجُیُوشُ وَ مَاتَ خَلِیفَتُکُمُ الَّذِی یَجْمَعُ الْأَمْوَالَ وَ اسْتُخْلِفَ بَعْدَهُ رَجُلٌ صَحِیحٌ فَیُخْلَعُ بَعْدَ سِنِینَ مِنْ بَیْعَتِهِ وَ یَأْتِی هَلَاکُ مُلْکِهِمْ مِنْ حَیْثُ بَدَأَ وَ یَتَخَالَفُ التُّرْکُ وَ الرُّومُ وَ تَکْثُرُ الْحُرُوبُ فِی الْأَرْضِ وَ یُنَادِی مُنَادٍ عَنْ سُورِ دِمَشْقَ وَیْلٌ لِأَهْلِ الْأَرْضِ مِنْ شَرٍّ قَدِ اقْتَرَبَ وَ یُخْسَفُ بِغَرْبِیِّ مَسْجِدِهَا حَتَّی یَخِرَّ حَائِطُهَا وَ یَظْهَرُ ثَلَاثَةُ نَفَرٍ بِالشَّامِ کُلُّهُمْ یَطْلُبُ الْمُلْکَ رَجُلٌ أَبْقَعُ وَ رَجُلٌ أَصْهَبُ (1) وَ رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ بَیْتِ أَبِی سُفْیَانَ یَخْرُجُ فِی کَلْبٍ وَ یَحْضُرُ النَّاسُ بِدِمَشْقَ وَ یَخْرُجُ أَهْلُ الْغَرْبِ إِلَی مِصْرَ فَإِذَا دَخَلُوا فَتِلْکَ أَمَارَةُ السُّفْیَانِیِّ وَ یَخْرُجُ قَبْلَ ذَلِکَ مَنْ یَدْعُو لِآلِ مُحَمَّدٍ عَلَیْهِمُ السَّلَامُ وَ تَنْزِلُ التُّرْکُ الْحِیرَةَ وَ تَنْزِلُ الرُّومُ فِلَسْطِینَ وَ یَسْبِقُ عَبْدُ اللَّهِ حَتَّی یَلْتَقِیَ جُنُودُهُمَا بِقِرْقِیسَا عَلَی النَّهَرِ وَ یَکُونُ قِتَالٌ عَظِیمٌ وَ یَسِیرُ صَاحِبُ الْمَغْرِبِ فَیَقْتُلُ الرِّجَالَ وَ یَسْبِی النِّسَاءَ ثُمَّ یَرْجِعُ فِی قَیْسٍ حَتَّی یَنْزِلَ الْجَزِیرَةَ السُّفْیَانِیُّ فَیَسْبِقُ الْیَمَانِیَّ وَ یَحُوزُ السُّفْیَانِیُّ مَا جَمَعُوا ثُمَّ یَسِیرُ إِلَی الْکُوفَةِ فَیَقْتُلُ أَعْوَانَ آلِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله وَ یَقْتُلُ رَجُلًا مِنْ مُسَمَّیْهِمْ ثُمَّ یَخْرُجُ الْمَهْدِیُّ عَلَی لِوَائِهِ شُعَیْبُ بْنُ صَالِحٍ فَإِذَا رَأَی أَهْلُ الشَّامِ قَدِ اجْتَمَعَ أَمْرُهَا عَلَی ابْنِ أَبِی سُفْیَانَ الْتَحَقُوا بِمَکَّةَ فَعِنْدَ ذَلِکَ یُقْتَلُ النَّفْسُ الزَّکِیَّةُ وَ أَخُوهُ بِمَکَّةَ ضَیْعَةً فَیُنَادِی مُنَادٍ مِنَ السَّمَاءِ أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّ أَمِیرَکُمْ فُلَانٌ وَ ذَلِکَ هُوَ الْمَهْدِیُّ الَّذِی یَمْلَأُ الْأَرْضَ قِسْطاً وَ عَدْلًا کَمَا مُلِئَتْ ظُلْماً وَ جَوْراً(2).

**[ترجمه]غیبت طوسی: عمار یاسر گفت: دولت اهل بیت پیغمبر شما صلی الله علیه و آله در آخرالزمان خواهد بود و ظهور آن دولت علاماتی دارد. موقعی که این علائم را دیدید، در جای خود نشسته و از هر گونه اقدامی خودداری کنید تا آن علائم بگذرد: وقتی که روم و ترک بر شما حمله آوردند و لشکرها آراستند؛ خلیفه شما (مسلمین) که کارش جمع آوری اموال بود، جان داد و مردی درستکار به جای او نشست و چند سال بعد از بیعتش، از خلافت خلع شد؛ نابودکننده دولت آنها از همان جا که روز نخست دولتشان به وجود آمد می آید، آنگاه روم و ترک به جان هم می افتند و جنگ های زیادی در زمین روی می دهد. در آن موقع کسی از قلعه دمشق صدا می زند: «وای بر ساکنان زمین از شری که نزدیک است!» و سمت غربی مسجد دمشق به زمین فرو می رود. حتی دیوارش نیز در هم فرو می ریزدو سه نفر در شام قد علم می کنند، و هر سه طالب سلطنت هستند. یکی از آنها سیاه و سفید است، دیگری سرخ و سفید است و سومی از خاندان ابو سفیان می باشد و او از «نهر کلب»است و مردم را در دمشق حاضر می کند ، و غربیان به مصر حمله می آورند.

وقتی آنها وارد مصر شدند، همین علامت آمدن سفیانی است. قبل از آن کسی قیام می کند که مردم را دعوت به پیروی از آل محمد صلی الله علیه و آله می کند، ترک ها در حیره (محلی نزدیک کوفه بوده) و رومیان در فلسطین فرود می آیند.در آن هنگام عبداللَّه (دجال) قیام می کند و در سر نهر «قرقیساء»، به لشکر ترک و روم می رسد و جنگ سختی درمی گیرد و پادشاه مغرب همه جا را زیر پا می گذارد، مردان را می کشد و زنان را اسیر می کند، آنگاه به قیس برمی گردد. سفیانی در جزیره فرود می آید و شخص یمنی نیز خروج می کند، هر چه شخص یمنی و سلطان مغرب به غنیمت برده اند، همه را سفیانی از آنها می گیرد.

سپس به کوفه می رود و یاران آل محمد صلی الله علیه و آله را به قتل می رساند و مردی از ناموران آنها را می کشد.در آن موقع مهدی قیام می کند. امیر لشکر او مردی به نام شعیب بن صالح است. وقتی اهل شام دیدند که مردم شام با پسر ابوسفیان بیعت کردند، همه با او به مکه می روند. در آن وقت مرد پاکدلی از (بنی هاشم) به قتل می رسد، برادر وی نیز در مکه است ولی دسترسی به او پیدا نمی کنند. آنگاه صدایی از آسمان شنیده می شود که می گوید:«ای مردم! امیر شما فلانی است و این همان مهدی است که زمین را پر از عدل و داد می کند، چنان که پر از ظلم و ستم شده باشد.» - . غیبت طوسی: 463 -

**[ترجمه]

بیان

قوله من حیث بدأ أی من جهة خراسان فإن هلاکو توجه من تلک الجهة کما أن بدء ملکهم من تلک الجهة حیث توجه أبو مسلم منها إلیهم.

**[ترجمه]عبارت «من حیث بدا» یعنی از سمت خراسان، زیرا هلاکو از آن جهت روی آورد، همان طور که آغاز ملک آنها نیز از همان سمت، یعنی جایی که ابومسلم هم از آنجا به آنها متوجه شد.

**[ترجمه]

«46»

غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی جَمَاعَةٌ عَنِ التَّلَّعُکْبَرِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَلِیٍّ الرَّازِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ أَحْمَدَ السَّمَّاکِ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْهَاشِمِیِّ عَنْ

ص: 208


1- 1. الابقع: الأبلق، و الاصهب: الأحمر و الاشقر.
2- 2. عرضناه علی المصدر ص 293 و صححنا بعض ألفاظه المصحفة و سیجی ء مثله.

یَحْیَی بْنِ أَبِی طَالِبٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ عَاصِمٍ عَنْ عَطَاءِ بْنِ السَّائِبِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عُمَرَ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: لَا تَقُومُ السَّاعَةُ حَتَّی یَخْرُجَ نَحْوٌ مِنْ سِتِّینَ کَذَّاباً کُلُّهُمْ یَقُولُونَ أَنَا نَبِیٌّ.

شا، [الإرشاد] یحیی بن أبی طالب عن علی بن عاصم: مثله.

**[ترجمه]غیبت طوسی: پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمود: «قیامت برپا نخواهد شد تا اینکه شصت دروغگو پیدا شوند و همه ادعا کنند که ما پیغمبریم.» - . همان -

این روایت در ارشاد القلوب مفید هم ذکر شده است. - . ارشاد القلوب: 363 -

**[ترجمه]

«47»

غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی الْفَضْلُ بْنُ شَاذَانَ عَنِ الْوَشَّاءِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَائِذٍ عَنْ أَبِی خَدِیجَةَ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: لَا یَخْرُجُ الْقَائِمُ حَتَّی یَخْرُجَ اثْنَا عَشَرَ مِنْ بَنِی هَاشِمٍ کُلُّهُمْ یَدْعُو إِلَی نَفْسِهِ.

شا، [الإرشاد] الوشاء: مثله.

**[ترجمه]غیبت طوسی: امام جعفر صادق علیه السلام فرمود: «پیش از آمدن قائم، دوازده نفر از بنی هاشم خواهند آمد که همه مردم را دعوت به پیروی از خود می کنند.» - . غیبت طوسی: 437 -

در ارشاد القلوب مفید هم این روایت آمده است.

**[ترجمه]

«48»

غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی ابْنُ فَضَّالٍ (1) عَنْ حَمَّادٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ الْمُخْتَارِ عَنْ أَبِی نَصْرٍ عَنْ عَامِرِ بْنِ وَاثِلَةَ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: عَشْرٌ قَبْلَ السَّاعَةِ لَا بُدَّ مِنْهَا السُّفْیَانِیُّ وَ الدَّجَّالُ وَ الدُّخَانُ وَ الدَّابَّةُ وَ خُرُوجُ الْقَائِمِ وَ طُلُوعُ الشَّمْسِ مِنْ مَغْرِبِهَا وَ نُزُولُ عِیسَی علیه السلام وَ خَسْفٌ بِالْمَشْرِقِ وَ خَسْفٌ بِجَزِیرَةِ الْعَرَبِ وَ نَارٌ تَخْرُجُ مِنْ قَعْرِ عَدَنٍ تَسُوقُ النَّاسَ إِلَی الْمَحْشَرِ.

**[ترجمه]غیبت طوسی: امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمود: «ده علامت است که پیش از قیامت باید پدید آید: سفیانی، دجال، دخان، دابة الارض، قیام قائم، طلوع آفتاب از مغرب، فرود آمدن عیسی از آسمان، فرو رفتن زمین در شرق، فرو رفتن زمین در جزیرة العرب و آتشی که در قلب شهر عدن بیرون می آید و مردم را به محشر سوق می دهد.» - . غیبت طوسی: 436 -

**[ترجمه]

«49»

غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی ابْنُ فَضَّالٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ عُمَرَ عَنْ عُمَرَ بْنِ حَنْظَلَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: خَمْسٌ قَبْلَ قِیَامِ الْقَائِمِ مِنَ الْعَلَامَاتِ الصَّیْحَةُ وَ السُّفْیَانِیُّ وَ الْخَسْفُ بِالْبَیْدَاءِ وَ خُرُوجُ الْیَمَانِیِّ وَ قَتْلُ النَّفْسِ الزَّکِیَّةِ.

**[ترجمه]غیبت طوسی: امام جعفر صادق علیه السلام فرمود: «پیش از قیام قائم پنج علامت پدید خواهد آمد: صیحه (آسمانی)، آمدن سفیانی، فرورفتگی بیابان بیداء، آمدن شخص یمنی و کشته شدن مردی پاکدل.» - . همان -

**[ترجمه]

«50»

غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی الْفَضْلُ بْنُ شَاذَانَ عَنْ نَصْرِ بْنِ مُزَاحِمٍ عَنْ عَمْرِو بْنِ شِمْرٍ عَنْ جَابِرٍ قَالَ: قُلْتُ (2) لِأَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام مَتَی یَکُونُ هَذَا الْأَمْرُ فَقَالَ أَنَّی یَکُونُ ذَلِکَ یَا جَابِرُ وَ لَمَّا تَکْثُرِ الْقَتْلَی بَیْنَ الْحِیرَةِ وَ الْکُوفَةِ.

شا، [الإرشاد] عمرو بن شمر: مثله.

ص: 209


1- 1. فی المصدر ص 282: و بهذا الاسناد عن ابن فضال، و الاسناد: أحمد بن إدریس عن علیّ بن محمّد بن قتیبة، عن الفضل ابن شاذان، عن ابن فضال. و کان علی المصنّف رحمه اللّه أن یصرح بذلک. و هکذا فی السند الآتی.
2- 2. راجع غیبة الشیخ ص 286، الإرشاد ص 339.

**[ترجمه]غیبت طوسی: جابر جعفی می گوید: از حضرت امام محمد باقر علیه السلام پرسیدم: «قیام قائم کی خواهد بود؟» فرمود: «ای جابر! چگونه این امر به این زودی واقع می شود، در حالی که هنوز انبوه مردم در بین کوفه و حیره کشته نشده اند؟» - . غیبت طوسی: 445 -

در ارشاد القلوب شیخ مفید هم این روایت نقل شده است. - . ارشاد القلوب: 363 -

**[ترجمه]

«51»

غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی الْفَضْلُ عَنِ ابْنِ أَبِی نَجْرَانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ الْمُخْتَارِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: إِذَا هُدِمَ حَائِطُ مَسْجِدِ الْکُوفَةِ مُؤَخَّرُهُ مِمَّا یَلِی دَارَ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مَسْعُودٍ فَعِنْدَ ذَلِکَ زَوَالُ مُلْکِ بَنِی فُلَانٍ أَمَا إِنَّ هَادِمَهُ لَا یَبْنِیهِ.

شا، [الإرشاد] محمد بن سنان: مثله (1)

نی، [الغیبة] للنعمانی عبد الواحد عن محمد بن جعفر عن ابن أبی الخطاب عن محمد بن سنان عن الحسین بن المختار عن خالد القلانسی عنه علیه السلام: مثله.

**[ترجمه]غیبت طوسی: حضرت صادق علیه السلام فرمود: «هنگامی که دیوار مسجد کوفه از سمت خانه عبداللَّه بن مسعود فرو ریخت، زمان انقراض دولت بنی فلان فرامی رسد؛ بدانید که آن کس که آن را خراب می کند، دیگر آن را بنا نمی کند» - . غیبت طوسی: 445 -

در ارشاد القلوب مفید - . ارشاد القلوب: 353 - و در غیبت نعمانی - . غیبت نعمانی: 276 - هم از آن حضرت روایت کرده است .

**[ترجمه]

«52»

غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی الْفَضْلُ عَنْ سَیْفِ بْنِ عَمِیرَةَ عَنْ بَکْرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْأَزْدِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: خُرُوجُ الثَّلَاثَةِ الْخُرَاسَانِیِّ وَ السُّفْیَانِیِّ وَ الْیَمَانِیِّ فِی سَنَةٍ وَاحِدَةٍ فِی شَهْرٍ وَاحِدٍ فِی یَوْمٍ وَاحِدٍ وَ لَیْسَ فِیهَا رَایَةٌ بِأَهْدَی مِنْ رَایَةِ الْیَمَانِیِّ یَهْدِی إِلَی الْحَقِّ.

شا، [الإرشاد] ابن عمیرة: مثله.

**[ترجمه]غیبت طوسی: حضرت صادق علیه السلام فرمود:«آمدن این سه نفر - خراسانی و سفیانی و یمنی - در یکماه و یک سال و یک روزخواهد بود. پرچم هیچ کدام مانند شخص یمنی نیست؛ او مردم را به سوی حق راهنماییمی کند.» - . غیبت طوسی: 447 -

در ارشاد القلوب مفید نیز این روایت مذکور است. - . ارشاد القلوب: 353 -

**[ترجمه]

«53»

غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی الْفَضْلُ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنِ ابْنِ بُکَیْرٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ: یَخْرُجُ قَبْلَ السُّفْیَانِیِّ مِصْرِیٌّ وَ یَمَانِیٌّ.

**[ترجمه]غیبت طوسی: محمد بن مسلم گفت: «پیش از سفیانی، یک مرد مصری و یکنفر یمنی قیام می کنند. - . غیبت طوسی: 447 -

**[ترجمه]

«54»

غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی الْفَضْلُ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِیسَی عَنْ دُرُسْتَ عَنْ عَمَّارِ بْنِ مَرْوَانَ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ: مَنْ یَضْمَنْ لِی مَوْتَ عَبْدِ اللَّهِ أَضْمَنْ لَهُ الْقَائِمَ ثُمَّ قَالَ إِذَا مَاتَ عَبْدُ اللَّهِ لَمْ یَجْتَمِعِ النَّاسُ بَعْدَهُ عَلَی أَحَدٍ وَ لَمْ یَتَنَاهَ هَذَا الْأَمْرُ دُونَ صَاحِبِکُمْ إِنْ شَاءَ اللَّهُ وَ یَذْهَبُ مُلْکُ سِنِینَ وَ یَصِیرُ مُلْکَ الشُّهُورِ وَ الْأَیَّامِ فَقُلْتُ یَطُولُ ذَلِکَ قَالَ کَلَّا.

**[ترجمه]غیبت طوسی: ابو بصیر گفت: شنیدم که حضرت صادق علیه السلام می فرمود: «هر کس مردن عبداللَّه (دجال) را برای من ضمانت کند، من هم آمدن قائم را برای او ضمانت می کنم. بعد از آنکه عبداللَّه مرد، دیگر مردم بر سر کسی اجتماع نمی کنند و این امر (ظهور دولت حق) به خواست خدا به صاحب شما منتهی می گردد

و بعد از آن، سلطنت سال ها از بین می رود و به سلطنت ماه ها و روزها تبدیل می شود.» عرض کردم: «آیا آن زمان طول می کشد؟» فرمود: «نه.» - . همان -

**[ترجمه]

«55»

غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی الْفَضْلُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ سَلَّامِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ بَکْرِ بْنِ حَرْبٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: لَا یَکُونُ فَسَادُ مُلْکِ بَنِی فُلَانٍ حَتَّی یَخْتَلِفَ سَیْفَا بَنِی فُلَانٍ فَإِذَا اخْتَلَفُوا کَانَ عِنْدَ ذَلِکَ فَسَادُ مُلْکِهِمْ.

**[ترجمه]غیبت طوسی: حضرت صادق علیه السلام فرمود: «فساد ملک بنی فلان نیست مگر وقتی که جنگاوران بنی فلان و بنی فلان اختلاف کنند و در هنگام اختلاف در این هنگام، فساد ملکشان رقم می خورد.» - . غیبت طوسی: 447 -

**[ترجمه]

«56»

شا، [الإرشاد] غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی الْفَضْلُ عَنِ الْبَزَنْطِیِّ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الرِّضَا علیه السلام قَالَ:

ص: 210


1- 1. غیبة الشیخ ص 286 و غیبة النعمانیّ ص 147 و الإرشاد ص 339 و فیه: فعند ذلک زوال ملک القوم، و عند زواله خروج القائم علیه السلام. فتأمل.

إِنَّ مِنْ عَلَامَاتِ الْفَرَجِ حَدَثاً یَکُونُ بَیْنَ الْحَرَمَیْنِ قُلْتُ وَ أَیَّ شَیْ ءٍ یَکُونُ الْحَدَثُ فَقَالَ عَصَبِیَّةٌ(1)

تَکُونُ بَیْنَ الْحَرَمَیْنِ وَ یُقْتَلُ فُلَانٌ مِنْ وُلْدِ فُلَانٍ خَمْسَةَ عَشَرَ کَبْشاً.

**[ترجمه]ارشاد القلوب مفید و غیبت طوسی: امام رضا علیه السلام فرمود: «یکی از علائم ظهور قائم، حادثه ای است که در بین حرمین (مکه و مدینه) روی می دهد.»عرض کردم: «آن حادثه چیست؟» فرمود: «تعصبی در بین حرمین به وقوع می پیوندد و فلانی از اولاد فلان، پانزده جوان دلاور را می کشد.» - . ارشاد القلوب: 354 و غیبت طوسی: 448 -

**[ترجمه]

«57»

شا، [الإرشاد] غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی الْفَضْلُ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ وَ ابْنِ أَبِی نَجْرَانَ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَی عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ عُمَرَ الْیَمَانِیِّ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: لَا یَذْهَبُ مُلْکُ هَؤُلَاءِ حَتَّی یَسْتَعْرِضُوا النَّاسَ بِالْکُوفَةِ یَوْمَ الْجُمُعَةِ وَ کَأَنِّی أَنْظُرُ إِلَی رُءُوسٍ تَنْدُرُ فِیمَا بَیْنَ الْمَسْجِدِ(2)

وَ أَصْحَابِ الصَّابُونِ.

**[ترجمه]ارشاد القلوب مفید و غیبت نعمانی: حضرت صادق علیه السلام فرمود: «دولت اینان از بین نمی رود، تا اینکه روز جمعه مردم را در کوفه با شمشیر به قتل رسانند. گویا سرهای مقتولین را می بینم که ما بین باب الفیل مسجد و دکان صابون فروشان افتاده است.» - . همان -

**[ترجمه]

بیان

قوله حتی یستعرضوا الناس أی یقتلوهم بالسیف یقال عرضتهم علی السیف قتلا.

**[ترجمه]عبارت «حتی یستعرضوا الناس» یعنی مردم را باشمشیر بکشند و گفته می شود که«آنها را بر شمشیر مرگ عرضه داشتم.»

**[ترجمه]

«58»

غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی الْفَضْلُ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَبَلَةَ عَنْ أَبِی عَمَّارٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی الْمُغِیرَةِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ شَرِیکٍ الْعَامِرِیِّ عَنْ عَمِیرَةَ بِنْتِ نُفَیْلٍ قَالَتْ سَمِعْتُ بِنْتَ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ علیه السلام یَقُولُ: لَا یَکُونُ هَذَا الْأَمْرُ الَّذِی تَنْتَظِرُونَ حَتَّی یَبْرَأَ بَعْضُکُمْ مِنْ بَعْضٍ وَ یَلْعَنَ بَعْضُکُمْ بَعْضاً وَ یَتْفُلَ بَعْضُکُمْ فِی وَجْهِ بَعْضٍ وَ حَتَّی یَشْهَدَ بَعْضُکُمْ بِالْکُفْرِ عَلَی بَعْضٍ قُلْتُ مَا فِی ذَلِکَ خَیْرٌ قَالَ الْخَیْرُ کُلُّهُ فِی ذَلِکَ عِنْدَ ذَلِکَ یَقُومُ قَائِمُنَا فَیَرْفَعُ ذَلِکَ کُلَّهُ.

**[ترجمه]غیبت طوسی: عمیره دختر نفیل گفت: از دختر امام حسن مجتبی علیه السلام شنیدم که می گفت: «این امر که شما منتظر آن هستید، واقع نمی شود مگر بعد از آنکه بعضی از شما از بعضی دیگر دوری جویید و بعضی، بعضی دیگر را لعنت کند و آب دهان به صورت یکدیگر بیندازید. و بعضی از شما علیه دیگر گواهی به کفر او دهد.»عرض کردم: «خیری در زندگی آن روز نیست؟» فرمود:«تمام خیر و خوبی در آن روز است، زیرا در آن وقت است که قائم ما قیام می کند و تمام این اعمال زشت رااز میان برمی دارد.» - . غیبت طوسی: 437 -

**[ترجمه]

«59»

غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی الْفَضْلُ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَسْبَاطٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی الْبِلَادِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ الْأَوْدِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ قَالَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: بَیْنَ یَدَیِ الْقَائِمِ مَوْتٌ أَحْمَرُ وَ مَوْتٌ أَبْیَضُ وَ جَرَادٌ فِی حِینِهِ وَ جَرَادٌ فِی غَیْرِ حِینِهِ أَحْمَرُ کَأَلْوَانِ الدَّمِ فَأَمَّا الْمَوْتُ الْأَحْمَرُ فَالسَّیْفُ وَ أَمَّا الْمَوْتُ الْأَبْیَضُ فَالطَّاعُونُ.

شا، [الإرشاد] محمد بن أبی البلاد: مثله- نی، [الغیبة] للنعمانی علی بن الحسین عن محمد بن یحیی عن محمد بن الحسن عن محمد بن علی الکوفی عن الأودی: مثله.

ص: 211


1- 1. کذا فی المصدر ص 287 و هکذا الأصل المطبوع ص 157 و قد مر تحت الرقم 8 أنها« عضبة» فراجع.
2- 2. و فی الإرشاد ص 340: فیما بین باب الفیل و أصحاب الصابون.

**[ترجمه]غیبت طوسی: امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: «پیش از آمدن قائم، یک مرگ سرخ است و یک مرگ سفید؛ دوبار ملخ می آید: یک بار در وقت (یعنی موقع کشت و زرع) و یک بار در غیر وقت آن، رنگ ملخ ها مانند خون است! اما مرگ سرخ، شمشیر و مرگ سفید، طاعون است.» - . همان -

در ارشاد القلوب مفید - . ارشاد القلوب: 354 - و غیبت نعمانی - . غیبت نعمانی: 277 - نیز این روایت نقل شده است.

**[ترجمه]

«60»

غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی الْفَضْلُ عَنْ نَصْرِ بْنِ مُزَاحِمٍ عَنْ أَبِی لَهِیعَةَ عَنْ أَبِی زُرْعَةَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ رَزِینٍ عَنْ عَمَّارِ بْنِ یَاسِرٍ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ أَنَّهُ قَالَ: دَعْوَةُ أَهْلِ بَیْتِ نَبِیِّکُمْ فِی آخِرِ الزَّمَانِ فَالْزَمُوا الْأَرْضَ وَ کُفُّوا حَتَّی تَرَوْا قَادَتَهَا فَإِذَا خَالَفَ التُّرْکُ الرُّومَ وَ کَثُرَتِ الْحُرُوبُ فِی الْأَرْضِ وَ یُنَادِی مُنَادٍ عَلَی سُورِ دِمَشْقَ وَیْلٌ لَازِمٌ مِنْ شَرٍّ قَدِ اقْتَرَبَ وَ یُخَرَّبُ حَائِطُ مَسْجِدِهَا.

**[ترجمه]غیبت طوسی: عمار یاسر رضی الله عنه گفت: «دعوت خاندان پیامبر شما در آخرالزمان است. پس به زمین بچسبید و دست بردارید از قیام تا رهبران آن را ببینید. پس وقتی ترک با روم نزاع کرد و جنگ روی زمین زیاد شد و منادی بالای دیوار دمشق ندا سر داد:«وای همیشگی از شری که نزدیک شده!» و دیوار مسجد دمشق را ویران می کند،( زمان دعوت اهل بیت نبی شما می رسد).» - . غیبت طوسی: 441 -

**[ترجمه]

«61»

غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی الْفَضْلُ عَنِ ابْنِ أَبِی نَجْرَانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی الْجَارُودِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ بِشْرٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَنَفِیَّةِ قَالَ: قُلْتُ لَهُ قَدْ طَالَ هَذَا الْأَمْرُ حَتَّی مَتَی قَالَ فَحَرَّکَ رَأْسَهُ ثُمَّ قَالَ أَنَّی یَکُونُ ذَلِکَ وَ لَمْ یَعَضَّ الزَّمَانُ أَنَّی یَکُونُ ذَلِکَ وَ لَمْ یَجْفُوا الْإِخْوَانُ أَنَّی یَکُونُ ذَلِکَ وَ لَمْ یَظْلِمِ السُّلْطَانُ أَنَّی یَکُونُ ذَلِکَ وَ لَمْ یَقُمِ الزِّنْدِیقُ مِنْ قَزْوِینَ فَیَهْتِکَ سُتُورَهَا وَ یُکَفِّرَ

صُدُورَهَا وَ یُغَیِّرَ سُورَهَا وَ یَذْهَبَ بِبَهْجَتِهَا مَنْ فَرَّ مِنْهُ أَدْرَکَهُ وَ مَنْ حَارَبَهُ قَتَلَهُ وَ مَنِ اعْتَزَلَهُ افْتَقَرَ وَ مَنْ تَابَعَهُ کَفَرَ حَتَّی یَقُومَ بَاکِیَانِ بَاکٍ یَبْکِی عَلَی دِینِهِ وَ بَاکٍ یَبْکِی عَلَی دُنْیَاهُ.

**[ترجمه]غیبت طوسی: محمد بن حنفیه گفت: از او (گویا مقصود پدرش امیر المؤمنین علیه السلام باشد) پرسیدم: «این امر کی واقع می شود و چه وقت خواهد بود؟» حضرت سر خود را تکان داد و آنگاه فرمود: «چگونه این امر (به این زودی) واقع می شود، حال آنکه زمانه هنوز فشار و سختی خود را وارد نساخته و بر برادران من جفا نکرده است؟ چگونه ممکن است آن امر واقع شود، حال آنکه هنوز آن سلطان ظلم و ستم نکرده است؟ چگونه این امر به وقوع می پیوندد، حال آنکه هنوز آن زندیق از قزوین قیام نکرده که پرده ناموس مردم آنجا را بدرد و سران آنها را تکفیر کند و حصار آن را تغییر دهد و بهجت آن را از میان ببرد؟ هر کس از آن زندیق فرار کند، او را به چنگ آورد؛ هر کس با او جنگ کند به قتل رساند؛ هر کس از وی کناره گیری کند، فقیر شود؛ و هر کس از او متابعت کند، کافر گردد! تا آنجا که مردم دو دسته می شوند: یک دسته برای از دست رفتن دین خود گریه می کند و دسته دیگر برای از دست رفتن دنیای خود می گریند.» - . غیبت طوسی: 441 -

**[ترجمه]

«62»

شا، [الإرشاد] غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی الْفَضْلُ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَمْرِو بْنِ أَبِی الْمِقْدَامِ عَنْ جَابِرٍ الْجُعْفِیِّ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: الْزَمِ الْأَرْضَ وَ لَا تُحَرِّکْ یَداً وَ لَا رِجْلًا حَتَّی تَرَی عَلَامَاتٍ أَذْکُرُهَا لَکَ وَ مَا أَرَاکَ تُدْرِکُ اخْتِلَافُ بَنِی فُلَانٍ وَ مُنَادٍ یُنَادِی مِنَ السَّمَاءِ وَ یَجِیئُکُمُ الصَّوْتُ مِنْ نَاحِیَةِ دِمَشْقَ بِالْفَتْحِ وَ خَسْفُ قَرْیَةٍ مِنْ قُرَی الشَّامِ تُسَمَّی الْجَابِیَةَ(1)

وَ سَتُقْبِلُ إِخْوَانُ التُّرْکِ حَتَّی یَنْزِلُوا الْجَزِیرَةَ وَ سَتُقْبِلُ مَارِقَةُ الرُّومِ حَتَّی یَنْزِلُوا الرَّمْلَ فَتِلْکَ السَّنَةُ فِیهَا اخْتِلَافٌ کَثِیرٌ فِی کُلِّ الْأَرْضِ مِنْ نَاحِیَةِ الْمَغْرِبِ فَأَوَّلُ أَرْضٍ تَخْرَبُ الشَّامُ یَخْتَلِفُونَ عِنْدَ ذَلِکَ عَلَی ثَلَاثِ رَایَاتٍ رَایَةِ الْأَصْهَبِ وَ رَایَةِ الْأَبْقَعِ وَ رَایَةِ السُّفْیَانِیِّ.

**[ترجمه]ارشاد القلوب مفید و غیبت طوسی: امام محمد باقر علیه السلام فرمود: «در جای خود بنشین و حرکت مکن تا گاهی که علائمی را که برای تو ذکر می کنم ببینی! تو را نمی بینم که این علائم را ببینی و آن اختلاف بنی فلان (بنی عباس) و صدای آسمانی و صدایی از جانب دمشق می رسد که آنجا را فتح کرده اند و قریه ای از شام بنام «جابیه» به زمین فرو می رود.برادران ترک در جزیره فرود می آیند، خارجیان رومی هم آمده و در رمله پیاده می شوند. در آن سال اختلافات بسیاری در هر سرزمین از ناحیه غرب روی می دهد. نخستین جایی که خراب می شود شام است. سه دسته در آنجا پرچم برمی افرازند: پرچم مرد سرخ و سفید، پرچم مرد سیاه و سفید، و پرچم سفیانی.» - . غیبت طوسی: 442 -

**[ترجمه]

«63»

غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی أَحْمَدُ بْنُ عَلِیٍّ الرَّازِیُّ عَنِ الْمُقَانِعِیِّ عَنْ بَکَّارِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ حَسَنِ بْنِ حُسَیْنٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ بُکَیْرٍ عَنْ عَبْدِ الْمَلِکِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ الْأَسَدِیِّ عَنْ أَبِیهِ قَالَ حَدَّثَنِی سَعِیدُ بْنُ جُبَیْرٍ قَالَ: السَّنَةُ الَّتِی یَقُومُ فِیهَا الْمَهْدِیُّ تَمْطُرُ أَرْبَعاً

ص: 212


1- 1. الجابیة قریة بدمشق و باب الجابیة من أبوابها- القاموس.

وَ عِشْرِینَ مَطْرَةً یُرَی أَثَرُهَا وَ بَرَکَتُهَا.

**[ترجمه]غیبت طوسی: سعید بن جبیر گفت: «در آن سال که مهدی قیام می کند، بیست و چهار مرتبه باران می بارد و اثر و برکت آن دیده می شود.» - . همان -

**[ترجمه]

«64»

وَ رُوِیَ عَنْ کَعْبِ الْأَحْبَارِ أَنَّهُ قَالَ: إِذَا مَلَکَ رَجُلٌ مِنْ بَنِی الْعَبَّاسِ یُقَالُ لَهُ عَبْدُ اللَّهِ وَ هُوَ ذُو الْعَیْنِ بِهَا افْتَتَحُوا وَ بِهَا یَخْتِمُونَ وَ هُوَ مِفْتَاحُ الْبَلَاءِ وَ سَیْفُ الْفَنَاءِ فَإِذَا قُرِئَ لَهُ کِتَابٌ بِالشَّامِ مِنْ عَبْدِ اللَّهِ عَبْدِ اللَّهِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ لَمْ تَلْبَثُوا أَنْ یَبْلُغَکُمْ أَنَّ کِتَاباً قُرِئَ عَلَی مِنْبَرِ مِصْرَ مِنْ عَبْدِ اللَّهِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ.

وَ فِی حَدِیثٍ آخَرَ قَالَ: الْمُلْکُ لِبَنِی الْعَبَّاسِ حَتَّی یَبْلُغَکُمْ کِتَابٌ قُرِئَ بِمِصْرَ مِنْ عَبْدِ اللَّهِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ وَ إِذَا کَانَ ذَلِکَ فَهُوَ زَوَالُ مُلْکِهِمْ وَ انْقِطَاعُ مُدَّتِهِمْ فَإِذَا قُرِئَ عَلَیْکُمْ أَوَّلَ النَّهَارِ لِبَنِی الْعَبَّاسِ مِنْ عَبْدِ اللَّهِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ فَانْتَظِرُوا کِتَاباً یُقْرَأُ عَلَیْکُمْ مِنْ آخِرِ النَّهَارِ مِنْ عَبْدِ اللَّهِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ وَ وَیْلٌ لِعَبْدِ اللَّهِ مِنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ.

**[ترجمه]کعب الاحبار می گوید: وقتی مردی از بنی عباس که به او عبدالله گفته می شود و مردی است که یک چشم دارد به حکومت برسد - که هر آینه ابتدا و انتهای دولتشان با اوست - او کلید بلا و شمشیر نابودی است. وقتی که نامه او در شهر شام خوانده شد که این نامه از جانب بنده خدا عبدالله امیر مؤمنان است، اندکی بعد به شما خبر می رسد که نامه ای در منبر مصر خوانده می شود که این نامه ای است از بنده خدا عبدالرحمان امیر مؤمنان.»

و در حدیث دیگر گفته است: «سلطنت با بنی عباس است، تا وقتی که به شما خبر رسد که در مصر نامه ای خوانده شده، به این نحو که این نامه ای است از بنده خدا عبدالرحمان امیر مؤمنان. وقتی این امر واقع شد، بدانید که دولتشان زایل گردیده و مدت سلطنتشان به آخر رسیده است. پس وقتی در اول روز نامه ای از جانب بنی عباس بر شما خوانده شد که این نامه ای است از جانب بنده خدا عبدالله امیر مؤمنان، هر آینه منتظر نامه ای باشید که در آخر همان روز بر شما خوانده شود که این نامه ای است از جانب بنده خدا عبدالرحمان امیر مؤمنان.» راوی می گوید: «وای بر عبدالله از خروج عبدالرحمان!» - . غیبت طوسی: 442 -

**[ترجمه]

بیان

قوله و هو ذو العین أی فی أول اسمه العین کما کان أولهم أبو العباس عبد الله بن محمد بن علی بن عبد الله بن العباس و کان آخرهم عبد الله بن المستنصر الملقب بالمستعصم و سائر أجزاء الخبر لا یهمنا تصحیحها لکونه مرویا عن کعب غیر متصل بالمعصوم.

**[ترجمه]عبارت «و هو ذو العین» یعنی اول نامش «عین» دارد، همان طور که اولینشان ابوالعباس عبدالله بن محمد بن علی بن عبدالله بن عباس بود و آخرینشان عبدالله بن مستنصر که ملقب به معتصم بود و تصحیح سایر اجزای خبر مهم نیست، زیرا از کعب الاحبار روایت شده و متصل به معصوم نیست.

**[ترجمه]

«65»

غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی رَوَی حَذْلَمُ بْنُ بَشِیرٍ قَالَ: قُلْتُ لِعَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ صِفْ لِی خُرُوجَ الْمَهْدِیِّ وَ عَرِّفْنِی دَلَائِلَهُ وَ عَلَامَاتِهِ فَقَالَ یَکُونُ قَبْلَ خُرُوجِهِ خُرُوجُ رَجُلٍ یُقَالُ لَهُ عَوْفٌ السُّلَمِیُّ بِأَرْضِ الْجَزِیرَةِ وَ یَکُونُ مَأْوَاهُ تَکْرِیتَ وَ قَتْلُهُ بِمَسْجِدِ دِمَشْقَ

ثُمَّ یَکُونُ خُرُوجُ شُعَیْبِ بْنِ صَالِحٍ مِنْ سَمَرْقَنْدَ ثُمَّ یَخْرُجُ السُّفْیَانِیُّ الْمَلْعُونُ مِنَ الْوَادِی الْیَابِس وَ هُوَ مِنْ وُلْدِ عُتْبَةَ بْنِ أَبِی سُفْیَانَ فَإِذَا ظَهَرَ السُّفْیَانِیُّ اخْتَفَی الْمَهْدِیُّ ثُمَّ یَخْرُجُ بَعْدَ ذَلِکَ.

**[ترجمه]غیبت طوسی: جذلم بن بشیر گفت: به حضرت امام زین العابدین علیه السلام عرض کردم: «آمدن مهدی و نشانه ها و علائم آن را برای من بیان فرمایید تا بدانم کی ظهور می کند.» فرمود: «پیش از آمدن او، مردی به نام عوف بن سلمی از جزیره خروج می کند. او در «تکریت» سکونت دارد و در مسجد دمشق کشته می شود. آنگاه شعیب بن صالح از سمرقند خروج می کند و سپس سفیانی ملعون از بیابان یابس می آید. سفیانی از اولاد عتبة بن ابی سفیان است. وقتی او خروج می کند، مهدی پنهان است و بعد از آن قیام می کند.» - . همان -

**[ترجمه]

«66»

غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی رُوِیَ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله أَنَّهُ قَالَ: یَخْرُجُ بِقَزْوِینَ رَجُلٌ اسْمُهُ اسْمُ نَبِیٍّ یُسْرِعُ النَّاسُ إِلَی طَاعَتِهِ الْمُشْرِکُ وَ الْمُؤْمِنُ یَمْلَأُ الْجِبَالَ خَوْفاً.

**[ترجمه]غیبت طوسی: پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمود: «مردی از قزوین خروج می کند که نامش نام پیغمبری است. مردم بی دین و با دین به سرعت به اطاعتش درآیند و او کوه ها را پر از وحشت می کند.» - . غیبت طوسی: 444 -

**[ترجمه]

«67»

شا، [الإرشاد] غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی الْفَضْلُ بْنُ شَاذَانَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی نَصْرٍ عَنْ ثَعْلَبَةَ عَنْ بَدْرِ بْنِ الْخَلِیلِ الْأَزْدِیِّ قَالَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام: آیَتَانِ تَکُونَانِ قَبْلَ

ص: 213

الْقَائِمِ لَمْ یکونا [تَکُونَا] مُنْذُ هَبَطَ آدَمُ علیه السلام إِلَی الْأَرْضِ تَنْکَسِفُ الشَّمْسُ فِی النِّصْفِ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ وَ الْقَمَرُ فِی آخِرِهِ فَقَالَ الرَّجُلُ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ تَنْکَسِفُ الشَّمْسُ فِی آخِرِ الشَّهْرِ وَ الْقَمَرُ فِی النِّصْفِ فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام إِنِّی لَأَعْلَمُ بِمَا تَقُولُ وَ لَکِنَّهُمَا آیَتَانِ لَمْ یکونا [تَکُونَا] مُنْذُ هَبَطَ آدَمُ علیه السلام.

نی، [الغیبة] للنعمانی ابن عقدة عن علی بن الحسن عن محمد و أحمد ابنی الحسن عن أبیهما عن ثعلبة بن میمون عن عبید بن الخلیل عن أبی جعفر علیه السلام: مثله.

کا، [الکافی] العدة عن سهل عن البزنطی عن ثعلبة عن بدر: مثله (1).

**[ترجمه]ارشاد القلوب مفید و غیبت طوسی: امام محمد باقر علیه السلام فرمود: «دو علامت پیش از قیام قائم خواهد بود که از زمان هبوط حضرت آدم تا آن روز سابقه نداشته است و آن این است که آفتاب در نیمه ماه رمضان و ماه در آخر آن گرفته می شود.» راوی گفت: «یا ابن رسول اللَّه! همه وقت ماه در نیمه ماه و آفتاب در آخر ماه می گیرد!» فرمود: «می دانم چه می گویی، ولی این را بدان که این دو از علائمی است که از زمان هبوط آدم تا آن موقع واقع نشده است.» - . غیبت طوسی: 444 -

در غیبت نعمانی و کافی هم این روایت ذکر شده است. - . غیبت نعمانی: 271 -

**[ترجمه]

«68»

شا، [الإرشاد] غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی الْفَضْلُ عَنِ ابْنِ أَسْبَاطٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ الْجَهْمِ قَالَ: سَأَلَ رَجُلٌ أَبَا الْحَسَنِ علیه السلام عَنِ الْفَرَجِ فَقَالَ لِی مَا تُرِیدُ الْإِکْثَارَ أَوْ أُجْمِلُ لَکَ فَقُلْتُ أُرِیدُ تُجْمِلُهُ لِی فَقَالَ إِذَا تَحَرَّکَتْ رَایَاتُ قَیْسٍ بِمِصْرَ وَ رَایَاتُ کِنْدَةَ بِخُرَاسَانَ أَوْ ذَکَرَ غَیْرَ کِنْدَةَ(2).

**[ترجمه]ارشاد القلوب مفید و غیبت طوسی: حسن بن جهم گفت: مردی از امام موسی بن جعفر علیه السلام پرسید: «کی فرج آل محمد فرا می رسد؟» فرمود: «می خواهی مفصل بیان کنم یا مجمل و سربسته؟» عرض کردم: «به طور اجمال بفرمایید!» فرمود: هنگامی که پرچم های شهر «قیس» در مصر و پرچم های «کنده» در خراسان به حرکت آمد، موقع فرج است.» - .غیبت طوسی: 443 -

راوی: گویا حضرت به جای «کنده» چیزی دیگر فرمود.

**[ترجمه]

«69»

غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی الْفَضْلُ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنِ الْبَطَائِنِیِّ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: إِنَّ قُدَّامَ الْقَائِمِ لَسَنَةً غَیْدَاقَةً-(3)

یَفْسُدُ التَّمْرُ فِی النَّخْلِ

ص: 214


1- 1. راجع غیبة الشیخ ص 286 و روضة الکافی ص 212 و فی غیبة النعمانیّ ص 144 جعل بدر بن الخلیل فی الهامش بدل عبید بن الخلیل و هو الصحیح طبقا لنسخة الشیخ و الکلینی و الرجل أبو الخلیل الکوفیّ بدر بن الخلیل الأسدی من أصحاب الباقر و الصادق علیهما السلام و أمّا الأزدیّ و الأسدی فهما نسبة الی أزد بن الغوث لکنه بالسین افصح و هو أبو حی بالیمن و من أولاده الأنصار کلهم.
2- 2. اللفظ للشیخ ص 287 من الغیبة و اما الإرشاد ص 340: إذا رکزت رایات قیس بمصر و رایات کندة بخراسان.
3- 3. قال فی الأقرب: الغیدق و الغیداق و الغیدقان: الرخص الناعم، عام غیداق مخصب و کذلک السنة بدون هاء أقول: و فی الأصل المطبوع: الغیدافة و له وجه أیضا ان أخذنا بالقیاس فی الاوزان، فان غیداق أصله مأخوذ من الغدق فیکون غیداف مأخوذا من الغدف و هو النعمة و الخصب و السعة أیضا، یقال هم فی غدف: ای فی سعة. و المراد بالغیداق أو الغیداف السنة الماطرة کما مرّ فی الحدیث تحت الرقم 63 و لاجل المطر المداوم و الغمام المطبق یفسد التمر علی النخل و ذلک لفقدان الحرارة و شعاع الشمس و تری مثل ذلک فی الإرشاد ص 340.

فَلَا تَشُکُّوا فِی ذَلِکَ.

**[ترجمه]غیبت طوسی: حضرت صادق علیه السلام فرمود: «پیش از آمدن قائم، خشکسالی خواهد بود که خرما در نخل از بین می رود. پس در این خصوص شکایت مکنید (یا اینکه فرمود شک نکنید).» - . غیبت طوسی: 449 -

**[ترجمه]

«70»

غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی الْفَضْلُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عُمَرَ بْنِ سَالِمٍ عَنْ یَحْیَی بْنِ عَلِیٍّ عَنِ الرَّبِیعِ عَنْ أَبِی لَبِیدٍ قَالَ: تُغِیرُ الْحَبَشَةُ الْبَیْتَ فَیَکْسِرُونَهُ وَ یُؤْخَذُ الْحَجَرُ فَیُنْصَبُ فِی مَسْجِدِ الْکُوفَةِ.

**[ترجمه]غیبت طوسی: ابو لبید می گوید: «مردم حبشه (کعبه) خانه خدا را تغییر می دهند، آن را می شکنند و حجرالاسود را می برند و آن را در مسجد کوفه نصب می کنند.» - . غیبت طوسی: 449 -

**[ترجمه]

«71»

غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی الْفَضْلُ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنِ ابْنِ أُذَیْنَةَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ: إِنَّ السُّفْیَانِیَّ یَمْلِکُ بَعْدَ ظُهُورِهِ عَلَی الْکُوَرِ الْخَمْسِ حَمْلَ امْرَأَةٍ ثُمَّ قَالَ عَلَیْهِ السَّلَامُ أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ حَمْلَ جَمَلٍ وَ هُوَ مِنَ الْأَمْرِ الْمَحْتُومِ الَّذِی لَا بُدَّ مِنْهُ.

**[ترجمه]غیبت طوسی: محمد بن مسلم گفت: از امام صادق علیه السلام شنیدم که می فرمود: «وقتی سفیانی خروج کرد، به اندازه حامله بودن زنی (یعنی مدت نه ماه) بر پنج منطقه استیلا پیدا می کند.» سپس حضرت فرمود: «استغفر اللَّه! بلکه به قدرحامله بودن شتری! آمدن او از امور حتمی است که باید واقع شود.» - . همان -

**[ترجمه]

«72»

غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی الْفَضْلُ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ مِهْرَانَ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ جَبَلَةَ عَنْ عُمَرَ بْنِ أَبَانٍ الْکَلْبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: کَأَنِّی بِالسُّفْیَانِیِّ أَوْ بِصَاحِبِ السُّفْیَانِیِّ قَدْ طَرَحَ رَحْلَهُ فِی رَحْبَتِکُمْ بِالْکُوفَةِ فَنَادَی مُنَادِیهِ مَنْ جَاءَ بِرَأْسِ شِیعَةِ عَلِیٍّ فَلَهُ أَلْفُ دِرْهَمٍ فَیَثِبُ الْجَارُ عَلَی جَارِهِ وَ یَقُولُ هَذَا مِنْهُمْ فَیَضْرِبُ عُنُقَهُ وَ یَأْخُذُ أَلْفَ دِرْهَمٍ أَمَا إِنَّ إِمَارَتَکُمْ یَوْمَئِذٍ لَا یَکُونُ إِلَّا لِأَوْلَادِ الْبَغَایَا وَ کَأَنِّی أَنْظُرُ إِلَی صَاحِبِ الْبُرْقُعِ قُلْتُ وَ مَنْ صَاحِبُ الْبُرْقُعِ فَقَالَ رَجُلٌ مِنْکُمْ یَقُولُ بِقَوْلِکُمْ یَلْبَسُ الْبُرْقُعَ فَیَحُوشُکُمْ-(1)

فَیَعْرِفُکُمْ وَ لَا تَعْرِفُونَهُ فَیَغْمِزُ بِکُمْ رَجُلًا رَجُلًا أَمَا إِنَّهُ لَا یَکُونُ إِلَّا ابْنُ بَغِیٍّ.

ص: 215


1- 1. قال الفیروزآبادی: حاش الصید: جاءه من حوالیه لیصرفه الی الحبالة و قال فی الأقرب: غمز بالرجل و علیه: سعی به شرا و طعن علیه و أهل المغرب یقولون غمز فلان بفلان إذا کسر جفنه نحوه لیغریه به أو لیلتجئ إلیه أو لیستعین به، هذا و الحدیث فی المصدر ص 288.

**[ترجمه]غیبت طوسی: حضرت صادق علیه السلام فرمود: «گویا سفیانی (راوی می گوید یا فرمود رفیق سفیانی) در کوفه شهر شما فرود آمده و از جانب او صدا می زنند:«هر کس سر یک نفر از شیعیان علی را بیاورد، هزار درهم به او خواهیم داد!» کار به آنجا می رسد که همسایه همسایه را می گیرد و می گوید: «این از شیعیان علی است!» سپس گردن او را می زند و هزار درهم می گیرد.

آگاه باشید آن روز فقط زنازادگان بر شما حکومت می کنند. گویا هم اکنون صاحب نقاب را می بینم.» من عرض کردم: «صاحب نقاب کیست؟» فرمود: «مردی از شماست و تظاهر به عقیده شما می کند و نقاب به صورت می زند و شما را به وحشت می اندازد.او شما را می شناسد، ولی شما او را نمی شناسید. او یک یک شما را با سعایت به دام بدبختی مبتلا می سازد. آگاه باشید که او زنازاده است.» - . غیبت طوسی: 452 -

**[ترجمه]

«73»

غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی جَمَاعَةٌ عَنْ أَبِی الْمُفَضَّلِ الشَّیْبَانِیِّ عَنْ أَبِی نُعَیْمٍ نَصْرِ بْنِ عِصَامِ بْنِ الْمُغِیرَةِ الْعَمْرِیِّ عَنْ أَبِی یُوسُفَ یَعْقُوبَ بْنِ نُعَیْمِ بْنِ عَمْرٍو قَرْقَارَةَ الْکَاتِبِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ الْأَسَدِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ عَبَّاسٍ عَنْ مُهَاجِرِ بْنِ حَکِیمٍ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ علیهما السلام قَالَ: قَالَ لِی عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ إِذَا اخْتَلَفَ رُمْحَانِ بِالشَّامِ فَهُوَ آیَةٌ مِنْ آیَاتِ اللَّهِ تَعَالَی قِیلَ ثُمَّ مَهْ قَالَ ثُمَّ رَجْفَةٌ تَکُونُ بِالشَّامِ تَهْلِکُ فِیهَا مِائَةُ أَلْفٍ یَجْعَلُهَا اللَّهُ رَحْمَةً لِلْمُؤْمِنِینَ وَ عَذَاباً عَلَی الْکَافِرِینَ فَإِذَا کَانَ ذَلِکَ فَانْظُرُوا إِلَی أَصْحَابِ الْبَرَاذِینِ الشُّهْبِ-(1)

وَ الرَّایَاتِ الصُّفْرِ تُقْبِلُ مِنَ الْمَغْرِبِ حَتَّی تَحُلَّ بِالشَّامِ فَإِذَا کَانَ ذَلِکَ فَانْتَظِرُوا خَسْفاً بِقَرْیَةٍ مِنْ قُرَی الشَّامِ یُقَالُ لَهَا خرشنا [حَرَسْتَا] فَإِذَا کَانَ ذَلِکَ فَانْتَظِرُوا ابْنَ آکِلَةِ الْأَکْبَادِ بِوَادِی الْیَابِسِ.

**[ترجمه]غیبت طوسی: حضرت امیر مؤمنان علیه السلام فرمود: «هنگامی که دو نفر مدعی حکومت در شام به جان هم افتادند، علامتی از علائم الهی است.سپس مردم را امر به سکوت و آرامش می کنند. آنگاه شام چنان دچار اضطراب و ناامنی می گردد

که در آن گیر و دار صد هزار نفر به هلاکت برسند. خداوند آن شورش و اضطراب را رحمتی برای دینداران و کیفری برای بی دینان قرار می دهد. وقتی آن روز فرا رسید، خواهی دید که سواران ترک با نیروی کافی و پرچم های زرد، از سمت مغرب می آیند تا به شام می رسند. در این موقع منتظر باشید که در یکی از دهات شام به نام «خرسنا» زمین فرو رود، و چون این نیز عملی شد، منتظر آمدن فرزند هند جگرخوار (سفیانی) باشید که از «یابس» بیرون می آید.» - . غیبت طوسی: 452 -

**[ترجمه]

«74»

غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی قَرْقَارَةُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ خَلَفٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ صَالِحِ بْنِ الْأَسْوَدِ عَنْ عَبْدِ الْجَبَّارِ بْنِ الْعَبَّاسِ الْهَمْدَانِیِّ عَنْ عَمَّارٍ الدُّهْنِیِّ قَالَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام: کَمْ تَعُدُّونَ بَقَاءَ(2) السُّفْیَانِیِّ فِیکُمْ قَالَ قُلْتُ حَمْلَ امْرَأَةٍ تِسْعَةَ أَشْهُرٍ قَالَ مَا أَعْلَمَکُمْ یَا أَهْلَ الْکُوفَةِ.

**[ترجمه]غیبت طوسی: امام محمد باقر علیه السلام به عمار دهنی فرمود: «مدت توقف سفیانی را در میان خود (وی از اهل کوفه بوده) چقدر می دانید؟» عمار می گوید: عرض کردم: «نه ماه، به اندازه حامله بودن یک زن.» فرمود: «ای مردم کوفه! چه خوب دانا می باشید!» - . غیبت طوسی: 462 -

**[ترجمه]

بیان

یحتمل أن یکون بعض أخبار مدة السفیانی محمولا علی التقیة لکونه مذکورا فی روایاتهم أو علی أنه مما یحتمل أن یقع فیه البداء فیحتمل هذه المقادیر أو یکون المراد مدة استقرار دولته و ذلک مما یختلف بحسب الاعتبار و یومئ إلیه خبر موسی بن أعین الآتی (3)

و خبر محمد بن مسلم الذی سبق.

**[ترجمه]احتمال دارد بعضی روایات که مدت توقف سفیانی را به اختلاف ذکر کرده اند، در مقام تقیه از ائمه صادر شده باشد، زیرا در روایات اهل تسنن هم ذکر شده، یا اینکه از اموری است که بداء در آن واقع می شود و به این مقدار می رسد. یا اینکه مقصود از این مدت، استقرار دولت سفیانی باشد. چه بر حسب اعتبار، اختلاف پیدا می کند. خبری که عنقریب از موسی ابن اعین نقل می شود، اشاره به همین معنی است. روایت محمد بن مسلم در این خصوص نیز سابقا گذشت.

**[ترجمه]

«75»

غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی قَرْقَارَةُ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مَیْمُونٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ سَعْدٍ الْکَاهِلِیِّ عَنِ الْأَعْمَشِ عَنْ بَشِیرِ بْنِ غَالِبٍ قَالَ:

ص: 216


1- 1. البرذون ضرب من الدوابّ، دون الخیل و أقدر من الحمر، یقع علی الذکر و الأنثی، و ربما قیل فی الأنثی البرذونة و الجمع براذین.
2- 2. فی الأصل المطبوع:« کم تعدون و السفیانی فیکم» راجع المصدر ص 292.
3- 3. راجع الرقم 130.

یُقْبِلُ السُّفْیَانِیُّ مِنْ بِلَادِ الرُّومِ مُتْنَصِراً فِی عُنُقِهِ صَلِیبٌ وَ هُوَ صَاحِبُ الْقَوْمِ.

**[ترجمه]غیبت طوسی: بشر بن غالب گفت: «سفیانی به کیش نصرانیت از کشور روم در می آید و صلیبی در گردن دارد و او در آن روز بزرگ مردم است.» - . این حدیث در غیبت شیخ یافت نشد. -

**[ترجمه]

«76»

غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی أَحْمَدُ بْنُ عَلِیٍّ الرَّازِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْحَاقَ الْمُقْرِی عَنِ الْمُقَانِعِیِّ عَنْ بَکَّارٍ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ سَعْدٍ الْأَسَدِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: عَامَ أَوْ سَنَةَ الْفَتْحِ یَنْبَثِقُ (1) الْفُرَاتُ حَتَّی یَدْخُلَ أَزِقَّةَ الْکُوفَةِ.

**[ترجمه]غیبت طوسی: امام جعفر صادق علیه السلام فرمود: «در سال فتح (آمدن امام زمان علیه السلام ) نهر فرات شکاف برمی دارد و آب آن به کوچه ها و محله های کوفه می ریزد.» - . غیبت طوسی: 451 -

**[ترجمه]

«77»

غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی الْفَضْلُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ أَحْمَدَ السَّمَّاکِ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْهَاشِمِیِّ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ هَانِئٍ عَنْ نُعَیْمِ بْنِ حَمَّادٍ عَنْ سَعِیدٍ عَنْ أَبِی عُثْمَانَ عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: تَنْزِلُ الرَّایَاتُ السُّودُ الَّتِی تَخْرُجُ مِنْ خُرَاسَانَ إِلَی الْکُوفَةِ فَإِذَا ظَهَرَ الْمَهْدِیُّ بُعِثَ إِلَیْهِ بِالْبَیْعَةِ.

**[ترجمه]غیبت طوسی: امام باقر علیه السلام فرمود:پرچم های سیاه از خراسان آمده و در کوفه فرود می آیند. وقتی مهدی آشکار شد، آنها را طلبیده و با وی بیعت می کنند.» - . غیبت طوسی: 452 -

**[ترجمه]

«78»

غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی قَرْقَارَةُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ خَلَفٍ الْحَمَّادِ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ أَبَانٍ الْأَزْدِیِّ عَنْ سُفْیَانَ بْنِ إِبْرَاهِیمَ الْجَرِیرِیِّ أَنَّهُ سَمِعَ أَبَاهُ یَقُولُ: النَّفْسُ الزَّکِیَّةُ غُلَامٌ مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ اسْمُهُ مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ یُقْتَلُ بِلَا جُرْمٍ وَ لَا ذَنْبٍ فَإِذَا قَتَلُوهُ لَمْ یَبْقَ لَهُمْ فِی السَّمَاءِ عَاذِرٌ وَ لَا فِی الْأَرْضِ نَاصِرٌ فَعِنْدَ ذَلِکَ یَبْعَثُ اللَّهُ قَائِمَ آلِ مُحَمَّدٍ فِی عُصْبَةٍ لَهُمْ أَدَقُّ فِی أَعْیُنِ النَّاسِ مِنَ الْکُحْلِ فَإِذَا خَرَجُوا بَکَی لَهُمُ النَّاسُ لَا یَرَوْنَ إِلَّا أَنَّهُمْ یُخْتَطَفُونَ یَفْتَحُ اللَّهُ لَهُمْ مَشَارِقَ الْأَرْضِ وَ مَغَارِبَهَا أَلَا وَ هُمُ الْمُؤْمِنُونَ حَقًّا أَلَا إِنَّ خَیْرَ الْجِهَادِ فِی آخِرِ الزَّمَانِ.

**[ترجمه]غیبت طوسی: سفیان بن ابراهیم حریری روایت کرده که او از پدرش شنیده است که گفت: «مرد پاکدل (که در بین رکن و مقام کشته می شود)، جوانی از خاندان پیغمبر و نامش محمد بن حسن است. وی بدون هیچ جرم و گناهی کشته می شود و وقتی او را کشتند، دیگر نه در آسمان عذرخواهی و نه در زمین یاوری دارند.در آن موقع خداوند قائم آل محمد صلی الله علیه و آله را با گروهی می فرستد که در نظر مردم از سرمه نرم تر هستند. (یعنی چیزی به نظر نمی آیند و مردم آنها را خیلی سبک می شمارند.) هنگامی که قائم با یاران خود قیام می کند، مردم به حال آنها گریه می کنند، چه آنها را مردمی بی دست و پا می بینند که به زودی در دست دشمن نابود می شوند. ولی خداوند، شرق و غرب عالم را برای آنها می گشاید. آگاه باشید که آنها مؤمنین حقیقی هستند. آگاه باشید که بهترین جهادها در آخرالزمان است. - . غیبت طوسی: 464 -

**[ترجمه]

«79»

غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی قَرْقَارَةُ عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ یَزِیدَ الْبَحْرَانِیِّ عَنْ عَبْدِ الرَّزَّاقِ بْنِ هَمَّامٍ عَنْ مَعْمَرٍ عَنِ ابْنِ طَاوُسٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَبَّاسٍ قَالَ: لَا یَخْرُجُ الْمَهْدِیُّ حَتَّی تَطْلُعَ مَعَ الشَّمْسِ آیَةٌ(2).

**[ترجمه]غیبت طوسی:عبداللَّه بن عباس می گوید: «مهدی ظهور نمی کند، مگر هنگامی که علامتی با طلوع خورشید پدید آید.» - . همان: 466 -

**[ترجمه]

«80»

شف، [کشف الیقین] وَجَدْتُ بِخَطِّ الْمُحَدِّثِ الْأَخْبَارِیِّ مُحَمَّدِ بْنِ الْمَشْهَدِیِّ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مَشَایِخِهِ عَنْ سُلَیْمَانَ الْأَعْمَشِ عَنْ جَابِرِ بْنِ

ص: 217


1- 1. انبثق علیهم الماء: خرق الشط و کسر السد، فجری من غیر فجر. و البثق- بالکسر و الفتح- موضع الکسر من الشط. و فی الأصل المطبوع و هکذا المصدر ص 288« ینشق» و هو تصحیف.
2- 2. تری روایات الباب فی غیبة الشیخ ص 281- 294.

عَبْدِ اللَّهِ الْأَنْصَارِیِّ قَالَ حَدَّثَنِی أَنَسُ بْنُ مَالِکٍ وَ کَانَ خَادِمَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ: لَمَّا رَجَعَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام مِنْ قِتَالِ أَهْلِ النَّهْرَوَانِ نَزَلَ بَرَاثَا وَ کَانَ بِهَا رَاهِبٌ فِی قَلَّایَتِهِ وَ کَانَ اسْمُهُ الْحُبَابَ فَلَمَّا سَمِعَ الرَّاهِبُ الصَّیْحَةَ وَ الْعَسْکَرَ أَشْرَفَ مِنْ قَلَّایَتِهِ إِلَی الْأَرْضِ فَنَظَرَ إِلَی عَسْکَرِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فَاسْتَفْظَعَ ذَلِکَ وَ نَزَلَ مُبَادِراً فَقَالَ مَنْ هَذَا وَ مَنْ رَئِیسُ هَذَا الْعَسْکَرِ فَقِیلَ لَهُ هَذَا أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ وَ قَدْ رَجَعَ مِنْ قِتَالِ أَهْلِ النَّهْرَوَانِ فَجَاءَ الْحُبَابُ مُبَادِراً یَتَخَطَّی النَّاسَ حَتَّی وَقَفَ عَلَی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فَقَالَ السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ حَقّاً حَقّاً فَقَالَ لَهُ وَ مَا عِلْمُکَ بِأَنِّی أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ حَقّاً حَقّاً قَالَ لَهُ بِذَلِکَ أَخْبَرَنَا عُلَمَاؤُنَا وَ أَحْبَارُنَا فَقَالَ لَهُ یَا حُبَابُ فَقَالَ لَهُ الرَّاهِبُ وَ مَا عِلْمُکَ بِاسْمِی فَقَالَ أَعْلَمَنِی بِذَلِکَ حَبِیبِی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقَالَ لَهُ الْحُبَابُ مُدَّ یَدَکَ فَأَنَا أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّهِ وَ أَنَّکَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ وَصِیُّهُ فَقَالَ لَهُ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام وَ أَیْنَ تَأْوِی فَقَالَ أَکُونُ فِی قَلَّایَةٍ لِی هَاهُنَا فَقَالَ لَهُ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام بَعْدَ یَوْمِکَ هَذَا لَا تَسْکُنُ فِیهَا وَ لَکِنِ ابْنِ هَاهُنَا مَسْجِداً وَ سَمِّهِ بِاسْمِ بَانِیهِ فَبَنَاهُ رَجُلٌ اسْمُهُ بَرَاثَا فَسَمَّی الْمَسْجِدَ بِبَرَاثَا بِاسْمِ الْبَانِی لَهُ ثُمَّ قَالَ وَ مِنْ أَیْنَ تَشْرَبُ یَا حُبَابُ فَقَالَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ مِنْ دِجْلَةَ هَاهُنَا قَالَ فَلِمَ لَا تَحْفِرُ هَاهُنَا عَیْناً أَوْ بِئْراً فَقَالَ لَهُ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ کُلَّمَا حَفَرْنَا بِئْراً وَجَدْنَاهَا مَالِحَةً غَیْرَ عَذْبَةٍ فَقَالَ لَهُ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام احْفِرْ هَاهُنَا بِئْراً فَحَفَرَ فَخَرَجَتْ عَلَیْهِمْ صَخْرَةٌ لَمْ یَسْتَطِیعُوا قَلْعَهَا فَقَلَعَهَا أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فَانْقَلَعَتْ عَنْ عَیْنٍ أَحْلَی مِنَ الشَّهْدِ وَ أَلَذَّ مِنَ الزُّبْدِ فَقَالَ لَهُ یَا حُبَابُ یَکُونُ شُرْبُکَ مِنْ هَذِهِ الْعَیْنِ أَمَا إِنَّهُ یَا حُبَابُ سَتُبْنَی إِلَی جَنْبِ مَسْجِدِکَ هَذَا مَدِینَةٌ وَ تَکْثُرُ الْجَبَابِرَةُ فِیهَا وَ تَعْظُمُ الْبَلَاءُ حَتَّی إِنَّهُ لَیُرْکَبُ فِیهَا کُلَّ لَیْلَةِ جُمُعَةٍ سَبْعُونَ أَلْفَ فَرْجٍ حَرَامٍ فَإِذَا عَظُمَ بَلَاؤُهُمْ شَدُّوا عَلَی مَسْجِدِکَ بِفَطْوَةٍ ثُمَّ وَ ابْنِهِ بنین [مَرَّتَیْنِ] ثُمَّ وَ ابْنِهِ لَا یَهْدِمُهُ إِلَّا کَافِرٌ ثُمَّ بَیْتاً فَإِذَا فَعَلُوا ذَلِکَ مُنِعُوا الْحَجَّ ثَلَاثَ سِنِینَ وَ احْتَرَقَتْ خُضْرُهُمْ وَ سَلَّطَ اللَّهُ عَلَیْهِمْ رَجُلًا مِنْ أَهْلِ السَّفْحِ لَا یَدْخُلُ بَلَداً إِلَّا

ص: 218

أَهْلَکَهُ وَ أَهْلَکَ أَهْلَهُ ثُمَّ لیعد [لَیَعُودُ] عَلَیْهِمْ مَرَّةً أُخْرَی ثُمَّ یَأْخُذُهُمُ الْقَحْطُ وَ الْغَلَاءُ ثَلَاثَ سِنِینَ حَتَّی یَبْلُغَ بِهِمُ الْجَهْدُ ثُمَّ یَعُودُ عَلَیْهِمْ ثُمَّ یَدْخُلُ الْبَصْرَةَ فَلَا یَدَعُ فِیهَا قَائِمَةً إِلَّا سَخِطَهَا وَ أَهْلَکَهَا وَ أَسْخَطَ أَهْلَهَا وَ ذَلِکَ إِذَا عُمِّرَتِ الْخَرِبَةُ وَ بُنِیَ فِیهَا مَسْجِدٌ جَامِعٌ فَعِنْدَ ذَلِکَ یَکُونُ هَلَاکُ الْبَصْرَةِ ثُمَّ یَدْخُلُ مَدِینَةً بَنَاهَا الْحَجَّاجُ یُقَالُ لَهَا وَاسِطٌ فَیَفْعَلُ مِثْلَ ذَلِکَ ثُمَّ یَتَوَجَّهُ نَحْوَ بَغْدَادَ فَیَدْخُلُهَا عَفْواً ثُمَّ یَلْتَجِئُ النَّاسُ إِلَی الْکُوفَةِ وَ لَا یَکُونُ بَلَدٌ مِنَ الْکُوفَةِ [إِلَّا] تَشَوَّشَ (1) الْأَمْرُ لَهُ ثُمَّ یَخْرُجُ هُوَ وَ الَّذِی أَدْخَلَهُ بَغْدَادَ نَحْوَ قَبْرِی لِیَنْبُشَهُ فَیَتَلَقَّاهُمَا السُّفْیَانِیُّ فَیَهْزِمُهُمَا ثُمَّ یَقْتُلُهُمَا وَ یُوَجِّهُ جَیْشاً نَحْوَ الْکُوفَةِ فَیَسْتَعْبِدُ بَعْضَ أَهْلِهَا وَ یَجِی ءُ رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ الْکُوفَةِ فَیُلْجِئُهُمْ إِلَی سُورٍ فَمَنْ لَجَأَ إِلَیْهَا أَمِنَ وَ یَدْخُلُ جَیْشُ السُّفْیَانِیِّ إِلَی الْکُوفَةِ فَلَا یَدَعُونَ أَحَداً إِلَّا قَتَلُوهُ وَ إِنَّ الرَّجُلَ مِنْهُمْ لَیَمُرُّ بِالدُّرَّةِ الْمَطْرُوحَةِ

الْعَظِیمَةِ فَلَا یَتَعَرَّضُ لَهَا وَ یَرَی الصَّبِیَّ الصَّغِیرَ فَیَلْحَقُهُ فَیَقْتُلُهُ فَعِنْدَ ذَلِکَ یَا حُبَابُ یُتَوَقَّعُ بَعْدَهَا هَیْهَاتَ هَیْهَاتَ وَ أُمُورٌ عِظَامٌ وَ فِتَنٌ کَقِطَعِ اللَّیْلِ الْمُظْلِمِ فَاحْفَظْ عَنِّی مَا أَقُولُ لَکَ یَا حُبَابُ.

**[ترجمه]کشف الیقین: به خط محدث مشهور محمد بن مشهدی دیدم که به سند خود از جابر بن عبداللَّه انصاری روایت کرده که گفت: انس بن مالک، خادم پیغمبر صلی الله علیه و آله برای من نقل کرد که وقتی امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب علیه السلام از جنگ نهروان مراجعت کرد، در «براثا» نزول اجلال فرمود. در آنجا راهبی به نام «حباب» در غاری منزل داشت. همین که راهب سر و صدای لشکر را شنید، از غار بیرون آمد و لشکر حضرت را نگریست و سپس مضطرب گشت. آنگاه به شتاب از کوه به زیر آمد و پرسید: «رئیس این لشکر کیست؟» گفتند این مرد امیرالمؤمنین علیه السلام است که از جنگ با اهل نهروان برمی گردد.

حباب با عجله از میان لشکر گذشت تا به خدمت امیرالمؤمنین علیه السلام رسید و گفت: «السلام علیک یا امیرالمؤمنین حقا حقا!» حضرت فرمود: «از کجا دانستی که من به حقیقت امیر مؤمنان هستم؟» حباب گفت: «این را دانشمندان و علمای ما به ما اطلاع داده اند.» حضرت فرمود: «ای حباب!» حباب گفت: «شما از کجا دانستید نام من حباب است؟» حضرت فرمود: «حبیبم رسول خدا صلی الله علیه و آله این را به من اطلاع داد!» حباب گفت:«دست خود را دراز کنید تا بیعت کنم.من گواهی می دهم

که جز خدای یگانه خدایی نیست و محمد صلی الله علیه و آله فرستاده اوست و تو علی بن ابی ابی طالب جانشین وی هستی.»

حضرت پرسید: «در کجا زندگی می کنی؟» گفت:«در غاری که در این بلندی است منزل دارم.» حضرت فرمود: «از امروز به بعد دیگر، در آن سکونت مکن. در اینجامسجدی بنا کن و آن را به نام بانی آن نامگذاری نما.»(که مردی به نام «براثا» آن را ساخت و مسجد به نام او معروف گشت.)

آنگاه فرمود: «آب از کجا می نوشی؟» عرض کرد: «یا امیرالمؤمنین،از دجله!» فرمود: «چرا در همین جا چشمه یا چاهی حفر نمی کنی؟» عرض کرد: «یا امیرالمؤمنین!هر وقت چاه کندیم آب آن شور بود.» فرمود: «در همین جا چاهی بکن!» وقتی چاه کندند، سنگ بزرگی در آن پیدا شد که نتوانستند آن را بیرون آورند. خود امیرالمؤمنین علیه السلام سنگ را درآورد. چون سنگ از جا کنده شد، چشمه آب گوارایی، شیرین تر از عسل و خوش طعم تر از کره،از زیر آن جوشید.

آنگاه فرمود: «ای حباب بعد از این باید آب آشامیدنی تو از این چشمه باشد. ای حباب! به زودی شهری در جنب همین مسجد تو بنا می شود که ستمگران بسیاری در آن باشند، و مردمش بلای بزرگی در پیش خواهند داشت. تا آنجا که در هر شب جمعه هفتاد هزار عمل حرام زنا مرتکب می شوند! وقتی ظلم و بلای آنها افزون گردید، راه این مسجد را می بندند. کسی این مسجد را خراب نمی کند، مگر اینکه کافر باشد. سپس آن را دوباره تجدید بنا می کنند. وقتی مسجد را خراب کردند، سه سال مردم را از رفتن به حج منع می کنند و زراعت های آنها می سوزد، و خداوند مردی از اهل «سفح» را بر آنها مسلط گرداند. او به هر شهری که وارد شود، آن شهر را خراب می کند و مردم آن را می کشد. سپس بار دیگر هم به سوی آنها برمی گردد .آنگاه مردم آن تا سه سال مبتلا به قحطی و گرانی می شوند و سختی زیادی به آنها می رسد! باز آن مرد سفحی به جانب آنها برمی گردد .

آنگاه وارد «بصره» می شود و هر خانه ای را که بیابد، ویران می سازد و ساکنین آن را به قتل می رساند. و این هنگامی است که شهر تعمیر و مسجد جامعی در آن بنا می شود. در آن موقع، وقت نابودی بصره فرا می رسد! آنگاه وارد شهری می شود که حجاج (بن یوسف) آن را بنا کرده است و آن را «واسط» می گویند. با آنجا نیز همان کند که با بصره و مردم آنجا کرد. سپس متوجه «بغداد» می گردد و بدون مقاومت مردم وارد آنجا می شود. مردم بغداد به کوفه پناه می برند و مردم کوفه در آن موقع از وی دچار هراس نشده اند.بعد از آن او و کسانی را که با خود به بغداد آورده بود، روانه به جانب قبر من می شوند تا آن را نبش کنند. در آن موقع سفیانی به آنها برمی خورد و با آنها جنگ می کند و آنها را شکست می دهد. سپس همه را می کشد و لشکری به کوفه می فرستد و بعضی از مردم کوفه فرمانبرداری او را گردن می نهند. آنگاه مردی از اهل کوفه به جنگ او بیرون می آید و سفیانی او را گرفته و در قلعه شهر نگه می دارد. هر کس به او پناه برد، نجات می یابد.لشکر سفیانی وارد کوفه می شوند و تمام مردم آنجا را می کشند و کسی را باقی نمی گذارند. یکنفر از آنها از کنار درّ بزرگی که روی زمین افتاده عبور می کند و آن را می بیند، ولی اعتنایی به آن نمی کند، اما بچه کوچکی را می بیند و می رود که او را به قتل برساند .

ای حباب! آگاه باش که در آن موقع کارهای بزرگی به وقوع می پیوندد، و آشوب ها همچون پاره های شب ظلمانی روی می دهد. ای حباب! آنچه را به تو گفتم از حفظ کن!» - . الیقین فی امرة امیرالمؤمنین: 156 -

**[ترجمه]

بیان

قال الفیروزآبادی القلی رءوس الجبال و الفطو السوق الشدید اعلم أن النسخة کانت سقیمة فأوردت الخبر کما وجدته.

**[ترجمه]قال الفیروزآبادی القلی رءوس الجبال و الفطو السوق الشدید اعلم أن النسخة کانت سقیمة فأوردت الخبر کما وجدته.

**[ترجمه]

«81»

ختص، [الإختصاص] سَعْدٌ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ وَ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَامِرِ بْنِ سَعْدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ أَبِی حَمْزَةَ الثُّمَالِیِّ قَالَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام کَانَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ یَقُولُ: مَنْ أَرَادَ أَنْ یُقَاتِلَ شِیعَةَ الدَّجَّالِ فَلْیُقَاتِلِ الْبَاکِیَ عَلَی دَمِ عُثْمَانَ وَ الْبَاکِیَ عَلَی أَهْلِ النَّهْرَوَانِ إِنَّ مَنْ لَقِیَ اللَّهَ مُؤْمِناً بِأَنَّ عُثْمَانَ قُتِلَ مَظْلُوماً لَقِیَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ سَاخِطاً عَلَیْهِ وَ لَا یُدْرِکُ الدَّجَّالَ فَقَالَ رَجُلٌ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ فَإِنْ مَاتَ قَبْلَ ذَلِکَ قَالَ فَیُبْعَثُ مِنْ قَبْرِهِ حَتَّی لَا یُؤْمِنَ بِهِ وَ إِنْ رَغِمَ أَنْفُهُ.

**[ترجمه]اختصاص: ابو حمزه ثمالی گفت: به حضرت امام محمد باقر علیه السلام عرض کردم: امیرالمؤمنین علیه السلام می فرمود: «هر کس می خواهد با پیروان دجال جنگ کند، با آنها که بر ریخته شدن خون عثمان و کشتگان نهروان گریه می کنند کشتار کند. هر کس با این عقیده بمیرد که عثمان مظلوم کشته شده، با خشم خداوند مرده است و دجال را نیز نمی بیند.»

مردیعرض کرد: «یا امیرالمؤمنین! اگر کسی پیش از این ماجرا مرده باشد چه؟» فرمود: «از قبرش بیرون می آید تا اینکه به عثمان عقیده پیدا نکند، هر چند بر وی سخت دشوار باشد.»

**[ترجمه]

«82»

شا، [الإرشاد]: قَدْ جَاءَتِ الْآثَارُ بِذِکْرِ عَلَامَاتٍ لِزَمَانِ قِیَامِ الْقَائِمِ الْمَهْدِیِّ علیه السلام

ص: 219


1- 1. تستوثق، خ ل.

وَ حَوَادِثَ تَکُونُ أَمَامَ قِیَامِهِ وَ آیَاتٍ وَ دَلَالاتٍ فَمِنْهَا خُرُوجُ السُّفْیَانِیِّ وَ قَتْلُ الْحَسَنِیِّ وَ اخْتِلَافُ بَنِی الْعَبَّاسِ فِی الْمُلْکِ الدُّنْیَاوِیِّ وَ کُسُوفُ الشَّمْسِ فِی النِّصْفِ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ وَ خُسُوفُ الْقَمَرِ فِی آخِرِهِ عَلَی خِلَافِ الْعَادَاتِ وَ خَسْفٌ بِالْبَیْدَاءِ وَ خَسْفٌ بِالْمَغْرِبِ وَ خَسْفٌ بِالْمَشْرِقِ وَ رُکُودُ الشَّمْسِ مِنْ عِنْدِ الزَّوَالِ إِلَی أَوْسَطِ أَوْقَاتِ الْعَصْرِ وَ طُلُوعُهَا مِنَ الْمَغْرِبِ وَ قَتْلُ نَفْسٍ زَکِیَّةٍ بِظَهْرِ الْکُوفَةِ فِی سَبْعِینَ مِنَ الصَّالِحِینَ وَ ذَبْحُ رَجُلٍ هَاشِمِیٍّ بَیْنَ الرُّکْنِ وَ الْمَقَامِ وَ هَدْمُ حَائِطِ مَسْجِدِ الْکُوفَةِ وَ إِقْبَالُ رَایَاتٍ سُودٍ مِنْ قِبَلِ خُرَاسَانَ وَ خُرُوجُ الْیَمَانِیِّ وَ ظُهُورُ الْمَغْرِبِیِّ بِمِصْرَ وَ تَمَلُّکُهُ الشَّامَاتِ وَ نُزُولُ التُّرْکِ الْجَزِیرَةَ وَ نُزُولُ الرُّومِ الرَّمْلَةَ وَ طُلُوعُ نَجْمٍ بِالْمَشْرِقِ یُضِی ءُ کَمَا یُضِی ءُ الْقَمَرُ ثُمَّ یَنْعَطِفُ حَتَّی یَکَادَ یَلْتَقِی طَرَفَاهُ وَ حُمْرَةٌ یَظْهَرُ فِی السَّمَاءِ وَ یُنْشَرُ فِی آفَاقِهَا وَ نَارٌ تَظْهَرُ بِالْمَشْرِقِ طَوِیلًا وَ تَبْقَی فِی الْجَوِّ ثَلَاثَةَ أَیَّامٍ أَوْ سَبْعَةَ أَیَّامٍ وَ خَلْعُ الْعَرَبِ أَعِنَّتَهَا وَ تَمَلُّکُهَا الْبِلَادَ وَ خُرُوجُهَا عَنْ سُلْطَانِ الْعَجَمِ وَ قَتْلُ أَهْلِ مِصْرَ أَمِیرَهُمْ وَ خَرَابُ الشَّامِ وَ اخْتِلَافُ ثَلَاثِ رَایَاتٍ فِیهِ وَ دُخُولُ رَایَاتِ قَیْسٍ وَ الْعَرَبِ إِلَی مِصْرَ وَ رَایَاتُ کِنْدَةَ إِلَی خُرَاسَانَ وَ وُرُودُ خَیْلٍ مِنْ قِبَلِ الْعَرَبِ حَتَّی تُرْبَطَ بِفِنَاءِ الْحِیرَةِ وَ إِقْبَالُ رَایَاتٍ سُودٍ مِنَ الْمَشْرِقِ نَحْوَهَا وَ بَثْقٌ فِی الْفُرَاتِ حَتَّی یَدْخُلَ الْمَاءُ أَزِقَّةَ الْکُوفَةِ وَ خُرُوجُ سِتِّینَ کَذَّاباً کُلُّهُمْ یَدَّعِی النُّبُوَّةَ وَ خُرُوجُ اثنا [اثْنَیْ] عَشَرَ مِنْ آلِ أَبِی طَالِبٍ کُلُّهُمْ یَدَّعِی الْإِمَامَةَ لِنَفْسِهِ وَ إِحْرَاقُ رَجُلٍ عَظِیمِ الْقَدْرِ مِنْ شِیعَةِ بَنِی الْعَبَّاسِ بَیْنَ جَلُولَاءَ وَ خَانِقِینَ وَ عَقْدُ الْجِسْرِ مِمَّا یَلِی الْکَرْخَ بِمَدِینَةِ السَّلَامِ وَ ارْتِفَاعُ رِیحٍ سَوْدَاءَ بِهَا فِی أَوَّلِ النَّهَارِ وَ زَلْزَلَةٌ حَتَّی یَنْخَسِفَ کَثِیرٌ مِنْهَا وَ خَوْفٌ یَشْمَلُ أَهْلَ الْعِرَاقِ وَ بَغْدَادَ وَ مَوْتٌ ذَرِیعٌ فِیهِ وَ نَقْصٌ مِنَ الْأَمْوَالِ وَ الْأَنْفُسِ وَ الثَّمَرَاتِ وَ جَرَادٌ یَظْهَرُ فِی أَوَانِهِ وَ فِی غَیْرِ أَوَانِهِ حَتَّی یَأْتِیَ عَلَی الزَّرْعِ وَ الْغَلَّاتِ وَ قِلَّةُ رَیْعٍ لِمَا یَزْرَعُهُ النَّاسُ وَ اخْتِلَافُ صِنْفَیْنِ مِنَ الْعَجَمِ وَ سَفْکُ دِمَاءٍ کَثِیرَةٍ فِیمَا بَیْنَهُمْ وَ خُرُوجُ الْعَبِیدِ عَنْ طَاعَاتِ سَادَاتِهِمْ وَ قَتْلُهُمْ مَوَالِیَهُمْ وَ مَسْخٌ لِقَوْمٍ مِنْ أَهْلِ الْبِدَعِ حَتَّی یَصِیرُوا قِرَدَةً وَ خَنَازِیرَ وَ غَلَبَةُ الْعَبِیدِ عَلَی بِلَادِ السَّادَاتِ وَ نِدَاءٌ مِنَ السَّمَاءِ حَتَّی

ص: 220

یَسْمَعَهُ أَهْلُ الْأَرْضِ کُلُّ أَهْلِ لُغَةٍ بِلُغَتِهِمْ وَ وَجْهٌ وَ صَدْرٌ یَظْهَرَانِ لِلنَّاسِ فِی عَیْنِ الشَّمْسِ وَ أَمْوَاتٌ یُنْشَرُونَ مِنَ الْقُبُورِ حَتَّی یَرْجِعُوا إِلَی الدُّنْیَا فَیَتَعَارَفُونَ فِیهَا وَ یَتَزَاوَرُونَ ثُمَّ یُخْتَمُ ذَلِکَ بِأَرْبَعٍ وَ عِشْرِینَ مَطْرَةً یَتَّصِلُ فَتَحْیَا بِهِ الْأَرْضُ بَعْدَ مَوْتِهَا وَ تُعْرَفُ بَرَکَاتُهَا وَ یَزُولُ بَعْدَ ذَلِکَ کُلُّ عَاهَةٍ عَنْ مُعْتَقِدِی الْحَقِّ مِنْ شِیعَةِ الْمَهْدِیِّ عَلَیْهِ السَّلَامُ فَیَعْرِفُونَ عِنْدَ ذَلِکَ ظُهُورَهُ بِمَکَّةَ فَیَتَوَجَّهُونَ نَحْوَهُ لِنُصْرَتِهِ کَمَا جَاءَتْ بِذَلِکَ الْأَخْبَارُ وَ مِنْ جُمْلَةِ هَذِهِ الْأَحْدَاثِ مَحْتُومَةٌ وَ مِنْهَا مَشْرُوطَةٌ وَ اللَّهُ أَعْلَمُ بِمَا یَکُونُ وَ إِنَّمَا ذَکَرْنَاهَا عَلَی حَسَبِ مَا ثَبَتَ فِی الْأُصُولِ وَ تَضَمَّنَهَا الْأَثَرُ الْمَنْقُولُ وَ بِاللَّهِ نَسْتَعِینُ (1).

**[ترجمه]ارشاد القلوب: روایاتی به ما رسیده که متضمن ذکر علامات امام زمان و ظهور قائم علیه السلام است و مشتمل بر حوادثی است که پیش از آمدنش واقع می شود و نیز با آیات و علائمی همراه خواهد بود، از جمله: خروج سفیانی؛ کشته شدن سید حسنی؛ نزاع بنی عباس بر سر سلطنت دنیوی؛ گرفتن قرص آفتاب در نیمه ماه رمضان؛ گرفتن ماه در آخر آن ماه؛فرو رفتن زمین در «بیداء»؛ بروز یک فرورفتگی در زمین مغرب و دیگری در مشرق؛ از حرکت ایستادن آفتاب از ظهر تا عصر؛ طلوع آفتاب از سمت مغرب؛ به قتل رسیدن مردی پاکدل با هفتاد مرد صالح در بیرون کوفه؛ کشته شدن مردی هاشمی در بین رکن و مقام؛ خراب شدن دیوار مسجد کوفه؛ آمدن پرچم های سیاه از خراسان؛ خروج مرد یمنی؛ قیام مردی از اهل مغرب در مصر و تصرف شهر شامات توسط وی؛ و فرود آمدن لشکر ترک در جزیره (موصل) و رومیان در رمله (فلسطین).

و طلوع ستاره ای از شرق که مانند ماه می درخشد، آنگاه گرفته و کمانی می شود، به طوری که دوسر آن می خواهد به هم برسد و سرخی در آسمان پدید می آید و در اطراف آسمان پخش می گردد؛آتشی دراز در مشرق نمایان می شود و سه روز یا هفت روز در هوا می ماند (شاید مقصود ستاره دنباله دار بزرگ باشد)؛ عرب از قید و ذلت آزاد می گردند و شهرها را تصرف کرده و از فرمان پادشاه عجم بیرون می آیند؛ اهل مصر حاکم خود را می کشند؛ شام ویران می شود و سه لشکر با پرچم های مشخص در آنجا به جان هم می افتند، پرچم های قیس و عرب به مصر درآیند و پرچم کنده به حران می رود، لشکری از جانب عرب می آید و در خرابه های «حیره» منزل می کند؛ پرچم های سیاه از مشرق به طرف حیره می آیند؛ و شکافی در نهر فرات پدید می آید و آب آن، کوچه های کوفه را فرا می گیرد.

شصت نفر دروغگو که همه مدعی پیغمبری هستند، خواهند آمد و دوازده نفر از نسل ابو طالب که همه ادعای امامت دارند قیام می کنند؛ سوزاندن مردی از بزرگان بنی عباس در بین جلولا و خانقین؛ بستن پلی در بغداد در نزدیکی محله کرخ؛ برخاستن باد سیاهی در اول روز در بغداد و نیز وقوع زلزله ای در آنجا که بسیاری از مردم را در زمین فرو می برد، ترسی بر اهل عراق و مردم بغداد مستولی می شود، مرگ های سریع آنها را از پا درمی آورد و آفت به جان و مال و محصول آنها می افتد.

و ملخ های به موقع و بی موقع می آیند و غله و کشت و زرع آنها را می خورند و زراعت آنها تقلیل می یابد.دو دسته از مردم عجم به جان هم می افتند و خون بسیاری در میان آنها ریخته می شود؛ بردگان از فرمانبرداری آقایان خود سرباز زنند و ارباب خود را به قتل رسانند؛ بعضی از بدعت گذاران در دین، از صورت آدمی بیرون می آیند و به صورت میمون و خوک می شوند؛ بردگان بر شهرهای بزرگان غلبه یابند؛ صدایی از آسمان می آید، به طوری که تمام ساکنان زمین، هر کس به زبان خود آن را می شنود؛ یک صورت و سینه، در نور آفتاب برای مردم آشکار می گردد؛ مردگانی از قبرها بیرون می آیندو به دنیا برمی گردند، با مردم معاشرت می کنند و به ملاقات یکدیگر می روند.

آنگاه این علائم با آمدن بیست و چهار باران ختم می شود. سپس زمین های مرده زنده و سرسبز می شوند و برکات آنها آشکار می گردد و تمام بدبختی ها از پیروان حق، یعنی شیعیان مهدی علیه السلام برطرف می شود. در آن هنگام متوجه می شوند که او از مکه ظهور می کند، و برای یاری او به مکه می روند، چنان که در اخبار آمده است.»

سپس شیخ مفید می گوید : پاره ای از این وقایع حتمی است که باید واقع شود و پاره ای مشروط به شرایطی است و خدا بهتر می داند چه خواهد شد. چون این مضامین در کتب معتبره و آثار منقوله از پیغمبر و ائمه ثبت است، ما نیز به همین ملاحظه آنها را در اینجا آوردیم. - . ارشاد القلوب: 357 -

**[ترجمه]

«83»

شا، [الإرشاد] عَلِیُّ بْنُ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ مُوسَی علیه السلام: فِی قَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَ سَنُرِیهِمْ آیاتِنا فِی الْآفاقِ وَ فِی أَنْفُسِهِمْ (2) قَالَ الْفِتَنَ فِی آفَاقِ الْأَرْضِ وَ الْمَسْخَ فِی أَعْدَاءِ الْحَقِّ.

**[ترجمه]ارشاد القلوب: حضرت موسی کاظم علیه السلام در تأویل این آیه شریفه: « سَنُرِیهِمْ آیاتِنا فِی الْآفاقِ وَ فِی أَنْفُسِهِمْ»، {به زودی نشانه های خود را در افق ها [ی گوناگون] و در دل هایشان بدیشان خواهیم نمود} - . فصلت / 53 - فرمود: «آیات آفاقی، فتنه هایی است که در اطراف زمین پدید می آید و آیات انفسی، مسخی است که در دشمنان حق به وقوع می پیوندد.» - . ارشاد القلوب: 359 -

**[ترجمه]

«84»

شا، [الإرشاد] وُهَیْبُ بْنُ حَفْصٍ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام یَقُولُ: فِی قَوْلِهِ تَعَالَی إِنْ نَشَأْ نُنَزِّلْ عَلَیْهِمْ مِنَ السَّماءِ آیَةً فَظَلَّتْ أَعْناقُهُمْ لَها خاضِعِینَ (3) قَالَ سَیَفْعَلُ اللَّهُ ذَلِکَ بِهِمْ قُلْتُ مَنْ هُمْ قَالَ بَنُو أُمَیَّةَ وَ شِیعَتُهُمْ قَالَ قُلْتُ وَ مَا الْآیَةُ قَالَ رُکُودُ الشَّمْسِ مِنْ بَیْنِ زَوَالِ الشَّمْسِ إِلَی وَقْتِ الْعَصْرِ وَ خُرُوجُ صَدْرِ رَجُلٍ وَ وَجْهٍ فِی عَیْنِ الشَّمْسِ یُعْرَفُ بِحَسَبِهِ وَ نَسَبِهِ وَ ذَلِکَ فِی زَمَانِ السُّفْیَانِیِّ وَ عِنْدَهَا یَکُونُ بَوَارُهُ وَ بَوَارُ قَوْمِهِ.

**[ترجمه]ارشاد القلوب: ابو بصیر می گوید: از حضرت باقر علیه السلام شنیدم که در تفسیر آیه: «إِنْ نَشَأْ نُنَزِّلْ عَلَیْهِمْ مِنَ السَّماءِ آیَةً فَظَلَّتْ أَعْناقُهُمْ لَها خاضِعِینَ»، {اگر بخواهیم، معجزه ای از آسمان بر آنان فرود می آوریم، تا در برابر آن، گردن هایشان خاضع گردد} - . شعراء / 4 - می فرمود: «به زودی خداوند این کار را به سر آنها می آورد.»عرض کردم: «آنها کیستند؟» فرمود: «آنها بنی امیه و پیروان آنها هستند و اما علامتی که خدا می فرستد،این است که آفتاب از موقع ظهر تا عصر در جای خود می ایستد و سینه و صورت مردی در نور آفتاب بیرون آید و مردم او را به حسب و نسب می شناسند و این در زمان سفیانی خواهد بود و با این علامت، روز نابودی سفیانی و لشکر او فرا رسیده است.» - . ارشاد القلوب: 359 -

**[ترجمه]

«85»

شا، [الإرشاد] الْحُسَیْنُ بْنُ زَیْدٍ عَنْ مُنْذِرٍ الْجَوْزِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ: یُزْجَرُ النَّاسُ قَبْلَ قِیَامِ الْقَائِمِ علیه السلام عَنْ مَعَاصِیهِمْ بِنَارٍ تَظْهَرُ لَهُمْ فِی السَّمَاءِ

ص: 221


1- 1. ذکره المفید فی الإرشاد فی أول باب علامات قیام القائم ص 336 ثمّ نقل لکل علامة ما یثبتها من الروایات و قد ذکرها المؤلّف قبل ذلک.
2- 2. فصّلت: 53، و الحدیث فی الإرشاد ص 338، و هکذا ما یلیه.
3- 3. الشعراء: 4.

وَ حُمْرَةٍ تُجَلِّلُ السَّمَاءَ وَ خَسْفٍ بِبَغْدَادَ وَ خَسْفٍ بِبَلْدَةِ الْبَصْرَةِ وَ دِمَاءٍ تُسْفَکُ بِهَا وَ خَرَابِ دُورِهَا وَ فَنَاءٍ یَقَعُ فِی أَهْلِهَا وَ شُمُولِ أَهْلِ الْعِرَاقِ خَوْفٌ لَا یَکُونُ مَعَهُ قَرَارٌ.

**[ترجمه]ارشاد القلوب القلوب: منذر جوزی روایت کرده که از حضرت صادق علیه السلام شنیدم که می فرمود: «پیش از قیام قائم علیه السلام مردم از گناهان خود متنبه می شوند، به وسیله آتشی که در آسمان برای آنها آشکار می شود؛ سرخی که در آسمان نمودار می گردد؛ فرو رفتن زمین در بغداد؛ فرو رفتن زمین در بصره و خون هایی که در بصره ریخته می شود، خرابی خانه های آن شهر و نابودی که در بین مردم آنجا پدید می آید؛ و ترسی که اهل عراق را فرا می گیرد، به طوری که آرامش نخواهند داشت.» - . همان: 361 -

**[ترجمه]

«86»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ عَجْلَانَ أَبِی صَالِحٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ: لَا تَمْضِی الْأَیَّامُ وَ اللَّیَالِی حَتَّی یُنَادِیَ مُنَادٍ مِنَ السَّمَاءِ یَا أَهْلَ الْحَقِّ اعْتَزِلُوا یَا أَهْلَ الْبَاطِلِ اعْتَزِلُوا فَیَعْزِلُ هَؤُلَاءِ مِنْ هَؤُلَاءِ وَ یَعْزِلُ هَؤُلَاءِ مِنْ هَؤُلَاءِ قَالَ قُلْتُ أَصْلَحَکَ اللَّهُ یُخَالِطُ هَؤُلَاءِ وَ هَؤُلَاءِ بَعْدَ ذَلِکَ النِّدَاءِ قَالَ کَلَّا إِنَّهُ یَقُولُ فِی الْکِتَابِ ما کانَ اللَّهُ لِیَذَرَ الْمُؤْمِنِینَ عَلی ما أَنْتُمْ عَلَیْهِ حَتَّی یَمِیزَ الْخَبِیثَ مِنَ الطَّیِّبِ (1).

**[ترجمه]تفسیر عیاشی: عجلان بن ابی صالح می گوید: از حضرت صادق علیه السلام شنیدم که می فرمود: «روزها و شب ها به پایان نمی رسد تا اینکه صدایی از آسمان شنیده می شود که می گوید: «ای پیروان حق، ای اهل باطل! از هم جدا شوید!» پس از هم جدا می شوند.»عرض کردم: «بعد از این اعلام، باز هم اهل حق و باطل با هم مخلوط می شوند؟» فرمود: «نه! خداوند در قرآن می فرماید: «ما کانَ اللَّهُ لِیَذَرَ الْمُؤْمِنِینَ عَلی ما أَنْتُمْ عَلَیْهِ حَتَّی یَمِیزَ الْخَبِیثَ مِنَ الطَّیِّبِ» - . آل عمران / 179 - ، {خدا برآن نیست که مؤمنان را به این [حالی] که شما برآن هستید، واگذارد، تا آن که پلید را از پاک جدا کند.} - . تفسیر عیاشی 1: 231 -

**[ترجمه]

«87»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ جَابِرٍ الْجُعْفِیِّ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام یَقُولُ: الْزَمِ الْأَرْضَ لَا تُحَرِّکَنَّ یَدَکَ وَ لَا رِجْلَکَ أَبَداً حَتَّی تَرَی عَلَامَاتٍ أَذْکُرُهَا لَکَ فِی سَنَةٍ وَ تَرَی مُنَادِیاً یُنَادِی بِدِمَشْقَ وَ خُسِفَ بِقَرْیَةٍ مِنْ قُرَاهَا وَ یَسْقُطُ طَائِفَةٌ مِنْ مَسْجِدِهَا فَإِذَا رَأَیْتَ التُّرْکَ جَازُوهَا فَأَقْبَلَتِ التُّرْکُ حَتَّی نَزَلَتِ الْجَزِیرَةَ وَ أَقْبَلَتِ الرُّومُ حَتَّی نَزَلَتِ الرَّمْلَةَ وَ هِیَ سَنَةُ اخْتِلَافٍ فِی کُلِّ أَرْضٍ مِنْ أَرْضِ الْعَرَبِ وَ إِنَّ أَهْلَ الشَّامِ یَخْتَلِفُونَ عِنْدَ ذَلِکَ عَلَی ثَلَاثِ رَایَاتٍ الْأَصْهَبِ وَ الْأَبْقَعِ وَ السُّفْیَانِیِّ مَعَ بَنِی ذَنَبِ الْحِمَارِ مُضَرُ وَ مَعَ السُّفْیَانِیِّ أَخْوَالُهُ مِنْ کَلْبٍ فَیَظْهَرُ السُّفْیَانِیُّ وَ مَنْ مَعَهُ عَلَی بَنِی ذَنَبِ الْحِمَارِ حَتَّی یَقْتُلُوا قَتْلًا لَمْ یَقْتُلْهُ شَیْ ءٌ قَطُّ وَ یَحْضُرُ رَجُلٌ بِدِمَشْقَ فَیُقْتَلُ هُوَ وَ مَنْ مَعَهُ قَتْلًا لَمْ یَقْتُلْهُ شَیْ ءٌ قَطُّ وَ هُوَ مِنْ بَنِی ذَنَبِ الْحِمَارِ وَ هِیَ الْآیَةُ الَّتِی یَقُولُ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی فَاخْتَلَفَ الْأَحْزابُ مِنْ بَیْنِهِمْ فَوَیْلٌ لِلَّذِینَ کَفَرُوا مِنْ مَشْهَدِ یَوْمٍ عَظِیمٍ-(2)

وَ یَظْهَرُ السُّفْیَانِیُّ وَ مَنْ مَعَهُ حَتَّی لَا یَکُونَ لَهُ هِمَّةٌ إِلَّا آلَ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله وَ شِیعَتَهُمْ فَیَبْعَثُ بَعْثاً إِلَی الْکُوفَةِ فَیُصَابُ بِأُنَاسٍ مِنْ شِیعَةِ آلِ مُحَمَّدٍ بِالْکُوفَةِ قَتْلًا وَ صَلْباً وَ یُقْبِلُ رَایَةٌ مِنْ خُرَاسَانَ حَتَّی یَنْزِلَ سَاحِلَ الدِّجْلَةِ یَخْرُجُ رَجُلٌ مِنَ الْمَوَالِی ضَعِیفٌ وَ مَنْ تَبِعَهُ

ص: 222


1- 1. آل عمران: 179 و الحدیث فی تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 207 و فیه عجلان بن صالح، و هو تصحیف و الرجل ثقة من أصحاب الصادق علیه السلام.
2- 2. مریم: 37.

فَیُصَابُ بِظَهْرِ الْکُوفَةِ وَ یَبْعَثُ بَعْثاً إِلَی الْمَدِینَةِ فَیَقْتُلُ بِهَا رَجُلًا وَ یَهْرُبُ الْمَهْدِیُّ وَ الْمَنْصُورُ مِنْهَا وَ یُؤْخَذُ آلُ مُحَمَّدٍ صَغِیرُهُمْ وَ کَبِیرُهُمْ لَا یُتْرَکُ مِنْهُمْ أَحَدٌ إِلَّا حُبِسَ وَ یَخْرُجُ الْجَیْشُ فِی طَلَبِ الرَّجُلَیْنِ وَ یَخْرُجُ الْمَهْدِیُّ مِنْهَا عَلَی سُنَّةِ مُوسَی خائِفاً یَتَرَقَّبُ حَتَّی یَقْدَمَ مَکَّةَ وَ یُقْبِلُ الْجَیْشُ حَتَّی إِذَا نَزَلُوا الْبَیْدَاءَ وَ هُوَ جَیْشُ الْهَمَلَاتِ (1) خُسِفَ بِهِمْ فَلَا یُفْلِتُ مِنْهُمْ إِلَّا مُخْبِرٌ فَیَقُومُ الْقَائِمُ بَیْنَ الرُّکْنِ وَ الْمَقَامِ فَیُصَلِّی وَ یَنْصَرِفُ وَ مَعَهُ وَزِیرُهُ فَیَقُولُ یَا أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّا نَسْتَنْصِرُ اللَّهَ عَلَی مَنْ ظَلَمَنَا وَ سَلَبَ حَقَّنَا مَنْ یُحَاجُّنَا فِی اللَّهِ فَإِنَّا أَوْلَی بِاللَّهِ وَ مَنْ یُحَاجُّنَا فِی آدَمَ فَإِنَّا أَوْلَی النَّاسِ بِآدَمَ وَ مَنْ حَاجَّنَا فِی نُوحٍ فَإِنَّا أَوْلَی النَّاسِ بِنُوحٍ وَ مَنْ حَاجَّنَا فِی إِبْرَاهِیمَ فَإِنَّا أَوْلَی النَّاسِ بِإِبْرَاهِیمَ وَ مَنْ حَاجَّنَا بِمُحَمَّدٍ فَإِنَّا أَوْلَی النَّاسِ بِمُحَمَّدٍ وَ مَنْ حَاجَّنَا فِی النَّبِیِّینَ فَنَحْنُ أَوْلَی النَّاسِ بِالنَّبِیِّینَ وَ مَنْ حَاجَّنَا فِی کِتَابِ اللَّهِ فَنَحْنُ أَوْلَی النَّاسِ بِکِتَابِ اللَّهِ إِنَّا نَشْهَدُ وَ کُلُّ مُسْلِمٍ الْیَوْمَ أَنَّا قَدْ ظُلِمْنَا وَ طُرِدْنَا وَ بُغِیَ عَلَیْنَا وَ أُخْرِجْنَا مِنْ دِیَارِنَا وَ أَمْوَالِنَا وَ أَهَالِینَا وَ قُهِرْنَا إِلَّا أَنَّا نَسْتَنْصِرُ اللَّهَ الْیَوْمَ وَ کُلَّ مُسْلِمٍ وَ یَجِی ءُ وَ اللَّهِ ثَلَاثُ مِائَةٍ وَ بِضْعَةَ عَشَرَ رَجُلًا فِیهِمْ خَمْسُونَ امْرَأَةً یَجْتَمِعُونَ بِمَکَّةَ عَلَی غَیْرِ مِیعَادٍ قَزَعاً کَقَزَعِ الْخَرِیفِ یَتْبَعُ بَعْضُهُمْ بَعْضاً وَ هِیَ الْآیَةُ الَّتِی قَالَ اللَّهُ أَیْنَ ما تَکُونُوا یَأْتِ بِکُمُ اللَّهُ جَمِیعاً إِنَّ اللَّهَ عَلی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ-(2)

فَیَقُولُ رَجُلٌ مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله وَ هِیَ الْقَرْیَةُ الظَّالِمَةُ أَهْلُهَا ثُمَّ یَخْرُجُ مِنْ مَکَّةَ هُوَ وَ مَنْ مَعَهُ الثَّلَاثُمِائَةٍ وَ بِضْعَةَ عَشَرَ یُبَایِعُونَهُ بَیْنَ الرُّکْنِ وَ الْمَقَامِ مَعَهُ عَهْدُ نَبِیِّ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ رَایَتُهُ وَ سِلَاحُهُ وَ وَزِیرُهُ مَعَهُ فَیُنَادِی الْمُنَادِی بِمَکَّةَ بِاسْمِهِ وَ أَمْرِهِ مِنَ السَّمَاءِ حَتَّی یَسْمَعَهُ أَهْلُ الْأَرْضِ کُلُّهُمْ اسْمُهُ اسْمُ نَبِیٍّ مَا أَشْکَلَ عَلَیْکُمْ فَلَمْ یُشْکِلْ عَلَیْکُمْ عَهْدُ نَبِیِّ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ رَایَتُهُ وَ سِلَاحُهُ وَ النَّفْسُ الزَّکِیَّةُ مِنْ وُلْدِ الْحُسَیْنِ فَإِنْ أَشْکَلَ عَلَیْکُمْ هَذَا فَلَا یُشْکِلُ عَلَیْکُمُ الصَّوْتُ

ص: 223


1- 1. الهلاک خ ل.
2- 2. البقرة: 148.

مِنَ السَّمَاءِ بِاسْمِهِ وَ أَمْرِهِ وَ إِیَّاکَ وَ شُذَّاذاً مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ علیهم السلام فَإِنَّ لِآلِ مُحَمَّدٍ وَ عَلِیٍّ رَایَةً وَ لِغَیْرِهِمْ رَایَاتٍ فَالْزَمِ الْأَرْضَ وَ لَا تَتَبَّعْ مِنْهُمْ رَجُلًا أَبَداً حَتَّی تَرَی رَجُلًا مِنْ وُلْدِ الْحُسَیْنِ مَعَهُ عَهْدُ نَبِیِّ اللَّهِ وَ رَایَتُهُ وَ سِلَاحُهُ فَإِنَّ عَهْدَ نَبِیِّ اللَّهِ صَارَ عِنْدَ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ ثُمَّ صَارَ عِنْدَ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍ وَ یَفْعَلُ اللَّهُ ما یَشاءُ فَالْزَمْ هَؤُلَاءِ أَبَداً وَ إِیَّاکَ وَ مَنْ ذَکَرْتُ لَکَ فَإِذَا خَرَجَ رَجُلٌ مِنْهُمْ مَعَهُ ثَلَاثُ مِائَةٍ وَ بِضْعَةَ عَشَرَ رَجُلًا وَ مَعَهُ رَایَةُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله عَامِداً إِلَی الْمَدِینَةِ حَتَّی یَمُرَّ بِالْبَیْدَاءِ حَتَّی یَقُولَ هَذَا مَکَانُ الْقَوْمِ الَّذِینَ یُخْسَفُ بِهِمْ وَ هِیَ الْآیَةُ الَّتِی قَالَ اللَّهُ أَ فَأَمِنَ الَّذِینَ مَکَرُوا السَّیِّئاتِ أَنْ یَخْسِفَ اللَّهُ بِهِمُ الْأَرْضَ أَوْ یَأْتِیَهُمُ الْعَذابُ مِنْ حَیْثُ لا یَشْعُرُونَ أَوْ یَأْخُذَهُمْ فِی تَقَلُّبِهِمْ فَما هُمْ بِمُعْجِزِینَ (1) فَإِذَا قَدِمَ الْمَدِینَةَ أَخْرَجَ مُحَمَّدَ بْنَ الشَّجَرِیِّ عَلَی سُنَّةِ یُوسُفَ ثُمَّ یَأْتِی الْکُوفَةَ فَیُطِیلُ بِهَا الْمَکْثَ مَا شَاءَ اللَّهُ أَنْ یَمْکُثَ حَتَّی یَظْهَرَ عَلَیْهَا ثُمَّ یَسِیرُ حَتَّی یَأْتِیَ الْعَذْرَاءَ(2)

هُوَ وَ مَنْ مَعَهُ وَ قَدْ أُلْحِقَ بِهِ نَاسٌ کَثِیرٌ وَ السُّفْیَانِیُّ یَوْمَئِذٍ بِوَادِی الرَّمْلَةِ حَتَّی إِذَا الْتَقَوْا وَ هُمْ یَوْمَ الْإِبْدَالِ یَخْرُجُ أُنَاسٌ کَانُوا مَعَ السُّفْیَانِیِّ مِنْ شِیعَةِ آلِ مُحَمَّدٍ علیهم السلام وَ یَخْرُجُ نَاسٌ کَانُوا مَعَ آلِ مُحَمَّدٍ إِلَی السُّفْیَانِیِّ فَهُمْ مِنْ شِیعَتِهِ حَتَّی یَلْحَقُوا بِهِمْ وَ یَخْرُجُ کُلُّ نَاسٍ إِلَی رَایَتِهِمْ وَ هُوَ یَوْمُ الْإِبْدَالِ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام وَ یَقْتُلُ یَوْمَئِذٍ السُّفْیَانِیَّ وَ مَنْ مَعَهُمْ حَتَّی لَا یُدْرَکَ مِنْهُمْ مُخْبِرٌ وَ الْخَائِبُ یَوْمَئِذٍ مَنْ خَابَ مِنْ غَنِیمَةِ کَلْبٍ ثُمَّ یُقْبِلُ إِلَی الْکُوفَةِ فَیَکُونُ مَنْزِلُهُ بِهَا فَلَا یَتْرُکُ عَبْداً مُسْلِماً إِلَّا اشْتَرَاهُ وَ أَعْتَقَهُ وَ لَا غَارِماً إِلَّا قَضَی دَیْنَهُ وَ لَا مَظْلِمَةً

ص: 224


1- 1. النحل: 45. و قد أخرج العیّاشیّ فی تفسیر سورة النحل ج 2 ص 261 شطرا من هذا الحدیث من قوله: ان عهد نبی اللّه صار عند علیّ بن الحسین- الی تمام هذه الآیة بغیر هذا السند.
2- 2. و فی تفسیر البرهان ج 1 ص 164:« البیداء» و اما العذراء قال الفیروزآبادی: و العذراء: بلا لام موضع علی برید من دمشق قتل به معاویة حجر بن عدی، أو قریة بالشام.

لِأَحَدٍ مِنَ النَّاسِ إِلَّا رَدَّهَا وَ لَا یَقْتُلُ مِنْهُمْ عَبْداً إِلَّا أَدَّی ثَمَنَهُ دِیَةٌ مُسَلَّمَةٌ إِلی أَهْلِهِ وَ لَا یُقْتَلُ قَتِیلٌ إِلَّا قَضَی عَنْهُ دَیْنَهُ وَ أَلْحَقَ عِیَالَهُ فِی الْعَطَاءِ حَتَّی یَمْلَأَ الْأَرْضَ قِسْطاً وَ عَدْلًا کَمَا مُلِئَتْ ظُلْماً وَ جَوْراً وَ عُدْوَاناً وَ یَسْکُنُهُ هُوَ وَ أَهْلُ بَیْتِهِ الرَّحْبَةَ وَ الرَّحْبَةُ إِنَّمَا کَانَتْ مَسْکَنَ نُوحٍ وَ هِیَ أَرْضٌ طَیِّبَةٌ وَ لَا یَسْکُنُ رَجُلٌ مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ علیهم السلام وَ لَا یُقْتَلُ إِلَّا بِأَرْضٍ طَیِّبَةٍ زَاکِیَةٍ فَهُمُ الْأَوْصِیَاءُ الطَّیِّبُونَ (1).

**[ترجمه]تفسیر عیاشی: جابر جعفی می گوید که حضرت امام محمد باقر علیه السلام به وی فرمود: «در جای خود بنشین و حرکتی از خود نشان مده، تا آنگاه که علائمی را که در سال طاق روی می دهد و من اکنون برای تو ذکر می کنم ببینی. و آن علائم این است که کسی از دمشق صدایی می زند؛ در یکی از دهات آن فرورفتگی پدید می آید؛ قسمتی از مسجد آن فرو می ریزد؛ می بینی که طایفه ترک از آنجا (دمشق) می گذرند و در جزیره (موصل) فرود می آیند؛ رومیان هم در رمله فرود آیند و آن سالی است که در تمام سرزمین عرب اختلافات روی می دهد.

اهل شام بر گرد سه پرچم مختلف جمع می شوند؛ یکی زرد و سفید، دیگری سرخ و سفید و سومی پرچم سفیانی است. سفیانی با دایی هایش که از قبیله «کلب» هستند خروج می کند و بر قبیله «بنی ذنب الحمار» از قبیله «مضر» حمله می آورد و جنگی می کند

که تا آن روز چنان جنگی به وقوع نپیوسته است.

سپس مردی از بنی ذنب الحمار به دمشق می آید و با همراهانش طوری کشته می شود که کسی را بدان گونه نکشته باشند. این است معنی آیه شریفه: «فَاخْتَلَفَ الْأَحْزابُ مِنْ بَیْنِهِمْ فَوَیْلٌ لِلَّذِینَ کَفَرُوا مِنْ مَشْهَدِ یَوْمٍ عَظِیمٍ»، {اما دسته ها [ی گوناگون] از میان آنها به اختلاف پرداختند، پس وای بر کسانی که کافر شدند از مشاهده روزی دهشتناک.} - . مریم / 37 -

سفیانی و پیروانش خروج می کنند و او قصدی جز کشتن و آزار اولاد پیغمبر و شیعیان آنها ندارد. او یک لشکر به کوفه می فرستد، جمعی از شیعیان آنجا را می کشد و گروهی را به دار می زند، و لشکری از خراسان آمده و در ساحل شط دجله فرود می آیند.

مرد ضعیفی از شیعیان با طرفدارانش برای مقابله با سفیانی به بیرون کوفه می رود و مغلوب می گردد. سپس سفیانی لشکر دیگری به مدینه می فرستد. مردی در آنجا کشته می شود و مهدی و منصور فرار می کنند و سفیانی هم بزرگ و کوچک سادات و ذریه پیغمبر را گرفته و حبس می کند. آنگاه لشکری برای پیدا کردن مهدی و منصور از مدینه بیرون می رود.

مهدی همچون موسی بن عمران (که هراسان از مصر خارج شد) هراسان و نگران از مدینه بیرون می رود و بدین گونه وارد مکه می شود. لشکر اعزامی هم به دنبال وی می آیند، ولی وقتی به بیابان مکه و مدینه می رسند، به زمین فرو می روند و جز یک نفر که خبر آنها را می برد، کسی باقی نمی ماند. قائم در بین رکن و مقام می ایستد و نماز می خواند. وزیر او نیز با وی است.در آن وقت (مهدی) می گوید: «ای مردم! من از خداوند می خواهم که مرا بر آنهاکه بر ما آل محمد صلی الله علیه و آله ظلم کردند و حق ما را گرفتند نصرت دهد. هر کس درباره خدا با من گفتگو دارد (بیاید و به من بگوید) زیرا من از هر کس به خداوند نزدیک ترم؛ هر کس درباره آدم گفتگو دارد به من بگوید، زیرا من از هر کس به آدم نزدیک ترم؛ هر کس درباره نوح گفتگو دارد، به من بگوید که من از هر کس به وی نزدیک ترم؛ هر کس درباره ابراهیم گفتگو دارد به من بگوید، زیرا من از هر کس به ابراهیم نزدیک ترم؛ هر کس درباره محمد صلی الله علیه و آله گفتگو دارد، به من بگوید که من از هر کس به محمد صلی الله علیه و آله نزدیک ترم؛ هر کس درباره پیغمبران با ما گفتگو دارد به من بگوید، زیرا من از هر کسی به پیغمبران نزدیک ترم؛ و هر کس در خصوص کتاب خدا (قرآن) گفتگو دارد به من بگوید، زیرا ما در این خصوص از هر کس سزاوارتریم .

ما و هر مسلمانی گواهیم که به ما (خاندان پیغمبر) ستم کردند، ما را آواره کردند و از خانه و وطن خود بیرون نمودند، اموال ما را ضبط کردند و ما را از همه چیز محروم و مقهور نمودند. ما هم اکنون از خدا و هر مسلمانی یاری می طلبیم.»

سپس امام محمد باقر علیه السلام فرمود: «به خدا قسم سیصد و سیزده مرد که پنجاه زن نیز در میان آنهاست، مانند قطعه های ابر در فصل پاییز، در غیر موسم حج در مکه معظمه جمع می شوند. چنان که خداوند می فرماید: «أَیْنَ ما تَکُونُوا یَأْتِ بِکُمُ اللَّهُ جَمِیعاً إِنَّ اللَّهَ عَلی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ»، {هر کجا که باشید، خداوند همگی شما را [به سوی خود باز] می آورد در حقیقت، خدا بر همه چیز تواناست.} - . بقره / 148 - در آن موقع مردی از خاندان پیغمبر صلی الله علیه و آله می گوید: «این شهر (مکه) مردمی ستمگر دارد.»

سپس آن سیصد و سیزده نفر، بعد از زمان پیغمبر در بین رکن و مقام با مهدی بیعت می کنند.آنگاه با لشکر و سلاح و وزیرش از مکه بیرون می آیند. در آن وقت منادی در مکه از آسمان او را به نام صدا می زند و مردم را به ظهورش اطلاع می دهد، به طوری که تمام مردم روی زمین آن صدا را می شنوند.نام وی نام پیغمبری است. اگر این برای شما مشکل باشد، پیمان پیغمبر و پرچم و سلاح او و اینکه او (مهدی) مردی پاکدل از اولاد حسین علیه السلام است، باعث اشتباه و اشکال نخواهد بود. اگر این هم موجب اشتباه گردد، آن صدای آسمانی که او را به اسم و ظهورش صدا می زند، باعث اشتباه نخواهد شد.»

آنگاه حضرت به جابر جعفی، راوی این حدیث فرمود: «مبادا به معدودی از سادات که مدعی مهدویت می شوند اعتنا کنی. زیرا دولت پیغمبر و علی علیهما السلام یک بار است (و یکوقت ظاهر می شود)، ولی دیگران دولت ها دارند. پس خودداری کن و اصلا از این مدعیان پیروی مکن، تا آنکه مردی از اولاد امام حسین علیه السلام را ببینی که عهد نامه پیغمبر و پرچم و سلاح وی با اوست، زیرا عهد نامه پیغمبر به علی بن الحسین رسید و بعد از او به محمد بن علی علیهما السلام رسید و بعد هم خدا هر چه خواهد می کند.

پس همیشه با اینان باش و از آنان که برای تو ذکر کردم جدا بپرهیز، مگر هنگامی که مردی از خاندان پیغمبر قیام کند که سیصد و سیزده نفر مرد و پرچم پیغمبر را به همراهدارد و آهنگ مدینه کند و موقعی که از بیابان «بیداء» عبور کند،می گوید : اینجا جای کسانی است که زمین آنها را فرو برد، چنان که خدا می فرماید:«أَ فَأَمِنَ الَّذِینَ مَکَرُوا السَّیِّئاتِ أَنْ یَخْسِفَ اللَّهُ بِهِمُ الْأَرْضَ أَوْ یَأْتِیَهُمُ الْعَذابُ مِنْ حَیْثُ لا یَشْعُرُونَ أَوْ یَأْخُذَهُمْ فِی تَقَلُّبِهِمْ فَما هُمْ بِمُعْجِزِینَ»، {آیا کسانی که تدبیرهای بد می اندیشند، ایمن شدند از اینکه خدا آنان را در زمین فروببرد، یا از جایی که حدس نمی زنند عذاب برایشان بیاید؟} - . نحل / 45 -

وقتی وارد مدینه گردد، محمد بن شجری را مانند یوسف از زندان بدر می آورد. سپس به کوفه می آید و مدتی طولانی در آنجا توقف می کند و بعد از آن مدت، به اراده خداوند بر کوفه غلبه می کند. آنگاه با همراهانش به «عذرا» می رود. در آنجا مردم بسیاری به وی می پیوندند. در آن اوقات سفیانی در بیابان رمله است. سپس دو لشکر باهم تلاقی می کنند. آن روز، روز تغییر و تبدیل است، به این معنی که جمعی از لشکر سفیانی به اصحاب قائم ملحق می شوند و جمعی از کسانی که به قائم پیوسته اند، به سفیانی می پیوندند (البته این عده، غیر از آن سیصد و سیزده نفر است)، چه آنها در حقیقت از پیروان سفیانی می باشند، چنان که آن عده که به قائم ملحق می شوند، در باطن شیعه هستند. در این وقت هر کسی به صف واقعی خود می پیوندد و آن روز، روز تبدیل است .

امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: «آن روز سفیانی با تمام اتباعش کشته می شود، به طوری که یک نفر نمی ماند که خبر آنها را بیاورد. بدبخت کسی که آن روز از غنیمت قبیله کلب بی نصیب بماند.» آنگاه قائم به کوفه می آید و آنجا جایگاه او خواهد بود.

سپس هر جا مسلمانی را به بردگی فروخته باشند، قائم او را می خرد و آزاد می کند؛ هر جا مقروضی باشد، قرض او را می دهد؛ هر کس مظلمه ای به گردن داشته باشد، آن را رد می کند؛ اگر یکنفر از آنها کشته شود، دیه او را گرفته و به ولیّ او می دهد، و اگر مقتولی قرض داشته باشد، قرض او را می پردازد و به کسان او کمک می کند. تا جایی که زمین پر از عدل و داد می شود، چنان که پر از ظلم و ستم و تجاوزات شده باشد. او (قائم) و خانواده اش در «رحبه» سکونت می کند. رحبه قبلا مسکن حضرت نوح و سرزمین پاکی بوده است. محل سکونت و شهادت فرزندان پیغمبر، همیشه زمین های پاکیزه بوده است، زیرا آنها جانشینان پاک سرشت پیغمبرند.» - . تفسیر عیاشی 1: 83 -

**[ترجمه]

«88»

جا، [المجالس] للمفید الْجِعَابِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُوسَی الْحَضْرَمِیِّ عَنْ مَالِکِ بْنِ عُبَیْدِ اللَّهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مَعْبَدٍ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ أَبِی یَحْیَی الْکَعْبِیِّ عَنِ السُّفْیَانِ الثَّوْرِیِّ عَنْ مَنْصُورٍ الرَّبَعِیِّ عَنْ خِرَاشٍ عَنْ حُذَیْفَةَ بْنِ الْیَمَانِ قَالَ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَقُولُ: یُمَیِّزُ اللَّهُ أَوْلِیَاءَهُ وَ أَصْفِیَاءَهُ حَتَّی یُطَهِّرَ الْأَرْضَ مِنَ الْمُنَافِقِینَ وَ الضَّالِّینَ وَ أَبْنَاءِ الضَّالِّینَ وَ حَتَّی تَلْتَقِیَ بِالرَّجُلِ یَوْمَئِذٍ خَمْسُونَ امْرَأَةً هَذِهِ تَقُولُ یَا عَبْدَ اللَّهِ اشْتَرِنِی وَ هَذِهِ تَقُولُ یَا عَبْدَ اللَّهِ آوِنِی.

**[ترجمه]مجالس شیخ مفید: حذیفه یمانی گفت: شنیدم که پیغمبر صلی الله علیه و آله می فرمود: «خداوند دوستان و برگزیدگان خود را امتیاز می دهد، تا آنکه زمین را از لوث وجود منافقین و گمراهان و فرزندان آنها، پاک گرداند. تا اینکه یک نفر مرد، پنجاه زن (آنها) را ملاقات می کند که یکی شانمی گوید: «ای بنده خدا، مرا بخر!» و دیگری می گوید: «ای بنده خدا، به من پناه بده!» - . امالی مفید: 144 -

**[ترجمه]

«89»

نی، [الغیبة] للنعمانی ابْنُ عُقْدَةَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ الدِّینَوَرِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ الْکُوفِیِّ عَنْ عَمْرَةَ بِنْتِ أَوْسٍ قَالَتْ حَدَّثَنِی جَدِّیَ الْخَضِرُ بْنُ عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ حَمْزَةَ عَنْ کَعْبِ الْأَحْبَارِ أَنَّهُ قَالَ: إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَةِ حُشِرَ الْخَلْقُ عَلَی أَرْبَعَةِ أَصْنَافٍ صِنْفٌ رُکْبَانٌ وَ صِنْفٌ عَلَی أَقْدَامِهِمْ یَمْشُونَ وَ صِنْفٌ مُکَبُّونَ وَ صِنْفٌ عَلَی وُجُوهِهِمْ صُمٌّ بُکْمٌ عُمْیٌ فَهُمْ لا یَعْقِلُونَ وَ لا یَتَکَلَّمُونَ وَ لا یُؤْذَنُ لَهُمْ فَیَعْتَذِرُونَ أُولَئِکَ الَّذِینَ تَلْفَحُ وُجُوهَهُمُ النَّارُ وَ هُمْ فِیها کالِحُونَ فَقِیلَ لَهُ یَا کَعْبُ مَنْ هَؤُلَاءِ الَّذِینَ یُحْشَرُونَ عَلی وُجُوهِهِمْ وَ هَذِهِ الْحَالَةُ حَالُهُمْ فَقَالَ کَعْبٌ أُولَئِکَ کَانُوا فِی الضَّلَالِ وَ الِارْتِدَادِ وَ النَّکْثِ فَبِئْسَ ما قَدَّمَتْ لَهُمْ أَنْفُسُهُمْ إِذَا لَقُوا اللَّهَ بِحَرْبِ خَلِیفَتِهِمْ وَ وَصِیِّ نَبِیِّهِمْ وَ عَالِمِهِمْ وَ فَاضِلِهِمْ وَ حَامِلِ اللِّوَاءِ وَ وَلِیِّ الْحَوْضِ وَ الْمُرْتَجَی وَ الرَّجَا دُونَ هَذَا الْعَالَمِ وَ هُوَ الْعِلْمُ الَّذِی لَا یُجْهَلُ وَ الْحُجَّةُ الَّتِی مَنْ زَالَ عَنْهَا عَطِبَ وَ فِی النَّارِ هَوَی

ص: 225


1- 1. راجع تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 64- 66. و سیجی ء تحت الرقم 105 عن غیبة النعمانیّ ص 149 بإسناده عن جابر مثل هذا الحدیث مع اختلاف.

ذَاکَ عَلِیٌّ وَ رَبِّ الْکَعْبَةِ أَعْلَمُهُمْ عِلْماً وَ أَقْدَمُهُمْ سِلْماً وَ أَوْفَرُهُمْ حِلْماً عَجِبَ کَعْبٌ مِمَّنْ قَدَّمَ عَلَی عَلِیٍّ غَیْرَهُ وَ مَنْ یَشُکُّ فِی الْقَائِمِ الْمَهْدِیِّ الَّذِی یُبَدِّلُ الْأَرْضُ غَیْرَ الْأَرْضِ وَ بِهِ عِیسَی ابْنُ مَرْیَمَ یَحْتَجُّ عَلَی نَصَارَی الرُّومِ وَ الصِّینِ إِنَّ الْقَائِمَ الْمَهْدِیَّ مِنْ نَسْلِ عَلِیٍّ أَشْبَهُ النَّاسِ بِعِیسَی ابْنِ مَرْیَمَ خَلْقاً وَ خُلُقاً وَ سِیمَاءَ وَ هَیْئَةً یُعْطِیهِ اللَّهُ جَلَّ وَ عَزَّ مَا أَعْطَی الْأَنْبِیَاءَ وَ یَزِیدُهُ وَ یُفَضِّلُهُ إِنَّ الْقَائِمَ مِنْ وُلْدِ عَلِیٍّ لَهُ غَیْبَةٌ کَغَیْبَةِ یُوسُفَ وَ رَجْعَةٌ کَرَجْعَةِ عِیسَی ابْنِ مَرْیَمَ ثُمَّ یَظْهَرُ بَعْدَ غَیْبَتِهِ مَعَ طُلُوعِ النَّجْمِ الْآخِرِ(1) وَ خَرَابِ الزَّوْرَاءِ وَ هِیَ الرَّیُّ وَ خَسْفِ الْمُزَوَّرَةِ وَ هِیَ بَغْدَادُ وَ خُرُوجِ السُّفْیَانِیِّ وَ حَرْبِ وَلَدِ الْعَبَّاسِ مَعَ فِتْیَانِ أَرْمَنِیَّةَ وَ آذَرْبِیجَانَ تِلْکَ حَرْبٌ یُقْتَلُ فِیهَا أُلُوفٌ وَ أُلُوفٌ کُلٌّ یَقْبِضُ عَلَی سَیْفٍ مَجْلِیٍ (2) تَخْفِقُ عَلَیْهِ رَایَاتٌ سُودٌ تِلْکَ حَرْبٌ یُسْتَبْشَرُ فِیهَا الْمَوْتُ الْأَحْمَرُ وَ الطَّاعُونُ الْأَکْبَرُ.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: کعب الاحبار می گوید: «در روز قیامت، بندگان خدا به چهار دسته برانگیخته می شوند: یک دسته سواره؛ یک دسته روی پاهای خود؛ یک دسته افتان و خیزان؛ و یک دسته روی صورت های خود، در حالی که کر و گنگ و کور هستند، عقل خود را از دست داده اند، با آنها سخن نمی گویند، و به آنها اجازه نمی دهند که از کرده های خود پوزش بخواهند. آنها کسانی هستند که آتش دوزخ صورت هاشان را می سوزاند و آنها در آنجا زشت منظرانند.»

گفتند: «ای کعب! اینها چه کسانی اند که بر روی صورت برانگیخته می گردند و این حالت را دارند؟» گفت: «آنها کسانی هستند که در گمراهی و انحراف از دین خدا و پیمان شکنی به سر بردند. وقتی مردند، خواهند دید بد چیزی پیش از خود فرستاده اند، چرا که با خلیفه خود و جانشین پیغمبرشان و اول عالم و فاضل خود و پرچمدار پیغمبرشان و صاحب حوض کوثر، جنگ کردند. او مایه آرزو و امید مردم است، و دانایی است که نادان نمی شود، و حجتی است که هر کس از وی کناره بگیرد، مورد قهر خدا واقع می شود و به آتش دوزخ درافتد.

به خدای کعبه او علی است که علمش از همه آنها بیشتر، اسلامش پیشتر و حلمش افزون تر است. من تعجب می کنم که چرا دیگران را بر او مقدم می دارند. و هم تعجب می کنم از کسی که درباره قائم مهدی علیه السلام که اوضاع زمین را عوض می کند و به وسیله او عیسی بن مریم با نصارای روم و چین احتجاج می کند، تردید دارد. قائم از دودمان علی است. او از حیث خلقت و سیرت و زیبایی رخسار و هیئت، از همه کس به عیسی بن مریم شبیه تر است. خداوند آنچه را به پیغمبران خود عطا فرموده، به وی نیز می دهد و بر آن هم می افزاید.

قائم از فرزندان علی است، غیبتی همچون غیبت یوسف و رجعتی مانند رجعت عیسی دارد. آنگاه بعد از غایب شدنش، همزمان با طلوع ستاره دیگری و خراب شدن شهر ری و فرو رفتن بغداد و خروج سفیانی، و جنگ بنی عباس با جوانان ارمنستان و آذربایجان، آشکار می شود.

آن جنگی است که هزاران نفر در آن به قتل می رسند؛ هر کس شمشیر خود را از غلاف به حالت آماده باش می کشد و پرچم های سیاه را در بالای سرش به اهتزاز می آورند. آن جنگی است که مژده مرگ سرخ (شمشیر) و طاعون بزرگ را به مردم می دهد.» - . غیبت نعمانی: 145 -

**[ترجمه]

«90»

نی، [الغیبة] للنعمانی بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنِ الْخَضِرِ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ عُمَرِ بْنِ سَعْدٍ قَالَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: لَا یَقُومُ الْقَائِمُ حَتَّی تُفْقَأَ عَیْنُ الدُّنْیَا وَ تَظْهَرَ الْحُمْرَةُ فِی السَّمَاءِ وَ تِلْکَ دُمُوعُ حَمَلَةِ الْعَرْشِ عَلَی أَهْلِ الْأَرْضِ وَ حَتَّی یَظْهَرَ فِیهِمْ قَوْمٌ لا خَلاقَ لَهُمْ یَدْعُونَ لِوَلَدِی وَ هُمْ بِرَاءٌ(3) مِنْ وَلَدِی تِلْکَ عِصَابَةٌ رَدِیئَةٌ لَا خَلَاقَ لَهُمْ عَلَی الْأَشْرَارِ مُسَلَّطَةٌ وَ لِلْجَبَابِرَةِ مُفَتِّنَةٌ وَ لِلْمُلُوکِ مُبِیرَةٌ یَظْهَرُ فِی سَوَادِ الْکُوفَةِ یَقْدُمُهُمْ رَجُلٌ أَسْوَدُ اللَّوْنِ وَ الْقَلْبِ رَثُّ الدَّیْنِ لَا خَلَاقَ لَهُ مُهَجَّنٌ زَنِیمٌ عُتُلٌّ تَدَاوَلَتْهُ أَیْدِی الْعَوَاهِرِ مِنَ الْأُمَّهَاتِ مِنْ شَرِّ نَسْلٍ لَا سَقَاهَا اللَّهُ الْمَطَرَ فِی سَنَةِ إِظْهَارِ غَیْبَةِ الْمُتَغَیِّبِ مِنْ وَلَدِی صَاحِبِ الرَّایَةِ الْحَمْرَاءِ وَ الْعَلَمِ الْأَخْضَرِ أَیُّ یَوْمٍ لِلْمُخَیَّبِینَ بَیْنَ الْأَنْبَارِ وَ هِیتَ

ص: 226


1- 1. فی المصدر ص 74« مع طلوع النجم الأحمر».
2- 2. فی المصدر: علی سیفه محلی.
3- 3. یقال: أنا براء منه و خلاء منه: ای بری ء، بلفظ واحد مع الجمیع، لانه مصدر و شأنه کذلک، و جمع بری ء برآء کفقهاء و براء مثل کرام، و أبراء مثل أشراف.

ذَلِکَ یَوْمٌ فِیهِ صَیْلَمُ الْأَکْرَادِ وَ الشُّرَاةِ وَ خَرَابُ دَارِ الْفَرَاعِنَةِ وَ مَسْکَنِ الْجَبَابِرَةِ وَ مَأْوَی الْوُلَاةِ الظَّلَمَةِ وَ أُمِّ الْبَلَاءِ وَ أُخْتِ الْعَارِ تِلْکَ وَ رَبِّ عَلِیٍّ یَا عُمَرَ بْنَ سَعْدٍ بَغْدَادُ أَلَا لَعْنَةُ اللَّهِ عَلَی الْعُصَاةِ مِنْ بَنِی أُمَیَّةَ وَ بَنِی فُلَانٍ-(1)

الْخَوَنَةِ الَّذِینَ یَقْتُلُونَ الطَّیِّبِینَ مِنْ وُلْدِی وَ لَا یُرَاقِبُونَ فِیهِمْ ذِمَّتِی وَ لَا یَخَافُونَ اللَّهَ فِیمَا یَفْعَلُونَهُ بِحُرْمَتِی إِنَّ لِبَنِی الْعَبَّاسِ یَوْماً کَیَوْمِ الطَّمُوحِ وَ لَهُمْ فِیهِ صَرْخَةٌ کَصَرْخَةِ الْحُبْلَی الْوَیْلُ لِشِیعَةِ وُلْدِ الْعَبَّاسِ مِنَ الْحَرْبِ الَّتِی سَنَحَ بَیْنَ نَهَاوَنْدَ وَ الدِّینَوَرِ تِلْکَ حَرْبُ صَعَالِیکِ شِیعَةِ عَلِیٍّ یَقْدُمُهُمْ رَجُلٌ مِنْ هَمْدَانَ اسْمُهُ عَلَی اسْمِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله.

مَنْعُوتٌ مَوْصُوفٌ بِاعْتِدَالِ الْخَلْقِ وَ حُسْنِ الْخُلُقِ وَ نَضَارَةِ اللَّوْنِ لَهُ فِی صَوْتِهِ ضَحِکٌ وَ فِی أَشْفَارِهِ وَطَفٌ وَ فِی عُنُقِهِ سَطَعٌ (2) فَرْقُ الشَّعْرِ مُفَلَّجُ الثَّنَایَا عَلَی فَرَسِهِ کَبَدْرٍ تَمَامٍ تَجَلَّی عَنْهُ الْغَمَامُ تَسِیرُ بِعِصَابَةٍ خَیْرِ عِصَابَةٍ آوَتْ وَ تَقَرَّبَتْ وَ دَانَتْ لِلَّهِ بِدِینِ تِلْکَ الْأَبْطَالِ مِنَ الْعَرَبِ الَّذِینَ یَلْحَقُونَ حَرْبَ الْکَرِیهَةِ وَ الدَّبْرَةُ یَوْمَئِذٍ عَلَی الْأَعْدَاءِ إِنَّ لِلْعَدُوِّ یَوْمَ ذَاکَ الصَّیْلَمَ وَ الِاسْتِئْصَالَ (3).

**[ترجمه]غیبت نعمانی: عمر بن سعد می گوید:امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: «قائم قیام نمی کند تا اینکه چشم دنیا شکافته شود و سرخی در آسمان پدید آید. و آن اشک های حاملان عرش است که بر مردم روی زمین می گریند.تا وقتی که مردمی پیدا شوند که از مواهب الهی بهره ای نبرند!

آنها مردم را دعوت به پیروی از فرزند من می کنند، ولی خودشان از فرزند من بیزارند. آنها مردمی پست نهاد و بی نصیب از رحمت حق هستند که بر اشرار تسلط دارند، میان ستمگران فتنه انگیزند و پادشاهان را نابود کنند. در بیرون کوفه آشکار می شوند وسرکرده آنها مردی است سیاه چرده، سیاه دل، بی دین، از نظر حق افتاده، دارای عیوب بسیار، لئیم و پرخور. او از مادران زناکار و بدترین نسل ها به وجود آمده. در آن سال که فرزند غایب من ظهور می کند،خداوند او را از باران رحمت خود سیراب نمی کند. فرزند من صاحب پرچم سرخ و علم سبز است. آن روز عجب روزی است برای مردم ناامیدی که در بین شهر «انبار» و «هیت» زندگی می کنند! آن روز، روزی است که اکراد و مردم پست نهاد به هلاکت می رسند و شهر فراعنه و مسکن جباران، و جایگاه والیان ستمگر که سر منشأ همه بدبختی ها و مفاسد است، ویران می شود.

ای عمر بن سعد! به خدای علی سوگند، آن شهر بغداد است. خدا لعنت کند گناهکاران بنی امیه و بنی فلان (عباس) را؛ آن مردم خیانت پیشه ای که فرزندان پاک سرشت مرا می کشند؛ حق مرا درباره آنها مراعات نمی کنند و آنچه می کنند، به احترام من از خداوند نمی ترسند! بنی عباس یک روز زوال و نابودی در پیش دارند. آنها در آن روز همچون زن آبستن به وقت زاییدن ناله می کنند. وای بر اتباع بنی عباس از سوانحی که جنگ مابین نهاوند و دینور به روز آنها می آورد! آن جنگ، جنگ تهی دستان شیعه علی است. سرکرده آنها مردی از اهل یکی از این دو شهر و همنام پیغمبر صلی الله علیه و آله استکه اندامی معتدل، اخلاقی نیکو و رنگی با طراوت دارد و صدایش خنده دار و مژگانش انبوه است.

گردنش قوی، موهایش شانه کرده و میان دندان های جلوش باز است. هنگامی که بر اسب خود سوار می شود، مانند ماه شب چهارده است که از زیر ابر بدر آمده باشد. جمعیت او بهترین جمعیت هاییهستند که با دلی پاک به دین خدا گرویده اند. آن دلاوران از عرب هستند که با کراهت به جنگ می پیوندند، شکست و گریز از آن دشمنان آنهاست که در آن روز، جز درماندگی و بدبختی راهی ندارند.» - . غیبت نعمانی: 147 -

**[ترجمه]

أقول

إنما أوردت هذا الخبر مع کونه مصحفا مغلوطا و کون سنده منتهیا إلی شر خلق الله عمر بن سعد لعنه الله لاشتماله علی الإخبار بالقائم علیه السلام لیعلم تواطؤ المخالف و المؤالف علیه صلوات الله علیه.

**[ترجمه]علت نقل این خبر با همه تغییرات و اغلاط لفظی که دارد و با اینکه سند آن به پست ترین مردم، یعنی «عمر سعد» ملعون می رسد، این است که خبر مزبورمشتمل بر اخباری راجع به قائم علیه السلام است تا معلوم شود که دوست و دشمن، موضوع قائم آل محمد صلی الله علیه و آله را روایت کرده اند.

**[ترجمه]

«91»

نی، [الغیبة] للنعمانی مُحَمَّدُ بْنُ هَمَّامٍ عَنْ حُمَیْدِ بْنِ زِیَادٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ سَمَاعَةَ

ص: 227


1- 1. بنی العباس خ ل.
2- 2. یقال: وطف الرجل- مثل علم- کثر شعر حاجبیه و عینیه، و فی الاساس:« فی أشفاره وطف» أی طول شعر و استرخاء» فهو أوطف، و یقال: سطع- مثل علم- کان أسطع و فی عنقه سطع: أی طول و الاسطع الطویل العنق، و فی الأصل المطبوع و هکذا المصدر« سطح» و له وجه بعید.
3- 3. تراه فی المصدر ص 74، و قد روی النعمانیّ حدیثا آخر بهذا السند عن عمر بن سعد، عن أمیر المؤمنین علیه السلام فیه ذکر بعض الملاحم و غیبة صاحب الامر و غیر ذلک.

عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ زَائِدَةَ بْنِ قُدَامَةَ عَنْ عَبْدِ الْکَرِیمِ قَالَ: ذُکِرَ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام الْقَائِمُ فَقَالَ أَنَّی یَکُونُ ذَلِکَ وَ لَمْ یَسْتَدِرِ الْفُلْکُ حَتَّی یُقَالَ مَاتَ أَوْ هَلَکَ فِی أَیِّ وَادٍ سَلَکَ فَقُلْتُ وَ مَا اسْتِدَارَةُ الْفُلْکِ فَقَالَ اخْتِلَافُ الشِّیعَةِ بَیْنَهُمْ (1).

**[ترجمه]غیبت نعمانی: عبدالکریم می گوید: در حضور امام جعفر صادق علیه السلام از قائم سخن به میان آمد. فرمود: «از کجا به این زودی او ظهور می کند، و حال آنکه هنوز دور آسمان نرسیده است، تا آنجا که گفته شود او مرده است یا اگر وجود دارد، به کدام بیابان رفته است؟»عرض کردم: «دور آسمان یعنی چه؟» فرمود: «مقصود اختلافی است که در این باره میان شیعیان روی می دهد.» - . غیبت نعمانی: 157 -

**[ترجمه]

«92»

نی، [الغیبة] للنعمانی ابْنُ عُقْدَةَ عَنْ حُمَیْدِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الصَّبَّاحِ عَنْ أَبِی عَلِیٍّ الْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدٍ(2)

عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ عَبْدِ الْحَمِیدِ عَنِ ابْنِ طَرِیفٍ عَنِ ابْنِ نُبَاتَةَ عَنْ عَلِیٍّ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: یَأْتِیکُمْ بَعْدَ الْخَمْسِینَ وَ الْمِائَةِ أُمَرَاءُ کَفَرَةٌ وَ أُمَنَاءُ خَوَنَةٌ وَ عُرَفَاءُ فَسَقَةٌ فَتَکْثُرُ التُّجَّارُ وَ تَقِلُّ الْأَرْبَاحُ وَ یَفْشُو الرِّبَا وَ تَکْثُرُ أَوْلَادُ الزِّنَا وَ تُعْمَرُ السِّبَاخُ (3) وَ تُتَنَاکَرُ الْمَعَارِفُ وَ تُعَظَّمُ

الْأَهِلَّةُ-(4)

وَ تَکْتَفِی النِّسَاءُ بِالنِّسَاءِ وَ الرِّجَالُ بِالرِّجَالِ فَحَدَّثَ رَجُلٌ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام أَنَّهُ قَامَ إِلَیْهِ رَجُلٌ حِینَ یُحَدِّثُ بِهَذَا الْحَدِیثِ فَقَالَ لَهُ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ وَ کَیْفَ نَصْنَعُ فِی ذَلِکَ الزَّمَانِ فَقَالَ الْهَرَبَ الْهَرَبَ وَ إِنَّهُ لَا یَزَالُ عَدْلُ اللَّهِ مَبْسُوطاً عَلَی هَذِهِ الْأُمَّةِ مَا لَمْ یَمِلْ قُرَّاؤُهُمْ إِلَی أُمَرَائِهِمْ وَ مَا لَمْ یَزَلْ أَبْرَارُهُمْ یَنْهَی فُجَّارَهُمْ فَإِنْ لَمْ یَفْعَلُوا ثُمَّ اسْتَنْفَرُوا فَقَالُوا لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ قَالَ اللَّهُ فِی عَرْشِهِ کَذَبْتُمْ لَسْتُمْ بِهَا صَادِقِینَ.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: اصبغ بن نباته روایت می کند که امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: «پس بعد از سال 150، امیرانی کافر، امنایی خائن و عرفایی فاسق در میان شما پیدا شوند؛ بازرگانان زیاد و سود تجارت کم و رباخواری فاش و اولاد زنا بسیار گردند؛ کارهای خوب را زشت و ماه ها را بزرگ شمارند؛ زنان به زنان و مردان به مردان اکتفا کنند.»

در این موقع مردی برخاست و عرض کرد: «یا امیرالمؤمنین! در آن زمان چه کنم؟» فرمود: «فرار! فرار! پیوسته سایه عدل خداوند بر سر این امت گسترش دارد، تا آن زمان که قاریان (قرآن) متمایل به امرای خود شوند و تا آن موقع که نیکان آنها، گناهکاران را از ارتکاب معصیت بازدارند. پس اگر گناهکاران گوش ندهند و از خیرخواهان تنفر پیدا کنند و در عین حال گواهی به یگانگی خداوند بدهند، خداوند در عرش خود می فرماید: {دروغ می گویید و در گفته های خود صادق نیستید.} - . غیبت نعمانی: 157 -

**[ترجمه]

«93»

نی، [الغیبة] للنعمانی ابْنُ عُقْدَةَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ یُوسُفَ عَنِ ابْنِ مِهْرَانَ عَنِ ابْنِ الْبَطَائِنِیِ

ص: 228


1- 1. المصدر ص 80.
2- 2. الحسن بن محمّد الحضرمی ابن اخت أبی مالک الحضرمی روی عنه النعمانیّ بهذا السند ص 127 و کناه بأبی علی و هکذا ص 93 و ص 164 کما سیجی ء تحت الرقم 146 و أمّا فی ص 171« أبو الحسن علیّ بن محمّد الحضرمی» و فی ص 131 و هو هذا الحدیث« أبو علیّ بن الحسن[ الحسین] بن محمّد الحضرمی فهو تصحیف کما أن نسخة المصنّف کانت مصحفة و لذلک تراه فی ص 162 من طبعة الکمبانیّ« عن علیّ بن الحسین بن محمّد». فراجع و تحرر.
3- 3. راجع المصدر ص 131.
4- 4. اما جمع هلال و من معانیها الغلام الجمیل، أو کفاعلة: الدار بها أهلها، فتحرر.

عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: لَا بُدَّ أَنْ یَکُونَ قُدَّامَ الْقَائِمِ سَنَةٌ تَجُوعُ فِیهَا النَّاسُ وَ یُصِیبُهُمْ خَوْفٌ شَدِیدٌ مِنَ الْقَتْلِ وَ نَقْصٌ مِنَ الْأَمْوَالِ وَ الْأَنْفُسِ وَ الثَّمَرَاتِ فَإِنَّ ذَلِکَ فِی کِتَابِ اللَّهِ لَبَیِّنٌ ثُمَّ تَلَا هَذِهِ الْآیَةَ وَ لَنَبْلُوَنَّکُمْ بِشَیْ ءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَ الْجُوعِ وَ نَقْصٍ مِنَ الْأَمْوالِ وَ الْأَنْفُسِ وَ الثَّمَراتِ وَ بَشِّرِ الصَّابِرِینَ (1).

**[ترجمه]غیبت نعمانی: ابو بصیر روایت می کند که امام ششم علیه السلام فرمود: «پیش از قیام قائم، ناگزیر می باید سالی باشد که در آن سال مردم گرسنه شوند و به واسطه کشته شدن و کاهش اموال و جان ها و محصولشان، سخت به هراس افتند. چه این در کتاب خدا بیان شده است.» آنگاه حضرت این آیه را خواند:«وَ لَنَبْلُوَنَّکُمْ بِشَیْ ءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَ الْجُوعِ وَ نَقْصٍ مِنَ الْأَمْوالِ وَ الْأَنْفُسِ وَ الثَّمَراتِ وَ بَشِّرِ الصَّابِرِینَ» - . بقره / 155 - { و قطعاً شما را به چیزی از [قبیلِ] ترس و گرسنگی، وکاهشی در اموال وجان ها و محصولات می آزماییم و مژده ده شکیبایان را}. - . غیبت نعمانی: 250 -

**[ترجمه]

«94»

نی، [الغیبة] للنعمانی عَلِیُّ بْنُ أَحْمَدَ عَنْ عُبَیْدِ اللَّهِ بْنِ مُوسَی الْعَلَوِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ بْنِ هَاشِمٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ حَفْصٍ عَنْ عَمْرِو بْنِ شِمْرٍ عَنْ جَابِرٍ الْجُعْفِیِّ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ مُحَمَّدَ بْنَ عَلِیٍّ علیهما السلام عَنْ قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَی وَ لَنَبْلُوَنَّکُمْ بِشَیْ ءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَ الْجُوعِ فَقَالَ یَا جَابِرُ ذَلِکَ خَاصٌّ وَ عَامٌّ فَأَمَّا الْخَاصُّ مِنَ الْجُوعِ بِالْکُوفَةِ یَخُصُّ اللَّهُ بِهِ أَعْدَاءَ آلِ مُحَمَّدٍ فَیُهْلِکُهُمْ وَ أَمَّا الْعَامُّ فَبِالشَّامِ یُصِیبُهُمْ خَوْفٌ وَ جُوعٌ مَا أَصَابَهُمْ بِهِ قَطُّ وَ أَمَّا الْجُوعُ فَقَبْلَ قِیَامِ الْقَائِمِ علیه السلام وَ أَمَّا الْخَوْفُ فَبَعْدَ قِیَامِ الْقَائِمِ علیه السلام.

شی، [تفسیر العیاشی] عن الثمالی عنه علیه السلام: مثله (2).

**[ترجمه]غیبت نعمانی: جابر جعفی گفت: از حضرت امام محمد باقر علیه السلام پرسیدم: «منظور از آیه شریفه: «وَ لَنَبْلُوَنَّکُمْ بِشَیْ ءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَ الْجُوعِ ...» چیست؟» فرمود: «ای جابر! مضمون این آیه خاص و عام است.خاص آن، گرسنگی است که خداوند در کوفه اختصاص به دشمنان خاندان پیغمبر صلی الله علیه و آله می دهد و بدان وسیله آنها را می کشد، و عام آن، در شام است که مردم آنجا دچار چنان ترس و گرسنگی می شوند که تا آن روز ندیده باشند. گرسنگی اهل شام قبل از قیام قائم و ترس آنها بعد از ظهور اوست.» - . غیبت نعمانی: 251 -

این روایت در تفسیر عیاشی هم ذکر شده است. - . تفسیر عیاشی 1: 87 -

**[ترجمه]

«95»

نی، [الغیبة] للنعمانی ابْنُ عُقْدَةَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْمُفَضَّلِ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ ثَعْلَبَةَ عَنْ مَعْمَرِ بْنِ یَحْیَی (3) عَنْ دَاوُدَ الدِّجَاجِیِّ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: سُئِلَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ عَنْ قَوْلِهِ تَعَالَی فَاخْتَلَفَ الْأَحْزابُ مِنْ بَیْنِهِمْ (4) فَقَالَ انْتَظِرُوا الْفَرَجَ مِنْ ثَلَاثٍ فَقُلْتُ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ وَ مَا هُنَّ فَقَالَ اخْتِلَافُ أَهْلِ الشَّامِ بَیْنَهُمْ وَ الرَّایَاتُ السُّودُ مِنْ خُرَاسَانَ وَ الْفَزْعَةُ فِی شَهْرِ رَمَضَانَ فَقِیلَ وَ مَا الْفَزْعَةُ فِی شَهْرِ رَمَضَانَ

ص: 229


1- 1. البقرة: 155. و الحدیث فی المصدر ص 132.
2- 2. تراه فی غیبة النعمانیّ ص 133 و تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 68.
3- 3. فی الأصل المطبوع:« عمر بن یحیی» و الصحیح ما فی الصلب طبقا للمصدر ص 133 و الرجل معمر بن یحیی بن بسام العجلیّ کوفیّ عربی صمیم ثقة له کتاب یرویه ثعلبة بن میمون راجع النجاشیّ ص 333، و قد وصف بالدجاجی أیضا و أمّا داود الدجاجی فهو داود بن أبی داود الدجاجی من أصحاب الصادقین علیهما السلام.
4- 4. مریم: 37، الزخرف: 65.

فَقَالَ أَ مَا سَمِعْتُمْ قَوْلَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فِی الْقُرْآنِ إِنْ نَشَأْ نُنَزِّلْ عَلَیْهِمْ مِنَ السَّماءِ آیَةً فَظَلَّتْ أَعْناقُهُمْ لَها خاضِعِینَ-(1) آیَةٌ تُخْرِجُ الْفَتَاةَ مِنْ خِدْرِهَا وَ تُوقِظُ النَّائِمَ وَ تُفْزِعُ الْیَقْظَانَ.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: امام محمد باقر علیه السلام فرمود: «از حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام درباره این آیه«فَاخْتَلَفَ الْأَحْزابُ مِنْ بَیْنِهِمْ»، {اما دسته ها [ی گوناگون] از میان آنها به اختلاف پرداختند} - . مریم / 37 - سؤال شد. فرمود: «با دیدن سه علامت منتظر آمدن مهدی باشید.» راوی عرض کرد: «یا امیرالمؤمنین! آنها چیستند؟» فرمود: «اول اختلافی که در بین اهل شام پدید می آید؛ دوم آمدن پرچم های سیاه از خراسان؛ و سوم وحشتی در ماه رمضان.» عرض شد که وحشت ماه رمضان چیست؟ فرمود: «آیا این آیه را نشنیده ای که خدا در قرآن می فرماید:«إِنْ نَشَأْ نُنَزِّلْ عَلَیْهِمْ مِنَ السَّماءِ آیَةً فَظَلَّتْ أَعْناقُهُمْ لَها خاضِعِینَ»، {اگر بخواهیم، معجزه ای از آسمان بر آنان فرود می آوریم، تا در برابرآن، گردن هایشان خاضع گردد.} وحشت صدایی است که از آسمان شنیده می شود، به طوری که دختران از پرده ها بیرون می دوند و آنها که خواب هستند بیدار می شوند و آنان که بیدارند، هراسان می گردند.» - . غیبت نعمانی: 251 -

**[ترجمه]

«96»

نی، [الغیبة] للنعمانی ابْنُ عُقْدَةَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ یُوسُفَ عَنِ ابْنِ مِهْرَانَ عَنِ ابْنِ الْبَطَائِنِیِّ عَنْ أَبِیهِ وَ وُهَیْبٍ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: إِذَا رَأَیْتُمْ نَاراً مِنَ الْمَشْرِقِ شِبْهَ الْهَرَوِیِ (2) الْعَظِیمِ تَطْلُعُ ثَلَاثَةَ أَیَّامٍ أَوْ سَبْعَةً فَتَوَقَّعُوا فَرَجَ آلِ مُحَمَّدٍ علیهم السلام إِنْ شَاءَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَ إِنَّ اللَّهَ عَزِیزٌ حَکِیمٌ ثُمَّ قَالَ الصَّیْحَةُ لَا تَکُونُ إِلَّا فِی شَهْرِ رَمَضَانَ شَهْرِ اللَّهِ وَ هِیَ صَیْحَةُ جَبْرَئِیلَ إِلَی هَذَا الْخَلْقِ ثُمَّ قَالَ یُنَادِی مُنَادٍ مِنَ السَّمَاءِ بِاسْمِ الْقَائِمِ علیه السلام فَیَسْمَعُ مَنْ بِالْمَشْرِقِ وَ مَنْ بِالْمَغْرِبِ لَا یَبْقَی رَاقِدٌ إِلَّا اسْتَیْقَظَ وَ لَا قَائِمٌ إِلَّا قَعَدَ وَ لَا قَاعِدٌ إِلَّا قَامَ عَلَی رِجْلَیْهِ فَزَعاً مِنْ ذَلِکَ الصَّوْتِ فَرَحِمَ اللَّهُ مَنِ اعْتَبَرَ بِذَلِکَ الصَّوْتِ فَأَجَابَ فَإِنَّ الصَّوْتَ الْأَوَّلَ هُوَ صَوْتُ جَبْرَئِیلَ الرُّوحِ الْأَمِینِ وَ قَالَ علیه السلام الصَّوْتُ فِی شَهْرِ رَمَضَانَ فِی لَیْلَةِ جُمُعَةٍ لَیْلَةِ ثَلَاثٍ وَ عِشْرِینَ فَلَا تَشُکُّوا فِی ذَلِکَ وَ اسْمَعُوا وَ أَطِیعُوا وَ فِی آخِرِ النَّهَارِ صَوْتُ إِبْلِیسَ اللَّعِینِ یُنَادِی أَلَا إِنَّ فُلَاناً قُتِلَ مَظْلُوماً لِیُشَکِّکَ النَّاسَ وَ یُفْتِنَهُمْ فَکَمْ ذَلِکَ الْیَوْمَ مِنْ شَاکٍّ مُتَحَیِّرٍ قَدْ هَوَی فِی النَّارِ وَ إِذَا سَمِعْتُمُ الصَّوْتَ فِی شَهْرِ رَمَضَانَ فَلَا تَشُکُّوا أَنَّهُ صَوْتُ جَبْرَئِیلَ

ص: 230


1- 1. الشعراء: 4.
2- 2. کذا فی الأصل المطبوع و قد فسره المؤلّف علی ما یجی ء فی البیان بالثیاب الهروی، و هو سهو و الصحیح ما فی المصدر ص 134« الهردی»، قال الفیروزآبادی: « و الهرد بالضم: الکرکم- یعنی الأصفر-، و طین أحمر، و عروق یصبغ بها، و الهردی المصبوغ به». و نقل عن التکملة أن الهرد بالضم عروق و للعروق صبغ اصفر یصبغ به، و کیف کان فالتشبیه من حیث الصفرة أو الحمرة، و هکذا یقال: ثوب مهرود. أی مصبوغ أصفر بالهرد و منه ما مر فی ج 51 ص 98 ان عیسی ینزل بین مهرودتین.

وَ عَلَامَةُ ذَلِکَ أَنَّهُ یُنَادِی بِاسْمِ الْقَائِمِ وَ اسْمِ أَبِیهِ حَتَّی تَسْمَعَهُ الْعَذْرَاءُ فِی خِدْرِهَا فَتُحَرِّضُ أَبَاهَا وَ أَخَاهَا عَلَی الْخُرُوجِ.

وَ قَالَ علیه السلام لَا بُدَّ مِنْ هَذَیْنِ الصَّوْتَیْنِ قَبْلَ خُرُوجِ الْقَائِمِ علیه السلام صَوْتٍ مِنَ السَّمَاءِ وَ هُوَ صَوْتُ جَبْرَئِیلَ وَ صَوْتٍ مِنَ الْأَرْضِ فَهُوَ صَوْتُ إِبْلِیسَ اللَّعِینِ یُنَادِی بِاسْمِ فُلَانٍ أَنَّهُ قُتِلَ مَظْلُوماً یُرِیدُ الْفِتْنَةَ فَاتَّبِعُوا الصَّوْتَ الْأَوَّلَ وَ إِیَّاکُمْ وَ الْأَخِیرَ أَنْ تَفْتَتِنُوا بِهِ وَ قَالَ علیه السلام لَا یَقُومُ الْقَائِمُ إِلَّا عَلَی خَوْفٍ شَدِیدٍ مِنَ النَّاسِ وَ زَلَازِلَ وَ فِتْنَةٍ وَ بَلَاءٍ یُصِیبُ النَّاسَ وَ طَاعُونٍ قَبْلَ ذَلِکَ وَ سَیْفٍ قَاطِعٍ بَیْنَ الْعَرَبِ وَ اخْتِلَافٍ شَدِیدٍ بَیْنَ النَّاسِ وَ تَشْتِیتٍ فِی دِینِهِمْ وَ تَغْیِیرٍ فِی حَالِهِمْ حَتَّی یَتَمَنَّی الْمُتَمَنِّی الْمَوْتَ صَبَاحاً وَ مَسَاءً مِنْ عِظَمِ مَا یَرَی مِنْ کَلَبِ النَّاسِ (1) وَ أَکْلِ بَعْضِهِمْ بَعْضاً فَخُرُوجُهُ علیه السلام إِذَا خَرَجَ یَکُونُ عِنْدَ الْیَأْسِ وَ الْقُنُوطِ مِنْ أَنْ یَرَوْا فَرَجاً فَیَا طُوبَی لِمَنْ أَدْرَکَهُ وَ کَانَ مِنْ أَنْصَارِهِ وَ الْوَیْلُ کُلُّ الْوَیْلِ لِمَنْ نَاوَاهُ وَ خَالَفَهُ وَ خَالَفَ أَمْرَهُ وَ کَانَ مِنْ أَعْدَائِهِ وَ قَالَ علیه السلام یَقُومُ بِأَمْرٍ جَدِیدٍ وَ کِتَابٍ جَدِیدٍ وَ سُنَّةٍ جَدِیدَةٍ وَ قَضَاءٍ جَدِیدٍ عَلَی الْعَرَبِ شَدِیدٌ وَ لَیْسَ شَأْنُهُ إِلَّا الْقَتْلَ لَا یَسْتَبْقِی أَحَداً وَ لَا یَأْخُذُهُ فِی اللَّهِ لَوْمَةُ لَائِمٍ ثُمَّ قَالَ علیه السلام إِذَا اخْتَلَفَ بَنُو فُلَانٍ فِیمَا بَیْنَهُمْ فَعِنْدَ ذَلِکَ فَانْتَظِرُوا الْفَرَجَ وَ لَیْسَ فَرَجُکُمْ (2) إِلَّا فِی اخْتِلَافِ بَنِی فُلَانٍ فَإِذَا اخْتَلَفُوا فَتَوَقَّعُوا الصَّیْحَةَ فِی شَهْرِ رَمَضَانَ بِخُرُوجِ الْقَائِمِ إِنَّ اللَّهَ یَفْعَلُ ما یَشاءُ وَ لَنْ یَخْرُجَ الْقَائِمُ وَ لَا تَرَوْنَ مَا تُحِبُّونَ حَتَّی یَخْتَلِفَ بَنُو فُلَانٍ فِیمَا بَیْنَهُمْ فَإِذَا کَانَ ذَلِکَ طَمِعَ النَّاسُ فِیهِمْ وَ اخْتَلَفَتِ الْکَلِمَةُ وَ خَرَجَ السُّفْیَانِیُّ وَ قَالَ لَا بُدَّ لِبَنِی فُلَانٍ أَنْ یَمْلِکُوا فَإِذَا مَلَکُوا ثُمَّ اخْتَلَفُوا تَفَرَّقَ کُلُّهُمْ (3)

ص: 231


1- 1. یقال: دفعت عنک کلب فلان- بالتحریک- أی أذاه و شره.
2- 2. فی الأصل المطبوع: و لیس حلم، و هو تصحیف.
3- 3. أی جمعهم، و فی المصدر: ملکهم. و یحتمل أن یکون مصحف« کلمتهم».

وَ تَشَتَّتَ أَمْرُهُمْ حَتَّی یَخْرُجَ عَلَیْهِمُ الْخُرَاسَانِیُّ وَ السُّفْیَانِیُّ هَذَا مِنَ الْمَشْرِقِ وَ هَذَا مِنَ الْمَغْرِبِ یَسْتَبِقَانِ إِلَی الْکُوفَةِ کَفَرَسَیْ رِهَانٍ هَذَا مِنْ هُنَا وَ هَذَا مِنْ هُنَا حَتَّی یَکُونَ هَلَاکُ بَنِی فُلَانٍ عَلَی أَیْدِیهِمَا أَمَا إِنَّهُمَا لَا یُبْقُونَ مِنْهُمْ أَحَداً ثُمَّ قَالَ علیه السلام خُرُوجُ السُّفْیَانِیِّ وَ الْیَمَانِیِّ وَ الْخُرَاسَانِیِّ فِی سَنَةٍ وَاحِدَةٍ وَ فِی شَهْرٍ وَاحِدٍ فِی یَوْمٍ وَاحِدٍ وَ نِظَامٍ کَنِظَامِ الْخَرَزِ یَتْبَعُ بَعْضُهُ بَعْضاً فَیَکُونُ الْبَأْسُ مِنْ کُلِّ وَجْهٍ وَیْلٌ لِمَنْ نَاوَاهُمْ وَ لَیْسَ فِی الرَّایَاتِ أَهْدَی مِنْ رَایَةِ الْیَمَانِیِّ هِیَ رَایَةُ هُدًی لِأَنَّهُ یَدْعُو إِلَی صَاحِبِکُمْ فَإِذَا خَرَجَ الْیَمَانِیُّ حَرَّمَ بَیْعَ السِّلَاحِ عَلَی النَّاسِ وَ کُلِّ مُسْلِمٍ وَ إِذَا خَرَجَ الْیَمَانِیُّ فَانْهَضْ إِلَیْهِ فَإِنَّ رَایَتَهُ رَایَةُ هُدًی وَ لَا یَحِلُّ لِمُسْلِمٍ أَنْ یَلْتَوِیَ عَلَیْهِ فَمَنْ فَعَلَ فَهُوَ مِنْ أَهْلِ النَّارِ لِأَنَّهُ یَدْعُو إِلَی الْحَقِّ وَ إِلی طَرِیقٍ مُسْتَقِیمٍ ثُمَّ قَالَ لِی إِنَّ ذَهَابَ مُلْکِ بَنِی فُلَانٍ کَقِصَعِ الْفَخَّارِ وَ کَرَجُلٍ کَانَتْ فِی یَدِهِ فَخَّارَةٌ وَ هُوَ یَمْشِی إِذْ سَقَطَتْ مِنْ یَدِهِ وَ هُوَ سَاهٍ عَنْهَا فَانْکَسَرَتْ فَقَالَ حِینَ سَقَطَتْ هَاهْ شِبْهَ الْفَزَعِ فَذَهَابُ مُلْکِهِمْ هَکَذَا أَغْفَلُ مَا کَانُوا عَنْ ذَهَابِهِ.

وَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام عَلَی مِنْبَرِ الْکُوفَةِ: إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ ذِکْرُهُ قَدَّرَ فِیمَا قَدَّرَ وَ قَضَی بِأَنَّهُ کَائِنٌ لَا بُدَّ مِنْهُ أَخْذَ بَنِی أُمَیَّةَ بِالسَّیْفِ جَهْرَةً وَ أَنَّ أَخْذَ بَنِی فُلَانٍ بَغْتَةً وَ قَالَ علیه السلام لَا بُدَّ مِنْ رَحًی تَطْحَنُ فَإِذَا قَامَتْ عَلَی قُطْبِهَا وَ ثَبَتَتْ عَلَی سَاقِهَا بَعَثَ اللَّهُ عَلَیْهَا عَبْداً عَسْفاً(1)

خَامِلًا أَصْلُهُ یَکُونُ النَّصْرُ مَعَهُ أَصْحَابُهُ الطَّوِیلَةُ شُعُورُهُمْ أَصْحَابُ السِّبَالِ سُودٌ ثِیَابُهُمْ أَصْحَابُ رَایَاتٍ سُودٍ وَیْلٌ لِمَنْ نَاوَاهُمْ یَقْتُلُونَهُمْ هَرْجاً وَ اللَّهِ لَکَأَنِّی أَنْظُرُ إِلَیْهِمْ وَ إِلَی أَفْعَالِهِمْ وَ مَا یُلْقَی مِنَ الْفُجَّارِ مِنْهُمْ وَ الْأَعْرَابِ الْجُفَاةِ یُسَلِّطُهُمُ اللَّهُ عَلَیْهِمْ بِلَا رَحْمَةٍ فَیَقْتُلُونَهُمْ هَرْجاً عَلَی مَدِینَتِهِمْ بِشَاطِئِ الْفُرَاتِ

ص: 232


1- 1. عنیفا خ ل. و یحتمل أن یقرأ« عسقا» بالقاف و المراد به عسر الخلق و ضیقه.

الْبَرِّیَّةِ وَ الْبَحْرِیَّةِ جَزَاءً بِمَا عَمِلُوا وَ ما رَبُّکَ بِظَلَّامٍ لِلْعَبِیدِ.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: ابو بصیر از حضرت امام محمد باقر علیه السلام روایت کرده است که فرمود: «هر گاه دیدید آتشی مانند لباس هروی و بزرگ، سه روز یا هفت روز از مشرق طلوع کرد، به خواست خداوند عزوجل منتظر فرج و ظهور دولت آل محمد صلی الله علیه و آله باشید! زیرا خداوند بر همه چیز غالب و حکیم است.»

آنگاه فرمود: «صدای آسمانی فقط در ماه رمضان است، یعنی ماه خدا و آنهم صدای جبرئیل خطاب به این مردم است.»

سپس فرمود: «گوینده ای از آسمان نام قائم علیه السلام را می برد، به طوری که از مشرق تا مغرب آن را می شنوند؛ هر کس خواب است بیدار می شود، هر کس ایستاده است می نشیند و هر کس که نشسته، از وحشت آن صدا برمی خیزد. خدا رحمت کند کسی را که از آن صدا عبرت می گیرد، زیرا صدای اول، صدای جبرئیل امین است.»

همچنین فرمود: «آن صدا در شب جمعه بیست و سوم ماه رمضان است؛نسبت به آن شک نکنید، آن را بشنوید و از آن پیروی کنید.

در آخر آن روز، صدای شیطان ملعون به گوش می رسد که می گوید: «آگاه باشید! فلانی (مقصود عثمان است) مظلوم کشته شده است» تا بدین وسیله مردم را به شک بیندازد و در میان آنها فتنه انگیزد. چه بسیار مردم مردد و متحیری که در آن روز به واسطه این شک، به آتش دوزخ درافتند.ولی شما اگر صدای اول را در ماه رمضان شنیدید، شک نکنید که صدای جبرئیل است. علامت آن نیزاین است که اسم قائم و پدرش را می برد، به طوری که دختران پرده نشین نیز آن را می شنوند و پدر و برادر خود را تشویق به بیرون آمدن می کنند.»

و فرمود: «قبل از قیام قائم علیه السلام این دو صدا باید اتفاق بیفتد: صدایی از آسمان که صدای جبرئیل است و صدایی از زمین که صدای ابلیس لعین است که ندا می دهد: «فلانی( یعنی عثمان) مظلوم کشته شده است» و می خواهد این گونه مردم را بفریبد. بر شما باد به پیروی از صدای نخست و مبادا فریفته صدای دوم شوید!»

و نیز فرمود: «قائم قیام نمی کند، مگر گاهی که ترس شدیدی مردم را فرا گیرد؛ زلزله های پی در پی بیاید؛ مردم در آشوب و بلا و طاعون به سر برند؛ و شمشیر برنده میان عرب کارگر باشد. و اختلاف شدیدی در بین مردم پدید می آید؛ همه درامر دین خود متفرق و حالشان متغیر خواهند شد، تا جایی که آرزومندان از سختی آنچه از مردم سگ صفت می بینند که چگونه یکدیگر را می درند، صبح و شام انتظار قیام او را می کشند.

آمدن او به هنگامی است که مردم از دیدن ظهور دولت آل محمد صلی الله علیه و آله مأیوس و ناامیدند! خوشا به حال کسی که او را می بیند و از یاران اوست! وای وای بر کسی که دشمنی و مخالفت می کند و از دشمنان اوست!»

همچنین فرمود: «قائم به امر جدید و کتاب جدید و قضای جدید که بر عرب دشوار است، قیام می کند. کار او جز جنگ و کشتن بی دینان نیست. یکنفر بی دین را در روی زمین باقی نمی گذارد و سرزنش ملامت کنندگان، او را و از تعقیب هدفش باز نمی دارد.»

آنگاه اضافه فرمود: «هر وقت اولاد فلان با هم اختلاف کردند، موقع فرج است. صبر و بردباری در اختلاف اولاد فلان است. هنگامی که با هم اختلاف کردند، شما منتظر صیحه آسمانی در ماه رمضان باشید که مژده به آمدن قائم می دهد، زیرا خداوند آنچه خواهد،می کند. قائم خروج نمی کند و آنچه را که می خواهید نمی بینید، مگر هنگامی که اولاد فلان با هم اختلاف پیدا کردند. وقتی چنین شد، مردم نیز چشم به دولت آنها می دوزند، از هر طرف گفتگو درمی گیرد و سفیانی خروج می کند.»

و نیز فرمود: «بنی فلان حتما سلطنت می کنند. وقتی سلطنت کردند و کارشان به اختلاف کشید، پراکنده می شوند و دولتشان از کف می رود، تا آنگاه که خراسانی و سفیانی، یکی از مشرق و دیگری از مغرب، مانند اسبانی که مسابقه می دهند، یکی از این طرف و دیگری از آن طرف، سعی می کنند زودتر وارد کوفه شوند! و نابودی بنی فلان به دست آنها خواهد بود و یکنفر از آنها باقی نمی ماند.» سپس فرمود: «آمدن سفیانی و یمنی و خراسانی در یک سال و یک ماه و یک روز می باشد، مانند گردنبندی که دانه های آن منظم و یکی از پی دیگری است. در آن وقت، منتظران از هر جهت مأیوس می گردند. بیچاره کسانی که با آنها مخالفت کنند!

در میان آنها پرچم حقی جز پرچم یمنی نیست. جمعیت او در طریق حق گام برمی دارند، زیرا او مردم را به پیروی از صاحب شما دعوت می کند.وقتی یمنی قیام کرد، فروش اسلحه بر هر مسلمانی حرام است. وقتی او خروج کرد، به طرف وی بروید، زیرا لشکر او لشکر بر حق است و نمی باید که مسلمانی، از وی سرپیچی کند. هر کس از دعوت وی سرپیچید، از اهل دوزخ به شمار می رود، چه که وی، مردم را دعوت به حق و راه راست می کند.»

ابو بصیر می گوید: سپس حضرت فرمود: «زوال دولت بنی فلان، مانند سرکشیدن کوزه آب است که به دست مردی باشد و ناگهان از دستش بیفتد و بشکند، در حالی که او توجه ندارد و فقط موقعی که از دستش می افتد، تکانی می خورد! نابودی دولت آنها نیز به همین مثابه است و عیش و نوشی که دارند، آنها را از نابودی ملک و سلطنت غافل می کند.»

امیرالمؤمنین علیه السلام روی منبر کوفه فرمود: «از جمله مقدرات الهی این است که بنی امیه به طور آشکار، با شمشیر نابود می گردند و بنی فلان (عباس) ناگهان گرفتار می شوند.» همچنین فرمود: «بشر ناچار از داشتن آسیاست که پیوسته بگردد. وقتی که آسیای سلطنت آنها بر قطب خود استوار گشت و بر پایه های خود قرار گرفت، خداوند بنده ستمگری را بر آنان برمی انگیزد که پیروزی با اوست. اتباع او موی بلند دارند. آنها از مردم «سیال» - . منطقه ای واقع در حجاز است. - هستند که لباس هاشان سیاه است و دارای پرچم های سیاه هستند. وای بر کسی که با آنها دشمنی ورزد! آنها دشمنان خود را درگیر و دار جنگ به قتل رسانند.

به خدا قسم مثل اینکه هم اکنون آنها را می نگرم و کارهای آنها و آنچه را که از بدکاران آنها و اعراب جفاپیشه سرمی زند، می بینم. خداوند بدون اینکه بر آنها ترحم آورد، کسانی را بر آنان مسلط می گرداند که آنها را در آن ورطه و شهر خودشان واقع در کنار فرات، از دم شمشیر بگذرانند و به کیفر اعمالشان برسانند و پروردگارت به بندگان ظلم نمی کند.» - . غیبت نعمانی: 253 -

**[ترجمه]

بیان

لعل المراد بالهروی الثیاب الهرویة شبهت بها فی عظمها و بیاضها قوله إن فلانا قتل مظلوما أی عثمان.

**[ترجمه]شاید مقصود از «هراتی بزرگ»، لباس مردم هرات باشد که آن آتش،از نظر بزرگی و سفیدی اش به آن تشبیه شده است. و عبارت «ان فلانا قتل مظلوما»، منظور عثمان است.

**[ترجمه]

«97»

نی، [الغیبة] للنعمانی مُحَمَّدُ بْنُ هَمَّامٍ عَنِ الْفَزَارِیِّ عَنْ مُوسَی بْنِ جَعْفَرِ بْنِ وَهْبٍ عَنِ الْوَشَّاءِ عَنْ عَبَّاسِ بْنِ عُبَیْدِ اللَّهِ عَنْ دَاوُدَ بْنِ سِرْحَانَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: الْعَامُ الَّذِی فِیهِ الصَّیْحَةُ قَبْلَهُ الْآیَةُ فِی رَجَبٍ قُلْتُ وَ مَا هِیَ قَالَ وَجْهٌ یَطْلُعُ فِی الْقَمَرِ وَ یَدٌ بَارِزَةٌ(1).

**[ترجمه]غیبت نعمانی: داود بن سرحانمی گوید:امام صادق علیه السلام فرمود: «آن سالی که در آن صیحه آسمانی شنیده می شود، در ماه رجب پیش از آن، علامتی خواهد بود.» عرض کردم که آن علامت چیست؟ فرمود: «صورتی است که در قبر می تابد و دستی که آشکار است.» - . غیبت نعمانی: 252 -

**[ترجمه]

«98»

نی، [الغیبة] للنعمانی عَلِیُّ بْنُ أَحْمَدَ عَنْ عُبَیْدِ اللَّهِ بْنِ مُوسَی عَنْ یَعْقُوبَ بْنِ یَزِیدَ عَنْ زِیَادِ بْنِ مَرْوَانَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: النِّدَاءُ مِنَ الْمَحْتُومِ وَ السُّفْیَانِیُّ مِنَ الْمَحْتُومِ وَ قَتْلُ النَّفْسِ الزَّکِیَّةِ مِنَ الْمَحْتُومِ وَ کَفٌ (2) یَطْلُعُ مِنَ السَّمَاءِ مِنَ الْمَحْتُومِ قَالَ علیه السلام وَ فَزْعَةٌ فِی شَهْرِ رَمَضَانَ تُوقِظُ النَّائِمَ وَ تُفْزِعُ الْیَقْظَانَ وَ تُخْرِجُ الْفَتَاةَ مِنْ خِدْرِهَا.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: عبداللَّه بن سنان از امام صادق علیه السلام روایت می کند که فرمود: «صدای آسمانی از امور حتمی است؛ آمدن سفیانی نیز حتمی است؛ کشته شدن مردی پاکدل نیز حتمی است؛ گرفتن خورشید نیز حتمی است.» آنگاه فرمود: «وحشتی در ماه رمضان خواهد بود که هر کس به خواب رفته باشد، بیدار و آنها که بیدارند، هراسان می شوند و دختران از پرده بیرون می آیند.» - . همان -

**[ترجمه]

«99»

نی، [الغیبة] للنعمانی مُحَمَّدُ بْنُ هَمَّامٍ عَنِ الْفَزَارِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ عَاصِمٍ عَنِ الْبَزَنْطِیِّ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الرِّضَا علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: قَبْلَ هَذَا الْأَمْرِ السُّفْیَانِیُّ وَ الْیَمَانِیُّ وَ الْمَرْوَانِیُّ وَ شُعَیْبُ بْنُ صَالِحٍ فَکَیْفَ یَقُولُ هَذَا هَذَا.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: بزنطی از حضرت امام رضا علیه السلام روایت می کند که فرمود: «پیش از ظهور قائم، سفیانی و یمنی و مروانی و شعیب بن صالح می آیند. پس اینها چه می گویند؟» - . غیبت نعمانی: 252 -

**[ترجمه]

بیان

أی کیف یقول هذا الذی خرج إنی القائم یعنی محمد بن إبراهیم أو غیره (3).

ص: 233


1- 1. هذا هو الصحیح کما فی المصدر ص 134 و فی الأصل المطبوع: وجه یطلع فی القبر و یدانیه، و هو تصحیف و هکذا صحف فیه« محمّد بن همام» بمحمّد بن هاشم، راجع ص 163 من طبعة الکمبانیّ.
2- 2. راجع المصدر ص 134 و فی الأصل المطبوع: کسف یطلع، و هو تصحیف.
3- 3. و فی المصدر ص 134 و کیف یقول هذا و هذا. و هذا هو الأظهر و معنی القول هو الإشارة، أی کف تشیر هکذا و هکذا.

**[ترجمه]یعنی با این وصف، چطور محمد بن ابراهیم (طباطبا) که قیام کرده، مدعی است که من همان قائم هستم؟!

**[ترجمه]

«100»

نی، [الغیبة] للنعمانی ابْنُ عُقْدَةَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مَهْزِیَارَ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَی عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ مُخْتَارٍ عَنِ ابْنِ أَبِی یَعْفُورٍ قَالَ: قَالَ لِی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ عَلَیْهِ السَّلَامُ أَمْسِکْ بِیَدِکَ هَلَاکَ الْفُلَانِیِّ وَ خُرُوجَ السُّفْیَانِیِّ وَ قَتْلَ النَّفْسِ وَ جَیْشَ الْخَسْفِ وَ الصَّوْتَ قُلْتُ وَ مَا الصَّوْتُ هُوَ الْمُنَادِی قَالَ نَعَمْ وَ بِهِ یُعْرَفُ صَاحِبُ هَذَا الْأَمْرِ ثُمَّ قَالَ الْفَرَجُ کُلُّهُ هَلَاکُ الْفُلَانِیِّ مِنْ بَنِی الْعَبَّاسِ.

بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنِ الْحُسَیْنِ عَنِ ابْنِ سَیَابَةَ عَنْ عِمْرَانَ بْنِ مِیثَمٍ عَنْ عَبَایَةَ بْنِ رِبْعِیٍّ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام وَ أَنَا خَامِسُ خَمْسَةٍ وَ أَصْغَرُ الْقَوْمِ سِنّاً فَسَمِعْتُهُ یَقُولُ حَدَّثَنِی أَخِی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَنَّهُ قَالَ إِنِّی خَاتَمُ أَلْفِ نَبِیٍّ وَ إِنَّکَ خَاتَمُ أَلْفِ وَصِیٍّ وَ کُلِّفْتُ مَا لَمْ یُکَلَّفُوا فَقُلْتُ مَا أَنْصَفَکَ الْقَوْمُ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ فَقَالَ لَیْسَ حَیْثُ تَذْهَبُ یَا ابْنَ أَخِ وَ اللَّهِ إِنِّی لَأَعْلَمُ أَلْفَ کَلِمَةٍ لَا یَعْلَمُهَا غَیْرِی وَ غَیْرَ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله وَ إِنَّهُمْ لَیَقْرَءُونَ مِنْهَا آیَةً فِی کِتَابِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ هِیَ وَ إِذا وَقَعَ الْقَوْلُ عَلَیْهِمْ أَخْرَجْنا لَهُمْ دَابَّةً مِنَ الْأَرْضِ تُکَلِّمُهُمْ أَنَّ النَّاسَ کانُوا بِآیاتِنا لا یُوقِنُونَ (1) وَ مَا یَتَدَبَّرُونَهَا حَقَّ تَدَبُّرِهَا أَ لَا أُخْبِرُکُمْ بِآخِرِ مُلْکِ بَنِی فُلَانٍ قُلْنَا بَلَی یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ قَالَ قَتْلُ نَفْسٍ حَرَامٍ فِی یَوْمٍ حَرَامٍ فِی بَلَدٍ حَرَامٍ عَنْ قَوْمٍ مِنْ قُرَیْشٍ وَ الَّذِی فَلَقَ الْحَبَّةَ وَ بَرَأَ النَّسَمَةَ مَا لَهُمْ مُلْکٌ بَعْدَهُ غَیْرَ خَمْسَ عَشْرَةَ لَیْلَةً قُلْنَا هَلْ قَبْلَ هَذَا مِنْ شَیْ ءٍ أَوْ بَعْدَهُ فَقَالَ صَیْحَةٌ فِی شَهْرِ رَمَضَانَ تُفْزِعُ الْیَقْظَانَ وَ تُوقِظُ النَّائِمَ وَ تُخْرِجُ الْفَتَاةَ مِنْ خِدْرِهَا.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: عبداللَّه بن ابی یعفور گفت: حضرت صادق علیه السلام به من فرمود: «نابودی فلانی، آمدن سفیانی، کشته شدن مرد پاکدل، فرو رفتن لشکر در زمین و صدا از آسمان را به عنوان علامت در دست خود نگهدار.»عرض کردم: «صدا کدام است؟ همان گوینده است؟» فرمود: «آری! صاحب الامر به همین صدای آسمانی شناخته می گردد.» آنگاه فرمود: «ظهور کامل، نابودی فلانی( از بنی عباس) است.»

و در آن کتاب، به همین سند از عبایه ربعی روایت می کند که گفت: «ما پنج نفر بودیم که به خدمت حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام رسیدیم. من کوچک ترین آن پنج نفر بودم و شنیدم که برای من حدیث می کرد و می فرمود: «برادرم رسول خدا صلی الله علیه و آله می فرمود که من آخرین هزار پیغمبرم و تو آخرین هزار جانشین پیغمبری و به اموری مکلف شده ای که آنها مکلف نبودند.»

عبایه می گوید: من عرض کردم: «پس مردم درباره شما بی انصافی کردند.» فرمود: «ای برادرزاده! این طور نیست که تو پنداشته ای. به خدا قسم من هزار کلمه می دانم که جز من و محمد صلی الله علیه و آله کسی نمی داند و مردم تنها یک آیه آن را در قرآن می خوانند و آن این آیه است:«وَ إِذا وَقَعَ الْقَوْلُ عَلَیْهِمْ أَخْرَجْنا لَهُمْ دَابَّةً مِنَ الْأَرْضِ تُکَلِّمُهُمْ أَنَّ النَّاسَ کانُوا بِآیاتِنا لا یُوقِنُونَ»، {و چون قول [عذاب] برایشان واجب گردد، جنبنده ای را از زمین برای آنان بیرون می آوریم که با ایشان سخن گوید که: مردم [چنان که باید] به نشانه های ما یقین نداشتند.} - . نمل / 82 - آری مردم در آیات الهی، آن طور که باید تدبر نمی کنند. آیا از اوضاع آخر سلطنت بنی فلان به تو خبر ندهم؟»عرض کردم: «بفرمایید!»

فرمود: «انقراض آنها هنگامی است که قریش شخص محترمی را در روز و ماه محرم به قتل می رسانند. سوگند به خدایی که دانه را شکافت و انسان را آفرید که بعد از آن، بنی فلان جز پانزده شب دیگر سلطنتی ندارند.» عرض کردیم: «آیا پیش از آن یا بعد از آن، اتفاقی روی می دهد؟» فرمود: «آری، صدایی است که در ماه رمضان شنیده می شود، به طوری که مردم بیدار را به وحشت می اندازد و آنها که در خوابند بیدار می شوند، و دوشیزگان از پرده ها بیرون می دوند.» - . غیبت نعمانی: 258 -

**[ترجمه]

«101»

نی، [الغیبة] للنعمانی ابْنُ عُقْدَةَ عَنْ یَحْیَی بْنِ زَکَرِیَّا بْنِ شَیْبَانَ عَنْ أَبِی سُلَیْمَانَ بْنِ کُلَیْبٍ عَنِ ابْنِ الْبَطَائِنِیِّ عَنِ ابْنِ عَمِیرَةَ عَنِ الْحَضْرَمِیِّ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ الْبَاقِرِ علیه السلام أَنَّهُ سَمِعَهُ یَقُولُ: لَا بُدَّ أَنْ یَمْلِکَ بَنُو الْعَبَّاسِ فَإِذَا مَلَکُوا وَ اخْتَلَفُوا وَ تَشَتَّتَ أَمْرُهُمْ خَرَجَ عَلَیْهِمُ الْخُرَاسَانِیُّ وَ السُّفْیَانِیُّ هَذَا مِنَ الْمَشْرِقِ وَ هَذَا مِنَ الْمَغْرِبِ یَسْتَبِقَانِ

ص: 234


1- 1. النمل، 82. و الحدیث فی المصدر ص 137، و هکذا الحدیث الآتی.

إِلَی الْکُوفَةِ کَفَرَسَیْ رِهَانٍ هَذَا مِنْ هَاهُنَا وَ هَذَا مِنْ هَاهُنَا حَتَّی یَکُونَ هَلَاکُهُمْ عَلَی أَیْدِیهِمَا أَمَا إِنَّهُمَا لَا یُبْقُونَ مِنْهُمْ أَحَداً أَبَداً(1).

**[ترجمه]غیبت نعمانی: امام باقر علیه السلام فرمود: «از بنی عباس به سلطنت می رسند. وقتی سلطنت کردند و با هم اختلاف نمودند و کارشان به پریشانی گرایید، خراسانی و سفیانی، یکی از شرق و دیگری از غرب، مانند دو اسبی که مسابقه می دهند، هر یک سعی می کند خود را زودتر به کوفه برساند. نابودی بنی عباس به دست آنهاست. آگاه باشید که آنها یکنفر از بنی عباس را باقی نمی گذارند.» - . همان: 259 -

**[ترجمه]

«102»

نی، [الغیبة] للنعمانی ابْنُ عُقْدَةَ عَنِ الْقَاسِمِ عَنْ عُبَیْسِ بْنِ هِشَامٍ عَنِ ابْنِ جَبَلَةَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الصَّامِتِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: قُلْتُ لَهُ مَا مِنْ عَلَامَةٍ بَیْنَ یَدَیْ هَذَا الْأَمْرِ فَقَالَ بَلَی قُلْتُ مَا هِیَ قَالَ هَلَاکُ الْعَبَّاسِیِّ وَ خُرُوجُ السُّفْیَانِیِّ وَ قَتْلُ النَّفْسِ الزَّکِیَّةِ وَ الْخَسْفُ بِالْبَیْدَاءِ وَ الصَّوْتُ مِنَ السَّمَاءِ فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ أَخَافُ أَنْ یَطُولَ هَذَا الْأَمْرُ فَقَالَ لَا إِنَّمَا هُوَ کَنِظَامِ الْخَرَزِ یَتْبَعُ بَعْضُهُ بَعْضاً.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: محمد بن صامت روایت می کند که به حضرت صادق علیه السلام عرض کردم: «آیا پیش از ظهور قائم علامتی هست؟» فرمود: «آری.» گفتم: «آن علامت چیست؟» فرمود: «نابودی عباسی، آمدن سفیانی، قتل نفس زکیه (مرد پاکدل)، فرو رفتن بیابان «بیداء» و صدای آسمانی.»عرض کردم: «قربانت گردم! می ترسم این امور به طول بینجامد.» فرمود: «نه! این امور مانند ترتیب مهره ها، یکی پس از دیگری به ترتیب می آید.» - . غیبت نعمانی: 262 -

**[ترجمه]

«103»

نی، [الغیبة] للنعمانی ابْنُ عُقْدَةَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ یُوسُفَ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ مِهْرَانَ عَنِ ابْنِ الْبَطَائِنِیِّ وَ وُهَیْبٍ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: یَقُومُ الْقَائِمُ علیه السلام (2) فِی وَتْرٍ مِنَ السِّنِینَ تِسْعٍ وَاحِدَةٍ ثَلَاثٍ خَمْسٍ وَ قَالَ إِذَا اخْتَلَفَتْ بَنُو أُمَیَّةَ ذَهَبَ مُلْکُهُمْ ثُمَّ یَمْلِکُ بَنُو الْعَبَّاسِ فَلَا یَزَالُونَ فِی عُنْفُوَانٍ مِنَ الْمُلْکِ وَ غَضَارَةٍ مِنَ الْعَیْشِ حَتَّی یَخْتَلِفُوا فِیمَا بَیْنَهُمْ فَإِذَا اخْتَلَفُوا ذَهَبَ مُلْکُهُمْ وَ اخْتَلَفَ أَهْلُ الشَّرْقِ وَ أَهْلُ الْغَرْبِ نَعَمْ وَ أَهْلُ الْقِبْلَةِ وَ یَلْقَی النَّاسَ جَهْدٌ شَدِیدٌ مِمَّا یَمُرُّ بِهِمْ مِنَ الْخَوْفِ فَلَا یَزَالُونَ بِتِلْکَ الْحَالِ حَتَّی یُنَادِیَ مُنَادٍ مِنَ السَّمَاءِ فَإِذَا نَادَی فَالنَّفْرَ النَّفْرَ فَوَ اللَّهِ لَکَأَنِّی أَنْظُرُ إِلَیْهِ بَیْنَ الرُّکْنِ وَ الْمَقَامِ یُبَایِعُ النَّاسَ بِأَمْرٍ جَدِیدٍ وَ کِتَابٍ جَدِیدٍ وَ سُلْطَانٍ جَدِیدٍ مِنَ السَّمَاءِ أَمَا إِنَّهُ لَا یُرَدُّ لَهُ رَایَةٌ أَبَداً حَتَّی یَمُوتَ.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: ابو بصیر از حضرت امام محمد باقر علیه السلام روایت کرده است که فرمود: «روز قیام قائم علیه السلام در سال طاق، مانند نهم، یکم، سوم و پنجم به وقوع می پیوندد.» همچنین فرمود: «وقتی بنی امیه با یکدیگر

بر سر سلطنت اختلاف پیدا کردند و دولتشان منقرض گشت، و پس از آنها بنی عباس به سلطنت رسیدند، آنها پیوسته غرق در شادی ملک و سلطنت خواهند بود.تا آنگاه که با هم اختلاف کنند. در آن وقت دولت آنها نیز از میان می رود. سپس اهل شرق و غرب و اهل قبله (مسلمانان) کشمکش خواهند داشت و مردم به واسطه ترسی که بر آنها می گذرد، کوشش سختی می کنند. پیوسته بدین حال خواهند بود، تا آنگاه که گوینده ای از آسمان صدا زند. وقتی او صدا زد، دسته دسته به طرف او (امام زمان) بروید. به خدا قسم گویا او را می بینم که در بین رکن و مقام،برای امر جدید، کتاب جدید و سلطنت جدید که از آسمان آمده، از مردم بیعت می گیرد. آگاه باشید! او تا زنده است، لشکرش ابدا شکست نمی خورد.» - . همان -

**[ترجمه]

«104»

نی، [الغیبة] للنعمانی عَلِیُّ بْنُ أَحْمَدَ عَنْ عُبَیْدِ اللَّهِ بْنِ مُوسَی عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ حَمَّادٍ(3)

عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْعَلَاءِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَلَیْهِمَا السَّلَامُ: أَنَ

ص: 235


1- 1. تراه فی المصدر ص 137 و الحدیث الآتی ص 139 و قد مر نظیرهما فی حدیث واحد تحت الرقم 96.
2- 2. کذا فی المصدر ص 139 و فی الأصل المطبوع،« تقوم الساعة» و هو تصحیف.
3- 3. فی المصدر: عبد اللّه بن محمّد الأنصاریّ، و الصحیح ما فی الصلب.

أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام حَدَّثَ عَنْ أَشْیَاءَ تَکُونُ بَعْدَهُ إِلَی قِیَامِ الْقَائِمِ فَقَالَ الْحُسَیْنُ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ مَتَی یُطَهِّرُ اللَّهُ الْأَرْضَ مِنَ الظَّالِمِینَ قَالَ لَا یُطَهِّرُ اللَّهُ الْأَرْضَ مِنَ الظَّالِمِینَ حَتَّی یُسْفَکَ الدَّمُ الْحَرَامُ ثُمَّ ذَکَرَ أَمْرَ بَنِی أُمَیَّةَ وَ بَنِی الْعَبَّاسِ فِی حَدِیثٍ طَوِیلٍ وَ قَالَ إِذَا قَامَ

الْقَائِمُ بِخُرَاسَانَ وَ غَلَبَ عَلَی أَرْضِ کُوفَانَ (1)

وَ الْمُلْتَانِ وَ جَازَ جَزِیرَةَ بَنِی کَاوَانَ وَ قَامَ مِنَّا قَائِمٌ بِجِیلَانَ وَ أَجَابَتْهُ الْآبُرُ وَ الدَّیْلَمُ وَ ظَهَرَتْ لِوَلَدِی رَایَاتُ التُّرْکِ مُتَفَرِّقَاتٍ فِی الْأَقْطَارِ وَ الْحَرَامَاتِ (2)

وَ کَانُوا بَیْنَ هَنَاتٍ وَ هَنَاتٍ إِذَا خَرِبَتِ الْبَصْرَةُ وَ قَامَ أَمِیرُ الْإِمْرَةِ فَحَکَی علیه السلام حِکَایَةً طَوِیلَةً ثُمَّ قَالَ إِذَا جُهِّزَتِ الْأُلُوفُ وَ صَفَّتِ الصُّفُوفُ وَ قُتِلَ الْکَبْشُ الْخَرُوفُ هُنَاکَ یَقُومُ الْآخِرُ وَ یَثُورُ الثَّائِرُ وَ یَهْلِکُ الْکَافِرُ ثُمَّ یَقُومُ الْقَائِمُ الْمَأْمُولُ وَ الْإِمَامُ الْمَجْهُولُ لَهُ الشَّرَفُ وَ الْفَضْلُ وَ هُوَ مِنْ وُلْدِکَ یَا حُسَیْنُ لَا ابْنٌ مِثْلُهُ یَظْهَرُ بَیْنَ الرُّکْنَیْنِ فِی دَرِیسَیْنِ بَالِیَیْنِ-(3) یَظْهَرُ عَلَی الثَّقَلَیْنِ وَ لَا یَتْرُکُ فِی الْأَرْضِ الْأَدْنَیْنَ-(4)

طُوبَی لِمَنْ أَدْرَکَ زَمَانَهُ وَ لَحِقَ أَوَانَهُ وَ شَهِدَ أَیَّامَهُ.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: ابراهیم بن عبداللَّه بن علا از پدرش، از حضرت امام جعفر صادق علیه السلام و او از پدر بزرگوارش و آن حضرت از جدش امیرالمؤمنین علیهم السلام روایت می کند که آن حضرت پاره ای از چیزهایی را که بعد از وی تا قیام قائم خواهد بود، اطلاع داد.

در آن میان امام حسین علیه السلام عرض کرد: «یا امیرالمؤمنین! چه وقت خداوند زمین را از لوث وجود بیدادگران پاک می گرداند؟» فرمود: «خداوند زمین را از لوث وجود بیدادگران پاک نمی گرداند، مگر بعد از اینکه خون محترمی ریخته شود.»

آنگاه به تفصیل از بنی امیه و بنی عباس سخن گفت. سپس فرمود: «قیام قائم هنگامی است که یکنفر در خراسان قیام کند و بر کوفه و «ملتان» - . ملتان از شهرهای هند نزدیک غزنه بوده و امروز جزو کشور پاکستان است. - غالب گردد و از جزیره «بنی کاوان» بگذرد؛ شخصی از دودمان ما در گیلان قیام کند و مردم «ابر» و گیلان به وی بگروند، و پرچم های ترک برای فرزندم آشکار شود، در حالی که در اطراف پراکنده اند و پیش از آن در میان زشتی ها قرار داشتند؛ هنگامی که بصره خراب شود و پیشوای امرا قیام کند.»

سپس آن حضرت داستان مفصلی را حکایت کرد و فرمود: «هنگامی که هزاران نفر برای جنگ آماده شوند، صف ها بسته گردد و قوچ، بچه خود را بکشد و بعد دیگری قیام کند و انتقام خون او را بگیرد و کافر به هلاکت رسد، آن قائمی که همه آرزوی آمدن او را دارند و امام ناپیدایی که دارای شرافت و بزرگواری است، قیام می کند.

ای حسین! او از نسل تو است و پسری مثل او نیست. او در بین دو رکن مسجدالحرام با جمعیت اندک و با دو آلت جنگ ظاهر می شود، بر جن و انس غلبه می یابد و یکنفر از افراد فرومایه را در روی زمین باقی نمی گذارد. خوشا به حال کسی که زمان او را درک کند و به آن روزگار برسد و در آن روزها حاضر باشد!» - . غیبت نعمانی: 274 -

**[ترجمه]

بیان

القائم بخراسان هلاکوخان أو جنکیزخان و کاوان جزیرة فی بحر البصرة ذکره الفیروزآبادی و القائم بجیلان سلطان إسماعیل نور الله مضجعه و الآبر قریة قرب الأسترآباد و الخروف کصبور الذکر من أولاد الضأن و لعل المراد

ص: 236


1- 1. فی المصدر: کرمان.
2- 2. فی المصدر: الجنّات.
3- 3. درس الثوب، أخلقه فدرس- لازم متعد- فالثوب درس و دریس، و البالی: الخلقان و الرث من الثیاب. و قد صحفت الکلمتان فی الأصل المطبوع هکذا: فی ذریسیر بآلتین. راجع المصدر ص 147.
4- 4. فی المصدر: و لا یترک فی الأرض دمین. و لعله مصحف« دفین» لکن السیاق یطلب تثنیة کأخواتها. فتحرر.

بالکبش السلطان عباس الأول طیب الله رمسه حیث قتل ولده الصفی میرزا رحمه الله و قیام الآخر بالثأر یحتمل أن یکون إشارة إلی ما فعل السلطان صفی تغمده الله برحمته ابن المقتول بأولاد القاتل من القتل و سمل العیون و غیر ذلک.

و قیام القائم علیه السلام بعد ذلک لا یلزم أن یکون بلا واسطة و عسی أن یکون قریبا مع أن الخبر مختصر من کلام طویل فیمکن أن یکون سقط من بین الکلامین وقائع.

**[ترجمه]«شخصی که از خراسان قیام می کند» هلاکوخان یا چنگیزخان مغول است، و جزیره «کاوان» در دریای بصره است، چنان که فیروزآبادی در قاموس گفته است. «شخصی که در گیلان قیام می کند»، شاه اسماعیل صفوی است و «ابر»، قریه ای در نزدیکی گرگان است.

شاید منظور از «قوچ بچه خود را بکشد»، شاه عباس اول باشد که پسر خود صفی میرزا را به قتل رساند و «قیام دیگران برای انتقام گرفتن از خون وی»، شاه صفی پسر صفی میرزا است که برخی اولاد شاه عباس را کشت و برخی را نابینا کرد. و لزومی ندارد که آمدن قائم آل محمد صلی الله علیه و آله بلافاصله بعد از این علائم باشد و امکان هم دارد که نزدیک باشد! بعلاوه این روایت مختصری از کلام طولانی آن حضرت است و از این رو ممکن است که وقایعی از روایت حذف شده باشد.

**[ترجمه]

«105»

نی، [الغیبة] للنعمانی ابْنُ عُقْدَةَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْمُفَضَّلِ وَ سَعْدَانَ بْنِ إِسْحَاقَ وَ أَحْمَدَ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَبْدِ الْمَلِکِ وَ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ جَمِیعاً عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ قَالَ وَ قَالَ الْکُلَیْنِیُّ عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ وَ مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَی عَنِ ابْنِ عِیسَی وَ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ وَ غَیْرِهِ عَنْ سَهْلٍ جَمِیعاً عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ قَالَ وَ حَدَّثَنَا عَبْدُ الْوَاحِدِ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی یَاسِرٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ هُلَیْلٍ عَنْ عَمْرِو بْنِ أَبِی الْمِقْدَامِ عَنْ جَابِرٍ قَالَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام: یَا جَابِرُ الْزَمِ الْأَرْضَ وَ لَا تُحَرِّکْ یَداً وَ لَا رِجْلًا حَتَّی تَرَی عَلَامَاتٍ أَذْکُرُهَا لَکَ إِنْ أَدْرَکْتَهَا أَوَّلُهَا اخْتِلَافُ بَنِی الْعَبَّاسِ وَ مَا أَرَاکَ تُدْرِکُ ذَلِکَ وَ لَکِنْ حَدِّثْ بِهِ مِنْ بَعْدِی عَنِّی وَ مُنَادٍ یُنَادِی مِنَ السَّمَاءِ وَ یَجِیئُکُمُ الصَّوْتُ مِنْ نَاحِیَةِ دِمَشْقَ بِالْفَتْحِ وَ تُخْسَفُ قَرْیَةٌ مِنْ قُرَی الشَّامِ تُسَمَّی الْجَابِیَةَ وَ تَسْقُطُ طَائِفَةٌ مِنْ مَسْجِدِ دِمَشْقَ الْأَیْمَنِ وَ مَارِقَةٌ تَمْرُقُ مِنْ نَاحِیَةِ التُّرْکِ وَ یَعْقُبُهَا هَرْجُ الرُّومِ وَ سَیُقْبِلُ إِخْوَانُ التُّرْکِ حَتَّی یَنْزِلُوا الْجَزِیرَةَ وَ سَتُقْبِلُ مَارِقَةُ الرُّومِ حَتَّی یَنْزِلُوا الرَّمْلَةَ فَتِلْکَ السَّنَةَ یَا جَابِرُ اخْتِلَافٌ کَثِیرٌ فِی کُلِّ أَرْضٍ مِنْ نَاحِیَةِ الْمَغْرِبِ فَأَوَّلُ أَرْضِ الْمَغْرِبِ (1)

أَرْضُ الشَّامِ یَخْتَلِفُونَ عِنْدَ ذَلِکَ

عَلَی ثَلَاثِ رَایَاتٍ رَایَةِ الْأَصْهَبِ وَ رَایَةِ الْأَبْقَعِ وَ رَایَةِ السُّفْیَانِیِّ فَیَلْتَقِی السُّفْیَانِیُّ بِالْأَبْقَعِ فَیَقْتَتِلُونَ وَ یَقْتُلُهُ السُّفْیَانِیُّ وَ مَنْ مَعَهُ وَ یَقْتُلُ الْأَصْهَبَ ثُمَّ لَا یَکُونُ لَهُ هِمَّةٌ إِلَّا الْإِقْبَالَ نَحْوَ الْعِرَاقِ وَ یَمُرُّ جَیْشُهُ بِقِرْقِیسَا فَیَقْتَتِلُونَ بِهَا فَیَقْتُلُ مِنَ الْجَبَّارِینَ مِائَةَ أَلْفٍ وَ یَبْعَثُ

ص: 237


1- 1. أرض تخرب خ ل.

السُّفْیَانِیُّ جَیْشاً إِلَی الْکُوفَةِ وَ عِدَّتُهُمْ سَبْعُونَ أَلْفاً فَیُصِیبُونَ مِنْ أَهْلِ الْکُوفَةِ قَتْلًا وَ صَلْباً وَ سَبْیاً فَبَیْنَا هُمْ کَذَلِکَ إِذْ أَقْبَلَتْ رَایَاتٌ مِنْ قِبَلِ خُرَاسَانَ تَطْوِی الْمَنَازِلَ طَیّاً حَثِیثاً وَ مَعَهُمْ نَفَرٌ مِنْ أَصْحَابِ الْقَائِمِ ثُمَّ یَخْرُجُ رَجُلٌ مِنْ مَوَالِی أَهْلِ الْکُوفَةِ فِی ضُعَفَاءَ فَیَقْتُلُهُ أَمِیرُ جَیْشِ السُّفْیَانِیِّ بَیْنَ الْحِیرَةِ وَ الْکُوفَةِ وَ یَبْعَثُ السُّفْیَانِیُّ بَعْثاً إِلَی الْمَدِینَةِ فَیَنْفِرُ الْمَهْدِیُّ مِنْهَا إِلَی مَکَّةَ فَیَبْلُغُ أَمِیرَ جَیْشِ السُّفْیَانِیِّ أَنَّ الْمَهْدِیَّ قَدْ خَرَجَ إِلَی مَکَّةَ فَیَبْعَثُ جَیْشاً عَلَی أَثَرِهِ فَلَا یُدْرِکُهُ حَتَّی یَدْخُلَ مَکَّةَ خائِفاً یَتَرَقَّبُ عَلَی سُنَّةِ مُوسَی بْنِ عِمْرَانَ قَالَ وَ یَنْزِلُ أَمِیرُ جَیْشِ السُّفْیَانِیِّ الْبَیْدَاءَ فَیُنَادِی مُنَادٍ مِنَ السَّمَاءِ یَا بَیْدَاءُ أَبِیدِی الْقَوْمَ فَیُخْسَفُ بِهِمْ فَلَا یُفْلِتُ مِنْهُمْ إِلَّا ثَلَاثَةُ نَفَرٍ یُحَوِّلُ اللَّهُ وُجُوهَهُمْ إِلَی أَقْفِیَتِهِمْ وَ هُمْ مِنْ کَلْبٍ وَ فِیهِمْ نَزَلَتْ هَذِهِ الْآیَةُ یا أَیُّهَا الَّذِینَ أُوتُوا الْکِتابَ آمِنُوا بِما نَزَّلْنا مُصَدِّقاً لِما مَعَکُمْ مِنْ قَبْلِ أَنْ نَطْمِسَ وُجُوهاً فَنَرُدَّها عَلی أَدْبارِها الْآیَةَ(1)

قَالَ وَ الْقَائِمُ یَوْمَئِذٍ بِمَکَّةَ وَ قَدْ أَسْنَدَ ظَهْرَهُ إِلَی الْبَیْتِ الْحَرَامِ مُسْتَجِیراً بِهِ یُنَادِی یَا أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّا نَسْتَنْصِرُ اللَّهَ وَ مَنْ أَجَابَنَا مِنَ النَّاسِ وَ إِنَّا أَهْلُ بَیْتِ نَبِیِّکُمْ مُحَمَّدٍ وَ نَحْنُ أَوْلَی النَّاسِ بِاللَّهِ وَ بِمُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله فَمَنْ حَاجَّنِی فِی آدَمَ فَأَنَا أَوْلَی النَّاسِ بِآدَمَ وَ مَنْ حَاجَّنِی فِی نُوحٍ فَأَنَا أَوْلَی النَّاسِ بِنُوحٍ وَ مَنْ حَاجَّنِی فِی إِبْرَاهِیمَ فَأَنَا أَوْلَی النَّاسِ بِإِبْرَاهِیمَ وَ مَنْ حَاجَّنِی فِی مُحَمَّدٍ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ فَأَنَا أَوْلَی النَّاسِ بِمُحَمَّدٍ وَ مَنْ حَاجَّنِی فِی النَّبِیِّینَ فَأَنَا أَوْلَی النَّاسِ بِالنَّبِیِّینَ أَ لَیْسَ اللَّهُ یَقُولُ فِی مُحْکَمِ کِتَابِهِ إِنَّ اللَّهَ اصْطَفی آدَمَ وَ نُوحاً وَ آلَ إِبْراهِیمَ وَ آلَ عِمْرانَ عَلَی الْعالَمِینَ ذُرِّیَّةً بَعْضُها مِنْ بَعْضٍ وَ اللَّهُ سَمِیعٌ عَلِیمٌ-(2)

فَأَنَا بَقِیَّةٌ مِنْ آدَمَ وَ ذَخِیرَةٌ مِنْ نُوحٍ وَ مُصْطَفًی مِنْ إِبْرَاهِیمَ وَ صَفْوَةٌ مِنْ

ص: 238


1- 1. النساء: 46.
2- 2. آل عمران: 34.

مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله أَلَا وَ مَنْ حَاجَّنِی فِی کِتَابِ اللَّهِ فَأَنَا أَوْلَی النَّاسِ بِکِتَابِ اللَّهِ أَلَا وَ مَنْ حَاجَّنِی فِی سُنَّةِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَأَنَا أَوْلَی النَّاسِ بِسُنَّةِ رَسُولِ اللَّهِ فَأَنْشُدُ اللَّهَ مَنْ سَمِعَ کَلَامِی الْیَوْمَ لَمَّا بَلَّغَ الشَّاهِدُ مِنْکُمُ الْغَائِبَ وَ أَسْأَلُکُمْ بِحَقِّ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ بِحَقِّی فَإِنَّ لِی عَلَیْکُمْ حَقَّ الْقُرْبَی مِنْ رَسُولِ اللَّهِ إِلَّا أَعْنَتُمُونَا وَ مَنَعْتُمُونَا مِمَّنْ یَظْلِمُنَا فَقَدْ أُخِفْنَا وَ ظُلِمْنَا وَ طُرِدْنَا مِنْ دِیَارِنَا وَ أَبْنَائِنَا وَ بُغِیَ عَلَیْنَا وَ دُفِعْنَا عَنْ حَقِّنَا فَأَوْتَرَ(1) أَهْلُ الْبَاطِلِ عَلَیْنَا فَاللَّهَ اللَّهَ فِینَا لَا تَخْذُلُونَا وَ انْصُرُونَا یَنْصُرْکُمُ اللَّهُ قَالَ فَیَجْمَعُ اللَّهُ عَلَیْهِ أَصْحَابُهُ ثَلَاثُمِائَةٍ وَ ثَلَاثَةَ عَشَرَ رَجُلًا وَ یَجْمَعُهُمُ اللَّهُ عَلَی غَیْرِ مِیعَادٍ قَزَعاً کَقَزَعِ الْخَرِیفِ وَ هِیَ یَا جَابِرُ الْآیَةُ الَّتِی ذَکَرَهَا اللَّهُ فِی کِتَابِهِ أَیْنَ ما تَکُونُوا

یَأْتِ بِکُمُ اللَّهُ جَمِیعاً إِنَّ اللَّهَ عَلی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ(2) فَیُبَایِعُونَهُ بَیْنَ الرُّکْنِ وَ الْمَقَامِ وَ مَعَهُ عَهْدٌ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَدْ تَوَارَثَتْهُ الْأَبْنَاءُ عَنِ الْآبَاءِ وَ الْقَائِمُ رَجُلٌ مِنْ وُلْدِ الْحُسَیْنِ یُصْلِحُ اللَّهُ لَهُ أَمْرَهُ فِی لَیْلَةٍ فَمَا أَشْکَلَ عَلَی النَّاسِ مِنْ ذَلِکَ یَا جَابِرُ فَلَا یُشْکِلُ عَلَیْهِمْ وِلَادَتُهُ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ وَ وِرَاثَتُهُ الْعُلَمَاءُ عَالِماً بَعْدَ عَالِمٍ فَإِنْ أَشْکَلَ هَذَا کُلُّهُ عَلَیْهِمْ فَإِنَّ الصَّوْتَ مِنَ السَّمَاءِ لَا یُشْکِلُ عَلَیْهِمْ إِذَا نُودِیَ بِاسْمِهِ وَ اسْمِ أَبِیهِ وَ أُمِّهِ.

ختص، [الإختصاص] عمرو بن أبی المقدام: مثله

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ جَابِرٍ الْجُعْفِیِّ قَالَ: قَالَ لِی أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام فِی حَدِیثٍ لَهُ طَوِیلٍ-(3)

یَا جَابِرُ أَوَّلُ أَرْضِ الْمَغْرِبِ أَرْضُ الشَّامِ یَخْتَلِفُونَ عِنْدَ ذَلِکَ عَلَی ثَلَاثِ رَایَاتٍ وَ سَاقَ الْحَدِیثَ إِلَی قَوْلِهِ فَنَرُدَّهَا عَلَی أَدْبَارِهَا مِثْلَ الْخَبَرِ سَوَاءً.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: کلینی و نعمانی از جابر جعفی روایت کرده اند که گفت: امام محمد باقر علیه السلام فرمود: «ای جابر! دست و پای خود را جمع کن و در جای خود بنشین، تا آنگاه که این علامات را که هم اکنون برای تو نقل می کنم ببینی.

نخستین علامت کشمکش بنی عباس بر سر ملک است که گمان نمی کنم آن را ببینی، ولی بعد از من اینها را نقل کن. علامت دیگر صدایی است که از آسمان شنیده می شود. و صدایی است که از جانب دمشق به شما می رسد و نوید فتح می دهد و قریه ای از شام به نام «جابیه» فرو می رود، قسمت سمت راست مسجد دمشق فرومی ریزد، گروهی از ترکستان خروج می کنند و بعد از آن اوضاع روم آشفته خواهد شد.برادران ترک شما در جزیره پیاده می شوند، جمعی از روم خروج کرده و در «رمله» فرود می آیند.ای جابر! در آن سال در هر نقطه ای از مغرب زمین، کشمکش زیاد روی می دهد.

نخستین سرزمین غرب که خراب می شود، شام است. در شام سه پرچم مختلف با هم کشمکش خواهند داشت: یک پرچم رنگش سرخ و سفید، پرچم دوم سیاه و سفید و پرچم سوم، پرچم سفیانی می باشد. سفیانی به پرچم سیاه و سفید می رسد و با هم جنگ می کنند و صاحب آن پرچم و تمام همراهانش را به قتل می رساند. وی بعد از آن پرچم سرخ و سفید را تار و مار می کند، هدفی ندارد جز اینکه به جلوی عراقی برود.سپس لشکر او از شام گذشته به «قرقیسا» می رسد. در آنجا جنگ درمی گیرد و صد هزار نفر از ستمگران کشته می شوند.بعد از آن سفیانی هفتاد هزار لشکر به کوفه می فرستد. آنها مردم کوفه را یا می کشند، یا دار می زنند و یا اسیر می گیرند.

در آن میان چند لشکر از خراسان حرکت کرده و با سرعت برق، منازل میان راه را طی می کنند. چند نفر از یاران قائم نیز در میان آنها هستند. سپس مردی از غلامان اهل کوفه با گروه ضعیفی قیام می کند، ولی سرلشکر سفیانی او را در بین حیره و کوفه به قتل می رساند.آنگاه سفیانی لشکری به مدینه می فرستد. مهدی از مدینه به مکه می رود. چون خبر به سرلشکر سفیانی می رسد که مهدی به مکه رفته است، لشکری را به دنبال او می فرستد، ولی او را نمی بیند. مهدی مانند موسی بن عمران، با ترس و هراس وارد مکه می شود.

لشکر سفیانی در بیابان «بیداء» فرود می آید.در آن وقت گوینده ای از آسمان صدا می زند: «ای بیداء! این قوم را نابود گردان!» و با این صدا، زمین آنها را به کام خود فرو می برد. تنها سه نفر از آنها باقی می ماند که خداوند صورت های آنها را به عقب برمی گرداند. آن سه نفر از قبیله کلب هستند کهاین آیه درباره آنها آمده است: «یا أَیُّهَا الَّذِینَ أُوتُوا الْکِتابَ آمِنُوا بِما نَزَّلْنا مُصَدِّقاً لِما مَعَکُمْ مِنْ قَبْلِ أَنْ نَطْمِسَ وُجُوهاً فَنَرُدَّها عَلی أَدْبارِها»، {ای کسانی که به شما کتاب داده شده است، به آنچه فروفرستادیم و تصدیق کننده همان چیزی است که با شماست ایمان بیاورید، پیش از آنکه چهره هایی را محو کنیم و در نتیجه آنها را به قهقرا بازگردانیم.} - . نساء / 47 -

در آن روز قائم در مکه است. او در آنجا به خانه خدا تکیه می دهد و در حالی که به آن پناه برده است، می گوید: «ای مردم! ما از خداوند و هر کس که دعوت ما را بپذیرد، استمداد می کنیم. من از خانواده محمد پیغمبرتان صلی الله علیه و آله هستم. ما از هر کس به خداوند و محمد نزدیک تریم.

هر کس که می خواهد در باره آدم با من گفتگو کند، بداند که من از هر کس به آدم نزدیک ترم؛ هر کس که می خواهد در خصوص نوح با من سخن بگوید، بداند که من از هر کس به نوح نزدیک ترم؛ هر کس که می خواهد درباره ابراهیم با من گفتگو کند، بداند که من نزدیک ترین مردم به ابراهیم هستم؛ هر کس که می خواهد درباره محمد صلی الله علیه و آله با من گفتگو کند، بداند که من از هر کس به محمد نزدیک ترم؛ و هر کس که می خواهد با من درباره پیغمبران گفتگو کند، بداند که من از هر کس به پیغمبران نزدیک ترم. مگر خداوند در کتاب محکم خود نفرموده است: «إِنَّ اللَّهَ اصْطَفی آدَمَ وَنُوحاً وَ آلَ إِبْراهِیمَ وَ آلَ عِمْرانَ عَلَی الْعالَمِینَ ذُرِّیَّةً بَعْضُها مِنْ بَعْضٍ وَ اللَّهُ سَمِیعٌ عَلِیمٌ»، {به یقین، خداوند، آدم و نوح وخاندان ابراهیم و خاندان عمران را بر مردم جهان برتری دادهاست. فرزندانی که بعضی از آنان از [نسل] بعضی دیگرند، و خداوند شنوای داناست.} - . آل عمران / 33 - 34 -

بدانید که من بازمانده آدم و ذخیره نوح و برگزیده ابراهیم و منتخب محمد صلوات الله علیهم هستم. آگاه باشید که هر کس بخواهد درباره کتاب خدا (قرآن) با من سخن بگوید، بداند که من از هر کس به کتاب خدا آشناترم. آگاه باشید که هر کس بخواهد درباره سنت پیغمبر صلی الله علیه و آله با من گفتگو کند، من از هر کس به سنت پیغمبر آشناترم. شما را به خدا سوگند می دهم که هر کس سخن مرا شنید، حاضران به غایبان برسانند. من شما را به حق خدا و رسول و خودم که از دودمان رسول خدا هستم قسم می دهم که ما را یاری کرده و ستمگران را از ما دور کنید، زیرا ما (آل محمد صلی الله علیه و آله ) را ترسانده، بر ما ستم کرده و ما و فرزندانمان را از خانه هامان آواره کردند. به ما تعدی کردند و از رسیدن به حق خود بازداشتند. اهل باطل ما را به وحشت انداختند، پس خدا را به نظر بیاورید و به ما آزار نرسانید، بلکه یاری کنید تا خدا هم شما را یاری کند.»

امام محمد باقر علیه السلام فرمود: «آنگاه خداوند سیصد و سیزده نفر از یاران او را نزد وی گرد آورد و در غیر موسم حج، مانند پاره های ابر پاییزی، آنها را در مکه جمع کند.ای جابر! این است معنی آیه ای که خداوند می فرماید: «أَیْنَ ما تَکُونُوا یَأْتِ بِکُمُ اللَّهُ جَمِیعاً إِنَّ اللَّهَ عَلی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدیرٌ»، {هر کجا که باشید، خداوند همگی شمارا [به سوی خود باز] می آورد. درحقیقت،خدا برهمه چیزتواناست.}

سپس در بین رکن و مقام، مردم با مهدی بیعت می کنند. عهدنامه پیغمبر که از پدران خود به ارث برده است نیز با او است. قائم مردی از دودمان حسین علیه السلام است. خداوند کار او را در یک شب اصلاح می کند.ای جابر! اگر شنیدن و دیدن آنچه گفتم بر مردم دشوار باشد، در اینکه او از نسل پیغمبر و امامان داناست، نمی توانند تردید کنند! اگر این هم برای آنها دشوار باشد، صدایی که از آسمان شنیده می شود و نام او و پدر و مادرش را می برد، برای آنها اشکالی وارد نمی سازد.» - . غیبت نعمانی: 279 -

این روایت در کتاب اختصاص شیخ مفید هم ذکر شده است. - . اختصاص: 255 -

و در تفسیر عیاشی از جابر جعفی روایت کرده که گفت: امام محمد باقر علیه السلام در یک حدیث طولانی به من فرمود: «ای جابر! اول زمینی که از مغرب خراب می شود، سرزمین شام است. سه گروه با سه پرچم مختلف در آنجا کشمکش خواهند داشت.»این روایت هم مثل روایت مفصل گذشته است وبه طور یکسان، به «فنردها علی ادبارها» منتهی می شود. - . تفسیر عیاشی 1: 271 -

**[ترجمه]

«106»

نی، [الغیبة] للنعمانی ابْنُ عُقْدَةَ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عُبَیْسِ بْنِ هِشَامٍ عَنِ ابْنِ

ص: 239


1- 1. فی المصدر: ص 150 فافتری.
2- 2. البقرة: 148.
3- 3. راجع تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 244 و 245 و قد مر تمام الحدیث تحت الرقم 78. و أخرجناه من المصدر ج 1 ص 64- 66.

جَبَلَةَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سُلَیْمَانَ عَنِ الْعَلَاءِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ (1)

عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ علیهما السلام أَنَّهُ قَالَ: السُّفْیَانِیُّ وَ الْقَائِمُ فِی سَنَةٍ وَاحِدَةٍ.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: حضرت باقر علیه السلام فرمود: «خروج سفیانی و قیام قائم در یک سال خواهد بود.» - . غیبت نعمانی: 267 -

**[ترجمه]

«107»

نی، [الغیبة] للنعمانی ابْنُ عُقْدَةَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ یُوسُفَ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ مِهْرَانَ عَنِ ابْنِ الْبَطَائِنِیِّ عَنْ أَبِیهِ وَ وُهَیْبٍ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: بَیْنَا النَّاسُ وُقُوفاً بِعَرَفَاتٍ إِذْ أَتَاهُمْ رَاکِبٌ عَلَی نَاقَةٍ ذِعْلِبَةٍ یُخْبِرُهُمْ بِمَوْتِ خَلِیفَةٍ عِنْدَ مَوْتِهِ فَرَجُ آلِ مُحَمَّدٍ علیهم السلام وَ فَرَجُ النَّاسِ جَمِیعاً وَ قَالَ علیه السلام إِذَا رَأَیْتُمْ عَلَامَةً فِی السَّمَاءِ نَاراً عَظِیمَةً مِنْ قِبَلِ الْمَشْرِقِ تَطْلُعُ لَیَالِیَ فَعِنْدَهَا فَرَجُ النَّاسِ وَ هِیَ قُدَّامَ الْقَائِمِ بِقَلِیلٍ.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: ابو بصیر از امام جعفر صادق علیه السلام روایت کرده است که فرمود: «موقعی که مردم در عرفات وقوف دارند، ناگاه شتر سواری به سرعت نزد آنها می آید و خبر مرگ خلیفه ای را به آنها می دهد.پس از مرگ او، روز آزادی آل محمد صلی الله علیه و آله و آزادی همه مردم فرامی رسد.»همچنین فرمود: «وقتی علامتی را در آسمان دیدید که چند شب آتش بزرگی از جانب مشرق طلوع کرد، آزادی مردم فرا می رسد و این علامت اندکی پیش از قیام قائم است.» - . همان -

**[ترجمه]

«108»

نی، [الغیبة] للنعمانی عَلِیُّ بْنُ أَحْمَدَ عَنْ عُبَیْدِ اللَّهِ بْنِ مُوسَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُوسَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی أَحْمَدَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ عَمْرِو بْنِ شِمْرٍ عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی الطُّفَیْلِ قَالَ: سَأَلَ ابْنُ الْکَوَّاءِ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام عَنِ الْغَضَبِ فَقَالَ هَیْهَاتَ الْغَضَبُ هَیْهَاتَ مَوْتَاتٌ فِیهِنَّ مَوْتَاتٌ وَ رَاکِبُ الذِّعْلِبَةِ وَ مَا رَاکِبُ الذِّعْلِبَةِ مُخْتَلِطٌ جَوْفُهَا بِوَضِینِهَا یُخْبِرُهُمْ بِخَبَرٍ یَقْتُلُونَهُ ثُمَّ الْغَضَبُ عِنْدَ ذَلِکَ.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: ابی طفیل گفت: عبداللَّه کوّاء از حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام پرسید: «غضب الهی کی به وقوع می پیوندد؟» فرمود: «خیلی دور است! پیش از وقوع آن باید مرگ ها روی دهد و در آن مرگ ها، مرگ های دیگر است. پیش از آن می باید مردی که بر شتر چابک رو سوار است بیاید. آن شتر سوار در حالی از راه می رسد که از بس در راه شتاب کرده، شترش لاغر و تنگ تاب داده در شکمش فرو رفته است. او به مردم خبری می دهد و مردم او را می کشند. سپس خداوند بر مردم غضب خواهد کرد.» - . غیبت نعمانی: 268 -

**[ترجمه]

بیان

الذعلبة بالکسر الناقة السریعة و قال الجزری الوضین بطان منسوج بعضه علی بعض یشد به الرحل علی البعیر کالحزام علی السرج و منه الحدیث إلیک تغدو قلقا وضینها أراد أنها هزلت و دقت للسیر علیها انتهی.

**[ترجمه]«ذِعلبه» شتر سریع را گویند. جزری می گوید: «وضین» به معنای طنابی است که از هم بافته شده و کجاوه را با آن بر شتر می بندند، مثل تنگ زین اسب و حدیث «و الیک تغدو قلقا وضینا» از همین باب است و به این معناست که شترش لاغر و نازک شده برای سیر بر روی آن. پایان بیان جزری .

**[ترجمه]

أقول

فی الخبر یحتمل أن یکون کنایة عن السمن أو الهزال أو کثرة سیر الراکب علیها و إسراعه و قد مر هذا الخبر علی وجه آخر فی باب إخبار أمیر المؤمنین علیه السلام بالمغیبات.

**[ترجمه]محتمل است که این حدیث، کنایه از چاقی یا لاغری یا زیاد سواری گرفتن راکب از شتر و سرعت آن باشد و این خبر به گونه ای دیگر، در «باب اخبار امیر مؤمنان به امور غیبی» گذشت.

**[ترجمه]

«109»

نی، [الغیبة] للنعمانی أَحْمَدُ بْنُ هَوْذَةَ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ إِسْحَاقَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ حَمَّادٍ عَنِ ابْنِ أَبِی مَالِکٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی الْحَکَمِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ حُصَیْنٍ الْمَکِّیِّ عَنْ أَبِی الطُّفَیْلِ عَنْ حُذَیْفَةَ بْنِ الْیَمَانِ قَالَ: یُقْتَلُ خَلِیفَةٌ مَا لَهُ فِی السَّمَاءِ عَاذِرٌ وَ لَا فِی الْأَرْضِ نَاصِرٌ وَ یُخْلَعُ خَلِیفَةٌ حَتَّی یَمْشِیَ عَلَی وَجْهِ الْأَرْضِ لَیْسَ لَهُ مِنَ الْأَمْرِ

ص: 240


1- 1. تراه فی المصدر ص 142 و هکذا ما یلیه.

شَیْ ءٌ وَ یَسْتَخْلِفُ ابْنَ السِّتَّةِ(1) قَالَ فَقَالَ أَبُو الطُّفَیْلِ یَا ابْنَ أَخِی لَیْتَنِی أَنَا وَ أَنْتَ مِنْ کُورَةٍ قَالَ قُلْتُ وَ لِمَ تَتَمَنَّی یَا خَالِ ذَلِکَ قَالَ لِأَنَّ حُذَیْفَةَ حَدَّثَنِی أَنَّ الْمُلْکَ یَرْجِعُ فِی أَهْلِ النُّبُوَّةِ.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: حذیفه یمانی گفت: «خلیفه ای کشته می شود که نه در آسمان پناهگاهی دارد و نه در زمین یاوری! و خلیفه دیگر از خلافت خلع می شود و روی زمین راه می رود، در حالی که چیزی از زمین را مالک نیست! و «ابن سته» (از اوصاف حضرت بوده) به جای او می نشیند.»

راوی گفت: ابو طفیل گفت: «ای برادر زاده! کاش من و تو از کوره بودیم.» راوی می گوید: گفتم: «دایی! چرا چنین آرزویی داری؟» گفت: «زیرا حذیفه برای من نقل کرد که بالاخره سلطنت به اولاد پیغمبر صلی الله علیه و آله بازگشت می کند.» - . غیبت نعمانی: 268 -

**[ترجمه]

«110»

نی، [الغیبة] للنعمانی ابْنُ عُقْدَةَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ یُوسُفَ عَنِ ابْنِ مِهْرَانَ عَنِ ابْنِ الْبَطَائِنِیِّ عَنْ أَبِیهِ وَ وُهَیْبٍ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ: سُئِلَ أَبُو جَعْفَرٍ الْبَاقِرُ علیه السلام عَنْ تَفْسِیرِ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ سَنُرِیهِمْ آیاتِنا فِی الْآفاقِ وَ فِی أَنْفُسِهِمْ حَتَّی یَتَبَیَّنَ لَهُمْ أَنَّهُ الْحَقُ (2) قَالَ یُرِیهِمْ فِی أَنْفُسِهِمُ الْمَسْخَ وَ یُرِیهِمْ فِی الْآفَاقِ انْتِقَاضَ الْآفَاقِ عَلَیْهِمْ فَیَرَوْنَ قُدْرَةَ اللَّهِ فِی أَنْفُسِهِمْ وَ فِی الْآفَاقِ فَقَوْلُهُ حَتَّی یَتَبَیَّنَ لَهُمْ أَنَّهُ الْحَقُ یَعْنِی بِذَلِکَ خُرُوجَ الْقَائِمِ هُوَ الْحَقُّ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ یَرَاهُ هَذَا الْخَلْقُ لَا بُدَّ مِنْهُ.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: ابو بصیر گفت: تفسیر آیه «سَنُرِیهِمْ آیاتِنا فِی الْآفاقِ وَ فِی أَنْفُسِهِمْ حَتَّی یَتَبَیَّنَ لَهُمْ أَنَّهُ الْحَقُ»، {به زودی نشانه های خود را در افق ها [ی گوناگون] و در دل هایشان بدیشان خواهیم نمود، تا بر ایشان روشن گردد که او خود حقّ است} - . فصلت / 53 - را از حضرت باقر علیه السلام پرسیدند. فرمود: «علامتی که خداوند در وجود خود مردم به آنها نشان می دهد، مسخ شدن (بعضی از آنها) است، و آیاتی که در عالم ارائه می دهد، این است که عالم را بر آنها تنگ می گیرد، و آن وقت قدرت نمایی خداوند را در وجود خود و در اطراف عالم خواهند دید. و اینکه بعد می فرماید:«حَتَّی یَتَبَیَّنَ لَهُمْ أَنَّهُ الْحَقُ»، یعنی تا بر آنها روشن شود که «او» حق است. مقصود آمدن قائم است، که حقی از جانب خداست؛ تا این مردم که محتاج به اویند، او را ببینند.» - . غیبت نعمانی: 269 -

**[ترجمه]

«111»

نی، [الغیبة] للنعمانی ابْنُ عُقْدَةَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مَهْزِیَارَ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَی عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ الْمُخْتَارِ(3)

عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَوْلُهُ عَزَّ وَ جَلَ عَذابَ الْخِزْیِ فِی الْحَیاةِ الدُّنْیا وَ فِی الْآخِرَةِ-(4)

مَا هُوَ عَذَابُ خِزْیِ الدُّنْیَا قَالَ وَ أَیُّ خِزْیٍ یَا أَبَا بَصِیرٍ أَشَدُّ مِنْ أَنْ یَکُونَ الرَّجُلُ فِی بَیْتِهِ

ص: 241


1- 1. هذا هو الصحیح لان ابن السته او ابن الستة علی اختلاف مر فی ج 51 باب صفاته و علاماته علیه السلام ص 34- 44 من أوصافه المعروفة عند الاصحاب فی الصدر الأول، و أمّا ما فی الأصل المطبوع:« یمشی علی وجه الأرض لیس له من الأرض یستخلف من السنة» و فی المصدر ص 143:« لیس من الآخر شی ء و یستخلف ابن السبیة» فکلاهما مصحفان. و قد مر فی ج 51 ص 41 فی ذیل الکلام أن« ابن السبیة» من تصحیح الفاضل القمّیّ مصحح کتاب غیبة النعمانیّ و النسخة علی ما نقله المصنّف رحمه اللّه کان« ابن السته» فراجع.
2- 2. فصّلت: 53 و تری الحدیث فی المصدر ص 143 و فی روضة الکافی ص 381، و لم یخرجه المصنّف، و یجی ء فی الباب الآتی تحت الرقم 71، الإشارة إلیه.
3- 3. کذا فی المصدر، فی الأصل المطبوع« حسین بن بختیار» و هو تصحیف بقرینة سائر الاسناد.
4- 4. فصّلت: 16. و الحدیث فی المصدر ص 143.

وَ حِجَالِهِ وَ عَلَی إِخْوَانِهِ وَسْطَ عِیَالِهِ إِذْ شَقَّ أَهْلُهُ الْجُیُوبَ عَلَیْهِ وَ صَرَخُوا فَیَقُولُ النَّاسُ مَا هَذَا فَیُقَالُ مُسِخَ فُلَانٌ السَّاعَةَ فَقُلْتُ قَبْلَ قِیَامِ الْقَائِمِ أَوْ بَعْدَهُ قَالَ لَا بَلْ قَبْلَهُ.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: ابو بصیر گفت: از حضرت صادق علیه السلام پرسیدم: «مقصود از عذاب خواری دنیا در آیه: «عَذابَ الْخِزْیِ فِی الْحَیاةِ الدُّنْیا»، {عذاب رسوایی در زندگی دنیا} - . یونس / 98 - چیست؟» فرمود: «ای ابو بصیر! خواری از این بدتر می شود که مرد با زن و فرزند و برادرانش در خانه نشسته باشند، ناگاه کسان او یقه خود را پاره کنند و ناله سر دهند و مردم بپرسند که این سر و صدا چیست و آنها جواب دهند که فلانی الساعه مسخ شد و از صورت آدمی برگشت؟» من عرض کردم: «این مطلب پیش از آمدن قائم است یا بعد از آن؟» فرمود: «قبل از آن است.» - . غیبت نعمانی: 269 -

**[ترجمه]

«112»

نی، [الغیبة] للنعمانی عَلِیُّ بْنُ أَحْمَدَ عَنْ عُبَیْدِ اللَّهِ بْنِ مُوسَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُوسَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی أَحْمَدَ عَنْ یَعْقُوبَ بْنِ السَّرَّاجِ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام مَتَی فَرَجُ شِیعَتِکُمْ قَالَ إِذَا اخْتَلَفَ وُلْدُ الْعَبَّاسِ وَ وَهَی سُلْطَانُهُمْ-(1) وَ طَمِعَ فِیهِمْ مَنْ لَمْ یَکُنْ یَطْمَعُ وَ خَلَعَتِ الْعَرَبُ أَعِنَّتَهَا وَ رَفَعَ کُلُّ ذِی صِیصِیَةٍ صِیصِیَتَهُ وَ ظَهَرَ السُّفْیَانِیُّ وَ الْیَمَانِیُّ وَ تَحَرَّکَ الْحَسَنِیُّ خَرَجَ صَاحِبُ هَذَا الْأَمْرِ مِنَ الْمَدِینَةِ إِلَی مَکَّةَ بِتُرَاثِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قُلْتُ وَ مَا تُرَاثُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقَالَ سَیْفُهُ وَ دِرْعُهُ وَ عِمَامَتُهُ وَ بُرْدُهُ وَ قَضِیبُهُ وَ فَرَسُهُ وَ لَأْمَتُهُ وَ سَرْجُهُ (2).

**[ترجمه]غیبت نعمانی: یعقوب بن سراج گفت: ازامام صادق علیه السلام پرسیدم: «فرج شیعیان شما کی خواهد بود؟» فرمود: «هنگامی که بنی عباس با هم کشمکش داشته باشند و پایه دولتشان سست گردد و کسی که هیچ گاه در خود احساس طمع به دولت آنها نمی کرد، چشم به دولتشان بدوزد؛ عرب هم از زیر بار زور و مشقت آزاد گردند؛ شوکت هر صاحب شوکتی برطرف شود؛ هنگامی که سفیانی و یمنی ظاهر گردند و حسنی هم حرکت کند، صاحب الامر با میراث پیغمبر از مدینه به مکه می رود.»عرض کردم: «میراث پیغمبر چیست؟» فرمود: «شمشیر، زره، عمامه، پیراهن، عصا و اسب آن حضرت، با لوازم و زینش.» - . همان: 270 -

**[ترجمه]

بیان

الصیصیة شوکة الدیک و قرن البقر و الظباء و الحصن و کلما امتنع به أی أظهر کل ذی قوة قوته و لأمة الحرب مهموزا أداته.

**[ترجمه]کلمه «صیصیة» به معنای شدت خروس در جنگ و شاخ گاو و گوزن و به معنای قلعه است و به معنای هر چیزی که به سبب آن دفاع شود. معنای عبارت این است که هر قدرتمندی قدرت خود را آشکار کند. و کلمه «لأمة الحرب» با همزه، به معنای آلات جنگی است .

**[ترجمه]

«113»

نی، [الغیبة] للنعمانی مُحَمَّدُ بْنُ هَمَّامٍ عَنِ الْفَزَارِیِّ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ جَابِرٍ عَنِ الْبَزَنْطِیِّ قَالَ سَمِعْتُ الرِّضَا علیه السلام یَقُولُ: قَبْلَ هَذَا الْأَمْرِ بُئُوحٌ فَلَمْ أَدْرِ مَا الْبُئُوحُ فَحَجَجْتُ فَسَمِعْتُ أَعْرَابِیّاً یَقُولُ هَذَا یَوْمٌ بُئُوحٌ فَقُلْتُ لَهُ مَا الْبُئُوحُ فَقَالَ الشَّدِیدُ الْحَرِّ.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: بزنطی گفت: از حضرت رضا علیه السلام شنیدم که می فرمود: «پیش از ظهور قائم،«بیوح» خواهد بود.» بزنطی می گوید: در آن موقع من نمی دانستم «بیوح» چیست، تا اینکه در سفر حج شنیدم که یکنفر عرب بیابانی می گفت: «این روز «بیوح» است.» من از وی پرسیدم بیوح چیست؟ گفت:«یعنی گرمای سخت.» - . غیبت نعمانی: 272 -

**[ترجمه]

«114»

نی، [الغیبة] للنعمانی الْبَطَائِنِیُ (3) عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: عَلَامَةُ خُرُوجِ

ص: 242


1- 1. یقال: و هی السقاء و القربة و الحبل: استرخی و تهیأ للتخرق و کذلک کل شی ء استرخی رباطه.
2- 2. تراه فی المصدر ص 143 و رواه الکلینی فی روضة الکافی ص 225 و الحدیث فی الکافی أبسط من هذا و قد أخرجه المصنّف رحمه اللّه فی باب یوم خروجه کما سیأتی تحت الرقم 66.
3- 3. هکذا فی المصدر ص 145، لکنه بعد حدیث أخرجه المصنّف رحمه اللّه تحت الرقم 41 فی هذا الباب و السند هکذا: « أحمد بن محمّد بن سعید قال: حدّثنا القاسم بن محمّد بن الحسین بن حازم قال: حدّثنا عبیس بن هشام الناشری عن عبد اللّه بن جبلة، عن الحکم بن أیمن عن وردان أخی. الکمیت عن أبی جعفر علیه السلام.» و لکن قول النعمانیّ بعده:« و عن علیّ بن أبی حمزة» و هو البطائنی لا یصح الا بالاسناد الیه، و قد مر فی کثیر من الأحادیث أنّه یروی عن البطائنی بواسطة ابن عقدة، عن أحمد ابن یوسف، عن ابن مهران، عن ابن البطائنی، عن أبیه کما مر تحت الرقم 107 و 109.

الْمَهْدِیِّ کُسُوفُ الشَّمْسِ فِی شَهْرِ رَمَضَانَ لَیْلَةَ ثَلَاثَ عَشْرَةَ وَ أَرْبَعَ عَشْرَةَ مِنْهُ.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: ابو بصیر از حضرت صادق علیه السلام روایت کرده است که فرمود: «علامت آمدن مهدی، گرفتن آفتاب در شب سیزدهم و چهاردهم ماه رمضان است.» - . همان -

**[ترجمه]

«115»

نی، [الغیبة] للنعمانی مُحَمَّدُ بْنُ هَمَّامٍ عَنِ الْفَزَارِیِّ عَنِ ابْنِ أَبِی الْخَطَّابِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ عَنِ الصَّالِحِ بْنِ سَهْلٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام: فِی قَوْلِهِ سَأَلَ سائِلٌ بِعَذابٍ واقِعٍ (1) فَقَالَ تَأْوِیلُهَا یَأْتِی عَذَابٌ یَقَعُ فِی الثُّوَیَّةِ یَعْنِی نَاراً حَتَّی یَنْتَهِیَ إِلَی الْکُنَاسَةِ کُنَاسَةِ بَنِی أَسَدٍ حَتَّی یَمُرَّ بِثَقِیفٍ لَا یَدَعُ وَتْراً لِآلِ مُحَمَّدٍ إِلَّا أَحْرَقَتْهُ وَ ذَلِکَ قَبْلَ خُرُوجِ الْقَائِمِ علیه السلام.

نی، [الغیبة] للنعمانی أحمد بن هوذة عن النهاوندی عن عبد الله بن حماد عن عمرو بن شمر عن جابر عن أبی جعفر علیه السلام: مثله.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: صالح بن سهل نقل کرده که حضرت صادق علیه السلام درباره آیه«سَأَلَ سائِلٌ بِعَذابٍ واقِعٍ»، {پرسنده ای از عذاب واقع شونده ای پرسید} - . معارج / 1 - فرمود: «تأویل آیه این است که عذابی در «ثویه» واقع می شود. یعنی آتشی که منتهی می شود به مزبله بنی اسد، تا از قبیله ثقیف می گذردو هر جا که یکی از ظالمین آل محمد صلی الله علیه و آله باشد، او را می سوزاند و این پیش از آمدن قائم است.» - . غیبت نعمانی: 272 -

این روایت از جابر جعفی نیز در آن کتاب مذکور آمده است. - . همان -

**[ترجمه]

«116»

نی، [الغیبة] للنعمانی ابْنُ عُقْدَةَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ أَبِیهِ (2)

عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عُمَرَ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ مُوسَی عَنْ مَعْمَرِ بْنِ یَحْیَی بْنِ سَامٍ عَنْ أَبِی خَالِدٍ الْکَابُلِیِّ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ عَلَیْهِ السَّلَامُ أَنَّهُ قَالَ: کَأَنِّی بِقَوْمٍ قَدْ خَرَجُوا بِالْمَشْرِقِ یَطْلُبُونَ الْحَقَّ فَلَا یُعْطَوْنَهُ ثُمَّ یَطْلُبُونَهُ فَلَا یُعْطَوْنَهُ فَإِذَا رَأَوْا ذَلِکَ وَضَعُوا سُیُوفَهُمْ عَلَی عَوَاتِقِهِمْ فَیُعْطَوْنَ مَا سَأَلُوا فَلَا یَقْبَلُونَهُ حَتَّی یَقُومُوا وَ لَا یَدْفَعُونَهَا إِلَّا إِلَی صَاحِبِکُمْ قَتْلَاهُمْ شُهَدَاءُ أَمَا إِنِّی لَوْ أَدْرَکْتُ ذَلِکَ لَأَبْقَیْتُ نَفْسِی لِصَاحِبِ هَذَا الْأَمْرِ.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: ابو خالد کابلی از امام محمد باقر علیه السلام روایت می کند که فرمود: «گویا مردمی را می بینم که در شرق برای طلب کردن حق (خلافت) قیام کرده اند، ولی این حق را به آنها نمی دهند. باز آنها قیام می کنند، ولی به آن نمی رسند. وقتی که چنین دیدند، شمشیرهای خود را حمایل می کنند و آنگاه آنچه را که می خواهند به آنها می دهند، ولی آنها نمی پذیرند تا آنکه کارشان سامان پیدا کند، اما باز این حق (دولت جهانی آل محمد صلی الله علیه و آله ) را به آنها نمی دهند، جز به صاحب شما. مقتولین آنها از جمله شهیدانند؛ آگاه باشید که اگر من آن روز را درک می نمودم، خود را برای صاحب الامر ذخیره می کردم.» - . غیبت نعمانی: 273 -

**[ترجمه]

بیان

لا یبعد أن یکون إشارة إلی الدولة الصفویة شیدها الله تعالی و وصلها بدولة القائم علیه السلام.

**[ترجمه]دور نیست که مضمون این روایت، اشاره به دولت صفویه - خدایش استوار سازد -و اتصال آن به قیام قائم علیه السلام باشد.

**[ترجمه]

«117»

نی، [الغیبة] للنعمانی ابْنُ عُقْدَةَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ یَعْقُوبَ عَنْ زِیَادٍ الْقَنْدِیِ

ص: 243


1- 1. المعارج: 1. و الحدیث فی المصدر ص 145. و کذا ما یلیه من الأحادیث متابعا.
2- 2. کذا فی الأصل المطبوع و فی المصدر ص 145 بعد ذلک« و محمّد بن الحسن، عن أبیه، عن أحمد بن عمر الحلبیّ».

عَنِ ابْنِ أُذَیْنَةَ عَنْ مَعْرُوفِ بْنِ خَرَّبُوذَ قَالَ: مَا دَخَلْنَا عَلَی أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَطُّ إِلَّا قَالَ خُرَاسَانَ خُرَاسَانَ سِجِسْتَانَ سِجِسْتَانَ کَانَ یُبَشِّرُنَا بِذَلِکَ.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: معروف بن خربوذ گفت: «هر وقت ما به خدمت حضرت باقر علیه السلام می رسیدیم،می فرمود: «خراسان! خراسان! سیستان! سیستان!» مثل اینکه با این کلام به ما مژده می داد!» - . غیبت نعمانی: 273 -

**[ترجمه]

«118»

نی، [الغیبة] للنعمانی ابْنُ عُقْدَةَ عَنْ عَلِیٍّ عَنِ الْحَسَنِ وَ مُحَمَّدٍ ابنا [ابْنَیْ] عَلِیِّ بْنِ یُوسُفَ عَنْ أَبِیهِمَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عُمَرَ الْحَلَبِیِّ عَنْ صَالِحِ بْنِ أَبِی الْأَسْوَدِ عَنْ أَبِی الْجَارُودِ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام یَقُولُ: إِذَا ظَهَرَتْ بَیْعَةُ الصَّبِیِّ قَامَ کُلُّ ذِی صِیصِیَةٍ بِصِیصِیَتِهِ.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: ابوالجارود گفت: از امام صادق علیه السلام شنیدم کهمی فرمود: «هر وقت بیعت آن بچه آشکار گشت، هر صاحب شوکتی (به طمع خلافت) با شوکت خود سربلند می کند.» - . همان: 274 -

**[ترجمه]

«119»

نی، [الغیبة] للنعمانی ابْنُ عُقْدَةَ عَنْ عَلِیٍّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: مَا یَکُونُ هَذَا الْأَمْرُ حَتَّی لَا یَبْقَی صِنْفٌ مِنَ النَّاسِ إِلَّا قَدْ وُلُّوا عَلَی النَّاسِ حَتَّی لَا یَقُولَ قَائِلٌ إِنَّا لَوْ وُلِّینَا لَعَدَلْنَا ثُمَّ یَقُومُ الْقَائِمُ بِالْحَقِّ وَ الْعَدْلِ.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: هشام بن سالم از حضرت صادق علیه السلام روایت کرده است که فرمود: «ظهور صاحب الامر تحقق نمی پذیرد، تا اینکه هر صنفی از مردم به حکومت بر مردم برسند تا نگویند اگر ما به حکومت می رسیدیم، با عدالت رفتار می کردیم! سپس قائم قیام می کند و با حق و عدالت حکومت می نماید.» - . غیبت نعمانی: 274 -

**[ترجمه]

«120»

نی، [الغیبة] للنعمانی وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنْ هِشَامٍ عَنْ زُرَارَةَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَلَیْهِ السَّلَامُ النِّدَاءُ حَقٌّ قَالَ إِی وَ اللَّهِ حَتَّی یَسْمَعَهُ کُلُّ قَوْمٍ بِلِسَانِهِمْ وَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام لَا یَکُونُ هَذَا الْأَمْرُ حَتَّی یَذْهَبَ تِسْعَةُ أَعْشَارِ النَّاسِ.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: زراره گفت: از حضرت صادق علیه السلام پرسیدم:«آن صدای آسمانی راست است؟» فرمود: «آری، به خدا قسم حتی هر طایفه ای آن را به زبان خودشان می شنوند!» و نیز آن حضرت فرمود: «این امر واقع نمی شود مگر اینکه نُه دهم مردم از بین بروند.» - . غیبت نعمانی: 274 -

**[ترجمه]

«121»

نی، [الغیبة] للنعمانی عَبْدُ الْوَاحِدِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَلِیٍّ الْحِمْیَرِیِّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ أَیُّوبَ عَنْ عَبْدِ الْکَرِیمِ عَنْ رَجُلٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: لَا یَقُومُ الْقَائِمُ علیه السلام حَتَّی یَقُومَ اثْنَا عَشَرَ رَجُلًا کُلُّهُمْ یُجْمِعُ عَلَی قَوْلِ إِنَّهُمْ قَدْ رَأَوْهُ فَیُکَذِّبُونَهُمْ.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: حضرت صادق علیه السلام فرمود: «قائم نمی آید، مگر بعد از آنکه دوازده مرد قیام کنند که همه مدعی اند او را دیده اند و مردم هم آنها را تکذیب کنند.» - . غیبت نعمانی: 277 -

**[ترجمه]

«122»

نی، [الغیبة] للنعمانی مُحَمَّدُ بْنُ هَمَّامٍ عَنْ حُمَیْدِ بْنِ زِیَادٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ سَمَاعَةَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْحَسَنِ الْمِیثَمِیِ (1)

عَنْ أَبِی الْحَسَنِ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُعَاذِ بْنِ مَطَرٍ عَنْ رَجُلٍ قَالَ وَ لَا أَعْلَمُهُ إِلَّا مِسْمَعاً(2)

أَبَا سَیَّارٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام:

ص: 244


1- 1. أحمد بن الحسن بن إسماعیل بن شعیب بن میثم التمار أبو عبد اللّه ثقة صحیح الحدیث له نوادر یروی حمید بن زیاد، عن الحسن بن محمّد بن سماعة، عنه بکتابه.
2- 2. فی الأصل المطبوع:« عن أحمد بن الحسن التیملی، عن الحسین، عن أحمد ابن محمّد بن معاذ، عن رجل و لا أعلمه الا مسلمة أبا سیار» و فی المصدر ص 147« قال. حدّثنا أحمد بن الحسن المیثمی، عن أحمد بن محمّد بن معاذ بن مطر، عن رجل قال و لا أعلمه الا أبا سیار» و ما جعلناه فی الصلب هو صورة ما فی هامش المصدر مع رمز خ صح و هو الظاهر. فراجع و تحرر.

قَبْلَ قِیَامِ الْقَائِمِ یُحَرَّکُ حَرْبُ قَیْسٍ.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: امام صادق علیه السلام فرمود: «پیش از قیام قائم، جنگ مردم قیس به وقوع می پیوندد (قیس محلی واقع در مصر است).» - . همان -

**[ترجمه]

«123»

نی، [الغیبة] للنعمانی عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ الْکُوفِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ عُبَیْدِ بْنِ زُرَارَةَ قَالَ: ذُکِرَ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام السُّفْیَانِیُّ فَقَالَ أَنَّی یَخْرُجُ ذَلِکَ وَ لَمْ یَخْرُجْ کَاسِرُ عَیْنِهِ بِصَنْعَاءَ.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: عبید بن زراره گفت: در خدمت حضرت صادق علیه السلام از سفیانی گفتگو به میان آمد. حضرت فرمود: «از کجا به این زودی او خروج می کند و حال آنکه هنوز شکافنده چشم وی، از «صنعا» خروج نکرده است؟» - . همان: 278 -

**[ترجمه]

«124»

نی، [الغیبة] للنعمانی ابْنُ عُقْدَةَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَسَنِ التَّیْمُلِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عُمَرَ بْنِ یَزِیدَ وَ مُحَمَّدِ بْنِ الْوَلِیدِ بْنِ خَالِدٍ جَمِیعاً عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ بْنِ أَبِی الْبِلَادِ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ نُبَاتَةَ قَالَ سَمِعْتُ عَلِیّاً علیه السلام (1) یَقُولُ: إِنَّ بَیْنَ یَدَیِ الْقَائِمِ سِنِینَ خَدَّاعَةً یُکَذَّبُ فِیهَا الصَّادِقُ وَ یُصَدَّقُ فِیهَا الْکَاذِبُ وَ یُقَرَّبُ فِیهَا الْمَاحِلُ وَ فِی حَدِیثٍ وَ یَنْطِقُ فِیهَا(2)

الرُّوَیْبِضَةُ قُلْتُ وَ مَا الرُّوَیْبِضَةُ وَ مَا الْمَاحِلُ قَالَ أَ مَا تَقْرَءُونَ الْقُرْآنَ قَوْلَهُ وَ هُوَ شَدِیدُ الْمِحالِ (3) قَالَ یُرِیدُ الْمَکْرَ فَقُلْتُ وَ مَا الْمَاحِلُ قَالَ یُرِیدُ الْمَکَّارَ.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: «پیش از قیام قائم، چند سال قحطی و خشکسالی خواهد بود که در آن راستگورا دروغگو و دروغگو را راستگو بدانند. در آن وقت افراد حیله گر مقرب گردند و رویبضه به آنها دل بندند.»عرض کردم: «رویبضه» چیست و «ماحل» و حیله گر کدام است؟» فرمود: «آیا قرآن نمی خوانید که خداوند می فرماید:«وَ هُوَ شَدِیدُ الْمِحالِ» - . رعد / 13 - ، {واو سخت کیفراست.} عرض کردم: «ماحل چیست؟» فرمود: «مقصود نیرنگ باز است.» - . غیبت نعمانی: 278 -

**[ترجمه]

بیان

لعل فی الخبر سقطا(4)

و قال الجزری فی حدیث أشراط الساعة و أن ینطق الرویبضة فی أمر العامة قیل و ما الرویبضة یا رسول الله فقال الرجل التافه ینطق فی أمر العامة الرویبضة تصغیر الرابضة و هو العاجز الذی ربض عن

ص: 245


1- 1. فی الأصل المطبوع« قال: قال علیّ علیه السلام یقول» و هو تصحیف راجع المصدر ص 148.
2- 2. فی الأصل المطبوع یتعلق بدل ینطق و هو تصحیف.
3- 3. الرعد: 14.
4- 4. یعنی تفسیر« الرویبضة» حیث سأل الراوی ما الرویبضة؟ و ما الماحل؟. فنقل فی الحدیث تفسیر الماحل و لم ینقل تفسیر الرویبضة.

معالی الأمور و قعد عن طلبها و زیادة التاء للمبالغة(1) و التافه الخسیس الحقیر.

**[ترجمه]گویا چیزی از روایت افتاده است. ابن اثیر در نهایه، در حدیث علائم قیامت می گوید: پیغمبر فرمود: «یکی از علائم قیامت این است که رویبضه در کارهای عمومی مردم صحبت می کنند.» عرض شد:«یا رسول اللَّه! رویبضه کیست؟» فرمود: «مرد پست و فرومایه است که در امور عمومی مردم سخن گوید.»«رویبض» مصغر «رابضه» است و مقصود شخص درمانده ای است که از رسیدن به مقامات عالی عاجز و از طلب آن فرو ماند، و تاء آن برای مبالغه است. همچنین«تافه»، فرد خسیس و حقیر را گویند.

**[ترجمه]

«125»

نی، [الغیبة] للنعمانی عَبْدُ الْوَاحِدِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ جَعْفَرٍ الْقُرَشِیِّ عَنِ ابْنِ أَبِی الْخَطَّابِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ حُذَیْفَةَ بْنِ مَنْصُورٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: إِنَّ لِلَّهِ مَائِدَةً وَ فِی غَیْرِ هَذِهِ الرِّوَایَةِ مَأْدُبَةً بِقِرْقِیسَا یَطْلُعُ مُطْلِعٌ مِنَ السَّمَاءِ فَیُنَادِی یَا طَیْرَ السَّمَاءِ وَ یَا سِبَاعَ الْأَرْضِ هَلُمُّوا إِلَی الشِّبَعِ مِنْ لُحُومِ الْجَبَّارِینَ.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: امام صادق علیه السلام فرمود: «خداوند را در قرقیسا سفره پر غذایی است.» و در غیر این روایت فرمود: «غذایی برای پذیرایی مهمانان کسی از آسمان طلوع می کند و صدا می زند ای پرندگان آسمان و ای درندگان زمین! بشتابید و خود را از گوشت ستمگران سیر کنید.» - . غیبت نعمانی: 279 -

**[ترجمه]

بیان

المأدبة الطعام الذی یصنعه الرجل یدعو إلیه الناس.

**[ترجمه]«مأدبه» غذایی است که شخص درست کرده و مردم را به خوردن آن دعوت می کند.

**[ترجمه]

«126»

نی، [الغیبة] للنعمانی أَحْمَدُ بْنُ هَوْذَةَ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ إِسْحَاقَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ حَمَّادٍ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: یُنَادَی بِاسْمِ الْقَائِمِ یَا فُلَانَ بْنَ فُلَانٍ قُمْ (2).

**[ترجمه]غیبت نعمانی: امام صادق علیه السلام فرمود: «گوینده آسمانی، قائم را به نام صدا می زند که قیام کن!» - . همان -

**[ترجمه]

«127»

نی، [الغیبة] للنعمانی عَلِیُّ بْنُ أَحْمَدَ عَنْ عُبَیْدِ اللَّهِ بْنِ مُوسَی عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عُمَرَ بْنِ یُونُسَ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ هَرَاسَةَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَزَوَّرِ(3)

عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ بَشِیرٍ قَالَ سَمِعْتُ مُحَمَّدَ بْنَ الْحَنَفِیَّةِ رَحِمَهُ اللَّهُ یَقُولُ: إِنَّ قَبْلَ رَایَاتِنَا رَایَةً لِآلِ جَعْفَرٍ وَ أُخْرَی لِآلِ مِرْدَاسٍ فَأَمَّا رَایَةُ آلِ جَعْفَرٍ فَلَیْسَتْ بِشَیْ ءٍ وَ لَا إِلَی شَیْ ءٍ فَغَضِبْتُ وَ کُنْتُ أَقْرَبَ النَّاسِ إِلَیْهِ فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ إِنَّ قَبْلَ رَایَاتِکُمْ رَایَاتٍ قَالَ إِی وَ اللَّهِ إِنَّ لِبَنِی مِرْدَاسٍ مُلْکاً مُوَطَّداً لَا یَعْرِفُونَ فِی سُلْطَانِهِمْ شَیْئاً مِنَ الْخَیْرِ سُلْطَانُهُمْ عُسْرٌ لَیْسَ فِیهِ یُسْرٌ یُدْنُونَ فِیهِ الْبَعِیدَ وَ یُقْصُونَ فِیهِ الْقَرِیبَ حَتَّی إِذَا أَمِنُوا مَکْرَ اللَّهِ وَ عِقَابَهُ صِیحَ بِهِمْ صَیْحَةً لَمْ یَبْقَ لَهُمْ رَاعٍ

ص: 246


1- 1. قال الشرتونی: الرویبضة: الرجل ینطق فی أمر العامّة و هو غیر أهل لذلک.
2- 2. راجع المصدر ص 148.
3- 3. فی المصدر ص 156: عن علیّ بن الجارود. لکنه غیر معنون فی الرجال و علی ابن الحزور، أنسب فانه کان یقول بمحمّد بن الحنفیة، فتحرر. و قد مر الحدیث فیما سبق ص 104 تحت الرقم 9 عن غیبة الشیخ و السند: الفضل بن شاذان عن عمر بن اسلم البجلیّ عن محمّد بن سنان، عن أبی الجارود، عن محمّد بن بشر الهمدانیّ تراه فی غیبة الشیخ ص 277.

یَجْمَعُهُمْ وَ مُنَادٍ یُسْمِعُهُمْ وَ لَا جَمَاعَةٌ یَجْتَمِعُونَ إِلَیْهَا وَ قَدْ ضَرَبَهُمُ اللَّهُ مَثَلًا فِی کِتَابِهِ حَتَّی إِذا أَخَذَتِ الْأَرْضُ زُخْرُفَها وَ ازَّیَّنَتْ الْآیَةَ-(1)

ثُمَّ حَلَفَ مُحَمَّدُ بْنُ الْحَنَفِیَّةِ بِاللَّهِ أَنَّ هَذِهِ الْآیَةَ نَزَلَتْ فِیهِمْ فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ لَقَدْ حَدَّثْتَنِی عَنْ هَؤُلَاءِ بِأَمْرٍ عَظِیمٍ فَمَتَی یَهْلِکُونَ فَقَالَ وَیْحَکَ یَا مُحَمَّدُ إِنَّ اللَّهَ خَالَفَ عِلْمُهُ وَقْتَ الْمُوَقِّتِینَ وَ إِنَّ مُوسَی علیه السلام وَعَدَ قَوْمَهُ ثَلَاثِینَ یَوْماً وَ کَانَ فِی عِلْمِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ زِیَادَةُ عَشَرَةِ أَیَّامٍ لَمْ یُخْبِرْ بِهَا مُوسَی فَکَفَرَ قَوْمُهُ وَ اتَّخَذُوا الْعِجْلَ مِنْ بَعْدِهِ لَمَّا جَازَ عَنْهُمُ الْوَقْتُ وَ إِنَّ یُونُسَ وَعَدَ قَوْمَهُ الْعَذَابَ وَ کَانَ فِی عِلْمِ اللَّهِ أَنْ یَعْفُوَ عَنْهُمْ وَ کَانَ مِنْ أَمْرِهِ مَا قَدْ عَلِمْتَ وَ لَکِنْ إِذَا رَأَیْتَ الْحَاجَةَ قَدْ ظَهَرَتْ وَ قَالَ الرَّجُلُ بِتُّ اللَّیْلَةَ بِغَیْرِ عَشَاءٍ وَ حَتَّی یَلْقَاکَ الرَّجُلُ بِوَجْهٍ ثُمَّ یَلْقَاکَ بِوَجْهٍ آخَرَ قُلْتُ هَذِهِ الْحَاجَةُ قَدْ عَرَفْتُهَا وَ الْأُخْرَی أَیُّ شَیْ ءٍ هِیَ قَالَ یَلْقَاکَ بِوَجْهٍ طَلْقٍ فَإِذَا جِئْتَ تَسْتَقْرِضُهُ قَرْضاً لَقِیَکَ بِغَیْرِ ذَلِکَ الْوَجْهِ فَعِنْدَ ذَلِکَ تَقَعُ الصَّیْحَةُ مِنْ قَرِیبٍ (2).

**[ترجمه]غیبت نعمانی: محمد بن بشیر گفت: از محمد بن حنفیه شنیدم که می گفت: «پیش از آمدن لشکر ما، لشکری از اولاد جعفر است و لشکر دیگری هم از اولاد «مرداس» می باشد.لشکر اولاد جعفر چندان مهم نیست و به جایی نمی رسند.» من با اینکه از هر کس به او نزدیک تر بودم، مع الوصف از این حرف خشمگین شدم.با این حال گفتم: «قربانت شوم! آنچه گفتی پیش از آمدن لشکر شماست؟» گفت: «آری و اللَّه! بنی مرداس دولت نیرومندی خواهند داشت، ولی در طول سلطنت خود کار نیکی انجام نمی دهند. حکومت آنها برای مردم طاقت فرسا است و آسایشی در آن دیده نمی شود. افراد دور را به خود نزدیک و نزدیکان را از خود دور می کنند.هنگامی که از انتقام الهی و کیفر او غافل ماندند، ناگهان با یک صیحه چنان دمار از روزگار آنها برآورند که یکنفر نماند آنها را صدا زند، و جمعیتی باقی نخواهد ماند که به دور آنها جمع شوند. چنان که خداوند در قرآن به آنها مثل زده و فرموده است:«حَتَّی إِذا أَخَذَتِ الْأَرْضُ زُخْرُفَها وَ ازَّیَّنَتْ ...»، { تا آن گاه که زمین پیرایه خود را برگرفت و آراسته گردید.} آنگاه محمد حنفیه سوگند یاد کرد که این آیه درباره آنها (بنی مرداس) نازل شده است.

من عرض کردم: «قربانت شوم! با این فرمایش خودتان، امر عظیمی را درباره آنها به من اطلاع دادید. آنها کی نابود می شوند؟» فرمود: «وای بر تو ای محمد! آنچه خداوند می داند، پیش بینی کسانی را که وقت این گونه وقایع را تعیین می کنند، برهم می زند. موسی بن عمران علیه السلام به قوم خود وعده داد که بعد از سی شب نزد آنها برگردد، ولی در علم خداوند گذشته بود که ده شب باید بر آن افزوده شود و آن را به موسی اطلاع نداد. چون قوم او دیدند سی شب گذشت و موسی برنگشت، وعده او را دروغ پنداشتند و کافر شدند و در غیاب او گوساله پرست گشتند.

یونس هم به قومش اعلان کرد که عذاب بر آنها فرود می آید، ولی در علم خداوند چنین گذشته بود که گناهکاران را مورد عفو قرار دهد و می دانی که بالاخره چه شد. ولی وقتی دیدی که فقر و احتیاج آشکار شد، به طوری که شخصی بگوید دیشب را بدون شام به سر آوردم، و هنگامی که مردی دیگر باروی دیگری تو را ملاقات کند، موقع نابودی آنها فرا رسیده است.» گفتم:«معنی احتیاج را دانستم، ولی مقصود از «روی دیگری» چیست؟» محمد بن حنفیه گفت: «مقصود این است که شخصی تو را با روی گشاده ملاقات می کند، ولی وقتی رفتی که از وی چیزی قرض کنی، با قیافه دیگری تو را می پذیرد. (یعنی روی خود را در هم می کشد) در آن موقع صیحه ای از نزدیک می رسد (و آنها را نابود می گرداند).» - . غیبت نعمانی: 292 -

**[ترجمه]

بیان

بنو مرداس کنایة عن بنی العباس إذ کان فی الصحابة رجل کان یقال له عباس بن مرداس.

**[ترجمه]«بنی مرداس» کنایه از بنی عباس است، زیرا مردی در میان صحابه بود که او را عباس بن مرداس می گفتند.

**[ترجمه]

«128»

نی، [الغیبة] للنعمانی مُحَمَّدُ بْنُ هَمَّامٍ عَنْ حُمَیْدِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ غَالِبٍ عَنْ یَحْیَی بْنِ عُلَیْمٍ عَنْ أَبِی جَمِیلَةَ عَنْ جَابِرٍ قَالَ حَدَّثَنِی مَنْ رَأَی الْمُسَیَّبَ بْنَ نَجَبَةَ قَالَ: جَاءَ رَجُلٌ إِلَی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام وَ مَعَهُ رَجُلٌ یُقَالُ لَهُ ابْنُ السَّوْدَاءِ فَقَالَ لَهُ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ إِنَّ هَذَا یَکْذِبُ عَلَی اللَّهِ وَ عَلَی رَسُولِهِ وَ یَسْتَشْهِدُکَ فَقَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ لَقَدْ أَعْرَضَ وَ أَطْوَلَ یَقُولُ مَا ذَا قَالَ یَذْکُرُ جَیْشَ الْغَضَبِ فَقَالَ خَلِّ سَبِیلَ الرَّجُلِ أُولَئِکَ قَوْمٌ یَأْتُونَ فِی آخِرِ الزَّمَانِ قَزَعٌ کَقَزَعِ الْخَرِیفِ

ص: 247


1- 1. یونس: 24.
2- 2. عرضناه علی المصدر فأضفنا ما کان نقص، و اصلحنا ألفاظه المصحفة. راجع ص 156- 157.

الرَّجُلُ وَ الرَّجُلَانِ وَ الثَّلَاثَةُ فِی کُلِّ قَبِیلَةٍ حَتَّی یَبْلُغَ تِسْعَةً أَمَا وَ اللَّهِ إِنِّی لَأَعْرِفُ أَمِیرَهُمْ وَ اسْمَهُ وَ مُنَاخَ رِکَابِهِمْ ثُمَّ نَهَضَ وَ هُوَ یَقُولُ بَاقِراً بَاقِراً بَاقِراً ثُمَّ قَالَ ذَلِکَ رَجُلٌ مِنْ ذُرِّیَّتِی یَبْقُرُ الْحَدِیثَ بَقْراً.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: مردی به خدمت امیر المؤمنین علیه السلام رسید و مرد دیگری به نام ابن سوداء هم همراه او بود. آن مرد عرض کرد: «یا امیرالمؤمنین! این مرد (ابن سوداء) به خدا و پیغمبر دروغ می بندد و از شما گواه می آورد!» فرمود: «این مرد سخن طول و درازی دارد (ولی تو او را دروغگو می دانی )، چه می گوید؟»

گفت: «از لشکر غضب سخن می گوید.» فرمود: «با او کار نداشته باش. آنها (لشکر غضب) مردمی هستند که در آخرالزمان می آیند. از هر قبیله یکنفر و دو نفر و سه نفر تا نه نفر مرد جمع شده و مانند قطعه های ابر فصل پاییز، دسته دسته جمع می شوند. آگاه باشید! به خدا قسم من سرکرده آنها، نام او و خوابگاه حیوانات آنها را می شناسم.» سپس حضرت در حالی که می فرمود: «شکافنده است! شکافنده است!» از جا برخاست و فرمود: «او مردی از دودمان من است که حدیث را به بهترین وجه می شکافد.» - . غیبت نعمانی: 311 -

**[ترجمه]

بیان

لقد أعرض و أطول أی قال لک قولا عریضا طویلا تنسبه إلی الکذب فیه و یحتمل أن یکون المعنی أن السائل أعرض و أطول فی السؤال.

**[ترجمه]عبارت«لقد اعرض و اطول» یعنی به تو قول عریض و طویلی تحویل داد که او را در آن گفته به کذب نسبت بدهی، و ممکن است معنی این باشد که سوال کننده در سوال خود، عریض و طویل سخن گفت.

**[ترجمه]

«129»

نی، [الغیبة] للنعمانی عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ الْمَسْعُودِیُّ عَنْ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ الرَّازِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ الْکُوفِیِّ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِی حَمَّادٍ عَنْ یَعْقُوبَ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ عُتَیْبَةَ بْنِ سَعْدَانَ بْنِ یَزِیدَ عَنِ الْأَحْنَفِ بْنِ قَیْسٍ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی عَلِیٍّ علیه السلام فِی حَاجَةٍ لِی فَجَاءَ ابْنُ الْکَوَّاءِ وَ شَبَثُ بْنُ رِبْعِیٍّ فَاسْتَأْذَنَا عَلَیْهِ فَقَالَ لِی عَلِیٌّ علیه السلام إِنْ شِئْتَ أَنْ آذَنَ لَهُمَا فَإِنَّکَ أَنْتَ بَدَأْتَ بِالْحَاجَةِ قَالَ فَقُلْتُ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ فَأْذَنْ لَهُمَا فَدَخَلَا فَقَالَ مَا حَمَلَکُمَا عَلَی أَنْ خَرَجْتُمَا عَلَیَّ بِحَرُورَاءَ قَالا أَحْبَبْنَا أَنْ تَکُونَ مِنَ الْغَضَبِ فَقَالَ وَیْحَکُمَا وَ هَلْ فِی وَلَایَتِی غَضَبٌ أَوْ یَکُونُ الْغَضَبُ حَتَّی یَکُونَ مِنَ الْبَلَاءِ کَذَا وَ کَذَا(1).

**[ترجمه]غیبت نعمانی: احنف بن قیس گفت: برای درخواست حاجتی به خدمت امیرالمؤمنین علیه السلام رسیدم. عبداللَّه کوّاء و شبث بن ربعی هم اجازه خواستند که داخل شوند. حضرت به من فرمود: «می خواهی به اینها هم اجازه دهم بیایند؟ زیرا تو ابتدا کردی به بیان حاجت خود.» عرض کردم: «یا امیرالمؤمنین! اجازه بفرمایید داخل شوند.»

آنها هم داخل شدند. حضرت از آنها پرسید: «چرا در این گرما به سراغ من آمدید؟» گفتند: «دوست داشتیم که از اصحاب غضب محسوب شویم!» حضرت فرمود: «ای وای! آیا در مدت ولایت و خلافت من غضبی هست؟ یا پیش از وقوع فلان بلا و فلان سانحه، ممکن است لشکر غضب باشد؟» - . غیبت نعمانی: 311 -

**[ترجمه]

«130»

نی، [الغیبة] للنعمانی ابْنُ عُقْدَةَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ ثَعْلَبَةَ عَنْ عِیسَی بْنِ أَعْیَنَ (2) عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: السُّفْیَانِیُّ مِنَ الْمَحْتُومِ وَ خُرُوجُهُ مِنْ أَوَّلِ خُرُوجِهِ إِلَی آخِرِهِ خَمْسَةَ عَشَرَ شَهْراً سِتَّةَ أَشْهُرٍ یُقَاتِلُ فِیهَا فَإِذَا مَلَکَ الْکُوَرَ الْخَمْسَ مَلَکَ تِسْعَةَ أَشْهُرٍ وَ لَمْ یَزِدْ عَلَیْهَا یَوْماً.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: امام صادق علیه السلام فرمود: «آمدن سفیانی امری حتمی است. از موقع آمدن وی تا آخر کارش جمعا پانزده ماه است؛ شش ماه جنگ می کند، وقتی پنج منطقه را به تصرف آورد، نه ماه سلطنت می کند و یک روز بیش از آن نمی ماند.» - . همان: 312 -

**[ترجمه]

«131»

نی، [الغیبة] للنعمانی ابْنُ عُقْدَةَ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ عُبَیْسِ بْنِ هِشَامٍ

ص: 248


1- 1. رواه النعمانیّ و کذا ما قبله فی باب ما جاء فی ذکر جیش الغضب ص 168 و بعده: ثمّ یجتمعون قزعا کقزع الخریف من القبائل ما بین الواحد و الاثنین- الی- العشرة.
2- 2. فی الأصل المطبوع« موسی بن أعین» و هو تصحیف و الصحیح ما فی الصلب طبقا للمصدر ص 160 و کما یأتی فی السند الآتی، و هو عیسی بن أعین الجریری، نسبة الی جریر بن عباد، مولی کوفیّ ثقة.

عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ بَشِیرٍ الْأَحْوَلِ عَنِ ابْنِ جَبَلَةَ عَنْ عِیسَی بْنِ أَعْیَنَ عَنْ مُعَلَّی بْنِ خُنَیْسٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ: مِنَ الْأَمْرِ مَحْتُومٌ وَ مِنْهُ مَا لَیْسَ بِمَحْتُومٍ وَ مِنَ الْمَحْتُومِ خُرُوجُ السُّفْیَانِیِّ فِی رَجَبٍ.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: معلی بن خنیس گفت: شنیدم که امام صادق علیه السلام می فرمود: «بعضی از وقایع حتمی است که باید روی دهد و بعضی غیر حتمی است (که ممکن است به عللی اتفاق نیفتد) و از جمله امور حتمیه، خروج سفیانی در ماه رجب است.» - . همان: 300 -

**[ترجمه]

«132»

نی، [الغیبة] للنعمانی ابْنُ عُقْدَةَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَسَنِ عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ عَامِرٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ بُکَیْرٍ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ عَبْدِ الْمَلِکِ بْنِ أَعْیَنَ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام فَجَرَی ذِکْرُ الْقَائِمِ علیه السلام فَقُلْتُ لَهُ أَرْجُو أَنْ یَکُونَ عَاجِلًا وَ لَا یَکُونَ سُفْیَانِیٌّ فَقَالَ لَا وَ اللَّهِ إِنَّهُ لَمِنَ الْمَحْتُومِ الَّذِی لَا بُدَّ مِنْهُ.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: عبدالملک بن اعین گفت: در خدمت حضرت باقر علیه السلام بودم که از قائم سخن به میان آمد. من گفتم: «امیدوارم که به زودی قائم ظهور کند و سفیانی هم نباشد.» حضرت فرمود: «نه! به خدا قسم آمدن سفیانی حتمی است و ناچار باید بیاید.» - . همان: 301 -

**[ترجمه]

«133»

نی، [الغیبة] للنعمانی ابْنُ عُقْدَةَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ الْأَصَمِّ عَنِ ابْنِ بُکَیْرٍ عَنْ ثَعْلَبَةَ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ حُمْرَانَ بْنِ أَعْیَنَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنَ عَلِیٍّ علیه السلام: فِی قَوْلِهِ تَعَالَی ثُمَّ قَضی أَجَلًا وَ أَجَلٌ مُسَمًّی عِنْدَهُ (1) قَالَ إِنَّهُمَا أَجَلَانِ أَجَلٌ مَحْتُومٌ وَ أَجَلٌ مَوْقُوفٌ قَالَ لَهُ حُمْرَانُ مَا الْمَحْتُومُ قَالَ الَّذِی لَا یَکُونُ غَیْرُهُ قَالَ وَ مَا الْمَوْقُوفُ قَالَ هُوَ الَّذِی لِلَّهِ فِیهِ الْمَشِیَّةُ قَالَ حُمْرَانُ إِنِّی لَأَرْجُو أَنْ یَکُونَ أَجَلُ السُّفْیَانِیِّ مِنَ الْمَوْقُوفِ فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام لَا وَ اللَّهِ إِنَّهُ مِنَ الْمَحْتُومِ.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: حمران بن اعین روایت می کند که امام محمد باقر علیه السلام در تفسیر آیه شریفه«ثُمَّ قَضی أَجَلًا وَ أَجَلٌ مُسَمًّی عِنْدَهُ»، {آنگاه مدّتی را [برای شما عمر] مقرّر داشت. و اجَل حتمی نزد اوست} - . انعام / 2 - فرمود: «اجل بر دو گونه است: اجل محتوم و اجل موقوف.» حمران پرسید:«محتوم (حتمی) کدام است؟» فرمود: «کاری است که جز آن نباشد.» پرسید:«اجل موقوف چیست؟» فرمود: «اجلی است که وابسته به مشیت و خواست خداست.» حمران گفت: «من امیدوارم که آمدن سفیانی از اجل موقوف باشد.» حضرت فرمود: «نه، به خدا از اجل محتوم است!» - . غیبت نعمانی: 299 -

**[ترجمه]

«134»

نی، [الغیبة] للنعمانی ابْنُ عُقْدَةَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سَالِمٍ (2) عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ الْأَزْدِیِّ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ سَعِیدٍ الطَّوِیلِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ مُوسَی بْنِ بَکْرٍ عَنِ الْفُضَیْلِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: إِنَّ مِنَ الْأُمُورِ أُمُوراً مَوْقُوفَةً وَ أُمُوراً مَحْتُومَةً وَ إِنَّ السُّفْیَانِیَّ مِنَ الْمَحْتُومِ الَّذِی لَا بُدَّ مِنْهُ.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: امام محمد باقر علیه السلام فرمود: «بعضی از امور موقوف و پاره ای محتوم است و آمدن سفیانی از امور محتوم است که حتما می باید بیاید.» - . همان: 300 -

**[ترجمه]

«135»

نی، [الغیبة] للنعمانی مُحَمَّدُ بْنُ هَمَّامٍ عَنِ الْفَزَارِیِّ عَنْ عَبَّادِ بْنِ یَعْقُوبَ عَنْ خَلَّادٍ الصَّائِغِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: السُّفْیَانِیُّ لَا بُدَّ مِنْهُ وَ لَا یَخْرُجُ إِلَّا فِی رَجَبٍ فَقَالَ لَهُ رَجُلٌ یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ إِذَا خَرَجَ فَمَا حَالُنَا قَالَ إِذَا کَانَ ذَلِکَ فَإِلَیْنَا.

ص: 249


1- 1. الأنعام: 2، و الحدیث فی المصدر ص 161.
2- 2. کذا فی المصدر ص 161 و فی الأصل المطبوع:« أحمد بن سالم» و هو عیر معنون.

ما، [الأمالی] للشیخ الطوسی الحسین بن إبراهیم القزوینی عن محمد بن وهبان عن محمد بن إسماعیل بن حیان عن محمد بن الحسین بن حفص عن عباد: مثله

**[ترجمه]غیبت نعمانی: خلاد صایغ روایت کرده که حضرت صادق علیه السلام فرمود: «آمدن سفیانی از امور مسلم است و جز در ماه رجب نمی آید.» مردی عرض کرد«وقتی او آمد، وضع ما شیعیان چگونه است؟» فرمود: «در آن موقع به طرف ماست.» - . همان: 302 -

این روایت در امالی صدوق به سند دیگر هم نقل شده است. - . امالی طوسی: 679 -

**[ترجمه]

بیان

أی الأمر ینتهی إلینا و یظهر قائمنا أی اذهبوا إلی بلد یظهر منه القائم علیه السلام فإنه لا یصل إلیه أو توسلوا بنا.

**[ترجمه]«به طرف ما» یعنی کار به سوی ما بازگشت می کند و قائم ما ظاهر می شود. به عبارت دیگر یعنی بروید به شهری که قائم از آنجا ظهور می کند، زیرا سفیانی به آنجا نمی رسد و متوسل به ما شوید .

**[ترجمه]

«136»

نی، [الغیبة] للنعمانی أَحْمَدُ بْنُ هَوْذَةَ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ إِسْحَاقَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ حَمَّادٍ الْأَنْصَارِیِّ عَنْ عَمْرِو بْنِ شِمْرٍ عَنْ جَابِرٍ الْجُعْفِیِّ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام عَنِ السُّفْیَانِیِّ فَقَالَ وَ أَنَّی لَکُمْ بِالسُّفْیَانِیِّ حَتَّی یَخْرُجَ قَبْلَهُ الشَّیْصَبَانِیُ (1)

یَخْرُجُ بِأَرْضِ کُوفَانَ یَنْبُعُ کَمَا یَنْبُعُ الْمَاءُ فَیَقْتُلُ وَفْدَکُمْ فَتَوَقَّعُوا بَعْدَ ذَلِکَ السُّفْیَانِیَّ وَ خُرُوجَ الْقَائِمِ علیه السلام.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: جابر جعفی گفت: از امام محمد باقر علیه السلام پرسیدم: «سفیانی کی خواهد آمد؟» فرمود: «شما کجا و سفیانی کجا؟ تااینکه قبل از او «شیصبانی» از زمین کوفه خروج کند و بجوشد، همان گونه که آب بجوشد و لشکر شما (شیعیان) را به قتل رساند. بعد از آن منتظر سفیانی و خروج قائم علیه السلام باشید.» - . غیبت نعمانی: 302 -

**[ترجمه]

بیان

یظهر منه تعدد السفیانی إلا أن یکون الواو فی قوله و خروج القائم زائدا من النساخ.

**[ترجمه]از این حدیث برمی آید که سفیانی متعدد باشد، مگر آن که واو در عبارت«و خروج القائم» زائده و از جانب نساخ باشد.

**[ترجمه]

«137»

نی، [الغیبة] للنعمانی مُحَمَّدُ بْنُ هَمَّامٍ عَنِ الْفَزَارِیِّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ یَسَارٍ عَنِ الْخَلِیلِ بْنِ رَاشِدٍ عَنِ الْبَطَائِنِیِّ قَالَ: رَافَقْتُ أَبَا الْحَسَنِ مُوسَی بْنَ جَعْفَرٍ علیهما السلام مِنْ مَکَّةَ إِلَی الْمَدِینَةِ فَقَالَ یَوْماً لِی لَوْ أَنَّ أَهْلَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ خَرَجُوا عَلَی بَنِی الْعَبَّاسِ لَسُقِیَتِ الْأَرْضُ دِمَاءَهُمْ حَتَّی یَخْرُجَ السُّفْیَانِیُّ قُلْتُ لَهُ یَا سَیِّدِی أَمْرُهُ مِنَ الْمَحْتُومِ قَالَ مِنَ الْمَحْتُومِ ثُمَّ أَطْرَقَ ثُمَّ رَفَعَ رَأْسَهُ وَ قَالَ مُلْکُ بَنِی الْعَبَّاسِ مَکْرٌ وَ خَدْعٌ یَذْهَبُ حَتَّی لَمْ یَبْقَ مِنْهُ شَیْ ءٌ وَ یَتَجَدَّدُ حَتَّی یُقَالَ مَا مَرَّ بِهِ شَیْ ءٌ.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: بطائنی می گوید: با حضرت امام موسی کاظم علیه السلام از مکه تا مدینه همسفر بودم. روزی آن حضرت به من فرمود: «اگر اهل آسمان و زمین علیه بنی عباس قیام کنند، به طوری که زمین از خون آنها سیراب شود، مادام که سفیانی خروج نکرده بی اثر است.» عرض کردم: «آقا، آمدن سفیانی حتمی است؟» فرمود: «آری حتمی است.» آنگاه سر مبارک را پایین انداخت و بعد از لختی سر برداشت و فرمود: «دولت بنی عباس بر پایه حیله و نیرنگ قرار گرفته. این دولت طوری از میان خواهد رفت که اثری از آن باقی نماند. آنگاه دوباره حکومت آنها تجدید می شود، به طوری که گویی آسیبی به آن نرسیده است.» - . غیبت نعمانی: 302 -

**[ترجمه]

«138»

نی، [الغیبة] للنعمانی مُحَمَّدُ بْنُ هَمَّامٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْخَالَنْجِیِّ عَنْ دَاوُدَ بْنِ أَبِی الْقَاسِمِ قَالَ: کُنَّا عِنْدَ أَبِی جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ الرِّضَا علیهما السلام فَجَرَی ذِکْرُ السُّفْیَانِیِّ وَ مَا جَاءَ فِی الرِّوَایَةِ مِنْ أَنَّ أَمْرَهُ مِنَ الْمَحْتُومِ فَقُلْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام هَلْ یَبْدُو لِلَّهِ فِی الْمَحْتُومِ قَالَ نَعَمْ قُلْنَا لَهُ فَنَخَافُ (2) أَنْ یَبْدُوَ لِلَّهِ فِی الْقَائِمِ قَالَ

ص: 250


1- 1. کذا فی المصدر و هو الظاهر الصحیح، و أمّا نسخة المصنّف فلما کانت الشیصبانی مصحفة بالسفیانی، احتاج الی بیانه بأبعد الوجوه.
2- 2. کذا فی المصدر ص 162 و فی المطبوعة« فیجاز» و هو تصحیف.

الْقَائِمُ مِنَ الْمِیعَادِ.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: داود بن ابی القاسم می گوید: نزد امام جواد علیه السلام بودیم که سخن از سفیانی به میان آمد واینکه در روایت وارد شده که خروج او از حتمیات است. پس از حضرت جواد علیه السلام پرسیدم: «آیا در امر حتمی نیز برای خدا بداء حاصل می شود؟» فرمود: «بله!» به حضرتش عرض کردیم: «می ترسیم در مورد قائم نیز برای خدا بداء حاصل شود!» فرمود: «قائم از میعاد( تخلف ناپذیر) است.» - . غیبت نعمانی: 302 -

**[ترجمه]

بیان

لعل للمحتوم معان یمکن البداء فی بعضها و قوله من المیعاد إشارة إلی أنه لا یمکن البداء فیه لقوله تعالی إِنَّ اللَّهَ لا یُخْلِفُ الْمِیعادَ(1) و الحاصل أن هذا شی ء وعد الله رسوله و أهل بیته لصبرهم علی المکاره التی وصلت إلیهم من المخالفین و الله لا یخلف وعده.

ثم إنه یحتمل أن یکون المراد بالبداء فی المحتوم البداء فی خصوصیاته لا فی أصل وقوعه کخروج السفیانی قبل ذهاب بنی العباس و نحو ذلک.

**[ترجمه]ممکن است کلمه «محتوم» معانی ای چند داشته باشد که بداء یکی از آنها باشد. عبارت «من المیعاد» اشاره به این است که بداء در قائم راه ندارد، زیرا خداوند می فرماید:«إِنَّاللَّهَلایُخْلِفُ الْمیعادَ»، {تو وعده ات را خلاف نمی کنی.} - . آل عمران / 194 -

حاصل آنکه قیام قائم علیه السلام چیزی است که خدا و رسول و اهل بیتش علیهم السلام به خاطر صبرشان بر سختی هایی که از مخالفان به آنها رسیده است وعده کرده اند، و خدا خلف وعده نمی کند.

سپس ممکن است مقصود از بداء در امر محتوم، بداء در خصوصیات آن باشد نه در اصل وقوع آن، مثل خروج سفیانی قبل از رفتن بنی عباس و مانند آن.

**[ترجمه]

«139»

نی، [الغیبة] للنعمانی عَلِیُّ بْنُ أَحْمَدَ عَنْ عُبَیْدِ اللَّهِ بْنِ مُوسَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُوسَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی أَحْمَدَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ الْقُرَشِیِّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ قَالَ: قُلْتُ لِلرِّضَا علیه السلام أَصْلَحَکَ اللَّهُ إِنَّهُمْ یَتَحَدَّثُونَ أَنَّ السُّفْیَانِیَّ یَقُومُ وَ قَدْ ذَهَبَ سُلْطَانُ بَنِی الْعَبَّاسِ فَقَالَ کَذَبُوا إِنَّهُ لَیَقُومُ وَ إِنَّ سُلْطَانَهُمْ لَقَائِمٌ.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: حسن بن ابراهیم گفت: به حضرت امام رضا علیه السلام عرض کردم:«خداوند خیرتان بدهد، می گویند که قائم در وقتی ظهور می کند که دولت بنی عباس منقرض شده باشد.» فرمود: «دروغ گفته اند؛ موقع ظهور او هنوز دولت بنی عباس برقرار است.» - . غیبت نعمانی: 303 -

**[ترجمه]

«140»

نی، [الغیبة] للنعمانی أَحْمَدُ بْنُ هَوْذَةَ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ إِسْحَاقَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ حَمَّادٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ أَبِی الْعَلَاءِ عَنِ ابْنِ أَبِی یَعْفُورٍ قَالَ قَالَ حَدَّثَنَا الْبَاقِرُ علیه السلام: إِنَّ لِوُلْدِ الْعَبَّاسِ وَ لِلْمَرْوَانِیِّ لَوَقْعَةً بِقِرْقِیسَا یَشِیبُ فِیهَا الْغُلَامُ الْحَزَوَّرُ وَ یَرْفَعُ اللَّهُ عَنْهُمُ النَّصْرَ وَ یُوحِی إِلَی طَیْرِ السَّمَاءِ وَ سِبَاعِ الْأَرْضِ اشْبَعِی مِنْ لُحُومِ الْجَبَّارِینَ ثُمَّ یَخْرُجُ السُّفْیَانِیُّ.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: امام محمد باقر علیه السلام فرمود: «برای بنی عباس و مروانی، واقعه ای در قرقیسا روی می دهد که در آن جوانان نورس پیر می شوند. خداوند پیروزی را نصیب آنها نمی گرداند و به پرندگان آسمان و درندگان زمین فرمان می دهد که گوشت ستمگران را بخورید! سپس سفیانی خروج می کند.» - . همان -

**[ترجمه]

بیان

الخرور بالخاء المعجمة و لعل المعنی الذی یخر و یسقط فی المشی لصغره أو بالمهملة أی الحار المزاج فإنه أبعد عن الشیب (2).

ص: 251


1- 1. آل عمران: 9، الرعد: 33.
2- 2. لیعلم الباحث الثقافی أن بعض هذه البیانات و الایضاحات لیس من قلم المؤلّف قدّس سرّه بل کان یکتبه بعض علماء لجنته حین استنساخ الکتب، و لذلک تری فی بعضها حزازة کالبیان الذی مر قبیل ذلک تحت الرقم 136 و توهم أن السفیانی متعدّد. و من ذلک کلمة حزور فانها بالهاء المهملة و الزای کعملس الغلام القوی، و الرجل القوی کما فی القاموس، أو الغلام إذا اشتد و قوی و خدم کما فی الصحاح و قد یقال بالتخفیف. کما قال الراجز: لن تعدم المطیّ منّا مشفرا***شیخا بجالا و غلاما حزورا فاشتبه علیه الکلمة بالخرور و الحرور، مع أنّه لا یشتبه علی المصنّف مع کثرة أشغاله أصعب من هذا. و إذا راجعت ص 33 من هذا المجلد الذی بین یدیک تری أعجب من هذا.

**[ترجمه]«خزور» با خاء است و شاید معنای آن چیزی باشد که در اثر کوچکی، هنگام راه رفتن زمین می خورد، و یااینکه «حزور» با حاء باشد که به معنای گرم مزاج است، زیرا گرم مزاجی از پیری به دور است.

**[ترجمه]

«141»

نی، [الغیبة] للنعمانی ابْنُ عُقْدَةَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَسَنِ التَّیْمُلِیِّ عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ عَامِرِ بْنِ رَبَاحٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الرَّبِیعِ الْأَقْرَعِ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام أَنَّهُ قَالَ: إِذَا اسْتَوْلَی السُّفْیَانِیُّ عَلَی الْکُوَرِ الْخَمْسِ فَعُدُّوا لَهُ تِسْعَةَ أَشْهُرٍ وَ زَعَمَ هِشَامٌ أَنَّ الْکُوَرَ الْخَمْسَ دِمَشْقُ وَ فِلَسْطِینُ وَ الْأُرْدُنُّ وَ حِمْصُ وَ حَلَبُ.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: هشام بن سالم از امام صادق علیه السلام روایت می کند که فرمود: «هنگامی که سفیانی بر مناطق پنجگانه استیلا یافت، نُه ماه خودرا برای دیدن ناملایمات آن آماده سازید.» هشام معتقد بود که آن پنج منطقه، دمشق، فلسطین، اردن، حمص و حلب است.» - . غیبت نعمانی: 304 -

**[ترجمه]

«142»

نی، [الغیبة] للنعمانی عَلِیُّ بْنُ أَحْمَدَ عَنْ عُبَیْدِ اللَّهِ بْنِ مُوسَی عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ الْمُبَارَکِ عَنْ أَبِی إِسْحَاقَ الْهَمْدَانِیِّ عَنِ الْحَارِثِ عَنْ عَلِیٍّ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: الْمَهْدِیُّ أَقْبَلُ جَعْدٌ بِخَدِّهِ خَالٌ یَکُونُ مَبْدَؤُهُ مِنْ قِبَلِ الْمَشْرِقِ وَ إِذَا کَانَ ذَلِکَ خَرَجَ السُّفْیَانِیُّ فَیَمْلِکُ قَدْرَ حَمْلِ امْرَأَةٍ تِسْعَةَ أَشْهُرٍ یَخْرُجُ بِالشَّامِ فَیَنْقَادُ لَهُ أَهْلُ الشَّامِ إِلَّا طَوَائِفَ مِنَ الْمُقِیمِینَ عَلَی الْحَقِّ یَعْصِمُهُمُ اللَّهُ مِنَ الْخُرُوجِ مَعَهُ وَ یَأْتِی الْمَدِینَةَ بِجَیْشٍ جَرَّارٍ حَتَّی إِذَا انْتَهَی إِلَی بَیْدَاءِ الْمَدِینَةِ خَسَفَ اللَّهُ بِهِ وَ ذَلِکَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فِی کِتَابِهِ وَ لَوْ تَری إِذْ فَزِعُوا فَلا فَوْتَ وَ أُخِذُوا مِنْ مَکانٍ قَرِیبٍ (1).

**[ترجمه]غیبت نعمانی: امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: «مهدی دیدگانی جالب، مویی مجعد و خالی بر گونه دارد، و ابتدای قیامش از جانب شرق است. در آن هنگام سفیانی نیز خروج می کند و به اندازه مدت حاملگی یک زن، یعنی نه ماه سلطنت می کند. او در شام خروج می کند و مردم شام از وی اطاعت می کنند و جز یک عده که بر عقیده حق استوارند، خداوند آنها را از پیوستن به او حفظ می کند.سفیانی با لشکری جرار به «بیداء» مدینه می آید. وقتی به «بیداء» رسید، خدا او را به زمین فرو می برد (البته با لشکرش) و این است معنی این آیه شریفه«وَ لَوْ تَری إِذْ فَزِعُوا فَلا فَوْتَ وَ أُخِذُوا مِنْ مَکانٍ قَرِیبٍ. - . سبأ / 51 - » {وای کاش می دیدی هنگامی را که [کافران] وحشت زده اند [آنجا که راهِ] گریزی نمانده است و ازجایی نزدیک گرفتار آمده اند.} - . غیبت نعمانی: 305 -

**[ترجمه]

إیضاح

قال الفیروزآبادی القَبَل فی العین إقبال السواد علی الأنف أو مثل الحَوَل أو أحسن منه أو إقبال إحدی الحدقتین علی الأخری أو إقبالها علی عرض الأنف أو علی المحجر أو علی الحاجب أو إقبال نظر کل من العین علی صاحبتها فهو أقبل بیّن القبل کأنه ینظر إلی طرف أنفه و قال الجزری فی صفة هارون علیه السلام فی عینیه قبل هو إقبال السواد علی الأنف و قیل هو میل کالحول انتهی.

ص: 252


1- 1. السبا: 51.

**[ترجمه]فیروزآبادی می گوید: «قَبَل» در چشم، روی آوردن سیاهی به سمت بینی است یا قَبَل به معنای حول و کوژچشمی است یا وضعیتی بهتر از حول است یا روی آوردن یکی از دو حدقه بر دیگری و یا روی آوردن یک از دو حدقه چشم بر عرض بینی یا محل وقوع نقاب یا ابروست یا روی آوردن مردمک هر یک از دو چشم به سمت دیگری است، و چنین فردی «اقبل» و «بیّن القبل» است و گویی به بالای بینی اش نگاه می کند. همچنین جزری در باب اوصاف هارون گفته که در چشمانش انحراف بوده که عبارت است از انحراف سیاهی به سمت بینی، و گفته شده قَبَل انحراف است، مانند حَوَل. پایان کلام جزری.

**[ترجمه]

أقول

محمول علی فرد لا یکون موجبا لنقص بل لحسن فی المنظر.

**[ترجمه]این امر حمل بر فردی از قَبَل می شود که موجب نقص نیست، بلکه موجب نیکو منظری است.

**[ترجمه]

«143»

نی، [الغیبة] للنعمانی عَلِیُّ بْنُ أَحْمَدَ عَنْ عُبَیْدِ اللَّهِ بْنِ مُوسَی عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ هَاشِمٍ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: الْیَمَانِیُّ وَ السُّفْیَانِیُّ کَفَرَسَیْ رِهَانٍ.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: هشام بن سالم از امام صادق علیه السلام روایت کرده است که فرمود: «سفیانی و یمنی (هنگام خروج) مانند دو اسب که مسابقه می دهند؛ هر یک سعی می کند بر دیگری سبقت جوید.» - . غیبت نعمانی: 305 -

**[ترجمه]

«144»

نی، [الغیبة] للنعمانی عَلِیُّ بْنُ أَحْمَدَ عَنْ عُبَیْدِ اللَّهِ بْنِ مُوسَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُوسَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی أَحْمَدَ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ عَیَّاشٍ عَنْ مُهَاجِرِ بْنِ حَلِیمٍ عَنِ الْمُغِیرَةِ بْنِ سَعْدٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ الْبَاقِرِ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: إِذَا اخْتَلَفَ رُمْحَانِ بِالشَّامِ لَمْ تَنْجَلِ (1)

إِلَّا عَنْ آیَةٍ مِنْ آیَاتِ اللَّهِ قِیلَ وَ مَا هِیَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ قَالَ رَجْفَةٌ تَکُونُ بِالشَّامِ یَهْلِکُ فِیهَا أَکْثَرُ مِنْ مِائَةِ أَلْفٍ یَجْعَلُهُ اللَّهُ رَحْمَةً لِلْمُؤْمِنِینَ وَ عَذَاباً عَلَی الْکَافِرِینَ فَإِذَا کَانَ کَذَلِکَ فَانْظُرُوا إِلَی أَصْحَابِ الْبَرَاذِینِ الشُّهْبِ الْمَحْذُوفَةِ وَ الرَّایَاتِ الصُّفْرِ تُقْبِلُ مِنَ الْمَغْرِبِ حَتَّی تَحُلَّ بِالشَّامِ وَ ذَلِکَ عِنْدَ الْجَزَعِ الْأَکْبَرِ وَ الْمَوْتِ الْأَحْمَرِ فَإِذَا کَانَ ذَلِکَ فَانْظُرُوا خَسْفَ قَرْیَةٍ مِنْ قُرَی دِمَشْقَ یُقَالُ لَهَا حرشا [حَرَسْتَا](2) فَإِذَا کَانَ ذَلِکَ خَرَجَ ابْنُ آکِلَةِ الْأَکْبَادِ مِنَ الْوَادِی حَتَّی یَسْتَوِیَ عَلَی مِنْبَرِ دِمَشْقَ فَإِذَا کَانَ ذَلِکَ فَانْتَظِرُوا خُرُوجَ الْمَهْدِیِّ.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: حضرت باقر علیه السلام فرمود: «وقتی دو نیزه (دو سرکرده لشکر) با هم کشمکش کردند، علامتی از علامات الهی ظاهر می گردد.» عرض شد: «یا امیرالمؤمنین! آن علامت چیست؟» فرمود: «زلزله ای است که در شام پدید می آید و بیش از صد هزار نفر در آن سانحه جان می دهند. خداوند آن زلزله را برای مؤمنین رحمت و برای کفار عذابی قرار می دهد. هنگامی که این زلزله واقع شد، منتظر سواران اسب های محذوفه و پرچم های زرد باشید که از سمت غرب آمده و وارد شام می شوند، و این به هنگام ناله بزرگ و مرگ سرخ است.

در آن موقع یکی از دهات دمشق به نام «حرشا» را بنگرید که چگونه در زمین فرو می رود. بعد از آن پسر هند جگرخوار (سفیانی) از بیابان مکه خروج می کند و می آید و بر منبر دمشق می نشیند. چون کار به اینجا کشید، منتظر قیام مهدی باشید.» - . غیبت نعمانی: 305 -

**[ترجمه]

توضیح

لعل المراد بالمحذوفة مقطوعة الآذان أو الأذناب أو قصیرتهما.

**[ترجمه]شاید مقصود از «اسب های محذوفه»، اسب هایی باشد که گوش یا دم آنها کوتاه یا بریده شده است.

**[ترجمه]

«145»

نی، [الغیبة] للنعمانی مُحَمَّدُ بْنُ هَمَّامٍ عَنِ الْفَزَارِیِّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ وَهْبٍ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ أَبَانٍ عَنْ یُونُسَ بْنِ یَعْقُوبَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ: إِذَا خَرَجَ السُّفْیَانِیُّ یَبْعَثُ جَیْشاً إِلَیْنَا وَ جَیْشاً إِلَیْکُمْ فَإِذَا کَانَ کَذَلِکَ فَائْتُونَا عَلَی صَعْبٍ وَ ذَلُولٍ.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: یونس بن یعقوب گفت: از امام صادق علیه السلام شنیدم که می فرمود: «وقتی سفیانی خروج می کند، یک لشکر به سوی ما (شهر مدینه) و یک لشکر به جانب شما (شهر کوفه) می فرستد. چون این مطلب به وقوع پیوست، بر شتران چموش و آرام سوار شده و به سوی ما بشتابید.» - . غیبت نعمانی: 306 -

**[ترجمه]

«146»

نی، [الغیبة] للنعمانی ابْنُ عُقْدَةَ عَنْ حُمَیْدِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الصَّبَّاحِ عَنْ أَبِی

ص: 253


1- 1. ضبطه فی الأصل المطبوع بجزم اللام من النجل یقال نجل فلانا بالرمح: طعنه به، و یحتمل أن یکون من الانجلاء و هو الانکشاف فلیقرء بکسر اللام.
2- 2. فی المصدر ص 164:« مرمرسا» و« خریشا» خ ل.

عَلِیٍّ الْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ عَبْدِ الْحَمِیدِ عَنْ أَبِی أَیُّوبَ الْخَزَّازِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ الْبَاقِرِ علیهما السلام قَالَ: السُّفْیَانِیُّ أَحْمَرُ أَشْقَرُ أَزْرَقُ لَمْ یَعْبُدِ اللَّهَ قَطُّ وَ لَمْ یَرَ مَکَّةَ وَ لَا الْمَدِینَةَ قَطُّ یَقُولُ یَا رَبِّ ثَارِی وَ النَّارَ یَا رَبِّ ثَارِی وَ النَّارَ(1).

**[ترجمه]غیبت نعمانی: امام باقر علیه السلام فرمود: «سفیانی مردی سرخ و سفید و کبود چشم است، اصلا در فکر بندگی خدا نیست و مکه و مدینه را ندیده، با این وصف پی در پی می گوید: «خدایا انتقام از خونم! خدایا انتقام از خونم!» - . همان -

**[ترجمه]

«147»

کا، [الکافی فِی الرَّوْضَةِ](2)

مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ وَ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ جَمِیعاً عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ حُمْرَانَ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: وَ ذُکِرَ هَؤُلَاءِ عِنْدَهُ وَ سُوءُ حَالِ الشِّیعَةِ عِنْدَهُمْ فَقَالَ إِنِّی سِرْتُ مَعَ أَبِی جَعْفَرٍ الْمَنْصُورِ وَ هِیَ فِی مَوْکِبِهِ وَ هُوَ عَلَی فَرَسٍ وَ بَیْنَ یَدَیْهِ خَیْلٌ وَ مِنْ خَلْفِهِ خَیْلٌ وَ أَنَا عَلَی حِمَارٍ إِلَی جَانِبِهِ فَقَالَ لِی یَا بَا عَبْدِ اللَّهِ قَدْ کَانَ یَنْبَغِی لَکَ أَنْ تَفْرَحَ بِمَا أَعْطَانَا اللَّهُ مِنَ الْقُوَّةِ وَ فَتَحَ لَنَا مِنَ الْعِزِّ وَ لَا تُخْبِرِ النَّاسَ أَنَّکَ أَحَقُّ بِهَذَا الْأَمْرِ مِنَّا وَ أَهْلَ بَیْتِکَ فَتُغْرِیَنَا بِکَ وَ بِهِمْ (3)

قَالَ فَقُلْتُ وَ مَنْ رَفَعَ هَذَا إِلَیْکَ عَنِّی فَقَدْ کَذَبَ فَقَالَ أَ تَحْلِفُ عَلَی مَا تَقُولُ قَالَ فَقُلْتُ إِنَّ النَّاسَ سَحَرَةٌ(4)

یَعْنِی یُحِبُّونَ أَنْ یُفْسِدُوا قَلْبَکَ عَلَیَّ فَلَا تُمَکِّنْهُمْ مِنْ سَمْعِکَ

ص: 254


1- 1. یعنی یا ربّ انی أطلب ثأری، و لو کان بدخول النار. و قد مر فیما سبق تحت الرقم 37.
2- 2. عقد له الکلینی عنوانا فی الروضة و هو: حدیث أبی عبد اللّه علیه السلام مع المنصور فی موکبه تراه فی ص 36- 42.
3- 3. و فی بعض نسخ الکافی بدل« فتغرینا بک»،« فتعزینا بک» و له وجه.
4- 4. فی بعض النسخ:« شجرة» و لازمه أن یقرأ بعدها کلمة« یعنی»« بغی» لیلائم الکلمتان و معنی« شجرة بغی» یعنی شجرة الأنساب المتولدة من الزناء. و الظاهر أنّها مصحف« سجرة» جمع« ساجر»: الذی یسجر التنّور و یحمیه، فقد یکنی به عن النمام لتسجیره نار الحقد و العداوة فی قلوب الطرفین. و هذا مثل الحاطب: جامع الحطب، قد یکنی به عن الساعی بین القوم و قد قال الشاعر:« و لم تمش بین الحی بالحطب الرطب». یعنی بالنمیمة.

فَإِنَّا إِلَیْکَ أَحْوَجُ مِنْکَ إِلَیْنَا فَقَالَ لِی تَذْکُرُ یَوْمَ سَأَلْتُکَ هَلْ لَنَا مُلْکٌ فَقُلْتَ نَعَمْ طَوِیلٌ عَرِیضٌ شَدِیدٌ فَلَا تَزَالُونَ فِی مُهْلَةٍ مِنْ أَمْرِکُمْ وَ فُسْحَةٍ مِنْ دُنْیَاکُمْ حَتَّی تُصِیبُوا مِنَّا دَماً حَرَاماً فِی شَهْرٍ حَرَامٍ فِی بَلَدٍ حَرَامٍ (1)

فَعَرَفْتُ أَنَّهُ قَدْ حَفِظَ الْحَدِیثَ فَقُلْتُ لَعَلَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَنْ یَکْفِیَکَ فَإِنِّی لَمْ أَخُصَّکَ بِهَذَا إِنَّمَا هُوَ حَدِیثٌ رَوَیْتُهُ ثُمَّ لَعَلَّ غَیْرَکَ مِنْ أَهْلِ بَیْتِکَ أَنْ یَتَوَلَّی ذَلِکَ فَسَکَتَ عَنِّی فَلَمَّا رَجَعْتُ إِلَی مَنْزِلِی أَتَانِی بَعْضُ مَوَالِینَا فَقَالَ جُعِلْتُ فِدَاکَ وَ اللَّهِ لَقَدْ رَأَیْتُکَ فِی مَوْکِبِ أَبِی جَعْفَرٍ وَ أَنْتَ عَلَی حِمَارٍ وَ هُوَ عَلَی فَرَسٍ وَ قَدْ أَشْرَفَ عَلَیْکَ یُکَلِّمُکَ کَأَنَّکَ تَحْتَهُ فَقُلْتُ بَیْنِی وَ بَیْنَ نَفْسِی هَذَا حُجَّةُ اللَّهِ عَلَی الْخَلْقِ وَ صَاحِبُ هَذَا الْأَمْرِ الَّذِی یُقْتَدَی بِهِ وَ هَذَا الْآخَرُ یَعْمَلُ بِالْجَوْرِ وَ یَقْتُلُ أَوْلَادَ الْأَنْبِیَاءِ وَ یَسْفِکُ الدِّمَاءَ فِی الْأَرْضِ بِمَا لَا یُحِبُّ اللَّهُ وَ هُوَ فِی مَوْکِبِهِ وَ أَنْتَ عَلَی حِمَارٍ فَدَخَلَنِی مِنْ ذَلِکَ شَکٌّ حَتَّی خِفْتُ عَلَی دِینِی وَ نَفْسِی قَالَ فَقُلْتُ لَوْ رَأَیْتَ مَنْ کَانَ حَوْلِی وَ بَیْنَ یَدَیَّ وَ مِنْ خَلْفِی وَ عَنْ یَمِینِی وَ عَنْ شِمَالِی مِنَ الْمَلَائِکَةِ لَاحْتَقَرْتَهُ وَ احْتَقَرْتَ مَا هُوَ فِیهِ فَقَالَ الْآنَ سَکَنَ قَلْبِی ثُمَّ قَالَ إِلَی مَتَی هَؤُلَاءِ یَمْلِکُونَ أَوْ مَتَی الرَّاحَةُ مِنْهُمْ فَقُلْتُ أَ لَیْسَ تَعْلَمُ

ص: 255


1- 1. تراه فی حدیث رواه الکلینی فی الروضة من ص 210- 212 و فیه: فجاء أبو الدوانیق الی أبی جعفر علیه السلام فسلم علیه ... فقال علیه السلام له: نعم یا أبا جعفر- یعنی أبا الدوانیق- دولتکم قبل دولتنا، و سلطانکم قبل سلطاننا، سلطانکم شدید عسر لا یسر فیه، و له مدة طویلة، و اللّه لا یملک بنو أمیّة یوما الا ملکتم مثلیه و لا سنة الا ملکتم مثلیها و لیتلقفها صبیان منکم فضلا عن رجالکم، کما یتلقف الصبیان الکرة، أ فهمت؟ ثمّ قال: لا تزالون فی عنفوان الملک ترغدون فیه، ما لم تصیبوا منا دما حراما، فإذا أصبتم ذلک الدم، غضب اللّه عزّ و جلّ علیکم فذهب بملککم و سلطانکم، و ذهب بریحکم، و سلط اللّه عزّ و جلّ علیکم عبدا من عبیده أعور- و لیس بأعور- من آل أبی سفیان یکون استیصالکم علی یدیه و أیدی أصحابه، ثمّ قطع الکلام.

أَنَّ لِکُلِّ شَیْ ءٍ مُدَّةً قَالَ بَلَی فَقُلْتُ هَلْ یَنْفَعُکَ عِلْمُکَ إِنَّ هَذَا الْأَمْرَ إِذَا جَاءَ کَانَ أَسْرَعَ مِنْ طَرْفَةِ الْعَیْنِ إِنَّکَ لَوْ تَعْلَمُ حَالَهُمْ عِنْدَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ کَیْفَ هِیَ کُنْتَ لَهُمْ أَشَدَّ بُغْضاً وَ لَوْ جَهَدْتَ وَ جَهَدَ أَهْلُ الْأَرْضِ أَنْ یُدْخِلُوهُمْ فِی أَشَدِّ مَا هُمْ فِیهِ مِنَ الْإِثْمِ لَمْ یَقْدِرُوا فَلَا یَسْتَفِزَّنَّکَ الشَّیْطَانُ فَإِنَّ الْعِزَّةَ لِلَّهِ وَ لِرَسُولِهِ وَ لِلْمُؤْمِنِینَ وَ لکِنَّ الْمُنافِقِینَ لا یَعْلَمُونَ أَ لَا تَعْلَمُ أَنَّ مَنِ انْتَظَرَ أَمْرَنَا وَ صَبَرَ عَلَی مَا یَرَی مِنَ الْأَذَی وَ الْخَوْفِ هُوَ غَداً فِی زُمْرَتِنَا فَإِذَا رَأَیْتَ الْحَقَّ قَدْ مَاتَ وَ ذَهَبَ أَهْلُهُ وَ رَأَیْتَ الْجَوْرَ قَدْ شَمِلَ الْبِلَادَ وَ رَأَیْتَ الْقُرْآنَ قَدْ خَلُقَ وَ أُحْدِثَ فِیهِ مَا لَیْسَ فِیهِ وَ وُجِّهَ عَلَی الْأَهْوَاءِ وَ رَأَیْتَ الدِّینَ قَدِ انْکَفَأَ کَمَا یَنْکَفِئُ الْإِنَاءُ-(1) وَ رَأَیْتَ أَهْلَ الْبَاطِلِ قَدِ اسْتَعْلَوْا عَلَی أَهْلِ الْحَقِّ وَ رَأَیْتَ الشَّرَّ ظَاهِراً لَا یُنْهَی عَنْهُ وَ یُعْذَرُ أَصْحَابُهُ وَ رَأَیْتَ الْفِسْقَ قَدْ ظَهَرَ وَ اکْتَفَی الرِّجَالُ بِالرِّجَالِ وَ النِّسَاءُ بِالنِّسَاءِ وَ رَأَیْتَ الْمُؤْمِنَ صَامِتاً لَا یُقْبَلُ قَوْلُهُ وَ رَأَیْتَ الْفَاسِقَ یَکْذِبُ وَ لَا یُرَدُّ عَلَیْهِ کَذِبُهُ وَ فِرْیَتُهُ وَ رَأَیْتَ الصَّغِیرَ یَسْتَحْقِرُ بِالْکَبِیرِ وَ رَأَیْتَ الْأَرْحَامَ قَدْ تَقَطَّعَتْ وَ رَأَیْتَ مَنْ یَمْتَدِحُ بِالْفِسْقِ یُضْحَکُ مِنْهُ وَ لَا یُرَدُّ عَلَیْهِ قَوْلُهُ وَ رَأَیْتَ الْغُلَامَ یُعْطِی مَا تُعْطِی الْمَرْأَةُ وَ رَأَیْتَ النِّسَاءَ یَتَزَوَّجْنَ النِّسَاءَ وَ رَأَیْتَ الثَّنَاءَ قَدْ کَثُرَ وَ رَأَیْتَ الرَّجُلَ یُنْفِقُ الْمَالَ فِی غَیْرِ طَاعَةِ اللَّهِ فَلَا یُنْهَی وَ لَا یُؤْخَذُ عَلَی یَدَیْهِ وَ رَأَیْتَ النَّاظِرَ یَتَعَوَّذُ بِاللَّهِ مِمَّا یَرَی الْمُؤْمِنَ فِیهِ مِنَ الِاجْتِهَادِ وَ رَأَیْتَ الْجَارَ یُؤْذِی جَارَهُ وَ لَیْسَ لَهُ مَانِعٌ وَ رَأَیْتَ الْکَافِرَ فَرِحاً لِمَا یَرَی فِی الْمُؤْمِنِ مَرِحاً لِمَا یَرَی فِی الْأَرْضِ مِنَ الْفَسَادِ وَ رَأَیْتَ الْخُمُورَ تُشْرَبُ عَلَانِیَةً وَ یَجْتَمِعُ عَلَیْهَا مَنْ لَا یَخَافُ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ وَ رَأَیْتَ

الْآمِرَ بِالْمَعْرُوفِ ذَلِیلًا وَ رَأَیْتَ الْفَاسِقَ فِیمَا لَا یُحِبُّ اللَّهُ قَوِیّاً مَحْمُوداً وَ رَأَیْتَ أَصْحَابَ الْآیَاتِ یُحَقَّرُونَ وَ یُحْتَقَرُ مَنْ یُحِبُّهُمْ وَ رَأَیْتَ سَبِیلَ الْخَیْرِ مُنْقَطِعاً وَ سَبِیلَ الشَّرِّ مَسْلُوکاً

ص: 256


1- 1. الماء، خ ل.

وَ رَأَیْتَ بَیْتَ اللَّهِ قَدْ عُطِّلَ وَ یُؤْمَرُ بِتَرْکِهِ وَ رَأَیْتَ الرَّجُلَ یَقُولُ مَا لَا یَفْعَلُهُ وَ رَأَیْتَ الرِّجَالَ یَتَسَمَّنُونَ لِلرِّجَالِ وَ النِّسَاءَ لِلنِّسَاءِ وَ رَأَیْتَ الرَّجُلَ مَعِیشَتُهُ مِنْ دُبُرِهِ وَ مَعِیشَةُ الْمَرْأَةِ مِنْ فَرْجِهَا وَ رَأَیْتَ النِّسَاءَ یَتَّخِذْنَ الْمَجَالِسَ کَمَا یَتَّخِذُهَا الرِّجَالُ وَ رَأَیْتَ التَّأْنِیثَ فِی وُلْدِ الْعَبَّاسِ قَدْ ظَهَرَ وَ أَظْهَرُوا الْخِضَابَ وَ أَمْشَطُوا کَمَا تَمْتَشِطُ الْمَرْأَةُ لِزَوْجِهَا وَ أَعْطَوُا الرِّجَالَ الْأَمْوَالَ عَلَی فُرُوجِهِمْ وَ تُنُوفِسَ فِی الرَّجُلِ وَ تَغَایَرَ عَلَیْهِ الرِّجَالُ وَ کَانَ صَاحِبُ الْمَالِ أَعَزَّ مِنَ الْمُؤْمِنِ وَ کَانَ الرِّبَا ظَاهِراً لَا یُعَیَّرُ وَ کَانَ الزِّنَا تُمْتَدَحُ بِهِ النِّسَاءُ وَ رَأَیْتَ الْمَرْأَةَ تُصَانِعُ زَوْجَهَا إِلَی نِکَاحِ الرِّجَالِ وَ رَأَیْتَ أَکْثَرَ النَّاسِ وَ خَیْرَ بَیْتٍ مَنْ یُسَاعِدُ النِّسَاءَ عَلَی فِسْقِهِنَّ وَ رَأَیْتَ الْمُؤْمِنَ مَحْزُوناً مُحْتَقَراً ذَلِیلًا وَ رَأَیْتَ الْبِدَعَ وَ الزِّنَا قَدْ ظَهَرَ وَ رَأَیْتَ النَّاسَ یَعْتَدُّونَ بِشَاهِدِ الزُّورِ وَ رَأَیْتَ الْحَرَامَ یُحَلَّلُ وَ رَأَیْتَ الْحَلَالَ یُحَرَّمُ وَ رَأَیْتَ الدِّینَ بِالرَّأْیِ وَ عُطِّلَ الْکِتَابُ وَ أَحْکَامُهُ وَ رَأَیْتَ اللَّیْلَ لَا یُسْتَخْفَی بِهِ مِنَ الْجُرْأَةِ عَلَی اللَّهِ وَ رَأَیْتَ الْمُؤْمِنَ لَا یَسْتَطِیعُ أَنْ یُنْکِرَ إِلَّا بِقَلْبِهِ وَ رَأَیْتَ الْعَظِیمَ مِنَ الْمَالِ یُنْفَقُ فِی سَخَطِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ رَأَیْتَ الْوُلَاةَ یُقَرِّبُونَ أَهْلَ الْکُفْرِ وَ یُبَاعِدُونَ أَهْلَ الْخَیْرِ وَ رَأَیْتَ الْوُلَاةَ یَرْتَشُونَ فِی الْحُکْمِ وَ رَأَیْتَ الْوِلَایَةَ قَبَالَةً لِمَنْ زَادَ وَ رَأَیْتَ ذَوَاتِ الْأَرْحَامِ یُنْکَحْنَ وَ یُکْتَفَی بِهِنَّ وَ رَأَیْتَ الرَّجُلَ یُقْتَلُ عَلَی التُّهَمَةِ وَ عَلَی الظِّنَّةِ وَ یَتَغَایَرُ عَلَی الرَّجُلِ الذَّکَرِ فَیَبْذُلُ لَهُ نَفْسَهُ وَ مَالَهُ وَ رَأَیْتَ الرَّجُلَ یُعَیَّرُ عَلَی إِتْیَانِ النِّسَاءِ وَ رَأَیْتَ الرَّجُلَ یَأْکُلُ مِنْ کَسْبِ امْرَأَتِهِ مِنَ الْفُجُورِ یَعْلَمُ ذَلِکَ وَ یُقِیمُ عَلَیْهِ وَ رَأَیْتَ الْمَرْأَةَ تَقْهَرُ زَوْجَهَا وَ تَعْمَلُ مَا لَا یَشْتَهِی وَ تُنْفِقُ عَلَی زَوْجِهَا وَ رَأَیْتَ الرَّجُلَ یُکْرِی امْرَأَتَهُ وَ جَارِیَتَهُ وَ یَرْضَی بِالدَّنِیِّ مِنَ الطَّعَامِ وَ الشَّرَابِ وَ رَأَیْتَ الْأَیْمَانَ بِاللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ کَثِیرَةً عَلَی الزُّورِ وَ رَأَیْتَ الْقِمَارَ قَدْ ظَهَرَ وَ رَأَیْتَ

ص: 257

الشَّرَابَ تُبَاعُ ظَاهِراً لَیْسَ عَلَیْهِ مَانِعٌ وَ رَأَیْتَ النِّسَاءَ یَبْذُلْنَ أَنْفُسَهُنَّ لِأَهْلِ الْکُفْرِ وَ رَأَیْتَ الْمَلَاهِیَ قَدْ ظَهَرَتْ یُمَرُّ بِهَا لَا یَمْنَعُهَا أَحَدٌ أَحَداً وَ لَا یَجْتَرِئُ أَحَدٌ عَلَی مَنْعِهَا وَ رَأَیْتَ الشَّرِیفَ یَسْتَذِلُّهُ الَّذِی یُخَافُ سُلْطَانُهُ وَ رَأَیْتَ أَقْرَبَ النَّاسِ مِنَ الْوُلَاةِ مَنْ یَمْتَدِحُ بِشَتْمِنَا أَهْلَ الْبَیْتِ وَ رَأَیْتَ مَنْ یُحِبُّنَا یُزَوَّرُ وَ لَا یُقْبَلُ شَهَادَتُهُ وَ رَأَیْتَ الزُّورَ مِنَ الْقَوْلِ یُتَنَافَسُ فِیهِ وَ رَأَیْتَ الْقُرْآنَ قَدْ ثَقُلَ عَلَی النَّاسِ اسْتِمَاعُهُ وَ خَفَّ عَلَی النَّاسِ اسْتِمَاعُ الْبَاطِلِ وَ رَأَیْتَ الْجَارَ یُکْرِمُ الْجَارَ خَوْفاً مِنْ لِسَانِهِ وَ رَأَیْتَ الْحُدُودَ قَدْ عُطِّلَتْ وَ عُمِلَ فِیهَا بِالْأَهْوَاءِ وَ رَأَیْتَ الْمَسَاجِدَ قَدْ زُخْرِفَتْ وَ رَأَیْتَ أَصْدَقَ النَّاسِ عِنْدَ النَّاسِ الْمُفْتَرِیَ الْکَذِبَ وَ رَأَیْتَ الشَّرَّ قَدْ ظَهَرَ وَ السَّعْیَ بِالنَّمِیمَةِ وَ رَأَیْتَ الْبَغْیَ قَدْ فَشَا وَ رَأَیْتَ الْغِیبَةَ تُسْتَمْلَحُ وَ یُبَشِّرُ بِهَا النَّاسُ بَعْضُهُمْ بَعْضاً وَ رَأَیْتَ الْحَجَّ وَ الْجِهَادَ لِغَیْرِ اللَّهِ وَ رَأَیْتَ السُّلْطَانَ یُذِلُّ لِلْکَافِرِ الْمُؤْمِنَ وَ رَأَیْتَ الْخَرَابَ قَدْ أُدِیلَ مِنَ الْعُمْرَانِ وَ رَأَیْتَ الرَّجُلَ مَعِیشَتَهُ مِنْ بَخْسِ الْمِکْیَالِ وَ الْمِیزَانِ وَ رَأَیْتَ سَفْکَ الدِّمَاءِ یُسْتَخَفُّ بِهَا وَ رَأَیْتَ الرَّجُلَ یَطْلُبُ الرِّئَاسَةَ لِعَرَضِ الدُّنْیَا وَ یَشْهَرُ نَفْسَهُ بِخُبْثِ اللِّسَانِ لِیُتَّقَی وَ تُسْنَدَ إِلَیْهِ الْأُمُورُ وَ رَأَیْتَ الصَّلَاةَ قَدِ اسْتُخِفَّ بِهَا وَ رَأَیْتَ الرَّجُلَ عِنْدَهُ الْمَالُ الْکَثِیرُ لَمْ یُزَکِّهِ مُنْذُ مَلَکَهُ وَ رَأَیْتَ الْمَیِّتَ یُنْشَرُ مِنْ قَبْرِهِ وَ یُؤْذَی وَ تُبَاعُ أَکْفَانُهُ وَ رَأَیْتَ الْهَرْجَ قَدْ کَثُرَ وَ رَأَیْتَ الرَّجُلَ یُمْسِی نَشْوَانَ وَ یُصْبِحُ سَکْرَانَ لَا یَهْتَمُّ بِمَا یَقُولُ النَّاسُ فِیهِ وَ رَأَیْتَ الْبَهَائِمَ تُنْکَحُ وَ رَأَیْتَ الْبَهَائِمَ تَفْرِسُ

بَعْضُهَا بَعْضاً وَ رَأَیْتَ الرَّجُلَ یَخْرُجُ إِلَی مُصَلَّاهُ وَ یَرْجِعُ وَ لَیْسَ عَلَیْهِ شَیْ ءٌ مِنْ ثِیَابِهِ وَ رَأَیْتَ قُلُوبَ النَّاسِ قَدْ قَسَتْ وَ جَمَدَتْ أَعْیُنُهُمْ وَ ثَقُلَ الذِّکْرُ عَلَیْهِمْ وَ رَأَیْتَ السُّحْتَ قَدْ ظَهَرَ بِتَنَافُسٍ فِیهِ وَ رَأَیْتَ الْمُصَلِّیَ إِنَّمَا یُصَلِّی لِیَرَاهُ النَّاسُ وَ رَأَیْتَ الْفَقِیهَ یَتَفَقَّهُ لِغَیْرِ الدِّینِ یَطْلُبُ الدُّنْیَا وَ الرِّئَاسَةَ وَ رَأَیْتَ النَّاسَ مَعَ مَنْ غَلَبَ وَ رَأَیْتَ طَالِبَ الْحَلَالِ یُذَمُّ وَ یُعَیَّرُ وَ طَالِبَ الْحَرَامِ یُمْدَحُ وَ یُعَظَّمُ وَ رَأَیْتَ

ص: 258

الْحَرَمَیْنِ یُعْمَلُ فِیهِمَا بِمَا لَا یُحِبُّ اللَّهُ لَا یَمْنَعُهُمْ مَانِعٌ وَ لَا یَحُولُ بَیْنَهُمْ وَ بَیْنَ الْعَمَلِ الْقَبِیحِ أَحَدٌ وَ رَأَیْتَ الْمَعَازِفَ ظَاهِرَةً فِی الْحَرَمَیْنِ وَ رَأَیْتَ الرَّجُلَ یَتَکَلَّمُ بِشَیْ ءٍ مِنَ الْحَقِّ وَ یَأْمُرُ بِالْمَعْرُوفِ وَ یَنْهَی عَنِ الْمُنْکَرِ فَیَقُومُ إِلَیْهِ مَنْ یَنْصَحُهُ فِی نَفْسِهِ فَیَقُولُ هَذَا عَنْکَ مَوْضُوعٌ وَ رَأَیْتَ النَّاسَ یَنْظُرُ بَعْضُهُمْ إِلَی بَعْضٍ وَ یَقْتَدُونَ بِأَهْلِ الشُّرُورِ وَ رَأَیْتَ مَسْلَکَ الْخَیْرِ وَ طَرِیقَهُ خَالِیاً لَا یَسْلُکُهُ أَحَدٌ وَ رَأَیْتَ الْمَیِّتَ یُهْزَأُ بِهِ فَلَا یَفْزَعُ لَهُ أَحَدٌ وَ رَأَیْتَ کُلَّ عَامٍ یَحْدُثُ فِیهِ مِنَ الْبِدْعَةِ وَ الشَّرِّ أَکْثَرُ مِمَّا کَانَ وَ رَأَیْتَ الْخَلْقَ وَ الْمَجَالِسَ لَا یُتَابِعُونَ إِلَّا الْأَغْنِیَاءَ وَ رَأَیْتَ الْمُحْتَاجَ یُعْطَی عَلَی الضَّحِکِ بِهِ وَ یُرْحَمُ لِغَیْرِ وَجْهِ اللَّهِ وَ رَأَیْتَ الْآیَاتِ فِی السَّمَاءِ لَا یَفْزَعُ لَهَا أَحَدٌ وَ رَأَیْتَ النَّاسَ یَتَسَافَدُونَ کَمَا تَسَافَدُ الْبَهَائِمُ لَا یُنْکِرُ أَحَدٌ مُنْکَراً تَخَوُّفاً مِنَ النَّاسِ وَ رَأَیْتَ الرَّجُلَ یُنْفِقُ الْکَثِیرَ فِی غَیْرِ طَاعَةِ اللَّهِ وَ یَمْنَعُ الْیَسِیرَ فِی طَاعَةِ اللَّهِ وَ رَأَیْتَ الْعُقُوقَ قَدْ ظَهَرَ وَ اسْتُخِفَّ بِالْوَالِدَیْنِ وَ کَانَا مِنْ أَسْوَءِ النَّاسِ حَالًا عِنْدَ الْوَلَدِ وَ یَفْرَحُ بِأَنْ یَفْتَرِیَ عَلَیْهِمَا وَ رَأَیْتَ النِّسَاءَ قَدْ غَلَبْنَ عَلَی الْمُلْکِ وَ غَلَبْنَ عَلَی کُلِّ أَمْرٍ لَا یُؤْتَی إِلَّا مَا لَهُنَّ فِیهِ هَوًی وَ رَأَیْتَ ابْنَ الرَّجُلِ یَفْتَرِی عَلَی أَبِیهِ وَ یَدْعُو عَلَی وَالِدَیْهِ وَ یَفْرَحُ بِمَوْتِهِمَا وَ رَأَیْتَ الرَّجُلَ إِذَا مَرَّ بِهِ یَوْمٌ وَ لَمْ یَکْسِبْ فِیهِ الذَّنْبَ الْعَظِیمَ مِنْ فُجُورٍ أَوْ بَخْسِ مِکْیَالٍ أَوْ مِیزَانٍ أَوْ غِشْیَانِ حَرَامٍ أَوْ شُرْبِ مُسْکِرٍ کَئِیباً حَزِیناً یَحْسَبُ أَنَّ ذَلِکَ الْیَوْمَ عَلَیْهِ وَضِیعَةٌ مِنْ عُمُرِهِ وَ رَأَیْتَ السُّلْطَانَ یَحْتَکِرُ الطَّعَامَ وَ رَأَیْتَ أَمْوَالَ ذَوِی الْقُرْبَی تُقْسَمُ فِی الزُّورِ وَ یُتَقَامَرُ بِهَا وَ یُشْرَبُ بِهَا الْخُمُورُ وَ رَأَیْتَ الْخَمْرَ یُتَدَاوَی بِهَا وَ تُوصَفُ لِلْمَرِیضِ وَ یُسْتَشْفَی بِهَا وَ رَأَیْتَ النَّاسَ قَدِ اسْتَوَوْا فِی تَرْکِ الْأَمْرِ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْیِ عَنِ الْمُنْکَرِ وَ تَرْکِ التَّدَیُّنِ بِهِ وَ رَأَیْتَ رِیَاحَ الْمُنَافِقِینَ وَ أَهْلِ النِّفَاقِ دَائِمَةً وَ رِیَاحَ أَهْلِ الْحَقِّ لَا تُحَرَّکُ وَ رَأَیْتَ الْأَذَانَ بِالْأَجْرِ وَ الصَّلَاةَ بِالْأَجْرِ وَ رَأَیْتَ الْمَسَاجِدَ مُحْتَشِیَةً مِمَّنْ لَا یَخَافُ اللَّهَ مُجْتَمِعُونَ فِیهَا لِلْغِیبَةِ وَ أَکْلِ لُحُومِ أَهْلِ الْحَقِّ وَ یَتَوَاصَفُونَ فِیهَا شَرَابَ

ص: 259

الْمُسْکِرِ وَ رَأَیْتَ السَّکْرَانَ یُصَلِّی بِالنَّاسِ فَهُوَ لَا یَعْقِلُ وَ لَا یُشَانُ بِالسُّکْرِ وَ إِذَا سَکِرَ أُکْرِمَ وَ اتُّقِیَ وَ خِیفَ وَ تُرِکَ لَا یُعَاقَبُ وَ یُعْذَرُ بِسُکْرِهِ وَ رَأَیْتَ مَنْ أَکَلَ أَمْوَالَ الْیَتَامَی یُحَدَّثُ (1)

بِصَلَاحِهِ وَ رَأَیْتَ الْقُضَاةَ یَقْضُونَ بِخِلَافِ مَا أَمَرَ اللَّهُ وَ رَأَیْتَ الْوُلَاةَ یَأْتَمِنُونَ الْخَوَنَةَ لِلطَّمَعِ وَ رَأَیْتَ الْمِیرَاثَ قَدْ وَضَعَتْهُ الْوُلَاةُ لِأَهْلِ الْفُسُوقِ وَ الْجُرْأَةِ عَلَی اللَّهِ یَأْخُذُونَ مِنْهَا وَ یُخَلُّونَهُمْ وَ مَا یَشْتَهُونَ وَ رَأَیْتَ الْمَنَابِرَ یُؤْمَرُ عَلَیْهَا بِالتَّقْوَی وَ لَا یَعْمَلُ الْقَائِلُ بِمَا یَأْمُرُ وَ رَأَیْتَ الصَّلَاةَ قَدِ اسْتُخِفَّ بِأَوْقَاتِهَا وَ رَأَیْتَ الصَّدَقَةَ بِالشَّفَاعَةِ لَا یُرَادُ بِهَا وَجْهُ اللَّهِ وَ تُعْطَی لِطَلَبِ النَّاسِ وَ رَأَیْتَ النَّاسَ هَمُّهُمْ بُطُونُهُمْ وَ فُرُوجُهُمْ لَا یُبَالُونَ بِمَا أَکَلُوا وَ بِمَا نَکَحُوا وَ رَأَیْتَ الدُّنْیَا مُقْبِلَةً عَلَیْهِمْ وَ رَأَیْتَ أَعْلَامَ الْحَقِّ قَدْ دَرَسَتْ فَکُنْ عَلَی حَذَرٍ وَ اطْلُبْ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ النَّجَاةَ وَ اعْلَمْ أَنَّ النَّاسَ فِی سَخَطِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ إِنَّمَا یُمْهِلُهُمْ لِأَمْرٍ یُرَادُ بِهِمْ فَکُنْ مُتَرَقِّباً وَ اجْتَهِدْ لِیَرَاکَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَ (2)

فِی خِلَافِ مَا هُمْ عَلَیْهِ فَإِنْ نَزَلَ بِهِمُ الْعَذَابُ وَ کُنْتَ فِیهِمْ عُجِّلْتَ إِلَی

رَحْمَةِ اللَّهِ وَ إِنْ أُخِّرْتَ ابْتُلُوا وَ کُنْتَ قَدْ خَرَجْتَ مِمَّا هُمْ فِیهِ مِنَ الْجُرْأَةِ عَلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ اعْلَمْ أَنَّ اللَّهَ لا یُضِیعُ أَجْرَ الْمُحْسِنِینَ وَ أَنَ رَحْمَتَ اللَّهِ قَرِیبٌ مِنَ الْمُحْسِنِینَ.

**[ترجمه]کافی: حمران بن اعین می گوید: در خدمت امام جعفر صادق علیه السلام از بنی عباس و وضع پریشان شیعیان در نزد آنها سخن به میان آمد. حضرت فرمود: «یک بار من با ابو جعفر (منصور خلیفه عباسی) سفر می کردم. او در میان همراهانش سوار بر اسب بود و لشکری در جلو و لشکری پشت سر داشت و من پهلوی او، بر الاغی سوار بودم. ابو جعفر به من گفت: «یا ابا عبداللَّه! (ابا عبداللَّه کنیه حضرت است) سزاوار بود که شما از این اقتداری که خداوند به ما داده و گشایش و عزتی که به ما ارزانی داشته است خشنود شوی و به مردم نگویی که تو و خاندانت، از ما به این امر شایسته تر هستید تا ما هم در صدد آزار تو و آنها نباشیم!» حضرت فرمود: من به او گفتم: «کسی که این حرف را از من به تو رسانده، دروغ گفته است.» ابو جعفر (منصور) گفت: «آیا قسم می خورید که این حرف را نگفته اید؟»گفتم: «مردم جادوگرند، یعنی می خواهند فساد برپا کنند و تو را از من برنجانند. گوش به حرف اینان مده که احتیاج ما به تو، از احتیاجی که تو به ما داری بیشتر است.»

سپس (منصور) به من گفت: «به خاطر داری که روزی از شما پرسیدم: «آیا ما به سلطنت می رسیم؟» گفتی: «آری، سلطنت شما طویل و عریض و سخت است. پیوسته با فرصت کافی و توسعه زیاد دنیوی به سر می برید، تا در ماهی محترم و در شهری محترم، خون محترمی از ما را بریزند.» دیدم حدیثی را که سابقا به او گفته بودم، از بر کرده است.در جواب گفتم: «شاید خداوند تو را از این کار (ریختن خون) حفظ کند، زیرا من در این حدیث تو را قصد نکردم، بلکه من فقط حدیثی را روایت کردم، بعلاوه شاید آن کس دیگری از خاندان تو باشد که به این کار مبادرت می ورزد.» منصور ساکت شد و دیگر چیزی به من نگفت.»

وقتی به خانه خود برگشتم، یکی از دوستان ما از «شیعیان» نزد من آمد و گفت: «به خدا قسم من شما را در میان لشکر منصور دیدم که سوار الاغی هستید و او سوار اسب و به طرف شما خم شده گفتگو می کند، مثل اینکه شما پایین دست او قرار گرفته اید. من پیش خود گفتم: «این حجت خدا و امامی است که باید از وی اطاعت کرد، ولی آن دیگری (یعنی منصور) ستمگری می کند و فرزندان پیغمبر را می کشد و در زمین خونریزی می کند.با وجود این او بر مرکب قرار دارد و شما سوار الاغ هستید!» بدین گونه شکی به دلم راه یافت، به طوری که ترسیدم دین و جانم را از دست بدهم.»

حضرت فرمود: من به آن مرد شیعه گفتم: «اگر می دیدی چقدر فرشته در اطراف و جلو و پشت سر و سمت چپ و راست من هستند، او و همراهانش را خیلی پست می شمردی.» او هم گفت: «حالا دلم آرام گرفت!»

سپس آن مرد شیعه پرسید: «اینها تا کی سلطنت خواهند کرد و ما کی آسوده می شویم؟» گفتم: نمی دانی که هر چیزی مدتی دارد؟» گفت: «چرا، می دانیم.» گفتم: «این دانایی برای تو ثمربخش نیست؟! هنگامی که بنا باشد اینان منقرض گردند، از یک چشم به هم زدن هم زودتر تومار دولت آنها درهم پیچیده می شود. اگر تو از وضع آنها در پیشگاه خداوند اطلاع داشته باشی که چگونه است، نسبت به آنها خشمگین تر می شوی. اگر تو و تمام مردم روی زمین سعی کنید که آنها را بیش از آنچه هستند وارد ورطه گناه بنمایید از عهده آن بر نخواهید آمد. پس شیطان تو را وسوسه نکند، زیرا عزت از آن خدا و پیغمبرش و اهل ایمان است، ولی منافقین نمی دانند.

نمی دانی که اگر کسی منتظر ظهور دولت ما باشد و بر ترس و آزاری که در راه پیروی از ما می بیند صبر کند، فردا در جمعیت ما خواهد بود؟هر گاه که دیدی حق از میان رفت و اهل حق رفتند؛ دیدی که ظلم همه جا را فرا گرفته؛ دیدی که دست در قرآن بردند و چیزهایی که در آن نبوده داخل آن کردند، آنگاه از روی هوای نفس آن را توجیه کردند؛ دیدی که دین تغییرو انقلاب پیدا کرده، چنان که آب کاسه تغییر و انقلاب پیدا می کند؛ دیدی که پیروان باطل بر اهل حق برتری یافته اند؛ دیدی که فساد در همه جا آشکار است و کسی از آن جلوگیری نمی کند و مرتکبین آنهم خود را معذور می دانند؛هر گاه دیدی که فساد در همه جا آشکار است،و مردان به مردان و زنان به زنان اکتفا کرده اند؛ دیدی که مؤمن لب فرو بسته و حرفش پذیرفته نمی شود؛ دیدی که فاسق دروغ می گوید و دروغ را به رخ او نمی کشند؛ دیدی که کوچک، بزرگ را مسخره می کند؛ دیدی که پیوند خویشاوندی را بریده اند؛ دیدی که بعضی به عمل فاسد خود فخر می کنند و تمجید هم می شوند، و او لبخند می زند و کسی هم چیزی به او نمی گوید!

هر گاه که دیدی امردان مانند زنان خود را در معرض عمل نامشروع قرار می دهند؛ دیدی که زنان با یکدیگر عمل منافی عفت (مساحقه) می کنند؛ دیدی که مدح این و آن زیاد شده است؛ دیدی که مردم اموال خود را در راه غیر خدا بذل می کنند و کسی را از این کار برحذر نمی دارند و جلوی آنها را نمی گیرند؛ دیدی که بعضی از مشاهده جد و جهد مؤمنی در امر دین، پناه به خدا می برند؛ دیدی که همسایه خود را آزار می رساند و کسی هم او را منع نمی کند؛ دیدی که کافر از دیدن فساد در روی زمین خشنود است؛ دیدی که انواع شراب به طور آشکار نوشیده می شود! و مردم از خدا نترس بر گرد آن اجتماع می کنند.

هر گاه دیدی که امر به معروف بی ارزش گشته؛ دیدی که اهل فساد در آنچه خدا نمی پسندد، نیرومند و پسندیده شده اند؛ دیدی که اهل اخبار و حدیث (علمای دین) موهون شده اند و دوستداران آنها از نظر افتاده اند؛ دیدی که راه هر گونه عمل خیر بسته شده و راه اعمال شر باز است؛ دیدی که حج خانه خدا تعطیل گشته و مردم را به ترک آن وامی دارند؛ دیدی که مردم به آنچه که می گویند عمل نمی کنند.

هر گاه دیدی که مردان برای عمل نامشروع با مردان و زنان، برای عمل نامشروع با زنان، غذای خوب می خورند (و تقویت می کنند!)؛ دیدی که ارتزاق مرد از پشت وی و ارتزاق زن از جلو اوست؛ دیدی که زنان مانند مردان مجلس ها می گیرند؛ دیدی که صفات زنان در بنی عباس ظاهر گشته، دست و پای خود را حنا می گیرند و شانه بر موی خود می زنند، همان طور که زن برای جلب نظر شوهرش موی خود را شانه می کند. هر گاه دیدی که به مردها پول می دهند که با آنها یا زنان آنها عمل نامشروع کنند! دیدی که به مرد رغبت کردند و مردان هم در این عمل به یکدیگر حسد بردند؛ دیدی که مالدار از شخص باایمان عزیزتر است؛ دیدی که رباخواری آشکار است و رباخوار مورد ملامت قرار نمی گیرد؛ دیدی که زنان به عمل زنا افتخار می کنند!

هر گاه دیدی که زن به شوهر خود رشوه می دهد و او را وا می دارد که از مردان دست بردارد؛ دیدی که بیشتر مردم، زنان را بر اعمال بدشان همراهی می کنند؛ دیدی که مؤمن، محزون و از نظر افتاده و خوار است؛ دیدی که بدعت ها و عمل زنا آشکار گشته است؛ دیدی که مردم با شاهد دروغ، به دیگران تعدی می کنند؛ دیدی که حرام، حلال گشته؛ دیدی که امور دینی با رأی شخصی عمل می شود و قرآن و احکام آن تعطیل می گردد؛ دیدی که مردم چنان در ارتکاب معاصی جری شده اند که منتظر رسیدن شب نیستند.

هر گاه دیدی که مؤمن جز با قلب خود قدرت ندارد که اعمال زشت را نکوهش کند؛ دیدی که مال بسیار در راه غضب خداوند عزوجل صرف می شود؛ دیدی که والیان، کافران را به خود نزدیک و نیکوکاران را از خود دور می کنند؛ دیدی که والیان در اجرای حکم رشوه می خواهند؛ دیدی که استانداری را به مزایده می گذارند.

هر گاه دیدی که مردم با محارم خود نزدیکی می نمایند و به آنها اکتفا می کنند؛ دیدی که مرد با تهمت و سوء ظن به قتل می رسد؛ دیدی که مردان به مردان پیشنهاد عمل زشت می کنند و خود و اموالشان را در اختیار او می گذارند! دیدی که مردان را از نزدیکی با زنان سرزنش می کنند (که چرا با امردان آمیزش نمی کنی)؛ دیدی که گذران مرد از راه فروش ناموس زنش تأمین می شود و او این را می داند و به آن تن در می دهد!

هر گاه دیدی که زن، شوهر خود را بدبخت می کند و بر خلاف میل او عمل می نماید و نفقه شوهرش را می پردازد! دیدی که مرد، زن و کلفت خود را اجاره می دهد و به خوراکی که از راه رذالت تحصیل می کند، راضی می شود؛ دیدی که قسم خوردن دروغ به خدا زیاد می شود؛ دیدی که قمار بازی آشکار می شود؛ دیدی که علنا شراب فروشی می کنند و منعی در کار نیست؛ دیدی که زنان مسلمان خود را در اختیار کافران می گذارند؛ دیدی که لهو و لعب آشکار گشت و کسی که از کنار آن عبور می کند جلوگیری نمی نماید یا کسی قادر به جلوگیری آن نیست؛ دیدی که مرد باشرافت در پیش دشمنی که از او و قدرتش وحشت دارد، خوار می گردد؛ دیدی که مقربان حکام، کسانی هستند که به ما اهل بیت ناسزا می گویند؛ دیدی که دوستان ما شهادتشان در محکمه پذیرفته نمی شود و دیدی که به سخنان دروغ رغبت پیدا می شود .

هر گاه دیدی که شنیدن تلاوت قرآن بر مردم گران و استماع سخنان باطل برای مردم آسان است! دیدی که همسایه از ترس زبان همسایه اش به وی احترام می گذارد! دیدی که احکام الهی تعطیل شده و در موارد آن به میل خود عمل می کنند؛ دیدی که مساجد طلا کاری شده اند؛ دیدی که راستگوترین مردم، مفتریان دروغگو هستند؛ دیدی که شر و فساد ظاهر گشته و سعی در سخن چینی می شود؛ دیدی که عمل شنیع زنا شایع شده؛ دیدی که غیبت ملیح محسوب می شود و مردم یکدیگر را به آن مژده می دهند.

هر گاه دیدی که حج و جهاد را برای غیر خدا طلب می کنند؛ دیدی که پادشاه، مؤمن را برای کافر ذلیل می کند؛ دیدی که ویرانی بیش از عمران و آبادی است؛ دیدی که گذران مرد از راه کم فروشی تأمین می شود؛ دیدی که ریختن خون مردم بی ارزش شمرده می شود؛ دیدی که مرد، به خاطر رسیدن به دنیا ریاست را طلب می کند و خود را به بدزبانی مشهور می سازد تا از وی بترسند و کارها را به او واگذارند.هر گاه دیدی که نماز سبک شمرده می شود؛ دیدی که مرد مال بسیاری دارد، ولی اصلا وجوهات شرعی آن را نمی دهد؛ دیدی که مرده را از قبر بیرون می آورند و اذیت می کنند و کفنش را می فروشند؛ و دیدی که هرج و مرج زیاد شده است.

هر گاه دیدی که مرد هنگام شب با نشاط و سرخوش و موقع صبح مست است و اهمیتی به آنچه مردم در باره او می گویند نمی دهد؛ دیدی که با حیوانات عمل زشت می کنند؛ دیدی که حیوانات یکدیگر را می درند .هر گاه دیدی که مرد می رود نماز بگذارد، ولی وقتی برمی گردد لباسی در برندارد؛ دیدی که دل های مردم قسی شده و دیدگان آنها خشکیده (یعنی از خوف خدا اشک نمی ریزند) و ذکر خداوند بر آنها دشوار است؛ دیدی که پلیدی زیاد شده و مردم نسبت به آن رغبت نشان می دهند؛ دیدی که نمازگزار برای اینکه مردم او را ببینند نماز می گزارد؛ دیدی که فقیه به منظور دنیا و ریاست و غیر دین تحصیل می کند .

هر گاه دیدی که مردم دور کسی را گرفته اند که قدرت را در دست دارد؛ دیدی کسی که طلب حلال می کند، در نظر مردم مذموم و سرزنش می شود و طالب حرام را مدح و احترام می کنند؛ دیدی که در مکه و مدینه کارهاییمی کنند که خداوند دوست ندارد و کسی هم نیست که مانع شود و هیچ کس آنها را از این عمل زشت بازنمی دارد؛ دیدی که آلات موسیقی در مکه و مدینه آشکار است.

هر گاه دیدی که مرد سخن حقی می گوید و امر به معروف و نهی از منکر می کند و در آن حال، کسی به قصد نصیحت نزد او می رود و به وی می گوید: «این را از زبان تو ساخته اند.» (یعنی گفتن سخن حق و امر به معروف و نهی از منکر متروک می شود و ارزش خود را از دست می دهد، تا جایی که اگر کسی بگوید زشت است، او را بر حذر می دارند)؛ دیدی که مردم به یکدیگر نگاه می کنند (از هم تقلید می کنند) و از افراد شرور پیروی می نمایند؛ هر گاه دیدی که راه خیر به کلی خالی است و کسی از آن راه نمی رود؛ دیدی که مرده را جابجا می کنند و کسی هم وحشت نمی کند؛ دیدی که هر سال بدعت و شرارت بیشتر می شود؛ دیدی که مردم و مجالس جز از ثروتمندان متابعت نمی کنند؛ دیدی که از فقیر دستگیری می کنند که به او بخندند و برای غیر خدا بر او ترحم می آورند؛ دیدی که علائم در آسمان پدید می آید، ولی هیچ کس نمی ترسد؛ دیدی که مردم در ملاء عام مانند حیوانات (به منظور اعمال زشت) روی هم می جهند و کسی هم از ترس، این عمل را تقبیح نمی کند.

هر گاه دیدی که مرد مال بسیار در راه غیر مشروع صرف می کند و از بذل اندک چیزی در راه خدا خودداری می کند؛ دیدی که بی احترامی به پدر و مادر آشکار گردید و مقام آنها را سبک شمردند و آنها نزد فرزندشان سیه روزتر از همه بودند، وفرزندان از اینکه به پدر و مادرشان افترا ببندند، خوشحال می شوند! دیدی که زنان بر دولت و سلطنت و هر چیزی که میل به آن دارند، غلبه یافته و مسلط گشته اند! دیدی که پسر به پدرش افترا می بندد و پدر و مادرش را نفرین می کند و از مرگ آنها خوشحال می شود.هر گاه دیدی که اگر یک روز بر مردی بگذرد و در آن روز گناه بزرگی مانند زنا و کم فروشی و غل و غش در معامله یا شرابخواری نکرده باشد، اندوهگین و محزون است که آن روز را مفت از دست داده و عمرش ضایع شده!دیدی که پادشاه غلات را احتکار می کند (تا به موقع، با قیمت بیشتر بفروشد)؛ دیدی که اموال اولاد پیغمبر (یعنی خمس و وجوهات) در راه دروغ و قمار و شرابخواری صرف می شود؛ دیدی که با شراب مداوا می کنند و فواید آن را برای مریض شرح می دهند و از آن شفا می جویند؛ دیدی که مردم در خصوص امر به معروف و نهی از منکر و ترک دینداری با آنها برابرند.

هر گاه دیدی که باد و بروت اهل نفاق پیوسته در جریان است، ولی نسیم اهل حق نمی وزد؛ دیدی که اذان گفتن و نماز گزاردن با مزد انجام می گیرد؛ دیدی که مساجد پر از مردم از خدانترس شده و برای غیبت کردن و خوردن گوشت اهل دین در آنجا جمع می شوند و شراب و مسکرات را توصیف می کنند؛ دیدی که آدم مست پیشنماز مردم شده، عقل خود را از دست داده و مردم هم مستی را ننگ نمی دانند و وقتی کسی مست شد، احترام پیدا می کند و از وی تقیه می کنند و می ترسند و او را رها می کنند و حد نمی زنند و به علت مستی او را معذور می دانند!

هر گاه دیدی کسی که مال یتیم می خورد، در عین حال از صلاح و خوبی خود خبر می دهد؛ دیدی که قضات بر خلاف دستور الهی حکم می کنند؛ دیدی که حکام از راه طمع، از خائنین پیروی می کنند؛ دیدی که حاکم با جرأت تمام ارث را به قیم ورثه یا از میان آنها به شخص فاسق و بد عمل آنها می دهد وچون آن فسّاق ارثیه را بدین گونه از حکام به چنگ آوردند، حکام آنها را به حال خود می گذارند که با آن مال هر چه می خواهند بکنند.

هر گاه دیدی که روی منبرها به مردم دستور تقوا و پارسایی می دهند، ولی خود گوینده به گفته خود عمل نمی کند؛ دیدی که اوقات نماز را سبک شمرده می شود؛ دیدی که شخص وجوه صدقات را به وسیله دیگری صرف می کند و به خاطر خدا نمی دهد و به واسطه درخواست مردم می دهد؛ دیدی که همت مردم، شکم و عورت آنهاست و از خوردن حرام یا ارتکاب عمل حرام باک ندارند؛ دیدی که دنیا به آنها روی آورده و خلاصه هر گاه دیدی که اعلام حق کهنه شده است.

پس در این شرایط خود را نگهدار و نجات از این مهالک را از خداوند بخواه و بدان که مردم با این نافرمانی ها مستحق عذابند. اگر عذاب بر آنها فرود آمد و تو در میان آنها بودی، باید به سوی رحمت حق بشتابی تا از کیفری که آنها به واسطه سرپیچی از فرمان خدا می بینند، بیرون بیایی. و بدان که خداوند پاداش نیکوکاران را ضایع نمی گرداند و رحمت خدا به محسنان نزدیک است.» - . کافی 8: 42 -

**[ترجمه]

بیان

الموکب جماعة الفرسان و الإغراء التحریص علی الشر قوله علیه السلام إن الناس سحرة قال الجزری فیه إن من البیان لسحرا أی منه ما یصرف قلوب السامعین و إن کان غیر حق و السحر فی کلامهم صرف الشی ء عن وجهه.

**[ترجمه]کلمه «موکب» به معنای جماعت اسب سوار است. «اغراء» به معنای تحریک به شر است. جزری درباره این عبارت حضرت که «ان الناس سحرة»می گوید: بعضی بیان ها سحر دارد، یعنی اگر چه حق نیست، ولی دل های شنوندگان را تغییر می دهد و سحر در کلام مردم، اشیا را از حقیقت خود منصرف می کند.

**[ترجمه]

أقول

و فی بعض النسخ شجرة بغی.

و الفسحة بالضم السعة قوله حتی تصیبوا منا دما لعل المراد دم رجل من أولاد الأئمة علیهم السلام سفکوها قریبا من انقضاء دولتهم و قد فعلوا مثل ذلک کثیرا و یحتمل أن یکون مراده علیه السلام هذا الملعون بعینه و المراد بسفک الدم القتل و لو بالسم مجازا و بالبلد الحرام مدینة الرسول صلی الله علیه و آله فإنه علیه السلام سم بأمره فیها

ص: 260


1- 1. یحمد، خ.
2- 2. ما بین العلامتین ساقط من الأصل المطبوع راجع روضة الکافی ص 42.

علی ما روی و لم یبق بعده إلا قلیلا.

قوله علیه السلام أو متی الراحة التردید من الراوی قوله إن هذا الأمر أی انقضاء دولتهم أو ظهور دولة الحق.

و قال الجوهری استفزه الخوف استخفه و الزمرة الجماعة من الناس و الانکفاء الانقلاب.

قوله علیه السلام یمتدح أی یفتخر و یطلب المدح و المَرَح شدة الفرح و النشاط فهو مَرِح بالکسر.

قوله علیه السلام و رأیت أصحاب الآیات أی العلامات و المعجزات أو الذین نزلت فیهم الآیات و هم الأئمة علیهم السلام أو المفسرین و القراء و فی بعض النسخ أصحاب الآثار و هم المحدثون.

قوله علیه السلام رأیت الرجال یتسمنون أی یستعملون الأغذیة و الأدویة للسمن لیعمل بهم القبیح قال الجزری فیه یکون فی آخر الزمان قوم یتسمنون أی یتکثرون بما لیس فیهم و یدعون ما لیس لهم من الشرف و قیل أراد جمعهم الأموال و قیل یحبون التوسع فی المآکل و المشارب و هی أسباب السمن و منه الحدیث الآخر و یظهر فیهم السمن و فیه ویل للمسمنات یوم القیامة من فترة فی العظام أی اللاتی یستعملن السمنة و هی دواء یتسمن به النساء.

قوله علیه السلام و أظهروا الخضاب أی خضاب الید و الرجل فإن المستحب لهم إنما هو خضاب الشعر کما سیأتی فی موضعه.

قوله علیه السلام و أعطوا الرجال أی أعطی ولد العباس أموالا لیطئوهم أو أنهم یعطون السلاطین و الحکام الأموال لفروجهم أو فروج نسائهم للدیاثة و یمکن أن یقرأ الرجال بالرفع و أعطوا علی المعلوم أو المجهول من باب أکلونی البراغیث و الأول أظهر و المنافسة المغالبة علی الشی ء.

قوله علیه السلام تصانع زوجها المصانعة الرشوة و المداهنة و المراد إما المصانعة لترک الرجال أو للاشتغال بهم لتشتغل هی بالنساء أو لمعاشرتها مع

ص: 261

الرجال قوله علیه السلام یعتدون من الاعتداد أو الاعتداء قوله علیه السلام لا یستخفی به أی لا ینتظرون دخوله لارتکاب الفضائح بل یعملونها فی النهار علانیة.

قوله علیه السلام و رأیت الولایة قبالة أی یزیدون فی المال و یشترون الولایات و الزور الکذب و الباطل و التهمة و الزخرفة النقش بالذهب المشهور تحریمها فی المساجد و یقال استملحه أی عدة ملیحا قوله علیه السلام و یبشر بها الناس کما هو الشائع فی زماننا یأتی بعضهم بعضا یبشره بأنی أتیتک بغیبة حسنة قوله علیه السلام قد أدیل الإدالة الغلبة و المراد کثرة الخراب و قلة العمران قوله علیه السلام و رأیت المیت لعل بیع الأکفان بیان للإیذاء أی یخرج من قبره لکفنه و یحتمل أن یکون المراد أنه یخرجه من علیه دین فیضربه و یحرقه و یبیع کفنه لدینه.

قوله کما تتسافد البهائم أی علانیة علی ظهر الطرق قوله و رأیت ریاح المنافقین تطلق الریح علی الغلبة و القوة و الرحمة و النصرة و الدولة و النفس و الکل محتمل و الأخیر أظهر کنایة عن کثرة تکلمهم و قبول قولهم قوله علیه السلام لأهل الفسوق أی للذین یولونهم علی میراث الأیتام أو الفاسق من الورثة حیث یعطیهم الرشوة فیحکمون بالمال له.

قوله علیه السلام بالشفاعة أی لا یتصدقون إلا لمن یشفع له شفیع فیعطونها لوجه الشفیع لا لوجه الله أو یعطون لطلب الفقراء و إبرامهم قوله علیه السلام لا یبالون بما أکلوا أی من حل أو حرام.

**[ترجمه]در بعضی نسخه ها «شجرة بغی» وارد شده است.

و «فسحه» با ضم فاء، گشادگی است. و عبارت «حتی تصیبوا منا دما» شاید مراد خونی از اولاد ائمه علیهم السلام باشد که نزدیک پایان دولتشان، آن را می ریزند و مثل این کار را زیاد انجام داده اند. ممکن است مراد حضرت، خود همین ملعون باشد و منظور از خونریزی، قتل باشد، ولو با سم انجام شود و این مجاز است. و منظور از «بلد حرام»، مدینة الرسول صلی الله علیه و آله است، زیرا بنابر مروی،به امر او در مدینه به ایشانسم داده شد و بعد از آن هم جز اندکی زنده نبودند.

عبارت «او متی الراحة» تردیدی از راوی است و عبارت «ان هذا الامر» یعنی انقضای دولتشان یا ظهور دولت حق .

جوهری می گوید: عبارت «استفزّه الخوف» یعنی ترس او را به خواری کشاند.«زمرة» گروهی از مردم را گویند و «انکفاء» به معنای انقلاب است. عبارت «یمتدح» یعنی افتخار و طلب مدح می کند و «مرح» به معنای شدت شادی و نشاط است و چنین شخصی «مَرِح» با کسر راء است.

عبارت «رأیت اصحاب الآیات» یعنی صاحبان علامات و معجزات یا کسانی که آیات در مورد آنان نازل شده را دیدم و آنان امامان علیهم السلام هستند، یا منظور مفسران و قاریان هستند و در بعضی نسخه ها «اصحاب الآثار» دارد که همان محدِّثین هستند.

عبارت «رأیت الرجال یتسمنون» یعنی غذا و دارو می خورند تا فربه شوند که کار زشت بر روی آنان انجام شود. جزری درباره این عبارت می گوید: در آخرالزمان قومی هستند که به آنچه ندارند افتخار می کنند و شرف نداشته خود را مدعی هستند و گفته شده که منظور، جمع اموال توسط این قوم است و گفته شده: فراخی در خوردنی و آشامیدنی را که علل چاقی هستند، دوست می دارند و حدیث دیگری که در آن اشاره می گردد فربهی در آنان آشکار می شود، به همین معناست و از همین باب است جمله: «وای بر زنان فربه از سستی در استخوان ها!» یعنی زنانی که داروی «سمنة» استعمال می کنند و سمنة دوایی است که زنان از آن استفاده می کنند.

عبارت «و اظهروا الخضاب» یعنی خضاب دست و پا، زیرا که مستحب است مردان موی سر خود را خضاب کنند که در محل خود خواهد آمد.

و عبارت «و اعطوا الرجال» یعنی فرزندان عباس اموالی می پردازند تا آنان را وطی کنند، و یااینکه به سلاطین و حکام اموالی برای فروج خود و فروج زنانشان می دهند تا دیوثی کنند. و ممکن است رجال مرفوع خوانده شود و فعل «اعطوا»معلوم و یا مجهول خوانده شود از باب «اکلونی البراغیث» یعنی پشه ها مرا خوردند و احتمال اول ظاهرتر است، و «منافسه»، مسابقه برای غلبه بر چیزی است .

در عبارت «تصانع زوجها»، «مصانعه» رشوه و مصالحه است و مراد یا مصالحه بر ترک مردان است یا مصالحه بر اشتغال به مردان تا او با زنان مشغول باشد یا مصالحه بر معاشرت زنان با مردان. عبارت «یعتدون» از «اعتداد» یا «اعتداء» گرفته شده و عبارت «لا یستخفی به» یعنی منتظر دخول شب برای ارتکاب اعمال زشت نمی مانند، بلکه اعمال زشت را علنا در روز انجام می دهند.

عبارت «و رأیت الولایة قبالة» یعنی مال اندوزی می کنند و ولایات را می خرند. و کلمه «زور» به معنای دروغ و باطل و تهمت است، و «زخرفه» نقش و نگار با طلاست که تحریم این کار در مساجد مشهور است. عبارت «استملحه» یعنی این امر را نمکین شمرد. عبارت «و یبشر بها الناس» آنگونه است که در زمان ما شایع است که برخی به نزد برخی دیگر می روند تا بشارتش دهند که من غیبت و خبر نیکویی برایت دارم. در عبارت «قد ادیل»، «اداله» به معنای غلبه است و مراد، کثرت خرابی و کمی آبادی است. و در عبارت «رأیت المیت»، شاید کفن فروشی بیان آزار میت باشد، یعنی میت برای دستیابی به کفنش، از گورش خارج می شود و ممکن است منظور این باشد که طلبکار، جنازه بدهکار را از قبرش در می آورد و او را می زند و می سوزاند و کفنش را برای ادای بدهی اش می فروشد.

عبارت «کما تتسافد البهائم» یعنی همان طور که چارپایان علنا در کوی و برزن جماع می کنند. و در عبارت «و رأیت ریاح المنافقین»،«ریح» بر غلبه و قدرت و رحمت و نصرت و دولت و نفَس اطلاق می شود و همه اینها محتمل است که منظور باشد و آخرین معنا اظهر است، کنایه ازاینکه زیاد تکلم می کنند و قولشان مقبول واقع می شود. کلمه «و لأهل الفسوق» یعنی برای کسانی که آنان را متولی ارث یتیمان می کنند یا ورثه فاسق که به آنان رشوه می دهد و آنان نیز به نفع او حکم کرده و مال را به او می دهند.

کلمه «بالشفاعة» یعنی صدقه نمی دهند مگر به کسی که شفیعی شفاعت او را بکند، و صدقه را به خاطر شفیع می دهند، نه برای خدا، یا صدقه را در اثر طلب فقرا و اصرار آنان می دهند. عبارت «لا یبالون بما اکلوا» یعنی باکی ندارند که آنچه می خورند حلال است یا حرام.

**[ترجمه]

«148»

جع، [جامع الأخبار] رَوَی جَابِرُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ الْأَنْصَارِیُّ قَالَ: حَجَجْتُ مَعَ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ حَجَّةَ الْوَدَاعِ فَلَمَّا قَضَی النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله مَا افْتُرِضَ عَلَیْهِ مِنَ الْحَجِّ أَتَی مُوَدِّعَ الْکَعْبَةِ فَلَزِمَ حَلْقَةَ الْبَابِ وَ نَادَی بِرَفْعِ صَوْتِهِ أَیُّهَا النَّاسُ فَاجْتَمَعَ أَهْلُ الْمَسْجِدِ وَ أَهْلُ السُّوقِ فَقَالَ اسْمَعُوا إِنِّی قَائِلٌ مَا هُوَ بَعْدِی کَائِنٌ فَلْیُبَلِّغْ شَاهِدُکُمْ غَائِبَکُمْ ثُمَّ بَکَی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله حَتَّی بَکَی لِبُکَائِهِ النَّاسُ أَجْمَعِینَ فَلَمَّا سَکَتَ مِنْ بُکَائِهِ قَالَ

ص: 262

اعْلَمُوا رَحِمَکُمُ اللَّهُ أَنَّ مَثَلَکُمْ فِی هَذَا الْیَوْمِ کَمَثَلِ وَرَقٍ لَا شَوْکَ فِیهِ إِلَی أَرْبَعِینَ وَ مِائَةِ سَنَةٍ ثُمَّ یَأْتِی مِنْ بَعْدِ ذَلِکَ شَوْکٌ وَ وَرَقٌ إِلَی مِائَتَیْ سَنَةٍ ثُمَّ یَأْتِی مِنْ بَعْدِ ذَلِکَ شَوْکٌ لَا وَرَقَ فِیهِ حَتَّی لَا یُرَی فِیهِ إِلَّا سُلْطَانٌ جَائِرٌ أَوْ غَنِیٌّ بَخِیلٌ أَوْ عَالِمٌ مُرَاغِبٌ فِی الْمَالِ أَوْ فَقِیرٌ کَذَّابٌ أَوْ شَیْخٌ فَاجِرٌ أَوْ صَبِیٌّ وَقِحٌ أَوِ امْرَأَةٌ رَعْنَاءُ ثُمَّ بَکَی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله.

فَقَامَ إِلَیْهِ سَلْمَانُ الْفَارِسِیُّ وَ قَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ أَخْبِرْنَا مَتَی یَکُونُ ذَلِکَ فَقَالَ صلی الله علیه و آله یَا سَلْمَانُ إِذَا قَلَّتْ عُلَمَاؤُکُمْ وَ ذَهَبَتْ قُرَّاؤُکُمْ وَ قَطَعْتُمْ زَکَاتَکُمْ وَ أَظْهَرْتُمْ مُنْکَرَاتِکُمْ وَ عَلَتْ أَصْوَاتُکُمْ فِی مَسَاجِدِکُمْ وَ جَعَلْتُمُ الدُّنْیَا فَوْقَ رُءُوسِکُمْ وَ الْعِلْمَ تَحْتَ أَقْدَامِکُمْ وَ الْکَذِبَ حَدِیثَکُمْ وَ الْغِیبَةَ فَاکِهَتَکُمْ وَ الْحَرَامَ غَنِیمَتَکُمْ وَ لَا یَرْحَمُ کَبِیرُکُمْ صَغِیرَکُمْ وَ لَا یُوَقِّرُ صَغِیرُکُمْ کَبِیرَکُمْ فَعِنْدَ ذَلِکَ تَنْزِلُ اللَّعْنَةُ عَلَیْکُمْ وَ یُجْعَلُ بَأْسُکُمْ بَیْنَکُمْ وَ بَقِیَ الدِّینُ بَیْنَکُمْ لَفْظاً بِأَلْسِنَتِکُمْ فَإِذَا أُوتِیتُمْ هَذِهِ الْخِصَالَ تَوَقَّعُوا الرِّیحَ الْحَمْرَاءَ أَوْ مَسْخاً أَوْ قَذْفاً بِالْحِجَارَةِ وَ تَصْدِیقُ ذَلِکَ فِی کِتَابِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ قُلْ هُوَ الْقادِرُ عَلی أَنْ یَبْعَثَ عَلَیْکُمْ عَذاباً مِنْ فَوْقِکُمْ أَوْ مِنْ تَحْتِ أَرْجُلِکُمْ أَوْ یَلْبِسَکُمْ شِیَعاً وَ یُذِیقَ بَعْضَکُمْ بَأْسَ بَعْضٍ انْظُرْ کَیْفَ نُصَرِّفُ الْآیاتِ لَعَلَّهُمْ یَفْقَهُونَ-(1) فَقَامَ إِلَیْهِ جَمَاعَةٌ مِنَ الصَّحَابَةِ فَقَالُوا یَا رَسُولَ اللَّهِ أَخْبِرْنَا مَتَی یَکُونُ ذَلِکَ فَقَالَ صلی الله علیه و آله عِنْدَ تَأْخِیرِ الصَّلَوَاتِ وَ اتِّبَاعِ الشَّهَوَاتِ وَ شُرْبِ الْقَهَوَاتِ وَ شَتْمِ الْآبَاءِ وَ الْأُمَّهَاتِ حَتَّی تَرَوْنَ الْحَرَامَ مَغْنَماً وَ الزَّکَاةَ مَغْرَماً وَ أَطَاعَ الرَّجُلُ زَوْجَتَهُ وَ جَفَا جَارَهُ وَ قَطَعَ رَحِمَهُ وَ ذَهَبَ رَحْمَةُ الْأَکَابِرِ وَ قَلَّ حَیَاءُ الْأَصَاغِرِ وَ شَیَّدُوا الْبُنْیَانَ وَ ظَلَمُوا الْعَبِیدَ وَ الْإِمَاءَ وَ شَهِدُوا بِالْهَوَی وَ حَکَمُوا بِالْجَوْرِ وَ یَسُبُّ الرَّجُلُ أَبَاهُ وَ یَحْسُدُ الرَّجُلُ أَخَاهُ وَ یُعَامِلُ الشُّرَکَاءُ بِالْخِیَانَةِ وَ قَلَّ الْوَفَاءُ وَ شَاعَ الزِّنَا وَ تَزَیَّنَ

ص: 263


1- 1. الأنعام: 65.

الرِّجَالُ بِثِیَابِ النِّسَاءِ وَ سُلِبَ عَنْهُنَّ قِنَاعُ الْحَیَاءِ وَ دَبَّ الْکِبْرُ فِی الْقُلُوبِ کَدَبِیبِ السَّمِّ فِی الْأَبْدَانِ وَ قَلَّ الْمَعْرُوفُ وَ ظَهَرَتِ الْجَرَائِمُ وَ هُوِّنَتِ الْعَظَائِمُ وَ طَلَبُوا الْمَدْحَ بِالْمَالِ وَ أَنْفَقُوا الْمَالَ لِلْغِنَاءِ وَ شُغِلُوا بِالدُّنْیَا عَنِ الْآخِرَةِ وَ قَلَّ الْوَرَعُ وَ کَثُرَ الطَّمَعُ وَ الْهَرْجُ وَ الْمَرْجُ وَ أَصْبَحَ الْمُؤْمِنُ ذَلِیلًا وَ الْمُنَافِقُ عَزِیزاً مَسَاجِدُهُمْ مَعْمُورَةٌ بِالْأَذَانِ وَ قُلُوبُهُمْ خَالِیَةٌ مِنَ الْإِیمَانِ وَ اسْتَخَفُّوا بِالْقُرْآنِ وَ بَلَغَ الْمُؤْمِنُ عَنْهُمْ کُلَّ هَوَانٍ فَعِنْدَ ذَلِکَ تَرَی وُجُوهَهُمْ وُجُوهَ الْآدَمِیِّینَ وَ قُلُوبَهُمْ قُلُوبَ الشَّیَاطِینِ کَلَامُهُمْ أَحْلَی مِنَ الْعَسَلِ وَ قُلُوبُهُمْ أَمَرُّ مِنَ الْحَنْظَلِ فَهُمْ ذِئَابٌ وَ عَلَیْهِمْ ثِیَابٌ مَا مِنْ یَوْمٍ إِلَّا یَقُولُ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی أَ فَبِی تَغْتَرُّونَ أَمْ عَلَیَّ تَجْتَرِءُونَ أَ فَحَسِبْتُمْ أَنَّما خَلَقْناکُمْ عَبَثاً وَ أَنَّکُمْ إِلَیْنا لا تُرْجَعُونَ فَوَ عِزَّتِی وَ جَلَالِی لَوْ لَا مَنْ یَعْبُدُنِی مُخْلِصاً مَا أَمْهَلْتُ مَنْ یَعْصِینِی طَرْفَةَ عَیْنٍ وَ لَوْ لَا وَرَعُ الْوَرِعِینَ مِنْ عِبَادِی لَمَا أَنْزَلْتُ مِنَ السَّمَاءِ قَطْرَةً وَ لَا أَنْبَتُّ وَرَقَةً خَضْرَاءَ فَوَا عَجَبَاهْ لِقَوْمٍ آلِهَتُهُمْ أَمْوَالُهُمْ وَ طَالَتْ آمَالُهُمْ وَ قَصُرَتْ آجَالُهُمْ وَ هُمْ یَطْمَعُونَ فِی مُجَاوَرَةِ مَوْلَاهُمْ وَ لَا یَصِلُونَ إِلَی ذَلِکَ إِلَّا بِالْعَمَلِ وَ لَا یَتِمُّ الْعَمَلُ إِلَّا بِالْعَقْلِ.

**[ترجمه]جامع الاخبار: جابر بن عبداللَّه انصاری می گوید:در سال حجة الوداع با پیغمبر صلی الله علیه و آله به حج رفتم. پیغمبر بعد از انجام اعمال حج آمد تا با خانه خدا تودیع کند. آنگاه حلقه در را گرفت و با صدای رسا فرمود: «ای مردم!» با این صدا تمام مردمی که در مسجدالحرام و بازار بودند، جمع شدند. آنگاه پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمود: «ای مردم! آنچه را که بعد از من روی می دهد و هم اکنون به شما می گویم، از من بشنوید و حاضران شما به غایبین خود برسانند!»

سپس پیغمبر گریست، به طوری که از گریه حضرت همه مردم گریستند. چون حضرت از گریستن آرام گرفت، فرمود: «ای مردم! خدا شما را بیامرزد! بدانید که شما از این روز تا صد و چهل سال بعد، مانند برگی هستید که خار نداشته باشد. آنگاه تا دویست سال برگ و خار خواهد داشت و بعد از آن خار بدون برگ است، به طوری که در آن زمان جز سلطان ظالم یا ثروتمند بخیل یا عالم دنیاپرست یا فقیر دروغگو یا پیرمردزناکار یا بچه بی آبرو و یا زن احمق دیده نمی شود!» آنگاه پیغمبر صلی الله علیه و آله باز گریست. سلمان فارسی برخاست و عرض کرد: «یا رسول اللَّه! بفرمایید بدانیم آنچه فرمودید کی واقع می شود؟»

فرمود: «ای سلمان! در زمانی که علمای شما کم شوند،قاریان قرآن شما از میان بروند، زکات خود را ندهند، کارهای زشت خود را آشکار سازند، صدای شما در مساجد بلند شود،امور دنیا را روی سر بگذارید و دانش را زیر پا بنهید، سخنان شما دروغ و شیرینی گفتارتان غیبت گردد، آنچه به دست می آورید حرام باشد! نه بزرگان شما به کوچک تر رحم کنند و نه کوچک تران احترام بزرگان را نگاه بدارند.در آن اوقات آثار غضب خدا بر شما فرود می آید، و سختی شما را به همان وضع درمیان شما قرار می دهد، و در میان شما از دین جز لفظ آنکه به زبان می آورید، باقی نمی ماند .

هنگامی که این خصلت ها را پیدا کردید،منتظر باد سرخ یا مسخ شدن یا سنگباران باشید. آنچه این را تصدیق می کند در کتاب خدا هست و آن این آیه است:«قُلْ هُوَ الْقادِرُ عَلی أَنْ یَبْعَثَ عَلَیْکُمْ عَذاباً مِنْ فَوْقِکُمْ أَوْ مِنْ تَحْتِ أَرْجُلِکُمْ أَوْ یَلْبِسَکُمْ شِیَعاً وَ یُذِیقَ بَعْضَکُمْ بَأْسَ بَعْضٍ؛ انْظُرْ کَیْفَ نُصَرِّفُ الْآیاتِ لَعَلَّهُمْ یَفْقَهُونَ»، {بگو: «او تواناست که از بالای سرتان یا از زیر پاهایتان عذابی بر شما بفرستد یا شما را گروه گروه به هم اندازد [و دچار تفرقه سازد] و عذاب بعضی از شما را به بعضی [دیگر] بچشاند.» بنگر، چگونه آیات [خود] را گوناگون بیان می کنیم باشد که آنان بفهمند.} - . انعام / 65 -

در این وقت جمعی از اصحاب برخاستند و عرض کردند: «یا رسول اللَّه! بفرمایید تا بدانیم اینها که فرمودید کی پدید می آید؟» فرمود: «هنگامی که نمازها را از اوقات خود به تأخیر بیندازند،شهوترانی و شرابخواری پیشه گیرند و به پدران و مادران ناسزا بگویند. به طوری که مال حرام را غنیمت و پرداخت زکات را زیان ببینند؛ مرد از زن خود اطاعت کند، به همسایه اش آزار رساند و پیوند خویشی خود را قطع کند؛ رحم بزرگان از میان برود؛ حیای کوچک تران کم شود؛ ساختمان ها را محکم سازند؛ به نوکر و کلفت ستم کنند؛ از روی هوای نفس شهادت دهند؛ به ظلم حکم کنند؛ مرد پدرش را لعنت کند و به برادرش حسد ورزد؛ شرکا در معاملات خود خیانت کنند؛ وفا کم شود و زنا شیوع یابد؛ مردان خود را با لباس زنان بیارایند و روسری حیا از سر زنان برداشته شود! خودفروشی در دل ها راه یابد، مانند زهر که در بدن ها رخنه می کند؛ کارهای خوب کم شود و گناهان آشکار گردد؛ واجبات الهی از نظر بیافتد و با گرفتن مال، صاحبان مال را ستایش کنند؛ ثروت را در راه خوانندگی صرف نمایند؛ سرگرم دنیا گردند و از توجه به آخرت بازمانند؛ تقوا کم و طمع زیاد شود؛ هرج و مرج پدید آید؛ مؤمنین خوار و اهل نفاق عزیز گردند؛ مساجد آنها با اذان گفتن آباد و دل های آنها از ایمان خالی باشد؛ قرآن را سبک شمارند و شخص با ایمان، هر گونه خواری از آنها ببیند.

در آن اوقات می بینی که صورت آنها صورت آدمی، ولی دل هاشان دل های شیاطین است؛ سخنان آنها از عسل شیرین تر و دل هاشان از حنظل تلخ تر است. آنها گرگانی هستند که لباس آدمی پوشیده اند. در آن موقع روزی نیست که خداوند به آنها نفرماید: آیا از رحمت من مغرور شده اید؟ یا بر من جرأت پیدا کرده اید؟«أَ فَحَسِبْتُمْ أَنَّما خَلَقْناکُمْ عَبَثاً وَ أَنَّکُمْ إِلَیْنا لا تُرْجَعُونَ»، {آیا پنداشتید که شما را بیهوده آفریده ایم و اینکه شما به سوی ما بازگردانیده نمی شوید؟} - . مؤمنون / 115 -

به عزت و جلال خودم سوگند اگر به خاطر آنها که از روی اخلاص مرا عبادت می کنند نبود، به اندازه یک چشم به همزدن به کسانی که نافرمانی من می کنند مهلت نمی دادم. اگر به واسطه تقوای بندگان پرهیزکارم نبود، یک قطره باران از آسمان فرود نمی فرستادم و یک برگ سبز از زمین نمی رویانیدم. شگفتا از مردمی که اموالشان را خدا می دانند و آرزوهاشان طولانی و عمرشان کوتاه است! در عین حال چشم دارند که در جوار رحمت حق منزل کنند، در صورتی که جز با عمل به آن نمی رسند، و عمل هم بدون عقل کامل نمی شود.» - . جامع الاخبار: 395 -

**[ترجمه]

بیان

الوقاحة قلة الحیاء و الرعناء الحمقاء و القهوة الخمر.

**[ترجمه]«وقاحت» کم حیایی است،«رعناء» به معنای زن نادان است و «قهوه» همان خمر است.

**[ترجمه]

«149»

کا، [الکافی] عَلِیٌّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: لَا تَرَوْنَ مَا تُحِبُّونَ حَتَّی یَخْتَلِفَ بَنُو فُلَانٍ فِیمَا بَیْنَهُمْ فَإِذَا اخْتَلَفُوا طَمِعَ النَّاسُ وَ تَفَرَّقَتِ الْکَلِمَةُ وَ خَرَجَ السُّفْیَانِیُ (1).

**[ترجمه]کافی: امام صادق علیه السلام فرمود: «آنچه دوست دارید( فرج آل محمد صلی الله علیه و آله ) را نخواهید دید تا بنی فلان در امورشان با هم نزاع کنند، که وقتی اختلاف و نزاع کردند، مردم طمع می کنند و تشتت در بینشان به وجود می آید و سفیانی خروج می کند.» - . کافی: 772 -

**[ترجمه]

«150»

کا، [الکافی] الْعِدَّةُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ أَبِی نَجْرَانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی الْجَارُودِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: لَا تَرَوْنَ الَّذِی تَنْتَظِرُونَ حَتَّی تَکُونُوا کَالْمِعْزَی الْمَوَاتِ الَّتِی لَا یُبَالِی الْخَابِسُ أَیْنَ یَضَعُ یَدَهُ مِنْهَا لَیْسَ لَکُمْ شَرَفٌ تَرْقَوْنَهُ وَ لَا سِنَادٌ تُسْنِدُونَ إِلَیْهِ أَمْرَکُمْ.

ص: 264


1- 1. روضة الکافی ص 209.

وَ عَنْهُ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنِ ابْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی الْجَارُودِ: مِثْلَهُ قَالَ قُلْتُ لِعَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ مَا الْمَوَاتُ مِنَ الْمَعْزِ قَالَ الَّتِی قَدِ اسْتَوَتْ لَا یَفْضُلُ بَعْضُهَا عَلَی بَعْضٍ (1).

**[ترجمه]کافی: امام محمد باقر علیه السلام فرمود: «آن کس که انتظار او را می کشید نخواهید دید، مگر موقعی که همچون بزهای مردنی باشید که از بس ترسیده و از زندگی خود ناامید گشته، باک ندارد که قصاب دست روی او بگذارد و چاقی و لاغری او را بیازماید! آن موقع عزتی ندارید که از آن راه ترقی کنید و تکیه گاهی ندارید که به آن تکیه نمایید.» - . همان: 796 -

در کافی این روایت به سند دیگری نیز آمده است.

ابوالجارود می گوید که به علی بن الحکم گفتم: «موات از بزان چیست؟» گفت: «بزانی که همگی در یک اندازه بوده و بر هم تفاضل وزنی ندارند.» - . کافی: 796 -

**[ترجمه]

«151»

کا، [الکافی] الْعِدَّةُ عَنْ سَهْلٍ عَنْ مُوسَی بْنِ عُمَرَ الصَّیْقَلِ عَنْ أَبِی شُعَیْبٍ الْمَحَامِلِیِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سُلَیْمَانَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: لَیَأْتِیَنَّ عَلَی النَّاسِ زَمَانٌ یُظَرَّفُ فِیهِ الْفَاجِرُ وَ یُقَرَّبُ فِیهِ الْمَاجِنُ وَ یُضَعَّفُ فِیهِ الْمُنْصِفُ قَالَ فَقِیلَ لَهُ مَتَی ذَاکَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ فَقَالَ إِذَا اتُّخِذَتِ الْأَمَانَةُ مَغْنَماً وَ الزَّکَاةُ مَغْرَماً وَ الْعِبَادَةُ اسْتِطَالَةً وَ الصِّلَةُ مَنّاً قَالَ فَقِیلَ لَهُ مَتَی ذَلِکَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ فَقَالَ إِذَا تَسَلَّطْنَ النِّسَاءُ وَ سُلِّطْنَ الْإِمَاءُ وَ أُمِّرَ الصِّبْیَانُ (2).

**[ترجمه]کافی: امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: «زمانی بر مردم می آید که زناکار به ناز و نعمت می رسد، فرومایه مقرب می شود و مرد با انصاف ضعیف می گردد.»عرض کردم: «یا امیرالمؤمنین! این در چه وقت است؟» فرمود: «به هنگامی که زنان و کنیزان بر امور مردم مسلط گردند و بچه ها به حکومت برسند.» - . همان: 704 -

**[ترجمه]

بیان

المجون أن لا یبالی الإنسان بما صنع.

**[ترجمه]«مجون» به این معناست که انسان نسبت به آنچه انجام داده، باکی نداشته باشد.

**[ترجمه]

«152»

کا، [الکافی] الْعِدَّةُ عَنْ سَهْلٍ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ مِهْرَانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مَنْصُورٍ الْخُزَاعِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ سُوَیْدٍ وَ مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنِ ابْنِ بَزِیعٍ عَنْ عَمِّهِ حَمْزَةَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ سُوَیْدٍ وَ الْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ النَّهْدِیِّ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ مِهْرَانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مَنْصُورٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ سُوَیْدٍ: أَنَّهُ کَتَبَ إِلَی

ص: 265


1- 1. راجع روضة الکافی ص 263 و المعزی- و یمد- و قیل المد غیر معروف و لم یثبت-: المعز، و قال الفراء: المعزی مؤنثة، و بعضهم ذکرها. و الخابس الأسد المفترس فهو إذا رأی معزی مواتا لا یبالی بأی عضو من أعضائه ابتدأ. و قد مر فیما سبق ص 110 تحت الرقم 15 و فیه« کالمعز المهولة» فراجع. و فی کتاب الروضة أحادیث منبثة لم یخرجها المصنّف قدّس سرّه مع مناسبتها للباب کما فی ص 310 و 330 و 264 و 265 و غیر ذلک.
2- 2. ما بین العلامتین ساقط من الأصل المطبوع تراه فی الروضة ص 69. و قال المصنّف فی شرحه فی المرآة: یظرف فی بعض النسخ بالمهملة و کذا فی بعض نسخ النهج و الطریف ضد التالد و هو الامر المستطرف الذی یعده الناس طریفا حسنا لانهم یرغبون الی الأمور المحدثة و الظریف من الظرافة بمعنی الفطنة و الکیاسة.

أَبِی الْحَسَنِ مُوسَی علیه السلام فِی الْحَبْسِ وَ سَأَلَهُ عَنْ مَسَائِلَ فَکَانَ فِیمَا أَجَابَهُ إِذَا رَأَیْتَ الْمُشَوَّهَ الْأَعْرَابِیَّ فِی جَحْفَلٍ جَرَّارٍ فَانْتَظِرْ فَرَجَکَ وَ لِشِیعَتِکَ الْمُؤْمِنِینَ وَ إِذَا انْکَسَفَتِ الشَّمْسُ فَارْفَعْ بَصَرَکَ إِلَی السَّمَاءِ وَ انْظُرْ مَا فَعَلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِالْمُؤْمِنِینَ فَقَدْ فَسَّرْتُ لَکَ جُمَلًا جُمَلًا وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الْأَخْیَارِ(1).

**[ترجمه]کافی: علی بن سوید روایت می کند که وقتی امام موسی کاظم علیه السلام در زندان بود، نامه ای نوشت و مسائلی چند از حضرت پرسید و از جمله حضرت در میان جواب های او مرقوم فرمود: «هر وقت یک عرب زشت روی بیابانی را در میان لشکر جراری دیدی، منتظر آزادی خود و سایر مؤمنین و شیعیان باش. و هنگامی که آفتاب گرفت، به آسمان نگاه کن و ببین خداوند با اهل ایمان چه می کند. من با این بیان، مطالب سربسته را برای تو تفسیر کردم. و صلی اللَّه علی محمد و آله الاخیار.» - . کافی: 733 -

**[ترجمه]

«153»

کا، [الکافی] حُمَیْدُ بْنُ زِیَادٍ عَنْ عُبَیْدِ اللَّهِ الدِّهْقَانِ عَنِ الطَّاطَرِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ أَبَانٍ عَنْ صَبَّاحِ بْنِ سَیَابَةَ عَنِ ابْنِ خُنَیْسٍ قَالَ: ذَهَبْتُ بِکِتَابِ عَبْدِ السَّلَامِ بْنِ نُعَیْمٍ وَ سَدِیرٍ وَ کُتُبِ غَیْرِ وَاحِدٍ إِلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام حِینَ ظَهَرَتِ الْمُسَوِّدَةُ قَبْلَ أَنْ یَظْهَرَ

وُلْدُ الْعَبَّاسِ بِأَنَّا قَدْ قَدَّرْنَا أَنْ یَئُولَ هَذَا الْأَمْرُ إِلَیْکَ فَمَا تَرَی قَالَ فَضَرَبَ بِالْکُتُبِ الْأَرْضَ ثُمَّ قَالَ أُفٍّ أُفٍّ مَا أَنَا لِهَؤُلَاءِ بِإِمَامٍ أَ مَا یَعْلَمُونَ أَنَّهُ إِنَّمَا یَقْتُلُ السُّفْیَانِیَ (2).

**[ترجمه]کافی: از معلی بن خنیس روایت کرده که گفت: «در موقع ظاهر شدن و پیش از قیام بنی عباس، عبدالسلام بن نعیم و سدیر و دیگران، نامه هایی برای حضرت صادق علیه السلام نوشتند که: «ما قدرت داریم شما را به خلافت برسانیم، نظر حضرتت چیست؟» راوی گفت: حضرت نامه ها را به زمین زد و فرمود: «اف! اف! من امام اینها نیستم. آیا آنها نمی دانند که تا سفیانی کشته نشود، خلافت به ما نمی رسد؟!» - . کافی: 827 -

**[ترجمه]

«154»

نص، [کفایة الأثر] بِالْإِسْنَادِ الْمُتَقَدِّمِ فِی بَابِ النَّصِّ عَلَی الِاثْنَیْ عَشَرَ عَنْ جَابِرٍ الْأَنْصَارِیِّ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قَالَ: مِنَّا مَهْدِیُّ هَذِهِ الْأُمَّةِ إِذَا صَارَتِ الدُّنْیَا هَرْجاً

ص: 266


1- 1. راجع روضة الکافی ص 126 و ما نقله المصنّف رحمه اللّه هو ذیل الحدیث و صدره مفصل من ص 124- 126 و لذلک یقول علیه السلام:« جملا جملا».
2- 2. تراه فی الروضة ص 331. و المسودة أصحاب أبی مسلم المروزی الخراسانیّ حیث جعلوا ألبستهم و أعلامهم سودا، و قد کانوا أولا کتبوا کتبا الی سادات بنی هاشم للتوافق و التواطؤ فکتبوا الی أبی عبد اللّه علیه السلام أیضا یدعونه الی البیعة و الخروج فلم یجبه علیه السلام حتّی یئسوا منه فتوافقوا مع بنی العباس قال الکلینی فی الروضة ص 274: محمّد بن یحیی، عن محمّد بن الحسین، عن عبد الرحمن بن أبی هاشم، عن الفضل الکاتب قال: کنت عند أبی عبد اللّه علیه السلام فأتاه کتاب أبی مسلم فقال: لیس لکتابک جواب اخرج عنا، فجعلنا یسار بعضنا بعضا فقال: أی شی ء تسارون یا فضل؟ ان اللّه عزّ ذکره لا یعجل لعجلة العباد، و لازالة جبل عن موضعه أیسر من زوال ملک لم ینقض أجله. ثمّ قال: ان فلان بن فلان حتّی بلغ السابع من ولد فلان، قلت: فما العلامة فیما بیننا و بینک جعلت فداک؟ قال: لا تبرح الأرض یا فضل حتّی یخرج السفیانی، فإذا خرج السفیانی فأجیبوا الینا- یقولها ثلاثا- و هو من المحتوم.

وَ مَرْجاً وَ تَظَاهَرَتِ الْفِتَنُ وَ تَقَطَّعَتِ السُّبُلُ وَ أَغَارَ بَعْضُهُمْ عَلَی بَعْضٍ فَلَا کَبِیرٌ یَرْحَمُ صَغِیراً وَ لَا صَغِیرٌ یُوَقِّرُ کَبِیراً فَیَبْعَثُ اللَّهُ عِنْدَ ذَلِکَ مَهْدِیَّنَا التَّاسِعَ مِنْ صُلْبِ الْحُسَیْنِ یَفْتَحُ حُصُونَ الضَّلَالَةِ وَ قُلُوباً غُفْلًا یَقُومُ فِی الدِّینِ فِی آخِرِ الزَّمَانِ کَمَا قُمْتُ بِهِ فِی أَوَّلِ الزَّمَانِ وَ یَمْلَأُ الْأَرْضَ عَدْلًا کَمَا مُلِئَتْ جَوْراً(1).

**[ترجمه]کفایة الاثر: پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمود: «مهدی این امت از ماست؛ در وقتی که دنیا هرج و مرج شود، آشوب ها ظاهر گردد، راه ها بسته شود و مردم یکدیگر را غارت کنند، به طوری که نه بزرگ بر کوچک رحم کند و نه کوچک احترام بزرگ را نگه دارد، در آن موقع خداوند مهدی ما را که نهمین (امام) از نسل حسین است می فرستد تا دژهای گمراهی و دل های مهر شده را بگشاید. او در آخرالزمان دین را پایدار می کند - چنان که من در اول زمان آن، اساس آن را پایدار ساختم - و زمین را پر از عدل و داد می کند.» - . کفایة الاثر: 63 -

**[ترجمه]

«155»

نص، [کفایة الأثر] بِالْإِسْنَادِ الْمُتَقَدِّمِ فِی الْبَابِ الْمَذْکُورِ عَنْ عَلْقَمَةَ بْنِ قَیْسٍ قَالَ: خَطَبَنَا أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَی مِنْبَرِ الْکُوفَةِ خُطْبَةَ اللُّؤْلُؤَةِ فَقَالَ فِیمَا قَالَ فِی آخِرِهَا أَلَا وَ إِنِّی ظَاعِنٌ عَنْ قَرِیبٍ وَ مُنْطَلِقٌ إِلَی الْمَغِیبِ فَارْتَقِبُوا الْفِتْنَةَ الْأُمَوِیَّةَ وَ الْمَمْلَکَةَ الْکِسْرَوِیَّةَ وَ إِمَاتَةَ مَا أَحْیَاهُ اللَّهُ وَ إِحْیَاءَ مَا أَمَاتَهُ اللَّهُ وَ اتَّخِذُوا صَوَامِعَکُمْ بُیُوتَکُمْ وَ عَضُّوا عَلَی مِثْلِ جَمْرِ الْغَضَا وَ اذْکُرُوا اللَّهَ کَثِیراً فَذِکْرُهُ أَکْبَرُ لَوْ کُنْتُمْ تَعْلَمُونَ ثُمَّ قَالَ وَ تُبْنَی مَدِینَةٌ یُقَالُ لَهَا الزَّوْرَاءُ بَیْنَ دِجْلَةَ وَ دُجَیْلٍ وَ الْفُرَاتِ فَلَوْ رَأَیْتُمُوهَا مُشَیَّدَةً بِالْجِصِّ وَ الْآجُرِّ مُزَخْرَفَةً بِالذَّهَبِ وَ الْفِضَّةِ وَ اللَّازْوَرْدِ وَ الْمَرْمَرِ وَ الرُّخَامِ وَ أَبْوَابِ الْعَاجِ وَ الْخِیَمِ وَ الْقِبَابِ وَ السِّتَارَاتِ وَ قَدْ عُلِیَتْ بِالسَّاجِ وَ الْعَرْعَرِ

وَ الصَّنَوْبَرِ وَ الشَّبِّ وَ شُیِّدَتْ بِالْقُصُورِ وَ تَوَالَتْ عَلَیْهَا مُلْکُ بَنِی شَیْصَبَانَ (2)

أَرْبَعَةٌ وَ عِشْرُونَ مَلِکاً فِیهِمُ السَّفَّاحُ وَ الْمِقْلَاصُ وَ الْجَمُوحُ

ص: 267


1- 1. راجع ج 36 ص 308 و فیه« قلوبا غفلاء» و نقل عن المصدر:« و قلاعها» بدل ذلک، و کلاهما مصحف و الصحیح ما فی الصلب و الغفل- بالضم- من لا یرجی خیره و لا یخشی شره و ما لا علامة فیه من القداح و الطرق و غیرها، و یحتمل أن یکون مقلوب« غلف» کما فی التنزیل:« وَ قالُوا قُلُوبُنا غُلْفٌ» البقرة 88، وَ قَوْلِهِمْ قُلُوبُنا غُلْفٌ بَلْ طَبَعَ اللَّهُ عَلَیْها، النساء 145.
2- 2. قال المصنّف هناک: الشیصبان اسم الشیطان، و انما عبر عنهم بذلک لانهم کانوا شرک شیطان، و المشهور أن عدد خلفاء بنی العباس کان سبعة و ثلاثین، و لعله علیه السلام انما عد منهم من استقر ملکه و امتد، لا من تزلزل سلطانه و ذهب ملکه سریعا کالامین و المنتصر و المستعین و المعتز و أمثالهم. الخ.

وَ الْخَدُوعُ وَ الْمُظَفَّرُ وَ الْمُؤَنَّثُ وَ النَّظَّارُ وَ الْکَبْشُ وَ الْمَهْتُورُ وَ الْعِثَارُ وَ الْمُصْطَلِمُ وَ الْمُسْتَصْعِبُ وَ الْعَلَّامُ وَ الرُّهْبَانِیُّ وَ الْخَلِیعُ وَ السَّیَّارُ وَ الْمُتْرَفُ وَ الْکَدِیدُ وَ الْأَکْتَبُ وَ الْمُسْرِفُ وَ الْأَکْلَبُ وَ الْوَسِیمُ وَ الصَّیْلَامُ وَ الْعَیْنُوقُ وَ تُعْمَلُ الْقُبَّةُ الْغَبْرَاءُ ذَاتُ الْفَلَاةِ الْحَمْرَاءِ وَ فِی عَقِبِهَا قَائِمُ الْحَقِّ یُسْفِرُ عَنْ وَجْهِهِ بَیْنَ الْأَقَالِیمِ کَالْقَمَرِ الْمُضِی ءِ بَیْنَ الْکَوَاکِبِ الدُّرِّیَّةِ أَلَا وَ إِنَّ لِخُرُوجِهِ عَلَامَاتٍ عَشَرَةً أَوَّلُهَا طُلُوعُ الْکَوْکَبِ ذِی الذَّنَبِ وَ یُقَارِبُ مِنَ الْحَادِی وَ یَقَعُ فِیهِ هَرْجٌ وَ مَرْجٌ وَ شَغْبٌ وَ تِلْکَ عَلَامَاتُ الْخِصْبِ وَ مِنَ الْعَلَامَةِ إِلَی الْعَلَامَةِ عَجَبٌ فَإِذَا انْقَضَتِ الْعَلَامَاتُ الْعَشَرَةُ إِذْ ذَاکَ یَظْهَرُ الْقَمَرُ الْأَزْهَرُ وَ تَمَّتْ کَلِمَةُ الْإِخْلَاصِ لِلَّهِ عَلَی التَّوْحِیدِ(1).

**[ترجمه]کفایة الاثر: علقمة بن قیس می گوید: «امیرالمؤمنین علیه السلام در منبر مسجد کوفه خطبه «لؤلؤ» را برای ما خواند و از جمله در آخر آن فرمود: «آگاه باشید! من به زودی از میان شما می روم و به عالم غیب رهسپار می گردم. شما منتظر فتنه امویان و سلطنت کسروی و از میان بردن چیزی که خداوند آن را زنده کرد، و زنده کردن چیزی که خداوند آن را از میان برد (بدعت و بی دینی) باشید. پس در گوشه خانه های خود قرار گیرید و آتش شعله ور را لای دندان بگذارید [کنایه از سختی شرایط است] و خدا را بسیار یاد کنید که اگر بدانید، یاد خدا از همه چیز بزرگ تر است.»

آنگاه فرمود: «شهری در بین دجله و دجیل و فرات ساخته می شود که آن را «زوراء» می گویند. وقتی آن را دیدید، می بینید که با گچ و آجر ساخته و با طلا و نقره و لاجورد و مرمر و رخام و درهایی از چوب عاج و آبنوس و چادرها و قبه ها و پرده ها زینت داده شده و انواع درختان ساج و عرعر و صنوبر تازه، در هر طرف آنها به چشم می خورد و با کاخ ها استحکام یافته است.

قبلا نیز پادشاهان بنی شیصبان که بیست و چهار نفر بودند، یکی پس از دیگری در آنجا آمد و رفت کرده اند و اینان سفاح، مقلاص، جموح، خدوع، مظفر مؤنث، نظار، کبش، مهتور، عثار، مصطلم، مستصعب، علام، رهبانی، خلیع، سیار مترف، کدید، اکتب (یا اکدب)، اکلب، وسیم، ظلام و عینوق می باشند، و قبه خاکی در بیابان سرخ ساخته می شود و بعد از آن، قائم بر حق در میان اقالیم نقاب از چهره برمی دارد، مانند ماه تابان در میان ستارگان فروزان.

آگاه باشید که برای آمدن او ده علامت است: علامت اول طلوع ستاره دنباله دار است که به ستاره حادی نزدیک می شود و در آن موقع، هرج و مرج و شرارت روی می دهد و اینها علامت گشایش است. ما بین هر علامتی تا علامت دیگر تعجب آور است. وقتی علامات دهگانه تمام شد، درآن موقع ماه تابان ظاهر می گردد و کلمه اخلاص (لا اله الا اللَّه) که دلیل بر یگانگی خداست، کامل می شود.» - . کفایة الاثر: 213 -

**[ترجمه]

«156»

یب، [تهذیب الأحکام] بِإِسْنَادِهِ عَنْ سَالِمٍ أَبِی خَدِیجَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: سَأَلَهُ رَجُلٌ وَ أَنَا أَسْمَعُ فَقَالَ إِنِّی أُصَلِّی الْفَجْرَ ثُمَّ أَذْکُرُ اللَّهَ بِکُلِّ مَا أُرِیدُ أَنْ أَذْکُرَهُ مِمَّا یَجِبُ عَلَیَّ فَأُرِیدُ أَنْ أَضَعَ جَنْبِی فَأَنَامَ قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ فَأَکْرَهُ ذَلِکَ قَالَ وَ لِمَ قَالَ أَکْرَهُ أَنْ تَطْلُعَ الشَّمْسُ مِنْ غَیْرِ مَطْلَعِهَا قَالَ لَیْسَ بِذَلِکَ خَفَاءٌ انْظُرْ مِنْ حَیْثُ یَطْلُعُ الْفَجْرُ فَمِنْ ثَمَّ تَطْلُعُ الشَّمْسُ لَیْسَ عَلَیْکَ مِنْ حَرَجٍ أَنْ تَنَامَ إِذَا کُنْتَ قَدْ ذَکَرْتَ اللَّهَ (2).

**[ترجمه]تهذیب: سالم بن ابی خدیجه روایت کرده که مردی از حضرت صادق علیه السلام سؤالی کرد و من هم می شنیدم. سائل پرسید: «من نماز صبح را می خوانم، سپس خدا را به آنچه بر من واجب است ذکر می گویم و بعد می خواهم دراز شوم و تا طلوع آفتاب بخوابم، ولی این را ناخوش می دارم.» حضرت پرسید: «برای چه؟» گفت:«دوست نمی دارم که آفتاب از غیر محل طلوع خود طالع شود.»حضرت فرمود: «این پوشیده نیست. نگاه کن ببین صبح از کجا طلوع می کند؛ از همان جا نیز آفتاب طلوع می نماید، اگر نماز صبح را خوانده باشی و بعد بخوابی طوری نیست.» - . تهذیب الاحکام 2: 415 -

**[ترجمه]

أقول

قد مضی بعض الأخبار المناسبة للباب فی کتاب المعاد.

**[ترجمه]برخی اخبار مناسب این باب، در «کتاب معاد» گذشت.

**[ترجمه]

«157»

کِتَابُ الْإِمَامَةِ وَ التَّبْصِرَةِ، لِعَلِیِّ بْنِ بَابَوَیْهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ عَمَّنْ ذَکَرَهُ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَی عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عُبَیْدَةَ الْحَذَّاءِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام عَنْ هَذَا الْأَمْرِ مَتَی یَکُونُ قَالَ إِنْ کُنْتُمْ تُؤَمِّلُونَ أَنْ یَجِیئَکُمْ مِنْ وَجْهٍ فَلَا تُنْکِرُونَهُ.

ص: 268


1- 1. تراه فی ج 36 ص 354 و بین ما طبع هناک و الأصل المطبوع هنا اختلافات لا یعرف الصحیح من المصحف. فراجع.
2- 2. رواه الشیخ فی التهذیب ج 1 ص 227 و الاستبصار ج 1 ص 177.

وَ مِنْهُ عَنْ هَارُونَ بْنِ مُوسَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُوسَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ خَلَفٍ عَنْ مُوسَی بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: ظُهُورُ الْبَوَاسِیرِ وَ مَوْتُ الْفُجَاءَةِ وَ الْجُذَامِ مِنَ اقْتِرَابِ السَّاعَةِ.

**[ترجمه]امامت و تبصره: ابو عبیده حذاء گفت: از حضرت باقر علیه السلام پرسیدم:«صاحب الامر کی ظهور می کند؟» فرمود: «اگر شما آرزومند هستید که او بیاید، منکر او نشوید.» - . امامت و تبصره: 94 -

و نیز علی بن بابویه به سند خود از موسی بن ابراهیم، از امام موسی بن جعفر علیه السلام از پدرش حضرت صادق علیه السلام از پدران بزرگوارش روایت کرده است که پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمود: «پیدایش بواسیر و مرگ ناگهانی (سکته) و مرض جذام، از علائم نزدیک قیامت است.»

**[ترجمه]

«158»

قل، [إقبال الأعمال] وَجَدْتُ فِی کِتَابِ الْمَلَاحِمِ لِلْبَطَائِنِیِّ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَلَیْهِ السَّلَامُ قَالَ قَالَ: اللَّهُ أَجَلُّ وَ أَکْرَمُ وَ أَعْظَمُ مِنْ أَنْ یَتْرُکَ الْأَرْضَ بِلَا إِمَامٍ عَادِلٍ قَالَ قُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ فَأَخْبِرْنِی بِمَا أَسْتَرِیحُ إِلَیْهِ قَالَ یَا أَبَا مُحَمَّدٍ لَیْسَ یَرَی أُمَّةُ مُحَمَّدٍ فَرَجاً أَبَداً مَا دَامَ لِوُلْدِ بَنِی فُلَانٍ مُلْکٌ حَتَّی یَنْقَرِضَ مُلْکُهُمْ فَإِذَا انْقَرَضَ مُلْکُهُمْ أَتَاحَ اللَّهُ لِأُمَّةِ مُحَمَّدٍ بِرَجُلٍ مِنَّا أَهْلَ الْبَیْتَ یُشِیرُ بِالتُّقَی وَ یَعْمَلُ بِالْهُدَی وَ لَا یَأْخُذُ فِی حُکْمِهِ الرِّشَا وَ اللَّهِ إِنِّی لَأَعْرِفُهُ بِاسْمِهِ وَ اسْمِ أَبِیهِ ثُمَّ یَأْتِینَا الْغَلِیظُ الْقَصَرَةِ ذُو الْخَالِ وَ الشَّامَتَیْنِ الْقَائِدُ الْعَادِلُ الْحَافِظُ لِمَا اسْتُودِعَ یَمْلَأُهَا عَدْلًا وَ قِسْطاً کَمَا مَلَأَهَا الْفُجَّارُ جَوْراً وَ ظُلْماً.

**[ترجمه]اقبال الاعمال: بطائنی در کتاب «الملاحم» از ابو بصیر، از امام صادق علیه السلام روایت کرده است که فرمود: «خداوند بزرگ تر، مکرم تر و اعظم از این است که زمین را بدون امام عادل بگذارد.» ابو بصیر گفت: «قربانت گردم! چیزی به ما اطلاع دهید که موجب آرامش خاطر ما باشد.» فرمود: «ای ابو محمد! مادام که بنی عباس بر اریکه سلطنت تکیه زده اند، امت محمد صلی الله علیه و آله فرج و راحتی ندارند.وقتی که دولت آنها منقرض گردید، خداوند مردی را که از دودمان ماست و برای امت محمد صلی الله علیه و آله نگهداشته، ظاهر می گرداند تا دستور تقوا دهد و به هدایت رفتار کند و در صدور حکمش رشوه نگیرد.

به خدا قسم من او را به اسم خود و پدرش می شناسم.آنگاه مردی که گردنی قوی دارد و دارای دو خال سیاه است به سوی ما خواهد آمد. او قائم عادل و حافظ امانت الهی است، او زمین را پر از عدل و داد می کند،چنان که فاجران آن را پر از ظلم و ستم کرده باشند.» - . اقبال الاعمال: 78 -

**[ترجمه]

«159»

أَقُولُ وَ رُوِیَ فِی کِتَابِ سُرُورِ أَهْلِ الْإِیمَانِ عَنِ السَّیِّدِ عَلِیِّ بْنِ عَبْدِ الْحَمِیدِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: الْزَمِ الْأَرْضَ وَ لَا تُحَرِّکْ یَداً وَ لَا رِجْلًا حَتَّی تَرَی عَلَامَاتٍ أَذْکُرُهَا لَکَ وَ مَا أَرَاکَ تُدْرِکُ ذَلِکَ اخْتِلَافٌ بَیْنَ الْعِبَادِ وَ مُنَادٍ یُنَادِی مِنَ السَّمَاءِ وَ خَسْفٌ فِی قَرْیَةٍ مِنْ قُرَی الشَّامِ بِالْجَابِیَةِ وَ نُزُولُ التُّرْکِ الْجَزِیرَةَ وَ نُزُولُ الرُّومِ الرَّمْلَةَ وَ اخْتِلَافٌ کَثِیرٌ عِنْدَ ذَلِکَ فِی کُلِّ أَرْضٍ حَتَّی تَخْرَبَ الشَّامُ وَ یَکُونُ سَبَبُ ذَلِکَ اجْتِمَاعَ ثَلَاثِ رَایَاتٍ فِیهِ رَایَةِ الْأَصْهَبِ وَ رَایَةِ الْأَبْقَعِ وَ رَایَةِ السُّفْیَانِیِّ.

**[ترجمه]سید علی بن عبدالحمید بهاء الدین نیلی در کتاب «سرور اهل ایمان»، از جابر روایت کرده که امام صادق علیه السلام فرمود: «سر جای خود بنشین و دست و پایت را تکان مده تا علاماتی را که برایت بازگو می کنم ببینی و گمان نکنم تو آن روز را درک کنی: اختلاف بین مردم؛ منادی که از آسمان ندا می دهد؛ فرو رفتن در زمین در روستایی از روستاهای شام به نام جابیه؛ سکونت ترکان در جزیره؛ نزول رومیان در رمله؛ اختلاف فراوان در آن هنگام در هر سرزمینی، تااینکه شام ویران می شود و سه پرچم در آن برافراشته می شود: رایت سرخ و سفید؛ رایت سیاه و سفید؛ و رایت سفیانی.» - . سرور اهل ایمان: 29 -

**[ترجمه]

«160»

وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ الْإِیَادِیِّ رَفَعَهُ إِلَی بُرَیْدٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: یَا بُرَیْدُ اتَّقِ جَمْعَ الْأَصْهَبِ قُلْتُ وَ مَا الْأَصْهَبُ قَالَ الْأَبْقَعُ قُلْتُ وَ مَا الْأَبْقَعُ قَالَ الْأَبْرَصُ وَ اتَّقِ السُّفْیَانِیَّ وَ اتَّقِ الشَّرِیدَیْنِ مِنْ وُلْدِ فُلَانٍ یَأْتِیَانِ مَکَّةَ یَقْسِمَانِ بِهَا الْأَمْوَالَ یَتَشَبَّهَانِ بِالْقَائِمِ علیه السلام وَ اتَّقِ الشُّذَّاذَ مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ قُلْتُ وَ یُرِیدُ بِالشُّذَّاذِ الزَّیْدِیَّةَ لِضَعْفِ مَقَالَتِهِمْ وَ أَمَّا کَوْنُهُمْ مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ لِأَنَّهُمْ

ص: 269

مِنْ بَنِی فَاطِمَةَ.

**[ترجمه]سید علی بن عبدالحمید بهاء الدین نیلی در کتاب «سرور اهل ایمان»، از برید روایت کرده است که امام محمد باقر علیه السلام به وی فرمود: «ای برید! بپرهیز از پیوستن به جمعیت سرخ و سفید!»پرسیدم: «سرخ و سفید کیست؟» فرمود: «سیاه و سفید است.» گفتم: «سیاه و سفید کیست؟» فرمود: «کسی است که پیسی دارد. و از سفیانی پرهیز کن و از دو نفر آواره از اولاد فلان که به مکه می آیند و اموال بینمردم تقسیم می کنند و خود را شبیه به قائم علیه السلام می نمایند نیز بپرهیز. همچنین از معدودی از سادات هم دوری گزین.»

گفتم: «مقصود حضرت از این معدود پیروان، زید بن علی بن الحسین بود که عقیده ضعیفی داشتند و البته سید بودن آنها که فرزندان فاطمه هستند، جای شک نیست.» - . سرور اهل ایمان: 30 -

**[ترجمه]

«161»

وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عُمَیْرِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی الْجَارُودِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ بِشْرٍ الْهَمْدَانِیِّ قَالَ: قُلْنَا لِمُحَمَّدِ بْنِ الْحَنَفِیَّةِ جَعَلَنَا اللَّهُ فِدَاکَ بَلَغَنَا أَنَّ لِآلِ فُلَانٍ رَایَةً وَ لِآلِ جَعْفَرٍ رَایَةً فَهَلْ عِنْدَکُمْ فِی ذَلِکَ شَیْ ءٌ قَالَ أَمَّا رَایَةُ بَنِی جَعْفَرٍ فَلَیْسَتْ بِشَیْ ءٍ وَ أَمَّا رَایَةُ بَنِی فُلَانٍ فَإِنَّ لَهُمْ مُلْکاً یُقَرِّبُونَ فِیهِ الْبَعِیدَ وَ یُبَعِّدُونَ فِیهِ الْقَرِیبَ عُسْرٌ لَیْسَ فِیهِمْ یُسْرٌ تُصِیبُهُمْ فِیهِ فَزَعَاتٌ وَ رَعَدَاتٌ کُلُّ ذَلِکَ یَنْجَلِی عَنْهُمْ کَمَا یَنْجَلِی السَّحَابُ حَتَّی إِذَا أَمِنُوا وَ اطْمَأَنُّوا وَ ظَنُّوا أَنَّ مُلْکَهُمْ لَا یَزُولُ فَیَصِیحُ فِیهِمْ صَیْحَةً فَلَمْ یَبْقَ لَهُمْ رَاعٍ یَجْمَعُهُمْ وَ لَا دَاعٍ یُسْمِعُهُمْ وَ ذَلِکَ قَوْلُهُ تَعَالَی حَتَّی إِذا أَخَذَتِ الْأَرْضُ زُخْرُفَها وَ ازَّیَّنَتْ وَ ظَنَّ أَهْلُها أَنَّهُمْ قادِرُونَ عَلَیْها أَتاها أَمْرُنا لَیْلًا أَوْ نَهاراً فَجَعَلْناها حَصِیداً کَأَنْ لَمْ تَغْنَ بِالْأَمْسِ کَذلِکَ نُفَصِّلُ الْآیاتِ لِقَوْمٍ یَتَفَکَّرُونَ (1) قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ هَلْ لِذَلِکَ وَقْتٌ قَالَ لَا لِأَنَّ عِلْمَ اللَّهِ غَلَبَ وَقْتَ الْمُوَقِّتِینَ إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی وَعَدَ مُوسَی ثَلَاثِینَ لَیْلَةً فَأَتَمَّهَا بِعَشْرٍ وَ لَمْ یَعْلَمْهَا مُوسَی وَ لَمْ تَعْلَمْهَا بَنُو إِسْرَائِیلَ فَلَمَّا جَازَ الْوَقْتُ قَالُوا غَرَّنَا مُوسَی فَعَبَدُوا الْعِجْلَ وَ لَکِنْ إِذَا کَثُرَتِ الْحَاجَةُ وَ الْفَاقَةُ فِی النَّاسِ وَ أَنْکَرَ بَعْضُهُمْ بَعْضاً فَعِنْدَ ذَلِکَ تَوَقَّعُوا أَمْرَ اللَّهِ صَبَاحاً وَ مَسَاءً قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ أَمَّا الْفَاقَةُ فَقَدْ عَرَفْتُهَا فَمَا إِنْکَارُ النَّاسِ بَعْضُهُمْ بَعْضاً قَالَ یَلْقَی الرَّجُلُ صَاحِبَهُ فِی الْحَاجَةِ بِغَیْرِ الْوَجْهِ الَّذِی کَانَ یَلْقَاهُ فِیهِ وَ یُکَلِّمُهُ بِغَیْرِ اللِّسَانِ الَّذِی کَانَ یُکَلِّمُهُ فِیهِ وَ الْخَبَرُ طَوِیلٌ وَ قَدْ رُوِیَ عَنْ أَئِمَّتِنَا علیهم السلام مِثْلُ ذَلِکَ (2).

وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِیسَی عَنْ بَکْرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْأَزْدِیِّ عَنْ سَدِیرٍ قَالَ: قَالَ لِی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَا سَدِیرُ الْزَمْ بَیْتَکَ وَ کُنْ حِلْساً مِنْ أَحْلَاسِهِ وَ اسْکُنْ

ص: 270


1- 1. یونس: 24 و قد مر الحدیث عن غیبة الشیخ ص 104 من هذا المجلد و هکذا.
2- 2. روی ذلک عن أبی جعفر علیه السلام کما فی ص 185 تحت الرقم 9. الأحادیث المرویة بعدها ممّا قد تلیت علیک قبل ذلک. فراجع.

مَا سَکَنَ اللَّیْلُ وَ النَّهَارُ فَإِذَا بَلَغَ أَنَّ السُّفْیَانِیَّ قَدْ خَرَجَ فَارْحَلْ (1) إِلَیْنَا وَ لَوْ عَلَی رِجْلِکَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ هَلْ قَبْلَ ذَلِکَ شَیْ ءٌ قَالَ نَعَمْ وَ أَشَارَ بِیَدِهِ بِثَلَاثِ أَصَابِعِهِ إِلَی الشَّامِ وَ قَالَ ثَلَاثُ رَایَاتٍ رَایَةٌ حَسَنِیَّةٌ وَ رَایَةٌ أُمَوِیَّةٌ وَ رَایَةٌ قَیْسِیَّةٌ فَبَیْنَا هُمْ عَلَی ذَلِکَ إِذْ قَدْ خَرَجَ السُّفْیَانِیُّ فَیَحْصُدُهُمْ حَصْدَ الزَّرْعِ مَا رَأَیْتَ مِثْلَهُ قَطُّ(2).

**[ترجمه]محمد بن بشر همدانی می گوید: به محمد بن حنفیه گفتم: «فدایت شوم! شنیده ام که آل فلانی رایتی و آل جعفر نیز رایتی دارند. شما در این باره مطلبی می دانید؟» گفت: «رایت بنی جعفر مهم نیست و اما رایت بنی فلان، بدرستی که آنان حکومتی دارند که اشخاص دور را نزدیک می کنند و نزدیکان را دور می کنند؛ سختی ای هست که آسانی در آن نیست و در این حکومتشان به آنها ترس ها و رعدهایی می رسد و تمام این ها بر طرف می شود،همان گونه که ابر ها از بالای سر رد می شوند، تااینکه وقتی ایمنی یافتند و مطمئن شدند و پنداشتند که حکومتشان زوال ندارد، آسمان بر آنان صیحه می کشد و برای آنان چوپانی نمی ماند که جمع شان کند و دعوت کننده ای نمی ماند که صدایشان را بشنود و این است معنای این آیه که: «حَتَّی إِذا أَخَذَتِ الْأَرْضُ زُخْرُفَها وَ ازَّیَّنَتْ وَ ظَنَّ أَهْلُها أَنَّهُمْ قادِرُونَ عَلَیْها أَتاها أَمْرُنا لَیْلًا أَوْ نَهاراً فَجَعَلْناها حَصِیداً کَأَنْ لَمْ تَغْنَ بِالْأَمْسِ کَذلِکَ نُفَصِّلُ الْآیاتِ لِقَوْمٍ یَتَفَکَّرُون»، { تا آن گاه که زمین پیرایه خود را برگرفت و آراسته گردید واهل آن پنداشتند که آنان برآن قدرت دارند، شبی یا روزی فرمان [ویرانی] ما آمد و آن را چنان درویده کردیم که گویی دیروز وجود نداشته است. این گونه نشانه ها [ی خود] را برای مردمی که اندیشه می کنند به روشنی بیان می کنیم.} گفتم: «فدایت شوم! آیا این امر وقتی دارد؟» گفت: «نه، زیرا علم خدا بر وقت تعیین کردن وقت گذاران غالب است. خدا به موسی سی شب وعده کرد و آن را تا ده شب تمام کرد و به موسی هم اعلام نفرمود و بنی اسرائیل هم نمی دانستند. وقتی سی شب گذشت، گفتند موسی ما را فریفت و گوساله پرست شدند، ولی زمانی که نیاز و فقر بین مردم فراوان شود و بعضی بعضی دیگر را انکار کنند،در چنین وقتی صبح و شب منتظر امر خدا باشید.»

گفتم: «فدایت شوم! معنای فقر را دانستم، اما معنای انکار بعضی از مردم بعضی دیگر را چیست؟» گفت: «مرد نزد دوست خود برای انجام کاری می رود، ولی دوستش برخوردی متفاوت از آنچه که قبلا در این امور با او داشتهبا او می کندو با زبانی غیر از زبان و تکلم سابقش با او سخن می گوید.»

حدیث طولانی است و قبلا مانند آن را از امامان علیهم السلام روایت کردیم. - . سرور اهل ایمان: 40 -

همچنین در کتاب سرور اهل ایمان، از سدیر، از امام صادق علیه السلام روایت کرده که به وی فرمود: «ای سدیر! در خانه ات قرار گیر و همچون پاره گلیم گوشه خانه باش و مادام که آسمان و زمین آرام است، تو نیز آرام گیر. وقتی خبر رسید که سفیانی خروج کرده، به سوی ما بیا، هر چند پیاده بیایی!»عرض کردم: «قربانت گردم! آیا پیش از آن خبری هست؟» فرمود: «آری.» آنگاه با سه انگشت مبارک به طرف شام اشاره کرد و فرمود: «در آنجا سه پرچم برافراشته می شود: یک پرچم حسنی، یک پرچم اموی و پرچم سوم قیسی است. در اثنای آن گیر و دار سفیانی خروج می کند و طوری آنها را درو می کند که تا آن روز نظیرش را ندیده باشی.» - . همان: 41 -

**[ترجمه]

«162»

وَ بِإِسْنَادِهِ إِلَی ابْنِ مَحْبُوبٍ رَفَعَهُ إِلَی جَابِرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: یَا جَابِرُ لَا یَظْهَرُ الْقَائِمُ حَتَّی یَشْمَلَ أَهْلَ الْبِلَادِ فِتْنَةٌ یَطْلُبُونَ مِنْهَا الْمَخْرَجَ فَلَا یَجِدُونَهُ فَیَکُونُ ذَلِکَ بَیْنَ الْحِیرَةِ وَ الْکُوفَةِ قَتْلَاهُمْ فِیهَا عَلَی السَّرِیِّ وَ یُنَادِی مُنَادٍ مِنَ السَّمَاءِ.

**[ترجمه]در کتاب سرور اهل ایمان، از جابر جعفی، از امام محمد باقر علیه السلام روایت کرده که فرمود: «ای جابر! قائم ظهور نمی کند، مگر هنگامی که شهرها را فتنه و آشوب فرا گرفته باشد و مردم راه فرار بجویند، ولی راهی پیدا نکنند. این آشوب در بین حیره و کوفه واقع می شود، کشتگان آنها کنار نهر می مانند و گوینده ای از آسمان صدا می زند.» - . سرور اهل ایمان: 42 -

**[ترجمه]

«163»

وَ بِإِسْنَادِهِ إِلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فِی خَبَرٍ طَوِیلٍ أَنَّهُ قَالَ: لَا یَکُونُ ذَلِکَ حَتَّی یَخْرُجَ خَارِجٌ مِنْ آلِ أَبِی سُفْیَانَ یَمْلِکُ تِسْعَةَ أَشْهُرٍ کَحَمْلِ الْمَرْأَةِ وَ لَا یَکُونُ حَتَّی یَخْرُجَ مِنْ وُلْدِ الشَّیْخِ فَیَسِیرُ حَتَّی یُقْتَلَ بِبَطْنِ النَّجَفِ فَوَ اللَّهِ کَأَنِّی أَنْظُرُ إِلَی رِمَاحِهِمْ وَ سُیُوفِهِمْ وَ أَمْتِعَتِهِمْ إِلَی حَائِطٍ مِنْ حِیطَانِ النَّجَفِ یَوْمَ الْإِثْنَیْنِ وَ یُسْتَشْهَدَ یَوْمَ الْأَرْبِعَاءِ.

**[ترجمه]همچنین در کتاب سرور اهل ایمان، از حضرت صادق علیه السلام روایت کرده که در ضمن روایت مفصلی فرمود: «اینها واقع نخواهد شد، مگر اینکه یکی از خوارج آل ابو سفیان خروج کند و به مدت حمل یک زن که نه ماه باشد، سلطنت کند. و این واقعه روی نمی دهد، مگر اینکه شخصی از اولاد شیخ خروج کند و همه جا را گردش نماید تا در زمین نجف به قتل رسد. به خدا قسم مثل اینکه من هم اکنون نیزه ها و شمشیرها و بار و بنه آنها را می بینم که در روز یک شنبه، در کنار دیواری از دیوارهای نجف فرود می آیند و در روز چهارشنبه (دو روز بعد) به شهادت می رسد.» - . همان: 43 -

**[ترجمه]

«164»

وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنِ ابْنِ عَاصِمٍ الْحَافِظِ عَنْ أَبِی حَمْزَةَ الثُّمَالِیِّ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام یَقُولُ: إِذَا سَمِعْتُمْ بِاخْتِلَافِ الشَّامِ فِیمَا بَیْنَهُمْ فَالْهَرَبَ مِنَ الشَّامِ فَإِنَّ الْقَتْلَ بِهَا وَ الْفِتْنَةَ قُلْتُ إِلَی أَیِّ الْبِلَادِ فَقَالَ إِلَی مَکَّةَ فَإِنَّهَا خَیْرُ بِلَادٍ یَهْرُبُ النَّاسُ إِلَیْهَا قُلْتُ فَالْکُوفَةُ قَالَ الْکُوفَةُ مَا ذَا یَلْقَوْنَ یُقْتَلُ الرِّجَالُ إِلَّا شَامِیٌّ وَ لَکِنَّ الْوَیْلَ لِمَنْ کَانَ فِی أَطْرَافِهَا مَا ذَا یَمُرُّ عَلَیْهِمْ مِنْ أَذًی بِهِمْ وَ تُسْبَی بِهَا رِجَالٌ وَ نِسَاءٌ وَ أَحْسَنُهُمْ حَالًا مَنْ یَعْبُرُ الْفُرَاتَ وَ مَنْ لَا یَکُونُ شَاهِداً بِهَا قَالَ فَمَا تَرَی فِی سُکَّانِ سَوَادِهَا فَقَالَ بِیَدِهِ یَعْنِی لَا ثُمَّ قَالَ الْخُرُوجُ مِنْهَا خَیْرٌ مِنَ الْمُقَامِ فِیهَا قُلْتُ کَمْ یَکُونُ ذَلِکَ قَالَ سَاعَةً وَاحِدَةً مِنْ نَهَارٍ قُلْتُ مَا حَالُ مَنْ یُؤْخَذُ مِنْهُمْ قَالَ لَیْسَ عَلَیْهِمْ بَأْسٌ أَمَّا إِنَّهُمْ سَیُنْقِذُهُمْ أَقْوَامٌ مَا لَهُمْ عِنْدَ أَهْلِ الْکُوفَةِ یَوْمَئِذٍ قَدْرٌ أَمَا لَا یَجُوزُونَ بِهِمُ الْکُوفَةَ.

ص: 271


1- 1. فی الأصل المطبوع: فادخل، و هو تصحیف.
2- 2. رواه الکلینی فی الروضة ص 264 الی قوله« و لو علی رجلک».

**[ترجمه]همچنین در کتاب سرور اهل ایمان، از ابو حمزه ثمالی روایت کرده که گفت: از حضرت امام باقر علیه السلام شنیدم که می فرمود: «وقتی که از کشمکش و اختلافات داخلی شام اطلاع یافتید، باید از شام گریخت، زیرا آشوب و جنگ در آنجاست.» عرض کردم: «به کدام شهر فرار کنیم؟» فرمود: «به مکه، زیرا مکه در آن روز امن ترین شهرهاست که مردم از هر سو به آنجا پناهنده می شوند.» عرض کردم: «کوفه چطور؟» فرمود: «مردم در کوفه چه ها خواهند دید؟! مردان بسیار در آنجا کشته می شوند، مگر یک نفر شامی که سالم می ماند. ولی وای بر کسانی که در اطراف کوفه باشند! چه سختی ها به آنها می رسد؛ مردان و زنان در آنجا اسیر می شوند. آسوده ترین مردم کسانی هستند که در آن موقع از نهر فرات عبور کنند و کسانی که اصلا در آنجا حاضر نباشند.» عرض کردم: «ساکنین سواد کوفه را چطور می بینید؟» حضرت با دست مبارک اشاره کردند که خطری به آنها نمی رسد. سپس فرمود: «بیرون رفتن از آنجا بهتر از توقف در آنجاست.»

عرض کردم: «این واقعه چقدر طول می کشد؟» فرمود: «در یک ساعت از روز!» عرض کردم: «کسانی که اسیر و گرفتار می شوند چه حالی دارند؟» فرمود: «باکی نخواهند داشت، زیرا به زودی مردمی که نزد اهل کوفه ارزشی ندارند، آنها را نجات می دهند و به جای دیگر نمی برند.» - . سرور اهل ایمان: 44 -

**[ترجمه]

«165»

وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ أَبِی الْعَلَاءِ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ رَجَبٍ قَالَ ذَلِکَ شَهْرٌ کَانَتِ الْجَاهِلِیَّةُ تُعَظِّمُهُ وَ کَانُوا یُسَمُّونَهُ الشَّهْرَ الْأَصَمَّ قُلْتُ شَعْبَانُ قَالَ تَشَعَّبَتْ فِیهِ الْأُمُورُ قُلْتُ رَمَضَانُ قَالَ شَهْرُ اللَّهُ تَعَالَی وَ فِیهِ یُنَادَی بِاسْمِ صَاحِبِکُمْ وَ اسْمِ أَبِیهِ قُلْتُ فَشَوَّالٌ قَالَ فِیهِ یَشُولُ أَمْرُ الْقَوْمِ قُلْتُ فَذُو الْقَعْدَةِ قَالَ یَقْعُدُونَ فِیهِ قُلْتُ فَذُو الْحِجَّةِ قَالَ ذَلِکَ شَهْرُ الدَّمِ قُلْتُ فَالْمُحَرَّمُ

قَالَ یُحَرَّمُ فِیهِ الْحَلَالُ وَ یُحَلُّ فِیهِ الْحَرَامُ قُلْتُ صَفَرٌ وَ رَبِیعٌ قَالَ فِیهَا خِزْیٌ فَظِیعٌ وَ أَمْرٌ عَظِیمٌ قُلْتُ جُمَادَی قَالَ فِیهَا الْفَتْحُ مِنْ أَوَّلِهَا إِلَی آخِرِهَا.

**[ترجمه]نیز در کتاب سرور اهل ایمان، از ابو بصیر نقل کرده است که گفت: از حضرت صادق علیه السلام پرسیدم: «ماه رجب، چه ماهی بوده است؟» فرمود: «ماه رجب را مردم عهد جاهلیت بزرگ می داشتند و آن را «شهر اصم» می نامیدند.» گفتم: «ماه شعبان چطور؟» فرمود: «در ماه شعبان کارها از هم جدا شد.» گفتم: «رمضان چطور؟» فرمود: «ماه رمضان ماه خداست؛ در آن ماه است که صاحب شما را به نام خود و پدرش صدا می زنند.» پرسیدم: «ماه شوال چطور؟» فرمود: «در ماه شوال کار دشمنان ما بالا می گیرد.» گفتم: «ماه ذی القعده چطور؟» فرمود: «و در ذی القعده می نشینند.» پرسیدم: «ماه ذی الحجه چطور؟» فرمود: «ماه ذی الحجه ماه خون است که مسلمانان قربانی می کنند.» گفتم: «ماه محرم چطور؟» فرمود: «محرم ماهی است که در آن حلال، حرام و حرام، حلال می گردد.» پرسیدم: «صفر و ربیع چطور؟» فرمود: «در ماه صفر و ربیع، خواری و رسوایی و امر عظیمی روی می دهد.» گفتم: «جمادی چطور؟» فرمود: «جمادی ماهی است که از اول تا آخر پیروزی است.» - . سرور اهل ایمان: 45 -

**[ترجمه]

«166»

وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ مِهْرَانَ عَنِ ابْنِ عَمِیرَةَ عَنِ الْحَضْرَمِیِّ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَلَیْهِ السَّلَامُ کَیْفَ نَصْنَعُ إِذَا خَرَجَ السُّفْیَانِیُّ قَالَ تُغَیِّبُ الرِّجَالُ وُجُوهَهَا مِنْهُ وَ لَیْسَ عَلَی الْعِیَالِ بَأْسٌ فَإِذَا ظَهَرَ عَلَی الْأَکْوَارِ الْخَمْسِ یَعْنِی کُوَرَ الشَّامِ فَانْفِرُوا إِلَی صَاحِبِکُمْ.

**[ترجمه]و نیز در کتاب سرور اهل ایمان،از حضرمی روایت کرده که گفت: ازامام صادق علیه السلام پرسیدم: «وقتی سفیانی خروج کرد ما چه کنیم؟» فرمود: «سران مردان باید خود را از وی مخفی نگهدارند، و زنان و بچه ها خطری نمی بینند. وقتی سفیانی به ولایات پنجگانه، یعنی ایالت شام غلبه یافت، به جانب صاحب خود روی آورید». - . همان -

**[ترجمه]

«167»

وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ إِسْحَاقَ یَرْفَعُهُ إِلَی الْأَصْبَغِ بْنِ نُبَاتَةَ قَالَ: سَمِعْتُ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ یَقُولُ لِلنَّاسِ سَلُونِی قَبْلَ أَنْ تَفْقِدُونِی لِأَنِّی بِطُرُقِ السَّمَاءِ أَعْلَمُ مِنَ الْعُلَمَاءِ وَ بِطُرُقِ الْأَرْضِ أَعْلَمُ مِنَ الْعَالِمِ أَنَا یَعْسُوبُ الدِّینِ أَنَا یَعْسُوبُ الْمُؤْمِنِینَ وَ إِمَامُ الْمُتَّقِینَ وَ دَیَّانُ النَّاسِ یَوْمَ الدِّینِ أَنَا قَاسِمُ النَّارِ وَ خَازِنُ الْجِنَانِ وَ صَاحِبُ الْحَوْضِ وَ الْمِیزَانِ وَ صَاحِبُ الْأَعْرَافِ فَلَیْسَ مِنَّا إِمَامٌ إِلَّا وَ هُوَ عَارِفٌ بِجَمِیعِ أَهْلِ وَلَایَتِهِ وَ ذَلِکَ قَوْلُهُ عَزَّ وَ جَلَ إِنَّما أَنْتَ مُنْذِرٌ وَ لِکُلِّ قَوْمٍ هادٍ-(1)

أَلَا أَیُّهَا النَّاسُ سَلُونِی قَبْلَ أَنْ تَفْقِدُونِی فَإِنَّ بَیْنَ جَوَانِحِی عِلْماً جَمّاً فَسَلُونِی قَبْلَ أَنْ (2)

تَشْغَرَ بِرِجْلِهَا فِتْنَةٌ شَرْقِیَّةٌ وَ تَطَأَ فِی خِطَامِهَا بَعْدَ مَوْتِهَا وَ حَیَاتِهَا وَ تُشَبَّ نَارٌ بِالْحَطَبِ الْجَزْلِ مِنْ غَرْبِیِّ الْأَرْضِ رَافِعَةً ذَیْلَهَا تَدْعُو یَا وَیْلَهَا لِرَحْلِهِ وَ مِثْلِهَا فَإِذَا اسْتَدَارَ الْفَلَکُ قُلْتُمْ مَاتَ أَوْ هَلَکَ بِأَیِّ وَادٍ سَلَکَ فَیَوْمَئِذٍ تَأْوِیلُ

ص: 272


1- 1. الرعد: 7.
2- 2. ما بین العلامتین ساقط من الأصل المطبوع، راجع ج 51 ص 57 ما نقله المصنّف عن تفسیر العیّاشیّ.

هَذِهِ الْآیَةِ ثُمَّ رَدَدْنا لَکُمُ الْکَرَّةَ عَلَیْهِمْ وَ أَمْدَدْناکُمْ بِأَمْوالٍ وَ بَنِینَ وَ جَعَلْناکُمْ أَکْثَرَ نَفِیراً(1) وَ لِذَلِکَ آیَاتٌ وَ عَلَامَاتٌ أَوَّلُهُنَّ إِحْصَارُ الْکُوفَةِ بِالرَّصَدِ وَ الْخَنْدَقِ وَ تَخْرِیقُ الرَّوَایَا فِی سِکَکِ الْکُوفَةِ وَ تَعْطِیلُ الْمَسَاجِدِ أَرْبَعِینَ لَیْلَةً وَ کَشْفُ الْهَیْکَلِ وَ خَفْقُ رَایَاتٍ حَوْلَ الْمَسْجِدِ الْأَکْبَرِ تَهْتَزُّ الْقَاتِلُ وَ الْمَقْتُولُ فِی النَّارِ وَ قَتْلٌ سَرِیعٌ وَ مَوْتٌ ذَرِیعٌ وَ قَتْلُ النَّفْسِ الزَّکِیَّةِ بِظَهْرِ الْکُوفَةِ فِی سَبْعِینَ وَ الْمَذْبُوحُ بَیْنَ الرُّکْنِ وَ الْمَقَامِ وَ قَتْلُ الْأَسْقَعِ صَبْراً فِی بَیْعَةِ الْأَصْنَامِ وَ خُرُوجُ السُّفْیَانِیِّ بِرَایَةٍ حَمْرَاءَ أَمِیرُهَا رَجُلٌ مِنْ بَنِی کَلْبٍ وَ اثْنَا عَشَرَ أَلْفَ عَنَانٍ مِنْ خَیْلِ السُّفْیَانِیِّ یَتَوَجَّهُ إِلَی مَکَّةَ وَ الْمَدِینَةِ أَمِیرُهَا رَجُلٌ مِنْ بَنِی أُمَیَّةَ یُقَالُ لَهُ خُزَیْمَةُ أَطْمَسُ الْعَیْنِ الشِّمَالِ عَلَی عَیْنِهِ ظَفَرَةٌ غَلِیظَةٌ-(2)

یَتَمَثَّلُ بِالرِّجَالِ لَا تُرَدُّ لَهُ رَایَةٌ حَتَّی یَنْزِلَ الْمَدِینَةَ فِی دَارٍ یُقَالُ لَهَا دَارُ أَبِی الْحَسَنِ الْأُمَوِیِّ وَ یَبْعَثُ خَیْلًا فِی طَلَبِ رَجُلٍ مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ وَ قَدِ اجْتَمَعَ إِلَیْهِ نَاسٌ مِنَ الشِّیعَةِ یَعُودُ إِلَی مَکَّةَ أَمِیرُهَا رَجُلٌ مِنْ غَطَفَانَ إِذَا تَوَسَّطَ الْقَاعَ الْأَبْیَضَ خُسِفَ بِهِمْ فَلَا یَنْجُو إِلَّا رَجُلٌ یُحَوِّلُ اللَّهُ وَجْهَهُ إِلَی قَفَاهُ لِیُنْذِرَهُمْ وَ یَکُونَ آیَةً لِمَنْ خَلْفَهُمْ وَ یَوْمَئِذٍ تَأْوِیلُ هَذِهِ الْآیَةِ وَ لَوْ تَری إِذْ فَزِعُوا فَلا فَوْتَ وَ

أُخِذُوا مِنْ مَکانٍ قَرِیبٍ-(3) وَ یَبْعَثُ مِائَةً وَ ثَلَاثِینَ أَلْفاً إِلَی الْکُوفَةِ وَ یَنْزِلُونَ الرَّوْحَاءَ وَ الْفَارِقَ فَیَسِیرُ مِنْهَا سِتُّونَ أَلْفاً حَتَّی یَنْزِلُوا الْکُوفَةَ مَوْضِعَ قَبْرِ هُودٍ علیه السلام بِالنُّخَیْلَةِ فَیَهْجُمُونَ إِلَیْهِمْ یَوْمَ الزِّینَةِ وَ أَمِیرُ النَّاسِ جَبَّارٌ عَنِیدٌ یُقَالُ لَهُ الْکَاهِنُ السَّاحِرُ فَیَخْرُجُ مِنْ مَدِینَةِ

ص: 273


1- 1. أسری: 5.
2- 2. الطمس: ذهاب ضوء العین، و الظفرة: جلیدة: تغشی العین نابتة من الجانب الذی یلی الانف علی بیاض العین الی سوادها حتّی تمنع الابصار، و هی کالظفر صلابة و بیاضا و قد روی شبه ذلک مسلم فی حدیث الدجال« انه ممسوح العین، علیها ظفرة غلیظة» راجع مشکاة المصابیح ص 473.
3- 3. السبأ: 51.

الزَّوْرَاءِ إِلَیْهِمْ أَمِیرٌ فِی خَمْسَةِ آلَافٍ مِنَ الْکَهَنَةِ وَ یَقْتُلُ عَلَی جِسْرِهَا سَبْعِینَ أَلْفاً حَتَّی تَحَمَّی النَّاسُ مِنَ الْفُرَاتِ ثَلَاثَةَ أَیَّامٍ مِنَ الدِّمَاءِ وَ نَتْنِ الْأَجْسَادِ وَ یُسْبَی مِنَ الْکُوفَةِ سَبْعُونَ أَلْفَ بِکْرٍ لَا یُکْشَفُ عَنْهَا کَفٌّ وَ لَا قِنَاعٌ حَتَّی یُوضَعْنَ فِی الْمَحَامِلِ وَ یَذْهَبَ بِهِنَّ إِلَی الثُّوَیَّةِ وَ هِیَ الْغَرِیُّ ثُمَّ یَخْرُجُ مِنَ الْکُوفَةِ مِائَةُ أَلْفٍ مَا بَیْنَ مُشْرِکٍ وَ مُنَافِقٍ حَتَّی یَقْدَمُوا دِمَشْقَ لَا یَصُدُّهُمْ عَنْهَا صَادٌّ وَ هِیَ إِرَمَ ذاتِ الْعِمادِ وَ تُقْبِلُ رَایَاتٌ مِنْ شَرْقِیِّ الْأَرْضِ غَیْرَ مُعْلَمَةٍ لَیْسَتْ بِقُطْنٍ وَ لَا کَتَّانٍ وَ لَا حَرِیرٍ مَخْتُومٌ فِی رَأْسِ الْقَنَاةِ بِخَاتَمِ السَّیِّدِ الْأَکْبَرِ یَسُوقُهَا رَجُلٌ مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ تَظْهَرُ بِالْمَشْرِقِ وَ تُوجَدُ رِیحُهَا بِالْمَغْرِبِ کَالْمِسْکِ الْأَذْفَرِ یَسِیرُ الرُّعْبُ أَمَامَهَا بِشَهْرٍ حَتَّی یَنْزِلُوا الْکُوفَةَ طَالِبِینَ بِدِمَاءِ آبَائِهِمْ فَبَیْنَمَا هُمْ عَلَی ذَلِکَ إِذْ أَقْبَلَتْ خَیْلُ الْیَمَانِیِّ وَ الْخُرَاسَانِیِّ یَسْتَبِقَانِ کَأَنَّهُمَا فرسی [فَرَسَا] رِهَانٍ شُعْثٌ غُبْرٌ جُرْدٌ أَصْلَابُ نَوَاطِی وَ أَقْدَاحٍ إذا نظرت أحدهم برجله باطنه (1) [إِذْ یَضْرِبُ أَحَدُهُمْ بِرِجْلِهِ بَاکِیَةً] فَیَقُولُ لَا خَیْرَ فِی مَجْلِسِنَا بَعْدَ یَوْمِنَا هَذَا اللَّهُمَّ فَإِنَّا التَّائِبُونَ وَ هُمُ الْأَبْدَالُ الَّذِینَ وَصَفَهُمُ اللَّهُ فِی کِتَابِهِ الْعَزِیزِ إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ التَّوَّابِینَ وَ یُحِبُّ الْمُتَطَهِّرِینَ (2) وَ نُظَرَاؤَهُمْ مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ وَ یَخْرُجُ رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ نَجْرَانَ یَسْتَجِیبُ لِلْإِمَامِ فَیَکُونُ أَوَّلَ النَّصَارَی إِجَابَةً فَیَهْدِمُ بِیعَتَهُ وَ یَدُقُّ صَلِیبَهُ فَیَخْرُجُ بِالْمَوَالِی وَ ضُعَفَاءِ النَّاسِ فَیَسِیرُونَ إِلَی النُّخَیْلَةِ بِأَعْلَامِ هُدًی فَیَکُونُ مَجْمَعُ النَّاسِ جَمِیعاً فِی الْأَرْضِ کُلِّهَا بِالْفَارُوقِ فَیُقْتَلُ یَوْمَئِذٍ مَا بَیْنَ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ ثَلَاثَةُ آلَافِ أَلْفٍ یَقْتُلُ بَعْضُهُمْ بَعْضاً فَیَوْمَئِذٍ تَأْوِیلُ هَذِهِ الْآیَةِ فَما زالَتْ تِلْکَ دَعْواهُمْ حَتَّی جَعَلْناهُمْ حَصِیداً خامِدِینَ (3) بِالسَّیْفِ وَ یُنَادِی مُنَادٍ فِی شَهْرِ رَمَضَانَ مِنْ نَاحِیَةِ الْمَشْرِقِ عِنْدَ الْفَجْرِ یَا أَهْلَ الْهُدَی اجْتَمِعُوا وَ یُنَادِی مُنَادٍ مِنْ قِبَلِ الْمَغْرِبِ بَعْدَ مَا یَغِیبُ الشَّفَقُ یَا أَهْلَ الْبَاطِلِ اجْتَمِعُوا

ص: 274


1- 1. فیه تصحیف و لم یتیسر لنا أصل نصححه علیه.
2- 2. البقرة: 222.
3- 3. الأنبیاء: 15.

وَ مِنَ الْغَدِ عِنْدَ الظُّهْرِ تَتَلَوَّنُ الشَّمْسُ وَ تَصْفَرُّ سَوْدَاءَ مُظْلِمَةً وَ یَوْمَ الثَّالِثِ یُفَرِّقُ اللَّهُ بَیْنَ الْحَقِّ وَ الْبَاطِلِ وَ تَخْرُجُ دَابَّةُ الْأَرْضِ وَ تُقْبِلُ الرُّومُ إِلَی سَاحِلِ الْبَحْرِ عِنْدَ کَهْفِ الْفِتْیَةِ فَیَبْعَثُ اللَّهُ الْفِتْیَةَ مِنْ کَهْفِهِمْ مَعَ کَلْبِهِمْ مِنْهُمْ رَجُلٌ یُقَالُ لَهُ مَلِیخَا وَ آخَرُ خملاها وَ هُمَا الشَّاهِدَانِ الْمُسْلِمَانِ لِلْقَائِمِ علیه السلام.

**[ترجمه]همچنین در کتاب سرور اهل ایمان، از اصبغ بن نباته روایت کرده است که گفت: شنیدم حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام به مردم می فرمود: «پیش از آنکه مرا از دست بدهید، هر چه می خواهید از من بپرسید. زیرا من از همه دانشمندان به راه های آسمان داناتر و از تمام مردم روی زمین، به راه های زمین آشناترم؛ منم سرور دین و آقای مؤمنین و پیشوای پرهیزکاران؛ منم پاداش دهنده مردم در روز رستخیز، تقسیم کننده آتش دوزخ، کلید دار بهشت، صاحب حوض کوثر، ترازوی قیامت و صاحب اعراف. هر امامی از ما، به اوضاع تمام اهل ولایتش آشنا می باشد، چنان که خداوند در این آیه می فرماید:«إِنَّما أَنْتَ مُنْذِرٌ وَ لِکُلِّ قَوْمٍ هادٍ»، {[ای پیامبر!] تو فقط هشدار دهنده ای، وبرای هرقومی رهبری است.} - . رعد / 7 -

ای مردم! پیش از آنکه مرا از دست بدهید، آنچه را که می خواهید از من بپرسید؛ قبل از آنکه از جانب مشرق آشوبی برپا شود که هنگام اشتعال، نائره آن بالا گیردو بعد که خاموش شد، مردی را در کام خود فرو می برد و نابود می گرداند و شعله آتشی از مغرب زمین، دامن خود را بالا زده و می گوید: «ای وای بر آنها که طعمه من شوند!» پس هنگامی که گردش آسمان طولانی شد، خواهید گفت: «(آن مهدی موعود) مرده یا هلاک شده و به کدام بیابان رفته است.» آن روز تأویل این آیه مصداق پیدا می کند: «ثُمَّ رَدَدْنا لَکُمُ الْکَرَّةَ ...»،{پس [ازچندی] دوبارهشمارابرآنانچیرهمی کنیم} - . اسراء / 6 - و برای آن نشانه ها و علائمی است.

اول آنها محاصره کوفه است به وسیله نگهبانان و خندق؛ سپسرخنه کردن آب در کوچه های کوفه؛ تعطیل مساجد در مدت چهل شب؛ پیدا شدن هیکل و برافراشته شدن پرچم ها در اطراف مسجد بزرگ کوفه؛ قاتل و مقتولی که هر دو در آتش دست و پا می زنند؛ شیوع قتل و مرگ؛ کشته شدن مردی پاکدل (نفس زکیه) به همراه هفتاد نفر دیگر در بیرون کوفه؛ جدا کردن سر از بدن شخصی در بین رکن و مقام؛ کشته شدن اشقع در موقع بیعت گرفتن بت ها به طور تدریجی؛ خروج سفیانی با پرچم سرخی که سرکرده آنها مردی از قبیله کلب است؛ رفتن دوازده نفر از لشکر سفیانی به طرف مکه و مدینه که سرلشکر آنها مردی از بنی امیه بنام خزیمه است، چشم چپش نابینا گشته، در چشم راستش لکه غلیظی است و خود را به مردان شبیه کرده است. او هر جا کهمی رود فتح می کند، تا آنکه وارد مدینه می شود و در خانه ای که آن را خانه ابوالحسن اموی می گویند فرود می آید. آنگاه لشکری برای گرفتن مردی از خاندان پیغمبر صلی الله علیه و آله که شیعیان گرد وی اجتماع کرده اند و در آن موقع از مدینه به مکه باز می گردد، می فرستد.سرلشکر سفیانی مردی از قبیله غطفان است. موقعی که آن لشکر به وسط «قاع ابیض» می رسند، به زمین فرو می روند و کسی از آنها باقی نمی ماند، جز یک نفر که خداوند رویش را به پشت برمی گرداند تا برگردد و مردم را از بی دینی برحذر دارد و برای بقیه اتباع سفیانی عبرتی باشد. آن روز موقع تأویل این آیه شریفه است: «وَ لَوْ تَری إِذْ فَزِعُوا فَلا فَوْتَ وَ أُخِذُوا مِنْ مَکانٍ قَرِیبٍ»، {وای کاش می دیدی هنگامی را که [کافران] وحشت زده اند [آنجا که راهِ] گریزی نمانده است و ازجایی نزدیک گرفتار آمده اند.}

همچنین سفیانی لشکری صد و سی هزار نفری را به کوفه اعزام می دارد و آنها در «روحاء» و «فاروق» فرود می آیند. از آنجا سی هزار نفر آنها حرکت کرده و در کوفه، در محل قبر حضرت هود واقع در نخیله فرود می آیند و در روز عید قربان، بر مردم حمله می آورند. حاکم کوفه در آن روز ستمگر معاندی است که موسوم به کاهن ساحر می باشد. آنگاه حاکم زوراء (یعنی بغداد) با پنج هزار نفر از کاهنان به قصد جنگ با آنها بیرون می آیند و هفتاد هزار نفر را بر سر پل کوفه به قتل می رسانند، به طوری که تا سه روز به واسطه خون های مقتولین و تعفن اجساد، از رفت و آمد از روی پل خودداری می کنند. هفتاد هزار دختر باکره که کسی دست و سر و روی آنها را ندیده، به اسارت می روند. آنها را در محمل ها جای می دهند و به «ثویه»، یعنی «غرّی» می برند.

سپس صد هزار نفر مشرک و منافق از شهر کوفه خارج شده و به دمشق که محل بهشت شداد است می آیند، بدون اینکه کسی مانع آنها شود. و پرچم هایی بدون علامت که نه از پنبه، نه کتان و نه حریر هستند، از مشرق زمین می آیند. بر سر نیزه های آنها مهر «سید اکبر» (پیغمبر) زده شده و قائد آنها مردی از خاندان پیغمبر است. آن پرچم ها در شرق پدید می آیند و بوی آنها مانند مشک معطر به غرب می رسد. ترس و رعب آنها یکماه پیش از آمدنشان، همه جا در دل مردم قرار می گیرد. آنگاه در کوفه فرود می آیند و اولاد ابوطالب به خونخواهی پدران خود قیام می کنند.

در آن گیر و دار ناگهان لشکر یمنی و خراسانی مانند دو اسبی که مسابقه می دهند، از راه می رسند. آن دو لشکر پراکنده و غبارآلود و سواره، هر یک چنان برای ورود به کوفه مسابقه می دهند که شعله برق، همچون تیر از سم اسب های آنها می جهد. وقتی یکی از آنها به سم اسبش نگاه می کند، می گوید: «از فردا دیگر ماندن ما در اینجا سودی ندارد.» و نیزمی گویند: «خدایا ما توبه کردیم، آنها مردم بی نظیری هستند که خداوند آنها را در قرآن به این آیه وصف کرده: «إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ التَّوَّابِینَ وَ یُحِبُّ الْمُتَطَهِّرِینَ»، {خداوند توبه کاران و پاکیزگان را دوست می دارد.} - . بقره / 222 -

آنگاه مردی از اهل نجران دعوت امام را می پذیرد و او نخستین نصرانی است که به وی می گرود. او کنیسه ای را که در آن به رسم نصارا عبادت می کرد،خراب و صلیب خود را خرد می کند. سپس مهدی با غلامان و مردمی که ناتوان به نظر می آیند، قیام می کند و با پرچم های هدایت به نخیله می رود. محل اجتماع تمام مردم روی زمین «فاروق» خواهد بود. در آن روز سه هزار هزار نفر در بین شرق و غرب کشته می شود، تا آنجا که همدیگر را به قتل می رسانند. و آن روز موقع تأویل این آیه شریفه است: «فَما زالَتْ تِلْکَ دَعْواهُمْ حَتَّی جَعَلْناهُمْ حَصِیداً خامِدِینَ»، {سخنشان پیوسته همین بود، تا آنان را درو شده بی جان گردانیدیم.} - . انبیاء / 15 - با شمشیر چنین می کنیم.

و در ماه رمضان به هنگام طلوع صبح، گوینده ای از سمت مشرق ندا می دهد: «ای راه یافتگان، جمع شوید!» بعد از آن گوینده ای در موقع غروب می گوید: «ای پیروان باطل، اجتماع کنید!» فردای آن روز در وقت ظهر، آفتاب رنگارنگ و زرد می گردد و سپس تیره و تار می شود. و در روز سوم، خداوند حق و باطل را از هم جدا می سازد ودابة الارض و لشکر روم، به ساحل دریا در نزدیکی غار اصحاب کهف می رسند. خداوند هم جوانان اصحاب کهف را با سگشان از میان غارشان برانگیخته می گرداند. یکی از آنها موسوم به «ملیخا» و دیگری به نام «حملاها» دو گواهی هستند که دعوت قائم علیه السلام را می پذیرند.» - . سرور اهل ایمان: 50 -

**[ترجمه]

«168»

د، [العدد القویة] قَالَ سَلْمَانُ الْفَارِسِیُّ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ: أَتَیْتُ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ خَالِیاً(1) فَقُلْتُ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ مَتَی الْقَائِمُ مِنْ وُلْدِکَ فَتَنَفَّسَ الصُّعَدَاءَ وَ قَالَ لَا یَظْهَرُ الْقَائِمُ حَتَّی یَکُونَ أُمُورُ الصِّبْیَانِ وَ یَضِیعَ حُقُوقُ الرَّحْمَنِ وَ یَتَغَنَّی بِالْقُرْآنِ فَإِذَا قُتِلَتْ مُلُوکُ بَنِی الْعَبَّاسِ أُولِی الْعَمَی وَ الِالْتِبَاسِ أَصْحَابِ الرَّمْیِ عَنِ الْأَقْوَاسِ بِوُجُوهٍ کَالتِّرَاسِ وَ خَرِبَتِ الْبَصْرَةُ هُنَاکَ یَقُومُ الْقَائِمُ مِنْ وُلْدِ الْحُسَیْنِ علیه السلام.

**[ترجمه]العدد القویة: سلمان فارسی رضی اللَّه عنه گفت: به خدمت حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام رسیدم، در حالی که حضرت تنها در خانه بودند. پرسیدم: «یا امیرالمؤمنین! قائم که از نسل شماست کی ظهور می کند؟» حضرت آه عمیقی کشید و آنگاه فرمود: «قائم ظهور نمی کند، مگر هنگامی که بچه ها به سلطنت رسند و حقوق الهی را زیر پا گذارند و قرآن را با غنا (آهنگ موسیقی) بخوانند؛ هنگامی که پادشاهان بنی عباس که مردمی کوردل و نیرنگ باز هستند، با تیرهایی که از کمان ها می گذرد و به صورت های چون سپر آنها می رسد، به قتل رسیدند و شهر بصره خراب شد. در آن موقع قائم علیه السلام که از اولاد حسین علیه السلام است قیام می کند.» - . العدد القویه: 75 -

**[ترجمه]

«169»

د، [العدد القویة]: قَدْ ظَهَرَ مِنَ الْعَلَامَاتِ عِدَّةٌ کَثِیرَةٌ مِثْلُ خَرَابِ حَائِطِ مَسْجِدِ الْکُوفَةِ وَ قَتْلِ أَهْلِ مِصْرَ أَمِیرَهُمْ وَ زَوَالِ مُلْکِ بَنِی الْعَبَّاسِ عَلَی یَدِ رَجُلٍ خَرَجَ عَلَیْهِمْ مِنْ حَیْثُ بَدَا مُلْکُهُمْ وَ مَوْتِ عَبْدِ اللَّهِ آخِرِ مُلُوکِ بَنِی الْعَبَّاسِ وَ خَرَابِ الشَّامَاتِ وَ مَدِّ الْجِسْرِ مِمَّا یَلِی الْکَرْخَ بِبَغْدَادَ کُلُّ ذَلِکَ فِی مُدَّةٍ یَسِیرَةٍ وَ انْشِقَاقِ الْفُرَاتِ وَ سَیَصِلُ الْمَاءُ إِنْ شَاءَ اللَّهُ إِلَی أَزِقَّةِ الْکُوفَةِ.

**[ترجمه]العدد القویة: بسیاری از علاماتی که راجع به ظهور مهدی است تاکنون واقع شده اند مانند خراب شدن دیوار مسجد کوفه؛ کشته شدن حاکم مصر به دست مردم آنجا؛ انقراض دولت بنی عباس به دست مردی که از همان جا که ابتدای دولت بنی عباس از آنجا بود (یعنی خراسان) علیه آنها قیام کرد (هلاکوخان مغول)؛ کشته شدن عبداللَّه آخرین خلیفه عباسی؛ ویرانی شام و حوالی آن؛ و کشیدن پل بر روی دجله در نزدیکی محله کرخ بغداد. تمام اینها در اندک مدتی روی داد، هم اکنون نهر فرات شکاف برداشته و ان شاء اللَّه به همین زودی آب به کوچه های کوفه می رسد.» - . العدد القویه: 76 -

**[ترجمه]

«170»

ما، [الأمالی] للشیخ الطوسی الْحُسَیْنُ بْنُ إِبْرَاهِیمَ الْقَزْوِینِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ وَهْبَانَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ الزَّعْفَرَانِیِّ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ: قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ ذَکَرَ السُّفْیَانِیَّ فَقَالَ أَمَّا الرِّجَالُ فَتُوَارِی وُجُوهَهَا عَنْهُ وَ أَمَّا النِّسَاءُ فَلَیْسَ عَلَیْهِنَّ بَأْسٌ.

وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنْ هِشَامٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: لَمَّا خَرَجَ طَالِبُ الْحَقِّ قِیلَ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام تَرْجُو أَنْ یَکُونَ هَذَا الْیَمَانِیَّ فَقَالَ لَا الْیَمَانِیُّ یَتَوَالَی عَلِیّاً وَ هَذَا یَبْرَأُ مِنْهُ.

وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنْ هِشَامٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: الْیَمَانِیُّ وَ السُّفْیَانِیُ

ص: 275


1- 1. یقال خلا بفلان و إلیه و معه: سأله أن یجتمع به فی خلوة، ففعل. فالمراد أنی أتیته و نحن فی خلوة.

کَفَرَسَیْ رِهَانٍ.

**[ترجمه]امالی شیخ طوسی: حضرت صادق علیه السلام از سفیانی سخن به میان آورد و فرمود: «مردان سرشناس از سفیانی فرار می کنند و متواری می گردند، ولی زن ها طوری نخواهند شد.» - . امالی طوسی: 661 -

و به همین سند از معلی بن خنیس از آن حضرت روایت کرده که فرمود: «وقتی طالب حق قیام کرد.» پرسیدند آیا شما امیدوارید که طالب حق شخص یمنی باشد؟» فرمود: «نه! یمنی علی علیه السلام را دوست می دارد، ولی این شخص از آن حضرت بیزاری می جوید.» - . امالی طوسی: 661 -

و به همین سند از هشام بن سالم نقل می کند که آن حضرت فرمود: «یمنی و سفیانی (برای دست یافتن به کوفه) مثل دو اسب با هم مسابقه می دهند.» - . همان -

**[ترجمه]

«171»

أَقُولُ رَوَی الشَّیْخُ أَحْمَدُ بْنُ فَهْدٍ فِی کِتَابِ الْمُهَذَّبِ وَ غَیْرِهِ فِی غَیْرِهِ بِأَسَانِیدِهِمْ عَنِ الْمُعَلَّی بْنِ خُنَیْسٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: یَوْمُ النَّیْرُوزِ هُوَ الْیَوْمُ الَّذِی یَظْهَرُ فِیهِ قَائِمُنَا أَهْلَ الْبَیْتِ وَ وُلَاةَ الْأَمْرِ وَ یُظْفِرُهُ اللَّهُ تَعَالَی بِالدَّجَّالِ فَیَصْلِبُهُ عَلَی کُنَاسَةِ الْکُوفَةِ.

**[ترجمه]شیخ احمد بن فهد حلی در کتاب «المهذب» و غیر آن به سندهای خود از معلی بن خنیس از حضرت صادق علیه السلام روایت کرده است که فرمود: «نوروز روزی است که قائم ما اهل بیت و صاحبان امر ولایت، در آن روز ظهور می کند و خداوند او را بر دجال پیروز می گرداند و او را در مزبله کوفه به دار می آویزد.

**[ترجمه]

«172»

کِتَابُ الْمُحْتَضَرِ، لِلْحَسَنِ بْنِ سُلَیْمَانَ نَقْلًا مِنْ کِتَابِ الْمِعْرَاجِ لِلشَّیْخِ الصَّالِحِ أَبِی مُحَمَّدٍ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الصَّدُوقِ (1) عَنِ ابْنِ إِدْرِیسَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَهْلٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ آدَمَ النَّسَائِیِّ عَنْ أَبِیهِ آدَمَ بْنِ أَبِی إِیَاسٍ عَنِ الْمُبَارَکِ بْنِ فَضَالَةَ عَنْ وَهْبِ بْنِ مُنَبِّهٍ رَفَعَهُ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: إِنَّهُ لَمَّا عُرِجَ بِی رَبِّی جَلَّ جَلَالُهُ أَتَانِی النِّدَاءُ یَا مُحَمَّدُ قُلْتُ لَبَّیْکَ رَبَّ الْعَظَمَةِ لَبَّیْکَ فَأَوْحَی إِلَیَّ یَا مُحَمَّدُ فِیمَ اخْتَصَمَ الْمَلَأُ الْأَعْلَی قُلْتُ إِلَهِی لَا عِلْمَ لِی فَقَالَ لِی یَا مُحَمَّدُ هَلِ اتَّخَذْتَ مِنَ الْآدَمِیِّینَ وَزِیراً وَ أَخاً وَ

وَصِیّاً مِنْ بَعْدِکَ فَقُلْتُ إِلَهِی وَ مَنْ أَتَّخِذُ تَخَیَّرْ أَنْتَ لِی یَا إِلَهِی فَأَوْحَی إِلَیَّ یَا مُحَمَّدُ قَدِ اخْتَرْتُ لَکَ مِنَ الْآدَمِیِّینَ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ فَقُلْتُ إِلَهِی ابْنُ عَمِّی فَأَوْحَی إِلَیَّ یَا مُحَمَّدُ إِنَّ عَلِیّاً وَارِثُکَ وَ وَارِثُ الْعِلْمِ مِنْ بَعْدِکَ وَ صَاحِبُ لِوَائِکَ لِوَاءِ الْحَمْدِ یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَ صَاحِبُ حَوْضِکَ یَسْقِی مَنْ وَرَدَ عَلَیْهِ مِنْ مُؤْمِنِی أُمَّتِکَ ثُمَّ أَوْحَی إِلَیَّ أَنِّی قَدْ أَقْسَمْتُ عَلَی نَفْسِی قَسَماً حَقّاً لَا یَشْرَبُ مِنْ ذَلِکَ الْحَوْضِ مُبْغِضٌ لَکَ وَ لِأَهْلِ بَیْتِکَ وَ ذُرِّیَّتِکَ الطَّیِّبِینَ حَقّاً حَقّاً أَقُولُ یَا مُحَمَّدُ لَأُدْخِلَنَّ الْجَنَّةَ جَمِیعَ أُمَّتِکَ إِلَّا مَنْ أَبَی فَقُلْتُ إِلَهِی وَ أَحَدٌ یَأْبَی دُخُولَ الْجَنَّةِ فَأَوْحَی إِلَیَّ بَلَی یَأْبَی قُلْتُ

ص: 276


1- 1. و قد رواه الصدوق فی کمال الدین ج 1 ص 361- 364 و فیه: عن محمّد بن آدم الشیبانی و قد أخرجه المصنّف رحمه اللّه فیما سبق ج 51 ص 68 و کتب له بیانا و جعلناه تحت الرقم 11 فراجع.

وَ کَیْفَ یَأْبَی فَأَوْحَی إِلَیَّ یَا مُحَمَّدُ اخْتَرْتُکَ مِنْ خَلْقِی وَ اخْتَرْتُ لَکَ وَصِیّاً مِنْ بَعْدِکَ وَ جَعَلْتُهُ مِنْکَ بِمَنْزِلَةِ هَارُونَ مِنْ مُوسَی إِلَّا أَنَّهُ لَا نَبِیَّ بَعْدَکَ وَ أَلْقَیْتُ مَحَبَّتَهُ فِی قَلْبِکَ وَ جَعَلْتُهُ أَباً لِوُلْدِکَ فَحَقُّهُ بَعْدَکَ عَلَی أُمَّتِکَ کَحَقِّکَ عَلَیْهِمْ فِی حَیَاتِکَ فَمَنْ جَحَدَ حَقَّهُ جَحَدَ حَقَّکَ وَ مَنْ أَبَی أَنْ یُوَالِیَهُ فَقَدْ أَبَی أَنْ یَدْخُلَ الْجَنَّةَ فَخَرَرْتُ لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ سَاجِداً شُکْراً لِمَا أَنْعَمَ عَلَیَّ فَإِذَا مُنَادٍ یُنَادِی یَا مُحَمَّدُ ارْفَعْ رَأْسَکَ سَلْنِی أُعْطِکَ فَقُلْتُ إِلَهِی اجْمَعْ أُمَّتِی مِنْ بَعْدِی عَلَی وَلَایَةِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ لِیَرِدُوا عَلَیَّ جَمِیعاً حَوْضِی یَوْمَ الْقِیَامَةِ فَأَوْحَی إِلَیَّ یَا مُحَمَّدُ إِنِّی قَدْ قَضَیْتُ فِی عِبَادِی قَبْلَ أَنْ أَخْلُقَهُمْ وَ قَضَائِی مَاضٍ فِیهِمْ لَأُهْلِکُ بِهِ مَنْ أَشَاءُ وَ أَهْدِی بِهِ مَنْ أَشَاءُ وَ قَدْ آتَیْتُهُ عِلْمَکَ مِنْ بَعْدِکَ وَ جَعَلْتُهُ وَزِیرَکَ وَ خَلِیفَتَکَ مِنْ بَعْدِکَ عَلَی أَهْلِکَ وَ أُمَّتِکَ عَزِیمَةً مِنِّی لَا یَدْخُلُ الْجَنَّةَ مَنْ أَبْغَضَهُ وَ عَادَاهُ وَ أَنْکَرَ وَلَایَتَهُ مِنْ بَعْدِکَ فَمَنْ أَبْغَضَهُ أَبْغَضَکَ وَ مَنْ أَبْغَضَکَ أَبْغَضَنِی وَ مَنْ عَادَاهُ فَقَدْ عَادَاکَ وَ مَنْ عَادَاکَ فَقَدْ عَادَانِی وَ مَنْ أَحَبَّهُ فَقَدْ أَحَبَّکَ وَ مَنْ أَحَبَّکَ فَقَدْ أَحَبَّنِی وَ قَدْ جَعَلْتُ لَهُ هَذِهِ الْفَضِیلَةَ وَ أَعْطَیْتُکَ أَنْ أُخْرِجَ مِنْ صُلْبِهِ أَحَدَ عَشَرَ مَهْدِیّاً کُلُّهُمْ مِنْ ذُرِّیَّتِکَ مِنَ الْبِکْرِ الْبَتُولِ آخِرُ رَجُلٍ مِنْهُمْ یُصَلِّی خَلْفَهُ عِیسَی ابْنُ مَرْیَمَ یَمْلَأُ الْأَرْضَ عَدْلًا کَمَا مُلِئَتْ جَوْراً وَ ظُلْماً أُنْجِی بِهِ مِنَ الْهَلَکَةِ وَ أَهْدِی بِهِ مِنَ الضَّلَالَةِ وَ أُبْرِئُ بِهِ الْأَعْمَی وَ أَشْفِی بِهِ الْمَرِیضَ قُلْتُ إِلَهِی فَمَتَی یَکُونُ ذَلِکَ فَأَوْحَی إِلَیَّ عَزَّ وَ جَلَّ یَکُونُ ذَلِکَ إِذَا رُفِعَ الْعِلْمُ وَ ظَهَرَ الْجَهْلُ وَ کَثُرَ الْقُرَّاءُ وَ قَلَّ الْعَمَلُ وَ کَثُرَ الْفَتْکُ (1) وَ قَلَّ الْفُقَهَاءُ الْهَادُونَ وَ کَثُرَ فُقَهَاءُ الضَّلَالَةِ الْخَوَنَةُ وَ کَثُرَ الشُّعَرَاءُ وَ اتَّخَذَ أُمَّتُکَ قُبُورَهُمْ مَسَاجِدَ وَ حُلِّیَتِ الْمَصَاحِفُ وَ زُخْرُفَتِ الْمَسَاجِدُ وَ کَثُرَ الْجَوْرُ وَ الْفَسَادُ وَ ظَهَرَ الْمُنْکَرُ وَ أَمَرَ أُمَّتُکَ بِهِ وَ نَهَوْا عَنِ الْمَعْرُوفِ وَ اکْتَفَی

ص: 277


1- 1. فی نسخة کمال الدین ج 1 ص 363 و هکذا فیما مر علیک فی ج 51 ص 70: « القتل».

الرِّجَالُ بِالرِّجَالِ وَ النِّسَاءُ بِالنِّسَاءِ وَ صَارَتِ الْأُمَرَاءُ کَفَرَةً وَ أَوْلِیَاؤُهُمْ فَجَرَةً وَ أَعْوَانُهُمْ ظَلَمَةً وَ ذَوُو الرَّأْیِ مِنْهُمْ فَسَقَةً وَ عِنْدَ ذَلِکَ ثَلَاثَةُ خُسُوفٍ خَسْفٌ بِالْمَشْرِقِ وَ خَسْفٌ بِالْمَغْرِبِ وَ خَسْفٌ بِجَزِیرَةِ الْعَرَبِ وَ خَرَابُ الْبَصْرَةِ عَلَی یَدَیْ رَجُلٍ مِنْ ذُرِّیَّتِکَ یَتْبَعُهُ الزُّنُوجُ وَ خُرُوجُ وَلَدٍ مِنْ وُلْدِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ علیهما السلام وَ ظُهُورُ الدَّجَّالِ یَخْرُجُ بِالْمَشْرِقِ مِنْ سِجِسْتَانَ وَ ظُهُورُ السُّفْیَانِیِّ فَقُلْتُ إِلَهِی وَ مَا

یَکُونُ بَعْدِی مِنَ الْفِتَنِ فَأَوْحَی إِلَیَّ وَ أَخْبَرَنِی بِبَلَاءِ بَنِی أُمَیَّةَ وَ فِتْنَةِ وُلْدِ عَمِّی وَ مَا هُوَ کَائِنٌ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ فَأَوْصَیْتُ بِذَلِکَ ابْنَ عَمِّی حِینَ هَبَطْتُ إِلَی الْأَرْضِ وَ أَدَّیْتُ الرِّسَالَةَ فَلِلَّهِ الْحَمْدُ عَلَی ذَلِکَ کَمَا حَمِدَهُ النَّبِیُّونَ وَ کَمَا حَمِدَهُ کُلُّ شَیْ ءٍ قَبْلِی وَ مَا هُوَ خَالِقُهُ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ.

**[ترجمه]المختصر: ابن عباس گفت: پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمود: «وقتی خداوند مرا به معراج برد، صدایی شنیدم که می گفت: «ای محمد!» گفتم: «ای خدای با عظمت، لبیک! لبیک!» آنگاه به من وحی شد که: «ای محمد! فرشتگان عالم در خصوص چه موضوعی نزاع کردند؟» گفتم: «پروردگارا، اطلاع ندارم!» فرمود: «ای محمد! آیا تاکنون کسی را از میان مردم به عنوان وزیر و برادر و جانشین خود برگزیده ای؟» عرض کردم: «خداوندا چه کسی را انتخاب کنم؟ تو خود چنین کسی را برای من انتخاب کن!» وحی آمد که:«ای محمد! من از میان تمام مردم، علی بن ابی طالب علیه السلام را برای تو برگزیدم.» عرض کردم: «خدایا! پسر عمویم را؟» وحی آمد که: «ای محمد! علی وارث تو و بعد از تو نیز وارث علم تو است. و در روز رستخیز لوای حمد به دست اوست، و هم او صاحب حوض کوثر است که هر کدام از مؤمنین امت تو وارد بهشت شود، از دست او آب کوثر بنوشد.» آنگاه خداوند وحی فرستاد که من به ذات مقدس خودم قسم خورده ام که دشمن تو و اهل بیت تو و دودمان پاک سرشت تو، از آن حوض آب نخواهند نوشید. ای محمد! تمام امت تو را به بهشت درآورم، مگر آنها که نخواهند.

عرض کردم: «خدایا آیا کسی هست که نخواهد وارد بهشت شود؟» خدا وحی فرستاد که آری. عرض کردم: «چگونه نمی خواهد؟» وحی آمد که:«ای محمد! تو را از میان بندگانم برگزیدم و برای تو جانشینی انتخاب کردم و او را نسبت به تو، به منزله هارون نسبت به موسی قرار دادم، با این فرق که بعد از تو دیگر پیغمبری نخواهد بود.محبت او را به دل تو انداختم و او را پدر فرزندان تو قرار دادم. حقی که او بعد از تو به امت تو دارد، مثل حقی است که تو در زمان حیات بر آنها داری. هر کس منکر حق او شد؛ حق تو را انکار کرده و هر کس که از دوستی او سر باز زند، نمی خواهد داخل بهشت شود.»

من فی الفور افتادم و خدا را بر این نعمت ها که به من داده است، سجده شکر کردم.در آن وقت صدایی شنیدم که می گفت: «ای محمد! سر بردار و هر چه می خواهی از من بخواه تا به تو عطا کنم.»عرض کردم: «الهی! بعد از من تمام امت مرا از دوستان علی بن ابی طالب قرار بده تا فردای قیامت همه کنار حوض نزد من بیایند.»

وحی شد: «ای محمد! پیش از آنکه من بندگانم را بیافرینم، قضای من در میان آنها جاری گشته و گذشته است تا هر کس را که راه انحراف بپیماید، هلاک گردانم و هر کس به راه راست برود، هدایت کنم. علم تو را بعد از تو به علی بن ابی طالب داده ام و او را وزیر تو گردانیدم و او بعد از تو جانشین تو است بر کسان و امتت. این کار واجبی بوده که از علم من گذشته است.و کسی که از وی در خشم باشد و او را دشمن بدارد و خلافت بلافصل او را انکار کند، داخل بهشت نخواهد شد. هر کس از وی در خشم باشد، تو را به خشم آورده و هر کس تو را به خشم آورد، مرا به خشم آورده. و هر کس او را دشمن بدارد، تو را دشمن داشته و هر کس تو را دشمن بدارد، مرا دشمن داشته است. هر کس او را دوست بدارد، تو را دوست داشته و هر کس تو را دوست بدارد، مرا دوست داشته است.

این فضیلت را برای او قرار دادم و به تو عطا کردم که یازده مهدی را که همه از دودمان تو و از فاطمه پاکیزه دوشیزه می باشند، از صلب او بیرون آورم. آخرین آنها کسی است که عیسی ابن مریم پشت سر او نماز گزارد. او زمین را پر از عدل و داد کند، چنان که پر از ظلم و ستم شده باشد؛ به وسیله او مردم را از سراشیب سقوط نجات دهم و به شاهراه هدایت راهنمایی کنم، و کور و بیمار را شفا دهم.»

عرض کردم: «الهی! اینها در چه وقت روی می دهد؟» خداوند وحی فرستاد که این، در وقتی است که علم از میان برداشته شود و جهل و نادانی آشکار گردد؛ قاریان قرآن بسیار باشند، ولی علم و عمل کم و قتل ناگهانی افزون باشد؛ فقهای هدایت پیشه اندک و فقیهان ضلالت کیش و خائن زیاد باشند؛ امت تو قبرستان های خود را مسجد کنند؛ قرآن ها را زینت دهند و مساجد را طلاکاری کنند؛ ظلم و فساد بسیار شود؛ کارهای زشت آشکار گردد و امت تو را به ارتکاب آن دستور دهند و از راهنمایی مردم به کردار نیک باز دارند؛ مردان به مردان و زنان به زنان اکتفا کنند؛ امرا کافر و سران آنها زناکار ودستیاران آنها ستمگر و صاحبنظران آنها فاسق باشند.

به هنگامی که سه فرورفتگی در زمین روی دهد: یک فرورفتگی در مشرق، یک فرورفتگی در مغرب و یک فرورفتگی در جزیرة العرب؛ شهر بصره به دست شخصی از دودمان تو که اتباع او همچون ملخ می باشند، ویران شود؛ قیام مردی از اولاد حسن بن علی؛ آمدن دجال که در مشرق از ناحیه سیستان خروج می کند؛و آمدن سفیانی.»

عرض کردم: «خدایا! چه فتنه ها که بعد از من پدید می آید!» خدا وحی فرستاد و از بلای بنی امیه و فتنه فرزندان عمویم (بنی عباس) و آنچه تا روز قیامت واقع می شود، خبر داد. من هم بعد از فرود آمدن به زمین، آنها را در وصیت خود به پسر عمویم (امیرالمؤمنین) اطلاع دادم و رسالت خود را ایفا کردم. پس حمد بر این نعمت به سان حمد انبیا و به سان حمدی که هر چیزی قبل از من نمود و حمد هر چیزی که خدا تا روز قیامت می آفریند.»

**[ترجمه]

«173»

نهج، [نهج البلاغة] قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: یَأْتِی عَلَی النَّاسِ زَمَانٌ لَا یُقَرَّبُ فِیهِ إِلَّا الْمَاحِلُ وَ لَا یُطَرَّفُ فِیهِ إِلَّا الْفَاجِرُ وَ لَا یُضَعَّفُ فِیهِ إِلَّا الْمُنْصِفُ یَعُدُّونَ الصَّدَقَةَ فِیهِ غُرْماً وَ صِلَةَ الرَّحِمِ مَنّاً وَ الْعِبَادَةَ اسْتِطَالَةً عَلَی النَّاسِ فَعِنْدَ ذَلِکَ یَکُونُ السُّلْطَانُ بِمَشُورَةِ الْإِمَاءِ وَ إِمَارَةِ الصِّبْیَانِ وَ تَدْبِیرِ الْخِصْیَانِ.

**[ترجمه]نهج البلاغه: امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: «زمانی بر مردم خواهد آمد که مقرب نمی شود، مگر کسی که نزد پادشاه و امرا از مردم بافضیلت سخن چینی کند؛ کسی که در کار بی باک و لاابالی باشد، زیرک خوانده می شود؛و شخص منصف راناتوان می دانند. در آن زمان صدقه و انفاق را غرامت و تاوان شمارند؛ صله رحم و آمد و رفت با خویشان را با منت انجام دهند؛ و عبادت را سبب فزونی بر مردم می دانند. وقتی که چنین شد، پادشاه با مشورت زنان بی بند و بار و حکمرانی کودکان و تدبیر خواجه سرایان، سلطنت خواهد کرد.» - . نهج البلاغه: 647 -

**[ترجمه]

بیان

قوله علیه السلام إلا الماحل أی یقرب الملوک و غیرهم إلیهم السعاة إلیهم بالباطل و الواشین و النمامین مکان أصحاب الفضائل و فی بعض النسخ الماجن و هو أن لا یبالی ما صنع.

و لا یطرف بالمهملة أی لا یعد طریفا فإن الناس یمیلون إلی الطریف المستحدث و بالمعجمة أی لا یعد ظریفا کیسا و لا یضعف أی یعدونه ضعیف الرأی و العقل أو یتسلطون علیه و فی النهایة فی حدیث أشراط الساعة و الزکاة مغرما أی یری رب المال أن إخراج زکاته غرامة یغرمها.

ص: 278

**[ترجمه]عبارت «الا الماحل» یعنی شاهان و غیر شاهان را با سخن چینی سخن چینان به امور باطل، و نمامان به جای اصحاب فضائل به آنان نزدیک می کنند،و در بعضی نسخ «ماجن» دارد که به معنای کسی است که باکی از کرده خویش ندارد.

عبارت «و لا یطرَّف» با طاء و راء، یعنی امر عجیبی محسوب نمی شود، زیرا مردم به امر عجیب و تازه تمایل دارند، و با ظاء یعنی «لا یظرف»، یعنی شخص ظریف و با هوشی شمرده نمی شود.و «لا یضعّف»یعنی او را ضعیف نظر و کم خرد می دانند یا بر او مسلط می شوند،و در نهایه آمده: در حدیث «اشراط الساعه» دارد. و «الزکاة مغرما» یعنی صاحب مال خیال می کند که اخراج زکاتش، خسارتی است که بر او وارد می شود .

**[ترجمه]

باب 26 یوم خروجه و ما یدل علیه و ما یحدث عنده و کیفیته و مدة ملکه صلوات الله علیه

روایات

«1»

ل، [الخصال] أَبِی عَنْ سَعْدٍ عَنِ ابْنِ یَزِیدَ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ غَیْرِ وَاحِدٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: یَخْرُجُ قَائِمُنَا أَهْلَ الْبَیْتِ یَوْمَ الْجُمُعَةِ الْخَبَرَ.

**[ترجمه]خصال: حضرت امام جعفر صادق علیه السلام فرمود: «قائم ما اهل بیت در روز جمعه قیام می کند...» تا پایان حدیث. - . خصال: 394 -

**[ترجمه]

«2»

ع، [علل الشرائع] أَبِی عَنْ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارِ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ مُوسَی بْنِ عُمَرَ عَنِ ابْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی سَعِیدٍ الْقَمَّاطِ عَنْ بُکَیْرِ بْنِ أَعْیَنَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: فِی وَصْفِ الْحَجَرِ وَ الرُّکْنِ الَّذِی وُضِعَ فِیهِ قَالَ علیه السلام وَ مِنْ ذَلِکَ الرُّکْنِ یَهْبِطُ الطَّیْرُ عَلَی الْقَائِمِ علیه السلام فَأَوَّلُ مَنْ یُبَایِعُهُ ذَلِکَ الطَّیْرُ وَ هُوَ وَ اللَّهِ جَبْرَئِیلُ علیه السلام وَ إِلَی ذَلِکَ الْمَقَامِ یُسْنِدُ ظَهْرَهُ وَ هُوَ الْحُجَّةُ وَ الدَّلِیلُ عَلَی الْقَائِمِ وَ هُوَ الشَّاهِدُ لِمَنْ وَافَی ذَلِکَ الْمَکَانَ تَمَامَ الْخَبَرِ.

**[ترجمه]علل الشرائع: حضرت صادق علیه السلام «حجر الاسود» و رکنی را که حجر در آن گذاشته شده است توصیف می کرد و از جمله فرمود:«از آن رکن پرنده ای بر قائم فرود می آید و آن پرنده نخستین کسی است که با وی بیعت می کند. به خدا قسم آن پرنده جبرئیل است و همان رکن است که قائم بر آن تکیه می کند و او حجت و دلیل بر وجود قائم است، و هم آن رکن شاهد کسانی است که در آنجا با وی بیعت خواهند کرد ..». - . علل الشرائع 2: 410 -

**[ترجمه]

«3»

ج، [الإحتجاج] حَنَانُ بْنُ سَدِیرٍ عَنْ أَبِیهِ سَدِیرِ بْنِ حُکَیْمٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِی سَعِیدٍ عَقِیصَا(1)

عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِمَا قَالَ: مَا مِنَّا أَحَدٌ إِلَّا وَ یَقَعُ فِی عُنُقِهِ بَیْعَةٌ لِطَاغِیَةِ زَمَانِهِ إِلَّا الْقَائِمَ الَّذِی یُصَلِّی خَلْفَهُ رُوحُ اللَّهِ عِیسَی ابْنُ مَرْیَمَ فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یُخْفِی وِلَادَتَهُ وَ یُغَیِّبُ شَخْصَهُ لِئَلَّا یَکُونَ لِأَحَدٍ فِی عُنُقِهِ بَیْعَةٌ إِذَا خَرَجَ ذَلِکَ التَّاسِعُ مِنْ وُلْدِ أَخِی الْحُسَیْنِ ابْنُ سَیِّدَةِ الْإِمَاءِ یُطِیلُ اللَّهُ عُمُرَهُ فِی غَیْبَتِهِ ثُمَّ یُظْهِرُهُ بِقُدْرَتِهِ فِی صُورَةِ شَابٍّ ذو [دُونَ] أَرْبَعِینَ سَنَةً ذَلِکَ لِیُعْلَمَ أَنَّ اللَّهَ عَلی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ.

**[ترجمه]احتجاج: امام حسن مجتبی علیه السلام فرمود: «هر یک از ما ائمه ناگزیر بیعت سلطان متجاوز زمانش به گردنش می افتد، مگر قائمی که عیسی روح اللَّه پشت سر او نماز می گزارد. زیرا خداوند متعال ولادت او را پنهان می دارد و خودش را غایب می گرداند، تا اینکه وقتی ظهور می کند، بیعتی در گردنش نباشد. او نهمین امام از فرزندان برادرم حسین است. او فرزند بانوی کنیزان است. خداوند عمر او را در مدت غیبتش طولانی می گرداند، آنگاه با قدرت کامله خود، او را به صورت جوانی که چهل سال داشته باشد، آشکار می سازد تا مردم بدانند که خداوند بر همه چیز قدرت دارد.» - . احتجاج: 290 -

**[ترجمه]

«4»

فس، [تفسیر] القمی أَحْمَدُ بْنُ عَلِیٍّ وَ أَحْمَدُ بْنُ إِدْرِیسَ مَعاً عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ الْعَلَوِیِّ عَنِ الْعَمْرَکِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ جُمْهُورٍ عَنْ سُلَیْمَانَ بْنِ سَمَاعَةَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ یَحْیَی بْنِ مَیْسَرَةَ الْخَثْعَمِیِّ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ: حم عسق عِدَادُ سِنِی الْقَائِمِ وَ ق جَبَلٌ مُحِیطٌ بِالدُّنْیَا مِنْ زُمُرُّدٍ أَخْضَرَ فَخُضْرَةُ السَّمَاءِ مِنْ ذَلِکَ الْجَبَلِ

ص: 279


1- 1. و اسمه دینار قال الفیروزآبادی: و عقیصی مقصورا لقب أبی سعید التیمی التابعی.

وَ عِلْمُ کُلِّ شَیْ ءٍ فِی عسق (1).

**[ترجمه]تفسیر قمی: خثعمی می گوید: شنیدم که امام باقر علیه السلام فرمود: «تفسیر «حم عسق» عبارت است از عدد سال های غیبت قائم علیه السلام .و قاف کوهی است که تمام دنیا را احاطه کرده و از زمرد سبز است و سبزی آسمان به خاطر این کوه است و علم همه اینها در «عسق» هست.» - . تفسیر قمی 2: 268 -

**[ترجمه]

«5»

ب، [قرب الإسناد] ابْنُ سَعْدٍ عَنِ الْأَزْدِیِّ قَالَ: دَخَلْتُ أَنَا وَ أَبُو بَصِیرٍ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ عَلِیُّ بْنُ عَبْدِ الْعَزِیزِ مَعَنَا فَقُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَنْتَ صَاحِبُنَا فَقَالَ إِنِّی لَصَاحِبِکُمْ ثُمَّ أَخَذَ جِلْدَةَ عَضُدِهِ فَمَدَّهَا فَقَالَ أَنَا شَیْخٌ کَبِیرٌ وَ صَاحِبُکُمْ شَابٌّ حَدَثٌ (2).

**[ترجمه]قرب الاسناد: ازدی می گوید: من و ابو بصیر در حالی که علی بن عبدالعزیز با ما بود بر حضرت صادق علیه السلام وارد شدیم. من ازحضرت پرسیدم: «شما صاحب ما هستید؟» حضرت فرمود: «من صاحب شما هستم؟» آنگاه پشت بازوی مبارکش را گرفت و فرمود:«من پیرمردی سالخورده ام؛ صاحب شما جوانی نورس است.» - . قرب الاسناد: 44 -

**[ترجمه]

إیضاح

قوله إنی لصاحبکم استفهام إنکاری و یحتمل أن یکون المعنی إنی إمامکم لکن لست بالقائم الذی أردتم.

**[ترجمه]«من صاحب شما هستم؟» استفهام انکاری است، (یعنی صاحب الامر شما نیستم) و احتمال دارد به این معنی باشد که من صاحب شما هستم، ولی آن قائمی که شما در نظر دارید، نیستم.

**[ترجمه]

«6»

ج، [الإحتجاج] عَنْ زَیْدِ بْنِ وَهْبٍ الْجُهَنِیِّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ عَنْ أَبِیهِ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِمَا قَالَ: یَبْعَثُ اللَّهُ رَجُلًا فِی آخِرِ الزَّمَانِ وَ کَلَبٍ مِنَ الدَّهْرِ وَ جَهْلٍ مِنَ النَّاسِ یُؤَیِّدُهُ اللَّهُ بِمَلَائِکَتِهِ وَ یَعْصِمُ أَنْصَارَهُ وَ یَنْصُرُهُ بِآیَاتِهِ وَ یُظْهِرُهُ عَلَی الْأَرْضِ حَتَّی یَدِینُوا طَوْعاً أَوْ کَرْهاً یَمْلَأُ الْأَرْضَ عَدْلًا وَ قِسْطاً وَ نُوراً وَ بُرْهَاناً یَدِینُ لَهُ عَرْضُ الْبِلَادِ وَ طُولُهَا لَا یَبْقَی کَافِرٌ إِلَّا آمَنَ وَ لَا طَالِحٌ إِلَّا صَلَحَ وَ تَصْطَلِحُ فِی مُلْکِهِ السِّبَاعُ وَ تُخْرِجُ الْأَرْضُ نَبْتَهَا وَ تُنْزِلُ السَّمَاءُ بَرَکَتَهَا وَ تَظْهَرُ لَهُ الْکُنُوزُ یَمْلِکُ مَا بَیْنَ الْخَافِقَیْنِ أَرْبَعِینَ عَاماً فَطُوبَی لِمَنْ أَدْرَکَ أَیَّامَهُ وَ سَمِعَ کَلَامَهُ.

**[ترجمه]احتجاج: از حضرت امام حسن مجتبی و آن حضرت از پدر بزرگوارش امیرالمؤمنین صلوات اللَّه علیهما روایت کرده است که فرمود: «خداوند در آخرالزمان و روزگاری سخت، در میان جهل و نادانی مردم، مردی را برمی انگیزد و او را با فرشتگان خود تأیید می کند، یاران او را حفظ می نماید و با آیات و نشانه های خودش نصرت می دهد و بر کره زمین غالب می گرداند، تا آنجا که مردم پاره ای از روی میل و گروهی با اجبار به دین خدا می گروند.

سپس او زمین را پر از عدل و داد و نور و برهان می کند. تمام مردم جهان در برابر وی خاضع می شوند. هیچ کافری باقی نمی ماند، جز اینکه مؤمن می شود، و هیچ بدکاری نمی ماند، جز اینکه اصلاح می گردد. در دولت او درندگان آزادانه زندگی می کنند، زمین چنان که باید گیاهان خود را بیرون می دهد و آسمان برکات خود را فرومی فرستد. گنج ها (و معادن) زمین برای او آشکار می شود و چهل سال در بین مشرق و مغرب عالم سلطنت می کند.خوشا به حال آنها که روزگار او را درک می کنند و سخنان او را می شنوند!» - . احتجاج: 293 -

**[ترجمه]

بیان

الأخبار المختلفة الواردة فی أیام ملکه علیه السلام بعضها محمول علی جمیع مدة ملکه و بعضها علی زمان استقرار دولته و بعضها علی حساب ما عندنا من السنین و الشهور و بعضها علی سنیه و شهوره الطویلة و الله یعلم.

**[ترجمه]اخبار گوناگونی که درباره مدت سلطنت آن حضرت به ما رسیده است، بعضی از آنها ناظر به تمام مدت سلطنت حضرت است، قسمتی مدت استقرار دولتش را معین می کند و پاره ای بر حسب سال و ماه، در میان ما مشهور است و برخی بر اساس سال ها و ماه های طولانی ایام دولت آن حضرت می باشند، و اللَّه یعلم.

**[ترجمه]

«7»

ک، [إکمال الدین] مُحَمَّدُ بْنُ إِبْرَاهِیمَ بْنِ إِسْحَاقَ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مَنْصُورٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ هَارُونَ الْهَاشِمِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عِیسَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ سُلَیْمَانَ الدَّهَاوِیِّ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ هِشَامٍ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ مُحَمَّدِ ابْنِ الْحَنَفِیَّةِ عَنْ أَبِیهِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: الْمَهْدِیُّ مِنَّا

ص: 280


1- 1. أخرجه فی البرهان ج 4 ص 115 مع أحادیث أخر، و ما فی الأصل المطبوع: « و علم علی کله فی عسق» تصحیف.
2- 2. راجع المصدر ص 30.

أَهْلَ الْبَیْتِ یُصْلِحُ اللَّهُ لَهُ أَمْرَهُ فِی لَیْلَةٍ وَ فِی رِوَایَةٍ أُخْرَی یُصْلِحُهُ اللَّهُ فِی لَیْلَةٍ.

**[ترجمه]کمال الدین: محمد بن حنفیه از پدر بزرگوارش امیرالمؤمنین علیه السلام و آن حضرت از پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله روایت کرده اند که فرمود: «مهدی از ما اهل بیت است. خداوند کار او را در یک شب روبه راه می کند.» و در روایت دیگر فرمود: «خداوند او را در یک شب آماده می سازد.» - . کمال الدین: 152 -

**[ترجمه]

«8»

ک، [إکمال الدین] الطَّالَقَانِیُّ عَنِ ابْنِ هَمَّامٍ (1) عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مَالِکٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ سَمَاعَةَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْحَارِثِ عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِیهِ علیهما السلام أَنَّهُ قَالَ: إِذَا قَامَ الْقَائِمُ قَالَ فَفَرَرْتُ مِنْکُمْ لَمَّا خِفْتُکُمْ فَوَهَبَ لِی رَبِّی حُکْماً وَ جَعَلَنِی مِنَ الْمُرْسَلِینَ (2).

**[ترجمه]کمال الدین: مفضل بن عمر از امام جعفر صادق و آن حضرت از پدرش امام محمد باقر علیه السلام روایت کرده که فرمود: «هنگامی که قائم ظهور می کند، این آیه را می خواند: «فَفَرَرْتُ مِنْکُمْ لَمَّا خِفْتُکُمْ فَوَهَبَ لِی رَبِّی حُکْماً وَ جَعَلَنِی مِنَ الْمُرْسَلِینَ» - . شعراء / 21 - ، {وچون از شما ترسیدم، از شما گریختم، تا پروردگارم به من دانش بخشید و مرا از پیامبران قرار داد.} - . کمال الدین: 308 -

**[ترجمه]

«9»

ک، [إکمال الدین] أَبِی وَ ابْنُ الْوَلِیدِ مَعاً عَنْ سَعْدٍ وَ الْحِمْیَرِیِّ وَ أَحْمَدَ بْنِ إِدْرِیسَ جَمِیعاً عَنِ ابْنِ عِیسَی وَ ابْنِ أَبِی الْخَطَّابِ وَ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ وَ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَامِرٍ عَنِ ابْنِ أَبِی نَجْرَانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسَاوِرٍ عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ الْجُعْفِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ: إِیَّاکُمْ وَ التَّنْوِیهَ أَمَا وَ اللَّهِ لَیَغِیبَنَّ إِمَامُکُمْ سِنِیناً مِنْ دَهْرِکُمْ وَ لَیُمَحَّصُ (3) حَتَّی یُقَالَ مَاتَ أَوْ هَلَکَ بِأَیِّ وَادٍ سَلَکَ وَ لَتَدْمَعَنَّ عَلَیْهِ عُیُونُ الْمُؤْمِنِینَ وَ لَتُکْفَؤُنَّ کَمَا تُکْفَأُ السُّفُنُ فِی أَمْوَاجِ الْبَحْرِ فَلَا یَنْجُو إِلَّا مَنْ أَخَذَ اللَّهُ مِیثَاقَهُ وَ کَتَبَ فِی قَلْبِهِ الْإِیمَانَ وَ أَیَّدَهُ بِرُوحٍ مِنْهُ وَ لَتُرْفَعَنَّ اثْنَتَا عَشْرَةَ رَایَةً مُشْتَبِهَةً لَا یُدْرَی أَیٌّ مِنْ أَیٍ

ص: 281


1- 1. فی الأصل المطبوع: الطالقانی عن جعفر بن مالک. و هو سهو و الصحیح ما فی الصلب کما فی المصدر ج 1 ص 444، و قد تکرر علیک فی سائر الاسناد و خصوصا فی أسناد غیبة النعمانیّ أن الراوی عن جعفر بن محمّد بن مالک، هو أبو علیّ محمّد بن همام، و قد عجب النجاشیّ أنّه کیف روی شیخه النبیل الثقة أبو علیّ بن همام و شیخه الجلیل الثقة أبو غالب الزراری عن جعفر بن محمّد بن مالک مع ما قال فیه الغضائری: کان کذابا متروک الحدیث جملة و کان فی مذهبه ارتفاع. و روی عن الضعفاء و المجاهیل، و کل عیوب الضعفاء مجتمعة فیه.
2- 2. الشعراء: 21.
3- 3. و فی المصدر و هکذا نسخة الکافی« و لتمحصن» و کلها تصحیف و الصحیح ما فی نسخة النعمانیّ فی روایتین ص 76 و 77 و قد أخرج المصنّف أحدهما بلفظه فیما سبق باب ما ورد عن الصادق علیه السلام و تراه فی ج 51 ص 147. و فیه:« و لیخملن» من الخمول.

قَالَ فَبَکَیْتُ فَقَالَ لِی مَا یُبْکِیکَ یَا بَا عَبْدِ اللَّهِ فَقُلْتُ وَ کَیْفَ لَا أَبْکِی وَ أَنْتَ تَقُولُ تُرْفَعُ اثْنَتَا عَشْرَةَ رَایَةً مُشْتَبِهَةً لَا یُدْرَی أَیٌّ مِنْ أَیٍّ فَکَیْفَ نَصْنَعُ قَالَ فَنَظَرَ إِلَی شَمْسٍ دَاخِلَةٍ فِی الصُّفَّةِ فَقَالَ یَا بَا عَبْدِ اللَّهِ تَرَی هَذِهِ الشَّمْسَ قُلْتُ نَعَمْ قَالَ وَ اللَّهِ لَأَمْرُنَا أَبْیَنُ مِنْ هَذِهِ الشَّمْسِ.

غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی أحمد بن إدریس عن ابن قتیبة عن ابن شاذان عن ابن أبی نجران: مثله- نی، [الغیبة] للنعمانی محمد بن همام عن جعفر بن محمد بن مالک و الحمیری معا عن ابن أبی الخطاب و محمد بن عیسی و عبد الله بن عامر جمیعا عن ابن أبی نجران: مثله.

نی، [الغیبة] للنعمانی الکلینی عن محمد بن یحیی عن أحمد بن محمد عن عبد الکریم عن ابن أبی نجران: مثله (1)

**[ترجمه]کمال الدین: مفضل بن عمر گفت: از حضرت صادق علیه السلام شنیدم که می فرمود: «مبادا شما شیعیان کاری کنید که خود را میان دشمنان مشهور گردانید و آنچه ما درباره قائم به شما می گوییم، به آنها اظهار کنید! به خدا قسم امام شما سال های متمادی از روزگار شما غایب می گردد و شما آزمایش می شوید، تا جایی که گفته می شود او مرده یا کشته شده و اگر هست، به کدام بیابان رفته است. دیدگان مؤمنین در فراق او سرشک اشک فرو می ریزد. کار شما به جایی می رسد که مانند کشتی در امواج دریا، هر لحظه به این طرف و آن طرف میل کنید و مضطرب و منقلب شوید. در آن ورطه هیچ کس جز آن کس که خداوند از وی پیمان گرفته و ایمان را در لوح دل او نوشته و با روح خود مؤید داشته است، نجات نمی یابد. دوازده پرچم که با هم اشتباه می شوند و هیچ یک را از دیگری تشخیص نمی دهند، برافراشته می گردد.»

مفضل می گوید: در این موقع گریه ام گرفت. حضرت پرسید: «برای چه گریه می کنی؟» عرض کردم: «چرا گریه نکنم، با اینکه شما می فرمایید دوازده پرچم با هم اشتباه می شوند و هیچ یک را از دیگری تشخیص نمی دهند؟ با این وصف ما چه کنیم؟» حضرت نگاهی به آفتاب داخل صفه ای که نشسته بودیم کرد و فرمود: «این آفتاب را می بینی؟» عرض کردم آری! فرمود: «به خدا قسم مطلب از این آفتاب هم روشن تر است.» - . کمال الدین: 325 -

این روایت در غیبت شیخ طوسی و در نعمانی به دو سند دیگر هم روایت شده است. - . غیبت نعمانی: 152 -

**[ترجمه]

بیان

التنویه التشهیر أی لا تشهروا أنفسکم أو لا تدعوا الناس إلی دینکم أو لا تشهروا ما نقول لکم من أمر القائم علیه السلام و غیره مما یلزم إخفاؤه عن المخالفین.

و لیمحص علی بناء التفعیل المجهول من التمحیص بمعنی الابتلاء و الاختبار و نسبته إلیه علیه السلام علی المجاز أو علی بناء المجرد المعلوم من محص الظبی (2) کمنع إذا عدا و محص منی أی هرب و فی بعض نسخ الکافی علی بناء المجهول المخاطب من التفعیل مؤکدا بالنون و هو أظهر و قد مر فی النعمانی و لیخملن.

و لعل المراد بأخذ المیثاق قبوله یوم أخذ الله میثاق نبیه و أهل بیته مع میثاق ربوبیته کما مر فی الأخبار و کتب فی قلبه الإیمان إشارة إلی قوله تعالی لا تَجِدُ قَوْماً یُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ یُوادُّونَ مَنْ حَادَّ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ لَوْ کانُوا آباءَهُمْ أَوْ أَبْناءَهُمْ

ص: 282


1- 1. تری الحدیث فی کمال الدین ج 2 ص 16، غیبة النعمانیّ ص 76 و الکافی ج 1 ص 336 غیبة الشیخ ص 217.
2- 2. فی الأصل المطبوع: محص الصبی، و هو تصحیف.

أَوْ إِخْوانَهُمْ أَوْ عَشِیرَتَهُمْ أُولئِکَ کَتَبَ فِی قُلُوبِهِمُ الْإِیمانَ وَ أَیَّدَهُمْ بِرُوحٍ مِنْهُ (1) و الروح هو روح الإیمان کما مر.

مشتبهة أی علی الخلق أو متشابهة یشبه بعضها بعضا ظاهرا و لا یدری علی بناء المجهول و أیّ مرفوع به أی لا یدری أیّ منها حق متمیزا من أیّ منها هو باطل فهو تفسیر للاشتباه و قیل أیّ مبتدأ و من أیّ خبره أی کل رایة منها لا یعرف کونه من أیّ جهة من جهة الحق أو من جهة الباطل و قیل لا یدری أیّ رجل من أیّ رایة لتبدو النظام منهم و الأول أظهر.

**[ترجمه]«تنویه» به معنای مشهور کردن است، یعنی خود را مشهور مسازید یا مردم را به دین خود دعوت نکنید یا آنچه ما درباره قائم علیه السلام و غیر آن به شما می گوییم، از اموری که مخفی کردنش از مخالفین لازم است، مشهور همگان نسازید.

عبارت «و لیمحّص» از باب تفعیل و فعل مجهول از باب تمحیص است، به معنای ابتلا و امتحان و نسبت دادن این امر به حضرت علیه السلام یا مجاز است، یا بنابراین که فعل مجرد و معلوم خوانده شود و از عبارت «محص الظبی» بر وزن منع گرفته شده و به آهو در وقت دویدن گفته می شود، و عبارت «محص منی» یعنی از من گریخت و در بعضی نسخ کافی بنا بر مجهول مخاطب است از باب تفعیل و مؤکد به نون تأکید است و این نسخه ظاهرتر است، و در غیبت نعمانی عبارت «لیخملن»نوشته شده است.

شاید مراد از اخذ میثاق، قبول این پیمان در روزی است که خدا میثاق پیامبر خود و اهل بیتش را همراه با پیمان ربوبیتشگرفت، همان گونه که در اخبار گذشت و عبارت ایمان را در لوح دل او نوشته، اشاره به آیه«لا تَجِدُ قَوْماً یُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ یُوادُّونَ مَنْ حَادَّ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ لَوْ کانُوا آباءَهُمْ أَوْ أَبْناءَهُمْ أَوْ إِخْوانَهُمْ أَوْ عَشِیرَتَهُمْ أُولئِکَ کَتَبَ فِی قُلُوبِهِمُ الْإِیمانَ وَ أَیَّدَهُمْ بِرُوحٍ مِنْهُ»، {قومی را نیابی که به خدا و روز بازپسین ایمان داشته باشند [و] کسانی را که با خدا و رسولش مخالفت کرده اند - هر چند پدرانشان یا پسرانشان یا برادرانشان یا عشیره آنان باشند - دوست بدارند. در دل اینهاست که [خدا] ایمان را نوشته و آنها را با روحی ازجانب خود تأیید کرده است} - . مجادله / 22 - و آنها را با روح خود مؤید داشته است، این روح همان روح ایمان است. چنان که گذشت.

کلمه «مشتبهه» یعنی امر بر خلق مشتبه می شود، یا امر متشابه است و در ظاهر بعضی از آن، با بعضی دیگر شبیه است. و عبارت «لا یدری» مجهول است و «ایّ» به سبب لا یدری مرفوع است، یعنی دانسته نمی شود که کدام یک از آن حق است و باطل از آن قابل تمیز است و این جمله تفسیر اشتباه است که از مشتبهه فهمیده شد و گفته شده: «ایّ» مبتدا و «من ایّ» خبر آن است، یعنی هر رایتی از آن دانسته نمی شود که از کدام جهت است، از جهت حق یا جهت باطل، و گفته شده است که دانسته نمی شود که کدام مرد از کدام رایت است تا نسبت به آنها نظام شکل بگیرد، و اولی ظاهرتر است.

**[ترجمه]

«10»

ک، [إکمال الدین] السِّنَانِیُّ عَنِ الْأَسَدِیِّ عَنْ سَهْلٍ عَنْ عَبْدِ الْعَظِیمِ الْحَسَنِیِّ قَالَ: قُلْتُ لِمُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ مُوسَی علیهم السلام إِنِّی لَأَرْجُو أَنْ تَکُونَ الْقَائِمَ مِنْ أَهْلِ بَیْتِ مُحَمَّدٍ الَّذِی یَمْلَأُ الْأَرْضَ قِسْطاً وَ عَدْلًا کَمَا مُلِئَتْ ظُلْماً وَ جَوْراً فَقَالَ علیه السلام یَا أَبَا الْقَاسِمِ مَا مِنَّا إِلَّا قَائِمٌ بِأَمْرِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ هَادٍ إِلَی دِینِهِ وَ لَکِنَّ الْقَائِمَ الَّذِی یُطَهِّرُ اللَّهُ بِهِ الْأَرْضَ مِنْ أَهْلِ الْکُفْرِ وَ الْجُحُودِ وَ یَمْلَأُهَا عَدْلًا وَ قِسْطاً هُوَ الَّذِی یَخْفَی عَلَی النَّاسِ وِلَادَتُهُ وَ یَغِیبُ عَنْهُمْ شَخْصُهُ وَ یَحْرُمُ عَلَیْهِمْ تَسْمِیَتُهُ وَ هُوَ سَمِیُّ رَسُولِ اللَّهِ وَ کَنِیُّهُ وَ هُوَ الَّذِی تُطْوَی لَهُ الْأَرْضُ وَ یَذِلُّ لَهُ کُلُّ صَعْبٍ یَجْتَمِعُ إِلَیْهِ أَصْحَابُهُ عِدَّةَ أَهْلِ بَدْرٍ ثَلَاثَمِائَةٍ وَ ثَلَاثَةَ عَشَرَ رَجُلًا مِنْ أَقَاصِی الْأَرْضِ وَ ذَلِکَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ أَیْنَ ما تَکُونُوا یَأْتِ بِکُمُ اللَّهُ جَمِیعاً إِنَّ اللَّهَ عَلی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ(2) فَإِذَا اجْتَمَعَتْ لَهُ هَذِهِ الْعِدَّةُ مِنْ أَهْلِ الْإِخْلَاصِ أَظْهَرَ أَمْرَهُ فَإِذَا أُکْمِلَ لَهُ الْعَقْدُ وَ هُوَ عَشَرَةُ آلَافِ رَجُلٍ بِإِذْنِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَلَا یَزَالُ یَقْتُلُ أَعْدَاءَ اللَّهِ حَتَّی یَرْضَی اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ قَالَ عَبْدُ الْعَظِیمِ فَقُلْتُ لَهُ یَا سَیِّدِی وَ کَیْفَ یَعْلَمُ أَنَّ اللَّهَ قَدْ رَضِیَ قَالَ یُلْقِی فِی قَلْبِهِ الرَّحْمَةَ فَإِذَا دَخَلَ الْمَدِینَةَ أَخْرَجَ اللَّاتَ وَ الْعُزَّی فَأَحْرَقَهُمَا.

ص: 283


1- 1. المجادلة: 22.
2- 2. البقرة: 148. و تری الحدیث فی المصدر ج 2 ص 49.

ج، [الإحتجاج] عن عبد العظیم: مثله

**[ترجمه]کمال الدین: عبدالعظیم حسنی (حضرت عبدالعظیم مدفون در ری) می گوید: به حضرت امام محمد تقی علیه السلام عرض کردم: «من امیدوارم قائم اهل بیت پیغمبر که زمین را پر از عدل می کند از آن پس که پر از ظلم و ستم گردد، شما باشید.» حضرت فرمود: «ای ابوالقاسم!(کنیه حضرت عبدالعظیم،ابوالقاسم است) هر یک از ما ائمه، قائم به امر خداوند هستیم و هادی و رهنمای دین او می باشیم، ولی قائمی که خداوند زمین را به وسیله او از لوث وجود کافران و منکرین پاک می نماید، و آن را پر از عدل و داد می کند، کسی است که ولادتش بر مردم پوشیده می ماند و خودش غایب می شود و ذکر نام وی برای شما حرام است. او هم نام رسول خدا و هم کنیه آن حضرت است.

او کسی است که زمین برایش در هم نوردیده می گردد، هر مشکلی به خاطر او آسان می شود و یارانش به تعداد اصحاب پیغمبر در جنگ بدر، یعنی سیصد و سیزده نفر از دورترین نقاط زمین، گرد وی جمع می شوند. چنان که خداوند می فرماید:«أَیْنَ ما تَکُونُوا یَأْتِ بِکُمُ اللَّهُ جَمِیعاً إِنَّ اللَّهَ عَلی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ»، {هر کجا که باشید، خداوند همگی شما را [به سوی خود باز] می آورد، در حقیقت، خدا بر همه چیز تواناست.} - . بقره / 148 -

وقتی که این عده از مخلصین در پیرامون او اجتماع نمودند، ظهور می کند و هنگامی که پیمان کامل گشت، یعنی تعداد آنها به ده هزار نفر رسید، به اذن پروردگار قیام می کند و چندان از دشمنان می کشد که خداوند راضی گردد.

حضرت عبدالعظیم گفت: عرض کردم: «آقای من! از کجا معلوم می شود خدا راضی شده؟» فرمود: «خدا رحمت خود را در قلب وی می اندازد. چون به مدینه بیاید «لات» و «عزی» را بیرون می آورد و آتش می زند. - . کمال الدین: 351 -

این روایت در احتجاج هم ذکر شده است. - . احتجاج: 473 -

**[ترجمه]

بیان

یعنی باللات و العزی صنمی قریش أبا بکر و عمر.

**[ترجمه]لات و عزی دو بت قریش و اولی و دومی است.

**[ترجمه]

«11»

غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی جَمَاعَةٌ عَنْ أَبِی الْمُفَضَّلِ عَنْ مُحَمَّدٍ الْحِمْیَرِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی الْخَطَّابِ عَنْ مُوسَی بْنِ سَعْدَانَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْقَاسِمِ عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنْ تَفْسِیرِ جَابِرٍ فَقَالَ لَا تُحَدِّثْ بِهِ السَّفِلَةَ فَیُذِیعُونَهُ أَ مَا تَقْرَأُ کِتَابَ اللَّهِ فَإِذا نُقِرَ فِی النَّاقُورِ(1) إِنَّ مِنَّا إِمَاماً مُسْتَتِراً فَإِذَا أَرَادَ اللَّهُ إِظْهَارَ أَمْرِهِ نَکَتَ فِی قَلْبِهِ نُکْتَةً فَظَهَرَ فَقَامَ بِأَمْرِ اللَّهِ.

کش، [رجال الکشی] آدم بن محمد البلخی عن علی بن الحسن بن هارون الدقاق عن علی بن أحمد عن أحمد بن علی بن سلیمان عن ابن فضال عن علی بن حسان عن المفضل: مثله

**[ترجمه]غیبت طوسی: مفضل بن عمر روایت می کند که از حضرت صادق علیه السلام از تفسیر جابر سؤال کردم. فرمود: «برای افراد فرومایه حکایت مکن که آن را ضایع می کنند. مگر قرآن نخوانده ای که خداوند می فرماید: «فَإِذا نُقِرَ فِی النَّاقُورِ»، {پس چون در صور دمیده شود.} - . مدثر / 8 - امامی از ما غایب است، هر وقت خداوند بخواهد او را ظاهر می گرداند و نکته ای در دلش پدید می آورد و او هم به دستور خداوند قیام می کند.» - . غیبت طوسی: 164 -

این حدیث در رجال کشی هم مذکور است.

**[ترجمه]

بیان

ذکر الآیة لبیان أن فی زمانه علیه السلام یمکن إظهار تلک الأمور أو استشهاد بأن من تفاسیرنا ما لا یحتمله عامة الخلق مثل تفسیر تلک الآیة.

**[ترجمه]ذکر آیه در حدیث، برای بیان این معنی است که در زمان امام علیه السلام امکان اظهار آن امور باشد. یا برای این بوده که بفهماند بعضی از تفاسیر ما را همه مردم نمی توانند بفهمند، مانند تفسیر همین آیه.

**[ترجمه]

«12»

کنز، [کنز جامع الفوائد و تأویل الآیات الظاهرة] مُحَمَّدُ بْنُ الْعَبَّاسِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَسَدٍ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُعَمَّرٍ الْأَسَدِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ فُضَیْلٍ عَنِ الْکَلْبِیِّ عَنْ أَبِی صَالِحٍ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ: فِی قَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَ إِنْ نَشَأْ نُنَزِّلْ عَلَیْهِمْ مِنَ السَّماءِ آیَةً فَظَلَّتْ أَعْناقُهُمْ لَها خاضِعِینَ (2) قَالَ هَذِهِ نَزَلَتْ فِینَا وَ فِی بَنِی أُمَیَّةَ تَکُونُ لَنَا دَوْلَةٌ تَذِلُّ أَعْنَاقُهُمْ لَنَا بَعْدَ صُعُوبَةٍ وَ هَوَانٍ بَعْدَ عِزٍّ.

**[ترجمه]کنز الفوائد: ابن عباس در تفسیر آیه شریفه «إِنْ نَشَأْ نُنَزِّلْ عَلَیْهِمْ مِنَ السَّماءِ آیَةً فَظَلَّتْ أَعْناقُهُمْ لَها خاضِعِینَ»، {اگر بخواهیم، معجزه ای ازآسمان برآنان فرود می آوریم، تادر برابرآن، گردن هایشان خاضع گردد} فرمود: «این آیه درباره ما و بنی امیه نازل شده است، به این معنی که ما دولتی خواهیم داشت که گردن های بنی امیه، بعد از آن همه عزت و دیدن مشقت و خواری، در پیش ما خاضع می شود.» - . تأویل الآیات الظاهرة: 383 -

**[ترجمه]

«13»

کنز، [کنز جامع الفوائد و تأویل الآیات الظاهرة] مُحَمَّدُ بْنُ الْعَبَّاسِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنْ حَنَانِ بْنِ سَدِیرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ إِنْ نَشَأْ نُنَزِّلْ الْآیَةَ قَالَ نَزَلَتْ فِی قَائِمِ آلِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله یُنَادَی بِاسْمِهِ مِنَ السَّمَاءِ.

ص: 284


1- 1. المدّثّر: 8. و الحدیث فی المصدر ص 113. و رواه الصدوق فی کمال الدین ج 2 ص 18.
2- 2. الشعراء: 4. و تری مثله فی غیبة الشیخ ص 120 و 121.

**[ترجمه]کنز الفوائد: ابن سدیر روایت کرده است که از حضرت امام محمد باقر علیه السلام درباره تفسیر آیه «إِنْ نَشَأْ نُنَزِّلْ عَلَیْهِمْ مِنَ السَّماءِ آیَةً» سؤال کردم. فرمود: «این آیه درباره قائم آل محمد صلی الله علیه و آله نازل شده است که خداوند او را به نام از آسمان صدا می زند. - . همان -

**[ترجمه]

«14»

کنز، [کنز جامع الفوائد و تأویل الآیات الظاهرة] مُحَمَّدُ بْنُ الْعَبَّاسِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ یُونُسَ عَنْ صَفْوَانَ عَنْ أَبِی عُثْمَانَ عَنْ مُعَلَّی بْنِ خُنَیْسٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَلَیْهِ السَّلَامُ قَالَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: انْتَظِرُوا الْفَرَجَ فِی ثَلَاثٍ قِیلَ وَ مَا هُنَّ قَالَ اخْتِلَافُ أَهْلِ الشَّامِ بَیْنَهُمْ وَ الرَّایَاتُ السُّودُ مِنْ خُرَاسَانَ وَ الْفَزْعَةُ فِی شَهْرِ رَمَضَانَ فَقِیلَ لَهُ وَ مَا الْفَزْعَةُ فِی شَهْرِ رَمَضَانَ قَالَ أَ مَا سَمِعْتُمْ قَوْلَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فِی الْقُرْآنِ إِنْ نَشَأْ نُنَزِّلْ عَلَیْهِمْ مِنَ السَّماءِ آیَةً فَظَلَّتْ أَعْناقُهُمْ لَها خاضِعِینَ قَالَ إِنَّهُ یُخْرِجُ الْفَتَاةَ مِنْ خِدْرِهَا وَ یَسْتَیْقِظُ النَّائِمَ وَ یُفْزِعُ الْیَقْظَانَ.

**[ترجمه]کنز الفوائد: معلی بن خنیس از حضرت صادق و آن حضرت از جدش امیرالمؤمنین علیه السلام روایت می کند که فرمود: «در سه موقع منتظر فرج و ظهور مهدی علیه السلام باشید!» عرض شد: «آن سه مورد چیست؟» فرمود: «کشمکش اهل شام با یکدیگر؛ آمدن پرچم های سیاه از خراسان؛ و بروز وحشتی در ماه رمضان.» عرض شد: «وحشت از چیست؟»

فرمود: «آیا این آیه شریفه را نشنیده اید: «إِنْ نَشَأْ نُنَزِّلْ عَلَیْهِمْ مِنَ السَّماءِ آیَةً ...»؟ این آیت و علامت آسمانی به قدری وحشت آور است که دختران دوشیزه، سراسیمه از پرده بیرون می دوند و هر کس که در خواب است، از خواب می پرد و آنها که بیدارند، به خواب می روند.» - . تأویل الآیات الظاهرة: 384 -

**[ترجمه]

«15»

غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی الْحُسَیْنُ بْنُ عُبَیْدِ اللَّهِ عَنِ الْبَزَوْفَرِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِدْرِیسَ عَنِ ابْنِ قُتَیْبَةَ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنِ الْمُثَنَّی الْحَنَّاطِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ زِیَادٍ الصَّیْقَلِ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ علیهما السلام یَقُولُ: إِنَّ الْقَائِمَ لَا یَقُومُ حَتَّی یُنَادِیَ مُنَادٍ مِنَ السَّمَاءِ تَسْمَعُ الْفَتَاةُ فِی خِدْرِهَا وَ یَسْمَعُ أَهْلُ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ وَ فِیهِ نَزَلَتْ هَذِهِ الْآیَةُ إِنْ نَشَأْ نُنَزِّلْ عَلَیْهِمْ مِنَ السَّماءِ آیَةً فَظَلَّتْ أَعْناقُهُمْ لَها خاضِعِینَ (1).

**[ترجمه]غیبت طوسی: حسن بن زیاد صیقل می گوید: از حضرت امام جعفر صادق علیه السلام شنیدم که می فرمود: «قائم ما قیام نمی کند،مگر هنگامی که گوینده ای از آسمان صدا زند و دوشیزگان در پشت پرده و تمام مشرق و مغرب آن را بشنوند، و آیه «إِنْ نَشَأْ نُنَزِّلْ عَلَیْهِمْ مِنَ السَّماءِ آیَةً ...» در خصوص آن روز نازل شده است.» - . غیبت طوسی: 177 -

**[ترجمه]

«16»

ک، [إکمال الدین] الطَّالَقَانِیُّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَلِیٍّ الْأَنْصَارِیِّ عَنِ الْهَرَوِیِّ قَالَ: قُلْتُ لِلرِّضَا علیه السلام مَا عَلَامَةُ الْقَائِمِ علیه السلام مِنْکُمْ إِذَا خَرَجَ قَالَ عَلَامَتُهُ أَنْ یَکُونَ شَیْخَ السِّنِّ شَابَّ الْمَنْظَرِ حَتَّی إِنَّ النَّاظِرَ إِلَیْهِ لَیَحْسَبُهُ ابْنَ أَرْبَعِینَ سَنَةً أَوْ دُونَهَا وَ إِنَّ مِنْ عَلَامَتِهِ أَنْ لَا یَهْرَمَ بِمُرُورِ الْأَیَّامِ وَ اللَّیَالِی عَلَیْهِ حَتَّی یَأْتِیَ أَجَلُهُ (2).

**[ترجمه]کمال الدین: ابو صلت هروی می گوید:به حضرت رضا علیه السلام عرض کردم: «علامت قائم شما به هنگام ظهورچیست؟» فرمود: «علامت وی این است که از لحاظ سن پیر، ولی در انظار مردم جوان است.به طوری که بیننده او را چهل ساله یا کمتر می داند. و یکی از علائم او این است که با گذشت روزها و شب ها، تا هنگام وفات پیر نمی شود.» - . کمال الدین: 591 -

**[ترجمه]

«17»

ک، [إکمال الدین] ابْنُ إِدْرِیسَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنِ الْأَهْوَازِیِّ عَنِ الْبَطَائِنِیِّ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام: یَخْرُجُ الْقَائِمُ علیه السلام یَوْمَ السَّبْتِ یَوْمَ عَاشُورَاءَ الْیَوْمَ الَّذِی قُتِلَ فِیهِ الْحُسَیْنُ علیه السلام.

**[ترجمه]کمال الدین: ابو بصیر از حضرت امام محمد باقر علیه السلام نقل کرده که فرمود: «قائم علیه السلام در روز شنبه و عاشورا، یعنی روز شهادت امام حسین علیه السلام قیام می کند.» - . همان: 593 -

**[ترجمه]

«18»

ک، [إکمال الدین] ابْنُ الْوَلِیدِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنِ ابْنِ یَزِیدَ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ أَبَانِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ أَبَانِ بْنِ تَغْلِبَ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: إِنَّ أَوَّلَ مَنْ یُبَایِعُ

ص: 285


1- 1. راجع غیبة الشیخ ص 121 و الآیة فی الشعراء: 4.
2- 2. تراه فی المصدر ج 2 ص 366.

الْقَائِمَ علیه السلام جَبْرَئِیلُ علیه السلام یَنْزِلُ فِی صُورَةِ طَیْرٍ أَبْیَضَ فَیُبَایِعُهُ ثُمَّ یَضَعُ رِجْلًا عَلَی بَیْتِ اللَّهِ الْحَرَامِ وَ رِجْلًا عَلَی بَیْتِ الْمَقْدِسِ ثُمَّ یُنَادِی بِصَوْتٍ طَلْقٍ ذَلْقٍ تَسْمَعُهُ الْخَلَائِقُ أَتی أَمْرُ اللَّهِ فَلا تَسْتَعْجِلُوهُ (1).

شی، [تفسیر العیاشی] عن أبان بن تغلب عن أبی عبد الله علیه السلام: مثله- و فی روایة أخری عن أبی جعفر علیه السلام: نحوه.

**[ترجمه]کمال الدین: ابان بن تغلب از حضرت صادق علیه السلام روایت کرده است که فرمود: «اول کسی که با قائم بیعت می کند، جبرئیل است که به صورت پرنده سفیدی از آسمان فرود می آید و با وی بیعت می کند. آنگاه یک پای خود را روی خانه خدا در مکه و پای دیگر روی بیت المقدس می گذارد و با صدای رسا و فصیح، به طوری که تمام مردم روی زمین بشنوند، می گوید:« أَتی أَمْرُ اللَّهِ فَلا تَسْتَعْجِلُوهُ» - . نحل / 1 - ، {[هان] امرخدا در رسید، پس در آن شتاب مکنید.} - . کمال الدین: 608 -

در تفسیر عیاشی این روایت از حضرت صادق به روایتی دیگر از امام محمد باقر علیه السلام هم نقل کرده است. - . تفسیر عیاشی 2: 275 -

**[ترجمه]

«19»

ک، [إکمال الدین] بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنْ أَبَانِ بْنِ تَغْلِبَ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: سَیَأْتِی فِی مَسْجِدِکُمْ ثَلَاثُمِائَةٍ وَ ثَلَاثَةَ عَشَرَ رَجُلًا یَعْنِی مَسْجِدَ مَکَّةَ یَعْلَمُ أَهْلُ مَکَّةَ أَنَّهُ لَمْ یَلِدُهُمْ (2)

آبَاؤُهُمْ وَ لَا أَجْدَادُهُمْ عَلَیْهِمُ السُّیُوفُ مَکْتُوبٌ عَلَی کُلِّ سَیْفٍ کَلِمَةٌ تَفْتَحُ أَلْفَ کَلِمَةٍ فَیَبْعَثُ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی رِیحاً فَتُنَادِی بِکُلِّ وَادٍ هَذَا الْمَهْدِیُّ یَقْضِی بِقَضَاءِ دَاوُدَ وَ سُلَیْمَانَ علیهما السلام لَا یُرِیدُ عَلَیْهِ بَیِّنَةً.

**[ترجمه]کمال الدین: امام صادق علیه السلام فرمود: «به زودی سیصد و سیزده نفر به مسجد شما، یعنی مسجد مکه می آیند و اهل مکه می دانند که پدران و نیاکان آنها، اینان را به وجود نیاورده اند (یعنی می دانند که آن سیصد و سیزده نفر از اهل مکه و همشهری آنها نیستند و همه از اطراف آمده اند). آنها شمشیرهایی با خود دارند که بر هر شمشیر کلمه ای نوشته شده و هر کلمه ای، هزار کلمه را می گشاید.آنگاه خداوند بادی می فرستد که در هر بیابانی صدا می زند: «این است مهدی که همچون داود و سلیمان پیغمبر حکومت می کند و هنگام حکم گواه نمی خواهد!» - . کمال الدین: 608 -

**[ترجمه]

«20»

نی، [الغیبة] للنعمانی عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی الْعَطَّارِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ الرَّازِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ الْکُوفِیِّ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ مِهْرَانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ أَبَانِ بْنِ تَغْلِبَ: مِثْلَهُ وَ فِیهِ مَکْتُوبٌ عَلَیْهَا أَلْفُ کَلِمَةٍ کُلُّ کَلِمَةٍ مِفْتَاحُ أَلْفِ کَلِمَةٍ.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: نعمانی نیز این روایت را ذکر کرده و در آن می گوید : «بر هر شمشیر هزار کلمه نوشته شده که هر کلمه، کلید هزار کلمه است.» - . غیبت نعمانی: 314 -

**[ترجمه]

«21»

ک، [إکمال الدین] مَاجِیلَوَیْهِ عَنْ عَمِّهِ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: لَقَدْ نَزَلَتْ هَذِهِ الْآیَةُ فِی الْمُفْتَقَدِینَ مِنْ أَصْحَابِ الْقَائِمِ علیه السلام قَوْلُهُ عَزَّ وَ جَلَ أَیْنَ ما تَکُونُوا یَأْتِ بِکُمُ اللَّهُ جَمِیعاً(3) إِنَّهُمْ لَمُفْتَقَدُونَ عَنْ فُرُشِهِمْ لَیْلًا فَیُصْبِحُونَ بِمَکَّةَ وَ بَعْضُهُمْ یَسِیرُ فِی السَّحَابِ نَهَاراً یُعْرَفُ اسْمُهُ وَ اسْمُ أَبِیهِ وَ حِلْیَتُهُ وَ نَسَبُهُ قَالَ فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ أَیُّهُمْ أَعْظَمُ إِیمَاناً قَالَ الَّذِی یَسِیرُ فِی السَّحَابِ نَهَاراً.

ص: 286


1- 1. النحل: 1. و الحدیث فی کمال الدین ج 2 ص 387 و العیّاشیّ ج 2 ص 254.
2- 2. کذا فی المصدر ج 2 ص 387. و فی غیبة النعمانیّ ص 169:« انهم لم یولدوا من آبائهم إلخ.
3- 3. البقرة: 148. و الحدیث فی المصدر ج 2 ص 389.

**[ترجمه]کمال الدین: مفضل بن عمر گفت: حضرت صادق علیه السلام فرمود: «این آیه درباره گمشدگان یاران قائم نازل شده است: «أَیْنَ ما تَکُونُوا یَأْتِ بِکُمُ اللَّهُ جَمِیعاً» {هر کجا که باشید، خداوند همگی شما را [به سوی خود باز] می آورد.} آنها هنگام شب از روی فرش خانه خود ناپدید می شوند و صبح در مکه خواهند بود. بعضی از آنها روز در ابرها حرکت می کنند و نام پدر و حسب و نسب او را همه کس می داند.»عرض کردم: «از این دو دسته کدام یک از لحاظ ایمان افضل می باشند؟» فرمود: «آنها که روزها در ابرها حرکت می کنند.» - . کمال الدین: 610 -

**[ترجمه]

«22»

غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی مُحَمَّدُ بْنُ هَمَّامٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ مَالِکٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ طَرْخَانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ عُمَرَ بْنِ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: إِنَّ وَلِیَّ اللَّهِ یُعَمَّرُ عُمُرَ إِبْرَاهِیمَ الْخَلِیلِ عِشْرِینَ وَ مِائَةَ سَنَةٍ وَ یَظْهَرُ فِی صُورَةِ فَتًی مُوَفَّقٍ ابْنِ ثَلَاثِینَ سَنَةً.

نی، [الغیبة] للنعمانی مُحَمَّدُ بْنُ هَمَّامٍ: مِثْلَهُ وَ زَادَ فِی آخِرِهِ حَتَّی تَرْجِعَ عَنْهُ طَائِفَةٌ مِنَ النَّاسِ یَمْلَأُ الْأَرْضَ قِسْطاً وَ عَدْلًا کَمَا مُلِئَتْ جَوْراً وَ ظُلْماً(1).

**[ترجمه]غیبت طوسی: حضرت صادق علیه السلام فرمود: «سن ولی خدا (قائم) به اندازه سن ابراهیم خلیل است که صد و بیست سال بود و به شکل جوان «موفق» سی ساله ای ظاهر می شود.» - . غیبت طوسی: 420 -

در غیبت نعمانی نیز این روایت آمده است، با این اضافه که چون حضرت به این شکل ظهور کند، عده ای از مردم از وی روی می گردانند و او زمین را پر از عدل و داد کند، چنان که پر از ظلم و ستم شده باشد. - . غیبت نعمانی: 189 -

**[ترجمه]

بیان

لعل المراد عمره فی ملکه و سلطنته أو هو مما بدا لله فیه.

**[ترجمه]شاید مقصود از صد و بیست سال سن حضرت، این باشد که بعد از ظهور تا هنگام وفات این مقدار عمر می کند. یا اینکه قبلا این مدت تقدیر شده بود و بعد به عللی «بداء» حاصل شد.

**[ترجمه]

«23»

غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی مُحَمَّدُ بْنُ هَمَّامٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ الْعَاقُولِیِّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: لَوْ خَرَجَ الْقَائِمُ لَقَدْ أَنْکَرَهُ النَّاسُ یَرْجِعُ إِلَیْهِمْ شَابّاً مُوَفَّقاً فَلَا یَلْبَثُ عَلَیْهِ إِلَّا کُلُّ مُؤْمِنٍ أَخَذَ اللَّهُ مِیثَاقَهُ فِی الذَّرِّ الْأَوَّلِ (2).

**[ترجمه]غیبت طوسی: حضرت صادق علیه السلام فرمود:«چون قائم ظهور کند، مردم منکر وی می شوند، زیرا او به صورت جوان موفقی به سوی مردم برمی گردد و جز آنها که خداوند در عالم ذرّ از آنان پیمان گرفته باشد، کسی بر اعتقاد سابقش نسبت به او باقی نمی ماند.» - . غیبت طوسی: 420 -

**[ترجمه]

«24»

نی، [الغیبة] للنعمانی عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ الْمَسْعُودِیُّ عَنْ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ الرَّازِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ الْکُوفِیِّ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنِ ابْنِ جَبَلَةَ عَنِ الْبَطَائِنِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: مِثْلَهُ قَالَ وَ فِی غَیْرِ هَذِهِ الرِّوَایَةِ أَنَّهُ علیه السلام قَالَ وَ إِنَّ مِنْ أَعْظَمِ الْبَلِیَّةِ أَنْ یَخْرُجَ إِلَیْهِمْ صَاحِبُهُمْ شَابّاً وَ هُمْ یَحْسَبُونَهُ شَیْخاً کَبِیراً.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: بطائنی از آن حضرت این روایت را ذکر کرده و می گوید: در غیر این روایت، حضرت فرمود: «یکی از بزرگ ترین گرفتاری ها این است که صاحب الامر به صورت جوانی به سوی مردم برمی گردد، در حالی که مردم خیال می کنند او پیرمردی سالخورده است.» - . غیبت نعمانی: 188 -

**[ترجمه]

بیان

لعل المراد بالموفق المتوافق الأعضاء المعتدل الخلق (3) أو هو کنایة عن التوسط فی الشباب بل انتهاؤه أی لیس فی بدء الشباب فإن فی مثل هذا السن یوفق الإنسان لتحصیل الکمال.

ص: 287


1- 1. راجع غیبة الشیخ ص 274 و غیبة النعمانیّ ص 99. و فیه ابن اثنی و ثلاثین سنة.
2- 2. المصدر ص 274 و تراه فی غیبة النعمانیّ ص 99.
3- 3. قال فی الأقرب: یقال: ان فلانا موفق بالفتح أی رشید. و الموفق بالکسر القاضی کقوله: لو أن عزة حاکمت شمس الضحی***بالحسن عند موفق لقضی لها

**[ترجمه]شاید مقصود از کلمه «موفق» در جمله «جوان موفق»، این باشد که اعضای حضرت با هم متوافق و اندامش معتدل است، یا کنایه از این باشد که حضرتش در موقع ظهور، در اواسط روزگار جوانی، بلکه آخر ایام جوانی به نظر می آید، زیرا در مثل در این سنین است که انسان موفق به تحصیل کمال می شود.

**[ترجمه]

«25»

غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی الْغَضَائِرِیُّ عَنِ الْبَزَوْفَرِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِدْرِیسَ عَنِ ابْنِ قُتَیْبَةَ عَنِ ابْنِ شَاذَانَ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ الصَّبَّاحِ قَالَ سَمِعْتُ شَیْخاً یَذْکُرُهُ عَنْ سَیْفِ بْنِ عَمِیرَةَ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی جَعْفَرٍ الْمَنْصُورِ فَسَمِعْتُهُ یَقُولُ ابْتِدَاءً مِنْ نَفْسِهِ یَا سَیْفَ بْنَ عَمِیرَةَ لَا بُدَّ مِنْ مُنَادٍ یُنَادِی بِاسْمِ رَجُلٍ مِنْ وُلْدِ أَبِی طَالِبٍ مِنَ السَّمَاءِ فَقُلْتُ یَرْوِیهِ أَحَدٌ مِنَ النَّاسِ قَالَ وَ الَّذِی نَفْسِی بِیَدِهِ لَسَمِعَ أُذُنِی مِنْهُ یَقُولُ لَا بُدَّ مِنْ مُنَادٍ یُنَادِی بِاسْمِ رَجُلٍ مِنَ السَّمَاءِ قُلْتُ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ إِنَّ هَذَا الْحَدِیثَ مَا سَمِعْتُ بِمِثْلِهِ قَطُّ فَقَالَ یَا سَیْفُ (1) إِذَا کَانَ ذَلِکَ فَنَحْنُ أَوَّلُ مَنْ یُجِیبُهُ أَمَا إِنَّهُ أَحَدُ بَنِی عَمِّنَا قُلْتُ أَیُّ بَنِی عَمِّکُمْ قَالَ رَجُلٌ مِنْ وُلْدِ فَاطِمَةَ علیها السلام.

ثُمَّ قَالَ یَا سَیْفُ (2)

لَوْ لَا أَنِّی سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ مُحَمَّدَ بْنَ عَلِیٍّ یُحَدِّثُنِی بِهِ ثُمَّ حَدَّثَنِی بِهِ أَهْلُ الدُّنْیَا مَا قَبِلْتُ مِنْهُمْ وَ لَکِنَّهُ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ.

شا، [الإرشاد] علی بن بلال عن محمد بن جعفر المؤدب عن أحمد بن إدریس: مثله.

**[ترجمه]غیبت طوسی: سیف بن عمیره می گوید: من در نزد منصور دوانقی (خلیفه عباسی) بودم که بدون مقدمه گفت: «ای سیف! باید روزی بیاید که گوینده ای از آسمان یکی از اولاد ابی طالب را به نام صدا زند.» پرسیدم: «آیا این را کسی روایت می کند؟» گفت: «به خدایی که جان من در دست اوست، این را با دو گوشم از او (امام محمد باقر علیه السلام ) شنیدم که می گفت: «روزی بیاید که گوینده ای از آسمان مردی را به نام صدا زند.» گفتم: «من نظیر این حدیث را تاکنون نشنیده ام.» گفت: «ای شیخ! اگر آن روز فرا رسد، ما (بنی عباس) نخستین کسی خواهیم بود که دعوت او را می پذیریم، زیرا او یکی از عموزادگان ما است.» پرسیدم: «کدام عموزاده شما؟» گفت: «مردی از فرزندان فاطمه علیها السلام است.»

آنگاه گفت: «ای شیخ! اگر تمام مردم دنیا این حدیث را روایت می کردند، من از آنها باور نمی کردم، ولی بدان که این حدیث را من از محمد بن علی (امام محمد باقر علیه السلام ) شنیدم و می دانی که او کیست!» - . غیبت طوسی: 433 -

این حدیث در کتاب «ارشاد القلوب» شیخ مفید هم ذکر شده است. - . ارشاد القلوب: 366 -

**[ترجمه]

«26»

کا، [الکافی] عَلِیٌّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ مَنْصُورِ بْنِ یُونُسَ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ جَابِرٍ عَنْ أَبِی خَالِدٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام: فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ فَاسْتَبِقُوا الْخَیْراتِ أَیْنَ ما تَکُونُوا یَأْتِ بِکُمُ اللَّهُ جَمِیعاً(3) قَالَ الْخَیْرَاتُ الْوَلَایَةُ وَ قَوْلُهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی أَیْنَ ما تَکُونُوا یَأْتِ بِکُمُ اللَّهُ جَمِیعاً یَعْنِی أَصْحَابَ الْقَائِمِ الثَّلَاثَمِائَةٍ وَ الْبِضْعَةَ عَشَرَ رَجُلًا قَالَ وَ هُمْ وَ اللَّهِ الْأُمَّةُ الْمَعْدُودَةُ(4) قَالَ یَجْتَمِعُونَ وَ اللَّهِ فِی سَاعَةٍ وَاحِدَةٍ قَزَعٌ کَقَزَعِ الْخَرِیفِ.

**[ترجمه]کافی: امام محمد باقر علیه السلام در تفسیر آیه شریفه «فَاسْتَبِقُوا الْخَیْراتِ أَیْنَ ما تَکُونُوا یَأْتِ بِکُمُ اللَّهُ جَمِیعاً»، {پس در کارهای نیک بر یکدیگر پیشی گیرید. هر کجا که باشید، خداوند همگی شما را [به سوی خود باز] می آورد} فرمود: «خیرات در این آیه، ولایت و دوستی ماست و آنها که خداوند هر جا باشند یک جا جمع می کند، یاران قائم هستند که سیصد و اندی نفر مرد می باشند.» سپس حضرت فرمود: «به خدا قسم آنها «امة معدوده» ای هستند که در قرآن است، و خداوند در یک لحظه آنها را مانند پاره های ابر فصل پاییز، در یک جا جمع می کند.» - . کافی: 820 -

**[ترجمه]

«27»

غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی أَحْمَدُ بْنُ إِدْرِیسَ عَنِ ابْنِ قُتَیْبَةَ عَنِ ابْنِ شَاذَانَ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ

ص: 288


1- 1. فی الأصل المطبوع ص 175 و هکذا المصدر ص 281:« یا شیخ» و هو تصحیف« یا سیف» کما فی نسخة الإرشاد ص 337 و نسخة الکافی و لم یخرجه المصنّف- الروضة ص 209- و لو صح نسخة« یا شیخ» لتناقض الکلام من جهات شتّی کما لا یخفی.
2- 2. فی الأصل المطبوع ص 175 و هکذا المصدر ص 281:« یا شیخ» و هو تصحیف« یا سیف» کما فی نسخة الإرشاد ص 337 و نسخة الکافی و لم یخرجه المصنّف- الروضة ص 209- و لو صح نسخة« یا شیخ» لتناقض الکلام من جهات شتّی کما لا یخفی.
3- 3. البقرة: 148، راجع روضة الکافی 313.
4- 4. أی الذین ذکرهم اللّه فی قوله:« وَ لَئِنْ أَخَّرْنا عَنْهُمُ الْعَذابَ إِلی أُمَّةٍ مَعْدُودَةٍ لَیَقُولُنَّ ما یَحْبِسُهُ، منه رحمه اللّه.

عَنِ الثُّمَالِیِّ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِنَّ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام کَانَ یَقُولُ خُرُوجُ السُّفْیَانِیِّ مِنَ الْمَحْتُومِ وَ النِّدَاءُ مِنَ الْمَحْتُومِ وَ طُلُوعُ الشَّمْسِ مِنَ الْمَغْرِبِ مِنَ الْمَحْتُومِ وَ أَشْیَاءُ کَانَ یَقُولُهَا مِنَ الْمَحْتُومِ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ اخْتِلَافُ بَنِی فُلَانٍ مِنَ الْمَحْتُومِ وَ قَتْلُ النَّفْسِ الزَّکِیَّةِ مِنَ الْمَحْتُومِ وَ خُرُوجُ الْقَائِمِ مِنَ الْمَحْتُومِ قُلْتُ وَ کَیْفَ یَکُونُ النِّدَاءُ قَالَ یُنَادِی مُنَادٍ مِنَ السَّمَاءِ أَوَّلَ النَّهَارِ یَسْمَعُهُ کُلُّ قَوْمٍ بِأَلْسِنَتِهِمْ أَلَا إِنَّ الْحَقَّ فِی عَلِیٍّ وَ شِیعَتِهِ ثُمَّ یُنَادِی إِبْلِیسُ فِی آخِرِ النَّهَارِ مِنَ الْأَرْضِ أَلَا إِنَّ الْحَقَّ فِی عُثْمَانَ وَ شِیعَتِهِ (1) فَعِنْدَ ذَلِکَ یَرْتَابُ الْمُبْطِلُونَ.

شا، [الإرشاد] ابن شاذان: مثله (2).

**[ترجمه]غیبت طوسی: ثمالی از حضرت صادق علیه السلام روایت می کند و می گوید: به آن حضرت عرض کردم: امام محمد باقر علیه السلام می فرمود: «خروج سفیانی از امور حتمی است؛ ندای آسمانی نیز از امور حتمی است؛ طلوع خورشید از مغرب نیز از امور حتمی است و چیزهای دیگری که همه را می فرمود، از امور حتمی است.» حضرت صادق علیه السلام فرمود: «و اختلاف بنی فلان (عباس) نیز حتمی است.»

عرض کردم: «صدای آسمانی چگونه است؟» فرمود: «اول روز گوینده ای از آسمان صدا می زند، به طوری که همه مردم با زبان های مختلف خود آن را می شنوند و می گوید: «آگاه باشید که حق در پیروی از علی و شیعیان اوست.!» آنگاه شیطان در آخر همان روز از زمین صدا می زند:«آگاه باشید که حق در پیروی از عثمان و پیروان اوست!» و در آن وقت است که اهل باطل دچار تردید می شوند.» - . غیبت طوسی: 435 -

این روایت در ارشاد القلوب مفید هم روایت شده است. - . ارشاد القلوب: 366 -

**[ترجمه]

«28»

غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی سَعْدٌ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ الزَّیْتُونِیِّ وَ الْحِمْیَرِیِّ مَعاً عَنْ أَحْمَدَ بْنِ هِلَالٍ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الرِّضَا علیه السلام فِی حَدِیثٍ لَهُ طَوِیلٍ اخْتَصَرْنَا مِنْهُ مَوْضِعَ الْحَاجَةِ أَنَّهُ قَالَ: لَا بُدَّ مِنْ فِتْنَةٍ صَمَّاءَ صَیْلَمٍ یَسْقُطُ فِیهَا کُلُّ بِطَانَةٍ وَ وَلِیجَةٍ وَ ذَلِکَ عِنْدَ فِقْدَانِ الشِّیعَةِ الثَّالِثَ مِنْ وُلْدِی یَبْکِی عَلَیْهِ أَهْلُ السَّمَاءِ وَ أَهْلُ الْأَرْضِ وَ کَمْ مِنْ مُؤْمِنٍ مُتَأَسِّفٍ حَرَّانُ حَزِینٌ عِنْدَ فَقْدِ الْمَاءِ الْمَعِینِ کَأَنِّی بِهِمْ أَسَرَّ مَا یَکُونُونَ وَ قَدْ نُودُوا نِدَاءً یَسْمَعُهُ مَنْ بَعُدَ کَمَا یَسْمَعُهُ مَنْ قَرُبَ یَکُونُ رَحْمَةً لِلْمُؤْمِنِینَ وَ عَذَاباً عَلَی الْکَافِرِینَ فَقُلْتُ وَ أَیُّ نِدَاءٍ هُوَ قَالَ یُنَادَوْنَ فِی رَجَبٍ ثَلَاثَةَ أَصْوَاتٍ مِنَ السَّمَاءِ صَوْتاً مِنْهَا أَلا لَعْنَةُ اللَّهِ عَلَی الْقَوْمِ الظَّالِمِینَ وَ الصَّوْتَ الثَّانِیَ أَزِفَتِ الْآزِفَةُ یَا مَعْشَرَ الْمُؤْمِنِینَ وَ الصَّوْتَ الثَّالِثَ یَرَوْنَ بَدَناً بَارِزاً نَحْوَ عَیْنِ الشَّمْسِ هَذَا أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ قَدْ کَرَّ فِی هَلَاکِ الظَّالِمِینَ وَ فِی رِوَایَةِ الْحِمْیَرِیِّ وَ الصَّوْتُ بَدَنٌ یُرَی فِی قَرْنِ الشَّمْسِ یَقُولُ إِنَّ اللَّهَ بَعَثَ فُلَاناً فَاسْمَعُوا لَهُ وَ أَطِیعُوا وَ قَالا جَمِیعاً فَعِنْدَ ذَلِکَ یَأْتِی

ص: 289


1- 1. قیل: المراد بعثمان فی أمثال هذه الأخبار هو السفیانی، فان اسمه عثمان ابن عنبسة.
2- 2. إرشاد المفید ص 338: و فیه: قال: قلت لابی جعفر علیه السلام: خروج السفیانی من المحتوم؟ قال: نعم و النداء من المحتوم، و طلوع الشمس من مغربها من المحتوم و اختلاف بنی العباس فی الدولة من المحتوم و قتل النفس الزکیة إلخ، راجع غیبة الشیخ ص 282.

النَّاسَ الْفَرَجُ وَ تَوَدُّ النَّاسُ لَوْ کَانُوا أَحْیَاءً وَ یَشْفِی اللَّهُ صُدُورَ قَوْمٍ مُؤْمِنِینَ (1).

نی، [الغیبة] للنعمانی محمد بن همام عن أحمد بن مابنداد و الحمیری معا عن أحمد بن هلال: مثله.

**[ترجمه]غیبت طوسی: از حسن بن محبوب، از امام علی بن موسی الرضا علیه السلام روایت کرده که در ضمن حدیث طولانی - که ما آنچه را که مورد احتیاج بود از آن تلخیص کردیم - فرمود: «آشوبی روی می دهد که زیرکان و اشخاص با احتیاطی که از خواص ما می باشند نیز دامنشان به آن ورطه کشیده می شود، و این به هنگامی است که شیعیان سومین (امام) از اولاد مرا از دست بدهند. اهل آسمان و زمین بر وی گریه می کنند. چه بسیارند مؤمنینی که موقع از دست رفتن «ماء معین»، آب صاف و زلال (قائم) متأسف و تشنه و محزون می باشند.گویا آنها را می بینم که بسیار مسرورند! آنها را صدا می زنند و آن صدا از دور شنیده می شود. چنان که از نزدیک شنیده می شود، و آن صدا برای اهل ایمان رحمت و برای کفار عذاب است.»عرض کردم: «آن صدا چیست؟» فرمود: «در ماه رجب سه صدا از آسمان شنیده می شود: صدای اول این است: «آگاه باشید که خدا مردم ستمگر را لعنت می کند!» صدای دوم می گوید: «ای اهل ایمان، روز رستخیز نزدیک است!» و در صدای سوم، شخصی را در سمت خورشید می بینند که می گوید: «این امیرالمؤمنین است که برای کشتن بیدادگران حمله می آورد!»

در روایت حمیری می گوید: «در صدای سوم، شخصی در نزدیکی خورشید دیده می شود که می گوید: «خداوند فلانی را فرستاد؛ سخنان او را بشنوید و از وی پیروی کنید!» و هر دو راوی گفته اند: «در این موقع، فرج (و آزادی) مردم و آنها که مرده اند و دوست داشتند که شاید در آن وقت زنده می بودند، فرا می رسد و خداوند سینه های مردم با ایمان را شفا می دهد.» - . غیبت طوسی: 239 -

در غیبت نعمانی هم این روایت ذکر شده است .

**[ترجمه]

«29»

غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی الْفَضْلُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ الْکُوفِیِّ عَنْ وُهَیْبِ بْنِ حَفْصٍ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: إِنَّ الْقَائِمَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ یُنَادَی بِاسْمِهِ لَیْلَةَ ثَلَاثٍ وَ عِشْرِینَ وَ یَقُومُ یَوْمَ عَاشُورَاءَ یَوْمَ قُتِلَ فِیهِ الْحُسَیْنُ بْنُ عَلِیٍّ علیهم السلام (2).

**[ترجمه]غیبت طوسی: امام صادق علیه السلام فرمود: «قائم را در شب بیست و سوم به نام صدا می زنند و روز عاشورا قیام می کند؛ همان روزی که حسین بن علی

علیهما السلام به شهادت رسید.» - . غیبت طوسی: 239 -

**[ترجمه]

«30»

غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی الْفَضْلُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ حَیِّ بْنِ مَرْوَانَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مَهْزِیَارَ قَالَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام: کَأَنِّی بِالْقَائِمِ یَوْمَ عَاشُورَاءَ یَوْمَ السَّبْتِ قَائِماً بَیْنَ الرُّکْنِ وَ الْمَقَامِ بَیْنَ یَدَیْهِ جَبْرَئِیلُ علیه السلام یُنَادِی الْبَیْعَةَ لِلَّهِ فَیَمْلَؤُهَا عَدْلًا کَمَا مُلِئَتْ ظُلْماً وَ جَوْراً.

**[ترجمه]غیبت طوسی: حضرت جواد علیه السلام فرمود: «گویا می بینم که قائم در روز عاشورا و روز شنبه، در بین رکن و مقام ایستاده و جبرئیل در پیش آن حضرت صدا می زند: «بیعت از آن خداست!» سپس قائم، زمین را پر از عدل و داد می کند، همان طور که پر از ظلم و ستم شده باشد.» - . غیبت طوسی: 452 -

**[ترجمه]

«31»

غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی الْفَضْلُ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَلَیْهِ السَّلَامُ قَالَ: خُرُوجُ الْقَائِمِ مِنَ الْمَحْتُومِ قُلْتُ وَ کَیْفَ یَکُونُ النِّدَاءُ قَالَ یُنَادِی مُنَادٍ مِنَ السَّمَاءِ أَوَّلَ النَّهَارِ أَلَا إِنَّ الْحَقَّ فِی عَلِیٍّ وَ شِیعَتِهِ ثُمَّ یُنَادِی إِبْلِیسُ فِی آخِرِ النَّهَارِ أَلَا إِنَّ الْحَقَّ فِی عُثْمَانَ وَ شِیعَتِهِ فَعِنْدَ ذَلِکَ یَرْتَابُ الْمُبْطِلُونَ (3).

**[ترجمه]غیبت طوسی: امام صادق علیه السلام فرمود: «آمدن قائم امری حتمی است.»عرض کردم: «صدای آسمانی چگونه است؟» فرمود: «در اول روز گوینده ای از آسمان صدا می زند: «آگاه باشید که حق در پیروی علی و شیعیان اوست!» آنگاه شیطان در آخر همان روز صدا می زند: «آگاه باشید که حق در پیروی از عثمان و پیروان اوست!» و در آن موقع اهل باطل دچار تردید می شوند.» - . همان: 453 -

**[ترجمه]

«32»

غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی الْفَضْلُ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ أَبِی أَیُّوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ: یُنَادِی مُنَادٍ مِنَ السَّمَاءِ بِاسْمِ الْقَائِمِ فَیَسْمَعُ مَا بَیْنَ الْمَشْرِقِ إِلَی الْمَغْرِبِ فَلَا یَبْقَی رَاقِدٌ إِلَّا قَامَ وَ لَا قَائِمٌ إِلَّا قَعَدَ وَ لَا قَاعِدٌ إِلَّا قَامَ عَلَی رِجْلَیْهِ مِنْ ذَلِکَ الصَّوْتِ وَ هُوَ صَوْتُ جَبْرَئِیلَ الرُّوحِ الْأَمِینِ.

**[ترجمه]غیبت طوسی: محمد بن مسلم گفت: «گوینده ای از آسمان قائم را به نام صدا می زند، به طوری که مردم مابین مشرق و مغرب آن را می شنوند و از وحشت آن، هر کس که به خواب رفته، بیدار می شود و می ایستد و هر کس که ایستاده، روی زمین می نشیند و هر کس که نشسته، برمی خیزد، و آن صدای جبرئیل امین است.» - . همان -

**[ترجمه]

«33»

غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی الْفَضْلُ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ عَیَّاشٍ (4) عَنِ الْأَعْمَشِ عَنْ أَبِی وَائِلٍ

ص: 290


1- 1. تراه فی غیبة الشیخ ص 283، غیبة النعمانیّ ص 94 و قد مر.
2- 2. روی مثله المفید فی الإرشاد ص 341 و لم یخرجه المصنّف.
3- 3. تری هذه الروایات فی غیبة الشیخ ص 289 و قد مر هذا الخبر بعین هذا السند و هذا خلاصته، راجع ص 289 فیما سبق الرقم 27 و غیبة الشیخ ص 281.
4- 4. روی الخطیب أن أهل حمص کانوا ینتقصون علیّا علیه السلام حتّی نشأ فیهم إسماعیل فحدثهم بفضائله فکفوا.

عَنْ حُذَیْفَةَ قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ ذَکَرَ الْمَهْدِیَّ فَقَالَ إِنَّهُ یُبَایَعُ بَیْنَ الرُّکْنِ وَ الْمَقَامِ اسْمُهُ أَحْمَدُ وَ عَبْدُ اللَّهِ وَ الْمَهْدِیُّ فَهَذِهِ أَسْمَاؤُهُ ثَلَاثَتُهَا.(1)

**[ترجمه]غیبت طوسی: حذیفه یمانی گفت: از پیغمبر صلی الله علیه و آله شنیدم که از مهدی سخن می گفت و از جمله فرمود: «در بین رکن و مقام از مردم بیعت می گیرد.نام وی احمد و عبداللَّه و مهدی است و این هر سه اسامی اوست.» - . غیبت طوسی: 454 -

**[ترجمه]

«34»

الْفَضْلُ عَنْ عَلِیِّ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِی الْجَارُودِ قَالَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام: إِنَّ الْقَائِمَ یَمْلِکُ ثَلَاثَمِائَةٍ وَ تِسْعَ سِنِینَ کَمَا لَبِثَ أَهْلُ الْکَهْفِ فِی کَهْفِهِمْ یَمْلَأُ الْأَرْضَ عَدْلًا وَ قِسْطاً کَمَا مُلِئَتْ ظُلْماً وَ جَوْراً وَ یَفْتَحُ اللَّهُ لَهُ شَرْقَ الْأَرْضِ وَ غَرْبَهَا وَ یُقْتَلُ النَّاسُ حَتَّی لَا یَبْقَی إِلَّا دِیْنُ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله یَسِیرُ بِسِیرَةِ سُلَیْمَانَ بْنِ دَاوُدَ تَمَامَ الْخَبَرِ(2).

**[ترجمه]غیبت طوسی: امام محمد باقر علیه السلام فرمود: «قائم سیصد و نه سال سلطنت می کند؛ به همان مدت که اصحاب کهف در غار خود ماندند. او زمین را پر از عدل و داد می کند، همچنان که پر از ظلم و ستم شده باشد. خداوند شرق و غرب زمین را برای او می گشاید و چندان از مردم بی دین به قتل می رساند که جز دین محمد صلی الله علیه و آله باقی نماند. و او به روش سلیمان بن داود حکومت می کند.» - . غیبت طوسی: 474 -

**[ترجمه]

«35»

غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی الْفَضْلُ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْقَاسِمِ الْحَضْرَمِیِّ عَنْ عَبْدِ الْکَرِیمِ بْنِ عَمْرٍو الْخَثْعَمِیِّ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام کَمْ یَمْلِکُ الْقَائِمُ قَالَ سَبْعَ سِنِینَ یَکُونُ سَبْعِینَ سَنَةً مِنْ سِنِیکُمْ هَذِهِ.

**[ترجمه]غیبت طوسی: عبدالکریم بن عمرو خثعمی گفت:به حضرت صادق علیه السلام عرض کردم: «قائم چند سال سلطنت می کند؟» فرمود: «هفت سال که به حساب سال شما، هفتاد سال می شود.» - . همان -

**[ترجمه]

«36»

شا، [الإرشاد] ابْنُ مَحْبُوبٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: لَا یَخْرُجُ الْقَائِمُ إِلَّا فِی وَتْرٍ مِنَ السِّنِینَ سَنَةِ إِحْدَی أَوْ ثَلَاثٍ أَوْ خَمْسٍ أَوْ سَبْعٍ أَوْ تِسْعٍ (3).

**[ترجمه]ارشاد القلوب: ابو بصیر از حضرت صادق علیه السلام روایت کرده است که فرمود: «قائم ظهور نمی کند مگر در سال طاق، یعنی سال یکم یا سوم یا پنجم یا هفتم یا نهم.» - . ارشاد القلوب: 354 -

**[ترجمه]

«37»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ أَبِی سُمَیْنَةَ عَنْ مَوْلًی لِأَبِی الْحَسَنِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ عَلَیْهِ السَّلَامُ عَنْ قَوْلِهِ أَیْنَ ما تَکُونُوا یَأْتِ بِکُمُ اللَّهُ جَمِیعاً-(4)

قَالَ وَ ذَلِکَ وَ اللَّهِ أَنْ لَوْ قَدْ قَامَ قَائِمُنَا یَجْمَعُ اللَّهُ إِلَیْهِ شِیعَتَنَا مِنْ جَمِیعِ الْبُلْدَانِ.

**[ترجمه]تفسیر عیاشی: خادم امام موسی بن جعفر علیه السلام گفت: از آن حضرت تأویل آیه «أَیْنَ ما تَکُونُوا یَأْتِ بِکُمُ اللَّهُ جَمِیعاً»، {هر کجا که باشید، خداوند همگی شما را [به سوی خود باز] می آورد} را سؤال کردم. فرمود: «به خدا قسم اگر قائم ظهور کند، خداوند شیعیان ما را از تمام شهرها به دور وی گردآورد.» - . تفسیر عیاشی 1: 85 -

**[ترجمه]

«38»

نی، [الغیبة] للنعمانی عَنِ الْوَاحِدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ رَبَاحٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَلِیٍّ الْحِمْیَرِیِّ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَبْدِ الْکَرِیمِ بْنِ عَمْرٍو وَ مُحَمَّدِ بْنِ الْفُضَیْلِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عَبْدِ الْکَرِیمِ الْجَلَّابِ قَالَ: ذُکِرَ الْقَائِمُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقَالَ أَمَا إِنَّهُ لَوْ قَدْ قَامَ لَقَالَ النَّاسُ أَنَّی یَکُونُ هَذَا وَ قَدْ بَلِیَتْ عِظَامُهُ مُذْ کَذَا وَ کَذَا(5).

ص: 291


1- مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، 110جلد، دار إحیاء التراث العربی - [بی جا] ([بی جا])، چاپ: 1.
2- 1. راجع المصدر ص 297 و ما یلیه فی ص 298.
3- 2. الإرشاد ص 341.
4- 3. البقرة: 148. و الحدیث فی تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 66.
5- 4. راجع المصدر ص 78 و فیه: عن محمّد بن الفضیل، و قد مر فی ج 51 ص 225 فیما سبق.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: حماد جلاب (گلاب) می گوید: در محضر حضرت صادق علیه السلام از قائم سخن به میان آمد. حضرت فرمود: «وقتی قائم قیام می کند، مردم خواهند گفت: «از کجا ممکن است او بیاید و حال آنکه استخوان های او پوسیده است!» - . غیبت نعمانی: 155 -

**[ترجمه]

«39»

نی، [الغیبة] للنعمانی مُحَمَّدُ بْنُ هَمَّامٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ سَمَاعَةَ عَنِ الْحَارِثِ الْأَنْمَاطِیِّ عَنِ الْمُفَضَّلِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: إِذَا قَامَ الْقَائِمُ تَلَا هَذِهِ الْآیَةَ فَفَرَرْتُ مِنْکُمْ لَمَّا خِفْتُکُمْ.

ابْنُ عُقْدَةَ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عُبَیْسِ بْنِ هِشَامٍ عَنِ ابْنِ جَبَلَةَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ نَضْرٍ عَنِ الْمُفَضَّلِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: إِنَّ لِصَاحِبِ هَذَا الْأَمْرِ غَیْبَةً یَقُولُ فِیهَا فَفَرَرْتُ مِنْکُمْ لَمَّا خِفْتُکُمْ فَوَهَبَ لِی رَبِّی حُکْماً وَ جَعَلَنِی مِنَ الْمُرْسَلِینَ (1).

نی، [الغیبة] للنعمانی عبد الواحد بن عبد الله عن أحمد بن محمد بن رباح عن أحمد بن علی الحمیری عن الحسن بن أیوب عن عبد الکریم الخثعمی عن أحمد بن الحارث عن المفضل عن أبی عبد الله عن أبیه علیهما السلام: مثله.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: حضرت صادق علیه السلام فرمود: «هنگامی که قائم ظهور کند، این آیه را می خواند: «فَفَرَرْتُ مِنْکُمْ لَمَّا خِفْتُکُمْ فَوَهَبَ لِی رَبِّی حُکْماً وَ جَعَلَنِی مِنَ الْمُرْسَلِینَ»، {و چون از شما ترسیدم، از شما گریختم، تا پروردگارم به من دانش بخشید و مرا از پیامبران قرار داد.} - . همان: 174 -

همچنین مفضل از امام صادق علیه السلام نقل کرده که فرمود: «صاحب این امر غیبتی دارد که در آن می گوید: «فَفَرَرْتُ مِنْکُمْ لَمَّا خِفْتُکُمْ فَوَهَبَ لِی رَبِّی حُکْماً وَ جَعَلَنِی مِنَ الْمُرْسَلِینَ»، {و چون از شما ترسیدم، از شما گریختم، تا پروردگارم به من دانش بخشید و مرا از پیامبران قرار داد.} - . همان -

و در کتاب مزبور، از امام محمد باقر علیه السلام نیز این روایت منقول است. - . همان -

**[ترجمه]

«40»

نی، [الغیبة] للنعمانی ابْنُ عُقْدَةَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَسَنِ التَّیْمُلِیِّ عَنْ عَمْرِو بْنِ عُثْمَانَ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَسَمِعْتُ رَجُلًا مِنْ هَمْدَانَ یَقُولُ لَهُ إِنَّ هَؤُلَاءِ الْعَامَّةَ یُعَیِّرُونَّا وَ یَقُولُونَ لَنَا إِنَّکُمْ تَزْعُمُونَ أَنَّ مُنَادِیاً یُنَادِی مِنَ السَّمَاءِ بِاسْمِ صَاحِبِ هَذَا الْأَمْرِ وَ کَانَ مُتَّکِئاً فَغَضِبَ وَ جَلَسَ ثُمَّ قَالَ لَا تَرْوُوهُ عَنِّی وَ ارْوُوهُ عَنْ أَبِی وَ لَا حَرَجَ عَلَیْکُمْ فِی ذَلِکَ أَشْهَدُ أَنِّی سَمِعْتُ أَبِی علیه السلام یَقُولُ وَ اللَّهِ إِنَّ ذَلِکَ فِی کِتَابِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ لَبَیِّنٌ حَیْثُ یَقُولُ إِنْ نَشَأْ نُنَزِّلْ عَلَیْهِمْ مِنَ السَّماءِ آیَةً فَظَلَّتْ أَعْناقُهُمْ لَها خاضِعِینَ-(2)

فَلَا یَبْقَی فِی الْأَرْضِ یَوْمَئِذٍ أَحَدٌ إِلَّا خَضَعَ وَ ذَلَّتْ رَقَبَتُهُ لَهَا فَیُؤْمِنُ أَهْلُ الْأَرْضِ إِذَا سَمِعُوا الصَّوْتَ مِنَ السَّمَاءِ أَلَا إِنَّ الْحَقَّ فِی عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام وَ شِیعَتِهِ فَإِذَا کَانَ الْغَدُ صَعِدَ إِبْلِیسُ فِی الْهَوَاءِ حَتَّی یَتَوَارَی عَنْ أَهْلِ الْأَرْضِ ثُمَّ یُنَادِی أَلَا إِنَّ الْحَقَّ فِی عُثْمَانَ بْنِ عَفَّانَ وَ شِیعَتِهِ فَإِنَّهُ قُتِلَ مَظْلُوماً فَاطْلُبُوا بِدَمِهِ قَالَ فَ یُثَبِّتُ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا بِالْقَوْلِ الثَّابِتِ عَلَی الْحَقِّ وَ هُوَ النِّدَاءُ الْأَوَّلُ وَ یَرْتَابُ یَوْمَئِذٍ

ص: 292


1- 1. الشعراء: 21 و الحدیث فی المصدر ص 91 و هکذا ما یلیه.
2- 2. الشعراء: 4.

الَّذِینَ فِی قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ وَ الْمَرَضُ وَ اللَّهِ عَدَاوَتُنَا فَعِنْدَ ذَلِکَ یَتَبَرَّءُونَ مِنَّا وَ یَتَنَاوَلُونَّا فَیَقُولُونَ إِنَّ الْمُنَادِیَ الْأَوَّلَ سِحْرٌ مِنْ سِحْرِ أَهْلِ هَذَا الْبَیْتِ ثُمَّ تَلَا أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَوْلَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ وَ إِنْ یَرَوْا آیَةً یُعْرِضُوا وَ یَقُولُوا سِحْرٌ مُسْتَمِرٌّ(1).

نی، [الغیبة] للنعمانی ابن عقدة عن محمد بن المفضل و سعدان بن إسحاق و أحمد بن الحسین و محمد بن أحمد القطوانی جمیعا عن ابن محبوب عن عبد الله بن سنان: مثله

نی، [الغیبة] للنعمانی ابْنُ عُقْدَةَ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ حَازِمٍ عَنْ عُبَیْسِ بْنِ هِشَامٍ عَنِ ابْنِ جَبَلَةَ عَنْ عَبْدِ الصَّمَدِ بْنِ بَشِیرٍ: عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ جَعْفَرِ بْنَ مُحَمَّدٍ علیهما السلام وَ قَدْ سَأَلَهُ عُمَارَةُ الْهَمْدَانِیُّ فَقَالَ أَصْلَحَکَ اللَّهُ إِنَّ نَاساً یُعَیِّرُونَّا وَ یَقُولُونَ إِنَّکُمْ تَزْعُمُونَ أَنَّهُ سَیَکُونُ صَوْتٌ مِنَ السَّمَاءِ وَ ذَکَرَ نَحْوَهُ.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: عبداللَّه بن سنان می گوید: در خدمت حضرت صادق علیه السلام بودم. شنیدم که مردی از اهل «همدان» می گفت: اهل تسنن ما را سرزنش می کنند و می گویند: «شما عقیده دارید که گوینده ای از آسمان صاحب الامر را صدا می زند.» حضرت که تکیه داده بود، چون این را شنید در خشم شد، تکانی خورد و نشست. آنگاه فرمود: «این موضوع را از من روایت نکنید، بلکه از پدرم نقل کنید که در این صورت، اشکالی برای شما پیش نمی آورد.خدا را گواه می گیرم که من از پدرم شنیدم که می فرمود: «به خدا قسم این مطلب در کتاب خدای عزوجل است، آنجا که می گوید: «إِنْ نَشَأْ نُنَزِّلْ عَلَیْهِمْ مِنَ السَّماءِ آیَةً فَظَلَّتْ أَعْناقُهُمْ لَها خاضِعِینَ»،{اگر بخواهیم، معجزه ای از آسمان برآنان فرود می آوریم، تا در برابر آن،گردن هایشان خاضع گردد.}

به مصداق این آیه، هیچ کس در آن روز باقی نمی ماند، جز اینکه گردنش در برابر این علامت خم می شود. اهل زمین وقتی شنیدند که صدایی از آسمان می آید و می گوید: «آگاه باشید که حق در پیروی از علی بن ابی طالب علیه السلام و شیعیان اوست»، ایمان می آورند.فردای آن روز شیطان به هوا بالا می رود، به طوری که از نظر مردم روی زمین ناپدید می شود، آنگاه صدا می زند: «آگاه باشید که حق در پیروی از عثمان و پیروان اوست، زیرا او مظلوم کشته شد. از وی خونخواهی کنید!»

سپس حضرت فرمود: «خداوند مؤمنین را به وسیله صدای اول، بر عقیده حق ثابت می دارد و آنها که بیماری در دل دارند، در آن روز دچار شک و تردید می شوند. به خدا قسم آن بیماری، دشمنی ما اهل بیت است. آنها در آن موقع از ما بیزاری می جویند و از ما انتقاد می کنند و می گویند: «صدای اول سحری از سحرهای این خاندان بود!» آنگاه حضرت صادق علیه السلام این آیه را قرائت فرمود: «وَ إِنْ یَرَوْا آیَةً یُعْرِضُوا وَ یَقُولُوا سِحْرٌ مُسْتَمِرٌّ» - . قمر / 2 - ، {وهرگاه نشانه ای ببینند روی بگردانند و گویند: «سحری دایم است.} - . غیبت نعمانی: 260 -

این روایت را نعمانی در غیبت، به دو سند دیگر از عبداللَّه بن سنان از آن حضرت نیز روایت کرده است که عماره همدانی آن را از حضرت پرسید و همان جواب را شنید. - . غیبت نعمانی: 261 - 262 -

**[ترجمه]

«41»

نی، [الغیبة] للنعمانی ابْنُ عُقْدَةَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عُمَرَ الْحَلَبِیِّ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ مُوسَی عَنْ فُضَیْلِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: أَمَا إِنَّ النِّدَاءَ الْأَوَّلَ مِنَ السَّمَاءِ بِاسْمِ الْقَائِمِ فِی کِتَابِ اللَّهِ لَبَیِّنٌ فَقُلْتُ أَیْنَ هُوَ أَصْلَحَکَ اللَّهُ فَقَالَ فِی طسم تِلْکَ آیاتُ الْکِتابِ الْمُبِینِ قَوْلُهُ إِنْ نَشَأْ نُنَزِّلْ عَلَیْهِمْ مِنَ السَّماءِ آیَةً فَظَلَّتْ أَعْناقُهُمْ لَها خاضِعِینَ (2) قَالَ إِذَا سَمِعُوا الصَّوْتَ أَصْبَحُوا وَ کَأَنَّمَا عَلَی رُءُوسِهِمُ الطَّیْرُ.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: فضیل بن محمد از امام جعفر صادق علیه السلام روایت کرده است که فرمود: «صدای اول که از آسمان قائم را به نام صدا می زند، در کتاب خدا (قرآن) بیان شده است.»عرض کردم: «در کجا؟» فرمود: در سوره «طسم تِلْکَ آیاتُ الْکِتابِ الْمُبِینِ» یعنی آیه «إِنْ نَشَأْ نُنَزِّلْ عَلَیْهِمْ مِنَ السَّماءِ آیَةً ...» سپس فرمود: «وقتی آن صدا را شنیدند، چنان می شوند که گویی مرغ بر روی سر آنها نشسته است.» - . همان: 263 -

**[ترجمه]

بیان

قال الجزری عن صفة الصحابة کأنما علی رءوسهم الطیر وصفهم بالسکون و الوقار و أنهم لم یکن فیهم طیش و لا خفة لأن الطیر لا تکاد تقع إلا علی شی ء ساکن انتهی.

**[ترجمه]ابن اثیر در نهایه راجع به این جمله «کأن علی رؤسهم الطیر» که درباره صفات اصحاب پیغمبر گفته شده است،می گوید: چون آنها آرام و موقر بودند و کسی از آنها خشم و سبکی ندید، بدین وصف موصوف گشتند (یعنی به آنها می گفتند از بس موقر و آرامند، گویی مرغ بر روی سر آنها نشسته است)، زیرا مرغ جز در جای ساکن و آرام نمی نشیند.

**[ترجمه]

أقول

لعل المراد هنا دهشتهم و تحیرهم.

**[ترجمه]شاید در این روایت، مقصود وحشت و حیرتی است که مردم از شنیدن آن صدای آسمانی پیدا می کنند.

**[ترجمه]

«42»

نی، [الغیبة] للنعمانی ابْنُ عُقْدَةَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ یُوسُفَ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ مِهْرَانَ عَنِ ابْنِ الْبَطَائِنِیِّ عَنْ أَبِیهِ وَ وُهَیْبٍ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَنَّهُ

ص: 293


1- 1. القمر: 2. و الحدیث بإسناده الثلاثة فی المصدر ص 138.
2- 2. الآیة الأولی صدر« الشعراء» و الثانیة فیها الرقم: 4 و الحدیث فی غیبة النعمانیّ ص 139.

قَالَ: إِذَا صَعِدَ الْعَبَّاسِیُّ أَعْوَادَ مِنْبَرِ مَرْوَانَ أُدْرِجَ مُلْکُ بَنِی الْعَبَّاسِ وَ قَالَ علیه السلام قَالَ لِی أَبِی یَعْنِی الْبَاقِرَ عَلَیْهِ السَّلَامُ لَا بُدَّ لَنَا مِنْ آذَرْبِیجَانَ لَا یَقُومُ لَهَا شَیْ ءٌ فَإِذَا کَانَ ذَلِکَ فَکُونُوا أَحْلَاسَ بُیُوتِکُمْ وَ أَلْبِدُوا مَا أَلْبَدْنَا(1)

وَ النِّدَاءُ وَ خَسْفٌ بِالْبَیْدَاءِ فَإِذَا تَحَرَّکَ مُتَحَرِّکٌ فَاسْعَوْا إِلَیْهِ وَ لَوْ حَبْواً وَ اللَّهِ لَکَأَنِّی أَنْظُرُ إِلَیْهِ بَیْنَ الرُّکْنِ وَ الْمَقَامِ یُبَایِعُ النَّاسَ عَلَی کِتَابٍ جَدِیدٍ عَلَی الْعَرَبِ شَدِیدٌ وَ قَالَ وَیْلٌ لِلْعَرَبِ مِنْ شَرٍّ قَدِ اقْتَرَبَ.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: حضرت امام جعفر صادق علیه السلام فرمود: «هنگامی که عباسی بر چوب های منبر مروان بالا رفت، تومار سلطنت بنی عباس در هم پیچیده می شود.» حضرت امام محمد باقر علیه السلام فرمود: «ناچار برای ماست آذربایجان، هیچ چیزی نمی تواند با آن برابری کند. وقتی که چنین شد، همچون گلیم پاره های خانه های خود باشید، و بانگ در بیابان بیداء، پس وقتی که شخص متحرکی حرکت کرد، به سوی او بشتابید، هر چند مانند کودکان روی دست و شکم راه بروید. به خدا قسم گویا به او نگاه می کنم که در بین رکن و مقام، از مردم به کتاب جدیدی که بر عرب دشوار است، بیعت می گیرد.» سپس فرمود: «وای بر عرب از شری که نزدیک است!» - . غیبت نعمانی: 263 -

**[ترجمه]

«43»

نی، [الغیبة] للنعمانی ابْنُ عُقْدَةَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَسَنِ التَّیْمُلِیِّ عَنْ مُحَمَّدٍ وَ أَحْمَدَ ابْنَیِ الْحَسَنِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ یَعْقُوبَ عَنْ هَارُونَ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ عُبَیْدِ بْنِ زُرَارَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: یُنَادَی بِاسْمِ الْقَائِمِ علیه السلام فَیُؤْتَی وَ هُوَ خَلْفَ الْمَقَامِ فَیُقَالُ لَهُ قَدْ نُودِیَ بِاسْمِکَ

فَمَا تَنْتَظِرُ ثُمَّ یُؤْخَذُ بِیَدِهِ فَیُبَایَعُ قَالَ وَ قَالَ لِی زُرَارَةُ الْحَمْدُ لِلَّهِ قَدْ کُنَّا نَسْمَعُ أَنَّ الْقَائِمَ علیه السلام یُبَایَعُ مُسْتَکْرِهاً فَلَمْ نَکُنْ نَعْلَمُ وَجْهَ اسْتِکْرَاهِهِ فَعَلِمْنَا أَنَّهُ اسْتِکْرَاهٌ لَا إِثْمَ فِیهِ (2).

**[ترجمه]غیبت نعمانی: زراره می گوید: حضرت صادق علیه السلام فرمود:«نام قائم (از آسمان) برده می شود، پس مردم به طرف او که در پشت مقام ابراهیم است می آیند و می گویند: «نام تو را بردند، چرا منتظری؟» سپس دست او را گرفته بیعت می کنند.»

در این موقع زراره گفت: «خدا را شکر! ما شنیده بودیم که قائم با بی میلی از مردم بیعت می گیرد و علت بی میلی او را نمی دانستیم، ولی فعلا فهمیدیم که بی میلی او گناه نیست.» (زیرا منتظر بوده که از آسمان بیعت گرفتن با وی اعلام شود و آنگاه بیعت مردم را بپذیرد.) - . غیبت نعمانی: 263 -

**[ترجمه]

«44»

نی، [الغیبة] للنعمانی وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنْ هَارُونَ [بْنِ] مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی خَالِدٍ الْقَمَّاطِ عَنْ حُمْرَانَ بْنِ أَعْیَنَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: مِنَ الْمَحْتُومِ الَّذِی لَا بُدَّ أَنْ یَکُونَ قَبْلَ قِیَامِ الْقَائِمِ خُرُوجُ السُّفْیَانِیِّ وَ خَسْفٌ بِالْبَیْدَاءِ وَ قَتْلُ النَّفْسِ الزَّکِیَّةِ وَ الْمُنَادِی مِنَ السَّمَاءِ.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: حضرت صادق علیه السلام فرمود: «از امور حتمی و مسلم این است که می باید پیش از قیام قائم، سفیانی خروج کند؛ فرورفتگی در «بیداء» پدید آید؛ مردی پاکدل (در بین رکن و مقام) کشته شود؛ و گوینده ای از آسمان صدا زند.» - . همان: 264 -

**[ترجمه]

«45»

نی، [الغیبة] للنعمانی ابْنُ عُقْدَةَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ یُوسُفَ بْنِ یَعْقُوبَ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ مِهْرَانَ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ وَ وُهَیْبِ بْنِ حَفْصٍ عَنْ نَاجِیَةَ الْعَطَّارِ أَنَّهُ سَمِعَ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام یَقُولُ: إِنَّ الْمُنَادِیَ یُنَادِی أَنَّ الْمَهْدِیَّ فُلَانُ بْنُ فُلَانٍ بِاسْمِهِ وَ اسْمِ أَبِیهِ فَیُنَادِی الشَّیْطَانُ إِنَّ فُلَاناً وَ شِیعَتَهُ عَلَی الْحَقِّ یَعْنِی رَجُلًا مِنْ بَنِی أُمَیَّةَ.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: ناجیه عطار روایت کرده که از حضرت امام محمد باقر علیه السلام شنیده است که می فرمود: «گوینده آسمانی بانگ می زند: «مهدی فلانی پسر فلانی است!» و نام خود او و پدرش را می برد.سپس شیطان هم بانگ می زند که فلانی و پیروان او بر حق است!» و مقصود حضرت، مردی از بنی امیه (عثمان) بود. - . همان -

**[ترجمه]

«46»

نی، [الغیبة] للنعمانی ابْنُ عُقْدَةَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَسَنِ عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ عَامِرٍ عَنِ ابْنِ بُکَیْرٍ عَنْ زُرَارَةَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ: یُنَادِی مُنَادٍ مِنَ السَّمَاءِ

ص: 294


1- 1. ما بین العلامتین ساقط عن الأصل المطبوع راجع المصدر 141 و قد مر فیما سبق ص 135 تحت الرقم 40.
2- 2. تری هذه و الروایات الآتیة فی المصدر ص 141. فراجع.

أَنَّ فُلَاناً هُوَ الْأَمِیرُ وَ یُنَادِی مُنَادٍ أَنَّ عَلِیّاً وَ شِیعَتَهُ هُمُ الْفَائِزُونَ قُلْتُ فَمَنْ یُقَاتِلُ الْمَهْدِیَّ بَعْدَ هَذَا فَقَالَ إِنَّ الشَّیْطَانَ یُنَادِی أَنَّ فُلَاناً وَ شِیعَتَهُ هُمُ الْفَائِزُونَ لِرَجُلٍ مِنْ بَنِی أُمَیَّةَ قُلْتُ فَمَنْ یَعْرِفُ الصَّادِقَ مِنَ الْکَاذِبِ قَالَ یَعْرِفُهُ الَّذِینَ کَانُوا یَرْوُونَ وَ یَقُولُونَ إِنَّهُ یَکُونُ قَبْلَ أَنْ یَکُونَ وَ یَعْلَمُونَ أَنَّهُمْ هُمُ الْمُحِقُّونَ الصَّادِقُونَ.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: زراره می گوید: شنیدم که حضرت صادق علیه السلام می فرمود: «گوینده ای از آسمان بانگ می زند که فلانی (مهدی) رئیس شماست و علی و شیعیان او رستگارند!» من عرض کردم: «پس بعد از این اعلان کی با مهدی می جنگد؟» فرمود: «شیطان هم بانگ می زند که فلانی و پیروان او رستگارند! که مقصود مردی از بنی امیه می باشد (و همین باعث اختلاف و جنگ پیروان حق و باطل می گردد).»

عرض کردم: «چه کسانی راست را از دروغ تمیز می دهند؟» فرمود: «کسانی که این موضوع را قبلا روایت کرده اند و پیش از اینکه روی دهد، معتقدند که چنین چیزی روی می دهد، می دانند که طرفدار حق و راستگویان، خود آنها می باشند.» - . غیبت نعمانی: 264 -

**[ترجمه]

«47»

نی، [الغیبة] للنعمانی ابْنُ عُقْدَةَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَسَنِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ یُوسُفَ عَنِ الْمُثَنَّی (1) عَنْ زُرَارَةَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَجِبْتُ أَصْلَحَکَ اللَّهُ وَ إِنِّی لَأَعْجَبُ مِنَ الْقَائِمِ کَیْفَ یُقَاتَلُ مَعَ مَا یَرَوْنَ مِنَ الْعَجَائِبِ مِنْ خَسْفِ الْبَیْدَاءِ بِالْجَیْشِ وَ مِنَ النِّدَاءِ الَّذِی یَکُونُ مِنَ السَّمَاءِ فَقَالَ إِنَّ الشَّیْطَانَ لَا یَدَعُهُمْ حَتَّی یُنَادِیَ کَمَا نَادَی بِرَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَوْمَ الْعَقَبَةِ.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: زراره می گوید: به حضرت صادق علیه السلام عرض کردم: «من خیلی تعجب می کنم که چگونه با قائم جنگ می کنند، با اینکه آن همه کارهای شگفت انگیز را می بینند، مانند فرو رفتن لشکر (سفیانی) در بیابان و بانگی که از آسمان شنیده می شود؟» حضرت فرمود: «شیطان، مردم را به حال خود نمی گذارد و بانگی می زند (که مطلب را بر آنها مشتبه می سازد)، چنان که در روز عقبه به نام پیغمبر صلی الله علیه و آله بانگ زد.» - . همان -

**[ترجمه]

«48»

نی، [الغیبة] للنعمانی ابْنُ عُقْدَةَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِنَّ الْجَرِیرِیَّ أَخَا إِسْحَاقَ یَقُولُ لَنَا إِنَّکُمْ تَقُولُونَ هُمَا نِدَاءَانِ فَأَیُّهُمَا الصَّادِقُ مِنَ الْکَاذِبِ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قُولُوا لَهُ إِنَّ الَّذِی أَخْبَرَنَا بِذَلِکَ وَ أَنْتَ تُنْکِرُ أَنَّ هَذَا یَکُونُ هُوَ الصَّادِقُ.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: به نقل از هشام بن سالم می گوید: «به حضرت صادق علیه السلام عرض کردم: جریری برادر اسحاق به ما می گوید: «شما شیعیان عقیده دارید که دو صدا شنیده می شود؛ کدام صدا راست و کدام دروغ است؟» (یعنی چگونه می توان راست و دروغ آن را تشخیص داد؟) حضرت فرمود: «به او بگویید آنچه در این خصوص به ما خبر داده اند و تو آن را انکار می کنی، همان راست است.» - . همان -

**[ترجمه]

«49»

نی، [الغیبة] للنعمانی وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ (2) قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ: هُمَا صَیْحَتَانِ صَیْحَةٌ فِی أَوَّلِ اللَّیْلِ وَ صَیْحَةٌ فِی آخِرِ اللَّیْلَةِ الثَّانِیَةِ قَالَ

ص: 295


1- 1. فی الأصل المطبوع:« عن علیّ بن الحسن، عن المیثمی». و فی المصدر ص 142: « عن علیّ بن الحسن التیملی، عن الحسین بن علیّ بن یوسف، عن المیثمی[ المثنی]، و الصحیح ما فی الصلب راجع جامع الرواة و سائر کتب الرجال.
2- 2. فی المصدر المطبوع ص 142: و فی بعض نسخ الکتاب: أخبرنا أحمد بن محمّد بن سعید بهذا الاسناد، عن هشام بن سالم قال: سمعت إلخ و الظاهر أن نسخة المصنّف رضوان اللّه علیه کانت واجدة لهذا الحدیث و لذلک نقلها أما ما جعلناه بین العلامتین کان ساقطا من الأصل المطبوع.

فَقُلْتُ کَیْفَ ذَلِکَ فَقَالَ وَاحِدَةٌ مِنَ السَّمَاءِ وَ وَاحِدَةٌ مِنْ إِبْلِیسَ فَقُلْتُ کَیْفَ تُعْرَفُ هَذِهِ مِنْ هَذِهِ فَقَالَ یَعْرِفُهَا مَنْ کَانَ سَمِعَ بِهَا قَبْلَ أَنْ تَکُونَ.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: هشام بن سالم گفت: از حضرت صادق علیه السلام شنیدم که می فرمود: «دو بانگ از آسمان شنیده می شود: یک بانگ در اول شب و یک بانگ در آخر شب دوم.» من عرض کردم: «جریان از چه قرار است؟» فرمود: «یک صدا از آسمان و دیگری از شیطان است.» عرض کردم: «چگونه می توان یکی را از دیگری تمیز داد؟» فرمود: «هر کس که پیش از واقع شدن، آن را از ما شنیده است، حق و باطل آن را تمیز می دهد.» - . غیبت نعمانی: 265 -

**[ترجمه]

«50»

نی، [الغیبة] للنعمانی ابْنُ عُقْدَةَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ ثَعْلَبَةَ بْنِ مَیْمُونٍ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ مَسْلَمَةَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِنَّ النَّاسَ یُوَبِّخُونَّا وَ یَقُولُونَ مِنْ أَیْنَ یُعْرَفُ الْمُحِقُّ مِنَ الْمُبْطِلِ إِذَا کَانَتَا فَقَالَ مَا تَرُدُّونَ عَلَیْهِمْ قُلْتُ فَمَا نَرُدُّ عَلَیْهِمْ شَیْئاً قَالَ فَقَالَ قُولُوا لَهُمْ یُصَدِّقُ بِهَا إِذَا کَانَتْ مَنْ کَانَ مُؤْمِناً بِهَا قَبْلَ أَنْ تَکُونَ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَ أَ فَمَنْ یَهْدِی إِلَی الْحَقِّ أَحَقُّ أَنْ یُتَّبَعَ أَمَّنْ لا یَهِدِّی إِلَّا أَنْ یُهْدی فَما لَکُمْ کَیْفَ تَحْکُمُونَ (1).

**[ترجمه]غیبت نعمانی: عبدالرحمن بن مسلمه گفت: به حضرت صادق علیه السلام عرض کردم: «سنّیان ما را سرزنش می کنند و می گویند وقتی دو صدا (هنگام ظهور مهدی) شنیده شود، از کجا می توان فهمید که کدام حق و کدام باطل است؟» حضرت پرسید: «شما چه جوابی به آنها می دهید؟» عرض کردم: «جوابی به آنها نمی دهیم.» فرمود: «بگویید: کسی که پیش از وقوع این بانگ آسمانی به آن اعتقاد دارد، بعد از وقوعش نیز حق را تشخیص داده و آن را تصدیق می کند. خداوند فرموده:«أَ فَمَنْ یَهْدِی إِلَی الْحَقِ أَحَقُّ أَنْ یُتَّبَعَ أَمَّنْ لا یَهِدِّی إِلَّا أَنْ یُهْدی فَما لَکُمْ کَیْفَ تَحْکُمُونَ» - . یونس / 35 - ، { پس، آیا کسی که به سوی حقّ رهبری می کند سزاوارتر است مورد پیروی قرار گیرد یا کسی که راه نمی یابد مگر آنکه هدایت شود؟ شما را چه شده، چگونه داوری می کنید.} - . غیبت نعمانی: 266 -

**[ترجمه]

«51»

نی، [الغیبة] للنعمانی ابْنُ عُقْدَةَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَسَنِ التَّیْمُلِیِّ مِنْ کِتَابِهِ فِی رَجَبٍ سَنَةَ سَبْعٍ وَ سَبْعِینَ وَ مِائَتَیْنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عُمَرَ بْنِ یَزِیدَ وَ مُحَمَّدِ بْنِ الْوَلِیدِ بْنِ خَالِدٍ الْخَزَّازِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَی عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ: إِنَّهُ یُنَادِی بِاسْمِ صَاحِبِ هَذَا الْأَمْرِ مُنَادٍ مِنَ السَّمَاءِ الْأَمْرُ لِفُلَانِ بْنِ فُلَانٍ فَفِیمَ الْقِتَالُ.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: عبداللَّه بن سنان می گوید: از حضرت صادق علیه السلام شنیدم که می فرمود: «گوینده ای از آسمان اسم صاحب الامر را می برد و می گوید: «دولت حق از آن فلان بن فلان است، پس درباره چه چیزی با او جنگ می کنید؟» - . غیبت نعمانی: 266 -

**[ترجمه]

«52»

نی، [الغیبة] للنعمانی أَبُو سُلَیْمَانَ (2)

أَحْمَدُ بْنُ هَوْذَةَ الْبَاهِلِیُّ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ إِسْحَاقَ بِنَهَاوَنْدَ سَنَةَ ثَلَاثٍ وَ سَبْعِینَ وَ مِائَتَیْنِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ حَمَّادٍ الْأَنْصَارِیِّ فِی شَهْرِ رَمَضَانَ سَنَةَ تِسْعٍ وَ عِشْرِینَ وَ مِائَتَیْنِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ: لَا یَکُونُ هَذَا الْأَمْرُ الَّذِی تَمُدُّونَ أَعْیُنَکُمْ إِلَیْهِ حَتَّی یُنَادِیَ مُنَادٍ مِنَ السَّمَاءِ أَلَا إِنَّ فُلَاناً صَاحِبُ الْأَمْرِ فَعَلَامَ الْقِتَالُ.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: عبداللَّه بن حماد انصاری در ماه رمضان سال 229 از عبداللَّه بن سنان روایت کرده است که گفت: «از حضرت صادق علیه السلام شنیدم که می فرمود: «این امری که شما چشم های خود را به آن دوخته اید (دولت آل محمد صلی الله علیه و آله ) تحقق نمی یابد، مگر هنگامی که گوینده ای از آسمان بانگ زند: «آگاه باشید که فلانی صاحب الامر است! پس بر سر چه چیزی جنگ می کنید؟» - .[1] غیبت نعمانی: 266 -

**[ترجمه]

«53»

نی، [الغیبة] للنعمانی ابْنُ عُقْدَةَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْمُفَضَّلِ وَ سَعْدَانَ بْنِ إِسْحَاقَ وَ أَحْمَدَ بْنِ الْحُسَیْنِ وَ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ جَمِیعاً عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ (3) عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ

ص: 296


1- 1. یونس: 35، و الحدیث فی المصدر ص 142. و هکذا ما یلیه.
2- 2. فی المصدر ص 142: حدّثنا أحمد بن محمّد بن سعید، قال: حدّثنا أبو سلیمان أحمد بن هوذة الباهلی، و فی ص 154 و غیر ذلک« عبد الواحد بن عبد اللّه بن یونس قال: حدّثنا أبو سلیمان أحمد بن هوذة، لکنه کثیرا ما یروی عنه بلا واسطة فراجع و تحرر.
3- 3. فی الأصل المطبوع: حسن بن محمّد، و هو تصحیف و قد مر تحت الرقم: 40.

قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ: یَشْمَلُ النَّاسَ مَوْتٌ وَ قَتْلٌ حَتَّی یَلْجَأَ النَّاسُ عِنْدَ ذَلِکَ إِلَی الْحَرَمِ فَیُنَادِی مُنَادٍ صَادِقٌ مِنْ شِدَّةِ الْقِتَالِ فِیمَ الْقَتْلُ وَ الْقِتَالُ صَاحِبُکُمْ فُلَانٌ.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: عبداللَّه بن سنان می گوید: از حضرت صادق علیه السلام شنیدم که می فرمود: «قتل و مرگ چنان مردم را فرا گیرد که به خانه خدا پناه برند. آنگاه از بس کار جنگ سخت می شود، گوینده ای از آسمان بانگ می زند که بر سر چه موضوعی جنگ و خونریزی می کنید؟ صاحب شما فلانی است!» - .[2] همان -

**[ترجمه]

«54»

نی، [الغیبة] للنعمانی مُحَمَّدُ بْنُ هَمَّامٍ عَنِ الْفَزَارِیِّ عَنِ الْأَشْعَرِیِ (1) عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ یُونُسَ بْنِ ظَبْیَانَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: إِذَا کَانَ لَیْلَةُ الْجُمُعَةِ أَهْبَطَ الرَّبُّ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی مَلَکاً إِلَی السَّمَاءِ الدُّنْیَا فَإِذَا طَلَعَ الْفَجْرُ نَصَبَ لِمُحَمَّدٍ وَ عَلِیٍّ وَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ علیهم السلام مَنَابِرَ مِنْ نُورٍ عِنْدَ الْبَیْتِ الْمَعْمُورِ فَیَصْعَدُونَ عَلَیْهَا وَ یَجْمَعُ لَهُمُ الْمَلَائِکَةَ وَ النَّبِیِّینَ وَ الْمُؤْمِنِینَ وَ یَفْتَحُ أَبْوَابَ السَّمَاءِ فَإِذَا زَالَتِ الشَّمْسُ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَا رَبِّ مِیعَادَکَ الَّذِی وَعَدْتَ فِی کِتَابِکَ وَ هُوَ هَذِهِ الْآیَةُ وَعَدَ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا مِنْکُمْ وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ لَیَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِی الْأَرْضِ کَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِینَ مِنْ قَبْلِهِمْ (2) الْآیَةَ وَ یَقُولُ الْمَلَائِکَةُ وَ النَّبِیُّونَ مِثْلَ ذَلِکَ ثُمَّ یَخِرُّ مُحَمَّدٌ وَ عَلِیٌّ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ سُجَّداً ثُمَّ یَقُولُونَ یَا رَبِّ اغْضَبْ فَإِنَّهُ قَدْ هُتِکَ حَرِیمُکَ وَ قُتِلَ أَصْفِیَاؤُکَ وَ أُذِلَّ عِبَادُکَ الصَّالِحُونَ فَ یَفْعَلُ اللَّهُ ما یَشاءُ وَ ذَلِکَ وَقْتٌ مَعْلُومٌ.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: حضرت صادق علیه السلام فرمود: «چون شب جمعه فرا رسید، خداوند فرشتگان خود را به آسمان دنیا می فرستد و هنگام طلوع صبح، منبری از نور در جنب بیت المعمور برای محمد و علی و حسن و حسین علیهم السلام می گذارد و آنها از آن بالا می روند. سپس خداوند امر می کند که فرشتگان و پیغمبران و مؤمنین پای منبر آنها اجتماع می کنند و درهای آسمان گشوده می شود. آنگاه هنگام ظهر، پیغمبر صلی الله علیه و آله می فرماید: «پروردگارا! اکنون موقع وعده ای است که در کتاب خود وعده داده ای و آن این آیه است:«وَعَدَ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا مِنْکُمْ وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ لَیَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِی الْأَرْضِ کَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِینَ مِنْ قَبْلِهِمْ»، {خدا به کسانی از شما که ایمان آورده و کارهای شایسته کرده اند، وعده داده است که حتماً آنان را در این سرزمین جانشین [خود] قرار دهد همان گونه که کسانی را که پیش از آنان بودند جانشین [خود] قرار داد} - . نور / 55 - فرشتگان و پیغمبران نیز همین مطلب را می گویند.» سپس محمد و علی و حسن و حسین به سجده می افتند. آنگاه می گویند: «خدایا (بر بی دینان) غضب کن! زیرا حریمت هتک شده و برگزیدگانت کشته گشته و بندگان نیکوکارت خوار گردیده اند.» خداوند هم آنچه می خواهندمی کند و این وقت معلومی است.» - . غیبت نعمانی: 276 -

**[ترجمه]

«55»

نی، [الغیبة] للنعمانی أَحْمَدُ بْنُ هَوْذَةَ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ إِسْحَاقَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ حَمَّادٍ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: یُنَادَی بِاسْمِ الْقَائِمِ یَا فُلَانَ بْنَ فُلَانٍ (3).

**[ترجمه]غیبت نعمانی: حضرت صادق علیه السلام فرمود: «قائم را اسم می برند و می گویند: «ای فلان بن فلان!» - . همان: 279 -

**[ترجمه]

«56»

نی، [الغیبة] للنعمانی بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: یَقُومُ الْقَائِمُ یَوْمَ عَاشُورَاءَ(4).

**[ترجمه]غیبت نعمانی: حضرت صادق علیه السلام فرمود: «قائم در روز عاشورا قیام می کند.» - . همان: 282 -

**[ترجمه]

«57»

نی، [الغیبة] للنعمانی ابْنُ عُقْدَةَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْمُفَضَّلِ وَ سَعْدَانَ بْنِ إِسْحَاقَ وَ أَحْمَدَ بْنِ

ص: 297


1- 1. فی المصدر« عن محمّد بن أحمد» و انما عبر عنه المصنّف بالاشعری و لعله ابن أبی قتادة علیّ بن محمّد بن حفص بن عبید بن حمید مولی السائب بن مالک الأشعریّ. و لعله محمّد بن أحمد المدینی کما فی ص 95 من المصدر.
2- 2. النور: 55، و الحدیث فی المصدر ص 147 مع اختلاف یسیر.
3- 3. المصدر ص 148 و فیه« یا فلان بن فلان قم» و قد مر فی ص 246.
4- 4. راجع غیبة النعمانیّ ص 151.

الْحُسَیْنِ بْنِ عَبْدِ الْمَلِکِ وَ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ جَمِیعاً عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ یَعْقُوبَ السَّرَّاجِ عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: یَا جَابِرُ لَا یَظْهَرُ الْقَائِمُ حَتَّی یَشْمَلَ الشَّامَ (1)

فِتْنَةٌ یَطْلُبُونَ الْمَخْرَجَ مِنْهَا فَلَا یَجِدُونَهُ وَ یَکُونُ قَتْلٌ بَیْنَ الْکُوفَةِ وَ الْحِیرَةِ قَتْلَاهُمْ عَلَی سَوَاءٍ وَ یُنَادِی مُنَادٍ مِنَ السَّمَاءِ.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: جابر جعفی روایت کرده که حضرت امام محمد باقر علیه السلام به وی فرمود: «ای جابر! قائم ظهور نمی کند، مگر اینکه شام را آشوبی فرا گیرد که هر چه بخواهند راه فراری بیابند، پیدا نکنند، و جنگی در بین کوفه و حیره واقع شود که کشتگان آنها در میان راه بیفتند؛ هنگامی که گوینده ای از آسمان بانگ زند.» - . غیبت نعمانی: 282 -

**[ترجمه]

بیان

علی سواء أی فی وسط الطریق.

**[ترجمه]عبارت «علی سواء» یعنی در وسط راه.

**[ترجمه]

«58»

نی، [الغیبة] للنعمانی وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنِ الْعَلَاءِ عَنْ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: تَوَقَّعُوا الصَّوْتَ یَأْتِیکُمْ بَغْتَةً مِنْ قِبَلِ دِمَشْقَ فِیهِ لَکُمْ فَرَجٌ عَظِیمٌ.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: امام محمد باقر علیه السلام فرمود: «منتظر صدایی باشید که ناگهان از جانب دمشق می رسد و در آن صدا، برای شما گشایش بزرگی است.» - . همان -

**[ترجمه]

«59»

نی، [الغیبة] للنعمانی ابْنُ عُقْدَةَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَسَنِ التَّیْمُلِیِّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ یُوسُفَ عَنْ أَبِیهِ وَ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍ (2)

عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عُمَرَ الْحَلَبِیِّ عَنْ حَمْزَةَ بْنِ حُمْرَانَ عَنِ ابْنِ أَبِی یَعْفُورٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: مُلْکُ الْقَائِمِ تِسْعَ عَشْرَةَ سَنَةً وَ أَشْهُرٌ.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: حضرت صادق علیه السلام فرمود: «مدت سلطنت قائم نوزده سال و چند ماه است.» - . غیبت نعمانی: 282 -

**[ترجمه]

«60»

نی، [الغیبة] للنعمانی أَبُو سُلَیْمَانَ بْنُ هَوْذَةَ عَنِ النَّهَاوَنْدِیِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ حَمَّادٍ الْأَنْصَارِیِّ عَنِ ابْنِ أَبِی یَعْفُورٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: مُلْکُ الْقَائِمِ مِنَّا تِسْعَ عَشْرَةَ سَنَةً وَ أَشْهُرٌ.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: حضرت صادق علیه السلام فرمود: «مدت سلطنت قائم از ما، نوزده سال و چند ماه است.» - . همان: 331 -

**[ترجمه]

«61»

نی، [الغیبة] للنعمانی ابْنُ عُقْدَةَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ وَ سَعْدَانَ بْنِ إِسْحَاقَ بْنِ سَعِیدٍ وَ أَحْمَدَ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَبْدِ الْمَلِکِ وَ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَمْرِو بْنِ ثَابِتٍ عَنْ جَابِرِ بْنِ یَزِیدَ الْجُعْفِیِّ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ مُحَمَّدَ بْنَ عَلِیٍّ علیهما السلام یَقُولُ: وَ اللَّهِ لَیَمْلِکَنَّ رَجُلٌ مِنَّا أَهْلَ الْبَیْتِ ثَلَاثَمِائَةِ سَنَةٍ وَ یَزْدَادُ تِسْعاً قَالَ فَقُلْتُ لَهُ مَتَی یَکُونُ ذَلِکَ قَالَ بَعْدَ مَوْتِ الْقَائِمِ علیه السلام قُلْتُ لَهُ

ص: 298


1- 1. فی المصدر ص 149:« حتی یشمل الناس بالشام فتنة» خ صح.
2- 2. یعنی محمّد بن علیّ بن یوسف فان الحسن بن علیّ بن فضال التیملی، قد یروی عن الحسن و محمّد ابنی علیّ بن یوسف بن بقاح، کما مرّ فی ص 244 تحت الرقم 118 و غیر ذلک و قد أکثر عنهما.

وَ کَمْ یَقُومُ الْقَائِمُ علیه السلام فِی عَالَمِهِ حَتَّی یَمُوتَ قَالَ تِسْعَ عَشْرَةَ سَنَةً مِنْ یَوْمِ قِیَامِهِ إِلَی یَوْمِ مَوْتِهِ.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: جابر بن یزید جعفی می گوید: شنیدم که امام محمد باقر علیه السلام می فرمود: «به خدا قسم مردی از ما اهل بیت، مدت سیصد و نه سال سلطنت خواهد کرد.» من عرض کردم: «این در چه وقت خواهد بود؟» فرمود: «بعد از مردن قائم.»عرض کردم: «قائم در روزگار خود چقدر عمر می کند؟» فرمود: «نوزده سال از روز قیام تا هنگام فوتش.» - . غیبت نعمانی: 331 -

**[ترجمه]

بیان

إشارة إلی ملک الحسین علیه السلام أو غیره من الأئمة فی الرجعة.

**[ترجمه]آن مردی که بعد از فوت قائم به مدت سیصد و نه سال سلطنت می کند، اشاره به سلطنت امام حسین یا دیگری از ائمه علیهم السلام هنگام رجعت آنهاست.

**[ترجمه]

«62»

نی، [الغیبة] للنعمانی عَلِیُّ بْنُ أَحْمَدَ عَنْ عُبَیْدِ اللَّهِ بْنِ مُوسَی عَنْ بَعْضِ رِجَالِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عُمَرَ بْنِ سَعِیدٍ(1)

عَنْ حَمْزَةَ بْنِ حُمْرَانَ عَنِ ابْنِ أَبِی یَعْفُورٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: إِنَّ الْقَائِمَ علیه السلام یَمْلِکُ تِسْعَ عَشْرَةَ سَنَةً وَ أَشْهُراً(2).

**[ترجمه]غیبت نعمانی: امام صادق علیه السلام فرمود: «قائم علیه السلام نوزده سال و چند ماه حکومت می کند.» - . همان -

**[ترجمه]

«63»

کا، [الکافی] مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَی وَ غَیْرُهُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ مُوسَی بْنِ عُمَرَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی سَعِیدٍ الْقَمَّاطِ عَنْ بُکَیْرِ بْنِ أَعْیَنَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام لِأَیِّ عِلَّةٍ وَضَعَ اللَّهُ الْحَجَرَ فِی الرُّکْنِ الَّذِی هُوَ فِیهِ وَ لَمْ یُوضَعْ فِی غَیْرِهِ قَالَ إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی

وَضَعَ الْحَجَرَ الْأَسْوَدَ وَ هِیَ جَوْهَرَةٌ أُخْرِجَتْ مِنَ الْجَنَّةِ إِلَی آدَمَ فَوُضِعَتْ فِی ذَلِکَ الرُّکْنِ لِعِلَّةِ الْمِیثَاقِ وَ ذَلِکَ أَنَّهُ لَمَّا أَخَذَ مِنْ بَنِی آدَمَ مِنْ ظُهُورِهِمْ ذُرِّیَّتَهُمْ حِینَ أَخَذَ اللَّهُ عَلَیْهِمُ الْمِیثَاقَ فِی ذَلِکَ الْمَکَانِ وَ فِی ذَلِکَ الْمَکَانِ تَرَاءَی لَهُمْ وَ مِنْ ذَلِکَ الْمَکَانِ یَهْبِطُ الطَّیْرُ عَلَی الْقَائِمِ علیه السلام فَأَوَّلُ مَنْ یُبَایِعُهُ ذَلِکَ الطَّیْرُ وَ هُوَ وَ اللَّهِ جَبْرَئِیلُ علیه السلام وَ إِلَی ذَلِکَ الْمَکَانِ یُسْنِدُ الْقَائِمُ ظَهْرَهُ وَ هُوَ الْحُجَّةُ وَ الدَّلِیلُ عَلَی الْقَائِمِ تَمَامَ الْخَبَرِ(3).

**[ترجمه]کافی: بکیر بن اعین می گوید: از حضرت صادق علیه السلام پرسیدم: «چرا خداوند حجرالاسود را در رکنی که فعلا در آن قرار دارد، نهاد و در رکن دیگری قرار نداد؟» فرمود: «خداوند، حجرالاسود را که گوهری بود که از بهشت برای آدم علیه السلام بیرون آورده شده بود، به واسطه پیمانی که از مردم گرفت در آن رکن گذاشت، زیرا وقتی خداوند از اولاد آدم که در پشت های پدرانشان بودند پیمان بندگی گرفت، در آن مکان بود. و در آنجا بود که تمام بنی آدم یکدیگر را در صلب ها دیدند. همچنین از آنجا مرغ بر قائم علیه السلام فرود می آید و نخستین کسی که با وی بیعت می کند، همان مرغ است و او به خدا قسم جبرئیل می باشد؛ در همین جا قائم پشت خود را به آن تکیه می دهد. آن رکن حجت و دلیل بر وجود قائم است.» - . کافی 4: 391 -

**[ترجمه]

«64»

کا، [الکافی] أَبُو عَلِیٍّ الْأَشْعَرِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنِ الْحَجَّالِ جَمِیعاً عَنْ ثَعْلَبَةَ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ مَسْلَمَةَ الْجَرِیرِیِّ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یُوَبِّخُونَّا وَ یُکَذِّبُونَّا أَنَّا نَقُولُ إِنَّ صَیْحَتَیْنِ تَکُونَانِ یَقُولُونَ مِنْ أَیْنَ تُعْرَفُ

ص: 299


1- 1. فی المصدر ص 181:« عن أحمد بن عمر بن أبی شعبة الحلبیّ» و قد تفحصت کتب الرجال فلم أرمن یسمی أبا شعبة باسمه فاما یکون نسخة المصنّف مصحفة و اما أنّه ظفر باسم أبی شعبة فصرح باسمه.
2- 2. تری هذه الروایات فی کتاب الغیبة للنعمانیّ ص 180.
3- 3. راجع الکافی ج 4 ص 184 و رواه الصدوق فی العلل ج 2 ص 114 و الحدیث مختصر.

الْمُحِقَّةُ مِنَ الْمُبْطِلَةِ إِذَا کَانَتَا قَالَ فَمَا ذَا تَرُدُّونَ عَلَیْهِمْ قُلْتُ مَا نَرُدُّ عَلَیْهِمْ شَیْئاً قَالَ قُولُوا یُصَدِّقُ بِهَا إِذَا کَانَتْ مَنْ 1 کَانَ یُؤْمِنُ بِهَا مِنْ قَبْلُ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَقُولُ أَ فَمَنْ یَهْدِی إِلَی الْحَقِّ أَحَقُّ أَنْ یُتَّبَعَ أَمَّنْ لا یَهِدِّی إِلَّا أَنْ یُهْدی فَما لَکُمْ کَیْفَ تَحْکُمُونَ (1).

نی، [الغیبة] للنعمانی ابن عقدة عن علی بن الحسن عن أبیه عن محمد بن خالد عن ثعلبة: مثله (2)

کا، [الکافی] أبو علی الأشعری عن محمد عن ابن فضال و الحجال عن داود بن فرقد: مثله (3).

**[ترجمه]کافی: جریری می گوید: به امام صادق علیه السلام گفتم: «وقتی ما می گوییم دو صیحه واقع می شود،دشمنان ما را توبیخ و تکذیب می کنند و می گویند که صیحه راستین از دروغین - که هر دو واقع می شود - چگونه باز شناخته می شود؟» حضرت فرمود: «شما به آنها چه پاسخ می گویید؟» گفتم: «چیزی به آنها نمی گوییم!» فرمود: «بگویید کسی که قبلا به آن ایمان آورده باشد، آن را تصدیق می کند. خدای عزوجل می فرماید: «أَ فَمَنْ یَهْدِی إِلَی الْحَقِ أَحَقُّ أَنْ یُتَّبَعَ أَمَّنْ لا یَهِدِّی إِلَّا أَنْ یُهْدی فَما لَکُمْ کَیْفَ تَحْکُمُونَ»، {پس، آیا کسی که به سوی حقّ رهبری می کند سزاوارتر است مورد پیروی قرار گیرد یا کسی که راه نمی یابد مگر آنکه هدایت شود؟ شما را چه شده، چگونه داوری می کنید}. - .

کافی: 772 -

در غیبت نعمانی و کافی نیز مثل این دو حدیث ذکر شده است. - . همان -

**[ترجمه]

«65»

کا، [الکافی] عَلِیٌّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی نَجْرَانَ وَ غَیْرِهِ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ الصَّبَّاحِ قَالَ سَمِعْتُ شَیْخاً یَذْکُرُ عَنْ سَیْفِ بْنِ عَمِیرَةَ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی الدَّوَانِیقِ فَسَمِعْتُهُ یَقُولُ ابْتِدَاءً مِنْ نَفْسِهِ یَا سَیْفَ بْنَ عَمِیرَةَ لَا بُدَّ مِنْ مُنَادٍ یُنَادِی بِاسْمِ رَجُلٍ مِنْ وُلْدِ أَبِی طَالِبٍ قُلْتُ یَرْوِیهِ أَحَدٌ مِنَ النَّاسِ قَالَ وَ الَّذِی نَفْسِی بِیَدِهِ لَسَمِعَتْ أُذُنِی مِنْهُ یَقُولُ لَا بُدَّ مِنْ مُنَادٍ یُنَادِی بِاسْمِ رَجُلٍ قُلْتُ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ إِنَّ هَذَا الْحَدِیثَ مَا سَمِعْتُ بِمِثْلِهِ قَطُّ فَقَالَ لِی یَا سَیْفُ إِذَا کَانَ ذَلِکَ فَنَحْنُ أَوَّلُ مَنْ یُجِیبُهُ أَمَا إِنَّهُ أَحَدُ بَنِی عَمِّنَا قُلْتُ أَیُّ بَنِی عَمِّکُمْ قَالَ رَجُلٌ مِنْ وُلْدِ فَاطِمَةَ ثُمَّ قَالَ یَا سَیْفُ لَوْ لَا أَنِّی سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ مُحَمَّدَ بْنَ عَلِیٍّ علیهما السلام یَقُولُهُ ثُمَّ حَدَّثَنِی بِهِ

ص: 300


1- 1. یونس: 35، و الحدیث فی روضة الکافی ص 208.
2- 2. قد مر الحدیث بلفظه و سنده تحت الرقم 50، فلا وجه لتکراره هنا.
3- 3. تراه فی الروضة ص 209، و کان المناسب أن ینقله المصنّف بلفظه، و لفظه: عن داود بن فرقد قال: سمع رجل من العجلیة هذا الحدیث: قوله علیه السلام: ینادی مناد: ألا ان فلان بن فلان و شیعته هم الفائزون- أول النهار- و ینادی آخر النهار ألا ان عثمان و شیعته هم الفائزون، فقال الرجل: فما یدرینا أیما الصادق من الکاذب؟ فقال: یصدقه علیها من کان یؤمن بها قبل أن ینادی ان اللّه عزّ و جلّ یقول:« أَ فَمَنْ یَهْدِی إِلَی الْحَقِّ» الآیة.

أَهْلُ الْأَرْضِ مَا قَبِلْتُهُ مِنْهُمْ وَ لَکِنَّهُ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍ (1).

**[ترجمه]کافی: سیف بن عمیره می گوید: نزد ابوالدوانیق بودم که شنیدم شروع به سخن کرد و گفت: «ای سیف بن عمیره! یک منادیباید نام مردی از فرزندان ابی طالب را ببرد!» گفتم: «یکی از مردم است؟» گفت: «قسم به کسی که جانم در دست اوست، با گوشم از خود او شنیدم که می گفت: «باید یک منادی نام مردی را ببرد!» گفتم: «ای امیر مؤمنان! من هرگز مثل این حدیث را نشنیده ام!» پس به من گفت: «ای سیف! اگر چنین باشد، ما اولین کسانی هستیم که این ندا را جواب می دهیم. او یکی از پسرعموهای ماست.» گفتم: «کدام پسرعمویتان؟» گفت: «مردی از فرزندان فاطمه.» سپس گفت: «ای سیف! اگر من از محمد باقر علیه السلام نشنیده بودم که این حدیث را می گفت، آنگاه تمام اهل زمین این حدیث را برای من می گفتند، از آنها قبول نمی کردم، ولی اکنون راوی محمد بن علی است و من می پذیرم!» - . کافی: 772 -

**[ترجمه]

«66»

کا، [الکافی] مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ یَعْقُوبَ السَّرَّاجِ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام مَتَی فَرَجُ شِیعَتِکُمْ قَالَ فَقَالَ إِذَا اخْتَلَفَ وُلْدُ الْعَبَّاسِ وَ وَهَی سُلْطَانُهُمْ وَ طَمِعَ فِیهِمْ مَنْ لَمْ یَکُنْ یَطْمَعُ فِیهِمْ وَ خَلَعَتِ الْعَرَبُ أَعِنَّتَهَا وَ رَفَعَ کُلُّ ذِی صِیصِیَةٍ صِیصِیَتَهُ وَ ظَهَرَ الشَّامِیُّ وَ أَقْبَلَ الْیَمَانِیُّ وَ تَحَرَّکَ الْحَسَنِیُّ وَ خَرَجَ صَاحِبُ هَذَا الْأَمْرِ مِنَ الْمَدِینَةِ إِلَی مَکَّةَ بِتُرَاثِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقُلْتُ مَا تُرَاثُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ سَیْفُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ دِرْعُهُ وَ عِمَامَتُهُ وَ بُرْدُهُ وَ قَضِیبُهُ وَ رَایَتُهُ وَ لَامَتُهُ وَ سَرْجُهُ حَتَّی یَنْزِلَ مَکَّةَ فَیُخْرِجُ السَّیْفَ مِنْ غِمْدِهِ وَ یَلْبَسُ الدِّرْعَ وَ یَنْشُرُ الرَّایَةَ وَ الْبُرْدَةَ وَ الْعِمَامَةَ وَ یَتَنَاوَلُ الْقَضِیبَ بِیَدِهِ وَ یَسْتَأْذِنُ اللَّهَ فِی ظُهُورِهِ فَیَطَّلِعُ عَلَی ذَلِکَ بَعْضُ مَوَالِیهِ فَیَأْتِی الْحَسَنِیَّ فَیُخْبِرُهُ الْخَبَرَ فَیَبْتَدِرُ الْحَسَنِیُّ إِلَی الْخُرُوجِ فَیَثِبُ عَلَیْهِ أَهْلُ مَکَّةَ فَیَقْتُلُونَهُ وَ یَبْعَثُونَ بِرَأْسِهِ إِلَی الشَّامِ فَیَظْهَرُ عِنْدَ ذَلِکَ صَاحِبُ هَذَا الْأَمْرِ فَیُبَایِعُهُ النَّاسُ وَ یَتَّبِعُونَهُ وَ یَبْعَثُ الشَّامِیُّ عِنْدَ ذَلِکَ جَیْشاً إِلَی الْمَدِینَةِ فَیُهْلِکُهُمُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ دُونَهَا وَ یَهْرُبُ یَوْمَئِذٍ مَنْ کَانَ بِالْمَدِینَةِ مِنْ وُلْدِ عَلِیٍّ علیه السلام إِلَی مَکَّةَ فَیَلْحَقُونَ بِصَاحِبِ هَذَا الْأَمْرِ وَ یُقْبِلُ صَاحِبُ هَذَا الْأَمْرِ نَحْوَ الْعِرَاقِ وَ یَبْعَثُ جَیْشاً إِلَی الْمَدِینَةِ فَیَأْمَنُ أَهْلُهَا وَ یَرْجِعُونَ إِلَیْهَا.

نی، [الغیبة] للنعمانی ابن عقدة عن محمد بن المفضل و سعدان بن إسحاق و أحمد بن الحسین بن عبد الملک و محمد بن أحمد جمیعا عن ابن محبوب: مثله (2).

**[ترجمه]کافی: یعقوب سراج می گوید: به حضرت صادق علیه السلام عرض کردم: «کی موقع فرج شیعیان شما می رسد؟» فرمود: «هنگامی که اولاد عباس با هم کشمکش کردند، پایه سلطنت آنها سست گردید و مردم چشم به آن دوختند؛ عرب لگام های خود را بیرون آورند؛ شوکت هر صاحب شوکتی از میان برداشته شد؛ شخص شامی و یمنی و سفیانی ظاهر گشت؛ سید حسنی از جا حرکت کرد و صاحب الامر، با میراث رسول خدا از مدینه به مکه رفت.»

عرض کردم: «میراث رسول خدا صلی الله علیه و آله چیست؟» فرمود: «شمشیر، زره، عمامه، عبا، عصا، پرچم و زین و برگِ اسبِ پیغمبر است. چون وارد مکه می شود، شمشیر از غلاف بیرون می آورد، زره را می پوشد، پرچم می افرازد، عبا و عمامه را می پوشد، عصا را به دست می گیرد و از خداوند اجازه می طلبد که رسما ظهور کند. یکی از دوستانش از این موضوع اطلاع پیدا می کند و نزد سید حسنی می آید و به او خبر می دهد. حسنی هم پیشدستی می کند و قبل از آن حضرت خروج می نماید. اهل مکه بر او هجوم می آورند، او را می کشند و سرش را به شام می فرستند. در آن موقع صاحب الامر قیام می کند، مردم با وی بیعت می کنند و فرمانش را گردن می نهند.

آنگاه مرد شامی (سفیانی) لشکری به مدینه می فرستد و پیش از رسیدن به مدینه، خداوند آنها را هلاک می گرداند. در آن روز اولاد علی علیه السلام از مدینه فرار می کنند و در مکه به قائم ملحق می شوند. سپس صاحب الامر به عراق می آید و لشکری به مدینه می فرستد. پس اهل مدینه تأمین پیدا می کنند و به آن شهر برمی گردند.» - . کافی: 778 -

این حدیث در کتاب غیبت نعمانی نیز ذکر شده است. - . غیبت نعمانی: 267 -

**[ترجمه]

«67»

کا، [الکافی] عَلِیٌّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَی عَنْ عِیصِ (3) بْنِ الْقَاسِمِ

ص: 301


1- 1. ما بین العلامتین ساقط من الأصل المطبوع، راجع روضة الکافی ص 209 و قد مر تحت الرقم 25 ص 288 عن غیبة الشیخ و إرشاد المفید فراجع.
2- 2. راجع روضة الکافی ص 225 غیبة النعمانیّ ص 142 و قد مر تحت الرقم 112 فی الباب السابق ص 242 الی قوله:« و سرجه».
3- 3. هذا هو الصحیح کما فی المصدر- روضة الکافی ص 264- و الرجل هو أبو القاسم. عیص بن القاسم بن ثابت بن عبید بن مهران البجلیّ کوفیّ عربی ثقة عین له کتاب روی عنه صفوان بن یحیی و فی الأصل المطبوع:« عیسی بن القاسم» و هو تصحیف.

قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ: عَلَیْکُمْ بِتَقْوَی اللَّهِ وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ وَ انْظُرُوا لِأَنْفُسِکُمْ فَوَ اللَّهِ إِنَّ الرَّجُلَ لَیَکُونُ لَهُ الْغَنَمُ فِیهَا الرَّاعِی فَإِذَا وَجَدَ رَجُلًا هُوَ أَعْلَمُ بِغَنَمِهِ مِنَ الَّذِی هُوَ فِیهَا یُخْرِجُهُ وَ یَجِی ءُ بِذَلِکَ الَّذِی هُوَ أَعْلَمُ بِغَنَمِهِ مِنَ الَّذِی کَانَ فِیهَا وَ اللَّهِ لَوْ کَانَتْ لِأَحَدِکُمْ نَفْسَانِ-(1) یُقَاتِلُ بِوَاحِدَةٍ یُجَرِّبُ بِهَا ثُمَّ کَانَتِ الْأُخْرَی بَاقِیَةً فَعَمِلَ عَلَی مَا قَدِ اسْتَبَانَ لَهَا وَ لَکِنْ لَهُ نَفْسٌ وَاحِدَةٌ إِذَا ذَهَبَتْ فَقَدْ وَ اللَّهِ ذَهَبَتِ التَّوْبَةُ فَأَنْتُمْ أَحَقُّ أَنْ تَخْتَارُوا لِأَنْفُسِکُمْ إِنْ أَتَاکُمْ آتٍ مِنَّا فَانْظُرُوا عَلَی أَیِّ شَیْ ءٍ تَخْرُجُونَ وَ لَا تَقُولُوا خَرَجَ زَیْدٌ فَإِنَّ زَیْداً کَانَ عَالِماً وَ کَانَ صَدُوقاً وَ لَمْ یَدْعُکُمْ إِلَی نَفْسِهِ إِنَّمَا دَعَاکُمْ إِلَی الرِّضَی مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ وَ لَوْ ظَهَرَ لَوَفَی بِمَا دَعَاکُمْ إِلَیْهِ

إِنَّمَا خَرَجَ إِلَی سُلْطَانٍ مُجْتَمِعٍ لَیَنْقُضَهُ فَالْخَارِجُ مِنَّا الْیَوْمَ إِلَی أَیِّ شَیْ ءٍ یَدْعُوکُمْ إِلَی الرِّضَی مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ فَنَحْنُ نُشْهِدُکُمْ أَنَّا لَسْنَا نَرْضَی بِهِ وَ هُوَ یَعْصِینَا الْیَوْمَ وَ لَیْسَ مَعَهُ أَحَدٌ وَ هُوَ إِذَا کَانَتِ الرَّایَاتُ وَ الْأَلْوِیَةُ أَجْدَرُ أَنْ لَا یَسْمَعَ مِنَّا إِلَّا مَعَ مَنِ اجْتَمَعَتْ بَنُو فَاطِمَةَ مَعَهُ فَوَ اللَّهِ مَا صَاحِبُکُمْ إِلَّا مَنِ اجْتَمَعُوا عَلَیْهِ إِذَا کَانَ رَجَبٌ (2)

فَأَقْبِلُوا عَلَی اسْمِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ إِنْ أَحْبَبْتُمْ أَنْ تَتَأَخَّرُوا إِلَی شَعْبَانَ فَلَا ضَیْرَ وَ إِنْ أَحْبَبْتُمْ أَنْ تَصُومُوا فِی أَهَالِیکُمْ فَلَعَلَّ ذَلِکَ أَنْ یَکُونَ أَقْوَی لَکُمْ وَ کَفَاکُمْ بِالسُّفْیَانِیِّ عَلَامَةً.

**[ترجمه]کافی: عیسی بن قاسم گفت: از حضرت صادق علیه السلام شنیدم که می فرمود: «پرهیزکاری از خداوند یگانه ای را که شریک ندارد پیشه سازید و در خود بنگرید! به خدا قسم اگر شخصی گله ای داشته باشد که در آن گله شبانی گماشته باشد، هر وقت شبان بهتری پیدا کند، اولی را جواب کرده و دومی را که به فن شبانی آشناتر است، به جای او می گمارد.

به خدا قسم اگر یکی از شما دو جان داشته باشد که با یکی بجنگد و آن را بیازماید، بعدا اگر آن جان از کف برود، هر تجربه ای که آموخته،درباره آن جان دیگر هم معمول می دارد. ولی حرف در این است که آدمی یک جان بیشتر ندارد. اگر آن از دست رفت، توبه هم می رود. پس اگر مردی از ما (سادات) آمد و شما را دعوت به قیام کرد، شما سزاوارتر به حفظ جان های خود هستید (یعنی فورا دور او را نگیرید.) درست نگاه کنید وببینید که برای چه می خواهید قیام کنید. نگویید زید (بن علی بن الحسین) هم قیام کرد، زیرا زید مردی عالم و راستگو بود. او شما را به خاطر خود نمی خواند، بلکه شما را به خشنودی و دوستی آل محمد صلی الله علیه و آله دعوت می کرد. او اگر قیام کرد، به آنچه که شما را به آن می خواند وفا نمود. او علیه سلطانی که همه گونه شرایط بی دینی در وی جمع شده بود قیام کرد تا ارکان سلطنت او را بشکند .

ولی آن سیدی که امروز می خواهد خروج کند، شما را به چه چیزی می خواند؟ اگر به خاطر رضایت و خشنودی آل محمد صلی الله علیه و آله باشد، من صریحا می گویم که ما از قیام وی خشنود نیستیم! او امروز نافرمانی ما را می کند و کسی از ما هم با او نیست، و شایسته است که او لشکرکشی و قیام و انقلاب را از ما نشنود، مگر کسی که تمام اولاد فاطمه علیها السلام با وی همراهی دارند.به خدا قسم صاحب شما کسی است که اولاد فاطمه دور او را گرفته باشند.هر گاه ماه رجب فرا رسید، به نام خدا بیایید و اگر تا ماه شعبان به تأخیر انداختید، اشکالی ندارد. و اگر دوست دارید که روزه را نزد کسان خود بگیرید، شاید برای شما بهتر باشد، و برای شما خروج سفیانی به عنوان علامت آن روز کافی است. - . کافی: 796 -

**[ترجمه]

«68»

کا، [الکافی] عَلِیٌّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَی عَنْ رِبْعِیٍّ رَفَعَهُ عَنْ عَلِیِ

ص: 302


1- 1. الظاهر أن« لو» هاهنا للتمنی أی لیتها کانت لاحدکم نفسان. و مثله قوله تعالی: « لَوْ أَنَّهُمْ بادُونَ فِی الْأَعْرابِ».
2- 2. ظاهره ان خروج القائم علیه السلام فی رجب و یحتمل أن یکون المراد أنّه مبدأ ظهور علامات خروجه فأقبلوا الی مکّة فی ذلک الشهر لتکونوا شاهدین هناک عند خروجه. « منه رحمه اللّه فی المرآة».

بْنِ الْحُسَیْنِ علیهما السلام قَالَ: وَ اللَّهِ لَا یَخْرُجُ وَاحِدٌ مِنَّا قَبْلَ خُرُوجِ الْقَائِمِ إِلَّا کَانَ مَثَلُهُ مَثَلَ فَرْخٍ طَارَ مِنْ وَکْرِهِ قَبْلَ أَنْ یَسْتَوِیَ جَنَاحَاهُ فَأَخَذَهُ الصِّبْیَانُ فَعَبِثُوا بِهِ.

**[ترجمه]کافی: امام زین العابدین علیه السلام فرمود: «به خدا قسم هیچ یک از ما پیش از ظهور قائم قیام نمی کند، مگر اینکه همچون گنجشکی است که پیش از پر و بال درآوردن، از آشیانه خود پرواز کند و بچه ها آن را بگیرند و ملعبه دست آنها شود.» - . کافی: 796 -

**[ترجمه]

«69»

کا، [الکافی] الْعِدَّةُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنْ بَکْرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ سَدِیرٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ عَلَیْهِ السَّلَامُ: یَا سَدِیرُ الْزَمْ بَیْتَکَ وَ کُنْ حِلْساً مِنْ أَحْلَاسِهِ وَ اسْکُنْ مَا سَکَنَ اللَّیْلُ وَ النَّهَارُ فَإِذَا بَلَغَکَ أَنَّ السُّفْیَانِیَّ قَدْ خَرَجَ فَارْحَلْ إِلَیْنَا وَ لَوْ عَلَی رِجْلِکَ (1).

**[ترجمه]کافی: سدیر صیرفی از حضرت صادق علیه السلام نقل کرده است که فرمود: «ای سدیر! در خانه ات بنشین و همچون گلیم پاره خانه باش و مادام که شب و روز آرام است، تو نیز آرام گیر و وقتی شنیدی که سفیانی خروج کرده، به سوی ما بیا، هر چند پیاده بیایی.» - . همان -

**[ترجمه]

«70»

یف، [الطرائف]: رَوَی نِدَاءَ الْمُنَادِی مِنَ السَّمَاءِ بِاسْمِ الْمَهْدِیِّ علیه السلام وَ وُجُوبَ طَاعَتِهِ أَحْمَدُ بْنُ الْمُنَادِی فی کتاب الملاحم و أبو نعیم الحافظ فی کتاب أخبار المهدی و ابن شیرویه الدیلمی فی کتاب الفردوس و أبو العلاء الحافظ فی کتاب الفتن.

**[ترجمه]طرایف: موضوع گوینده ای که از آسمان نام مهدی را می برد و وجوب پیروی از وی را احمد بن منادی در کتاب «ملاحم» و حافظ ابو نعیم در کتاب «اخبار المهدی» و ابن شیرویه دیلمی در کتاب «الفردوس» و حافظ ابوالعلاء در کتاب «الفتن» روایت کرده اند. - . طرائف 1: 186 -

**[ترجمه]

«71»

کا، [الکافی] الْعِدَّةُ عَنْ سَهْلٍ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ ثَعْلَبَةَ عَنِ الطَّیَّارِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: فِی قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَی سَنُرِیهِمْ آیاتِنا فِی الْآفاقِ وَ فِی أَنْفُسِهِمْ حَتَّی یَتَبَیَّنَ لَهُمْ أَنَّهُ الْحَقُ (2) قَالَ خَسْفٌ وَ مَسْخٌ وَ قَذْفٌ قَالَ قُلْتُ حَتَّی یَتَبَیَّنَ لَهُمْ قَالَ دَعْ ذَا ذَاکَ قِیَامُ الْقَائِمِ.

**[ترجمه]کافی: طیار روایت می کند که حضرت صادق علیه السلام در تفسیر آیه «سَنُرِیهِمْ آیاتِنا فِی الْآفاقِ وَ فِی أَنْفُسِهِمْ حَتَّی یَتَبَیَّنَ لَهُمْ أَنَّهُ الْحَقُ»، {به زودی نشانه های خود را در افقها [ی گوناگون] و در دلهایشان بدیشان خواهیم نمود، تا برایشان روشن گردد که او خود حقّ است } فرمود: «این آیه آفاقی فرو رفتن بیداء و مسخ شدن بعضی از دشمنان ما و افتادن آنها است.» عرض کردم: «حَتَّی یَتَبَیَّنَ لَهُمْ أَنَّهُ الْحَقُ» چه وقت و کی خواهد بود؟» فرمود: «به آن کار نداشته باش! آن قیام قائم است.» - . کافی: 754 -

**[ترجمه]

«72»

نص، [کفایة الأثر] أَبُو الْمُفَضَّلِ الشَّیْبَانِیُّ عَنِ الْکُلَیْنِیِّ عَنْ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارِ عَنْ سَلَمَةَ بْنِ الْخَطَّابِ عَنْ مُحَمَّدٍ الطَّیَالِسِیِّ عَنِ ابْنِ أَبِی عَمِیرَةَ وَ صَالِحِ بْنِ عُقْبَةَ جَمِیعاً عَنْ

ص: 303


1- 1. تراه فی روضة الکافی ص 265 و الذی قبله فی ص 264.
2- 2. فصّلت: 53. و الحدیث فی روضة الکافی ص 166 و ظاهر الاسناد هکذا: علی بن إبراهیم، عن أبیه؛ و عدة من أصحابنا، عن سهل بن زیاد إلخ فراجع. و روی الکلینی فی الروضة ص 381 مثله و لم یخرجه المصنّف قال: أبو علیّ الأشعریّ عن محمّد بن عبد الجبار، عن الحسن بن علیّ، عن علیّ بن أبی حمزة، عن أبی بصیر، عن أبی عبد اللّه علیه السلام قال: سألته عن قول اللّه عزّ و جلّ:« سَنُرِیهِمْ آیاتِنا فِی الْآفاقِ وَ فِی أَنْفُسِهِمْ حَتَّی یَتَبَیَّنَ لَهُمْ أَنَّهُ الْحَقُّ» قال: یریهم فی أنفسهم المسخ و یریهم فی الآفاق انتقاض الآفاق علیهم فیرون قدرة اللّه عزّ و جلّ فی أنفسهم و فی الآفاق، قلت له:« حَتَّی یَتَبَیَّنَ لَهُمْ أَنَّهُ الْحَقُّ»؟ قال: خروج القائم هو الحق من عند اللّه عزّ و جلّ یراه الخلق لا بد منه.

عَلْقَمَةَ بْنِ مُحَمَّدٍ الْحَضْرَمِیِّ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ آبَائِهِ عَنْ عَلِیٍّ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: یَا عَلِیُّ إِنَّ قَائِمَنَا إِذَا خَرَجَ یَجْتَمِعُ إِلَیْهِ ثَلَاثُمِائَةٍ وَ ثَلَاثَةَ عَشَرَ رَجُلًا عَدَدَ رِجَالِ بَدْرٍ فَإِذَا حَانَ وَقْتُ خُرُوجِهِ یَکُونُ لَهُ سَیْفٌ مَغْمُودٌ نَادَاهُ السَّیْفُ قُمْ یَا وَلِیَّ اللَّهِ فَاقْتُلْ أَعْدَاءَ اللَّهِ.

**[ترجمه]کفایة الاثر: حضرت صادق از پدران بزرگوارش، از علی علیهم السلام و آن حضرت از پیغمبر صلی الله علیه و آله روایت می کند که فرمود: «یا علی! موقعی که قائم ظهور کند، سیصد و سیزده نفر، به تعداد مردان جنگ بدر به گرد وی اجتماع کنند و چون وقت آمدنش نزدیک شود، شمشیر غلاف شده ای دارد که همان شمشیر به وی می گوید: «ای ولی خدا، برخیز و دشمنان را بکش!» - . کفایة الاثر: 262 -

**[ترجمه]

«73»

ختص، [الإختصاص] حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ مَعْقِلٍ الْقِرْمِیسِینِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَاصِمٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مَرْزُوقٍ عَنْ عَامِرٍ السَّرَّاجِ عَنْ سُفْیَانَ الثَّوْرِیِّ عَنْ قَیْسِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ طَارِقِ بْنِ شِهَابٍ عَنْ حُذَیْفَةَ قَالَ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَقُولُ: إِذَا کَانَ عِنْدَ خُرُوجِ الْقَائِمِ یُنَادِی مُنَادٍ مِنَ السَّمَاءِ أَیُّهَا النَّاسُ قُطِعَ عَنْکُمْ مُدَّةُ الْجَبَّارِینَ وَ وَلِیَ الْأَمْرَ خَیْرُ أُمَّةِ مُحَمَّدٍ فَالْحَقُوا بِمَکَّةَ فَیَخْرُجُ النُّجَبَاءُ مِنْ مِصْرَ وَ الْأَبْدَالُ مِنَ الشَّامِ وَ عَصَائِبُ الْعِرَاقِ رُهْبَانٌ بِاللَّیْلِ لُیُوثٌ بِالنَّهَارِ کَأَنَّ قُلُوبَهُمْ زُبَرُ الْحَدِیدِ فَیُبَایِعُونَهُ بَیْنَ الرُّکْنِ وَ الْمَقَامِ قَالَ عِمْرَانُ بْنُ الْحُصَیْنِ یَا رَسُولَ اللَّهِ صِفْ لَنَا هَذَا الرَّجُلَ قَالَ هُوَ رَجُلٌ مِنْ وُلْدِ الْحُسَیْنِ کَأَنَّهُ مِنْ رِجَالِ شَنُوءَةَ(1) عَلَیْهِ عَبَاءَتَانِ قَطَوَانِیَّتَانِ اسْمُهُ اسْمِی فَعِنْدَ ذَلِکَ تُفْرِخُ الطُّیُورُ فِی أَوْکَارِهَا وَ الْحِیتَانِ فِی بِحَارِهَا وَ تُمَدُّ الْأَنْهَارُ وَ تَفِیضُ الْعُیُونُ وَ تُنْبِتُ الْأَرْضُ ضِعْفَ أُکُلِهَا ثُمَّ یُسَیِّرُ مُقَدِّمَتَهُ جَبْرَئِیلُ وَ سَاقَتَهُ إِسْرَافِیلُ فَیَمْلَأُ الْأَرْضَ عَدْلًا وَ قِسْطاً کَمَا مُلِئَتْ جَوْراً وَ ظُلْماً.

**[ترجمه]اختصاص: حذیفه یمانی گفت: از پیغمبر صلی الله علیه و آله شنیدم که می فرمود:«به هنگام آمدن قائم، گوینده ای از آسمان بانگ می زند: «ای مردم! زمان حکومت جباران به پایان رسید، ولیّ امر بهترین امت محمد صلی الله علیه و آله قیام کرده است؛ در مکه به وی ملحق شوید!» آنگاه نجبا از مصر و ابدال از شام و دستجات عراق که شب ها را به عبادت مشغول و روزها همچون شیر می باشند و دل هاشان مانند پاره های آهن است، بیایند و در بین رکن و مقام با وی بیعت کنند.» در این موقع عمران بن الحصین عرض کرد: «یا رسول اللَّه! این مرد را برای ما توصیف کن!» فرمود: «او مردی از اولاد حسین است. گویی که او از مردم «شنسوه» است و قطوانی بر تن دارد. نامش نام من است و در موقع ظهور او، پرندگان جوجه های خود را در آشیانه هاشان و ماهیان در دریاهای خودشان (با کمال آزادی و دور از هر گونه ترس و مزاحمت دشمن) تولید نسل می کنند؛ نهرها کشیده می شود؛ چشمه ها می جوشد و زمین دو برابر محصول خود را می رویاند. و جبرئیل و اسرافیل پیشاپیش او راه می روند. او زمین را پر از عدل و داد می کند ، چنان که پر از ظلم و ستم شده باشد.» - . اختصاص: 208 -

**[ترجمه]

«74»

کا، [الکافی] مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَی عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ أَبِی أَیُّوبَ الْخَزَّازِ عَنْ عُمَرَ بْنِ حَنْظَلَةَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ: خَمْسُ عَلَامَاتٍ قَبْلَ قِیَامِ الْقَائِمِ الصَّیْحَةُ وَ السُّفْیَانِیُّ وَ الْخَسْفُ وَ قَتْلُ النَّفْسِ الزَّکِیَّةِ وَ الْیَمَانِیُّ فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ إِنْ خَرَجَ أَحَدٌ مِنْ أَهْلِ بَیْتِکَ قَبْلَ هَذِهِ الْعَلَامَاتِ أَخْرُجُ مَعَهُ قَالَ لَا فَلَمَّا کَانَ مِنَ الْغَدِ تَلَوْتُ هَذِهِ الْآیَةَ إِنْ نَشَأْ نُنَزِّلْ عَلَیْهِمْ مِنَ السَّماءِ آیَةً فَظَلَّتْ أَعْناقُهُمْ لَها خاضِعِینَ (2) فَقُلْتُ لَهُ أَ هِیَ الصَّیْحَةُ فَقَالَ أَمَا لَوْ کَانَتْ خَضَعَتْ أَعْنَاقُ

ص: 304


1- 1. لعله مصحف شنوءة.
2- 2. الشعراء: 4، و الحدیث فی الروضة ص 310 و هکذا ما بعده.

أَعْدَاءِ اللَّهِ.

**[ترجمه]کافی: عمر بن حنظله می گوید: از امام جعفر صادق علیه السلام شنیدم که می فرمود: «پیش از قیام قائم پنج علامت ظاهر می شود: صدای آسمانی، خروج سفیانی، فرو رفتن بیابان «بیداء»، کشته شدن مردی پاکدل (نفس زکیه) و آمدن مرد یمنی.»عرض کردم: «قربانت گردم! اگر پیش از وقوع این علامت ها یکی از سادات اهل بیت شما قیام کرد، من هم با او قیام کنم؟» فرمود نه!

فردای آن روز من آیه «إِنْ نَشَأْ نُنَزِّلْ عَلَیْهِمْ مِنَ السَّماءِ آیَةً فَظَلَّتْ أَعْناقُهُمْ لَها خاضِعِینَ»، {اگر بخواهیم، معجزه ای از آسمان بر آنان فرود می آوریم، تا در برابر آن، گردنهایشان خاضع گردد} را خواندم و عرض کردم: «آیا صدای آسمانی این است که این آیه می گوید؟» فرمود: «آگاه باش که اگر این باشد، (باید امروز) گردن های دشمنان در پیش آن شکسته شود.» - . کافی: 819 -

**[ترجمه]

«75»

کا، [الکافی] مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ أَبِی جَمِیلَةَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ الْحَلَبِیِّ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ: اخْتِلَافُ بَنِی الْعَبَّاسِ مِنَ الْمَحْتُومِ وَ النِّدَاءُ مِنَ الْمَحْتُومِ وَ خُرُوجُ الْقَائِمِ مِنَ الْمَحْتُومِ قُلْتُ وَ کَیْفَ النِّدَاءُ قَالَ یُنَادِی مُنَادٍ مِنَ السَّمَاءِ أَوَّلَ النَّهَارِ أَلَا إِنَّ عَلِیّاً وَ شِیعَتَهُ هُمُ الْفَائِزُونَ قَالَ وَ یُنَادِی مُنَادٍ آخِرَ النَّهَارِ أَلَا إِنَّ عُثْمَانَ وَ شِیعَتَهُ هُمُ الْفَائِزُونَ.

**[ترجمه]کافی: حلبی می گوید: شنیدم که امام صادق علیه السلام می فرمود: «اختلاف بنی عباس از علایم حتمی ظهور است. ندای آسمانی و خروج قائم نیز حتمی است.» پرسیدم: «این ندا چگونه است؟» فرمود: «منادی اول روز از آسمان ندا می دهد: «آگاه باشید که علی علیه السلام و شیعیانش رستگارانند!» و یک منادی آخر روز ندا می دهد: «آگاه باشید که عثمان و پیروانش رستگارانند!» - . کافی: 819 -

**[ترجمه]

أقول

هذا الباب و باب سیره علیه السلام مشترکان فی کثیر من الأخبار و سیأتی فیه کثیر من أخبار هذا الباب و قد مر کثیر منها فی الباب السابق.

**[ترجمه]این باب و باب سیرت آن حضرت، در بسیاری از اخبار با هم مشترک است، چنان که بسیاری از روایات این باب در آنجا نقل می شود و بسیاری از آنهانیز در باب سابق گذشت.

**[ترجمه]

«76»

وَ رَوَی السَّیِّدُ عَلِیُّ بْنُ الْحَمِیدِ بِإِسْنَادِهِ إِلَی أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ الْإِیَادِیِّ رَفَعَهُ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَجْلَانَ قَالَ: ذَکَرْنَا خُرُوجَ الْقَائِمِ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقُلْتُ کَیْفَ لَنَا أَنْ نَعْلَمَ ذَلِکَ قَالَ یُصْبِحُ أَحَدُکُمْ وَ تَحْتَ رَأْسِهِ صَحِیفَةٌ عَلَیْهَا مَکْتُوبٌ طاعَةٌ مَعْرُوفَةٌ.

**[ترجمه]سید علی بن عبدالحمید در کتاب «انوار مضیئه»، به سند خود از عبداللَّه بن عجلان روایت کرده است که گفت: در خدمت حضرت صادق علیه السلام درباره قیام قائم سخن به میان آوردیم. من عرض کردم: «ما چگونه می توانیم از آمدن او اطلاع حاصل کنیم؟» فرمود: «صبح که یکی از شما از خواب برمی خیزد، کاغذی را در زیر سر خود می یابد که در آن نوشته است «طاعة معروفة»، یعنی پیروی از قائم، کار معروف و خوبی است.» - . سرور اهل ایمان: 36 -

**[ترجمه]

«77»

وَ بِإِسْنَادِهِ إِلَی کِتَابِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ قَالَ: رُوِیَ أَنَّهُ یَکُونُ فِی رَایَةِ الْمَهْدِیِّ علیه السلام اسْمَعُوا وَ أَطِیعُوا.

**[ترجمه]همچنین در آن کتاب، با اسناد خود از فضل بن شاذان نقل می کند که بر پرچم مهدی علیه السلام نوشته شده است: «سخنان مهدی را بشنوید و از آن اطاعت کنید!» - . سرور اهل ایمان: 37 -

**[ترجمه]

«78»

وَ بِالْإِسْنَادِ عَنِ الْفَضْلِ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ رَفَعَهُ إِلَی أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: إِذَا خُسِفَ بِجَیْشِ السُّفْیَانِیِّ إِلَی أَنْ قَالَ وَ الْقَائِمُ یَوْمَئِذٍ بِمَکَّةَ عِنْدَ الْکَعْبَةِ مُسْتَجِیراً بِهَا یَقُولُ أَنَا وَلِیُّ اللَّهِ أَنَا أَوْلَی بِاللَّهِ وَ بِمُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله فَمَنْ حَاجَّنِی فِی آدَمَ فَأَنَا أَوْلَی النَّاسِ بِآدَمَ وَ مَنْ حَاجَّنِی فِی نُوحٍ فَأَنَا أَوْلَی النَّاسِ بِنُوحٍ وَ مَنْ حَاجَّنِی فِی إِبْرَاهِیمَ فَأَنَا أَوْلَی النَّاسِ بِإِبْراهِیمَ وَ مَنْ حَاجَّنِی فِی مُحَمَّدٍ فَأَنَا أَوْلَی النَّاسِ بِمُحَمَّدٍ وَ مَنْ حَاجَّنِی فِی النَّبِیِّینَ فَأَنَا أَوْلَی النَّاسِ بِالنَّبِیِّینَ إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی یَقُولُ إِنَّ اللَّهَ اصْطَفی آدَمَ وَ نُوحاً وَ آلَ إِبْراهِیمَ وَ آلَ عِمْرانَ عَلَی الْعالَمِینَ ذُرِّیَّةً بَعْضُها مِنْ بَعْضٍ وَ اللَّهُ سَمِیعٌ عَلِیمٌ (1) فَأَنَا بَقِیَّةُ آدَمَ وَ خِیَرَةُ نُوحٍ وَ مُصْطَفَی إِبْرَاهِیمَ وَ صَفْوَةُ مُحَمَّدٍ أَلَا وَ مَنْ حَاجَّنِی فِی کِتَابِ اللَّهِ فَأَنَا أَوْلَی النَّاسِ بِکِتَابِ اللَّهِ أَلَا وَ مَنْ حَاجَّنِی فِی سُنَّةِ رَسُولِ اللَّهِ فَأَنَا أَوْلَی

ص: 305


1- 1. آل عمران: 33.

النَّاسِ بِسُنَّةِ رَسُولِ اللَّهِ وَ سِیرَتِهِ وَ أَنْشُدُ اللَّهَ مَنْ سَمِعَ کَلَامِی لَمَّا یَبْلُغُ الشَّاهِدُ الْغَائِبَ فَیَجْمَعُ اللَّهُ لَهُ أَصْحَابَهُ ثَلَاثَمِائَةٍ وَ ثَلَاثَةَ عَشَرَ رَجُلًا فَیَجْمَعُهُمُ اللَّهُ عَلَی غَیْرِ مِیعَادٍ قَزَعٌ کَقَزَعِ الْخَرِیفِ ثُمَّ تَلَا هَذِهِ الْآیَةَ أَیْنَ ما تَکُونُوا یَأْتِ بِکُمُ اللَّهُ جَمِیعاً(1) فَیُبَایِعُونَهُ بَیْنَ الرُّکْنِ وَ الْمَقَامِ وَ مَعَهُ عَهْدُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَدْ تَوَاتَرَتْ عَلَیْهِ الْآبَاءُ فَإِنْ أَشْکَلَ عَلَیْهِمْ مِنْ ذَلِکَ شَیْ ءٌ فَإِنَّ الصَّوْتَ مِنَ السَّمَاءِ لَا یُشْکِلُ عَلَیْهِمْ إِذَا نُودِیَ بِاسْمِهِ وَ اسْمِ أَبِیهِ.

**[ترجمه]نیز در آن کتاب، از حضرت امام محمد باقر علیه السلام روایت کرده که فرمود: «وقتی لشکر سفیانی در بیابان فرو رفت...» تا آنجا که فرمود:«قائم آن روز در مکه است و در حالی که جنب کعبه ایستاده است،می گوید: «من ولی خدا هستم؛ من از هر کس به خدا و محمد صلی الله علیه و آله نزدیک ترم. هر کس که می خواهددرباره آدم با من گفتگو کند، من نزدیک ترین مردم به آدم هستم؛هر کس که می خواهد درباره نوح با من گفتگو کند، من نزدیک ترین مردم به نوح هستم؛ هر کس که می خواهد درباره ابراهیم با من گفتگو کند، من نزدیک ترین مردم به ابراهیم هستم؛ هر کس که می خواهد درباره محمد صلی الله علیه و آله با من گفتگو کند، من نزدیک ترین مردم به محمد صلی الله علیه و آله هستم؛ هر کس که می خواهد درباره انبیا با من گفتگو کند، من نزدیک ترین مردم به انبیا هستم. خداوند تعالی می فرماید: «إِنَّ اللَّهَ اصْطَفی آدَمَ وَ نُوحاً وَ آلَ إِبْراهِیمَ وَ آلَ عِمْرانَ عَلَی الْعالَمِینَ ذُرِّیَّةً بَعْضُها مِنْ بَعْضٍ وَ اللَّهُ سَمِیعٌ عَلِیم»، {به یقین، خداوند، آدم و نوح و خاندان ابراهیم و خاندان عمران را بر مردم جهان برتری داده است. فرزندانی که بعضی از آنان از [نسل] بعضی دیگرند، و خداوند شنوای داناست } - . آل عمران / 33 - 34[1] -

من وارث آدم، منتخب نوح، برگزیده ابراهیم و مختار محمد صلی الله علیه و آله هستم. آگاه باشید که هر کس درباره کتاب خدا با من گفتگو کند، من نزدیک ترین مردم به کتاب خدا هستم؛ هر کس درباره سنت رسول خدا با من گفتگو کند، من نزدیک ترین مردم به سنت رسول خدا و سیره او هستم. هر کس را که کلام مرا شنید، به خدا سوگند می دهم که شاهد به غایب برساند!

پس خدا اصحابش را که سیصد و سیزده نفر مرد هستند، بدون وعده قبلی جمع می کند، مانند جمع شدن ابرهای پاییزی. سپس این آیه را می خواند: «أَیْنَ ما تَکُونُوا یَأْتِ بِکُمُ اللَّهُ جَمیعا»، {هر کجا که باشید، خداوند همگی شما را [به سوی خود باز] می آورد} پس بین رکن و مقام با او بیعت می کنند و عهد رسول خدا صلی الله علیه و آله با اوست که پدرانش همگی بر آن عهد اتفاق داشته اند و اگر در این مورد اشکالی بر آنان شود، زمانی که صدای آسمانی نام او و پدرش را ندا می دهد، بر آنان مشتبه نمی شود.» - . سرور اهل ایمان: 88 -

**[ترجمه]

«79»

وَ بِالْإِسْنَادِ الْمَذْکُورِ یَرْفَعُهُ إِلَی عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ علیهما السلام: فِی ذِکْرِ الْقَائِمِ علیه السلام فِی خَبَرٍ طَوِیلٍ قَالَ فَیَجْلِسُ تَحْتَ شَجَرَةِ سَمُرَةٍ فَیَجِیئُهُ جَبْرَئِیلُ فِی صُورَةِ رَجُلٍ مِنْ کَلْبٍ فَیَقُولُ یَا عَبْدَ اللَّهِ مَا یُجْلِسُکَ هَاهُنَا فَیَقُولُ یَا عَبْدَ اللَّهِ إِنِّی أَنْتَظِرُ أَنْ یَأْتِیَنِی الْعِشَاءُ فَأَخْرُجَ فِی دُبُرِهِ إِلَی مَکَّةَ وَ أَکْرَهُ أَنْ أَخْرُجَ فِی هَذَا الْحَرِّ قَالَ فَیَضْحَکُ فَإِذَا ضَحِکَ عَرَفَهُ أَنَّهُ جَبْرَئِیلُ قَالَ فَیَأْخُذُ بِیَدِهِ وَ یُصَافِحُهُ وَ یُسَلِّمُ عَلَیْهِ وَ یَقُولُ لَهُ قُمْ وَ یَجِیئُهُ بِفَرَسٍ یُقَالُ لَهُ الْبُرَاقُ فَیَرْکَبُهُ ثُمَّ یَأْتِی إِلَی جَبَلِ رَضْوَی فَیَأْتِی مُحَمَّدٌ وَ عَلِیٌّ فَیَکْتُبَانِ لَهُ عَهْداً مَنْشُوراً یَقْرَؤُهُ

عَلَی النَّاسِ ثُمَّ یَخْرُجُ إِلَی مَکَّةَ وَ النَّاسُ یَجْتَمِعُونَ بِهَا قَالَ فَیَقُومُ رَجُلٌ مِنْهُ فَیُنَادِی أَیُّهَا النَّاسُ هَذَا طَلِبَتُکُمْ قَدْ جَاءَکُمْ یَدْعُوکُمْ إِلَی مَا دَعَاکُمْ إِلَیْهِ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ فَیَقُومُونَ قَالَ فَیَقُومُ هُوَ بِنَفْسِهِ فَیَقُولُ أَیُّهَا النَّاسُ أَنَا فُلَانُ بْنُ فُلَانٍ أَنَا ابْنُ نَبِیِّ اللَّهِ أَدْعُوکُمْ إِلَی مَا دَعَاکُمْ إِلَیْهِ نَبِیُّ اللَّهِ فَیَقُومُونَ إِلَیْهِ لِیَقْتُلُوهُ فَیَقُومُ ثَلَاثُمِائَةٍ وَ یُنِیفُ عَلَی الثَّلَاثِمِائَةِ فَیَمْنَعُونَهُ مِنْهُ خَمْسُونَ مِنْ أَهْلِ الْکُوفَةِ وَ سَائِرُهُمْ مِنْ أَفْنَاءِ النَّاسِ لَا یَعْرِفُ بَعْضُهُمْ بَعْضاً اجْتَمَعُوا عَلَی غَیْرِ مِیعَادٍ.

**[ترجمه]نیز در کتاب یاد شده، از امام زین العابدین علیه السلام روایت می کند که در روایت مفصلی از قائم علیه السلام نام برد و فرمود: «در زیر درخت تناوری می نشیند. در آنجا جبرئیل به صورت مردی از قبیله کلب می آید و می گوید: «ای بنده خدا! برای چه اینجا نشسته ای؟» قائم می گوید: «منتظرم شب فرا رسد و هنگام شب به مکه بروم. نمی خواهم در این گرما بروم.» در این موقع جبرئیل می خندد و آن حضرت از خنده او متوجه می شود که جبرئیل است.آنگاه جبرئیل دست او را می گیرد و با وی دست می دهد، به او سلام می کند و می گوید: «برخیز!» سپس اسبی به نام «براق» را برای او می آورد، او را سوار می کند و به کوه رضوی می آورد. سپس محمد صلی الله علیه و آله و علی علیه السلام می آیند و عهدنامه ای برای او می نویسند تا آن را برای مردم بخواند. قائم از آنجا به مکه می رود، در حالی که مردم در آنجا اجتماع کرده اند.

در این هنگام مردی می ایستد و می گوید: «ای مردم!این است مطلوب شما که به نزد شما آمده است و شما را به آنچه پیغمبر صلی الله علیه و آله دعوت می کرد، می خواند!» مردم از جا بلند می شوند. مردی از طرف قائم می ایستد و می گوید: «ای مردم! مطلوب شما این است! اکنون به سوی شما آمده و شما را به آن احکام و قوانین و دستورهایی دعوت می کند که پیغمبر خدا شما را به پذیرش آن می خواند.»

مردم به طرف وی می روند که او را به قتل رسانند. ولی سیصد و چند نفر از جا برمی خیزند و آنها را از گرداگرد او عقب می رانند. پنجاه نفر آنها از مردم کوفه هستند و سایر آنها مردم ناشناسی هستند که اغلب یکدیگر را نمی شناسند. آنها بدون قرار قبلی در مکه جمع می شوند.» - . سرور اهل ایمان: 90 -

**[ترجمه]

«80»

وَ بِالْإِسْنَادِ یَرْفَعُهُ إِلَی أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: إِنَّ الْقَائِمَ یَنْتَظِرُ مِنْ یَوْمِهِ ذِی طُوًی فِی عِدَّةِ أَهْلِ بَدْرٍ ثَلَاثِمِائَةٍ وَ ثَلَاثَةَ عَشَرَ رَجُلًا حَتَّی یُسْنِدَ ظَهْرَهُ إِلَی الْحَجَرِ یَهُزُّ الرَّایَةَ الْمِغْلَبَةَ-(2) قَالَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی حَمْزَةَ ذَکَرْتُ ذَلِکَ لِأَبِی إِبْرَاهِیمَ علیه السلام

ص: 306


1- 1. البقرة: 148.
2- 2. فی الأصل المطبوع:« الرایة المعلقة». و هو تصحیف.

قَالَ وَ کِتَابٌ مَنْشُورٌ.

**[ترجمه]و نیز در آن کتاب از ابو بصیر، از حضرت امام محمد باقر علیه السلام روایت کرده است که فرمود: «قائم با سیصد و سیزده مرد از یارانش، در «ذی طوی» منتظر قیام است، تا موقعی که به حجرالاسود تکیه زند و پرچم آویخته را به اهتزاز درآورد.»

علی بن ابی حمزه می گوید: این را برای امام موسی بن جعفر علیه السلام نقل کردم و فرمود: «و فرمان سرگشاده ای هم در دست دارد.» - . سرور اهل ایمان: 90 -

**[ترجمه]

«81»

وَ بِالْإِسْنَادِ یَرْفَعُهُ إِلَی أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام فِی حَدِیثٍ طَوِیلٍ إِلَی أَنْ قَالَ: یَقُولُ الْقَائِمُ علیه السلام لِأَصْحَابِهِ یَا قَوْمِ إِنَّ أَهْلَ مَکَّةَ لَا یُرِیدُونَنِی وَ لَکِنِّی مُرْسِلٌ إِلَیْهِمْ لِأَحْتَجَّ عَلَیْهِمْ بِمَا یَنْبَغِی لِمِثْلِی أَنْ یَحْتَجَّ عَلَیْهِمْ فَیَدْعُو رَجُلًا مِنْ أَصْحَابِهِ فَیَقُولُ لَهُ امْضِ إِلَی أَهْلِ مَکَّةَ فَقُلْ یَا أَهْلَ مَکَّةَ أَنَا رَسُولُ فُلَانٍ إِلَیْکُمْ وَ هُوَ یَقُولُ لَکُمْ إِنَّا أَهْلُ بَیْتِ الرَّحْمَةِ وَ مَعْدِنُ الرِّسَالَةِ وَ الْخِلَافَةِ وَ نَحْنُ ذُرِّیَّةُ مُحَمَّدٍ وَ سُلَالَةُ النَّبِیِّینَ وَ إِنَّا قَدْ ظُلِمْنَا وَ اضْطُهِدْنَا وَ قُهِرْنَا وَ ابْتُزَّ مِنَّا حَقُّنَا مُنْذُ قُبِضَ نَبِیُّنَا إِلَی یَوْمِنَا هَذَا فَنَحْنُ نَسْتَنْصِرُکُمْ فَانْصُرُونَا فَإِذَا تَکَلَّمَ هَذَا الْفَتَی بِهَذَا الْکَلَامِ أَتَوْا إِلَیْهِ فَذَبَحُوهُ بَیْنَ الرُّکْنِ وَ الْمَقَامِ وَ هِیَ النَّفْسُ الزَّکِیَّةُ فَإِذَا بَلَغَ ذَلِکَ الْإِمَامَ قَالَ لِأَصْحَابِهِ أَلَا أَخْبَرْتُکُمْ أَنَّ أَهْلَ مَکَّةَ لَا یُرِیدُونَنَا فَلَا یَدْعُونَهُ حَتَّی یَخْرُجَ فَیَهْبِطُ مِنْ عَقَبَةِ طُوًی فِی ثَلَاثِمِائَةٍ وَ ثَلَاثَةَ عَشَرَ رَجُلًا عِدَّةِ أَهْلِ بَدْرٍ حَتَّی یَأْتِیَ الْمَسْجِدَ الْحَرَامَ فَیُصَلِّی فِیهِ عِنْدَ مَقَامِ إِبْرَاهِیمَ أَرْبَعَ رَکَعَاتٍ وَ یُسْنِدُ ظَهْرَهُ إِلَی الْحَجَرِ الْأَسْوَدِ ثُمَّ یَحْمَدُ اللَّهَ وَ یُثْنِی عَلَیْهِ وَ یَذْکُرُ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله وَ یُصَلِّی عَلَیْهِ وَ یَتَکَلَّمُ بِکَلَامٍ لَمْ یَتَکَلَّمْ بِهِ أَحَدٌ مِنَ النَّاسِ فَیَکُونُ أَوَّلُ مَنْ یَضْرِبُ عَلَی یَدِهِ وَ یُبَایِعُهُ جَبْرَئِیلَ وَ مِیکَائِیلَ وَ یَقُومُ مَعَهُمَا رَسُولُ اللَّهِ وَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ فَیَدْفَعَانِ إِلَیْهِ کِتَاباً جَدِیداً هُوَ عَلَی الْعَرَبِ شَدِیدٌ بِخَاتَمٍ رَطْبٍ فَیَقُولُونَ لَهُ اعْمَلْ بِمَا فِیهِ وَ یُبَایِعُهُ الثَّلَاثُمِائَةِ وَ قَلِیلٌ مِنْ أَهْلِ مَکَّةَ ثُمَّ یَخْرُجُ مِنْ مَکَّةَ حَتَّی یَکُونَ فِی مِثْلِ الْحَلْقَةِ قُلْتُ وَ مَا الْحَلْقَةُ قَالَ عَشَرَةُ آلَافِ رَجُلٍ جَبْرَئِیلُ عَنْ یَمِینِهِ وَ مِیکَائِیلُ عَنْ شِمَالِهِ ثُمَّ یَهُزُّ الرَّایَةَ الْجَلِیَّةَ-(1) وَ یَنْشُرُهَا وَ هِیَ رَایَةُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله السَّحَابَةُ وَ دِرْعُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله السَّابِغَةُ وَ یَتَقَلَّدُ بِسَیْفِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله ذِی الْفَقَارِ.

وَ فِی خَبَرٍ آخَرَ: مَا مِنْ بَلْدَةٍ إِلَّا یَخْرُجُ مَعَهُ مِنْهُمْ طَائِفَةٌ إِلَّا أَهْلَ الْبَصْرَةِ فَإِنَّهُ لَا یَخْرُجُ مَعَهُ مِنْهَا أَحَدٌ.

**[ترجمه]همچنین در کتاب مزبور، از ابو بصیر روایت کرده است که امام محمد باقر علیه السلام در ضمن حدیثی طولانی فرمود: «قائم به یاران خود می گوید: «ای مردم! اهل مکه مرا نمی خواهند، ولی من برای هدایت فرستاده شدم تا آنچه را که شایسته است شخصی مثل من به آنها بگوید، گفته و با آنها اتمام حجت کنم.» آنگاه مردی از یاران خود را می طلبد و به وی می گوید: «نزد اهل مکه برو و بگو ای اهل مکه! من فرستاده فلانی هستم. او به شما می گوید که ما خانواده رحمت و معدن رسالت و خلافت می باشیم؛ ما ذریه محمد و سلاله پیغمبرانیم. مردم به ما ستم نمودند و ما را دربه در و مقهور کردند و از هنگام رحلت پیغمبر تاکنون، حق ما غصب شده است.اکنون ما از شما چشم یاری داریم؛ از ما یاری کنید.»

وقتی آن مرد این سخنان را می گوید، مردم به وی هجوم می آورند و او را در بین رکن و مقام می کشند و او همان مرد پاکدل (نفس زکیه) است. چون خبر کشته شدن او به امام می رسد، به یارانش می گوید: «من به شما خبر ندادم که اهل مکه ما را نمی خواهند؟» اهل مکه او را به مکه دعوت نمی کنند و او هم با سیصد و سیزده مرد که به تعداد جنگجویان بدر هستند، از کوه ذی طوی فرود می آید، داخل مسجدالحرام می شود و در جنب مقام ابراهیم، چهار رکعت نماز می خواند و به حجرالاسود تکیه می دهد. پس حمد و ثنای الهی می کند، بر حضرت رسالت پناهی صلی الله علیه و آله درود می فرستد و به نحوی سخن می گوید که هیچ کس بدان گونه سخن نگفته باشد.

او نخستین کسی است که جبرئیل و میکائیل دست در دست او گذارده و با وی بیعت می کنند. سپس پیغمبر و امیرالمؤمنین علیهما السلام همراه آنها برخاسته و کتاب جدید مهرشده ای را که هنوز مهرش خشک نشده و بر عرب دشوار است، به وی می دهند و به وی می گویند: «بر طبق آنچه در این کتاب نوشته است عمل کن!» سپس آن سیصد نفر و عده قلیلی از اهل مکه با وی بیعت می کنند. چون از مکه خارج شود، مثل این است که در حلقه باشد.»

ابو بصیر می گوید: پرسیدم: «حلقه چیست؟» فرمود: «ده هزار مرد است که جبرئیل در سمت راست و میکائیل در سمت چپ او قرار دارند و در آن هنگام پرچم او را به اهتزاز درآورده همه جا می گرداند، و این همان پرچم و زره سابق پیغمبر صلی الله علیه و آله است و شمشیر پیغمبر به نام «ذوالفقار» را نیز حمائل می کند.» - . سرور اهل ایمان: 93 -

و در روایت دیگر حضرت فرمود: «از هر شهری جمعی به یاری قائم قیام می کنند، مگر مردم «بصره» که یک نفر از آنها به کمک او نمی رود.» - . همان: 95 -

**[ترجمه]

«82»

وَ بِالْإِسْنَادِ یَرْفَعُهُ إِلَی الْفُضَیْلِ بْنِ یَسَارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: لَهُ کَنْزٌ

ص: 307


1- 1. سیجی ء تحت الرقم 152 أنّها الرایة المغلبة.

بِالطَّالَقَانِ مَا هُوَ بِذَهَبٍ وَ لَا فِضَّةٍ وَ رَایَةٌ لَمْ تُنْشَرْ مُنْذُ طُوِیَتْ وَ رِجَالٌ کَأَنَّ قُلُوبَهُمْ زُبَرُ الْحَدِیدِ لَا یَشُوبُهَا شَکٌّ فِی ذَاتِ اللَّهِ أَشَدُّ مِنَ الْحَجَرِ لَوْ حَمَلُوا عَلَی الْجِبَالِ لَأَزَالُوهَا لَا یَقْصِدُونَ بِرَایَاتِهِمْ بَلْدَةً إِلَّا خَرَّبُوهَا کَأَنَّ عَلَی خُیُولِهِمُ الْعِقْبَانَ یَتَمَسَّحُونَ بِسَرْجِ الْإِمَامِ علیه السلام یَطْلُبُونَ بِذَلِکَ الْبَرَکَةَ وَ یَحُفُّونَ بِهِ یَقُونَهُ بِأَنْفُسِهِمْ فِی الْحُرُوبِ وَ یَکْفُونَهُ مَا یُرِیدُ فِیهِمْ رِجَالٌ لَا یَنَامُونَ اللَّیْلَ لَهُمْ دَوِیٌّ فِی صَلَاتِهِمْ کَدَوِیِّ النَّحْلِ یَبِیتُونَ قِیَاماً عَلَی أَطْرَافِهِمْ وَ یُصْبِحُونَ عَلَی خُیُولِهِمْ رُهْبَانٌ بِاللَّیْلِ لُیُوثٌ بِالنَّهَارِ هُمْ أَطْوَعُ لَهُ مِنَ الْأَمَةِ لِسَیِّدِهَا کَالْمَصَابِیحِ کَأَنَّ قُلُوبَهُمُ الْقَنَادِیلُ وَ هُمْ مِنْ خَشْیَةِ اللَّهِ مُشْفِقُونَ یَدْعُونَ بِالشَّهَادَةِ وَ یَتَمَنَّوْنَ أَنْ یُقْتَلُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ شِعَارُهُمْ یَا لَثَارَاتِ الْحُسَیْنِ إِذَا سَارُوا یَسِیرُ الرُّعْبُ أَمَامَهُمْ مَسِیرَةَ شَهْرٍ یَمْشُونَ إِلَی الْمَوْلَی إِرْسَالًا بِهِمْ یَنْصُرُ اللَّهُ إِمَامَ الْحَقِّ.

**[ترجمه]هم در آن کتاب از فضیل بن یسار، از حضرت امام جعفر صادق علیه السلام روایت کرده که به وی فرمود: «گنجی در طالقان هست که از طلا و نقره نیست، و پرچمی است که از روزی که آن را پیچیده اند، برافراشته نشده است و مردانی هستند که دل های آنها مانند پاره های آهن است، شکی در ایمان به خدا در آن راه نیافته و در طریق ایمان، از سنگ محکم تر است. اگر آنها را وادارند که کوه ها را از جای بکنند، از جای کنده و از میان برمی دارند. لشکرآنها قصد هر شهری را که کنند، آن را خراب می نمایند. اسب های آنها زین های زرین دارند و خود آنها برای تبرک، بدن خود را به زین اسب امام می سایند. آنها در جنگ ها امام را در میان می گیرند، با جان خود از وی دفاع می کنند و هر کاری که داشته باشد، برایش انجام می دهند.

مردانی در میان آنهاست که شب ها نمی خوابند و زمزمه آنها در حال عبادت، همچون زمزمه زنبور عسل است. آنها تمام شب را به عبادت مشغولند و روزها سواره به دشمن حمله می کنند. آنها در وقت شب راهب و هنگام روز شیرند. آنها در فرمانبرداری از امام، بیش از کنیز نسبت به آقایش پافشاری دارند. آنها مانند چراغ های درخشنده اند، دل هاشان همچون قندیل هاست و از خوف خدا خشنود هستند. آنها ادعای شهادت دارند و تمنا می کنند که در راه خداوند کشته گردند. شعار آنان این است: «ای خون خواهان حسین!» از هر جا می گذرند، رعب آنها پیشاپیش آنان به فاصله یکماه راه، در دل ها جای می گیرد و بدین گونه رو به پیش می روند. خداوند هم پیشرو به سوی حق و حقیقت را پیروز می گرداند. - . سرور اهل ایمان: 97 -

**[ترجمه]

«83»

وَ بِالْإِسْنَادِ إِلَی الْکَابُلِیِّ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: یُبَایَعُ الْقَائِمُ بِمَکَّةَ عَلَی کِتَابِ اللَّهِ وَ سُنَّةِ رَسُولِهِ وَ یَسْتَعْمِلُ عَلَی مَکَّةَ ثُمَّ یَسِیرُ نَحْوَ الْمَدِینَةِ فَیَبْلُغُهُ أَنَّ عَامِلَهُ قُتِلَ فَیَرْجِعُ إِلَیْهِمْ فَیَقْتُلُ الْمُقَاتِلَةَ وَ لَا یَزِیدُ عَلَی ذَلِکَ ثُمَّ یَنْطَلِقُ فَیَدْعُو النَّاسَ بَیْنَ الْمَسْجِدَیْنِ إِلَی کِتَابِ اللَّهِ وَ سُنَّةِ رَسُولِهِ وَ الْوَلَایَةِ لِعَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ وَ الْبَرَاءَةِ مِنْ عَدُوِّهِ حَتَّی یَبْلُغَ الْبَیْدَاءَ فَیَخْرُجُ إِلَیْهِ جَیْشُ السُّفْیَانِیِّ فَیَخْسِفُ اللَّهُ بِهِمْ.

وَ فِی خَبَرٍ آخَرَ: یَخْرُجُ إِلَی الْمَدِینَةِ فَیُقِیمُ بِهَا مَا شَاءَ ثُمَّ یَخْرُجُ إِلَی الْکُوفَةِ وَ یَسْتَعْمِلُ عَلَیْهَا رَجُلًا مِنْ أَصْحَابِهِ فَإِذَا نَزَلَ الشَّفْرَةَ جَاءَهُمْ کِتَابُ السُّفْیَانِیِّ إِنْ لَمْ تَقْتُلُوهُ لَأَقْتُلَنَّ مُقَاتِلِیکُمْ وَ لَأَسْبِیَنَّ ذَرَارِیَّکُمْ فَیُقْبِلُونَ عَلَی عَامِلِهِ فَیَقْتُلُونَهُ فَیَأْتِیهِ الْخَبَرُ فَیَرْجِعُ إِلَیْهِمْ فَیَقْتُلُهُمْ وَ یَقْتُلُ قُرَیْشاً حَتَّی لَا یَبْقَی مِنْهُمْ إِلَّا أُکْلَةُ کَبْشٍ ثُمَّ یَخْرُجُ إِلَی الْکُوفَةِ وَ یَسْتَعْمِلُ رَجُلًا مِنْ أَصْحَابِهِ فَیُقْبِلُ وَ یَنْزِلُ النَّجَفَ.

**[ترجمه]و نیز در آن کتاب از ابو خالد کابلی، از حضرت امام محمد باقر علیه السلام روایت کرده است که فرمود: «قائم ما در مکه، از مردم بر اساس کتاب خدا (قرآن) و سنت پیغمبرش بیعت می گیرد و حاکمی بر آنها تعیین می کند. سپس به مدینه می رود. در میان راه به وی خبر می دهند که حاکم او را کشته اند. او هم برمی گردد و قاتلان را می کشد، و بیش از این کاری نمی کند. آنگاه حرکت می کند و در بین دو مسجد (مکه و مدینه)، مردم را به عمل به کتاب خدا، سنت پیغمبرش، دوستی امیرالمؤمنین علیه السلام و بیزاری از دشمنش دعوت می کند، تا آنکه به بیابان «بیداء» می رسد. در آنجا لشکر سفیانی برای جنگ با وی، به جانب او حرکت می کند و خدا آنها را در زمین فرو می برد.»

و در روایت دیگر فرمود: «به سمت مدینه آمده و مدتی که بخواهد، در آن اقامت می کند. سپس به کوفه می رود و مردی از اصحابش را بر آنجا می گمارد و وقتی در «شفره» فرود می آید، نامه سفیانی به اهل مدینه می رسد که نوشته است: «اگر او (یعنی قائم) را نکشید، مردان شما را به قتل می رسانم و زنانتان را اسیر می کنم.» مردم مدینه هم حاکم او را می کشند. چون این خبر به قائم می رسد، به مدینه برمی گردد، با آنها جنگ می کند و طوری قریش را نابود می گرداند که جز خورنده قوچ، باقی نمی ماند. سپس از آنجا به کوفه می رود و مردی از یاران خود را به حکومت آنجا منصوب می دارد. آنگاه در نجف فرود می آید.» - . سرور اهل ایمان: 98 -

**[ترجمه]

«84»

أَقُولُ رَوَی الشَّیْخُ أَحْمَدُ بْنُ فَهْدٍ فِی الْمُهَذَّبِ وَ غَیْرُهُ فِی غَیْرِهِ بِأَسَانِیدِهِمْ عَنِ الْمُعَلَّی بْنِ خُنَیْسٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: یَوْمُ النَّیْرُوزِ هُوَ الْیَوْمُ الَّذِی یَظْهَرُ فِیهِ قَائِمُنَا أَهْلَ الْبَیْتِ وَ وُلَاةَ الْأَمْرِ وَ یُظْفِرُهُ اللَّهُ تَعَالَی بِالدَّجَّالِ فَیَصْلِبُهُ عَلَی کُنَاسَةِ الْکُوفَةِ وَ مَا مِنْ یَوْمِ نَیْرُوزٍ إِلَّا وَ نَحْنُ نَتَوَقَّعُ فِیهِ الْفَرَجَ لِأَنَّهُ مِنْ أَیَّامِنَا حَفِظَتْهُ الْفُرْسُ وَ ضَیَّعْتُمُوهُ.

ص: 308

**[ترجمه]شیخ احمد بن فهد حلی در کتاب «مهذب» و دیگران در تألیفات خود از معلی بن خنیس و او از حضرت صادق علیه السلام روایت کرده است که فرمود: «نوروز، روزی است که قائم ما اهل بیت و صاحب امر خلافت در آن روز قیام می کند و خداوند او را بر دجال پیروز می گرداند. او دجال را در مزبله کوفه به دار می آویزد. هیچ روز نوروزی نمی گذرد مگر اینکه ما در آن روز انتظار فرج داریم. زیرا نوروز از روزهای ماست. ایرانیان آن روز را حفظ کردند، ولی شما عرب ها آن را ضایع کردید!

**[ترجمه]

باب 27 سیره و أخلاقه و عدد أصحابه و خصائص زمانه و أحول أصحابه صلوات الله علیه و علی آبائه

روایات

«1»

ب، [قرب الإسناد] هَارُونُ عَنِ ابْنِ زِیَادٍ عَنْ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ علیهما السلام قَالَ: إِذَا قَامَ قَائِمُنَا اضْمَحَلَّتِ الْقَطَائِعُ فَلَا قَطَائِعَ (1).

**[ترجمه]قرب الاسناد: امام باقر علیه السلام فرمود: «هر وقت قائم ما قیام کرد، قطایع (مالکیت های پادشاهان بزرگ) از بین می رود، به طوری که دیگر قطایعی در میان نخواهد بود.» - . قرب الاسناد: 80 -

**[ترجمه]

«2»

ل، [الخصال] ابْنُ مُوسَی عَنْ حَمْزَةَ بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عِمْرَانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ الْهَمْدَانِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ وَ أَبِی الْحَسَنِ علیهما السلام قَالا: لَوْ قَدْ قَامَ الْقَائِمُ لَحَکَمَ بِثَلَاثٍ لَمْ یَحْکُمْ بِهَا أَحَدٌ قَبْلَهُ یَقْتُلُ الشَّیْخَ الزَّانِیَ وَ یَقْتُلُ مَانِعَ الزَّکَاةِ وَ یُوَرِّثُ الْأَخَ أَخَاهُ فِی الْأَظِلَّةِ(2).

**[ترجمه]خصال: حضرت امام جعفر صادق و امام موسی کاظم علیهما السلام فرمودند: «موقعی که قائم قیام کند، برای سه چیز حکم صادر می کند که هیچ کس پیش از وی حکم نکرده است. (آن سه حکم این است که:) پیرمرد زناکار را اعدام می کند؛ کسی را که از زکات دادن امتناع می کند، به قتل می رساند؛ و برادر از برادرش که در عالم ارواح و قبل از این عالم برادری داشتند، ارث می برد.» - . خصال: 169 -

**[ترجمه]

«3»

ل، [الخصال] أَبِی عَنْ سَعْدٍ عَنِ ابْنِ یَزِیدَ عَنْ مُصْعَبِ بْنِ یَزِیدَ عَنِ الْعَوَّامِ أَبِی الزُّبَیْرِ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: یُقْبِلُ الْقَائِمُ علیه السلام فِی خَمْسَةٍ وَ أَرْبَعِینَ رَجُلًا مِنْ تِسْعَةِ أَحْیَاءٍ مِنْ حَیٍّ رَجُلٌ وَ مِنْ حَیٍّ رَجُلَانِ وَ مِنْ حَیٍّ ثَلَاثَةٌ وَ مِنْ حَیٍّ أَرْبَعَةٌ وَ مِنْ حَیٍّ خَمْسَةٌ وَ مِنْ حَیٍّ سِتَّةٌ وَ مِنْ حَیٍّ سَبْعَةٌ وَ مِنْ حَیٍّ ثَمَانِیَةٌ وَ مِنْ حَیٍّ تِسْعَةٌ وَ لَا یَزَالُ کَذَلِکَ حَتَّی یَجْتَمِعَ لَهُ الْعَدَدُ.

**[ترجمه]خصال: حضرت صادق علیه السلام فرمود: «قائم با چهل و پنج مرد که از نه قبیله اند خواهد آمد؛ از یک قبیله یک مرد؛ از یک قبیله دو مرد؛ از یک قبیله سه مرد؛ از یک قبیله چهار مرد؛ از یک قبیله پنج مرد؛ از یک قبیله شش مرد؛ از یک قبیله هفت مرد؛ از یک قبیله هشت مرد؛ از یک قبیله نه مرد و به همین ترتیب تا زمانی که تعداد یارانش تکمیل شود.» - . خصال: 424 -

**[ترجمه]

«4»

ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام] أَحْمَدُ بْنُ ثَابِتٍ الدَّوَالِیبِیُ (3) عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ عَبْدِ الصَّمَدِ

ص: 309


1- 1. فی المصدر ص 54:« و عنه- یعنی مسعدة بن زیاد- عن جعفر، عن أبیه أن رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله أمر بالنزول علی أهل الذمّة ثلاثة أیام، و قال: إذا قام قائمنا اضمحلت القطائع فلا قطائع»، و القطائع جمع قطیعة و هی ما یقطع من أرض الخراج لواحد یسکنها و یعمرها.
2- 2. یعنی عالم الاشباح و الأرواح قبل هذا العالم.
3- 3. فی المصدر ج 1 ص 59: أبو الحسن علیّ بن ثابت الدوالیبی[ الدوالینی] خ و قال المصحح: هکذا فی أکثر النسخ الخطیة التی بأیدینا و النسخة الجدیدة المطبوعة. من العیون، و فی البحار: أحمد بن علیّ بن ثابت و کذا فی بعض النسخ الخطیة من العیون و النسخة المطبوعة القدیمة و لا بدّ من التتبع. الرجل هو أبو الحسن أحمد بن محمّد بن علیّ بن ثابت الازجی الدنابی بالضم. علی ما فی القاموس و کان محدثا سمع عنه الصدوق بمدینة السلام سنة 352 هذا الحدیث رواه فی العیون ج 1 ص 59- 64 بتمامه و نقل عنه المصنّف ما یناسب هذا الباب من آخر الحدیث، و رواه فی کمال الدین ج 1 ص 380- 384 من طبعة الإسلامیة و فیه: حدّثنا أبو الحسن أحمد بن ثابت الدولانی بمدینة السلام قال: حدّثنا محمّد بن الفضل النحوی قال حدّثنا محمّد بن علیّ بن عبد الصمد إلخ. فالدوالیبی و الدوالینی، و الدولانی کلها مصحف عن الدنابی.

عَنْ عَلِیِّ بْنِ عَاصِمٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ الثَّانِی عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ: قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله لِأُبَیِّ بْنِ کَعْبٍ فِی وَصْفِ الْقَائِمِ علیه السلام إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی رَکَّبَ فِی صُلْبِ الْحَسَنِ علیه السلام (1)

نُطْفَةً مُبَارَکَةً زَکِیَّةً طَیِّبَةً طَاهِرَةً مُطَهَّرَةً یَرْضَی بِهَا کُلُّ مُؤْمِنٍ مِمَّنْ قَدْ أَخَذَ اللَّهُ مِیثَاقَهُ فِی الْوَلَایَةِ وَ یَکْفُرُ بِهَا کُلُّ جَاحِدٍ فَهُوَ إِمَامٌ تَقِیٌّ نَقِیٌّ سَارٌّ مَرْضِیٌّ هَادٍ مَهْدِیٌّ یَحْکُمُ بِالْعَدْلِ وَ یَأْمُرُ بِهِ یُصَدِّقُ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ وَ یُصَدِّقُهُ اللَّهُ فِی قَوْلِهِ یَخْرُجُ مِنْ تِهَامَةَ حِینَ تَظْهَرُ الدَّلَائِلُ وَ الْعَلَامَاتُ وَ لَهُ کُنُوزٌ لَا ذَهَبٌ وَ لَا فِضَّةٌ إِلَّا خُیُولٌ مُطَهَّمَةٌ وَ رِجَالٌ مُسَوَّمَةٌ(2)

یَجْمَعُ اللَّهُ لَهُ مِنْ أَقَاصِی الْبِلَادِ عَلَی عِدَّةِ أَهْلِ

ص: 310


1- 1. یعنی الحسن بن علیّ العسکریّ علیهما السلام و فی الأصل المطبوع:« فی صلب الحسین» و هو تصحیف و الحدیث فی النصّ علی الأئمّة الاثنی عشر علیهم السلام فاقتطع المؤلّف رحمه اللّه ما یتعلق بالحجة ابن الحسن العسکریّ علیه الصلاة و السلام.
2- 2. یقال: جواد مطهم أی تام الحسن، و هو من أوصاف الخیل، و المسوم: المعلم بعلامة یعرف بها، و کان ذلک من دأب الشجعان عند الحرب یعلمون بریش طائر أو سومة صوف أو عمامة، و قد نزلت الملائکة یوم بدر و کانت سیماهم عمائم بیضا قد أرسلوها علی ظهورهم الا جبریل فکانت عمامته صفراء و منه قول سحیم بن وثیل الریاحی: أنا ابن جلا و طلّاع الثّنایا***متی أضع العمامة تعرفونی

بَدْرٍ ثَلَاثَمِائَةٍ وَ ثَلَاثَةَ عَشَرَ رَجُلًا مَعَهُ صَحِیفَةٌ مَخْتُومَةٌ فِیهَا عَدَدُ أَصْحَابِهِ بِأَسْمَائِهِمْ وَ بُلْدَانِهِمْ وَ طَبَائِعِهِمْ وَ حُلَاهُمْ وَ کُنَاهُمْ کَدَّادُونَ مُجِدُّونَ فِی طَاعَتِهِ فَقَالَ لَهُ أُبَیٌّ وَ مَا دَلَائِلُهُ وَ عَلَامَاتُهُ یَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ لَهُ عَلَمٌ إِذَا حَانَ وَقْتُ خُرُوجِهِ انْتَشَرَ ذَلِکَ الْعَلَمُ مِنْ نَفْسِهِ وَ أَنْطَقَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فَنَادَاهُ الْعَلَمُ اخْرُجْ یَا وَلِیَّ اللَّهِ فَاقْتُلْ أَعْدَاءَ اللَّهِ وَ هُمَا آیَتَانِ وَ عَلَامَتَانِ-(1)

وَ لَهُ سَیْفٌ مُغَمَّدٌ فَإِذَا حَانَ وَقْتُ خُرُوجِهِ اقْتَلَعَ ذَلِکَ السَّیْفُ مِنْ غِمْدِهِ وَ أَنْطَقَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فَنَادَاهُ السَّیْفُ اخْرُجْ یَا وَلِیَّ اللَّهِ فَلَا یَحِلُّ لَکَ أَنْ تَقْعُدَ عَنْ أَعْدَاءِ اللَّهِ فَیَخْرُجُ وَ یَقْتُلُ أَعْدَاءَ اللَّهِ حَیْثُ ثَقِفَهُمْ وَ یُقِیمُ حُدُودَ اللَّهِ وَ یَحْکُمُ بِحُکْمِ اللَّهِ یَخْرُجُ وَ جَبْرَئِیلُ عَنْ یَمِینِهِ وَ مِیکَائِیلُ عَنْ یَسْرَتِهِ وَ سَوْفَ تَذْکُرُونَ مَا أَقُولُ لَکُمْ وَ لَوْ بَعْدَ حِینٍ وَ أُفَوِّضُ أَمْرِی إِلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ یَا أُبَیُّ طُوبَی لِمَنْ لَقِیَهُ وَ طُوبَی لِمَنْ أَحَبَّهُ وَ طُوبَی لِمَنْ قَالَ بِهِ یُنْجِیهِمْ مِنَ الْهَلَکَةِ وَ بِالْإِقْرَارِ بِاللَّهِ وَ بِرَسُولِهِ وَ بِجَمِیعِ الْأَئِمَّةِ یَفْتَحُ اللَّهُ لَهُمُ الْجَنَّةَ مَثَلُهُمْ فِی الْأَرْضِ کَمَثَلِ الْمِسْکِ الَّذِی یَسْطَعُ رِیحُهُ فَلَا یَتَغَیَّرُ أَبَداً وَ مَثَلُهُمْ فِی السَّمَاءِ کَمَثَلِ الْقَمَرِ الْمُنِیرِ الَّذِی لَا یُطْفَأُ نُورُهُ أَبَداً قَالَ أُبَیٌّ یَا رَسُولَ اللَّهِ کَیْفَ حَالُ بَیَانِ هَؤُلَاءِ الْأَئِمَّةِ عَنِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ قَالَ إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی أَنْزَلَ عَلَیَّ اثْنَتَیْ عَشْرَةَ صَحِیفَةً اسْمُ کُلِّ إِمَامٍ عَلَی خَاتَمِهِ وَ صِفَتُهُ فِی صَحِیفَتِهِ.

**[ترجمه]عیون اخبار الرضا: امام محمد تقی علیه السلام از پدران بزرگوارش روایت کرده است که پیغمبر صلی الله علیه و آله ، قائم را برای ابیّ ابن کعب بدین گونه توصیف فرمود: «خداوند نطفه با برکت و پاک و پاکیزه را در صلب حسین به وجود آورد که هر مؤمنی که خداوند از وی در خصوص دوستی اهل بیت پیمان گرفته است، از آن نطفه خشنود است و هر منکری از آن دوری می جوید.او امام پرهیزکار، ستوده خصال، پسندیده و هادی و مهدی است که حکم به عدل می کند و دستور بدان می دهد و در گفتارش خدا را تصدیق می کند، خداوند هم او را تصدیق می نماید.

و چون دلائل و علائم آن آشکار شود، از سرزمین «تهامه» بیرون می آید. او گنج هایی دارد که نه طلا و نه نقره است، بلکه اسب های نیرومند و مردان ناموری است به عدد اصحاب بدر، یعنی سیصد و سیزده نفر که از اقطار جهان به دوروی گرد آیند. صحیفه مهر کرده ای با اوست که تعداد یارانش به همراه اسامی و شهرها و طبایع و اوصاف و کینه های آنها در آن نوشته شده است و آنها همه سعی در فرمانبرداری او (مهدی) دارند.»

ابی بن کعب عرض کرد: «یا رسول اللَّه! دلائل و علائم آمدن او چیست؟» فرمود: «پرچمی است که چون وقت قیام وی شود، آن پرچم خود به خود برافراشته می شود و همان پرچم به قائم می گوید: «ای ولی خدا! برخیز و دشمنان خدا را بکش!» و آنها دو پرچم و علامت هستند. وی شمشیری در غلاف دارد که چون وقت ظهورش نزدیک شود، آن را از غلاف می کشد و خداوند آن شمشیر را به زبان آورده و آن نیز به وی می گوید: «ای ولی خدا، برخیز! جا ندارد که بنشینی و دشمنان خدا را به حال خودشان بگذاری!» او از پس پرده غیبت بیرون می آید و هر جا دشمنان خدا را ببیند، آنها را به قتل می رساند و احکام خدا را جاری می سازد و طبق دستور الهی حکم می کند، در حالی که جبرئیل درسمت راست و میکائیل در جانب چپ او قرار گرفته اند. به زودی آنچه که اکنون من به شما می گویم، مردم به زبان می آورند، هر چند بعد از زمان های طولانی باشد. من هم کار خود را به خدا می سپارم.

ای ابی! خوش به حال کسی که او را ملاقات می کند! خوش به حال کسی که او را دوست می دارد! خوش به حال کسی که به وجود و ظهور او اعتقاد دارد! او آنها را از مهالک دنیوی نجات می دهد و با اعتقاد به خدا و پیغمبر و تمام ائمه طاهرین علیهم السلام خداوند درهای بهشت را برای آنها می گشاید. مثل آنها در دنیا، همچون مشکی است که همیشه بویش استشمام می شود و هیچ گاه تغییر نمی یابد. و مثل آنها در آسمان، مانند ماه تابان است که هیچ وقت نورش خاموش نمی شود.»

ابی بن کعب عرض کرد: «یا رسول اللَّه! بیان حال ائمه از جانب خداوند عزوجل چگونه است؟» حضرت فرمود: «خداوند متعال دوازده صحیفه بر من نازل فرمود که نام هر امامی بر مهر آن نگاشته و وصفش در آن نوشته شده بود.» - . عیون اخبار الرضا 1 : 62 -

**[ترجمه]

بیان

تمام الخبر فی باب النص علی الاثنی عشر علیهم السلام (2) و المطهم کمعظم السمین الفاحش السمن و التام من کل شی ء و قال الجزری فیه إنه قال یوم بدر سوموا فإن الملائکة قد سومت أی اعملوا لکم علامة یعرف بها بعضکم بعضا و السومة و السمة العلامة.

ص: 311


1- 1. فی الأصل المطبوع و هکذا المصدر: رایتان و علامتان. و هو تصحیف فان المراد: آیتان و علامتان: أحدهما انتشار العلم من نفسه و الثانی نداؤه.
2- 2. راجع ج 36 ص 204 من الطبعة الحدیثة.

**[ترجمه]متن کامل حدیث در باب «نص بر امامان دوازده گانه علیهم السلام » گذشت. کلمه «مطهّم» بر وزن معظم، شخص فربهی را گویند که بسیار چاق است و همچنین کامل هر چیزی را گویند. جزری در مورد این حدیث می گوید: رسول خدا صلی الله علیه و آله روز جنگ بدر فرمود: «عمامه بر سر نهید که ملائکه عمامه نهاده اند.»یعنی علامتی برای خود قرار دهید که یکدیگر را بشناسید، و «سومة» و «سمة» به معنای علامت است .

**[ترجمه]

«5»

ع، [علل الشرائع] ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام](1)

ابْنُ سَعِیدٍ الْهَاشِمِیُّ عَنْ فُرَاتٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ الْهَمْدَانِیِّ عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْبُخَارِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْقَاسِمِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنِ الْهَرَوِیِّ عَنِ الرِّضَا عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: لَمَّا عُرِجَ بِی إِلَی السَّمَاءِ نُودِیتُ یَا مُحَمَّدُ فَقُلْتُ لَبَّیْکَ رَبِّی وَ سَعْدَیْکَ تَبَارَکْتَ وَ تَعَالَیْتَ فَنُودِیتُ یَا مُحَمَّدُ أَنْتَ عَبْدِی وَ أَنَا رَبُّکَ فَإِیَّایَ فَاعْبُدْ وَ عَلَیَّ فَتَوَکَّلْ فَإِنَّکَ نُورِی فِی عِبَادِی وَ رَسُولِی إِلَی خَلْقِی وَ حُجَّتِی عَلَی بَرِیَّتِی لَکَ وَ لِمَنْ تَبَعَکَ خَلَقْتُ جَنَّتِی وَ لِمَنْ خَالَفَکَ خَلَقْتُ نَارِی وَ لِأَوْصِیَائِکَ أَوْجَبْتُ کَرَامَتِی وَ لِشِیعَتِهِمْ أَوْجَبْتُ ثَوَابِی فَقُلْتُ یَا رَبِّ وَ مَنْ أَوْصِیَائِی فَنُودِیتُ یَا مُحَمَّدُ أَوْصِیَاؤُکَ الْمَکْتُوبُونَ إِلَی سَاقِ عَرْشِی فَنَظَرْتُ وَ أَنَا بَیْنَ یَدَیْ رَبِّی جَلَّ جَلَالُهُ إِلَی سَاقِ الْعَرْشِ فَرَأَیْتُ اثْنَیْ عَشَرَ نُوراً فِی کُلِّ نُورٍ سَطْرٌ أَخْضَرُ عَلَیْهِ اسْمُ وَصِیٍّ مِنْ أَوْصِیَائِی أَوَّلُهُمْ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ وَ آخِرُهُمْ مَهْدِیُّ أُمَّتِی فَقُلْتُ یَا رَبِّ هَؤُلَاءِ أَوْصِیَائِی بَعْدِی فَنُودِیتُ یَا مُحَمَّدُ هَؤُلَاءِ أَوْلِیَائِی وَ أَحِبَّائِی وَ أَصْفِیَائِی وَ حُجَجِی بَعْدَکَ عَلَی بَرِیَّتِی وَ هُمْ أَوْصِیَاؤُکَ وَ خُلَفَاؤُکَ وَ خَیْرُ خَلْقِی بَعْدَکَ

وَ عِزَّتِی وَ جَلَالِی لَأُظْهِرَنَّ بِهِمْ دِینِی وَ لَأُعْلِیَنَّ بِهِمْ کَلِمَتِی وَ لَأُطَهِّرَنَّ الْأَرْضَ بِآخِرِهِمْ مِنْ أَعْدَائِی وَ لَأُمَلِّکَنَّهُ مَشارِقَ الْأَرْضِ وَ مَغارِبَهَا وَ لَأُسَخِّرَنَّ لَهُ الرِّیَاحَ وَ لَأُذَلِّلَنَّ لَهُ السَّحَابَ الصِّعَابَ وَ لَأُرَقِّیَنَّهُ فِی الْأَسْبَابِ وَ لَأَنْصُرَنَّهُ بِجُنْدِی وَ لَأَمُدَّنَّهُ بِمَلَائِکَتِی حَتَّی یُعْلِنَ دَعْوَتِی وَ یَجْمَعَ الْخَلْقَ عَلَی تَوْحِیدِی ثُمَّ لَأُدِیمَنَّ مُلْکَهُ وَ لَأُدَاوِلَنَّ الْأَیَّامَ بَیْنَ أَوْلِیَائِی إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ.

**[ترجمه]علل الشرائع و عیون اخبار الرضا: ابو صلت هروی از امام رضا علیه السلام و آن حضرت از پدرانش، از پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله روایت می کند که فرمود: «وقتی مرا به معراج بردند، صدایی شنیدم که گفت: «یا محمد!»عرض کردم: «بلی ای خدای بزرگ!» باز شنیدم که گفته شد: «یا محمد! تو بنده من و من خدای تو هستم. مرا عبادت کن و توکل بر من بنما، زیرا تو در میان بندگان من نور من هستی و فرستاده به جانب بندگان من و حجت من بر بندگان من می باشی. من بهشت خود را برای تو و پیروان تو خلق کردم، و آتش دوزخ را برای مخالفین تو آفریدم و کرامت خود را به جانشینان تو و ثواب خود را به شیعیان آنها دادم.»

من عرض کردم: «خداوندا! جانشینان من کیستند؟» ندا آمد که:«یا محمد!جانشینان تو کسانی هستند که اسامی آنها بر ساق عرش نوشته شده است.» در همان جا به ساق عرش نگاه کردم؛ دوازده نور دیدم که در هر نوری سطر سبزی بود که نام هر یک از جانشینان من در آن نوشته شده بود. اول آنها علی بن ابی طالب و آخر آنها مهدی امت من علیهم السلام بود.

من عرض کردم: «پروردگارا اینها بعد از من جانشینان منهستند؟» ندا آمد که:«ای محمد! آری اینان دوستان و برگزیدگان و حجت های من بعد از تو بر بندگان من می باشند و جانشینان و خلفا و بهترین بندگانم بعد از تو هستند.به عزت و جلال خودم قسم، دین خود را به وسیله آنها بر اوهام بشر غالب و کلمه خود را به وسیله آنها بلند می کنم و به وسیله آخرین آنها، زمین خود را (از وجود بی دینان و اهل معصیت) پاک می کنم؛ سلطنت شرق و غرب را به او می دهم؛ بادها را در اختیار او می گذارم؛ ابرهای سخت را برای او رام می گردانم و در راه آسمان بالا می برم؛ با لشکر خود به او نصرت می دهم و به وسیله فرشتگانم کمک می کنم تا آنکه دعوت مرا اعلان کنند و بندگان را بر عقیده به توحید من گرد آورند. آنگاه سلطنت او را طولانی می گردانم و روزگار دولتش را در میان دوستانم تا روز قیامت دراز می نمایم.» - . علل الشرلئع 1: 13 و عیون اخبار الرضا 1: 237 -

**[ترجمه]

بیان

تمام الخبر فی باب فضلهم علی الملائکة و المراد بالأسباب طرق السماوات کما فی قوله تعالی حکایة عن فرعون لَعَلِّی أَبْلُغُ الْأَسْبابَ أَسْبابَ السَّماواتِ (2) أو الوسائل التی یتوصل بها إلی مقاصده کما فی قوله تعالی

ص: 312


1- 1. تراه فی علل الشرائع ج 1 ص 5- 7 و فی عیون أخبار الرضا ج 1 ص 262- 264 و الحدیث مختصر ذکر المصنّف- رضوان اللّه علیه- ذیل الخبر، و قد رواه الصدوق فی کمال الدین ج 1 ص 366- 369، فکان ینبغی أن یذکر رمزک أیضا.
2- 2. المؤمن: 36 و 37.

ثُمَّ أَتْبَعَ سَبَباً(1) و الأول أظهر کما سیأتی فی الخبر.

قال الطبرسی فی تفسیر الأولی المعنی لعلی أبلغ الطرق من سماء إلی سماء و قیل أبلغ أبواب طرق السماوات و قیل منازل السماوات و قیل أتسبب و أتوصل به إلی مرادی و إلی علم ما غاب عنی.

**[ترجمه]متن کامل حدیث در باب فضل امامان علیهم السلام بر تمام ملائکه گذشت و منظور از اسباب راه های آسمان است همان طور که در قرآن به نقل از قول فرعون آمده که گفت:« لَعَلِّی أَبْلُغُ الْأَسْبابَ اسْبابَ السَّماوات. » { شاید من به آن راهها برسم: راههای [دستیابی به] آسمانها} و یا منظور از اسباب وسائلی است که انسان با آن به مقاصدش می رسد همان طور که در آیه« ثمَّ أتبع سبباً. » { سپس راهی [دیگر] را دنبال کرد.} و معنای اول ظاهر تر است چنانچه در خبر خواهد آمد.

طبرسی در تفسیر آیه اول گفته: معنای آیه این است که شاید من به راه ها،از آسمانی به آسمانی دیگر برسم، و گفته شده: به درهای راه های آسمان برسم، و گفته شده: به منازل آسمان برسم، و گفته شده: به سبب و واسطه آن، به مراد خود و علم آنچه که از من مخفی است برسم. - . مجمع البیان 8: 442 -

**[ترجمه]

«6»

ع، [علل الشرائع] ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام] الْهَمَدَانِیُّ عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الْهَرَوِیِّ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی الْحَسَنِ الرِّضَا علیه السلام یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ مَا تَقُولُ فِی حَدِیثٍ رُوِیَ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ إِذَا خَرَجَ الْقَائِمُ قَتَلَ ذَرَارِیَّ قَتَلَةِ الْحُسَیْنِ علیه السلام بِفِعَالِ آبَائِهَا فَقَالَ علیه السلام هُوَ کَذَلِکَ فَقُلْتُ وَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ وَ لا تَزِرُ وازِرَةٌ وِزْرَ أُخْری (2) مَا مَعْنَاهُ قَالَ صَدَقَ اللَّهُ فِی جَمِیعِ أَقْوَالِهِ وَ لَکِنْ ذَرَارِیُّ قَتَلَةِ الْحُسَیْنِ علیه السلام یَرْضَوْنَ بِفِعَالِ آبَائِهِمْ وَ یَفْتَخِرُونَ بِهَا وَ مَنْ رَضِیَ شَیْئاً کَانَ کَمَنْ أَتَاهُ وَ لَوْ أَنَّ رَجُلًا قُتِلَ بِالْمَشْرِقِ فَرَضِیَ بِقَتْلِهِ رَجُلٌ بِالْمَغْرِبِ لَکَانَ الرَّاضِی عِنْدَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ شَرِیکَ الْقَاتِلِ وَ إِنَّمَا یَقْتُلُهُمُ الْقَائِمُ علیه السلام إِذَا خَرَجَ لِرِضَاهُمْ بِفِعْلِ آبَائِهِمْ قَالَ قُلْتُ لَهُ بِأَیِّ شَیْ ءٍ یَبْدَأُ الْقَائِمُ مِنْکُمْ إِذَا قَامَ قَالَ یَبْدَأُ بِبَنِی شَیْبَةَ فَیَقْطَعُ أَیْدِیَهُمْ لِأَنَّهُمْ سُرَّاقُ بَیْتِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ.

**[ترجمه]علل الشرائع و عیون اخبار الرضا: هروی می گوید: به حضرت رضا علیه السلام عرض کردم: «یا ابن رسول اللَّه! چه می فرماییددرباره این حدیث که حضرت صادق علیه السلام فرمود: «هر گاه قائم قیام کرد، بازماندگان کشتگان امام حسین علیه السلام به کیفر اعمال پدرانشان کشته می شوند؟» فرمود: «همین طور است.»عرض کردم: «پس اینکه خداوند در قرآن می فرماید:«وَ لا تَزِرُ وازِرَةٌ وِزْرَ أُخْری»، {وهیچ باربرداری بار [گناه] دیگری را بر نمی دارد،} - . انعام / 164 - یعنی چه؟» فرمود: «آنچه خدا فرموده صحیح است، ولی بازماندگان کشتگان امام حسین از اعمال پدرانشان راضی هستند و به آن افتخار می کنند و هر کس از چیزی راضی باشد، مثل این است که آن را انجام داده است.اگر مردی در مشرق کشته شود و مرد دیگری در مغرب راضی به کشته شدن او باشد، در نزد خدا شریک جرم قاتل است! علت اینکه قائم هنگام ظهورش اولاد قاتلان امام حسین علیه السلام را به قتل می رساند، این است که آنها از عمل پدرانشان خشنود هستند.»عرض کردم: «قائم شما از چه طایفه ای شروع می کند؟» فرمود: «از بنی شیبه، و دست های آنها را قطع می کند، زیرا آنان دزدان خانه خدا در مکه معظمه هستند.» - . علل الشرائع 1: 224 و عیون اخبار الرضا 1: 247 -

**[ترجمه]

«7»

یر، [بصائر الدرجات] حَمْزَةُ بْنُ یَعْلَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْفُضَیْلِ عَنِ الرِّبْعِیِّ عَنْ رُفَیْدٍ مَوْلَی ابْنِ هُبَیْرَةَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام جُعِلْتُ فِدَاکَ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ یَسِیرُ الْقَائِمُ بِسِیرَةِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ فِی أَهْلِ السَّوَادِ فَقَالَ لَا یَا رُفَیْدُ إِنَّ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ سَارَ فِی أَهْلِ السَّوَادِ بِمَا فِی الْجَفْرِ الْأَبْیَضِ وَ إِنَّ الْقَائِمَ یَسِیرُ فِی الْعَرَبِ بِمَا فِی الْجَفْرِ الْأَحْمَرِ قَالَ فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ وَ مَا الْجَفْرُ الْأَحْمَرُ قَالَ فَأَمَرَّ إِصْبَعَهُ عَلَی حَلْقِهِ فَقَالَ هَکَذَا یَعْنِی الذَّبْحَ ثُمَّ قَالَ یَا رُفَیْدُ إِنَّ لِکُلِّ أَهْلِ بَیْتٍ نَجِیباً شَاهِداً عَلَیْهِمْ شَافِعاً لِأَمْثَالِهِمْ.

**[ترجمه]بصائر الدرجات: رفید غلام ابن هبیره گفت: به حضرت صادق علیه السلام عرض کردم: «یا ابن رسول اللَّه! قربانت گردم! آیا قائم به روش علی بن ابی طالب علیه السلام در میان اهل عراق رفتار می کند؟» فرمود: «نه ای رفید! علی بن ابی طالب علیه السلام مطابق آنچه در جفر سفید بود، عمل می کرد، ولی قائم طبق آنچه در جفر سرخ است،در میان عرب عمل می کند.»عرض کردم: «قربانت گردم! جفر سرخ

چیست؟» حضرت انگشت مبارک را به دهان مبارک خود کشید؛ یعنی با خونریزی و کشتن دشمنان دین خدا، حکومت خواهد کرد. سپس فرمود: «ای رفید! هر خانواده ای، نجیبی دارد که شاهد بر آنهاست و برای امثال آنها شفاعت می کند.» - . بصائر الدرجات 3: 153 -

**[ترجمه]

بیان

المراد بالنجیب کل الأئمة علیهم السلام أو القائم علیه السلام و الأول أظهر.

**[ترجمه]منظور از «نجیب»، تمام امامان یا شخص قائم علیهم السلام است، ولی اولی مناسب تر است.

**[ترجمه]

«8»

ع، [علل الشرائع] أَبِی وَ ابْنُ الْوَلِیدِ مَعاً عَنْ سَعْدٍ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ أَبِی زُهَیْرٍ شَبِیبِ بْنِ أَنَسٍ

ص: 313


1- 1. الکهف: 90.
2- 2. الأنعام 164 و الحدیث فی العیون ج 1 ص 273 و علل الشرائع ج 1 ص 219.

عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: دَخَلَ عَلَیْهِ أَبُو حَنِیفَةَ فَقَالَ لَهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ عَلَیْهِ السَّلَامُ أَخْبِرْنِی عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ سِیرُوا فِیها لَیالِیَ وَ أَیَّاماً آمِنِینَ-(1)

أَیْنَ ذَلِکَ مِنَ الْأَرْضِ قَالَ أَحْسَبُهُ مَا بَیْنَ مَکَّةَ وَ الْمَدِینَةِ فَالْتَفَتَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِلَی أَصْحَابِهِ فَقَالَ أَ تَعْلَمُونَ أَنَّ النَّاسَ یُقْطَعُ عَلَیْهِمْ بَیْنَ الْمَدِینَةِ وَ مَکَّةَ فَتُؤْخَذُ أَمْوَالُهُمْ وَ لَا یَأْمَنُونَ عَلَی أَنْفُسِهِمْ وَ یُقْتَلُونَ قَالُوا نَعَمْ قَالَ فَسَکَتَ أَبُو حَنِیفَةَ فَقَالَ یَا بَا حَنِیفَةَ أَخْبِرْنِی عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ وَ مَنْ دَخَلَهُ کانَ آمِناً-(2) أَیْنَ ذَلِکَ مِنَ الْأَرْضِ قَالَ الْکَعْبَةُ قَالَ أَ فَتَعْلَمُ أَنَّ الْحَجَّاجَ بْنَ یُوسُفَ حِینَ وَضَعَ الْمَنْجَنِیقَ عَلَی ابْنِ الزُّبَیْرِ فِی الْکَعْبَةِ فَقَتَلَهُ کَانَ آمِناً فِیهَا قَالَ فَسَکَتَ فَلَمَّا خَرَجَ قَالَ أَبُو بَکْرٍ الْحَضْرَمِیُّ جُعِلْتُ فِدَاکَ الْجَوَابُ فِی الْمَسْأَلَتَیْنِ فَقَالَ یَا بَا بَکْرٍ سِیرُوا فِیها لَیالِیَ وَ أَیَّاماً آمِنِینَ فَقَالَ مَعَ قَائِمِنَا أَهْلَ الْبَیْتِ وَ أَمَّا قَوْلُهُ وَ مَنْ دَخَلَهُ کانَ آمِناً فَمَنْ بَایَعَهُ وَ دَخَلَ مَعَهُ وَ مَسَحَ عَلَی یَدِهِ وَ دَخَلَ فِی عَقْدِ أَصْحَابِهِ کَانَ آمِناً الْخَبَرَ(3).

**[ترجمه]علل الشرائع: چون ابو حنیفه به خدمت حضرت صادق علیه السلام رسید، حضرت از وی پرسید: «معنی آیه شریفه«قل سِیرُوا فِیها لَیالِیَ وَ أَیَّاماً آمِنِینَ»، {در این [راه] ها، شبان و روزان آسوده خاطر بگردید} - . سبأ / 18 - چیست و این زمین کجاست؟» ابو حنیفه گفت: «گمان می کنم مقصود مابین مکه و مدینه باشد.» حضرت صادق علیه السلام رو به اصحاب خود کرد و فرمود: «اطلاع دارید که در راه مکه و مدینه، جلوی مردم را می گیرند و اموال آنها را به غارت می برند و آنها هم از جان خود ایمن نیستند و کشته می شوند؟» عرض کردند آری و با این گفتگو، ابو حنیفه ساکت شد.آنگاه فرمود: «ای ابو حنیفه! بگو بدانم معنی این آیه چیست؟«مَنْ دَخَلَهُ کانَ آمِناً»{هر که در آن درآید در امان است} - . آل عمران / 97 - این محل کدام قسمت از زمین است؟» گفت: «خانه خداست.» فرمود: «البته می دانی که حجاج بن یوسف منجنیق به خانه خدا بست و عبداللَّه بن زبیر را که پناه به آنجا برده بود به قتل رسانید. آیا او در آنجا آسوده بود؟» ابو حنیفه در اینجا نیز سکوت کرد.

وقتی ابو حنیفه از خدمت حضرت خارج شد، ابوبکر حضرمی به حضرت عرض کرد: «قربانت گردم! جواب این دو سؤال که از ابو حنیفه فرمودی چیست؟» فرمود: «مقصود از آیه اول که می فرماید: {شب ها و روزهایی در کمال امن در روی زمین راه بروید}، یعنی با قائم ما اهل بیت علیهم السلام در روی زمین با کمال امن راه بروید، و در آیه دوم که می فرماید: {هر کس داخل آن شود آسوده است}، یعنی هر کس با قائم بیعت کند و در سلک پیروان وی داخل شود و دست او را بفشارد، در کمال امن خواهد بود.» تا پایان حدیث. - . علل الشرائع 1: 91 -

**[ترجمه]

«9»

ع، [علل الشرائع] مَاجِیلَوَیْهِ عَنْ عَمِّهِ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سُلَیْمَانَ عَنْ دَاوُدَ بْنِ النُّعْمَانِ عَنْ عَبْدِ الرَّحِیمِ الْقَصِیرِ قَالَ: قَالَ لِی أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام أَمَا لَوْ قَامَ قَائِمُنَا لَقَدْ رُدَّتْ إِلَیْهِ الْحُمَیْرَاءُ حَتَّی یَجْلِدَهَا الْحَدَّ وَ حَتَّی یَنْتَقِمَ لِابْنَةِ مُحَمَّدٍ فَاطِمَةَ علیها السلام مِنْهَا

ص: 314


1- 1. السبأ 18.
2- 2. آل عمران 97.
3- 3. تراه فی العلل ج 1 ص 83- 86 و الحدیث مختصر و قد روی الکلینی فی الروضة ص 311 مثل ذلک فی قتادة بن دعامة. و فی بعض الروایات أنّه دخل علی أبی جعفر علیه السلام قاض من قضاة الکوفة و لم یسمه و فی بعضها أنّه الحسن البصری راجع تفسیر البرهان ج 3 ص 212- 216. و قال المصنّف فی شرح الحدیث؛ اعلم أن المشهور بین المفسرین أن الآیة لبیان حال تلک القری فی زمان قوم سبأ، و لکن یظهر من کثیر من أخبارنا أن الامر متوجه الی هذه الأمة أو الخطاب عام یشملهم.

قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ وَ لِمَ یَجْلِدُهَا الْحَدَّ قَالَ لِفِرْیَتِهَا عَلَی أُمِّ إِبْرَاهِیمَ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ قُلْتُ فَکَیْفَ أَخَّرَهُ اللَّهُ لِلْقَائِمِ علیه السلام فَقَالَ لَهُ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی بَعَثَ مُحَمَّداً صلی الله علیه و آله رَحْمَةً وَ بَعَثَ الْقَائِمَ علیه السلام نَقِمَةً(1).

**[ترجمه]علل الشرائع: عبدالرحیم قصیر گفت:حضرت امام محمد باقر علیه السلام فرمود: «وقتی قائم ما قیام کند، خداوند حمیراء (عایشه) را از قبر درآورد تا او را با تازیانه حد بزند، و نیز انتقام فاطمه دختر پیغمبر صلی الله علیه و آله را از او بگیرد.»

من عرض کردم: «قربانت گردم! برای چه به او حد می زنند؟» فرمود: «به خاطر افترایی که به مادر ابراهیم فرزند پیغمبر صلی الله علیه و آله بست.»عرض کردم: «چرا خداوند حد او را تا روزگار قائم به تأخیر می اندازد؟» فرمود: «خداوند محمد صلی الله علیه و آله را به عنوان رحمتی برای بندگانش فرستاد، ولی قائم علیه السلام را برای کیفر آنها می فرستد.» - . علل الشرائع 2: 551 -

**[ترجمه]

أقول

قد مرت قصة فریتها فی کتاب أحوال نبینا صلی الله علیه وآله (2)

و کتاب الفتن.

**[ترجمه]داستان افتراء بستن عایشه، در احوال پیغمبر و «کتاب فتن» گذشت.

**[ترجمه]

«10»

فس، [تفسیر القمی] أَبِی عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ مَنْصُورِ بْنِ یُونُسَ عَنْ أَبِی خَالِدٍ الْکَابُلِیِّ قَالَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام: وَ اللَّهِ لَکَأَنِّی أَنْظُرُ إِلَی الْقَائِمِ علیه السلام وَ قَدْ أَسْنَدَ ظَهْرَهُ إِلَی الْحَجَرِ ثُمَّ یَنْشُدُ اللَّهَ حَقَّهُ ثُمَّ یَقُولُ یَا أَیُّهَا النَّاسُ مَنْ یُحَاجَّنِی فِی اللَّهِ فَأَنَا أَوْلَی بِاللَّهِ أَیُّهَا النَّاسُ مَنْ یُحَاجَّنِی فِی آدَمَ فَأَنَا أَوْلَی بِآدَمَ أَیُّهَا النَّاسُ مَنْ یُحَاجَّنِی فِی نُوحٍ فَأَنَا أَوْلَی بِنُوحٍ أَیُّهَا النَّاسُ مَنْ یُحَاجَّنِی فِی إِبْرَاهِیمَ فَأَنَا أَوْلَی بِإِبْرَاهِیمَ علیه السلام أَیُّهَا النَّاسُ مَنْ یُحَاجَّنِی فِی مُوسَی فَأَنَا أَوْلَی بِمُوسَی أَیُّهَا النَّاسُ مَنْ یُحَاجَّنِی فِی عِیسَی فَأَنَا أَوْلَی بِعِیسَی أَیُّهَا النَّاسُ مَنْ یُحَاجَّنِی فِی مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله فَأَنَا أَوْلَی بِمُحَمَّدٍ أَیُّهَا النَّاسُ مَنْ یُحَاجَّنِی فِی کِتَابِ اللَّهِ فَأَنَا أَوْلَی بِکِتَابِ اللَّهِ ثُمَّ یَنْتَهِی إِلَی الْمَقَامِ فَیُصَلِّی رَکْعَتَیْنِ وَ یَنْشُدُ اللَّهَ حَقَّهُ

ص: 315


1- 1. رواه الصدوق فی نوادر کتابه علل الشرائع ج 2 ص 267.
2- 2. و ممّا أخرجه المصنّف- رضوان اللّه علیه- فی باب عدد أولاد النبیّ و أحوالهم ج 22 من الطبعة الحدیثة ما هذا لفظه: ل: فیما احتج به أمیر المؤمنین علی أهل الشوری قال: نشدتکم باللّه هل علمتم أن عائشة قالت لرسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله: ان إبراهیم لیس منک و انه ابن فلان القبطی!؟ قال: یا علی اذهب فاقتله، فقلت یا رسول اللّه إذا بعثتنی أکون کالمسمار المحماة فی الوبر؟ أو أتثبت؟ قال: لا بل تثبت! فذهبت. فلما نظر الی استند الی الحائط فطرح نفسه فیه فطرحت نفسی علی أثره فصعد علی نخل و صعدت خلفه فلما رآنی قد صعدت رمی بازاره فإذا لیس له شی ء ممّا یکون للرجال، فجئت فاخبرت رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله فقال: الحمد للّه الذی صرف عنا السوء أهل البیت؟ فقالوا: اللّهمّ لا، فقال: اللّهمّ اشهد.

ثُمَّ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام هُوَ وَ اللَّهِ الْمُضْطَرُّ فِی کِتَابِ اللَّهِ فِی قَوْلِهِ أَمَّنْ یُجِیبُ الْمُضْطَرَّ إِذا دَعاهُ وَ یَکْشِفُ السُّوءَ وَ یَجْعَلُکُمْ خُلَفاءَ الْأَرْضِ-(1) فَیَکُونُ أَوَّلُ مَنْ یُبَایِعُهُ جَبْرَئِیلَ ثُمَّ الثَّلَاثَمِائَةِ وَ الثَّلَاثَةَ عَشَرَ فَمَنْ کَانَ ابْتُلِیَ بِالْمَسِیرِ وَافَی وَ مَنْ لَمْ یُبْتَلَ بِالْمَسِیرِ فُقِدَ عَنْ فِرَاشِهِ وَ هُوَ قَوْلُ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ هُمُ الْمَفْقُودُونَ عَنْ فُرُشِهِمْ وَ ذَلِکَ قَوْلُ اللَّهِ فَاسْتَبِقُوا الْخَیْراتِ أَیْنَ ما تَکُونُوا یَأْتِ بِکُمُ اللَّهُ جَمِیعاً(2) قَالَ الْخَیْرَاتُ الْوَلَایَةُ وَ قَالَ فِی مَوْضِعٍ آخَرَ وَ لَئِنْ أَخَّرْنا عَنْهُمُ الْعَذابَ إِلی أُمَّةٍ مَعْدُودَةٍ(3) وَ هُمْ وَ اللَّهِ أَصْحَابُ الْقَائِمِ علیه السلام یَجْتَمِعُونَ وَ اللَّهِ إِلَیْهِ فِی سَاعَةٍ وَاحِدَةٍ فَإِذَا جَاءَ إِلَی الْبَیْدَاءِ یَخْرُجُ إِلَیْهِ جَیْشُ السُّفْیَانِیِّ فَیَأْمُرُ اللَّهُ الْأَرْضَ فَتَأْخُذُ بِأَقْدَامِهِمْ وَ هُوَ قَوْلُهُ وَ لَوْ تَری إِذْ فَزِعُوا فَلا فَوْتَ وَ أُخِذُوا مِنْ مَکانٍ قَرِیبٍ وَ قالُوا آمَنَّا بِهِ یَعْنِی الْقَائِمَ مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ أَنَّی لَهُمُ التَّناوُشُ مِنْ مَکانٍ بَعِیدٍ وَ حِیلَ بَیْنَهُمْ وَ بَیْنَ ما یَشْتَهُونَ یَعْنِی أَلَّا یُعَذَّبُوا کَما فُعِلَ بِأَشْیاعِهِمْ مِنْ قَبْلُ یَعْنِی مَنْ کَانَ قَبْلَهُمْ هَلَکُوا إِنَّهُمْ کانُوا فِی شَکٍّ مُرِیبٍ (4).

**[ترجمه]تفسیر قمی: ابو خالد کابلی روایت می کند که حضرت امام محمد باقر علیه السلام فرمود: «به خدا قسم گویا قائم علیه السلام را می نگرم که تکیه داده است به حجرالاسود و مردم را به حق خودش سوگند می دهد و می فرماید: «ای مردم! هر کس درباره خدا گفتگویی دارد از من بپرسد که من از هر کس به خدا نزدیک ترم. ای مردم! هر کس که می خواهد،درباره آدم با من گفتگو کند که من نزدیک ترین مردم به آدم هستم. ای مردم! هر کس که می خواهد،درباره نوح با من گفتگو کند که من نزدیک ترین مردم به نوح هستم. ای مردم! ! هر کس که می خواهد،درباره ابراهیم با من گفتگو کند که من نزدیک ترین مردم به ابراهیم هستم. ای مردم! هر کس که می خواهد،درباره موسی با من گفتگو کند که من نزدیک ترین مردم به موسی هستم. ای مردم! هر کس که می خواهد،درباره عیسیبا من گفتگو کند که من نزدیک ترین مردم به عیسی هستم. ای مردم! هر کس که می خواهد، درباره محمد صلی الله علیه و آله با من گفتگو کند که من نزدیک ترین مردم به محمد صلی الله علیه و آله هستم. ای مردم! هر کس که می خواهد، با من در مورد کتاب خدا گفتگو کند که من از همه نسبت به کتاب خدا سزاوارترم.» آنگاه به طرف مقام ابراهیم می رود و دو رکعت نماز می گزارد. سپس مجددا مردم را به حق خودش به خدا سوگند می دهد.»

آنگاه حضرت باقر علیه السلام فرمود: به خدا قسم «مضطر» و گرفتاری که خداوند در آیه«أَمَّنْ یُجِیبُ الْمُضْطَرَّ إِذا دَعاهُ وَ یَکْشِفُ السُّوءَ وَ یَجْعَلُکُمْ خُلَفاءَ الْأَرْضِ»، { یا [کیست] آن کس که درمانده را- چون وی را بخواند- اجابت می کند، و گرفتاری را برطرف می گرداند، و شما را جانشینان این زمین قرار می دهد؟} - . نمل / 62 - اوست.

نخستین کسی که با او بیعت می کند جبرئیل است. آنگاه سیصد و سیزده نفر با وی بیعت می کنند. هر کس به راه افتاد، به زودی به او می رسد و هر کس به راه نیفتاد، در رختخوابش ناپدید می شود، یعنی از همان جا که خوابیده، ناگهان حرکت می کند . این است معنی گفته حضرت امیر علیه السلام که فرمود: «آنان در رختخوابشان ناپدید می شوند.» چنان که خداوند می فرماید: «فَاسْتَبِقُوا الْخَیْراتِ أَیْنَ ما تَکُونُوا یَأْتِ بِکُمُ اللَّهُ جَمِیعاً»، { پس در کارهای نیک بر یکدیگر پیشی گیرید. هر کجا که باشید، خداوند همگی شما را [به سوی خود باز] می آورد.}این خیرات که باید به سوی آن شتافت، ولایت و دوستی اهل بیت و شخص امام زمان است.

خداوند در جای دیگر می فرماید: «لَئِنْ أَخَّرْنا عَنْهُمُ الْعَذابَ إِلی أُمَّةٍ مَعْدُودَةٍ، { و اگر عذاب را تا چندگاهی از آنان به تأخیر افکنیم} - . هود / 8 - به خدا قسم این جمعیت کم اصحاب قائم علیه السلام هستند که در یک ساعت، در پیرامونش اجتماع کنند. و چون قائم به بیابان «بیداء» می آید، لشکر سفیانی به سوی او می رود. خدا هم به زمین امر می کند که آنها را فرو گیرد، چنان که خدا می فرماید: «وَ لَوْ تَری إِذْ فَزِعُوا فَلا فَوْتَ وَ أُخِذُوا مِنْ مَکانٍ قَرِیبٍ وَ قالُوا آمَنَّا»، { و ای کاش می دیدی هنگامی را که [کافران] وحشت زده اند [آنجا که راهِ] گریزی نمانده است و از جایی نزدیک گرفتار آمده اند} چون دیدند به زمین فرو می روند، می گویند: ایمان آوردیم به قائم آل محمد صلی الله علیه و آله .«وَ أَنَّی لَهُمُ التَّناوُشُ مِنْ مَکانٍ بَعِیدٍ وَ حِیلَ بَیْنَهُمْ وَ بَیْنَ ما یَشْتَهُونَ»، {و میان آنان و میان آنچه [به آرزو] می خواستند حایلی قرار می گیرد}. که عذاب نشوند:« کَما فُعِلَ بِأَشْیاعِهِمْ مِنْ قَبْلُ.» { همان گونه که از دیرباز با امثال ایشان چنین رفت} یعنی پیشینیانشان هلاک شدند.« إِنَّهُمْ کانُوا فی شَکٍّ مُریبٍ.» { زیرا آنها [نیز] در دودلیِ سختی بودند}. - . تفسیر قمی 2: 180 -

**[ترجمه]

«11»

ل، [الخصال] الْأَرْبَعُمِائَةِ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ: بِنَا یَفْتَحُ اللَّهُ وَ بِنَا یَخْتِمُ اللَّهُ وَ بِنَا یَمْحُو مَا یَشَاءُ وَ بِنَا یُثْبِتُ وَ بِنَا یَدْفَعُ اللَّهُ الزَّمَانَ الْکَلِبَ وَ بِنَا یُنَزِّلُ الْغَیْثَ فَ لا یَغُرَّنَّکُمْ بِاللَّهِ الْغَرُورُ مَا أَنْزَلَتِ السَّمَاءُ قَطْرَةً مِنْ مَاءٍ مُنْذُ حَبَسَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ لَوْ قَدْ قَامَ قَائِمُنَا لَأَنْزَلَتِ السَّمَاءُ قَطْرَهَا وَ لَأَخْرَجَتِ الْأَرْضُ نَبَاتَهَا وَ لَذَهَبَتِ الشَّحْنَاءُ مِنْ قُلُوبِ الْعِبَادِ وَ اصْطَلَحَتِ السِّبَاعُ وَ الْبَهَائِمُ حَتَّی تَمْشِی الْمَرْأَةُ بَیْنَ الْعِرَاقِ إِلَی الشَّامِ لَا تَضَعُ قَدَمَیْهَا إِلَّا عَلَی النَّبَاتِ وَ عَلَی رَأْسِهَا زَبِیلُهَا لَا یُهَیِّجُهَا سَبُعٌ وَ لَا تَخَافُهُ.

**[ترجمه]خصال: از «اصول اربعمائة»، از امیرالمؤمنین علیه السلام

روایت کرده است که فرمود: «خداوند دین را به وسیله ما گشود و هم به وسیله ما ختم می کند؛ به وسیله ما خدا آنچه را بخواهد، محو می کند و هر چه خواهد، باقی می گذارد؛و به وسیله ما سختی زمانه را برطرف می سازد و باران فرو می فرستد. پس غره مشوید و از خدا دور نگردید.اگر قائم ما قیام کند، آسمان باران خود را فرو می ریزد، زمین نباتات خود را بیرون می دهد، کینه ها از دل بندگان خدا زایل می شود و درندگان و حیوانات با هم می سازند و از یکدیگر رم نمی کنند، تا جایی که زنی که می خواهد راه عراق تا شام را بپیماید، همه جا قدم بر روی سبزه و گیاهان می گذارد و زینت های خود را بر سردارد - و کسی طمع به آن نمی کند - نه درنده ای به او حمله می آورد و نه او از درندگان وحشت دارد.» - . خصال: 626 -

**[ترجمه]

«12»

ل، [الخصال] ابْنُ الْوَلِیدِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْمُغِیرَةِ

ص: 316


1- 1. النمل: 62.
2- 2. البقرة: 148.
3- 3. هود: 8.
4- 4. السبأ: 51- 54.

عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ عَامِرٍ عَنْ رَبِیعِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ ثُوَیْرِ بْنِ أَبِی فَاخِتَةَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ علیهما السلام قَالَ: إِذَا قَامَ قَائِمُنَا أَذْهَبَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَنْ شِیعَتِنَا الْعَاهَةَ وَ جَعَلَ قُلُوبَهُمْ کَزُبَرِ الْحَدِیدِ وَ جَعَلَ قُوَّةَ الرَّجُلِ مِنْهُمْ قُوَّةَ أَرْبَعِینَ رَجُلًا وَ یَکُونُونَ حُکَّامَ الْأَرْضِ وَ سَنَامَهَا.

**[ترجمه]خصال: امام زین العابدین علیه السلام فرمود: «هنگامی که قائم ما قیام کند، خداوند بیماری را از شیعیان ما برطرف می سازد، دل های آنان را همچون پاره های آهن می کند و به هر مردی از آنها نیروی چهل مرد را می دهد، و آنها حکام زمین و رؤسای اجتماع خواهند بود.» - . همان: 541 -

**[ترجمه]

«13»

ص، [قصص الأنبیاء علیهم السلام] بِالْإِسْنَادِ عَنِ الصَّدُوقِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ الْمُفَضَّلِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ حَمْدَانَ الْقَلَانِسِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ جُمْهُورٍ عَنْ مَرْیَمَ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ أَنَّهُ قَالَ: یَا بَا مُحَمَّدٍ کَأَنِّی أَرَی نُزُولَ الْقَائِمِ فِی مَسْجِدِ السَّهْلَةِ بِأَهْلِهِ وَ عِیَالِهِ قُلْتُ یَکُونُ مَنْزِلَهُ قَالَ نَعَمْ هُوَ مَنْزِلُ إِدْرِیسَ علیه السلام وَ مَا بَعَثَ اللَّهُ نَبِیّاً إِلَّا وَ قَدْ صَلَّی فِیهِ وَ الْمُقِیمُ فِیهِ کَالْمُقِیمِ فِی فُسْطَاطِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ مَا مِنْ مُؤْمِنٍ وَ لَا مُؤْمِنَةٍ إِلَّا وَ قَلْبُهُ یَحِنُّ إِلَیْهِ وَ مَا مِنْ یَوْمٍ وَ لَا لَیْلَةٍ إِلَّا وَ الْمَلَائِکَةُ یَأْوُونَ إِلَی هَذَا الْمَسْجِدِ یَعْبُدُونَ اللَّهَ فِیهِ یَا بَا مُحَمَّدٍ أَمَا إِنِّی لَوْ کُنْتُ بِالْقُرْبِ مِنْکُمْ مَا صَلَّیْتُ صَلَاةً إِلَّا فِیهِ ثُمَّ إِذَا قَامَ قَائِمُنَا انْتَقَمَ اللَّهُ لِرَسُولِهِ وَ لَنَا أَجْمَعِینَ.

**[ترجمه]قصص الانبیاء: ابو بصیر می گوید: امام صادق علیه السلام فرمود: «ای ابا محمد! گویا من فرود آمدن قائم علیه السلام با اهل و عیالش را در مسجد سهله می بینم.» پرسیدم: «منزل او در مسجد سهله است؟» فرمود: «بله و آنجا منزل ادریس علیه السلام است. خدا هیچ پیامبری را مبعوث نفرمود مگر اینکه در این مسجد نماز خواند و کسی که در آن اقامت کند، مانند کسی است که در خیمه رسول خدا صلی الله علیه و آله اقامت گزیده، و هیچ مرد و زن مؤمنی نیستند، مگر اینکه نسبت به آن محبت دارند و هیچ روز و شبی نیست، مگر اینکه ملائکه برای عبادت خدا به این مسجد پناه می آورند. ای ابا محمد! اگر من نزدیک شما بودم، تمام نمازهایم را در آن می خواندم. وقتی قائم ما قیام کند، خدا برای رسول خود و همه ما انتقام می گیرد.» - . قصص الانبیاء: 80 -

**[ترجمه]

«14»

ع، [علل الشرائع] أَبِی عَنْ سَعْدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَسَنِ التَّیْمِیِّ عَنْ أَخَوَیْهِ مُحَمَّدٍ وَ أَحْمَدَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ یَعْقُوبَ الْهَاشِمِیِّ عَنْ مَرْوَانَ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ سَعِیدِ بْنِ عُمَرَ الْجُعْفِیِّ عَنْ رَجُلٍ مِنْ أَهْلِ مِصْرَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: أَمَا إِنَّ قَائِمَنَا لَوْ قَدْ قَامَ لَقَدْ أَخَذَ بَنِی شَیْبَةَ وَ قَطَعَ أَیْدِیَهُمْ وَ طَافَ بِهِمْ وَ قَالَ هَؤُلَاءِ سُرَّاقُ اللَّهِ الْخَبَرَ(1).

**[ترجمه]علل الشرائع: امام صادق علیه السلام فرمود: «آگاه باشید که قائم ما اگر قیام کند، بنی شیبه را می گیرد، دستانشان را می بُرد و آنان را دور می گرداند و می گوید: «اینان سارقان از خدایند!» تا آخر حدیث. - . علل الشرائع 2: 392 -

**[ترجمه]

«15»

ما، [الأمالی] للشیخ الطوسی الْمُفِیدُ عَنِ ابْنِ قُولَوَیْهِ عَنِ الْکُلَیْنِیِّ عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الْیَقْطِینِیِّ عَنْ یُونُسَ عَنْ عَمْرِو بْنِ شِمْرٍ عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: مَنْ أَدْرَکَ قَائِمَنَا فَقُتِلَ مَعَهُ کَانَ لَهُ أَجْرُ شَهِیدَیْنِ وَ مَنْ قَتَلَ بَیْنَ یَدَیْهِ عَدُوّاً لَنَا کَانَ لَهُ أَجْرُ عِشْرِینَ شَهِیداً الْخَبَرَ.

**[ترجمه]امالی طوسی: امام باقر علیه السلام فرمود: «کسی که قائم ما را درک کند و در رکابش شهید شود، اجر دو شهید را دارد و کسی که در رکابش دشمنی از دشمنان ما را بکشد، اجر بیست شهید را دارد.» تا آخر حدیث. - . امالی طوسی: 231 -

**[ترجمه]

«16»

د، [العدد القویة] قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام: إِنَّ الْعِلْمَ بِکِتَابِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ سُنَّةِ نَبِیِّهِ صلی الله علیه و آله.

ص: 317


1- 1. تراه فی العلل ج 2 ص 96 و ما ذکره المصنّف- رحمه اللّه- ذیل حدیث لا صدره.

لَیَنْبُتُ فِی قَلْبِ مَهْدِیِّنَا کَمَا یَنْبُتُ الزَّرْعُ عَلَی أَحْسَنِ نَبَاتِهِ فَمَنْ بَقِیَ مِنْکُمْ حَتَّی یَرَاهُ فَلْیَقُلْ حِینَ یَرَاهُ السَّلَامُ عَلَیْکُمْ یَا أَهْلَ بَیْتِ الرَّحْمَةِ وَ النُّبُوَّةِ وَ مَعْدِنَ الْعِلْمِ وَ مَوْضِعَ الرِّسَالَةِ السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا بَقِیَّةَ اللَّهِ فِی أَرْضِهِ.

**[ترجمه]العدد القویه: امام باقر علیه السلام فرمود: «علم به کتاب خدای عزوجل و سنت پیامبر صلی الله علیه و آله در دل مهدی ما می روید، همان طور که کشت، بر بهترین گیاهانش می روید. پس هر کس از شما طول عمر یافت و او را دید، باید هنگام دیدنش بگوید: «سلام بر شما ای اهل بیت رحمت و نبوت و مرکز علم و جایگاه رسالت! سلام بر تو ای بقیه خدا در زمینش!» - . العدد القویة: 65 -

**[ترجمه]

«17»

یر، [بصائر الدرجات] أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْکُوفِیِّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ حَمَّادٍ الطَّائِیِّ عَنْ سَعْدٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: حَدِیثُنَا صَعْبٌ مُسْتَصْعَبٌ لَا یَحْتَمِلُهُ إِلَّا مَلَکٌ مُقَرَّبٌ أَوْ نَبِیٌّ مُرْسَلٌ أَوْ مُؤْمِنٌ مُمْتَحَنٌ أَوْ مَدِینَةٌ حَصِینَةٌ فَإِذَا وَقَعَ أَمْرُنَا وَ جَاءَ مَهْدِیُّنَا کَانَ الرَّجُلُ مِنْ شِیعَتِنَا أَجْرَی مِنْ لَیْثٍ وَ أَمْضَی مِنْ سِنَانٍ یَطَأُ عَدُوَّنَا بِرِجْلَیْهِ وَ یَضْرِبُهُ بِکَفَّیْهِ وَ ذَلِکَ عِنْدَ نُزُولِ رَحْمَةِ اللَّهِ وَ فَرَجِهِ عَلَی الْعِبَادِ.

**[ترجمه]بصائر الدرجات: امام باقر علیه السلام فرمود: «حدیث ما بسیار دشوار است و آن را جز فرشته مقرب یا نبی مرسل یا مؤمن امتحان پس داده یا شهر حفاظت شده، نمی تواند آن را تحمل کند و بپذیرد. پس وقتی امر ما رسید و مهدی ما آمد، یک نفر شیعه ما از شیر پرجرأت تر و از نیزه بُران تر می شود؛ دشمن ما را زیر پای خود می گذارد و با دو کف دستش به او صدمه وارد می سازد و این امر هنگام نزول رحمت خدا و گشایش او بر بندگان اتفاق می افتد.» - . بصائر الدرجات 1: 40 -

**[ترجمه]

«18»

یر، [بصائر الدرجات] أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ سِنَانٍ عَنْ رُفَیْدٍ مَوْلَی أَبِی هُبَیْرَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: قَالَ لِی یَا رُفَیْدُ کَیْفَ أَنْتَ إِذَا رَأَیْتَ أَصْحَابَ الْقَائِمِ قَدْ ضَرَبُوا فَسَاطِیطَهُمْ فِی مَسْجِدِ الْکُوفَةِ ثُمَّ أَخْرَجَ الْمِثَالَ الْجَدِیدَ عَلَی الْعَرَبِ شَدِیدٌ قَالَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ مَا هُوَ قَالَ الذَّبْحُ قَالَ قُلْتُ بِأَیِّ شَیْ ءٍ یَسِیرُ فِیهِمْ بِمَا سَارَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام فِی أَهْلِ السَّوَادِ قَالَ لَا یَا رُفَیْدُ إِنَّ عَلِیّاً سَارَ بِمَا فِی الْجَفْرِ الْأَبْیَضِ وَ هُوَ الْکَفُّ وَ هُوَ یَعْلَمُ أَنَّهُ سَیَظْهَرُ عَلَی شِیعَتِهِ مِنْ بَعْدِهِ وَ إِنَّ الْقَائِمَ یَسِیرُ بِمَا فِی الْجَفْرِ الْأَحْمَرِ وَ هُوَ الذَّبْحُ وَ هُوَ یَعْلَمُ أَنَّهُ لَا یَظْهَرُ عَلَی شِیعَتِهِ.

**[ترجمه]بصائر الدرجات: رفید می گوید: امام صادق علیه السلام به من فرمود: «ای رفید! چگونه ای وقتی که اصحاب قائم علیه السلام را ببینی که خیمه های خود را در مسجد کوفه بر پا کرده اند؟ سپس حضرت مثال جدیدی را که بر عرب سخت است، بیرون می آورد.»

رفید می گوید: گفتم: «فدایت شوم! این مثال جدید چیست؟» فرمود: «کشتن.» عرض کردم: «آیا به سیره علی بن ابی طالب علیه السلام در خصوص اهل عراق عمل می کند؟» فرمود: «نه ای رفید! علی علیه السلام سیره اش بر جفر سفید بود که خودداری از کشتن بود، زیرا می دانست که پس از او،دشمنان بر شیعه اش چیره می شوند، ولی قائم علیه السلام به سیره جفر سرخ که کشتار است عمل می کند، زیرا می داند که کسی بر شیعه او چیره نخواهد شد.» - . همان 3: 155 -

**[ترجمه]

«19»

یر، [بصائر الدرجات] سَلَمَةُ بْنُ الْخَطَّابِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مَنِیعِ بْنِ الْحَجَّاجِ الْبَصْرِیِّ عَنْ مُجَاشِعٍ عَنْ مُعَلًّی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْفَیْضِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ علیهما السلام قَالَ: کَانَ عَصَا مُوسَی علیه السلام لآِدَمَ فَصَارَتْ إِلَی شُعَیْبٍ ثُمَّ صَارَتْ إِلَی مُوسَی بْنِ عِمْرَانَ عَلَیْهِ السَّلَامُ وَ إِنَّهَا لَعِنْدَنَا وَ إِنَّ عَهْدِی بِهَا آنِفاً وَ هِیَ خَضْرَاءُ کَهَیْئَتِهَا حِینَ انْتُزِعَتْ مِنْ شَجَرِهَا وَ إِنَّهَا لَتَنْطِقُ إِذَا اسْتُنْطِقَتْ أُعِدَّتْ لِقَائِمِنَا لِیَصْنَعَ کَمَا کَانَ مُوسَی یَصْنَعُ بِهَا وَ إِنَّهَا لَتَرُوعُ وَ تَلْقَفُ ما یَأْفِکُونَ وَ تَصْنَعُ کَمَا تُؤْمَرُ وَ إِنَّهَا حَیْثُ أَقْبَلَتْ تَلْقَفُ ما یَأْفِکُونَ تُفْتَحُ لَهَا شَفَتَانِ (1)

إِحْدَاهُمَا فِی الْأَرْضِ وَ الْأُخْرَی فِی السَّقْفِ

ص: 318


1- 1. لها شعبتان، خ ل، و هکذا فی روایة الکافی ج 1 ص 231، و لم یخرجه المصنّف. راجع کمال الدین ج 2 ص 391. و فیه سقط.

وَ بَیْنَهُمَا أَرْبَعُونَ ذِرَاعاً وَ تَلْقَفُ ما یَأْفِکُونَ بِلِسَانِهَا.

ک، [إکمال الدین] أبی عن محمد بن یحیی عن سلمة: مثله.

**[ترجمه]بصائر الدرجات: امام محمد باقر علیه السلام فرمود: «عصای موسی علیه السلام نخست مال حضرت آدم بود. سپس به شعیب و از او به موسی بن عمران رسید و فعلا آن عصا در نزد ماست. من در همین نزدیکی آن را دیدم، آن عصا مثل روزی که آن را از درخت بریدند سبز بود و هر گاه با آن سخن بگویند، صحبت می کند. این عصا برای قائم ما به امانت گذارده شده، تا همان طور که موسی از آن استفاده می کرد، او نیز آن را به کار برد، عصای مزبور مردم بی دین را می ترساند، سحر ساحران را می بلعد و هر طور به آن دستور داده شود عمل می کند. چون دو لب او گشوده شود، یکی در زمین و دیگری در سقف خواهد بود و فاصله میان دو لب او چهل ذرع است و ساخته و پرداخته جادوگران را با زبانش فرو می برد.» - . بصائر الدرجات 4: 186 -

این روایت در کمال الدین هم آمده است. - . کمال الدین: 345 -

**[ترجمه]

«20»

یر، [بصائر الدرجات] ابْنُ هَاشِمٍ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنِ الْبَزَنْطِیِّ وَ غَیْرِهِ عَنْ أَبِی أَیُّوبَ الْحَذَّاءِ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: قُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ إِنِّی أُرِیدُ أَنْ أَمَسَّ صَدْرَکَ فَقَالَ افْعَلْ فَمَسِسْتُ صَدْرَهُ وَ مَنَاکِبَهُ فَقَالَ وَ لِمَ یَا بَا مُحَمَّدٍ فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ إِنِّی سَمِعْتُ أَبَاکَ وَ هُوَ یَقُولُ إِنَّ الْقَائِمَ وَاسِعُ الصَّدْرِ مُسْتَرْسِلُ الْمَنْکِبَیْنِ عَرِیضُ مَا بَیْنَهُمَا فَقَالَ یَا بَا مُحَمَّدٍ إِنَّ أَبِی لَبِسَ دِرْعَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ کَانَتْ تُسْحَبُ عَلَی الْأَرْضِ وَ إِنِّی لَبِسْتُهَا فَکَانَتْ وَ کَانَتْ وَ إِنَّهَا تَکُونُ مِنَ الْقَائِمِ کَمَا کَانَتْ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مُشَمَّرَةً کَأَنَّهُ تُرْفَعُ نِطَاقُهَا بِحَلْقَتَیْنِ وَ لَیْسَ صَاحِبُ هَذَا الْأَمْرِ مَنْ جَازَ أَرْبَعِینَ.

یج، [الخرائج و الجرائح] عَنْ أَبِی بَصِیرٍ: مِثْلَهُ وَ فِیهِ وَ هِیَ عَلَی صَاحِبِ هَذَا الْأَمْرِ مُشَمَّرَةٌ کَمَا کَانَتْ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله.

**[ترجمه]بصائر الدرجات: ابو بصیر گفت: به حضرت صادق علیه السلام عرض کردم: «قربانت گردم! من می خواهم دستی روی سینه شما بکشم.» فرمود: «مانعی ندارد.» من دست به سینه و دوش های مبارک حضرت کشیدم. حضرت فرمود: «ای ابو بصیر! چرا چنین می کنی؟»عرض کردم: «قربانت گردم! من از پدرت شنیدم که می فرمود: «قائم ما سینه ای گشاده و دوش هایی باز و عریض دارد.»

حضرت فرمود: «ای ابو بصیر! پدرم زره پیغمبر صلی الله علیه و آله را که پوشید، برایش بلند بود به طوری که روی زمین کشیده می شد. من هم وقتی آن زره را پوشیدم به زمین می رسید، ولی چون قائم بپوشد، مثل این است که پیغمبر صلی الله علیه و آله آن را پوشیده است و دامن آن به زمین کشیده نمی شود. گویی اطراف آن را گره زده اند. کسی که عمرش از چهل سال تجاوز کرده است، صاحب الامر نیست.» - . بصائر الدرجات 4: 188 -

در کتاب الخرائج و الجرائح نیز مثل این حدیث نقل شده و این اضافه را دارد که بر دوش صاحب الامر لباس کوتاهی مانند لباس کوتاه رسول خدا صلی الله علیه و آله است. - . الخرائج و الجرائح 2: 691 -

**[ترجمه]

إیضاح

قوله علیه السلام فکانت و کانت أی کانت قریبة من الاستواء و التقدیر و کانت مستویة و کانت زائدة قوله علیه السلام مشمرة أی مرتفعة أذیالها عن الأرض و المراد بنطاقها ما یرسل قدامها و المعنی أنها کانت قصیرة علیه بحیث یظن الرائی أنه رفع نطاقها و شدها علی وسطه بحلقتین.

و فی بعض النسخ کانت و لعل المعنی أنه صلی الله علیه و آله کان یشدها لسهولة الحرکات لا لطولها و یحتمل أن یکون المراد بالنطاق المنطقة التی تشد فوق الدرع.

قوله علیه السلام من جاز أربعین أی فی الصورة أی صاحب هذا الأمر یری دائما أنه فی سن أربعین و لا یؤثر فیه الشیب و لا یغیره.

**[ترجمه]در عبارت «فکانت و کانت» یعنی نزدیک استواء و تقدیر بود و مستوی و زائد بود. کلمه «مشمره» یعنی پایین آن از روی زمین بلند است و منظور از «نطاق»، پایین لباس است که در جلوی لباس رها می شود و منظور کوتاهی لباس بر حضرت است، به گونه ای که بیننده گمان می کند که پایین آن بالا برده شده و با دو حلقه به وسطش بسته شده است.

در بعضی نسخ «کانت» دارد و شاید معنا این باشد که رسول خدا صلی الله علیه و آله برای سهولت حرکت لباس خود را می بست،نه به خاطر بلندی آن و ممکن است منظور از نطاق، کمربندی باشد که بالای زره می بستند.

عبارت «من جاز اربعین» یعنی در چهره صاحب این امر دائما دیده می شود که چهل سال دارد و پیری در او تأثیری نداشته و او را تغییر نمی دهد.

**[ترجمه]

«21»

یر، [بصائر الدرجات] عَبْدُ اللَّهِ بْنُ جَعْفَرٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ یُونُسَ عَنْ حَرِیزٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ: لَنْ تَذْهَبَ الدُّنْیَا حَتَّی یَخْرُجَ رَجُلٌ مِنَّا أَهْلَ الْبَیْتِ یَحْکُمُ بِحُکْمِ دَاوُدَ وَ آلِ دَاوُدَ لَا یَسْأَلُ النَّاسَ بَیِّنَةً(1).

ص: 319


1- 1. و رواه و الذی بعده الکلینی فی الکافی ج 1 ص 397 فراجع.

**[ترجمه]بصائر الدرجات: حریز می گوید: شنیدم که امام صادق علیه السلام می فرمود: «دنیا تمام نمی شود تا اینکه مردی از ما اهل بیت خروج می کند و به حکم داود و آل داود حکم کرده و از مردم بینه نمی طلبد.» - . بصائر الدرجات 5: 248 -

**[ترجمه]

«22»

یر، [بصائر الدرجات] أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبَانٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ عَلَیْهِ السَّلَامُ یَقُولُ: لَا یَذْهَبُ الدُّنْیَا حَتَّی یَخْرُجَ رَجُلٌ مِنِّی یَحْکُمُ بِحُکُومَةِ آلِ دَاوُدَ لَا یَسْأَلُ عَنْ بَیِّنَةٍ یُعْطِی کُلَّ نَفْسٍ حُکْمَهَا.

**[ترجمه]بصائر الدرجات: ابان می گوید: شنیدم که امام صادق علیه السلام می فرمود: «دنیا تمام نمی شود تا اینکه مردی از نسل من خروج می کند و به حکم داود و آل داود حکم کرده و از مردم بینه نمی طلبد و به هر کس حکمش را می دهد.» - . بصائر الدرجات 5: 248 -

**[ترجمه]

«23»

یر، [بصائر الدرجات] مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَیْنِ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَبِی خَالِدٍ الْقَمَّاطِ عَنْ حُمْرَانَ بْنِ أَعْیَنَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَنْبِیَاءُ أَنْتُمْ قَالَ لَا قُلْتُ فَقَدْ حَدَّثَنِی مَنْ لَا أَتَّهِمُ أَنَّکَ قُلْتَ إِنَّکُمْ أَنْبِیَاءُ قَالَ مَنْ هُوَ أَبُو الْخَطَّابِ قَالَ قُلْتُ نَعَمْ قَالَ کُنْتَ إِذاً أَهْجَرَ [کُنْتُ إِذاً أَهْجُرُ] قَالَ قُلْتُ فَبِمَا تَحْکُمُونَ قَالَ نَحْکُمُ بِحُکْمِ آلِ دَاوُدَ.

**[ترجمه]بصائر الدرجات: حمران بن اعین می گوید: به امام صادق علیه السلام عرض کردم: «شما انبیا هستید؟» فرمود نه. گفتم: «شخص موثقی برای من حدیث گفت که شما فرموده اید که شما انبیا هستید!» فرمود: «چه کسی گفت؟ ابوالخطاب بود؟» حمران می گوید: گفتم بله! فرمود: «بنابراین هذیان گوتر شده ای؟» ( که قول ابوالخطاب را باور کردی.) گفتم: «پس به چه چیز حکم می کنید؟» فرمود: «مانند حکم آل داود حکم می کنیم.» - . بصائر الدرجات 5: 248 -

**[ترجمه]

بیان

قوله علیه السلام کنت إذا أهجر علی صیغة الخطاب و أَهْجَرَ علی أفعل التفضیل من الهجر بمعنی الهذیان أی الآن حیث ظهر أنک اعتمدت علی قول أبی الخطاب الکذاب ظهر کثرة هذیانک أو علی صیغة التکلم و کذا أَهْجُرُ أیضا علی التکلم و یکون علی الاستفهام التوبیخی أی علی قولک حیث تصدق أبا الخطاب فی ذلک فأنا عند هذا القول کنت هاذیا إذ لا یصدر من العاقل مثل ذلک فی حال العقل.

**[ترجمه]عبارت«کنت اذاً اهجر» به صیغه مخاطب و «اهجر بنا» بر صیغه افعل تفضیل از هجر، به معنای هذیان است. معنا این می شود: «اکنون که بر گفته ابوالخطاب دروغگو اعتماد کردی، هذیان گویی ات آشکار شده.» و ممکن است استفهام توبیخی باشد، یعنی بنا بر قول تو که ابوالخطاب را در این امر تصدیق کردی، کثرت هذیان گویی ات آشکار شد، چرا که پنداشتی من به هنگام این قول، یاوه می گفتم. زیرا که از هیچ عاقلی در حال عاقل بودن، مثل این قول صادر می شود؟

**[ترجمه]

«24»

یر، [بصائر الدرجات] مُحَمَّدُ بْنُ عِیسَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنْ مَنْصُورِ بْنِ یُونُسَ عَنْ فُضَیْلٍ الْأَعْوَرِ عَنْ أَبِی عُبَیْدَةَ عَنْهُ علیه السلام قَالَ: إِذَا قَامَ قَائِمُ آلِ مُحَمَّدٍ حَکَمَ بِحُکْمِ دَاوُدَ وَ سُلَیْمَانَ لَا یَسْأَلُ النَّاسَ بَیِّنَةً.

**[ترجمه]بصائر الدرجات: امام صادق علیه السلام فرمود: «وقتی قائم آل محمد صلی الله علیه و آله قیام کند، به مانند حکم آل داود و سلیمان حکم می کند و از مردم بینه نمی طلبد.» - . بصائر الدرجات 5: 248 -

**[ترجمه]

«25»

دَعَوَاتُ الرَّاوَنْدِیِّ، عَنِ الْحَسَنِ بْنِ طَرِیفٍ قَالَ: کَتَبْتُ إِلَی أَبِی مُحَمَّدٍ الْعَسْکَرِیِّ علیه السلام أَسْأَلُهُ عَنِ الْقَائِمِ إِذَا قَامَ بِمَ یَقْضِی بَیْنَ النَّاسِ وَ أَرَدْتُ أَنْ أَسْأَلَهُ عَنْ شَیْ ءٍ لِحُمَّی الرِّبْعِ فَأَغْفَلْتُ ذِکْرَ الْحُمَّی فَجَاءَ الْجَوَابُ سَأَلْتَ عَنِ الْإِمَامِ فَإِذَا قَامَ یَقْضِی بَیْنَ النَّاسِ بِعِلْمِهِ کَقَضَاءِ دَاوُدَ علیه السلام لَا یَسْأَلُ الْبَیِّنَةَ الْخَبَرَ.

**[ترجمه]دعوات راوندی: حسن بن طریف می گوید: به امام عسکری علیه السلام نامه نوشتم و از ایشان درباره قائم علیه السلام پرسیدم که وقتی قیام کند، به چه چیزی بین مردم حکم می کند، و خواستم چیزی درباره «تب ربع» (تبی که امروز می آید و فردا و پس فردا نمی آید و در روز چهارم دو مرتبه می آید) بپرسم، ولی از ذکر تب غفلت کردم. جواب نامه چنین آمد: «از امام پرسیدی، وقتی وی خروج کند، بین مردم به علم خود قضاوت می کند، مانند قضاوت داود علیه السلام که طلب بینه نمی کند.» تا آخر خبر. - . دعوات راوندی: 239 -

**[ترجمه]

«26»

یر، [بصائر الدرجات] ختص، [الإختصاص] إِبْرَاهِیمُ بْنُ هَاشِمٍ عَنْ سُلَیْمَانَ الدَّیْلَمِیِّ عَنْ مُعَاوِیَةَ الدُّهْنِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: فِی قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَی یُعْرَفُ الْمُجْرِمُونَ بِسِیماهُمْ فَیُؤْخَذُ بِالنَّواصِی وَ الْأَقْدامِ (1) فَقَالَ یَا مُعَاوِیَةُ مَا یَقُولُونَ فِی هَذَا قُلْتُ یَزْعُمُونَ أَنَ

ص: 320


1- 1. الرحمن: 41.

اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی یَعْرِفُ الْمُجْرِمِینَ بِسِیمَاهُمْ فِی الْقِیَامَةِ فَیَأْمُرُ بِهِمْ فَیُؤْخَذُ بِنَوَاصِیهِمْ وَ أَقْدَامِهِمْ فَیُلْقَوْنَ فِی النَّارِ فَقَالَ لِی وَ کَیْفَ یَحْتَاجُ الْجَبَّارُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی إِلَی مَعْرِفَةِ خَلْقٍ أَنْشَأَهُمْ وَ هُمْ خَلْقُهُ فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ وَ مَا ذَلِکَ قَالَ لَوْ قَامَ قَائِمُنَا أَعْطَاهُ اللَّهُ السِّیمَاءَ فَیَأْمُرُ بِالْکَافِرِ فَیُؤْخَذُ بِنَوَاصِیهِمْ وَ أَقْدَامِهِمْ ثُمَّ یَخْبِطُ بِالسَّیْفِ خَبْطاً.

**[ترجمه]بصائر الدرجات و اختصاص:معاویه دهنی می گوید: امام صادق علیه السلام درباره آیه «یُعْرَفُ الْمُجْرِمُونَ بِسِیماهُمْ فَیُؤْخَذُ بِالنَّواصِی وَ الْأَقْدام»، { تبهکاران از سیمایشان شناخته می شوند و از پیشانی و پایشان بگیرند} - . الرحمن / 41 - فرمود: «ای معاویه! درباره این آیه چه می گویند؟» گفتم: «می پندارند که خدای تعالی در قیامت، مجرمین را از سیمایشان می شناسد. پس امر می کند که با پیشانی و پایشان گرفته شوند و در آتش افکنده شوند!» حضرت به من فرمود: «چگونه خدای جبار احتیاج دارد به شناختن مخلوقی که آن را ایجاد فرموده و او مخلوق خداست؟» عرضه داشتم: «فدایت شوم! پس جریان معنای آیه از چه قرار است؟» فرمود: «اگر قائم ما قیام کند، خدا او را طوری قرار می دهد که خلایق را از سیما می شناسد و امر می کند که کافر از پیشانی و پایش گرفته شود و سپس با شمشیر، ضربه بسیار شدیدی به او می زند.» - . بصائر الدرجات 7: 332 -

**[ترجمه]

بیان

الخبط الضرب الشدید.

**[ترجمه]«خبط» به معنای زدن شدید است.

**[ترجمه]

«27»

یر، [بصائر الدرجات] ختص، [الإختصاص] أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی خَالِدٍ وَ أَبُو سَلَّامٍ عَنْ سَوْرَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: أَمَا إِنَّ ذَا الْقَرْنَیْنِ قَدْ خُیِّرَ السَّحَابَیْنِ فَاخْتَارَ الذَّلُولَ وَ ذَخَرَ لِصَاحِبِکُمُ الصَّعْبَ قَالَ قُلْتُ وَ مَا الصَّعْبُ قَالَ مَا کَانَ مِنْ سَحَابٍ فِیهِ رَعْدٌ وَ صَاعِقَةٌ أَوْ بَرْقٌ فَصَاحِبُکُمْ یَرْکَبُهُ أَمَا إِنَّهُ سَیَرْکَبُ السَّحَابَ وَ یَرْقَی فِی الْأَسْبَابِ أَسْبَابِ السَّمَاوَاتِ السَّبْعِ وَ الْأَرَضِینَ السَّبْعِ خَمْسٌ عَوَامِرُ وَ اثْنَتَانِ خَرَابَانِ.

یر، [بصائر الدرجات] أحمد بن محمد عن علی بن سنان عن عبد الرحیم عن أبی جعفر علیه السلام: مثله- ختص، [الإختصاص] ابن عیسی عن ابن سنان عمن حدثه عن عبد الرحیم: مثله.

**[ترجمه]بصائر الدرجات و اختصاص: امام باقر علیه السلام فرمود: «آگاه باشید که ذوالقرنین درباره دو پارچه ابر(کندرو و تندرو) مخیر گردیده که هر کدام را که بخواهد، انتخاب کند. پس او ابر کندرو را انتخاب کرد و برای صاحب شما ابر تندرو را ذخیره کرد.»

راوی می گوید: پرسیدم: «ابر صعب و تندرو کدام است؟» فرمود: «هر ابری که در آن رعد و صاعقه یا برق باشد، امام شما آن را سوار می شود. آگاه باشید که او سوار بر ابرها می شود و به راه های آسمان های هفتگانه بالا می رود و به راه های هفتگانه زمین می رسد؛ پنج طبقه از آن زمین ها آبادند و دو طبقه دیگر خراب.» - . بصائر الدرجات 8: 379 و اختصاص: 199 -

در بصائر الدرجات و اختصاص به سند دیگری نیز این حدیث مذکور است. - . بصائر الدرجات 8: 379 و اختصاص: 199 -

**[ترجمه]

«28»

یر، [بصائر الدرجات] ختص، [الإختصاص] مُحَمَّدُ بْنُ هَارُونَ عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ أَبِی یَحْیَی قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: إِنَّ اللَّهَ خَیَّرَ ذَا الْقَرْنَیْنِ السَّحَابَیْنِ الذَّلُولَ وَ الصَّعْبَ فَاخْتَارَ الذَّلُولَ وَ هُوَ مَا لَیْسَ فِیهِ بَرْقٌ وَ لَا رَعْدٌ وَ لَوِ اخْتَارَ الصَّعْبَ لَمْ یَکُنْ لَهُ ذَلِکَ لِأَنَّ اللَّهَ ادَّخَرَهُ لِلْقَائِمِ علیه السلام.

**[ترجمه]بصائر الدرجات و اختصاص: امام صادق علیه السلام فرمود: «خدا ذوالقرنین را بین دو ابر صعب و ذلول مخیر کرد و او ابر ذلول را برگزید که رعد و برق در آن نبود اگر ابر تندرو را انتخاب می کرد، نصیب وی نمی شد، زیرا خداوند آن را برای قائم علیه السلام ذخیره فرموده است.» - . بصائر الدرجات 8: 379 و اختصاص: 199 -

**[ترجمه]

«29»

ک، [إکمال الدین] الْهَمَدَانِیُّ عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مَعْبَدٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ خَالِدٍ قَالَ قَالَ عَلِیُّ بْنُ مُوسَی الرِّضَا علیه السلام: لَا دِینَ لِمَنْ لَا وَرَعَ لَهُ وَ لَا إِیمَانَ لِمَنْ لَا تَقِیَّةَ لَهُ إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِنْدَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ أَعْمَلُکُمْ بِالتَّقِیَّةِ قَبْلَ خُرُوجِ قَائِمِنَا فَمَنْ تَرَکَهَا قَبْلَ

خُرُوجِ قَائِمِنَا فَلَیْسَ مِنَّا فَقِیلَ لَهُ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ وَ مَنِ الْقَائِمُ مِنْکُمْ أَهْلَ الْبَیْتِ قَالَ الرَّابِعُ مِنْ وُلْدِی ابْنُ سَیِّدَةِ الْإِمَاءِ یُطَهِّرُ اللَّهُ بِهِ الْأَرْضَ مِنْ کُلِّ جَوْرٍ وَ یُقَدِّسُهَا مِنْ کُلِّ ظُلْمٍ

ص: 321

وَ هُوَ الَّذِی یَشُکُّ النَّاسُ فِی وِلَادَتِهِ وَ هُوَ صَاحِبُ الْغَیْبَةِ قَبْلَ خُرُوجِهِ فَإِذَا خَرَجَ أَشْرَقَتِ الْأَرْضُ بِنُورِ رَبِّها وَ وَضَعَ مِیزَانَ الْعَدْلِ بَیْنَ النَّاسِ فَلَا یَظْلِمُ أَحَدٌ أَحَداً وَ هُوَ الَّذِی تُطْوَی لَهُ الْأَرْضُ وَ لَا یَکُونُ لَهُ ظِلٌّ وَ هُوَ الَّذِی یُنَادِی مُنَادٍ مِنَ السَّمَاءِ بِاسْمِهِ یَسْمَعُهُ جَمِیعُ أَهْلِ الْأَرْضِ بِالدُّعَاءِ إِلَیْهِ یَقُولُ أَلَا إِنَّ حُجَّةَ اللَّهِ قَدْ ظَهَرَ عِنْدَ بَیْتِ اللَّهِ فَاتَّبِعُوهُ فَإِنَّ الْحَقَّ مَعَهُ وَ فِیهِ وَ هُوَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ إِنْ نَشَأْ نُنَزِّلْ عَلَیْهِمْ مِنَ السَّماءِ آیَةً فَظَلَّتْ أَعْناقُهُمْ لَها خاضِعِینَ (1).

عم، [إعلام الوری] عن علی: مثله.

**[ترجمه]کمال الدین: حضرت رضا علیه السلام فرمود: «کسی که ورع ندارد، دین ندارد و کسی که تقیه نکند، ایمان ندارد. با کرامت ترین شما نزد خدای عزوجل، کسی است که قبل از خروج قائم علیه السلام بیش از دیگران، اهل عمل به تقیه باشد و کسی که تقیه را قبل از خروج قائم علیه السلام ترک کند، از ما نیست.»

پرسیده شد: «یابن رسول الله! چه کسی از شما اهل بیت قائم می باشد؟» فرمود: چهارمین از فرزندان من که پسر سیده کنیزان است و خدا به سبب او زمین را از هر ظلمی تطهیر و از هر ستمی پاک می کند. و او کسی است که در ولادتش شک می شود و قبل از قیامش غیبت می کند و وقتی خروج کرد،«أَشْرَقَتِ الْأَرْضُ بِنُورِ رَبِّه»،{زمین به نور پروردگارش روشن می شود} - . زمر / 69[3] - ، ترازوی عدالت بین مردم گذاشته می شود و احدی به دیگری ظلم نمی کند.

او کسی است که زمین زیر پایش پیچیده می شود و سایه ندارد،و او کسی است که منادی از آسمان نام او را صدا می زند که تمام اهل زمین، دعوت به سوی او را می شنوند. منادی می گوید: «آگاه باشید که حجت خدا نزد بیت خدا ظاهر شده، پس از او تبعیت کنید زیرا حق با او و در اوست!» و این تفسیر این آیه شریفه است که فرمود: «إِنْ نَشَأْ نُنَزِّلْ عَلَیْهِمْ مِنَ السَّماءِ آیَةً فَظَلَّتْ أَعْناقُهُمْ لَها خاضِعِین»، {اگر بخواهیم، معجزه ای از آسمان بر آنان فرود می آوریم، تا در برابر آن، گردنهایشان خاضع گردد.}. - . کمال الدین: 346 -

مثل این حدیث در «اعلام الوری» نیز مذکور است. - . اعلام الوری: 422 -

**[ترجمه]

«30»

ک، [إکمال الدین] الْهَمَدَانِیُّ عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الرَّیَّانِ بْنِ الصَّلْتِ قَالَ: قُلْتُ لِلرِّضَا علیه السلام أَنْتَ صَاحِبُ هَذَا الْأَمْرِ فَقَالَ أَنَا صَاحِبُ هَذَا الْأَمْرِ وَ لَکِنِّی لَسْتُ بِالَّذِی أَمْلَأُهَا عَدْلًا کَمَا مُلِئَتْ جَوْراً وَ کَیْفَ أَکُونُ ذَاکَ عَلَی مَا تَرَی مِنْ ضَعْفِ بَدَنِی وَ إِنَّ الْقَائِمَ هُوَ الَّذِی إِذَا خَرَجَ کَانَ فِی سِنِّ الشُّیُوخِ وَ مَنْظَرِ الشَّبَابِ (2) قَوِیّاً فِی بَدَنِهِ حَتَّی لَوْ مَدَّ یَدَهُ إِلَی أَعْظَمِ شَجَرَةٍ عَلَی وَجْهِ الْأَرْضِ لَقَلَعَهَا وَ لَوْ صَاحَ بَیْنَ الْجِبَالِ لَتَدَکْدَکَتْ صُخُورُهَا یَکُونُ مَعَهُ عَصَا مُوسَی وَ خَاتَمُ سُلَیْمَانَ ذَاکَ الرَّابِعُ مِنْ وُلْدِی یُغَیِّبُهُ اللَّهُ فِی سِتْرِهِ مَا شَاءَ اللَّهُ ثُمَّ یُظْهِرُهُ فَیَمْلَأُ بِهِ الْأَرْضَ قِسْطاً وَ عَدْلًا کَمَا مُلِئَتْ جَوْراً وَ ظُلْماً.

عم، [إعلام الوری] عَلِیٌّ عَنْ أَبِیهِ: مِثْلَهُ وَ زَادَ فِی آخِرِهِ کَأَنِّی بِهِمْ آیِسٌ مَا کَانُوا نُودُوا نِدَاءً یَسْمَعُ مَنْ بَعُدَ کَمَا یَسْمَعُ مَنْ قَرُبَ یَکُونُ رَحْمَةً لِلْمُؤْمِنِینَ وَ عَذَاباً لِلْکَافِرِینَ.

**[ترجمه]کمال الدین: ریان بن صلت می گوید: به حضرت رضا علیه السلام عرض کردم:«آیا صاحب الامر شما هستید؟» فرمود: «من صاحب الامر هستم، ولی نه آن صاحب الامری که زمین را پر از عدل و داد می کند، چنان که از ظلم پر شده باشد. چگونه من می توانم چنین کسی باشم با این ضعف بدن که در من می بینی؟! قائم کسی است که وقتی ظهور می کند، به سن پیرمردان و به صورت جوانان است، و بدنی نیرومند دارد، به طوری که اگر دست به طرف بزرگ ترین درخت روی زمین دراز کند، می تواند آن را از بیخ بکند. و چنانچه در میان کوه ها نعره کشد، سنگ های سخت از هیبت صدایش خرد شود! عصای موسی و انگشتر سلیمان با اوست.او چهارمین از فرزندان من است. خدا تا زمانی که مصلحت می داند او را از نظرها غایب می گرداند. آنگاه او را آشکار می کند و به وسیله او، زمین را پر از عدل و داد کند، چنان که پر از ظلم و ستم شده باشد.» - . کمال الدین: 350 -

در اعلام الوری مثل این حدیث نقل شده و در آخر آن آمده است: «گویا من اهل زمانش را می بینم که نومیدند و ندایی که شخص دور می شنود، همان طور که شخص نزدیک می شنود، بر آنها زده می شود و او برای مؤمنان رحمت و برای کافران، مایه عذاب است.» - . اعلام الوری: 442 -

**[ترجمه]

«31»

ک، [إکمال الدین] الْمُظَفَّرُ الْعَلَوِیُّ عَنِ ابْنِ الْعَیَّاشِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ نُصَیْرٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَی (3)

عَنْ عَمْرِو بْنِ شِمْرٍ عَنْ جَابِرٍ الْجُعْفِیِ

ص: 322


1- 1. الشعراء: 4، و الحدیث فی المصدر ج 2 ص 42.
2- 2. الشباب- بالفتح- جمع شاب. و فی المصدر ج 2 ص 48 الشبان- کرمان و هو أیضا جمع شاب.
3- 3. ما بین العلامتین ساقط عن الأصل المطبوع راجع المصدر ج 2 ص 64. و قد روی بهذا السند فی علله ج 1 ص 49 و 50، فراجع.

عَنْ جَابِرٍ الْأَنْصَارِیِّ قَالَ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَقُولُ: إِنَّ ذَا الْقَرْنَیْنِ کَانَ عَبْداً صَالِحاً جَعَلَهُ اللَّهُ حُجَّةً عَلَی عِبَادِهِ فَدَعَا قَوْمَهُ إِلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ أَمَرَهُمْ بِتَقْوَاهُ فَضَرَبُوهُ عَلَی قَرْنِهِ فَغَابَ عَنْهُمْ زَمَاناً حَتَّی قِیلَ مَاتَ أَوْ هَلَکَ بِأَیِّ وَادٍ سَلَکَ ثُمَّ ظَهَرَ وَ رَجَعَ إِلَی قَوْمِهِ فَضَرَبُوهُ عَلَی قَرْنِهِ أَلَا وَ فِیکُمْ مَنْ هُوَ عَلَی سُنَّتِهِ وَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ مَکَّنَ لَهُ فِی الْأَرْضِ وَ آتَاهُ مِنْ کُلِّ شَیْ ءٍ سَبَباً وَ بَلَغَ

الْمَشْرِقَ وَ الْمَغْرِبَ وَ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی سَیُجْرِی سُنَّتَهُ فِی الْقَائِمِ مِنْ وُلْدِی وَ یُبَلِّغُهُ شَرْقَ الْأَرْضِ وَ غَرْبَهَا حَتَّی لَا یَبْقَی سَهْلٌ وَ لَا مَوْضِعٌ مِنْ سَهْلٍ وَ لَا جَبَلٍ [جَبَلٌ] وَطِئَهُ ذُو الْقَرْنَیْنِ إِلَّا وَطِئَهُ وَ یُظْهِرُ اللَّهُ لَهُ کُنُوزَ الْأَرْضِ وَ مَعَادِنَهَا وَ یَنْصُرُهُ بِالرُّعْبِ یَمْلَأُ الْأَرْضَ عَدْلًا وَ قِسْطاً کَمَا مُلِئَتْ جَوْراً وَ ظُلْماً.

**[ترجمه]کمال الدین: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «ذوالقرنین بنده صالحی بود که خدا او را حجت بر بندگان خود قرار داد و او قومش را به سوی خدای عزوجل دعوت نمود و آنان را امر به تقوای خدا کرد. آنان به شاخ او ضربتی زدند و او مدتی از آنان پنهان شد، تا جایی که گفتند او مرده یا هلاک شده؟ به کدام وادی پای نهاده؟ سپس ظهور کرد و به نزد قومش رجوع کرد و او را دوباره بر شاخ سرش زدند.

بدانید که در شما نیز کسی هست که بر سنت ذوالقرنین است و خدای عزوجل ذوالقرنین را در زمین تمکین داد و اسباب همه چیز را به او اعطا کرد و به شرق و غرب رسید. خدای تعالی سنت او را در قائم از فرزندان من جاری می سازد و او را نیز به شرق و غرب عالم می رساند تا زمین هموار و جایی از زمین هموار و ناهمواری نمی ماند که ذوالقرنین در آن پای نهاد، الا اینکه قائم نیز در آن پای می نهد و خدا گنج ها و معادن زمین را برای او خارج می کند و او را با ترس یاری می کند و زمین را بعد از آن که از ظلم و جور پر باشد، آکنده از قسط و عدل می سازد.» - . کمال الدین: 364 -

**[ترجمه]

«32»

غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی سَعْدٌ عَنْ أَبِی هَاشِمٍ الْجَعْفَرِیِّ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی مُحَمَّدٍ علیه السلام فَقَالَ إِذَا قَامَ الْقَائِمُ أَمَرَ بِهَدْمِ الْمَنَارِ وَ الْمَقَاصِیرِ الَّتِی فِی الْمَسَاجِدِ فَقُلْتُ فِی نَفْسِی لِأَیِّ مَعْنَی هَذَا فَأَقْبَلَ عَلَیَّ فَقَالَ مَعْنَی هَذَا أَنَّهَا مُحْدَثَةٌ مُبْتَدَعَةٌ لَمْ یَبْنِهَا نَبِیٌّ وَ لَا حُجَّةٌ(1).

**[ترجمه]غیبت طوسی: ابو هاشم جعفری گفت: روزی در خدمت حضرت امام حسن عسکری علیه السلام بودم. حضرت فرمود: «هنگامی که قائم قیام کند، دستور می دهد مناره ها و اتاق هایی را که در مساجد می سازند، خراب کنند.» من پیش خود گفتم که چرا قائم چنین کاری می کند؟ ناگاه امام حسن عسکری علیه السلام رو کرد به جانب من و فرمود: «معنی این کار این است که اینها چیز تازه و بدعتی است که پیغمبر و امامی آنها را نساخته است.» - . غیبت طوسی: 206 -

**[ترجمه]

«33»

ک، [إکمال الدین] ابْنُ إِدْرِیسَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنِ الْأَهْوَازِیِّ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ أَبِی أَیُّوبَ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ: سَأَلَ رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ الْکُوفَةِ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام کَمْ یَخْرُجُ مَعَ الْقَائِمِ علیه السلام فَإِنَّهُمْ یَقُولُونَ إِنَّهُ یَخْرُجُ مَعَهُ مِثْلُ عِدَّةِ أَهْلِ بَدْرٍ ثَلَاثُمِائَةٍ وَ ثَلَاثَةَ عَشَرَ رَجُلًا قَالَ مَا یَخْرُجُ إِلَّا فِی أُولِی قُوَّةٍ وَ مَا یَکُونُ أُولُو الْقُوَّةِ أَقَلَّ مِنْ عَشَرَةِ آلَافٍ (2).

**[ترجمه]کمال الدین: ابو بصیر گفت: مردی از اهل کوفه از حضرت صادق علیه السلام پرسید:«چند نفر با قائم قیام می کنند؟ چرا که مردم می گویند به تعداد سربازانی که در جنگ بدر شرکت کردند، یعنی سیصد و سیزده نفر می باشند.» حضرت فرمود: «او قیام نمی کند، مگر با افراد نیرومند و این افراد هم از ده هزار نفر کمتر نیستند.» - . کمال الدین: 593 -

**[ترجمه]

بیان

المعنی أنه علیه السلام لا تنحصر أصحابه فی الثلاثمائة و ثلاثة عشر بل هذا العدد هم المجتمعون عنده فی بدو خروجه.

**[ترجمه]مقصود حضرت این است که یاران قائم در هنگام ظهور، منحصر به سیصد و سیزده نفر نیست، بلکه این عده کسانی هستند که در ابتدای ظهورش به گرد وی اجتماع می کنند.

**[ترجمه]

«34»

ک، [إکمال الدین] الْعَطَّارُ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی الْخَطَّابِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی خَالِدٍ الْقَمَّاطِ عَنْ ضُرَیْسٍ عَنْ أَبِی خَالِدٍ الْکَابُلِیِّ عَنْ سَیِّدِ الْعَابِدِینَ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ علیهما السلام قَالَ: الْمَفْقُودُونَ عَنْ فُرُشِهِمْ ثَلَاثُمِائَةٍ وَ ثَلَاثَةَ عَشَرَ رَجُلًا عِدَّةُ أَهْلِ بَدْرٍ

ص: 323


1- 1. المصدر ص 131.
2- 2. تراه فی المصدر ج 2 ص 368.

فَیُصْبِحُونَ بِمَکَّةَ وَ هُوَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ أَیْنَ ما تَکُونُوا یَأْتِ بِکُمُ اللَّهُ جَمِیعاً(1) وَ هُمْ أَصْحَابُ الْقَائِمِ علیه السلام.

**[ترجمه]کمال الدین: امام سجاد علیه السلام فرمود: «سیصد و سیزده مرد، به تعداد اهل بدر از رختخوابشان مفقود و نایاب می شوند و در مکه صبح می کنند و این معنای سخن خدای عزوجل است که فرمود:«أَیْنَ ما تَکُونُوا یَأْتِ بِکُمُ اللَّهُ جَمِیعا»، {هر کجا که باشید، خداوند همگی شما را [به سوی خود باز] می آورد}، که آنان اصحاب قائم علیه السلام هستند.» - . کمال الدین: 593 -

**[ترجمه]

«35»

ک، [إکمال الدین] ابْنُ الْوَلِیدِ عَنْ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارِ عَنِ ابْنِ أَبِی الْخَطَّابِ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَی عَنْ مُنْذِرٍ عَنْ بَکَّارِ بْنِ أَبِی بَکْرٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَجْلَانَ قَالَ: ذَکَرْنَا خُرُوجَ الْقَائِمِ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقُلْتُ لَهُ کَیْفَ لَنَا بِعِلْمِ ذَلِکَ فَقَالَ یُصْبِحُ أَحَدُکُمْ وَ تَحْتَ رَأْسِهِ صَحِیفَةٌ عَلَیْهَا مَکْتُوبٌ طاعَةٌ مَعْرُوفَةٌ(2).

وَ رُوِیَ: أَنَّهُ یَکُونُ فِی رَایَةِ الْمَهْدِیِّ الرِّفْعَةُ لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَ (3).

**[ترجمه]کمال الدین: عبدالله بن عجلان می گوید: نزد حضرت صادق علیه السلام از خروج قائم علیه السلام سخن گفتیم. من عرض کردم: «ما چگونه اززمان خروج حضرت آگاه شویم؟» فرمود: «در روز خروجش هر یک از شما صبح می کند، در حالی که زیر سرش نوشته ای است که در آن مکتوب است: «طاعَةٌ مَعْرُوفَة»، {اطاعتی نیکو!} - . نور / 53[3] -

و نیز روایت شده که بر پرچم مهدی علیه السلام نوشته شده «رفعت و بلندی برای خدای عزوجل است.» - . کمال الدین: 593 -

**[ترجمه]

«36»

ک، [إکمال الدین] ابْنُ الْمُتَوَکِّلِ عَنِ السَّعْدَآبَادِیِّ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: فِی قَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَ هُوَ الَّذِی أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدی وَ دِینِ الْحَقِّ لِیُظْهِرَهُ عَلَی الدِّینِ کُلِّهِ وَ لَوْ کَرِهَ الْمُشْرِکُونَ-(4)

فَقَالَ وَ اللَّهِ مَا نَزَلَ تَأْوِیلُهَا بَعْدُ وَ لَا یَنْزِلُ تَأْوِیلُهَا حَتَّی یَخْرُجَ الْقَائِمُ علیه السلام فَإِذَا خَرَجَ الْقَائِمُ لَمْ یَبْقَ کَافِرٌ بِاللَّهِ الْعَظِیمِ وَ لَا مُشْرِکٌ بِالْإِمَامِ إِلَّا کَرِهَ خُرُوجَهُ حَتَّی لَوْ کَانَ کَافِرٌ أَوْ مُشْرِکٌ فِی بَطْنِ صَخْرَةٍ لَقَالَتْ یَا مُؤْمِنُ فِی بَطْنِی کَافِرٌ فَاکْسِرْنِی وَ اقْتُلْهُ.

**[ترجمه]کمال الدین: امام باقر علیه السلام در مورد آیه «هُوَ الَّذِی أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدی وَ دِینِ الْحَقِّ لِیُظْهِرَهُ عَلَی الدِّینِ کُلِّهِ وَ لَوْ کَرِهَ الْمُشْرِکُون»، { او کسی است که پیامبرش را با هدایت و دین درست، فرستاد تا آن را بر هر چه دین است پیروز گرداند، هر چند مشرکان خوش نداشته باشند.} - . توبه / 33 - فرمود: «به خدا قسم هنوز تأویل این آیه بروز پیدا نگرده و تا خروج قائم علیه السلام تأویلش آشکار نمی شود. وقتی قائم علیه السلام خروج کند، کافری نسبت به خدای بزرگ باقی نمی ماند و مشرکی نسبت به مقام امام نمی ماند، مگر اینکه از قیام او کراهت دارد، تا جایی که اگر کافر یا مشرکی در دل صخره ای باشد، صخره می گوید: «ای مؤمن! در دل من کافری است، پس مرا بشکن و او را بکش!» - . کمال الدین: 607 -

**[ترجمه]

«37»

ک، [إکمال الدین] مَاجِیلَوَیْهِ عَنْ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارِ عَنِ ابْنِ عِیسَی وَ ابْنِ أَبِی الْخَطَّابِ مَعاً عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی الْجَارُودِ قَالَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام: إِذَا خَرَجَ الْقَائِمُ علیه السلام مِنْ مَکَّةَ یُنَادِی مُنَادِیهِ أَلَا لَا یَحْمِلَنَّ أَحَدٌ طَعَاماً وَ لَا شَرَاباً وَ حَمَلَ مَعَهُ حَجَرُ مُوسَی بْنِ عِمْرَانَ علیهما السلام وَ هُوَ وِقْرُ بَعِیرٍ فَلَا یَنْزِلُ مَنْزِلًا إِلَّا انْفَجَرَتْ مِنْهُ عُیُونٌ فَمَنْ کَانَ جَائِعاً شَبِعَ وَ مَنْ کَانَ ظَمْآناً [ظَمْآنَ] رَوِیَ وَ رَوِیَتْ دَوَابُّهُمْ حَتَّی یَنْزِلُوا

ص: 324


1- 1. البقرة: 148 و الحدیث فی کمال الدین ج 2 ص 368، و فی سنده:« عن محمّد بن سنان، عن ضریس، عن أبی الجارود خالد القماط» و الصحیح ما فی الصلب.
2- 2. النور: 53.
3- 3. فی المصدر ج 2 ص 369« البیعة للّه» عزّ و جلّ.
4- 4. براءة: 34. و الحدیث فی باب النوادر ج 2 ص 386 من کمال الدین و هکذا الأحادیث الآتیة.

النَّجَفَ مِنْ ظَهْرِ الْکُوفَةِ.

نی، [الغیبة] للنعمانی محمد بن همام و محمد بن الحسن بن جمهور عن الحسن بن محمد بن جمهور عن أبیه عن سلیمان بن سماعة عن أبی الجارود: مثله

یر، [بصائر الدرجات] مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَیْنِ عَنْ مُوسَی بْنِ سَعْدَانَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ أَبِی سَعِیدٍ الْخُرَاسَانِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنْ أَبِیهِ علیه السلام: مِثْلَهُ (1)

وَ فِیهِ إِلَّا انْبَعَثَ عَیْنٌ مِنْهُ وَ فِیهِ وَ مَنْ کَانَ ظَامِئاً(2)

رَوِیَ فَهُوَ زَادُهُمْ حَتَّی یَنْزِلُوا إِلَی آخِرِهِ.

**[ترجمه]کمال الدین: امام باقر علیه السلام فرمود: هنگامی که قائم در مکه ظهور می کند، منادی او بانگ می زند: «هیچ کس خوردنی و نوشیدنی با خود برندارد!» و سنگی که حضرت موسی از آن آب بیرون آورد، بار شتری کند و با خود برمی دارد. به هر منزلی که می رسند، چشمه ای از آن بیرون می آید، هر کس گرسنه باشد سیر می شود و هر کس تشنه باشد، آب می نوشد و چهارپایان خود را نیز آب می دهند تا در نجف واقع در بیابان کوفه فرود می آیند.» - . همان -

این حدیث در غیبت نعمانی - . غیبت نعمانی: 238 - هم نقل شده و در بصائر الدرجات هم با مختصر تفاوتی آمده است. در بصائر آمده است: «چشمه ای از آن سنگ می جوشد و هر کس تشنه باشد، سیراب می شود و این سنگ زاد و توشه راه آنهاست تا پیاده شوند...» تا انتهای خبر. - . بصائر الدرجات 4: 188 -

**[ترجمه]

«38»

ک، [إکمال الدین] ابْنُ الْوَلِیدِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنِ ابْنِ یَزِیدَ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ أَبَانِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ أَبَانِ بْنِ تَغْلِبَ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: إِذَا قَامَ الْقَائِمُ عَلَیْهِ السَّلَامُ لَمْ یَقُمْ بَیْنَ یَدَیْهِ أَحَدٌ مِنْ خَلْقِ الرَّحْمَنِ إِلَّا عَرَفَهُ صَالِحٌ هُوَ أَمْ طَالِحٌ أَلَا وَ فِیهِ آیَةٌ لِلْمُتَوَسِّمِینَ وَ هِیَ السَّبِیلُ الْمُقِیمُ (3).

**[ترجمه]کمال الدین: امام جعفر صادق علیه السلام فرمود: «هر گاه قائم قیام کرد، هیچ کس از مخلوقات خدا در پیش روی او نمی ایستد، جز اینکه او را می شناسد که بدکار یا نیکوکار است. آگاه باشید که در قائم علامتی برای هشیاران هست و آن راه راست است.» - . کمال الدین: 609 -

**[ترجمه]

«39»

ک، [إکمال الدین] بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنِ ابْنِ تَغْلِبَ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: دَمَانِ فِی الْإِسْلَامِ حَلَالٌ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ لَا یَقْضِی فِیهِمَا أَحَدٌ بِحُکْمِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ حَتَّی یَبْعَثَ اللَّهُ الْقَائِمَ مِنْ أَهْلِ الْبَیْتِ فَیَحْکُمُ فِیهِمَا بِحُکْمِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ لَا یُرِیدُ فِیهِ بَیِّنَةً الزَّانِی الْمُحْصَنُ یَرْجُمُهُ وَ مَانِعُ الزَّکَاةِ یَضْرِبُ رَقَبَتَهُ.

**[ترجمه]کمال الدین: حضرت صادق علیه السلام فرمود: دو خون در اسلام هست که ریختن آنها از طرف خداوند حلال است و کسی حکم خدا را در آن جاری نمی سازد تا موقعی که خداوند، قائم خاندان پیغمبر را برانگیزد و او حکم خدا را در آن مورد جاری سازد و شاهد طلب نکند؛ یکی اینکه کسانی را که زنای محصنه می کنند سنگسار می کند و دیگر اینکه هر کس را که مانع زکات دادن باشد، گردن می زند.» - . همان -

**[ترجمه]

«40»

ک، [إکمال الدین] بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنِ ابْنِ تَغْلِبَ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: کَأَنِّی أَنْظُرُ إِلَی الْقَائِمِ عَلَی ظَهْرِ نَجَفَ [النَّجَفِ] فَإِذَا اسْتَوَی عَلَی ظَهْرِ النَّجَفِ-(4) رَکِبَ فَرَساً أَدْهَمَ أَبْلَقَ بَیْنَ عَیْنَیْهِ شِمْرَاخٌ ثُمَّ یَنْتَفِضُ بِهِ فَرَسُهُ فَلَا یَبْقَی أَهْلُ بَلْدَةٍ إِلَّا وَ هُمْ یَظُنُّونَ أَنَّهُ

ص: 325


1- 1. و رواه الکلینی أیضا عن أبی سعید الخراسانیّ بلفظ البصائر: ج 1 ص 231. و تراه فی کمال الدین ج 2 ص 387، غیبة النعمانیّ ص 125.
2- 2. فی الأصل المطبوع: ظمآنا و هو تصحیف.
3- 3. فی الأصل المطبوع:« السبیل المستقیم» و هو تصحیف. و فی المصدر باب النوادر ج 2 ص 388« و هی بسبیل مقیم» اشارة الی قوله تعالی فی سورة الحجر: 75« إِنَّ فِی ذلِکَ لَآیاتٍ لِلْمُتَوَسِّمِینَ * وَ إِنَّها لَبِسَبِیلٍ مُقِیمٍ».
4- 4. ساقط من الأصل المطبوع.

مَعَهُمْ فِی بِلَادِهِمْ فَإِذَا نَشَرَ رَایَةَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله انْحَطَّ عَلَیْهِ ثَلَاثَةَ عَشَرَ أَلْفَ مَلَکٍ وَ ثَلَاثَةَ عَشَرَ مَلَکاً کُلُّهُمْ یَنْتَظِرُونَ الْقَائِمَ علیه السلام وَ هُمُ الَّذِینَ کَانُوا مَعَ نُوحٍ علیه السلام فِی السَّفِینَةِ وَ الَّذِینَ کَانُوا مَعَ إِبْرَاهِیمَ الْخَلِیلِ علیه السلام حَیْثُ أُلْقِیَ فِی النَّارِ وَ کَانُوا مَعَ عِیسَی علیه السلام حِینَ رُفِعَ وَ أَرْبَعَةُ آلَافٍ مُسَوِّمِینَ وَ مُرْدِفِینَ وَ ثَلَاثُمِائَةٍ وَ ثَلَاثَةَ عَشَرَ مَلَکاً یَوْمَ بَدْرٍ وَ أَرْبَعَةُ آلَافِ مَلَکٍ الَّذِینَ هَبَطُوا یُرِیدُونَ الْقِتَالَ مَعَ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ علیهما السلام فَلَمْ یُؤْذَنْ لَهُمْ فَصَعِدُوا فِی الِاسْتِئْذَانِ وَ هَبَطُوا وَ قَدْ قُتِلَ الْحُسَیْنُ علیه السلام فَهُمْ شُعْثٌ غُبْرٌ یَبْکُونَ عِنْدَ قَبْرِ الْحُسَیْنِ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ وَ مَا بَیْنَ قَبْرِ الْحُسَیْنِ إِلَی السَّمَاءِ مُخْتَلَفُ الْمَلَائِکَةِ.

**[ترجمه]کمال الدین: حضرت صادق علیه السلام فرمود: «گویا من قائم را در بیرون نجف می بینم که بر اسبی تیره رنگ و ابلق که میان پیشانی تا گلویش سفید است، سوار شده است. سپس اسبش او را به حرکت درآورد، به طوری که مردم هر شهری خیال می کنند که قائم در میان شهرهای آنهاست.وقتی که او پرچم پیغمبر صلی الله علیه و آله را برمی افرازد، سیزده هزار و سیزده فرشته از آسمان فرود می آیند و همه منتظر قائم می باشند، این فرشتگان آنها بودند که با نوح علیه السلام در کشتی بودند و هنگامی که ابراهیم خلیل علیه السلام را در آتش افکندند، با او بودند و موقعی که عیسی علیه السلام را به آسمان بالا بردند، با او بودند! و چهار هزار فرشته صف می کشند و علامت مخصوصی دارند، و سیصد و سیزده فرشته جنگ بدر هستند.و چهار هزار فرشته که آمدند حسین علیه السلام را در کربلا یاری کنند، ولی اجازه نیافتند. آنها بالا رفتند که اجازه بگیرند و چون مجددا از آسمان فرود آمدند، حسین علیه السلام شهید شده بود. از این رو آنها تا روز قیامت همیشه پژمرده و غبارآلود در کنار قبر امام حسین علیه السلام به سر می برند و ما بین قبر حسین علیه السلام تا آسمان، محل آمد و رفت فرشتگان است.» - . کمال الدین: 609 -

**[ترجمه]

بیان

قال الجوهری الشمراخ غرة الفرس إذا دقت و سالت و جللت الخیشوم و لم تبلغ الجحفلة.

**[ترجمه]جوهری می گوید: «شمراخ» پیشانی اسب است، زمانی که نازک و جاری و بزرگ باشد و به لب حیوان نرسد.

**[ترجمه]

«41»

ک، [إکمال الدین] بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنِ ابْنِ تَغْلِبَ عَنِ الثُّمَالِیِّ قَالَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام: کَأَنِّی أَنْظُرُ إِلَی الْقَائِمِ قَدْ ظَهَرَ عَلَی نَجَفِ الْکُوفَةِ فَإِذَا ظَهَرَ عَلَی النَّجَفِ نَشَرَ رَایَةَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله عَمُودُهَا مِنْ عُمُدِ عَرْشِ اللَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی وَ سَائِرُهَا مِنْ نَصْرِ اللَّهِ جَلَّ جَلَالُهُ لَا یَهْوِی بِهَا إِلَی أَحَدٍ إِلَّا أَهْلَکَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ قَالَ قُلْتُ تَکُونُ مَعَهُ أَوْ یُؤْتَی بِهَا قَالَ بَلْ یُؤْتَی بِهَا یَأْتِیهِ بِهَا جَبْرَئِیلُ علیه السلام.

**[ترجمه]کمال الدین: ثمالی می گوید: امام باقر علیه السلام فرمود: «گویا من قائم را که در نجف کوفه ظاهرشده می بینم که وقتی در نجف ظاهر شد، پرچم رسول خدا صلی الله علیه و آله را منتشر می کند که دسته آن از دسته هایعرش خدای تعالی است و بقیه آن از نصرت خدای جل جلاله است، و با آن روی به سوی احدی گذاشته نمی شود،مگر اینکه خدای عزوجل او را هلاک می کند.»پرسیدم: «آیا آن پرچم با اوست یا برایش آورده می شود؟» فرمود: «برایش آورده می شود و جبرئیل علیه السلام برایش می آورد.» - . همان -

**[ترجمه]

«42»

ک، [إکمال الدین] مَاجِیلَوَیْهِ عَنْ عَمِّهِ عَنِ الْکُوفِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ قَالَ قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام: کَأَنِّی أَنْظُرُ إِلَی الْقَائِمِ عَلَی مِنْبَرِ الْکُوفَةِ وَ حَوْلَهُ أَصْحَابُهُ ثَلَاثُمِائَةٍ وَ ثَلَاثَةَ عَشَرَ رَجُلًا عِدَّةَ أَهْلِ بَدْرٍ وَ هُمْ أَصْحَابُ الْأَلْوِیَةِ وَ هُمْ حُکَّامُ اللَّهِ فِی أَرْضِهِ عَلَی خَلْقِهِ حَتَّی یَسْتَخْرِجَ مِنْ قَبَائِهِ کِتَاباً مَخْتُوماً بِخَاتَمٍ مِنْ ذَهَبٍ عَهْدٌ مَعْهُودٌ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَیُجْفِلُونَ عَنْهُ إِجْفَالَ الْغَنَمِ فَلَا یَبْقَی مِنْهُمْ إِلَّا الْوَزِیرُ وَ أَحَدَ عَشَرَ نَقِیباً کَمَا بَقُوا مَعَ مُوسَی بْنِ عِمْرَانَ علیه السلام فَیَجُولُونَ فِی الْأَرْضِ فَلَا یَجِدُونَ عَنْهُ مَذْهَباً فَیَرْجِعُونَ إِلَیْهِ وَ اللَّهِ إِنِّی لَأَعْرِفُ الْکَلَامَ الَّذِی یَقُولُ لَهُمْ فَیَکْفُرُونَ بِهِ.

**[ترجمه]کمال الدین: حضرت صادق علیه السلام فرمود: «گویا قائم را می بینم که روی منبر کوفه نشسته و یارانش که به تعداد سربازان جنگ بدر سیصد و سیزده مرد هستند، دور او را گرفته اند؛ آنها پرچمداران او و حکمران های الهی در زمین بر بندگان او می باشند.سپس حضرت نامه ای که مهر طلایی دارد و همان عهدنامه پیغمبر صلی الله علیه و آله برای اوست، از قبای خود بیرون می آورد. چون مردم عهدنامه پیغمبر را می بینند، مانند گوسفند وحشت زده از دور او متفرق می شوند، مگر وزیر او و یازده نقیب و سرکرده آنها، کسی از آنها نمی ماند؛ به همان تعداد که در میان اصحاب موسی بن عمران علیه السلام نزد وی ماندند.

پس آنها همه جا را می گردند و جز او چاره سازی پیدا نمی کنند، به همین جهت به سوی او باز می گردند. به خدا قسم من می دانم که قائم چه به مردم می گوید

که آنها آن را انکار کرده و کافر می شوند.» - . کمال الدین: 609 -

**[ترجمه]

توضیح

أجفل القوم أی هربوا مسرعین.

ص: 326

**[ترجمه]عبارت «اجفل القوم» یعنی قوم به سرعت گریختند.

**[ترجمه]

«43»

ک، [إکمال الدین] أَبِی عَنْ سَعْدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ جُمْهُورٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی هَرَاسَةَ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ إِسْحَاقَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ حَمَّادٍ عَنْ عَمْرِو بْنِ شِمْرٍ عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: کَأَنِّی بِأَصْحَابِ الْقَائِمِ وَ قَدْ أَحَاطُوا بِمَا بَیْنَ الْخَافِقَیْنِ لَیْسَ مِنْ شَیْ ءٍ إِلَّا وَ هُوَ مُطِیعٌ لَهُمْ حَتَّی سِبَاعُ الْأَرْضِ وَ سِبَاعُ الطَّیْرِ تَطْلُبُ رِضَاهُمْ فِی کُلِّ شَیْ ءٍ حَتَّی تَفْخَرَ الْأَرْضُ عَلَی الْأَرْضِ وَ تَقُولَ مَرَّ بِی الْیَوْمَ رَجُلٌ مِنْ أَصْحَابِ الْقَائِمِ.

**[ترجمه]کمال الدین: امام باقر علیه السلام فرمود: «گویا اصحاب قائم علیه السلام را می بینم که بین مشرق و مغرب را احاطه کرده و مسلط شده اند،و چیزی نیست مگر اینکه مطیع آنهاست، حتی حیوانات درنده و پرندگان درنده و همه چیز رضاجویی آنها را می کند، حتی زمینی بر زمین دیگر فخر می کند و می گوید: «امروز مردی از اصحاب قائم علیه السلام بر من گذشت!» - . کمال الدین: 609 -

**[ترجمه]

«44»

ک، [إکمال الدین] ابْنُ مَسْرُورٍ عَنِ ابْنِ عَامِرٍ عَنْ عَمِّهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: مَا کَانَ یَقُولُ لُوطٌ علیه السلام لَوْ أَنَّ لِی بِکُمْ قُوَّةً أَوْ آوِی إِلی رُکْنٍ شَدِیدٍ-(1)

إِلَّا تَمَنِیّاً لِقُوَّةِ الْقَائِمِ علیه السلام وَ لَا ذَکَرَ إِلَّا شِدَّةَ أَصْحَابِهِ فَإِنَّ الرَّجُلَ مِنْهُمْ یُعْطَی قُوَّةَ أَرْبَعِینَ رَجُلًا وَ إِنَّ قَلْبَهُ لَأَشَدُّ مِنْ زُبَرِ الْحَدِیدِ وَ لَوْ مَرُّوا بِجِبَالِ الْحَدِیدِ لَقَطَعُوهَا لَا یَکُفُّونَ سُیُوفَهُمْ حَتَّی یَرْضَی اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ.

**[ترجمه]کمال الدین: امام صادق علیه السلام فرمود: «لوط علیه السلام که می گفت: «لَوْ أَنَّ لِی بِکُمْ قُوَّةً أَوْ آوِی إِلی رُکْنٍ شَدِید»، {کاش برای مقابله با شما قدرتی داشتم یا به تکیه گاهی استوار پناه می جستم.} - . هود / 80 - فقط آرزوی قوت و قدرتمندی قائم علیه السلام را داشت و فقط قدرتمندی اصحاب قائم علیه السلام را به یاد آورد. زیرا یک نفر از اصحاب او، قدرت چهل مرد را دارد و دل او از پاره های آهن سخت تر است و اگر از کنار کوه های آهن بگذرند، آن را قطع می کنند و شمشیر های خود را از کشتن باز نمی دارند تا اینکه خدای عزوجل راضی شود.» - . کمال الدین: 610 -

**[ترجمه]

«45»

ک، [إکمال الدین] مَاجِیلَوَیْهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنْ أَبِی إِسْمَاعِیلَ السَّرَّاجِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ بَشِیرٍ عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ الصَّادِقِ علیه السلام قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ: أَ تَدْرِی مَا کَانَ قَمِیصُ یُوسُفَ علیه السلام قَالَ قُلْتُ لَا قَالَ إِنَّ إِبْرَاهِیمَ علیه السلام لَمَّا أُوقِدَتْ لَهُ النَّارُ نَزَلَ إِلَیْهِ جَبْرَئِیلُ علیه السلام بِالْقَمِیصِ وَ أَلْبَسَهُ إِیَّاهُ فَلَمْ یَضُرَّهُ مَعَهُ حَرٌّ وَ لَا بَرْدٌ فَلَمَّا حَضَرَتْهُ الْوَفَاةُ جَعَلَهُ فِی تَمِیمَةٍ وَ عَلَّقَهُ عَلَی إِسْحَاقَ علیه السلام وَ عَلَّقَهُ إِسْحَاقُ عَلَی یَعْقُوبَ علیه السلام فَلَمَّا وُلِدَ یُوسُفُ عَلَّقَهُ عَلَیْهِ وَ کَانَ فِی عَضُدِهِ حَتَّی کَانَ مِنْ أَمْرِهِ مَا کَانَ فَلَمَّا أَخْرَجَهُ یُوسُفُ علیه السلام مِنَ التَّمِیمَةِ وَجَدَ یَعْقُوبُ رِیحَهُ وَ هُوَ قَوْلُهُ عَزَّ وَ جَلَ إِنِّی لَأَجِدُ رِیحَ یُوسُفَ لَوْ لا أَنْ تُفَنِّدُونِ-(2)

فَهُوَ ذَلِکَ الْقَمِیصُ الَّذِی مِنَ الْجَنَّةِ

ص: 327


1- 1. هود: 80 و الحدیث فی المصدر ج 2 ص 390.
2- 2. یوسف: 94. و الحدیث فی المصدر ج 2 ص 391 و قد رواه فی العلل أیضا ج 1 ص 50. و رواه الکلینی فی الکافی ج 1 ص 232 و لم یخرجه المصنّف عنهما.

قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ فَإِلَی مَنْ صَارَ هَذَا الْقَمِیصُ قَالَ إِلَی أَهْلِهِ وَ هُوَ مَعَ قَائِمِنَا إِذَا خَرَجَ ثُمَّ قَالَ کُلُّ نَبِیٍّ وَرِثَ عِلْماً أَوْ غَیْرَهُ فَقَدِ انْتَهَی إِلَی مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله.

یج، [الخرائج و الجرائح] عن المفضل: مثله.

**[ترجمه]کمال الدین: مفضل بن عمر گفت: از حضرت صادق علیه السلام شنیدم که می فرمود: «می دانی پیراهن یوسف علیه السلام چه بود؟» من گفتم نه! فرمود: «وقتی برای سوزاندن ابراهیم علیه السلام آتش افروختند، جبرئیل علیه السلام آمد و آن پیراهن را آورد و بر او پوشانید و تا آن را پوشیده بود، گرما و سرما در وی اثر نمی کرد. چون وفات او سررسید، آن را در جلد نظربندی پیچیده به اسحاق علیه السلام آویخت و اسحاق هم به یعقوب علیه السلام آویخت. چون یوسف متولد شد، یعقوب آن را به یوسف آویخت.وقتی آن بلاها به یوسف رسید، آن نظربند در بازوی او بود.

موقعی که یوسف در مصر آن پیراهن را از میان جلد نظربند بیرون آورد، یعقوب در کنعان بوی آن را استشمام کرد. و این است معنای سخن خداوند عزوجل: «إِنِّی لَأَجِدُ رِیحَ یُوسُفَ لَوْ لا أَنْ تُفَنِّدُونِ»، {اگر مرا به کم خردی نسبت ندهید، بوی یوسف را می شنوم} - . یوسف / 94 - این همان پیراهنی بود که جبرئیل آن را از بهشت آورد.»

مفضل بن عمر می گوید: عرض کردم: «قربانت گردم! بعد این پیراهن به کی رسید؟» فرمود: «به اهلش رسید و هنگامی که قائم ما ظهور می کند،با او خواهد بود.» آنگاه فرمود: «هر پیغمبری که علم یا چیزی غیر از علم را به ارث برده، بالاخره به محمد صلی الله علیه و آله رسیده است.» - . کمال الدین: 611 -

این حدیث در خرایج راوندی هم آمده است. - . الخرائج و الجرائح 2: 693 -

**[ترجمه]

«46»

ک، [إکمال الدین] بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: إِنَّهُ إِذَا تَنَاهَتِ الْأُمُورُ إِلَی صَاحِبِ هَذَا الْأَمْرِ رَفَعَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی لَهُ کُلَّ مُنْخَفِضٍ مِنَ الْأَرْضِ وَ خَفَضَ لَهُ کُلَّ مُرْتَفِعٍ حَتَّی تَکُونَ الدُّنْیَا عِنْدَهُ بِمَنْزِلَةِ رَاحَتِهِ فَأَیُّکُمْ لَوْ کَانَتْ فِی رَاحَتِهِ شَعْرَةٌ لَمْ یُبْصِرْهَا.

**[ترجمه]کمال الدین: امام صادق علیه السلام فرمود: «وقتی امور به صاحب این امر منتهی شد، خدای تعالی هر فرورونده در زمینی را برایش رفیع کرده و هر رفیعی را برایش پایین می آورد، تا جایی که دنیا برایش به منزله کف دستش می شود. کدام یک از شما اگر در کف دستش مویی باشد، آن را نمی بیند؟» - . کمال الدین: 611 -

**[ترجمه]

«47»

ک، [إکمال الدین] ابْنُ مَسْرُورٍ عَنِ ابْنِ عَامِرٍ عَنِ الْمُعَلَّی عَنِ الْوَشَّاءِ عَنْ مُثَنًّی الْحَنَّاطِ عَنْ قُتَیْبَةَ الْأَعْشَی عَنِ ابْنِ أَبِی یَعْفُورٍ عَنْ مَوْلًی لِبَنِی شَیْبَانَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ الْبَاقِرِ علیه السلام قَالَ: إِذَا قَامَ قَائِمُنَا وَضَعَ یَدَهُ عَلَی رُءُوسِ الْعِبَادِ فَجَمَعَ بِهَا عُقُولَهُمْ وَ کَمَلَتْ بِهَا أَحْلَامَهُمْ (1).

کا، [الکافی] الحسین بن محمد عن المعلی: مثله.

**[ترجمه]کمال الدین: امام محمد باقر علیه السلام فرمود: «هنگامی که قائم ظهور می کند، دست خود را روی سر مردم می گذارد و بدان وسیله عقول آنها جمع و افکارشان کامل می گردد.» - . کمال الدین: 611 -

مثل این روایت در کافی هم آمده است. - . کافی 1: 12 -

**[ترجمه]

«48»

مل، [کامل الزیارات] الْحُسَیْنُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عَامِرٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِسْحَاقَ عَنْ سَعْدَانَ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ أَبَانٍ عَنْ أَبَانِ بْنِ تَغْلِبَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: کَأَنِّی بِالْقَائِمِ علیه السلام عَلَی نَجَفِ الْکُوفَةِ وَ قَدْ لَبِسَ دِرْعَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَیَنْتَفِضُ هُوَ بِهَا فَتَسْتَدِیرُ عَلَیْهِ فَیَغْشَاهَا بِخِدَاجَةٍ مِنْ إِسْتَبْرَقٍ وَ یَرْکَبُ فَرَساً أَدْهَمَ بَیْنَ عَیْنَیْهِ شِمْرَاخٌ فَیَنْتَفِضُ بِهِ انْتِفَاضَةً لَا یَبْقَی أَهْلُ بِلَادٍ إِلَّا وَ هُمْ یَرَوْنَ أَنَّهُ مَعَهُمْ فِی بِلَادِهِمْ فَیَنْشُرُ رَایَةَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله عَمُودُهَا مِنْ عَمُودِ الْعَرْشِ وَ سَائِرُهَا مِنْ نَصْرِ اللَّهِ لَا یَهْوِی بِهَا إِلَی شَیْ ءٍ أَبَداً إِلَّا أَهْلَکَهُ اللَّهُ فَإِذَا هَزَّهَا لَمْ یَبْقَ مُؤْمِنٌ إِلَّا صَارَ قَلْبُهُ کَزُبَرِ الْحَدِیدِ وَ یُعْطَی الْمُؤْمِنُ قُوَّةَ أَرْبَعِینَ رَجُلًا وَ لَا یَبْقَی مُؤْمِنٌ مَیِّتٌ إِلَّا دَخَلَتْ عَلَیْهِ تِلْکَ الْفَرْحَةُ فِی قَبْرِهِ وَ ذَلِکَ حَیْثُ یَتَزَاوَرُونَ فِی قُبُورِهِمْ وَ یَتَبَاشَرُونَ بِقِیَامِ الْقَائِمِ فَیَنْحَطُّ عَلَیْهِ ثَلَاثَةَ عَشَرَ آلافَ [أَلْفَ] مَلَکٍ وَ ثَلَاثُمِائَةٍ وَ ثَلَاثَةَ عَشَرَ مَلَکاً قُلْتُ کُلُّ هَؤُلَاءِ الْمَلَائِکَةُ قَالَ نَعَمْ الَّذِینَ کَانُوا مَعَ نُوحٍ فِی السَّفِینَةِ وَ الَّذِینَ کَانُوا مَعَ إِبْرَاهِیمَ علیه السلام

ص: 328


1- 1. تراه فی الکافی ج 1 ص 25 و فیه« وضع اللّه یده» و المصدر ج 2 ص 392.

حِینَ أُلْقِیَ فِی النَّارِ وَ الَّذِینَ کَانُوا مَعَ مُوسَی حِینَ فَلَقَ الْبَحْرَ لِبَنِی إِسْرَائِیلَ وَ الَّذِینَ کَانُوا مَعَ عِیسَی حِینَ رَفَعَهُ اللَّهُ إِلَیْهِ وَ أَرْبَعَةُ آلَافِ مَلَکٍ مَعَ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله مُسَوِّمِینَ وَ أَلْفٌ مُرْدِفِینَ وَ ثَلَاثُمِائَةٍ وَ ثَلَاثَ عَشْرَةَ مَلَائِکَةً بَدْرِیِّینَ وَ أَرْبَعَةُ آلَافِ مَلَکٍ هَبَطُوا یُرِیدُونَ الْقِتَالَ مَعَ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ علیهما السلام فَلَمْ یُؤْذَنْ لَهُمْ فِی الْقِتَالِ فَهُمْ عِنْدَ قَبْرِهِ شُعْثٌ غُبْرٌ یَبْکُونَهُ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ وَ رَئِیسُهُمْ مَلَکٌ یُقَالُ لَهُ مَنْصُورٌ فَلَا یَزُورُهُ زَائِرٌ إِلَّا اسْتَقْبَلُوهُ وَ لَا یُوَدِّعُهُ مُوَدِّعٌ إِلَّا شَیَّعُوهُ وَ لَا یَمْرَضُ مَرِیضٌ إِلَّا عَادُوهُ وَ لَا یَمُوتُ مَیِّتٌ إِلَّا صَلَّوْا عَلَی جِنَازَتِهِ وَ اسْتَغْفَرُوا لَهُ بَعْدَ مَوْتِهِ وَ کُلُّ هَؤُلَاءِ فِی الْأَرْضِ یَنْتَظِرُونَ قِیَامَ الْقَائِمِ إِلَی وَقْتِ خُرُوجِهِ علیه السلام.

نی، [الغیبة] للنعمانی عبد الواحد عن محمد بن جعفر عن أبی جعفر الهمدانی عن موسی بن سعدان عن عبد الله بن القاسم عن عمرو بن أبان: مثله- و عن ابن عقدة عن علی بن الحسن عن الحسن و محمد ابنی علی بن یوسف عن سعدان بن مسلم عن ابن تغلب: مثله (1)

**[ترجمه]کامل الزیارات: ابان بن تغلب می گوید: امام صادق علیه السلام فرمود: «گویا قائم علیه السلام را در نجف کوفه می بینم که زره رسول خدا صلی الله علیه و آله را پوشیده و آن را تکان می دهد،به نوعی که در قامت مبارکش راست می شود،و بر روی آن زره، لباسی از ابریشم درشت بافت است و سوار بر اسب سیاهی که بین دو چشمش سفید است می شود. پس اسب، حضرت را چنان به حرکت درمی آورد که اهل همه بلاد او را با خود در شهرهایشان می بینند. پسس پرچم رسول خدا صلی الله علیه و آله را نشر می دهد که دسته آن از ستون های عرش است و بقیه آن از نصرت خداست و هرگز به سمت چیزی برده نمی شود،مگر اینکه خدا آن را نابود می کند. وقتی حضرت پرچم را به اهتزاز در آورد، مؤمنی باقی نمی ماند مگر اینکه دلش مانند پاره های آهن قرص می شود و به هر مؤمن، قدرت چهل مرد داده می شود و مؤمن مرده ای نیست، مگر اینکه شادی ظهور حضرت در قبرش داخل می شود.و این در وقتی است که مؤمنان در قبرهایشان به زیارت همدیگر می روند و یکدیگر را به قیام قائم علیه السلام بشارت می دهند. پس سیزده هزار و سیصد و سیزده فرشته به سمت او پایین می آیند.» ابان می گوید: پرسیدم: «تمام آنها فرشته اند؟» فرمود: «بله، فرشتگانی که با نوح علیه السلام در کشتی بودند و زمانی که ابراهیم علیه السلام در آتش افکنده شد، با او بودند و هنگامی که موسی علیه السلام دریا را برای بنی اسرائیل شکافت، با او بودند و هنگامی که خدا عیسی علیه السلام را به سوی خود بالا برد، با او بودند، و چهار هزار فرشته با پیامبر صلی الله علیه و آله که همگی نشانه دارند و هزار فرشته صف کشیده و سیصد و سیزده فرشته جنگ بدر و چهار هزار فرشته ای که برای جنگ به یاری حسین بن علی علیهما السلام هبوط کردند و به آنها اذن جنگ داده نشد و آنان پریشان حال و غبارآلود نزد قبر او هستند و تا روز قیامت برایش گریه می کنند.و رئیس آنان فرشته ای است که به او «منصور» گفته می شود. هیچ زائری امام حسین علیه السلام را زیارت نمی کند، مگر اینکه به استقبالش می آیند و هیچ زائری با حضرتش وداع نمی کند، مگر اینکه او را مشایعت می کنند، و مریضی بیمار نمی شود،مگر اینکه او را عیادت می کنند و میتی نمی میرد، مگر اینکه بر جنازه اش نماز می خوانند و بعد از مرگش،برایش استغفار می کنند و تمام این فرشتگان در زمین بوده و منتظر قیام قائم علیه السلام تا زمان خروجش هستند.» - . کامل الزیارات: 233 -

در کتاب غیبت نعمانی نیز به دو سند این روایت مذکور است. - . غیبت نعمانی: 309 -

**[ترجمه]

بیان

الخداجة لم أر لها معنی مناسبا و فی نی الخداعة و هی أیضا کذلک و لا یبعد أن یکون من الخدع و الستر أی الثوب یستر الدرع أو یخدع الناس لکون الدرع مستورا تحته و یمکن أن یکون الأول مصحف الخلاجة و الخلاج ککتان نوع من البرود لها خطط و کونه من إستبرق لا یخلو من إشکال و لعله محمول علی ما کان مخلوطا بالقطن.

**[ترجمه]برای واژه «خداجه» معنای مناسبی ندیدم و در غیبت نعمانی کلمه «خداعه» دارد و برای این واژه هم معنای مناسبی ندیدم، بعید نیست خداعه از خدع باشد. و «ستر» به معنای لباسی است که روی زره پوشیده می شود و آن را می پوشاند یا مردم را می فریبد، زیرا زیر آن زره پوشیده شده و دیده نمی شود. وممکن است خداجه شکل غلط واژه «خلّاجه» باشد و «خلّاج» بر وزن کتّان، نوعی بُرد راه راه است و اینکه از ابریشم باشد، خالی از اشکال نیست و شاید بر صورتی حمل شود که ابریشم خالص نبوده و با پنبه مخلوط باشد.

**[ترجمه]

«49»

غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی الْفَضْلُ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنِ الْمُثَنَّی عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: لَیَنْصُرَنَّ اللَّهُ هَذَا الْأَمْرَ بِمَنْ لَا خَلَاقَ لَهُ وَ لَوْ قَدْ جَاءَ أَمْرُنَا لَقَدْ خَرَجَ مِنْهُ مَنْ هُوَ الْیَوْمَ مُقِیمٌ عَلَی عِبَادَةِ الْأَوْثَانِ (2).

**[ترجمه]غیبت طوسی: امام صادق علیه السلام فرمود: «خدا این امر را به کسی که بهره ای از اسلام ندارد یاری می کند و اگر فرج ما برسد، کسانی که امروز در مقام پرستش بتان هستند، از دین بیرون می روند.» - . غیبت طوسی: 450 -

**[ترجمه]

بیان

لعل المراد أن أکثر أعوان الحق و أنصار التشیع فی هذا الیوم جماعة لا نصیب لهم فی الدین و لو ظهر الأمر و خرج القائم یخرج من هذا الدین

ص: 329


1- 1. راجع غیبة النعمانیّ ص 166.
2- 2. راجع المصدر ص 288 و هکذا الحدیث الآتی.

من یعلم الناس أنه کان مقیما علی عبادة الأوثان حقیقة أو مجازا و کان الناس یحسبونه مؤمنا أو أنه عند ظهور القائم یشتغل بعبادة الأوثان و سیأتی ما یؤیده و لا یبعد أن یکون فی الأصل لقد خرج معه فتأمل.

**[ترجمه]شاید منظور حضرت این باشد که اکثر یاوران حق و شیعیان در این روزها، جماعتی هستند که نصیبی از دین ندارند و اگر امر حضرت ظاهر شود و قائم علیه السلام خروج کند، کسانی که مردم می دانند که مصرّ ِ بر پرستش بتان هستند یا حقیقتا و یا مجازاً، از این دین خارج می شوند، در حالی که مردم آنها را مؤمن می پنداشتند یا اینکه چنین شخصی هنگام ظهور قائم علیه السلام به عبادت بتان اشتغال دارد و وجه مؤیدی برای این معنا خواهد آمد و بعید نیست که در اصل عبارت «لقد خرج معه» وارد شده باشد، پس تأمل نما.

**[ترجمه]

«50»

غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی الْفَضْلُ عَنِ الْحِمَّانِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْفُضَیْلِ عَنِ الْأَجْلَحِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْهُذَیْلِ قَالَ: لَا یَقُومُ السَّاعَةُ حَتَّی یَجْتَمِعَ کُلُّ مُؤْمِنٍ بِالْکُوفَةِ.

**[ترجمه]غیبت طوسی: عبدالله بن هذیل می گوید: «قیامت بر پا نمی شود تا وقتی که همه مؤمنان در کوفه اجتماع کنند.» - . غیبت طوسی: 450 -

**[ترجمه]

«51»

غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی الْفَضْلُ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ وَ ابْنِ بَزِیعٍ عَنْ مَنْصُورِ بْنِ یُونُسَ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ جَابِرٍ عَنْ أَبِی خَالِدٍ الْکَابُلِیِّ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: إِذَا دَخَلَ الْقَائِمُ الْکُوفَةَ لَمْ یَبْقَ مُؤْمِنٌ إِلَّا وَ هُوَ بِهَا أَوْ یَجِی ءُ إِلَیْهَا وَ هُوَ قَوْلُ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ وَ یَقُولُ لِأَصْحَابِهِ سِیرُوا بِنَا إِلَی هَذِهِ الطَّاغِیَةِ فَیَسِیرُ إِلَیْهِ (1).

**[ترجمه]غیبت طوسی: امام محمد باقر علیه السلام فرمود: «هنگامی که قائم وارد کوفه شود، تمام مؤمنین، در کوفه هستند و یا به کوفه می آیند، چنان که امیرالمؤمنین علیه السلام فرموده: «قائم در کوفه به مؤمنین می گوید: «با ما بیایید تا به جنگ این متجاوز برویم!» و به سوی او می رود.» - . همان: 455 -

**[ترجمه]

إیضاح

و هو قول أمیر المؤمنین من کلام أبی جعفر علیه السلام و یحتمل الرواة و فاعل یقول القائم علیه السلام و لعل المراد بالطاغیة السفیانی.

**[ترجمه]عبارت «و هو قول امیرالمؤمنین علیه السلام »کلام امام باقر علیه السلام است و ممکن است کلام روات باشد و فاعل «یقول»، قائم علیه السلام است و شاید منظور از «متجاوز»، سفیانی باشد.

**[ترجمه]

«52»

غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی جَمَاعَةٌ عَنِ التَّلَّعُکْبَرِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ حَبَشِیٍّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ مَالِکٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی نُعَیْمٍ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ صَالِحٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ غَزَالٍ عَنْ مُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ: إِنَّ قَائِمَنَا إِذَا قَامَ أَشْرَقَتِ الْأَرْضُ بِنُورِ رَبِّها وَ اسْتَغْنَی الْعِبَادُ مِنْ ضَوْءِ الشَّمْسِ وَ یُعَمَّرُ الرَّجُلُ فِی مُلْکِهِ حَتَّی یُولَدَ لَهُ أَلْفُ ذَکَرٍ لَا یُولَدُ فِیهِمْ أُنْثَی وَ یَبْنِی فِی ظَهْرِ الْکُوفَةِ مَسْجِداً لَهُ أَلْفُ بَابٍ وَ یَتَّصِلُ بُیُوتُ الْکُوفَةِ بِنَهَرِ کَرْبَلَاءَ بِالْحِیرَةِ حَتَّی یَخْرُجَ الرَّجُلُ یَوْمَ الْجُمُعَةِ عَلَی بَغْلَةٍ سَفْوَاءَ یُرِیدُ الْجُمُعَةَ فَلَا یُدْرِکُهَا(2).

**[ترجمه]غیبت طوسی: حضرت صادق علیه السلام فرمود: «چون قائم قیام کند، زمین با نور خداوند روشن گردد و مردم از نور خورشید بی نیاز گردند و هر مردی در ایام دولت او، چنان عمر کند که دارای هزار پسر شود و یک دختر در میان آنها برای او متولد نمی شود. مسجدی در بیرون کوفه می سازد که هزار درب داشته باشد، و خانه های کوفه به نهر کربلا و حیره متصل می شود. به طوری که مردی در روز جمعه سوار استر تندرو می شود تا خود را به نماز برساند، ولی به نماز نمی رسد.» - . غیبت طوسی: 467 -

**[ترجمه]

إیضاح

بغلة سفواء خفیفة سریعة.

**[ترجمه]«بغله سفواء» به معنای استر تندرو است.

**[ترجمه]

«53»

غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی أَبُو مُحَمَّدٍ الْمُحَمَّدِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ الْفَضْلِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ بْنِ مَالِکٍ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ بُنَانٍ الْخَثْعَمِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ یَحْیَی بْنِ الْمُعْتَمِرِ عَنْ عَمْرِو بْنِ ثَابِتٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام فِی حَدِیثٍ

ص: 330


1- 1. راجع غیبة الشیخ ص 290.
2- 2. تری هذه الروایات فی کتاب الغیبة آخر فصل منه ص 295- 300-

طَوِیلٍ قَالَ: یَدْخُلُ الْمَهْدِیُّ الْکُوفَةَ وَ بِهَا ثَلَاثُ رَایَاتٍ قَدِ اضْطَرَبَتْ بَیْنَهَا فَتَصْفُو لَهُ فَیَدْخُلُ حَتَّی یَأْتِیَ الْمِنْبَرَ وَ یَخْطُبَ وَ لَا یَدْرِی النَّاسُ مَا یَقُولُ مِنَ الْبُکَاءِ وَ هُوَ قَوْلُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله کَأَنِّی بِالْحَسَنِیِّ وَ الْحُسَیْنِیِّ وَ قَدْ قَادَاهَا فَیُسَلِّمُهَا إِلَی الْحُسَیْنِیِّ فَیُبَایِعُونَهُ فَإِذَا کَانَتِ الْجُمُعَةُ الثَّانِیَةُ قَالَ النَّاسُ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ الصَّلَاةُ خَلْفَکَ تُضَاهِی الصَّلَاةَ خَلْفَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ الْمَسْجِدُ لَا یَسَعُنَا فَیَقُولُ أَنَا مُرْتَادٌ لَکُمْ-(1) فَیَخْرُجُ إِلَی الْغَرِیِّ فَیَخُطُّ مَسْجِداً لَهُ أَلْفُ بَابٍ یَسَعُ النَّاسَ عَلَیْهِ أَصِیصٌ وَ یَبْعَثُ فَیَحْفِرُ مِنْ خَلْفِ قَبْرِ الْحُسَیْنِ علیه السلام لَهُمْ نَهَراً یَجْرِی إِلَی الْغَرِیَّیْنِ حَتَّی یَنْبِذَ فِی النَّجَفِ وَ یَعْمَلُ عَلَی فُوَّهَتِهِ قَنَاطِرَ وَ أَرْحَاءَ فِی السَّبِیلِ وَ کَأَنِّی بِالْعَجُوزِ وَ عَلَی رَأْسِهَا مِکْتَلٌ فِیهِ بُرٌّ حَتَّی تَطْحَنَهُ بِکَرْبَلَاءَ.

عم، [إعلام الوری] شا، [الإرشاد] فی روایة عمرو بن شمر عن أبی جعفر علیه السلام: مثله (2)

**[ترجمه]غیبت طوسی: حضرت باقر علیه السلام ضمن یک حدیث طولانی فرمود: «مهدی وارد کوفه می شود، در حالی که سه گروه با سه پرچم در کوفه با هم کشمکش دارند، ولی در برابر او تسلیم می گردند. مهدی وارد مسجد می شود و به منبر می رود و برای مردم خطبه می خواند. مردم از دیدن و استماع سخنان وی به قدری گریه می کنند که نمی دانند چه می گوید.این است فرمایش پیغمبر صلی الله علیه و آله که فرمود: «گویا دو نفر حسنی و حسینی را می بینم که پرچم را برافراشته اند و حسنی پرچم خود را به حسینی تسلیم می کند» و مردم هم با وی بیعت می کنند.

چون جمعه بعد فرا می رسد، مردم به مهدی می گویند: «یابن رسول اللَّه! نماز گزاردن پشت سر شما، مانند نماز گزاردن پشت سر پیغمبر است. مسجد گنجایش جمعیت ما را ندارد.»مهدی می گوید: «فکری برای شما خواهم کرد.» سپس به سرزمین نجف می رود و نقشه مسجدی که دارای هزار درب و گنجایش همه مردم را داشته باشد، می ریزد و ساختمان محکمی روی آن می کند.

آنگاه دستور می دهدکه از پشت قبر حسین علیه السلام نهری بکشند که آب آن به اراضی نجف و کوفه رسیده و در نجف بریزد؛ و روی آن نهر در راه ها، پل ها و آسیاها می سازد. زنی از اهل کوفه را می بینم که زنبیل گندمی روی سر نهاده و می رود که آن را در کربلا آرد کند.» - . غیبت طوسی: 467 -

این روایت در اعلام الوری و ارشاد القلوب مفید هم آمده است.

**[ترجمه]

بیان

قال الفیروزآبادی أص الشی ء برق و الأصیص کأمیر الرعدة و الذعر و البناء المحکم و الأصیصة البیوت المتقاربة و هم أصیصة واحدة أی مجتمعة و تأصصوا اجتمعوا.

**[ترجمه]فیروزآبادی می گوید: عبارت «أصّ الشیء» یعنی برق زد و «أصیص» بر وزن امیر، رعد آسمان و ترس و بنای محکم است و «أصیصه» به معنای خانه های

نزدیک است و عبارت «هم أصیصة واحدة» یعنی خانه های مجتمع و «تأصصوا» یعنی اجتماع کردند.

**[ترجمه]

«54»

غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی الْفَضْلُ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِیسَی عَنْ صَالِحِ بْنِ أَبِی الْأَسْوَدِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَلَیْهِ السَّلَامُ قَالَ: ذَکَرَ مَسْجِدَ السَّهْلَةِ فَقَالَ أَمَا إِنَّهُ مَنْزِلُ صَاحِبِنَا إِذَا قَدِمَ بِأَهْلِهِ (3).

کا، [الکافی] محمد بن یحیی عن علی بن الحسن عن عثمان: مثله.

**[ترجمه]غیبت طوسی: امام جعفر صادق علیه السلام از مسجد سهله سخن به میان آورد و فرمود: «آگاه باشید که هنگامی که صاحب ما با کسان خود می آید،آنجا جایگاه اوست.» - . غیبت طوسی: 467 -

این روایت در کافی هم آمده است. - . کافی 3: 494 -

**[ترجمه]

«55»

غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی الْفَضْلُ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَمْرِو بْنِ شِمْرٍ عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: مَنْ أَدْرَکَ مِنْکُمْ قَائِمَنَا فَلْیَقُلْ حِینَ یَرَاهُ السَّلَامُ عَلَیْکُمْ یَا أَهْلَ بَیْتِ النُّبُوَّةِ وَ مَعْدِنَ الْعِلْمِ وَ مَوْضِعَ الرِّسَالَةِ.

ص: 331


1- 1. ارتاد الشی ء ارتیادا: طلبه فهو مرتاد، أی أنا أطلب لکم مسجدا یسعکم.
2- 2. تراه فی الإرشاد ص 341 و اللفظ مختلف.
3- 3. و رواه الإرشاد ص 341 و لم یخرجه المصنّف. و الکلینی رواه فی کتاب الفروع ج 3 ص 495.

**[ترجمه]غیبت طوسی: امام باقر علیه السلام فرمود: «هر کس از شما که قائم ما علیه السلام را درک کند، باید وقتی او را دید بگوید: «سلام بر شما ای اهل خانه نبوت و مرکز علم و جایگاه رسالت!» - . غیبت طوسی: 471 -

**[ترجمه]

«56»

غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی الْفَضْلُ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِی هَاشِمٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: إِنَّ أَصْحَابَ مُوسَی ابْتُلُوا بِنَهَرٍ وَ هُوَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ إِنَّ اللَّهَ مُبْتَلِیکُمْ بِنَهَرٍ-(1)

وَ إِنَّ أَصْحَابَ الْقَائِمِ یُبْتَلَوْنَ بِمِثْلِ ذَلِکَ.

نی، [الغیبة] للنعمانی علی بن الحسین عن محمد العطار عن محمد بن الحسن الرازی عن محمد بن علی الکوفی عن ابن أبی هاشم: مثله.

**[ترجمه]غیبت طوسی: حضرت صادق علیه السلام فرمود: «اصحاب موسی به وسیله نهر آبی امتحان شدند، چنان که خدا فرمود: «إِنَّ اللَّهَ مُبْتَلِیکُمْ بِنَهَرٍ»، {خداوند شما را به وسیله رودخانه ای خواهد آزمود} - . بقره / 249 - اصحاب قائم هم چنین امتحان خواهند داشت.» - . غیبت طوسی: 471 -

این روایت در غیبت نعمانی هم ذکر شده است. - . غیبت نعمانی: 316 -

**[ترجمه]

«57»

غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی الْفَضْلُ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَنِ ابْنِ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: الْقَائِمُ یَهْدِمُ الْمَسْجِدَ الْحَرَامَ حَتَّی یَرُدَّهُ إِلَی أَسَاسِهِ وَ مَسْجِدَ الرَّسُولِ صلی الله علیه و آله إِلَی أَسَاسِهِ وَ یَرُدُّ الْبَیْتَ إِلَی مَوْضِعِهِ وَ أَقَامَهُ عَلَی أَسَاسِهِ وَ قَطَعَ أَیْدِیَ بَنِی شَیْبَةَ السُّرَّاقِ وَ عَلَّقَهَا عَلَی الْکَعْبَةِ.

**[ترجمه]غیبت طوسی: حضرت صادق علیه السلام فرمود: «قائم مسجدالحرام و مسجد النبی را خراب کرده و بر اساس اول می سازد، خانه خدا را در جای خود بنا می کند و در جای خود برپا می دارد و دست دزدان بنی شیبه را بریده و بر خانه کعبه می آویزد.» - . غیبت طوسی: 471 -

**[ترجمه]

«58»

غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی الْفَضْلُ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ سُفْیَانَ الْجَرِیرِیِّ عَنْ أَبِی صَادِقٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: دَوْلَتُنَا آخِرُ الدُّوَلِ وَ لَنْ یَبْقَی أَهْلُ بَیْتٍ لَهُمْ دَوْلَةٌ إِلَّا مَلَکُوا قَبْلَنَا لِئَلَّا یَقُولُوا إِذَا رَأَوْا سِیرَتَنَا إِذَا مَلِکْنَا سِرْنَا مِثْلَ سِیرَةِ هَؤُلَاءِ وَ هُوَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ وَ الْعاقِبَةُ لِلْمُتَّقِینَ (2).

**[ترجمه]غیبت طوسی: حضرت امام محمد باقر علیه السلام فرمود: «دولت ما آخرین دولت هاست. هر خاندانی که لیاقت سلطنت دارند، پیش از ما به سلطنت می رسند، تا هنگامی که ما بر سر کار آمدیم و روش دولت ما را دیدند، نگویند که اگر ما به سلطنت می رسیدیم، مانند اینان (آل محمد صلی الله علیه و آله ) عمل می کردیم، و این است معنی آیه شریفه«وَ الْعاقِبَةُ لِلْمُتَّقِینَ» - . اعراف / 128 - ، {و فرجام [نیک] برای پرهیزگاران است}. - . غیبت طوسی: 472 -

**[ترجمه]

«59»

غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی الْفَضْلُ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِی هَاشِمٍ وَ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ أَبِی خَدِیجَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: إِذَا قَامَ الْقَائِمُ جَاءَ بِأَمْرٍ(3) غَیْرِ الَّذِی کَانَ.

**[ترجمه]غیبت طوسی: امام صادق علیه السلام فرمود: «وقتی قائم علیه السلام قیام کند، امری غیر از آنچه موجود بود می آورد.» - . همان -

**[ترجمه]

«60»

غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی الْفَضْلُ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنِ الرَّبِیعِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ الْمُسْلِیِّ عَنْ سَعْدِ بْنِ طَرِیفٍ عَنِ الْأَصْبَغِ بْنِ نُبَاتَةَ قَالَ: قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فِی حَدِیثٍ لَهُ حَتَّی انْتَهَی إِلَی مَسْجِدِ الْکُوفَةِ وَ کَانَ مَبْنِیّاً بِخَزَفٍ وَ دِنَانٍ (4)

وَ طِینٍ فَقَالَ وَیْلٌ لِمَنْ

ص: 332


1- 1. البقرة: 249 و الحدیث فی غیبة الشیخ ص 297 و النعمانیّ ص 171.
2- 2. الأعراف: 127، القصص: 83.
3- 3. فی الأصل المطبوع« جاءنا من غیر الذی کان» و هو تصحیف.
4- 4. قال فی الأقرب:« الدن بالفتح: الراقود العظیم، لا یقعد الا ان یحفر له و الجمع دنان» و المراد بناء حیطانه من الخزف و کسرات الدنان بدلا من الاجر المطبوخ.

هَدَمَکَ وَ وَیْلٌ لِمَنْ سَهَّلَ هَدْمَکَ وَ وَیْلٌ لِبَانِیکَ بِالْمَطْبُوخِ الْمُغَیِّرِ قِبْلَةَ نُوحٍ طُوبَی لِمَنْ شَهِدَ هَدْمَکَ مَعَ قَائِمِ أَهْلِ بَیْتِی أُولَئِکَ خِیَارُ الْأُمَّةِ مَعَ أَبْرَارِ الْعِتْرَةِ.

**[ترجمه]غیبت طوسی: امیرالمؤمنین علیه السلام به مسجد کوفه که در آن موقع با سفال و گل پخته بنا شده بود رسید و ضمن بیاناتی فرمود: «وای بر کسی که تو را منهدم می کند و انهدام آن را آسان می سازد! وای بر آن کس که تو را با گل پخته ساخت و قبله نوح را تغییر داد! خوشا به حال کسی که موقع خراب کردنت توسط قائم از خاندان من، حاضر است! آنها برگزیدگان امت پیغمبر می باشند که همراه نیکان عترت من هستند.» - . غیبت طوسی: 473 -

**[ترجمه]

«61»

غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی الْفَضْلُ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِی هَاشِمٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ فِی حَدِیثٍ لَهُ اخْتَصَرْنَاهُ قَالَ: إِذَا قَامَ الْقَائِمُ دَخَلَ الْکُوفَةَ وَ أَمَرَ بِهَدْمِ الْمَسَاجِدِ الْأَرْبَعَةِ حَتَّی یَبْلُغَ أَسَاسَهَا وَ یُصَیِّرُهَا عَرِیشاً کَعَرِیشِ مُوسَی وَ یَکُونُ الْمَسَاجِدُ کُلُّهَا جَمَّاءَ لَا شُرَفَ لَهَا کَمَا کَانَ عَلَی عَهْدِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ یُوَسِّعُ الطَّرِیقَ الْأَعْظَمَ فَیَصِیرُ سِتِّینَ ذِرَاعاً وَ یَهْدِمُ کُلَّ مَسْجِدٍ عَلَی الطَّرِیقِ وَ یَسُدُّ کُلَّ کُوَّةٍ إِلَی الطَّرِیقِ وَ کُلَّ جَنَاحٍ وَ کَنِیفٍ وَ مِیزَابٍ إِلَی الطَّرِیقِ وَ یَأْمُرُ اللَّهُ الْفَلَکَ فِی زَمَانِهِ فَیُبْطِئُ فِی دَوْرِهِ حَتَّی یَکُونَ الْیَوْمُ فِی أَیَّامِهِ کَعَشَرَةِ أَیَّامٍ وَ الشَّهْرُ کَعَشَرَةِ أَشْهُرٍ وَ السَّنَةُ کَعَشْرِ سِنِینَ مِنْ سِنِیکُمْ ثُمَّ لَا یَلْبَثُ إِلَّا قَلِیلًا حَتَّی یَخْرُجَ عَلَیْهِ مَارِقَةُ الْمَوَالِی بِرُمَیْلَةِ الدَّسْکَرَةِ عَشَرَةُ آلَافٍ شِعَارُهُمْ یَا عُثْمَانُ یَا عُثْمَانُ فَیَدْعُو رَجُلًا مِنَ الْمَوَالِی فَیُقَلِّدُهُ سَیْفَهُ فَیَخْرُجُ إِلَیْهِمْ فَیَقْتُلُهُمْ حَتَّی لَا یَبْقَی مِنْهُمْ أَحَدٌ ثُمَّ یَتَوَجَّهُ إِلَی کَابُلْ شَاهَ وَ هِیَ مَدِینَةٌ لَمْ یَفْتَحْهَا أَحَدٌ قَطُّ غَیْرُهُ فَیَفْتَحُهَا ثُمَّ یَتَوَجَّهُ إِلَی الْکُوفَةِ فَیُنْزِلُهَا وَ یَکُونُ دَارَهُ وَ یُبَهْرِجُ (1)

سَبْعِینَ قَبِیلَةً مِنْ قَبَائِلِ الْعَرَبِ تَمَامَ الْخَبَرِ وَ فِی خَبَرٍ آخَرَ أَنَّهُ یَفْتَحُ الْقُسْطَنْطِینِیَّةَ وَ الرُّومِیَّةَ وَ بِلَادَ الصِّینِ.

**[ترجمه]غیبت طوسی: ابی بصیر در حدیثی که ما مختصرش کرده ایممی گوید: «چون قائم قیام کند، وارد کوفه شده و دستور می دهد کهمساجد چهارگانه آن را ویران سازند تا به اصل آن برسند و آن را مانند عریش موسی علیه السلام با لیف خرما مسقف می سازد و دیوار تمام مساجد، بدون کنگره ساخته می شود،همان طور که در عصر پیامبر صلی الله علیه و آله چنین بود، و راه بزرگ را وسعت می دهد تا به شصت دراع می رسد و هر مسجدی که سر راه باشد ویران می کند، و هر روزنه و پنجره و چاه و ناودانی را که مشرف بر راه باشد می بندد. و خداوند به آسمان امر می کند که در زمان حضرت، در حرکتش کند باشد، تا جایی که یک روز در ایام دولت او، برابر با ده روز است و یک ماه، مانند ده ماه است و یک سال، مانند ده سال از سال هایشماست.

سپس فقط مدت کمی می گذرد تا اینکه عده ای از غلامان خارجی در «رمیله دسکره» بر او خروج می کنند و شعارشان «یا عثمان یا عثمان!» است. پس حضرت مردی از دوستانش را می خواند و شمشیر خود را به گردنش حمایل می کند و او به سمت آنان رفته و آنان را می کشد تا احدی از آنان باقی نمی ماند. سپس متوجه شهر «کابل شاه»می شود و آن شهری است که هرگز احدی جز حضرت آنجا را فتح نکرده است. پس آنجا را می گشاید و به سمت کوفه متوجه می شود و در آن نزول اجلال می کند و آنجا خانه اوست و هفتاد قبیله از قبائل عرب را می کوچاند...» تا آخر حدیث.

و در روایت دیگر دارد که قسطنطنیه و روم و شهرهای چین را فتح می کند. - . غیبت طوسی: 473 -

**[ترجمه]

«62»

غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی الْفَضْلُ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَسْبَاطٍ عَنْ أَبِیهِ أَسْبَاطِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ مُوسَی الْأَبَّارِ(2) عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: اتَّقِ الْعَرَبَ فَإِنَّ لَهُمْ خَبَرَ سَوْءٍ أَمَا إِنَّهُ لَمْ یَخْرُجْ مَعَ الْقَائِمِ مِنْهُمْ وَاحِدٌ.

**[ترجمه]غیبت طوسی: امام صادق علیه السلام فرمود: «از عرب برحذر باش که خبر بدی دارند! آگاه باش که یک نفر از آنان همراه با قائم خروج نمی کند!» - . همان: 476 -

**[ترجمه]

«63»

غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی الْفَضْلُ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِی هَاشِمٍ عَنْ عَمْرِو بْنِ أَبِی الْمِقْدَامِ عَنْ عِمْرَانَ بْنِ ظَبْیَانَ عَنْ حَکِیمِ بْنِ سَعْدٍ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام قَالَ: أَصْحَابُ

ص: 333


1- 1. بهرج الدماء: أهدرها و أبطلها، و فی الأصل المطبوع« یهرج» و معنی الهرج: الفتنة و الاختلاط و القتل.
2- 2. الأبار صانع الابرة و بائعها.

الْمَهْدِیِّ شَبَابٌ لَا کُهُولَ فِیهِمْ إِلَّا مِثْلَ کُحْلِ الْعَیْنِ وَ الْمِلْحِ فِی الزَّادِ وَ أَقَلُّ الزَّادِ الْمِلْحُ.

نی، [الغیبة] للنعمانی علی بن الحسین عن محمد بن یحیی عن محمد بن الحسن الرازی عن محمد بن علی الکوفی عن عبد الرحمن بن أبی هاشم: مثله (1).

**[ترجمه]غیبت طوسی: امیر مؤمنان علیه السلام فرمود: «اصحاب مهدی جوانند و پیر در آنان نیست مگر اندکی، مثل کمی سرمه در چشم و نمک در زاد و توشه، و کمترین میزان زاد و توشه، نمک است.» - . همان -

در غیبت نعمانی مثل این حدیث نقل شده است.

**[ترجمه]

«64»

غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی الْفَضْلُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عُمَرَ بْنِ مُسْلِمٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عُقْبَةَ النَّهْمِیِّ عَنْ أَبِی إِسْحَاقَ الْبَنَّاءِ(2)

عَنْ جَابِرٍ الْجُعْفِیِّ قَالَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام: یُبَایِعُ الْقَائِمَ بَیْنَ الرُّکْنِ وَ الْمَقَامِ ثَلَاثُمِائَةٍ وَ نَیِّفٌ عِدَّةُ أَهْلِ بَدْرٍ فِیهِمُ النُّجَبَاءُ مِنْ أَهْلِ مِصْرَ 11 وَ الْأَبْدَالُ مِنْ أَهْلِ الشَّامِ وَ الْأَخْیَارُ مِنْ أَهْلِ الْعِرَاقِ فَیُقِیمُ مَا شَاءَ اللَّهُ أَنْ یُقِیمَ.

**[ترجمه]غیبت طوسی: امام باقر علیه السلام فرمود: «سیصد و خرده ای نفر به تعداد اهل بدر، بین رکن و مقام با قائم بیعت می کنند. در آنان نجیبانی مصری و بزرگانی شامی و خوبانی از عراق حضور دارند. پس مادامی که خدا بخواهد، حضرت حکومت می کند.» - . غیبت طوسی: 476 -

**[ترجمه]

«65»

غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی الْفَضْلُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ وُهَیْبِ بْنِ حَفْصٍ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ کَانَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام یَقُولُ: لَا یَزَالُ النَّاسُ یَنْقُصُونَ حَتَّی لَا یُقَالَ اللَّهُ فَإِذَا کَانَ ذَلِکَ ضَرَبَ یَعْسُوبُ الدِّینِ بِذَنَبِهِ فَیَبْعَثُ اللَّهُ قَوْماً مِنْ أَطْرَافِهَا وَ یَجِیئُونَ قَزَعاً کَقَزَعِ الْخَرِیفِ وَ اللَّهِ إِنِّی لَأَعْرِفُهُمْ وَ أَعْرِفُ أَسْمَاءَهُمْ وَ قَبَائِلَهُمْ وَ اسْمَ أَمِیرِهِمْ وَ هُمْ قَوْمٌ یَحْمِلُهُمُ اللَّهُ کَیْفَ شَاءَ مِنَ الْقَبِیلَةِ الرَّجُلَ وَ الرَّجُلَیْنِ حَتَّی بَلَغَ تِسْعَةً فَیَتَوَافَوْنَ مِنَ الْآفَاقِ ثَلَاثَمِائَةٍ وَ ثَلَاثَةَ عَشَرَ رَجُلًا عِدَّةَ أَهْلِ بَدْرٍ وَ هُوَ قَوْلُ اللَّهِ أَیْنَ ما تَکُونُوا یَأْتِ بِکُمُ اللَّهُ جَمِیعاً إِنَّ اللَّهَ عَلی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ-(3) حَتَّی إِنَّ الرَّجُلَ لَیَحْتَبِی فَلَا یَحُلُّ حِبْوَتَهُ حَتَّی یُبَلِّغَهُ اللَّهُ ذَلِکَ.

**[ترجمه]غیبت طوسی: ابوبصیر می گوید شنیدم که امام صادق علیه السلام فرمود: «امیر مؤمنان علیه السلام می فرمود: «مردم روز به روز دین را ناقص می کنند، تا حدی که دیگر نام خدا مذکور نمی شود. چون چنین شد، بزرگ دین جدا می شود و خدا گروهی را از اطراف او برمی انگیزد و مانند پاره های ابر پاییزی می آیند و جمع می شوند. به خدا قسم من آنان را می شناسم و نام هایشان را و نام قبایل و نام امیرشان را می دانم و آنان قومی هستند که خدا هر گونه که بخواهد، آنان را برمی انگیزد. از هر قبیله یک مرد یا دو مرد ... تا نُه مرد می آیند، تا اینکه از آفاق سیصد و سیزده مرد به تعداد اهل بدر می رسند و این سخن خداست که فرمود: « أَیْنَ ما تَکُونُوا یَأْتِ بِکُمُ اللَّهُ جَمِیعاً إِنَّ اللَّهَ عَلی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیر»، {هر کجا که باشید، خداوند همگی شما را [به سوی خود باز] می آورد درحقیقت،خدا بر همه چیز تواناست}، تا جایی که حتی اگر مردی از ایشان با عمامه اش کمر و ساق پایش را بسته باشد، عمامه اش را از تنش باز نمی کند تا اینکه به حضرت برسد.» - . غیبت طوسی: 477 -

**[ترجمه]

بیان

قال الجزری الیعسوب السید و الرئیس و المقدم أصله فحل النحل و منه حدیث علی علیه السلام إنه ذکر فتنة فقال إذا کان ذلک ضرب یعسوب الدین بذنبه أی فارق أهل الفتنة و ضرب فی الأرض ذاهبا فی أهل دینه و أتباعه الذین یتبعونه علی رأیه و هم الأذناب.

و قال الزمخشری الضرب بالذنب هاهنا مثل للإقامة و الثبات یعنی أنه یثبت هو و من تبعه علی الدین.

ص: 334


1- 1. الحدیث فی غیبة الشیخ ص 298. و فی غیبة النعمانیّ ص 170.
2- 2. کذا فی المصدر ص 299، و فی الأصل المطبوع: الثنا. فتحرر.
3- 3. البقرة: 148، و الحدیث فی المصدر ص 299.

**[ترجمه]جزری می گوید: «یعسوب» به معنای آقا و رئیس و جلودار است و در اصل زنبور نر است. و از قبیل همین روایت است حدیث علی علیه السلام که آشوبی را ذکر کرد و گفت: «وقتی چنین شود، رئیس دین بر دین ثابت می ماند و از اهل فتنه جدا می شود و با اهل دین و پیروانش که او را در نظرش تبعیت می کنند و اذناب و پیروان اویند، در زمین حرکت می کند.»

و زمخشری می گوید: «ضرب به ذَنَب» در این جا مثالی برای پایمردی و ثبات قدم است، یعنی حضرت و تابعانش بر دین ثابت قدم می مانند.

**[ترجمه]

«66»

صح، [صحیفة الرضا علیه السلام] عَنِ الرِّضَا عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام: مَنْ قَاتَلَنَا فِی آخِرِ الزَّمَانِ فَکَأَنَّمَا قَاتَلَنَا مَعَ الدَّجَّالِ قَالَ أَبُو الْقَاسِمِ الطَّائِیُّ سَأَلْتُ عَلِیَّ بْنَ مُوسَی الرِّضَا علیهما السلام عَمَّنْ قَاتَلَنَا فِی آخِرِ الزَّمَانِ قَالَ مَنْ قَاتَلَ صَاحِبَ عِیسَی ابْنِ مَرْیَمَ وَ هُوَ الْمَهْدِیُّ.

**[ترجمه]صحیفة الرضا: حضرت امیر علیه السلام فرمود: «هر کس در آخرالزمان با ما بجنگد، انگار همراه دجال با ما جنگیده است!»

ابوالقاسم طائی می گوید: از امام رضا علیه السلام درباره کسی که در آخرالزمان با ما بجنگد، پرسیدم. فرمود: «کسی که با همراه و رفیق عیسی بن مریم که همان مهدی علیه السلام است بجنگد.» - . صحیفة الرضا: 273 -

**[ترجمه]

«67»

یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ عَنْ أَبِی سَعِیدٍ الْخُرَاسَانِیِّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ علیه السلام قَالَ: إِذَا قَامَ الْقَائِمُ بِمَکَّةَ وَ أَرَادَ أَنْ یَتَوَجَّهَ إِلَی الْکُوفَةِ نَادَی مُنَادِیهِ أَلَا لَا یَحْمِلُ أَحَدٌ مِنْکُمْ طَعَاماً وَ لَا شَرَاباً وَ یَحْمِلُ حَجَرَ مُوسَی الَّذِی انْبَجَسَتْ مِنْهُ اثْنَتا عَشْرَةَ عَیْناً فَلَا یَنْزِلُ مَنْزِلًا إِلَّا نَصَبَهُ فَانْبَجَسَتْ مِنْهُ الْعُیُونُ فَمَنْ کَانَ جَائِعاً شَبِعَ وَ مَنْ کَانَ ظَمْآنَ رَوِیَ فَیَکُونُ زَادُهُمْ حَتَّی یَنْزِلُوا النَّجَفَ مِنْ ظَاهِرِ الْکُوفَةِ فَإِذَا نَزَلُوا ظَاهِرَهَا انْبَعَثَ مِنْهُ الْمَاءُ وَ اللَّبَنُ دَائِماً فَمَنْ کَانَ جَائِعاً شَبِعَ وَ مَنْ کَانَ عَطْشَاناً رَوِیَ.

**[ترجمه]خرائج و جرائح: امام باقر علیه السلام فرمود: «وقتی قائم در مکه قیام کند و اراده کند که متوجه کوفه شود، منادی او ندا می دهد: «هیچ کس از شما غذا و نوشیدنی برندارد!» و سنگ موسی را که از آن دوازده چشمه شکافت را بر می دارد و به هیچ منزلی نمی رسد، مگر اینکه آن را نصب می کند و چشمه ها از آن می جوشد؛ هر کس گرسنه باشد، سیر می شود و هر کس تشنه باشد، سیراب می شود و همین زاد و توشه آنان است تا در نجف و جایگاه آشکار کوفه فرود آیند. وقتی در جایگاه آشکار آن فرود آمدند، آب و شیر دائما از آنجا می جوشد و هر کس گرسنه باشد، سیر می شود و هر کس تشنه باشد، سیراب می شود.» - . الخرائج و الجرائح 2: 692 -

**[ترجمه]

«68»

یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْحَمِیدِ عَنْ أَبِی جَمِیلَةَ عَنْ أَبِی بَکْرٍ الْحَضْرَمِیِّ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: مَنْ أَدْرَکَ أَهْلَ بَیْتِی مِنْ ذِی عَاهَةٍ بَرَأَ وَ مِنْ ذِی ضَعْفٍ قَوِیَ.

**[ترجمه]خرائج و جرائح: امام باقر علیه السلام فرمود: «هر آفت زده ای که قائم از اهل بیت مرا درک کند، شفا می یابد و هر ضعیفی که او را درک کند، قوی می شود.» - . همان 2: 839 -

**[ترجمه]

«69»

یج، [الخرائج و الجرائح] عَنْ أَبِی بَکْرٍ الْحَضْرَمِیِّ عَنْ عَبْدِ الْمَلِکِ بْنِ أَعْیَنَ قَالَ: قُمْتُ مِنْ عِنْدِ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام فَاعْتَمَدْتُ عَلَی یَدِی فَبَکَیْتُ وَ قُلْتُ کُنْتُ أَرْجُو أَنْ أُدْرِکَ هَذَا الْأَمْرَ وَ بِی قُوَّةٌ فَقَالَ أَ مَا تَرْضَوْنَ أَنَّ أَعْدَاءَکُمْ یَقْتُلُ بَعْضُهُمْ بَعْضاً وَ أَنْتُمْ آمِنُونَ فِی بُیُوتِکُمْ إِنَّهُ لَوْ کَانَ ذَلِکَ أُعْطِیَ الرَّجُلُ مِنْکُمْ قُوَّةَ أَرْبَعِینَ رَجُلًا وَ جُعِلَ قُلُوبُکُمْ کَزُبَرِ الْحَدِیدِ لَوْ قَذَفْتُمْ بِهَا الْجِبَالَ فَلَقَتْهَا وَ أَنْتُمْ قُوَّامُ الْأَرْضِ وَ خُزَّانُهَا(1).

کا، [الکافی] محمد بن یحیی عن ابن عیسی عن الأهوازی عن فضالة عن ابن عمیرة عن الحضرمی: مثله

**[ترجمه]خرائج و جرائح: عبدالملک بن اعین می گوید: از نزد امام باقر علیه السلام برخاستم، به دستم تکیه داده و گریستم و گفتم: «امید داشتم این امر را در حال قوت و توانم درک کنم!» حضرت فرمود: «آیا از این خشنود نیستید که برخی دشمنانتان برخی دیگر را می کشند و شما در خانه هایتان ایمنی دارید؟ اگر امر فرج برسد، یک مرد از شما قوت چهل مرد را می یابد و دل های شما مانند پاره های آهن قرار داده می شود که اگر دل هایتان را بر کوه ها پرتاب کنید، آنها را می شکافد، و شما در آن زمان حکام روی زمین و خزانه داران آن خواهید بود.» - . همان -

در کافی نیز مثل این حدیث روایت شده است. - . کافی 8: 294 -

**[ترجمه]

بیان

قوله علیه السلام لو قذفتم بها الجبال إما ترشیح للتشبیه السابق أو المراد أنها تکون فی قوة العزم بحیث لو عزمت علی فلق الجبال لتهیأ لکم و فی الکافی لقلعتها(2).

ص: 335


1- 1. قوام الأرض ای القائمین بأمور الخلق فی الأرض و حکامهم فیها، و الخزان أی یجعل الإمام علیه السلام ضبط أموال المسلمین الیهم. منه رحمه اللّه.
2- 2. راجع روضة الکافی ص 294.

**[ترجمه]عبارت «لو قذفتم بها الجبال» یا تقویت تشبیه قبلی است یا منظور این است که آنان در قدرت عزم، به گونه ای هستند که اگر تصمیم بر شکافتن کوه ها داشته باشند، برای شما امکانش مهیا می شود،و در نسخه کافی عبارت «قلعتها» دارد.

**[ترجمه]

«70»

یج، [الخرائج و الجرائح] عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ صَفْوَانَ عَنِ الْمُثَنَّی عَنْ عَمْرِو بْنِ شِمْرٍ عَنْ جَابِرٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: إِنَّ اللَّهَ نَزَعَ الْخَوْفَ مِنْ قُلُوبِ شِیعَتِنَا وَ أَسْکَنَهُ قُلُوبَ أَعْدَائِنَا فَوَاحِدُهُمْ أَمْضَی مِنْ سِنَانٍ وَ أَجْرَی مِنْ لَیْثٍ یَطْعَنُ عَدُوَّهُ بِرُمْحِهِ وَ یَضْرِبُهُ بِسَیْفِهِ وَ یَدُوسُهُ بِقَدَمِهِ.

**[ترجمه]خرائج و جرائح: حضرت صادق علیه السلام فرمود:«خداوند ترس را از دل های شیعیان ما بیرون برد و آن را در دل دشمنان ما ساکن کرد. پس یکی از شیعیان بُرنده تر از نیزه و پر جرأت تر از شیر است؛ دشمنش را با نیزه اش می زند، با شمشیرش ضربه وارد می کند و با پایش او را له می کند.» - . الخرائج و الجرائح 2: 840 -

**[ترجمه]

«71»

یج، [الخرائج و الجرائح] عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ صَفْوَانَ عَنِ الْمُثَنَّی عَنْ أَبِی خَالِدٍ الْکَابُلِیِّ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: إِذَا قَامَ قَائِمُنَا وَضَعَ یَدَهُ عَلَی رُءُوسِ الْعِبَادِ فَجَمَعَ بِهِ عُقُولَهُمْ وَ أَکْمَلَ بِهِ أَخْلَاقَهُمْ.

**[ترجمه]خرائج و جرائح: امام باقر علیه السلام فرمود: «هر گاه قائم قیام کرد، دست خود را روی سر مردم می گذارد و بدان وسیله عقل های آنان جمع و اخلاقشان کامل می گردد.» - . همان -

**[ترجمه]

«72»

یج، [الخرائج و الجرائح] أَیُّوبُ بْنُ نُوحٍ عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ عَامِرٍ عَنِ الرَّبِیعِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِی الرَّبِیعِ الشَّامِیِّ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ: إِنَّ قَائِمَنَا إِذَا قَامَ مَدَّ اللَّهُ لِشِیعَتِنَا فِی أَسْمَاعِهِمْ وَ أَبْصَارِهِمْ حَتَّی لَا یَکُونَ بَیْنَهُمْ وَ بَیْنَ الْقَائِمِ بَرِیدٌ-(1)

یُکَلِّمُهُمْ فَیَسْمَعُونَ وَ یَنْظُرُونَ إِلَیْهِ وَ هُوَ فِی مَکَانِهِ.

کا، [الکافی] أبو علی الأشعری عن الحسن بن علی الکوفی عن العباس بن عامر: مثله.

**[ترجمه]خرائج و جرائح: ابوربیع شامی روایت کرده است که از حضرت صادق علیه السلام شنیدم کهمی فرمود: «هنگامی که قائم ما قیام کرد، خداوند چندان نیرو به گوش ها و دیدگان آنها می دهد که میان آنها و قائم به اندازه یک روز راه خواهد بود. قائم با آنها صحبت می کند و آنها هم صدای او را همان جا که هست، می شنوند و به وی نگاه می کنند.» - . همان -

این روایت در کافی نیز روایت شده است. - . کافی 8 : 240 -

**[ترجمه]

«73»

یج، [الخرائج و الجرائح] مُوسَی بْنُ عُمَرَ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ صَالِحِ بْنِ حَمْزَةَ عَنْ أَبَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: الْعِلْمُ سَبْعَةٌ وَ عِشْرُونَ حَرْفاً فَجَمِیعُ مَا جَاءَتْ بِهِ الرُّسُلُ حَرْفَانِ فَلَمْ یَعْرِفِ النَّاسُ حَتَّی الْیَوْمِ غَیْرَ الْحَرْفَیْنِ فَإِذَا قَامَ قَائِمُنَا أَخْرَجَ الْخَمْسَةَ وَ الْعِشْرِینَ حَرْفاً فَبَثَّهَا فِی النَّاسِ وَ ضَمَّ إِلَیْهَا الْحَرْفَیْنِ حَتَّی یَبُثَّهَا سَبْعَةً وَ عِشْرِینَ حَرْفاً.

**[ترجمه]خرائج و جرائح: حضرت صادق علیه السلام فرمود: «علم بیست و هفت حرف است. آنچه پیغمبران آورده اند دو حرف است و مردم هم تا کنون بیش از آن دو حرف را ندانسته اند. پس موقعی که قائم ما قیام می کند، بیست و پنج حرف دیگر را بیرون می آورد و آن را در میان مردم منتشر می سازد و آن دو حرف را هم به آنها ضمیمه می کند تا آنکه بیست و هفت حرف خواهد شد.» - . الخرائج و الجرائح 2 : 841 -

**[ترجمه]

«74»

یج، [الخرائج و الجرائح] سَعْدٌ عَنِ الْیَقْطِینِیِّ عَنْ صَفْوَانَ عَنْ أَبِی عَلِیٍّ الْخُرَاسَانِیِّ عَنْ أَبَانِ بْنِ تَغْلِبَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: کَأَنِّی بِطَائِرٍ أَبْیَضَ فَوْقَ الْحَجَرِ فَیَخْرُجُ مِنْ تَحْتِهِ رَجُلٌ یَحْکُمُ بَیْنَ النَّاسِ بِحُکْمِ آلِ دَاوُدَ وَ سُلَیْمَانَ لَا یَبْتَغِی بَیِّنَةً.

**[ترجمه]خرائج و جرائح: حضرت صادق علیه السلام فرمود: «گویی پرنده ای سفید را می بینم که بالای حجرالاسود نشسته و در زیر آن مردی که بین مردم مانند آل داود و سلیمان حکم می کند هست که از مردم بینه نمی طلبد.» - . همان 2 : 860 -

**[ترجمه]

«75»

شا، [الإرشاد] الْحَجَّالُ عَنْ ثَعْلَبَةَ عَنْ أَبِی بَکْرٍ الْحَضْرَمِیِّ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ

ص: 336


1- 1. البرید: الفیج و الرسول و ما یسمی بالفارسیة« پیک» و« پست» و الحدیث فی روضة الکافی ص 241.

الْبَاقِرِ علیه السلام قَالَ: کَأَنِّی بِالْقَائِمِ علیه السلام عَلَی نَجَفِ الْکُوفَةِ وَ قَدْ سَارَ إِلَیْهَا مِنْ مَکَّةَ فِی خَمْسَةِ آلَافٍ مِنَ الْمَلَائِکَةِ جَبْرَئِیلُ عَنْ یَمِینِهِ وَ مِیکَائِیلُ عَنْ شِمَالِهِ وَ الْمُؤْمِنُونَ بَیْنَ یَدَیْهِ وَ هُوَ یُفَرِّقُ الْجُنُودَ فِی الْبِلَادِ(1).

**[ترجمه]ارشاد القلوب: امام باقر علیه السلام فرمود: «گویا قائم را در بلندی کوفه (شهر نجف) می بینم که با پنج هزار فرشته در حالی که جبرئیل از سمت راست و میکائیل از جانب چپ و مؤمنین پیش روی او قرار دارند به آنجا آمده است و لشکرهای خود را در شهر پراکنده می سازد.» - . ارشاد القلوب: 379 -

**[ترجمه]

«76»

شا، [الإرشاد] فِی رِوَایَةِ الْمُفَضَّلِ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ: إِذَا قَامَ قَائِمُ آلِ مُحَمَّدٍ علیهم السلام بَنَی فِی ظَهْرِ الْکُوفَةِ مَسْجِداً لَهُ أَلْفُ بَابٍ وَ اتَّصَلَتْ بُیُوتُ الْکُوفَةِ بِنَهَرِ کَرْبَلَاءَ.

**[ترجمه]ارشاد القلوب: مفضل می گوید: شنیدم که امام صادق علیه السلام فرمود: «وقتی قائم آل محمد علیه السلام قیام کند، در پشت کوفه مسجدی می سازد که هزار در دارد و بیوت کوفه به رودخانه کربلا متصل می شود.» - . ارشاد القلوب: 379 -

**[ترجمه]

«77»

شا، [الإرشاد] رَوَی عَبْدُ الْکَرِیمِ الْخَثْعَمِیُّ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام کَمْ یَمْلِکُ الْقَائِمُ علیه السلام فَقَالَ سَبْعَ سِنِینَ یَطُولُ الْأَیَّامُ وَ اللَّیَالِی حَتَّی تَکُونَ السَّنَةُ مِنْ سِنِیهِ مِقْدَارَ عَشْرِ سِنِینَ مِنْ سِنِیکُمْ فَیَکُونُ سِنُو مُلْکِهِ سَبْعِینَ سَنَةً مِنْ سِنِیکُمْ هَذِهِ وَ إِذَا آنَ قِیَامُهُ مُطِرَ النَّاسُ جُمَادَی الْآخِرَةَ وَ عَشَرَةَ أَیَّامٍ مِنْ رَجَبٍ مَطَراً لَمْ تَرَ الْخَلَائِقُ مِثْلَهُ فَیُنْبِتُ اللَّهُ بِهِ لُحُومَ الْمُؤْمِنِینَ وَ أَبْدَانَهُمْ فِی قُبُورِهِمْ وَ کَأَنِّی أَنْظُرُ إِلَیْهِمْ مُقْبِلِینَ مِنْ قِبَلِ جُهَیْنَةَ یَنْفُضُونَ شُعُورَهُمْ مِنَ التُّرَابِ.

وَ رَوَی الْمُفَضَّلُ بْنُ عُمَرَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ: إِنَّ قَائِمَنَا إِذَا قَامَ أَشْرَقَتِ الْأَرْضُ بِنُورِ رَبِّها وَ اسْتَغْنَی الْعِبَادُ عَنْ ضَوْءِ الشَّمْسِ وَ ذَهَبَتِ الظَّلَمَةُ وَ یُعَمَّرُ الرَّجُلُ فِی مُلْکِهِ حَتَّی یُولَدَ لَهُ أَلْفُ ذَکَرٍ لَا تُولَدُ فِیهِمْ أُنْثَی وَ تُظْهِرُ الْأَرْضُ کُنُوزَهَا حَتَّی تَرَاهَا النَّاسُ عَلَی وَجْهِهَا وَ یَطْلُبُ الرَّجُلُ مِنْکُمْ مَنْ یَصِلُهُ بِمَالِهِ وَ یَأْخُذُ مِنْ زَکَاتِهِ لَا یُوجَدُ أَحَدٌ یَقْبَلُ مِنْهُ ذَلِکَ اسْتَغْنَی النَّاسُ بِمَا رَزَقَهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ.

**[ترجمه]ارشاد القلوب: عبدالکریم خثعمی گفت: به حضرت صادق علیه السلام عرض کردم:«قائم چند سال سلطنت می کند؟» فرمود:«روزها و شب ها آنقدر طولانی می شود که هر سال زمان او، به قدر ده سال شماست. لذا مدت سلطنت او به حساب سال شما، هفتاد سال خواهد بود. موقعی که آمدن او نزدیک شد، در ماه جمادی الاخر و ده روز از ماه رجب چنان باران می بارد که مردم مثل آن را ندیده باشند. با آن باران خداوند گوشت و بدن مردگان مؤمنین را در قبرهاشان می رویاند. گویا من آنها را می بینم که از سمت «جهینه» می آیند و خاک موهای سر خود را می تکانند .

و مفضل بن عمر می گوید: شنیدم که امام صادق علیه السلام می فرمود: «قائم ما وقتی قیام می کند، زمین به نور پروردگارش روشن می شود و مردم از نور شمس بی نیاز می شوند و ظلمت می رود؛ مردم در حکومت او چنان عمر می کند که هزار فرزند پسر برایش متولد می شود و یک دختر برایش متولد نمی شود؛ و زمین گنج هایش را ظاهر می سازد، تا جایی که مردم آنها را بر روی زمین می بینند و مردی از شما دنبال کسی می گردد تا با مالش نیاز او را برطرف کند و زکات او را بگیرد، ولی احدی را نمی یابد که چنین چیزی را از او قبول کند. مردم به آنچه خدا از فضلش روزی آنان کرده، بی نیاز می شوند.» - . ارشاد القلوب: 363 -

**[ترجمه]

«78»

شا، [الإرشاد] رَوَی الْمُفَضَّلُ بْنُ عُمَرَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ: إِذَا أَذِنَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لِلْقَائِمِ فِی الْخُرُوجِ صَعِدَ الْمِنْبَرَ وَ دَعَا النَّاسَ إِلَی نَفْسِهِ وَ نَاشَدَهُمْ بِاللَّهِ وَ دَعَاهُمْ إِلَی حَقِّهِ وَ أَنْ یَسِیرَ فِیهِمْ بِسِیرَةِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ یَعْمَلَ فِیهِمْ بِعَمَلِهِ فَیَبْعَثُ اللَّهُ جَلَّ جَلَالُهُ جَبْرَئِیلَ علیه السلام حَتَّی یَأْتِیَهُ فَیَنْزِلُ عَلَی الْحَطِیمِ ثُمَّ یَقُولُ لَهُ إِلَی أَیِّ شَیْ ءٍ تَدْعُو فَیُخْبِرُهُ الْقَائِمُ علیه السلام فَیَقُولُ جَبْرَئِیلُ أَنَا أَوَّلُ مَنْ یُبَایِعُکَ ابْسُطْ یَدَکَ فَیَمْسَحُ عَلَی یَدِهِ وَ قَدْ وَافَاهُ ثَلَاثُمِائَةٍ وَ بِضْعَةَ عَشَرَ رَجُلًا فَیُبَایِعُونَهُ وَ یُقِیمُ بِمَکَّةَ

ص: 337


1- 1. تری هذه الأحادیث المرویة عن الإرشاد فی ص 341- 345.

حَتَّی یَتِمَّ أَصْحَابُهُ عَشَرَةَ آلَافٍ أَنْفُسٍ ثُمَّ یَسِیرُ مِنْهَا إِلَی الْمَدِینَةِ.

**[ترجمه]ارشاد القلوب: مفضل می گوید: شنیدم که امام صادق علیه السلام فرمود: «وقتی خدا اذن قیام به قائم علیه السلام بدهد، او بالای منبر می رود، مردم را به سوی خویش دعوت می کند، آنان را به خدا سوگند می دهد و آنان را به حق خویش دعوت می کند، و اینکه بین آنها به سیره رسول خدا صلی الله علیه و آله عمل می کند و به عمل او عامل می شود. پس خدای جل جلاله جبرئیل علیه السلام را می فرستد تا به نزد او بیاید. پس جبرئیل در حطیم به نزد او می رود و به او می گوید: «به چه چیز دعوت می کنی؟» قائم علیه السلام او را با خبر می سازد. پس جبرئیل علیه السلام می گوید: «من اول کسی هستم که با تو بیعت می کنم؛دست خود را بگشا!» پس دست او را مسح می کند. آنگاه سیصد و اندی مرد به نزد او آمده و با او بیعت می کنند و در مکه اقامت می گزیند تا اینکه اصحابش به ده هزار تن می رسند و سپس با آنها،از مکه به سمت مدینه حرکت می کند.» - . همان -

**[ترجمه]

«79»

شا، [الإرشاد] رَوَی عَبْدُ اللَّهِ بْنُ الْمُغِیرَةِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: إِذَا قَامَ الْقَائِمُ مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ علیهم السلام أَقَامَ خَمْسَمِائَةٍ مِنْ قُرَیْشٍ فَضَرَبَ أَعْنَاقَهُمْ ثُمَّ أَقَامَ خَمْسَمِائَةٍ فَضَرَبَ أَعْنَاقَهُمْ ثُمَّ خَمْسَمِائَةٍ أُخْرَی-(1) حَتَّی یَفْعَلَ ذَلِکَ سِتَّ مَرَّاتٍ قُلْتُ وَ یَبْلُغُ عَدَدُ هَؤُلَاءِ هَذَا قَالَ نَعَمْ مِنْهُمْ وَ مِنْ مَوَالِیهِمْ.

**[ترجمه]ارشاد القلوب: حضرت صادق علیه السلام فرمود: «هر گاه قائم آل محمد صلی الله علیه و آله ظهور کرد، پانصد نفر از قریش را می آورد و گردن می زند. آنگاه پانصد نفر دیگر را، و تا شش بار این کار را تکرار می کند.» من عرض کردم: «آیا دسته های بعدی هم پانصد نفرند؟» فرمود: «آری، و همه آنها از قریش و دوستان آنها هستند.» - . ارشاد القلوب: 364 -

**[ترجمه]

«80»

شا، [الإرشاد] رَوَی أَبُو بَصِیرٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: إِذَا قَامَ الْقَائِمُ هَدَمَ الْمَسْجِدَ الْحَرَامَ حَتَّی یَرُدَّهُ إِلَی أَسَاسِهِ وَ حَوَّلَ الْمَقَامَ إِلَی الْمَوْضِعِ الَّذِی کَانَ فِیهِ وَ قَطَعَ أَیْدِیَ بَنِی شَیْبَةَ وَ عَلَّقَهَا عَلَی بَابِ الْکَعْبَةِ وَ کَتَبَ عَلَیْهَا هَؤُلَاءِ سُرَّاقُ الْکَعْبَةِ.

**[ترجمه]ارشاد القلوب: حضرت صادق علیه السلام فرمود: «هر گاه قائم آل محمد صلی الله علیه و آله ظهور کند، مسجدالحرام را ویران می کند تا آن را به اساس و پایه اش می رساند و مقام ابراهیم علیه السلام را به موضعی که در آن بود می برد و دستان بنی شیبه را می بُرد و به درب کعبه می آویزد و بر آن می نویسد: «اینان دزدان کعبه اند!» - . ارشاد القلوب: 364 -

**[ترجمه]

«81»

شا، [الإرشاد] رَوَی أَبُو الْجَارُودِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام فِی حَدِیثٍ طَوِیلٍ أَنَّهُ قَالَ: إِذَا قَامَ الْقَائِمُ علیه السلام سَارَ إِلَی الْکُوفَةِ فَیَخْرُجُ مِنْهَا بِضْعَةَ عَشَرَ آلاف [أَلْفَ] أَنْفُسٍ یُدْعَوْنَ الْبُتْرِیَّةَ(2) عَلَیْهِمُ السِّلَاحُ فَیَقُولُونَ لَهُ ارْجِعْ مِنْ حَیْثُ جِئْتَ فَلَا حَاجَةَ لَنَا فِی بَنِی فَاطِمَةَ فَیَضَعُ فِیهِمُ السَّیْفَ حَتَّی یَأْتِیَ عَلَی آخِرِهِمْ ثُمَّ یَدْخُلُ الْکُوفَةَ فَیَقْتُلُ بِهَا کُلَّ مُنَافِقٍ مُرْتَابٍ وَ یَهْدِمُ قُصُورَهَا وَ یَقْتُلُ مُقَاتِلِیهَا حَتَّی یَرْضَی اللَّهُ عَزَّ وَ عَلَا.

**[ترجمه]ارشاد القلوب: حضرت امام محمد باقر علیه السلام در ضمن یک حدیث طولانی فرمود: «چون قائم قیام کند به کوفه می رود. در آنجا دو هزار نفر مسلح و مخالف از طایفه «بتریه» (از طوائف زیدیه) نزد وی آمده و می گویند: «از هر جا آمده ای برگرد! ما احتیاجی به اولاد فاطمه نداریم!» او هم شمشیر میان آنها می گذارد و تا آخرین نفر را می کشد. سپس وارد کوفه می شود و در آنجا تمام منافقین را که به اویقین ندارند، به قتل می رساند. قصرهای کوفه را ویران می سازد و با جنگجویان آنها نبرد می کند و آنقدر از آنها می کشد که خداوند عزوعلا خشنود گردد.» - . همان -

**[ترجمه]

«82»

شا، [الإرشاد] رَوَی أَبُو خَدِیجَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: إِذَا قَامَ الْقَائِمُ علیه السلام جَاءَ بِأَمْرٍ جَدِیدٍ کَمَا دَعَا رَسُولُ اللَّهِ فِی بَدْوِ الْإِسْلَامِ إِلَی أَمْرٍ جَدِیدٍ.

**[ترجمه]ارشاد القلوب: حضرت صادق علیه السلام فرمود: «هنگامی که قائم قیام می کند، با امر جدیدی می آید، چنان که رسول خدا صلی الله علیه و آله در آغاز اسلام، مردم را به امر جدیدی دعوت کرد.» - . ارشاد القلوب: 364 -

**[ترجمه]

«83»

شا، [الإرشاد] رَوَی عَلِیُّ بْنُ عُقْبَةَ عَنْ أَبِیهِ قَالَ: إِذَا قَامَ الْقَائِمُ حَکَمَ بِالْعَدْلِ وَ ارْتَفَعَ فِی أَیَّامِهِ الْجَوْرُ وَ أَمِنَتْ بِهِ السُّبُلُ وَ أَخْرَجَتِ الْأَرْضُ بَرَکَاتِهَا وَ رَدَّ کُلَّ حَقٍّ إِلَی أَهْلِهِ وَ لَمْ یَبْقَ أَهْلُ دِیْنٍ حَتَّی یُظْهِرُوا الْإِسْلَامَ وَ یَعْتَرِفُوا بِالْإِیمَانِ أَ مَا سَمِعْتَ اللَّهَ سُبْحَانَهُ یَقُولُ وَ لَهُ أَسْلَمَ مَنْ فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ طَوْعاً وَ کَرْهاً وَ إِلَیْهِ یُرْجَعُونَ (3)

ص: 338


1- 1. ما بین العلامتین ساقط من الأصل المطبوع، راجع الإرشاد ص 343.
2- 2. البتریة- بالضم- من طوائف الزیدیة تنسب الی المغیرة بن سعد کان یلقب بالابتر کذا فی القاموس.
3- 3. آل عمران: 83، و الحدیث فی المصدر ص 344.

وَ حَکَمَ بَیْنَ النَّاسِ بِحُکْمِ دَاوُدَ وَ حُکْمِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله فَحِینَئِذٍ تُظْهِرُ الْأَرْضُ کُنُوزَهَا وَ تُبْدِی بَرَکَاتِهَا وَ لَا یَجِدُ الرَّجُلُ مِنْکُمْ یَوْمَئِذٍ مَوْضِعاً لِصَدَقَتِهِ وَ لَا لِبِرِّهِ لِشُمُولِ الْغِنَی جَمِیعَ الْمُؤْمِنِینَ ثُمَّ قَالَ إِنَّ دَوْلَتَنَا آخِرُ الدُّوَلِ وَ لَمْ یَبْقَ أَهْلُ بَیْتٍ لَهُمْ دَوْلَةٌ إِلَّا مَلَکُوا قَبْلَنَا لِئَلَّا یَقُولُوا إِذَا رَأَوْا سِیرَتَنَا إِذَا مَلَکْنَا سِرْنَا بِمِثْلِ سِیرَةِ هَؤُلَاءِ وَ هُوَ قَوْلُ اللَّهِ تَعَالَی وَ الْعاقِبَةُ لِلْمُتَّقِینَ (1).

**[ترجمه]ارشاد القلوب: علی بن عقبه از پدرش نقل کرده که گفت: «موقعی که قائم قیام کرد، به عدالت حکم می کند و در روزگار او، ظلم و ستم از میان می رود، راه ها امن می شود، زمین برکت های خود را بیرون می دهد و هر حقی به صاحب حق داده می شود. و پیروان هیچ دینی نمی ماند مگر اینکه اظهار مسلمانی می کنند و با ایمان شناخته می شوند. نشنیده ای که خداوند می فرماید:« وَ لَهُ أَسْلَمَ مَنْ فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ طَوْعاً وَ کَرْهاً وَ إِلَیْهِ یُرْجَعُونَ»، {هر که در آسمانها و زمین است خواه و ناخواه سر به فرمان او نهاده است، و به سوی او بازگردانیده می شوند.} - . آل عمران / 83 -

و بین مردم مانند حکم داود علیه السلام و حکم محمد صلی الله علیه و آله حکومت می کند، و زمین گنج هایش را آشکار می کند و برکاتش را اظهار می کند و کسی از شما در آن روز محلی برای صدقات و مبرات خود نمی یابد، زیرا بی نیازی تمام مؤمنان را شامل می شود.»

سپس فرمود: «دولت ما آخرین دولت هاست و هیچ اهل بیتی که ادعای دولت دارند باقی نمی ماند، مگر اینکه قبل از ما به حکومت می رسند تا وقتی سیره ما را دیدند، نگویند که اگر ما به حکومت می رسیدیم، مانند سیره اینان عمل می کردیم و این تفسیر قول خداست که فرمود: «و العاقبة للمتقین»، {وفرجام خوش از آن پرهیزکاران است.} - . ارشاد القلوب: 364 -

**[ترجمه]

«84»

شا، [الإرشاد] رَوَی أَبُو بَصِیرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام فِی حَدِیثٍ طَوِیلٍ أَنَّهُ قَالَ: إِذَا قَامَ الْقَائِمُ سَارَ إِلَی الْکُوفَةِ فَهَدَمَ بِهَا أَرْبَعَةَ مَسَاجِدَ وَ لَمْ یَبْقَ مَسْجِدٌ عَلَی الْأَرْضِ لَهُ شُرَفٌ إِلَّا هَدَمَهَا وَ جَعَلَهَا جَمَّاءَ وَ وَسَّعَ الطَّرِیقَ الْأَعْظَمَ وَ کَسَرَ کُلَّ جَنَاحٍ خَارِجٍ عَنِ الطَّرِیقِ وَ أَبْطَلَ الْکُنُفَ وَ الْمَیَازِیبَ إِلَی الطُّرُقَاتِ وَ لَا یَتْرُکُ بِدْعَةً إِلَّا أَزَالَهَا وَ لَا سُنَّةً إِلَّا أَقَامَهَا وَ یَفْتَتِحُ قُسْطَنْطِینِیَّةَ وَ الصِّینَ وَ جِبَالَ الدَّیْلَمِ فَیَمْکُثُ عَلَی ذَلِکَ سَبْعَ سِنِینَ مِقْدَارُ کُلِّ سَنَةٍ عَشْرُ سِنِینَ مِنْ سِنِیکُمْ هَذِهِ ثُمَّ یَفْعَلُ اللَّهُ مَا یَشَاءُ قَالَ قُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ فَکَیْفَ تَطُولُ السِّنُونَ قَالَ یَأْمُرُ اللَّهُ تَعَالَی الْفَلَکَ بِاللُّبُوثِ وَ قِلَّةِ الْحَرَکَةِ فَتَطُولُ الْأَیَّامُ لِذَلِکَ وَ السِّنُونَ قَالَ قُلْتُ لَهُ إِنَّهُمْ یَقُولُونَ إِنَّ الْفَلَکَ إِذَا تَغَیَّرَ فَسَدَ قَالَ ذَلِکَ قَوْلُ الزَّنَادِقَةِ فَأَمَّا الْمُسْلِمُونَ فَلَا سَبِیلَ لَهُمْ إِلَی ذَلِکَ وَ قَدْ شَقَّ اللَّهُ الْقَمَرَ لِنَبِیِّهِ صلی الله علیه و آله وَ رَدَّ الشَّمْسَ مِنْ قَبْلِهِ لِیُوشَعَ بْنِ نُونٍ وَ أَخْبَرَ بِطُولِ یَوْمِ الْقِیَامَةِ وَ أَنَّهُ کَأَلْفِ سَنَةٍ مِمَّا تَعُدُّونَ.

**[ترجمه]ارشاد القلوب: حضرت صادق علیه السلام در حدیثی طولانی فرمود: «هنگامی که قائم ما قیام کرد، چهار مسجد را در کوفه منهدم می کند و هیچ مسجد مشرفی را نمی گذارد، جز اینکه کنگره و اشراف آن را خراب می کند و به حال ساده و بدون اشراف می گذارد؛ شاهراه ها را توسعه می دهد؛ هر گوشه ای از خانه ها که واقع در راه عمومی است خرابمی کند؛ ناودان هایی را که مشرف به راه مردم است برمی دارد؛ هر بدعتی را برطرف می سازد و هر سنتی را باقی می گذارد؛ و قسطنطنیه و چین و کوه های گیلان (دیلم) را فتح می کند. به این امر هفت سال ادامه می دهد که هر سالی از آن، به اندازه ده سال از سال های دنیوی شماست. سپس خدا آنچه بخواهد،می کند.»

عرض کردم: «فدایت شوم! چگونه سال ها طولانی می شود؟» فرمود: «خدای تعالی به آسمان امر به مکث کردن و کم حرکتی می کند، در نتیجه ایام و سال ها طول می کشد.» گفتم: «می گویند فلک وقتی تغییر کند، فاسد و خراب می شود!» فرمود: «این سخن زنادقه است، اما مسلمانان چنین حرفی را قبول ندارند و خدا، ماه را برای پیامبرش صلی الله علیه و آله دو نیمه فرمود و خورشید را پیش از او، برای یوشع بن نون به عقب برگرداند و به درازی روز قیامت خبر داد که آن روز «کَأَلْفِ سَنَةٍ مِمَّا تَعُدُّونَ» - . حج / 47[1] - ،{مانند هزار سال از سال هایی است که شما برمی شمرید.} - . ارشاد القلوب: 365 -

**[ترجمه]

«85»

شا، [الإرشاد] رَوَی جَابِرٌ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: إِذَا قَامَ قَائِمُ آلِ مُحَمَّدٍ علیهم السلام ضَرَبَ فَسَاطِیطَ لِمَنْ یُعَلِّمُ النَّاسَ الْقُرْآنَ عَلَی مَا أَنْزَلَ اللَّهُ جَلَّ جَلَالُهُ فَأَصْعَبُ مَا یَکُونُ عَلَی مَنْ حَفِظَهُ الْیَوْمَ لِأَنَّهُ یُخَالِفُ فِیهِ التَّأْلِیفَ.

**[ترجمه]ارشاد القلوب: حضرت امام محمد باقر علیه السلام فرمود: «هر گاه قائم آل محمد صلی الله علیه و آله قیام کند، خیمه هاییرا برای کسانی نصب می کند که قرآن را همان طور که نازل شده، به مردم تعلیم دهند. در آن روز، این مشکل ترین کارهاست، زیرا آن قرآن به عکس قرآن فعلی جمع آوری شده است.» - . ارشاد القلوب: 364 -

**[ترجمه]

«86»

شا، [الإرشاد] رَوَی عَبْدُ اللَّهِ بْنُ عَجْلَانَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: إِذَا قَامَ قَائِمُ آلِ مُحَمَّدٍ علیهم السلام حَکَمَ بَیْنَ النَّاسِ بِحُکْمِ دَاوُدَ لَا یَحْتَاجُ إِلَی بَیِّنَةٍ یُلْهِمُهُ اللَّهُ تَعَالَی فَیَحْکُمُ بِعِلْمِهِ وَ یُخْبِرُ کُلَّ قَوْمٍ بِمَا اسْتَبْطَنُوهُ وَ یَعْرِفُ وَلِیَّهُ مِنْ عَدُوِّهِ بِالتَّوَسُّمِ قَالَ اللَّهُ

ص: 339


1- 1. الأعراف: 127، القصص: 83.

سُبْحَانَهُ إِنَّ فِی ذلِکَ لَآیاتٍ لِلْمُتَوَسِّمِینَ وَ إِنَّها لَبِسَبِیلٍ مُقِیمٍ (1).

**[ترجمه]ارشاد القلوب: حضرت صادق علیه السلام فرمود: «وقتی قائم آل محمد صلی الله علیه و آله قیام کند، بین مردم به مانند حکم داود حکم می کند و احتیاج به بینه احتیاج ندارد. خدای تعالی به او الهام می کند و او به علم خویش حکم می کند و به هر قومی استنباطشان را خبر می دهد و دوستش را از دشمنش با هوشیاری باز می شناسد. خدای سبحان می فرماید: «إِنَّ فِی ذلِکَ لَآیاتٍ لِلْمُتَوَسِّمِینَ وَ إِنَّها لَبِسَبِیلٍ مُقِیمٍ» - . حجر / 75 - ، {به یقین، در این [کیفر] برای هوشیاران عبرت هاست. و [آثار] آن [شهرهنوز] برسرراهی [دایر] برجاست.} - . ارشاد القلوب: 365 -

**[ترجمه]

«87»

شا، [الإرشاد] رُوِیَ: أَنَّ مُدَّةَ دَوْلَةِ الْقَائِمِ تِسْعَ عَشْرَةَ سَنَةً یَطُولُ أَیَّامُهَا وَ شُهُورُهَا عَلَی مَا قَدَّمْنَاهُ وَ هَذَا أَمْرٌ مُغَیَّبٌ عَنَّا وَ إِنَّمَا أُلْقِیَ إِلَیْنَا مِنْهُ مَا یَفْعَلُهُ اللَّهُ تَعَالَی بِشَرْطٍ یَعْلَمُهُ مِنَ الْمَصَالِحِ الْمَعْلُومَةِ جَلَّ اسْمُهُ فَلَسْنَا نَقْطَعُ عَلَی أَحَدِ الْأَمْرَیْنِ وَ إِنْ کَانَتِ الرِّوَایَةُ بِذِکْرِ سَبْعِ سِنِینَ أَظْهَرَ وَ أَکْثَرَ.

**[ترجمه]ارشاد القلوب: روایت شده است که مدت دولت قائم علیه السلام نوزده سال است و روزها و ماه هایش، طبق آنچه که گفتیم طول می کشد و این امری است که بر ما پوشیده است و فقط به ما گفته شده. و از آن امر به ما نرسیده است،مگر مدتی که خدا آن را از مصلحت های یقینی دانسته است. پس ما به یکی از این دو امر - یعنی نوزده سال یا هفت سال - یقین نداریم، هر چند روایات فراوان و ظاهرتری به ذکر هفت سال وارد شده است. - . همان -

**[ترجمه]

«88»

دَعَوَاتُ الرَّاوَنْدِیِّ، قَالَ الْمُعَلَّی بْنُ خُنَیْسٍ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام لَوْ کَانَ هَذَا الْأَمْرُ إِلَیْکُمْ لَعِشْنَا مَعَکُمْ فَقَالَ وَ اللَّهِ لَوْ کَانَ هَذَا الْأَمْرُ إِلَیْنَا لَمَا کَانَ إِلَّا أَکْلُ الْجَشِبِ وَ لُبْسُ الْخَشِنِ وَ قَالَ علیه السلام لِلْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ لَوْ کَانَ هَذَا الْأَمْرُ إِلَیْنَا لَمَا کَانَ إِلَّا عَیْشُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ سِیرَةُ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام.

**[ترجمه]دعوات راوندی:معلی بن خنیس می گوید: به حضرت صادق علیه السلام عرض کردم:«اگر این امر به سمت شما بیاید، ما با شما زندگی می کنیم.» فرمود: «به خدا قسم اگر این امر به سمت ما بیاید، زندگی جز با خوردن غذای سفت و پوشیدن لباس زبر و خشن نخواهد بود.» حضرت صادق علیه السلام به مفضل بن عمر فرمود: «هر وقت قائم ما ظهور کند، مانند پیغمبر زندگی می کند و به روش امیرالمؤمنین علیه السلام رفتار می نماید.» - . دعوات راوندی: 352 -

**[ترجمه]

«89»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ رِفَاعَةَ بْنِ مُوسَی قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ: وَ لَهُ أَسْلَمَ مَنْ فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ طَوْعاً وَ کَرْهاً-(2) قَالَ إِذَا قَامَ الْقَائِمُ لَا یَبْقَی أَرْضٌ إِلَّا نُودِیَ فِیهَا شَهَادَةُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّهِ.

**[ترجمه]تفسیر عیاشی: رفاعة بن موسی گفت: از حضرت صادق علیه السلام شنیدم که در تفسیر این آیه«وَ لَهُ أَسْلَمَ مَنْ فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ طَوْعاً وَ کَرْهاً»، {هر که در آسمانها و زمین است خواه و ناخواه سر به فرمان او نهاده است،}، می فرمود: «هنگامی که قائم ما قیام کرد جایی در روی زمین باقی نمی ماند، مگر اینکه در آنجا صدای «اشهد ان لا اله الا اللَّه و اشهد ان محمدا رسول اللَّه» بلند می شود.» - . تفسیر عیاشی 1: 207 -

**[ترجمه]

«90»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنِ ابْنِ بُکَیْرٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ علیه السلام عَنْ قَوْلِهِ وَ لَهُ أَسْلَمَ مَنْ فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ طَوْعاً وَ کَرْهاً قَالَ أُنْزِلَتْ فِی الْقَائِمِ علیه السلام إِذَا خَرَجَ بِالْیَهُودِ وَ النَّصَارَی وَ الصَّابِئِینَ وَ الزَّنَادِقَةِ وَ أَهْلِ الرِّدَّةِ وَ الْکُفَّارِ فِی شَرْقِ الْأَرْضِ وَ غَرْبِهَا فَعَرَضَ عَلَیْهِمُ الْإِسْلَامَ فَمَنْ أَسْلَمَ طَوْعاً أَمَرَهُ بِالصَّلَاةِ وَ الزَّکَاةِ وَ مَا یُؤْمَرُ بِهِ الْمُسْلِمُ وَ یَجِبُ لِلَّهِ عَلَیْهِ وَ مَنْ لَمْ یُسْلِمْ ضَرَبَ عُنُقَهُ حَتَّی لَا یَبْقَی فِی الْمَشَارِقِ وَ الْمَغَارِبِ أَحَدٌ إِلَّا وَحَّدَ اللَّهَ قُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ إِنَّ الْخَلْقَ أَکْثَرُ مِنْ ذَلِکَ فَقَالَ إِنَّ اللَّهَ إِذَا أَرَادَ أَمْراً قَلَّلَ الْکَثِیرَ وَ کَثَّرَ الْقَلِیلَ.

ص: 340


1- 1. الحجر: 75، و الحدیث فی المصدر ص 345.
2- 2. آل عمران: 83، و الحدیث فی تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 183 و هکذا الحدیث الآتی.

**[ترجمه]تفسیر عیاشی: عبداللَّه بن بکیر گفت: از حضرت صادق علیه السلام تفسیر آیه«وَ لَهُ أَسْلَمَ مَنْ فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ»، {هر که در آسمانها و زمین است خواه و ناخواه سر به فرمان او نهاده است}را پرسیدم. حضرت فرمود: «این آیه درباره قائم علیه السلام نازل شده، هنگامی که علیه یهود و نصارا و صابئین و مادی ها و برگشتگان از اسلام و کفار در شرق و غرب کره زمین، قیام می کند و اسلام را پیشنهاد می نماید، هر کس که از روی میل پذیرفت، دستور می دهد که نماز بخواند و زکات بدهد و آنچه هر مسلمانی مأمور به انجام آن است، بر وی نیز واجب می کند. و هر کس که مسلمان نشد، گردنش را می زند تا آنکه در شرق و غرب عالم، یک نفر خدانشناس باقی نماند.»

عرض کردم: «قربانت گردم! در روی زمین مردم بسیار هستند. چطور قائم علیه السلام می تواند همه آنها را مسلمان کند و یا گردن بزند؟» حضرت فرمود: «هنگامی که خداوند چیزی را اراده کند، چیز اندک را زیاد و زیاد را کم می گرداند.» - . تفسیر عیاشی 1: 207 -

**[ترجمه]

«91»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ عَبْدِ الْأَعْلَی الْحَلَبِیِّ قَالَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام: یَکُونُ لِصَاحِبِ هَذَا الْأَمْرِ غَیْبَةٌ فِی بَعْضِ هَذِهِ الشِّعَابِ ثُمَّ أَوْمَأَ بِیَدِهِ إِلَی نَاحِیَةِ ذِی طُوًی حَتَّی إِذَا کَانَ قَبْلَ خُرُوجِهِ بِلَیْلَتَیْنِ انْتَهَی الْمَوْلَی الَّذِی یَکُونُ بَیْنَ یَدَیْهِ حَتَّی یَلْقَی بَعْضَ أَصْحَابِهِ فَیَقُولُ کَمْ أَنْتُمْ هَاهُنَا فَیَقُولُونَ نَحْوٌ مِنْ أَرْبَعِینَ رَجُلًا فَیَقُولُ کَیْفَ أَنْتُمْ لَوْ قَدْ رَأَیْتُمْ صَاحِبَکُمْ فَیَقُولُونَ وَ اللَّهِ لَوْ یَأْوِی بِنَا الْجِبَالَ لَآوَیْنَاهَا مَعَهُ ثُمَّ یَأْتِیهِمْ مِنَ الْقَابِلَةِ فَیَقُولُ لَهُمْ أَشِیرُوا إِلَی ذَوِی أَسْنَانِکُمْ وَ أَخْیَارِکُمْ عَشَرَةً [عَشِیرَةً] فَیُشِیرُونَ لَهُ إِلَیْهِمْ فَیَنْطَلِقُ بِهِمْ حَتَّی یَأْتُونَ صَاحِبَهُمْ وَ یَعِدُهُمْ إِلَی اللَّیْلَةِ الَّتِی تَلِیهَا ثُمَّ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ وَ اللَّهِ لَکَأَنِّی أَنْظُرُ إِلَیْهِ وَ قَدْ أَسْنَدَ ظَهْرَهُ إِلَی الْحَجَرِ ثُمَّ یَنْشُدُ اللَّهَ حَقَّهُ ثُمَّ یَقُولُ یَا أَیُّهَا النَّاسُ مَنْ یُحَاجَّنِی فِی اللَّهِ فَأَنَا أَوْلَی النَّاسِ بِاللَّهِ یَا أَیُّهَا النَّاسُ مَنْ یُحَاجَّنِی فِی آدَمَ فَأَنَا أَوْلَی النَّاسِ بِآدَمَ یَا أَیُّهَا النَّاسُ مَنْ یُحَاجَّنِی فِی نُوحٍ فَأَنَا أَوْلَی النَّاسِ بِنُوحٍ یَا أَیُّهَا النَّاسُ مَنْ یُحَاجَّنِی فِی إِبْرَاهِیمُ فَأَنَا أَوْلَی النَّاسِ بِإِبْراهِیمَ یَا أَیُّهَا النَّاسُ مَنْ یُحَاجَّنِی فِی مُوسَی فَأَنَا أَوْلَی النَّاسِ بِمُوسَی یَا أَیُّهَا النَّاسُ مَنْ یُحَاجَّنِی فِی عِیسَی فَأَنَا أَوْلَی النَّاسِ بِعِیسَی یَا أَیُّهَا النَّاسُ مَنْ یُحَاجَّنِی فِی مُحَمَّدٍ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ فَأَنَا أَوْلَی النَّاسِ بِمُحَمَّدٍ یَا أَیُّهَا النَّاسُ (1)

مَنْ یُحَاجَّنِی فِی کِتَابِ اللَّهِ فَأَنَا أَوْلَی النَّاسِ بِکِتَابِ اللَّهِ ثُمَّ یَنْتَهِی إِلَی الْمَقَامِ فَیُصَلِّی عِنْدَهُ رَکْعَتَیْنِ ثُمَّ یَنْشُدُ اللَّهَ حَقَّهُ ثُمَّ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام هُوَ وَ اللَّهِ الْمُضْطَرُّ فِی کِتَابِ اللَّهِ وَ هُوَ قَوْلُ اللَّهِ أَمَّنْ یُجِیبُ الْمُضْطَرَّ إِذا دَعاهُ وَ یَکْشِفُ السُّوءَ وَ یَجْعَلُکُمْ خُلَفاءَ الْأَرْضِ-(2)

وَ جَبْرَئِیلُ عَلَی الْمِیزَابِ فِی صُورَةِ طَائِرٍ أَبْیَضَ فَیَکُونُ أَوَّلُ خَلْقِ اللَّهِ یُبَایِعُهُ جَبْرَئِیلَ وَ یُبَایِعُهُ الثَّلَاثُمِائَةِ وَ الْبِضْعَةَ عَشَرَ رَجُلًا قَالَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام فَمَنِ ابْتُلِیَ فِی الْمَسِیرِ وَافَاهُ فِی تِلْکَ السَّاعَةِ وَ مَنْ لَمْ یُبْتَلَ بِالْمَسِیرِ فُقِدَ عَنْ فِرَاشِهِ

ص: 341


1- 1. ما بین العلامتین ساقط من الأصل المطبوع راجع تفسیر العیّاشیّ ج 2 ص 56.
2- 2. النمل: 62.

ثُمَّ قَالَ هُوَ وَ اللَّهِ قَوْلُ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام الْمَفْقُودُونَ عَنْ فُرُشِهِمْ وَ هُوَ قَوْلُ اللَّهِ فَاسْتَبِقُوا الْخَیْراتِ أَیْنَ ما تَکُونُوا یَأْتِ بِکُمُ اللَّهُ جَمِیعاً-(1) أَصْحَابُ الْقَائِمِ الثَّلَاثُمِائَةِ وَ الْبِضْعَةَ عَشَرَ رَجُلًا قَالَ هُمْ وَ اللَّهِ الْأُمَّةُ الْمَعْدُودَةُ الَّتِی قَالَ اللَّهُ فِی کِتَابِهِ وَ لَئِنْ أَخَّرْنا عَنْهُمُ الْعَذابَ إِلی أُمَّةٍ مَعْدُودَةٍ-(2)

قَالَ یَجْتَمِعُونَ فِی سَاعَةٍ وَاحِدَةٍ قَزَعاً کَقَزَعِ الْخَرِیفِ فَیُصْبِحُ بِمَکَّةَ فَیَدْعُو النَّاسَ إِلَی کِتَابِ اللَّهِ وَ سُنَّةِ نَبِیِّهِ صلی الله علیه و آله فَیُجِیبُهُ نَفَرٌ یَسِیرٌ وَ یَسْتَعْمِلُ عَلَی مَکَّةَ ثُمَّ یَسِیرُ فَیَبْلُغُهُ أَنْ قَدْ قُتِلَ عَامِلُهُ فَیَرْجِعُ إِلَیْهِمْ فَیَقْتُلُ الْمُقَاتِلَةَ لَا یَزِیدُ عَلَی ذَلِکَ شَیْئاً یَعْنِی السَّبْیَ ثُمَّ یَنْطَلِقُ فَیَدْعُو النَّاسَ إِلَی کِتَابِ اللَّهِ وَ سُنَّةِ نَبِیِّهِ عَلَیْهِ وَ آلِهِ السَّلَامُ وَ الْوَلَایَةِ لِعَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام وَ الْبَرَاءَةِ مِنْ عَدُوِّهِ وَ لَا یُسَمِّی أَحَداً حَتَّی یَنْتَهِیَ إِلَی الْبَیْدَاءِ فَیَخْرُجُ إِلَیْهِ جَیْشُ السُّفْیَانِیِّ فَیَأْمُرُ اللَّهُ الْأَرْضَ فَیَأْخُذُهُمْ مِنْ تَحْتِ أَقْدَامِهِمْ وَ هُوَ قَوْلُ اللَّهِ وَ لَوْ تَری إِذْ فَزِعُوا فَلا فَوْتَ وَ أُخِذُوا مِنْ مَکانٍ قَرِیبٍ وَ قالُوا آمَنَّا بِهِ (3) یَعْنِی بِقَائِمِ آلِ مُحَمَّدٍ وَ قَدْ کَفَرُوا بِهِ یَعْنِی بِقَائِمِ آلِ مُحَمَّدٍ إِلَی آخِرِ السُّورَةِ فَلَا یَبْقَی مِنْهُمْ إِلَّا رَجُلَانِ یُقَالُ لَهُمَا وَتْرٌ وَ وُتَیْرَةٌ مِنْ مُرَادٍ وُجُوهُهُمَا فِی أَقْفِیَتِهِمَا یَمْشِیَانِ الْقَهْقَرَی یُخْبِرَانِ النَّاسَ بِمَا فُعِلَ بِأَصْحَابِهِمَا ثُمَّ یَدْخُلُ الْمَدِینَةَ فَیَغِیبُ عَنْهُمْ عِنْدَ ذَلِکَ قُرَیْشٌ وَ هُوَ قَوْلُ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ عَلَیْهِ السَّلَامُ وَ اللَّهِ لَوَدَّتْ قُرَیْشٌ أَیْ عِنْدَهَا مَوْقِفاً وَاحِداً جَزْرَ جَزُورٍ بِکُلِّ مَا مَلَکَتْ وَ کُلِّ مَا طَلَعَتْ عَلَیْهِ الشَّمْسُ أَوْ غَرَبَتْ ثُمَّ یُحْدِثُ حَدَثاً فَإِذَا هُوَ فَعَلَ قَالَتْ قُرَیْشٌ اخْرُجُوا بِنَا إِلَی هَذِهِ الطَّاغِیَةِ فَوَ اللَّهِ أَنْ لَوْ کَانَ مُحَمَّدِیّاً مَا فَعَلَ وَ لَوْ کَانَ عَلَوِیّاً مَا فَعَلَ وَ لَوْ کَانَ فَاطِمِیّاً مَا فَعَلَ فَیَمْنَحُهُ اللَّهُ أَکْتَافَهُمْ فَیَقْتُلُ الْمُقَاتِلَةَ وَ یَسْبِی الذُّرِّیَّةَ ثُمَّ یَنْطَلِقُ حَتَّی یَنْزِلَ الشُّقْرَةَ فَیَبْلُغُهُ أَنَّهُمْ قَدْ قَتَلُوا عَامِلَهُ فَیَرْجِعُ إِلَیْهِمْ فَیَقْتُلُهُمْ مَقْتَلَةً لَیْسَ قَتْلَ

ص: 342


1- 1. البقرة: 148.
2- 2. هود: 8.
3- 3. السبأ: 51.

الْحَرَّةِ(1)

إِلَیْهَا بِشَیْ ءٍ ثُمَّ یَنْطَلِقُ یَدْعُو النَّاسَ إِلَی کِتَابِ اللَّهِ وَ سُنَّةِ نَبِیِّهِ وَ الْوَلَایَةِ لِعَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ وَ الْبَرَاءَةِ مِنْ عَدُوِّهِ حَتَّی إِذَا بَلَغَ إِلَی الثَّعْلَبِیَّةِ قَامَ إِلَیْهِ رَجُلٌ مِنْ صُلْبِ أَبِیهِ وَ هُوَ مِنْ أَشَدِّ النَّاسِ بِبَدَنِهِ وَ أَشْجَعِهِمْ بِقَلْبِهِ مَا خَلَا صَاحِبَ هَذَا الْأَمْرِ فَیَقُولُ یَا هَذَا مَا تَصْنَعُ فَوَ اللَّهِ إِنَّکَ لَتُجْفِلُ النَّاسَ إِجْفَالَ النَّعَمِ أَ فَبِعَهْدٍ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَمْ بِمَا ذَا فَیَقُولُ الْمَوْلَی الَّذِی وَلِیَ الْبَیْعَةَ وَ اللَّهِ لَتَسْکُتَنَّ أَوْ لَأَضْرِبَنَّ الَّذِی فِیهِ عَیْنَاکَ فَیَقُولُ لَهُ الْقَائِمُ اسْکُتْ یَا فُلَانُ إِی وَ اللَّهِ إِنَّ مَعِی عَهْداً مِنْ رَسُولِ اللَّهِ هَاتِ لِی یَا فُلَانُ الْعَیْبَةَ أَوِ الزِّنْفِیلَجَةَ-(2) فَیَأْتِیهِ بِهَا فَیَقْرَؤُهُ الْعَهْدُ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ فَیَقُولُ جَعَلَنِیَ اللَّهُ فِدَاکَ أَعْطِنِی رَأْسَکَ أُقَبِّلْهُ فَیُعْطِیهِ رَأْسَهُ فَیُقَبِّلُ بَیْنَ عَیْنَیْهِ ثُمَّ یَقُولُ جَعَلَنِیَ اللَّهُ فِدَاکَ جَدِّدْ لَنَا بَیْعَةً فَیُجَدِّدُ لَهُمْ بَیْعَةً قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام لَکَأَنِّی أَنْظُرُ إِلَیْهِمْ مُصْعِدِینَ مِنْ نَجَفِ الْکُوفَةِ ثَلَاثَمِائَةٍ وَ بِضْعَةَ عَشَرَ رَجُلًا کَأَنَّ قُلُوبَهُمْ زُبَرُ الْحَدِیدِ جَبْرَئِیلُ عَنْ یَمِینِهِ وَ مِیکَائِیلُ عَنْ یَسَارِهِ یَسِیرُ الرُّعْبُ أَمَامَهُ شَهْراً وَ خَلْفَهُ شَهْراً أَمَدَّهُ اللَّهُ بِخَمْسَةِ آلافٍ مِنَ الْمَلائِکَةِ مُسَوِّمِینَ حَتَّی إِذَا صَعِدَ النَّجَفَ قَالَ لِأَصْحَابِهِ تَعَبَّدُوا لَیْلَتَکُمْ هَذِهِ فَیَبِیتُونَ بَیْنَ

ص: 343


1- 1. الحرة: هی کل أرض ذات حجارة نخرة سود، و أطراف المدینة حرات منسوبة و غیر منسوبة، و أشهرها حرة و اقم فی شرقیّ المدینة مدینة الرسول صلّی اللّه علیه و آله و بها سمیت وقعة مسلم بن عقبة المری. و کان سبب تلک الوقعة أن أهل المدینة بایعوا عبد اللّه بن حنظلة- غسیل الملائکة- بن عامر، بعد مقتل الحسین السبط الشهید ثمّ أخرجوا عامل یزید بن معاویة و خلعوه من الخلافة فبعث یزید مسلم بن عقبة فی اثنی عشر ألفا من أهل الشام فنزل حرة و اقم، و خرج إلیه أهل المدینة فکسرهم و قتلهم قتلا ذریعا و فعل و فعل، و القصة مشهورة.
2- 2. فی المصدر المطبوع:« هات یا فلان العیبة أو الطیبة أو الزنفیلجة» و أخرجه فی البرهان بلفظ« العیبة أو الطبقة أو الزنفیلجة» و الظاهر أن الطیبة و هکذا الطبقة فیهما مصحف« القفة» و الکلمات الثلاث متقارب المعنی.

رَاکِعٍ وَ سَاجِدٍ یَتَضَرَّعُونَ إِلَی اللَّهِ حَتَّی إِذَا أَصْبَحَ قَالَ خُذُوا بِنَا طَرِیقَ النُّخَیْلَةِ وَ عَلَی الْکُوفَةِ خَنْدَقٌ مُخَنْدَقٌ قُلْتُ خَنْدَقٌ مُخَنْدَقٌ (1) قَالَ إِی وَ اللَّهِ حَتَّی یَنْتَهِیَ إِلَی مَسْجِدِ إِبْرَاهِیمَ علیه السلام بِالنُّخَیْلَةِ فَیُصَلِّی فِیهِ رَکْعَتَیْنِ فَیَخْرُجُ إِلَیْهِ مَنْ کَانَ بِالْکُوفَةِ مِنْ مُرْجِئِهَا وَ غَیْرِهِمْ مِنْ جَیْشِ السُّفْیَانِیِّ فَیَقُولُ لِأَصْحَابِهِ اسْتَطْرِدُوا لَهُمْ ثُمَّ یَقُولُ کَرُّوا عَلَیْهِمْ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام وَ لَا یَجُوزُ وَ اللَّهِ الْخَنْدَقَ مِنْهُمْ مُخْبِرٌ ثُمَّ یَدْخُلُ الْکُوفَةَ فَلَا یَبْقَی مُؤْمِنٌ إِلَّا کَانَ فِیهَا أَوْ حَنَّ إِلَیْهَا وَ هُوَ قَوْلُ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیٍّ علیه السلام ثُمَّ یَقُولُ لِأَصْحَابِهِ سِیرُوا إِلَی هَذِهِ الطَّاغِیَةِ فَیَدْعُو إِلَی کِتَابِ اللَّهِ وَ سُنَّةِ نَبِیِّهِ صلی الله علیه و آله فَیُعْطِیهِ السُّفْیَانِیُّ مِنَ الْبَیْعَةِ سِلْماً فَیَقُولُ لَهُ کَلْبٌ وَ هُمْ أَخْوَالُهُ مَا هَذَا مَا صَنَعْتَ وَ اللَّهِ مَا نُبَایِعُکَ عَلَی هَذَا أَبَداً فَیَقُولُ مَا أَصْنَعُ فَیَقُولُونَ اسْتَقْبِلْهُ فَیَسْتَقْبِلُهُ ثُمَّ یَقُولُ لَهُ الْقَائِمُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ خُذْ حِذْرَکَ فَإِنَّنِی أَدَّیْتُ إِلَیْکَ وَ أَنَا مُقَاتِلُکَ فَیُصْبِحُ فَیُقَاتِلُهُمْ فَیَمْنَحُهُ اللَّهُ أَکْتَافَهُمْ وَ یَأْخُذُ السُّفْیَانِیَّ أَسِیراً فَیَنْطَلِقُ بِهِ وَ یَذْبَحُهُ بِیَدِهِ ثُمَّ یُرْسِلُ جَرِیدَةَ خَیْلٍ إِلَی الرُّومِ لِیَسْتَحْضِرُوا بَقِیَّةَ بَنِی أُمَیَّةَ فَإِذَا انْتَهَوْا إِلَی الرُّومِ قَالُوا أَخْرِجُوا إِلَیْنَا أَهْلَ مِلَّتِنَا عِنْدَکُمْ فَیَأْبَوْنَ وَ یَقُولُونَ وَ اللَّهِ لَا نَفْعَلُ فَیَقُولُ الْجَرِیدَةُ وَ اللَّهِ لَوْ أَمَرَنَا لَقَاتَلْنَاکُمْ ثُمَّ یَرْجِعُونَ إِلَی صَاحِبِهِمْ فَیَعْرِضُونَ ذَلِکَ عَلَیْهِ فَیَقُولُ انْطَلِقُوا فَأَخْرِجُوا إِلَیْهِمْ أَصْحَابَهُمْ فَإِنَّ هَؤُلَاءِ قَدْ أَتَوْا بِسُلْطَانٍ عَظِیمٍ وَ هُوَ قَوْلُ اللَّهِ فَلَمَّا أَحَسُّوا بَأْسَنا إِذا هُمْ مِنْها یَرْکُضُونَ لا تَرْکُضُوا وَ ارْجِعُوا إِلی ما أُتْرِفْتُمْ فِیهِ وَ مَساکِنِکُمْ لَعَلَّکُمْ تُسْئَلُونَ قَالَ یَعْنِی الْکُنُوزَ الَّتِی کُنْتُمْ تَکْنِزُونَ قالُوا یا وَیْلَنا إِنَّا کُنَّا ظالِمِینَ فَما زالَتْ تِلْکَ دَعْواهُمْ حَتَّی جَعَلْناهُمْ

ص: 344


1- 1. قال فی هامش المصدر ج 2 ص 59: اختلفت النسخ هاهنا، ففی نسخة:« خندق مخندق» و فی أخری[ جند مجند] و فی ثالثة« جند مجنة» و لعلّ الظاهر ما اخترناه و هو« جند مجند» أی مجموع. قلت: بل الظاهر ما اختاره المؤلّف- رضوان اللّه علیه لما یأتی بعد ذلک:« و لا یجوز و اللّه الخندق منهم مخبر» مع أنّه لو کان علی الکوفة جند مجند، کیف یجوزها الی مسجد إبراهیم بلا قتال و مزاحمة؟.

حَصِیداً خامِدِینَ (1) لَا یَبْقَی مِنْهُمْ مُخْبِرٌ ثُمَّ یَرْجِعُ إِلَی الْکُوفَةِ فَیَبْعَثُ الثَّلَاثَمِائَةِ وَ الْبِضْعَةَ عَشَرَ رَجُلًا إِلَی الْآفَاقِ کُلِّهَا فَیَمْسَحُ بَیْنَ أَکْتَافِهِمْ وَ عَلَی صُدُورِهِمْ فَلَا یَتَعَایَوْنَ فِی قَضَاءٍ وَ لَا تَبْقَی أَرْضٌ إِلَّا نُودِیَ فِیهَا شَهَادَةُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّهِ وَ هُوَ قَوْلُهُ وَ لَهُ أَسْلَمَ مَنْ فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ طَوْعاً وَ کَرْهاً وَ إِلَیْهِ یُرْجَعُونَ-(2) وَ لَا یَقْبَلُ صَاحِبُ هَذَا الْأَمْرِ الْجِزْیَةَ کَمَا قَبِلَهَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ هُوَ قَوْلُ اللَّهِ وَ قاتِلُوهُمْ حَتَّی لا تَکُونَ فِتْنَةٌ وَ یَکُونَ الدِّینُ کُلُّهُ لِلَّهِ-(3) قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام یُقَاتِلُونَ وَ اللَّهِ حَتَّی یُوَحَّدَ اللَّهُ وَ لَا یُشْرَکَ بِهِ شَیْ ءٌ وَ حَتَّی یَخْرُجَ الْعَجُوزُ الضَّعِیفَةُ مِنَ الْمَشْرِقِ تُرِیدُ الْمَغْرِبَ وَ لَا یَنْهَاهَا أَحَدٌ وَ یُخْرِجُ اللَّهُ مِنَ الْأَرْضِ بَذْرَهَا وَ یُنْزِلُ مِنَ السَّمَاءِ قَطْرَهَا وَ یُخْرِجُ النَّاسُ خَرَاجَهُمْ عَلَی رِقَابِهِمْ إِلَی الْمَهْدِیِّ وَ یُوَسِّعُ اللَّهُ عَلَی شِیعَتِنَا وَ لَوْ لَا مَا یُدْرِکُهُمْ مِنَ السَّعَادَةِ لَبَغَوْا فَبَیْنَا صَاحِبُ هَذَا الْأَمْرِ قَدْ حَکَمَ بِبَعْضِ الْأَحْکَامِ وَ تَکَلَّمَ بِبَعْضِ السُّنَنِ إِذْ خَرَجَتْ خَارِجَةٌ مِنَ الْمَسْجِدِ یُرِیدُونَ الْخُرُوجَ عَلَیْهِ فَیَقُولُ لِأَصْحَابِهِ انْطَلِقُوا فَیَلْحَقُونَهُمْ فِی التَّمَّارِینِ فَیَأْتُونَهُ بِهِمْ أَسْرَی فَیَأْمُرُ بِهِمْ فَیُذْبَحُونَ وَ هِیَ آخِرُ خَارِجَةٍ یَخْرُجُ عَلَی قَائِمِ آلِ مُحَمَّدٍ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ.

نی، [الغیبة] للنعمانی ابْنُ عُقْدَةَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنِ ابْنِ بَزِیعٍ وَ حَدَّثَنِی غَیْرُ وَاحِدٍ عَنْ مَنْصُورِ بْنِ یُونُسَ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ جَابِرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام: مِثْلَهُ إِلَی قَوْلِهِ وَ یَجْعَلُکُمْ خُلَفاءَ الْأَرْضِ (4).

**[ترجمه]تفسیر عیاشی: امام باقر علیه السلام فرمود: «صاحب این امر در بعضی از این دره ها غیبتی دارد.(سپس با دستش به ناحیه ذی طوی اشاره کرد) تا اینکه دو شب قبل از قیامش، غلامی که در خدمت اوست می آید تا به بعضی از اصحاب حضرت می رسد و می پرسد: «شما اینجا چند نفرید؟» پس می گویند: «حدود چهل نفر!» آن غلام می گوید: «اگر صاحبتان را ببینید چه می کنید؟» می گویند: «به خدا قسم هر آینه اگر این کوه ها در میان خودشان به ما منزل بدهند، با آن حضرت در آنجا منزل می کنیم!» همان غلام شب بعد نزدشان می آید و می گوید: «ده نفر از پیران و خوبانتان را به من نشان دهید.» پس آنها را به او نشان می دهند و او آنها را خدمت حضرت می برد و حضرت آنها را به شب آینده وعده می دهد.»

سپس امام باقر علیه السلام فرمود: «به خدا قسم گویا او را می بینم که پشتش را به حجرالاسود تکیه داده و حق خویش را از خدا می طلبد و سپس می گوید: «ای مردم! هر کس با من درباره خداوند گفتگو کند، من سزاوارترین مردم به خداوند هستم. ای مردم! هر کس با من درباره آدم گفتگو کند، من سزاوارترین مردم به آدم هستم. ای مردم! هر کس با من درباره نوح گفتگو کند، من سزاوارترین مردم به نوح هستم. ای مردم! هر کس با من درباره ابراهیم گفتگو کند، «أَوْلَی النَّاسِ بِإِبْراهِیم»،{من سزاوارترین مردم به ابراهیم هستم.} - . آل عمران / 68[1] - ای مردم! هر کس با من درباره موسی گفتگو کند، من سزاوارترین مردم به موسی هستم. ای مردم! هر کس با من درباره عیسی گفتگو کند، من سزاوارترین مردم به عیسی هستم. ای مردم! هر کس با من درباره محمد صلی الله علیه و آله گفتگو کند، من سزاوارترین مردم به محمد صلی الله علیه و آله هستم. ای مردم! هر کس با من درباره کتاب خداوند گفتگو کند، من سزاوارترین مردم به کتاب خداوند هستم.» سپس به مقام می رود و در آنجا نماز می گزارد و حق خویش را از خدا می طلبد.»

سپس امام باقر علیه السلام فرمود: «به خدا قسم حضرت حجت علیه السلام «مضطر» در کتاب خداست که فرمود: «أَمَّنْ یُجِیبُ الْمُضْطَرَّ إِذا دَعاهُ وَ یَکْشِفُ السُّوءَ وَ یَجْعَلُکُمْ خُلَفاءَ الْأَرْض»، { یا [کیست] آن کس که درمانده را- چون وی را بخواند- اجابت می کند، و گرفتاری را برطرف می گرداند، و شما را جانشینان این زمین قرار می دهد؟} و جبرئیل به صورت پرنده سفیدیروی ناودان ظاهر می شود و اولین مخلوقات خدا که با او بیعت می کند، جبرئیل است و سپس سیصد و خرده ای نفر با او بیعت می کنند.»

آنگاه امام باقر علیه السلام فرمود: «هر کس که در مسیر رسیدن به حضرت گرفتار شده بود، همان ساعت به حضرت می رسد و هر کس که هنوز به راه نیفتاده، در رختخوابش مفقود و نیست می شود.»

سپس فرمود: «به خدا قسم اوست معنای سخن علی بن ابی طالب علیه السلام که فرمود: «آنان از بستر های خود گم می شوند.»و اوست معنای سخن خدا «فَاسْتَبِقُوا الْخَیْراتِ أَیْنَ ما تَکُونُوا یَأْتِ بِکُمُ اللَّهُ جَمِیعا»،{پس در کارهای نیک بر یکدیگر پیشی گیرید. هر کجا که باشید، خداوند همگی شما را [به سوی خود باز] می آورد.} آنان اصحاب قائم علیه السلام هستند که سیصد و اندی نفرند.» حضرت فرمود: «به خدا قسم آنان امت معدوده ای هستند که خدا درباره ایشان در کتابش فرمود: «وَ لَئِنْ أَخَّرْنا عَنْهُمُ الْعَذابَ إِلی أُمَّةٍ مَعْدُودَة»، { واگر عذاب را تا چند گاهی از آنان به تأخیر افکنیم}. فرمود: «آنها در ساعت واحدی، مانند ابرهای پاییزی اجتماع می کنند و حضرت شب را در مکه صبح می کند. وی مردم را به کتاب خدا و سنت پیامبرش صلی الله علیه و آله دعوت می کند و جماعت اندکی او را اجابت می کنند. آنگاه عاملی را در مکه نصب می کند و از آنجا حرکت می کند، اما به او خبر می رسد که عاملش کشته شده. پس به سوی آنان بر می گردد و با ایشان می جنگد و بیش از اسیر کردن، کار دیگری نمی کند.

سپس راه می افتد و مردم را به کتاب خدا و سنت پیامبرش صلی الله علیه و آله و ولایت علی بن ابی طالب علیه السلام و تبری از دشمن او دعوت می کند و عاملی را تعیین نمی کند تا به بیداء می رسد. پس سپاه سفیانی به سمت حضرت خروج کرده و خداوند زمین را امر می کند و زمین ایشان را از زیر پاهایشان می گیرد و این معنای قول خداست که فرمود: «وَ لَوْ تَری إِذْ فَزِعُوا فَلا فَوْتَ وَ أُخِذُوا مِنْ مَکانٍ قَرِیبٍ وَ قالُوا آمَنَّا بِه - . سبأ / 51 - 53 - .» {و ای کاش می دیدی هنگامی را که [کافران] وحشت زده اند [آنجا که راهِ] گریزی نمانده است و از جایی نزدیک گرفتار آمده اند. و می گویند: «به او ایمان آوردیم.} یعنی به قائم آل محمد صلی الله علیه و آله ، «وَ قَدْ کَفَرُوا بِهِ»، {وحال آنکه پیش از این منکر او شدند،} در حالی که به او، یعنی به قائم آل محمد صلی الله علیه و آله کفر ورزیده بودند، تا آخر سوره.

پس فقط دو نفر که به آنان «وتر» و «وتیره» گفته می شود و از قبیله «مراد» هستند، از آن سپاه باقی می مانند که صورت هایشان در پشت سر آنهاست و عقب عقب راه می روند تا به مردم خبر دهند که چه به روز اصحابشان آمده است.

بعد از آن حضرت داخل مدینه می شود. طایفه قریش از حضرت پنهان می شوند و این معنای سخن علی بن ابی طالب علیه السلام است که فرمود: «به خدا قسم قریش دوست دارند در وقت ظهور قائم علیه السلام همه اموالشان و همه آنچه را خورشید بر آن طلوع و غروب می کند، بدهند و جایگاه پنهانی بخرند که به قدر مدت سر بریدن شتر در آنجا پنهان شوند.» سپس حضرت در آنجا چیزی احداث می کند. وقتی چنین کرد، قریش می گویند: «ما را به سمت این طغیانگر ببرید! به خداقسم اگر این مرد از اولاد محمد بود، چنین نمی کرد و اگر علوی بود، چنین نمی کرد و اگر فاطمی بود، چنین نمی کرد!» پس خدا او را بر ایشان غالب گرداند؛ پس حضرت جنگاورانشان را می کشد و ذریه شان را اسیر می کند و بعد از آنجا می رود تا در «شقه» فرود می آید. در آنجا خبر می رسد که عاملش را در مدینه کشته اند! پس به سوی آنها بر می گردد و به قدری از آنها را می کشد که کشتگان واقعه حره در برابر آن چیزی نیست. سپس بر می گردد و مردم را به کتاب خدا و سنت پیامبرش صلی الله علیه و آله و ولایت علی بن ابی طالب علیه السلام و تبری از دشمن او دعوت می کند. وقتی به «ثعلبیه»می رسد، مردی که از صلب پدر حضرت است و از حیث بدنی از همه مردم به جز صاحب الامر علیه السلام قوی تر و به حسب قلب دلیرتر است، به سوی او بر می خیزد و می گوید: «چه می کنی؟ به خدا قسم تو مردم را مانند شتاب زدگی چارپایان به اضطراب و شتاب می اندازی! آیا از رسول خدا صلی الله علیه و آله در این خصوص اجازه داری یا به چه سبب چنین می کنی؟» یکی از غلامان حضرت که بیعت کرده، به آن مرد می گوید: «به خدا قسم یا ساکت می شوی یا سرت را که چشمانت را دربرگرفته، می زنم!»

پس قائم علیه السلام به دوست خود می فرماید: «ای فلانی! ساکت باش» و به آن مرد می گوید: «آری عهدنامه ای از رسول خدا دارم. فلان خورجین یا فلان زنبیل را به نزد من آورید.» پس آن را به نزد حضرت می آورند و او عهد رسول خدا را می خواند. در آن حال آن مرد عرض می کند: «خدا مرا فدایت گرداند! اجازه بده سرت را ببوسم.» حضرت اجازه می دهد و او بین دو چشم حضرت را می بوسد و سپس می گوید: «خدا مرا فدایت گرداند! بیعت ما را تجدید کن!» پس حضرت مجددا از ایشان بیعت می گیرد.»

امام باقر علیه السلام می فرماید: «گویا من ایشان را می بینم که از نجف کوفه بالا می روند. سیصد و اندی مرد که دل هایشان مانند آهن پاره قرص است. جبرئیل در سمت راست حضرت و میکائیل در سمت چپ حضرت است و ترس و وحشت به اندازه مسیر یک ماه، از جلو و پشت حضرت حرکت می کند و خدا او را با پنج هزار فرشته نشان دار یاری می کند تا وقتی از نجف بالا می رود، به اصحابش می فرماید: «امشب را با عبادت بگذرانید!» پس آنان شب را در حال رکوع و سجود صبح می کنند و به خدا تضرع می نمایند. وقتی صبح می شود حضرت می فرماید: «با ما راه نخیله را در پیش گیرید!» در آن وقت اطراف کوفه خندق کنده می شود.» راوی می گوید: پرسیدم: «اطراف آن خندق کنده می شود؟» فرمود: «آری به خدا، خندق کنده می شود تا به مسجد ابراهیم علیه السلام در نخیله برسد! و دو رکعت نماز در آنجا می خواند. پس مرجئی های کوفه و غیر آنان از سپاه سفیانی، بر حضرت خروج می کنند. حضرت به اصحابش می فرماید: «ایشان را برانید!» و سپس می گوید: «بر ایشان حمله ببرید!» امام باقر علیه السلام فرمود: «به خدا قسم احدی از ایشان از خندق به سمت کوفه عبور نمی کند تا خبر ببرد.» (بلکه همه کشته می شوند.)

سپس حضرت وارد کوفه می شود. پس مؤمنی نمی ماند مگر اینکه در کوفه است یا به آنجا اشتیاق دارد و این جمله اخیر از امیر مؤمنان علی علیه السلام است. سپس حضرت به اصحابش می فرماید: «به سمت این طغیان گر- یعنی سفیانی - حرکت کنید!» و او را به کتاب خدا و سنت پیامبرش صلی الله علیه و آله دعوت می کند. پس سفیانی از راه تسلیم و صلح با حضرت بیعت می کند. در این حال قبیله کلبیه که دایی هایسفیانی هستند، به او می گویند: «چه می کنی؟ به خدا قسم ما در این مورد با تو بیعت نمی کنیم!» پس او می گوید: «چه کنیم؟» آنها می گویند: «با قائم علیه السلام مقابله کن!» پس او به مقابله با حضرت می پردازد. سپس حضرت به او می فرماید: «بترس و برحذر باش که من آنچه را رساندنی بود، رساندم و با تو می جنگم!» پس حضرت به جنگ با ایشان مشغول می شود و خدا او را بر آنان مسلط کرده و حضرت، سفیانی را به اسارت می گیرد و او را می برد و با دست خود سر می بُرد .

سپس پاره ای از لشکر خود را به سمت روم می فرستد تا باقی ماندگان از بنی امیه را خدمتش حاضر کنند. وقتی آن لشکر به روم می رسد، می گویند: «اهل مذهب ما - یعنی بنی امیه - را نزد ما حاضر کنید!» ایشان از این کار ابا می کنند و می گویند: «به خدا چنین کاری نمی کنیم!» پس فرستادگان حضرت می گویند: «به خدا اگر اذن قتال داشتیم، با شما می جنگیدیم.» بعد از آن به خدمت حضرت مراجعه کرده و جریان را به اطلاعش می رسانند. حضرت می فرماید: «بروید و با ایشان بجنگید و بنی امیه را از ایشان بگیرید.» ایشان می روند و چون اهل روم آنها را می بینند، می گویند: «بنی امیه را به دستشان بسپارید که این دفعه با تسلط تام آمده اند و این تفسیر سخن خداوند است که فرمود: «فَلَمَّا أَحَسُّوا بَأْسَنا إِذا هُمْ مِنْها یَرْکُضُونَ لا تَرْکُضُوا وَ ارْجِعُوا إِلی ما أُتْرِفْتُمْ فِیهِ وَ مَساکِنِکُمْ لَعَلَّکُمْ تُسْئَلُون قالُوا یا وَیْلَنا إِنَّا کُنَّا ظالِمِینَ فَما زالَتْ تِلْکَ دَعْواهُمْ حَتَّی جَعَلْناهُم حَصِیداً خامِدِین»، {پس چون عذاب ما را احساس کردند، به ناگاه از آن می گریختند. [هان] مگریزید، و به سوی آنچه در آن متنعّم بودید و [به سوی] سراهایتان بازگردید- یعنی گنج هایی که ذخیره می کردید-، باشد که شما مورد پرسش قرار گیرید. گفتند: «ای وای بر ما، که ما واقعاً ستمگر بودیم.» سخنشان پیوسته همین بود، تا آنان را دروشده بی جان گردانیدیم.} - . انبیاء / 12 - 15 - و حضرت کسی از آنان را زنده نمی گذارد تا خبر ببرد.

سپس به کوفه بر می گردد و سیصد و اندی مرد را به دوردست ها می فرستد و بین کتف ها و سینه هایشان را مسح می کند. پس در حکم و قضاوت بین مردم خسته نمی شوند و زمینی باقی نمی ماند، مگر آنکه در آن ندای به شهادت به الوهیت خدای بی شریک و رسالت محمد صلی الله علیه و آله داده می شود و این معنای سخن خداست که فرمود: «وَ لَهُ أَسْلَمَ مَنْ فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ طَوْعاً وَ کَرْهاً وَ إِلَیْهِ یُرْجَعُون»، {با آنکه هر که در آسمانها و زمین است خواه و ناخواه سر به فرمان او نهاده است، و به سوی او بازگردانیده می شوند} و صاحب این امر مانند رسول خدا صلی الله علیه و آله که جزیه قبول نمود، جزیه نمی پذیرد و این معنای سخن خداست که فرمود: «وَ قاتِلُوهُمْ حَتَّی لا تَکُونَ فِتْنَةٌ وَ یَکُونَ الدِّینُ کُلُّهُ لِلَّه»، { با آنان بجنگید تا دیگر فتنه ای نباشد، و دین، مخصوص خدا شود} - . بقره / 193 -

امام باقر علیه السلام فرمود: «به خدا قسم می جنگند تا اینکه توحید خدا اقامه شود و به او شرک ورزیده نشود و حتی پیرزن ضعیفی که می خواهد از شرق عالم به غرب عالم برود، احدی متعرض او نمی شود؛ خدا از زمین محصولاتش را خارج می کند و از آسمان باران را نازل می کند؛ مردم خراجشان را بر پشت خود حمل کرده خدمت حضرت مهدی می آورند و خدا بر شیعیان ما توسعه می دهد و اگر سعادت ایشان را در نیابد، هر آینه به سبب وسعت و نعمت طغیان می کنند. پس وقتی صاحب این امر به بعضی احکام حکم می کند و بعضی سنت ها را به خلایق می گوید، طایفه ای از مسجد بیرون می آیند و می خواهند بر حضرت خروج کنند. پس به یارانش می فرماید: «به مقابله با ایشان بروید!» اصحاب حضرت در «تمارین» به آنها می رسند و ایشان را گرفته و به اسارت به نزد حضرت می آورند. حضرت امر می کند که آنان را سر ببرند و این طایفه آخرین دسته ای هستند که بر قائم آل محمد صلی الله علیه و آله خروج می کنند.» - . تفسیر عیاشی 2: 61 -

در غیبت نعمانی مثل این حدیث تا عبارت «و یجعلکم خلفاء الارض» وارد شده است. - . غیبت نعمانی: 181 -

**[ترجمه]

بیان

قوله جزر جزور أی تود قریش أن یعطوا کل ما ملکوا و کل ما

ص: 345


1- 1. الأنبیاء: 13.
2- 2. آل عمران: 83.
3- 3. البقرة: 193 و الأنفال: 39. و الحدیث فی العیّاشیّ ج 2 ص 56- 61 عند الآیة التی فی سورة الأنفال.
4- 4. لم نجده فی المصدر، و الظاهر وجود خلل و سقط فی السند فتحرر.

طلعت علیه الشمس و یأخذوا موقفا یقفون فیه و یختفون منه علیه السلام قدر زمان ذبح بعیر و یحتمل المکان أیضا و لعل المراد بإحداث الحدث إحراق الشیخین الملعونین فلذا یسمونه علیه السلام بالطاغیة.

قوله فیمنحه الله أکتافهم أی یستولی علیهم کأنه یرکب أکتافهم أو کنایة عن نهایة الاقتدار علیهم کأنه یستخرج أکتافهم.

قوله علیه السلام لتجفل الناس أی تسوقهم بإسراع.

و قال الجوهری مطاردة الأقران فی الحرب حمل بعضهم علی بعض یقال هم فرسان الطراد و قد استطرد له و ذلک ضرب من المکیدة و قال یقال جریدة من خیل لجماعة جردت من سائرها لوجه و التعایی من الإعیاء و العجز و العی خلاف البیان.

**[ترجمه]کلمه «جزر جزور»یعنی قریش دوست دارند که تمام مایملک خود را بدهند و تمام آنچه را که خورشید بر آن می تابد بدهند و جایگاهی برای ایستادن پیدا کنند و از حضرت علیه السلام به قدر مدت ذبح شتری پنهان شوند، و ممکن است منظور اسم مکانی باشد و شاید مراد از احداث حدث، سوزاندن ابوبکر و عمر باشد و به همین خاطر حضرت علیه السلام را طغیانگر می نامند.

عبارت «فیمنحه الله اکتافهم» یعنی بر آنان مسلط می شود،گویی سوار بر شانه هایشان شده یا کنایه از نهایت قدرت بر آنان است به گونه ای که شانه هایشان را بیرون می کشد.

عبارت «لتجفل الناس» یعنی آنان را به سرعت سوق می دهد.

جوهری گفته: «مطاردة الاقران فی الحرب» یعنی در جنگ برخی را بر برخی دیگر سوار کردن. گفته می شود: «هم فرسان الطراد» یعنی آنان اسب هایجنگی اند و «قد استطرد له» نیز از همین باب است که به معنای نوعی نیرنگ است، و جوهری گفته: می گویند که«جریدة من خیل»، یعنی جماعتی که به علتی از بقیه جدا شده و کلمه «تعایی» از «اعیا» و عجز می آید،و «عیّ» به معنای متضاد بیان است.

**[ترجمه]

«92»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: إِذَا قَامَ قَائِمُ آلِ مُحَمَّدٍ اسْتَخْرَجَ مِنْ ظَهْرِ الْکَعْبَةِ سَبْعَةً وَ عِشْرِینَ رَجُلًا خمسة و عشرین [خَمْسَةَ عَشَرَ] مِنْ قَوْمِ مُوسَی الَّذِینَ یَقْضُونَ بِالْحَقِّ وَ بِهِ یَعْدِلُونَ (1) وَ سَبْعَةً مِنْ أَصْحَابِ الْکَهْفِ وَ یُوشَعَ وَصِیَّ مُوسَی وَ مُؤْمِنَ آلِ فِرْعَوْنَ وَ سَلْمَانَ الْفَارِسِیَّ وَ أَبَا دُجَانَةَ الْأَنْصَارِیَّ وَ مَالِکَ الْأَشْتَرِ.

شا، [الإرشاد] عن المفضل: مثله بتغییر و سیأتی فی الرجعة.

**[ترجمه]تفسیر عیاشی: حضرت باقر علیه السلام فرمود: «هنگامی که قائم آل محمد قیام کرد، بیست و پنج نفر از قوم موسی که حکم به حق و عدالت می کنند و هفت نفر اصحاب کهف و یوشع وصی حضرت موسی و مؤمن آل فرعون و سلمان فارسی و ابو دجانه انصاری و مالک اشتر را از پشت کعبه (خانه خدا) بیرون می آورد.» - . تفسیر عیاشی 2: 35 -

این روایت در ارشاد القلوب مفید هم از مفضل بن عمر با جزیی تغییری نقل شده و در باب «رجعت» خواهد آمد .

**[ترجمه]

«93»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ أَبِی الْمِقْدَامِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام: فِی قَوْلِ اللَّهِ لِیُظْهِرَهُ عَلَی الدِّینِ کُلِّهِ وَ لَوْ کَرِهَ الْمُشْرِکُونَ (2) یَکُونُ أَنْ لَا یَبْقَی أَحَدٌ إِلَّا أَقَرَّ بِمُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله.وَ قَالَ فِی خَبَرٍ آخَرَ عَنْهُ قَالَ: لِیُظْهِرَهُ اللَّهُ فِی الرَّجْعَةِ.

**[ترجمه]تفسیر عیاشی: حضرت امام محمد باقر علیه السلام در تأویل آیه «لِیُظْهِرَهُ عَلَی الدِّینِ کُلِّهِ وَ لَوْ کَرِهَ الْمُشْرِکُونَ»، {تا آن را بر هر چه دین است پیروز گرداند، هر چند مشرکان خوش نداشته باشند} فرمود: «هیچ کس نمی ماند، جز اینکه اقرار به خاتمیت محمد صلی الله علیه و آله می کند.»

و در خبر دیگری حضرت فرمود: «تا خدا حضرت مهدی علیه السلام را در رجعت پیروز گرداند.» - . تفسیر عیاشی 2: 93 -

**[ترجمه]

«94»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ سَمَاعَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: هُوَ الَّذِی أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدی وَ دِینِ الْحَقِّ لِیُظْهِرَهُ عَلَی الدِّینِ کُلِّهِ وَ لَوْ کَرِهَ الْمُشْرِکُونَ قَالَ إِذَا خَرَجَ الْقَائِمُ لَمْ یَبْقَ مُشْرِکٌ بِاللَّهِ الْعَظِیمِ وَ لَا کَافِرٌ إِلَّا کَرِهَ خُرُوجَهُ.

ص: 346


1- 1. إشارة الی قوله تعالی فی الأعراف: 158« وَ مِنْ قَوْمِ مُوسی أُمَّةٌ یَهْدُونَ بِالْحَقِّ وَ بِهِ یَعْدِلُونَ» و الحدیث فی العیّاشیّ ج 2 ص 32. فی ذیل الآیة.
2- 2. براءة: 33. راجع تفسیر العیّاشیّ ج 2 ص 87 و هکذا الحدیث الآتی.

**[ترجمه]تفسیر عیاشی: امام صادق علیه السلام فرمود: «هُوَ الَّذِی أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدی وَ دِینِ الْحَقِّ لِیُظْهِرَهُ عَلَی الدِّینِ کُلِّهِ وَ لَوْ کَرِهَ الْمُشْرِکُون»، {او کسی است که پیامبرش را با هدایت و دین درست، فرستاد تا آن را بر هر چه دین است پیروز گرداند، هر چند مشرکان خوش نداشته باشند.} وقتی قائم علیه السلام خروج کند، مشرک و کافری نسبت به خدای عظیم باقی نمی ماند، مگر اینکه نسبت به خروج حضرت کراهت دارد.» - . همان -

**[ترجمه]

«95»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ سَعْدِ بْنِ عُمَرَ عَنْ غَیْرِ وَاحِدٍ مِمَّنْ حَضَرَ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ رَجُلٍ یَقُولُ: قَدْ ثَبَتَ دَارُ صَالِحٍ وَ دَارُ عِیسَی بْنِ عَلِیٍّ وَ ذَکَرَ دُورَ الْعَبَّاسِیِّینَ فَقَالَ رَجُلٌ أَرَانَاهَا اللَّهُ خَرَاباً أَوْ خَرَّبَهَا بِأَیْدِینَا فَقَالَ لَهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام لَا تَقُلْ هَکَذَا بَلْ یَکُونُ مَسَاکِنَ الْقَائِمِ وَ أَصْحَابِهِ أَ مَا سَمِعْتَ اللَّهَ یَقُولُ وَ سَکَنْتُمْ فِی مَساکِنِ الَّذِینَ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ (1).

**[ترجمه]تفسیر عیاشی: سعد بن عمر از قول چند نفر که در محضر حضرت صادق علیه السلام بودند، در حالی که مردی می گفت: خانه صالح و خانه عیسی بن علی باقی هستند و هنوز خراب نشده اند و خانه های بنی عباس را شمرد و گفت: خدا آنها را به ما بنماید، در حالی که خراب شده اند یا آنها را به دست ما خراب گرداند! حضرت فرمود: «چنین مگو؛ بلکه بگو خدا آنها را مسکن قائم علیه السلام و یارانش گرداند؛ آیا این آیه را نشنیده ای که فرمود: «وَ سَکَنْتُمْ فِی مَساکِنِ الَّذِینَ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُم» - . ابراهیم / 45 - ، {و در سراهای کسانی که بر خود ستم روا داشتند سکونت گزیدید}. - . تفسیر عیاشی 2: 252 -

**[ترجمه]

«96»

جا، [المجالس] للمفید الْجِعَابِیُّ عَنِ ابْنِ عُقْدَةَ عَنْ عُمَرَ بْنِ عِیسَی بْنِ عُثْمَانَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ خَالِدِ بْنِ عَامِرِ بْنِ عَبَّاسٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سُوَیْدٍ الْأَشْعَرِیِّ قَالَ: دَخَلْتُ أَنَا وَ فِطْرُ بْنُ خَلِیفَةَ عَلَی جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام فَقَرَّبَ إِلَیْنَا تَمْراً فَأَکَلْنَا وَ جَعَلَ یُنَاوِلُ فِطْراً مِنْهُ ثُمَّ قَالَ لَهُ کَیْفَ الْحَدِیثُ الَّذِی حَدَّثْتَنِی عَنْ أَبِی الطُّفَیْلِ فِی الْأَبْدَالِ مِنْ أَهْلِ الشَّامِ وَ النُّجَبَاءِ مِنْ أَهْلِ الْکُوفَةِ یَجْمَعُهُمُ اللَّهُ لِشَرِّ یَوْمٍ لِعَدُوِّنَا فَقَالَ الصَّادِقُ علیه السلام رَحِمَکُمُ اللَّهُ بِنَا یُبْدَأُ الْبَلَاءُ ثُمَّ بِکُمْ وَ بِنَا یُبْدَأُ الرَّخَاءُ ثُمَّ بِکُمْ رَحِمَ اللَّهُ مَنْ حَبَّبَنَا إِلَی النَّاسِ وَ لَمْ یُکَرِّهْنَا إِلَیْهِمْ.

**[ترجمه]مجالس مفید: محمد بن سوید اشعری می گوید: من و فطر بن خلیفه بر امام صادق علیه السلام وارد شدیم. حضرت برای ما خرمایی آوردند و ما خوردیم و حضرت از آن به فطر می داد؛ سپس فطر پرسید: «آن حدیثی که از ابن طفیل به من خبر دادی که ابدال از شام و نجیبان از کوفه را خدا برای شر روز دشمنان ما جمع می کند چگونه است؟» پس حضرت فرمود: «خدا شما را رحمت کند! بلیه اول به ما می رسد بعد به شما، و وسعت حال اول به ما وارد می شود بعد به شما. خدا رحمت کند کسی که ما را محبوب مردم می کند و ما را در نزد ایشان مورد کراهت قرار نمی دهد.» - . امالی مفید: 30 -

**[ترجمه]

«97»

نی، [الغیبة] للنعمانی عَلِیُّ بْنُ أَحْمَدَ عَنْ عُبَیْدِ اللَّهِ بْنِ مُوسَی عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَبَلَةَ عَنِ ابْنِ الْبَطَائِنِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ الْبَاقِرَ علیه السلام یَقُولُ: فِی صَاحِبِ هَذَا الْأَمْرِ شَبَهٌ مِنْ أَرْبَعَةِ أَنْبِیَاءَ شَبَهٌ مِنْ مُوسَی وَ شَبَهٌ مِنْ عِیسَی وَ شَبَهٌ مِنْ یُوسُفَ وَ شَبَهٌ مِنْ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله فَقُلْتُ وَ مَا شَبَهُ مُوسَی قَالَ خَائِفٌ یَتَرَقَّبُ قُلْتُ وَ مَا شَبَهُ عِیسَی فَقَالَ قِیلَ فِیهِ مَا قِیلَ فِی عِیسَی قُلْتُ فَمَا شَبَهُ یُوسُفَ قَالَ السِّجْنُ وَ الْغَیْبَةُ قُلْتُ وَ مَا شَبَهُ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله قَالَ إِذَا قَامَ سَارَ بِسِیرَةِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِلَّا أَنَّهُ یُبَیِّنُ آثَارَ مُحَمَّدٍ وَ یَضَعُ السَّیْفَ ثَمَانِیَةَ أَشْهُرٍ هَرْجاً هَرْجاً حَتَّی یَرْضَی اللَّهُ قُلْتُ فَکَیْفَ یَعْلَمُ رِضَا اللَّهِ قَالَ یُلْقِی اللَّهُ فِی قَلْبِهِ الرَّحْمَةَ(2).

ص: 347


1- 1. إبراهیم: 45، و الحدیث فی المصدر ج 2 ص 235.
2- 2. عرضناه علی المصدر ص 85.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: ابو بصیر می گوید: شنیدم که امام باقر علیه السلام فرمود: «در صاحب این امر شباهتی به چهار تن از پیامبران است: شباهتی به موسی، شباهتی به عیسی،شباهتی به یوسف و شباهتی به محمد صلی الله علیه و آله .»

عرض کردم: «شباهت او به موسی چیست؟» فرمود: «ترسان و مراقب است.» پرسیدم: «شباهت او به عیسی چیست؟» فرمود: «در مورد او همان چیزی گفته می شود که در مورد عیسی گفته شد.» پرسیدم: «شباهت او به یوسف چیست؟» فرمود: «زندان و غیبت.» پرسیدم:«شباهت او به محمد صلی الله علیه و آله چیست؟» فرمود: «وقتی قیام کند، به سیره رسول خدا صلی الله علیه و آله قیام می کند، جز اینکه آثار محمد صلی الله علیه و آله را تبیین کرده و شمشیر را هشت ماه به فراوانی بر دشمنانش می کِشد تا خدا راضی شود.» پرسیدم: «چگونه رضایت خدا را می فهمد؟» فرمود: «خدا در دلش رحمت می افکند.» - . غیبت نعمانی: 164 -

**[ترجمه]

«98»

نی، [الغیبة] للنعمانی ابْنُ عُقْدَةَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ یُوسُفَ (1)

الْجُعْفِیِّ أَبِی الْحَسَنِ مِنْ کِتَابِهِ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ مِهْرَانَ عَنِ ابْنِ الْبَطَائِنِیِّ عَنْ أَبِیهِ وَ وُهَیْبٍ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: مَعَ الْقَائِمِ علیه السلام مِنَ الْعَرَبِ شَیْ ءٌ یَسِیرٌ فَقِیلَ لَهُ إِنَّ مَنْ یَصِفُ هَذَا الْأَمْرَ مِنْهُمْ لَکَثِیرٌ قَالَ لَا بُدَّ لِلنَّاسِ مِنْ أَنْ یُمَحَّصُوا وَ یُمَیَّزُوا وَ یُغَرْبَلُوا وَ سَیَخْرُجُ مِنَ الْغِرْبَالِ خَلْقٌ کَثِیرٌ.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: امام صادق علیه السلام فرمود: «جمع قلیلی از عرب با قائم علیه السلام می باشند.» پرسیده شد: «جمع کثیری از اعراب این امر را وصف می کنند!» فرمود: «مردم باید امتحان شوند و از هم متمایز گردند و به غربال زده شوند و جمع بسیاری از غربال خارج شده و مردود می شوند.» - . غیبت نعمانی: 204 -

**[ترجمه]

«99»

نی، [الغیبة] للنعمانی أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ سَعِیدٍ(2) عَنْ یَحْیَی بْنِ زَکَرِیَّا عَنْ یُوسُفَ بْنِ کُلَیْبٍ عَنِ ابْنِ الْبَطَائِنِیِّ عَنِ ابْنِ حُمَیْدٍ عَنِ الثُّمَالِیِّ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ مُحَمَّدَ بْنَ عَلِیٍّ یَقُولُ: لَوْ قَدْ خَرَجَ قَائِمُ آلِ مُحَمَّدٍ علیهم السلام لَنَصَرَهُ اللَّهُ بِالْمَلَائِکَةِ الْمُسَوِّمِینَ وَ الْمُرْدِفِینَ وَ الْمُنْزَلِینَ وَ الْکَرُوبِیِّینَ یَکُونُ جَبْرَائِیلُ أَمَامَهُ وَ مِیکَائِیلُ عَنْ یَمِینِهِ وَ إِسْرَافِیلُ عَنْ یَسَارِهِ وَ الرُّعْبُ مَسِیرَةَ شَهْرٍ أَمَامَهُ وَ خَلْفَهُ وَ عَنْ یَمِینِهِ وَ عَنْ شِمَالِهِ وَ الْمَلَائِکَةُ الْمُقَرَّبُونَ حِذَاهُ أَوَّلُ مَنْ یَتْبَعُهُ مُحَمَّدٌ صلی الله علیه و آله وَ عَلِیٌّ علیه السلام الثَّانِی وَ مَعَهُ سَیْفٌ مُخْتَرَطٌ یَفْتَحُ اللَّهُ لَهُ الرُّومَ وَ الصِّینَ وَ التُّرْکَ وَ الدَّیْلَمَ وَ السِّنْدَ وَ الْهِنْدَ وَ کَابُلْ شَاهَ وَ الْخَزَرَ یَا أَبَا حَمْزَةَ لَا یَقُومُ الْقَائِمُ علیه السلام إِلَّا عَلَی خَوْفٍ شَدِیدٍ وَ زَلَازِلَ وَ فِتْنَةٍ وَ بَلَاءٍ یُصِیبُ النَّاسَ وَ طَاعُونٍ قَبْلَ ذَلِکَ وَ سَیْفٍ قَاطِعٍ بَیْنَ الْعَرَبِ وَ اخْتِلَافٍ شَدِیدٍ بَیْنَ النَّاسِ وَ تَشَتُّتٍ فِی دِینِهِمْ وَ تَغَیُّرٍ مِنْ حَالِهِمْ حَتَّی یَتَمَنَّی الْمُتَمَنِّی الْمَوْتَ صَبَاحاً وَ مَسَاءً مِنْ عِظَمِ مَا یَرَی مِنْ کَلَبِ النَّاسِ وَ أَکْلِ بَعْضِهِمْ بَعْضاً وَ خُرُوجُهُ إِذَا خَرَجَ عِنْدَ الْإِیَاسِ وَ الْقُنُوطِ فَیَا طُوبَی لِمَنْ أَدْرَکَهُ وَ کَانَ مِنْ أَنْصَارِهِ وَ الْوَیْلُ کُلُّ الْوَیْلِ لِمَنْ خَالَفَهُ

ص: 348


1- 1. هو أحمد بن یوسف بن یعقوب الجعفی أبو الحسن کما فی المصدر ص 108 و هکذا سائر الاسناد کما فی ص 23 و 102 و 104 و 106 و 122 من المصدر و ما فی الأصل المطبوع:« عن أحمد بن سعید» فهو تصحیف، و سیجی ء تحت الرقم 116.
2- 2. هو أحمد بن محمّد بن سعید المعروف بابن عقدة الحافظ یروی کثیرا عن یحیی ابن زکریا بن شیبان کما فی المصدر ص 122 و هو واضح کما مرّ علیک کثیرا و فی الأصل المطبوع:« أحمد بن عبید» و هو تصحیف.

وَ خَالَفَ أَمْرَهُ وَ کَانَ مِنْ أَعْدَائِهِ ثُمَّ قَالَ یَقُومُ بِأَمْرٍ جَدِیدٍ وَ سُنَّةٍ جَدِیدَةٍ وَ قَضَاءٍ جَدِیدٍ عَلَی الْعَرَبِ شَدِیدٌ وَ لَیْسَ شَأْنُهُ إِلَّا الْقَتْلَ وَ لَا یَسْتَنِیبُ أَحَداً وَ لَا تَأْخُذُهُ فِی اللَّهِ لَوْمَةُ لَائِمٍ.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: ثمالی می گوید: شنیدم که امام باقر علیه السلام فرمود: «اگر قائم آل محمد صلی الله علیه و آله خروج کند، خدا با ملائکه نشان دار و صف کشیده و نازل شده و کروبیان، او را نصرت می کند؛ جبرئیل در مقابل او، میکائیل از سمت راستش و اسرافیل از راستش و ترس و وحشت به اندازه طی مسافت یک ماه، از مقابل و پشت سر و راست و چپش قرار می گیرند و ملائکه مقرب در کنار اویند. اول کسی که تابع او می شود محمد صلی الله علیه و آله و نفر دوم علی علیه السلام است و شمشیری برهنه در دست دارد و خدا، روم و چین و ترک و دیلم و سند و هند و کابل شاه و خزر را برایش می گشاید.

ای ابو حمزه! قائم علیه السلام تنها با خوف شدید قیام می کند و زلزله ها و فتنه و بلای شدیدی به مردم می رسد و قبل از قیامش، طاعون است و بین عرب شمشیری بران کشیده می شود و بین مردم، اختلاف و تشتت در دین و تغیر حال اتفاق می افتد، به نحوی که از بزرگی جنون مردم و خوردن بعضی توسط بعضی، مردم صبح و شام آرزوی مرگ می کنند و خروج حضرت، زمان نومیدی و یأس است.خوشا به حال کسی که او را درک کند و از یاورانش باشد و وای و حسرت فراوان بر کسی که با او و امر او مخالفت کند و از دشمنانش باشد!» سپس فرمود: «قیام به امر و سنت و حکم جدیدی می کند که بر عرب سخت است و کار او جز کشتن نیست و احدی را مأمور انجام کار هایبزرگ نمی کند و سرزنشِ سرزنش کنندگان در مورد امر خدا، در او تأثیر ندارد.» - . غیبت نعمانی: 234 -

**[ترجمه]

بیان

لا یستنیب أحدا أی یتولی الأمور العظام بنفسه و فی بعض النسخ بالتاء أی لا یقبل التوبة ممن علم أن باطنه منطو علی الکفر و قد مر مثله و فیه لا یستبقی أحدا و هو أظهر(1).

**[ترجمه]عبارت «لا یستنیب احدا» یعنی خود شخصا متولی امور بزرگ می شود،و در بعضی نسخه ها با تاء است، یعنی «لا یستتیب»، یعنی قبول توبه نمی کند از کسی که باطنش بر کفر پیچیده شده باشد، و روایت مانند آن نیز گذشت و در آن عبارت «لا یستبقی احدا» داشت که معنایش ظاهرتر است.

**[ترجمه]

«100»

نی، [الغیبة] للنعمانی ابْنُ عُقْدَةَ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ عُبَیْسِ بْنِ هِشَامٍ عَنِ ابْنِ جَبَلَةَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی الْمُغِیرَةِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ شَرِیکٍ عَنْ بِشْرِ بْنِ غَالِبٍ الْأَسَدِیِّ قَالَ: قَالَ لِیَ الْحُسَیْنُ بْنُ عَلِیٍّ علیهما السلام یَا بِشْرُ مَا بَقَاءُ قُرَیْشٍ إِذَا قَدَّمَ الْقَائِمُ الْمَهْدِیُّ مِنْهُمْ خَمْسَمِائَةِ رَجُلٍ فَضَرَبَ أَعْنَاقَهُمْ صَبْراً ثُمَّ قَدَّمَ خَمْسَمِائَةٍ فَضَرَبَ أَعْنَاقَهُمْ صَبْراً ثُمَّ قَدَّمَ خَمْسَمِائَةٍ فَضَرَبَ أَعْنَاقَهُمْ صَبْراً قَالَ فَقُلْتُ لَهُ أَصْلَحَکَ اللَّهُ أَ یَبْلُغُونَ ذَلِکَ فَقَالَ الْحُسَیْنُ بْنُ عَلِیٍّ علیهما السلام إِنَّ مَوْلَی الْقَوْمِ مِنْهُمْ قَالَ فَقَالَ لِی بَشِیرُ بْنُ غَالِبٍ أَخُو بِشْرِ بْنِ غَالِبٍ أَشْهَدُ أَنَّ الْحُسَیْنَ بْنَ عَلِیٍّ عَدَّ عَلَیَّ سِتَّ عَدَّاتٍ (2).

**[ترجمه]غیبت نعمانی: بشر اسدی می گوید: امام حسین بن علی علیهما السلام به من فرمود: «ای بشر! بقای قریش به چیست وقتی قائم مهدی علیه السلام پانصد تن از آنان را بیاورد و گردن بزند و سپس پانصد تن دیگر از آنان را بیاورد و گردن بزند و و سپس پانصد تن دیگر از آنان را بیاورد و به مرگ ضجر آور گردن بزند؟»

بشر می گوید: پرسیدم: «خدا خیرتان دهد! آیا قریش آن روزگار به این تعداد می رسند؟» حضرت فرمود: «بزرگ قوم در آن روز از ایشان است.» راوی می گوید: بشیر بن غالب برادر بشر می گوید: «گواهی می دهم که حسین بن علی علیهما السلام برای من کشتن قریش در گروه های پانصد نفری را شش مرتبه تکرار کرد!» - . غیبت نعمانی: 235 -

**[ترجمه]

«101»

نی، [الغیبة] للنعمانی ابْنُ عُقْدَةَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ (3)

عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ زُرَارَةَ عَنِ الْحَارِثِ بْنِ الْمُغِیرَةِ وَ ذَرِیحٍ الْمُحَارِبِیِّ قَالا قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: مَا بَقِیَ بَیْنَنَا وَ بَیْنَ الْعَرَبِ إِلَّا الذَّبْحُ وَ أَوْمَأَ بِیَدِهِ إِلَی حَلْقِهِ.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: امام صادق علیه السلام فرمود: «بین ما و عرب چیزی باقی نمانده، مگر سر بریدن» و با دستش به حلق مبارکش اشاره فرمود. - . همان: 236 -

**[ترجمه]

«102»

نی، [الغیبة] للنعمانی عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ عَنْ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ الرَّازِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ الصَّیْرَفِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ الْخَثْعَمِیِّ عَنْ سَدِیرٍ الصَّیْرَفِیِّ: عَنْ رَجُلٍ مِنْ أَهْلِ الْجَزِیرَةِ کَانَ قَدْ جَعَلَ عَلَی نَفْسِهِ نَذْراً فِی جَارِیَةٍ

ص: 349


1- 1. مر مثله فی ص 231 تحت الرقم 96.
2- 2. عرضناه علی المصدر ص 123 و زاد بعده:« أو ست عددات، علی اختلاف الروایة».
3- 3. فی الأصل المطبوع: عن محمّد بن الفضل، عن إبراهیم» و هو تصحیف.

وَ جَاءَ بِهَا إِلَی مَکَّةَ قَالَ فَلَقِیتُ الْحَجَبَةَ فَأَخْبَرْتُهُمْ بِخَبَرِهَا وَ جَعَلْتُ لَا أَذْکُرُ لِأَحَدٍ مِنْهُمْ أَمْرَهَا إِلَّا قَالَ جِئْنِی بِهَا وَ قَدْ وَفَی اللَّهُ نَذْرَکَ فَدَخَلَنِی مِنْ ذَلِکَ وَحْشَةٌ شَدِیدَةٌ فَذَکَرْتُ ذَلِکَ لِرَجُلٍ مِنْ أَصْحَابِنَا مِنْ أَهْلِ مَکَّةَ فَقَالَ لِی تَأْخُذُ عَنِّی فَقُلْتُ نَعَمْ فَقَالَ انْظُرِ الرَّجُلَ الَّذِی یَجْلِسُ عِنْدَ الْحَجَرِ الْأَسْوَدِ وَ حَوْلَهُ النَّاسُ وَ هُوَ أَبُو جَعْفَرٍ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ علیهما السلام فَأْتِهِ فَأَخْبِرْهُ بِهَذَا الْأَمْرِ فَانْظُرْ مَا یَقُولُ لَکَ فَاعْمَلْ بِهِ فَأَتَیْتُهُ فَقُلْتُ رَحِمَکَ اللَّهُ إِنِّی رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ الْجَزِیرَةِ وَ مَعِی جَارِیَةٌ جَعَلْتُهَا عَلَیَّ نَذْراً لِبَیْتِ اللَّهِ فِی یَمِینٍ کَانَتْ عَلَیَّ وَ قَدْ أَتَیْتُ بِهَا وَ ذَکَرْتُ ذَلِکَ لِلْحَجَبَةِ وَ أَقْبَلْتُ لَا أَلْقَی مِنْهُمْ أَحَداً إِلَّا قَالَ جِئْنِی بِهَا وَ قَدْ وَفَی اللَّهُ نَذْرَکَ فَدَخَلَنِی مِنْ ذَلِکَ وَحْشَةٌ شَدِیدَةٌ فَقَالَ یَا عَبْدَ اللَّهِ إِنَّ الْبَیْتَ لَا یَأْکُلُ وَ لَا یَشْرَبُ فَبِعْ جَارِیَتَکَ وَ اسْتَقْصِ وَ انْظُرْ أَهْلَ بِلَادِکَ مِمَّنْ حَجَّ هَذَا الْبَیْتَ فَمَنْ عَجَزَ مِنْهُمْ عَنْ نَفَقَةٍ فَأَعْطِهِ حَتَّی یَقْوَی عَلَی الْعَوْدِ إِلَی بِلَادِهِمْ فَفَعَلْتُ ذَلِکَ ثُمَّ أَقْبَلْتُ لَا أَلْقَی أَحَداً مِنَ الْحَجَبَةِ إِلَّا قَالَ مَا فَعَلْتَ بِالْجَارِیَةِ فَأَخْبَرْتُهُمْ بِالَّذِی قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام فَیَقُولُونَ هُوَ کَذَّابٌ جَاهِلٌ لَا یَدْرِی مَا یَقُولُ فَذَکَرْتُ مَقَالَتَهُمْ لِأَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام فَقَالَ قَدْ بَلَّغْتَنِی فَبَلِّغْ عَنِّی فَقُلْتُ نَعَمْ فَقَالَ قُلْ لَهُمْ قَالَ لَکُمْ أَبُو جَعْفَرٍ کَیْفَ بِکُمْ لَوْ قَدْ قُطِّعَتْ أَیْدِیکُمْ وَ أَرْجُلُکُمْ وَ عُلِّقَتْ فِی الْکَعْبَةِ ثُمَّ یُقَالُ لَکُمْ نَادُوا نَحْنُ سُرَّاقُ الْکَعْبَةِ فَلَمَّا ذَهَبْتُ لِأَقُومَ قَالَ إِنَّنِی لَسْتُ أَنَا أَفْعَلُ ذَلِکَ وَ إِنَّمَا یَفْعَلُهُ رَجُلٌ مِنِّی (1).

**[ترجمه]غیبت نعمانی: سدیر صیرفی از مردی از اهل جزیره که نذر کرده بود کنیزی را به مکه بیاورد، نقل می کند که گفت: خدام حرم را دیدم و خبر نذر آن کنیز را دادم و به هر کس که خبر نذرم را می دادم، می گفت: «آن را نزد من بیاور که خدا نذرت را قبول کرد!»

از این امر به شدت ترسیدم و جریان را به مردی از اصحابمان از اهل مکه گفتم. پس به من گفت: «آیا از من حرف شنوی داری؟» گفتم بله. گفت: «به مردی که نزد حجرالاسود نشسته و مردم دور او هستند نظر کن که امام باقر علیه السلام است. نزد او برو و او را از این امر مطلع کن و ببین هرچه به تو گفت، به آن عمل کن.»

پس آمدم و به حضرت گفتم: «خدا رحمتت کند! من مردی از اهل جزیره هستم و همراه من کنیزی است که آن را بر ذمه خود نذر قرار دادم که برای بیت الله باشد و آن را در ضمن قسمی که بر گردن گرفتم قرار دادم و آن کنیز را آوردم و به خدام خبر دادم و به هر کس که خبر نذرم را می دادم، می گفت: «آن را نزد من بیاور که خدا نذرت را قبول کرد!» از این امر به شدت ترسیدم!» حضرت فرمود: «ای بنده خدا! خانه خدا نمی خورد و نمی آشامد! کنیزت را بفروش و بررسی کن و به اهل بلاد خود از حجاج این بیت بنگر. پس هر کس که نفقه اش تمام شد، به او بده تا بتوانند به سرزمینشان برگردند.» من هم طبق فرمایش حضرت عمل کردم.

سپس هر یک از خدام را که می دیدم،از من می پرسید: «جاریه را چه کردی؟» و من آنان را از دستور امام باقر علیه السلام با خبر ساختم. آنها گفتند: «او دروغگو و جاهل است و نمی داند چه می گوید!» من سخن آنان را برای امام باقر علیه السلام نقل کردم. حضرت فرمود: «سخن ایشان را به من رساندی، پس سخن من را نیز به آنان برسان.» عرض کردم: «بفرمایید!» فرمود: «به آنها بگو امام باقر علیه السلام به شما می گوید که چه وضعی دارید اگر دست و پایتان بریده شود و به کعبه آویخته شود و سپس به شما گفته شود که فریاد برآورید: «ما دزدان کعبه ایم!» وقتی خواستم بروم، فرمود: «من کننده این کار نیستم، بلکه مردی از نسل من چنین خواهد کرد.» - . غیبت نعمانی: 236 -

**[ترجمه]

«103»

نی، [الغیبة] للنعمانی بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَمْرِو بْنِ شِمْرٍ عَنْ جَابِرٍ قَالَ: دَخَلَ رَجُلٌ عَلَی أَبِی جَعْفَرٍ الْبَاقِرِ علیهما السلام فَقَالَ لَهُ عَافَاکَ اللَّهُ اقْبِضْ مِنِّی هَذِهِ الْخَمْسَمِائَةِ دِرْهَمٍ فَإِنَّهَا زَکَاةُ مَالِی فَقَالَ لَهُ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام خُذْهَا أَنْتَ فَضَعْهَا فِی جِیرَانِکَ مِنْ أَهْلِ الْإِسْلَامِ وَ الْمَسَاکِینِ مِنْ إِخْوَانِکَ الْمُسْلِمِینَ ثُمَ

ص: 350


1- 1. تراه فی المصدر ص 123 و 124. و هکذا الأحادیث الآتیة متوالیة و فی معنی هذا الحدیث أحادیث أخر کما فی الکافی ج 4 ص 242 و علل الشرائع ج 2 ص 95.

قَالَ إِذَا قَامَ قَائِمُ أَهْلِ الْبَیْتِ قَسَّمَ بِالسَّوِیَّةِ وَ عَدَلَ فِی الرَّعِیَّةِ فَمَنْ أَطَاعَهُ فَقَدْ أَطَاعَ اللَّهَ وَ مَنْ عَصَاهُ فَقَدْ عَصَی اللَّهَ وَ إِنَّمَا سُمِّیَ الْمَهْدِیَّ لِأَنَّهُ یُهْدَی إِلَی أَمْرٍ خَفِیٍّ وَ یَسْتَخْرِجُ التَّوْرَاةَ وَ سَائِرَ کُتُبِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مِنْ غَارٍ بِأَنْطَاکِیَةَ وَ یَحْکُمُ بَیْنَ أَهْلِ التَّوْرَاةِ بِالتَّوْرَاةِ وَ أَهْلِ الْإِنْجِیلِ بِالْإِنْجِیلِ وَ بَیْنَ أَهْلِ الزَّبُورِ بِالزَّبُورِ وَ بَیْنِ أَهْلِ الْقُرْآنِ بِالْقُرْآنِ وَ یُجْمَعُ إِلَیْهِ أَمْوَالُ الدُّنْیَا مِنْ بَطْنِ الْأَرْضِ وَ ظَهْرِهَا فَیَقُولُ لِلنَّاسِ تَعَالَوْا إِلَی مَا قَطَعْتُمْ فِیهِ الْأَرْحَامَ وَ سَفَکْتُمْ فِیهِ الدِّمَاءَ الْحَرَامَ وَ رَکِبْتُمْ فِیهِ مَا حَرَّمَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فَیُعْطِی شَیْئاً لَمْ یُعْطِهِ أَحَدٌ کَانَ قَبْلَهُ وَ یَمْلَأُ الْأَرْضَ عَدْلًا وَ قِسْطاً وَ نُوراً کَمَا مُلِئَتْ ظُلْماً وَ جَوْراً وَ شَرّاً(1).

**[ترجمه]غیبت نعمانی: جابر می گوید: مردی بر امام باقر علیه السلام وارد شد و به حضرت عرض کرد: «خدا به شما سلامتی دهد! این پانصد درهم را از من بگیر که زکات مالم است.» امام باقر علیه السلام به او فرمود: «آن پول را خودت بردار و در همسایگان مسلمان و برادران مسلمان فقیرت قرار ده.» سپس فرمود: «وقتی قائم اهل بیت علیه السلام خروج کند، اموال را مساوی تقسیم و در مورد مردم به عدالت رفتار می کند؛ هر کس مطیع او باشد، مطیع خدا و هر کس او را نافرمانی کند، نافرمانی از خدا کرده است و حضرت را مهدی نامیده اند،چون به امری پنهان هدایت می کند.

و تورات و سایر کتب، خداوند عزوجل را از غاری در انطاکیه خارج می کند و بین اهل تورات به تورات و بین اهل انجیل به انجیل و بین اهل زبور به زبور و بین اهل قرآن به قرآن حکم می کند و اموال دنیا را از دل زمین و روی آن جمع می کند. پس به مردم می گوید: «بیایید به سمت آنچه که به خاطر آن قطع رحم می کردید و در دستیابی به آن، خون هایحرام می ریختید و حرام های خدای عزوجل را مرتکب می شدید!» پس آن قدر اموال اعطا می کند که احدی قبل از او اعطا نکرده و زمین را پر از عدل و قسط و نور می کند، همان طور که از ظلم و جور و بدی پر شده باشد.» - . غیبت نعمانی: 237 -

**[ترجمه]

«104»

نی، [الغیبة] للنعمانی ابْنُ عُقْدَةَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْمُفَضَّلِ (2) وَ سَعْدَانَ بْنِ إِسْحَاقَ وَ أَحْمَدَ بْنِ الْحُسَیْنِ وَ مُحَمَّدٍ الْقَطَوَانِیِّ جَمِیعاً عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ: کَانَتْ عَصَا مُوسَی قَضِیبَ آسٍ مِنْ غَرْسِ الْجَنَّةِ أَتَاهُ بِهَا جَبْرَئِیلُ علیه السلام لَمَّا تَوَجَّهَ تِلْقَاءَ مَدْیَنَ وَ هِیَ وَ تَابُوتُ آدَمَ فِی بُحَیْرَةِ طَبَرِیَّةَ وَ لَنْ یَبْلَیَا وَ لَنْ یَتَغَیَّرَا حَتَّی یُخْرِجَهَا الْقَائِمُ إِذَا قَامَ علیه السلام.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: امام صادق علیه السلام فرمود: «عصای موسی شاخ درخت آس از درخت های بهشت بود که جبرئیل علیه السلام زمانی که متوجه «مدین» شد،آن را از بهشت برایش آورد. این عصا و تابوت آدم در دریای طبریه هستند و پوسیده نمی شوند و تغییر نمی یابند تا قائم علیه السلام بعد از قیامش آن را خارج می سازد.» - . غیبت نعمانی: 238 -

**[ترجمه]

«105»

نی، [الغیبة] للنعمانی أَحْمَدُ بْنُ هَوْذَةَ عَنِ النَّهَاوَنْدِیِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ حَمَّادٍ عَنْ أَبِی الْجَارُودِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: إِذَا ظَهَرَ الْقَائِمُ علیه السلام ظَهَرَ بِرَایَةِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ خَاتَمِ سُلَیْمَانَ وَ حَجَرِ مُوسَی وَ عَصَاهُ ثُمَّ یَأْمُرُ مُنَادِیَهُ فَیُنَادِی أَلَا لَا یَحْمِلْ رَجُلٌ مِنْکُمْ طَعَاماً وَ لَا شَرَاباً وَ لَا عَلَفاً فَیَقُولُ أَصْحَابُهُ إِنَّهُ یُرِیدُ أَنْ یَقْتُلَنَا وَ یَقْتُلَ دَوَابَّنَا مِنَ الْجُوعِ وَ الْعَطَشِ فَیَسِیرُ وَ یَسِیرُونَ مَعَهُ فَأَوَّلَ مَنْزِلٍ یَنْزِلُهُ یَضْرِبُ الْحَجَرَ فَیَنْبُعُ مِنْهُ طَعَامٌ وَ شَرَابٌ وَ عَلَفٌ فَیَأْکُلُونَ وَ یَشْرَبُونَ وَ دَوَابُّهُمْ حَتَّی یَنْزِلُوا النَّجَفَ بِظَهْرِ الْکُوفَةِ.

ص: 351


1- 1. تری مثله فی العلل ج 1 ص 155.
2- 2. فی الأصل المطبوع و هکذا المصدر ص 125« محمّد بن الفضل بن إبراهیم» و هو تصحیف کما مرّ سابقا و قد صرّح النعمانیّ فی ص 181 من غیبة بانه محمّد بن المفضل ابن إبراهیم بن قیس بن رمانة الأشعریّ، کما عنونه أصحاب الرجال فراجع.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: امام باقر علیه السلام فرمود: «وقتی قائم خروج کند، پرچم رسول خدا صلی الله علیه و آله ، انگشتر سلیمان و سنگ و عصای موسی را آشکار می کند. سپس امر می کند که منادی اش ندا دهد: «آگاه باشید که کسی از شما خوراک و نوشیدنی و علوفه برای چارپایان برندارد!» اصحابش می گویند: «او می خواهد ما را بکشد و چارپایان ما را از گرسنگی و تشنگی بکشد!» پس می رود و آنان نیز می روند. اولین منزلی که نزول می کنند، به سنگ ضربه ای می زند،پس از آن غذا و نوشیدنی و علف می جوشد. پس خود و چارپایانشان می خورند و می نوشند تا در نجف، در پشت کوفه نزول اجلال می کنند.» - . همان -

**[ترجمه]

«106»

نی، [الغیبة] للنعمانی بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ عَنِ ابْنِ بُکَیْرٍ(1)

عَنْ حُمْرَانَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ عَلَیْهِ السَّلَامُ أَنَّهُ قَالَ: کَأَنَّنِی بِدِینِکُمْ هَذَا لَا یَزَالُ مُوَلِّیاً یَفْحَصُ بِدَمِهِ ثُمَّ لَا یَرُدُّهُ عَلَیْکُمْ إِلَّا رَجُلٌ مِنَّا أَهْلَ الْبَیْتِ فَیُعْطِیکُمْ فِی السَّنَةِ عَطَاءَیْنِ وَ یَرْزُقُکُمْ فِی الشَّهْرِ رِزْقَیْنِ وَ تُؤْتَوْنَ الْحِکْمَةَ فِی زَمَانِهِ حَتَّی إِنَّ الْمَرْأَةَ لَتَقْضِی فِی بَیْتِهَا بِکِتَابِ اللَّهِ تَعَالَی وَ سُنَّةِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: امام باقر علیه السلام فرمود: «گویا دین شما (اسلام) را می بینم که آغشته به خون می گردد (از بس دشمنان دانا و دوستان نادان، به آن ضربت می زنند) نمی بینم کسی آن را به حال نخست برگرداند، مگر مردی از ما اهل بیت که در هر سال دو عطا و در هر ماه دو روزی می دهد. در زمان وی چنان حکمت و علوم دین از طرف خداوند داده شود که زن در خانه اش مطابق کتاب (قرآن) و دستور پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله حکم کند.» - . همان -

**[ترجمه]

بیان

یفحص أی یسرع بدمه أی متلطخا به (2)

من کثرة ما أوذی بین الناس و لا یبعد أن یکون فی الأصل بذنبه أی یضرب بذنبه الأرض سائرا تشبیها له بالحیة المسرعة.

**[ترجمه]عبارت «یفحص» یعنی به سرعت خونش ریخته می شود و در اثر کثرت آزاری که از مردم می بیند،خون آلود می شود،و بعید نیست که در اصل به جای «بدمه»، «بذنبه» باشد، یعنی با دُمش به زمین زده و سیر می کند تا از باب تشبیه او به مار سریع السیر باشد .

**[ترجمه]

«107»

کا، [الکافی] الْعِدَّةُ عَنْ سَهْلٍ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ بَعْضِ رِجَالِهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: کَأَنِّی بِالْقَائِمِ عَلَی مِنْبَرِ الْکُوفَةِ عَلَیْهِ قَبَاءٌ فَیُخْرِجُ مِنْ وَرَیَانِ قَبَائِهِ کِتَاباً مَخْتُوماً بِخَاتَمٍ مِنْ ذَهَبٍ فَیَفُکُّهُ فَیَقْرَأُهُ عَلَی النَّاسِ فَیُجْفِلُونَ عَنْهُ إِجْفَالَ الْغَنَمِ فَلَمْ یَبْقَ إِلَّا النُّقَبَاءُ فَیَتَکَلَّمُ بِکَلَامٍ فَلَا یَلْحَقُونَ مَلْجَأً حَتَّی یَرْجِعُوا إِلَیْهِ وَ إِنِّی لَأَعْرِفُ الْکَلَامَ الَّذِی یَتَکَلَّمُ بِهِ (3).

**[ترجمه]کافی: امام صادق علیه السلام فرمود: گویا من قائم را در حالی که قبایی پوشیده، بر منبر کوفه می بینم که از زیر قبایش نامه ای ممهور به انگشتری از طلا درآورده و آن را می گشاید و بر مردم می خواند و مردم مانند فرار گوسفند از گرگ، از او می گریزند و فقط نقبا باقی می مانند. و حضرت سخنانی می فرماید و فراریان ملجأ و پناهی نمی یابند، مگر اینکه به خدمت حضرتش برسند و من می دانم که حضرت چه کلام و فرمایشی ایراد می کند.» - . کافی 8: 167 -

**[ترجمه]

«108»

نی، [الغیبة] للنعمانی عَبْدُ الْوَاحِدِ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ رَبَاحٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَلِیٍّ الْحِمْیَرِیِّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ أَیُّوبَ عَنْ عَبْدِ الْکَرِیمِ الْخَثْعَمِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ (4)

الْحَسَنِ بْنِ أَبَانٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَطَاءٍ عَنْ شَیْخٍ مِنَ الْفُقَهَاءِ یَعْنِی أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ سِیرَةِ الْمَهْدِیِّ کَیْفَ سِیرَتُهُ قَالَ یَصْنَعُ مَا صَنَعَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَهْدِمُ

ص: 352


1- 1. یعنی:« عن عبد اللّه بن حماد الأنصاریّ، عن عبد اللّه بن بکیر» فلا تغفل.
2- 2. و لذلک جعل فی المصدر ص 125« متخضخضا» خ ل عن« مولیا بدمه» و المراد تشبیهه بالمقتول المضرج بالدم حین یجود بنفسه فیتحرک و یفحص برجله و یده و سائر اعضائه الأرض.
3- 3. تراه فی روضة الکافی ص 167 و ما بین العلامتین ساقط من الأصل المطبوع.
4- 4. هذا هو الصحیح کما فی المصدر ص 121 و هکذا ص 115 و 91 و 76 و 57 و غیر ذلک من المصدر.

مَا کَانَ قَبْلَهُ کَمَا هَدَمَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَمْرَ الْجَاهِلِیَّةِ وَ یَسْتَأْنِفُ الْإِسْلَامَ جَدِیداً.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: عبداللَّه بن عطا گفت: از حضرت صادق علیه السلام پرسیدم که مهدی با چه روشی در میان مردم حکومت می کند؟فرمود:«مانند رسول خدا صلی الله علیه و آله عمل می کند؛ آنچه از آثار بدعت و گمراهی قبل از وی بوده است، منهدم می کند،چنان که پیغمبر اساس جاهلیت را منهدم کرد. آنگاه از نو اسلام را از سرمی گیرد.» - . غیبت نعمانی: 230 -

**[ترجمه]

«109»

نی، [الغیبة] للنعمانی عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ عَنْ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ الرَّازِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ الْکُوفِیِّ عَنِ الْبَزَنْطِیِّ عَنِ ابْنِ بُکَیْرٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: قُلْتُ لَهُ صَالِحٌ مِنَ الصَّالِحِینَ (1) سَمِّهِ لِی أُرِیدُ الْقَائِمَ علیه السلام فَقَالَ اسْمُهُ اسْمِی قُلْتُ أَ یَسِیرُ بِسِیرَةِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله قَالَ هَیْهَاتَ هَیْهَاتَ یَا زُرَارَةُ مَا یَسِیرُ بِسِیرَتِهِ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ لِمَ قَالَ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله سَارَ فِی أُمَّتِهِ بِاللِّینِ کَانَ یَتَأَلَّفُ النَّاسَ وَ الْقَائِمُ علیه السلام یَسِیرُ بِالْقَتْلِ بِذَلِکَ أُمِرَ فِی الْکِتَابِ الَّذِی مَعَهُ أَنْ یَسِیرَ بِالْقَتْلِ وَ لَا یَسْتَتِیبَ أَحَداً وَیْلٌ لِمَنْ نَاوَاهُ.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: زراره گفت: به حضرت امام محمد باقر علیه السلام عرض کردم: «نام بنده ای از نیکان را برای من ذکر کن» و منظورم قائم علیه السلام بود. فرمود: «نام او نام من است.»پرسیدم: «آیا او هم به روش ملایم پیغمبر صلی الله علیه و آله سلوک می کند؟» فرمود: «نه! نه! ای زراره! به روش پیغمبر رفتار نمی کند.» عرض کردم: «فدایت شوم! چرا؟» فرمود:«پیغمبر صلی الله علیه و آله در میان امت خود با ملایمت رفتار کرد و می خواست بدان وسیله دل های مردم را با هم پیوند دهد، ولی روش قائم جنگ است و در کتابی که با اوست نیز چنین مأمور شده که با جنگ کار را از پیش ببرد، و در آن روز توبه کسی را نمی پذیرد. وای بر کسی که با وی دشمنی کند!» - . غیبت نعمانی: 234 -

**[ترجمه]

«110»

نی، [الغیبة] للنعمانی مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ الْکُوفِیُ (2) عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِی هَاشِمٍ عَنْ أَبِی خَدِیجَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ إِنَّ عَلِیّاً علیه السلام قَالَ: کَانَ لِی أَنْ أَقْتُلَ الْمُوَلِّیَ وَ أُجْهِزَ عَلَی الْجَرِیحِ وَ لَکِنْ تَرَکْتُ ذَلِکَ لِلْعَاقِبَةِ مِنْ أَصْحَابِی إِنْ جُرِحُوا لَمْ یُقْتَلُوا وَ الْقَائِمُ لَهُ أَنْ یَقْتُلَ الْمُوَلِّیَ وَ یُجْهِزَ عَلَی الْجَرِیحِ.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: امام صادق علیه السلام فرمود: علی علیه السلام فرمود: «من می توانستم مولی را از باب قصاصبه خاطر کشتن عبدش بکشم و به کشتن مجروح شتاب کنم، ولی به خاطر عاقبت امر اصحابم چنین نکردم و آنان اگر مجروح شوند، کشته نمی شوند،ولی قائم علیه السلام مولی را می کشد و مجروح را هم به قتل می رساند.» - . غیبت نعمانی: 231 -

**[ترجمه]

«111»

نی، [الغیبة] للنعمانی ابْنُ عُقْدَةَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ ثَعْلَبَةَ بْنِ مَیْمُونٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ هَارُونَ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام جَالِساً فَسَأَلَهُ الْمُعَلَّی بْنُ خُنَیْسٍ أَ یَسِیرُ الْقَائِمُ علیه السلام إِذَا سَارَ بِخِلَافِ سِیرَةِ عَلِیٍّ علیه السلام فَقَالَ نَعَمْ وَ ذَاکَ أَنَّ عَلِیّاً سَارَ بِالْمَنِّ وَ الْکَفِّ لِأَنَّهُ عَلِمَ أَنَّ شِیعَتَهُ سَیُظْهَرُ عَلَیْهِمْ مِنْ بَعْدِهِ وَ أَنَّ الْقَائِمَ إِذَا قَامَ سَارَ فِیهِمْ بِالسَّیْفِ وَ السَّبْیِ وَ ذَلِکَ أَنَّهُ یَعْلَمُ أَنَّ شِیعَتَهُ لَمْ یُظْهَرْ عَلَیْهِمْ مِنْ بَعْدِهِ أَبَداً.

یب، [تهذیب الأحکام] الصفار عن محمد بن عبد الجبار عن ابن فضال عن ثعلبة: مثله (3).

ص: 353


1- 1. فی المصدر:« سماه لی» فتحرر.
2- 2. فی المصدر ص 121: علی بن الحسین، بهذا الاسناد، عن محمّد بن علی الکوفیّ، و المصنّف رحمه اللّه عول علی الحدیث المتقدم.
3- 3. تراه فی التهذیب ج 2 ص 51، غیبة النعمانیّ ص 121 و رواه الصدوق فی علل الشرائع ج 1 ص 200 و فی کتب الحدیث کتاب الجهاد باب قد ذکروا فیه ما یناسب هذا الباب. و یشرح هذا الحدیث و من ذلک ما رواه الکلینی فی الکافی ج 5 ص 33 ننقله لتوضیح المراد قال: علی بن إبراهیم، عن أبیه، عن إسماعیل بن مرار، عن یونس، عن أبی بکر الحضرمی قال: سمعت أبا عبد اللّه علیه السلام یقول: لسیرة علیّ علیه السلام فی أهل البصرة کانت خیرا لشیعته ممّا طلعت علیه الشمس، انه علم أن للقوم دولة، فلو سباهم لسبیت شیعته قلت: فأخبرنی عن القائم علیه السلام یسیر بسیرته؟ قال: لا، ان علیا صلوات اللّه علیه سار فیهم بالمن للعلم من دولتهم، و ان القائم- عجل اللّه فرجه- یسیر فیهم بخلاف تلک السیرة، لانه لا دولة لهم.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: حسن بن هارون گفت: من در خدمت حضرت صادق علیه السلام نشسته بودم. معلی بن خنیس از آن حضرت پرسید:«آیا هنگامی که قائم علیه السلام ظهور کرد، بر خلاف روش علی علیه السلام حکومت می کند؟» فرمود: «آری و آن بدین گونه است که علی علیه السلام با منت گذاشتن بر اسیران و مردم و گذشت از آنها عمل می کرد، زیرا می دانست که بعد از وی، سلاطین جور بر شیعیانش تسلط پیدا می کنند. ولی قائم با مردم (بی دین) می جنگد و آنها را اسیر می کند، زیرا او می داند که بعد از وی، به هیچ وجه شیعیان مورد غلبه دشمن قرار نمی گیرند (و خطری متوجه آنها نیست).» - . غیبت نعمانی: 233 -

در تهذیب شیخ طوسی نیز این روایت آمده است. - . تهذیب 6: 154 -

**[ترجمه]

«112»

نی، [الغیبة] للنعمانی ابْنُ عُقْدَةَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ رِفَاعَةَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَطَاءٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ الْبَاقِرَ علیه السلام فَقُلْتُ إِذَا قَامَ الْقَائِمُ علیه السلام بِأَیِّ سِیرَةٍ یَسِیرُ فِی النَّاسِ فَقَالَ یَهْدِمُ مَا قَبْلَهُ کَمَا صَنَعَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ یَسْتَأْنِفُ الْإِسْلَامَ جَدِیداً.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: عبدالله بن عطا می گوید: از حضرت باقر علیه السلام پرسیدم: «وقتی قائم قیام کند، به چه روشی بین مردم سیر می کند؟» فرمود: «آنچه از آثار بدعت و گمراهی قبل از وی بوده است، منهدم می کند، چنان که پیغمبر صلی الله علیه و آله اساس جاهلیت را منهدم کرد. آنگاه از نو اسلام را از سرمی گیرد.» - . غیبت نعمانی: 233 -

**[ترجمه]

«113»

نی، [الغیبة] للنعمانی عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ عَنْ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ الْکُوفِیِّ عَنِ الْبَزَنْطِیِّ عَنِ الْعَلَاءِ عَنْ مُحَمَّدٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام یَقُولُ: لَوْ یَعْلَمُ النَّاسُ مَا یَصْنَعُ الْقَائِمُ إِذَا خَرَجَ لَأَحَبَّ أَکْثَرُهُمْ أَنْ لَا یَرَوْهُ مِمَّا یَقْتُلُ مِنَ النَّاسِ أَمَا إِنَّهُ لَا یَبْدَأُ إِلَّا بِقُرَیْشٍ فَلَا یَأْخُذُ مِنْهَا إِلَّا السَّیْفَ وَ لَا یُعْطِیهَا إِلَّا السَّیْفَ حَتَّی یَقُولَ کَثِیرٌ مِنَ النَّاسِ لَیْسَ هَذَا مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ لَوْ کَانَ مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ لَرَحِمَ.

**[ترجمه]غیبت نعمانی:امام محمد باقر علیه السلام فرمود: «اگر مردم می دانستند که قائم هنگام ظهورش (از بسیاری کشتن مردم) چه می کند، بیشتر آنها دوست داشتند که او را نمی دیدند که مردم را چگونه می کشد. او نخست به کار قریش می پردازد. جز شمشیر چیزی از آنها نمی گیرد و جز شمشیر چیزی به آنها نمی دهد، تا جایی که بسیاری از مردم (بی دین) می گویند: «این مرد از خاندان پیغمبر نیست. اگر او از آل محمد صلی الله علیه و آله بود، بر مردم رحم می کرد.» - . غیبت نعمانی: 233 -

**[ترجمه]

«114»

نی، [الغیبة] للنعمانی بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنِ الْبَزَنْطِیِّ عَنْ عَاصِمِ بْنِ حُمَیْدٍ الْحَنَّاطِ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام: یَقُومُ الْقَائِمُ بِأَمْرٍ جَدِیدٍ وَ کِتَابٍ جَدِیدٍ وَ قَضَاءٍ جَدِیدٍ عَلَی الْعَرَبِ شَدِیدٌ لَیْسَ شَأْنُهُ إِلَّا بِالسَّیْفِ لَا یَسْتَتِیبُ أَحَداً وَ لَا یَأْخُذُهُ فِی اللَّهِ لَوْمَةُ لَائِمٍ.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: حضرت باقر علیه السلام فرمود: «قائم به امر جدید و کتاب جدید و حکم جدید که بر عرب دشوار است قیام می کند. کار وی شمشیر (و جنگ) است، توبه هیچ کس را قبول نمی کند و ملامت دشمنان او را از هدفش باز نمی دارد.» - . غیبت نعمانی: 233 -

**[ترجمه]

«115»

نی، [الغیبة] للنعمانی وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ الْکُوفِیِّ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنِ الْبَطَائِنِیِّ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: مَا تَسْتَعْجِلُونَ بِخُرُوجِ الْقَائِمِ فَوَ اللَّهِ مَا لِبَاسُهُ إِلَّا الْغَلِیظُ وَ لَا طَعَامُهُ إِلَّا الْجَشِبُ وَ مَا هُوَ إِلَّا السَّیْفُ وَ الْمَوْتُ تَحْتَ ظِلِّ السَّیْفِ.

ص: 354

غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی الْفَضْلُ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِی هَاشِمٍ عَنِ الْبَطَائِنِیِّ: مِثْلَهُ وَ فِیهِ إِلَّا الشَّعِیرُ الْجَشِبُ (1).

**[ترجمه]غیبت نعمانی: امام صادق علیه السلام فرمود: «چرا برای خروج قائم عجله دارید؟ پس به خدا قسم لباس تن او زبر است و طعامش نیز درشت و غلیظ است و امر نیست، مگر مرگ شمشیر و مرگ زیر سایه شمشیر!» - . همان -

در غیبت شیخ طوسی نیز این روایت امده و تنها واژه «شعیر جشب»، یعنی جوی درشت را اضافه دارد. - . غیبت طوسی: 459 -

**[ترجمه]

«116»

نی، [الغیبة] للنعمانی ابْنُ عُقْدَةَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ یُوسُفَ بْنِ یَعْقُوبَ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ مِهْرَانَ عَنِ ابْنِ الْبَطَائِنِیِّ عَنْ أَبِیهِ وَ وُهَیْبٍ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: إِذَا خَرَجَ الْقَائِمُ لَمْ یَکُنْ بَیْنَهُ وَ بَیْنَ الْعَرَبِ وَ قُرَیْشٍ إِلَّا السَّیْفُ مَا یَأْخُذُ مِنْهَا إِلَّا السَّیْفُ-(2)

وَ مَا یَسْتَعْجِلُونَ بِخُرُوجِ الْقَائِمِ وَ اللَّهِ مَا طَعَامُهُ إِلَّا الشَّعِیرُ الْجَشِبُ وَ لَا لِبَاسُهُ إِلَّا الْغَلِیظُ وَ مَا هُوَ إِلَّا السَّیْفُ وَ الْمَوْتُ تَحْتَ ظِلِّ السَّیْفِ.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: امام صادق علیه السلام فرمود: «وقتی قائم علیه السلام خروج کند، بین او و عرب و قریش جز شمشیر چیزی نمی ماند و جز شمشیر از آن نمی گیرد و چرا برای خروج قائم عجله دارند؟ پس به خدا قسم طعامش درشت و غلیظ است و لباس تن او زبر است و امر نیست، مگر مرگ شمشیر و مرگ زیر سایه شمشیر!» - . غیبت نعمانی: 234 -

**[ترجمه]

«117»

نی، [الغیبة] للنعمانی ابْنُ عُقْدَةَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَسَنِ التَّیْمُلِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ یُوسُفَ وَ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ سَعْدَانَ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ بَعْضِ رِجَالِهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: بَیْنَا الرَّجُلُ عَلَی رَأْسِ الْقَائِمِ علیه السلام یَأْمُرُهُ وَ یَنْهَاهُ إِذْ قَالَ أَدِیرُوهُ فَیُدِیرُونَهُ إِلَی قُدَّامِهِ فَیَأْمُرُ بِضَرْبِ عُنُقِهِ فَلَا یَبْقَی فِی الْخَافِقَیْنِ شَیْ ءٌ إِلَّا خَافَهُ (3).

نی، [الغیبة] للنعمانی علی بن أحمد البندبیجی عن عبید الله بن موسی عن البرقی عن أبیه عن سعدان بن مسلم عن هشام بن سالم عن أبی عبد الله علیه السلام: مثله.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: امام صادق علیه السلام فرمود: «درحالی که مردی پشت سر قائم علیه السلام می ایستد و به حضرت امر و نهی می کند، حضرت دستور می دهد: «او را بگردانید و بیاورید!» پس او را مقابل حضرت می آورند. حضرت امر می کند که گردنش زده شود. پس در شرق و غرب عالم چیزی نمی ماند مگر اینکه از حضرت می ترسد. - . غیبت نعمانی: 239 -

در غیبت نعمانی مثل این حدیث به سند دیگری هم مندرج است. - . همان -

**[ترجمه]

«118»

نی، [الغیبة] للنعمانی مُحَمَّدُ بْنُ هَمَّامٍ عَنْ حُمَیْدِ بْنِ زِیَادٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ سَمَاعَةَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ عَمِّهِ الْحُسَیْنِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنْ یَعْقُوبَ بْنِ شُعَیْبٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: أَ لَا أُرِیکَ قَمِیصَ الْقَائِمِ الَّذِی یَقُومُ عَلَیْهِ فَقُلْتُ بَلَی فَدَعَا بِقِمَطْرٍ فَفَتَحَهُ وَ أَخْرَجَ مِنْهُ قَمِیصَ کَرَابِیسَ فَنَشَرَهُ فَإِذَا فِی کُمِّهِ الْأَیْسَرِ دَمٌ فَقَالَ هَذَا قَمِیصُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله الَّذِی عَلَیْهِ یَوْمَ ضُرِبَتْ رَبَاعِیَتُهُ وَ فِیهِ یَقُومُ الْقَائِمُ فَقَبَّلْتُ الدَّمَ وَ وَضَعْتُهُ عَلَی وَجْهِی ثُمَّ طَوَاهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ رَفَعَهُ (4).

**[ترجمه]غیبت نعمانی: یعقوب بن شعیب از حضرت صادق علیه السلام روایت می کند که به وی فرمود: «نمی خواهی پیراهن قائم را که در آن قیام می کند به تو نشان دهم؟» عرض کردم: «چرا،می خواهمببینم.» حضرت دستور داد جعبه ای آوردند. آنگاه در آن را گشود و یک پیراهن کرباسی از میان آن بیرون آورد و آن را باز کرد. دیدم آستین چپ آن خون آلود است. حضرت فرمود: «این پیراهن پیغمبر است که در روزی که دندان مبارکش را شکستند به تن داشت. قائم هم در روز ظهورش این را به تن می کند.» من آن خون خشکیده را بوسیدم و آن را به صورت خود مالیدم. سپس حضرت پیراهن را پیچید و برداشت. - . همان: 233 -

**[ترجمه]

بیان

القِمَطْر ما یصان فیه الکتب.

ص: 355


1- 1. تراه فی غیبة الشیخ ص 292 و غیبة النعمانیّ ص 122 و هکذا الأحادیث الآتیة.
2- 2. راجع المصدر ص 122 و فیه تقدیم و تأخیر بعد ذلک فی الجملتین.
3- 3. المصدر ص 126.
4- 4. راجع غیبة النعمانیّ ص 128 و هکذا الأحادیث التالیة.

**[ترجمه]«قمطر» چیزی است که نامه ها و کتب در آن نگهداری می شود.

**[ترجمه]

«119»

نی، [الغیبة] للنعمانی عَلِیُّ بْنُ أَحْمَدَ عَنْ عُبَیْدِ اللَّهِ بْنِ مُوسَی عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ حَسَّانَ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ کَثِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: فِی قَوْلِ اللَّهِ أَتی أَمْرُ اللَّهِ فَلا تَسْتَعْجِلُوهُ-(1) قَالَ هُوَ أَمْرُنَا أَمَرَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ أَلَّا نَسْتَعْجِلَ بِهِ یُؤَیِّدُهُ بِثَلَاثَةِ أَجْنَادٍ بِالْمَلَائِکَةِ وَ الْمُؤْمِنِینَ وَ الرُّعْبِ وَ خُرُوجُهُ کَخُرُوجِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ ذَلِکَ قَوْلُهُ عَزَّ وَ جَلَ کَما أَخْرَجَکَ رَبُّکَ مِنْ بَیْتِکَ بِالْحَقِّ وَ إِنَّ فَرِیقاً مِنَ الْمُؤْمِنِینَ لَکارِهُونَ (2).

**[ترجمه]غیبت نعمانی: عبدالرحمن بن کثیر نقل می کند که حضرت صادق آیه شریفه«أَتی أَمْرُ اللَّهِ فَلا تَسْتَعْجِلُوهُ»، {هان امرخدا در رسید، پس درآن شتاب مکنید} را تلاوت کرد و فرمود: «این «امر اللَّه» امر ماست که برای آن شتاب و عجله نمی کنیم. خداوند صاحب الامر ما را با سه لشکر از فرشتگان و مؤمنین و رعبی (که در دل پادشاهان و گردنکشان می اندازد) تأیید می کند. قیام وی مانند قیام پیغمبر صلی الله علیه و آله است که خداوند می فرماید:«کَما أَخْرَجَکَ رَبُّکَ مِنْ بَیْتِکَ بِالْحَقِّ وَ إِنَّ فَرِیقاً مِنَ الْمُؤْمِنِینَ لَکارِهُونَ» - . انفال / 5 - ، {همان گونه که پروردگارت تو را از خانه ات به حقّ بیرون آورد و حال آنکه دسته ای از مؤمنان سخت کراهت داشتند.} - . غیبت نعمانی: 243 -

**[ترجمه]

«120»

نی، [الغیبة] للنعمانی أَحْمَدُ بْنُ هَوْذَةَ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ إِسْحَاقَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ حَمَّادٍ عَنِ الْبَطَائِنِیِّ قَالَ قَالَ علیه السلام: إِذَا قَامَ الْقَائِمُ علیه السلام نَزَلَتِ الْمَلَائِکَةُ بِثَلَاثِمِائَةٍ وَ ثَلَاثَةَ عَشَرَ ثُلُثٌ عَلَی خُیُولٍ شُهْبٍ وَ ثُلُثٌ عَلَی خُیُولٍ بُلْقٍ وَ ثُلُثٌ عَلَی خُیُولٍ حُوٍّ قُلْتُ وَ مَا الْحُوُّ قَالَ الْحُمْرُ.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: بطائنی از حضرت نقل می کند که فرمود: «وقتی قائم قیام کند، ملائکه با سیصد و سیزده نفر به خدمت حضرت نازل می شوند. یک ثلثشان سوار بر اسبان سفید و یک ثلثشان سوار بر اسبان ابلق و یک ثلثشان سوار بر اسبان حوّه می باشند.» پرسیدم: «حوّه چیست؟» فرمود: «اسبان سرخ.» - . همان -

**[ترجمه]

بیان

قوله علیه السلام بثلاثمائة أی مع ثلاثمائة و ثلاثة عشر من المؤمنین (3) و قال الجوهری الحُوَّة لون یخالط الکمتة مثل صدإ الحدید و قال الأصمعی الحُوَّة حمرة تضرب إلی السواد(4).

**[ترجمه]عبارت «بثلاثمائة» یعنی با سیصد و سیزده نفر از مؤمنین. و جوهری گفته: «حوّه» رنگی است که به قرمز مایل به سیاه می زند، مثل زنگ آهن، و اصمعی می گوید: حوة رنگ سرخی است که به سیاهی می زند.

**[ترجمه]

«121»

نی، [الغیبة] للنعمانی وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنِ الْبَطَائِنِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: إِذَا قَامَ الْقَائِمُ علیه السلام نَزَلَتْ سُیُوفُ الْقِتَالِ عَلَی کُلِّ سَیْفٍ اسْمُ الرَّجُلِ وَ اسْمُ أَبِیهِ.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: امام صادق علیه السلام فرمود: «وقتی قائم علیه السلام قیام کند، شمشیرهای جنگ از آسمان فرود می آید و بر هر شمشیر، اسم شخص [استفاده کننده از آن] و پدرش نوشته شده است.» - . همان: 244 -

**[ترجمه]

«122»

نی، [الغیبة] للنعمانی ابْنُ عُقْدَةَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَسَنِ التَّیْمُلِیِ (5)

عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ

ص: 356


1- 1. النحل: 1.
2- 2. الأنفال: 5.
3- 3. فی المصدر المطبوع ص 128: نزلت الملائکة ثلاث مائة إلخ بلا حرف جر و هو الصحیح.
4- 4. و لکن« الحو» هو جمع أحوی کما أن الحمر جمع أحمر، و بلق جمع أبلق و شهب جمع أشهب، و الاحوی: من به لون الحوة. و الفعل منه کأحمر و احمرر، یقال: احووی الفرس یحووی احوواء. لکنه قد صحفت الکلمة فی المصدر بالحر.
5- 5. نسخ الکتاب مختلفة بین« علی بن الحسن» و« علی بن الحسین» کما فی المصدر لکن الصحیح علیّ بن الحسن فانه علیّ بن الحسن بن علیّ بن فضال التیملی مولی تیم اللّه بن. ثعلبة، قال النعمانیّ ص 8 فی أول روایة رواها عنه فی کتاب الغیبة« أخبرنا به أحمد بن محمّد بن سعید بن عقدة الکوفیّ و هذا الرجل ممن لا یطعن علیه فی الثقة و لا فی العلم بالحدیث و الرجال الناقلین له قال: حدّثنا علیّ بن الحسن التیملی من تیم اللّه، قال: حدّثنی أخوای أحمد و محمّد ابنا الحسن بن علیّ بن فضال، عن أبیهما، عن ثعلبة بن میمون إلخ» فمع أنّه صرّح لفظا بانه یروی عن أخویه ابنی الحسن بن علیّ بن فضال قد طبع فی الکتاب نفس هذا الحدیث« علی بن الحسین» و هکذا فی کثیر من الأحادیث الأخر، فنقل کتاب البحار کذلک مختلفا بین الحسن و الحسین. و فیه تصحیفات أخر کما أنّه قد یقال بدل التیملی: التیمی لکنهما بمعنی و قد یصحف التیملی: بالسلمی، و یصحف التیمی: بالمیثمی. راجع کتب الرجال، ترجمة علیّ بن الحسن ابن فضال و أخویه أحمد و محمد. فما وقع فی طبعتنا هذه« ابن عقدة، عن علیّ بن الحسین» فهو ممّا جرینا علی نسخة الأصل و المصدر. غفلة.

عَامِرٍ عَنْ مُوسَی بْنِ بَکْرٍ عَنْ بَشِیرٍ النَّبَّالِ قَالَ وَ حَدَّثَنِی أَیْضاً عَلِیُّ بْنُ أَحْمَدَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَیُّوبَ بْنِ نُوحٍ عَنْ صَفْوَانَ عَنْ بَشِیرٍ وَ اللَّفْظُ لِرِوَایَةِ ابْنِ عُقْدَةَ قَالَ: لَمَّا قَدِمْتُ الْمَدِینَةَ انْتَهَیْتُ إِلَی مَنْزِلِ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام فَإِذَا أَنَا بِبَغْلَتِهِ مُسْرَجَةً بِالْبَابِ فَجَلَسْتُ حِیَالَ الدَّارِ فَخَرَجَ فَسَلَّمْتُ عَلَیْهِ فَنَزَلَ عَنِ الْبَغْلَةِ وَ أَقْبَلَ نَحْوِی فَقَالَ لِی مِمَّنِ الرَّجُلُ قُلْتُ مِنْ أَهْلِ الْعِرَاقِ قَالَ مِنْ أَیِّهَا قُلْتُ مِنَ الْکُوفَةِ قَالَ مَنْ صَحِبَکَ فِی هَذَا الطَّرِیقِ قُلْتُ قَوْمٌ مِنَ الْمُحْدِثَةِ قَالَ وَ مَا الْمُحْدِثَةُ قُلْتُ الْمُرْجِئَةُ فَقَالَ وَیْحَ هَذِهِ الْمُرْجِئَةِ إِلَی مَنْ یَلْجَئُونَ غَداً إِذَا قَامَ قَائِمُنَا قُلْتُ إِنَّهُمْ یَقُولُونَ لَوْ قَدْ کَانَ ذَلِکَ کُنَّا نَحْنُ وَ أَنْتُمْ فِی الْعَدْلِ سَوَاءً فَقَالَ مَنْ تَابَ تَابَ اللَّهُ عَلَیْهِ وَ مَنْ أَسَرَّ نِفَاقاً فَلَا یُبَعِّدُ اللَّهُ غَیْرَهُ وَ مَنْ أَظْهَرَ شَیْئاً أَهْرَقَ اللَّهُ دَمَهُ ثُمَّ قَالَ یَذْبَحُهُمْ وَ الَّذِی نَفْسِی بِیَدِهِ کَمَا یَذْبَحُ الْقَصَّابُ شَاتَهُ وَ أَوْمَأَ بِیَدِهِ إِلَی حَلْقِهِ قُلْتُ إِنَّهُمْ یَقُولُونَ إِنَّهُ إِذَا کَانَ ذَلِکَ اسْتَقَامَتْ لَهُ الْأُمُورُ فَلَا یُهْرِقُ مِحْجَمَةَ دَمٍ فَقَالَ کَلَّا وَ الَّذِی نَفْسِی بِیَدِهِ حَتَّی نَمْسَحَ وَ أَنْتُمُ الْعَرَقَ وَ الْعَلَقَ وَ أَوْمَأَ

ص: 357

بِیَدِهِ إِلَی جَبْهَتِهِ (1).

**[ترجمه]غیبت نعمانی: بشیر نبال می گوید: به منزل امام باقر علیه السلام در مدینه آمدم و استری زین شده را دم در یافتم! کنار در نشستم تا اینکه حضرت بیرون آمد. بر ایشان سلام کردم. ایشان از استر پیاده شد، به سمت من آمد و فرمود: «این مرد از چه کسانی است؟» عرض کردم از اهل عراق! فرمود: «از کجای عراق؟» گفتم از کوفه! فرمود: «رفیق راهت که بود؟» عرض کردم: «گروهی از محدثه.» فرمود: «محدثه چه کسانی هستند؟» گفتم: «مرجئه!» فرمود: «وای بر این مرجئی ها! فردا که قائم ما قیام کند به که پناهنده می شوند؟» گفتم:«آنها می گویند که اگر چنین اتفاقی بیفتد، ما و شما در عدالت او برابر می شویم!» پس فرمود: «کسی که توبه کند خدا می پذیرد و کسی که نفاقش را پنهان کند، خدا جز او را از درگاهش دور نمی کند و کسی که چیزی را اظهار کند، خدا خونش را می ریزد.»

سپس فرمود: «قسم به خدایی که جانم در دست اوست، آنان را مانند قصابی که گوسفندش را ذبح می کند، با دست خود سر می برد.» و با دستش اشاره به حلقش کرد. گفتم: «آنان می گویند که وقتی قائم خروج کند، امور برایش درست می شود و خون نمی ریزد!» فرمود: «هرگز! قسم به خدایی که جانم در دست اوست، کار درست نمی شود.ما و شما باید شدایدی که موجب عرق ریختن و خونریزی ها می شود را ملاقات کنیم.» و با دستش به پیشانی اش اشاره فرمود. - . غیبت نعمانی: 283 -

**[ترجمه]

بیان

العلق بالتحریک الدم الغلیظ و مسح العرق و العلق کنایة عن ملاقاة الشدائد التی توجب سیلان العرق و الجراحات المسیلة للدم.

**[ترجمه]«علق» با فتح عین و لام، خون غلیظ را گویند و «مسح عرق و علق»، کنایه از دیدن شدایدی است که موجب ریزش عرق و جراحات خونبار می شود.

**[ترجمه]

«123»

نی، [الغیبة] للنعمانی ابْنُ عُقْدَةَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ سُلَیْمَانَ عَنْ مُوسَی بْنِ بَکْرٍ عَنْ بَشِیرٍ النَّبَّالِ: مِثْلَهُ إِلَّا أَنَّهُ قَالَ لَمَّا قُلْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍ عَلَیْهِ السَّلَامُ إِنَّهُمْ یَقُولُونَ إِنَّ الْمَهْدِیَّ لَوْ قَامَ لَاسْتَقَامَتْ لَهُ الْأُمُورُ عَفْواً وَ لَا یُهَرِیقُ مِحْجَمَةَ دَمٍ فَقَالَ کَلَّا وَ الَّذِی نَفْسِی بِیَدِهِ لَوِ اسْتَقَامَتْ لِأَحَدٍ عَفْواً لَاسْتَقَامَتْ لِرَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه وآله حِینَ أُدْمِیَتْ رَبَاعِیَتُهُ وَ شُجَّ فِی وَجْهِهِ کَلَّا وَ الَّذِی نَفْسِی بِیَدِهِ حَتَّی نَمْسَحَ نَحْنُ وَ أَنْتُمُ الْعَرَقَ وَ الْعَلَقَ ثُمَّ مَسَحَ جَبْهَتَهُ.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: بشیر نبال مثل این حدیث را نقل کرد، جز اینکه می گوید: وقتی به حضرت امام محمد باقر علیه السلام عرض کردم: «مخالفین ما می گویند که وقتی مهدی قیام می کند، بدون اینکه یک قطره خون بریزد امور سلطنت برای او فراهم می شود.» فرمود: «نه، این طور نیست! به خدایی که جان من در دست اوست، اگر بدون خونریزی امکان داشت، این کار برای پیغمبر روی می داد و دیگر دندانش نمی شکست و روی مبارکش مجروح نمی گشت. به خدا قسم تا ما و شما شداید و صدمات بسیار نبینیم و خون ها ریخته نشود، دولت او قوام نمی گیرد.» در این وقت حضرت با دست به پیشانی مبارکشاشاره فرمود. - . غیبت نعمانی: 284 -

**[ترجمه]

«124»

نی، [الغیبة] للنعمانی عَلِیُّ بْنُ أَحْمَدَ عَنْ عُبَیْدِ اللَّهِ بْنِ مُوسَی عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُعَاوِیَةَ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عِیسَی بْنِ سُلَیْمَانَ عَنِ الْمُفَضَّلِ قَالَ: سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ قَدْ ذَکَرَ الْقَائِمَ علیه السلام فَقُلْتُ إِنِّی لَأَرْجُو أَنْ یَکُونَ أَمْرُهُ فِی سُهُولَةٍ فَقَالَ لَا یَکُونُ ذَلِکَ حَتَّی تَمْسَحُوا الْعَرَقَ وَ الْعَلَقَ.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: مفضل می گوید: هنگام بردن نام قائم علیه السلام به حضرت امام صادق علیه السلام عرض کردم: «امید دارم امر ایشان در آسانی صورت پذیرد!» فرمود: «چنین نمی شود،تا اینکه در شداید عرق بریزید و خون شما بریزد.» - .همان -

**[ترجمه]

«125»

نی، [الغیبة] للنعمانی عَبْدُ الْوَاحِدِ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ جَعْفَرٍ عَنِ ابْنِ أَبِی الْخَطَّابِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ یُونُسَ بْنِ ظَبْیَانَ (2)

قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ: إِنَّ أَهْلَ الْحَقِّ لَمْ یَزَالُوا مُنْذُ کَانُوا فِی شِدَّةٍ أَمَا إِنَّ ذَلِکَ إِلَی مُدَّةٍ قَرِیبَةٍ وَ عَاقِبَةٍ طَوِیلَةٍ.

نی، [الغیبة] للنعمانی ابن عقدة عن بعض رجاله عن علی بن إسحاق بن عمار عن محمد بن سنان: مثله.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: یونس بن ظبیان گفت: شنیدم که حضرت صادق علیه السلام می فرمود: «پیروان حق همیشه در ناراحتی به سر می برده اند! آگاه باشید که مدت ناراحتی اندک و زمان دولت قائم طولانی خواهد بود.» - .همان -

مثل این حدیث به سند دیگر نیز در غیبت نعمانی ذکر شده است. - .غیبت نعمانی: 284 -

**[ترجمه]

«126»

نی، [الغیبة] للنعمانی عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ الرَّازِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ مُعَمَّرِ بْنِ خَلَّادٍ(3)

قَالَ: ذُکِرَ الْقَائِمُ عِنْدَ الرِّضَا علیه السلام فَقَالَ

ص: 358


1- 1. تراه فی المصدر ص 152 و هکذا الأحادیث التالیة.
2- 2. فی المصدر ص 152 و 153 فی کل من السندین:« عن یونس بن رباط» فتحرر. و ابن ظبیان ضعیف غال کذاب کان یضع الحدیث و أمّا ابن رباط فهو ثقة.
3- 3. فی الأصل المطبوع: عمر بن خلاد، و هو تصحیف راجع المصدر ص 153.

أَنْتُمُ الْیَوْمَ أَرْخَی بَالًا مِنْکُمْ یَوْمَئِذٍ قَالَ وَ کَیْفَ قَالَ لَوْ قَدْ خَرَجَ قَائِمُنَا علیه السلام لَمْ یَکُنْ إِلَّا الْعَلَقُ وَ الْعَرَقُ وَ الْقَوْمُ عَلَی السُّرُوجِ وَ مَا لِبَاسُ الْقَائِمِ علیه السلام إِلَّا الْغَلِیظُ وَ مَا طَعَامُهُ إِلَّا الْجَشِبُ.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: عمر بن خلاد گفت: در محضر حضرت امام رضا علیه السلام از قائم آل محمد صلی الله علیه و آله سخن به میان آمد. حضرت فرمود: «شما امروز راحتی بیشتری از آن روز دارید.» عرض شد چرا؟ فرمود: «برای اینکه وقتی قائم خروج می کند، شداید بسیار روی می دهد و خون زیاد ریخته می شود و مردم دسته دسته سوار بر اسب، هر سو در تاخت و تازند. لباس قائم علیه السلام زبر و غذایش صعب التناول است.» - .همان: 285 -

**[ترجمه]

«127»

نی، [الغیبة] للنعمانی عَبْدُ الْوَاحِدِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ هَوْذَةَ عَنِ النَّهَاوَنْدِیِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ حَمَّادٍ عَنِ الْمُفَضَّلِ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام بِالطَّوَافِ فَنَظَرَ إِلَیَّ وَ قَالَ لِی یَا مُفَضَّلُ مَا لِی أَرَاکَ مَهْمُوماً مُتَغَیِّرَ اللَّوْنِ قَالَ فَقُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ نَظَرِی إِلَی بَنِی الْعَبَّاسِ وَ مَا فِی أَیْدِیهِمْ مِنْ هَذَا الْمُلْکِ وَ السُّلْطَانِ وَ الْجَبَرُوتِ فَلَوْ کَانَ ذَلِکَ لَکُمْ لَکُنَّا فِیهِ مَعَکُمْ فَقَالَ یَا مُفَضَّلُ أَمَا لَوْ کَانَ ذَلِکَ لَمْ یَکُنْ إِلَّا سِیَاسَةُ اللَّیْلِ وَ سِیَاحَةُ النَّهَارِ وَ أَکْلُ الْجَشِبِ وَ لُبْسُ الْخَشِنِ شِبْهَ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ وَ إِلَّا فَالنَّارُ فَزُوِیَ ذَلِکَ عَنَّا فَصِرْنَا نَأْکُلُ وَ نَشْرَبُ وَ هَلْ رَأَیْتَ ظُلَامَةً جَعَلَهَا اللَّهُ نِعْمَةً مِثْلَ هَذَا(1).

**[ترجمه]غیبت نعمانی: : مفضل می گوید: هنگام طواف نزد امام صادق علیه السلام بودم. پس به من نگریست و فرمود: «ای مفضل! چرا تو را غمگین و رنگ پریده می بینم؟» گفتم: «فدایت شوم! من به بنی عباس و حکومت و سلطنت و جبروتی که دارند می نگرم. اگر این حکومت و جبروت برای شما بود، ما نیز با شما در نعمت بودیم.» فرمود: «ای مفضل! اگر چنین می شد، برای ما فقط پاسبانی رعیت در شب ها و گشتن در پی امور مردم در روزها و خوردن غذای درشت و غلیظ و پوشیدن لباس زبر شبیه امیر مؤمنان علیه السلام می ماند و اگر این گونه رفتار نمی کردیم، آتش جهنم نصیب ما می شد. پس این شوکت به ما داده نشد، از این جهت هرچه می خواهیم می خوریم و می نوشیم. آیا هیچ دیده ای ظلمی مثل این را خدا موجب نعمت قرار داده باشد؟» - . غیبت نعمانی: 286 -

**[ترجمه]

بیان

إلا سیاسة اللیل أی سیاسة الناس و حراستهم عن الشر باللیل و ریاضة النفس فیها بالاهتمام لأمور الناس و تدبیر معاشهم و معادهم مضافا إلی العبادات البدنیة و فی النهایة السیاسة القیام علی الشی ء بما یصلحه و سیاحة النهار بالدعوة إلی الحق و الجهاد و السعی فی حوائج المؤمن و السیر فی الأرض لجمیع ذلک و السیاسة بمعنی الصوم کما قیل غیر مناسب هنا(2).

فزوی أی صرف و أبعد فهل رأیت تعجب منه علیه السلام فی صیرورة الظلم علیهم نعمة لهم و کأن المراد بالظلامة هنا الظلم و فی القاموس المظلمة بکسر اللام و کثمامة ما تظلمه الرجل.

ص: 359


1- 1. تری الحدیث و الذی بعده فی المصدر ص 154، و روی مثله الکلینی عن المعلی ابن خنیس- الکافی ج 1 ص 410.
2- 2. قال فی الأقرب: السائح أیضا الصائم الملازم للمساجد لانه یسیح فی النهار بلا زاد. قلت و یحتمل أن یکون اللفظ« سباحة النهار» کما فی قوله تعالی:« إِنَّ لَکَ فِی النَّهارِ سَبْحاً طَوِیلًا» ای تقلبا فی المهمات، و اشتغالا بها، و تصرفا فی المعاش.

**[ترجمه]عبارت «الا سیاسة اللیل» یعنی سیاست مردم و حراست از ایشان از شرور در شب و ریاضت نفس در این امر به سبب همت گماشتن به امور مردم و تدبیر معاش و معادشان علاوه بر عبادات بدنی. و در نهایه «سیاست» عبارت است از قیام بر چیزی برای انجام امری که آن شیء را اصلاح می کند. و کلمه «سیاحة النهار» به سبب دعوت به حق و جهاد و سعی در رفع حوائج مؤمنان و سیر در زمین برای همه این امور است، و سیاحت به معنای روزه، چنانچه گفته شده، مناسب با این روایت نیست.

عبارت «فزوی» یعنی رویگردان و دور شد و عبارت «هل رأیت تعجبی» از جانب حضرت است در اینکه ظلم بر آنان موجب نعمتی بر آنان شده است و گویا منظور از «ظلامه» در اینجا ظلم است و در کتاب قاموس، ظلامه به معنای «مِظلمه» به کسر لام و مانند «ثُمامة» که نام گیاهی است، چیزی است که مرد آن را ظلم می داند.

**[ترجمه]

«128»

نی، [الغیبة] للنعمانی بِهَذَا الْإِسْنَادِ(1) عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ حَمَّادٍ عَنْ عَمْرِو بْنِ شِمْرٍ وَ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فِی بَیْتِهِ وَ الْبَیْتُ غَاصٌّ بِأَهْلِهِ فَأَقْبَلَ النَّاسُ یَسْأَلُونَهُ فَلَا یُسْئَلُ عَنْ شَیْ ءٍ إِلَّا أَجَابَ فِیهِ فَبَکَیْتُ مِنْ نَاحِیَةِ الْبَیْتِ فَقَالَ مَا یُبْکِیکَ یَا عَمْرُو قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ وَ کَیْفَ لَا أَبْکِی وَ هَلْ فِی هَذِهِ الْأُمَّةِ مِثْلُکَ وَ الْبَابُ مُغْلَقٌ عَلَیْکَ وَ السِّتْرُ لَمُرْخًی عَلَیْکَ فَقَالَ لَا تَبْکِ یَا عَمْرُو نَأْکُلُ أَکْثَرَ الطَّیِّبِ وَ نَلْبَسُ اللَّیِّنَ وَ لَوْ کَانَ الَّذِی تَقُولُ لَمْ یَکُنْ إِلَّا أَکْلُ الْجَشِبِ وَ لُبْسُ الْخَشِنِ مِثْلَ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام وَ إِلَّا فَمُعَالَجَةُ الْأَغْلَالِ فِی النَّارِ.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: عمرو بن شمر می گوید: نزد حضرت صادق علیه السلام در بیت ایشان بودیم و خانه پر از خلایق بود. مردم می آمدند و سؤال می کردند و حضرت به همه مسائلشان پاسخ می داد. من در گوشه ای از خانه گریه می کردم! فرمود: «ای عمرو! سبب گریه تو چیست؟»عرض کردم: «فدایت شوم! چگونه نگریم در حالی که در این امت کسی مانند شما نیست، ولی درب بر روی شما بسته است و پرده انکار به رویت کشیده شده!» فرمود: «ای عمرو! گریه مکن که ما چیزهای لذیذ فراوان می خوریم و لباس نرم می پوشیم و اگر امر به گونه ای که تو می خواهی بود، فقط باید غذای درشت و لباس زبر استفاده می کردیم، مثل امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب علیه السلام و اگر این کار را نمی کردیم، در آتش باید علاج غل هایآتشین را می کردیم.» - . غیبت نعمانی: 287 -

**[ترجمه]

«129»

نی، [الغیبة] للنعمانی بِهَذَا الْإِسْنَادِ(2)

عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ حَمَّادٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ جَعْفَرِ بْنَ مُحَمَّدٍ علیهما السلام (3)

أَنَّهُ قَالَ: أَبَی اللَّهُ إِلَّا أَنْ یُخْلِفَ وَقْتَ الْمُوَقِّتِینَ وَ هِیَ رَایَةُ(4) رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله نَزَلَ بِهَا جَبْرَئِیلُ یَوْمَ بَدْرٍ سِیرَ بِهِ-(5)

ثُمَّ قَالَ یَا أَبَا

مُحَمَّدٍ(6)

مَا هِیَ وَ اللَّهِ مِنْ قُطْنٍ وَ لَا کَتَّانٍ وَ لَا قَزٍّ وَ لَا حَرِیرٍ فَقُلْتُ مِنْ أَیِّ شَیْ ءٍ هِیَ قَالَ مِنْ وَرَقِ الْجَنَّةِ نَشَرَهَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَوْمَ بَدْرٍ ثُمَّ لَفَّهَا وَ دَفَعَهَا إِلَی عَلِیٍّ علیه السلام فَلَمْ تَزَلْ عِنْدَ عَلِیٍّ علیه السلام حَتَّی کَانَ یَوْمُ الْبَصْرَةِ فَنَشَرَهَا أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فَفَتَحَ اللَّهُ عَلَیْهِ ثُمَّ لَفَّهَا(7)

ص: 360


1- 1. الاسناد مصرح به فی المصدر ص 155، و المصنّف عول فیهما علی الاسناد السابق.
2- 2. الاسناد مصرح به فی المصدر ص 155، و المصنّف عول فیهما علی الاسناد السابق.
3- 3. هذا هو الصحیح کما فی المصدر ص 155، و عبد اللّه بن سنان انما روی عن الصادق( ع).
4- 4. کذا فی الأصل المطبوع ص 193 و هکذا المصدر ص 155 و الظاهر أن فیه سقطا لعدم تناسب الجملتین، و فقدان مرجع الضمیر« هی» و سیجی ء بیانه.
5- 5. فی الأصل المطبوع هناک تکرار، اسقطناه بعد العرض علی المصدر.
6- 6.« أبو محمد» کنیة أبو بصیر، و الخطاب معه کما ستعرف.
7- 7. هاهنا ینتهی الحدیث فی المصدر، و قد رواه النعمانیّ فی باب ما جاء فی المنع عن التوقیت و التسمیة لصاحب الامر علیه السلام ص 155، بمناسبة صدره. ثمّ انه قد روی فی باب ما جاء فی ذکر رایة رسول اللّه، و انه لا ینشرها بعد یوم الجمل الا. القائم علیه السلام ص 165 ما هذا لفظه: أحمد بن محمّد بن سعید قال: حدّثنا أبو عبد اللّه یحیی بن زکریا بن شیبان، عن یونس[ یوسف] بن کلیب، عن الحسن بن علیّ بن أبی حمزة، عن أبیه، عن أبی بصیر، قال: قال أبو عبد اللّه علیه السلام لا یخرج القائم علیه السلام حتّی یکون تکملة الحلقة، قلت: و کم تکملة الحلقة؟ قال: عشرة آلاف، جبرئیل عن یمینه، و میکائیل عن یساره، ثمّ یهز الرایة المغلبة، و یسیر بها، فلا یبقی أحد فی المشرق و لا فی المغرب الا لعنها، و هی رایة رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله نزل بها جبرئیل یوم بدر، ثمّ قال: یا با محمّد ما هی و اللّه- الی آخر ما نقله المصنّف- رضوان اللّه علیه- لکن سیجی ء تحت الرقم 153 صدر هذا الحدیث بهذا السند مع زیادة و لا یوجد مثله فی المصدر، و الظاهر أن کتاب الغیبة کانت نسخه مختلفة هناک سقیمة. فراجع و تحرر.

وَ هِیَ عِنْدَنَا هُنَاکَ لَا یَنْشُرُهَا أَحَدٌ حَتَّی یَقُومَ الْقَائِمُ علیه السلام فَإِذَا قَامَ نَشَرَهَا فَلَمْ یَبْقَ فِی الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ أَحَدٌ إِلَّا لَعَنَهَا-(1)

وَ یَسِیرُ الرُّعْبُ قُدَّامَهَا شَهْراً وَ وَرَاءَهَا شَهْراً وَ عَنْ یَمِینِهَا شَهْراً وَ عَنْ یَسَارِهَا شَهْراً ثُمَّ قَالَ یَا بَا مُحَمَّدٍ إِنَّهُ یَخْرُجُ مَوْتُوراً غَضْبَانَ أَسِفاً لِغَضَبِ اللَّهِ عَلَی هَذَا الْخَلْقِ عَلَیْهِ قَمِیصُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله الَّذِی کَانَ عَلَیْهِ یَوْمَ أُحُدٍ وَ عِمَامَتُهُ السَّحَابُ وَ دِرْعُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله السَّابِغَةُ وَ سَیْفُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله ذُو الْفَقَارِ یُجَرِّدُ السَّیْفَ عَلَی عَاتِقِهِ ثَمَانِیَةَ أَشْهُرٍ یَقْتُلُ هَرْجاً فَأَوَّلُ مَا یَبْدَأُ بِبَنِی شَیْبَةَ فَیَقْطَعُ أَیْدِیَهُمْ وَ یُعَلِّقُهَا فِی الْکَعْبَةِ وَ یُنَادِی مُنَادِیهِ هَؤُلَاءِ سُرَّاقُ اللَّهِ ثُمَّ یَتَنَاوَلُ قُرَیْشاً فَلَا یَأْخُذُ مِنْهَا إِلَّا السَّیْفَ وَ لَا یُعْطِیهَا إِلَّا السَّیْفَ وَ لَا یَخْرُجُ الْقَائِمُ علیه السلام حَتَّی یُقْرَأَ کِتَابَانِ کِتَابٌ بِالْبَصْرَةِ وَ کِتَابٌ بِالْکُوفَةِ بِالْبَرَاءَةِ مِنْ عَلِیٍّ علیه السلام.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: امام محمد باقر علیه السلام فرمود: «خداوند بر خلاف وقتی که تعیین کنندگان وقت (ظهور امام زمان) معین کرده اند، عمل می کند! پرچم قائم همان پرچم رسول خداست که جبرئیل در روز جنگ بدر از آسمان آورد و آن را در میدان جنگ به اهتزاز درآورد.»

آنگاه حضرت فرمود: «ای ابا محمد! به خدا قسم؛ این پرچم از پنبه و کتان و ابریشم و حریر نیست.» عرض کردم: «پس از چیست؟» گفت: «برگ درخت بهشت است. پیغمبر صلی الله علیه و آله در جنگ بدر آن را برافراشت. سپس آن را پیچید و به دست علی علیه السلام داد و پیوسته نزد آن حضرت بود، تا اینکه در روز جنگ جمل حضرت آن را برافراشته کرد و خدا او راپیروز گردانید. آنگاه علی علیه السلام آن را پیچید و همیشه نزد ما بوده و هست و دیگر هیچ کس آن را نمی گشاید، تا اینکه قائم ما قیام کند. وقتی قائم علیه السلام قیام کرد، آن را به اهتزاز در می آورد و هر کس در شرق و غرب عالم باشد، آن را می بیند. رعب و ترس وی، یکماه زودتر از پیش روی و چپ و راست او رفته در دل ها جای می گیرد.» آنگاه فرمود: «ای محمد! او به خونخواهی پدرانش قیام می کند و سخت خشمگین است و از اینکه خداوند بر این خلق غضب کرده متأسف می باشد.او پیراهن پیغمبر صلی الله علیه و آله را که در جنگ احد پوشیده بود به تن دارد و عمامه و زره پیغمبر را که به قامت وی می برازد می پوشد و ذوالفقار، شمشیر پیغمبر را هم در دست دارد. سپس شمشیر را هشت ماه بر دوش خود عریان می گذارد و از کشته بی دینان پشته ها می سازد.

او نخست از بنی شیبه شروع می کند؛ دست آنها را می برد و به کعبه می آویزد و جارچی او اعلام می کند که اینان دزدان خانه خدایند. آنگاه به قریش حمله می آورد، شمشیر آنها را می گیرد و با ضرب شمشیر سیرابشان می گرداند. او قیام نمی کند، مگر بعد از آنکه دشمنانش دو فرمان، یکی در بصره و دیگری در کوفه، مبنی بر بیزاری از امیرالمؤمنین علیه السلام بخوانند.» - . غیبت نعمانی: 307 -

**[ترجمه]

«130»

نی، [الغیبة] للنعمانی عَبْدُ الْوَاحِدِ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ جَعْفَرٍ عَنِ ابْنِ أَبِی الْخَطَّابِ

ص: 361


1- 1. سیجی ء تحت الرقم 134 و 135 بیان وجه اللعن. و فی الأصل المطبوع:« لقیها» و هو تصحیف.

عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ (1) عَنْ حَمَّادِ بْنِ أَبِی طَلْحَةَ عَنِ الثُّمَالِیِّ قَالَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام: یَا ثَابِتُ کَأَنِّی بِقَائِمِ أَهْلِ بَیْتِی قَدْ أَشْرَفَ عَلَی نَجَفِکُمْ هَذَا وَ أَوْمَأَ بِیَدِهِ إِلَی نَاحِیَةِ الْکُوفَةِ فَإِذَا هُوَ أَشْرَفَ عَلَی نَجَفِکُمْ نَشَرَ رَایَةَ رَسُولِ اللَّهِ فَإِذَا هُوَ نَشَرَهَا انْحَطَّتْ عَلَیْهِ مَلَائِکَةُ بَدْرٍ قُلْتُ وَ مَا رَایَةُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ عُودُهَا مِنْ عُمُدِ عَرْشِ اللَّهِ وَ رَحْمَتِهِ وَ سَائِرُهَا مِنْ نَصْرِ اللَّهِ لَا یَهْوِی بِهَا إِلَی شَیْ ءٍ إِلَّا أَهْلَکَهُ اللَّهُ قُلْتُ فَمَخْبُوءَةٌ هِیَ عِنْدَکُمْ حَتَّی یَقُومَ الْقَائِمُ فَیَجِدَهَا أَمْ یُؤْتَی بِهَا قَالَ لَا بَلْ یُؤْتَی بِهَا قُلْتُ مَنْ یَأْتِیهِ بِهَا قَالَ جَبْرَئِیلُعلیه السلام (2).

**[ترجمه]غیبت نعمانی: ثمالی می گوید: امام باقر علیه السلام فرمود: «ای ثابت! گویا من قائم از اهل بیتم را می بینم که بر این نجف شما مسلط شده.(و با دستش به گوشه کوفه اشاره کرد) وقتی بر نجف شما تسلط یافت، پرچم رسول خدا صلی الله علیه و آله را نشر می دهد و وقتی پرچم را نشر داد،ملائکه بدر بر او نازل می شوند.» پرسیدم: «پرچم رسول خدا صلی الله علیه و آله چیست؟» فرمود: «چوبش از ستون هایعرش خدا و رحمت اوست و باقی آن از نصرت خداست، و حضرت با آن قصد کسی نمی کند، مگر اینکه خدا او را هلاک می کند!» پرسیدم: «این پرچم نزد شما پنهان است تا قائم خروج کند و آن را بیابد یا آن را برای حضرت می آورند؟» فرمود: «خیر، آن پرچم برای حضرت آورده می شود.» پرسیدم: «چه کسی می آورد؟» فرمود: «جبرئیل علیه السلام .» - . غیبت نعمانی: 308 -

**[ترجمه]

بیان

یمکن أن یکون نفی کونها عندهم تقیة لئلا یطلب منهم سلاطین الوقت أو بعد الغیبة رفع إلی السماء ثم یأتی بها جبرئیل أو یکون رایة أخری غیر ما مر.

**[ترجمه]ممکن است نفی کردن حضرت این را که این پرچم نزد ایشان باشد، تقیه باشد تا سلاطین جور وقت از آنان نخواهند که آن را بیاورند، یا وجه این نفی کردن این باشد که بعد از غیبت به آسمان رفته و جبرئیل آن را می آورد، یا پرچم دیگری غیر از آنچه گذشت را جبرئیل بیاورد.

**[ترجمه]

«131»

نی، [الغیبة] للنعمانی ابْنُ عُقْدَةَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْمُفَضَّلِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ زُرَارَةَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مَرْوَانَ عَنِ الْفُضَیْلِ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ: إِنَّ قَائِمَنَا إِذَا قَامَ اسْتَقْبَلَ مِنْ جَهَلَةِ النَّاسِ أَشَدَّ مِمَّا اسْتَقْبَلَهُ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مِنْ جُهَّالِ الْجَاهِلِیَّةِ فَقُلْتُ وَ کَیْفَ ذَلِکَ قَالَ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَتَی النَّاسَ وَ هُمْ یَعْبُدُونَ الْحِجَارَةَ وَ الصُّخُورَ وَ الْعِیدَانَ وَ الْخُشُبَ الْمَنْحُوتَةَ وَ إِنَّ قَائِمَنَا إِذَا قَامَ أَتَی النَّاسَ وَ کُلُّهُمْ یَتَأَوَّلُ عَلَیْهِ کِتَابَ اللَّهِ وَ یَحْتَجُّ عَلَیْهِ بِهِ ثُمَّ قَالَ أَمَا وَ اللَّهِ لَیَدْخُلَنَّ عَلَیْهِمْ عَدْلُهُ جَوْفَ بُیُوتِهِمْ کَمَا یَدْخُلُ الْحَرُّ وَ الْقُرُّ(3).

**[ترجمه]غیبت نعمانی: فضیل بن یسار از حضرت صادق علیه السلام روایت کرده است که فرمود: «هنگامی که قائم ما قیام می کند، با مردم نادانی روبه رو می گردد که در نفهمی، از جهال جاهلیت که پیغمبر با آنها مواجه بود، بدترند!»عرض کردم: «چطور؟» فرمود: «وقتی پیغمبر صلی الله علیه و آله مبعوث شد، مردم بت هایی از سنگ و صخره ها و چوب های تراشیده را پرستش می کردند و زمانی که قائم قیام می کند، همه مردم کتاب خدا (قرآن) را به میل خود تأویل کرده و به آن استدلال می کنند.» آنگاه فرمود: «آگاه باشید! به خدا قسم عدل قائم (چندان گسترش می یابد و نافذ است که) مانند سرما و گرما به داخل خانه های مردم رسوخ می کند.» - . همان: 297 -

**[ترجمه]

«132»

نی، [الغیبة] للنعمانی عَبْدُ الْوَاحِدِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ جَعْفَرٍ عَنِ ابْنِ أَبِی الْخَطَّابِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ مُخْتَارٍ عَنِ الثُّمَالِیِّ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام یَقُولُ: إِنَّ صَاحِبَ هَذَا الْأَمْرِ لَوْ قَدْ ظَهَرَ لَقِیَ مِنَ النَّاسِ مِثْلَ مَا لَقِیَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ أَکْثَرَ.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: ثمالی می گوید: شنیدم که امام باقر علیه السلام فرمود: «صاحب این امر اگر ظهور کند، از مردم همان چیزی را که پیغمبر صلی الله علیه و آله دید و بیش از آن را خواهد دید.» - . غیبت نعمانی: 297 -

**[ترجمه]

«133»

نی، [الغیبة] للنعمانی مُحَمَّدُ بْنُ هَمَّامٍ عَنْ حُمَیْدِ بْنِ زِیَادٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ سَمَاعَةَ

ص: 362


1- 1. فی الأصل المطبوع« عن محمّد بن الحسین» و هو تصحیف و سیأتی تحت الرقم 132 و 134 و 135.
2- 2. المصدر: 166 و قد مر نظیره سابقا تحت الرقم 41 و 48.
3- 3. راجع المصدر ص 159 و هکذا الأحادیث التالیة.

عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْحَسَنِ الْمِیثَمِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ: إِنَّ الْقَائِمَ علیه السلام یَلْقَی فِی حَرْبِهِ مَا لَمْ یَلْقَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لِأَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَتَاهُمْ وَ هُمْ یَعْبُدُونَ الْحِجَارَةَ الْمَنْقُورَةَ وَ الْخَشَبَةَ الْمَنْحُوتَةَ وَ إِنَّ الْقَائِمَ یَخْرُجُونَ عَلَیْهِ فَیَتَأَوَّلُونَ عَلَیْهِ کِتَابَ اللَّهِ وَ یُقَاتِلُونَهُ عَلَیْهِ.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: امام صادق علیه السلام فرمود: «قائم علیه السلام در جنگش می بیند آنچه را که رسول خدا صلی الله علیه و آله ندید، زیرا رسول خدا به نزد مردم آمد، در حالی که سنگ های انتخاب شده و چوب های تراشیده شده را می پرستیدند. در حالی که مردم بر قائم علیه السلام خروج می کنند و کتاب خدا را بر او تأویل کرده و بر اساس تأویل باطلشان، با او می جنگند.» - . غیبت نعمانی: 297 -

**[ترجمه]

«134»

نی، [الغیبة] للنعمانی عَلِیُّ بْنُ أَحْمَدَ عَنْ عُبَیْدِ اللَّهِ بْنِ مُوسَی الْعَلَوِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ قُتَیْبَةَ الْأَعْشَی عَنْ أَبَانِ بْنِ تَغْلِبَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ: إِذَا ظَهَرَتْ رَایَةُ الْحَقِّ لَعَنَهَا أَهْلُ الشَّرْقِ وَ الْغَرْبِ أَ تَدْرِی لِمَ ذَلِکَ قُلْتُ لَا قَالَ لِلَّذِی یَلْقَی النَّاسُ مِنْ أَهْلِ بَیْتِهِ قَبْلَ خُرُوجِهِ.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: ابان بن تغلب می گوید: شنیدم که حضرت صادق علیه السلام می فرمود: «وقتی پرچم حق آشکار شد، مردم شرق و غرب آن را لعنت می کنند. می دانی چرا؟» گفتم نه. فرمود: «برای ناراحتی هایی که مردم قبل از ظهور وی، از سادات خاندان او می بینند.» - . همان -

**[ترجمه]

«135»

نی، [الغیبة] للنعمانی عَبْدُ الْوَاحِدِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ قُتَیْبَةَ عَنْ مَنْصُورِ بْنِ حَازِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: إِذَا رُفِعَتْ رَایَةُ الْحَقِّ لَعَنَهَا أَهْلُ الشَّرْقِ وَ الْغَرْبِ قُلْتُ لَهُ مِمَّ ذَلِکَ قَالَ مِمَّا یَلْقَوْنَ مِنْ بَنِی هَاشِمٍ.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: حضرت صادق علیه السلام فرمود: «وقتی پرچم حق آشکار شد، اهل شرق و غرب آن را لعنت می کنند.»پرسیدم: «برای چه؟» فرمود: «به خاطر صدماتی که از بنی هاشم می بینند.» - . همان: 298 -

**[ترجمه]

«136»

نی، [الغیبة] للنعمانی عَلِیُّ بْنُ أَحْمَدَ عَنْ عُبَیْدِ اللَّهِ بْنِ مُوسَی وَ أَحْمَدَ بْنِ عَلِیٍّ الْأَعْلَمِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ الصَّیْرَفِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ صَدَقَةَ وَ ابْنِ أُذَیْنَةَ الْعَبْدِیِّ وَ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ جَمِیعاً عَنْ یَعْقُوبَ السَّرَّاجِ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ: ثَلَاثَ عَشْرَةَ

مَدِینَةً وَ طَائِفَةً یُحَارِبُ الْقَائِمُ أَهْلَهَا وَ یُحَارِبُونَهُ أَهْلُ مَکَّةَ وَ أَهْلُ الْمَدِینَةِ وَ أَهْلُ الشَّامِ وَ بَنُو أُمَیَّةَ وَ أَهْلُ الْبَصْرَةِ وَ أَهْلُ دمیسان وَ الْأَکْرَادُ وَ الْأَعْرَابُ وَ ضَبَّةُ وَ غَنِیٌّ وَ بَاهِلَةُ وَ أَزْدٌ وَ أَهْلُ الرَّیِّ.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: یعقوب سراج روایت می کندکه شنیدم حضرت صادق علیه السلام می فرمود: «سیزده شهر و طایفه است که مردم آن با قائم می جنگند و اوهم با آنها می جنگد که عبارتند از: مردم مکه، مردم مدینه، اهل شام، بنی امیه، اهل بصره، مردم دمیسان، کردها، اعراب قبائل بنی ضبه و غنی و باهله و ازد و اهل ری.» - . غیبت نعمانی: 299 -

**[ترجمه]

بیان

لعل الدمیسان مصحف دِیسَانَ (1)

و هو بالکسر قریة بهراة ذکره الفیروزآبادی و قال دومیس بالضم ناحیة بِأَرَّانَ.

**[ترجمه]شاید «دمیسان» غلط «دیسان» باشد و دیسان به کسر دال، روستایی است در هرات. این مطلب را فیروزآبادی ذکر کرده و گفته: «دویمس» به ضم دال، ناحیه ای در ارّان است .

**[ترجمه]

«137»

نی، [الغیبة] للنعمانی ابْنُ عُقْدَةَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ زِیَادٍ(2) عَنْ عَلِیِّ بْنِ الصَّبَّاحِ عَنْ أَبِی (3) عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ الْحَضْرَمِیِّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ عَبْدِ الْحَمِیدِ

ص: 363


1- 1. فی المصدر: دست میسان خ.
2- 2. فی المصدر ص 171: حمید بن زیاد. و هو الأظهر بقرینة سائر الاسناد.
3- 3. و هو الحسن بن محمّد الحضرمی کما مرّ شرح ذلک ص 228 فراجع.

قَالَ أَخْبَرَنِی مَنْ سَمِعَ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ: إِذَا خَرَجَ الْقَائِمُ علیه السلام خَرَجَ مِنْ هَذَا الْأَمْرِ مَنْ کَانَ یَرَی أَنَّهُ مِنْ أَهْلِهِ وَ دَخَلَ فِی سُنَّةِ(1) عَبَدَةِ الشَّمْسِ وَ الْقَمَرِ.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: امام صادق علیه السلام فرمود: «وقتی قائم علیه السلام قیام کند، کسانی که خود را اهل ولایت می دانستند از این امر خارج می شوند و در سنت و روش پرستندگان خورشید و ماه قرار می گیرند.» - . غیبت نعمانی: 317 -

**[ترجمه]

«138»

نی، [الغیبة] للنعمانی ابْنُ عُقْدَةَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ یُوسُفَ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ مِهْرَانَ عَنِ ابْنِ الْبَطَائِنِیِّ عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ حَرِیزٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ علیهم السلام أَنَّهُ قَالَ: إِذَا قَامَ الْقَائِمُ أَذْهَبَ اللَّهُ عَنْ کُلِّ مُؤْمِنٍ الْعَاهَةَ وَ رَدَّ إِلَیْهِ قُوَّتَهُ (2).

**[ترجمه]غیبت نعمانی: حضرت صادق از پدرش، از جد بزرگوارش علی بن الحسین علیهم السلام روایت کرده است که فرمود: «هنگامی که قائم ظهور می کند، خداوند هر گونه نقاهتی را از مؤمنین برطرف ساخته و قوای از دست رفته آنها را به آنان پس می دهد.» - . همان -

**[ترجمه]

«139»

نی، [الغیبة] للنعمانی ابْنُ عُقْدَةَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ (3) الْحَسَنِ عَنِ الْحَسَنِ وَ مُحَمَّدٍ ابْنَیْ عَلِیِّ بْنِ یُوسُفَ عَنْ سَعْدَانَ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ صَبَّاحٍ الْمُزَنِیِّ عَنِ الْحَارِثِ بْنِ حَصِیرَةَ عَنْ حَبَّةَ الْعُرَنِیِّ قَالَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: کَأَنِّی أَنْظُرُ إِلَی شِیعَتِنَا بِمَسْجِدِ الْکُوفَةِ وَ قَدْ ضَرَبُوا الْفَسَاطِیطَ یُعَلِّمُونَ النَّاسَ الْقُرْآنَ کَمَا أُنْزِلَ أَمَا إِنَّ قَائِمَنَا إِذَا قَامَ کَسَرَهُ وَ سَوَّی قِبْلَتَهُ.

**[ترجمه]غیبت نعمانی:امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: «گویی شیعیانم را می نگرم که در مسجد کوفه خیمه ها زده اند و در آن، قرآن را آن طور که نازل شده است، می آموزند. وقتی قائم قیام کرد، مسجد کوفه را تخریب کرده و قبله آن را درست می کند.» - . غیبت نعمانی: 317 -

**[ترجمه]

«140»

نی، [الغیبة] للنعمانی عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ الرَّازِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ الْکُوفِیِ (4)

عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْحَجَّالِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ عُقْبَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: کَأَنِّی بِشِیعَةِ عَلِیٍّ فِی أَیْدِیهِمُ الْمَثَانِی یُعَلِّمُونَ النَّاسَ الْمُسْتَأْنَفَ.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: حضرت صادق علیه السلام فرمود: «گویی شیعیان علی علیه السلام را می بینم که قرآن را به دست گرفته و به مردم تعلیم می دهند.» - . همان: 318 -

**[ترجمه]

«141»

نی، [الغیبة] للنعمانی أَحْمَدُ بْنُ هَوْذَةَ عَنِ النَّهَاوَنْدِیِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ حَمَّادٍ عَنْ صَبَّاحٍ الْمُزَنِیِّ عَنِ الْحَارِثِ بْنِ حَصِیرَةَ عَنِ ابْنِ نُبَاتَةَ قَالَ سَمِعْتُ عَلِیّاً علیه السلام یَقُولُ: کَأَنِّی بِالْعَجَمِ فَسَاطِیطُهُمْ فِی مَسْجِدِ الْکُوفَةِ یُعَلِّمُونَ النَّاسَ الْقُرْآنَ کَمَا أُنْزِلَ قُلْتُ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ أَ وَ لَیْسَ هُوَ کَمَا أُنْزِلَ فَقَالَ لَا مُحِیَ مِنْهُ سَبْعُونَ مِنْ قُرَیْشٍ بِأَسْمَائِهِمْ

ص: 364


1- 1. فی المصدر: و دخل فیه شبه عبدة الشمس و القمر.
2- 2. فی المصدر:« و ردّ اللّه قوته». و هو تصحیف، تراه فی المصدر ص 171 و هکذا ما بعده متتالیا.
3- 3. ما بین المعقوفتین ساقط عن الأصل المطبوع ص 194 و قد مر مرارا، و یجی ء تحت الرقم 153، فراجع.
4- 4. فی الأصل المطبوع:« محمّد بن همام» و هو سهو ظاهر.

وَ أَسْمَاءِ آبَائِهِمْ وَ مَا تُرِکَ أَبُو لَهَبٍ إِلَّا لِلْإِزْرَاءِ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لِأَنَّهُ عَمُّهُ.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: ابن نباته می گوید: شنیدم که علی علیه السلام می فرمود: «گویا من عجم ها را می بینم که خیمه هایشان را در مسجد کوفه زده اند و قرآن را آن طور که نازل شده است، به مردم می آموزند.» عرض کردم: «ای امیرالمؤمنین! مگر قرآن فعلی همان طور که نازل شده نیست؟» فرمود: «نه، هفتاد نفر از قریش به نام خود و پدرانشان از آن حذف شده اند و نام ابولهب باقی ماند، فقط برای عیب جویی از پیامبر صلی الله علیه و آله زیرا او عموی حضرت بود.» - . غیبت نعمانی: 318 -

**[ترجمه]

«142»

نی، [الغیبة] للنعمانی عَلِیُّ بْنُ أَحْمَدَ عَنْ عُبَیْدِ اللَّهِ بْنِ مُوسَی عَمَّنْ رَوَاهُ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام أَنَّهُ قَالَ: کَیْفَ أَنْتُمْ لَوْ ضَرَبَ أَصْحَابُ الْقَائِمِ علیه السلام الْفَسَاطِیطَ فِی مَسْجِدِ الْکُوفَانِ ثُمَّ یَخْرُجُ إِلَیْهِمُ الْمِثَالُ الْمُسْتَأْنَفُ أَمْرٌ جَدِیدٌ عَلَی الْعَرَبِ شَدِیدٌ.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: حضرت صادق علیه السلام فرمود: «چه حالی خواهید داشت هنگامی که یاران قائم خیمه هایی در مسجد کوفه بر سر پا کنند، آنگاه فرمان نوی برای آنها بیرون آورد که بر عرب دشوار باشد؟» - . همان: 319 -

**[ترجمه]

«143»

نی، [الغیبة] للنعمانی مُحَمَّدُ بْنُ هَمَّامٍ عَنِ الْفَزَارِیِّ عَنْ أَبِی طَاهِرٍ الْوَرَّاقِ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِیسَی عَنْ أَبِی الصَّبَّاحِ الْکِنَانِیِّ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَدَخَلَ عَلَیْهِ شَیْخٌ فَقَالَ عَقَّنِی وَلَدِی وَ جَفَانِی فَقَالَ لَهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَ وَ مَا عَلِمْتَ أَنَّ لِلْحَقِّ دَوْلَةً وَ لِلْبَاطِلِ دَوْلَةً وَ کِلَاهُمَا ذَلِیلٌ فِی دَوْلَةِ صَاحِبِهِ فَمَنْ أَصَابَتْهُ دَوْلَةُ الْبَاطِلِ اقْتُصَّ مِنْهُ فِی دَوْلَةِ الْحَقِّ.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: ابو صالح کنانی گفت: من نزد حضرت صادق علیه السلام بودم که پیرمردی وارد شد و عرض کرد: «فرزندم به من ظلم و ستم می کند.» حضرت فرمود: «نمی دانی که حق و باطل هر کدام دولتی دارند و پیروان هر یک در دولت دیگری خوار است. هر کس در زمان دولت باطل به کسی آزاری وارد سازد،در دولت حق تلافی آن را از او خواهند گرفت.» - . غیبت نعمانی: 319 -

**[ترجمه]

«144»

نی، [الغیبة] للنعمانی أَحْمَدُ بْنُ هَوْذَةَ عَنِ النَّهَاوَنْدِیِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ حَمَّادٍ الْأَنْصَارِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ علیه السلام قَالَ: إِذَا قَامَ الْقَائِمُ بَعَثَ فِی أَقَالِیمِ الْأَرْضِ فِی کُلِّ إِقْلِیمٍ رَجُلًا یَقُولُ عَهْدُکَ فِی کَفِّکَ فَإِذَا وَرَدَ عَلَیْکَ مَا لَا تَفْهَمُهُ وَ لَا تَعْرِفُ الْقَضَاءَ فِیهِ فَانْظُرْ إِلَی کَفِّکَ وَ اعْمَلْ بِمَا فِیهَا قَالَ وَ یَبْعَثُ جُنْداً إِلَی الْقُسْطَنْطِینِیَّةِ فَإِذَا بَلَغُوا إِلَی الْخَلِیجِ کَتَبُوا عَلَی أَقْدَامِهِمْ شَیْئاً وَ مَشَوْا عَلَی الْمَاءِ فَإِذَا نَظَرَ إِلَیْهِمُ الرُّومُ یَمْشُونَ عَلَی الْمَاءِ قَالُوا هَؤُلَاءِ أَصْحَابُهُ یَمْشُونَ عَلَی الْمَاءِ(1) فَکَیْفَ هُوَ فَعِنْدَ ذَلِکَ یَفْتَحُونَ لَهُمْ بَابَ الْمَدِینَةِ فَیَدْخُلُونَهَا فَیَحْکُمُونَ فِیهَا بِمَا یُرِیدُونَ.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: امام صادق علیه السلام فرمود: «وقتی قائم علیه السلام قیام کند، در تمام مناطق زمین به هر اقلیمی مردی را می فرستد و می فرماید: «وظیفه تو کف دست توست؛ وقتی امری بر تو وارد شد که آن را نمی فهمی و قضاوت در مورد آن را نمی دانی، به کف دستت نگاه کن و به آنچه در آن است عمل نما!»

و فرمود: «لشکری به قسطنطنیه می فرستد. وقتی به خلیج می رسند، بر پاهای خود چیزی نوشته و بر روی آب راه می روند. وقتی رومیان می نگرند که آنها بر آب راه می روند، می گویند: «اینان اصحاب حضرتند؛ چگونه بر آب راه می روند؟!» در این هنگام در شهر را به رویشان می گشایند و اصحاب حضرت داخل می شوند و به آنچه می خواهند حکم می کنند.» - . همان -

**[ترجمه]

«145»

نی، [الغیبة] للنعمانی عَبْدُ الْوَاحِدِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ جَعْفَرٍ الْقُرَشِیِّ عَنِ ابْنِ أَبِی الْخَطَّابِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ حَرِیزٍ عَنْ أَبَانِ بْنِ تَغْلِبَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ علیهما السلام یَقُولُ: لَا تَذْهَبُ الدُّنْیَا حَتَّی یُنَادِیَ مُنَادٍ مِنَ السَّمَاءِ یَا أَهْلَ الْحَقِّ اجْتَمِعُوا فَیَصِیرُونَ فِی صَعِیدٍ وَاحِدٍ ثُمَّ یُنَادِیَ مَرَّةً أُخْرَی یَا أَهْلَ الْبَاطِلِ اجْتَمِعُوا فَیَصِیرُونَ فِی صَعِیدٍ وَاحِدٍ قُلْتُ فَیَسْتَطِیعُ هَؤُلَاءِ أَنْ یَدْخُلُوا فِی هَؤُلَاءِ قَالَ لَا وَ اللَّهِ وَ ذَلِکَ قَوْلُ

ص: 365


1- 1. ما بین العلامتین ساقط من الأصل المطبوع راجع ص 172 من المصدر.

اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ ما کانَ اللَّهُ لِیَذَرَ الْمُؤْمِنِینَ عَلی ما أَنْتُمْ عَلَیْهِ حَتَّی یَمِیزَ الْخَبِیثَ مِنَ الطَّیِّبِ (1).

**[ترجمه]غیبت نعمانی: ابان بن تغلب نقل کرده که شنیدم حضرت صادق علیه السلام می فرمود: «عمر دنیا تمام نمی شود، مگر اینکه گوینده از آسمان صدا زند: «ای پیروان حق، جمع شوید!» همه پیروان حق در یک قسمتی از زمین گرد آیند. آنگاه بار دوم گوینده ای صدا می زند: «ای اهل باطل، جمع شوید!» پس همه پیروان باطل در یک سرزمین اجتماع کنند.» من عرض کردم: «اهل باطل می توانند داخل جبهه حق شوند و بالعکس؟» فرمود: «نه به خدا! چنان که خدا فرمود:«ما کانَ اللَّهُ لِیَذَرَ الْمُؤْمِنِینَ عَلی ما أَنْتُمْ عَلَیْهِ حَتَّی یَمِیزَ الْخَبِیثَ مِنَ الطَّیِّبِ» - . آل عمران / 179 - ، {خدا بر آن نیست که مؤمنان را به این [حالی] که شما بر آن هستید، واگذارد، تا آنکه پلید را از پاک جدا کند.} - . غیبت نعمانی: 320 -

**[ترجمه]

«146»

نی، [الغیبة] للنعمانی ابْنُ عُقْدَةَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ یُوسُفَ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ مِهْرَانَ عَنِ ابْنِ الْبَطَائِنِیِّ عَنْ أَبِیهِ وَ وُهَیْبٍ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: لِیُعِدَّنَّ أَحَدُکُمْ لِخُرُوجِ الْقَائِمِ وَ لَوْ سَهْماً فَإِنَّ اللَّهَ إِذَا عَلِمَ ذَلِکَ مِنْ نِیَّتِهِ رَجَوْتُ لِأَنْ یُنْسِئَ فِی عُمُرِهِ حَتَّی یُدْرِکَهُ وَ یَکُونَ مِنْ أَعْوَانِهِ وَ أَنْصَارِهِ.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: امام صادق علیه السلام فرمود: «باید هر یک از شما برای قیام قائم علیه السلام آماده شود، ولو به مهیا کردن تیری باشد. زیرا وقتی خدا این نیت را از کسی بداند، من امید دارم که عمرش طولانی شود تا حضرت را درک کند و از یاوران و انصار حضرت باشد.» - . همان -

**[ترجمه]

«147»

نی، [الغیبة] للنعمانی ابْنُ عُقْدَةَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَسَنِ التَّیْمُلِیِّ عَنْ مُحَمَّدٍ وَ أَحْمَدَ ابْنَیِ الْحَسَنِ عَنْ أَبِیهِمَا عَنْ ثَعْلَبَةَ وَ عَنْ جُمَیْعٍ الْکُنَاسِیِّ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ کَامِلٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: إِنَّ قَائِمَنَا إِذَا قَامَ دَعَا النَّاسَ إِلَی أَمْرٍ جَدِیدٍ کَمَا دَعَا إِلَیْهِ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ إِنَّ الْإِسْلَامَ بَدَأَ غَرِیباً وَ سَیَعُودُ غَرِیباً کَمَا بَدَأَ فَطُوبَی لِلْغُرَبَاءِ.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: حضرت امام باقر علیه السلام روایت کرده است که فرمود: «وقتی قائم ما قیام می کند، مردم را به امر تازه ای دعوت می کند، چنان که پیغمبر صلی الله علیه و آله مردم را بدین گونه دعوت نمود. اسلام در حال غربت ظاهر شد و به زودی مانند روز اول غریب می شود. پس خوش به حال غربا!» - . همان -

**[ترجمه]

«148»

نی، [الغیبة] للنعمانی عَبْدُ الْوَاحِدِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ جَعْفَرٍ الْقُرَشِیِّ عَنِ ابْنِ أَبِی الْخَطَّابِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنِ ابْنِ مُسْکَانَ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: الْإِسْلَامُ بَدَأَ غَرِیباً وَ سَیَعُودُ غَرِیباً کَمَا بَدَأَ فَطُوبَی لِلْغُرَبَاءِ فَقُلْتُ اشْرَحْ لِی هَذَا أَصْلَحَکَ اللَّهُ فَقَالَ یَسْتَأْنِفُ الدَّاعِی مِنَّا دُعَاءً جَدِیداً کَمَا دَعَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله.

و عن ابن مسکان (2)

عن الحسین بن مختار عن أبی بصیر عن أبی عبد الله علیه السلام: مثله.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: حضرت صادق علیه السلام فرمود: «اسلام با غربت ظاهر شد و به زودی نیز غریب می شود، چنان که بود. پس خوش به حال غربا!» من عرض کردم: «آقا این را برای من شرح دهید!» فرمود: «دعوت کننده ما، دعوت خود را مانند دعوت پیغمبر صلی الله علیه و آله از سر می گیرد.» - . غیبت نعمانی: 321 -

و مثل این حدیث به سند دیگری نیز نقل شده است. - . همان -

**[ترجمه]

«149»

نی، [الغیبة] للنعمانی وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنِ ابْنِ مُسْکَانَ عَنْ مَالِکٍ الْجُهَنِیِّ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام إِنَّمَا نَصِفُ صَاحِبَ (3)

هَذَا الْأَمْرِ بِالصِّفَةِ الَّتِی لَیْسَ بِهَا أَحَدٌ مِنَ النَّاسِ فَقَالَ لَا وَ اللَّهِ لَا یَکُونُ ذَلِکَ أَبَداً حَتَّی یَکُونَ هُوَ الَّذِی یَحْتَجُّ عَلَیْکُمْ بِذَلِکَ وَ یَدْعُوکُمْ إِلَیْهِ.

ص: 366


1- 1. آل عمران: 179، و الحدیث فی غیبة النعمانیّ ص 172. و هکذا ما بعده.
2- 2. فی المصدر ص 173:« و عن ابن سنان». و کلاهما یرویان عنه.
3- 3. کذا فی المصدر ص: 173 و لکنه ساقط من نسخة المصنّف، و لذلک احتاج الی البیان و التوجیه.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: مالک جهنی می گوید: به امام باقر علیه السلام عرض کردم: «ما صاحب این امر را به اوصافی که در سایر مردم نیست وصف می کنیم!» فرمود: «نه به خدا قسم چنین نیست، تا اینکه خود حضرت بر شما احتجاج کرده و شما را به آن بخواند. - . همان -

**[ترجمه]

بیان

قوله بالصفة التی لیس بها أحد أی نصف دولة القائم و خروجه علی وجه لا یشبه شیئا من الدول فقال علیه السلام لا یمکنکم معرفته کما هی حتی تروه و یحتمل أن یکون مراد السائل کمال معرفة أمر التشیع و حالات الأئمة علیهم السلام.

**[ترجمه]عبارت «بالصفة التی لیس بها احد» یعنی ما دولت قائم و خروج او را به گونه ای که هیچ شباهتی با سایر دول ندارد وصف می کنیم. حضرت فرمود: معرفت آن دولت به حقیقت آن برای شما ممکن نیست تا آن را ببینید، و ممکن است منظور سائل، کمال معرفت امر تشیع و حالات امامان علیهم السلام باشد.

**[ترجمه]

«150»

نی، [الغیبة] للنعمانی عَبْدُ الْوَاحِدِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ رَبَاحٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْعَبَّاسِ بْنِ عِیسَی عَنِ ابْنِ الْبَطَائِنِیِّ عَنْ شُعَیْبٍ الْحَدَّادِ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَخْبِرْنِی عَنْ قَوْلِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام إِنَّ الْإِسْلَامَ بَدَأَ غَرِیباً وَ سَیَعُودُ کَمَا بَدَأَ فَطُوبَی لِلْغُرَبَاءِ فَقَالَ یَا بَا مُحَمَّدٍ إِذَا قَامَ الْقَائِمُ علیه السلام اسْتَأْنَفَ دُعَاءً جَدِیداً کَمَا دَعَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ فَقُمْتُ إِلَیْهِ فَقَبَّلْتُ رَأْسَهُ وَ قُلْتُ أَشْهَدُ أَنَّکَ إِمَامِی فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ أُوَالِی وَلِیَّکَ وَ أُعَادِی عَدُوَّکَ وَ أَنَّکَ وَلِیُّ اللَّهِ فَقَالَ رَحِمَکَ اللَّهُ.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: ابوبصیر می گوید: به امام صادق علیه السلام عرض کردم: «مرا از معنای سخن امیر مؤمنان علیه السلام که فرمود: «اسلام در غربت آغاز شد و به زودی نیز دچار غربت می شود. پس خوشا به حال غریبان!» آگاه کنید.» حضرت فرمود: «ای ابا محمد! وقتی قائم علیه السلام قیام کند، دعوت جدیدی مانند دعوت پیامبر صلی الله علیه و آله آغاز می کند.» ابوبصیر می گوید: به سوی حضرت رفتم، سرش را بوسیدم و گفتم: «گواهی می دهم که تو امام من در دنیا و آخرت هستی و من با دوست تو دوست و با دشمن تو دشمنم و تو ولی خدا هستی!» حضرت فرمود: «خدا رحمتت کند.» - . غیبت نعمانی: 322 -

**[ترجمه]

«151»

نی، [الغیبة] للنعمانی مُحَمَّدُ بْنُ هَمَّامٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مَابُنْدَادَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ هُلَیْلٍ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ أَبِی الْمَغْرَاءِ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: لَمَّا الْتَقَی أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام وَ أَهْلُ الْبَصْرَةِ نَشَرَ الرَّایَةَ رَایَةَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَتَزَلْزَلَتْ أَقْدَامُهُمْ فَمَا اصْفَرَّتِ الشَّمْسُ حَتَّی قَالُوا أَمَتَّنَا یَا ابْنَ أَبِی طَالِبٍ-(1)

فَعِنْدَ ذَلِکَ قَالَ لَا تَقْتُلُوا الْأُسَرَاءَ وَ لَا تُجْهِزُوا عَلَی جَرِیحٍ وَ لَا تَتْبَعُوا مُوَلِّیاً وَ مَنْ أَلْقَی سِلَاحَهُ فَهُوَ آمِنٌ وَ مَنْ أَغْلَقَ بَابَهُ فَهُوَ آمِنٌ وَ لَمَّا کَانَ یَوْمُ صِفِّینَ سَأَلُوهُ نَشْرَ الرَّایَةِ فَأَبَی عَلَیْهِمْ فَتَحَمَّلُوا عَلَیْهِ بِالْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ وَ عَمَّارِ بْنِ یَاسِرٍ فَقَالَ لِلْحَسَنِ یَا بُنَیَّ إِنَّ لِلْقَوْمِ مُدَّةً یَبْلُغُونَهَا وَ إِنَّ هَذِهِ رَایَةٌ لَا یَنْشُرُهَا بَعْدِی إِلَّا الْقَائِمُ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ (2).

**[ترجمه]غیبت نعمانی: حضرت صادق علیه السلام فرمود: «وقتی امیرالمؤمنین علیه السلام با اهل بصره روبرو شد، پرچم رسول خدا صلی الله علیه و آله را به اهتزاز درآورد. پس پاهایشان لرزید و هنوز خورشید به وقت عصر نرسیده بود که گفتند: «ای پسر ابی طالب، ما را کشتی!» پس حضرت در این هنگام فرمود: «اسیران را نکشید، مجروحان را به قتل نرسانید، گریختگان را تعقیب نکنید و هر کس سلاحش را بیفکند و درب خانه اش را ببندد، ایمن است.»

وقتی روز صفین شد، از حضرت خواستند که پرچم پیامبر صلی الله علیه و آله را بلند کند، ولی حضرت قبول نفرمود و به وساطت حسنین علیهما السلام و عمار یاسر، این امر را از حضرت خواستند. حضرت به امام حسن علیه السلام فرمود: «این قوم اجلی دارند که باید آن را به پایان ببرند و این پرچم، پرچمی است که بعد از من فقط قائم علیه السلام آن را به اهتزاز در می آورد.» - . غیبت نعمانی: 312 -

**[ترجمه]

«152»

نی، [الغیبة] للنعمانی ابْنُ عُقْدَةَ عَنْ یَحْیَی بْنِ زَکَرِیَّا بْنِ شَیْبَانَ عَنْ یُونُسَ بْنِ کُلَیْبٍ عَنِ ابْنِ الْبَطَائِنِیِّ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: لَا یَخْرُجُ الْقَائِمُ مِنْ مَکَّةَ حَتَّی تَکْمُلَ الْحَلْقَةُ قُلْتُ وَ کَمِ الْحَلْقَةُ قَالَ عَشَرَةُ آلَافٍ

ص: 367


1- 1. فی المصدر: آمنا یا بن أبی طالب.
2- 2. رواه النعمانیّ فی باب ما جاء فی ذکر رایة رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله ص 164.

جَبْرَئِیلُ عَنْ یَمِینِهِ وَ مِیکَائِیلُ عَنْ یَسَارِهِ ثُمَّ یَهُزُّ الرَّایَةَ الْمِغْلَبَةَ وَ یَسِیرُ بِهَا فَلَا یَبْقَی أَحَدٌ فِی الْمَشْرِقِ وَ لَا فِی الْمَغْرِبِ إِلَّا لَعَنَهَا(1) ثُمَّ یَجْتَمِعُونَ قَزَعاً کَقَزَعِ الْخَرِیفِ مِنَ الْقَبَائِلِ مَا بَیْنَ الْوَاحِدِ وَ الِاثْنَیْنِ وَ الثَّلَاثَةِ وَ الْأَرْبَعَةِ وَ الْخَمْسَةِ وَ السِّتَّةِ وَ السَّبْعَةِ وَ الثَّمَانِیَةِ وَ التِّسْعَةِ وَ الْعَشَرَةِ.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: حضرت صادق علیه السلام فرمود: «قائم علیه السلام از مکه خارج نمی شود، تا اینکه تعداد حلقه تکمیل شود.» گفتم: «حلقه چند نفرند؟» فرمود: «ده هزار تن؛ جبرئیل از راست و میکائیل از چپ می آیند، سپس بیرق غلبه کننده را می جنباند و آن را به حرکت در می آورد. پس احدی در شرق و غرب نمی ماند، مگر اینکه آن بیرق را لعنت می کند.سپس مانند پاره های ابر پاییز، از قبایل جمع می شوند؛از هر قبیله یک نفر یا دو و سه و چهار و پنج و شش و هفت و هشت و نه و ده نفر!» - . غیبت نعمانی: 312 -

**[ترجمه]

بیان

الحلقة الخیل و الجماعة من الناس مستدیرون.

**[ترجمه]«حلقه» به معنای جمعیت و جماعتی از مردم است که گرداگرد هم نشسته اند .

**[ترجمه]

«153»

نی، [الغیبة] للنعمانی ابْنُ عُقْدَةَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَسَنِ التَّیْمُلِیِّ عَنِ الْحَسَنِ وَ مُحَمَّدٍ ابْنَیْ عَلِیِّ بْنِ یُوسُفَ عَنْ سَعْدَانَ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ رَجُلٍ عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: إِذَا أُذِنَ الْإِمَامُ دَعَا اللَّهَ بِاسْمِهِ الْعِبْرَانِیِّ فَأُتِیحَتْ لَهُ صَحَابَتُهُ الثَّلَاثُمِائَةِ وَ ثَلَاثَةَ عَشَرَ قَزَعٌ کَقَزَعِ الْخَرِیفِ وَ هُمْ أَصْحَابُ الْأَلْوِیَةِ مِنْهُمْ مَنْ یُفْقَدُ عَنْ فِرَاشِهِ لَیْلًا فَیُصْبِحُ بِمَکَّةَ وَ مِنْهُمْ مَنْ یُرَی یَسِیرُ فِی السَّحَابِ نَهَاراً یُعْرَفُ بِاسْمِهِ وَ اسْمِ أَبِیهِ وَ حِلْیَتِهِ وَ نَسَبِهِ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ أَیُّهُمْ أَعْظَمُ إِیمَاناً قَالَ الَّذِی یَسِیرُ فِی السَّحَابِ نَهَاراً وَ هُمُ الْمَفْقُودُونَ وَ فِیهِمْ نَزَلَتْ هَذِهِ الْآیَةُ أَیْنَ ما تَکُونُوا یَأْتِ بِکُمُ اللَّهُ جَمِیعاً(2).

شی، [تفسیر العیاشی] عن المفضل: مثله.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: حضرت صادق علیه السلام فرمود: «وقتی قائم علیه السلام در ظهور مأذون شد، خدا را با نام عبرانی خدا می خواند. پس دعایش مستجاب شده و اصحابش که سیصد و سیزده نفرند، مانند پاره ابرهای پاییزی گرد او اجتماع می کنند و آنان صاحبان بیرق هستند. بعضی از آنان شب از بستر خود ناپدید شده و در مکه صبح می کنند و برخی دیده می شود که در روز روی ابری نشسته سیر می کنند و هر یک با نام خود و نام پدر و صفات و نسبش شناخته می شود.» گفتم: «فدایت شوم! ایمان کدام یک بیشتر است؟» فرمود: آن کس که روی ابرها در روز حرکت می کند و آنان ناپدیدشوندگان اند و این آیه درباره آنان نازل شده است:« أَیْنَ ما تَکُونُوا یَأْتِ بِکُمُ اللَّهُ جَمِیعا»، {هر کجا که باشید، خداوند همگی شما را [به سوی خود باز] می آورد}. - . غیبت نعمانی: 312 -

در تفسیر عیاشی مثل این حدیث نقل شده است. - . تفسیر عیاشی 1: 67 -

**[ترجمه]

«154»

نی، [الغیبة] للنعمانی عَبْدُ الْوَاحِدِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ جَعْفَرٍ الْقُرَشِیِّ عَنِ ابْنِ أَبِی الْخَطَّابِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ ضُرَیْسٍ عَنْ أَبِی خَالِدٍ الْکَابُلِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ أَوْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ علیهم السلام أَنَّهُ قَالَ: الْفُقَدَاءُ قَوْمٌ یُفْقَدُونَ مِنْ فُرُشِهِمْ فَیُصْبِحُونَ بِمَکَّةَ وَ هُوَ قَوْلُ

ص: 368


1- 1. فی المصدر ص 165، بعدها:« و هی رایة رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله نزل بها جبرئیل یوم بدر» الحدیث الذی مر تحت الرقم 129 و ذکرنا أن نسخة المصنّف رضوان اللّه علیه تختلف مع هذه النسخة المطبوعة. و أمّا ما ذکره المصنّف بعده« ثم یجتمعون» الخ لا یوجد فی المصدر و انما یوجد بعد حدیث مر ذکره فی ص 248 تحت الرقم 129، فراجع.
2- 2. البقرة: 148، و الحدیث فی المصدر ص 168 و هکذا ما بعده، و تراه فی تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 67.

اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ أَیْنَ ما تَکُونُوا یَأْتِ بِکُمُ اللَّهُ جَمِیعاً وَ هُمْ أَصْحَابُ الْقَائِمِ علیه السلام.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: امام سجاد و امام باقر علیهما السلام فرمودند: «فقداء کسانی هستند که در بسترهایشان مفقود شده و در مکه صبح می کنند،و این سخن خدای عزوجل است:«أَیْنَ ما تَکُونُوا یَأْتِ بِکُمُ اللَّهُ جَمِیعا»، {هرکجا که باشید، خداوند همگی شما را [به سوی خود باز] می آورد.} و آنان یاران قائم علیه السلام هستند. - .غیبت نعمانی: 312 -

**[ترجمه]

«155»

نی، [الغیبة] للنعمانی أَحْمَدُ بْنُ هَوْذَةَ عَنِ النَّهَاوَنْدِیِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ حَمَّادٍ عَنِ ابْنِ بُکَیْرٍ عَنْ أَبَانِ بْنِ تَغْلِبَ قَالَ: کُنْتُ مَعَ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام فِی مَسْجِدِ مَکَّةَ وَ هُوَ آخِذٌ بِیَدِی وَ قَالَ یَا أَبَانُ سَیَأْتِی اللَّهُ بِثَلَاثِمِائَةٍ وَ ثَلَاثَةَ عَشَرَ رَجُلًا فِی مَسْجِدِکُمْ هَذَا یَعْلَمُ أَهْلُ مَکَّةَ أَنَّهُ لَمْ یُخْلَقْ آبَاؤُهُمْ وَ لَا أَجْدَادُهُمْ بَعْدُ عَلَیْهِمُ السُّیُوفُ مَکْتُوبٌ عَلَی کُلِّ سَیْفٍ اسْمُ الرَّجُلِ وَ اسْمُ أَبِیهِ وَ حِلْیَتُهُ وَ نَسَبُهُ ثُمَّ یَأْمُرُ مُنَادِیاً فَیُنَادِی هَذَا الْمَهْدِیُّ یَقْضِی بِقَضَاءِ دَاوُدَ وَ سُلَیْمَانَ لَا یَسْأَلُ عَلَی ذَلِکَ بَیِّنَةً.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: ابان بن تغلب با امام صادق علیه السلام در مسجد مکه بودیم که حضرت دست مرا گرفته و فرمود: «ای ابان! خدا سیصد و سیزده نفر را در این مسجد شما گرد هم می آورد و اهل مکه می دانند که پدران و اجدادشان هنوز متولد نشده اند، شمشیرهایشان را به گردن های خود حمایل می کنند و روی هر شمشیری، اسم شخص و نام پدرش و وصف و نسبش نگاشته شده است. سپس حضرت به یک منادی امر می کند که ندا دهد: «این مهدی است که به قضای داود و سلیمان حکم می کند و بر حکم خود بینه نمی طلبد.» - . غیبت نعمانی: 312 -

**[ترجمه]

بیان

قوله علیه السلام یعلم أهل مکة لعله کنایة عن أنهم لا یعرفونهم بوجه (1).

**[ترجمه]عبارت «یعلم اهل مکه» تا آخر، شاید کنایه از این باشد که آنان هرگز اصحاب حضرت را نمی شناسند.

**[ترجمه]

«156»

نی، [الغیبة] للنعمانی عَلِیُّ بْنُ أَحْمَدَ عَنْ عُبَیْدِ اللَّهِ بْنِ مُوسَی عَنْ هَارُونَ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ مَسْعَدَةَ بْنِ صَدَقَةَ عَنْ عَبْدِ الْحَمِیدِ الطَّوِیلِ (2)

عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام: فِی قَوْلِهِ أَمَّنْ یُجِیبُ الْمُضْطَرَّ إِذا دَعاهُ (3) قَالَ أُنْزِلَتْ فِی الْقَائِمِ علیه السلام وَ جَبْرَئِیلُ عَلَی الْمِیزَابِ فِی صُورَةِ طَیْرٍ أَبْیَضَ فَیَکُونُ أَوَّلَ خَلْقٍ یُبَایِعُهُ وَ یُبَایِعُهُ النَّاسُ الثَّلَاثُمِائَةِ وَ ثَلَاثَةَ عَشَرَ فَمَنْ کَانَ ابْتُلِیَ بِالْمَسِیرِ وَافَی تِلْکَ السَّاعَةَ وَ مَنْ لَمْ یُبْتَلَ بِالْمَسِیرِ فُقِدَ عَنْ فِرَاشِهِ وَ هُوَ قَوْلُ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام الْمَفْقُودُ عَنْ فُرُشِهِمْ وَ هُوَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ فَاسْتَبِقُوا الْخَیْراتِ أَیْنَ ما تَکُونُوا یَأْتِ بِکُمُ اللَّهُ جَمِیعاً-(4) قَالَ الْخَیْرَاتُ الْوَلَایَةُ لَنَا أَهْلَ الْبَیْتِ.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: امام باقر علیه السلام در تفسیر آیه«أَمَّنْ یُجِیبُ الْمُضْطَرَّ إِذا دَعاه»، {یا [کیست] آن کس که درمانده را- چون وی را بخواند- اجابت می کند}، فرمود: «این آیه درباره قائم علیه السلام نازل شده، و جبرئیل بر ناودان مانند پرنده سفید، اولین خلقی است که با او بیعت می کند و اصحاب سیصد و سیزده گانه اش با او بیعت می کنند. هر کس که گرفتار مسیر باشد، در همان ساعت می رسد و هر کس که گرفتار مسیر نباشد، در بسترش ناپدید می شود. و این معنای سخن امیرالمؤمنین علیه السلام است که فرمود: «آنان در بسترهایشان ناپدید می شوند»و این معنای سخن خداوند است که «فَاسْتَبِقُوا الْخَیْراتِ أَیْنَ ما تَکُونُوا یَأْتِ بِکُمُ اللَّهُ جَمِیعا»، {پس در کارهای نیک بر یکدیگر پیشی گیرید. هر کجا که باشید، خداوند همگی شما را [به سوی خود باز] می آورد.} فرمود: «خیرات ولایت ما اهل بیت است.» - . غیبت نعمانی: 314 -

**[ترجمه]

«157»

نی، [الغیبة] للنعمانی أَحْمَدُ بْنُ هَوْذَةَ عَنِ النَّهَاوَنْدِیِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ حَمَّادٍ عَنْ

ص: 369


1- 1. و قد مر ص 286 تحت الرقم 19 عن کمال الدین و فیه« یعلم أهل مکّة أنّه لم یلدهم آباؤهم و لا أجدادهم» و هکذا تحت الرقم 20 عن غیبة النعمانیّ و فیه« یعلم أهل مکّة أنهم لم یولدوا من آبائهم و لا أجدادهم»، فیظهر من ذلک أن کلمة« لم یخلق» مصحفة.
2- 2. فی المصدر ص 169: عن عبد الحمید الطویل[ الطائی] عن محمّد بن مسلم.
3- 3. النمل: 62.
4- 4. البقرة: 148، و ما جعلناه بین العلامتین ساقط عن الأصل المطبوع و هکذا عن المصدر کما فی ص 169. و قد أضفناه بقرینة الحدیث الذی مر عن العیّاشیّ تحت الرقم 91.

أَبِی الْجَارُودِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: أَصْحَابُ الْقَائِمِ ثَلَاثُمِائَةٍ وَ ثَلَاثَةَ عَشَرَ رَجُلًا أَوْلَادُ الْعَجَمِ بَعْضُهُمْ یُحْمَلُ فِی السَّحَابِ نَهَاراً یُعْرَفُ بِاسْمِهِ وَ اسْمِ أَبِیهِ وَ نَسَبِهِ وَ حِلْیَتِهِ وَ بَعْضُهُمْ نَائِمٌ عَلَی فِرَاشِهِ فَیُرَی فِی مَکَّةَ عَلَی غَیْرِ مِیعَادٍ(1).

**[ترجمه]غیبت نعمانی: امام باقر علیه السلام فرمود: «اصحاب قائم سی صد و سیزده نفرند که اولاد عجم هستند! برخی در روز بر روی ابرها برده می شوند و نام خود و پدر و نسب و صفتشان شناخته می شود و بعضی از آنان در بسترشان خفته و در غیر موسم، در مکه دیده می شوند.» - . همان: 315 -

**[ترجمه]

«158»

نی، [الغیبة] للنعمانی عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ الرَّازِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ الْکُوفِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنِ الْبَطَائِنِیِّ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام: أَنَّ الْقَائِمَ یَهْبِطُ مِنْ ثَنِیَّةِ ذِی طُوًی فِی عِدَّةِ أَهْلِ بَدْرٍ ثَلَاثِمِائَةٍ وَ ثَلَاثَةَ عَشَرَ رَجُلًا حَتَّی یُسْنِدَ ظَهْرَهُ إِلَی الْحَجَرِ وَ یَهُزُّ الرَّایَةَ الْغَالِبَةَ قَالَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی حَمْزَةَ فَذَکَرْتُ ذَلِکَ لِأَبِی الْحَسَنِ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ علیهما السلام فَقَالَ کِتَابٌ مَنْشُورٌ.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: امام باقر علیه السلام فرمود: «قائم از بلندی «ثنیه» در ذی طوی، به همراه سیصد و سیزده تن، به تعداد اصحاب بدر فرود می آید، پشتش را به حجرالاسود تکیه می زند و پرچم غلبه کننده را به اهتزاز در می آورد.» علی بن ابی حمزه می گوید: این مطلب را به حضرت کاظم علیه السلام گفتم، فرمود: «این کتاب منشور است.» - . غیبت نعمانی: 315 -

**[ترجمه]

بیان

أی هذا مثبت فی الکتاب المنشور أو معه الکتاب أو الرایة کتاب منشور.

**[ترجمه]یعنی این در کتاب منشور ثبت است یا همراه او کتابی است یا پرچم کتاب منشور است.

**[ترجمه]

«159»

نی، [الغیبة] للنعمانی أَحْمَدُ بْنُ هَوْذَةَ عَنِ النَّهَاوَنْدِیِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ حَمَّادٍ عَنِ الْبَطَائِنِیِّ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ علیهما السلام: بَیْنَا شَبَابُ الشِّیعَةِ عَلَی ظُهُورِ سُطُوحِهِمْ نِیَامٌ إِذَا تَوَافَوْا إِلَی صَاحِبِهِمْ فِی لَیْلَةٍ وَاحِدَةٍ عَلَی غَیْرِ مِیعَادٍ فَیُصْبِحُونَ بِمَکَّةَ.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: امام جعفر صادق علیه السلام فرمود: «در حالی که جوانان شیعه بر پشت بام منازل خود خوابند، در یک شب در غیر موسم حج، به سمت صاحب خود می روند و در مکه صبح می کنند.» - . همان: 316 -

**[ترجمه]

«160»

نی، [الغیبة] للنعمانی ابْنُ عُقْدَةَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ فَضَّالٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ حَمْزَةَ وَ مُحَمَّدِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ حَمَّادٍ عَنْ سُلَیْمَانَ بْنِ هَارُونَ الْعِجْلِیِ (2) قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ عَلَیْهِ السَّلَامُ: إِنَّ صَاحِبَ هَذَا الْأَمْرِ مَحْفُوظٌ لَهُ لَوْ ذَهَبَ النَّاسُ جَمِیعاً أَتَی اللَّهُ لَهُ بِأَصْحَابِهِ وَ هُمُ الَّذِینَ قَالَ لَهُمُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَ فَإِنْ یَکْفُرْ بِها هؤُلاءِ فَقَدْ وَکَّلْنا بِها قَوْماً لَیْسُوا بِها بِکافِرِینَ-(3)

وَ هُمُ الَّذِینَ قَالَ اللَّهُ فِیهِمْ فَسَوْفَ یَأْتِی اللَّهُ بِقَوْمٍ یُحِبُّهُمْ وَ یُحِبُّونَهُ أَذِلَّةٍ عَلَی الْمُؤْمِنِینَ أَعِزَّةٍ عَلَی الْکافِرِینَ (4).

**[ترجمه]غیبت نعمانی: امام صادق علیه السلام فرمود: «کار برای صاحب امر محفوظ است؛ اگر تمام مردم از بین بروند، خدا اصحابش را برای او می آورد و آنان همان کسانی هستند که خدا در مورد ایشان فرموده: «فَسَوْفَ یَأْتِی اللَّهُ بِقَوْمٍ یُحِبُّهُمْ وَ یُحِبُّونَهُ أَذِلَّةٍ عَلَی الْمُؤْمِنِینَ أَعِزَّةٍ عَلَی الْکافِرِین» - . مائده / 54 - ، { { به زودی خدا گروهی [دیگر] را می آورد که آنان را دوست می دارد و آنان [نیز] او را دوست دارند. [اینان] با مؤمنان، فروتن، [و] بر کافران سرفرازند.} - . غیبت نعمانی: 316 -

**[ترجمه]

«161»

کشف، [کشف الغمة] عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَ

ص: 370


1- 1. فی المصدر ص 170« فیوافیه فی مکّة».
2- 2. فی الأصل المطبوع: البجلیّ، و هو تصحیف.
3- 3. الأنعام: 89.
4- 4. المائدة: 57، و الحدیث فی المصدر ص 171.

یُلْقِی فِی قُلُوبِ شِیعَتِنَا الرُّعْبَ فَإِذَا قَامَ قَائِمُنَا وَ ظَهَرَ مَهْدِیُّنَا کَانَ الرَّجُلُ أَجْرَی مِنْ لَیْثٍ وَ أَمْضَی مِنْ سِنَانٍ.

**[ترجمه]کشف الغمة: امام صادق علیه السلام فرمود: «خدای عزوجل در دل های شیعیان ما رعب و وحشت می افکند. پس وقتی قائم ما قیام می کند و مهدی ما ظاهر می شود، مرد از شیر پرجرأت تر و بُرنده تر از نیزه می شود.» - . کشف الغمة 3: 133 -

**[ترجمه]

«162»

کا، [الکافی] الْعِدَّةُ عَنْ سَهْلٍ عَنِ ابْنِ شَمُّونٍ عَنِ الْأَصَمِّ عَنْ مَالِکِ بْنِ عَطِیَّةَ عَنِ ابْنِ تَغْلِبَ قَالَ: قَالَ لِی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام دَمَانِ فِی الْإِسْلَامِ حَلَالٌ مِنَ اللَّهِ لَا یَقْضِی فِیهِمَا أَحَدٌ حَتَّی یَبْعَثَ اللَّهُ قَائِمَنَا أَهْلَ الْبَیْتِ فَإِذَا بَعَثَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ قَائِمَنَا أَهْلَ الْبَیْتِ حَکَمَ فِیهِمَا بِحُکْمِ اللَّهِ لَا یُرِیدُ عَلَیْهِمَا بَیِّنَةً الزَّانِی الْمُحْصَنُ یَرْجُمُهُ وَ مَانِعُ الزَّکَاةِ یَضْرِبُ عُنُقَهُ (1).

**[ترجمه]کافی: ابان بن تغلب می گوید: امام صادق علیه السلام به من فرمود: «دو خون در اسلام از جانب خدا حلال هستند و تا خدا قائم ما اهل بیت را مبعوث نکند، احدی درباره این دو حکم نمی کند. وقتی خدای عزوجل قائم ما اهل بیت را برانگیخت، در این دو مورد به حکم خدا حکم کرده و بر این دو بینه نمی طلبد: زانی محصن را سنگسار می کند و امتناع کننده از پرداخت زکات را گردن می زند.» - . کافی 3: 262 -

**[ترجمه]

«163»

کا، [الکافی] مُحَمَّدُ بْنُ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ وَ مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ وَ مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ جَمِیعاً عَنِ الْحَسَنِ بْنِ الْعَبَّاسِ بْنِ الْحَرِیشِ (2) عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ الثَّانِی علیه السلام قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: بَیْنَا أَبِی یَطُوفُ بِالْکَعْبَةِ إِذَا رَجُلٌ مُعْتَجِرٌ قَدْ قُیِّضَ لَهُ فَقَطَعَ عَلَیْهِ أُسْبُوعَهُ (3) حَتَّی أَدْخَلَهُ إِلَی دَارٍ جَنْبَ الصَّفَا فَأَرْسَلَ إِلَیَّ فَکُنَّا ثَلَاثَةً فَقَالَ مَرْحَباً یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله ثُمَّ وَضَعَ یَدَهُ عَلَی رَأْسِی وَ قَالَ بَارَکَ اللَّهُ فِیکَ یَا أَمِینَ اللَّهِ بَعْدَ آبَائِهِ یَا بَا جَعْفَرٍ-(4)

إِنْ شِئْتَ فَأَخْبِرْنِی وَ إِنْ شِئْتَ فَأَخْبَرْتُکَ وَ إِنْ شِئْتَ سَلْنِی

ص: 371


1- 1. تراه فی الکافی ج 3 ص 503 و رواه الصدوق فی الفقیه ج 1 ص 5 و رواه البرقی فی المحاسن ص 87.
2- 2. عنونه النجاشیّ و قال: أبو علیّ، روی عن أبی جعفر الثانی علیه السلام ضعیف جدا له کتاب انا أنزلناه فی لیلة القدر و هو کتاب ردی الحدیث مضطرب الألفاظ، و عنونه الغضائری و قال: أبو محمّد ضعیف جدا روی عن الجواد علیه السلام فضل انا انزلناه فی لیلة القدر کتابا مصنفا فاسد الألفاظ تشهد مخایله علی أنّه موضوع و هذا الرجل لا یلتفت إلیه و لا یکتب حدیثه.
3- 3. یقال: قبض اللّه فلانا لفلان: جاءه به و أتاحه له. و الاشبه بقرینة المقام أنه بمعنی الارصاد، فکأن الرجل رصده و کمن له حتّی إذا وصل علیه السلام إلیه جاءه بغتة و أخذ بیده فقطع علیه طوافه و مشیه و ذهب به حتّی أدخله الی دار جنب الصفا. الخ.
4- 4. یعنی أنّه بعد ما فعل ذلک التفت إلی أبی جعفر علیه السلام فقال یا با جعفر!.

وَ إِنْ شِئْتَ سَأَلْتُکَ وَ إِنْ شِئْتَ فَاصْدُقْنِی وَ إِنْ شِئْتَ صَدَقْتُکَ قَالَ کُلَّ ذَلِکَ أَشَاءُ وَ سَاقَ الْحَدِیثَ إِلَی أَنْ قَالَ فَوَدِدْتُ أَنَّ عَیْنَیْکَ تَکُونُ مَعَ مَهْدِیِّ هَذِهِ الْأُمَّةِ وَ الْمَلَائِکَةُ بِسُیُوفِ آلِ دَاوُدَ بَیْنَ السَّمَاءِ وَ الْأَرْضِ تُعَذِّبُ أَرْوَاحَ الْکَفَرَةِ مِنَ الْأَمْوَاتِ وَ یُلْحِقُ بِهِمْ أَرْوَاحَ أَشْبَاهِهِمْ مِنَ الْأَحْیَاءِ ثُمَّ أَخْرَجَ سَیْفاً ثُمَّ قَالَ هَا إِنَّ هَذَا مِنْهَا قَالَ فَقَالَ أَبِی إِی وَ الَّذِی اصْطَفَی مُحَمَّداً عَلَی الْبَشَرِ قَالَ فَرَدَّ الرَّجُلُ اعْتِجَارَهُ وَ قَالَ أَنَا إِلْیَاسُ مَا سَأَلْتُکَ عَنْ أَمْرِکَ وَ لِی بِهِ جَهَالَةٌ غَیْرَ أَنِّی أَحْبَبْتُ أَنْ یَکُونَ هَذَا الْحَدِیثُ قُوَّةً لِأَصْحَابِکَ وَ سَاقَ الْحَدِیثَ بِطُولِهِ إِلَی أَنْ قَالَ ثُمَّ قَامَ الرَّجُلُ وَ ذَهَبَ فَلَمْ أَرَهُ (1).

**[ترجمه]کافی: امام جواد علیه السلام فرمود: «پدرم مشغول طواف کعبه بود که مردی که روپوش داشت، متعرض پدرم شد و هفت دور طوافش را قطع کرد و ایشان را داخل خانه ای کنار کوه صفا نمود! حضرت کسی را به دنبال من فرستاد و من هم رفتم و سه نفر شدیم؛ پس گفت: «یابن رسول الله! خوش آمدی!» و سپس دستش را بر سر من گذاشت و گفت: «خدا خیرت دهد ای امین خدا بعد از پدرانش! ای ابا جعفر! اگر می خواهی مرا خبر ده و اگر می خواهی من خبرت دهم؛ اگر می خواهی از من بپرس و اگر می خواهی من از تو بپرسم؛ و اگر می خواهی مرا راستگو بدان و اگر می خواهی من تو را تصدیق کنم.» حضرت فرمود: «من تمام این ها را می خواهم!»

وحدیث را ادامه داد تا آنجا که گفت: «دوست دارم چشمانت با مهدی این امت باشد، در حالی که ملائکه با شمشیر های آل داود بین آسمان و زمین باشند؛ ارواح کافران مرده عذاب می شوند و ارواح همسانان زنده آنها نیز به آنها ملحق می شود.» سپس شمشیری در آورد و گفت: «این شمشیر از آن شمشیرهاست.»

پدرم فرمود: «بلی، به خدایی که محمد صلی الله علیه و آله را بر بشر برگزید.» فرمود: «پس مرد روپوش خود را برداشت و گفت: «من الیاس نبی هستم. من در حالت جهل به جواب، این سؤال آن را از شما نپرسیدم، ولی دوست داشتم این حدیث مایه دلگرمی اصحاب شما شود» و حدیث را با تمام بلندی آن ادامه داد، تا اینکه گفت: «سپس آن مرد رفت و من او را ندیدم.» - . کافی 1: 138 -

**[ترجمه]

«164»

ختص، [الإختصاص] قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: یَکُونُ شِیعَتُنَا فِی دَوْلَةِ الْقَائِمِ عَلَیْهِ السَّلَامُ سَنَامَ الْأَرْضِ وَ حُکَّامَهَا یُعْطَی کُلُّ رَجُلٍ مِنْهُمْ قُوَّةَ أَرْبَعِینَ رَجُلًا وَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام أُلْقِیَ الرُّعْبُ فِی قُلُوبِ شِیعَتِنَا مِنْ عَدُوِّنَا فَإِذَا وَقَعَ أَمْرُنَا وَ خَرَجَ مَهْدِیُّنَا کَانَ أَحَدُهُمْ أَجْرَی مِنَ اللَّیْثِ وَ أَمْضَی مِنَ السِّنَانِ یَطَأُ عَدُوَّنَا بِقَدَمَیْهِ وَ یَقْتُلُهُ بِکَفَّیْهِ.

وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ رِبْعِیٍّ عَنْ بُرَیْدٍ الْعِجْلِیِّ قَالَ: قِیلَ لِأَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام إِنَّ أَصْحَابَنَا بِالْکُوفَةِ جَمَاعَةٌ کَثِیرَةٌ فَلَوْ أَمَرْتَهُمْ لَأَطَاعُوکَ وَ اتَّبَعُوکَ فَقَالَ یَجِی ءُ أَحَدُهُمْ إِلَی کِیسِ أَخِیهِ فَیَأْخُذُ مِنْهُ حَاجَتَهُ فَقَالَ لَا قَالَ فَهُمْ بِدِمَائِهِمْ أَبْخَلُ ثُمَّ قَالَ إِنَّ النَّاسَ فِی هُدْنَةٍ نُنَاکِحُهُمْ وَ نُوَارِثُهُمْ وَ نُقِیمُ عَلَیْهِمُ الْحُدُودَ وَ نُؤَدِّی أَمَانَاتِهِمْ حَتَّی إِذْ قَامَ الْقَائِمُ جَاءَتِ الْمُزَامَلَةُ وَ یَأْتِی (2) الرَّجُلُ إِلَی کِیسِ أَخِیهِ فَیَأْخُذُ حَاجَتَهُ لَا یَمْنَعُهُ.

ص: 372


1- 1. تراه فی الکافی ج 1 ص 242- 247.
2- 2. یعنی الرفاقة و الصداقة الخالصة، مأخوذ من قولهم: زامله: أی صار عدیله علی البعیر و المحمل فکان هو فی جانب و صاحبه فی الجانب الآخر، فهما سیان عدلان لا یستقیم و لا یثبت أحدهما الا بوجود الآخر، و لا یستقر المحمل الا بتوازنهما و تساویهما فی الاثقال و الازواد و غیر ذلک و فی المصدر ص 24« المزایلة» و هو تصحیف.

**[ترجمه]اختصاص: حضرت صادق علیه السلام فرمود: «شیعیان در دولت قائم، رؤسای روی زمین و حکمرانان آن می باشند. به هر مردی از آنها قوت چهل مرد داده می شود.»

سپس فرمود: امام محمد باقر علیه السلام فرمود: «پیش از قیام قائم، وحشت دشمنان در دل شیعیان ما جای می گیرد. وقتی قائم ما ظاهر گشت و مهدی ما خروج کرد، هر یک از آنها از شیر دلیرتر و از نیزه چابک ترند، به طوری که دشمن ما را زیر پاهای خود له می کنند و با کف دست به قتل می رسانند.»

و به امام باقر علیه السلام عرض شد: «شیعیان در کوفه جماعت فراوانی هستند که اگر امرشان بفرمایی، از شما اطاعت می کنند و از شما تبعیت می کنند.» حضرت پرسید: «کسی از شما به سراغ کیسه پول برادر خود می رود که به قدر حاجتش پول بردارد؟» راوی گفت نه! فرمود: «پس آنان به خون های خود بخیل ترند!» سپس فرمود: «مردم در حالت صلح هستند و ما با آنان نکاح می کنیم و توارث داریم، بر آنان حدود جاری می سازیم و امانات آنها را ادا می کنیم، تا زمانی که قائم قیام کرد، صداقت خالص حکمفرما می شود و مرد به سراغ کیسه پول برادرش می رود و به قدر حاجتش بر می دارد و برادرش مانع او نمی شود.» - . اختصاص: 24 -

**[ترجمه]

«165»

فر، [تفسیر فرات بن إبراهیم] جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ الْفَزَارِیُّ مُعَنْعَناً عَنْ عِمْرَانَ بْنِ دَاهِرٍ قَالَ: قَالَ رَجُلٌ لِجَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام لَنُسَلِّمُ عَلَی الْقَائِمِ بِإِمْرَةِ الْمُؤْمِنِینَ قَالَ لَا ذَلِکَ اسْمٌ سَمَّاهُ اللَّهُ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ لَا یُسَمَّی بِهِ أَحَدٌ قَبْلَهُ وَ لَا بَعْدَهُ إِلَّا کَافِرٌ قَالَ فَکَیْفَ نُسَلِّمُ عَلَیْهِ قَالَ تَقُولُ السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا بَقِیَّةَ اللَّهِ قَالَ ثُمَّ قَرَأَ جَعْفَرٌ علیه السلام بَقِیَّتُ اللَّهِ خَیْرٌ لَکُمْ إِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنِینَ (1).

**[ترجمه]تفسیر فرات کوفی: مردی به امام صادق علیه السلام عرض کرد: «آیا باید به قائم با تعبیر امیرالمؤمنین سلام کنیم؟» فرمود: «نه، این اسمی است که خدا با آن امیرالمؤمنین را نام نهاده و احدی بعد و قبل از او، به این نام خوانده نمی شود،مگر اینکه کافر است!» گفت: «پس چگونه به او سلام کنیم؟» فرمود: «می گویی: «سلام بر تو ای بقیة الله!»

راوی گفت: سپس امام باقر علیه السلام این آیه را تلاوت فرمود: «بَقِیَّتُ اللَّهِ خَیْرٌ لَکُمْ إِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنِین» - . هود / 86 - ، {اگر مؤمن باشید، باقیمانده خدا برای شما بهتر است.} - . تفسیر فرات کوفی 1: 193 -

**[ترجمه]

«166»

فر، [تفسیر فرات بن إبراهیم] الْحُسَیْنُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ بَزِیعٍ مُعَنْعَناً عَنْ زَیْدِ بْنِ عَلِیٍّ قَالَ: إِذَا قَامَ الْقَائِمُ مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ یَقُولُ أَیُّهَا النَّاسُ نَحْنُ الَّذِینَ وَعَدَکُمُ اللَّهُ تَعَالَی فِی کِتَابِهِ الَّذِینَ إِنْ مَکَّنَّاهُمْ فِی الْأَرْضِ أَقامُوا الصَّلاةَ وَ آتَوُا الزَّکاةَ وَ أَمَرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَ نَهَوْا عَنِ الْمُنْکَرِ وَ لِلَّهِ عاقِبَةُ الْأُمُورِ(2).

**[ترجمه]تفسیر فرات کوفی: زید بن علی می گوید: وقتی قائم آل محمد قیام کرد، می فرماید: «ای مردم! ما آن کسانی هستیم که خدا در کتابش به شما وعده داده و فرموده: «الَّذِینَ إِنْ مَکَّنَّاهُمْ فِی الْأَرْضِ أَقامُوا الصَّلاةَ وَ آتَوُا الزَّکاةَ وَ أَمَرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَ نَهَوْا عَنِ الْمُنْکَرِ وَ لِلَّهِ عاقِبَةُ الْأُمُور» - . حج / 41 - ، {همان کسانی که چون در زمین به آنان توانایی دهیم، نماز برپا می دارند و زکات می دهند و به کارهای پسندیده وامی دارند، و از کارهای ناپسند باز می دارند، و فرجام همه کارها از آنِ خداست.} - . تفسیر فرات کوفی 1: 274 -

**[ترجمه]

«167»

فر، [تفسیر فرات بن إبراهیم] الْقَاسِمُ بْنُ عُبَیْدٍ مُعَنْعَناً عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: قَوْلُهُ تَعَالَی الَّذِینَ یَمْشُونَ عَلَی الْأَرْضِ هَوْناً إِلَی قَوْلِهِ حَسُنَتْ مُسْتَقَرًّا وَ مُقاماً ثَلَاثَ عَشْرَةَ آیَةً قَالَ هُمُ الْأَوْصِیَاءُ یَمْشُونَ عَلَی الْأَرْضِ هَوْناً-(3)

فَإِذَا قَامَ الْقَائِمُ عَرَضُوا کُلَّ نَاصِبٍ عَلَیْهِ فَإِنْ أَقَرَّ بِالْإِسْلَامِ وَ هِیَ الْوَلَایَةُ وَ إِلَّا ضُرِبَتْ عُنُقُهُ أَوْ أَقَرَّ بِالْجِزْیَةِ فَأَدَّاهَا کَمَا یُؤَدِّی أَهْلُ الذِّمَّةِ.

**[ترجمه]تفسیر فرات کوفی: امام صادق علیه السلام درباره آیات: «الَّذِینَ یَمْشُونَ عَلَی الْأَرْضِ هَوْنا»، { روی زمین به نرمی گام برمی دارند} - . فرقان / 63 تا 76 - تا آیه «حَسُنَت مُستقرّاً و مُقاماً»، {چه خوش قرارگاه و مقامی!} فرمود: «آنان اوصیا هستند که بر روی زمین به نرمی گام برمی دارند. وقتی قائم قیام می کند، تمام ناصبی ها را بر حضرت عرض می کنند، اگر به اسلام که همان ولایت است اقرار کرد که هیچ، و الا گردنش زده می شود، مگر اینکه اقرار به جزیه کند و آن را مانند تأدیه کفار اهل ذمه تأدیه کند.» - . تفسیر فرات کوفی 1: 292 -

**[ترجمه]

«168»

کا، [الکافی] الْعِدَّةُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَسَنِ التَّیْمِیِ (4)

عَنْ أَخَوَیْهِ مُحَمَّدٍ وَ أَحْمَدَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ یَعْقُوبَ الْهَاشِمِیِّ عَنْ مَرْوَانَ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ سَعِیدِ بْنِ عُمَرَ الْجُعْفِیِّ عَنْ رَجُلٍ مِنْ أَهْلِ مِصْرَ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام قَالَ: أَمَا إِنَّ قَائِمَنَا علیه السلام لَوْ قَدْ قَامَ لَأَخَذَ بَنِی شَیْبَةَ وَ قَطَعَ أَیْدِیَهُمْ وَ طَافَ بِهِمْ وَ قَالَ هَؤُلَاءِ سُرَّاقُ اللَّهِ.

ص: 373


1- 1. هود: 85، و الحدیث فی المصدر ص 64.
2- 2. الحجّ: 41، و الحدیث فی ص 100 من تفسیر فرات الکوفیّ.
3- 3. الفرقان: 63، راجع المصدر ص 107.
4- 4. هو علیّ بن الحسن بن فضال التیملی و قد مر بیان ذلک. تری الحدیث فی الکافی ج 4 ص 243 و فیه:« عن علیّ بن الحسن المیثمی» و هو مصحف. و رواه الشیخ فی التهذیب ج 2 ص 293 و قد مر مثله عن علل الشرائع ص 317 تحت الرقم 14 و الحدیث مختصر.

**[ترجمه]کافی: امام صادق علیه السلام فرمود: «آگاه باشید که اگر قائم ما قیام کند، بنی شیبه را می گیرد و دست و پاهایشان را قطع می کند و آنان را دور می گرداند و می گوید: «اینان سارقان از خدا هستند!» - . کافی 4: 420 -

**[ترجمه]

«169»

کا، [الکافی] مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَی وَ غَیْرُهُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ هِلَالٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ رَجُلٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: أَوَّلُ مَا یُظْهِرُ الْقَائِمُ مِنَ الْعَدْلِ أَنْ یُنَادِیَ مُنَادِیهِ أَنْ یُسَلِّمَ صَاحِبُ النَّافِلَةِ لِصَاحِبِ الْفَرِیضَةِ الْحَجَرَ الْأَسْوَدَ وَ الطَّوَافَ (1).

**[ترجمه]کافی: امام صادق علیه السلام فرمود: «اول چیزی که قائم از عدالت آشکار می کند، این است که حاجی حج مستحبی، حجرالاسود و مسیر طواف را برای کسی که طواف واجب دارد، خالی می کند.» - . همان 4: 512 -

**[ترجمه]

«170»

کا، [الکافی] عَلِیٌّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنِ الْحَلَبِیِّ قَالَ: سُئِلَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنِ الْمَسَاجِدِ الْمُظَلَّلَةِ أَ تُکْرَهُ الصَّلَاةُ فِیهَا فَقَالَ نَعَمْ وَ لَکِنْ لَا یَضُرُّکُمُ الْیَوْمَ وَ لَوْ قَدْ کَانَ الْعَدْلُ لَرَأَیْتُمْ کَیْفَ یُصْنَعُ فِی ذَلِکَ.

**[ترجمه]کافی: از حضرت صادق علیه السلام درباره مساجد مسقف سؤال شد که آیا نماز در آنها مکروه است؟ فرمود: «بله! ولی در این روزگار ضرری برای شما ندارد و اگر روزگار عدل برسد، خواهید دید که در این خصوص چه می شود.» - . همان 3: 191 -

**[ترجمه]

«171»

کا، [الکافی] الْحَسَنُ بْنُ عَلِیٍّ الْعَلَوِیُّ عَنْ سَهْلِ بْنِ جُمْهُورٍ عَنْ عَبْدِ الْعَظِیمِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْعَلَوِیِّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ الْحُسَیْنِ الْعُرَنِیِّ عَنْ عَمْرِو بْنِ جُمَیْعٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام عَنِ الصَّلَاةِ فِی الْمَسَاجِدِ الْمُصَوَّرَةِ فَقَالَ أَکْرَهُ ذَلِکَ وَ لَکِنْ لَا یَضُرُّکُمُ الْیَوْمَ وَ لَوْ قَدْ قَامَ الْعَدْلُ لَرَأَیْتُمْ کَیْفَ یُصْنَعُ فِی ذَلِکَ (2).

**[ترجمه]کا، [الکافی] الْحَسَنُ بْنُ عَلِیٍّ الْعَلَوِیُّ عَنْ سَهْلِ بْنِ جُمْهُورٍ عَنْ عَبْدِ الْعَظِیمِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْعَلَوِیِّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ الْحُسَیْنِ الْعُرَنِیِّ عَنْ عَمْرِو بْنِ جُمَیْعٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام عَنِ الصَّلَاةِ فِی الْمَسَاجِدِ الْمُصَوَّرَةِ فَقَالَ أَکْرَهُ ذَلِکَ وَ لَکِنْ لَا یَضُرُّکُمُ الْیَوْمَ وَ لَوْ قَدْ قَامَ الْعَدْلُ لَرَأَیْتُمْ کَیْفَ یُصْنَعُ فِی ذَلِکَ - 2. تراه و الذی قبله فی الکافی ج 3 ص 368 و 369. - .

**[ترجمه]

«172»

یب، [تهذیب الأحکام] أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ یَعْقُوبَ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ زَیْدٍ مَوْلَی الْکَاهِلِیِّ عَنْهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فِی وَصْفِ مَسْجِدِ الْکُوفَةِ فِی وَسَطِهِ عَیْنٌ مِنْ دُهْنٍ وَ عَیْنٌ مِنْ لَبَنٍ وَ عَیْنٌ مِنْ مَاءٍ شَرَابٍ لِلْمُؤْمِنِینَ وَ عَیْنٌ مِنْ مَاءٍ طَهُورٍ لِلْمُؤْمِنِینَ (3).

**[ترجمه]تهذیب: امام صادق علیه السلام فرمود: «امیرالمؤمنین علیه السلام در وصف مسجد کوفه فرمود: «در وسط آن چشمه ای از روغن است، چشمه ای از شیر و چشمه ای از آبکه نوشیدنی مؤمنین است و چشمه ای از آب که طهور مؤمنین است.» - . همان -

**[ترجمه]

«173»

یب، [تهذیب الأحکام] مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ یَحْیَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنْ صَالِحِ بْنِ عُقْبَةَ عَنْ عَمْرِو بْنِ أَبِی الْمِقْدَامِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ حَبَّةَ الْعُرَنِیِّ قَالَ: خَرَجَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام إِلَی الْحِیرَةِ فَقَالَ لَیَتَّصِلَنَّ هَذِهِ بِهَذِهِ وَ أَوْمَأَ بِیَدِهِ إِلَی الْکُوفَةِ وَ الْحِیرَةِ حَتَّی یُبَاعَ الذِّرَاعُ فِیمَا بَیْنَهُمَا بِدَنَانِیرَ وَ لَیَبْنِیَنَّ بِالْحِیرَةِ مَسْجِداً لَهُ خَمْسُمِائَةِ بَابٍ یُصَلِّی فِیهِ خَلِیفَةُ الْقَائِمِ علیه السلام لِأَنَّ مَسْجِدَ الْکُوفَةِ لَیَضِیقُ عَلَیْهِمْ وَ لَیُصَلِّیَنَّ فِیهِ اثْنَا عَشَرَ إِمَاماً عَدْلًا قُلْتُ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ وَ یَسَعُ مَسْجِدُ الْکُوفَةِ هَذَا الَّذِی تَصِفُ النَّاسَ یَوْمَئِذٍ قَالَ تُبْنَی لَهُ أَرْبَعُ مَسَاجِدَ مَسْجِدُ الْکُوفَةِ أَصْغَرُهَا وَ هَذَا وَ مَسْجِدَانِ فِی

ص: 374


1- 1. تراه فی الکافی ج 4 ص 427 و قد رواه الصدوق فی الفقیه ج 1 ص 161.
2- 2. تراه و الذی قبله فی الکافی ج 3 ص 368 و 369.
3- 3. راجع التهذیب ج 1 ص 325 باب فضل المساجد.

طَرَفَیِ الْکُوفَةِ مِنْ هَذَا الْجَانِبِ وَ هَذَا الْجَانِبِ وَ أَوْمَأَ بِیَدِهِ نَحْوَ نَهَرِ الْبَصْرِیِّینَ وَ الْغَرِیَّیْنِ (1).

**[ترجمه]تهذیب: حبه عرنی گفت: امیرالمؤمنین علیه السلام به حیره تشریف برد و فرمود: «روزی برسد که کوفه به حیره وصل شود و چنان مرغوبیت پیدا می کند که یک ذرع زمین آن به چند اشرفی فروخته می شود. و مسجدی در حیره بنا شود که دارای پانصد درب باشد! و نماینده قائم در آن نماز می گزارد، زیرا مسجد کوفه برای آنها تنگ خواهد بود. و دوازده پیشنماز عادل در آنجا نماز می گذارد.» من عرض کردم: «یا امیرالمؤمنین! آیا مسجد کوفه در آن روز گنجایش این همه جمعیت را که می فرمایید دارد؟» فرمود: «چهار مسجد برای قائم ساخته می شود که مسجد کوفه کوچک ترین آنهاست. مسجد فعلی کوفه و دو مسجد دیگر، در آن روز در این دو طرف کوفه واقع است.» و با دست مبارک به نهر اهل بصره و نجفاشاره کرد. - . تهذیب 3: 575 -

**[ترجمه]

«174»

ین، [کتاب حسین بن سعید] و النوادر أَبُو الْحَسَنِ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ عَنِ ابْنِ أَبِی یَعْفُورٍ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ عِنْدَهُ نَفَرٌ مِنْ أَصْحَابِهِ فَقَالَ لِی یَا ابْنَ أَبِی یَعْفُورٍ هَلْ قَرَأْتَ الْقُرْآنَ قَالَ قُلْتُ نَعَمْ هَذِهِ الْقِرَاءَةَ قَالَ عَنْهَا سَأَلْتُکَ لَیْسَ عَنْ غَیْرِهَا قَالَ فَقُلْتُ نَعَمْ جُعِلْتُ فِدَاکَ وَ لِمَ قَالَ لِأَنَّ مُوسَی علیه السلام حَدَّثَ قَوْمَهُ بِحَدِیثٍ لَمْ یَحْتَمِلُوهُ عَنْهُ فَخَرَجُوا عَلَیْهِ بِمِصْرَ فَقَاتَلُوهُ فَقَاتَلَهُمْ فَقَتَلَهُمْ وَ لِأَنَّ عِیسَی علیه السلام حَدَّثَ قَوْمَهُ بِحَدِیثٍ فَلَمْ یَحْتَمِلُوهُ عَنْهُ فَخَرَجُوا عَلَیْهِ بِتَکْرِیتَ فَقَاتَلُوهُ فَقَاتَلَهُمْ فَقَتَلَهُمْ وَ هُوَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ فَآمَنَتْ طائِفَةٌ مِنْ بَنِی إِسْرائِیلَ وَ کَفَرَتْ طائِفَةٌ فَأَیَّدْنَا الَّذِینَ آمَنُوا عَلی عَدُوِّهِمْ فَأَصْبَحُوا ظاهِرِینَ-(2)

وَ إِنَّهُ أَوَّلُ قَائِمٍ یَقُومُ مِنَّا أَهْلَ الْبَیْتِ یُحَدِّثُکُمْ بِحَدِیثٍ لَا تَحْتَمِلُونَهُ فَتَخْرُجُونَ عَلَیْهِ بِرُمَیْلَةِ الدَّسْکَرَةِ فَتُقَاتِلُونَهُ فَیُقَاتِلُکُمْ فَیَقْتُلُکُمْ وَ هِیَ آخِرُ خَارِجَةٍ تَکُونُ الْخَبَرَ.

**[ترجمه]کتاب حسین بن سعید و نوادر: ابن ابی یعفور می گوید: بر امام صادق علیه السلام وارد شدم، در حالی که گروهی از اصحابش در محضر مبارکش بودند. حضرت به من فرمود: «ای ابن ابی یعفور! قرآن را خوانده ای؟» عرض کردم: «بله، همین قرآن معمول را!» فرمود: «من هم از همین از تو پرسیدم، نه از غیر آن!»عرض کردم: «فدایت شوم! چرا؟» فرمود: «چون موسی علیه السلام با قومش سخنی گفت که تاب تحمل آن را نداشتند. پس علیه او در مصر خروج کردند و با او جنگیدند و موسی هم با آنان جنگید و آنان را کشت، و چون عیسی علیه السلام با قومش سخنی گفت که تاب تحمل آن را نداشتند؛ پس علیه او در تکریت خروج کردند و با او جنگیدند و عیسی هم با آنان جنگید و آنان را کشت و این معنای این آیه است: «فَآمَنَتْ طائِفَةٌ مِنْ بَنِی إِسْرائِیلَ وَ کَفَرَتْ طائِفَةٌ فَأَیَّدْنَا الَّذِینَ آمَنُوا عَلی عَدُوِّهِمْ فَأَصْبَحُوا ظاهِرِین»، {پس طایفه ای از بنی اسرائیل ایمان آوردند و طایفه ای کفر ورزیدند، و کسانی را که گرویده بودند، بر دشمنانشان یاری کردیم تا چیره شدند.} - . صف / 14 - و اولین قائم از ما اهل بیت که قیام می کند، حدیثی به شما می گوید که آن را تحمل نمی کنید و در رمیله دسکره بر او خروج می کنید و با او می جنگید و او نیز با شما می جنگد و شما را می کشد و این آخرین طایفه ای است که بر حضرت خروج می کند...» تا آخر حدیث. - . کتاب الزهد: 104 -

**[ترجمه]

بیان

قوله و لم أی و لم لم تسألنی عن غیر تلک القراءة و هی المنزلة التی ینبغی أن یعلم فأجاب علیه السلام بأن القوم لا یحتملون تغییر القرآن و لا یقبلونه و استشهد بما ذکر.

**[ترجمه]کلمه «لِمَ» یعنی برای چه از من از غیر قرائت معمول می پرسی که نازل شده و سزاوار است که پرسیده شود؛ حضرت جواب فرمود: قوم شما تغییر قرآن را بر نمی تابند و آن را قبول نمی کنند و استشهاد به آنچه ذکر شد فرمود.

**[ترجمه]

«175»

کا، [الکافی] مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَی (3) عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنِ الْأَحْوَلِ عَنْ سَلَّامِ بْنِ الْمُسْتَنِیرِ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام یُحَدِّثُ: إِذَا قَامَ الْقَائِمُ علیه السلام عَرَضَ الْإِیمَانَ عَلَی کُلِّ نَاصِبٍ فَإِنْ دَخَلَ فِیهِ بِحَقِیقَةٍ وَ إِلَّا ضَرَبَ عُنُقَهُ أَوْ یُؤَدِّیَ الْجِزْیَةَ کَمَا یُؤَدِّیهَا الْیَوْمَ أَهْلُ الذِّمَّةِ وَ یَشُدُّ عَلَی وَسَطِهِ الْهِمْیَانَ وَ یُخْرِجُهُمْ مِنَ الْأَمْصَارِ إِلَی السَّوَادِ.

**[ترجمه]کافی: سلام بن مستنیر گفت: از حضرت باقر علیه السلام شنیدم که می فرمود: «هنگامی که قائم قیام کرد، ایمان را به همه ناصبی ها پیشنهاد می کند که پذیرفته و ایمان بیاورند. اگر واقعا داخل در ایمان شدند فبها، وگرنه یا گردن آنها را می زند و یا باید جزیه بدهند، چنان که امروز کافران ذمی به دولت اسلام جزیه می دهند و بر کمرش همیان جزیه می بندد و او را از شهرها به سمت عراق بیرون می آورد.» - . کافی 8: 277 -

**[ترجمه]

«176»

کا، [الکافی] عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ صَالِحِ بْنِ أَبِی حَمَّادٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ

ص: 375


1- 1. رواه الشیخ فی التهذیب باب فضل المساجد من أبواب الزیادات.
2- 2. الصف: 14.
3- 3. روضة الکافی ص 227 و الذی بعده ص 233.

مِهْرَانَ عَنْ عَبْدِ الْمَلِکِ بْنِ بَشِیرٍ عَنْ عَیْثَمِ بْنِ سُلَیْمَانَ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: إِذَا تَمَنَّی أَحَدُکُمُ الْقَائِمَ فَلْیَتَمَنَّهُ فِی عَافِیَةٍ فَإِنَّ اللَّهَ بَعَثَ مُحَمَّداً صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ رَحْمَةً وَ یَبْعَثُ الْقَائِمَ نَقِمَةً.

**[ترجمه]کافی: امام صادق علیه السلام فرمود: «وقتی یکی از شما تمنای قائم می کند، باید تمنای عافیت کند، زیرا خدا، محمد صلی الله علیه و آله را برای رحمت و قائم علیه السلام را برای نقمت برانگیخت.» - . همان 8: 233 -

**[ترجمه]

«177»

أَقُولُ رُوِیَ فِی کِتَابِ مَزَارٍ لِبَعْضِ قُدَمَاءِ أَصْحَابِنَا عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: قَالَ لِی یَا أَبَا مُحَمَّدٍ کَأَنِّی أَرَی نُزُولَ الْقَائِمِ علیه السلام فِی مَسْجِدِ السَّهْلَةِ بِأَهْلِهِ وَ عِیَالِهِ قُلْتُ یَکُونُ مَنْزِلَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ قَالَ نَعَمْ کَانَ فِیهِ مَنْزِلُ إِدْرِیسَ وَ کَانَ مَنْزِلَ إِبْرَاهِیمَ خَلِیلِ الرَّحْمَنِ وَ مَا بَعَثَ اللَّهُ نَبِیّاً إِلَّا وَ قَدْ صَلَّی فِیهِ وَ فِیهِ مَسْکَنُ الْخَضِرِ وَ الْمُقِیمُ فِیهِ کَالْمُقِیمِ فِی فُسْطَاطِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ مَا مِنْ مُؤْمِنٍ وَ لَا مُؤْمِنَةٍ إِلَّا وَ قَلْبُهُ یَحِنُّ إِلَیْهِ (1) قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ لَا یَزَالُ الْقَائِمُ فِیهِ أَبَداً قَالَ نَعَمْ قُلْتُ فَمِنْ بَعْدِهِ قَالَ هَکَذَا مِنْ بَعْدِهِ إِلَی انْقِضَاءِ الْخَلْقِ قُلْتُ فَمَا یَکُونُ مِنْ أَهْلِ الذِّمَّةِ عِنْدَهُ-(2) قَالَ یُسَالِمُهُمْ کَمَا سَالَمَهُمْ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ یُؤَدُّونَ الْجِزْیَةَ عَنْ یَدٍ وَ هُمْ صاغِرُونَ قُلْتُ فَمَنْ نَصَبَ لَکُمْ عَدَاوَةً فَقَالَ لَا یَا بَا مُحَمَّدٍ مَا لِمَنْ خَالَفَنَا فِی دَوْلَتِنَا مِنْ نَصِیبٍ إِنَّ اللَّهَ قَدْ أَحَلَّ لَنَا دِمَاءَهُمْ عِنْدَ قِیَامِ قَائِمِنَا فَالْیَوْمَ مُحَرَّمٌ عَلَیْنَا وَ عَلَیْکُمْ ذَلِکَ فَلَا یَغُرَّنَّکَ أَحَدٌ إِذَا قَامَ قَائِمُنَا انْتَقَمَ لِلَّهِ وَ لِرَسُولِهِ وَ لَنَا أَجْمَعِینَ.

**[ترجمه]مؤلف:

در کتاب «مزار» تألیف یکی از علمای پیشین ما، از ابو بصیر روایت شده که گفت: حضرت صادق علیه السلام به من فرمود: «ای ابو محمد! گویا من فرود آمدن قائم را با کسان و بستگانش در مسجد سهله می بینم.»عرض کردم: «مسجد سهله اقامتگاه اوست؟» فرمود: «آری، مسجد سهله جایگاه ادریس و ابراهیم خلیل الرحمن بوده. خداوند هیچ پیغمبری را مبعوث نکرد، جز اینکه در این مسجد نماز گزارد. همچنین محل سکونت خضر در آن مسجد است.»

عرض کردم: «قربانت گردم! قائم همیشه در آنجا اقامت می کند؟» گفت: «آری!»عرض کردم: «بعد از او چه کسی در آن سکونت می کند؟» فرمود: «هر کس که بعد از قائم، خلیفه باشد.» عرض کردم: «با کافران ذمی چه می کند؟» فرمود: «مانند پیغمبر با آنها صلح می کند و آنها نیز با کمال ذلت، به وی جزیه می دهند.» عرض کردم: «اگر کسی با شما دشمنی ورزد چه می شود؟» فرمود: «در دولت ما، مخالفین ما دیگر فرصتی برای دشمنی با ما ندارند، زیرا در آن موقع خداوند ریختن خون آنها را برای ما حلال کرده است. امروز کشتن آنها بر ما و شما حرام است، پس کسی تو را مغرور نسازد. وقتی قائم ما قیام کرد، خداوند به وسیله او، انتقام پیغمبرش و ما را از دشمنان ما می گیرد.» - . مزار ابن مشهدی: 164 -

**[ترجمه]

«178»

أَقُولُ قَدْ مَضَی بَعْضُ الْأَخْبَارِ فِی سِیَرِهِ علیه السلام فِی أَکْثَرِ الْأَبْوَابِ السَّابِقَةِ وَ رَوَی السَّیِّدُ عَلِیُّ بْنُ عَبْدِ الْحَمِیدِ فِی کِتَابِ الْأَنْوَارِ الْمُضِیئَةِ بِإِسْنَادِهِ إِلَی أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ الْإِیَادِیِّ یَرْفَعُهُ إِلَی إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ إِنْظَارِ اللَّهِ تَعَالَی إِبْلِیسَ وَقْتاً مَعْلُوماً ذَکَرَهُ فِی کِتَابِهِ فَقَالَ فَإِنَّکَ مِنَ الْمُنْظَرِینَ إِلی یَوْمِ الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ-(3)

قَالَ الْوَقْتُ الْمَعْلُومُ یَوْمُ قِیَامِ الْقَائِمِ فَإِذَا بَعَثَهُ اللَّهُ کَانَ فِی مَسْجِدِ الْکُوفَةِ وَ جَاءَ إِبْلِیسُ حَتَّی یَجْثُوَ عَلَی رُکْبَتَیْهِ فَیَقُولُ یَا وَیْلَاهُ مِنْ هَذَا الْیَوْمِ فَیَأْخُذُ

ص: 376


1- 1. ما بین العلامتین کان ساقطا من النسخة و ستراه تحت الرقم 191.
2- 2. أی کیف یسیر فیهم، و ما الذی یحکم به فی هؤلاء؟.
3- 3. الحجر: 38، ص: 81.

بِنَاصِیَتِهِ فَیَضْرِبُ عُنُقَهُ فَذَلِکَ یَوْمُ الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ مُنْتَهَی أَجَلِهِ.

**[ترجمه]مؤلف :

برخی اخبار در باب سیره حضرت، در اکثر ابواب قبلی گذشت و در کتاب الانوار المضیئه به سند خود، از اسحاق بن عمار نقل می کند که گفت: از حضرت درباره مهلت دادن خدای تعالی به ابلیس در مدت معینی که آن را در کتابش ذکر کرده و فرموده: «فَإِنَّکَ مِنَ الْمُنْظَرِینَ إِلی یَوْمِ الْوَقْتِ الْمَعْلُوم»،{تو از مهلت یافتگانی، تا روز [و] وقت معلوم} - . حجر / 37 - 38[2] - سؤال کردم.» فرمود: «وقت معلوم، روز قیام قائم علیه السلام است و وقتی خداوند او را برانگیزد، در مسجد کوفه است که ابلیس می آید و به زانوانش می افتد و می گوید: «ای وای از این روز!» حضرت موی پیشانی اش را گرفته و او را گردن می زند. پس روز قیام حضرت، وقت معلوم و منتهای اجل ابلیس است.

**[ترجمه]

«179»

ختص، [الإختصاص] أَبُو الْقَاسِمِ الشَّعْرَانِیُّ یَرْفَعُهُ عَنِ ابْنِ ظَبْیَانَ عَنِ ابْنِ الْحَجَّاجِ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام قَالَ: إِذَا قَامَ الْقَائِمُ علیه السلام أَتَی رَحْبَةَ الْکُوفَةِ فَقَالَ بِرِجْلِهِ (1) هَکَذَا وَ أَوْمَأَ بِیَدِهِ إِلَی مَوْضِعٍ ثُمَّ قَالَ احْفِرُوا هَاهُنَا فَیَحْفِرُونَ فَیَسْتَخْرِجُونَ اثْنَیْ عَشَرَ أَلْفَ دِرْعٍ وَ اثْنَیْ عَشَرَ أَلْفَ سَیْفٍ وَ اثْنَیْ عَشَرَ أَلْفَ بَیْضَةٍ لِکُلِّ بَیْضَةٍ وَجْهَانِ ثُمَّ یَدْعُو اثْنَیْ عَشَرَ أَلْفَ رَجُلٍ مِنَ الْمَوَالِی مِنَ الْعَرَبِ وَ الْعَجَمِ فَیُلْبِسُهُمْ ذَلِکَ ثُمَّ یَقُولُ مَنْ لَمْ یَکُنْ عَلَیْهِ مِثْلُ مَا عَلَیْکُمْ فَاقْتُلُوهُ.

**[ترجمه]اختصاص: امام صادق علیه السلام فرمود: «وقتی قائم علیه السلام قیام کند، به رحبه کوفه می آید و با پای و دست خودش به موضعی اشاره می کند و سپس می گوید: «این جا را حفر کنید!» پس حفر می کنند و دوازده هزار زره و دوازده هزار شمشیر و دوازده هزار کلاه خود که هر کلاه خودی دو طرف دارد، بیرون می آورند .

سپس دوازده هزار نفر از دوستانش از عرب و عجم را می خواند و آنها را با این وسائل می پوشاند.آنگاهمی فرماید: «هرکس را که هم لباس با شما نیست، بکشید!» - . اختصاص: 334 -

**[ترجمه]

«180»

کا، [الکافی] عَلِیٌّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ ثَعْلَبَةَ بْنِ مَیْمُونٍ عَنْ بَدْرِ بْنِ خَلِیلٍ الْأَزْدِیِ (2) قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام یَقُولُ: فِی قَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَ فَلَمَّا أَحَسُّوا بَأْسَنا إِذا هُمْ مِنْها یَرْکُضُونَ لا تَرْکُضُوا وَ ارْجِعُوا إِلی ما أُتْرِفْتُمْ فِیهِ وَ مَساکِنِکُمْ لَعَلَّکُمْ تُسْئَلُونَ (3) قَالَ إِذَا قَامَ الْقَائِمُ علیه السلام وَ بَعَثَ إِلَی بَنِی أُمَیَّةَ بِالشَّامِ هَرَبُوا إِلَی الرُّومِ فَیَقُولُ لَهُمُ الرُّومُ لَا نُدْخِلُکُمْ حَتَّی تَتَنَصَّرُوا فَیُعَلِّقُونَ فِی أَعْنَاقِهِمُ الصُّلْبَانَ وَ یُدْخِلُونَهُمْ فَإِذَا نَزَلَ بِحَضْرَتِهِمْ أَصْحَابُ الْقَائِمِ علیه السلام طَلَبُوا الْأَمَانَ وَ الصُّلْحَ فَیَقُولُ أَصْحَابُ الْقَائِمِ علیه السلام لَا نَفْعَلُ حَتَّی تَدْفَعُوا إِلَیْنَا مَنْ قِبَلَکُمْ مِنَّا قَالَ فَیَدْفَعُونَهُمْ إِلَیْهِمْ فَذَلِکَ قَوْلُهُ تَعَالَی لا تَرْکُضُوا وَ ارْجِعُوا إِلی ما أُتْرِفْتُمْ فِیهِ وَ مَساکِنِکُمْ لَعَلَّکُمْ تُسْئَلُونَ قَالَ یَسْأَلُهُمُ الْکُنُوزَ وَ هُوَ أَعْلَمُ بِهَا قَالَ فَیَقُولُونَ یا وَیْلَنا إِنَّا کُنَّا ظالِمِینَ فَما زالَتْ تِلْکَ دَعْواهُمْ حَتَّی جَعَلْناهُمْ حَصِیداً خامِدِینَ بِالسَّیْفِ (4).

ص: 377


1- 1. قال برجله: ای أشار، راجع المصدر ص 334.
2- 2. فی المصدر بدل الأزدیّ: الأسدی و هما واحد و قد مر ترجمة الرجل ص 124 فراجع.
3- 3. الأنبیاء: 12 و الآیات التالیة بعدها 14 و 15.
4- 4. تراه فی روضة الکافی ص 51 و 52 و قد مر مثله فی حدیث طویل عن العیّاشیّ ص 343 تحت الرقم 91.

**[ترجمه]کافی: ازدی می گوید: شنیدم که امام باقر علیه السلام درباره این سخن خدای عزوجل «فَلَمَّا أَحَسُّوا بَأْسَنا إِذا هُمْ مِنْها یَرْکُضُونَ لا تَرْکُضُوا وَ ارْجِعُوا إِلی ما أُتْرِفْتُمْ فِیهِ وَ مَساکِنِکُمْ لَعَلَّکُمْ تُسْئَلُون»،{ پس چون عذاب ما را احساس کردند، بناگاه از آن می گریختند. [هان] مگریزید، و به سوی آنچه در آن متنعّم بودید و [به سوی] سراهایتان بازگردید، باشد که شما مورد پرسش قرار گیرید.} - . انبیاء / 13 - فرمود: «وقتی قائم علیه السلام قیام کند، به دنبال بنی امیه به شام می فرستد و آنان به روم می گریزند. پس رومیان به آنان می گویند: «شما را راه نمی دهیم تا اینکه به دین نصارا بگروید!» پس به گردن هایشان صلیب آویخته و آنان را راه می دهند.

وقتی اصحاب قائم علیه السلام به آنان می رسند، رومیان طلب امان و صلح می کنند. اصحاب قائم می گویند: «صلح نمی کنیم تا اینکه از جانب خود، بنی امیه را به ما تسلیم کنید.» آنان بنی امیه را تسلیم آنان می کنند. پس این معنای این آیه شریف است که فرمود: «لا تَرْکُضُوا وَ ارْجِعُوا إِلی ما أُتْرِفْتُمْ فِیهِ وَ مَساکِنِکُمْ لَعَلَّکُمْ تُسْئَلُون»، {[هان] مگریزید، و به سوی آنچه در آن متنعّم بودید و [به سوی] سراهایتان بازگردید، باشد که شما مورد پرسش قرار گیرید.} فرمود: «از آنان از محل گنج ها می پرسد، درحالی که خود او اعلم به مکان آنهاست؛ پس آنان می گویند: «یا وَیْلَنا إِنَّا کُنَّا ظالِمِینَ فَما زالَتْ تِلْکَ دَعْواهُمْ حَتَّی جَعَلْناهُمْ حَصِیداً خامِدِین» - . انبیاء / 15 - ، {ای وای بر ما، که ما واقعاً ستمگر بودیم.» سخنشان پیوسته همین بود، تا آنان را دروشده بی جان گردانیدیم.} به وسیله شمشیر.» - . کافی 8: 51 -

**[ترجمه]

«181»

کا، [الکافی] عَلِیٌّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنِ ابْنِ أُذَیْنَةَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ ذِکْرُهُ وَ قاتِلُوهُمْ حَتَّی لا تَکُونَ فِتْنَةٌ وَ یَکُونَ الدِّینُ کُلُّهُ لِلَّهِ (1) قَالَ لَمْ یَجِئْ تَأْوِیلُ هَذِهِ الْآیَةِ بَعْدُ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله رَخَّصَ لَهُمْ لِحَاجَتِهِ وَ حَاجَةِ أَصْحَابِهِ فَلَوْ قَدْ جَاءَ تَأْوِیلُهَا لَمْ یَقْبَلْ مِنْهُمْ وَ لَکِنَّهُمْ یُقْتَلُونَ حَتَّی یُوَحَّدَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ حَتَّی لَا یَکُونَ شِرْکٌ.

**[ترجمه]کافی: محمد بن مسلم می گوید: به امام باقر علیه السلام عرض کردم: «معنای آیه«وَ قاتِلُوهُمْ حَتَّی لا تَکُونَ فِتْنَةٌ وَ یَکُونَ الدِّینُ کُلُّهُ لِلَّه»، {و با آنان بجنگید تا فتنه ای بر جای نماند و دین یکسره از آنِ خدا گردد} - . انفال / 39 - چیست؟» فرمود: «هنوز تأویل این آیه نرسیده است. همانا رسول خدا برای حاجت خود و اصحابش به کفار مهلت داد؛ اگر تأویل این آیه برسد، از آنان عذری پذیرفته نمی شود و آنان کشته می شوند تا توحید خدای عزوجل مستقر شود و شرکی نماند.» - . کافی 8: 201 -

**[ترجمه]

«182»

کا، [الکافی] الْحُسَیْنُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنِ الْمُعَلَّی عَنِ الْوَشَّاءِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی نُصَیْرٍ قَالَ: قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام وَ أَتَاهُ رَجُلٌ فَقَالَ لَهُ إِنَّکُمْ أَهْلُ بَیْتِ رَحْمَةٍ اخْتَصَّکُمُ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی بِهَا فَقَالَ لَهُ کَذَلِکَ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ لَا نُدْخِلُ أَحَداً فِی ضَلَالَةٍ وَ لَا نُخْرِجُهُ مِنْ هُدًی إِنَّ الدُّنْیَا لَا تَذْهَبُ حَتَّی یَبْعَثَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ رَجُلًا مِنَّا أَهْلَ الْبَیْتِ یَعْمَلُ بِکِتَابِ اللَّهِ لَا یَرَی مُنْکَراً إِلَّا أَنْکَرَهُ.

**[ترجمه]کافی: مردی نزد امام باقر آمد و گفت: شمان اهل بیت رحمت هستید و خدا رحمت را اختصاص به شما داده.» حضرت فرمود: «سپاس خدا را، و همین گونه است. ما احدی را در ضلالت نمی اندازیم و از هدایت خارج نمی کنیم. دنیا تمام نمی شود،مگر اینکه خدا مردی از ما اهل بیت را بر می انگیزد که به کتاب خدا عمل کرده و منکری را نمی بیند، مگر اینکه آن را انکار می کند.» - . همان 8: 396 -

**[ترجمه]

«183»

ما، [الأمالی] للشیخ الطوسی الْفَحَّامُ عَنْ عَمِّهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ یَحْیَی بْنِ الْمُغِیرَةِ عَنْ أَخِیهِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنْ أَبِیهِ علیه السلام: فِی حَدِیثِ اللَّوْحِ م ح م د یَخْرُجُ فِی آخِرِ الزَّمَانِ عَلَی

رَأْسِهِ غَمَامَةٌ بَیْضَاءُ تُظِلُّهُ مِنَ الشَّمْسِ تُنَادِی بِلِسَانٍ فَصِیحٍ یُسْمِعُهُ الثَّقَلَیْنِ وَ الْخَافِقَیْنِ هُوَ الْمَهْدِیُّ مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ یَمْلَأُ الْأَرْضَ عَدْلًا کَمَا مُلِئَتْ جَوْراً(2).

**[ترجمه]امالی طوسی: امام صادق علیه السلام از پدرش امام باقر علیه السلام در حدیث لوح نقل می کند که فرمود: «م ح م د» در آخرالزمان خروج می کند و بالای سرش ابری است سفید که برای او در برابر خورشید سایه می کند، و به زبانی فصیح که جن و انس و مشرق و مغرب می شنوند، ندا می دهد: «او مهدی از آل محمد صلی الله علیه و آله است که زمین را از عدل پر می کند، همان طور که از جور آکنده باشد!» - . امالی طوسی: 292 -

**[ترجمه]

«184»

ک، [إکمال الدین] ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام] لی، [الأمالی] للصدوق الْعَطَّارُ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ زِیَادٍ الْأَزْدِیِّ عَنْ أَبَانِ بْنِ عُثْمَانَ عَنِ الثُّمَالِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: الْأَئِمَّةُ مِنْ بَعْدِی اثْنَا عَشَرَ أَوَّلُهُمْ أَنْتَ یَا عَلِیُّ وَ آخِرُهُمُ الْقَائِمُ الَّذِی یَفْتَحُ اللَّهُ تَعَالَی ذِکْرُهُ عَلَی یَدَیْهِ مَشارِقَ الْأَرْضِ وَ مَغارِبَهَا(3).

ص: 378


1- 1. الأنفال: 39، و الحدیث فی الروضة ص 201،.
2- 2. أخرجه المصنّف فی باب النصوص تراه فی ج 36 ص 203، فراجع الطبعة الحدیثة.
3- 3. عیون الأخبار ج 1 ص 65 کمال الدین ج 1 ص 398.

**[ترجمه]کمال الدین و عیون اخبار الرضا و امالی صدوق: امام سجاد از پدرش، از جدش علیهم السلام نقل می کند که فرمود: پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «امامان پس از من دوازده تن هستند که اولینشان تو هستی ای علی! و آخرینشان قائمی است که خدای تعالی به دست او شرق و غرب عالم را می گشاید.» - . کمال الدین: 267 و عیون اخبار الرضا 1: 66 و امالی صدوق: 97 -

**[ترجمه]

«185»

ک، [إکمال الدین] ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام] الطَّالَقَانِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ هَمَّامٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مَابُنْدَادَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ هِلَالٍ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنِ الْمُفَضَّلِ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قَالَ: لَمَّا أُسْرِیَ بِی أَوْحَی إِلَیَّ رَبِّی جَلَّ جَلَالُهُ وَ سَاقَ الْحَدِیثَ إِلَی أَنْ قَالَ فَرَفَعْتُ رَأْسِی فَإِذَا أَنَا بِأَنْوَارِ عَلِیٍّ وَ فَاطِمَةَ وَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ وَ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ وَ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ وَ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ وَ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ وَ عَلِیِّ بْنِ مُوسَی وَ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ وَ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ وَ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ وَ الْحُجَّةِ بْنِ الْحَسَنِ الْقَائِمِ فِی وَسَطِهِمْ کَأَنَّهُ کَوْکَبٌ دُرِّیٌّ قُلْتُ یَا رَبِّ مَنْ هَؤُلَاءِ قَالَ هَؤُلَاءِ الْأَئِمَّةُ وَ هَذَا الْقَائِمُ الَّذِی یُحِلُّ حَلَالِی وَ یُحَرِّمُ حَرَامِی وَ بِهِ أَنْتَقِمُ مِنْ أَعْدَائِی وَ هُوَ رَاحَةٌ لِأَوْلِیَائِی وَ هُوَ الَّذِی یَشْفِی قُلُوبَ شِیعَتِکَ مِنَ الظَّالِمِینَ وَ الْجَاحِدِینَ وَ الْکَافِرِینَ فَیُخْرِجُ اللَّاتَ وَ الْعُزَّی طَرِیَّیْنِ فَیُحْرِقُهُمَا فَلَفِتْنَةُ النَّاسِ بِهِمَا یَوْمَئِذٍ أَشَدُّ مِنْ فِتْنَةِ الْعِجْلِ وَ السَّامِرِیِ (1).

**[ترجمه]کمال الدین و عیون اخبار الرضا: امام صادق از پدرانش علیهم السلام از پیغمبر خدا صلی الله علیه و آله نقل می کند که فرمود: «در شب معراج، پروردگارم جل جلاله به من وحی کرد...» و حدیث را به این جا رساند که فرمود: «سر خود را بلند کردم و ناگهان انوار علی، فاطمه، حسن، حسین، علی بن الحسین، محمد بن علی، جعفر بن محمد، موسی بن جعفر، علی بن موسی، محمد بن علی، علی بن محمد، حسن بن علی و حجة بن الحسن را دیدم، و قائم در وسط آنان بود و گویا ستاره ای درخشان است.

گفتم: «بار خدایا اینان کیستند؟» فرمود: «اینان امامانند و این قائم است که حلال مرا حلال و حرامم را حرام می کند و به سبب او از دشمنانم انتقام می گیرم؛ او مایه راحتی دوستان من است؛ اوست که دل های شیعیان تو را از ظالمان و منکران و کافران شفا می دهد؛لات و عزی را تر و تازه بیرون می کشد و آن دو را به آتش می کشد و هر آینه امتحان مردم در آن روز به آن دو نفر، از فتنه گوساله و سامری شدیدتر است.» - . کمال الدین: 240 و عیون اخبار الرضا 1: 61 -

**[ترجمه]

«186»

نی، [الغیبة] للنعمانی بِالْإِسْنَادِ الَّذِی سَبَقَ فِی بَابِ النَّصِّ عَلَی الِاثْنَیْ عَشَرَ(2)

عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قَالَ: آخِرُهُمُ اسْمُهُ عَلَی اسْمِی یَخْرُجُ فَیَمْلَأُ الْأَرْضَ عَدْلًا کَمَا مُلِئَتْ جَوْراً وَ ظُلْماً یَأْتِیهِ الرَّجُلُ وَ الْمَالُ کُدْسٌ فَیَقُولُ یَا مَهْدِیُّ أَعْطِنِی فَیَقُولُ خُذْ.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: امیرالمؤمنین از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل کرد که فرمود: «آخرینشان هم نام من است، خروج کرده و زمین را از داد پر می کند، همان طور که از ظلم و جور آکنده شده باشد. مرد به نزد حضرت می آید، در حالی که اموال فراوان یک جا جمع است و می گوید: «ای مهدی به من عطا کن!» می فرماید: «بگیر!» - . غیبت نعمانی: 93 -

**[ترجمه]

«187»

نص، [کفایة الأثر] بِالْإِسْنَادِ السَّابِقِ فِی الْبَابِ الْمَذْکُورِ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قَالَ: التَّاسِعُ مِنْهُمْ قَائِمُ أَهْلِ بَیْتِی وَ مَهْدِیُّ أُمَّتِی أَشْبَهُ النَّاسِ بِی فِی شَمَائِلِهِ وَ أَقْوَالِهِ وَ أَفْعَالِهِ لَیَظْهَرُ بَعْدَ غَیْبَةٍ طَوِیلَةٍ وَ حَیْرَةٍ مُضِلَّةٍ فَیُعْلِی أَمْرَ اللَّهِ وَ یُظْهِرُ دِینَ اللَّهِ وَ یُؤَیَّدُ بِنَصْرِ اللَّهِ وَ یُنْصَرُ بِمَلَائِکَةِ اللَّهِ فَیَمْلَأُ الْأَرْضَ عَدْلًا وَ قِسْطاً کَمَا مُلِئَتْ جَوْراً وَ ظُلْماً(3).

**[ترجمه]کفایة الاثر: ابن عباس می گوید: پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمود: «نهمی آنها قائم اهل بیت من و مهدی امت من است که در شمایل و اقوال و افعالش، از همه کس به من شبیه تر است. تا اینکه بعد از غیبت طولانی و حیرتی که مردم را از پریشانی گمراه می کند، آشکار شود و امر خدا (دین اسلام) را بالا برد و دین خدا را بر همه ادیان غالب گرداند، و با نصرت خدا و فرشتگان تأیید شود. پس زمین را پر از عدل و داد کند، چنان که پر از جور و ستم شده باشد.» - . کفایة الاثر: 11 -

**[ترجمه]

«189»

نص، [کفایة الأثر] بِالْأَسَانِیدِ الْکَثِیرَةِ الَّتِی مَضَتْ فِی الْبَابِ الْمَذْکُورِ عَنْ عَلِیٍ

ص: 379


1- 1. راجع کمال الدین ج 1 ص 36، عیون أخبار الرضا ج 1 ص 58.
2- 2. أخرجه فی باب النصوص- ج 36 ص 281 راجع المصدر ص 44.
3- 3. راجع ج 36 ص 283 من الطبعة الحدیثة.

صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله بَعْدَ عَدِّ الْأَئِمَّةِ علیهم السلام ثُمَّ یَغِیبُ عَنْهُمْ إِمَامُهُمْ مَا شَاءَ اللَّهُ وَ یَکُونُ لَهُ غَیْبَتَانِ إِحْدَاهُمَا أَطْوَلُ مِنَ الْأُخْرَی ثُمَّ الْتَفَتَ إِلَیْنَا رَسُولُ اللَّهِ فَقَالَ رَافِعاً صَوْتَهُ الْحَذَرَ الْحَذَرَ إِذَا فُقِدَ الْخَامِسُ مِنْ وُلْدِ السَّابِعِ مِنْ وُلْدِی قَالَ عَلِیٌّ فَقُلْتُ یَا رَسُولَ اللَّهِ فَمَا یَکُونُ حَالُهُ عِنْدَ غَیْبَتِهِ قَالَ یَصْبِرُ حَتَّی یَأْذَنَ اللَّهُ لَهُ بِالْخُرُوجِ فَیَخْرُجُ مِنَ الْیَمَنِ مِنْ قَرْیَةٍ یُقَالُ لَهَا کَرْعَةُ عَلَی رَأْسِهِ عِمَامَتِی مُتَدَرِّعٌ بِدِرْعِی مُتَقَلِّدٌ بِسَیْفِی ذِی الْفَقَارِ وَ مُنَادٍ یُنَادِی هَذَا الْمَهْدِیُّ خَلِیفَةُ اللَّهِ فَاتَّبِعُوهُ یَمْلَأُ الْأَرْضَ قِسْطاً وَ عَدْلًا کَمَا مُلِئَتْ جَوْراً وَ ظُلْماً وَ ذَلِکَ عِنْدَ مَا تَصِیرُ الدُّنْیَا هَرْجاً وَ مَرْجاً وَ یَغَارُ بَعْضُهُمْ عَلَی بَعْضٍ فَلَا الْکَبِیرُ یَرْحَمُ الصَّغِیرَ وَ لَا الْقَوِیُّ یَرْحَمُ الضَّعِیفَ فَحِینَئِذٍ یَأْذَنُ اللَّهُ لَهُ بِالْخُرُوجِ (1).

**[ترجمه]کفایة الاثر: حضرت علی علیه السلام فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و آله بعد از شمردن امامان علیهم السلام فرمود: «سپس امامشان تا وقتی خدا بخواهد غایب شده و دو غیبت دارد که یکی طولانی تر از دیگری است.» سپس رسول خدا متوجه ما شده و با صدای بلند فرمود: «بترسید! بترسید! در وقتی که پنجمین از فرزندان هفتمین از فرزندانم غایب شد!»

حضرت علی علیه السلام فرمود: عرض کردم: «یا رسول الله! حال او هنگام غیبتش چگونه است؟» فرمود: «صبر می کند تا خدا به او اذن خروج دهد. پس از یمن، از روستایی که به آن «کرعه» گویند قیام می کند. عمامه من بر سر اوست، زره مرا پوشیده و شمشیر من ذوالفقار را به خود آویخته و منادی ندا می دهد: «این مهدی خلیفه خداست! پس او را تبعیت کنید که زمین را از قسط و عدل پر می کند، همان طور که از ظلم و جور پر شده باشد.» و این بعد از هرج و مرج در دنیاست و بعد از این است که بعضی، بعضی دیگر را غارت می کنند. پس کبیر به صغیر و قوی به ضعیف رحم نمی کند؛ پس در این هنگام خدا به او اذن خروج می دهد.» - . کفایة الاثر: 150 -

**[ترجمه]

«190»

کا، [الکافی] بَعْضُ أَصْحَابِنَا رَفَعَهُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ دَاوُدَ بْنِ کَثِیرٍ الرَّقِّیِّ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام مَا مَعْنَی السَّلَامِ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ فَقَالَ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی لَمَّا خَلَقَ نَبِیَّهُ وَ وَصِیَّهُ وَ ابْنَتَهُ وَ ابْنَیْهِ وَ جَمِیعَ الْأَئِمَّةِ وَ خَلَقَ شِیعَتَهُمْ أَخَذَ عَلَیْهِمُ الْمِیثَاقَ وَ أَنْ یَصْبِرُوا وَ یُصَابِرُوا وَ یُرَابِطُوا وَ أَنْ یَتَّقُوا اللَّهَ وَ وَعَدَهُمْ أَنْ یُسَلِّمَ لَهُمُ الْأَرْضَ الْمُبَارَکَةَ وَ الْحَرَمَ الْأَمْنَ وَ أَنْ یُنَزِّلَ لَهُمُ الْبَیْتَ الْمَعْمُورَ وَ یُظْهِرَ لَهُمُ السَّقْفَ الْمَرْفُوعَ وَ یُرِیحَهُمْ مِنْ عَدُوِّهِمْ وَ الْأَرْضَ الَّتِی یُبَدِّلُهَا اللَّهُ مِنَ السَّلَامِ وَ یُسَلِّمُ مَا فِیهَا لَهُمْ لا شِیَةَ فِیها قَالَ لَا خُصُومَةَ فِیهَا لِعَدُوِّهِمْ وَ أَنْ یَکُونَ لَهُمْ فِیهَا مَا یُحِبُّونَ وَ أَخَذَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله عَلَی جَمِیعِ الْأَئِمَّةِ وَ شِیعَتِهِمُ الْمِیثَاقَ بِذَلِکَ وَ إِنَّمَا السَّلَامُ عَلَیْهِ (2)

تَذْکِرَةُ نَفْسِ الْمِیثَاقِ وَ تَجْدِیدٌ لَهُ عَلَی اللَّهِ لَعَلَّهُ أَنْ یُعَجِّلَهُ جَلَّ وَ عَزَّ وَ یُعَجِّلَ السَّلَامَ لَکُمْ بِجَمِیعِ مَا فِیهِ (3).

ص: 380


1- 1. تراه فی باب النصوص علی الاثنی عشر ج 36 ص 335. و فی نسخة الکمبانیّ قد تکرر من قوله« فیخرج من قریة» الی آخر الخبر، و أثبته کالاستدراک فی الهامش و هو من غفلة المصححین عند المقابلة.
2- 2. هذا هو الظاهر، و فی المصدر و هکذا الأصل المطبوع: و« انما علیه السلام».
3- 3. تراه فی الکافی ج 1 ص 451 باب مولد النبیّ صلّی اللّه علیه و آله.

**[ترجمه]کافی: داود بن کثیر می گوید: به امام صادق علیه السلام عرضه داشتم: «معنای سلام بر پیامبر چیست؟» فرمود: «خدای تعالی وقتی پیامبر، وصی او، دختر او، دو پسر او و تمام امامان علیهم السلام را آفرید و شیعیانشان را خلق کرد، از آنان پیمان گرفت که صبر کنند و ایستادگی کنند و از مرزها نگهبانی کرده و تقوا داشته باشند.

و به آنان وعده داد که زمین با برکت و حرم امن را تسلیم آنان کند؛ بیت معمور را بر آنان نازل کند؛ سقف بلند را برای آنان ظاهر سازد؛ آنان را از دشمنشان نجات دهد و زمینی که خدا آن را به محل سلامت و امن تبدیل می کند و همه چیز آن را تسلیم آنان می کند، لکه ای در آن نیست.» فرمود: «خصومتی در آن برای دشمنانشان نیست و در آن زمین هر چه دوست داشته باشند هست و رسول خدا صلی الله علیه و آله از تمامی امامان و شیعیانشان پیمان بر این مهم را اخذ کرد.

همانا سلام بر او یادآوری همین پیمان است و تجدید این میثاق با خداست، شاید که خدای عز و جل این امر را تعجیل کرده و سلامتی کامل شما در زمین را زودتر برساند.» - . کافی 1: 270 -

**[ترجمه]

«191»

أَقُولُ رَوَی مُؤَلِّفُ الْمَزَارِ الْکَبِیرِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: قَالَ لِی یَا أَبَا مُحَمَّدٍ کَأَنِّی أَرَی نُزُولَ الْقَائِمِ فِی مَسْجِدِ السَّهْلَةِ بِأَهْلِهِ وَ عِیَالِهِ قُلْتُ یَکُونُ مَنْزِلَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ قَالَ نَعَمْ کَانَ فِیهِ مَنْزِلُ إِدْرِیسَ وَ کَانَ مَنْزِلَ إِبْرَاهِیمَ خَلِیلِ الرَّحْمَنِ وَ مَا بَعَثَ اللَّهُ نَبِیّاً إِلَّا وَ قَدْ صَلَّی فِیهِ وَ فِیهِ مَسْکَنُ الْخَضِرِ وَ الْمُقِیمُ فِیهِ کَالْمُقِیمِ فِی فُسْطَاطِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ مَا مِنْ مُؤْمِنٍ وَ لَا مُؤْمِنَةٍ إِلَّا وَ قَلْبُهُ یَحِنُّ إِلَیْهِ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ وَ لَا یَزُولُ الْقَائِمُ فِیهِ أَبَداً قَالَ نَعَمْ قُلْتُ فَمِنْ بَعْدِهِ قَالَ هَکَذَا مِنْ بَعْدِهِ إِلَی انْقِضَاءِ الْخَلْقِ قُلْتُ فَمَا یَکُونُ مِنْ أَهْلِ الذِّمَّةِ عِنْدَهُ قَالَ یُسَالِمُهُمْ کَمَا سَالَمَهُمْ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ یُؤَدُّونَ الْجِزْیَةَ عَنْ یَدٍ وَ هُمْ صاغِرُونَ قُلْتُ فَمَنْ نَصَبَ لَکُمْ عَدَاوَةً فَقَالَ لَا یَا أَبَا مُحَمَّدٍ مَا لِمَنْ خَالَفَنَا فِی دَوْلَتِنَا مِنْ نَصِیبٍ إِنَّ اللَّهَ قَدْ أَحَلَّ لَنَا دِمَاءَهُمْ عِنْدَ قِیَامِ قَائِمِنَا فَالْیَوْمَ مُحَرَّمٌ عَلَیْنَا وَ عَلَیْکُمْ ذَلِکَ فَلَا یَغُرَّنَّکَ أَحَدٌ إِذَا قَامَ قَائِمُنَا انْتَقَمَ لِلَّهِ وَ لِرَسُولِهِ وَ لَنَا أَجْمَعِینَ (1).

**[ترجمه]مؤلف «مزار کبیر» از ابو بصیر، از امام صادق علیه السلام روایت کرده است که حضرت به او فرمود: «ای ابا محمد! گویا من فرود آمدن قائم علیه السلام را با اهل و عیالش در مسجد سهله می بینم!» گفتم:«فدایت شوم! منزل حضرت آنجاست؟» فرمود: «بله، منزل ادریس و ابراهیم خلیل الرحمان آنجا بوده و خدا هیچ پیغمبری را مبعوث نکرد، مگر اینکه در آن نماز خوانده، و در آن مسکن خضر است و کسی که در آن اقامت کند، مانند مقیم در خیمه رسول الله صلی الله علیه و آله است و هیچ مؤمن و مؤمنه ای نیست، مگر اینکه دلش به آنجا مشتاق است.» گفتم: «فدایت شوم! قائم تا ابد در آنجا می ماند؟» فرمود بله. پرسیدم: «بعد از آن چه می شود؟» فرمود: «تا انقضای خلق همین گونه خواهد بود!» عرضه داشتم: «آیا اهل ذمه نیز نزد او هستند؟» فرمود: «همانند مسالمه رسول خدا صلی الله علیه و آله با اهل ذمه، با آنان مسالمه می کند و آنها جزیه را با دو دست و در حالت خفت می پردازند.» گفتم: «تکلیف ناصبی ها چه می شود؟» فرمود: «نه ای ابا محمد! مخالف ما در دولت ما نصیبی ندارد. خدا هنگام قیام قائم، خون هایشان را برای ما حلال گردانده. پس امروز بر ما و شما ریختن خونشان حرام است؛ پس احدی تو را نفریبد! وقتی قائم ما بیاید، انتقام خدا و رسول و همگی ما را می گیرد.» - . مزار مشهدی: 163 -

**[ترجمه]

«192»

یب، [تهذیب الأحکام] الصَّفَّارُ عَنِ ابْنِ أَبِی الْخَطَّابِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ بَشِیرٍ وَ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ هِلَالٍ عَنِ الْعَلَاءِ عَنْ مُحَمَّدٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام عَنِ الْقَائِمِ إِذَا قَامَ بِأَیِّ سِیرَةٍ یَسِیرُ فِی النَّاسِ فَقَالَ بِسِیرَةِ مَا سَارَ بِهِ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله حَتَّی یُظْهِرَ الْإِسْلَامَ قُلْتُ وَ مَا کَانَتْ سِیرَةُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ أَبْطَلَ مَا کَانَتْ فِی الْجَاهِلِیَّةِ وَ اسْتَقْبَلَ النَّاسَ بِالْعَدْلِ وَ کَذَلِکَ الْقَائِمُ علیه السلام إِذَا قَامَ یُبْطِلُ مَا کَانَ فِی الْهُدْنَةِ مِمَّا کَانَ فِی أَیْدِی النَّاسِ وَ یَسْتَقْبِلُ بِهِمُ الْعَدْلَ (2).

**[ترجمه]تهذیب: علاء بن محمد گفت: از حضرت باقر علیه السلام پرسیدم: «قائم چگونه در میان مردم رفتار می کند؟» فرمود: «به روش پیغمبر صلی الله علیه و آله عمل می نماید تا آنکه اسلام را آشکار می سازد.» عرض کردم: «روش پیغمبر چگونه بود؟» فرمود: «پیغمبر آثار کفر جاهلیت را از میان برد و با مردم به عدالت رفتار کرد. قائم هم موقعی که قیام می کند، هر عمل نامشروع و بدعتی را که هنگام صلح و سازش با بیگانگان اسلام در میان مسلمین مرسوم گشته، از میان می برد و مردم را به عدالت گستری رهبری می کند.» - . تهذیب 6: 70 -

**[ترجمه]

تذییل

قال شیخنا الطبرسی فی کتاب إعلام الوری فإن قیل إذا حصل الإجماع علی أن لا نبی بعد رسول الله صلی الله علیه و آله و أنتم قد زعمتم أن القائم علیه السلام إذا قام لم یقبل الجزیة من أهل الکتاب و أنه یقتل من بلغ العشرین و لم یتفقه فی الدین و أمر

ص: 381


1- 1. قد مر هذا الحدیث ص 376 تحت الرقم 177 نقلا من کتاب مزار لبعض قدماء أصحابنا، و قد تکرر لفظا بلفظ و الغفلة من الکتاب و النسّاخ.
2- 2. تراه فی التهذیب ج 2 ص 51.

بهدم المساجد و المشاهد و أنه یحکم بحکم داود علیه السلام لا یسأل بینة و أشباه ذلک مما ورد فی آثارکم و هذا تکون نسخا للشریعة و إبطالا لأحکامها فقد أثبتم معنی النبوة و إن لم تتلفظوا باسمها فما جوابکم عنها.

الجواب إنا لم نعرف ما تضمنه السؤال من أنه علیه السلام لا یقبل الجزیة من أهل الکتاب و أنه یقتل من بلغ العشرین و لم یتفقه فی الدین فإن کان ورد بذلک خبر فهو غیر مقطوع به فأما هدم المساجد و المشاهد فقد یجوز أن یختص بهدم ما بنی من ذلک علی غیر تقوی الله تعالی و علی خلاف ما أمر الله سبحانه به و هذا مشروع قد فعله النبی صلی الله علیه و آله.

و أما ما روی من أنه علیه السلام یحکم بحکم آل داود لا یسأل عن بینة فهذا أیضا غیر مقطوع به و إن صح فتأویله أن یحکم بعلمه فیما یعلمه و إذا علم الإمام أو الحاکم أمرا من الأمور فعلیه أن یحکم بعلمه و لا یسأل عنه و لیس فی هذا نسخ الشریعة.

علی أن هذا الذی ذکروه من ترک قبول الجزیة و استماع البینة إن صح لم یکن نسخا للشریعة لأن النسخ هو ما تأخر دلیله عن الحکم المنسوخ و لم یکن مصطحبا فأما إذا اصطحب الدلیلان فلا یکون ذلک ناسخا لصاحبه و إن کان مخالفة فی المعنی و لهذا اتفقنا علی أن الله سبحانه لو قال الزموا السبت إلی وقت کذا ثم لا تلزموه لا یکون نسخا لأن الدلیل الرافع مصاحب الدلیل الموجب و إذا صحت هذه الجملة و کان النبی صلی الله علیه و آله قد أعلمنا بأن القائم من ولده یجب اتباعه و قبول أحکامه فنحن إذا صرنا إلی ما یحکم به فینا و إن خالف بعض الأحکام المتقدمة غیر عاملین بالنسخ لأن النسخ لا یدخل فیما یصطحب الدلیل انتهی.

**[ترجمه]امین الدین طبرسی در کتاب «اعلام الوری» می نویسد: «اگر گفته شود که همه مسلمانان متفقند که بعد از حضرت ختمی مرتبت صلی الله علیه و آله دیگر پیغمبری نخواهد آمد، ولی شما شیعیان عقیده دارید که چون قائم قیام کند، جزیه را از اهل کتاب نمی پذیرد؛ هر کس را که بیش از بیست سال داشته باشد و احکام دینش را نداند، به قتل می رساند؛ مساجد و مشاهد دینی را خراب می کند؛ به طریقه حضرت داود که برای صدور حکم شاهد نمی خواست، حکم می کند و امثال اینها که در روایات شما وارد شده، این عقیده موجب نسخ دیانت و ابطال احکام دینی است و در حقیقت شما با این عقیده، نبوت و پیغمبری را بعد از خاتم انبیا اثبات کرده اید، هر چند نام آن را پیغمبر نگذارید، جواب شما چیست؟

پاسخ می گوییم: ما از آنچه در این سؤال ذکر شده که قائم جزیه را از اهل کتاب نمی پذیرد و کسانی را که به سن بیست سالگی می رسند و احکام دین خود را نمی دانندبه قتل می رساند اطلاع نداریم. بر فرض هم که در این خصوص روایتی رسیده باشد، نمی توان آن را به طور قطع پذیرفت. و اما خراب کردن بعضی از مساجد و مشاهد دینی؛ ممکن است منظور مساجد و مشاهدی باشد که بر خلاف جهات تقوا و دستور خدا بنا شده اند که البته کاری مشروع خواهد بود و پیغمبر هم چنین کاری را کرد. و اما اینکه قائم مانند اولاد داود حکم می کند و در صدور حکم شاهد و دلیل نمی خواهد، این هم چیزی است که نزد ما معلوم و یقینی نیست. فرضا هم اگر درست باشد آن را بدین گونه باید تأویل کرد که در مواردی که شخصا علم به حقیقت قضایا و ماهیت دعوی دارد، طبق علمش حکم می کند، زیرا هر گاه امام یا حاکم یقین به چیزی پیدا کرد، لازم است که موافق علمش عمل کند و دیگر شاهد و دلیلی نخواهد، و این موجب نسخ دیانت نیست.

به علاوه اینکه گفته اند قائم جزیه نمی گیرد و گوش به گواهی شاهد و گواه نمی دهد، در صورتی که صحیح باشد هم باعث منسوخ گشتن دیانت نخواهد بود، زیرا نسخ آن است که دلیلش متأخر از حکم منسوخ باشد و با هم نیاید. اگر هر دو دلیل با هم آمدند،نمی تواند یکی ناسخ دیگر باشد، هر چند در معنی مخالف آن باشد. مثلا اگر فرض کردیم که خداوند فرمود روز شنبه را تا فلان وقت در خانه به سر برید و بعد از آن وقت آزاد هستید، این را نسخ نمی گویند، زیرا دلیل رافع همراه دلیل موجب است.

چون این معنی معلوم گشت و دانستیم که پیغمبر به ما اطلاع داده است که قائم از فرزندان من است و از دستورهای او پیروی کنید و هر حکمی را کهمی کند بپذیرید، بر ما واجب است از وی پیروی کنیم و هر طور که قائم میان ما حکم کرد، عمل نمائیم. پس اگر ما حکم او را پذیرفتیم، هر چند با بعضی از احکام سابق فرق داشته باشد، احکام دین اسلام را منسوخ ندانسته ایم، زیرا چنان که گفتیم نسخ احکام در جایی که دلیلش وارد شده باشد، متحقق نمی شود.

**[ترجمه]

«193»

أَقُولُ رَوَی الْحُسَیْنُ بْنُ مَسْعُودٍ فِی شَرْحِ السُّنَّةِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله أَنَّهُ قَالَ: وَ الَّذِی نَفْسِی بِیَدِهِ لَیُوشِکَنَّ أَنْ یُنْزِلَ فِیکُمُ ابْنُ مَرْیَمَ حُکْماً عَدْلًا یَکْسِرُ

ص: 382

الصَّلِیبَ وَ یَقْتُلُ الْخِنْزِیرَ وَ یَضَعُ الْجِزْیَةَ فَیَفِیضُ الْمَالُ حَتَّی لَا یَقْبَلَهُ أَحَدٌ(1).

ثم قال قوله یکسر الصلیب یرید إبطال النصرانیة و الحکم بشرع الإسلام و معنی قتل الخنزیر تحریم اقتنائه و أکله و إباحة قتله و فیه بیان أن أعیانها نجسة لأن عیسی إنما یقتلها علی حکم شرع الإسلام و الشی ء الطاهر المنتفع به لا یباح إتلافه.

و قوله و یضع الجزیة معناه أنه یضعها من أهل الکتاب و یحملهم علی الإسلام فقد روی أبو هریرة عن النبی صلی الله علیه و آله فی نزول عیسی علیه السلام (2)

و یهلک فی زمانه الملل کلها إلا الإسلام و یهلک الدجال فیمکث فی الأرض أربعین سنة ثم یتوفی فیصلی علیه المسلمون.

و قیل معنی وضع الجزیة أن المال یکثر حتی لا یوجد محتاج ممن یوضع فیهم الجزیة یدل علیه قوله علیه السلام فیفیض المال حتی لا یقبله أحد

وَ رَوَی الْبُخَارِیُّ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ(3) قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: کَیْفَ أَنْتُمْ إِذَا نَزَلَ ابْنُ مَرْیَمَ

ص: 383


1- 1. تراه فی مشکاة المصابیح ص 479 من حدیث أبی هریرة و بعده« حتی تکون السجدة الواحدة خیرا من الدنیا و ما فیها». و فی لفظ آخر: قال: قال رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله: و اللّه لینزلن ابن مریم حکما عادلا فلیکسرن الصلیب و لیقتلن الخنزیر و لیضعن الجزیة و لیترکن القلاص فلا یسعی علیها، و لتذهبن الشحناء و التباغض و التحاسد، و لیدعون الی المال فلا یقبله أحد- رواه مسلم و هکذا رواه البخاری فی صحیحه ج 2 ص 256 باللفظ الأول.
2- 2. رواه أبو داود فی سننه ج 2 ص 342 و لفظه: أن النبیّ صلّی اللّه علیه و آله قال: « لیس بینی و بینه نبی- یعنی عیسی علیه السلام- و انه نازل، فإذا رأیتموه فاعرفوه؛ رجل مربوع الی الحمرة و البیاض بین ممصرتین، کأن رأسه یقطر، و ان لم یصبه بلل، فیقاتل الناس علی الإسلام فیدق الصلیب و یقتل الخنریر، و یضع الجزیة، و یهلک اللّه فی زمانه الملل کلها الا الإسلام و یهلک المسیح الدجال، فیمکث فی الأرض أربعین سنة، ثمّ یتوفی فیصلی علیه المسلمون.
3- 3. تراه فی صحیح البخاریّ ج 2 ص 256 باب نزول عیسی علیه السلام. و أخرجه. فی المصابیح ص 380 من صحیحی مسلم و البخاری و هکذا السیوطی فی الجامع الصغیر منهما علی ما فی السراج المنیر ج 3 ص 106 و قال العزیزی فی شرحه: قال المناوی: أی و الخلیفة من قریش أو و امامکم فی الصلاة رجل منکم، و هذا استفهام عن حال من یکون حیا عند نزول عیسی، کیف سرورهم بلقیه، و کیف یکون فخر هذه الأمة و روح اللّه یصلی وراء امامهم.

وَ إِمَامُکُمْ مِنْکُمْ.

و هذا حدیث متفق علی صحته انتهی.

**[ترجمه]مؤلف

حسین بن مسعود فراء سنی مذهب، در کتاب «شرح السنه» به سند خود از پیغمبر صلی الله علیه و آله روایت کرده است که فرمود: «به خدایی که جان من در دست اوست سوگند یاد می کنم که عیسی بن مریم، آن حاکم عادل در میان شما مسلمانان فرود می آید و صلیب را می شکند و خوک را می کشد و جزیه دادن را از میان برمی دارد و چندان مال به مردم می دهد که دیگر کسی آن را نمی پذیرد.»

سپس حسین بن مسعود می گوید: «مقصود از شکستن صلیب این است که عیسی علیه السلام کیش نصرانیت را از میان برده و مطابق دین اسلام حکم می کند و معنی کشتن خوک، تحریم نگهداری و خوردن و اباحه کشتن آن است (که نصارا عادت بدان دارند) و این می رساند که خوک نجس العین است، زیرا عیسی علیه السلام به دستور شرع اسلام خوک ها را می کشد، چون تلف کردن چیز طاهری که مردم از آن نفع می برند مباح نیست. و این که فرمود جزیه دادن را از میان برمی دارد، یعنی از اهل کتاب (یهود و نصارا) برداشته و آنها را مسلمان می کند.»

ابو هریره از پیغمبر روایت کرده است که درباره فرود آمدن عیسی از آسمان فرمود:«در زمان او تمام ادیان از میان می رود، مگر اسلام که باقی می ماند.او دجال را می کشد و چهل سال در روی زمین زندگی می نماید و سپس وفات می کند و مسلمانان بر وی نماز می گزارند.»

بعضی (از دانشمندان اهل سنت) گفته اند که مقصود از برداشتن جزیه، این است که به قدری اموال در آن روزگار زیاد می شود که نیازمندی که جزیه به خاطر آنها مقرر گردیده است پیدا نمی شود، به دلیل اینکه پیغمبر فرمود: «چندان مال به مردم می دهد که دیگر کسی آن را نمی پذیرد.»

بخاری به سند خود از ابو هریره روایت کرده که پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمود:«چه حالی خواهید داشت هنگامی که عیسی بن مریم از آسمان فرود آید و امام شما هم در میان شما باشد؟» این حدیثی است که همه علما اتفاق بر صحت آن دارند. (پایان سخن فراء)

**[ترجمه]

أقول

و قد أورد هو و غیره أخبارا أخر فی ذلک فظهر أن هذه الأمور المنقولة من سیر القائم علیه السلام لا یختص بنا بل أوردها المخالفون أیضا و نسبوه إلی عیسی علیه السلام لکن قد رووا أن إمامکم منکم فما کان جوابهم فهو جوابنا و الشبهة مشترکة بینهم و بیننا.

**[ترجمه]فراء و سایر علمای اهل تسنن، روایات دیگری در این خصوص نقل کرده اند که همگی می رسانند آنچه که درباره طرز حکومت قائم نقل شده، اختصاص به ما ندارد، بلکه مخالفین ما هم روایت کرده اند، ولی آنها این امور را به حضرت عیسی نسبت داده اند. اما این را نیز خوشبختانه روایت کرده اند که پیغمبر فرمود: «هنگام نزول عیسی، امام شما در میان شماست.» هر جوابی که بر این مطلب دادند، همان جواب ماست، زیرا اشکال مشترک بین ما و آنهاست.

**[ترجمه]

«194»

أَقُولُ ذَکَرَ السَّیِّدُ ابْنُ طَاوُسٍ قَدَّسَ اللَّهُ رُوحَهُ فِی کِتَابِ سَعْدِ السُّعُودِ: أَنِّی وَجَدْتُ فِی صُحُفِ إِدْرِیسَ النَّبِیِّ علیه السلام عِنْدَ ذِکْرِ سُؤَالِ إِبْلِیسَ وَ جَوَابِ اللَّهِ لَهُ قالَ رَبِّ فَأَنْظِرْنِی إِلی یَوْمِ یُبْعَثُونَ قَالَ لَا وَ لَکِنَّکَ مِنَ الْمُنْظَرِینَ إِلی یَوْمِ الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ فَإِنَّهُ یَوْمٌ قَضَیْتُ وَ حَتَمْتُ أَنْ أُطَهِّرَ الْأَرْضَ ذَلِکَ الْیَوْمَ مِنَ الْکُفْرِ وَ الشِّرْکِ وَ الْمَعَاصِی وَ انْتَخَبْتُ لِذَلِکَ الْوَقْتِ عِبَاداً لِی امْتَحَنْتُ قُلُوبَهُمْ لِلْإِیمَانِ وَ حَشَوْتُهَا بِالْوَرَعِ وَ الْإِخْلَاصِ وَ الْیَقِینِ وَ التَّقْوَی وَ الْخُشُوعِ وَ الصِّدْقِ وَ الْحِلْمِ وَ الصَّبْرِ وَ الْوَقَارِ وَ التُّقَی وَ الزُّهْدِ فِی الدُّنْیَا وَ الرَّغْبَةِ فِیمَا عِنْدِی وَ أَجْعَلُهُمْ دُعَاةَ الشَّمْسِ وَ الْقَمَرِ وَ أَسْتَخْلِفُهُمْ فِی الْأَرْضِ وَ أُمَکِّنُ لَهُمْ دِینَهُمُ الَّذِی ارْتَضَیْتُهُ لَهُمْ ثُمَ یَعْبُدُونَنِی لا یُشْرِکُونَ بِی شَیْئاً یُقِیمُونَ الصَّلاةَ لِوَقْتِهَا وَ یُؤْتُونَ الزَّکاةَ لِحِینِهَا وَ یَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ یَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَرِ وَ أُلْقِی فِی تِلْکَ الزَّمَانِ

الْأَمَانَةَ عَلَی الْأَرْضِ فَلَا یَضُرُّ شَیْ ءٌ شَیْئاً وَ لَا یَخَافُ شَیْ ءٌ مِنْ شَیْ ءٍ ثُمَّ تَکُونُ الْهَوَامُّ وَ الْمَوَاشِی بَیْنَ النَّاسِ فَلَا یُؤْذِی بَعْضُهُمْ بَعْضاً وَ أُنْزِعُ حُمَةَ کُلِّ ذِی حُمَةٍ مِنَ الْهَوَامِّ وَ غَیْرِهَا وَ أُذْهِبُ سَمَّ کُلِّ مَا یَلْدَغُ وَ أُنْزِلُ بَرَکَاتٍ مِنَ السَّمَاءِ وَ الْأَرْضِ وَ تَزْهَرُ الْأَرْضُ بِحُسْنِ نَبَاتِهَا وَ تُخْرِجُ کُلَّ ثِمَارِهَا وَ

ص: 384

أَنْوَاعَ طِیبِهَا.

وَ أُلْقِی الرَّأْفَةَ وَ الرَّحْمَةَ بَیْنَهُمْ فَیَتَوَاسَوْنَ وَ یَقْتَسِمُونَ بِالسَّوِیَّةِ فَیَسْتَغْنِی الْفَقِیرُ وَ لَا یَعْلُو بَعْضُهُمْ بَعْضاً وَ یَرْحَمُ الْکَبِیرُ الصَّغِیرَ وَ یُوَقِّرُ الصَّغِیرُ الْکَبِیرَ وَ یَدِینُونَ بِالْحَقِّ وَ بِهِ یَعْدِلُونَ وَ یَحْکُمُونَ أُولَئِکَ أَوْلِیَائِی اخْتَرْتُ لَهُمْ نَبِیّاً مُصْطَفًی وَ أَمِیناً مُرْتَضًی فَجَعَلْتُهُ لَهُمْ نَبِیّاً وَ رَسُولًا وَ جَعَلْتُهُمْ لَهُ أَوْلِیَاءَ وَ أَنْصَاراً تِلْکَ أُمَّةٌ اخْتَرْتُهَا لِنَبِیِّیَ الْمُصْطَفَی وَ أَمِینِیَ الْمُرْتَضَی ذَلِکَ وَقْتٌ حَجَبْتُهُ فِی عِلْمِ غَیْبِی وَ لَا بُدَّ أَنَّهُ وَاقِعٌ أُبِیدُکَ یَوْمَئِذٍ وَ خَیْلَکَ وَ رَجِلَکَ وَ جُنُودَکَ أَجْمَعِینَ فَاذْهَبْ فَإِنَّکَ مِنَ الْمُنْظَرِینَ إِلی یَوْمِ الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ.

**[ترجمه]مؤلف

سید رضی الدین بن طاوس در کتاب «سعد السعود» می نویسد: من در «صحف ادریس» دیده ام که وقتی شیطان به خدا گفت: «قالَ رَبِّ فَأَنْظِرْنِی إِلی یَوْمِ یُبْعَثُون»،{مرا تا روز رستخیز مهلت بده!} خدا فرمود: «مِنَ الْمُنْظَرِینَ إِلی یَوْمِ الْوَقْتِ الْمَعْلُوم»، {نه، تو را تا روزی که وقت آن معلوم است مهلت می دهم.} آن روز، روزی است که زمین را از لوث کفر و شرک و گناهان پاک می گردانم؛ مردانی را برای زندگی در آن روز برمی گزینم که دل های آنها را برای ایمان و درون آنها را با پرهیزکاری، اخلاص، یقین، تقوا، فروتنی، راستی، بردباری، استقامت در امر دین، وفا، زهد در دنیا و میل به آنچه من به آنها می دهم، امتحان کرده ام. آنها را داعیان مهر و ماه قرار داده ام و سروران زمین می گردانم و دین (اسلام) را که برای آنها برگزیده ام، برای آنها باقی می گذارم. تا آنکه مرا چنان که می باید عبادت کنند؛ به من شرک نورزند؛ نمازها را در اوقات مخصوص به خود به پا دارند؛ زکات مال خود را بپردازند؛ امر به معروف کنند و نهی از منکر نمایند.

در آن زمان امانتداری را در روی زمین برقرار سازم که هرگز چیزی تلف نشود و کسی از چیزی نترسد؛ جانوران و چهارپایان در میان مردم باشند و به یکدیگر آزار نرسانند؛ تمام جانوران زهردار را از میان می برم و اثر سم حیوانات نیش دار را بلا اثر می گذارم؛ برکات خود را از زمین و آسمان بر آنها می فرستم؛ زمین با گیاهان و سبزه خود نزهت گیرد و هر درخت ثمردار و عطرآگینی، ثمر و عطر خود را بیرون می دهد.

رأفت و ترحم را در دل آنها جای دهم، به طوری که مواسات و برادری میان آنها برقرار گردد؛ آنچه دارند علی السویه میان خود قسمت کنند؛ فقرا بی نیاز می شوند و کسی بر دیگری برتری ندارد؛بزرگ بر کوچک ترحم می کند و کوچک بزرگ را محترم می دارد؛ همه متدین به دین حق (اسلام) هستند و طبق دستورهای آن رفتار می نند و حکم می نمایند.آنها دوستان من هستند که پیغمبری چون محمد مصطفی و امام امینی مانند علی مرتضی را برای (هدایت و راهنمایی) آنها برگزیدم و آن مردم را دوستان و یاوران پیغمبرم محمد مصطفی و امینم علی مرتضی قرار دادم.آن روز وقتی است که در علم غیب خودم پنهان کرده ام و ناچار به وقوع می پیوندد. در آن روز تو و تمام دار و دسته و لشکرت را نابود می گردانم. پس برو که تا آن روز معین، از مهلت داده شدگان هستی.» - . سعد السعود: 34 -

**[ترجمه]

بیان

أقول ظاهر أن هذه الآثار المذکورة مع إبادة الشیطان و خیله و رجله لم تکن فی مجموع أیام النبی صلی الله علیه و آله و أمته بل یکفی أن یکون فی بعض الأوقات بعد بعثته و ما ذلک إلا فی زمن القائم علیه السلام کما مر فی الأخبار و سیأتی.

وَ رَوَی السَّیِّدُ عَلِیُّ بْنُ عَبْدِ الْحَمِیدِ فِی کِتَابِ الْغَیْبَةِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْبَاقِرِ علیه السلام قَالَ: إِذَا ظَهَرَ قَائِمُنَا أَهْلَ الْبَیْتِ علیهم السلام قَالَ فَفَرَرْتُ مِنْکُمْ لَمَّا خِفْتُکُمْ فَوَهَبَ لِی رَبِّی حُکْماً-(1)

خِفْتُکُمْ عَلَی نَفْسِی وَ جِئْتُکُمْ لَمَّا أَذِنَ لِی رَبِّی وَ أَصْلَحَ لِی أَمْرِی.

**[ترجمه]این آثار که ذکر شد، در نابودی شیطان و دار و دسته او در تمام ایام پیغمبر و امت او تاکنون تحقق نیافته است و مسلما باید روزی بعد از برانگیخته شدن پیغمبر اسلام صلی الله علیه و آله متحقق شود. و آن روز هم فقط زمان ظهور و سلطنت قائم صلی الله علیه و آله است، چنان که در اخبار سابق گذشت و قسمتی هم خواهد آمد.

سید علی بن عبدالحمید نیلی در کتاب «غیبت» خود از سرور اهل ایمان: امام باقر علیه السلام نقل می کند که فرمود: وقتی قائم ما اهل بیت ظهور کند، می فرماید: «فَفَرَرْتُ مِنْکُمْ لَمَّا خِفْتُکُمْ فَوَهَبَ لِی رَبِّی حُکْما»، {و چون از شما ترسیدم، از شما گریختم، تا پروردگارم به من دانش بخشید.} - . شعراء / 21 -

بر جان خود از شما می ترسیدم و وقتی پروردگارم اذنم داد و کارم را اصلاح فرمود، به نزد شما آمدم.» - . سرور اهل ایمان: 32 -

**[ترجمه]

«196»

وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ الْإِیَادِیِّ یَرْفَعُهُ إِلَی أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: لَوْ خَرَجَ الْقَائِمُ علیه السلام بَعْدَ أَنْ أَنْکَرَهُ کَثِیرٌ مِنَ النَّاسِ یَرْجِعُ إِلَیْهِمْ شَابّاً فَلَا یَثْبُتُ عَلَیْهِ إِلَّا کُلُّ مُؤْمِنٍ أَخَذَ اللَّهُ مِیثَاقَهُ فِی الذَّرِّ الْأَوَّلِ.

وَ بِإِسْنَادِهِ إِلَی سَمَاعَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: کَأَنِّی بِالْقَائِمِ علیه السلام عَلَی ذِی طُوًی قَائِماً عَلَی رِجْلَیْهِ حَافِیاً یَرْتَقِبُ بِسُنَّةِ مُوسَی علیه السلام حَتَّی یَأْتِیَ الْمَقَامَ فَیَدْعُو فِیهِ.

**[ترجمه]سرور اهل ایمان: امام صادق علیه السلام فرمود: «اگر قائم علیه السلام بعد از اینکه بسیاری از مردم انکارش کردند قیام کند، به صورت جوانی به نزد آنان برمی گردد و بر او ثابت قدم نمی ماند، مگر هر مؤمنی که خدا پیمانش را در عالم ذرّ اول اخذ کرده است.» - . همان: 58 -

سرور اهل ایمان:امام صادق علیه السلام فرمود: «گویا قائم را در ذی طوی می بینم که پابرهنه بر روی دوپایش ایستاده و طبق سنت موسی علیه السلام مراقب است تا اینکه به نزد مقام بیاید و در آنجا دعا کند.» - . همان: 60 -

**[ترجمه]

«197»

وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحَضْرَمِیِّ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: جَبْرَئِیلُ عَنْ یَمِینِهِ وَ مِیکَائِیلَ عَنْ یَسَارِهِ.

وَ عَنْهُ علیه السلام قَالَ: إِذَا قَامَ الْقَائِمُ وَ دَخَلَ الْکُوفَةَ لَمْ یَبْقَ مُؤْمِنٌ إِلَّا وَ هُوَ بِهَا.

**[ترجمه]سرور اهل ایمان: امام باقر علیه السلام فرمود: «جبرئیل سمت راست حضرت و میکائیل سمت چپ اوست و می فرماید: وقتی قائم علیه السلام خروج کند و داخل کوفه شود، مؤمنی نمی ماند مگر اینکه در کوفه اجتماع می کند.» - . سرور اهل ایمان: 61 -

**[ترجمه]

«198»

وَ مِنْ کِتَابِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ رَفَعَهُ عَنْ سَعْدٍ عَنْ أَبِی مُحَمَّدٍ الْحَسَنِ بْنِ

ص: 385


1- 1. الشعراء: 21.

عَلِیٍّ علیه السلام قَالَ: لَمَوْضِعُ الرَّجُلِ فِی الْکُوفَةِ أَحَبُّ إِلَیَّ مِنْ دَارٍ فِی الْمَدِینَةِ.

وَ عَنْهُ عَنْ سَعْدِ بْنِ الْأَصْبَغِ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ: مَنْ کَانَتْ لَهُ دَارٌ بِالْکُوفَةِ فَلْیَتَمَسَّکْ بِهَا.

**[ترجمه]سرور اهل ایمان: امام حسن عسکری علیه السلام فرمود: «به اندازه یک جای قدم زمین که در کوفه داشته باشم، نزد من بهتر از داشتن یک باب خانه در مدینه است.»

و هم در آن کتاب از فضل بن شاذان، از سعد بن اصبغ نقل کرده که گفت: شنیدم که حضرت صادق علیه السلام می فرمود: «اگر کسی خانه ای در کوفه داشته باشد، آن را از دست ندهد.» - . همان -

**[ترجمه]

«199»

وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: یَهْزِمُ الْمَهْدِیُّ علیه السلام السُّفْیَانِیَّ تَحْتَ شَجَرَةٍ أَغْصَانُهَا مُدْلَاةٌ فِی الْحِیرَةِ طَوِیلَةٌ.

**[ترجمه]در همان کتاب، امام باقر علیه السلام فرمود: «مهدی علیه السلام سفیانی را در شهر حیره شکست می دهد،زیر درختی که شاخه هایش کشیده و دراز است.» - . همان: 65 -

**[ترجمه]

«200»

وَ بِإِسْنَادِهِ إِلَی بَشِیرٍ النَّبَّالِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: هَلْ تَدْرِی أَوَّلَ مَا یَبْدَأُ بِهِ الْقَائِمُ علیه السلام قُلْتُ لَا قَالَ یُخْرِجُ هَذَیْنِ رَطْبَیْنِ غَضَّیْنِ فَیُحْرِقُهُمَا وَ یُذْرِیهِمَا فِی الرِّیحِ وَ یَکْسِرُ الْمَسْجِدَ ثُمَّ قَالَ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ عَرِیشٌ کَعَرِیشِ مُوسَی علیه السلام وَ ذَکَرَ أَنَّ مُقَدَّمَ مَسْجِدِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله کَانَ طِیناً وَ جَانِبُهُ جَرِیدَ النَّخْلِ.

**[ترجمه]در همان کتاب، امام صادق علیه السلام به بشیر نبال فرمود: «می دانی اولین کاری که قائم علیه السلام می کند چیست؟» گفتم خیر. فرمود: «این دو شاخه تر و تازه (ابوبکر و عمر) را خارج کرده و می سوزاند و خاکسترشان را به باد می دهد و دیوار های مسجد را می شکند.» سپس فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «چادری از چوب و علف مانند عریش موسی است و فرمود: «جلوی مسجد النبی صلی الله علیه و آله گلی بود و دو طرفش شاخه های خرما.» - . سرور اهل ایمان: 65 -

**[ترجمه]

«201»

وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: إِذَا قَدِمَ الْقَائِمُ علیه السلام وَثَبَ أَنْ یَکْسِرَ الْحَائِطَ الَّذِی عَلَی الْقَبْرِ فَیَبْعَثُ اللَّهُ تَعَالَی رِیحاً شَدِیدَةً وَ صَوَاعِقَ وَ رُعُوداً حَتَّی یَقُولَ النَّاسُ إِنَّمَا ذَا لِذَا فَیَتَفَرَّقُ أَصْحَابُهُ عَنْهُ حَتَّی لَا یَبْقَی مَعَهُ أَحَدٌ فَیَأْخُذُ الْمِعْوَلَ بِیَدِهِ فَیَکُونُ أَوَّلَ مَنْ یَضْرِبُ بِالْمِعْوَلِ ثُمَّ یَرْجِعُ إِلَیْهِ أَصْحَابُهُ إِذَا رَأَوْهُ یَضْرِبُ الْمِعْوَلَ بِیَدِهِ فَیَکُونُ ذَلِکَ الْیَوْمَ فَضْلُ بَعْضِهِمْ عَلَی بَعْضٍ بِقَدْرِ سَبْقِهِمْ إِلَیْهِ فَیَهْدِمُونَ الْحَائِطَ ثُمَّ یُخْرِجُهُمَا غَضَّیْنِ رَطْبَیْنِ فَیَلْعَنُهُمَا وَ یَتَبَرَّأُ مِنْهُمَا وَ یَصْلِبُهُمَا ثُمَّ یُنْزِلُهُمَا وَ یُحْرِقُهُمَا ثُمَّ یُذْرِیهِمَا فِی الرِّیحِ.

**[ترجمه]در همان کتاب، امام صادق علیه السلام فرمود: «وقتی قائم علیه السلام تشریف فرما شود، برمی خیزد تا دیواری را که بر قبر پیغمبر است بشکند. پس خدا تندباد و صاعقه و رعد هایی می فرستد، تا جایی که مردم می گویند: «این حادثه برای خراب کردن این دیوار است.» پس اصحابش از گردش متفرق می شوند،تا اینکه احدی نمی ماند. پس کلنگ را به دست می گیرد و اولین کسی است که کلنگ را به دست می گیرد. سپس اصحابش که می نگرند که با دست خود کلنگ به دیوار می زند، به سمت او بر می گردند و در آن روز، برتری بعض اصحاب بر بعضی دیگر به میزان شتابشان به سمت حضرت است. پس دیوار را خراب می کند. سپس آن دو (ابوبکر و عمر) را مثل دو شاخه تر و تازه بیرون می کشد و آن دو را لعن کرده و از آن دو تبری می جوید و به صلیبشان می کشد، سپس پایینشان می آورد و آتششان می زند و خاکسترشان را به باد می سپرد.» - . سرور اهل ایمان: 66 -

**[ترجمه]

«202»

وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: یَمْلِکُ الْقَائِمُ سَبْعَ سِنِینَ تَکُونُ سَبْعِینَ سَنَةً مِنْ سِنِیکُمْ هَذِهِ.

وَ عَنْهُ علیه السلام قَالَ: کَأَنِّی أَنْظُرُ إِلَی الْقَائِمِ علیه السلام وَ أَصْحَابِهِ فِی نَجَفِ الْکُوفَةِ کَأَنَّ عَلَی رُءُوسِهِمُ الطَّیْرَ قَدْ فَنِیَتْ أَزْوَادُهُمْ وَ خَلُقَتْ ثِیَابُهُمْ قَدْ أَثَّرَ السُّجُودُ بِجِبَاهِهِمْ لُیُوثٌ بِالنَّهَارِ رُهْبَانٌ بِاللَّیْلِ کَأَنَّ قُلُوبَهُمْ زُبَرُ الْحَدِیدِ یُعْطَی الرَّجُلُ مِنْهُمْ قُوَّةَ أَرْبَعِینَ رَجُلًا لَا یَقْتُلُ أَحَداً مِنْهُمْ إِلَّا کَافِرٌ أَوْ مُنَافِقٌ وَ قَدْ وَصَفَهُمُ اللَّهُ تَعَالَی بِالتَّوَسُّمِ فِی

ص: 386

کِتَابِهِ الْعَزِیزِ بِقَوْلِهِ إِنَّ فِی ذلِکَ لَآیاتٍ لِلْمُتَوَسِّمِینَ (1).

**[ترجمه]در همان کتاب، امام صادق علیه السلام فرمود: «قائم علیه السلام هفت سال که طبق این سال های شما هفتاد سال می شود، حکومت می کند.»

و حضرت فرمود: «گویی به قائم علیه السلام و اصحابش می نگرم که در نجف کوفه بر سرشان پرنده نشسته (کنایه از آرامش و وقارشان) و توشه شان تمام و لباس هایشان مندرس شده و اثر سجده در پیشانی هایشان نشسته! شیران روز و راهبان شب هستند و گویی دل هایشان پاره های آهن است و به هر یک زور چهل مرد داده می شود و فقط کافر و منافق، یکی از آنان را به شهادت می رساند و خدای تعالی آنان را در کتابش به هوشیاری وصف کرده و فرموده: «إِنَّ فِی ذلِکَ لَآیاتٍ لِلْمُتَوَسِّمِین» - . حجر / 75 - ، { به یقین، دراین [کیفر] برای هوشیاران عبرت هاست.} - . سرور اهل ایمان: 70 -

**[ترجمه]

«203»

وَ بِإِسْنَادِهِ إِلَی کِتَابِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ رَفَعَهُ إِلَی عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: یَقْتُلُ الْقَائِمُ علیه السلام حَتَّی یَبْلُغَ السُّوقَ قَالَ فَیَقُولُ لَهُ رَجُلٌ مِنْ وُلْدِ أَبِیهِ إِنَّکَ لَتُجْفِلُ النَّاسَ إِجْفَالَ النَّعَمِ فَبِعَهْدٍ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَوْ بِمَا ذَا قَالَ وَ لَیْسَ فِی النَّاسِ رَجُلٌ أَشَدَّ مِنْهُ بَأْساً فَیَقُومُ إِلَیْهِ رَجُلٌ مِنَ الْمَوَالِی فَیَقُولُ لَهُ لَتَسْکُتَنَّ أَوْ لَأَضْرِبَنَّ عُنُقَکَ فَعِنْدَ ذَلِکَ یُخْرِجُ الْقَائِمُ علیه السلام عَهْداً مِنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله.

**[ترجمه]در همان کتاب، امام صادق علیه السلام فرمود: «قائم علیه السلام می کُشد تا به بازار می رسد. پس مردی از فرزندان پدرش به وی می گوید: «تو مردم را مانند پراکندن سریع چهارپایان پراکندی! آیا اجازه ای از رسول خدا صلی الله علیه و آله داری یا دلیل دیگری داری؟» حضرت صادق علیه السلام فرمود: «در بین مردم کسی زورمندتر از او نیست.» یکی از دوستانش برمی خیزد و به شخص معترض می گوید: «ساکت می شوی یا گردنت را بزنم؟» در این هنگام قائم علیه السلام عهدنوشته ای از رسول خدا صلی الله علیه و آله را خارج می کند.» - . سرور اهل ایمان: 100 -

**[ترجمه]

«204»

وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْکَابُلِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ علیهما السلام قَالَ: یَقْتُلُ الْقَائِمُ علیه السلام مِنْ أَهْلِ الْمَدِینَةِ حَتَّی یَنْتَهِیَ إِلَی الْأَجْفَرِ-(2) وَ یُصِیبُهُمْ مَجَاعَةٌ شَدِیدَةٌ قَالَ فَیَضِجُّونَ وَ قَدْ نَبَتَتْ لَهُمْ ثَمَرَةٌ یَأْکُلُونَ مِنْهَا وَ یَتَزَوَّدُونَ مِنْهَا وَ هُوَ قَوْلُهُ تَعَالَی شَأْنُهُ وَ آیَةٌ لَهُمُ الْأَرْضُ الْمَیْتَةُ أَحْیَیْناها وَ أَخْرَجْنا مِنْها حَبًّا فَمِنْهُ یَأْکُلُونَ-(3) ثُمَّ یَسِیرُ حَتَّی یَنْتَهِیَ إِلَی الْقَادِسِیَّةِ وَ قَدِ اجْتَمَعَ النَّاسُ بِالْکُوفَةِ وَ بَایَعُوا السُّفْیَانِیَّ.

**[ترجمه]و نیز در آن کتاب از ابو خالد کابلی، از علی بن الحسین علیه السلام روایت کرده که فرمود: «قائم گروهی از مردم مدینه را می کشد و سپس با لشکر از مدینه بیرون می آید تا به «اجفر» می رسد. در آنجا دچار گرسنگی سختی می شوند. فی الحال میوه برای آنها روییده می شود و آنها هم از آن می خورند و از آن توشه می گیرند. این است معنی آیه شریفه«وَ آیَةٌ لَهُمُ الْأَرْضُ الْمَیْتَةُ أَحْیَیْناها وَ أَخْرَجْنا مِنْها حَبًّا فَمِنْهُ یَأْکُلُونَ»، { و زمین مرده، برهانی است برای ایشان، که آن را زنده گردانیدیم و دانه از آن برآوردیم که از آن می خورند.} - . یس / 33 - آنگاه حرکت کرده تا به قادسیه می رسد. در آن موقع مردم در کوفه اجتماع نموده و با سفیانی بیعت کرده اند.» - . سرور اهل ایمان: 100 -

**[ترجمه]

«205»

وَ بِإِسْنَادِهِ رَفَعَهُ إِلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: یَقْدَمُ الْقَائِمُ علیه السلام حَتَّی یَأْتِیَ النَّجَفَ فَیَخْرُجُ إِلَیْهِ مِنَ الْکُوفَةِ جَیْشُ السُّفْیَانِیِّ وَ أَصْحَابُهُ وَ النَّاسُ مَعَهُ وَ ذَلِکَ یَوْمُ الْأَرْبِعَاءِ فَیَدْعُوهُمْ وَ یُنَاشِدُهُمْ حَقَّهُ وَ یُخْبِرُهُمْ أَنَّهُ مَظْلُومٌ مَقْهُورٌ وَ یَقُولُ مَنْ حَاجَّنِی فِی اللَّهِ فَأَنَا أَوْلَی النَّاسِ بِاللَّهِ إِلَی آخِرِ مَا تَقَدَّمَ مِنْ هَذِهِ فَیَقُولُونَ ارْجِعْ مِنْ حَیْثُ شِئْتَ لَا حَاجَةَ لَنَا فِیکَ قَدْ خَبَّرْنَاکُمْ وَ اخْتَبَرْنَاکُمْ فَیَتَفَرَّقُونَ مِنْ غَیْرِ قِتَالٍ فَإِذَا کَانَ یَوْمُ الْجُمُعَةِ یُعَاوِدُ فَیَجِی ءُ سَهْمٌ فَیُصِیبُ رَجُلًا مِنَ الْمُسْلِمِینَ فَیَقْتُلُهُ فَیُقَالُ إِنَّ فُلَاناً قَدْ قُتِلَ فَعِنْدَ ذَلِکَ یَنْشُرُ رَایَةَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَإِذَا نَشَرَهَا انْحَطَّتْ عَلَیْهِ مَلَائِکَةُ بَدْرٍ فَإِذَا زَالَتِ الشَّمْسُ هَبَّتِ الرِّیحُ لَهُ فَیَحْمِلُ عَلَیْهِمْ هُوَ وَ أَصْحَابُهُ فَیَمْنَحُهُمُ اللَّهُ أَکْتَافَهُمْ وَ یُوَلُّونَ فَیَقْتُلُهُمْ حَتَّی یُدْخِلَهُمْ أَبْیَاتِ الْکُوفَةِ وَ یُنَادِی مُنَادِیهِ أَلَا لَا تَتْبَعُوا مُوَلِّیاً

ص: 387


1- 1. الحجر: 75 و قد مر هذه الأحادیث فیما سبق عن سائر المصادر.
2- 2. قال الفیروزآبادی: الاجفر موضع بین الخزیمیة و فید.
3- 3. یس: 33.

وَ لَا تُجْهِزُوا عَلَی جَرِیحٍ وَ یَسِیرُ بِهِمْ کَمَا سَارَ عَلِیٌّ علیه السلام یَوْمَ الْبَصْرَةِ.

**[ترجمه]در همان کتاب، امام صادق علیه السلام فرمود: «قائم علیه السلام می آید تا به نجف می رسد. پس لشکر سفیانی و اصحابش از کوفه به سمت او خارج می شوند و مردم با حضرت هستند، و آن در روز چهارشنبه است. پس حضرت آنان را دعوت می کند و به حقش سوگندشان می دهد و به آنان خبر می دهد که مظلوم و مقهور است و می فرماید: «هر کس که می خواهد،با من درباره خدا گفتگو کند که من سزاوارترین مردم به خدا هستم - تا آخر آنچه در این باب گذشت - پس می گویند: «از همان جا که آمدی برگرد که حاجتی به تو نداریم که شما را شناختیم و امتحان کردیم. پس بدون جنگ متفرق می شوند.

وقتی جمعه فرا می رسد، باز حضرت آنان را دعوت می کند. پس تیری از کمان بیرون می آید و به مردی از مسلمانان خورده و او را می کشد و گفته می شود فلان مسلمان کشته شد. در این هنگام پرچم رسول خدا را به اهتزاز درمی آورد و وقتی چنین کرد، ملائکه بدر بر او نازل می شوند.و وقتی ظهر شد، باد به نفع حضرت می وزد. پس حضرت و یارانش بر آنان حمله می کنند و خدا آنها را بر لشکر سفیانی مسلط می کند و چیره می شوند و آنان را می کشد تا به درون خانه هایکوفه داخل می کند. و منادی حضرت ندا می دهد که هیچ فراری را تعقیب نکنید و مجروحی را نکشید و مانند سیره علی علیه السلام در روز جنگ جمل رفتار می کند.» - . سرور اهل ایمان: 101 -

**[ترجمه]

«206»

وَ بِإِسْنَادِهِ رَفَعَهُ إِلَی جَابِرِ بْنِ یَزِیدَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: إِذَا بَلَغَ السُّفْیَانِیَّ أَنَّ الْقَائِمَ قَدْ تَوَجَّهَ إِلَیْهِ مِنْ نَاحِیَةِ الْکُوفَةِ یَتَجَرَّدُ بِخَیْلِهِ حَتَّی یَلْقَی الْقَائِمَ فَیَخْرُجُ فَیَقُولُ أَخْرِجُوا إِلَیَّ ابْنَ عَمِّی فَیَخْرُجُ عَلَیْهِ السُّفْیَانِیُّ فَیُکَلِّمُهُ الْقَائِمُ علیه السلام فَیَجِی ءُ السُّفْیَانِیُّ فَیُبَایِعُهُ ثُمَّ یَنْصَرِفُ إِلَی أَصْحَابِهِ فَیَقُولُونَ لَهُ مَا صَنَعْتَ فَیَقُولُ أَسْلَمْتُ وَ بَایَعْتُ فَیَقُولُونَ لَهُ قَبَّحَ اللَّهُ رَأْیَکَ بَیْنَ مَا أَنْتَ خَلِیفَةٌ مَتْبُوعٌ فَصِرْتَ تَابِعاً فَیَسْتَقْبِلُهُ فَیُقَاتِلُهُ ثُمَّ یُمْسُونَ تِلْکَ اللَّیْلَةَ ثُمَّ یُصْبِحُونَ لِلْقَائِمِ علیه السلام بِالْحَرْبِ فَیَقْتَتِلُونَ یَوْمَهُمْ ذَلِکَ ثُمَّ إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی یَمْنَحُ الْقَائِمَ وَ أَصْحَابَهُ أَکْتَافَهُمْ فَیَقْتُلُونَهُمْ حَتَّی یُفْنُوهُمْ حَتَّی إِنَّ الرَّجُلَ یَخْتَفِی فِی الشَّجَرَةِ وَ الْحَجَرَةِ فَتَقُولُ الشَّجَرَةُ وَ الْحَجَرَةُ یَا مُؤْمِنُ هَذَا رَجُلٌ کَافِرٌ فَاقْتُلْهُ فَیَقْتُلُهُ قَالَ فَتَشْبَعُ السِّبَاعُ وَ الطُّیُورُ مِنْ لُحُومِهِمْ فَیُقِیمُ بِهَا الْقَائِمُ علیه السلام مَا شَاءَ قَالَ ثُمَّ یَعْقِدُ بِهَا الْقَائِمُ علیه السلام ثَلَاثَ رَایَاتٍ لِوَاءً إِلَی الْقُسْطَنْطِینِیَّةِ یَفْتَحُ اللَّهُ لَهُ وَ لِوَاءً إِلَی الصِّینِ فَیَفْتَحُ لَهُ وَ لِوَاءً إِلَی جِبَالِ الدَّیْلَمِ فَیَفْتَحُ لَهُ.

وَ بِإِسْنَادِهِ رَفَعَهُ إِلَی أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام فِی خَبَرٍ طَوِیلٍ إِلَی أَنْ قَالَ: وَ یَنْهَزِمُ قَوْمٌ کَثِیرٌ مِنْ بَنِی أُمَیَّةَ حَتَّی یَلْحَقُوا بِأَرْضِ الرُّومِ فَیَطْلُبُوا إِلَی مَلِکِهَا أَنْ یَدْخُلُوا إِلَیْهِ فَیَقُولُ لَهُمُ الْمَلِکُ لَا نُدْخِلُکُمْ حَتَّی تَدْخُلُوا فِی دِینِنَا وَ تَنْکِحُونَا وَ نَنْکِحَکُمْ وَ تَأْکُلُوا لَحْمَ الْخَنَازِیرِ وَ تَشْرَبُوا الْخَمْرَ وَ تَعَلَّقُوا الصُّلْبَانَ فِی أَعْنَاقِکُمْ وَ الزَّنَانِیرَ فِی أَوْسَاطِکُمْ فَیَقْبَلُونَ ذَلِکَ فَیُدْخِلُونَهُمْ فَیَبْعَثُ إِلَیْهِمْ الْقَائِمُ علیه السلام أَنْ أَخْرِجُوا هَؤُلَاءِ الَّذِینَ أَدْخَلْتُمُوهُمْ فَیَقُولُونَ قَوْمٌ رَغِبُوا فِی دِینِنَا وَ زَهِدُوا فِی دِینِکُمْ فَیَقُولُ علیه السلام إِنَّکُمْ إِنْ لَمْ تُخْرِجُوهُمْ وَضَعْنَا السَّیْفَ فِیکُمْ فَیَقُولُونَ لَهُ هَذَا کِتَابُ اللَّهِ بَیْنَنَا وَ بَیْنَکُمْ فَیَقُولُ قَدْ رَضِیتُ بِهِ فَیَخْرُجُونَ إِلَیْهِ فَیَقْرَأُ عَلَیْهِمْ وَ إِذَا فِی شَرْطِهِ الَّذِی شَرَطَ عَلَیْهِمْ أَنْ یَدْفَعُوا إِلَیْهِ مَنْ دَخَلَ إِلَیْهِمْ مُرْتَدّاً عَنِ الْإِسْلَامِ وَ لَا یَرُدَّ إِلَیْهِمْ مَنْ خَرَجَ مِنْ عِنْدِهِمْ رَاغِباً إِلَی الْإِسْلَامِ فَإِذَا قَرَأَ

ص: 388

عَلَیْهِمُ الْکِتَابَ وَ رَأَوْا هَذَا الشَّرْطَ لَازِماً لَهُمْ أَخْرَجُوهُمْ إِلَیْهِ فَیَقْتُلُ الرِّجَالَ وَ یَبْقُرُ بُطُونَ الْحَبَالَی وَ یَرْفَعُ الصُّلْبَانَ فِی الرِّمَاحِ قَالَ وَ اللَّهِ لَکَأَنِّی أَنْظُرُ إِلَیْهِ وَ إِلَی أَصْحَابِهِ یَقْتَسِمُونَ الدَّنَانِیرَ عَلَی الْجُحْفَةِ ثُمَّ تُسْلِمُ الرُّومُ عَلَی یَدِهِ فَیَبْنِی فِیهِمْ مَسْجِداً وَ یَسْتَخْلِفُ عَلَیْهِمْ رَجُلًا مِنْ أَصْحَابِهِ ثُمَّ یَنْصَرِفُ.

**[ترجمه]در همان کتاب، امام باقر علیه السلام فرمود: «وقتی سفیانی با خبر می شود که قائم علیه السلام از سمتی از کوفه به سمت او می آید، لشکرش را برمی دارد تا به نزد قائم می رسد. سفیانی خارج شده و می گوید: «پسرعمویم را به نزد من بیاورید!» پس سفیانی به سمت حضرت می رود و قائم علیه السلام با او سخن می گوید و سفیانی با حضرت بیعت می کند و بعد به سمت اصحابش می رود. آنها به او می گویند: «چه کردی؟» می گوید: «اسلام آوردم و بیعت کردم!» به او می گویند: «خدا نظرت را زشت کند که خلیفه ای متبوع بودی و اکنون تابع حضرت شده ای؟» پس سفیانی مقابل حضرت رفته و با او می جنگد و سپس داخل شب می شوند و فردای آن روز را نیز با قائم علیه السلام می جنگند.

سپس خدا قائم و یارانش را بر آنان مسلط می کند. پس آنان را می کشد تا آنان را نابود می کند و دشمنش در درخت و صخره پنهان می شوند و درخت و صخره می گویند: «ای مؤمن! این مرد کافر است او را بکش!» و مؤمن او را می کشد. و درندگان و پرندگان از گوشت کفار سیر می شوند و قائم تا مدتی که بخواهد، در کوفه اقامت می کند.

سپس قائم علیه السلام سه پرچم بر می افرازد: پرچمی به قسطنطنیه که خدا برایش فتح می کند؛ پرچمی به سمت چین می فرستد و خدا برایش فتح می کند؛ و پرچمی به کوه های دیلم می فرستد و خدا برایش فتح می کند.» - . سرور اهل ایمان: 103 -

و در همان کتاب، امام باقر علیه السلام در ضمن حدیثی طولانی فرمود: «قوم زیادی از بنی امیه شکست می خورند، تا اینکه به سرزمین روم می رسند و از شاه آنجا اذن دخول می طلبند. شاه روم می گوید: «شما را راه نمی دهیم تا اینکه در دین ما داخل شوید و با ما ازدواج کنید و ما هم با شما ازدواج کنیم، گوشت خوک بخورید، خمر بیاشامید، صلیب بر گردن هایتان بیاویزید و زنار به کمرهایتان ببندید.» بنی امیه قبول می کنند و داخل روم می شوند.

قائم علیه السلام به سمت رومیان خبر می فرستد که اینان را که داخل کردید، خارج نمایید! می گویند: «اینان( بنی امیه) گروهی هستند که از دین شما روی گردانده و داخل در دین ما شدند!» حضرت می فرماید: «اگر آنان را بیرون نکنید با شما می جنگیم.» رومیان می گویند: «این کتاب خدا بین ما و شما حکم کند!» حضرت می فرماید: «به این حکمیت راضی هستم.» رومیان نزد او آمده و حضرت برایشان می خواند که در شروطش وارد شده که هر مسلمانی مرتد شود و داخل زمین کفر شود، کافرانباید او را به مسلمانان برگردانند، ولی اگر کافری از زمین کفر خارج شده و به اسلام رغبت کند، به زمین کفر برگردانده نمی شود. وقتی این شروط لازمه بر آنان خوانده می شود، بنی امیه را به حضرت تحویل می دهند و حضرت مردان را می کشد و شکم هایزنان آبستن آنها را می شکافد و صلیب ها را به سر نیزه نصب می کند.»

حضرت فرمود: «به خدا قسم گویی من به او و یارانش می نگرم که دینار ها را در «جحفه» تقسیم می کنند. سپس روم به دست حضرت اسلام می آورد و در آن به دست خود مسجدی بنا می کند و مردی از یارانش را والی آنجا کرده و برمی گردد.» - . سرور اهل ایمان: 104 -

**[ترجمه]

«207»

وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: یَقْضِی الْقَائِمُ بِقَضَایَا یُنْکِرُهَا بَعْضُ أَصْحَابِهِ مِمَّنْ قَدْ ضَرَبَ قُدَّامَهُ بِالسَّیْفِ وَ هُوَ قَضَاءُ آدَمَ علیه السلام فَیُقَدِّمُهُمْ فَیَضْرِبُ أَعْنَاقَهُمْ ثُمَّ یَقْضِی الثَّانِیَةَ فَیُنْکِرُهَا قَوْمٌ آخَرُونَ مِمَّنْ قَدْ ضَرَبَ قُدَّامَهُ بِالسَّیْفِ وَ هُوَ قَضَاءُ دَاوُدَ علیه السلام فَیُقَدِّمُهُمْ فَیَضْرِبُ أَعْنَاقَهُمْ ثُمَّ یَقْضِی الثَّالِثَةَ فَیُنْکِرُهَا قَوْمٌ آخَرُونَ مِمَّنْ قَدْ ضَرَبَ قُدَّامَهُ بِالسَّیْفِ وَ هُوَ قَضَاءُ إِبْرَاهِیمَ علیه السلام فَیُقَدِّمُهُمْ فَیَضْرِبُ أَعْنَاقَهُمْ ثُمَّ یَقْضِی الرَّابِعَةَ وَ هُوَ قَضَاءُ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله فَلَا یُنْکِرُهَا أَحَدٌ عَلَیْهِ.

**[ترجمه]در همان کتاب، از امام باقر علیه السلام نقل شده است که فرمود: «قائم علیه السلام به احکامی قضاوت می کند که برخی یارانش که در رکابش با دشمن شمشیر زده اند،آن را انکار می کنند، در حالی که قضاوت حضرت، قضاوت آدم علیه السلام است. حضرت آنان را آورده و گردن می زند و قضاوت دومی می کند و قوم دیگری که در رکابش با دشمن شمشیر زده اند،آن را انکار می کنند، در حالی که قضاوت حضرت، قضاوت داود علیه السلام است. حضرت آنان را آورده و گردن می زند و قضاوت سومی می نماید و قوم دیگری که در رکابش با دشمن شمشیر زده اند،آن را انکار می کنند، در حالی که قضاوت حضرت، قضاوت ابراهیم علیه السلام است. حضرت آنان را آورده و گردن می زند و قضاوت چهارمی می نماید که قضاوت محمد صلی الله علیه و آله است و احدی آن را انکار نمی کند.» - . همان: 107 -

**[ترجمه]

«208»

وَ بِإِسْنَادِهِ إِلَی ابْنِ تَغْلِبَ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: إِذَا خَرَجَ الْقَائِمُ علیه السلام لَمْ یَبْقَ بَیْنَ یَدَیْهِ أَحَدٌ إِلَّا عَرَفَهُ صَالِحٌ أَوْ طَالِحٌ.

**[ترجمه]در همان کتاب، از امام صادق علیه السلام نقل شده است که فرمود: «وقتی قائم علیه السلام خروج می کند، مقابل او کسی نمی ماند مگر اینکه حضرت می داند که او صالح است یا ناصالح!» - . سرور اهل ایمان: 107 -

**[ترجمه]

«209»

وَ بِإِسْنَادِهِ رَفَعَهُ إِلَی أَبِی الْجَارُودِ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام جُعِلْتُ فِدَاکَ أَخْبِرْنِی عَنْ صَاحِبِ هَذَا الْأَمْرِ قَالَ یُمْسِی مِنْ أَخْوَفِ النَّاسِ وَ یُصْبِحُ مِنْ آمَنِ النَّاسِ یُوحَی إِلَیْهِ هَذَا الْأَمْرُ لَیْلَهُ وَ نَهَارَهُ قَالَ قُلْتُ یُوحَی إِلَیْهِ یَا بَا جَعْفَرٍ قَالَ یَا بَا جَارُودٍ إِنَّهُ لَیْسَ وَحْیَ نُبُوَّةٍ وَ لَکِنَّهُ یُوحَی إِلَیْهِ کَوَحْیِهِ إِلَی مَرْیَمَ بِنْتِ عِمْرَانَ وَ إِلَی أُمِّ مُوسَی وَ إِلَی النَّحْلِ یَا بَا الْجَارُودِ إِنَّ قَائِمَ آلِ مُحَمَّدٍ لَأَکْرَمُ عِنْدَ اللَّهِ مِنْ مَرْیَمَ بِنْتِ عِمْرَانَ وَ أُمِّ مُوسَی وَ النَّحْلِ.

**[ترجمه]در همان کتاب ابوالجارود می گوید: به امام باقر علیه السلام عرض کردم: «فدایت شوم! مرا از صاحب این امر مطلع ساز.» فرمود: «شب خائف ترین مردم و روز ایمن ترین مردم است، و امر امامت شب و روز به او وحی می شود!» عرض کردم: «ای اباجعفر! آیا بر او وحی می شود؟»فرمود: «ای ابوالجارود! منظور وحی نبوتی نیست، بلکه وحیی مانند وحی به مریم بنت عمران و مادر موسی و وحی به زنبور است. ای ابوالجارود! قائم آل محمد صلی الله علیه و آله نزد خدا از مریم بنت عمران و مادر موسی و زنبور بزرگوارتر است.» - . سرور اهل ایمان: 107 -

**[ترجمه]

«210»

وَ بِإِسْنَادِهِ رَفَعَهُ إِلَی عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: إِذَا خَرَجَ الْقَائِمُ علیه السلام لَمْ یَکُنْ بَیْنَهُ وَ بَیْنَ الْعَرَبِ وَ الْفُرْسِ إِلَّا السَّیْفُ لَا یَأْخُذُهَا إِلَّا بِالسَّیْفِ وَ لَا یُعْطِیهَا إِلَّا بِهِ.

وَ عَنْهُ علیه السلام: لَا تَذْهَبُ الدُّنْیَا حَتَّی تَنْدَرِسَ أَسْمَاءُ الْقَبَائِلِ وَ یُنْسَبُ الْقَبِیلَةُ إِلَی رَجُلٍ مِنْکُمْ فَیُقَالُ لَهَا آلُ فُلَانٍ وَ حَتَّی یَقُومَ الرَّجُلُ مِنْکُمْ إِلَی حَسَبِهِ وَ نَسَبِهِ وَ قَبِیلَتِهِ فَیَدْعُوهُمْ فَإِنْ أَجَابُوهُ وَ إِلَّا ضَرَبَ أَعْنَاقَهُمْ.

ص: 389

**[ترجمه]در همان کتاب، از امام صادق علیه السلام نقل شده است که فرمود: «وقتی قائم علیه السلام خروج می کند، بین او و عرب و فارس چیزی جز شمشیر نیست و اخذ و اعطای حضرت با شمشیر است.» - . همان: 109 -

و در همان کتاب آمده که امام صادق علیه السلام فرمود: «دنیا به آخر نمی رسد تا اینکه نام قبایل کهنه می شود و یک قبیله به مردی از شما نسبت داده می شود و گفته می شودآل فلان و تا جایی که یکی از شما با حسب و نسب و قبیله اش قیام کرده و مردم را دعوت می کند، اگر اجابت کردند فبها، وگرنه گردن هایشان را می زند.» - . سرور اهل ایمان: 109 -

**[ترجمه]

«211»

وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَبِی خَالِدٍ الْکَابُلِیِّ قَالَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام: وَجَدْنَا فِی کِتَابِ عَلِیٍّ علیه السلام إِنَّ الْأَرْضَ لِلَّهِ یُورِثُها مَنْ یَشاءُ مِنْ عِبادِهِ وَ الْعاقِبَةُ لِلْمُتَّقِینَ فَمَنْ أَخَذَ أَرْضاً مِنَ الْمُسْلِمِینَ فَعَمَرَهَا فَلْیُؤَدِّ خَرَاجَهَا إِلَی الْإِمَامِ مِنْ أَهْلِ بَیْتِی وَ لَهُ مَا أَکَلَ مِنْهَا حَتَّی یَظْهَرَ الْقَائِمُ علیه السلام مِنْ أَهْلِ بَیْتِی بِالسَّیْفِ فَیَحْوِیهَا وَ یُخْرِجُهُمْ عَنْهَا کَمَا حَوَاهَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِلَّا مَا کَانَ فِی أَیْدِی شِیعَتِنَا فَإِنَّهُ یُقَاطِعُهُمْ عَلَی مَا فِی أَیْدِیهِمْ وَ یَتْرُکُ الْأَرْضَ فِی أَیْدِیهِمْ.

**[ترجمه]در همان کتاب، از امام باقر علیه السلام نقل شده است که فرمود: «در کتاب علی علیه السلام یافتیم که زمین برای خداست و هر کسی از بندگانش را که بخواهد، وارث آن می کند و فرجام نیک از آن اهل تقوا است. پس هر کس زمینی را از مسلمانان بگیرد و آن را آباد سازد، باید خراج آن را به امام از اهل بیت من بپردازد و هر چه از آن زمین بخورد، مال اوست، تا زمانی که قائم از اهل بیت من قیام به شمشیر کند و زمین را بگیرد و آنان را از آن اخراج کند، همان طور که رسول خدا صلی الله علیه و آله چنین کرد، مگر زمین هایی راکه در دست شیعیان ماست، زیرا حضرت آن زمین هایتحت یدشان را به مقاطعه به ایشان می دهد و زمین را در دستشان باقی می گذارد.» - . سرور اهل ایمان: 109 -

**[ترجمه]

«212»

وَ بِإِسْنَادِهِ رَفَعَهُ إِلَی جَابِرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: أَوَّلُ مَا یَبْدَأُ الْقَائِمُ علیه السلام بِأَنْطَاکِیَةَ فَیَسْتَخْرِجُ مِنْهَا التَّوْرَاةَ مِنْ غَارٍ فِیهِ عَصَا مُوسَی وَ خَاتَمُ سُلَیْمَانَ قَالَ وَ أَسْعَدُ النَّاسِ بِهِ أَهْلُ الْکُوفَةِ وَ قَالَ إِنَّمَا سُمِّیَ الْمَهْدِیَّ لِأَنَّهُ یُهْدَی إِلَی أَمْرٍ خَفِیٍّ حَتَّی إِنَّهُ یُبْعَثُ إِلَی رَجُلٍ لَا یَعْلَمُ النَّاسُ لَهُ ذَنْباً فَیَقْتُلُهُ حَتَّی إِنَّ أَحَدَهُمْ یَتَکَلَّمُ فِی بَیْتِهِ فَیَخَافُ أَنْ یَشْهَدَ عَلَیْهِ الْجِدَارُ.

وَ عَنْهُ علیه السلام قَالَ: یَمْلِکُ الْقَائِمُ ثَلَاثَمِائَةِ سَنَةٍ وَ یَزْدَادُ تِسْعاً کَمَا لَبِثَ أَهْلُ الْکَهْفِ فِی کَهْفِهِمْ یَمْلَأُ الْأَرْضَ عَدْلًا وَ قِسْطاً کَمَا مُلِئَتْ ظُلْماً وَ جَوْراً فَیَفْتَحُ اللَّهُ لَهُ شَرْقَ الْأَرْضِ وَ غَرْبَهَا وَ یَقْتُلُ النَّاسَ حَتَّی لَا یَبْقَی إِلَّا دِینُ مُحَمَّدٍ وَ یَسِیرُ بِسِیرَةِ سُلَیْمَانَ بْنِ دَاوُدَ وَ یَدْعُو الشَّمْسَ وَ الْقَمَرَ فَیُجِیبَانِهِ وَ تُطْوَی لَهُ الْأَرْضُ وَ یُوحَی إِلَیْهِ فَیَعْمَلُ بِالْوَحْیِ بِأَمْرِ اللَّهِ.

وَ عَنْهُ علیه السلام: إِذَا ظَهَرَ الْقَائِمُ وَ دَخَلَ الْکُوفَةَ بَعَثَ اللَّهُ تَعَالَی مِنْ ظَهْرِ الْکُوفَةِ سَبْعِینَ أَلْفَ صِدِّیقٍ فَیَکُونُونَ فِی أَصْحَابِهِ وَ أَنْصَارِهِ وَ یَرُدُّ السَّوَادَ إِلَی أَهْلِهِ هُمْ أَهْلُهُ وَ یُعْطِی النَّاسَ عَطَایَا مَرَّتَیْنِ فِی السَّنَةِ وَ یَرْزُقُهُمْ فِی الشَّهْرِ رِزْقَیْنِ وَ یُسَوِّی بَیْنَ النَّاسِ حَتَّی لَا تَرَی مُحْتَاجاً إِلَی الزَّکَاةِ وَ یَجِی ءُ أَصْحَابُ الزَّکَاةِ بِزَکَاتِهِمْ إِلَی الْمَحَاوِیجِ مِنْ شِیعَتِهِ فَلَا یَقْبَلُونَهَا فَیَصُرُّونَهَا(1) وَ یَدُورُونَ فِی دُورِهِمْ فَیَخْرُجُونَ إِلَیْهِمْ فَیَقُولُونَ لَا حَاجَةَ لَنَا فِی دَرَاهِمِکُمْ وَ سَاقَ الْحَدِیثَ إِلَی أَنْ قَالَ وَ یَجْتَمِعُ إِلَیْهِ أَمْوَالُ أَهْلِ الدُّنْیَا کُلُّهَا مِنْ بَطْنِ الْأَرْضِ وَ ظَهْرِهَا فَیُقَالُ لِلنَّاسِ تَعَالَوْا إِلَی مَا قَطَعْتُمْ فِیهِ الْأَرْحَامَ وَ سَفَکْتُمْ فِیهِ الدَّمَ

ص: 390


1- 1. یقال: صر الدراهم فی الصرة: وضعها.

الْحَرَامَ وَ رَکِبْتُمْ فِیهِ الْمَحَارِمَ فَیُعْطِی عَطَاءً لَمْ یُعْطِهِ أَحَدٌ قَبْلَهُ.

**[ترجمه]در همان کتاب، از امام باقر علیه السلام نقل شده است که فرمود: «اول جایی که قائم علیه السلام نسبت به آن اقدام می کند،«انطاکیه» است و از غاری در آنجا که عصای موسی و انگشتر سلیمان در آن است، تورات را خارج می کند.» و فرمود: «خوشبخت ترین مردم نسبت به حضرت، اهل کوفه هستند.» و فرمود: «مهدی را مهدی نامیدند، زیرا که به امر پنهانی روشنگری می کند، تا جایی که به دنبال مردی که مردم او را بی گناه می دانند می فرستد و او را می کشد، تا جایی که برخی از آنان در خانه شانسخن می گویند، ولی می ترسند که دیوار علیه آنها شهادت بدهد.» - . سرور اهل ایمان: 109 -

همچنین در آن کتاب از حضرت امام محمد باقر علیه السلام روایت شده است که فرمود: «قائم ما سیصد و نه سال سلطنت می کند، به مدتی که اصحاب کهف در غار خود توقف کردند. او زمین را پر از عدل و داد می کند، چنان که پر از ظلم و ستم شده باشد. خداوند شرق و غرب زمین را برای ما می گشاید. او هم چندان مردم بی دین را به قتل رساند که جز دین محمد صلی الله علیه و آله نماند و به روش سلیمان بن داود رفتار نماید. اگر آفتاب و ماه را به سوی خود بخواند، اجابت می کنندو زمین در زیر پایش پیچیده می شود (یعنی طی الارض خواهد داشت) و از جانب خدا به وی وحی می شود و او هم طبق دستور خدا عمل می کند.» - . همان -

و حضرت می فرماید: «وقتی قائم علیه السلام ظهور کند و داخل کوفه شود، خدا از پشت کوفه هفتاد هزار صدّیق را برمی انگیزد که از اصحاب و یارانش می باشند و عراق را به اهلش برمی گرداند و یاران حضرت، صاحبان عراق اند وسالی دو بار به مردم هدیه می دهد؛ در ماه دو بار به مردم ارزاق می دهد؛ بین مردم برابری ایجاد می کند تا محتاج به زکاتی پیدا نشود و صاحبان زکات، خود زکات مالشان را به محتاجان از شیعیان حضرت می دهند و آنان نمی پذیرند و زکات دهندگان اصرار می کنند و گرد خانه هایشان دور می زنند و آنها خارج شده و می گویند: «ما احتیاجی به درهم هایشما نداریم!» - . سرور اهل ایمان: 109 -

و حدیث را ادامه داد تا آنجا که فرمود:«اموال اهل دنیا، همه از درون و برون زمین نزد او جمع می شوند. پس به مردم گفته می شود: «بیایید به سمت آنچه به خاطر آن قطع رحم کردید و خون حرام برای آن ریختید و برای آن سوار بر محرمات الهی شدید!» پس عطایی می کند که قبل از او کسی چنین عطایی نکرده است. - . همان -

**[ترجمه]

«213»

وَ بِإِسْنَادِهِ یَرْفَعُهُ إِلَی ابْنِ مُسْکَانَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ: إِنَّ الْمُؤْمِنَ فِی زَمَانِ الْقَائِمِ وَ هُوَ بِالْمَشْرِقِ لَیَرَی أَخَاهُ الَّذِی فِی الْمَغْرِبِ وَ کَذَا الَّذِی فِی الْمَغْرِبِ یَرَی أَخَاهُ الَّذِی فِی الْمَشْرِقِ.

**[ترجمه]همچنین در آن کتاب، از عبداللَّه بن مسکان روایت می کند که گفت: شنیدم که حضرت صادق علیه السلام فرمود: «در زمان دولت قائم، اگر یکفرد با ایمان در مشرق باشد، برادرش را در مغرب می بیند و آن کس که در مغرب است، برادرش را که در مشرق می باشد، می بیند.» - . همان -

**[ترجمه]

«214»

د، [العدد القویة] قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: کَأَنَّنِی بِالْقَائِمِ علیه السلام عَلَی ظَهْرِ النَّجَفِ لَابِسٌ دِرْعَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَیَتَقَلَّصُ عَلَیْهِ ثُمَّ یَنْتَفِضُ بِهَا فَیَسْتَدِیرُ عَلَیْهِ ثُمَّ یُغَشِّی الدِّرْعَ بِثَوْبٍ إِسْتَبْرَقٍ ثُمَّ یَرْکَبُ فَرَساً لَهُ أَبْلَقَ بَیْنَ عَیْنَیْهِ شِمْرَاخٌ یَنْتَفِضُ بِهِ لَا یَبْقَی أَهْلُ بَلَدٍ إِلَّا أَتَاهُمْ نُورُ ذَلِکَ الشِّمْرَاخِ حَتَّی یَکُونَ آیَةً لَهُ ثُمَّ یَنْشُرُ رَایَةَ رَسُولِ اللَّهِ إِذَا نَشَرَهَا أَضَاءَ لَهَا مَا بَیْنَ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ.

وَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: کَأَنَّنِی بِهِ قَدْ عَبَرَ مِنْ وَادِی السَّلَامِ إِلَی مَسِیلِ السَّهْلَةِ عَلَی فَرَسٍ مُحَجَّلٍ لَهُ شِمْرَاخٌ یَزْهَرُ یَدْعُو وَ یَقُولُ فِی دُعَائِهِ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ حَقّاً حَقّاً لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ إِیمَاناً وَ صِدْقاً لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ تَعَبُّداً وَ رِقّاً اللَّهُمَّ مُعِزَّ کُلِّ مُؤْمِنٍ وَحِیدٍ وَ مُذِلَّ کُلِّ جَبَّارٍ عَنِیدٍ أَنْتَ کَنَفِی حِینَ تُعْیِینِی الْمَذَاهِبُ وَ تَضِیقُ عَلَیَّ الْأَرْضُ بِمَا رَحُبَتْ اللَّهُمَّ خَلَقْتَنِی وَ کُنْتَ غَنِیّاً عَنْ خَلْقِی وَ لَوْ لَا نَصْرُکَ إِیَّایَ لَکُنْتُ مِنَ الْمَغْلُوبِینَ یَا مُنْشِرَ الرَّحْمَةِ مِنْ مَوَاضِعِهَا وَ مُخْرِجَ الْبَرَکَاتِ مِنْ مَعَادِنِهَا وَ یَا مَنْ خَصَّ نَفْسَهُ بِشُمُوخِ الرِّفْعَةِ فَأَوْلِیَاؤُهُ بِعِزِّهِ یَتَعَزَّزُونَ یَا مَنْ وَضَعَتْ لَهُ الْمُلُوکُ نِیرَ(1) الْمَذَلَّةِ عَلَی أَعْنَاقِهِمْ فَهُمْ مِنْ سَطْوَتِهِ

ص: 391


1- 1. النیر: الخشبة المعترضة فی عنقی الثورین بأداتها و یسمی بالفارسیة« یوغ» و« جوغ».

خَائِفُونَ أَسْأَلُکَ بِاسْمِکَ الَّذِی فَطَرْتَ بِهِ خَلْقَکَ فَکُلٌّ لَکَ مُذْعِنُونَ أَسْأَلُکَ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تُنْجِزَ لِی أَمْرِی وَ تُعَجِّلَ لِی فِی الْفَرَجِ وَ تَکْفِیَنِی وَ تَقْضِیَ حَوَائِجِی السَّاعَةَ السَّاعَةَ اللَّیْلَةَ اللَّیْلَةَ إِنَّکَ عَلی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ.

إلی هنا ینتهی الجزء الثانی من المجلّد الثالث عشر و یلیه الجزء الثالث و أوّله باب ما یکون عند ظهوره علیه السلام بروایة المفضّل بن عمر.

ص: 392

**[ترجمه]در کتاب «عدد القویه» می نویسد: حضرت صادق علیه السلام فرمود: «گویی قائم را در پشت نجف می بینم که زره پیغمبر صلی الله علیه و آله را پوشیده و چون جمع شده است، آن را می تکاند تا به اندامش رسا بیاید. آنگاه، آن را با پارچه ای از استبرق می پوشاند و سوار اسب ابلقی (سیاه و سفید) که میان دو چشمش سفید است شده و طوری آن را به حرکت می آورد که سفیدی پیشانی اسبش را مردم شهرها ببینند و خود علامت ظهور او باشد. سپس پرچم رسول خدا را می گشاید و از گشودن آن، نوری می جهد که مابین شرق و غرب را روشن می کند.» امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: «گویا قائم را می بینم که بر اسب سیاهی که میان پیشانی اش از سفیدی می درخشد سوار است و از وادی السلام، به طرف خندق مسجد سهله می رود و این دعا را می خواند:

«حقیقتا معبودی جز خدا نیست و از روی ایمان و تصدیق معبودی جز خدا نیست؛ از روی بندگی و رقّیّت معبودی جز خدا نیست. ای خدایی که هر مؤمن تنهایی را عزت می بخشی و هر جبار عنیدی را ذلیل می کنی! وقتی مذاهب مرا به رنج می اندازند و زمین با آن بزرگی اش برایم تنگ می شود، تو مرا حمایت می کنی.

خدایا! تو مرا آفریدی، در حالی که از آفریدنم بی نیاز بودی و اگر یاری تو نسبت به من نبود، من شکست خورده بودم. ای خدایی که رحمت را از مواضعش منتشر می سازی و برکات را از معائنش خارج می سازی! ای کسی که بزرگی و بلند مرتبگی را مخصوص ذات خود قرار داده و دوستانش به عزت او بزرگند! ای کسی که پادشاهان برای او چوب هایخواری را بر گردن هایشان نهاده اند و از شدت قدرت خدا ترسانند!

از تو می خواهم که به حقیقت آن نامت که خلقت را با آن ایجاد کردی و همه به تو معترف هستند؛ از تو می خواهم که بر محمد و آل محمد درود فرستی و کارم را به انجام رسانده، فرجم را برایم نزدیک فرمایی و مرا کفایت کرده سلامت بداری و هم اینک حوائجم را در همین شب برآورده فرمایی که تو بر هر چیزی توانا هستی.» - . العدد القویة: 74 -

ناشر دیجیتالی : مرکز تحقیقات رایانه ای قائمیه اصفهان

**[ترجمه]

کلمة المصحّح

بسم اللّه الرحمن الرحیم

الحمد للّه. و الصلاة و السلام علی رسول اللّه و علی آله الأطیبین أمناء اللّه.

و بعد: فقد منّ اللّه علینا أن وفّقنا لتصحیح هذا السفر القیّم و التراث الذهبیّ المخلّد و هو الجزء الثانی من المجلّد الثالث عشر من کتاب بحار الأنوار حسب تجزئة المصنّف رضوان اللّه علیه- و الجزء الثانی و الخمسون حسب تجزئتنا نرجو من اللّه العزیز أن یوفّقنا لاتمام ذلک بفضله و تأییده.

**** ثمّ إنّه قد مرّ علیک فی مقدمة الجزء 51 مسلکنا فی التصحیح؛ و أنّنا نعرض أکثر الأحادیث علی المصدر عند طروّ شبهة لنا فی السقط و التصحیف و نصحّحها بلا إلمام بذلک و لکن بدالنا فی هذا المجلّد أن نذیل کلّ ذلک بکلام لیکون الناظر الثقافی علی علم و لذلک تری هذا المجلّد أکثر توضیحاً و تذییلًا من السابق؛ و آخر دعوانا أن الحمد للّه ربّ العالمین.

شهر ذی القعدة الحرام 1384 محمّد باقر البهبودیّ

ص: 393

**[ترجمه]ص: 393

**[ترجمه]

فهرس ما فی هذا الجزء من الأبواب

الموضوع/ الصفحه

«18»

باب ذکر من رآه صلوات اللّه علیه 77- 1

«19»

باب خبر سعد بن عبد اللّه و رؤیته للقائم و مسائله عنه علیه السلام 89- 78

«20»

باب علّة الغیبة و کیفیّة انتفاع الناس به فی غیبته صلوات اللّه علیه 100- 90

«21»

باب التمحیص و النهی عن التوقیت و حصول البداء فی ذلک 121- 101

«22»

باب فضل انتظار الفرج و مدح الشیعة فی زمان الغیبة و ما ینبغی فعله فی ذلک الزمان 150- 122

«23»

باب من ادعی الرؤیة فی الغیبة الکبری و أنه یشهد و یری الناس و لا یرونه و سائر أحواله علیه السلام فی الغیبة 158- 151

«24»

باب نادر فی ذکر من رآه علیه السلام فی الغیبة الکبری قریبا من زماننا 180- 159

«25»

باب علامات ظهوره صلوات اللّه علیه من السفیانیّ و الدجّال و غیر ذلک و فیه ذکر بعض أشراط الساعة 277- 181

«26»

باب یوم خروجه و ما یدلّ علیه و ما یحدث عنده و کیفیّته و مدّة ملکه صلوات اللّه علیه 308- 279

«27»

باب سیره و أخلاقه و عدد أصحابه و خصائص زمانه و أحول أصحابه صلوات اللّه علیه و علی آبائه 392- 309

ص: 394

**[ترجمه]اص: 394

**[ترجمه]

تعريف مرکز

بسم الله الرحمن الرحیم
جَاهِدُواْ بِأَمْوَالِكُمْ وَأَنفُسِكُمْ فِي سَبِيلِ اللّهِ ذَلِكُمْ خَيْرٌ لَّكُمْ إِن كُنتُمْ تَعْلَمُونَ
(التوبه : 41)
منذ عدة سنوات حتى الآن ، يقوم مركز القائمية لأبحاث الكمبيوتر بإنتاج برامج الهاتف المحمول والمكتبات الرقمية وتقديمها مجانًا. يحظى هذا المركز بشعبية كبيرة ويدعمه الهدايا والنذور والأوقاف وتخصيص النصيب المبارك للإمام علیه السلام. لمزيد من الخدمة ، يمكنك أيضًا الانضمام إلى الأشخاص الخيريين في المركز أينما كنت.
هل تعلم أن ليس كل مال يستحق أن ينفق على طريق أهل البيت عليهم السلام؟
ولن ينال كل شخص هذا النجاح؟
تهانينا لكم.
رقم البطاقة :
6104-3388-0008-7732
رقم حساب بنك ميلات:
9586839652
رقم حساب شيبا:
IR390120020000009586839652
المسمى: (معهد الغيمية لبحوث الحاسوب).
قم بإيداع مبالغ الهدية الخاصة بك.

عنوان المکتب المرکزي :
أصفهان، شارع عبد الرزاق، سوق حاج محمد جعفر آباده ای، زقاق الشهید محمد حسن التوکلی، الرقم 129، الطبقة الأولی.

عنوان الموقع : : www.ghbook.ir
البرید الالکتروني : Info@ghbook.ir
هاتف المکتب المرکزي 03134490125
هاتف المکتب في طهران 88318722 ـ 021
قسم البیع 09132000109شؤون المستخدمین 09132000109.