**[ترجمه]کافی: حضرت جواد علیه السلام در ماه رمضان سال 195 هجری متولد شد و در آخر ذی قعده سال 220 در سن بیست و پنج سالگی به اضافه دو ماه و هجده روز از دنیا رفت و در بغداد و در مقابر قریش پهلوی قبر جدش موسی بن جعفر علیهما السّلام دفن شد و معتصم ایشان را در اول همان سال که از دنیا رفت به بغداد خواسته بود.

مادرش کنیز فرزند داری به نام سبیکه نوبیه بود، بعضی خیزران نیز گفته اند و روایت شده که از خویشاوندان ماریه مادر ابراهیم پسر پیغمبر صلی اللَّه علیه و آله و سلّم بوده. - .[1] کافی 1 : 492 -

**[ترجمه]

السَّنَةِ وَ قِیلَ إِنَّهُ مَضَی مَسْمُوماً وَ لَمْ یَثْبُتْ عِنْدِی بِذَلِکَ خَبَرٌ فَأُشْهِدَ بِهِ وَ دُفِنَ بِمَقَابِرِ قُرَیْشٍ فِی ظَهْرِ جَدِّهِ أَبِی الْحَسَنِ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ علیهما السلام وَ کَانَ لَهُ یَوْمَ قُبِضَ خَمْسٌ وَ عِشْرُونَ سَنَةً وَ أَشْهُرٌ وَ کَانَ مَنْعُوتاً بِالْمُنْتَجَبِ وَ الْمُرْتَضَی وَ خَلَّفَ مِنَ الْوَلَدِ عَلِیّاً ابْنَهُ الْإِمَامَ مِنْ بَعْدِهِ وَ مُوسَی وَ فَاطِمَةَ وَ أُمَامَةَ ابْنَتَیْهِ وَ لَمْ یُخَلِّفْ ذَکَراً غَیْرَ مَنْ سَمَّیْنَاهُ (1).

**[ترجمه]ارشاد: تولد حضرت جواد علیه السلام در سال 195 ماه رمضان بود و در سال 220 در ماه ذی قعده در بغداد از دنیا رفت، ایشان وقت وفات بیست و پنج سال داشت و مدت امامت و جانشینی ایشان از پدر بزرگوارش چهارده سال بود؛ مادرش کنیز فرزندداری به نام سبیکه از اهالی نوبه بود.

حضرت جواد علیه السلام در بغداد از دنیا رفت و معتصم آن جناب را از مدینه به بغداد احضار کرده بود؛ دو روز به آخر محرم مانده در سال 220 وارد بغداد شد و همان سال در ذی قعده از دنیا رفت. بعضی گفته اند: به وسیله سم شهید شد، ولی برای من خبری ثابت نشده که به آن استشهاد کنم؛ و در مقابر قریش پشت حضرت موسی بن جعفر علیهما السّلام دفن شد و هنگام مرگ 25 سال و چند ماه داشت، لقبش منتجب و مرتضی بود. فرزندانش امام علی النقی علیه السلام و موسی و فاطمه و امامه بودند و ایشان دو دختر و دو پسر داشت؛ دیگر غیر از آنچه نام بردیم فرزندی نداشت. - .[1]

ارشاد : 297 -

**[ترجمه]

قَصَّافٌ عَزَّافٌ یَأْکُلُ وَ یَشْرَبُ وَ یَعْشَقُ وَ یَتَجَالَعُ فَأَحْضِرْهُ وَ أَشْهِرْهُ فَإِنَّ الْخَبَرَ یَشِیعُ عَنِ ابْنِ الرِّضَا بِذَلِکَ وَ لَا یُفَرِّقُ النَّاسُ بَیْنَهُ وَ بَیْنَ أَخِیهِ وَ مَنْ عَرَفَهُ اتَّهَمَ أَخَاهُ بِمِثْلِ فِعَالِهِ فَقَالَ اکْتُبُوا بِإِشْخَاصِهِ مُکَرَّماً فَأُشْخِصَ مُکَرَّماً فَتَقَدَّمَ الْمُتَوَکِّلُ أَنْ یَتَلَقَّاهُ جَمِیعُ بَنِی هَاشِمٍ وَ الْقُوَّادُ وَ سَائِرُ النَّاسِ وَ عَمِلَ عَلَی أَنَّهُ إِذَا رَآهُ أَقْطَعَهُ قَطِیعَةً وَ بَنَی لَهُ فِیهَا وَ حَوَّلَ إِلَیْهِ الْخَمَّارِینَ وَ الْقِیَانَ وَ تَقَدَّمَ لِصِلَتِهِ وَ بِرِّهِ وَ أَفْرَدَ لَهُ مَنْزِلًا سَرِیّاً یَصْلُحُ أَنْ یَزُورَهُ هُوَ فِیهِ.

فَلَمَّا وَافَی مُوسَی تَلَقَّاهُ أَبُو الْحَسَنِ علیه السلام فِی قَنْطَرَةِ وَصِیفٍ وَ هُوَ مَوْضِعٌ یُتَلَقَّی فِیهِ الْقَادِمُونَ فَسَلَّمَ عَلَیْهِ وَ وَفَّاهُ حَقَّهُ ثُمَّ قَالَ لَهُ إِنَّ هَذَا الرَّجُلَ قَدْ أَحْضَرَکَ لِیَهْتِکَکَ وَ یَضَعَ مِنْکَ فَلَا تُقِرَّ لَهُ أَنَّکَ شَرِبْتَ نَبِیذاً وَ اتَّقِ اللَّهَ یَا أَخِی أَنْ تَرْتَکِبَ مَحْظُوراً فَقَالَ لَهُ مُوسَی إِنَّمَا دَعَانِی لِهَذَا فَمَا حِیلَتِی قَالَ وَ لَا تَضَعْ مِنْ قَدْرِکَ وَ لَا تَعْصِ رَبَّکَ وَ لَا تَفْعَلْ مَا یَشِینُکَ فَمَا غَرَضُهُ إِلَّا هَتْکُکَ فَأَبَی عَلَیْهِ مُوسَی وَ قَرَّرَ عَلَیْهِ أَبُو الْحَسَنِ علیه السلام الْقَوْلَ وَ الْوَعْظَ وَ هُوَ مُقِیمٌ عَلَی خِلَافِهِ فَلَمَّا رَأَی أَنَّهُ لَا یُجِیبُ قَالَ علیه السلام لَهُ أَمَا إِنَّ الْمَجْلِسَ الَّذِی تُرِیدُ الِاجْتِمَاعَ مَعَهُ عَلَیْهِ لَا تَجْتَمِعُ عَلَیْهِ أَنْتَ وَ هُوَ أَبَداً قَالَ فَأَقَامَ مُوسَی ثَلَاثَ سِنِینَ یُبَکِّرُ کُلَّ یَوْمٍ إِلَی بَابِ الْمُتَوَکِّلِ فَیُقَالُ قَدْ تَشَاغَلَ الْیَوْمَ فَیَرُوحُ فَیُبَکِّرُ فَیُقَالُ لَهُ قَدْ سَکِرَ فَیُبَکِّرُ فَیُقَالُ لَهُ قَدْ شَرِبَ دَوَاءً فَمَا زَالَ عَلَی هَذَا ثَلَاثَ سِنِینَ حَتَّی قُتِلَ الْمُتَوَکِّلُ وَ لَمْ یَجْتَمِعْ مَعَهُ عَلَی شَرَابٍ (1).

**[ترجمه]ارشاد: یعقوب بن یاسر می گوید: متوکل پیوسته این حرف را می زد: کار ابن الرضا (منظور حضرت امام علی النقی علیه السلام است) مرا بیچاره کرده و هر چه کوشش کردم که با من به شراب خواری بپردازد و ندیم و هم پیاله من شود قبول نکرد. در پی فرصتی برای این کار بودم که نصیبم نشد! یکی از حاضرین گفت: اگر نتوانستی ابن الرضا را به چنین کاری و اداری، برادرش موسی شرابخوار و قمارباز بی باکی است که از معاشقه و شرب خمر و بد زبانی پرهیز ندارد! او را بخواه و به این کارها بین مردم مشهور کن. مردم که می شنوند ابن الرضا چنین کرده، دیگر فرقی بین او و برادرش نخواهند گذاشت و کسی هم که او را نشناسد، از کارهای برادرش بر او خرده می گیرد.

متوکل گفت: بنویسید او را با احترام بیاورند. موسی را با احترام خواستند؛ متوکل دستور داد که تمام بنی هاشم و سپه داران و سایر مردم به استقبالش بروند؛ تصمیم گرفت که پس از ملاقات با او باغی بزرگ را به او جائزه بدهد و در آنجا برایش ساختمانی بسازند و چند نفر از ساقیان شراب و نوازندگان را در آن ساختمان جای دهند و دستور هر نوع کمک و جایزه را برایش داد. یک منزل بسیار خوب نیز برایش ترتیب داد که صلاحیت داشته باشد خودش در آن منزل از موسی دیدن کند.

وقتی موسی آمد، حضرت امام علی النقی علیه السلام او را سر پل وصیف که معمولا استقبال کنندگان آنجا یکدیگر را ملاقات می کردند دید و سلام کرد و به او احترام نمود و مراعات حقش را کرد؛ سپس فرمود: این مرد تو را خواسته تا آبرویت را ببرد و خوار و ذلیلت کند! مبادا اقرار کنی که شراب نوشیده ای! برادر جان! از خدا بترس که مرتکب گناه شوی. موسی گفت: او مرا برای همین کار خواسته، من چه می توانم بکنم؟ فرمود: ارزش خود را از دست مده و معصیت خدا را نکن. مبادا کاری کنی که باعث ننگ تو شود و او جز آبروریزی تو نظری ندارد! موسی حرف امام را نپذیرفت. باز امام اصرار کرد و پند و اندرز داد، اما او پیوسته مخالفت می کرد. وقتی حضرت دید قبول نمی کند، به او فرمود: اکنون بدان! آن مجلسی که تو در نظر داری با متوکل بنشینی برایت فراهم نمی شود تو و او هرگز نمی توانید با هم باشید.

راوی گفت: موسی سه سال تمام صبح زود به در خانه متوکل می رفت، ولی به او می گفتند: فعلا مشغول است و نمی تواند تو را بپذیرد. بر می گشت و فردا می رفت باز جواب می دادند: متوکل مست شراب است! باز روز بعد می رفت، می گفتند مریض است دوا خورده؛ با همین وضع سه سال تمام را گذرانید تا متوکل کشته شد و نتوانست در یک مجلس شراب با او همنشین باشد. - . ارشاد: 312 -

**[ترجمه]

**[ترجمه]قصف به معنای لهو و لعب است و معازف به معنای لهویات است و امرأة جالعة یعنی زن بی حیایی که با فحش و بدزبانی تکلم می کند و برای مرد نیز عبارت جَلَعَ و جالَعَ استعمال می شود و مجالعة القوم یعنی با فحش و ناسزا به مردم جواب دادن و هنگام شرب خمر و قمار بازی با آنان منازعه کردن و در بعضی نسخه ها با خاء ضبط شده یعنی مخالعة و این کلمه نیز کنایه از بی حیایی است.

**[ترجمه]

قَالَ فَالْتَفَتَ إِلَی مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ علیه السلام فَقَالَ مَا تَقُولُ فِی هَذَا یَا أَبَا جَعْفَرٍ فَقَالَ قَدْ تَکَلَّمَ الْقَوْمُ فِیهِ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ قَالَ دَعْنِی مِمَّا تَکَلَّمُوا بِهِ أَیُّ شَیْ ءٍ عِنْدَکَ قَالَ أَعْفِنِی عَنْ هَذَا یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ قَالَ أَقْسَمْتُ عَلَیْکَ بِاللَّهِ لَمَّا أَخْبَرْتَ بِمَا عِنْدَکَ فِیهِ فَقَالَ أَمَّا إِذَا أَقْسَمْتَ عَلَیَّ بِاللَّهِ إِنِّی أَقُولُ إِنَّهُمْ أَخْطَئُوا فِیهِ السُّنَّةَ فَإِنَّ الْقَطْعَ یَجِبُ أَنْ یَکُونَ مِنْ مَفْصِلِ أُصُولِ الْأَصَابِعِ فَیُتْرَکُ الْکَفُّ قَالَ وَ مَا الْحُجَّةُ فِی ذَلِکَ قَالَ قَوْلُ رَسُولِ اللَّهِ السُّجُودُ عَلَی سَبْعَةِ أَعْضَاءٍ الْوَجْهِ وَ الْیَدَیْنِ وَ الرُّکْبَتَیْنِ وَ الرِّجْلَیْنِ فَإِذَا قُطِعَتْ یَدُهُ مِنَ الْکُرْسُوعِ أَوِ الْمِرْفَقِ لَمْ یَبْقَ لَهُ یَدٌ یَسْجُدُ عَلَیْهَا وَ قَالَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی وَ أَنَّ الْمَساجِدَ لِلَّهِ (1) یَعْنِی بِهِ هَذَا الْأَعْضَاءَ السَّبْعَةَ الَّتِی یُسْجَدُ عَلَیْهَا فَلا تَدْعُوا مَعَ اللَّهِ أَحَداً وَ مَا کَانَ لِلَّهِ لَمْ یُقْطَعْ قَالَ فَأَعْجَبَ الْمُعْتَصِمَ ذَلِکَ وَ أَمَرَ بِقَطْعِ یَدِ السَّارِقِ مِنْ مَفْصِلِ الْأَصَابِعِ دُونَ الْکَفِّ قَالَ ابْنُ أَبِی دُوَادٍ قَامَتْ قِیَامَتِی وَ تَمَنَّیْتُ أَنِّی لَمْ أَکُ حَیّاً قَالَ زُرْقَانُ قَالَ ابْنُ أَبِی دُوَادٍ صِرْتُ إِلَی الْمُعْتَصِمِ بَعْدَ ثَالِثَةٍ فَقُلْتُ إِنَّ نَصِیحَةَ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیَّ وَاجِبَةٌ وَ أَنَا أُکَلِّمُهُ بِمَا أَعْلَمُ أَنِّی أَدْخُلُ بِهِ النَّارَ قَالَ وَ مَا هُوَ قُلْتُ إِذَا جَمَعَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ فِی مَجْلِسِهِ فُقَهَاءَ رَعِیَّتِهِ وَ عُلَمَاءَهُمْ لِأَمْرٍ وَاقِعٍ مِنْ أُمُورِ الدِّینِ فَسَأَلَهُمْ عَنِ الْحُکْمِ فِیهِ فَأَخْبَرُوهُ بِمَا عِنْدَهُمْ مِنَ الْحُکْمِ فِی ذَلِکَ وَ قَدْ حَضَرَ مَجْلِسَهُ أَهْلُ بَیْتِهِ وَ قُوَّادُهُ وَ وُزَرَاؤُهُ وَ کُتَّابُهُ وَ قَدْ تَسَامَعَ النَّاسُ بِذَلِکَ مِنْ وَرَاءِ بَابِهِ ثُمَّ یَتْرُکُ أَقَاوِیلَهُمْ کُلَّهُمْ لِقَوْلِ رَجُلٍ یَقُولُ شَطْرُ هَذِهِ الْأُمَّةِ بِإِمَامَتِهِ وَ یَدَّعُونَ أَنَّهُ أَوْلَی مِنْهُ بِمَقَامِهِ ثُمَّ یَحْکُمُ بِحُکْمِهِ دُونَ حُکْمِ الْفُقَهَاءِ قَالَ فَتَغَیَّرَ لَوْنُهُ وَ انْتَبَهَ لِمَا نَبَّهْتُهُ لَهُ وَ قَالَ جَزَاکَ اللَّهُ عَنْ نَصِیحَتِکَ خَیْراً قَالَ فَأَمَرَ الْیَوْمَ الرَّابِعَ فُلَاناً مِنْ کُتَّابِ وُزَرَائِهِ بِأَنْ یَدْعُوَهُ إِلَی مَنْزِلِهِ فَدَعَاهُ فَأَبَی أَنْ یُجِیبَهُ وَ قَالَ قَدْ عَلِمْتَ أَنِّی لَا أَحْضُرُ مَجَالِسَکُمْ فَقَالَ إِنِّی إِنَّمَا أَدْعُوکَ إِلَی الطَّعَامِ

ص: 6

وَ أُحِبُّ أَنْ تَطَأَ ثِیَابِی وَ تَدْخُلَ مَنْزِلِی فَأَتَبَرَّکَ بِذَلِکَ فَقَدْ أَحَبَّ فُلَانُ بْنُ فُلَانٍ مِنْ وُزَرَاءِ الْخَلِیفَةِ لِقَاءَکَ فَصَارَ إِلَیْهِ فَلَمَّا طَعِمَ مِنْهَا أَحَسَّ السَّمَّ فَدَعَا بِدَابَّتِهِ فَسَأَلَهُ رَبُّ الْمَنْزِلِ أَنْ یُقِیمَ قَالَ خُرُوجِی مِنْ دَارِکَ خَیْرٌ لَکَ فَلَمْ یَزَلْ یَوْمُهُ ذَلِکَ وَ لَیْلُهُ فِی خِلْفَةٍ(1)

حَتَّی قُبِضَ علیه السلام (2).

**[ترجمه]تفسیر عیاشی: زرقان مصاحب ابن ابی داود و رفیق صمیمی اش گفت: یک روز ابن ابی داود از پیش معتصم برگشت در حالی که غمگین و افسرده بود. گفتم: چه شده؟ گفت: امروز آرزو کردم که کاش بیست سال پیش مرده بودم! پرسیدم: برای چه؟ گفت: به واسطه کاری که از این جوان سیه چرده، پسر علی بن موسی الرضا علیهما السلام (حضرت جواد ع) در حضور امیر المؤمنین انجام شد! گفتم: جریان چه بود؟ گفت: سارقی را آوردند که اقرار به دزدی خود کرده بود؛ از خلیفه درخواست داشت که او را به وسیله جاری کردن حد پاک نماید، به همین جهت فقها را در مجلس خود جمع کرده بود و او (حضرت جواد ع) نیز بود. از ما پرسید: چه قسمت از دست دزد باید قطع شود؟ من گفتم: از مچ .

گفت: به چه دلیل؟ گفتم: زیرا دست، اطلاق بر انگشتها و کف دست می شود تا مچ. خداوند در آیه تیمم نیز می فرماید: «فَامْسَحُوا بِوُجُوهِکُمْ وَ أَیْدِیکُمْ. - .[1]

مائده / 6 - »، {روی زمین پاکی را (و هر دو دست خود را به آن زمین بزنید) و مسح کنید مقداری از رویهای خود و دستهای خود را از آن خاک.} حرف مرا گروهی از دانشمندان قبول کردند.

یک دسته دیگر گفتند: باید تا آرنج قطع شود؛ پرسید: به چه دلیل؟ گفتند: زیرا خداوند در این آیه می فرماید: «وَ أَیْدِیَکُمْ إِلَی الْمَرافِقِ.» ،{و دستهای خود را تا آرنجها بشویید} یعنی در شستن دست در وضو، باید تا آرنج را شست؛ پس حد دست تا آرنج است.

در این موقع رو به جانب محمّد بن علی علیهما السّلام کرده گفت: شما چه می گویید؟ فرمود: ای امیر المؤمنین! اینها نظر خود را در مورد دست دزد گفتند. خلیفه گفت: شما را به خدا سوگند که شما نیز نظر خود را بفرمائید. فرمود: اکنون که قسم دادی می گویم که اینها بر خلاف دستور پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می گویند! زیرا دست دزد باید از آخر انگشتان قطع شود؛ پس کف دست باقی بماند. گفت: به چه دلیل؟ فرمود: به دلیل فرمایش پیغمبر اکرم صلی الله علیه و اله که فرموده است: سجده بر هفت موضع انجام می شود: صورت و دو دست و دو زانو و دو پا؛ اگر دستش را از مچ یا آرنج قطع کنند، دیگر دستی نخواهد ماند تا سجده نماید! خداوند تبارک و تعالی می فرماید: «أَنَّ الْمَساجِدَ لِلَّهِ. - .[2]

جن / 18 - » ،{و آنکه مسجدها از آن خداست.} منظورش همین هفت موضع است که با آن سجده می کنند، «فَلا تَدْعُوا مَعَ اللَّهِ أَحَداً»،{پس مخوانید با خدا هیچ کس را.} آنچه اختصاص به خدا داشته باشد قطع نمی شود.

معتصم حرف او را پسندید و دستور داد دست دزد را از انتهای انگشتان قطع کنند و کف دست را باقی بگذارند .

ابن ابی داود گفت: برای من قیامتی به پا شد! آرزو داشتم که زنده نباشم. زرقان گفت: ابن ابی داود بعدها به من گفت: پس از سه روز پیش معتصم رفته و گفتم: خیر خواهی برای امیر المؤمنین بر من واجب است. من می خواهم در موردی با شما صحبت کنم که می دانم به واسطه این حرف اهل جهنم خواهم شد. پرسید منظورت چیست؟ گفتم: وقتی امیر المؤمنین(یعنی شما) برای حکمی از احکام دین تمام دانشمندان مملکت و فقیهان را در مجلس خود احضار می کند و از آنها می پرسد و ایشان نیز نظر خود را می دهند، با اینکه در چنین مجلسی خویشاوندان امیرالمؤمنین و سپه داران و وزیران و منشیان حضور دارند و مردم پیوسته گوش به چنین مجالسی دارند که چه اتفاق می افتد؛ چرا شما سخن تمام دانشمندان را رها می کنی و گفتار مردی را می پذیری که گروهی از مسلمانان مدعی امامت برای او هستند و می گویند: او شایسته مقام خلافت است نه معتصم. و سپس به حکم او عمل می نمایی و حکم فقها را نادیده می گیری؟!!

ابن ابی داود می گوید: متوجه شدم رنگ چهره معتصم تغییر کرد و فهمید چه کرده است؛ گفت: خدا به تو پاداش این نصیحت و خیرخواهی را بدهد. روز چهارم فلان نویسنده را دستور داد که حضرت جواد علیه السلام را به منزل خود دعوت کند. ولی امام محمّد تقی علیه السلام نپذیرفت و فرمود: می دانید که من به مجالس شما نمی آیم. گفت: من شما را برای صرف غذا دعوت می کنم، آرزو دارم قدم بر روی فرش ما بگذارید و منزل ما را تبرک فرمائید؛ فلان کس نیز از وزیران خلیفه آرزوی ملاقات شما را دارد. حضرت به منزل او رفت و پس از میل کردن مقداری غذا، احساس مسمومیت نمود و مرکب سواری خود را خواست تا برود. صاحب منزل تقاضا کرد که بیشتر تشریف داشته باشید. فرمود: رفتن من برای تو بهتر است. حضرت جواد علیه السلام آن روز تا شب پیوسته حالش خراب بود و قی می فرمود و از درد شکم به خود می پیچید تا از دنیا رفت. - .[1]

تفسیر عیاشی 1 : 319 -

**[ترجمه]

الْمَأْمُونِ ثُمَّ مُلْکُ الْمُعْتَصِمِ وَ الْوَاثِقِ وَ فِی مُلْکِ الْوَاثِقِ اسْتُشْهِدَ-(1)

قَالَ ابْنُ بَابَوَیْهِ سَمَّ الْمُعْتَصِمُ مُحَمَّدَ بْنَ عَلِیٍّ علیهما السلام وَ أَوْلَادُهُ عَلِیٌّ الْإِمَامُ وَ مُوسَی وَ حَکِیمَةُ وَ خَدِیجَةُ وَ أُمُّ کُلْثُومٍ وَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ الْحَارِثِیُّ خَلَّفَ فَاطِمَةَ وَ أُمَامَةَ فَقَطْ وَ قَدْ کَانَ زَوَّجَهُ الْمَأْمُونُ ابْنَتَهُ وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ مِنْهَا وَلَدٌ وَ سَبَبُ وُرُودِهِ بَغْدَادَ إِشْخَاصُ الْمُعْتَصِمِ لَهُ مِنَ الْمَدِینَةِ فَوَرَدَ بَغْدَادَ لِلَیْلَتَیْنِ بَقِیَتَا مِنَ الْمُحَرَّمِ سَنَةَ عِشْرِینَ وَ مِائَتَیْنِ وَ أَقَامَ بِهَا حَتَّی تُوُفِّیَ فِی هَذِهِ السَّنَةِ(2).

**[ترجمه]مناقب: حضرت جواد علیه السّلام شب جمعه نوزدهم ماه رمضان در مدینه متولد شد - بعضی پانزدهم گفته اند - ابن عیاش گفته: روز جمعه دهم رجب سال 195 متولد شد و آخر ذی قعده در بغداد به وسیله زهر شهید گردید. گفته اند: شهادتشان روز شنبه ششم ذیحجه سال 225 بوده و در قبرستان قریش پهلوی جدش موسی بن جعفر علیهما السّلام دفن شد و بیست و پنج سال داشت. بعضی گفته اند: سه ماه و بیست روز بیشتر از بیست و پنج سال داشت.

مادرش کنیزی فرزند دار به نام درّه از اهالی مریسیه (دهی است در مصر) بود که بعد حضرت رضا علیه السّلام او را خیزران نامید و از فامیل های ماریه قبطیه به شمار می رفت. بعضی گفته اند: نامش سبیکه و اهل نوبه بود و به او ریحانه می گفتند و کنیه اش ام الحسن بود.

مدت امامت حضرت جواد علیه السّلام هفده سال بود که با پدر خود هفت سال و چهار ماه و دو روز زندگی کرد و پس از پدر هجده سال و بیست روز کم زندگی نمود و حکومت مأمون و پس از او معتصم و واثق، در سالهای امامت آن سرور بود که در زمان واثق شهید شد.

ابن بابویه گفته: معتصم حضرت جواد علیه السّلام را مسموم کرد. فرزندان آن حضرت امام علی النقی علیه السلام و موسی و حکیمه و خدیجه و ام کلثوم بودند. ابو عبد اللَّه حارثی گفته: فقط دو دختر به نام فاطمه و امامه داشت. مأمون دختر خویش را به ازدواج او درآورد که (امام) از او فرزندی نداشت. علت آمدن امام به بغداد این بود که معتصم خلیفه عباسی آن جناب را از مدینه خواست و دو شب به آخر محرم سال دویست و بیست وارد بغداد شد در آنجا اقامت گزید و همان سال از دنیا رفت. - .[1]

مناقب آل ابی طالب 4 : 379 -

**[ترجمه]

أَ مِثْلَ هَذَا الْکَوْکَبِ الدُّرِّیِّ وَ النُّورِ الزَّاهِرِ تَعْرِضُونَ عَلَی مِثْلِنَا وَ هَذَا وَ اللَّهِ الْحَسَبُ الزَّکِیُّ وَ النَّسَبُ الْمُهَذَّبُ الطَّاهِرُ وَلَدَتْهُ النُّجُومُ الزَّوَاهِرُ وَ الْأَرْحَامُ الطَّوَاهِرُ وَ اللَّهِ مَا هُوَ إِلَّا مِنْ ذُرِّیَّةِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله وَ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام وَ هُوَ فِی ذَلِکَ الْوَقْتِ ابْنُ خَمْسٍ وَ عِشْرِینَ شَهْراً فَنَطَقَ بِلِسَانٍ أَرْهَفَ مِنَ السَّیْفِ یَقُولُ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی خَلَقَنَا مِنْ نُورِهِ وَ اصْطَفَانَا مِنْ بَرِیَّتِهِ وَ جَعَلَنَا أُمَنَاءَ عَلَی خَلْقِهِ وَ وَحْیِهِ أَیُّهَا النَّاسُ أَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ الرِّضَا بْنِ مُوسَی الْکَاظِمِ بْنِ جَعْفَرٍ الصَّادِقِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْبَاقِرِ بْنِ عَلِیٍّ سَیِّدِ الْعَابِدِینَ بْنِ الْحُسَیْنِ الشَّهِیدِ ابْنِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ ابْنِ فَاطِمَةَ الزَّهْرَاءِ بِنْتِ مُحَمَّدٍ الْمُصْطَفَیعلیهم السلام أَجْمَعِینَ أَ فِی مِثْلِی یُشَکُّ وَ عَلَی اللَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی وَ عَلَی جَدِّی یُفْتَرَی وَ أُعْرِضَ عَلَی الْقَافَةِ إِنِّی وَ اللَّهِ لَأَعْلَمُ مَا فِی سَرَائِرِهِمْ وَ خَوَاطِرِهِمْ وَ إِنِّی وَ اللَّهِ لَأَعْلَمُ النَّاسِ أَجْمَعِینَ بِمَا هُمْ إِلَیْهِ صَائِرُونَ أَقُولُ حَقّاً وَ أُظْهِرُ صِدْقاً عِلْماً قَدْ نَبَّأَهُ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی قَبْلَ الْخَلْقِ أَجْمَعِینَ وَ بَعْدَ(1) بِنَاءِ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرَضِینَ وَ ایْمُ اللَّهِ لَوْ لَا تَظَاهُرُ الْبَاطِلِ عَلَیْنَا وَ غَوَایَةُ ذُرِّیَّةِ الْکُفْرِ وَ تَوَثُّبُ أَهْلِ الشِّرْکِ وَ الشَّکِّ وَ الشِّقَاقِ عَلَیْنَا لَقُلْتُ قَوْلًا یَعْجَبُ مِنْهُ الْأَوَّلُونَ وَ الْآخِرُونَ ثُمَّ وَضَعَ یَدَهُ عَلَی فِیهِ ثُمَّ قَالَ یَا مُحَمَّدُ اصْمُتْ کَمَا صَمَتَ آبَاؤُکَ وَ اصْبِرْ کَما صَبَرَ أُولُوا الْعَزْمِ مِنَ الرُّسُلِ وَ لا تَسْتَعْجِلْ لَهُمْ کَأَنَّهُمْ یَوْمَ یَرَوْنَ ما یُوعَدُونَ لَمْ یَلْبَثُوا إِلَّا ساعَةً مِنْ نَهارٍ بَلاغٌ فَهَلْ یُهْلَکُ إِلَّا الْقَوْمُ الْفاسِقُونَ ثُمَّ أَتَی إِلَی رَجُلٍ بِجَانِبِهِ فَقَبَضَ عَلَی یَدِهِ فَمَا زَالَ یَمْشِی یَتَخَطَّی رِقَابَ النَّاسِ وَ هُمْ یُفْرِجُونَ لَهُ قَالَ فَرَأَیْتُ مَشِیخَةَ أَجِلَّائِهِمْ یَنْظُرُونَ إِلَیْهِ وَ یَقُولُونَ اللَّهُ أَعْلَمُ حَیْثُ یَجْعَلُ رِسالَتَهُ فَسَأَلْتُ عَنْهُمْ فَقِیلَ هَؤُلَاءِ قَوْمٌ مِنْ بَنِی هَاشِمٍ مِنْ أَوْلَادِ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ فَبَلَغَ الرِّضَا علیه السلام وَ هُوَ فِی خُرَاسَانَ مَا صَنَعَ ابْنُهُ فَقَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ ثُمَّ ذَکَرَ مَا

ص: 9

قُذِفَتْ بِهِ مَارِیَةُ الْقِبْطِیَّةُ ثُمَّ قَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی جَعَلَ فِی ابْنِی مُحَمَّدٍ أُسْوَةً بِرَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ ابْنِهِ إِبْرَاهِیمَ علیه السلام (1).

**[ترجمه]مناقب: وقتی با معتصم بیعت شد، به جستجو از حال امام جواد علیه السّلام پرداخت. نامه ای به عبدالملک زیّات نوشت که امام محمّد تقی علیه السلام و ام الفضل را به بغداد بفرستد. عبدالملک زیات علی بن یقطین را پیش امام فرستاد و آن جناب آماده گردید و به جانب بغداد رفت. معتصم مقدم او را گرامی داشت و احترام کرد و به وسیله اشناس تحفه های زیادی برای ایشان و ام الفضل فرستاد. بعد مقداری شربت بالنگ که از جهت اطمینان خاطر امام، آن را با مهر خود مهر و موم کرده بود به وسیله اشناس فرستاد و گفت: بگو امیر المؤمنین از این شربت گوارا قبل از احمد بن ابی داود قاضی و سعید بن خضیب و گروهی از معروفین نوشیده و می گوید: آن را با یخ میل کنید! این شربت تازه تهیه شده، و سفارش کرده که شب میل کند. وقتی خوب سرد شد و یخ آب گردید، سودمند است و بسیار تأکید کرد. حضرت جواد علیه السّلام آن شربت را با اینکه می دانست چیست نوشید.

چهره حضرت جواد علیه السلام خیلی سبزه بود؛ بعضی از شکاکها در مورد نسب آن جناب مشکوک شدند و در مکه آن جناب را پیش قیافه شناسان و نسب دانان بردند! همین که چشم آنها به امام جواد علیه السلام افتاد به سجده رفتند و سر از سجده برداشته و گفتند: وای بر شما! چنین ستاره درخشان و ماه تابناک را پیش ما می آورید؟ به خدا سوگند این نازدانه دارای شرافت نسبی و نژادی پاک است که از صلب شایسته و رحمی پاک پروریده شده! به خدا این نوباوه از اولاد پیامبر و امیر المؤمنین علیهما و آلهما السلام است؛ در آن وقت بیست و پنج ماه از عمر حضرت جواد می گذشت.

پس حضرت جواد علیه السلام با زبانی تیزتر از شمشیر فرمود: ستایش خدا را که از نور خویش ما را آفرید و از میان مردم برگزید و ما را امین بر مردم و وحی خویش قرار داد. مردم! من محمّد بن علی بن موسی کاظم بن جعفر بن محمّد الباقر بن علی سید العابدین بن حسین شهید ابن امیر المؤمنین علی بن ابی طالبم. پسر فاطمه زهرا دختر محمّد مصطفی علیهم السّلام اجمعین هستم. آیا در باره نژاد چون منی شک می کنید و به قیافه شناسان عرضه می دارید و بر جدم تهمت می زنید؟ به خدا من می دانم چه در دل و در خاطر پنهان کرده اید! به خدا من از همه مردم داناترم که کار مردم به کجا منتهی می شود. سخنی واقعی می گویم و از روی صداقت، علمی را که خداوند تبارک و تعالی پیش از تمام مردم و پس از آفرینش آسمانها و زمینها از آن با خبرم ساخته است، آشکار می کنم .

به خدا سوگند اگر چیره شدن اهل باطل و گمراهی کفار و حمله مشرکین و شکاکان و شقاوتمندان مانع من نمی شد، سخنی را اظهار می کردم که باعث تعجب گذشتگان و آیندگان شود! در این موقع دست خود را روی دهان گذاشت و گفت: محمّد! ساکت باش چنانچه آباء کرامت سکوت کردند و صبر پیشه کن چنانچه پیامبران اولوا العزم پیشه نمودند و این آیه را قرائت فرمود: «فَاصْبِرْ کَما صَبَرَ أُولُوا الْعَزْمِ مِنَ الرُّسُلِ وَ لا تَسْتَعْجِلْ لَهُمْ کَأَنَّهُمْ یَوْمَ یَرَوْنَ ما یُوعَدُونَ لَمْ یَلْبَثُوا إِلَّا ساعَةً مِنْ نَهارٍ بَلاغٌ فَهَلْ یُهْلَکُ إِلَّا الْقَوْمُ الْفاسِقُونَ - . احقاف / 35 - » ،{و صبر کن همانگونه که صبر کردند اولوا العزم از پیمبران و به شتاب مخواه (عذاب را) برای کافران. گویا ایشان روزی که به بینند آن عذابی که بدیشان وعده داده اند، نماندند (در دنیا) مگر ساعتی از روز را (این قرآن از جانب خدا از طریق نبوت) تبلیغی است. آیا نابود شوند جز گروه فاسقان؟}

بعد متوجه مردی شد که پهلویش بود. دست او را گرفت و پیوسته از سر شانه های مردم می رفت و آنها برایش راه می گشودند. راوی می گوید: دیدم گروهی از پیر مردان با شخصیت متوجه او بودند و می گفتند: خدا می داند مقام رهبری را به که بسپارد! پرسیدم: این پیرمردان کیانند؟ گفتند: گروهی از بنی هاشم از اولاد عبد المطلب هستند.

این جریان به حضرت رضا علیه السّلام، موقعی که در خراسان بود، رسید. فرمود: خدا را سپاس. بعد جریان تهمتی که به ماریه قبطیه همسر پیامبر اکرم صلی الله علیه و اله زدند را نقل کرد و فرمود: خدا را سپاس که فرزندم محمّد را پیرو پیامبر اکرم صلی الله علیه و اله و فرزندش ابراهیم علیه السلام قرار داد. - . مناقب آل ابی طالب 4 : 387 -

**[ترجمه]

قب، [المناقب] لابن شهرآشوب رُوِیَ: أَنَّ امْرَأَتَهُ أُمَّ الْفَضْلِ بِنْتَ الْمَأْمُونِ سَمَّتْهُ فِی فَرْجِهِ بِمِنْدِیلٍ فَلَمَّا أَحَسَّ بِذَلِکَ قَالَ لَهَا أَبْلَاکِ اللَّهُ بِدَاءٍ لَا دَوَاءَ لَهُ فَوَقَعَتِ الْأَکِلَةُ فِی فَرْجِهَا وَ کَانَتْ تَرْجِعُ إِلَی الْأَطِبَّاءِ وَ یُشِیرُونَ بِالدَّوَاءِ عَلَیْهَا فَلَا یَنْفَعُ ذَلِکَ حَتَّی مَاتَتْ مِنْ عِلَّتِهَا(2).

**[ترجمه]مناقب: نقل شده که همسر حضرت جواد علیه السّلام، ام الفضل دختر مأمون، آن جناب را به وسیله پارچه ای آلوده به سم از قسمت آلت مسموم کرد. همین که امام احساس سم نمود، فرمود: خدا تو را به دردی مبتلا کند که دوا نداشته باشد! ام فضل مبتلا به بیماری خوره در قسمت آلت تناسلی خود شد. به هر طبیبی که مراجعه می کرد، دواهای ایشان سودی نمی بخشید. و به همین بیماری از دنیا رفت! - . مناقب آل ابی طالب 4 : 391 -

**[ترجمه]

الْقُبُورَ بِمَقَابِرِ قُرَیْشٍ حَاوَلُوا حَفْرَ ضَرِیحِ أَبِی جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ علیهما السلام وَ إِخْرَاجَ رِمَّتِهِ وَ تَحْوِیلَهَا إِلَی مَقَابِرِ أَحْمَدَ فَحَالَ تُرَابُ الْهَدْمِ وَ رَمَادُ الْحَرِیقِ بَیْنَهُمْ وَ بَیْنَ مَعْرِفَةِ قَبْرِهِ (1).

**[ترجمه]مناقب: حکیمه دختر موسی بن جعفر علیهما السّلام می گوید: موقع زایمان خیزران مادر حضرت جواد علیه السلام که رسید، حضرت رضا علیه السلام مرا خواست و فرمود: در هنگام زایمان فرزندم باش! خودت با خیزران و قابله در یک اطاق باشید و برای ما چراغی آورد و درب را بر روی ما بست. همین که حالت زایمان به خیزران دست داد چراغ خاموش شد. طشتی جلوی او بود و من از خاموش شدن چراغ غمگین شدم. ناگاه حضرت جواد علیه السلام در طشت قرار گرفت و روی پیکرش چون جامه، پرده ای نازک قرار داشت و چنان نور از آن می درخشید که اطاق روشن شد. ما حضرت را به خوبی می­دیدیم. او را برداشته در آغوش گرفتم و آن روکش را از پیکرش جدا کردم. حضرت رضا علیه السّلام آمد و درب را گشود. ما از کار خیزران فارغ شده بودیم. حضرت او را گرفت و در گهواره گذاشت و به من فرمود: حکیمه! پیوسته کنار گهواره اش باش.

حکیمه می گوید: روز سوم چشم به آسمان انداخت و بعد به جانب چپ و راست متوجه شده و گفت: «اشهد ان لا اله الا اللَّه و اشهد ان محمّدا رسول اللَّه» من وحشت زده از جای پریدم و خدمت حضرت رضا علیه السّلام رفتم و گفتم: چیز عجیبی از این کودک دیدم!! پرسید: چه چیز؟ جریان را توضیح دادم. فرمود: حکیمه! عجایب زیادی از او مشاهده خواهید کرد. - . مناقب آل ابی طالب 4 : 394 -

ابن همدانی فقیه در تتمه تاریخ ابو شجاع وزیر می نویسد: وقتی خواستند قبرستان قریش را در بغداد خراب کنند، تصمیم گرفتند که ضریح حضرت جواد محمّد بن علی علیهما السلام را نیز ویران نمایند و پیکر ایشان را به قبرستان احمد ببرند؛ ولی گرد و خاک خرابی و خاکستر آتش سوزی مانع شد که قبر آن جناب را تشخیص دهند! - . مناقب آل ابی طالب 4 : 397 -

**[ترجمه]

الرِّضَا قَدِمَ مِنَ الْمَدِینَةِ إِلَی بَغْدَادَ وَافِداً إِلَی أَبِی إِسْحَاقَ الْمُعْتَصِمِ وَ مَعَهُ امْرَأَتُهُ أُمُّ الْفَضْلِ بِنْتُ الْمَأْمُونِ وَ تُوُفِّیَ بِبَغْدَادَ وَ دُفِنَ فِی مَقَابِرِ قُرَیْشٍ عِنْدَ جَدِّهِ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ وَ دَخَلَتِ امْرَأَتُهُ أُمُّ الْفَضْلِ إِلَی قَصْرِ الْمُعْتَصِمِ فَجُعِلَتْ مَعَ الْحَرَمِ (1).

وَ قَالَ ابْنُ الْخَشَّابِ (2)

بِالْإِسْنَادِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ قَالَ: مَضَی الْمُرْتَضَی أَبُو جَعْفَرٍ الثَّانِی مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ علیهما السلام وَ هُوَ ابْنُ خَمْسٍ وَ عِشْرِینَ سَنَةً وَ ثَلَاثَةِ أَشْهُرٍ وَ اثْنَیْ عَشَرَ یَوْماً فِی سَنَةِ مِائَتَیْنِ وَ عِشْرِینَ مِنَ الْهِجْرَةِ وَ کَانَ مَوْلِدُهُ سَنَةَ مِائَةٍ وَ خَمْسٍ وَ تِسْعِینَ مِنَ الْهِجْرَةِ وَ کَانَ مُقَامُهُ مَعَ أَبِیهِ سَبْعَ سِنِینَ وَ ثَلَاثَةَ أَشْهُرٍ وَ قُبِضَ فِی یَوْمِ الثَّلَاثَاءِ لِسِتِّ لَیَالٍ خَلَوْنَ مِنْ ذِی الْحِجَّةِ سَنَةَ مِائَتَیْنِ وَ عِشْرِینَ وَ فِی رِوَایَةٍ أُخْرَی أَقَامَ مَعَ أَبِیهِ تِسْعَ سِنِینَ وَ أَشْهُراً وُلِدَ فِی رَمَضَانَ لَیْلَةَ الْجُمُعَةِ لِتِسْعَ عَشْرَةَ لَیْلَةً خَلَتْ مِنْهُ سَنَةَ خَمْسٍ وَ تِسْعِینَ وَ مِائَةٍ وَ قُبِضَ یَوْمَ الثَّلَاثَاءِ لِخَمْسٍ خَلَوْنَ مِنْ ذِی الْحِجَّةِ سَنَةَ عِشْرِینَ وَ مِائَتَیْنِ أُمُّهُ أُمُّ وَلَدٍ یُقَالُ لَهَا سُکَیْنَةُ مَرِیسِیَّةُ وَ یُقَالُ لَهَا حریان وَ اللَّهُ أَعْلَمُ لَقَبُهُ الْمُرْتَضَی وَ الْقَانِعُ قَبْرُهُ فِی بَغْدَادَ بِمَقَابِرِ قُرَیْشٍ یُکَنَّی بِأَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام (3).

**[ترجمه]کشف الغمه: محمّد بن طلحه می گوید: در شب جمعه نوزدهم ماه رمضان سال 195 هجری، حضرت جواد علیه السلام متولد شد. بعضی دهم رجب همان سال هم گفته اند. پدرش ابو الحسن علی بن موسی الرضا علیهما السلام و مادرش کنیزی فرزند دار به نام سکینه مریسیه بود و بعضی خیزران گفته اند.

در ذیحجه سال دویست و بیست هجری، در زمان خلافت معتصم از دنیا رفت؛ در نتیجه بیست و پنج سال داشت، و در قبرستان قریش بغداد دفن شد. - . کشف الغمة 3 : 186 -

حافظ عبد العزیز می نویسد: مادرش ریحانه است و خیزران نیز گفته اند؛ در در ماه رمضان سال 195 در مدینه متولد شد و سال 220 آخر ذیحجه در بغداد از دنیا رفت که در آن وقت بیست و پنج سال داشت. مادرش کنیزی به نام خیزران از اقوام ماریه قبطیه بود و قبرش در قبرستان قریش بغداد پشت قبر جدش موسی بن جعفر علیهما السّلام است.

محمّد بن سعید گفته: سال 220 محمّد بن علی بن موسی بن جعفر بن محمّد علیهم السلام پس از آن که به بغداد آمده بود، در روز سه شنبه پنجم ذیحجه از دنیا رفت.

ولادتش سال 195 بود و در نتیجه بیست و پنج سال عمر کرد. در زمان واثق باللَّه از دنیا رفت. قبرش کنار قبر موسی بن جعفر علیهما السّلام است. هارون بن اسحاق بر جنازه او، جلو میدان اسوار بن میمون نزدیک پل بردان نماز خواند و جنازه آن جناب را به قبرستان قریش برده، در آنجا دفن کردند. لقبش جواد بود.

احمد بن علی بن ثابت گفت: محمّد بن علی بن موسی علیهم السلام، ابو جعفر پسر حضرت رضا علیه السلام از مدینه به همراه همسر خود ام الفضل دختر مأمون به بغداد آمد و بر معتصم وارد شد و در همان جا از دنیا رفت و در قبرستان قریش کنار قبر جد خود موسی بن جعفر علیهما السلام دفن شد. همسرش ام الفضل به حرم سرای معتصم داخل گردید و به قصر او منتقل شد. - . کشف الغمة 3 : 189 -

ابن خشاب از محمّد بن سنان نقل می کند که گفت: امام مرتضی ابو جعفر دوم حضرت محمّد بن علی علیهما السّلام در بیست و پنج سال و سه ماه و دوازده روزگی، در سال 220 هجری از دنیا رفت. او در سال 195 هجری متولد شده و هفت سال و سه ماه با پدر خود بود و در روز سه شنبه ششم ذیحجه سال 220 از دنیا رفت. در روایت دیگری وارد است که نه سال و چند ماه با پدرش بود و نوزدهم ماه رمضان 195، در شب جمعه متولد شد و در روز سه شنبه پنجم ذیحجه سال 220 از دنیا رفت. مادرش کنیزی فرزند دار به نام سکینه مریسیه بود که او را حریان می گفتند.

لقب آن جناب مرتضی، قانع و محل دفنش قبرستان قریش بغداد و کنیه اش ابو جعفر علیه السّلام بود. - . کشف الغمة 3 : 215 -

**[ترجمه]

أشهر و قیل غیر ذلک و قیل إن أم الفضل بنت المأمون لما قدمت معه من المدینة سمته و إنما ذکرنا من أمره ما وصفنا لأن أهل الإمامة قد تنازعوا فی سنه عند وفاة أبیه علیهما السلام.

ثم قال فی ذکر وقائع أیام الواثق و قیل إن أبا جعفر محمد بن علی علیهما السلام توفی فی خلافة الواثق بالله و قد بلغ من السن ما قدمناه فی خلافة المعتصم انتهی.

أقول: لعل صلاة الواثق فی زمن أبیه علیه صلی الله علیه صار سببا لهذا الاشتباه.

**[ترجمه]اینکه حضرت جواد علیه السلام در زمان خلافت واثق از دنیا رفته باشد، بر خلاف تاریخ های مشهور است! زیرا تاریخ نویسان معتقدند واثق در ماه ربیع الاول سال 227 به خلافت رسید و هیچ کس نمی گوید حضرت جواد علیه السلام تا این تاریخ زنده بوده. این قول را مسعودی در مروج الذهب نقل می کند و می گوید: در سال 219، در پنجم ذیحجه، حضرت محمّد بن علی بن موسی علیهم السّلام از دنیا رفت و واثق بر جنازه او نماز خواند. در آن وقت بیست و پنج سال داشت و موقع فوت پدرش حضرت رضا، هفت سال و هشت ماه داشت و غیر از این نیز گفته اند.

می گویند: وقتی ام الفضل دختر مأمون با ایشان از مدینه آمد، امام را مسموم کرد! این مطلب را که به این طریق نقل کردیم، به جهت آن است که معتقدین به امامت ایشان، در سن آن جناب هنگام وفات پدرش اختلاف دارند .

سعید مسعودی در تاریخ خلافت واثق می نویسد: بعضی گفته اند: حضرت محمّد بن علی علیهما السّلام در زمان خلافت واثق از دنیا رفت، با اینکه سن ایشان همان بود که در شرح خلافت معتصم نقل کردیم. گفتار مسعودی تمام شد.

علامه مجلسی: گمان می کنم واثق در زمان پدر خود معتصم بر جنازه حضرت جواد علیه السلام نماز خوانده و همین کار موجب این اشتباه شده که بعضی خیال کرده اند در زمان خلافت واثق از دنیا رفته است.

**[ترجمه]

الحسین بن سعید عن محمد بن سنان: مثله (1).

**[ترجمه]کشف الغمة: محمد بن سنان می گوید: امام جواد هنگامی که بیست و پنج سال و سه ماه و دوازده روز داشت، در روز سه شنبه ششم ذی حجه سال 220 از دنیا رفت. ایشان نوزده سال، بیست و پنج روز کم، بعد از پدرش زندگی کرد. - . کشف الغمة 3 : 217 -

مثل این حدیث در کافی نیز نقل شده است. - . کافی 1 : 497 -

**[ترجمه]

وَ قُبِضَ بِبَغْدَادَ فِی آخِرِ ذِی الْقَعْدَةِ وَ قِیلَ یَوْمَ الثَّلَاثَاءِ حَادِیَ عَشَرَ ذِی الْقَعْدَةِ سَنَةَ عِشْرِینَ وَ مِائَتَیْنِ.

**[ترجمه]دروس: حضرت جواد علیه السلام در ماه رمضان سال 195 در مدینه متولد شد و آخر ذی قعده در بغداد از دنیا رفت. بعضی روز سه شنبه یازدهم ذی قعده سال 220 گفته اند.

**[ترجمه]

**[ترجمه]الفصول المهمه: قامت حضرت جواد علیه السلام متوسط و پوستش سفید بود و نقش انگشتری آن جناب «نعم القادر اللَّه».

**[ترجمه]

ثُمَّ إِنَّ الْمُعْتَصِمَ جَعَلَ یَعْمَلُ الْحِیلَةَ فِی قَتْلِ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام وَ أَشَارَ عَلَی ابْنَةِ الْمَأْمُونِ زَوْجَتِهِ بِأَنْ تَسُمَّهُ لِأَنَّهُ وَقَفَ عَلَی انْحِرَافِهَا عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام وَ شِدَّةِ غَیْرَتِهَا عَلَیْهِ لِتَفْضِیلِهِ أُمَّ أَبِی الْحَسَنِ ابْنِهِ عَلَیْهَا وَ لِأَنَّهُ لَمْ یُرْزَقْ مِنْهَا وَلَدٌ فَأَجَابَتْهُ إِلَی ذَلِکَ وَ جَعَلَتْ سَمّاً فِی عِنَبٍ رَازِقِیٍّ وَ وَضَعَتْهُ بَیْنَ یَدَیْهِ فَلَمَّا أَکَلَ مِنْهُ نَدِمَتْ وَ جَعَلَتْ تَبْکِی فَقَالَ مَا بُکَاؤُکِ وَ اللَّهِ لَیَضْرِبَنَّکِ اللَّهُ بِعَقْرٍ لَا یَنْجَبِرُ وَ بَلَاءٍ لَا یَنْسَتِرُ فَمَاتَتْ بِعِلَّةٍ فِی أَغْمَضِ الْمَوَاضِعِ مِنْ جَوَارِحِهَا صَارَتْ نَاصُوراً فَأَنْفَقَتْ مَالَهَا وَ جَمِیعَ مَا مَلَکَتْهُ عَلَی تِلْکَ الْعِلَّةِ حَتَّی احْتَاجَتْ إِلَی الِاسْتِرْفَادِ وَ رُوِیَ أَنَّ النَّاصُورَ کَانَ فِی فَرْجِهَا.

وَ قُبِضَ علیه السلام فِی سَنَةِ عِشْرِینَ وَ مِائَتَیْنِ مِنَ الْهِجْرَةِ فِی یَوْمِ الثَّلَاثَاءِ لِخَمْسٍ خَلَوْنَ مِنْ ذِی الْحِجَّةِ وَ لَهُ أَرْبَعٌ وَ عِشْرُونَ سَنَةً وَ شُهُورٌ لِأَنَّ مَوْلِدَهُ کَانَ فِی سَنَةِ خَمْسٍ وَ تِسْعِینَ وَ مِائَةٍ.

ص: 17

**[ترجمه]عیون المعجزات: وقتی حضرت جواد علیه السلام با همسرش دختر مأمون به عنوان حج خارج شد، فرزندش امام علی النقی علیه السلام را که هنوز کودکی بود، در مدینه گذاشت و مواریث ائمه و سلاح پیامبر را به او سپرد و در مقابل اصحاب مورد اعتماد، تصریح به امامت آن جناب کرد، آنگاه به همراه همسر خود دختر مأمون به عراق برگشت - در آن زمان، مأمون به طرف روم رفته بود - و در محلی به نام بدندون سال 218 در ماه رجب از دنیا رفت. در آن وقت، شانزده سال از امامت حضرت جواد علیه السلام گذشته بود.

در ماه شعبان سال 218 با معتصم محمّد بن هارون بیعت کرده بودند. معتصم پیوسته به دنبال راهی بود که حضرت جواد علیه السلام را از میان بردارد. او می دانست ام الفضل با حضرت جواد علیه السلام میانه خوبی ندارد، یکی به جهت اولاد نداشتن از آن جناب و دیگر به واسطه حسادت شدیدی که نسبت به مادر حضرت امام علی النقی علیه السلام می ورزید؛ زیرا حضرت جواد علیه السلام او را بر ام الفضل مقدم می داشت. معتصم به ام الفضل پیشنهاد کرد که حضرت جواد علیه السلام را مسموم کند. ام الفضل قبول کرد و سمی را در انگور رازقی جای داد و در مقابل امام گذاشت. همین که حضرت جواد علیه السلام از آن انگور میل کرد، ام الفضل شروع به گریه نمود! امام فرمود: چرا گریه می کنی؟ خدا تو را گرفتار دردی کند که خوب شدنی نباشد و به بلایی گرفتار شوی که پوشیدنی نباشد. ام الفضل مبتلا به دردی در مستورترین عضو بدن خود شد و به همان درد از دنیا رفت. او به بواسیر مبتلا شد. بعضی گفته اند این جراحت در آلت تناسلی او بود.

حضرت جواد در سال 220 هجری در روز سه شنبه پنجم ذیحجه از دنیا رفت و در آن موقع، بیست و چهار سال و چند ماه داشت زیرا در سال 195 به دنیا آمده بود .

**[ترجمه]

**[ترجمه]بصائر الدرجات: ابن قیاما می گوید: موقعی که ابو جعفر فرزند حضرت رضا علیه السّلام متولد شده بود، خدمت ایشان رسیدم. فرمود: خداوند مرا فرزندی عنایت کرد که وارث من و وارث آل داود باشد. - . بصائر الدرجات: 138 -

**[ترجمه]

کش، [رجال الکشی] حمدویه عن الحسن بن موسی عن محمد بن سنان: مثله (1).

**[ترجمه]غیبت شیخ طوسی: محمّد بن سنان می گوید: یک سال قبل از اینکه حضرت موسی بن جعفر علیهما السّلام به عراق برود، خدمت ایشان رسیدم؛ پسرش امام رضا علیه السلام نیز در آنجا نشسته بود. حضرت کاظم علیه السلام نگاهی به من نموده و فرمود: محمّد! امسال مسافرتی در پیش داری! ناراحت نشوی! عرض کردم: فدایت شوم چه پیش آمدی است؟ مرا از هم اکنون ناراحت نمودی! فرمود: باید پیش این ستمگر نابکار (منظور مهدی عباسی است) بروم، ولی ناراحتی­ای که موجب قتل یا زندان شود از طرف او و همچنین از جانب جانشینش (موسی بن هادی) نمی بینم! عرض کردم: بالاخره چه می شود؟ فرمود: خدا ستمکاران را گمراه می کند و آنچه بخواهد انجام خواهد داد.

عرض کردم: فدایت شوم! منظورت چیست؟ فرمود: هر کس حق این فرزند مرا از بین ببرد و منکر امامتش شود، مثل کسی است که پس از پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله به علی بن ابی طالب علیه السلام ستم کرده و منکر امامت آن جناب شده است. عرض کردم: به خدا قسم، اگر عمر من طولانی شود، حق او را ادا می کنم و به امامتش اقرار می نمایم. فرمود: راست می گویی محمّد! خداوند عمرت را طولانی خواهد کرد و حق فرزندم را ادا می کنی و به امامتش اقرار خواهی داشت و همچنین به امامت امام بعد از او! عرض کردم: امام پس از ایشان کیست؟ فرمود: فرزندش محمّد. گفتم در مقابل امر خدا تسلیم و راضیم. - . غیبت طوسی: 26 -

مثل این حدیث در رجال کشی نیز منقول است. - . رجال کشی: 429 -

**[ترجمه]

**[ترجمه]خرایج: علی بن اسباط می گوید: حضرت جواد علیه السلام داخل اطاق شد. من با دقت به قد و بالای آن جناب نگاه می کردم تا قیافه اش را برای مصریان بازگو کنم. همین که نشست فرمود: علی! خداوند همان طور که حجت را در مورد نبوت بر مردم تمام می کند، در مورد امامت نیز انجام می دهد. خداوند در قرآن می فرماید: «وَ آتَیْناهُ الْحُکْمَ صَبِیًّا. - . مریم / 12 - » ،{و از کودکی به او نبوّت دادیم} و «و لما بَلَغَ أَشُدَّهُ» - . قصص/ 14 - {تا وقتی که رسید به کمال نیروی خود} «وَ بَلَغَ أَرْبَعِینَ سَنَةً. - . احقاف / 15 - » {و رسید به چهل سالگی} جایز است که مقام پیامبری و رهبری را به او بدهند در حالی که کودکی باشد (چنانچه آیه اول شاهد است) و ممکن است در سن چهل سالگی او را به این مقام مفتخر نمایند (چنانچه آیه دوم گواهی می دهد).

علی بن اسباط و عباد بن اسماعیل گفتند: ما خدمت حضرت رضا علیه السّلام در منا بودیم که فرزندش ابو جعفر علیه السلام را آوردند. عرض کردیم: این مولود مبارکی است. فرمود: آری این فرزندی است که در اسلام با برکت تر از این فرزند متولد نشده است. - . الخرائج و الجرائح 1 : 381 -

**[ترجمه]

**[ترجمه]اعلام الوری، ارشاد: معمر بن خلاد می گوید: از حضرت رضا علیه السلام شنیدم، مطالبی درباره نشانه های امام بیان کرد و بعد فرمود: شما چه احتیاجی به این دارید؟ من پسرم ابو جعفر (حضرت جواد علیه السلام) را جانشین خود کرده ام و او عهده دار مقام من است و فرمود: ما خانواده ای هستیم که بچه هایمان بدون کم و کاست وارث بزرگانمان می شوند. - . اعلام الوری: 346 ، ارشاد: 298 -

**[ترجمه]

لَهُ هُوَ ذَا أَنْتَ لَیْسَ لَکَ صَامِتٌ فَقَالَ بَلَی وَ اللَّهِ لَیَجْعَلَنَّ اللَّهُ لِی مَنْ یُثْبِتُ بِهِ الْحَقَّ وَ أَهْلَهُ وَ یَمْحَقُ بِهِ الْبَاطِلَ وَ أَهْلَهُ وَ لَمْ یَکُنْ فِی الْوَقْتِ لَهُ وَلَدٌ فَوُلِدَ لَهُ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام بَعْدَ سَنَةٍ(1).

**[ترجمه]ارشاد: ابن قیاما واسطی که واقفی مذهب بود گفت: پیش حضرت رضا علیه السّلام رفتم و گفتم: ممکن است دو امام در یک زمان باشد؟ فرمودند: مگر اینکه یکی از آن دو ساکت باشد و مأموریتی نداشته باشد! گفتم: خوب، همین کافی است؛ الان امامی که نسبت به شما ساکت باشد نیست! فرمود: چرا، به خدا قسم مرا خداوند فرزندی روزی خواهد فرمود که حق و حقیقت جویان را تقویت می کند و باطل و باطل گرایان را نابود می نماید. پس از یک سال حضرت جواد علیه السلام برایش متولد شد. - . ارشاد: 298 -

**[ترجمه]

اسْتَصْغَرَ سِنَّ أَبِی جَعْفَرٍ فَقَالَ أَبُو الْحَسَنِ علیه السلام إِنَّ اللَّهَ سُبْحَانَهُ بَعَثَ عِیسَی رَسُولًا نَبِیّاً صَاحِبَ شَرِیعَةٍ مُبْتَدَأَةٍ(1)

فِی أَصْغَرَ مِنَ السِّنِّ الَّذِی فِیهِ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام (2).

**[ترجمه]اعلام الوری، ارشاد: خیرانی از پدر خود نقل کرد که گفت: من خدمت حضرت رضا علیه السّلام در خراسان ایستاده بودم که یک نفر عرض کرد: آقا! اگر پیش آمدی شد، به که پناه بریم؟ فرمود: پسرم ابو جعفر. سئوال کننده حضرت جواد علیه السلام را کوچک انگاشت! حضرت رضا علیه السلام فرمود: خداوند عیسی را به نبوت و رسالت برانگیخت و مؤسّس یک شریعت قرار داد، با اینکه کوچک تر از پسرم ابو جعفر بود. - . اعلام الوری: 346 ، ارشاد: 299 -

**[ترجمه]

محمد بن حریز عن بعض أصحابنا: مثله (1)

**[ترجمه]اعلام الوری، ارشاد: یحیی بن حبیب زیّات می گوید: کسی که خدمت حضرت رضا علیه السلام بود نقل کرد: وقتی اشخاصی که خدمت آن جناب بودند حرکت کردند، حضرت رضا علیه السلام به آنها فرمود: پیش پسرم ابو جعفر بروید و سلام کنید و با او تجدید عهد نمایید. آنها که رفتند، رو به من کرد و فرمود: خداوند رحمت کند مفضل را او (در مورد امام شناسی) به کمتر از این اشاره نیز قانع بود. - . اعلام الوری: 347 ، ارشاد: 299 -

در رجال کشی نیز مثل این حدیث نقل شده است. - . رجال کشی: 277 -

**[ترجمه]

مِنْ أَبْوَابِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ فِیهِ آخِرُ خَیْرٍ مِنْ هَذَا کُلِّهِ.

فَقَالَ لَهُ أَبِی وَ مَا هِیَ فَقَالَ یُخْرِجُ اللَّهُ مِنْهُ غَوْثَ هَذِهِ الْأُمَّةِ وَ غِیَاثَهَا وَ عَلَمَهَا وَ نُورَهَا وَ خَیْرَ مَوْلُودٍ وَ خَیْرَ نَاشِئٍ یَحْقُنُ اللَّهُ بِهِ الدِّمَاءَ وَ یُصْلِحُ بِهِ ذَاتَ الْبَیْنِ وَ یَلُمُّ بِهِ الشَّعَثَ وَ یَشْعَبُ بِهِ الصَّدْعَ وَ یَکْسُو بِهِ الْعَارِیَ وَ یُشْبِعُ بِهِ الْجَائِعَ وَ یُؤْمِنُ بِهِ الْخَائِفَ وَ یُنْزِلُ اللَّهُ بِهِ الْقَطْرَ وَ یَرْحَمُ بِهِ الْعِبَادَ خَیْرَ کَهْلٍ وَ خَیْرَ نَاشِئٍ قَوْلُهُ حُکْمٌ وَ صَمْتُهُ عِلْمٌ یُبَیِّنُ لِلنَّاسِ مَا یَخْتَلِفُونَ فِیهِ وَ یَسُودُ عَشِیرَتَهُ مِنْ قَبْلِ أَوَانِ حُلُمِهِ فَقَالَ لَهُ أَبِی بِأَبِی أَنْتَ وَ أُمِّی مَا یَکُونُ لَهُ وَلَدٌ بَعْدَهُ فَقَالَ نَعَمْ ثُمَّ قَطَعَ الْکَلَامَ قَالَ یَزِیدُ فَقُلْتُ لَهُ بِأَبِی أَنْتَ وَ أُمِّی فَأَخْبِرْنِی أَنْتَ بِمِثْلِ مَا أَخْبَرَنَا بِهِ أَبُوکَ فَقَالَ لِی نَعَمْ إِنَّ أَبِی علیه السلام کَانَ فِی زَمَانٍ لَیْسَ هَذَا الزَّمَانُ مِثْلَهُ فَقُلْتُ لَهُ مَنْ یَرْضَی بِهَذَا مِنْکَ فَعَلَیْهِ لَعْنَةُ اللَّهِ قَالَ فَضَحِکَ أَبُو إِبْرَاهِیمَ علیه السلام ثُمَّ قَالَ أُخْبِرُکَ یَا أَبَا عُمَارَةَ أَنِّی خَرَجْتُ مِنْ مَنْزِلِی فَأَوْصَیْتُ إِلَی ابْنِی فُلَانٍ وَ أَشْرَکْتُ مَعَهُ بَنِیَّ فِی الظَّاهِرِ وَ أَوْصَیْتُهُ فِی الْبَاطِنِ وَ أَفْرَدْتُهُ وَحْدَهُ وَ لَوْ کَانَ الْأَمْرُ إِلَیَّ لَجَعَلْتُهُ فِی الْقَاسِمِ لِحُبِّی إِیَّاهُ وَ رِقَّتِی عَلَیْهِ وَ لَکِنْ ذَاکَ إِلَی اللَّهِ یَجْعَلُهُ حَیْثُ یَشَاءُ وَ لَقَدْ جَاءَنِی بِخَبَرِهِ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله ثُمَّ أَرَانِیهِ وَ أَرَانِی مَنْ یَکُونُ بَعْدَهُ وَ کَذَلِکَ نَحْنُ لَا نُوصِی إِلَی أَحَدٍ مِنَّا حَتَّی یُخْبِرَهُ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ جَدِّی عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام وَ رَأَیْتُ مَعَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله خَاتَماً وَ سَیْفاً وَ عَصًا وَ کِتَاباً وَ عِمَامَةً فَقُلْتُ مَا هَذَا یَا رَسُولَ اللَّهِ فَقَالَ لِی أَمَّا الْعِمَامَةُ فَسُلْطَانُ اللَّهِ وَ أَمَّا السَّیْفُ فَعِزُّ اللَّهِ وَ أَمَّا الْکِتَابُ فَنُورُ اللَّهِ وَ أَمَّا الْعَصَا فَقُوَّةُ اللَّهِ وَ أَمَّا الْخَاتَمُ فَجَامِعُ هَذِهِ الْأُمُورِ ثُمَّ قَالَ وَ الْأَمْرُ قَدْ خَرَجَ مِنْکَ إِلَی غَیْرِکَ فَقُلْتُ یَا رَسُولَ اللَّهِ أَرِنِیهِ أَیُّهُمْ هُوَ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَا رَأَیْتُ مِنَ الْأَئِمَّةِ أَحَداً أَجْزَعَ عَلَی فِرَاقِ هَذَا الْأَمْرِ مِنْکَ وَ لَوْ کَانَتْ بِالْمَحَبَّةِ لَکَانَ إِسْمَاعِیلُ أَحَبَّ إِلَی أَبِیکَ مِنْکَ وَ لَکِنْ ذَاکَ إِلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ ثُمَّ قَالَ أَبُو إِبْرَاهِیمَ علیه السلام وَ رَأَیْتُ وُلْدِی جَمِیعاً الْأَحْیَاءَ مِنْهُمْ وَ الْأَمْوَاتَ فَقَالَ لِی أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام هَذَا سَیِّدُهُمْ وَ أَشَارَ إِلَی ابْنِی عَلِیٍّ فَهُوَ مِنِّی وَ أَنَا مِنْهُ وَ اللَّهُ مَعَ الْمُحْسِنِینَ

ص: 26

قَالَ یَزِیدُ ثُمَّ قَالَ أَبُو إِبْرَاهِیمَ علیه السلام یَا یَزِیدُ إِنَّهَا وَدِیعَةٌ عِنْدَکَ فَلَا تُخْبِرْ بِهَا إِلَّا عَاقِلًا أَوْ عَبْداً تَعْرِفُهُ صَادِقاً وَ إِنْ سُئِلْتَ عَنِ الشَّهَادَةِ فَاشْهَدْ بِهَا وَ هُوَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ لَنَا إِنَّ اللَّهَ یَأْمُرُکُمْ أَنْ تُؤَدُّوا الْأَماناتِ إِلی أَهْلِها(1) وَ قَالَ لَنَا وَ مَنْ أَظْلَمُ مِمَّنْ کَتَمَ شَهادَةً عِنْدَهُ مِنَ اللَّهِ (2) قَالَ وَ قَالَ أَبُو إِبْرَاهِیمَ علیه السلام فَأَقْبَلْتُ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقُلْتُ قَدِ اجْتَمَعُوا إِلَیَّ بِأَبِی أَنْتَ وَ أُمِّی فَأَیُّهُمْ هُوَ فَقَالَ هُوَ الَّذِی یَنْظُرُ بِنُورِ اللَّهِ وَ یَسْمَعُ بِتَفْهِیمِهِ وَ یَنْطِقُ بِحِکْمَتِهِ وَ یُصِیبُ فَلَا یُخْطِئُ وَ یَعْلَمُ فَلَا یَجْهَلُ هُوَ هَذَا وَ أَخَذَ بِیَدِ عَلِیٍّ ابْنِی ثُمَّ قَالَ مَا أَقَلَّ مُقَامَکَ مَعَهُ فَإِذَا رَجَعْتَ مِنْ سَفْرَتِکَ فَأَوْصِ وَ أَصْلِحْ أَمْرَکَ وَ أَفْرِغْ مِمَّا أَرَدْتَ فَإِنَّکَ مُنْتَقِلٌ عَنْهُ وَ مُجَاوِرٌ غَیْرَهُمْ وَ إِذَا أَرَدْتَ فَادْعُ عَلِیّاً فَمُرْهُ فَلْیُغَسِّلْکَ وَ لْیُکَفِّنْکَ وَ لْیَتَطَهَّرْ لَکَ (3) وَ لَا یَصْلُحُ إِلَّا ذَلِکَ وَ ذَلِکَ سُنَّةٌ قَدْ مَضَتْ-(4) ثُمَّ قَالَ أَبُو إِبْرَاهِیمَ علیه السلام إِنِّی أُوخَذُ فِی هَذِهِ السَّنَةِ وَ الْأَمْرُ إِلَی ابْنِی عَلِیٍّ سَمِیِّ عَلِیٍّ وَ عَلِیٍّ فَأَمَّا عَلِیٌّ الْأَوَّلُ فَعَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام وَ أَمَّا عَلِیٌّ الْآخَرُ فَعَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ أُعْطِیَ فَهْمَ الْأَوَّلِ وَ حِکْمَتَهُ وَ بَصَرَهُ وَ وُدَّهُ وَ دِینَهُ وَ مِحْنَةَ الْآخِرِ وَ صَبْرَهُ عَلَی مَا یَکْرَهُ وَ لَیْسَ لَهُ أَنْ یَتَکَلَّمَ إِلَّا بَعْدَ مَوْتِ هَارُونَ بِأَرْبَعِ سِنِینَ ثُمَّ قَالَ یَا یَزِیدُ فَإِذَا مَرَرْتَ بِهَذَا الْمَوْضِعِ وَ لَقِیتَهُ وَ سَتَلْقَاهُ فَبَشِّرْهُ أَنَّهُ سَیُولَدُ لَهُ غُلَامٌ أَمِینٌ مَأْمُونٌ مُبَارَکٌ وَ سَیُعْلِمُکَ أَنَّکَ لَقِیتَنِی فَأَخْبِرْهُ عِنْدَ ذَلِکَ أَنَّ الْجَارِیَةَ الَّتِی یَکُونُ

ص: 27

مِنْهَا هَذَا الْغُلَامُ جَارِیَةٌ مِنْ أَهْلِ بَیْتِ مَارِیَةَ الْقِبْطِیَّةِ جَارِیَةِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ إِنْ قَدَرْتَ أَنْ تُبَلِّغَهَا مِنِّی السَّلَامَ فَافْعَلْ ذَلِکَ قَالَ یَزِیدُ فَلَقِیتُ بَعْدَ مُضِیِّ أَبِی إِبْرَاهِیمَ عَلِیّاً علیه السلام فَبَدَأَنِی فَقَالَ لِی یَا یَزِیدُ مَا تَقُولُ فِی الْعُمْرَةِ فَقُلْتُ فِدَاکَ أَبِی وَ أُمِّی ذَاکَ إِلَیْکَ وَ مَا عِنْدِی نَفَقَةٌ فَقَالَ سُبْحَانَ اللَّهِ مَا کُنَّا نُکَلِّفُکَ وَ لَا نَکْفِیکَ فَخَرَجْنَا حَتَّی إِذَا انْتَهَیْنَا إِلَی ذَلِکَ الْمَوْضِعِ ابْتَدَأَنِی فَقَالَ یَا یَزِیدُ إِنَّ هَذَا الْمَوْضِعَ لَکَثِیراً مَا لَقِیتَ فِیهِ خَیْراً لَکَ (1)

مِنْ عُمْرَتِکَ فَقُلْتُ نَعَمْ ثُمَّ قَصَصْتُ عَلَیْهِ الْخَبَرَ فَقَالَ علیه السلام لِی أَمَّا الْجَارِیَةُ فَلَمْ تَجِئْ بَعْدُ فَإِذَا دَخَلَتْ أَبْلَغْتُهَا مِنْکَ السَّلَامَ فَانْطَلَقْنَا إِلَی مَکَّةَ وَ اشْتَرَاهَا فِی تِلْکَ السَّنَةِ فَلَمْ تَلْبَثْ إِلَّا قَلِیلًا حَتَّی حَمَلَتْ فَوَلَدَتْ ذَلِکَ الْغُلَامَ قَالَ یَزِیدُ وَ کَانَ إِخْوَةُ عَلِیٍّ یَرْجُونَ أَنْ یَرِثُوهُ فَعَادُونِی مِنْ غَیْرِ ذَنْبٍ فَقَالَ لَهُمْ إِسْحَاقُ بْنُ جَعْفَرٍ وَ اللَّهِ لَقَدْ رَأَیْتُ وَ إِنَّهُ لَیَقْعُدُ مِنْ أَبِی إِبْرَاهِیمَ علیه السلام الْمَجْلِسَ الَّذِی لَا أَجْلِسُ فِیهِ أَنَا(2).

کتاب الإمامة و التبصرة، لعلی بن بابویه عن محمد بن یحیی عن محمد بن أحمد عن عبد الله بن محمد الشامی: مثله (3)

**[ترجمه]اعلام الوری: یزید بن سلیط می گوید: ما در راه مکه بودیم و تصمیم به انجام عمره داشتیم؛ در بین راه به حضرت موسی بن جعفر علیهما السّلام رسیدیم. عرض کردم فدایت شوم! یادت هست در این محل چه اتفاقی افتاد؟ فرمود: بلی، تو یادت هست؟ عرض کردم: آری، من و پدرم همین جا در حالی که شما با برادرهایتان در خدمت حضرت صادق علیه السّلام بودید، به ملاقات شما نائل شدیم و پدرم به ایشان عرض کرد: پدر و مادرم فدایتان! شما همه پیشوایان پاکیزه سیرت هستید. مرگ دست از کسی بر نمی دارد، اکنون امام بعد از خود را معرفی فرما تا من به فرزندانم بگویم تا پس از من گمراه نشوند. فرمود: بسیار خوب ای ابا عماره! اینها فرزندان من هستند، اما این یکی، آقا و سرور آنها است - اشاره به شما کرد و فرمود: - خدا او را دارای دانش و درک و سخاوت و معرفت نموده و هر چه مردم نیاز داشته باشند جواب گو است و می توانند پاسخ هر اختلافی که در مسائل دینی و دنیوی داشته باشند از او بپرسند؛ ضمنا بسیار خوش اخلاق و خوش معاشرت است. او یکی از دربهای گشوده به جانب خداست. در این فرزندم امتیازی است که از همه آنها که گفتم بهتر است.

پدرم گفت آن امتیاز چیست؟ فرمود: خداوند فریادرس و دادرس این امت را از او به وجود می آورد که با شخصیت ترین فرد و درخشان ترین شخص است. در میان امت، بهترین فرزند و عالی ترین انسان است. خداوند به وسیله او از خون ریزی جلوگیری می کند و رفع اختلاف می نماید و اتحاد و هم آهنگی به وجود می آورد و تفرقه را از میان می برد، برهنه را می پوشاند و گرسنه را سیر می کند. امنیت به وجود می آورد و باران می فرستد و به بندگان لطف و مرحمت می نماید. قبل از اینکه به سن بلوغ برسد، سرور و بزرگ فامیل خود محسوب می شود.

پدرم عرض کرد: آقا! آیا او فرزندی دارد؟ فرمود: آری. و سخن را قطع کرد. یزید بن سلیط می گوید: عرض کردم: پدر و مادرم فدایت، اکنون شما نیز توضیحی که پدرتان در باره امامت شما داد بدهید! فرمود: بسیار خوب، ولی پدرم در زمانی بود که حالا آن طور نیست. عرض کردم: آقا! هر کس از شما به همین مقدار جواب قانع شود، لعنت خدا بر او باد. حضرت موسی بن جعفر علیهما السلام خنده اش گرفت و فرمود: ابا عماره! من وقتی از منزل خارج شدم، به فرزندم فلانی (حضرت رضا علیه السلام) وصیت کردم و در ظاهر سایر فرزندانم را نیز با او شریک قرار دادم ولی در باطن (فقط) به او وصیت نمودم. اگر اختیار دست من بود، امامت را به فرزندم قاسم می دادم، چون او را خیلی دوست دارم و به او علاقه مندم؛ اما این کار مربوط به خدا است، به هر کس او بخواهد این مقام را می دهد. و خبرش را پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله به من داد. او را به من نشان داد. امام پس از او را نیز نشان داد و ما هیچ کدام شخصی را به عنوان جانشین خود تعیین نمی کنیم تا پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و جدمان علی بن ابی طالب علیه السلام بفرمایند .

من پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله را در رؤیا دیدم که در دستش انگشتر و شمشیر و عصا و کتاب و عمامه ای داشت. عرض کردم: یا رسول اللَّه! این چیست؟ فرمود: عمامه اقتدار خداست، شمشیر عزت او است، کتاب نور خدا و عصا نیروی اوست، و انگشتر جامع همه اینها است. بعد فرمود: نزدیک است امامت از تو خارج و به دیگری منتقل شود! عرض کردم: یا رسول اللَّه! نشان بده کدام یک از آنها امامند. پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: هیچ کدام از امامان را ندیدم که نسبت به انتقال امامت، ناراحت تر از تو باشد. اگر تعیین کردن امام بستگی به علاقه و محبت داشت، پدرت (حضرت صادق علیه السلام) اسماعیل را بیشتر از تو دوست می داشت، ولی چنین نیست؛ خدا باید امام را تعیین کند.

سپس حضرت موسی بن جعفر فرمود: تمام فرزندانم را از مرده و زنده دیدم! جدم امیر المؤمنین علیه السّلام فرمود: این یکی سرور آنها است و اشاره به علی بن موسی علیهما السلام کرد. او از من و من از اویم و خدا با نیکوکاران است.

یزید بن سلیط می گوید: در این موقع حضرت موسی بن جعفر علیهما السلام فرمود: این راز را به طور امانت در اختیارت گذاشتم! مبادا جز به شخصی دانا یا مؤمنی درستکار بگویی! اگر یک وقت تو را بر این راز گواه گرفتند، گواهی بده که خداوند در این آیه می فرماید: «إِنَّ اللَّهَ یَأْمُرُکُمْ أَنْ تُؤَدُّوا الْأَماناتِ إِلی أَهْلِها - . نساء / 58 - » ،{خدا به شما فرمان می دهد که سپرده ها را به صاحبان آنها ردّ کنید.} برای اثبات امامت ما و در این مورد نیز می فرماید: «وَ مَنْ أَظْلَمُ مِمَّنْ کَتَمَ شَهادَةً عِنْدَهُ مِنَ اللَّهِ. - . بقره / 140 - »، {و کیست ستمکارتر از آن کس که شهادتی از خدا را در نزد خویش پوشیده دارد.} (هنگام لزوم نباید کتمان کنی از اینکه جانشین من علی بن موسی الرضا علیهما السّلام است که (در این صورت) مشمول این آیه می شوی و ستمکار خواهی بود.)

یزید بن سلیط گفت: حضرت موسی بن جعفر علیهما السّلام فرمود: رو به جانب پیغمبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله و سلّم نموده گفتم، آقا! حالا که همه جمع شده اند، بفرمایید کدام یک امام و جانشین منند؟ فرمود: آن کس که به نور خدا می بیند و با فهم و درکی که خدا در او نهاده می شنود و به حکمت او سخن می گوید. اشتباه در زندگی او راه ندارد و ندانستن برایش نیست و دانا است، او این است! سپس دست پسرم علی را گرفت و فرمود: خیلی کم با او خواهی بود! وقتی از مسافرت برگشتی وصیت کن و کارهای خود را رو به راه نما که باید از او جدا شوی و با دیگران به سر بری. در صورتی که مایل باشی به او بگو: تو را غسل بدهد و کفن کند که این کار برایت بهتر است و غیر از این صلاح نیست. این روشی است که در گذشته چنین بوده است (که امام را جز امام نباید غسل دهد و کفن کند).

بعد حضرت موسی بن جعفر علیهما السّلام فرمود: همین امسال مرا خواهند گرفت. امامت به پسرم علی که همنام دو علی گذشته - علی بن ابی طالب علیه السّلام و علی بن الحسین علیهم السلام - است، می رسد. خداوند به او درک و فهم و علم و بینایی و محبت و دینِ علیِ اول و رنج و محنت و شکیبایی علی دوم را داده! نباید آشکارا سخن از ارشاد بگوید مگر چهار سال پس از مرگ هارون.

بعد فرمود: یزید! وقتی به این محل گذشتی و با او ملاقات کردی و چنین وضعی را در آینده دیدی، به او بشارت بده که به زودی برایش پسری امین و مورد اعتماد و مبارک متولد خواهد شد. او قبل از اینکه حرفی بزنی خواهد گفت که در این مکان مرا ملاقات کرده ای. بعد به او بگو: آن کنیزی که مادر این پسر است، از فامیل و بستگان ماریه قبطیه همسر و کنیز پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله و سلّم است. اگر توانستی سلام مرا به آن زن برسانی، برسان.

یزید بن سلیط گفت: پس از درگذشت حضرت موسی بن جعفر علیهما السّلام، حضرت رضا علیه السلام را دیدم، قبل از اینکه چیزی عرض کنم فرمود: یزید! علاقه نداری به عمره برویم؟ عرض کردم: پدر و مادرم فدایت، بسته به میل شما است، اما من پول و خرجی ندارم! فرمود: سبحان اللَّه، ما هرگز تو را بدون اینکه مخارجت را تأمین کنیم به راه نمی اندازیم. در خدمت ایشان رفتیم تا به همان محل رسیدیم. قبل از اینکه سخنی بگویم فرمود: در این محل تو بیشتر وقتها مطالبی استفاده کرده ای که از ثواب عمره برایت بهتر بوده! عرض کردم: صحیح است و جریان را برای آن جناب شرح دادم .

بعد فرمود: اما آن کنیز هنوز نصیبم نشده است. وقتی او را به دست آوردم سلام تو را به او خواهم رساند. بعد با هم به مکه رفتیم. همان سال آن کنیز را خرید و چیزی نگذشت که حامله شد و آن پسر بچه عزیز از او متولد گردید. برادران حضرت رضا علیه السلام امید داشتند که وارث حضرت رضا علیه السلام شوند (چون فرزندی نداشت) و بی جهت دشمن من شده بودند (که بشارت تولد آن پسر را دادم). اسحاق بن جعفر به آنها گفت: به خدا من می دیدم این شخص چنان نزدیک به حضرت موسی بن جعفر علیهما السّلام می نشست که من چنان نبودم و این قدر نمی توانستم نزدیک شوم (منظورش این بود که مورد احترام پدر شما بوده، پس به او بی احترامی نکنید). - . کافی 1 : 215 -

در کتاب امامت و تبصره علی بن بابویه مثل این حدیث نقل شده است. - . عیون اخبار الرضا 1 : 23 -

**[ترجمه]

یزید و قد علم علی بناء المجهول من التفعیل أو بناء المعلوم من المجرد و الحکم بالضم القضاء أو الحکمة و حسن الجوار أی المجاورة و المخالطة أو الأمان و هو باب أی لا بد لمن أراد دین الله و طاعته و الدخول فی دار قربه و رضاه من الإتیان إلیه و فیه آخر أی أمر آخر و فی الکافی أخری أی خصلة أخری من هذا أی مما ذکرته.

و الغوث العون للمضطر و الغیاث أبلغ منه و هو اسم من الإغاثة و المراد بالأمة الإمامیة أو الأعم و العلم بالتحریک سید القوم و الرایة و ما یهتدی به فی الطریق أو بالکسر علی المبالغة و النور ما یصیر سببا لظهور الأشیاء عند الحس أو العقل و فی الکافی و نورها و فضلها و حکمتها.

خیر مولود أی فی تلک الأزمان أو من غیر المعصومین علیهم السلام و الناشئ الحدث الذی جاز حد الصغر أی هو خیر فی الحالتین به الدماء أی من الشیعة أو الأعم فإن بمسالمته حقنت دماء کلهم و لعل إصلاح ذات البین عبارة عن إصلاح ما کان بین ولد علی علیه السلام و ولد العباس جهرة و یلم بضم اللام أی یجمع به الشعث بالتحریک أی المتفرق من أمور الدین و الدنیا و یشعب أی یصلح به الصدع أی الشق و کسوة العاری و إشباع الجائع و إیمان الخائف مستمر إلی الآن فی جوار روضته المقدسة صلوات الله علیه.

و فی النهایة الکهل من زاد علی ثلاثین سنة إلی أربعین و قیل من ثلاث و ثلاثین إلی تمام الخمسین انتهی و لعل تکرار خبر ناشئ تأکیدا لغرابة الخیریة فی هذا السن دون سن الکهولة و عدم ذکر سن الشیب لعدم وصوله علیه السلام إلیه لأنه کان له عند شهادته علیه السلام أقل من خمسین سنة.

قوله حکم أی حکمة أو قضاء بین الخلق و الأول أظهر و صمته علم أی مسبب عن العلم لأنه یصمت للتقیة و المصلحة لا للجهل بالکلام و قیل سبب للعلم لأنه یتفکر و الأول أنسب یسود کیقول أی یصیر سیدهم و مولاهم و أشرفهم

ص: 29

و العشیرة الأقارب القریبة قبل أوان حلمه بضم اللام أی احتلامه و المراد هنا بلوغ السن الذی یکون للناس فیها ذلک لأن الإمام لا یحتلم أو بالکسر و هو العقل و هو أیضا کنایة عن البلوغ للناس و إلا فهم کاملون عند الولادة أیضا.

ما یکون له ولد المناسب فی الجواب بلی و قد یستعمل نعم مکانه و فی العیون فیکون له ولد بعده و هو أصوب و فی الکافی و هل ولد فقال نعم و مرت به سنون قال یزید فجاءنا من لم یستطع معه کلاما قال یزید فقلت إلی آخره و فیه إشکال إذ ولادة الرضا علیه السلام إما فی سنة وفاة الصادق علیه السلام أو بعدها بخمس سنین کما عرفت إلا أن یقال إن سلیطا سأل أبا إبراهیم علیه السلام بعد ذلک بسنین.

لیس هذا الزمان مثله لشدة التقیة و فی الکافی زمان لیس هذا زمانه أی زمان حسن و لیس هذا زمانه استئناف أی زمان الإخبار و ما هنا أظهر.

فی الظاهر أی فیما یتعلق بظاهر الأمر من الأموال و نفقة العیال و نحوهما فی الباطن أی فیما یتعلق بالإمامة من الوصیة بالخلافة و إیداع الکتب و الأسلحة و غیرها أو فی الظاهر عند عامة الخلق و فی الباطن عند الخواص أو المراد بالظاهر بادی الفهم و بالباطن ما یظهر للخواص بعد التأمل فإنه علیه السلام فی الوصیة(1) و إن أشرک بعض الأولاد معه لکن قرنه بشرائط یظهر فیها أن اختیار الکل إلیه علیه السلام أو المراد بالظاهر الوصیة الفوقانیة و بالباطن التحتانیة.

و لقد جاءنی المجی ء و الإراءة إما فی المنام کما یظهر من روایة العیون أو فی الیقظة بأجسادهم المثالیة أو بأجسادهم الأصلیة علی قول بعضهم و أرانی من یکون معه أی فی زمانه من خلفاء الجور أو من شیعته و موالیه أو الأعم و لما کان فی المنام و ما یشبهه من العوالم تری الأشیاء بصورها المناسبة لها أعطاه العمامة فإنها بمنزلة تاج الملک و السلطنة.

و قد ورد أن العمائم تیجان العرب و کذا السیف للعز و الغلبة صورة لها

ص: 30

و الکتاب نور الله و سبب لظهور الأشیاء علی العقل و المراد به جمیع ما أنزل الله علی الأنبیاء و العصا سبب للقوة و صورة لها إذ به یدفع شر العدی و یحتمل أن یکون کنایة عن اجتماع الأمة علیه من المؤالف و المخالف و لذا یکنی عن افتراق الکلمة بشق العصا و الخاتم جامع هذه الأمور لأنه علامة الملک و الخلافة الکبری فی الدین و الدنیا.

قد خرج منک أی قرب انتقال الإمامة منک إلی غیرک أو خرج اختیار تعیین الإمام من یدک و لعل جزعه علیه السلام لعلمه بمنازعة إخوته له و اختلاف شیعته فیه و قیل لأنه کان یحب أن یجعله فی القاسم و لعل حبه للقاسم کنایة عن اجتماع أسباب الحب ظاهرا فیه ککون أمه محبوبة له و غیر ذلک أو کان الحب واقعا بسبب الدواعی البشریة أو من قبل الله تعالی لیعلم الناس أن الإمامة لیست تابعة لمحبة الوالد أو یظهر ذلک لتلک المصلحة.

فهو منی کلام أبی إبراهیم أو أمیر المؤمنین علیه السلام و هذه العبارة تستعمل لإظهار غایة المحبة و الاتحاد و الشرکة فی الکمالات إنها ودیعة أی الشهادة أو الکلمات المذکورة(1) أو عبدا تعرفه صادقا أی فی دعواه التصدیق بإمامتی بأن یکون فعله موافقا لقوله و

المراد بالعاقل من یکون ضابطا حصینا و إن لم یکن کامل الإیمان فإن المانع من إفشاء السر إما کمال العقل و النظر فی العواقب أو الدیانة و الخوف من الله تعالی و کون التردید من الراوی بعید.

و قوله و إن سئلت کأنه استثناء عن عدم الإخبار أی لا بد من الإخبار عند الضرورة و إن لم یکن المستشهد عاقلا و صادقا و یحتمل أن یکون المراد أداء الشهادة عندهما لقوله تعالی إِلی أَهْلِها فاشهد بها أی بالإمامة أو بالشهادة بناء علی أن المراد بالشهادة شهادة الإمام و هو قول الله أی أداء هذه الشهادة داخل فی المأمور به فی الآیة و قال لنا أی لأجلنا و إثبات إمامتنا من الله صفة شهادة.

ص: 31

فأیهم هو لعل هذا السؤال لزیادة الاطمئنان أو لأن یخبر الناس بتعیینه صلی الله علیه و آله أیضا إیاه.

بنور الله الباء للآلة أی بالنور الخاص الذی جعله الله فی عینه و فی قلبه و هو إشارة إلی ما یظهر له بالإلهام و بتوسط روح القدس و قوله و یسمع بفهمه إلی ما سمعه من آبائه علیهم السلام فلا یجهل أی شیئا مما تحتاج الأمة إلیه معلما بتشدید اللام المفتوحة إیماء إلی قوله تعالی وَ کُلًّا آتَیْنا حُکْماً وَ عِلْماً(1) فإذا رجعت أی إلی المدینة من سفرتک أی التی تریدها أو أنت فیها و هو السفر إلی مکة و فی الکافی سفرک فإذا أردت یعنی الوصیة أو علی بناء المجهول أی أرادک الرشید لیأخذک و لیتطهر لک أی لیغتسل قبل تطهیرک و فی الکافی فإنه طهر لک و هو أظهر أی تغسیله لک فی حیاتک طهر لک و قائم مقام غسلک من غیر حاجة إلی تغسیل آخر بعد موتک و لا یصلح إلا ذلک و فی الکافی و لا یستقیم إلا ذلک أی لا یستقیم تطهیرک إلا بهذا النحو و ذلک لأن المعصوم لا یجوز أن یغسله إلا معصوم و لم یکن غیر الرضا علیه السلام و هو غیر شاهد إذ حضره الموت و یرد علیه أنه ینافی ما مر من أن الرضا علیه السلام حضر غسل والده صلوات الله علیهما فی بغداد و یمکن الجواب بأن هذا کان لرفع شبهة من لم یطلع علی حضوره علیه السلام أو یقال یلزم الأمران جمیعا فی الإمام الذی یعلم أنه یموت فی غیر بلد ولده.

و فی الکافی بعد ذلک و ذلک سنة قد مضت فاضطجع بین یدیه و صف إخوته خلفه و عمومته و مره فلیکبر علیک تسعا فإنه قد استقامت وصیته و ولیک و أنت حی ثم اجمع له ولدک من تعدهم فاشهد علیهم و أشهد الله عز و جل علیهم وَ کَفی بِاللَّهِ وَکِیلًا قال یزید إلی آخره.

و صف إخوته أی أقمهم خلفه صفا و لعل التسع تکبیرات من خصائصهم علیهم السلام کما یظهر من غیره من الأخبار أیضا و قیل إنه علیه السلام أمره بأن یکبر علیه أربعا

ص: 32

ظاهرا للتقیة و خمسا سرا و لا یخفی وهنه إذ إظهار مثل هذه الصلاة فی حال الحیاة کیف یمکن إظهارها عند المخالفین.

و ولیک معلوم باب رضی أی قام بأمورک من التغسیل و التکفین و الصلاة و الواو للحال من تعدهم بدل من ولدک بدل کل أی جمیعهم أو بدل بعض أی من تعتنی بشأنهم کأن غیرهم لا تعدهم من الأولاد و فی بعض النسخ بالباء الموحدة إما بالفتح أی من بعد جمیع العمومة أو بالضم أی أحضرهم و إن کانوا بعداء عنک.

فأشهد علیهم أی اجعل غیرهم من الأقارب شاهدین علیهم بأنهم أقروا بإمامة أخیهم إنی أوخذ علی بناء المجهول سمی علی أی مثله فی الکمالات کما قیل فی قوله تعالی لَمْ نَجْعَلْ لَهُ مِنْ قَبْلُ سَمِیًّا(1) أی نظیرا یستحق مثل اسمه أعطی فهم الأول أی أمیر المؤمنین علیه السلام و وده أی الحب الذی جعل الله فی قلوب المؤمنین کما مر فی تفسیر قوله تعالی إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ سَیَجْعَلُ لَهُمُ الرَّحْمنُ وُدًّا أنه نزل فی أمیر المؤمنین علیه السلام (2) و محنته أی امتحانه و ابتلاءه بأذی المخالفین له و خذلان أصحابه له.

و لیس له أن یتکلم أی بالحجج و دعوی الإمامة جهارا و ستلقاه فیه إعجاز و تصریح بما فهم من إذا الدالة علی وقوع الشرط بحسب الوضع فلقیت أی فی المدینة و لا نکفیک الواو عاطفة أو حالیة خیرا لک من عمرتک و فی الکافی حیرتک و عمومتک جیرتک أی مجاوریک فی الدار أو المعاشرة و عمومتک أراد بهم أبا عبد الله و أبا الحسن علیه السلام و أولادهما و سماهم عمومته لأن یزید کان من أولاد زید بن علی و لذا وصفه فی الکافی بالزیدی و ولدا العم بحکم العم أبلغتها منک و فی

ص: 33

الکافی بلغتها منه فیحتمل التکلم و الخطاب و معاداة الإخوة إما لزعمهم أن التبشیر کان سببا لشراء الجاریة أو لزعمهم أنه کان متوسطا فی الشراء و عدم الذنب علی الأول لکونه مأمورا و علی الثانی لکذب زعمهم فقال لهم إسحاق أی عم الرضا علیه السلام و إنه الواو للحال و الحاصل أن موسی کان یکرمه و یجلسه قریبا منه فی مجلس لم أکن أجلس منه بذلک القرب مع أنی کنت أخاه و إنما قال ذلک إصلاحا بینه و بینهم و حثا لهم علی بره و إکرامه.

**[ترجمه]در قاموس عبارت اثبته یعنی به حقیقت معرفت او را شناخت و عبارت لایعری یعنی خالی نیست از اینکه مثلا چنین و چنان باشد. و تشبیهی است که مرگ را به لباسی تشبیه کرده که همه باید آن را بپوشند. عبارت أحدِث الیّ از باب افعال یعنی چیز جدیدی بگو یا خبر بده. عبارت من یخلفنی بر وزن ینصر یعنی بعد از من باقی بماند و در عبارت، اظهار ادب نیز هست به این معنا که من انتظار ندارم بعد از شما زنده بمانم ولی این سؤال را برای اولاد و بازماندگانم می پرسم!

عبارت یا ابا عماره! در کافی یا ابا عبدالله ضبط شده و این صحیح تر است؛ زیرا ابا عماره کنیه یزید فرزند او بوده و عبارت و قد علم اگر مجهول باشد از باب تفعیل است و اگر معلوم خوانده شود ثلاثی مجرد است، و کلمه حکم به ضم حاء به معنای قضاوت یا حکمت است، و حسن الجوار به معنای مجاورت و رفاقت یا امان است، و عبارت و هو باب یعنی هر کس اراده دین خدا و اطاعت او و داخل شدن در خانه قرب و رضایت او را داشته باشد، باید به سمت این امام بیاید، و عبارت فیه آخر یعنی در او امر دیگری است و در نسخه کافی اخری دارد یعنی خصلت دیگری و من هذا یعنی از آنچه ذکر کردم! کلمه غوث به معنای عون و یاری مضطر است و غیاث از این کلمه رساتر است و غوث اسم از اغاثه است و منظور از امت، شیعیان امامیه یا اعم از آنان است، و علم با تحریک لام، بزرگ قوم و پرچم را گویند و آنچه در راه راهنما می شود و اگر به کسر عین خوانده شود، به معنای مبالغه در دانش است و نور چیزی است که سبب آشکار شدن اشیا در نزد حس و عقل می شود و در نسخه کافی، عبارت و نورها و فضلها و حکمتها دارد.

خیر مولود یعنی بهترین فرزند در آن زمان یا در بین غیر معصومین علیهم السلام؛ و ناشیء نوجوانی را گویند که از حد کودکی عبور کرده و منظور این است که در هر دو حالت ولادت و ناشئیت، او بهترین است. عبارت به الدماء یعنی خون شیعه یا اعم از شیعه؛ زیرا با مسالمتی که حضرت به خرج داد، دماء همگی محفوظ ماند و شاید منظور از اصلاح ذات البین، اصلاح آشکار بین فرزندان علی علیه السلام و فرزندان عباس باشد. عبارت یلم به ضم لام به معنای جمع کردن است و شعث به تحریک عین به معنای امور پراکنده شده دینی و دنیوی است؛ و یشعب یعنی اصلاح می کند و الصدع یعنی شکاف و دودستگی؛ و پوشاندن افراد بی لباس و سیر کردن گرسنگان و پناه دادن به اشخاص خائف، تا امروز در جوار روضه منوره حضرت استمرار داشته است.

در نهایه آمده که کهل کسی است که بین سی تا چهل سالگی باشد و گفته شده بین سی و سه سالگی تا آخر پنجاه سالگی مقصود است؛ و شاید تکرار عبارت خیر ناشیء از باب تأکید بر عجیب بودن خیر بودن حضرت است در این سن بر سن کهولت و علت عدم ذکر سن پیری این است که حضرت به پیری نرسید و هنگام شهادت کمتر از پنجاه سال داشت.

کلمه حکم به معنای حکمت یا قضاوت بین مردم است و احتمال اول ظاهرتر است، و عبارت صمته علم یعنی سکوت حضرت ناشی از علم است؛ زیرا حضرت از روی تقیه یا به جهت مصلحتی تقیه می کند نه به خاطر جهل به کلام و گفته شده: سکوت حضرت علت عالم بودن ایشان است، زیرا او در حال سکوت تفکر می کند و احتمال اول مناسب تر است. یسود بر وزن یقول یعنی سید و آقا و اشرف آنان می شود و عشیره یعنی خویشان نزدیک. عبارت قبل اوان حلمه به ضم لام یعنی قبل از بلوغش و منظور در این جا رسیدن به سنی است که مردم در آن سن به شرافت می رسند زیرا امام محتلم نمی شود؛ و یا به کسر لام به معنای عقل است و این احتمال هم کنایه از بلوغ مردم است و گر نه مردم هنگام ولادت نیز کمال جسمی را دارند.

در عبارت سؤال راوی که پرسید: ما یکون له ولد، مناسب است با جواب بله پاسخ داده شود ولی گاهی نعم نیز به جای آن استعمال می شود و در عیون اخبار الرضا علیه السلام عبارت فیکون له ولد بعده دارد که این عبارت درست تر است و در کافی آمده: آیا فرزند هم دارد؟ فرمود: بله و اینکه فرزندش چند ساله است. یزید گفت: فقلت تا آخر کلام. در عبارت کافی اشکال است و آن این که ولادت حضرت رضا علیه السلام، یا در سال وفات حضرت صادق علیه السلام بود و یا در پنج سال بعد از آن، چنانچه دانستی، مگر این که گفته شود: سلیط چند سال بعد از وفات حضرت صادق علیه السلام از امام کاظم علیه السلام سؤال کرده بوده است.

عبارت لیس هذا الزمان مثله برای بیان شدت تقیه در زمان امام کاظم علیه السلام است و در کافی دارد: الآن زمانه ایست که وقت آن نیست یعنی زمان نیکویی نیست و الآن زمان خبر دادن از جانشینم نیست. و عبارت اینجا ظاهرتر از کافی است.

کلمه فی الظاهر یعنی در آنچه متعلق به ظاهر امر است مثل بحث اموال و نفقه عیال و مانند اینها و کلمه فی الباطن یعنی در اموری که متعلق به امر امامت است مثل وصیت به جانشینی و به ودیعت نهادن اسلحه و کتب و غیر آن؛ یا این که گفته شود در ظاهر یعنی نزد عوام مردم و در باطن یعنی در نزد خواص؛ یا این که منظور از ظاهر، فهم ابتدایی و باطن چیزی باشد که بعد از تأمل برای خواص آشکار می شود زیرا که حضرت در مقام وصیت کردن است و اگر چه بعضی از اولاد با حضرت رضا علیه السلام شریک هستند ولی امام کاظم ایشان را با شروطی قرین ساخت که با ملاحظه آن آشکار می شود که اختیار کل با ایشان است و یا منظور از ظاهر، وصیت بالایی و منظور از باطن، وصیت پایینی باشد.

در عبارت و لقد جائنی مجیء و ارائه، یا در خواب است چنانچه از روایت عیون دانسته می شود یا در حالت بیداری با جسم مثالی آن ذوات است و یا طبق قول بعضی، اساساً با اجساد اصلی آن ذوات نورانی است. و در عبارت و ارانی من یکون معه، یا منظور این است که حضرت در زمان خود، خلفای جور را نشان داد یا شیعیان و دوستانشان را و یا این که مراد، اعم از این دو باشد و وقتی در خواب و عوالم مشابه آن بود، که اشیاء به صورت های مناسبشان دیده می شدند، حضرت به ایشان عمامه را که به منزله تاج ملک و سلطنت است اعطا فرمود.

و روایت شده که عمامه تاج عرب هاست و همچنین شمشیر صورتی برای عزت و غلبه است و کتاب نور خدا و سبب ظهور اشیا برای عقل است و مراد از کتاب، تمام چیزهایی است که خدا برای انبیا فرستاده و عصا علت قدرت و صورتی برای آن است؛ زیرا شرّ دشمن با آن کم می شود و ممکن است کنایه از اجتماع موافقین و مخالفین از امت بر آن امام باشد و لذا از افتراق امت تعبیر به شق عصا می شود و انگشتر جامع همه این امور است، زیرا که نشانه سلطنت و خلافت کبری در دین و دنیاست.

عبارت قد خرج منک یعنی وقت انتقال امامت از تو به غیر تو نزدیک است یا اختیار تعیین امام از دست تو خارج است و شاید جزع و فزع حضرت به خاطر علم ایشان به درگیری برادران حضرت رضا علیه السلام برای امامت و اختلاف شیعیان در امر امامت باشد و گفته شده: زیرا حضرت دوست داشت پس از او قاسم امام باشد و شاید محبت ایشان به قاسم، کنایه از اجتماع اسباب محبت ظاهری در قاسم باشد مثل این که مادرش محبوب حضرت بوده و اسبابی غیر آن، یا این که محبت واقعا به خاطر انگیزه های بشری باشد، یا از جانب خدای تعالی باشد تا مردم بدانند امامت تابع محبت پدر نیست؛ یا به خاطر آن، مصلحت این امر آشکار شود.

عبارت فهو منی، کلام امام کاظم یا امیر المؤمنین علیهما السلام است و این کلام برای اظهار غایت محبت و اتحاد و اشتراک در کمالات استعمال می شود. انّها ودیعة یعنی گواهی دادن نزد تو امانت است. یا این کلماتی که گفتم، نزد تو امانت است. عبارت او عبدا تعرفه صادقا، یعنی بنده ای که در ادعای تصدیقش به امامت من راستگو باشد، یعنی فعل او موافق قولش باشد و منظور از عاقل کسی است که اهل ضبط و نگهداری امور باشد، گرچه ایمانش کامل نباشد زیرا آنچه مانع افشای راز است، یا کمال عقل و نظر به عواقب امور است و یا دیانت و خوف از خداست و این که تردید از راوی باشد بعید است .

عبارت ان سألت، گویا استثنای از عدم اخبار است یعنی باید به وقت ضرورت اخبار کرد و شهادت داد؛ اگر چه طالب شهادت، عاقل و صادق نباشد و ممکن است مراد، ادای شهادت نزد عاقل و صادق باشد زیرا خداوند می فرماید: امانت را به اهلش بسپارید.

عبارت فاشهد بها یعنی به امامت یا شهادت دادن شاهد باش؛ بنا بر این که منظور از شهادت دادن، شهادت دادن امام باشد. و عبارت و هو قول الله یعنی ادای این شهادت داخل در مأمور به آیه شریفه است. و عبارت قال لنا یعنی گفت برای خاطر ما و اثبات امامت ما. کلمه من الله صفت شهادت است.

عبارت ایهم هو: شاید این سؤال برای مزید اطمینان باشد یا برای این که رسول خدا صلی الله علیه و آله از تعیین امام خبر بدهد.

در عبارت بنور الله، باء به معنای آلیت است یعنی به وسیله نور خاصی که خدا در دیده و دل او قرار داده، و این مطلب اشاره به چیزهایی است که با الهام و توسط جبرئیل علیه السلام برای او ظاهر می شود. عبارت یسمع بفهمه یعنی با فهم آنچه از پدرانش علیهم السلام شنیده می شنود. فلا تجهل یعنی امام علیه السلام به چیزی از اموری را که امت محتاج به آن است، جهل ندارد. و کلمه معلَّما به تشدید و فتح لام، اشاره دارد به آیه کریمه، «وَ کُلاًّ آتَیْنا حُکْماً وَ عِلْماً. - . انبیاء / 79 - » ،{و به هر یک [از آن دو] حکمت و دانش عطا کردیم}.

عبارت فاذا رجعت یعنی وقتی به مدینه برگشتی و من سفرتک یعنی از سفری که قصد آن را داری یا اکنون در آن سفر هستی که عبارت است از سفر به مکه و در نسخه کافی سفرک دارد. عبارت فإذا اردت یعنی وقتی اراده وصیت کردن نمودی یا اگر مجهول خوانده شود، یعنی وقتی هارون الرشید تو را خواست تا دستگیر کند؛ عبارت لیتطهر لک یعنی قبل از تغسیل تو خودش غسل کند و در نسخه کافی هو طهر لک دارد و این بهتر است و معنا این می شود که این که او تو را در حال حیاتت بشوید، مایه طهارت و پاکی توست و جانشین غسل توست بدون این که نیاز به غسل دیگری بعد از مردنت باشد؛ و عبارت لا یصلح الا ذلک، در کافی آمده: لا یستقیم الا ذلک یعنی تطهیر تو جز به این نحو درست نیست و علت هم آن است که معصوم را فقط باید معصوم غسل دهد و غیر از حضرت رضا علیه السلام کسی معصوم نیست و وقتی مرگ حضرت برسد، ایشان شاهد وفات پدرش نیست؛ زیرا گذشت که حضرت رضا علیه السلام شاهد و حاضر بر غسل پدرش در بغداد بود و ممکن است این گونه پاسخ داده شود که این برای دفع شبهه کسی است که از حضور حضرت در بغداد مطلع نشده یا گفته شود، هر دو کار نسبت به امامی که می دانیم در غیر از شهری که فرزندش باشد وفات می کند، لازم است.

در نسخه کافی بعد از این عبارت دارد: این سنتی است که جریان یافته. پس مقابل او( حضرت رضا علیه السلام) بایست و برادران و عموهایش را پشت سرش به صف بکش و به او امر کن که بر تو نه تکبیر بگوید زیرا او وصایتش نسبت به تو استوار گشته و سرپرست انجام امور کفن و دفن توست و تو زنده ای. سپس فرزندانت را که اهتمام به شأنشان داری گرد او جمع کن و سایر اقارب را بر آنان به گواهی بگیر و خداوند عزوجل را نیز بر آنان به گواهی بگیر و خدا از حیث پشتیبانی کافی است. یزید می گوید... تا آخر حدیث.

عبارت صفَّ اخوته یعنی آنان را پشت سر حضرت به صف بکش و شاید تکبیرات نه گانه نماز میت از اختصاصات ائمه باشد چنانچه از اخبار دیگری غیر از این خبر نیز استفاده می شود. و گفته شده: حضرت امر کردند که امام بر ایشان چهار تکبیر به مقتضای تقیه بزنند و پنج تکبیر مخفیانه بزنند ولی سستی این نظر مخفی نیست زیرا آشکار کردن مثل چنین نمازی در زمان زنده بودن امام است؛ چگونه می توان آن را نزد مخالفین اظهار نمود؟

عبارت و وَلِیَک فعل معلوم بر وزن رَضِیَ است یعنی انجام دهنده امور تو از قبیل تغسیل و کفن و نماز است و واو در عبارت و انت حی، حالیه است و من تعدهم بدل از من ولدک است یا بدل کل؛ یعنی همه فرزندانت یا بدل بعض یعنی کسانی را که تو به شأنشان اعتنا داری و گویی غیر از اینها که مورد توجه هستند، بقیه اولاد محسوب نمی شوند و در برخی نسخ با باء آمده که یا آن باء مفتوح است یعنی بعد از همه عموها یا به ضم است یعنی آنان را حاضر کن اگر چه از تو دور باشند .

عبارت فاشهد علیهم یعنی سایر خویشان را بر آنان به گواهی بگیر که به امامت برادرشان اقرار کردند. عبارت انی اوخذ، بنا بر این است که فعل مجهول باشد و عبارت سمیّ علی یعنی در کمالات مانند علی است چنانچه خداوند نیز در قرآن می فرماید: « لَمْ نَجْعَلْ لَهُ مِنْ قَبْلُ سَمِیًّا - . مریم / 7 - » ،{قبلًا همنامی برای او قرار نداده ایم.} یعنی شبیهی که لایق نام او باشد. عبارت اعطی فهم الاول یعنی فهم امیر علیه السلام به او داده شده و ودّه یعنی محبتی که خدا برای او در دل های مؤمنان قرار داده چنانچه در تفسیر آیه «إِنَّ الَّذینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ سَیَجْعَلُ لَهُمُ الرَّحْمنُ وُدًّا - . مریم / 96 - » {کسانی که ایمان آورده و کارهای شایسته کرده اند، به زودی [خدای] رحمان برای آنان محبتی [در دلها] قرار می دهد.} گذشت که در مورد امیر مؤمنان علیه السلام است و کلمه محنته یعنی امتحان او و مبتلا شدنش به آزار مخالفان و خذلان آن حضرت توسط یارانش.

عبارت لیس له ان یتکلم یعنی نمی تواند آشکارا ادعای امامت کند. عبارت و ستلقاه در این جمله اعجاز و تصریحی است به آنچه از اذا فهمیده می شود که این اذا دال بر وقوع شرط به حسب وضع است. (یعنی اذا دلالت دارد که فعل و جزا هر دو ممکن و شدنی است کما این که محقق هم شد). عبارت فلقیت یعنی در مدینه او را دیدی. در عبارت و لا نکفیک، واو عطف یا حال است. در کافی به جای عبارت خیر لک من عمرتک، عبارت جیرتک و عمومتک دارد. منظور از جیرتک همسایگان خانگی یا اهل معاشرت با تو هستند و منظور از عمومتک امام صادق و امام کاظم علیهما السلام و اولاد آن دو است و آن دو بزرگوار را عمو نامید زیرا یزید از اولاد زید بن علی بود و لذا در کافی او را به زیدی وصف می کند و فرزندان عمو در حکم عمو هستند. در کافی به جای ابلغتها منک، بلّغتها منک دارد که هم خطاب را بر می تابد و هم تکلم را. و معادات برادران یا به این سبب است که تبشیر حضرت سبب خرید کنیز شد یا به این خاطر که آنها خیال می کردند او در خرید کنیز واسطه گری کرده است و عدم گناه بنا بر احتمال اول به این خاطر بود که او مأمور به خرید بوده و بنا بر احتمال دوم، کذب پندار برادران بوده است. فقال لهم اسحاق یعنی عموی امام رضا علیه السلام گفت. در عبارت و انه، واو حالیه است و حاصل معنا این است که امام کاظم علیه السلام او را اکرام می­کرده و با این که اسحاق برادر حضرت کاظم بوده، اما امام او را در جایی می نشانده که اسحاق را در آن نزدیکی به خود و علو مقام نمی نشانده و این مطالب را برای اصلاح بین حضرت و برادرانش فرموده و اینکه برادران را بر برّ و اکرام او تشویق فرماید.

**[ترجمه]

أُقِیمَ فِیهِ أَبُو جَعْفَرٍ ثَابِتاً عَلَی شَرِیعَتِهِ (1).

**[ترجمه]کفایة الاثر: من کنار امام رضا علیه السلام در طوس ایستاده بودم که بعضی از اطرافیان به ایشان عرض کردند: اگر حادثه ناگواری( فوت شما) اتفاق افتد، امام بعد از شما کیست؟ فرمود: پسرم محمد. گویا سائل پیش خود سن آن حضرت را برای تصدی امامت کم شمرد! پس حضرت رضا علیه السلام فرمود: خدا عیسی بن مریم علیه السلام را به پیامبری مبعوث نمود که دین او را به پا دارد؛ در سنی کمتر از سنی که امام جواد علیه السلام برای اقامه شریعت خدا به امامت نائل شد! - . کفایة الاثر: 324 -

**[ترجمه]

**[ترجمه]کافی: یحیی صنعانی می گوید: در مکه خدمت حضرت رضا علیه السّلام رسیدم در حالی که مشغول پوست کندن موز بود و به حضرت جواد علیه السلام می داد! گفتم: فدایت شوم! همین است آن مولود مبارک؟ فرمود: آری یحیی! این همان مولودی است که در اسلام با برکت تر از او برای شیعیان ما متولد نشده. - . کافی 6 : 360 -

**[ترجمه]

**[ترجمه]کافی: محمّد بن حسن بن عمار می گوید: در مدینه خدمت علی بن جعفر بن محمّد (پسر حضرت صادق علیه السّلام) نشسته بودم و دو سال بود که شاگردش بودم و هر چه از برادرش موسی بن جعفر علیهما السلام حدیث شنیده بود می فرمود و من می نوشتم. ناگاه حضرت ابو جعفر محمّد بن علی (پسر حضرت رضا علیه السّلام) وارد مسجد پیغمبر صلّی اللَّه علیه و آله و سلّم شد. علی بن جعفر بدون رداء و کفش، پای برهنه از جا پرید و دست او را بوسید و بسیار احترام کرد. حضرت جواد علیه السلام فرمود: بنشین عمو جان! خدا تو را رحمت کند. عرض کرد: آقا! چطور بنشینم با اینکه شما ایستاده هستید؟!

وقتی علی بن جعفر به محل خود برگشت، اطرافیان و اصحابش او را سرزنش کردند و می گفتند تو عموی پدر او هستی! این چنین نسبت به او خود را کوچک می کنی؟ فرمود: ساکت باشید! و دست به ریش خود گرفت و گفت: وقتی خدا مرا با این ریش شایسته امامت نداند و این جوان شایسته مقام امامت باشد و او را به این مقام مفتخر فرماید، من منکر مقام او شوم؟ به خدا پناه می برم از پیشنهاد شما، بلکه غلام او هستم. - . کافی 1 : 322 -

**[ترجمه]

فَمَکَثَ الْکِتَابُ عِنْدِی سِنِینَ فَلَمَّا کَانَ الْیَوْمُ الَّذِی مَاتَ فِیهِ یَحْیَی بْنُ أَبِی عِمْرَانَ فَکَکْتُ الْکِتَابَ فَإِذَا فِیهِ قُمْ بِمَا کَانَ یَقُومُ بِهِ أَوْ نَحْوَ هَذَا مِنَ الْأَمْرِ.

قَالَ وَ حَدَّثَنِی یَحْیَی وَ إِسْحَاقُ ابْنَا سُلَیْمَانَ بْنِ دَاوُدَ: أَنَّ إِبْرَاهِیمَ أقرأ [قَرَأَ] هَذَا الْکِتَابَ فِی الْمَقْبَرَةِ یَوْماً مَاتَ یَحْیَی وَ کَانَ إِبْرَاهِیمُ یَقُولُ کُنْتُ لَا أَخَافُ الْمَوْتَ مَا کَانَ یَحْیَی بْنُ أَبِی عِمْرَانَ حَیّاً-(1) وَ أَخْبَرَنِی بِذَلِکَ الْحَسَنُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سُلَیْمَانَ (2).

قب، [المناقب] لابن شهرآشوب عن إبراهیم: مثله (3).

**[ترجمه]بصائر الدرجات: ابراهیم بن محمّد می گوید: حضرت جواد علیه السلام برایم نامه ای نوشت و دستور داده بود که نامه را نگشایم تا وقتی یحیی بن ابی عمران از دنیا برود. چند سال این نامه دست من ماند تا روزی که یحیی بن ابی عمران از دنیا رفت. نامه را گشودم، در آن نوشته بود: تو جانشین او هستی، آنچه او می کرد باید انجام دهی!

یحیی و اسحاق دو فرزند سلیمان بن داود نقل کردند که ابراهیم این نامه را روزی که یحیی بن ابی عمران فوت شد، در حضور مردم و در کنار قبر او خواند .

ابراهیم می گفت: به زنده بودن خود تا بعد از فوت یحیی اطمینان داشتم (زیرا امام علیه السلام فرموده بود، تا یحیی زنده است نامه را نگشا). - . بصائر الدرجات: 263 -

مثل این حدیث در مناقب ابن شهر آشوب نیز موجود است. - . مناقب آل ابی طالب 4 : 397 -

**[ترجمه]

أَنَا فِی عِبَادَتِی إِذْ أَتَانِی شَخْصٌ فَقَالَ قُمْ بِنَا قَالَ فَقُمْتُ مَعَهُ قَالَ فَبَیْنَا أَنَا مَعَهُ إِذَا أَنَا فِی مَسْجِدِ الْکُوفَةِ فَقَالَ لِی تَعْرِفُ هَذَا الْمَسْجِدَ قُلْتُ نَعَمْ هَذَا مَسْجِدُ الْکُوفَةِ قَالَ فَصَلَّی وَ صَلَّیْتُ مَعَهُ فَبَیْنَا أَنَا مَعَهُ إِذَا أَنَا فِی مَسْجِدِ الْمَدِینَةِ قَالَ فَصَلَّی وَ صَلَّیْتُ مَعَهُ وَ صَلَّی عَلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ دَعَا لَهُ فَبَیْنَا أَنَا مَعَهُ إِذَا أَنَا بِمَکَّةَ فَلَمْ أَزَلْ مَعَهُ حَتَّی قَضَی مَنَاسِکَهُ وَ قَضَیْتُ مَنَاسِکِی مَعَهُ قَالَ فَبَیْنَا أَنَا مَعَهُ إِذَا أَنَا بِمَوْضِعِیَ الَّذِی کُنْتُ أَعْبُدُ اللَّهَ فِیهِ بِالشَّامِ قَالَ وَ مَضَی الرَّجُلُ قَالَ فَلَمَّا کَانَ عَامٌ قَابِلٌ فِی أَیَّامِ الْمَوْسِمِ إِذَا أَنَا بِهِ وَ فَعَلَ بِی مِثْلَ فِعْلَتِهِ الْأُولَی فَلَمَّا فَرَغْنَا مِنْ مَنَاسِکِنَا وَ رَدَّنِی إِلَی الشَّامِ وَ هَمَّ بِمُفَارَقَتِی قُلْتُ لَهُ سَأَلْتُکَ بِحَقِّ الَّذِی

ص: 39

أَقْدَرَکَ عَلَی مَا رَأَیْتَ إِلَّا أَخْبَرْتَنِی مَنْ أَنْتَ قَالَ فَأَطْرَقَ طَوِیلًا ثُمَّ نَظَرَ إِلَیَّ فَقَالَ أَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ مُوسَی فَتَرَاقَی الْخَبَرُ حَتَّی انْتَهَی الْخَبَرُ إِلَی مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْمَلِکِ الزَّیَّاتِ قَالَ فَبَعَثَ إِلَیَّ فَأَخَذَنِی وَ کَبَّلَنِی فِی الْحَدِیدِ وَ حَمَلَنِی إِلَی الْعِرَاقِ وَ حَبَسَنِی کَمَا تَرَی قَالَ قُلْتُ لَهُ ارْفَعْ قِصَّتَکَ إِلَی مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْمَلِکِ فَقَالَ وَ مَنْ لِی یَأْتِیهِ بِالْقِصَّةِ قَالَ فَأَتَیْتُهُ بِقِرْطَاسٍ وَ دَوَاةٍ فَکَتَبَ قِصَّتَهُ إِلَی مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْمَلِکِ فَذَکَرَ فِی قِصَّتِهِ مَا کَانَ قَالَ فَوَقَّعَ فِی الْقِصَّةِ قُلْ لِلَّذِی أَخْرَجَکَ فِی لَیْلَةٍ مِنَ الشَّامِ إِلَی الْکُوفَةِ وَ مِنَ الْکُوفَةِ إِلَی الْمَدِینَةِ وَ مِنَ الْمَدِینَةِ إِلَی الْمَکَانِ أَنْ یُخْرِجَکَ مِنْ حَبْسِکَ قَالَ عَلِیٌّ فَغَمَّنِی أَمْرُهُ وَ رَقَقْتُ لَهُ وَ أَمَرْتُهُ بِالْعَزَاءِ قَالَ ثُمَّ بَکَّرْتُ عَلَیْهِ یَوْماً فَإِذَا الْجُنْدُ وَ صَاحِبُ الْحَرَسِ وَ صَاحِبُ السِّجْنِ وَ خَلْقٌ عَظِیمٌ یَتَفَحَّصُونَ حَالَهُ قَالَ فَقُلْتُ مَا هَذَا قَالُوا الْمَحْمُولُ مِنَ الشَّامِ الَّذِی تَنَبَّأَ افْتُقِدَ الْبَارِحَةَ لَا نَدْرِی خَسَفَ بِهِ الْأَرْضُ أَوِ اخْتَطَفَهُ الطَّیْرُ فِی الْهَوَاءِ وَ کَانَ عَلِیُّ بْنُ خَالِدٍ هَذَا زَیْدِیّاً فَقَالَ بِالْإِمَامَةِ بَعْدَ ذَلِکَ وَ حَسُنَ اعْتِقَادُهُ (1).

عم، [إعلام الوری] شا، [الإرشاد] ابن قولویه عن الکلینی (2) عن أحمد بن إدریس عن محمد بن حسان: مثله (3)

**[ترجمه]بصائر الدرجات: محمّد بن حسان از علی بن خالد که زیدی مذهب بود نقل کرد که گفت: من در سامرا بودم که شنیدم مردی را با غل و زنجیر از اطراف شام آورده اند و در اینجا زندانی است! می گفتند: او ادعای نبوت کرده! به نگهبانان مراجعه کردم و از آنها اجازه گرفته پیش آن مرد رفتم و دیدم مرد فهمیده ایست.

گفتم: جریان چه بود؟ چرا زندانی شدی؟ گفت: من در شام در محلی که معروف به رأس الحسین بن علی بن ابی طالب علیهم السلام است، به عبادت و راز و نیاز با پروردگار خود اشتغال داشتم. یک روز که مشغول عبادت بودم، ناگاه شخصی جلوی من ایستاده و گفت: حرکت کن برویم! من با ایشان رفتم و یک مرتبه دیدم در مسجد کوفه هستم! فرمود: این مسجد را می شناسی؟ عرض کردم: بلی مسجد کوفه است؛ ایشان نماز خواند. من هم خواندم. چیزی نگذشت که دیدم در مسجد مدینه هستم، باز با هم نماز خواندیم و بر پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله صلوات فرستاد و زیارت کرد. در این بین دیدم در مکه هستیم! در خدمت آن آقا تمام مراسم زیارت خانه خدا را انجام دادم و بعد متوجه شدم که در محل قبلی خود در شام هستم و آن آقا رفت.

گفت: سال بعد، ایام حج که رسید، دیدم آن شخص آمد و تمام کارهای سال گذشته را انجام دادیم. همین که از اعمال مکه فارغ شدیم و مرا به شام برگرداند، تا خواست از من جدا شود، عرض کردم تو را قسم به آن خدایی که چنین قدرتی در اختیارت گذاشته، بگو ببینم شما که هستی؟ مدتی سر به زیر انداخت و سپس سر برداشته نگاهی به من کرد و فرمود: من محمّد بن علی بن موسی هستم .

این جریان منتشر شد تا به گوش محمّد بن عبد الملک زیات (وزیر معتصم) رسید. مأموری فرستاد تا مرا در غل و زنجیر کرده به عراق آوردند و چنان که می بینی، زندانی هستم.

به او گفتم: خوب است تو اصل داستان و جریان خود را برای محمّد بن عبد الملک بنویسی. گفت: به چه وسیله این کار را بکنم؟ من برایش کاغذ و قلم آوردم و او داستان خود را برای محمّد بن عبد الملک نوشت. محمّد بن عبد الملک در زیر همان نامه نوشته بود: به همان کسی که تو را در یک شب از شام به کوفه و از کوفه به مدینه و از آنجا تا مکه برد و بعد برگرداند، بگو از زندان هم به جای اولت برگرداند.

علی بن خالد می گوید: از وضع او ناراحت شدم و دلم به حالش سوخت. گفتم: صبر کن تا ببینی چه می شود. ولی یک روز صبح که رفتم از حالش جویا شوم، دیدم سربازان و نگهبانان و زندانبانان و گروهی از اطرافیان این طرف و آن طرف را می گردند، پرسیدم: چه خبر است؟ گفتند: آن مردی که از شام آورده بودند و ادعای نبوت کرده بود، از دیشب گم شده و نمی دانیم به زمین فرو رفته یا او را کبوتری به آسمان برده! علی بن خالد چنانچه توضیح دادیم قبلا زیدی مذهب بود و پس از این جریان امامی و با اعتقادی کامل شیعه شد. - . بصائر الدرجات: 402 -

در اعلام الوری و ارشاد نیز مثل این حدیث موجود است. - . اعلام الوری: 342 ، ارشاد: 205 -

**[ترجمه]

**[ترجمه]عسکر اسم شهر سامرّاء است و کبل زنجیر ضخیم را گویند و عبارت فتراقی الخبر یعنی آن خبر همه جا پیچید؛ محمد بن عبدالملک وزیر معتصم بود و بعداً وزیر پسر او واثق هارون بن معتصم شد و پدرش در بغداد روغن زیتون می فروخت. و حرس به تحریک راء جمع حارس است و عبارت اختطفه یعنی او را به سرعت ربود .

**[ترجمه]

کَلَامُهُ فَقَالَ یَا أَبَا هَاشِمٍ کُلْ وَ قَدْ وُضِعَ الطَّعَامُ بَیْنَ یَدَیْهِ ثُمَّ قَالَ ابْتِدَاءً مِنْهُ مِنْ غَیْرِ مَسْأَلَةٍ مِنِّی یَا غُلَامُ انْظُرِ الْجَمَّالَ الَّذِی أَتَانَا أَبُو هَاشِمٍ فَضُمَّهُ إِلَیْکَ (1).

عم، [إعلام الوری] عن الحمیری عن أبی هاشم: مثله- شا، [الإرشاد] بالإسناد المتقدم عن أبی هاشم: مثله (2).

**[ترجمه]خرایج: ابو هاشم می گوید: ساربان من درخواست کرد که با حضرت جواد علیه السلام صحبت کنم تا او را به کاری از کارهای خود بگمارد؛ من خدمت آن جناب رسیدم تا آن تقاضا را بکنم و دیدم عده ای در خدمت ایشان هستند و امکان صحبت کردن نیست! سفره­ای مقابل حضرت گسترده بود. فرمود: غذا میل کن - قبل از اینکه من تقاضایی بکنم - ! فرمود: غلام! برو آن ساربانی را که ابو هاشم با خود آورده بیاور و او را جزء همکاران خود قرار ده. - . الخرائج و الجرائح 2 : 664 -

در اعلام الوری و ارشاد نیز مثل این حدیث نقل شده است. - . اعلام الوری: 349 ، ارشاد: 306 -

**[ترجمه]

**[ترجمه]خرایج: ابو هاشم می گوید: مردی خدمت حضرت جواد محمّد بن علی بن موسی علیهم السّلام رسید و گفت: یا ابن رسول اللَّه، پدرم از دنیا رفته و نمی دانم ثروت خود را کجا پنهان نموده! من عیال وارم و از دوستان شما هستم. به دادم برسید. حضرت فرمود: پس از خواندن نماز عشا، بر محمّد و آلش صلوات بفرست، پدرت را در خواب خواهی دید، خواهد گفت که مالش را کجا پنهان کرده.

آن مرد همین کار را انجام داد و پدر خود را در خواب دید. به او گفت: پسرم! اموال خود را در فلان محل پنهان کرده ام، برو بردار و آن را پیش پسر پیغمبر صلی الله علیه و آله ببر و بگو که من به تو خبر دادم کجا است. مرد رفت و آن پولها را برداشت و جریان را خدمت امام علیه السّلام عرض کرد و گفت: خدا را ستایش می کنم که به شما چنین مقامی داده و برگزیده او هستید. - . الخرائج و الجرائح 2 : 664 -

**[ترجمه]

وَ لَسْتُ أَدْرِی مَا مَعْنَی ذَلِکَ فَأَتَانِی الْخَبَرُ بِأَنَّهَا قَدْ مَاتَتْ قَبْلَ ذَلِکَ بِثَلَاثَةَ عَشَرَ یَوْماً أَوْ أَرْبَعَةَ عَشَرَ یَوْماً(1).

کشف، [کشف الغمة] من دلائل الحمیری عن عمران: مثله (2).

**[ترجمه]خرایج: عمران بن محمّد اشعری می گوید: خدمت حضرت جواد علیه السلام رسیدم و کارهای خود را انجام داده و عرض کردم: ام الحسن سلام رساند و تقاضا کرد یکی از جامه های خود را لطف فرمایید که با آن کفن کند. فرمود: دیگر احتیاج ندارد. من از خدمتش مرخص شدم ولی معنی این حرف را که دیگر احتیاجی ندارد، نفهمیدم. بعد خبر آمد که سیزده یا چهارده روز پیش از دنیا رفته است! - . الخرائج و الجرائح 2 : 664 -

در کشف الغمة نیز مثل این حدیث نقل شده است. - . کشف الغمة 3 : 217 -

**[ترجمه]

أَصْحَابِنَا عَلَی أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام وَ فِیهِمْ رَجُلٌ مِنَ الزَّیْدِیَّةِ قَالُوا فَسَأَلْنَا عَنْ مَسَائِلَ فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ لِغُلَامِهِ خُذْ بِیَدِ هَذَا الرَّجُلِ فَأَخْرِجْهُ فَقَالَ الزَّیْدِیُّ أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ أَنَّکَ حُجَّةُ اللَّهِ.

**[ترجمه]خرایج: یحیی بن ابی عمران می گوید: گروهی از اهالی ری خدمت حضرت جواد علیه السلام رسیدند. میان آنها مردی زیدی مذهب بود. آنها مسائلی سؤال کردند. حضرت جواد علیه السلام به غلام خود فرمود: دست این مرد را بگیر و خارج کن. مرد زیدی گفت: «اشهد ان لا اله الا اللَّه و ان محمّدا رسول اللَّه و انک حجة اللَّه»، به وحدانیت خدا و پیامبری محمّد مصطفی صلی الله علیه و آله و امامت شما گواهی می دهم. - . الخرائج و الجرائح 2 : 668 -

**[ترجمه]

دَعَاهُ فَقَالَ إِنَّکَ أَرَدْتَ أَنْ تَخْرُجَ عَلَیَّ فَقَالَ وَ اللَّهِ مَا فَعَلْتُ شَیْئاً مِنْ ذَلِکَ قَالَ إِنَّ فُلَاناً وَ فُلَاناً شَهِدُوا عَلَیْکَ فَأُحْضِرُوا فَقَالُوا نَعَمْ هَذِهِ الْکُتُبَ أَخَذْنَاهَا مِنْ بَعْضِ غِلْمَانِکَ قَالَ وَ کَانَ جَالِساً فِی بَهْوٍ فَرَفَعَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام یَدَهُ وَ قَالَ اللَّهُمَّ إِنْ کَانُوا کَذَبُوا عَلَیَّ فَخُذْهُمْ قَالَ فَنَظَرْنَا إِلَی ذَلِکَ الْبَهْوِ کَیْفَ یَرْجُفُ وَ یَذْهَبُ وَ یَجِی ءُ وَ کُلَّمَا قَامَ وَاحِدٌ وَقَعَ فَقَالَ الْمُعْتَصِمُ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ إِنِّی تَائِبٌ مِمَّا قُلْتُ فَادْعُ رَبَّکَ أَنْ یُسَکِّنَهُ فَقَالَ اللَّهُمَّ سَکِّنْهُ إِنَّکَ تَعْلَمُ أَنَّهُمْ أَعْدَاؤُکَ وَ أَعْدَائِی فَسَکَنَ (1).

**[ترجمه]خرایج: محمّد بن اورمه می گوید: معتصم گروهی از وزیران خود را خواست و به آنها دستور داد به دروغ گواهی دهند که محمّد بن علی بن موسی علیهم السلام تصمیم به خروج و قیام دارد. بعد حضرت جواد علیه السلام را خواست و گفت: تصمیم داری در دولت من قیام کنی؟ فرمود: به خدا قسم چنین تصمیمی ندارم! معتصم گفت: فلان کس و فلانی بر کار تو شهادت می دهند. آنها را حاضر کردند. گفتند: صحیح است ما این نامه ها را از بعضی غلامان تو به دست آورده ایم. حضرت جواد علیه السلام در اطاق جلو بود. دست های خود را بلند کرده گفت: خدایا! اگر دروغ می گویند اینها را بگیر. یک مرتبه دیدم اطاق جلو چنان به حرکت در آمد که می رفت و می آمد! هر کدام از ایشان تصمیم به حرکت کردن می گرفت، به زمین می افتاد. معتصم صدا زد: یا ابن رسول اللَّه! من از حرف خود توبه می کنم، از خدا بخواه که اطاق از حرکت بایستد؛ گفت: خدایا اطاق را آرام فرما، تو می دانی ایشان دشمن تو و منند، اطاق آرام گرفت.

**[ترجمه]

تَشْتَکِینَ یَا جَارِیَةُ قَالَتْ رِیحاً فِی رُکْبَتَیَّ فَمَسَحَ یَدَهُ عَلَی رُکْبَتِهَا مِنْ وَرَاءِ الثِّیَابِ فَخَرَجَتِ الْجَارِیَةُ مِنْ عِنْدِهِ وَ لَمْ تَشْتَکِ وَجَعاً بَعْدَ ذَلِکَ.

**[ترجمه]خرایج: ابو بکر بن اسماعیل می گوید: به حضرت جواد علیه السلام عرض کردم: کنیزی دارم که از یک نوع باد اظهار ناراحتی می کند. فرمود: او را بیاور. وقتی کنیز را آوردم فرمود: چه ناراحتی داری؟ گفت: بادی در زانویم هست. امام علیه السّلام از روی لباس دستی بر زانوی او کشید. کنیز خارج شد و بعد از آن دیگر اظهار ناراحتی از زانوی خود نکرد. - . الخرائج و الجرائح 1 : 376 -

**[ترجمه]

تَصَدَّقْتَ عَلَی أَعْرَابِیٍّ فَشَکَرَهُ اللَّهُ لَکَ فَرَدَّ إِلَیْکَ عِمَامَتَکَ وَ إِنَّ اللَّهَ لا یُضِیعُ أَجْرَ الْمُحْسِنِینَ.

**[ترجمه]خرایج: قاسم بن محسن می گوید: در بین راه مکه و مدینه به مرد عربی برخوردم که وضعی ناجور داشت. دلم به حالش سوخت و یک گرده نان به او دادم. همین که او رفت، ناگاه گرد و بادی شدید بلند شد و عمامه از سرم گرفت و نفهمیدم عمامه ام کجا رفت. وارد مدینه که شدم خدمت حضرت جواد علیه السلام رفتم. فرمود: ابو القاسم! عمامه ات در راه گم شد؟ عرض کردم: بلی یا ابن رسول اللَّه! فرمود: غلام، برو عمامه او را بیاور. غلام عمامه خودم را آورد. عرض کردم: آقا! چطور شد که به دست شما رسید؟ فرمود: تو به آن مرد عرب صدقه دادی، خدا نیز پاداش این کار نیک تو را داد و عمامه ات را برگرداند. خدا پاداش نیکوکاران را از بین نمی برد. - . الخرائج و الجرائح 1 : 376 -

**[ترجمه]

**[ترجمه]خرایج: محمّد بن اورمه از حسین مکاری نقل کرد که گفت: در بغداد خدمت حضرت جواد علیه السلام رسیدم و دیدم در آنجا اقامت کرده. در دل با خود گفتم: این مرد با این خوراکی که در اینجا دارد، هرگز به وطن خود بر نمی گردد. دیدم امام علیه السّلام سر به زیر انداخت و سپس سر برداشت، رنگش زرد شده بود! فرمود: حسین! تکه نانی جوین و مقداری نمک ساییده در کنار قبر جدم پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله و سلّم برای من خیلی بهتر از این وضعی است که مشاهده می کنی. - . الخرائج و الجرائح 1 : 381 -

**[ترجمه]

إِلَیْهِ فَقَبَّلَ بَیْنَ عَیْنَیْهِ وَ أَجْلَسَهُ مَعَهُ عَلَی مَقْعَدِهِ وَ بَیْنَ یَدَیْهِ طَبَقٌ صَغِیرٌ فِیهِ عِنَبٌ فَأَخَذَ عُنْقُوداً قَدْ أَکَلَ مِنْهُ نِصْفَهُ وَ نِصْفُهُ بَاقٍ وَ قَدْ شَرَّبَهُ بِالسَّمِّ وَ قَالَ لِلرِّضَا علیه السلام حُمِلَ إِلَیَّ هَذَا الْعُنْقُودُ وَ تَنَغَّصْتُ بِهِ أَنْ لَا تَأْکُلَ مِنْهُ فَأَسْأَلُکَ أَنْ تَأْکُلَ مِنْهُ قَالَ أَعْفِنِی مِنْ ذَلِکَ قَالَ لَا وَ اللَّهِ فَإِنَّکَ تَسُرُّنِی إِذَا أَکَلْتَ مِنْهُ قَالَ فَاسْتَعْفَاهُ ذَلِکَ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ وَ هُوَ یَسْأَلُهُ بِمُحَمَّدٍ وَ عَلِیٍّ أَنْ یَأْکُلَ مِنْهُ فَأَخَذَ مِنْهُ ثَلَاثَ حَبَّاتٍ وَ غَطَّی رَأْسَهُ وَ نَهَضَ مِنْ عِنْدِهِ فَتَبِعْتُهُ وَ لَمْ أُکَلِّمْهُ بِشَیْ ءٍ حَتَّی دَخَلَ مَنْزِلَهُ فَأَشَارَ لِی أَنْ أُغْلِقَ الْبَابَ فَغَلَّقْتُهُ وَ صَارَ إِلَی مَقْعَدٍ لَهُ فَنَامَ عَلَیْهِ وَ صِرْتُ أَنَا فِی وَسَطِ الدَّارِ فَإِذَا غُلَامٌ عَلَیْهِ وَفْرَةٌ ظَنَنْتُهُ ابْنَ الرِّضَا علیه السلام وَ لَمْ أَکُنْ قَدْ رَأَیْتُهُ قَبْلَ ذَلِکَ فَقُلْتُ یَا سَیِّدِی الْبَابُ مُغَلَّقٌ فَمِنْ أَیْنَ دَخَلْتَ قَالَ لَا تَسْأَلْ عَمَّا لَا تَحْتَاجُ إِلَیْهِ وَ قَصَدَ إِلَی الرِّضَا علیه السلام فَلَمَّا بَصُرَ بِهِ الرِّضَا علیه السلام وَثَبَ إِلَیْهِ وَ ضَمَّهُ إِلَی صَدْرِهِ وَ جَلَسَا جَمِیعاً عَلَی الْمَقْعَدِ وَ مَدَّ الرِّضَا علیه السلام الرِّدَاءَ عَلَیْهِمَا فَتَنَاجَیَا جَمِیعاً بِمَا لَمْ أَعْلَمْهُ ثُمَّ امْتَدَّ الرِّضَا علیه السلام عَلَی الْمَقْعَدِ وَ غَطَّاهُ مُحَمَّدٌ بِالرِّدَاءِ وَ صَارَ إِلَی وَسَطِ الدَّارِ وَ قَالَ یَا أَبَا الصَّلْتِ فَقُلْتُ لَبَّیْکَ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ فَقَالَ عَظَّمَ اللَّهُ أَجْرَکَ فِی الرِّضَا فَقَدْ مَضَی فَبَکَیْتُ قَالَ لَا تَبْکِ هَاتِ الْمُغْتَسَلَ وَ الْمَاءَ لِنَأْخُذَ فِی جَهَازِهِ فَقُلْتُ یَا مَوْلَایَ الْمَاءُ حَاضِرٌ وَ لَکِنْ لَیْسَ فِی الدَّارِ مُغْتَسَلٌ إِلَّا أَنْ یُحْضَرَ مِنْ خَارِجِ الدَّارِ قَالَ بَلْ هُوَ فِی الْخِزَانَةِ فَدَخَلْتُهَا فَوَجَدْتُهَا وَ فِیهَا مُغْتَسَلٌ وَ لَمْ أَرَهُ قَبْلَ ذَلِکَ فَأَتَیْتُهُ بِهِ وَ بِالْمَاءِ قَالَ تَعَالَ حَتَّی نَحْمِلَ الرِّضَا علیه السلام فَحَمَلْنَاهُ عَلَی الْمُغْتَسَلِ ثُمَّ قَالَ اعْزُبْ عَنِّی فَغَسَّلَهُ وَ هُوَ وَحْدَهُ ثُمَّ قَالَ هَاتِ أَکْفَانَهُ وَ الْحَنُوطَ قُلْتُ لَمْ نُعِدَّ لَهُ کَفَناً قَالَ ذَلِکَ فِی الْخِزَانَةِ فَدَخَلْتُهَا فَرَأَیْتُ فِی وَسَطِهَا أَکْفَاناً وَ حَنُوطاً لَمْ أَرَهُ قَبْلَ ذَلِکَ فَأَتَیْتُهُ بِهِ فَکَفَّنَهُ وَ حَنَّطَهُ ثُمَّ قَالَ لِی هَاتِ التَّابُوتَ مِنَ الْخِزَانَةِ فَاسْتَحْیَیْتُ مِنْهُ أَنْ أَقُولَ مَا عِنْدَنَا تَابُوتٌ فَدَخَلْتُ الْخِزَانَةَ فَوَجَدْتُ بِهَا تَابُوتاً لَمْ أَرَهُ قَبْلَ ذَلِکَ فَأَتَیْتُهُ بِهِ فَجَعَلَهُ فِیهِ فَقَالَ تَعَالَ حَتَّی نُصَلِّیَ عَلَیْهِ وَ صَلَّی بِهِ وَ غَرَبَتِ الشَّمْسُ وَ کَانَ وَقْتُ صَلَاةِ الْمَغْرِبِ فَصَلَّی

ص: 50

بِیَ الْمَغْرِبَ وَ الْعِشَاءَ وَ جَلَسْنَا نَتَحَدَّثُ فَانْفَتَحَ السَّقْفُ وَ رُفِعَ التَّابُوتُ فَقُلْتُ یَا مَوْلَایَ لَیُطَالِبُنِی الْمَأْمُونُ بِهِ فَمَا تَکُونُ حِیلَتِی فَقَالَ لَا عَلَیْکَ سَیَعُودُ إِلَی مَوْضِعِهِ فَمَا مِنْ نَبِیٍّ یَمُوتُ فِی مَغْرِبِ الْأَرْضِ وَ لَا یَمُوتُ وَصِیٌّ مِنْ أَوْصِیَائِهِ فِی مَشْرِقِهَا إِلَّا جَمَعَ اللَّهُ بَیْنَهُمَا قَبْلَ أَنْ یُدْفَنَ فَلَمَّا مَضَی مِنَ اللَّیْلِ نِصْفُهُ أَوْ أَکْثَرُ إِذَا التَّابُوتُ رَجَعَ مِنَ السَّقْفِ حَتَّی اسْتَقَرَّ مَکَانَهُ فَلَمَّا صَلَّیْنَا الْفَجْرَ قَالَ افْتَحْ بَابَ الدَّارِ فَإِنَّ هَذَا الطَّاغِیَ یَجِیئُکَ السَّاعَةَ فَعَرِّفْهُ أَنَّ الرِّضَا علیه السلام قَدْ فُرِغَ مِنْ جَهَازِهِ قَالَ فَمَضَیْتُ نَحْوَ الْبَابِ فَالْتَفَتُّ فَلَمْ أَرَهُ یَدْخُلُ مِنْ بَابٍ وَ لَمْ یَخْرُجْ مِنْ بَابٍ فَإِذَا الْمَأْمُونُ قَدْ وَافَی فَلَمَّا رَآنِی قَالَ مَا فَعَلَ الرِّضَا قُلْتُ عَظَّمَ اللَّهُ أَجْرَکَ فَنَزَلَ وَ خَرَقَ ثِیَابَهُ وَ سَفَی التُّرَابَ عَلَی رَأْسِهِ وَ بَکَی طَوِیلًا ثُمَّ قَالَ خُذُوا فِی جَهَازِهِ فَقُلْتُ قَدْ فُرِغَ مِنْهُ قَالَ وَ مَنْ فَعَلَ بِهِ ذَلِکَ قُلْتُ غُلَامٌ وَافَاهُ لَمْ أَعْرِفْهُ إِلَّا أَنِّی ظَنَنْتُهُ ابْنَ الرِّضَا علیه السلام قَالَ فَاحْفِرُوا لَهُ فِی الْقُبَّةِ قُلْتُ فَإِنَّهُ سَأَلَکَ أَنْ تَحْضُرَ مَوْضِعَ دَفْنِهِ قَالَ نَعَمْ فَأَحْضَرُوا کُرْسِیّاً وَ جَلَسَ عَلَیْهِ وَ أَمَرَ أَنْ یَحْفِرُوا لَهُ عِنْدَ الْبَابِ فَخَرَجَتِ الصَّخْرَةُ فَأَمَرَ بِالْحَفْرِ فِی یَمْنَةِ الْقُبَّةِ فَخَرَجَتِ النَّبَکَةُ ثُمَّ أَمَرَ بِذَلِکَ فِی یَسْرَتِهَا فَبَرَزَتِ النَّبَکَةُ الْأُخْرَی وَ أَمَرَ بِالْحَفْرِ فِی الصَّدْرِ فَاسْتَمَرَّ الْحَفْرُ فَلَمَّا فَرَغْتُ مِنْهُ وَضَعْتُ یَدِی إِلَی أَسْفَلِ الْقَبْرِ وَ تَکَلَّمْتُ بِالْکَلِمَاتِ فَنَبَعَ الْمَاءُ وَ ظَهَرَتِ السُّمَیْکَاتُ فَفَتَتُّ لَهَا کِسْرَةً فَأَکَلَتْ ثُمَّ ظَهَرَتِ السَّمَکَةُ الْکَبِیرَةُ فَابْتَلَعَتْهَا کُلَّهَا وَ غَابَتْ فَوَضَعْتُ یَدِی عَلَی الْمَاءِ وَ أَعَدْتُ الْکَلِمَاتِ فَنَضَبَ الْمَاءُ کُلُّهُ وَ انْتُزِعَتِ الْکَلِمَاتُ مِنْ صَدْرِی مِنْ سَاعَتِی فَلَمْ أَذْکُرْ مِنْهَا حَرْفاً وَاحِداً فَقَالَ الْمَأْمُونُ یَا أَبَا الصَّلْتِ الرِّضَا علیه السلام أَمَرَکَ بِهَذَا قُلْتُ نَعَمْ قَالَ مَا زَالَ الرِّضَا علیه السلام یُرِینَا الْعَجَائِبَ فِی حَیَاتِهِ ثُمَّ أَرَانَاهَا بَعْدَ وَفَاتِهِ فَقَالَ لِوَزِیرِهِ مَا هَذَا قَالَ أُلْهِمْتُ أَنَّهُ ضَرَبَ لَکُمْ مَثَلًا بِأَنَّکُمْ تُمَتَّعُونَ فِی الدُّنْیَا قَلِیلًا مِثْلَ هَذِهِ السُّمَیْکَاتِ ثُمَّ یَخْرُجُ وَاحِدٌ مِنْهُمْ فَیُهْلِکُکُمْ فَلَمَّا دُفِنَ علیه السلام قَالَ لِیَ الْمَأْمُونُ عَلِّمْنِی الْکَلِمَاتِ قُلْتُ قَدْ وَ اللَّهِ انْتُزِعَتْ مِنْ

ص: 51

قَلْبِی فَمَا أَذْکُرُ مِنْهَا کَلِمَةً وَاحِدَةً حَرْفاً وَ بِاللَّهِ لَقَدْ صَدَقْتُهُ فَلَمْ یُصَدِّقْنِی وَ تَوَعَّدَنِی الْقَتْلَ إِنْ لَمْ أُعَلِّمْهُ إِیَّاهَا وَ أَمَرَ بِی إِلَی الْحَبْسِ فَکَانَ فِی کُلِّ یَوْمٍ یَدْعُونِی إِلَی الْقَتْلِ أَوْ أُعَلِّمَهُ ذَلِکَ فَأَحْلِفُ لَهُ مَرَّةً بَعْدَ أُخْرَی کَذَلِکَ سَنَةً فَضَاقَ صَدْرِی فَقُمْتُ لَیْلَةَ جُمُعَةٍ فَاغْتَسَلْتُ وَ أَحْیَیْتُهَا رَاکِعاً وَ سَاجِداً وَ بَاکِیاً وَ مُتَضَرِّعاً إِلَی اللَّهِ فِی خَلَاصِی فَلَمَّا صَلَّیْتُ الْفَجْرَ إِذَا أَبُو جَعْفَرِ بْنُ الرِّضَا علیهما السلام قَدْ دَخَلَ إِلَیَّ وَ قَالَ یَا أَبَا الصَّلْتِ قَدْ ضَاقَ صَدْرُکَ قُلْتُ إِی وَ اللَّهِ یَا مَوْلَایَ قَالَ أَمَا لَوْ فَعَلْتَ قَبْلَ هَذَا مَا فَعَلْتَهُ اللَّیْلَةَ لَکَانَ اللَّهُ قَدْ خَلَّصَکَ کَمَا یُخَلِّصُکَ السَّاعَةَ ثُمَّ قَالَ قُمْ قُلْتُ إِلَی أَیْنَ وَ الْحُرَّاسُ عَلَی بَابِ السِّجْنِ وَ الْمَشَاعِلُ بَیْنَ أَیْدِیهِمْ قَالَ قُمْ فَإِنَّهُمْ لَا یَرَوْنَکَ وَ لَا تَلْتَقِی مَعَهُمْ بَعْدَ یَوْمِکَ فَأَخَذَ بِیَدِی وَ أَخْرَجَنِی مِنْ بَیْنِهِمْ وَ هُمْ قُعُودٌ یَتَحَدَّثُونَ وَ الْمَشَاعِلُ بَیْنَهُمْ فَلَمْ یَرَوْنَا فَلَمَّا صِرْنَا خَارِجَ السِّجْنِ قَالَ أَیَّ الْبِلَادِ تُرِیدُ قُلْتُ مَنْزِلِی بِهَرَاةَ قَالَ أَرْخِ رِدَاءَکَ عَلَی وَجْهِکَ وَ أَخَذَ بِیَدِی فَظَنَنْتُ أَنَّهُ حَوَّلَنِی عَنْ یَمْنَتِهِ إِلَی یَسْرَتِهِ ثُمَّ قَالَ لِیَ اکْشِفْ فَکَشَفْتُهُ فَلَمْ أَرَهُ فَإِذَا أَنَا عَلَی بَابِ مَنْزِلِی فَدَخَلْتُهُ فَلَمْ أَلْتَقِ مَعَ الْمَأْمُونِ وَ لَا مَعَ أَحَدٍ مِنْ أَصْحَابِهِ إِلَی هَذِهِ الْغَایَةِ(1).

**[ترجمه]خرایج: ابو عبد اللَّه محمّد بن سعید نیشابوری می گوید: در بین راه مکه، از ابو الصلت هروی که خادم حضرت رضا علیه السّلام بود شنیدم نقل می کرد که روزی حضرت رضا علیه السلام به من فرمود: داخل قبه ای که هارون دفن شده برو . از طرف در و طرف راست و طرف چپ و بالای سر، هر کدام جدا جدا، یک مشت خاک برای من بیاور.

خاک ها را آوردم و داخل پارچه ای مقابل امام گذاشتم. دست روی خاک جلو درب گذاشته فرمود: این خاک از جلوی درب است؟ عرض کردم: آری. فرمود: فردا برایم در این محل قبری حفر می­کنند؛ سنگی پیدا می شود و از کندن عاجز می شوند و آن خاک را ریخت. خاک قسمت راست را برداشت و فرمود: این از طرف راست است؟ عرض کردم: آری! فرمود: در اینجا نیز می خواهند قبری حفر کنند و به یک سنگ تیز بر می خورند که چاره پذیر نیست! آن خاک را هم ریخت. خاک طرف چپ را برداشته و فرمود: اینجا نیز سنگی پدید خواهد آمد مثل طرف راست و خاک را ریخت.

خاک بالای سر را برداشت و فرمود: این خاک بالای سر است که در اینجا برایم قبر می کَنند و امکان حفر تا مقداری که می خواهند، هست. وقتی از کندن فارغ شدند، دستت را پائین قبر بگذار و این کلمات را بخوان! در این موقع آب بیرون می آید، به طوری که قبر پر می شود و چند ماهی کوچک را در آب خواهی دید .

وقتی آن ماهی ها را دیدی مقداری نان برای آنها خرد کن. پس از خوردن نان­ها، یک ماهی بزرگ پیدا می شود و تمام این ماهی ها را می خورد و بعد پنهان می شود. ماهی که پنهان شد، دست خود را روی آب بگذار و همان کلمات سابق را بخوان، آب فرو می رود. از مأمون بخواه که موقع کندن آنجا باشد. او خواهد آمد تا تمام این جریان ها را مشاهده کند.

بعد فرمود: هم اکنون فرستاده او از پی من می آید که بیا؛ اگر از پیش مأمون با سر باز خارج شدم، هر چه مایلی از من بپرس و اگر موقع خارج شدن دیدی سر خود را پوشیده ام با من حرف نزن. فرستاده مأمون آمد. حضرت رضا علیه السّلام لباسهای خود را پوشید و خارج شد، من نیز از پی آن جناب رفتم. پیش مأمون که رسید، مأمون از جای حرکت کرد و صورتش را بوسید و کنار خود نشاند. مقابل مأمون یک ظرف کوچک بود که انگور داشت. خوشه ای که نصفش را خورده بود و باقی مانده اش آلوده به سم بود را برداشت و گفت: این انگور را برایم آورده بودند؛ بر من گوارا نبود که شما از آن نخورید. خواهش می کنم میل بفرمائید! فرمود: مرا معاف دار. گفت: نه، به خدا خوشحال می شوم اگر میل کنید.

سه مرتبه حضرت رضا از او عذر خواست و پیوسته مأمون آن جناب را قسم به محمّد و علی علیهما السّلام می داد که میل کند، تا این که بالاخره سه دانه میل کرد و عبا را بر سر کشید و از پیش مأمون خارج شد.

من پشت سر ایشان آمدم ولی حرفی نزدم و داخل منزل شد. اشاره کرد که درب را ببندم، درب را بستم. داخل رختخواب خود شده و خوابید. من وسط حیاط بودم که ناگاه دیدم پسر بچه ای که موی بلندی داشت وارد شد. با خود فکر کردم فرزند حضرت رضا علیه السّلام باشد. تا آن وقت ایشان را ندیده بودم. عرض کردم: آقا از کجا آمدی؟ درها که بسته بود! فرمود: چیزی که احتیاج نداری نپرس! و خدمت حضرت رضا علیه السّلام رفت.

همین که چشم علی بن موسی الرضا علیهما السّلام به او افتاد از جای حرکت کرده او را در آغوش گرفت و هر دو نشستند. بعد عبا را بر سر کشیدند و با هم به صحبتی پنهانی پرداختند که من نفهمیدم! در این موقع حضرت رضا علیه السّلام در رختخواب دراز کشید و حضرت جواد علیه السلام روکشی روی آن جناب انداخت و وارد حیاط شده فرمود: ابا صلت! عرض کردم: بلی آقای من! فرمود: خدا اجر تو را در باره حضرت رضا علیه السلام افزون فرماید! گریه ام گرفت. فرمود: گریه نکن برو تخته ای را برای غسل دادن و آب بیاور تا شروع به غسل دادن ایشان بکنم.

عرض کردم: مولای من! آب حاضر است ولی در خانه تخته ای برای غسل نیست، مگر از خارج تهیه کنیم. فرمود: چرا در انبار هست. وارد انبار شدم، دیدم تختی هست که قبلا آن را ندیده بودم. آن را با آب آوردم. گفت: کمک کن تا بدن شریفش را بالای تخت بگذاریم، پیکر حضرت رضا را روی تخت گذاشتیم. فرمود: کنار برو! تنها او را غسل داد و بعد فرمود، کفنش را با کافور و حنوط بیاور! گفتم: تهیه نکرده ایم. فرمود: در انبار هست! داخل انبار شدم، دیدم وسط انبار کفن با حنوطی گذاشته اند که قبلا نبود! کفن را آوردم و حضرت آن را به پیکر آن جناب آراست و حنوط کرد.

بعد فرمود: از داخل انبار تابوت را بیاور. خجالت کشیدم بگویم در انبار تابوت نیست! داخل شده دیدم تابوتی است که قبلا آنجا ندیده بودم و آن را آوردم. پیکر امام را در آن گذاشت و فرمود: بیا نماز بخوانیم! بر بدن امام علیه السّلام نماز خواند. خورشید غروب کرده بود. نزدیک نماز مغرب بود؛ نماز مغرب و عشا را نیز خواند و نشستیم به صحبت کردن که سقف شکافته شده و تابوت به آسمان رفت.

گفتم: آقای من! مأمون حضرت رضا علیه السلام را از من می خواهد، چه جواب بدهم. فرمود: به زودی برمی گردد. هر پیامبری که در مغرب زمین از دنیا رود، اگر وصی او در مشرق از دنیا رود، خداوند بین آن دو را قبل از اینکه دفن شود جمع می کند. نیمی از شب یا بیشتر گذشت که تابوت از سقف وارد شد و در جای خود قرار گرفت.

نماز صبح را که خواندیم فرمود: درب را باز کن! اکنون این ستمگر خواهد آمد. به او بگو کار غسل و کفن حضرت رضا علیه السّلام پایان یافته. ابو الصلت گفت: کنار درب رفتم و برگشتم به عقب نگاه کردم، حضرت جواد علیه السلام را ندیدم که از کدام در خارج شد و کجا رفت!! در این موقع مأمون چشمش به من افتاد و گفت: حضرت رضا چه شد؟ گفتم: خدا اجر شما را افزون کند! داخل خانه شد و لباسهای خود را پاره کرد و خاک بر سر ریخت و مدتی شروع به گریه نموده، بعد گفت: مشغول غسل و کفن او شوید! گفتم: کارهایش تمام شده! گفت: چه کسی انجام داد؟ گفتم: پسر بچه ای آمد که او را نشناختم، گمان کنم فرزند حضرت رضا علیه السلام بود.

گفت در قبه هارون قبری برایش بکنید. گفتم: حضرت رضا علیه السّلام درخواست کرده که شما موقع حفر قبر آنجا باشید. گفت: بسیار خوب. صندلی آوردند نشست، دستور داد طرف درب را بکنند. سنگی پیدا شد. قسمت راست و چپ هم طبق فرموده حضرت رضا نتوانستند! قسمت بالا را که کندند، کنده شد.

همین که آماده گردید، دستم را پائین قبر گذاشته، آن کلمات را بر زبان جاری کردم. آب و ماهی ها پیدا شدند. مقداری نان ریز کردم، خوردند! بعد ماهی بزرگ پیدا شد و همه آن ماهی ها را بلعید و پنهان شد. دستم را روی آب گذاشته کلمات را تکرار کردم، آب فرو رفت. همان دم کلمات را فراموش کردم و دیگر یک حرف آن هم به یادم نیامد. مأمون گفت: حضرت رضا علیه السلام به تو این دستورها را داده بود؟ گفتم: آری! گفت: همواره حضرت رضا علیه السلام در زندگی و بعد از مرگش به ما کارهای شگفت انگیز خود را نشان می دهد.

بعد رو به وزیر خود نموده و گفت: این چه تفسیری دارد؟ گفت: خیال می کنم حضرت رضا علیه السلام خواسته به شما بفهماند که مثل این ماهی های کوچک، مختصری از زندگی بهره می برید و سپس یک نفر از وابستگان و ارادت مندان ایشان، مثل این ماهی بزرگ، دولت بنی عباس را منقرض می کند.

پس از دفن، مأمون گفت: باید آن کلمات را به من بیاموزی! به خدا قسم خوردم که از خاطرم رفته و یک کلمه آن را به یاد ندارم! قبول نکرد و تهدید به قتل نمود - در صورتی که به او یاد ندهم - و دستور داد زندانیم کنند! هر روز مرا می خواست و می گفت: یا به من بیاموز و گر نه کشته می شوی. من نیز پیوسته قسم یاد می کردم که به خاطر ندارم. یک سال گذشت! دلم گرفت؛ شب جمعه ای بود. غسل کردم و آن شب را به شب زنده داری در رکوع و سجود و گریه و زاری به سر بردم و از خدا نجات خود را می خواستم. نماز صبح را که خواندم، ناگاه دیدم حضرت جواد علیه السلام آمد و فرمود: ابا صلت! دلت گرفته؟ عرض کردم: آری به خدا آقا! فرمود: اگر کار امشب را قبلا انجام می دادی، خدا مثل الان نجاتت می داد.

سپس فرمود حرکت کن. عرض کردم: کجا بروم؟ زندانبان ها درب زندانند و جلو آنها چراغ می سوزد. فرمود: حرکت کن، آنها تو را نمی بینند و دیگر با ایشان روبرو نخواهی شد. از زندان که خارج شدیم فرمود: مایلی به کدام طرف بروی؟ گفتم: به منزلم در هرات می روم! فرمود: عبای خود را روی صورت بکش. این کار را کردم. دست مرا گرفت گمان می کنم مرا فقط از طرف راست به جانب چپ برگردانید! سپس فرمود: صورت خود را بگشا! همین که گشودم، آن جناب را ندیدم و خود را کنار درب منزل یافتم و وارد شدم. تا کنون با مأمون و مأمورین او روبرو نشده ام. - . الخرائج و الجرائح 1 : 354 -

**[ترجمه]

لِغَیْرِهَا فِیهِ شَیْ ءٌ فَحَمَلْتُ إِلَی الْمَدِینَةِ مَعَ بِضَاعَاتٍ لِأَصْحَابِنَا فَوَجَّهْتُ ذَلِکَ کُلَّهُ إِلَیْهِ وَ کَتَبْتُ فِی الْکِتَابِ أَنِّی قَدْ بَعَثْتُ إِلَیْکَ مِنْ قِبَلِ فُلَانَةَ بِکَذَا وَ مِنْ قِبَلِ فُلَانٍ وَ فُلَانٍ بِکَذَا فَخَرَجَ فِی التَّوْقِیعِ قَدْ وَصَلَ مَا بَعَثْتَ مِنْ قِبَلِ فُلَانٍ وَ فُلَانٍ وَ مِنْ قِبَلِ الْمَرْأَتَیْنِ تَقَبَّلَ اللَّهُ مِنْکَ وَ رَضِیَ اللَّهُ عَنْکَ وَ جَعَلَکَ مَعَنَا فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ فَلَمَّا سَمِعْتُ ذِکْرَ الْمَرْأَتَیْنِ شَکَکْتُ فِی الْکِتَابِ أَنَّهُ غَیْرُ کِتَابِهِ وَ أَنَّهُ قَدْ عَمِلَ عَلَیَّ دُونَهُ لِأَنِّی کُنْتُ فِی نَفْسِی عَلَی یَقِینٍ أَنَّ الَّذِی دَفَعَتْ إِلَیَّ الْمَرْأَةُ کَانَ کُلُّهُ لَهَا وَ هِیَ مَرْأَةٌ وَاحِدَةٌ فَلَمَّا رَأَیْتُ امْرَأَتَیْنِ اتَّهَمْتُ مُوصِلَ کِتَابِی فَلَمَّا انْصَرَفْتُ إِلَی الْبِلَادِ جَاءَتْنِی الْمَرْأَةُ فَقَالَتْ هَلْ أَوْصَلْتَ بِضَاعَتِی فَقُلْتُ نَعَمْ قَالَتْ وَ بِضَاعَةَ فُلَانَةَ قُلْتُ هَلْ کَانَ فِیهَا لِغَیْرِکِ شَیْ ءٌ قَالَتْ نَعَمْ کَانَ لِی فِیهَا کَذَا وَ لِأُخْتِی فُلَانَةَ کَذَا قُلْتُ بَلَی أَوْصَلْتُ (1).

**[ترجمه]خرایج: احمد بن اورمه می گوید: زنی به من مقداری زیور آلات و پول و لباس داد. من خیال کردم تمام اینها مال خود اوست و با اسباب و وسائلی که سایر دوستان داده بودند به مدینه بردم و تمام آنها را برای حضرت جواد علیه السلام فرستادم و در صورت نوشتم که از طرف فلان زن این اشیاء و فلان کس، فلان چیز را تقدیم کردم؛ در جواب نامه ای آمد که از طرف فلان کس فلان چیز و از طرف آن دو زن این اشیاء رسید؛ خدا از آنها قبول کند و از تو راضی شود و تو را در دنیا و آخرت با ما قرار دهد.

وقتی نام دو زن را دیدم، شک کردم که شاید این نامه امام نباشد! هر کس هست خیانت کرده، زیرا من یقین داشتم که یک زن این وسائل را داد. حالا که می بینم نام دو زن هست، به آورنده نامه بد گمان شدم! وقتی به وطن خود باز گشتم، همان زن آمده و گفت: امانتهای مرا رساندی؟ گفتم: آری. گفت: امانت خواهرم را نیز دادی؟ گفتم: کسی دیگری در آن اشیاء با تو شریک بود؟ گفت: بلی فلان چیزها مال من بود و بقیه متعلق به خواهرم بود. گفتم: چرا، همه را رساندم.

**[ترجمه]

فَلَمَّا قُمْتُ مِنْ عِنْدِهِ خَرَجَ فِی الرِّجْلِ الصَّحِیحَةِ فَرَجَعْتُ إِلَی نَفْسِی فَعَلِمْتُ أَنَّهُ عَوَّذَهَا قَبْلُ مِنَ الْوَجَعِ فَعَافَانِیَ اللَّهُ مِنْ بَعْدُ.

**[ترجمه]خرایج: محمّد بن فضیل صیرفی می گوید: نامه ای به حضرت جواد علیه السلام نوشتم و در آخر نامه اضافه کردم که آیا سلاح پیغمبر نزد شما هست؟ ولی فراموش کردم نامه را بفرستم! امام علیه السّلام نامه ای به من نوشت که دستورهایی در آن داده بود و در آخر نامه نوشته بود که سلاح پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله پیش من است. سلاح آن جناب مانند تابوت بنی اسرائیل است که هر کجا باشیم با ما است و در اختیار امام است.

من در مکه بودم و تصمیمی گرفتم که هیچ کس جز خدا از آن خبر نداشت. به مدینه که رسیدم و خدمت حضرت جواد علیه السلام رفتم، نگاهی به من نموده و فرمود: از آنچه در دل پنهان داری استغفار کن! دو مرتبه چنین فکری نکنی!! - بکر بن صالح راوی خبر گفت: به محمّد گفتم: چه در دل پنهان کرده بودی؟ گفت: به هیچ کس نخواهم گفت.

گفت، یک پایم مبتلا به عرق مدنی [نوعی بیماری پوستی] شد. یک روز قبل از اینکه مبتلا به این ناراحتی شوم، امام به من فرمود: هر یک از شیعیان ما گرفتار دردی شود و صبر کند و شکیبا باشد، خداوند برای او پاداش هزار شهید را می نویسد. در همان سفر، وقتی طناب شتر را به پایم بستم، پایم درد گرفت و مبتلا به عرق مدنی شدم و چند ماه گرفتار بودم. سال بعد به مکه رفتم و خدمت حضرت جواد علیه السلام رسیده عرض کردم: فدایت شوم! برای پایم دعا کنید و نشان دادم که کدام پایم درد می کند. فرمود: اشکالی ندارد، این پایت خوب است، آن پای سالمت را دراز کن! پای سالم را خدمتش دراز کردم. دعایی خواند.

وقتی از خدمتش خارج شدم، درد به همان پای سالم افتاد و متوجه شدم که امام به همین جهت بر آن پا قبل از اینکه به درد بیاید، دعا خواند. خداوند بعدا مرا از آن درد راحت نمود. - . الخرائج و الجرائح 1 : 387 -

**[ترجمه]

یج، [الخرائج و الجرائح] عن المطرفی: مثله (1).

**[ترجمه]اعلام الوری ، ارشاد: مطرفی می گوید: حضرت رضا علیه السّلام که از دنیا رفت، من چهار هزار درهم از او طلبکار بودم. کسی جز من و ایشان اطلاع نداشت. حضرت جواد علیه السلام پیغام داد که فردا صبح پیش من بیا.

فردا خدمت ایشان رسیدم. فرمود: پدرم از دنیا رفت و تو چهار هزار درهم از آن جناب طلبکاری. عرض کردم: آری. سجاده را بلند کرد! زیر آن مقداری دینار (سکه طلا) بود، به من داد و قیمت آن دینارها در آن وقت معادل چهار هزار درهم بود. - . اعلام الوری: 350 ، ارشاد: 306 -

در کتاب خرائج مثل این حدیث نقل شده است.

**[ترجمه]

بِحَدِیثٍ إِنَّا مَعَاشِرَ الْأَئِمَّةِ إِذَا حَمَلَتْهُ أُمُّهُ یَسْمَعُ الصَّوْتَ فِی بَطْنِ أُمِّهِ أَرْبَعِینَ یَوْماً فَإِذَا أَتَی لَهُ فِی بَطْنِ أُمِّهِ أَرْبَعَةُ أَشْهُرٍ رَفَعَ اللَّهُ تَعَالَی لَهُ أَعْلَامَ الْأَرْضِ فَقَرَّبَ لَهُ مَا بَعُدَ عَنْهُ حَتَّی لَا یَعْزُبُ عَنْهُ حُلُولُ قَطْرَةِ غَیْثٍ نَافِعَةٍ وَ لَا ضَارَّةٍ وَ إِنَّ قَوْلَکَ لِأَبِی الْحَسَنِ مَنْ حُجَّةُ الدَّهْرِ وَ الزَّمَانِ مِنْ بَعْدِهِ فَالَّذِی حَدَّثَکَ أَبُو الْحَسَنِ مَا سَأَلْتَ عَنْهُ هُوَ الْحُجَّةُ عَلَیْکَ فَقُلْتُ أَنَا أَوَّلُ الْعَابِدِینَ ثُمَّ دَخَلَ عَلَیْنَا أَبُو الْحَسَنِ فَقَالَ لِی یَا ابْنَ نَافِعٍ سَلِّمْ وَ أَذْعِنْ لَهُ بِالطَّاعَةِ فَرُوحُهُ رُوحِی وَ رُوحِی رُوحُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله(1)

اجْتَازَ الْمَأْمُونُ بِابْنِ الرِّضَا علیه السلام وَ هُوَ بَیْنَ صِبْیَانٍ فَهَرَبُوا سِوَاهُ فَقَالَ عَلَیَّ بِهِ فَقَالَ لَهُ مَا لَکَ لَا هَرَبْتَ فِی جُمْلَةِ الصِّبْیَانِ قَالَ مَا لِی ذَنْبٌ فَأَفِرَّ مِنْهُ وَ لَا الطَّرِیقُ ضَیِّقٌ فَأُوَسِّعَهُ عَلَیْکَ سِرْ حَیْثُ شِئْتَ فَقَالَ مَنْ تَکُونُ أَنْتَ قَالَ أَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ مُوسَی بْنِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام فَقَالَ مَا تَعْرِفُ مِنَ الْعُلُومِ قَالَ سَلْنِی عَنْ أَخْبَارِ السَّمَاوَاتِ فَوَدَّعَهُ وَ مَضَی وَ عَلَی یَدِهِ بَازٌ أَشْهَبُ یَطْلُبُ بِهِ الصَّیْدَ فَلَمَّا بَعُدَ عَنْهُ نَهَضَ عَنْ یَدِهِ الْبَازُ فَنَظَرَ یَمِینَهُ وَ شِمَالَهُ لَمْ یَرَ صَیْداً وَ الْبَازُ یَثِبُ عَنْ یَدِهِ فَأَرْسَلَهُ فَطَارَ یَطْلُبُ الْأُفُقَ حَتَّی غَابَ عَنْ نَاظِرِهِ سَاعَةً ثُمَّ عَادَ إِلَیْهِ وَ قَدْ صَادَ حَیَّةً فَوَضَعَ الْحَیَّةَ فِی بَیْتِ الطَّعْمِ وَ قَالَ لِأَصْحَابِهِ قَدْ دَنَا حَتْفُ ذَلِکَ الصَّبِیِّ فِی هَذَا الْیَوْمِ عَلَی یَدِی ثُمَّ عَادَ وَ ابْنُ الرِّضَا علیه السلام فِی جُمْلَةِ الصِّبْیَانِ فَقَالَ مَا عِنْدَکَ مِنْ أَخْبَارِ السَّمَاوَاتِ فَقَالَ نَعَمْ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ حَدَّثَنِی أَبِی عَنْ آبَائِهِ عَنِ النَّبِیِّ عَنْ جَبْرَئِیلَ عَنْ رَبِّ الْعَالَمِینَ أَنَّهُ قَالَ بَیْنَ السَّمَاءِ وَ الْهَوَاءِ بَحْرٌ عَجَّاجٌ یَتَلَاطَمُ بِهِ الْأَمْوَاجُ فِیهِ حَیَّاتٌ خُضْرُ الْبُطُونِ رُقْطُ الظُّهُورِ یَصِیدُهَا الْمُلُوکُ بِالْبُزَاةِ الشُّهْبِ یُمْتَحَنُ بِهِ الْعُلَمَاءُ فَقَالَ صَدَقْتَ وَ صَدَقَ أَبُوکَ وَ صَدَقَ جَدُّکَ وَ صَدَقَ رَبُّکَ فَأَرْکَبَهُ ثُمَّ زَوَّجَهُ

ص: 56

أُمَّ الْفَضْلِ (1).

وَ فِی کِتَابِ مَعْرِفَةِ تَرْکِیبِ الْجَسَدِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ أَحْمَدَ التَّیْمِیِّ رَوَی عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ الثَّانِی علیه السلام: أَنَّهُ اسْتَدْعَی فَاصِداً فِی أَیَّامِ الْمَأْمُونِ فَقَالَ لَهُ افْصِدْنِی فِی الْعِرْقِ الزَّاهِرِ فَقَالَ لَهُ مَا أَعْرِفُ هَذَا الْعِرْقَ یَا سَیِّدِی وَ لَا سَمِعْتُ بِهِ فَأَرَاهُ إِیَّاهُ فَلَمَّا فَصَدَهُ خَرَجَ مِنْهُ مَاءٌ أَصْفَرُ فَجَرَی حَتَّی امْتَلَأَ الطَّشْتُ ثُمَّ قَالَ لَهُ أَمْسِکْهُ وَ أَمَرَ بِتَفْرِیغِ الطَّسْتِ ثُمَّ قَالَ خَلِّ عَنْهُ فَخَرَجَ دُونَ ذَلِکَ فَقَالَ شُدَّهُ الْآنَ فَلَمَّا شَدَّ یَدَهُ أَمَرَ لَهُ بِمِائَةِ دِینَارٍ فَأَخَذَهَا وَ جَاءَ إِلَی یُوحَنَّا بْنِ بَخْتِیشُوعَ فَحَکَی لَهُ ذَلِکَ فَقَالَ وَ اللَّهِ مَا سَمِعْتُ بِهَذَا الْعِرْقِ مُذْ نَظَرْتُ فِی الطِّبِّ وَ لَکِنْ هَاهُنَا فُلَانٌ الْأُسْقُفُّ قَدْ مَضَتْ عَلَیْهِ السِّنُونَ فَامْضِ بِنَا إِلَیْهِ فَإِنْ کَانَ عِنْدَهُ عِلْمُهُ وَ إِلَّا لَمْ نَقْدِرْ عَلَی مَنْ یَعْلَمُهُ فَمَضَیَا وَ دَخَلَا عَلَیْهِ وَ قَصَّا الْقَصَصَ فَأَطْرَقَ مَلِیّاً ثُمَّ قَالَ یُوشِکُ أَنْ یَکُونَ هَذَا الرَّجُلُ نَبِیّاً أَوْ مِنْ ذُرِّیَّةِ نَبِیٍ (2).

أَبُو سَلَمَةَ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام وَ کَانَ بِی صَمَمٌ شَدِیدٌ فَخَبَرَ بِذَلِکَ لَمَّا أَنْ دَخَلْتُ عَلَیْهِ فَدَعَانِی إِلَیْهِ فَمَسَحَ یَدَهُ عَلَی أُذُنِی وَ رَأْسِی ثُمَّ قَالَ اسْمَعْ وَ عِهْ فَوَ اللَّهِ إِنِّی لَأَسْمَعُ الشَّیْ ءَ الْخَفِیَّ عَنْ أَسْمَاعِ النَّاسِ مِنْ بَعْدِ دَعْوَتِهِ.

وَ رُوِیَ: أَنَّ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام لَمَّا صَارَ إِلَی شَارِعِ الْکُوفَةِ نَزَلَ عِنْدَ دَارِ الْمُسَیَّبِ وَ کَانَ فِی صَحْنِهِ نَبِقَةٌ(3)

لَمْ تَحْمِلْ فَدَعَا بِکُوزٍ فِیهِ مَاءٌ فَتَوَضَّأَ فِی أَسْفَلِ النَّبِقَةِ وَ قَامَ فَصَلَّی بِالنَّاسِ الْمَغْرِبَ وَ الْعِشَاءَ الْآخِرَةَ وَ سَجَدَ سَجْدَتَیِ الشُّکْرِ ثُمَّ خَرَجَ فَلَمَّا انْتَهَی إِلَی النَّبِقَةِ رَآهَا النَّاسُ وَ قَدْ حَمَلَتْ حَمْلًا حَسَناً فَتَعَجَّبُوا مِنْ ذَلِکَ وَ أَکَلُوا مِنْهَا فَوَجَدُوا نَبِقاً حُلْواً لَا عَجَمَ لَهُ وَ وَدَّعُوهُ وَ مَضَی إِلَی الْمَدِینَةِ قَالَ الشَّیْخُ الْمُفِیدُ وَ قَدْ أَکَلْتُ مِنْ ثَمَرِهَا وَ کَانَ لَا عَجَمَ لَهُ (4).

ص: 57

**[ترجمه]مناقب: عسکر غلام حضرت جواد علیه السلام می گوید: خدمت آن جناب رسیدم و با خود گفتم: سبحان اللَّه، چقدر مولایم سبزه است در حالی که بدن شریفش درخشان و نورانی است. به خدا قسم هنوز این سخن در دلم تمام نشده بود که دیدم بدن امام چنان بزرگ شد که تمام اطاق را تا سقف و اطراف را با تمام دیوارهایش فرا گرفت، متوجه شدم رنگش مانند شب تار سیاه شد و دوباره سفید شد از برف سفیدتر؛ سپس قرمز شد مثل خون؛ بعد سبز شد سبزتر از برگ درختان. در این موقع از پیکر آن جناب کاسته شد و کوچک گردید مانند صورت اولش و رنگ اولی به چهره اش بازگشت. از آنچه مشاهده کردم به سجده افتادم.

فریاد زد: عسکر! شک می کنید؟! شما را با خبر می کنیم و وقتی که ضعف و سستی اعتقاد به شما رو نماید، تقویتتان می کنیم. به خدا قسم، به حقیقت معرفت ما نرسیده است مگر کسی که خداوند بر او به محبت ما منت نهاده و او را به دوستی ما امتیاز بخشیده است.

- بنان بن نافع می گوید: به حضرت رضا علیه السّلام عرضه داشتم: فدایت شوم! امام بعد از شما کیست؟ فرمود: از این درب کسی وارد خواهد شد که وارث مقامی است که من از پدرم به ارث برده ام و او بعد از من حجت خداست. در همان بین که خدمتش بودم، حضرت محمّد بن علی جواد الائمه علیهم السلام وارد شد. همین که چشمش به من افتاد، فرمود: پسر نافع! برایت حدیثی نقل بکنم؟

ما گروه امامان وقتی در رحم مادر هستیم، صدا را تا چهل روز می شنویم؛ وقتی (امام) چهار ماهه شد، خداوند پستی و بلندی های زمین را به او نشان می دهد به صورتی که دور برایش مثل نزدیک است. دید او آنچنان است که اگر یک قطره باران نافع یا زیان دار ببارد را می بیند! اینکه از پدرم حضرت رضا علیه السلام پرسیدی حجت و امام بعد از شما کیست، همان کسی را که او فرمود، حجت و امام بر تو است. گفتم: من اولین ستایش گر اویم.

در این موقع حضرت رضا علیه السّلام پیش ما آمد و فرمود: پسر نافع! تسلیم باش و اعتراف به اطاعت کن که روح او روح من و روح من روح پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و اله و سلّم است. - . مناقب آل ابی طالب 4 : 387 -

- روزی مأمون از راهی عبور می کرد، به حضرت جواد علیه السّلام که در بین بچه ها بود برخورد. همه فرار کردند جز آن جناب. مأمون گفت: او را بیاورید. پرسید: چرا تو از میان تمام بچه ها فرار نکردی؟ فرمود: نه گناهی کرده بودم که فرار کنم و نه راه تنگ بود که برایت وسیع کنم! از هر طرف مایلی برو. پرسید: تو که هستی؟ فرمود: من محمّد بن علی بن موسی بن جعفر بن محمّد بن علی بن حسین بن علی بن ابی طالب علیهم السّلام هستم. مأمون گفت: از علم و دانش چه بهره داری؟ فرمود: می توانی اخبار آسمانها را بپرسی. مأمون جدا شد و به راه خود ادامه داد. روی دست او بازی شکاری بود که با آن شکار می کرد .

مقداری که گذشت، باز از روی دست او پرواز کرد و در طرف راست و چپ، هر چه نگاه کرد شکاری نیافت! برگشت و روی دست او نشست. مأمون دو مرتبه او را فرستاد؛ باز دامنه افق را گرفت و آنقدر رفت که دیگر از نظر ناپدید شد. یک ساعت طول کشید، آنگاه برگشت در حالی که ماری صید کرده بود. مأمون مار را در آشپز خانه گذاشت و به اطرافیان خود گفت: اجل این پسر امروز به دست من نزدیک شده.

سپس مأمون برگشت. حضرت جواد علیه السلام در بین همان کودکان بود. (مامون) به حضرت گفت: از اخبار آسمانها چه اطلاعی داری؟ فرمود: ای امیر المؤمنین! پدرم از آباء گرام خود از پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و اله و سلّم از جبرئیل از خدای بزرگ نقل کرد که بین آسمان و هوا دریایی متلاطم است که میان آن دریا مارهایی وجود دارد. شکم سبز رنگی دارند و پشت آنها سیاه و دارای خالهای سفید است. پادشاهان بازهای خود را می فرستند و آنها را صید می کنند و بدان وسیله می خواهند دانشمندان را آزمایش کنند.

مأمون گفت: خودت و پدرت و جدت و پروردگارت درست فرموده اند. امام جواد علیه السلام را سوار نمود بعد از آن ام الفضل دختر خود را به ازدواجش در آورد. - . مناقب آل ابی طالب 4 : 388 -

- در کتاب «معرفة ترکیب الجسد» حسین بن احمد تیمی از حضرت جواد نقل می کند که در زمان مأمون، امام علیه السّلام یک نفر رگ زن خواست و به او فرمود: رگ زاهر را بزن. عرض کرد: آقای من! من چنین رگی را نمی شناسم و نشنیده ام. حضرت آن رگ را نشان داد. همین که رگ را زد، آب زردی خارج گردید به اندازه ای که طشت پر شد. فرمود: جلویش را بگیر. دستور داد طشت را خالی کنند. فرمود باز کن بیاید، این مرتبه کمتر آمد. دستور داد که او را ببندد. وقتی رگ را بست، امر کرد به او صد دینار طلا بدهند. فصاد دینارها را گرفت و پیش یوحنا پسر بختیشوع آمد و جریان را برای او نقل کرد. یوحنا گفت: از وقتی که با کتابهای طبی آشنا شده ام، نام چنین رگی را نشنیده ام ولی در این نزدیکی اسقفی است که خیلی پیر مرد شده، با هم پیش او برویم، ممکن است او چیزی بداند، و دیگر کسی نیست که اطلاعی داشته باشد. هر دو پیش اسقف (عالم مسیحی) رفتند و جریان را نقل کردند. مدتی در اندیشه شد، سپس گفت: این شخص یا پیغمبر و یا فرزند پیغمبر است! - . مناقب آل ابی طالب 4 : 389 -

- ابو سلمه گفت: خدمت حضرت جواد علیه السلام رسیدم. مدتی بود گوشهایم کر شده بود و چیزی را نمی شنیدم. وقتی وارد شدم، از این ناراحتی من اطلاع داشت. مرا پیش خواند و دست بر گوش و سرم کشیده فرمود: بشنو و حفظ کن. به خدا قسم، پس از دعای آن جناب دیگر صداهای خیلی آرام را هم می شنوم.

- روایت شده، وقتی امام جواد علیه السلام به کوفه رفت، در خانه مسیب منزل کرد. در حیات خانه او میوه های درخت سدری بود که نارس بود! حضرت کوزه آبی طلب کرد و زیر درخت وضو ساخت و برخاست و مغرب و عشاء را با مردم خواند و سجده شکر به جای آورد و سپس بیرون آمد. وقتی به درخت رسید، مردم دیدند میوه های نیکویی در آورده و از این بابت تعجب نمودند. از آن میوه ها که میوه هایی شیرین بود و هیچ هسته نداشت خوردند و با حضرت وداع کردند و حضرت به مدینه آمد.

شیخ مفید می گوید: من از میوه های این درخت خورده ام و هیچ هسته ای نداشت. - . مناقب آل ابی طالب 4 : 390 -

**[ترجمه]

سَمِّهِ أَحْمَدَ فَوُلِدَ لِی ذَکَرٌ فَسَمَّیْتُهُ أَحْمَدَ فَعَاشَ مُدَّةً وَ مَاتَ وَ کَانَ مِمَّنْ خَرَجَ مَعَ الْجَمَاعَةِ عَلِیُّ بْنُ حَسَّانَ الْوَاسِطِیُّ الْمَعْرُوفُ بِالْعَمَشِ قَالَ حَمَلْتُ مَعِی إِلَیْهِ مِنَ الْآلَةِ الَّتِی لِلصِّبْیَانِ بَعْضاً مِنْ فِضَّةٍ وَ قُلْتُ أُتْحِفُ مَوْلَایَ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام بِهَا فَلَمَّا تَفَرَّقَ النَّاسُ عَنْهُ عَنْ جَوَابٍ لِجَمِیعِهِمْ قَامَ فَمَضَی إِلَی صِرْیَا وَ اتَّبَعْتُهُ فَلَقِیتُ مُوَفَّقاً فَقُلْتُ اسْتَأْذِنْ لِی عَلَی أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام فَدَخَلْتُ وَ سَلَّمْتُ فَرَدَّ عَلَیَّ السَّلَامَ وَ فِی وَجْهِهِ الْکَرَاهَةُ وَ لَمْ یَأْمُرْنِی بِالْجُلُوسِ فَدَنَوْتُ مِنْهُ وَ فَرَغْتُ مَا کَانَ فِی کُمِّی بَیْنَ یَدَیْهِ فَنَظَرَ إِلَیَّ نَظَرَ مُغْضَبٍ ثُمَّ رَمَی یَمِیناً وَ شِمَالًا ثُمَّ قَالَ مَا لِهَذَا خَلَقَنِی اللَّهُ مَا أَنَا وَ اللَّعِبُ فَاسْتَعْفَیْتُهُ فَعَفَا عَنِّی فَخَرَجْتُ.

وَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُحَمَّدٍ قَالَ قَالَ عُمَارَةُ بْنُ زَیْدٍ: رَأَیْتُ مُحَمَّدَ بْنَ عَلِیٍّ علیهما السلام وَ بَیْنَ یَدَیْهِ قَصْعَةٌ صِینِیٌّ فَقَالَ یَا عُمَارَةُ أَ تَرَی مِنْ هَذَا عَجَباً فَقُلْتُ نَعَمْ فَوَضَعَ یَدَهُ عَلَیْهِ فَذَابَ حَتَّی صَارَ مَاءً ثُمَّ جَمَعَهُ فَجَعَلَهُ فِی قَدَحٍ ثُمَّ رَدَّهَا وَ مَسَحَهَا بِیَدِهِ فَإِذَا هِیَ قَصْعَةٌ کَمَا کَانَتْ فَقَالَ مِثْلَ هَذَا فَلْیَکُنِ الْقُدْرَةُ.

وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ هَارُونَ بْنِ مُوسَی عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ الْوَلِیدِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ الْبَرْقِیِّ عَنْ زَکَرِیَّا بْنِ آدَمَ قَالَ: إِنِّی لَعِنْدَ الرِّضَا إِذْ جِی ءَ بِأَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام وَ سِنُّهُ أَقَلُّ مِنْ أَرْبَعِ سِنِینَ فَضَرَبَ بِیَدِهِ إِلَی الْأَرْضِ وَ رَفَعَ رَأْسَهُ إِلَی السَّمَاءِ فَأَطَالَ الْفِکْرَ فَقَالَ لَهُ الرِّضَا علیه السلام بِنَفْسِی فَلِمَ طَالَ فِکْرُکَ فَقَالَ فِیمَا صُنِعَ بِأُمِّی فَاطِمَةَ أَمَا وَ اللَّهِ لَأُخْرِجَنَّهُمَا ثُمَّ لَأُحْرِقَنَّهُمَا ثُمَّ لَأُذْرِیَنَّهُمَا ثُمَّ لَأَنْسِفَنَّهُمَا فِی الْیَمِّ نَسْفاً فَاسْتَدْنَاهُ وَ قَبَّلَ بَیْنَ عَیْنَیْهِ ثُمَّ قَالَ بِأَبِی أَنْتَ وَ أُمِّی أَنْتَ لَهَا یَعْنِی الْإِمَامَةَ.

**[ترجمه]دلائل طبری: محمّد بن علی شلمغانی می گوید: اسحاق بن اسماعیل در همان سالی که گروهی رفته بودند تا خدمت حضرت جواد علیه السلام برسند، به مکه رفت. اسحاق گفت: کاغذی که ده مسأله در آن نوشته بودم آماده کردم تا از آن جناب بپرسم و در ضمن تصمیم گرفتم، هر وقت جواب سؤالهایم را داد، تقاضا کنم دعا کند خداوند فرزندی را که در راه دارم، پسر قرار دهد. وقتی مردم سؤالهای خود را کردند، من از جای حرکت کردم؛ نامه در دستم بود، چشم امام که به من افتاد فرمود: ابو یعقوب! اسم فرزند خود را احمد بگذار! برایم پسری متولد شد، او را احمد نامیدم. مدتی زنده بود و بعد از دنیا رفت.

یکی از کسانی که با این گروه رفته بودند، علی بن حسان واسطی معروف به عمش بود. او گفت: من مقداری اسباب بازی بچه گانه که بعضی از آن از نقره بود به همراه داشتم. با خود تصمیم گرفته بودم آنها را به مولایم حضرت جواد علیه السلام هدیه کنم. وقتی مردم جواب های خود را گرفته و رفتند، امام علیه السّلام از جای حرکت کرد و عازم صریا شد. من از پی آن جناب رفتم. در بین راه موفق غلامش را دیدم! گفتم: برای من از امام علیه السّلام اجازه بگیر. اجازه گرفت. وارد شده سلام کردم، ولی در چهره آقا آثار ناراحتی مشاهده می شد. نگاهی از روی خشم به من نموده، بعد صورتش را به طرف راست و چپ گردانید. آنگاه فرمود: خداوند مرا برای بازی نیافریده، مرا چه به بازی؟ من از آن جناب پوزش خواستم، عذر مرا پذیرفت و من از محضرش بیرون آمدم.

- عبد اللَّه بن محمّد می گوید: عمارة بن زید نقل کرد که حضرت محمّد بن علی امام جواد علیه السلام را دیدم که جلویش یک کاسه چینی بود. فرمود: از دیدن این کاسه تعجب می کنی؟ عرض کردم: آری. دست خود را روی آن گذاشت، چینی مثل آب ذوب شد، آن را جمع نموده در یک قدح ریخت و دوباره بر آن دست کشید و مثل اول کاسه چینی شد. فرمود: باید چنین قدرتی داشت.

- زکریا بن آدم می گوید: من خدمت حضرت رضا علیه السّلام بودم که حضرت جواد را آوردند و آن وقت کمتر از چهار سال داشت. دست خود را بر زمین زد و صورت به آسمان بلند نمود. مدتی در اندیشه بود که حضرت رضا علیه السلام فرمود: جانم به قربانت! در چه فکری چنین فرو رفته ای؟ گفت در فکر ستمی که به مادرم فاطمه علیها السّلام روا داشتند.

به خدا قسم آن دو را خارج می کنم و می سوزانم و خاکسترشان را به باد می دهم و به دریا می ریزم. حضرت رضا علیه السّلام او را پیش کشید و پیشانی مبارکش را بوسید، سپس فرمود: پدر و مادرم فدایت، تو شایسته امامتی .

**[ترجمه]

صلی الله علیه و آله وَ یُسَلِّمُ عَلَیْهِ وَ یَرْجِعُ إِلَی بَیْتِ فَاطِمَةَ وَ یَخْلَعُ نَعْلَهُ فَیَقُومُ فَیُصَلِّی فَوَسْوَسَ إِلَیَّ الشَّیْطَانُ فَقَالَ إِذَا نَزَلَ فَاذْهَبْ حَتَّی تَأْخُذَ مِنَ التُّرَابِ الَّذِی یَطَأُ عَلَیْهِ فَجَلَسْتُ فِی ذَلِکَ الْیَوْمِ أَنْتَظِرُهُ لِأَفْعَلَ هَذَا فَلَمَّا أَنْ کَانَ فِی وَقْتِ الزَّوَالِ أَقْبَلَ علیه السلام عَلَی حِمَارٍ لَهُ فَلَمْ یَنْزِلْ فِی الْمَوْضِعِ الَّذِی کَانَ یَنْزِلُ فِیهِ فَجَازَهُ حَتَّی نَزَلَ عَلَی الصَّخْرَةِ الَّتِی کَانَتْ عَلَی بَابِ الْمَسْجِدِ ثُمَّ دَخَلَ فَسَلَّمَ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله ثُمَّ رَجَعَ إِلَی مَکَانِهِ الَّذِی کَانَ یُصَلِّی فِیهِ فَفَعَلَ ذَلِکَ أَیَّاماً فَقُلْتُ إِذَا خَلَعَ نَعْلَیْهِ جِئْتُ فَأَخَذْتُ الْحَصَا الَّذِی یَطَأُ عَلَیْهِ بِقَدَمَیْهِ فَلَمَّا کَانَ مِنَ الْغَدِ جَاءَ عِنْدَ الزَّوَالِ فَنَزَلَ عَلَی الصَّخْرَةِ ثُمَّ دَخَلَ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ جَاءَ إِلَی الْمَوْضِعِ الَّذِی کَانَ یُصَلِّی فِیهِ وَ لَمْ یَخْلَعْهُمَا فَفَعَلَ ذَلِکَ أَیَّاماً فَقُلْتُ فِی نَفْسِی لَمْ یَتَهَیَّأْ لِی هَاهُنَا وَ لَکِنْ أَذْهَبُ إِلَی الْحَمَّامِ فَإِذَا دَخَلَ الْحَمَّامَ آخُذُ مِنَ التُّرَابِ الَّذِی یَطَأُ عَلَیْهِ فَلَمَّا دَخَلَ علیه السلام الْحَمَّامَ دَخَلَ فِی الْمَسْلَخِ بِالْحِمَارِ وَ نَزَلَ عَلَی الْحَصِیرِ فَقُلْتُ لِلْحَمَّامِی فِی ذَلِکَ فَقَالَ وَ اللَّهِ مَا فَعَلَ هَذَا قَطُّ إِلَّا فِی

هَذَا الْیَوْمِ فَانْتَظَرْتُهُ فَلَمَّا خَرَجَ دَعَا بِالْحِمَارِ فَأُدْخِلَ الْمَسْلَخَ وَ رَکِبَهُ فَوْقَ الْحَصِیرِ وَ خَرَجَ فَقُلْتُ وَ اللَّهِ آذَیْتُهُ وَ لَا أَعُودُ أَرُومُ مَا رُمْتُ مِنْهُ أَبَداً فَلَمَّا کَانَ وَقْتُ الزَّوَالِ نَزَلَ فِی الْمَوْضِعِ الَّذِی کَانَ یَنْزِلُ فِیهِ (1).

**[ترجمه]مناقب: عبد اللَّه بن رزین می گوید: من مجاور مدینه بودم و حضرت جواد علیه السّلام هر روز نزدیک ظهر به مسجد پیغمبر صلّی اللَّه علیه و اله و سلّم می آمد و از سنگی که برای نشستن گذاشته بودند پایین می آمد. سپس به طرف قبر پیغمبر صلّی اللَّه علیه و اله و سلّم می رفت و سلام می داد. سپس به جانب خانه فاطمه زهرا علیها السّلام برمی گشت و کفش از پای بیرون می آورد و به نماز می ایستاد. شیطان بر من وسوسه کرد که وقتی آن جناب پیاده شد، بروم و از خاکی که قدم روی آن می گذارد بردارم. آن روز نشستم تا تشریف بیاورد. موقع ظهر که شد، امام علیه السّلام سوار بر الاغ آمد و جایی که همیشه پیاده می شد پیاده نشد. از آنجا گذشت تا به سنگی رسید که جلوی درب مسجد بود. روی آن پیاده شد و وارد مسجد گردید؛ به پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله سلام داد و به جایی برگشت که هر روز نماز می خواند. چند روز همین کار را می کرد. با خود تصمیم گرفتم، هر وقت کفش می پوشد، بروم و از ریگهایی که پا بر آنها می گذارد بردارم. فردا هنگام ظهر وقتی روی سنگ پیاده شد و وارد مسجد پیغمبر صلّی اللَّه علیه و اله و سلّم گردید و به محلی آمد که هر روز نماز می خواند، کفش خود را خارج نکرد. چند روز همین کار را تکرار نمود، با خود گفتم: اینجا برایم امکان ندارد، به حمام می روم ، وقتی خواست به حمام وارد شود، از خاکی که پا بر آن می گذارد برمی دارم.

به

حمام که رفتم، امام علیه السّلام همان طور سوار بر الاغ وارد رخت کن حمام شد و پا بر روی حصیر گذاشت. جریان را به حمامی گفتم. گفت: به خدا قسم تا امروز سواره وارد رخت کن نشده بود. منتظر شدم تا خارج شد. الاغ خود را به داخل رخت کن حمام خواست و از بالای حصیر سوار شده و خارج گردید. با خود گفتم: به خدا من آن جناب را ناراحت کردم! دیگر در پی چنین تصمیمی نخواهم رفت، موقع ظهر دیدم همان طوری که سابق پیاده می شد، در کنار مسجد پیاده شد. - . مناقب آل ابی طالب 4 : 295 -

**[ترجمه]

قَالَ رَجُلٌ مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله لَهُ صَلَاحٌ وَ وَرَعٌ قُلْتُ لَهُ وَ لَا یَجُوزُ أَنْ یَدْخُلَ مَعَهُ الْحَمَّامَ غَیْرُهُ قَالَ نُخْلِی لَهُ الْحَمَّامَ إِذَا جَاءَ قَالَ فَبَیْنَا أَنَا کَذَلِکَ إِذْ أَقْبَلَ علیه السلام وَ مَعَهُ غِلْمَانٌ لَهُ وَ بَیْنَ یَدَیْهِ غُلَامٌ وَ مَعَهُ حَصِیرٌ حَتَّی أَدْخَلَهُ الْمَسْلَخَ فَبَسَطَهُ وَ وَافَی وَ سَلَّمَ وَ دَخَلَ الْحُجْرَةَ عَلَی حِمَارِهِ وَ دَخَلَ الْمَسْلَخَ وَ نَزَلَ عَلَی الْحَصِیرِ فَقُلْتُ لِلطَّلْحِیِّ هَذَا الَّذِی وَصَفْتَهُ بِمَا وَصَفْتَ مِنَ الصَّلَاحِ وَ الْوَرَعِ فَقَالَ یَا هَذَا وَ اللَّهِ مَا فَعَلَ هَذَا قَطُّ إِلَّا فِی هَذَا الْیَوْمِ فَقُلْتُ فِی نَفْسِی هَذَا مِنْ عِلْمِی أَنَا جَنَیْتُهُ ثُمَّ قُلْتُ أَنْتَظِرُهُ حَتَّی یَخْرُجَ فَلَعَلِّی أَنَالُ مَا أَرَدْتُ إِذَا خَرَجَ فَلَمَّا خَرَجَ وَ تَلَبَّسَ دَعَا بِالْحِمَارِ وَ أُدْخِلَ الْمَسْلَخَ وَ رَکِبَ مِنْ فَوْقِ الْحَصِیرِ وَ خَرَجَ علیه السلام فَقُلْتُ فِی نَفْسِی قَدْ وَ اللَّهِ آذَیْتُهُ وَ لَا أَعُودُ أَرُومُ مَا رُمْتُ مِنْهُ أَبَداً وَ صَحَّ عَزْمِی عَلَی ذَلِکَ فَلَمَّا کَانَ وَقْتُ الزَّوَالِ مِنْ ذَلِکَ الْیَوْمِ أَقْبَلَ عَلَی حِمَارِهِ حَتَّی نَزَلَ فِی الْمَوْضِعِ الَّذِی کَانَ یَنْزِلُ فِیهِ فِی الصَّحْنِ فَدَخَلَ فَسَلَّمَ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ جَاءَ إِلَی الْمَوْضِعِ الَّذِی کَانَ یُصَلِّی فِیهِ فِی بَیْتِ فَاطِمَةَ علیها السلام وَ خَلَعَ نَعْلَیْهِ وَ قَامَ یُصَلِّی (1).

**[ترجمه]کافی: همین حدیث را از عبد اللَّه رزین نقل می کند تا می رسد به این جا که گفت، به درب حمام می روم، وقتی داخل شد از خاکی که پا روی آن می گذارد بر می دارم! می گوید: سؤال کردم: به کدام حمام می رود؟ گفتند: حمامی که در بقیع است و متعلق به مردی از اولاد طلحه است! فهمیدم کدام روز به حمام تشریف می برد؛ به حمام رفتم و با صاحب حمام شروع به صحبت کردم و انتظار آمدن ایشان را می­کشیدم.

حمامی گفت: اگر می خواهی حمام بروی برو که یک ساعت دیگر برایت امکان ندارد! پرسیدم: چرا؟ گفت: چون ابن الرضا علیهما السلام به حمام می آید. گفتم؟ ابن الرضا کیست؟ گفت: مردی از اولاد پیامبر صلی الله علیه و آله است که بسیار با ورع و تقوی است. گفتم: نباید کسی با او به حمام برود؟ گفت: ما حمام را برای او خلوت می کنیم. در همین بین دیدم با چند غلام تشریف آورد و غلامی جلوتر بود که حصیری در دست داشت؛ وارد رختکن شد و حصیر را انداخت. امام علیه السّلام رسید؛ سلام کرد و با الاغ داخل رختکن حمام شد و روی حصیر پیاده گردید.

به صاحب حمام گفتم: تعریف همین شخص را می کردی که با ورع و تقوی است؟ (از روی تکبر با الاغ وارد حمام می شود) گفت: به خدا تا کنون این کار را انجام نداده بود! با خود گفتم: صحیح است، من امام را وادار به این کار کردم. انتظار کشیدم که از حمام خارج شود شاید به مقصود برسم. موقع خارج شدن، وقتی لباس پوشید، الاغ خود را خواست. آن را داخل رختکن آوردند و از روی حصیر سوار شد و خارج گردید. گفتم: به خدا من ایشان را اذیت کردم، دیگر چنین کاری نخواهم کرد و تصمیم گرفتم که از این کار منصرف شوم. موقع ظهر که شد با الاغ آمد و در همان محلی که در فضای جلو مسجد سابق پیاده می شد پیاده شد و داخل حرم پیغمبر صلی الله علیه و آله گردید و سلام داد و به همان جایی که (خانه فاطمه علیها السلام) نماز می خواند رفت. کفش از پای خارج کرد و به نماز ایستاد. - . کافی 1 : 493 -

**[ترجمه]

علیه السلام إِذَا قَعَدَ فِی مَوْضِعِ الْأَخْتَانِ فَلَمْ یَلْتَفِتْ إِلَیْهِنَّ.

وَ کَانَ رَجُلٌ یُقَالُ لَهُ مُخَارِقٌ صَاحِبُ صَوْتٍ وَ عُودٍ وَ ضَرْبٍ طَوِیلُ اللِّحْیَةِ فَدَعَاهُ الْمَأْمُونُ فَقَالَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ إِنْ کَانَ فِی شَیْ ءٍ مِنْ أَمْرِ الدُّنْیَا فَأَنَا أَکْفِیکَ أَمْرَهُ فَقَعَدَ بَیْنَ یَدَیْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام فَشَهَقَ مُخَارِقٌ شَهْقَةً اجْتَمَعَ إِلَیْهِ أَهْلُ الدَّارِ وَ جَعَلَ یَضْرِبُ بِعُودِهِ وَ یُغَنِّی فَلَمَّا فَعَلَ سَاعَةً وَ إِذَا أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام لَا یَلْتَفِتُ إِلَیْهِ وَ لَا یَمِیناً وَ لَا شِمَالًا ثُمَّ رَفَعَ رَأْسَهُ إِلَیْهِ وَ قَالَ اتَّقِ اللَّهَ یَا ذَا الْعُثْنُونِ قَالَ فَسَقَطَ الْمِضْرَابُ مِنْ یَدِهِ وَ الْعُودُ فَلَمْ یَنْتَفِعْ بِیَدِهِ إِلَی أَنْ مَاتَ (1) قَالَ فَسَأَلَهُ الْمَأْمُونُ عَنْ حَالِهِ قَالَ لَمَّا صَاحَ بِی أَبُو جَعْفَرٍ فَزِعْتُ فَزْعَةً لَا أُفِیقُ مِنْهَا أَبَداً.

کا، [الکافی] علی بن محمد عن بعض أصحابنا عن محمد بن الریان: مثله (2)

**[ترجمه]مناقب: محمّد بن ریان می گوید: مأمون خیلی سعی داشت که به نوعی حضرت جواد علیه السلام را به لهو و لعب وا دارد ولی امکان پذیر نبود. شب عروسی دخترش، صد کنیز از کنیزان ماه رو را در اختیار من گذاشت که هر یک جامی از جواهر در دست داشتند و با همان زیبایی و طنازی به استقبال حضرت جواد علیه السلام - موقعی که در محلی که برای داماد ترتیب داده اند، نشست - بروند. امام علیه السّلام به هیچ کدام از آنها توجهی نکرد.

مردی به نام مخارق عودنواز بود و ضرب می زد و می خواند و ریش بلندی داشت. مأمون او را خواست. مخارق گفت: اگر امری در مورد کارهای دنیا داری، من از عهده آن بر می آیم (منظورش این بود که از من کار آخرت ساخته نیست ولی بازی گری و نوازندگی هر چه بگویی از من می آید). او روبروی حضرت جواد علیه السّلام نشست و شروع کرد به خواندن. چنان با صدای بلندی آغاز نمود که تمام ساکنین خانه گرد او جمع شدند و مشغول نواختن عود و خوانندگی شد. ساعتی به کار خود سرگرم بود و حضرت جواد علیه السّلام به او اعتنایی نکرد و به جانب راست و چپ نیز توجه نکرد. در این موقع سر برداشت و فرمود: از خدا بترس ای ریش دراز! یک مرتبه مضراب و عود از دستش افتاد و دیگر تا زنده بود نتوانست با آن دست کاری انجام دهد .

مأمون پرسید: چه شد چنین شدی؟ گفت: همین که ابو جعفر حضرت جواد علیه السلام صدای خود را بلند کرد، چنان وحشت مرا فرا گرفت که هرگز دیگر خوب نخواهم شد. - . کافی 1 : 494 -

در کافی نیز مثل این حدیث نقل شده است.

**[ترجمه]

فَأَذِقْهُ طَعْمَ الْحَرْبِ وَ ذُلَّ الْأَسْرِ فَوَ اللَّهِ إِنْ ذَهَبَتِ الْأَیَّامُ حَتَّی حُرِبَ مَالُهُ وَ مَا کَانَ لَهُ ثُمَّ أُخِذَ أَسِیراً فَهُوَ ذَا مَاتَ الْخَبَرَ(1).

**[ترجمه]مناقب: ابو هاشم جعفری می گوید: در مسجد مسیب با حضرت جواد علیه السّلام نماز خواندم. نمازی که با ما خواند کاملا در محل قبله مسجد بود.گفت: در مسجد درخت سدری قرار داشت که خشک شده و برگ نداشت. حضرت جواد علیه السلام آب خواست و کنار همان درخت وضو گرفت. درخت زندگی را از سر گرفت، سبز شد و برگ داد و همان سال پر میوه شد.

- محمّد بن سنان می گوید: خدمت حضرت امام علی النقی علیه السّلام رسیدم. فرمود: محمّد! پیش آمدی برای خاندان آل فرج شد؟ گفتم: عمر مرد! شمردم، بیست و چهار مرتبه فرمود: الحمد للَّه؛ بعد فرمود: می دانی آن ملعون به پدرم حضرت جواد علیه السّلام چه گفت؟ عرض کردم: نه. فرمود: با او در موردی صحبت می کرد و به او گفت: من گمان می کنم تو مست هستی. پدرم دست برداشته گفت، خدایا، اگر تو می دانی که من برای تو روزه گرفته ام و روزه دار بوده ام، به او مزه سرقت اموال و خواری اسارت را بچشان! به خدا قسم چیزی نگذشت که مالش را غارت کردند و هر چه داشت بردند و بعد او را اسیر کردند. اکنون که مرده است. تا آخر خبر. - . مناقب آل ابی طالب 4 : 396 -

**[ترجمه]

فَقَامَ مَعَهُ (1).

وَ عَنِ ابْنِ بَزِیعٍ الْعَطَّارِ قَالَ: قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام الْفَرَجُ بَعْدَ الْمَأْمُونِ بِثَلَاثِینَ شَهْراً قَالَ فَنَظَرْنَا فَمَاتَ علیه السلام بَعْدَ ثَلَاثِینَ شَهْراً.

وَ عَنْ مُعَمَّرِ بْنِ خَلَّادٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ أَوْ عَنْ رَجُلٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام الشَّکُّ مِنْ أَبِی عَلِیٍّ قَالَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ: یَا مُعَمَّرُ ارْکَبْ قُلْتُ إِلَی أَیْنَ قَالَ ارْکَبْ کَمَا یُقَالُ لَکَ قَالَ فَرَکِبْتُ فَانْتَهَیْتُ إِلَی وَادٍ أَوْ إِلَی وَهْدَةٍ الشَّکُّ مِنْ أَبِی عَلِیٍّ فَقَالَ لِی قِفْ هَاهُنَا فَوَقَفْتُ فَأَتَانِی فَقُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ أَیْنَ کُنْتَ قَالَ دَفَنْتُ أَبِی السَّاعَةَ وَ کَانَ بِخُرَاسَانَ.

قَالَ قَاسِمُ بْنُ عَبْدِ الرَّحْمَنِ وَ کَانَ زَیْدِیّاً قَالَ: خَرَجْتُ إِلَی بَغْدَادَ فَبَیْنَا أَنَا بِهَا إِذْ رَأَیْتُ النَّاسَ یَتَعَادَوْنَ وَ یَتَشَرَّفُونَ وَ یَقِفُونَ فَقُلْتُ مَا هَذَا فَقَالُوا ابْنُ الرِّضَا ابْنُ الرِّضَا فَقُلْتُ وَ اللَّهِ لَأَنْظُرَنَّ إِلَیْهِ فَطَلَعَ عَلَی بَغْلٍ أَوْ بَغْلَةٍ فَقُلْتُ لَعَنَ اللَّهُ أَصْحَابَ الْإِمَامَةِ حَیْثُ یَقُولُونَ إِنَّ اللَّهَ افْتَرَضَ طَاعَةَ هَذَا فَعَدَلَ إِلَیَّ وَ قَالَ یَا قَاسِمَ بْنَ عَبْدِ الرَّحْمَنِ أَ بَشَراً مِنَّا واحِداً نَتَّبِعُهُ إِنَّا إِذاً لَفِی ضَلالٍ وَ سُعُرٍ(2) فَقُلْتُ فِی نَفْسِی سَاحِرٌ وَ اللَّهِ فَعَدَلَ إِلَیَّ فَقَالَ أَ أُلْقِیَ الذِّکْرُ عَلَیْهِ مِنْ بَیْنِنا بَلْ هُوَ کَذَّابٌ أَشِرٌ(3) قَالَ فَانْصَرَفْتُ وَ قُلْتُ بِالْإِمَامَةِ وَ شَهِدْتُ أَنَّهُ حُجَّةُ اللَّهِ عَلَی خَلْقِهِ وَ اعْتَقَدْتُ (4).

**[ترجمه]کشف الغمه: امیة بن علی می گوید: در همان سال که حضرت رضا علیه السّلام به مکه رفت و پس از انجام اعمال حج عازم خراسان شد، من نیز در مکه بودم. حضرت جواد علیه السلام نیز با پدرش بود. علی بن موسی الرضا علیهما السّلام مشغول وداع با خانه خدا بود، طوافش که تمام شد به جانب مقام ابراهیم رفت و آنجا نماز خواند. حضرت جواد روی شانه موفق بود و او را گرد خانه طواف می داد. حضرت جواد علیه السلام به طرف حجر الاسود رفت و مدتی در آنجا نشست. موفق عرض کرد: فدایت شوم! از جای حرکت کن! فرمود: من از جایم حرکت نمی کنم تا خدا بخواهد، و غم و اندوه در چهره اش آشکارا دیده می شد.

موفق خدمت حضرت رضا علیه السّلام رفت. عرض کرد: فدایت شوم! حضرت جواد علیه السلام کنار حجر الاسود نشسته و از جای حرکت نمی کند. علی بن موسی الرضا علیهما السّلام پیش حضرت جواد علیه السلام آمده، فرمود: عزیزم از جای حرکت کن. عرض کرد: بابا نمی خواهم از این مکان حرکت کنم. فرمود: چرا حرکت کن عزیزم! گفت: بابا جان! چطور حرکت کنم با اینکه شما آن چنان از خانه خدا وداع کردی مثل اینکه دیگر برگشتی به این خانه نداری. فرمود: عزیزم برخیز. حضرت جواد از جای حرکت نمود.

- ابن بزیع عطار می گوید: حضرت جواد علیه السّلام فرمود: فرج و گشایش سی ماه پس از مأمون است. این تاریخ را یادداشت کردیم. پس از سی ماه حضرت جواد علیه السلام از دنیا رفت.

- معمر بن خلاد از ابو جعفر یا از مردی نقل کرد (تردید از ابو علی است) که حضرت جواد علیه السلام فرمود: معمر، سوار شو! گفتم: آقا! عازم کجا هستید؟ فرمود: آن طور که به تو گفته می شود، سوار شو! سوار شدم تا به بیابان یا دره ای رسیدیم (شک از ابو علی راوی خبر است). به من فرمود: همین جا بایست. ایستادم. پس از مدتی تشریف آورد. عرض کردم: فدایت شوم کجا بودی؟ فرمود: هم اکنون پدرم را دفن کردم. حضرت رضا علیه السّلام آن وقت در خراسان بود.

- قاسم بن عبد الرحمن که زیدی مذهب بود می گوید: در ایامی که در بغداد بودم؛ روزی دیدم مردم ازدحامی کرده اند و می روند و می آیند و خود را به بلندی ها می رسانند و می ایستند. گفتم: چه خبر است؟! گفتند: ابن الرضاست! ابن الرضا علیهما السلام است. تصمیم گرفتم که ایشان را ببینم. ناگهان دیدم سوار بر قاطری است و می آید. گفتم: خدا لعنت کند معتقدین به امامت را که می گویند: خدا اطاعت چنین شخصی را بر ما واجب نموده! در این موقع دیدم رو به جانب من نموده فرمود: قاسم بن عبد الرحمن! «أَ بَشَراً مِنَّا واحِداً نَتَّبِعُهُ إِنَّا إِذاً لَفِی ضَلالٍ وَ سُعُرٍ - . قمر / 24 - » ،{و گفتند: «آیا تنها بشری از خودمان را پیروی کنیم؟ در این صورت، ما واقعاً در گمراهی و جنون خواهیم بود.»} با خود گفتم: عجب ساحری است! به خدا باز متوجه من شده فرمود: «أَ أُلْقِیَ الذِّکْرُ عَلَیْهِ مِنْ بَیْنِنا بَلْ هُوَ کَذَّابٌ أَشِرٌ - . قمر / 25 - » ،{«آیا از میان ما [وحی] بر او القا شده است؟ [نه،] بلکه او دروغگویی گستاخ است.»} از آنجا برگشتم و معتقد به امامت شدم و یقین کردم او حجت خدا و امام بر مردم است و ایمان آوردم. - . کشف الغمة 3 : 215 -

**[ترجمه]

جَاءَنَا تَوْقِیعٌ مِنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام أَنَّ صَاحِبَکُمُ الْخُرَاسَانِیَّ مَذْبُوحٌ مَطْرُوحٌ فِی لِبْدٍ(1) فِی مَزْبَلَةِ کَذَا وَ کَذَا فَاذْهَبُوا وَ دَاوُوهُ بِکَذَا وَ کَذَا فَذَهَبْنَا فَوَجَدْنَاهُ مَذْبُوحاً مَطْرُوحاً کَمَا قَالَ فَحَمَلْنَاهُ وَ دَاوَیْنَاهُ بِمَا أَمَرَنَا بِهِ فَبَرَأَ مِنْ ذَلِکَ.

قَالَ أَحْمَدُ بْنُ عَلِیٍّ: کَانَ مِنْ قِصَّتِهِ أَنَّهُ تَمَتَّعَ بِبَغْدَادَ فِی دَارِ قَوْمٍ فَعَلِمُوا بِهِ فَأَخَذُوهُ وَ ذَبَحُوهُ وَ أَدْرَجُوهُ فِی لِبْدٍ وَ طَرَحُوهُ فِی مَزْبَلَةٍ(2).

قب، [المناقب] لابن شهرآشوب أبو زینبة: مثله (3).

**[ترجمه]رجال کشی: احمد بن محمّد بن کلثوم سرخسی می گوید: یکی از دوستان به نام ابی زینبه از من راجع به احکم بن بشار مروزی پرسید که جریان اثری که روی حلق او بود را می دانی؟ من دیده بودم که روی گردن او اثری مثل یک خط بود، گویی آن را بریده اند. گفتم: من چندین مرتبه از او پرسیدم که این چه اثری است ولی جوابی نداد.

آن مرد گفت: در زمان حضرت جواد علیه السلام، ما هفت نفر بودیم که ساکن یک اطاق در بغداد بودیم. یک روز عصر، احکم رفت و آن شب را برنگشت. نیمه شب نامه ای از طرف حضرت جواد علیه السلام رسید که نوشته بود: گردن دوست خراسانی شما را بریده اند و در یک جل اسب پیچیده اند و در فلان مزبله او را انداخته اند، بروید او را بیاورید و به این داروها که می گویم معالجه اش کنید. رفتیم و دیدیم گردنش را بریده اند و آنجا افتاده. آوردیم و با همان دستوراتی که داده بود معالجه اش کردیم و خوب شد.

احمد بن علی می گوید: جریان این بود که او در بغداد در خانه قومی صیغه ای گرفته بود. جریان را فهمیده بودند و او را گرفتند و پس از بریدن گردنش او را در جلی پیچیده در آن مزبله انداختند. - . رجال کشی: 569 -

در مناقب ابن شهر آشوب نیز این حدیث مذکور است. - . مناقب آل ابی طالب 4 : 397 -

**[ترجمه]

ثُمَّ لَمْ تَلْبَثْ أَنْ وَلَدَتْ غُلَاماً ذَکَراً مَیِّتاً(1).

**[ترجمه]رجال کشی: شاذویه بن حسن بن داود قمی می گوید: خدمت حضرت جواد علیه السلام رسیدم، در حالی که زنم حامله بود. عرض کردم فدایت شوم! دعا بفرمایید خداوند به من پسری عنایت کند. مدتی سر به زیر انداخت. آنگاه سر بلند نموده، سه مرتبه فرمود: برو! خدا به تو پسری عنایت می کند .

گفت: وارد مکه شدم و داخل مسجد الحرام گردیدم. محمّد بن حسن بن صباح از طرف گروهی از دوستان از قبیل صفوان بن یحیی و محمّد بن سنان و ابن ابی عمیر و دیگران پیغامی آورد. پیش آنها رفتم. از من راجع به امام علیه السّلام پرسیدند؛ جریان را گفتم. گفتند: تو از امام شنیدی پسری پاک؟ گفتم: من فقط پسر شنیدم. محمّد بن سنان گفت: به زودی فرزند پسری خواهی داشت که یا مرده متولد می شود و یا همان جا خواهد مرد.

بقیه دوستان به محمّد بن سنان گفتند: تو اشتباه کردی، ما هم آنچه تو درک می کنی را می فهمیم. در همین موقع پسر بچه ای از پی من آمده و گفت: زود به خانه بیا که زنت دارد می میرد. من با عجله به طرف منزل رفتم و دیدم زنم در حال مرگ است! طولی نکشید که پسری مرده از او متولد شد. - . رجال کشی: 486 -

**[ترجمه]

عَلَی مَهْدِ الْحُسَیْنِ وَ تَمَسَّحْ بِهِ فَفَعَلَ ذَلِکَ فُطْرُسُ فَجَبَرَ اللَّهُ جَنَاحَهُ وَ رَدَّهُ إِلَی مَنْزِلِهِ مَعَ الْمَلَائِکَةِ(1).

**[ترجمه]رجال کشی: محمّد بن سنان می گوید: به حضرت رضا علیه السّلام از درد چشم شکایت کردم. نامه ای که کوچک تر از کف دستی بود برداشت و برای حضرت جواد علیه السلام نوشت. نامه را به خادم سپرد و به من دستور داد با او بروم و فرمود: این مطلب را کتمان کن. خدمت آن جناب رسیدم، خادم ایشان را در آغوش گرفت و نامه را برایش گشود. حضرت جواد علیه السلام به نامه نگاه می کرد و سر به آسمان بلند کرده می گفت: خوب شدی!! چندین مرتبه تکرار کرد تا این که تمام ناراحتی های چشم من بر طرف شد و از همه بهتر می دیدم.

به حضرت جواد علیه السلام عرض کردم: خدا تو را رهبر این امت قرار دهد، همان طوری که عیسی بن مریم رهبر بنی اسرائیل شد. بعد عرض کردم: ای شبیه دوست فطرس. و سپس مراجعت کردم. حضرت رضا علیه السلام به من فرموده بود مطلب را پنهان بدارم. چشمم مدتها خوب بود تا جریان اعجاز حضرت جواد علیه السلام را در مورد چشم خود به دیگران گفتم و دوباره مبتلا به درد چشم شدم.

راوی می گوید: به محمّد بن سنان گفتم: منظورت از اینکه به حضرت جواد گفتی: «ای شبیه دوست فطرس» چه بود؟ گفت: خداوند به فرشته ای به نام فطرس خشم گرفت، پر و بالش ریخت و او را در یکی از جزائر اقیانوسها انداخت. وقتی حضرت حسین علیه السّلام متولد شد، خداوند جبرئیل را خدمت حضرت محمّد صلّی اللَّه علیه و آله فرستاد تا تهنیت بگوید. جبرئیل با فطرس دوست بود، از همان جزیره­ای عبور کرد که فطرس در آنجا افتاده بود و جریان ولادت حضرت حسین علیه السّلام را به او گفت و مأموریت خود را نیز گوشزد کرد و گفت: اگر مایل باشی من تو را بر یکی از بالهای خود سوار می کنم و پیش حضرت محمّد صلّی اللَّه علیه و آله و سلّم می برم تا در باره ات شفاعت کند. فطرس گفت خوب است، جبرئیل او را بر بال خود گرفت و خدمت حضرت رسول صلی الله علیه و آله آورد. تهنیت و مبارک باد پروردگار را رساند و بعد جریان فطرس را نیز نقل کرد. پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله به فطرس فرمود: پر و بال خود را به گهواره حسین بمال، فطرس این کار را کرد. خداوند پر و بالش را به او برگرداند و او را میان ملائکه به مقام اولش باز گردانید. - . رجال کشی: 487 -

**[ترجمه]

الَّذِی مَنَعَنِی مِنْ بَعْثِ الْمَالِ اخْتِلَافُ مَیْمُونٍ وَ مُسَافِرٍ فَقَالَ احْمِلْ کِتَابِی إِلَیْهِ وَ مُرْهُ أَنْ یَبْعَثَ إِلَیَّ بِالْمَالِ فَحَمَلْتُ کِتَابَهُ إِلَی زَکَرِیَّا فَوَجَّهَ إِلَیْهِ بِالْمَالِ قَالَ فَقَالَ لِی أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام ابْتِدَاءً مِنْهُ ذَهَبَتِ الشُّبْهَةُ مَا لِأَبِی وَلَدٌ غَیْرِی قُلْتُ صَدَقْتَ جُعِلْتُ فِدَاکَ (1).

یر، [بصائر الدرجات] أحمد بن محمد عن أبیه: مثله (2).

**[ترجمه]رجال کشی: احمد بن محمّد بن عیسی می گوید: حضرت جواد علیه السّلام غلامش را از پی من فرستاد و دستور داد خدمتش برسم، خدمت امام علیه السلام که در مدینه ساکن خانه بزیع بود رسیدم و سلام کردم. سخنانی در باره صفوان و محمّد بن سنان و دیگران فرمود که خیلی ها شنیده اند.

من با خود گفتم: خوب است آن جناب را نسبت به زکریا بن آدم بر سر لطف آورم، شاید او از آنچه در باره ایشان فرمود سالم بماند. باز به خود گفتم: من کی هستم که در چنین مواردی برای امام تعیین تکلیف نمایم، او بهتر می داند چه می کند. در این موقع به من فرمود: ابا علی! نباید بر ابو یحیی (زکریا بن آدم) با خدماتی که نسبت به پدرم انجام داده و مقام و منزلتی که نزد او داشت و پیش من پس از پدرم دارد، خرده گرفت. فقط من احتیاج به پول داشتم که نفرستاد.

عرض کردم: فدایت شوم! او پولها را نزد من می فرستد! گفت: زکریا به من گفت: وقتی خدمت شما رسیدم بگویم، علت نفرستادن پول اختلافی بود که بین مسافر و میمون پیدا شد. حضرت جواد علیه السلام فرمود: نامه مرا به او برسان و بگو پولها را بفرستد. نامه امام را پیش زکریا فرستادم، پولها را فرستاد.

حضرت جواد علیه السّلام قبل از اینکه چیزی بگویم فرمود: دیگر تردید از میان رفت، پدرم جز من فرزندی ندارد. عرض کردم: صحیح می فرمایید فدایتان شوم. - . رجال کشی: 497 -

در بصائر الدرجات نیز این حدیث مذکور است. - . بصائر الدرجات: 237 -

**[ترجمه]

الْإِمَامِ فَقُلْتُ هُوَ وَ اللَّهِ هَذَا فَقَالَ أَنَا هُوَ فَقُلْتُ عَلَامَةٌ فَکَانَ فِی یَدِهِ عَصًا فَنَطَقَتْ فَقَالَتْ إِنَّهُ مَوْلَایَ إِمَامُ هَذَا الزَّمَانِ وَ هُوَ الْحُجَّةُ(1).

قب، [المناقب] لابن شهرآشوب عن محمد بن أبی العلا: مثله (2).

**[ترجمه]کافی: محمّد بن ابی العلا می گوید: از یحیی بن اکثم قاضی سامرا (بعد از اینکه او را آزمایش کردم و چندین مرتبه با او به بحث و گفتگو در باره علوم آل محمّد صلی الله علیه و آله پرداختم و نامه ها رد و بدل کردیم) شنیدم که گفت: روزی من مشغول طواف به دور قبر پیغمبر صلّی اللَّه علیه و آله و سلّم بودم و حضرت محمّد بن علی جواد الائمه علیهم السلام را دیدم که مشغول طواف است، با او به بحث در مورد مسائلی که داشتم پرداختم. تمام آنها را جواب داد. بعد گفتم: به خدا من یک سؤال دیگر دارم اما از پرسیدن آن خجالت می کشم. فرمود: من قبل از اینکه بپرسی برایت توضیح می دهم. می خواهی بپرسی امام کیست؟! گفتم: به خدا همین سؤال را داشتم! فرمود: من هستم. گفتم: علامت آن چیست. در دست آن جناب عصایی بود، به زبان آمده گفت: این آقا سرور من و امام زمان و حجت خدا است. - . کافی 1 : 353 -

در مناقب نیز این حدیث مذکور است. - . مناقب آل ابی طالب 4 : 393 -

**[ترجمه]

وَ قَامَ مُسْرِعاً فَضَرَبَ بِیَدِهِ إِلَی سَیْفِهِ وَ حَلَفَ أَنَّهُ یُقَطِّعُهُ بِهَذَا السَّیْفِ مَا بَقِیَ فِی یَدِهِ وَ صَارَ إِلَیْهِ قَالَتْ فَنَدِمْتُ عِنْدَ ذَلِکِ فَقُلْتُ فِی نَفْسِی مَا صَنَعْتُ هَلَکْتُ وَ أَهْلَکْتُ قَالَتْ فَعَدَوْتُ خَلْفَهُ لِأَنْظُرَ مَا یَصْنَعُ فَدَخَلَ إِلَیْهِ وَ هُوَ نَائِمٌ فَوَضَعَ فِیهِ السَّیْفَ فَقَطَّعَهُ قِطْعَةً قِطْعَةً ثُمَّ وَضَعَ سَیْفَهُ عَلَی حَلْقِهِ فَذَبَحَهُ وَ أَنَا أَنْظُرُ إِلَیْهِ وَ یَاسِرٌ الْخَادِمُ وَ انْصَرَفَ وَ هُوَ یُزَبِّدُ(1) مِثْلَ الْجَمَلِ قَالَتْ فَلَمَّا رَأَیْتُ ذَلِکِ هَرَبْتُ عَلَی وَجْهِی حَتَّی رَجَعْتُ إِلَی مَنْزِلِ أَبِی فَبِتُّ بِلَیْلَةٍ لَمْ أَنَمْ فِیهَا إِلَی أَنْ أَصْبَحْتُ قَالَ فَلَمَّا أَصْبَحْتُ دَخَلْتُ إِلَیْهِ وَ هُوَ یُصَلِّی وَ قَدْ أَفَاقَ مِنَ السُّکْرِ فَقُلْتُ لَهُ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ هَلْ تَعْلَمُ مَا صَنَعْتَ اللَّیْلَةَ قَالَ لَا وَ اللَّهِ فَمَا الَّذِی صَنَعْتُ وَیْلَکِ قُلْتُ فَإِنَّکَ صِرْتَ إِلَی ابْنِ الرِّضَا علیه السلام وَ هُوَ نَائِمٌ فَقَطَّعْتَهُ إِرْباً إِرْباً وَ ذَبَحْتَهُ بِسَیْفِکَ وَ خَرَجْتَ مِنْ عِنْدِهِ قَالَ وَیْلَکِ مَا تَقُولِینَ قُلْتُ أَقُولُ مَا فَعَلْتَ فَصَاحَ یَا یَاسِرُ مَا تَقُولُ هَذِهِ الْمَلْعُونَةُ وَیْلَکَ قَالَ صَدَقَتْ فِی کُلِّ مَا قَالَتْ قَالَ إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ رَاجِعُونَ هَلَکْنَا وَ افْتَضَحْنَا وَیْلَکَ یَا یَاسِرُ بَادِرْ إِلَیْهِ وَ ائْتِنِی بِخَبَرِهِ فَرَکَضَ ثُمَّ عَادَ مُسْرِعاً فَقَالَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ الْبُشْرَی قَالَ وَ مَا وَرَاکَ قَالَ دَخَلْتُ فَإِذَا هُوَ قَاعِدٌ یَسْتَاکُ وَ عَلَیْهِ قَمِیصٌ وَ دُوَّاجٌ (2)

فَبَقِیتُ مُتَحَیِّراً فِی أَمْرِهِ ثُمَّ أَرَدْتُ أَنْ أَنْظُرَ إِلَی بَدَنِهِ هَلْ فِیهِ شَیْ ءٌ مِنَ الْأَثَرِ فَقُلْتُ لَهُ أُحِبُّ أَنْ تَهَبَ لِی هَذَا الْقَمِیصَ الَّذِی عَلَیْکَ لِأَتَبَرَّکَ فِیهِ فَنَظَرَ إِلَیَّ وَ تَبَسَّمَ کَأَنَّهُ عَلِمَ مَا أَرَدْتُ بِذَلِکَ فَقَالَ أَکْسُوکَ کِسْوَةً فَاخِرَةً فَقُلْتُ لَسْتُ أُرِیدُ غَیْرَ هَذَا الْقَمِیصِ الَّذِی عَلَیْکَ فَخَلَعَهُ وَ کَشَفَ بَدَنَهُ کُلَّهُ فَوَ اللَّهِ مَا رَأَیْتُ أَثَراً فَخَرَّ الْمَأْمُونُ سَاجِداً وَ وَهَبَ لِیَاسِرٍ أَلْفَ دِینَارٍ وَ قَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی لَمْ یَبْتَلِنِی بِدَمِهِ ثُمَّ قَالَ یَا یَاسِرُ کُلُّ مَا کَانَ مِنْ مَجِی ءِ هَذِهِ الْمَلْعُونَةِ إِلَیَّ وَ بُکَائِهَا بَیْنَ یَدَیَّ فَأَذْکُرُهُ وَ أَمَّا مَصِیرِی إِلَیْهِ فَلَسْتُ أَذْکُرُهُ فَقَالَ یَاسِرٌ وَ اللَّهِ مَا زِلْتَ تَضْرِبُهُ بِالسَّیْفِ

ص: 70

وَ أَنَا وَ هَذِهِ نَنْظُرُ إِلَیْکَ وَ إِلَیْهِ حَتَّی قَطَّعْتَهُ قِطْعَةً قِطْعَةً ثُمَّ وَضَعْتَ سَیْفَکَ عَلَی حَلْقِهِ فَذَبَحْتَهُ وَ أَنْتَ تُزَبِّدُ کَمَا تُزَبِّدُ الْبَعِیرُ فَقَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ ثُمَّ قَالَ لِی وَ اللَّهِ لَئِنْ عُدْتِ بَعْدَهَا فِی شَیْ ءٍ مِمَّا جَرَی لَأَقْتُلَنَّکِ ثُمَّ قَالَ لِیَاسِرٍ احْمِلْ إِلَیْهِ عَشَرَةَ آلَافِ دِینَارٍ وَ قُدْ إِلَیْهِ (1) الشِّهْرِیَّ الْفُلَانِیَّ وَ سَلْهُ الرُّکُوبَ إِلَیَّ وَ ابْعَثْ إِلَی الْهَاشِمِیِّینَ وَ الْأَشْرَافِ وَ الْقُوَّادِ مَعَهُ لِیَرْکَبُوا مَعَهُ إِلَی عِنْدِی وَ یَبْدَءُوا بِالدُّخُولِ إِلَیْهِ وَ التَّسْلِیمِ عَلَیْهِ فَفَعَلَ یَاسِرٌ ذَلِکِ وَ صَارَ الْجَمِیعُ بَیْنَ یَدَیْهِ وَ أَذِنَ لِلْجَمِیعِ فَقَالَ یَا یَاسِرُ هَذَا کَانَ الْعَهْدُ بَیْنِی وَ بَیْنَهُ قُلْتُ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ لَیْسَ هَذَا وَقْتَ الْعِتَابِ فَوَ حَقِّ مُحَمَّدٍ وَ عَلِیٍّ مَا کَانَ یَعْقِلُ مِنْ أَمْرِهِ شَیْئاً فَأَذِنَ لِلْأَشْرَافِ کُلِّهِمْ بِالدُّخُولِ إِلَّا عَبْدَ اللَّهِ وَ حَمْزَةَ ابْنَیِ الْحَسَنِ لِأَنَّهُمَا کَانَا وَقَعَا فِیهِ عِنْدَ الْمَأْمُونِ وَ سَعَیَا بِهِ مَرَّةً بَعْدَ أُخْرَی ثُمَّ قَامَ فَرَکِبَ مَعَ الْجَمَاعَةِ وَ صَارَ إِلَی الْمَأْمُونِ فَتَلَقَّاهُ وَ قَبَّلَ مَا بَیْنَ عَیْنَیْهِ وَ أَقْعَدَهُ عَلَی الْمَقْعَدِ فِی الصَّدْرِ وَ أَمَرَ أَنْ یَجْلِسَ النَّاسُ نَاحِیَةً فَجَعَلَ یَعْتَذِرُ إِلَیْهِ فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ

ع لَکَ عِنْدِی نَصِیحَةٌ فَاسْمَعْهَا مِنِّی قَالَ هَاتِهَا قَالَ أُشِیرُ عَلَیْکَ بِتَرْکِ الشَّرَابِ الْمُسْکِرِ قَالَ فِدَاکَ ابْنُ عَمِّکَ قَدْ قَبِلْتُ نَصِیحَتَکَ (2).

**[ترجمه]خرایج: محمّد بن ابراهیم جعفری از حکیمه دختر حضرت رضا علیه السّلام نقل کرد که گفت: پس از درگذشت برادرم حضرت جواد علیه السلام، روزی پیش همسرش ام الفضل رفتم و کاری با او داشتم. در باره فضل و مقام و جود و کرم و علم و دانش حضرت جواد علیه السلام شروع به صحبت کردیم. ام الفضل گفت: حکیمه، جریانی برایت از حضرت جواد علیه السلام نقل کنم که هیچ کس تا کنون نشنیده، پرسیدم چه جریانی؟ گفت: حضرت جواد پیوسته مرا به خشم می آورد و حس حسادتم را تحریک می کرد؛ گاهی به کنیز خریدن و گاهی با ازدواج. من شکایت او را به پدرم مأمون می کردم ولی او می گفت: صبر کن و تحمل داشته باش، او پسر پیغمبر صلی الله علیه و آله است.

یک شب نشسته بودم، زنی وارد شد که جمال و زیبایی او انسان را خیره می کرد! پرسیدم: کیستی؟ گفت: من همسر ابو جعفرم، پرسیدم: منظورت از ابو جعفر کیست؟ گفت: حضرت محمّد تقی فرزند حضرت رضا علیهما السّلام. من زنی از فامیل عمار یاسرم. ام الفضل گفت: چنان غیرت در من تهییج شد که دیگر اختیار از دستم رفت. همان ساعت از جای حرکت کرده پیش مأمون رفتم، دیدم پدرم مست شراب است. چند ساعت از شب گذشته بود که جریان را شرح دادم و اضافه نمودم که او من و شما و عباس و اولادش را ناسزا می گوید و مطالبی که حقیقت نداشت را برایش گفتم. خیلی خشمگین شد و تحت تأثیر مستی شراب نیز قرار گرفت و اختیار از دست داد. با عجله از جای حرکت کرده شمشیر خود را برداشت و قسم یاد کرد که با این شمشیر او را قطعه قطعه می کنم و به سوی حضرت جواد علیه السلام رفت.

ام الفضل گفت، وقتی چنین دیدم پشیمان شدم با خود گفتم: چه کار بدی کردم، خود را نابود کردم و باعث هلاکت او شدم. از پشت سر پدرم دویدم ببینم چه می کند.

او بر حضرت جواد علیه السلام وارد شد، آن جناب در خواب بود. با شمشیر پیکرش را قطعه قطعه کرد و بعد شمشیر بر حلقوم او گذاشت و سر از پیکرش گرفت. من و یاسر خادم نیز تماشا می کردیم. پدرم برگشت در حالی که دهنش مثل شتر کف کرده بود. این جریان را که دیدم، به خانه پدرم فرار کردم و آن شب را تا به صبح نخوابیدم!

صبح پیش پدرم رفتم، دیدم مشغول نماز است و مستی از سرش رفته، گفتم: یا امیر المؤمنین! می دانی دیشب چه کردی؟ گفت: نه، وای بر تو، مگر چه کرده ام؟ گفتم: به بستر فرزند حضرت رضا علیه السلام رفتی، او خواب بود، با شمشیر خود بدنش را پاره پاره کردی و سرش را بریدی و خارج شدی، گفت: وای بر تو، چه می گویی؟ گفتم: کاری که دیشب کردی را شرح می دهم. فریاد زد: یاسر! بیا ببینم این ملعونه چه می گوید؟ یاسر گفت: هر چه می گوید صحیح است. مأمون گفت: إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ راجِعُونَ. پس نابود شدیم و خود را رسوا کردیم. یاسر! زود برو از او خبر بیاور.

یاسر با عجله دوید و فوری برگشت و گفت: یا امیر المؤمنین! بشارت باد! پرسید: چطور؟ گفت: وقتی رفتم، دیدم نشسته و مشغول مسواک کردن است و پیراهن بر تن دارد و جامه ای بر روی آن پوشیده! متحیر ماندم، تصمیم گرفتم بدنش را ببینم که آیا شمشیرها بر روی پیکرش اثری گذاشته اند یا نه. عرض کردم: آقا تقاضا دارم همان پیراهن خود را به من لطف فرمایید تا برای تبرک داشته باشم. نگاهی به من نموده لبخند زد و گویا منظور مرا فهمیده بود. فرمود: یک جامه گران قیمت به تو خواهم داد. گفتم: نه، من جز این پیراهن چیزی دیگری نمی خواهم. پیراهن را از تن خارج نمود و بدن خود را نشان داد؛ به خدا قسم اثری از شمشیر در بدنش نبود! مأمون به سجده افتاد و به یاسر هزار دینار جایزه داده و گفت: خدا را شکر که گرفتار خون او نشدم.

بعد گفت: یاسر! آمدن این دختر نابکارم را به یاد دارم که پیش من آمد و گریه می کرد، اما از رفتن خود به جانب محمّد بن علی علیهما السلام چیزی به خاطرم نیست. یاسر گفت: به خدا پیوسته با شمشیر می زدی و من و ام الفضل تماشا می کردیم که بدنش را قطعه قطعه کردی و بعد شمشیر بر حلقومش گذاشتی و او را کشتی و مثل شتر دهانت کف کرده بود. گفت: الحمد للَّه! آن گاه رو به من (ام فضل) نموده و گفت: به خدا اگر دو مرتبه بیایی و از او شکایت بکنی، تو را خواهم کشت! به یاسر نیز دستور داد که ده هزار دینار برایش ببر و فلان مادیان مرا ببر و تقاضا کن سوار شود و پیش ما بیاید و پیغام بده که بنی هاشم و سران مملکت و سپهداران همه در رکاب او باشند تا اینجا که می آید اول پیش او بروند و سلام کنند. یاسر دستور مأمون را انجام داد. همه پیش حضرت جواد علیه السلام آمدند. حضرت اجازه شرفیابی داد و فرمود: یاسر، این قراردادی است بین من و او! عرض کردم: آقا! حالا موقع سرزنش نیست، قسم به حق محمّد و علی علیهما السّلام، او مست شراب بود و چیزی نمی فهمید.

به اشراف و بزرگان کشور به جز عبد اللَّه و حمزه پسران حسن نیز اجازه ورود داد؛ زیرا آن دو پیوسته از حضرت جواد علیه السلام پیش مأمون سخن چینی می کردند. بعد از جای حرکت کرد و با این جمعیت به جانب مأمون رهسپار شد. همین که چشم مأمون به آن جناب افتاد، از جای حرکت کرد و پیشانی مبارکش را بوسید و او را در جایگاه مخصوص در بالا نشاند و دستور داد مردم یک طرف بنشینند و شروع به عذر خواهی کرد. حضرت جواد علیه السلام فرمود: من یک نصیحتی به شما می کنم از من بپذیر، گفت: بفرمایید. فرمود این شراب مست کننده را ترک کن، مأمون گفت: پسر عمویت فدایت شود، پند شما را می پذیرم. - . الخرائج و الجرائح 1 : 374 -

**[ترجمه]

فإن قلت إنه جاء حاجا قلت إنه لم یکن لیشرب فی تلک الحال و أبو جعفر علیه السلام مات ببغداد و زوجته معه فأخته أین رأتها بعد موته و کیف اجتمعتا و تلک بالمدینة و هذه ببغداد و تلک الامرأة التی هی من ولد عمار بن یاسر رضی الله عنه فی المدینة تزوجها فکیف رأتها أم الفضل فقامت من فورها و شکت إلی أبیها کل هذا یجب أن ینظر فیه انتهی (1).

أقول: کل ما ذکره من المقدمات التی بنی علیها رد الخبر فی محل المنع و لا یمکن رد الخبر المشهور المتکرر فی جمیع الکتب بمحض هذا الاستبعاد ثم اعلم أنه قد مضی بعض معجزاته فی باب شهادة أبیه علیه السلام.

ص: 72

**[ترجمه]ثمل الرجل به کسر ثاء یعنی مرد مست شراب شد و نشئه شد. فیروزآبادی می گوید: الشهریه به کسر شین نوعی یابو است.

علی بن عیسی اربلی صاحب کشف الغمه پس از نقل این خبر می نویسد: این جریان به عقیده من ساختنی است زیرا زمانی که حضرت جواد علیه السلام در مدینه بود با زنان دیگر ازدواج می کرد و برای ام الفضل هوو می گرفت. در آن موقع، مأمون در مدینه نبود تا دخترش شکایت او را بکند.

اگر مدعی شوی که مأمون به عنوان حج به مدینه آمده بود، باز چنین چیزی صحیح نیست چون در آن حال شراب نمی خورد. در ضمن حضرت جواد علیه السلام در بغداد از دنیا رفت، ام الفضل نیز در بغداد بود؛ کجا خواهرش پس از فوت حضرت جواد او را دیده؟ و کی این دو با هم گفتگو کرده اند با اینکه یکی در مدینه و دیگری در بغداد بود!! این زنی که از اولاد عمار یاسر بوده و حضرت جواد علیه السلام در مدینه با او ازدواج کرده، ام الفضل کجا او را دید و فوراً پیش پدرش رفت و شکایت کرد؟!! تمام این مطالب قابل تأمل و دقت است. - . کشف الغمة 2 : 365 -

علامه مجلسی می نویسد: تمام مقدمات و ایرادهایی که بر این خبر نموده قابل رد است و نمی توان خبر مشهوری را که در تمام کتاب ها نوشته شده، به محض این استبعادها رد نمود. و بدان که برخی معجزات حضرت جواد در باب شهادت پدرش علیهما السلام گذشت

**[ترجمه]

أَبِی طَالِبٍ علیه السلام قَالَ دَفَعَهَا إِلَیَّ رَسُولُ اللَّهِ قَالَ دَفَعَهَا إِلَیَّ جَبْرَئِیلُ علیه السلام قَالَ یَا مُحَمَّدُ رَبُّ الْعِزَّةِ یُقْرِئُکَ السَّلَامَ وَ یَقُولُ لَکَ هَذِهِ مَفَاتِیحُ کُنُوزِ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ فَاجْعَلْهَا وَسَائِلَکَ إِلَی مَسَائِلِکَ تَصِلُ إِلَی بُغْیَتِکَ فَتَنْجَحُ فِی طَلِبَتِکَ فَلَا تُؤْثِرْهَا فِی حَوَائِجِ الدُّنْیَا فَتَبْخَسَ بِهَا الْحَظَّ مِنْ آخِرَتِکَ وَ هِیَ عَشْرُ وَسَائِلَ إِلَی عَشَرَةِ مَسَائِلَ تَطْرُقُ بِهَا أَبْوَابَ الرَّغَبَاتِ-(1) فَتُفْتَحُ وَ تَطْلُبُ بِهَا الْحَاجَاتِ فَتُنْجَحُ وَ هَذِهِ نُسْخَتُهَا ثُمَّ ذَکَرَ الْأَدْعِیَةَ عَلَی مَا سَیَأْتِی فِی مَوْضِعِهَا إِنْ شَاءَ اللَّهُ تَعَالَی.

**[ترجمه]مهج الدعوات: ابراهیم بن محمّد بن حارث نوفلی می گوید: پدرم که خادم حضرت رضا علیه السّلام بود نقل کرد، وقتی مأمون دختر خود را به ازدواج حضرت جواد علیه السلام در آورد، ایشان نامه ای برای مأمون نوشت که خداوند برای هر زنی از اموال شوهرش مهری قرار داده، خداوند اموال و ثروت ما را در آخرت ذخیره نموده همان طوری که اموال شما را در همین دنیا پرداخته و گنج های آن در روی همین زمین است. مهر دختر تو را دعای «الوسائل الی المسائل» قرار دادم که مجموعه ای از مناجات هایی است که پدرم به من داده و فرموده است که پدرش موسی بن جعفر علیهما السلام به او عنایت کرده و ایشان از پدرش جعفر بن محمّد علیهما السلام و آن سرور از پدر خود محمّد بن علی علیهما السلام و ایشان از پدرش علی بن الحسین علیهما السلام و آن جناب از پدر خود حسین بن علی علیهما السلام و ایشان از برادرش امام حسن علیه السلام و حضرت امام حسن علیه السلام از پدر عزیز خود علی بن ابی طالب علیهما السلام و ایشان از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله گرفته و آن سرور از جبرئیل دریافت داشته که پیغام از خدای عزیز آورده که یا محمّد! خدای بزرگ سلامت می رساند و می گوید: این مناجات ها کلید گنج های دنیا و آخرت است. اینها را وسیله رسیدن به آرزوهای خود قرار ده که به هدف می رسی و منظورت برآورده می شود ولی مبادا در هدف های دنیوی به کار بری که از آرزوهای بزرگ آخرت باز می مانی. اینها ده وسیله به سوی ده هدف است که اگر درهای آرزوها را با آنها بکوبی باز می شود و به خواسته خود می رسی. اینک نسخه آن دعاها... در بخش دعاها ان شاء اللَّه ذکر خواهد شد. - . مهج الدعوات: -

**[ترجمه]

علیه السلام وَ لَقَدْ سَأَلْتُهُ أَنْ یَقُومَ بِالْأَمْرِ وَ أَنْزِعَهُ مِنْ نَفْسِی فَأَبَی وَ کانَ أَمْرُ اللَّهِ قَدَراً مَقْدُوراً وَ أَمَّا أَبُو جَعْفَرٍ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ فَقَدِ اخْتَرْتُهُ لِتَبْرِیزِهِ عَلَی کَافَّةِ أَهْلِ الْفَضْلِ فِی الْعِلْمِ وَ الْفَضْلِ مَعَ صِغَرِ سِنِّهِ وَ الْأُعْجُوبَةِ فِیهِ بِذَلِکَ وَ أَنَا أَرْجُو أَنْ یَظْهَرَ لِلنَّاسِ مَا قَدْ عَرَفْتُهُ مِنْهُ فَیَعْلَمُونَ أَنَّ الرَّأْیَ مَا رَأَیْتُ فِیهِ فَقَالُوا لَهُ إِنَّ هَذَا الْفَتَی وَ إِنْ رَاقَکَ مِنْهُ هَدْیُهُ فَإِنَّهُ صَبِیٌّ لَا مَعْرِفَةَ لَهُ وَ لَا فِقْهَ فَأَمْهِلْهُ لِیَتَأَدَّبَ ثُمَّ اصْنَعْ مَا تَرَاهُ بَعْدَ ذَلِکَ فَقَالَ لَهُمْ وَیْحَکُمْ إِنِّی أَعْرَفُ بِهَذَا الْفَتَی مِنْکُمْ وَ إِنَّ أَهْلَ هَذَا الْبَیْتِ عِلْمُهُمْ مِنَ اللَّهِ تَعَالَی وَ مَوَادِّهِ وَ إِلْهَامِهِ لَمْ تَزَلْ آبَاؤُهُ أَغْنِیَاءَ فِی عِلْمِ الدِّینِ وَ الْأَدَبِ عَنِ الرَّعَایَا النَّاقِصَةِ عَنْ حَدِّ الْکَمَالِ فَإِنْ شِئْتُمْ فَامْتَحِنُوا أَبَا جَعْفَرٍ بِمَا یَتَبَیَّنُ لَکُمْ بِهِ مَا وَصَفْتُ لَکُمْ مِنْ حَالِهِ قَالُوا قَدْ رَضِینَا لَکَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ وَ لِأَنْفُسِنَا بِامْتِحَانِهِ فَخَلِّ بَیْنَنَا وَ بَیْنَهُ لِنَنْصِبَ مَنْ یَسْأَلُهُ بِحَضْرَتِکَ عَنْ شَیْ ءٍ مِنْ فِقْهِ الشَّرِیعَةِ فَإِنْ أَصَابَ فِی الْجَوَابِ عَنْهُ لَمْ یَکُنْ لَنَا اعْتِرَاضٌ فِی أَمْرِهِ وَ ظَهَرَ لِلْخَاصَّةِ وَ الْعَامَّةِ سَدِیدُ رَأْیِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ فِیهِ وَ إِنْ عَجَزَ عَنْ ذَلِکَ فَقَدْ کُفِینَا الْخَطْبَ فِی مَعْنَاهُ فَقَالَ لَهُمُ الْمَأْمُونُ شَأْنَکُمْ وَ ذَلِکَ مَتَی أَرَدْتُمْ فَخَرَجُوا مِنْ عِنْدِهِ وَ اجْتَمَعَ رَأْیُهُمْ عَلَی مَسْأَلَةِ یَحْیَی بْنِ أَکْثَمَ وَ هُوَ یَوْمَئِذٍ قَاضِی الزَّمَانِ عَلَی أَنْ یَسْأَلَهُ مَسْأَلَةً لَا یَعْرِفُ الْجَوَابَ فِیهَا وَ وَعَدُوهُ بِأَمْوَالٍ نَفِیسَةٍ عَلَی ذَلِکَ وَ عَادُوا إِلَی الْمَأْمُونِ وَ سَأَلُوهُ أَنْ یَخْتَارَ لَهُمْ یَوْماً لِلِاجْتِمَاعِ فَأَجَابَهُمْ إِلَی ذَلِکَ فَاجْتَمَعُوا فِی الْیَوْمِ الَّذِی اتَّفَقُوا عَلَیْهِ وَ حَضَرَ مَعَهُمْ یَحْیَی بْنُ أَکْثَمَ وَ أَمَرَ الْمَأْمُونُ أَنْ یُفْرَشَ لِأَبِی جَعْفَرٍ دَسْتٌ (1) وَ یُجْعَلُ لَهُ فِیهِ مِسْوَرَتَانِ فَفُعِلَ ذَلِکَ وَ خَرَجَ أَبُو جَعْفَرٍ وَ هُوَ یَوْمَئِذٍ ابْنُ تِسْعِ سِنِینَ وَ أَشْهُرٍ فَجَلَسَ بَیْنَ الْمِسْوَرَتَیْنِ وَ جَلَسَ یَحْیَی بْنُ أَکْثَمَ بَیْنَ یَدَیْهِ وَ قَامَ النَّاسُ فِی مَرَاتِبِهِمْ وَ الْمَأْمُونُ جَالِسٌ فِی دَسْتٍ مُتَّصِلٍ بِدَسْتِ أَبِی جَعْفَرٍ عَلَیْهِ الصَّلَاةُ وَ السَّلَامُ

ص: 75

فَقَالَ یَحْیَی بْنُ أَکْثَمَ لِلْمَأْمُونِ یَأْذَنُ لِی أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ أَنْ أَسْأَلَ أَبَا جَعْفَرٍ عَنْ مَسْأَلَةٍ فَقَالَ لَهُ الْمَأْمُونُ اسْتَأْذِنْهُ فِی ذَلِکَ فَأَقْبَلَ عَلَیْهِ یَحْیَی بْنُ أَکْثَمَ فَقَالَ أَ تَأْذَنُ لِی جُعِلْتُ فِدَاکَ فِی مَسْأَلَةٍ فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام سَلْ إِنْ شِئْتَ قَالَ یَحْیَی مَا تَقُولُ جُعِلْتُ فِدَاکَ فِی مُحْرِمٍ قَتَلَ صَیْداً فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام قَتَلَهُ فِی حِلٍّ أَوْ حَرَمٍ عَالِماً کَانَ الْمُحْرِمُ أَوْ جَاهِلًا قَتَلَهُ عَمْداً أَوْ خَطَأً حُرّاً کَانَ الْمُحْرِمُ أَوْ عَبْداً صَغِیراً کَانَ أَوْ کَبِیراً مُبْتَدِئاً بِالْقَتْلِ أَوْ مُعِیداً مِنْ ذَوَاتِ الطَّیْرِ کَانَ الصَّیْدُ أَمْ مِنْ غَیْرِهَا مِنْ صِغَارِ الصَّیْدِ أَمْ مِنْ کِبَارِهَا مُصِرّاً عَلَی مَا فَعَلَ أَوْ نَادِماً فِی اللَّیْلِ کَانَ قَتْلُهُ لِلصَّیْدِ أَمْ فِی النَّهَارِ مُحْرِماً کَانَ بِالْعُمْرَةِ إِذْ قَتَلَهُ أَوْ بِالْحَجِّ کَانَ مُحْرِماً فَتَحَیَّرَ یَحْیَی بْنُ أَکْثَمَ وَ بَانَ فِی وَجْهِهِ الْعَجْزُ وَ الِانْقِطَاعُ وَ لَجْلَجَ حَتَّی عَرَفَ جَمَاعَةُ أَهْلِ الْمَجْلِسِ أَمْرَهُ (1) فَقَالَ الْمَأْمُونُ الْحَمْدُ لِلَّهِ عَلَی هَذِهِ النِّعْمَةِ وَ التَّوْفِیقِ لِی فِی الرَّأْیِ ثُمَّ نَظَرَ إِلَی أَهْلِ بَیْتِهِ فَقَالَ لَهُمْ أَ عَرَفْتُمُ الْآنَ مَا کُنْتُمْ تُنْکِرُونَهُ ثُمَّ أَقْبَلَ عَلَی أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام فَقَالَ لَهُ أَ تَخْطُبُ یَا أَبَا جَعْفَرٍ فَقَالَ نَعَمْ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ فَقَالَ لَهُ الْمَأْمُونُ اخْطُبْ لِنَفْسِکَ جُعِلْتُ فِدَاکَ قَدْ رَضِیتُکَ لِنَفْسِی وَ أَنَا مُزَوِّجُکَ أُمَّ الْفَضْلِ ابْنَتِی وَ إِنْ رَغِمَ قَوْمٌ لِذَلِکَ فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام الْحَمْدُ لِلَّهِ إِقْرَاراً بِنِعْمَتِهِ وَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ إِخْلَاصاً لِوَحْدَانِیَّتِهِ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی مُحَمَّدٍ سَیِّدِ بَرِیَّتِهِ وَ الْأَصْفِیَاءِ مِنْ عِتْرَتِهِ أَمَّا بَعْدُ فَقَدْ کَانَ مِنْ فَضْلِ اللَّهِ عَلَی الْأَنَامِ أَنْ أَغْنَاهُمْ بِالْحَلَالِ عَنِ الْحَرَامِ وَ قَالَ سُبْحَانَهُ وَ أَنْکِحُوا الْأَیامی مِنْکُمْ وَ الصَّالِحِینَ مِنْ عِبادِکُمْ وَ إِمائِکُمْ إِنْ یَکُونُوا فُقَراءَ یُغْنِهِمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ وَ اللَّهُ واسِعٌ عَلِیمٌ ثُمَّ إِنَّ مُحَمَّدَ بْنَ عَلِیِّ بْنِ مُوسَی یَخْطُبُ أُمَّ الْفَضْلِ بِنْتَ عَبْدِ اللَّهِ الْمَأْمُونِ وَ قَدْ بَذَلَ لَهَا مِنَ الصَّدَاقِ مَهْرَ جَدَّتِهِ فَاطِمَةَ بِنْتِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام وَ هُوَ خَمْسُمِائَةِ دِرْهَمٍ جِیَاداً فَهَلْ زَوَّجْتَهُ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ بِهَا عَلَی هَذَا الصَّدَاقِ الْمَذْکُورِ

ص: 76

فَقَالَ الْمَأْمُونُ نَعَمْ قَدْ زَوَّجْتُکَ یَا أَبَا جَعْفَرٍ أُمَّ الْفَضْلِ ابْنَتِی عَلَی الصَّدَاقِ الْمَذْکُورِ فَهَلْ قَبِلْتَ النِّکَاحَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام قَدْ قَبِلْتُ ذَلِکَ وَ رَضِیتُ بِهِ فَأَمَرَ الْمَأْمُونُ أَنْ یَقْعُدَ النَّاسُ عَلَی مَرَاتِبِهِمْ فِی الْخَاصَّةِ وَ الْعَامَّةِ قَالَ الرَّیَّانُ وَ لَمْ نَلْبَثْ أَنْ سَمِعْنَا أَصْوَاتاً تُشْبِهُ أَصْوَاتَ الْمَلَّاحِینَ فِی مُحَاوَرَاتِهِمْ فَإِذَا الْخَدَمُ یَجُرُّونَ سَفِینَةً مَصْنُوعَةً مِنْ فِضَّةٍ مَشْدُودَةً بِالْحِبَالِ مِنَ الْإِبْرِیسَمِ عَلَی عَجَلَةٍ مَمْلُوَّةً مِنَ الْغَالِیَةِ ثُمَّ أَمَرَ الْمَأْمُونُ أَنْ تُخْضَبَ لِحَاءُ الْخَاصَّةِ مِنْ تِلْکَ الْغَالِیَةِ ثُمَّ مُدَّتْ إِلَی دَارِ الْعَامَّةِ فَتَطَیَّبُوا مِنْهَا وَ وُضِعَتِ الْمَوَائِدُ فَأَکَلَ النَّاسُ وَ خَرَجَتِ الْجَوَائِزُ إِلَی کُلِّ قَوْمٍ عَلَی قَدْرِهِمْ فَلَمَّا تَفَرَّقَ النَّاسُ وَ بَقِیَ مِنَ الْخَاصَّةِ مَنْ بَقِیَ قَالَ الْمَأْمُونُ لِأَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام إِنْ رَأَیْتَ جُعِلْتُ فِدَاکَ أَنْ تَذْکُرَ الْفِقْهَ الَّذِی (1)

فَصَلْتَهُ مِنْ وُجُوهٍ مِنْ قَتْلِ الْمُحْرِمِ لِنَعْلَمَهُ وَ نَسْتَفِیدَهُ فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام نَعَمْ إِنَّ الْمُحْرِمَ إِذَا قَتَلَ صَیْداً فِی الْحِلِّ وَ کَانَ الصَّیْدُ مِنْ ذَوَاتِ الطَّیْرِ وَ کَانَ مِنْ کِبَارِهَا فَعَلَیْهِ شَاةٌ فَإِنْ أَصَابَهُ فِی الْحَرَمِ فَعَلَیْهِ الْجَزَاءُ مُضَاعَفاً وَ إِذَا قَتَلَ فَرْخاً فِی الْحِلِّ فَعَلَیْهِ حَمَلٌ قَدْ فُطِمَ مِنَ اللَّبَنِ وَ إِذَا قَتَلَهُ فِی الْحَرَمِ فَعَلَیْهِ الْحَمَلُ وَ قِیمَةُ الْفَرْخِ فَإِذَا کَانَ مِنَ الْوَحْشِ وَ کَانَ حِمَارَ وَحْشٍ فَعَلَیْهِ بَقَرَةٌ وَ إِنْ کَانَ نَعَامَةً فَعَلَیْهِ بَدَنَةٌ وَ إِنْ کَانَ ظَبْیاً فَعَلَیْهِ شَاةٌ وَ إِنْ کَانَ قَتَلَ شَیْئاً مِنْ ذَلِکَ فِی الْحَرَمِ فَعَلَیْهِ الْجَزَاءُ مُضَاعَفاً هَدْیاً بَالِغَ الْکَعْبَةِ وَ إِذَا أَصَابَ الْمُحْرِمُ مَا یَجِبُ عَلَیْهِ الْهَدْیُ فِیهِ وَ کَانَ إِحْرَامُهُ بِالْحَجِّ نَحَرَهُ بِمِنًی وَ إِنْ کَانَ إِحْرَامُهُ بِالْعُمْرَةِ نَحَرَهُ بِمَکَّةَ وَ جَزَاءُ الصَّیْدِ عَلَی الْعَالِمِ وَ الْجَاهِلِ سَوَاءٌ وَ فِی الْعَمْدِ عَلَیْهِ الْمَأْثَمُ وَ هُوَ مَوْضُوعٌ عَنْهُ فِی الْخَطَاءِ وَ الْکَفَّارَةُ عَلَی الْحُرِّ فِی نَفْسِهِ وَ عَلَی السَّیِّدِ فِی عَبْدِهِ وَ الصَّغِیرُ لَا کَفَّارَةَ عَلَیْهِ وَ هِیَ عَلَی الْکَبِیرِ وَاجِبَةٌ وَ النَّادِمُ یُسْقِطُ نَدَمُهُ عَنْهُ عِقَابَ الْآخِرَةِ وَ الْمُصِرُّ یَجِبُ عَلَیْهِ الْعِقَابُ فِی الْآخِرَةِ فَقَالَ الْمَأْمُونُ أَحْسَنْتَ یَا أَبَا جَعْفَرٍ أَحْسَنَ اللَّهُ إِلَیْکَ فَإِنْ رَأَیْتَ أَنْ تَسْأَلَ یَحْیَی

ص: 77

عَنْ مَسْأَلَةٍ کَمَا سَأَلَکَ فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام لِیَحْیَی أَسْأَلُکَ قَالَ ذَلِکَ إِلَیْکَ جُعِلْتُ فِدَاکَ فَإِنْ عَرَفْتُ جَوَابَ مَا تَسْأَلُنِی عَنْهُ وَ إِلَّا اسْتَفَدْتُهُ مِنْکَ فَقَالَ لَهُ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام أَخْبِرْنِی عَنْ رَجُلٍ نَظَرَ إِلَی امْرَأَةٍ فِی أَوَّلِ النَّهَارِ فَکَانَ نَظَرُهُ إِلَیْهَا حَرَاماً عَلَیْهِ فَلَمَّا ارْتَفَعَ النَّهَارُ حَلَّتْ لَهُ فَلَمَّا زَالَتِ الشَّمْسُ حَرُمَتْ عَلَیْهِ فَلَمَّا کَانَ وَقْتُ الْعَصْرِ حَلَّتْ لَهُ فَلَمَّا غَرَبَتِ الشَّمْسُ حَرُمَتْ عَلَیْهِ فَلَمَّا دَخَلَ وَقْتُ الْعِشَاءِ الْآخِرَةِ حَلَّتْ لَهُ فَلَمَّا کَانَ وَقْتُ انْتِصَافِ اللَّیْلِ حَرُمَتْ عَلَیْهِ فَلَمَّا طَلَعَ الْفَجْرُ حَلَّتْ لَهُ مَا حَالُ هَذِهِ الْمَرْأَةِ وَ بِمَا ذَا حَلَّتْ لَهُ وَ حَرُمَتْ عَلَیْهِ فَقَالَ لَهُ یَحْیَی بْنُ أَکْثَمَ لَا وَ اللَّهِ لَا أَهْتَدِی إِلَی جَوَابِ هَذَا السُّؤَالِ وَ لَا أَعْرِفُ الْوَجْهَ فِیهِ فَإِنْ رَأَیْتَ أَنْ تُفِیدَنَاهُ فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام هَذِهِ أَمَةٌ لِرَجُلٍ مِنَ النَّاسِ نَظَرَ إِلَیْهَا أَجْنَبِیٌّ فِی أَوَّلِ النَّهَارِ فَکَانَ نَظَرُهُ إِلَیْهَا حَرَاماً عَلَیْهِ فَلَمَّا ارْتَفَعَ النَّهَارُ ابْتَاعَهَا مِنْ مَوْلَاهَا فَحَلَّتْ لَهُ فَلَمَّا کَانَ عِنْدَ الظُّهْرِ أَعْتَقَهَا فَحَرُمَتْ عَلَیْهِ فَلَمَّا کَانَ وَقْتُ الْعَصْرِ تَزَوَّجَهَا فَحَلَّتْ لَهُ فَلَمَّا کَانَ وَقْتُ الْمَغْرِبِ ظَاهَرَ مِنْهَا فَحَرُمَتْ عَلَیْهِ فَلَمَّا کَانَ وَقْتُ الْعِشَاءِ الْآخِرَةِ کَفَّرَ عَنِ الظِّهَارِ فَحَلَّتْ لَهُ فَلَمَّا کَانَ نِصْفُ اللَّیْلِ طَلَّقَهَا وَاحِدَةً فَحَرُمَتْ عَلَیْهِ فَلَمَّا کَانَ عِنْدَ الْفَجْرِ رَاجَعَهَا فَحَلَّتْ لَهُ قَالَ فَأَقْبَلَ الْمَأْمُونُ عَلَی مَنْ حَضَرَهُ مِنْ أَهْلِ بَیْتِهِ فَقَالَ لَهُمْ هَلْ فِیکُمْ مَنْ یُجِیبُ هَذِهِ الْمَسْأَلَةَ بِمِثْلِ هَذَا الْجَوَابِ أَوْ یَعْرِفُ الْقَوْلَ فِیمَا تَقَدَّمَ مِنَ السُّؤَالِ قَالُوا لَا وَ اللَّهِ إِنَّ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ أَعْلَمُ وَ مَا رَأَی فَقَالَ وَیْحَکُمْ إِنَّ أَهْلَ هَذَا الْبَیْتِ خُصُّوا مِنَ الْخَلْقِ بِمَا تَرَوْنَ مِنَ الْفَضْلِ وَ إِنَّ صِغَرَ السِّنِّ فِیهِمْ لَا یَمْنَعُهُمْ مِنَ الْکَمَالِ.

أَ مَا عَلِمْتُمْ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله افْتَتَحَ دَعْوَتَهُ بِدُعَاءِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام وَ هُوَ ابْنُ عَشْرِ سِنِینَ وَ قَبِلَ مِنْهُ الْإِسْلَامَ وَ حَکَمَ لَهُ بِهِ وَ لَمْ یَدْعُ أَحَداً فِی سِنِّهِ غَیْرَهُ وَ بَایَعَ الْحَسَنَ وَ الْحُسَیْنَ علیهما السلام وَ هُمَا ابْنَا دُونِ السِّتِّ سِنِینَ وَ لَمْ یُبَایِعْ صَبِیّاً غَیْرَهُمَا أَ وَ لَا تَعْلَمُونَ مَا اخْتَصَّ اللَّهُ بِهِ هَؤُلَاءِ الْقَوْمَ وَ أَنَّهُمْ ذُرِّیَّةٌ بَعْضُهَا مِنْ بَعْضٍ یَجْرِی لِآخِرِهِمْ مَا یَجْرِی لِأَوَّلِهِمْ فَقَالُوا صَدَقْتَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ ثُمَّ نَهَضَ الْقَوْمُ

ص: 78

فَلَمَّا کَانَ مِنَ الْغَدِ أَحْضَرَ النَّاسَ وَ حَضَرَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام وَ سَارَ الْقُوَّادُ وَ الْحُجَّابُ وَ الْخَاصَّةُ وَ الْعُمَّالُ لِتَهْنِئَةِ الْمَأْمُونِ وَ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام فَأُخْرِجَتْ ثَلَاثَةُ أَطْبَاقٍ مِنَ الْفِضَّةِ فِیهَا بَنَادِقُ مِسْکٍ وَ زَعْفَرَانٍ مَعْجُونٍ فِی أَجْوَافِ تِلْکَ الْبَنَادِقِ رِقَاعٌ مَکْتُوبَةٌ بِأَمْوَالٍ جَزِیلَةٍ وَ عَطَایَا سَنِیَّةٍ وَ إِقْطَاعَاتٍ فَأَمَرَ الْمَأْمُونُ بِنَثْرِهَا عَلَی الْقَوْمِ مِنْ خَاصَّتِهِ فَکَانَ کُلُّ مَنْ وَقَعَ فِی یَدِهِ بُنْدُقَةٌ أَخْرَجَ الرُّقْعَةَ الَّتِی فِیهَا وَ الْتَمَسَهُ فَأُطْلِقَ یَدُهُ لَهُ وَ وُضِعَتِ الْبِدَرُ فَنُثِرَ مَا فِیهَا عَلَی الْقُوَّادِ وَ غَیْرِهِمْ وَ انْصَرَفَ النَّاسُ وَ هُمْ أَغْنِیَاءُ بِالْجَوَائِزِ وَ الْعَطَایَا وَ تَقَدَّمَ الْمَأْمُونُ بِالصَّدَقَةِ عَلَی کَافَّةِ الْمَسَاکِینِ وَ لَمْ یَزَلْ مُکْرِماً لِأَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام مُعَظِّماً لِقَدْرِهِ مُدَّةَ حَیَاتِهِ یُؤْثِرُهُ عَلَی وُلْدِهِ وَ جَمَاعَةِ أَهْلِ بَیْتِهِ (1).

فس، [تفسیر القمی] محمد بن الحسن عن محمد بن عون النصیبی قال: لما أراد المأمون و ذکره نحوه- شا، [الإرشاد] روی الحسن بن محمد بن سلیمان عن علی بن إبراهیم عن أبیه عن الریان بن شبیب: مثله (2)

**[ترجمه]احتجاج: ریان بن شبیب می گوید: وقتی مأمون تصمیم گرفت دختر خود ام الفضل را به ازدواج حضرت جواد علیه السلام در آورد، این خبر به بنی عباس رسید! آنها ناراحت شدند و این وصلت را کاری ناپسند شمردند. می ترسیدند که کار او نیز به همان کاری منتهی شود که با حضرت رضا علیه السّلام کرد. (آنها در این زمینه) خیلی با او حرف زدند. گروهی از خویشاوندان نزدیکش اجتماع کرده پیش مأمون رفتند و او را قسم دادند که مبادا این تصمیم را اجرا کنی و دختر خود را به ازدواج پسر حضرت رضا علیهما السلام در آوری! ما می ترسیم امتیازی که خداوند به این خانواده ارزانی داشته از ما سلب شود و این عزت و شکوه از میان فامیل ما رخت بربندد! تو خود می­دانی که بین ما دو فامیل از قدیم چه اختلاف هایی وجود داشته، اطلاع داری که خلفای راشدین با آنها چگونه رفتار کرده اند! آنها را تبعید کرده و کوچک می شماردند. ما از کاری که نسبت به حضرت رضا علیه السلام نمودی خیلی ناراحت شدیم ولی خداوند چاره او را کرد. تو را به خدا قسم می دهم که دیگر ما را دچار اندوه و ناراحتی نکنی و از ازدواج با پسر حضرت رضا علیه السلام برگرد و هر کدام از خویشاوندان خود را که شایسته اند برای این کار انتخاب کن.

مأمون به آنها گفت: اما اختلافی که بین شما و اولاد ابو طالب است، علت آن شما هستید؛ اگر واقعا انصاف داشته باشید آنها به این مقام از شما شایسته ترند. و اما عملی که خلفای قبل از من نسبت به ایشان روا داشته اند کار خوبی نبوده! قطع رحم و پیوند خویشاوندی کرده اند و من از چنین کاری، به خدا پناه می برم. خدا شاهد است که از ولایت عهدی حضرت رضا علیه السلام پشیمان نیستم. من از او تقاضا کردم که خلیفه باشد و من خود را خلع نمایم اما او نپذیرفت خدا مقدرات خود را انجام داد.

ولی انتخاب ابو جعفر محمّد بن علی علیهما السلام نیز به واسطه عظمت و جلالت او بر تمام دانشمندان و برتری علمی او نسبت به تمام علماست با همین سن کمی که دارد. آری شگفت انگیز همین است. امیدوارم بعد برای مردم آشکار گردد که او دارای چه شخصیتی است و بفهمند، آنچه من صلاح دیده ام، مصلحت همان بوده.

گفتند: این پسر گر چه به نظر تو خیلی بزرگ جلوه نموده اما هنوز کودکی است که اطلاعی ندارد و به علم فقه و دین وارد نیست. اجازه بده تربیت شود و دانش بیاموزد آنگاه چنین کاری را بکن. گفت: من از شما بهتر این خانواده را می شناسم. اینها علم را از جانب خدا می گیرند و به آنها الهام می شود! آباء و اجداد پاکش پیوسته بی نیاز از علم و دانش ناقص بشر بوده اند. اگر مایلید او را آزمایش کنید تا آنچه در باره او توضیح دادم، برای شما آشکار شود.

گفتند: یا امیر المؤمنین! ما راضی هستیم که او را آزمایش کنیم! اجازه بده یک نفر را انتخاب کنیم که در حضور شما از او سؤالهائی از مسائل دینی بنماید، اگر از عهده جواب برآمد، ما اعتراضی نخواهیم داشت و برای تمام مردم آشکار می شود که شما انتخابی به جا کرده اید؛ و در صورتی که فرو ماند، دیگر ما از بحث و گفتگو و ناراحتی در این مورد آسوده خواهیم شد. مأمون گفت: بسیار خوب، تعیین وقت و شخص با شما! هر وقت مایلید قرار بگذارید.

آنها مرخص شدند و پس از مشورت قرار گذاشتند که یحیی بن اکثم را که آن روز قاضی القضات بود برای سؤال دعوت کنند و از او بخواهند سؤالی انتخاب کند که جوابش را نداند. پس یحیی بن اکثم را پنهانی دیدند و به او وعده جایزه های زیادی از اشیاء گران بها دادند. پیش مأمون برگشتند و تقاضا کردند که روزی را برای آزمایش تعیین کند، قبول کرد.

در روز معین جمع شدند. یحیی بن اکثم نیز آمد. مأمون دستور داد برای حضرت جواد علیه السلام جایگاه مخصوصی ترتیب دهند و دو پشتی بگذارند. یحیی ابن اکثم نیز نشست. هر کدام از رجال مملکت در جای خود قرار گرفتند. مأمون در جایگاهی که پهلوی حضرت جواد علیه السلام برایش ترتیب داده بودند نشست.

یحیی بن اکثم رو به مأمون نموده و گفت: یا امیر المؤمنین! اجازه میفرمایید از ابو جعفر سؤالی بکنم؟ مأمون در پاسخ او گفت: از خود آن جناب اجازه بگیر، یحیی رو به حضرت جواد کرده گفت: فدایت شوم! اجازه می فرمایی سؤالی بکنم؟ فرمود: اگر می خواهی سؤال کن.

یحیی گفت: چه می فرمایید در باره شخصی که محرم است و صید حرم را کشته؟

امام جواد علیه السلام فرمود: داخل مکه این صید را نموده یا خارج از مکه؟ می دانسته نباید صید کند یا نمی دانسته؟ عمداً صید کرده یا تیرش خطا کرده؟ آن شخص آزاد بوده یا بنده و غلام؟ صغیر بوده یا کبیر؟ مرتبه اولی است که این کار را کرده یا مرتبه چندم است؟ صیدی که کرده پرنده بوده یا غیر پرنده؟ شکار کوچک بوده یا بزرگ؟ هنوز از کار خود پشیمان نشده یا پشیمان است؟ شب صید کرده یا روز؟ به عنوان حج احرام بسته بوده یا به عنوان عمره؟

یحیی مات و مبهوت شد و آشکارا در چهره اش شکست و ناتوانی خوانده می شد و زبانش به لکنت افتاد و تمام حضار متوجه شدند، مأمون گفت: خدا را سپاس گزارم بر این نعمت که به من عنایت کرده که نظر و رأیم چنین درست است و نگاهی به خویشاوندان خود کرده، گفت: حالا مقام او را فهمیدید؟ آنگاه رو به جانب حضرت جواد علیه السلام کرده گفت: آیا مایلی از دختر من خواستگاری نمایی؟ فرمود: آری، مأمون گفت: پس دختر مرا برای خود به عقد ازدواج درآور. من به دامادی شما افتخار می ­کنم و دخترم ام الفضل را به ازدواج شما در می آورم، گر چه بر خلاف نظر گروهی از مردم است.

حضرت جواد علیه السلام چنین شروع کرد: حمد خدای راست به خاطر اقرار به نعمت او و معبودی جز او نیست به خاطر اخلاص برای یگانگی او و صلوات خدا بر محمد آقای مخلوقاتش و برگزیدگان از عترت او.

اما بعد، یکی از نعمتهای ارجمند خدا بر مردم این است که وسیله اطفاء غریزه جنسی را برای مردم از راه حلال قرار داده تا به راه حرام کشانده نشوند و در قرآن می فرماید: «وَ أَنْکِحُوا الْأَیامی مِنْکُمْ وَ الصَّالِحِینَ مِنْ عِبادِکُمْ وَ إِمائِکُمْ إِنْ یَکُونُوا فُقَراءَ یُغْنِهِمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ وَ اللَّهُ واسِعٌ عَلِیمٌ. - . نور / 32 - »، {بی همسران خود، و غلامان و کنیزان درستکارتان را همسر دهید. اگر تنگدستند، خداوند آنان را از فضل خویش بی نیاز خواهد کرد، و خدا گشایشگر داناست.}

اینک محمّد بن علی بن موسی علیهم السلام ام الفضل دختر عبد اللَّه مأمون را خواستگاری می کند و مهر او را مطابق با مهر جده اش فاطمه زهرا دختر محمّد صلی اللَّه علیهما که معادل پانصد درهم کامل است قرار می دهد. یا امیر المؤمنین! آیا شما با همین مهر دختر خود را به ازدواج من در می آوری؟

مأمون گفت: دخترم ام الفضل را به ازدواج شما در آوردم با همین مهر که فرمودید. آیا شما این ازدواج را می پذیری؟ فرمود: آری راضی و خشنودم.

مأمون دستور داد مردم از خواص و عوام در مراتب خود قرار گیرند. ریان گفت: چیزی نگذشت که سر و صدا به گوش رسید، صدایی شبیه گفتگوهای قایق رانان و ملاح ها! در این موقع دیدیم یک کشتی از نقره را که ریسمانهای ابریشم به آن بسته اند، با سرعت به طرف مجلس می کشند؛ کشتی پر از عطر و بوی خوش بود! دستور داد سر و صورت شخصیت های بزرگ مملکت را با آن غالیه ها عطرآگین کنند سپس گفت: کشتی را به سالنی که سایر شرکت کنندگان مجلس از مردم عادی قرار دارند ببرند و بر سر و صورت آنها عطر بپاشند. سفره ها گسترده شد و شروع به غذا خوردن کردند، جایزه حضار به مقدار موقعیت و شخصیت آنها داده شد.

وقتی مردم متفرق شدند و فقط خواص و رجال مملکت باقی ماندند، مأمون رو به جانب حضرت جواد علیه السلام کرده گفت: اگر صلاح بدانید، توضیحی را که در باره صید حرم دادید، با تقسیم بندی مختلفی که برای آن نمودید بدهید تا استفاده کنیم.

فرمود: بسیار خوب. محرم اگر در خارج از حرم شکاری بنماید و آن شکار پرنده بزرگی باشد، باید یک گوسفند بکشد. اگر این کار را در حرم بنماید، باید دو گوسفند بکشد. اگر جوجه ای را خارج از حرم صید کند، باید بره ای که از شیر گرفته شده بکشد و در صورتی که داخل حرم باشد، بره به اضافه قیمت جوجه را می دهد؛ در صورتی که صید از حیوانات وحشی و گورخر باشد باید یک گاو بکشد. اگر شتر مرغ باشد باید شتری پنج ساله بکشد. اگر شکار او آهو باشد باید گوسفندی بکشد. هر کدام از اینها را داخل حرم شکار کند کیفرش دو برابر می شود و قربانی که باید به کعبه برسد. اگر محرم کاری کرد که قربانی بر او واجب شد، در صورتی که احرام به حج بسته باشد، باید قربانی خود را در منی بکشد و چنانچه احرام به عمره بسته است در مکه می کشد.

کیفر شکار برای کسی که عالم و یا جاهل باشد مساوی است. در مورد کسی که عمدا صید کرده، غیر از جریمه گناه نیز کرده است ولی بر کسی که به خطا این صید را نموده، گناهی نیست. شخص حر و آزاد، کفاره را از مال خود می پردازد ولی در مورد بنده، آقایش باید آن را بدهد. صغیر کفاره نمی دهد، ولی بر شخص کبیر واجب است. کسی که پشیمان شود، عقاب و عذاب آخرت از او برداشته می شود ولی شخصی که اصرار ورزد، در آخرت عذاب می شود.

مأمون گفت: احسن یا ابا جعفر! اگر صلاح بدانی یک سؤال از یحیی بفرما، همانطور که ایشان از شما سؤال کرد. حضرت جواد علیه السلام به یحیی فرمود: اجازه می دهی از تو سؤال کنم؟ عرض کرد: بسته به میل شما است فدایت شوم! اگر جواب را دانستم بهتر، در صورتی که ندانم از شما استفاده می کنم.

فرمود: این کدام زن است که اگر مردی صبح به او نگاه کند حرام است. نزدیک ظهر حلال می شود. بعد از ظهر حرام می گردد. عصر حلال است. پس از غروب آفتاب حرام می شود. بعد از نماز عشاء حلال است. نیمه شب برای او حرام می شود. پس از اذان صبح بر او حلال می گردد. این چه زنی است و چطور می شود که چنین حلال و حرام می گردد.

یحیی گفت: خدا را شاهد می گیرم که جواب این سؤال را نمی دانم و به علل حلال شدن و حرام شدن او وارد نیستم. اگر صلاح بدانید توضیح دهید تا استفاده کنیم.

فرمود: این زن کنیز مردی است که شخص بیگانه ای به او نگاه می کند که حرام است. همان شخص نزدیک ظهر کنیز را خریداری می نماید حلال می شود. ظهر او را آزاد می کند حرام می شود. بعد از ظهر با او ازدواج می نماید حلال می گردد. موقع مغرب با او ظهار می کند حرام می شود. بعد از نماز عشا کفاره ظهار را می دهد باز حلال می گردد. نیمه شب او را طلاق رجعی می دهد حرام می گردد. سحرگاه به او رجوع می کند باز حلال می شود.

در این موقع مأمون روی به حاضرین از خویشاوندان خود نموده گفت، کسی از شماها می تواند این سؤال را چنین جوابی دهد یا آن سؤال قبلی را می تواند آن طور مفصل توضیح دهد؟ گفتند: نه به خدا شما بهتر تشخیص داده بودید. گفت: این خانواده دارای چنین امتیازی هستند که علم و دانش در کودکی به آنها افاضه و لطف می شود و کمی سن آنان را از کمال باز نمی دارد.

مگر شما نمی دانید که پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله در ابتدای دعوت خود امیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیه السلام را به ایمان دعوت کرد و در سن ده سالگی اسلام او را پذیرفت ولی کودک دیگری را در این سن دعوت نکرد. و با حسن و حسین علیهما السّلام بیعت کرد با اینکه سن آنها از شش سال کمتر بود و با کودک دیگری چنین رفتار نکرد؟ مشاهده می کنید که اینها دارای چه امتیازی هستند و همه به یکدیگر پیوسته اند. آن شخصیت و مقامی که اولی دارد، آخری نیز دارای همان مقام است و آنچه آخری داراست اولی نیز همان را دارد. گفتند: صحیح می گویی یا امیر المؤمنین! سپس از جای حرکت نموده متفرق شدند.

صبح روز بعد مردم اجتماع نمودند و حضرت جواد علیه السلام نیز تشریف آورد! سپه داران و فرمانروایان و برجستگان مملکت از شخصیت های مقرب دستگاه مأمون و سایر کارکنان آن دستگاه برای تهنیت به مأمون و حضرت جواد علیه السلام وارد شدند. سه طبق پولهای نقره که داخل آنها گوی هایی از مشک و زعفران بود و درون گوی ها کاغذهایی قرار داشت که جوائز با ارزشی از پول نقد یا عطای بزرگ و یا ملک و باغ نوشته شده بود. مامون دستور داد آن طبق ها را بر سر خواص مملکت بپاشند. هر کس گویی را برمی داشت و کاغذ داخل آن را خارج می کرد و جایزه خود را می گرفت. بدره های زر را نیز بر سر فرماندهان سپاه و دیگران پاشیدند. مردم از آن مجلس با ثروت فراوان خارج شدند. مأمون به تمام تهیدستان و بیچارگان کمک فراوانی کرد و پیوسته حضرت جواد علیه السلام را تا زنده بود احترام می کرد و او را بر خویشاوندان و فرزندان خود مقدم می داشت. - . احتجاج 2 : 446 -

در تفسیر قمی و ارشاد نیز مثل این حدیث نقل شده است. - . ارشاد: 299 -

**[ترجمه]

لَمْ نُزَوِّجْکِ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام لِتَحْرُمَ عَلَیْهِ حَلَالًا وَ لَا تُعَاوِدِی لِذِکْرِ مَا ذَکَرْتِ بَعْدَهَا(1).

**[ترجمه]ارشاد: روایت کرده اند که ام الفضل از مدینه برای پدرش مأمون نامه می نوشت که حضرت جواد مرتب برای من کنیز و هوو می گیرد و مرا ناراحت می کند. مأمون در جواب دخترش نوشت: دخترم، من تو را به ازدواج ایشان در نیاوردم که یک امر حلالی را برای او حرام کنم! دو مرتبه در این مورد چیزی ننویسی. - . ارشاد: 304 -

**[ترجمه]

فِیهِمْ کَهْلٌ وَ هَذَا الْخَبَرُ وَضَعَهُ بَنُو أُمَیَّةَ لِمُضَادَّةِ الْخَبَرِ الَّذِی قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فِی الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ بِأَنَّهُمَا سَیِّدَا شَبَابِ أَهْلِ الْجَنَّةِ(1) فَقَالَ یَحْیَی بْنُ أَکْثَمَ وَ رُوِیَ أَنَّ عُمَرَ بْنَ الْخَطَّابِ سِرَاجُ أَهْلِ الْجَنَّةِ فَقَالَ علیه السلام وَ هَذَا أَیْضاً مُحَالٌ لِأَنَّ فِی الْجَنَّةِ مَلَائِکَةَ اللَّهِ الْمُقَرَّبِینَ وَ آدَمَ وَ محمد [مُحَمَّداً] وَ جَمِیعَ الْأَنْبِیَاءِ وَ الْمُرْسَلِینَ لَا تُضِی ءُ بِأَنْوَارِهِمْ حَتَّی تُضِی ءَ بِنُورِ عُمَرَ(2)

فَقَالَ یَحْیَی وَ قَدْ رُوِیَ أَنَّ السَّکِینَةَ تَنْطِقُ عَلَی لِسَانِ عُمَرَ فَقَالَ علیه السلام لَسْتُ بِمُنْکِرِ فَضَائِلِ عُمَرَ وَ لَکِنَّ أَبَا بَکْرٍ أَفْضَلُ مِنْ عُمَرَ فَقَالَ عَلَی رَأْسِ الْمِنْبَرِ إِنَّ لِی

ص: 81

شَیْطَاناً یَعْتَرِینِی فَإِذَا مِلْتُ فَسَدِّدُونِی-(1)

فَقَالَ یَحْیَی قَدْ رُوِیَ أَنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله قَالَ لَوْ لَمْ أُبْعَثْ لَبُعِثَ عُمَرُ فَقَالَ علیه السلام کِتَابُ اللَّهِ أَصْدَقُ مِنْ هَذَا الْحَدِیثِ یَقُولُ اللَّهُ فِی کِتَابِهِ وَ إِذْ أَخَذْنا مِنَ النَّبِیِّینَ مِیثاقَهُمْ وَ مِنْکَ وَ مِنْ نُوحٍ (2) فَقَدْ أَخَذَ اللَّهُ مِیثَاقَ النَّبِیِّینَ فَکَیْفَ یُمْکِنُ أَنْ یُبَدِّلَ مِیثَاقَهُ وَ کَانَ الْأَنْبِیَاءُ علیهم السلام لَمْ یُشْرِکُوا طَرْفَةَ عَیْنٍ فَکَیْفَ یُبْعَثُ بِالنُّبُوَّةِ مَنْ أَشْرَکَ وَ کَانَ أَکْثَرُ أَیَّامِهِ مَعَ الشِّرْکِ بِاللَّهِ وَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله نُبِّئْتُ وَ آدَمُ بَیْنَ الرُّوحِ وَ الْجَسَدِ فَقَالَ یَحْیَی بْنُ أَکْثَمَ وَ قَدْ رُوِیَ أَنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله قَالَ مَا احْتَبَسَ الْوَحْیُ عَنِّی قَطُّ إِلَّا ظَنَنْتُهُ قَدْ نَزَلَ عَلَی آلِ الْخَطَّابِ فَقَالَ علیه السلام وَ هَذَا مُحَالٌ أَیْضاً لِأَنَّهُ لَا یَجُوزُ أَنْ یَشُکَّ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله فِی نُبُوَّتِهِ قَالَ اللَّهُ تَعَالَی اللَّهُ یَصْطَفِی مِنَ الْمَلائِکَةِ رُسُلًا وَ

ص: 82

مِنَ النَّاسِ (1) فَکَیْفَ یُمْکِنُ أَنْ تَنْتَقِلَ النُّبُوَّةُ مِمَّنِ اصْطَفَاهُ اللَّهُ تَعَالَی إِلَی مَنْ أَشْرَکَ بِهِ.

قَالَ یَحْیَی بْنُ أَکْثَمَ رُوِیَ أَنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله قَالَ لَوْ نَزَلَ الْعَذَابُ لَمَا نَجَا مِنْهُ إِلَّا عُمَرُ فَقَالَ علیه السلام وَ هَذَا مُحَالٌ أَیْضاً إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی یَقُولُ وَ ما کانَ اللَّهُ لِیُعَذِّبَهُمْ وَ أَنْتَ فِیهِمْ وَ ما کانَ اللَّهُ مُعَذِّبَهُمْ وَ هُمْ یَسْتَغْفِرُونَ (2) فَأَخْبَرَ سُبْحَانَهُ أَنْ لَا یُعَذِّبَ أَحَداً مَا دَامَ فِیهِمْ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ مَا دَامُوا یَسْتَغْفِرُونَ اللَّهُ تَعَالَی (3).

**[ترجمه]احتجاج: روایت شده که پس از ازدواج حضرت جواد علیه السلام با ام الفضل، روزی در مجلس مأمون - که حضرت جواد علیه السلام نیز حضور داشت و گروه زیادی نیز بودند - یحیی بن اکثم به امام جواد علیه السّلام عرض کرد: شما در باره این خبر چه می فرمایید که روایت شده: جبرئیل بر پیغمبر نازل شد و گفت یا محمّد صلّی اللَّه علیه و آله، پروردگارت به تو سلام می رساند و می گوید از ابا بکر بپرس، ببین آیا از من راضی هست یا نه.

حضرت جواد علیه السلام فرمود: من منکر فضل ابی بکر نیستم ولی کسی که این خبر را نقل می کند باید متوجه آن خبر دیگر باشد که پیغمبر اکرم صلّی اللَّه علیه و اله و سلّم در حجة الوداع فرمود: دروغ گو بر من زیاد شده و زیادتر خواهد شد. هر کس عمداً بر من دروغ ببندد، نشیمن گاهش پر از آتش می شود. هر وقت حدیثی شنیدید آن را با قرآن کریم و سنت من مقایسه کنید، هر کدام که موافق کتاب خدا و سنت من بود قبول کنید و هر کدام مخالف کتاب خدا و سنت من بود رد کنید.

این خبری که تو نقل کردی موافق کتاب خدا نیست زیرا خداوند در قرآن کریم می فرماید: «لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسانَ وَ نَعْلَمُ ما تُوَسْوِسُ بِهِ نَفْسُهُ وَ نَحْنُ أَقْرَبُ إِلَیْهِ مِنْ حَبْلِ الْوَرِیدِ - . ق / 16 - » ،{و ما انسان را آفریده ایم و می دانیم که نفس او چه وسوسه ای به او می کند، و ما از شاهرگ [او] به او نزدیکتریم.}آیا خدایی که بر راز دل و افکار پنهان انسان مطلع است، نمی داند ابا بکر از او راضی است یا راضی نیست و جبرئیل را می فرستد تا حقیقت معلوم شود و از ته قلب بگوید که چگونه است؟ این حرف را عقل نمی پذیرد.

یحیی بن اکثم گفت: روایت شده که مثل ابی بکر و عمر در زمین مانند جبرئیل و میکائیل در آسمان است! فرمود: در این خبر نیز باید دقت نمود زیرا جبرئیل و میکائیل دو ملک مقرب درگاه خدایند که هرگز معصیت نکرده اند و یک لحظه سر از اطاعت نپیچیده اند و آن دو مدتها مشرک و کافر به خدا بودند، گر چه بعد اسلام آوردند، ولی بیشتر عمرشان در شرک و بت پرستی طی شد و محال است که شبیه آن دو ملک باشند.

یحیی گفت: روایت شده که ابا بکر و عمر سرور پیران بهشت هستند، نظر شما در باره این روایت چیست؟ فرمود این خبر نیز محال است زیرا بهشتیان تمام جوانند و در آنجا پیری وجود ندارد. این خبر را بنی امیه در مقابل خبری که پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله در باره امام حسن و امام حسین علیهما السلام فرموده که آن دو سرور جوانان بهشتند، جعل کردند

یحیی بن اکثم گفت: روایت شده که عمر بن خطاب چراغ اهل بهشت است!! فرمود: این خبر نیز محال است زیرا بهشت به نور ملائکه مقرب و حضرت آدم و محمّد و تمام انبیاء مرسلین صلوات الله علیهم که در آنجا هستند، روشن نمی شود، ولی به نور عمر روشن می گردد؟!

یحیی گفت: روایت شده که سکینه و وقار بر زبان عمر بیان می شود. فرمود: من منکر فضائل عمر نیستم ولی ابا بکر از عمر بهتر است. او خودش بالای منبر می گوید: مرا شیطانی است که گاهی عارضم می شود، هر وقت دیدید منحرف شدم مرا به راه آورید.

یحیی گفت: روایت شده که پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: اگر من مبعوث نشده بودم، عمر مبعوث می شد. امام جواد علیه السّلام فرمود: قرآن کریم از این حدیث راست و درست تر است. خدا در کتابش می فرماید: «وَ إِذْ أَخَذْنا مِنَ النَّبِیِّینَ مِیثاقَهُمْ وَ مِنْکَ وَ مِنْ نُوحٍ - . احزاب / 7 - »، {و [یاد کن] هنگامی را که از پیامبران پیمان گرفتیم، و از تو و از نوح} بنا به صریح این آیه، خداوند از پیامبران پیمان گرفته، پس چگونه عهد و پیمان خود را تغییر می دهد. با اینکه پیامبران چشم به هم زدنی برای خدا شریک قائل نشده اند، و چطور به پیامبری مبعوث می شود، کسی که بیشتر عمر خود را به شرک و کفر گذرانده، با اینکه پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می فرماید: من پیامبر بودم آن زمانی که هنوز روح به پیکر آدم دمیده نشده بود.

یحیی گفت: روایت شده که پیغمبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله فرمود: هیچ وقت وحی از من قطع نشد مگر اینکه احتمال دادم بر خانواده خطاب نازل شود. فرمود: این هم محال است زیرا صحیح نیست که پیامبر در پیغمبری خود شک کند. خداوند در این آیه می فرماید: «اللَّهُ یَصْطَفِی مِنَ الْمَلائِکَةِ رُسُلًا وَ مِنَ النَّاسِ - . حج / 75 - »، {خدا از میان فرشتگان رسولانی برمی گزیند، و نیز از میان مردم}. چگونه ممکن است نبوت از کسی که خدا او را برگزیده و انتخاب کرده به کسی که مشرک و کافر به خدا بوده منتقل شود!؟

یحیی بن اکثم گفت: روایت شده که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: اگر عذاب نازل شود، جز عمر کسی نجات نخواهد یافت!! فرمود: این هم محال است! زیرا خداوند در قرآن کریم می فرماید: «وَ ما کانَ اللَّهُ لِیُعَذِّبَهُمْ وَ أَنْتَ فِیهِمْ وَ ما کانَ اللَّهُ مُعَذِّبَهُمْ وَ هُمْ یَسْتَغْفِرُونَ - . انفال / 33 - »، {و [لی] تا تو در میان آنان هستی، خدا بر آن نیست که ایشان را عذاب کند، و تا آنان طلب آمرزش می کنند، خدا عذاب کننده ایشان نخواهد بود.} در این آیه تصریح می کند که تا پیغمبر میان ایشان باشد آنها را عذاب نمی کند همچنین تا موقعی که استغفار می کنند نیز ایشان را عذاب نخواهد کرد. - . احتجاج 2 : 446 -

**[ترجمه]

قَالَ فَبُهِتَتْ أُمُّ جَعْفَرٍ مِنْ قَوْلِهَا ثُمَّ خَرَجَتْ مَذْعُورَةً وَ قَالَتْ یَا سَیِّدِی وَ مَا حَدَثَتْ لَهَا قَالَ هُوَ مِنْ أَسْرَارِ النِّسَاءِ فَقَالَتْ یَا سَیِّدِی تَعْلَمُ الْغَیْبَ قَالَ لَا قَالَتْ فَنَزَلَ إِلَیْکَ الْوَحْیُ قَالَ لَا قَالَتْ فَمِنْ أَیْنَ لَکَ عِلْمُ مَا لَا یَعْلَمُهُ إِلَّا اللَّهُ وَ هِیَ فَقَالَ وَ أَنَا أَیْضاً أَعْلَمُهُ مِنْ عِلْمِ اللَّهِ قَالَ فَلَمَّا رَجَعَتْ أُمُّ جَعْفَرٍ قُلْتُ یَا سَیِّدِی وَ مَا کَانَ إِکْبَارُ النِّسْوَةِ قَالَ هُوَ مَا حَصَلَ لِأُمِّ الْفَضْلِ مِنَ الْحَیْضِ.

(1)

ص: 84

**[ترجمه]برسی در مشارق الانوار: ابو جعفر هاشمی می گوید: من در خدمت حضرت جواد علیه السّلام در بغداد بودم. یاسر خادم آمده عرض کرد: آقا! ام جعفر تقاضا دارد که شما پیش ایشان بیایید. فرمود: برو من پشت سر تو می آیم. بعد از جای حرکت کرد و سوار قاطر شده به درب خانه او آمد. ام جعفر خواهر مأمون بیرون آمد و سلام کرد و خواهش نمود، مایلم پیش ام الفضل دختر مأمون بروید و گفت: آرزو دارم شما را با دخترم یک جا بینم تا چشمم روشن شود.

حضرت جواد علیه السّلام وارد شد در حالی که پرده ها از جلو آن جناب کنار زده می شد، اما طولی نکشید که برگشت و این آیه را می خواند: «فَلَمَّا رَأَیْنَهُ أَکْبَرْنَهُ - . یوسف / 31 - » ،{پس چون [زنان] او را دیدند، وی را بس شگرف یافتند.} سپس حضرت جواد علیه السلام در اطاقی نشست. ام جعفر با ناراحتی آمده و گفت: آقا! بر من منتی نهادید و نعمتی دادید ولی آن را تکمیل نکردید! فرمود: «أَتی أَمْرُ اللَّهِ فَلا تَسْتَعْجِلُوهُ - . نحل / 1 - » ،{هان] امر خدا در رسید، پس در آن شتاب مکنید.} پیش آمدی شد که باز گویی آن خوب نیست، برو از خود ام الفضل بپرس.

ام جعفر پیش ام الفضل برگشت و سخن امام جواد علیه السلام را برایش نقل کرد. ام فضل گفت: عمه، او از کجا فهمید؟ چطور من پدرم را نفرین نکنم که مرا به مردی ساحر تزویج نموده؟ و گفت: به خدا عمه جان، تا جمال او را مشاهده کردم، عادت ماهانه در من پیدا شد! دست بر لباسهای خود گرفتم و آنها را به خود فشردم.

ام جعفر از شنیدن این پیشآمد مات و مبهوت شد و با ترس از نزد ام الفضل خارج گردیده، خدمت حضرت جواد علیه السلام آمد. گفت: آقا! مگر چه پیش آمدی برای ام الفضل شد؟ فرمود: از اسرار زنان است. ام جعفر عرض کرد، شما علم غیب داری؟ فرمود: نه! عرض کرد: به شما وحی می شود؟ فرمود: نه! عرض کرد: پس شما از کجا مطلبی را فهمیدی که جز او و خدا کس دیگری خبر ندارد؟ فرمود: من نیز به واسطه علم خدا دانستم. راوی گفت: وقتی ام جعفر رفت، عرض کردم، در آن آیه­ای راجع به یوسف فرمودید، منظور از اکبار زنان چیست که تا یوسف را دیدند این حالت برایشان پیدا شد؟ فرمود: همان حالتی که برای ام الفضل پیدا شد(که عادت ماهانه و حیض است) .

**[ترجمه]

فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام إِنَّمَا سُئِلَ أَبِی عَنْ رَجُلٍ نَبَشَ قَبْرَ امْرَأَةٍ فَنَکَحَهَا فَقَالَ أَبِی تُقْطَعُ یَمِینُهُ لِلنَّبْشِ وَ یُضْرَبُ حَدَّ الزِّنَاءِ فَإِنَّ حُرْمَةَ الْمَیِّتَةِ کَحُرْمَةِ الْحَیَّةِ فَقَالَ صَدَقْتَ یَا سَیِّدِی وَ أَنَا أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ (1)

فَتَعَجَّبَ النَّاسُ فَقَالُوا یَا سَیِّدَنَا أَ تَأْذَنُ لَنَا أَنْ نَسْأَلَکَ فَقَالَ نَعَمْ فَسَأَلُوهُ فِی مَجْلِسٍ عَنْ ثَلَاثِینَ أَلْفَ (2)

مَسْأَلَةٍ فَأَجَابَهُمْ فِیهَا وَ لَهُ تِسْعُ سِنِینَ (3).

**[ترجمه]اختصاص: علی بن ابراهیم از پدر خود نقل کرد که گفت: پس از فوت حضرت رضا علیه السّلام به مکه رفتیم و خدمت حضرت جواد علیه السّلام رسیدیم. گروهی از شیعیان از نواحی مختلف آمده بودند تا از نزدیک امام جواد علیه السّلام را زیارت کنند. در این موقع عمویش عبد اللَّه بن موسی که پیرمرد مسن و با شخصیتی بود وارد شد. او لباس های خشن و زبری به تن داشت و اثر سجده در پیشانی او آشکار بود؛ و نشست. حضرت جواد علیه السّلام که پیراهنی عالی و ردایی قشنگ بر تن داشت و کفش هایی نو پوشیده بود نیز وارد شد.

عبد اللَّه بن موسی عمویش از جای حرکت کرد و به استقبال او رفت و پیشانیش را بوسید. تمام شیعیان به احترام امام از جای حرکت کردند. آن جناب روی صندلی نشست. مردم از تعجب (به خاطر کوچکی و کم سنی حضرت جواد علیه السّلام) به یکدیگر نگاه می کردند.

یکی از حاضرین رو به عموی امام علیه السّلام نموده گفت: آقا! اگر شخصی با حیوانی جمع شد چه باید کرد؟ جواب داد: دست او را قطع می کنند و حد نیز بر او جاری می شود. حضرت جواد علیه السلام خشمگین شده، نگاهی به عموی خود کرد و فرمود: عمو جان، از خدا بترس. این کار خیلی سختی است که در روز قیامت به پیشگاه پروردگار بایستی و از تو بازخواست کند که چرا برای مردم با اینکه اطلاع نداشتی فتوی دادی. عمویش عرض کرد: سرورم! مگر پدرت همین فرمایش را نفرمود؟ حضرت جواد علیه السلام فرمود: از پدرم پرسیدند: مردی قبر زنی را شکافت و با آن زن جمع شد! فرمود: باید دست راستش قطع شود که نبش قبر نموده و حد زنا نیز بر او جاری می شود، زیرا احترام زن مرده و زنده یکسان است؛ عرض کرد: صحیح می فرمایید سرورم، من استغفار و توبه می کنم.

مردم در شگفت شدند و عرض کردند: اجازه می فرمایید سؤال بکنیم؟ فرمود: بگویید. در یک مجلس از سی هزار مسأله پرسیدند و حضرت جواد علیه السلام با اینکه نه ساله بود، جواب آنها را داد. - . اختصاص: 102 -

**[ترجمه]

وَ قَالَ لَا تُؤَدِّ خَرَاجاً مَا دَامَ لِی عَمَلٌ ثُمَّ سَأَلَنِی عَنْ عِیَالِی فَأَخْبَرْتُهُ بِمَبْلَغِهِمْ فَأَمَرَ لِی وَ لَهُمْ بِمَا یَقُوتُنَا وَ فَضْلًا فَمَا أَدَّیْتُ فِی عَمَلِهِ خَرَاجاً مَا دَامَ حَیّاً وَ لَا قَطَعَ عَنِّی صِلَتَهُ حَتَّی مَاتَ (1).

**[ترجمه]کافی: احمد بن زکریا صیدلانی از شخصی اهل سیستان که از بنی حنیفه به شمار می رفت نقل کرد: در ابتدای خلافت معتصم، من با حضرت جواد علیه السلام در آن سالی که به حج رفته بود، هم سفر بودم. سر سفره نشسته بودیم، گروهی از مأمورین سلطان هم بودند. عرض کردم: آقا، فدایت شوم! فرماندار شهر ما ارادتمند خانواده شماست. من در دفتر مالیاتی او مقداری مقروضم، اگر صلاح بدانی نامه ای بنویسی که به من کمک کند. فرمود: او را نمی شناسم. عرض کردم: همان طوری که توضیح دادم، او از ارادتمندان به شما خانواده است! نامه شما برای من سودمند است. کاغذی به دست گرفته، چنین نوشت:

بسم اللَّه الرحمن الرحیم. آورنده نامه به من گفت که دارای مذهبی پسندیده هستی، بدان! آنقدر از این مأموریت برای تو بهره خواهد بود که به مردم نیکی کنی. نسبت به برادران خود نیکوکار باش. بدان که خدای عزیز از تو (در مورد) حتی یک ذره کوچک و دانه سپنجی بازخواست خواهد کرد.

گفت: وارد سیستان که شدم، حسین بن عبد اللَّه نیشابوری که والی و فرماندار بود، قبلا از جریان نامه اطلاع حاصل کرده بود. دو فرسخ به استقبال من آمد. نامه را به او دادم؛ بوسید و روی چشم گذاشت و گفت: چه حاجتی داری؟ گفتم: مالیاتی دارم که در دفتر تو مبلغ آن یادداشت شده! دستور داد آن را از بین ببرند و گفت: تا وقتی من فرماندار باشم، از تو مالیات نخواهم گرفت! بعد پرسید: چه تعداد زن و فرزند داری؟ تعداد آنها را گفتم. مقداری که مخارج من و آنها را تأمین می نمود به اضافه مبالغ دیگری به من بخشید و تا وقتی او زنده بود از من خراج نگرفت و از لطف و عنایت و بخشش او بی بهره نبودم تا از دنیا رفت. - . کافی 5 : 111 -

**[ترجمه]

فَقَالَ إِنَّ أَبِی أَمَرَ أَنْ یُعْمَلَ لَهُ مِسْکٌ فِی فَأْرَةٍ-(1)

فَکَتَبَ إِلَیْهِ الْفَضْلُ یُخْبِرُهُ أَنَّ النَّاسَ یَعِیبُونَ ذَلِکَ عَلَیْهِ فَکَتَبَ یَا فَضْلُ أَ مَا عَلِمْتَ أَنَّ یُوسُفَ کَانَ یَلْبَسُ دِیبَاجاً مَزْرُوراً بِالذَّهَبِ (2) وَ یَجْلِسُ عَلَی کَرَاسِیِّ الذَّهَبِ فَلَمْ یَنْتَقِصْ مِنْ حِکْمَتِهِ شَیْئاً وَ کَذَلِکَ سُلَیْمَانُ ثُمَّ أَمَرَ أَنْ یُعْمَلَ لَهُ غَالِیَةٌ بِأَرْبَعَةِ آلَافِ دِرْهَمٍ-(3)

ثُمَّ قُلْتُ مَا لِمَوَالِیکُمْ فِی مُوَالاتِکُمْ فَقَالَ إِنَّ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام کَانَ عِنْدَهُ غُلَامٌ یُمْسِکُ بَغْلَتَهُ إِذَا هُوَ دَخَلَ الْمَسْجِدَ فَبَیْنَمَا هُوَ جَالِسٌ وَ مَعَهُ بَغْلَةٌ إِذْ أَقْبَلَتْ رِفْقَةٌ مِنْ خُرَاسَانَ فَقَالَ لَهُ رَجُلٌ مِنَ الرِّفْقَةِ هَلْ لَکَ یَا غُلَامٌ أَنْ تَسْأَلَهُ أَنْ یَجْعَلَنِی مَکَانَکَ وَ أَکُونَ لَهُ مَمْلُوکاً وَ أَجْعَلَ لَکَ مَالِی کُلَّهُ فَإِنِّی کَثِیرُ الْمَالِ مِنْ جَمِیعِ الصُّنُوفِ اذْهَبْ فَاقْبِضْهُ وَ أَنَا أُقِیمُ مَعَهُ مَکَانَکَ فَقَالَ أَسْأَلُهُ ذَلِکَ فَدَخَلَ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ فَقَالَ جُعِلْتُ فِدَاکَ تَعْرِفُ خِدْمَتِی وَ طُولَ صُحْبَتِی فَإِنْ سَاقَ اللَّهُ إِلَیَّ خَیْراً تَمْنَعُنِیهِ قَالَ أُعْطِیکَ مِنْ عِنْدِی وَ أَمْنَعُکَ مِنْ غَیْرِی فَحَکَی لَهُ قَوْلَ الرَّجُلِ فَقَالَ إِنْ زَهِدْتَ فِی خِدْمَتِنَا وَ رَغِبَ الرَّجُلُ فِینَا قَبِلْنَاهُ وَ أَرْسَلْنَاکَ فَلَمَّا وَلَّی عَنْهُ دَعَاهُ فَقَالَ لَهُ أُنْصِحُکَ لِطُولِ الصُّحْبَةِ وَ لَکَ الْخِیَارُ فَإِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامِ کَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مُتَعَلِّقاً بِنُورِ اللَّهِ وَ کَانَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام مُتَعَلِّقاً بِرَسُولِ اللَّهِ وَ کَانَ الْأَئِمَّةُ مُتَعَلِّقِینَ بِأَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ وَ کَانَ شِیعَتُنَا مُتَعَلِّقِینَ بِنَا یَدْخُلُونَ مَدْخَلَنَا وَ یَرِدُونَ مَوْرِدَنَا فَقَالَ الْغُلَامُ بَلْ أُقِیمُ فِی خِدْمَتِکَ وَ أُوثِرُ الْآخِرَةَ عَلَی الدُّنْیَا وَ خَرَجَ الْغُلَامُ إِلَی الرَّجُلِ فَقَالَ لَهُ الرَّجُلُ خَرَجْتَ إِلَیَّ بِغَیْرِ الْوَجْهِ الَّذِی دَخَلْتَ بِهِ فَحَکَی لَهُ قَوْلَهُ

ص: 88

وَ أَدْخَلَهُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقَبِلَ وَلَاءَهُ وَ أَمَرَ لِلْغُلَامِ بِأَلْفِ دِینَارٍ ثُمَّ قَامَ إِلَیْهِ فَوَدَّعَهُ وَ سَأَلَهُ أَنْ یَدْعُوَ لَهُ فَفَعَلَ فَقُلْتُ یَا سَیِّدِی لَوْ لَا عِیَالٌ بِمَکَّةَ وَ وُلْدِی سَرَّنِی أَنْ أُطِیلَ الْمُقَامَ بِهَذَا الْبَابِ فَأَذِنَ لِی وَ قَالَ لِی تُوَافِقُ غَمّاً ثُمَّ وَضَعْتُ بَیْنَ یَدَیْهِ حَقّاً کَانَ لَهُ فَأَمَرَنِی أَنْ أَحْمِلَهَا فَتَأَبَّیْتُ وَ ظَنَنْتُ أَنَّ ذَلِکَ مَوْجِدَةٌ فَضَحِکَ إِلَیَّ وَ قَالَ خُذْهَا إِلَیْکَ فَإِنَّکَ تُوَافِقُ حَاجَةً فَجِئْتُ وَ قَدْ ذَهَبَتْ نَفَقَتُنَا شَطْرٌ مِنْهَا فَاحْتَجْتُ إِلَیْهِ سَاعَةً قَدِمْتُ مَکَّةَ.

**[ترجمه]خرایج: محمّد بن ولید کرمانی می گوید: خدمت حضرت جواد علیه السّلام رفتم، دیدم عده زیادی جلوی درب پشتی منتظرند. کنار یکی از مسافرین نشستم تا اذان ظهر شد. برای نماز حرکت کردیم، پس از انجام نماز ظهر احساس کردم از پشت سرم صدایی می آید. رو به عقب نموده دیدم حضرت جواد علیه السّلام است. از جای جستم و دست مبارکش را بوسیدم. بعد امام علیه السّلام نشست و از حال و کیفیت آمدنم پرسید و پس از آن فرمود: تسلیم باش و سه مرتبه این سخن را تکرار کرد: «سلِّم!» در هر سه مرتبه عرض کردم: تسلیم شدم و راضی و خشنودم. خداوند آن ناراحتی و تردیدی را که در دلم بود از بین برد. حالا اگر سعی هم بکنم که شک و تردیدی در دلم پیدا شود امکان پذیر نیست.

فردا صبح زود آمدم. قبل از دیگران آمده بودم و هیچ کس پشت سر من نبود. مایل بودم که راهی بیابم و خود را به امام علیه السّلام برسانم ولی احدی را نیافتم که از او جویا شوم! گرمای زیاد و گرسنگی مرا ناراحت کرد به طوری که شروع به آشامیدن آب کردم تا حرارت هوا و حرارتی که از شدت علاقه ام به ملاقات امام به وجود آمده تخفیف یابد. در همین بین غلامی به طرف من آمد و سفره ای با غذاهای رنگارنگ در دست داشت. غلام دیگری آفتابه و لگن همراه آورده بود. گفتند: امام علیه السّلام دستور داده غذا میل کنی! من شروع به غذا خوردن کردم.

غذایم را که خوردم، مولا حضرت جواد علیه السلام تشریف آورد. از جای حرکت کردم. فرمود: بنشین و بخور. باز شروع به خوردن کردم! نگاهی به غلام خود نموده و فرمود: با او غذا بخور تا گوارایش شود. بالاخره دست از خوردن کشیدم و سفره برداشته شد. غلام شروع کرد به جمع کردن ریزه نانها و خوراکیهایی که روی زمین ریخته بود. فرمود نه، بگذار و جمع نکن. هر موقع که در بیابان غذا خوردید، آنهایی را که ریخته جمع نکنید اگر چه یک ران گوسفند باشد اما داخل خانه هر چه افتاده جمع کن. آنگاه به من فرمود: سؤالی داری بکن. عرض کردم: فدایت شوم، در باره مشک چه می فرمایید.

فرمود: پدرم دستور داد یک مشک دان برایش بسازند. فضل بن سهل برایش نوشت که مردم این کار را نمی پسندند. در جواب او نوشت: مگر نمی دانی یوسف پیامبر لباس دیبا و آراسته با طلا می پوشید و روی تخت طلا می نشست؟ این کار موجب نقص و کمبود مقام نبوت او نمی شود. همچنین سلیمان پیغمبر نیز دستور داد برایش یک عطردان به چهار هزار درهم بسازند.

بعد عرض کردم: آقا! غلامان شما در ارادت و محبت با شما چگونه اند؟ فرمود: حضرت صادق علیه السّلام غلامی داشت که وقتی حضرت داخل مسجد می شد افسار قاطرش را می گرفت و آن را نگه می داشت تا آن جناب برگردد. یک روز نشسته بود و زمام قاطر را در دست داشت. قافله ای از خراسان آمده بودند، مردی از کاروانیان به او گفت، ممکن است بروی از امام علیه السّلام تقاضا کنی مرا به جای تو بگمارد تا غلام آن جناب باشم؟ (اگر این کار را کنی) تمام ثروت خود را به تو می بخشم. من از هر نوع دارایی، ثروت زیادی دارم، برو و مالک تمام اندوخته من باش! من هم مهار و افسار قاطر امام را می گیرم. گفت: الان می­روم و اجازه می خواهم.

غلام خدمت حضرت صادق علیه السّلام رسیده و گفت: فدایت شوم! شما که سابقه خدمت کاری و ارادت مرا می دانید. اگر خداوند ثروتی را حواله من کند، شما جلوگیری می کنید؟ فرمود: من از مال خود به تو می بخشم، چطور از مال دیگری جلوگیری می کنم؟! غلام جریان مرد خراسانی را نقل کرد. امام فرمود: اگر تو نسبت به خدمت کاری ما بی علاقه شده ای و آن مرد علاقمند است، پیشنهاد او را می پذیریم و تو را می فرستیم. همین که غلام رو برگردانید که خارج شود، امام علیه السّلام او را صدا زد و فرمود: تو را به واسطه سابقه خدمتکاری که نسبت به ما داشته ای یک نصیحت می کنم آنگاه اختیار با تو است، خواستی برو و خواستی بمان. روز قیامت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله به نور خدا چنگ می زند و امیر المؤمنین علیه السلام به دامن پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله چنگ می­زند و امامان نیز به دامن امیر المؤمنین علیه السّلام چنگ می زنند و شیعیان ما هم دامن ما را دارند و به هر جا که وارد شویم آنها نیز وارد می شوند و با ما خواهند بود.

غلام عرض کرد: نه آقا! پس من نمی روم و آخرت را بر دنیا مقدم می دارم. غلام به جانب خراسانی رفت. آن مرد گفت: با قیافه دیگری برگشتی! آن طوری که رفتی، حالا چنان نیستی. جریان را برای خراسانی نقل کرد و او را خدمت حضرت صادق علیه السّلام برد. امام صادق علیه السّلام محبت و علاقه اش را پذیرفت و دستور داد به غلام هزار دینار بدهند. مرد خراسانی از جای حرکت کرده خداحافظی نمود و تقاضا کرد امام علیه السّلام برایش دعا کند. حضرت صادق علیه السّلام برای او دعا کرد.

عرض کردم: آقا، اگر زن و بچه ام در مکه نبودند علاقه داشتم در خدمت شما باشم و درب خانه شما اقامت کنم اما افسوس که معذورم! تقاضا دارم اجازه بفرمایید مرخص شوم! فرمود: دچار اندوه خواهی شد! سپس حقی از امام را که در نزد من بود خدمتش تقدیم کردم؛ فرمود: بردار. من امتناع کردم و چنین گمان کردم که آن جناب از روی خشم نمی پذیرد. این گمان که در من پیدا شد، امام جواد علیه السّلام خندید و به من و فرمود: بردار! احتیاج پیدا خواهی کرد. به مکه آمدم اما بیشتر موجودی و خرجی ما تمام شده بود! همان ساعتی که وارد مکه شدم، به آن پول احتیاج پیدا کردم. - . الخرائج و الجرائح 1 : 388 -

**[ترجمه]

الْعَمِّیُّ وَ الْحَسَنُ بْنُ رَاشِدٍ وَ عَلِیُّ بْنُ مُدْرِکٍ وَ عَلِیُّ بْنُ مَهْزِیَارَ وَ خَلْقٌ کَثِیرٌ مِنْ سَائِرِ الْبُلْدَانِ إِلَی الْمَدِینَةِ وَ سَأَلُوا عَنِ الْخَلَفِ بَعْدَ الرِّضَا علیه السلام فَقَالُوا بِصَرْیَا وَ هِیَ قَرْیَةٌ أَسَّسَهَا مُوسَی بْنُ جَعْفَرٍ علیهما السلام عَلَی ثَلَاثَةِ أَمْیَالٍ مِنَ الْمَدِینَةِ فَجِئْنَا وَ دَخَلْنَا الْقَصْرَ فَإِذَا النَّاسُ فِیهِ مُتَکَابِسُونَ (1) فَجَلَسْنَا مَعَهُمْ إِذْ خَرَجَ عَلَیْنَا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ مُوسَی شَیْخٌ فَقَالَ النَّاسُ هَذَا صَاحِبُنَا فَقَالَ الْفُقَهَاءُ قَدْ رُوِّینَا عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ وَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَنَّهُ لَا تَجْتَمِعُ الْإِمَامَةُ فِی أَخَوَیْنِ بَعْدَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ علیهما السلام فَلَیْسَ هَذَا صَاحِبَنَا فَجَاءَ حَتَّی جَلَسَ فِی صَدْرِ الْمَجْلِسِ فَقَالَ رَجُلٌ مَا تَقُولُ أَعَزَّکَ اللَّهُ فِی رَجُلٍ أَتَی حِمَارَهُ فَقَالَ تُقْطَعُ یَدُهُ وَ یُضْرَبُ الْحَدَّ وَ یُنْفَی مِنَ الْأَرْضِ سَنَةً ثُمَّ قَامَ إِلَیْهِ

آخَرُ فَقَالَ مَا تَقُولُ آجَلَکَ اللَّهُ فِی رَجُلٍ طَلَّقَ امْرَأَتَهُ عَدَدَ نُجُومِ السَّمَاءِ قَالَ بَانَتْ مِنْهُ بِصَدْرِ الْجَوْزَاءِ وَ النَّسْرِ الطَّائِرِ وَ النَّسْرِ الْوَاقِعِ-(2) فَتَحَیَّرْنَا فِی جُرْأَتِهِ عَلَی الْخَطَاءِ إِذْ خَرَجَ عَلَیْنَا أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام وَ هُوَ ابْنُ ثَمَانِ

ص: 90

سِنِینَ فَقُمْنَا إِلَیْهِ فَسَلَّمَ عَلَی النَّاسِ وَ قَامَ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ مُوسَی مِنْ مَجْلِسِهِ فَجَلَسَ بَیْنَ یَدَیْهِ وَ جَلَسَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام فِی صَدْرِ الْمَجْلِسِ ثُمَّ قَالَ سَلُوا رَحِمَکُمُ اللَّهُ فَقَامَ إِلَیْهِ الرَّجُلُ الْأَوَّلُ وَ قَالَ مَا تَقُولُ أَصْلَحَکَ اللَّهُ فِی رَجُلٍ أَتَی حِمَارَهُ قَالَ یُضْرَبُ دُونَ الْحَدِّ وَ یُغَرَّمُ ثَمَنَهَا وَ یَحْرُمُ ظَهْرُهَا وَ نِتَاجُهَا وَ تَخْرُجُ إِلَی الْبَرِّیَّةِ حَتَّی تَأْتِیَ عَلَیْهَا مَنِیَّتُهَا سَبُعٌ أَکَلَهَا ذِئْبٌ أَکَلَهَا ثُمَّ قَالَ بَعْدَ کَلَامٍ یَا هَذَا ذَاکَ الرَّجُلُ یَنْبُشُ عَنْ مَیِّتَةٍ یَسْرِقُ کَفَنَهَا وَ یَفْجُرُ بِهَا وَ یُوجِبُ عَلَیْهِ الْقَطْعَ بِالسَّرَقِ وَ الْحَدَّ بِالزِّنَاءِ وَ النَّفْیَ إِذَا کَانَ عَزَباً فَلَوْ کَانَ مُحْصَناً لَوَجَبَ عَلَیْهِ الْقَتْلُ وَ الرَّجْمُ فَقَالَ الرَّجُلُ الثَّانِی یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَا تَقُولُ فِی رَجُلٍ طَلَّقَ امْرَأَتَهُ عَدَدَ نُجُومِ السَّمَاءِ قَالَ تَقْرَأُ الْقُرْآنَ قَالَ نَعَمْ قَالَ اقْرَأْ سُورَةَ الطَّلَاقِ إِلَی قَوْلِهِ وَ أَقِیمُوا الشَّهادَةَ لِلَّهِ (1) یَا هَذَا لَا طَلَاقَ إِلَّا بِخَمْسٍ شَهَادَةِ شَاهِدَیْنِ عَدْلَیْنِ فِی طُهْرٍ مِنْ غَیْرِ جِمَاعٍ بِإِرَادَةِ عَزْمٍ ثُمَّ قَالَ بَعْدَ کَلَامٍ یَا هَذَا هَلْ تَرَی فِی الْقُرْآنِ عَدَدَ نُجُومِ السَّمَاءِ قَالَ لَا الْخَبَرَ.

وَ قَدْ رَوَی عَنْهُ الْمُصَنِّفُونَ نَحْوَ أَبِی بَکْرٍ أَحْمَدَ بْنِ ثَابِتٍ فِی تَارِیخِهِ وَ أَبِی إِسْحَاقَ الثَّعْلَبِیِّ فِی تَفْسِیرِهِ وَ مُحَمَّدِ بْنِ مَنْدَةَ بْنِ مهربذ فِی کِتَابِهِ (2).

**[ترجمه]مناقب: پس از درگذشت حضرت رضا علیه السّلام، محمّد بن جمهور و حسن بن راشد و علی بن مدرک و علی بن مهزیار و گروه دیگری از شهرستانهای مختلف به مدینه آمدند و از جانشین حضرت رضا علیه السّلام جستجو می کردند. گفتند امام علیه السّلام در صریا است. صریا دهی بود که موسی بن جعفر علیهما السّلام آن را در فاصله سه میلی مدینه تأسیس کرده بود. به صریا رفتیم و وارد قصری شدیم. دیدیم مردم در انتظار نشسته اند ما نیز نشستیم. در این موقع عبد اللَّه بن موسی که پیر مردی بود وارد شد. مردم گفتند، امام اوست. اما دانشمندان و فقیهان گفتند: ما از حضرت باقر و صادق علیهما السّلام روایت داریم که امامت بعد از امام حسن و امام حسین علیهما السّلام به دو برادر نخواهد رسید. این نمی تواند امام باشد. عبد اللَّه بن موسی آمد و در صدر مجلس نشست.

مردی گفت: چه می فرمایید در باره کسی که با الاغی جمع شده باشد. جواب داد دستش را قطع می کنند و حد بر او جاری می کنند و یک سال تبعید می شود.

مردی دیگری گفت: کسی که زن خود را چنین طلاق دهد و به او بگوید تو را طلاق دادم به عدد ستاره های آسمان. گفت: از او جدا می شود با یکی از سه ستاره صدر جوزاء و نسر طائر و نسر واقع (منظورش این بود که سه طلاقه می شود و دیگر با گفتن ستاره های آسمان از سه طلاق بیشتر داده نمی شود).

ما از تهوّر و جرات او در چنین جوابهای اشتباهی در شگفت شدیم. ناگاه حضرت جواد علیه السّلام وارد شد و در حدود هشت سال داشت. از جای حرکت کردیم. به مردم سلام داد. عبد اللَّه بن موسی از جایی که نشسته بود حرکت کرد و مقابل آن جناب نشست. حضرت جواد علیه السّلام بالای مجلس نشست، سپس فرمود: هر سؤالی دارید بکنید، خدا شما را رحمت کند.

آن مرد اولی عرض کرد: چه می فرمایید در باره شخصی که با الاغی جمع شده؟ فرمود او را حدی کمتر از حد زنا می زنند و باید قیمت الاغ را بپردازد. استفاده از آن الاغ برای سواری یا تولید و بچه گیری حرام است. باید الاغ را در بیابان رها کنند تا بمیرد یا درنده ای او را بخورد. سپس بعد از سخنی فرمود: این جواب (جواب عبدالله بن موسی) مربوط به کسی است که نبش قبر کند و کفن زن مرده را بدزدد و با او هم آغوش شود که در این صورت به واسطه دزدی دستش را قطع می کنند و حد زنا به او زده می شود، در صورتی که زن نداشته باشد، و اگر زن داشت باید او را سنگسار کنند و بکشند.

مرد دومی گفت: یا ابن رسول اللَّه! چه می فرمایید در باره مردی که زن خود را به عدد ستاره های آسمان طلاق داده باشد؟ فرمود: قرآن می خوانی؟ عرض کرد: بلی؛ فرمود: سوره طلاق را بخوان تا این قسمت آیه «وَ أَقِیمُوا الشَّهادَةَ لِلَّهِ - . طلاق / 2 - »، {و گواهی را برای خدا به پا دارید.} چنانچه می بینی، طلاق فقط پنج شرط را دارد: شهادت دو عادل هنگام طلاق، زن پاک باشد بدون اینکه شوهرش با او همبستر شده باشد و تصمیم و اراده قطعی به این کار داشته باشد (شوخی نباشد) سپس بعد از سخنانی فرمود: آیا در قرآن عدد ستاره های آسمان هم هست؟ عرض کرد: نه ... تا آخر حدیث. - . مناقب آل ابی طالب 4 : 382 -

**[ترجمه]

لِی جَرِیمَةٌ فَأَخْشَاهَا وَ ظَنِّی بِکَ حَسَنٌ أَنَّکَ لَا تَضُرُّ مَنْ لَا ذَنْبَ لَهُ فَوَقَفْتُ فَأَعْجَبَهُ کَلَامُهُ وَ وَجْهُهُ فَقَالَ لَهُ مَا اسْمُکَ قَالَ مُحَمَّدٌ قَالَ ابْنُ مَنْ أَنْتَ قَالَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ أَنَا ابْنُ عَلِیٍّ الرِّضَا علیه السلام فَتَرَحَّمَ عَلَی أَبِیهِ وَ سَاقَ جَوَادَهُ إِلَی وِجْهَتِهِ وَ کَانَ مَعَهُ بُزَاةٌ فَلَمَّا بَعُدَ عَنِ الْعِمَارَةِ أَخَذَ بَازِیاً فَأَرْسَلَهُ عَلَی دُرَّاجَةٍ فَغَابَ عَنْ عَیْنِهِ غَیْبَةً طَوِیلَةً ثُمَّ عَادَ مِنَ الْجَوِّ وَ فِی مِنْقَارِهِ سَمَکَةٌ صَغِیرَةٌ وَ بِهَا بَقَایَا الْحَیَاةِ فَعَجِبَ الْخَلِیفَةُ مِنْ ذَلِکَ غَایَةَ الْعَجَبِ فَأَخَذَهَا فِی یَدِهِ وَ عَادَ إِلَی دَارِهِ فِی الطَّرِیقِ الَّذِی أَقْبَلَ مِنْهُ فَلَمَّا وَصَلَ إِلَی ذَلِکَ الْمَکَانِ وَجَدَ الصِّبْیَانَ عَلَی حَالِهِمْ فَانْصَرَفُوا کَمَا فَعَلُوا أَوَّلَ مَرَّةٍ وَ أَبُو جَعْفَرٍ لَمْ یَنْصَرِفْ وَ وَقَفَ کَمَا وَقَفَ أَوَّلًا(1)

فَلَمَّا دَنَا مِنْهُ الْخَلِیفَةُ قَالَ یَا مُحَمَّدُ قَالَ لَبَّیْکَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ قَالَ مَا فِی یَدِی فَأَلْهَمَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ أَنْ قَالَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی خَلَقَ بِمَشِیَّتِهِ فِی بَحْرِ قُدْرَتِهِ سَمَکاً صِغَاراً تَصِیدُهَا بُزَاةُ الْمُلُوکِ وَ الْخُلَفَاءِ فَیَخْتَبِرُونَ بِهَا سُلَالَةَ أَهْلِ النُّبُوَّةِ فَلَمَّا سَمِعَ الْمَأْمُونُ کَلَامَهُ عَجِبَ مِنْهُ وَ جَعَلَ یُطِیلُ نَظَرَهُ إِلَیْهِ وَ قَالَ أَنْتَ ابْنُ الرِّضَا حَقّاً وَ ضَاعَفَ إِحْسَانَهُ إِلَیْهِ (2).

قَالَ عَلِیُّ بْنُ عِیسَی: إِنِّی رَأَیْتُ فِی کِتَابٍ لَمْ یَحْضُرْنِی الْآنَ اسْمُهُ أَنَّ الْبُزَاةَ عَادَتْ وَ فِی أَرْجُلِهَا حَیَّاتٌ خُضْرٌ وَ أَنَّهُ سُئِلَ بَعْضُ الْأَئِمَّةِ علیهم السلام فَقَالَ قَبْلَ أَنْ یُفْصِحَ عَنِ السُّؤَالِ إِنَّ بَیْنَ السَّمَاءِ وَ الْأَرْضِ حَیَّاتٍ خَضْرَاءَ تَصِیدُهَا بُزَاةٌ شُهْبٌ یُمْتَحَنُ بِهَا

ص: 92

أَوْلَادُ الْأَنْبِیَاءِ وَ مَا هَذَا مَعْنَاهُ وَ اللَّهُ أَعْلَمُ (1).

وَ قَالَ الْحِمْیَرِیُّ فِی کِتَابِ الدَّلَائِلِ رُوِیَ عَنْ دِعْبِلِ بْنِ عَلِیٍّ: أَنَّهُ دَخَلَ عَلَی الرِّضَا علیه السلام فَأَمَرَ لَهُ بِشَیْ ءٍ فَأَخَذَهُ وَ لَمْ یَحْمَدِ اللَّهَ فَقَالَ لَهُ لِمَ لَمْ تَحْمَدِ اللَّهَ قَالَ ثُمَّ دَخَلْتُ بَعْدَهُ عَلَی أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام فَأَمَرَ لِی بِشَیْ ءٍ فَقُلْتُ الْحَمْدُ لِلَّهِ فَقَالَ تَأَدَّبْتَ.

وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ قَالَ: اسْتَأْذَنَ عَلَی أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَوْمٌ مِنْ أَهْلِ النَّوَاحِی فَأَذِنَ لَهُمْ فَدَخَلُوا فَسَأَلُوهُ فِی مَجْلِسٍ وَاحِدٍ عَنْ ثَلَاثِینَ أَلْفَ مَسْأَلَةٍ فَأَجَابَ وَ لَهُ عَشْرُ سِنِینَ (2).

قب، [المناقب] لابن شهرآشوب عن إبراهیم بن هاشم: مثله (3)- کا، [الکافی] علی: مثله (4)

**[ترجمه]کشف الغمه: محمّد بن طلحه می گوید: یک سال پس از فوت حضرت رضا علیه السّلام، مأمون به بغداد آمد. روزی به شکار رفته بود. حضرت جواد علیه السّلام با بچه ها مشغول بازی بود و در آن موقع در حدود یازده سال داشت.

مأمون که رسید بچه ها فرار کردند ولی حضرت جواد علیه السلام ایستاد و از جای خود تکان نخورد. خلیفه نزدیک آن جناب رفت و نگاهی کرد. سیمای مبارکش اثری در مأمون گذاشت که همان جا ایستاد و گفت: چه شد که تو با بچه ها فرار نکردی؟ حضرت جواد علیه السلام فرمود: راه تنگ نبود تا من با کنار رفتن خود آن را وسیع کنم؛ کار بدی نیز نکرده بودم که بترسم و چنان گمان داشتم که شما کسی را که گناهی نکرده نخواهی آزرد و به همین جهت ایستادم.

مأمون از سخنان آن جناب خرسند شده گفت: اسم شما چیست؟ فرمود: محمّد، پرسید: پسر کیستی؟ فرمود: پسر علی بن موسی الرضا. مأمون به یاد حضرت رضا علیه السّلام افتاد و تقاضای رحمت برای آن بزرگوار کرد. اسب خود را کنار حضرت جواد علیه السلام برد. مأمون چند باز شکاری به همراه داشت.

از شهر که دور شد یکی از بازها را برای صید درّاجی پرواز داد. مدتی از نظر پنهان شد آنگاه از آسمان فرود آمد و در منقار خود ماهی کوچکی داشت که هنوز زنده بود، خلیفه از دیدن ماهی به منقار باز بسیار در شگفت شد. آن ماهی را در دست گرفت و از همان راهی که رفته بود برگشت. به همان محل قبلی که رسید، بچه ها را در حال بازی دید که مثل بار اول از دیدن مأمون متفرق شدند، ولی حضرت جواد علیه السلام همان جا بود و مثل دفعه قبل در جای خود ایستاد.

خلیفه به آن جناب نزدیک شده گفت: محمّد! فرمود: بلی؛ پرسید: در دست من چیست؟ خداوند به او الهام نمود و در جواب گفت: خداوند با اراده خود در دریای بیکران قدرت خویش، ماهی های کوچکی آفریده که باز شکاری پادشاهان و خلفا به وسیله آن ماهی ها اولاد پیامبر صلی الله علیه و آله را آزمایش می کنند .

مأمون از شنیدن جواب ایشان بسیار در شگفت شد. با دقت تمام در چهره آن جناب خیره شده گفت: تو واقعاً فرزند حضرت رضا هستی؟ و نسبت به ایشان مهربانی بیشتری نمود. - . کشف الغمه 4 : 187 -

علی بن عیسی می گوید: من در کتابی که الآن نام آن را در خاطر ندارم دیدم که بازهای شکاری آمدند و در پاهایشان مارهایی سبز داشتند و او از بعضی از ائمه علیهم السلام جریان را پرسید، هنوز سؤالش را واضح نگفته بود که فرمود: بین آسمان و زمین مارهایی سبز هستند که بازهایی که رنگ سفید و سیاه دارند آنها را صید می کنند و اولاد انبیا علیهم السلام را با آنها امتحان می کنند. علی بن عیسی می گوید: معنای روایت تقریباً همین بود و خدا عالم تر است.

- حمیری در کتاب دلائل می نویسد: از دعبل بن علی نقل شده که خدمت حضرت رضا علیه السّلام رسید؛ ایشان جایزه ای به او بخشیدند ولی دعبل حمد خدا را نکرد. حضرت رضا علیه السّلام بر او اعتراض نمود که چرا خدا را ستایش نکردی! دعبل گفت: پس از این جریان خدمت حضرت جواد علیه السلام رسیدم. برایم دستور جایزه ای داد؛ گفتم: الحمد للَّه فرمود: ادب را رعایت کردی.

- علی بن ابراهیم از پدر خود نقل می کند که گروهی از ساکنین اطراف مدینه اجازه شرفیابی خدمت حضرت جواد علیه السلام خواستند. حضرت اجازه داد و وارد شدند. در یک مجلس از سی هزار مسأله سؤال کردند و آن جناب جواب داد، با اینکه ده ساله بود. - . کشف الغمه 4 : 217 -

مثل این حدیث در مناقب و کافی هم وارد شده است. - . مناقب آل ابی طالب 4 : 384 ، کافی 1 : 496 -

**[ترجمه]

الرابع أن یکون المراد بوحدة المجلس الوحدة النوعیة أو مکان واحد کمنی و إن کان فی أیام متعددة.

الخامس أن یکون مبنیا علی بسط الزمان الذی تقول به الصوفیة لکنه ظاهرا من قبیل الخرافات.

السادس أن یکون إعجازه علیه السلام أثر فی سرعة کلام القوم أیضا أو کان یجیبهم بما یعلم من ضمائرهم قبل سؤالهم.

السابع ما قیل إن المراد السؤال بعرض المکتوبات و الطومارات فوقع الجواب بخرق العادة.

**[ترجمه]در مورد این خبر که در یک جلسه جواب سی هزار مسأله را فرموده باشد، اشکال شده که اگر جواب هر مسأله یک خط یعنی پنجاه حرف باشد، بیشتر از سه برابر ختم قرآن می شود! چگونه می تواند در یک مجلس سی هزار مسأله را جواب بدهد؟ اگر بگویید جواب ایشان بیشتر به بلی و خیر بوده یا به وسیله اعجاز در کوتاه ترین مدت جواب داده، در مورد عبارات سؤالات سائلان چه می گویید که سی هزار مسأله پرسیدند؟ ولی ممکن است این اشکال را به چند صورت جواب داد:

1. سخن از روی مبالغه بوده و سؤال و جواب خیلی زیاد شده، زیرا شمردن چنین سؤالهایی واقعا مشکل است.

2. ممکن است در نظر سئوال کنندگان سؤالهایی بوده که در موقع جواب دادن، بیشتر آنهایی که سؤالشان همان بوده، جواب خود را شنیده اند.

3. ممکن است اشاره به این مطلب باشد که از سخنان کوتاه آن سرور احکام زیادی استفاده می شده که این وجه از همه به واقعیت نزدیکتر است.

4. ممکن است مراد از یک مجلس، یک مجلس نوعی باشد یا در یک مکان مانند منی بوده، گر چه در فاصله چند روز انجام شده باشد.

5. ممکن است این سخن مبتنی بر کشش زمانی باشد که صوفیها معتقدند، ولی چنین عقیده ای خرافی است.

6. ممکن است اعجاز آن جناب، در سرعت سؤال هم اثر داشته یا جواب را مطابق آنچه در دل داشته اند، قبل از پرسیدن می داده.

7. شاید منظور از سؤال، دادن نامه و نوشته هایی بوده که امام آنها را به وسیله اعجاز جواب داده.

**[ترجمه]

قَالَ وَ مِنْ أَیْنَ قُلْتَ قُلْتُ إِنَّهُمْ یَقُولُونَ لَا بُدَّ فِی کُلِّ زَمَانٍ وَ عَلَی کُلِّ حَالٍ لِلَّهِ فِی أَرْضِهِ مِنْ حُجَّةٍ یَقْطَعُ الْعُذْرَ بَیْنَهُ وَ بَیْنَ خَلْقِهِ قُلْتُ فَإِنْ کَانَ فِی زَمَانِ الْحُجَّةِ مَنْ هُوَ مِثْلُهُ أَوْ فَوْقَهُ فِی الشَّرَفِ وَ النَّسَبِ کَانَ أَدَلَّ الدَّلَائِلِ عَلَی الْحُجَّةِ قَصْدَ السُّلْطَانِ لَهُ مِنْ بَیْنِ أَهْلِهِ وَ نَوْعِهِ قَالَ فَعَرَضَ ابْنُ أَبِی دُوَادٍ هَذَا الْکَلَامَ عَلَی الْخَلِیفَةِ فَقَالَ لَیْسَ فِی هَؤُلَاءِ الْیَوْمَ حِیلَةٌ لَا تُؤْذُوا أَبَا جَعْفَرٍ(1).

**[ترجمه]رجال کشی: محمودی می گوید: پدرم وارد مجلس ابن ابی داود شد. شاگردانش اطراف او را گرفته بودند. به آنها گفت: شما در باره سخنی که خلیفه دیشب گفت چه می گویید؟ پرسیدند: خلیفه چه گفته؟ گفت: خلیفه دیشب می گفت: تو خیال می کنی اگر ما حضرت جواد علیه السلام را مست شراب کرده در حالی که از مستی خود را نمی تواند نگه دارد و خود را به عطر آلوده، شیعه چه خواهند کرد؟ شاگردان گفتند: در این صورت استدلال شیعیان بر امامت ایشان باطل می شود و ادعای خود را پس خواهند گرفت. من به آنها گفتم: شیعه با من زیاد رفت و آمد دارند و اسرار خویش را به من می سپارند، این حرف که شما می زنید موجب شکست آنها نمی شود.

ابن ابی داود گفت: به چه دلیل؟ گفتم: چون آنها مدعی هستند که در هر زمان و در هر حال باید خداوند در روی زمین حجتی داشته باشد که واسطه بین آنها و خدا باشد و دیگر مردم را بهانه ای نماند؛ در صورتی که حجت خدا حضرت جواد علیه السلام با مقام و منزلت و شرافت و نسبی که دارد، باشد، بهترین دلیل بر اثبات حجت بودن او همین است که خلیفه فقط او را از میان خویشاوندانش می آزارد و تصمیم به از بین بردن او دارد و همین دلیل بر آن است که او امام است و گر نه متعرض دیگری می شد. ابن ابی داود سخن مرا به خلیفه رسانید. خلیفه گفته بود: راهی برای از بین بردن اینها نیست، دیگر مزاحم ابوجعفر (حضرت جواد علیه السلام) نشوید. - . رجال کشی: 469 -

**[ترجمه]

وَ الْإِخْلَاصِ وَ مَنَحَهُ مِنَ الْعِزِّ وَ الْکَرَامَةِ إِذْ قَالَتْ أُمُّ عِیسَی أَ لَا أُخْبِرُکِ عَنْهُ بِشَیْ ءٍ عَجِیبٍ وَ أَمْرٍ جَلِیلٍ فَوْقَ الْوَصْفِ وَ الْمِقْدَارِ قُلْتُ وَ مَا ذَاکِ قَالَتْ کُنْتُ أَغَارُ عَلَیْهِ کَثِیراً وَ أُرَاقِبُهُ أَبَداً وَ رُبَّمَا یُسْمِعُنِی الْکَلَامَ فَأَشْکُو ذَلِکِ إِلَی أَبِی فَیَقُولُ یَا بُنَیَّةِ احْتَمِلِیهِ فَإِنَّهُ بَضْعَةٌ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله.

فَبَیْنَمَا أَنَا جَالِسَةٌ ذَاتَ یَوْمٍ إِذْ دَخَلَتْ عَلَیَّ جَارِیَةٌ فَسَلَّمَتْ عَلَیَّ فَقُلْتُ مَنْ أَنْتِ فَقَالَتْ أَنَا جَارِیَةٌ مِنْ وُلْدِ عَمَّارِ بْنِ یَاسِرٍ وَ أَنَا زَوْجَةُ أَبِی جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنَ عَلِیٍّ الرِّضَا زَوْجِکِ فَدَخَلَنِی مِنَ الْغَیْرَةِ مَا لَا أَقْدِرُ عَلَی احْتِمَالِ ذَلِکِ وَ هَمَمْتُ أَنْ أَخْرُجَ وَ أَسِیحَ فِی الْبِلَادِ وَ کَادَ الشَّیْطَانُ یَحْمِلُنِی عَلَی الْإِسَاءَةِ إِلَیْهَا فَکَظَمْتُ غَیْظِی وَ أَحْسَنْتُ رِفْدَهَا وَ کَسَوْتُهَا فَلَمَّا خَرَجَتْ مِنْ عِنْدِیَ الْمَرْأَةُ نَهَضْتُ وَ دَخَلْتُ عَلَی أَبِی وَ أَخْبَرْتُهُ بِالْخَبَرِ وَ کَانَ سَکْرَانَ لَا یَعْقِلُ فَقَالَ یَا غُلَامُ عَلَیَّ بِالسَّیْفِ فَأَتَی بِهِ فَرَکِبَ وَ قَالَ وَ اللَّهِ لَأَقْتُلَنَّهُ فَلَمَّا رَأَیْتُ ذَلِکِ قُلْتُ إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ راجِعُونَ مَا صَنَعْتُ بِنَفْسِی وَ بِزَوْجِی وَ جَعَلْتُ أَلْطِمُ حُرَّ وَجْهِی (1) فَدَخَلَ عَلَیْهِ وَالِدِی وَ مَا زَالَ یَضْرِبُهُ بِالسَّیْفِ حَتَّی قَطَعَهُ ثُمَّ خَرَجَ مِنْ عِنْدِهِ وَ خَرَجْتُ هَارِبَةً مِنْ خَلْفِهِ فَلَمْ أَرْقُدْ لَیْلَتِی فَلَمَّا ارْتَفَعَ النَّهَارُ أَتَیْتُ أَبِی فَقُلْتُ أَ تَدْرِی مَا صَنَعْتَ الْبَارِحَةَ قَالَ وَ مَا صَنَعْتُ قُلْتُ قَتَلْتَ ابْنَ الرِّضَا فَبَرَقَ عَیْنُهُ وَ غُشِیَ عَلَیْهِ ثُمَّ أَفَاقَ بَعْدَ حِینٍ وَ قَالَ وَیْلَکِ مَا تَقُولِینَ قُلْتُ نَعَمْ وَ اللَّهِ یَا أَبَتِ دَخَلْتَ عَلَیْهِ وَ لَمْ تَزَلْ تَضْرِبُهُ بِالسَّیْفِ حَتَّی قَتَلْتَهُ فَاضْطَرَبَ مِنْ ذَلِکِ اضْطِرَاباً شَدِیداً وَ قَالَ عَلَیَّ بِیَاسِرٍ الْخَادِمِ فَجَاءَ یَاسِرٌ فَنَظَرَ إِلَیْهِ الْمَأْمُونُ وَ قَالَ وَیْلَکَ مَا هَذَا الَّذِی تَقُولُ هَذِهِ ابْنَتِی قَالَ صَدَقَتْ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ فَضَرَبَ بِیَدِهِ عَلَی صَدْرِهِ وَ خَدِّهِ وَ قَالَ إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ راجِعُونَ هَلَکْنَا بِاللَّهِ وَ عَطِبْنَا وَ افْتَضَحْنَا إِلَی آخِرِ الْأَبَدِ وَیْلَکَ یَا یَاسِرُ فَانْظُرْ مَا الْخَبَرُ وَ الْقِصَّةُ عَنْهُ وَ عَجِّلْ عَلَیَّ بِالْخَبَرِ فَإِنَّ نَفْسِی تَکَادُ أَنْ تَخْرُجَ السَّاعَةَ

ص: 96

فَخَرَجَ یَاسِرٌ وَ أَنَا أَلْطِمُ حُرَّ وَجْهِی فَمَا کَانَ بِأَسْرَعَ مِنْ أَنْ رَجَعَ یَاسِرٌ فَقَالَ الْبُشْرَی یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ قَالَ لَکَ الْبُشْرَی فَمَا عِنْدَکَ قَالَ یَاسِرٌ دَخَلْتُ عَلَیْهِ فَإِذَا هُوَ جَالِسٌ وَ عَلَیْهِ قَمِیصٌ وَ دُوَّاجٌ وَ هُوَ یَسْتَاکُ فَسَلَّمْتُ عَلَیْهِ وَ قُلْتُ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ أُحِبُّ أَنْ تَهَبَ لِی قَمِیصَکَ هَذَا أُصَلِّیَ فِیهِ وَ أَتَبَرَّکَ بِهِ وَ إِنَّمَا أَرَدْتُ أَنْ أَنْظُرَ إِلَیْهِ وَ إِلَی جَسَدِهِ هَلْ بِهِ أَثَرُ السَّیْفِ فَوَ اللَّهِ کَأَنَّهُ الْعَاجُ الَّذِی مَسَّهُ صُفْرَةٌ مَا بِهِ أَثَرٌ فَبَکَی الْمَأْمُونُ طَوِیلًا وَ قَالَ مَا بَقِیَ مَعَ هَذَا شَیْ ءٌ إِنَّ هَذَا لَعِبْرَةٌ لِلْأَوَّلِینَ وَ الْآخِرِینَ وَ قَالَ یَا یَاسِرُ أَمَّا رُکُوبِی إِلَیْهِ وَ أَخْذِیَ السَّیْفَ وَ دُخُولِی عَلَیْهِ فَإِنِّی ذَاکِرٌ لَهُ وَ خُرُوجِی عَنْهُ فَلَا أَذْکُرُ شَیْئاً غَیْرَهُ وَ لَا أَذْکُرُ أَیْضاً انْصِرَافِی إِلَی مَجْلِسِی فَکَیْفَ کَانَ أَمْرِی وَ ذَهَابِی إِلَیْهِ لَعْنَةُ اللَّهِ عَلَی هَذِهِ الِابْنَةِ لَعْناً وَبِیلًا تَقَدَّمْ إِلَیْهَا وَ قُلْ لَهَا یَقُولُ لَکِ أَبُوکِ وَ اللَّهِ لَئِنْ جِئْتِنِی بَعْدَ هَذَا الْیَوْمِ وَ شَکَوْتِ مِنْهُ أَوْ خَرَجْتِ بِغَیْرِ إِذْنِهِ لَأَنْتَقِمَنَّ لَهُ مِنْکِ ثُمَّ سِرْ إِلَی ابْنِ الرِّضَا وَ أَبْلِغْهُ عَنِّی السَّلَامَ وَ احْمِلْ إِلَیْهِ عِشْرِینَ أَلْفَ دِینَارٍ وَ قَدِّمْ إِلَیْهِ الشِّهْرِیَّ الَّذِی رَکِبْتُهُ الْبَارِحَةَ ثُمَّ أْمُرْ بَعْدَ ذَلِکَ الْهَاشِمِیِّینَ أَنْ یَدْخُلُوا عَلَیْهِ بِالسَّلَامِ وَ یُسَلِّمُوا عَلَیْهِ قَالَ یَاسِرٌ فَأَمَرْتُ لَهُمْ بِذَلِکَ وَ دَخَلْتُ أَنَا أَیْضاً مَعَهُمْ وَ سَلَّمْتُ عَلَیْهِ وَ أَبْلَغْتُ التَّسْلِیمَ وَ وَضَعْتُ الْمَالَ بَیْنَ یَدَیْهِ وَ عَرَضْتُ الشِّهْرِیَّ عَلَیْهِ فَنَظَرَ إِلَیْهِ سَاعَةً ثُمَّ تَبَسَّمَ فَقَالَ یَا یَاسِرُ هَکَذَا کَانَ الْعَهْدُ بَیْنَهُ وَ بَیْنَ أَبِی وَ بَیْنِی وَ بَیْنَهُ حَتَّی یَهْجُمَ عَلَیَّ بِالسَّیْفِ أَ مَا عَلِمَ أَنَّ لِی نَاصِراً وَ حَاجِزاً یَحْجُزُ بَیْنِی وَ بَیْنَهُ فَقُلْتُ یَا سَیِّدِی یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ دَعْ عَنْکَ هَذَا الْعِتَابَ فَوَ اللَّهِ وَ حَقِّ جَدِّکَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَا کَانَ یَعْقِلُ شَیْئاً مِنْ أَمْرِهِ وَ مَا عَلِمَ أَیْنَ هُوَ مِنْ أَرْضِ اللَّهِ وَ قَدْ نَذَرَ لِلَّهِ نَذْراً صَادِقاً وَ حَلَفَ أَنْ لَا یُسْکِرَ بَعْدَ ذَلِکَ أَبَداً فَإِنَّ ذَلِکَ مِنْ حَبَائِلِ الشَّیْطَانِ فَإِذَا أَنْتَ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ أَتَیْتَهُ فَلَا تَذْکُرْ لَهُ شَیْئاً وَ لَا تُعَاتِبْهُ عَلَی مَا کَانَ مِنْهُ فَقَالَ علیه السلام هَکَذَا کَانَ عَزْمِی وَ رَأْیِی وَ اللَّهِ ثُمَّ دَعَا بِثِیَابِهِ وَ لَبِسَ وَ نَهَضَ وَ قَامَ مَعَهُ النَّاسُ أَجْمَعُونَ حَتَّی دَخَلَ عَلَی الْمَأْمُونِ فَلَمَّا رَآهُ قَامَ إِلَیْهِ وَ ضَمَّهُ إِلَی صَدْرِهِ وَ رَحَّبَ بِهِ وَ لَمْ یَأْذَنْ لِأَحَدٍ فِی الدُّخُولِ

ص: 97

عَلَیْهِ وَ لَمْ یَزَلْ یُحَدِّثُهُ وَ یُسَامِرُهُ فَلَمَّا انْقَضَی ذَلِکِ قَالَ لَهُ أَبُو جَعْفَرٍ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ الرِّضَا علیه السلام یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ قَالَ لَبَّیْکَ وَ سَعْدَیْکَ قَالَ لَکَ عِنْدِی نَصِیحَةٌ فَاقْبَلْهَا قَالَ الْمَأْمُونُ بِالْحَمْدِ وَ الشُّکْرِ ثُمَّ قَالَ فَمَا ذَاکَ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ قَالَ أُحِبُّ أَنْ لَا تَخْرُجَ بِاللَّیْلِ فَإِنِّی لَا آمَنُ عَلَیْکَ هَذَا الْخَلْقَ الْمَنْکُوسَ وَ عِنْدِی عَقْدٌ تُحَصِّنُ بِهِ نَفْسَکَ وَ تَحْتَرِزُ بِهِ عَنِ الشُرُورِ وَ الْبَلَایَا وَ الْمَکَارِهِ وَ

الْآفَاتِ وَ الْعَاهَاتِ کَمَا أَنْقَذَنِیَ اللَّهُ مِنْکَ الْبَارِحَةَ وَ لَوْ لَقِیتَ بِهِ جُیُوشَ الرُّومِ وَ التُّرْکِ وَ اجْتَمَعَ عَلَیْکَ وَ عَلَی غَلَبَتِکَ أَهْلُ الْأَرْضِ جَمِیعاً مَا تَهَیَّأَ لَهُمْ مِنْکَ شَیْ ءٌ بِإِذْنِ اللَّهِ الْجَبَّارِ وَ إِنْ أَحْبَبْتَ بَعَثْتُ بِهِ إِلَیْکَ لِتَحْتَرِزَ بِهِ مِنْ جَمِیعِ مَا ذَکَرْتُ لَکَ قَالَ نَعَمْ فَاکْتُبْ ذَلِکَ بِخَطِّکَ وَ ابْعَثْهُ إِلَیَّ قَالَ علیه السلام نَعَمْ قَالَ یَاسِرٌ فَلَمَّا أَصْبَحَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام بَعَثَ إِلَیَّ فَدَعَانِی فَلَمَّا سِرْتُ إِلَیْهِ وَ جَلَسْتُ بَیْنَ یَدَیْهِ دَعَا بِرَقِّ ظَبْیٍ مِنْ ظَبْیِ تِهَامَةَ ثُمَّ کَتَبَ بِخَطِّهِ هَذَا الْعَقْدَ ثُمَّ قَالَ یَا یَاسِرُ احْمِلْ هَذَا إِلَی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ وَ قُلْ حَتَّی یُصَاغَ لَهُ قَصَبَةٌ مِنْ فِضَّةٍ مَنْقُوشٌ عَلَیْهِ مَا أَذْکُرُهُ بَعْدُ فَإِذَا أَرَادَ شَدَّهُ عَلَی عَضُدِهِ فَلْیَشُدَّهُ عَلَی عَضُدِ الْأَیْمَنِ وَ لْیَتَوَضَّأْ وُضُوءاً حَسَناً سَابِغاً وَ لْیُصَلِّ أَرْبَعَ رَکَعَاتٍ یَقْرَأُ فِی کُلِّ رَکْعَةٍ فَاتِحَةَ الْکِتَابِ وَ سَبْعَ مَرَّاتٍ آیَةَ الْکُرْسِیِّ وَ سَبْعَ مَرَّاتٍ شَهِدَ اللَّهُ وَ سَبْعَ مَرَّاتٍ وَ الشَّمْسِ وَ ضُحاها وَ سَبْعَ مَرَّاتٍ وَ اللَّیْلِ إِذا یَغْشی وَ سَبْعَ مَرَّاتٍ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ فَإِذَا فَرَغَ مِنْهَا فَلْیَشُدَّهُ عَلَی عَضُدِهِ الْأَیْمَنِ عِنْدَ الشَّدَائِدِ وَ النَّوَائِبِ بِحَوْلِ اللَّهِ وَ قُوَّتِهِ وَ کُلُّ شَیْ ءٍ یَخَافُهُ وَ یَحْذَرُهُ وَ یَنْبَغِی أَنْ لَا یَکُونَ طُلُوعُ الْقَمَرِ فِی بُرْجِ الْعَقْرَبِ وَ لَوْ أَنَّهُ غَزَا أَهْلَ الرُّومِ وَ مَلِکَهُمْ لَغَلَبَهُمْ بِإِذْنِ اللَّهِ وَ بَرَکَةِ هَذَا الْحِرْزِ إِلَی آخِرِ مَا أَوْرَدْتُهُ فِی کِتَابِ الدُّعَاءِ(1).

**[ترجمه]مهج الدعوات: حکیمه دختر حضرت رضا علیه السّلام و عمه امام عسکری علیه السلام می­گوید: پس از درگذشت برادرم حضرت جواد علیه السلام، روزی پیش همسرش ام عیسی دختر مأمون رفتم و او را تعزیت گفتم و دیدم خیلی محزون است و جزع و فزع دارد و گریه و ناله می کند و چیزی نمانده خود را بکشد! ترسیدم که زهره اش پاره شود! در باره مقام و جود و کرم و اوصاف اخلاقی و شرف و اخلاصی که خدا به حضرت جواد علیه السلام عطا فرموده، و عزت و کرامتی که به او بخشیده، شروع به صحبت کردیم. ام عیسی گفت: برایت جریانی عجیب و امری بزرگ که بالاتر از وصف و مقدار است از حضرت جواد علیه السلام نقل کنم؟ پرسیدم: چه جریانی؟ گفت: حضرت جواد علیه السلام بسیار بر من هوو و کنیز می آورد و من همیشه مواظب او بودم و چه بسا کلامی از من (در این زمینه) می شنید و من شکایت او را به پدرم مأمون از این امر می کردم ولی او می گفت: صبر کن و تحمل داشته باش، او پسر پیغمبر صلی الله علیه و آله است.

یک روز نشسته بودم، زنی وارد شد و بر من سلام کرد؛ پرسیدم: کیستی؟ گفت: من زنی از فرزندان عمار یاسر و همسر ابو جعفر حضرت محمّد تقی فرزند حضرت رضا علیهما السّلام هستم؛ ام الفضل گفت: چنان غیرت در من تهییج شد که دیگر اختیار از دستم رفت. همان ساعت تصمیم گرفتم از جای حرکت کنم و در شهرها بگردم و نزدیک بود شیطان مرا به اسائه ادب به آن زن وادارد ولی کظم غیظ کردم و حق مهمانی و لباس او را پاس داشتم. وقتی آن زن از نزد من رفت، برخاستم و پیش پدرم مأمون رفتم و او را با خبر ساختم. دیدم پدرم مست شراب است و چیزی نمی فهمد. گفت: ای غلام، شمشیر مرا بیاور! شمشیرش را آوردند. سوار بر مرکب شد و گفت: به خدا قسم او را خواهم کشت. من وقتی این وضع را دیدم پیش خود گفتم: انا لله و انا الیه راجعون، چه کار بدی با خود و همسرم کردم و شروع کردم به لطمه زدن به گونه هایم؛ پدرم بر حضرت جواد علیه السلام وارد شد و پیوسته با شمشیر او را می زد تا این که او را قطعه قطعه کرد. سپس پدرم برگشت و من نیز پشت سر او پا به فرار گذاشتم و آن شب را تا به صبح نخوابیدم!

صبح پیش پدرم رفتم و گفتم: می دانی دیشب چه کردی؟ گفت: چه کرده ام؟ گفتم: فرزند حضرت رضا علیه السلام را کشتی! چشمانش برقی زد و از هوش رفت!

بعد که به هوش آمد، گفت: وای بر تو! چه می گویی؟ گفتم:

بله ای پدر! به خدا قسم دیشب وارد بر او شدی و پیوسته او را با شمشیر می زدی تا این که او را کشتی! مأمون از شنیدن این حرف اضطراب شدیدی گرفت و گفت: یاسر خادم را پیش من بیاورید! مأمون نگاهی به او نمود و گفت: وای بر تو! ببین این دخترم چه می گوید؟ یاسر گفت: ای امیر المؤمنین! هر چه می گوید صحیح است. مأمون با دست بر سینه و صورت خود زد و گفت: إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ راجِعُونَ. به خدا قسم که نابود شدیم و هلاک گشتیم و تا ابد رسوا شدیم. وای بر تو ای یاسر! برو ببین و از او و جریانش خبر بیاور. در آوردن خبر برای من عجله کن که نزدیک است جانم از بدنم خارج شود.

یاسر با عجله رفت و من به صورتم لطمه می زدم. یاسر خیلی زود برگشت و گفت: یا امیر المؤمنین! بشارت باد! پرسید: بر تو بشارت باد، چه خبر داری؟ گفت: وقتی رفتم دیدم نشسته و پیراهنی بر تن دارد و جامه ای دیگر بر روی آن پوشیده و مشغول مسواک کردن است! سلام کردم و گفتم: یا این رسول الله! تقاضا دارم همان پیراهن خود را به من لطف فرمایید تا در آن نماز بخوانم و جهت تبرک داشته باشم، و می­خواستم بدنش را ببینم که آیا شمشیرها بر روی پیکرش اثری گذاشته اند یا نه. به خدا قسم بدنش مثل عاجی بود که آن را زرد کرده باشند و هیچ اثر شمشیر نداشت!

مأمون به گریه ای طولانی افتاد و گفت: با این وصف مشکلی نداریم و این درس عبرتی برای اولین و آخرین است. و گفت: ای یاسر! سوار شدنم برای رفتم به سمت او و برداشتن شمشیر و وارد شدن بر او را یادم می آید اما اصلا چیزی از خارج شدنم از نزد حضرت و بیرون آمدنم به سمت مجلس خودم به یادم نمی آید. چگونه من به سمت او رفته ام؟ خدا لعنتی وبال آور بر این دخترم کند!! برو پیش ام عیسی و به او بگو، پدرت می گوید: به خدا اگر بعد از امروز دو مرتبه بیایی و شکایتی از او بکنی یا بدون اذن او خارج شوی، از تو برای امام جواد علیه السلام انتقام می گیرم ! بعد پیش ابن الرضا علیهما السلام برو و سلام مرا به او برسان و بیست هزار دینار برایش ببر و فلان مرکب مرا که دیشب سوار بودم ببر و تقدیمش کن و پیغام بده که بنی هاشم بر او داخل شوند و به او سلام کنند.

یاسر می گوید: به بنی هاشم امر مأمون را رساندم و من نیز با آنان داخل شدم و بر او سلام کردم و سلام مأمون را به او رساندم و مال را پیش او نهادم و مرکب را بر او عرضه داشتم. حضرت ساعتی به او نگاه کرد و تبسم نمود و فرمود: ای یاسر! پیمان بین او و پدرم و بین من و او چنین بود که با شمشیر بر من هجوم آورد؟ آیا نمی دانست که بین من و او مانعی است که حائل می شود؟

من گفتم: آقای من! یا این رسول الله! او را سرزنش نکن. به خدا قسم و قسم به حق جدت رسول خدا صلی الله علیه و آله، مأمون اصلا نمی فهمید چه می کند و نمی دانست که کجای زمین قرار گرفته و برای خدا نذری راستین کرد و سوگند خورد که بعد از این ماجرا دیگر خمر ننوشد که این امر از ریسمآنهای شیطان است. یا این رسول الله، وقتی شما به نزد ایشان آمدی چیزی به او نگو و نسبت به کاری که کرده مورد عتابش قرار مده. حضرت فرمود: به خدا قسم، تصمیم و نظر خودم هم همین بود. سپس لباس طلبید و پوشید و برخاست و همه مردم با او برخاستند تا بر مأمون وارد شدند.

مأمون همین که چشمش به آن جناب افتاد از جای برخاست و به طرف او حرکت کرد و او را به سینه چسبانید و به او خوشامد گفت و به احدی اجازه نداد بر حضرت وارد شود و پیوسته با او پنهانی سخن می گفت. وقتی کار به این جا رسید، حضرت جواد علیه السلام فرمود: ای امیرالمؤمنین! گفت: بفرمایید! فرمود: من یک نصیحت به شما می کنم از من بپذیر! مأمون گفت: حمد و شکر خدا!! نصیحت شما چیست یا ابن رسول الله؟ فرمود: مایلم شب خارج نشوی! من از این مردم حیله گر نسبت به تو اطمینان ندارم و حرزی دارم که می توانی به وسیله آن خود را از بلاها و ناراحتیها و گرفتاریها در امان بداری، چنانچه دیشب مرا از شر تو نگه داشت. اگر به مصاف سپاه ترک و روم بروی و تمام روی زمین به جنگ تو همداستان شوند، به اذن خدای جبار نمی توانند کاری از پیش ببرند. اگر علاقه داشته باشی آن حرز را برایت بفرستم تا در پناه آن از این گرفتاری ها محفوظ باشی. عرض کرد: بسیار مایلم ولی با خط خود برایم بنویسید و بفرستید. فرمود: بسیار خوب.

یاسر گفت: فردا صبح حضرت جواد علیه السلام از پی من فرستاد. وقتی خدمت آن جناب رسیدم نشستم، پوست آهویی از پوست آهوی تهامه خواست و بعد با خط مبارک خود آن حرز را نوشت و فرمود: یاسر این نوشته را پیش امیر المؤمنین ببر و بگو: یک قاب لوله ای از نقره بسازد و آنچه می گویم بر آن نقش نماید. هر وقت خواست آن را به بازوی خود ببندد، بر بازوی راست ببندد. ابتدا وضوی نیکو و شادابی بگیرد و چهار رکعت نماز بخواند، در هر رکعت یک حمد بخواند و هفت مرتبه آیة الکرسی و هفت مرتبه شهد اللَّه و هفت مرتبه و الشمس و ضحیها و هفت مرتبه و اللیل اذا یغشی و هفت مرتبه قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ بخواند.

وقتی نماز خود را تمام کرد، این حرز را در گرفتاریها و ناراحتیها و هر چه موجب ترس و وحشت او می شود، بر بازوی راست می بندد و نباید موقعی که طلوع قمر در برج عقرب است ببندد. اگر او با رومیان به جنگ پردازد، به اجازه خدا و برکت این دعا بر آنها پیروز می شود. نسخه حرز و اثر آن را در کتاب دعا ذکر کرده ایم. - . مهج الدعوات: 44 -

**[ترجمه]

الْحُزْنِ إِلَی آخِرِ مَا مَرَّ.

**[ترجمه]عیون المعجزات: حکیمه بنت ابی الحسن قرشی که از زنان صالحه بود می گوید: وقتی امام جواد علیه السلام وفات کرد، نزد ام فضل دختر مأمون آمدم؛ یا این که گفت: به نزد ام عیسی دختر مأمون آمدم و او را تسلیت دادم و دیدم خیلی محزون است ... تا آخر آنچه گذشت.

**[ترجمه]

عَلَیْهِ تُعَذِّلُهُ وَ تُوَبِّخُهُ.

وَ کَانَ وَقْتُ الْمَوْسِمِ فَاجْتَمَعَ مِنْ فُقَهَاءِ بَغْدَادَ وَ الْأَمْصَارِ وَ عُلَمَائِهِمْ ثَمَانُونَ رَجُلًا فَخَرَجُوا إِلَی الْحَجِّ وَ قَصَدُوا الْمَدِینَةَ لِیُشَاهِدُوا أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام فَلَمَّا وَافَوْا أَتَوْا دَارَ جَعْفَرٍ الصَّادِقِ علیه السلام لِأَنَّهَا کَانَتْ فَارِغَةً وَ دَخَلُوهَا وَ جَلَسُوا عَلَی بِسَاطٍ کَبِیرٍ وَ خَرَجَ إِلَیْهِمْ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ مُوسَی فَجَلَسَ فِی صَدْرِ الْمَجْلِسِ وَ قَامَ مُنَادٍ وَ قَالَ هَذَا ابْنُ رَسُولِ اللَّهِ فَمَنْ أَرَادَ السُّؤَالَ فَلْیَسْأَلْهُ فَسُئِلَ عَنْ أَشْیَاءَ أَجَابَ عَنْهَا بِغَیْرِ الْوَاجِبِ فَوَرَدَ عَلَی الشِّیعَةِ مَا حَیَّرَهُمْ وَ غَمَّهُمْ وَ اضْطَرَبَتِ الْفُقَهَاءُ وَ قَامُوا وَ هَمُّوا بِالانْصِرَافِ وَ قَالُوا فِی أَنْفُسِهِمْ لَوْ کَانَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام یَکْمُلُ لِجَوَابِ الْمَسَائِلِ لَمَا کَانَ مِنْ عَبْدِ اللَّهِ مَا کَانَ وَ مِنَ الْجَوَابِ بِغَیْرِ الْوَاجِبِ فَفُتِحَ عَلَیْهِمْ بَابٌ مِنْ صَدْرِ الْمَجْلِسِ وَ دَخَلَ مُوَفَّقٌ وَ قَالَ هَذَا أَبُو جَعْفَرٍ فَقَامُوا إِلَیْهِ بِأَجْمَعِهِمْ وَ اسْتَقْبَلُوهُ وَ سَلَّمُوا عَلَیْهِ فَدَخَلَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ وَ عَلَیْهِ قَمِیصَانِ وَ عِمَامَةٌ بِذُؤَابَتَیْنِ وَ فِی رِجْلَیْهِ نَعْلَانِ وَ جَلَسَ وَ أَمْسَکَ النَّاسُ کُلُّهُمْ فَقَامَ صَاحِبُ الْمَسْأَلَةِ فَسَأَلَهُ عَنْ مَسَائِلِهِ فَأَجَابَ عَنْهَا بِالْحَقِّ فَفَرِحُوا وَ دَعَوْا لَهُ وَ أَثْنَوْا عَلَیْهِ وَ قَالُوا لَهُ إِنَّ عَمَّکَ عَبْدَ اللَّهِ أَفْتَی بِکَیْتَ وَ کَیْتَ فَقَالَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ یَا عَمِّ إِنَّهُ عَظِیمٌ عِنْدَ اللَّهِ أَنْ تَقِفَ غَداً بَیْنَ یَدَیْهِ فَیَقُولَ لَکَ لِمَ تُفْتِی عِبَادِی بِمَا لَمْ تَعْلَمْ وَ فِی الْأُمَّةِ مَنْ هُوَ أَعْلَمُ مِنْکَ.

وَ رُوِیَ عَنْ عُمَرَ بْنِ فَرَجٍ الرُّخَّجِیِ (1) قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍ إِنَّ شِیعَتَکَ تَدَّعِی أَنَّکَ تَعْلَمُ کُلَّ مَاءٍ فِی دِجْلَةَ وَ وَزْنَهُ وَ کُنَّا عَلَی شَاطِئِ دِجْلَةَ فَقَالَ علیه السلام لِی یَقْدِرُ اللَّهُ تَعَالَی أَنْ یُفَوِّضَ عِلْمَ ذَلِکَ إِلَی بَعُوضَةٍ مِنْ خَلْقِهِ أَمْ لَا قُلْتُ نَعَمْ یَقْدِرُ فَقَالَ

ص: 100

أَنَا أَکْرَمُ عَلَی اللَّهِ تَعَالَی مِنْ بَعُوضَةٍ وَ مِنْ أَکْثَرِ خَلْقِهِ.

**[ترجمه]عیون المعجزات: پس از در گذشت حضرت رضا علیه السّلام، امام جواد علیه السلام در حدود هفت سال داشت. بین دوستان ایشان در بغداد و سایر شهرها اختلاف افتاد. گروهی از شیعیان از آن جمله ریان بن صلت و صفوان بن یحیی و محمّد بن حکیم و عبد الرحمن ابن حجاج و یونس بن عبد الرحمن و گروهی از سران شیعه و اشخاص مورد اعتماد در زیر زمین خانه عبد الرحمن بن حجاج اجتماع کرده، شروع به گریه و ناله کردند و از این مصیبت سخت اندوهگین بودند. یونس بن عبد الرحمن گفت: گریه را رها کنید! چه کسی متصدی رهبری شیعه خواهد بود و در مسائل دینی به که پناه آوریم تا فرزند حضرت رضاعلیه السلام بزرگ شود؟ (منظورش حضرت جواد بود).

ریان بن صلت از جای حرکت کرد و گلوی یونس بن عبد الرحمن را گرفته فشرد و شروع به سیلی زدن او کرد و می گفت: تو پیش ما ادعای ایمان می کنی ولی در دل شک داری و مشرک هستی. اگر مقام امامت به آن جناب از طرف خدا داده شده، گرچه به بچه یک روزه باشد، از نظر علم و دانش چون رهبری بزرگ است و اگر از طرف خدا نباشد، گرچه هزار سال عمر داشته باشد مثل یکی از مردم عادی است. این از مطالبی است که باید در باره اش اندیشه نمود. بقیه حاضرین روی به جانب او نموده، شروع به سرزنش و اعتراض نمودند.

- ایام حج بود. گروهی از فقیهان بغداد و دانشمندان سایر شهرها (حدود هشتاد نفر) جمع شدند و به جانب مکه رهسپار گردیدند. ابتدا به مدینه رفتند تا حضرت جواد علیه السلام را از نزدیک مشاهده کنند. وقتی وارد مدینه شدند، به خانه حضرت صادق علیه السّلام رفتند. چون خالی بود وارد خانه شده روی فرش بزرگی که گسترده بود نشستند. عبد اللَّه بن موسی وارد شد و در بالای مجلس نشست. یک نفر فریاد زد: مردم! این پسر پیامبر است، هر کس سؤالی دارد بکند. چند سؤال کردند، ولی جواب نادرستی داد. شیعیان حاضر بسیار اندوهگین و ناراحت شدند و فقهاء مضطرب گردیدند و از جای حرکت کردند تا خارج شوند و با خود می گفتند: اگر حضرت جواد علیه السلام می توانست خود جواب این مسائل را بدهد، نباید از عبد اللَّه بن موسی چنین جوابهایی صادر شود.

در این هنگام دری از بالای مجلس گشوده شد و موفق وارد گردیده و گفت: اینک حضرت جواد علیه السلام تشریف می آورند. با وارد شدن آن جناب، همه از جای حرکت کرده به استقبالش رفتند و سلام کردند. امام جواد علیه السلام وارد شد. دو جامه پوشیده بود و عمامه ای با دو گیسو داشت و در پای مبارکش نعلین بود. حضرت نشست و تمام مردم سکوت کردند. همان سؤال کننده قبل از جای حرکت کرد و چند مسأله پرسید و جواب های صحیح شنید. همه شاد شده شروع به ستایش نمودند و عرض کردند: عمویت عبد اللَّه چنین و چنان جواب داد.

فرمود: لا اله الا الله! عمو جان! بسیار کار خطرناکی است که روز قیامت در پیشگاه خداوند بایستی و به تو بگوید: چرا به بندگانم فتوایی که نمی دانستی دادی، در حالی که در میان امت داناتر از تو وجود داشت؟

- از عمر بن فرج رخجی نقل شده که گفت، در حالی که ما کنار دجله ایستاده بودیم، به حضرت ابو جعفر علیه السلام گفتم: شیعیان شما مدعی هستند که شما می دانید چقدر آب در دجله است و از وزن آن اطلاع دارید. فرمود: آیا خداوند قادر است علم این مطلب را در اختیار یک پشه بگذارد یا نه؟ گفتم: چرا قادر است. فرمود: من در نزد خدا از یک پشه و از بیشتر مردم نیز گرامی ترم.

**[ترجمه]

فَإِنَّ ذَلِکَ جَائِزٌ.

ثُمَّ قُلْتُ لَهُ بَعْدَ ذَلِکَ بِثَلَاثِ سِنِینَ إِنِّی کُنْتُ اسْتَأْذَنْتُکَ فِی الطَّوَافِ عَنْکَ وَ عَنْ أَبِیکَ فَأَذِنْتَ لِی فِی ذَلِکَ فَطُفْتُ عَنْکُمَا مَا شَاءَ اللَّهُ ثُمَّ وَقَعَ فِی قَلْبِی شَیْ ءٌ فَعَمِلْتُ بِهِ قَالَ وَ مَا هُوَ قُلْتُ طُفْتُ یَوْماً عَنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقَالَ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ صَلَّی اللَّهُ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ ثُمَّ الْیَوْمَ الثَّانِیَ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ ثُمَّ طُفْتُ الْیَوْمَ الثَّالِثَ عَنِ الْحَسَنِ وَ الرَّابِعَ عَنِ الْحُسَیْنِ وَ الْخَامِسَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ وَ السَّادِسَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ وَ الْیَوْمَ السَّابِعَ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ وَ الْیَوْمَ الثَّامِنَ عَنْ أَبِیکَ مُوسَی وَ الْیَوْمَ التَّاسِعَ عَنْ أَبِیکَ عَلِیٍّ وَ الْیَوْمَ الْعَاشِرَ عَنْکَ یَا سَیِّدِی وَ هَؤُلَاءِ الَّذِینَ أَدِینُ اللَّهَ بِوَلَایَتِهِمْ فَقَالَ إِذاً وَ اللَّهِ تَدِینَ اللَّهَ بِالدِّینِ الَّذِی لَا یَقْبَلُ مِنَ الْعِبَادِ غَیْرَهُ قُلْتُ وَ رُبَّمَا طُفْتُ عَنْ أُمِّکَ فَاطِمَةَ وَ رُبَّمَا لَمْ أَطُفْ فَقَالَ اسْتَکْثِرْ مِنْ هَذَا فَإِنَّهُ أَفْضَلُ مَا أَنْتَ عَامِلُهُ إِنْ شَاءَ اللَّهُ (1).

**[ترجمه]کافی: علی بن مهزیار از موسی بن قاسم نقل کرد که گفت: به حضرت ابو جعفر ثانی علیه السلام عرض کردم: من تصمیم داشتم از طرف شما و پدرت طواف کنم ولی به من گفته شد: نباید از طرف امامان طواف شود! فرمود: هر چه برایت مقدور بود طواف کن. این کار جایز است.

پس از سه سال عرض کردم: من در مورد طواف از طرف شما و پدرتان اجازه خواستم، شما هم اجازه فرمودید. هر چه توانستم به نیابت شما طواف کردم و بعد در قلبم چیزی خطور کرد که به آن عمل کردم .

فرمود: چه چیزی خطور کرد؟ گفتم: یک روز از جانب پیامبر صلی الله علیه و اله طواف کردم؛ سه مرتبه فرمود: صلّی اللَّه علیه و آله و سلّم. روز دوم از جانب امیر المؤمنین علیه السلام، روز سوم از طرف امام حسن علیه السلام، روز چهارم از طرف امام حسین علیه السلام و روز پنجم از طرف علی بن الحسین علیهما السلام و روز ششم از طرف حضرت باقر علیه السلام، روز هفتم از طرف جعفر بن محمّد علیهما السلام و روز هشتم از طرف پدربزرگت حضرت موسی بن جعفر علیهما السلام و روز نهم از طرف پدرت حضرت رضا علیه السلام و روز دهم از طرف شما. اینها پیشوایانی هستند که معتقد به ولایت آنهایم. فرمود: در این صورت اعتقادی داری که خداوند جز چنین اعتقادی را از بندگان خود نمی پذیرد.

عرض کردم: گاهی از طرف مادرت فاطمه زهرا علیها السّلام طواف می کنم و گاهی نمی کنم. فرمود: هر چه می توانی از جانب آن جناب بیشتر طواف نما که این کار بهترین عملی است که انجام می دهی، ان شاء اللَّه. - . کافی 4 : 314 -

**[ترجمه]

مثله (1).

**[ترجمه]عیون اخبار الرضا: بزنطی می گوید: نامه حضرت رضا علیه السّلام را به فرزندش حضرت جواد علیه السلام خواندم که نوشته بود: شنیده ام وقتی می خواهی خارج شوی، غلامان از درب کوچک تو را بیرون می برند. این کار به واسطه بخلی است که آنها دارند تا کسی از تو بهره ای نبرد! تو را سوگند می دهم به حقی که بر تو دارم، مبادا بعد از این خارج یا داخل شوی مگر از درب بزرگ. هر وقت می خواهی سوار شوی، به همراه خود طلا و نقره داشته باش. هر کس تقاضایی کرد به او چیزی بده. هر کدام از عموهایت تقاضای کمک کردند، مبادا کمتر از پنجاه دینار بدهی! بیشتر از این در اختیار خودت هست، خواستی بیشتر بده و هر کدام از عمه هایت تقاضا کردند، از بیست و پنج دینار کمتر مده و اگر بیشتر خواستی بده! من آرزوی بلندی و رفعت تو را از جانب خدا دارم. ببخش و مبادا از این که خدای صاحب عرش تو را تنگدست کند، ترس داشته باشی. - . عیون اخبار الرضا 2 : 8 -

در کتاب کافی نیز مثل این حدیث نقل شده است. - . کافی 4 : 43 -

**[ترجمه]

**[ترجمه]تفسیر عیاشی: محمّد بن عیسی بن زیاد می گوید: من در دیوان ابی عباد بودم که دیدم از روی یک نامه نسخه برداری می کند! پرسیدم نامه از کیست؟ گفت: نامه حضرت رضا علیه السلام است به فرزندش که از خراسان نوشته. تقاضا کردم به من بدهد. دیدم در نامه چنین نوشته:

بسم اللَّه الرحمن الرحیم. خدا تو را عمر طولانی دهد و از دشمن مصون و محفوظ بدارد. پسرم! پدرت فدایت! اموال خود را در اختیار تو گذاشتم در حالی که خودم زنده و سلامتم؛ به امید اینکه خداوند به واسطه صله رحم و کمکی که به خویشاوندان و غلامان حضرت موسی بن جعفر و جعفر بن محمّد علیهم السّلام می کنی، به تو افزایش عنایت کند. اما سعیده زنی است که در مورد بخشش و عطا بسیار خوددار و صرفه جوست، با اینکه نباید چنین باشد. خداوند در آن آیه می فرماید: «مَنْ ذَا الَّذِی یُقْرِضُ اللَّهَ قَرْضاً حَسَناً فَیُضاعِفَهُ لَهُ أَضْعافاً کَثِیرَةً - . بقره / 245 - » ،{کیست آن کس که به [بندگانِ] خدا وام نیکویی دهد تا [خدا] آن را برای او چند برابر بیفزاید؟} و فرمود: «لِیُنْفِقْ ذُو سَعَةٍ مِنْ سَعَتِهِ وَ مَنْ قُدِرَ عَلَیْهِ رِزْقُهُ فَلْیُنْفِقْ مِمَّا آتاهُ اللَّهُ - . طلاق / 7 - » ،{بر توانگر است که از دارایی خود هزینه کند، و هر که روزی او تنگ باشد، باید از آنچه خدا به او داده خرج کند.} خداوند بسیار به تو وسعت عنایت کرده. پسرم! فدایت شوم، مرا از کارها مطلع گردان و به جهت علاقه ای که به آن کارها داری پنهان منما زیرا موجب زیان تو می شود. و السلام. - . تفسیر عیاشی 1: 131 -

**[ترجمه]

وَ مِنْهُمْ عَلِیُّ بْنُ مَهْزِیَارَ الْأَهْوَازِیِّ وَ کَانَ مَحْمُوداً.

أَخْبَرَنِی جَمَاعَةٌ عَنِ التَّلَّعُکْبَرِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَلِیٍّ الرَّازِیِّ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الْبَلْخِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مَابُنْدَارَ الْإِسْکَافِیِّ عَنِ الْعَلَاءِ الْمَذَارِیِ (1)

عَنِ الْحَسَنِ بْنِ شَمُّونٍ قَالَ: قَرَأْتُ هَذِهِ الرِّسَالَةَ عَلَی عَلِیِّ بْنِ مَهْزِیَارَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ الثَّانِی بِخَطِّهِ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ یَا عَلِیُّ أَحْسَنَ اللَّهُ جَزَاکَ وَ أَسْکَنَکَ جَنَّتَهُ وَ مَنَعَکَ مِنَ الْخِزْیِ فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ وَ حَشَرَکَ اللَّهُ مَعَنَا یَا عَلِیُّ قَدْ بَلَوْتُکَ وَ خَیَّرْتُکَ فِی النَّصِیحَةِ وَ الطَّاعَةِ وَ الْخِدْمَةِ وَ التَّوْقِیرِ وَ الْقِیَامِ بِمَا یَجِبُ عَلَیْکَ فَلَوْ قُلْتَ إِنِّی لَمْ أَرَ مِثْلَکَ

لَرَجَوْتُ أَنْ أَکُونَ صَادِقاً فَجَزَاکَ اللَّهُ جَنَّاتِ الْفِرْدَوْسِ نُزُلًا فَمَا خَفِیَ عَلَیَّ مَقَامُکَ وَ لَا خِدْمَتُکَ فِی الْحَرِّ وَ الْبَرْدِ فِی اللَّیْلِ وَ النَّهَارِ فَأَسْأَلُ اللَّهَ إِذَا جَمَعَ الْخَلَائِقَ لِلْقِیَامَةِ أَنْ یُحِبُّوکَ بِرَحْمَةٍ تَغْتَبِطُ بِهَا إِنَّهُ سَمِیعُ الدُّعَاءِ(2).

**[ترجمه]غیبت شیخ طوسی: از کسانی که امام جواد علیه السّلام آنها را ستوده، یکی عبد العزیز فرزند مهتدی قمی اشعری است. در جواب نامه او امام جواد علیه السلام چنین نوشت: گرفتی و حمد برای خداوند است و مقدار پولی را که برای تو از آنجا فرستاده بودند فهمیدم. خدا گناهان تو و آنها را ببخشد و ما و شما را مشمول رحمت خویش قرار دهد.

و هم در باره او نوشت: خدا گناه تو را ببخشد و من و تو را مشمول رحمت خویش قرار دهد و به واسطه رضایت من از تو راضی گردد.

و از جمله شخصیت های پسندیده زمان آن جناب، علی بن مهزیار اهوازی است. عده ای با چند واسطه از حسن بن شمون نقل کردند که گفت: این نامه را به خط حضرت جواد علیه السّلام در باره علی بن مهزیار پیش او دیدم. چنین نوشته بود:

بسم اللَّه الرحمن الرحیم. علی! خدا بهترین جزا را به تو بدهد و بهشت برین را جایگاهت قرار دهد و تو را خوار دنیا و آخرت نکند و با ما محشور گرداند. یا علی! ترا آزمودم و در مورد خیر خواهی و فرمانبرداری و احترام و انجام وظائف لازم آزمایش کردم. اگر بگویم مانند تو را ندیده ام، امیدوارم در این سخن راست گفته باشم. خداوند بهشت برین را منزل تو قرار دهد. در سرما و گرما و در شب و روز خدمت و موقعیت تو بر ما مخفی نیست. از خداوند درخواست می کنم در روز رستاخیز تو را چنان مشمول رحمت خود قرار دهد که موجب غبطه دیگران شوی. خدا دعا را شنونده است. - . غیبت طوسی: 225 -

**[ترجمه]

**[ترجمه]کافی ، غیبت طوسی. علی بن ابراهیم از پدر خود نقل کرد که گفت: خدمت حضرت جواد علیه السلام بودم، صالح بن محمّد بن سهل همدانی که وکیل آن جناب بود وارد شد. عرض کرد: آقا، مرا در مورد آن ده هزار درهم که خرج کرده ام حلال کن. حضرت جواد علیه السلام فرمود: حلالت باد.

وقتی صالح از نزد حضرت خارج شد حضرت جواد علیه السلام فرمود: حق آل محمّد صلّی اللَّه علیه و آله را تصرف می کنند و از دادن به مستمندان و بیچارگان این خانواده امتناع می ورزند و خود صرف می نمایند. آنگاه می گویند ما را حلال کن. او گمان می کند من خواهم گفت: حلال نمی کنم! به خدا قسم روز قیامت خداوند از اینها در این مورد سؤال دقیقی خواهد کرد. - . کافی 1 : 548 ، غیبت طوسی: 227

-

**[ترجمه]

الدُّکَّانَ مِنْ غَیْرِ دَرَجَةٍ فَأَشَارَ إِلَی مَوْضِعِ الدَّرَجَةِ فَصَعِدْتُ وَ سَلَّمْتُ فَرَدَّ السَّلَامَ وَ مَدَّ إِلَیَّ یَدَهُ فَأَخَذْتُهَا وَ قَبَّلْتُهَا وَ وَضَعْتُهَا عَلَی وَجْهِی وَ أَقْعَدَنِی بِیَدِهِ فَأَمْسَکْتُ یَدَهُ مِمَّا دَخَلَنِی مِنَ الدَّهَشِ فَتَرَکَهَا فِی یَدِی فَلَمَّا سَکَنْتُ خَلَّیْتُهَا فَسَاءَلَنِی وَ کَانَ الرَّیَّانُ بْنُ شَبِیبٍ قَالَ لِی إِنْ وَصَلْتَ إِلَی أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام وَ قُلْتَ لَهُ مَوْلَاکَ الرَّیَّانُ بْنُ شَبِیبٍ یَقْرَأُ عَلَیْکَ السَّلَامَ وَ یَسْأَلُکَ الدُّعَاءَ لَهُ وَ لِوُلْدِهِ فَذَکَرْتُ لَهُ ذَلِکَ (1)

فَدَعَا لَهُ وَ لَمْ یَدْعُ لِوُلْدِهِ فَأَعَدْتُ عَلَیْهِ فَدَعَا لَهُ وَ لَمْ یَدْعُ لِوُلْدِهِ فَأَعَدْتُ عَلَیْهِ ثَالِثاً فَدَعَا لَهُ وَ لَمْ یَدْعُ لِوُلْدِهِ فَوَدَّعْتُهُ وَ قُمْتُ فَلَمَّا مَضَیْتُ نَحْوَ الْبَابِ سَمِعْتُ کَلَامَهُ وَ لَمْ أَفْهَمْ قَالَ وَ خَرَجَ الْخَادِمُ فِی أَثَرِی فَقُلْتُ لَهُ مَا قَالَ سَیِّدِی لَمَّا قُمْتُ فَقَالَ لِی مَنْ هَذَا الَّذِی یَرَی أَنْ یَهْدِیَ نَفْسَهُ هَذَا وُلِدَ فِی بِلَادِ الشِّرْکِ فَلَمَّا أُخْرِجَ مِنْهَا صَارَ إِلَی مَنْ هُوَ شَرٌّ مِنْهُمْ فَلَمَّا أَرَادَ اللَّهُ أَنْ یَهْدِیَهُ هَدَاهُ (2).

**[ترجمه]رجال کشی: خیران خادم می گوید: در زمان حضرت جواد علیه السّلام عازم حج شدم و حال آن جناب را از خدمتکاری که نزد ایشان موقعیتی داشت پرسیدم و درخواست کردم مرا خدمت ایشان ببرد. وقتی به مدینه رسیدیم، گفت: آماده باش که من تصمیم دارم خدمت حضرت جواد علیه السلام بروم. من هم با او رفتم.

به درب خانه که رسیدیم گفت: درب دکان بایست و خودش اجازه گرفت و داخل شد. وقتی فرستاده اش دیر کرد و به دنبال من نیامد، درب خانه رفتم و از آن غلام جویا شدم. گفتند: خارج شد و رفت. من متحیر ماندم. در همین بین خادمی خارج شده پرسید: تو خیران هستی، گفتم آری. گفت: داخل شو.

وارد شدم. حضرت جواد علیه السّلام بالای یک سکوی بلند ایستاده بود و فرشی برای نشستن نداشت. غلامی با سجاده­ای آمد و آن را پهن کرد و امام علیه السلام نشست.

همین که چشم من به آن جناب افتاد، هیبت و مقامش چنان مرا فرا گرفت که ترسیدم! بی آنکه پای بر روی پلکان گذارم خواستم بالای سکو بروم. امام اشاره کرد که پلکان آنجا است. بالا رفته سلام کردم. دست خود را به جانب من دراز کرد. گرفتم و بوسیدم و بر روی صورت خود گذاشتم. با دست خود مرا نشاند. من از هیبتی که مرا گرفته بود دست آن جناب را رها نکردم امام نیز دست خود را نکشید. همین که حالت وحشت از دلم رفت، دستش را رها کردم و حضرت از حالم جویا شد.

ریان بن شبیب گفته بود: وقتی خدمت امام علیه السّلام رسیدی، عرض کن: غلامت ریان سلام رسانده و تقاضا دارد برای او و فرزندش دعا بفرمایید! من خدمت آن جناب عرض کردم و آقا برای ریان دعا کرد ولی از دعا برای فرزندش خودداری نمود. باز دو مرتبه اظهار کردم، برای ریان دعا کرد و چیزی در مورد فرزندش نفرمود. مرتبه سوم نیز تکرار کردم و تنها برای ریان دعا کرد. خداحافظی نموده خارج شدم.

به درب خانه که رسیدم، صدای امام را شنیدم که چیزی می فرمود ولی فرمایش ایشان را نفهمیدم. خادم از پی من آمد. من گفتم: مولایم موقع آمدن من چه فرمود؟ گفت: حضرت فرمود: این کیست که مایل است خود را برهاند؟ این پسرک در بلاد شرک متولد شد و

از آنجا هم که خارج شد جزء کسانی گردید که از آنها بدتر بودند. اگر خدا می خواست هدایتش می کرد! - . رجال کشی: 608 -

**[ترجمه]

**[ترجمه]رجال کشی: علی بن مهزیار می گوید: خیران برایم نوشت که هشت درهم برایت فرستادم. این پول را از طرطوس (شهری است در سر حد شام بین انطاکیه و حلب) برایم فرستاده بودند، نخواستم بدون اجازه شما به صاحبش رد کنم یا تغییری بدهم. اکنون بفرمایید، آیا چنین پولی را که وضعش معلوم نیست و شاید از کفار باشد، بگیرم یا نه؟ تا به دستورت عمل کنم. حضرت در جواب او چنین نوشت: پول یا غیر پولی را اگر برایت فرستادند قبول کن، زیرا پیامبر اکرم هدیه یهودی و نصرانی را رد نمی کرد. - . رجال کشی: 508 -

**[ترجمه]

مِنْکَ وَ رَضِیَ عَنْهُمْ وَ جَعَلَهُمْ مَعَنَا فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ وَ قَدْ بَعَثْتُ إِلَیْکَ مِنَ الدَّنَانِیرِ بِکَذَا وَ مِنَ الْکِسْوَةِ بِکَذَا فَبَارَکَ لَکَ فِیهِ وَ فِی جَمِیعِ نِعَمِ اللَّهِ إِلَیْکَ وَ قَدْ کَتَبْتُ إِلَی النَّضْرِ أَمَرْتُهُ أَنْ یَنْتَهِیَ عَنْکَ وَ عَنِ التَّعَرُّضِ لَکَ وَ لِخِلَافِکَ وَ أَعْلَمْتُهُ مَوْضِعَکَ عِنْدِی وَ کَتَبْتُ إِلَی أَیُّوبَ أَمَرْتُهُ بِذَلِکَ أَیْضاً وَ کَتَبْتُ إِلَی مَوَالِیَّ بِهَمَدَانَ کِتَاباً أَمَرْتُهُمْ بِطَاعَتِکَ وَ الْمَصِیرِ إِلَی أَمْرِکَ وَ أَنْ لَا وَکِیلَ سِوَاکَ.

(1)

ص: 109

ص: 110

تاریخ الإمام أبی الحسن الهادی صلوات الله علیه

ص: 111

ص: 112

**[ترجمه]رجال کشی: ابراهیم بن محمّد می گوید: امام جواد علیه السّلام برایم نوشت که آن پولها رسید، خدا از تو قبول کند و از آنها نیز راضی شود و در دنیا و آخرت با ما باشند. فلان قدر پول و لباس برایت فرستادم! خداوند در مورد اینها و تمام نعمتهایی که به تو ارزانی داشته به تو برکت بدهد.

برای نضر نوشتم به حرف تو گوش کند و مزاحم تو نشود و با تو مخالفت ننماید. به او گوشزد کردم چه مقامی نزد من داری؛ برای ایوب نیز همین مطالب را نوشتم. برای دوستان همدان نوشتم و به آنها دستور دادم که از تو پیروی کنند و سرپیچی از دستورات ننمایند، گوشزد کردم که جز تو وکیلی ندارم. - . رجال کشی: 611 -

**[ترجمه]

وَ کَانَ أَطْیَبَ النَّاسِ مُهْجَةً وَ أَصْدَقَهُمْ لَهْجَةً وَ أَمْلَحَهُمْ مِنْ قَرِیبٍ وَ أَکْمَلَهُمْ مِنْ بَعِیدٍ إِذَا صَمَتَ عَلَیْهِ هَیْبَةُ الْوَقَارِ وَ إِذَا تَکَلَّمَ سِیمَاءُ الْبَهَاءِ وَ هُوَ مِنْ بَیْتِ الرِّسَالَةِ وَ الْإِمَامَةِ وَ مَقَرِّ الْوَصِیَّةِ وَ الْخِلَافَةِ شُعْبَةٌ مِنْ دَوْحَةِ النُّبُوَّةِ مُنْتَضَاةٌ مُرْتَضَاةٌ وَ ثَمَرَةٌ مِنْ شَجَرَةِ الرِّسَالَةِ مُجْتَنَاةٌ مُجْتَبَاةٌ وُلِدَ بِصَرْیَا مِنَ الْمَدِینَةِ النِّصْفَ مِنْ ذِی الْحِجَّةِ سَنَةَ اثْنَتَیْ عَشْرَةَ وَ مِائَتَیْنِ.

ابْنُ عَیَّاشٍ: یَوْمَ الثَّلَاثَاءِ الْخَامِسَ مِنْ رَجَبٍ سَنَةَ أَرْبَعَ عَشْرَةَ وَ قُبِضَ بِسُرَّ مَنْ رَأَی الثَّالِثَ مِنْ رَجَبٍ سَنَةَ أَرْبَعٍ وَ خَمْسِینَ وَ مِائَتَیْنِ وَ قِیلَ یَوْمَ الْإِثْنَیْنِ ثَلَاثَ لَیَالٍ بَقِینَ مِنْ جُمَادَی الْآخِرَةِ نِصْفَ النَّهَارِ وَ لَیْسَ عِنْدَهُ إِلَّا ابْنُهُ أَبُو مُحَمَّدٍ علیه السلام وَ لَهُ یَوْمَئِذٍ أَرْبَعُونَ سَنَةً وَ قِیلَ أَحَدٌ وَ أَرْبَعُونَ وَ سَبْعَةُ أَشْهُرٍ أُمُّهُ أُمُّ وَلَدٍ یُقَالُ لَهَا سُمَانَةُ الْمَغْرِبِیَّةُ وَ یُقَالُ إِنَّ أُمَّهُ الْمَعْرُوفَةَ بِالسَّیِّدَةِ أُمُّ الْفَضْلِ فَأَقَامَ مَعَ أَبِیهِ سِتَّ سِنِینَ وَ خَمْسَةَ أَشْهُرٍ وَ بَعْدَهُ مُدَّةَ إِمَامَتِهِ ثَلَاثاً وَ ثَلَاثِینَ سَنَةً وَ یُقَالُ وَ تِسْعَةَ أَشْهُرٍ وَ مُدَّةُ مُقَامِهِ بِسُرَّ مَنْ رَأَی عِشْرِینَ سَنَةً وَ تُوُفِّیَ فِیهَا وَ قَبْرُهُ فِی دَارِهِ وَ کَانَ فِی سِنِی إِمَامَتِهِ بَقِیَّةُ مُلْکِ الْمُعْتَصِمِ ثُمَّ الْوَاثِقِ وَ الْمُتَوَکِّلِ وَ الْمُنْتَصِرِ وَ الْمُسْتَعِینِ وَ الْمُعْتَزِّ وَ فِی آخِرِ مُلْکِ الْمُعْتَمِدِ اسْتُشْهِدَ مَسْمُوماً وَ قَالَ ابْنُ بَابَوَیْهِ وَ سَمَّهُ الْمُعْتَمِدُ(1).

**[ترجمه]مناقب: نامش علی و کنیه اش ابو الحسن بود که جز این نام و کنیه­ای نداشت اما دارای لقبهای نجیب، مرتضی، هادی، نقی، عالم، فقیه، امین، مؤتمن، طیّب، متوکل، عسکری بود. آن جناب را ابو الحسن ثالث و فقیه عسکری می گفتند.

از تمام مردم خوشبوتر و راستگوتر و با نمک تر از نزدیک، و کامل تر از دور بود. هنگام خاموشی آثار هیبت و سنگینی در چهره اش آشکار بود و در موقع سخن گفتن چهره ای گیرا و جذاب داشت. از خاندان نبوت و امامت بود و محل قرار گرفتن وصیت و خلافت بود. شکوفه و برگزیده باغ نبوت و میوه ای از درخت رسالت بود که چیده شده و اختیار گردیده بود. سال دویست و دوازده، در نیمه ذی حجه در محلی بنام صریا از اطراف مدینه متولد شد.

ابن عیاش گفته است: در روز سه شنبه پنجم رجب سال 214 متولد شد و در سال 254 ، روز سوم رجب از دنیا رفت. بعضی روز دوشنبه سه شب به آخر جمادی الآخرة مانده راروز وفاتش تعیین نموده اند. کسی جز فرزندش ابو محمّد (امام حسن عسکری علیه السلام) هنگام فوتش نبود. در موقع فوت چهل سال داشت. بعضی چهل و یک سال و هفت ماه گفته اند.

مادرش کنیز فرزندداری به نام سمانه مغربیه بود. بعضی گفته اند: مادرش معروف به بانو ام الفضل بود. شش سال و پنج ماه با پدر خود بود و پس از پدر، مدت امامت آن جناب سی و سه سال و بعضی نه ماه نیز افزوده اند. بیست سال در سر من رأی (سامرا) ساکن بود. در همان جا از دنیا رفت و در خانه خود مدفون گردید.

مدت اقامت آن جناب در بقیه مدت حکمرانی معتصم، و بعد از او واثق و متوکل و منتصر و مستعین و معتز بودند و در آخر فرمانروایی معتمد به وسیله سم شهید شد. ابن بابویه می نویسد: معتمد آن جناب را مسموم کرد. - . مناقب آل ابی طالب 4 : 401 -

**[ترجمه]

وَ مَاتَ فِی جُمَادَی الْآخِرَةِ لِخَمْسِ لَیَالٍ بَقِینَ مِنْهُ مِنْ سَنَةِ أَرْبَعٍ وَ خَمْسِینَ وَ مِائَتَیْنِ فِی خِلَافَةِ الْمُعْتَزِّ فَیَکُونُ عُمُرُهُ أَرْبَعِینَ سَنَةً غَیْرَ أَیَّامٍ کَانَ مُقَامُهُ مَعَ أَبِیهِ سِتَّ سِنِینَ وَ خَمْسَةَ أَشْهُرٍ وَ بَقِیَ بَعْدَ وَفَاةِ أَبِیهِ ثَلَاثاً وَ ثَلَاثِینَ سَنَةً وَ شُهُوراً وَ قَبْرُهُ بِسُرَّ مَنْ رَأَی (1).

وَ قَالَ الْحَافِظُ عَبْدُ الْعَزِیزِ: مَوْلِدُهُ سَنَةَ أَرْبَعَ عَشْرَةَ وَ مِائَتَیْنِ وَ مَاتَ سَنَةَ أَرْبَعٍ وَ خَمْسِینَ وَ مِائَتَیْنِ فَکَانَ عُمُرُهُ أَرْبَعِینَ سَنَةً قَبْرُهُ بِسُرَّ مَنْ رَأَی دُفِنَ بِهَا فِی زَمَنِ الْمُنْتَصِرِ یُلَقَّبُ بِالْهَادِی أُمُّهُ سُمَانَةُ وَ یُقَالُ إِنَّهُ وُلِدَ بِالْمَدِینَةِ النِّصْفَ مِنْ ذِی الْحِجَّةِ سَنَةَ اثْنَتَیْ عَشْرَةَ

وَ مِائَتَیْنِ وَ قُبِضَ بِسُرَّ مَنْ رَأَی فِی رَجَبٍ سَنَةَ أَرْبَعٍ وَ خَمْسِینَ وَ مِائَتَیْنِ وَ لَهُ یَوْمَئِذٍ إِحْدَی وَ أَرْبَعُونَ سَنَةً وَ سِتَّةُ أَشْهُرٍ وَ قَبْرُهُ بِسُرَّ مَنْ رَأَی فِی دَارِهِ (2).

وَ قَالَ ابْنُ الْخَشَّابِ: وُلِدَ أَبُو الْحَسَنِ الْعَسْکَرِیُّ عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدٍ فِی رَجَبٍ سَنَةَ مِائَتَیْنِ وَ أَرْبَعَ عَشْرَةَ مِنَ الْهِجْرَةِ وَ کَانَ مُقَامُهُ مَعَ أَبِیهِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ سِتَّ سِنِینَ وَ خَمْسَةَ أَشْهُرٍ وَ مَضَی فِی یَوْمِ الْإِثْنَیْنِ لِخَمْسِ لَیَالٍ بَقِینَ مِنْ جُمَادَی الْآخِرَةِ سَنَةَ مِائَتَیْنِ وَ أَرْبَعٍ وَ خَمْسِینَ مِنَ الْهِجْرَةِ وَ أَقَامَ بَعْدَ أَبِیهِ ثَلَاثاً وَ ثَلَاثِینَ سَنَةً وَ سَبْعَةَ أَشْهُرٍ إِلَّا أَیَّاماً قَبْرُهُ بِسُرَّ مَنْ رَأَی أُمُّهُ سُمَانَةُ وَ یُقَالُ لَهَا مُنْفَرِشَةُ الْمَغْرِبِیَّةُ لَقَبُهُ النَّاصِحُ وَ الْمُرْتَضَی وَ النَّقِیُّ وَ الْمُتَوَکِّلُ یُکَنَّی بِأَبِی الْحَسَنِ (3).

**[ترجمه]

کشف الغمه: محمّد بن طلحه می گوید: حضرت امام علی النقی در ماه رجب سال 214 هجری متولد شد. مادرش کنیزی صاحب فرزند به نام سمانه مغربیه بود. نام دیگری جز این نیز گفته اند. اسم امام علی بود و دارای لقب هایی بدین شرح بود: ناصح، متوکل، مفتاح و نقی، مرتضی. مشهورترین لقبش متوکل بود که این لقب را مخفی می داشت و به اصحاب خود سفارش می کرد که از این لقب چیزی نگویند زیرا خلیفه وقت نیز همین لقب را داشت.

پنج روز به آخر جمادی الآخر مانده در سال 254 زمان خلافت معتز از دنیا رفت. با این حساب، چهل سال و چند روز کم داشته است.

با پدرش شش سال و پنج ماه زیست و پس از پدر سی و سه سال و چند ماه زندگی کرد و در سامراء دفن شد.

عبد العزیز حافظ گفته است: حضرت امام علی النقی در سال 214 متولد شد و در سال 254 در سن چهل سالگی از دنیا رفت و در سامرا دفن شد. در زمان منتصر و ملقب به هادی بود. مادرش سمانه است. گفته اند: نیمه ماه ذیحجه سال 212 در مدینه متولد شد و رجب سال 254 در سامرا از دنیا رفت که در آن وقت چهل و یک سال و چند ماه داشت و در سامراء در منزل خود دفن شد.

ابن خشاب گفته است: حضرت عسکری ابو الحسن علی بن محمّد علیهما السلام در رجب سال 214 هجری متولد شد.

مدتی که با پدرش محمد بن علی علیهما السلام زیست، شش سال و پنج ماه بود و در روز دو شنبه پنج روز مانده به آخر جمادی الاولی سال 254 هجری شهید شد و بعد از پدرش سی و سه سال و هفت ماه چند روز کم زنده بود. قبرش در سامرّاء است. مادرش سمانة بود و به او منفرشة مغربیه هم می گفتند. لقب ایشان ناصح و مرتضی و نقی و متوکل بود و کنیه ایشان ابی الحسن بود. - . کشف الغمة 3 : 230 -

**[ترجمه]

أُمُّ وَلَدٍ یُقَالُ لَهَا سُمَانَةُ وَ لَقَبُهُ النَّقِیُّ وَ الْقَائِمُ وَ الْفَقِیهُ وَ الْأَمِینُ وَ الطَّیِّبُ وَ یُقَالُ لَهُ أَبُو الْحَسَنِ الثَّالِثُ (1).

**[ترجمه]اعلام الوری: به روایت ابن عباس، در پنجم رجب سال 212 نیمه ذیحجه در صریای مدینه متولد شد. مادرش کنیز صاحب فرزندی به نام سمانه بود و لقبش نقی، قائم، فقیه، امین، طیب بود و آن جناب را ابو الحسن سوم می گفتند. - . اعلام الوری: 339 -

**[ترجمه]

مِنْ خَلْقِهِ.

**[ترجمه]فصول المهمه: امام علیه السّلام گندمگون بود و نقش انگشتری آن جناب: الله پروردگار من است و او موجب عصمت من از خلق است.

**[ترجمه]

**[ترجمه]مصباح کفعمی: ولادت حضرت روز جمعه دوم رجب و بعضی پنجم رجب سال 212 گفته اند. زمان مأمون متولد شد و مادرش سمانه بود و نقش انگشتری آن جناب«حفظ العهود من اخلاق المعبود» یعنی پای بندی به عهد از اخلاق معبود است. همسرش کنیزی بود و جز او همسری نداشت. پنج فرزند داشت و در روز دوشنبه سوم رجب سال 254 از دنیا رفت. معتز او را مسموم کرد. وکیل و دربانش عثمان بن سعید بود .

**[ترجمه]

**[ترجمه]اعلام الوری، ارشاد: اسماعیل بن مهران می گوید: وقتی حضرت جواد علیه السلام از مدینه برای مرتبه اول به جانب بغداد ره سپار شد موقع حرکتش عرض کردم: من در این سفر بر شما بیمناکم پس از شما امامت متعلق به کیست؟ با لبخندی به من توجه نموده، فرمود: آنچه گمان کرده ای امسال نیست. وقتی معتصم ایشان را خواست خدمتش رسیده عرض کردم: فدایت شوم! شما در حال حرکت هستی امامت بعد از شما متعلق به کیست؟ چنان گریه کرد که محاسنش از اشک چشم تر شد در این موقع به من توجه نموده و فرمود: اکنون باید بر من بیمناک باشی. امامت پس از من متعلق به فرزندم علی است. - . اعلام الوری: 339 ، ارشاد: 308 -

**[ترجمه]

قَدْ سَمِعْتُ مَا قَالَ وَ أَعَادَ عَلَیَّ مَا سَمِعَ فَقُلْتُ قَدْ حَرَّمَ اللَّهُ عَلَیْکَ مَا فَعَلْتَ (1)

لِأَنَّ اللَّهَ تَعَالَی یَقُولُ وَ لا تَجَسَّسُوا(2) فَإِنْ سَمِعْتَ فَاحْفَظِ الشَّهَادَةَ لَعَلَّنَا نَحْتَاجُ إِلَیْهَا یَوْماً مَا وَ إِیَّاکَ أَنْ تُظْهِرَهَا إِلَی وَقْتِهَا قَالَ أَصْبَحْتُ (3)

وَ کَتَبْتُ نُسْخَةَ الرِّسَالَةِ فِی عَشْرِ رِقَاعٍ وَ خَتَمْتُهَا وَ دَفَعْتُهَا إِلَی وُجُوهِ أَصْحَابِنَا وَ قُلْتُ إِنْ حَدَثَ بِی حَدَثُ الْمَوْتِ قَبْلَ أَنْ أُطَالِبَکُمْ بِهَا فَافْتَحُوهَا وَ اعْمَلُوا بِمَا فِیهَا فَلَمَّا مَضَی أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام لَمْ أَخْرُجْ مِنْ مَنْزِلِی حَتَّی عَلِمْتُ أَنَّ رُءُوسَ الْعِصَابَةِ قَدِ اجْتَمَعُوا عِنْدَ مُحَمَّدِ بْنِ الْفَرَجِ (4) یَتَفَاوَضُونَ فِی الْأَمْرِ فَکَتَبَ إِلَیَّ مُحَمَّدُ بْنُ الْفَرَجِ یُعْلِمُنِی بِاجْتِمَاعِهِمْ عِنْدَهُ یَقُولُ لَوْ لَا مَخَافَةُ الشُّهْرَةِ لَصِرْتُ مَعَهُمْ إِلَیْکَ فَأُحِبُّ أَنْ تَرْکَبَ إِلَیَّ فَرَکِبْتُ وَ

صِرْتُ إِلَیْهِ فَوَجَدْتُ الْقَوْمَ مُجْتَمِعِینَ عِنْدَهُ فَتَجَارَیْنَا فِی الْبَابِ فَوَجَدْتُ أَکْثَرَهُمْ قَدْ شَکَوْا فَقُلْتُ لِمَنْ عِنْدَهُ الرِّقَاعُ وَ هُوَ حُضُورٌ أَخْرِجُوا تِلْکَ الرِّقَاعَ فَأَخْرَجُوهَا فَقُلْتُ لَهُمْ هَذَا مَا أُمِرْتُ بِهِ فَقَالَ بَعْضُهُمْ قَدْ کُنَّا نُحِبُّ أَنْ یَکُونَ مَعَکَ فِی هَذَا الْأَمْرِ

ص: 120

آخَرُ لِیَتَأَکَّدَ هَذَا الْقَوْلُ (1) فَقُلْتُ لَهُمْ قَدْ أَتَاکُمُ اللَّهُ بِمَا تُحِبُّونَ هَذَا أَبُو جَعْفَرٍ الْأَشْعَرِیُّ یَشْهَدُ لِی بِسَمَاعِ هَذِهِ الرِّسَالَةِ فَسَأَلُوهُ الْقَوْمُ فَتَوَقَّفَ عَنِ الشَّهَادَةِ فَدَعَوْتُهُ إِلَی الْمُبَاهَلَةِ فَخَافَ مِنْهَا وَ قَالَ قَدْ سَمِعْتُ ذَلِکَ وَ هِیَ مَکْرُمَةٌ کُنْتُ أُحِبُّ أَنْ یَکُونَ لِرَجُلٍ مِنَ الْعَرَبِ-(2) فَأَمَّا مَعَ الْمُبَاهَلَةِ فَلَا طَرِیقَ إِلَی کِتْمَانِ الشَّهَادَةِ فَلَمْ یَبْرَحِ الْقَوْمُ حَتَّی سَلَّمُوا لِأَبِی الْحَسَنِ علیه السلام (3).

و الأخبار فی هذا الباب کثیرة جدا إن عملنا علی إثباتها طال الکتاب و فی إجماع العصابة علی إمامة أبی الحسن و عدم من یدعیها سواه فی وقته ممن یلتمس الأمر فیه غنی عن إیراد الأخبار بالنصوص علی التفصیل (4).

**[ترجمه]اعلام الوری، ارشاد: خیرانی از پدر خود چنین نقل کرد که گفت: من به واسطه مأموریتی که داشتم ملازم خانه حضرت جواد علیه السلام بودم. احمد بن عیسی اشعری سحرگاه هر شب می آمد تا از بیماری حضرت جواد علیه السلام اطلاعاتی به دست آورد. هر وقت پیک واسطه بین حضرت جواد علیه السلام و پدرم می آمد، احمد از جای حرکت می کرد و پدرم با او خلوت می نمود .

خیرانی می گوید: پدرم گفت: یک شب پیک امام آمد. احمد بن محمّد بن عیسی از اطاق خارج شد و من با پیک خلوت کردم ولی احمد دو مرتبه برگشت و جایی ایستاد که حرف ما را می شنید. پیک گفت: مولایت سلام می رساند و می فرماید، من از دنیا می روم و امامت متعلق به فرزندم علی است، همان مقامی را که من بعد از پدرم بر شما داشتم، او پس از من بر شما خواهد داشت. پیک راه خود را گرفت و رفت.

احمد بن محمّد به جای خود بازگشت. از من پرسید: به تو چه گفت؟ گفتم: هر چه بود خیر بود. گفت: من شنیدم و سخن پیک را برایم تکرار کرد. گفتم: این کاری که کردی، خدا بر تو حرام کرده بود زیرا در قرآن می فرماید «وَ لا تَجَسَّسُوا - . حجرات / 12 - »، {و جاسوسی مکنید.} اکنون که شنیدی، شنیده خود را برای گواهی به خاطر داشته باش تا روزی (که به آن) احتیاج پیدا کردیم. مبادا تا موقعش نرسیده اظهار کنی.

پدرم گفت، فردا صبح پیغام را در ده نسخه نوشتم، آنها را مهر زدم و در اختیار سران اصحاب قرار دادم به آنها گفتم، در صورتی که قبل از مطالبه این نسخه از دنیا رفتم آنها را باز کنید و به دستور داخل آن عمل نمایید.

پس از درگذشت حضرت جواد علیه السّلام از منزل خود خارج نشدم تا وقتی که فهمیدم اصحاب گرد محمّد بن فرج اجتماع نموده اند و در مورد امامت از یکدیگر جستجو می کنند. محمّد بن ابی الفرج برایم نامه ای نوشت به این مضمون: اگر ترس از اطلاع یافتن خلیفه نداشتم، با این جمعیت پیش تو می آمدم! خوب است اینجا بیایی. من سوار شدم و پیش او رفتم، دیدم اصحاب اجتماع کرده اند. درب خانه با آنها به گفتگو پرداختم، دیدم بیشترشان در شک افتاده اند.

به یکی که نوشته ها دستش بود و آنجا حضور داشت گفتم: آن نوشته ها را بیاور. وقتی آوردند گفتم: این دستوری است که به من داده اند. یکی از آنها گفت، کاش در این مورد کس دیگر نیز شاهد گفتار تو بود که این سخن بیشتر ثابت شود. گفتم: اتفاقا خداوند آنچه شما آرزومندید پدید آورده؛ ابو جعفر اشعری نیز این پیغام را شنیده و گواهی می دهد. اصحاب از او پرسیدند ولی از گواهی امتناع ورزید. من او را دعوت به مباهله (در حق یکدیگر نفرین کردن) کردم. ترسیده و گفت: من این پیغام را شنیدم اما این مقام و موقعیت شامخی است که کسی صاحب اسرار امامت شود. من مایل بودم افشای این سر به وسیله شخصی از نژاد عرب باشد اما حالا که دعوت به مباهله می کنی نمی توانم گواهی خود را پوشیده بدارم. قبل از اینکه متفرق شوند، همه به امامت حضرت ابو الحسن علیه السلام اعتراف نمودند.

اخبار در این مورد زیاد است که اگر تمام آنها را ذکر کنم کتاب طولانی می شود. همین که جمعیت شیعه بر امامت حضرت امام علی النقی علیه السلام اجماع کرده اند و کس دیگری در زمان ایشان مدعی امامت نشد، ما را بی نیاز از ذکر تمام خبرها می نماید. - . اعلام الوری: 340 ، ارشاد: 308 -

**[ترجمه]

أَنَّ أَبَا جَعْفَرٍ مُحَمَّدَ بْنَ عَلِیِّ بْنِ مُوسَی بْنِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیهم السلام أَشْهَدَهُ أَنَّهُ أَوْصَی إِلَی عَلِیٍّ ابْنِهِ بِنَفْسِهِ وَ أَخَوَاتِهِ (1) وَ جَعَلَ أَمْرَ مُوسَی إِذَا بَلَغَ إِلَیْهِ وَ جَعَلَ عَبْدَ اللَّهِ بْنَ الْمُسَاوِرِ قَائِماً عَلَی تَرِکَتِهِ مِنَ الضِّیَاعِ وَ الْأَمْوَالِ وَ

النَّفَقَاتِ وَ الرَّقِیقِ وَ غَیْرِ ذَلِکَ إِلَی أَنْ یَبْلُغَ عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدٍ صَیَّرَ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ الْمُسَاوِرِ ذَلِکَ الْیَوْمَ إِلَیْهِ یَقُومُ بِأَمْرِ نَفْسِهِ وَ أَخَوَاتِهِ (2) وَ یُصَیِّرُ أَمْرَ مُوسَی إِلَیْهِ یَقُومُ لِنَفْسِهِ بَعْدَهُمَا عَلَی شَرْطِ أَبِیهِمَا فِی صَدَقَاتِهِ الَّتِی تَصَدَّقَ بِهَا وَ ذَلِکَ یَوْمُ الْأَحَدِ لِثَلَاثِ لَیَالٍ خَلَوْنَ مِنْ ذِی الْحِجَّةِ سَنَةَ عِشْرِینَ وَ مِائَتَیْنِ وَ کَتَبَ أَحْمَدُ بْنُ أَبِی خَالِدٍ شَهَادَتَهُ بِخَطِّهِ وَ شَهِدَ الْحَسَنُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ (3) الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ وَ هُوَ الْجَوَّانِیُّ عَلَی مِثْلِ شَهَادَةِ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی خَالِدٍ فِی صَدْرِ هَذَا الْکِتَابِ وَ کَتَبَ شَهَادَتَهُ بِیَدِهِ وَ شَهِدَ نَصْرٌ الْخَادِمُ وَ کَتَبَ شَهَادَتَهُ بِیَدِهِ (4).

ص: 122

**[ترجمه]کافی: محمّد بن حسین واسطی می گوید: از احمد بن ابی خالد غلام حضرت جواد علیه السلام شنیدم که می گفت: امام جواد علیه السّلام مرا گواه بر این وصیت گرفت: گواه است احمد بن ابی خالد غلام حضرت ابو جعفر جواد علیه السّلام بر اینکه ابو جعفر محمّد بن علی بن موسی بن جعفر بن محمّد بن علی بن حسین بن علی بن ابی طالب علیهم السلام مرا گواه گرفت که وصی خود حضرت امام علی النقی علیه السلام را تعیین نمود و او را سرپرست خواهران خویش قرار داد و اختیار موسی را تا وقتی بالغ شود به او سپرد. عبد اللَّه بن مساور را متصدی اموال و املاک و غلام و کنیز خویش قرار داد تا وقتی علی بن محمّد علیهما السلام بالغ شود. وقتی بالغ شد، عبد اللَّه بن مساور باید از او اطاعت کند و اموال را در اختیار ایشان خواهد گذاشت و ایشان اختیاردار خواهران خویش خواهد شد. ولی وقتی موسی بالغ شد، کارهایش به خودش واگذار می شود. در مورد صدقات، ابن مساور همان دستوراتی را که به او داده اند انجام خواهد داد. این جریان در روز یک شنبه سوم ذی حجه سال 220 بود. احمد بن ابی خالد شهادت را با خط خود نوشت. حسن بن محمّد بن عبد اللَّه بن حسن بن علی بن حسین بن علی بن ابی طالب نیز همان شهادت احمد بن ابی خالد را داد و شهادت خود را به خط خویش نوشت. نصر خادم نیز همین شهادت را داد و به خط خود نوشت. - . کافی 1 : 325 -

**[ترجمه]

**[ترجمه]عیون المعجزات: احمد بن محمّد بن عیسی از پدر خود نقل می کند که وقتی حضرت جواد علیه السلام خواست از مدینه به جانب عراق رهسپار شود، حضرت ابو الحسن علیه السلام را روی زانوی خود گذاشت و تصریح به امامت ایشان کرده و به او فرمود: از چیزهای خوب عراق چه میل داری برایت بیاورم؟ عرض کرد: شمشیری که چون آتش بدرخشد. در این موقع روی به جانب موسی فرزند خود نموده به او فرمود: تو چه دوست داری؟ گفت: یک اسب. فرمود: ابو الحسن به من شباهت دارد و موسی به مادرش .

**[ترجمه]

قَالَ فَلَمَّا کَانَ یَوْماً مِنَ الْأَیَّامِ قَالَ لِیَ الْفَتْحُ بْنُ خَاقَانَ قَدْ ذَکَرَ الرَّجُلُ یَعْنِی الْمُتَوَکِّلَ خَبَرَ مَالٍ یَجِی ءُ مِنْ قُمَّ وَ قَدْ أَمَرَنِی أَنْ أَرْصُدَهُ لِأُخْبِرَهُ لَهُ فَقُلْ لِی مِنْ أَیِّ طَرِیقٍ یَجِی ءُ حَتَّی أَجْتَنِبَهُ فَجِئْتُ إِلَی الْإِمَامِ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ فَصَادَفْتُ عِنْدَهُ مَنْ أَحْتَشِمُهُ فَتَبَسَّمَ وَ قَالَ لِی لَا یَکُونُ إِلَّا خَیْراً یَا أَبَا مُوسَی لِمَ لَمْ تُعِدِ الرِّسَالَةَ الْأَوَّلَةَ فَقُلْتُ أَجْلَلْتُکَ یَا سَیِّدِی فَقَالَ لِی الْمَالُ یَجِی ءُ اللَّیْلَةَ وَ لَیْسَ یَصِلُونَ إِلَیْهِ فَبِتْ عِنْدِی فَلَمَّا کَانَ مِنَ اللَّیْلِ وَ قَامَ إِلَی وِرْدِهِ قَطَعَ الرُّکُوعَ بِالسَّلَامِ وَ قَالَ لِی قَدْ جَاءَ الرَّجُلُ وَ مَعَهُ الْمَالُ وَ قَدْ مَنَعَهُ الْخَادِمُ الْوُصُولَ إِلَیَّ فَاخْرُجْ خُذْ مَا مَعَهُ فَخَرَجْتُ فَإِذَا مَعَهُ زِنْفِیلَجَةٌ-(1)

فِیهَا الْمَالُ فَأَخَذْتُهُ وَ دَخَلْتُ بِهِ إِلَیْهِ فَقَالَ قُلْ لَهُ هَاتِ الْجُبَّةَ الَّتِی قَالَتْ لَکَ الْقُمِّیَّةُ إِنَّهَا ذَخِیرَةُ جَدَّتِهَا فَخَرَجْتُ إِلَیْهِ فَأَعْطَانِیهَا فَدَخَلْتُ بِهَا إِلَیْهِ فَقَالَ لِی قُلْ لَهُ الْجُبَّةُ الَّتِی أَبْدَلْتَهَا مِنْهَا رُدَّهَا إِلَیْنَا فَخَرَجْتُ إِلَیْهِ فَقُلْتُ لَهُ ذَلِکَ فَقَالَ نَعَمْ کَانَتِ ابْنَتِی اسْتَحْسَنَتْهَا فَأَبْدَلْتُهَا بِهَذِهِ الْجُبَّةِ وَ أَنَا أَمْضِی فَأَجِی ءُ بِهَا فَقَالَ اخْرُجْ فَقُلْ لَهُ إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی یَحْفَظُ لَنَا وَ عَلَیْنَا هَاتِهَا مِنْ کَتِفِکَ فَخَرَجْتُ إِلَی الرَّجُلِ فَأَخْرَجْتُهَا مِنْ کَتِفِهِ فَغُشِیَ عَلَیْهِ فَخَرَجَ إِلَیْهِ فَقَالَ لَهُ قَدْ کُنْتُ شَاکّاً فَتَیَقَّنْتُ.

قب، [المناقب] لابن شهرآشوب الفتح: مثله (2)

**[ترجمه]امالی شیخ طوسی: منصوری از عموی پدر خود نقل کرده که گفت: یک روز پیش متوکل رفتم، مشغول شراب بود به من نیز تعارف کرد. گفتم: سرورم تا کنون شراب ننوشیده ام. گفت: تو با علی بن محمّد - علیهما السلام - شراب می خوردی. گفتم: نمی دانم آنچه در دست داری برایت چه زیانی دارد، ولی این سخن تو او را زیانی نمی رساند. این حرف را به حضرت هادی علیه السلام عرض نکردم .

گفت: یک روز فتح بن خاقان به من گفت: متوکل مرا دستور داده در جستجو باشم مالی را که از قم برای علی بن محمّد علیهما السلام می آورند بگیرم و جریان را به او گزارش دهم. تو بگو از کدام راه می آورند تا من به آن طرف نروم و از آن راه فاصله بگیرم! خدمت امام علیه السّلام رسیدم و دیدم چند نفر هستند که صلاح نمی دانستم پیش آنها صحبت کنم.

در این موقع امام علیه السّلام لبخندی زده فرمود: خیر است چرا پیغام اولی را نرساندی (که متوکل گفت: با علی بن محمّد شراب می خوردی) گفتم: آقا شما را پاک تر از این حرفها می دانم. فرمود: پولها را امشب از قم می آورند ولی دست مأموران متوکل به آن نخواهد رسید. امشب را همین جا باش.

پاسی که از شب گذشت امام علیه السّلام مشغول عبادت شد. ناگاه رکوع خود را با سلامی قطع کرده به من فرمود: آن مرد پولها را آورده، خادم مانع می شود که پیش من بیاید. برو بیرون، هر چه آورده بگیر. خارج شدم دیدم زنبیلی در دست دارد و آنچه آورده را در همان زنبیل نهاده؛ زنبیل را گرفتم و خدمت امام آوردم. فرمود: برو به او بگو، آن جبه ­ای را که زن قمی گفت از مادر بزرگم پیش من یادگار مانده و به تو داد تا برای ما بیاوری، بده. خارج شدم و جریان را به او گفتم: جبه ای به من داد، خدمت امام آوردم. فرمود: جبه را ببر و بگو همان جبه خودمان را که با این عوض کردی بده. وقتی به آن مرد گفتم، گفت: درست است، دخترم از آن جامه خوشش آمد و با این عوض کرد. من می روم و آن را می آورم. حضرت فرمود: برو به او بگو خداوند مال ما را حفظ می کند. جبه ما را از شانه خود بیرون آور. خارج شدم و جبه را از شانه اش کشیدم. آن مرد بیهوش شد. سپس خدمت امام علیه السّلام رسیده گفت: من به امامت شما مشکوک بودم، اینک برایم یقین حاصل شد.

در مناقب نیز مثل این حدیث نقل شده است. - . مناقب آل ابی طالب 4 : 413 -

**[ترجمه]

فَجَاءَهُ یَوْماً یُرْعَدُ فَقَالَ یَا سَیِّدِی أُوصِیکَ بِأَهْلِی خَیْراً قَالَ وَ مَا الْخَبَرُ قَالَ عَزَمْتُ عَلَی الرَّحِیلِ قَالَ وَ لِمَ یَا یُونُسُ وَ هُوَ علیه السلام مُتَبَسِّمٌ قَالَ قَالَ مُوسَی بْنُ بُغَا وَجَّهَ إِلَیَّ بِفَصٍّ لَیْسَ لَهُ قِیمَةٌ أَقْبَلْتُ أَنْ أَنْقُشَهُ فَکَسَرْتُهُ بِاثْنَیْنِ وَ مَوْعِدُهُ غَداً وَ هُوَ مُوسَی بْنُ بغا إِمَّا أَلْفُ سَوْطٍ أَوِ الْقَتْلُ قَالَ امْضِ إِلَی مَنْزِلِکَ إِلَی غَدٍ فَمَا یَکُونُ إِلَّا خَیْراً فَلَمَّا کَانَ مِنَ الْغَدِ وَافَی بُکْرَةً یُرْعَدُ فَقَالَ قَدْ جَاءَ الرَّسُولُ یَلْتَمِسُ الْفَصَّ قَالَ امْضِ إِلَیْهِ فَمَا تَرَی إِلَّا خَیْراً قَالَ وَ مَا أَقُولُ لَهُ یَا سَیِّدِی قَالَ فَتَبَسَّمَ وَ قَالَ امْضِ إِلَیْهِ وَ اسْمَعْ مَا یُخْبِرُکَ بِهِ فَلَنْ یَکُونَ إِلَّا خَیْراً قَالَ فَمَضَی وَ عَادَ یَضْحَکُ قَالَ قَالَ لِی یَا سَیِّدِی الْجَوَارِی اخْتَصَمْنَ فَیُمْکِنُکَ أَنْ تَجْعَلَهُ فَصَّیْنِ حَتَّی نُغْنِیَکَ فَقَالَ سَیِّدُنَا الْإِمَامُ علیه السلام اللَّهُمَّ لَکَ الْحَمْدُ إِذْ جَعَلْتَنَا مِمَّنْ یَحْمَدُکَ حَقّاً فَأَیْشٍ (1)

قُلْتُ لَهُ قَالَ قُلْتُ لَهُ أَمْهِلْنِی حَتَّی أَتَأَمَّلَ أَمْرَهُ کَیْفَ أَعْمَلُهُ فَقَالَ أَصَبْتَ.

**[ترجمه]امالی شیخ طوسی: کافور خادم می گوید: در اطراف امام علیه السّلام گروهی از صنعتگران به کار اشتغال داشتند و آن محل شبیه دهی بود. یونس نقشبند با حضرت امام علی النقی علیه السلام رفت و آمد داشت و خدمت آن جناب را می نمود.

یک روز در حالی که لرزه تنش را فرا گرفته بود وارد شد. عرض کرد: آقا، من خانواده خود را به شما می سپارم. فرمود: مگر چه شده؟ گفت: تصمیم دارم فرار کنم. با لبخند فرمود: برای چه؟ گفت: موسی بن بغا یک نگین بسیار قیمتی برایم فرستاد که روی آن نقش بیندازم. شروع به کار کردم ولی نگین دو نیم شد. فردا قرار است نگین را به او بدهم. شما می دانید صاحب نگین موسی بن بغا است که یا مرا هزار تازیانه خواهد زد و یا مرا می کشد، فرمود: برو به خانه ات! فردا به خیر خواهد گذشت.

فردا صبح با ترس و لرز آمده و گفت: اینک پیکی از طرف موسی بن بغا آمده و انگشتر را می خواهد. فرمود: تو پیش او برو، جز خوبی چیزی نخواهی دید. گفت: آقا به او چه بگویم؟ امام علیه السّلام لبخندی زده فرمود: برو ببین چه می گوید؛ گفتم که جز خیر چیزی نخواهی دید.

یونس رفت ولی بلافاصله با خنده برگشت. گفت: غلام پیغام آورد که زنان بر سر نگین انگشتر با هم اختلاف کرده اند، آیا ممکن است آن نگین را دو قسمت کنی؟ اگر چنین کاری بکنی به تو جایزه گرانی خواهم داد.

امام علیه السّلام گفت: خدایا تو را حمد که ما را از ستایشگران واقعی خود قرار داده ای. خوب بگو ببینم، در جواب او چه گفتی. جواب داد گفتم: باید مرا چند روز مهلت دهی تا فکر کنم، ببینم چه کار باید بکنم. فرمود: خوب جوابی داده ای. - . امالی طوسی: 288 -

**[ترجمه]

مَنْ لَا یَقْبَلُ رُخْصَةً(1).

**[ترجمه]امالی شیخ طوسی: کافور خادم می گوید: امام علی النقی علیه السّلام به من فرمود: فلان سطل را برایم در فلان محل بگذار تا برای نماز وضو بگیرم و مرا از پی کاری فرستاده، فرمود: وقتی برگشتی این کار را بکن تا موقعی که من آماده نماز می شوم حاضر باشد. آن جناب برای خواب به بستر خود رفت. من دستور ایشان را فراموش کردم. شب سردی بود. احساس کردم امام علیه السّلام برای نماز حرکت کرد. به یادم آمد که من سطل را نگذاشته ام. از آن محل دور شدم مبادا مورد سرزنش مولا قرار گیرم، ولی از اینکه ایشان باید با زحمت ظرف را پیدا کند ناراحت شدم. در این هنگام حضرت مرا با خشم صدا زد! گفتم: به خدا پناه می برم، حالا چه بهانه ای دارم که بگویم فراموش کرده ام؟! چاره ای نبود، جواب دادم و با ترس خدمت آن جناب رسیدم. فرمود: مگر نمی دانی که من همیشه با آب سرد وضو می گیرم که برایم آب را گرم کرده ای و در سطل ریخته ای؟

گفتم: به خدا من سطل و آب را نگذاشته ام. فرمود: ستایش خدا را. به خدا قسم چیزی را که بر ایمان حلال شمرده اند رها نمی کنم و لطف خدا را رد نمی نمایم. خداوند را سپاس می گذارم که ما را از فرمانبرداران خویش قرار داد و بر عبادت خود توفیق عنایت فرمود. پیامبر اکرم صلی الله علیه و اله می فرمود: خداوند بر کسی که از کار مباح و جایزی روی گردان باشد، خشم می گیرد.

**[ترجمه]

أَحَدُ یَا قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ وَ أَسْأَلُکَ اللَّهُمَّ بِحَقِّ مَنْ خَلَقْتَهُ مِنْ خَلْقِکَ وَ لَمْ تَجْعَلْ فِی خَلْقِکَ مِثْلَهُمْ أَحَداً أَنْ تُصَلِّیَ عَلَیْهِمْ وَ تَفْعَلَ بِی کَیْتَ وَ کَیْتَ (1).

**[ترجمه]امالی شیخ طوسی: منصوری از عموی پدر خود نقل کرد که گفت: روزی خدمت امام هادی علیه السّلام رسیده عرض کردم: آقا! این مرد مرا کنار زده و حقوقم را قطع نموده و باعث ناراحتی من شده است! خیال نمی کنم چیزی او را بر این کار واداشته باشد جز اینکه اطلاع پیدا کرده من به شما ارادت دارم. وقتی شما از او درخواستی بکنید به طور قطع قبول خواهد کرد. تقاضا دارم در این مورد از او درخواست نمایید. امام علیه السّلام فرمود: کارت درست خواهد شد ان شاء اللَّه.

شبانگاه دیدم یکی پس از دیگری پیکی از طرف متوکل می آید. فوری پیش او رفتم. فتح بن خاقان نیز بر در سرای متوکل ایستاده بود؛ به من گفت: مرد! چقدر به خانه خود انس گرفته ای! متوکل مرا به زحمت انداخت، آن قدر که پشت سر هم تو را از من خواست. وارد شدم و متوکل روی رختخواب خود نشسته بود. گفت: یا ابا موسی! ما تو را فراموش کرده ایم تو هم خود را به ما نشان نمی دهی! بگو ببینم چقدر از ما طلب داری؟ گفتم: فلان جایزه و مقرری و حقوق این چند وقت؛ و چند مورد را ذکر کردم. دستور داد همه را دو برابر به من بدهند.

به فتح بن خاقان گفتم: حضرت امام علی النقی علیه السلام اینجا تشریف آوردند؟ گفت: نه! پرسیدم نامه ای نوشته بود؟ گفت: نه. من برگشتم و فتح بن خاقان از پی من آمده و گفت: من می دانم تو از آن جناب تقاضا کرده ای برایت دعا کند برای من هم درخواست کن دعا نماید.

وقتی خدمت امام علیه السّلام رسیدم، تا چشمش به من افتاد فرمود: ابا موسی از چهره ات پیداست که خوشحال و راضی هستی. عرض کردم: آری به برکت شما، ولی می گفتند: شما آنجا تشریف نبرده ای و از متوکل تقاضایی ننموده ای! فرمود: خداوند می داند که ما در گرفتاری ها به غیر او پناه نمی بریم و در پیش آمدهای سخت جز بر او توکل نداریم. هر وقت درخواست کرده ایم ما را رد نکرده، می ترسم اگر از این کار دست بردارم، خداوند نیز رفتار خود را تغییر دهد.

عرض کردم: آقا، فتح بن خاقان به من چنین (و چنان) گفت! فرمود: او در ظاهر ما را دوست می دارد ولی در باطن مخالف ما است؛ دعا نیز تابع نیت و قلب شخص است. وقتی در فرمانبرداری خدا اخلاص داشته باشی و به نبوت رسول اکرم صلی الله علیه و اله و حقوق ما خانواده پیامبر اعتراف نمایی و آنگاه از خدا چیزی بخواهی، هرگز ناامیدت نخواهد کرد. عرض کردم: آقا! دعایی به من بیاموز که از بین دعاها برای خود اختصاص دهم. فرمود: من بسیار این دعا را خوانده ام و از خداوند درخواست کرده ام که هر کس پس از فوت من این دعا را در حرمم بخواند او را مأیوس نکند آن دعا این است: ای تکیه گاه من هنگام شمردن و ای امید و محل اعتماد من و ای ملجأ و محل تکیه من! ای واحد و ای احد و ای قل هو الله احد. خدایا از تو به حق کسانی از مخلوقاتت که آفریده ای و در مخلوقاتت برای آنان مثل قرار نداده ای می خواهم که بر آنان درود بفرستی و با من چنین و چنان کنی! و به جای چنین و چنان، حاجت خود را به زبان می آورد. - . امالی طوسی: 298 -

**[ترجمه]

کَانَ قَدْ سَأَلَ قَبْلَهُ لِابْنِ الْجَهْمِ فَذَکَرَ شُعَرَاءَ الْجَاهِلِیَّةِ وَ شُعَرَاءَ الْإِسْلَامِ فَلَمَّا سَأَلَ الْإِمَامَ علیه السلام قَالَ فُلَانُ بْنُ فُلَانٍ الْعَلَوِیُّ قَالَ ابْنُ الْفَحَّامِ وَ أَخُوهُ الْحِمَّانِیُّ قَالَ حَیْثُ یَقُولُ:

لَقَدْ فَاخَرَتْنَا مِنْ قُرَیْشٍ عِصَابَةٌ***بِمَطِّ خُدُودٍ وَ امْتِدَادِ أَصَابِعَ

فَلَمَّا تَنَازَعْنَا الْقَضَاءَ قَضَی لَنَا***عَلَیْهِمْ بِمَا فَاهُوا نِدَاءَ الصَّوَامِعِ (1)

قَالَ وَ مَا نِدَاءُ الصَّوَامِعِ یَا أَبَا الْحَسَنِ قَالَ أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً جَدِّی أَمْ جَدُّکُمْ فَضَحِکَ الْمُتَوَکِّلُ کَثِیراً ثُمَّ قَالَ هُوَ جَدُّکَ لَا نَدْفَعُکَ عَنْهُ.

**[ترجمه]امالی شیخ طوسی: خیر کاتب می گوید: سمیله کاتب نویسنده اخبار سامرا برایم نقل کرد که متوکل هر وقت به طرف مسجد جامع می رفت، گروهی از کسانی که قدرت سخنرانی داشتند در رکاب او حاضر بودند. در میان آنها مردی به نام هریسه از فرزندان عباس بن محمّد بود که متوکل او را کوچک می شمرد. یک روز دستور داد او سخنرانی کند. خطبه ای در کمال شیوایی ایراد کرد. متوکل قبل از اینکه هریسه از منبر پایین بیاید جلو رفت تا نماز بخواند. هریسه با عجله از منبر فرود آمد و از پشت کمربند متوکل را گرفته گفت: یا امیر المؤمنین! هر کس سخنرانی کرد و خطبه خواند باید نماز هم بخواند، متوکل گفت: ما تصمیم داشتیم این مرد را شرمنده کنیم، او ما را خجالت داد.

هریسه مرد بسیار بد سرشتی بود. روزی به متوکل گفت: هیچ کس به اندازه تو زیان خودش کار نمی کند. این چه رفتاری است که با علی بن محمّد علیهما السلام داری! هر کس در دربار خلیفه است خدمتکار او است! حتی نمی گذارند زحمت بالا زدن پرده را بکشد یا درب را بگشاید و یا کارهای دیگر را بکند. وقتی مردم این چنین کاری را از تو می بینند می گویند: اگر متوکل نمی دانست که امام هادی علیه السلام شایسته خلافت است این قدر به او احترام نمی کرد. بگذار وقتی وارد می شود خودش پرده را بالا بزند و مثل سایر مردم رفتار کند تا لا اقل کمی به زحمت بیفتد. متوکل دستور داد دیگر پرده را برای امام بالا نزنند و به او خدمت نکنند. در میان خلفا، کسی مانند متوکل به اطلاعات و گزارش اوضاع اهمیت نمی داد (کسی را تعیین کرده بود که همیشه جریانها را برای او گزارش نماید).

گزارشگر برای متوکل نوشت که علی بن محمّد علیهما السلام وارد شد و کسی پرده را بلند نکرد؛ در این موقع بادی وزید و پرده را بلند کرد و او داخل شد. متوکل دستور داد، متوجه باشید موقع خارج شدن چه خواهد شد. باز گزارشگر نوشت: بادی بر خلاف جهت اول وزید و پرده را بلند کرد و علی بن محمّد علیهما السلام خارج گردید. متوکل گفت: به صلاح ما نیست باد پرده را برایش بلند کند! بعد از این، خدمتکاران خودشان پرده را بالا بزنند.

- روزی حضرت پیش متوکل آمد. متوکل گفت: یا ابا الحسن! چه کس از همه بهتر شعر سروده؟ وی قبل از اینکه این سؤال را از امام کند، همین پرسش را از ابن جهم کرده بود. او چند نفر از شعرای جاهلیت و اسلام را برایش نام برده بود. وقتی از امام علیه السّلام پرسید، در جواب او فرمود: فلان مرد علوی که این شعر را سروده: (ابن فحام گفت: برادرش حِمّانی است)

از میان قریش، جماعتی بر ما با گونه بالا کشیدن و انگشت باز کردن تفاخر می کنند.

وقتی با آنان بر سر حکم نزاع می کنیم، ندای عبادتگاه ها بر علیه گفتار آنان به نفع ما حکم می کند!

متوکل پرسید: یا ابا الحسن، منظور از نداء صوامع چیست؟ فرمود: اشهد ان لا اله الا اللَّه و اشهد ان محمّدا رسول اللَّه. بگو ببینم: محمّد صلّی اللَّه علیه و اله و سلّم جد من است یا جد تو؟ متوکل بسیار خندید و گفت: جد شما است. در این مورد با شما نزاعی نداریم. - . امالی طوسی: 286 -

**[ترجمه]

أُخْرِجْتُ کَرْهاً قَالَ قُلْتُ وَ لِمَ یَا سَیِّدِی قَالَ لِطِیبِ هَوَائِهَا وَ عُذُوبَةِ مَائِهَا وَ قِلَّةِ دَائِهَا(1) ثُمَّ قَالَ تَخْرَبُ سُرَّ مَنْ رَأَی حَتَّی یَکُونَ فِیهَا خَانٌ وَ بَقَّالٌ لِلْمَارَّةِ وَ عَلَامَةُ تَدَارُکِ خَرَابِهَا تَدَارُکُ الْعِمَارَةِ فِی مَشْهَدِی مِنْ بَعْدِی.

**[ترجمه]امالی شیخ طوسی: فحام از منصوری از عموی پدر خود نقل کرده که گفت: روزی امام علی النقی علیه السّلام فرمود: ابا موسی! مرا به اجبار به سامرا می برند. اگر از سامرا خارج کنند باز به اجبار است نه با رضایت خودم. عرض کردم: این کار دیگر چرا (خروج از آنجا چرا به رضایت شما نیست)؟ فرمود: چون این سرزمین خوش آب و هواست و بیماری در آنجا کم است.

آنگاه فرمود: پس از فوت من سامرا ویران خواهد شد به طوری که فقط یک کاروان سرا و یک بقال در آنجا مسکن دارد که قافله ها رفع احتیاج نمایند و علامت نزدیک شدن خرابی سامرا، ساختن عمارتی بر محل دفن من پس از فوت من است. - . امالی طوسی: 281 -

**[ترجمه]

**[ترجمه]مناقب: علی بن مهزیار تا عبارت کانه واحد منا را نقل می کند و با این کار گویی حضرت قصد تقیه از قوم را داشته اند. - . مناقب آل ابی طالب 4 : 408 -

در کشف الغمة مثل این حدیث نقل شده است. - . کشف الغمة 3 : 252 -

**[ترجمه]

**[ترجمه]بصائر الدرجات: ابراهیم بن مهزیار می گوید: حضرت هادی علیه السّلام از علی ابن مهزیار خواست که برایش ساعتی بسازد. در سال بیست و هشت، ساعت را برای آن جناب بردیم. همین که به سیاله رسیدیم علی بن مهزیار نامه ای برای امام نوشت و آمدن خود را به ایشان اطلاع داد؛ در ضمن اجازه شرفیابی خواست و تقاضا نمود تعیین کنند چه وقت ما خدمت امام برسیم و برای ابراهیم نیز اجازه خواست .

امام علیه السّلام در جواب اجازه شرفیابی داد و تعیین کرده بود که بعد از ظهر خدمت امام برسیم. همه به راه افتادیم. روز بسیار گرمی بود و غلام علی بن مهزیار به نام مسرور نیز همراه ما بود.

همین که نزدیک قصر امام رسیدیم، دیدم بلال غلام امام ایستاده و منتظر ما است. گفت: وارد شوید! ما داخل یکی از اطاقها شدیم. بی اندازه تشنه بودیم؛ مختصری که نشستیم، یکی از خدمتکاران آمد و با خود کوزه ای آب آورده بود که بسیار سرد بود! ما آن آب را نوشیدیم. امام علی بن مهزیار را خواست و او تا بعد از عصر خدمت امام بود. بعد مرا خواست و من رفتم و سلام کردم و درخواست نمودم که دست مبارک خود را بدهند تا ببوسم. امام علیه السّلام دست دراز نمود و من بوسیدم، سپس مرا آزاد گذاشت و نشستم. بعد از جای حرکت نموده و با امام وداع کردم.

همین که از جای حرکت کرده از خانه خارج شدم. مرا صدا زد و فرمود: ابراهیم! عرض کردم: بلی آقای من. فرمود: نرو! همان جا نشستم و مسرور غلام ما نیز حضور داشت. آنگاه دستور داد ساعت را به کار اندازند. بعد خود امام علیه السّلام خارج شد و برایش صندلی قرار دادند. روی آن نشست. برای علی بن مهزیار نیز یک صندلی طرف چپ امام گذاشتند من هم کنار ساعت ایستاده بودم. یک ریگ انداخت. مسرور گفت: هشت! امام علیه السّلام فرمود: منظورش از هشت، به عربی ثمانیه است؟ عرض کردیم: آری.

تا شب خدمت امام بودیم و بعد خارج شدیم. امام علیه السّلام به علی بن مهزیار فرمود: فردا مسرور را پیش من بفرست. فردا که مسرور رفت، آن جناب به فارسی به او گفت «بار خدا چون؟» مسرور گفت: «نیک»! نصر از آنجا رد می شد، امام علیه السّلام فرمود «در ببند، در ببند»! در را بست. امام ردای خود را روی من انداخت و مرا از نصر پنهان نمود تا بالاخره هر چه خواست از من پرسید. پس از آن علی بن مهزیار او را ملاقات کرد و پرسید: تمام اینها از ترس نصر بود؟ گفت: یا ابا الحسن! ترس من از او شبیه ترسم از عمرو بن قرح بود. - . بصائر الدرجات: 337 -

**[ترجمه]

الْأَشْنَعَ خَانَ الصَّعَالِیکِ فَقَالَ هَاهُنَا أَنْتَ یَا ابْنَ سَعِیدٍ ثُمَّ أَوْمَأَ بِیَدِهِ فَقَالَ انْظُرْ فَنَظَرْتُ فَإِذَا بِرَوْضَاتٍ آنِقَاتٍ وَ رَوْضَاتٍ نَاضِرِاتٍ فِیهِنَّ خَیْرَاتٌ عَطِرَاتٌ وَ وِلْدَانٌ کَأَنَّهُنَّ اللُّؤْلُؤُ الْمَکْنُونُ وَ أَطْیَارٌ وَ ظِبَاءٌ وَ أَنْهَارٌ تَفُورُ فَحَارَ بَصَرِی وَ الْتَمَعَ وَ حَسَرَتْ عَیْنِی فَقَالَ حَیْثُ کُنَّا فَهَذَا لَنَا عَتِیدٌ وَ لَسْنَا فِی خَانِ الصَّعَالِیکِ (1).

عم، [إعلام الوری](2)

الکلینی عن الحسین: مثله (3)- یر، [بصائر الدرجات] الحسین بن محمد عن علی بن النعمان بن محمد عن أحمد بن محمد بن عبد الله عن محمد بن یحیی عن صالح بن سعید: مثله (4)

**[ترجمه]بصائر الدرجات: صالح بن سعید می گوید: خدمت امام علی النقی علیه السّلام رسیدم و عرض کردم: فدایت شوم! در هر موردی تصمیم دارند پرتو درخشان شما را خاموش کنند و به شما اهانت نمایند، حتی در این مورد که شما را در این گداخانه جا داده اند. فرمود: پسر سعید! تو همین قدر نسبت به ما معرفت داری؟ ناگاه با دست اشاره نموده و فرمود: نگاه کن! چشم انداختم، باغ های بسیار زیبا و سبز و خرم و حوریه ها و غلمانی را دیدم که پیکر آنها از صفا همچون در شاهوار می درخشید. پرندگان و نهرهای جاری و آهوان چشم مرا خیره کرده بود و حیران در تماشای آنها بودم. فرمود: ما هر کجا باشیم چنین چیزهایی برای ما آماده است. ما در گداخانه نیستیم. - . بصائر الدرجات: 406 -

در اعلام الوری و بصائر الدرجات نیز مثل این روایت نقل شده است. - . اعلام الوری: 348 ، بصائر الدرجات: 407 -

**[ترجمه]

فی الهواء لیراه فیعلم أن عروض تلک الأحوال لهم لتسلیمهم و رضاهم بقضاء الله تعالی و إلا فهم قادرون علی إحداث هذه الغرائب و أن إمامتهم الواقعیة و قدرتهم العلیة و نفاذ حکمهم فی العالم الأدنی و الأعلی و خلافتهم الکبری لم تنقص بما یری فیهم من الذلة و المغلوبیة و المقهوریة.

الثانی أن تلک الأشکال أوجدها الله سبحانه فی حسه المشترک إیذانا بأن اللذات الدنیویة عندهم بمثل تلک الخیالات الوهمیة کما یری النائم فی طیفه ما یلتذ به کالتذاذه فی الیقظة و لذا قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: النَّاسُ نِیَامٌ فَإِذَا مَاتُوا انْتَبَهُوا.

الثالث أنه علیه السلام أراه صور اللذات الروحانیة التی معهم دائما بما یوافق فهمه فإنه کان فی منام طویل و غفلة عظیمة عن درجات العارفین و لذاتهم کما یری النائم العلم بصورة الماء الصافی أو اللبن الیقق و المال بصورة الحیة و أمثالها و هذا قریب من السابق و هذا علی مذاق الحکماء و المتألهین.

الرابع ما حققته فی بعض المواضع و ملخصه أن النشآت مختلفة و الحواس فی إدراکها متفاوتة کما أن النبی ص کان یری جبرئیل علیه السلام و سائر الملائکة و الصحابة لم یکونوا یرونهم و أمیر المؤمنین کان یری الأرواح فی وادی السلام و حبة(1) و غیره لا یرونهم فیمکن أن یکون جمیع هذه الأمور فی جمیع الأوقات

ص: 134

حاضرة عندهم علیهم السلام و یرونها و یلتذون بها لکن لما کانت أجساما لطیفة روحانیة ملکوتیة لم یکن سائر الخلق یرونها فقوی الله بصر السائل بإعجازه علیه السلام حتی رآها.

فعلی هذا لا یبعد أن یکون فی وادی السلام جنات و أنهار و ریاض و حیاض تتمتع بها أرواح المؤمنین بأجسادهم المثالیة اللطیفة و نحن لا نراها.

و بهذا الوجه تنحل کثیر من الشبه عن المعجزات و أخبار البرزخ و المعاد و هذا قریب من عالم المثال الذی أثبته الإشراقیون من الحکماء و الصوفیة لکن بینهما فرق بین.

هذه هی التی خطرت ببالی و أرجو من الله أن یسددنی فی مقالی و فعالی.

**[ترجمه]صعلوک، فقیر یا دزد را گویند. عبارت هاهنا انت، یعنی تو در این مرتبه از معرفت ما هستی؟ خیرات مخفف خیّرات است زیرا خیر افعل تفضیل است و جمع بسته نمی شود. عبارت کانهن اللؤلؤ المکنون یعنی در صفا و صیقلی به حدی بودند که از آنچه به آن ضرر بزند مصون بودند. کلمه عتید به معنای حاضر و مهیاست.

مولف: در این روایت، چون سئوال کننده فهم و درکش کم بود و نمی توانست لذت های روحی و مقامهای معنوی ائمه علیهم السلام را درک کند و خیال می کرد این پیش آمدها موجب خواری و کوچکی ایشان می شود، و متوجه نبود که بر عکس، چنین احوالی باعث افزایش مقام و درجات واقعی آنها و لذت روحی ایشان می گردد و از لذت های زودگذر دنیا تنفر دارند. راوی به نعمت ها و لذت های زودگذر دنیای فانی توجه داشت به همین جهت مقامات و درجات آخرت را به او نشان دادند؛ چون بیش از این اطلاعی نداشت.

ولی کیفیت دیدن او، از مطالبی است که بر ما نیز معلوم نیست و لزومی ندارد در این مورد زیاد خود را به زحمت اندازیم. اما به اندازه فهم و درکی که دارم، چند وجه راجع به آن به خاطرم رسیده:

اول. اینکه خداوند به قدرت خود برای اعجاز امام علیه السّلام این اشیاء را در همان ساعت در هوا به وجود آورده تا راوی ببیند و بفهمد که سکوت ائمه علیهم السلام در مقابل چنین پیش آمدهایی به واسطه تسلیم و رضا در مقابل قضای خداست و گر نه آنها قدرت چنین عجائبی را دارند که به وجود بیاورند و از مقام امامت و خلافت واقعی و بلندشان و نفوذ حکمشان در عالم ادنی و اعلی و خلافت کبرایشان با این ذلت ها و مقهوریت ها و مغلوبیت ها کم و کاست نمی شود و موجب خواری و ذلت ایشان نمی گردد.

دوم. اینکه این صورتها را خداوند در حس مشترک او به وجود آورده تا بفهمد که لذتهای دنیوی در نزد ائمه علیهم السلام شبیه این خیالات است؛ چنانچه شخص در خواب چیزهایی را می بیند که مثل بیداری لذت می برد به همین جهت پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و اله و سلّم می فرماید: مردم خوابند، وقتی مُردند بیدار می شوند.

سوم. این است که امام علیه السّلام صورت لذت های روحانی را که دائما در آن هستند، به مقدار فهم و درک او به این شکل ها نشانش داد؛ چون او در خواب عمیق و غفلت زیادی از درک مقام عارفین بود، چنانچه در خواب، علم را به صورت آب صاف و یا شیر و مال دنیا را به صورت مار و عقرب و چنین چیزها می بینند و این وجه شبیه وجه دوم است که مطابق با ذوق حکماء و متألهین است.

چهارم. وجهی که در بعضی کتابها دیدم به این صورت که نشآت مختلف است و حواس در مورد درک آنها متفاوت هستند؛ چنانچه پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله جبرئیل و سایر ملائکه را می دید ولی صحابه نمی دیدند و امیر المؤمنین علیه السّلام ارواح را در وادی السلام می دید ولی حبه و دیگران نمی دیدند. ممکن است تمام این امور در هر موقع برای آنها حاضر باشد و ببینند و لذت ببرند ولی چون اجسامی لطیف و روحانی و ملکوتی هستند، سایر مردم آنها را نبینند. خداوند قدرت دید سئوال کننده را به اعجاز امام علیه السّلام تقویت نمود تا آنها را ببیند.

بنا بر این ممکن است در وادی السلام، بهشت ها و یخ ها و نهرها و سبزه ها و استخرهایی باشد که ارواح مؤمنین با پیکر لطیف مثالی خود از آن بهره مند شوند و ما نتوانیم ببینیم.

با همین توضیح، بسیاری از اشکالاتی که در معجزات و اخبار برزخ و معاد پیش می آید حل می شود و این شبیه عالم مثال است که حکمای اشراق و صوفیه معتقدند؛ ولی بین این دو فرق آشکاری است.

این بود وجوهی که به خاطرم رسید. امیدوارم خداوند در گفتار و کردار مرا نگه دارد .

**[ترجمه]

الَّذِی تُوُفِّیَ فِیهِ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام فَقَالَ إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ راجِعُونَ مَضَی أَبُو جَعْفَرٍ فَقِیلَ لَهُ وَ کَیْفَ عَرَفْتَ ذَلِکَ قَالَ تَدَاخَلَنِی ذِلَّةٌ لِلَّهِ لَمْ أَکُنْ أَعْرِفُهَا(1).

یر، [بصائر الدرجات] محمد بن عیسی عن أبی الفضل عن هارون بن الفضل: مثله (2).

**[ترجمه]بصائر الدرجات: هارون بن فضل می گوید: من روزی که حضرت جواد علیه السلام از دنیا رفت خدمت حضرت امام علی النقی علیه السلام بودم. یک مرتبه ایشان گفتند: إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ راجِعُونَ، حضرت جواد علیه السلام از دنیا رفت! شخصی عرض کرد: از کجا فهمیدید؟ فرمود: چنان خواری و کوچکی از خود در مقابل خدا حس کردم که سابقه نداشت. - . بصائر الدرجات: 467 -

این حدیث در بصائر به سند دیگر نیز نقل شده است. - . بصائر الدرجات: 467 -

**[ترجمه]

الْفَارِسِیَّةَ غَیْرُکَ فَقَالَ لَهُ الْمُتَطَبِّبُ جُعِلْتُ فِدَاکَ تُحْسِنُهَا فَقَالَ أَمَّا فَارِسِیَّةُ هَذَا فَنَعَمْ قَالَ لَکَ احْتَمَلَ الْجُدَرِیُّ مَاءً.

**[ترجمه]خرایج: ابو هاشم می گوید: خدمت حضرت هادی علیه السلام بودم؛ آن جناب آبله گرفته بود. به زبان فارسی به طبیب گفتم «آب گرفته». در این موقع امام علیه السّلام رو به من نموده و تبسم کرده و فرمود: خیال می کنی کسی غیر از تو فارسی نمی داند؟ پزشک گفت: فدایت شوم آقا، شما فارسی می دانید؟ فرمود: آری فارسی او را می دانم؛ او به فارسی به تو گفت: آبله ها آب گرفت. - . الخرائج و الجرائح 2 : 672 -

**[ترجمه]

أَبِی جَعْفَرٍ وَ جَدِّهِ الرِّضَا علیه السلام فَشَکَا إِلَی أَبِی الْحَسَنِ علیه السلام مَا یَلْقَی مِنَ الشَّوْقِ إِلَیْهِ إِذَا انْحَدَرَ مِنْ عِنْدِهِ إِلَی بَغْدَادَ ثُمَّ قَالَ یَا سَیِّدِی ادْعُ اللَّهَ لِی فَرُبَّمَا لَمْ أَسْتَطِعْ رُکُوبَ الْمَاءِ فَسِرْتُ إِلَیْکَ عَلَی الظَّهْرِ وَ مَا لِی مَرْکُوبٌ سِوَی بِرْذَوْنِی هَذَا عَلَی ضَعْفِهِ فَادْعُ اللَّهَ أَنْ یُقَوِّیَنِی عَلَی زِیَارَتِکَ فَقَالَ قَوَّاکَ اللَّهُ یَا أَبَا هَاشِمٍ وَ قَوَّی بِرْذَوْنَکَ قَالَ الرَّاوِی وَ کَانَ أَبُو هَاشِمٍ یُصَلِّی الْفَجْرَ بِبَغْدَادَ وَ یَسِیرُ عَلَی ذَلِکَ الْبِرْذَوْنِ فَیُدْرِکُ الزَّوَالَ مِنْ یَوْمِهِ ذَلِکَ فِی عَسْکَرِ سُرَّ مَنْ رَأَی وَ یَعُودُ مِنْ یَوْمِهِ إِلَی بَغْدَادَ إِذَا شَاءَ عَلَی ذَلِکَ الْبِرْذَوْنِ فَکَانَ هَذَا مِنْ أَعْجَبِ الدَّلَائِلِ الَّتِی شُوهِدَتْ (1).

عم، [إعلام الوری] بالإسناد عن ابن عیاش عن عبد الله بن عبد الرحمن الصالحی عن أبی هاشم: مثله (2)- قب، [المناقب] لابن شهرآشوب عن عبد الله الصالحی: مثله (3).

**[ترجمه]خرایج: ابو هاشم جعفری که پس از پدرش حضرت جواد و جدش حضرت رضا علیهما السّلام خدمتکار حضرت ابو الحسن امام علی النقی علیه السلام بود، روزی از علاقه شدیدی که به زیارت آن جناب دارد و از ناراحتی که وقتی به بغداد می رود، می کشد شکایت کرد؛ بعد گفت: آقا! برایم دعا بفرمایید، گاهی برایم مقدور نیست سفر دریایی کنم و مجبورم از راه خشکی خدمت شما برسم؛ جز همین مادیان وسیله سواری دیگری ندارم که آن هم ناتوان شده، دعا کنید خدا مرا بر زیارت شما تقویت کند. امام علیه السّلام فرمود: خدا تو را قوت دهد و این مادیانت را نیز تقویت کند .

راوی گفت: ابو هاشم نماز صبح را در بغداد می خواند و سوار همان مادیان می شد، نماز ظهر همان روز به سامرا می رسید. اگر مایل بود همان روز به وسیله همان مادیان به بغداد برمی گشت! این از شگفت ترین دلائلی (بر امامت) بود که من به چشم خود دیدم! - . الخرائج و الجرائح 2 : 672 -

این حدیث در اعلام الوری و مناقب نیز منقول است. - . اعلام الوری: 344 ، مناقب آل ابی طالب 4 : 409 -

**[ترجمه]

عم، [إعلام الوری] قَالَ ابْنُ عَیَّاشٍ وَ حَدَّثَنِی عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدٍ الْمُقْعَدُ عَنْ یَحْیَی بْنِ زَکَرِیَّا: مِثْلَهُ وَ زَادَ فِی آخِرِهِ تَدَّخِرُهُ لَنَا عَجَائِزُنَا عَلَی طُولِ الْأَیَّامِ (1).

**[ترجمه]خرایج: ابو هاشم جعفری می گوید: در خدمت حضرت امام علی النقی علیه السلام از سامراء خارج شدیم. حضرت به دیدار قافله ای می رفت که قرار بود بیایند، ولی قافله دیر کرد؛ یک زین اسب را برای امام گذاشتند و حضرت روی آن نشست. من نیز از مرکب خود پیاده شدم و مقابل آن جناب نشستم. آقا شروع به صحبت فرمود؛ من از تنگدستی و ناراحتی خود شکایت کردم. حضرت دست انداخت و مقداری از ریگهایی که بر آن نشسته بود برداشت و به من داد و فرمود: با این، وضع خود را رو به راه کن، ولی آنچه مشاهده کردی را پوشیده بدار. من آن واقعه را پنهان کردم و از آنجا برگشتیم؛ وقتی به ریگها نگاه کردم، دیدم طلای سرخ رنگی عالی است و مثل آتش می درخشد.

زرگری به منزل خود بردم و به او گفتم: این طلا را برایم آب کن؛ زرگر طلا را ذوب کرد و گفت: طلای به این خوبی ندیده بودم، با اینکه به صورت ریگ است! این را از کجا آورده ای؟ واقعا! شگفت انگیز است! گفتم: از قدیم داشته ام.

در اعلام الوری همین روایت را نقل می کند و در آخر آن می نویسد: گفت: سالها است که پیرزنان ما این را برای ما نگه داشته اند. - . اعلام الوری: 343 -

**[ترجمه]

**[ترجمه]خرایج: ابی یعقوب می گوید: حضرت امام علی النقی علیه السلام را با احمد بن خصیب دیدم که راه می روند. حضرت هادی علیه السلام از او عقب­تر بود .

ابن الخصیب گفت: راه برو! امام فرمود: تو جلوتر هستی. چهار روز بیشتر نگذشت که پاهایش را به ریسمان بستند و کشته شد.

ابن خصیب در مورد خانه ای که امام علیه السّلام در آن زندگی می کرد، بسیار سختگیری می کرد که ایشان از آن خانه بروند و آن را به او تحویل دهند. امام علیه السّلام به او فرمود: آن چنان تو را نفرین کنم و از خدا بخواهم که به زودی از بین بروی. همان روزها خدا او را به کردار ناپسندش گرفت و کشته شد. - . الخرائج و الجرائح 2 : 677 -

در اعلام الوری و ارشاد نیز مثل این روایت نقل شده است. - . اعلام الوری: 342 ، ارشاد: 311 -

**[ترجمه]

بِرَدِّ ضِیَاعِهِ فَلَمْ یَصِلِ الْکِتَابُ إِلَیْهِ حَتَّی مَاتَ (1).

عم، [إعلام الوری](2)

شا، [الإرشاد] ابْنُ قُولَوَیْهِ عَنِ الْکُلَیْنِیِ (3)

عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْمُعَلَّی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ النَّوْفَلِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْفَرَجِ: مِثْلَهُ (4)

ثُمَّ قَالَ قَالَ عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدٍ النَّوْفَلِیُّ کَتَبَ أَحْمَدُ(5)

بْنُ الْخَصِیبِ

إِلَی مُحَمَّدِ بْنِ الْفَرَجِ (6)

بِالْخُرُوجِ إِلَی الْعَسْکَرِ فَکَتَبَ إِلَی أَبِی الْحَسَنِ علیه السلام یُشَاوِرُهُ فَکَتَبَ إِلَیْهِ أَبُو الْحَسَنِ علیه السلام اخْرُجْ فَإِنَّ فِیهِ فَرَجَکَ إِنْ شَاءَ اللَّهُ فَخَرَجَ فَلَمْ یَلْبَثْ إِلَّا یَسِیراً حَتَّی مَاتَ (7).

**[ترجمه]خرایج: از محمّد بن فرج نقل شده که گفت: حضرت ابو الحسن هادی علیه السّلام برایم نوشت: کارهایت را بکن و مواظب باش! گفت: من به دستور آن جناب کارهای خود را رو به راه می کنم اما نمی دانم منظورش از این فرمایش چیست. بالاخره چیزی نگذشت که مأموری آمد و مرا با کتف بسته در زنجیر آهنین از مصر خارج نمود و تمام اموال مرا تصرف کردند .

هشت سال در زندان بودم. در زندان نامه ای از امام علی النقی علیه السّلام برایم رسید که نوشته بود: در قسمت غربی منزل نگیر، نامه را خواندم و با خود گفتم: امام علیه السّلام برایم چنین می نویسد با اینکه من در زندان هستم؛ این فرمایش عجیبی است! چند روز بیشتر نگذشت که مرا آزاد کردند و از غل و زنجیر بیرون آمدم.

پس از بازگشت به عراق دیگر در بغداد توقف نکرد، چون امام علیه السّلام به او دستور داده بود و به جانب سامرا رفت.

گفت: پس از خارج شدن از زندان نامه ای برای امام علیه السّلام نوشتم و درخواست کردم که از خداوند بخواهد املاک مرا برگرداند. در جواب من نوشت: به زودی املاک تو را خواهند داد ولی اگر املاکت را هم ندهند زیانی نخواهی کرد.

علی بن محمّد نوفلی گفت: وقتی محمّد بن فرج به سامرا آمد، دستور صادر شد که املاک او را برگردانند، ولی هنوز نامه به او نرسیده بود که از دنیا رفت.

در اعلام الوری و ارشاد نیز مثل این روایت نقل شده است. - . اعلام الوری: 342 ، ارشاد: 311 -

... سپس علی بن محمّد نوفلی گفت: احمد بن خصیب نامه ای برای محمّد بن فرج نوشت که به عسکر بیاید(عسکر محلی بود که معتصم در موقع ساختن سامرا در آنجا با سپاهش سکونت داشت).

محمّد بن فرج نامه ای برای امام علی النقی علیه السّلام نوشت و در این مورد با ایشان مشورت نمود. امام در جواب نوشت: برو، ان شاء اللَّه در آنجا برایت فرج خواهد بود. وی به جانب عسکر رفت و چیزی در آن محل توقف ننموده بود که از دنیا رفت.

**[ترجمه]

فَکُنَّا بِبَابِ الْمُتَوَکِّلِ یَوْماً إِذَا خَرَجَ الْأَمْرُ بِإِحْضَارِ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ الرِّضَا علیه السلام فَقُلْتُ لِبَعْضِ مَنْ حَضَرَ مَنْ هَذَا الرَّجُلُ الَّذِی قَدْ أُمِرَ بِإِحْضَارِهِ فَقِیلَ هَذَا رَجُلٌ عَلَوِیٌّ تَقُولُ الرَّافِضَةُ بِإِمَامَتِهِ ثُمَّ قَالَ وَ یُقَدَّرُ أَنَّ الْمُتَوَکِّلَ یُحْضِرُهُ لِلْقَتْلِ فَقُلْتُ- لَا أَبْرَحُ مِنْ هَاهُنَا حَتَّی أَنْظُرَ إِلَی هَذَا الرَّجُلِ أَیُّ رَجُلٍ هُوَ قَالَ فَأَقْبَلَ رَاکِباً عَلَی فَرَسٍ وَ قَدْ قَامَ النَّاسُ یَمْنَةَ الطَّرِیقِ وَ یَسْرَتَهَا صَفَّیْنِ یَنْظُرُونَ إِلَیْهِ فَلَمَّا رَأَیْتُهُ وَقَعَ حُبُّهُ فِی قَلْبِی فَجَعَلْتُ أَدْعُو فِی نَفْسِی بِأَنْ یَدْفَعَ اللَّهُ عَنْهُ شَرَّ الْمُتَوَکِّلِ فَأَقْبَلَ یَسِیرُ بَیْنَ النَّاسِ وَ هُوَ یَنْظُرُ إِلَی عُرْفِ دَابَّتِهِ لَا یَنْظُرُ یَمْنَةً وَ لَا یَسْرَةً وَ أَنَا دَائِمُ الدُّعَاءِ فَلَمَّا صَارَ إِلَیَّ أَقْبَلَ بِوَجْهِهِ إِلَیَّ وَ قَالَ اسْتَجَابَ اللَّهُ دُعَاءَکَ وَ طَوَّلَ عُمُرَکَ وَ کَثَّرَ مَالَکَ وَ وُلْدَکَ قَالَ فَارْتَعَدْتُ وَ وَقَعْتُ بَیْنَ أَصْحَابِی فَسَأَلُونِی وَ هُمْ یَقُولُونَ مَا شَأْنُکَ فَقُلْتُ خَیْرٌ وَ لَمْ أُخْبِرْ بِذَلِکَ فَانْصَرَفْنَا بَعْدَ ذَلِکَ إِلَی أَصْفَهَانَ فَفَتَحَ اللَّهُ عَلَیَّ وُجُوهاً مِنَ الْمَالِ حَتَّی أَنَا الْیَوْمَ أُغْلِقُ بَابِی عَلَی مَا قِیمَتُهُ أَلْفُ أَلْفِ دِرْهَمٍ سِوَی مَالِی خَارِجَ دَارِی وَ رُزِقْتُ عَشَرَةً مِنَ الْأَوْلَادِ وَ قَدْ بَلَغْتُ الْآنَ مِنْ عُمُرِی نَیِّفاً وَ سَبْعِینَ سَنَةً وَ أَنَا أَقُولُ بِإِمَامَةِ الرَّجُلِ عَلَی الَّذِی عَلِمَ مَا فِی قَلْبِی وَ اسْتَجَابَ اللَّهُ دُعَاءَهُ فِیَّ وَ لِی (1).

**[ترجمه]خرایج: گروهی از اهالی اصفهان از آن جمله ابو العباس احمد بن نضر و ابو جعفر محمّد بن علویه گفتند که مردی به نام عبد الرحمن در اصفهان بود که مذهب شیعه داشت. از او پرسیدند: علت تشیع تو چه بود و چه باعث شد که معتقد به امامت علی النقی علیه السلام شدی؟ گفت: من چیزی مشاهده کردم که موجب این اعتقادم شد و آن چنین بود که من مردی فقیر ولی زبان آور و با جرأت بودم. یک سال اهالی اصفهان مرا با چند نفر دیگر برای شکایت به دربار متوکل فرستادند.

روزی جلوی خانه متوکل ایستاده بودیم که دستور داد علی بن محمّد، پسر حضرت رضا علیهم السلام را بیاورند. من به یکی از اشخاصی که پهلویم ایستاده بود گفتم: این مرد کیست که متوکل دستور داده او را بیاورند؟ گفت: او مردی از اولاد علی علیه السلام است که شیعیان معتقد به امامتش هستند. دنباله سخنان خود را چنین ادامه داد که ممکن است متوکل دستور داده باشد او را برای کشتن بیاورند. با خود گفتم از اینجا نخواهم رفت تا این مرد را ببینم که چگونه شخصی است.

ناگاه دیدم سوار بر اسب است و می آید. مردم از طرف راست و چپ دو صف تشکیل داده اند و او را تماشا می کنند؛ همین که چشم من به آن جناب افتاد محبتش در دلم قرار گرفت، در دل دعایش کردم که خداوند شر متوکل را از سر او رفع نماید. دیدم که از میان جمعیت می گذرد و چشم به یال اسب خود انداخته و هیچ توجهی به جمعیتی که در طرف چپ و راست ایستاده اند نمی کند. من همین طور در دل مشغول دعا برایش بودم. همین که به من رسید رو به جانب من نموده فرمود: خدا دعایت را مستجاب کرد! خداوند به تو عمر طولانی و کثرت مال و فرزند عنایت کند. از شنیدن این سخنان لرزه بر پیکرم افتاد، به طوری که نتوانستم خود را نگه دارم و روی زمین افتادم! دوستانم پرسیدند: تو را چه شد؟ گفتم: چیزی نبود و به آنها اطلاع ندادم.

به اصفهان برگشتیم؛ خداوند مرا ثروتمند نمود به طوری که اکنون در خانه ام بیش از یک میلیون درهم دارم. به جز ثروتی که در خارج از خانه دارم. دارای ده فرزندم و عمرم اکنون بیش از هشتاد و چند سال است و معتقد به امامت همان شخصی هستم که از مرا اسرار دلم مطلع نمود و خداوند دعایش را در باره ام مستجاب کرد. - . الخرائج و الجرائح 1 : 392 -

**[ترجمه]

فَلَمَّا صِرْنَا إِلَی وَسَطِ الطَّرِیقِ قَالَ الشَّارِیُّ لِلْکَاتِبِ أَ لَیْسَ مِنْ قَوْلِ صَاحِبِکُمْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ أَنَّهُ لَیْسَ مِنَ الْأَرْضِ بُقْعَةٌ إِلَّا وَ هِیَ قَبْرٌ أَوْ سَیَکُونُ قَبْراً فَانْظُرْ إِلَی هَذِهِ التُّرْبَةِ(1)

أَیْنَ مَنْ یَمُوتُ فِیهَا حَتَّی یَمْلَأَهَا اللَّهُ قُبُوراً کَمَا یَزْعُمُونَ قَالَ: فَقُلْتُ لِلْکَاتِبِ هَذَا مِنْ قَوْلِکُمْ قَالَ نَعَمْ قُلْتُ صَدَقَ أَیْنَ یَمُوتُ فِی هَذِهِ التُّرْبَةِ الْعَظِیمَةِ حَتَّی یَمْتَلِئَ قُبُوراً وَ تَضَاحَکْنَا سَاعَةً إِذَا انْخَذَلَ الْکَاتِبُ فِی أَیْدِینَا قَالَ وَ سِرْنَا حَتَّی دَخَلْنَا الْمَدِینَةَ فَقَصَدْتُ بَابَ أَبِی الْحَسَنِ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ الرِّضَا علیه السلام فَدَخَلْتُ عَلَیْهِ فَقَرَأَ کِتَابَ الْمُتَوَکِّلِ فَقَالَ انْزِلُوا وَ لَیْسَ مِنْ جِهَتِی خِلَافٌ قَالَ فَلَمَّا صِرْتُ إِلَیْهِ مِنَ الْغَدِ وَ کُنَّا فِی تَمُّوزَ أَشَدَّ مَا یَکُونُ مِنَ الْحَرِّ فَإِذَا بَیْنَ یَدَیْهِ خَیَّاطٌ وَ هُوَ یَقْطَعُ مِنْ ثِیَابٍ غِلَاظٍ خَفَاتِینَ لَهُ-(2)

وَ لِغِلْمَانِهِ ثُمَّ قَالَ لِلْخَیَّاطِ اجْمَعْ عَلَیْهَا جَمَاعَةً مِنَ الْخَیَّاطِینَ وَ اعْمِدْ عَلَی الْفَرَاغِ مِنْهَا یَوْمَکَ هَذَا وَ بَکِّرْ بِهَا إِلَیَّ فِی هَذَا الْوَقْتِ ثُمَّ نَظَرَ إِلَیَّ وَ قَالَ یَا یَحْیَی اقْضُوا وَطَرَکُمْ مِنَ الْمَدِینَةِ فِی هَذَا الْیَوْمِ وَ اعْمِدْ عَلَی الرَّحِیلِ غَداً فِی هَذَا الْوَقْتِ قَالَ فَخَرَجْتُ مِنْ عِنْدِهِ وَ أَنَا أَتَعَجَّبُ مِنَ الْخَفَاتِینِ وَ أَقُولُ فِی نَفْسِی نَحْنُ فِی تَمُّوزَ وَ حَرِّ الْحِجَازِ وَ إِنَّمَا بَیْنَنَا وَ بَیْنَ الْعِرَاقِ مَسِیرَةُ عَشَرَةِ أَیَّامٍ فَمَا یَصْنَعُ بِهَذِهِ الثِّیَابِ ثُمَّ قُلْتُ فِی نَفْسِی هَذَا رَجُلٌ لَمْ یُسَافِرْ وَ هُوَ یُقَدِّرُ أَنَّ کُلَّ سَفَرٍ یُحْتَاجُ فِیهِ إِلَی مِثْلِ هَذِهِ الثِّیَابِ وَ الْعَجَبُ مِنَ الرَّافِضَةِ حَیْثُ یَقُولُونَ بِإِمَامَةِ هَذَا مَعَ فَهْمِهِ هَذَا فَعُدْتُ إِلَیْهِ فِی الْغَدِ فِی ذَلِکَ الْوَقْتِ فَإِذَا الثِّیَابُ قَدْ أُحْضِرَتْ فَقَالَ لِغِلْمَانِهِ ادْخُلُوا وَ خُذُوا لَنَا مَعَکُمْ لَبَابِیدَ وَ بَرَانِسَ ثُمَّ قَالَ ارْحَلْ یَا یَحْیَی فَقُلْتُ فِی نَفْسِی هَذَا أَعْجَبُ مِنَ الْأَوَّلِ أَ یَخَافُ أَنْ یَلْحَقَنَا الشِّتَاءُ فِی الطَّرِیقِ حَتَّی أَخَذَ مَعَهُ اللَّبَابِیدَ وَ الْبَرَانِسَ

ص: 143

فَخَرَجْتُ وَ أَنَا أَسْتَصْغِرُ فَهْمَهُ فَعَبَرْنَا حَتَّی إِذَا وَصَلْنَا ذَلِکَ الْمَوْضِعَ الَّذِی وَقَعَتِ الْمُنَاظَرَةُ فِی الْقُبُورِ ارْتَفَعَتْ سَحَابَةٌ وَ اسْوَدَّتْ وَ أَرْعَدَتْ وَ أَبْرَقَتْ حَتَّی إِذَا صَارَتْ عَلَی رُءُوسِنَا أَرْسَلَتْ عَلَیْنَا بَرَداً مِثْلَ الصُّخُورِ(1)

وَ قَدْ شَدَّ عَلَی نَفْسِهِ وَ عَلَی غِلْمَانِهِ الْخَفَاتِینَ وَ لَبِسُوا اللَّبَابِیدَ وَ الْبَرَانِسَ قَالَ لِغِلْمَانِهِ ادْفَعُوا إِلَی یَحْیَی لُبَّادَةً وَ إِلَی الْکَاتِبِ بُرْنُساً وَ تَجَمَّعْنَا وَ الْبَرَدُ یَأْخُذُنَا حَتَّی قَتَلَ مِنْ أَصْحَابِی ثَمَانِینَ رَجُلًا وَ زَالَتْ وَ رَجَعَ الْحَرُّ کَمَا کَانَ فَقَالَ لِی یَا یَحْیَی أَنْزِلْ مَنْ بَقِیَ مِنْ أَصْحَابِکَ لِیَدْفَنَ مَنْ قَدْ مَاتَ مِنْ أَصْحَابِکَ فَهَکَذَا یَمْلَأُ اللَّهُ الْبَرِّیَّةَ قُبُوراً قَالَ فَرَمَیْتُ نَفْسِی عَنْ دَابَّتِی وَ عَدَوْتُ إِلَیْهِ وَ قَبَّلْتُ رِکَابَهُ وَ رِجْلَهُ وَ قُلْتُ أَنَا أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ وَ أَنَّکُمْ خُلَفَاءُ اللَّهِ فِی أَرْضِهِ وَ قَدْ کُنْتُ کَافِراً وَ إِنَّنِی الْآنَ قَدْ أَسْلَمْتُ عَلَی یَدَیْکَ یَا مَوْلَایَ قَالَ یَحْیَی وَ تَشَیَّعْتُ وَ لَزِمْتُ خِدْمَتَهُ إِلَی أَنْ مَضَی (2).

**[ترجمه]خرایج: یحیی بن هرثمه می گوید: متوکل مرا خواست و گفت: سیصد نفر از میان سپاهیان انتخاب کن و آنگاه به جانب کوفه بروید و بار و وسائل خود را آنجا بگذارید و از راه بیابان به جانب مدینه رهسپار شوید. علی بن محمّد بن رضا علیهم السلام را با احترام تمام و تعظیم پیش من آوردید.

گفت: ما این دستور را انجام دادیم و در میان سیصد نفر که من با خود داشتم، یکی از آنها سپهداری از خوارج بود. منشی و نویسنده من مردی شیعه بود و خودم مذهب حشویه داشتم؛ در بین راه، آن سپهداری که دارای مذهب خوارج بود با منشی من بحث و مناظره می کرد و من هم خوشم می آمد که در طول مسیر به بحث و مناظره آنها گوش بدهم.

میان بیابان، خارجی مذهب به منشی من گفت: مگر نمی گویی علی بن ابی طالب علیه السلام فرموده که هیچ محلی از زمین نیست مگر اینکه یا قبرستان هست و یا قبرستان خواهد شد؟ اینک چشم به این بیابان بینداز! چه کسی اینجا پیدا می شود تا بمیرد و این سرزمین قبرستان شود، چنانچه شما می گویید؟

من به منشی گفتم: این سخن را علی بن ابی طالب علیه السلام گفته است؟ گفت: آری! گفتم: این مرد راست می گوید، در این بیابان پهناور چه کسی هست تا بمیرد و همه آن قبرستان شود؟ هر دو ساعتی از مغلوب شدن منشی خندیدیم؛ چون جوابی نداشت که بدهد!

بالاخره به مدینه رسیدیم و من خدمت حضرت ابو الحسن علی بن محمّد علیهما السلام رفتم. حضرت نامه متوکل را خواند و فرمود: شما استراحت کنید، من مخالفتی با آمدن ندارم. آن موقع، شدت گرمای تابستان بود. فردا صبح که خدمت ایشان رفتم، دیدم خیاطی مشغول بریدن پارچه ضخیم پشمی و نمدی است که می خواهد به صورت زره و خفتان برای امام و غلامانش بدوزد. سپس امام به خیاط فرمود: چند نفر خیاط دیگر بیاور که امروز اینها را تمام کنی. فردا همین وقت برایم بیاور.

در این موقع رو به جانب من نموده و فرمود: یحیی! امروز

هر چه احتیاج دارید از مدینه تهیه نمایید که فردا صبح همین وقت حرکت خواهیم کرد. من از خدمت ایشان خارج شدم و از دوختن این خفتانها در شگفت بودم! و با خود می گفتم: ما اکنون در شدت گرمای تابستان هستیم آن هم گرمای حجاز و فاصله بین عراق و حجاز را در ده روز طی می کنیم، این لباسها را برای چه می خواهد؟ بعد گفتم، این مرد مسافرت نرفته، خیال می کند در هر مسافرتی باید از این نوع لباسها نیز همراه داشته باشند! تعجب از رافضی ها است که معتقد به امامت این مرد با این مقدار فهمی که دارد هستند!

فردا صبح همان وقت خدمت ایشان رفتم و دیدم لباسها حاضر است. به غلامان خود فرمود: بیایید و برای ما لباسهای پشمی و کلاه نمدی بردارید، و رو به من نموده و فرمود: آماده حرکت باش! باز با خود گفتم این کار از عمل دیروز بیشتر موجب تعجب است! خیال می کند به استقبال سرمای زمستان می رویم که این لباسهای کورکی و کلاههای نمدی را برمی دارد! من خارج شدم در حالی که به نظرم خیلی مرد بی اطلاع و کم تجربه­ای آمد. به راه افتادیم تا به همان محلی رسیدیم که در مورد قبرستان بین مرد خارجی و منشی من مناظره شده بود. ناگهان ابری سیاه فضای آسمان را فرا گرفت و رعد و برق برخاست. ابرها بالای سر ما رسیدند و تگرگهایی مثل تکه سنگ شروع به باریدن کرد.

در این موقع امام علی النقی و غلامانش زره و خفتان ها را پوشیدند و روی آن، لباسهای پشمی و کلاه نمدیها را بر سر گذاشتند. فرمود: یکی از لباسهای پشمی را به یحیی بدهید و به منشی هم یک کلاه نمدی بدهید. ما گرد هم جمع شدیم و چنان تگرگ ما را محاصره کرد که هشتاد نفر از همراهان من مردند. کم کم هوا صاف شد و گرما بازگشت.

در این موقع امام رو به من نموده و فرمود: پیاده شوید تا با بقیه یاران خود، آنهایی را که مرده اند دفن کنید. این طور خداوند بیابآنها را قبرستان می کند. از شنیدن سخن امام، خود را از اسب به زیر انداخته و دویدم و قدم و رکابش را بوسیدم! گفتم: من به وحدانیت خدا و نبوت خاتم انبیا و خلافت و امامت شما خانواده شهادت می دهم. آقای من! من تا حالا کافر بودم و اینک به دست شما مسلمان شدم. یحیی گفت: از آن تاریخ مذهب تشیع را اختیار کردم و خدمت آن جناب را غنیمت دانستم تا از دنیا رفت. - . الخرائج و الجرائح 1: 395 -

**[ترجمه]

مَصِیرِی إِلَی بَابِ الْمُتَوَکِّلِ وَ قَبْلَ أَنْ یَعْرِفَ أَحَدٌ قُدُومِی قَالَ فَعَرَفْتُ أَنَّ الْمُتَوَکِّلَ قَدْ مَنَعَهُ مِنَ الرُّکُوبِ وَ أَنَّهُ مُلَازِمٌ لِدَارِهِ فَقُلْتُ کَیْفَ أَصْنَعُ رَجُلٌ نَصْرَانِیٌّ یَسْأَلُ عَنْ دَارِ ابْنِ الرِّضَا لَا آمَنُ أَنْ یُبْدَرَ بِی فَیَکُونُ ذَلِکَ زِیَادَةً فِیمَا أُحَاذِرُهُ قَالَ فَفَکَّرْتُ سَاعَةً فِی ذَلِکَ فَوَقَعَ فِی قَلْبِی أَنْ أَرْکَبَ حِمَارِی وَ أَخْرُجَ فِی الْبَلَدِ وَ لَا أَمْنَعَهُ مِنْ حَیْثُ یَذْهَبُ لَعَلِّی أَقِفُ عَلَی مَعْرِفَةِ دَارِهِ مِنْ غَیْرِ أَنْ أَسْأَلَ أَحَداً قَالَ فَجَعَلْتُ الدَّنَانِیرَ فِی کَاغَذَةٍ وَ جَعَلْتُهَا فِی کُمِّی وَ رَکِبْتُ فَکَانَ الْحِمَارُ یَتَخَرَّقُ الشَّوَارِعَ وَ الْأَسْوَاقَ یَمُرُّ حَیْثُ یَشَاءُ إِلَی أَنْ صِرْتُ إِلَی بَابِ دَارٍ فَوَقَفَ الْحِمَارُ فَجَهَدْتُ أَنْ یَزُولَ فَلَمْ یَزُلْ فَقُلْتُ لِلْغُلَامِ سَلْ لِمَنْ هَذِهِ الدَّارُ فَقِیلَ هَذِهِ دَارُ ابْنِ الرِّضَا فَقُلْتُ اللَّهُ أَکْبَرُ دَلَالَةٌ وَ اللَّهِ مُقْنِعَةٌ قَالَ وَ إِذَا خَادِمٌ أَسْوَدُ قَدْ خَرَجَ فَقَالَ أَنْتَ یُوسُفُ بْنُ یَعْقُوبَ قُلْتُ نَعَمْ قَالَ انْزِلْ فَنَزَلْتُ فَأَقْعَدَنِی فِی الدِّهْلِیزِ فَدَخَلَ فَقُلْتُ فِی نَفْسِی هَذِهِ دَلَالَةٌ أُخْرَی مِنْ أَیْنَ عَرَفَ هَذَا الْغُلَامُ اسْمِی وَ لَیْسَ فِی هَذَا الْبَلَدِ مَنْ یَعْرِفُنِی وَ لَا دَخَلْتُهُ قَطُّ قَالَ- فَخَرَجَ الْخَادِمُ فَقَالَ مِائَةُ دِینَارٍ الَّتِی فِی کُمِّکَ فِی الْکَاغَذِ هَاتِهَا فَنَاوَلْتُهُ إِیَّاهَا قُلْتُ وَ هَذِهِ ثَالِثَةٌ ثُمَّ رَجَعَ إِلَیَّ وَ قَالَ ادْخُلْ فَدَخَلْتُ إِلَیْهِ وَ هُوَ فِی مَجْلِسِهِ وَحْدَهُ فَقَالَ یَا یُوسُفُ مَا آنَ لَکَ فَقُلْتُ یَا مَوْلَایَ قَدْ بَانَ لِی مِنَ الْبُرْهَانِ مَا فِیهِ کِفَایَةٌ لِمَنِ اکْتَفَی فَقَالَ هَیْهَاتَ إِنَّکَ لَا تُسْلِمُ وَ لَکِنْ سَیُسْلِمُ وَلَدُکَ فُلَانٌ وَ هُوَ مِنْ شِیعَتِنَا یَا یُوسُفُ إِنَّ أَقْوَاماً یَزْعُمُونَ أَنَّ وَلَایَتَنَا لَا تَنْفَعُ أَمْثَالَکُمْ کَذَبُوا وَ اللَّهِ إِنَّهَا لَتَنْفَعُ أَمْثَالَکَ امْضِ فِیمَا وَافَیْتَ لَهُ فَإِنَّکَ سَتَرَی مَا تُحِبُّ قَالَ فَمَضَیْتُ إِلَی بَابِ الْمُتَوَکِّلِ فَقُلْتُ کُلَّ مَا أَرَدْتُ فَانْصَرَفْتُ قَالَ هِبَةُ اللَّهِ فَلَقِیتُ ابْنَهُ بَعْدَ هَذَا یَعْنِی بَعْدَ مَوْتِ وَالِدِهِ وَ اللَّهِ وَ هُوَ مُسْلِمٌ حَسَنُ التَّشَیُّعِ فَأَخْبَرَنِی أَنَّ أَبَاهُ مَاتَ عَلَی النَّصْرَانِیَّةِ وَ أَنَّهُ أَسْلَمَ بَعْدَ مَوْتِ أَبِیهِ وَ کَانَ یَقُولُ أَنَا بِشَارَةُ مَوْلَایَ علیه السلام (1).

**[ترجمه]خرایج: هبة اللَّه بن ابی منصور موصلی می گوید: در سرزمین ربیعه کاتبی نصرانی از اهالی کفرتوثا به نام یوسف بن یعقوب بود که بین او و پدرم دوستی بود. روزی به منزل ما آمد و پدرم از او پرسید: چطور شده در چنین وقتی عزم سفر کرده ای؟ گفت: متوکل مرا خواسته! نمی دانم چه تصمیمی دارد جز اینکه سلامتی خود را از خداوند با صد دینار طلا که آن را به علی بن محمّد بن رضا علیهم السلام تقدیم کنم خریده ام و آن پول را با خود برداشته ام. پدرم در جوابش گفت: موفق خواهی شد.

یوسف بن یعقوب پیش متوکل رفت و چند روز بیشتر نگذشت که شاد و مسرور پیش ما برگشت. پدرم گفت: بگو چه شد؟ گفت: وارد سامرا شدم، با اینکه تا آن وقت این شهر را ندیده بودم؛ با خود گفتم اول، تا هنوز کسی متوجه آمدنم نشده و قبل از اینکه پیش متوکل بروم، صد دینار را به ابن الرضا علیه السّلام برسانم. گفت: من خبر داشتم که متوکل امام را خانه نشین کرده است. در فکر شدم که چگونه منزلش را پیدا کنم، یک مرد نصرانی از خانه ابن الرضا علیهما السلام چگونه سؤال کند؟ می ترسیدم کسی این خبر را به متوکل برساند و بیشتر موجب ناراحتی و عصبانیت او شود.

ساعتی در این مورد در فکر بودم؛ بالاخره به دلم افتاد سوار الاغی شوم و در شهر به راه افتم و بگذارم هر جا که خواست برود، شاید بدون اینکه از کسی بپرسم، به در خانه آن جناب راه یابم. دینارها را در کاغذی گذاشتم و در آستین نهادم. سوار الاغ شدم و الاغ از بازارها و کوچه گذشت. به هر جا که می خواست می رفت تا به درب خانه ای رسید. آنجا ایستاد و هر چه سعی کردم حرکت کند از جایش تکان نخورد. به غلام خود گفتم: بپرس این خانه متعلق به کیست. گفتند: این خانه ابن الرضا علیهما السّلام است. با خود گفتم: اللَّه اکبر، شاهدی قانع کننده بر حقانیت این خانواده.

در همین موقع غلامی سیاه از منزل خارج شده و گفت: یوسف بن یعقوب تو هستی؟ گفتم: آری! گفت: پایین بیا. پایین آمدم؛ مرا در راهرو حیاط نشاند و خود داخل شد. با خودم گفتم: این شاهدی دیگر! از کجا این غلام اسم مرا می دانست؟ در این شهر کسی مرا نمی شناسد و من تا کنون به اینجا نیامده ام.

خادم باز خارج شده و گفت: صد دینار را که در آستین داری بده. پول را در اختیارش گذاشتم و با خود گفتم: این دلیل سوم! دوباره پیش من برگشت و گفت: داخل شو! خدمت آن حضرت رسیدم. تنها نشسته بود! فرمود: یوسف! هنوز موقع آن نرسیده که اسلام آوری؟ گفتم: آن قدر دلیل و برهان مشاهده کرده ام که هر شخصی را کافی است.

فرمود: نه نه تو مسلمان نخواهی شد! ولی فلان پسرت به زودی مسلمان می شود، او از شیعیان ما است. یوسف! بعضی خیال می کنند محبت و ولایت ما برای مثل شماها سودی نمی بخشد! به خدا دروغ می گویند! برای مثل شما هم سودمند است. به سمت مقصدی که داشتی برو، با آنچه دوست داری روبرو خواهی شد! پیش متوکل رفتم و هر چه می خواستم گفتم و بازگشتم.

هبة اللَّه گفت: من پسرش را پس از فوت پدرش دیدم که مسلمان شده بود و شیعه ای خوش عقیده بود. او گفت که پدرش به مذهب نصرانیت از دنیا رفته و او پس از مرگ پدر مسلمان شده است. می گفت، من به مژده مولایم امام علی النقی علیه السلام مسلمان شده ام. - . الخرائج و الجرائح 1: 398

-

**[ترجمه]

بَرَصٌ فَتَنَغَّصَ عَلَیْهِ عَیْشُهُ فَجَلَسَ یَوْماً إِلَی أَبِی عَلِیٍّ الْفِهْرِیِّ فَشَکَا إِلَیْهِ حَالَهُ فَقَالَ لَهُ لَوْ تَعَرَّضْتَ یَوْماً لِأَبِی الْحَسَنِ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ الرِّضَا علیه السلام فَسَأَلْتَهُ أَنْ یَدْعُوَ لَکَ لَرَجَوْتُ أَنْ یَزُولَ عَنْکَ فَجَلَسَ لَهُ یَوْماً فِی الطَّرِیقِ وَقْتَ مُنْصَرَفِهِ مِنْ دَارِ الْمُتَوَکِّلِ فَلَمَّا رَآهُ قَامَ لِیَدْنُوَ مِنْهُ فَیَسْأَلَهُ ذَلِکَ فَقَالَ تَنَحَّ عَافَاکَ اللَّهُ وَ أَشَارَ إِلَیْهِ بِیَدِهِ تَنَحَّ عَافَاکَ اللَّهُ تَنَحَّ عَافَاکَ اللَّهُ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ فَأَبْعَدَ الرَّجُلُ وَ لَمْ یَجْسُرْ أَنْ یَدْنُوَ مِنْهُ وَ انْصَرَفَ فَلَقِیَ الْفِهْرِیَّ فَعَرَّفَهُ الْحَالَ وَ مَا قَالَ فَقَالَ قَدْ دَعَا لَکَ قَبْلَ أَنْ تَسْأَلَ فَامْضِ فَإِنَّکَ سَتُعَافَی فَانْصَرَفَ الرَّجُلُ إِلَی بَیْتِهِ فَبَاتَ تِلْکَ اللَّیْلَةَ فَلَمَّا أَصْبَحَ لَمْ یَرَ عَلَی بَدَنِهِ شَیْئاً مِنْ ذَلِکَ.

**[ترجمه]خرایج: ابو هاشم جعفری می گوید: مردی از اهالی سامراء مبتلا به برص شد؛ از ابتلا به این بیماری خیلی ناراحت بود به طوری که زندگی بر او سخت می گذشت. یک روز در حالی که کنار ابو علی فهری نشسته بود، جریان را به او گفت .

ابو علی گفت: اگر بتوانی خود را بر سر راه علی بن محمّد بن رضا علیهم السلام برسانی و از او درخواست کنی برایت دعا کند، امید است بیماریت برطرف شود. یک روز بر سر راه امام علیه السّلام نشست. موقع برگشتن ایشان از خانه متوکل، همین که چشمش به امام افتاد از جای حرکت کرد تا نزدیک شود و این تقاضا را بنماید.

امام علیه السّلام فرمود: کنار برو، خدا تو را شفا عنایت کند. با دست اشاره کرد و سه مرتبه فرمود: دور شو خدا شفایت دهد! او کنار رفت و جرأت نکرد نزدیک شود! برگشت و پیش ابو علی فهری رفت. جریان را نقل کرد. ابو علی گفت: قبل از اینکه تو تقاضا کنی برایت دعا کرده! برو که به زودی شفا خواهی یافت. به خانه خود آمد و آن شب را خوابید. صبح که بیدار شد، اثری از برص در بدن خود ندید. - . الخرائج و الجرائح 1: 399

-

**[ترجمه]

فَضَرَبَ عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدٍ علیهما السلام یَدَهُ عَلَی تِلْکَ الصُّورَةِ الَّتِی فِی الْمِسْوَرَةِ وَ قَالَ خُذْهُ فَوَثَبَتْ تِلْکَ الصُّورَةُ مِنَ الْمِسْوَرَةِ فَابْتَلَعَتِ الرَّجُلَ وَ عَادَتْ فِی الْمِسْوَرَةِ کَمَا کَانَتْ فَتَحَیَّرَ الْجَمِیعُ وَ نَهَضَ عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدٍ علیهما السلام فَقَالَ لَهُ الْمُتَوَکِّلُ سَأَلْتُکَ إِلَّا جَلَسْتَ وَ رَدَدْتَهُ فَقَالَ وَ اللَّهِ لَا تَرَی بَعْدَهَا أَ تُسَلِّطُ أَعْدَاءَ اللَّهِ عَلَی أَوْلِیَاءِ اللَّهِ وَ خَرَجَ مِنْ عِنْدِهِ فَلَمْ یُرَ الرَّجُلُ بَعْدَ ذَلِکَ (1).

**[ترجمه]خرایج: زراره دربان متوکل نقل کرد که شعبده بازی از هندوستان پیش متوکل آمد و حقه بازی هایی بسیار عجیب و بی سابقه می کرد. متوکل نیز مردی علاقه مند به این بازیها بود. وی تصمیم گرفت حضرت امام علی النقی علیه السلام را شرمنده کند. به همین دلیل به شعبده باز گفت: اگر تو او را شرمنده کنی هزار سکه طلای ناب از من خواهی گرفت.

گفت: شما دستور بدهید چند گرده نان نازک بیاورند و در سفره بگذارند، مرا نیز پهلوی ایشان قرار بده. متوکل این کار را انجام داد. شعبده باز آمد. حضرت علی بن محمّد علیهما السلام را نیز احضار نمود. یک پشتی در طرف چپ متوکل قرار داشت که روی آن عکس شیری کشیده شده بود. شعبده باز در کنار همان پشتی نشست. امام علیه السّلام دست دراز کرد تا نان بردارد. شعبده باز کاری کرد که نان به هوا پرید! به طرف گرده دیگری دست دراز کرد، آن هم بالا رفت و مردم خندیدند .

حضرت امام علی النقی علیه السّلام دست بر روی همان عکس شیر نهاده فرمود: این مرد را بگیر! شیر از جای جست و آن شعبده باز را بلعید و مثل اول به همان پشتی برگشت.

تمام مردم متحیر شدند. در این موقع امام علیه السّلام از جای حرکت کرد. متوکل گفت: تقاضا دارم بنشینید و آن مرد را برگردانید. فرمود: به خدا قسم دیگر او را نخواهی دید! دشمنان خدا را بر دوستان خدا مسلط می کنی؟ حضرت از خانه متوکل خارج شد و دیگر آن مرد را کسی ندید. - . الخرائج و الجرائح 1: 399 2 . الخرائج و الجرائح 1: 399 -

**[ترجمه]

مِنْ إِمَامِکُمْ قَالَ لِی وَ مَا سَمِعْتَ فَأَخْبَرْتُهُ بِمَا قَالَ فَقَالَ أَقُولُ لَکَ فَاقْبَلْ نَصِیحَتِی قُلْتُ هَاتِهَا قَالَ إِنْ کَانَ عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدٍ قَالَ بِمَا قُلْتَ فَاحْتَرِزْ وَ اخْزُنْ کُلَّ مَا تَمْلِکُهُ فَإِنَّ الْمُتَوَکِّلَ یَمُوتُ أَوْ یُقْتَلُ بَعْدَ ثَلَاثَةِ أَیَّامٍ فَغَضِبْتُ عَلَیْهِ وَ شَتَمْتُهُ وَ طَرَدْتُهُ مِنْ بَیْنِ یَدَیَّ فَخَرَجَ فَلَمَّا خَلَوْتُ بِنَفْسِی تَفَکَّرْتُ وَ قُلْتُ مَا یَضُرُّنِی أَنْ آخُذَ بِالْحَزْمِ فَإِنْ کَانَ مِنْ هَذَا شَیْ ءٌ کُنْتُ قَدْ أَخَذْتُ بِالْحَزْمِ وَ إِنْ لَمْ یَکُنْ لَمْ یَضُرَّنِی ذَلِکَ قَالَ فَرَکِبْتُ إِلَی دَارِ الْمُتَوَکِّلِ فَأَخْرَجْتُ کُلَّ مَا کَانَ لِی فِیهَا وَ فَرَقْتُ کُلَّ مَا کَانَ فِی دَارِی إِلَی عِنْدِ أَقْوَامٍ أَثِقُ بِهِمْ وَ لَمْ أَتْرُکْ فِی دَارِی إِلَّا حَصِیراً أَقْعُدُ عَلَیْهِ فَلَمَّا کَانَتِ اللَّیْلَةُ الرَّابِعَةُ قُتِلَ الْمُتَوَکِّلُ وَ سَلِمْتُ أَنَا وَ مَالِی وَ تَشَیَّعْتُ عِنْدَ ذَلِکَ فَصِرْتُ إِلَیْهِ وَ لَزِمْتُ خِدْمَتَهُ وَ سَأَلْتُهُ أَنْ یَدْعُوَ لِی وَ تَوَالَیْتُهُ حَقَّ الْوَلَایَةِ.

**[ترجمه]خرایج: زراره نقل کرد که متوکل تصمیم گرفت در روز سلام رسمی، حضرت علی بن محمّد علیهما السلام را پیاده راه ببرد. وزیرش گفت: این کار موجب بدبینی مردم به تو می شود و برایت حرف می زنند؛ صرف نظر کن! متوکل گفت: امکان ندارد. وزیر گفت: در صورتی که تصمیم داری چنین کنی، دستور بده سپهداران و اشراف نیز همه پیاده باشند تا مردم گمان نکنند منظور تو فقط علی بن محمّد علیهما السلام بوده! همین کار را کرد. هوا بسیار گرم بود. وقتی امام علیه السّلام به خانه رسید، عرق کرده بود. زراره گفت: من آن جناب را داخل راهرو خانه نشاندم و با حوله عرق صورتش را خشک کرده و گفتم: پسر عمویت این دستور را برای شما تنها نداده و منظورش ناراحتی شما نبوده. فرمود: این سخنان را رها کن «تَمَتَّعُوا فِی دارِکُمْ ثَلاثَةَ أَیَّامٍ ذلِکَ وَعْدٌ غَیْرُ مَکْذُوبٍ - . هود / 65 - »، {«سه روز در خانه هایتان برخوردار شوید. این وعده ای بی دروغ است.»}

- زراره گفت: معلمی داشتم که اظهار تشیع می نمود و من بسیاری از اوقات با او شوخی می کردم و می گفتم: رافضی! شب به خانه خود آمدم و گفتم رافضی بیا تا جریانی را برایت نقل کنم که امروز از امامت شنیدم. پرسید: چه شنیدی؟ فرمایش امام را برایش نقل کردم. گفت: من یک نصیحت به تو می کنم قبول کن! گفتم: بگو. گفت: اگر این حرف را از علی بن محمّد علیهما السلام شنیده ای مواظب خود باش و هر چه داری جمع آوری کن، متوکل پس از سه روز یا می میرد و یا کشته می شود. من عصبانی شدم و او را فحش داده و گفتم: از مقابل من دور شو. آن مرد خارج شد.

همین که تنها شدم به فکر فرو رفتم و با خود گفتم، ضرری ندارد که من جانب احتیاط را رعایت کنم، سوار شدم و به خانه متوکل رفتم. هر چه در آنجا داشتم برداشتم و اموال خود را بین خویشاوندانی که به آنها اعتماد داشتم تقسیم کردم و در خانه خودم جز حصیری که روی آن می نشستم نگذاشتم. شب چهارم متوکل کشته شد! از این جریان به من و ثروتم ضرری نرسید و از آن روز شیعه شدم و خدمت آن جناب رسیدم و خدمتکاریش را پذیرفتم و درخواست نمودم برایم دعا کند. به معنای حقیقی کلمه ارادت مند ایشان شدم. - . الخرائج و الجرائح 1: 399 -

**[ترجمه]

جَلَسَ فِی ذَلِکَ الْمَجْلِسِ فَلَا یَسْمَعُ مَا یُقَالُ لَهُ وَ لَا یَسْمَعُ مَا یَقُولُ لِاخْتِلَافِ أَصْوَاتِ تِلْکَ الطُّیُورِ فَإِذَا وَافَاهُ عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ الرِّضَا علیهم السلام سَکَتَتِ الطُّیُورُ فَلَا یُسْمَعُ مِنْهَا صَوْتٌ وَاحِدٌ إِلَی أَنْ یَخْرُجَ فَإِذَا خَرَجَ مِنْ بَابِ الْمَجْلِسِ عَادَتِ الطُّیُورُ فِی أَصْوَاتِهَا قَالَ وَ کَانَ عِنْدَهُ عِدَّةٌ مِنَ الْقَوَابِجِ (1)

فِی الْحِیطَانِ فَکَانَ یَجْلِسُ فِی مَجْلِسٍ لَهُ عَالٍ وَ یُرْسِلُ تِلْکَ الْقَوَابِجَ تَقْتَتِلُ وَ هُوَ یَنْظُرُ إِلَیْهَا وَ یَضْحَکُ مِنْهَا فَإِذَا وَافَی عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدٍ علیهما السلام ذَلِکَ الْمَجْلِسَ لَصِقَتِ الْقَوَابِجُ بِالْحِیطَانِ-(2) فَلَا تَتَحَرَّکُ مِنْ مَوَاضِعِهَا حَتَّی یَنْصَرِفَ فَإِذَا انْصَرَفَ عَادَتْ فِی الْقِتَالِ (3).

**[ترجمه]خرایج: ابو هاشم جعفری می گوید: متوکل قصری داشت که دارای پنجره های مختلف بود. از هر طرف که خورشید می تابید، پرنده های خوش آواز را در آنجا قرار می داد. روز سلام در همین قصر می نشست و از سر و صدای پرنده، نه حرف کسی را می شنید و نه کسی حرف او را می شنید؛ ولی وقتی امام علی النقی علیه السّلام وارد می شد همه پرنده ها ساکت می شدند به طوری که صدایی از آنها شنیده نمی شد تا وقتی امام خارج می شد. همین که ایشان از درب خارج می شدند، باز پرنده ها شروع به خواندن می کردند.

گفت: متوکل چند کبک در باغ داشت. روی ایوان در بلندی می نشست و آنها را به جنگ یکدیگر می انداخت و از تماشای آنها می خندید؛ ولی وقتی حضرت امام علی النقی علیه السّلام وارد این مجلس نیز می شد کبک ها به دیوار می چسبیدند و از جای خود تکان نمی خوردند تا امام علیه السّلام خارج می شد؛ همین که می رفت، دو باره به جنگ می پرداختند. - . الخرائج و الجرائح 1: 403 -

**[ترجمه]

بِحُجَّةٍ تَلْزَمُهَا.

قَالَ وَ لَا عَلَیْکَ فَهَاهُنَا حُجَّةٌ تَلْزَمُهَا وَ تَلْزَمُ غَیْرَهَا قَالَ وَ مَا هِیَ قَالَ لُحُومُ بَنِی فَاطِمَةَ مُحَرَّمَةٌ عَلَی السِّبَاعِ فَأَنْزِلْهَا إِلَی السِّبَاعِ فَإِنْ کَانَتْ مِنْ وُلْدِ فَاطِمَةَ فَلَا تَضُرُّهَا فَقَالَ لَهَا مَا تَقُولِینَ قَالَتْ إِنَّهُ یُرِیدُ قَتْلِی قَالَ فَهَاهُنَا جَمَاعَةٌ مِنْ وُلْدِ الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ علیهما السلام فَأَنْزِلْ مَنْ شِئْتَ مِنْهُمْ قَالَ فَوَ اللَّهِ لَقَدْ تَغَیَّرَتْ وُجُوهُ الْجَمِیعِ فَقَالَ بَعْضُ الْمُبْغِضِینَ هُوَ یُحِیلُ عَلَی غَیْرِهِ لِمَ لَا یَکُونُ هُوَ فَمَالَ الْمُتَوَکِّلُ إِلَی ذَلِکَ رَجَاءَ أَنْ یَذْهَبَ مِنْ غَیْرِ أَنْ یَکُونَ لَهُ فِی أَمْرِهِ صُنْعٌ فَقَالَ یَا أَبَا الْحَسَنِ لِمَ لَا تَکُونُ أَنْتَ ذَلِکَ قَالَ ذَاکَ إِلَیْکَ قَالَ فَافْعَلْ قَالَ أَفْعَلُ فَأُتِیَ بِسُلَّمٍ وَ فُتِحَ عَنِ السِّبَاعِ وَ کَانَتْ سِتَّةٌ مِنَ الْأُسُدِ فَنَزَلَ أَبُو الْحَسَنِ إِلَیْهَا فَلَمَّا دَخَلَ وَ جَلَسَ صَارَتِ الْأَسْوَدُ إِلَیْهِ فَرَمَتْ بِأَنْفُسِهَا بَیْنَ یَدَیْهِ وَ مَدَّتْ بِأَیْدِیهَا وَ وَضَعَتْ رُءُوسَهَا بَیْنَ یَدَیْهِ فَجَعَلَ یَمْسَحُ عَلَی رَأْسِ کُلِّ وَاحِدٍ مِنْهَا ثُمَّ یُشِیرُ إِلَیْهِ بِیَدِهِ إِلَی الِاعْتِزَالِ فَتَعْتَزِلُ نَاحِیَةً حَتَّی اعْتَزَلَتْ کُلُّهَا وَ أَقَامَتْ بِإِزَائِهِ فَقَالَ لَهُ الْوَزِیرُ مَا هَذَا صَوَاباً فَبَادِرْ بِإِخْرَاجِهِ مِنْ هُنَاکَ قَبْلَ أَنْ یَنْتَشِرَ خَبَرُهُ فَقَالَ لَهُ یَا أَبَا الْحَسَنِ مَا أَرَدْنَا بِکَ سُوءاً وَ إِنَّمَا أَرَدْنَا أَنْ نَکُونَ عَلَی یَقِینٍ مِمَّا قُلْتَ فَأُحِبُّ أَنْ تَصْعَدَ فَقَامَ وَ صَارَ إِلَی السُّلَّمِ وَ هِیَ حَوْلَهُ تَتَمَسَّحُ بِثِیَابِهِ فَلَمَّا وَضَعَ رِجْلَهُ عَلَی أَوَّلِ دَرَجَةٍ الْتَفَتَ إِلَیْهَا وَ أَشَارَ بِیَدِهِ أَنْ تَرْجِعَ فَرَجَعَتْ وَ

صَعِدَ فَقَالَ کُلُّ مَنْ زَعَمَ أَنَّهُ مِنْ وُلْدِ فَاطِمَةَ فَلْیَجْلِسْ فِی ذَلِکَ الْمَجْلِسِ فَقَالَ لَهَا الْمُتَوَکِّلُ انْزِلِی قَالَتْ اللَّهَ اللَّهَ ادَّعَیْتُ الْبَاطِلَ وَ أَنَا بِنْتُ فُلَانٍ حَمَلَنِی الضُّرُّ عَلَی مَا قُلْتُ قَالَ الْمُتَوَکِّلُ أَلْقُوهَا إِلَی السِّبَاعِ فَاسْتَوْهَبَتْهَا وَالِدَتُهُ (1).

**[ترجمه]خرایج: ابو هاشم جعفری می گوید: در زمان متوکل زنی مدعی شد که من زینب دختر فاطمه زهرا علیهما السّلام دختر پیغمبرم! متوکل به او گفت: تو زن جوانی هستی، با اینکه از زمان پیغمبر صلّی اللَّه علیه و آله و سلّم سالها می گذرد. گفت: پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله دست بر سرم کشیده و دعا کرده است که هر چهل سال یک مرتبه جوانی به من برگردد! من تا کنون خود را به مردم معرفی نکرده بودم اما احتیاج مرا واداشت که خود را معرفی کنم.

متوکل گروهی از اولاد علی علیه السّلام و بنی عباس و طایفه قریش را خواست و جریان او را به آنها گفت؛ چند نفر وفات حضرت زینب را در سال فلان روایت کردند. متوکل به او گفت: در مقابل این روایت، تو چه می گویی؟

گفت: روایت دروغی است، از خودشان ساخته اند. من از نظر مردم پنهان بوده ام! کسی مرگ و زندگی مرا نمی دانسته. متوکل به آنها گفت، غیر از این روایت دلیل دیگری دارید که این زن را مغلوب کنید؟ گفتند: نه. گفت: من از جدم عباس بیزار باشم اگر او را مانع از ادعایش شوم مگر با دلیل.

گفتند: خوب است ابن الرضا (حضرت هادی علیه السلام) را احضار کنی شاید او دلیل دیگری غیر از این روایت داشته باشد! از پی آن جناب فرستاد و جریان آن زن را برایش نقل کرد. امام فرمود: دروغ می گوید، حضرت زینب علیها السّلام در فلان ماه و فلان روز از دنیا رفت! متوکل گفت: اینها نیز همین روایت را نقل کردند ولی من قسم یاد کرده ام که مانع ادعایش نشوم مگر با دلیل!

امام فرمود: چیز مهمی نیست، دلیلی بیاورم که او را ملزم نماید و دیگران نیز بپذیرند. پرسید: چه دلیلی؟ فرمود: گوشت فرزندان فاطمه علیها السّلام بر درندگان حرام است. او را وارد گودال درندگان کن! اگر از فرزندان فاطمه علیها السّلام باشد درندگان به او کاری ندارند. متوکل به آن زن گفت: چه می گویی؟ گفت: او مایل است مرا به کشتن دهد، اینجا فرزندان امام حسن و امام حسین زیادند. هر کدام را مایلی پیش درندگان بفرست. در این موقع رنگ از چهره همه پرید. بعضی از دشمنان امام گفتند: می خواهد دیگری را با حیله به چنگ درندگان اندازد، چرا خودش نمی رود؟

متوکل نیز به این پیشنهاد اظهار تمایل کرد. چون میل داشت بدین وسیله امام از بین برود بی آنکه او در خونش دخالتی کرده باشد. رو به امام کرده و گفت: چرا خودتان نمی روید؟ فرمود: اگر شما مایل باشید می روم. گفت: بفرمایید. نردبانی آوردند و راه وارد شدن به محل درندگان را گشودند. شش شیر در آنجا بود. امام پایین رفت و میان شیرها نشست. آنها اطراف امام علیه السّلام را گرفتند، دست های خود را روی زمین پهن کرده، سر بر روی دست خویش نهادند. امام علیه السّلام دستی بر سر یکایک آنها کشید. به هر کدام اشاره می نمود که فاصله بگیرد و کنار برود، به سمتی که امام دستور داده بود می­رفتند و در مقابل امام ایستادند.

وزیر متوکل به او گوشزد کرد که این کار بر ضرر تو است، بگو قبل از اینکه جریان منتشر گردد از آنجا خارج شود. متوکل گفت: ما نظر بدی درباره شما نداشتیم، منظورمان این بود که فرمایش شما ثابت شود. اکنون خوب است بالا بیایید. امام از جای حرکت کرد و نزدیک نردبان آمد. شیرها اطرافش را گرفتند و خود را به لباسهای ایشان می مالیدند.

همین که پای بر اولین پله نردبان گذاشت، اشاره کرد برگردید. همه رفتند. ایشان بالا آمد و فرمود: هر کسی مدعی است فرزند فاطمه زهرا علیها السّلام است میان این درنده ها برود. متوکل رو به آن زن کرده گفت: پایین برو. زن شروع به التماس نموده و گفت: من به دروغ گفتم دختر فلان کس هستم! از فقر و تنگدستی این ادعا را کردم. گفت او را میان درنده ها بیاندازید ولی مادرش درخواست کرد که آن زن را ببخشد. - . الخرائج و الجرائح 1: 406 -

**[ترجمه]

أَبِی الْحَسَنِ علیه السلام فِی الْحَالِ وَ مَعَهُ صُرَّةٌ فِیهَا ذَلِکَ الدَّوَاءُ بِعَیْنِهِ فَقَالَ لِی أَبُو الْحَسَنِ یُقْرِئُکَ السَّلَامَ وَ یَقُولُ خُذْ هَذَا الدَّوَاءَ کَذَا یَوْماً فَشَرِبْتُ فَبَرَأْتُ قَالَ مُحَمَّدٌ قَالَ زَیْدٌ أَیْنَ الْغُلَاةُ عَنْ هَذَا الْحَدِیثِ (1).

قب، [المناقب] لابن شهرآشوب: زید مثله (2).

**[ترجمه]خرایج و ارشاد: زید بن علی بن حسین بن زید می گوید: من مریض شدم. شبی پزشک بالای سرم آمد و دوایی تجویز نمود که چند روز صبح بیاشامم. آن شب برایم مقدور نبود دوا را تهیه نمایم، طبیب خارج شد.

همان دم خادم حضرت هادی علیه السلام وارد شد و به همراه خود کیسه ای داشت که همان دوا را آورده بود. گفت: حضرت ابو الحسن علیه السلام سلامت رسانده و می فرماید، این دوا را چند روز میل کن. دوا را آشامیدم و خوب شدم.

محمّد گفت: زید در پایان اضافه نمود: غلات (کسانی که به خدایی ائمه معتقدند) کجایند که این حدیث را بشنوند. - . الخرائج و الجرائح 1: 406 ، ارشاد: 312 -

مثل این حدیث در کتاب مناقب نیز نقل شده است. - . مناقب آل ابی طالب 4 : 408 -

**[ترجمه]

أَیَّامٍ وَ کَانَ کَذَلِکَ (1).

**[ترجمه]خرایج: خیران اسباطی می گوید: به مدینه رفتم و خدمت حضرت ابو الحسن علیه السلام رسیدم. فرمود: واثق چه کرد؟ گفتم: حالش خوب است. فرمود: جعفر (متوکل) چه می کند؟ گفتم: خیلی ناراحت است، از همه مردم حالش بدتر است. او زندانی است. پرسید: ابن زیات چه می کند؟ گفتم: فرمان فرمان اوست، من الان ده روز است که از آنجا خارج شده ام. فرمود: واثق مرد و متوکل به جای او نشست و ابن زیات را نیز کشت! پرسیدم: چه وقت؟ فرمود: شش روز پس از خارج شدن تو. همین طور نیز واقع شده بود. - . الخرائج و الجرائح 1: 406 -

**[ترجمه]

الْمُتَوَکِّلَ یَبْنِی بَیْنَ الْمَدِینَةِ بِنَاءً لَا یَتِمُّ وَ یَکُونُ هَلَاکُهُ قَبْلَ تَمَامِهِ عَلَی یَدِ فِرْعَوْنٍ مِنْ فَرَاعِنَةِ التُّرْکِ.

**[ترجمه]خرایج: از علی بن جعفر روایت شده که گفت: به حضرت ابو الحسن هادی علیه السلام عرض کردم، کدام یک از ما بیشتر به دین خود علاقه دارد؟ فرمود: هر کس امام خود را بیشتر دوست داشته باشد. حدیث طولانی است تا آنجا که می فرماید: علی! این متوکل ساختمانی بین مدینه بنا می کند که تکمیل نخواهد کرد و قبل از تمام شدن ساختمان به وسیله یکی از ستمگران ترک خواهد مرد. - . الخرائج و الجرائح 1: 411 -

**[ترجمه]

فَصَهَلَ الثَّانِیَةَ فَضَرَبَ بِیَدِهِ فَقَالَ لَهُ بِالْفَارِسِیَّةِ اقْلَعْ فَامْضِ إِلَی نَاحِیَةِ الْبُسْتَانِ وَ بُلْ هُنَاکَ وَ رُثْ وَ ارْجِعْ فَقِفْ هُنَاکَ مَکَانَکَ فَرَفَعَ الْفَرَسُ رَأْسَهُ وَ أَخْرَجَ الْعَنَانَ مِنْ مَوْضِعِهِ ثُمَّ مَضَی إِلَی نَاحِیَةِ الْبُسْتَانِ حَتَّی لَا نَرَاهُ فِی ظَهْرِ الْفَازَةِ فَبَالَ وَ رَاثَ وَ عَادَ إِلَی مَکَانِهِ فَدَخَلَنِی مِنْ ذَلِکَ مَا اللَّهُ بِهِ عَلِیمٌ فَوَسْوَسَ الشَّیْطَانُ فِی قَلْبِی فَقَالَ یَا أَحْمَدُ لَا یَعْظُمُ عَلَیْکَ مَا رَأَیْتَ إِنَّ مَا أَعْطَی اللَّهُ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّدٍ أَکْثَرُ مِمَّا أَعْطَی دَاوُدَ وَ آلَ دَاوُدَ قُلْتُ صَدَقَ ابْنُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَمَا قَالَ لَکَ وَ مَا قُلْتَ لَهُ فَقَدْ فَهِمْتَهُ فَقَالَ قَالَ لِیَ الْفَرَسُ قُمْ فَارْکَبْ إِلَی الْبَیْتِ حَتَّی تَفْرُغَ عَنِّی قُلْتُ مَا هَذَا الْغَلَقُ قَالَ قَدْ تَعِبْتُ قُلْتُ لِی حَاجَةٌ أُرِیدُ أَنْ أَکْتُبَ کِتَاباً إِلَی الْمَدِینَةِ فَإِذَا فَرَغْتُ رَکِبْتُکَ قَالَ إِنِّی أُرِیدُ أَنْ أَرُوثَ وَ أَبُولَ وَ أَکْرَهُ أَنْ أَفْعَلَ ذَلِکَ بَیْنَ یَدَیْکَ فَقُلْتُ اذْهَبْ إِلَی نَاحِیَةِ الْبُسْتَانِ فَافْعَلْ مَا أَرَدْتَ ثُمَّ عُدْ إِلَی مَکَانِکَ فَفَعَلَ الَّذِی رَأَیْتَ ثُمَّ أَقْبَلَ الْغُلَامُ بِالدَّوَاةِ وَ الْقِرْطَاسِ وَ قَدْ غَابَتِ الشَّمْسُ فَوَضَعَهَا بَیْنَ یَدَیْهِ فَأَخَذَ فِی الْکِتَابَةِ حَتَّی أَظْلَمَ اللَّیْلُ فِیمَا بَیْنِی وَ بَیْنَهُ فَلَمْ أَرَ الْکِتَابَ وَ ظَنَنْتُ أَنَّهُ أَصَابَهُ الَّذِی أَصَابَنِی فَقُلْتُ لِلْغُلَامِ قُمْ فَهَاتِ شَمْعَةً مِنَ الدَّارِ حَتَّی یُبْصِرَ مَوْلَاکَ کَیْفَ یَکْتُبُ فَمَضَی فَقَالَ لِلْغُلَامِ لَیْسَ إِلَی ذَلِکَ حَاجَةٌ ثُمَّ کَتَبَ کِتَاباً طَوِیلًا إِلَی أَنْ غَابَ الشَّفَقُ ثُمَّ قَطَعَهُ فَقَالَ لِلْغُلَامِ أَصْلِحْ وَ أَخَذَ الْغُلَامُ الْکِتَابَ وَ خَرَجَ إِلَی الْفَازَةِ لِیُصْلِحَهُ ثُمَّ عَادَ إِلَیْهِ وَ نَاوَلَهُ لِیَخْتِمَهُ فَخَتَمَهُ مِنْ غَیْرِ أَنْ یَنْظُرَ الْخَاتَمَ مَقْلُوباً أَوْ غَیْرَ مَقْلُوبٍ فَنَاوَلَنِی فَقُمْتُ لِأَذْهَبَ فَعَرَضَ فِی قَلْبِی قَبْلَ أَنْ أَخْرُجَ مِنَ الْفَازَةِ أُصَلِّی قَبْلَ أَنْ آتِیَ الْمَدِینَةَ قَالَ یَا أَحْمَدُ صَلِّ الْمَغْرِبَ وَ الْعِشَاءَ الْآخِرَةَ فِی مَسْجِدِ الرَّسُولِ صلی الله علیه و آله وَ اطْلُبِ الرَّجُلَ فِی الرَّوْضَةِ فَإِنَّکَ تُوَافِقُهُ إِنْ شَاءَ اللَّهُ قَالَ فَخَرَجْتُ مُبَادِراً فَأَتَیْتُ الْمَسْجِدَ وَ قَدْ نُودِیَ الْعِشَاءَ الْآخِرَةَ فَصَلَّیْتُ الْمَغْرِبَ ثُمَّ صَلَّیْتُ مَعَهُمُ الْعَتَمَةَ وَ طَلَبْتُ الرَّجُلَ حَیْثُ أَمَرَنِی فَوَجَدْتُهُ فَأَعْطَیْتُهُ الْکِتَابَ وَ أَخَذَهُ وَ فَضَّهُ لِیَقْرَأَهُ فَلَمْ یَسْتَبِنْ قِرَاءَتَهُ فِی ذَلِکَ الْوَقْتِ فَدَعَا بِسِرَاجٍ

ص: 154

فَأَخَذْتُهُ وَ قَرَأْتُهُ عَلَیْهِ فِی السِّرَاجِ فِی الْمَسْجِدِ فَإِذَا خَطٌّ مُسْتَوٍ لَیْسَ حَرْفٌ مُلْتَصِقاً بِحَرْفٍ وَ إِذَا الْخَاتَمُ مُسْتَوٍ لَیْسَ بِمَقْلُوبٍ فَقَالَ لِیَ الرَّجُلُ عُدْ إِلَیَّ غَداً حَتَّی أَکْتُبَ جَوَابَ الْکِتَابِ فَغَدَوْتُ فَکَتَبَ الْجَوَابَ فَجِئْتُ بِهِ إِلَیْهِ فَقَالَ أَ لَیْسَ قَدْ وَجَدْتَ الرَّجُلَ حَیْثُ قُلْتُ لَکَ فَقُلْتُ نَعَمْ قَالَ أَحْسَنْتَ (1).

**[ترجمه]خرایج: احمد بن هارون می گوید: من در سایبان حیاط مشغول درس دادن یکی از غلامانش بودم. ناگهان حضرت ابو الحسن علیه السلام در حالی که سوار بر اسب بود وارد شد. ما از جای حرکت کردیم تا خدمتش برسیم. آن جناب پیاده شد و عنان اسب خود را به یکی از طنابهای سایبان بست و آنگاه وارد شد و با ما نشست. به من فرمود: چه وقت تصمیم داری به مدینه برگردی؟ گفتم: امشب. فرمود: پس نامه ای می نویسم می دهی به فلان تاجر، عرض کردم: بسیار خوب .

فرمود: غلام! دوات و کاغذ بیاور! غلام خارج شد تا از خانه دیگری کاغذ و دوات بیاورد. همین که او رفت صدای شیهه اسب بلند شد و دم می زد. به زبان فارسی به او فرمود: این ناراحتی برای چیست؟ باز شیهه کشید و دست بر زمین می زد. به فارسی فرمود: عنان خود را باز کن، برو یک طرف باغ بول کن و فضله بینداز و برگرد همین جا بایست. اسب سر بلند نمود و عنان را خارج کرد. بعد رفت به طرف دیگر باغ به طوری که از نظر ما پنهان شد. آنجا بول و فضله کرد و به جای خود برگشت.

چنان این جریان مرا تحت تأثیر قرار داد که خدا می داند. شیطان در دلم وسوسه می کرد. حضرت فرمود: احمد، مبادا از آنچه دیدی تعجب کنی! خداوند به محمّد و آل محمّد صلی الله علیه و آله بیشتر از آنچه به داود و آل داود داده است کرامت فرموده. گفتم: فرزند پیامبر صلی اللَّه علیه و آله صحیح می فرماید. پرسیدم: اسب به شما چه گفت و چه به او فرمودید؟ جواب داد: اسب به من گفت: حرکت کنید سوار شوید و به خانه برگردید تا من وظیفه خود را انجام داده باشم، گفتم: چرا ناراحتی؟ گفت: خسته شده ام. گفتم: من می خواهم نامه ای به مدینه بنویسم. وقتی تمام شد بر تو سوار می شوم. گفت: من می خواهم بول کنم و فضله بیندازم و نمی خواهم این کار را در مقابل شما انجام دهم. گفتم: برو به یک طرف باغ، هر کار مایلی بکن بعد به محل خود برگرد. آنچه مشاهده کردی را انجام داد.

در این موقع غلام دوات و کاغذ آورد و خورشید غروب کرده بود. شروع به نوشتن نامه کرد تا هوا تاریک شد به طوری که دیگر من نوشته ها را نمی دیدم. من فکر کردم ایشان هم مثل من نمی بینند. به آن پسرک گفتم: برو از خانه شمعی بیاور تا مولایت ببیند چه می نویسد. غلام رفت. امام علیه السّلام فرمود: احتیاجی به شمع نیست.

نامه مفصلی نوشت که تا از بین رفتن شفق آسمان به طول انجامید. بعد نامه را در هم پیچید و به غلام داد و فرمود: این را آماده کن. غلام داخل حیاط شد تا نامه را درست کند، بعد برگشت و در اختیار امام علیه السّلام گذاشت تا بر آن مهر بزند. آن جناب مهر زد بی آنکه توجه کند مهر راسته است، یا چپه و به من داد، از جای حرکت کردم تا بروم. به دلم گذشت تا از حیاط خارج نشده ام و پیش از آنکه به مدینه برسم نماز بخوانم. در این موقع رو به من نموده و فرمود احمد! نماز مغرب و عشا را در مسجد پیامبر اکرم صلی اللَّه علیه و آله بخوان و آن مرد را که برایش نامه نوشته­ام در همان جا جستجو کن. ان شاء اللَّه او را خواهید یافت.

از جای حرکت کردم و با عجله به جانب مسجد پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله رفتم. اذان نماز عشا را گفته بودند. من اول نماز مغرب را خواندم و پس از آن نماز عشایم را با آنها خواندم، همان جا که فرموده بود به جستجوی آن مرد شدم و او را یافتم و نامه را دادم. گرفت و مهر از آن برداشت. پاره کرد تا بخواند ولی نتوانست بخواند و چراغ خواست! من نامه را گرفتم و در نور چراغ برایش خواندم. دیدم خط های نامه کاملا درست است و هیچ کلمه ای به کلمه دیگر نچسبیده و مهر نیز درست خورده. آن مرد گفت: فردا بیا تا جواب نامه را بنویسم. فردا آمدم، جواب نامه را گرفته خدمت امام آوردم، فرمود: آن مرد را همان جا که گفتم پیدا نکردی؟ گفتم: چرا. فرمود: احسنت! - . الخرائج و الجرائح 1: 410 -

**[ترجمه]

وَ کَانَ غَرَضُهُ أَنْ یَکْسِرَ قَلْبَ کُلِّ مَنْ یَخْرُجُ عَلَیْهِ وَ کَانَ خَوْفُهُ مِنْ أَبِی الْحَسَنِ علیه السلام أَنْ یَأْمُرَ أَحَداً مِنْ أَهْلِ بَیْتِهِ أَنْ یَخْرُجَ عَلَی الْخَلِیفَةِ.

فَقَالَ لَهُ أَبُو الْحَسَنِ علیه السلام وَ هَلْ أَعْرِضُ عَلَیْکَ عَسْکَرِی قَالَ نَعَمْ فَدَعَا اللَّهَ سُبْحَانَهُ فَإِذَا بَیْنَ السَّمَاءِ وَ الْأَرْضِ مِنَ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ مَلَائِکَةٌ مُدَجَّجُونَ فَغُشِیَ عَلَی الْخَلِیفَةِ فَلَمَّا أَفَاقَ قَالَ أَبُو الْحَسَنِ علیه السلام نَحْنُ لَا نُنَاقِشُکُمْ فِی الدُّنْیَا نَحْنُ مُشْتَغِلُونَ بِأَمْرِ الْآخِرَةِ فَلَا عَلَیْکَ شَیْ ءٌ مِمَّا تَظُنُّ.

**[ترجمه]خرایج: روایت شده که متوکل یا واثق یا غیر این دو، به سپاهیانی که تعداد آنها نود هزار سواره از ترک های ساکن سامرا بودند دستور داد، هر کدام توبره اسب خود را از خاک قرمز پر کنند و بیاورند در وسط بیابانی روی هم بریزند؛ این کار را کردند.

وقتی مثل یک تپه بلند شد، نام آن را تل المخالی نامید. بالای تپه رفت و حضرت هادی علیه السلام را نیز خواست. به آن جناب گفت: شما را خواستم تا تعداد سپاه مرا مشاهده کنی. او دستور داده بود، سپاهیان غرق در اسلحه، با کلاهخود و زره، به عالی ترین صورت و با کمال هیبت و اهمیت از کنار تپه عبور کنند و منظورش ترسانیدن کسانی بود که احتمال می داد بر او بشورند. از همه بیشتر از امام هادی علیه السّلام ترس داشت که مبادا یکی از خویشاوندان را امر کند که بر او قیام نمایند.

امام ابو الحسن هادی علیه السّلام فرمود: میل داری من هم سپاه خود را به تو نشان دهم؟ گفت: آری. امام علیه السّلام دعا کرد؛ ناگهان متوکل دید، در میان آسمان و زمین، از مشرق تا مغرب، فوج هایی از ملائکه غرق در سلاح پر کرده اند. بر روی زمین افتاد و بیهوش شد! وقتی به هوش آمد، امام علیه السّلام فرمود: ما در دنیا با تو سر ستیز نداریم. ما مشغول به امر آخرت هستیم. از گمانی که برایت پیدا شده نترس. - . الخرائج و الجرائح 1: 413 -

**[ترجمه]

فَوَقَعَ فِی قَلْبِی ذَلِکَ الْوَقْتَ أَعَاجِیبُ وَ جَعَلْتُ أَحُدُّ النَّظَرَ إِلَیْهِ أَتَأَمَّلُهُ طَوِیلًا وَ إِذَا نَظَرْتُ إِلَیْهِ تَبَسَّمَ وَ زَوَی وَجْهَهُ عَنِّی فَقُلْتُ فِی نَفْسِی وَ اللَّهِ لَأَعْرِفَنَّ هَذَا کَیْفَ هُوَ فَأَتَیْتُ مِنْ وَرَاءِ الشَّجَرَةِ فَدَفَنْتُ سَیْفِی وَ وَضَعْتُ عَلَیْهِ حَجَرَیْنِ وَ تَغَوَّطْتُ فِی ذَلِکَ الْمَوْضِعِ وَ تَهَیَّأْتُ لِلصَّلَاةِ فَقَالَ أَبُو الْحَسَنِ علیه السلام اسْتَرَحْتُمْ قُلْنَا نَعَمْ قَالَ فَارْتَحِلُوا عَلَی اسْمِ اللَّهِ فَارْتَحَلْنَا فَلَمَّا أَنْ سِرْنَا سَاعَةً رَجَعْتُ عَلَی الْأَثَرِ فَأَتَیْتُ الْمَوْضِعَ فَوَجَدْتُ الْأَثَرَ وَ السَّیْفَ کَمَا وَضَعْتُ وَ الْعَلَامَةَ وَ کَأَنَّ اللَّهَ لَمْ یَخْلُقْ ثَمَّ شَجَرَةً وَ لَا مَاءً وَ لَا ظِلَالًا وَ لَا بَلَلًا فَتَعَجَّبْتُ مِنْ ذَلِکَ وَ رَفَعْتُ یَدِی إِلَی السَّمَاءِ فَسَأَلْتُ اللَّهَ الثَّبَاتَ عَلَی الْمَحَبَّةِ وَ الْإِیمَانِ بِهِ وَ الْمَعْرِفَةِ مِنْهُ وَ أَخَذْتُ الْأَثَرَ فَلَحِقْتُ الْقَوْمَ فَالْتَفَتَ إِلَیَّ أَبُو الْحَسَنِ علیه السلام وَ قَالَ یَا أَبَا الْعَبَّاسِ فَعَلْتَهَا قُلْتُ نَعَمْ یَا سَیِّدِی لَقَدْ کُنْتُ شَاکّاً وَ أَصْبَحْتُ أَنَا عِنْدَ نَفْسِی مِنْ أَغْنَی النَّاسِ فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ فَقَالَ هُوَ کَذَلِکَ هُمْ مَعْدُودُونَ مَعْلُومُونَ لَا یَزِیدُ رَجُلٌ وَ لَا یَنْقُصُ (1).

**[ترجمه]خرایج: ابو محمّد بصری از ابو العباس خالوی شبل منشی ابراهیم بن محمّد نقل کرد و گفت: صحبت از ابو الحسن حضرت هادی علیه السلام به میان آمد. به من گفت: یا ابا محمّد! من پیش از این معتقد به امامت ایشان نبودم و بر برادر خود نیز در این مورد خرده می گرفتم و همیشه طرفداران این خانواده را سخت مورد اعتراض قرار می دادم، به طوری که آنها را دشنام می دادم تا بالاخره جزء مأمورینی قرار گرفتم که متوکل برای آوردن حضرت هادی علیه السلام به مدینه فرستاد. ما به سمت مدینه رفتیم.

امام علیه السّلام با ما از مدینه خارج شد. در بین راه از منزلی گذشتم؛ هوا بسیار گرم بود. تقاضا کردیم همین جا فرود آید؛ فرمود: نه. از آن منزل گذشتیم بدون اینکه غذا و آبی بخوریم. همین که شدت گرسنگی و تشنگی به ما فشار آورد، به سرزمین خشک و بدون گیاهی رسیدیم که نه آبی و نه سایه ای برای استراحت وجود داشت. چشم به آن جناب دوختیم. حضرت رو به ما کرده و فرمود: چه شده؟ به نظر گرسنه و تشنه هستید. عرض کردیم: آری به خدا سوگند آقای ما! خیلی خسته شده ایم. فرمود: پیاده شوید، غذا بخورید و آب بیاشامید.

از سخن ایشان در تعجب شدیم که در این سرزمین خشک بدون آب و سایبان که جای استراحت وجود ندارد! (چگونه استراحت کنیم)؟ فرمود: چرا پایین نمی آئید؟ من پیش رفتم تا قطار شتر را بخوابانم، ناگهان چشمم به دو درخت بزرگ افتاد که گروه زیادی می توانستند زیر آن دو درخت استراحت کنند. من آن محل را دیده بودم که سرزمینی خشک و بدون گیاه بود. چشمه ای دیدم می جوشد و آبش روی زمین جاری است و هر چه بخواهی خوشگوار و سرد بود.

پیاده شدیم و غذا خوردیم و آب آشامیدیم و به استراحت پرداختیم. بعضی از ما چند مرتبه این راه طی کرده بودند؛ افکار زیادی در دلم می گذشت، با دقت چشم به آن جناب دوخته بودم؛ به من نگاهی نموده لبخندی زد و صورت خود را برگردانید.

با خود گفتم: باید راجع به این جریان تحقیق کنم. پشت درخت رفتم و شمشیر خود را دفن کردم و دو سنگ بالای آن نهادم. همان جا قضای حاجت کردم و آماده نماز گردیدم؛ امام ابو الحسن علیه السّلام فرمود: استراحت کردید؟ گفتیم: آری! فرمود: به نام خدا حرکت کنید. ما حرکت کردیم.

مقداری که راه طی شد من به عقب برگشتم و به همان محل رسیدم. علامت ها را دیدم و شمشیر خود را برداشتم ولی خدا! در آن محل نه درختی خلق کرده بود و نه آب و نه سایبانی، بسیار در شگفت شدم. دست به سوی آسمان برداشته از خدا خواستم مرا بر محبت این خانواده و معرفت و ایمان استوار بدارد. به دنبال قافله آمدم تا به آنها رسیدم.

حضرت ابو الحسن علیه السلام رو به من نمود و فرمود: یا ابا العباس! بالاخره کار خود را کردی؟ عرض کردم: آری سرورم، من در تردید بودم، اکنون به نظر خود از بی نیازترین مردم در دنیا و آخرت هستم. فرمود: صحیح است. شیعیان گروهی معدودند و معلوم است کیانند. یک نفر بر ایشان اضافه نمی شود و از آنها کم نمی گردد. - . الخرائج و الجرائح 1: 417 -

**[ترجمه]

السَّابِعَ عَشَرَ مِنْ رَبِیعٍ الْأَوَّلِ وَ هُوَ الْیَوْمُ الَّذِی وُلِدَ فِیهِ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ الْیَوْمُ السَّابِعُ وَ الْعِشْرُونَ مِنْ رَجَبٍ وَ هُوَ الْیَوْمُ الَّذِی بُعِثَ فِیهِ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ الْیَوْمُ الْخَامِسُ وَ الْعِشْرُونَ مِنْ ذِی الْقَعْدَةِ وَ هُوَ الْیَوْمُ الَّذِی دُحِیَتْ فِیهِ الْأَرْضُ وَ الْیَوْمُ الثَّامِنَ عَشَرَ مِنْ ذِی الْحِجَّةِ وَ هُوَ یَوْمُ الْغَدِیرِ(1).

**[ترجمه]مصباح کفعمی: اسحاق بن عبد اللَّه علوی عریضی (عریض دهی است در چهار میلی مدینه) گفت: پدرم با عموهایم سوار شده خدمت حضرت علی بن محمّد علیهما السلام رسیدند و در آن چهار روزی که در سال روزه (مستحبی) گرفته می شود اختلاف داشتند در آن موقع امام علیه السّلام در صریا ساکن بود و هنوز به سامرا نرفته بود. فرمود: آمده اید سؤال کنید از روزهایی که در سال روزه گرفته می شود؟عرض کردند: فقط برای همین آمده بودیم! فرمود: روز هفدهم ربیع الاول که روزی است که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله متولد شده و روز بیست و هفتم رجب، روزی که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله به نبوت مبعوث گردید و روز بیست و پنجم ذی قعده که روز گسترده شدن زمین است و روز هجدهم ذیحجه که روز عید غدیر است. - . مناقب آل ابی طالب 4 : 417 -

**[ترجمه]

وَ یَشْرَبُ وَ یَتَعَشَّقُ قَالَ ابْعَثُوا إِلَیْهِ وَ جِیئُوا بِهِ حَتَّی نُمَوِّهَ بِهِ عَلَی النَّاسِ وَ نَقُولَ ابْنُ الرِّضَا فَکَتَبَ إِلَیْهِ وَ أُشْخِصَ مُکَرَّماً وَ تَلَقَّاهُ جَمِیعُ بَنِی هَاشِمٍ وَ الْقُوَّادُ وَ النَّاسُ عَلَی أَنَّهُ إِذَا وَافَی أَقْطَعَهُ قَطِیعَةً وَ بَنَی لَهُ فِیهَا وَ حَوَّلَ الْخَمَّارِینَ وَ الْقِیَانَ إِلَیْهِ وَ وَصَلَهُ وَ بَرَّهُ وَ

جَعَلَ لَهُ مَنْزِلًا سَرِیّاً حَتَّی یَزُورَهُ هُوَ فِیهِ فَلَمَّا وَافَی مُوسَی تَلَقَّاهُ أَبُو الْحَسَنِ فِی قَنْطَرَةِ وَصِیفٍ وَ هُوَ مَوْضِعٌ یَتَلَقَّی فِیهِ الْقَادِمُونَ فَسَلَّمَ عَلَیْهِ وَ وَفَّاهُ حَقَّهُ ثُمَّ قَالَ لَهُ إِنَّ هَذَا الرَّجُلَ قَدْ أَحْضَرَکَ لِیَهْتِکَکَ وَ یَضَعَ مِنْکَ فَلَا تُقِرَّ لَهُ أَنَّکَ شَرِبْتَ نَبِیذاً قَطُّ فَقَالَ لَهُ مُوسَی فَإِذَا کَانَ دَعَانِی لِهَذَا فَمَا حِیلَتِی قَالَ فَلَا تَضَعْ مِنْ قَدْرِکَ وَ لَا تَفْعَلْ فَإِنَّمَا أَرَادَ هَتْکَکَ فَأَبَی عَلَیْهِ فَکَرَّرَ عَلَیْهِ الْقَوْلَ وَ الْوَعْظَ وَ هُوَ مُقِیمٌ عَلَی خِلَافِهِ فَلَمَّا رَأَی أَنَّهُ لَا یُجِیبُ قَالَ أَمَا إِنَّ هَذَا مَجْلِسٌ لَا تَجْتَمِعُ أَنْتَ وَ هُوَ عَلَیْهِ أَبَداً فَأَقَامَ مُوسَی ثَلَاثَ سِنِینَ یُبَکِّرُ کُلَّ یَوْمٍ فَیُقَالُ قَدْ تَشَاغَلَ الْیَوْمَ فَرُحْ (1)

فَیَرُوحُ فَیُقَالُ قَدْ سَکِرَ فَبَکِّرْ فَیُبَکِّرُ فَیُقَالُ قَدْ شَرِبَ دَوَاءً(2) فَمَا زَالَ عَلَی هَذَا

ص: 159

ثَلَاثَ سِنِینَ حَتَّی قُتِلَ الْمُتَوَکِّلُ وَ لَمْ یَجْتَمِعْ مَعَهُ عَلَیْهِ (1).

**[ترجمه]کافی: یعقوب بن یاسر می گوید: متوکل بارها می گفت: در کار ابن الرضا (منظورش حضرت هادی علیه السلام است) حیران شده ام و مرا سخت ناراحت کرده، هر چه کوشش کردم شراب بخورد و با من هم پیاله شود نپذیرفت، خیلی مراقب بودم که فرصتی برای چنین کاری به دست آورم، ممکن نشد.

به او گفتند: اگر در مورد او چنین فرصتی را نتوانستی به چنگ آوری اهمیت ندارد! برادرش موسی شرابخوار معروفی است و از ساز و نواز خیلی خوشش می آید و به می گساری و عشق بازی شهرت دارد؛ او را از مدینه به اینجا بیاور! ما او را به مردم ابن الرضا معرفی می کنیم و مشهورش می نماییم.

متوکل از پی او فرستاد و با احترام وارد شد. تمام بنی هاشم و سرهنگان و سرلشکران به استقبالش رفتند. مردم با خود می گفتند، وقتی وارد شود متوکل دهی به او می بخشد و برایش ساختمانی می سازد و شراب فروشان و زنان نوازنده را به آن ناحیه منتقل می کند.

وقتی موسی وارد شد، حضرت هادی علیه السلام در سر پل معروف به وصیف با او روبرو گردید؛ آنجا محلی بود که استقبال کنندگان از مسافرین در آن محل جمع می شدند. سلام کرد و احترامش نمود و سپس به او گوشزد کرد که متوکل تو را خواسته تا از قدر و مقامت بکاهد و تو را بی ارزش نماید. مبادا پیش او اقرار کنی که شراب نوشیده ای. موسی گفت: در صورتی که او مرا برای همین کار خواسته باشد چه چاره­ای دارم؟ فرمود: خود را بی ارزش نکن و چنین کاری را انجام نده، منظور او رسوا کردن تو است. هر چه امام علیه السّلام او را پند می داد و موعظه می کرد، موسی امتناع می ورزید و قبول نمی کرد! وقتی دید نمی پذیرد فرمود: این را بدان که تو با متوکل چنین مجلسی را نخواهید دید و به این آرزو هرگز نمی رسی.

او سه سال متوالی هر روز برای ملاقات متوکل می رفت، می گفتند: امروز مشغول است برو فردا بیا. فردا که می آمد می گفتند: حالا مست و مخمور است فردا صبح بیا! باز می آمد، جواب می دادند مریض است و دوا خورده حال ملاقات ندارد. پیوسته بدین حال بود تا سه سال. بالاخره متوکل کشته شد و او نتوانست یک جلسه با متوکل بنشیند. - . کافی 1 : 502 -

**[ترجمه]

سهاما من قری هنبرد و أندریقان و کارچة و أعطوه عشرین ألف درهم و اشتری ضیاعا کثیرة.

فأتته أخواته زینب و أم محمد و میمونة بنات الجواد علیه السلام و نزلن عنده فلما متن دفن عند فاطمة بنت موسی علیهما السلام و أقام موسی بقم حتی مات لیلة الأربعاء لثمان لیال بقین من ربیع الآخر سنة ست و تسعین و مائتین و دفن فی داره و هو المشهد المعروف الیوم.

**[ترجمه]عبارت اعیانی یعنی مرا عاجز و متحیر ساخته و منظور از شرب، شرب خمر و نبیذ است. و منادمه همنشینی برای خوردن شراب را گویند و گویی مراد در اینجا حضور در مجلس شراب است اگر چه شراب هم نخورد؛ و موسی همان کسی است که مشهور به مبرقع بود و در قم دفن شده .

- در عمدة الطالب می نویسد: موسی مبرقع پسر حضرت جواد علیه السلام از یک کنیز است که در قم از دنیا رفت و در همان جا دفن شد. فرزندان او مشهور به رضویون هستند که ساکن قم هستند مگر تعداد کمی که در جای دیگری ساکن هستند.

حسن بن علی قمی در ترجمه تاریخ قم از حسین بن محمّد بن نصر نقل می کند: اولین کسی که از سادات رضوی از کوفه به قم منتقل شد، ابو جعفر موسی بن محمّد بن علی بن موسی الرضا علیهم السّلام است که در سال 256 هجری به قم آمد. او پیوسته بر روی صورت خود نقابی می افکند. اعراب به او پیغام دادند که از شهر ما خارج شو. نقاب از صورت برداشت ولی او را نشناختند. از آنجا به کاشان رفت. احمد بن عبد العزیز بن دلف عجلی خیلی او را احترام نمود و مقدمش را گرامی داشت و لباس های فاخر به او پوشانید و اسبهای عالی تقدیمش کرد و هر سال هزار مثقال طلا و یک اسب مجهز، برایش مقرری قرار داد.

پس از خارج شدن موسی از قم، ابو الصدیم حسین بن علی بن آدم و مرد دیگری از سران عرب وارد قم شدند. به آنها جریان خارج کردن موسی را اطلاع دادند. سران عرب از پی موسی فرستادند و او را به قم آورده پوزش خواستند و بسیار احترام نمودند و برایش خانه ای خریدند و چند سهم از قریه هنبرد و اندریقان و کارچه را به نام او کردند و بیست هزار درهم نیز پول نقد به او دادند که با آن پول چند باغ خرید.

خواهران موسی به نام زینب و ام محمّد و میمونه دختران حضرت جواد علیه السلام به قم آمدند و در نزد موسی ماندند. آنها را پس از فوت، کنار قبر حضرت معصومه فاطمه دختر موسی بن جعفر علیهما السّلام دفن کردند. موسی در قم بود تا اینکه در سال 296 هشت روز به آخر ربیع الآخر، شب چهارشنبه از دنیا رفت و او را در خانه خودش دفن کردند و مزارش اکنون معروف است.

**[ترجمه]

وَ رَجُلٌ أَسْوَدُ سَوَادٌ فِی سَوَادٍ فِی سَوَادٍ فَلَمَّا بَلَغَ إِلَیَّ نَظَرَ إِلَیَّ وَ أَحَدَّ النَّظَرَ وَ قَالَ قَلْبُکَ أَسْوَدُ مِمَّا تَرَی عَیْنَاکَ مِنْ سَوَادٍ فِی سَوَادٍ فِی سَوَادٍ قَالَ أَبِی رَحِمَهُ اللَّهُ فَقُلْتُ لَهُ أَجَلْ فَلَا تُحَدِّثْ بِهِ أَحَداً فَمَا صَنَعْتَ وَ مَا قُلْتَ لَهُ قَالَ أَسْقَطَتْ فِی یَدِی فَلَمْ أَحِرْ جَوَاباً قُلْتُ لَهُ فَمَا أَبْیَضَ قَلْبَکَ لِمَا شَاهَدْتَ قَالَ اللَّهُ أَعْلَمُ قَالَ أَبِی فَلَمَّا اعْتَلَّ یَزْدَادُ بَعَثَ إِلَیَّ فَحَضَرْتُ عِنْدَهُ فَقَالَ إِنَّ قَلْبِی قَدِ ابْیَضَّ بَعْدَ سَوَادٍ فَأَنَا أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ أَنَّ عَلِیَّ بْنَ مُحَمَّدٍ حَجَّةُ اللَّهِ عَلَی خَلْقِهِ وَ نَامُوسُهُ الْأَعْظَمُ ثُمَّ مَاتَ فِی مَرَضِهِ ذَلِکَ وَ حَضَرْتُ الصَّلَاةَ عَلَیْهِ رَحِمَهُ اللَّهُ.

**[ترجمه]کتاب النجوم: ابو الحسن محمّد بن اسماعیل بن احمد کاتب در سر من رأی در سال 338 گفت: پدرم نقل کرد که من در سامرا در درب الحصا قدم می زدم. یزداد پزشک نصرانی شاگرد بختیشوع را دیدم که از خانه موسی بن بغا خارج شد. با هم به راه افتادیم و مشغول صحبت شدیم تا اینکه او گفت: این دیوار را می بینی؟ می دانی صاحب این خانه کیست؟ به خانه­ای که از کنارش می گذشتیم، اشاره کرد. گفتم: خانه مال کیست؟ گفت همان جوان علوی حجازی؛ منظورش علی بن محمّد بن رضا علیهم السّلام بود.

گفتم: بلی او را می شناسم. منظورت چیست؟ گفت: اگر کسی علم غیب در دنیا داشته باشد فقط او است! جریانی از او برایت نقل کنم که هرگز درباره کسی نشنیده ای و نه دیگری شنیده است، به شرط اینکه خدا را گواه بگیری که به هیچ کس بازگو نکنی؛ زیرا شغل من طبابت است و با سلطان رفت و آمد دارم و از آنجا زندگیم روبراه می شود. شنیده ام خلیفه او را از حجاز آورده، از ترس اینکه مبادا مردم اطرافش را بگیرند و خلافت از بنی عباس خارج شود. گفتم: قول می دهم که نگویم، با اینکه تو مردی نصرانی هستی و اگر چیزی از اینها نقل کنی مورد تهمت و سوء ظن قرار نخواهی گرفت. گفت: بسیار خوب برایت نقل می کنم.

گفت: چند روز پیش آن آقا را دیدم که سوار بر اسب سیاهی بود و لباسهای سیاه در تن داشت با عمامه ای سیاه. خودش نیز سیاه چهره بود. همین که چشمم به او افتاد به احترامش ایستادم، ولی در دلم - به طوری که به حقیقت مسیح سوگند، از دهانم کلمه ای به احدی نگفتم - این خیال گذشت: لباس سیاه و اسب سیاه و مرد سیاه چهره، سیاه اندر سیاه اندر سیاه می شود. همین که نزدیک من رسید با دقت چشم به من انداخته و فرمود: قلب تو سیاه است که سیاه اندر سیاه اندر سیاه می بینی.

پدرم گفت: به او گفتم: راست می گویی! به کسی این حرف را نزن! بگو ببینم تو چه کردی و چه گفتی؟ گفت: چنان حیران شدم که قدرت جواب نداشتم! فقط گفتم: چقدر قلب شما سفید است که از دل من خبر داری!؟ گفت: خدا می داند.

پدرم گفت: وقتی یزداد مریض شد از پی من فرستاد. پیش او رفتم. گفت: قلبم پس از سالها سیاهی سفید شده. اینک شهادت می دهم به لا اله الا اللَّه و اینکه محمّد صلی الله علیه و آله پیامبر خدا است و علی بن محمّد علیهما السلام حجت خدا بر مردم و ناموس اعظم است. یزداد با همان بیماری از دنیا رفت و من در نماز بر بدن او حضور یافتم . خدایش رحمت کند .

**[ترجمه]

فَسَأَلَهُ قَالَ إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی قَالَ لِنَبِیِّهِ صلی الله علیه و آله لَقَدْ نَصَرَکُمُ اللَّهُ فِی مَواطِنَ کَثِیرَةٍ(1) فَعَدَدْنَا مَوَاطِنَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَبَلَغَتْ ثَمَانِینَ مَوْطِناً فَرَجَعَ إِلَیْهِ فَأَخْبَرَ فَفَرِحَ وَ أَعْطَاهُ عَشَرَةَ آلَافِ دِرْهَمٍ (2)

ص: 163

وَ قَالَ الْمُتَوَکِّلُ لِابْنِ السِّکِّیتِ-(1) سَلِ ابْنَ الرِّضَا مَسْأَلَةً عَوْصَاءَ بِحَضْرَتِی فَسَأَلَهُ فَقَالَ لِمَ بَعَثَ اللَّهُ مُوسَی بِالْعَصَا وَ بَعَثَ عِیسَی علیه السلام بِإِبْرَاءِ الْأَکْمَهِ وَ الْأَبْرَصِ وَ إِحْیَاءِ الْمَوْتَی وَ بَعَثَ مُحَمَّداً بِالْقُرْآنِ وَ السَّیْفِ فَقَالَ: أَبُو الْحَسَنِ علیه السلام بَعَثَ اللَّهُ مُوسَی علیه السلام بِالْعَصَا وَ الْیَدِ الْبَیْضَاءِ فِی زَمَانٍ الْغَالِبُ عَلَی أَهْلِهِ السِّحْرُ فَأَتَاهُمْ مِنْ ذَلِکَ مَا قَهَرَ سِحْرَهُمْ وَ بَهَرَهُمْ وَ أَثْبَتَ الْحُجَّةَ عَلَیْهِمْ وَ بَعَثَ عِیسَی علیه السلام بِإِبْرَاءِ الْأَکْمَهِ وَ الْأَبْرَصِ وَ إِحْیَاءِ الْمَوْتَی بِإِذْنِ اللَّهِ فِی زَمَانٍ الْغَالِبُ عَلَی أَهْلِهِ الطِّبُّ فَأَتَاهُمْ مِنْ إِبْرَاءِ الْأَکْمَهِ وَ الْأَبْرَصِ وَ إِحْیَاءِ الْمَوْتَی بِإِذْنِ اللَّهِ فَقَهَرَهُمْ وَ بَهَرَهُمْ وَ بَعَثَ مُحَمَّداً بِالْقُرْآنِ وَ السَّیْفِ فِی زَمَانٍ الْغَالِبُ عَلَی

ص: 164

أَهْلِهِ السَّیْفُ وَ الشِّعْرُ فَأَتَاهُمْ مِنَ الْقُرْآنِ الزَّاهِرِ وَ السَّیْفِ الْقَاهِرِ مَا بَهَرَ بِهِ شِعْرَهُمْ وَ بَهَرَ سَیْفَهُمْ وَ أَثْبَتَ الْحُجَّةَ بِهِ عَلَیْهِمْ فَقَالَ ابْنُ السِّکِّیتِ فَمَا الْحُجَّةُ الْآنَ قَالَ الْعَقْلُ یُعْرَفُ بِهِ الْکَاذِبُ عَلَی اللَّهِ فَیُکَذَّبُ فَقَالَ یَحْیَی بْنُ أَکْثَمَ مَا لِابْنِ السِّکِّیتِ وَ مُنَاظَرَتِهِ وَ إِنَّمَا هُوَ صَاحِبُ نَحْوٍ وَ شِعْرٍ وَ لُغَةٍ وَ رَفَعَ قِرْطَاساً فِیهِ مَسَائِلُ فَأَمْلَأَ عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدٍ علیهما السلام عَلَی ابْنِ السِّکِّیتِ جَوَابَهَا وَ أَمَرَهُ أَنْ یَکْتُبَ سَأَلْتَ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَی قالَ الَّذِی عِنْدَهُ عِلْمٌ مِنَ الْکِتابِ-(1) فَهُوَ آصَفُ بْنُ بَرْخِیَا وَ لَمْ یَعْجِزْ سُلَیْمَانُ عَنْ مَعْرِفَةِ مَا عَرَفَ آصَفُ وَ لَکِنَّهُ أَحَبَّ أَنْ یُعَرِّفَ أُمَّتَهُ مِنَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ أَنَّهُ الْحُجَّةُ مِنْ بَعْدِهِ وَ ذَلِکَ مِنْ عِلْمِ سُلَیْمَانَ أَوْدَعَهُ آصَفَ بِأَمْرِ اللَّهِ فَفَهَّمَهُ ذَلِکَ لِئَلَّا یَخْتَلِفَ فِی إِمَامَتِهِ وَ وَلَایَتِهِ مِنْ بَعْدِهِ وَ لِتَأْکِیدِ الْحُجَّةِ عَلَی الْخَلْقِ وَ أَمَّا سُجُودُ یَعْقُوبَ لِوَلَدِهِ فَإِنَّ السُّجُودَ لَمْ یَکُنْ لِیُوسُفَ وَ إِنَّمَا کَانَ ذَلِکَ مِنْ یَعْقُوبَ وَ وُلْدِهِ طَاعَةً لِلَّهِ تَعَالَی وَ تَحِیَّةً لِیُوسُفَ علیه السلام کَمَا أَنَّ السُّجُودَ مِنَ الْمَلَائِکَةِ لَمْ یَکُنْ لآِدَمَ علیه السلام فَسُجُودُ یَعْقُوبَ وَ وُلْدِهِ وَ یُوسُفُ مَعَهُمْ شُکْراً لِلَّهِ تَعَالَی بِاجْتِمَاعِ الشَّمْلِ أَ لَمْ تَرَ أَنَّهُ یَقُولُ فِی شُکْرِهِ فِی ذَلِکَ الْوَقْتِ رَبِّ قَدْ آتَیْتَنِی مِنَ الْمُلْکِ (2) الْآیَةَ وَ أَمَّا قَوْلُهُ فَإِنْ کُنْتَ فِی شَکٍّ مِمَّا أَنْزَلْنا إِلَیْکَ فَسْئَلِ الَّذِینَ یَقْرَؤُنَ الْکِتابَ (3) فَإِنَّ الْمُخَاطَبَ بِذَلِکَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ لَمْ یَکُنْ فِی شَکٍّ مِمَّا أَنْزَلَ اللَّهُ إِلَیْهِ وَ لَکِنْ قَالَتِ الْجَهَلَةُ کَیْفَ لَمْ یَبْعَثِ اللَّهُ نَبِیّاً مِنَ الْمَلَائِکَةِ وَ لِمَ لَمْ یُفَرِّقْ بَیْنَهُ وَ بَیْنَ النَّاسِ فِی الِاسْتِغْنَاءِ عَنِ الْمَأْکَلِ وَ الْمَشْرَبِ وَ الْمَشْیِ فِی الْأَسْوَاقِ فَأَوْحَی اللَّهُ إِلَی نَبِیِّهِ صلی الله علیه و آله

ص: 165

فَاسْأَلِ الَّذِینَ یَقْرَءُونَ الْکِتَابَ بِمَحْضَرٍ مِنَ الْجَهَلَةِ هَلْ بَعَثَ اللَّهُ نَبِیّاً قَبْلَکَ إِلَّا وَ هُوَ یَأْکُلُ الطَّعَامَ وَ یَشْرَبُ الشَّرَابَ وَ لَکَ بِهِمْ أُسْوَةٌ یَا مُحَمَّدُ وَ إِنَّمَا قَالَ فَإِنْ کُنْتَ فِی شَکٍ وَ لَمْ یَکُنْ (1) لِلنَّصَفَةِ کَمَا قَالَ فَقُلْ تَعالَوْا نَدْعُ أَبْناءَنا وَ أَبْناءَکُمْ (2) وَ لَوْ قَالَ تَعَالَوْا نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَةَ اللَّهِ عَلَیْکُمْ لَمْ یَکُونُوا یُجِیبُوا إِلَی الْمُبَاهَلَةِ وَ قَدْ عَلِمَ اللَّهُ أَنَّ نَبِیَّهُ مُؤَدٍّ عَنْهُ رِسَالَتَهُ وَ مَا هُوَ مِنَ الْکَاذِبِینَ وَ کَذَلِکَ عَرَفَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله بِأَنَّهُ صَادِقٌ فِیمَا یَقُولُ وَ لَکِنْ أَحَبَّ أَنْ یُنْصِفَ مِنْ نَفْسِهِ وَ أَمَّا قَوْلُهُ وَ لَوْ أَنَّ ما فِی الْأَرْضِ مِنْ شَجَرَةٍ أَقْلامٌ (3) الْآیَةَ فَهُوَ کَذَلِکَ لَوْ أَنَّ أَشْجَارَ الدُّنْیَا أَقْلَامٌ وَ الْبَحْرُ مِدَادٌ یَمُدُّهُ ... سَبْعَةُ أَبْحُرٍ حَتَّی انْفَجَرَتِ الْأَرْضُ عُیُوناً کَمَا انْفَجَرَتْ فِی الطُّوفَانِ ما نَفِدَتْ کَلِماتُ اللَّهِ وَ هِیَ عَیْنُ الْکِبْرِیتِ وَ عَیْنُ الْیَمَنِ وَ عَیْنُ بَرَهُوتَ وَ عَیْنُ طَبَرِیَّةَ وَ حَمَّةُ مَاسِیدَانَ تُدْعَی لسان وَ حَمَّةُ إِفْرِیقِیَةَ تُدْعَی بسیلان وَ عَیْنُ بَاحُورَانَ وَ نَحْنُ الْکَلِمَاتُ الَّتِی لَا تُدْرَکُ فَضَائِلُنَا وَ لَا تُسْتَقْصَی وَ أَمَّا الْجَنَّةُ فَفِیهَا مِنَ الْمَآکِلِ وَ الْمَشَارِبِ وَ الْمَلَاهِی وَ ما تَشْتَهِیهِ الْأَنْفُسُ وَ تَلَذُّ الْأَعْیُنُ وَ أَبَاحَ اللَّهُ ذَلِکَ لآِدَمَ وَ الشَّجَرَةُ الَّتِی نَهَی اللَّهُ آدَمَ عَنْهَا وَ زَوْجَتَهُ أَنْ لَا یَأْکُلَا مِنْهَا شَجَرَةُ الْحَسَدِ عَهِدَ اللَّهُ إِلَیْهِمَا أَنْ لَا یَنْظُرَا إِلَی مَنْ فَضَّلَ اللَّهُ عَلَیْهِمَا وَ عَلَی خَلَائِقِهِ بِعَیْنِ الْحَسَدِ فَنَسِیَ وَ لَمْ نَجِدْ لَهُ عَزْماً(4) وَ أَمَّا قَوْلُهُ أَوْ یُزَوِّجُهُمْ ذُکْراناً وَ إِناثاً(5) فَإِنَّ اللَّهَ تَعَالَی زَوَّجَ الذُّکْرَانَ الْمُطِیعِینَ وَ مَعَاذَ اللَّهِ أَنْ یَکُونَ الْجَلِیلُ الْعَظِیمُ عَنَی مَا لَبَّسْتَ عَلَی نَفْسِکَ بِطَلَبِ

ص: 166

الرُّخَصِ لِارْتِکَابِ الْمَحَارِمِ وَ مَنْ یَفْعَلْ ذلِکَ یَلْقَ أَثاماً یُضاعَفْ لَهُ الْعَذابُ یَوْمَ الْقِیامَةِ وَ یَخْلُدْ فِیهِ مُهاناً(1) إِنْ لَمْ یَتُبْ فَأَمَّا شَهَادَةُ امْرَأَةٍ وَحْدَهَا الَّتِی جَازَتْ فَهِیَ الْقَابِلَةُ الَّتِی جَازَتْ شَهَادَتُهَا مَعَ الرِّضَا فَإِنْ لَمْ یَکُنْ رِضًا فَلَا أَقَلَّ مِنِ امْرَأَتَیْنِ تَقُومُ الْمَرْأَتَانِ بَدَلَ الرَّجُلِ لِلضَّرُورَةِ لِأَنَّ الرَّجُلَ لَا یُمْکِنُهُ أَنْ یَقُومَ مَقَامَهَا فَإِنْ کَانَ وَحْدَهَا قُبِلَ قَوْلُهَا مَعَ یَمِینِهَا وَ أَمَّا قَوْلُ عَلِیٍّ علیه السلام فِی الْخُنْثَی فَهُوَ کَمَا قَالَ یَرِثُ مِنَ الْمَبَالِ وَ یَنْظُرُ إِلَیْهِ قَوْمٌ عُدُولٌ یَأْخُذُ کُلُّ وَاحِدٍ مِنْهُمْ مِرْآتاً وَ تَقُومُ الْخُنْثَی خَلْفَهُمْ عُرْیَانَةً وَ یَنْظُرُونَ إِلَی الْمِرْآةِ فَیَرَوْنَ الشَّیْ ءَ وَ یَحْکُمُونَ عَلَیْهِ وَ أَمَّا الرَّجُلُ النَّاظِرُ إِلَی الرَّاعِی وَ قَدْ نَزَا عَلَی شَاةٍ فَإِنْ عَرَفَهَا ذَبَحَهَا وَ أَحْرَقَهَا وَ إِنْ لَمْ یَعْرِفْهَا قَسَمَهَا الْإِمَامُ نِصْفَیْنِ وَ سَاهَمَ بَیْنَهُمَا فَإِنْ وَقَعَ السَّهْمُ عَلَی أَحَدِ الْقِسْمَیْنِ فَقَدِ انْقَسَمَ النِّصْفُ الْآخَرُ ثُمَّ یُفَرِّقُ الَّذِی وَقَعَ عَلَیْهِ السَّهْمُ نِصْفَیْنِ فَیُقْرِعُ بَیْنَهُمَا فَلَا یَزَالُ کَذَلِکَ حَتَّی یَبْقَی اثْنَانِ فَیُقْرِعُ بَیْنَهُمَا فَأَیُّهُمَا وَقَعَ السَّهْمُ عَلَیْهَا ذُبِحَتْ وَ أُحْرِقَتْ وَ قَدْ نَجَا سَائِرُهَا وَ سَهْمُ

الْإِمَامِ سَهْمُ اللَّهِ لَا یَخِیبُ وَ أَمَّا صَلَاةُ الْفَجْرِ وَ الْجَهْرُ فِیهَا بِالْقِرَاءَةِ لِأَنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله کَانَ یُغَلِّسُ بِهَا فَقِرَاءَتُهَا مِنَ اللَّیْلِ وَ أَمَّا قَوْلُ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ بُشِّرَ قَاتِلُ ابْنِ صَفِیَّةَ بِالنَّارِ-(2)

لِقَوْلِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله

ص: 167

وَ کَانَ مِمَّنْ خَرَجَ یَوْمَ النَّهْرَوَانِ فَلَمْ یَقْتُلْهُ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام بِالْبَصْرَةِ لِأَنَّهُ عَلِمَ

ص: 168

أَنَّهُ یُقْتَلُ فِی فِتْنَةِ النَّهْرَوَانِ (1)

ص: 169

وَ أَمَّا قَوْلُکَ إِنَّ عَلِیّاً علیه السلام قَاتَلَ أَهْلَ صِفِّینَ مُقْبِلِینَ وَ مُدْبِرِینَ وَ أَجْهَزَ عَلَی جَرِیحِهِمْ وَ إِنَّهُ یَوْمَ الْجَمَلِ لَمْ یَتْبَعْ مُوَلِّیاً وَ لَمْ یُجْهِزْ عَلَی جَرِیحِهِمْ وَ کُلُّ مَنْ أَلْقَی سَیْفَهُ وَ سِلَاحَهُ آمَنَهُ فَإِنَّ أَهْلَ الْجَمَلِ قُتِلَ إِمَامُهُمْ وَ لَمْ یَکُنْ لَهُمْ فِئَةٌ یَرْجِعُونَ إِلَیْهَا وَ إِنَّمَا رَجَعَ الْقَوْمُ إِلَی مَنَازِلِهِمْ غَیْرَ مُحَارِبِینَ وَ لَا مُحْتَالِینَ وَ لَا مُتَجَسِّسِینَ وَ لَا مُبَارِزِینَ فَقَدْ رَضُوا بِالْکَفِّ عَنْهُمْ فَکَانَ الْحُکْمُ فِیهِ رَفْعَ السَّیْفِ وَ الْکَفَّ عَنْهُمْ إِذْ لَمْ یَطْلُبُوا عَلَیْهِ أَعْوَاناً وَ أَهْلُ صِفِّینَ یَرْجِعُونَ إِلَی فِئَةٍ مُسْتَعِدَّةٍ وَ إِمَامٍ مُنْتَصِبٍ یَجْمَعُ لَهُمُ السِّلَاحَ مِنَ الرِّمَاحِ وَ الدُّرُوعِ وَ السُّیُوفِ وَ یَسْتَعِدُّ لَهُمْ وَ یُسَنِّی لَهُمُ الْعَطَاءَ وَ یُهَیِّئُ لَهُمُ الْأَمْوَالَ وَ یُعَقِّبُ مَرِیضَهُمْ وَ یَجْبُرُ کَسِیرَهُمْ وَ یُدَاوِی جَرِیحَهُمْ وَ یَحْمِلُ رَاجِلَهُمْ وَ یَکْسُو حَاسِرَهُمْ وَ یَرُدُّهُمْ فَیَرْجِعُونَ إِلَی مُحَارَبَتِهِمْ وَ قِتَالِهِمْ فَإِنَّ الْحُکْمَ فِی أَهْلِ الْبَصْرَةِ الْکَفُّ عَنْهُمْ لَمَّا أَلْقَوْا أَسْلِحَتَهُمْ إِذْ لَمْ تَکُنْ لَهُمْ فِئَةٌ یَرْجِعُونَ إِلَیْهَا وَ الْحُکْمَ فِی أَهْلِ صِفِّینَ أَنْ یُتْبَعَ مُدْبِرُهُمْ وَ یُجْهَزَ عَلَی جَرِیحِهِمْ فَلَا یُسَاوِی بَیْنَ الْفَرِیقَیْنِ فِی الْحُکْمِ وَ لَوْ لَا أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام وَ حُکْمُهُ فِی أَهْلِ صِفِّینَ وَ الْجَمَلِ لَمَا عُرِفَ الْحُکْمُ فِی عُصَاةِ أَهْلِ التَّوْحِیدِ فَمَنْ أَبَی ذَلِکَ عُرِضَ عَلَی السَّیْفِ وَ أَمَّا الرَّجُلُ الَّذِی أَقَرَّ بِاللِّوَاطِ-(1)

فَإِنَّهُ أَقَرَّ بِذَلِکَ مُتَبَرِّعاً مِنْ نَفْسِهِ وَ

ص: 170

لَمْ تُقَمْ عَلَیْهِ بَیِّنَةٌ وَ لَا أَخَذَهُ سُلْطَانٌ وَ إِذَا کَانَ لِلْإِمَامِ الَّذِی مِنَ اللَّهِ أَنْ یُعَاقِبَ فِی اللَّهِ فَلَهُ أَنْ یَعْفُوَ فِی اللَّهِ أَ مَا سَمِعْتَ اللَّهَ یَقُولُ لِسُلَیْمَانَ هذا عَطاؤُنا فَامْنُنْ أَوْ أَمْسِکْ بِغَیْرِ حِسابٍ (1) فَبَدَأَ بِالْمَنِّ قَبْلَ الْمَنْعِ (2)

ص: 171

فَلَمَّا قَرَأَهُ ابْنُ أَکْثَمَ قَالَ لِلْمُتَوَکِّلِ مَا نُحِبُّ أَنْ تَسْأَلَ هَذَا الرَّجُلَ عَنْ شَیْ ءٍ بَعْدَ مَسَائِلِی فَإِنَّهُ لَا یُرَدُّ عَلَیْهِ شَیْ ءٌ بَعْدَهَا إِلَّا دُونَهَا وَ فِی ظُهُورِ عِلْمِهِ تَقْوِیَةٌ لِلرَّافِضَةِ(1).

جَعْفَرُ بْنُ رِزْقِ اللَّهِ قَالَ: قُدِّمَ إِلَی الْمُتَوَکِّلِ رَجُلٌ نَصْرَانِیٌّ فَجَرَ بِامْرَأَةٍ مُسْلِمَةٍ فَأَرَادَ أَنْ یُقِیمَ عَلَیْهِ الْحَدَّ فَأَسْلَمَ فَقَالَ یَحْیَی بْنُ أَکْثَمَ الْإِیمَانُ یَمْحُو مَا قَبْلَهُ وَ قَالَ بَعْضُهُمْ یُضْرَبُ ثَلَاثَةَ حُدُودٍ فَکَتَبَ الْمُتَوَکِّلُ إِلَی عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ النَّقِیِّ یَسْأَلُهُ فَلَمَّا قَرَأَ الْکِتَابَ کَتَبَ یُضْرَبُ حَتَّی یَمُوتَ فَأَنْکَرَ الْفُقَهَاءُ ذَلِکَ فَکَتَبَ إِلَیْهِ یَسْأَلُهُ عَنِ الْعِلَّةِ فَقَالَ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ فَلَمَّا رَأَوْا بَأْسَنا قالُوا آمَنَّا بِاللَّهِ وَحْدَهُ وَ کَفَرْنا بِما کُنَّا بِهِ مُشْرِکِینَ (2) السُّورَةَ قَالَ فَأَمَرَ الْمُتَوَکِّلُ فَضُرِبَ حَتَّی مَاتَ (3).

أَبُو الْحَسَنِ بْنُ سَهْلَوَیْهِ (4)

الْبَصْرِیُّ الْمَعْرُوفُ بِالْمَلَّاحِ قَالَ: دَلَّنِی أَبُو الْحَسَنِ وَ کُنْتُ وَاقِفِیّاً فَقَالَ إِلَی کَمْ هَذِهِ النَّوْمَةُ أَ مَا آنَ لَکَ أَنْ تَنْتَبِهَ مِنْهَا فَقَدَحَ فِی قَلْبِی شَیْئاً وَ غُشِیَ عَلَیَّ وَ تَبِعْتُ الْحَقَ (5).

**[ترجمه]مناقب: ابو عبد اللَّه زیادی می گوید: وقتی متوکل مسموم شد، نذر کرد اگر خدا شفایش بخشد مال کثیری در راه او صدقه دهد. پس از خوب شدن او، دانشمندان در مقدار مال کثیر اختلاف کردند. حسن وزیر دربار متوکل گفت: اگر من جواب صحیح برای تو بیاورم، چقدر جایزه به من می دهی؟ گفت: ده هزار درهم، ولی در صورتی که جواب صحیح نیاوردی صد تازیانه خواهی خورد. گفت: قبول دارم؛ خدمت حضرت هادی علیه السلام رسید و همین سؤال را کرد. امام علیه السّلام فرمود: به او بگو هشتاد درهم صدقه بدهد. جواب را به متوکل رسانید. متوکل گفت: به چه دلیل؟ باز وزیر دربار خدمت امام رسید و علت حکم را پرسید؛ حضرت فرمود: خداوند به پیامبرش می فرماید: «لَقَدْ نَصَرَکُمُ اللَّهُ فِی مَواطِنَ کَثِیرَةٍ - . توبه / 25 - »، {قطعاً خداوند شما را در مواضع بسیاری یاری کرده است.} من جنگهای پیامبر را شمردم هشتاد جنگ بود. این دلیل را برای متوکل نقل کرد. خوشحال شد و ده هزار درهم به او بخشید.

- روزی متوکل به ابن سکیت گفت: در جلوی من سؤالهای مشکلی از حضرت هادی علیه السلام بکن. ابن سکیت پرسید: چرا خداوند موسی علیه السلام را با عصا و عیسی علیه السلام را با شفا دادن کر و پیس و زنده کردن مرده و حضرت محمّد صلی الله علیه و آله را با قرآن و شمشیر فرستاد.

حضرت فرمود: خداوند موسی علیه السلام را با عصا و ید بیضا مدد کرد، در زمانی که علم رایج آن زمان سحر بود، پس به او قدرتی داد که سحر ایشان را مغلوب نماید و حجت بر آنها تمام شود. عیسی علیه السلام را با شفای کور و پیس و زنده کردن مرده تایید کرد، در زمانی که علم پزشکی و طب در آن زمان رونق داشت، پس با شفای کران و کسانی که پیس بودند و زنده کردن مرده ها به اجازه خدا آنها را مغلوب کرد. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله را نیز با قرآن و شمشیر فرستاد، چون در زمان آن جناب شعر و شمشیر رونق داشت، پس حضرت به وسیله قرآن نور بخش و شمشیر بران ایشان را مغلوب نمود و بر شعر و شمشیر آنها پیروز گردید و حجت بر آنها تمام شد.

ابن سکّیت گفت: اکنون چه چیزی حجت بر مردم است؟ فرمود: عقل که به وسیله آن دروغگو بر خدا را می توان تشخیص داد و تکذیب کرد.

یحیی بن اکثم گفت: ابن سکیت را چه به مناظره؟ او مردی نحوی و اهل شعر و لغت است. مسائلی را نوشت و از حضرت هادی جواب خواست، امام علیه السّلام به ابن سکیت فرمود: جواب این مسائل را من می گویم، تو بنویس. فرمود: بنویس:

سؤال کردی از این آیه «قالَ الَّذِی عِنْدَهُ عِلْمٌ مِنَ الْکِتابِ - . نمل / 40 - »، {کسی که نزد او دانشی از کتاب [الهی] بود، گفت.} آن کس آصف بن برخیا بود. سلیمان از آنچه آصف می دانست بی خبر و بی اطلاع نبود، ولی می خواست به امت خود از جن و انس آصف را معرفی کند که او جانشین من خواهد بود. این علم را سلیمان به آصف عنایت کرده بود تا مردم پس از او در امامت و فرمانروائیش اختلاف نکنند و بدین وسیله حجت بر آنها تمام شود.

اما جریان سجده یعقوب، سجده او برای یوسف نبود بلکه یعقوب و فرزندانش به فرمانبرداری از خدا سجده کردند و این عمل تحیت و تهنیتی برای یوسف بود چنانچه سجده ملائکه برای آدم نبود. سجده یعقوب و فرزندانش به جهت شکر خدا بود که باز گرد هم جمع شدند. چنانچه ملاحظه می کنی، یوسف در سجده شکر در همان وقت می گوید: «رَبِّ قَدْ آتَیْتَنِی مِنَ الْمُلْکِ - . یوسف / 101 - ...»، {«پروردگارا، تو به من دولت دادی. تا آخر آیه}

اما این آیه «فَإِنْ کُنْتَ فِی شَکٍّ مِمَّا أَنْزَلْنا إِلَیْکَ فَسْئَلِ الَّذِینَ یَقْرَؤُنَ الْکِتابَ - . یونس / 94 - »، {و اگر از آنچه به سوی تو نازل کرده ایم در تردیدی، از کسانی که پیش از تو کتاب [آسمانی] می خواندند بپرس.} خطاب در آیه به پیغمبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله است با اینکه شکی در مورد آنچه بر او نازل شده نداشت؛ ولی نادانان گفته بودند چرا خداوند پیامبر را از ملائکه قرار نداد و چرا او را امتیازی نداد که با مردم فرق داشته باشد و احتیاج به خوردنی و آشامیدنی نداشته باشد و مانند سایر مردم میان بازارها رفت و آمد نکند. خداوند به پیامبرش صلی الله علیه و آله وحی کرد که در مقابل این مردم نادان، از کسانی که کتاب خوانده اند بپرس: آیا پیامبری قبل از تو فرستاده ایم که غذا نخورد و آب نیاشامد؟ تو نیز باید از آنها پیروی کنی ای محمّد!

اینکه فرموده است اگر در شک هستی، با اینکه پیامبر شکی نداشت و به جهت مماشات و انصاف دادن به خصم است چنانچه در این آیه نیز می فرماید: «فَقُلْ تَعالَوْا نَدْعُ أَبْناءَنا وَ أَبْناءَکُمْ - . آل عمران / 61 - » ،{بگو: «بیایید پسرانمان و پسرانتان را فرا خوانیم.} اگر می گفت: بیایید نفرین کنیم و لعنت خدا را بر شما قرار دهیم، هرگز برای مباهله حاضر نمی شدند. خداوند می داند پیامبرش در انجام رسالت کوتاهی نکرده و دروغگو نیست و او را معرفی نموده که آنچه می گوید راست و درست است؛ اما اینکه می فرماید: لعنت خدا را بر کاذبین قرار دهیم، از بابت مماشات با خصم و انصاف دادن از جانب خویش است.

اما این آیه «وَ لَوْ أَنَّ ما فِی الْأَرْضِ مِنْ شَجَرَةٍ أَقْلامٌ - . لقمان / 27 - ...» {و اگر آن چه درخت در زمین است قلم باشد تا آخر آیه.} همین طور است که خداوند فرموده؛ اگر تمام درختان دنیا قلم شود و دریا مرکب و هفت دریای دیگر هم آن را کمک کند به طوری که از تمام روی زمین چشمه هایی مانند طوفان نوح بجوشد، هرگز کلمات به آخر نمی رسد. آن دریاها عبارت است از چشمه کبریت و یمن و برهوت و طبریه و آب گرم ماسیدان که به لسان و آب گرم آفریقا که به سیلان معروفند و چشمه با حوران. ما کلمات خدا هستیم که فضائل ما را نمی توانند درک کنند و تمام شدنی نیست .

اما در بهشت، خوردنی و آشامیدنی و سرگرمی و بازیها است، در آنجا آنچه دل بخواهد و دیده لذت ببرد وجود دارد. خداوند تمام آنها را مورد استفاده آدم قرار داد و برایش مباح نمود؛ ولی درختی که او و همسرش را از آن نهی کرد، درخت حسد بود که از آنها پیمان گرفت مبادا با دیده رشک و حسد به کسانی نگاه کنند که ایشان را بر آنها و تمام مردم برتری داده است. آدم فراموش کرد و در این مورد عزم و اراده استواری نشان نداد.

اما این آیه «أَوْ یُزَوِّجُهُمْ ذُکْراناً وَ إِناثاً - . شوری / 50 - »، {یا آنها را پسر [ان] و دختر [انی] توأم با یکدیگر می گرداند.} منظور این است که خداوند مردان اهل اطاعت را به ازدواج [زنان اهل اطاعت] در بهشت در می آورد. به خدا پناه می برم از اینکه خداوند بزرگ کاری که مورد نظر تو است، از عمل زشت (جمع شدن با پسر بچه) را قصد کرده باشد و اجازه چنین کاری را بدهد.« وَ مَنْ یَفْعَلْ ذلِکَ یَلْقَ أَثاماً یُضاعَفْ لَهُ الْعَذابُ یَوْمَ الْقِیامَةِ وَ یَخْلُدْ فِیهِ مُهانا» - . فرقان / 69 - {هر کس اینها را انجام دهد سزایش را دریافت خواهد کرد. برای او در روز قیامت عذاب دو چندان می شود و پیوسته در آن خوار می ماند.} مگر اینکه توبه کند.

اما شهادت یک زن که به تنهایی پذیرفته می شود، زنی است که قابله است و در صورتی که به شهادت قانع شوند؛ و گر نه باید دو زن باشد. و از روی ناچاری آن دو به جای یک مرد حساب می شود. چون امکان ندارد مرد از این موقعیت اطلاع حاصل کند و در موقع زایمان جایگزین زن شود، پس اگر تنها آن زن بود، گفتارش قبول می شود، به اضافه سوگندی که یاد می کند.

اما فرمایش حضرت علی علیه السّلام در مورد خنثی همان طوری است که آن جناب فرمود: از نوع ادرار تشخیص داده می شود که ارث زن را باید ببرد یا ارث مرد را. چند نفر عادل موقع ادرار کردن او در آینه نگاه می کنند خنثی پشت سر آنها لخت می شود آنها در آینه تماشا می کنند و حکم آن را می دهند .

اما حکم کسی که می بیند چوپان با گوسفندی جمع شده! اگر آن گوسفند را شناخت باید بکشد و بسوزاند و در صورتی که نشناسد، امام گله را به دو قسمت می کند و قرعه می کشد. قرعه به هر قسمت قرار گرفت، باز آن قسمت گله را به دو قسمت می کند و قرعه می کشد و به همین طریق تقسیم می کند و قرعه می کشد تا دو عدد بماند و بعد بین آن دو قرعه می کشد، به هر کدام اصابت کرد آن را می کشد و آتش می زند. بقیه قابل استفاده است. این تقسیم و قرعه امام از جانب خدا است و خلاف ندارد.

و اما نماز صبح و بلند خواندن قرائت آن به این جهت است که پیامبر اکرم نماز صبح را در موقعی می­خواند که تاریکی شب هنوز باقی بود؛ پس بلند خواندن نماز صبح به پیروی از نماز شب است.

اما فرمایش حضرت امیر المؤمنین علیه السلام که فرمود: قاتل ابن صفیه را مژده جهنم بده، به این خاطر بود که پیامبر اکرم صلی اللَّه علیه و آله و سلم این فرمایش را به او فرموده بود. و ابن جرموز از کسانی بود که در جنگ نهروان بر علی علیه السلام خروج کرد. علی علیه السّلام او را در بصره نکشت، چون می دانست که در جنگ نهروان کشته خواهد شد.

اما اعتراض تو که گفتی علی علیه السّلام با سپاه صفین جنگ کرد و چه آنهایی که حمله می کردند و چه آنها را که فرار می نمودند و مجروحینی که در میدان افتاده بودندرا می کشت ولی در جنگ جمل از پی فراریها نرفت و مجروحان را نکشت و هر کس شمشیر و سلاح خود را می افکند در امان بود، علت آن بود که رئیس و فرمانده سپاه جمل کشته شده بود و آنها پناهگاهی نداشتند که به جانب او بروند. به همین خاطر به منزل خود برگشتند، بی آنکه دیگر تصمیم جنگ داشته باشند و یا در جستجوی یاور و آمادگی برای مبارزه باشند. اگر دست از آنها برمی داشت راضی بودند. حکم در باره آنها همین بود که دست از ایشان بردارند زیرا در پی ادامه جنگ نبودند.

اما سپاه صفین به یک گروه مجهز و رئیس زنده روی می آوردند که پیوسته برای آنها اسلحه از قبیل نیزه و شمشیر و زره تهیه می کرد و به ایشان جایزه می داد و اموالی می بخشید و مریض و مجروح را مداوا می کرد و برای پیاده ها وسیله سواری می فرستاد و باز آماده جنگ می شدند.

ولی در مورد اهل بصره، با انداختن سلاح باید از ایشان دست بر می داشت زیرا گروه مجهزی نداشتند. در حالی که از فراری صفین را تعقیب می کرد و مجروح آنها را می کشت، و این دو سپاه با هم مساوی نبودند.

اگر حکم علی علیه السّلام در باره اهل صفین و جمل نبود، کسی نمی توانست تشخیص دهد که حکم متمرّدان از مسلمانان چیست و باید با آنها چه کرد و هر که سرپیچی نمود، به شمشیر آبدار حواله داده می شود.

اما مردی که اقرار به لواط کرد، او از جان خود گذشت و کسی شهادت بر عمل او نداده بود و نه حکومت وقت او را در حال عمل گرفتار کرده بود. وقتی پیشوایی که از جانب خدا بر مردم حکومت می کند، همانطور که می تواند کسی را به دستور خدا کیفر کند، می تواند او را ببخشد؛ مگر این آیه را نشنیده ای که خداوند در باره سلیمان می فرماید: «هذا عَطاؤُنا فَامْنُنْ أَوْ أَمْسِکْ بِغَیْرِ حِسابٍ - . ص / 39 - »، {گفتیم: «این بخشش ماست، [آن را] بی شمار ببخش یا نگاه دار.» خداوند در این آیه ابتدا بخشش و عنایت را ذکر می کند بعد سخن از منع و جلوگیری به میان می آورد.

همین که یحیی بن اکثم نامه را خواند، به متوکل گفت: صحیح نیست بعد از این مسائل، دیگر از او چیزی بپرسی! دیگر هر سؤالی بکنی از اینها مشکل تر نخواهد بود. هر چه بیشتر دانش او منتشر شود، موجب تقویت رافضی ها است!!

- جعفر بن رزق اللَّه می گوید: مردی نصرانی را که با زنی مسلمان همبستر شده بود پیش متوکل آوردند. خلیفه تصمیم گرفت بر او حد جاری کند. در همین موقع مسلمان شد. یحیی بن اکثم گفت: ایمان سابقه قبلی را از میان می برد. دیگری گفت: باید سه حد بر او جاری کرد. متوکل جریان را برای حضرت هادی علیه السّلام نوشت و حکم آن را جویا شد. امام علیه السّلام در جواب نامه نوشت: باید او را بزنند تا بمیرد. دانشمندان این جواب را نپذیرفتند. متوکل نامه ای نوشت و علت و دلیل این حکم را از حضرت پرسید؛ حضرت در جواب او این آیه را قرائت فرمود: بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ. «فَلَمَّا رَأَوْا بَأْسَنا قالُوا آمَنَّا بِاللَّهِ وَحْدَهُ وَ کَفَرْنا بِما کُنَّا بِهِ مُشْرِکِینَ - . غافر / 84 - » ،{پس چون سختی [عذاب] ما را دیدند گفتند: «فقط به خدا ایمان آوردیم و بدانچه با او شریک می گردانیدیم کافریم. تا آخر سوره}. متوکل دستور داد او را زدند تا مرد.

- ابو الحسن پسر سهلویه بصری معروف به ابن ملاح گفت: سبب راهنمایی من، حضرت هادی علیه السلام شد! زیرا من واقفی مذهب بودم؛ به من فرمود: تا کی در خوابی، موقع آن نرسیده که از این خواب گران بیدار شوی؟ (این سخن) چنان تأثیری در دل من گذاشت که غش کردم و پیرو مذهب حق گردیدم. - . مناقب آل ابی طالب 4 : 407 -

**[ترجمه]

دَخَلَ أَبُو عَمْرٍو عُثْمَانُ بْنُ سَعِیدٍ وَ أَحْمَدُ بْنُ إِسْحَاقَ الْأَشْعَرِیُّ وَ عَلِیُّ بْنُ جَعْفَرٍ الْهَمْدَانِیُّ عَلَی أَبِی الْحَسَنِ الْعَسْکَرِیِّ فَشَکَا إِلَیْهِ أَحْمَدُ بْنُ إِسْحَاقَ دَیْناً عَلَیْهِ فَقَالَ یَا أَبَا عَمْرٍو وَ کَانَ وَکِیلَهُ ادْفَعْ إِلَیْهِ ثَلَاثِینَ أَلْفَ دِینَارٍ وَ إِلَی عَلِیِّ بْنِ جَعْفَرٍ ثَلَاثِینَ أَلْفَ دِینَارٍ وَ خُذْ أَنْتَ ثَلَاثِینَ أَلْفَ دِینَارٍ فَهَذِهِ مُعْجِزَةٌ لَا یَقْدِرُ عَلَیْهَا إِلَّا الْمُلُوکُ وَ مَا سَمِعْنَا بِمِثْلِ هَذَا الْعَطَاءِ(1).

**[ترجمه]مناقب: داود بن قاسم جعفری می گوید: چون تصمیم حج داشتم، برای وداع با امام هادی علیه السّلام، وارد سامرا شدم؛ امام علیه السّلام نیز همراه من از شهر خارج شد. به آخرین قسمت از دیوار شهر که رسیدیم از مرکب پیاده شد و من نیز پیاده شدم. با دست مبارک خود خطی شبیه دایره روی زمین کشید و فرمود: عمو جان! آنچه داخل این خط است برای مخارج راه خود بردار و در انجام حج صرف کن! دست بردم دیدم شمش طلایی است که دویست مثقال طلا بود.

- ابو عمر عثمان بن سعید و احمد بن اسحاق اشعری و علی بن جعفر همدانی خدمت حضرت امام ابو الحسن عسکری (امام هادی علیه السلام) رسیدند. احمد بن اسحاق از قرضی که بر گردن داشت شکایت نمود. امام علیه السّلام رو به ابو عمرو که وکیل آن جناب بود نموده و فرمود: سی هزار دینار به او و سی هزار دینار نیز به علی بن جعفر بده. تو خود نیز سی هزار دینار بردار. این معجزه ایست که جز پادشاهان کسی برایش چنین مبلغی مقدور نیست و بخشش به این مقدار را از کسی نشنیده ایم. - . مناقب آل ابی طالب 4 : 407

-

**[ترجمه]

فَلَمْ یَبْقَ أَحَدٌ إِلَّا ابْتَلَّ حَتَّی غَرِقَ بِالْمَطَرِ وَ عَادَ علیه السلام وَ هُوَ سَالِمٌ مِنْ جَمِیعِهِ فَقُلْتُ فِی نَفْسِی یُوشِکُ أَنْ یَکُونَ هُوَ الْإِمَامَ ثُمَّ قُلْتُ أُرِیدُ أَنْ أَسْأَلَهُ عَنِ الْجُنُبِ إِذَا عَرِقَ فِی الثَّوْبِ فَقُلْتُ فِی نَفْسِی إِنْ کَشَفَ وَجْهَهُ فَهُوَ الْإِمَامُ فَلَمَّا قَرُبَ مِنِّی کَشَفَ وَجْهَهُ ثُمَّ قَالَ إِنْ کَانَ عَرِقَ الْجُنُبُ فِی الثَّوْبِ وَ جَنَابَتُهُ مِنْ حَرَامٍ لَا یَجُوزُ الصَّلَاةُ فِیهِ وَ إِنْ کَانَ جَنَابَتُهُ مِنْ حَلَالٍ فَلَا بَأْسَ فَلَمْ یَبْقَ فِی نَفْسِی بَعْدَ ذَلِکَ شُبْهَةٌ(1).

**[ترجمه]مناقب: متوکل عتاب بن ابی عتاب را به جانب مدینه فرستاد تا علی بن محمّد علیهما السلام را به سامرا بیاورد. شیعیان می گفتند: آن جناب علم غیب دارد. عتاب این مطلب را قبول نداشت. وقتی از مدینه خارج شدند، چشمش به امام علیه السّلام افتاد که بارانی پوشیده، با اینکه هوا صاف بود. اما چیزی نگذشت که ابر پیدا شد و شروع به باریدن کرد! عتاب با خود گفت: این یک دلیل.

وقتی به شط قاطول رسیدند، امام علیه السّلام دید که عتاب ناراحت است. پرسید: چرا ناراحتی؟ گفت: در فکر نیازهای خود هستم که از امیر المؤمنین تقاضای بر آوردن آنها را نموده ام. فرمود: نیازهای تو برآورده شده. طولی نکشید که یک نفر برایش مژده آورد که حوائج و خواسته هایش برآورده شده. در این موقع رو به امام علیه السّلام کرده و گفت: مردم معتقد هستند که شما علم غیب داری، من خودم تا کنون دو قسمت آن را مشاهده کرده ام.

- کتاب المعتمد فی الاصول: علی بن مهزیار گفت: موقعی که در امامت مشکوک بودم وارد سامرا شدم. در یک روز بهاری که هوا نیز صاف است و شاه برای شکار خارج شده و مردم تمام لباس تابستانی بر تن دارند، چشمم به حضرت هادی علیه السلام افتاد که لباس بارانی پوشیده و بر اسب خود نیز روکشی انداخته که مانع از تر شدن آن شود و دم اسب را نیز بسته است. مردم از کار آن جناب در شگفت بودند و می گفتند: ببینید این مرد مدنی چه پوشیده! با خود گفتم: اگر این آقا امام می بود، چنین کاری را نمی کرد.

همین که مردم از شهر خارج شدند، چیزی نگذشت که هوا به سرعت پر از ابر شد و باران شدیدی شروع به باریدن کرد به طوری که همه خیس شدند ولی امام علیه السّلام از این گرفتاری آسوده و راحت بود. با خود گفتم: چنین معلوم می شود که امام است. تصمیم گرفتم بروم و بپرسم که اگر جنب عرق کند عرق او چه حکمی دارد؟ و چنین به دلم گذشت که اگر صورت خود را گشود امام است. همین که نزدیکش رسیدم صورت مبارک را گشوده و فرمود: اگر عرق جنب از حرام باشد و به لباسش برسد، نباید در آن نماز بخواند، اما اگر جنابت او از حلال باشد، اشکالی ندارد؛ دیگر برایم در مورد امامت او شک و شبهه ای باقی نماند. - . مناقب آل ابی طالب 4 : 414

-

**[ترجمه]

**[ترجمه]مناقب: دهنی می گوید: وقتی حضرت امام علی النقی علیه السلام را به سامرا آوردند، متوکل نسبت به آن جناب محبت می کرد. روزی سبدی انجیر به وسیله غلامی برای آن جناب فرستاد. در بین راه باران گرفت! غلام داخل مسجدی شد. در آنجا میل به خوردن انجیر پیدا کرد و سبد را گشود و از آن انجیرها خورد و موقعی که آن جناب مشغول نماز خواندن بود، خدمت امام آمد.

یکی از خدمتکاران گفت برای چه آمده ای؟ او جریان آوردن انجیر و خوردن آنها را برای غلام نقل کرد. خدمتکار گفت: مگر تو نمی دانی که او از عمل تو مطلع است که چه مقدار از انجیرها را خورده ای؟ غلام چنان ناراحت شد که گویی قیامت بر پا شده، با عجله خود را به منزل رسانید. همین که صدای پیک بلند شد، از آن پیشآمد، خود و خانواده اش شروع به لرزیدن کردند، تا آخر حدیث.

- حسین بن علی گفت: مردی خدمت امام علی النقی علیه السلام رسید. لرزه تمام پیکر او را گرفته بود و می گفت: پسرم را به جرم محبت شما خانواده گرفته اند، امشب او را از بالای فلان محل پرت خواهند کرد و بدنش را همانجا دفن می کنند. امام علیه السلام فرمود: منظورت چیست و چه حاجتی داری؟ عرض کرد: پدر و مادر چه می خواهند؟ فرمود: برو، پسرت سالم خواهد ماند، فردا صبح پیش تو خواهد آمد.

فردا صبح پسرش آمد! پرسید: پسر جان چه شد که خلاص شدی؟ گفت همین که قبر را کندند و آماده شد و دست های مرا نیز بستند، دیدم ده نفر که بوی خوشی از آنها ساطع بود و سر و وضعی پاک و پاکیزه داشتند آمدند. پرسیدند: چرا گریه می کنی. جریان خود را برای آنها نقل کردم. گفتند: اگر ما به جای تو همان شخصی را که می خواهد تو را بیندازد قرار بدهیم و تو آزاد شوی، حاضری بروی و ساکن مدینة النبی صلی الله علیه و آله گردی؟ گفتم: آری. آن ده نفر مأمور را گرفتند و از بالای کوه پرت کردند، به طوری که کسی صدای او را نشنید و نه آن مردان او را دیدند. آنها مرا اینجا آوردند و منتظرند که من برگردم. پسرک با پدر خود وداع کرد و رفت.

پدر خدمت امام علیه السّلام رسید و جریان را عرض کرد. مردم بی اطلاع می گفتند: فلان کس افتاده و چنین و چنان شد، امام علیه السّلام تبسم می کرد و می فرمود: اینها از آنچه ما می دانیم خبر ندارند. - . مناقب آل ابی طالب 4 : 416

-

**[ترجمه]

علیه السلام قَدْ رَعَبَ حَتَّی جَلَسَ فِی حَجْرِ أُمِّ أَبِیهَا بِنْتِ مُوسَی فَقَالَتْ لَهُ مَا لَکَ فَقَالَ لَهَا مَاتَ أَبِی وَ اللَّهِ السَّاعَةَ فَقَالَتْ لَهُ لَا تَقُلْ هَذَا قَالَ هُوَ وَ اللَّهِ کَمَا أَقُولُ لَکَ فَکَتَبْنَا ذَلِکَ الْیَوْمَ فَجَاءَتْ وَفَاةُ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام فِی ذَلِکَ الْیَوْمِ وَ کَتَبَ إِلَیْهِ مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَیْنِ بْنِ مُصْعَبٍ الْمَدَائِنِیُّ یَسْأَلُهُ عَنِ السُّجُودِ عَلَی الزُّجَاجِ قَالَ فَلَمَّا نَفَذَ الْکِتَابَ حَدَّثْتُ نَفْسِی أَنَّهُ مِمَّا أَنْبَتَتِ الْأَرْضُ وَ أَنَّهُمْ قَالُوا لَا بَأْسَ بِالسُّجُودِ عَلَی مَا أَنْبَتَتِ الْأَرْضُ قَالَ فَجَاءَ الْجَوَابُ لَا تَسْجُدْ عَلَیْهِ وَ إِنْ حَدَّثْتَ نَفْسَکَ أَنَّهُ مِمَّا تُنْبِتُ الْأَرْضُ فَإِنَّهُ مِنَ الرَّمْلِ وَ الْمِلْحِ وَ الْمِلْحُ سَبَخٌ (1).

وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ النَّوْفَلِیِّ قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ: اسْمُ اللَّهِ الْأَعْظَمُ ثَلَاثَةٌ وَ سَبْعُونَ حَرْفاً وَ إِنَّمَا کَانَ عِنْدَ آصَفَ مِنْهُ حَرْفٌ وَاحِدٌ فَتَکَلَّمَ بِهِ فَانْخَرَقَتْ لَهُ الْأَرْضُ فِیمَا بَیْنَهُ وَ بَیْنَ سَبَإٍ فَتَنَاوَلَ عَرْشَ بِلْقِیسَ حَتَّی صَیَّرَهُ إِلَی سُلَیْمَانَ ثُمَّ بُسِطَتْ لَهُ الْأَرْضُ فِی أَقَلَّ مِنْ طَرْفَةِ عَیْنٍ وَ عِنْدَنَا مِنْهُ اثْنَانِ وَ سَبْعُونَ حَرْفاً وَ حَرْفٌ وَاحِدٌ عِنْدَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ اسْتَأْثَرَ بِهِ فِی عِلْمِ الْغَیْبِ (2).

وَ عَنْ فَاطِمَةَ ابْنَةَ الْهَیْثَمِ قَالَتْ: کُنْتُ فِی دَارِ أَبِی الْحَسَنِ علیه السلام فِی الْوَقْتِ الَّذِی وُلِدَ فِیهِ جَعْفَرٌ فَرَأَیْتُ أَهْلَ الدَّارِ قَدْ سُرُّوا بِهِ فَقُلْتُ یَا سَیِّدِی مَا لِی أَرَاکَ غَیْرَ مَسْرُورٍ فَقَالَ هَوِّنِی عَلَیْکَ فَسَیَضِلُّ بِهِ خَلْقٌ کَثِیرٌ(3).

حَدَّثَ مُحَمَّدُ بْنُ شَرَفٍ قَالَ: کُنْتُ مَعَ أَبِی الْحَسَنِ علیه السلام أَمْشِی بِالْمَدِینَةِ فَقَالَ لِی أَ لَسْتَ ابْنَ شَرَفٍ قُلْتُ بَلَی فَأَرَدْتُ أَنْ أَسْأَلَهُ عَنْ مَسْأَلَةٍ فَابْتَدَأَنِی مِنْ غَیْرِ أَنْ أَسْأَلَهُ فَقَالَ نَحْنُ عَلَی قَارِعَةِ الطَّرِیقِ وَ لَیْسَ هَذَا مَوْضِعَ مَسْأَلَةٍ.

مُحَمَّدُ بْنُ الْفَضْلِ الْبَغْدَادِیُّ قَالَ: کَتَبْتُ إِلَی أَبِی الْحَسَنِ علیه السلام أَنَّ لَنَا حَانُوتَیْنِ

ص: 176

خَلَّفَهُمَا لَنَا وَالِدُنَا رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ وَ أَرَدْنَا بَیْعَهُمَا وَ قَدْ عَسُرَ ذَلِکَ عَلَیْنَا فَادْعُ اللَّهَ یَا سَیِّدَنَا أَنْ یُیَسِّرَ اللَّهُ لَنَا بَیْعَهُمَا بِإِصْلَاحِ الثَّمَنِ وَ یَجْعَلَ لَنَا فِی ذَلِکَ الْخِیَرَةَ فَلَمْ یُجِبْ عَنْهُمَا بِشَیْ ءٍ وَ انْصَرَفْنَا إِلَی بَغْدَادَ وَ الْحَانُوتَانِ قَدِ احْتَرَقَا.

أَیُّوبُ بْنُ نُوحٍ قَالَ: کَتَبْتُ إِلَی أَبِی الْحَسَنِ علیه السلام أَنَّ لِی حَمْلًا فَادْعُ اللَّهَ أَنْ یَرْزُقَنِی ابْناً فَکَتَبَ إِلَیَّ إِذَا وُلِدَ فَسَمِّهِ مُحَمَّداً قَالَ فَوُلِدَ ابْنٌ فَسَمَّیْتُهُ مُحَمَّداً(1) قَالَ وَ کَانَ لِیَحْیَی بْنِ زَکَرِیَّا حَمْلٌ فَکَتَبَ إِلَیْهِ أَنَّ لِی حَمْلًا فَادْعُ اللَّهَ أَنْ یَرْزُقَنِی ابْناً فَکَتَبَ إِلَیْهِ رُبَّ ابْنَةٍ خَیْرٌ مِنِ ابْنٍ فَوُلِدَتْ لَهُ ابْنَةٌ.

أَیُّوبُ بْنُ نُوحٍ قَالَ: کَتَبْتُ إِلَی أَبِی الْحَسَنِ علیه السلام قَدْ تَعَرَّضَ لِی جَعْفَرُ بْنُ عَبْدِ الْوَاحِدِ الْقَاضِی وَ کَانَ یُؤْذِینِی بِالْکُوفَةِ أَشْکُو إِلَیْهِ مَا یَنَالُنِی مِنْهُ مِنَ الْأَذَی فَکَتَبَ إِلَیَّ تُکْفَی أَمْرَهُ إِلَی شَهْرَیْنِ فَعُزِلَ عَنِ الْکُوفَةِ فِی شَهْرَیْنِ وَ اسْتَرَحْتُ مِنْهُ (2).

یج، [الخرائج و الجرائح] عن أیوب: مثل الخبرین (3).

**[ترجمه]کشف الغمه: محمّد بن طلحه می گوید: امام علی النقی علیه السّلام روزی برای کار مهمی از سامرا به جانب دهی رهسپار شد. مرد عربی به جستجوی آن جناب آمد. به او گفتند: به فلان محل تشریف برده، مرد عرب پیش امام علیه السّلام رفت و ایشان را ملاقات کرد. حضرت هادی علیه السلام از او پرسید: چه حاجتی داری؟ گفت: مرد عربی از کوفه هستم که افتخار محبت و ولایت جد شما علی بن ابی طالب علیه السّلام را دارم. گرفتار قرض سنگینی شده ام که چاره ای برای پرداخت آن ندارم جز لطف شما.

حضرت هادی علیه السّلام فرمود: ناراحت نباش و خاطر آسوده دار، همین جا باش تا موقع آن برسد. فردا صبح به او فرمود: من از تو خواهشی دارم، مبادا هرگز با خواسته من مخالفت نمایی. مرد عرب گفت: مخالفت نخواهم کرد. امام علیه السّلام یادداشتی به خط خود نوشت و اعتراف کرد که مرد عرب از ایشان فلان مبلغ طلبکار است و مبلغی را بیش از مقدار قرض مرد عرب معین کرد و فرمود: این یادداشت را بگیر، وقتی من به سامرا رفتم، موقعی که چند نفر در نزد من هستند بیا و مطالبه حق خود را بنما و خیلی سخت بگیر و با درشتی از من بخواه! مبادا بر خلاف این دستور کاری بکنی؛ از خدا بترس که مخالفت کنی. مرد عرب پذیرفت و یادداشت را گرفت.

امام علیه السّلام به سامراء رفت و گروهی از اطرافیان خلیفه و دیگران در خدمت ایشان بودند که مرد عرب آمد و یادداشت را داد و با درشتی و سخت گیری مطالبه طلب خود را نمود. امام علیه السّلام با نرمی و ملایمت از او پوزش می خواست و وعده می داد که پرداخت خواهد کرد، نگران نباشد. این جریان به گوش خلیفه متوکل رسید، دستور داد برای آن جناب سی هزار درهم ببرند.

پول را که آوردند، امام علیه السّلام آن را نگه داشت تا مرد عرب مراجعه نمود. فرمود: این پول را بگیر و قرض خود را پرداخت کن و بقیه را در مخارج خانواده و زندگی خود صرف نما و ما را معذور دار. مرد عرب پوزش خواسته و گفت: به خدا تقاضای من کمتر از یک سوم این مبلغ بود ولی خدا می داند مقام رهبری را به چه کس بسپارد. پول را برداشت و رفت.

- از کتاب دلائل حمیری نقل شده که حسن بن علی و شاء می گوید: ام محمّد کنیز حضرت رضا علیه السلام در حیر نقل کرد - آن زمان او پیش حسن بن موسی بود - و گفت، روزی حضرت امام علی النقی با ترس وارد شد و روی زانوی ام ابیها دختر موسی نشست. ام ابیها پرسید: تو را چه شده؟ فرمود: به خدا قسم پدرم هم اکنون از دنیا رفت. ام ابیها با ناراحتی گفت: این حرف را نزن! فرمود: به خدا آنچه گفتم همان است. آن تاریخ را یادداشت کردیم. خبر وفات حضرت جواد علیه السلام در همان روز رسید.

- محمّد بن حسین بن مصعب مدائنی نامه ای برای امام نوشت و در آن سؤال کرده بود: می توان بر شیشه سجده کرد؟ وقتی نامه را فرستاد، در دل با خود گفت: شیشه که از روئیدنیها است و سجده بر روئیدنی نیز اشکالی ندارد. گفت: در جواب نامه، امام علیه السّلام نوشته بود، بر شیشه سجده نکن گرچه خیال کرده بودی شیشه روئیدنی است؛ چنین نیست آن را از ریگ و نمک تهیه می کنند و نمک از معدنیها و شوره زار است .

- علی بن محمّد نوفلی گفت: از امام هادی علیه السّلام شنیدم می فرمود: اسم اعظم خدا هفتاد و سه حرف است که آصف بن برخیا فقط یک حرف آن را می دانست و همان حرف را بر زبان آورد، پس فاصله بین خود و سبا را به یک چشم به هم زدن درنوردید و تخت بلقیس را برای سلیمان آورد، سپس دو مرتبه زمین به حالت اول برگشت. هفتاد و دو حرف از آن نزد ما است و فقط یک حرف را خداوند به خود اختصاص داده و کسی مطلع نیست.

- فاطمه دختر هیثم می گوید: موقعی که جعفر متولد شد، در خانه حضرت ابو الحسن علیه السلام بودم. اهل خانه همه خوشحال بودند. من به حضرت هادی علیه السلام عرض کردم: شما چرا شادمان نیستید؟ فرمود: خود را ناراحت مدار. گروهی کثیر به واسطه او گمراه خواهند شد.

- محمّد بن شرف می گوید: در خدمت حضرت ابو الحسن هادی علیه السّلام در مدینه می رفتم، روی به من نموده و فرمود: تو ابن شرف نیستی؟ عرض کردم: چرا. خواستم مسأله ای از آن جناب بپرسم، قبل از آنکه شروع به سؤال کنم فرمود: ما در وسط خیابان و راه هستیم، اینجا جای سؤال نیست.

- محمّد بن فضل بغدادی می گوید: برای حضرت هادی علیه السّلام نوشتم که ما دو دکان داریم که پدرمان رحمة اللَّه علیه برای ما به ارث گذاشته و تصمیم فروش آن را داریم ولی به مشکل برخورد کرده ایم، از خدا بخواه وسیله فروش آن را به مبلغ مناسب فراهم سازد و به خیر و صلاح ما تمام شود. امام علیه السّلام جوابی در این مورد نداد! ما به بغداد برگشتیم و دیدیم که هر دو دکان آتش گرفته.

- ایوب بن نوح می گوید: نامه ای برای حضرت هادی علیه السلام نوشتم که آقا! بچه ای در راه دارم، از خدا بخواه پسری به من عنایت کند. در جواب نوشت، وقتی متولد شد نامش را محمّد بگذار! پسری برایم متولد شد، او را محمّد نام گذاشتم.

هم او می گوید: یحیی بن زکریا نیز بچه ای در راه داشت. نامه ای برای امام علیه السّلام نوشت که مرا فرزندی در راه است، از خداوند بخواه که آن را پسر قرار دهد؛ در جوابش نوشت، بسا از دخترها که بهتر از پسر هستند. برای او دختری متولد شد.

- ایوب بن نوح می گوید: نامه ای برای امام علیه السّلام نوشتم که عبد الواحد قاضی مرا رها نمی کند و از دست او خیلی اذیت می کشم و از اذیت های او شکایت کردم. در جواب من نوشت: تا دو ماه دیگر از دست او راحت خواهی شد. پس از دو ماه او را عزل کردند و از آزارش آسوده شدم. - . کشف الغمه 3 : 247 -

در خرایج نیز مثل دو خبر اخیر نقل شده است. - . الخرائج و الجرائح 1 : 399 -

**[ترجمه]

جَلَّ عَمَّا یَصِفُهُ الْوَاصِفُونَ وَ تَعَالَی عَمَّا یَنْعَتُهُ النَّاعِتُونَ نَأَی فِی قُرْبِهِ وَ قَرُبَ فِی نَأْیِهِ فَهُوَ فِی نَأْیِهِ قَرِیبٌ وَ فِی قُرْبِهِ بَعِیدٌ کَیَّفَ الْکَیْفَ فَلَا یُقَالُ کَیْفَ وَ أَیَّنَ الْأَیْنَ فَلَا یُقَالُ أَیْنَ إِذْ هُوَ مُنْقَطِعُ الْکَیْفِیَّةِ وَ الْأَیْنِیَّةِ هُوَ الْوَاحِدُ الصَّمَدُ لَمْ یَلِدْ وَ لَمْ یُولَدْ وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ کُفُواً أَحَدٌ فَجَلَّ جَلَالُهُ بَلْ کَیْفَ یُوصَفُ بِکُنْهِهِ مُحَمَّدٌ صلی الله علیه و آله وَ قَدْ قَرَنَهُ الْجَلِیلُ بِاسْمِهِ وَ شَرِکَهُ فِی عَطَائِهِ وَ أَوْجَبَ لِمَنْ أَطَاعَهُ جَزَاءَ طَاعَتِهِ إِذْ یَقُولُ وَ ما نَقَمُوا إِلَّا أَنْ أَغْناهُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ مِنْ فَضْلِهِ (1) وَ قَالَ یَحْکِی قَوْلَ مَنْ تَرَکَ طَاعَتَهُ وَ هُوَ یُعَذِّبُهُ بَیْنَ أَطْبَاقِ نِیرَانِهَا وَ سَرَابِیلِ قَطِرَانِهَا یا لَیْتَنا أَطَعْنَا اللَّهَ وَ أَطَعْنَا الرَّسُولَا(2) أَمْ کَیْفَ یُوصَفُ بِکُنْهِهِ مَنْ قَرَنَ الْجَلِیلُ طَاعَتَهُمْ بِطَاعَةِ رَسُولِهِ حَیْثُ قَالَ أَطِیعُوا اللَّهَ وَ أَطِیعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِی الْأَمْرِ مِنْکُمْ (3) وَ قَالَ وَ لَوْ رَدُّوهُ إِلَی الرَّسُولِ وَ إِلی أُولِی الْأَمْرِ مِنْهُمْ (4) وَ قَالَ إِنَّ اللَّهَ یَأْمُرُکُمْ أَنْ تُؤَدُّوا الْأَماناتِ إِلی أَهْلِها(5) وَ قَالَ فَسْئَلُوا أَهْلَ الذِّکْرِ إِنْ کُنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ (6) یَا فَتْحُ کَمَا لَا یُوصَفُ الْجَلِیلُ جَلَّ جَلَالُهُ وَ الرَّسُولُ وَ الْخَلِیلُ وَ وَلَدُ الْبَتُولِ فَکَذَلِکَ لَا یُوصَفُ الْمُؤْمِنُ الْمُسَلِّمُ لِأَمْرِنَا فَنَبِیُّنَا أَفْضَلُ الْأَنْبِیَاءِ وَ خَلِیلُنَا أَفْضَلُ الْأَخِلَّاءِ وَ وَصِیُّنَا أَکْرَمُ الْأَوْصِیَاءِ وَ اسْمُهُمَا(7)

أَفْضَلُ الْأَسْمَاءِ وَ کُنْیَتُهُمَا أَفْضَلُ الْکُنَی وَ أَحْلَاهَا لَوْ لَمْ یُجَالِسْنَا إِلَّا کُفْوٌ لَمْ یُجَالِسْنَا أَحَدٌ وَ لَوْ لَمْ یُزَوِّجْنَا إِلَّا کُفْوٌ لَمْ یُزَوِّجْنَا أَحَدٌ

ص: 178

أَشَدُّ النَّاسِ تَوَاضُعاً أَعْظَمُهُمْ حِلْماً وَ أَنْدَاهُمْ کَفّاً وَ أَمْنَعُهُمْ کَنَفاً وَرِثَ عَنْهُمَا أَوْصِیَاؤُهُمَا عِلْمَهُمَا فَارْدُدْ إِلَیْهِمَا الْأَمْرَ وَ سَلِّمْ إِلَیْهِمْ أَمَاتَکَ اللَّهُ مَمَاتَهُمْ وَ أَحْیَاکَ حَیَاتَهُمْ إِذَا شِئْتَ (1) رَحِمَکَ اللَّهُ قَالَ فَتْحٌ فَخَرَجْتُ فَلَمَّا کَانَ الْغَدُ تَلَطَّفْتُ فِی الْوُصُولِ إِلَیْهِ فَسَلَّمْتُ عَلَیْهِ فَرَدَّ السَّلَامَ فَقُلْتُ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ أَ تَأْذَنُ فِی مَسْأَلَةٍ اخْتَلَجَ فِی صَدْرِی أَمْرُهَا لَیْلَتِی قَالَ سَلْ وَ إِنْ شَرَحْتَهَا فَلِی وَ إِنْ أَمْسَکْتَهَا فَلِی فَصَحِّحْ نَظَرَکَ وَ تَثَبَّتْ فِی مَسْأَلَتِکَ وَ أَصْغِ إِلَی جَوَابِهَا سَمْعَکَ وَ لَا تَسْأَلْ مَسْأَلَةَ تَعْنِیتٍ وَ اعْتَنِ بِمَا تَعْتَنِی بِهِ فَإِنَّ

الْعَالِمَ وَ الْمُتَعَلِّمَ شَرِیکَانِ فِی الرُّشْدِ مَأْمُورَانِ بِالنَّصِیحَةِ مَنْهِیَّانِ عَنِ الْغِشِّ وَ أَمَّا الَّذِی اخْتَلَجَ فِی صَدْرِکَ فَإِنْ شَاءَ الْعَالِمُ أَنْبَأَکَ إِنَّ اللَّهَ لَمْ یُظْهِرْ عَلَی غَیْبِهِ أَحَداً إِلَّا مَنِ ارْتَضَی مِنْ رَسُولٍ فَکُلُّ مَا کَانَ عِنْدَ الرَّسُولِ کَانَ عِنْدَ الْعَالِمِ وَ کُلُّ مَا اطَّلَعَ عَلَیْهِ الرَّسُولُ فَقَدِ اطَّلَعَ أَوْصِیَاؤُهُ عَلَیْهِ کَیْلَا تَخْلُوَ أَرْضُهُ مِنْ حُجَّةٍ یَکُونُ مَعَهُ عِلْمٌ یَدُلُّ عَلَی صِدْقِ مَقَالَتِهِ وَ جَوَازِ عَدَالَتِهِ یَا فَتْحُ عَسَی الشَّیْطَانُ أَرَادَ اللَّبْسَ عَلَیْکَ فَأَوْهَمَکَ فِی بَعْضِ مَا أَوْدَعْتُکَ وَ شَکَّکَ فِی بَعْضِ مَا أَنْبَأْتُکَ حَتَّی أَرَادَ إِزَالَتَکَ عَنْ طَرِیقِ اللَّهِ وَ صِرَاطِهِ الْمُسْتَقِیمِ فَقُلْتُ مَتَی أَیْقَنْتَ أَنَّهُمْ کَذَا فَهُمْ أَرْبَابٌ مَعَاذَ اللَّهِ إِنَّهُمْ مَخْلُوقُونَ مَرْبُوبُونَ مُطِیعُونَ لِلَّهِ دَاخِرُونَ رَاغِبُونَ فَإِذَا جَاءَکَ الشَّیْطَانُ مِنْ قِبَلِ مَا جَاءَکَ فَاقْمَعْهُ بِمَا أَنْبَأْتُکَ بِهِ فَقُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ فَرَّجْتَ عَنِّی وَ کَشَفْتَ مَا لَبَسَ الْمَلْعُونُ عَلَیَّ بِشَرْحِکَ فَقَدْ کَانَ أَوْقَعَ فِی خَلَدِی أَنَّکُمْ أَرْبَابٌ قَالَ فَسَجَدَ أَبُو الْحَسَنِ علیه السلام وَ هُوَ یَقُولُ فِی سُجُودِهِ رَاغِماً لَکَ یَا خَالِقِی دَاخِراً خَاضِعاً قَالَ فَلَمْ یَزَلْ کَذَلِکَ حَتَّی ذَهَبَ لَیْلِی ثُمَّ قَالَ یَا فَتْحُ کِدْتَ أَنْ تَهْلِکَ وَ تُهْلِکَ وَ مَا ضَرَّ عِیسَی علیه السلام إِذَا هَلَکَ مَنْ هَلَکَ-(2)

انْصَرِفْ إِذَا شِئْتَ رَحِمَکَ اللَّهُ قَالَ فَخَرَجْتُ وَ أَنَا فَرِحٌ بِمَا کَشَفَ اللَّهُ

ص: 179

عَنِّی مِنَ اللَّبْسِ بِأَنَّهُمْ هُمْ وَ حَمِدْتُ اللَّهَ عَلَی مَا قَدَرْتُ عَلَیْهِ فَلَمَّا کَانَ فِی الْمَنْزِلِ الْآخَرِ دَخَلْتُ عَلَیْهِ وَ هُوَ مُتَّکِئٌ وَ بَیْنَ یَدَیْهِ حِنْطَةٌ مَقْلُوَّةٌ یَعْبَثُ بِهَا وَ قَدْ کَانَ أَوْقَعَ الشَّیْطَانُ فِی خَلَدِی أَنَّهُ لَا یَنْبَغِی أَنْ یَأْکُلُوا وَ یَشْرَبُوا إِذْ کَانَ ذَلِکَ آفَةً وَ الْإِمَامُ غَیْرُ ذِی آفَةٍ فَقَالَ اجْلِسْ یَا فَتْحُ فَإِنَّ لَنَا بِالرُّسُلِ أُسْوَةً کَانُوا یَأْکُلُونَ وَ یَشْرَبُونَ وَ یَمْشُونَ فِی الْأَسْواقِ وَ کُلُّ جِسْمٍ مَغْذُوٌّ بِهَذَا إِلَّا الْخَالِقَ الرَّازِقَ لِأَنَّهُ جَسَّمَ الْأَجْسَامَ وَ هُوَ لَمْ یُجَسَّمْ وَ لَمْ یُجَزَّأْ بِتَنَاهٍ وَ لَمْ یَتَزَایَدْ وَ لَمْ یَتَنَاقَصْ مُبَرَّأٌ مِنْ ذَاتِهِ مَا رُکِّبَ فِی ذَاتِ مَنْ جَسَّمَهُ الْوَاحِدُ الْأَحَدُ الصَّمَدُ الَّذِی لَمْ یَلِدْ وَ لَمْ یُولَدْ وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ کُفُواً أَحَدٌ مُنْشِئُ الْأَشْیَاءِ مُجَسِّمُ الْأَجْسَامِ وَ هُوَ السَّمِیعُ الْعَلِیمُ اللَّطِیفُ الْخَبِیرُ الرَّءُوفُ الرَّحِیمُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی عَمَّا یَقُولُ الظَّالِمُونَ عُلُوّاً کَبِیراً لَوْ کَانَ کَمَا یُوصَفُ لَمْ یُعْرَفِ الرَّبُّ مِنَ الْمَرْبُوبِ وَ لَا الْخَالِقُ مِنَ الْمَخْلُوقِ وَ لَا الْمُنْشِئُ مِنَ الْمُنْشَإِ لَکِنَّهُ فَرَّقَ بَیْنَهُ وَ بَیْنَ مَنْ جَسَّمَهُ وَ شَیَّأَ الْأَشْیَاءَ إِذْ کَانَ لَا یُشْبِهُهُ شَیْ ءٌ یُرَی وَ لَا یُشْبِهُ شَیْئاً(1).

مُحَمَّدُ بْنُ الرَّیَّانِ بْنِ الصَّلْتِ قَالَ: کَتَبْتُ إِلَی أَبِی الْحَسَنِ علیه السلام أَسْتَأْذِنُهُ فِی کَیْدِ عَدُوٍّ وَ لَمْ یُمْکِنْ کَیْدُهُ فَنَهَانِی عَنْ ذَلِکَ وَ قَالَ کَلَاماً مَعْنَاهُ تُکْفَاهُ فَکُفِیتُهُ وَ اللَّهِ أَحْسَنَ کِفَایَةٍ ذَلَّ وَ افْتَقَرَ وَ مَاتَ أَسْوَأَ النَّاسِ حَالًا فِی دُنْیَاهُ وَ دِینِهِ (2).

عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدٍ الْحَجَّالُ قَالَ: کَتَبْتُ إِلَی أَبِی الْحَسَنِ أَنَا فِی خِدْمَتِکَ وَ أَصَابَنِی عِلَّةٌ فِی رِجْلِی لَا أَقْدِرُ عَلَی النُّهُوضِ وَ الْقِیَامِ بِمَا یَجِبُ فَإِنْ رَأَیْتَ أَنْ تَدْعُوَ اللَّهَ أَنْ یَکْشِفَ عِلَّتِی وَ یُعِینَنِی عَلَی الْقِیَامِ بِمَا یَجِبُ عَلَیَّ وَ أَدَاءِ الْأَمَانَةِ فِی ذَلِکَ وَ یَجْعَلَنِی مِنْ تَقْصِیرِی مِنْ غَیْرِ تَعَمُّدٍ مِنِّی وَ تَضْیِیعِ مَا لَا أَتَعَمَّدُهُ مِنْ نِسْیَانٍ یُصِیبُنِی فِی حِلٍّ وَ یُوَسِّعَ عَلَیَّ وَ تَدْعُوَ لِی بِالثَّبَاتِ عَلَی دِینِهِ الَّذِی ارْتَضَاهُ لِنَبِیِّهِ صلی الله علیه و آله فَوَقَّعَ کَشَفَ اللَّهُ عَنْکَ وَ عَنْ

ص: 180

أَبِیکَ قَالَ وَ کَانَ بِأَبِی عِلَّةٌ وَ لَمْ أَکْتُبْ فِیهَا فَدَعَا لَهُ ابْتِدَاءً(1).

وَ عَنْ دَاوُدَ الضَّرِیرِ قَالَ: أَرَدْتُ الْخُرُوجَ إِلَی مَکَّةَ فَوَدَّعْتُ أَبَا الْحَسَنِ بِالْعَشِیِّ وَ خَرَجْتُ فَامْتَنَعَ الْجَمَّالُ تِلْکَ اللَّیْلَةَ وَ أَصْبَحْتُ فَجِئْتُ أُوَدِّعُ الْقَبْرَ فَإِذَا رَسُولُهُ یَدْعُونِی فَأَتَیْتُهُ وَ اسْتَحْیَیْتُ وَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ إِنَّ الْجَمَّالَ تَخَلَّفَ أَمْسِ فَضَحِکَ وَ أَمَرَنِی بِأَشْیَاءَ وَ حَوَائِجَ کَثِیرَةٍ فَقَالَ کَیْفَ تَقُولُ فَلَمْ أَحْفَظْ مِثْلَهَا قَالَ لِی (2) فَمُدَّ الدَّوَاةَ وَ کَتَبَ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ اذْکُرْ إِنْ شَاءَ اللَّهُ وَ الْأَمْرُ بِیَدِکَ کُلُّهُ فَتَبَسَّمْتُ فَقَالَ لِی مَا لَکَ فَقُلْتُ لَهُ خَیْرٌ فَقَالَ أَخْبِرْنِی فَقُلْتُ لَهُ ذَکَرْتُ حَدِیثاً حَدَّثَنِی رَجُلٌ مِنْ أَصْحَابِنَا أَنَّ جَدَّکَ الرِّضَا علیه السلام کَانَ إِذَا أَمَرَ بِحَاجَتِهِ کَتَبَ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ اذْکُرْ إِنْ شَاءَ اللَّهُ فَتَبَسَّمَ فَقَالَ یَا دَاوُدُ لَوْ قُلْتُ لَکَ إِنَّ تَارِکَ التَّقِیَّةِ کَتَارِکِ الصَّلَاةِ لَکُنْتُ صَادِقاً(3).

**[ترجمه]کشف الغمه: فتح بن یزید گرگانی می گوید: در راه بازگشت از مکه با حضرت ابو الحسن امام هادی علیه السّلام هم سفر بودم. آن جناب به عراق می آمد و من عازم خراسان بودم. شنیدم می فرمود: هر که از خدا بپرهیزد مردم از او حساب خواهند برد و هر که خدا را اطاعت کند مردم از او اطاعت خواهند کرد.

سعی کردم خدمت آن جناب برسم تا بالاخره موفق شدم و سلام کردم. جواب داد و دستور داد بنشینم. اول حرفی که زد این بود که فرمود: ای فتح، هر که از خدا اطاعت کند، از خشم مردم هراسی نخواهد داشت و هر که خدا را به خشم آورد باید یقین داشته باشد که خداوند او را مورد خشم مردم قرار می دهد. خدا را نمی توان توصیف کرد مگر با همان صفاتی که خود را ستوده. چگونه می توان خداوندی را ستود و توصیف کرد که حواس از درک او عاجزند و اندیشه ها او را در نمی یابند و چشم ها نمی توانند بر او احاطه یا ایند.

بزرگتر از آن است که بتوان توصیفش نمود و بالاتر از آنکه برایش صفتی بیاورند. در حالی که نزدیک است، بسیار دور است و در حال دوری بسیار نزدیک است، پس در دوری نزدیک و در نزدیکی دور است. او کیفیت و چگونگی را آفریده پس نمی توان به او گفت: چگونه است؟ و جا و مکان را به وجود آورده، نمی توان گفت: کجا است؟ زیرا او از کیفیت و مکان داشتن منزه است .

او یکتای بی همتا است. نزاده و زائیده نشده و او را نظیری نیست، پس بسیار با عظمت و بزرگ است.

حتی نمی توانیم کنه و عظمت حضرت محمّد صلّی اللَّه علیه و آله و سلّم را درک کنیم زیرا خداوند عزیز نام او را همراه نام خویش قرار داده و آن جناب را در عطای خویش شریک فرموده و به کسی که از پیغمبر اطاعت کند همان پاداشی را وعده داده که از خودش اطاعت نماید؛ چنانچه در این دو آیه به هر دو مطلب تصریح فرموده: «وَ ما نَقَمُوا إِلَّا أَنْ أَغْناهُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ مِنْ فَضْلِهِ - . توبه / 74 - »، {و به عیب جویی برنخاستند مگر [بعد از] آنکه خدا و پیامبرش از فضل خود آنان را بی نیاز گردانیدند.} و در این آیه سخن کسی را که ترک اطاعت پیامبر را نموده و در موقعی که میان آتش جهنم در سوز و گداز است را بیان می کند: «یا لَیْتَنا أَطَعْنَا اللَّهَ وَ أَطَعْنَا الرَّسُولَا - . احزاب / 66 - »، {«ای کاش ما خدا را فرمان می بردیم و پیامبر را اطاعت می کردیم.»} یا چگونه می توان توصیف کرد کنه کسی را که خداوند اطاعت و فرمانبرداری او را قرین اطاعت و فرمانبرداری از پیامبر قرار داده، در این آیه: «أَطِیعُوا اللَّهَ وَ أَطِیعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِی الْأَمْرِ مِنْکُمْ - . نساء / 59 - »، {ی کسانی که ایمان آورده اید، خدا را اطاعت کنید و پیامبر و اولیای امر خود را [نیز] اطاعت کنید.} و در آیه دیگر می فرماید: «وَ لَوْ رَدُّوهُ إِلَی الرَّسُولِ وَ إِلی أُولِی الْأَمْرِ مِنْهُمْ - . نساء / 83 - »، {و اگر آن را به پیامبر و اولیای امر خود ارجاع کنند.} در این آیه نیز می فرماید: «إِنَّ اللَّهَ یَأْمُرُکُمْ أَنْ تُؤَدُّوا الْأَماناتِ إِلی أَهْلِها - . نساء / 58 - »، {خدا به شما فرمان می دهد که سپرده ها را به صاحبان آنها ردّ کنید.} و در آیه دیگر می فرماید: فَسْئَلُوا أَهْلَ الذِّکْرِ إِنْ کُنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ - . نحل / 43 - »، {پس اگر نمی دانید، از پژوهندگان کتابهای آسمانی جویا شوید.} یا فتح! همان طوری که نمی توان خدا و پیامبر و فرزندان پیامبر (ائمه اطهار) علیهم السلام را توصیف نمود، نمی توان مؤمنی را که تسلیم فرمان ما است توصیف کرد. پیامبر ما بهترین پیامبران و خلیل ما بهترین خلیل ها و وصی ما ارجمندترین اوصیا است. اسم آن دو بهترین اسم ها و کنیه ایشان بهترین و شیرین ترین کنیه ها است. اگر بنا باشد که فقط هم طراز ما با ما همنشین شود، کسی نیست که بتواند با ما همنشین گردد و اگر بنا باشد ما با هم طراز خود ازدواج نماییم، نباید با هیچ کس ازدواج کنیم.

محمد و علی صلوات الله علیهما و آلهما از همه مردم متواضع تر و با حلم تر و باسخاوت تر و حمایت آنها از تمام مردم بیشتر است. علم و دانش آن دو به جانشینانشان به ارث رسیده، مطیع و تسلیم ایشان باش خدا تو را به راه آنها بمیراند و زنده نگه دارد. اینک اگر مایلی برو، خدا رحمتت کند.

فتح گفت: از خدمت امام علیه السّلام خارج شدم. فردا نیز سعی کردم تا خدمت آن جناب برسم. بالاخره موفق شده و سلام کردم. جواب سلام داد. عرض کردم: اجازه می دهی سؤالی را که برایم پیش آمده بپرسم که دیشب من در اندیشه همین مشکل گذشت؟ فرمود: بپرس، اگر مایل بودم جواب می دهم و گر نه جواب نمی دهم! درست سؤال کن و در سؤال خویش استوار باش و به جواب درست گوش بده؛ مبادا از روی عناد و لجبازی سؤال کنی؛ متوجه هدف خویش باش زیرا دانشجو و استاد هر دو در پیشرفت و رشد شریکند و هر دو باید خیر خواه یکدیگر باشند و هرگز نباید نسبت به هم خیانت نمایند.

اگر بخواهم، می گویم چه سؤالی برایت پیش آمده. خداوند کسی را بر اسرار نهان مطلع نگرداند مگر پیامبران شایسته را. هر چه در نزد پیامبر است، امام نیز دارد. اطلاع و دانشی که پیامبر دارد، اوصیاء او نیز دارند تا زمین خالی از حجتی نباشد که اثبات ادعای پیامبر را نماید و بر صدق گفتار و جواز عدالت او گواه گردد.

یا فتح! نزدیک بود شیطان تو را در مورد مطالبی که به تو آموختم به اشتباه اندازد. فکر و خیال های واهی کردی و تو را به شک انداخت به طوری که نزدیک بود از راه خدا و صراط مستقیم منحرف شوی زیرا با خود گفتی: وقتی ما قائل شویم که پیامبر و اوصیاء او دارای چنین مقامی هستند، پس آنها نیز خدایند. هرگز، به خدا پناه می برم! آنها مخلوق و خداپرستند. مطیع پروردگار و فروتن و شیفته اویند. اگر شیطان از این راه وسوسه ای نمود، به گفتار من توجه کن و او را با سر بر زمین بزن.

عرض کردم: فدایت شوم مرا آسوده کردی و با این بیان، تمام ناراحتی را که شیطان برایم به وجود آورده بود از بین بردی! چنین به نظرم می رسید که باید شما خدا باشید! در این موقع امام علیه السّلام به سجده افتاد و در سجده خود چنین می گفت:

ای خالق من! برای تو به خاک افتادم و خاضع و خاشعم، ای آفریننده یکتا. و پیوسته در سجده بود تا شب گذشت.

آنگاه فرمود: یا فتح! نزدیک بود هلاک شوی و به هلاکت اندازی. عیسی را زیانی نرسید که گروهی از نصاری مدعی شدند او پسر خدا است. آنها که چنین اعتقادی پیدا کردند هلاک شدند.

اینک اگر مایلی برو، خدا رحمتت کند؛ از خدمت امام علیه السلام خارج شدم و از توضیحی که فرمود و موجب از بین رفتن شک من گردید بسیار خوشحال بودم و شناختم ایشان را و بر این نعمت خدا را سپاسگزاری کردم.

در منزل آخری خدمت امام رسیدم. تکیه کرده بود و در مقابلش مقداری گندم بریان بود که آنها را به هم می زد و مخلوط می کرد. شیطان مرا وسوسه کرده بود که آنها نباید بخورند و بیاشامند. زیرا خوردن و آشامیدن یک نوع گرفتاری است و امام نباید مبتلا به گرفتاری گردد! فرمود: بنشین یا فتح! ما باید پیرو پیمبران باشیم که آنها نیز می خوردند و می آشامیدند و میان بازارها راه می رفتند. هر جسمی احتیاج به غذا دارد مگر خالق رازق، زیرا او جسم را به وجود آورده و خود جسم نیست و نمی توان او را تجزیه نمود، نه زیاد می شود و نه کم! از آنچه اختصاص به اجسام دارد منزه است.

یکتا و بی همتا است. بی نیازی است که نزائیده و نه زائیده شده و او را نظیری نیست. به وجود آورنده اشیاء و اجسام است، شنوا و دانا است. لطیف و خبیر است .

رؤف و رحیم است. منزه و پاک تر از آن عقایدی است که ستمگران در باره اش معتقدند.

اگر آن گونه بود که ظالمان وصفش می کنند، فرقی بین پروردگار و موجودات و خالق و مخلوقات و به وجود آورنده و به وجود آمده نبود. اما او بین خود و اجسام و اشیاء فرق قرار داده، زیرا هیچ چیز شبیه او نیست و نه او شبیه چیزی است.

- محمّد بن ریان بن صلت می گوید: نامه ای به امام هادی علیه السّلام نوشتم تا اجازه بگیرم که چاره ای برای دشمن خود به کار برم که چاره بردار نبود. حضرت مرا از این کار نهی کرد و در جوابم سخنی فرمود که معنایش این بود: به زودی از دست او راحت خواهی شد؛ به خدا به بهترین وجه از دستش راحت شدم. او خوار و فقیر شد و از نظر دینی و دنیوی به بدترین حالت از دنیا رفت.

- علی بن محمّد حجال می گوید: نامه ای برای امام هادی علیه السّلام نوشتم که من در خدمت شمایم، با اینکه مبتلا به پا درد شده ام به طوری که نمی توانم عبادت واجب خود را ایستاده به جا آورم! اگر صلاح بدانید از خدا بخواهید مرا شفا دهد و بر انجام واجبات و ادای امانت کمک فرماید و از کوتاهی که کرده ام، با اینکه عمدی نبوده و فراموشی که عارض من شده است درگذرد و بر من ببخشاید و بخواهید که مرا بر دین استوار خود ثابت بدارد.

در جواب درخواست من نوشت: خدا تو و پدرت را شفا داد؛ پدرم نیز مریض بود ولی من در نامه برای او ننوشته بودم و آقا بدون درخواست من برایش دعا کرده بود.

- داود ضریر می گوید: تصمیم گرفتم برای مکه خارج شوم. شب برای خداحافظی خدمت حضرت هادی علیه السلام رسیدم و از خدمت ایشان مرخص شدم اما ساربان آن شب را حرکت نکرد.

فردا صبح برای زیارت وداع داخل حرم پیامبر اکرم صلی اللَّه علیه و آله شدم. پیک امام از پی من آمد. با خجالت خدمت ایشان رسیده، عرض کردم: فدایت شوم! ساربان از رفتن خودداری کرد .

امام خنده ای نمود و امر کرد به من چیزهایی بدهند و نیازمندیهای زیادی را از من برطرف کرده، آنگاه فرمود: آنچه به تو سفارش کرده بودم به خاطر سپردی؟ من نتوانستم آن طوری که امام فرموده بود جواب بدهم؛ حضرت دوات خواست و نوشت: بسم اللَّه الرحمن الرحیم. به یاد آور، ان شاء اللَّه تمام کارها به دست تو است.

من لبخندی زدم! فرمود: برای چه لبخند زدی؟ عرض کردم: چیزی به خاطرم آمد. فرمود: بگو. عرض کردم یکی از دوستان نقل کرد که جدت حضرت رضا علیه السّلام هر وقت حاجت او را بر می آورد همین را می نوشت. بسم اللَّه الرحمن الرحیم به یاد آور، ان شاء اللَّه. امام علیه السّلام لبخندی زده و فرمود: داود! اگر بگویم ترک کننده تقیه مانند ترک کننده نماز است، حرف درستی زده ام. - . کشف الغمه 3 : 252 -

**[ترجمه]

أَبُو الْحُسَیْنِ سَعِیدُ بْنُ سَهْلٍ الْبَصْرِیُّ وَ کَانَ یُلَقَّبُ بِالْمَلَّاحِ قَالَ: وَ کَانَ یَقُولُ بِالْوَقْفِ جَعْفَرُ بْنُ الْقَاسِمِ الْهَاشِمِیُّ الْبَصْرِیُّ وَ کُنْتُ مَعَهُ بِسُرَّ مَنْ رَأَی إِذْ رَآهُ أَبُو الْحَسَنِ علیه السلام فِی بَعْضِ الطُّرُقِ فَقَالَ لَهُ إِلَی کَمْ هَذِهِ النَّوْمَةُ أَ مَا آنَ لَکَ أَنْ تَنْتَبِهَ مِنْهَا فَقَالَ لِی جَعْفَرٌ سَمِعْتَ مَا قَالَ لِی عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدٍ قَدْ وَ اللَّهِ قَدَحَ فِی قَلْبِی شَیْئاً فَلَمَّا کَانَ بَعْدَ أَیَّامٍ حَدَثَ لِبَعْضِ أَوْلَادِ الْخَلِیفَةِ وَلِیمَةٌ فَدَعَانَا فِیهَا وَ دَعَا أَبَا الْحَسَنِ مَعَنَا فَدَخَلْنَا فَلَمَّا رَأَوْهُ أَنْصَتُوا إِجْلَالًا لَهُ وَ جَعَلَ شَابٌّ فِی الْمَجْلِسِ لَا یُوَقِّرُهُ وَ جَعَلَ یَلْغَطُ(1) وَ یَضْحَکُ فَأَقْبَلَ عَلَیْهِ وَ قَالَ لَهُ یَا هَذَا تَضْحَکُ مِلْ ءَ فِیکَ وَ تَذْهَلُ عَنْ ذِکْرِ اللَّهِ وَ أَنْتَ بَعْدَ ثَلَاثَةٍ مِنْ أَهْلِ الْقُبُورِ قَالَ فَقُلْنَا هَذَا دَلِیلٌ حَتَّی نَنْظُرَ مَا یَکُونُ (2) قَالَ فَأَمْسَکَ الْفَتَی وَ کَفَّ عَمَّا هُوَ عَلَیْهِ وَ طَعِمْنَا وَ خَرَجْنَا فَلَمَّا کَانَ بَعْدَ یَوْمٍ اعْتَلَّ الْفَتَی وَ مَاتَ فِی الْیَوْمِ الثَّالِثِ مِنْ أَوَّلِ النَّهَارِ وَ دُفِنَ فِی آخِرِهِ.

وَ حَدَّثَنِی سَعِیدٌ أَیْضاً قَالَ: اجْتَمَعْنَا أَیْضاً فِی وَلِیمَةٍ لِبَعْضِ أَهْلِ سُرَّ مَنْ رَأَی وَ أَبُو الْحَسَنِ علیه السلام مَعَنَا فَجَعَلَ رَجُلٌ یَعْبَثُ وَ یَمْزَحُ وَ لَا یَرَی لَهُ جَلَالَةً فَأَقْبَلَ عَلَی جَعْفَرٍ فَقَالَ أَمَا إِنَّهُ لَا یَأْکُلُ مِنْ هَذَا الطَّعَامِ وَ سَوْفَ یَرِدُ عَلَیْهِ مِنْ خَبَرِ أَهْلِهِ مَا یُنَغِّصُ عَلَیْهِ

ص: 182

عَیْشَهُ قَالَ فَقُدِّمَتِ الْمَائِدَةُ قَالَ جَعْفَرٌ لَیْسَ بَعْدَ هَذَا خَبَرٌ قَدْ بَطَلَ قَوْلُهُ فَوَ اللَّهِ لَقَدْ غَسَلَ الرَّجُلُ یَدَهُ وَ أَهْوَی إِلَی الطَّعَامِ فَإِذَا غُلَامُهُ قَدْ دَخَلَ مِنْ بَابِ الْبَیْتِ یَبْکِی وَ قَالَ لَهُ الْحَقْ أُمَّکَ فَقَدْ وَقَعَتْ مِنْ فَوْقِ الْبَیْتِ وَ هِیَ بِالْمَوْتِ قَالَ جَعْفَرٌ فَقُلْتُ وَ اللَّهِ لَا وَقَفْتُ بَعْدَ هَذَا وَ قَطَعْتُ عَلَیْهِ (1).

قب، [المناقب] لابن شهرآشوب عن سعید بن سهل: مثل الخبرین (2).

**[ترجمه]اعلام الوری: سعید بن سهل بصری که معروف به ملاح بود می گوید: جعفر بن قاسم هاشمی بصری واقفی مذهب بود! روزی من و او در سامرا بودیم که حضرت ابو الحسن امام هادی علیه السّلام در بین راه به ما برخورد. حضرت رو به او نموده و فرمود: تا کی در خوابی؟ موقع آن نرسیده که بیدار شوی؟ جعفر به من گفت: فهمیدی علی بن محمّد علیهما السلام چه به من فرمود؟ به خدا در دلم چیزی پیدا شد.

پس از گذشت چند روز، پیش آمدی برای یکی از فرزندان خلیفه شد و ما را به ولیمه دعوت کرد. حضرت هادی علیه السلام را نیز دعوت کرده بود. چشم میهمانان که به امام افتاد، به احترام آن جناب لب فرو بسته، خاموش نشستند اما جوانکی در مجلس احترام ایشان را نگه نداشت و حرف های نامربوط می زد و می خندید. امام علیه السّلام روی به جانب او کرده و فرمود: می خندی و از خدا غافلی با اینکه بیش از سه روز زنده نخواهی بود. ما با خود گفتیم، این مستمسک خوبی است، ببینیم پس از سه روز چه می شود.

جوانک لب فرو بست و از کارهای خود دست برداشت. پس از صرف غذا متفرق شدیم. روز بعد آن جوان مریض شد و روز سوم، اول صبح از دنیا رفت و عصر او را دفن کردند.

- سعید نیز نقل کرد: ما در ولیمه ای خدمت حضرت هادی علیه السلام بودیم. مردی پیوسته شوخی و مزاح می کرد و احترام امام را نگه نمی داشت. امام علیه السّلام روی به جعفر نموده فرمود: این مرد از این غذا نخواهد خورد. اکنون خبری از خانواده اش می آورند که زندگی را بر او ناگوار خواهد کرد. سفره گسترده شد. جعفر گفت: دیگر خبری نخواهد شد. سخن ابو الحسن علیه السلام درست در نیامد. می بینی که این مرد دستش را شسته و مشغول به خوردن می شود. در همین موقع دید غلامش بر در خانه ایستاده و اشک می ریزد. گفت: زود از جای حرکت کن بیا که مادرت از پشت بام افتاده و در حال مرگ است. جعفر گفت: به خدا دیگر در مورد امامت آن جناب ذره ای شک نکردم و به مقامش یقین پیدا نمودم. - . اعلام الوری: 347 -

مثل این حدیث در کتاب مناقب نیز نقل شده است. - . مناقب آل ابی طالب 4 : 414

-

**[ترجمه]

بِهَا وَ بَرَأَ الْمُتَوَکِّلُ مِنْ عِلَّتِهِ (1).

**[ترجمه]رجال کشی: یوسف بن سُخت می گوید: علی بن جعفر وکیل حضرت هادی علیه السّلام بود. او از اهالی همینیا، دهی از اطراف بغداد بود. از او پیش متوکل سخن چینی کردند و زندانیش کرد. مدت زیادی در زندان بود تا بالاخره برای نجات خود حواله ای را به مبلغ سه هزار دینار از عبد الرحمن بن خاقان به عنوان ضمانت از او قبول کرد. عبید اللَّه بن یحیی بن خاقان (وزیر متوکل) در مورد خلاصی او با متوکل صحبت کرد. متوکل در جواب گفت: اشتباه نکرده باشم تو خود رافضی هستی. این مرد وکیل ابو الحسن هادی علیه السلام است که من در فکر کشتن او هستم.

خبر به علی بن جعفر رسید، نامه ای برای حضرت هادی علیه السلام نوشت و عرض کرد: آقا، شما را به خدا سوگند جان مرا نجات دهید! به خدا قسم می ترسم که به شک بیافتم و دچار تردید شوم. در جواب نامه اش نوشت، اینک که کار به اینجا رسید، به زودی از خداوند خواهم خواست. آن شب شب جمعه بود.

فردا صبح متوکل مریض شد. به طوری بیماریش شدت یافت که روز دوشنبه خانواده اش کنار بالین او به آه و ناله پرداختند. دستور داد هر زندانی که نامش را می برد آزادش کنند. خودش نام علی بن جعفر را برد و به عبید اللَّه گفت: چرا وضع او را برایم نگفتی؟ عبید اللَّه در جواب گفت: دیگر من اسم او را نخواهم برد، متوکل دستور داد او را فوری آزاد کنند و از عبید اللَّه خواست که بگوید او را حلال کند. از زندان خلاص شد و به دستور امام علیه السّلام مجاور مکه گردید. - . رجال کشی: 505 -

**[ترجمه]

وَ لَا کَذَلِکَ (1).

**[ترجمه]کافی: احمد بن محمّد بن عبد اللَّه می گوید: عبد اللَّه بن هلیل به امامت عبد اللَّه افطح معتقد بود! وقتی به سامرا آمد از این اعتقاد دست کشید. من علت تغییر عقیده اش را پرسیدم، گفت: من تصمیم داشتم در این مورد از حضرت هادی علیه السلام سؤال کنم. یک روز در کوچه ای تنگ به ایشان برخوردم. آمد تا روبرویم رسید. در این موقع از میان دهان خود چیزی به جانب من انداخت که روی سینه ام افتاد. برداشتم، دیدم نامه ایست که در آن نوشته است: آنجا خبری نیست و جریان آن طور که فکر می کنی نیست. - . کافی 1 : 355 -

**[ترجمه]

أَهْلِ قَرْیَتِی إِلَی أَبِی الْحَسَنِ بِشَیْ ءٍ کَانَ مَعَنَا وَ کَانَ بَعْضُ أَهْلِ الْقَرْیَةِ قَدْ حَمَّلَنَا رِسَالَةً وَ دَفَعَ إِلَیْنَا مَا أَوْصَلْنَاهُ وَ قَالَ تُقْرِءُونَهُ مِنِّی السَّلَامَ وَ تَسْأَلُونَهُ عَنْ بَیْضِ الطَّائِرِ الْفُلَانِیِّ مِنْ طُیُورِ الْآجَامِ هَلْ یَجُوزُ أَکْلُهَا أَمْ لَا فَسَلَّمْنَا مَا کَانَ مَعَنَا إِلَی جَارِیَةٍ وَ أَتَاهُ رَسُولُ السُّلْطَانِ فَنَهَضَ لِیَرْکَبَ وَ خَرَجْنَا مِنْ عِنْدِهِ وَ لَمْ نَسْأَلْهُ عَنْ شَیْ ءٍ فَلَمَّا صِرْنَا فِی الشَّارِعِ لَحِقَنَا علیه السلام وَ قَالَ لِرَفِیقِی بِالنَّبَطِیَّةِ أَقْرِئْهُ مِنِّی السَّلَامَ وَ قُلْ لَهُ بَیْضَ الطَّائِرِ الْفُلَانِیِّ لَا تَأْکُلْهُ فَإِنَّهُ مِنَ الْمُسُوخِ وَ رُوِیَ أَنَّ رَجُلًا مِنْ أَهْلِ الْمَدَائِنِ کَتَبَ إِلَیْهِ یَسْأَلُهُ عَمَّا بَقِیَ مِنْ مُلْکِ الْمُتَوَکِّلِ فَکَتَبَ علیه السلام بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ قالَ تَزْرَعُونَ سَبْعَ سِنِینَ دَأَباً فَما حَصَدْتُمْ فَذَرُوهُ فِی سُنْبُلِهِ إِلَّا قَلِیلًا مِمَّا تَأْکُلُونَ ثُمَّ یَأْتِی مِنْ بَعْدِ ذلِکَ سَبْعٌ شِدادٌ یَأْکُلْنَ ما قَدَّمْتُمْ لَهُنَّ إِلَّا قَلِیلًا مِمَّا تُحْصِنُونَ ثُمَّ یَأْتِی مِنْ بَعْدِ ذلِکَ عامٌ فِیهِ یُغاثُ النَّاسُ وَ فِیهِ یَعْصِرُونَ فَقُتِلَ فِی أَوَّلِ الْخَامِسَ عَشَرَ.

**[ترجمه]عیون المعجزات: هاشم بن زید می گوید: خدمت علی بن محمّد عسکری علیهما السّلام رسیدم. شخص کوری را آورده بودند که حضرت او را شفا داد. دیدم از گل چیزی مانند پرنده ای ساخت و در آن دمید و پرواز کرد. عرض کردم شما با عیسی علیه السلام فرقی ندارید؟ فرمود: من از عیسی هستم و عیسی از من است.

- ابو التحف مصری از محمّد بن سنان رامزی نقل کرد که گفت: حضرت ابو الحسن علی بن محمّد علیهما السلام به زیارت مکه رفته بود و در راه برگشت به مدینه مردی خراسانی را دید که بالای سر الاغ مرده خود ایستاده، گریه می کند و می گوید: بار خود را بر روی چه بگذارم. امام علیه السّلام از کنار او گذشت. عرض کردند: این شخص از ارادتمندان به شما خانواده است.

حضرت هادی علیه السلام کنار الاغ آمده فرمود: در نظر خدا، گاو بنی اسرائیل از من عزیزتر نبود، مقداری از پیکر آن گاو را به بدن مرده ای زدند زنده شد. در این موقع با پای راست خود به الاغ زده و فرمود: به اجازه خدا حرکت کن. الاغ تکانی خورد و از جای حرکت کرد. خراسانی وسایل خود را بر آن بار کرد و به مدینه آمد. هر جا حضرت هادی علیه السلام می رفت، با انگشت اشاره می کردند این همان آقایی است که الاغ مرد خراسانی را زنده کرد.

- حسن بن اسماعیل که یکی از بزرگان نهرین بود گفت، من با مردی از ده خودمان رهسپار خدمت حضرت هادی علیه السلام شدیم و مقداری پول برای آن جناب می بردیم. یکی از اهالی ده نیز هدیه هایی با نامه داده بود که به امام برسانیم. گفت: سلام مرا به آن جناب می رسانید و می پرسید: تخم فلان پرنده نیزار نشین را می شود خورد یا نه؟

ما آنچه آورده بودیم تسلیم کنیزی نمودیم. در این موقع پیکی از طرف سلطان آمد و امام علیه السّلام را احضار کرد. آن جناب سوار شد که پیش خلیفه برود. ما هم از منزل خارج شدیم و سؤالی از ایشان نکردیم. در میان مسیر، امام علیه السّلام خود را به ما رسانید و روی به جانب رفیق من کرده و به زبان نبطی فرمود: سلام مرا به فلان کس برسان و بگو: تخم فلان پرنده خوردنی نیست! چون آن پرنده از چیزهایی است که مسخ شده اند.

- روایت شده که مردی از اهالی مدائن خدمت آن جناب رسید و پرسید: چند سال دیگر از حکومت متوکل باقی مانده؟ امام علیه السّلام در جواب او این آیه را نوشت. بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ «تَزْرَعُونَ سَبْعَ سِنِینَ دَأَباً فَما حَصَدْتُمْ فَذَرُوهُ فِی سُنْبُلِهِ إِلَّا قَلِیلًا مِمَّا تَأْکُلُونَ. ثُمَّ یَأْتِی مِنْ بَعْدِ ذلِکَ سَبْعٌ شِدادٌ یَأْکُلْنَ ما قَدَّمْتُمْ لَهُنَّ إِلَّا قَلِیلًا مِمَّا تُحْصِنُونَ ثُمَّ یَأْتِی مِنْ بَعْدِ ذلِکَ عامٌ فِیهِ یُغاثُ النَّاسُ وَ فِیهِ یَعْصِرُونَ - . یوسف / 47 - 49 - »، {گفت: «هفت سال پی در پی می کارید، و آنچه را درویدید - جز اندکی را که می خورید - در خوشه اش واگذارید. آن گاه پس از آن، هفت سال سخت می آید که آنچه را برای آن [سالها] از پیش نهاده اید - جز اندکی را که ذخیره می کنید - همه را خواهند خورد. آن گاه پس از آن، سالی فرا می رسد که به مردم در آن [سال] باران می رسد و در آن آب میوه می گیرند.»} اول سال پانزدهم، متوکل کشته شد.

**[ترجمه]

مَرَّ بِنَا قَائِدٌ مِنْ دَارِ السُّلْطَانِ وَ مَعَهُ خِلَعٌ وَ مَعَهُ جَمْعٌ کَثِیرٌ مِنَ الْقُوَّادِ وَ الرَّجَّالَةِ وَ الشَّاکِرِیَّةِ(1)

وَ غَیْرِهِمْ فَلَمَّا رَآهُ عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدٍ وَثَبَ إِلَیْهِ وَ سَلَّمَ عَلَیْهِ وَ أَکْرَمَهُ فَلَمَّا أَنْ مَضَی قَالَ لَنَا هُوَ فَرِحٌ بِمَا هُوَ فِیهِ وَ غَداً یُدْفَنُ قَبْلَ الصَّلَاةِ فَعَجِبْنَا مِنْ ذَلِکَ فَقُمْنَا مِنْ عِنْدِهِ فَقُلْنَا هَذَا عِلْمُ الْغَیْبِ فَتَعَاهَدْنَا ثَلَاثَةً إِنْ لَمْ یَکُنْ مَا قَالَ أَنْ نَقْتُلَهُ وَ نَسْتَرِیحَ مِنْهُ فَإِنِّی فِی مَنْزِلِی وَ قَدْ صَلَّیْتُ الْفَجْرَ إِذْ سَمِعْتُ غَلَبَةً فَقُمْتُ إِلَی الْبَابِ فَإِذَا خَلْقٌ کَثِیرٌ مِنَ الْجُنْدِ وَ غَیْرِهِمْ وَ هُمْ یَقُولُونَ مَاتَ فُلَانٌ الْقَائِدُ الْبَارِحَةَ سَکِرَ وَ عَبَرَ مِنْ مَوْضِعٍ إِلَی مَوْضِعٍ فَوَقَعَ وَ انْدَقَّتْ عُنُقُهُ فَقُلْتُ أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ خَرَجْتُ أَحْضُرُهُ وَ إِذَا الرَّجُلُ کَانَ کَمَا قَالَ أَبُو الْحَسَنِ مَیِّتٌ فَمَا بَرِحْتُ حَتَّی دَفَنْتُهُ وَ رَجَعْتُ فَتَعَجَّبْنَا جَمِیعاً مِنْ هَذِهِ الْحَالِ وَ ذَکَرَ الْحَدِیثَ بِطُولِهِ (2).

**[ترجمه]رجال نجاشی: احمد بن یحیی اودی می گوید: وارد مسجد جامع شدم تا نماز ظهر را بگزارم. پس از نماز چشمم به حرب بن حسن طحان و چند نفر از دوستان افتاد که دور هم نشسته اند، من هم پیش آنها رفته سلام کردم و نشستم. حسن بن سماعة نیز در میان آن جمع بود. سخن از حسن بن علی علیهما السّلام به میان آمد که چه بر سر آن جناب آمد. آنگاه از زید بن علی و آنچه بر سر او آمده بود. در میان ما مرد غریبی بود که او را نمی شناختیم. آن مرد گفت، در سامرا مردی علوی همسایه ما است که یا ساحر است و یا کاهن. ابن سماعه گفت: پرسیدم چه نام دارد؟ گفت: او را علی بن محمّد بن رضا علیهم السلام می نامند.

حاضرین گفتند از کجا فهمیدی ساحر است؟ گفت: او در سامرا همسایه ما است. هر شب درب خانه می نشینم و با او صحبت می کنیم. یک شب یکی از سپهداران سلطان از جلوی ما رد شد و مقداری خلعت به همراه داشت و گروه کثیری از فرماندهان و نوکرها و مردم عادی همراه او بودند.

چشم علی بن محمّد علیهما السلام که به او افتاد از جای حرکت نمود و سلام داد و احترامش کرد. آن مرد که رد شد به ما گفت: این مرد از وضعی که دارد خیلی خرسند است ولی فردا صبح قبل از نماز دفن خواهد شد.

ما از این حرف تعجب کردیم. از جای حرکت کردیم و سه نفر از ما با هم قرار گذاشتیم از این جریان تحقیق کنیم. اگر واقعیت پیدا نکرد او را بکشیم و از سخنانش آسوده شویم.

فردا صبح، وقتی نمازم را خواندم، سر و صدایی شنیدم. از درب منزل بیرون آمدم، دیدم گروه زیادی از سپاهیان و سایر مردم با عجله می روند و می گویند، فلان کس دیشب از دنیا رفته و مست بوده، از فلان محل به فلان محل می رفته که به زمین خورده است و گردنش شکسته است. با خود گفتم: اشهد ان لا اله الا اللَّه! برای تشییع جنازه اش رفتم. همان طوری که او گفته بود، مرده بود و من همان جا بودم تا دفن شد و برگشتم! ما از این جریان در شگفت شدیم. و تمام جریان را نقل کرد. - . رجال نجاشی: 32 -

**[ترجمه]

الصُّبْحُ بِقَرِیبٍ (1) فَلَمَّا تَوَسَّطُوا الصَّحْرَاءَ وَ جَازُوا بَیْنَ الْحَائِطَیْنِ ارْتَفَعَتْ سَحَابَةٌ وَ أَرْخَتِ السَّمَاءُ عَزَالِیَهَا وَ خَاضَتِ الدَّوَابُّ إِلَی رَکْبِهَا فِی الطِّینِ وَ لَوَّثَتْهُمْ أَذْنَابُهَا فَرَجَعُوا فِی أَقْبَحِ زِیٍّ وَ رَجَعَ أَبُو الْحَسَنِ علیه السلام فِی أَحْسَنِ زِیٍّ وَ لَمْ یُصِبْهُ شَیْ ءٌ مِمَّا أَصَابَهُمْ فَقُلْتُ إِنْ کَانَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ أَطْلَعَهُ عَلَی هَذَا السِّرِّ فَهُوَ حُجَّةٌ ثُمَّ إِنَّهُ لَجَأَ إِلَی بَعْضِ السَّقَائِفِ فَلَمَّا قَرُبَ نَحَّی الْبُرْنُسَ وَ جَعَلَهُ عَلَی قَرَبُوسِ سَرْجِهِ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ (2) ثُمَّ الْتَفَتَ إِلَیَّ وَ قَالَ إِنْ کَانَ مِنْ حَلَالٍ فَالصَّلَاةُ فِی الثَّوْبِ حَلَالٌ وَ إِنْ کَانَ مِنْ حَرَامٍ فَالصَّلَاةُ فِی الثَّوْبِ حَرَامٌ فَصَدَّقْتُهُ وَ قُلْتُ بِفَضْلِهِ وَ لَزِمْتُهُ.

**[ترجمه]العتیق الغروی: علی بن یقطین بن موسی اهوازی می گوید: من مذهب معتزله را داشتم و گاهی که از حضرت هادی علیه السلام چیزی می شنیدم مسخره می کردم و قبول نمی نمودم. بالاخره به واسطه احتیاجی که به ملاقات سلطان داشتم وارد سامرا شدم. قرار بود فردا سلطان سواره به میدان برود.

من فردا صبح از منزل خارج شدم. دیدم مردم لباسهای عالی و زیبا پوشیده اند و هر کدام برای خنک کردن خود، باد بزنی در دست دارند. اما حضرت هادی علیه السلام لباس های زمستانی پوشیده و بارانی به تن نموده و کلاه بر سر گذاشته و بر روی اسب خود روکشی که مانع از رسیدن باران به اسب است قرار داده و دم اسب را بسته است. مردم با دیدن امام با این شمایل، شروع کردند به مسخره نمودن، امام می فرمود: «الا إِنَّ مَوْعِدَهُمُ الصُّبْحُ أَ لَیْسَ الصُّبْحُ بِقَرِیبٍ - . هود / 81 - » {بی گمان، وعده گاه آنان صبح است. مگر صبح نزدیک نیست؟}

از شهر که خارج شدند به وسط بیابان رسیدند، ابری بالا آمد و باران شدیدی بارید که پای اسبها در گل فرو رفت و دم اسب پیکر آنها را گل آلود نمود. مردم با لباسهای خیس شده و گل آلود برگشتند اما حضرت هادی علیه السلام به بهترین وضع مراجعت نمود، در حالی که هیچ ناراحتی از باران ندیده بود. با خود گفتم: اگر خداوند او را بر این سرّ مطلع کرده باشد، او امام است.

سپس امام به یک قسمت سرپوشیده از راه آمد و همین که نزدیک شد کلاه از سر برگرفت و سه مرتبه روی قربوس زین اسب گذاشت - . راوی در دل گفته بود، اگر سه مرتبه کلاه خود را برداشت و روی قربوس زین گذاشت امام است. - ؛ بعد روی به من نموده فرمود: اگر لباس آلوده به عرق جنب از حرام است، نمی توان با آن نماز خواند و گر نه، نماز صحیح است! من که تصمیم پرسیدن همین سؤال را داشتم آن جناب را تصدیق کرده، معتقد به مقامش شدم و ملازمش گردیدم!

**[ترجمه]

**[ترجمه]غلاله به کسر غین، موی زیر لباس را گویند. و قصب به تحریک صاد لباس فاخری از کتان. و تجفاف به کسر تاء ابزاری جنگی است که جنگجو یا اسب می پوشند تا در جنگ امان یا ایند و مراد از آن در اینجا چیزی است که برای حفظ از باران روی زین اسب انداخته می شود. و ظاهرا منظور از سرّ، سؤال حکم عرق جنب از حرام است که راوی پنهان کرده بود چنانچه در اخبار شابق نیز گذشت و ممکن است منظور از سرّ، باریدن باران باشد و این حدیث به طور کامل در کتاب دعا خواهد آمد، ان شاء الله .

**[ترجمه]

قَالَ وَ حَدَّثَنِی سَعِیدُ بْنُ سَهْلٍ قَالَ رَفَعَ زَیْدُ بْنُ مُوسَی إِلَی عُمَرَ بْنِ الْفَرَجِ مِرَاراً یَسْأَلُهُ أَنْ یُقَدِّمَهُ عَلَی ابْنِ أَخِیهِ وَ یَقُولُ إِنَّهُ حَدَثٌ وَ أَنَا عَمُّ أَبِیهِ فَقَالَ عُمَرُ ذَلِکَ لِأَبِی الْحَسَنِ علیه السلام فَقَالَ افْعَلْ وَاحِدَةً أَقْعِدْنِی غَداً قَبْلَهُ ثُمَّ انْظُرْ فَلَمَّا کَانَ مِنْ غَدٍ أَحْضَرَ عُمَرُ أَبَا الْحَسَنِ علیه السلام فَجَلَسَ فِی صَدْرِ الْمَجْلِسِ ثُمَّ أَذِنَ لِزَیْدِ بْنِ مُوسَی فَدَخَلَ فَجَلَسَ بَیْنَ یَدَیْ أَبِی الْحَسَنِ علیه السلام فَلَمَّا کَانَ یَوْمُ الْخَمِیسِ أَذِنَ لِزَیْدِ بْنِ مُوسَی قَبْلَهُ فَجَلَسَ فِی صَدْرِ الْمَجْلِسِ ثُمَّ أَذِنَ لِأَبِی الْحَسَنِ علیه السلام فَدَخَلَ فَلَمَّا رَآهُ زَیْدٌ قَامَ مِنْ مَجْلِسِهِ وَ أَقْعَدَهُ فِی مَجْلِسِهِ وَ جَلَسَ بَیْنَ یَدَیْهِ (1).

**[ترجمه]اعلام الوری: حسن بن محمّد بن جمهور عمی در کتاب واحده نوشته است: برادرم حسین بن محمّد گفت، دوستی داشتم که معلم فرزند بغا یا وصیف بود (تردید از من است). گفت: یک روز که امیر از دار الخلافه برمی گشت، به او گفتم: امیر المؤمنین شخصی را که مشهور به ابن الرضا است زندانی کرده و او را به علی بن کرکر سپرده است. من از دهان خود آن آقا شنیدم که می گفت: من در نزد خدا از ناقه صالح گرامی ترم: «تَمَتَّعُوا فِی دارِکُمْ ثَلاثَةَ أَیَّامٍ ذلِکَ وَعْدٌ غَیْرُ مَکْذُوبٍ - . هود / 65 - »، {و [صالح] گفت: «سه روز در خانه هایتان برخوردار شوید. این وعده ای بی دروغ است.»} امیر گفت، سخن آن شخص (مشهور به ابن الرضا) واضح نیست! منظورش از این سخن چه بود؟ من در جوابش گفتم: خدا عزتت دهد، وعده عذاب داده، منتظر باش ببین پس از سه روز چه خواهد شد.

فردا صبح امام را آزاد کرد و پوزش خواست. روز سوم باعز و یغلون و تامش با گروهی بر او شوریده، او را کشتند و پسرش منتصر را به جای او به خلافت نشاندند .

و نیز گفت، سعید بن سهل نقل کرد که زید بن موسی چند مرتبه به عمر بن فرج شکایت کرد و از او تقاضا کرد که مقامش را از پسر برادرش علی بن محمّد علیهما السّلام بالاتر قرار دهد. می گفت: او جوان است و من عموی پدرش هستم.

این جریان را عمر بن فرج به حضرت هادی علیه السلام گوشزد کرد. فرمود: یک بار این کار را بکن. فردا مرا قبل از او بنشان، ببین چه می شود. فردا عمر بن فرج حضرت هادی را احضار کرد. آن جناب در صدر مجلس نشست. سپس به زید بن موسی اجازه ورود داد، وقتی وارد شد روبروی حضرت هادی علیه السلام نشست.

روز پنجشنبه قبل از حضرت هادی علیه السلام اجازه داد زید در صدر مجلس نشست آنگاه به حضرت هادی علیه السّلام به زید بن موسی اجازه ورود داد. پس از او امام علیه السّلام وارد شد. همین که چشم زید به آن جناب افتاد از جای حرکت کرد و ایشان را در جای خود نشاند و خودش در مقابل آن جناب به احترام نشست. - . اعلام الوری: 346 -

**[ترجمه]

فَإِنَّ رَسُولَ اللَّهِ أَحْمَدَ جَدُّنَا***وَ نَحْنُ بَنُوهُ کَالنُّجُومِ الطَّوَالِعِ (1)

قَالَ وَ مَا نِدَاءُ الصَّوَامِعِ یَا أَبَا الْحَسَنِ قَالَ أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله جَدِّی أَمْ جَدُّکَ فَضَحِکَ الْمُتَوَکِّلُ ثُمَّ قَالَ هُوَ جَدُّکَ لَا نَدْفَعُکَ عَنْهُ (2).

**[ترجمه]مناقب: ابو محمد فحام می گوید: متوکل از ابن جهم پرسید: چه کسی از همه مردم در شعر قوی تر است؟ ابن جهم شعرای جاهلیت و اسلام را نام برد؛ سپس از امام هادی علیه السلام این سؤال را پرسید، حضرن فرمود: حمانی، در آن شعرش که می گوید:

از قبیله قریش گروهی بر ما با گونه بالا انداختن و کشیدن انگشتان( کنایه از اوج تکبر) تفاخر می کنند.

وقتی کار مان به نزاع لفظی کشید، ندای عبادت گاهها( اذان مأذنه ها) به نفع ما و علیه آنان، همان گونه که می خواست حکم کرد.

ما را ساکت می بینی، ولی چیزی که به فضل ما و بر ضررشان گواهی می دهد صدای بلندی است که در هر محل تجمعی هست.

چرا که رسول خدا احمد صلی الله علیه و آله جد ماست و ما فرزندان او مثل ستارگان طلوع کننده هستیم .

متوکل پرسید: یا ابا الحسن! ندای صوامع چیست؟ فرمود اشهد ان لا اله الا الله و اشهد ان محمدا رسول الله صلی الله علیه و آله آیا این شهادت درباره جد من است یا جد تو؟ متوکل خندید و سپس گفت: او جد شماست و ما نمی توانیم شما را از این انتساب بازداریم. - . مناقب آل ابی طالب 4 : 406 -

**[ترجمه]

**[ترجمه]رجال کشی: ابو عون ابرش خویشاوند نجاح بن سلمه نامه ای برای حضرت ابو محمّد علیه السّلام نوشت که مردم این کار شما را نپسندیدند که در پشت جنازه پدرتان حضرت ابو الحسن علیه السلام گریبان چاک زده بودید. امام علیه السّلام در جواب او فرمود: نادان! این کار به تو مربوط نیست. حضرت موسی بر برادر خود هارون گریبان چاک زد. بعضی از مردم با ایمان متولد می شوند و زندگی را با همین عقیده به پایان می رسانند و در حال ایمان از دنیا می روند برخی نیز کافر متولد می شوند و با کفر زندگی می کنند و کافر از دنیا می روند. بعضی دیگر با ایمان متولد می شوند و با همین عقیده زندگی می کنند ولی کافر از دنیا می روند. تو نیز از آنهایی هستی که کافر از دنیا خواهی رفت و دیوانه خواهی شد.

قبل از مرگ، پسرش او را در خانه نگه داری می کرد تا مبادا مردم او را ببینند چون مبتلا به وسوسه و بی عقلی شده بود و حرفهای یاوه می گفت و بر معتقدین به امامت و شیعه مذهب، پیوسته ایرادتراشی می کرد و بالاخره عقیده ای را که داشت آشکار کرد. - . رجال کشی: 480 -

**[ترجمه]

مَا نَاقَةُ صَالِحٍ عِنْدَ اللَّهِ بِأَکْرَمَ مِنِّی أَوْ قَالَ بِأَعْظَمَ قَدْراً مِنِّی وَ لَمْ أَزَلْ أُسَائِلُهُ وَ أَسْتَفِیدُ مِنْهُ وَ أُحَادِثُهُ إِلَی أَنْ نَزَلَ الْمُتَوَکِّلُ مِنَ الرُّکُوبِ وَ أَمَرَ النَّاسَ بِالانْصِرَافِ فَقُدِّمَتْ إِلَیْهِمْ دَوَابُّهُمْ فَرَکِبُوا إِلَی مَنَازِلِهِمْ وَ قُدِّمَتْ بَغْلَةٌ لَهُ فَرَکِبَهَا وَ رَکِبْتُ مَعَهُ إِلَی دَارِهِ فَنَزَلَ وَ وَدَّعْتُهُ وَ انْصَرَفْتُ إِلَی دَارِی وَ لِوَلَدِی مُؤَدِّبٌ یَتَشَیَّعُ مِنْ أَهْلِ الْعِلْمِ وَ الْفَضْلِ وَ کَانَتْ لِی عَادَةٌ بِإِحْضَارِهِ عِنْدَ الطَّعَامِ فَحَضَرَ عِنْدَ ذَلِکَ وَ تَجَارَیْنَا الْحَدِیثَ وَ مَا جَرَی مِنْ رُکُوبِ الْمُتَوَکِّلِ وَ الْفَتْحِ وَ مَشْیِ الْأَشْرَافِ وَ ذَوِی الْأَقْدَارِ بَیْنَ أَیْدِیهِمَا وَ ذَکَرْتُ لَهُ مَا شَاهَدْتُهُ مِنْ أَبِی الْحَسَنِ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام وَ مَا سَمِعْتُهُ مِنْ قَوْلِهِ مَا نَاقَةُ صَالِحٍ عِنْدَ اللَّهِ بِأَعْظَمَ قَدْراً مِنِّی وَ کَانَ الْمُؤَدِّبُ یَأْکُلُ مَعِی فَرَفَعَ یَدَهُ وَ قَالَ بِاللَّهِ إِنَّکَ سَمِعْتَ هَذَا اللَّفْظَ مِنْهُ فَقُلْتُ لَهُ وَ اللَّهِ إِنِّی سَمِعْتُهُ یَقُولُهُ فَقَالَ لِی اعْلَمْ أَنَّ الْمُتَوَکِّلَ لَا یَبْقَی فِی مَمْلَکَتِهِ أَکْثَرَ مِنْ ثَلَاثَةِ أَیَّامٍ وَ یَهْلِکُ فَانْظُرْ فِی أَمْرِکَ وَ أَحْرِزْ مَا تُرِیدُ إِحْرَازَهُ وَ تَأَهَّبْ لِأَمْرِکَ کَیْ لَا یَفْجَأَکُمْ هَلَاکُ هَذَا الرَّجُلِ فَتَهْلِکَ أَمْوَالُکُمْ بِحَادِثَةٍ تُحْدَثُ أَوْ سَبَبٍ یَجْرِی فَقُلْتُ لَهُ مِنْ أَیْنَ لَکَ ذَلِکَ فَقَالَ لِی أَ مَا قَرَأْتَ الْقُرْآنَ فِی قِصَّةِ النَّاقَةِ وَ قَوْلَهُ تَعَالَی تَمَتَّعُوا فِی دارِکُمْ ثَلاثَةَ أَیَّامٍ ذلِکَ وَعْدٌ غَیْرُ مَکْذُوبٍ (1) وَ لَا یَجُوزُ أَنْ تُبْطِلَ قَوْلَ الْإِمَامِ قَالَ زَرَافَةُ فَوَ اللَّهِ مَا جَاءَ الْیَوْمُ الثَّالِثُ حَتَّی هَجَمَ الْمُنْتَصِرُ وَ مَعَهُ بغاء وَ وَصِیفٌ وَ الْأَتْرَاکُ عَلَی الْمُتَوَکِّلِ فَقَتَلُوهُ وَ قَطَعُوهُ وَ الْفَتْحَ بْنَ خَاقَانَ جَمِیعاً قِطَعاً حَتَّی لَمْ یُعْرَفْ أَحَدُهُمَا مِنَ الْآخَرِ وَ أَزَالَ اللَّهُ نِعْمَتَهُ وَ مَمْلَکَتَهُ فَلَقِیتُ الْإِمَامَ أَبَا الْحَسَنِ علیه السلام بَعْدَ ذَلِکَ وَ عَرَّفْتُهُ مَا جَرَی مَعَ الْمُؤَدِّبِ وَ مَا قَالَهُ فَقَالَ صَدَقَ إِنَّهُ لَمَّا بَلَغَ مِنِّی الْجَهْدُ رَجَعْتُ إِلَی کُنُوزٍ نَتَوَارَثُهَا مِنْ آبَائِنَا هِیَ أَعَزُّ مِنَ الْحُصُونِ وَ السِّلَاحِ وَ الْجُنَنِ وَ هُوَ دُعَاءُ الْمَظْلُومِ عَلَی الظَّالِمِ فَدَعَوْتُ بِهِ عَلَیْهِ فَأَهْلَکَهُ اللَّهُ فَقُلْتُ یَا سَیِّدِی إِنْ

ص: 193

رَأَیْتَ أَنْ تُعَلِّمَنِیهِ فَعَلَّمَنِیهِ إِلَی آخِرِ مَا أَوْرَدْتُهُ فِی کِتَابِ الدُّعَاءِ(1).

ق، [الکتاب العتیق الغرویّ] بإسناده عن زرافة: مثله.

**[ترجمه]من جریان این دعا را در جای دیگری دیده ام که از زرافه حاجب و دربان متوکل که مردی شیعه مذهب بود نقل شده. او گفت: متوکل به فتح بن خاقان خیلی علاقه داشت و او را بر تمام مردم حتی فرزندان و خویشاوندان خود مقدم می داشت. روزی تصمیم گرفت به مردم بفهماند که چقدر به فتح علاقه دارد و مقام او را گرامی می دارد. دستور داد تمام اعیان مملکت از خویشاوندان خود و دیگران، امراء و وزراء و سرلشکران و سایر فرماندهان و مردمان متشخص با بهترین لباسهای خود و گران مایه ترین اندوخته های خویش حاضر شوند و همه پیاده در جلوی او حرکت کنند. هیچ کس جز خود متوکل و فتح بن خاقان حق ندارد سواره باشد. تمام مردم پیاده به راه افتادند. آن روز، روز گرمی در سامرا بود. حضرت هادی علیه السّلام نیز پیاده بود و گرما و ناراحتی خیلی آن جناب را به مشقت انداخت.

زرافه گفت: من خدمت آن جناب رسیده عرض کردم، آقای من! به خدا قسم این ناراحتی شما و ستمی که از این ستمگر می بینید، خیلی بر من دشوار است؛ و دست ایشان را گرفتم و بر من تکیه داد. آنگاه فرمود: زرافه، ناقه صالح گرامی تر از من نبود (یا مقامش بالاتر از من نبود) پیوسته از آن جناب مسائلی می پرسیدم و استفاده می کردم تا اینکه متوکل پیاده شد و مردم را مرخص کرد.

وسیله سواری هر کدام را آوردند و سوار شده به منزل خود رفتند. قاطر امام علیه السّلام را نیز آوردند، سوار شد من نیز سواره در خدمت آن جناب رفتم تا به منزل خود وارد شدند. از ایشان جدا شدم و به منزل خود آمدم. پسرم معلمی داشت شیعه مذهب که از اهل علم و دانش بود. من عادت داشتم غذا را با او صرف می کردم. آن روز با هم غذا می خوردیم. سخن ما پیرامون جریان سوار شدن متوکل و فتح بن خاقان و پیاده رفتن تمام شخصیت های بزرگ مملکت بود. جریان حضرت هادی علیه السّلام را نیز نقل کردم و فرمایش آن جناب را که ناقه صالح گرامی تر از من در نزد خدا نیست.

در این موقع معلم دست از غذا کشیده گفت: تو را به خدا این حرف را از امام شنیدی؟ گفتم: آری. گفت: بدان که متوکل بیش از سه روز حکومت نخواهد کرد و از دنیا خواهد رفت. متوجه خود باش. هر احتیاطی که لازم است بکن مبادا مرگ او موجب زیان تو شود و اموال تو نابود گردد.

گفتم: تو از کجا فهمیدی؟ گفت: قرآن را در مورد ناقه صالح نخوانده ای؟ «تَمَتَّعُوا فِی دارِکُمْ ثَلاثَةَ أَیَّامٍ ذلِکَ وَعْدٌ غَیْرُ مَکْذُوبٍ - . هود / 65 - »، {«سه روز در خانه هایتان برخوردار شوید. این وعده ای بی دروغ است.} نمی شود سخن امام خلاف از آب در بیاید.

زرافه گفت: به خدا قسم هنوز روز سوم نیامده بود که منتصر به کمک بغاء و وصیف و ترکان بر متوکل شوریدند و او را با فتح بن خاقان قطعه قطعه کردند، به طوری که پیکر آن دو از یکدیگر تمیز داده نمی شد و خداوند قدرت او را از بین برد. بعد از این جریان من خدمت حضرت هادی علیه السلام رسیدم و جریان معلم فرزندم را برای ایشان نقل کردم .

فرمود: راست گفته است. وقتی من از دست اینها بسیار آزار و اذیت دیدم، به گنجینه ای پناه بردم که از آباء گرام خود به یادگار دارم که بهتر از سلاحهای جنگی و دژهای محکم و هر نوع وسائل دفاعی است و آن دعای مظلوم است که از ستم ظالم می خواند؛ من آن دعا را خواندم، خداوند با همان دعا او را هلاک کرد.

عرض کردم: مولای من، اگر صلاح بدانید آن دعا را به من بیاموزید. دعا در قسمت دعای بحار الانوار نقل شده.

در قرب الاسناد نیز مثل این روایت نقل شده است.

**[ترجمه]

عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام وَ الْإِثْنَیْنِ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ وَ الثَّلَاثَاءُ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ وَ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ وَ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ وَ الْأَرْبِعَاءُ مُوسَی بْنُ جَعْفَرٍ وَ عَلِیُّ بْنُ مُوسَی وَ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ وَ أَنَا وَ الْخَمِیسُ ابْنِیَ الْحَسَنُ بْنُ عَلِیٍّ وَ الْجُمُعَةُ ابْنُ ابْنِی وَ إِلَیْهِ تُجْمَعُ عِصَابَةُ الْحَقِّ وَ هُوَ الَّذِی یَمْلَؤُهَا قِسْطاً وَ عَدْلًا کَمَا مُلِئَتْ ظُلْماً وَ جَوْراً فَهَذَا مَعْنَی الْأَیَّامِ فَلَا تُعَادُوهُمْ فِی الدُّنْیَا فَیُعَادُوکُمْ فِی الْآخِرَةِ ثُمَّ قَالَ علیه السلام وَدِّعْ وَ اخْرُجْ فَلَا آمَنُ عَلَیْکَ (1).

ک، [إکمال الدین] الهمدانی عن علی بن إبراهیم: مثله (2)

**[ترجمه]علل الشرائع ، خصال: صقر بن ابی دلف کرخی می گوید: وقتی متوکل مولایم ابو الحسن عسکری علیه السّلام را زندانی کرد، آمدم که از آن جناب احوال پرسی کنم. زرافی که نگهبان بود به من نگاهی کرده و دستور داد مرا پیش او ببرند. مرا بردند! گفت: حالت چطور است؟ گفتم: خوب. گفت: بنشین. من نشستم اما در فکر شدم که این چه کاری بود کردم، کاش نیامده بودم!

در این موقع مردم را از اطراف خود متفرق نمود. آنگاه روی به من کرده و گفت: برای چه آمده ای؟ گفتم: کاری نداشتم؛ گفت: شاید آمده ای از حال مولایت بپرسی؟ گفتم: مولایم کیست؟ مولای من امیر المؤمنین است. گفت ساکت باش! مولای تو مولای واقعی است. از من نترس! من هم اعتقاد تو را دارم! گفتم: الحمد للَّه.

گفت: میل داری آن جناب را ببینی؟ گفتم: آری. گفت صبر کن تا نامه رسان از خدمتش خارج شود.

مدتی نشستم، وقتی پیک خارج شد، به غلام خود گفت: دست صقر را بگیر و او را داخل همان اطاقی ببر که آن مرد علوی زندانی است و آن دو را تنها بگذار. مرا نزدیک اطاقی برده و اشاره کرد داخل شو. دیدم امام علیه السّلام روی حصیری نشسته و جلو آن جناب قبری را کنده اند. سلام کردم؛ جواب داد و فرمود: بنشین! بعد فرمود: برای چه آمده ای؟ عرض کردم: آمدم از حال شما مطلع شوم. چشمم که به قبر افتاد گریه ام گرفت! فرمود: صقر! گریه نکن آنها حالا گزندی به من نمی رسانند؛ گفتم: الحمد للَّه .

بعد عرض کردم: حدیثی از پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله نقل کرده اند که من معنی آن را نمی دانم! فرمود: چه حدیثی؟ عرض کردم: اینکه پیغمبر اکرم صلی الله علیه و اله فرموده است: ایام را دشمن مدارید که با شما دشمنی خواهند ورزید. معنی این جمله چیست؟ فرمود: آری ایام ما هستیم، تا آسمان و زمین پایدار است. شنبه نام پیامبر صلّی اللَّه علیه و آله است و یک شنبه اشاره به امیر المؤمنین علیه السلام، دوشنبه حسن و حسین علیهما السّلام و سه شنبه علی بن الحسین علیهما السلام و محمّد بن علی و جعفر بن محمّد علیهم السلام و چهار شنبه موسی بن جعفر و علی بن موسی و محمّد بن علی و من علیهم السلام و پنجشنبه پسرم حسن بن علی علیهما السلام و جمعه پسر پسرم که گروه حق جویان معتقد به او می شوند و او زمین را پر از عدل و داد می کند، بعد از آنکه پر از ظلم و جور شده باشد.

این معنی ایام است. در دنیا با آنها دشمنی نورزید که در آخرت با شما دشمنی خواهند کرد، بعد فرمود: خداحافظی کن و برو که بر تو نگرانم و اطمینانی نیست. - . خصال 2 : 394 -

در کمال الدین نیز مثل این حدیث نقل شده است. - . کمال الدین 2 : 54 -

**[ترجمه]

إِلَیْهِ وَ لَمْ أَلْبَثْ أَنْ خَرَجَ قَالَ ادْخُلْ فَدَخَلْتُ الدَّارَ الَّتِی کَانَ فِیهَا مَحْبُوساً فَإِذَا بِحِیَالِهِ قَبْرٌ یُحْفَرُ فَدَخَلْتُ وَ سَلَّمْتُ وَ بَکَیْتُ بُکَاءً شَدِیداً فَقَالَ مَا یُبْکِیکَ قُلْتُ لِمَا أَرَی قَالَ لَا تَبْکِ لِذَلِکَ لَا یَتِمُّ لَهُمْ ذَلِکَ فَسَکَنَ مَا کَانَ بِی فَقَالَ إِنَّهُ لَا یَلْبَثُ أَکْثَرَ مِنْ یَوْمَیْنِ حَتَّی یَسْفِکَ اللَّهُ دَمَهُ وَ دَمَ صَاحِبِهِ الَّذِی رَأَیْتَهُ قَالَ فَوَ اللَّهِ مَا مَضَی غَیْرُ یَوْمَیْنِ حَتَّی قُتِلَ فَقُلْتُ لِأَبِی الْحَسَنِ علیه السلام حَدِیثَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لَا تُعَادُوا الْأَیَّامَ فَتُعَادِیَکُمْ قَالَ نَعَمْ إِنَّ لِحَدِیثِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله تَأْوِیلًا أَمَّا السَّبْتُ فَرَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ الْأَحَدُ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام وَ الْإِثْنَیْنِ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ علیهما السلام وَ الثَّلَاثَاءُ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ وَ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ وَ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ وَ الْأَرْبِعَاءُ مُوسَی بْنُ جَعْفَرٍ وَ عَلِیُّ بْنُ مُوسَی وَ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ وَ أَنَا عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدٍ وَ الْخَمِیسُ ابْنِیَ الْحَسَنُ وَ الْجُمُعَةُ الْقَائِمُ مِنَّا أَهْلَ الْبَیْتِ (1).

**[ترجمه]خرایج: ابو سلیمان بن اورمه می گوید: ایام حکومت متوکل به سامرا رفتم و بر سعید حاجب وارد شدم و متوکل حضرت هادی علیه السلام را تحویل او داده بود تا حضرت را به قتل برساند. وقتی بر سعید حاجب وارد شدم، گفت: دوست داری به معبودت نظر کنی؟ گفتم: منزه است کسی که چشم ها او را نمی بینند! گفت: منظورم همان کسی است که شما خیال می کنید امام شماست! گفتم: بدم نمی آید ایشان را ببینم؛ گفت: من مأمور هستم او را بکشم و فردا این کار را خواهم کرد؛ اکنون صاحب نامه نزد اوست، وقتی خارج شد، تو داخل شو! طولی نکشید که پست چی خارج شد و سعید به من گفت: داخل شو!

من داخل خانه ای که حضرت در آن محبوس بود شدم و دیدم مقابل حضرت قبری حفر شده است! داخل شدم و سلام کردم و به شدت گریستم. فرمود: چرا گریه می کنی؟ گفتم: به خاطر چیزی که می بینم. فرمود: برای این خاطر گریه مکن که آنان موفق به کشتن من نمی شوند. من آرام گرفتم. بعد فرمود: او بیش از دو روز زنده نیست تا این که خدا خون او و همدم او را که دیدی می ریزد. ابو سلیمان می گوید: به خدا قسم متوکل دو روز بعد کشته شد.

بعد به امام هادی علیه السلام عرض کردم: حدیثی از پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله نقل کرده اند که من معنی آن را نمی دانم! اینکه حضرت فرموده است: ایام را دشمن مدارید که با شما دشمنی خواهند ورزید. فرمود: بله، این حدیث پیامبرصلی الله علیه و اله تأویلی دارد:

شنبه پیامبر صلّی اللَّه علیه و آله است و یک شنبه اشاره به امیر المؤمنین علیه السلام، دوشنبه حسن و حسین علیهما السّلام و سه شنبه علی بن الحسین و محمّد بن علی و جعفر بن محمّد علیهم السلام و چهار شنبه موسی بن جعفر و علی بن موسی و محمّد بن علی و من یعنی علی بن محمد علیهم السلام و پنجشنبه پسرم حسن بن علی علیهما السلام و جمعه قائم ما اهل بیت! - . الخرائج و الجرائح 1 : 411 -

**[ترجمه]

عَلَیْهِ بِأَسْیَافِهِمْ فَیَخْبِطُوهُ وَ هُوَ یَقُولُ وَ اللَّهِ لَأُحْرِقَنَّهُ بَعْدَ الْقَتْلِ وَ أَنَا مُنْتَصِبٌ قَائِمٌ خَلْفَ الْمُعْتَزِّ مِنْ وَرَاءِ السِّتْرِ فَمَا عَلِمْتُ إِلَّا بِأَبِی الْحَسَنِ قَدْ دَخَلَ وَ قَدْ بَادَرَ النَّاسُ قُدَّامَهُ وَ قَالُوا قَدْ جَاءَ وَ الْتَفَتَ فَإِذَا أَنَا بِهِ وَ شَفَتَاهُ یَتَحَرَّکَانِ وَ هُوَ غَیْرُ مَکْرُوبٍ وَ لَا جَازِعٍ فَلَمَّا بَصُرَ بِهِ الْمُتَوَکِّلُ رَمَی بِنَفْسِهِ عَنِ السَّرِیرِ إِلَیْهِ وَ هُوَ سَبَقَهُ وَ انْکَبَّ عَلَیْهِ فَقَبَّلَ بَیْنَ عَیْنَیْهِ وَ یَدَهُ وَ سَیْفُهُ بِیَدِهِ وَ هُوَ یَقُولُ یَا سَیِّدِی یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ یَا خَیْرَ خَلْقِ اللَّهِ یَا ابْنَ عَمِّی یَا مَوْلَایَ یَا أَبَا الْحَسَنِ وَ أَبُو الْحَسَنِ علیه السلام یَقُولُ أُعِیذُکَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ بِاللَّهِ أَعْفِنِی (1)

مِنْ هَذَا فَقَالَ مَا جَاءَ بِکَ یَا سَیِّدِی فِی هَذَا الْوَقْتِ قَالَ جَاءَنِی رَسُولُکَ فَقَالَ الْمُتَوَکِّلُ یَدْعُوکَ فَقَالَ کَذَبَ ابْنُ الْفَاعِلَةِ ارْجِعْ یَا سَیِّدِی مِنْ حَیْثُ شِئْتَ یَا فَتْحُ یَا عُبَیْدَ اللَّهِ یَا مُعْتَزُّ شَیِّعُوا سَیِّدَکُمْ وَ سَیِّدِی فَلَمَّا بَصُرَ بِهِ الْخَزَرُ خَرُّوا سُجَّداً مُذْعِنِینَ فَلَمَّا

خَرَجَ دَعَاهُمُ الْمُتَوَکِّلُ ثُمَّ أَمَرَ التَّرْجُمَانَ أَنْ یُخْبِرَهُ بِمَا یَقُولُونَ ثُمَّ قَالَ لَهُمْ لِمَ لَمْ تَفْعَلُوا مَا أُمِرْتُمْ قَالُوا شِدَّةَ هَیْبَتِهِ رَأَیْنَا حَوْلَهُ أَکْثَرَ مِنْ مِائَةِ سَیْفٍ لَمْ نَقْدِرْ أَنْ نَتَأَمَّلَهُمْ فَمَنَعَنَا ذَلِکَ عَمَّا أَمَرْتَ بِهِ وَ امْتَلَأَتْ قُلُوبُنَا مِنْ ذَلِکَ فَقَالَ الْمُتَوَکِّلُ یَا فَتْحُ هَذَا صَاحِبُکَ وَ ضَحِکَ فِی وَجْهِ الْفَتْحِ وَ ضَحِکَ الْفَتْحُ فِی وَجْهِهِ فَقَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی بَیَّضَ وَجْهَهُ وَ أَنَارَ حُجَّتَهُ (2).

**[ترجمه]خرایج: ابو سعید سهل بن زیاد می گوید: روزی در خانه ابو العباس فضل بن احمد بن اسرائیل کاتب بودیم و صحبت می کرد؛ سخن به حضرت هادی علیه السلام رسید. گفت: ای ابا سعید! من جریانی را برایت نقل می کنم که پدرم برای من نقل کرده.

پدرم گفت: من کاتب معتز بودم. با او وارد خانه ای شدم، دیدم متوکل روی تخت نشسته! معتز سلام کرده و ایستاد. من هم پشت سر او ایستادم. سابقا هر وقت معتز وارد می شد متوکل به او احترام می گذاشت و دستور نشستن می داد. اما این بار مدتی سر پا ایستاد و مرتب پاهای خود را جا به جا می کرد ولی متوکل اجازه نشستن نمی داد!

دیدم چهره متوکل پیوسته تغییر می کند و رو به طرف فتح بن خاقان کرده و گفت: همین است کسی که در باره اش آن حرفها را می زدی؟ متوکل این سخن را مرتب تکرار می کرد. فتح بن خاقان نیز او را تسکین می داد و می گفت: این حرفها دروغ است، ولی متوکل بیشتر خشمگین می شد و می گفت: به خدا این ظاهرساز کافر را خواهم کشت که ادعای دروغ می کند و بر سلطنت من خرده می گیرد.

در این موقع دستور داد چهار نفر از اهالی خزر را برایم حاضر کن. مأموران حاضر شدند. به هر کدام شمشیری داد و به آنها دستور داد، وقتی حضرت هادی علیه السلام وارد شد با شمشیر به او حمله کنند و با خود می گفت: به خدا قسم پس از کشتن بدنش را آتش می زنم. من پشت سر معتز، در پناه پرده ایستاده بودم.

در همین گیر و دار حضرت ابو الحسن امام هادی علیه السلام وارد شد. مأمورین پیش او دویده، گفتند: آمد! من دیدم امام در موقع آمدن لبهایش به دعایی تکان می خورد و هیچ ناراحتی و وحشتی ندارد؛ تا متوکل چشمش به امام افتاد خود را از تخت به زیر انداخت و خود را به آن جناب رساند و دست و پیشانی او را بوسید و در حالی که شمشیر در دست داشت می گفت: آقا یاابن رسول اللَّه! ای بهترین خلق خدا! پسر عمو و مولایم یا ابا الحسن! امام علیه السّلام می فرمود: تو را به خدا پناه می دهم! مرا از این جریان معاف بدار. متوکل گفت: آقا! چه چیز موجب تشریف فرمایی شما در این موقع گردیده؟ فرمود: پیکی از طرف شما آمده و گفت: متوکل شما را می خواهد. متوکل گفت: دروغ گفته زنا زاده! هرجا می خواهید، تشریف ببرید، و روی به حاضرین نموده و گفت: فتح! و تو عبید اللَّه! همچنین معتز! از آقا و مولای من و خودتان مشایعت کنید.

تا چشم چهار نفر اهالی خزر به آن جناب افتاد، با حال اقرار به عظمت ایشان به سجده افتادند. پس از رفتن امام، متوکل آن چهار نفر را خواست و از مترجم تقاضا کرد گفتار آنها را ترجمه کند. آنگاه پرسید: برای چه، دستوری را که دادم اجرا نکردید؟ گفتند: از ترس! زیرا دیدیم اطراف ایشان را صد نفر شمشیرزن گرفته که می ترسیدیم به آنها نگاه کنیم! این وحشت موجب انجام ندادن دستور شد. در این موقع رو به طرف فتح بن خاقان کرده، گفت: این هم دوست تو! و در صورت فتح خندید. او هم به صورت متوکل لبخندی زد و گفت: خدا را سپاس که چهره او را درخشان نمود و حجتش را نورانی کرد. - . الخرائج و الجرائح 1 : 419 -

**[ترجمه]

وَلَدٍ یُقَالُ لَهَا سُمَانَةُ(1).

**[ترجمه]ارشاد: حضرت أبو الحسن ثالث علیه السلام در روز نیمه ذی حجه در سال 212، در صریا (که از دهات اطراف مدینه است) متولد شد و در سامرا در ماه رجب سال 254 از دنیا رفت و چهل و یک سال داشت.

متوکل آن جناب را با مأموریت یحیی بن هرثمه از مدینه به سامرا آورد و در همان شهر ماند تا از دنیا رفت. مدت امامت آن جناب 33 سال بود؛ مادرش کنیز فرزند داری بود که سمانه نام داشت. - . ارشاد: 307 -

**[ترجمه]

فَلَمَّا کَانَ بَعْدَ أَیَّامٍ سَعَی الْبَطْحَائِیُ (1) بِأَبِی الْحَسَنِ علیه السلام إِلَی الْمُتَوَکِّلِ فَقَالَ عِنْدَهُ سِلَاحٌ وَ أَمْوَالٌ فَتَقَدَّمَ الْمُتَوَکِّلُ إِلَی سَعِیدٍ الْحَاجِبِ أَنْ یَهْجُمَ لَیْلًا عَلَیْهِ وَ یَأْخُذَ مَا یَجِدُ عِنْدَهُ مِنَ الْأَمْوَالِ وَ السِّلَاحِ وَ یَحْمِلَ إِلَیْهِ فَقَالَ إِبْرَاهِیمُ بْنُ مُحَمَّدٍ قَالَ لِی سَعِیدٌ الْحَاجِبُ صِرْتُ إِلَی دَارِ أَبِی الْحَسَنِ علیه السلام بِاللَّیْلِ وَ مَعِی سُلَّمٌ فَصَعِدْتُ مِنْهُ إِلَی السَّطْحِ وَ نَزَلْتُ مِنَ الدَّرَجَةِ إِلَی بَعْضِهَا فِی الظُّلْمَةِ فَلَمْ أَدْرِ کَیْفَ أَصِلُ إِلَی الدَّارِ فَنَادَانِی أَبُو الْحَسَنِ علیه السلام مِنَ الدَّارِ یَا سَعِیدُ مَکَانَکَ حَتَّی یَأْتُوکَ بِشَمْعَةٍ فَلَمْ أَلْبَثْ أَنْ أَتَوْنِی بِشَمْعَةٍ فَنَزَلْتُ فَوَجَدْتُ عَلَیْهِ جُبَّةً مِنْ صُوفٍ وَ قَلَنْسُوَةً مِنْهَا وَ سَجَّادَتُهُ عَلَی حَصِیرٍ بَیْنَ یَدَیْهِ وَ هُوَ مُقْبِلٌ عَلَی الْقِبْلَةِ فَقَالَ لِی دُونَکَ بِالْبُیُوتِ فَدَخَلْتُهَا وَ فَتَّشْتُهَا فَلَمْ أَجِدْ فِیهَا شَیْئاً وَ وَجَدْتُ الْبَدْرَةَ مَخْتُومَةً بِخَاتَمِ أُمِّ الْمُتَوَکِّلِ وَ کِیساً مَخْتُوماً مَعَهَا فَقَالَ أَبُو الْحَسَنِ علیه السلام دُونَکَ الْمُصَلَّی فَرَفَعْتُ فَوَجَدْتُ سَیْفاً فِی جَفْنٍ غَیْرِ مَلْبُوسٍ فَأَخَذْتُ ذَلِکَ وَ صِرْتُ إِلَیْهِ فَلَمَّا نَظَرَ إِلَی خَاتَمِ أُمِّهِ عَلَی الْبَدْرَةِ بَعَثَ إِلَیْهَا فَخَرَجَتْ إِلَیْهِ فَسَأَلَهَا عَنِ الْبَدْرَةِ فَأَخْبَرَنِی بَعْضُ خَدَمِ الْخَاصَّةِ أَنَّهَا قَالَتْ لَهُ کُنْتُ نَذَرْتُ فِی عِلَّتِکَ إِنْ عُوفِیتَ أَنْ أَحْمِلَ إِلَیْهِ مِنْ مَالِی عَشَرَةَ آلَافِ دِینَارٍ فَحَمَلْتُهَا إِلَیْهِ وَ هَذَا خَاتَمُکَ عَلَی الْکِیسِ مَا حَرَّکَهَا

ص: 199

وَ فَتَحَ الْکِیسَ الْآخَرَ وَ کَانَ فِیهِ أَرْبَعُمِائَةِ دِینَارٍ فَأَمَرَ أَنْ یُضَمَّ إِلَی الْبَدْرَةِ بَدْرَةً أُخْرَی وَ قَالَ لِیَ احْمِلْ ذَلِکَ إِلَی أَبِی الْحَسَنِ وَ ارْدُدْ عَلَیْهِ السَّیْفَ وَ الْکِیسَ بِمَا فِیهِ فَحَمَلْتُ ذَلِکَ إِلَیْهِ وَ اسْتَحْیَیْتُ مِنْهُ وَ قُلْتُ یَا سَیِّدِی عَزَّ عَلَیَّ بِدُخُولِ دَارِکَ بِغَیْرِ إِذْنِکَ وَ لَکِنِّی مَأْمُورٌ بِهِ فَقَالَ لِی سَیَعْلَمُ الَّذِینَ ظَلَمُوا أَیَّ مُنْقَلَبٍ یَنْقَلِبُونَ (1).

یج، [الخرائج و الجرائح] عن إبراهیم بن محمد: مثله- دعوات الراوندی، مرسلا: مثله بیان قوله کسب الغنم الکسب بالضم عصارة الدهن و لعل المراد هنا ما یشبهها مما یتلبد من السرقین تحت أرجل الشاة و الدوف الخلط و البل بماء و نحوه قوله و استقل فی ربیع الشیعة استبل أی حسنت حاله بعد الهزال قوله عز علی أی اشتد علی.

**[ترجمه]اعلام الوری، ارشاد: ابراهیم بن محمّد طاهری می گوید: متوکل مبتلا به دملی بزرگ شد به طوری که نزدیک بود از بین برود و هیچ کس جرات نداشت پای او را جراحی کند. مادرش نذر کرد که اگر متوکل خوب شد، مبلغ زیادی پول از اموال خودش برای حضرت هادی علیه السّلام بفرستد.

فتح بن خاقان به متوکل گفت: اگر به این مرد پیغام بفرستی (منظورش حضرت هادی علیه السّلام بود) ممکن است داروئی برای تو تجویز کند که شفا پیدا کنی. گفت: یک نفر را بفرستید. پیک رفت. پس از مراجعت گفت: فرموده است: مدفوع گوسفند را با گلاب مخلوط کنید و آن را روی دمل بگذارید، ان شاء اللَّه سودمند خواهند بود.

کسانی که حضور داشتند از این دارو خندیدند و آن را مسخره کردند. فتح گفت: چه اشکالی دارد دستور ایشان را تجربه کنیم؟ به خدا من امیدوارم که با همین دوا خوب شود. مدفوع گوسفند حاضر شد و با گلاب مخلوط کرده روی دمل گذاشتند. دمل سر باز کرد و هر چه درون آن بود خارج شد. خبر خوب شدن متوکل را به مادرش بشارت دادند. ده هزار دینار در کیسه ای با مهر خود برای امام علیه السّلام فرستاد و متوکل از بیماری نجات یافت.

پس از چند روز بطحائی (که از اولاد زید بن حسن علیه السّلام است) نسبت به حضرت هادی علیه السلام پیش متوکل سخن چینی کرد. گفت: او سلاح جنگی جمع می کند و مبالغی پول تهیه دیده است. متوکل به سعید حاجب دستور داد که شبانه به خانه امام حمله برد و هر چه پول و اسلحه یافت بیاورد.

ابراهیم بن محمّد گفت: سعید حاجب نقل کرد که من شبانه به خانه حضرت ابو الحسن علیه السّلام رفتم و با خود نردبانی نیز بردم. بالای پشت بام رفتم، آنگاه از پلکان پائین آمدم. در تاریکی شب در اندیشه بودم که چگونه وارد اطاق شوم! در این موقع امام از داخل اطاق مرا صدا زده، فرمود: سعید! همان جا باش تا برایت شمع بیاورند. به زودی شمع آوردند. داخل اطاق شدم، امام جبه ای در تن داشت و شب کلاهی در سر و سجاده را روی حصیر پهن کرده بود و روی قبله مشغول مناجات بود. به من فرمود: می توانی از تمام اطاق ها بازدید کنی.

داخل اطاقها شدم ولی چیزی پیدا نکردم. همان کیسه پولی که مادر متوکل فرستاده بود را با مهر خودش یافتم. حضرت ابو الحسن علیه السلام فرمود: زیر جانماز را نیز نگاه کن! وقتی بلند کردم، شمشیری که داخل غلاف بود و روپوش دیگری نداشت را دیدم. آن را نیز برداشته و برای متوکل بردم.

وقتی چشمش به کیسه زری افتاد که مهر مادرش بر آن است، از پی مادر خود فرستاد آمد. جریان کیسه زر را پرسید. گفت: من نذر کردم اگر تو خوب شدی ده هزار دینار برای ابو الحسن علیه السّلام بفرستم و پس از خوب شدنت برایش فرستادم، اکنون مهر تو نیز روی کیسه است که تکان نخورده است.

کیسه دیگری را گشود و داخل آن چهار صد دینار بود. دستور داد به آن بدره زر مادرش یک کیسه دیگر بیفزایند و گفت: اینها را با شمشیر پیش ابو الحسن ببر. کیسه ها و شمشیر را برگرداندم ولی خجالت کشیدم. پوزش خواسته و گفتم: آقا! خیلی ناراحت شدم از اینکه بدون اجازه وارد خانه شما شدم! چه کنم؟ مرا مأمور کرده بودند. حضرت فرمود: «سَیَعْلَمُ الَّذِینَ ظَلَمُوا أَیَّ مُنْقَلَبٍ یَنْقَلِبُونَ - . شعراء / 227 - » ،{و کسانی که ستم کرده اند به زودی خواهند دانست به کدام بازگشتگاه برخواهند گشت.} - . اعلام الوری: 344 ، ارشاد: 309 -

در خرایج و دعوات راوندی نیز مثل این حدیث نقل شده است. - . الخرائج و الجرائح 2 : 607 ، دعوات: 222 -

**[ترجمه]

مِنْهُ وَ صِدْقَ نِیَّتِکَ فِی بِرِّکَ وَ قَوْلِکَ-(1) وَ أَنَّکَ لَمْ تُؤَهِّلْ نَفْسَکَ لِمَا قُرِفْتَ بِطَلَبِهِ وَ قَدْ وَلَّی أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ مَا کَانَ یَلِی مِنْ ذَلِکَ مُحَمَّدَ بْنَ الْفَضْلِ وَ أَمَرَهُ بِإِکْرَامِکَ وَ تَبْجِیلِکَ وَ الِانْتِهَاءِ إِلَی أَمْرِکَ وَ رَأْیِکَ وَ التَّقَرُّبِ إِلَی اللَّهِ وَ إِلَی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ بِذَلِکَ وَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ مُشْتَاقٌ إِلَیْکَ یُحِبُّ إِحْدَاثَ الْعَهْدِ بِکَ وَ النَّظَرَ إِلَی وَجْهِکَ فَإِنْ نَشِطْتَ لِزِیَارَتِهِ وَ الْمُقَامِ قِبَلَهُ مَا أَحْبَبْتَ شَخَصْتَ وَ مَنِ اخْتَرْتَ مِنْ أَهْلِ بَیْتِکَ وَ مَوَالِیکَ وَ حَشَمِکَ عَلَی مُهْلَةٍ وَ طُمَأْنِینَةٍ تَرْحَلُ إِذَا شِئْتَ وَ تَنْزِلُ إِذَا شِئْتَ وَ تَسِیرُ کَیْفَ شِئْتَ فَإِنْ أَحْبَبْتَ أَنْ یَکُونَ یَحْیَی بْنُ هَرْثَمَةَ مَوْلَی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ وَ مَنْ مَعَهُ مِنَ الْجُنْدِ یَرْحَلُونَ بِرَحِیلِکَ یَسِیرُونَ بِمَسِیرِکَ فَالْأَمْرُ فِی ذَلِکَ إِلَیْکَ وَ قَدْ تَقَدَّمْنَا إِلَیْهِ بِطَاعَتِکَ فَاسْتَخِرِ اللَّهَ حَتَّی تُوَافِیَ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ فَمَا أَحَدٌ مِنْ إِخْوَتِهِ وَ وُلْدِهِ وَ أَهْلِ بَیْتِهِ وَ خَاصَّتِهِ أَلْطَفَ مِنْهُ مَنْزِلَةً وَ لَا أَحْمَدَ لَهُ أُثْرَةً وَ لَا هُوَ لَهُمْ أَنْظَرَ وَ عَلَیْهِمْ أَشْفَقَ وَ بِهِمْ أَبَرَّ وَ إِلَیْهِمْ أَسْکَنَ مِنْهُ إِلَیْکَ وَ السَّلَامُ عَلَیْکَ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ وَ کَتَبَ إِبْرَاهِیمُ بْنُ الْعَبَّاسِ (2) فِی جُمَادَی الْأُخْرَی سَنَةَ ثَلَاثٍ وَ أَرْبَعِینَ وَ مِائَتَیْنِ فَلَمَّا وَصَلَ الْکِتَابُ إِلَی أَبِی الْحَسَنِ علیه السلام تَجَهَّزَ لِلرَّحِیلِ-(3)

وَ خَرَجَ مَعَهُ

ص: 201

یَحْیَی بْنُ هَرْثَمَةَ حَتَّی وَصَلَ سُرَّمَنْ رَأَی فَلَمَّا وَصَلَ إِلَیْهَا تَقَدَّمَ الْمُتَوَکِّلُ بِأَنْ یُحْجَبَ عَنْهُ فِی یَوْمِهِ فَنَزَلَ فِی خَانٍ یُقَالُ لَهُ خَانُ الصَّعَالِیکِ وَ أَقَامَ بِهِ یَوْمَهُ ثُمَّ تَقَدَّمَ الْمُتَوَکِّلُ بِإِفْرَادِ دَارٍ لَهُ فَانْتَقَلَ إِلَیْهَا(1).

أَخْبَرَنِی أَبُو الْقَاسِمِ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُعَلَّی بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ صَالِحِ بْنِ سَعِیدٍ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی أَبِی الْحَسَنِ علیه السلام یَوْمَ وُرُودِهِ فَقُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ فِی کُلِّ الْأُمُورِ أَرَادُوا إِطْفَاءَ نُورِکَ وَ التَّقْصِیرَ بِکَ حَتَّی أَنْزَلُوکَ هَذَا الْمَکَانَ الْأَشْنَعَ

ص: 202

خَانَ الصَّعَالِیکِ فَقَالَ هَاهُنَا أَنْتَ یَا ابْنَ سَعِیدٍ ثُمَّ أَوْمَأَ بِیَدِهِ فَإِذَا أَنَا بِرَوْضَاتٍ أَنِیقَاتٍ وَ أَنْهَارٍ جَارِیَاتٍ وَ جَنَّاتٍ فِیهَا خَیْرَاتٌ عَطِرَاتٌ وَ وِلْدَانٌ کَأَنَّهُنَّ اللُّؤْلُؤُ الْمَکْنُونُ فَحَارَ بَصَرِی وَ کَثُرَ عَجَبِی فَقَالَ علیه السلام لِی حَیْثُ کُنَّا فَهَذَا لَنَا یَا ابْنَ سَعِیدٍ لَسْنَا فِی خَانِ الصَّعَالِیکِ وَ أَقَامَ أَبُو الْحَسَنِ علیه السلام مُدَّةَ مُقَامِهِ بِسُرَّ مَنْ رَأَی مُکَرَّماً فِی ظَاهِرِ حَالِهِ یَجْتَهِدُ الْمُتَوَکِّلُ فِی إِیقَاعِ حِیلَةٍ بِهِ فَلَا یَتَمَکَّنُ مِنْ ذَلِکَ وَ لَهُ مَعَهُ أَحَادِیثُ یَطُولُ بِذِکْرِهَا الْکِتَابُ فِیهَا آیَاتٌ لَهُ وَ بَیِّنَاتٌ إِنْ عَمَدْنَا لِإِیرَادِ ذَلِکَ خَرَجْنَا عَنِ الْغَرَضِ فِیمَا نَحَوْنَاهُ.

وَ تُوُفِّیَ أَبُو الْحَسَنِ علیه السلام فِی رَجَبٍ سَنَةَ أَرْبَعٍ وَ خَمْسِینَ وَ مِائَتَیْنِ وَ دُفِنَ فِی دَارِهِ بِسُرَّ مَنْ رَأَی وَ خَلَّفَ مِنَ الْوَلَدِ أَبَا مُحَمَّدٍ الْحَسَنَ ابْنَهُ وَ هُوَ الْإِمَامُ بَعْدَهُ وَ الْحُسَیْنَ وَ محمد [مُحَمَّداً] وَ جعفر [جَعْفَراً] وَ ابْنَتَهُ عَائِشَةَ وَ کَانَ مُقَامُهُ فِی سُرَّ مَنْ رَأَی إِلَی أَنْ قُبِضَ عَشْرَ سِنِینَ وَ أَشْهُراً وَ تُوُفِّیَ وَ سِنُّهُ یَوْمَئِذٍ عَلَی مَا قَدَّمْنَاهُ إِحْدَی وَ أربعین [أَرْبَعُونَ] سَنَةً(1).

**[ترجمه]عبارت کسب الغنم، کسب به ضم کاف، عصاره روغن است و شاید مراد از آن در این جا چیزی باشد که از مدفوع گوسفند زیر پایش می ریزد و دوف یعنی با آب و مانند آن مخلوط کردن. و در ربیع الشیعه آمده که عبارت استقلّ به این معناست که پس از لاغری حالش خوب شد. عبارت عزّ علیّ یعنی بر من سخت است.

**[ترجمه]

خَرَجَ أَبُو الْحَسَنِ فَتَبَسَّمَ فِی وَجْهِی مِنْ غَیْرِ مَعْرِفَةٍ بَیْنِی وَ بَیْنَهُ وَ قَالَ یَا صَالِحُ إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی قَالَ فِی سُلَیْمَانَ فَسَخَّرْنا لَهُ الرِّیحَ تَجْرِی بِأَمْرِهِ رُخاءً حَیْثُ أَصابَ وَ نَبِیُّکَ وَ أَوْصِیَاءُ نَبِیِّکَ أَکْرَمُ عَلَی اللَّهِ تَعَالَی مِنْ سُلَیْمَانَ قَالَ وَ کَأَنَّمَا انْسَلَّ مِنْ قَلْبِی الضَّلَالَةُ فَتَرَکْتُ الْوَقْفَ.

الْحُسَیْنُ بْنُ مُحَمَّدٍ قَالَ: لَمَّا حَبَسَ الْمُتَوَکِّلُ أَبَا الْحَسَنِ علیه السلام وَ دَفَعَهُ إِلَی عَلِیِّ بْنِ کِرْکِرَ قَالَ أَبُو الْحَسَنِ أَنَا أَکْرَمُ عَلَی اللَّهِ مِنْ نَاقَةِ صَالِحٍ تَمَتَّعُوا فِی دارِکُمْ ثَلاثَةَ أَیَّامٍ ذلِکَ وَعْدٌ غَیْرُ مَکْذُوبٍ (1) فَلَمَّا کَانَ مِنَ الْغَدِ أَطْلَقَهُ وَ اعْتَذَرَ إِلَیْهِ فَلَمَّا کَانَ فِی الْیَوْمِ الثَّالِثِ وَثَبَ عَلَیْهِ یاغز [بَاغِزٌ] وَ تامش وَ معطون فَقَتَلُوهُ وَ أَقْعَدُوا الْمُنْتَصِرَ وَلَدَهُ خَلِیفَةً.

وَ فِی رِوَایَةِ أَبِی سَالِمٍ: أَنَّ الْمُتَوَکِّلَ أَمَرَ الْفَتْحَ بِسَبِّهِ فَذَکَرَ الْفَتْحُ لَهُ ذَلِکَ فَقَالَ قُلْ تَمَتَّعُوا فِی دارِکُمْ ثَلاثَةَ أَیَّامٍ الْآیَةَ وَ أُنْهِیَ ذَلِکَ إِلَی الْمُتَوَکِّلِ فَقَالَ أَقْتُلُهُ بَعْدَ ثَلَاثَةِ أَیَّامٍ فَلَمَّا کَانَ الْیَوْمُ الثَّالِثُ قُتِلَ الْمُتَوَکِّلُ وَ الْفَتْحُ (2).

**[ترجمه]ارشاد: علت تبعید کردن حضرت امام هادی علیه السلام توسط متوکل از مدینه به سامرا این بود که عبد اللَّه بن محمّد فرمانده سپاه و امام جماعت در مدینه بود. نزد متوکل از حضرت ابو الحسن علیه السلام سخن چینی کرد و مرتب در پی آزار ایشان بر می آمد. امام از سعایت او خبر داشت. نامه ای برای متوکل نوشت و در آن نامه ذکر کرد که عبد اللَّه با او بدرفتاری می کند و در سعایتی که کرده دروغ گفته. متوکل در جواب نامه امام، از ایشان تقاضا کرد که به سامرا بیاید و در آنجا با کمال احترام و خوشی زندگی کند. نامه چنین بود:

بسم اللَّه الرحمن الرحیم. امیر المؤمنین به قدر و مقام شما آشنا است و متوجه موقعیت فامیلی و خویشاوندی شما نیز هست و حق شما را مراعات می کند و شما و خانواده تان را مقدم می دارد به طوری که خوش بگذرانید و شخصیت شما و آنها محفوظ باشد و در امن و امان با خاطری آسوده بگذرانید و حق واجب خدا را در مورد شما و خانواده تان ادا خواهد نمود.

امیر المؤمنین تصمیم گرفته عبد اللَّه بن محمّد را از مقامی که در مدینه دارد عزل کند زیرا رعایت حق شما را ننموده و موقعیت شما را سبک شمرده و سخن چینی هایی از شما کرده و نسبت های ناروایی به شما داده که امیر المؤمنین خود متوجه است که او دروغ می گوید و شما راست می گویید و بر پاکی نیت شما آگاه است که در پی چنین چیزهایی نیستید.

به جای عبد اللَّه بن محمّد، محمّد بن فضل را تعیین نموده و دستور داده است که احترام لازم را نسبت به شما بنماید و از فرمان و دستور شما سرپیچی نکند تا بدین وسیله نزد خدا و امیر المؤمنین مقرب باشد. ضمنا امیر المؤمنین خیلی به ملاقات و دیدار شما اشتیاق دارد.

در صورتی که مایل باشی به جانب سامرا بیایی، هر یک از فامیل و خانواده خود را می خواهی به همراه بیاور و با کمال آسایش و راحتی به هر نحو که مایلی و علاقه داری، این مسیر را طی خواهی نمود. اگر علاقه داشته باشی، یحیی بن هرثمه غلام متوکل با سپاهی که در اختیار دارد به همراه شما خواهند بود و در این سفر شما را همراهی خواهند کرد. بسته به میل شما است. ما دستور داده ایم که از فرمان شما اطاعت کند.

خیر و صلاح خود را از خدا بخواه و پیش امیر المؤمنین بیا که هیچ کدام از برادران و فرزندان و بستگانش را به قدر شما احترام نمی کند و نزد او به اندازه شما قدر و مقام ندارند؛ انس و علاقه و لطفی که به شما دارد، به هیچ کدام آنها ندارد. السلام علیکم و رحمة اللَّه و برکاته.

نامه را ابراهیم بن عباس در جمادی الآخر سال دویست و چهل و سه نوشت.

نامه که به امام علیه السّلام رسید آماده مسافرت شد، یحیی بن هرثمه نیز با آن جناب بود تا وارد سامرا گردید.

پس از ورود، متوکل آن روز را از ملاقات با امام خودداری کرد و آن جناب را در کاروانسرایی که معروف به کاروانسرای گدایان بود جای داد! امام آن روز را در همان جا به سر برد، فردا متوکل دستور داد خانه ای برایش ترتیب دادند و به آنجا منتقل شد.

صالح بن سعید می گوید: روزی که حضرت وارد سامرا شد، خدمت حضرت ابو الحسن الهادی علیه السّلام رسیدم. عرض کردم: فدایت شوم! سعی دارند به هر وسیله که هست نور شما را خاموش کنند و به شما اهانت نمایند! چنانچه ملاحظه می فرمایید در کاروان سرای گدایان شما را جای داده اند.

در این موقع روی به من نموده و فرمود: نگاه کن پسر سعید! با دست اشاره نمود: دیدم باغهای بسیار زیبا و جویهای جاری و حوریه و غلمان که چون در شاه واری هستند در آن باغ ها می خرامند! چشمهایم خیره شد و در شگفت گردیدم!! فرمود: ای پسر سعید! ما هر جا که باشیم این وضع برایمان آماده است و در کاروان سرای گدایان نیستیم.

تا زمانی که حضرت هادی علیه السلام در سامرا بود، در ظاهر خیلی مورد احترام قرار داشت، اما متوکل پیوسته در فکر چاره ای بود که ایشان را به هر نیرنگی هست از میان بردارد ولی فرصت نمی یافت. داستانهای زیادی با ایشان دارد که موجب طولانی شدن کتاب می گردد. امام علیه السّلام معجزات و دلائلی از خود نشان داد که اگر بخواهم تمام آنها را نقل کنم، از مقصد باز می مانم.

آن جناب در ماه رجب سال 254 از دنیا رفت و در خانه خود در سامرا دفن شد. فرزندانش، یکی ابو محمّد حسن بن علی علیهما السلام بود که امام بعد ایشان است و دیگران حسین و محمّد و جعفر و دخترش عایشه. ده سال و چند ماه در سامرا سکوت داشت و در آن وقت 41 سال داشت. - . ارشاد: 313 -

**[ترجمه]

وَ مَا هِیَ قَالَ لَا تَعْرِضُ لَهُمُ السِّبَاعُ فَأَلْقِهَا إِلَی السِّبَاعِ فَإِنْ لَمْ تَعْرِضْ لَهَا فَهِیَ صَادِقَةٌ فَقَالَتْ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ اللَّهَ اللَّهَ فِیَّ فَإِنَّمَا أَرَادَ قَتْلِی وَ رَکِبَتِ الْحِمَارَ وَ جَعَلَتْ تُنَادِی أَلَا إِنَّنِی زَیْنَبُ الْکَذَّابَةُ.

وَ فِی رِوَایَةٍ: أَنَّهُ عَرَضَ عَلَیْهَا ذَلِکَ فَامْتَنَعَتْ فَطُرِحَتْ لِلسِّبَاعِ فَأَکَلَتْهَا.

قَالَ عَلِیُّ بْنُ مَهْزِیَارَ فَقَالَ عَلِیُّ بْنُ الْجَهْمِ جُرِّبَ هَذَا عَلَی قَائِلِهِ فَأُجِیعَتِ السِّبَاعُ ثَلَاثَةَ أَیَّامٍ ثُمَّ دَعَا بِالْإِمَامِ علیه السلام وَ أُخْرِجَتِ السِّبَاعُ فَلَمَّا رَأَتْهُ لَاذَتْ وَ تَبَصْبَصَتْ بِآذَانِهَا فَلَمْ یَلْتَفِتِ الْإِمَامُ علیه السلام إِلَیْهَا وَ صَعِدَ السَّقْفَ وَ جَلَسَ عِنْدَ الْمُتَوَکِّلِ ثُمَّ نَزَلَ مِنْ عِنْدِهِ وَ السِّبَاعُ تَلُوذُ بِهِ وَ تُبَصْبِصُ حَتَّی خَرَجَ علیه السلام وَ قَالَ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله حُرِّمَ لُحُومُ أَوْلَادِی عَلَی السِّبَاعِ (1).

**[ترجمه]مناقب: سلمه کاتب می گوید: متوکل خطیبی داشت به نام هریسه. روزی خطیب به او گفت: هیچ کس مثل شما به ضرر خودش کار نمی کند، آن طور که در باره علی بن محمّد علیهما السلام عمل می کنی! هر کس اینجا هست او را احترام و خدمت می کند؛ خدمت کاران پرده را هم بالا می زنند. متوکل دستور داد: پرده را بالا نزنند. ولی مأمور گزارش داد که علی بن محمّد علیهما السلام وارد شد و هیچ کس برایش پرده را بلند نکرد اما بادی وزید که پرده را بالا برد و حضرت وارد گردید و خارج شد. متوکل دستور داد بعد از این پرده را بالا بزنند، ما علاقه نداریم باد پرده را برایش بالا بزند .

حدیث دیگری را صالح بن حکم بیاع سابری نقل می کند که من واقفی مذهب بودم. این جریان را که حاجب متوکل برایم نقل کرد، او را مسخره کردم! ناگاه حضرت ابو الحسن علیه السلام خارج گردید و لبخندی به صورت من زد و بدون اینکه سابقه ای با هم داشته باشیم به من فرمود: صالح! خداوند در باره سلیمان می فرماید: «فَسَخَّرْنا لَهُ الرِّیحَ تَجْرِی بِأَمْرِهِ رُخاءً حَیْثُ أَصابَ - . ص / 36 - »، {پس باد را در اختیار او قرار دادیم که هر جا تصمیم می گرفت، به فرمان او نرم و روان می شد.} پیامبر و جانشینان او در نزد خدا از سلیمان گرامی ترند! شک و تردید من در باره امامت رفع شد و دیگر مذهب واقفی را رها کردم.

حسین بن محمد می گوید: وقتی متوکل امام هادی علیه السلام را حبس کرد و در اختیار علی بن کرکر قرار داد، امام هادی علیه السلام فرمود: من نزد خدا از ناقه صالح با کرامت ترم! «تَمَتَّعُوا فی دارِکُمْ ثَلاثَةَ أَیَّامٍ ذلِکَ وَعْدٌ غَیْرُ مَکْذُوبٍ - . هود / 65 - »، {«سه روز در خانه هایتان برخوردار شوید. این وعده ای بی دروغ است.»}

فردای آن روز متوکل آقا را آزاد کرد و از او عذرخواهی نمود. روز سوم یاغز و تامش و معطون بر او حمله ور شدند و او را کشتند و پسرش منتصر را بر کرسی خلافت نشاندند.

و در روایت ابی سالم دارد که متوکل به فتح دستور داد که حضرت را ناسزا بگوید! فتح این امر را به اطلاع حضرت رساند؛ حضرت فرمود: بگو: «تَمَتَّعُوا فی دارِکُمْ ثَلاثَةَ أَیَّامٍ ذلِکَ وَعْدٌ غَیْرُ مَکْذُوبٍ» ،{«سه روز در خانه هایتان برخوردار شوید. این وعده ای بی دروغ است»}خبر که به متوکل رسید، گفت: بعد از سه روز حضرت هادی علیه السلام را خواهم کشت! روز سوم که شد، متوکل و فتح کشته شدند. - . مناقب آل ابی طالب 4 : 407 -

**[ترجمه]

رَجَبٍ سَنَةَ أَرْبَعٍ وَ خَمْسِینَ وَ مِائَتَیْنِ وَ لَهُ یَوْمَئِذٍ إِحْدَی وَ أَرْبَعُونَ سَنَةً وَ سَبْعَةُ أَشْهُرٍ وَ کَانَتْ مُدَّةُ إِمَامَتِهِ ثَلَاثاً وَ ثَلَاثِینَ سَنَةً وَ کَانَتْ مُدَّةُ مُقَامِهِ بِسُرَّ مَنْ رَأَی إِلَی أَنْ قُبِضَ علیه السلام عِشْرِینَ سَنَةً وَ أَشْهُراً.

**[ترجمه]کافی: حضرت هادی علیه السلام چهار روز به آخر جمادی الآخر سال 254، در سن چهل و یک سال و شش ماهگی یا بنا به روایت دیگری که در تاریخ تولد ایشان نقل شده، در چهل سالگی از دنیا رفت. متوکل آن جناب را به همراهی یحیی بن هرثمه از مدینه به سامرا آورد و در همان جا از دنیا رفت و در خانه شخصی خویش دفن شد. - . کافی 1 : 497 -

**[ترجمه]

اسْتُشْهِدَ وَلِیُّ اللَّهِ عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدٍ علیهما السلام وَ دُفِنَ فِی دَارِهِ بِسُرَّ مَنْ رَأَی وَ کَانَ مُقَامُهُ علیه السلام بِسُرَّ مَنْ رَأَی إِلَی أَنْ تُوُفِّیَ عِشْرِینَ سَنَةً وَ أَشْهُراً(1).

**[ترجمه]کشف الغمة: علی بن یحیی بن ابی منصور می گوید: روزی من پیش متوکل بودم. علی بن محمّد بن علی بن موسی علیهم السّلام وارد شد! همین که نشست، متوکل به او گفت: فرزندان پدرت در باره عباس چه می گویند؟

فرمود: فرزندان پدرم چه بگویند در باره مردی که خدا اطاعت پیامبرش را بر تمام مردم لازم کرده است و اطاعت او را بر پیامبرش لازم نموده است ؟ - . کشف الغمة 3 : 232 -

**[ترجمه]

ظَنَنْتَ وَ لَکِنِّی نَشَأْتُ بِالْبَادِیَةِ فَأَنَا أَعْرِفُ الرِّیَاحَ الَّتِی تَکُونُ فِی عَقِبِهَا الْمَطَرُ فَتَأَهَّبْتُ لِذَلِکَ فَلَمَّا قَدِمْتُ إِلَی مَدِینَةِ السَّلَامِ بَدَأْتُ بِإِسْحَاقَ بْنِ إِبْرَاهِیمَ الطَّاهِرِیِّ وَ کَانَ عَلَی بَغْدَادَ فَقَالَ یَا یَحْیَی إِنَّ هَذَا الرَّجُلَ قَدْ وَلَدَهُ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ الْمُتَوَکِّلُ مَنْ تَعْلَمُ وَ إِنْ حَرَّضْتَهُ عَلَیْهِ قَتَلَهُ وَ کَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله خَصْمَکَ فَقُلْتُ وَ اللَّهِ مَا وَقَفْتُ مِنْهُ إِلَّا عَلَی أَمْرٍ جَمِیلٍ فَصِرْتُ إِلَی سَامَرَّاءَ فَبَدَأْتُ بِوَصِیفٍ التُّرْکِیِّ وَ کُنْتُ مِنْ أَصْحَابِهِ فَقَالَ لِی وَ اللَّهِ لَئِنْ سَقَطَ مِنْ رَأْسِ هَذَا الرَّجُلِ شَعْرَةٌ لَا یَکُونُ الطَّالِبُ بِهَا غَیْرِی فَتَعَجَّبْتُ مِنْ قَوْلِهِمَا وَ عَرَفْتُ الْمُتَوَکِّلَ مَا وَقَفْتُ عَلَیْهِ مِنْ أَمْرِهِ وَ سَمِعْتُهُ مِنَ الثَّنَاءِ فَأَحْسَنَ جَائِزَتَهُ وَ أَظْهَرَ بِرَّهُ وَ تَکْرِمَتَهُ.

**[ترجمه]اعلام الوری: امام هادی علیه السلام در ماه رجب سال 254 در سامرا از دنیا رفت. آن موقع چهل و یک سال و چند ماه داشت. متوکل آن جناب را به وسیله یحیی بن هرثمة ابن اعین از مدینه به سامرا آورد و در آنجا بود تا از دنیا رفت. 33 سال امامتش به طول انجامید. امامت آن جناب در بقیه حکومت معتصم بود و بعد از او نیز واثق پنج سال و هفت ماه حکومت کرد. پس از واثق، چهارده سال متوکل حکومت کرد و بعد از او چند ماه پسرش منتصر حکومت کرد و پس از او مستعین خلیفه شد که او احمد بن محمّد بن معتصم است و دو سال و نه ماه حکومتش دوام یافت. بعد از او، معتز هشت سال و شش ماه خلافت کرد و او زبیر بن متوکل است. در آخر حکومت او، ولی خدا امام علی النقی علیه السّلام به شهادت رسید و در منزل خود در سامرا دفن شد. او بیست سال و چند ماه در سامرا بود. - . اعلام الوری: 339 -

**[ترجمه]

قَالَ الْمَسْعُودِیُّ: وَ قَدْ ذَکَرْنَا خَبَرَ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ مَعَ زَیْنَبَ الْکَذَّابَةِ بِحَضْرَةِ الْمُتَوَکِّلِ وَ نُزُولِهِ إِلَی بِرْکَةِ السِّبَاعِ وَ تَذَلُّلِهَا لَهُ وَ رُجُوعِ زَیْنَبَ عَمَّا ادَّعَتْهُ مِنْ أَنَّهَا ابْنَةٌ لِلْحُسَیْنِ وَ أَنَّ اللَّهَ أَطَالَ عُمُرَهَا إِلَی ذَلِکَ الْوَقْتِ فِی کِتَابِنَا أَخْبَارِ الزَّمَانِ وَ قِیلَ إِنَّهُ علیه السلام مَاتَ مَسْمُوماً.

**[ترجمه]مروج الذهب: وفات ابو الحسن علی بن محمّد علیهما السّلام در زمان خلافت معتز باللَّه، در روز دوشنبه چهار روز به آخر جمادی الآخر سال 254 در چهل سالگی بود و بعضی چهل و دو سالگی گفته اند و از این نیز کمتر هم گفته شده است. در پی جنازه آن جناب زنی سودانی ناله می کرد و چنین می گفت: چقدر ما از دوشنبه بلا دیدیم. نماز بر جنازه آن جناب را احمد بن متوکل در خیابان ابی احمد خواند و در همان جا در منزل خود دفن شد.

- یحیی بن هرثمه می گوید: متوکل مرا مأمور آوردن حضرت علی بن محمّد بن علی بن موسی علیهم السّلام کرد. زیرا از او پیش متوکل بدگویی کرده بودند. وقتی پیش آن جناب رفتم، مردم چنان به گریه و زاری پرداختند که تا کنون ندیده بودم. من آنها را تسکین می دادم و قسم یاد می کردم که مرا دستور نداده اند که نسبت به ایشان گزند و ناراحتی برسانم. منزل آن جناب را جستجو کردم و جز صحیفه دعا و کتاب و چیزهایی از این قبیل نیافتم! آن جناب را به سامرا آوردم و خود متصدی خدمت ایشان شدم و بسیار مقامش را گرامی داشتم.

یک روز که هوا صاف بود و خورشید می درخشید، دیدم آن جناب سوار بر اسب است و بارانی به تن دارد و دم اسب خود را گره زده! از این کارش تعجب کردم!! طولی نکشید که ابری پیدا شد و بارانی به شدت هر چه تمام تر بارید. ما از شدت باران سخت ناراحت شدیم. در این موقع امام روی به من نموده و فرمود: من فهمیدم از دیدن بارانی من در شگفت شدی و خیال کردی من چیزی را می دانم که تو نمی دانی، ولی آن طور که خیال کردی نیست! چون من در بیابان زندگی کرده ام، بادهایی را که باران زا هستند می شناسم؛ به همین جهت آماده باران شدم.

وقتی وارد بغداد شدم، پیش اسحاق بن ابراهیم طاهری که فرمانروای بغداد بود رفتم. او به من گفت: این مرد فرزند پیامبر صلی الله علیه و آله است، تو متوکل را می شناسی؛ اگر او را به کشتن آن جناب کمک کنی، پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله از تو بازخواست خواهد کرد. گفتم: به خدا از ایشان جز خوبی چیزی مشاهده نکرده ام.

در سامرا ابتدا پیش وصیف ترکی رفتم که از دوستان من بود. گفت: به خدا قسم! اگر یک موی از سر این مرد کم شود، خودم از تو بازخواست خواهم کرد. از گفتار این دو نفر تعجب کردم و مشاهدات خود را برای متوکل نقل کردم. متوکل به ایشان جایزه داد و احترام شایسته نمود .

- محمّد بن فرج از ابو دعامه نقل کرد که گفت: من در بیماری علی بن محمّد علیهما السلام که منتهی به مرگ آن جناب شد به عیادتش رفتم و خواستم از جای حرکت کنم. فرمود: ابو دعامه، تو را بر من حقی است. میل داری حدیثی برایت نقل کنم که مسرور شوی؟ عرض کردم: چقدر به این مطلب علاقه مندم یا ابن رسول اللَّه!

فرمود: پدرم محمّد بن علی نقل کرد از پدرش علی بن موسی و آن جناب از پدرش جعفر بن محمّد و ایشان از پدرش محمّد بن علی و ایشان از پدرش حسین بن علی و آن جناب از پدرش علی بن ابی طالب حضرت علی علیهم السلام که فرمود: پیامبر اکرم صلی الله علیه و اله به من فرمودند: بنویس! عرض کردم: چه بنویسم؟ فرمود: بنویس: بسم الله الرحمن الرحیم. ایمان چیزی است که در دل بزرگ داشته شود و اعمال نیز آن را تصدیق کنند و اسلام چیزی است که بر زبان جاری شود و نکاح به سبب آن حلال گردد.

ابو دعامه گفت: عرض کردم: یا ابن رسول الله! نمی دانم بگویم کدام یک از این دو بهتر است: اصل حدیث یا سلسله سند آن؟ فرمود: این حدیث به خط امیر المؤمنین علیه السلام و املای پیامبر صلی الله علیه و اله در اختیار ما است که پس از پدر به ارث برده ایم.

- مسعودی می نویسد: جریان حضرت هادی علیه السلام با زینب کذابه در حضور متوکل و رفتن آن حضرت به جایگاه درندگان و تذلل و خشوع درندگان برای حضرت و برگشتن زینب از ادعای خود که دختر امام حسین علیه السلام است و خدا عمر او را تا آن وقت طولانی نموده را در کتاب خود به نام اخبار الزمان نقل کرده ام و گفته اند حضرت علی بن محمّد علیهما السلام به وسیله سم شهید شد.

**[ترجمه]

وَ رُوِیَ: أَنَّ الْمُتَوَکِّلَ قُتِلَ فِی الرَّابِعِ مِنْ شَوَّالٍ سَنَةَ سَبْعٍ وَ أَرْبَعِینَ وَ مِائَتَیْنِ-(1) فِی سَبْعٍ وَ عِشْرِینَ سَنَةً مِنْ إِمَامَةِ أَبِی الْحَسَنِ علیه السلام وَ بُویِعَ لِابْنِهِ مُحَمَّدِ بْنِ جَعْفَرٍ الْمُنْتَصِرِ وَ مَلَکَ سَبْعَةَ أَشْهُرٍ وَ مَاتَ وَ بُویِعَ لِأَحْمَدَ الْمُسْتَعِینِ بْنِ الْمُعْتَصِمِ وَ کَانَ مُلْکُهُ أَرْبَعَ سِنِینَ ثُمَّ خُلِعَ وَ بُویِعَ لِلْمُعْتَزِّ بْنِ الْمُتَوَکِّلِ وَ رُوِیَ أَنَّ اسْمَهُ الزُّبَیْرُ فِی سَنَةِ اثْنَتَیْنِ وَ خَمْسِینَ وَ مِائَتَیْنِ وَ ذَلِکَ فِی اثْنَتَیْنِ وَ ثَلَاثِینَ سَنَةً مِنْ إِمَامَةِ أَبِی الْحَسَنِ علیه السلام فِی سَنَةِ أَرْبَعٍ وَ خَمْسِینَ وَ مِائَتَیْنِ وَ أَحْضَرَ ابْنَهُ أَبَا مُحَمَّدٍ الْحَسَنَ علیه السلام وَ أَعْطَاهُ النُّورَ وَ الْحِکْمَةَ وَ مَوَارِیثَ الْأَنْبِیَاءِ وَ السِّلَاحَ وَ نَصَّ عَلَیْهِ وَ أَوْصَی إِلَیْهِ بِمَشْهَدِ ثِقَاتٍ مِنْ أَصْحَابِهِ وَ مَضَی علیه السلام وَ لَهُ أَرْبَعُونَ سَنَةً وَ دُفِنَ بِسُرَّ مَنْ رَأَی.

ص: 210

**[ترجمه]عیون المعجزات: روایت شده که بریحه عباسی نامه ای به متوکل نوشت که اگر احتیاج به حکومت بر مکه و مدینه را داری، علی بن محمّد علیهما السلام را از اینجا خارج کن! او مردم را به جانب خویش فرا خوانده و گروه کثیری پیرو او شده اند. شبیه همین نامه را همسر متوکل نیز برایش نوشت. متوکل یحیی بن هرثمه را فرستاد و نامه ای نیز به علی بن محمّد علیهما السّلام نوشت و در آن نامه اظهار کرد که اشتیاق تمام به ملاقات آن جناب دارد و تقاضا کرد که به سامرا بیاید و دستور داد یحیی خدمت ایشان برسد و از این جریان بریحه را نیز مطلع گردانید.

یحیی وارد مدینه شد. ابتدا پیش بریحه رفت و نامه را به او داد و با هم خدمت حضرت هادی علیه السلام رسیدند و نامه متوکل را تقدیم کردند. امام علیه السّلام سه روز مهلت خواست. پس از سه روز که آمدند، دیدند مرکبهای سواری حاضر است و امام بارهای خود را بسته! حضرت هادی علیه السلام با یحیی بن هرثمه رهسپار عراق شد.

- گفته اند: در عید فطری که متوکل همان سال از دنیا رفت دستور داد تمام بنی هاشم پیاده باشند و مقصودش این بود که حضرت هادی علیه السلام نیز پیاده باشد. بنی هاشم و علی بن محمّد علیهما السلام پیاده آمدند. آن جناب بر شانه یکی از دوستان خود تکیه زده بود. بنی هاشم گفتند: آقای ما! در این عالم کسی نیست که دعایش مستجاب شود و خداوند به وسیله او ما را از شر این مرد خود خواه راحت کند؟ امام فرمود: در این عالم کسی وجود دارد که تکه ناخن او گرامی تر از ناقه ثمود است. موقعی که او را کشتند و شتر بچه فریاد برداشت و به خدا شکایت کرد، خداوند فرمود: «تَمَتَّعُوا فی دارِکُمْ ثَلاثَةَ أَیَّامٍ ذلِکَ وَعْدٌ غَیْرُ مَکْذُوبٍ - . هود / 65 - »، {«سه روز در خانه هایتان برخوردار شوید. این وعده ای بی دروغ است.»} متوکل روز سوم کشته شد.

- روایت شده که متوکل در چهارم شوال سال 247 در سال بیست و هفتم امامت حضرت هادی علیه السلام کشته شد و با پسرش محمّد بن جعفر منتصر بیعت کردند که او نیز هفت ماه زنده بود و مرد. پس از او با احمد بن معتصم مستعین بیعت شد که چهار سال حکومت کرد و بعد خلع گردید. بعد از او در سال 252 با معتز پسر متوکل به نام زبیر بیعت شد که در سال سی و دوم امامت حضرت هادی علیه السلام بود؛ در سال 254 فرزند خود امام حسن عسکری علیه السلام را در حضور گروهی از اصحاب مورد اعتماد به منصب امامت تعیین نمود و نور و حکمت را با مواریث انبیاء و سلاح به او داد و در سن چهل سالگی از دنیا رفت و در سامرا دفن شد.

**[ترجمه]

أَیْنَ الْوُجُوهُ الَّتِی کَانَتْ مُنَعَّمَةً***مِنْ دُونِهَا تُضْرَبُ الْأَسْتَارُ وَ الْکِلَلُ

فَأَفْصَحَ الْقَبْرُ عَنْهُمْ حِینَ سَاءَلَهُمْ***تِلْکَ الْوُجُوهُ عَلَیْهَا الدُّودُ تَقْتَتِلُ

قَدْ طَالَ مَا أَکَلُوا دَهْراً وَ قَدْ شَرِبُوا***وَ أَصْبَحُوا الْیَوْمَ بَعْدَ الْأَکْلِ قَدْ أُکِلُوا

قَالَ فَبَکَی الْمُتَوَکِّلُ حَتَّی بَلَّتْ لِحْیَتَهُ دُمُوعُ عَیْنَیْهِ وَ بَکَی الْحَاضِرُونَ وَ دَفَعَ إِلَی عَلِیٍّ علیه السلام أَرْبَعَةَ آلَافِ دِینَارٍ ثُمَّ رَدَّهُ إِلَی مَنْزِلِهِ مُکَرَّماً(1).

**[ترجمه]مشارق الانوار برسی: جهنی می گوید: شعبده بازی هندی در مجلس متوکل حاضر شد و با مهره هایش بازی هایی در آورد که موجب شگفتی متوکل شد! متوکل به او گفت: ای مرد هندی! در این ساعت مرد شریفی در مجلس ما حاضر می شود؛ وقتی آمد با بازی خود او را شرمنده کن و دست بینداز!!

وقتی امام هادی علیه السلام به مجلس آمد، هندی مشغول شعبده بازی شد ولی حضرت به او اعتنایی ننمود. مرد هندی پرسید: ای مرد شریف! تردستی من تو را شگفت زده نکرد؟ نکند گرسنه ای؟ سپس به تصویر گردی در پشتی که شبیه شیر بود اشاره کرد و گفت: ای شیر! از کنار این مرد شریف عبور کن! تصویر بلند شد؛ امام هادی علیه السلام دست خود را روی تصویر درنده ای روی فرش قرار داد و فرمود: برخیز و این مرد را بگیر! تصویر به شکل درنده ای در آمد و مرد هندی را بلعید و به جای خود در فرش برگشت و متوکل از ترس با صورت به زمین خورد و هر کس ایستاده بود، پا به فرار گذاشت.

مسعودی در مروج الذهب می نویسد: پیش متوکل از علی بن محمّد علیهما السلام سعایت کردند که در منزل خود کتابها و اسلحه زیادی از شیعیان خود که اهل قم هستند جمع کرده و تصمیم به قیام دارد. متوکل گروهی از ترکها را فرستاد و شبانه به خانه امام حمله بردند ولی چیزی نیافتند. آن جناب در میان اطاق در بسته ای بود. در حالی که بر روی شن و ریگ نشسته بود و لباسی پشمین بر تن داشت، توجهش به خدا بود و قرآن می خواند.

با همین حال ایشان را پیش متوکل بردند و گفتند: در خانه اش چیزی نیافتیم. دیدیم رو به قبله نشسته بود و قرآن می خواند. متوکل مشغول شراب خوردن بود. موقعی امام وارد شد که جام در دست متوکل بود.

همین که چشم متوکل به ایشان افتاد، ترسید و احترام کرد و آن جناب را پهلوی خود نشاند و جامی را که در دست داشت به ایشان تعارف کرد؛ حضرت فرمود: به خدا گوشت و خون من آلوده به شراب نشده! مرا معذور دار! متوکل گفت: برایم شعری بخوان! فرمود: من زیاد شعر از حفظ ندارم. گفت: چاره ای نیست باید یک شعر بخوانی. این اشعار را همان طور که پیش متوکل نشسته بود خواند:

بر روی قله های بلند کوهها زندگی می کردند و نگهبانان قوی و نیرومند و خشن از آنها حراست می کردند ولی نتوانستند مانع مرگ ایشان شوند.

پس از آن همه عزّت، از جایگاه خود پایین آورده شدند و آنها را در گودال تنگ گور اسکان دادند. چه جای بدی فرود آمدند؟

پس از دفن آنها بانگ زننده ای فریاد زد: کجایند دست بندها و تاج و لباس های گران قیمت شما؟

کجایند صورتهایی که در کمال نعمت به سر می بردند و پرده ها و زیورها بر ایشان آویخته می گردید؟

سپس گورستان با زبانی رسا در پاسخ گوید: آن صورتها را کرم خورد و روی آنها با هم جنگ دارند!

چه زمان درازی می خوردند و می آشامیدند، ولی پس از آن همه لذّتها، خودشان خوراک چیزهایی دیگر شدند.

متوکل شروع به گریه کرد به طوری که از اشک چشمش ریش او تر شد. حاضرین نیز به گریه افتادند. وی مبلغ چهار هزار دینار تقدیم امام کرد و با احترام ایشان را به منزل خود فرستاد.

**[ترجمه]

الْأَرْضَ وَ تَنَغَّصَ عَیْشُهُ فِی ذَلِکَ الْیَوْمِ (1).

**[ترجمه]کراجکی در کنز الفوائد می نویسد: متوکل جام را بر زمین زد و آن روز عیش او منغص گردید.

**[ترجمه]

وَ تَحَمَّلْ ظُلْمِی فَلَیْسَ هَذَا أَوَّلَ مَکْرُوهٍ أَوْقَعْتَهُ أَنْتَ وَ سَلَفُکَ بِهِمْ یَقُولُ اللَّهُ تَعَالَی قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبی (1) فَوَ اللَّهِ مَا أَجَبْتَ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله عَنْ مَسْأَلَتِهِ وَ لَقَدْ عَطَفْتَ بِالْمَوَدَّةِ عَلَی غَیْرِ قَرَابَتِهِ فَعَمَّا قَلِیلٍ تَرِدُ الْحَوْضَ فَیَذُودُکَ أَبِی وَ یَمْنَعُکَ جَدِّی صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِمَا قَالَ فَبَکَی الْمُتَوَکِّلُ ثُمَّ قَامَ فَدَخَلَ إِلَی قَصْرِ جَوَارِیهِ فَلَمَّا کَانَ مِنَ الْغَدِ أَحْضَرَهُ وَ أَحْسَنَ جَائِزَتَهُ وَ خَلَّی سَبِیلَهُ.

**[ترجمه]کتاب الاستدراک: محمّد بن علای سراج می گوید: بختری نقل کرد که من در منبج (یکی از دهات اطراف شام است) در حضور متوکل بودم؛ در این موقع مردی از اولاد محمّد بن حنیفه وارد شد که چشمانی گیرا داشت و لباسی فاخر پوشیده بود. از او پیش متوکل سخن چینی کرده بودند. مقابل متوکل ایستاد اما او با فتح ابن خاقان صحبت می کرد و توجهی به آن مرد نداشت.

مدتی که ایستاد و دید متوکل به او توجهی ندارد، زبان گشوده و گفت: یا امیر المؤمنین! اگر مرا احضار کرده ای که تربیت کنی، خودت بر خلاف ادب رفتار می کنی و اگر مرا خواسته ای که گروه اوباش و بی تربیت اطرافت ببینند که اهل مرا خوار می کنی، آنان دانستند.

متوکل گفت: به خدا قسم ای حنفی! اگر ملاحظه خویشاوندی من با تو نبود که موجب احترام خاصی نسبت به تو می شود و بردباری که سبب لطفی از من نسبت به تو است، با همین دستهایم زبانت را از کام بیرون می کشیدم و سر از پیکرت بر می گرفتم، حتی اگر پدرت محمّد حنفیه به جای تو بود! آنگاه رو به جانب فتح بن خاقان کرده و گفت: نمی بینی ما از دست اولاد ابی طالب چه می کشیم ؟ فرزندان حسن بن علی علیهما السلام پیوسته می خواهند تاج سلطنتی را که خداوند به ما داده تصاحب کنند و بازماندگان او در راه انقراض حکومت ما می کوشند و حنفی ها نیز به نادانی، شمشیر ما را برای پیکر خود از نیام بر می کشند.

جوانک گفت: بعد از این شراب خواری و مستی دائم و ساز و نواز و رقص و پایکوبی، کدام حلم و بردباری برایت باقی مانده؟ تو کجا ملاحظه خویشاوندی را کرده ای، با اینکه فامیل مرا از ارث خویش در مورد فدک رسول خدا صلی الله علیه و اله محروم نموده ای و ابو حرمله وارث پیغمبر شد. اما نام پدرم محمّد را که بردی، آرزو داری عزت و جلالی را که خدا و پیغمبرش به او داده از میان ببری و خویشتن را به شرافت و عصمتی نوید می دهی که خیلی پست تر از آن هستی! گفته این شاعر در باره تو صدق می کند:

تو از این مقام نسبت به قبیله نمیر صرف نظر کن که نه به کعب می رسی و نه به قبیله بنی کلاب!

تازه پیش من شکایت می کنی که چقدر از فرزندان امام حسن و امام حسین علیهما السلام و محمّد بن حنیفه را می کشی؟ واقعا اینها برای تو بد خویشاوند و خانواده ای هستند.

در این موقع جوان پاهای خود را دراز کرده گفت، اینک این پاهای من! غل و زنجیرت را بیاور و این گردنم! که آن را پیش می آورم تا شمشیر بر آن بنهی. دست خود را آغشته به خونم کن و این ستم را بر من روا دار! این اولین ستمی نیست که تو و اجدادت در مورد اولاد علی علیه السلام روا داشته اید. خداوند در قرآن کریم می فرماید: «قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبی - . شوری / 23 - »، {بگو: «به ازای آن [رسالت] پاداشی از شما خواستار نیستم، مگر دوستی درباره خویشاوندان.»} به خدا قسم نمی توانی جواب پیامبر صلی الله علیه و اله را بدهی، در حالی که محبت و لطف خویش را به غیر خویشاوندان پیامبر اختصاص داده ای! به زودی در حوض کوثر به پیشگاه او خواهی رفت و پدرم تو را از کنار حوض می راند و جدم مانع می شود که از آب کوثر استفاده کنی.

اشک بر رخسار متوکل جاری شد و از جای حرکت کرد و به اندرون پیش بانوان رفت. فردا جوانک را خواست و به او جایزه ای داد و مرخصش نمود.

**[ترجمه]

**[ترجمه]از کتاب قبل نقل شده که به متوکل گفتند: ابو الحسن علی بن محمّد بن علی علیهم السلام این آیه را «یَوْمَ یَعَضُّ الظَّالِمُ عَلی یَدَیْهِ - . فرقان / 27 - »، {و روزی است که ستمکار دستهای خود را می گَزد.} را تفسیر به اولی و دومی می کند! پرسید: چطور ما این مطلب را ثابت کنیم؟ گفتند: او را بخواه و از تفسیر همین آیه در مقابل مردم سؤال کن! اگر همان طور تفسیر کرد، مردم کارش را خواهند ساخت و به حسابش می رسند و اگر بر خلاف آن معنی کرد، پیش دوستان و اصحاب خود رسوا می شود. متوکل قاضیان و بنی هاشم و اشخاص برجسته را خواست و در حضور آنها سؤال کرد. حضرت امام علی النقی علیه السّلام فرمود: منظور از این آیه دو نفر هستند که خداوند نخواسته نام ایشان را ببرد و به کنایه فرمود: اگر امیر المؤمنین مایل باشند از چیزی که خداوند بر آن پرده کشیده پرده بردارند، اشکالی ندارد. متوکل گفت: نه، میل به چنین کاری ندارم.

ابن عیاش در کتاب مقتضب الاثر می نویسد: محمّد بن اسماعیل بن صالح حمیری قصیده ای در مرثیه امام علی النقی علیه السلام سروده که در آن قصیده فرزندش امام عسکری علیه السلام را نیز تسلیت می گوید و با این شعر شروع می شود: زمین از ترس به زلزله افتاد و از جزع خود سنگینی هایش را بیرون ریخت،

تا به این اشعار می رسد:

ده ستاره در آسمان غروب کردند و خدا مثل اینها را برای ما (به سبب امام هادی علیه السلام) طالع می سازد

و امام عسکری علیه السلام پیروان هدایت را به آرزوهایشان می رساند.

پس از او کسی است که طلوع ستاره اش مورد امید است و نعمت های او بر سر راهنمایان بیابآنهای وسیع سایه می افکند.

کسی که دو غیبت دارد و امام حقی است که خدا عذر کسی را که از طولانی بودن آن خرده بگیرد نمی پذیرد.

ای حجت های خدای رحمان! که یازده نفرید و با امام دوازدهمین به مقصود و اهداف خود خواهید رسید .

**[ترجمه]

الْغَائِرَةِ بَیْنَ سِبَاعٍ وَ ذِئَابٍ وَ أَعَادِی الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ لَأَمِنُوا مِنْ مَخَاوِفِهِمْ بِوَلَایَتِهِمْ لَنَا فَثِقْ بِاللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ أَخْلِصْ فِی الْوَلَاءِ لِأَئِمَّتِکَ الطَّاهِرِینَ فَتَوَجَّهْ حَیْثُ شِئْتَ.

**[ترجمه]امالی شیخ طوسی: منصوری می گوید: سهل بن یعقوب بن اسحاق که ملقب به بی نواس مؤدب بود و او را در مسجد ایوان معروف به سبق در سامرا آویختند، نقل کرد، او را از آن جهت ابو نواس می گفتند که با مردم شوخی و مزاح می کرد و حتی مذهب تشیع خود را نیز گاهی به شوخی آشکار می کرد تا جان خود را حفظ کند.

امام علیه السّلام این جریان را که شنید، او را ملقب به ابی نواس کرده و فرمود: یا ابا السری، تو ابو نواس واقعی هستی؛ آن دیگری که قبل از تو بود ابو نواس قلابی بود.

- سهل بن یعقوب می گوید: روزی عرض کردم: مولای من! کتاب اختیارات ایام از حضرت صادق علیه السّلام به دستم رسیده که آن را حسن بن عبد اللَّه بن مطهر از محمّد بن سلیمان دیلمی و او از پدرش از حضرت صادق علیه السّلام در مورد هر ماه نقل کرده. اجازه می فرمایی خدمت شما بیاورم ملاحظه بفرمائید؟ فرمود: آری.

وقتی تصحیح نمودم و تقدیم کردم، عرض کردم: آقا! در بیشتر این روزها انسان از تصمیمی که دارد باز می ماند زیرا از انجام کار در آن روز ترسانده شده، تقاضا دارم مرا راهنمایی فرمائید که در کدام مورد از این ایام از کار خودداری نمایم، زیرا گاهی احتیاج ضروری وادارم می کند که اقدام به کاری در مواقع ممنوع بکنم. حضرت فرمود: یا سهل! شیعیان ما به واسطه ولایت و ارتباطی که با ما دارند، در حصاری محکم و استوار هستند که اگر در دل دریاهای ژرف و بیابانهای دور و دراز، در میان درندگان و گرگها و دشمنان جن و انس بروند، به واسطه ولایت ما در امان هستند. بر خدا توکل کن و ولایت خویش را نسبت به ائمه طاهرین علیهم السلام پاک و خالص گردان، هر کجا مایلی برو. - . امالی طوسی: 276 -

**[ترجمه]