بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار المجلد 51 : تاریخ حضرت حجت علیه السلام - 1

**[ترجمه]بسم الله الرحمن الرحیم

ستایش بی کران آفریدگاری را سزد که بندگانش را راهنمایی کرد تا معتقد شوند که پس از هر امامی، امام دیگر خواهد بود و بدین گونه، به وظایف خود آشنا گردند؛ خداوندی که دین مقدسش را در هر دوره و زمانی به وسیله پیغمبران امین و سفرای راستین خود، برای اهل ایمان و یقین کامل گردانید.

و درود و سلام بر آن نور پاک و گوهر تابناکی باد که پیامبران خدا و فرستادگان پیشین، به آمدن او و جانشینان معصومش بشارت دادند: محمد صلی اللَّه علیه و آله سرور عالمیان و اهل بیت طاهرین او که تا روز رستاخیز، چراغ های روشن شب های دیجور گمراهی هستند و تا آن زمان که آسمان و زمین برقرار است، نفرین خدا بر دشمنان آنان باد.

و بعد، این جلد سیزدهم از کتاب «بحار الانوار» است در باب تاریخ امام دوازدهم، راهنمای منتظر و مهدی مظفّر، نورالانوار و حجت پروردگار، امامی که از نظرها غایب و در دل های پاکان حاضر است. سروری که ایمان به خدا، به وجود مسعود او پایدار است و پیشوایی که با ظهور خود، غبار غم از لوح دل ها بزداید، حجت خدا در روی زمین و امام زمان حجة بن الحسن العسکری صلوات اللَّه و سلامه علیه و علی آبائه المعصومین. این کتاب از تألیفات خادم اخبار ائمه، اخیار و خاک آستان حاملین آثار پیغمبر و اهل بیت اطهار، محمد باقر بن محمد تقی (مجلسی) است که امید است خداوند او را با سروران خود محشور گرداند و در زمان ظهور و دولت آنان، از یاوران آنها قرار دهد .

**[ترجمه]

قَالَتْ حَکِیمَةُ فَدَخَلَتْنِی الشُّکُوکُ فَصَاحَ بِی أَبُو مُحَمَّدٍ علیه السلام مِنَ الْمَجْلِسِ فَقَالَ لَا تَعْجَلِی یَا عَمَّةِ فَإِنَّ الْأَمْرَ قَدْ قَرُبَ قَالَتْ فَقَرَأْتُ الم السَّجْدَةَ وَ یس فَبَیْنَمَا أَنَا کَذَلِکَ إِذَا انْتَبَهَتْ فَزِعَةً فَوَثَبْتُ إِلَیْهَا فَقُلْتُ اسْمُ اللَّهِ عَلَیْکِ ثُمَّ قُلْتُ لَهَا تُحِسِّینَ شَیْئاً قَالَتْ نَعَمْ یَا عَمَّةِ فَقُلْتُ لَهَا اجْمَعِی نَفْسَکِ وَ اجْمَعِی قَلْبَکِ فَهُوَ مَا قُلْتُ لَکِ قَالَتْ حَکِیمَةُ ثُمَّ أَخَذَتْنِی فَتْرَةٌ وَ أَخَذَتْهَا فِطْرَةٌ(1) فَانْتَبَهْتُ بِحِسِّ سَیِّدِی علیه السلام فَکَشَفْتُ الثَّوْبَ عَنْهُ فَإِذَا أَنَا بِهِ علیه السلام سَاجِداً یَتَلَقَّی الْأَرْضَ بِمَسَاجِدِهِ فَضَمَمْتُهُ إِلَیَّ فَإِذَا أَنَا بِهِ نَظِیفٌ مُنَظَّفٌ فَصَاحَ بِی أَبُو مُحَمَّدٍ علیه السلام هَلُمِّی إِلَیَّ ابْنِی یَا عَمَّةِ فَجِئْتُ بِهِ إِلَیْهِ فَوَضَعَ یَدَیْهِ تَحْتَ أَلْیَتَیْهِ وَ ظَهْرِهِ وَ وَضَعَ قَدَمَیْهِ عَلَی صَدْرِهِ ثُمَّ أَدْلَی لِسَانَهُ فِی فِیهِ وَ أَمَرَّ یَدَهُ عَلَی عَیْنَیْهِ وَ سَمْعِهِ وَ مَفَاصِلِهِ ثُمَّ قَالَ تَکَلَّمْ یَا بُنَیَّ فَقَالَ أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله ثُمَّ صَلَّی عَلَی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام وَ عَلَی الْأَئِمَّةِ إِلَی أَنْ وَقَفَ عَلَی أَبِیهِ ثُمَّ أَحْجَمَ قَالَ أَبُو مُحَمَّدٍ علیه السلام یَا عَمَّةِ اذْهَبِی بِهِ إِلَی أُمِّهِ لِیُسَلِّمَ عَلَیْهَا وَ ائْتِینِی بِهِ فَذَهَبْتُ بِهِ فَسَلَّمَ عَلَیْهَا وَ رَدَدْتُهُ وَ وَضَعْتُهُ فِی الْمَجْلِسِ ثُمَّ قَالَ یَا عَمَّةِ إِذَا کَانَ یَوْمُ السَّابِعِ فَأْتِینَا قَالَتْ حَکِیمَةُ فَلَمَّا أَصْبَحْتُ جِئْتُ لِأُسَلِّمَ عَلَی أَبِی مُحَمَّدٍ علیه السلام فَکَشَفْتُ السِّتْرَ لِأَفْتَقِدَ سَیِّدِی علیه السلام فَلَمْ أَرَهُ فَقُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ مَا فُعِلَ سَیِّدِی فَقَالَ یَا عَمَّةِ اسْتَوْدَعْنَاهُ الَّذِی اسْتَوْدَعَتْهُ أُمُّ مُوسَی علیه السلام قَالَتْ حَکِیمَةُ فَلَمَّا کَانَ فِی الْیَوْمِ السَّابِعِ جِئْتُ وَ سَلَّمْتُ وَ جَلَسْتُ فَقَالَ هَلُمِّی إِلَیَّ ابْنِی فَجِئْتُ بِسَیِّدِی فِی الْخِرْقَةِ فَفَعَلَ بِهِ کَفَعْلَتِهِ الْأُولَی ثُمَّ أَدْلَی لِسَانَهُ فِی فِیهِ کَأَنَّهُ یُغَذِّیهِ لَبَناً أَوْ عَسَلًا ثُمَّ قَالَ تَکَلَّمْ یَا بُنَیَّ فَقَالَ علیه السلام أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ ثَنَّی بِالصَّلَاةِ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ عَلَی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْأَئِمَّةِ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِمْ أَجْمَعِینَ حَتَّی وَقَفَ عَلَی أَبِیهِ علیه السلام ثُمَّ تَلَا هَذِهِ الْآیَةَ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ وَ نُرِیدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَی الَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا فِی الْأَرْضِ وَ نَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَ نَجْعَلَهُمُ الْوارِثِینَ وَ نُمَکِّنَ لَهُمْ فِی

ص: 3

الْأَرْضِ وَ نُرِیَ فِرْعَوْنَ وَ هامانَ وَ جُنُودَهُما مِنْهُمْ ما کانُوا یَحْذَرُونَ (1) قَالَ مُوسَی فَسَأَلْتُ عُقْبَةَ الْخَادِمَ عَنْ هَذَا فَقَالَ صَدَقَتْ حَکِیمَةُ.

**[ترجمه]کمال الدین: حکیمه خاتون، دختر امام محمد تقی بن علی بن موسی بن جعفر بن محمد بن علی بن الحسین بن علی بن ابی طالب علیهماالسّلام می گوید: «امام حسن عسکری علیه السّلام مرا خواست و فرمود: «ای عمه! امشب نیمه شعبان است، نزد ما افطار کن که خداوند در این شب فرخنده، کسی را به وجود می آورد که حجت او در روی زمین خواهد بود.» عرض کردم: «مادر این نوزاد مبارک کیست؟» فرمود: «نرجس.» گفتم: «فدایت گردم! به خدا قسم اثری از حاملگی در نرجس خاتون نیست.» فرمود: «همین است که می گویم.»

وقتی به خانه آن حضرت در آمدم، سلام کرده نشستم. نرجس خاتون آمد، کفش از پایم درآورد و به من گفت: «ای بانوی من! روزت را چگونه شب کردی؟» گفتم: «بانوی من و خاندان ما تویی!» گفت: «نه! من کجا و این مقام بزرگ کجا؟» گفتم: «دختر جان! امشب خداوند پسری به تو موهبت می کند که سرور دو جهان خواهد بود.» چون این سخن را شنید، با کمال حجب و حیا نشست. سپس وقتی نماز شام را گذاردم، افطار کردم و خوابیدم. سحرگاه برای ادای نماز شب برخاستم. بعد از نماز دیدم که نرجس خوابیده و از وضع حمل او خبری نیست! پس از تعقیب نماز دوباره به پهلو خوابیدم، اما چند لحظه بعد با اضطراب بیدار شدم و دیدم که نرجس خوابیده است. سپس نرجس بلند شد، نماز خواند و دوباره خوابید. اندک اندک داشتم درباره وعده امام تردید می کردم که ناگهان حضرت از جایی که تشریف داشتند، با صدای بلند مرا صدا زده و فرمود: «ای عمه! عجله مکن که وقت نزدیک است!» چون صدای امام را شنیدم شروع به خواندن سوره «الم سجده» و «یس» کردم. در همین موقع نرجس با حال مضطرب از خواب برخاست. من به وی نزدیک شدم و گفتم: «نام خدا بر تو مستولی باد!» سپس از او پرسیدم: «آیا چیزی احساس می کنی؟» گفت: «آری ای عمه!» گفتم: «ناراحت مباش و دل قوی بدار. این همان مژده ای است که به تو دادم.» سپس سستی خواب مرا فرا گرفت و او در همین حین فرزندش را به دنیا آورد.

اندکی بعد وقتی احساس کردم که کودک متولد شده، برخاستم. هنگامی که لباس را از روی او برداشتم، دیدم که با اعضای هفتگانه، روی زمین خدا را سجده می کند. آن ماه پاره را در آغوش گرفتم و دیدم که بر عکس نوزادان دیگر، از آلایش ولادت پاک و پاکیزه است! در این هنگام امام حسن عسکری علیه السّلام صدا زد: «عمه جان! فرزندم را نزد من بیاور!» چون او را نزد پدر بزرگوارش بردم، امام دستش را زیر ران ها و پشت بچه قرار داد، پاهای او را به سینه مبارک چسباند، زبانش را در دهان او گردانید، دستش را بر چشم و گوش و بندهای او کشید و فرمود: «فرزندم! با من حرف بزن!» آن مولود مسعود زبان گشود و گفت: «اشْهَدُ انْ لا الهَ الَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لا شَریکَ لَه وَ اشْهَدُ انَّ مُحَمَّدا رَسُولُ اللَّهِ.» آنگاه بر امیرالمؤمنین و ائمه طاهرین علیهم السّلام درود فرستاد تا اینکه بعد از بردن نام پدرش، متوقف و سپس ساکت شد. امام فرمود: «عمه جان! او را نزد مادرش ببر تا به او نیز سلام کند و باز نزد من بر گردان.» چون او را نزد مادرش بردم، به او سلام کرد و مادر نیز جواب سلامش را داد. سپس او را پیش امام حسن عسکری علیه السّلام برگرداندم. حضرت فرمود: «ای عمه! روز هفتم ولادتش نیز نزد ما بیا.»

صبح روز نیمه شعبان که به خدمت امام رسیدم، سلام کردم و روپوش از روی کودک برداشتم تا او را نوازشی کنم، ولی بچه را ندیدم! عرض کردم: «فدایت گردم! بچه چه شد؟» فرمود: «عمه جان! او را به کسی سپردم که مادر موسی علیه السّلام فرزند خود را به او سپرد!.»

چون روز هفتم به حضور امام شرفیاب شدم، فرمود: «عمه جان! فرزندم را بیاور.» او را در قنداقه پیچیده و نزد حضرت بردم. امام مانند بار اول فرزند دلبندش را نوازش کرد و زبان مبارکش را آنچنان در دهان او نهاد که گویی شیر یا عسل به او می خوراند. سپس فرمود: «ای فرزند، با من سخن بگو!» گفت: «اشْهَدُ انْ لا الهَ الَّا اللَّهُ.» آنگاه بر پیغمبر خاتم صلی اللَّه علیه و آله و امیرالمؤمنین علیه السّلام و یک یک ائمه تا پدر بزرگوارش درود فرستاد و سپس این آیه شریفه را تلاوت کرد: «وَ نُرِیدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَی الَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا فِی الْأَرْضِ وَ نَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَ نَجْعَلَهُمُ الْوارِثِینَ وَ نُمَکِّنَ لَهُمْ فِی الْأَرْضِ وَ نُرِیَ فِرْعَوْنَ وَ هامانَ وَ جُنُودَهُما مِنْهُمْ ما کانُوا یَحْذَرُونَ - . قصص / 5 - 6 - »، {و اراده کردیم که منت بنهیم بر آنان که در زمین زبون گشتند و آنها را پیشوایان و وارثان زمین قرار دهیم و آنها را در زمین جای دهیم و به فرعون و هامان و لشکریان آنان نشان دهیم آنچه را که آنها از آن می ترسیدند}.

موسی بن محمد راوی این حدیث می گوید: «صحت این روایت را از عقبه، خادم امام حسن عسکری علیه السّلام پرسیدم و او نیز گفته حکیمه را تصدیق کرد - 1. کمال الدین: 389 - .»

**[ترجمه]

**[ترجمه]کمال الدین: در «کمال الدین» آمده است که چون امام زمان علیه السّلام از مادر بزاد، دو زانو نشست و دو انگشت اشاره مبارک را به سوی آسمان گرفت. سپس عطسه ای کرد و فرمود: «الحَمدُ لِلَّهِ رَبّ الْعالَمینَ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلی مُحَمَّدٍ وَ آلِه.» ستمگران چنین پنداشته اند که حجت پروردگار از میان رفته است. اگر به ما اجازه سخن گفتن می دادند، هر گونه تردیدی برطرف می شد. - . کمال الدین: 395 - »

در «غیبت» شیخ طوسی نیز مثل این حدیث روایت شده است.

**[ترجمه]

**[ترجمه]کمال الدین: ابو غانم می گوید: فرزندی از امام عسکری علیه السّلام متولد شد که پدر بزرگوارش نام او را «محمد» گذارد. سپس در روز سوم ولادتش او را به اصحاب خود نشان داد و فرمود: «بعد از من، این کودک امام شما و جانشین من خواهد بود. او همان قائم است که مردم برای ظهور او انتظارها می کشند و وقتی که دنیا پر از ظلم و بی عدالتی شود، ظاهر گردد و جهان را پر از عدل و داد کند.» - . کمال الدین: 396 -

**[ترجمه]

أَمْرِ الْجَارِیَةِ فَلَمَّا نَظَرَتْ فِی الْکِتَابِ بَکَتْ بُکَاءً شَدِیداً وَ قَالَتْ لِعُمَرَ بْنِ یَزِیدَ بِعْنِی مِنْ صَاحِبِ هَذَا الْکِتَابِ وَ حَلَفَتْ بِالْمُحَرِّجَةِ وَ الْمُغَلَّظَةِ-(1) أَنَّهُ مَتَی امْتَنَعَ مِنْ بَیْعِهَا مِنْهُ قَتَلَتْ نَفْسَهَا فَمَا زِلْتُ أُشَاحُّهُ فِی ثَمَنِهَا حَتَّی اسْتَقَرَّ الْأَمْرُ فِیهِ عَلَی مِقْدَارِ مَا کَانَ أَصْحَبَنِیهِ مَوْلَایَ علیه السلام مِنَ الدَّنَانِیرِ فَاسْتَوْفَاهُ وَ تَسَلَّمْتُ الْجَارِیَةَ ضَاحِکَةً مُسْتَبْشِرَةً وَ انْصَرَفْتُ بِهَا إِلَی الْحُجَیْرَةِ الَّتِی کُنْتُ آوَی إِلَیْهَا بِبَغْدَادَ فَمَا أَخَذَهَا الْقَرَارُ حَتَّی أَخْرَجَتْ کِتَابَ مَوْلَانَا علیه السلام مِنْ جَیْبِهَا وَ هِیَ تَلْثِمُهُ وَ تُطْبِقُهُ عَلَی جَفْنِهَا وَ تَضَعُهُ عَلَی خَدِّهَا وَ تَمْسَحُهُ عَلَی بَدَنِهَا فَقُلْتُ تَعَجُّباً مِنْهَا تَلْثِمِینَ کِتَاباً لَا تَعْرِفِینَ صَاحِبَهُ فَقَالَتْ أَیُّهَا الْعَاجِزُ الضَّعِیفُ الْمَعْرِفَةِ بِمَحَلِّ أَوْلَادِ الْأَنْبِیَاءِ أَعِرْنِی سَمْعَکَ (2) وَ فَرِّغْ لِی قَلْبَکَ أَنَا مُلَیْکَةُ بِنْتُ یَشُوعَا بْنِ قَیْصَرَ مَلِکِ الرُّومِ وَ أُمِّی مِنْ وُلْدِ الْحَوَارِیِّینَ تُنْسَبُ إِلَی وَصِیِّ الْمَسِیحِ شَمْعُونَ أُنَبِّئُکَ بِالْعَجَبِ إِنَّ جَدِّی قَیْصَرَ أَرَادَ أَنْ یُزَوِّجَنِی مِنِ ابْنِ أَخِیهِ وَ أَنَا مِنْ بَنَاتِ ثَلَاثَ عَشْرَةَ سَنَةً فَجَمَعَ فِی قَصْرِهِ مِنْ نَسْلِ الْحَوَارِیِّینَ مِنَ الْقِسِّیسِینَ وَ الرُّهْبَانِ ثَلَاثَمِائَةِ رَجُلٍ وَ مِنْ ذَوِی الْأَخْطَارِ مِنْهُمْ سَبْعَمِائَةِ رَجُلٍ وَ جَمَعَ مِنْ أُمَرَاءِ الْأَجْنَادِ وَ قُوَّادِ الْعَسْکَرِ وَ نُقَبَاءِ الْجُیُوشِ وَ مُلُوکِ الْعَشَائِرِ أَرْبَعَةَ آلَافٍ وَ أَبْرَزَ مِنْ بَهِیِّ مُلْکِهِ عَرْشاً مُسَاغاً مِنْ أَصْنَافِ الْجَوْهَرِ وَ رَفَعَهُ فَوْقَ أَرْبَعِینَ مِرْقَاةً فَلَمَّا صَعِدَ ابْنُ أَخِیهِ وَ أَحْدَقَتِ الصُّلُبُ وَ قَامَتِ الْأَسَاقِفَةُ عُکَّفاً وَ نُشِرَتْ أَسْفَارُ الْإِنْجِیلِ تَسَافَلَتِ الصُّلُبُ مِنَ الْأَعْلَی فَلَصِقَتِ الْأَرْضَ وَ تَقَوَّضَتْ أَعْمِدَةُ الْعَرْشِ فَانْهَارَتْ إِلَی الْقَرَارِ وَ خَرَّ الصَّاعِدُ مِنَ الْعَرْشِ مَغْشِیّاً عَلَیْهِ فَتَغَیَّرَتِ أَلْوَانُ الْأَسَاقِفَةِ وَ ارْتَعَدَتْ فَرَائِصُهُمْ فَقَالَ کَبِیرُهُمْ لِجَدِّی أَیُّهَا الْمَلِکُ أَعْفِنَا مِنْ مُلَاقَاةِ هَذِهِ النُّحُوسِ الدَّالَّةِ عَلَی زَوَالِ هَذَا الدِّینِ الْمَسِیحِیِّ وَ الْمَذْهَبِ الْمَلِکَانِیِّ فَتَطَیَّرَ جَدِّی مِنْ ذَلِکَ تَطَیُّراً شَدِیداً وَ قَالَ لِلْأَسَاقِفَةِ أَقِیمُوا هَذِهِ الْأَعْمِدَةَ وَ ارْفَعُوا الصُّلْبَانَ وَ أَحْضِرُوا أَخَا هَذَا الْمُدْبَرِ الْعَاهِرِ الْمَنْکُوسِ جَدُّهُ لِأُزَوِّجَهُ هَذِهِ

ص: 7

الصَّبِیَّةَ فَیُدْفَعُ نُحُوسُهُ عَنْکُمْ بِسُعُودِهِ وَ لَمَّا فَعَلُوا ذَلِکَ حَدَثَ عَلَی الثَّانِی مِثْلُ مَا حَدَثَ عَلَی الْأَوَّلِ وَ تَفَرَّقَ النَّاسُ وَ قَامَ جَدِّی قَیْصَرُ مُغْتَمّاً فَدَخَلَ مَنْزِلَ النِّسَاءِ وَ أُرْخِیَتِ السُّتُورُ وَ أُرِیتُ فِی تِلْکَ اللَّیْلَةِ کَأَنَّ الْمَسِیحَ وَ شَمْعُونَ وَ عِدَّةً مِنَ الْحَوَارِیِّینَ قَدِ اجْتَمَعُوا فِی قَصْرِ جَدِّی وَ نَصَبُوا فِیهِ مِنْبَراً مِنْ نُورٍ یُبَارِی السَّمَاءَ عُلُوّاً وَ ارْتِفَاعاً فِی الْمَوْضِعِ الَّذِی کَانَ نَصَبَ جَدِّی وَ فِیهِ عَرْشُهُ وَ دَخَلَ عَلَیْهِ مُحَمَّدٌ صلی الله علیه و آله وَ خَتَنُهُ وَ وَصِیُّهُ علیه السلام وَ عِدَّةٌ مِنْ أَبْنَائِهِ فَتَقَدَّمَ الْمَسِیحُ إِلَیْهِ فَاعْتَنَقَهُ فَیَقُولُ لَهُ مُحَمَّدٌ صلی الله علیه و آله یَا رُوحَ اللَّهِ إِنِّی جِئْتُکَ خَاطِباً مِنْ وَصِیِّکَ شَمْعُونَ فَتَاتَهُ مُلَیْکَةَ لِابْنِی هَذَا وَ أَوْمَأَ بِیَدِهِ إِلَی أَبِی مُحَمَّدٍ علیه السلام ابْنِ صَاحِبِ هَذَا الْکِتَابِ فَنَظَرَ الْمَسِیحُ إِلَی شَمْعُونَ وَ قَالَ لَهُ قَدْ أَتَاکَ الشَّرَفُ فَصِلْ رَحِمَکَ بِرَحِمِ آلِ مُحَمَّدٍ علیهم السلام قَالَ قَدْ فَعَلْتُ فَصَعِدَ ذَلِکَ الْمِنْبَرَ فَخَطَبَ مُحَمَّدٌ صلی الله علیه و آله وَ زَوَّجَنِی مِنِ ابْنِهِ وَ شَهِدَ

الْمَسِیحُ علیه السلام وَ شَهِدَ أَبْنَاءُ مُحَمَّدٍ علیهم السلام وَ الْحَوَارِیُّونَ فَلَمَّا اسْتَیْقَظْتُ أَشْفَقْتُ أَنْ أَقُصَّ هَذِهِ الرُّؤْیَا عَلَی أَبِی وَ جَدِّی مَخَافَةَ الْقَتْلِ فَکُنْتُ أُسِرُّهَا وَ لَا أُبْدِیهَا لَهُمْ وَ ضَرَبَ صَدْرِی بِمَحَبَّةِ أَبِی مُحَمَّدٍ علیه السلام حَتَّی امْتَنَعْتُ مِنَ الطَّعَامِ وَ الشَّرَابِ فَضَعُفَتْ نَفْسِی وَ دَقَّ شَخْصِی وَ مَرِضْتُ مَرَضاً شَدِیداً فَمَا بَقِیَ فِی مَدَائِنِ الرُّومِ طَبِیبٌ إِلَّا أَحْضَرَهُ جَدِّی وَ سَأَلَهُ عَنْ دَوَائِی فَلَمَّا بَرَّحَ بِهِ الْیَأْسُ قَالَ یَا قُرَّةَ عَیْنِی هَلْ یَخْطُرُ بِبَالِکِ شَهْوَةٌ فَأُزَوِّدُکِهَا فِی هَذِهِ الدُّنْیَا فَقُلْتُ یَا جَدِّی أَرَی أَبْوَابَ الْفَرَجِ عَلَیَّ مُغْلَقَةً فَلَوْ کَشَفْتَ الْعَذَابَ عَمَّنْ فِی سِجْنِکَ مِنْ أُسَارَی الْمُسْلِمِینَ وَ فَکَکْتَ عَنْهُمُ الْأَغْلَالَ وَ تَصَدَّقْتَ عَلَیْهِمْ وَ مَنَّیْتَهُمُ الْخَلَاصَ رَجَوْتُ أَنْ یَهَبَ الْمَسِیحُ وَ أُمُّهُ عَافِیَةً فَلَمَّا فَعَلَ ذَلِکَ تَجَلَّدْتُ فِی إِظْهَارِ الصِّحَّةِ مِنْ بَدَنِی قَلِیلًا وَ تَنَاوَلْتُ یَسِیراً مِنَ الطَّعَامِ فَسُرَّ بِذَلِکَ وَ أَقْبَلَ عَلَی إِکْرَامِ الْأُسَارَی وَ إِعْزَازِهِمْ فَأُرِیتُ أَیْضاً بَعْدَ أَرْبَعَ عَشْرَةَ لَیْلَةً کَأَنَّ سَیِّدَةَ نِسَاءِ الْعَالَمِینَ فَاطِمَةَ علیها السلام قَدْ زَارَتْنِی وَ مَعَهَا مَرْیَمُ بِنْتُ عِمْرَانَ وَ أَلْفٌ مِنْ وَصَائِفِ الْجِنَانِ فَتَقُولُ لِی مَرْیَمُ هَذِهِ سَیِّدَةُ النِّسَاءِ علیها السلام أُمُّ زَوْجِکِ أَبِی مُحَمَّدٍ فَأَتَعَلَّقُ بِهَا وَ أَبْکِی وَ أَشْکُو إِلَیْهَا امْتِنَاعَ أَبِی مُحَمَّدٍ مِنْ زِیَارَتِی فَقَالَتْ سَیِّدَةُ النِّسَاءِ علیها السلام إِنَّ ابْنِی أَبَا مُحَمَّدٍ

ص: 8

لَا یَزُورُکِ وَ أَنْتِ مُشْرِکَةٌ بِاللَّهِ عَلَی مَذْهَبِ النَّصَارَی وَ هَذِهِ أُخْتِی مَرْیَمُ بِنْتُ عِمْرَانَ تَبْرَأُ إِلَی اللَّهِ مِنْ دِینِکِ فَإِنْ مِلْتِ إِلَی رِضَی اللَّهِ تَعَالَی وَ رِضَی الْمَسِیحِ وَ مَرْیَمَ علیها السلام وَ زِیَارَةِ أَبِی مُحَمَّدٍ إِیَّاکِ فَقُولِی أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَنَّ أَبِی مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّهِ فَلَمَّا تَکَلَّمْتُ بِهَذِهِ الْکَلِمَةِ ضَمَّتْنِی إِلَی صَدْرِهَا سَیِّدَةُ نِسَاءِ الْعَالَمِینَ وَ طِیبَ نَفْسِی وَ قَالَتِ الْآنَ تَوَقَّعِی زِیَارَةَ أَبِی مُحَمَّدٍ وَ إِنِّی مُنْفِذَتُهُ إِلَیْکِ فَانْتَبَهْتُ وَ أَنَا أَنُولُ (1)

وَ أَتَوَقَّعُ لِقَاءَ أَبِی مُحَمَّدٍ علیه السلام فَلَمَّا کَانَ فِی اللَّیْلَةِ الْقَابِلَةِ رَأَیْتُ أَبَا مُحَمَّدٍ علیه السلام وَ کَأَنِّی أَقُولُ لَهُ جَفَوْتَنِی یَا حَبِیبِی بَعْدَ أَنْ أَتْلَفْتُ نَفْسِی مُعَالَجَةَ حُبِّکَ فَقَالَ مَا کَانَ تَأَخُّرِی عَنْکِ إِلَّا لِشِرْکِکِ فَقَدْ أَسْلَمْتِ وَ أَنَا زَائِرُکِ فِی کُلِّ لَیْلَةٍ إِلَی أَنْ یَجْمَعَ اللَّهُ شَمْلَنَا فِی الْعِیَانِ فَلَمَّا قَطَعَ عَنِّی زِیَارَتَهُ بَعْدَ ذَلِکَ إِلَی هَذِهِ الْغَایَةِ قَالَ بِشْرٌ فَقُلْتُ لَهَا وَ کَیْفَ وَقَعْتِ فِی الْأُسَارَی فَقَالَتْ أَخْبَرَنِی أَبُو مُحَمَّدٍ علیه السلام لَیْلَةً مِنَ اللَّیَالِی أَنَّ جَدَّکِ سَیُسَیِّرُ جَیْشاً إِلَی قِتَالِ الْمُسْلِمِینَ یَوْمَ کَذَا وَ کَذَا ثُمَّ یَتْبَعُهُمْ فَعَلَیْکَ بِاللَّحَاقِ بِهِمْ مُتَنَکِّرَةً فِی زِیِّ الْخَدَمِ مَعَ عِدَّةٍ مِنَ الْوَصَائِفِ مِنْ طَرِیقِ کَذَا فَفَعَلْتُ ذَلِکَ فَوَقَفَتْ عَلَیْنَا طَلَائِعُ الْمُسْلِمِینَ حَتَّی کَانَ مِنْ أَمْرِی مَا رَأَیْتَ وَ شَاهَدْتَ وَ مَا شَعَرَ بِأَنِّی ابْنَةُ مَلِکِ الرُّومِ إِلَی هَذِهِ الْغَایَةِ أَحَدٌ سِوَاکَ وَ ذَلِکَ بِاطِّلَاعِی إِیَّاکَ عَلَیْهِ وَ لَقَدْ سَأَلَنِی الشَّیْخُ الَّذِی وَقَعْتُ إِلَیْهِ فِی سَهْمِ الْغَنِیمَةِ عَنِ اسْمِی فَأَنْکَرْتُهُ وَ قُلْتُ نَرْجِسُ فَقَالَ اسْمُ الْجَوَارِی قُلْتُ الْعَجَبُ أَنَّکِ رُومِیَّةٌ وَ لِسَانُکِ عَرَبِیٌّ قَالَتْ نَعَمْ مِنْ وَلُوعِ جَدِّی وَ حَمْلِهِ إِیَّایَ عَلَی تَعَلُّمِ الْآدَابِ أَنْ أَوْعَزَ إِلَیَّ امْرَأَةً تَرْجُمَانَةً لَهُ فِی الِاخْتِلَافِ إِلَیَّ وَ کَانَتْ تَقْصِدُنِی صَبَاحاً وَ مَسَاءً وَ تُفِیدُنِی الْعَرَبِیَّةَ حَتَّی اسْتَمَرَّ لِسَانِی عَلَیْهَا وَ اسْتَقَامَ قَالَ بِشْرٌ فَلَمَّا انْکَفَأْتُ بِهَا إِلَی سُرَّمَنْ رَأَی دَخَلَتْ عَلَی مَوْلَایَ أَبِی الْحَسَنِ علیه السلام فَقَالَ کَیْفَ أَرَاکِ اللَّهُ عِزَّ الْإِسْلَامِ وَ ذُلَّ النَّصْرَانِیَّةِ وَ شَرَفَ مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَیْتِهِ علیهم السلام قَالَتْ کَیْفَ أَصِفُ لَکَ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ مَا أَنْتَ أَعْلَمُ بِهِ مِنِّی قَالَ فَإِنِّی أُحِبُّ أَنْ

ص: 9

أُکْرِمَکِ فَأَیُّمَا أَحَبُّ إِلَیْکِ عَشَرَةُ آلَافِ دِینَارٍ أَمْ بُشْرَی لَکِ بِشَرَفِ الْأَبَدِ قَالَتْ بُشْرَی بِوَلَدٍ لِی قَالَ لَهَا أَبْشِرِی بِوَلَدٍ یَمْلِکُ الدُّنْیَا شَرْقاً وَ غَرْباً وَ یَمْلَأُ الْأَرْضَ قِسْطاً وَ عَدْلًا کَمَا مُلِئَتْ ظُلْماً وَ جَوْراً قَالَتْ مِمَّنْ قَالَ مِمَّنْ خَطَبَکِ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لَهُ لَیْلَةَ کَذَا فِی شَهْرِ کَذَا مِنْ سَنَةِ کَذَا بِالرُّومِیَّةِ قَالَ لَهَا مِمَّنْ زَوَّجَکِ الْمَسِیحُ علیه السلام وَ وَصِیُّهُ قَالَتْ مِنِ ابْنِکَ أَبِی مُحَمَّدٍ علیه السلام فَقَالَ هَلْ تَعْرِفِینَهُ قَالَتْ وَ هَلْ خَلَتْ لَیْلَةٌ لَمْ یَزُرْنِی فِیهَا مُنْذُ اللَّیْلَةِ الَّتِی أَسْلَمْتُ عَلَی یَدِ سَیِّدَةِ النِّسَاءِ علیه السلام قَالَ فَقَالَ مَوْلَانَا یَا کَافُورُ ادْعُ أُخْتِی حَکِیمَةَ فَلَمَّا دَخَلَتْ قَالَ لَهَا هَا هِیَهْ فَاعْتَنَقَتْهَا طَوِیلًا وَ سُرَّتْ بِهَا کَثِیراً فَقَالَ لَهَا أَبُو الْحَسَنِ علیه السلام یَا بِنْتَ رَسُولِ اللَّهِ خُذِیهَا إِلَی مَنْزِلِکِ وَ عَلِّمِیهَا الْفَرَائِضَ وَ السُّنَنَ فَإِنَّهَا زَوْجَةُ أَبِی مُحَمَّدٍ وَ أُمُّ الْقَائِمِ علیه السلام.

**[ترجمه]غیبت طوسی: بشر بن سلیمان برده فروش که از فرزندان ابو ایوب انصاری و یکی از شیعیان مخلص حضرت امام علی النقی و امام حسن عسکری علیهماالسّلام و در سامره همسایه حضرت بود، می گوید: روزی کافور، غلام امام علی النقی علیه السّلام نزد من آمد و مرا احضار کرد. چون خدمت حضرت رسیدم فرمود: «ای بشر! تو از اولاد انصار هستی و دوستی شما نسبت به ما اهل بیت، پیوسته میان شما برقرار است، به طوری که فرزندان شما آن را به ارث می برند. شما مورد وثوق ما اهل بیت هستید. می خواهم تو را فضیلتی دهم که در مقام دوستی با ما و به واسطه این رازی که با تو در میان می گذارم، بر سایر شیعیان پیشی گیری. من تو را مامور می کنم که کنیزی خریداری کنی.»

سپس نامه پاکیزه ای به خط و زبان رومی مرقوم فرمود و سر آن را با خاتم مبارک مهر کرد. آنگاه کیسه زردی که دویست و بیست اشرفی در آن بود بیرون آورد و فرمود: «این را گرفته، به بغداد می روی و صبح فلان روز در سر پل فرات حضور می یابی. چون کشتی حامل اسیران نزدیک شد و اسیران را دیدی، می بینی که بیشتر مشتریان، فرستادگان اشراف بنی عباس و تعدادی از جوانان عرب هستند. پس در تمام روز، از دور مواظب شخصی به نام (عمر بن زید) برده فروش باش که کنیزی را به مشتریان عرضه می دارد که به اوصافی مخصوصی متصف است، از جمله دو لباس حریر نازک پوشیده و خود را از معرض فروش و دسترس مشتریان حفظ می کند. در این وقت صدای ناله او را از پس پرده نازکی می شنوی که به زبان رومی، از اسارت و هتک احترام خود می نالد. یکی از مشتریان به عمر بن یزید خواهد گفت که عفّت این کنیز رغبت مرا به وی جلب کرده؛ او را به سیصد دینار به من بفروش! کنیزک به زبان عربی می گوید: «اگر تو حضرت سلیمان و دارای حشمت او باشی، من به تو رغبت ندارم. بیهوده مال خود را تلف مکن!» فروشنده می گوید: «پس چاره چیست؟ من ناگزیرم تو را بفروشم.» کنیزک پاسخ می دهد: «چرا شتاب می کنی؟ بگذار خریداری پیدا شود که قلب من به او و وفا و امانت وی آرام گیرد.» در این هنگام نزد فروشنده برو و بگو که من حامل نامه لطیفی هستم که یکی از اشراف، به خط و زبان رومی نوشته و کرم و وفا و شرافت و امانت خود را در آن شرح داده است. نامه را به کنیزک نشان بده تا درباره اخلاق نویسنده آن بیاندیشد. اگر به وی مایل گردید و تو نیز راضی شدی، من به وکالت او کنیزک را می خرم.

بشر بن سلیمان می گوید: «تمامی آنچه را که امام علی النقی علیه السّلام فرموده بود امتثال کردم. چون نگاه کنیزک به نامه حضرت افتاد، سخت به گریه افتاد. سپس رو به عمر بن یزید کرد و گفت که مرا به صاحب این نامه بفروش و سوگندهای بسیار شدیدی یاد کرد که اگر از فروش او به صاحب نامه امتناع کند، خود را هلاک خواهد کرد. من در تعیین قیمت او با فروشنده گفتگوی بسیار کردم تا به همان مبلغ که امام به من داده بود، راضی شد. من هم پول را به وی تسلیم کردم و با کنیزک که خندان و شادان بود، به اتاقکی که در بغداد اجاره کرده بودم آمدیم. در این مدت او با بی قراری بسیار، نامه امام را از جیب بیرون آورده می بوسید، آن را روی دیدگان و مژگان خود می نهاد و بر بدن و صورت می کشید. من گفتم: «عجبا! نامه ای را می بوسی که نویسنده آن را نمی شناسی!» گفت: «ای درمانده کم معرفت نسبت به شأن اولاد انبیا! گوش فرا ده و دل سوی من بدار. من ملیکه، دختر یشوعا پسر قیصر روم هستم. مادرم از فرزندان حواریون است و نسبم به شمعون، وصی حضرت عیسی علیه السّلام می رسد. بگذار داستان عجیب خود را برایت نقل کنم.

جد من قیصر، می خواست مرا که سیزده سال بیشتر نداشتم به همسری پسر برادرش درآورد. پس سیصد نفر از رهبانان و قسیسین نصارا، از دودمان حواریون عیسی بن مریم علیه السّلام، هفتصد نفر از اعیان و اشراف و چهار هزار نفر از امرا و فرماندهان و سران لشکر و ملوک قبایل را جمع کرد. آنگاه تختی آراسته به انواع جواهرات را که نشان از عظمت ملکش بود، روی چهل پایه نصب کرد. چون پسر برادرش را روی آن نشاند و صلیب ها را بیرون آورد و اسقف ها در مقابل او قرار گرفتند و سفرهای انجیل ها را گشودند، ناگهان صلیب ها از بلندی بر زمین افتادند و پایه های تخت، در هم شکست و به زمین فرو ریخت. پسر عمویم با حالت بیهوشی از بالای تخت بر روی زمین افتاد، رنگ صورت اسقف ها دگرگون گشت و سخت به لرزه افتادند. بزرگِ اسقف ها چون این بدید، رو به جدم کرد و گفت: «پادشاها! ما را از مشاهده این اوضاع منحوس که نشانه زوال دین مسیح و مذهب پادشاهی است، معاف بدار!» جدم نیز اوضاع را به فال بد گرفت، با این حال به اسقف ها دستور داد تا دوباره پایه های تخت را استوار کنند و صلیب ها را برافرازند. آنگاه گفت: «پسر بدبخت و بدکاره و نگون تبار برادرم را بیاورید تا هر طور که هست، این دختر را به همسری وی درآورم. باشد که با این وصلت میمون، نحوست آن از شما برطرف گردد.»

چون دستور او را عملی کردند، آنچه بار نخست روی داده بود دوباره رخ داد. مردم پراکنده گشتند و جدم قیصر، با حالت اندوهگین به حرم سرا رفت و پرده ها بیفتاد. شب هنگام در خواب دیدم مثل اینکه حضرت عیسی، شمعون وصی او و گروهی از حواریین در قصر جدم قیصر اجتماع کرده اند و در جای تخت، منبری از نور که با نور آسمان برابری می کرد و بالا می رفت قرار دارد. چیزی نگذشت که «محمد» صلی اللَّه علیه و آله پیغمبر خاتم، داماد و جانشین او و جمعی از فرزندان وی وارد قصر شدند. حضرت عیسی علیه السّلام به استقبال شتافت و با محمد صلی الله علیه و آله و سلم معانقه کرد. سپس آن حضرت فرمود: «یا روح اللَّه! من به خواستگاری دختر وصی شما شمعون، برای این فرزندم آمده ام.» آنگاه به امام حسن عسکری علیه السّلام، پسر نویسنده این نامه اشاره کرد. حضرت عیسی نگاهی به شمعون کرد و گفت: «شرافت به تو روی آورده! با این وصلت، رحم خود را به خویشاوندی با آل محمد صلی الله علیه و آله وصل کن.» او هم گفت که موافقم. پس حضرت محمد صلی الله علیه و آله بالای آن منبر رفت و خطبه خواند و مرا به عقد پسرش درآورد، در حالی که حضرت عیسی و فرزندان پیغمبر و حواریون شاهد عقد بودند.

چون از خواب برخاستم، از بیم جان خواب خود را برای پدر و جدم نقل نکردم و همواره آن را پوشیده می داشتم. از آن شب به بعد قلبم چنان از محبت امام حسن عسکری علیه السّلام موج می زد که از خوردن و آشامیدن بازماندم، کم کم لاغر و رنجور گشتم و سخت بیمار شدم. جدم تمام پزشکان شهرهای روم را احضار کرد و از آنها خواست که مرا مداوا کنند. چون از مداوای من مأیوس گردید گفت: «ای نور دیده! آیا خواهشی داری تا در انجام آن در این دنیا برای تو بکوشم؟» گفتم: «پدر بزرگ جان! درهای گشایش را به روی خود بسته می بینم. پس اگر در به روی اسیران مسلمین بگشایی و آنها را از قید و بند و زندان آزاد گردانی و بر آنان تصدق کنی و آنها را خلاص کنی، امید است که عیسی و مادرش مرا شفا دهند.» پدر بزرگم تقاضای مرا پذیرفت و من نیز به ظاهر اظهار بهبودی کردم و کمی غذا خوردم. پدر بزرگم از این واقعه خشنود گردید و سعی کرد بیشتر رعایت حال اسیران مسلمین را کند و به آنها احترام بگذارد.

چهارده شب بعد از این ماجرا، باز در خواب دیدم که حضرت فاطمه علیهاالسّلام به همراه مریم و حوریان بهشتی به عیادت من آمده اند. حضرت مریم روی به من کرد و فرمود: «این بانوی بانوان جهان و مادر شوهر تو امام عسکری علیه السّلام است.» من دامن مبارک او را گرفتم، گریه کردم و از اینکه امام حسن عسکری علیه السّلام به دیدنم نمی آید، شکایت کردم. حضرت فاطمه علیهاالسّلام فرمود: «تا وقتی که تو مشرک به خدا و پیرو مذهب نصارا هستی، او به عیادت تو نخواهد آمد. این خواهر من مریم است که از دین تو به خداوند پناه می برد. اگر می خواهی خدا و عیسی و مریم از تو خشنود باشند و به زیارت فرزندم تمایل داری، به یگانگی خداوند و اینکه محمد پدر من خاتم پیغمبران است، گواهی بده.» چون این جمله را ادا کردم، فاطمه علیهاالسّلام مرا در آغوش گرفت و به این ترتیب حالم بهبود یافت. سپس فرمود: «اکنون منتظر زیارت فرزندم حسن عسکری علیه السّلام باش که او را نزد تو خواهم فرستاد.» آنگاه بیدار شدم، در حالی که همت و توقع من متوجه زیارت امام عسکری علیه السّلام بود. فردا شب امام حسن عسکری علیه السّلام را در خواب دیدم، گویا در حالی که از گذشته شکوه می کردم گفتم: «ای محبوب من! من که خود را در راه محبت تو تلف کردم!» فرمود: «نیامدن من علتی جز مذهب سابق تو نداشت و اکنون که اسلام آورده ای، هر شب به دیدنت می آیم، تا موقعی که فراق ما مبدل به وصال گردد.» از آن شب تاکنون شبی نیست که وجود نازنینش را به خواب نبینم.»

بشر بن سلیمان می گوید: «پرسیدم چطور شد که به میان اسیران افتادی؟» گفت: «یک شب در عالم خواب امام حسن عسکری علیه السّلام فرمود: «فلان روز جدت قیصر، لشکری به جنگ مسلمانان می فرستد. تو هم به طور ناشناس به همراه عده ای از کنیزان در لباس خدمتکاران، از فلان راه به آنها ملحق شو.» تا اینکه پیشقراولان اسلام مطلع شدند و ما را اسیر گرفتند و کار من بدین گونه که دیدی انجام پذیرفت. ولی تاکنون به کسی جز تو نگفته ام که نوه پادشاه روم هستم. حتی پیرمردی که من در تقسیم غنایم جنگ سهم او شده بودم، نامم را پرسید، ولی من اظهاری نکردم و فقط گفتم: «نرجس!» او هم گفت که نام کنیزان است!» بشر می گوید: «گفتم: عجب است که تو رومی هستی و زبانت عربی است!» گفت جدم در تربیت من جهدی بلیغ داشت. او زنی را که چندین زبان می دانست، معین کرده بود که صبح و شام نزد من آمده زبان عربی را به من بیاموزد و به همین جهت، عربی را به خوبی آموختم.»

بشر می گوید: «چون او را به سامره خدمت امام علی النقی علیه السّلام آوردم، حضرت از وی پرسید: «عزت اسلام و ذلت نصارا و شرف خاندان پیغمبر را چگونه دیدی؟» پاسخ داد: «درباره چیزی که شما از من داناتر هستید چه عرض کنم؟» فرمود: «می خواهم ده هزار دینار یا مژده ای مسرت انگیز به تو بدهم. کدام یک را انتخاب می کنی؟» عرض کرد: «مژده فرزندی را به من دهید!» فرمود: «تو را مژده به داشتن فرزندی می دهم که شرق و غرب عالم را مالک شود و جهان را پس از آنکه پر از ظلم و جور می شود، از عدل و داد پر گرداند.» عرض کرد: «این فرزند از چه شوهری خواهد بود؟» فرمود: «از آن کس که پیغمبر اسلام در فلان شب و فلان ماه و فلان سال رومی تو را برای او خواستگاری کرد. در آن شب عیسی بن مریم و وصی او تو را به همسری چه کسی درآورد؟» گفت: «به همسری فرزند دلبند شما امام حسن عسکری علیه السّلام!» فرمود: «او را می شناسی؟» عرض کرد: از شبی که به دست حضرت فاطمه زهرا علیهاالسّلام اسلام آوردم، شبی نیست که او به دیدن من نیامده باشد.» در این وقت امام دهم علیه السّلام، به کافور خادم فرمود که خواهرم حکیمه را بگو نزد من بیاید. چون آن بانوی محترم آمد، حضرت فرمود: « ای خواهر! این زن همان است که گفته بودم.» حکیمه خاتون آن بانو را مدتی در آغوش گرفت و از دیدارش شادمان گردید. آنگاه امام علی النقی علیه السّلام فرمود: «عمه! او را به خانه خود ببر و فرایض دینی و اعمال مستحبه را به او بیاموز که او همسر فرزندم حسن و مادر قائم آل محمد صلی اللَّه علیه و آله است.» - . غیبت طوسی: 208 -

**[ترجمه]

فَقُلْتُ أَیُّهَا الشَّیْخُ وَ مَنِ السَّیِّدَانِ قَالَ النَّجْمَانِ الْمُغَیَّبَانِ فِی الثَّرَی بِسُرَّمَنْ رَأَی فَقُلْتُ إِنِّی أُقْسِمُ بِالْمُوَالاةِ وَ شَرَفِ مَحَلِّ هَذَیْنِ السَّیِّدَیْنِ مِنَ الْإِمَامَةِ وَ الْوِرَاثَةِ أَنِّی خَاطِبٌ عِلْمَهُمَا وَ طَالِبٌ آثَارَهُمَا وَ بَاذِلٌ مِنْ نَفْسِی الْأَیْمَانَ الْمُؤَکَّدَةَ عَلَی حِفْظِ أَسْرَارِهِمَا قَالَ إِنْ کُنْتَ صَادِقاً فِیمَا تَقُولُ فَأَحْضِرْ مَا صَحِبَکَ مِنَ الْآثَارِ عَنْ نَقَلَةِ أَخْبَارِهِمْ فَلَمَّا فَتَّشَ الْکُتُبَ وَ تَصَفَّحَ الرِّوَایَاتِ مِنْهَا قَالَ صَدَقْتَ أَنَا بِشْرُ بْنُ سُلَیْمَانَ النَّخَّاسُ مِنْ وُلْدِ أَبِی أَیُّوبَ الْأَنْصَارِیِّ أَحَدُ مَوَالِی أَبِی الْحَسَنِ وَ أَبِی مُحَمَّدٍ علیه السلام وَ جَارُهُمَا بِسُرَّمَنْ رَأَی قُلْتُ فَأَکْرِمْ أَخَاکَ بِبَعْضِ مَا شَاهَدْتَ مِنْ آثَارِهِمَا قَالَ کَانَ مَوْلَایَ أَبُو الْحَسَنِ علیه السلام فَقَّهَنِی فِی عِلْمِ الرَّقِیقِ فَکُنْتُ لَا أَبْتَاعُ وَ لَا أَبِیعُ إِلَّا بِإِذْنِهِ فَاجْتَنَبْتُ بِذَلِکَ مَوَارِدَ الشُّبُهَاتِ حَتَّی کَمَلَتْ مَعْرِفَتِی فِیهِ فَأَحْسَنْتُ الْفَرْقَ فِیمَا بَیْنَ الْحَلَالِ وَ الْحَرَامِ فَبَیْنَا أَنَا ذَاتَ لَیْلَةٍ فِی مَنْزِلِی بِسُرَّمَنْ رَأَی وَ قَدْ مَضَی هَوِیٌّ مِنَ اللَّیْلِ إِذْ قَدْ قَرَعَ الْبَابَ قَارِعٌ فَعَدَوْتُ مُسْرِعاً فَإِذَا بِکَافُورٍ الْخَادِمِ رَسُولِ مَوْلَانَا أَبِی الْحَسَنِ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ علیه السلام یَدْعُونِی إِلَیْهِ فَلَبِسْتُ ثِیَابِی وَ دَخَلْتُ عَلَیْهِ فَرَأَیْتُهُ یُحَدِّثُ ابْنَهُ أَبَا مُحَمَّدٍ علیه السلام وَ أُخْتَهُ حَکِیمَةَ مِنْ وَرَاءِ السِّتْرِ فَلَمَّا جَلَسْتُ قَالَ یَا بِشْرُ إِنَّکَ مِنْ وُلْدِ الْأَنْصَارِ وَ هَذِهِ الْوَلَایَةُ لَمْ تَزَلْ فِیکُمْ یَرِثُهَا خَلَفٌ عَنْ سَلَفٍ وَ أَنْتُمْ ثِقَاتُنَا أَهْلَ الْبَیْتِ وَ سَاقَ الْخَبَرَ نَحْواً مِمَّا رَوَاهُ الشَّیْخُ إِلَی آخِرِهِ.

**[ترجمه]کمال الدین: ابی الحسین محمد بن یحیی شیبانی می گوید: در سال 286 وارد کربلا شدم و آستان فرزند دور از وطن رسول خدا صلی الله علیه و آله را زیارت کردم. سپس به قصد زیارت مقابر قریش علیهماالسّلام واقع در کاظمین، به بغداد مراجعت کردم. آن روز، روزی بسیار گرم و آسمان، صاف و نورانی بود. چون به مدفن مطهر امام هفتم رسیدم و بوی تربت معطر آن حضرت را استشمام کردم، بی اختیار سرشک اشک بر آن تربت پاک فرو ریختم و چنان از خود بی خود شدم که چشمم از شدت اشکباری، جایی را نمی دید. بعد از آنکه اندکی آرام گرفتم و اشک چشمم فرو نشست و دیدگان گشودم، پیرمردی را در مقابل خود دیدم که با قامتی خمیده و کف دست و پیشانی پینه بسته، به کسی که با وی نزدیک مرقد منور بود، می گفت: « ای برادر زاده! عمویت از برکت آن دو آقا، مفتخر به علوم شریفه و اسرار نهفته ای گشته که جز سلمان فارسی کسی به آن نرسیده است. اکنون روزهای زندگانی ام به سر آمده و ستاره عمرم در حال غروب کردن است. ولی افسوس که در این ولایت کسی را نمی یابم که شایسته باشد این علوم و اسرار را به او بسپارم!»

با خود گفتم: «پیوسته رنج و مشقت می برم و همه جا سواره و پیاده، در جستجوی علوم و اسرار اهل بیت عصمت هستم. حال از این پیرمرد سخنی می شنوم که حاکی از علمی بزرگ و امری عظیم است.» از این رو پرسیدم: «ای پیرمرد! آن دو آقا که گفتی کیانند؟» گفت آنان دو کوکب تابانند که در زمین سامره پنهان گشتند. گفتم: «به دوستی و شرافت مدفن آن دو آقا که ناشی از امامت و وراثت آنهاست سوگند می خورم که من جویای علوم و اسرار آنها هستم و با سوگندهای اکید، در راه حفظ آثار و اخبار آنان جان خود را بذل می کنم.» گفت: «اگر راست می گویی آنچه از ناقلان آثار آنها ضبط کرده ای به من نشان بده!» چون کتاب های مرا جستجو کرد و روایات آن را دید گفت: «راست گفتی. اکنون بدان که من بشر بن سلیمان نخاس، از اولاد ابو ایوب انصاری، یکی از دوستان و خادمان امام علی النقی و امام حسن عسکری علیهماالسّلام هستم و در سامره، همسایه آن دو بزرگوار بودم.» گفتم: «بر من منّت بگذار و پاره ای از آثار آنها را که دیده ای بازگو کن!» گفت: «من از خرید و فروش کنیزان جز به اذن امام هادی علیه السّلام احتراز می جستم و از موارد شبهه دار آن اجتناب می کردم. امام هادی علیه السّلام مسائل خرید و فروش کنیزان را به من آموخت تا آنکه کاملا آشنا شدم و حلال و حرام آنها را شناختم، شبی در سامره در منزل خود نشسته بودم. پاسی از شب گذشته بود که کسی در زد. با عجله در را گشودم و دیدم کافور، خادم امام علی النقی علیه السّلام است که حضرت او را به طلب من فرستاده بود. بی درنگ لباس پوشیدم و به خدمت حضرت شتافتم. دیدم که با فرزندش امام حسن عسکری علیه السّلام و خواهرش حکیمه خاتون که در پس پرده قرار داشت، صحبت می فرمود. وقتی که در حضورش نشستم فرمود: «ای بشر! تو از اولاد انصار هستی و دوستی شما نسبت به ما اهل بیت، پیوسته میان شما برقرار است، به طوری که فرزندان شما آن را به ارث می برند و شما مورد اطمینان ما اهل بیت هستید...» تا آخر که در روایت سابق، به تفصیل از کتاب غیبت شیخ طوسی نقل شد. - . کمال الدین: 384 -

**[ترجمه]

مُوسَی حُجَّةً عَلَی هَارُونَ وَ الْفَضْلُ لِوُلْدِهِ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ وَ لَا بُدَّ لِلْأُمَّةِ مِنْ حَیْرَةٍ یَرْتَابُ فِیهَا الْمُبْطِلُونَ وَ یَخْلُصُ فِیهَا الْمُحِقُّونَ لِئَلَّا یَکُونَ لِلنَّاسِ عَلَی اللَّهِ حُجَّةٌ بَعْدَ الرُّسُلِ وَ إِنَّ الْحَیْرَةَ لَا بُدَّ وَاقِعَةٌ بَعْدَ مُضِیِّ أَبِی مُحَمَّدٍ الْحَسَنِ علیه السلام فَقُلْتُ یَا مَوْلَاتِی هَلْ کَانَ لِلْحَسَنِ علیه السلام وَلَدٌ فَتَبَسَّمَتْ ثُمَّ قَالَتْ إِذَا لَمْ یَکُنْ لِلْحَسَنِ علیه السلام عَقِبٌ فَمَنِ الْحُجَّةُ مِنْ بَعْدِهِ وَ قَدْ أَخْبَرْتُکَ أَنَّ الْإِمَامَةَ لَا تَکُونُ لِأَخَوَیْنِ بَعْدَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ علیهما السلام فَقُلْتُ یَا سَیِّدَتِی حَدِّثِینِی بِوِلَادَةِ مَوْلَایَ وَ غَیْبَتِهِ علیه السلام قال [قَالَتْ] نَعَمْ کَانَتْ لِی جَارِیَةٌ یُقَالُ لَهَا نَرْجِسُ فَزَارَنِی ابْنُ أَخِی علیه السلام وَ أَقْبَلَ یُحِدُّ النَّظَرَ إِلَیْهَا فَقُلْتُ لَهُ یَا سَیِّدِی لَعَلَّکَ هَوِیتَهَا فَأُرْسِلُهَا إِلَیْکَ فَقَالَ لَا یَا عَمَّةِ لَکِنِّی أَتَعَجَّبُ مِنْهَا فَقُلْتُ وَ مَا أَعْجَبَکَ فَقَالَ علیه السلام سَیَخْرُجُ مِنْهَا وَلَدٌ کَرِیمٌ عَلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ الَّذِی یَمْلَأُ اللَّهُ بِهِ الْأَرْضَ عَدْلًا وَ قِسْطاً کَمَا مُلِئَتْ جَوْراً وَ ظُلْماً فَقُلْتُ فَأُرْسِلُهَا إِلَیْکَ یَا سَیِّدِی فَقَالَ اسْتَأْذِنِی فِی ذَلِکَ أَبِی قَالَتْ فَلَبِسْتُ ثِیَابِی وَ أَتَیْتُ مَنْزِلَ أَبِی الْحَسَنِ فَسَلَّمْتُ وَ جَلَسْتُ فَبَدَأَنِی علیه السلام وَ قَالَ یَا حَکِیمَةُ ابْعَثِی بِنَرْجِسَ إِلَی ابْنِی أَبِی مُحَمَّدٍ قَالَتْ فَقُلْتُ یَا سَیِّدِی عَلَی هَذَا قَصَدْتُکَ أَنْ أَسْتَأْذِنَکَ فِی ذَلِکَ فَقَالَ یَا مُبَارَکَةُ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی أَحَبَّ أَنْ یُشْرِکَکِ فِی الْأَجْرِ وَ یَجْعَلَ لَکِ فِی الْخَیْرِ نَصِیباً قَالَتْ حَکِیمَةُ فَلَمْ أَلْبَثْ أَنْ رَجَعْتُ إِلَی مَنْزِلِی وَ زَیَّنْتُهَا وَ وَهَبْتُهَا لِأَبِی مُحَمَّدٍ وَ جَمَعْتُ بَیْنَهُ وَ بَیْنَهَا فِی مَنْزِلِی فَأَقَامَ عِنْدِی أَیَّاماً ثُمَّ مَضَی إِلَی وَالِدِهِ وَ وَجَّهْتُ بِهَا مَعَهُ قَالَتْ حَکِیمَةُ فَمَضَی أَبُو الْحَسَنِ علیه السلام وَ جَلَسَ أَبُو مُحَمَّدٍ علیه السلام مَکَانَ وَالِدِهِ وَ کُنْتُ أَزُورُهُ کَمَا کُنْتُ أَزُورُ وَالِدَهُ فَجَاءَتْنِی نَرْجِسُ یَوْماً تَخْلَعُ خُفِّی وَ قَالَتْ یَا مَوْلَاتِی نَاوِلْنِی خُفَّکِ فَقُلْتُ بَلْ أَنْتِ سَیِّدَتِی وَ مَوْلَاتِی وَ اللَّهِ لَا دَفَعْتُ إِلَیْکِ خُفِّی لِتَخْلَعِیهِ وَ لَا خَدَمْتِینِی بَلْ أَخْدُمُکِ عَلَی بَصَرِی فَسَمِعَ أَبُو مُحَمَّدٍ علیه السلام ذَلِکَ فَقَالَ جَزَاکِ اللَّهُ خَیْراً یَا عَمَّةِ فَجَلَسْتُ عِنْدَهُ إِلَی وَقْتِ غُرُوبِ الشَّمْسِ فَصِحْتُ بِالْجَارِیَةِ وَ قُلْتُ نَاوِلِینِی ثِیَابِی لِأَنْصَرِفَ فَقَالَ علیه السلام یَا عَمَّتَاهْ بِیتِیَ اللَّیْلَةَ عِنْدَنَا فَإِنَّهُ سَیُولَدُ اللَّیْلَةَ الْمَوْلُودُ الْکَرِیمُ

ص: 12

عَلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ الَّذِی یُحْیِی اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِهِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا قُلْتُ مِمَّنْ یَا سَیِّدِی وَ لَسْتُ أَرَی بِنَرْجِسَ شَیْئاً مِنْ أَثَرِ الْحَمْلِ فَقَالَ مِنْ نَرْجِسَ لَا مِنْ غَیْرِهَا قَالَتْ فَوَثَبْتُ إِلَی نَرْجِسَ فَقَلَبْتُهَا ظَهْراً لِبَطْنٍ فَلَمْ أَرَ بِهَا أَثَراً مِنْ حَبَلٍ فَعُدْتُ إِلَیْهِ فَأَخْبَرْتُهُ بِمَا فَعَلْتُ فَتَبَسَّمَ ثُمَّ قَالَ لِی إِذَا کَانَ وَقْتُ الْفَجْرِ یَظْهَرُ لَکِ بِهَا الْحَبَلُ لِأَنَّ مَثَلَهَا مَثَلُ أُمِّ مُوسَی لَمْ یَظْهَرْ بِهَا الْحَبَلُ وَ لَمْ یَعْلَمْ بِهَا أَحَدٌ إِلَی وَقْتِ وِلَادَتِهَا لِأَنَّ فِرْعَوْنَ کَانَ یَشُقُّ بُطُونَ الْحَبَالَی فِی طَلَبِ مُوسَی وَ هَذَا نَظِیرُ مُوسَی علیه السلام قَالَتْ حَکِیمَةُ فَلَمْ أَزَلْ أَرْقُبُهَا إِلَی وَقْتِ طُلُوعِ الْفَجْرِ وَ هِیَ نَائِمَةٌ بَیْنَ یَدَیَّ لَا تَقْلِبُ جَنْباً إِلَی جَنْبٍ حَتَّی إِذَا کَانَ فِی آخِرِ اللَّیْلِ وَقْتَ طُلُوعِ الْفَجْرِ وَثَبَتْ فَزِعَةً فَضَمَمْتُهَا إِلَی صَدْرِی وَ سَمَّیْتُ عَلَیْهَا فَصَاحَ أَبُو مُحَمَّدٍ علیه السلام وَ قَالَ اقْرَئِی عَلَیْهَا إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ فَأَقْبَلْتُ أَقْرَأُ عَلَیْهَا وَ قُلْتُ لَهَا مَا حَالُکِ

قَالَتْ ظَهَرَ الْأَمْرُ الَّذِی أَخْبَرَکِ بِهِ مَوْلَایَ فَأَقْبَلْتُ أَقْرَأُ عَلَیْهَا کَمَا أَمَرَنِی فَأَجَابَنِی الْجَنِینُ مِنْ بَطْنِهَا یَقْرَأُ کَمَا أَقْرَأُ وَ سَلَّمَ عَلَیَّ قَالَتْ حَکِیمَةُ فَفَزِعْتُ لِمَا سَمِعْتُ فَصَاحَ بِی أَبُو مُحَمَّدٍ علیه السلام لَا تَعْجَبِی مِنْ أَمْرِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی یُنْطِقُنَا بِالْحِکْمَةِ صِغَاراً وَ یَجْعَلُنَا حُجَّةً فِی أَرْضِهِ کِبَاراً فَلَمْ یَسْتَتِمَّ الْکَلَامَ حَتَّی غِیبَتْ عَنِّی نَرْجِسُ فَلَمْ أَرَهَا کَأَنَّهُ ضُرِبَ بَیْنِی وَ بَیْنَهَا حِجَابٌ فَعَدَوْتُ نَحْوَ أَبِی مُحَمَّدٍ علیه السلام وَ أَنَا صَارِخَةٌ فَقَالَ لِی ارْجِعِی یَا عَمَّةِ فَإِنَّکِ سَتَجِدِیهَا فِی مَکَانِهَا قَالَتْ فَرَجَعْتُ فَلَمْ أَلْبَثْ أَنْ کُشِفَ الْحِجَابُ بَیْنِی وَ بَیْنَهَا وَ إِذَا أَنَا بِهَا وَ عَلَیْهَا مِنْ أَثَرِ النُّورِ مَا غَشِیَ بَصَرِی وَ إِذَا أَنَا بِالصَّبِیِّ علیه السلام سَاجِداً عَلَی وَجْهِهِ جَاثِیاً عَلَی رُکْبَتَیْهِ رَافِعاً سَبَّابَتَیْهِ نَحْوَ السَّمَاءِ وَ هُوَ یَقُولُ أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ وَ أَنَّ جَدِّی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ أَنَّ أَبِی أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ثُمَّ عَدَّ إِمَاماً إِمَاماً إِلَی أَنْ بَلَغَ إِلَی نَفْسِهِ فَقَالَ علیه السلام اللَّهُمَّ أَنْجِزْ لِی وَعْدِی وَ أَتْمِمْ لِی أَمْرِی وَ ثَبِّتْ وَطْأَتِی وَ امْلَأِ الْأَرْضَ بِی عَدْلًا وَ قِسْطاً فَصَاحَ أَبُو مُحَمَّدٍ الْحَسَنُ علیه السلام فَقَالَ یَا عَمَّةِ تَنَاوَلِیهِ فَهَاتِیهِ فَتَنَاوَلْتُهُ وَ أَتَیْتُ بِهِ نَحْوَهُ فَلَمَّا مَثُلْتُ بَیْنَ یَدَیْ أَبِیهِ وَ هُوَ عَلَی یَدَیَّ سَلَّمَ عَلَی أَبِیهِ فَتَنَاوَلَهُ الْحَسَنُ علیه السلام وَ الطَّیْرُ تُرَفْرِفُ عَلَی رَأْسِهِ فَصَاحَ بِطَیْرٍ مِنْهَا فَقَالَ لَهُ احْمِلْهُ وَ احْفَظْهُ وَ رُدَّهُ إِلَیْنَا فِی

ص: 13

کُلِّ أَرْبَعِینَ یَوْماً فَتَنَاوَلَهُ الطَّائِرُ وَ طَارَ بِهِ فِی جَوِّ السَّمَاءِ وَ أَتْبَعَهُ سَائِرُ الطَّیْرِ فَسَمِعْتُ أَبَا مُحَمَّدٍ یَقُولُ أَسْتَوْدِعُکَ الَّذِی اسْتَوْدَعَتْهُ أُمُّ مُوسَی فَبَکَتْ نَرْجِسُ فَقَالَ لَهَا اسْکُتِی فَإِنَّ الرَّضَاعَ مُحَرَّمٌ عَلَیْهِ إِلَّا مِنْ ثَدْیِکِ وَ سَیُعَادُ إِلَیْکِ کَمَا رُدَّ مُوسَی إِلَی أُمِّهِ وَ ذَلِکِ قَوْلُهُ عَزَّ وَ جَلَ فَرَدَدْناهُ إِلی أُمِّهِ کَیْ تَقَرَّ عَیْنُها وَ لا تَحْزَنَ قَالَتْ حَکِیمَةُ فَقُلْتُ مَا هَذَا الطَّائِرُ قَالَ هَذَا رُوحُ الْقُدُسِ الْمُوَکَّلُ بِالْأَئِمَّةِ علیهم السلام یُوَفِّقُهُمْ وَ یُسَدِّدُهُمْ وَ یُرَبِّیهِمْ بِالْعِلْمِ قَالَتْ حَکِیمَةُ فَلَمَّا أَنْ کَانَ بَعْدَ أَرْبَعِینَ یَوْماً رُدَّ الْغُلَامُ وَ وَجَّهَ إِلَیَّ ابْنُ أَخِی علیه السلام فَدَعَانِی فَدَخَلْتُ عَلَیْهِ فَإِذَا أَنَا بِصَبِیٍّ مُتَحَرِّکٌ یَمْشِی بَیْنَ یَدَیْهِ فَقُلْتُ سَیِّدِی هَذَا ابْنُ سَنَتَیْنِ فَتَبَسَّمَ علیه السلام ثُمَّ قَالَ إِنَّ أَوْلَادَ الْأَنْبِیَاءِ وَ الْأَوْصِیَاءِ إِذَا کَانُوا أَئِمَّةً یَنْشَئُونَ بِخِلَافِ مَا یَنْشَأُ غَیْرُهُمْ وَ إِنَّ الصَّبِیَّ مِنَّا إِذَا أَتَی عَلَیْهِ شَهْرٌ کَانَ کَمَنْ یَأْتِی عَلَیْهِ سَنَةٌ وَ إِنَّ الصَّبِیَّ مِنَّا لَیَتَکَلَّمُ فِی بَطْنِ أُمِّهِ وَ یَقْرَأُ الْقُرْآنَ وَ یَعْبُدُ رَبَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ عِنْدَ الرَّضَاعِ تُطِیعُهُ الْمَلَائِکَةُ وَ تَنْزِلُ عَلَیْهِ کُلَّ صَبَاحٍ وَ مَسَاءٍ قَالَتْ حَکِیمَةُ فَلَمْ أَزَلْ أَرَی ذَلِکَ الصَّبِیَّ کُلَّ أَرْبَعِینَ یَوْماً إِلَی أَنْ رَأَیْتُهُ رَجُلًا قَبْلَ مُضِیِّ أَبِی مُحَمَّدٍ علیه السلام بِأَیَّامٍ قَلَائِلَ فَلَمْ أَعْرِفْهُ فَقُلْتُ لِأَبِی مُحَمَّدٍ علیه السلام مَنْ هَذَا الَّذِی تَأْمُرُنِی أَنْ أَجْلِسَ بَیْنَ یَدَیْهِ فَقَالَ ابْنُ نَرْجِسَ وَ هُوَ خَلِیفَتِی مِنْ بَعْدِی وَ عَنْ قَلِیلٍ تَفْقِدُونِّی فَاسْمَعِی لَهُ وَ أَطِیعِی قَالَتْ حَکِیمَةُ فَمَضَی أَبُو مُحَمَّدٍ علیه السلام بِأَیَّامٍ قَلَائِلَ وَ افْتَرَقَ النَّاسُ کَمَا تَرَی وَ وَ اللَّهِ إِنِّی لَأَرَاهُ صَبَاحاً وَ مَسَاءً وَ إِنَّهُ لَیُنْبِئُنِی عَمَّا تَسْأَلُونِّی عَنْهُ فَأُخْبِرُکُمْ وَ وَ اللَّهِ إِنِّی لَأُرِیدُ أَنْ أَسْأَلَهُ عَنِ الشَّیْ ءِ فَیَبْدَأُنِی بِهِ وَ إِنَّهُ لَیَرُدُّ عَلَیَّ الْأَمْرَ فَیَخْرُجُ إِلَیَّ مِنْهُ جَوَابُهُ مِنْ سَاعَتِهِ مِنْ غَیْرِ مَسْأَلَتِی وَ قَدْ أَخْبَرَنِی الْبَارِحَةَ بِمَجِیئِکَ إِلَیَّ وَ أَمَرَنِی أَنْ أُخْبِرَکَ بِالْحَقِّ قَالَ مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ فَوَ اللَّهِ لَقَدْ أَخْبَرَتْنِی حَکِیمَةُ بِأَشْیَاءَ لَمْ یَطَّلِعْ عَلَیْهَا أَحَدٌ إِلَّا اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فَعَلِمْتُ أَنَّ ذَلِکَ صِدْقٌ وَ عَدْلٌ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ أَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ قَدْ أَطْلَعَهُ عَلَی مَا لَمْ یُطْلِعْ عَلَیْهِ أَحَداً مِنْ خَلْقِهِ.

**[ترجمه]کمال الدین: محمد بن عبداللَّه مطهری می گوید: بعد از رحلت امام حسن عسکری علیه السّلام، به خدمت حکیمه خاتون دختر امام جواد علیه السّلام رسیدم تا درباره امام زمان که مردم اختلاف نظر داشتند و متحیر بودند، از او سؤال کنم. چون به خدمتش رسیدم، فرمود که بنشینم. پس از آنکه نشستم فرمود: «ای محمد! خداوند زمین را از وجود حجت گویا یا ساکت خالی نمی گذارد. خداوند این منصب بزرگ را بعد از امام حسن و امام حسین علیهماالسّلام، به دو برادر نداد تا بدین سبب آن دو را بر سایر برادران برتری بخشد و اینکه معلوم باشد که در روی زمین نظیر ندارند. با این وصف خداوند این منصب بزرگ را فقط به فرزندان امام حسین علیه السّلام اختصاص داده است و نه به فرزندان امام حسن علیه السّلام . چنان که فرزند هارون را به جای اولاد حضرت موسی به مقام نبوت برگزید، هر چند که موسی بر هارون حجت بود. با این حال این فضیلت تا روز قیامت برای فرزندان هارون ماند. در این امت هم ناچار باید امتحانی پیش آید تا بدان وسیله، پیروان باطل و طالبان حق تمیز داده شوند و در سرای دیگر، مردم را از خدا بازخواستی نباشد، و لازم بود که این امتحان بعد از رحلت امام حسن عسکری علیه السّلام واقع گردد.»

گفتم: ای بانوی من! امام حسن عسکری علیه السّلام فرزندی دارد؟» تبسمی فرمود و گفت: «اگر امام حسن عسکری علیه السّلام فرزندی ندارد، پس بعد از او حجت خدا کیست؟ مگر نگفتم بعد از امام حسن و امام حسین، امامت برای دو برادر نمی تواند باشد؟» گفتم: «ای بانوی من! چگونگی ولادت با سعادت و غیبت آن حضرت را برای من شرح دهید!» فرمود: «کنیزی داشتم که نامش نرجس بود. روزی پسر برادرم امام حسن عسکری علیه السّلام به دیدن من آمد و سخت به وی نظر دوخت. گفتم که اگر مایل هستید، او را نزد شما روانه می کنم. فرمود: «نه عمه جان! ولی من از وی در شگفتم.» گفتم از چه چیز تعجب می کنید؟ فرمود: «به زودی فرزند با کرامتی از جانب خدای عزوجل از وی به وجود می آید که خداوند، زمین را پس از آنکه پر از ظلم و ستم می شود، به وسیله او پر از عدل و داد می کند.» گفتم پس من او را نزد شما می فرستم. فرمود: «در این خصوص از پدرم اجازه بگیر!» من هم لباس پوشیدم و به منزل امام علی النقی علیه السّلام رفتم، سلام کردم و نشستم. پیش از آنکه من چیزی بگویم آن حضرت فرمود: «ای حکیمه! نرجس را نزد فرزندم بفرست.» عرض کردم که آقا! من برای همین مطلب نزد شما آمده ام. فرمود: «ای بانوی با برکت! خدا می خواهد تو را در ثواب آن شریک گرداند و از این خیر بهره مند کند.» بی درنگ به خانه برگشتم، نرجس را زینت کرده و او را به امام عسکری علیه السّلام بخشیدم و در خانه خودم وسیله زفاف آنها را فراهم کردم. سپس حضرت چند روز بعد نزد پدر بزرگوارش رفت و من نرجس را با او فرستادم.

بعد از رحلت امام علی النقی علیه السّلام، آن حضرت به جای پدر نشست. من هم مانند سابق که به دیدن امام علی النقی نائل می گشتم، به ملاقات او نیز می رفتم. یک روز که به خانه آن حضرت رفته بودم، نرجس آمد تا کفش از پایم درآورد و گفت: «ای بانوی من! بگذار کفش شما را دربیاورم!» گفتم بانو و سرور من تو هستی. به خدا قسم نمی گذارم و خدمت تو را رضایت نمی دهم. من خدمت تو را بر روی چشم می پذیرم.» چون امام گفتگوی ما را شنید فرمود: « ای عمه! خدا پاداش نیک به تو مرحمت فرماید.» من تا غروب آفتاب خدمت امام علیه السّلام بودم و با نرجس صحبت می کردم. آنگاه کنیز خانه را صدا کردم و به او گفتم که جامه های مرا بیاورد تا بروم. امام فرمود: «عمه جان! امشب را نزد ما به سر ببر که در این شب، مولود مبارکی از جانب خدای عزوجل متولد می شود که زمین مرده را زنده می گرداند.» پرسیدم که این مولود مبارک از چه زنی خواهد بود؟ من که چیزی در نرجس نمی بینم؟ فرمود: «با این وصف فقط از نرجس خواهد بود!» من نزدیک نرجس رفتم و او را وارسی کردم، ولی اثری از حمل در وی ندیدم. لذا رفتم و موضوع را به امام هم اطلاع دادم. حضرت تبسمی کرد و فرمود: «عمه جان! موقع طلوع فجر اثر حملش بر شما آشکار می شود، زیرا او هم مانند مادر موسی است که اثر آبستنی در وی مشهود نبود و تا موقع تولد موسی هیچ کس اطلاع نداشت، چرا که فرعون برای دست یافتن به موسی، شکم زنان باردار را می شکافت. این هم مانند موسی است (که دشمنان در صدد کشتن او هستند.)»

حکیمه می گوید: «تا هنگام طلوع فجر پیوسته مراقب نرجس بودم. او جنب من خوابیده بود و پهلو به پهلو نمی شد. نزدیک طلوع فجر ناگهان برخاست. به سوی او شتافتم و او را به سینه چسبانیدم و نام خدا را بر او خواندم. امام با صدای بلند فرمود: « ای عمه! سوره «انا انزلناه» را بر او قرائت کن.» پس شروع به قرائت کردم و از وی پرسیدم حالت چطور است؟ گفت: «آنچه آقا فرمود، ظاهر گردید.» چون به قرائت سوره انا انزلناه پرداختم، همان گونه که من می خواندم، آن جنین نیز در شکم مادر با من می خواند. بعد به من سلام کرد. چون صدای او را شنیدم وحشت کردم! امام حسن عسکری علیه السّلام صدا زد: «ای عمه! از کار خداوند تعجب مکن که ذات حق، ما را از خردسالی با حکمت گویا و در بزرگسالی، حجت خود بر روی زمین می گرداند.» هنوز سخن امام تمام نشده بود که نرجس از نظرم ناپدید گشت، مثل اینکه میان من و او پرده ای آویخته باشند. از این رو فریادکنان به سوی امام شتافتم. حضرت فرمود: «عمه جان! برگرد که او را در جای خود خواهی دید.» چون مراجعت کردم، چیزی نگذشت که پرده برداشته شد و دیدم نوری از وی می درخشد که دیدگانم را خیره می کند. سپس طفلی را در حال سجده دیدم. بعد آن طفل روی زانو نشست و در حالی که انگشتانش را به سوی آسمان گرفته بود، گفت: «گواهی می دهم که معبودی جز خدای یکتا نیست و جدم رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم است و پدرم امیر مومنان است.» آنگاه تمام امامان را نام برد تا به خودش رسید و سپس گفت: «خداوندا! آنچه به من وعده فرموده ای مرحمت کن و سرنوشتم را به انجام برسان! قدم هایم را ثابت بدار و به وسیله من زمین را پر از عدل و داد کن!» در این وقت امام حسن عسکری علیه السّلام با صدای بلند فرمود: «عمه جان! او را بگیر و نزد من بیاور.» چون او را در بغل گرفتم و نزد پدر بزرگوارش بردم، به پدر سلام کرد. حضرت هم او را در برگرفت و ناگهان دیدم چند مرغ دور سر او در پروازند. امام علیه السّلام یکی از آن مرغان را صدا زد و فرمود: «این طفل را ببر نگهداری کن و در هر چهل روز نزد ما برگردان!» مرغ نیز طفل را برداشت و پرواز کرد و سایر مرغان نیز به دنبال او به پرواز در آمدند در همان حال شنیدم که امام حسن عسکری علیه السّلام میفرمود: «تو را به خدایی می سپارم که مادر موسی فرزند خود را به او سپرد.» نرجس خاتون به گریه افتاد. امام فرمود: «آرام باش که جز از پستان تو، حرام است از پستان دیگری شیر بمکد. به زودی او را نزد تو می آورند، همان طور که موسی را به مادرش برگرداندند. خدا در قرآن می فرماید: «او را به سوی مادرش بازگرداندیم تا دیده اش روشن شود و محزون نگردد.»

حکیمه می گوید: «از امام پرسیدم آن مرغ چه بود؟ فرمود: «روح القدس بود که مراقب ائمه است و به امر خداوند، آنها را در کارها موفق و محفوظ می دارد و با علم و معرفت پرورش می دهد.» حکیمه می گوید: «بعد از چهل روز بچه را نزد برادرزاده ام برگرداندند. حضرت مرا خواست، چون به خدمتش رسیدم، دیدم بچه جلو پدر راه می رود. عرض کردم: «آقا! این طفل که دو ساله است!» امام تبسمی کرد و فرمود: «فرزندان انبیا و اولیا که دارای منصب امامت و خلافت هستند، نشو و نمای آنان با دیگران فرق دارد. کودکان یک ماهه ما مانند بچه یک ساله دیگران هستند. کودکان ما، در شکم مادر حرف می زنند، قرآن می خوانند و خدا را پرستش می کنند. در ایام شیرخوارگی آنان نیز، فرشتگان به پرستاری آنها مشغولند و هر صبح و شام، برای اطاعت فرمان آنان فرود می آیند.» حکیمه می گوید: «من هر چهل روز به چهل روز آن طفل نازنین را می دیدم، تا آنکه چند روز پیش از وفات پدرش، او را به هیبت مردی دیدم و نشناختم. لذا از امام پرسیدم: «این کیست که می فرمایی پیش روی او بنشینم؟» فرمود: «او پسر نرجس است که بعد از من، جانشین من خواهد بود. من بیش از چند روز دیگر میان شما نیستم، پس از وی فرمانبرداری کنید!» امام چند روز بعد رحلت فرمود و چنان که می بینی، مردم درباره او چند دسته شده اند، ولی به خدا قسم که من هر صبح و شام او را می بینم و از آنچه شما از من می پرسید، قبلا به من خبر می دهد و من هم به اطلاع شما می رسانم. به خدا قسم هر وقت می خواهم از وی سؤالی کنم، در جواب دادن بر من پیشی می گیرد. گاهی اوقات که در امری برایم تردید حاصل می شود، در همان ساعت بدون اینکه من سوال کنم، جوابی از ایشان برایم صادر می شود. حتی شب گذشته به من اطلاع داد که تو نزد من می آیی و درباره او سؤال می کنی و اجازه داد که حقیقت مطلب را به تو بگویم.»

راوی می گوید: «به خدا سوگند حکیمه چیزهایی به من گفت که جز خداوند، کسی نمی داند و دانستم که همه، راست و درست و مطابق عدل الهی است. یقین دارم که خداوند اخباری به امام عصر علیه السّلام داده است که هیچ یک از بندگانش اطلاع ندارند.» - . کمال الدین: 391 -

**[ترجمه]

لأن من یطأ علی الشی ء برجله فقد استقصی فی هلاکه و إهانته ذکره الجزری أی أحکم و ثبت ما وعدتنی من جهاد المخالفین و استیصالهم.

**[ترجمه]اینکه حضرت می فرمایند: «ثبت وطئتی»، وطئ به معنای پایمال کردن با قدم است و جنگ و کشتار را نیز وطئ نامیده اند؛ چرا که کسی که چیزی را با پایش وطئ می کند، نهایت همت خود را در نابودی و اهانت به آن به کار برده که این مطلب را «جزری» ذکر کرده. جمله «ثبت وطئتی» یعنی استوارم کن و در آنچه به من وعده دادی، یعنی جهاد و نابود کردن مخالفان، ثابت قدم باش .

**[ترجمه]

عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ عَنْ غِیَاثِ بْنِ أَسَدٍ قَالَ سَمِعْتُ مُحَمَّدَ بْنَ عُثْمَانَ الْعَمْرِیَّ قَدَّسَ اللَّهُ رُوحَهُ یَقُولُ: لَمَّا وُلِدَ الْخَلَفُ الْمَهْدِیُّ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ سَطَعَ نُورٌ مِنْ فَوْقِ رَأْسِهِ إِلَی عَنَانِ السَّمَاءِ ثُمَّ سَقَطَ لِوَجْهِهِ سَاجِداً لِرَبِّهِ تَعَالَی ذِکْرُهُ ثُمَّ رَفَعَ رَأْسَهُ وَ هُوَ یَقُولُ أَشْهَدُ أَنْ لا إِلهَ إِلَّا هُوَ وَ الْمَلائِکَةُ وَ أُولُوا الْعِلْمِ قائِماً بِالْقِسْطِ لا إِلهَ إِلَّا هُوَ الْعَزِیزُ الْحَکِیمُ إِنَّ الدِّینَ عِنْدَ اللَّهِ الْإِسْلامُ قَالَ وَ کَانَ مَوْلِدُهُ لَیْلَةَ الْجُمُعَةِ.

**[ترجمه]کمال الدین: غیاث بن اسد می گوید: از محمد ابن عثمان قدس اللَّه روحه شنیدم که چون امام زمان صلوات اللَّه علیه متولد گردید، نوری از بالای سر مبارکش به آسمان تابید. پس صورت به خاک نهاد و خدای تعالی را سجده کرد. آنگاه سر برداشت و فرمود: «گواهی می دهم که معبودی جز خدا نیست و ملائکه و صاحبان دانش نیز گواهی می دهند، در حالی که قیام به قسط دارد؛ معبودی جز خدای حکیم نیست؛ و دین نزد خدا، منحصرا اسلام است.» محمد بن عثمان همچنین گفت که ولادت حضرت، شب جمعه بود.» - . کمال الدین: 397 -

**[ترجمه]

أَبَا الْقَاسِمِ وَ یُقَالُ أَبُو جَعْفَرٍ وَ لَقَبُهُ الْمَهْدِیُّ وَ هُوَ حُجَّةُ اللَّهِ فِی أَرْضِهِ وَ قَدِ اخْتَلَفَ النَّاسُ فِی وِلَادَتِهِ فَمِنْهُمْ مَنْ أَظْهَرَ وَ مِنْهُمْ مَنْ کَتَمَ وَ مِنْهُمْ مَنْ نَهَی عَنْ ذِکْرِ خَبَرِهِ وَ مِنْهُمْ مَنْ أَبْدَی ذِکْرَهُ وَ اللَّهُ أَعْلَمُ.

**[ترجمه]کمال الدین: ابو سهل نوبختی از عقید خادم روایت کرده است که ولی خدا امام عصر، حجة بن الحسن بن علی بن محمد بن علی بن موسی بن جعفر بن محمد بن علی بن الحسین بن علی بن ابی طالب صلوات الله علیهم اجمعین و عجل اللَّه فرجه، در شب جمعه و در ماه رمضان سال 254 هجری متولد گردید. کنیه اش ابوالقاسم و ابو جعفر و لقبش «مهدی» و او حجت خداوند در روی زمین است. مردم درباره ولادت او اختلاف دارند. جمعی این موضوع را اظهار و عده ای کتمان می کنند. گروهی از نقل آن جلوگیری و برخی آن را نقل می کنند و خدا داناتر است.» - . کمال الدین: 431 -

**[ترجمه]

قَالَتْ حَکِیمَةُ فَاسْتَحْیَیْتُ مِنْ أَبِی مُحَمَّدٍ علیه السلام وَ مِمَّا وَقَعَ فِی قَلْبِی وَ رَجَعْتُ إِلَی الْبَیْتِ وَ أَنَا خَجِلَةٌ فَإِذَا هِیَ قَدْ قَطَعَتِ الصَّلَاةَ وَ خَرَجَتْ فَزِعَةً فَلَقِیتُهَا عَلَی بَابِ الْبَیْتِ فَقُلْتُ بِأَبِی أَنْتِ وَ أُمِّی هَلْ تُحِسِّینَ شَیْئاً قَالَتْ نَعَمْ یَا عَمَّةِ إِنِّی لَأَجِدُ أَمْراً شَدِیداً قُلْتُ لَا خَوْفَ عَلَیْکِ إِنْ شَاءَ اللَّهُ وَ أَخَذْتُ وِسَادَةً فَأَلْقَیْتُهَا فِی وَسَطِ الْبَیْتِ وَ أَجْلَسْتُهَا عَلَیْهَا وَ جَلَسْتُ مِنْهَا حَیْثُ تَقْعُدُ الْمَرْأَةُ مِنَ الْمَرْأَةِ لِلْوِلَادَةِ فَقَبَضَتْ عَلَی کَفِّی وَ غَمَزَتْ غَمْزَةً شَدِیدَةً ثُمَّ أَنَّتْ أَنَّةً وَ تَشَهَّدَتْ وَ نَظَرْتُ تَحْتَهَا فَإِذَا أَنَا بِوَلِیِّ اللَّهِ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ مُتَلَقِّیاً الْأَرْضَ بِمَسَاجِدِهِ فَأَخَذْتُ بِکَتِفَیْهِ فَأَجْلَسْتُهُ فِی حَجْرِی وَ إِذَا هُوَ نَظِیفٌ مَفْرُوغٌ مِنْهُ فَنَادَانِی أَبُو مُحَمَّدٍ علیه السلام یَا عَمَّةِ هَلُمِّی فَأْتِینِی بِابْنِی فَأَتَیْتُهُ بِهِ فَتَنَاوَلَهُ وَ أَخْرَجَ لِسَانَهُ فَمَسَحَهُ عَلَی عَیْنَیْهِ فَفَتَحَهَا ثُمَّ أَدْخَلَهُ فِی فِیهِ فَحَنَّکَهُ ثُمَّ أَدْخَلَهُ فِی أُذُنَیْهِ وَ أَجْلَسَهُ فِی رَاحَتِهِ الْیُسْرَی فَاسْتَوَی وَلِیُّ اللَّهِ جَالِساً فَمَسَحَ یَدَهُ عَلَی رَأْسِهِ وَ قَالَ لَهُ یَا بُنَیَّ انْطِقْ بِقُدْرَةِ اللَّهِ فَاسْتَعَاذَ وَلِیُّ اللَّهِ علیه السلام مِنَ الشَّیْطَانِ الرَّجِیمِ وَ اسْتَفْتَحَ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ وَ نُرِیدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَی الَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا فِی الْأَرْضِ وَ نَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَ نَجْعَلَهُمُ الْوارِثِینَ وَ نُمَکِّنَ لَهُمْ فِی الْأَرْضِ وَ نُرِیَ فِرْعَوْنَ وَ هامانَ وَ جُنُودَهُما مِنْهُمْ ما کانُوا یَحْذَرُونَ (1) وَ صَلَّی عَلَی رَسُولِ اللَّهِ وَ عَلَی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْأَئِمَّةِ علیهم السلام وَاحِداً وَاحِداً حَتَّی انْتَهَی إِلَی أَبِیهِ فَنَاوَلَنِیهِ أَبُو مُحَمَّدٍ علیه السلام وَ قَالَ یَا عَمَّةِ رُدِّیهِ إِلَی أُمِّهِ حَتَّی تَقَرَّ عَیْنُها وَ لا تَحْزَنَ وَ لِتَعْلَمَ أَنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌ وَ لکِنَّ أَکْثَرَ النَّاسِ لا یَعْلَمُونَ فَرَدَدْتُهُ إِلَی أُمِّهِ وَ قَدِ انْفَجَرَ الْفَجْرُ الثَّانِی فَصَلَّیْتُ الْفَرِیضَةَ وَ عَقَّبْتُ إِلَی أَنْ طَلَعَتِ الشَّمْسُ ثُمَّ وَدَّعْتُ أَبَا مُحَمَّدٍ علیه السلام وَ انْصَرَفْتُ إِلَی مَنْزِلِی فَلَمَّا کَانَ بَعْدَ ثَلَاثٍ اشْتَقْتُ إِلَی وَلِیِّ اللَّهِ فَصِرْتُ إِلَیْهِمْ فَبَدَأْتُ بِالْحُجْرَةِ الَّتِی کَانَتْ سَوْسَنُ فِیهَا فَلَمْ أَرَ أَثَراً وَ لَا سَمِعْتُ ذِکْراً فَکَرِهْتُ أَنْ أَسْأَلَ فَدَخَلْتُ عَلَی أَبِی مُحَمَّدٍ علیه السلام فَاسْتَحْیَیْتُ أَنْ أَبْدَأَهُ بِالسُّؤَالِ فَبَدَأَنِی فَقَالَ یَا عَمَّةِ فِی کَنَفِ اللَّهِ وَ حِرْزِهِ وَ سَتْرِهِ وَ عَیْنِهِ حَتَّی یَأْذَنَ اللَّهُ لَهُ فَإِذَا غَیَّبَ اللَّهُ شَخْصِی وَ تَوَفَّانِی وَ رَأَیْتِ شِیعَتِی قَدِ اخْتَلَفُوا فَأَخْبِرِی الثِّقَاتَ مِنْهُمْ وَ لْیَکُنْ عِنْدَکِ وَ عِنْدَهُمْ مَکْتُوماً فَإِنَّ وَلِیَّ اللَّهِ یُغَیِّبُهُ اللَّهُ عَنْ خَلْقِهِ وَ یَحْجُبُهُ عَنْ عِبَادِهِ فَلَا یَرَاهُ أَحَدٌ حَتَّی یُقَدِّمَ لَهُ جَبْرَئِیلُ علیه السلام فَرَسَهُ لِیَقْضِیَ اللَّهُ أَمْراً کانَ مَفْعُولًا.

ص: 18

**[ترجمه]غیبت طوسی: حکیمه خاتون دختر امام محمد تقی علیه السّلام می گوید: «در نیمه شعبان سال 255 امام حسن عسکری علیه السّلام برای من پیغام فرستاد که امشب افطار را نزد ما صرف کن تا خداوند تو را به میلاد مسعود ولی و حجت خود و جانشین من مسرور گرداند. من بسی شادمان گشتم و همان وقت لباس پوشیده به خدمتش رسیدم. دیدم آقا در صحن خانه نشسته و کنیزان اطرافش را گرفته اند. گفتم: «قربانت گردم! فرزند شما از چه زنی خواهد بود؟» فرمود: «از سوسن.» من کنیزان را نگریستم و در هیچ کدام جز سوسن، اثر آبستنی ندیدم.

حکیمه می گوید: «بعد از اتمام نماز مغرب و عشاء، با سوسن افطار کردیم و در یک اطاق با هم بیتوته کردیم. من به خواب کوتاهی رفتم، ولی بعد برخاستم و مدتی درباره آنچه که امام در مورد ولادت ولی الله علیهماالسلام فرموده بود اندیشیدم. سپس پیش از وقت هر شب، برخاستم و نماز شب را خواندم تا به نماز وتر رسیدم . سوسن هم ناگهان از خواب پرید، بیرون رفت، وضو گرفت و برگشت و مشغول نماز شب شد تا به نماز وتر رسید. در این موقع به دلم خطور کرد که صبح نزدیک است. پس برخاستم و نگاه کردم دیدم فجر اول طلوع کرده است. همان وقت از وعده امام به شک افتادم. ناگاه صدای حضرت را شنیدم که از اطاق خودش می فرمود: «ای عمه! شک مکن! همین حالا آنچه گفتم آشکار می شود و ان شاء اللَّه آن را خواهی دید!» حکیمه می گوید: «از آنچه در دلم نسبت به حضرت خطور کرده بود خجالت کشیدم و در حالی که از خود خجل بودم، به اطاق برگشتم. دیدم سوسن نماز را تمام کرده و سراسیمه بیرون می آید. جلوی در او را دیدم و گفتم: «پدر و مادرم فدایت شود! آیا چیزی در خود احساس می کنی؟» گفت: «آری ای عمه! امر سختی را حس می کنم.» گفتم: «به خواست خدا نگران مباش، چیزی نیست.» سپس بالشی را میان اطاق نهادم، او را روی آن نشاندم و خود در جایی که قابله ها برای وضع حمل زن می نشینند، نشستم. سوسن دست مرا گرفت و سخت بر خود فشار می آورد و ناله می کرد و شهادت به زبان جاری می کرد. در این موقع به زیر او نگاه کردم و دیدم ولیّ خدا صلوات اللَّه علیه، به سجده افتاده است. دو کتف او را گرفتم و وقتی او را در دامن خود گذاردم، دیدم پاک و پاکیزه است! امام علیه السّلام صدا زد عمه جان! فرزندم را بیاور! او را نزد پدرش بردم. حضرت نور دیده اش را گرفت و زبان مبارکش را به روی چشم های او مالید تا دیده گشود. سپس زبان در دهان و گوش های طفل نهاد و او را در دست چپ گذارد. بدین گونه ولیّ خدا در دست پدر نشست. آنگاه دست بر سر او کشید و فرمود: «فرزندم! به قدرت الهی با من سخن بگو!»

ولیّ خدا بعد از استعاذه از شیطان، کلام خود را چنین آغاز کرد: «بسم الله الرحمن الرحیم. و نرید ان نمن علی الذین اسْتُضْعِفُوا فِی الْأَرْضِ وَ نَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَ نَجْعَلَهُمُ الْوارِثِینَ وَ نُمَکِّنَ لَهُمْ فِی الْأَرْضِ وَ نُرِیَ فِرْعَوْنَ وَ هامانَ وَ جُنُودَهُما مِنْهُمْ ما کانُوا یَحْذَرُونَ»، - 1. قصص / 5 و 6 - {ما می خواهیم بر کسانی که روی زمین به استضعاف کشیده شدند، منت نهاده و آنها را پیشوایان و وارثان قرار دهیم و آنها را در زمین قدرتمند گردانیده و به فرعون و هامان و سپاهیانشان از جانب ائمه آنچه را که از آن می ترسیدند نشان دهیم.} آنگاه بر پیغمبر اکرم صلی اللَّه علیه و آله و امیر مؤمنان و همه ائمه تا پدرش درود فرستاد. امام حسن عسکری علیه السّلام او را به من داد و فرمود: «ای عمه! او را به نزد مادرش ببر تا دیدگانش روشن گردد و محزون نشود و بداند که وعده خداوند حق است، هر چند اغلب مردم باور ندارند!» چون بچه را نزد مادرش برگرداندم صبح صادق دمیده بود. من هم نماز صبح گذاردم و تا طلوع آفتاب به تعقیب پرداختم. آنگاه با امام خداحافظی کردم و به خانه برگشتم، تا روز سوم که به شوق دیدار ولیّ خدا، باز سری به آنها زدم. نخست وارد اطاقی شدم که سوسن جای داشت، ولی نه اثری از بچه دیدم و نه صدایی از او شنیدم، از سوال کردن درباره طفل نیز کراهت داشتم. پس به خدمت امام رسیدم، اما نخواستم ابتدا به سخن کنم. امام فرمود: «عمه جان! بچه در کنف حمایت خدا و در حرز و ستر و مقابل چشم خداست تا خدا به او اذن قیام دهد. چون من وفات کنم و ببینی که شیعیانم درباره بود و نبود این طفل دچار تردید شوند، تو بودن او را به دوستان موثق ما اعلام کن! با این حال لازم است که مطلب نزد تو و آنها پنهان باشد، زیرا خداوند خواسته است که او را از نظرها پوشیده دارد و کسی او را نبیند، تا زمانی که جبرئیل امین علیه السّلام، اسب او را آماده گرداند و خداوند به وسیله او، کاری را که حتمی است انجام دهد.» - . غیبت طوسی: 234 -

**[ترجمه]

حَمَلْتُهُ إِلَی أَبِی مُحَمَّدٍ علیه السلام وَ ذَکَرُوا الْحَدِیثَ إِلَی قَوْلِهِ أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّهِ وَ أَنَّ عَلِیّاً أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ حَقّاً ثُمَّ لَمْ یَزَلْ یَعُدُّ السَّادَةَ الْأَوْصِیَاءَ إِلَی أَنْ بَلَغَ إِلَی نَفْسِهِ وَ دَعَا لِأَوْلِیَائِهِ بِالْفَرَجِ عَلَی یَدَیْهِ ثُمَّ أَحْجَمَ وَ قَالَتْ ثُمَّ رُفِعَ بَیْنِی وَ بَیْنَ أَبِی مُحَمَّدٍ کَالْحِجَابِ فَلَمْ أَرَ سَیِّدِی فَقُلْتُ لِأَبِی مُحَمَّدٍ یَا سَیِّدِی أَیْنَ مَوْلَایَ فَقَالَ أَخَذَهُ مَنْ هُوَ أَحَقُّ مِنْکِ وَ مِنَّا ثُمَّ ذَکَرُوا الْحَدِیثَ بِتَمَامِهِ وَ زَادُوا فِیهِ فَلَمَّا کَانَ بَعْدَ أَرْبَعِینَ یَوْماً دَخَلْتُ عَلَی أَبِی مُحَمَّدٍ علیه السلام فَإِذَا مَوْلَانَا الصَّاحِبُ یَمْشِی فِی الدَّارِ فَلَمْ أَرَ وَجْهاً أَحْسَنَ مِنْ وَجْهِهِ وَ لَا لُغَةً أَفْصَحَ مِنْ لُغَتِهِ فَقَالَ أَبُو مُحَمَّدٍ هَذَا الْمَوْلُودُ الْکَرِیمُ عَلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَقُلْتُ سَیِّدِی أَرَی مِنْ أَمْرِهِ مَا أَرَی وَ لَهُ أَرْبَعُونَ یَوْماً فَتَبَسَّمَ وَ قَالَ یَا عَمَّتِی أَ مَا عَلِمْتِ أَنَّا مَعَاشِرَ الْأَئِمَّةِ نَنْشَأُ فِی الْیَوْمِ مَا یَنْشَأُ غَیْرُنَا فِی السَّنَةِ فَقُمْتُ فَقَبَّلْتُ رَأْسَهُ وَ انْصَرَفْتُ ثُمَّ عُدْتُ وَ تَفَقَّدْتُهُ فَلَمْ أَرَهُ فَقُلْتُ لِأَبِی مُحَمَّدٍ علیه السلام مَا فَعَلَ مَوْلَانَا فَقَالَ یَا عَمَّةِ اسْتَوْدَعْنَاهُ الَّذِی اسْتَوْدَعَتْ أُمُّ مُوسَی.

**[ترجمه]غیبت طوسی: حکیمه خاتون مثل آن حدیث را نقل کرده و گفته است که ولادت آن حضرت در شب نیمه شعبان بوده و نام مادر حضرت، نرجس است. تا آنجای حدیث که حکیمه می گوید: «چون آقا متولد شد، من صدای امام حسن عسکری علیه السّلام را شنیدم که فرمود: «عمه جان! بچه ام را بیاور!» وقتی روپوش را از روی آقا برداشتم، دیدم که او روی زمین افتاده و خدا را سجده می کند و بر دست راستش نوشته شده: «جاءَ الْحَقُّ وَ زَهَقَ الْباطِلُ إِنَّ الْباطِلَ کانَ زَهُوقاً - . اسراء / 81 - »، { حق آمد و باطل از میان رفت، زیرا باطل رفتنی است.} وقتی او را در آغوش گرفتم، دیدم پاک و پاکیزه است. آنگاه او را در پارچه ای پیچیده و نزد پدر بزرگوارش بردم.» تا آنجای حدیث که حضرت فرمود: «گواهی می دهم که معبودی جز خدا نیست و محمد رسول خداست و علی به راستی امیر مومنان است. آنگاه بر همه ائمه و اوصیا درود فرستاد تا به خودش رسید. سپس برای دوستانش دعا کرد که خداوند با فرج او، آنها را دلشاد گرداند.» سپس سکوت کرد. تا آنجا که حکیمه می گوید: «مثل اینکه میان من و امام عسکری علیه السّلام پرده ای آویختند، به طوری که او را نمی دیدم. از پدرش پرسیدم: «آقا! بچه چه شد؟» فرمود: «آن کس که از تو و ما به او نزدیک تر است، او را برد.» تا آخر حدیث مذکور.

در این روایت حکیمه می گوید: «چون روز چهلم شد، به حضور امام حسن عسکری علیه السّلام شرفیاب شدم. دیدم امام زمان علیه السّلام در خانه راه می رود. صورتی نیکوتر از رخسار او و زبانی بهتر از گفتار او ندیدم. امام حسن عسکری فرمود: «ای عمه! این مولود پیش خدا بسیار عزیز است.» عرض کردم: «آقا می بینم در او آنچه میبینم، در حالی که چهل روز بیشتر ندارد!» امام تبسمی کرد و فرمود: «عمه جان! نمی دانی که رشد یک روز ما ائمه برابر با رشد یک ساله دیگران است؟» پس من برخاستم، سر آقا را بوسیدم و برگشتم. چون بار دیگر که آمدم، او را ندیدم. از امام جویا شدم و ایشان فرمود: «او را به کسی سپردم که مادر موسی، فرزند خود را به او سپرد.» - .غیبت طوسی: 238 -

**[ترجمه]

الْهُزْءِ فَإِنِّی أُحَدِّثُکَ بِمَا رَأَیْتُهُ یَعْنِی بَعْدَ خُرُوجِکَ مِنْ عِنْدَنَا بِسَنَتَیْنِ کُنْتُ فِی هَذَا الْبَیْتِ نَائِمَةً بِالْقُرْبِ مِنَ الدِّهْلِیزِ وَ مَعِیَ ابْنَتِی وَ أَنَا بَیْنَ النَّائِمَةِ وَ الْیَقْظَانَةِ إِذْ دَخَلَ رَجُلٌ حَسَنُ الْوَجْهِ نَظِیفُ الثِّیَابِ طَیِّبُ الرَّائِحَةِ فَقَالَ یَا فُلَانَةُ یَجِیئُکِ السَّاعَةَ مَنْ یَدْعُوکِ فِی الْجِیرَانِ فَلَا تَمْتَنِعِی مِنَ الذَّهَابِ مَعَهُ وَ لَا تَخَافِی فَفَزِعْتُ وَ نَادَیْتُ ابْنَتِی وَ قُلْتُ لَهَا هَلْ شَعَرْتِ بِأَحَدٍ دَخَلَ الْبَیْتَ فَقَالَتْ لَا فَذَکَرْتُ اللَّهَ وَ قَرَأْتُ وَ نِمْتُ فَجَاءَ الرَّجُلُ بِعَیْنِهِ وَ قَالَ لِی مِثْلَ قَوْلِهِ فَفَزِعْتُ وَ صِحْتُ بِابْنَتِی فَقَالَتْ لَمْ یَدْخُلِ الْبَیْتَ فَاذْکُرِی اللَّهَ وَ لَا تَفْزَعِی فَقَرَأْتُ وَ نِمْتُ فَلَمَّا کَانَ فِی الثَّالِثَةِ جَاءَ الرَّجُلُ وَ قَالَ یَا فُلَانَةُ قَدْ جَاءَکِ مَنْ یَدْعُوکِ وَ یَقْرَعُ الْبَابَ فَاذْهَبِی مَعَهُ وَ سَمِعْتُ دَقَّ الْبَابِ فَقُمْتُ وَرَاءَ الْبَابِ وَ قُلْتُ مَنْ هَذَا فَقَالَ افْتَحِی وَ لَا تَخَافِی فَعَرَفْتُ کَلَامَهُ وَ فَتَحْتُ الْبَابَ فَإِذَا خَادِمٌ مَعَهُ إِزَارٌ فَقَالَ یَحْتَاجُ إِلَیْکِ بَعْضُ الْجِیرَانِ لِحَاجَةٍ مُهِمَّةٍ فَادْخُلِی وَ لَفَّ رَأْسِی بِالْمُلَاءَةِ وَ أَدْخَلَنِی الدَّارَ وَ أَنَا أَعْرِفُهَا فَإِذَا بِشِقَاقٍ مَشْدُودَةٍ وَسَطَ الدَّارِ وَ رَجُلٌ قَاعِدٌ بِجَنْبِ الشِّقَاقِ فَرَفَعَ الْخَادِمُ طَرَفَهُ فَدَخَلْتُ وَ إِذَا امْرَأَةٌ قَدْ أَخَذَهَا الطَّلْقُ وَ امْرَأَةٌ قَاعِدَةٌ خَلْفَهَا کَأَنَّهَا تَقْبَلُهَا فَقَالَتِ الْمَرْأَةُ تُعِینُنَا فِیمَا نَحْنُ فِیهِ فَعَالَجْتُهَا بِمَا یُعَالَجُ بِهِ مِثْلُهَا فَمَا کَانَ إِلَّا قَلِیلًا حَتَّی سَقَطَ غُلَامٌ فَأَخَذْتُهُ عَلَی کَفِّی وَ صِحْتُ غُلَامٌ غُلَامٌ وَ أَخْرَجْتُ رَأْسِی مِنْ طَرَفِ الشِّقَاقِ أُبَشِّرُ الرَّجُلَ الْقَاعِدَ فَقِیلَ لِی لَا تَصِیحِی فَلَمَّا رَدَدْتُ وَجْهِی إِلَی الْغُلَامِ قَدْ کُنْتُ فَقَدْتُهُ مِنْ کَفِّی فَقَالَتْ لِیَ الْمَرْأَةُ الْقَاعِدَةُ لَا تَصِیحِی وَ أَخَذَ الْخَادِمُ بِیَدِی وَ لَفَّ رَأْسِی بِالْمُلَاءَةِ وَ أَخْرَجَنِی مِنَ الدَّارِ وَ رَدَّنِی إِلَی دَارِی وَ نَاوَلَنِی صُرَّةً وَ قَالَ لِی لَا تُخْبِرِی بِمَا رَأَیْتِ أَحَداً فَدَخَلْتُ الدَّارَ وَ رَجَعْتُ إِلَی فِرَاشِی فِی هَذَا الْبَیْتِ وَ ابْنَتِی نَائِمَةٌ بَعْدُ فَأَنْبَهْتُهَا وَ سَأَلْتُهَا هَلْ عَلِمْتِ بِخُرُوجِی وَ رُجُوعِی فَقَالَتْ لَا وَ فَتَحْتُ الصُّرَّةَ فِی ذَلِکَ الْوَقْتِ وَ إِذَا فِیهَا عَشَرَةُ دَنَانِیرَ عَدَداً وَ مَا أَخْبَرْتُ بِهَذَا أَحَداً إِلَّا فِی هَذَا الْوَقْتِ لَمَّا تَکَلَّمْتَ بِهَذَا الْکَلَامِ عَلَی حَدِّ الْهُزْءِ فَحَدَّثْتُکَ إِشْفَاقاً عَلَیْکَ فَإِنَّ لِهَؤُلَاءِ الْقَوْمِ عِنْدَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ شَأْناً وَ مَنْزِلَةً وَ کُلُّ مَا یَدَّعُونَهُ حتی [حَقٌ] قَالَ فَعَجِبْتُ مِنْ قَوْلِهَا وَ صَرَفْتُهُ إِلَی السُّخْرِیَّةِ وَ الْهُزْءِ وَ لَمْ أَسْأَلْهَا عَنِ الْوَقْتِ غَیْرَ أَنِّی أَعْلَمُ یَقِیناً أَنِّی غِبْتُ عَنْهُمْ فِی سَنَةِ نَیِّفٍ وَ خَمْسِینَ

ص: 21

وَ مِائَتَیْنِ وَ رَجَعْتُ إِلَی سُرَّمَنْ رَأَی فِی وَقْتٍ أَخْبَرَتْنِی الْعَجُوزُ بِهَذَا الْخَبَرِ فِی سَنَةِ إِحْدَی وَ ثَمَانِینَ وَ مِائَتَیْنِ فِی وِزَارَةِ عُبَیْدِ اللَّهِ بْنِ سُلَیْمَانَ لَمَّا قَصَدْتُهُ قَالَ حَنْظَلَةُ فَدَعَوْتُ بِأَبِی الْفَرَجِ الْمُظَفَّرِ بْنِ أَحْمَدَ حَتَّی سَمِعَ مَعِی هَذَا الْخَبَرَ.

**[ترجمه]غیبت طوسی: حنظلة بن زکریا می گوید: احمد بن بلال بن داود کاتب این خبر را به من داد. او مردی سنی مذهب و ناصبی بود و دشمنی خود را با اهل بیت عصمت پوشیده نمی داشت. با این وصف به مقتضای طینت اصلی اش که اهل عراق بود، با من اظهار دوستی می کرد و هر وقت مرا می دید، می گفت در نزد من خبری است که تو را خشنود می سازد، ولی نخواهم گفت. من هم چندان اهمیت نمی دادم. تا آنکه روزی در یک جا با هم ملاقات کردیم. من از فرصت استفاده کرده و از او خواستم که خبر را برای من نقل کند. او گفت: «خانه ما در سامره رو به روی خانه ابن الرضا (یعنی امام حسن عسکری علیه السّلام) بود. من مدت درازی به طرف قزوین و آن نواحی رفتم. سپس مقدر شد که به سامره برگردم. دیدم تمام کسان و بستگان و خویشانم درگذشته اند، جز پیرزنی که مرا تربیت کرده بود و او دختری داشت که نزد خودش بود. وی پیرزنی محبوب و خود نگهدار بود و اهل دروغ نبود. زنانی که با ما دوستی داشتند نیز در خانه آن پیرزن بودند. من چند روزی آنجا ماندم و سپس عزم رفتن کردم. پیرزن گفت: «چرا در رفتن عجله می کنی؟ تو که مدت ها از ما دور بودی. اکنون نزد ما بمان تا از دیدنت شاد شویم.» با مسخره گفتم که می خواهم به کربلا بروم، زیرا یا نیمه شعبان و یا روز عرفه بود که شیعیان به کربلا می رفتند. پیرزن گفت: «فرزندم! از خدا بترس، توهین مکن و آنچه را که گفتی مسخره مپندار. داستانی را برایت نقل کنم که دو سال بعد از رفتن تو مشاهده کردم. داستان این است:

من در همین اطاق نزدیک دهلیز، با دخترم خوابیده بودم. در حال خواب و بیداری دیدم مردی نیکو روی و خوشبو، با لباس های تمیز آمد و به من گفت که هم اکنون کسی می آید و تو را به خانه همسایه می طلبد. وحشت مکن و از رفتن با او خودداری منما! سراسیمه برخاستم و به دخترم گفتم: «کسی را دیدی که به خانه ما بیاید؟» گفت نه! پس نام خدا را بردم، اندکی قرآن خواندم و خوابیدم. باز همان مرد به خوابم آمد و همان سخن را تکرار کرد. این بار نیز با وحشت برخاستم و از دخترم پرسیدم: «هیچ کس نیامده؟» گفت نه! من هم باز نام خدا را بر زبان آورده، کمی قرآن خواندم و خوابیدم. بار سوم نیز همان مرد به خوابم آمد و گفت: «فلانی! آن کس که تو را می طلبد، آمده و در می زند. با او برو!» در این وقت صدای کوبیدن در را شنیدم. پشت در رفتم و گفتم کیست؟ گفت: «در باز کن و مترس!» صدای او را شناختم و در را باز کردم. دیدم خادمی است که یک روسری به من می دهد و می گوید: «یکی از همسایه ها برای حاجت مهمی تو را می خواند، به خانه آنها بیا.» روسری به سر کردم و او مرا به خانه ای برد که نمی شناختم. دیدم پرده درازی در وسط خانه آویخته اند و مردی کنار پرده ایستاده است. خادم گوشه پرده را بالا زد و من داخل شدم. دیدم زنی در حال وضع حمل است و زنی دیگر مانند قابله، پشت سر او نشسته است. آن زن از من پرسید که آیا در این کار به ما کمک می کنی؟ پس مشغول کمک شدم و چیزی نگذشت که پسری متولد گردید. من او را روی دست گرفتم و فریاد زدم: «پسر است! پسر است!» آنگاه سر از پرده بیرون آوردم تا به آن مرد که نشسته بود مژده دهم. کسی گفت سر و صدا مکن! چون متوجه بچه شدم، او را روی دست خود ندیدم. همان زن دوباره گفت صدا مکن! در این موقع خادم روسری به سرم انداخت و مرا به خانه ام برگرداند. بعد کیسه ای به من داد و گفت: «آنچه را که دیدی به کسی اظهار مکن!» وارد خانه خود شدم و به طرف رختخواب رفتم. دیدم هنوز دخترم خوابیده است. او را بیدار کردم و پرسیدم: «آیا از رفتن و برگشتن من مطلع شدی؟» گفت نه. وقتی در کیسه را گشودم، دیدم ده دینار در آن است. این مطلب را تاکنون به کسی نگفته ام، جز حالا که چون دیدم تو با مسخره این سخن را گفتی، از این رو برای تو نقل کردم تا بدانی که این قوم (خانواده پیغمبر)، نزد خداوند دارای شأن و مقام بزرگی هستند و آنچه ادعا می کنند درست است.»

آن مرد ناصبی گفت: «از حرف پیرزن تعجب کردم، آن را به باد مسخره گرفتم و دیگر از زمان رخ دادن این واقعه چیزی نپرسیدم، جز اینکه به یقین می دانم که سال دویست و پنجاه و اندی از سامره رفته بودم و در سال 281 که ایام وزارت عبیداللَّه بن سلیمان بود برگشتم و این داستان را از آن پیرزن شنیدم.» حنظله راوی این خبر می گوید: «ابوالفرج مظفر بن احمد را خواستم تا او نیز این خبر را بشنود.» - . غیبت طوسی: 240 -

**[ترجمه]

إِنَّمَا مَثَلُ أَهْلِ بَیْتِی فِی هَذِهِ الْأُمَّةِ کَمَثَلِ نُجُومِ السَّمَاءِ کُلَّمَا غَابَ نَجْمٌ طَلَعَ نَجْمٌ حَتَّی إِذَا مَدَدْتُمْ إِلَیْهِ حَوَاجِبَکُمْ وَ أَشَرْتُمْ إِلَیْهِ بِالْأَصَابِعِ جَاءَ مَلَکُ الْمَوْتِ فَذَهَبَ بِهِ ثُمَّ بَقِیتُمْ سَبْتاً مِنْ دَهْرِکُمْ لَا تَدْرُونَ أَیّاً مِنْ أَیٍّ وَ اسْتَوَی فِی ذَلِکَ بَنُو عَبْدِ الْمُطَّلِبِ فَبَیْنَمَا أَنْتُمْ کَذَلِکَ إِذْ أَطْلَعَ اللَّهُ نَجْمَکُمْ فَاحْمَدُوهُ وَ اقْبَلُوهُ.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: امام محمد باقر علیه السّلام فرمود: «پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: «مثل اهل بیت من میان این امت، مانند ستارگان آسمان است که چون ستاره ای غروب کند، ستاره دیگری بدرخشد، و چون به امامی برسید که دست ها به طرف وی دراز کنید و با انگشتان به او اشاره کنید، ملک الموت می آید و او را می برد و شما در طول روزگار، بی سر و سامان می مانید، حتی اولاد عبدالمطلب از این بی سر و سامانی بی نصیب نخواهند بود! و هنگامی که کار به اینجا کشد، خداوند ستاره شما را آشکار گرداند. پس شما حمد خدا کرده او را بپذیرید.» - . غیبت نعمانی: 155 -

**[ترجمه]

انْقِطَاعِ السِّفَارَةِ بَیْنَهُ وَ بَیْنَ شِیعَتِهِ وَ عَدَمِ السُّفَرَاءِ بِالْوَفَاةِ وَ أَمَّا الطُّولَی فَهِیَ بَعْدَ الْأُولَی وَ فِی آخِرِهَا یَقُومُ بِالسَّیْفِ.

**[ترجمه]ارشاد: در کتاب ارشاد آمده است که ولادت حضرت حجت علیه السّلام، در شب نیمه شعبان سال 255 بود و مادرش، کنیز ام ولد به نام نرجس است. او به هنگام وفات پدر بزرگوارش پنج ساله بود و در آن سن، خداوند جهان حکمت و فصل الخطاب به او عطا فرمود و او را آیه ای برای جهانیان باقی گذارد و مانند یحیی، در کوچکی به وی حکمت آموخت و همان طور که عیسی بن مریم را در گهواره به پیامبری برانگیخت، او را نیز در آن سن امام گردانید. آن حضرت قبل از قیامش دو غیبت دارد که یکی طولانی تر از دیگری است و در احادیث این مطلب هست. اما غیبت کوچک یا «صغری»، از زمان تولد تا موقع وفات آخرین سفیر اوست (مدت هفتاد و چهار سال) و غیبت بزرگ تر یا «کبری»، بعد از غیبت صغری شروع می شود، تا زمانی که در انتهای غیبت کبری، با شمشیر قیام کند. - . ارشاد: 346 -

**[ترجمه]

وَ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ الْأَدَمِیِّ وَ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ عِدَّةٍ مِنَ الْمَشَایِخِ وَ الثِّقَاتِ عَنْ سَیِّدَیْنَا أَبِی الْحَسَنِ وَ أَبِی مُحَمَّدٍ علیه السلام قَالا: إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ إِذَا أَرَادَ أَنْ یَخْلُقَ الْإِمَامَ أَنْزَلَ قَطْرَةً مِنْ مَاءِ الْجَنَّةِ فِی الْمُزْنِ فَتَسْقُطُ فِی ثَمَرَةٍ مِنْ ثِمَارِ الْجَنَّةِ فَیَأْکُلُهَا الْحُجَّةُ فِی الزَّمَانِ علیه السلام فَإِذَا اسْتَقَرَّتْ فِیهِ فَیَمْضِی لَهُ أَرْبَعُونَ یَوْماً سَمِعَ الصَّوْتَ فَإِذَا آنَتْ لَهُ أَرْبَعَةُ أَشْهُرٍ وَ قَدْ حُمِلَ کُتِبَ عَلَی عَضُدِهِ الْأَیْمَنِ وَ تَمَّتْ کَلِمَةُ رَبِّکَ صِدْقاً وَ عَدْلًا لا مُبَدِّلَ لِکَلِماتِهِ وَ هُوَ السَّمِیعُ الْعَلِیمُ (1) فَإِذَا وُلِدَ قَامَ بِأَمْرِ اللَّهِ وَ رُفِعَ لَهُ عَمُودٌ مِنْ نُورٍ فِی کُلِّ مَکَانٍ یَنْظُرُ فِیهِ إِلَی الْخَلَائِقِ وَ أَعْمَالِهِمْ وَ یَنْزِلُ أَمْرُ اللَّهِ إِلَیْهِ فِی ذَلِکَ الْعَمُودِ وَ الْعَمُودُ نُصْبُ عَیْنِهِ حَیْثُ تَوَلَّی وَ نَظَرَ قَالَ أَبُو مُحَمَّدٍ علیه السلام دَخَلْتُ عَلَی عَمَّاتِی فَرَأَیْتُ جَارِیَةً مِنْ جَوَارِیهِنَّ قَدْ زُیِّنَتْ تُسَمَّی نَرْجِسُ فَنَظَرْتُ إِلَیْهَا نَظَراً أَطَلْتُهُ فَقَالَتْ لِی عَمَّتِی حَکِیمَةُ أَرَاکَ یَا سَیِّدِی تَنْظُرُ إِلَی هَذِهِ الْجَارِیَةِ نَظَراً شَدِیداً فَقُلْتُ لَهُ یَا عَمَّةِ مَا نَظَرِی إِلَیْهَا إِلَّا نَظَرَ التَّعَجُّبِ مِمَّا لِلَّهِ فِیهِ مِنْ إِرَادَتِهِ وَ خِیَرَتِهِ قَالَتْ لِی أَحْسَبُکَ یَا سَیِّدِی تُرِیدُهَا فَأَمَرْتُهَا أَنْ تَسْتَأْذِنَ أَبِی عَلِیَّ بْنَ مُحَمَّدٍ علیهما السلام فِی تَسْلِیمِهَا إِلَیَّ فَفَعَلَتْ فَأَمَرَهَا علیه السلام بِذَلِکَ فَجَاءَتْنِی بِهَا.

قَالَ الْحُسَیْنُ بْنُ حَمْدَانَ وَ حَدَّثَنِی مَنْ أَثِقُ إِلَیْهِ مِنَ الْمَشَایِخِ عَنْ حَکِیمَةَ بِنْتِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ الرِّضَا علیهم السلام قَالَ: کَانَتْ تَدْخُلُ عَلَی أَبِی مُحَمَّدٍ علیه السلام فَتَدْعُو لَهُ أَنْ یَرْزُقَهُ اللَّهُ وَلَداً وَ أَنَّهَا قَالَتْ دَخَلْتُ عَلَیْهِ فَقُلْتُ لَهُ کَمَا أَقُولُ وَ دَعَوْتُ کَمَا أَدْعُو فَقَالَ یَا عَمَّةِ أَمَا إِنَّ الَّذِی تَدْعِینَ اللَّهَ أَنْ یَرْزُقَنِیهِ یُولَدُ فِی هَذِهِ اللَّیْلَةِ وَ کَانَتْ لَیْلَةَ الْجُمُعَةِ لِثَلَاثٍ خَلَوْنَ مِنْ شَعْبَانَ سَنَةَ سَبْعٍ وَ خَمْسِینَ وَ مِائَتَیْنِ فَاجْعَلِی إِفْطَارَکِ مَعَنَا فَقُلْتُ یَا سَیِّدِی مِمَّنْ یَکُونُ هَذَا الْوَلَدُ الْعَظِیمُ فَقَالَ لِی علیه السلام مِنْ نَرْجِسَ یَا عَمَّةِ قَالَ فَقَالَتْ لَهُ (2)

یَا سَیِّدِی مَا فِی جَوَارِیکِ أَحَبُّ إِلَیَّ مِنْهَا وَ قُمْتُ وَ دَخَلْتُ إِلَیْهَا وَ کُنْتُ إِذَا دَخَلْتُ فَعَلَتْ بِی کَمَا تَفْعَلُ فَانْکَبَبْتُ عَلَی یَدَیْهَا فَقَبَّلْتُهُمَا وَ مَنَعْتُهَا مِمَّا کَانَتْ تَفْعَلُهُ فَخَاطَبَتْنِی بِالسِّیَادَةِ فَخَاطَبْتُهَا بِمِثْلِهَا فَقَالَتْ لِی فَدَیْتُکِ فَقُلْتُ لَهَا أَنَا فِدَاکِ وَ جَمِیعُ الْعَالَمِینَ فَأَنْکَرَتْ ذَلِکِ فَقُلْتُ لَهَا لَا تُنْکِرِینَ مَا فَعَلْتُ فَإِنَّ اللَّهَ سَیَهَبُ لَکِ فِی هَذِهِ اللَّیْلَةِ

ص: 25

غُلَاماً سَیِّداً فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ وَ هُوَ فَرَجُ الْمُؤْمِنِینَ فَاسْتَحْیَتْ.

فَتَأَمَّلْتُهَا فَلَمْ أَرَ فِیهَا أَثَرَ الْحَمْلِ فَقُلْتُ لِسَیِّدِی أَبِی مُحَمَّدٍ علیه السلام مَا أَرَی بِهَا حَمْلًا فَتَبَسَّمَ علیه السلام ثُمَّ قَالَ إِنَّا مَعَاشِرَ الْأَوْصِیَاءِ لَسْنَا نُحْمَلُ فِی الْبُطُونِ وَ إِنَّمَا نُحْمَلُ فِی الْجَنْبِ وَ لَا نَخْرُجُ مِنَ الْأَرْحَامِ وَ إِنَّمَا نَخْرُجُ مِنَ الْفَخِذِ الْأَیْمَنِ مِنْ أُمَّهَاتِنَا لِأَنَّنَا نُورُ اللَّهِ الَّذِی لَا تَنَالُهُ الدَّانِسَاتُ فَقُلْتُ لَهُ یَا سَیِّدِی قَدْ أَخْبَرْتَنِی أَنَّهُ یُولَدُ فِی هَذِهِ اللَّیْلَةِ فَفِی أَیِّ وَقْتٍ مِنْهَا قَالَ لِی فِی طُلُوعِ الْفَجْرِ یُولَدُ الْکَرِیمُ عَلَی اللَّهِ إِنْ شَاءَ اللَّهُ قَالَتْ حَکِیمَةُ فَأَقَمْتُ فَأَفْطَرْتُ وَ نِمْتُ بِقُرْبٍ مِنْ نَرْجِسَ وَ بَاتَ أَبُو مُحَمَّدٍ علیه السلام فِی صُفَّةٍ فِی تِلْکَ الدَّارِ الَّتِی نَحْنُ فِیهَا فَلَمَّا وَرَدَ وَقْتُ صَلَاةِ اللَّیْلِ قُمْتُ وَ نَرْجِسُ نَائِمَةٌ مَا بِهَا أَثَرُ وِلَادَةٍ فَأَخَذْتُ فِی صَلَاتِی ثُمَّ أَوْتَرْتُ فَأَنَا فِی الْوَتْرِ حَتَّی وَقَعَ فِی نَفْسِی أَنَّ الْفَجْرَ قَدْ طَلَعَ وَ دَخَلَ قَلْبِی شَیْ ءٌ فَصَاحَ أَبُو مُحَمَّدٍ علیه السلام مِنَ الصُّفَّةِ لَمْ یَطْلُعِ الْفَجْرُ یَا عَمَّةِ فَأَسْرَعْتُ الصَّلَاةَ وَ تَحَرَّکَتْ نَرْجِسُ فَدَنَوْتُ مِنْهَا وَ ضَمَمْتُهَا إِلَیَّ وَ سَمَّیْتُ عَلَیْهَا ثُمَّ قُلْتُ لَهَا هَلْ تُحِسِّینَ بِشَیْ ءٍ قَالَتْ نَعَمْ فَوَقَعَ عَلَیَّ سُبَاتٌ لَمْ أَتَمَالَکْ مَعَهُ أَنْ نِمْتُ وَ وَقَعَ عَلَی نَرْجِسَ مِثْلُ ذَلِکَ وَ نَامَتْ فَلَمْ أَنْتَبِهْ إِلَّا بِحِسِّ سَیِّدِی الْمَهْدِیِّ وَ صَیْحَةِ أَبِی مُحَمَّدٍ علیه السلام یَقُولُ یَا عَمَّةِ هَاتِی ابْنِی إِلَیَّ فَقَدْ قَبِلْتُهُ فَکَشَفْتُ عَنْ سَیِّدِی علیه السلام فَإِذَا أَنَا بِهِ سَاجِداً یَبْلُغُ الْأَرْضَ بِمَسَاجِدِهِ وَ عَلَی ذِرَاعِهِ الْأَیْمَنِ مَکْتُوبٌ جاءَ الْحَقُّ وَ زَهَقَ الْباطِلُ إِنَّ الْباطِلَ کانَ زَهُوقاً فَضَمَمْتُهُ إِلَیَّ فَوَجَدْتُهُ مَفْرُوغاً مِنْهُ وَ لَفَفْتُهُ فِی ثَوْبٍ وَ حَمَلْتُهُ إِلَی أَبِی مُحَمَّدٍ علیه السلام فَأَخَذَهُ فَأَقْعَدَهُ عَلَی رَاحَتِهِ الْیُسْرَی وَ جَعَلَ رَاحَتَهُ الْیُمْنَی عَلَی ظَهْرِهِ ثُمَّ أَدْخَلَ لِسَانَهُ فِی فِیهِ وَ أَمَرَّ بِیَدِهِ عَلَی ظَهْرِهِ وَ سَمْعِهِ وَ مَفَاصِلِهِ ثُمَّ قَالَ لَهُ تَکَلَّمْ یَا بُنَیَّ فَقَالَ أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّهِ وَ أَنَّ عَلِیّاً أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ وَلِیُّ اللَّهِ ثُمَّ لَمْ یَزَلْ یُعَدِّدُ السَّادَةَ الْأَئِمَّةَ علیهم السلام إِلَی أَنْ بَلَغَ إِلَی نَفْسِهِ وَ دَعَا لِأَوْلِیَائِهِ بِالْفَرَجِ عَلَی یَدِهِ ثُمَّ أَجْحَمَ قَالَ أَبُو مُحَمَّدٍ علیه السلام یَا عَمَّةِ اذْهَبِی بِهِ إِلَی أُمِّهِ لِیُسَلِّمَ عَلَیْهَا وَ أْتِینِی بِهِ فَمَضَیْتُ فَسَلَّمَ عَلَیْهَا وَ رَدَدْتُهُ ثُمَّ وَقَعَ بَیْنِی وَ بَیْنَ أَبِی مُحَمَّدٍ علیه السلام کَالْحِجَابِ فَلَمْ أَرَ سَیِّدِی فَقُلْتُ لَهُ یَا سَیِّدِی أَیْنَ مَوْلَانَا فَقَالَ أَخَذَهُ مَنْ هُوَ أَحَقُّ بِهِ مِنْکِ فَإِذَا کَانَ الْیَوْمُ السَّابِعُ فَأْتِینَا

ص: 26

فَلَمَّا کَانَ فِی الْیَوْمِ السَّابِعِ جِئْتُ فَسَلَّمْتُ ثُمَّ جَلَسْتُ فَقَالَ علیه السلام هَلُمِّی ابْنِی فَجِئْتُ بِسَیِّدِی وَ هُوَ فِی ثِیَابٍ صُفْرٍ فَفَعَلَ بِهِ کَفِعَالِهِ الْأَوَّلِ وَ جَعَلَ لِسَانَهُ علیه السلام فِی فِیهِ ثُمَّ قَالَ لَهُ تَکَلَّمْ یَا بُنَیَّ فَقَالَ علیه السلام أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ ثَنَّی بِالصَّلَاةِ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْأَئِمَّةِ حَتَّی وَقَفَ عَلَی أَبِیهِ علیه السلام ثُمَّ قَرَأَ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ وَ نُرِیدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَی الَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا فِی الْأَرْضِ وَ نَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَ نَجْعَلَهُمُ الْوارِثِینَ وَ نُمَکِّنَ لَهُمْ فِی الْأَرْضِ وَ نُرِیَ فِرْعَوْنَ وَ هامانَ وَ جُنُودَهُما مِنْهُمْ ما کانُوا یَحْذَرُونَ (1) ثُمَّ قَالَ لَهُ اقْرَأْ یَا بُنَیَّ مِمَّا أَنْزَلَ اللَّهُ عَلَی أَنْبِیَائِهِ وَ رُسُلِهِ فَابْتَدَأَ بِصُحُفِ آدَمَ فَقَرَأَهَا بِالسُّرْیَانِیَّةِ وَ کِتَابِ إِدْرِیسَ وَ کِتَابِ نُوحٍ وَ کِتَابِ هُودٍ وَ کِتَابِ صَالِحٍ وَ صُحُفِ إِبْرَاهِیمَ وَ تَوْرَاةِ مُوسَی وَ زَبُورِ دَاوُدَ وَ إِنْجِیلِ عِیسَی وَ فُرْقَانِ جَدِّی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله ثُمَّ قَصَّ قِصَصَ الْأَنْبِیَاءِ وَ الْمُرْسَلِینَ إِلَی عَهْدِهِ فَلَمَّا کَانَ بَعْدَ أَرْبَعِینَ یَوْماً دَخَلْتُ دَارَ أَبِی مُحَمَّدٍ علیه السلام فَإِذَا مَوْلَانَا صَاحِبُ الزَّمَانِ یَمْشِی فِی الدَّارِ فَلَمْ أَرَ وَجْهاً أَحْسَنَ مِنْ وَجْهِهِ علیه السلام وَ لَا لُغَةً أَفْصَحَ مِنْ لُغَتِهِ فَقَالَ لِی أَبُو مُحَمَّدٍ علیه السلام هَذَا الْمَوْلُودُ الْکَرِیمُ عَلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ قُلْتُ لَهُ یَا سَیِّدِی لَهُ أَرْبَعُونَ یَوْماً وَ أَنَا أَرَی مِنْ أَمْرِهِ مَا أَرَی فَقَالَ علیه السلام یَا عَمَّتِی أَ مَا عَلِمْتِ أَنَّا مَعْشَرَ الْأَوْصِیَاءِ نَنْشَأُ فِی الْیَوْمِ مَا یَنْشَأُ غَیْرُنَا فِی الْجُمْعَةِ وَ نَنْشَأُ فِی الْجُمْعَةِ مَا یَنْشَأُ غَیْرُنَا فِی السَّنَةِ فَقُمْتُ فَقَبَّلْتُ رَأْسَهُ فَانْصَرَفْتُ فَعُدْتُ وَ تَفَقَّدْتُهُ فَلَمْ أَرَهُ فَقُلْتُ لِسَیِّدِی أَبِی مُحَمَّدٍ علیه السلام مَا فَعَلَ مَوْلَانَا فَقَالَ یَا عَمَّةِ اسْتَوْدَعْنَاهُ الَّذِی اسْتَوْدَعَتْهُ أُمُّ مُوسَی علیه السلام ثُمَّ قَالَ علیه السلام لَمَّا وَهَبَ لِی رَبِّی مَهْدِیَّ هَذِهِ الْأُمَّةِ أَرْسَلَ مَلَکَیْنِ فَحَمَلَاهُ إِلَی سُرَادِقِ الْعَرْشِ حَتَّی وَقَفَا بِهِ بَیْنَ یَدَیِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَقَالَ لَهُ مَرْحَباً بِکَ عَبْدِی لِنُصْرَةِ دِینِی وَ إِظْهَارِ أَمْرِی وَ مَهْدِیِّ عِبَادِی آلَیْتُ أَنِّی بِکَ آخُذُ وَ بِکَ أُعْطِی وَ بِکَ أَغْفِرُ وَ بِکَ أُعَذِّبُ ارْدُدَاهُ أَیُّهَا الْمَلَکَانِ رُدَّاهُ رُدَّاهُ عَلَی أَبِیهِ رَدّاً رَفِیقاً وَ أَبْلِغَاهُ فَإِنَّهُ فِی ضَمَانِی وَ کَنَفِی وَ بِعَیْنِی إِلَی أَنْ أُحِقَّ بِهِ الْحَقَّ وَ أُزْهِقَ بِهِ الْبَاطِلَ وَ یَکُونَ الدِّینُ لِی وَاصِباً ثُمَّ قَالَتْ لَمَّا سَقَطَ مِنْ بَطْنِ أُمِّهِ إِلَی الْأَرْضِ وُجِدَ جَاثِیاً عَلَی رُکْبَتَیْهِ رَافِعاً

ص: 27

بِسَبَّابَتَیْهِ ثُمَّ عَطَسَ فَقَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ عَبْداً دَاخِراً غَیْرَ مُسْتَنْکِفٍ وَ لَا مُسْتَکْبِرٍ ثُمَّ قَالَ علیه السلام زَعَمَتِ الظَّلَمَةُ أَنَّ حُجَّةَ اللَّهِ دَاحِضَةٌ لَوْ أُذِنَ لِی لَزَالَ الشَّکُّ.

وَ عَنْ إِبْرَاهِیمَ صَاحِبِ أَبِی مُحَمَّدٍ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: وَجَّهَ إِلَیَّ مَوْلَایَ أَبُو الْحَسَنِ علیه السلام بِأَرْبَعَةِ أَکْبُشٍ وَ کَتَبَ إِلَیَ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ عُقَّ هَذِهِ عَنِ ابْنِی مُحَمَّدٍ الْمَهْدِیِّ وَ کُلْ هَنَّأَکَ وَ أَطْعِمْ مَنْ وَجَدْتَ مِنْ شِیعَتِنَا.

**[ترجمه]در یکی از تألیفات علمای شیعه، روایتی به این صورت دیدم که از عده ای از مشایخ و ثقات از امام علی النقی و امام حسن عسکری علیهماالسلام نقل کرده اند که فرمود: «چون خداوند متعال اراده آفرینش امامی کند، قطره ای از آب بهشت در ابری فرو می فرستد و در میوه ای از میوه های بهشتی می چکد و امام آن را می خورد (و از این میوه نطفه امام بسته می شود). چون این قطره در مشیمه مادر قرار گرفت، چهل روزه سخن مردم را می شنود و موقعی که چهار ماه بگذرد، بر بازوی راستش نوشته می شود: «وَ تَمَّتْ کَلِمَةُ رَبِّکَ صِدْقاً وَ عَدْلاً لامُبَدِّلَلِ کَلِماتِه ِوَ هُوَ السَّمیعُ الْعَلیمُ - 1. انعام / 115 - »، {وسخن پروردگارت به راستی و داد، سرانجام گرفته است وهیچ تغییردهنده ای برای کلمات او نیست و او شنوای داناست.} و هنگامی که متولد می گردد، بامر خداوند می ایستد و نوری از وی به اطراف جهان می تابد و بدان وسیله، مردمان و اعمال آنها را می بیند. و در آن نور است که امر الهی بر او فرو می آید و به هر طرف که رو کند، آن نور جلو چشم اوست.» امام حسن عسکری علیه السّلام فرمود: «روزی به خانه یکی از عمه های خود رفتم. یکی از کنیزان او را که زینت کرده بود و به وی نرجس می گفتند، دیدم و نظری طولانی به وی کردم. عمه ام گفت: «آقا! می بینم او را سخت زیر نظر گرفته ای؟» گفتم: «ای عمه! نگاه من از روی تعجب و به لحاظ اراده و خواسته خیر خداوند نسبت به اوست.» گفت: «آقا! مثل اینکه میل به او داری!» گفتم: «پس، از پدرم اجازه بگیر!» او نیز اجازه گرفت و او را به همسری من درآورد.»

نیز در آن کتاب، از حسین بن همدان نقل می کند که گفت: «یکی از علمای موثق از حکیمه خاتون، دختر امام جواد علیه السّلام روایت کرده که فرموده است: «هر وقت خدمت امام حسن عسکری علیه السّلام می رسیدم، دعا می کردم که خداوند فرزندی به وی موهبت کند. یک روز چون دست به دعا برداشتم، حضرت فرمود: «ای عمه! آنچه از خدا می خواستی به من روزی کند، امشب متولد می گردد!» آن شب، شب جمعه سوم ماه شعبان سال 257 هجری بود. آن شب امام فرمود: «عمه جان! افطار امشب را مهمان ما باش!» عرض کردم: «این مولود بزرگ از چه زنی خواهد بود؟» فرمود: «از نرجس.» گفتم: «اتفاقا در میان کنیزان شما، کسی نزد من از نرجس محبوب تر نیست.» پس برخاستم و نزد او رفتم و او مانند وقتی که نزد من بود، به من احترام کرد. من دست های او را بوسیدم و او را از خدمت کردن باز داشتم. او مرا بانوی خود می خواند و من نیز او را بانوی خویش می خواندم. او به من گفت فدایت گردم و من هم گفتم من و همه دنیا فدای تو شویم! اما او همه احترام مرا انکار می کرد. پس به او گفتم: «آنچه گفتم را رد مکن، چرا که امشب خداوند پسری که سرور دو جهان است، به تو عنایت می فرماید که آرزوی اهل ایمان است.» او از سخن من شرم کرد، سپس برخاستم و در وی نظر کردم، اما اثری از حاملگی ندیدم. به همین جهت به امام علی النقی عرض کردم من اثری در وی نمی بینم. حضرت تبسمی کرد و فرمود: «عمه جان! ما ائمه در شکم ها نیستیم، بلکه در پهلوهای مادران هستیم و از راه رحم بیرون نمی آییم، بلکه از ران راست مادران خارج می شویم. زیرا ما نور خداییم که پلیدی ها آن را نمی آلاید.» عرض کردم: «آقا! چه وقت متولد می گردد؟» فرمود: «موقع طلوع فجر.»

من برخاستم، افطار کردم و نزدیک نرجس خوابیدم. حضرت هم در صفه ای از همان خانه خوابید. موقع نماز شب که برخاستم، نرجس خوابیده بود و علامت حمل نداشت. چون به نماز وتر رسیدم، درباره وعده امام به شک افتادم، چرا که فجر نزدیک بود و از بچه خبری نبود. حضرت از همان صفه صدا زد: «عمه جان! هنوز فجر طلوع نکرده است!» نماز وتر را تمام کردم و نرجس را حرکت دادم. به او نزدیک شدم، نام خدا بر او خواندم و پرسیدم: «آیا چیزی در خود می یابی؟» گفت آری. سپس هر دو خوابیدیم و نتوانستم بیدار بمانم و مثل آنکه خواب کوتاهی بر نرجس نیز عارض شد. تا آنکه احساس کردم آقایم مهدی متولد شده و صدای امام را شنیدم که می فرمود: «عمه جان! فرزندم را نزد من بیاور.» پس او را بوسیدم و چون روپوش از روی او برداشتم، دیدم روی زمین افتاده و خدا را سجده می کند و بر روی بازوی راستش نوشته شده: «جاءَ الْحَق ُّوَ زَهَقَ الْباطِلُ إِنَّالْباطِلَ کانَ زَهُوقاً»، {حق آمد و باطل رفت و باطل از بین رفتنی است.} وقتی او را در آغوش گرفتم، دیدم پاک و پاکیزه است. سپس او را در پارچه ای پیچیده نزد پدر بزرگوارش بردم. حضرت او را روی دست چپ گرفت، دست راستش را بر پشت او گذارد، زبان در دهان او نهاد و دست بر پشت و گوش و بندهایش کشید و فرمود: «فرزندم! سخن بگو!» او نیز چنین گفت: «گواهی می دهم که معبودی جز خدا نیست، محمد فرستاده اوست و علی امیرالمومنین و ولی خداست.» سپس تمام ائمه را نام برد تا به خودش رسید. سپس برای دوستانش دعا کرد که خداوند فرج او را نزدیک گرداند. آنگاه چشم گشود. امام فرمود: «عمه جان! او را نزد مادرش ببر تا به وی سلام کند و بعد دوباره نزد من بیاور.» چون او را نزد مادرش بردم، سلام کرد و مادرش سلامش را جواب گفت. سپس او را نزد پدرش برگردانیدم. ناگاه گویی میان من و آن حضرت پرده ای آویخته شد و من آقا را ندیدم. لذا پرسیدم: «آقا! آقازاده چه شد؟» فرمود: «آن کس که از تو نزدیک تر است، او را برد.» (سپس او را برگردانیدند).

چون روز هفتم خدمت حضرت رسیدم، فرمود: «فرزندم را بیاور!» آقا را در لباس زردی پیچیده نزد پدر بردم. حضرت مانند بار اول به سر و صورت او دست کشید و زبان در دهانش نهاد و فرمود: «پسرم! با من حرف بزن!» او هم

گفت: «اشهد ان لا اله الا الله.» سپس بر پیغمبر و امیرالمومنین و سایر ائمه علیهم السّلام صلوات فرستاد، تا آنکه بعد از بردن نام پدرش، متوقف شد. سپس این آیه شریفه را خواند: «وَ نُرِیدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَی الَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا فِی الْأَرْضِ نَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَ نَجْعَلَهُمُ الْوارِثینَ وَنُمَکِّنَلَهُمْ فِی الْأَرْضِ وَ نُرِیَ فِرْعَوْنَ وَهامانَ وَ جُنُودَهُما مِنْهُمْ ماکانُوا یَحْذَرُونَ - 1. قصص / 5 - 6 - »، {ما می خواهیم بر کسانی که روی زمین به استضعاف کشیده شدند منت نهاده و آنها را پیشوایان و وارثان قرار دهیم و آنها را در زمین قدرتمند گردانیده و به فرعون و هامان و سپاهیانشان از جانب ائمه آنچه از آن می ترسیدند را نشان دهیم.} آنگاه فرمود: «فرزندم! از کتب آسمانی که بر پیغمبران پیشین نازل شده نیز قرائت کن.» وی نخست صحف حضرت آدم را به زبان سریانی خواند و بعد کتاب ادریس، نوح، هود، صالح، صحف ابراهیم، تورات موسی، زبور داود، انجیل عیسی و قرآن جدم رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله را خواند. سپس قصص انبیا و مرسلین را تا زمان خود حکایت کرد.

چهل روز پس از تولدش که خدمت امام حسن عسکری علیه السّلام رسیدم، دیدم مولی صاحب الزمان در خانه راه می رود. صورتی نیکوتر و زبانی فصیح تر از صورت و زبان او ندیده بودم. امام فرمود: « ای عمه! این مولود در پیشگاه ذات باری تعالی، بسیار عزیز است.» گفتم: «آقا! من از مشاهده وضع او آنچه باید بدانم می بینم، در حالی که چهل روز بیشتر ندارد!» فرمود: «عمه جان! مگر نمی دانی که رشد یک روز ما ائمه، با رشد دیگران در یک هفته و رشد یک هفته ما، با رشد یک ساله دیگران برابر است؟» پس سر آن مولود مسعود را بوسیدم و به خانه برگشتم و بار دیگر که آمدم، او را ندیدم. از امام جویا شدم، فرمود: «او را به کسی سپردم که مادر موسی، فرزندش را به او سپرد.» سپس فرمود: «چون خداوند مهدی این امت را به من موهبت فرمود، دو فرشته فرستاد و او را به سراپرده عرش الهی بردند و از بارگاه ذات ربوبی ندا رسید: «ای بنده من! آفرین بر تو باد به یاری کردن دین و فرامین و راهنمایی بندگان من! به وسیله تو بندگانم را مؤاخذه می کنم، یا مشمول رحمت می گردانم و آنها را به تو می بخشم و با خشم تو عذاب می کنم. ای فرشتگان! زود او را به پدرش برگردانید، رد کردنی با آسایش که در کنف حفظ و ضمانت و جلوی دیدگان من است، تا زمانی که به وسیله او، حق را آشکار و باطل را از میان ببرم و دین من در سراسر گیتی گسترش یابد.» سپس حکیمه گفت: «و چون از مادر بزاد، دیده شد که روی زانوها نشسته و انگشتان به طرف آسمان برداشته. سپس عطسه ای کرد و گفت: «حمد برای خدای رب العالمین است و درود خدا بر محمد و آل او از جانب عبدی ذلیل در پیشگاه عظمت حق که سرپیچی کننده و متکبر نیست.» آنگاه فرمود: «ستمگران چنین پنداشته اند که حجت خدا از بین رفته است! اگر به من اجازه می دادند، جای شک برای کسی نمی گذاردم.» - . الهدایة الکبری: 354 -

و از ابراهیم که از اصحاب امام حسن عسکری علیه السّلام بود، نقل شده که امام چهار گوسفند همراه نامه ای برای من فرستاد و در آن نوشته بود: «بسم اللَّه الرحمن الرحیم. این گوسفندان را برای فرزندم محمد المهدی عقیقه کن و خود و هر کس از شیعیان ما که یافتی، با گوارایی از آن بخورید.»

**[ترجمه]

و قال الشهید رحمه الله فی الدروس ولد علیه السلام بسرمن رأی یوم الجمعة لیلا خامس عشر شعبان سنة خمس و خمسین و مائتین و أمه صقیل و قیل نرجس و قیل مریم بنت زید العلویة.

**[ترجمه]شهید اول در کتاب «دروس» آورده است: «امام زمان علیه السّلام در روز جمعه پانزدهم ماه شعبان سال 255 هجری متولد گردیده. نام مادرش صقیل یا نرجس بوده و نیز گفته شده که نامش مریم، دختر زید علوی است.

**[ترجمه]

و عین الشیخ فی المصباحین و السید بن طاوس فی کتاب الإقبال و سائر مؤلفی کتب الدعوات ولادته علیه السلام فی النصف من شعبان و قال فی الفصول المهمة ولد علیه السلام بسرمن رأی لیلة النصف من شعبان سنة خمس و خمسین و مائتین

نُقِلَ مِنْ خَطِّ الشَّهِیدِ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام قَالَ: إِنَّ اللَّیْلَةَ الَّتِی یُولَدُ فِیهَا الْقَائِمُ علیه السلام لَا یُولَدُ فِیهَا مَوْلُودٌ إِلَّا کَانَ مُؤْمِناً وَ إِنْ وُلِدَ فِی أَرْضِ الشِّرْکِ نَقَلَهُ اللَّهُ إِلَی الْإِیمَانِ بِبَرَکَةِ الْإِمَامِ علیه السلام.

**[ترجمه]همچنین شیخ در «مصباحین» و سید بن طاووس در کتاب «اقبال» و سایر مولفان کتب ادعیه، ولادت آن حضرت را در نیمه شعبان دانسته اند و در «الفصول المهمه» آمده است که حضرت حجت علیه السّلام، در سامرا و در شب نیمه شعبان سال 255 متولد شده است. به خط شهید (ره) از امام جعفر صادق علیه السّلام نقل کرده اند که آن حضرت فرمود: «در شبی که قائم آل محمد علیه السّلام متولد گردد، هر مولودی متولد شود با ایمان است و اگر در زمین شرک متولد گردد، خداوند به برکت وجود امام، او را به سرزمین ایمان منتقل خواهد کرد.» - . امالی طوسی: 412 -

**[ترجمه]

عَمَّنْ قَتَلَ صَفْوَتَکَ وَ ابْنَ صَفْوَتِکَ وَ خِیَرَتَکَ مِنْ خَلْقِکَ فَأَوْحَی اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَیْهِمْ قَرُّوا مَلَائِکَتِی فَوَ عِزَّتِی وَ جَلَالِی لَأَنْتَقِمَنَّ مِنْهُمْ وَ لَوْ بَعْدَ حِینٍ ثُمَّ کَشَفَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَنِ الْأَئِمَّةِ مِنْ وُلْدِ الْحُسَیْنِ علیه السلام لِلْمَلَائِکَةِ فَسَرَّتِ الْمَلَائِکَةُ بِذَلِکَ فَإِذَا أَحَدُهُمْ قَائِمٌ یُصَلِّی فَقَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِذَلِکَ الْقَائِمِ أَنْتَقِمُ مِنْهُمْ.

**[ترجمه]علل الشرایع: ابو حمزه ثمالی می گوید: از حضرت امام محمد باقر علیه السّلام پرسیدم: «یا ابن رسول اللَّه! مگر شما ائمه، همه قائم به حق نیستید؟» فرمود بلی. عرض کردم: «پس چرا فقط امام زمان «قائم» نامیده شده؟» فرمود: «چون جدم امام حسین علیه السّلام شهید شد، فرشتگان به درگاه الهی گریستند و نالیدند و گفتند: «بار معبودا و ای سرور ما! آیا قاتلین بهترین برگزیدگان و زاده برگزیدگانت و بهترین بندگانت از میان خلق خود را به حال خویش وامی گذاری؟» خداوند به آنها وحی فرستاد که ای فرشتگان من، آرام گیرید! به عزت و جلالم سوگند که از آنها انتقام خواهم گرفت، هر چند بعد از گذشت زمان ها باشد. آنگاه خداوند، امامان اولاد امام حسین علیه السّلام را به آنها نشان داد و فرشتگان مسرور گشتند. یکی از آنها ایستاده بود و نماز می گذارد. خداوند فرمود: «به این قائم، از آنها انتقام می گیرم.» - . علل الشرائع 1 : 159 -

**[ترجمه]

**[ترجمه]اینکه امام می فرماید «انما یکون هذا»، یعنی وجوب بردن زکات نزد امام. همچنین اینکه امام می فرماید «با اهل تورات طبق تورات حکومت می کند»، بر اساس اخباری که بعدا نقل می شود و می گوید که «آن حضرت فقط دین اسلام را از مردم می پذیرد»، منافات ندارد، زیرا در اینجا مقصود این است که بر پیروان هر کیشی با کتاب آسمانی خودشان اقامه حجت می کند یا آنکه این کار، در آغاز ظهور امام پیش از بالا گرفتن کار او و اتمام حجت او رخ می دهد. همچنین اینکه پیغمبر می فرماید «خداوند مرا در وجود او حفظ می کند»، به این معنی است که خداوند حق و احترام مرا در شأن او حفظ کرده و او را یاری و پشتیبانی می کند، یا او را به گونه ای قرار می دهد که اهل جهان، حقوق و احترام او را به خاطر جدش رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله خواهند شناخت.

**[ترجمه]

کانَ مَنْصُوراً قَالَ سَمَّی اللَّهُ الْمَهْدِیَّ الْمَنْصُورَ کَمَا سُمِیَّ أَحْمَدُ وَ مُحَمَّدٌ و محمود [مَحْمُوداً] وَ کَمَا سُمِّیَ عِیسَی الْمَسِیحَ علیه السلام.

**[ترجمه]تفسیر فرات کوفی: امام محمد باقر علیه السّلام در تفسیر آیه شریفه: «وَ مَنْ قُتِلَ مَظْلُوماً فَقَدْ جَعَلْنا لِوَلِیِّهِ سُلْطاناً» - . اسراء / 33 - ، {و هرکس مظلوم کشته شود، به سرپرست وی قدرتی داده ایم} فرمود: «او حسین بن علی علیه السّلام است» و در تفسیر آیه: «فَلا یُسْرِفْ فِی الْقَتْلِ إِنَّهُ کانَ مَنْصُوراً»، {پس [او] نبایددرقتل زیاده روی کند، زیرا او [ازطرف شرع] یاری شده است}، فرمود: «خداوند مهدی را منصور نامیده، چنان که خداوند احمد و محمد را محمود و عیسی را مسیح خوانده است.» - . تفسیر فرات کوفی 1 : 240 -

**[ترجمه]

مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ وَ سَلَامُهُ.

ک، [إکمال الدین] ابن الولید عن سعد: مثله- غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی سعد: مثله- نص، [کفایة الأثر] علی بن محمد السندی عن محمد بن الحسن عن سعد: مثله

**[ترجمه]کمال الدین: ابو هاشم جعفری می گوید: شنیدم که امام علی النقی علیهماالسّلام فرمود: «جانشین من فرزندم حسن است، ولی چگونه خواهد بود برای شما وضع جانشین او؟» گفتم: «مگر چه می شود خدا مرا فدایت گرداند؟» فرمود: «شما او را نمی بینید و روا نیست که نام او را ببرید.» پرسیدم: «پس چگونه او را نام ببریم؟» فرمود: «بگویید حجت از آل محمد صلوات اللَّه و سلامه علیه.» - . کمال الدین: 588 -

در کمال الدین - . کمال الدین: 355 - و غیبت شیخ - . غیبت طوسی: 202 - و کفایة الاثر - . کفایة الاثر: 284 - ، مثل این حدیث نقل شده است.

**[ترجمه]

وَ یَحْرُمُ عَلَیْهِمْ تَسْمِیَتُهُ وَ هُوَ سَمِیُّ رَسُولِ اللَّهِ وَ کَنِیُّهُ الْخَبَرَ.

نص، [کفایة الأثر] أبو عبد الله الخزاعی عن الأسدی: مثله.

**[ترجمه]کمال الدین: امام محمد تقی علیه السّلام فرمود: «قائم کسی است که میلادش بر مردم پوشیده می ماند، خودش غایب می شود، بردن نامش حرام است و خود همنام و هم کنیه رسول خداست.» - . کمال الدین: 352 -

در کفایةالاثر نیز مثل این روایت نقل شده است. - . کفایة الاثر: 277 -

**[ترجمه]

علیه السلام عَنِ الْمَهْدِیِّ قَالَ یَا ابْنَ أَبِی طَالِبٍ أَخْبِرْنِی عَنِ الْمَهْدِیِّ مَا اسْمُهُ قَالَ أَمَّا اسْمُهُ فَلَا إِنَّ حَبِیبِی وَ خَلِیلِی عَهِدَ إِلَیَّ أَنْ لَا أُحَدِّثَ بِاسْمِهِ حَتَّی یَبْعَثَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ هُوَ مِمَّا اسْتَوْدَعَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ رَسُولَهُ فِی عِلْمِهِ.

غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی سعد: مثله.

**[ترجمه]کمال الدین: امام باقر علیه السّلام فرمود: عمر بن الخطاب از حضرت امیرالمؤمنین علیه السّلام درباره مهدی پرسید و گفت: «ای پسر ابی طالب! درباره مهدی به من خبر بده که نامش چیست؟» فرمود: نامش را نمی گویم، زیرا حبیب و خلیلم رسول خدا، با من پیمان بسته که نام او را به کسی نگویم تا زمانی که خداوند او را برانگیزد. و این از اسراری است که خداوند نزد پیغمبرش ودیعه گذارده بود.» - . کمال الدین: 587 -

در غیبت شیخ نیز این روایت آمده است. - . غیبت طوسی: 470 -

**[ترجمه]

لَا یَکُونُ الْمَهْدِیُّ أَبَداً إِلَّا مِنْ وُلْدِ الْحُسَیْنِ علیه السلام.

**[ترجمه]غیبت طوسی: سفیان جریری می گوید: از محمد بن عبدالرحمن بن ابی لیلی شنیدم که می گفت: «به خدا قسم که مهدی موعود، حتما از دودمان حسین علیه السّلام است.» - . غیبت طوسی: 188 -

**[ترجمه]

فی اللون.

**[ترجمه]«مبدح البطن» یعنی کسی که شکمی واسع و عریض دارد. فیروزآبادی می گوید: «بداح» بر وزن سحاب، زمین وسیع یا بالش بزرگ را می گویند و «بدح» به کسر باء، به معنای فضای وسیع است. نیز زن بیدح، یعنی زن درشت هیکل و ابدح، مرد بلند قامت و چاق را می گویند و حیوان ابدح، چارپای عریض و درشت اندام است. همچنین فیروزآبادی گفته است: «مشاشه» به ضم میم، غضروف سر استخوان است که قابل جویدن است و جمع آن مشاش است و «شامه»، علامتی است که بر خلاف رنگ پوست بدن است و در این جا به این معناست که یا بلندتر از سایر اجزاست و یا فرورفته تر از آنها، اگر چه از نظر رنگ، مخالف پوست بدن نباشد.

**[ترجمه]

قلت و من لا یؤبه أی ما معناه و یحتمل أن یکون سقط لفظة من من النساخ لتوهم التکرار(1).

**[ترجمه]«نوکی» به معنای احمقان است. جوهری گفته است: «مطّ حاجبیه» یعنی ابروهایش را بالا کشید. اینکه راوی می گوید: گفتم: «و من لا یؤبه» یعنی معنای آن چیست؛ و ممکن است ساقط شدن لفظ «من» از نساخ باشد که توهم تکرار آن را کرده اند

**[ترجمه]

اسم نبی یعنی نبینا صلی الله علیه و آله.

**[ترجمه]«الموتور بوالده» یعنی کسی که پدرش کشته شده ولی هنوز خون او را طلب نکرده و مراد از والد، یا امام عسکری علیه السّلام است و یا امام حسین علیه السّلام، یا مراد جنس والد است که شامل تمام ائمه علیهم السّلام بشود. اینکه حضرت فرمود: «هم کنیه عموی خویش است»، شاید کنیه بعضی از اعمام حضرت ابوالقاسم باشد، یا اینکه خود حضرت دارای کنیه ابی جعفر یا ابی الحسین یا ابی محمد نیز باشد و بعید نیست که معنی این باشد که از خوف عمویش جعفر، به نام او تصریح نشود و تنها با کنایه از او یاد شود و احتمال وسطی ظاهرتر است. همان طور که در حدیث حمزه بن ابی الفتح و حدیث عقید گذشت، کنیه حضرت ابی جعفر است و در آینده هم خواهد آمد و منافاتی با اینکه کنیه حضرت ابوالقاسم هم باشد ندارد. اینکه حضرت فرمود اسم نبی، منظورش نبی اکرم صلی الله علیه و آله است.

**[ترجمه]

قُلْتُ مَتَی یَکُونُ قَالَ إِذَا سَارَتِ الرُّکْبَانُ بِبَیْعَةِ الْغُلَامِ فَعِنْدَ ذَلِکَ یَرْفَعُ کُلُّ ذِی صِیصِیَةٍ لِوَاءً.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: امام باقر علیه السّلام فرمود: «صاحب این امر از ما کم سن و سال تر، ولی گوشه گیری اش بیشتر است.» عرض کردم: «این موضوع کی خواهد بود؟» فرمود: «هنگامی که قافله ها خبر بیعت او را در همه جا منتشر کنند و هر صاحب قدرتی، پرچمی برافرازد.» - .غیبت نعمانی: 179-184 -

**[ترجمه]

لَمْ یَخْرُجْ لَضُرِبَتْ عُنُقُهُ یَفْرَحُ بِخُرُوجِهِ أَهْلُ السَّمَاوَاتِ وَ سُکَّانُهَا وَ هُوَ رَجُلٌ أَجْلَی الْجَبِینِ أَقْنَی الْأَنْفِ ضَخْمُ الْبَطْنِ أَزْیَلُ الْفَخِذَیْنِ (1) لِفَخِذِهِ الْیُمْنَی شَامَةٌ أَفْلَجُ الثَّنَایَا یَمْلَأُ الْأَرْضَ عَدْلًا کَمَا مُلِئَتْ ظُلْماً وَ جَوْراً.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: روزی امیرالمؤمنین علی علیه السّلام، نگاهی به امام حسین علیه السّلام کرد و فرمود: «این پسر من آقاست، چنان که پیغمبر صلی اللَّه علیه و آله نیز او را آقا نامید؛ از دودمان او مردی همنام پیغمبرتان می آید که در آفرینش و سیرت، مانند خود آن حضرت است و به هنگامی که مردم از همه جا غافلند، حق مرده و ظلم سراسر گیتی را فرا گرفته باشد، ظهور کند. به خدا قسم که اگر قیام نکند، گردن او زده می شود. اهل و ساکنان آسمان ها از ظهورش شادمان گردند. او مردی است با پیشانی فراخ، بینی کشیده، میان برآمده، شکم فربه و ران های پر گوشت که در ران راستش، یک گودی قرار دارد و میان دندان های ثنایایش، باز است. او زمین را که انباشته از ظلم و ستم شده، پر از عدل خواهد کرد.» - . غیبت نعمانی: 212 -

**[ترجمه]

عَلِیٍّ الْحِمْیَرِیِّ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ أَیُّوبَ عَنْ عَبْدِ الْکَرِیمِ بْنِ عَمْرٍو الْخَثْعَمِیِّ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ حَرِیزٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ زُرَارَةَ عَنْ حُمْرَانَ بْنِ أَعْیَنَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام فَقُلْتُ أَنْتَ الْقَائِمُ قَالَ قَدْ وَلَدَنِی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ أَنَّی لِلطَّالِبِ بِالدَّمِ وَ یَفْعَلُ اللَّهُ ما یَشاءُ ثُمَّ أَعَدْتُ عَلَیْهِ فَقَالَ قَدْ عَرَفْتُ حَیْثُ تَذْهَبُ صَاحِبُکَ الْمُدَبِّحُ الْبَطْنِ ثُمَّ الْحَزَازُ بِرَأْسِهِ ابْنُ الْأَرْوَاعِ (1)

رَحِمَ اللَّهُ فُلَاناً.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: حمران بن اعین می گوید: از امام محمد باقر علیه السّلام پرسیدم: «قائم شما هستید؟» فرمود: «من زاده پیغمبرم، ولی طالب خون کجاست؟ خدا آنچه خواهد می کند.» من مجددا پرسیدم. فرمود: «مقصودت را دانستم که چه می خواهی! صاحب الامر تو شکمش عریض، سرش پر مو و از دودمان پارسایان است. خدا فلانی را رحمت کند.» - . غیبت نعمانی: 215 -

**[ترجمه]

عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ زَیْدٍ الْکُنَاسِیِّ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ مُحَمَّدَ بْنَ عَلِیٍّ الْبَاقِرَ علیهما السلام یَقُولُ: إِنَّ صَاحِبَ هَذَا الْأَمْرِ فِیهِ شَبَهٌ مِنْ یُوسُفَ مِنْ أَمَةٍ سَوْدَاءَ یُصْلِحُ اللَّهُ لَهُ أَمْرَهُ فِی لَیْلَةٍ.

یُرِیدُ بِالشَّبَهِ مِنْ یُوسُفَ علیه السلام الْغَیْبَةَ

**[ترجمه]غیبت نعمانی: زید کناسی می گوید: شنیدم که امام باقر علیه السّلام فرمود: «صاحب این امر شباهتی به یوسف دارد و از کنیزی سیه چرده است. خداوند در یک شب کار او را اصلاح فرماید.»- مقصود حضرت از شباهت به یوسف علیه السّلام، شباهت در غیبت است. - . غیبت نعمانی: 228 -

**[ترجمه]

فِی أَصْغَرِنَا سِنّاً وَ أَخْمَلِنَا ذِکْراً.

نی، [الغیبة] للنعمانی علی بن الحسین عن محمد بن یحیی العطار عن محمد بن الحسن الرازی عن محمد بن علی الصیرفی عن محمد بن سنان عن أبی الجارود عن أبی جعفر علیه السلام: مثله.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: امام باقر علیه السّلام فرمود: «امر ظهور در امامی است که سنش موقع نیل به منصب امامت، از همه ما کمتر و یادش از همه مخفی تر باشد.» - . غیبت نعمانی: 322 -

**[ترجمه]

**[ترجمه]غیبت طوسی: امام محمد باقر علیه السّلام فرمود: «مهدی، مردی از فرزندان فاطمه زهرا علیهاالسلام و مردی گندمگون است.» - . غیبت طوسی: 187 -

**[ترجمه]

وَ إِنْ مِنْ أُمَّةٍ إِلَّا خَلا فِیها نَذِیرٌ(1) وَ مِنْهُ أُمَّةُ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله وَ هُوَ قَوْلُهُ کَذلِکَ أَرْسَلْناکَ فِی أُمَّةٍ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِها أُمَمٌ (2) وَ هِیَ أُمَّةُ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله وَ مِنْهُ الْوَقْتُ وَ هُوَ قَوْلُهُ وَ قالَ الَّذِی نَجا مِنْهُما وَ ادَّکَرَ بَعْدَ أُمَّةٍ(3) أَیْ بَعْدَ وَقْتٍ وَ قَوْلُهُ إِلی أُمَّةٍ مَعْدُودَةٍ یَعْنِی الْوَقْتَ وَ مِنْهُ یَعْنِی بِهِ الْخَلْقَ کُلَّهُمْ وَ هُوَ قَوْلُهُ وَ تَری کُلَّ أُمَّةٍ جاثِیَةً کُلُّ أُمَّةٍ تُدْعی إِلی کِتابِهَا(4) وَ قَوْلُهُ وَ یَوْمَ نَبْعَثُ مِنْ کُلِّ أُمَّةٍ شَهِیداً ثُمَّ لا یُؤْذَنُ لِلَّذِینَ کَفَرُوا وَ لا هُمْ یُسْتَعْتَبُونَ (5) وَ مِثْلُهُ کَثِیرٌ.

**[ترجمه]تفسیر قمی: «وَ لَئِنْ أَخَّرْنا عَنْهُمُ الْعَذابَ إِلی أُمَّةٍ مَعْدُودَةٍ» - . هود / 8 - »، {اگر عذاب را تا مدت معینی به تأخیر بیاندازیم.} حضرت فرمود: «اگر آنها را در این دنیا تا خروج قائم علیه السّلام متمتع سازیم، پس آنها را برگردانیم و عذاب کنیم.» «لَیَقُولُنَّ ما یَحْبِسُهُ»، {حتما می گویند: چه چیزی عذاب را بازداشت؟} حضرت فرمود: «با استهزاء خواهند گفت: چرا قائم علیه السّلام قیام و خروج نمی کند؟» پس خدا فرمود: «أَلا یَوْمَ یَأْتِیهِمْ لَیْسَ مَصْرُوفاً عَنْهُمْ وَ حاقَ بِهِمْ ما کانُوا بِهِ یَسْتَهْزِؤُنَ»، {بدانید روزی که عذاب می آید از آنها برداشتنی نیست، و آنچه را مسخره می کردند آنها را فرو خواهد گرفت.} علی علیه السّلام درباره قول خدای تعالی که فرمود: «وَ لَئِنْ أَخَّرْنا عَنْهُمُ الْعذابَ إِلی أُمَّةٍ مَعْدُودَةٍ لَیَقُولُنَّ ما یَحْبِسُهُ»، {و اگر عذاب را تا چند گاهی از آنان به تأخیر افکنیم، حتماً خواهند گفت: «چه چیز آن را باز می دارد»}، فرمود: «امت معدوده، اصحاب قائم آل محمد هستند که سیصد و چند ده نفر می باشند.»

علی بن ابراهیم می گوید: «امت» در کتاب خدا معانی متعدد دارد. یک معنای آن مذهب است که در این قول خدا آمده: «کانَ الناسُ امةً واحدةً» - . بقره / 213 - ، {مردم بر مذهب واحدی بودند.} معنای دیگر«امت»، جماعتی از مردم است که در این قول خدا آمده: «وَجَدَ عَلیه اُمةً مِنَ الناسِ یَسقونَ» - 2. قصص / 23 - ، {جماعتی از مردم را دید که آب می کشند.} یک معنای آن واحد است که خدا او را امت نامیده است و آن این قول خداست: «انَّ ابراهیمَ کانَ امةً قانتاً للهِ حنیفاً» - 1. نحل / 120 - ، {ابراهیم پیشوایی مطیع خدا و حق گرای بود.} یک معنای آن نیز اجناس همه حیوانات است که در این قول خدا آمده: «وَ اِن مِن امةٍ الّا خَلا فیها نذیرٌ» - 2. فاطر / 24 - ، {و هیچ امتی نبوده مگر اینکه در آن هشدار دهنده ای گذشته است.} یک معنای آن، امت محمد صلی الله علیه و آله و سلم است و آن این قول خداست: «کَذلِکَ أَرْسَلْناکَ فی أُمَّةٍ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِها أُمَم» - 3. رعد / 30 - ، {بدین گونه تو را در میان امتی که پیش از آن، امت هایی روزگار به سر بردند، فرستادیم} و این امت، امت محمد صلی الله علیه و آله است. یک معنای آن هم وقت است و آن این قول خداست: «وَ قالَ الَّذی نَجا مِنْهُما وَ ادَّکَرَ بَعْدَ أُمَّة» - 4. یوسف / 45 - ، {و آن کس از آن دو [زندانی] که نجات یافته و پس از چندی [یوسف را] به خاطر آورده بود گفت.} یعنی بعد وقتی و دیگر معنای وقت این قول خداست: «إِلی أُمَّةٍ مَعْدُودَة»، {وقت معدودی.} یک معنای آن تمام خلق است و آن این قول خداست: «وَ تَری کُلَّ أُمَّةٍ جاثِیَةً کُلُّ أُمَّةٍ تُدْعی إِلی کِتابِهَا» - 5. جاثیه / 28 - ، {و هر امّتی را به زانو در آمده می بینی، هر امّتی به سوی کارنامه خود فراخوانده می شود} و همچنین این قول خداست: « وَ یَوْمَ نَبْعَثُ مِنْ کُلِّ أُمَّةٍ شَهیداً ثُمَّ لا یُؤْذَنُ لِلَّذینَ کَفَرُوا وَ لا هُمْ یُسْتَعْتَبُون» - 1. نحل / 84 - ، {و [یاد کن] روزی را که از هر امتی گواهی برمی انگیزیم، سپس به کسانی که کافر شده اند رخصت داده نمی شود و آنان مورد بخشش قرار نخواهند گرفت.} و امثال این معنی زیاد است. - . تفسیر قمی1 : 323 -

**[ترجمه]

أَسَأْتُمْ فَلَها فَإِذا جاءَ وَعْدُ الْآخِرَةِ یَعْنِی الْقَائِمَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ وَ أَصْحَابَهُ لِیَسُوؤُا وُجُوهَکُمْ یَعْنِی تَسَوُّدَ وُجُوهِهِمْ وَ لِیَدْخُلُوا الْمَسْجِدَ کَما دَخَلُوهُ أَوَّلَ مَرَّةٍ یَعْنِی رَسُولَ اللَّهِ وَ أَصْحَابَهُ وَ لِیُتَبِّرُوا ما عَلَوْا تَتْبِیراً أَیْ یَعْلُو عَلَیْکُمْ فَیَقْتُلُوکُمْ ثُمَّ عَطَفَ عَلَی آلِ مُحَمَّدٍ علیهم السلام فَقَالَ عَسی رَبُّکُمْ أَنْ یَرْحَمَکُمْ أَیْ یَنْصُرُکُمْ عَلَی عَدُوِّکُمْ ثُمَّ خَاطَبَ بَنِی أُمَیَّةَ فَقَالَ وَ إِنْ عُدْتُمْ عُدْنا یَعْنِی إِنْ عُدْتُمْ بِالسُّفْیَانِیِّ عُدْنَا بِالْقَائِمِ مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ.

**[ترجمه]تفسیر قمی: در ذیل آیه: «وَ قَضَیْنا إِلی بَنی إِسْرائیلَ فِی الْکِتابِ» - 3. اسراء / 4 - ، {و در کتاب آسمانی [شان] به فرزندان اسرائیل خبر دادیم} فرمود: «یعنی به آنها اعلام کردیم»، سپس مخاطبه با بنی اسرائیل قطع شد و امت محمد صلی الله علیه و آله را مورد خطاب قرار داد و فرمود: «لَتُفْسِدُنَّ فِی الْأَرْضِ ِ مَرَّتَیْنِ»، {قطعاً دو بار در زمین فساد خواهید کرد} فرمود: «یعنی اولی و دومی و اصحاب آن دو و نقض عهدی که کردند»؛ « وَ لَتَعْلُنَّ عُلُوًّا کَبیراً»، {و قطعاً به سرکشی بسیار بزرگی برخواهید خاست} فرمود: «منظور ادعای ناحق خلافت کردن آنهاست»؛ « فَإِذا جاءَ وَعْدُ أُولاهُما»، {پس آن گاه که وعده [تحقق] نخستین آن دو فرا رسد} فرمود: «منظور جنگ جمل است»؛ «بَعَثْنا عَلَیْکُمْ عِباداً لَنا أُولی بَأْسٍ شَدیدٍ»، {بندگانی از خود را که سخت نیرومندند بر شما می گماریم} فرمود: «منظور امیرالمومنین صلوات الله علیه و اصحابش است»؛ « فَجاسُوا خِلالَ الدِّیارِ»، {تا میان خانه ها [یتان برای قتل و غارت شما] به جستجو درآیند} فرمود: «یعنی در پی شما بر می آیند و شما را می کشند»؛ «وَ کانَ وَعْداً مَفْعُولاً»، {و این تهدید تحقق یافتنی است} فرمود: «منظور این است که تمام می شود و تحقق می یابد»؛ « ثُمَّ رَدَدْنا لَکُمُ الْکَرَّةَ عَلَیْهِمْ»، {پس [از چندی] دوباره شما را بر آنان چیره می کنیم} فرمود: «منظور چیرگی بنی امیه بر آل محمد صلی الله علیه و آله است»؛ « وَ أَمْدَدْناکُمْ بِأَمْوالٍ وَ بَنینَ وَ جَعَلْناکُمْ أَکْثَرَ نَفیراً»، {و شما را با اموال و پسران یاری می دهیم و [تعداد] نفرات شما را بیشتر می گردانیم} فرمود: «یعنی نفرات شما را از حسین بن علی علیهما السلام و اصحابش بیشتر قرار می دهیم و آنان زنان آل محمد صلی الله علیه و آله را اسیر کردند»؛ «إِنْ أَحْسَنْتُمْ أَحْسَنْتُمْ لِأَنْفُسِکُمْ وَ إِنْ أَسَأْتُمْ فَلَها فَإِذا جاءَ وَعْدُ الْآخِرَة»، {اگر نیکی کنید، به خود نیکی کرده اید، و اگر بدی کنید، به خود [بد کرده اید] و چون تهدید آخر فرا رسد} فرمود: «منظور قائم صلوات الله علیه و اصحابش هستند»؛ « ِ لِیَسُوؤُا وُجُوهَکُم»، {[بیایند] تا شما را اندوهگین کنند} فرمود: «منظور این است که رویشان سیاه می شود»؛ «وَ لِیَدْخُلُوا الْمَسْجِدَ کَما دَخَلُوهُ أَوَّلَ مَرَّةٍ»، {و در معبد [تان] چنان که بار اول داخل شدند [به زور] درآیند} فرمود: «منظور وارد شدن رسول الله صلی الله علیه و آله و اصحاب ایشان است»؛ «وَ لِیُتَبِّرُوا ما عَلَوْا تَتْبیراً»، {و بر هر چه دست یافتند یکسره [آن را] نابود کنند} فرمود: «یعنی بر شما چیره شده و شما را می کشند.» سپس کلام را متوجه آل محمد علیه و آله السلام نمود و فرمود: «عَسی رَبُّکُمْ أَنْ یَرْحَمَکُمْ»، {امید است که پروردگارتان شما را رحمت کند} فرمود: «یعنی شما را بر دشمنتان یاری دهد.» سپس بنی امیه را مورد خطاب قرار داد و فرمود: «وَ إِنْ عُدْتُمْ عُدْنا»، {و[لی] اگر [به گناه] بازگردید [ما نیز به کیفر شما] بازمی گردیم} فرمود: {منظور این است که اگر شما به سفیانی بازگردید، ما نیز به قائم از آل محمد باز می گردیم.» - . تفسیر قمی 1 : 405 -

**[ترجمه]

مَعْنَاهُ مُسْتَقْبَلٌ وَ هُوَ مَا ذَکَرْنَاهُ مِمَّا تَأْوِیلُهُ بَعْدَ تَنْزِیلِهِ.

**[ترجمه]تفسیر قمی: در ذیل آیه «فَلَمَّا أَحَسُّوا بَأْسَنا» - . انبیاء / 12 - ، {پس چون عذاب ما را احساس کردند} فرمود: «یعنی بنی امیه وقتی احساس گزند از قائم آل محمد صلی الله علیه و آله کردند»؛ «إِذا هُمْ مِنْها یَرْکُضُونَ لا تَرْکُضُوا وَ ارْجِعُوا إِلی ما أُتْرِفْتُمْ فیهِ وَ مَساکِنِکُمْ لَعَلَّکُمْ تُسْئَلُونَ»، {به ناگاه از آن می گریختند. [هان] مگریزید، و به سوی آنچه در آن متنعّم بودید و [به سوی] سراهایتان بازگردید، باشد که شما مورد پرسش قرار گیرید} فرمود: «یعنی گنج هایی که اندوخته بودند.» فرمود: «زمانی که قائم علیه السّلام از آنان مطالبه می کند، بنی امیه داخل در روم می شوند، سپس حضرت آنان را از روم اخراج می کند و از آنان گنج هایی را که اندوخته بودند مطالبه می فرماید.» پس همان گونه که خداوند فرموده، می گویند: «قالُوا یا وَیْلَنا إِنَّا کُنَّا ظالِمینَ فَما زالَتْ تِلْکَ دَعْواهُمْ حَتَّی جَعَلْناهُمْ حَصیداً خامِدینَ»، {گفتند: «ای وای بر ما، که ما واقعاً ستمگر بودیم سخنشان پیوسته همین بود، تا آنان را دروشده بی جان گردانیدیم} فرمود: «با شمشیر و زیر سایه شمشیر ها چنین می کند.» و این آیات همگی از قبیل آیاتی است که لفظ آن ماضی است و معنای آن مستقبل است و این آیات ذکر شده از آیاتی است که تاویل آن بعد از تنزیل آن است.» - 1. تفسیر قمی 2 : 43 -

**[ترجمه]

أَیْنَ الظُّلْمُ وَ یَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ یَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَرِ.

**[ترجمه]تفسیر قمی: امام باقر علیه السّلام در ذیل این آیه: «الَّذینَ إِنْ مَکَّنَّاهُمْ فِی الْأَرْضِ أَقامُوا الصَّلاةَ وَ آتَوُا الزَّکاة» - . حج / 41 - ، {همان کسانی که چون در زمین به آنان توانایی دهیم، نماز برپا می دارند و زکات می دهند} فرمود: «این خصوصیت برای آل محمد صلی الله علیهم تا آخر ائمه است و خدا مهدی و اصحابش را در مشارق و مغارب زمین قدرت می دهد و دین را با او آشکار می سازد و به دست او، اصحابش بدعت ها و باطل را می کشد، همان طور که سفیهان حق را کشته اند، تا اینکه ظلمی در جایی دیده نمی شود و امر به معروف و نهی از منکر صورت می پذیرد.» - . تفسیر قمی 2 : 60 -

**[ترجمه]

**[ترجمه]تفسیر قمی: امام باقر علیه السّلام در ذیل آیه: «وَ لَمَنِ انْتَصَرَ بَعْدَ ظُلْمِه» - . شوری / 41 - ، {و هر که پس از ستم [دیدنِ] خود، یاری جوید [و انتقام گیرد]} فرمود: «منظور قائم و اصحابش هستند»؛ « فَأُولئِکَ ما عَلَیْهِمْ مِنْ سَبیلٍ»، {راه [نکوهشی] بر ایشان نیست} فرمود: «قائم وقتی قیام کند، او و اصحابش از بنی امیه و تکذیب کنندگان و ناصبی ها انتقام می گیرد و این معنای قول خداست که فرمود: «إِنَّمَا السَّبیلُ عَلَی الَّذینَ یَظْلِمُونَ النَّاسَ وَ یَبْغُونَ فِی الْأَرْضِ بِغَیْرِ الْحَقِّ أُولئِکَ لَهُمْ عَذابٌ أَلیمٌ» - 1. شوری / 42 - ، {راه [نکوهش] تنها بر کسانی است که به مردم ستم می کنند، و در [روی] زمین به ناحق سر برمی دارند. آنان عذابی دردناک [در پیش] خواهند داشت.» - . تفسیر قمی 2 : 250 -

در تفسیر فرات کوفی نیز این حدیث از امام باقر علیه السّلام نقل شده است.

**[ترجمه]

یَعْلَمُهُ غَیْرُنَا.

**[ترجمه]تفسیر قمی: محمد بن مسلم می گوید: از امام باقر علیه السّلام درباره این قول خدای تعالی: «وَ اللَّیْلِ إِذا یَغْشی» - . لیل / 1 - ، {سوگند به شب چون پرده افکند} پرسیدم. فرمود: «شب در این موضع، دومی است که امیرالمؤمنین علیه السّلام را در دولت باطل مستور کرد و حضرت، مأمور به صبر گردید تا مدت دولت باطل تمام شود. «وَ النَّهارِ إِذا تَجَلَّی»، {قسم به روز چون جلوه گری آغازد} فرمود: «این روز روشن، قائم از ما اهل بیت علیهم السّلام است که چون قیام کند، بر دولت باطل پیروز گردد. در قرآن برای مردم مثل ها زده شده و پیغمبرش صلی الله علیه و آله و ما ائمه را مخاطب به آن ساخته و جز ما کسی عالم به تأویل آن نیست.» - . تفسیر قمی 2 : 424 -

**[ترجمه]

قَالَ قُلْتُ عامِلَةٌ قَالَ عَمِلَتْ بِغَیْرِ مَا أَنْزَلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ قُلْتُ ناصِبَةٌ قَالَ نَصْبُ غَیْرِ وُلَاةِ الْأَمْرِ قَالَ قُلْتُ تَصْلی ناراً حامِیَةً قَالَ تَصْلَی نَارَ الْحَرْبِ فِی الدُّنْیَا عَلَی عَهْدِ الْقَائِمِ وَ فِی الْآخِرَةِ نَارَ جَهَنَّمَ.

**[ترجمه]ثواب الاعمال: سلیمان می گوید: از امام جعفر صادق علیه السّلام پرسیدم: «هَلْ أَتاکَ حَدِیثُ الْغاشِیَةِ» - . غاشیه / 1 - ، {آیا خبرِ «غاشیه» به تو رسیده است؟} یعنی چه؟ فرمود: «مقصود قائم ماست که اهل باطل را با شمشیر فرو می گیرد.» گفتم: «وُجُوهٌ یَوْمَئِذٍ خاشِعَةٌ»، {در آن روز، چهره هایی زبونند}یعنی چه؟ فرمود: «خداوند می فرماید: خوار و زبونند و طاقت امتناع از امر حق را ندارند.» گفتم: «عاملة»، {تلاش کرده} یعنی چه؟ فرمود: «آنها بر خلاف دستور خدا عمل می کنند.» گفتم: «ناصبة»، {رنج [بیهوده] برده اند} یعنی چه؟ فرمود: «والیان جور منصوب می دارند.» گفتم: «تَصْلی ناراً حامِیَةً»، {در آتشی سوزان در آیند} یعنی چه؟ فرمود: «موقع ظهور قائم ما در آتش جنگ بسوزند و در سرای دیگر به دوزخ درافتند.» - . ثواب الاعمال: 248 -

**[ترجمه]

**[ترجمه]کمال الدین: ام هانی می گوید: امام باقر علیه السّلام را دیدم و از ایشان درباره این آیه پرسیدم: «فَلا أُقْسِمُ بِالْخُنَّسِ الْجَوارِ الْکُنَّسِ» - . تکویر / 16 - ، {نه، نه! سوگند به اختران گردان، [کز دیده] نهان شوند و از نو آیند.} حضرت فرمود: «مقصود امامی است که هنگام انقضای علمش به سال 260 هجری غایب می شود، آنگاه چون ستاره تابان در تاریکی شب آشکار می شود. پس اگر او را ببینی، دیدگانت روشن گردد.» - . کمال الدین: 304 -

در غیبت شیخ طوسی - . غیبت طوسی: 159 - و نعمانی - . غیبت نعمانی: 150 - نیز به مانند آن روایت شده است.

تفسیر: بیضاوی می گوید: «خنس» ستارگانی هستند که بازگشت دارند و از ریشه «خنس» به معنای تاخیر گرفته شده و مقصود سیاراتی است که در جریان و حرکت است به جز ماه و خورشید «کنس» یعنی سیاراتی که زیر نور خورشید مخفی هستند و از ریشه «کنس الوحش» گرفته شده؛ یعنی هنگامی که وحوش داخل لانه خود می شوند. - . تفسیر بیضاوی 4 : 388 -

**[ترجمه]

**[ترجمه]کمال الدین: یحیی بن ابی القاسم می گوید: از امام صادق علیه السّلام درباره این قول خدای عزوجل: «الم ذلِکَ الْکِتابُ لا رَیْبَ فِیهِ هُدیً لِلْمُتَّقِینَ الَّذِینَ یُؤْمِنُونَ بِالْغَیْبِ» - . بقره / 1 - 3 - ، {الف، لام، میم. این است کتابی که در [حقانیت] آن هیچ تردیدی نیست [و] مایه هدایت تقواپیشگان است، آنان که به غیب ایمان می آورند} پرسیدم. فرمود: «متقین» در این آیه، شیعیان علی علیه السّلام هستند و «غیب» حجت غایب است. دلیل این معنی آیه «وَ یَقُولُونَ لَوْ لا أُنْزِلَ عَلَیْهِ آیَةٌ مِنْ رَبِّه فَقُلْ إِنَّمَا الْغَیْبُ لِلَّهِ فَانْتَظِرُوا إِنِّی مَعَکُمْ مِنَ الْمُنْتَظِرِینَ» - . یونس / 20 - ،{و می گویند: «چرا معجزه ای از جانب پروردگارش بر او نازل نمی شود؟» بگو: «غیب فقط به خدا اختصاص دارد. پس منتظر باشید که من هم با شما از منتظرانم. ای پیغمبر بگو غیب مال خداست، پس منتظر باشید که من نیز با شما از منتظران هستم} است. - . کمال الدین: 319 -

**[ترجمه]

مِثْلَ ما أَنَّکُمْ تَنْطِقُونَ قَالَ قِیَامُ الْقَائِمِ مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ قَالَ وَ فِیهِ نَزَلَتْ وَعَدَ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا مِنْکُمْ وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ لَیَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِی الْأَرْضِ کَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِینَ مِنْ قَبْلِهِمْ وَ لَیُمَکِّنَنَّ لَهُمْ دِینَهُمُ الَّذِی ارْتَضی لَهُمْ وَ لَیُبَدِّلَنَّهُمْ مِنْ بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْناً یَعْبُدُونَنِی لا یُشْرِکُونَ بِی شَیْئاً(1) قَالَ نَزَلَتْ فِی الْمَهْدِیِّ علیه السلام.

کنز، [کنز جامع الفوائد و تأویل الآیات الظاهرة] محمد بن العباس عن علی بن عبد الله عن إبراهیم بن محمد الثقفی عن الحسن بن الحسین: مثله.

**[ترجمه]غیبت طوسی: اسحاق بن عبدالله بن علی بن الحسین درباره این آیه: «فَوَ رَبِّ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ إِنَّهُ لَحَقٌّ مِثْلَ ما أَنَّکُمْ تَنْطِقُون»، {پس سوگند به پروردگار آسمان و زمین، که واقعاً او حقّ است، همان گونه که خود شما سخن می گویید} می گوید: منظور قیام قائم آل محمد صلی الله علیه و آله است. و آیه: «وَعَدَ اللَّهُ الَّذینَ آمَنُوا مِنْکُمْ وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ لَیَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِی الْأَرْضِ کَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذینَ مِنْ قَبْلِهِمْ وَ لَیُمَکِّنَنَّ لَهُمْ دینَهُمُ الَّذِی ارْتَضی لَهُمْ وَ لَیُبَدِّلَنَّهُمْ مِنْ بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْناً یَعْبُدُونَنی لا یُشْرِکُونَ بی شَیْئا» - . نور / 55 - ، {خدا به کسانی از شما که ایمان آورده و کارهای شایسته کرده اند، وعده داده است که حتماً آنان را در این سرزمین جانشین [خود] قرار دهد، همان گونه که کسانی را که پیش از آنان بودند جانشین [خود] قرار داد، و آن دینی را که برایشان پسندیده است به سودشان مستقر کند، و بیمشان را به ایمنی مبدل گرداند، [تا] مرا عبادت کنند و چیزی را با من شریک نگردانند} نیز درباره مهدی علیه السّلام نازل شده است. - . غیبت طوسی: 176 -

در کتاب کنز الفوائد نیز مثل این روایت نقل شده است - . تأوبل الآیات الظاهرة: 596 - .

**[ترجمه]

**[ترجمه]تفسیر عیاشی: امام صادق علیه السّلام در ذیل این قول خدا: «وَ تِلْکَ الْأَیَّامُ نُداوِلُها بَیْنَ النَّاسِ» - . آل عمران / 140 - ، {و ما این روزها[ی شکست و پیروزی] را میان مردم به نوبت می گردانیم} فرمود: «از زمان خلقت آدم، همیشه دولتی از خدا و دولتی از شیطان بوده، پس در این زمان دولت خدا کو؟ آگاه باشید که صاحب دولت خدا قائم واحد آل محمد است.» - . تفسیر عیاشی 1 : 222 -

**[ترجمه]

أَخَّرْنا عَنْهُمُ الْعَذابَ إِلی أُمَّةٍ مَعْدُودَةٍ قَالَ هُوَ الْقَائِمُ وَ أَصْحَابُهُ.

**[ترجمه]تفسیر عیاشی: امام صادق علیه السّلام در ذیل آیه: «وَ لَئِنْ أَخَّرْنا عَنْهُمُ الْعَذابَ إِلی أُمَّةٍ مَعْدُودَةٍ»، {و اگر عذاب را تا چندگاهی از آنان به تأخیر افکنیم} فرمود: «منظور قائم و اصحابش هستند.» - . تفسیر عیاشی 2 : 150 -

**[ترجمه]

**[ترجمه]تفسیر عیاشی: راوی می گوید: از امام صادق علیه السّلام درباره این قول خداوند: «وَ قَضَیْنا إِلی بَنی إِسْرائیلَ فِی الْکِتابِ لَتُفْسِدُنَّ فِی الْأَرْضِ مَرَّتَیْنِ» - . اسراء / 4 - ، {و در کتاب آسمانی [شان] به فرزندان اسرائیل خبر دادیم که: «قطعاً دو بار در زمین فساد خواهید کرد»} پرسیدم؛ فرمود: «منظور کشته شدن علی علیه السّلام و نیزه خوردن امام حسن علیه السّلام است»؛ «وَ لَتَعْلُنَّ عُلُوًّا کَبیراً»، {و قطعاً به سرکشی بسیار بزرگی برخواهید خاست} فرمود: «منظور کشته شدن امام حسین علیه السّلام است»؛ «فَإِذا جاءَ وَعْدُ أُولاهُما»، {پس آن گاه که وعده [تحقق] نخستین آن دو فرا رسد} فرمود: وقتی یاری خون حسین علیه السّلام فرا رسد»؛ «بَعَثْنا عَلَیْکُمْ عِباداً لَنا أُولی بَأْسٍ شَدیدٍ فَجاسُوا خِلالَ الدِّیار»، {بندگانی از خود را که سخت نیرومندند بر شما می گماریم، تا میان خانه ها[یتان برای قتل و غارت شما] به جستجو درآیند} فرمود: «منظور گروهی هستند که خدا قبل از قیام قائم، آنان را بر می انگیزد و هیچ ظالم و جنایتکاری نسبت به آل محمد دعوت نمی کنند مگر اینکه او را می سوزانند»؛ «وَ کَانَ وَعداً مَفعولاَ»، {و این تهدید تحقق یافتنی است} فرمود: «قبل از قیام قائم»؛ «ثُمَّ رَدَدْنا لَکُمُ الْکَرَّةَ عَلَیْهِمْ وَ أَمْدَدْناکُمْ بِأَمْوالٍ وَ بَنینَ وَ جَعَلْناکُمْ أَکْثَرَ نَفیراً»، {پس [از چندی] دوباره شما را بر آنان چیره می کنیم و شما را با اموال و پسران یاری می دهیم و [تعداد] نفرات شما را بیشتر می گردانیم} فرمود: «منظور خروج حسین علیه السّلام در رجعت با هفتاد مرد از اصحابش است که با او به شهادت رسیدند و همگی کلاهخود طلایی بر سر دارند و هر کلاهخودی دو رو دارد و به مردم می رسد که حسین علیه السّلام با اصحابش خروج کرده تا مومنان درباره او شک نکنند و مردم می فهمند که او شیطان و دجال نیست و امامی است که پیش روی مردم قرار گرفته است. پس وقتی مومنان دانستند که او حسین است، در او تردید نمی کنند و از جانب حسین علیه السّلام حجت قائم رودرروی مردم قرار می گیرد و مومنان او را با آن حجت تصدیق می کنند و زمان مرگ قائم می رسد و این حسین علیه السّلام است که متولی غسل و کفن و حنوط و دفن او می شود و فقط وصی بعد از وصی رجعت می کند.» راوی در حدیث خود اضافه کرده که: «سپس حسین علیه السّلام بر آنها حکومت می کند تا زمانی که از شدت پیری ابروانش بر چشمش می ریزد.» - . تفسیر عیاشی 2 : 304 -

**[ترجمه]

قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ فَإِذا نُقِرَ فِی النَّاقُورِ(1) قَالَ إِنَّ مِنَّا إِمَاماً مُسْتَتِراً فَإِذَا أَرَادَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِظْهَارَ أَمْرِهِ نَکَتَ فِی قَلْبِهِ نُکْتَةً فَظَهَرَ فَقَامَ بِأَمْرِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: از امام صادق علیه السّلام درباره این قول خدای عزوجل: «فَإِذا نُقِرَ فِی النَّاقُورِ» - . مدثر / 8 - ، {پس چون در صور دمیده شود} پرسیده شد، فرمود: «امامی از ما هست که غایب می شود، پس چون خداوند عزوجل اراده کند که امر او را آشکار گرداند، علامتی در دل وی پدید می آورد،پس ظاهر می گردد و به امر خدای عزوجل قیام می کند.» - . غیبت نعمانی: 187 -

**[ترجمه]

عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سُلَیْمَانَ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: فِی قَوْلِهِ یُعْرَفُ الْمُجْرِمُونَ بِسِیماهُمْ (1) قَالَ اللَّهُ یَعْرِفُهُمْ وَ لَکِنْ نَزَلَتْ فِی الْقَائِمِ یَعْرِفُهُمْ بِسِیمَاهُمْ فَیَخْبِطُهُمْ بِالسَّیْفِ هُوَ وَ أَصْحَابُهُ خَبْطاً.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: امام صادق علیه السّلام درباره آیه: «یُعْرَفُ الْمُجْرِمُونَ بِسیماهُمْ» - . الرحمن / 41 - ، {تبهکاران از سیمایشان شناخته می شوند} فرمود: «خداوند آنان را می شناسد اما این آیه درباره قائم نازل شده که مجرمین را با چهره شان می شناسد، پس با یارانش آنها را از دم ضربات سخت شمشیر می گذرانند.» - . غیبت نعمانی: 241 -

**[ترجمه]

وَ یُؤَیِّدُهُ مَا رَوَاهُ الشَّیْخُ مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْفُضَیْلِ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الْمَاضِی علیه السلام قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ هَذِهِ الْآیَةِ قُلْتُ وَ اللَّهُ مُتِمُّ نُورِهِ قَالَ یُرِیدُونَ لِیُطْفِؤُا نُورَ اللَّهِ بِأَفْواهِهِمْ وَلَایَةُ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام وَ اللَّهُ مُتِمُّ نُورِهِ الْإِمَامَةُ لِقَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَ فَآمِنُوا بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ النُّورِ الَّذِی أَنْزَلْنا(1) وَ النُّورُ هُوَ الْإِمَامُ قُلْتُ لَهُ هُوَ الَّذِی أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدی وَ دِینِ الْحَقِ قَالَ هُوَ الَّذِی أَمَرَ اللَّهُ رَسُولَهُ بِالْوَلَایَةِ لِوَصِیِّهِ وَ الْوَلَایَةُ هِیَ دِینُ الْحَقِّ قُلْتُ لِیُظْهِرَهُ عَلَی الدِّینِ کُلِّهِ قَالَ عَلَی جَمِیعِ الْأَدْیَانِ عِنْدَ قِیَامِ الْقَائِمِ لِقَوْلِ اللَّهِ تَعَالَی وَ اللَّهُ مُتِمُّ نُورِهِ بِوَلَایَةِ الْقَائِمِ وَ لَوْ کَرِهَ الْکافِرُونَ بِوَلَایَةِ عَلِیٍّ قُلْتُ هَذَا تَنْزِیلٌ قَالَ نَعَمْ أَمَّا هَذَا الْحَرْفُ فَتَنْزِیلٌ وَ أَمَّا غَیْرُهُ فَتَأْوِیلٌ.

**[ترجمه]تأویل الآیات الظاهرة: تأویل آیه: «یُریدُونَ لِیُطْفِؤُا نُورَ اللَّهِ بِأَفْواهِهِمْ» - . صف / 8 - ، {می خواهند نور خدا را با دهان خود خاموش کنند} این است که امام باقر علیه السّلام فرمود: «اگر شما این امر را واگذارید، خداوند آن را فرو نخواهد گذاشت.»

مؤید این تأویل، روایت امام کاظم علیه السّلام است که راوی می گوید: از ایشان درباره این آیه «و اللهُ متمُّ نورِه» سوال کردم. فرمود: «یریدونَ لیُطفِئوا نورَ اللهِ باَفواهِهم»، منظور از نور خدا، ولایت امیرالمؤمنین علیه السّلام است و «الله متم نوره»، {و خدا نور خود را کامل خواهد کرد} منظور از این آیه امامت است، زیرا خداوند عزوجل می فرماید: «فَآمِنُوا بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ النُّورِ الَّذی أَنْزَلْنا» - . تغابن / 8 - ، {پس به خدا و پیامبر او و آن نوری که ما فرو فرستادیم ایمان آورید} و نور همان امام است. از ایشان پرسیدم: «منظور از « هُوَ الَّذی أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدی وَ دینِ الْحَقِّ» - 3. صف / 9 - ، {اوست کسی که فرستاده خود را با هدایت و آیین درست روانه کرد} چیست؟» فرمود: «همان چیزی است که خداوند رسولش را مأمور به ولایت وصی خود کرده و ولایت، همان دین الحق است.» عرض کردم: «لِیُظْهِرَهُ عَلَی الدِّینِ کُلِّه»، {تا آن را بر هر چه دین است فائق گرداند} یعنی چه؟ فرمود: «تفوق بر جمیع ادیان در هنگامه قیام قائم است، زیرا خداوند متعال می فرماید: «و اللهُ متمُّ نورِه»، یعنی خداوند نور خود را با ولایت قائم کامل می گرداند؛ «و لو کرهَ الکافرونَ» یعنی اگر چه کافران از ولایت علی علیه السّلام اکراه داشته باشند.» عرض کردم: «آنچه فرمودید در قرآن نازل شده؟» فرمود: «بله، اما این سخن اخیر تنزیل است و نازل هم شده، ولی غیر از آن تأویل قرآن است.» - . تأویل الآیات الظاهرة: 661 -

**[ترجمه]

وَ قَالَ أَیْضاً حَدَّثَنَا یُوسُفُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی بَکْرٍ الْمُقْرِی عَنْ نُعَیْمِ بْنِ سُلَیْمَانَ عَنْ لَیْثٍ عَنْ مُجَاهِدٍ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ: فِی قَوْلِهِ تَعَالَی لِیُظْهِرَهُ عَلَی الدِّینِ کُلِّهِ وَ لَوْ کَرِهَ الْمُشْرِکُونَ قَالَ لَا یَکُونُ ذَلِکَ حَتَّی لَا یَبْقَی یَهُودِیٌّ وَ لَا نَصْرَانِیٌّ وَ لَا صَاحِبُ مِلَّةٍ إِلَّا دَخَلَ فِی الْإِسْلَامِ حَتَّی یَأْمَنَ الشَّاةُ وَ الذِّئْبُ وَ الْبَقَرَةُ وَ الْأَسَدُ وَ الْإِنْسَانُ وَ الْحَیَّةُ وَ حَتَّی لَا تَقْرِضَ فَأْرَةٌ جِرَاباً وَ حَتَّی تُوضَعَ الْجِزْیَةُ وَ یُکْسَرَ الصَّلِیبُ وَ یُقْتَلَ الْخِنْزِیرُ وَ ذَلِکَ قَوْلُهُ لِیُظْهِرَهُ عَلَی الدِّینِ کُلِّهِ وَ لَوْ کَرِهَ الْمُشْرِکُونَ وَ ذَلِکَ یَکُونُ عِنْدَ قِیَامِ الْقَائِمِ علیه السلام.

**[ترجمه]تأویل الآیات الظاهرة: امیر مؤمنان علیه السّلام فرمود: «هُوَ الَّذی اَرسَلَ رَسُولَهُ ...» آیا این آیه محقق شده؟ هرگز! قسم به کسی که جانم در دست اوست، تحقق این آیه زمانی است که هیچ قریه ای نماند، مگر آنکه در آن شهادت لا اله الا الله و محمد رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم در صبح و شام ندا داده شود.»

همچنین ابن عباس درباره آیه: «لِیُظهِرَهُ عَلَی الدِّینِ کُلِّه وَ لَو کَرِهَ المُشرِکونَ» گفت: «این آیه محقق نمی شود، تا زمانی که یهودی و نصرانی و صاحب دینی باقی نماند مگر آنکه داخل در اسلام شود، تا آن جا که گوسفند و گرگ و گاو و شیر و انسان و مار ایمنی دارند و هیچ موشی کیسه ای را نمی جود و جزیه وضع می شود صلیب شکسته می شود و خوک کشته می شود و این معنای آیه: «لِیُظهِرَهُ عَلَی الدِّینِ کُلِّه وَ لَو کَرِهَ المُشرِکونَ» است و این وضعیت در هنگامه قیام قائم علیه السّلام است.» - . تأویل الآیات الظاهرة: 663 -

**[ترجمه]

وَ السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ أُولئِکَ الْمُقَرَّبُونَ (1) أ ما تری الناس یسمون الذی یلی السابق فی الحلبة مصلی فذلک الذی عنی حیث قال لَمْ نَکُ مِنَ الْمُصَلِّینَ لم نک من أتباع السابقین.

**[ترجمه]اینکه حضرت فرمود: «لم یکونوا» دو احتمال دارد: اول آنکه از آنجا که نماز از غیر شیعه مقبول نیست، حضرت از شیعه با چیزی که از آنان جدا نمی شود یعنی نماز مقبول تعبیر فرمود. احتمال دوم اینکه نمازگزار، در خیل مسابقه دهندگان، تالی نفر جلویی خویش است و تنها به این خاطر به او مصلی گفته می شود که سر او نزدیک وسط کمر نفر جلویی است و «صلا» نیز قسمت چپ و راست دم را گویند؛ پس حضرت از «تابع» به مصلی تعبیر فرمود. و گفته شده صلات نیز ماخوذ از «صلو» است به هنگامی که به جماعت خوانده شود و این وجه اخیر از امام صادق علیه السّلام نیز مروی است که فرمود: «منظور از این آیه که «ما از مصلین نبودیم» این است که ما از پیروان امامان که خدا درباره آنها فرمود: «وَ السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ أُولئِکَ الْمُقَرَّبُونَ» - . واقعه / 10 و 11 - ، {و سبقت گیرندگان مقدّمند؛ آنانند همان مقرّبانِ [خدا]} آیا مردم را ندیده ای که که اسب پیشین را در گروه اسبان مسابقه ای «مصلی» می نامند؟ این منظور خداوند است که فرمود: «لَم نَکُ مِنَ المُصَلِّینَ» یعنی ما از پیروان سابقین (یعنی ائمه علیهم السّلام) نبودیم.»

**[ترجمه]

اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فِی أَنْفُسِهِمْ وَ فِی الْآفَاقِ قُلْتُ لَهُ حَتَّی یَتَبَیَّنَ لَهُمْ أَنَّهُ الْحَقُ قَالَ خُرُوجُ الْقَائِمِ هُوَ الْحَقُّ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ یَرَاهُ الْخَلْقُ لَا بُدَّ مِنْهُ.

**[ترجمه]روضه کافی: ابو بصیر می گوید: از امام صادق علیه السّلام درباره آیه: «سَنُرِیهِمْ آیاتِنا فِی الْآفاقِ وَ فِی أَنْفُسِهِمْ حَتَّی یَتَبَیَّنَ لَهُمْ أَنَّهُ الْحَقُ» - . فصلت / 53 - ، {به زودی نشانه های خود را در افق ها[ی گوناگون] و در دل هایشان بدیشان خواهیم نمود، تا برایشان روشن گردد که او خود حقّ است} پرسیدم. فرمود: خداوند مسخ شدن را در درونشان به آنها نشان می دهد و در آفاق، خراب شدن آفاق را به آنها نشان می دهد، پس قدرت خدای عزوجل را در درون خود و در آفاق می بینند.» عرض کردم: «منظور از «حَتَّی یَتَبَیَّنَ لَهُمْ أَنَّهُ الْحَقُ» چیست؟» فرمود: «خروج قائم، حق از جانب خدای عزوجل است که خلق آن را می بینند و چاره ای از آن نیست.» - . روضه کافی 8 : 381 -

**[ترجمه]

بَعْدَ مَوْتِها(1) قَالَ یُصْلِحُ اللَّهُ الْأَرْضَ بِقَائِمِ آلِ مُحَمَّدٍ بَعْدَ مَوْتِها یَعْنِی بَعْدَ جَوْرِ أَهْلِ مَمْلَکَتِهَا قَدْ بَیَّنَّا لَکُمُ الْآیاتِ بِالْحُجَّةِ مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ لَعَلَّکُمْ تَعْقِلُونَ.

وَ مِنَ الْکِتَابِ الْمَذْکُورِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ السَّیِّدِ هِبَةِ اللَّهِ الرَّاوَنْدِیِّ یَرْفَعُهُ إِلَی مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ علیهما السلام: فِی قَوْلِهِ تَعَالَی وَ أَسْبَغَ عَلَیْکُمْ نِعَمَهُ ظاهِرَةً وَ باطِنَةً(2) قَالَ النِّعْمَةُ الظَّاهِرَةُ الْإِمَامُ الظَّاهِرُ وَ الْبَاطِنَةُ الْإِمَامُ الْغَائِبُ یَغِیبُ عَنْ أَبْصَارِ النَّاسِ شَخْصُهُ وَ یُظْهِرُ لَهُ کُنُوزَ الْأَرْضِ وَ یُقَرِّبُ عَلَیْهِ کُلَّ بَعِیدٍ.

**[ترجمه]الانوار المضیئه: حضرت امیرالمؤمنین علیه السّلام فرمود: «کسانی را که خداوند در قرآن مجید مستضعف در زمین خوانده و خواسته است آنها امامان او باشند، ما اهل بیت هستیم. پروردگار عالم مهدی ما را برانگیزد تا اهل بیت را سر بلند کند و دشمنان آنها را سرشکسته و خوار گرداند.»

و نیز در کتاب مزبور از عبداللَّه بن عباس روایت شده که گفت: «مقصود از آیه: «وَ فِی السَّماءِ رِزْقُکُمْ وَ ما تُوعَدُونَ» - . ذاریات / 22 - ، {و روزی شما و آنچه وعده داده شده اید در آسمان است}، ظهور مهدی موعود است.»

همچنین به همین سند از ابن عباس درباره آیه: «اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ یُحْیِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها» - . حدید / 17 - ، {بدانید که خدا زمین را پس از مرگش زنده می گرداند} گفت: «خدا زمین را پس از مردنش با قائم آل محمد آباد می کند و منظور از موت زمین، ظلم اهل ممالک است و منظور از«قَدْ بَیَّنَّا لَکُمُ الْآیات»، {به راستی آیات [خود] را برای شما روشن گردانیده ایم}، تبیین با حجت از آل محمد است»؛ «لَعَلَّکُمْ تَعْقِلُونَ»، {باشد که بیندیشید.}

همچنین در کتاب مذکور، امام کاظم علیه السّلام درباره آیه: «وَ أَسْبَغَ عَلَیْکُمْ نِعَمَهُ ظاهِرَةً وَ باطِنَةً» - . لقمان / 20 - ، {و نعمت های ظاهر و باطن خود را بر شما تمام کرده است} فرمود: «نعمت ظاهری امام ظاهر است و نعمت باطنی امام غایب که جسمش از چشم مردم مخفی است و گنج های زمین برای او ظاهر است و هر امر بعیدی برایش نزدیک است.»

**[ترجمه]

**[ترجمه]«عطفت علیه» یعنی « دلسوزی کردم» و «شمس الفرس شماسا»، یعنی اسب مانع از سوار شدن شد و مرد شموس بدخلق را گویند و ناقه ضروس ماده شتری است که بدخلقی کرده و دوشنده خود را گاز می گیرد تا شیرش برای بچه اش باقی بماند .

**[ترجمه]

بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الثُّمَالِیِّ عَنِ ابْنِ طَرِیفٍ عَنِ ابْنِ نُبَاتَةَ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: لَمَّا عُرِجَ بِی إِلَی السَّمَاءِ السَّابِعَةِ وَ مِنْهَا إِلَی سِدْرَةِ الْمُنْتَهَی وَ مِنَ السِّدْرَةِ إِلَی حُجُبِ النُّورِ نَادَانِی رَبِّی جَلَّ جَلَالُهُ یَا مُحَمَّدُ أَنْتَ عَبْدِی وَ أَنَا رَبُّکَ فَلِی فَاخْضَعْ وَ إِیَّایَ فَاعْبُدْ وَ عَلَیَّ فَتَوَکَّلْ وَ بِی فَثِقْ فَإِنِّی قَدْ رَضِیتُ بِکَ عَبْداً وَ حَبِیباً وَ رَسُولًا وَ نَبِیّاً وَ بِأَخِیکَ عَلِیٍّ خَلِیفَةً وَ بَاباً فَهُوَ حُجَّتِی عَلَی عِبَادِی وَ إِمَامٌ لِخَلْقِی بِهِ یُعْرَفُ أَوْلِیَائِی مِنْ أَعْدَائِی وَ بِهِ یُمَیَّزُ حِزْبُ الشَّیْطَانِ مِنْ حِزْبِی وَ بِهِ یُقَامُ دِینِی وَ تُحْفَظُ حُدُودِی وَ تُنْفَذُ أَحْکَامِی وَ بِکَ وَ بِهِ بِالْأَئِمَّةِ مِنْ وُلْدِکَ أَرْحَمُ عِبَادِی وَ إِمَائِی وَ بِالْقَائِمِ مِنْکُمْ أَعْمُرُ أَرْضِی بِتَسْبِیحِی وَ تَقْدِیسِی وَ تَهْلِیلِی وَ تَکْبِیرِی وَ تَمْجِیدِی وَ بِهِ أُطَهِّرُ الْأَرْضَ مِنْ أَعْدَائِی وَ أُوَرِّثُهَا أَوْلِیَائِی وَ بِهِ أَجْعَلُ کَلِمَةَ الَّذِینَ کَفَرُوا بِیَ السُّفْلَی وَ کَلِمَتِیَ الْعُلْیَا بِهِ أُحْیِی بِلَادِی وَ عِبَادِی بِعِلْمِی وَ لَهُ أُظْهِرُ الْکُنُوزَ وَ الذَّخَائِرَ بِمَشِیَّتِی وَ إِیَّاهُ أُظْهِرُ عَلَی الْأَسْرَارِ وَ الضَّمَائِرِ بِإِرَادَتِی وَ أُمِدُّهُ بِمَلَائِکَتِی لِتُؤَیِّدَهُ عَلَی إِنْفَاذِ أَمْرِی وَ إِعْلَانِ دِینِی ذَلِکَ وَلِیِّی حَقّاً وَ مَهْدِیُّ عِبَادِی صِدْقاً.

**[ترجمه]امالی صدوق: پیغمبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله فرمود: «چون در شب معراج مرا به آسمان هفتم و از آنجا به سدرة المنتهی و از آنجا به حجاب های نور بردند، پروردگارم جل جلاله ندا کرد که: «ای محمد! تو بنده من و من پروردگار تو هستم. پس خود را در برابر من کوچک شمار، مرا پرستش کن، بر من توکل کن و به من اعتماد داشته باش! زیرا من دوست دارم که تو بنده و حبیب و رسول و پیغمبر من باشی و برادرت علی، جانشین و باب مدینه علم تو باشد؛ او حجت من بر بندگانم و امام من بر خلق من است که به وسیله او، دوستان من از دشمنانم شناخته گردند و هم به وسیله او، حزب شیطان از حزب من تمیز داده می شود. دین من به وجود او پایدار، حدود آن محفوظ و احکامش جاری می گردد؛ به خاطر تو و او و امامان اولاد تو، به مرد و زن بندگانم ترحّم می کنم و به وسیله قائم از شما، زمین خود را با تسبیح و تقدیس و تهلیل و تکبیر و تمجید ذات مقدسم، آباد می کنم؛ به وسیله او، زمین را از وجود دشمنانم پاک می گردانم و به دوستانم واگذار می کنم؛ به سبب او، سخنان کافران به خویش را پست و تعالیم خود را بلند می گردانم؛ به سبب او، شهرها و بندگانم را با علم خود باخبر می کنم و گنج ها و اندوخته ها را با مشیت خود برای او آشکار می سازم؛ او را با ارده خود، به اسرار و نهان های همه کس آگاه می گردانم و با نیروی فرشتگانم مدد می کنم تا او را برای اجرای فرمان و دینم را تأیید کنم. او ولی به حق من و مهدی حقیقی بندگان من است.» - . امالی صدوق: 504 -

**[ترجمه]

**[ترجمه]عیون اخبار الرضا: پیغمبر اکرم صلی اللَّه علیه و آله فرمود: «دنیا به آخر نمی رسد تا اینکه مردی که از فرزندان حسین است، برای اصلاح امر امت من قیام کرده و زمین را که انباشته از ظلم و ستم شده، پر از عدل کند.» - . عیون اخبار الرضا 2 : 71 -

**[ترجمه]

أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: لَمَّا کَانَ مِنْ أَمْرِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ علیه السلام مَا کَانَ ضَجَّتِ الْمَلَائِکَةُ إِلَی اللَّهِ تَعَالَی وَ قَالَتْ یَا رَبِّ یُفْعَلُ هَذَا بِالْحُسَیْنِ صَفِیِّکَ وَ ابْنِ نَبِیِّکَ قَالَ فَأَقَامَ اللَّهُ لَهُمْ ظِلَّ الْقَائِمِ علیه السلام وَ قَالَ بِهَذَا أَنْتَقِمُ لَهُ مِنْ ظَالِمِیهِ.

**[ترجمه]امالی طوسی: امام صادق علیه السّلام فرمود: «وقتی امام حسین علیه السّلام به شهادت رسید، ملائکه به درگاه خدای متعال نالیدند و گفتند: «بارپروردگارا! با حسین برگزیده و فرزند برگزیده تو چنین عمل می شود؟» پس خدا سایه قائم علیه السّلام را برای آنها به پا داشت و فرمود: «با این مرد، از ظالمان بر او انتقام می گیرم.» - . امالی طوسی: 418 -

**[ترجمه]

رَبَّ الْعَظَمَةِ لَبَّیْکَ فَأَوْحَی اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَیَّ یَا مُحَمَّدُ فِیمَ اخْتَصَمَ الْمَلَأُ الْأَعْلَی قُلْتُ إِلَهِی لَا عِلْمَ لِی فَقَالَ لِی یَا مُحَمَّدُ هَلَّا اتَّخَذْتَ مِنَ الْآدَمِیِّینَ وَزِیراً وَ أَخاً وَ وَصِیّاً مِنْ بَعْدِکَ فَقُلْتُ إِلَهِی وَ مَنِ أَتَّخِذُ تَخَیَّرْ لِی أَنْتَ یَا إِلَهِی فَأَوْحَی اللَّهُ إِلَیَّ یَا مُحَمَّدُ قَدِ اخْتَرْتُ لَکَ مِنَ الْآدَمِیِّینَ عَلِیّاً فَقُلْتُ إِلَهِی ابْنُ عَمِّی فَأَوْحَی اللَّهُ إِلَیَّ یَا مُحَمَّدُ إِنَّ عَلِیّاً وَارِثُکَ وَ وَارِثُ الْعِلْمِ مِنْ بَعْدِکَ وَ صَاحِبُ لِوَائِکَ لِوَاءِ الْحَمْدِ یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَ صَاحِبُ حَوْضِکَ یَسْقِی مَنْ وَرَدَ عَلَیْهِ مِنْ مُؤْمِنِی أُمَّتِکَ ثُمَّ أَوْحَی اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ یَا مُحَمَّدُ إِنِّی قَدْ أَقْسَمْتُ عَلَی نَفْسِی قَسَماً حَقّاً لَا یَشْرَبُ مِنْ ذَلِکَ الْحَوْضِ مُبْغِضٌ لَکَ وَ لِأَهْلِ بَیْتِکَ وَ ذُرِّیَّتِکَ الطَّیِّبِینَ حَقّاً حَقّاً أَقُولُ یَا مُحَمَّدُ لَأُدْخِلَنَّ الْجَنَّةَ جَمِیعَ أُمَّتِکَ إِلَّا مَنْ أَبَی فَقُلْتُ إِلَهِی وَ أَحَدٌ یَأْبَی دُخُولَ الْجَنَّةِ فَأَوْحَی اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بَلَی فَقُلْتُ فَکَیْفَ یَأْبَی فَأَوْحَی اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَیَّ یَا مُحَمَّدُ اخْتَرْتُکَ مِنْ خَلْقِی وَ اخْتَرْتُ لَکَ وَصِیّاً مِنْ بَعْدِکَ وَ جَعَلْتُهُ مِنْکَ بِمَنْزِلَةِ هَارُونَ مِنْ مُوسَی إِلَّا أَنَّهُ لَا نَبِیَّ بَعْدَکَ وَ أَلْقَیْتُ مَحَبَّةً فِی قَلْبِکَ وَ جَعَلْتُهُ أَبَا وُلْدِکَ فَحَقُّهُ بَعْدَکَ عَلَی أُمَّتِکَ کَحَقِّکَ عَلَیْهِمْ فِی حَیَاتِکَ فَمَنْ جَحَدَ حَقَّهُ جَحَدَ حَقَّکَ وَ مَنْ أَبَی أَنْ یُوَالِیَهُ فَقَدْ أَبَی أَنْ یُوَالِیَکَ وَ مَنْ أَبَی أَنْ یُوَالِیَکَ فَقَدْ أَبَی أَنْ یَدْخُلَ الْجَنَّةَ فَخَرَرْتُ لِلَّهِ سَاجِداً شُکْراً لِمَا أَنْعَمَ إِلَیَّ فَإِذَا

مُنَادٍ یُنَادِی ارْفَعْ یَا مُحَمَّدُ رَأْسَکَ وَ سَلْنِی أُعْطِکَ فَقُلْتُ یَا إِلَهِی اجْمَعْ أُمَّتِی مِنْ بَعْدِی عَلَی وَلَایَةِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام لِیَرِدُوا عَلَیَّ جَمِیعاً حَوْضِی یَوْمَ الْقِیَامَةِ فَأَوْحَی اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَیَّ یَا مُحَمَّدُ إِنِّی قَدْ قَضَیْتُ فِی عِبَادِی قَبْلَ أَنْ أَخْلُقَهُمْ وَ قَضَایَ مَاضٍ فِیهِمْ لَأُهْلِکُ بِهِ مَنْ أَشَاءُ وَ أَهْدِی بِهِ مَنْ أَشَاءُ وَ قَدْ آتَیْتُهُ عِلْمَکَ مِنْ بَعْدِکَ وَ جَعَلْتُهُ وَزِیرَکَ وَ خَلِیفَتَکَ مِنْ بَعْدِکَ عَلَی أَهْلِکَ وَ أُمَّتِکَ عَزِیمَةً مِنِّی وَ لَا یَدْخُلُ الْجَنَّةَ مَنْ عَادَاهُ وَ أَبْغَضَهُ وَ أَنْکَرَ وَلَایَتَهُ بَعْدَکَ فَمَنْ أَبْغَضَهُ أَبْغَضَکَ وَ مَنْ أَبْغَضَکَ فَقَدْ أَبْغَضَنِی وَ مَنْ عَادَاهُ فَقَدْ عَادَاکَ وَ مَنْ عَادَاکَ فَقَدْ عَادَانِی وَ مَنْ أَحَبَّهُ فَقَدْ أَحَبَّکَ وَ مَنْ أَحَبَّکَ فَقَدْ أَحَبَّنِی وَ قَدْ جَعَلْتُ لَهُ هَذِهِ الْفَضِیلَةَ وَ أَعْطَیْتُکَ أَنْ أُخْرِجَ مِنْ صُلْبِهِ أَحَدَ عَشَرَ مَهْدِیّاً کُلُّهُمْ مِنْ ذُرِّیَّتِکَ مِنَ الْبِکْرِ الْبَتُولِ وَ آخِرُ رَجُلٍ مِنْهُمْ یُصَلِّی خَلْفَهُ عِیسَی ابْنُ

ص: 69

مَرْیَمَ یَمْلَأُ الْأَرْضَ عَدْلًا کَمَا مُلِئَتْ ظُلْماً وَ جَوْراً أُنْجِی بِهِ مِنَ الْهَلَکَةِ وَ أُهْدِی بِهِ مِنَ الضَّلَالَةِ وَ أُبْرِئُ بِهِ الْأَعْمَی وَ أَشْفِی بِهِ الْمَرِیضَ فَقُلْتُ إِلَهِی وَ سَیِّدِی مَتَی یَکُونُ ذَلِکَ فَأَوْحَی اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ یَکُونُ ذَلِکَ إِذَا رُفِعَ الْعِلْمُ وَ ظَهَرَ الْجَهْلُ وَ کَثُرَ الْقُرَّاءُ وَ قَلَّ الْعَمَلُ وَ کَثُرَ الْقَتْلُ وَ قَلَّ الْفُقَهَاءُ الْهَادُونَ وَ کَثُرَ فُقَهَاءُ الضَّلَالَةِ وَ الْخَوَنَةِ وَ کَثُرَ الشُّعَرَاءُ وَ اتَّخَذَ أُمَّتُکَ قُبُورَهُمْ مَسَاجِدَ وَ حُلِّیَتِ الْمَصَاحِفُ وَ زُخْرِفَتِ الْمَسَاجِدُ وَ کَثُرَ الْجَوْرُ وَ الْفَسَادُ وَ ظَهَرَ الْمُنْکَرُ وَ أَمَرَ أُمَّتُکَ بِهِ وَ نَهَی عَنِ الْمَعْرُوفِ وَ اکْتَفَی الرِّجَالُ بِالرِّجَالِ وَ النِّسَاءُ بِالنِّسَاءِ وَ صَارَ الْأُمَرَاءُ کَفَرَةً وَ أَوْلِیَاؤُهُمْ فَجَرَةً وَ أَعْوَانُهُمْ ظَلَمَةً وَ ذَوُو الرَّأْیِ مِنْهُمْ فَسَقَةً وَ عِنْدَ ذَلِکَ ثَلَاثَةُ خُسُوفٍ خَسْفٌ بِالْمَشْرِقِ وَ خَسْفٌ بِالْمَغْرِبِ وَ خَسْفٌ بِجَزِیرَةِ الْعَرَبِ وَ خَرَابُ الْبَصْرَةِ عَلَی یَدِ رَجُلٍ مِنْ ذُرِّیَّتِکَ یَتْبَعُهُ الزُّنُوجُ وَ خُرُوجُ رَجُلٍ مِنْ وُلْدِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ وَ ظُهُورُ الدَّجَّالِ یَخْرُجُ مِنَ الْمَشْرِقِ مِنْ سِجِسْتَانَ وَ ظُهُورُ السُّفْیَانِیِّ فَقُلْتُ إِلَهِی مَا یَکُونُ بَعْدِی مِنَ الْفِتَنِ فَأَوْحَی اللَّهُ إِلَیَّ وَ أَخْبَرَنِی بِبَلَاءِ بَنِی أُمَیَّةَ لَعَنَهُمُ اللَّهُ وَ مِنْ فِتْنَةِ وُلْدِ عَمِّی وَ مَا هُوَ کَائِنٌ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ فَأَوْصَیْتُ بِذَلِکَ ابْنَ عَمِّی حِینَ هَبَطْتُ إِلَی الْأَرْضِ وَ أَدَّیْتُ الرِّسَالَةَ وَ لِلَّهِ الْحَمْدُ عَلَی ذَلِکَ کَمَا حَمِدَهُ النَّبِیُّونَ وَ کَمَا حَمِدَهُ کُلُّ شَیْ ءٍ قَبْلِی وَ مَا هُوَ خَالِقُهُ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ.

**[ترجمه]کمال الدین: پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: «در شب معراج ندای پروردگارم جل جلاله آمد که می فرمود: «ای محمد!» عرض کردم: «بلی ای خدای با عظمت! بلی!» خداوند وحی فرمود که: «ای محمد! ساکنان عالم بالا درباره کدام موضوع بود که گفتگو می کردند؟» عرض کردم: «خدایا نمی دانم.» ندا رسید که: «ای محمد! آیا برای خود وزیر و برادر و جانشینی برای پس از خود در میان آدمیان انتخاب کرده ای؟» عرض کردم: «پروردگارا! چه کسی را انتخاب کنم؟خودت برایم معین فرما!» وحی رسید که: «ای محمد! من در میان آدمیان علی را انتخاب کردم.» عرض کردم: «پسر عم مرا جانشین من می کنی؟» آنگاه وحی شد که: «علی بعد از تو، وارث تو و علم تو و در روز قیامت، صاحب لوای حمد و هم صاحب حوض تو است که هر مؤمنی از امت تو بر وی وارد گردد، او را سیراب کند.» سپس خدای عزوجل وحی فرستاد: «ای محمد! من به ذات کبریایی خود قسم حق یاد می کنم که دشمن تو و دشمن اهل بیت و فرزندان تو، هرگز از آن حوض آب نخواهند آشامید و تمام امت تو را جز آن کس که سر باز زند، به بهشت درآورم.» عرض کردم: «پروردگارا! آیا کسی هست که از آمدن به بهشت سر باز زند؟» ندا رسید که آری. عرض کردم: «خدایا چگونه ابا می کند؟» ندا رسید: «ای محمد! من تو را از میان بندگانم برگزیدم و وزیری بعد از تو برایت انتخاب کردم تا مانند هارون باشد که وزیر بعد از موسی بود، با این فرق که بعد از تو پیغمبری نیست؛ محبتی را در دل تو جای دادم و او را پدر فرزندان تو گردانیدم، حقی که او بر امت تو دارد، مثل حقی است که تو در زمان حیات خود بر امتت داری. پس هر کس حق او را پایمال کند، حق تو را ضایع کرده است و هر کس از دوستی وی سر باز زند، از دوستی تو سر باز زده و هر کس از دوستی تو سر باز زند، از آمدن به بهشت سر باز زده!» پس من به خاک افتادم و به خاطر این نعمت که خدا به من موهبت فرموده سجده شکر به جای آوردم.

سپس ندایی شنیدم که می گفت: «ای محمد! سر بردار و آنچه خواهی از ما بخواه تا به تو عطا کنیم.» عرض کردم: «پروردگارا! همه امت مرا دوستدار علی بن ابی طالب گردان تا روز قیامت همه سر حوضم بر من وارد شوند!» ندا رسید: «ای محمد! پیش از خلقت بندگانم، می دانستم که کدام کس راه باطل گیرد و چه کسی هدایت می شود و حکم من در مورد آنها جاری و نافذ است تا بدین وسیله هر کس را که بخواهم هلاک و هر کس را که بخواهم هدایت کنم. علم تو را پس از تو، به علی بن ابی طالب علیه السّلام دادم و او را وزیر و خلیفه پس از تو و سرپرست اهل بیت و امت تو گردانیدم تا امر خود را پابرجا کنم؛ کسی که علی را دشمن می دارد، به او کینه دارد و دوستی و مقام ولایت او را بعد از تو قبول ندارد، داخل بهشت نخواهد شد. پس هر کس او را دشمن بدارد و به او کینه ورزد تو را دشمن داشته و به تو کینه ورزیده و هر کس تو را دشمن بدارد و به تو کینه بورزد، مرا دشمن داشته و به من کینه ورزیده. نیز هر کس او را دوست بدارد، تو را دوست داشته و آن کس که تو را دوست می دارد، دوست من است. و او را به این فضیلت مفتخر گردانیدم و این موهبت را به تو ارزانی داشتم که یازده «مهدی» از نسل علی به وجود آورم که همه از دختر دوشیزه تو هستند. آخرین مهدی کسی است که عیسی بن مریم پشت سر او نماز می گذارد و زمین را که سرشار از ظلم و ستم شده، از عدل و داد پر می گرداند؛ به وسیله او بندگانم را از هلاکت نجات دهم و از گمراهی هدایت کنم، نابینا را بینا و بیمار را شفا دهم.» عرض کردم: «خدایا! ای سید من! آنچه فرمودی کی واقع می شود؟» خدای عزوجل وحی فرستاد: «موقعی که علم از میان برود و نادانی پدید آید؛ قاریان قرآن زیاد شوند ولی عمل کم باشد؛ قتل نفس بسیار شود؛ فقهای راهنما قلیل، و فقهای ضلالت پیشه و خیانتکار افزون گردند؛ شاعران بسیار باشند؛ امت تو قبرستان های خود را مسجد کنند، قرآن ها را زینت دهند و مسجدها را منقّش گردانند؛ ظلم و فساد در همه جا شایع و افعال قبیح در کوی و برزن آشکار شود؛ زمانی که امت تو امر به قبایح و نهی از معروف کنند؛ مردها به مردها و زن ها به زن ها اکتفا کنند؛ دولت ها کافر و اولیای امور فاجر، دستیاران آنها ظالم و صاحب نظران آنان فاسق گردند. در آن هنگام سه خسوف پدید آید: یکی در مشرق، یکی در مغرب و دیگری در جزیرة العرب؛ شهر بصره به وسیله شخصی از نسل تو که پیروان او زنگیان هستند، خراب شود و مردی از اولاد حسین بن علی علیه السّلام قیام کند؛ دجال از سیستان خروج کند و سفیانی ظاهر گردد!» عرض کردم: «الهی! چه فتنه ها که بعد از من پدید آید!»

سپس خداوند به من وحی فرستاد و فجایع بنی امیه و اولاد عمویم (بنی عباس) را و آنچه تا روز قیامت واقع می شود به من خبر داد و من هم همه آنها را، پس از آنکه به زمین فرود آمدم، به پسر عم خود (علی بن ابی طالب علیه السّلام) اطلاع دادم و ادای رسالت کردم. خدا را حمد می کنم، آنچنان که پیش از من سایر پیغمبران و تمام اشیا و هر آنچه

خدا خالق آن است، او را ستایش کرده اند.» - . کمال الدین 1 : 238 -

**[ترجمه]

قوله تعالی و خراب البصرة إشارة إلی قصة صاحب الزنج الذی خرج فی البصرة سنة ست أو خمس و خمسین و مائتین و وعد کل من أتی إلیه من السودان أن یعتقهم و یکرمهم فاجتمع إلیه منهم خلق کثیر و بذلک علا أمره و لذا لقب صاحب الزنج و کان یزعم أنه علی بن محمد بن أحمد بن عیسی بن زید بن علی بن الحسین بن علی بن أبی طالب علیه السلام.

و قال ابن أبی الحدید و أکثر الناس یقدحون فی نسبه و خصوصا الطالبیون و جمهور النسابین علی أنه من عبد القیس و أنه علی بن محمد بن عبد الرحیم و أمه أسدیة من أسد بن خزیمة جدها محمد بن حکیم الأسدی من أهل الکوفة و نحو ذلک قال ابن الأثیر فی الکامل و المسعودی فی مروج الذهب و یظهر من الخبر أن نسبه کان صحیحا.

ثم اعلم أن هذه العلامات لا یلزم کونها مقارنة لظهوره علیه السلام إذ الغرض بیان أن قبل ظهوره علیه السلام یکون هذه الحوادث کما أن کثیرا من أشراط الساعة التی روتها العامة و الخاصة ظهرت قبل ذلک بدهور و أعوام و قصة صاحب الزنج کانت مقارنة لولادته علیه السلام و من هذا الوقت ابتدأت علاماته إلی أن یظهر علیه السلام.

علی أنه یحتمل أن یکون الغرض علامات ولادته علیه السلام لکنه بعید.

**[ترجمه]در اول این روایت که می فرماید: «ای محمد! کدام موضوع بود که ساکنان عالم بالا درباره آن گفتگو می کردند؟» اشاره به این آیه شریفه است: «ما کانَ لِی مِنْ عِلْمٍ بِالْمَلَإِ الْأَعْلی إِذْ یَخْتَصِمُونَ» - . ص / 67 - ،{را درباره ملإِ اعلی هیچ دانشی نبود آنگاه که مجادله می کردند}، ولی مشهور میان مفسرین این است که این مطلب به آیه: «إِنِّی جاعِلٌ فِی الْأَرْضِ خَلِیفَةً» - 2. بقره / 30 - ، {من در زمین جانشینی خواهم گماشت} و سؤال فرشتگان از خداوند درباره تعیین خلیفه اشاره دارد. شاید خداوند نخست این ماجرا را از پیغمبر پرسیده باشد و بعد از آنکه پیغمبر اظهار بی اطلاعی کرده، گفتگوی فرشتگان را درباره لزوم نماینده خدا (خلیفه) در روی زمین و اینکه زمین نمی تواند از وجود نماینده خدا خالی بماند، به آن حضرت خبر داده، آنگاه درباره جانشین آن حضرت سؤال فرموده و از آن پس، جانشینان پیغمبر را به طریقی که در روایت مسطور است، به اطلاع پیغمبر رسانده باشد. بعید نیست که فرشتگان نیز در آن موقع درباره جانشین پیغمبر اسلام صلی الله علیه و آله و سلم از خداوند پرسش کرده اند و خداوند هم آن موضوع را خبر داده باشد، چنان که در باب معراج (جلد ششم بحار) در این باره اندک سخنی رفت. همچنین جمله «شهر بصره به وسیله شخصی از نسل تو که پیروان او زنگیان هستند، خراب شود»، اشاره به داستان «صاحب الزنج» دارد که سال 256 یا 255 هجری در بصره قیام کرد و به بومیان سودان وعده داد که اگر با وی همراهی کنند، آنها را از قید رقیت و بندگی آزاد کند و مورد احترام و اکرام قرار دهد. پس جماعت بسیاری از زنگیان به وی گرویدند و کارش بالا گرفت و از این رو ملقب به «صاحب الزنج» شد. معروف بود که وی علی بن محمد بن احمد بن عیسی بن زید بن علی بن الحسین بن علی بن ابی طالب است. ابن ابی الحدید در شرح نهج البلاغه می گوید: «بیشتر مردم نسب او را تخطئه می کردند. مخصوصا سادات و علمای نسب را عقیده بر این است که وی از تیره عبدالقیس و نامش علی بن محمد بن عبدالرحیم و مادرش از بنی اسد دختر اسد بن خزیمه و جد مادرش محمد بن حکیم اسدی از اهل کوفه است.» ابن اثیر در کامل و مسعودی در مروج الذهب می نویسند: «از روایات استفاده می شود که نسب او صحیح بوده است. ضمنا بدان که این علائم لازم نیست مربوط به وقت ظهور امام زمان عجل اللَّه فرجه باشد. چه مقصود این است که پیش از ظهور آن حضرت، این حوادث روی می دهد، چنان که اکثر علائم روز قیامت که شیعه و سنی در کتب خود آورده اند، سال ها و قرن ها پیش از قیامت آشکار می گردد.» از این رو جریان صاحب الزنج همزمان با ولادت باسعادت امام زمان بوده و از همان موقع علائم وجود آن حضرت ظاهر گردید تا روزی که ظهور فرماید. ضمنا محتمل است غرض، علامات ولادت حضرت علیه السّلام باشد، ولی این احتمال بعید است.

**[ترجمه]

أَبِی جَمِیلَةَ عَنْ جَابِرٍ الْجُعْفِیِّ عَنْ جَابِرٍ الْأَنْصَارِیِّ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: الْمَهْدِیُّ مِنْ وُلْدِی اسْمُهُ اسْمِی وَ کُنْیَتُهُ کُنْیَتِی أَشْبَهُ النَّاسِ بِی خَلْقاً وَ خُلْقاً تَکُونُ لَهُ غَیْبَةٌ وَ حَیْرَةٌ تَضِلُّ فِیهِ الْأُمَمُ ثُمَّ یُقْبِلُ کَالشِّهَابِ الثَّاقِبِ وَ یَمْلَأُهَا عَدْلًا وَ قِسْطاً کَمَا مُلِئَتْ ظُلْماً وَ جَوْراً.

**[ترجمه]کمال الدین: پیغمبر صلی اللَّه علیه و آله فرمود: «مهدی از اولاد من است؛ نامش نام من و کنیه اش کنیه من و صورت و سیرتش، از همه کس به من شبیه تر است؛ غیبتی کند که مردم دچار حیرت گردند و بسیاری از فرقه ها گمراه شوند؛ آنگاه مانند ستاره تابانی از پرده غیبت به در آید و زمین را که مملو از ظلم و ستم شده، پر از عدل و داد کند.» - . کمال الدین: 271 -

**[ترجمه]

**[ترجمه]کمال الدین: پیغمبر صلی اللَّه علیه و آله فرمود: «مهدی از فرزندان من است؛ غیبت و حیرتی دارد که فرقه ها در آن گمراه شوند؛ آنچه انبیا ذخیره کرده اند با خود بیاورد و زمین را که پر از ظلم و جور شده، از عدل و داد پر کند.» - . کمال الدین: 271 -

**[ترجمه]

عَلِیِّ بْنِ الْعَبَّاسِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ هَاشِمٍ الْقَیْسِیِّ عَنْ سَهْلِ بْنِ تَمَّامٍ الْبَصْرِیِّ عَنْ عِمْرَانَ الْقَطَّانِ عَنْ قَتَادَةَ عَنْ أَبِی نَضْرَةَ عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: الْمَهْدِیُّ یَخْرُجُ فِی آخِرِ الزَّمَانِ.

**[ترجمه]غیبت طوسی: پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: «مهدی در آخرالزمان قیام می کند.» - . غیبت طوسی: 178 -

**[ترجمه]

اسْمِی وَ اسْمُ أَبِیهِ اسْمَ أَبِی یَمْلَأُ الْأَرْضَ عَدْلًا کَمَا مُلِئَتْ ظُلْماً.

**[ترجمه]غیبت طوسی: پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: «اگر از عمر دنیا جز یک روز نماند، خداوند آن روز را چندان دراز گرداند تا مردی از اهل بیت مرا برانگیزد که نامش با نام من و نام پدرش با نام پدر من مطابق باشد و زمین را که پر از ظلم وستم شده، از عدل پر کند.» - . غیبت طوسی: 180 -

**[ترجمه]

غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی جماعة عن التلعکبری عن أحمد بن علی عن محمد بن علی عن عثمان بن أحمد عن إبراهیم بن علاء عن أبی الملیح: مثله.

**[ترجمه]غیبت طوسی: ام السلمه همسر گرامی پیغمبر می گوید: از آن حضرت صلی الله علیه و آله و سلم شنیدم که می فرمود: «مهدی از عترت من و از اولاد فاطمه است.» - . غیبت طوسی: 185 -

در کتاب مزبور، این حدیث را از راویان دیگر هم نقل کرده است. - . غیبت طوسی: 187 -

**[ترجمه]

عَلِیٌّ فَسَلَّمَ عَلَیْهِ فَقَالَ لَهُ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله اجْلِسْ فَأَجْلَسَهُ عَنْ یَمِینِهِ ثُمَّ جَاءَ جَعْفَرُ بْنُ أَبِی طَالِبٍ فَسَأَلَ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقِیلَ هُوَ بِالْبَقِیعِ فَأَتَاهُ فَسَلَّمَ عَلَیْهِ فَأَجْلَسَهُ عَنْ یَسَارِهِ ثُمَّ جَاءَ الْعَبَّاسُ فَسَأَلَ عَنْهُ فَقِیلَ هُوَ بِالْبَقِیعِ فَأَتَاهُ فَسَلَّمَ عَلَیْهِ وَ أَجْلَسَهُ أَمَامَهُ ثُمَّ الْتَفَتَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِلَی عَلِیٍّ علیه السلام فَقَالَ أَ لَا أُبَشِّرُکَ أَ لَا أُخْبِرُکَ یَا عَلِیُّ قَالَ بَلَی یَا رَسُولَ اللَّهِ فَقَالَ کَانَ جَبْرَئِیلُ عِنْدِی آنِفاً وَ خَبَّرَنِی أَنَّ الْقَائِمَ الَّذِی یَخْرُجُ فِی آخِرِ الزَّمَانِ یَمْلَأُ الْأَرْضَ عَدْلًا کَمَا مُلِئَتْ ظُلْماً وَ جَوْراً مِنْ ذُرِّیَّتِکَ مِنْ وُلْدِ الْحُسَیْنِ علیه السلام فَقَالَ عَلِیٌّ علیه السلام یَا رَسُولَ اللَّهِ مَا أَصَابَنَا خَیْرٌ قَطُّ مِنَ اللَّهِ إِلَّا عَلَی یَدَیْکَ ثُمَّ الْتَفَتَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقَالَ یَا جَعْفَرُ أَ لَا أُبَشِّرُکَ قَالَ بَلَی یَا رَسُولَ اللَّهِ فَقَالَ کَانَ جَبْرَئِیلُ عِنْدِی آنِفاً فَأَخْبَرَنِی أَنَّ الَّذِی یَدْفَعُهَا إِلَی الْقَائِمِ هُوَ مِنْ ذُرِّیَّتِکَ أَ تَدْرِی مَنْ هُوَ قَالَ لَا قَالَ ذَاکَ الَّذِی وَجْهُهُ کَالدِّینَارِ وَ أَسْنَانُهُ کَالْمِنْشَارِ وَ سَیْفُهُ کَحَرِیقِ النَّارِ یَدْخُلُ الْجَبَلَ ذَلِیلًا وَ یَخْرُجُ مِنْهُ عَزِیزاً یَکْتَنِفُهُ جَبْرَئِیلُ وَ مِیکَائِیلُ ثُمَّ الْتَفَتَ إِلَی الْعَبَّاسِ فَقَالَ یَا عَمَّ النَّبِیِّ أَ لَا أُخْبِرُکَ بِمَا أَخْبَرَنِی جَبْرَئِیلُ فَقَالَ بَلَی یَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ قَالَ لِی وَیْلٌ لِذُرِّیَّتِکَ مِنْ وُلْدِ الْعَبَّاسِ فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ أَ فَلَا أَجْتَنِبُ النِّسَاءَ قَالَ لَهُ قَدْ فَرَغَ اللَّهُ مِمَّا هُوَ کَائِنٌ.

**[ترجمه]غیبت نعمانی: حضرت صادق علیه السّلام فرمود: روزی پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم در بقیع تشریف داشت و امیرالمؤمنین علیه السّلام به خدمت وی رسید و سلام کرد. پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: «بنشین!» سپس او را در سمت راست خود نشاند. آنگاه جعفر بن ابی طالب آمد و سراغ پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم را گرفت. گفتند که در بقیع تشریف دارد. او هم آمد و به پیغمبر سلام کرد و حضرت او را در جانب چپ خود جای داد. از آن پس عباس (عموی پیغمبر) سراغ پیغمبر گرفت، در بقیع خدمت حضرت رسید و سلام کرد. حضرت هم او را در پیش روی خود نشاند. سپس رو به علی علیه السّلام کرده و فرمود: «یا علی! تو را مژده ای ندهم؟ خبری به تو ندهم؟» عرض کرد: «بفرمایید یا رسول اللَّه!» فرمود: «همین حالا جبرئیل نزد من بود و به من اطلاع داد آن قائم ما که در آخرالزمان قیام می کند و زمین را که انباشته از ظلم و ستم شده پر از عدل می گرداند، از نسل تو و فرزندت حسین علیه السّلام است.» علی علیه السّلام عرض کرد: «یا رسول اللَّه! هر خبر خوشی که به ما می رسد، فقط به وسیله حضرتت می رسد.» آنگاه پیغمبر رو به جعفر بن ابی طالب کرده و فرمود: «مژده ای به تو ندهم؟» عرض کرد: «بفرمایید!» فرمود: «جبرئیل اندکی پیش نزد من بود و به من اطلاع داد آن کس که پرچم فتح را به دست قائم می دهد، از نسل تو است. آیا او را می شناسی؟» گفت نه. فرمود: «روی او مانند اشرفی سرخ، دندان هایش شمرده و شمشیرش آتشبار است؛ با ذلت به کوه رود و با عزت از آنجا بیرون آید و در کنف حمایت جبرئیل و میکائیل باشد.» بعد از آن نظری به عمویش عباس افکنده و فرمود: «ای عمو! آیا آنچه جبرئیل به من خبر داده را به تو اطلاع ندهم؟» عرض کرد: «یا رسول اللَّه! بفرمایید.» فرمود: «جبرئیل به من گفت: «وای از آنچه اولاد تو از فرزندان عباس می بینند!» عباس گفت: «یا رسول اللَّه! بهتر نیست که برای جلوگیری این امر، دیگر با زنان همبستر نشوم؟» فرمود: «خداوند از آنچه باید بشود، فارغ شده است.» - . غیبت نعمانی: 247 -

**[ترجمه]

فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِنَّهُ لَیْسَ مِنْ یَوْمٍ وَ لَا لَیْلَةٍ إِلَّا وَ لِیَ فِیهِمَا تُحْفَةٌ مِنَ اللَّهِ أَلَا وَ إِنَّ رَبِّی أَتْحَفَنِی فِی یَوْمِی هَذَا بِتُحْفَةٍ لَمْ یُتْحِفْنِی بِمِثْلِهَا فِیمَا مَضَی إِنَّ جَبْرَئِیلَ علیه السلام أَتَانِی فَأَقْرَأَنِی مِنْ رَبِّیَ السَّلَامَ وَ قَالَ یَا مُحَمَّدُ إِنَّ اللَّهَ جَلَّ وَ عَزَّ اخْتَارَ مِنْ بَنِی هَاشِمٍ سَبْعَةً لَمْ یَخْلُقْ مِثْلَهُمْ فِیمَنْ مَضَی وَ لَا یَخْلُقُ مِثْلَهُمْ فِیمَنْ بَقِیَ أَنْتَ یَا رَسُولَ اللَّهِ سَیِّدُ النَّبِیِّینَ وَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ وَصِیُّکَ سَیِّدُ الْوَصِیِّینَ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ سِبْطَاکَ سَیِّدَا الْأَسْبَاطِ وَ حَمْزَةُ عَمُّکَ سَیِّدُ الشُّهَدَاءِ وَ جَعْفَرٌ ابْنُ عَمِّکَ الطَّیَّارُ فِی الْجَنَّةِ یَطِیرُ مَعَ الْمَلَائِکَةِ حَیْثُ یَشَاءُ وَ مِنْکُمُ الْقَائِمُ یُصَلِّی عِیسَی ابْنُ مَرْیَمَ خَلْفَهُ إِذَا أَهْبَطَهُ اللَّهُ إِلَی الْأَرْضِ مِنْ ذُرِّیَّةِ عَلِیٍّ وَ فَاطِمَةَ وَ مِنْ وُلْدِ الْحُسَیْنِ علیهم السلام.

**[ترجمه]روضه کافی: امام صادق علیه السّلام فرمود: روزی پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم شاد و خندان بیرون آمدند. پرسیدندک «یا رسول اللَّه! خداوند دهان شما را خندان و شادمانی شما را زیاد کند! علت مسرت شما چیست؟» فرمود: «شب و روزی نیست که خدایم ارمغانی برایم نفرستد. همین امروز خداوند ارمغانی برایم فرستاده که هیچ تحفه و ارمغانی مانند آن به من عطا نفرموده بود. جبرئیل نزد من آمد، از جانب پروردگارم سلام رساند و گفت: «ای محمد! خداوند عزوجل از میان بنی هاشم هفت تن را برگزیده که در گذشته و آینده نیافریده و نخواهد آفرید. یا رسول اللَّه! نخست تو هستی که سرور انبیایی؛ دوم علی بن ابی طالب وصی تو است که سرور اوصیاء است؛ سوم و چهارم حسن و حسین دو سبط تو هستند که سرور اسباط هستند؛ پنجم عمویت حمزه سید الشهدا است؛ ششم جعفر پسر عمویت است که در بهشت، با دو بال هر جا که خواهد با فرشتگان پرواز می کند؛ هفتم قائم شماست که چون عیسی بن مریم به زمین فرود آید، پشت سر او نماز گزارد و او از نسل علی و فاطمه و از اولاد حسین علیهم السّلام است.» - . روضه کافی: 696 -

**[ترجمه]

قُبِضَ فِیهَا فَإِذَا فَاطِمَةُ عِنْدَ رَأْسِهِ فَبَکَتْ حَتَّی ارْتَفَعَ صَوْتُهَا فَرَفَعَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِلَیْهَا رَأْسَهُ فَقَالَ حَبِیبَتِی فَاطِمَةُ مَا الَّذِی یُبْکِیکِ فَقَالَتْ أَخْشَی الضَّیْعَةَ مِنْ بَعْدِکَ فَقَالَ یَا حَبِیبَتِی أَ مَا عَلِمْتِ أَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ اطَّلَعَ عَلَی الْأَرْضِ اطِّلَاعَةً فَاخْتَارَ مِنْهَا أَبَاکِ فَبَعَثَهُ بِرِسَالَتِهِ ثُمَّ اطَّلَعَ اطِّلَاعَةً فَاخْتَارَ مِنْهَا بَعْلَکِ وَ أَوْحَی إِلَیَّ أَنْ أُنْکِحَکِ إِیَّاهُ یَا فَاطِمَةُ وَ نَحْنُ أَهْلُ بَیْتٍ قَدْ أَعْطَانَا اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ سَبْعَ خِصَالٍ لَمْ یُعْطِ أَحَداً قَبْلَنَا وَ لَا یُعْطِی أَحَداً بَعْدَنَا أَنَا خَاتَمُ النَّبِیِّینَ وَ أَکْرَمُ النَّبِیِّینَ عَلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ أَحَبُّ الْمَخْلُوقِینَ إِلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ أَنَا أَبُوکِ وَ وَصِیِّی خَیْرُ الْأَوْصِیَاءِ وَ أَحَبُّهُمْ إِلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ هُوَ بَعْلُکِ وَ شَهِیدُنَا خَیْرُ الشُّهَدَاءِ وَ أَحَبُّهُمْ إِلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ هُوَ حَمْزَةُ بْنُ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ عَمُّ أَبِیکِ وَ عَمُّ بَعْلِکِ وَ مِنَّا مَنْ لَهُ جَنَاحَانِ یَطِیرُ فِی الْجَنَّةِ مَعَ الْمَلَائِکَةِ حَیْثُ یَشَاءُ وَ هُوَ ابْنُ عَمِّ أَبِیکِ وَ أَخُو بَعْلِکِ وَ مِنَّا سِبْطَا هَذِهِ الْأُمَّةِ وَ هُمَا ابْنَاکِ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ وَ هُمَا سَیِّدَا شَبَابِ أَهْلِ الْجَنَّةِ وَ أَبُوهُمَا وَ الَّذِی بَعَثَنِی بِالْحَقِّ خَیْرٌ مِنْهُمَا یَا فَاطِمَةُ وَ الَّذِی بَعَثَنِی بِالْحَقِّ إِنَّ مِنْهُمَا مَهْدِیَّ هَذِهِ الْأُمَّةِ إِذَا صَارَتِ الدُّنْیَا هَرْجاً وَ مَرْجاً وَ تَظَاهَرَتِ الْفِتَنُ وَ انْقَطَعَتِ السُّبُلُ وَ أَغَارَ بَعْضُهُمْ عَلَی بَعْضٍ فَلَا کَبِیرٌ یَرْحَمُ صَغِیراً وَ لَا صَغِیرٌ یُوَقِّرُ کَبِیراً فَیَبْعَثُ اللَّهُ عِنْدَ ذَلِکَ مِنْهُمَا مَنْ یَفْتَحُ حُصُونَ الضَّلَالَةِ وَ قُلُوباً غُلْفاً یَقُومُ بِالدِّینِ فِی آخِرِ الزَّمَانِ کَمَا قُمْتُ بِهِ فِی آخِرِ الزَّمَانِ وَ یَمْلَأُ الْأَرْضَ عَدْلًا کَمَا مُلِئَتْ جَوْراً یَا فَاطِمَةُ لَا تَحْزَنِی وَ لَا تَبْکِی فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَرْحَمُ بِکِ وَ أَرْأَفُ عَلَیْکِ مِنِّی وَ ذَلِکِ لِمَکَانِکِ مِنِّی وَ مَوْقِعِکِ مِنْ قَلْبِی قَدْ زَوَّجَکِ اللَّهُ زَوْجَکِ وَ هُوَ أَعْظَمُهُمْ حَسَباً وَ أَکْرَمُهُمْ مَنْصَباً وَ أَرْحَمُهُمْ بِالرَّعِیَّةِ وَ أَعْدَلُهُمْ بِالسَّوِیَّةِ وَ أَبْصَرُهُمْ بِالْقَضِیَّةِ وَ قَدْ سَأَلْتُ رَبِّی عَزَّ وَ جَلَّ أَنْ تَکُونِی أَوَّلَ مَنْ یَلْحَقُنِی مِنْ أَهْلِ بَیْتِی قَالَ عَلِیٌّ علیه السلام لَمْ تَبْقَ فَاطِمَةُ بَعْدَهُ إِلَّا خَمْسَةً وَ سَبْعِینَ یَوْماً حَتَّی أَلْحَقَهَا اللَّهُ بِهِ علیه السلام.

السَّادِسُ فِی أَنَّ الْمَهْدِیَّ هُوَ الْحُسَیْنِیُّ وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ حُذَیْفَةَ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ: خَطَبَنَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَذَکَّرَنَا مَا هُوَ کَائِنٌ ثُمَّ قَالَ لَوْ لَمْ یَبْقَ مِنَ الدُّنْیَا إِلَّا یَوْمٌ وَاحِدٌ لَطَوَّلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ ذَلِکَ الْیَوْمَ حَتَّی یَبْعَثَ رَجُلًا مِنْ وُلْدِی اسْمُهُ اسْمِی فَقَامَ

ص: 79

سَلْمَانُ رحمه الله فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ مِنْ أَیِّ وُلْدِکَ هُوَ قَالَ مِنْ وَلَدِی هَذَا وَ ضَرَبَ بِیَدِهِ عَلَی الْحُسَیْنِ علیه السلام.

السَّابِعُ فِی الْقَرْیَةِ الَّتِی یَخْرُجُ مِنْهَا الْمَهْدِیُّ وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عُمَرَ قَالَ: قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله یَخْرُجُ الْمَهْدِیُّ مِنْ قَرْیَةٍ یُقَالُ لَهَا کرعَةُ.

الثَّامِنُ فِی صِفَةِ وَجْهِ الْمَهْدِیِّ بِإِسْنَادِهِ عَنْ حُذَیْفَةَ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: الْمَهْدِیُّ رَجُلٌ مِنْ وُلْدِی وَجْهُهُ کَالْکَوْکَبِ الدُّرِّیِّ.

التَّاسِعُ فِی صِفَةِ لَوْنِهِ وَ جِسْمِهِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ حُذَیْفَةَ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: الْمَهْدِیُّ رَجُلٌ مِنْ وُلْدِی لَوْنُهُ لَوْنٌ عَرَبِیٌّ وَ جِسْمُهُ جِسْمٌ إِسْرَائِیلِیٌّ عَلَی خَدِّهِ الْأَیْمَنِ خَالٌ کَأَنَّهُ کَوْکَبٌ دُرِّیٌّ یَمْلَأُ الْأَرْضَ عَدْلًا کَمَا مُلِئَتْ جَوْراً یَرْضَی فِی خِلَافَتِهِ أَهْلُ الْأَرْضِ وَ أَهْلُ السَّمَاءِ وَ الطَّیْرُ فِی الْجَوِّ.

الْعَاشِرُ فِی صِفَةِ جَبِینِهِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَبِی سَعِیدٍ الْخُدْرِیِّ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: الْمَهْدِیُّ مِنَّا أَجْلَی الْجَبِینِ أَقْنَی الْأَنْفِ.

الْحَادِی عَشَرَ فِی صِفَةِ أَنْفِهِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَبِی سَعِیدٍ الْخُدْرِیِّ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله أَنَّهُ قَالَ: الْمَهْدِیُّ مِنَّا أَهْلَ الْبَیْتِ رَجُلٌ مِنْ أُمَّتِی أَشَمُّ الْأَنْفِ یَمْلَأُ الْأَرْضَ عَدْلًا کَمَا مُلِئَتْ جَوْراً.

الثَّانِی عَشَرَ فِی خَالِهِ عَلَی خَدِّهِ الْأَیْمَنِ وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَبِی أُمَامَةَ الْبَاهِلِیِّ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: بَیْنَکُمْ وَ بَیْنَ الرُّومِ أَرْبَعُ هُدَنٍ یَوْمُ الرَّابِعَةِ عَلَی یَدِ رَجُلٍ مِنْ آلِ هِرَقْلَ یَدُومُ سَبْعَ سِنِینَ فَقَالَ لَهُ رَجُلٌ مِنْ عَبْدِ الْقَیْسِ یُقَالُ لَهُ الْمُسْتَوْرِدُ بْنُ غَیْلَانَ یَا رَسُولَ اللَّهِ مَنْ إِمَامُ النَّاسِ یَوْمَئِذٍ قَالَ الْمَهْدِیُّ علیه السلام مِنْ وُلْدِی ابْنُ أَرْبَعِینَ سَنَةً کَأَنَّ وَجْهَهُ کَوْکَبٌ دُرِّیٌّ فِی خَدِّهِ الْأَیْمَنِ خَالٌ أَسْوَدُ عَلَیْهِ عَبَاءَتَانِ قِطْرِیَّتَانِ کَأَنَّهُ مِنْ رِجَالِ بَنِی إِسْرَائِیلَ یَسْتَخْرِجُ الْکُنُوزَ وَ یَفْتَحُ مَدَائِنَ الشِّرْکِ.

الثَّالِثَ عَشَرَ قَوْلُهُ علیه السلام الْمَهْدِیُّ أَفْرَقُ الثَّنَایَا بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ عَوْفٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: لَیَبْعَثَنَّ اللَّهُ مِنْ عِتْرَتِی رَجُلًا أَفْرَقَ الثَّنَایَا أَجْلَی الْجَبْهَةِ یَمْلَأُ الْأَرْضَ عَدْلًا یَفِیضُ الْمَالُ فَیْضاً.

ص: 80

الرَّابِعَ عَشَرَ فِی ذِکْرِ الْمَهْدِیِّ علیه السلام وَ هُوَ إِمَامٌ صَالِحٌ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَبِی أُمَامَةَ قَالَ: خَطَبَنَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ ذَکَرَ الدَّجَّالَ فَقَالَ فَتَنْفِی الْمَدِینَةُ الْخَبَثَ کَمَا یَنْفِی الْکِیرُ خَبَثَ الْحَدِیدِ وَ یُدْعَی ذَلِکَ الْیَوْمُ یَوْمَ الْخَلَاصِ فَقَالَتْ أُمُّ شَرِیکٍ فَأَیْنَ الْعَرَبُ یَوْمَئِذٍ یَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ هُمْ قَلِیلٌ یَوْمَئِذٍ وَ جُلُّهُمْ بِبَیْتِ الْمَقْدِسِ إِمَامُهُمُ الْمَهْدِیُّ رَجُلٌ صَالِحٌ.

الْخَامِسَ عَشَرَ فِی ذِکْرِ الْمَهْدِیِّ علیه السلام وَ أَنَّ اللَّهَ یَبْعَثُهُ عِیَاناً لِلنَّاسِ وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَبِی سَعِیدٍ الْخُدْرِیِّ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ: یَخْرُجُ الْمَهْدِیُّ فِی أُمَّتِی یَبْعَثُهُ اللَّهُ عِیَاناً لِلنَّاسِ یَتَنَعَّمُ الْأُمَّةُ وَ تَعِیشُ الْمَاشِیَةُ وَ تُخْرِجُ الْأَرْضُ نَبَاتَهَا وَ یُعْطِی الْمَالَ صِحَاحاً.

السَّادِسَ عَشَرَ فِی قَوْلِهِ علیه السلام عَلَی رَأْسِهِ غَمَامَةٌ وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عُمَرَ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: یَخْرُجُ الْمَهْدِیُّ وَ عَلَی رَأْسِهِ غَمَامَةٌ فِیهَا مُنَادٍ یُنَادِی هَذَا الْمَهْدِیُّ خَلِیفَةُ اللَّهِ فَاتَّبِعُوهُ.

السَّابِعَ عَشَرَ فِی قَوْلِهِ صلی الله علیه و آله عَلَی رَأْسِهِ مَلَکٌ وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عُمَرَ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: یَخْرُجُ الْمَهْدِیُّ وَ عَلَی رَأْسِهِ مَلَکٌ یُنَادِی هَذَا الْمَهْدِیُّ فَاتَّبِعُوهُ.

الثَّامِنَ عَشَرَ فِی بِشَارَةِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله أُمَّتَهُ بِالْمَهْدِیِّ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَبِی سَعِیدٍ الْخُدْرِیِّ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: أُبَشِّرُکُمْ بِالْمَهْدِیِّ یُبْعَثُ فِی أُمَّتِی عَلَی اخْتِلَافٍ مِنِ النَّاسِ وَ زَلَازِلَ فَیَمْلَأُ الْأَرْضَ عَدْلًا وَ قِسْطاً کَمَا مُلِئَتْ ظُلْماً وَ جَوْراً یَرْضَی عَنْهُ سَاکِنُ السَّمَاءِ وَ سَاکِنُ الْأَرْضِ یَقْسِمُ الْمَالَ صِحَاحاً فَقَالَ لَهُ رَجُلٌ وَ مَا صِحَاحاً قَالَ السَّوِیَّةُ بَیْنَ النَّاسِ.

التَّاسِعَ عَشَرَ فِی اسْمِ الْمَهْدِیِّ علیه السلام وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عُمَرَ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: لَا یَقُومُ السَّاعَةُ حَتَّی یَمْلِکَ رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ بَیْتِی یُوَاطِئُ اسْمُهُ اسْمِی یَمْلَأُ الْأَرْضَ عَدْلًا وَ قِسْطاً کَمَا مُلِئَتْ ظُلْماً وَ جَوْراً.

الْعِشْرُونَ فِی کُنْیَتِهِ علیه السلام وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ حُذَیْفَةَ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: لَوْ لَمْ یَبْقَ مِنَ الدُّنْیَا إِلَّا یَوْمٌ وَاحِدٌ لَبَعَثَ اللَّهُ فِیهِ رَجُلًا اسْمُهُ اسْمِی وَ خُلُقُهُ خُلُقِی

ص: 81

یُکَنَّی أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام.

الْحَادِی وَ الْعِشْرُونَ فِی ذِکْرِ اسْمِهِ وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ ابْنِ عُمَرَ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: لَا یَذْهَبُ الدُّنْیَا حَتَّی یَبْعَثَ اللَّهُ رَجُلًا مِنْ أَهْلِ بَیْتِی یُوَاطِئُ اسْمُهُ اسْمِی وَ اسْمُ أَبِیهِ اسْمَ أَبِی یَمْلَؤُهَا قِسْطاً وَ عَدْلًا کَمَا مُلِئَتْ جَوْراً وَ ظُلْماً.

الثَّانِی وَ الْعِشْرُونَ فِی ذِکْرِ عَدْلِهِ علیه السلام وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَبِی سَعِیدٍ الْخُدْرِیِّ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: لَتُمْلَأَنَّ الْأَرْضُ ظُلْماً وَ عُدْوَاناً ثُمَّ لَیَخْرُجَنَّ رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ بَیْتِی حَتَّی یَمْلَأَهَا قِسْطاً وَ عَدْلًا کَمَا مُلِئَتْ جَوْراً [عُدْوَاناً] وَ ظُلْماً.

الثَّالِثُ وَ الْعِشْرُونَ فِی خُلُقِهِ وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ زِرٍّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: یَخْرُجُ رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ بَیْتِی یُوَاطِئُ اسْمُهُ اسْمِی وَ خُلُقُهُ خُلُقِی یَمْلَؤُهَا قِسْطاً وَ عَدْلًا.

الرَّابِعُ وَ الْعِشْرُونَ فِی عَطَائِهِ علیه السلام بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَبِی سَعِیدٍ الْخُدْرِیِّ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: یَکُونُ عِنْدَ انْقِطَاعٍ مِنَ الزَّمَانِ وَ ظُهُورٍ مِنَ الْفِتَنِ رَجُلٌ یُقَالُ لَهُ الْمَهْدِیُّ یَکُونُ عَطَاؤُهُ هَنِیئاً.

الْخَامِسُ وَ الْعِشْرُونَ فِی ذِکْرِ الْمَهْدِیِّ علیه السلام وَ عِلْمِهِ بِسُنَّةِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَبِی سَعِیدٍ الْخُدْرِیِّ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: یَخْرُجُ رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ بَیْتِی وَ یَعْمَلُ بِسُنَّتِی وَ یُنَزِّلُ اللَّهُ لَهُ الْبَرَکَةَ مِنَ السَّمَاءِ وَ تُخْرِجُ الْأَرْضُ بَرَکَتَهَا وَ تُمْلَأُ بِهِ الْأَرْضُ عَدْلًا کَمَا مُلِئَتْ ظُلْماً وَ جَوْراً وَ یَعْمَلُ عَلَی هَذِهِ الْأُمَّةِ سَبْعَ سِنِینَ وَ یَنْزِلُ بَیْتَ الْمَقْدِسِ.

السَّادِسُ وَ الْعِشْرُونَ فِی مَجِیئِهِ وَ رَایَاتِهِ وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ ثَوْبَانَ أَنَّهُ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: إِذَا رَأَیْتُمُ الرَّایَاتِ السُّودَ قَدْ أَقْبَلَتْ مِنْ خُرَاسَانَ فَائْتُوهَا وَ لَوْ حَبْواً عَلَی الثَّلْجِ فَإِنَّ فِیهَا خَلِیفَةَ اللَّهِ الْمَهْدِیَّ.

السَّابِعُ وَ الْعِشْرُونَ فِی مَجِیئِهِ مِنْ قِبَلِ الْمَشْرِقِ وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ: بَیْنَا نَحْنُ عِنْدَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِذْ أَقْبَلَتْ فِتْیَةٌ مِنْ بَنِی هَاشِمٍ فَلَمَّا رَآهُمُ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله اغْرَوْرَقَتْ عَیْنَاهُ وَ تَغَیَّرَ لَوْنُهُ فَقَالُوا یَا رَسُولَ اللَّهِ مَا نَزَالُ نَرَی فِی وَجْهِکَ شَیْئاً

ص: 82

نَکْرَهُهُ فَقَالَ إِنَّا أَهْلُ بَیْتٍ اخْتَارَ اللَّهُ لَنَا الْآخِرَةَ عَلَی الدُّنْیَا وَ إِنَّ أَهْلَ بَیْتِی سَیَلْقَوْنَ بَعْدِی بَلَاءً وَ تَشْرِیداً وَ تَطْرِیداً حَتَّی یَأْتِیَ قَوْمٌ مِنْ قِبَلِ الْمَشْرِقِ وَ مَعَهُمْ رَایَاتٌ سُودٌ فَیَسْأَلُونَ الْحَقَّ فَلَا یُعْطَوْنَهُ فَیُقَاتِلُونَ وَ یُنْصَرُونَ فَیُعْطَوْنَ مَا سَأَلُوا فَلَا یَقْبَلُونَ حَتَّی یَدْفَعُوهُ إِلَی رَجُلٍ مِنْ أَهْلِ بَیْتِی فَیَمْلَؤُهَا قِسْطاً کَمَا مَلَئُوهَا جَوْراً فَمَنْ أَدْرَکَ ذَلِکَ مِنْکُمْ فَلْیَأْتِهِمْ وَ لَوْ حَبْواً عَلَی الثَّلْجِ.

الثَّامِنُ وَ الْعِشْرُونَ فِی مَجِیئِهِ علیه السلام وَ عَوْدِ الْإِسْلَامِ بِهِ عَزِیزاً وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ حُذَیْفَةَ قَالَ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَقُولُ: وَیْحَ هَذِهِ الْأُمَّةِ مِنْ مُلُوکٍ جَبَابِرَةٍ کَیْفَ یَقْتُلُونَ وَ یُخِیفُونَ الْمُطِیعِینَ إِلَّا مَنْ أَظْهَرَ طَاعَتَهُمْ فَالْمُؤْمِنُ التَّقِیُّ یُصَانِعُهُمْ بِلِسَانِهِ وَ یَفِرُّ مِنْهُمْ بِقَلْبِهِ فَإِذَا أَرَادَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ أَنْ یُعِیدَ الْإِسْلَامَ عَزِیزاً فَصَمَ کُلَّ جَبَّارٍ عَنِیدٍ وَ هُوَ الْقَادِرُ عَلَی مَا یَشَاءُ أَنْ یُصْلِحَ أُمَّةً بَعْدَ فَسَادِهَا فَقَالَ علیه السلام یَا حُذَیْفَةُ لَوْ لَمْ یَبْقَ مِنَ الدُّنْیَا إِلَّا یَوْمٌ وَاحِدٌ لَطَوَّلَ اللَّهُ ذَلِکَ الْیَوْمَ حَتَّی یَمْلِکَ رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ بَیْتِی تَجْرِی الْمَلَاحِمُ عَلَی یَدَیْهِ وَ یُظْهِرُ الْإِسْلَامَ لَا یُخْلِفُ وَعْدَهُ وَ هُوَ سَرِیعُ الْحِسَابِ.

التَّاسِعُ وَ الْعِشْرُونَ فِی تَنَعُّمِ الْأُمَّةِ فِی زَمَنِ الْمَهْدِیِّ علیه السلام وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَبِی سَعِیدٍ الْخُدْرِیِّ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قَالَ: یَتَنَعَّمُ أُمَّتِی فِی زَمَنِ الْمَهْدِیِّ علیه السلام نِعْمَةً لَمْ یَتَنَعَّمُوا قَبْلَهَا قَطُّ یُرْسَلُ السَّمَاءُ عَلَیْهِمْ مِدْرَاراً وَ لَا تَدَعُ الْأَرْضُ شَیْئاً مِنْ نَبَاتِهَا إِلَّا أَخْرَجَتْهُ.

الثَّلَاثُونَ فِی ذِکْرِ الْمَهْدِیِّ وَ هُوَ سَیِّدٌ مِنْ سَادَاتِ الْجَنَّةِ وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِکٍ أَنَّهُ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: نَحْنُ بَنُو عَبْدِ الْمُطَّلِبِ سَادَاتُ أَهْلِ الْجَنَّةِ أَنَا وَ أَخِی عَلِیٌّ وَ عَمِّی حَمْزَةُ وَ جَعْفَرٌ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ وَ الْمَهْدِیُّ.

الْحَادِی وَ الثَّلَاثُونَ فِی مُلْکِهِ وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: لَوْ لَمْ یَبْقَ مِنَ الدُّنْیَا إِلَّا لَیْلَةٌ لَمَلَکَ فِیهَا رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ بَیْتِی.

الثَّانِی وَ الثَّلَاثُونَ فِی خِلَافَتِهِ وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ ثَوْبَانَ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: یُقْتَلُ عِنْدَ کَنْزِکُمْ ثَلَاثَةٌ کُلُّهُمُ ابْنُ خَلِیفَةٍ ثُمَّ لَا یَصِیرُ إِلَی وَاحِدٍ مِنْهُمْ ثُمَّ تَجِی ءُ الرَّایَاتُ السُّودُ فَیَقْتُلُونَهُمْ قَتْلًا لَمْ یُقْتَلْهُ قَوْمٌ ثُمَّ یَجِی ءُ خَلِیفَةُ اللَّهِ الْمَهْدِیُّ فَإِذَا سَمِعْتُمْ بِهِ فَأْتُوهُ فَبَایِعُوهُ فَإِنَّهُ خَلِیفَةُ اللَّهِ الْمَهْدِیُّ.

ص: 83

الثَّالِثُ وَ الثَّلَاثُونَ فِی قَوْلِهِ علیه السلام إِذَا سَمِعْتُمْ بِالْمَهْدِیِّ فَأْتُوهُ فَبَایِعُوهُ وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ ثَوْبَانَ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: تَجِی ءُ الرَّایَاتُ السُّودُ مِنْ قِبَلِ الْمَشْرِقِ کَأَنَّ قُلُوبَهُمْ زُبَرُ الْحَدِیدِ فَمَنْ سَمِعَ بِهِمْ فَلْیَأْتِهِمْ فَبَایَعَهُمْ وَ لَوْ حَبْواً عَلَی الثَّلْجِ.

الرَّابِعُ وَ الثَّلَاثُونَ فِی ذِکْرِ الْمَهْدِیِّ وَ بِهِ یُؤَلِّفُ اللَّهُ بَیْنَ قُلُوبِ الْعِبَادِ وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام قَالَ: قُلْتُ یَا رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَ مِنَّا آلَ مُحَمَّدٍ الْمَهْدِیُّ أَمْ مِنْ غَیْرِنَا فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لَا بَلْ مِنَّا یَخْتِمُ اللَّهُ بِهِ الدِّینَ کَمَا فَتَحَ بِنَا وَ بِنَا یُنْقَذُونَ مِنَ الْفِتَنِ کَمَا أُنْقِذُوا مِنَ الشِّرْکِ وَ بِنَا یُؤَلِّفُ اللَّهُ بَیْنَ قُلُوبِهِمْ بَعْدَ عَدَاوَةِ الْفِتْنَةِ إِخْوَاناً کَمَا أَلَّفَ بَیْنَهُمْ بَعْدَ عَدَاوَةِ الشِّرْکِ إِخْوَاناً فِی دِینِهِمْ.

الْخَامِسُ وَ الثَّلَاثُونَ فِی قَوْلِهِ علیه السلام لَا خَیْرَ فِی الْعَیْشِ بَعْدَ الْمَهْدِیِّ علیه السلام وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مَسْعُودٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: لَوْ لَمْ یَبْقَ مِنَ الدُّنْیَا إِلَّا لَیْلَةٌ لَطَوَّلَ اللَّهُ تِلْکَ اللَّیْلَةَ حَتَّی یَمْلِکَ رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ بَیْتِی یُوَاطِئُ اسْمُهُ اسْمِی وَ اسْمُ أَبِیهِ اسْمَ أَبِی یَمْلَؤُهَا قِسْطاً وَ عَدْلًا کَمَا مُلِئَتْ ظُلْماً وَ جَوْراً وَ یَقْسِمُ الْمَالَ بِالسَّوِیَّةِ وَ یَجْعَلُ اللَّهُ الْغِنَی فِی قُلُوبِ هَذِهِ الْأُمَّةِ فَیَمْلِکُ سَبْعاً أَوْ تِسْعاً لَا خَیْرَ فِی الْعَیْشِ بَعْدَ الْمَهْدِیِّ.

السَّادِسُ وَ الثَّلَاثُونَ فِی ذِکْرِ الْمَهْدِیِّ وَ بِیَدِهِ تُفْتَحُ الْقُسْطَنْطِینِیَّةُ وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قَالَ: لَا تَقُومُ السَّاعَةُ حَتَّی یَمْلِکَ رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ بَیْتِی یَفْتَحُ الْقُسْطَنْطِینِیَّةَ وَ جَبَلَ الدَّیْلَمِ وَ لَوْ لَمْ یَبْقَ إِلَّا یَوْمٌ وَاحِدٌ لَطَوَّلَ اللَّهُ ذَلِکَ الْیَوْمَ حَتَّی یَفْتَحَهَا.

السَّابِعُ وَ الثَّلَاثُونَ فِی ذِکْرِ الْمَهْدِیِّ وَ هُوَ یَجِی ءُ بَعْدَ مُلُوکٍ جَبَابِرَةٍ وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ قَیْسِ بْنِ جَابِرٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ: سَیَکُونُ بَعْدِی خُلَفَاءُ وَ مِنْ بَعْدِ الْخُلَفَاءِ أُمَرَاءُ وَ مِنْ بَعْدِ الْأُمَرَاءِ مُلُوکٌ جَبَابِرَةٌ ثُمَّ یَخْرُجُ رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ بَیْتِی یَمْلَأُ الْأَرْضَ عَدْلًا کَمَا مُلِئَتْ جَوْراً.

الثَّامِنُ وَ الثَّلَاثُونَ فِی قَوْلِهِ علیه السلام مِنَّا الَّذِی یُصَلِّی عِیسَی ابْنُ مَرْیَمَ علیه السلام خَلْفَهُ وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَبِی سَعِیدٍ الْخُدْرِیِّ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مِنَّا الَّذِی یُصَلِّی عِیسَی ابْنُ مَرْیَمَ علیه السلام خَلْفَهُ.

ص: 84

التَّاسِعُ وَ الثَّلَاثُونَ وَ هُوَ یُکَلِّمُ عِیسَی ابْنَ مَرْیَمَ علیه السلام وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: یَنْزِلُ عِیسَی ابْنُ مَرْیَمَ علیه السلام فَیَقُولُ أَمِیرُهُمُ الْمَهْدِیُّ تَعَالَ صَلِّ بِنَا فَیَقُولُ أَلَا إِنَّ بَعْضَکُمْ عَلَی بَعْضٍ أُمَرَاءُ تَکْرِمَةً مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ لِهَذِهِ الْأُمَّةِ.

الْأَرْبَعُونَ فِی قَوْلِهِ صلی الله علیه و آله فِی الْمَهْدِیِّ علیه السلام وَ بِإِسْنَادِهِ یَرْفَعُهُ إِلَی مُحَمَّدِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ الْإِمَامِ حَدَّثَهُ أَنَّ أَبَا جَعْفَرٍ الْمَنْصُورَ حَدَّثَهُ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْعَبَّاسِ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُمَا قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: لَنْ تَهْلِکَ أُمَّةٌ أَنَا فِی أَوَّلِهَا وَ عِیسَی ابْنُ مَرْیَمَ فِی آخِرِهَا وَ الْمَهْدِیُّ فِی وَسَطِهَا.

**[ترجمه]علی بن عیسی اربلی در کشف الغمه می نویسد: «چهل حدیث درباره مهدی موعود علیه السّلام به دست آورده ام که حافظ ابو نعیم اصفهانی آنها را جمع آوری کرده و من هم به ترتیبی که او ذکر نموده، می آورم و فقط شخص راوی را که از پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم روایت کرده، نام می برم:

حدیث اول: ابو سعید خدری از پیغمبر اکرم صلی اللَّه علیه و آله روایت کرده است که فرمود: «مهدی از میان امت من برخاسته شود. مدت سلطنت او اگر کوتاه باشد، هفت سال، وگرنه هشت سال، وگرنه نه سال است. همه امت من در زمان ظهور او چنان مرفه الحال زندگی کنند که قبل از وی هیچ برّ و فاجری بدان نعمت نرسیده باشند. آسمان باران رحمت خود را بر آنان می بارد و زمین از روییدنی های خود چیزی فرو نمی گذارد.»

حدیث دوم: درباره یادی از مهدی علیه السّلام و این است که او از عترت پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم است: ابو سعید خدری می گوید: پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: «زمین پر از ظلم و ستم گردد، آنگاه مردی از عترت من قیام کند و آن را پر از عدل و داد گرداند و هفت سال یا نه سال سلطنت کند.»

حدیث سوم: ابو سعید خدری نقل کرده که پیغمبر صلی اللَّه علیه و آله فرمود: «دنیا تمام نمی شود تا اینکه مردی از اهل بیت من به سلطنت رسد و او زمین را که آکنده از ظلم شده، پر از عدل و داد کند و مدت سلطنتش هفت سال است.»

حدیث چهارم: در فرمایش حضرت به فاطمه علیهاالسّلام که مهدی فرزند فاطمه علیهاالسّلام است: زهری از امام زین العابدین و آن حضرت از پدرش علیهماالسّلام روایت کرده که پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم، به فاطمه زهرا سلام اللَّه علیها فرمود: «مهدی از فرزندان تو است.»

حدیث پنجم: در فرمایش حضرت صلی الله علیه و آله و سلم که مهدی این امت از حسن و حسین علیهم السّلام است: علی بن هلال از پدرش روایت کرده که گفت: در مرض منجر به موت پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم به خدمتش رسیدم. دیدم فاطمه زهرا علیهاالسّلام در بالین حضرت نشسته و گریه می کند. چون صدای گریه اش بلند شد، پیغمبر صلی اللَّه علیه و آله سر خود را به سمت او برده و فرمود: «محبوب من، فاطمه جان! چرا گریه می کنی؟» عرض کرد: «می ترسم بعد از شما احترام ما از دست برود؟» فرمود: «عزیز من! مگر نمی دانی که خداوند به اهل زمین نگاهی کرد و پدرت را از میان آنان برگزید و به رسالت مبعوث کرد؛ سپس نظر کرد و شوهرت را انتخاب فرمود و به من وحی کرد که تو را به او همسری او درآورم؟ فاطمه جان! ما اهل بیتی هستیم که خداوند عزوجل هفت فضیلت به ما عطا فرموده که به هیچ کس قبل و بعد از ما عطا نفرموده است و آن اینکه: من خاتم و اکرم انبیا نزد خداوند عزوجل و محبوب ترین بندگان نزد خدای عزوجل و با این امتیازات، پدر تو هستم؛ جانشین من بهترین جانشینان پیغمبران و محبوب ترین آنها نزد خداوند عزوجل است و او شوهر تو است؛ شهید ما بهترین شهدا و محبوب ترین آنان نزد خداوند عزوجل است و او حمزة بن عبدالمطلب عموی پدر و شوهرت است؛ و آن کس که با دو بال هر کجا که خواهد در بهشت با فرشتگان طیران می کند، پسر عموی پدرت و برادر شوهرت، از ماست؛ دو سبط این امت که حسن و حسین دو فرزند تو و دو آقای اهل بهشتند از ما هستند و به خدایی که مرا به حق مبعوث کرد قسم که پدرشان افضل از آنهاست. فاطمه جان! به خداوندی که مرا به راستی برانگیخته، مهدی این امت نیز از ایشان است. آن هنگام که دنیا هرج و مرج شود، آشوب ها پدید آید، راه ها مسدود گردد، اموال یک دیگر را به غارت برند، نه بزرگ تر به کوچک تر رحم کند و نه کوچک تر احترام بزرگ تر را نگه دارد، خداوند کسی را از نسل آن دو برانگیزد که قلعه های ضلالت و دل های قفل زده را بگشاید و اساس دین را در آخرالزمان استوار کند - چنان که من در آخرالزمان (دوره نبوت) پایدار کردم - و زمین را که انباشته از ظلم شده باشد، پر از عدل کند. فاطمه جان! غمگین مباش و گریه مکن که خداوند از من نسبت به تو مهربان تر و رحیم تر است، و این از روی احترامی است که نزد من داری و محبتی است که من به تو دارم. خداوند تو را به شوهری تزویج کرد که از لحاظ بزرگی و حسب و منصب و رعیت پروری و حکومت و قضاوت، از همه مردم بزرگ تر، گرامی تر، مهربان تر، عادل تر و بیناتر است. من از خداوند عزوجل درخواست کردم که تو نخستین کس باشی که از میان اهل بیت من به من بپیوندی!» علی علیه السّلام فرمود: «فاطمه بیش از هفتاد و پنج روز بعد از پیغمبر زنده نبود و پس از آن، خداوند او را به پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم بپیوست.»

حدیث ششم: درباره اینکه مهدی از نسل امام حسین علیه السّلام است: حذیفة بن الیمان می گوید: پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم خطبه ای ایراد فرمود و آنچه می باید اتفاق بیفتد، به ما اطلاع داد. سپس فرمود: «اگر از عمر دنیا جز یک روز بیشتر نمانده باشد، خداوند آن روز را چندان دراز گرداند تا مردی از اولاد من را برانگیزد که همنام من باشد.» سلمان برخاست و عرض کرد: «یا رسول اللَّه! از کدام فرزند شما خواهد بود؟» فرمود: «از این فرزندم.» و دست روی شانه حسین علیه السّلام گذاشت.

حدیث هفتم: درباره قریه ای که مهدی از آن جا قیام می کند: عبداللَّه بن عمر می گوید: پیغمبر صلی اللَّه علیه و آله فرمود: «مهدی از قریه ای قیام می کند که آن را « کرعه» می گویند.»

حدیث هشتم: درباره وصف رخسار نازنین حضرت: حذیفه از پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم نقل کرده که فرمود: «مهدی مردی از فرزندان من است که رویش چون ستاره تابان است.» حدیث نهم: درباره وصف رنگ و اندام او: حذیفه روایت کرده که رسول خدا صلی الله علیه وآله و سلم فرمود: «مهدی مردی از اولاد من است که رنگ بدن او، رنگ نژاد عرب و اندامش مانند اندام بنی اسرائیل است (یعنی با صلابت و قوی پی است). در گونه راست وی خالی است که چون ستاره تابناکی بدرخشد. او زمین را که آکنده از ظلم شده، پر از عدل می کند. در روزگار خلافت وی، ساکنان زمین و آسمان و پرندگان هوا خشنود خواهند بود.»

حدیث دهم: درباره وصف پیشانی او: ابو سعید خدری می گوید: پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: «مهدی ما پیشانی اش روشن و وسط بینی اش برآمده است.»

حدیث یازدهم: درباره وصف بینی او: ابو سعید خدری از پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم روایت کرده که فرمود: «مهدی ما اهل بیت، مردی از امت من است که وسط بینی اش برآمده و او زمین را که سرشار از ظلم شده، پر از عدل کند.»

حدیث دوازدهم: درباره وصف خال گونه راست او: ابو امامه باهلی از پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم روایت کرده که فرمود: «میان شما و رومیان چهار صلح است. چهارمین آن به دست مردی از نسل هرقل خواهد بود و هفت سال دوام می یابد.» مردی از طایفه عبد قیس به نام مستورد بن بجیلان عرض کرد: «یا رسول اللَّه! در آن روز پیشوای مردم کیست؟» فرمود پیشوای مردم، مهدی علیه السّلام است که از فرزندان من است و چون ظهور کند، به صورت مرد چهل ساله خواهد بود. رویش چون ستاره تابان می درخشد و در سمت راست رخسارش، خال سیاهی قرار دارد. دو عبای قطری پوشیده (و از لحاظ سلامت بنیه) گویی از مردان بنی اسرائیل است. او ذخایر زمین را استخراج کند و شهرهای شرک را بگشاید.»

حدیث سیزدهم: درباره وصف دندان های وی که میان آنها باز است: عبدالرحمن بن عوف روایت کرده که پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: «خداوند از عترت من مردی را برانگیزد که میان دندان هایش باز و رویش روشن باشد، زمین را پر از عدل کند و به مردم اموال فراوان بخشد.»

حدیث چهاردهم: درباره اینکه آن حضرت، امامی صالح است: ابو امامه نقل می کند که رسول اکرم صلی اللَّه علیه و آله برای ما خطبه ای ایراد کرده و در ضمن از دجال نام برده و فرمود: «پس شهر مدینه را از پلیدی ها پاک می کند، چنان که کوره آهنگری کثافات فلزات را پاک می کند. آن روز اعلام خواهند کرد که امروز، روز آزادی است.» ام شریک عرض کرد: «یا رسول اللَّه! عرب در آن روز کجا خواهند بود؟» فرمود: «در آن روز آنها اندکی بیش نیستند. بیشتر آنان در بیت المقدس هستند و پیشوای آنها مهدی خواهد بود که مردی صالح است.»

حدیث پانزدهم: درباره مهدی علیه السّلام و اینکه خداوند او را به طور آشکار برانگیخته کند: ابو سعید خدری روایت می کند که پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: «مهدی میان امت من قیام خواهد کرد و خداوند او را به طور آشکار برای مردم برانگیزد. مردم در رفاه و چهارپایان در آسایش باشند و زمین، روییدنی های خود را بیرون دهد و او اموال را به طور مساوی میان مردم تقسیم کند.»

حدیث شانزدهم: درباره این قول پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم که ابر بر سر او سایه می افکند: عبداللَّه بن عمر نقل کرده که پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: «مهدی در حالی که قطعه ابری بر سر او سایه افکنده، قیام می کند. در آن وقت گوینده ای اعلام خواهد داشت که این مهدی خلیفة اللَّه است، از وی پیروی کنید.»

حدیث هفدهم: درباره این قول پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم که بالای سر مهدی فرشته ای است: عبداللَّه بن عمر می گوید: پیغمبرصلی اللَّه علیه و آله فرمود: «مهدی در حالی قیام می کند که فرشته ای بالای سر او قرار دارد و می گوید: «مهدی این است؛ از وی پیروی کنید.» حدیث هجدهم: درباره مژده پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم به ظهور مهدی علیه السّلام: ابو سعید خدری از پیغمبر صلی اللَّه علیه و آله نقل کرده که فرمود: «شما را مژده به ظهور مهدی می دهم که به هنگام انقلاب احوال مردم و اوضاع متزلزل، قیام کند و زمین را که مملو از ظلم و ستم شده، پر از عدل و داد کند. ساکنان آسمان و زمین از حکومت او راضی خواهند بود و اموال را صحیحا میان مردم قسمت کند.» مردی از حضرت پرسید: «صحیحا یعنی چه؟» فرمود: «یعنی علی السویه بین مردم تقسیم می کند.»

حدیث نوزدهم: درباره نام مهدی علیه السّلام: عبداللَّه

بن عمر از پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم روایت کرده که فرمود: «قیامت بر پا نمی شود، مگر اینکه مردی از اهل بیت من به سلطنت رسد که نامش مطابق نام من باشد و زمین را که پر از ظلم و جور شده، پر از عدل و داد کند.»

حدیث بیستم: درباره کنیه مهدی علیه السّلام: حذیفه از پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم روایت کرده که فرمود: «اگر از عمر دنیا جز یک روز نمانده باشد، خداوند در آن روز مردی برانگیزد که نامش نام من، خویش چون خوی من و کنیه اش ابو عبداللَّه است.»

حدیث بیست و یکم: درباره نام مهدی علیه السّلام: عبداللَّه بن عمر از پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم روایت کرده که فرمود: «عمر دنیا به پایان نمی رسد تا وقتی که خداوند مردی از اهل بیت مرا برانگیزد که نامش نام من و نام پدرش نام پدر من است. او دنیا را که آکنده از ظلم و جور شده، پر از عدل و داد کند.»

حدیث بیست و دوم: درباره عدل مهدی علیه السّلام: ابو سعید خدری از پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم روایت کرده که فرمود: «حتما روزی فرا می رسد که زمین پر از ظلم و ستم می شود؛ حتما خداوند مردی از اهل بیت من را ظاهر می گرداند تا جهان را که آکنده از ظلم و جور شده، پر از عدل و داد کند.» حدیث بیست و سوم: درباره خوی مهدی علیه السّلام: عبداللَّه عمر روایت کرده که پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: «مردی از اهل بیت من خواهد آمد که نامش مطابق نام من و خویش چون خوی من است و او جهان را پر از عدل و داد کند.»

حدیث بیست و چهارم: درباره بخشش مهدی علیه السّلام: ابو سعید خدری گفت: رسول اکرم صلی اللَّه علیه و آله فرمود: «در آخرالزمان و موقعی که آشوب ها پدید آید، مردی به سلطنت رسد که بخشش او گوارا باشد.»

حدیث بیست و پنجم: درباره علم مهدی به سنت پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم: ابو سعید خدری روایت کرده که پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: «مردی از اهل بیت من به سلطنت خواهد رسید که به سنت من (آن طور که باید) عمل کند؛ خداوند از آسمان برای وی برکت فرستد؛ زمین برکتش را بیرون دهد و او زمین را که پر از ظلم و ستم شده، پر از عدل کند. او هفت سال بر این امت سلطنت کند و به بیت المقدس در آید.»

حدیث بیست و ششم: درباره آمدن مهدی علیه السّلام با پرچم ها: ثوبان از پیغمبر صلی اللَّه علیه و آله روایت کرده که فرمود: «چون پرچم های سیاه ببینید که از خراسان می آید، به استقبال آن بشتابید، هر چند با رفتن از روی برف باشد، چه که مهدی خلیفة اللَّه، در آن جماعت است.»

حدیث بیست و هفتم: درباره آمدن وی از جانب مشرق: عبداللَّه بن عمر می گوید: روزی در خدمت پیغمبرصلی اللَّه علیه و آله بودیم که عده ای از جوانان بنی هاشم آمدند. از مشاهده آنها دیدگان پیغمبر پر از اشک شد و رنگ مبارکش تغییر کرد. اصحاب عرض کردند: «یا رسول اللَّه! سیمای مبارکتان گرفته است، ما نمی توانیم شما را بدین حالت ببینیم.» فرمود: «ما اهل بیتی هستیم که خداوند برای ما، آخرت را بر دنیا ترجیح داده است. بعد از این اهل بیتم مصیبت ها می بینند و از وطن آواره و مطرود می گردند، تا آن وقت که مردمی که از جانب مشرق با پرچم های سیاه به طلب حق قیام کنند. این حق را به آنها نمی دهند تا جنگ کنند و پیروزی یابند، حق را بگیرند و آن را به مردی از اهل بیت من بسپارند که دنیا را که آکنده از ظلم شده، پر از عدل کند. هر کس آن زمان را درک کند، باید به آنها بپیوندد، اگر چه به راه رفتن از روی برف باشد.»

حدیث بیست و هشتم: درباره آمدن مهدی و تجدید عظمت اسلام به سبب ظهور او: حذیفه روایت کرده که از پیغمبر صلی اللَّه علیه و آله شنیدم که می فرمود: «وای بر این امت از سلطه ای که پادشاهان ستمگر بر آنها پیدا می کنند، آنها را کشته و مؤمنین را به وحشت می اندازند، مگر کسی که فرمان آنها را گردن نهد! شخص با ایمان به زبان با آنها می سازد، ولی قلبا از آنان می گریزد. چون خداوند عزوجل اراده فرماید که عزت اسلام را تجدید کند، شوکت هر ستمگر جباری را در هم می شکند. و خدای توانا قادر است بر هر چه که بخواهد؛ که امتی را که در میان فساد افتاده اند، به ساحل صلاح آورد.» سپس فرمود: «ای حذیفه! اگر از عمر دنیا جز یک روز نمانده باشد، خداوند آن روز را چندان دراز گرداند تا مردی از اهل بیت من به سلطنت رسد که با بی دینان جنگ ها خواهد کرد و اسلام را آشکار سازد. و خدا خلف وعد نکرده و حساب رسی سریع است.»

حدیث بیست و نهم: درباره رفاه و تنعّم مسلمانان در عصر مهدی علیه السّلام: ابو سعید خدری از پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم روایت کرده که فرمود: «امت من در زمان مهدی، چنان در فراخی معیشت به سر برند که هیچ گاه پیش از آن ندیده باشند. آسمان پی در پی برکات خود را برای آنان فرو می ریزد و زمین آنچه را که دارد، بیرون می دهد.»

حدیث سی ام: درباره اینکه مهدی یکی از سروران اهل بهشت است: انس بن مالک روایت کرده که پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: «ما فرزندان عبدالمطلب سروران اهل بهشتیم، یعنی من، برادرم علی، عمویم حمزه، جعفر (بن ابی طالب)، حسن، حسین و مهدی.» حدیث سی و یکم: درباره سلطنت مهدی علیه السّلام: ابو هریره می گوید: پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: «اگر از عمر دنیا جز یک شب نماند، در همان شب مردی از اهل بیت من به سلطنت رسد.»

حدیث سی و دوم: درباره خلافت مهدی: ثوبان از پیغمبر صلی الله علیه و آله روایت کرده که فرمود: «نزد گنج شما سه نفر به قتل رسند که هر سه پسران خلیفه هستند و پس از آن، دیگر هیچ یک از آنها خلیفه نمی شود، تا آنکه مردمی با پرچم های سیاه سر رسند و طوری آنها را به قتل رسانند که هیچ قومی را بدان وضع نکشته باشند. سپس خلیفه خدا مهدی بیاید. چون بشنوید که ظهور کرده به سوی او رو آورید و با او بیعت کنید، زیرا او مهدی، خلیفه حقیقی خداوند است.»

حدیث سی و سوم: درباره این قول پیامبر صلی الله علیه و آله که وقتی خبر ظهور مهدی را شنیدید به سمت او آمده و با مهدی بیعت کنید: ثوبان از آن سرور روایت کرده که فرمود: «مردمی با پرچم های سیاه از جانب شرق پدید آیند که دل های آهنین دارند هر کس از آمدن آنها مطلع گردد، به سوی آنها رو آورد و با آنان بیعت کند، ولو با رفتن از روی برف باشد.»

حدیث سی و چهارم:در این باره که خدا به سبب او، بین دل های بندگان الفت ایجاد می کند: از حضرت امیرالمؤمنین علیه السّلام روایت شده که فرمود: به پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم عرض کردم: «یا رسول اللَّه! مهدی از ما آل محمد است یا از غیر ما؟» پیغمبر فرمود: «او از ماست؛ خداوند دین را به وسیله او ختم کند، چنان که توسط ما گشود؛ مردم، به وسیله ما از آشوب ها نجات یابند، چنان که از منجلاب شرک بیرون آمدند؛ دل های آنها را به هم پیوند دهد و بعد از دشمنی ها، آنها را با هم برادر کند، چنان که بعد از نجات از شرک، آنها را با هم برادر دینی کرد.»

حدیث سی و پنجم: درباره این قول پیامبر خدا که بعد از مهدی، زندگی سودی ندارد: عبداللَّه بن مسعود می گوید: پیغمبر صلی اللَّه علیه و آله فرمود: «اگر از عمر دنیا جز یک شب نماند، خداوند آن شب را چندان دراز گرداند تا مردی از اهل بیت من به سلطنت رسد که نامش نام من و نام پدرش نام پدر من است. او زمین را که آکنده از ظلم و جور شده باشد، پر از عدل و داد کند؛ اموال را بالسویه میان مردم تقسیم کند و خداوند دل های امت مرا بی نیاز گرداند. او هفت سال یا نه سال سلطنت کند و آنگاه بعد از مهدی، زندگانی سودی ندارد.»

حدیث سی و ششم: درباره اینکه قسطنطنیه به دست مهدی علیه السّلام فتح شود: ابو هریره از پیغمبر صلی اللَّه علیه و آله روایت کرده که فرمود: «پیش از آنکه قیامت شود، مردی از اهل بیت من به سلطنت رسد و قسطنطنیه و جبال دیلم را فتح کند. اگر یک روز از عمر دنیا باقی باشد، خداوند آن روز را چندان دراز گرداند تا آنجا را فتح کند.»

حدیث سی و هفتم: درباره اینکه مهدی بعد از پادشاهان ستمگر خواهد آمد: قیس بن جابر از پدرش و او از جدش، از رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله روایت کرده که فرمود: «بعد از من خلفا خواهند بود، بعد از خلفا امرا و بعد از امرا، پادشاهان ستمگر بیایند. آنگاه مردی از اهل بیت من خواهد آمد که زمین را که پر از ظلم شده باشد، از عدل و داد پر کند.»

حدیث سی و هشتم: درباره اینکه فرمود: «از ما کسی است که عیسی پشت سرش نماز گزارد»: ابو سعید خدری از پیغمبر صلی اللَّه علیه و آله نقل کرده که فرمود: «آن کس که عیسی بن مریم پشت سر او نماز می گزارد، از من است.»

حدیث سی و نهم: در این باره که مهدی علیه السّلام، با عیسی بن مریم علیهماالسلام سخن می گوید: جابر بن عبداللَّه انصاری از آن حضرت روایت کرده که فرمود: «چون اصحاب مهدی قیام کنند، عیسی بن مریم از آسمان فرود آید و امیر قیام کنندگان به عیسی می گوید که بیا تا با تو نماز بگزاریم. عیسی می گوید: «برخی از شما از جانب خدا بر برخی دیگر امیر هستید تا این امر، لطف خدا نسبت به این امت باشد.» حدیث چهلم: درباره فرمایش حضرت صلی الله علیه و آله درباره مهدی علیه السّلام: عبداللَّه بن عباس از پیغمبر اکرم صلی اللَّه علیه و آله روایت کرده که فرمود: «امتی که من در اول آنها، عیسی بن مریم در آخر آنها و مهدی در وسط آنها باشیم، هرگز هلاک نمی شوند.»

**[ترجمه]

**[ترجمه]ابو داود در کتاب سنن، از سعید بن مسیب روایت کرده که گفت: نزد ام سلمه بودیم و صحبت مهدی را به میان آوردیم. ام سلمه گفت: از پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم شنیدم که فرمود: «مهدی از عترت من و از فرزندان فاطمه است.»

ابن ماجه در سنن، از علی علیه السّلام نقل کرده که پیغمبر فرمود: «مهدی از ما اهل بیت است. خداوند در یک شب کار امر فرج او را اصلاح می کند.»

**[ترجمه]

یَخْرُجُ یَعِیشُ خَمْساً أَوْ سَبْعاً أَوْ تِسْعاً زَیْدٌ الشَّاکُّ قَالَ قُلْنَا وَ مَا ذَاکَ قَالَ سِنِینَ قَالَ فَیَجِی ءُ إِلَیْهِ الرَّجُلُ فَیَقُولُ یَا مَهْدِیُّ أَعْطِنِی قَالَ فَیَحْثِی لَهُ فِی ثَوْبِهِ مَا اسْتَطَاعَ أَنْ یَحْمِلَهُ.

قَالَ الْحَافِظُ التِّرْمِذِیُّ حَدِیثٌ حَسَنٌ وَ قَدْ رُوِیَ مِنْ غَیْرِ وَجْهِ أَبِی سَعِیدٍ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله وَ عَنْ أَبِی سَعِیدٍ أَنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله قَالَ: یَکُونُ فِی أُمَّتِیَ الْمَهْدِیُّ إِنْ قَصُرَ فَسَبْعٌ وَ إِلَّا فَتِسْعٌ یَتَنَعَّمُ فِیهِ أُمَّتِی نِعْمَةً لَمْ یَتَنَعَّمُوا مِثْلَهَا قَطُّ تُؤْتِی الْأَرْضُ أُکُلَهَا وَ لَا تَدَّخِرُ مِنْهُمْ شَیْئاً وَ الْمَالُ یَوْمَئِذٍ کُدُوسٌ یَقُومُ الرَّجُلُ فَیَقُولُ یَا مَهْدِیُّ أَعْطِنِی فَیَقُولُ خُذْ.

وَ عَنْ أُمِّ سَلَمَةَ زَوْجِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قَالَ: یَکُونُ اخْتِلَافٌ عِنْدَ مَوْتِ خَلِیفَةٍ فَیَخْرُجُ رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ الْمَدِینَةِ هَارِباً إِلَی مَکَّةَ فَیَأْتِیهِ نَاسٌ مِنْ أَهْلِ مَکَّةَ فَیُخْرِجُونَهُ وَ هُوَ کَارِهٌ فَیُبَایِعُونَهُ بَیْنَ الرُّکْنِ وَ الْمَقَامِ وَ یُبْعَثُ إِلَیْهِ بَعْثُ الشَّامِ فَتَنْخَسِفُ بِهِمُ الْبَیْدَاءُ بَیْنَ مَکَّةَ وَ الْمَدِینَةِ فَإِذَا رَأَی النَّاسُ ذَلِکَ أَتَاهُ أَبْدَالُ الشَّامِ وَ عَصَائِبُ أَهْلِ الْعِرَاقِ فَیُبَایِعُونَهُ ثُمَّ یَنْشَأُ رَجُلٌ مِنْ قُرَیْشٍ أحواله [أَخْوَالُهُ] کَلْبٌ فَیَبْعَثُ إِلَیْهِمْ بَعْثاً

فَیَظْهَرُونَ عَلَیْهِمْ وَ ذَلِکَ بَعْثُ کَلْبٍ وَ الْخَیْبَةُ لِمَنْ لَمْ یَشْهَدْ غَنِیمَةَ کَلْبٍ فَیَقْسِمُ الْمَالَ وَ یَعْمَلُ فِی النَّاسِ بِسُنَّةِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ یُلْقِی الْإِسْلَامَ بِجِرَانِهِ إِلَی الْأَرْضِ فَیَلْبَثُ سَبْعَ سِنِینَ ثُمَّ یُتَوَفَّی وَ یُصَلِّی عَلَیْهِ الْمُسْلِمُونَ.

قَالَ أَبُو دَاوُدَ: قَالَ بَعْضُهُمْ عَنْ هِشَامٍ تِسْعَ سِنِینَ قَالَ أَبُو دَاوُدَ قَالَ غَیْرُ مُعَاذٍ عَنْ هِشَامٍ تِسْعَ سِنِینَ قَالَ هَذَا سِیَاقُ الْحُفَّاظِ کَالتِّرْمِذِیِّ وَ ابْنِ مَاجَةَ الْقَزْوِینِیِّ وَ أَبِی دَاوُدَ.

**[ترجمه]ابو سعید خدری روایت کرده که گفت: ترسیدم مبادا بعد از پیغمبر سوانحی روی دهد، لذا از پیغمبر صلی الله علیه و آله در این باره سؤال کردیم. حضرت فرمود: «مهدی در میان امت من ظهور کرده و پنج یا هفت یا نه سال زندگی کند ( تردید از زید است). راوی پرسید: «مهدی چقدر سلطنت می کند؟» فرمود چند سالی. آنگاه فرمود: «مردم می آیند و از وی طلب مال می کنند و او هم به قدری که آنها توانایی بردن دارند، در لباس آنها می ریزد.» ترمدی در پایان حدیث گفته که این حدیث حسن است و از غیر ابو سعید هم روایت شده است. نیز ابو سعید از پیغمبر صلّی اللَّه علیه و آله نقل کرده که فرمود: «مهدی در امت من خواهد بود. چون ظهور کند حداقل هفت و حداکثر نه سال سلطنت کند. امت من در عصر او چنان متنعّم گردند که هیچ گاه به مانند آن را ندیده باشند!، زمین آنچه دارد بیرون می دهد و هیچ ذخیره نمی کند. اموال در آن روز، از بسیاری چون دانه هایی است که زیر پا ریخته باشد و چون کسی از مهدی طلب کند، می گوید: «بگیر!»

و از ام سلمه زوجه پیغمبر صلّی اللَّه علیه و آله روایت شده که گفت: «به هنگام مرگ یکی از خلفا، اختلافی پدید آید. پس مردی از اهل مدینه، به سوی مکه فرار کند. اهل مکه او را پذیرا شوند، او را با اصرار بیرون آورده و در بین رکن و مقام، با او بیعت کنند. آنگاه از جانب شام لشکری به دفع وی گسیل شود، ولی در بیابان بیداء بین مکه و مدینه، به زمین فرو رود. چون مردم از این ماجرا مطلع شوند، ابدال شام و قبائل عراق آمده با او بیعت کنند. سپس مردی از قریش خروج کند که دایی های او از قبیله کلب هستند، مرد مدنی بر آنها لشکر می فرستد و بر آنها غلبه می کند. این جنگ کلب است و بیچاره کسی که موقع تقسیم غنائم آنها حاضر نباشد. پس اموال آنها را میان مردم قسمت کند و بین مردم به سنت پیغمبر صلّی اللَّه علیه و آله عمل کند و اساس اسلام پایدار بماند. مرد مدنی هفت سال یا نه سال زندگی می کند. آنگاه از دنیا رود و مسلمانان بر وی نماز گزارند.»

**[ترجمه]

عَلَی بَعْضٍ أُمَرَاءُ تَکْرِمَةَ اللَّهِ لِهَذِهِ الْأُمَّةِ.

قال: هذا حدیث حسن صحیح أخرجه مسلم فی صحیحه فإن کان الحدیث المتقدم قد أول فهذا لا یمکن تأویله لأنه صریح فإن عیسی علیه السلام یقدم أمیر المسلمین و هو یومئذ المهدی علیه السلام فعلی هذا بطل تأویل من قال معنی قوله و إمامکم منکم أی یؤمکم بکتابکم قال فإن سأل سائل و قال مع صحة هذه الأخبار و هی أن عیسی یصلی خلف المهدی علیه السلام و یجاهد بین یدیه و أنه یقتل الدجال بین یدی المهدی علیه السلام و رتبة التقدم فی الصلاة معروفة و کذلک رتبة التقدم فی الجهاد و هذه الأخبار مما یثبت طرقها و صحتها عند السنة و کذلک ترویها الشیعة علی السواء و هذا هو الإجماع من کافة أهل الإسلام إذ من عدا الشیعة و السنة من الفرق فقوله ساقط مردود و حشو مطرح فثبت أن هذا إجماع کافة أهل الإسلام و مع ثبوت الإجماع علی ذلک و صحته فأیما أفضل الإمام أو المأموم فی الصلاة و الجهاد معا الجواب عن ذلک أن نقول هما قدوتان نبی و إمام و إن کان أحدهما قدوة لصاحبه فی حال اجتماعهما و هو الإمام یکون قدوة للنبی فی تلک الحال و لیس فیهما من یأخذه فی الله لومة لائم و هما أیضا معصومان من ارتکاب القبائح کافة و المداهنة و الریاء و النفاق و لا یدعو الداعی لأحدهما إلی فعل ما یکون خارجا عن حکم الشریعة و لا مخالفا لمراد الله و رسوله صلی الله علیه و آله و إذا کان الأمر کذلک فالإمام أفضل من المأموم لموضع ورود الشریعة المحمدیة بذلک بدلیل قَوْلِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله: یَؤُمُّ بِالْقَوْمِ أَقْرَؤُهُمْ فَإِنِ اسْتَوَوْا فَأَعْلَمُهُمْ فَإِنِ اسْتَوَوْا فَأَفْقَهُهُمْ فَإِنِ اسْتَوَوْا فَأَقْدَمُهُمْ هِجْرَةً فَإِنِ اسْتَوَوْا فَأَصْبَحُهُمْ وَجْهاً.

فلو علم الإمام أن عیسی أفضل منه لما جاز له أن یتقدم علیه لإحکامه علم الشریعة و لموضع تنزیه الله تعالی له عن ارتکاب کل مکروه و کذلک لو علم عیسی أنه أفضل منه لما جاز له أن یقتدی به لموضع تنزیه الله له من الریاء و النفاق و المحاباة بل لما تحقق الإمام أنه أعلم منه جاز له أن یتقدم علیه و کذلک قد تحقق عیسی أن الإمام أعلم

ص: 89

منه فلذلک قدمه و صلی خلفه و لو لا ذلک لم یسعه الاقتداء بالإمام فهذه درجة الفضل فی الصلاة ثم الجهاد هو بذل النفس بین یدی من یرغب إلی الله تعالی بذلک و لو لا ذلک لم یصح لأحد جهاد بین یدی رسول الله صلی الله علیه و آله و لا بین یدی غیره و الدلیل علی صحة ما ذهبنا إلیه قول الله سبحانه و تعالی إِنَّ اللَّهَ اشْتَری مِنَ الْمُؤْمِنِینَ أَنْفُسَهُمْ وَ أَمْوالَهُمْ بِأَنَّ لَهُمُ الْجَنَّةَ یُقاتِلُونَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ فَیَقْتُلُونَ وَ یُقْتَلُونَ وَعْداً عَلَیْهِ حَقًّا فِی التَّوْراةِ وَ الْإِنْجِیلِ وَ الْقُرْآنِ وَ مَنْ أَوْفی بِعَهْدِهِ مِنَ اللَّهِ فَاسْتَبْشِرُوا بِبَیْعِکُمُ الَّذِی بایَعْتُمْ بِهِ وَ ذلِکَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِیمُ (1) و لأن الإمام نائب الرسول فی أمته و لا یسوغ لعیسی علیه السلام أن یتقدم علی الرسول فکذلک علی نائبه و مما یؤید هذا القول

مَا رَوَاهُ الْحَافِظُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ مُحَمَّدُ بْنُ یَزِیدَ بْنِ مَاجَةَ الْقَزْوِینِیُّ فِی حَدِیثٍ طَوِیلٍ فِی نُزُولِ عِیسَی علیه السلام فَمِنْ ذَلِکَ: قَالَتْ أُمُّ شَرِیکٍ بِنْتُ أَبِی الْعَکَرِ یَا رَسُولَ اللَّهِ فَأَیْنَ الْعَرَبُ یَوْمَئِذٍ فَقَالَ هُمْ یَوْمَئِذٍ قَلِیلٌ وَ جُلُّهُمْ بِبَیْتِ الْمَقْدِسِ وَ إِمَامُهُمْ قَدْ تَقَدَّمَ یُصَلِّی بِهِمُ الصُّبْحَ إِذَا نَزَلَ بِهِمْ عِیسَی ابْنُ مَرْیَمَ علیه السلام فَرَجَعَ ذَلِکَ الْإِمَامُ یَنْکُصُ یَمْشِی الْقَهْقَرَی لِیَتَقَدَّمَ عِیسَی علیه السلام یُصَلِّی بِالنَّاسِ فَیَضَعُ عِیسَی علیه السلام یَدَهُ بَیْنَ کَتِفَیْهِ ثُمَّ یَقُولُ لَهُ تَقَدَّمْ.

قال هذا حدیث صحیح ثابت ذکره ابن ماجة فی کتابه عن أبی أمامة الباهلی قال خطبنا رسول الله صلی الله علیه و آله و هذا مختصره.

**[ترجمه]ابو هریره از پیغمبر صلّی اللَّه علیه و آله روایت کرده که فرمود: «چه حالی خواهید داشت زمانی که عیسی بن مریم در میان شما فرود آید و امام شما هم میان شما باشد؟» این حدیث حسن و صحیح است و صحت آن مورد اتفاق همه محدثین اهل سنت. همچنین از حدیث محمد بن شهاب زهری است که بخاری و مسلم آن را در صحیح خود آورده اند. و از جابر بن عبداللَّه انصاری نقل است که گفت: شنیدم پیغمبر صلی الله علیه و آله می فرمود: «پیوسته جماعتی از امت من تا روز رستخیز به خاطر اجرای حق جنگ کنند و پیروزی یابند. پس عیسی بن مریم علیهماالسّلام فرود آید. سرکرده آن جماعت می گوید: «بیا تا با تو نماز بگزاریم.» عیسی خواهد گفت: «شما خود برخی بر برخی دیگر امیر هستید و این لطف خدا در حق این امت است.»

کنجی می گوید: این حدیث نیز حسن و صحیح است و مسلم آن را در صحیح خود نقل کرده است. اگر حدیث سابق قابل تأویل باشد، تأویل این روایت امکان ندارد. زیرا این حدیث صریح در مقصود است. چه که عیسی علیه السّلام نزد سرکرده مسلمین می آید و او در آن، روز مهدی علیه السّلام است. بنابراین تأویل این روایت به معنی دیگر، اعتبار ندارد.

سپس کنجی می گوید: اگر کسی بگوید: چنانچه این اخبار صحیح باشد که عیسی علیه السّلام پشت سر مهدی علیه السّلام نماز می گزارد، در رکاب او جنگ می کند و دجال را در حضور مهدی علیه السّلام به قتل می رساند و نیز فضل تقدم در نماز و همچنین فضل تقدم در جهاد معروف را بداند، این اخبار از نظر سلسله سند نزد سنی و شیعه صحیح و مورد اتفاق همه علمای اسلام است، زیرا غیر از علمای شیعه و سنی اگر کسی چیزی بگوید، از درجه اعتبار ساقط و مردود است. و این معنی اجماعی علمای اسلام است و با اثبات این معنی و صحت آن، باید دید که آیا در آن نماز و جهاد، امام افضل است یا مأموم که هم در نماز و هم در جهاد شرکت جسته است.

جواب گوییم که: عیسی و مهدی هر دو دو پیشوایند. یکی پیغمبر و دیگری امام. اگر آنها در محلی اجتماع کنند و امام سمت پیشوایی پیدا کند، قهرا نسبت به دیگری که پیغمبر است، مقتدا و پیشواست نیز می دانیم که امام و پیغمبر، هر دو از ارتکاب افعال زشت و ریا و نفاق معصوم و پیراسته هستند و هیچ کدام عملی را که از حریم شریعت بیرون و مخالف خواسته خدا و رسول باشد، برای خود ادعا نمی کنند .

چون این معنی مسلم است، می گوییم: امام افضل از مأموم یعنی حضرت عیسی است که پشت سر او نماز می گزارد. زیرا از پیغمبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله روایت شده که فرمود: «امام جماعت باید فصیح القرائت ترین مردم باشد؛ اگر دو نفر مساوی بودند، آنکه عالم تر و چنانچه هر دو در علم مساوی بودند، آنکه فقیه تر و اگر هر دو فقیه بودند، آنکه سابقه دینی اش بیشتر است و چنانچه هر دو از لحاظ سابقه مساوی بودند، آن را که خوش صورت تر است باید مقدم داشت و با او نماز گزارد.» پس اگر امام زمان بداند عیسی علیه السّلام از او افضل است، جایز نیست که بر وی پیشی گیرد. چه امام از هر کس آشناتر به مسائل دین و منزّه تر از ارتکاب فعل مکروه است.

همچنین اگر عیسی علیه السّلام بداند که مهدی علیه السّلام از وی افضل است، جایز نیست که در نماز به مهدی اقتدا کند، چه که پیغمبر از عمل ریا و نفاق و نیرنگ پیراسته است. به هر حال امام زمان به خوبی می داند که از عیسی علیه السّلام افضل است و لذا بر وی مقدم می شود و عیسی هم می داند که مهدی از او افضل است و به همین جهت، او را بر خود مقدم می دارد و پشت سر او نماز می گزارد و اگر جز این بود، معنی نداشت که به وی اقتدا کند. این بود علت فضیلت امام نسبت به عیسی در نماز گزاردن پشت سر او.

و اما درباره جهاد عیسی بن مریم در رکاب امام زمان. باید دانست که جهاد عبارت است از جان دادن در راه خدا به فرمان کسی که رغبت به خدا دارد و اگر جز این بود، معنی نداشت کسی به فرمان پیغمبر صلّی اللَّه علیه و آله

و یا غیر ایشان جهاد کند. دلیل بر صحت مذهب ما آیه شریفه: «إِنَّ اللَّهَ اشْتَری مِنَ الْمُؤْمِنِینَ أَنْفُسَهُمْ وَأَمْوالَهُمْ بِأَنَّ لَهُمُ الْجَنَّةَ. یُقاتِلُونَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ فَیَقْتُلُونَ وَ یُقْتَلُونَ وَعْداً عَلَیْهِ حَقًّا فِی التَّوْراةِ وَ الْإِنْجِیلِ وَ الْقُرْآنِ وَ مَنْ أَوْفی بِعَهْدِهِ مِنَ اللَّهِ فَاسْتَبْشِرُوا بِبَیْعِکُمُ الَّذِی بایَعْتُمْ بِهِ وَ ذلِکَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِیمُ» - . توبه / 111 - ، {در حقیقت، خدا از مؤمنان، جان و مالشان را به [بهای] اینکه بهشت برای آنان باشد، خریده است، همان کسانی که در راه خدا می جنگند و می کُشند وکشته می شوند. [این] به عنوان وعده حقّی در تورات وانجیل وقرآن بر عهده اوست. و چه کسی از خدا به عهد خویش وفادارتر است؟ پس به این معامله ای که با او کرده اید شادمان باشید، و این همان کامیابی بزرگ است.} دیگر اینکه امام در میان امت، نماینده پیغمبر است و برای حضرت عیسی علیه السّلام جایز نیست که بر پیغمبر اسلام پیشی گیرد. همچنین بر نماینده او نیز نمی تواند مقدم باشد. مؤید این قول روایت مفصلی است که حافظ ابن ماجه قزوینی راجع به فرود آمدن عیسی بن مریم علیه السّلام از آسمان نقل کرده که قسمتی از آن این است: «ام شریک دختر ابی عکر عرض کرد: «یا رسول اللَّه! در آن روز قوم عرب کجا هستند؟» فرمود: «عرب در آن روز قلیلی بیش نیستند. اغلب آنها در بیت المقدس هستند. امام آنها هر صبح با آنها نماز می گزارد. چون عیسی بن مریم فرود آید، امام آنها به عقب برگشته تا عیسی علیه السّلام جلو آمده و با مردم نماز گزارد. ولی عیسی علیه السّلام دست روی شانه های او می گزارد و می گوید بایست تا ما با شما نماز گزاریم.» این حدیث صحیح و نزد محدثین اهل فن ثابت است و ابن ماجه آن را در کتاب خود، از ابو امامه باهلی نقل کرده است که گفت رسول خدا این کلمات را برای ما خطبه خواند و این مختصری از آن بود که گذشت.

**[ترجمه]

عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: الْمَهْدِیُّ طَاوُسُ أَهْلِ الْجَنَّةِ.

وَ بِإِسْنَادِهِ أَیْضاً عَنْ حُذَیْفَةَ بْنِ الْیَمَانِ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله أَنَّهُ قَالَ: الْمَهْدِیُّ مِنْ وُلْدِی وَجْهُهُ کَالْقَمَرِ الدُّرِّیِّ اللَّوْنُ لَوْنٌ عَرَبِیٌّ وَ الْجِسْمُ جِسْمٌ إِسْرَائِیلِیُّ یَمْلَأُ الْأَرْضَ عَدْلًا کَمَا مُلِئَتْ جَوْراً یَرْضَی بِخِلَافَتِهِ أَهْلُ السَّمَاوَاتِ وَ أَهْلُ الْأَرْضِ وَ الطَّیْرُ فِی الْجَوِّ یَمْلِکُ عِشْرِینَ سَنَةً.

**[ترجمه]ابو سعید خدری روایت کرده که پیغمبر صلی اللَّه علیه و آله فرمود: «مهدی از من است، پیشانی اش باز و بینی اش باریک است. او زمین را که آکنده از ظلم و جور شده باشد، پر از عدل و داد کند و هفت سال سلطنت کند.» این حدیث حسن و صحیح است. ابو داود سیستانی این حدیث را در صحیح خود آورده و دیگر حافظان حدیث، از جمله طبرانی و غیر او نیز روایت کرده اند. ابن شیرویه دیلمی در کتاب «الفردوس» باب «الف و لام»، با سند خود از ابن عباس روایت کرده که پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمود: «مهدی طاوس اهل بهشت است» و به همین اسناد، از حذیفة بن الیمان نقل کرده که آن حضرت صلی الله علیه و آله فرمود: «مهدی از فرزندان من است؛ رویش چون ماه تابان، رنگ بدنش عربی و اندامش بنی اسرائیلی است. او زمین را که آکنده از ظلم شده باشد، پر از عدل کند. اهل آسمان و زمین و پرندگان هوا از خلافت وی خشنود خواهند بود و بیست سال سلطنت کند.

**[ترجمه]

عِنْدَ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ فَقَالَ یُوشِکُ أَهْلُ الْعِرَاقِ أَنْ لَا یُجْبَی إِلَیْهِمْ قَفِیزٌ وَ لَا دِرْهَمٌ قُلْنَا مِنْ أَیْنَ ذَاکَ قَالَ مِنْ قِبَلِ الْعَجَمِ یَمْنَعُونَ ذَاکَ ثُمَّ قَالَ یُوشِکُ أَهْلُ الشَّامِ أَنْ لَا یُجْبَی إِلَیْهِمْ دِینَارٌ وَ لَا مُدٌّ قُلْنَا مِنْ أَیْنَ ذَاکَ قَالَ مِنْ قِبَلِ الرُّومِ ثُمَّ سَکَتَ هُنَیْهَةً ثُمَّ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَکُونُ فِی آخِرِ أُمَّتِی خَلِیفَةٌ یَحْثِی الْمَالَ حَثْیاً لَا یَعُدُّهُ عَدّاً قَالَ قُلْتُ لِأَبِی نَضْرَةَ وَ أَبِی الْعَلَاءِ الرَّیَّانِیِّ إِنَّهُ عُمَرُ بْنُ عَبْدِ الْعَزِیزِ قَالَ لَا.

قَالَ هَذَا حَدِیثٌ حَسَنٌ صَحِیحٌ أَخْرَجَهُ مُسْلِمٌ فِی صَحِیحِهِ وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَبِی نَضْرَةَ عَنْ أَبِی سَعِیدٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مِنْ خُلَفَائِکُمْ خَلِیفَةٌ یَحْثُو الْمَالَ حَثْیاً لَا یَعُدُّهُ عَدّاً قَالَ هَذَا حَدِیثٌ ثَابِتٌ صَحِیحٌ أَخْرَجَهُ الْحَافِظُ مُسْلِمٌ فِی صَحِیحِهِ.

وَ عَنْ أَبِی سَعِیدٍ الْخُدْرِیِّ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: أُبَشِّرُکُمْ بِالْمَهْدِیِّ یُبْعَثُ فِی أُمَّتِی عَلَی اخْتِلَافٍ مِنَ النَّاسِ وَ زَلَازِلَ یَمْلَأُ الْأَرْضَ قِسْطاً وَ عَدْلًا کَمَا مُلِئَتْ جَوْراً وَ ظُلْماً یَرْضَی عَنْهُ سَاکِنُ السَّمَاءِ وَ سَاکِنُ الْأَرْضِ یَقْسِمُ الْمَالَ صِحَاحاً فَقَالَ رَجُلٌ مَا صِحَاحاً قَالَ بِالسَّوِیَّةِ بَیْنَ النَّاسِ وَ یَمْلَأُ اللَّهُ قُلُوبَ أُمَّةِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله غِنًی وَ یَسَعُهُمْ عَدْلُهُ حَتَّی یَأْمُرَ مُنَادِیاً یُنَادِی یَقُولُ مَنْ لَهُ فِی الْمَالِ حَاجَةٌ فَمَا یَقُومُ مِنَ النَّاسِ إِلَّا رَجُلٌ وَاحِدٌ فَیَقُولُ أَنَا فَیَقُولُ ائْتِ السَّدَّانَ یَعْنِی الْخَازِنَ فَقُلْ لَهُ إِنَّ الْمَهْدِیَّ یَأْمُرُکَ أَنْ تُعْطِیَنِی مَالًا فَیَقُولُ لَهُ احْثُ حَتَّی إِذَا جَعَلَهُ فِی حَجْرِهِ وَ أَبْرَزَهُ نَدِمَ فَیَقُولُ کُنْتُ أَجْشَعَ أُمَّةِ مُحَمَّدٍ نَفْساً أَعْجَزَ عَمَّا وَسِعَهُمْ فَیَرُدُّهُ وَ لَا یَقْبَلُ مِنْهُ فَیُقَالُ لَهُ إِنَّا لَا نَأْخُذُ شَیْئاً أَعْطَیْنَاهُ فَیَکُونُ لِذَلِکَ سَبْعَ سِنِینَ أَوْ ثَمَانَ سِنِینَ أَوْ تِسْعَ سِنِینَ ثُمَّ لَا خَیْرَ فِی الْعَیْشِ بَعْدَهُ أَوْ قَالَ ثُمَّ لَا خَیْرَ فِی الْحَیَاةِ بَعْدَهُ قَالَ هَذَا حَدِیثٌ صَحِیحٌ حَسَنٌ ثَابِتٌ أَخْرَجَهُ شَیْخُ أَهْلِ الْحَدِیثِ فِی مُسْنَدِهِ وَ فِی هَذَا الْحَدِیثِ دَلَالَةٌ عَلَی أَنَّ الْمُجْمَلَ فِی صَحِیحِ مُسْلِمٍ هُوَ هَذَا الْمُبَیَّنُ فِی مُسْنَدِ أَحْمَدَ بْنِ حَنْبَلٍ وِفْقاً بَیْنَ الرِّوَایَاتِ.

وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَبِی سَعِیدٍ الْخُدْرِیِّ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: یَکُونُ عِنْدَ انْقِطَاعٍ مِنَ الزَّمَانِ وَ ظُهُورٍ مِنَ الْفِتَنِ رَجُلٌ یُقَالُ لَهُ الْمَهْدِیُّ یَکُونُ عَطَاؤُهُ هَنِیئاً قَالَ حَدِیثٌ حَسَنٌ أَخْرَجَهُ أَبُو نُعَیْمٍ الْحَافِظُ.

**[ترجمه]در صحیح مسلم است که ابو نضره گفت: نزد جابر بن عبداللَّه انصاری بودیم و او گفت: «روزی نزدیک است که اهل عراق بیش از یک قفیز خوراکی و یک درهم جمع آوری نکنند!» پرسیدیم که چرا چنین خواهد شد؟ گفت: «زیرا عجم جلوگیری می کنند.» سپس گفت: «روزی بیاید که نزد اهل شام، بیش از یک دینار و یک مد خوراکی نباشد.» پرسیدیم چرا؟ گفت: «رومیان چنین کنند.» آنگاه مدتی سکوت کرد، سپس به گفتار خود ادامه داد و گفت: پیغمبر صلّی اللَّه علیه و آله فرمود: «در آخرالزمان میان امت من خلیفه ای خواهد بود که چندان مال به مردم دهد که از شماره بیرون باشد.» راوی می گوید: از ابی نضره و ابی العلاء ریانی پرسیدم: «آیا آن خلیفه عمر بن عبدالعزیز است؟» گفت نه. این حدیث صحیحی است که مسلم در صحیح خود آن را آورده که ابو سعید خدری گفت: پیغمبر صلّی اللَّه علیه و آله فرمود: «یکی از خلفای شما، خلیفه ای است که چندان مال به مردم می دهد که نتوان احصا کرد.» و این حدیثی ثابت و صحیح است و حافظ مسلم، آن را در صحیح خود آورده است.

و در مسند احمد بن حنبل روایت شده که ابو سعید خدری گفت: پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمود: «به شما مژده می دهم که مهدی به هنگامی که مردم با هم نزاع داشته باشند و اوضاع متزلزل باشد، در امت من برانگیخته شود و زمین را که آکنده از ظلم و ستم شده باشد، پر از عدل و داد کند. ساکنان آسمان و زمین از او راضی باشند و اموال را صحیحا میان مردم تقسیم کند.» پس مردی پرسید: «صحیحا یعنی چه؟» فرمود: «یعنی به طور مساوی بین مردم تقسیم می کند. خداوند دل های امت محمد صلی الله علیه و آله را بی نیاز می سازد و سایه عدلش بر سر همه گسترش می یابد، تا آنجا که دستور دهد اعلان کنند کیست که به مال نیاز داشته باشد؟ در آن میان فقط یک مرد برخاسته و می گوید: «منم که نیازمندم.» اعلان کننده به وی می گوید: «برو نزد خزینه دار و بگو مهدی علیه السّلام دستور داده که به من مال دهی.» خزینه دار پول بسیاری در دامن او ریخته و می گوید: «بردار!» ولی او از حملش عاجز می ماند، پشیمان می شود و می گوید: من از لحاظ نیروی بدنی، قوی ترین امت محمد صلی الله علیه و آله هستم، با این وصف از بردن این پول ها ناتوانم » و آن را نمی پذیرد. ولی به او گفته می شود که ما چیزی را که به کسی دادیم، پس نمی گیریم! مهدی هفت یا هشت یا نه سال بدین گونه سلطنت می کند و بعد از وی، دیگر زندگی لذتی ندارد.» کنجی شافعی می گوید: این حدیث صحیح و حسن است و نزد اهل حدیث مسلم است و شیخ اهل حدیث (احمد بن حنبل) در مسند خود آن را نقل کرده است و هم این روایت مبینی که در مسند احمد حنبل است، همان روایتی است که اجمال آن در صحیح مسلم نقل شده تا بین روایات توافق برقرار شود .

و نیز حافظ ابو نعیم از ابو سعید خدری نقل کرده که پیغمبر صلّی اللَّه علیه و آله فرمود: «در آخرالزمان و با پیدایش آشوب ها، مردی به سلطنت خواهد رسید که بخشش وی برای همه گواراست.»

**[ترجمه]

وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام قَالَ: قُلْتُ یَا رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَ مِنَّا آلُ مُحَمَّدٍ الْمَهْدِیُّ أَمْ مِنْ غَیْرِنَا فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لَا بَلْ مِنَّا یَخْتِمُ اللَّهُ بِهِ الدِّینَ کَمَا فَتَحَ بِنَا وَ بِنَا یُنْقَذُونَ مِنَ الْفِتْنَةِ کَمَا أُنْقِذُوا مِنَ الشِّرْکِ وَ بِنَا یُؤَلِّفُ اللَّهُ بَیْنَ قُلُوبِهِمْ بَعْدَ عَدَاوَةِ الْفِتْنَةِ کَمَا أَلَّفَ بَیْنَ قُلُوبِهِمْ بَعْدَ عَدَاوَةِ الشِّرْکِ وَ بِنَا یُصْبِحُونَ بَعْدَ عَدَاوَةِ الْفِتْنَةِ إِخْوَاناً کَمَا أَصْبَحُوا بَعْدَ عَدَاوَةِ الشِّرْکِ إِخْوَاناً فِی دِینِهِمْ قَالَ هَذَا حَدِیثٌ حَسَنٌ عَالٍ رَوَاهُ الْحُفَّاظُ فِی کُتُبِهِمْ فَأَمَّا الطَّبَرَانِیُّ فَقَدْ ذَکَرَهُ فِی الْمُعْجَمِ الْأَوْسَطِ وَ أَمَّا أَبُو نُعَیْمٍ فَرَوَاهُ فِی حِلْیَةِ الْأَوْلِیَاءِ وَ أَمَّا عَبْدُ الرَّحْمَنِ بْنُ حَمَّادٍ فَقَدْ سَاقَهُ فِی عَوَالِیهِ.

وَ عَنْ جَابِرٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: یَنْزِلُ عِیسَی ابْنُ مَرْیَمَ فَیَقُولُ أَمِیرُهُمُ الْمَهْدِیُّ تَعَالَ صَلِّ بِنَا فَیَقُولُ أَلَا إِنَّ بَعْضَکُمْ عَلَی بَعْضٍ أُمَرَاءُ تَکْرِمَةَ اللَّهِ تَعَالَی هَذِهِ الْأُمَّةَ.

قَالَ: هَذَا حَدِیثٌ صَحِیحٌ حَسَنٌ رَوَاهُ الْحَارِثُ بْنُ أَبِی أُسَامَةَ فِی مُسْنَدِهِ وَ رَوَاهُ الْحَافِظُ أَبُو نُعَیْمٍ فِی عَوَالِیهِ وَ فِی هَذِهِ النُّصُوصِ دَلَالَةٌ عَلَی أَنَّ الْمَهْدِیَّ غَیْرُ عِیسَی وَ مَدَارُ الْحَدِیثِ لَا مَهْدِیَّ إِلَّا عِیسَی ابْنُ مَرْیَمَ عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ الْجُنْدِیُّ مُؤَذِّنُ الْجُنْدِ قَالَ الشَّافِعِیُّ الْمُطَّلِبِیُّ کَانَ فِیهِ تَسَاهُلٌ فِی الْحَدِیثِ قَالَ قَدْ تَوَاتَرَتِ الْأَخْبَارُ وَ اسْتَفَاضَتْ بِکَثْرَةِ رُوَاتِهَا عَنِ الْمُصْطَفَی علیه السلام فِی الْمَهْدِیِّ وَ أَنَّهُ یَمْلِکُ سَبْعَ سِنِینَ وَ یَمْلَأُ الْأَرْضَ عَدْلًا وَ أَنَّهُ یَخْرُجُ مَعَ عِیسَی ابْنِ مَرْیَمَ وَ یُسَاعِدُهُ عَلَی قَتْلِ الدَّجَّالِ بِبَابِ لُدٍّ بِأَرْضِ فِلَسْطِینَ وَ أَنَّهُ یَؤُمُّ هَذِهِ الْأُمَّةَ وَ عِیسَی یُصَلِّی خَلْفَهُ فِی طُولٍ مِنْ قِصَّتِهِ وَ أَمْرِهِ وَ قَدْ ذَکَرَهُ الشَّافِعِیُّ فِی کِتَابِ الرِّسَالَةِ وَ لَنَا بِهِ أَصْلٌ وَ نَرْوِیهِ وَ لَکِنْ یَطُولُ ذِکْرُ سَنَدِهِ قَالَ وَ قَدِ اتَّفَقُوا عَلَی أَنَّ الْخَبَرَ لَا یُقْبَلُ إِذَا کَانَ الرَّاوِی مَعْرُوفاً بِالتَّسَاهُلِ فِی رِوَایَتِهِ.

**[ترجمه]ابن ماجه از امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب علیه السّلام روایت کرده که فرمود: «به پیغمبر صلّی اللَّه علیه و آله عرض کردم: «آیا مهدی از ما آل محمد است یا از نسل دیگران؟» پیغمبر صلّی اللَّه علیه و آله فرمود: «او از ماست. خداوند دین خود را به وسیله او ختم کند، چنان که به وسیله ما گشود. مردم به وسیله ما از آشوب ها نجات یابند، چنان که به وسیله ما از شرک و بت پرستی رهایی یافتند. نیز به وسیله ما خداوند دل های آنها را بعد از دشمنی ها و آشوبگری ها با هم پیوند دهد، چنان که به وسیله ما دل های آنها را پس از عداوت آلوده به شرک، پیوند داد و آنها را با هم برادر دینی کرد.» ابن ماجه می گوید: این حدیث حسن و عالی است. حفاظ محدثین آن را در کتاب های خود آورده اند. طبرانی آن را در «معجم اوسط» نقل کرده و ابو نعیم در «حلیة الاولیاء» روایت کرده و عبدالرحمن بن حاتم نیز در «عوالی» خود آورده است.

و ابن ماجه از جابر بن عبداللَّه انصاری نقل کرده که پیغمبر صلّی اللَّه علیه و آله فرمود: «چون عیسی بن مریم از آسمان فرود آید، مهدی امیر آن عده (که در آخرالزمان با وی قیام می کنند) به وی می گوید: «بیا پیشنماز ما باش!» عیسی می گوید: «شما هر کدام نسبت به دیگری امیر و پیشوا هستید، و این کرامت خداوند برای امت پیغمبر اسلام است.» ابن ماجه می گوید: این حدیث صحیح و حسن است. حارث بن ابی اسامه آن را در مسند خود آورده و حافظ ابو نعیم در (عوالی) نقل کرده است. این روایات دلالت دارد که مهدی غیر از عیسی بن مریم است. فقط در روایت علی بن محمد خالد جندی است که مهدی همان عیسی بن مریم است! شافعی مطّلبی گفته است که وی در حدیث سهل انگار بود و من گویم: روایات درباره مهدی از پیامبر صلی الله علیه و آله به حد تواتر و استفاضه رسیده که او هفت سال سلطنت می کند؛ زمین را پر از عدل می گرداند؛ با عیسی بن مریم قیام می کند و عیسی علیه السّلام، در کشتن دجال در باب «لدّ» فلسطین به وی کمک خواهد کرد. مهدی با مردم نماز می گزارد و عیسی به وی اقتدا می کند. شافعی این حدیث را در کتاب «الرسالة» نقل کرده است و ما در این خصوص اصلی داریم و آن را روایت می کنیم، ولی سندش طولانی است. شافعی گفته است: اهل حدیث اتفاق دارند حدیثی که راوی آن در نقلش معروف به سهل انگاری باشد، مورد قبول نخواهد بود.

**[ترجمه]

مِنْهَا أَنَّهُ قَالَ صلی الله علیه و آله: لَا خَیْرَ فِی الْحَیَاةِ بَعْدَهُ. وَ فِی رِوَایَةٍ: لَا خَیْرَ فِی الْعَیْشِ بَعْدَهُ کَمَا تَقَدَّمَ.

وَ مِنْهَا أَنَّ الْمَهْدِیَّ علیه السلام إِذَا کَانَ إِمَامَ آخِرِ الزَّمَانِ وَ لَا إِمَامَ بَعْدَهُ مَذْکُورٌ فِی رِوَایَةِ أَحَدٍ مِنَ الْأَئِمَّةِ وَ هَذَا غَیْرُ مُمْکِنٍ أَنَّ الْخَلْقَ یَبْقَی بِغَیْرِ إِمَامٍ فَإِنْ قِیلَ إِنَّ عِیسَی یَبْقَی بَعْدَهُ إِمَامُ الْأُمَّةِ قُلْتُ لَا یَجُوزُ هَذَا الْقَوْلُ وَ ذَلِکَ أَنَّهُ صلی الله علیه و آله صَرَّحَ أَنَّهُ لَا خَیْرَ بَعْدَهُ وَ إِذَا کَانَ عِیسَی فِی قَوْمٍ لَا یَجُوزُ أَنْ یُقَالَ لَا خَیْرَ فِیهِمْ وَ أَیْضاً لَا یَجُوزُ أَنْ یُقَالَ إِنَّهُ نَائِبُهُ لِأَنَّهُ جَلَّ مَنْصَبُهُ عَنْ ذَلِکَ وَ لَا یَجُوزُ أَنْ یُقَالَ إِنَّهُ یَسْتَقِلُّ بِالْأُمَّةِ لِأَنَّ ذَلِکَ یُوهِمُ الْعَوَامَّ انْتِقَالَ الْمِلَّةِ الْمُحَمَّدِیَّةِ إِلَی الْمِلَّةِ الْعِیسَوِیَّةِ وَ هَذَا کُفْرٌ فَوَجَبَ حَمْلُهُ عَلَی الصَّوَابِ وَ هُوَ أَنَّهُ صلی الله علیه و آله أَوَّلُ دَاعٍ إِلَی مِلَّةِ الْإِسْلَامِ وَ الْمَهْدِیَّ أَوْسَطُ دَاعٍ وَ الْمَسِیحَ آخِرُ دَاعٍ فَهَذَا مَعْنَی الْخَبَرِ عِنْدِی وَ یَحْتَمِلُ أَنْ یَکُونَ مَعْنَاهُ الْمَهْدِیُّ أَوْسَطُ هَذِهِ الْأُمَّةِ یَعْنِی خَیْرَهَا إِذْ هُوَ إِمَامُهَا وَ بَعْدَهُ یَنْزِلُ عِیسَی مُصَدِّقاً لِلْإِمَامِ وَ عَوْناً لَهُ وَ مُسَاعِداً وَ مُبَیِّناً لِلْأُمَّةِ صِحَّةَ مَا یَدَّعِیهِ الْإِمَامُ فَعَلَی هَذَا یَکُونُ الْمَسِیحُ آخِرَ الْمُصَدِّقِینَ عَلَی وِفْقِ النَّصِّ قَالَ الْفَقِیرُ إِلَی اللَّهِ تَعَالَی عَلِیُّ بْنُ عِیسَی أَثَابَهُ اللَّهُ بِمَنِّهِ وَ کَرَمِهِ قَوْلُهُ الْمَهْدِیُّ أَوْسَطُ الْأُمَّةِ یَعْنِی خَیْرَهَا یُوهِمُ أَنَّ الْمَهْدِیَّ علیه السلام خَیْرٌ مِنْ عَلِیٍّ علیه السلام وَ هَذَا لَا قَائِلَ بِهِ وَ الَّذِی أَرَاهُ أَنَّهُ صلی الله علیه و آله أَوَّلُ دَاعٍ وَ الْمَهْدِیَّ علیه السلام لَمَّا کَانَ تَابِعاً لَهُ وَ مِنْ أَهْلِ مِلَّتِهِ جُعِلَ وَسَطاً لِقُرْبِهِ مِمَّنْ هُوَ تَابِعُهُ وَ عَلَی شَرِیعَتِهِ وَ عِیسَی علیه السلام لَمَّا کَانَ صَاحِبَ مِلَّةٍ أُخْرَی وَ دَعَا فِی آخِرِ زَمَانِهِ إِلَی شَرِیعَةٍ غَیْرِ شَرِیعَتِهِ حَسُنَ أَنْ یَکُونَ آخِرَهَا وَ اللَّهُ أَعْلَمُ.

**[ترجمه]و نیز از ابن عباس روایت کرده که پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: «امتی که من در اول، عیسی در آخر و مهدی در وسط آنها باشیم، هرگز به هلاکت نمی افتند.» این حدیث حسن را حافظ ابو نعیم در «عوالی» خود و احمد بن حنبل در مسند نقل کرده اند. و اینکه می فرماید «عیسی در آخر آن است»، مقصود این نیست که عیسی بعد از مهدی علیه السّلام می ماند، زیرا به عللی این جایز نیست. اول اینکه پیغمبر صلی اللَّه علیه و آله فرموده است: «حیات بعد از مهدی لذت ندارد» و در روایتی فرموده «خیری در زندگی بعد از مهدی نیست» که گذشت. دوم اینکه مهدی امام آخرالزمان است و بعد از او امامی نیست. در روایت یکی از ائمه حدیث موجود است و ممکن نیست که مردم بعد از مهدی بدون امام باشند.

پس اگر گفته شود: بعد از او عیسی امام امت است، می گویم این حرف صحیح نیست، زیرا با تصریح پیغمبر که می فرماید «بعد از مهدی خیری در زندگی نیست» سازگاری ندارد. و اگر عیسی در میان قومی باشد، معنی ندارد که گفته شود خیری در آنها نیست، و اگر گفته شود عیسی علیه السّلام به عنوان نیابت مهدی می ماند، مقام پیغمبری وی با نیابت امام وفق نمی دهد، و اگر بگویند بالاستقلال بر مردم امامت خواهد کرد، باز صحیح نیست، زیرا این توهم برای عوام امت اسلام پیش می آید که دین اسلام به آیین مسیحیت انتقال یافته و این کفر است! پس لازم است که روایت را درست معنی کنیم. به نظر من معنی روایت این است که پیغمبر صلی اللَّه علیه و آله می خواهد بگوید که «نخستین دعوت کننده به اسلام من و مهدی در وسط و عیسی در آخر آن خواهد بود.» و هم ممکن است مقصود از «و المهدیّ اوسطها» این باشد که مهدی، بهترین امت اسلام است، زیرا او امام این امت است و بعد از ظهور او، عیسی از آسمان فرود آمده، او را تصدیق می کند، به وی کمک و مساعدت می رساند و صحت ادعای امام را برای مردم اثبات می کند. بنابراین مطابق روایت مزبور، عیسی آخرین مصدّق مهدی موعود است.

مؤلف کشف الغمه علی بن عیسی اربلی که خدا با منّ و کرمش به او ثواب اعطا کند، می نویسد: اینکه دانشمند مزبور می گوید: معنی «اوسطها» یعنی مهدی بهترینِ امت اسلام است، این توهم را پیش می آورد که وی از علی علیه السّلام بهتر باشد، در صورتی که این را هیچ کس نگفته است. آنچه به نظر من می رسد این است که پیغمبر صلی الله علیه و آله، نخستین دعوت کننده به اسلام است و چون مهدی پیرو پیغمبر و دین اوست، به علت قرابتی که با پیغمبر که متبوع او و صاحب شریعت است دارد، در ردیف دعوت کنندگان، او را نفر وسط قرار داده و عیسی علیه السّلام را که صاحب دین دیگری بوده و مع هذا در آخرالزمان مردم را به دین اسلام که غیر از شریعت عیسوی است دعوت می کند، جا دارد که آخرینِ داعیان بخواند و اللَّه اعلم .

**[ترجمه]

الْکِنَایَاتِ إِلَی آخِرِ الْکَلَامِ وَ مِنْ أَیْنَ تَحَجَّرَ عَلَی الْخُلُقِ فَجَعَلَهُ مَقْصُوراً عَلَی الِانْتِقَامِ فَقَطْ وَ هُوَ عَامٌّ فِی جَمِیعِ أَخْلَاقِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله مِنْ کَرَمِهِ وَ شَرَفِهِ وَ عِلْمِهِ وَ حِلْمِهِ وَ شَجَاعَتِهِ وَ غَیْرِ ذَلِکَ مِنْ أَخْلَاقِهِ الَّتِی عَدَدْتُهَا صَدْرَ هَذَا الْکِتَابِ وَ أَعْجَبُ مِنْ قَوْلِهِ ذِکْرُ الْآیَةِ دَلِیلًا عَلَی مَا قَرَّرَهُ.

**[ترجمه]حذیفه از پیغمبر صلی اللَّه علیه و آله روایت کرده است که فرمود: «اگر از عمر دنیا جز یک روز نمانده باشد، خداوند در آن روز مردی را برانگیزد که نامش نام من، خویش خوی من و کنیه اش ابو عبداللَّه باشد.» این حدیث حسن و عالی است که بحمدالله با سربلندی روزی ما شده است. معنی «خویش خوی من» در عبارت پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم، از بهترین کنایات است و اشاره به انتقام مهدی از کفار دارد، چنان که پیغمبر چنین کرد و خدای متعال فرموده: «إِنَّکَ لَعَلی خُلُقٍ عَظِیمٍ» - . قلم / 4 - ، {و راستی که تو را خویی والاست.}

فقیر درگاه الهی، علی بن عیسی که خدا از او درگذرد می گوید: از اینکه گفت: «من احسن الکنایات» تا آخر، کلام تعجب است! از کجا بر خلق خدا حقیقت را پنهان کرد و شباهت پیامبر با مهدی علیهماالسّلام را منحصر بر انتقام کرد، در حالی که لفظ عام است و شباهت در تمام خلقیات پیامبر صلی الله علیه و آله در کرم، شرف، علم، حلم، شجاعت و غیر آن از خلقیاتی که در ابتدای این کتاب برشمردم را می رساند و عجیب تر از قولش، ذکر آیه به عنوان دلیل تقریر خویش است!

**[ترجمه]

الرُّومِ أَرْبَعُ هُدَنٍ فِی یَوْمِ الرَّابِعَةِ عَلَی یَدَیْ رَجُلٍ مِنْ أَهْلِ هِرَقْلَ یَدُومُ سَبْعَ سِنِینَ فَقَالَ لَهُ رَجُلٌ مِنْ عَبْدِ الْقَیْسِ یُقَالُ لَهُ الْمُسْتَوْرِدُ بْنُ غَیْلَانَ یَا رَسُولَ اللَّهِ مَنْ إِمَامُ النَّاسِ یَوْمَئِذٍ قَالَ الْمَهْدِیُّ مِنْ وُلْدِی ابْنُ أَرْبَعِینَ سَنَةً کَأَنَّ وَجْهَهُ کَوْکَبٌ دُرِّیٌّ فِی خَدِّهِ الْأَیْمَنِ خَالٌ أَسْوَدُ عَلَیْهِ عَبَاءَتَانِ قَطَوَانِیَّتَانِ کَأَنَّهُ مِنْ رِجَالِ بَنِی إِسْرَائِیلَ یَسْتَخْرِجُ الْکُنُوزَ وَ یَفْتَحُ مَدَائِنَ الشِّرْکِ قَالَ هَذَا سِیَاقُ الطَّبَرَانِیِّ فِی مُعْجَمِهِ الْأَکْبَرِ.

**[ترجمه]ابو همامه باهلی می گوید: پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: «بین شما و بین روم چهار صلح است. ایام صلح چهارم، بر دستان مردی از اهل هرقل هفت سال ادامه می یابد.» مردی از عبدالقیس که به او مستورد بن غیلان گفته می شد، پرسید: «ای رسول خدا! در آن روز امام مردم کیست؟» فرمود: «مهدی از فرزندانم که چهل ساله است؛ صورتش همچون ستاره ای درخشان است؛ بر گونه راستش خالی سیاه است و دو عبای قطوانی به دوش دارد؛ انگار از مردان بنی اسرائیل است و گنج ها را استخراج و شهرهای شرک را فتح می کند.» گفت: این سیاقی است که طبرانی در معجم کبیرش نقل کرده است.

**[ترجمه]

**[ترجمه]ابو امامه می گوید: روزی رسول اکرم صلی اللَّه علیه و آله برای ما خطبه ای ایراد کرده و در ضمن از دجال نام برده و فرمود: «پس شهر مدینه را از پلیدی ها پاک می کند، چنان که کوره آهنگری کثافات فلزات را پاک می کند. آن روز اعلام خواهند کرد که امروز، روز آزادی است.» ام شریک عرض کرد: «یا رسول اللَّه! عرب آن روز کجا خواهند بود؟» فرمود: «در آن روز آنها اندکی بیش نیستند. بیشتر آنان در بیت المقدس هستند و پیشوای آنها مهدی است که مردی صالح است.» حافظ ابو نعیم اصفهانی این حدیث حسن را این چنین آورده است.

**[ترجمه]

عَنِ النُّوَاسِ بْنِ سِمْعَانَ فِی حَدِیثٍ طَوِیلٍ فِی قِصَّةِ الدَّجَّالِ قَالَ فَیَنْزِلُ عِیسَی ابْنُ مَرْیَمَ عِنْدَ الْمَنَارَةِ الْبَیْضَاءِ شَرْقِیِّ دِمَشْقَ بَیْنَ مَهْرُودَتَیْنِ (1) وَاضِعاً کَفَّیْهِ عَلَی أَجْنِحَةِ مَلَکَیْنِ وَ أَیْضاً مَا تَقَدَّمَ مِنْ قَوْلِهِ کَیْفَ أَنْتُمْ إِذَا نَزَلَ ابْنُ مَرْیَمَ فِیکُمْ وَ إِمَامُکُمْ مِنْکُمْ وَ أَمَّا الْخَضِرُ وَ إِلْیَاسُ فَقَدْ قَالَ ابْنُ جَرِیرٍ الطَّبَرِیُّ الْخَضِرُ وَ إِلْیَاسُ بَاقِیَانِ یَسِیرَانِ فِی الْأَرْضِ.

وَ أَیْضاً فَمَا رَوَاهُ مُسْلِمٌ فِی صَحِیحِهِ عَنْ أَبِی سَعِیدٍ الْخُدْرِیِّ قَالَ: حَدَّثَنَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله حَدِیثاً طَوِیلًا عَنِ الدَّجَّالِ فَکَانَ فِیمَا حَدَّثَنَا قَالَ یَأْتِی وَ هُوَ مُحَرَّمٌ عَلَیْهِ أَنْ یَدْخُلَ نِقَابَ الْمَدِینَةِ فَیَنْتَهِی إِلَی بَعْضِ السِّبَاخِ الَّتِی تَلِی الْمَدِینَةَ فَیَخْرُجُ إِلَیْهِ یَوْمَئِذٍ رَجُلٌ هُوَ خَیْرُ النَّاسِ أَوْ مِنْ خَیْرِ النَّاسِ فَیَقُولُ أَشْهَدُ أَنَّکَ الدَّجَّالُ الَّذِی حَدَّثَنَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله حَدِیثَهُ فَیَقُولُ الدَّجَّالُ أَ رَأَیْتُمْ إِنْ قَتَلْتُ هَذَا ثُمَّ أَحْیَیْتُهُ أَ تَشُکُّونَ فِی الْأَمْرِ فَیَقُولُونَ لَا قَالَ فَیَقْتُلُهُ ثُمَّ یُحْیِیهِ فَیَقُولُ حِینَ یُحْیِیهِ وَ اللَّهِ مَا کُنْتُ فِیکَ قَطُّ أَشَدَّ بَصِیرَةً مِنِّی الْآنَ قَالَ فَیُرِیدُ الدَّجَّالُ أَنْ یَقْتُلَهُ فَلَا یُسَلَّطُ عَلَیْهِ.

قَالَ أَبُو إِسْحَاقَ إِبْرَاهِیمُ بْنُ سَعْدٍ: یُقَالُ إِنَّ هَذَا الرَّجُلَ هُوَ الْخَضِرُ علیه السلام قَالَ هَذَا لَفْظُ مُسْلِمٍ فِی صَحِیحِهِ کَمَا سُقْنَاهُ سَوَاءً وَ أَمَّا الدَّلِیلُ عَلَی بَقَاءِ الدَّجَّالِ فَإِنَّهُ أَوْرَدَ حَدِیثَ تَمِیمٍ الدَّارِیِّ وَ الْجَسَّاسَةِ وَ الدَّابَّةِ الَّتِی کَلَّمَتْهُمْ وَ هُوَ حَدِیثٌ صَحِیحٌ ذَکَرَهُ مُسْلِمٌ فِی صَحِیحِهِ وَ قَالَ هَذَا صَرِیحٌ فِی بَقَاءِ الدَّجَّالِ قَالَ وَ أَمَّا الدَّلِیلُ عَلَی بَقَاءِ إِبْلِیسَ اللَّعِینِ فَآیُ الْکِتَابِ الْعَزِیزِ نَحْوُ قَوْلِهِ تَعَالَی قالَ رَبِّ فَأَنْظِرْنِی إِلی یَوْمِ یُبْعَثُونَ قالَ فَإِنَّکَ مِنَ الْمُنْظَرِینَ (2)

وَ أَمَّا بَقَاءُ الْمَهْدِیِّ علیه السلام فَقَدْ جَاءَ فِی الْکِتَابِ وَ السُّنَّةِ أَمَّا الْکِتَابُ فَقَدْ قَالَ سَعِیدُ بْنُ جُبَیْرٍ فِی تَفْسِیرِ قَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَ لِیُظْهِرَهُ عَلَی الدِّینِ کُلِّهِ وَ لَوْ کَرِهَ الْمُشْرِکُونَ (3) قَالَ هُوَ الْمَهْدِیُّ مِنْ عِتْرَةِ فَاطِمَةَ وَ أَمَّا مَنْ قَالَ إِنَّهُ عِیسَی علیه السلام فَلَا تَنَافِیَ بَیْنَ الْقَوْلَیْنِ إِذْ هُوَ مُسَاعِدٌ لِلْإِمَامِ عَلَی مَا تَقَدَّمَ وَ قَدْ قَالَ مُقَاتِلُ بْنُ سُلَیْمَانَ

ص: 98

وَ مَنْ شَایَعَهُ مِنَ الْمُفَسِّرِینَ فِی تَفْسِیرِ قَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَ وَ إِنَّهُ لَعِلْمٌ لِلسَّاعَةِ(1) قَالَ هُوَ الْمَهْدِیُّ یَکُونُ فِی آخِرِ الزَّمَانِ وَ بَعْدَ خُرُوجِهِ یَکُونُ قِیَامُ السَّاعَةِ وَ أَمَارَاتُهَا وَ أَمَّا الْجَوَابُ عَنْ طُولِ الزَّمَانِ فَمِنْ حَیْثُ النَّصِّ وَ الْمَعْنَی أَمَّا النَّصُّ فَمَا تَقَدَّمَ مِنَ الْأَخْبَارِ عَلَی أَنَّهُ لَا بُدَّ مِنْ وُجُودِ الثَّلَاثَةِ فِی آخِرِ الزَّمَانِ وَ أَنَّهُمْ لَیْسَ فِیهِمْ مَتْبُوعٌ غَیْرُ الْمَهْدِیِّ بِدَلِیلِ أَنَّهُ إِمَامُ الْأُمَّةِ فِی آخِرِ الزَّمَانِ وَ أَنَّ عِیسَی علیه السلام یُصَلِّی خَلْفَهُ کَمَا وَرَدَ فِی الصِّحَاحِ وَ یُصَدِّقُهُ فِی دَعْوَاهُ وَ الثَّالِثُ هُوَ الدَّجَّالُ اللَّعِینُ وَ قَدْ ثَبَتَ أَنَّهُ حَیٌّ مَوْجُودٌ وَ أَمَّا الْمَعْنَی فِی بَقَائِهِمْ فَلَا یَخْلُو مِنْ أَحَدِ قِسْمَیْنِ إِمَّا أَنْ یَکُونَ بَقَاؤُهُمْ فِی مَقْدُورِ اللَّهِ تَعَالَی أَوْ لَا یَکُونُ وَ مُسْتَحِیلٌ أَنْ یَخْرُجَ عَنْ مَقْدُورِ اللَّهِ لِأَنَّ مَنْ بَدَأَ الْخَلْقَ مِنْ غَیْرِ شَیْ ءٍ وَ أَفْنَاهُ ثُمَّ یُعِیدُهُ بَعْدَ الْفَنَاءِ لَا بُدَّ أَنْ یَکُونَ الْبَقَاءُ فِی مَقْدُورِهِ تَعَالَی فَلَا یَخْلُو مِنْ قِسْمَیْنِ إِمَّا أَنْ یَکُونَ رَاجِعاً إِلَی اخْتِیَارِ اللَّهِ تَعَالَی أَوْ إِلَی اخْتِیَارِ الْأُمَّةِ وَ لَا یَجُوزُ أَنْ یَکُونَ رَاجِعاً إِلَی اخْتِیَارِ الْأُمَّةِ لِأَنَّهُ لَوْ صَحَّ ذَلِکَ مِنْهُمْ لَجَازَ لِأَحَدِنَا أَنْ یَخْتَارَ الْبَقَاءَ لِنَفْسِهِ وَ لِوُلْدِهِ وَ ذَلِکَ غَیْرُ حَاصِلٍ لَنَا غَیْرُ دَاخِلٍ تَحْتَ مَقْدُورِنَا وَ لَا بُدَّ أَنْ یَکُونَ رَاجِعاً إِلَی اخْتِیَارِ اللَّهِ سُبْحَانَهُ ثُمَّ لَا یَخْلُو بَقَاءُ هَؤُلَاءِ الثَّلَاثَةِ مِنْ قِسْمَیْنِ أَیْضاً إِمَّا أَنْ یَکُونَ لِسَبَبٍ أَوْ لَا یَکُونَ لِسَبَبٍ فَإِنْ کَانَ لِغَیْرِ سَبَبٍ کَانَ خَارِجاً عَنْ وَجْهِ الْحِکْمَةِ وَ مَا یَخْرُجُ عَنْ وَجْهِ الْحِکْمَةِ لَا یَدْخُلُ فِی أَفْعَالِ اللَّهِ تَعَالَی فَلَا بُدَّ مِنْ أَنْ یَکُونَ لِسَبَبٍ یَقْتَضِیهِ حِکْمَةُ اللَّهِ تَعَالَی قَالَ وَ سَنَذْکُرُ سَبَبَ بَقَاءِ کُلِّ وَاحِدٍ مِنْهُمْ عَلَی حِدَتِهِ أَمَّا بَقَاءُ عِیسَی علیه السلام لِسَبَبٍ وَ هُوَ قَوْلُهُ تَعَالَی وَ إِنْ مِنْ أَهْلِ الْکِتابِ إِلَّا لَیُؤْمِنَنَّ بِهِ قَبْلَ مَوْتِهِ وَ لَمْ یُؤْمِنْ بِهِ مُنْذُ نُزُولِ هَذِهِ الْآیَةِ إِلَی یَوْمِنَا هَذَا أَحَدٌ وَ لَا بُدَّ مِنْ أَنْ یَکُونَ هَذَا فِی آخِرِ الزَّمَانِ وَ أَمَّا الدَّجَّالُ اللَّعِینُ لَمْ یُحْدِثْ حَدَثاً مُنْذُ عَهِدَ إِلَیْنَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَنَّهُ خَارِجٌ فِیکُمُ الْأَعْوَرُ الدَّجَّالُ وَ أَنَّ مَعَهُ جِبِالًا مِنْ خُبْزٍ تَسِیرُ مَعَهُ إِلَی غَیْرِ ذَلِکَ مِنْ آیَاتِهِ فَلَا بُدَّ أَنْ یَکُونَ ذَلِکَ فِی آخِرِ الزَّمَانِ لَا مُحَالَةَ

ص: 99

وَ أَمَّا الْإِمَامُ الْمَهْدِیُّ علیه السلام مُذْ غَیْبَتِهِ عَنِ الْأَبْصَارِ إِلَی یَوْمِنَا هَذَا لَمْ یَمْلَأِ الْأَرْضَ قِسْطاً وَ عَدْلًا کَمَا تَقَدَّمَتِ الْأَخْبَارُ فِی ذَلِکَ فَلَا بُدَّ أَنْ یَکُونَ ذَلِکَ مَشْرُوطاً بِآخَرِ الزَّمَانِ فَقَدْ صَارَتْ هَذِهِ الْأَسْبَابُ لِاسْتِیفَاءِ الْأَجَلِ الْمَعْلُومِ فَعَلَی هَذَا اتَّفَقَتْ أَسْبَابُ بَقَاءِ الثَّلَاثَةِ وَ هُمْ عِیسَی وَ الْمَهْدِیُّ وَ الدَّجَّالُ لِصِحَّةِ أَمْرٍ مَعْلُومٍ فِی وَقْتٍ مَعْلُومٍ وَ هُمْ صَالِحَانِ نَبِیٌّ وَ إِمَامٌ وَ طَالِحٌ عَدُوُّ اللَّهِ وَ هُوَ الدَّجَّالُ وَ قَدْ تَقَدَّمَتِ الْأَخْبَارُ مِنَ الصِّحَاحِ بِمَا ذَکَرْنَاهُ فِی صِحَّةِ بَقَاءِ الدَّجَّالِ مَعَ صِحَّةِ بَقَاءِ عِیسَی علیه السلام فَمَا الْمَانِعُ مِنْ بَقَاءِ الْمَهْدِیِّ علیه السلام مَعَ کَوْنِ بَقَائِهِ بِاخْتِیَارِ اللَّهِ وَ دَاخِلًا تَحْتَ مَقْدُورِهِ سُبْحَانَهُ وَ هُوَ آیَةُ الرَّسُولِ صلی الله علیه و آله.

فَعَلَی هَذَا هُوَ أَوْلَی بِالْبَقَاءِ مِنَ الِاثْنَیْنِ الْآخَرَیْنِ لِأَنَّهُ إِذَا بَقِیَ الْمَهْدِیُّ علیه السلام کَانَ إِمَامَ آخِرِ الزَّمَانِ یَمْلَأُ الْأَرْضَ قِسْطاً وَ عَدْلًا کَمَا تَقَدَّمَتِ الْأَخْبَارُ فَیَکُونُ بَقَاؤُهُ مَصْلَحَةً لِلْمُکَلَّفِینَ وَ لُطْفاً بِهِمْ فِی بَقَائِهِ مِنْ عِنْدِ رَبِّ الْعَالَمِینَ وَ الدَّجَّالُ إِذَا بَقِیَ فَبَقَاؤُهُ مَفْسَدَةٌ لِلْعَالَمِینَ لِمَا ذُکِرَ مِنِ ادِّعَاءِ رُبُوبِیَّتِهِ وَ فَتْکِهِ بِالْأُمَّةِ وَ لَکِنْ فِی بَقَائِهِ ابْتِلَاءٌ مِنَ اللَّهِ تَعَالَی لِیَعْلَمَ الْمُطِیعَ مِنْهُمْ مِنَ الْعَاصِی وَ الْمُحْسِنَ مِنَ الْمُسِی ءِ وَ الْمُصْلِحَ مِنَ الْمُفْسِدِ وَ هَذَا هُوَ الْحِکْمَةُ فِی بَقَاءِ الدَّجَّالِ وَ أَمَّا بَقَاءُ عِیسَی فَهُوَ سَبَبُ إِیمَانِ أَهْلِ الْکِتَابِ بِهِ لِلْآیَةِ وَ التَّصْدِیقِ بِنُبُوَّةِ سَیِّدِ الْأَنْبِیَاءِ مُحَمَّدٍ خَاتَمِ النَّبِیِّینَ وَ رَسُولِ رَبِّ الْعَالَمِینَ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ الطَّاهِرِینَ وَ یَکُونُ تِبْیَاناً لِدَعْوَی الْإِمَامِ عِنْدَ أَهْلِ الْإِیمَانِ وَ مُصَدِّقاً لِمَا دَعَا إِلَیْهِ عِنْدَ أَهْلِ الطُّغْیَانِ بِدَلِیلِ صَلَاتِهِ خَلْفَهُ وَ نُصْرَتِهِ إِیَّاهُ وَ دُعَائِهِ إِلَی الْمِلَّةِ الْمُحَمَّدِیَّةِ الَّتِی هُوَ إِمَامٌ فِیهَا فَصَارَ بَقَاءُ الْمَهْدِیِّ علیه السلام أَصْلًا وَ بَقَاءُ الِاثْنَیْنِ فَرْعاً عَلَی بَقَائِهِ فَکَیْفَ یَصِحُّ بَقَاءُ الْفَرْعَیْنِ مَعَ عَدَمِ بَقَاءِ الْأَصْلِ لَهُمَا وَ لَوْ صَحَّ ذَلِکَ لَصَحَّ وُجُودُ الْمُسَبَّبِ مِنْ دُونِ وُجُودِ السَّبَبِ وَ ذَلِکَ مُسْتَحِیلٌ فِی الْعُقُولِ وَ إِنَّمَا قُلْنَا إِنَّ بَقَاءَ الْمَهْدِیِّ علیه السلام أَصْلٌ لِبَقَاءِ الِاثْنَیْنِ لِأَنَّهُ لَا یَصِحُّ وُجُودُ عِیسَی علیه السلام بِانْفِرَادِهِ غَیْرَ نَاصِرٍ لِمِلَّةِ الْإِسْلَامِ وَ غَیَرِ مُصَدِّقٍ لِلْإِمَامِ لِأَنَّهُ لَوْ صَحَّ ذَلِکَ لَکَانَ مُنْفَرِداً بِدَوْلَةٍ وَ دَعْوَةٍ وَ ذَلِکَ یُبْطِلُ دَعْوَةَ الْإِسْلَامِ مِنْ حَیْثُ أَرَادَ أَنْ یَکُونَ تَبَعاً فَصَارَ مَتْبُوعاً وَ أَرَادَ أَنْ یَکُونَ فَرْعاً فَصَارَ أَصْلًا وَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله قَالَ لَا نَبِیَّ بَعْدِی وَ

ص: 100

قَالَ صلی الله علیه و آله الْحَلَالُ مَا أَحَلَّ اللَّهُ عَلَی لِسَانِی إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ وَ الْحَرَامُ مَا حَرَّمَ اللَّهُ عَلَی لِسَانِی إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ فَلَا بُدَّ مِنْ أَنْ یَکُونَ لَهُ عَوْناً وَ نَاصِراً وَ مُصَدِّقاً وَ إِذَا لَمْ یَجِدْ مَنْ یَکُونُ لَهُ عَوْناً وَ مُصَدِّقاً لَمْ یَکُنْ لِوُجُودِهِ تَأْثِیرٌ فَثَبَتَ أَنَّ وُجُودَ الْمَهْدِیِّ علیه السلام أَصْلٌ لِوُجُودِهِ وَ کَذَلِکَ الدَّجَّالُ اللَّعِینُ لَا یَصِحُّ وُجُودُهُ فِی آخِرِ الزَّمَانِ وَ لَا یَکُونُ لِلْأُمَّةِ إِمَامٌ یَرْجِعُونَ إِلَیْهِ وَ وَزِیرٌ یُعَوِّلُونَ عَلَیْهِ لِأَنَّهُ لَوْ کَانَ کَذَلِکَ لَمْ یَزَلِ الْإِسْلَامُ مَقْهُوراً وَ دَعْوَتُهُ بَاطِلَةً فَصَارَ وُجُودُ الْإِمَامِ أَصْلًا لِوُجُودِهِ عَلَی مَا قُلْنَاهُ وَ أَمَّا الْجَوَابُ عَنْ إِنْکَارِهِمْ بَقَاءَهُ فِی السِّرْدَابِ مِنْ غَیْرِ أَحَدٍ یَقُومُ بِطَعَامِهِ وَ شَرَابِهِ فَفِیهِ جَوَابَانِ أَحَدُهُمَا بَقَاءُ عِیسَی علیه السلام فِی السَّمَاءِ مِنْ غَیْرِ أَحَدٍ یَقُومُ بِطَعَامِهِ وَ شَرَابِهِ وَ هُوَ بَشَرٌ مِثْلُ الْمَهْدِیِّ علیه السلام فَلَمَّا جَازَ بَقَاؤُهُ فِی السَّمَاءِ وَ الْحَالَةُ هَذِهِ فَکَذَلِکَ الْمَهْدِیُّ فِی السِّرْدَابِ فَإِنْ قُلْتَ إِنَّ عِیسَی علیه السلام یُغَذِّیهِ رَبُّ الْعَالَمِینَ مِنْ خِزَانَةِ غَیْبِهِ فَقُلْتُ لَا تَفْنَی خَزَائِنُهُ بِانْضِمَامِ الْمَهْدِیِّ علیه السلام إِلَیْهِ فِی غِذَائِهِ فَإِنْ قُلْتَ إِنَّ عِیسَی خَرَجَ عَنْ طَبِیعَةِ الْبَشَرِیَّةِ قُلْتُ هَذِهِ دَعْوَی بَاطِلَةٌ لِأَنَّهُ قَالَ تَعَالَی لِأَشْرَفِ الْأَنْبِیَاءِ صلی الله علیه و آله قُلْ إِنَّما أَنَا بَشَرٌ مِثْلُکُمْ فَإِنْ قُلْتَ اکْتَسَبَ ذَلِکَ مِنَ الْعَالَمِ الْعِلْوِیِّ قُلْتُ هَذَا یَحْتَاجُ إِلَی تَوْقِیفٍ وَ لَا سَبِیلَ إِلَیْهِ وَ الثَّانِی بَقَاءُ الدَّجَّالِ فِی الدَّیْرِ عَلَی مَا تَقَدَّمَ بِأَشَدِّ الْوَثَاقِ مَجْمُوعَةً یَدَاهُ إِلَی عُنُقِهِ مَا بَیْنَ رُکْبَتَیْهِ إِلَی کَعْبَیْهِ بِالْحَدِیدِ وَ فِی رِوَایَةٍ فِی بِئْرٍ مَوْثُوقٌ وَ إِذَا کَانَ بَقَاءُ الدَّجَّالِ مُمْکِناً عَلَی الْوَجْهِ الْمَذْکُورِ مِنْ غَیْرِ أَحَدٍ یَقُومُ بِهِ فَمَا الْمَانِعُ مِنْ بَقَاءِ الْمَهْدِیِّ علیه السلام مُکَرَّماً مِنْ غَیْرِ الْوَثَاقِ إِذِ الْکُلُّ فِی مَقْدُورِ اللَّهِ تَعَالَی فَثَبَتَ أَنَّهُ غَیْرُ مُمْتَنِعٍ شَرْعاً وَ لَا عَادَةً ثُمَّ ذَکَرَ بَعْدَ هَذِهِ الْأَبْحَاثِ خَبَرَ سَطِیحٍ وَ أَنَا أَذْکُرُ مِنْهُ مَوْضِعَ الْحَاجَةِ إِلَیْهِ وَ مُقْتَضَاهُ یَذْکُرُ لِذِی جَدَنٍ الْمَلِکِ وَقَائِعَ وَ حَوَادِثَ تَجْرِی وَ زَلَازِلَ مِنْ فِتَنٍ ثُمَّ إِنَّهُ یَذْکُرُ خُرُوجَ الْمَهْدِیِّ علیه السلام وَ أَنَّهُ یَمْلَأُ الْأَرْضَ عَدْلًا وَ یُطَیِّبُ الدُّنْیَا وَ أَهْلَهَا فِی أَیَّامِ

ص: 101

دَوْلَتِهِ علیه السلام وَ رُوِیَ عَنِ الْحَافِظِ مُحَمَّدِ بْنِ النَّجَّارِ أَنَّهُ قَالَ هَذَا حَدِیثٌ مِنْ طِوَالاتِ الْمَشَاهِیرِ کَذَا ذَکَرَهُ الْحُفَّاظُ فِی کُتُبِهِمْ وَ لَمْ یُخَرَّجْ فِی الصَّحِیحِ.

**[ترجمه]دلیل این امر حیات عیسی و خضر و الیاس از اولیاء اللَّه تعالی و زنده بودن دجال و شیطان از دشمنان خداوند است، چه این عده به استناد کتاب و سنت، تاکنون زنده هستند. اهل حدیث در این مورد اتفاق دارند، ولی بودن مهدی را منکرند! آنها از دو نظر وجود مهدی را انکار کرده اند: یکی به علت طول زمان غیبتش و دیگری بودن وی در سرداب، بدون اینکه کسی آب و غذایی برای او بیاورد. نیز می گویند که این عادتا محال است.

سپس مؤلف کتاب مذکور محمد بن یوسف بن محمد گنجی شافعی می گوید: با امداد الهی در حل این مشکل می گوییم: دلیل زنده بودن عیسی علیه السّلام از قرآن آیه شریفه «وَ إِنْ مِنْ أَهْلِ الْکِتابِ إِلَّا لَیُؤْمِنَنَّ بِهِ قَبْلَ مَوْتِهِ» - . نساء / 159 - ، {و از اهلِ کتاب، کسی نیست مگر آنکه پیش ازمرگ خود حتماً به او ایمان می آورد} و نصاری و اهل کتاب، از موقع نزول این آیه تاکنون، به او ایمان نیاورده اند. پس ناچار باید که در آخرالزمان باشد و از اخبار پیغمبر (سنت)، یک دلیل اینکه مسلم در «صحیح» ضمن حدیث مفصلی درباره خروج دجال می گوید: پیغمبر فرمود: «... پس عیسی بن مریم در مشرق دمشق، جنب مناره سفید مابین «مهروده»، در حالی که دو دست خود را روی شانه دو فرشته نهاده فرود می آید.» و قبلا نیز گذشت که پیغمبر فرمود: «چگونه خواهید بود وقتی که عیسی بن مریم در میان شما فرود می آید و امام شما نیز میان شما باشد؟» درباره خضر و الیاس نیز محمد بن جریر طبری می گوید: «آنها در زمین می گردند.»

و نیز مسلم در کتاب «صحیح» از ابو سعید خدری نقل می کند که پیغمبر صلی اللَّه علیه و آله ضمن حدیثی طولانی که درباره دجال برای ما بیان می کرد، فرمود: «او قدم به کوچه های مدینه نمی گذارد، بلکه به شوره زاری نزدیک مدینه روی می آورد. در آن موقع مردی که بهترین خلق است یا از بهترین خلق است، به سوی او می رود و می گوید: «می دانم که تو همان دجال هستی که پیغمبر صلی اللَّه علیه و آله به ما خبر داده است!» دجال به مردم می گوید: «اگر من این مرد را کشتم سپس زنده کردم، آیا باز در حقانیت من تردید خواهید کرد؟» مردم می گویند نه! آنگاه آن مرد را می کشد و سپس زنده می گرداند. چون آن مرد (در ظاهر و به نظر مردم) زنده می شود، می گوید: «به خدا سوگند من در شناختن تو از خودت بیناترم» (یعنی تو را ساحری بیش نمی دانم) دجال دوباره آهنگ کشتن او می کند، ولی کاری از پیش نمی برد.» ابو اسحق ابراهیم بن سعد گفته است: «گویند این مرد (که دجال به ظاهر او را می کشد)، خضر پیغمبر علیه السّلام است.» روایت مذکور را عینا مسلم در صحیح خود آورده است که ما نیز آوردیم. و دلیل بر زنده بودن دجال، روایت «تمیم داری» و جنبنده دریایی و دابه ای است که با آنان تکلم می کند که حدیثی حسن و صحیح می باشد و مسلم در صحیح خود آورده و گفته است که این روایت صریح در زنده بودن دجال است.

و دلیل بر وجود شیطان، آیات قرآن مجید است، مانند این آیه: «قالَ رَبِّ فَأَنْظِرْنِی إِلی یَوْمِ یُبْعَثُونَ. قالَ فَإِنَّکَ مِنَ الْمُنْظَرِینَ إِلی یَوْمِ الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ» - . حجر / 36 - 37 - ، {گفت: «پروردگارا، پس مرا تا روزی که برانگیخته خواهند شد مهلت ده. فرمود: تو از مهلت یافتگانی، تاروز [و] وقت معلوم.}

و دلیل بقای مهدی موعود در کتاب و سنت آمده است: اما از قرآن مجید آیه شریفه: «لِیُظْهِرَهُ عَلَی الدِّینِ کُلِّهِ وَ لَوْ کَرِهَ الْمُشْرِکُونَ» - . توبه / 33 - ، {تا آن را بر هرچه دین است پیروز گرداند، هرچند مشرکان خوش نداشته باشند} است. سعید بن جبیر روایت کرده که مقصود، مهدی است که از عترت فاطمه علیهاالسّلام است. و کسی که گفته مقصود عیسی علیه السّلام است، مطابق آنچه گفتیم با هم منافات ندارد. زیرا بنا بر آنچه گذشت، با امام سازگار است. مقاتل بن سلیمان و مفسرین پیروان او گفته اند: مقصود خداوند از آیه «وَ إِنَّهُ لَعِلْمٌ لِلسَّاعَةِ» - . زخرف / 61 - ، {و همانا آن، نشانه ای برای [فهم] رستاخیزاست}، مهدی آخرالزمان است که بعد از ظهور او، علائم روز قیامت آشکار می شود. همچنین پاسخ کسی که از راه طول زمان غیبت، منکر مهدی علیه السّلام شده، به دو گونه است: یکی نقلی و دیگری عقلی. در جواب نقلی می گوییم که از روایات گذشته دانستیم که سه نفر در آخرالزمان خواهند آمد و هیچ کدام جز مهدی پیشوا نیست، زیرا وی امام مردم است و عیسی علیه السّلام پشت سر او نماز می گزارد، همان طور که در صحاح آمده و ادعای او را تصدیق می کند، و سومی که دجال ملعون است و بودنش، نزد اهل حدیث (از شیعه و سنی) مسلم است.

و اما جواب عقلی در بقای آنها: می گوییم که بودن اینان در طول این مدت، از دو حال بیرون نیست: یا بودن آنها مقدور خداوند است و یا محال بوده و مقدور خدا نیست که آنها را در این مدت طولانی زنده نگاه دارد. قسم دوم باطل است، زیرا خداوندی که مخلوقات را از نیستی به هستی آورده و بعد فانی می گرداند و بعد از فنا دوباره به صورت نخست برمی گرداند، البته نگه داشتن آنها در حیطه قدرت او خواهد بود. و در این صورت که بودن آنها مقدور خداوند است، از دو حال بیرون نیست: یا بودن آنها به اختیار خداست و یا به میل مردم. بدیهی است که بسته به میل مردم نیست، زیرا اگر مردم چنین قدرتی داشته باشند، برای یکی از ما ممکن بود که خود یا فرزندمان همیشه زنده بمانیم. در صورتی که می دانیم این معنی برای ما حاصل نمی شود و از قدرت ما خارج است. پس ناچار باید بگوییم بقای آنها در طول این مدت، به اختیار ذات مقدس الهی است. و نیز بودن آنها از دو حال بیرون نیست: یا علتی دارد و یا بدون علت است. اگر بدون علت باشد، بی حکمت خواهد بود و چیزی که حکمت ندارد، داخل افعال الهی نیست. پس ناچار باید بقای آنها به واسطه علتی باشد که حکمت الهی اقتضا دارد. دلیل بقای عیسی را در تفسیر آیه «وَ إِنْ مِنْ أَهْلِ الْکِتابِ ...» بیان داشتیم و در خصوص بقای دجال لعین می گوییم که علائم او که پیغمبر صلّی اللَّه علیه و آله فرموده مردی است یک چشم و کوهی از غذا در همه جا با وی است، تاکنون واقع نشده، پس ناچار باید آمدن وی در آخرالزمان باشد. برای اقامه دلیل بر وجود امام مهدی علیه السّلام نیز می گوییم: از موقعی که غیبت فرموده تا کنون، آن طور که اخبار مژده داده است، زمین پر از عدل و داد نشده، بنابراین این علائم باید در آخرالزمان ظاهر گردد. این بود آنچه باعث بقای عیسی و مهدی (علیهماالسّلام) و دجال علیه اللعنه شده است. پس وقتی که عیسی و دجال زنده هستند و محدثین اهل تسنن هم آن را قبول دارند، چه مانعی دارد مهدی که یادگار پیغمبر اسلام و نماینده اوست هم به اختیار و قدرت الهی زنده باشد؟ بنابراین بودن وی از آن دو اَولی است، زیرا بقای مهدی که امام آخرالزمان است و زمین را پر از عدل و داد می کند، شاید مصلحتی برای مکلفین داشته باشد و از ناحیه خداوند نسبت به بندگانش لطف باشد. وجود و خروج دجال هر چند موجب فساد عقیده مردم می شود، چه وی ادعای خدایی می کند و مردم را به قتل می رساند، لیکن بقای او خود امتحانی است که طی آن دیندار و گناهکار و مصلح و مفسد از هم تمیز داده می شوند. همچنین بقای عیسی تاکنون و آشکار شدن وی در آخرالزمان، خود باعث ایمان آوردن اهل کتاب و تصدیق خاتمیت پیغمبر اسلام صلی الله علیه و آله است. همچنین ایمان مؤمنین را تحکیم و ادعای امام را نزد منکرین تصدیق می کند، به دلیل اینکه پشت سر حضرت نماز می گزارد و او را یاری می کند و مردم را به دین اسلام دعوت می کند، پس بقای مهدی علیه السّلام اصل و آمدن عیسی و خروج دجال فرع آن است؛ پس چگونه صحیح است که دو فرع با عدم بقای اصل، باقی باشند و اگر این جایز باشد، وجود مسبب بدون وجود سبب صحیح است و این عقلا محال است.

و علت اینکه گفتیم بقای مهدی علیه السّلام اصل و علت بقای عیسی علیه السّلام و دجال است، این است که وجود انفرادی عیسی علیه السّلام در حال که یاور دین اسلام و تصدیق گر امام نباشد صحیح نیست، زیرا اگر چنین امری صحیح باشد، ایشان منفردا دولت و دعوتی داشته و سبب ابطال دعوت اسلام می گردد، زیرا اراده کرده که تابع و فرع باشد، ولی متبوع و اصل و امام شده است، در حالی که پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: «پیامبری بعد از من نیست» و فرمود: «حلال آن است که خدا بر زبان من تا روز قیامت حلال کرده و حرام آن است که خدا به زبان من تا روز قیامت حرام گردانده است.» پس باید یار و یاور و تصدیق گری داشته باشد و وقتی کسی را که یار و تصدیق گر او باشد را نیابد، وجود او تاثیر ندارد. پس ثابت شد که وجود مهدی علیه السّلام اصل وجود اوست و همچنین وجود دجال ملعون در آخرالزمان، بدون وجود امام صحیح نیست و صحیح نیست که امت، امامی قابل رجوع و وزیری قابل اعتماد نداشته باشند، زیرا اگر چنین باشد، اسلام پیوسته مقهور و دعوت آن باطل است. پس وجود امام اصلِ وجود دجال نیز هست، بنا برآنچه که گفتیم.

و پاسخ کسانی که از راه بودن وی در سرداب، منکر وجود او شده اند نیز به دو گونه است: یکی اینکه (به عقیده محدثین) عیسی علیه السّلام نیز در آسمان است، بدون اینکه در روایتی وارد شده باشد که کسی آب و نان برای او می برد، در حالی که او هم مانند مهدی علیه السّلام بشر است! وقتی که بودن وی بدین گونه در آسمان نزد منکرین مسلم باشد، بودن مهدی در سرداب نیز اشکال ندارد!

اگر بگویی که عیسی علیه السّلام را خداوند از خزانه غیبش غذا می دهد، می گویم که اگر خداوند مهدی را نیز از خزانه غیبش غذا دهد، خزانه او خالی نخواهد شد! اگر بگویی که عیسی (به واسطه عروج به آسمان) از طبیعت بشری خارج شده (یعنی محتاج به خورد و خوراک نیست) و با مهدی فرق دارد، می گویم که این درست نیست، زیرا خداوند درباره اشرف مخلوقات می فرماید: « قُلْ إِنَّما أَنَا بَشَرٌ مِثْلُکُمْ یُوحی إِلَیَ» - . کهف / 110 - ، {بگو: «من هم مثل شما بشری هستم.} اگر بگویی که این طبیعت ثانوی را عیسی در عالم بالا پیدا کرده، می گویم که این ادعا محتاج به اثبات است و دلیلی بر اثبات ندارد.

دلیل دوم بر ابطال انکار بقای حضرت درسرداب این است که دجال نیز در دَیر مستحکمی است که دو دست خود را به گردنش جمع کرده و بین دو زانو تا روی پایش با آهن پوشیده شده و در روایتی در چاهی آویزان است. وقتی بقای دجال به گونه مذکور ممکن باشد، بدون اینکه کسی متکفل امور او باشد، پس مانع از بقای مهدی علیه السّلام چیست که با عزت و بدون تکیه به جایی باقی باشد؟ چون همه در قدرت خدای تعالی است. پس ثابت شد که شرعا و عادتا بقای حضرت محال نیست.

سپس بعد از ذکر این مباحث، روایتی سست را نقل کرده و من محل مورد نیاز و لازم را می آورم: نسبت به ذی جدن که نام یک پادشاه است، وقایع و حوادثی جاری می شود و فتنه های تکان دهنده ای روی می دهد. سپس قیام مهدی علیه السّلام را ذکر می کند و اینکه حضرت، زمین را آکنده از عدل می کند و دنیا و اهل آن در ایام دولت حضرت علیه السّلام، با طیب خاطر زندگی می کنند و از حافظ محمد بن نجار روایت شده که گفت: این حدیث از احادیث طولانی مشهور است که حافظان حدیث در کتب خود ذکر کرده اند و در صحاح ذکر نشده است. - . کشف الغمة 2 : 476-493 -

**[ترجمه]

وَ مِنْهَا مَا نَقَلَهُ الْإِمَامُ أَبُو إِسْحَاقَ أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ الثَّعْلَبِیُّ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ فِی تَفْسِیرِهِ یَرْفَعُهُ بِسَنَدِهِ إِلَی أَنَسِ بْنِ مَالِکٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: نَحْنُ وُلْدُ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ سَادَةُ الْجَنَّةِ أَنَا وَ حَمْزَةُ وَ جَعْفَرٌ وَ عَلِیٌّ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ وَ الْمَهْدِیُّ.

**[ترجمه]محمد بن طلحه می گوید: اما روایات صحیحی از پیامبر صلی الله علیه و آله درباره مهدی علیه السّلام وارد شده است، از جمله:

ابو داود و ترمذی هر یک با سند خود در صحیح خود، سند به ابو سعید خدری می رسانند که گفت: شنیدم از پیامبر صلی الله علیه و آله که فرمود: «مهدی از من است؛ پیشانی اش پهن و بالای بینی اش بلند است. او زمین را که مملو از ظلم و جور شده، از عدل و داد پر می گرداند و هفت سال حکومت می کند.»

حدیث دیگر را داود، مرفوعا از علی بن ابی طالب علیهما السلام نقل می کند که فرمود: پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: «اگر از روزگار تنها یک روز باقی مانده باشد، خدا مردی از اهل بیت مرا بر می انگیزد که زمین را که انباشته از ظلم و جور شده باشد، از عدل پر می کند.» همچنین ابو داود در صحیح خود، از ام سلمه همسر پیامبر صلی الله علیه و آله نقل می کند که گفت از رسول خدا شنیدم که فرمود: «مهدی از عترت من و از فرزندان فاطمه است.»

حدیث دیگر را بغوی در کتاب خود به نام شرح السنّه نقل می کند که بخاری و مسلم هر یک مستقلا در صحیح خود، سندشان را به ابو هریره رسانده اند که گفت: پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: «شما در چه وضعی هستید هنگامی که عیسی علیه السّلام نزول می کند، درحالی که امام شما از شماست؟»

حدیث دیگر را داود و ترمذی به سندشان در صحیح خود آورده و هر یک، سند به عبدالله بن مسعود رسانده اند که گفت: پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: «اگر از روزگار تنها یک روز باقی مانده باشد، خدا آن روز را چنان طولانی کند تا مردی از من یا اهل بیت مرا برانگیزد که اسم او مشابه اسم من و اسم پدرش مشابه اسم پدر من باشد. او زمین را که مملو از ظلم و جور شده، از عدل و داد پر می کند.»

و در حدیث دیگری پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: «مردی از اهل بیت من که هم نام من است، خواهد آمد.» این روایات از ابی داود و ترمذی بود.

از جمله این احادیث، روایاتی است که امام ثعلبی در تفسیر خود نقل کرده و سند را به انس بن مالک می رساند که گفت: پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: «ما فرزندان عبدالمطلب سادات بهشتیم: من، حمزه، جعفر، علی، حسن، حسین و مهدی علیهم السلام.» - . کشف الغمة 2 : 437 -

**[ترجمه]

و الأظهر ما مر من کون أبی مصحف ابنی.

**[ترجمه]بعضی از معاصرین ما در پاسخ به این اشکال، وجه دیگری ذکر کرده اند و آن اینکه کنیه امام عسکری علیه السّلام، ابو محمد است و کنیه جناب عبدالله پدر پیامبرخدا نیز ابومحمد بوده. پس دو کنیه موافق اند و کنیه داخل تحت اسم است. ولی اظهر همان است که گذشت که «ابی» غلط املایی« ابنی» است.

**[ترجمه]

أَخْبَرَنَا أَبُو بَکْرٍ أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ الْمُقْرِی الْآدَمِیُّ بِبَغْدَادَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ إِسْمَاعِیلَ الْحِسَائِیُّ حَدَّثَنَا أَبُو مُعَاوِیَةَ عَنْ دَاوُدَ بْنِ أَبِی هِنْدٍ عَنْ أَبِی نَضْرَةَ عَنْ أَبِی سَعِیدٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: یَخْرُجُ فِی آخِرِ الزَّمَانِ خَلِیفَةٌ یُعْطِی الْمَالَ بِغَیْرِ عَدَدٍ هَذَا حَدِیثٌ صَحِیحٌ أَخْرَجَهُ مُسْلِمٌ- عَنْ زُهَیْرِ بْنِ حَرْبٍ عَنْ عَبْدِ الصَّمَدِ بْنِ عَبْدِ الْوَارِثِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ دَاوُدَ انْتَهَی.

**[ترجمه]آنچه ابن طلحه از صحیحین و کتاب فردوس دیلمی نقل کرده، مطابق با نسخه هایی است که نزد ماست و من نسخه ای قدیمی از شرح السنة نوشته بغوی دارم که تمام روایات موجود مهدی علیه السّلام را با اسناد او نقل می کنم. می گوید: از پیامبر صلی الله علیه و آله نقل شده که فرمود: : «اگر از روزگار تنها یک روز باقی مانده باشد، خدا مردی از اهل بیت مرا بر می انگیزد که زمین را که مملو از جور و ستم شده باشد، از عدل پر می کند.»

و از ابو سعید مروی نقل شده که پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: «بلایی به این امت می رسد که هیچ کس پناهگاهی نمی یابد که از شر ظلم به آن پناهنده شود. پس خدا مردی از اهل بیت مرا بر می انگیزد که زمین را که آکنده از ظلم و جور شاه باشد، از عدل و داد پر می کند؛ سکنه آسمان و زمین از او راضی باشند و آسمان چیزی از آب خود را نمی گذارد، مگر آنکه به طور فراوان آن را فرو می ریزد و زمین از گیاهان خود چیزی فرو نمی گذارد، مگر اینکه آن را بیرون می ریزد. تا جایی که زندگان دوست دارند مردگان نیز در عصر او باشند و هفت یا هشت یا نه سال در این وضع زندگی می کند.» این حدیث از طریقی غیر از طریق ابو سعید خدری و ابو صدیق ناجی که نامش بکر بن عمر است نیز نقل شده است.

همچنین ام سلمه می گوید: شنیدم که پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: «مهدی از عترت من و از فرزندان فاطمه است.» نیز روایت شده که او در بین مردم به سنت پیامبر آنها عمل کرده و هفت سال می ماند و سپس فوت می کند و مسلمانان بر او نماز می خوانند.

و همچنین نقل شده که پیامبر صلی الله علیه و آله در ارتباط با مهدی فرمود: «کار طوری می شود که فردی از افراد می آید و می گوید: «ای مهدی! به من عطا کن! به من عطا کن!» پس حضرت آن قدر که آن فرد بتواند ببرد، در لباسش برایش مال می ریزد.» و

همچنین نقل شده که پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: «در آخرالزمان خلیفه ای قیام می کند که مال را بی حد و نهایت به مردم عطا می کند.» این حدیثی صحیح است که مسلم روایت کرده است.» - . شرح السنة 8 : 353 -

**[ترجمه]

فمنها من صحیح البخاری ثلاثة أحادیث و منها من صحیح مسلم أحد عشر حدیثا و منها من الجمع بین الصحیحین للحمیدی حدیثان و من الجمع بین الصحاح الستة لزید بن معاویة العبدری أحد عشر حدیثا و منها من کتاب فضائل الصحابة مما أخرجه الشیخ الحافظ عبد العزیز العکبری من مسند أحمد بن حنبل سبعة أحادیث و منها من تفسیر الثعلبی خمسة أحادیث و منها من

غریب الحدیث لابن قتیبة الدینوری ستة أحادیث و منها من کتاب الفردوس لابن شیرویه الدیلمی أربعة أحادیث و منها من کتاب مسند سیدة نساء العالمین فاطمة الزهراء علیه السلام تألیف الحافظ أبی الحسن علی الدارقطنی ستة أحادیث و منها من کتاب الحافظ أیضا من مسند أمیر المؤمنین علی بن أبی طالب علیه السلام ثلاثة أحادیث و من کتاب المبتدإ للکسائی حدیثان یشتملان أیضا علی ذکر المهدی علیه السلام و ذکر خروج السفیانی و الدجال و منها من کتاب المصابیح لأبی الحسین بن مسعود الفراء خمسة أحادیث.

و منها من کتاب الملاحم لأبی الحسن أحمد بن جعفر بن محمد بن عبید الله المناری أربعة و ثلاثون حدیثا و منها من کتاب الحافظ محمد بن عبد الله الحضرمی المعروف بابن مطیق ثلاثة أحادیث و منها من کتاب الرعایة لآمل الروایة لأبی الفتح محمد بن إسماعیل بن إبراهیم الفرغانی ثلاثة أحادیث و منها خبر سطیح روایة الحمیدی أیضا و منها من کتاب الاستیعاب لأبی عمر یوسف بن عبد البر النمیری حدیثان.

قال السید و وقفت علی الجزء الثانی من کتاب السنن روایة محمد بن یزید ماجة قد کتب فی زمان مؤلفه تاریخ کتابته و بعض الإجازات علیه ما هذا لفظها.

بسم الله الرحمن الرحیم أما بعد فقد أجزت الأخبار لأبی عمرو و محمد بن سلمة و جعفر و الحسن ابنی محمد بن سلمة حفظهم الله و هو سماعی من محمد بن یزید ماجة نفعنا الله و إیاکم به و کتب إبراهیم بن دینار بخطه و ذلک فی شهر شعبان سنة ثلاثمائة و قد عارضت به و صلی علی محمد و سلم کثیرا.

و قد تضمن هذا الجزء المذکور الموصوف کثیرا من الملاحم فمنها باب خروج المهدی و روی فی هذا الباب من ذلک الکتاب من هذه النسخة سبعة أحادیث

ص: 106

بأسانیدها فی خروج المهدی و أنه من ولد فاطمة علیه السلام و أنه یملأ الأرض عدلا کما ملئت جورا و ذکر کشف الحالة و فضلها یرفعها إلی النبی صلی الله علیه و آله.

قال السید و وقفت أیضا علی کتاب المقتص علی محدث الأعوام لبناء ملاحم غابر الأیام تلخیص أبی الحسین أحمد بن جعفر بن محمد المناری قد کتب فی زمان مؤلفه فی آخر النسخة التی وقفت علیها ما هذا لفظه فکان الفراغ من تألیفه سنة ثلاثمائة و ثلاثین و علی الکتاب إجازات و تجویزات تاریخ بعض إجازاته فی ذی قعدة سنة ثمانین و أربعمائة من جملة هذا الکتاب ما هذا لفظه سیأتی بعض المأثور فی المهدی علیه السلام و سیرته ثم روی ثمانیة عشر حدیثا بأسانیدها إلی النبی صلی الله علیه و آله بتحقیق خروج المهدی علیه السلام و ظهوره و أنه من ولد فاطمة علیه السلام بنت رسول الله صلی الله علیه و آله و أنه یملأ الأرض عدلا و ذکر کمال سیرته و جلالة ولایته.

ثم أشار السید إلی ما جمعه الحافظ أبو نعیم من أربعین حدیثا فی وصف المهدی علیه السلام علی ما نقله صاحب کشف الغمة ثم قال فجملة الأحادیث مائة حدیث و ستة و خمسون حدیثا و أما الذی ورد من طرق الشیعة فلا یسعه إلا مجلدات و نقل إلینا سلفنا نقلا متواترا أن المهدی المشار إلیه ولد ولادة مستورة لأن حدیث تملکه و دولته و ظهوره علی کافة الممالک و العباد و البلاد

کان قد ظهر للناس فخیف علیه کما جرت الحال فی ولادة إبراهیم و موسی علیهما السلام و غیرهما و عرفت الشیعة ذلک لاختصاصها بآبائه علیهما السلام فإن کل من یلزم بقوم کان أعرف بأحوالهم و أسرارهم من الأجانب کما أن أصحاب الشافعی أعرف بحاله من أصحاب غیره من رؤساء الأربعة المذاهب.

و قد کان علیه السلام ظهر لجماعة کثیرة من أصحاب والده العسکری و نقلوا عنه أخبارا و أحکاما شرعیة و أسبابا مرضیة.

و کان له وکلاء ظاهرون فی غیبته معروفون بأسمائهم و أنسابهم و أوطانهم یخبرون عنه بالمعجزات و الکرامات و جواب المشکلات و بکثیر مما ینقله عن آبائه عن رسول الله صلی الله علیه و آله من الغائبات منهم عثمان بن سعید العمری المدفون بقطقطان

ص: 107

الجانب الغربی ببغداد و منهم أبو جعفر محمد بن عثمان بن سعید العمری و منهم أبو القاسم الحسین بن روح النوبختی و منهم علی بن محمد السمری رضی الله عنهم و قد ذکر نصر بن علی الجهضمی بروایة رجال الأربعة المذاهب حال هؤلاء الوکلاء و أسمائهم و أنهم کانوا وکلاء المهدی علیه السلام. و لقد لقی المهدی علیه السلام بعد ذلک خلق کثیر من الشیعة و غیرهم و ظهر لهم علی یده من الدلائل ما ثبت عندهم أنه هو علیه السلام و إذا کان علیه السلام الآن غیر ظاهر لجمیع شیعته فلا یمتنع أن یکون جماعة منهم یلقونه و ینتفعون بمقاله و فعاله و یکتمونه کما جری الأمر فی جماعة من الأنبیاء و الأوصیاء و الملوک و الأولیاء حیث غابوا عن کثیر من الأمة لمصالح دینیة أوجبت ذلک.

و أما استبعاد من استبعد منهم ذلک لطول عمره الشریف فما یمنع من ذلک إلا جاهل بالله و بقدرته و بأخبار نبینا و عترته کیف و قد تواتر کثیر من الأخبار بطول عمر جماعة من الأنبیاء و غیرهم من المعمرین و هذا الخضر باق علی طول السنین و هو عبد صالح لیس بنبی و لا حافظ شریعة و لا بلطف فی بقاء التکلیف فکیف یستبعد طول حیاة المهدی علیه السلام و هو حافظ شریعة جده ص و لطف فی بقاء التکلیف و المنفعة ببقائه فی حال ظهوره و خفائه أعظم من المنفعة بالخضر و کیف یستبعد ذلک من یصدق بقصة أصحاب الکهف لأنه مضی لهم فیما تضمنه القرآن ثَلاثَ مِائَةٍ سِنِینَ وَ ازْدَادُوا تِسْعاً و هم أحیاء کالنیام بغیر طعام و شراب و بقوا إلی زمن النبی صلی الله علیه و آله حیث بعث الصحابة لیسلموا علیهم کما رواه الثعلبی.

و رأیت تصنیفا لأبی حاتم سهل بن محمد السجستانی من أعیان الأربعة المذاهب سماه کتاب المعمرین إلی آخر ما ذکره رحمه الله من الاحتجاج علیهم و ترکناه لأنه خارج عن مقصود کتابنا.

**[ترجمه]سید بن طاووس از کتاب جمع بین صحاح ششگانه اهل سنت و هم از کتاب فردوس و مناقب ابن مغازلی و مصابیح ابو محمد حسین بن مسعود فرّاء، بسیاری از روایات گذشته را نقل کرده است و سپس می گوید: یکی از علمای شیعه کتابی بنام «کشف المخفی فی مناقب المهدی علیه السّلام» تصنیف کرده که به دست من رسیده و یک صد و ده روایت بهتر از آنچه نقل کردیم، از طرق محدثین و علمای مذاهب چهارگانه اهل تسنن آورده است که به ملاحظه اختصار و رعایت حال خوانندگان، از نقل آن نیز خودداری کردیم. چرا که برخی از روایات گذشته که نقل کردیم، خواننده را از تفصیل بیشتر بی نیاز می کند و هما ن ها برای اهل انصاف و عقل سلیم، کافی خواهد بود.

در این جا فقط اسامی دانشمندانی که یک صد و ده حدیث مزبور را در کتب خود آورده اند می آوریم تا اهل توفیق با تحقیق، از مظانّ آن مستحضر گردند:

بخاری در کتاب «صحیح» سه حدیث؛ مسلم در کتاب «صحیح» یازده حدیث؛ حمیدی در کتاب «جمع بین صحیحین» دو حدیث؛ زید بن معاویه عبدری در کتاب «جمع بین صحاح سته» یازده حدیث؛ عبدالعزیز عکبری در کتاب «فضائل الصحابه» هفت حدیث؛ ثعلبی در کتاب «تفسیر» پنج حدیث؛ ابن قتیبه در کتاب «غریب الحدیث» شش حدیث؛ ابن شیرویه دیلمی در «الفردوس» چهار حدیث؛ حافظ ابوالحسن دارقطنی در کتاب «مسند فاطمه علیهاالسّلام» شش حدیث؛ حافظ ابوالحسن دارقطنی در کتاب «مسند علی علیه السّلام» سه حدیث؛ کسائی در «المبتداء» دو حدیث؛ حسین بن مسعود فراء در «المصابیح» پنج حدیث؛ ابوالحسن مناری در «الملاحم» سی و چهار حدیث؛ حافظ ابن مطیق از کتاب وی سه حدیث؛ محمد بن اسماعیل فرغانی در «الرعایة لاهل الروایة» سه حدیث؛ حمیدی (نامبرده) در «خبر سطیح» یک حدیث؛ یوسف بن عبدالبر نمیری در «استیعاب» دو حدیث نقل کرده اند.

سید بن طاوس سپس می گوید: جلد دوم سنن ابن ماجه قزوینی را که تاریخ کتابت آن سال 300 هجری، یعنی زمان مؤلف است ما به دست آورده ایم. در کتاب نامبرده روایات بسیاری درباره ملاحم (پیشینی ها) منجمله هفت حدیث در باب (ظهور مهدی) با سلسله سند نقل کرده است که وی از فرزندان فاطمه علیهاالسّلام است و زمین را که مملو از ظلم شده باشد، پر از عدل می کند و کشف و فضل حالت و زمان ظهور را به سند متصل از پیامبر اسلام روایت کرده است .

و هم سید بزرگوار مزبور می گوید: کتابی دیگر به نام «المقتص علی محدث الاعوام لبناء ملاحم غابر الایام» تلخیص ابوالحسین احمد بن جعفر بن محمد مناری به دست آوردم که در زمان مؤلفش نوشته شده. در آخر آن نسخه نوشته بود:

«در سال 330 از تألیف آن فراغت حاصل شد.» در آن کتاب هیجده روایت با سند، از پیغمبر درباره

قیام و ظهور حتمی مهدی علیه السّلام و اوصاف آن حضرت و این که او از اولاد فاطمه زهرا علیهاالسّلام دختر پیغمبر است و او زمین را پر از عدل می کند و نیز ذکر کمال سیرت و جلالت ولایتش نقل کرده است.

سپس سید بن طاووس چهل حدیثی را که حافظ ابو نعیم اصفهانی در توصیف مهدی موعود جمع آوری کرده و ما از (کشف الغمه) نقل کردیم، آورده و آنگاه فرموده است: احادیث راجع به مهدی که دانشمندان اهل تسنن روایت کرده اند، یک صد و پنجاه و شش حدیث است و آنچه شیعه در این باره نقل کرده اند، باید در چند جلد تدوین شود. علمای ما به «تواتر» نقل کرده اند که ولادت مهدی علیه السّلام به طور پنهانی بوده، زیرا روایات راجع به سلطنت و دولت او و غلبه وی بر همه کشورها و تمام مردم و شهرها، برای عموم روشن بوده و بدین سبب ولادت او توأم با خطر و ترس بوده، مانند ولادت حضرت ابراهیم و موسی علیهماالسّلام. این معنی را شیعیان از راه ارتباط و اتصال به پدران آن حضرت می دانستند. چه هر کس با قومی معاشر باشد، از دیگران آشناتر به احوال و اسرار آنهاست، همچنان که اصحاب شافعی از سایر علمای مذاهب چهارگانه اهل سنت آشناتر به حال او هستند. به علاوه امام زمان علیه السّلام

را بسیاری از اصحاب پدرش امام حسن عسکری علیه السّلام دیده و از وی اخبار و احکام روایت کرده اند.

از این گذشته حضرت وکلایی داشته که اسم و نسب و وطن آنها معلوم و معروف بوده و آنها معجزات و کرامات و جواب مسائل مشکله و بسیاری از اخبار غیبیه را که آن حضرت از جدش پیغمبر روایت کرده، نقل کرده اند. یکی از آنها عثمان بن سعید عمری است که در قطقطان واقع در سمت غربی بغداد مدفون است. دیگری فرزندش ابو جعفر محمد بن عثمان، دیگری ابوالقاسم حسین بن روح نوبختی و چهارمی علی بن محمد سیمری رضی اللَّه عنهم است .

نصر بن علی جهضمی به روایت علمای چهار مذهب اهل تسنن، احوال چهار نفر مذکور و اسامی آنها را و اینکه هر چهار نفر از وکلای مهدی علیه السّلام بوده اند، ذکر کرده است.

بعد از غیبت صغری نیز بسیاری از شیعیان و غیرهم، آن حضرت را ملاقات کرده و از معجزات و کراماتی که به دست آن حضرت به وقوع پیوسته، فهمیده اند که او همان مهدی موعود است.

پس اگر امروز از نظر نوع شیعیان و دوستانش غایب است، منافات ندارد که عده ای از آنها حضرتش را ببینند و از گفتار و کردارش بهره مند گردند و در عین حال از مردم پوشیده دارند، چنان که این معنی درباره جماعتی از پیغمبران و اوصیا و پادشاهان و اولیای حق، جریان داشته که مصالح دینی ایجاب می کرده آنها مدتی غایب گردند.

کسانی که وجود مهدی موعود علیه السّلام را از راه استبعاد طول عمر شریف آن حضرت انکار می کنند، افرادی هستند که جاهل به قدرت الهی و اخبار حضرت رسالت پناهی و اهل بیت عصمت هستند، وگرنه چگونه می شود آن را انکار کرد، با اینکه طول عمر عده ای از پیغمبران و غیرهم که همه از معمرین بوده اند، در روایات متواتر به ما رسیده است؟ وقتی خضر علیه السّلام با سال ها عمر که نه پیغمبر و نه حافظ دینی است و نه بودنش در بقای تکلیف لطف است و فقط بنده صالح پروردگار است، تاکنون زنده است، چگونه طول عمر مهدی علیه السّلام را که حافظ دین جدش است و بقای تکلیف بسته به وجود اوست، می توان مستبعد شمرد؟ مضافا به اینکه نفعی که در حال غیبت و ایام ظهور امام زمان علیه السّلام عائد مردم می شود، بیشتر از نفعی است که مردم از وجود خضر، می برند. بعلاوه کسی که مطابق صریح قرآن مجید معتقد به داستان اصحاب کهف است که سیصد و نه سال خوابیدند و با این وصف بدون اینکه آب و نان داشته باشند زنده ماندند و تا زمان پیغمبر صلی اللَّه علیه و آله نیز باقی بودند - چنان که ثعلبی روایت کرده که حضرت عده ای از اصحاب را فرستادند تا به آنها سلام کنند - چطور طول عمر مهدی علیه السّلام را مستبعد می داند؟ - . طرائف 1 : 261 -

ابو حاتم سیستانی که از اعیان علمای اهل سنت است، کتابی تصنیف کرده به نام «المعمّرون» و بسیاری از مردان طویل العمر را نام برده. در اینجا سید بن طاوس علیه الرحمه شرح مفصلی در این باره بیان می کند که چون از موضوع کتاب ما خارج است، از ذکر آن در می گذریم.

**[ترجمه]

بَعْدِی فِتْنَةٌ صَمَّاءُ صَیْلَمٌ-(1) یَسْقُطُ فِیهَا کُلُّ وَلِیجَةٍ وَ بِطَانَةٍ وَ ذَلِکَ عِنْدَ فِقْدَانِ الشِّیعَةِ الْخَامِسَ مِنْ وُلْدِ السَّابِعِ مِنْ وُلْدِکَ تَحْزَنُ لِفَقْدِهِ أَهْلُ الْأَرْضِ وَ السَّمَاءِ فَکَمْ مُؤْمِنٍ وَ مُؤْمِنَةٍ مُتَأَسِّفٍ مُتَلَهِّفٍ حَیْرَانَ عِنْدَ فَقْدِهِ ثُمَّ أَطْرَقَ مَلِیّاً ثُمَّ رَفَعَ رَأْسَهُ وَ قَالَ بِأَبِی وَ أُمِّی سَمِیِّی وَ شَبِیهِی وَ شَبِیهُ مُوسَی بْنِ عِمْرَانَ عَلَیْهِ جُیُوبُ النُّورِ أَوْ قَالَ جَلَابِیبُ النُّورِ تَتَوَقَّدُ مِنْ شُعَاعِ الْقُدْسِ کَأَنِّی بِهِمْ آیِسٌ مَا کَانُوا نُودُوا بِنِدَاءٍ یُسْمَعُ مِنَ الْبُعْدِ کَمَا یُسْمَعُ مِنَ الْقُرْبِ یَکُونُ رَحْمَةً عَلَی الْمُؤْمِنِینَ وَ عَذَاباً عَلَی الْمُنَافِقِینَ قُلْتُ وَ مَا ذَلِکَ النِّدَاءُ قَالَ ثَلَاثَةُ أَصْوَاتٍ فِی رَجَبٍ الْأَوَّلُ أَلا لَعْنَةُ اللَّهِ عَلَی الظَّالِمِینَ الثَّانِی أَزِفَتِ الْآزِفَةُ الثَّالِثُ یَرَوْنَ بَدَناً بَارِزاً مَعَ قَرْنِ الشَّمْسِ یُنَادِی أَلَا إِنَّ اللَّهَ قَدْ بَعَثَ فُلَانَ بْنَ فُلَانٍ حَتَّی یَنْسُبَهُ إِلَی عَلِیٍّ علیه السلام فِیهِ هَلَاکُ الظَّالِمِینَ فَعِنْدَ ذَلِکَ یَأْتِی الْفَرَجُ وَ یَشْفِی اللَّهُ صُدُورَهُمْ وَ یُذْهِبْ غَیْظَ قُلُوبِهِمْ قُلْتُ یَا رَسُولَ اللَّهِ فَکَمْ یَکُونُ بَعْدِی مِنَ الْأَئِمَّةِ قَالَ بَعْدَ الْحُسَیْنِ تِسْعَةٌ وَ التَّاسِعُ قَائِمُهُمْ.

**[ترجمه]کفایة الاثر: امیرالمؤمنین علیه السّلام از پیغمبر اکرم صلی اللَّه علیه و آله روایت کرده که فرمود: «یا علی! تو از من و من از تو هستم؛ تو برادر و وزیر منی. چون من رحلت کنم، در سینه های قومی کینه هایی نسبت به تو پدید می آید و به زودی بعد از من، آشوبی سخت به وقوع می پیوندد که دامن همه را خواهد گرفت. این اتفاق به وقت فقدان پنجمین امام از اولاد امام هفتم از نسل تو خواهد بود و اهل زمین و آسمان در فقدانش محزون گردند. در آن هنگام چه بسیار مرد و زن مؤمنی که متأسف و دردمند و حیران خواهند بود!» آنگاه حضرت سر مبارک به زیر افکند و لحظه ای بعد سر برداشت و فرمود: «پدر و مادرم فدای کسی که همنام و شبیه من و موسی بن عمران است! او لباسی از نور می پوشد که با شعاع قدس می درخشد. بر آنها که در غیبت او بی قرارند تأسف دارم که صدایی را از دور می شنوند - همان طور که از نزدیک می شنوند - که برای مؤمنین رحمت و برای منافقین عذاب است.» امیرالمؤمنین علیه السّلام می فرماید: عرض کردم: «یا رسول اللَّه! آن صدا چیست؟» فرمود: «سه صدا در ماه رجب شنیده می شود: صدای نخست: «أَلا لَعْنَةُ اللَّهِ عَلَی الظَّالِمِینَ» - . هود / 18 - ، {هان لعنت خدا بر ستمگران باد} و صدای دوم: «ازفتِ الآزفة» - . نجم / 57 - ، {وه چه نزدیک گشت واقعه} و صدای سوم به طور آشکار از شخصی است که او را نزدیک خورشید می بینند که می گوید: «ای اهل عالم آگاه باشید! خداوند مهدی فرزند فلان کس را برانگیخت- و نسب به علی علیه السّلام می رساند- و روز مرگ ستمگران فرا رسید!» در آن وقت مهدی ظهور می کند و خداوند دل های دوستانش را شاد می گرداند و عقده های دلشان را برطرف می سازد.» عرض کردم: «یا رسول اللَّه! بعد از من چند امام خواهد آمد؟» فرمود: «بعد از حسین نه امام می آید و نهمی قائم آنهاست.» - . کفایة الاثر : 158 -

**[ترجمه]

تَخْفَی وِلَادَتُهُ وَ یَغِیبُ شَخْصُهُ.

**[ترجمه]کمال الدین: حضرت امیرالمؤمنین علیه السّلام فرمود: «قائم ما غیبتی طولانی خواهد داشت. شیعیان را چنان می بینم که برای پیدا کردن او دشت و دمن را زیر پا گذارند و او را پیدا نکنند! بدانید آنها که در غیبت وی در دین خود ثابت بمانند و از طول مدت غیبتش سنگدل نشوند، روز قیامت با من خواهند بود.» آنگاه فرمود: «چون قائم ما ظهور کند، بیعت هیچ کس در گردن وی نیست. از این �