**[ترجمه]بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ

ستایش ویژه خداوندی است که از میان بندگان دوستدار و نجیبش بزرگان انبیا و اوصیا را به بلا ویژه ساخت و پس از آنان اولیا و نیکان با تقوای را.

و درود بر گزیده ترین پاکان و پاک ترین برگزیدگان و محبوب ترین زمینیان در نزد آسمانیان حضرت محمّد و اهل بیت معصوم او که سفیران الهی اند و به بلا اختصاص یافته اند آنان که با تحفه های رنج تکریم شده اند همان ها که تنها به رنج کشی شب و روز در راه اطاعت از پروردگار آسمان راضی نشدند، مگر اینکه گونه هایشان را بر خاک بمالند و محاسنشان را به خون خضاب کنند.

و لعنت خدا بر دشمنان بدکار و شقی آنان و همه کافران زنا زاده ای باد که به آنان ستم کردند.

این جلد و همه بحار الانوار، تألیف کمترین خدمتگذاران روایات امامان پاک و فقیرترین فرد به رحمت پروردگار بزرگوار آمرزنده محمّد باقر فرزند محمّد تقی است که خداوند هر دو را با موالیان خوبشان محشور فرماید.

صلوات خدا بر آنان باد تا شب و روز در گردش است .

**[ترجمه]

قُرَیْشٍ وَ بَنِی هَاشِمٍ أَنْ تَعَالَیْنَ لِتَلِینَ مِنِّی مَا تَلِی النِّسَاءُ مِنَ النِّسَاءِ فَأَرْسَلْنَ إِلَیْهَا أَنْتَ عَصَیْتِنَا وَ لَمْ تَقْبَلِی قَوْلَنَا وَ تَزَوَّجْتِ مُحَمَّداً یَتِیمَ أَبِی طَالِبٍ فَقِیراً لَا مَالَ لَهُ فَلَسْنَا نَجِی ءُ وَ لَا نَلِی مِنْ أَمْرِکِ شَیْئاً فَاغْتَمَّتْ خَدِیجَةُ علیها السلام لِذَلِکَ فَبَیْنَا هِیَ کَذَلِکَ إِذْ دَخَلَ عَلَیْهَا أَرْبَعُ نِسْوَةٍ سُمْرٍ طِوَالٍ کَأَنَّهُنَّ مِنْ نِسَاءِ بَنِی هَاشِمٍ فَفَزِعَتْ مِنْهُنَّ لَمَّا رَأَتْهُنَّ فَقَالَتْ إِحْدَاهُنَّ لَا تَحْزَنِی یَا خَدِیجَةُ فَإِنَّا رُسُلُ رَبِّکِ إِلَیْکِ وَ نَحْنُ أَخَوَاتُکِ أَنَا سَارَةُ وَ هَذِهِ آسِیَةُ بِنْتُ مُزَاحِمٍ وَ هِیَ رَفِیقَتُکِ فِی الْجَنَّةِ وَ هَذِهِ مَرْیَمُ بِنْتُ عِمْرَانَ وَ هَذِهِ کُلْثُمُ أُخْتُ مُوسَی بْنِ عِمْرَانَ بَعَثَنَا اللَّهُ إِلَیْکِ لِنَلِیَ مِنْکِ مَا تَلِی النِّسَاءُ مِنَ النِّسَاءِ فَجَلَسَتْ وَاحِدَةٌ عَنْ یَمِینِهَا وَ أُخْرَی عَنْ یَسَارِهَا وَ الثَّالِثَةُ بَیْنَ یَدَیْهَا وَ الرَّابِعَةُ مِنْ خَلْفِهَا فَوَضَعَتْ فَاطِمَةَ علیها السلام طَاهِرَةً مُطَهَّرَةً فَلَمَّا سَقَطَتْ إِلَی الْأَرْضِ أَشْرَقَ مِنْهَا النُّورُ حَتَّی دَخَلَ بُیُوتَاتِ مَکَّةَ وَ لَمْ یَبْقَ فِی شَرْقِ الْأَرْضِ وَ لَا غَرْبِهَا مَوْضِعٌ إِلَّا أَشْرَقَ فِیهِ ذَلِکَ النُّورُ وَ دَخَلَ عَشْرٌ مِنَ الْحُورِ الْعِینِ کُلُّ وَاحِدَةٍ مِنْهُنَّ مَعَهَا طَسْتٌ مِنَ الْجَنَّةِ وَ إِبْرِیقٌ مِنَ الْجَنَّةِ وَ فِی الْإِبْرِیقِ مَاءٌ مِنَ الْکَوْثَرِ فَتَنَاوَلَتْهَا الْمَرْأَةُ الَّتِی کَانَتْ بَیْنَ یَدَیْهَا فَغَسَلَتْهَا بِمَاءِ الْکَوْثَرِ وَ أَخْرَجَتْ خِرْقَتَیْنِ بَیْضَاوَیْنِ أَشَدَّ بَیَاضاً مِنَ اللَّبَنِ وَ أَطْیَبَ رِیحاً مِنَ الْمِسْکِ وَ الْعَنْبَرِ فَلَفَّتْهَا بِوَاحِدَةٍ وَ قَنَّعَتْهَا بِالثَّانِیَةِ ثُمَّ اسْتَنْطَقَتْهَا فَنَطَقَتْ فَاطِمَةُ علیها السلام بِالشَّهَادَتَیْنِ وَ قَالَتْ أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَنَّ أَبِی رَسُولُ اللَّهِ سَیِّدُ الْأَنْبِیَاءِ وَ أَنَّ بَعْلِی سَیِّدُ الْأَوْصِیَاءِ وَ وُلْدِی سَادَةُ الْأَسْبَاطِ ثُمَّ سَلَّمَتْ عَلَیْهِنَّ وَ سَمَّتْ کُلَّ وَاحِدَةٍ مِنْهُنَّ بِاسْمِهَا وَ أَقْبَلْنَ یَضْحَکْنَ إِلَیْهَا وَ تَبَاشَرَتِ الْحُورُ الْعِینُ وَ بَشَّرَ أَهْلُ السَّمَاءِ بَعْضُهُمْ بَعْضاً بِوِلَادَةِ فَاطِمَةَ علیها السلام وَ حَدَثَ فِی السَّمَاءِ نُورٌ زَاهِرٌ لَمْ تَرَهُ الْمَلَائِکَةُ قَبْلَ ذَلِکَ وَ قَالَتِ النِّسْوَةُ خُذِیهَا یَا خَدِیجَةُ طَاهِرَةً مُطَهَّرَةً زَکِیَّةً مَیْمُونَةً بُورِکَ فِیهَا وَ فِی نَسْلِهَا فَتَنَاوَلَتْهَا فَرِحَةً مُسْتَبْشِرَةً وَ أَلْقَمَتْهَا ثَدْیَهَا فَدَرَّ عَلَیْهَا فَکَانَتْ فَاطِمَةُ علیها السلام تَنْمِی فِی الْیَوْمِ کَمَا یَنْمِی الصَّبِیُّ فِی الشَّهْرِ وَ تَنْمِی فِی الشَّهْرِ کَمَا یَنْمِی الصَّبِیُّ فِی السَّنَةِ.

مصباح الأنوار، عن أبی المفضل الشیبانی عن موسی بن محمد الأشعری ابن بنت سعد بن عبد الله عن الحسن بن محمد بن إسماعیل المعروف بابن أبی الشوارب

ص: 3

عن عبید الله بن علی بن أشیم عن یعقوب بن یزید عن حماد: مثله.

**[ترجمه]امالی صدوق: مفضل بن عمر نقل می کند که گفت: «از حضرت امام جعفر صادق علیه السّلام پرسیدم: «ولادت فاطمه زهرا علیها السّلام چگونه بود؟»

فرمود: «هنگامی که پیامبر اسلام صلّی اللَّه علیه و آله با خدیجه کبرا ازدواج کرد، زنان مکه از آن بانو کناره گیری کردند. آنها دیگر نزد او نمی رفتند، بر او سلام نمی کردند و به هیچ زنی اجازه نمی دادند که نزد آن بانو مشرف شود. این موضوع باعث آزردگی خاطر و ناراحتی خدیجه کبرا شد و پیوسته از این بیمناک بود که مبادا به پیامبر اسلام صلی اللَّه علیه و آله آسیبی برسد.»

هنگامی که خدیجه حضرت زهرا را باردار شد، آن حضرت در رحم مادر با وی سخن می گفت و او را به صبر و شکیبایی می خواند. ولی خدیجه کبرا این موضوع را از پیامبر اسلام صلّی اللَّه علیه و آله پنهان می کرد. تا اینکه یک روز پیامبر خدا نزد خدیجه کبرا آمد و شنید که آن بانو سرگرم سخن گفتن با فاطمه زهرا است. فرمود: «ای خدیجه! با که سخن می گویی؟ خدیجه پاسخ داد: «این طفلی که در رحم من است با من سخن می گوید و مونس من است.»

پیامبر خدا صلّی اللَّه علیه و آله فرمود: «آری، این جبرئیل است که به من بشارت می دهد و می گوید که این فرزند دختر و سلاله نسلی طیّب و طاهر است و مبارک خدای توانا نسل مرا به واسطه این دختر برقرار و پایدار خواهد ساخت. به زودی امامان را از دامان این دختر به وجود خواهد آورد و آنان را پس از اینکه وحی پروردگار قطع شود، در زمین خلیفه خویشتن قرار خواهد داد.»

حضرت خدیجه کبرا همواره در همین حال بود تا اینکه سرانجام هنگام وضع حمل وی فرا رسید. در این موقع خدیجه پی زنان قریش و بنی هاشم فرستاد و گفت که بیایید و مرا در انجام وضع حمل یاری برسانید. آنان در جواب گفتند: «چون تو سخن ما را نپذیرفتی و با محمّد صلی اللَّه علیه و آله که شخصی فقیر و فرزند یتیم ابوطالب بود ازدواج کردی، ما نیز نزد تو نخواهیم آمد و هیچ کمکی به تو نخواهیم کرد!»

خدیجه کبرا از شنیدن این جواب بسیار غمگین شد. او اندوهگین و پریشان خاطر در اندیشه کار خویش بود که ناگاه چهار زن گندمگون و بلند بالا که به زنان بنی هاشم شباهت داشتند، نزد او آمدند. خدیجه کبرا با دیدن آنان گریه و زاری کرد و از آنها کمک خواست. یکی از زنان گفت: «ای خدیجه، اندوهگین نباش! زیرا ما فرستادگان خداییم. ما خواهران تو هستیم: من ساره ام؛ این بانو آسیه بنت مزاحم است که در بهشت یار و همراه تو خواهد بود؛ این بانو مریم دختر عمران و آن بانوی دیگر کلثم خواهر موسی بن عمران است. ما چهار تن را خدا فرستاده تا تو را در وضع حمل یاری کنیم.»

سپس یکی از زنان طرف راست خدیجه، زن دوم در طرف چپ وی، زن سوم در مقابل او و زن چهارم پشت سر او نشستند و خدیجه، حضرت فاطمه را در حالی که پاک و پاکیزه بود به دنیا آورد.

زمانی که حضرت زهرا متولد شد، نور آن بانو درخشید و داخل خانه های مکه شد. هیچ خانه ای در شرق و غرب زمین نبود که آن نور در آنها نتابیده باشد. آنگاه ده نفر از حورالعین نزد خدیجه کبرا آمدند که هر کدام یک طشت و ابریق بهشتی در دست داشتند. ابریق ها پر از آب کوثر بودند. زنی که در مقابل خدیجه نشسته بود ابریق ها را گرفت و فاطمه زهرا را با آب کوثر شستشو داد. سپس دو حوله که از شیر سفیدتر و از مشک و عنبر خوشبوتر بودند بیرون آورد ویکی از آنها را گرد بدن مبارک حضرت زهرا پیچید و با حوله دیگر برای آن حضرت مقنعه ای درست کرد. آنگاه زن از حضرت زهرا خواست که سخن بگوید. زهرای اطهر زبان به شهادتین گشود و فرمود: «اشهد ان لا اله الا اللَّه و ان ابی رسول اللَّه سید الأنبیاء و ان بعلی سید الاوصیاء و ولدی سادة الاسباط.»

آنگاه بر آن چهار زن سلام کرد و نام هر یک از آنان را بر زبان آورد. آنان از مشاهده آن نوزاد مقدس، خندان و شادمان شدند و به یکدیگر بشارت دادند. اهل آسمان هم ولادت حضرت زهرا را به یکدیگر بشارت گفتند. در آسمان نور درخشنده ای پیدا شد که ملائکه تا پیش از آن نظیرش را ندیده بودند. آن زنان، خدیجه کبرا را خطاب قرار دادند وگفتند: «این مولود پاک و پاکیزه را که مبارک است بگیر! برکت خدا نثار خود این نوزاد و نسل وی خواهد بود» خدیجه کبرا با شادمانی حضرت زهرا را گرفت و پستان خود را در دهان او گذاشت و شیر در دهان وی جاری شد. فاطمه اطهر در هر روز به اندازه یک ماه کودکان معمولی و در هر ماه، به اندازه یک سال آنان رشد می کرد.

مصباح الانوار نیز مانند این روایت را آورده است.

**[ترجمه]

وَ هِیَ فِی السَّمَاءِ الْمَنْصُورَةُ وَ ذَلِکَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ وَ یَوْمَئِذٍ یَفْرَحُ الْمُؤْمِنُونَ بِنَصْرِ اللَّهِ یَنْصُرُ مَنْ یَشاءُ(1) یَعْنِی نَصْرَ فَاطِمَةَ لِمُحِبِّیهَا.

**[ترجمه]معانی الاخبار: از امام جعفر صادق، از پدران بزرگوارش، از پیامبر اسلام صلی اللَّه علیه و آله نقل می کند که فرمود: «نور فاطمه علیهما السّلام قبل از اینکه زمین و آسمان خلق شوند آفریده شد.» بعضی از مردم گفتند: «یا رسول اللَّه! بنابراین فاطمه از جنس بشر نیست؟» فرمود: «فاطمه حوریه ای انسیه است.» گفتند: «یا رسول اللَّه! چگونه می شود که زهرا حوریه و انسیه باشد؟» فرمود: «خدای توانا قبل از اینکه حضرت آدم را بیافریند، فاطمه اطهر را هنگام خلق ارواح خلائق از نور خود آفرید. هنگامی که آدم علیه السّلام را خلق کرد، فاطمه را به وی عرضه کرد.» پرسیدند: «یا رسول اللَّه! فاطمه در آن موقع کجا بود؟» فرمود: «نور او در میان یک حُقَه در زیر ساق عرش جای داشت.» گفتند: «ای پیامبر خدا! طعام وی چه بود؟» فرمود: «تسبیح و تقدیس و تهلیل (یعنی گفتن لا اله الا اللَّه) و حمد خدا بود. موقعی که خدا حضرت آدم را آفرید و مرا از صلب او خارج کرد، دوست داشت که فاطمه را از صلب من خارج کند. بنابراین او را به صورت یک سیب در آورد و آن سیب را جبرئیل نزد من آورد و گفت: «یا محمّد! السلام علیک و رحمت اللَّه و برکاته.» گفتم: «ای حبیب من و علیک السلام و رحمت اللَّه و برکاته.»

جبرئیل گفت: «یا محمّد! خدا تو را سلام می رساند.» گفتم: «سلامتی از طرف خدا است و به سوی او باز خواهد گشت.» گفت: «یا محمّد! این سیب را خدای مهربان از بهشت برای تو فرستاده.» من آن سیب را گرفتم و به سینه خود گذاشتم. جبرئیل گفت: «یا محمّد! خدای حکیم می فرماید این سیب را تناول کن!» هنگامی که آن سیب را پاره کردم، نوری از آن درخشید که من از دیدن آن هراسان شدم. جبرئیل گفت: «یا رسول اللَّه! پس چرا آن را نمی خوری! بخور و هراسان مباش. زیرا این نور، از آن بانویی است که در آسمان منصوره و در زمین فاطمه می باشد.» گفتم: «ای حبیب من! چرا در آسمان منصوره و در زمین فاطمه است؟» گفت: «از این روی در زمین فاطمه نامیده شده که شیعیان خود را از آتش نجات می دهد و دشمنان وی از محبتش محروم خواهند بود. و از این روی در آسمان منصوره است که خدا فرموده در آن روز - یعنی روز قیامت - مؤمنین برای نصرت خدا - که هر کس را که خود بخواهد یاری می کند - . روم/ 4 - 5 - - خوشحال می شوند. منظور از این نصرت، همان نصرتی است که فاطمه اطهر برای دوستان خود خواهد کرد.

**[ترجمه]

ثُمَّ تَقَدَّمْتُ أَمَامِی فَإِذَا أَنَا بِرُطَبٍ أَلْیَنَ مِنَ الزُّبْدِ وَ أَطْیَبَ رَائِحَةً مِنَ الْمِسْکِ وَ أَحْلَی مِنَ الْعَسَلِ فَأَخَذْتُ رُطَبَةً فَأَکَلْتُهَا فَتَحَوَّلَتِ الرُّطَبَةُ نُطْفَةً فِی صُلْبِی فَلَمَّا أَنْ هَبَطْتُ إِلَی الْأَرْضِ وَاقَعْتُ خَدِیجَةَ فَحَمَلَتْ بِفَاطِمَةَ فَفَاطِمَةُ حَوْرَاءُ إِنْسِیَّةٌ فَإِذَا اشْتَقْتُ إِلَی الْجَنَّةِ شَمِمْتُ رَائِحَةَ فَاطِمَةَ علیها السلام.

**[ترجمه]علل الشرائع: همچنین از ابن عباس نقل می کند که گفت: «عایشه یک بار نزد پیامبر اسلام صلی اللَّه علیه و آله مشرف شد و دید که رسول خدا فاطمه اطهر را می بوسد. عایشه پرسید: «یا رسول اللَّه! آیا فاطمه را دوست می داری؟» پیغمبر اکرم فرمود: «آری. به خدا قسم اگر تو می دانستی من چقدر فاطمه ام را دوست می دارم، تو نیز او را بیشتر دوست می داشتی، زیرا هنگامی که مرا در شب معراج به آسمان چهارم بردند، جبرئیل اذان و میکائیل اقامه گفت. آنگاه به من گفته شد: «یا محمّد! جلو بیا و نماز بگزار.» گفتم: «ای جبرئیل! با بودن تو من جلو بیایم و نماز بگزارم؟» گفت: «آری، زیرا خدای حکیم پیامبران مرسل خود را بر ملائکه مقرب خود فضیلت و برتری داده و گذشته از این تو را فضیلت مخصوصی عطا فرموده است.»

من جلو رفتم و با اهل آسمان چهارم نماز به جای آوردم. وقتی به طرف راست خود نگریستم، حضرت ابراهیم را دیدم که در یکی از باغ های بهشت است و گروهی از ملائکه گرد آن بزرگوار جمع شده اند. آنگاه وقتی به سوی آسمان پنجم و ششم بالا رفتم، ندایی شنیدم که گفت: «یا محمّد! پدر تو ابراهیم خوب پدری و برادرت علی بن ابی طالب خوب برادری است.»

هنگامی که متوجه سراپرده ها شدم، جبرئیل دست مرا گرفت و داخل بهشت کرد. ناگاه چشمم به درختی از نور افتاد که دو ملک مشغول پیچیدن حله و زیورهایی بر آن بودند. گفتم: «ای حبیب من جبرئیل! این درخت از آن کیست؟» گفت: «از آن برادرت حضرت علی بن ابی طالب علیه السّلام است و این دو ملک تا روز قیامت حله و زیور به این درخت می پوشانند.» جلوتر که رفتم، با درخت رطبی روبرو شدم که رطب هایش از کره نرم تر، از مشک خوشبوتر و از عسل شیرین تر بود. من یکی از رطب ها را خوردم و آن رطب در پشت من به نطفه مبدل شد. هنگامی که به زمین بازگشتم و با خدیجه کبرا همبستر شدم، وی فاطمه زهرا را حامله شد. بنابراین فاطمه اطهر حوریه ای انسیه است و هر گاه که من مشتاق بهشت می شوم، فاطمه را می بوسم.»

**[ترجمه]

الغمام لنورها و لمعانها و یحتمل أن یکون الغرض التشبیه بالشمس فی حالتی ابتداء الدخول فی الغمام و الخروج منها تشبیها لها بالشمس و لقناعها بالسحاب التی أحاطت ببعض الشمس أو یقال التشبیه بها فی الحالتین لجمعها فیهما بین الستر و التمکن من النظر و عدم محو الضوء و فی الشعاع و علی التقادیر مأخوذ من الکفر بمعنی التغطیة یقال کفرت الشی ء أکفره بالکسر کفرا أی سترته و البضاضة رقة اللون و صفاؤه الذی یؤثر فیه أدنی شی ء.

**[ترجمه]«کفرت» به صیغه مجهول است و منظور این است که اگر بخواهی فاطمه را به خورشیدی که با ابر پوشیده است تشبیه می کنی، چون پوشیده و با عفاف بود و یا چون نگاه به او ممکن بود و اگر بخواهی او را به خورشیدی که از زیر ابر بیرون آمده تشبیه کن، چرا که نور و درخشندگی دارد. و احتمال می رود که هدف از تشبیه حضرت به خورشید در دو حالت ابتدای زیر ابر قرار گرفتن و ابتدای بیرون آمدن از ابر، به این جهت باشد که حضرت را به خورشید و پوشش حضرت را به ابری که به بخشی از خورشید احاطه دارد تشبیه کرده است. یا گفته می شود که تشبیه به خورشید در دو حالت، به این جهت است که خورشید در این دو حالت هم پوشیده است و هم دیده می شود و نور و روشنی اش به کلی محو نشده است.

و بنابر همه فرض هایی که در تشبیه به آن اشاره شد، «کفرت» از ریشه کفر به معنای پوشیدن است. گفته می شود: «کفرت الشی أکفره باکسره کفراً» یعنی آن را پوشاندم.

و «بضاضة» همان رقّت رنگ و صفای آن است، به گونه ای که بر کمترین چیز در آن اثر می گذارد.

**[ترجمه]

**[ترجمه]کافی: فاطمه سلام الله علیها پنج سال بعد از بعثت پیامبر صلی الله علیه و آله متولد شد و در حالی وفات یافت که هجده سال و هفتاد و پنج روز داشت و پس از پدرشان، هفتاد و پنج روز زندگی کردند.

**[ترجمه]

وَ قَالَ أَبُو الْفَرَجِ فِی کِتَابِ مَقَاتِلِ الطَّالِبِیِّینَ: کَانَ مَوْلِدُ فَاطِمَةَ علیها السلام قَبْلَ النُّبُوَّةِ وَ قُرَیْشٌ حِینَئِذٍ تَبْنِی الْکَعْبَةَ وَ کَانَ تَزْوِیجُ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ إِیَّاهَا فِی صَفَرٍ بَعْدَ مَقْدَمِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله الْمَدِینَةَ وَ بَنَی بِهَا بَعْدَ رُجُوعِهِ مِنْ غَزَاةِ بَدْرٍ وَ لَهَا یَوْمَئِذٍ ثَمَانِیَ عَشْرَةَ سَنَةً حَدَّثَنِی بِذَلِکَ الْحَسَنُ بْنُ عَلِیٍّ عَنِ الْحَارِثِ- عَنِ ابْنِ سَعْدٍ عَنِ الْوَاقِدِیِّ عَنْ أَبِی بَکْرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَبِی سَبْرَةَ- عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ أَبِی فَرْوَةَ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ علیه السلام:

**[ترجمه]اقبال الاعمال: شیخ مفید در کتاب حدائق الریاض گوید: «روز بیستم جمادی الآخر سال دوّم مبعث، ولادت سرور زنان حضرت زهرا سلام الله علیها است.» از برخی از کتاب های مخالفان با سند خود از عبدالله بن محمد بن سلیمان هاشمی، از پدرش، از جدّش روایت کرده که گوید: «فاطمه در سال چهل و یکم ولادت رسول خدا صلی الله علیه و آله متولد شد.»

و محمّد بن اسحاق گوید: «فاطمه پیش از آنکه به پیامبر صلی الله علیه و آله وحی شود متولد گشته است، همینطور سایر اولاد پیامبر از خدیجه.»

و در روایت من از حافظ ابی منصور دیلمی به روایت او از ابوعلی حدّاد، از ابونعیم حافظ در کتاب معرفت صحابه آمده که فاطمه کوچک ترین دختران رسول خدا از لحاظ سنی بوده. او در زمانی که قریش کعبه را می ساخت متولّد گشته و در گذشته، کنیه او ام اسماء بود.

ابوالفرج در کتاب مقاتل الطالبین گوید: ولادت فاطمه سلام الله علیها پیش از بعثت و در زمانی که قریش کعبه را می ساخت بوده است. و ازدواج حضرت علی علیه السّلام با ایشان در ماه صفر پس از ورود رسول خدا صلی الله علیه و آله به مدینه است و عروسی با زهرا سلام الله علیها، پس از بازگشت امیرالمؤمنین از جنگ بدر است و برای حضرت در آن روز هجده سال بود. این جریان را حسن بن علی از حارث، از ابن سعد از واقدی، از ابوبکر بن عبدالله بن ابی بسرة، از اسحاق بن عبدالله ابی فروة، از جعفر بن محمّد بن علی علیه السّلام برایم حدیث کرد.

**[ترجمه]

مُحَمَّدِ بْنِ زَکَرِیَّا الْغَلَابِیِّ عَنْ شُعَیْبِ بْنِ وَاقِدٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ: لَمْ تَزَلْ فَاطِمَةُ تَشِبُّ فِی الْیَوْمِ کَالْجُمْعَةِ وَ فِی الْجُمْعَةِ کَالشَّهْرِ وَ فِی الشَّهْرِ کَالسَّنَةِ فَلَمَّا هَاجَرَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله مِنْ مَکَّةَ إِلَی الْمَدِینَةِ وَ ابْتَنَی بِهَا مَسْجِداً وَ أَنِسَ أَهْلُ الْمَدِینَةِ بِهِ وَ عَلَتْ کَلِمَتُهُ وَ عَرَفَ النَّاسُ بَرَکَتَهُ وَ سَارَ إِلَیْهِ الرُّکْبَانُ وَ ظَهَرَ الْإِیمَانُ وَ دُرِسَ الْقُرْآنُ وَ تَحَدَّثَ الْمُلُوکُ وَ الشراف [الْأَشْرَافُ] وَ خَافَ سَیْفَ نَقِمَتِهِ الْأَکَابِرُ وَ الْأَشْرَافُ وَ هَاجَرَتْ فَاطِمَةُ مَعَ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ وَ نِسَاءِ الْمُهَاجِرِینَ وَ کَانَتْ عَائِشَةُ فِیمَنْ هَاجَرَ مَعَهَا فَقَدِمَتِ الْمَدِینَةَ فَأُنْزِلَتْ مَعَ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله عَلَی أُمِّ أَبِی أَیُّوبَ الْأَنْصَارِیِّ وَ خَطَبَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله النِّسَاءَ وَ تَزَوَّجَ

سَوْدَةَ أَوَّلَ دُخُولِهِ الْمَدِینَةَ وَ نَقَلَ فَاطِمَةَ إِلَیْهَا ثُمَّ تَزَوَّجَ أُمَّ سَلَمَةَ فَقَالَتْ أُمُّ سَلَمَةَ تَزَوَّجَنِی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وَ فَوَّضَ أَمْرَ ابْنَتِهِ إِلَیَّ فَکُنْتُ أُؤَدِّبُهَا وَ کَانَتْ وَ اللَّهِ أَدْأَبَ مِنِّی وَ أَعْرَفَ بِالْأَشْیَاءِ کُلِّهَا.

**[ترجمه]دلائل الامامة: از امام صادق علیه السّلام روایت می کند که حضرت فرمود: «حضرت زهرا علیها السّلام هشت سال در مکه و ده سال در مدینه اقامت داشت و هفتاد و پنج روز پس از وفات پیامبر وفات کرد و در جمادی الآخر روز سه شنبه سوم سال یازدهم هجرت درگذشت.»

و باز از امام جعفر صادق علیه السّلام، از پدرشان، از جدشان، از ابن عباس علیهم السّلام روایت کند که او گفت: «فاطمه پیوسته در هر روز به سان یک هفته و در یک هفته به سان یک ماه و در ماه به سان یک سال بزرگ می شد.»

و چون پیامبر صلی الله علیه و آله از مکه به مدینه هجرت کرد و در مدینه مسجدی ساخت، مردم مدینه با او انس گرفتند و سخنش بالا گرفت، مردم مبارک بود وجود او را شناختند، قافله ها برای دیدارش به سوی او روان گردید، ایمان آشکار گشت و قرآن خوانده شد، پادشاهان و اشراف درباره او گفتگو کردند و بزرگان و اشراف از شمشیر خشم و انتقام وی بیم کردند، حضرت فاطمه با امیرمؤمنان و زنان مهاجر هجرت کرد و عایشه نیز در میان زنانی بود که همراه حضرت فاطمه هجرت کرد. حضرت فاطمه به مدینه آمد و همراه با پیامبر، بر مادر ابو ایّوب انصاری وارد شد و رسول خدا از زنان خواستگاری کرد و با سوده در ابتدای ورود به مدینه ازدواج نمود و فاطمه را نزد او برد. سپس با ام سلمه ازدواج کرد. ام سلمه گوید: رسول خدا صلی الله علیه و آله با من ازدواج کرد و اختیار دخترش را به من داد و من او را تربیت می کردم، ولی به خدا سوگند او از من تربیت شده تر و آشناتر با همه چیز بود .

**[ترجمه]

أولی العزم سوی نبینا صلی الله علیهم أجمعین لا یقال لا یدل علی فضلهما علی نوح و إبراهیم علیهما السلام لاحتمال کون عدم کونهما کفوین لکونهما من أجدادها علیها السلام لأنا نقول ذکر آدم علیه السلام یدل علی أن المراد عدم کونهم أکفاءها مع قطع النظر عن الموانع الأخر علی أنه یمکن أن یتشبث بعدم القول بالفصل نعم یمکن أن یناقش فی دلالته علی فضل فاطمة علیهم بأنه یمکن أن یشترط فی الکفاءة کون الزوج أفضل و لا یبعد ذلک من متفاهم العرف و الله یعلم.

**[ترجمه]می توان با استدلال به این حدیث گفت که حضرت علی بن ابی طالب و فاطمه اطهر، از سایر پیامبران اولوالعزم، غیر از پیامبر اسلام صلّی اللَّه علیه و آله اشرف و افضل هستند. اگر گفته شود که این حدیث دلالت بر این ندارد که حضرت علی و فاطمه زهرا از حضرت نوح و ابراهیم علیهم السّلام افضل باشند، چون نوح و ابراهیم از اجداد حضرت زهرا به شمار می روند، لذا نمی توان گفت که کفو آن بانو هستند، ما در جواب می گوییم که نام حضرت آدم هم در این حدیث برده شده، پس با صرف نظر از موانع دیگر، می توان گفت که آنان نیز همانند فاطمه نبوده اند. به علاوه می توان با عدم قول به فصل، برتری را ثابت کرد، چون کسی میان پیامبران در این جهت تفضیل نداده است.

آری، می توان مناقشه کرد و گفت که این حدیث بر افضل بودن فاطمه زهرا بر ایشان دلالت ندارد، چرا که در همانند بودن، افضل بودن زوج شرط است و این مطلب از تفاهم عرفی بعید نیست. در نهایت خدا می داند .

**[ترجمه]

**[ترجمه]علل الشرائع: از ابان بن تغلب نقل می کند که گفت: «از امام جعفر صادق پرسیدم: «یا ابن رسول اللَّه! برای چه فاطمه اطهر، زهرا نامیده شد؟»

فرمود: «برای اینکه نور حضرت زهرا روزی سه مرتبه برای امیرالمؤمنین علیه السّلام می درخشید. نور صورت آن بانوی معظمه در وقت نماز صبح، آن هنگام که مردم هنوز در رختخواب خود بودند می درخشید. سفیدی آن نور داخل اتاق های اهل مدینه می گردید و حیاط خانه هایشان سفید می شد. آنها از مشاهده این منظره در شگفت می شدند، نزد پیامبر خدا صلی اللَّه علیه و آله می آمدند و درباره سرچشمه نور می پرسیدند. پیامبر خدا آنان را به سوی خانه زهرای اطهر روانه می کرد. زمانی که آنها به طرف خانه آن بانو می رفتند، می دیدند که او بر سر سجاده عبادت نشسته و نور صورت وی از محراب عبادتش ساطع می شود. آنگاه در می یافتندآن نوری که دیده اند، از نور فاطمه بوده است.

هنگامی که ظهر می شد و فاطمه اطهر آماده نماز ظهر می گردید، نور زرد خاصی از پیشانی وی می درخشید و داخل خانه های اهل مدینه می شد؛ به گونه ای که در و دیوار خانه ها، لباس و رنگ چهره هایشان زرد می گردید.

وقتی درباره سرچشمه آن نور می پرسیدند، پیامبر خدا صلی اللَّه علیه و آله آنان را به سوی خانه زهرای اطهر روانه می کرد. زمانی که آنها به سمت خانه آن بانوی مکرمه می رفتند، مشاهده می کردند که او در میان محراب عبادت ایستاده و نور زردی از پیشانی وی ساطع می شود. آنگاه در می یافتند آن نوری که دیده اند، از نور پیشانی مبارک آن حضرت بوده است.

زمانی که آفتاب غروب می کرد، صورت حضرت زهرای اطهر سرخفام می شد و نوعی نور سرخ از آن ساطع می گردید و آن بانو بابت این نعمت، شکر حضرت پروردگار را به جای می آورد. نور سرخی که از چهره وی می درخشید، داخل خانه های مردم می گردید، به شکلی که حیاط خانه های آنان به رنگ سرخ فام در می آمد. مردم که از مشاهده آن منظره تعجب می کردند، به حضور رسول خدا می شتافتند و درباره سرچشمه آن نور می پرسیدند. پیامبر خدا آنان را به طرف خانه زهرای اطهر می فرستاد. هنگامی که آنها به خانه فاطمه زهرا می رسیدند، می دیدند که آن بانوی معظمه بر سر سجاده عبادت نشسته و سرگرم تسبیح و تمجید پروردگار است و نور قرمزی از صورت وی می درخشد. آنگاه در می یافتند آن نوری که دیده اند، از نور چهره آن بانوی مکرمه بوده است. آن نور تا زمان ولادت امام حسین علیه السّلام همچنان با او بود و در صورت ما امامان نیز هر کدام پس از دیگری خواهد بود، تا روز قیامت.»

**[ترجمه]

الْأَرْضِ.

**[ترجمه]معانی الاخبار و علل الشرائع: از پدر ابن عماره نقل می کنند که گفت: «امام جعفر صادق علیه السّلام را گفتم: «برای چه فاطمه اطهر، زهرا نامیده شد؟» فرمود: «برای اینکه هر گاه فاطمه در محراب عبادت می ایستاد، نور او برای اهل آسمان می درخشید، همان گونه که نور ستارگان برای اهل زمین می درخشد.»

**[ترجمه]

بدو فطرتها عالمة بالعلوم الربانیة و علی التقادیر کان الفاعل بمعنی المفعول کالدافق بمعنی المدفوق أو یقرأ علی بناء التفعیل أی جعلتک قاطعة الناس من الجهل أو المعنی لما فطمها من الجهل فهی تفطم الناس منه و الوجهان الأخیران یشکل إجراؤهما فی قوله فطمتک عن الطمث إلا بتکلف بأن یجعل الطمث کنایة عن الأخلاق و الأفعال الذمیمة أو یقال علی الثالث لما فطمتک عن الأدناس الروحانیة و الجسمانیة فأنت تفطم الناس عن الأدناس المعنویة.

**[ترجمه]«فطمتک بالعلم» یعنی تو را با علم شیر دادم تا آنکه بی نیاز شدی و از شیر بازگرفته شدی، یا تو را از جهل به سبب علم جدا کردم، یا از شیر گرفتن تو را همراه با علم قرار دادم، کنایه از اینکه حضرت زهرا سلام الله علیها در ابتدای آفرینش با علوم الهی آشنا بود، و بر همه تقادیر، فاعل به معنای مفعول است، مانند دافق به معنای مدفوق (فاطمه به معنای مفطومه) یا اینکه به صیغه باب تفعیل خوانده شود، یعنی تو را این گونه قرار دادم که مردم را از جهل جدا سازی، یا معنی این است که چون خداوند او را از جهل جدا ساخته، او هم مردم را از جهل می گیرد و این دو وجه اخیر در گفته امام علیه السّلام «فطمتک عن الطمث» جز با تکلف جاری نمی شود، به این شکل «ترطمث» کنایه از اخلاق و افعال مذموم باشد یا در فرض سوم بگوییم چون تو را از پلیدی های روحانی و جسمانی بازگرفتم، تو هم نیز مردم را از پلیدی های معنوی بازمی گیری.

**[ترجمه]

إِلَهِی وَ سَیِّدِی سَمَّیْتَنِی فَاطِمَةَ وَ فَطَمْتَ بِی مَنْ تَوَلَّانِی وَ تَوَلَّی ذُرِّیَّتِی مِنَ النَّارِ وَ وَعْدُکَ الْحَقُّ وَ أَنْتَ لا تُخْلِفُ الْمِیعادَ فَیَقُولُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ صَدَقْتِ یَا فَاطِمَةُ إِنِّی سَمَّیْتُکِ فَاطِمَةَ وَ فَطَمْتُ بِکِ مَنْ أَحَبَّکِ وَ تَوَلَّاکِ وَ أَحَبَّ ذُرِّیَّتَکِ وَ تَوَلَّاهُمْ مِنَ النَّارِ وَ وَعْدِیَ الْحَقُّ وَ أَنَا لَا أُخْلِفُ الْمِیعَادَ وَ إِنَّمَا أَمَرْتُ بِعَبْدِی هَذَا إِلَی النَّارِ لِتَشْفَعِی فِیهِ فَأُشَفِّعَکِ وَ لِیَتَبَیَّنَ مَلَائِکَتِی وَ أَنْبِیَائِی وَ رُسُلِی وَ أَهْلَ الْمَوْقِفِ مَوْقِفُکِ مِنِّی وَ مَکَانَتُکِ عِنْدِی فَمَنْ قَرَأْتِ بَیْنَ عَیْنَیْهِ مُؤْمِناً فَخُذِی بِیَدِهِ وَ أَدْخِلِیهِ الْجَنَّةَ.

**[ترجمه]علل الشرائع: از محمّد بن مسلم نقل می کند که گفت: «از حضرت امام محمّد باقر علیه السّلام شنیدم که فرمود: «فاطمه زهرا بر در جهنم موقفی خواهد داشت. هنگامی که روز قیامت فرا رسد، در میان دو چشم هر کسی نوشته می شود که وی مؤمن یا کافر است، آنگاه به کسی که دوستدار فاطمه است اما بسیارگناه کرده، امر می شود که به طرف جهنم برود. وقتی که آن حضرت می بیند که بین دو چشم آن شخص نوشته شده «دوست فاطمه»، می گوید: «پروردگارا! تو مرا فاطمه نامیدی و وعده دادی کسی که مرا و فرزندانم را دوست داشته باشد، به وسیله من از آتش جهنم نجات دهی. همانا که وعده تو بر حق است و خلف وعده نخواهی کرد!»

خداوند رئوف خواهد گفت: «راست می گویی، من تو را فاطمه نامیدم و کسی که تو را و فرزندانت را دوست داشته باشد، از آتش جهنم بر کنار خواهم داشت. وعده من حق است و خلف وعده نخواهم کرد. من بدین منظور دستور دادم این بنده ام را به جهنم ببرند که تو شفیع او شوی و من شفاعت تو را بپذیرم تا مقام و منزلتی که تو نزد من داری، برای ملائکه و پیامبران و اهل محشر معلوم شود. حال دست هر کس را که در میان دو چشم او نوشته شده «مؤمن» بگیر و داخل بهشت کن.»

**[ترجمه]

عَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ قَالَ عَلِیٌّ علیه السلام: إِنَّمَا سُمِّیَتْ فَاطِمَةَ لِأَنَّ اللَّهَ فَطَمَ مَنْ أَحَبَّهَا عَنِ النَّارِ.

شِیرَوَیْهِ فِی الْفِرْدَوْسِ عَنْ جَابِرٍ الْأَنْصَارِیِّ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله: إِنَّمَا سَمَّیْتُ ابْنَتِی فَاطِمَةَ لِأَنَّ اللَّهَ فَطَمَهَا وَ فَطَمَ مُحِبِّیهَا عَنِ النَّارِ.

الصَّادِقُ علیه السلام: تَدْرِی أَیُّ شَیْ ءٍ تَفْسِیرُ فَاطِمَةَ قَالَ فُطِمَتْ مِنَ الشَّرِّ وَ یُقَالُ إِنَّمَا سُمِّیَتْ فَاطِمَةَ لِأَنَّهَا فُطِمَتْ عَنِ الطَّمْثِ.

أَبُو صَالِحٍ الْمُؤَذِّنُ فِی الْأَرْبَعِینَ: سُئِلَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله مَا الْبَتُولُ قَالَ الَّتِی لَمْ تَرَ حُمْرَةً قَطُّ وَ لَمْ تَحِضْ فَإِنَّ الْحَیْضَ مَکْرُوهٌ فِی بَنَاتِ الْأَنْبِیَاءِ وَ قَالَ علیه السلام لِعَائِشَةَ یَا حُمَیْرَاءُ إِنَّ فَاطِمَةَ لَیْسَتْ کَنِسَاءِ الْآدَمِیِّینَ لَا تَعْتَلُّ کَمَا تعتلن [تَعْتَلِلْنَ] أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ حَرَّمَ اللَّهُ النِّسَاءَ عَلَی عَلِیٍّ مَا دَامَتْ فَاطِمَةُ حَیَّةً لِأَنَّهَا طَاهِرَةٌ لَا تَحِیضُ.

وَ قَالَ عُبَیْدٌ الْهَرَوِیُّ فِی الْغَرِیبَیْنِ: سُمِّیَتْ مَرْیَمُ بَتُولًا لِأَنَّهَا بُتِلَتْ عَنِ الرِّجَالِ وَ سُمِّیَتْ فَاطِمَةُ بَتُولًا لِأَنَّهَا بُتِلَتْ عَنِ النَّظِیرِ.

أَبُو هَاشِمٍ الْعَسْکَرِیُّ: سَأَلْتُ صَاحِبَ الْعَسْکَرِ علیه السلام لِمَ سُمِّیَتْ فَاطِمَةُ الزَّهْرَاءَ علیها السلام فَقَالَ کَانَ وَجْهُهَا یَزْهَرُ لِأَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام مِنْ أَوَّلِ النَّهَارِ کَالشَّمْسِ الضَّاحِیَةِ وَ عِنْدَ الزَّوَالَ کَالْقَمَرِ الْمُنِیرِ وَ عِنْدَ غُرُوبِ الشَّمْسِ کَالْکَوْکَبِ الدُّرِّیِّ.

الْحَسَنُ بْنُ یَزِیدَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام لِمَ سُمِّیَتْ فَاطِمَةُ الزَّهْرَاءَ قَالَ لِأَنَّ لَهَا فِی الْجَنَّةِ قُبَّةً مِنْ یَاقُوتٍ حَمْرَاءَ ارْتِفَاعُهَا فِی الْهَوَاءِ مَسِیرَةُ سَنَةٍ مُعَلَّقَةً بِقُدْرَةِ الْجَبَّارِ لَا عِلَاقَةَ لَهَا مِنْ فَوْقِهَا فَتُمْسِکَهَا وَ لَا دِعَامَةَ لَهَا مِنْ تَحْتِهَا فَتَلْزَمَهَا لَهَا مِائَةُ أَلْفِ بَابٍ عَلَی کُلِّ بَابٍ أَلْفٌ مِنَ الْمَلَائِکَةِ یَرَاهَا أَهْلُ الْجَنَّةِ کَمَا یَرَی أَحَدُکُمُ الْکَوْکَبَ الدُّرِّیَّ الزَّاهِرَ فِی أُفُقِ السَّمَاءِ فَیَقُولُونَ هَذِهِ الزَّهْرَاءُ لَفَاطِمَةُ علیها السلام.

**[ترجمه]مناقب: از حضرت امام جعفر صادق، از پیامبر اکرم اسلام روایت می کند که به حضرت علی علیه السّلام فرمود: «آیا می دانی که چرا فاطمه، فاطمه نامیده شد؟» امیرالمؤمنین گفت: «برای چه یا رسول اللَّه!» فرمود: «برای اینکه فاطمه و شیعیانش از آتش جهنم در امان خواهند بود.» علی علیه السّلام فرمود: «تنها فاطمه، فاطمه نامیده شد، چون خداوند دوستان او را از آتش بازگرفته است.» پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: «دخترم فاطمه نامیده شده است چون خداوند او و دوستانش را از آتش بازگرفته است.»

امام صادق علیه السّلام فرمود: «می دانی که تفسیر نام فاطمه چیست؟» حضرت فرمود: «از شر و بدی بازگرفته شده است و گفته شده است که تنها فاطمه، فاطمه نامیده شده، چرا که از خون گرفته شده است.»

از رسول خدا صلی الله علیه و آله سوال شد بتول چیست؟ و حضرت به عایشه فرمود: «ای حمیرا! فاطمه مانند زنان عالمیان نیست. او به مانند آنان نقص نمی پذیرد.»

ابو عبداللَّه می گوید: «مادامی که فاطمه اطهر زنده بود، خدا زنان دیگر را به حضرت علی بن ابی طالب علیه السّلام حرام کرده بود؛ زیرا که وی پاک و پاکیزه بود و مبتلا به خون حیض نمی شد .»

عبید هروی در کتاب غریبین می گوید: «حضرت مریم را به این دلیل بتول گفتند که به مردان تمایلی نداشت. فاطمه زهرا را از این روی بتول گفتند که نظیر نداشت.»

ابو هاشم عسکری می گوید: «از امام حسن عسکری علیه السّلام پرسیدم: «برای چه فاطمه اطهر، زهرا نامیده شد؟» فرمود: «برای اینکه صورت وی در اوّل روز برای حضرت علی علیه السّلام همچون آفتاب می درخشید و در موقع ظهر نظیر ماه منیر و به هنگام غروب آفتاب، همانند ستاره ای درخشان بود.»

حسن بن یزید می گوید: «از حضرت امام جعفر صادق علیه السّلام پرسیدم: «برای چه فاطمه اطهر، زهرا نامیده شد؟» فرمود: «برای اینکه او قصری از یاقوت سرخ در بهشت دارد که به اندازه یک سال راه رفتن ارتفاع دارد و به قدرت خدا در هوا معلق است، به گونه ای که چیزی آن را از طرف بالا نگه نمی دارد و از سمت پایین هم به چیزی متکی نیست. این قصر دارای صد هزار در است که بر هر دری هزار ملک ایستاده است. این قصر به چشم اهل بهشت، همانند ستاره درخشنده ای است که شما در افق آسمان مشاهده می کنید. اهل بهشت می گویند: «این قصر درخشنده از آن فاطمه است.»

**[ترجمه]

السَّمَاوِیَّةُ الْحَانِیَةُ.

**[ترجمه]مناقب: کنیه های حضرت زهرا عبارتند از: ام الحسن، ام الحسین، ام المحسن، ام الائمة و ام أبیها. نام های مبارک او بنا به روایت ابوجعفر قمی عبارتند از: فاطمه، بتول، حصان، حُرّه، سیده، عذرا، زهرا، حورا، مبارکه، طاهره، زکیه، راضیه، مرضیه، مُحدثّه، مریم کبرا و صدیقه کبرا. در آسمان به آن بانو نوریه سماویه و حانیه گفته می شود.

**[ترجمه]

**[ترجمه]ارشاد القلوب: از سلمان فارسی روایت می کند که گفت: «من در مسجد در حضور پیامبر خدا صلی اللَّه علیه و آله نشسته بودم که دیدم عباس بن عبدالمطب به حضور رسول خدا مشرف شد و سلام کرد. بعد از آنکه پیغمبر خدا جواب سلام وی را داد، عباس گفت: «یا رسول اللَّه! از چیست که خدا، علی بن ابی طالب را بر ما اهل بیت فضیلت و برتری داده، در صورتی که ما همه از یک خاندانیم؟»

رسول اعظم اسلام فرمود: «اکنون جواب تو را می دهم. هنگامی که خدای توانا من و علی را خلق کرد، آسمان و زمین، بهشت و دوزخ و لوح و قلمی در کار نبود. موقعی که خدا تصمیم گرفت ما را بیافریند سخنی گفت که از آن سخن نوری به وجود آمد. بعد سخن دیگری گفت که از آن سخن روحی به وجود آمد. آنگاه آن دو را با یک دیگر ممزوج کرد پس متعادل شدند. سپس من و علی را از آنها آفرید و نور عرش را از نور من آفرید. بنابراین من از عرش جلیل ترم. خدای تعالی نور آسمان ها را از نور علی خلق کرد. پس علی از آسمان ها جلیل تر است. خداوند نور آفتاب را از نور حسن و نور ماه را از نور حسین آفرید. پس ایشان از آفتاب و ماهتاب جلیل ترند. ملائکه خدای سبحان را تسبیح می کنند و می گویند: «سبوح قدوس من انوار»، یعنی پاک و منزه است خدا. چقدر این نورها نزد خدا گرامی هستند! آنگاه اراده خدا بر این قرار گرفت که ملائکه را امتحان کند. پس ابری چنان تاریک را بر آنها فرستاد که یکدیگر را نمی دیدند. ملائکه گفتند: «پروردگارا! از آن روزی که ما را آفریده بودی، هیچ گاه چنین منظره ای را ندیده بودیم! تو را به حق این انوار قسم می دهیم که این ظلمت و تاریکی را از ما دور گردانی!»

خدای توانا نور فاطمه را آفرید و آن را مانند قندیل بر کنار عرش آویخت و از آن نور آسمان ها و زمین های هفتگانه را خلق کرد. از این روی است که فاطمه اطهر، زهرا نامیده شد.

ملائکه خدا را تسبیح و تقدیس می کردند. خداوند سبحان فرمود: «به عزت و جلال خودم قسم که من ثواب تسبیح و تقدیس شما را برای دوستان این فاطمه و پدر و شوهر و فرزندان وی قرار خواهم داد.»

سلمان می گوید: «وقتی که عباس از حضور پیامبر خدا خارج شد، با حضرت علی بن ابی طالب رو به رو گردید. وی علی علیه السّلام را به سینه خود فشرد، میان دو چشم وی را بوسید و به او گفت: «پدرم به فدای اهل بیت مصطفی صلی اللَّه علیه و آله باد! شماچه اندازه نزد خدا گرامی هستید!»

**[ترجمه]

مِنْهُمْ بِالتَّوْحِیدِ وَ الْإِیمَانِ بِمَا جِئْتُ بِهِ.

**[ترجمه]ما، [الأمالی للشیخ الطوسی] جَمَاعَةٌ عَنْ أَبِی الْمُفَضَّلِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْعَلَوِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ یَزِیدَ عَنِ الرِّضَا عَنْ آبَائِهِ عَنْ عَلِیٍّ علیه السلام قَالَ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَقُولُ: سُمِّیَتْ فَاطِمَةَ لِأَنَّ اللَّهَ فَطَمَهَا وَ ذُرِّیَّتَهَا مِنَ النَّارِ مَنْ لَقِیَ اللَّهَ

ص: 18

مِنْهُمْ بِالتَّوْحِیدِ وَ الْإِیمَانِ بِمَا جِئْتُ بِهِ.

**[ترجمه]

الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ خَیْرُ أَهْلِ الْأَرْضِ بَعْدِی وَ بَعْدَ أَبِیهِمَا وَ أُمُّهُمَا أَفْضَلُ نِسَاءِ أَهْلِ الْأَرْضِ.

**[ترجمه]عیون اخبار الرضا: پیغمبر اسلام صلی اللَّه علیه و آله فرمود: «حسن و حسین بعد از من و بعد از پدرشان، بهترین اهل زمین هستند و مادرشان بهترین زنان اهل زمین است.»

**[ترجمه]

لِغَضَبِکِ وَ یَرْضَی لِرِضَاکِ قَالَ فَقَالَ علیه السلام نَعَمْ إِنَّ اللَّهَ لَیَغْضَبُ فِیمَا تَرْوُونَ لِعَبْدِهِ الْمُؤْمِنِ وَ یَرْضَی لِرِضَاهُ فَقَالَ نَعَمْ فَقَالَ علیه السلام فَمَا تُنْکِرُونَ أَنْ تَکُونَ ابْنَةُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مُؤْمِنَةً یَرْضَی اللَّهُ لِرِضَاهَا وَ یَغْضَبُ لِغَضَبِهَا قَالَ صَدَقْتَ اللَّهُ أَعْلَمُ حَیْثُ یَجْعَلُ رِسالَتَهُ.

**[ترجمه]احتجاج: از امام جعفر صادق علیه السّلام روایت می کند که پیغمبر معظم اسلام به فاطمه زهرا فرمود: «ای فاطمه! خدای حکیم برای غضب تو غضب می کند و از خشنودی تو خشنود می شود.»

هنگامی که محدثین این حدیث را نقل کردند، ابن جریح به حضور امام صادق آمد و گفت: «امروز حدیثی به گوش ما رسید که مردم آن را شهرت داده اند.» فرمود: «چه حدیثی؟» گفت: «شما فرموده ای که پیامبر اسلام به فاطمه اطهر فرمود: «خدا برای غضب تو غضب می کند و از خشنودی تو خشنود می شود.» فرمود: «آری، آیا شما چنین روایت نمی کنید که خدا برای غضب بنده مؤمن خود غضب می کند و از خشنودی او خشنود می شود؟» پاسخ داد: «چرا.» فرمود: «پس چرا انکار می کنید که خدا برای غضب فاطمه که دختر پیغمبر اسلام است غضب خواهد کرد و از خشنودی او خشنود خواهد شد؟» گفت: «راست گفتی، خدا می داند که مقام پیامبری را نصیب چه خاندانی کند!»

**[ترجمه]

عَلِیِّ بْنِ الْمُنْذِرِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ حُسَیْنِ بْنِ زَیْدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ عُمَرَ بْنِ عَلِیٍّ عَنِ الصَّادِقِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام عَنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَنَّهُ قَالَ: یَا فَاطِمَةُ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی لَیَغْضَبُ لِغَضَبِکِ وَ یَرْضَی لِرِضَاکِ قَالَ فَجَاءَ صَنْدَلٌ فَقَالَ لِجَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ إِنَّ هَؤُلَاءِ الشَّبَابَ یَجِیئُونَّا عَنْکَ بِأَحَادِیثَ مُنْکَرَةٍ فَقَالَ لَهُ جَعْفَرٌ علیه السلام وَ مَا ذَاکَ یَا صَنْدَلُ قَالَ جَاءُونَا عَنْکَ أَنَّکَ حَدَّثْتَهُمْ إِنَّ اللَّهَ لَیَغْضَبُ لِغَضَبِ فَاطِمَةَ وَ یَرْضَی لِرِضَاهَا قَالَ فَقَالَ جَعْفَرٌ علیه السلام یَا صَنْدَلُ أَ لَسْتُمْ رَوَیْتُمْ فِیمَا تَرْوُونَ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی لَیَغْضَبُ لِغَضَبِ عَبْدِهِ الْمُؤْمِنِ وَ یَرْضَی لِرِضَاهُ قَالَ بَلَی قَالَ فَمَا تُنْکِرُونَ أَنْ تَکُونَ فَاطِمَةُ علیها السلام مُؤْمِنَةً یَغْضَبُ اللَّهُ لِغَضَبِهَا وَ یَرْضَی لِرِضَاهَا قَالَ فَقَالَ لَهُ اللَّهُ أَعْلَمُ حَیْثُ یَجْعَلُ رِسالَتَهُ.

ما، [الأمالی للشیخ الطوسی] الغضائری عن الصدوق عن یحیی: مثله.

**[ترجمه]امالی صدوق: از حضرت صادق، از علی بن ابی طالب علیهم السّلام نقل می کند که پیغمبر اکرم اسلام به حضرت فاطمه زهرا فرمود: «ای فاطمه! خدا برای غضب تو غضب می کند و از خشنودی تو خشنود می شود.»

راوی می گوید: «صندل به حضور امام جعفر صادق علیه السّلام آمد و گفت: «این جوانان از تو احادیث عجیب و غریبی برای ما نقل می کنند!» فرمود: «چه حدیثی؟»

گفت: «به ما می گویند که شما گفته ای خدا برای غضب فاطمه غضب می کند و از خشنودی وی خشنود می شود؟»

حضرت صادق علیه السّلام فرمود: «آیا نه چنین است که شما روایت کرده اید: «خدای حکیم برای غضب بنده مؤمن غضب می کند و از رضایت وی راضی و خوشحال می شود؟» گفت: «چرا؟» فرمود: «پس چرا منکر این می شوید که فاطمه مومنه است و خدا برای غضب فاطمه غضب می کند و از خشنودی او خشنود می شود؟» صندل گفت: «خدا بهتر می داند که مقام پیامبری را در چه خاندانی قرار دهد.»

امالی طوسی نیز این روایت را آورده است.

**[ترجمه]

أَهْرَقَ دَمِی وَ آذَانِی فِی عِتْرَتِی.

کشف، [کشف الغمة] عن موسی بن جعفر علیهما السلام: مثله.

**[ترجمه]امالی صدوق: از حضرت علی بن ابی طالب علیه السّلام روایت می کند که فرمود: «یک روز رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله نزد فاطمه اطهر رفت و دید که گردنبندی در گردن آن بانوی بزرگوار است. پیامبر خدا به خاطر آن گردنبند از فاطمه زهرا دل آزرده شد. فاطمه گردنبند را باز کرد و کنار گذاشت. رسول اکرم به وی فرمود: «تو از من هستی.»

پس از این اتفاق شخص سائلی آمد و حضرت زهرا گردنبند را به وی عطا کرد. آنگاه پیغمبر معظم اسلام فرمود: «غضب شدید خدا و غضب من بر کسی باد که خون مرا بریزد و به عترتم اذیت و آزاری برساند.»

کشف الغمّه نیز مانند این روایت را آورده است.

**[ترجمه]

**[ترجمه]امالی طوسی: همچنین از عایشه روایت می کند که گفت: «به حق آن خدایی که شریک ندارد، هر گاه که فاطمه زهرا راه می رفت، راه رفتن وی با راه رفتن پیغمبر خدا تفاوتی نداشت. هر گاه که پیامبر خدا فاطمه را می دید، دو مرتبه خطاب به او می فرمود: «مرحبا به دختر من!»

فاطمه اطهر می گوید: «پدرم به من می فرمود: «آیا راضی نیستی که فردای قیامت، بزرگ زنان مؤمنین یا زنان این امت باشی؟»

**[ترجمه]

بَیْتِی فَأَحْسِنْ إِلَیْهَا بَعْدِی وَ أَمَّا الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ فَهُمَا ابْنَایَ وَ رَیْحَانَتَایَ وَ هُمَا سَیِّدَا شَبَابِ أَهْلِ الْجَنَّةِ فَلْیُکْرَمَا عَلَیْکَ کَسَمْعِکَ وَ بَصَرِکَ ثُمَّ رَفَعَ صلی الله علیه و آله یَدَهُ إِلَی السَّمَاءِ فَقَالَ اللَّهُمَّ إِنِّی أُشْهِدُکَ أَنِّی مُحِبٌّ لِمَنْ أَحَبَّهُمْ وَ مُبْغِضٌ لِمَنْ أَبْغَضَهُمْ وَ سِلْمٌ لِمَنْ سَالَمَهُمْ وَ حَرْبٌ لِمَنْ حَارَبَهُمْ وَ عَدُوٌّ لِمَنْ عَادَاهُمْ وَ وَلِیٌّ لِمَنْ وَالاهُمْ.

**[ترجمه]امالی صدوق: از ابن عباس نقل می کند که گفت: «یک روز پیامبر اسلام صلّی اللَّه علیه و آله نشسته بود. علی و زهرا و حسن و حسین علیهم السّلام نیز در حضور آن بزرگوار مشرف بودند. پیغمبر خدا گفت: «پروردگارا! تو می دانی که ایشان اهل بیت من و از همه مردم نزد من گرامی ترند. بار خدایا! محبوب بدار آن کس را که آنها را محبوب می دارد؛ دوست بدار آن کس را که آنها را دوست می دارد؛ دشمن بدار کسی را که به آنها دشمنی می ورزد؛ یاور آن کس باش که یاور آنهاست. پروردگارا! ایشان را از هر گونه پلیدی، پاک و پاکیزه بدار و از هر گناهی نگاهداری فرما! ایشان را به وسیله روح القدس تأیید بفرما!»

سپس روی به حضرت علی بن ابی طالب کرد و فرمود: «یا علی! تو امام امت من و خلیفه من خواهی بود. تو مؤمنین را به سوی بهشت رهبری خواهی کرد. گویا من دخترم فاطمه را می بینم که فردای قیامت بر شتری که از نور است نشسته. در طرف راست وی هفتاد هزار ملک و در سمت چپ او هفتاد هزار ملک خواهد بود. دختر من زنان مؤمنه امتم را به سوی بهشت رهبری خواهد کرد. هر زنی که پنج نماز شبانه روز را بخواند، ماه رمضان را روزه بگیرد، اعمال حج را به جای آورد، زکات مال خود را بدهد، از شوهر خود اطاعت کند و علی را بعد از من دوست داشته باشد، به شفاعت دخترم فاطمه زهرا داخل بهشت خواهد شد. دخترم فاطمه، بزرگ زنان بهشت است.»

گفته شد: «یا رسول اللَّه! آیا فاطمه فقط بزرگ زنان زمانه خود است؟» فرمود: «این مقام حضرت مریم دختر عمران است، ولی دختر من فاطمه زهرا، بزرگ اولین و آخرین زنان جهان است. هنگامی که فاطمه در محراب عبادت می ایستد، هفتاد هزار ملک از ملائکه مقربین به وی سلام می کنند و فاطمه را به گونه ای ندا می دهند که حضرت مریم را ندا می دادند. آنان به فاطمه می گویند: «إِنَّ اللَّهَ اصْطَفاکِ وَ طَهَّرَکِ وَ اصْطَفاکِ عَلی نِساءِ الْعالَمِین» - . آل عمران / 42 - ، {خدا تو را برگزید و پاک و پاکیزه داشت. خدا تو را از میان تمام زنان جهان برگزید.}

پیغمبر خاتم پس از این فرمایش ها، روی به حضرت علی کرد و فرمود: «یا علی! فاطمه پاره تن و نور چشم و میوه دل من است. آنچه که باعث ناراحتی زهرا شود، باعث ناراحتی من و آنچه که موجب خشنودی وی شود، موجب خشنودی من خواهد شد. زهرا اولین کس از اهل بیت من است که به من ملحق می شود. بعد از من با دخترم فاطمه نیک رفتاری کن! حسن و حسین صلی اللَّه علیه و آله پسران و گل های منند؛ آنها بزرگ جوانان بهشت هستند. پس باید آنها را همچون چشم و گوش خود گرامی بداری.»

آنگاه حضرت محمّد صلی اللَّه علیه و آله دست خود را به سوی آسمان بلند کرد و گفت: «بار خدایا! من تو را شاهد می گیرم که من دوستِ دوست ایشان هستم؛ به آن کس که بغض ایشان را در دل داشته باشد بغض می ورزم؛ با کسی که با آنان بجنگد می جنگم؛ تسلیم کسی هستم که تسلیم ایشان باشد؛ دشمن کسی هستم که دشمن ایشان باشد و دوستدار کسی هستم که دوستدار آنان باشد.»

**[ترجمه]

آذَی اللَّهَ وَ هُوَ قَوْلُ اللَّهِ إِنَّ الَّذِینَ یُؤْذُونَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ الْآیَةَ.

**[ترجمه]علی بن ابراهیم قمی: در ذیل آیه «إِنَّ الَّذِینَ یُؤْذُونَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ لَعَنَهُمُ اللَّهُ فِی الدُّنْیا وَ الْآخِرَةِ وَ أَعَدَّ لَهُمْ عَذاباً مُهِینا»، {خداوند افرادی که خدا و رسول را اذیت می کنند، در دنیا و آخرت لعنت کرده و عذاب بزرگی برای ایشان مهیا کرده است.} - . احزاب / 57 - می نویسد: «این آیه در شأن آن کسانی نازل شده که حق علی و زهرا علیهما السّلام را غصب کردند و فاطمه را مورد اذیت و آزار قرار دادند، در صورتی که پیامبر اسلام صلی اللَّه علیه و آله فرموده است: «هر کس زهرا را در زمان زنده بودن من اذیت کند، مثل این است که وی را بعد از موت من اذیت کرده باشد و هر کسی او را بعد از رحلت من اذیت کند، مثل این است که وی را در زمان حیات من اذیت کرده باشد. کسی که فاطمه را اذیت کند، مثل این است که مرا اذیت کرده باشد و هر کس که مرا اذیت کند، خدا را اذیت کرده است» و منظور از معنی آیه مذکور همین است.»

**[ترجمه]

أَسْمَاءُ بِنْتُ عُمَیْسٍ قَالَتْ: کُنْتُ عِنْدَ فَاطِمَةَ جَدَّتِکَ إِذْ دَخَلَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وَ فِی عُنُقِهَا قِلَادَةٌ مِنْ ذَهَبٍ کَانَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام اشْتَرَاهَا لَهُ مِنْ فَیْ ءٍ لَهُ فَقَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله لَا یَغُرَّنَّکَ النَّاسُ أَنْ یَقُولُوا بِنْتُ مُحَمَّدٍ وَ عَلَیْکَ لِبَاسُ الْجَبَابِرَةِ فَقَطَعَتْهَا وَ بَاعَتْهَا وَ اشْتَرَتْ بِهَا رَقَبَةً فَأَعْتَقَتْهَا فَسُرَّ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله بِذَلِکَ.

**[ترجمه]صحیفة الرضا: از حضرت امام زین العابدین علیه السّلام نقل می کند که فرمود: «اسماء بنت عُمَیس به من گفت: «من نزد جده ات فاطمه زهرا بودم که پیغمبر خدا صلی اللَّه علیه و آله نزد او آمد. حضرت زهرا یک گردنبند طلا در گردن داشت که علی بن ابی طالب آن را از سهم غنیمت خود خریده بود. پیامبر خدا به فاطمه اطهر فرمود: «مردم ترا مغرور نکنند به اینکه بگویند تو دختر محمّد هستی و تو زر و زیور ستمکاران را استعمال کرده باشی؟» فاطمه پس از شنیدن این فرمایش پدرش، گردنبند را باز کرد، آن را فروخت و پول آن را داد و یک غلام خرید و آزاد کرد. رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله از مشاهده این عمل مسرور گردید.»

**[ترجمه]

لَا یُجِیبُهَا فَجَعَلَتْ تَدُورُ عَلَی مَنْ تَسْأَلُهُ وَ رَسُولُ اللَّهِ لَا یَدْرِی مَا یَقُولُ فَنَزَلَ جَبْرَئِیلُ فَقَالَ إِنَّ رَبَّکَ یَأْمُرُکَ أَنْ تَقْرَأَ عَلَی فَاطِمَةَ السَّلَامَ وَ تَقُولَ لَهَا إِنَّ أُمَّکِ فِی بَیْتٍ مِنْ قَصَبٍ کِعَابُهُ مِنْ ذَهَبٍ وَ عُمُدُهُ مِنْ یَاقُوتٍ أَحْمَرَ بَیْنَ آسِیَةَ امْرَأَةِ فِرْعَوْنَ وَ مَرْیَمَ بِنْتِ عِمْرَانَ فَقَالَتْ فَاطِمَةُ إِنَّ اللَّهَ هُوَ السَّلَامُ وَ مِنْهُ السَّلَامُ وَ إِلَیْهِ السَّلَامُ.

**[ترجمه]خرائج و جرائح: از امام جعفر صادق علیه السّلام نقل می کند که فرمود: «هنگامی که خدیجه کبرا علیها السّلام رحلت کرد، فاطمه اطهر به رسول خدا پناه می برد، پیرامون آن حضرت می گردید و می گفت: «یا رسول اللَّه! مادرم کجاست؟» ولی پیامبر اعظم اسلام جواب وی را نمی داد. فاطمه پی آن بود که شاید از دیگری بپرسد.

پیغمبر خدا در اندیشه بود که در جواب وی چه بگوید. جبرئیل نازل شد و به پیامبر خدا گفت: «پروردگارت می فرماید به فاطمه اطهر سلام برسان و بگو که مادرت در بهشت، در خانه ای جای دارد از نی که برآمدگی هایش از طلاست و ستون های آن از یاقوت سرخ است. مادر تو در میان آسیه زن فرعون و مریم دختر عمران جای دارد. فاطمه اطهر گفت: «خدا عین سلامتی است، سلامتی از خدا و به سوی خدا است.»

**[ترجمه]

أَنْ تَقُومَ السَّاعَةُ.

**[ترجمه]خرائج و جرائح: از سلمان نقل می کند که گفت: «فاطمه اطهر نشسته بود و با آسیایی که در مقابلش بود جو آسیا می کرد. دسته آسیا خون آلوده شده بود و حسین علیه السّلام در یک گوشه اتاق از گرسنگی بی تابی می کرد، من به فاطمه گفتم: «ای دختر پیامبر خدا! دست های تو به خاطر آسیا کردن جو مجروح شده، در صورتی که فضه خدمتکار حاضر و بی کار است!» فرمود: «پدرم پیامبر اسلام صلی اللَّه علیه و آله فرموده کار منزل یک روز بر عهده فضه و یک روز بر عهده من باشد. نوبت فضه دیروز بوده است.» سلمان گفت: «من بنده آزادشده شمایم. اجازه بده که من جوها را آسیا کنم یا اینکه حسین را ساکت کنم.» فرمود: «من حسین را بهتر آرام می کنم، تو بیا جو را آسیا کن.» موقعی که من قسمتی از جوها را آسیا کردم، اذان و اقامه برای نماز گفته شد. من رفتم و نمازم را با پیامبر اسلام صلی اللَّه علیه و آله و سلم به جای آوردم و پس از فراغت از نماز، حکایت را برای امیرالمؤمنین شرح دادم. حضرت علی به گریه افتاد و خارج شد. اما مدتی بعد با چهره ای متبسم بازگشت. وقتی پیغمبر معظم اسلام صلی اللَّه علیه و آله و سلم علت خنده وی را جویا شد، امیرالمؤمنین گفت: «نزد فاطمه اطهر رفتم. وی را دیدم که به قفا خوابیده و حسین روی سینه اش خواب رفته. آسیایی که در مقابل فاطمه بود نیز خود بخود کار می کرد.» پیامبر اسلام لبخندی زد و فرمود: «یا علی! مگر تو نمی دانی که خدا ملائکه بسیاری در زمین دارد که تا قیام قیامت در خدمت آل محمّد صلی اللَّه علیه و آله هستند؟»

**[ترجمه]

**[ترجمه]خرائج و جرائح: یک روز صبح حضرت علی ابن ابی طالب به فاطمه اطهر فرمود: «آیا صبحانه ای داری که من بخورم؟» فرمود: «نه.»

امیرالمؤمنین علی از خانه خارج شد و دیناری قرض کرد که به مصرف خورد و خوراک خود برساند. در راه با مقداد مواجه شد که اهل و عیالش گرسنه بودند. علی علیه السّلام آن دینار را به مقداد داد و خود وارد مسجد شد و نماز ظهر و عصر را با پیغمبر معظم اسلام به جای آورد. سپس پیامبر اکرم دست علی را گرفت و با یکدیگر نزد فاطمه زهرا رفتند. فاطمه بر سر سجاده عبادت بود و کاسه ای پشت سر فاطمه قرار داشت که از آن بخار بر می خاست.

فاطمه زهرا که نزد آن حضرت عزیزترین مردم بود، با شنیدن صدای پیامبر خدا از اتاق خارج شد و به آن حضرت سلام کرد. رسول اکرم جواب سلام فاطمه را داد. آنگاه دست مبارک خود را بر سر آن بانوی معظمه کشید و به وی فرمود: «خدا تو را بیامرزد. برای ما شام بیاور.» فاطمه اطهر کاسه غذا را آورد و مقابل پیغمبر اکرم گذاشت. رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله فرمود: «ای فاطمه! این غذا را از کجا آورده ای؟ من هرگز رنگی نظیر رنگ آن را ندیده ام؛ بویی نظیر بوی آن را نبوییده ام و نظیر آن را نخورده ام.»

آنگاه دست مبارک خود را میان دو کتف علی علیه السّلام گذاشت و فرمود: «این غذا در عوض آن دیناری است که در راه خدا دادی، خدا هر کسی را که بخواهد رزق و روزی بدون حساب عطا می کند.»

مؤلف: زمخشری در تفسیر کشاف، در ضمن داستان حضرت زکریا و مریم می نویسد: یک بار که قحطی رخ داده بود، فاطمه اطهر پدرش پیامبر خدا را بر خویشتن مقدم داشت و دو گرده نان و یک تکه گوشت برای پیامبر خدا فرستاد. پیامبر اعظم صلی اللَّه علیه و آله آن نان و گوشت را نزد فاطمه آورد و به وی فرمود: «ای دخترم! بیا این غذا را بگیر.» وقتی فاطمه ظرف غذا را گرفت و درپوش آن را برداشت، دید که ظرف پر از نان و گوشت است. فاطمه در ابتدا مبهوت و متعجب شد، اما بعد دریافت که آن غذا از طرف خدای رئوف عطا شده. پیغمبر خدا به فاطمه زهرا فرمود: «این غذا را از کجا آورده بودی؟»

فاطمه پاسخ داد: «از طرف خدای توانا عطا شده؛ {خدا هر کس را که بخواهد رزق و روزی بی حساب می دهد.} رسول خدا فرمود: «حمد و سپاس تنها آن خدایی راست که تو را شبیه به بانوی بزرگ بنی اسرائیل یعنی حضرت مریم قرار داده است.» سپس پیغمبر اکرم، علی بن ابی طالب. حسن، حسین، و همه اهل بیت خود را جمع کرد. همه به قدری از آن غذا خوردند که سیر شدند، ولی غذا همچنان باقی مانده بود. فاطمه اطهر آن غذا را بین همسایگانش تقسیم کرد.»

**[ترجمه]

بالبحری و البری أو الرطب و الیابس أو التراب و الماء أو بالمال الکثیر و الرم بالکسر ما یحمله الماء أو ما علی وجه الأرض من فتات الحشیش و قال الطم بالکسر الماء أو ما علی وجهه أو ما ساقه من غثاء و البحر و العدد الکثیر.

**[ترجمه]جوهری گوید: «رمّ» با کسره به معنای خاک و زمینی است. گفته می شود: «جاء بالطمّ و الرمّ» هنگامی که مال فراوانی بیاورد. و باز گوید: «طمّ» یعنی دریا. فیروز آبادی گوید: «جاء بالطمّ و الرمّ» دریایی و بیابانی یا خشک و تر و یا خاک و آب و یا مال فراوان آورد، و رمّ با کسره چیزی است که آب آن را با خود می برد و یا آنچه از سبزه ها که بر روی زمین است. و باز گوید: طمّ با کسره آب است و یا آنچه روی آب است و یا آنچه را که آب بیاورد و نیز به معنای دریا و تعداد فراوان می آید.

**[ترجمه]

أَحْمَدَ الطَّائِیُّ وَ أَبُو مُحَمَّدٍ الْحَسَنُ بْنُ عَلَوِیَّةَ الْقَطَّانُ فِی تَفَاسِیرِهِمْ عَنْ سَعِیدِ بْنِ جُبَیْرٍ وَ سُفْیَانَ الثَّوْرِیِّ وَ أَبُو نُعَیْمٍ الْأَصْفَهَانِیُّ فِیمَا نَزَلَ مِنَ الْقُرْآنِ فِی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام عَنْ حَمَّادِ بْنِ سَلَمَةَ عَنْ ثَابِتٍ عَنْ أَنَسٍ وَ عَنْ أَبِی مَالِکٍ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ وَ الْقَاضِی النَّطَنْزِیُّ عَنْ سُفْیَانَ بْنِ عُیَیْنَةَ عَنْ جَعْفَرٍ الصَّادِقِ علیه السلام وَ اللَّفْظُ لَهُ: فِی قَوْلِهِ مَرَجَ الْبَحْرَیْنِ یَلْتَقِیانِ (1) قَالَ عَلِیٌّ وَ فَاطِمَةُ بَحْرَانِ عَمِیقَانِ لَا یَبْغِی أَحَدُهُمَا عَلَی صَاحِبِهِ وَ فِی رِوَایَةٍ بَیْنَهُما بَرْزَخٌ رَسُولُ اللَّهِ یَخْرُجُ مِنْهُمَا اللُّؤْلُؤُ وَ الْمَرْجانُ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ علیهما السلام.

عَمَّارُ بْنُ یَاسِرٍ: فِی قَوْلِهِ تَعَالَی فَاسْتَجابَ لَهُمْ رَبُّهُمْ أَنِّی لا أُضِیعُ عَمَلَ عامِلٍ مِنْکُمْ مِنْ ذَکَرٍ أَوْ أُنْثی (2) قَالَ فَالذَّکَرُ عَلِیٌّ وَ الْأُنْثَی فَاطِمَةُ علیها السلام وَقْتَ الْهِجْرَةِ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فِی اللَّیْلَةِ(3).

الْبَاقِرُ علیه السلام: فِی قَوْلِهِ تَعَالَی وَ ما خَلَقَ الذَّکَرَ وَ الْأُنْثی (4) فَالذَّکَرُ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْأُنْثَی فَاطِمَةُ علیها السلام إِنَّ سَعْیَکُمْ لَشَتَّی لَمُخْتَلَفٌ فَأَمَّا مَنْ أَعْطی وَ اتَّقی وَ صَدَّقَ بِالْحُسْنی بِقُوتِهِ وَ صَامَ حَتَّی وَفَی بِنَذْرِهِ وَ تَصَدَّقَ بِخَاتَمِهِ وَ هُوَ رَاکِعٌ وَ آثَرَ الْمِقْدَادَ بِالدِّینَارِ عَلَی نَفْسِهِ قَالَ وَ صَدَّقَ بِالْحُسْنی وَ هِیَ الْجَنَّةُ وَ الثَّوَابُ مِنَ اللَّهِ فَسَنُیَسِّرُهُ لَکَ فَجَعَلَهُ إِمَاماً فِی الْخَیْرِ وَ قُدْوَةً وَ أَباً لِلْأَئِمَّةِ یَسَّرَهُ اللَّهُ لِلْیُسْری.

الْبَاقِرُ علیه السلام: فِی قَوْلِهِ تَعَالَی وَ لَقَدْ عَهِدْنا إِلی آدَمَ مِنْ قَبْلُ (5) کَلِمَاتٍ فِی مُحَمَّدٍ وَ عَلِیٍّ وَ فَاطِمَةَ وَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ وَ الْأَئِمَّةِ مِنْ ذُرِّیَّتِهِمْ علیهم السلام کَذَا نَزَلَتْ عَلَی مُحَمَّدٍ صلی الله علیه وآله.

الْقَاضِی أَبُو مُحَمَّدٍ الْکَرْخِیُّ فِی کِتَابِهِ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام قَالَتْ فَاطِمَةُ علیها السلام: لَمَّا

ص: 32

نَزَلَتْ لا تَجْعَلُوا دُعاءَ الرَّسُولِ بَیْنَکُمْ کَدُعاءِ بَعْضِکُمْ بَعْضاً(1) رَهِبْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَنْ أَقُولَ لَهُ یَا أَبَتِ فَکُنْتُ أَقُولُ یَا رَسُولَ اللَّهِ فَأَعْرَضَ عَنِّی مَرَّةً أَوِ اثْنَتَیْنِ أَوْ ثَلَاثاً ثُمَّ أَقْبَلَ عَلَیَّ فَقَالَ یَا فَاطِمَةُ إِنَّهَا لَمْ تَنْزِلْ فِیکِ وَ لَا فِی أَهْلِکِ وَ لَا فِی نَسْلِکِ أَنْتِ مِنِّی وَ أَنَا مِنْکِ إِنَّمَا نَزَلَتْ فِی أَهْلِ الْجَفَاءِ وَ الْغِلْظَةِ مِنْ قُرَیْشٍ أَصْحَابِ الْبَذَخِ وَ الْکِبْرِ قُولِی یَا أَبَتِ فَإِنَّهَا أَحْیَا لِلْقَلْبِ وَ أَرْضَی لِلرَّبِّ وَ اعْلَمْ أَنَّ اللَّهَ تَعَالَی ذَکَرَ اثْنَتَیْ عَشْرَةَ امْرَأَةً فِی الْقُرْآنِ عَلَی وَجْهِ الْکِنَایَةِ اسْکُنْ أَنْتَ وَ زَوْجُکَ الْجَنَّةَ(2) حَوَّاءَ ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا لِلَّذِینَ کَفَرُوا امْرَأَتَ نُوحٍ وَ امْرَأَتَ لُوطٍ(3) إِذْ قالَتْ رَبِّ ابْنِ لِی عِنْدَکَ بَیْتاً فِی الْجَنَّةِ(4) امْرَأَةَ فِرْعَوْنَ وَ امْرَأَتُهُ قائِمَةٌ(5) لِإِبْرَاهِیمَ وَ أَصْلَحْنا لَهُ زَوْجَهُ (6) لِزَکَرِیَّا الْآنَ حَصْحَصَ الْحَقُ (7) زَلِیخَا وَ آتَیْناهُ أَهْلَهُ (8) لِأَیُّوبَ إِنِّی وَجَدْتُ امْرَأَةً تَمْلِکُهُمْ (9) بِلْقِیسَ إِنِّی أُرِیدُ أَنْ أُنْکِحَکَ (10) لِمُوسَی وَ إِذْ أَسَرَّ النَّبِیُّ إِلی بَعْضِ أَزْواجِهِ حَدِیثاً(11) حَفْصَةَ وَ عَائِشَةَ وَ وَجَدَکَ عائِلًا(12) خَدِیجَةَ مَرَجَ الْبَحْرَیْنِ (13) فَاطِمَةَ علیها السلام ثُمَّ ذَکَرَهُنَّ بِخِصَالٍ التَّوْبَةِ مِنْ حَوَّاءَ قالا رَبَّنا ظَلَمْنا(14) وَ الشَّوْقِ مِنْ آسِیَةَ رَبِّ ابْنِ لِی عِنْدَکَ بَیْتاً(15) وَ الضِّیَافَةِ مِنْ سَارَةَ وَ امْرَأَتُهُ قائِمَةٌ(16) وَ الْعَقْلِ مِنْ بِلْقِیسَ إِنَّ الْمُلُوکَ إِذا دَخَلُوا قَرْیَةً(17) وَ الْحَیَاءِ مِنِ امْرَأَةِ مُوسَی

ص: 33

فَجاءَتْهُ إِحْداهُما تَمْشِی (1) وَ الْإِحْسَانِ مِنْ خَدِیجَةَ وَ وَجَدَکَ عائِلًا(2) وَ النَّصِیحَةِ لِعَائِشَةَ وَ حَفْصَةَ یا نِساءَ النَّبِیِّ لَسْتُنَّ کَأَحَدٍ إِلَی قَوْلِهِ وَ أَطِعْنَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ (3) وَ الْعِصْمَةِ مِنْ فَاطِمَةَ علیها السلام وَ نِساءَنا وَ نِساءَکُمْ (4) وَ إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی أَعْطَی عَشَرَةَ أَشْیَاءَ لِعَشَرَةٍ مِنَ النِّسَاءِ التَّوْبَةَ لِحَوَّاءَ زَوْجَةِ آدَمَ وَ الْجَمَالَ لِسَارَةَ زَوْجَةِ إِبْرَاهِیمَ وَ الْحِفَاظَ لِرَحْمَةَ زَوْجَةِ أَیُّوبَ وَ الْحُرْمَةَ لِآسِیَةَ زَوْجَةِ فِرْعَوْنَ وَ الْحِکْمَةَ لِزَلِیخَا زَوْجَةِ یُوسُفَ وَ الْعَقْلَ لِبِلْقِیسَ زَوْجَةِ سُلَیْمَانَ وَ الصَّبْرَ لبرخانة أُمِّ مُوسَی وَ الصَّفْوَةَ لِمَرْیَمَ أُمِّ عِیسَی وَ الرِّضَی لِخَدِیجَةَ زَوْجَةِ الْمُصْطَفَی وَ الْعِلْمَ لِفَاطِمَةَ زَوْجَةِ الْمُرْتَضَی وَ الْإِجَابَةَ لِعَشَرَةٍ وَ لَقَدْ نادانا نُوحٌ فَلَنِعْمَ الْمُجِیبُونَ (5) فَاسْتَجابَ لَهُ رَبُّهُ فَصَرَفَ عَنْهُ کَیْدَهُنَ (6) یُوسُفَ قالَ قَدْ أُجِیبَتْ دَعْوَتُکُما(7) مُوسَی وَ هَارُونَ فَاسْتَجَبْنا لَهُ (8) یُونُسَ فَاسْتَجَبْنا لَهُ فَکَشَفْنا ما بِهِ مِنْ ضُرٍّ(9) أَیُّوبَ فَاسْتَجَبْنا لَهُ وَ وَهَبْنا لَهُ یَحْیی (10) زَکَرِیَّا ادْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکُمْ (11) لِلْمُخْلِصِینَ أَمَّنْ یُجِیبُ الْمُضْطَرَّ(12) لِلْمُضْطَرِّینَ وَ إِذا سَأَلَکَ عِبادِی (13) لِلدَّاعِینَ فَاسْتَجابَ لَهُمْ رَبُّهُمْ (14) فَاطِمَةَ وَ زَوْجِهَا وَ کَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله یَهْتَمُّ لِعَشَرَةِ أَشْیَاءَ فَآمَنَهُ اللَّهُ مِنْهَا وَ بَشَّرَهُ بِهَا لِفِرَاقِهِ وَطَنَهُ فَأَنْزَلَ اللَّهُ إِنَّ الَّذِی فَرَضَ عَلَیْکَ الْقُرْآنَ لَرادُّکَ إِلی مَعادٍ(15) وَ لِتَبْدِیلِ الْقُرْآنِ بَعْدَهُ کَمَا فُعِلَ بِسَائِرِ الْکُتُبِ فَنَزَلَ إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّکْرَ وَ إِنَّا لَهُ لَحافِظُونَ (16)

ص: 34

وَ لِأُمَّتِهِ مِنَ الْعَذَابِ فَنَزَلَ وَ ما کانَ اللَّهُ لِیُعَذِّبَهُمْ وَ أَنْتَ فِیهِمْ (1) وَ لِظُهُورِ الدِّینِ فَنَزَلَ لِیُظْهِرَهُ عَلَی الدِّینِ کُلِّهِ (2) وَ لِلْمُؤْمِنِینَ بَعْدَهُ فَنَزَلَ یُثَبِّتُ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا بِالْقَوْلِ الثَّابِتِ فِی الْحَیاةِ الدُّنْیا وَ فِی الْآخِرَةِ(3) وَ لِخُصَمَائِهِمْ فَنَزَلَ یَوْمَ لا یُخْزِی اللَّهُ النَّبِیَّ وَ الَّذِینَ آمَنُوا(4) وَ الشَّفَاعَةِ فَنَزَلَ وَ لَسَوْفَ یُعْطِیکَ رَبُّکَ فَتَرْضی (5) وَ لِلْفِتْنَةِ بَعْدَهُ عَلَی وَصِیِّهِ فَنَزَلَ فَإِمَّا نَذْهَبَنَّ بِکَ فَإِنَّا مِنْهُمْ مُنْتَقِمُونَ (6) یَعْنِی بِعَلِیٍّ وَ لِثَبَاتِ الْخِلَافَةِ فِی أَوْلَادِهِ فَنَزَلَ لَیَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِی الْأَرْضِ (7) وَ لِابْنَتِهِ حَالَ الْهِجْرَةِ فَنَزَلَ الَّذِینَ یَذْکُرُونَ اللَّهَ قِیاماً وَ قُعُوداً(8) الْآیَاتِ وَ رَأْسُ التَّوَّابِینَ أَرْبَعَةٌ آدَمُ قالا رَبَّنا ظَلَمْنا أَنْفُسَنا(9) وَ یُونُسُ قَالَ سُبْحانَکَ إِنِّی کُنْتُ مِنَ الظَّالِمِینَ (10) وَ دَاوُدُ وَ خَرَّ راکِعاً وَ أَنابَ (11) وَ فَاطِمَةُ الَّذِینَ یَذْکُرُونَ اللَّهَ قِیاماً وَ قُعُوداً(12) وَ خُوِّفَ أَرْبَعَةٌ مِنَ الصَّالِحَاتِ آسِیَةُ عُذِّبَتْ بِأَنْوَاعِ الْعَذَابِ فَکَانَتْ تَقُولُ رَبِّ ابْنِ لِی عِنْدَکَ بَیْتاً فِی الْجَنَّةِ(13) وَ مَرْیَمُ خَافَتْ مِنَ النَّاسِ وَ هَرَبَتْ فَناداها مِنْ تَحْتِها أَلَّا تَحْزَنِی (14) وَ خَدِیجَةُ عَذَلَهَا النِّسَاءُ فِی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فَهَجَرْنَهَا فَقَالَتْ فَاطِمَةُ(15)

أَ مَا کَانَ أَبِی رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَ لَا یُحْفَظُ فِی وُلْدِهِ أَسْرَعَ مَا أَخَذْتُمْ وَ أَعْجَلَ مَا نَکَصْتُمْ وَ رَأْسُ الْبَکَّاءِینَ ثَمَانِیَةٌ آدَمُ وَ نُوحٌ وَ یَعْقُوبُ وَ یُوسُفُ وَ شُعَیْبٌ وَ دَاوُدُ وَ فَاطِمَةُ وَ زَیْنُ الْعَابِدِینَ علیهم السلام قَالَ الصَّادِقُ أَمَّا فَاطِمَةُ فَبَکَتْ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله حَتَّی تَأَذَّی بِهَا أَهْلُ الْمَدِینَةِ فَقَالُوا لَهَا قَدْ آذَیْتِینَا بِکَثْرَةِ بُکَائِکِ إِمَّا أَنْ تَبْکِی

ص: 35

بِاللَّیْلِ وَ إِمَّا أَنْ تَبْکِی بِالنَّهَارِ فَکَانَتْ تَخْرُجُ إِلَی مَقَابِرِ الشُّهَدَاءِ فَتَبْکِی.

وَ خَیْرُ نِسَاءِ الْعَالَمِینَ أَرْبَعَةٌ کِتَابُ أَبِی بَکْرٍ الشِّیرَازِیِّ وَ رَوَی أَبُو الْهُذَیْلِ عَنْ مُقَاتِلٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَنَفِیَّةِ عَنْ أَبِیهِ: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَرَأَ إِنَّ اللَّهَ اصْطَفاکِ وَ طَهَّرَکِ الْآیَةَ فَقَالَ لِی یَا عَلِیُّ خَیْرُ نِسَاءِ الْعَالَمِینَ أَرْبَعٌ مَرْیَمُ بِنْتُ عِمْرَانَ وَ خَدِیجَةُ بِنْتُ خُوَیْلِدٍ وَ فَاطِمَةُ بِنْتُ مُحَمَّدٍ وَ آسِیَةُ بِنْتُ مُزَاحِمٍ.

أَبُو نُعَیْمٍ فِی الْحِلْیَةِ وَ ابْنُ الْبَیِّعِ فِی الْمُسْنَدِ وَ الْخَطِیبُ فِی التَّارِیخِ وَ ابْنُ بَطَّةَ فِی الْإِبَانَةِ وَ أَحْمَدُ السَّمْعَانِیُّ فِی الْفَضَائِلِ بِأَسَانِیدِهِمْ عَنْ مَعْمَرٍ عَنْ قَتَادَةَ عَنْ أَنَسٍ وَ رَوَی الثَّعْلَبِیُّ فِی تَفْسِیرِهِ وَ السَّلَامِیُّ فِی تَارِیخِ خُرَاسَانَ وَ أَبُو صَالِحٍ الْمُؤَذِّنُ فِی الْأَرْبَعِینَ بِأَسَانِیدِهِمْ عَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ وَ رَوَی الشَّعْبِیُّ عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ وَ سَعِیدِ بْنِ الْمُسَیَّبِ وَ رَوَی کُرَیْبٌ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ وَ رَوَی مُقَاتِلٌ عَنْ سُلَیْمَانَ عَنِ الضَّحَّاکِ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ وَ قَدْ رَوَاهُ أَبُو مَسْعُودٍ وَ عَبْدُ الرَّزَّاقِ وَ أَحْمَدُ وَ إِسْحَاقُ کُلُّهُمْ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله وَ اللَّفْظُ لِلْحُلْیَةِ أَنَّهُ قَالَ صلی الله علیه وآله.حَسْبُکَ مِنْ نِسَاءِ الْعَالَمِینَ مَرْیَمُ بِنْتُ عِمْرَانَ وَ خَدِیجَةُ بِنْتُ خُوَیْلِدٍ وَ فَاطِمَةُ بِنْتُ مُحَمَّدٍ وَ آسِیَةُ امْرَأَةُ فِرْعَوْنَ وَ فِی رِوَایَةِ مُقَاتِلٍ وَ الضَّحَّاکِ وَ عِکْرِمَةَ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ وَ أَفْضَلُهُنَّ فَاطِمَةُ.

الْفَضَائِلُ عَنْ عَبْدِ الْمَلِکِ الْعُکْبَرِیِّ وَ مُسْنَدُ أَحْمَدَ بِإِسْنَادِهِمَا عَنْ کُرَیْبٍ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ أَنَّهُ قَالَ صلی الله علیه وآله.سَیِّدَةُ نِسَاءِ أَهْلِ الْجَنَّةِ مَرْیَمُ.

الْخَبَرَ سَوَاءً

تَارِیخُ بَغْدَادَ بِإِسْنَادِ الْخَطِیبِ عَنْ حُمَیْدٍ الطَّوِیلِ عَنْ أَنَسٍ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله: خَیْرُ نِسَاءِ الْعَالَمِینَ الْخَبَرَ سَوَاءً ثُمَّ إِنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه وآله فَضَّلَهَا عَلَی سَائِرِ نِسَاءِ الْعَالَمِینَ فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ.

رَوَتْ عَائِشَةُ وَ غَیْرُهَا عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله أَنَّهُ قَالَ: یَا فَاطِمَةُ أَبْشِرِی فَإِنَّ اللَّهَ تَعَالَی اصْطَفاکِ عَلی نِساءِ الْعالَمِینَ وَ عَلَی نِسَاءِ الْإِسْلَامِ وَ هُوَ خَیْرُ دِینٍ.

حُذَیْفَةُ أَنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه وآله قَالَ: أَتَانِی مَلَکٌ فَبَشَّرَنِی أَنَّ فَاطِمَةَ سَیِّدَةُ نِسَاءِ أَهْلِ الْجَنَّةِ أَوْ نِسَاءِ أُمَّتِی.

الْبُخَارِیُّ وَ مُسْلِمٌ فِی صَحِیحَیْهِمَا وَ أَبُو السَّعَادَاتِ فِی فَضَائِلِ الْعَشَرَةِ وَ أَبُو بَکْرِ بْنُ شَیْبَةَ

ص: 36

فِی أَمَالِیهِ وَ الدَّیْلَمِیُّ فِی فِرْدَوْسِهِ أَنَّهُ ص قَالَ: فَاطِمَةُ سَیِّدَةُ نِسَاءِ أَهْلِ الْجَنَّةِ.

حِلْیَةُ أَبِی نُعَیْمٍ رَوَی جَابِرُ بْنُ سَمُرَةَ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فِی خَبَرٍ: أَمَا إِنَّهَا سَیِّدَةُ نِسَاءِ یَوْمِ الْقِیَامَةِ.

تَارِیخُ الْبَلاذُرِیِّ: أَنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه وآله قَالَ لِفَاطِمَةَ أَنْتِ أَسْرَعُ أَهْلِی لَحَاقاً بِی فَوَجَمَتْ فَقَالَ لَهَا أَ مَا تَرْضَیْنَ أَنْ تَکُونِی سَیِّدَةَ نِسَاءِ أَهْلِ الْجَنَّةِ فَتَبَسَّمَتْ.

**[ترجمه]خرکوشی در کتاب لوامع و کتاب شرف المصطفی، ابوبکر شیرازی در کتاب خود، ابو اسحاق ثعلبی، علی بن احمد طائی و حسن بن علویه قطان در تفسیرهای خود و نیز ابو نُعَیم و قاضی نظری همگی از حضرت امام جعفر صادق علیه السّلام نقل کرده اند که منظور از این آیه که می فرماید: «مَرَجَ الْبَحْرَیْنِ یَلْتَقِیانِ» - . الرحمن / 19 - ، {دو دریا را [به گونه ای] روان کرد [که] با هم برخورد کنند.} حضرت علی و زهرا علیهما السّلام است که دو دریای عمیق هستند که هیچ کدام بر دیگری ظلم و تعدی نمی کنند.

در روایت دیگر است که منظور از این جمله که می فرماید «بَیْنَهُما بَرْزَخٌ لا یَبْغِیانِ»، {میان آن دو، حدّ فاصلی است که به هم تجاوز نمی کنند.} پیامبر اسلام است و مقصود از این جمله که فرمود: «یَخْرُجُ مِنْهُمَا اللُّؤْلُؤُ وَ الْمَرْجانُ»، {از هر دو [دریا] مروارید و مرجان برآید.} امام حسن و امام حسین علیهما السّلام است.

عمار بن یاسر در تفسیر این آیه که می فرماید: «فَاسْتَجابَ لَهُمْ رَبُّهُمْ أَنِّی لا أُضِیعُ عَمَلَ عامِلٍ مِنْکُمْ مِنْ ذَکَرٍ أَوْ أُنْثی» - . آل عمران / 195 - {پس، پروردگارشان دعای آنان را اجابت کرد [و فرمود که:] من عملِ هیچ صاحب عملی از شما را، از مرد یا زن، که همه از یکدیگرید، تباه نمی کنم.} می گوید: «منظور از کلمه: «ذَکَرٍ» که در آیه شریفه است، حضرت علی و منظور از کلمه «أُنْثی» فاطمه اطهر است که به طرف مدینه و به حضور پیامبر خدا صلی اللَّه علیه و آله هجرت کردند.»

حضرت امام محمّد باقر علیه السّلام در تفسیر این آیه که می فرماید: «وَ ما خَلَقَ الذَّکَرَ وَ الْأُنْثی» - . واللیل / 3 -7 - ، {و [سوگند به] آنکه نر و ماده را آفرید.} فرموده است: «منظور از «ذکر» که در این آیه مبارکه آمده حضرت علی بن ابی طالب و منظور از کلمه «انثی» حضرت فاطمه زهرا است.

معنی«إِنَّ سَعْیَکُمْ لَشَتَّی» یعنی مختلف و منظور از«فَأَمَّا مَنْ أَعْطی وَ اتَّقی وَ صَدَّقَ بِالْحُسْنی»، {امّا آنکه [حقّ خدا را] داد و پروا داشت.} علی است که قوت و غذای خود را به فقیر داد و روزه گرفت تا نذر خود را ادا کند، انگشتر خویش را در حال رکوع به عنوان تصدق داد و مقداد را بر خویشتن مقدم داشت و آن دیناری را که قرض کرده بود به وی داد.

منظور از«وَ صَدَّقَ بِالْحُسْنی»، بهشت و ثوابی است از طرف خدا.

منظور از«فَسَنُیَسِّرُهُ لِلْیُسْری» این است که علی علیه السّلام را پیشوای خیر و پدر امامان علیهم السّلام قرار داد.»

همچنین حضرت باقر علیه السّلام در تفسیر این آیه که می فرماید: «وَ لَقَدْ عَهِدْنا إِلی آدَمَ مِنْ قَبْلُ» - . طه / 115 - ، {و به یقین پیش از این با آدم پیمان بستیم.} فرموده است: «منظور کلماتی است که درباره حضرت محمّد و علی و فاطمه و حسن و حسین و فرزندان آنان علیهم السّلام نازل شده است.»

قاضی ابو محمّد کرخی در کتاب خود از حضرت امام صادق، از فاطمه زهرا علیها السّلام روایت می کند که فرمود: وقتی آیه «لا تَجْعَلُوا دُعاءَ الرَّسُولِ بَیْنَکُمْ کَدُعاءِ بَعْضِکُمْ بَعْضاً» - . نور / 63 - ، {خطاب کردن پیامبر را در میان خود، مانند خطاب کردن بعضی از خودتان به بعضی [دیگر] قرار مدهید.} نازل شد، من از گفتن پدر به رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله می ترسیدم، بلکه به آن حضرت می گفتم یا رسول اللَّه.

پدرم به این علت تا سه مرتبه از من اعراض کرد. تا اینکه روزی به من توجه کرد و فرمود: «ای فاطمه! این آیه درباره تو و اهل خانه و نسل تو نازل نشده، زیرا تو از من و من از تو هستم. بلکه این آیه درباره جفاکاران قریش که متکبرند نازل شده است تو از این پس مرا پدر خطاب کن، زیرا من این کلمه را خوش تر دارم و خدای را بیشتر خشنود می گرداند.»

بدان که خدای حکیم در قرآن مجید به کنایه، به وجود دوازده زن اشاره فرموده است بدین شرح:

1.

منظور از این آیه که می فرماید: «اسْکُنْ أَنْتَ وَ زَوْجُکَ الْجَنَّةَ» - . بقره / 35 - ، {ای آدم، خود و همسرت در این باغ سکونت گیر[ید]}حضرت حوا است.

2.

و 3) منظور از این آیه که می فرماید: «ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا لِلَّذِینَ کَفَرُوا امْرَأَتَ نُوحٍ وَ امْرَأَتَ لُوطٍ» - . تحریم / 10 - ، {خدا برای کسانی که کفر ورزیده اند، آن نوح و آن لوط را مَثَل آورده.} زن نوح و زن لوط است.

4.

منظور از این آیه که می فرماید: «إِذْ قالَتْ رَبِّ ابْنِ لِی عِنْدَکَ بَیْتاً فِی الْجَنَّةِ» - . تحریم / 11 - ، {آنگاه که گفت«پروردگارا، پیش خود در بهشت خانه ای برایم بساز.}آسیه زن فرعون است.

5.

منظور از این آیه که می فرماید: «وَ امْرَأَتُهُ قائِمَةٌ» - . هود / 71 - ، {و زن او ایستاده بود.} ساره زن حضرت ابراهیم است.

6.

منظور از این آیه که می فرماید: «وَ أَصْلَحْنا لَهُ زَوْجَهُ» - . انبیاء / 6 - ، {و همسرش را برای او شایسته [و آماده حمل] کردیم.} زن حضرت زکریا است.

7.

منظور از این آیه که می فرماید: «الْآنَ حَصْحَصَ الْحَقُ» - . یوسف / 51 - ، {اکنون حقیقت آشکار شد.} زلیخاست.

8.

منظور از این آیه که می فرماید: «وَ آتَیْناهُ أَهْلَهُ» - . انبیاء / 84 - ، {و کسان او و نظیرشان را همراه با آنان [مجدداً] به وی عطا کردیم.} اهل و عیال حضرت ایوب است.

9.

منظور از این آیه که می فرماید: «إِنِّی وَجَدْتُ امْرَأَةً تَمْلِکُهُمْ» - . نمل / 17 - ، {من [آنجا] زنی را یافتم که بر آنها سلطنت می کرد.} بلقیس است .

10.

منظور از این آیه که می فرماید إِنِّی أُرِیدُ أَنْ أُنْکِحَکَ» - . قصص / 27 - ، {من می خواهم یکی از این دو دختر خود را [که مشاهده می کنی] به نکاح تو در آورم.} زوجه حضرت موسی است.

11.

و 12) منظور از این آیه که می فرماید: «وَ إِذْ أَسَرَّ النَّبِیُّ إِلی بَعْضِ أَزْواجِهِ حَدِیثاً» - . تحریم / 2 - ، {و چون پیامبر با یکی از همسرانش سخنی نهانی گفت.} حفصه و عایشه است.

13.

منظور از این آیه که می فرماید: «وَ وَجَدَکَ عائِلًا» - . الضحی / 8 - ، {و تو را تنگدست یافت.} حضرت خدیجه کبری است.

14.

منظور از این آیه که می فرماید: «مَرَجَ الْبَحْرَیْنِ یَلْتَقِیانِ»، حضرت فاطمه زهرا است

سپس خدای حکیم خصلت های آنان را شرح داده و فرموده است که حضرت حوا توبه کرد، چنان که در این آیه می فرماید: «قالا رَبَّنا ظَلَمْنا» - . اعراف / 22 - ، {گفتند «پروردگارا، ما بر خویشتن ستم کردیم.»}

راجع به اشتیاق آسیه می فرماید: «ربِّ ابْنِ لِی عِنْدَکَ بَیْتاً» - . تحریم / 11 - ، {پروردگارا، پیش خود در بهشت خانه ای برایم بساز.}

درباره مهمان نوازی ساره می فرماید: «وَ امْرَأَتُهُ قائِمَةٌ»، {و زن ایستاده بود.}

راجع به عقل بلقیس می فرماید: «ا نَّ الْمُلُوکَ إِذا دَخَلُوا قَرْیَةً» - . نمل / 34 - ، {پادشاهان چون به شهری درآیند.}

درباره حیای زوجه حضرت موسی می فرماید: «فَجاءَتْهُ إِحْداهُما تَمْشِی عَلَی اسْتِحْیاءٍ» - . قصص / 25 - ، {پس یکی از آن دو زن - در حالی که به آزرم گام بر می داشت.} راجع به احسان حضرت خدیجه کبرا می فرماید: «وَ وَجَدَکَ عائِلًا فَأَغْنی.»، {و تو را تنگدست یافت.}

درباره نصیحت و اندرز به عایشه و حفصه می فرماید: «یا نِساءَ النَّبِیِّ لَسْتُنَ» تا آنجا که فرموده است: «وَ أَطِعْنَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ» - . احزاب / 32 - ، {ای همسران پیامبر، شما مانند هیچ یک از زنان [دیگر] نیستید... و خدا و فرستاده اش را فرمان برید.}

راجع به عصمت حضرت فاطمه اطهر می فرماید: «وَ نِساءَنا وَ نِساءَکُمْ» - . آل عمران / 61 - ، {و زنانمان و زنانتان.}

خدای رئوف این ده خصلت را به این ده زن عطا فرموده است: توبه؛ حضرت حوا. زیبایی؛ ساره زوجه حضرت ابراهیم علیه السّلام. حفاظ؛ زوجه ایوب که نامش رحبه بود. احترام؛ آسیه زن فرعون. حکمت؛ زلیخا زوجه حضرت یوسف. عقل؛ بلقیس زوجه حضرت سلیمان. صبر؛ مادر حضرت موسی که نامش برخانه بود. برگزیدگی؛ مریم مادر حضرت عیسی. رضایت و خشنودی؛ حضرت خدیجه. علم و دانش؛ فاطمه زوجه مرتضی علی.

خدای رئوف دعای ده نفر را مستجاب کرده است بدین شرح:

1.

در این آیه که می فرماید: «وَ لَقَدْ نادانا نُوحٌ فَلَنِعْمَ الْمُجِیبُون» - . صافات / 57 - ، {حضرت نوح ما را خواند و ما اجابت کردیم.}

2.

در این آیه که می فرماید: «فَاسْتَجابَ لَهُ رَبُّهُ فَصَرَفَ عَنْهُ کَیْدَهُن» - . یوسف / 32 - ، {خدا دعای یوسف را مستجاب و مکر و حیله زنان را از او رد کرد.}

3.

در این آیه که راجع به حضرت موسی و هارون می فرماید: «قالَ قَدْ أُجِیبَتْ دَعْوَتُکُما» - . یونس / 89 - ، {دعای شما مستجاب شد.}

4.

در این آیه که می فرماید: «فَاسْتَجَبْنا لَه» - . انبیا / 88 - ، {دعای یونس را مستجاب کردیم.}

5.

در این آیه که درباره حضرت ایوب می فرماید: «فَاسْتَجَبْنا لَهُ فَکَشَفْنا ما بِهِ مِنْ ضُر» - . انبیا / 84 - ، {ما دعای او را مستجاب کردیم.}

6.

در این آیه که راجع به حضرت زکریا می فرماید: «فَاسْتَجَبْنا لَهُ وَ وَهَبْنا لَهُ یَحْیی» - . انبیا / 90 - ، {ما دعای وی را اجابت و حضرت یحیی را بدو عطا کردیم.}

7.

در این آیه درباره مخلصین می فرماید: «ادْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکُم» - . مومن / 69 - ، {دعا کنید تا مستجاب کنیم.}

8.

در این آیه که راجع به افراد مضطر و ناچار می فرماید: «أَمَّنْ یُجِیبُ الْمُضْطَرَّ» - . نمل / 62 - ، {یا [کیست] آن کس که درمانده را .}

9.

در این آیه که درباره دعای بندگان نیکوکار می فرماید: «وَ إِذا سَأَلَکَ عِبادِی» - . بقره / 186 - ، {یا محمّد! هر گاه بندگان من از تو سؤالی بکنند، من اجابت می کنم.}

10.

در این آیه که درباره حضرت فاطمه اطهر و امیرالمؤمنین علی می فرماید: «فَاسْتَجابَ لَهُمْ رَبُّهُم» - . آل عمران / 195 - ، {خدا دعای ایشان را مستجاب کرد.}

پیامبر اسلام صلی اللَّه علیه و آله راجع به ده موضوع خائف و مضطرب بود و خدای توانا آن حضرت را در امان خود نگه داشت و به وی بشارت داد:

1.

مفارقت از وطن خود (یعنی مکه معظمه) که در این آیه می فرماید: «إِنَّ الَّذِی فَرَضَ عَلَیْکَ الْقُرْآنَ لَرادُّکَ إِلی مَعاد» - . قصص / 85 - ، {همان خدایی که قرآن را بر تو واجب کرد، ترا به سوی وطن باز می گرداند.}

2.

آن حضرت راجع به قرآن خائف بود که مبادا بعد از او نظیر کتاب های آسمانی گذشتگان دچار تغییر و تبدیل شود. خداوند می فرماید: «إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّکْرَ وَ إِنَّا لَهُ لَحافِظُون» - . حجر / 9 - ، {ما قرآن را نازل کردیم و حتما آن را حفظ خواهیم کرد.}

3.

راجع به عذاب امت آن حضرت، این آیه را نازل کرد که می فرماید: «وَ ما کانَ اللَّهُ لِیُعَذِّبَهُمْ وَ أَنْتَ فِیهِم» - . انفال / 33 - ، {چون تو در میان این امت هستی، خدا ایشان را عذاب نخواهد کرد.}

4.

برای توسعه دین آن بزرگوار می فرماید: «لِیُظْهِرَهُ عَلَی الدِّینِ کُلِّه»، - . برائت / 34 - {خداپیامبر خود را به کلیه ادیان مسلط خواهد کرد.}

5.

برای ثبات و استقامت مؤمنین بعد از رسول خدا می فرماید: «یُثَبِّتُ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا بِالْقَوْلِ الثَّابِتِ فِی الْحَیاةِ الدُّنْیا وَ فِی الْآخِرَة» - . ابراهیم / 27 - ، {خدا مؤمنین را در دنیا و آخرت در قول خود ثابت نگاه می دارد.}

6.

درباره دشمنان مؤمنین می فرماید: «یَوْمَ لا یُخْزِی اللَّهُ النَّبِیَّ وَ الَّذِینَ آمَنُوا» - . تحریم / 8 - ، {روزی که خدای رئوف پیامبر و مؤمنین را رسوا نخواهد کرد.}

7.

راجع به شفاعت آن حضرت می فرماید: «وَ لَسَوْفَ یُعْطِیکَ رَبُّکَ فَتَرْضی» - . الضحی / 4 - ، {به زودی خدا آنقدر به تو ببخشد که راضی شود.}

8.

درباره فتنه و آشوبی که بعد از آن حضرت دچار وصی او علی بن ابی طالب شد، می فرماید: «فَإِمَّا نَذْهَبَنَّ بِکَ فَإِنَّا مِنْهُمْ مُنْتَقِمُون» - . زخرف / 41 - ، {وقتی ترا از دنیا بردیم از آنان انتقام خواهیم گرفت.}

9.

راجع به تداوم خلافت فرزندان علی بن ابی طالب علیه السّلام می فرماید: «لَیَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِی الْأَرْض» - . نور / 55 - ، {حتما آنان را در زمین خلیفه خواهیم کرد.}

10.

راجع به هجرت حضرت فاطمه اطهر از مکه به مدینه می فرماید: «الَّذِینَ یَذْکُرُونَ اللَّهَ قِیاماً وَ قُعُوداً» - . آل عمران 191 - ، {آن افرادی که خدا را در حال ایستادن و نشستن یاد می کنند والی آخر.}

رئیس توبه کنندگان چهار نفر بودند، بدین شرح:

1.

حضرت آدم، چنان که در این آیه از قول وی می فرماید: «قالا رَبَّنا ظَلَمْنا أَنْفُسَنا» - . اعراف / 22 - ، {گفتند: پروردگارا! ما به نفس خود ظلم کردیم} و الی آخر.

2.

حضرت یونس، چنان که در این آیه از قول او می فرماید: «سُبْحانَکَ إِنِّی کُنْتُ مِنَ الظَّالِمِین» - . انبیا / 87 - ، {بار خدایا! تو پاک و منزه هستی و من از ستمکارانم.}

3.

حضرت داوود، چنان که در این آیه می فرماید: «وَ خَرَّ راکِعاً وَ أَناب»، - . ص / 42 - {داود به خاک افتاد و توبه کرد.}

4.

فاطمه اطهر، چنان که در این آیه می فرماید: «الَّذِینَ یَذْکُرُونَ اللَّهَ قِیاماً وَ قُعُودا» - . آل عمران / 191 - ، آن افرادی که فاطمه هم یکی از آنان بود، {در حال نشستن و ایستادن به یاد خدا هستند.}

چهار نفر از زنان نیکوکار خائف و ترسان شدند، بدین شرح:

1.

آسیه زن فرعون که از طرف فرعون دچار انواع و اقسام عذاب شد، چنان که در این آیه از قول وی می فرماید: «رَبِّ ابْنِ لِی عِنْدَکَ بَیْتاً فِی الْجَنَّة» - . تحریم / 11 - ، {که گفت: پروردگارا! یک خانه ای نزد خود در بهشت برایم بنا کن.}

2. حضرت مریم که از مردم گریخت، چنان که در این آیه از زیر آن درخت ندا کرد: «فَناداها مِنْ تَحْتِها أَلَّا تَحْزَنِی» - . مریم / 23 - ، {محزون و افسرده مباش.}

3 و 4 خدیجه کبرا و فاطمه زهرا، زیرا وقتی خدیجه با رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله ازدواج کرد زنان قریش از وی کناره گیری کردند و فاطمه اطهر می گفت: «آیا پدر من پیامبر خدا نیست، آیا حرمت مرد در فرزندانش پاس داشته نمی شود؟ چه با شتاب گرفتید و چه با عجله عقب کشیدید.»

رئیس گریه کنندگان هشت نفر بودند، بدین شرح:

آدم، نوح، یعقوب، یوسف، شعیب، داوود، فاطمه، امام زین العابدین.

حضرت امام جعفر صادق علیه السّلام می فرماید: «فاطمه زهرا به قدری برای پیامبر اسلام صلی اللَّه علیه و آله گریه کرد که اهل مدینه به ستوه آمدند و به وی گفتند: «از شدت گریه ات ما در رنجیم. یا شب گریه کن یا روز!» از این رو فاطمه از مدینه خارج می شد و بر سر قبر شهدا گریه می کرد.»

ابوبکر شیرازی از حضرت علی بن ابی طالب علیه السّلام روایت کرده که فرمود: پیغمبر خدا آیه «إِنَّ اللَّهَ اصْطَفاکِ وَ طَهَّرَکِ» را تلاوت کرد و به من فرمود: «یا علی! بهترین زنان چهار نفرند: مریم دختر عمران؛ خدیجه دختر خُویَلد؛ فاطمه دختر محمّد و آسیه دختر مزاحم.»

ابو نُعَیم در کتاب حلیة الاولیاء و گروه دیگری از اهل تسنن، از پیامبر اعظم اسلام روایت کرده اند که فرمود: «زنان بزرگ عالم چهارنفرند: مریم دختر عمران؛ خدیجه دختر خُوَیلد؛ فاطمه دختر حضرت محمّد و آسیه زن فرعون.»

ابن عباس گفته است: «فاطمه اطهر از همه آنان افضل است.»

عایشه و دیگران از پیغمبر اکرم صلی اللَّه علیه و آله و سلم روایت کرده اند که فرمود: «ای فاطمه! به تو مژده می دهم که خدا ترا از کلیه زنان عالم و زنان اسلام که بهترین دین است، افضل و برتر دانسته است.» حُذَیفه از رسول اکرم اسلام روایت می کند که فرمود: «ملکی نزد من آمد و گفت: «مژده باد ترا که فاطمه بزرگ ترین زنان اهل بهشت یا زنان امت من است.»

در تاریخ بلاذری نقل می کند که پیامبر خدا به فاطمه زهرا فرمود: «تو از کلیه اهل بیت من زودتر به من ملحق خواهی شد. فاطمه خشمگین شد. رسول خدا به وی فرمود: «آیا راضی نیستی که بزرگ زنان بهشت باشی؟» فاطمه اطهر خندان گردید.

**[ترجمه]

وَ قَالَ الْمُرْتَضَی رَحِمَهُ اللَّهُ التَّفْضِیلُ هُوَ کَثْرَةُ الثَّوَابِ بِأَنْ یَقَعَ إِخْلَاصٌ وَ یَقِینٌ وَ نِیَّةٌ صَافِیَةٌ وَ لَا یَمْتَنِعُ مِنْ أَنْ تَکُونَ علیها السلام قَدْ فُضِّلَتْ عَلَی أَخَوَاتِهَا بِذَلِکَ وَ یُعْتَمَدُ عَلَی أَنَّهَا علیها السلام أَفْضَلُ نِسَاءِ الْعَالَمِینَ بِإِجْمَاعِ الْإِمَامِیَّةِ وَ عَلَی أَنَّهُ قَدْ ظَهَرَ مِنْ تَعْظِیمِ الرَّسُولِ صلی الله علیه و آله لِشَأْنِ فَاطِمَةَ علیها السلام وَ تَخْصِیصِهَا مِنْ بَیْنِ سَائِرِهِنَّ مَا رُبَّمَا لَا یَحْتَاجُ إِلَی الِاسْتِدْلَالِ عَلَیْهِ.

جَامِعُ التِّرْمِذِیِّ وَ إِبَانَةُ الْعُکْبَرِیِّ وَ أَخْبَارُ فَاطِمَةَ عَنْ أَبِی عَلِیٍّ الصَّوْلِیِّ وَ تَارِیخُ خُرَاسَانَ عَنِ السَّلَامِیِّ مُسْنَداً أَنَّ جُمَیْعاً التَّیْمِیَّ قَالَ: دَخَلْتُ مَعَ عَمَّتِی عَلَی عَائِشَةَ فَقَالَتْ لَهَا عَمَّتِی مَا حَمَلَکِ عَلَی الْخُرُوجِ عَلَی عَلِیٍّ فَقَالَتْ عَائِشَةُ دَعِینَا فَوَ اللَّهِ مَا کَانَ أَحَدٌ مِنَ الرِّجَالِ أَحَبَّ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ مِنْ عَلِیٍّ وَ لَا مِنَ النِّسَاءِ أَحَبَّ إِلَیْهِ مِنْ فَاطِمَةَ.

فَضَائِلُ الْعَشَرَةِ عَنْ أَبِی السَّعَادَاتِ وَ فَضَائِلُ الصَّحَابَةِ عَنِ السَّمْعَانِیِّ وَ فِی رِوَایَاتٍ عَنِ الشَّرِیکِ وَ الْأَعْمَشِ وَ کَثِیرٍ النَّوَّاءِ وَ ابْنِ الْحَجَّامِ کُلُّهُمْ عَنْ جُمَیْعِ بْنِ عُمَیْرٍ عَنْ عَائِشَةَ وَ عَنْ أُسَامَةَ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله وَ رُوِیَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَطَاءٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ بُرَیْدَةَ عَنْ أَبِیهِ قَالَ: سَأَلْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَیُّ النِّسَاءِ أَحَبُّ إِلَیْکَ قَالَ فَاطِمَةُ قُلْتُ مِنَ الرِّجَالِ قَالَ زَوْجُهَا.

جَامِعُ التِّرْمِذِیِّ قَالَ بُرَیْدَةُ: کَانَ أَحَبَّ النِّسَاءِ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَاطِمَةُ وَ مِنَ الرِّجَالِ عَلِیٌّ.

قُوتُ الْقُلُوبِ عَنْ أَبِی طَالِبٍ الْمَکِّیِّ وَ الْأَرْبَعِینُ عَنْ أَبِی صَالِحٍ الْمُؤَذِّنِ وَ فَضَائِلُ الصَّحَابَةِ عَنْ أَحْمَدَ بِالْإِسْنَادِ عَنْ سُفْیَانَ وَ عَنِ الْأَعْمَشِ عَنْ أَبِی الْجَحَّافِ عَنْ جُمَیْعٍ عَنْ عَائِشَةَ: أَنَّهُ قَالَ عَلِیٌّ لِلنَّبِیِّ صلی الله علیه و آله لَمَّا جَلَسَ بَیْنَهُ وَ بَیْنَ فَاطِمَةَ وَ هُمَا مُضْطَجِعَانِ أَیُّنَا أَحَبُّ إِلَیْکَ أَنَا أَوْ هِیَ فَقَالَ صلی الله علیه و آله هِیَ أَحَبُّ إِلَیَّ وَ أَنْتَ أَعَزُّ عَلَیَّ مِنْهَا.

وَ فِی خَبَرٍ عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ: أَنَّهُ افْتَخَرَ عَلِیٌّ وَ فَاطِمَةُ بِفَضَائِلِهِمَا فَأَخْبَرَ جَبْرَئِیلُ النَّبِیَّ صلی الله علیه وآله أَنَّهُمَا قَدْ أَطَالا الْخُصُومَةَ فِی مَحَبَّتِکَ فَاحْکُمْ بَیْنَهُمَا فَدَخَلَ وَ قَصَّ عَلَیْهِمَا مَقَالَتَهُمَا ثُمَّ أَقْبَلَ عَلَی فَاطِمَةَ وَ قَالَ لَکِ حَلَاوَةُ الْوَلَدِ وَ لَهُ

ص: 38

عِزُّ الرِّجَالِ وَ هُوَ أَحَبُّ إِلَیَّ مِنْکِ فَقَالَتْ فَاطِمَةُ وَ الَّذِی اصْطَفَاکَ وَ اجْتَبَاکَ وَ هَدَاکَ وَ هَدَی بِکَ الْأُمَّةَ لَا زِلْتُ مُقِرَّةً لَهُ مَا عِشْتُ.

عَامِرٌ الشَّعْبِیُّ وَ الْحَسَنُ الْبَصْرِیُّ وَ سُفْیَانُ الثَّوْرِیُّ وَ مُجَاهِدٌ وَ ابْنُ جُبَیْرٍ وَ جَابِرٌ الْأَنْصَارِیُّ وَ مُحَمَّدٌ الْبَاقِرُ وَ جَعْفَرٌ الصَّادِقُ علیهما السلام عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله أَنَّهُ قَالَ: إِنَّمَا فَاطِمَةُ بَضْعَةٌ مِنِّی فَمَنْ أَغْضَبَهَا فَقَدْ أَغْضَبَنِی.

أَخْرَجَهُ الْبُخَارِیُّ عَنِ الْمِسْوَرِ بْنِ مَخْرَمَةَ:

وَ فِی رِوَایَةِ جَابِرٍ: فَمَنْ آذَاهَا فَقَدْ آذَانِی وَ مَنْ آذَانِی فَقَدْ آذَی اللَّهَ. وَ فِی مُسْلِمٍ وَ الْحِلْیَةِ: إِنَّمَا فَاطِمَةُ ابْنَتِی بَضْعَةٌ مِنِّی یُرِیبُنِی مَا أَرَابَهَا وَ یُؤْذِینِی مَا آذَاهَا.

**[ترجمه]مناقب: از جابر بن سَمره روایت کرده است که گفت: «پیغمبر اعظم اسلام نزد دخترش فاطمه آمد و فرمود: «ای دختر عزیزم! در چه حالی هستی؟» گفت: «من گذشته از اینکه ناراحتم، غذایی هم ندارم که بخورم.»

رسول خدا فرمود: «ای دخترم! آیا راضی نیستی که بزرگ ترین زنان عالم باشی؟» فاطمه اطهر گفت: «پدر جان، مگر این مقام از آن مریم دختر عمران نیست؟» فرمود: «مریم فقط بزرگ ترین زنان زمانه خود بود. تو نیز بزرگ ترین زنان زمانه خود هستی، آری، به خدا قسم که شوهرت علی، بزرگ اهل دنیا و آخرت است.»

از حضرت امام جعفر صادق علیه السّلام پرسیده شد: «آیا منظور از این قول پیامبر اسلام صلی اللَّه علیه و آله که فرموده فاطمه بزرگ ترین زنان اهل بهشت است، یعنی زنان زمان فاطمه؟» فرمود: «این مقام مریم دختر عمران است، ولی فاطمه اطهر بزرگ ترین اولین و آخرین زنان بهشت است.»

در روایتی وارد شده که آسیه دختر مزاحم و مریم دختر عمران و خدیجه کبرا، آن هنگام که فاطمه علیها السّلام به سوی بهشت می رود، پرده دار او خواهند بود.

بزل هروی از حسین بن روح پرسید: «دختران پیغمبر اکرم اسلام چند نفر بودند؟» گفت: «چهار نفر، گفت کدام یک از آنان افضل بودند؟» پاسخ گفت: «فاطمه.» پرسید: «چرا؟ فاطمه که از همه کوچک تر بود و کمتر از همه با رسول خدا زندگی کرد؟» گفت: «برای دو خصلت بود که خدا این مقام را به او اختصاص داد. اول اینکه وی وارث پیامبر خدا بود و دوم اینکه نسل پیغمبر اکرم از وی به یادگار ماند. خدای حکیم فاطمه را به جهت آن خلوص نیتی که داشت بدین مقام اختصاص داد.»

سید مرتضی فرموده: «معنی افضل بودن این است که اخلاص و یقین و نیت صاف در کار باشد تا ثواب زیاد نصیب شود. مانعی ندارد که فاطمه زهرا به همین جهت بر خواهران خود فضیلت و برتری داشته باشد.

این مطلب مورد اعتماد است که فاطمه به اتفاق و اجماع گروه امامیه، از کلیه زنان عالم افضل و برتر است.

همچنین به علت تعظیم و تمجیدی که پیغمبر خدا از شأن و مقام فاطمه اطهر می کرد و او را در میان زنان گرامی می داشت، افضل بودن وی محتاج به استدلال نیست. در کتاب جامع ترمذی از جُمَیع تیمی و دیگر کتب نقل می کنند که گفت: «من با عمه ام نزد عایشه رفتم، عمه ام به عایشه گفت: «چه باعث شد که تو علیه علی ابن ابی طالب خروج کردی؟» عایشه گفت: «مرا به حال خود واگذار! به خدا قسم که از مردان کسی بیشتر از علی و از زنان کسی بیشتر از فاطمه زهرا نزد پیامبر اسلام صلی اللَّه علیه و آله و سلم عزیز نبودند.»

در کتاب فضائل العشرة و کتاب فضائل الصحابة از پدر عبداللَّه بن بریده روایت می کند که گفت: «از رسول معظم اسلام پرسیدم: کدام زنان نزد تو محبوب ترند؟» فرمود: «فاطمه.» گفتم: «از مردان چه؟» فرمود: «شوهرش علی.»

در جامع ترمذی آمده: «برید گفت: محبوب ترین زنان نزد رسول خدا صلی الله علیه و آله فاطمه و محبوب ترین مردان علی بود.»

در کتاب قوت القلوب از عایشه روایت می کند گفت: «یک بار علی و زهرا به پهلو خوابیده بودند و پیامبر خدا در میان ایشان نشسته بود. علی به رسول خدا گفت: «من نزد تو محبوب ترم یا فاطمه؟» پیغمبر خدا فرمود: «فاطمه نزد من محبوب تر و تو از او نزد من عزیزتری.»

در روایتی از جابر بن عبداللَّه آمده است که گفت: «علی و فاطمه اطهر هر کدام به فضائل و مناقب خویشتن فخر می کردند. جبرئیل این موضوع را به پیغمبر خدا خبر داد و گفت: «ایشان درباره محبت تو گفتگوی طولانی دارند، تو در میان ایشان قضاوت کن!» رسول خدا نزد حضرت علی و زهرا آمد و ماجرا را برای آنان شرح داد. سپس روی به فاطمه کرد و فرمود: «تو نزد من حلاوت و شیرینی فرزندی را داری و علی عزت مردان را دارد، علی از تو نزد من محبوب تر است.»

فاطمه اطهر گفت: «به حق آن خدایی که تو را برگزید و تو را هدایت کرد و امت تو را به وسیله تو هدایت کرد، من مادامی که زنده باشم به این مطلب اقرار دارم.»

عامر شعبی و دیگران از امام باقر و امام جعفر صادق علیه السّلام، از رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله و سلم روایت کرده اند که فرمود: «فاطمه پاره ای از تن من است. هر کس که غضب وی را برانگیزد، غضب مرا برانگیخته است.»

در روایت دیگری آمده است که فرمود: «هر کس فاطمه را اذیت کند، مرا اذیت کرده و کسی که مرا اذیت کند، همانا که خدا را اذیت کرده است.»

در کتاب صحیح مسلم و کتاب حلیة الاولیاء از رسول اکرم روایت می کنند که فرمود: «فاطمه پاره تن من است. هر چه وی را ناراحت کند مرا ناراحت خواهد کرد و هر چه او را اذیت کند، مرا اذیت می کند.»

**[ترجمه]

الحد إن کان الفعل یقتضیه سارا له صلی الله علیه و آله و مطیعا.

أَبُو ثَعْلَبَةَ الْخُشَنِیُّ قَالَ: کَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله إِذَا قَدِمَ مِنْ سَفَرِهِ یَدْخُلُ عَلَی فَاطِمَةَ فَدَخَلَ عَلَیْهَا فَقَامَتْ إِلَیْهِ وَ اعْتَنَقَتْهُ وَ قَبَّلَتْ بَیْنَ عَیْنَیْهِ.

الْأَرْبَعِینُ عَنِ ابْنِ الْمُؤَذِّنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ النَّضْرِ بْنِ شُمَیْلٍ عَنْ مَیْسَرَةَ عَنِ الْمِنْهَالِ عَنْ عَائِشَةَ بِنْتِ طَلْحَةَ عَنْ عَائِشَةَ بِنْتِ أَبِی بَکْرٍ وَ فِی فَضَائِلِ السَّمْعَانِیِّ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عِکْرِمَةَ قَالا: کَانَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله إِذَا قَدِمَ مِنْ مَغَازِیهِ قَبَّلَ فَاطِمَةَ.

وَ رَوَوْا عَنْ عَائِشَةَ: أَنَّ فَاطِمَةَ کَانَتْ إِذَا دَخَلَتْ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَامَ لَهَا مِنْ مَجْلِسِهِ وَ قَبَّلَ رَأْسَهَا وَ أَجْلَسَهَا مَجْلِسَهُ وَ إِذَا جَاءَ إِلَیْهَا لَقِیَتْهُ وَ قَبَّلَ کُلُّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا صَاحِبَهُ وَ جَلَسَا مَعاً.

أَبُو السَّعَادَاتِ فِی فَضَائِلِ الْعَشَرَةِ وَ ابْنُ الْمُؤَذِّنِ فِی الْأَرْبَعِینِ بِالْإِسْنَادِ عَنْ عِکْرِمَةَ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ وَ عَنْ أَبِی ثَعْلَبَةَ الْخُشَنِیِّ وَ عَنْ نَافِعٍ عَنِ ابْنِ عُمَرَ قَالُوا: کَانَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله إِذَا أَرَادَ سَفَراً کَانَ آخِرَ النَّاسِ عَهْداً بِفَاطِمَةَ وَ إِذَا قَدِمَ کَانَ أَوَّلَ النَّاسِ عَهْداً بِفَاطِمَةَ.

وَ لَوْ لَمْ یَکُنْ لَهَا عِنْدَ اللَّهِ تَعَالَی فَضْلٌ عَظِیمٌ لَمْ یَکُنْ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله یَفْعَلُ مَعَهَا ذَلِکَ إِذْ کَانَتْ وَلَدَهُ وَ قَدْ أَمَرَ اللَّهُ بِتَعْظِیمِ الْوَلَدِ لِلْوَالِدِ وَ لَا یَجُوزُ أَنْ یَفْعَلَ مَعَهَا ذَلِکَ وَ هُوَ بِضِدِّ مَا أَمَرَ بِهِ أُمَّتَهُ عَنِ اللَّهِ تَعَالَی.

أَبُو سَعِیدٍ الْخُدْرِیُّ قَالَ: کَانَتْ فَاطِمَةُ مِنْ أَعَزِّ النَّاسِ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَدَخَلَ عَلَیْهَا یَوْماً وَ هِیَ تُصَلِّی فَسَمِعَتْ کَلَامَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فِی رَحْلِهَا فَقَطَعَتْ صَلَاتَهَا وَ خَرَجَتْ مِنَ الْمُصَلَّی فَسَلَّمَتْ عَلَیْهِ فَمَسَحَ یَدَهُ عَلَی رَأْسِهَا وَ قَالَ یَا بُنَیَّةِ کَیْفَ أَمْسَیْتِ رَحِمَکِ اللَّهُ عَشِّینَا غَفَرَ اللَّهُ لَکِ وَ قَدْ فَعَلَ.

أَخْبَارُ فَاطِمَةَ عَنْ أَبِی عَلِیٍّ الصَّوْلِیِّ قَالَ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ الْحَسَنِ: دَخَلَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله عَلَی فَاطِمَةَ فَقَدَّمَتْ إِلَیْهِ کِسْرَةً یَابِسَةً مِنْ خُبْزِ شَعِیرٍ فَأَفْطَرَ عَلَیْهَا ثُمَّ قَالَ یَا بُنَیَّةِ هَذَا أَوَّلُ خُبْزٍ أَکَلَ أَبُوکِ مُنْذُ ثَلَاثَةِ أَیَّامِ فَجَعَلَتْ فَاطِمَةُ تَبْکِی وَ رَسُولُ اللَّهِ یَمْسَحُ وَجْهَهَا بِیَدِهِ.

أَبُو صَالِحٍ الْمُؤَذِّنُ فِی الْأَرْبَعِینِ بِالْإِسْنَادِ عَنْ شُعْبَةَ عَنْ عَمْرِو بْنِ مُرَّةَ عَنْ

ص: 40

إِبْرَاهِیمَ عَنْ مَسْرُوقٍ عَنِ ابْنِ مَسْعُودٍ قَالَ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَقُولُ: إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی لَمَّا أَمَرَنِی أَنْ أُزَوِّجَ فَاطِمَةَ مِنْ عَلِیٍّ فَفَعَلْتُ فَقَالَ لِی جَبْرَئِیلُ إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی بَنَی جَنَّةً مِنْ لُؤْلُؤَةٍ بَیْنَ کُلِّ قَصَبَةٍ إِلَی قَصَبَةٍ لُؤْلُؤَةٌ مِنْ یَاقُوتٍ مُشَذَّرَةٌ بِالذَّهَبِ وَ جَعَلَ سُقُوفَهَا زَبَرْجَداً أَخْضَرَ وَ جَعَلَ فِیهَا طَاقَاتٍ مِنْ لُؤْلُؤٍ مُکَلَّلَةٍ بِالْیَاقُوتِ ثُمَّ جَعَلَ غُرَفَهَا لَبِنَةً مِنْ ذَهَبٍ وَ لَبِنَةً مِنْ فِضَّةٍ وَ لَبِنَةً مِنْ دُرٍّ وَ لَبِنَةً مِنْ یَاقُوتٍ وَ لَبِنَةً مِنْ زَبَرْجَدٍ ثُمَّ جَعَلَ فِیهَا عُیُوناً تَنْبُعُ مِنْ نَوَاحِیهَا وَ حُفَّتْ بِالْأَنْهَارِ وَ جَعَلَ عَلَی الْأَنْهَارِ قِبَاباً مِنْ دُرٍّ قَدْ شُعِّبَتْ بِسَلَاسِلِ الذَّهَبِ وَ حُفَّتْ بِأَنْوَاعِ الشَّجَرِ وَ بَنَی فِی کُلِّ غُصْنٍ قُبَّةً وَ جَعَلَ فِی کُلِّ قُبَّةٍ أَرِیکَةً مِنْ دُرَّةٍ بَیْضَاءَ غِشَاؤُهَا السُّنْدُسُ وَ الْإِسْتَبْرَقُ وَ فَرَشَ أَرْضَهَا بِالزَّعْفَرَانِ وَ فَتَقَ بِالْمِسْکِ وَ الْعَنْبَرِ وَ جَعَلَ فِی کُلِّ قُبَّةٍ حَوْرَاءَ وَ الْقُبَّةُ لَهَا مِائَةُ بَابٍ عَلَی کُلِّ بَابٍ جَارِیَتَانِ وَ شَجَرَتَانِ فِی کُلِّ قُبَّةٍ مِفْرَشٌ وَ کِتَابٌ مَکْتُوبٌ حَوْلَ الْقِبَابِ آیَةُ الْکُرْسِیِّ فَقُلْتُ یَا جَبْرَئِیلُ لِمَنْ بَنَی اللَّهُ هَذِهِ الْجَنَّةَ قَالَ بَنَاهَا لِعَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ وَ فَاطِمَةَ ابْنَتِکَ سِوَی جِنَانِهِمَا تُحْفَةً أَتْحَفَهُمَا اللَّهُ وَ لْتَقَرَّ بِذَلِکَ عَیْنُکَ یَا رَسُولَ اللَّهِ.

**[ترجمه]مناقب: از سعد بن ابی وقاص نقل می کند که گفت: «از پیامبر اعظم اسلام شنیدم که می فرمود: «فاطمه پاره ای از تن من است، هر کس که او را خشنود گرداند مرا خشنود گردانده و هر کس که وی را ناراحت کند، مرا ناراحت کرده است. فاطمه نزد من عزیزترین مردم است.» حاکم در کتاب مستدرک از پیغمبر گرامی اسلام روایت کرده که فرمود: «فاطمه از من است، آنچه که او را ناراحت کند مرا ناراحت می کند و آنچه که وی را خوشحال گرداند مرا خوشحال می گرداند.»

سهل بن عبداللَّه نزد عمر بن عبدالعزیز آمد و گفت: «قوم تو می گویند که تو فرزندان فاطمه را بر آنان مقدم می داری.» گفت: «این طور به ما رسیده است که پیغمبر اکرم اسلام صلی اللَّه علیه و آله فرموده «فاطمه پاره تن من است، هر چه باعث رضایت زهرا شود باعث رضایت من می شود و هر آنچه که موجب خشم فاطمه شود، موجب خشم من نیز خواهد شد.» به خدا قسم من سزاوارترم که رضایت پیامبر خدا را حاصل گردانم. رضایت فاطمه و پدرش در رضایت فرزندان فاطمه است.»

حقا که دانستند مسرور بودن فاطمه، پیامبر اسلام را مسرور می کند و اندوهگین بودنش، او را به خشم خواهد آورد

این سخن پیغمبر که درباره فاطمه فرموده، بر معصوم بودن آن بانوی با عظمت دلالت می کند، زیرا اگر فاطمه اطهر مرتکب معصیت می شد، هر عملی که باعث ناراحتی وی می گردید، باعث ناراحتی رسول خدا نمی شد، بلکه هرکس که آنچه سزاوار فاطمه بود انجام می داد مثل اینکه او را نکوهش می کرد و یا حد بر او اقامه می کرد اگر زهرا حدّ را می طلبید در این صورت پیامبر خدا را خوشحال کرده بود و از پیامبر خدا اطاعت کرده بود.

ابو ثعلبه می گوید: «هر گاه رسول خدا از مسافرت بازمی گشت و به دیدار فاطمه اطهر می رفت، او بر می خاست، با پیغمبر خدا معانقه می کرد و میان دو چشم آن حضرت را می بوسید.»

در کتاب اربعین از عکرمه روایت می کند که هر گاه پیغمبر خدا از جنگ باز می گشت، فاطمه اطهر را می بوسید.

از عایشه روایت کرده اند که گفت: «هر گاه فاطمه زهرا نزد پیامبر اسلام می آمد، پیامبر از جای خود بر می خاست، سر فاطمه را می بوسید و او را در جای خود می نشانید و هر گاه رسول خدا نزد فاطمه می رفت و فاطمه آن حضرت را ملاقات می کرد، یکدیگر را می بوسیدند و پهلو به پهلوی هم می نشستند.»

ابوالسعادات در کتاب فضائل العشرة از ابن عمر نقل می کند که گفت: «هر گاه پیامبر اسلام عازم سفر می شد، آخرین شخصی که به دیدارش می رفت، فاطمه اطهر بود. پس از بازگشت از سفر نیز اول کسی را که ملاقات می کرد، فاطمه زهرا بود. اگر فاطمه اطهر نزد خدا یک چنین فضیلت مهمی را نمی داشت، پیامبر خدا با وی این رفتار را نمی کرد. زیرا او فرزند رسول خدا بود و خدا دستور داده که فرزند نسبت به پدر خود احترام کند و جایز نبود پیغمبر اکرم این همه فاطمه را احترام کند. زیرا این عمل بر خلاف دستوری است که آن حضرت از طرف خدا به امت خود داده است.

ابو سعید خُدری می گوید: «فاطمه نزد رسول خدا عزیزترین مردم بود. یک روز فاطمه مشغول نماز بود که پیغمبر معظم اسلام نزد او آمد. فاطمه که مشغول نماز بود، نماز را قطع کرد و به سوی آن حضرت آمد و بر او سلام کرد. رسول خدا دست مبارک خود را بر سر فاطمه اطهر کشید و به او گفت: «ای دخترم! روزت را چگونه را شب کردی؟ خدا تو را رحمت کند. شامی برای ما بیاور. خداوند تو را بیامرزد که آمرزنده است.»

در کتاب اخبار فاطمه از عبداللَّه بن حسن روایت می کند که گفت: «یک روز پیغمبر خدا نزد فاطمه اطهر آمد. فاطمه پاره ای نان جو خشک به حضور آن حضرت آورد و آن بزرگوار با آن نان افطار کرد. سپس فرمود: «ای دخترم! این اولین نانی است که پدرت بعد از سه روز می خورد.» فاطمه اطهر پس از شنیدن این سخن به گریه افتاد و پیغمبر خدا با دست مبارک خود صورت حضرت زهرا را نوازش کرد.»

ابوصالح مؤذن در کتاب اربعین، از ابن مسعود روایت می کند که گفت: «از پیامبر خدا شنیدم که فرمود: «خدا به من دستور داد تا فاطمه را به نکاح علی درآورم. پس از این ازدواج جبرئیل به من گفت: «خدای توانا بهشتی از لؤلؤ که بین هر قصبه تا قصبه دیگرش مرواریدی مرصع به طلا قرار دارد، سقف هایش را از زبرجد سبز ساخته است و در آن بهشت اتاق هایی از مروارید بنا نهاده که از یاقوت مکلل است. غرفه های آن را یک در میان با خشتی از طلا، خشتی از نقره، خشتی از درّ، خشتی از یاقوت و خشتی از زبرجد ساخته شده. در آن بهشت چشمه هایی آفریده که از اطراف این غرفه ها جریان دارند که نهرهایی در اطراف آنها در جریانند و قبه هایی از مروارید بر آنها ساخته شده. آن قبه ها را به وسیله زنجیر طلا بسته اند و در اطراف آنها انواع و اقسام درختان میوه رسته است. بر هر شاخی قبه ای بنا شده، در هر قبه ای تختی از درّ سفید گذاشته اند، و پرده هایی از سندس و استبرق بر روی آنها گسترده اند و فرش زمین آنها از زعفران است. تخت ها را با مشک و زعفران خوشبو کرده اند. در هر قبه ای حوریه ای جای داده اند و هر قبه ای صد در دارد، بر هر دری دو کنیزک ایستاده اند و در اطراف آن قبه آیة الکرسی نوشته شده.»

من به جبرئیل گفتم: «این بهشت برای که بنا شده؟» گفت: «برای حضرت علی بن ابی طالب و فاطمه زهرا که افزون بر بهشت های دیگری که خدا به ایشان مرحمت فرموده، این هم یکی از آن بهشت ها به شمار می رود. خدای رئوف این بهشت ها را بدین جهت به آنها عطا فرموده که چشم تو روشن شود.»

**[ترجمه]

**[ترجمه]گفته «لؤلؤة من یاقوت» شاید معنا این باشد که آن لؤلؤه در صفای لؤلؤ و از نظر رنگ یاقوت است. و شاید هم «من» را نسّاخ افزوده اند و یا اینکه ظرف متعلّق به گفته «شذرة» باشد، یعنی لؤلؤئی که با یاقوت و طلا ساخته شده.

فیروز آبادی گوید: «شذر» تکه های طلاست که از معدن برداشته می شود بدون اینکه ذوب شود، یا دانه هایی است که با فاصله گذاشته می شود، یا همان لولو کوچک است. این گفته که: «قد شعبت شعب» جمع کردن و جدا کردن است و شاید اظهر همان اوّل باشد.

فیروز آبادی گوید: اریکه مانند سفینه تختی است در حجله یا هرچه که بر آن تکیه زده می شود، مانند تخت، جایگاه بلند و بستر و یا تخت مزیّنی که در قبّه و یا خانه ای باشد و اگر تخت در آن نباشد، همان حجله است. سندس هم همان ابریشم نازک و استبرق ابریشم کلفت است .

این گفته که «و فتق» یعنی میان زعفران مشک و عنبر گذاشت و یا میان فرش های پهن شده از فتق به معنای شکافتن و مفرش مانند منبر، چیزی است مانند شاذ کونه (نوعی لباس که در یمن بافته می شود)

**[ترجمه]

فَتَحَوَّلَ ذَلِکِ نُطْفَةً فِی صُلْبِی فَلَمَّا هَبَطْتُ إِلَی الْأَرْضِ وَاقَعْتُ خَدِیجَةَ فَحَمَلَتْ بِفَاطِمَةَ فَفَاطِمَةُ حَوْرَاءُ إِنْسِیَّةٌ فَکُلَّمَا اشْتَقْتُ إِلَی رَائِحَةِ الْجَنَّةِ شَمِمْتُ رَائِحَةَ ابْنَتِی وَ دَخَلَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله عَلَی فَاطِمَةَ فَرَآهَا مُنْزَعِجَةً فَقَالَ لَهَا مَا بِکِ فَقَالَتْ الْحُمَیْرَاءُ افْتَخَرَتْ عَلَی أُمِّی أَنَّهَا لَمْ تَعْرِفْ رَجُلًا قَبْلَکَ وَ إِنَّ أُمِّی عَرَفَتْهَا مُسِنَّةً فَقَالَ صلی الله علیه و آله إِنَّ بَطْنَ أُمِّکِ کَانَ لِلْإِمَامَةِ وِعَاءً.

ابْنُ عَبْدِ رَبِّهِ فِی الْعِقْدِ: إِنَّ الْمَهْدِیَّ رَأَی فِی مَنَامِهِ شَرِیکاً الْقَاضِیَ مَصْرُوفاً وَجْهُهُ عَنْهُ فَلَمَّا انْتَبَهَ قَصَّ رُؤْیَاهُ عَلَی الرَّبِیعِ فَقَالَ إِنَّ شَرِیکاً مُخَالِفٌ لَکَ وَ إِنَّهُ فَاطِمِیٌّ مَحْضاً قَالَ الْمَهْدِیُّ عَلَیَّ بِشَرِیکٍ فَأُتِیَ بِهِ فَلَمَّا دَخَلَ عَلَیْهِ قَالَ بَلَغَنِی أَنَّکَ فَاطِمِیٌّ قَالَ أُعِیذُکَ بِاللَّهِ أَنْ تَکُونَ غَیْرَ فَاطِمِیٍّ إِلَّا أَنْ تَعْنِیَ فَاطِمَةَ بِنْتَ کِسْرَی قَالَ لَا وَ لَکِنْ أَعْنِی فَاطِمَةَ بِنْتَ مُحَمَّدٍ قَالَ فَتَلْعَنُهَا قَالَ لَا مَعَاذَ اللَّهِ قَالَ فَمَا تَقُولُ فِی مَنْ یَلْعَنُهَا قَالَ عَلَیْهِ لَعْنَةُ اللَّهِ قَالَ فَالْعَنْ هَذَا یَعْنِی الرَّبِیعَ قَالَ لَا وَ اللَّهِ مَا أَلْعَنُهَا یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ قَالَ لَهُ شَرِیکٌ یَا مَاجِنُ فَمَا ذِکْرُکَ لِسَیِّدَةِ نِسَاءِ الْعَالَمِینَ وَ ابْنَةِ سَیِّدِ الْمُرْسَلِینَ فِی مَجَالِسِ الرِّجَالِ قَالَ الْمَهْدِیُّ فَمَا وَجْهُ الْمَنَامِ قَالَ إِنَّ رُؤْیَاکَ لَیْسَتْ بِرُؤْیَا یُوسُفَ علیه السلام وَ إِنَّ الدِّمَاءَ لَا تُسْتَحَلُّ بِالْأَحْلَامِ وَ أُتِیَ بِرَجُلٍ شَتَمَ فَاطِمَةَ إِلَی الْفَضْلِ بْنِ الرَّبِیعِ فَقَالَ لِابْنِ غَانِمٍ انْظُرْ فِی أَمْرِهِ مَا تَقُولُ قَالَ یَجِبُ عَلَیْهِ الْحَدُّ قَالَ لَهُ الْفَضْلُ هِیَ ذَا أُمُّکَ إِنْ حَدَّدْتَهُ فَأَمَرَ بِأَنْ یُضْرَبَ أَلْفَ سَوْطٍ وَ یُصْلَبَ فِی الطَّرِیقِ.

**[ترجمه]مناقب: از معاویة بن ابی سفیان روایت کرده که گفت: «یک روز حضرت امام حسن مجتبی علیه السّلام به حضور پیامبر اسلام صلی اللَّه علیه و آله مشرف شد و پس از اینکه دامن آن حضرت را گرفت، آهسته مطلبی را به عرض آن بزرگوار رسانید که رنگ مبارک پیغمبر خدا از شنیدنش تغییر کرد.

آنگاه رسول خدا برخاست و به منزل فاطمه زهرا رفت، دست فاطمه را گرفت و او را به سوی خود کشید و به وی فرمود: «از غضب علی بترس! زیرا خدا از غضب علی غضب می کند و از رضایت وی راضی می شود.» وقتی علی علیه السّلام آمد، پیامبر اکرم دست او را گرفت و پس از اینکه فاطمه را حرکت داد، به حضرت علی ابن ابی طالب فرمود: «یا علی! از غضب فاطمه بیمناک باش! زیرا ملائکه از غضب فاطمه غضب می کنند و از رضایت وی راضی می شوند.»

من گفتم: «یا رسول اللَّه! با ناراحتی رفتی و با حالتی مسرور مراجعت کردی.» فرمود: «ای معاویه! چگونه خوشحال نباشم در صورتی که بین دو نفری را صلح و سازش دادم که نزد خدا گرامی ترین خلق محسوب می شوند؟»

و در روایت عبدالله بن حارث و حبیب بن ثابت و علی بن ابراهیم است که «این دو در زمین محبوب ترین دو نفر نزد من هستند.»

ابن بابویه می گوید: «این روایت مورد اعتماد نیست، زیرا مقام حضرت علی و فاطمه بالاتر از این است که ما بین آنها اختلاف به وجود بیاید و کار به جایی برسد که رسول خدا بین ایشان را صلح و سازش دهد.»

امام باقر و امام صادق علیهما السّلام می فرمایند: «محال بود پیامبر خدا صلی اللَّه علیه و آله و سلم بخوابد و صورت فاطمه را نبوسد صورتش را میان پستان های فاطمه می گذاشت و برای آن حضرت دعا می کرد.» و در روایتی دیگر وارد شده است که آن حضرت گونه ها و یا میان دو پستان وی را می بوسید .

گروهی از اهل تسنن و نیز ابو عبیده حذاء، و دیگران از اصحاب ما از حضرت امام جعفر صادق علیه السّلام روایت کرده اند که فرمود: «پیغمبر اکرم حضرت فاطمه اطهر را زیاد می بوسید. تا جایی که بعضی از زنان آن حضرت نسبت به این امر به آن بزرگوار اعتراض کردند. رسول خدا فرمود: «هنگامی که مرا به معراج بردند، جبرئیل دستم را گرفت و داخل بهشت کرد. آنگاه از رطب های بهشتی به من داد (و بنا به روایتی «یک سیب به من داد»). من آن را خوردم و آن میوه در صلب من به نطفه تبدیل شد. موقعی که به زمین بازگشتم و با خدیجه کبرا همبستر شدم، وی فاطمه را حامله شد. بنابراین فاطمه حوریه ای است انسیه و هر گاه که من مشتاق بوی بهشت می شوم، دخترم فاطمه را می بویم.»

یک روز پیغمبر اکرم نزد فاطمه آمد و دید آن بانو ناراحت است. فرمود: «چه پیش آمده؟» گفت: «عایشه بر مادر من فخر می فروشد و می گوید که من قبل از پیغمبر با کسی ازدواج نکردم، ولی مادر تو پیرزنی بود.» پیامبر خدا به فاطمه فرمود: «رحم مادر تو این لیاقت و ظرفیت را داشت که امام از آن به وجود بیاید.»

ابن عبد ربه در کتاب عقدالفرید می نویسد: مهدی در عالم خواب دید که شریک قاضی صورت خود را از او برگردانیده است. از خواب که بیدار شد این خواب را برای ربیع نقل کرد. ربیع خواب وی را تعبیر کرد و گفت: شریک با تو مخالف و از دوستداران فاطمه است. مهدی گفت: «شریک را نزد من بیاورید.» هنگامی که شریک نزد مهدی آمد، مهدی به وی گفت: «به من گفته اند که تو دوستدار فاطمه هستی؟» شریک گفت: «من تو را در پناه خدا قرار می دهم که دوستدار فاطمه نباشی، مگر اینکه فاطمه دختر کسری را منظور داشته باشی.» مهدی گفت: «منظور من فاطمه دختر حضرت محمّد است.» شریک گفت: «تو فاطمه را لعنت می کنی؟» مهدی پاسخ داد: «پناه به خدا! ابدا!» شریک گفت: «عقیده تو درباره کسی که فاطمه را لعنت کند چیست؟» مهدی گفت: «خدا هر کس را که فاطمه را لعنت می کند، لعنت کند.» شریک گفت: «پس این ربیع را لعنت کن.» ربیع گفت: «نه، یا امیرالمؤمنین! به خدا قسم که من فاطمه را لعنت نمی کنم.» شریک به ربیع گفت: «ای بدجنس! پس آن سخنانی که در مجالس و انجمن های مردان درباره فاطمه اطهر می گفتی چه بود!» مهدی گفت: «پس تعبیر خواب من چیست؟» شریک گفت: «خواب تو که خواب یوسف نیست و ریختن خون ها که به وسیله خواب های آشفته حلال نخواهد شد.»

یک بار مردی را که به فاطمه اطهر ناسزا گفته بود نزد فضل بن ربیع آوردند. فضل به ابن غانم گفت: «تو درباره این مرد چه نظری داری؟» گفت: «باید بر او حد جاری کرد.» فضل به وی گفت: «اگر تو حد خدا را بر او جاری کنی، مثل این است که از مادر خود دفاع کرده باشی.» سپس دستور داد تا هزار تازیانه به او زدند و جنازه اش را بر سر راه به دار آویختند.

**[ترجمه]

رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَنَزَلَ لَوْ کانَ فِیهِما آلِهَةٌ إِلَّا اللَّهُ لَفَسَدَتا(1) فَتَعَجَّبَ النَّبِیُّ مِنْ ذَلِکَ فَنَزَلَ جَبْرَئِیلُ وَ قَالَ کَانَتْ حَزِنَتْ مِنْ قَوْلِکَ فَهَذِهِ الْآیَاتُ لِمُوَافَقَتِهَا لِتَرْضَی.

**[ترجمه]مناقب: همچنین می نویسد: «فاطمه اطهر یک بار که حضرت علی علیه السّلام به جنگ رفته بود، آرزوی داشتن وکیل و کمک کار کرد، این آیه نازل شد: «ربُّ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ، لا إِلهَ إِلَّا هُوَ فَاتَّخِذْهُ وَکِیلًا.» - . مزمل / 1 - ، {[اوست] پروردگار خاور و باختر، خدایی جز او نیست، پس او را کارساز خویش اختیار کن.}

در صحیح دارقطنی می نویسد: «پیغمبر معظم اسلام دستور به قطع کردن دست یک دزد داد. دزد گفت: «یا رسول اللَّه! من در اسلام بر او [مجری حد] مقدم بودم، با این حال او را مأمور به قطع دست می کنی؟» فرمود: «آری، ولو اینکه دخترم فاطمه باشد.» چون فاطمه این سخن را شنید محزون گردید. آنگاه جبرئیل نازل شد و این آیه را آورد که می فرماید: «لَئِنْ أَشْرَکْتَ لَیَحْبَطَنَّ عَمَلُک» - . زمر / 65 - ، {اگر برای خدا شریک قائل شوی، ثواب عمل تو نابود خواهد شد.}

پس از نزول این آیه رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله محزون گردید. آنگاه این آیه نازل شد که می فرماید: «لَوْ کانَ فِیهِما آلِهَةٌ إِلَّا اللَّهُ لَفَسَدَتا» - . انبیاء / 22 - ، {اگر خدایانی غیر از خدای یکتا در آسمان و زمین وجود می داشتند، آسمان و زمین فاسد می شدند.} پیامبر اسلام صلی اللَّه علیه و آله و سلم از نزول این آیه تعجب کرد. آنگاه جبرئیل نازل شد و گفت: «چون فاطمه زهرا از این سخن تو که گفتی «و لو اینکه دخترم باشد» ناراحت شد، لذا این آیات برای موافقت فاطمه اطهر نازل شد که خشنود شود.»

**[ترجمه]

طُوبَی فَحَمَلَتْ رِقَاعاً لِمُحِبِّی آلِ بَیْتِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله ثُمَّ أَمْطَرَهَا مَلَائِکَةً مِنْ نُورٍ بِعَدَدِ تِیکَ الرِّقَاعِ فَأَخَذَ تِلْکَ الْمَلَائِکَةُ الرِّقَاعَ فَإِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَةِ وَ اسْتَوَتْ بِأَهْلِهَا أَهْبَطَ اللَّهُ الْمَلَائِکَةَ بِتِلْکَ الرِّقَاعِ فَإِذَا لَقِیَ مَلَکٌ مِنْ تِلْکَ الْمَلَائِکَةِ رَجُلًا مِنْ مُحِبِّی آلِ بَیْتِ مُحَمَّدٍ دَفَعَ إِلَیْهِ رُقْعَةَ بَرَاءَةٍ مِنَ النَّارِ.

وَ جَاءَ فِی کَثِیرٍ مِنَ الْکُتُبِ مِنْهَا کَشْفُ الثَّعْلَبِیِّ وَ فَضَائِلُ أَبِی السَّعَادَاتِ: فِی مَعْنَی قَوْلِهِ لا یَرَوْنَ فِیها شَمْساً وَ لا زَمْهَرِیراً(1) أَنَّهُ قَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ بَیْنَا أَهْلُ الْجَنَّةِ فِی الْجَنَّةِ بَعْدَ مَا سَکَنُوا رَأَوْا نُوراً أَضَاءَ الْجِنَانَ فَیَقُولُ أَهْلُ الْجَنَّةِ یَا رَبِّ إِنَّکَ قَدْ قُلْتَ فِی کِتَابِکَ الْمُنْزَلِ عَلَی نَبِیِّکَ الْمُرْسَلِ لا یَرَوْنَ فِیها شَمْساً فَیُنَادِی مُنَادٍ لَیْسَ هَذَا نُورَ الشَّمْسِ وَ لَا نُورَ الْقَمَرِ وَ إِنَّ عَلِیّاً وَ فَاطِمَةَ تَعَجَّبَا مِنْ شَیْ ءٍ فَضَحِکَا فَأَشْرَقَتِ الْجِنَانُ مِنْ نُورِهِمَا.

أَبُو عَلِیٍّ الصَّوْلِیُّ فِی أَخْبَارِ فَاطِمَةَ وَ أَبُو السَّعَادَاتِ فِی فَضَائِلِ الْعَشَرَةِ بِالْإِسْنَادِ عَنْ أَبِی ذَرٍّ الْغِفَارِیِّ قَالَ: بَعَثَنِی النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله أَدْعُو عَلِیّاً فَأَتَیْتُ بَیْتَهُ وَ نَادَیْتُهُ فَلَمْ یُجِبْنِی فَأَخْبَرْتُ النَّبِیَّ صلی الله علیه وآله فَقَالَ عُدْ إِلَیْهِ فَإِنَّهُ فِی الْبَیْتِ وَ دَخَلْتُ عَلَیْهِ فَرَأَیْتُ الرَّحَی تَطْحَنُ وَ لَا أَحَدَ عِنْدَهَا فَقُلْتُ لِعَلِیٍّ إِنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه وآله یَدْعُوکَ فَخَرَجَ مُتَوَحِّشاً حَتَّی أَتَی النَّبِیَّ صلی الله علیه وآله فَأَخْبَرْتُ النَّبِیَّ صلی الله علیه وآله بِمَا رَأَیْتُ فَقَالَ یَا أَبَا ذَرٍّ لَا تَعْجَبْ فَإِنَّ لِلَّهِ مَلَائِکَةً سَیَّاحُونَ فِی الْأَرْضِ مُوَکَّلُونَ بِمَعُونَةِ آلِ مُحَمَّدٍ.

الْحَسَنُ الْبَصْرِیُّ وَ ابْنُ إِسْحَاقَ عَنْ عَمَّارٍ وَ مَیْمُونَةَ أَنَّ کِلَیْهِمَا قَالا: وَجَدْتُ فَاطِمَةَ نَائِمَةً وَ الرَّحَی تَدُورُ فَأَخْبَرْتُ رَسُولَ اللَّهِ بِذَلِکَ فَقَالَ إِنَّ اللَّهَ عَلِمَ ضَعْفَ أَمَتِهِ فَأَوْحَی إِلَی الرَّحَی أَنْ تَدُورَ فَدَارَتْ.

وَ قَدْ رَوَاهُ أَبُو الْقَاسِمِ الْبُسْتِیُّ فِی مَنَاقِبِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام وَ أَبُو صَالِحٍ الْمُؤَذِّنُ فِی الْأَرْبَعِینَ عَنِ الشَّعْبِیِّ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مَیْمُونَةَ وَ ابْنِ فَیَّاضٍ فِی شَرْحِ الْأَخْبَارِ.

وَ رُوِیَ: أَنَّهَا علیها السلام رُبَّمَا اشْتَغَلَتْ بِصَلَاتِهَا وَ عِبَادَتِهَا فَرُبَّمَا بَکَی وُلْدُهَا فَرَأَی الْمَهْدَ یَتَحَرَّکُ وَ کَانَ مَلَکٌ یُحَرِّکُهُ.

ص: 45

مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ علیه السلام قَالَ: بَعَثَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله سَلْمَانَ إِلَی فَاطِمَةَ قَالَ فَوَقَفْتُ بِالْبَابِ وَقْفَةً حَتَّی سَلَّمْتُ فَسَمِعْتُ فَاطِمَةَ تَقْرَأُ الْقُرْآنَ مِنْ جَوَّا وَ الرَّحَی تَدُورُ مِنْ بَرَّا وَ مَا عِنْدَهَا أَنِیسٌ وَ قَالَ فِی آخِرِ الْخَبَرِ فَتَبَسَّمَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وَ قَالَ یَا سَلْمَانُ إِنَّ ابْنَتِی فَاطِمَةَ مَلَأَ اللَّهُ قَلْبَهَا وَ جَوَارِحَهَا إِیمَاناً إِلَی مُشَاشِهَا تَفَرَّغَتْ لِطَاعَةِ اللَّهِ فَبَعَثَ اللَّهُ مَلَکاً اسْمُهُ زُوقَابِیلُ وَ فِی خَبَرٍ آخَرَ جَبْرَئِیلُ فَأَدَارَ لَهَا الرَّحَی وَ کَفَاهَا اللَّهُ مَئُونَةَ الدُّنْیَا مَعَ مَئُونَةِ الْآخِرَةِ.

**[ترجمه]مناقب: همچنین روایت می کند: از حضرت امام جعفر صادق علیه السّلام راجع به معنی«حی علی خیر العمل» پرسیدند. فرمود: «منظور از این جمله نیکویی کردن به فاطمه اطهر و فرزندان وی است.» و بنا به روایتی دیگر منظور ولایت آل محمّد صلی اللَّه علیه و آله است.

ابوصالح در کتاب اربعین از ابو هُرَیره، از پیغمبر مکرم اسلام روایت می کند که فرمود: «اولین شخصی که داخل بهشت می شود فاطمه زهرا است.»

از پیامبر خدا صلی اللَّه علیه و آله روایت شده که فرمود: «خدای توانا هنگام آفرینش بهشت، آن را از نور وجه خویشتن آفرید. سپس آن نور را گرفت و پرتاب کرد؛ یک سوم آن نصیب من شد و یک سوم دیگرش به دخترم فاطمه رسید. یک سوم مانده آن نیز به علی و فرزندانش رسید. هر کس که از آن نور به وی رسیده باشد، به ولایت و دوستی آل محمّد صلی اللَّه علیه و آله هدایت خواهد شد. کسی که از آن نور به او نرسیده باشد، از ولایت آنان گمراه می گردد.»

گروهی از شیعه و گروه از اهل تسنن از رسول معظم اسلام روایت کرده اند که فرمود: «خدا از رضایت فاطمه راضی و از غضب وی غضبناک می شود.» ابوبکر مردویه در کتاب خود از پیغمبر اعظم اسلام روایت می کند که فرمود: جبرئیل به من گفت: «هنگامی که خدای رئوف فاطمه را برای علی بن ابی طالب علیهما السّلام تزویج کرد، به رضوان امر کرد که به درخت طوبا دستور دهد که آن درخت، رقعه هایی را برای دوستداران آل محمّد صلی اللَّه علیه و آله و سلم برگ و بار گیرد. آنگاه ملائکه ای از نور که تعداد آنها با آن رقعه ها مطابق بود، باران بر آنها فرو ریختند و آنها را برگرفتند. وقتی روز قیامت فرا رسد، خدای حکیم ملائکه را با آن رقعه ها فرو می فرستد. هر گاه یکی از آن ملائکه یکی از دوستان آل محمّد را می بیند، یکی از آن رقعه ها را که حکم آزادی وی از جهنم در آن نوشته شده، به وی خواهد داد.»

در کتاب های متعدد، از جمله کشف ثعلبی و کتاب فضائل أبی السعادات، در ذیل این آیه که می فرماید: «لا یَرَوْنَ فِیها شَمْساً وَ لا زَمْهَرِیرا» - . دهر / 13 - ، {اهل بهشت در بهشت آفتاب و سرمایی نمی بینند.} از ابن عباس نقل می کنند که گفت: بعد از آنکه اهل بهشت داخل و ساکن بهشت می شوند، نوری را می بینند که بهشت را نورانی می کند. اهل بهشت می گویند: «پروردگارا! تو در قرآنی که به پیغمبر خود نازل کردی، فرموده ای که آفتاب را در بهشت نمی بینند.» خطاب می رسد: «این نور آفتاب و ماهتاب نیست.» علی و زهرا از چیزی تعجب کردند و خندیدند، این نورانیت بهشت از نور ایشان است.»

ابو علی صولی و ابوالسعادات از ابوذر غفاری روایت می کنند که گفت: «پیامبر اسلام صلی اللَّه علیه و آله مرا فرستاد تا علی بن ابی طالب علیه السّلام را به حضور آن حضرت بیاورم. من به خانه علی رفتم و او را صدا زدم، ولی آن بزرگوار جواب مرا نداد. نزد پیغمبر خدا باز آمدم و ماجرا را گفتم. فرمود: «علی در خانه است.» برگشتم و زمانی که داخل خانه علی شدم، دیدم که آسیا خود بخود می چرخد و کسی کنار آن نیست. به علی گفتم: «رسول خدا ترا می خواهد.» علی علیه السّلام به سرعت به حضور پیغمبر آمد. من جریان آسیا را به عرض پیامبر خدا رساندم. آن حضرت فرمود: «ای ابوذر تعجب مکن! زیرا خدا ملائکه ای دارد که در زمین می گردند و موکلند که به آل محمّد صلی اللَّه علیه و آله کمک کنند.»

حسن بصری و ابن اسحاق از عمار و میمونه روایت کرده اند که: فاطمه اطهر در عالم خواب بود و آسیای وی کار می کرد. وقتی این داستان را برای رسول خدا گفتیم فرمود: «چون خدا ضعف و ناتوانی فاطمه را دید، به آسیا دستور داد که بچرخد و آسیا هم اطاعت کرد.» همین روایت در کتاب مناقب امیرالمؤمنان علیه السّلام و در کتاب اربعین و نیز در شرح الاخبار آورده اند.

روایت شده است که: «چه بسا می شد مواقعی که فاطمه زهرا مشغول نماز و عبادت خویشتن بود و اگر فرزندش گریه می کرد، گهواره وی به حرکت درمی آمد. ملکی بود که آن گهواره را حرکت می داد.»

حضرت امام محمّد باقر علیه السّلام می فرماید: «پیامبر اسلام سلمان فارسی را نزد فاطمه اطهر فرستاد. سلمان می گوید: «من کنار در ماندم و سلام کردم. شنیدم که فاطمه در داخل خانه مشغول تلاوت قرآن است و آسیا می چرخید، اما کسی کنار آن نبود.»

در آخر روایت می گوید: «پیغمبر خدا لبخند زد و فرمود: «ای سلمان! خدا قلب و اعضای دخترم فاطمه اطهر را از ایمان پر کرده. از این رو فاطمه با فراغ خاطر مشغول عبادت پروردگار می شود. خدا ملکی که نام او زوقابیل (و به روایتی جبرئیل) است فرستاده تا آسیا را بچرخاند. خدا عهده دار کارهای دنیوی و اخروی دخترم می شود.»

**[ترجمه]

وَ رَهَنَتْ علیها السلام کِسْوَةً لَهَا عِنْدَ امْرَأَةِ زَیْدٍ الْیَهُودِیِّ فِی الْمَدِینَةِ وَ اسْتَقْرَضَتِ الشَّعِیرَ فَلَمَّا دَخَلَ زَیْدٌ دَارَهُ قَالَ مَا هَذِهِ الْأَنْوَارُ فِی دَارِنَا قَالَتْ لِکِسْوَةِ فَاطِمَةَ فَأَسْلَمَ فِی الْحَالِ وَ أَسْلَمَتِ امْرَأَتُهُ وَ جِیرَانُهُ حَتَّی أَسْلَمَ ثَمَانُونَ نَفْساً.

وَ سَأَلَتْ علیها السلام رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله خَاتَماً فَقَالَ أَ لَا أُعَلِّمُکَ مَا هُوَ خَیْرٌ مِنَ الْخَاتَمِ إِذَا صَلَّیْتَ صَلَاةَ اللَّیْلِ فَاطْلُبِی مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ خَاتَماً فَإِنَّکَ تَنَالِینَ حَاجَتَکِ قَالَ فَدَعَتْ رَبَّهَا تَعَالَی فَإِذَا بِهَاتِفٍ یَهْتِفُ یَا فَاطِمَةُ الَّذِی طَلَبْتِ مِنِّی تَحْتَ الْمُصَلَّی فَرَفَعَتِ الْمُصَلَّی فَإِذَا الْخَاتَمُ یَاقُوتٌ لَا قِیمَةَ لَهُ فَجَعَلَتْهُ فِی إِصْبَعِهَا وَ فَرِحَتْ فَلَمَّا نَامَتْ مِنْ لَیْلَتِهَا رَأَتْ فِی مَنَامِهَا کَأَنَّهَا فِی الْجَنَّةِ فَرَأَتْ ثَلَاثَةَ

قُصُورٍ لَمْ تُرَ فِی الْجَنَّةِ مِثْلُهَا قَالَتْ لِمَنْ هَذِهِ الْقُصُورُ قَالُوا لِفَاطِمَةَ بِنْتِ مُحَمَّدٍ قَالَ فَکَأَنَّهَا دَخَلَتْ قَصْراً مِنْ ذَلِکَ وَ دَارَتْ فِیهِ فَرَأَتْ سَرِیراً قَدْ مَالَ عَلَی ثَلَاثِ قَوَائِمَ فَقَالَتْ علیها السلام مَا لِهَذَا السَّرِیرِ قَدْ مَالَتْ عَلَی ثَلَاثٍ قَالُوا لِأَنَّ صَاحِبَتَهُ طَلَبَتْ مِنَ اللَّهِ خَاتَماً فَنُزِعَ أَحَدُ الْقَوَائِمِ وَ صِیغَ لَهَا خَاتَماً وَ بَقِیَ السَّرِیرُ عَلَی ثَلَاثِ قَوَائِمَ فَلَمَّا أَصْبَحَتْ دَخَلَتْ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ قَصَّتِ الْقِصَّةَ فَقَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله مَعَاشِرَ آلِ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ لَیْسَ لَکُمُ الدُّنْیَا إِنَّمَا لَکُمُ الْآخِرَةُ وَ مِیعَادُکُمُ الْجَنَّةُ مَا تَصْنَعُونَ بِالدُّنْیَا فَإِنَّهَا زَائِلَةٌ غَرَّارَةٌ فَأَمَرَهَا النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله أَنْ تَرُدَّ الْخَاتَمَ تَحْتَ الْمُصَلَّی فَرَدَّتْ ثُمَّ نَامَتْ عَلَی الْمُصَلَّی فَرَأَتْ فِی الْمَنَامِ أَنَّهَا دَخَلَتِ الْجَنَّةَ فَدَخَلَتْ ذَلِکَ الْقَصْرَ وَ رَأَتِ السَّرِیرَ عَلَی أَرْبَعِ قَوَائِمَ فَسَأَلَتْ عَنْ حَالِهِ فَقَالُوا رَدَّتِ الْخَاتَمَ وَ رَجَعَ السَّرِیرُ إِلَی هَیْئَتِهِ.

أَبُو جَعْفَرٍ الطُّوسِیُّ فِی اخْتِیَارِ الرِّجَالِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ عَنْ سَلْمَانَ الْفَارِسِیِّ: أَنَّهُ لَمَّا اسْتُخْرِجَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام مِنْ مَنْزِلِهِ خَرَجَتْ فَاطِمَةُ حَتَّی انْتَهَتْ إِلَی الْقَبْرِ فَقَالَتْ خَلُّوا عَنِ ابْنِ عَمِّی فَوَ الَّذِی بَعَثَ مُحَمَّداً بِالْحَقِّ لَئِنْ لَمْ تُخَلُّوا عَنْهُ لَأَنْشُرَنَّ شَعْرِی وَ لَأَضَعَنَّ قَمِیصَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله عَلَی رَأْسِی وَ لَأَصْرُخَنَّ إِلَی اللَّهِ فَمَا نَاقَةُ صَالِحٍ بِأَکْرَمَ عَلَی اللَّهِ مِنْ وُلْدِی قَالَ سَلْمَانُ فَرَأَیْتُ وَ اللَّهِ أَسَاسَ حِیطَانِ الْمَسْجِدِ تَقَلَّعَتْ مِنْ أَسْفَلِهَا حَتَّی لَوْ أَرَادَ رَجُلٌ أَنْ یَنْفُذَ مِنْ تَحْتِهَا نَفَذَ فَدَنَوْتُ مِنْهَا وَ قُلْتُ یَا سَیِّدَتِی وَ مَوْلَاتِی إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی بَعَثَ أَبَاکِ رَحْمَةً فَلَا تَکُونِی نَقِمَةً فَرَجَعَتِ الْحِیطَانُ حَتَّی سَطَعَتِ الْغَبَرَةُ مِنْ أَسْفَلِهَا فَدَخَلَتْ فِی خَیَاشِیمِنَا.

ص: 47

بُرَیْدَةُ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله: إِنَّ مَلَکَ الْمَوْتِ خَیَّرَنِی فَاسْتَنْظَرْتُهُ إِلَی نُزُولِ جَبْرَئِیلَ فَتَجَلَّی ابْنَتَهُ فَاطِمَةَ الْغَشْیُ فَقَالَ لَهَا یَا بِنْتِی احْفَظِی عَلَیْکِ فَإِنَّکِ وَ بَعْلَکِ وَ ابْنَیْکِ مَعِی فِی الْجَنَّةِ.

بُشِّرَتْ مَرْیَمُ بِوَلَدِهَا إِنَّ اللَّهَ یُبَشِّرُکِ بِکَلِمَةٍ(1) وَ بُشِّرَتْ فَاطِمَةُ بِالْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ فِی الْحَدِیثِ أَنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه وآله بَشَّرَهَا عِنْدَ وِلَادَةِ کُلٍّ مِنْهُمَا بِأَنْ یَقُولَ لَهَا لِیَهْنِئْکِ أَنْ وَلَدْتِ إِمَاماً یَسُودُ أَهْلَ الْجَنَّةِ وَ أَکْمَلَ اللَّهُ تَعَالَی ذَلِکِ فِی عَقِبِهَا قَوْلُهُ وَ جَعَلَها کَلِمَةً باقِیَةً فِی عَقِبِهِ (2) یَعْنِی عَلِیّاً علیه السلام.

أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: کَانَتْ مُدَّةُ حَمْلِهَا تِسْعَ سَاعَاتٍ.

وَ وَلَدَتْ فَاطِمَةُ الْحَسَنَ وَ الْحُسَیْنَ وَ بَیْنَهُمَا سِتَّةُ أَشْهُرٍ عَلَی رِوَایَةٍ وَرَدَتْ.

وَ مَرْیَمُ بِنْتُ عِمْرَانَ وَ فَاطِمَةُ بِنْتُ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله وَ شَرَفُ النَّاسِ بِآبَائِهِمْ وَ نَذَرَتْ أُمُّ مَرْیَمَ لِلَّهِ مُحَرَّراً وَ مُحَمَّدٌ صلی الله علیه و آله أَکْثَرُ الْخَلْقِ تَقَرُّباً إِلَی اللَّهِ فِی سَائِرِ الْأَحْوَالِ وَ ذَلِکَ یُوجِبُ أَنْ یَکُونَ قَدْ أَتَی عِنْدَ أَنْ سَأَلَهُ الزَّهْرَاءُ علیها السلام بِأَضْعَافِ مَا قَالَتْ أُمُّ مَرْیَمَ بِمُوجِبِ فَضْلِهِ عَلَی الْخَلَائِقِ وَ کَانَ نَذْرُهَا مِنْ قِبَلِ الْأُمِّ وَ هُوَ یَقْتَضِی تَنَصُّفَ مَنْزِلَتِهِ مِمَّا یُنْذِرُهُ الْأَبُ قَوْلُهُ وَ کَفَّلَها زَکَرِیَّا(3) وَ الزَّهْرَاءُ کَفَّلَهَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وَ لَا خِلَافَ فِی فَضْلِ کَفَالَةِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله عَلَی کُلِّ کَفَالَةٍ وَ کَفَالَةُ الْیَتِیمِ مَنْدُوبٌ إِلَیْهَا وَ کَفَالَةُ الْوَلَدِ وَاجِبَةٌ وَلَدَتْ مَرْیَمُ بِعِیسَی علیه السلام فِی أَیَّامِ الْجَاهِلِیَّةِ وَ وَلَدَتْ فَاطِمَةُ بِالْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ عَلَی فِطْرَةِ الْإِسْلَامِ وَ کَانَ اللَّهُ أَعْلَمَ مَرْیَمَ بِسَلَامَتِهَا وَ بِسَلَامَةِ مَا حَمَلَتْهُ فَلَا یَجُوزُ أَنْ یَتَطَرَّقَ إِلَیْهَا خَوْفٌ وَ الزَّهْرَاءُ حَمَلَتْ بِهِمَا وَ هِیَ لَا تَعْلَمُ مَا یَکُونُ مِنْ حَالِهَا فِی الْحَمْلِ وَ الْوَضْعِ مِنَ السَّلَامَةِ وَ الْعَطَبِ فَیَنْبَغِی أَنْ یَکُونَ فِی ذَلِکَ مَثُوبَةٌ زَائِدَةٌ وَ لِذَلِکَ فُضِّلَ الْمُسْلِمُونَ عَلَی الْمَلَائِکَةِ یَوْمَ بَدْرٍ فِی الْقِتَالِ لِأَنَّهُمْ کَانُوا بَیْنَ الْخَوْفِ وَ الرَّجَاءِ فِی سَلَامَتِهِمْ

ص: 48

وَ الْمَلَائِکَةُ لَیْسُوا کَذَلِکَ وَ قِیلَ لَهَا لا تَحْزَنِی (1) وَ

قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله یَا فَاطِمَةُ إِنَّ اللَّهَ یَرْضَی لِرِضَاکِ. وَ قِیلَ لَهَا فَنَفَخْنا فِیهِ مِنْ رُوحِنا(2) وَ فَاطِمَةُ علیها السلام خَامِسَةُ أَهْلِ الْعَبَاءِ وَ افْتِخَارُ جَبْرَئِیلَ بِکُلِّ وَاحِدٍ مِنْهُمْ قَوْلُهُ مَنْ مِثْلِی وَ أَنَا سَادِسُ خَمْسَةٍ وَ لَهَا تُساقِطْ عَلَیْکِ رُطَباً جَنِیًّا فَکُلِی وَ اشْرَبِی (3) یَحْتَمِلُ أَنَّ النَّخْلَةَ وَ النَّهَرَ کَانَا مَوْجُودَیْنِ قَبْلَ ذَلِکَ لِأَنَّهُ لَمْ یَبْقَ لَهُمَا أَثَرٌ مِثْلُ مَا بَقِیَ لِزَمْزَمَ وَ الْمَقَامِ وَ مَوْضِعِ التَّنُّورِ وَ انْفِلَاقِ الْبَحْرِ وَ رَدِّ الشَّمْسِ وَ لِلزَّهْرَاءِ علیها السلام حَدِیثُ التَّمْرِ الصَّیْحَانِیِّ وَ قُدْسُ الْمَاءِ.

وَ رُوِیَ: أَنَّهُ بَکَتْ أُمُّ أَیْمَنَ وَ قَالَتْ یَا رَسُولَ اللَّهِ فَاطِمَةُ زَوَّجْتَهَا وَ لَمْ تَنْثُرْ عَلَیْهَا شَیْئاً فَقَالَ یَا أُمَّ أَیْمَنَ لِمَ تَکْذِبِینَ فَإِنَّ اللَّهَ تَعَالَی لَمَّا زَوَّجَ فَاطِمَةَ عَلِیّاً أَمَرَ أَشْجَارَ الْجَنَّةِ أَنْ تَنْثُرَ عَلَیْهِمْ مِنْ حُلِیِّهَا وَ حُلَلِهَا وَ یَاقُوتِهَا وَ دُرِّهَا وَ زُمُرُّدِهَا وَ إِسْتَبْرَقِهَا فَأَخَذُوا مِنْهَا مَا لَا یَعْلَمُونَ.

وَ تَکَلَّمَتِ الْمَلَائِکَةُ مَعَ مَرْیَمَ إِنَّ اللَّهَ اصْطَفاکِ وَ طَهَّرَکِ وَ اصْطَفاکِ عَلی نِساءِ الْعالَمِینَ (4) أَرَادَ نِسَاءَ عَالَمِ أَهْلِ زَمَانِهَا کَقَوْلِهِ لِبَنِی إِسْرَائِیلَ وَ أَنِّی فَضَّلْتُکُمْ عَلَی الْعالَمِینَ (5) وَ لَیْسُوا بِأَفْضَلَ مِنَ الْمُسْلِمِینَ قَوْلُهُ کُنْتُمْ خَیْرَ أُمَّةٍ(6) ثُمَّ إِنَّ الصِّفَاتِ فِی هَذِهِ الْآیَةِ یُشَارِکُهَا غَیْرُهَا قَوْلُهُ إِنَّ اللَّهَ اصْطَفی آدَمَ إِلَی قَوْلِهِ ذُرِّیَّةً بَعْضُها مِنْ بَعْضٍ (7) وَ فَاطِمَةُ وَ ذُرِّیَّتُهَا مِنْ جُمْلَتِهِمْ. وَ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله: فَاطِمَةُ سَیِّدَةُ نِسَاءِ الْعَالَمِینَ مِنَ الْأَوَّلِینَ وَ الْآخِرِینَ.

وَ إِنَّهَا لَتَقُومُ فِی مِحْرَابِهَا فَیُسَلِّمُ عَلَیْهَا سَبْعُونَ أَلْفَ مَلَکٍ مِنَ الْمُقَرَّبِینَ وَ یُنَادُونَهَا بِمَا نَادَتْ بِهِ الْمَلَائِکَةُ مَرْیَمَ فَیَقُولُونَ یَا فَاطِمَةُ إِنَّ اللَّهَ اصْطَفاکِ وَ طَهَّرَکِ وَ اصْطَفاکِ عَلی نِساءِ الْعالَمِینَ (8)

ص: 49

وَ إِنَّهُ کُلَّما دَخَلَ عَلَیْها زَکَرِیَّا الْمِحْرابَ وَجَدَ عِنْدَها رِزْقاً(1) وَ لَیْسَ فِی نَفْسِ الْآیَةِ أَنَّ ذَلِکَ کَانَ اللَّهُ تَعَالَی یَخْلُقُهُ اخْتِرَاعاً أَوْ یَأْتِیهَا بِهِ الْمَلَکُ وَ إِنَّمَا هُوَ یَدُلُّ عَلَی کَثْرَةِ شُکْرِهَا لِلَّهِ تَعَالَی کَمَا تَقُولُ رَزَقَنِیَ اللَّهُ الْیَوْمَ دِرْهَماً کَمَا قَالَ قُلْ کُلٌّ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ (2) وَ لِلزَّهْرَاءِ مِنْ هَذَا الْبَابِ مَا لَا یُنْکِرُهُ مُسْلِمٌ مِنْ حَدِیثِ الْمِقْدَادِ وَ خَبَرِ الطَّائِرِ وَ الرُّمَّانِ وَ الْعِنَبِ وَ التُّفَّاحِ وَ السَّفَرْجَلِ وَ غَیْرِهَا وَ ذَلِکَ مِمَّا یُقْطَعُ عَلَی أَنَّهَا کَانَتْ تَأْکُلُ مَا لَمْ یَکُنْ لِغَیْرِهَا مِنْ جَمِیعِ الْخَلْقِ بَعْدَ هُبُوطِ آدَمَ وَ حَوَّاءَ.

وَ فِی الْحَدِیثِ: أَنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه وآله دَخَلَ عَلَی فَاطِمَةَ وَ هِیَ فِی مُصَلَّاهَا وَ خَلْفَهَا جَفْنَةٌ یَفُورُ دُخَانُهَا فَأَخْرَجَتْ فَاطِمَةُ الْجَفْنَةَ فَوَضَعَتْهَا بَیْنَ أَیْدِیهِمَا فَسَأَلَ عَلِیٌّ علیه السلام أَنَّی لَکِ هَذَا قَالَتْ هُوَ مِنْ فَضْلِ اللَّهِ وَ رِزْقِهِ إِنَّ اللَّهَ یَرْزُقُ مَنْ یَشاءُ بِغَیْرِ حِسابٍ.

وَ رُزِقَ مَرْیَمُ مِنَ الْجَنَّةِ وَ خُلِقَ فَاطِمَةُ مِنْ رِزْقِ الْجَنَّةِ وَ فِی الْحَدِیثِ: فَنَاوَلَنِی جَبْرَئِیلُ رُطَبَةً مِنْ رُطَبِهَا فَأَکَلْتُهَا فَتَحَوَّلَتْ ذَلِکِ نُطْفَةً فِی صُلْبِی.

وَ قَدْ مَدَحَ اللَّهُ تَعَالَی مَرْیَمَ فِی الْقُرْآنِ بِعِشْرِینَ مِدْحَةً وَ صَحَّ فِی الْأَخْبَارِ لِفَاطِمَةَ عِشْرُونَ اسْماً کُلُّ اسْمٍ یَدُلُّ عَلَی فَضِیلَةٍ ذَکَرَهَا ابْنُ بَابَوَیْهِ فِی کِتَابِ مَوْلِدِ فَاطِمَةَ علیها السلام وَ قَالَ لَهَا وَ مَرْیَمَ ابْنَتَ عِمْرانَ الَّتِی أَحْصَنَتْ فَرْجَها(3) یُرِیدُ بِذَلِکَ الْعَفَافَ لَا الْمُلَامَسَةَ وَ الذُّرِّیَّةَ لِأَنَّهُ لَوْ لَمْ یَکُنْ کَذَلِکَ لَجَعَلَ حَمْلَهَا لَهُ وَ وَضْعَهَا وَ مَخَاضَهَا بِغَیْرِ مَا جَرَتْ بِهِ الْعَادَةُ فَلَمَّا جَعَلَهُ عَلَی مَجْرَی الْعَادَةِ دَلَّ عَلَی مَقَالِنَا وَ یُؤَکِّدُ ذَلِکَ الْأَخْبَارُ الْوَارِدَةُ فِی مَدْحِ التَّزْوِیجِ وَ طَلَبِ الْوَلَدِ وَ ذَمِّ الْعُزُوبَةِ وَ قَالَ تَعَالَی لِلزَّهْرَاءِ وَ لِأَوْلَادِهَا إِنَّما یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ (4) حَسَّانُ بْنُ ثَابِتٍ

وَ إِنَّ مَرْیَمَ أَحْصَنَتْ فَرْجَهَا*** وَ جَاءَتْ بِعِیسَی کَبَدْرِ الدُّجَی

فَقَدْ أَحْصَنَتْ فَاطِمُ بَعْدَهَا*** وَ جَاءَتْ بِسِبْطَیْ نَبِیِّ الْهُدَی.

**[ترجمه]مناقب: همچنین از مالک بن دینار روایت می کند که گفت: «نزدیک مراسم حج، زن ناتوانی را دیدم که بر شتری ضعیف و نحیف سوار و عازم حج بود. مردم از همه سو او را نصیحت می کردند که باز گردد. هنگامی که به وسط صحرا رسیدیم، شتر او از حرکت ماند. آن زن مدتی شتر خود را سرزنش می کرد که چرا راه نمی رود. سپس سرش را به طرف آسمان بلند کرد و گفت: «بار خدایا! نه مرا در خانه ام گذاشتی و نه به خانه خودت رسانیدی. به عزت و جلال خودت قسم اگر کسی غیر از تو این عمل را با من انجام داده بود، شکایت او را به تو می کردم!» ناگاه شخصی که مهار ناقه ای را در دست داشت، از طرف بیابان به سوی او آمد و به وی گفت: «سوار شو!» وقتی زن سوار شد، آن ناقه همچون برق جهنده به راه افتاد. موقعی که من مشغول طواف بودم آن زن را دیدم که طواف می کرد. او را قسم دادم و گفتم: «تو کیستی؟» گفت: «من شهره، دختر مسکه، دختر فضه کنیز فاطمه زهرایم .

فاطمه اطهر در مدینه طیبه لباس خود را نزد زن مردی یهودی که او را زید می گفتند به عنوان وثیقه گذاشت و مقداری جو قرض کرد. موقعی که زید داخل خانه خویش شد و نوری را که از آن لباس می تراوید مشاهده کرد، پرسید: «این نورها از کجا در خانه ما می تابد؟» همسرش پاسخ داد: «از لباس فاطمه زهرا است.» آن یهودی به همراه همسرش فورا اسلام آوردند و تعداد هشتاد نفر از همسایگان وی نیز به دین مقدس اسلام مشرف شدند.

یک بار فاطمه زهرا علیها السّلام از پدرش پیغمبر اعظم اسلام انگشتری خواست. پیغمبر صلی اللَّه علیه و آله و سلم به وی فرمود: «آیا می خواهی مطلبی را به تو تعلیم دهم که بهتر از انگشتر باشد؟ هر گاه نماز شب خواندی، از خدای رئوف انگشتر بخواه تا حاجت تو روا شود.»

وقتی آن بانوی معظمه دعا کرد، هاتفی ندا داد: «ای فاطمه! آن چیزی که تو از من می خواهی زیر جانماز تو است» موقعی که جانماز را برداشت، با انگشتر یاقوتی مواجه شد که فوق العاده گرانبها بود. آن را در دست کرد و بسیار خوشحال گردید.

یک بار فاطمه زهرا در خواب، در عالم رویا دید که گویی در بهشت است و سه قصر را دید که در بهشت نظیر آنها وجود نداشت. پرسید: «این قصرها از آن کیست؟» گفتند: «از آن فاطمه دختر محمّد است.» سپس گویا داخل یکی از آن قصرها شد، گردشی در قصر کرد و چشمش به تختی افتاد که بر سه پایه کج شده بود. پرسید: «چرا این تخت بر سه پایه کج شده است؟» گفتند: «صاحب قصر یک انگشتر از خدا خواست. یک پایه آن را کندند و با آن انگشتری ساختند. به همین خاطر است که تخت دارای سه پایه است.»

صبح که شد فاطمه زهرا به حضور پیغمبر صلی اللَّه علیه و آله رسید و داستان خواب خود را برای آن حضرت شرح داد. پیغمبر فرمود: «ای گروه عبدالمطب! دنیا برای شما نیست، بلکه آخرت از برای شماست. وعده گاه شما بهشت است. دنیا را برای چه می خواهید، چرا که دنیا از بین رفتنی و فریبنده است؟»

سپس پیغمبر به حضرت فاطمه اطهر دستور داد تا آن انگشتر را زیر جا نماز بگذارد و روی آن به خواب رود. در عالم خواب دید که داخل بهشت شد و دوباره وارد آن قصر گردید. وقتی به آن تخت رسید دید که تخت دارای چهار پایه است. وقتی علت را جویا شد گفتند: «چون صاحب آن انگشتر آن را برگرداند، این تخت به صورت اولیه خود بازگشت.»

ابوجعفر طوسی در کتاب اختیارالرجال، از امام جعفر صادق علیه السّلام، از سلمان فارسی روایت می کند که فرمود: «روزی که امیرالمؤمنین علی علیه السّلام را از خانه اش به طرف مسجد بردند، فاطمه زهرا هم از خانه خارج شد، کنار قبر پدرش پیغمبر آمد و گفت: «پسر عموی مرا رها کنید! به حق آن خدایی که حضرت محمّد را به حق مبعوث کرده، اگر علی را رها نکنید، موی سرم را پریشان می کنم، پیراهن پدرم رسول خدا را روی سرم می گذارم و به خدا شکایت می برم. نزد خدا ناقه صالح که از فرزندان من عزیزتر نبود.»

سلمان می گوید: «به خدا قسم که دیدم پایه های دیوارهای مسجد به گونه ای از پی کنده شد که اگر شخصی می خواست داخل آنها شود، می توانست. من نزدیک فاطمه اطهر رفتم و گفتم: «ای بانوی بزرگوار! خدای سبحان پدر تو را مبعوث کرد که (برای عالم) رحمت باشد. مبادا تو در حق این مردم نفرین کنی.» ناگاه دیدم پایه های دیوارها به جای خود بازگشتند. به قدری گرد و غبار از زیر آنها برخاست که داخل بینی های ما شد.»

بُرَیده از پیامبر اسلام صلی اللَّه علیه و آله روایت کرده که فرمود: «موقعی که ملک الموت نزد من آمد گفتم: «صبر کن تا جبرئیل بیاید.» فاطمه اطهر پس از شنیدن این حرف از حال رفت. رسول خدا به وی فرمود: «ای دختر عزیزم! خویشتندار باش، زیرا تو با شوهرت و فرزندانت با من در بهشت خواهید بود.»

ولادت حضرت عیسی به مریم بشارت داده شد. چنان که خدای علیم در این آیه به مریم می فرماید: «إِنَّ اللَّهَ یُبَشِّرُکِ بِکَلِمَة» - . انبیا / 40 - ، {خدا تو را به ولادت عیسی مژده می دهد.} بشارت ولادت حسن و حسین نیز به فاطمه اطهر داده شد. چنان که در روایت وارد شده: «پیامبر اسلام صلی اللَّه علیه و آله پیش از ولادت هر یک از ایشان، به فاطمه بشارت داد و فرمود: «مبارک باشد، این امامی که تو به دنیا می آوری بزرگ اهل بهشت خواهد بود، خدا نعمت امامت را در نسل او تکمیل خواهد کرد.»

منظور از این آیه که می فرماید: «وَ جَعَلَها کَلِمَةً باقِیَةً فِی عَقِبِهِ» - . زخرف / 40 - ، {و او آن را در پی خود سخنی جاویدان کرد.} حضرت علی بن ابی طالب علیه السّلام است.

امام جعفر صادق علیه السّلام می فرماید: «مدت باردار بودن حضرت مریم نه ساعت بوده. فاطمه اطهر هم حضرت حسنین را به ترتیبی به دنیا آورد که فاصله بین تولد ایشان شش ماه بود. مریم دختر عمران بود و فاطمه دختر حضرت محمّد صلی اللَّه علیه و آله و سلم بود و شریف و محترم بودن انسان ها از ناحیه پدرانشان است.»

مادر حضرت مریم نذر کرد فرزندی بیاورد که جز به عبادت، به کار دیگری نپردازد. حضرت محمّد صلّی اللَّه علیه و آله در هر حال بیشتر از همه مردم به خدا تقرب می جست. به همین علت زمانی که زهرا را از خدا خواست، خواسته اش فراتر از خواسته مادر مریم بود. زیرا حضرت محمّد بر تمامی خلائق افضل بود (پس باید خواسته وی هم افضل باشد). حضرت مریم را مادرش نذر کرد، ولی فاطمه اطهر را پدرش نذر کرد. معلوم است که اهمیت مادر نصف اهمیت پدر است.

همان طور که خدا در این آیه می فرماید: «وَ کَفَّلَها زَکَرِیَّا» - . آل عمران / 33 - ، {حضرت زکریا متکفل مریم شد}، پیامبر اسلام صلّی اللَّه علیه و آله نیز متکفل حضرت فاطمه زهرا گردید. اختلافی نیست که تکفل و سرپرستی پیغمبر اسلام از هر سرپرستی بالاتر است. کفالت یتیم مستحب است ولی کفالت فرزند واجب.

حضرت مریم فرزند خود عیسی را در زمان جاهلیت به دنیا آورد، ولی فاطمه اطهر حضرت حسنین علیهما السّلام را بر فطرت اسلام زایید. خدای علیم حضرت مریم را آگاه کرد که تو و فرزندت به سلامت خواهید بود، از این روی دلیلی نداشت که مریم بیمناک و ترسان باشد. ولی موقعی که حضرت فاطمه زهراحسنین را حامله شد، نمی دانست در زمان حاملگی و زایمان چه حالی خواهد داشت. این خود باعث می شود که ثواب حضرت زهرا بیشتر باشد.

به همین علت است که مقام مسلمین در جنگ بدر از مقام ملائکه بالاتر بود، زیرا مسلمین در مورد سلامتی خود در خوف و رجاء بودند، ولی ملائکه این طور نبودند (یعنی سلامتی ملائکه در معرض خطر قرار نگرفته بود).

به حضرت مریم چنان که در این آیه می فرماید، گفته شد: {محزون مباش}، پیامبر اسلام هم به حضرت زهرای اطهر فرمود: «ای فاطمه! خدا از خشنودی تو خشنود می شود.»

در این آیه درباره حضرت مریم می فرماید: «فَنَفَخْنا فِیهِ مِنْ رُوحِنا» - . تحریم / 12 - ، {ما از روح خود به حضرت مریم دمیدیم.} فاطمه هم پنجمین نفر از اهل کساء بود که جبرئیل به وجود ایشان افتخار کرد و گفت: «کیست مثل من، در صورتی که ششمین نفر آنان هستم.»

در این آیات که درباره حضرت مریم می فرماید: «تُساقِطْ عَلَیْکِ رُطَباً جَنِیًّا فَکُلِی وَ اشْرَبِی» - . مریم / 25 - 26 - ، {درخت، خرمای تازه برای تو فرو می ریزد. پس تو از آن خرما بخور و از آب نهر بیاشام.} احتمال می رود که آن درخت خرما و نهر آب، پیش از این اتفاق وجود داشته اند، زیرا اثری از آنها باقی نمانده است. ولی اثر زمزم، مقام ابراهیم، موضع تنور، شکافته شدن دریا و برگشتن آفتاب (برای حضرت علی) همچنان باقی است. داستان خرمای صیحانی و آب مقدس درباره حضرت فاطمه است.

روایت شده است که ام ایمن گریان نزد حضرت محمّد صلی اللَّه علیه و آله آمد و گفت: «یا رسول اللَّه! تو فاطمه را شوهر دادی و چیزی نثار او نکردی!» پیامبر خدا فرمود: «ای ام ایمن، چرا کذب می گویی؟ زیرا موقعی که خدای حکیم فاطمه زهرا را به نکاح علی درآورد، به درختان بهشت دستور داد تا از زر و زیور، یاقوت، درّ، زمرد و استبرق خود فرو ریختند و به قدری از این جواهرات برگرفتند که اندازه آن را نمی دانند.»

ملائکه چنان که در این آیه می فرماید: {با حضرت مریم به تکلم درآمدند و گفتند: «خدا ترا برگزید و پاکیزه ساخت و از میان زنان عالم انتخاب کرد.»}، منظور از زنان عالم که قرآن فرموده، فقط زنان زمان حضرت مریم بوده است. همان طور که خدای سبحان در این آیه درباره بنی اسرائیل می فرماید: «وَ أَنِّی فَضَّلْتُکُمْ عَلَی الْعالَمِین» - . بقره / 44 - ، {من شما را بر اهل عالم برتری دادم..} در صورتی که بنی اسرائیل از مسلمانان افضل و برتر نیستند، زیرا خدای رئوف در این آیه درباره مسلمانان می فرماید: «کُنْتُمْ خَیْرَ أُمَّة» - . آل عمران / 106 - ، {شما بهترین امت هستید.}

صفاتی که در این آیه است با آیه دیگر مشابهت دارند. چنان که در آیه می فرماید: «إِنَّ اللَّهَ اصْطَفی آدَم» - . آل عمران / 31 - ، {خدا حضرت آدم را برگزید} تا آنجا که می فرماید: «ذُرِّیَّةً بَعْضُها مِنْ بَعْض» - . آل عمران / 34 - ، {ذریه ای که بعضی از آنان از بعضی دیگرند.} فاطمه و ذریه وی از همین ذریه اند که قرآن فرموده است.

از طرفی پیغمبر صلی اللَّه علیه و آله درباره فاطمه فرموده است: «فاطمه بزرگ ترین زنان اولین و آخرین اهل عالم است. هر گاه که وی در محراب عبادت می ایستد، هفتاد هزار نفر از ملائکه مقربین به او سلام می کنند و همان سخنی را به او می گویند که به حضرت مریم می گفتند.»یعنی همان سخن که در این آیه به آن اشاره شده و می فرماید: {خدا ترا انتخاب کرد و از بین زنان عالم برگزید.}

در این آیه می فرماید: {هر گاه حضرت زکریا نزد مریم می رفت، غذایی نزد او می یافت.} در این آیه نوشته نشده که خدا غذای حضرت مریم را فورا برای وی مهیا می کرد، یا اینکه ملکی غذای وی را حاضر می کرد. معنایی که از این آیه فقط مستفاد می شود فقط این است که حضرت مریم خیلی شکرگزار بود. مثل اینکه بگویی خدا یک درهم به من رزق و روزی داد. همچنین در این آیه به پیغمبر می فرماید: «قُلْ کُلٌّ مِنْ عِنْدِ اللَّه» - . نسا / 81 - ، {بگو هر نعمتی از سوی خداست.}

از این قبیل فضائل و مناقب به اندازه ای برای فاطمه برشمارده شده که هیچ مسلمانی آنها را انکار نمی کند. نظیر حدیث مقداد، خبر طیر، انار، انگور، سیب، گلابی و غیره. این موضوع قطعی است که فاطمه زهرا بعد از هبوط حضرت آدم و حوا، میوه هایی مصرف می کرد که برای دیگران نبود.

در حدیث وارد شده که پیغمبر صلی اللَّه علیه و آله یک بار زمانی به خانه فاطمه اطهر آمد که آن بانو در محراب عبادت بود. پشت سر آن بانو کاسه ای غذا قرار داشت که بخار از آن بر می خاست. فاطمه اطهر آن کاسه را نزد پیغمبر و حضرت علی گذاشت تا تناول کنند. علی علیه السّلام به فاطمه گفت: «این غذا از کجا نصیب تو شده؟» گفت: از فضل خدا، زیرا {خدا هر کس را که بخواهد رزق و روزی بی حساب می دهد.}

رزق و روزی حضرت مریم از بهشت عطا شده، ولی فاطمه اطهر از رزق و روزی بهشت آفریده شد. همان طور که در حدیث وارد شده پیغمبر خدا فرمود: «یک بار جبرئیل از رطب های بهشتی به من داد و من آن را خوردم آن میوه به نطفه تبدیل گردید (و فاطمه از آن خلق شد). خدا در قرآن مجید در بیست جا حضرت مریم را مدح فرموده، ولی فاطمه زهرا دارای بیست نام است که هر یک از آنها بر فضیلت او دلالت می کنند. این بیست نام را ابن بابویه در کتاب مولد فاطمه ثبت کرده است.

خدای حکیم در این آیه درباره حضرت مریم می فرماید: «وَ مَرْیَمَ ابْنَتَ عِمْرانَ الَّتِی أَحْصَنَتْ فَرْجَها» - . تحریم / 12 - ، {مریم دختر عمران که ناموس خود را نگاه داشت.} منظور از این آیه عفت داشتن است، نه ملامسه و ذریه، زیرا اگر چنین نبود، حمل و زایمانی غیر عادی را برای وی قرار می داد. همین که خداوند حمل و زایمان او را به طور عادی قرار داده، بر قول ما دلالت می کند. اخباری که بر مدح ازدواج و طلب فرزند و مذمت عزب بودن وارد شده نیز تأیید کننده این موضوع است.

در صورتی که خدا درباره حضرت فاطمه، در این آیه می فرماید: «إِنَّما یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْت» - . احزاب / 34 - ، {جز این نیست که خدا تصمیم گرفته رجس و پلیدی را از شما اهل بیت دور گرداند.}

حسان بن ثابت می گوید:

مریم ناموس خود را حفظ کرد و عیسی را نظیر ماه شب چهارده به دنیا آورد.

بعد از مریم، حضرت زهرا بود که ناموس خویش را حفظ کرد و دو سبط هدایت گر پیامبر را به دنیا آورد

**[ترجمه]

یَطْحَنَانِ فِی الجاروش [الْجَاوَرْسِ] فَقَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله أَیُّکُمَا أَعْیَا فَقَالَ عَلِیٌّ فَاطِمَةُ یَا رَسُولَ اللَّهِ فَقَالَ لَهَا قُومِی یَا بُنَیَّةِ فَقَامَتْ وَ جَلَسَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله مَوْضِعَهَا مَعَ عَلِیٍّ علیه السلام فَوَاسَاهُ فِی طَحْنِ الْحَبِّ.

**[ترجمه]فضائل و روضة الواعظین: یک روز پیامبر معظم اسلام صلی اللَّه علیه و آله نزد امیرالمؤمنین علی علیه السّلام آمد و دید که علی و فاطمه علیهما السّلام مشغول آسیا کردن هستند. رسول خدا فرمود: «کدام یک از شما خسته شده اید؟» علی گفت: «فاطمه.» پیغمبر فرمود: «ای دختر عزیزم برخیز!» فاطمه برخاست و پیامبر به جای وی نشست و با علی علیه السّلام مشغول آسیا کردن گردید.

**[ترجمه]

وَ رَوَی ابْنُ خَالَوَیْهِ فِی کِتَابِ الْآلِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ الْحَنْبَلِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ قُضَاعَةَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ (1) بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِی مُحَمَّدٍ الْعَسْکَرِیِّ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: لَمَّا خَلَقَ اللَّهُ آدَمَ وَ حَوَّاءَ تَبَخْتَرَا فِی الْجَنَّةِ فَقَالَ آدَمُ لِحَوَّاءَ مَا خَلَقَ اللَّهُ خَلْقاً هُوَ أَحْسَنُ مِنَّا فَأَوْحَی اللَّهُ إِلَی جَبْرَئِیلَ ائْتِ بِعَبْدَیَّ الْفِرْدَوْسَ الْأَعْلَی فَلَمَّا دَخَلَا الْفِرْدَوْسَ نَظَرا إِلَی جَارِیَةٍ عَلَی دُرْنُوکٍ مِنْ دَرَانِیکِ الْجَنَّةِ وَ عَلَی رَأْسِهَا تَاجٌ مِنْ نُورٍ وَ فِی أُذُنَیْهَا قُرْطَانِ مِنْ نُورٍ قَدْ أَشْرَقَتِ الْجِنَانُ مِنْ حُسْنِ (2)

وَجْهِهَا فَقَالَ آدَمُ حَبِیبِی جَبْرَئِیلُ مَنْ هَذِهِ الْجَارِیَةُ الَّتِی قَدْ أَشْرَقَتِ الْجِنَانُ مِنْ حُسْنِ (3) وَجْهِهَا فَقَالَ هَذِهِ فَاطِمَةُ بِنْتُ مُحَمَّدٍ نَبِیٍّ مِنْ وُلْدِکَ یَکُونُ فِی آخِرِ الزَّمَانِ قَالَ فَمَا هَذَا التَّاجُ الَّذِی عَلَی رَأْسِهَا قَالَ بَعْلُهَا عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام قَالَ ابْنُ خَالَوَیْهِ الْبَعْلُ فِی کَلَامِ الْعَرَبِ خَمْسَةُ أَشْیَاءَ

الزَّوْجُ وَ الصَّنَمُ مِنْ قَوْلِهِ أَ تَدْعُونَ بَعْلًا(4) وَ الْبَعْلُ اسْمُ امْرَأَةٍ وَ بِهَا سُمِّیَتْ بَعْلَبَکَ وَ الْبَعْلُ مِنَ النَّخْلِ مَا شَرِبَ بِعُرُوقِهِ مِنْ غَیْرِ سَقْیٍ وَ الْبَعْلُ السَّمَاءُ وَ الْعَرَبُ یَقُولُ السَّمَاءُ بَعْلُ الْأَرْضِ قَالَ فَمَا الْقُرْطَانِ اللَّذَانِ فِی أُذُنَیْهَا قَالَ وَلَدَاهَا الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ قَالَ آدَمُ حَبِیبِی جَبْرَئِیلُ أَ خُلِقُوا قَبْلِی قَالَ هُمْ مَوْجُودُونَ فِی غَامِضِ عِلْمِ اللَّهِ قَبْلَ أَنْ تُخْلَقَ بِأَرْبَعَةِ آلَافِ سَنَةٍ.

وَ عَنِ ابْنِ خَالَوَیْهِ مِنْ کِتَابِ الْآلِ یَرْفَعُهُ إِلَی عَلِیِّ بْنِ مُوسَی الرِّضَا عَنْ آبَائِهِ عَنْ عَلِیٍّ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَةِ نَادَی مُنَادٍ مِنْ بُطْنَانِ الْعَرْشِ یَا مَعْشَرَ الْخَلَائِقِ غُضُّوا أَبْصَارَکُمْ حَتَّی تَجُوزَ فَاطِمَةُ عَلَیْهَا السَّلَامُ بِنْتُ

ص: 52

مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله.

وَ زَادَ ابْنُ عَرَفَةَ عَنْ رِجَالِهِ یَرْفَعُهُ إِلَی أَبِی أَیُّوبَ الْأَنْصَارِیِّ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَةِ نَادَی مُنَادٍ مِنْ بُطْنَانِ الْعَرْشِ یَا أَهْلَ الْجَمْعِ نَکِّسُوا رُءُوسَکُمْ وَ غُضُّوا أَبْصَارَکُمْ حَتَّی تَجُوزَ فَاطِمَةُ عَلَیْهَا السَّلَامُ عَلَی الصِّرَاطِ فَتَمُرُّ وَ مَعَهَا سَبْعُونَ أَلْفَ جَارِیَةٍ مِنَ الْحُورِ الْعِینِ.

وَ مِنْهُ عَنْ نَافِعِ بْنِ أَبِی الْحَمْرَاءِ قَالَ: شَهِدْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله ثَمَانِیَةَ أَشْهُرٍ إِذَا خَرَجَ إِلَی صَلَاةِ الْغَدَاةِ مَرَّ بِبَابِ فَاطِمَةَ عَلَیْهَا السَّلَامُ فَقَالَ السَّلَامُ عَلَیْکُمْ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ الصَّلَاةَ إِنَّما یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً(1).

وَ مِنْهُ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله أَنَّهُ قَالَ: یَا فَاطِمَةُ إِنَّ اللَّهَ لَیَغْضَبُ لِغَضَبِکِ وَ یَرْضَی لِرِضَاکِ.

وَ مِنْ کِتَابِ أَبِی إِسْحَاقَ الثَّعْلَبِیِّ عَنْ جُمَیْعِ بْنِ عُمَیْرٍ عَنْ عَمَّتِهِ قَالَتْ: سَأَلْتُ عَائِشَةَ مَنْ کَانَ أَحَبَ (2) إِلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقَالَتْ فَاطِمَةُ عَلَیْهَا السَّلَامُ قُلْتُ إِنَّمَا أَسْأَلُکِ عَنِ الرِّجَالِ قَالَتْ زَوْجُهَا وَ مَا یَمْنَعُهُ فَوَ اللَّهِ إِنْ کَانَ مَا عَلِمْتُ صَوَّاماً قَوَّاماً جَدِیراً أَنْ یَقُولَ بِمَا یُحِبُّ اللَّهُ وَ یَرْضَی.

وَ عَنْ جَابِرٍ قَالَ: مَا رَأَیْتُ فَاطِمَةَ عَلَیْهَا السَّلَامُ تَمْشِی (3) إِلَّا ذَکَرْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله تَمِیلُ عَلَی جَانِبِهَا الْأَیْمَنِ مَرَّةً وَ عَلَی جَانِبِهَا الْأَیْسَرِ مَرَّةً.

وَ عَنْ عَائِشَةَ: وَ ذَکَرَتْ فَاطِمَةَ عَلَیْهَا السَّلَامُ مَا رَأَیْتُ أَصْدَقَ مِنْهَا إِلَّا أَبَاهَا.

وَ مِنْ کِتَابِ مَوْلِدِ فَاطِمَةَ لِابْنِ بَابَوَیْهِ رُوِیَ أَنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه وآله قَالَ: اشْتَاقَتِ الْجَنَّةُ إِلَی أَرْبَعٍ مِنَ النِّسَاءِ مَرْیَمَ بِنْتِ عِمْرَانَ وَ آسِیَةَ بِنْتِ مُزَاحِمٍ زَوْجَةِ فِرْعَوْنَ وَ هِیَ زَوْجَةُ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فِی الْجَنَّةِ وَ خَدِیجَةَ بِنْتِ خُوَیْلِدٍ زَوْجَةِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فِی الدُّنْیَا

ص: 53

وَ الْآخِرَةِ وَ فَاطِمَةَ بِنْتِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه وآله.

وَ رُوِیَ عَنْ عَلِیٍّ علیه السلام قَالَ: کُنَّا جُلُوساً عِنْدَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقَالَ أَخْبِرُونِی أَیُّ شَیْ ءٍ خَیْرٌ لِلنِّسَاءِ فَعَیِینَا بِذَلِکَ کُلُّنَا حَتَّی تَفَرَّقْنَا فَرَجَعْتُ إِلَی فَاطِمَةَ عَلَیْهَا السَّلَامُ فَأَخْبَرْتُهَا الَّذِی قَالَ لَنَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وَ لَیْسَ أَحَدٌ مِنَّا عَلِمَهُ وَ لَا عَرَفَهُ فَقَالَتْ وَ لَکِنِّی أَعْرِفُهُ خَیْرٌ لِلنِّسَاءِ أَنْ لَا یَرَیْنَ الرِّجَالَ وَ لَا یَرَاهُنَّ الرِّجَالُ فَرَجَعْتُ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقُلْتُ یَا رَسُولَ اللَّهِ سَأَلْتَنَا أَیُّ شَیْ ءٍ خَیْرٌ لِلنِّسَاءِ وَ خَیْرٌ لَهُنَّ أَنْ لَا یَرَیْنَ الرِّجَالَ وَ لَا یَرَاهُنَّ الرِّجَالُ قَالَ مَنْ أَخْبَرَکَ فَلَمْ تَعْلَمْهُ وَ أَنْتَ عِنْدِی قُلْتُ فَاطِمَةُ فَأَعْجَبَ ذَلِکَ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ قَالَ إِنَّ فَاطِمَةَ بَضْعَةٌ مِنِّی.

وَ رُوِیَ عَنْ مُجَاهِدٍ قَالَ: خَرَجَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله وَ هُوَ آخِذٌ بِیَدِ فَاطِمَةَ عَلَیْهَا السَّلَامُ فَقَالَ مَنْ عَرَفَ هَذِهِ فَقَدْ عَرَفَهَا وَ مَنْ لَمْ یَعْرِفْهَا فَهِیَ فَاطِمَةُ بِنْتُ مُحَمَّدٍ وَ هِیَ بَضْعَةٌ مِنِّی وَ هِیَ قَلْبِی وَ رُوحِیَ الَّتِی بَیْنَ جَنْبَیَّ فَمَنْ آذَاهَا فَقَدْ آذَانِی وَ مَنْ آذَانِی فَقَدْ آذَی اللَّهَ.

وَ رُوِیَ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَلَیْهِمَا السَّلَامُ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: إِنَّ اللَّهَ لَیَغْضَبُ لِغَضَبِ فَاطِمَةَ وَ یَرْضَی لِرِضَاهَا وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنْهُ علیه السلام مِثْلَهُ فَقَالَ لَهُ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ بَلَغَنَا أَنَّکَ قُلْتَ وَ ذَکَرَ الْحَدِیثَ قَالَ فَمَا تُنْکِرُونَ مِنْ هَذَا فَوَ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ لَیَغْضَبُ لِغَضَبِ عَبْدِهِ الْمُؤْمِنِ وَ یَرْضَی لِرِضَاهُ (1).

وَ عَنْهُ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: إِنَّ فَاطِمَةَ شِجْنَةٌ مِنِّی یُسْخِطُنِی مَا أَسْخَطَهَا وَ یُرْضِینِی مَا أَرْضَاهَا.

و بالإسناد عنه علیه السلام: مثله.

وَ نَقَلْتُ مِنْ کِتَابٍ لِأَبِی إِسْحَاقَ الثَّعْلَبِیِّ عَنْ مُجَاهِدٍ قَالَ: خَرَجَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وَ قَدْ أَخَذَ بِیَدِ فَاطِمَةَ وَ قَالَ مَنْ عَرَفَ هَذِهِ فَقَدْ عَرَفَهَا وَ مَنْ لَمْ یَعْرِفْهَا فَهِیَ فَاطِمَةُ بِنْتُ مُحَمَّدٍ وَ هِیَ بَضْعَةٌ مِنِّی وَ هِیَ قَلْبِیَ الَّذِی بَیْنَ جَنْبَیَّ فَمَنْ آذَاهَا فَقَدْ آذَانِی وَ مَنْ آذَانِی فَقَدْ آذَی اللَّهَ.

وَ عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ: إِنَّ فَاطِمَةَ شَعْرَةٌ مِنِّی فَمَنْ آذَی شَعْرَةً مِنِّی فَقَدْ آذَانِی وَ مَنْ آذَانِی فَقَدْ آذَی اللَّهَ وَ مَنْ آذَی اللَّهَ لَعَنَهُ اللَّهُ مِلْ ءَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ.

ص: 54

وَ عَنْ حُذَیْفَةَ: کَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله لَا یَنَامُ حَتَّی یُقَبِّلَ عُرْضَ وَجْنَةِ فَاطِمَةَ عَلَیْهَا السَّلَامُ أَوْ بَیْنَ ثَدْیَیْهَا.

وَ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام: کَانَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله لَا یَنَامُ لَیْلَتَهُ حَتَّی یَضَعَ وَجْهَهُ بَیْنَ ثَدْیَیْ فَاطِمَةَ عَلَیْهَا السَّلَامُ.

وَ رُوِیَ: أَنَّ مُحَمَّدَ بْنَ أَبِی بَکْرٍ قَرَأَ وَ مَا أَرْسَلْنَا مِنْ قَبْلِکَ مِنْ رَسُولٍ وَ لَا نَبِیٍ (1) وَ لَا مُحَدَّثٍ قُلْتُ وَ هَلْ تُحَدِّثُ الْمَلَائِکَةُ إِلَّا الْأَنْبِیَاءَ قَالَ مَرْیَمُ لَمْ تَکُنْ نَبِیَّةً وَ سَارَةُ امْرَأَةُ إِبْرَاهِیمَ قَدْ عَایَنَتِ الْمَلَائِکَةَ وَ بَشَّرُوهَا بِإِسْحاقَ وَ مِنْ وَراءِ إِسْحاقَ یَعْقُوبَ (2) وَ لَمْ تَکُنْ نَبِیَّةً وَ فَاطِمَةُ بِنْتُ مُحَمَّدٍ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله کَانَتْ مُحَدَّثَةً وَ لَمْ تَکُنْ نَبِیَّةً.

وَ عَنْ أُمِّ سَلَمَةَ قَالَتْ: کَانَتْ فَاطِمَةُ بِنْتُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَشْبَهَ النَّاسِ وَجْهاً وَ شِبْهاً بِرَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه وآله.

وَ رُوِیَ عَنْ عَلِیٍّ علیه السلام عَنْ فَاطِمَةَ عَلَیْهَا السَّلَامُ قَالَتْ: قَالَ لِی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله یَا فَاطِمَةُ مَنْ صَلَّی عَلَیْکِ غَفَرَ اللَّهُ لَهُ وَ أَلْحَقَهُ بِی حَیْثُ کُنْتُ مِنَ الْجَنَّةِ.

وَ رُوِیَ عَنِ الزُّهْرِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ علیهما السلام قَالَ: قَالَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ لِفَاطِمَةَ عَلَیْهَا السَّلَامُ سَأَلْتِ أَبَاکِ فِیمَا سَأَلْتِ أَیْنَ تَلْقَیْنَهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ قَالَتْ نَعَمْ قَالَ لِی اطْلُبِینِی عِنْدَ الْحَوْضِ قُلْتُ إِنْ لَمْ أَجِدْکَ هَاهُنَا قَالَ تَجِدِینِی إِذَنْ مُسْتَظِلًّا بِعَرْشِ رَبِّی وَ لَنْ یَسْتَظِلَّ بِهِ غَیْرِی قَالَتْ فَاطِمَةُ فَقُلْتُ یَا أَبَتِ أَهْلُ الدُّنْیَا یَوْمَ الْقِیَامَةِ عُرَاةٌ فَقَالَ نَعَمْ یَا بُنَیَّةِ فَقُلْتُ وَ أَنَا عُرْیَانَةٌ قَالَ نَعَمْ وَ أَنْتِ عُرْیَانَةٌ وَ إِنَّهُ لَا یَلْتَفِتُ فِیهِ أَحَدٌ إِلَی أَحَدٍ قَالَتْ فَاطِمَةُ عَلَیْهَا السَّلَامُ فَقُلْتُ لَهُ وَا سَوْأَتَاهْ یَوْمَئِذٍ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَمَا خَرَجْتُ حَتَّی قَالَ لِی هَبَطَ عَلَیَّ جَبْرَئِیلُ الرُّوحُ الْأَمِینُ علیه السلام فَقَالَ لِی یَا مُحَمَّدُ أَقْرِئْ فَاطِمَةَ السَّلَامَ وَ أَعْلِمْهَا أَنَّهَا اسْتَحْیَتْ مِنَ اللَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی فَاسْتَحْیَا اللَّهُ مِنْهَا فَقَدْ وَعَدَهَا أَنْ یَکْسُوَهَا یَوْمَ الْقِیَامَةِ حُلَّتَیْنِ مِنْ نُورٍ قَالَ عَلِیٌّ علیه السلام فَقُلْتُ لَهَا فَهَلَّا سَأَلْتِیهِ عَنِ ابْنِ عَمِّکِ فَقَالَتْ قَدْ فَعَلْتُ فَقَالَ إِنَّ عَلِیّاً أَکْرَمُ عَلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مِنْ أَنْ یُعْرِیَهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ.

ص: 55

**[ترجمه]کشف الغمه: از انس، از رسول اعظم اسلام صلی اللَّه علیه و آله و سلم روایت می کند که فرمود: «بهترین زنان مریم است و بهترین زنان، فاطمه دختر حضرت محمّد است.»

همچنین از انس روایت می کند که پیغمبر معظم اسلام فرمود: «بزرگ ترین زنان عالم مریم بنت عمران، خدیجه دختر خُوَیلد، فاطمه دختر حضرت محمّد و آسیه بنت مزاحم زن فرعون است.»

وی همچنین می گوید: «عایشه به فاطمه زهرا می گفت: «مژده باد ترا که من از پیامبر اسلام شنیدم که می فرمود: «زنان بزرگ اهل بهشت چهار نفرند: مریم بنت عمران، فاطمه دختر حضرت محمّد، خدیجه دختر خُوَیلد و آسیه بنت مزاحم زن فرعون.» در کتاب مُسند احمد از عایشه نقل می کند که گفت: یک بار فاطمه زهرا که راه رفتن وی نظیر راه رفتن رسول خدا بود، نزد پدرش آمد. پیامبر اکرم پس از خوشامدگویی به فاطمه، او را طرف راست (یا طرف چپ خویش) جای داد. آنگاه سخنی به گوش فاطمه گفت که وی به گریه افتاد. من به او گفتم: «رسول خدا ترا بالاتر از همه هم صحبت خود قرار می دهد و تو گریه می کنی؟» سپس پیغمبر اکرم صلی اللَّه علیه و آله برای دومین بار سخنی به گوش زهرا گفت که وی خندان شد.

من گفتم: «تا امروز هیچ ندیده بودم که شادمانی به این زودی به غم و اندوه تبدیل شود.» وقتی از فاطمه پرسیدم که پیغمبر چه در گوش تو گفته است، فرمود: «من سّر پیامبر خدا را افشا نخواهم کرد.» هنگامی که رسول خدا از دنیا رحلت کرد، بار دیگرهمین را از فاطمه پرسیدم. در پاسخ فرمود: «پدرم به گوشم گفت: جبرئیل در هر سال یک مرتبه قرآن را با من مقابله می کرد، اما امسال دو مرتبه قرآن را با من مقابله کرده است. این عمل او دلیلی بر فرا رسیدن اجل من است و تو در میان اهل بیت من، اول کسی هستی که به من ملحق خواهی شد و من بهترین گذشتگان تو هستم.» من از شنیدن این خبر گریان شدم. آنگاه پدرم به من گفت: «آیا تو راضی نیستی که بزرگ ترین زنان این امت و بزرگ ترین زنان مؤمن باشی؟» این بار من از شنیدم این حرف خندان شدم.»

ابن خالویه در کتاب آل از حضرت امام حسن عسکری، از پدران بزرگوارش علیهم السّلام روایت می کند که فرمودند: «موقعی که خدای توانا حضرت آدم و حوا را آفرید، آنها در بهشت به خود بالیدند و حضرت آدم به حوا فرمود: «خدا خلقی را نیافریده که از ما نیکوتر باشد.»

خدای علیم به جبرئیل وحی کرد: «این دو نفر بندگان مرا به فردوس اعلی ببر.» وقتی آنان وارد فردوس گردیدند، با دختری مواجه شدند که بر فراز فرشی از فرش های بهشت نشسته بود، تاجی از نور بر سر و دو گوشواره از نور در گوش داشت. از نیکویی صورتش بهشت روشن شده بود.

حضرت آدم علیه السّلام به جبرئیل گفت: «ای حبیب من! این دختر کیست که بهشت از نیکویی صورتش نورانی گردیده است؟» پاسخ شنید: «این بانو، فاطمه دختر حضرت محمّد صلی اللَّه علیه و آله است که از فرزندان تو محسوب می شود و در آخرالزمان به وجود می آید.» حضرت آدم پرسید: «این تاج چیست که بر سر دارد؟» گفت: «این شوهرش علی بن ابی طالب علیه السّلام است.» (ابن خالویه گوید: بعل (شوهر) در کلام عرب پنج چیز است شوهر، بت برگرفته از آیه «اتدعون بعلاً» - . صافات / 125 - و بعل اسم زنی است و به همین نام بعلیک نامیده است، و بعل از درخت خرما همان درختی است که بدون آب دهی با رشته های خودش سیراب می شود و بعل به معنای آسمان و عرب می گوید: آسمان بعل زمین است.)

گفت: «این دو گوشواره چیست که در گوش دارد؟» گفت: «دو فرزندش حسن و حسین علیهما السّلام هستند.» حضرت آدم پرسید: «ای حبیب من جبرئیل! آیا ایشان قبل از من آفریده شده اند؟» گفت: «آری، ایشان چهار هزار سال قبل از اینکه تو آفریده شوی، موجود بوده اند.»

همچنین در کتاب مذکور از حضرت علی بن ابی طالب، از پیامبر معظم اسلام نقل می کند که فرمود: «موقعی که روز قیامت فرا رسد، منادی از وسط عرش ندا می کند: «ای گروه مردم! چشمان خود را ببندید تا فاطمه دختر حضرت محمّد صلی اللَّه علیه و آله عبور کند.»

ابن عرفه اضافه کرده و گفته است: «پیغمبر فرمود: «هنگامی که روز قیامت فرامی رسد، منادی از وسط عرش ندا می کند: ای جمعیت محشر! سرهای خود را فرود آورید و چشمان خود را ببندید تا فاطمه زهرا از صراط عبور کند. آنگاه فاطمه در حالی از صراط عبور می کند که هفتاد هزار حوریه با وی خواهند بود.»

همچنین از نافع بن ابی الحمراء نقل می کند که گفت: «من مدت هشت ماه با پیامبر خدا بودم. هر گاه آن حضرت برای نماز می رفت، از در خانه فاطمه عبور می کرد و می فرمود: السلام علیکم یا اهل البیت و رحمة اللَّه و برکاته. برای نماز قیام کنید! زیرا خدای سبحان درباره شما فرموده: «إِنَّما یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیرا» - . احزاب / 34 - ، {جز این نیست که خدا تصمیم گرفته پلیدی را از شما اهل بیت دور کند و شما را پاک و پاکیزه گرداند، یک نوع پاکیزگی مخصوص.}

در کتاب ابو اسحاق ثعلبی از عمّه جمیع بن عمیر نقل می کند که گفت: «از عایشه پرسیدم: «چه کسی نزد رسول خدا محبوب تر بود؟» گفت: «فاطمه زهرا.» گفتم: «منظور من از این پرسش در میان مردها بود.» گفت: «شوهرش علی بن ابی طالب. به خدا سوگند من روزه دار شب زنده دار که شایسته باشد که بگوید آنچه خدا دوست دارد و خوشنود از آن است (جز علی) نمی شناسم.

جابر گوید: من ندیدم فاطمه علیها السلام راه رود مگر اینکه به یاد رسول خدا افتادم، گاه به سمت راست و گاه به سمت چپ متمایل می شد.

عایشه می گوید: «گذشته از پیغمبر اکرم، من کسی را راستگوتر از فاطمه زهرا ندیدم.» ابن بابویه در کتاب مولد فاطمه می نویسد: «از پیامبر اسلام صلی اللَّه علیه و آله روایت شده که فرمود: «بهشت مشتاق وصال چهار زن است: مریم بنت عمران؛ آسیه بنت مزاحم زن فرعون که در بهشت زوجه پیامبر اسلام خواهد بود؛ خدیجه دختر خُوَیلد که در دنیا و آخرت زوجه پیغمبر اسلام است و فاطمه زهرا دختر حضرت محمّد.»

از حضرت علی بن ابی طالب علیه السّلام روایت شده که فرمود: روزی ما نزد رسول خدا بودیم. آن حضرت فرمود: «به من بگویید چه چیزی برای زنان بهتر است؟» ما همه از جواب این پرسش حضرت درماندیم تا اینکه عاقبت پراکنده گردیدیم. من نزد فاطمه اطهر آمدم و ماجرای پرسش پیغمبر اکرم و از پاسخ درماندن شنوندگان را برای وی شرح دادم. زهرای اطهر فرمود: «من پاسخ این سئوال را می دانم و آن پاسخ این است که نه مردان زنان را ببینند و نه زنان مردان را مشاهده کنند.»

من به سوی پیامبر خدا بازگشتم و گفتم: «یا رسول اللَّه! شما از ما پرسش کردی که چه چیزی برای زنان بهتر است. پاسخ این است که چیزی برای زنان بهتر از این نیست که آنان مردان را نبینند و مردان هم ایشان را نبینند.» رسول اکرم فرمود: «تا نزد من بودی این جواب را نگفتی. بگو بدانم چه کسی ترا آگاه کرد؟ گفتم: فاطمه زهرا.» پیغمبر اکرم پس از تعجب فراوان گفت: «فاطمه پاره تن من است.»

از مجاهد روایت شده که گفت: «پیامبر عظیم الشأن اسلام صلی اللَّه علیه و آله و سلم در حالی که دست فاطمه اطهر را در دست داشت از خانه خارج شد و فرمود: «هر کسی که فاطمه را می شناسد که می شناسد. هر کسی که وی را نمی شناسد (باید بداند که وی) دختر حضرت محمّد صلی اللَّه علیه و آله است. این فاطمه پاره تن من است؛ قلب و روح من است؛ کسی که او را اذیت کند مرا اذیت کرده و کسی که مرا اذیت کند خدا را اذیت کرده است.» رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «خداوند برای خشم فاطمه خشم می کند و برای خشنودی او خشنود می شود.»

مشابه همین از امام صادق علیه السّلام روایت شده که به حضرت گفتند: ای فرزند رسول خدا! به ما رسیده که شما فرمودی... و همین روایت را آورده اند. حضرت فرمود: «چه انکاری دارد این مطلب؟ به خدا سوگند خداوند بر خشم بنده مؤمن خود خشم می گیرد و برای خشنودی او خشنود می شود.» و باز رسول خدا فرمود: «فاطمه سلام الله علیها قطعه ای از من است هرچه او را به خشم آورد، مرا به خشم می آورد و هرچه او را خشنود سازد مرا خشنود می سازد.» رسول خدا صلی الله علیه و آله در حالی که دست فاطمه را گرفته بود بیرون آمد و فرمود: «هر کس این فاطمه را شناسد که شناخته و هرکس نمی شناسد بداند که وی دختر محمّد است. او پاره تن من است که در سینه ام است، پس هرکس او را آزار دهد مرا آزار داده و هر کس مرا آزار دهد، خدا را آزار داده است.»

از جابر بن عبداللَّه انصاری، از رسول معظم اسلام صلی اللَّه علیه و آله روایت شده که فرمود: «حقا که فاطمه یگانه دختر من است. کسی که این یگانه دختر مرا اذیت کند بی شک مرا اذیت کرده، کسی که مرا اذیت کند، بی شک خدا را اذیت کرده، کسی که خدا را اذیت کند، خدا او را به قدر ظرفیت آسمان ها و زمین لعنت خواهد کرد.» حذیفه گوید: پیوسته رسول خدا صلی الله علیه و آله نمی خوابید تا آنکه پهنای گونه فاطمه را و یا میان پستان او را ببوسد.

از امام جعفر صادق علیه السّلام روایت شده است که فرمود: «محال بود که پیامبر اسلام صلی اللَّه علیه و آله شبی را بخوابد و پیش از آن صورت مبارک خود را در میان پستان های فاطمه اطهر نگذاشته باشد.».

روایت شده است که«محمّد بن ابی بکر، این آیه را این طور تلاوت می کرد: «و ما أرسلنا من قبلک من رسول و لا نبیّ و لا محدث....» - . حج / 51 - {و ما پیش از تو رسول و نبی و محدَّثی را نفرستادیم مگر ...} وی می گوید: «از وی پرسیدم مگر ملائکه با غیر از انبیا هم حدیث می گویند و گفتگو می کنند؟ پاسخ داد: «حضرت مریم پیغمبر نبود (و ملائکه با وی گفتگو می کردند). ساره زوجه حضرت ابراهیم ملائکه را دید. ملائکه به وی بشارت اسحاق و بعد از اسحاق بشارت یعقوب را دادند، در صورتی که او پیغمبر نبود. فاطمه دختر محمّد صلی اللَّه علیه و آله پیغمبر نبود، ولی ملائکه با وی سخن می گفتند.»

ام سلمه می گوید: «فاطمه زهرا از لحاظ سیما و اندام، بیشترین شباهت را با پیامبر اسلام داشت.»

از فاطمه اطهر علیها السّلام روایت شده که فرمود: «پدرم رسول خدا به من فرمود: «ای فاطمه! کسی که بر تو صلوات بفرستد خدا او را می آمرزد و در هر جای بهشت که من باشم، وی را به من ملحق می کند.»

از زُهری روایت شده که گفت: «حضرت علی بن ابی طالب از فاطمه زهرا پرسید: «آیا از پدرت پرسیدی که فردای قیامت وی را کجا ملاقات خواهی کرد؟» گفت: «آری، پدرم به من گفت: «کنار حوض کوثر مرا بجوی.» گفتم: «اگر ترا آنجا نیافتم چه؟» گفت: «مرا در سایه عرش پروردگارم خواهی یافت، چرا که غیر از من کسی در سایه عرش نخواهد بود.» فاطمه اطهر می گوید: «گفتم ای پدر! آیا اهل دنیا در آخرت برهنه و عریان خواهند بود؟» گفت: «آری ای دختر عزیزم.» گفتم: «آیا من هم عریان خواهم بود؟» گفت: «آری، تو نیز عریان خواهی بود، ولی در آن روز هیچ کس متوجه دیگری نخواهد شد.» گفتم: «وای چه بد است برهنگی من نسبت به خدا!» هنوز خارج نشده بودم که پدرم به من فرمود: «این جبرئیل است که بر من نازل شده. می گوید: «یا محمّد! به فاطمه زهرا سلام برسان و او را آگاه کن که چون وی از خدا حیا می کند، خدا هم از او حیا می کند (که وی را برهنه محشور کند)، از این روی به فاطمه وعده می دهد که روز قیامت، دو حله از نور بر بدن او بپوشاند.»

امیرالمؤمنین علیه السّلام می فرماید: «از حضرت زهرا پرسیدم: «پس چرا درباره پسر عمویت نپرسیدی؟» فاطمه پاسخ داد: «پرسیدم. پدرم گفت: علی نزد خدا از این گرامی تر است که فردای قیامت وی را برهنه و عریان محشور گرداند.»

**[ترجمه]

فَعَمَدَتْ فَاطِمَةُ إِلَی جِلْدِ کَبْشٍ مَدْبُوغٍ بِالْقَرَظِ کَانَ یَنَامُ عَلَیْهِ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ فَقَالَتْ خُذْ هَذَا أَیُّهَا الطَّارِقُ فَعَسَی اللَّهُ أَنْ یَرْتَاحَ لَکَ مَا هُوَ خَیْرٌ مِنْهُ قَالَ الْأَعْرَابِیُّ یَا بِنْتَ مُحَمَّدٍ شَکَوْتُ إِلَیْکَ الْجُوعَ فَنَاوَلْتِینِی جِلْدَ کَبْشٍ مَا أَنَا صَانِعٌ بِهِ مَعَ مَا أَجِدُ مِنَ السَّغَبِ قَالَ فَعَمَدَتْ لَمَّا سَمِعَتْ هَذَا مِنْ قَوْلِهِ إِلَی عِقْدٍ کَانَ فِی عُنُقِهَا أَهْدَتْهُ لَهَا فَاطِمَةُ بِنْتُ عَمِّهَا حَمْزَةَ بْنِ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ فَقَطَعَتْهُ مِنْ عُنُقِهَا وَ نَبَذَتْهُ إِلَی الْأَعْرَابِیِّ فَقَالَتْ خُذْهُ وَ بِعْهُ فَعَسَی اللَّهُ أَنْ یُعَوِّضَکَ بِهِ مَا هُوَ خَیْرٌ مِنْهُ فَأَخَذَ الْأَعْرَابِیُّ الْعِقْدَ وَ انْطَلَقَ إِلَی مَسْجِدِ رَسُولِ اللَّهِ وَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله جَالِسٌ فِی أَصْحَابِهِ فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ أَعْطَتْنِی فَاطِمَةُ بِنْتُ مُحَمَّدٍ هَذَا الْعِقْدَ فَقَالَتْ بِعْهُ فَعَسَی اللَّهُ أَنْ یَصْنَعَ لَکَ قَالَ فَبَکَی النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله وَ قَالَ وَ کَیْفَ لَا یَصْنَعُ اللَّهُ لَکَ وَ قَدْ أَعْطَتْکَهُ فَاطِمَةُ بِنْتُ مُحَمَّدٍ سَیِّدَةُ بَنَاتِ آدَمَ فَقَامَ عَمَّارُ بْنُ یَاسِرٍ رَحْمَةُ اللَّهِ عَلَیْهِ فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ أَ تَأْذَنُ لِی بِشِرَاءِ هَذَا الْعِقْدِ قَالَ اشْتَرِهِ یَا عَمَّارُ فَلَوِ اشْتَرَکَ فِیهِ الثَّقَلَانِ مَا عَذَّبَهُمُ اللَّهُ بِالنَّارِ فَقَالَ عَمَّارٌ بِکَمِ الْعِقْدُ یَا أَعْرَابِیُّ قَالَ بِشَبْعَةٍ مِنَ الْخُبْزِ وَ اللَّحْمِ وَ بُرْدَةٍ یَمَانِیَّةٍ أَسْتُرُ بِهَا عَوْرَتِی وَ أُصَلِّی فِیهَا لِرَبِّی وَ دِینَارٍ یُبْلِغُنِی إِلَی أَهْلِی وَ کَانَ عَمَّارٌ قَدْ بَاعَ سَهْمَهُ الَّذِی نَفَلَهُ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله مِنْ خَیْبَرَ وَ لَمْ یُبْقِ مِنْهُ شَیْئاً فَقَالَ لَکَ عِشْرُونَ دِینَاراً وَ مِائَتَا دِرْهَمٍ هَجَرِیَّةٌ وَ بُرْدَةٌ یَمَانِیَّةٌ وَ رَاحِلَتِی تُبْلِغُکَ أَهْلَکَ وَ شِبَعُکَ مِنْ خُبْزِ الْبُرِّ وَ اللَّحْمِ فَقَالَ الْأَعْرَابِیُّ مَا أَسْخَاکَ بِالْمَالِ أَیُّهَا الرَّجُلُ وَ انْطَلَقَ بِهِ عَمَّارٌ فَوَفَّاهُ مَا ضَمِنَ لَهُ وَ عَادَ الْأَعْرَابِیُّ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقَالَ لَهُ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله أَ شَبِعْتَ وَ اکْتَسَیْتَ قَالَ الْأَعْرَابِیُّ نَعَمْ وَ اسْتَغْنَیْتُ بِأَبِی أَنْتَ وَ أُمِّی قَالَ فَاجْزِ فَاطِمَةَ بِصَنِیعِهَا فَقَالَ الْأَعْرَابِیُّ اللَّهُمَّ إِنَّکَ إِلَهٌ مَا اسْتَحْدَثْنَاکَ وَ لَا إِلَهَ لَنَا نَعْبُدُهُ سِوَاکَ وَ أَنْتَ رَازِقُنَا عَلَی کُلِّ الْجِهَاتِ اللَّهُمَّ أَعْطِ فَاطِمَةَ مَا لَا عَیْنٌ رَأَتْ وَ لَا أُذُنٌ سَمِعَتْ فَأَمَّنَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله عَلَی دُعَائِهِ وَ أَقْبَلَ عَلَی أَصْحَابِهِ فَقَالَ إِنَّ اللَّهَ قَدْ أَعْطَی

ص: 57

فَاطِمَةَ فِی الدُّنْیَا ذَلِکَ أَنَا أَبُوهَا وَ مَا أَحَدٌ مِنَ الْعَالَمِینَ مِثْلِی وَ عَلِیٌّ بَعْلُهَا وَ لَوْ لَا عَلِیٌّ مَا کَانَ لِفَاطِمَةَ کُفْوٌ أَبَداً وَ أَعْطَاهَا الْحَسَنَ وَ الْحُسَیْنَ وَ مَا لِلْعَالَمِینَ مِثْلُهُمَا سَیِّدَا شَبَابِ أَسْبَاطِ الْأَنْبِیَاءِ وَ سَیِّدَا شَبَابِ أَهْلِ الْجَنَّةِ وَ کَانَ بِإِزَائِهِ مِقْدَادٌ وَ عَمَّارٌ وَ سَلْمَانُ فَقَالَ وَ أَزِیدُکُمْ قَالُوا نَعَمْ یَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ أَتَانِی الرُّوحُ یَعْنِی جَبْرَئِیلَ علیه السلام أَنَّهَا إِذَا هِیَ قُبِضَتْ وَ دُفِنَتْ یَسْأَلُهَا الْمَلَکَانِ فِی قَبْرِهَا مَنْ رَبُّکِ فَتَقُولُ اللَّهُ رَبِّی فَیَقُولَانِ فَمَنْ نَبِیُّکِ فَتَقُولُ أَبِی فَیَقُولَانِ فَمَنْ وَلِیُّکِ فَتَقُولُ هَذَا الْقَائِمُ عَلَی شَفِیرِ قَبْرِی عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام أَلَا وَ أَزِیدُکُمْ مِنْ فَضْلِهَا إِنَّ اللَّهَ قَدْ وَکَّلَ بِهَا رَعِیلًا مِنَ الْمَلَائِکَةِ یَحْفَظُونَهَا مِنْ بَیْنِ یَدَیْهَا وَ مِنْ خَلْفِهَا وَ عَنْ یَمِینِهَا وَ عَنْ شِمَالِهَا وَ هُمْ مَعَهَا فِی حَیَاتِهَا وَ عِنْدَ قَبْرِهَا وَ عِنْدَ مَوْتِهَا یُکْثِرُونَ الصَّلَاةَ عَلَیْهَا وَ عَلَی أَبِیهَا وَ بَعْلِهَا وَ بَنِیهَا فَمَنْ زَارَنِی بَعْدَ وَفَاتِی فَکَأَنَّمَا زَارَنِی فِی حَیَاتِی وَ مَنْ زَارَ فَاطِمَةَ فَکَأَنَّمَا زَارَنِی وَ مَنْ زَارَ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ فَکَأَنَّمَا زَارَ فَاطِمَةَ وَ مَنْ زَارَ الْحَسَنَ وَ الْحُسَیْنَ فَکَأَنَّمَا زَارَ عَلِیّاً وَ مَنْ زَارَ ذُرِّیَّتَهُمَا فَکَأَنَّمَا زَارَهُمَا فَعَمَدَ عَمَّارٌ إِلَی الْعِقْدِ فَطَیَّبَهُ بِالْمِسْکِ وَ لَفَّهُ فِی بُرْدَةٍ یَمَانِیَّةٍ وَ کَانَ لَهُ عَبْدٌ اسْمُهُ سَهْمٌ ابْتَاعَهُ مِنْ ذَلِکَ السَّهْمِ الَّذِی أَصَابَهُ بِخَیْبَرَ فَدَفَعَ الْعِقْدَ إِلَی الْمَمْلُوکِ وَ قَالَ لَهُ خُذْ هَذَا الْعِقْدَ فَادْفَعْهُ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ أَنْتَ لَهُ فَأَخَذَ الْمَمْلُوکُ الْعِقْدَ فَأَتَی بِهِ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ أَخْبَرَهُ بِقَوْلِ عَمَّارٍ فَقَالَ النَّبِیُّ انْطَلِقْ إِلَی فَاطِمَةَ فَادْفَعْ إِلَیْهَا الْعِقْدَ وَ أَنْتَ لَهَا فَجَاءَ الْمَمْلُوکُ بِالْعِقْدِ وَ أَخْبَرَهَا بِقَوْلِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَأَخَذَتْ فَاطِمَةُ عَلَیْهَا السَّلَامُ الْعِقْدَ وَ أَعْتَقَتِ الْمَمْلُوکَ فَضَحِکَ الْغُلَامُ فَقَالَتْ مَا یُضْحِکُکَ یَا غُلَامُ فَقَالَ أَضْحَکَنِی عِظَمُ بَرَکَةِ هَذَا الْعِقْدِ أَشْبَعَ جَائِعاً وَ کَسَا عُرْیَاناً وَ أَغْنَی فَقِیراً وَ أَعْتَقَ عَبْداً وَ رَجَعَ إِلَی رَبِّهِ.

**[ترجمه]بشارة المصطفی: از جابر بن عبداللَّه انصاری روایت می کند که گفت: یک روز پیغمبر معظم اسلام صلی اللَّه علیه و آله پس از خواندن نماز عصر، در میان محراب عبادت نشست و مردم پیرامون آن بزرگوار گرد آمدند. در آن هنگام پیرمردی از مهاجرین عرب که لبا س های مندرسی بر تن داشت و از شدت ضعف و پیری نمی توانست درست روی پاهای خود بایستد، به حضور آن حضرت وارد شد. پیامبر مهربان اسلام رو به او کرد و از حال او جویا شد.

پیرمرد گفت: «یا محمّد! من گرسنه ام، به من غذا بده. برهنه ام، لباس می خواهم. تهیدستم، مرا بی نیاز بگردان!» پیغمبر خدا فرمود: «من که چیزی ندارم به تو عطا کنم، ولی با این حال الدال علی الخیر کفاعله، (یعنی راهنمای خیر نظیر عامل خیر است). برخیز و به سوی خانه کسی برو که خدا و رسول را دوست دارد و خدا و رسول هم وی را دوست دارند؛ کسی که خدا را بر خویشتن مقدم می دارد. به طرف حجره فاطمه برو.» خانه فاطمه اطهر به خانه ای که پیامبر اسلام جداگانه در آن سکونت داشت، متصل بود.

رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله به بلال فرمود: «برخیز و این اعرابی را بر در خانه فاطمه ببر.» وقتی اعرابی با هدایت بلال پشت در خانه فاطمه اطهر رسید، با صدای بلند گفت: «السلام علیکم یا اهل بیت النبوة و مختلف الملائکة و مهبط جبرئیل الروح الامین بالتنزیل من عند رب العالمین.» {سلام بر شما ای خاندان نبوت و محل آمد و شد فرشتگان و محل فرود جبرییل روح الامین با آیات الهی از جانب پروردگار جهانیان}

فاطمه اطهر فرمود: «و علیک السّلام، تو کیستی؟» گفت: «من پیرمردی از عرب هستم که از راه دور به سوی پدر تو آمده ام. ای دختر حضرت محمّد! من برهنه ام، گرسنه ام، به من رسیدگی کن. خدا تو را رحمت کند.»

این همه در حالی رخ می داد که سه روز بود پیغمبر اعظم اسلام و نیز حضرت علی و فاطمه زهرا غذا نخورده بودند و رسول خدا از حال علی و زهرا علیهما السّلام آگاه بود. فاطمه زهرا علیها السّلام پوست گوسفندی را که حضرت حسنین علیهما السّلام روی آن می خوابیدند برداشت، آن را به اعرابی عطا کرد و به او گفت: «بگیر! شاید خدای توانا بهتر از این را هم به تو عطا فرماید.»

اعرابی گفت: «ای دختر حضرت محمّد! من از گرسنگی به تو شکایت می کنم، تو یک پوست گوسفند به من عطا می کنی؟ من با این شکم گرسنه و حال نزار این پوست را می خواهم چه کنم؟»

راوی می گوید: وقتی حضرت زهرا این سخن را از اعرابی شنید، گردنبند خویش را که فاطمه دختر حمزة بن عبدالمطب به عنوان هدیه برایش آورده بود از گردن خود باز کرد و آن را به اعرابی عطا کرد و گفت: «این گردنبند را بگیر و بفروش، شاید. خدای مهربان به جایش بهتر از این را به تو عطا فرماید.»

اعرابی پس از آنکه گردنبند را گرفت، به طرف مسجد پیامبر اسلام صلی اللَّه علیه و آله بازگشت. پیغمبر خدا در میان اصحاب نشسته بود. اعرابی گفت: «یا رسول اللَّه! این گردنبند را دخترت فاطمه به من عطا کرد و گفت این گردنبند را بفروش، شاید خدا به تو مرحمتی بفرماید.»

پیامبر اسلام صلی اللَّه علیه و آله که از شنیدن این حرف گریان شده بود فرمود: «چگونه خدا به تو مرحمتی نفرماید در صورتی که فاطمه دختر حضرت محمّد، بزرگ ترین دختران حضرت آدم این گردنبند را به تو عطا کرده است!» عمار بن یاسر برخاست و گفت: «یا رسول اللَّه! آیا اجازه می فرمایی که من این گردنبند را بخرم؟» فرمود: «بخر. اگر ثقلین در خریدن این گردنبند شرکت کنند، خدا آنان را به آتش عذاب نخواهد کرد.»

عمار گفت: «ای اعرابی! این گردنبند را چند می فروشی؟» گفت: «به یک شکم نان و گوشت و یک برد یمانی که عورت خود را به وسیله آن بپوشانم و با آن برای خدا نماز بخوانم، بعلاوه یک دینار که با آن خود را به اهل و عیالم برسانم.»

عمار که سهم غنیمت خیبر را که رسول خدا به وی عطا کرده بود فروخته و چیزی از برایش نمانده بود گفت: «مبلغ بیست دینار و دویست درهم هجریه و یک برد یمانی و شتر راهوار خودم را که تو را به وطنت برساند، بعلاوه یک شکم نان گندم و گوشت به تو می دهم.» اعرابی گفت: «ای مرد! تو چقدر باسخاوتی!» عمار او را با خود برد و آنچه را که وعده داده بود به وی پرداخت.

مدتی بعد اعرابی نزد رسول خدا بازگشت. آن حضرت به وی فرمود: «آیا سیر شدی؟ آیا بدن برهنه ات پوشیده شد؟» گفت: «آری، پدر و مادرم به فدای تو، من بی نیاز گردیدم.» رسول خدا به اعرابی فرمود: «اکنون این عطای فاطمه را تلافی کن!» اعرابی گفت: «پروردگارا! تو خدایی هستی ازلی. ما غیر از تو را نمی پرستیم، تو از هر جهت روزی رسان مایی. بار خدایا! به فاطمه اطهر عطایی کن که چشمی ندیده و گوشی نشنیده باشد!»

پیغمبر اکرم صلی اللَّه علیه و آله پس از اینکه آمین گفت، رو به اصحاب خود کرد و فرمود: «خدا این دعا را در دنیا در حق فاطمه زهرا مستجاب کرده است، زیرا من پدر فاطمه هستم که احدی نظیر من نیست. علی شوهر فاطمه است که اگر علی نبود محال بود همسر و همانندی برای فاطمه اطهر یافت شود. خدا حسنین را به فاطمه زهرا عطا کرده که نظیر ایشان در عالم وجود ندارد؛ حسنین بزرگ سبط های پیامبران و بزرگ جوانان اهل بهشتند.» آنگاه آن حضرت به مقداد و عمار و سلمان که در مقابلش بودند گفت: «آیا می خواهید بیش از این برای شما بگویم؟» گفتند: «آری یا رسول اللَّه.»

رسول اعظم فرمود: «زمانی جبرئیل نزد من آمد و گفت: «هنگامی که فاطمه اطهر رحلت کند و دفن شود، فرشته ها در قبر از وی می پرسند: «پروردگار تو کیست؟» او خواهد گفت: «پروردگار من خدا است.» از او می پرسند: «پیغمبر تو کیست؟» او خواهد گفت: «پدرم.» می پرسند: «ولی تو کیست؟» می گوید: «همین علی بن ابی طالب که بر لب قبرم ایستاده است.»

آنگاه رسول خدا افزود: «گوش به من بسپارید تا بیش از این از فضائل فاطمه برای شما بگویم. خدای مهربان گروهی از ملائکه را مأمور کرده که فاطمه را از جلو، عقب، راست و چپ محافظت کنند، این ملائکه که در زمان حیات فاطمه و کنار قبر او و موقع رحلت وی با او هستند، صلوات بسیاری به فاطمه و پدر و شوهر و فرزندانش می فرستند. کسی که مرا پس از فوت زیارت کند، گویی مرا در زمان حیات زیارت کرده باشد؛ کسی که فاطمه را زیارت کند، مانند این است که مرا زیارت کرده باشد؛ کسی که علی بن ابی طالب را زیارت کند، مثل این است که فاطمه را زیارت کرده باشد؛ کسی که حسن و حسین علیهما السّلام را زیارت کند، گویی علی بن ابی طالب را زیارت کرده باشد؛ کسی که فرزندان حسنین علیهما السّلام را زیارت کند، مانند این است که خود ایشان را زیارت کرده باشد.»

عمار گردنبند فاطمه زهرا را با مشک خوشبو کرد و آن را در میان یک برد یمانی پیچید. سپس آن را به غلامی که نامش سهم بود داد (این برده را عمّار از سهمی که در جنگ خیبر به او رسیده بود خریداری کرده بود) و به وی گفت: «این گردنبند را بگیر و به حضور پیامبر اعظم اسلام تقدیم کن. من تو را نیز به آن حضرت هدیه کردم.»

غلام گردنبند را گرفت، به حضور رسول خدا آمد و سخن عمار را به عرض آن حضرت رسانید. پیغمبر اکرم به آن غلام گفت: «نزد دخترم زهرا برو، چرا که من تو را با این گردنبند به وی بخشیدم.» هنگامی که غلام با آن گردنبند به حضور فاطمه اطهر آمد و سخن پیامبر خدا را به عرض او رساند، آن بانو گردنبند را گرفت و خود غلام را در راه خدا آزاد کرد.

غلام پس از شنیدن مژده آزادی اش خندید. فاطمه گفت: «برای چه می خندی ای غلام؟» گفت: «وفور خیر و برکت این گرد بند مرا خندان کرده. زیرا گرسنه ای را سیر کرد، برهنه ای را پوشانید، فقیری را بی نیاز کرد، غلام زر خریدی را آزاد کرد و خود عاقبت به دست صاحب خویش بازگشت!»

**[ترجمه]

قوله یستحثه الخبر أی یسأله الخبر و یحثه و یرغبه علی ذکر أحواله.

قوله أرشنی قال الجزری یقع الریاش علی الخصب و المعاش و المال المستفاد و منه حدیث عائشة و یریش مملقها أی یکسوه و یعینه و أصله من الریش کان الفقیر المملق لا نهوض به کالمقصوص الجناح یقال راشه یریشه إذا أحسن إلیه و القرظ ورق السلم یدبغ به و یقال ارتاح الله لفلان أی رحمه و السغب الجوع و قال الجزری یقال للقطعة من الفرسان رعلة و لجماعة الخیل رعیل و منه حدیث علی علیه السلام سراعا إلی أمره رعیلا أی رکابا علی الخیل.

**[ترجمه]«سمل» با حرکت عین الفعل به معنای جامه کهنه است. «قد تهلّل» یعنی آن مرد از گفته آنان چهره اش باز شد نورانی شد و آثارش شادی در آن آشکار گشت، و اگر تهلّل به جامه اسناد داده شده، کنایه از پاره شدن جامه است.

یستحثّه الخبر: یعنی از او خبر می گرفت و او را تحریک و ترغیب می کرد که احوالش را بازگو کند.

ارشنی: جزری گوید: «ریاش» به فراوانی، معیشت و مال به دست آمده اطلاق می شود و از همین جاست حدیث عایشه که: «ویریش مملقها»، یعنی نادار را می پوشاند و کمک می کند، و ریشه اش از «ریش» به معنای پر است. فقیر گرفتار نمی تواند بایستد، به سان حیوانی که بالش بریده است. گفته می شود: «راشه یریشه»، زمانی که به او احسان و نیکی کند، و «الفرظ» برگ درختی است که با آن دبّاغی می شود. و گفته می شود «ارتاح الله لفلان» یعنی به او رحم کرد (و برایش فراهم نمود). «سغب» گرسنگی است و جزری گوید: «رعله» به دسته ای از سواران گفته می شود و به جمعی از اسبان رعیل و از همین معنی است حدیث علی علیه السّلام که: «سراعاً الی امره رعیلاً» یعنی با شتاب به سوی دستور او در حالی که بر اسبان سوار هستند.

**[ترجمه]

حَتَّی بَلَّتْ دَمْعَتُهُ لِحْیَتَهُ فَقَالَ لَهُ أَحْلِفُ بِالَّذِی حَلَفْتُ مَا أَزْعَجَنِی إِلَّا الَّذِی أَزْعَجَکَ مِنْ رَحْلِکَ فَقَدِ اسْتَقْرَضْتُ دِینَاراً فَقَدْ آثَرْتُکَ عَلَی نَفْسِی فَدَفَعَ الدِّینَارَ إِلَیْهِ وَ رَجَعَ حَتَّی دَخَلَ مَسْجِدَ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فَصَلَّی فِیهِ الظُّهْرَ وَ الْعَصْرَ وَ الْمَغْرِبَ فَلَمَّا قَضَی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله الْمَغْرِبَ مَرَّ بِعَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ وَ هُوَ فِی الصَّفِّ الْأَوَّلِ فَغَمَزَهُ بِرِجْلِهِ فَقَامَ عَلِیٌّ علیه السلام مُتَعَقِّباً خَلْفَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله حَتَّی لَحِقَهُ عَلَی بَابٍ مِنْ أَبْوَابِ الْمَسْجِدِ فَسَلَّمَ عَلَیْهِ فَرَدَّ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله السَّلَامَ فَقَالَ یَا أَبَا الْحَسَنِ هَلْ عِنْدَکَ شَیْ ءٌ نَتَعَشَّاهُ فَنَمِیلَ مَعَکَ فَمَکَثَ مُطْرِقاً لَا یُحِیرُ جَوَاباً حَیَاءً مِنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ هُوَ یَعْلَمُ مَا کَانَ مِنْ أَمْرِ الدِّینَارِ وَ مِنْ أَیْنَ أَخَذَهُ وَ أَیْنَ وَجَّهَهُ وَ قَدْ کَانَ أَوْحَی اللَّهُ تَعَالَی إِلَی نَبِیِّهِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله أَنْ یَتَعَشَّی اللَّیْلَةَ عِنْدَ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام فَلَمَّا نَظَرَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله إِلَی سُکُوتِهِ فَقَالَ یَا أَبَا الْحَسَنِ مَا لَکَ لَا تَقُولُ لَا فَأَنْصَرِفَ أَوْ تَقُولَ نَعَمْ فَأَمْضِیَ مَعَکَ فَقَالَ حَیَاءً وَ تَکَرُّماً فَاذْهَبْ بِنَا فَأَخَذَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله یَدَ [یْ] عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام فَانْطَلَقَا حَتَّی دَخَلَا عَلَی فَاطِمَةَ الزَّهْرَاءِ عَلَیْهَا السَّلَامُ وَ هِیَ فِی مُصَلَّاهَا قَدْ قَضَتْ صَلَاتَهَا وَ خَلْفَهَا جَفْنَةٌ تَفُورُ دُخَاناً فَلَمَّا سَمِعَتْ کَلَامَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فِی رَحْلِهَا خَرَجَتْ مِنْ مُصَلَّاهَا فَسَلَّمَتْ عَلَیْهِ وَ کَانَتْ أَعَزَّ النَّاسِ عَلَیْهِ فَرَدَّ عَلَیْهِ السَّلَامَ وَ مَسَحَ بِیَدِهِ عَلَی رَأْسِهَا وَ قَالَ لَهَا یَا بِنْتَاهْ کَیْفَ أَمْسَیْتِ رَحِمَکِ اللَّهُ تَعَالَی (1) عَشِّینَا غَفَرَ اللَّهُ لَکِ وَ قَدْ فَعَلَ فَأَخَذَتِ الْجَفْنَةَ فَوَضَعَتْهَا بَیْنَ یَدَیِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله وَ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ فَلَمَّا نَظَرَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ إِلَی طَعَامٍ وَ شَمَّ رِیحَهُ رَمَی فَاطِمَةَ بِبَصَرِهِ رَمْیاً شَحِیحاً قَالَتْ لَهُ فَاطِمَةُ سُبْحَانَ اللَّهِ مَا أَشَحَّ نَظَرَکَ وَ أَشَدَّهُ هَلْ أَذْنَبْتُ فِیمَا بَیْنِی وَ بَیْنَکَ ذَنْباً اسْتَوْجَبْتُ بِهِ السَّخْطَةَ قَالَ وَ أَیُّ ذَنْبٍ أَعْظَمُ مِنْ ذَنْبٍ أَصَبْتِیهِ أَ لَیْسَ عَهْدِی إِلَیْکِ الْیَوْمَ الْمَاضِیَ وَ أَنْتِ تَحْلِفِینَ بِاللَّهِ مُجْتَهِدَةً مَا طَعِمْتِ طَعَاماً مُذْ یَوْمَیْنِ قَالَ فَنَظَرَتْ إِلَی السَّمَاءِ فَقَالَتْ إِلَهِی یَعْلَمُ فِی سَمَائِهِ وَ یَعْلَمُ فِی أَرْضِهِ أَنِّی لَمْ أَقُلْ إِلَّا حَقّاً فَقَالَ لَهَا یَا فَاطِمَةُ أَنَّی لَکِ هَذَا الطَّعَامُ الَّذِی لَمْ أَنْظُرْ إِلَی مِثْلِ لَوْنِهِ قَطُّ وَ لَمْ أَشَمَّ مِثْلَ رِیحِهِ قَطُّ وَ مَا آکُلُ أَطْیَبَ مِنْهُ

ص: 60

قَالَ فَوَضَعَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله کَفَّهُ الطَّیِّبَةَ الْمُبَارَکَةَ بَیْنَ کَتِفَیْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام فَغَمَزَهَا ثُمَّ قَالَ یَا عَلِیُّ هَذَا بَدَلُ دِینَارِکَ وَ هَذَا جَزَاءُ دِینَارِکَ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یَرْزُقُ مَنْ یَشاءُ بِغَیْرِ حِسابٍ (1) ثُمَّ اسْتَعْبَرَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله بَاکِیاً ثُمَّ قَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی هُوَ أَبَی لَکُمْ

أَنْ تَخْرُجَا مِنَ الدُّنْیَا حَتَّی یَجْزِیَکُمَا وَ یُجْرِیَکَ (2)

یَا عَلِیُّ مُجْرَی زَکَرِیَّا وَ یُجْرِیَ فَاطِمَةَ مُجْرَی مَرْیَمَ بِنْتِ عِمْرَانَ کُلَّما دَخَلَ عَلَیْها زَکَرِیَّا الْمِحْرابَ وَجَدَ عِنْدَها رِزْقاً(3).

کشف، [کشف الغمة] عن أبی سعید: مثله (4) ما، [الأمالی للشیخ الطوسی] جماعة عن أبی المفضل عن محمد بن جعفر بن مسکان عن عبد الله بن الحسین عن یحیی بن عبد الحمید الحمانی عن قیس بن الربیع عن أبی هارون العبدی عن أبی سعید: مثله

**[ترجمه]تفسیر فرات بن ابراهیم: به نقل از ابو سعید خُدری روایت کرده است که گفت: یک روز صبح حضرت علی بن ابی طالب علیه السّلام به فاطمه زهرا فرمود: «آیا غذایی در خانه پیدا می شود که به من بدهی؟» حضرت زهرا گفت: «نه، به حق آن خدایی که پدرم را به پیامبری برانگیخته و تو را به وصی او قرار داده، از امروز صبح تا به حال چیزی در خانه نداریم. مدت دو روز است که ما چیزی نخورده ایم، مختصر غذایی بود که من تو را بر خودم و حسنین علیهما السّلام مقدم داشته ام.»

امیرالمؤمنین فرمود: «ای فاطمه! پس چرا مرا آگاه نکردی تا غذایی برای شما تهیه کنم؟» گفت: «یا اباالحسن! من از پروردگار خویش خجالت می کشم از تو چیزی بخواهم که برای تو مقدور نباشد.» حضرت علی بن ابی طالب با توکل و امید به خدا از خانه خارج شد و یک دینار قرض کرد. همان وقت که علی علیه السّلام در نظر داشت آن دینار را بدهد و خورد و خوراکی برای اهل و عیالش بخرد، ناگاه با مقداد مواجه شد که در آن روز بسیار گرم، در زیر آفتاب سوزان عرق می ریخت و در رنج و عذاب بود. وقتی چشم علی علیه السّلام به وی افتاد به او فرمود: «برای چه در چنین موقعی از خانه خود خارج شدی؟» مقداد گفت: «یا علی مرا واگذار و از سرّ دلم چیزی مپرس.» حضرت علی فرمود: «ای برادرم! تا از حاجت تو آگاه نشده ام از تو درنمی گذرم.» گفت: «یا اباالحسن! من راغب ترم که مرا به خود واگذاری و چیزی از حال من نجویی.»

علی علیه السّلام فرمود: «ای برادر من! تو نباید اوضاع و احوال خود را از من پنهان کنی.» مقداد گفت: «یا اباالحسن! اکنون که مرا معاف نمی داری، به حق آن خدایی که محمّد صلی اللَّه علیه و آله را به پیامبری مبعوث کرده و تو را وصی او قرار داده، چیزی جز گرسنگی مرا از خانه ام بیرون نرانده. من اهل و عیال خویش را گرسنه گذاشته ام. وقتی صدای گریه اهل خانه ام را شنیدم، زمین مرا از جای کند و مغموم و سر افکنده از خانه خود خارج شده ام. این است حال و روزگار من که می بینی.»

هنگامی که علی علیه السّلام این ماجرا را از مقداد شنید، چشمانش پر از اشک شد و آنقدر گریست که اشک ریش مبارکش را نمناک کرد. سپس به مقداد فرمود: «قسم به حق آن کسی که تو قسم خوردی، همان دلیلی که تو را از خانه ات خارج کرده، مرا نیز واداشته که از خانه خارج شود. من یک دینار قرض کرده ام، ولی تو را بر خویشتن مقدم می دارم.» آنگاه آن بزرگوار آن دینار را به مقداد عطا گرد، به طرف مسجد حضرت محمّد صلی اللَّه علیه و آله رفت و نماز ظهر و عصر و مغرب را به جای آورد. رسول خدا پس از بجای آوردن نماز مغرب، نزد حضرت علی که در صف اول نماز بود آمد و به پای خویش به آن حضرت اشاره کرد که برخیزد. علی علیه السّلام برخاست و به دنبال پیغمبر خدا آمد تا در نزدیکی درب مسجد به آن حضرت پیوست. علی سلام کرد و پیغمبر خدا سلام وی را جواب داد. آنگاه فرمود: «یا علی! آیا غذایی داری که ما امشب مهمان تو باشیم؟»

علی علیه السّلام سر مبارک خود را به زیر انداخت و مکث کرد و چون از رسول خدا خجالت می کشید چیزی نمی گفت، زیرا آن حضرت از داستان دیناری که قرض کرده بود و به مقداد عطا کرده بود آگاه بود. خدای علیم به پیغمبر معظم خود وحی کرده بود که امشب باید شام مهمان علی بن ابی طالب علیه السّلام باشد. وقتی پیامبر عزیز اسلام سکوت حضرت علی را دید فرمود: «یا علی! یا بگو نه تا من باز گردم یا بگو آری تا با تو بیایم!» گفت: «یا رسول اللَّه! چه کنم، از روی تو خجالت می کشم. چه مانعی دارد، بفرمایید برویم.»

پیغمبر اکرم دست امیرالمؤمنین علی را گرفت و به طرف خانه حضرت علی رفتند. وقتی وارد خانه شدند، دیدند که فاطمه اطهر در محراب عبادت است و نماز خود را تمام کرده. پشت سر فاطمه کاسه ای پر از غذا دیده می شد که بخار از آن برمی خاست. هنگامی که فاطمه زهرا صدای مبارک رسول خدا را شنید، از محل نماز خارج گردید و بر آن حضرت سلام کرد. پیغمبر خدا جواب سلام آن بانو را که نزد او عزیزترین مردم محسوب می شد داد، دست مبارک خود را بر سر فاطمه کشید و به وی فرمود: «ای دخترم! روز خود را چگونه شب کردی؟ خدا تو را رحمت کند، برای ما شام بیاور، خدا تو را آمرزیده است.»

فاطمه زهرا آن کاسه غذا را آورد و در حضور رسول خدا و حضرت مرتضی علی گذاشت. وقتی چشم حضرت علی بن ابی طالب به آن غذا افتاد و بوی آن در مشامش پیچید، با نگاهی شگفت زده به فاطمه اطهر نگریست. فاطمه زهرا گفت: «یا علی! عجب نظر تندی به من می افکنی، آیا من گناهی کرده ام که مستوجب غضب تو شده باشم؟» علی علیه السّلام فرمود: «چه گناهی بزرگ تر از این که تو مرتکب شده ای؟ مگر نه چنین است که تو روز گذشته قسم خوردی و گفتی که مدت دو روز است غذا نخورده ای؟» فاطمه اطهر سرش را به طرف آسمان گرفت و گفت: «پروردگاری که از آسمان و زمین خود آگاه است، می داند که من حق گفته ام.»

حضرت علی رو به حضرت زهرا کرد و به وی فرمود: «این غذایی که من رنگی نظیر رنگ آن را هرگز ندیده ام و بویی نظیر بوی آن را نبوییده ام و بهتر از آن را نخورده ام، از کجا نصیب تو شده؟» در همین موقع بود که پیامبر اسلام صلی اللَّه علیه و آله کف دست مبارک خود را میان دو کتف حضرت علی بن ابی طالب گذاشت و فشار داد و به آن بزرگوار فرمود: «یا علی! این غذا عوض و جزای آن دیناری است که تو به مقداد دادی.»آنگاه فرمود: {خدا هر کس را که بخواهد رزق و روزی بی حساب می دهد.}

سپس رسول خدا گریست و فرمود: «سپاس مخصوص آن خدایی است که تا جزایتان را عطا نکند، شما را از دنیا نبرد. یا علی! خدا تو را نظیر حضرت زکریا و فاطمه را نظیر حضرت مریم علیهم السّلام قرار داد، همان طور که می فرماید: {هر گاه حضرت زکریا به محراب عبادت مریم می آمد، غذایی را نزد او می یافت.}

کشف الغمه نیز همین روایت را آورده است.

امالی طوسی نیز مانند این روایت را آورده است.

**[ترجمه]

زُرَارَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: جَاءَتْ فَاطِمَةُ تَشْکُو إِلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله بَعْضَ أَمْرِهَا فَأَعْطَاهَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله کَرَبَةً وَ قَالَ تَعَلَّمِی مَا فِیهَا فَإِذَا فِیهَا مَنْ کَانَ یُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ فَلَا یُؤْذِی جَارَهُ وَ مَنْ کَانَ یُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ فَلْیُکْرِمْ ضَیْفَهُ وَ مَنْ کَانَ یُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ فَلْیَقُلْ خَیْراً أَوْ لِیَسْکُتْ.

**[ترجمه]کافی: از امام جعفر صادق علیه السّلام روایت می کند که فرمود: یک بار فاطمه اطهر راجع از برخی مشکلات زندگی اش به رسول خدا صلی الله علیه و آله شکوه و شکایت کرد. پیغمبر خدا لوحی به وی داد و فرمود: «آنچه را که در آن نوشته شده یاد بگیر.» در آن لوح نوشته بود: «هر کسی به خدا و روز قیامت ایمان داشته باشد، نباید همسایه خود را اذیت کند. هر کسی به خدا و روز قیامت ایمان داشته باشد، باید به مهمان خود احترام بگذارد. هر کسی که به خدا و روز قیامت ایمان داشته باشد، باید سخن خیر بگوید یا سکوت اختیار کند.»

**[ترجمه]

مَا فَعَلَتْ بِهِ أُمَّةُ أَبِیکِ لِأَنِّی ادَّخَرْتُ لَکِ عِنْدِی تَعْزِیَةً بِمُصِیبَتِکِ فِیهِ إِنِّی جَعَلْتُ تَعْزِیَتَکِ الْیَوْمَ أَنِّی لَا أَنْظُرُ فِی مُحَاسَبَةِ الْعِبَادِ حَتَّی تَدْخُلَ الْجَنَّةَ أَنْتِ وَ ذُرِّیَّتُکِ وَ شِیعَتُکِ وَ مَنْ أَوْلَاکُمْ مَعْرُوفاً مِمَّنْ لَیْسَ هُوَ مِنْ شِیعَتِکِ قَبْلَ أَنْ أَنْظُرَ فِی مُحَاسَبَةِ الْعِبَادِ فَتَدْخُلُ فَاطِمَةُ ابْنَتِی الْجَنَّةَ وَ ذُرِّیَّتُهَا وَ شِیعَتُهَا وَ مَنْ أولادها [أَوْلَاهَا] مَعْرُوفاً مِمَّنْ لَیْسَ مِنْ شِیعَتِهَا فَهُوَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ لا یَحْزُنُهُمُ الْفَزَعُ الْأَکْبَرُ(1) قَالَ هَوْلُ یَوْمِ الْقِیَامَةِ وَ هُمْ فِی مَا اشْتَهَتْ أَنْفُسُهُمْ خالِدُونَ (2) هِیَ وَ اللَّهِ فَاطِمَةُ وَ ذُرِّیَّتُهَا وَ شِیعَتُهَا وَ مَنْ أَوْلَاهُمْ مَعْرُوفاً مِمَّنْ لَیْسَ هُوَ مِنْ شِیعَتِهَا.

**[ترجمه]تفسیر فرات بن ابراهیم: از پیامبر اسلام روایت می کند که فرمود: «موقعی که روز قیامت فرا می رسد، منادی از وسط عرش ندا می کند: «ای گروه خلائق! چشم خود را ببندید تا دختر حبیب خدا به سوی قصر خود رود!» فاطمه در حالی به طرف قصر خویش می رود که دو چادر سبز بر سردارد و هفتاد هزار ملک در اطراف آن بانو خواهند بود.

هنگامی که زهرا بر در قصر خود می آید، می بیند که حسن ایستاده و حسین در حالی که سر ندارد خوابیده است. به امام حسن می گوید: «این کیست که خوابیده!» می گوید: «برادرم حسین است که امت پدرت او را کشته و سرش را بریده اند.» در همین موقع است که از طرف خدا خطاب می شود: «ای دختر حبیب من! من این ظلم و ستمی را که امت پدرت انجام داده اند، به این دلیل به تو نشان دادم که تسلیتی را بابت آن برایت در نظر گرفته ام با تو بگویم. تسلیت تو این است که من امروز به حساب هیچ کس رسیدگی نخواهم کرد تا تو و فرزندانت و شیعیانت و افرادی که شیعه نبودند ولی به شما خدمتی کرده اند، داخل بهشت شوید.»

در همین موقع است که دخترم فاطمه و فرزندان و شیعیانش و اشخاصی که شیعه نیستند ولی به ایشان خدمتی کرده اند، داخل بهشت خواهند شد. به خدا معنای این آیه که می فرماید: «لا یَحْزُنُهُمُ الْفَزَعُ الْأَکْبَر» - . انبیاء / 103 - ، {جزع و فزع بزرگ ایشان را محزون نخواهد کرد} همین است.

روز قیامت چنان که در این آیه می فرماید: «وَ هُمْ فِی مَا اشْتَهَتْ أَنْفُسُهُمْ خالِدُون» - . انبیاء / 102 - ، {ایشان در حالی در بهشت جاویدان ساکن خواهند بود که هر چه بخواهند موجود است} به خدا قسم منظور از افرادی که این آیه فرموده، فاطمه و فرزندان و شیعیان او و افرادی است که به وی خدمتی کرده باشند.»

**[ترجمه]

**[ترجمه]جوهری گوید: «عرق» استخوانی است که گوشت آن گرفته شده و جمع آن عُراق با ضمّه است.

منظور در اینجا استخوان همراه با گوشت است، همان گونه که در لغت نیز آمده است. فیروز آبادی گوید: عرق و عُراق مانند غراب، استخوانی است که گوشتش خورده شده و جمع آن مانند کتاب و غراب نادر است، و یا عرق، استخوان به همراه گوشت آن است، ولی وقتی گوشتش خورده شود عُراق است، یا هر دو برای هر دو معنا است.

**[ترجمه]

مَلَکٍ فَیَسِیرُونَ عَلَی یَمِینِهَا وَ یُبْعَثُ إِلَیْهَا مِائَةُ أَلْفِ مَلَکٍ فَیَصِیرُونَ عَلَی یَسَارِهَا وَ یُبْعَثُ إِلَیْهَا مِائَةُ أَلْفِ مَلَکٍ یَحْمِلُونَهَا عَلَی أَجْنِحَتِهِمْ حَتَّی یُسَیِّرُونَهَا عَلَی بَابِ الْجَنَّةِ فَإِذَا صَارَتْ عِنْدَ بَابِ الْجَنَّةِ تَلْتَفِتُ فَیَقُولُ اللَّهُ یَا بِنْتَ حَبِیبِی مَا الْتِفَاتُکِ وَ قَدْ أَمَرْتُ بِکِ إِلَی جَنَّتِی فَتَقُولُ یَا رَبِّ أَحْبَبْتُ أَنْ یُعْرَفَ قَدْرِی فِی مِثْلِ هَذَا الْیَوْمِ فَیَقُولُ اللَّهُ یَا بِنْتَ حَبِیبِی ارْجِعِی فَانْظُرِی مَنْ کَانَ فِی قَلْبِهِ حُبٌّ لَکِ أَوْ لِأَحَدٍ مِنْ ذُرِّیَّتِکِ خُذِی بِیَدِهِ فَأَدْخِلِیهِ الْجَنَّةَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام وَ اللَّهِ یَا جَابِرُ إِنَّهَا ذَلِکَ الْیَوْمَ لَتَلْتَقِطُ شِیعَتَهَا وَ مُحِبِّیهَا کَمَا یَلْتَقِطُ الطَّیْرُ الْحَبَّ الْجَیِّدَ مِنَ الْحَبِّ الرَّدِی ءِ فَإِذَا صَارَ شِیعَتُهَا مَعَهَا عِنْدَ بَابِ الْجَنَّةِ یُلْقِی اللَّهُ فِی قُلُوبِهِمْ أَنْ یَلْتَفِتُوا فَإِذَا الْتَفَتُوا فَیَقُولُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ یَا أَحِبَّائِی مَا الْتِفَاتُکُمْ وَ قَدْ شَفَّعْتُ فِیکُمْ فَاطِمَةَ بِنْتَ حَبِیبِی فَیَقُولُونَ یَا رَبِّ أَحْبَبْنَا أَنْ یُعْرَفَ قَدْرُنَا فِی مِثْلِ هَذَا الْیَوْمِ فَیَقُولُ اللَّهُ یَا أَحِبَّائِی ارْجِعُوا وَ انْظُرُوا مَنْ أَحَبَّکُمْ لِحُبِّ فَاطِمَةَ انْظُرُوا مَنْ أَطْعَمَکُمْ لِحُبِّ فَاطِمَةَ انْظُرُوا مَنْ کَسَاکُمْ لِحُبِّ فَاطِمَةَ انْظُرُوا مَنْ سَقَاکُمْ شَرْبَةً فِی حُبِّ فَاطِمَةَ انْظُرُوا مَنْ رَدَّ عَنْکُمْ غَیْبَةً فِی حُبِّ فَاطِمَةَ خُذُوا بِیَدِهِ وَ أَدْخِلُوهُ الْجَنَّةَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ وَ اللَّهِ لَا یَبْقَی فِی النَّاسِ إِلَّا شَاکٌّ أَوْ کَافِرٌ أَوْ مُنَافِقٌ فَإِذَا صَارُوا بَیْنَ الطَّبَقَاتِ نَادَوْا کَمَا قَالَ اللَّهُ تَعَالَی فَما لَنا مِنْ شافِعِینَ وَ لا صَدِیقٍ حَمِیمٍ (1) فَیَقُولُونَ فَلَوْ أَنَّ لَنا کَرَّةً فَنَکُونَ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ (2) قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام هَیْهَاتَ هَیْهَاتَ مُنِعُوا مَا طَلَبُوا وَ لَوْ رُدُّوا لَعادُوا لِما نُهُوا عَنْهُ وَ إِنَّهُمْ لَکاذِبُونَ (3).

**[ترجمه]تفسیر فرات بن ابراهیم: به نقل از از جابر روایت می کند که گفت: به حضرت امام محمّد باقر علیه السّلام گفتم: «فدایت شوم یا ابن رسول اللَّه! حدیثی راجع به فضیلت جده ات فاطمه برای من بگو که هر گاه آن را برای شیعیانت نقل کنم خوشحال شوند.»

امام محمّد باقر فرمود: پیامبر معظم اسلام صلی اللَّه علیه و آله فرمود: «هنگامی که روز قیامت فرا می رسد، منبرهایی از نور برای پیامبران نصب خواهد شد. در آن روز منبر من از منبر همه بالاتر خواهد بود و خدای سبحان می فرماید: «یا محمّد! سخن بگو!» من آن روز خطبه ای خواهم خواند که هیچ کس از انبیا، نظیر آن را نشنیده باشند.

سپس منبرهایی از نور برای وصی های انبیا نصب خواهد شد که منبر وصی من علی بن ابی طالب علیه السّلام در وسط منبرهای آنان قرار خواهد داشت و بالاتر از منبر ایشان خواهد بود. آنگاه خطاب می رسد: «یا علی سخن بگو!» و علی خطبه ای می خواند که هیچ کس از اوصیا، نظیر آن را نشنیده باشند.

بعد از آن منبرهایی از نور برای فرزندان پیامبران نصب خواهند کرد. منبری از نور برای دو فرزندم، دو سبط من، دو نوگل من نصب خواهد شد و به ایشان گفته می شود: «سخن بگویید!» و ایشان خطبه ای می خوانند که احدی از فرزندان انبیا، نظیر آنها را نشنیده باشند.

پس از آن منادی که جبرئیل است ندا می کند: «فاطمه دختر حضرت محمّد صلی اللَّه علیه و آله کجاست؟ خدیجه دختر خُوَیلد کجاست؟ مریم دختر عمران کجاست؟ آسیه دختر مزاحم کجاست؟ ام کلثوم مادر یحیی بن زکریا کجاست؟» وقتی ایشان همه برخاستند، خدای رئوف می فرماید: «ای اهل محشر! امروز کرامت از کیست؟» حضرت محمّد و علی و حسن و حسین علیهم السّلام می گویند: «از خدایی که یکتا و قهار است.» خدای توانا خواهد فرمود: «ای اهل محشر! من کرامت را برای محمّد و علی و حسن و حسین و فاطمه قرار دادم. ای اهل محشر! سرهایتان را به زیر بیندازید و چشم هایتان را ببندید تا فاطمه زهرا به سوی بهشت رود!»

در همین موقع جبرئیل ناقه ای از بهشت برای آن بانو می آورد که دو پهلوی آن را با دیبای بهشتی تزیین کرده اند، مهار آن از مروارید و جهاز آن از مرجان است. جبرئیل ناقه را می خواباند و فاطمه سوار بر آن خواهد شد. آنگاه خدای رئوف صد هزار ملک می فرستد تا طرف راست آن بانو بایستند، صد هزار ملک دیگر می فرستد تا در طرف چپ وی قرار بگیرند و صد هزار ملک دیگر می فرستد تا فاطمه را بر فراز پر و بال خود به سوی بهشت برند.

موقعی که به در بهشت رسیدند، فاطمه زهرا به پشت سر خود نگاه خواهد کرد. خطاب می رسد که «ای دختر حبیب من! برای چه به پشت سر خویش می نگری، در صورتی که من دستور داده ام که داخل بهشت شوی؟» فاطمه می گوید: «پروردگارا! دوست داشتم در چنین روزی قدر و قابلیت من شناخته شود.» خدا می فرماید: «ای دختر حبیب من! برگرد و ببین و دست هر کس که محبت تو یا یکی از فرزندان تو را در قلب دارد بگیر و او را داخل بهشت کن.»

امام محمّد باقر علیه السّلام فرمود: «ای جابر! به خدا قسم که فاطمه در آن روز شیعیان خود را به گونه ای از میان اهل محشر جدا می کند و نجات می دهد که پرنده دانه های نیکو را از میان دانه های بی ارزش برمی چیند. هنگامی که او با شیعیانش به در بهشت می رسند، خدا به دل شیعیان فاطمه می اندازد که به پشت سر خود بنگرند. وقتی آنها به پشت سرشان نگاه کردند، خدای رئوف می فرماید: «ای دوستان من! برای چه به پشت سر خویش می نگرید، در صورتی که من شفاعت فاطمه، دختر حبیب خود را درباره شما پذیرفتم؟»

می گویند: «پروردگارا ما دوست داریم در یک چنین روزی قدر و اهمیت ما شناخته شود.» خدا می فرماید: «ای دوستان من! برگردید و هر کسی که شما را به خاطر دوستی فاطمه دوست داشته، هر کسی که به خاطر محبت فاطمه به شما غذا داده، هر کسی که بدن شما را به خاطر دوستی فاطمه پوشانیده، هر کسی که یک جرعه آب به خاطر محبت فاطمه به شما داده و هر کسی که به خاطر دوستی فاطمه در غیاب از شما دفاع کرده، دست همه آنان را بگیرید و داخل بهشت کنید.»

حضرت باقر علیه السّلام می فرماید: «به خدا قسم که از آن جماعت، غیر از افراد شکاک و کافر و منافق کسی باقی نخواهد ماند. وقتی که ایشان، یعنی کفار در میان طبقات مردم آمدند، چنان که در قرآن خبر داده، می گویند: «فَلَوْ أَنَّ لَنا کَرَّةً فَنَکُونَ مِنَ الْمُؤْمِنِین» - . شعرا / 100 - 102 - ، ما شفیع و دوست مهربانی نداریم، {ای کاش ما نیز چاره ای می داشتیم و از مؤمنین محسوب می شدیم.}

حضرت باقر علیه السّلام گفت: «هیهات هیهات! آنان به خواسته خود نخواهند رسید و چنان که خداوند متعال می فرماید: «وَ لَوْ رُدُّوا لَعادُوا لِما نُهُوا عَنْهُ وَ إِنَّهُمْ لَکاذِبُون» - . انعام / 28 - ، {اگر بر می گشتند نیز مشغول آن کاری می شدند که نباید بشوند؛ آنان دروغگو هستند.}

**[ترجمه]

**[ترجمه]تفسیر فرات بن ابراهیم: در تفسیر آیه «انّا انزلناه فی لیلة القدر»، - . قدر / 1 - { ما قران را در شب قدر نازل کردیم} از امام جعفر صادق علیه السّلام روایت می کند که گفت: «معنی کلمه «لیلة» که در آیه یکم این سوره مبارکه آمده، فاطمه و معنی کلمه «قدر» یعنی خدا. پس هر کس که فاطمه را آن طور که باید و شاید بشناسد، لیلة القدر را درک کرده است. فاطمه از این روی فاطمه نامیده شد که خلق نتوانستند او را کاملا بشناسند.»

**[ترجمه]

فَقُلْتُ لِلَّتِی أَظُنُّ أَنَّهَا أَکْبَرُ سِنّاً مَا اسْمُکِ قَالَتْ اسْمِی مَقْدُودَةُ قُلْتُ وَ لِمَ سُمِّیتِ مَقْدُودَةَ قَالَتْ خُلِقْتُ لِلْمِقْدَادِ بْنِ الْأَسْوَدِ الْکِنْدِیِّ صَاحِبِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقُلْتُ لِلثَّانِیَةِ مَا اسْمُکِ قَالَتْ ذَرَّةُ قُلْتُ وَ لِمَ سُمِّیتِ ذَرَّةَ وَ أَنْتِ فِی عَیْنِی نَبِیلَةٌ قَالَتْ خُلِقْتُ لِأَبِی ذَرٍّ الْغِفَارِیِّ صَاحِبِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقُلْتُ لِلثَّالِثَةِ مَا اسْمُکِ قَالَتْ سَلْمَی قُلْتُ وَ لِمَ سُمِّیتِ سَلْمَی قَالَتْ أَنَا لِسَلْمَانَ الْفَارِسِیِّ مَوْلَی أَبِیکِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَتْ فَاطِمَةُ ثُمَّ أَخْرَجْنَ لِی رُطَباً أَزْرَقَ کَأَمْثَالِ الْخُشْکَنَانَجِ (1) الْکِبَارِ أَبْیَضَ مِنَ الثَّلْجِ وَ أَزْکَی رِیحاً مِنَ الْمِسْکِ الْأَذْفَرِ فَأَحْضَرَتْهُ (2)

فَقَالَتْ لِی یَا سَلْمَانُ أَفْطِرْ عَلَیْهِ عَشِیَّتَکَ فَإِذَا کَانَ غَداً فَجِئْنِی بِنَوَاهُ أَوْ قَالَتْ عَجَمِهِ قَالَ سَلْمَانُ فَأَخَذْتُ الرُّطَبَ فَمَا مَرَرْتُ بِجَمْعٍ مِنْ أَصْحَابِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِلَّا قَالُوا یَا سَلْمَانُ أَ مَعَکَ مِسْکٌ قُلْتُ نَعَمْ فَلَمَّا کَانَ وَقْتُ الْإِفْطَارِ أَفْطَرْتُ عَلَیْهِ فَلَمْ أَجِدْ لَهُ عَجَماً وَ لَا نَوًی فَمَضَیْتُ إِلَی بِنْتِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فِی الْیَوْمِ الثَّانِی فَقُلْتُ لَهَا إِنِّی أَفْطَرْتُ عَلَی مَا أَتْحَفْتِینِی بِهِ فَمَا وَجَدْتُ لَهُ عَجَماً وَ لَا نَوًی قَالَتْ یَا سَلْمَانُ وَ لَنْ یَکُونَ لَهُ عَجَمٌ وَ لَا نَوًی وَ إِنَّمَا هُوَ نَخْلٌ غَرَسَهُ اللَّهُ فِی دَارِالسَّلَامِ بِکَلَامٍ عَلَّمَنِیهِ أَبِی مُحَمَّدٌ صلی الله علیه و آله کُنْتُ أَقُولُهُ غُدْوَةً وَ عَشِیَّةً قَالَ سَلْمَانُ قُلْتُ علمنی [عَلِّمِینِی] الْکَلَامَ یَا سَیِّدَتِی فَقَالَتْ إِنْ سَرَّکَ أَنْ لَا یَمَسَّکَ أَذَی الْحُمَّی مَا عِشْتَ فِی دَارِ الدُّنْیَا فَوَاظِبْ عَلَیْهِ ثُمَّ قَالَ سَلْمَانُ عَلَّمَتْنِی هَذَا الْحِرْزَ فَقَالَتْ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ بِسْمِ اللَّهِ النُّورِ بِسْمِ اللَّهِ نُورِ النُّورِ بِسْمِ اللَّهِ نُورٌ عَلَی نُورٍ بِسْمِ اللَّهِ الَّذِی هُوَ مُدَبِّرُ الْأُمُورِ بِسْمِ اللَّهِ الَّذِی خَلَقَ النُّورَ مِنَ النُّورِ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی خَلَقَ النُّورَ مِنَ النُّورِ وَ أَنْزَلَ النُّورَ عَلَی الطُّورِ فِی کِتابٍ مَسْطُورٍ فِی رَقٍّ مَنْشُورٍ بِقَدَرِ مَقْدُورٍ عَلَی نَبِیٍّ مَحْبُورٍ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی هُوَ بِالْعِزِّ مَذْکُورٌ

ص: 67

وَ بِالْفَخْرِ مَشْهُورٌ وَ عَلَی السَّرَّاءِ وَ الضَّرَّاءِ مَشْکُورٌ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی سَیِّدِنَا مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّاهِرِینَ قَالَ سَلْمَانُ فَتَعَلَّمْتُهُنَّ فَوَ اللَّهِ لَقَدْ عَلَّمْتُهُنَّ أَکْثَرَ مِنْ أَلْفِ نَفْسٍ مِنْ أَهْلِ الْمَدِینَةِ وَ مَکَّةَ مِمَّنْ بِهِمُ الْحُمَّی فَکُلٌّ بَرَأَ مِنْ مَرَضِهِ بِإِذْنِ اللَّهِ تَعَالَی.

**[ترجمه]مهج الدعوات: از سلمان فارسی روایت می کند که گفت: ده روز بعد از رحلت پیغمبر عزیز اسلام صلی اللَّه علیه و آله و سلم از منزل خود خارج و با حضرت علی بن ابی طالب علیه السّلام مواجه شدم. علی به من گفت: «ای سلمان! تو بعد از پیامبر خدا بر ما جفا کردی.» گفتم: «ای حبیب من، ای اباالحسن! جفایی به شما نکرده ام. چیزی که مرا از زیارت شما محروم کرده، غم و اندوه رحلت رسول خداست. علی فرمود: «ای سلمان، به منزل فاطمه زهرا بیا. زیرا او به تو لطف دارد و می خواهد از تحفه ای که از بهشت برایش آمده به تو عطا کند.» من گفتم: «آیا بعد از رحلت رسول اکرم اسلام برای فاطمه از بهشت تحفه آمده؟» فرمود: «آری، دیروز آمده.» سلمان می گوید: من به طرف خانه زهرای اطهر رفتم. وقتی وارد شدم، دیدم فاطمه نشسته و قطعه ای عبا در بر دارد. هر گاه آن عبا را روی سر خود می کشید پاهایش پیدا می شد و هر گاه پای خود را به وسیله آن می پوشاند، سر مبارکش باز می شد. وقتی چشم آن بانو به من افتاد عبا را به سر خود پیچید و گفت: «ای سلمان! تو بعد از رحلت پدرم به من جفا کردی.» گفتم: «ای دختر رسول خدا! مگر می شود که من به شما جفا کنم؟» فرمود: «پس بنشین و درباره آنچه به تو می گویم اندیشه کن.

من دیروز در همین جا نشسته بودم و در خانه بسته بود. من فکر می کردم به این دلیل که وحی از خاندان ما منقطع شده، ملائکه از منزل ما پا کشیده اند. ناگاه دیدم در خانه خود بخود باز شد و سه دختر وارد شدند که کسی به نیکویی، قد و قامت، تازگی صورت و خوشبویی آنان ندیده است. وقتی چشم من به ایشان افتاد، بدون اینکه آنان را بشناسم از جای برخاستم و گفتم: «پدرم به فدای شما! آیا از اهل مکه هستید یا اهل مدینه؟» گفتند: «ای دختر حضرت محمّد! ما اهل مکه و مدینه و اهل زمین نیستیم، بلکه از حوریه های بهشتی هستیم که خدای مهربان ما را برای زیارت تو فرستاده، زیرا ما مشتاق تو هستیم.»

من به یکی از ایشان که به نظرم می آمد از لحاظ سن بزرگ تر بود گفتم: «نام تو چیست؟» گفت: «مقدوده.» پرسیدم: «برای چه به این نام نامیده شدی؟» گفت: «برای اینکه من از برای مقداد بن اسود کندی، صحابه رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله آفریده شده ام.» از دومی پرسیدم: «نام تو چیست؟» گفت: «نام من ذره است.» گفتم: «تو را برای چه ذره می نامند، در صورتی که به نظر من شخص شریفی می آیی؟» گفت: «به این دلیل که برای ابوذر که صحابه رسول خداست آفریده شده ام.» به سومی گفتم: «نام تو چیست؟» گفت: «نامم سلمی است.» گفتم: «چرا تو را سلمی نام نهاده اند؟» گفت: «برای اینکه من برای سلمان، دوست پیامبر اسلام صلی اللَّه علیه و آله و سلم خلق شده ام.»

فاطمه اطهر گفت: «سپس آن حوریه ها رطب کبود رنگی را که همانند نان قندی بزرگ و از برف سفیدتر و از مشک خوشبوتر بود به من دادند.» آنگاه زهرای اطهر آن رطب را نزد من آورد و فرمود: «امشب با این رطب افطار کن و فردا هسته آن را نزد من بیاور.»

سلمان می گوید: «پس از گرفتن آن رطب از کنار گروهی از اصحاب پیامبر خدا عبور می کردم. آنها از من پرسیدند: «مگر مشک و عنبر همراه داری؟» گفتم: «آری، دارم.» وقت افطار با آن رطب افطار کردم، اما هسته ای در میان آن نیافتم. روز بعد به حضور دختر پیغمبر خدا رفتم و به وی گفتم: «من با آن تحفه ای که به من عطا کردی افطار کردم، ولی هسته ای در میان آن نیافتم.» فرمود: «ای سلمان! آن رطب نباید هم هسته ای داشته باشد، زیرا درخت این رطب را خدا بابت این دعایی که پدرم به من تعلیم داده و من آن را صبح و شام می خوانم، در بهشت غرس کرده است.» گفتم: آن دعا را به من یاد بده. فاطمه زهرا گفت: «اگر دوست داری تا زنده ای رنج تب به سراغت نیاید، به هوش باش که این دعا را همیشه بخوانی.» دوباره گفتم: «این حرز را به من تعلیم بده.»

فاطمه زهرا فرمود: «بگو بسم اللَّه النور، بسم اللَّه نور النور. بسم اللَّه نور علی نور، بسم اللَّه الذی هو مدبر الامور، بسم اللَّه الذی خلق النور من النور، الحمد للَّه الذی خلق النور من النور، و أنزل النور علی الطور، فی کِتابٍ مَسْطُورٍ، فِی رَقٍّ مَنْشُورٍ، بقدر مقدور، علی نبیّ محبور الحمد للَّه الذی هو بالعز مذکور، و بالفخر مشهور، و علی السراء و الضراء مشکور، و صلی اللَّه علی سیدنا محمّد و آله الطاهرین.»

سلمان می گوید: «من این دعا را گرفتم. به خدا قسم من این دعا را به بیشتر از هزار نفر از اهل مدینه و مکه که دچار تب شده بودند تعلیم دادم و تک تک آنان به لطف خدا از مرض تب شفا یافتند.»

**[ترجمه]

فَبَعَثَتْ حَسَناً أَوْ حُسَیْناً إِلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَرَجَعَ إِلَیْهَا فَقَالَتْ بِأَبِی أَنْتَ وَ أُمِّی قَدْ أَتَانَا اللَّهُ بِشَیْ ءٍ فَخَبَأْتُهُ قَالَ هَلُمِّی فَأَتَتْهُ فَکَشَفَتْ عَنِ الْجَفْنَةِ فَإِذَا هِیَ مَمْلُوءَةٌ خُبْزاً وَ لَحْماً فَلَمَّا نَظَرَتْ إِلَیْهِ بُهِتَتْ فَعَرَفَتْ أَنَّهَا کَرَامَةٌ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَحَمِدَتِ اللَّهَ وَ صَلَّتْ عَلَی نَبِیِّهِ فَقَالَ صلی الله علیه و آله مِنْ أَیْنَ لَکِ هَذَا یَا بُنَیَّةِ فَقَالَتْ هُوَ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یَرْزُقُ مَنْ یَشاءُ بِغَیْرِ حِسابٍ فَحَمِدَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ وَ قَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی جَعَلَکِ شَبِیهَةً بِسَیِّدَةِ نِسَاءِ الْعَالَمِینَ فِی نِسَاءِ بَنِی إِسْرَائِیلَ فِی وَقْتِهِمْ فَإِنَّهَا کَانَتْ إِذَا رَزَقَهَا اللَّهُ تَعَالَی فَسُئِلَتْ عَنْهُ قالَتْ هُوَ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یَرْزُقُ مَنْ یَشاءُ بِغَیْرِ حِسابٍ فَبَعَثَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله إِلَی عَلِیٍّ ثُمَّ أَکَلَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وَ عَلِیٌّ وَ فَاطِمَةُ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ وَ جَمِیعُ أَزْوَاجِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله وَ أَهْلُ بَیْتِهِ جَمِیعاً وَ شَبِعُوا وَ بَقِیَتِ الْجَفْنَةُ کَمَا هِیَ قَالَتْ فَاطِمَةُ فَأَوْسَعْتُ مِنْهَا عَلَی جَمِیعِ جِیرَانِی وَ جَعَلَ اللَّهُ فِیهَا الْبَرَکَةَ وَ الْخَیْرَ کَمَا فَعَلَ اللَّهُ بِمَرْیَمَ علیها السلام.

قب، [المناقب لابن شهرآشوب] الثعلبی فی تفسیره و ابن المؤذن فی الأربعین بإسنادهما عن محمد بن المنکدر عن جابر: مثله.

**[ترجمه]در بعضی از کتب مناقب: از اسامه نقل می کند که گفت: من نزد علی و عباس که در مسجد نشسته بودند رفتم. آنان به من گفتند: «برای ما از رسول خدا اجازه ورود بگیر.» من به پیغمبر خدا گفتم: «علی و عباس از شما اجازه تشرف می خواهند.» پیامبر فرمود: «آیا می دانی برای چه می خواهند نزد من بیایند؟» گفتم: «نه به خدا.» فرمود: «ولی من می دانم. اجازه ورود به ایشان بده.» وقتی آنها به حضور آن حضرت مشرف شدند، سلام کردند، نشستند و گفتند: «یا رسول اللَّه! کدام یک از اهل و عیالت نزد تو عزیزترند؟» فرمود: «فاطمه زهرا.»

همچنین از قول عایشه نقل می کند که هر گاه به یاد فاطمه می افتاد می گفت: «من جز پیامبر اسلام، کسی را راستگوتر از او ندیده ام.»

همچنین از جابر بن عبداللَّه نقل می کند که گفت: «چند روزی بود که رسول خدا غذا نخورده بود و آن حضرت از این بابت در رنج و تعب بود. ایشان بعد از آنکه به منزل هر یک از زنان خود رفت و غذایی نزد آنان نیافت، نزد فاطمه اطهر رفت و گفت: «ای دختر عزیزم! من گرسنه ام. آیا چیزی داری من بخورم؟»

زهرای اطهر گفت: «نه به خدا.» بعد از خارج شدن پیامبر اسلام از خانه فاطمه، یکی از همسایگان حضرت زهرا دو گرده نان و مقداری گوشت برای آن بانو فرستاد. فاطمه آن غذا را گرفت و در میان کاسه ای گذاشت و سر آن را پوشانید. آنگاه با خویشتن گفت: «اگر پدرم، خودم و اهل خانه ام گرسنه و محتاج غذا باشیم، من پدرم را بر خودم و اهل خانه ام مقدم می دانم.» سپس حسن یا حسین را به دنبال پیغمبر خدا فرستاد و آن حضرت به منزل فاطمه بازگشت.

زهرای اطهر گفت: «پدر جان! خدا مختصر غذایی برای ما عطا کرده که من آن را برای تو نگه داشته ام.» پیامبر اکرم فرمود: «آن را بیاور.» وقتی زهرای اطهر کاسه غذا را آورد و درپوش آن را برداشت، دید کاسه انباشته از نان و گوشت است. فاطمه با مشاهده آن غذا، دریافت که برکت آن از خیر و برکت پروردگار است. پس حمد خدای را به جای آورد و بر پیامبر او صلوات فرستاد.

پیغمبر اعظم فرمود: «ای دختر عزیزم! این غذا را از کجا آورده ای؟» گفت: «خدا آن را رسانده است. {خدا هر کس را که بخواهد رزق و روزی بی حساب می دهد.} رسول اکرم نیز حمد خدای را به جای آورد و به فاطمه گفت: «خدای را سپاسگزارم که ترا شبیه به حضرت مریم که بزرگ ترین زنان زمان خود بود قرار داد، زیرا حضرت مریم نیز هر گاه خدا رزق و روزی به وی عطا میکرد و از او می پرسیدند: «این غذا از کجا نصیب تو شده؟» می گفت: {از طرف پروردگار، زیرا خدا هر کس را که بخواهد رزق و روزی بی حساب عطا می کند.}

مناقب نیز این روایت را آورده است.

پیغمبر خدا صلی اللَّه علیه و آله به دنبال حضرت علی بن ابی طالب فرستاد که بیاید. آنگاه رسول خدا، علی مرتضی، فاطمه زهرا، امام حسن مجتبی، امام حسین و تمامی زنان پیغمبر اکرم از آن کاسه غذا خوردند تا سیر شدند. ولی غذای آن کاسه هنوز هیچ کاستی نیافته بود. فاطمه زهرا می فرماید: «من آن غذا را بین تمام همسایگانم تقسیم کردم. خدای توانا همان اندازه به آن غذا خیر و برکت داده بود که به غذای حضرت مریم عطا کرده بود.»

**[ترجمه]

لَهُ یَا أَبَا الْقَاسِمِ قَالَ یَا أَبَا الْقَاسِمِ وَ إِذَا قِیلَ لَهُ یَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ لَبَّیْکَ وَ سَعْدَیْکَ وَ تَهَلَّلَ وَجْهُهُ فَلَمَّا أَنْ نَادَاهُ الْأَعْرَابِیُّ یَا مُحَمَّدُ یَا مُحَمَّدُ قَالَ لَهُ النَّبِیُّ یَا مُحَمَّدُ یَا مُحَمَّدُ قَالَ لَهُ أَنْتَ السَّاحِرُ الْکَذَّابُ الَّذِی مَا أَظَلَّتِ الْخَضْرَاءُ وَ لَا أَقَلَّتِ الْغَبْرَاءُ مِنْ ذِی لَهْجَةٍ هُوَ أَکْذَبُ مِنْکَ أَنْتَ الَّذِی تَزْعَمُ أَنَّ لَکَ فِی هَذِهِ الْخَضْرَاءِ إِلَهاً بَعَثَ بِکَ إِلَی الْأَسْوَدِ وَ الْأَبْیَضِ وَ اللَّاتِ وَ الْعُزَّی لَوْ لَا أَنِّی أَخَافُ أَنَّ قَوْمِی یُسَمُّونَنِی الْعَجُولَ لَضَرَبْتُکَ بِسَیْفِی هَذَا ضَرْبَةً أَقْتُلُکَ بِهَا فَأَسُودَ بِکَ الْأَوَّلِینَ وَ الْآخِرِینَ فَوَثَبَ إِلَیْهِ عُمَرُ بْنُ الْخَطَّابِ لِیَبْطِشَ بِهِ فَقَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله اجْلِسْ یَا أَبَا حَفْصٍ فَقَدْ کَادَ الْحَلِیمُ أَنْ یَکُونَ نَبِیّاً ثُمَّ الْتَفَتَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله إِلَی الْأَعْرَابِیِّ فَقَالَ لَهُ یَا أَخَا بَنِی سُلَیْمٍ هَکَذَا تَفْعَلُ الْعَرَبُ یَتَهَجَّمُونَ عَلَیْنَا فِی مَجَالِسِنَا یَجْبَهُونَنَا بِالْکَلَامِ الْغَلِیظِ یَا أَعْرَابِیُّ وَ الَّذِی بَعَثَنِی بِالْحَقِّ نَبِیّاً إِنَّ مَنْ ضَرَّ بِی فِی دَارِ الدُّنْیَا هُوَ غَداً فِی النَّارِ یَتَلَظَّی یَا أَعْرَابِیُّ وَ الَّذِی بَعَثَنِی بِالْحَقِّ نَبِیّاً إِنَّ أَهْلَ السَّمَاءِ السَّابِعَةِ یُسَمُّونَنِی أَحْمَدَ الصَّادِقَ یَا أَعْرَابِیُّ أَسْلِمْ تَسْلَمْ مِنَ النَّارِ یَکُونُ لَکَ مَا لَنَا وَ عَلَیْکَ مَا عَلَیْنَا وَ تَکُونُ أَخَانَا فِی الْإِسْلَامِ قَالَ فَغَضِبَ الْأَعْرَابِیُّ وَ قَالَ وَ اللَّاتِ وَ الْعُزَّی لَا أُومِنُ بِکَ یَا مُحَمَّدُ أَوْ یُؤْمِنَ هَذَا الضَّبُّ ثُمَّ رَمَی بِالضَّبِّ عَنْ کُمِّهِ فَلَمَّا أَنْ وَقَعَ الضَّبُّ عَلَی الْأَرْضِ وَلَّی هَارِباً فَنَادَاهُ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله أَیُّهَا الضَّبُّ أَقْبِلْ إِلَیَّ فَأَقْبَلَ الضَّبُّ یَنْظُرُ إِلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قَالَ فَقَالَ لَهُ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله أَیُّهَا الضَّبُّ مَنْ أَنَا فَإِذَا هُوَ یَنْطِقُ بِلِسَانٍ فَصِیحٍ ذَرِبٍ غَیْرِ قَطِعٍ فَقَالَ أَنْتَ مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ بْنِ هَاشِمِ بْنِ عَبْدِ مَنَافٍ فَقَالَ لَهُ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله مَنْ تَعْبُدُ قَالَ أَعْبُدُ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ الَّذِی فَلَقَ الْحَبَّةَ وَ بَرَأَ النَّسَمَةَ وَ اتَّخَذَ إِبْرَاهِیمَ خَلِیلًا وَ اصْطَفَاکَ یَا مُحَمَّدُ حَبِیباً ثُمَّ أَنْشَأَ یَقُولُ

أَلَا یَا رَسُولَ اللَّهِ إِنَّکَ صَادِقٌ*** فَبُورِکْتَ مَهْدِیّاً وَ بُورِکْتَ هَادِیاً

شَرَعْتَ لَنَا دِینَ الْحَنِیفَةِ بَعْدَ مَا*** عَبَدْنَا کَأَمْثَالِ الْحَمِیرِ الطَّوَاغِیَا

ص: 70

فَیَا خَیْرَ مَدْعُوٍّ وَ یَا خَیْرَ مُرْسَلٍ*** إِلَی الْجِنِّ بَعْدَ الْإِنْسِ لَبَّیْکَ دَاعِیاً

وَ نَحْنُ أُنَاسٌ مِنْ سُلَیْمٍ وَ إِنَّنَا*** أَتَیْنَاکَ نَرْجُو أَنْ نَنَالَ الْعَوَالِیَا

أَتَیْتَ بِبُرْهَانٍ مِنَ اللَّهِ وَاضِحٍ*** فَأَصْبَحْتَ فِینَا صَادِقَ الْقَوْلِ زَاکِیاً

فَبُورِکْتَ فِی الْأَحْوَالِ حَیّاً وَ مَیِّتاً*** وَ بُورِکْتَ مَوْلُوداً وَ بُورِکْتَ نَاشِیاً

قَالَ ثُمَّ أَطْبَقَ عَلَی فَمِ الضَّبِّ فَلَمْ یُحِرْ جَوَاباً فَلَمَّا أَنْ نَظَرَ الْأَعْرَابِیُّ إِلَی ذَلِکَ قَالَ وَا عَجَبَا ضَبٌّ اصْطَدْتُهُ مِنَ الْبَرِّیَّةِ ثُمَّ أَتَیْتُ بِهِ فِی کُمِّی لَا یَفْقَهُ وَ لَا یَنْقَهُ وَ لَا یَعْقِلُ یُکَلِّمُ مُحَمَّداً صلی الله علیه و آله بِهَذَا الْکَلَامِ وَ یَشْهَدُ لَهُ بِهَذِهِ الشَّهَادَةِ أَنَا لَا أَطْلُبُ أَثَراً بَعْدَ عَیْنٍ مُدَّ یَمِینَکَ فَأَنَا أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ فَأَسْلَمَ الْأَعْرَابِیُّ وَ حَسُنَ إِسْلَامُهُ ثُمَّ الْتَفَتَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله إِلَی أَصْحَابِهِ فَقَالَ لَهُمْ عَلِّمُوا الْأَعْرَابِیَّ سُوَراً مِنَ الْقُرْآنِ قَالَ فَلَمَّا أَنْ عُلِّمَ الْأَعْرَابِیُّ سُوَراً مِنَ الْقُرْآنِ قَالَ لَهُ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله هَلْ لَکَ شَیْ ءٌ مِنَ الْمَالِ قَالَ وَ الَّذِی بَعَثَکَ بِالْحَقِّ نَبِیّاً إِنَّا أَرْبَعَةُ آلَافِ رَجُلٍ مِنْ بَنِی سُلَیْمٍ مَا فِیهِمْ أَفْقَرُ مِنِّی وَ لَا أَقَلُّ مَالًا ثُمَّ الْتَفَتَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله إِلَی أَصْحَابِهِ فَقَالَ لَهُمْ مَنْ یَحْمِلِ الْأَعْرَابِیَّ عَلَی نَاقَةٍ أَضْمَنْ لَهُ عَلَی اللَّهِ نَاقَةً مِنْ نُوقِ الْجَنَّةِ قَالَ فَوَثَبَ إِلَیْهِ سَعْدُ بْنُ عُبَادَةَ قَالَ فِدَاکَ أَبِی وَ أُمِّی عِنْدِی نَاقَةٌ حَمْرَاءُ عُشَرَاءُ وَ هِیَ لِلْأَعْرَابِیِّ فَقَالَ لَهُ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله یَا سَعْدُ تَفْخَرُ عَلَیْنَا بِنَاقَتِکَ أَ لَا أَصِفُ لَکَ النَّاقَةَ الَّتِی نُعْطِیکَهَا بَدَلًا مِنْ نَاقَةِ الْأَعْرَابِیِّ فَقَالَ بَلَی فِدَاکَ أَبِی وَ أُمِّی فَقَالَ یَا سَعْدُ نَاقَةٌ مِنْ ذَهَبٍ أَحْمَرَ وَ قَوَائِمُهَا مِنَ الْعَنْبَرِ وَ وَبَرُهَا مِنَ الزَّعْفَرَانِ وَ عَیْنَاهَا مِنْ یَاقُوتَةٍ حَمْرَاءَ وَ عُنُقُهَا مِنَ الزَّبَرْجَدِ الْأَخْضَرِ وَ سَنَامُهَا مِنَ الْکَافُورِ الْأَشْهَبِ وَ ذَقَنُهَا مِنَ الدُّرِّ وَ خِطَامُهَا مِنَ اللُّؤْلُؤِ الرَّطْبِ عَلَیْهَا قُبَّةٌ مِنْ دُرَّةٍ بَیْضَاءَ یُرَی بَاطِنُهَا مِنْ ظَاهِرِهَا وَ ظَاهِرُهَا مِنْ بَاطِنِهَا تَطِیرُ بِکَ فِی الْجَنَّةِ ثُمَّ الْتَفَتَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله إِلَی أَصْحَابِهِ فَقَالَ لَهُمْ مَنْ یُتَوِّجِ الْأَعْرَابِیَّ أَضْمَنْ لَهُ

ص: 71

عَلَی اللَّهِ تَاجَ التُّقَی قَالَ فَوَثَبَ إِلَیْهِ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام وَ قَالَ فِدَاکَ أَبِی وَ أُمِّی وَ مَا تَاجُ التُّقَی فَذَکَرَ مِنْ صِفَتِهِ قَالَ فَنَزَعَ عَلِیٌّ علیه السلام عِمَامَتَهُ فَعَمَّمَ بِهَا الْأَعْرَابِیَّ ثُمَّ الْتَفَتَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله فَقَالَ مَنْ یُزَوِّدِ الْأَعْرَابِیَّ وَ أَضْمَنَ لَهُ عَلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ زَادَ التَّقْوَی قَالَ فَوَثَبَ إِلَیْهِ سَلْمَانُ الْفَارِسِیُّ فَقَالَ فِدَاکَ أَبِی وَ أُمِّی وَ مَا زَادُ التَّقْوَی قَالَ یَا سَلْمَانُ إِذَا کَانَ آخِرُ یَوْمٍ مِنَ الدُّنْیَا لَقَّنَکَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ قَوْلَ شَهَادَةِ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّهِ فَإِنْ أَنْتَ قُلْتَهَا لَقِیتَنِی وَ لَقِیتُکَ وَ إِنْ أَنْتَ لَمْ تَقُلْهَا لَمْ تَلْقَنِی وَ لَمْ أَلْقَکَ أَبَداً قَالَ فَمَضَی سَلْمَانُ حَتَّی طَافَ تِسْعَةَ أَبْیَاتٍ مِنْ بُیُوتِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَلَمْ یَجِدْ عِنْدَهُنَّ شَیْئاً فَلَمَّا أَنْ وَلَّی رَاجِعاً نَظَرَ إِلَی حُجْرَةِ فَاطِمَةَ علیها السلام فَقَالَ إِنْ یَکُنْ خَیْرٌ فَمِنْ مَنْزِلِ فَاطِمَةَ بِنْتِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله فَقَرَعَ الْبَابَ فَأَجَابَتْهُ مِنْ وَرَاءِ الْبَابِ مَنْ بِالْبَابِ فَقَالَ لَهَا أَنَا سَلْمَانُ الْفَارِسِیُّ فَقَالَتْ لَهُ یَا سَلْمَانُ وَ مَا تَشَاءُ فَشَرَحَ قِصَّةَ الْأَعْرَابِیِّ وَ الضَّبِّ مَعَ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قَالَتْ لَهُ یَا سَلْمَانُ وَ الَّذِی بَعَثَ مُحَمَّداً صلی الله علیه و آله بِالْحَقِّ نَبِیّاً إِنَّ لَنَا ثَلَاثاً مَا طَعِمْنَا وَ إِنَّ الْحَسَنَ وَ الْحُسَیْنَ قَدْ اضْطَرَبَا عَلَیَّ مِنْ شِدَّةِ الْجُوعِ ثُمَّ رَقَدَا کَأَنَّهُمَا فَرْخَانِ مَنْتُوفَانِ وَ لَکِنْ لَا أَرُدُّ الْخَیْرَ إِذَا نَزَلَ الْخَیْرُ بِبَابِی یَا سَلْمَانُ خُذْ دِرْعِی هَذَا ثُمَّ امْضِ بِهِ إِلَی شَمْعُونَ الْیَهُودِیِّ وَ قُلْ لَهُ تَقُولُ لَکَ فَاطِمَةُ بِنْتُ مُحَمَّدٍ أَقْرِضْنِی عَلَیْهِ صَاعاً مِنْ تَمْرٍ وَ صَاعاً مِنْ شَعِیرٍ أَرُدَّهُ عَلَیْکَ إِنْ شَاءَ اللَّهُ تَعَالَی قَالَ فَأَخَذَ سَلْمَانُ الدِّرْعَ ثُمَّ أَتَی

بِهِ إِلَی شَمْعُونَ الْیَهُودِیِّ فَقَالَ لَهُ یَا شَمْعُونُ هَذَا دِرْعُ فَاطِمَةَ بِنْتِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله تَقُولُ لَکَ أَقْرِضْنِی عَلَیْهِ صَاعاً مِنْ تَمْرٍ وَ صَاعاً مِنْ شَعِیرٍ أَرُدَّهُ عَلَیْکَ إِنْ شَاءَ اللَّهُ قَالَ فَأَخَذَ شَمْعُونُ الدِّرْعَ ثُمَّ جَعَلَ یُقَلِّبُهُ فِی کَفِّهِ وَ عَیْنَاهُ تَذْرِفَانِ بِالدُّمُوعِ وَ هُوَ یَقُولُ یَا سَلْمَانُ هَذَا هُوَ الزُّهْدُ فِی الدُّنْیَا هَذَا الَّذِی أَخْبَرَنَا بِهِ مُوسَی بْنُ عِمْرَانَ

ص: 72

فِی التَّوْرَاةِ أَنَا أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ فَأَسْلَمَ وَ حَسُنَ إِسْلَامُهُ.

ثُمَّ دَفَعَ إِلَی سَلْمَانَ صَاعاً مِنْ تَمْرٍ وَ صَاعاً مِنْ شَعِیرٍ فَأَتَی بِهِ سَلْمَانُ إِلَی فَاطِمَةَ فَطَحَنَتْهُ بِیَدِهَا وَ اخْتَبَزَتْهُ خُبْزاً ثُمَّ أَتَتْ بِهِ إِلَی سَلْمَانَ فَقَالَتْ لَهُ خُذْهُ وَ امْضِ بِهِ إِلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قَالَ فَقَالَ لَهَا سَلْمَانُ یَا فَاطِمَةُ خُذِی مِنْهُ قُرْصاً تُعَلِّلِینَ بِهِ الْحَسَنَ وَ الْحُسَیْنَ فَقَالَتْ یَا سَلْمَانُ هَذَا شَیْ ءٌ أَمْضَیْنَاهُ لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ لَسْنَا نَأْخُذُ مِنْهُ شَیْئاً قَالَ فَأَخَذَهُ سَلْمَانُ فَأَتَی بِهِ النَّبِیَّ صلی الله علیه وآله فَلَمَّا نَظَرَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله إِلَی سَلْمَانَ قَالَ لَهُ یَا سَلْمَانُ مِنْ أَیْنَ لَکَ هَذَا قَالَ مِنْ مَنْزِلِ بِنْتِکَ فَاطِمَةَ قَالَ وَ کَانَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله لَمْ یَطْعَمْ طَعَاماً مُنْذُ ثَلَاثٍ قَالَ فَوَثَبَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله حَتَّی وَرَدَ إِلَی حُجْرَةِ فَاطِمَةَ فَقَرَعَ الْبَابَ وَ کَانَ إِذَا قَرَعَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله الْبَابَ لَا یَفْتَحُ لَهُ الْبَابَ إِلَّا فَاطِمَةُ فَلَمَّا أَنْ فَتَحَتْ لَهُ الْبَابَ نَظَرَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله إِلَی صُفَارِ وَجْهِهَا وَ تَغَیُّرِ حَدَقَتَیْهَا فَقَالَ لَهَا یَا بُنَیَّةِ مَا الَّذِی أَرَاهُ مِنْ صُفَارِ وَجْهِکِ وَ تَغَیُّرِ حَدَقَتَیْکِ فَقَالَتْ یَا أَبَتِ إِنَّ لَنَا ثَلَاثاً مَا طَعِمْنَا طَعَاماً وَ إِنَّ الْحَسَنَ وَ الْحُسَیْنَ قَدِ اضْطَرَبَا عَلَیَّ مِنْ شِدَّةِ الْجُوعِ ثُمَّ رَقَدَا کَأَنَّهُمَا فَرْخَانِ مَنْتُوفَانِ قَالَ فَأَنْبَهَهُمَا النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله فَأَخَذَ وَاحِداً عَلَی فَخِذِهِ الْأَیْمَنِ وَ الْآخَرَ عَلَی فَخِذِهِ الْأَیْسَرِ وَ أَجْلَسَ فَاطِمَةَ بَیْنَ یَدَیْهَا وَ اعْتَنَقَهَا النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله وَ دَخَلَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام فَاعْتَنَقَ النَّبِیَّ صلی الله علیه وآله مِنْ وَرَائِهِ ثُمَّ رَفَعَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله طَرْفَهُ نَحْوَ السَّمَاءِ فَقَالَ إِلَهِی وَ سَیِّدِی وَ مَوْلَایَ هَؤُلَاءِ أَهْلُ بَیْتِی اللَّهُمَّ أَذْهِبْ عَنْهُمُ الرِّجْسَ وَ طَهِّرْهُمْ تَطْهِیراً قَالَ ثُمَّ وَثَبَتْ فَاطِمَةُ بِنْتُ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله حَتَّی دَخَلَتْ إِلَی مِخْدَعٍ لَهَا فَصَفَّتْ قَدَمَیْهَا فَصَلَّتْ رَکْعَتَیْنِ ثُمَّ رَفَعَتْ بَاطِنَ کَفَّیْهَا إِلَی السَّمَاءِ وَ قَالَتْ إِلَهِی وَ سَیِّدِی هَذَا مُحَمَّدٌ نَبِیُّکَ وَ هَذَا عَلِیٌّ ابْنُ عَمِّ نَبِیِّکَ وَ هَذَانِ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ

ص: 73

سِبْطَا نَبِیِّکَ إِلَهِی أَنْزِلْ عَلَیْنا مائِدَةً مِنَ السَّماءِ کَمَا أَنْزَلْتَهَا عَلَی بَنِی إِسْرَائِیلَ أَکَلُوا مِنْهَا وَ کَفَرُوا بِهَا اللَّهُمَّ أَنْزِلْهَا عَلَیْنَا فَإِنَّا بِهَا مُؤْمِنُونَ قَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ وَ اللَّهِ مَا اسْتَتَمَّتِ الدَّعْوَةُ فَإِذَا هِیَ بِصَحْفَةٍ مِنْ وَرَائِهَا یَفُورُ قُتَارُهَا وَ إِذَا قُتَارُهَا أَزْکَی مِنَ الْمِسْکِ الْأَذْفَرِ فَاحْتَضَنَتْهَا ثُمَّ أَتَتْ بِهَا إِلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله وَ عَلِیٍّ وَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ فَلَمَّا أَنْ نَظَرَ إِلَیْهَا عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام قَالَ لَهَا یَا فَاطِمَةُ مِنْ أَیْنَ لَکِ هَذَا وَ لَمْ یَکُنْ عَهِدَ عِنْدَهَا شَیْئاً فَقَالَ لَهُ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله کُلْ یَا أَبَا الْحَسَنِ وَ لَا تَسْأَلْ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی لَمْ یُمِتْنِی حَتَّی رَزَقَنِی وَلَداً مَثَلُهَا مَثَلُ مَرْیَمَ بِنْتِ عِمْرَانَ کُلَّما دَخَلَ عَلَیْها زَکَرِیَّا الْمِحْرابَ وَجَدَ عِنْدَها رِزْقاً قالَ یا مَرْیَمُ أَنَّی لَکِ هذا قالَتْ هُوَ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یَرْزُقُ مَنْ یَشاءُ بِغَیْرِ حِسابٍ (1) قَالَ فَأَکَلَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله وَ عَلِیٌّ وَ فَاطِمَةُ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ وَ خَرَجَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله وَ تَزَوَّدَ الْأَعْرَابِیُّ وَ اسْتَوَی عَلَی رَاحِلَتِهِ وَ أَتَی بَنِی سُلَیْمٍ وَ هُمْ یَوْمَئِذٍ أَرْبَعَةُ آلَافِ رَجُلٍ فَلَمَّا أَنْ وَقَفَ فِی وَسْطِهِمْ نَادَاهُمْ بِعُلُوِّ صَوْتِهِ قُولُوا لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ قَالَ فَلَمَّا سَمِعُوا مِنْهُ هَذِهِ الْمَقَالَةَ أَسْرَعُوا إِلَی سُیُوفِهِمْ فَجَرَّدُوهَا ثُمَّ قَالُوا لَهُ لَقَدْ صَبَوْتَ إِلَی دِینِ مُحَمَّدٍ السَّاحِرِ الْکَذَّابِ فَقَالَ لَهُمْ مَا هُوَ بِسَاحِرٍ وَ لَا کَذَّابٍ ثُمَّ قَالَ یَا مَعْشَرَ بَنِی سُلَیْمٍ إِنَّ إِلَهَ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله خَیْرُ إِلَهٍ وَ إِنَّ مُحَمَّداً صلی الله علیه و آله خَیْرُ نَبِیٍّ أَتَیْتُهُ جَائِعاً فَأَطْعَمَنِی وَ عَارِیاً فَکَسَانِی وَ رَاجِلًا فَحَمَلَنِی ثُمَّ شَرَحَ لَهُمْ قِصَّةَ الضَّبِّ مَعَ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله وَ أَنْشَدَهُمُ الشَّعْرَ الَّذِی أَنْشَدَ فِی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله ثُمَّ قَالَ یَا مَعَاشِرَ بَنِی سُلَیْمٍ أَسْلِمُوا تَسْلَمُوا مِنَ النَّارِ فَأَسْلَمَ فِی ذَلِکَ الْیَوْمِ أَرْبَعَةُ آلَافِ رَجُلٍ وَ هُمْ أَصْحَابُ الرَّایَاتِ الْخُضْرِ وَ هُمْ حَوْلَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه وآله.

أقول: وجدت هذا الحدیث فی کتاب قدیم من مؤلفات العامة قال حدثنا أبو بکر أحمد بن علی الطرشیشی ببغداد سنة أربع و ثمانین و أربعمائة قال حدثتنا

ص: 74

کریمة بنت أحمد بن محمد بن حاتم المروزی بمکة حرسها الله بقراءتها علینا فی المسجد الحرام فی ذی الحجة سنة إحدی و ثلاثین و أربعمائة قالت أخبرنا أبو علی زاهر بن أحمد الفقیه بسرخس قال حدثنا معاذ بن یوسف الجرجانی قال حدثنا أحمد بن محمد بن غالب عن عثمان بن أبی شیبة عن ابن نمیر عن مجالد عن ابن عباس: مثله

**[ترجمه]مناقب: از ابن عباس روایت می کند که گفت: «یک اعرابی از قبیله بنی سلیم به صحرا رفت. ناگاه دید سوسماری دوید و از جلوی او فرار کرد. اعرابی سوسمار را تعقیب کرد و بعد از شکار سوسمار، آن را در میان آستین خود جای داد. آنگاه به حضور پیغمبر معظم اسلام رفت.

وقتی در مقابل آن حضرت قرار گرفت گفت: «یا محمّد یا محمّد!» اخلاق رسول خدا این بود که هر گاه به آن حضرت می گفتند: «یا محمّد!» آن بزرگوار هم می فرمود: «یا محمّد!» هر گاه به او گفته می شد : «یا احمد!» می فرمود: «یا احمد!» هر گاه به آن حضرت گفته می شد: «یا ابوالقاسم!» می فرمود: «یا ابوالقاسم!» ولی هر وقت به آن بزرگوار گفته می شد: «یا رسول اللَّه!» می فرمود: «لبیک و سعدیک!» و صورت مبارکش می درخشید. وقتی آن اعرابی رسول خدا را با گفتن: «یا محمّد! یا محمّد!» خطاب قرار داد، آن بزرگوار هم طبق اخلاقی که داشت فرمود: «یا محمّد یا محمّد!»

آنگاه اعرابی به آن برگزیده خدا گفت: «تو همان جادوگر و دروغگویی هستی که آسمان در زیر خود و زمین در روی خود، همانند تو ندیده است. تو همان کسی هستی که گمان می کنی در این آسمان خدایی داری و آن خدا هم تو را بر هر سیاه و سفیدی و لات و عزی مبعوث کرده است! اگر من این بیمناک نبودم که قبیله ام مرا مردی عجول و بی صبر بنامند، با همین شمشیرم ضربتی به تو می زدم که تو را هلاک کند و به این ترتیب بر اولین و آخرین سیادت می کردم.»

عمر بن خطاب از جای جست تا به آن مرد حمله کند، ولی پیامبر اسلام رو به او کرد و فرمود: «بنشین! زیرا مقام شخص بردبار و صبور، کم از مقام پیغمبری نیست.» سپس رو به اعرابی کرد و به او فرمود: «ای عرب بنی سلیم! آیا از عرب عملی همچون عملی که تو انجام دادی سر می زند و این طور به ما و مجلس ما هجوم می آورد و این گونه خشونت و درشتی می کند؟ ای اعرابی! قسم به حق آن خدایی که مرا به پیامبری مبعوث کرده، هر کس که در دنیا به من زیانی برساند، فردای قیامت گرفتار آتش سوزان خواهد شد. ای اعرابی! قسم به آن خدایی که مرا به پیغمبری برگزیده، اهل آسمان هفتم مرا احمد صادق می نامند. ای اعرابی! اسلام بیاور تا از آتش در امان باشی، آنچه که موافق ما باشد، موافق تو نیز باشد، آنچه که بر علیه ما باشد، بر علیه تو نیز باشد و تو برادر دینی ما باشی.»

اعرابی خشمگین شد و گفت: «به حق بت لات و عزی قسم تا این سوسمار به تو ایمان نیاورد، من ایمان نخواهم آورد.» آنگاه آن سوسمار را از آستین خود بیرون آورد. همین که سوسمار روی زمین افتاد، پا به فرار گذاشت. رسول خدا صلّی اللَّه علیه و آله سوسمار را صدا زد و فرمود: «نزد من بیا!» سوسمار بازگشت، مقابل آن حضرت آمد و به جمال مبارکش نگریست! آنگاه پیغمبر اعظم به سوسمار فرمود: «من کیستم؟»

ناگاه سوسمار با زبانی فصیح به سخن درآمد و گفت: «تو محمّد بن عبداللَّه بن عبدالمطب بن هاشم بن عبد مناف هستی.» رسول اکرم به سوسمار فرمود: «تو که را می پرستی؟» گفت: «آن خدایی را می پرستم که دل دانه را می شکافد، انسان را می آفریند و حضرت ابراهیم را خلیل خود و تو را حبیب خویش قرار داده است.» سپس این اشعار را سرود:

ای رسول خدا! حقا که تو راستگو هستی. تو هدایت شده ای با برکت هستی تو دین یکتاپرستی را برای ما آوردی که همچون الاغ بت ها را پرستش می کردیم.

ای بهترین خوانده شدگان! و ای بهترین فرستاده شدگان به سوی انس و جن!

دعوت تو را لبیک می گویم. ما مردمانی از قبیله سلیم می باشیم که نزد تو آمده ایم تا به مقامی عالی نائل شویم.

تو از طرف خدا دلیل و برهان واضحی آورده ای و ما تو رابه صدق گفتار و پاکیزگی می شناسیم

تو چه در حیات و چه در ممات، چه در کودکی و چه در بزرگسالی، با خیر و برکت بوده و هستی

آنگاه سوسمار دهان از سخن گفتن فرو بست. وقتی مرد اعرابی با این منظره مواجه شد گفت: «شگفتا! این سوسمار که من آن را از بیابان ها شکار کردم و در میان آستین خویشتن جای دادم، این جانداری که دانش و بینش و عقلی ندارد با محمّد این چنین سخن می گوید و چنین شهادتی را درباره نبوت وی می دهد، دیگر من در پی چه برهانی هستم؟» آنگاه رو به پیامبر خدا کرد و گفت: «یا محمّد! دست خود را پیش آور تا من با تو بیعت کنم. من شهادت می دهم که خدایی جز خدای یکتا نیست و شهادت می دهم که محمّد رسول اوست.» به این ترتیب مرد اعرابی اسلام آورد و در زمره مسلمانان ثابت قدم قرار گرفت.

پس از آن پیغمبر اکرم صلی اللَّه علیه و آله رو به اصحاب خود کرد و به آنان فرمود: «چند سوره ای از قرآن به این اعرابی بیاموزید.» وقتی اعرابی تعدادی از سوره های قرآن را آموخت، رسول خدا به وی پرسید: «آیا از مال دنیا چیزی داری؟» گفت: «قسم به حق آن خدایی که تو را به پیامبری مبعوث فرموده، در میان چهار هزار نفر اهالی قبیله بنی سلیم، من از همه فقیرترم.» پیغمبر اکرم رو به یاران خود کرد و فرمود: «چه کسی یک ناقه به این اعرابی می دهد تا من از طرف خدا تضمین دهم که یک ناقه بهشتی به او عطا فرماید؟» سعد بن عباده برخاست و گفت: «پدر و مادرم به فدای تو! من یک ناقه سرخ دارم و به او می دهم.» پیامبر اعظم به سعد فرمود: «تو به واسطه این ناقه به ما فخر فروشی می کنی؟ آیا دوست داری صفات آن ناقه را که به تو عطا خواهیم کرد برایت وصف کنم؟» گفت: «آری، پدرم و مادرم به فدای تو!»

فرمود: «ای سعد! آن ناقه، ناقه ای است از طلای قرمز که پاهای آن از عنبر، کرک آن از زعفران، چشم هایش از یاقوت قرمز، گردن آن از زبرجد سبز، کوهان آن از کافور اشهب، چانه آن از درّ و عنان آن از مروارید تازه است. بر پشت آن قبه ای قرار دارد از درّ سفید که باطن آن از ظاهرش و ظاهرش از باطنش دیده می شود. همان ناقه است که پرواز کنان تو را به طرف بهشت می برد.»

آنگاه رسول خدا بار دیگر رو به صحابه کرد و فرمود: «چه کسی عمامه ای به این اعرابی می دهد تا من از طرف خدای تعالی ضامن شوم که تاج تقوا به وی عطا فرماید؟» حضرت علی بن ابی طالب علیه السّلام از جای برخاست و گفت: «پدر و مادرم به فدای تو، یا رسول اللَّه! تاج تقوا چگونه تاجی است؟» پس از اینکه رسول خدا وصف آن را شرح داد، علی علیه السّلام عمامه خود را باز کرد و آن را به سر اعرابی بست.

پیامبر اکرم دیگر بار رو به یاران خود کرد و فرمود: «چه کسی به این اعرابی زاد راه و توشه می دهد تا من ضامن شوم که خدا زاد راه و توشه تقوا به وی عطا کند؟» سلمان فارسی از جای برخاست و گفت: «پدر و مادرم به فدای تو، یا رسول اللَّه! زاد راه و توشه تقوا چیست؟» فرمود: «ای سلمان! آنگاه که روز آخر عمر تو فرا رسد، خدا شهادت لا اله الا اللَّه و ان محمّد! رسول اللَّه را به تو تلقین خواهد کرد. اگر تو این شهادتین را بر زبان آوری، مرا ملاقات می کنی و من هم تو را ملاقات خواهم کرد. اگر آن را بر زبان نیاوری، مرا ملاقات نمی کنی و من نیز تو را نخواهم دید.»

سلمان رفت و نه خانه از خانه های پیغمبر خدا را جستجو کرد، ولی غذایی نزد زنان آن بزرگوار نیافت. دست آخر به طرف خانه فاطمه اطهر رفت و با خود گفت: «اگر خیری باشد، در منزل فاطمه دختر حضرت محمّد باید سراغش را گرفت.» وقتی دق الباب کرد، فاطمه زهرا از پشت در فرمود: «کیستی؟» گفت: «من سلمان فارسی ام.» فرمود: «چه حاجتی داری؟» سلمان ماجرای ملاقات اعرابی و سوسمارش با رسول خدا را شرح داد. فاطمه فرمود: «ای سلمان! به حق آن خدایی که حضرت محمّد را به پیامبری مبعوث فرموده، سه روز است که ما غذایی نخورده ایم. حسن و حسین از شدت گرسنگی بهانه جویی می کنند و حال همچون دو جوجه به خواب رفته اند. با این حال هر گاه خیری بر در خانه من بیاید، من آن را رد نخواهم کرد. بیا ای سلمان! این پیراهن مرا بگیر و نزد شمعون یهودی ببر و به او بگو که فاطمه دختر محمّد می گوید این پیراهن را بردار و در مقابل آن، یک من خرما و یک من جو به من بده تا به خواست خدا بعدا دینم را بپردازم.»

سلمان پیراهن را گرفت، نزد شمعون یهودی رفت و به وی گفت: «این پیراهن فاطمه دختر حضرت محمّد است. فاطمه می گوید این پیراهن را بگیر و در مقابل آن یک من خرما و یک من جو به من بده تا به خواست خدا بعدا دینم را به تو بپردازم. شمعون پیراهن را گرفت و همان طور که آن را با دو دست زیر و رو می کرد، از چشمانش اشک سرازیر بود و می گفت: «ای سلمان! این همان زهد و تقوای واقعی است در دنیا! این همان زهدی است که تورات حضرت موسی به ما خبر داده. من همین حالا شهادت می دهم که خدا یکی است و حضرت محمّد بنده و رسول او است.» به این ترتیب یهودی اسلام آورد و از مسلمانان ثابت قدم شد. سپس یک من خرما و یک من جو به سلمان داد. سلمان هم آنها را برد و به حضرت فاطمه تقدیم کرد.

حضرت زهرا جوها را به دست خود آسیا کرد و از آرد آن نان پخت. آنگاه نان ها را به سلمان داد و به او فرمود: «این نان ها را بگیر و به حضور رسول خدا ببر.» سلمان گفت: «یا فاطمه! یک گرده از این نان ها را برای حسنین بردار که آرام بگیرند.» فاطمه فرمود: «ای سلمان! ما از چیزی که در راه خدا دادیم نمی خوریم.» سلمان نان ها را برداشت و به حضور پیغمبر اکرم صلی اللَّه علیه و آله و سلم آورد. وقتی چشم رسول اعظم به سلمان افتاد فرمود: «ای سلمان! این نان ها را از کجا آورده ای؟» گفت: «از منزل دخترت فاطمه.» پیغمبر خدا هم که مدت سه روز بود غذا نخورده بود، پس از مشاهده این صحنه به طرف خانه فاطمه رفت و دق الباب کرد. هر گاه پیامبر خدا دق الباب می کرد، کسی غیر از فاطمه در را باز نمی کرد .

وقتی که فاطمه در را برای پیغمبر خدا باز کرد، چشم مبارک رسول خدا به چهره زرد و چشمان از حدقه بیرون زده فاطمه افتاد و به وی فرمود: «ای دختر عزیزم! چرا رنگ صورتت زرد شده و حدقه چشمانت تغییر کرده؟» گفت: «ای پدر عزیزم! ما سه روز است که غذایی نخورده ایم. حسن و حسین از شدت گرسنگی بهانه گرفته اند و اکنون به خواب رفته اند.» پیامبر اکرم صلی اللَّه علیه و آله حسنین علیهم السّلام را از خواب بیدار کرد و یکی از آنها را روی زانوی راست و دیگری را روی زانوی چپ نشاند. فاطمه اطهر را هم در مقابل خویش نشاند و دست به گردن او گذاشت. حضرت علی بن ابی طالب هم وارد شد و از پشت سر پیامبر دست به گردن پیامبر گذاشت.

آنگاه پیغمبر خدا سرش را به سوی آسمان بلند کرد و گفت: «بار خدایا! ای مولای من! اینان اهل بیت منند، رجس و پلیدی ها را از ایشان دور نگه دار و ایشان را پاک و پاکیزه کن؛ یک نوع پاکیزگی مخصوص.» سپس فاطمه اطهر داخل اتاق خلوت خویش شد و پس از آنکه دو رکعت نماز خواند، دو دست خود را به سوی آسمان بلند کرد و گفت: «پروردگارا! این حضرت محمّد پیامبر تو، این علی پسر عموی او و اینان حسن و حسین دو سبط پیامبر تویند. بار خدایا! برای ما غذایی از آسمان فرو بفرست، همان طور که برای بنی اسرائیل فرستادی. گرچه آنها کفران نعمت ورزیدند، خدایا! اگر آن غذا را برای ما بفرستی، ما به آن ایمان داریم.»

ابن عباس می گوید: «به خدا قسم هنوز دعای فاطمه علیها السّلام تمام نشده بود که یک کاسه در پشت سر او حاضر شد که هنوز بخار از آن برمی خاست؛ بخاری که از مشک اذفر خوشبوتر بود. فاطمه اطهر کاسه غذا را برداشت و به حضور پیغمبر خدا، علی مرتضی و حضرت حسنین آورد. حضرت علی که می دانست آن بانو غذایی در خانه ندارد، وقتی چشمش به آن غذا افتاد از زهرای اطهر پرسید: «این غذا را از کجا آورده ای؟»

پیغمبر اکرم به علی بن ابی طالب علیه السّلام فرمود: «یا اباالحسن! از این غذا بخور و پرس و جوی مکن. سپاس مخصوص آن خدایی است که تا این فرزند را به من عطا نکرد، مرا از دنیا نبرد؛ فرزندی که نظیر مریم دختر عمران است، همان مریمی که هر گاه زکریا در میان محراب عبادت نزد او می رفت و غذایی در آنجا می یافت به مریم می فرمود: «این غذا را از کجا آورده ای؟» مریم پاسخ می داد: {از طرف خدا به من عطا شده. خدا هر کس را که بخواهد رزق و روزی بی حساب می دهد.} پیغمبر خدا، علی، فاطمه، حسن و حسین علیهم السّلام از آن غذا خوردند و پیامبر اعظم بیرون آمد.

اعرابی زاد راه و توشه خود را گرفت، بر ناقه خود سوار شد و نزد قبیله بنی سلیم بازگشت که چهار هزار مرد بودند. مرد اعرابی به میان آنان رفت، تا جایی که می توانست صدایش را بلند کرد و گفت: «قولوا لا اله الا اللَّه محمّد رسول اللَّه.» همین که آنان این سخن را از او شنیدند، از جا جستند، شمشیرهایشان را بیرون کشیدند و به او گفتند: «آیا تو به دین محمّد که شخصی ساحر و دروغگو است گرویدی؟» اعرابی جواب داد: «نه. محمّد ساحر و دروغگو نیست!»

سپس گفت: «ای قبیله بنی سلیم! حقا که خدای حضرت محمّد صلی اللَّه علیه و آله بهترین خداست و آن بزرگوار بهترین پیامبر است. گرسنه نزد او رفتم مرا سیر کرد؛ برهنه بودم مرا پوشانید؛ پیاده بودم سواره ام کرد.» آنگاه ماجرای سوسمار را برای آنان شرح داد و اشعاری را که برای رسول خدا سروده بود، برای آنان خواند. در انتها نیز گفت: «ای قبیله بنی سلیم! اسلام بیاورید تا از آتش جهنم در امان بمانید.» در آن روز تعداد چهار هزار مرد ایمان آوردند. اینان صاحب پرچم های سبز هستند که هم اکنون گرد پیغمبر خدا هستند.

مؤلف: این روایت را در کتابی قدیمی از تألیفات اهل سنّت نیز یافته ام.

**[ترجمه]

وَ بِالْإِسْنَادِ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قَالَ: لَمَّا أُسْرِیَ بِی وَ دَخَلْتُ الْجَنَّةَ بَلَغْتُ إِلَی قَصْرِ فَاطِمَةَ فَرَأَیْتُ سَبْعِینَ قَصْراً مِنْ مَرْجَانَةٍ حَمْرَاءَ مُکَلَّلَةٍ بِاللُّؤْلُؤِ أَبْوَابُهَا وَ حِیطَانُهَا وَ أُسْرَتُهَا مِنْ عِرْقٍ وَاحِدٍ.

وَ قَالَ الْحَسَنُ: مَا کَانَ فِی الدُّنْیَا أَعْبَدَ مِنْ فَاطِمَةَ علیها السلام کَانَتْ تَقُومُ حَتَّی تَتَوَرَّمَ قَدَمَاهَا.

**[ترجمه]مناقب: همچنین روایت می کند که زمانی امام حسن و امام حسین لباس های مندرسی در بر داشتند. ایام عید که فرا رسید به مادرشان زهرا گفتند: «فرزندان فلان همسایه لباس فاخر برای خود دوخته اند. ای مادر! تو برای عید ما لباس نمی دوزی؟» فاطمه فرمود: «به خواست خدا برای شما هم دوخته خواهد شد.»

هنگامی که روز عید فرا رسید، جبرئیل دو پیراهن از حله های بهشتی به حضور پیغمبر خدا آورد. رسول خدا به جبرئیل فرمود: «این لباس ها چیست؟» جبرئیل ماجرا را برای آن حضرت شرح داد و گفت: «چون فاطمه فرموده به خواست خدا برای شما هم لباس دوخته می شود، از این روی خدا می فرماید ما نیکو نمی دانیم که فاطمه نزد حسنین دروغگو در آید.»

سعید دیلمی از انس، از پیامبر اسلام صلی اللَّه علیه و آله روایت می کند که فرمود: «در آن هنگامی که اهل بهشت برخوردار از نعمت های بهشتی اند و اهل جهنم در عذاب به سر می برند، نوری از داخل بهشت ساطع می شود. بعضی از اهالی دوزخ می گویند: «این نور از چیست؟ شاید خدای مهربان به ما نظر مرحمتی فرموده باشد!» رضوان به آنان می گوید: «نخیر. علی بن ابی طالب با فاطمه زهرا مزاح کرد و آن بانو لبخندی زد. این نور از دندان های ثنایای وی درخشید.»

نیز از ابن عباس، از رسول اکرم روایت می کند که فرمود: «موقعی که مرا به معراج بردند و داخل بهشت شدم، به قصر فاطمه زهرا رسیدم. در آنجا هفتاد قصر را دیدم از جنس مرجان سرخ و مکلل به مروارید که در و دیوارهای آنها از یک جنس بودند.»

حسن می گوید: «کسی در دنیا از فاطمه اطهر عابدتر نبود، زیرا در حین عبادت، به قدری می ایستاد که پاهایش ورم می کرد.»

**[ترجمه]

وَ رَسُولُهُ فَمَدَّ أَصْحَابُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَعْنَاقَهُمْ إِلَیْهَا فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله أَیْنَ عَلِیٌّ قَالَ عَمَّارُ بْنُ یَاسِرٍ فَلَمَّا سَمِعْتُ ذَلِکَ وَثَبْتُ حَتَّی أَتَیْتُ عَلِیّاً علیه السلام فَأَخْبَرْتُهُ فَجَاءَ فَدَفَعَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله الْقَطِیفَةَ إِلَیْهِ فَقَالَ أَنْتَ لَهَا فَخَرَجَ بِهَا إِلَی سُوقِ اللَّیْلِ فَنَقَضَهَا سِلْکاً سِلْکاً فَقَسَمَهَا فِی الْمُهَاجِرِینَ وَ الْأَنْصَارِ ثُمَّ رَجَعَ إِلَی مَنْزِلِهِ وَ مَا مَعَهُ مِنْهَا دِینَارٌ فَلَمَّا کَانَ مِنْ غَدٍ اسْتَقْبَلَهُ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله فَقَالَ یَا أَبَا الْحَسَنِ أَخَذْتَ أَمْسِ ثَلَاثَ آلَافِ مِثْقَالٍ مِنْ ذَهَبٍ فَأَنَا وَ الْمُهَاجِرُونَ وَ الْأَنْصَارُ نَتَغَدَّی عِنْدَکَ غَداً فَقَالَ عَلِیٌّ علیه السلام نَعَمْ یَا رَسُولَ اللَّهِ فَلَمَّا کَانَ الْغَدُ أَقْبَلَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله فِی الْمُهَاجِرِینَ وَ الْأَنْصَارِ حَتَّی قَرَعُوا الْبَابَ فَخَرَجَ إِلَیْهِمْ وَ قَدْ عَرِقَ مِنَ الْحَیَاءِ لِأَنَّهُ لَیْسَ فِی مَنْزِلِهِ قَلِیلٌ وَ لَا کَثِیرٌ فَدَخَلَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وَ دَخَلَ الْمُهَاجِرُونَ وَ الْأَنْصَارُ حَتَّی جَلَسُوا وَ دَخَلَ عَلِیٌّ عَلَی فَاطِمَةَ فَإِذَا هُوَ بِجَفْنَةٍ مَمْلُوءَةٍ ثَرِیداً عَلَیْهَا عُرَاقٌ یَفُورُ مِنْهَا رِیحُ الْمِسْکِ الْأَذْفَرِ فَضَرَبَ عَلِیٌّ بِیَدِهِ عَلَیْهَا فَلَمْ یَقْدِرْ عَلَی حَمْلِهَا فَعَاوَنَهُ فَاطِمَةُ عَلَی حَمْلِهَا حَتَّی أَخْرَجَهَا فَوَضَعَهَا بَیْنَ یَدَیْ رَسُولِ اللَّهِ فَدَخَلَ صلی الله علیه و آله عَلَی فَاطِمَةَ فَقَالَ أَیْ بُنَیَّةِ أَنَّی لَکِ هَذَا قَالَتْ یَا أَبَتِ هُوَ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یَرْزُقُ مَنْ یَشاءُ بِغَیْرِ حِسابٍ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی لَمْ یُخْرِجْنِی مِنَ الدُّنْیَا حَتَّی رَأَیْتُ فِی ابْنَتِی مَا رَأَی زَکَرِیَّا فِی مَرْیَمَ بِنْتِ عِمْرَانَ فَقَالَتْ فَاطِمَةُ یَا أَبَتِ أَنَا خَیْرٌ أَمْ مَرْیَمُ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله أَنْتِ فِی قَوْمِکِ وَ مَرْیَمُ فِی قَوْمِهَا.

**[ترجمه]تنبیه الخاطر: یک روز پیغمبر اکرم و مردم در مسجد، به انتظار بلال بودند که بیاید و اذان بگوید. اما بلال بعد از لختی معطلی آمد. رسول خدا از وی پرسید: «چه شد که دیر آمدی؟» بلال پاسخ داد: «از نزدیک خانه فاطمه اطهر عبور کردم که دیدم آن بانو، با چشم هایی گریان در حال آسیا کردن بود، در حالی که فرزندش حسن را هم در کنار خود داشت. من به او گفتم: «میل داری که در عوض تو آسیا کنم یا اگر می خواهی امام حسن را آرام کنم؟» فرمود: «من به فرزندم مهربان ترم.» من هم مشغول آسیا کردن گردیدم. این شد که دیر آمدم.» پیامبر خدا به بلال فرمود: «خدا تو را رحمت کند که به دخترم فاطمه رحم کردی»

مؤلف: پیامبر فرمود: فاطمه سرور زنان جهانیان است به استثنای مریم بنت عمران. پیامبر فرمود: «فاطمه پاره تن من است هرکس او را به خشم آورد مرا به خشم آورده و یا او را آزار دهد مرا آزار داده است.»

عمر بن خطاب از پیغمبر عظیم الشأن اسلام روایت می کند که فرمود: «فاطمه، علی، حسن و حسین در حظیرة القدس، یعنی فردوس برین، در قبه سفیدی هستند که سقف آن، عرش حضرت پروردگار است.»

مؤلف: از ابو سعید خُدری روایت شده که گفت: «پادشاه حبشه قطیفه ای زرباف به پیغمبر مکرم اسلام اهدا کرد. پیامبر خدا فرمود: «من این قطیفه را به مردی عطا می کنم که خدا و رسول را دوست دارد و خدا و رسول هم او را دوست می دارند.» صحابه هر یک به طرف پیامبر خدا گردن کشیدند، ولی آن حضرت فرمود: «علی بن ابی طالب کجا است؟» عمار بن یاسر می گوید: «وقتی من این سخن را از آن حضرت شنیدم، از جا جستم، خود را به حضرت علی بن ابی طالب رساندم و ماجرا را برایش شرح دادم. وقتی علی علیه السّلام به حضور آن حضرت مشرف شد، پیامبر اعظم آن قطیفه را به وی عطا کرد و فرمود: «تو سزاوار این قطیفه خواهی بود.» حضرت علی علیه السّلام قطیفه را گرفت، آن را به بازار برد و فروخت و پول آن را به تساوی بین مهاجرین و انصار تقسیم کرد.

سپس در حالی به طرف خانه بازگشت که یک دینار هم نداشت. فردای آن روز پیغمبر خدا به حضرت علی برخورد و به وی گفت: «یا علی! تو دیروز از فروش قطیفه سه هزار مثقال طلا گرفتی. فردا من و مهاجرین و انصار برای صبحانه مهمان تو خواهیم بود.» علی گفت: «مانعی ندارد.» فردای آن روز پیغمبر صلی اللَّه علیه و آله با مهاجرین و انصار به سوی خانه حضرت علی بن ابی طالب رفتند و دق الباب کردند. علی علیه السّلام در حالی به استقبالشان آمد که از خجالت عرق از چهره مبارکش جاری شده بود، زیرا غذا و طعامی در منزل نداشت. پیغمبر اعظم به همراه مهاجرین و انصار داخل خانه علی شدند و نشستند.

وقتی حضرت علی علیه السّلام نزد فاطمه زهرا آمد، دید ظرفی پر از ترید پیش فاطمه است که عطر مشک اذفر از آن برمی خیزد. وقتی که علی دست دراز کرد تا ظرف را بلند کند، از سنگینی آن در شگفت شد. بنابراین با کمک فاطمه اطهر ظرف را به حضور پیامبر اکرم و مهمانانشان آوردند.

پس از اتمام غذا پیغمبر صلی اللَّه علیه و آله نزد فاطمه آمد و گفت: «ای دختر عزیزم! این غذا را از کجا آورده بودی؟» گفت: «پدر جان، این غذا را خدا به من عطا کرد، زیرا {خدا هر کس را که بخواهد رزق و روزی بی حساب عطا می کند.} رسول خدا فرمود: «سپاس مخصوص آن خدایی است که مرا از دنیا نبرد تا معجزه ای را از دخترم ببینم که حضرت زکریا از حضرت مریم دید.» فاطمه زهرا پرسید: «یا رسول اللَّه! من بهترم یا حضرت مریم؟» پیامبر اکرم فرمود: «تو بهترین زنان قوم خود هستی، مریم هم بهترین زنان قوم خود بود.»

**[ترجمه]

طَیِّباً فَقَامَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله إِلَی طَاقٍ فِی الْبَیْتِ فَجَاءَ بِطَبَقٍ فِیهِ زَبِیبٌ وَ کَعْکٌ وَ أَقِطٌ وَ قِطْفُ عِنَبٍ (1) فَوَضَعَهُ بَیْنَ یَدِی فَاطِمَةَ علیها السلام فَوَضَعَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله یَدَهُ فِی الطَّبَقِ وَ سَمَّی اللَّهَ وَ قَالَ کُلُوا بِسْمِ اللَّهِ فَأَکَلَتْ فَاطِمَةُ وَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وَ عَلِیٌّ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ فَبَیْنَمَا هُمْ یَأْکُلُونَ إِذْ وَقَفَ سَائِلٌ عَلَی الْبَابِ فَقَالَ السَّلَامُ عَلَیْکُمْ أَطْعِمُونَا مِمَّا رَزَقَکُمُ اللَّهُ فَقَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله اخْسَأْ فَقَالَتْ فَاطِمَةُ یَا رَسُولَ اللَّهِ مَا هَکَذَا تَقُولُ لِلْمِسْکِینِ فَقَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله إِنَّهُ الشَّیْطَانُ وَ إِنَّ جَبْرَئِیلَ جَاءَکُمْ بِهَذَا الطَّعَامِ مِنَ الْجَنَّةِ فَأَرَادَ الشَّیْطَانُ أَنْ یُصِیبَ مِنْهُ وَ مَا کَانَ ذَلِکِ یَنْبَغِی لَهُ.

وَ عَنْ حُذَیْفَةَ قَالَ: کَانَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله لَا یَنَامُ حَتَّی یُقَبِّلَ عُرْضَ وَجْنَةِ فَاطِمَةَ علیها السلام أَوْ بَیْنَ ثَدْیَیْهَا.

وَ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام قَالَ: کَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله لَا یَنَامُ حَتَّی یَضَعَ وَجْهَهُ الْکَرِیمَ بَیْنَ ثَدْیَیْ فَاطِمَةَ علیها السلام.

**[ترجمه]مصباح الانوار: از حضرت امام محمّد باقر علیه السّلام روایت می کند که گفت: یک روز فاطمه به حضور پیغمبر اعظم اسلام آمد. رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله که آثار گرسنگی را در صورت او مشاهده کرده بود به وی گفت: «ای دختر عزیزم! بیا روی زانوی راستم بنشین.» حضرت زهرا گفت: «پدر جان من گرسنه ام.» پیامبر خدا دست های مبارکش را به سوی آسمان بلند کرد و گفت: «ای خدایی که تواضع کنندگان را جایگاه بلند می بخشی و گرسنگان را سیر می کنی! فاطمه دختر محمّد را سیر کن.» امام باقر گفت: «به خدا قسم فاطمه بعد از آن، تا روز رحلتش دیگر هیچ گاه گرسنه نشد.» حضرت علی بن ابی طالب علیه السّلام می فرماید: «یک بار فاطمه اطهر بیمار شد. رسول خدا به عیادت وی آمد و گفت: «حالت چگونه است؟» فاطمه گفت: «میل غذا خوردن دارم.» پیغمبر صلی اللَّه علیه و آله برخاست و از بالای طاقی که در آن خانه بود، طبقی را که مقداری مویز، نان شیری، کشک، و خوشه انگور در آن بود آورد و مقابل فاطمه گذاشت.

سپس پیامبر صلّی اللَّه علیه و آله دست مبارک خود را روی آن طبق گذاشت، نام خدای را بر زبان آورد و رو به اهل بیت خود گفت: «بسم اللَّه، بخورید!» رسول خدا، فاطمه زهرا علی مرتضی، امام حسن مجتبی و امام حسین علیهم السّلام مشغول خوردن غذا شدند. اما در همان حین مرد سائلی پشت در خانه آمد و گفت: «السلام علیکم، از آن غذایی که خدا به شما عطا کرده به من هم بدهید.» پیغمبر صلی اللَّه علیه و آله گفت: «گم شو!» زهرای اطهر با شگفتی گفت: «پدر جان، تاکنون ندیده بودم که با هیچ سائلی این گونه سخن بگویی؟» رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله گفت: «این سائل، شیطان است. این غذا را جبرئیل از بهشت آورده. حال شیطان در این خیال است که از این غذا بخورد، اما هیچ چیز نصیبش نخواهد شد.»

حُذیفه می گوید: «پیامبر معظم اسلام تا صورت یا ما بین پستان های فاطمه را نمی بوسید، نمی خوابید.»

امام جعفر صادق علیه السّلام می فرماید: «رسول اکرم اسلام تا صورت مبارک خود را روی سینه فاطمه نمی گذاشت، به خواب نمی رفت.»

**[ترجمه]

کتاب دلائل الإمامة، للطبری عن أبی محمد هارون بن موسی التلعکبری عن الصدوق: مثله.

**[ترجمه]علل الشرائع: از حضرت امام جعفر صادق علیه السّلام روایت می کند که گفت: «فاطمه از این روی محدثه نامیده شد که ملائکه از آسمان به زمین می آمدند و آن بانو را ندا می کردند، همان گونه که حضرت مریم بنت عمران را ندا می کردند.

ملائکه به فاطمه زهرا می گفتند: «ای فاطمه! {خدا تو را پاک و پاکیزه کرد و بر زنان عالم برتری داد.} ای فاطمه! «اقْنُتِی لِرَبِّکِ وَ اسْجُدِی وَ ارْکَعِی مَعَ الرَّاکِعِین»، - . آل عمران / 37 - 38 - {برای خدای خود قنوت به جای آور و با رکوع کنندگان سجده و رکوع کن.} فاطمه با ملائکه و ملائکه با فاطمه گفتگو می کردند. یک شب زهرای اطهر به ملائکه گفت: «آیا نه چنین است که حضرت مریم از زنان عالم افضل بود؟» گفتند: «مریم بر زنان زمان خود افضل و برتر بود، ولی خدا تو را بر تمام زنان زمان خود و زنان زمان حضرت مریم و اولین و آخرین زنان برتری بخشیده است.»

**[ترجمه]

**[ترجمه]کافی: از ابو عبیده روایت می کند که گفت: «برخی از اصحاب حضرت امام جعفر صادق علیه السّلام از آن حضرت پرسیدند که «جفر» چیست. امام صادق علیه السّلام فرمود: «جفر پوست گاوی است که علوم فراوانی بر آن نوشته شده.» پرسیدند: «جامعه چیست؟» فرمود: «جامعه صحیفه ای است به طول هفتاد ذراع و به پهنای یک پوست. در آن جامعه هر آنچه را که مردم نیاز داشته باشند وجود دارد. هیچ موضوعی نیست که در آن نباشد، حتی تاوان و دیه خراش.» پرسیدند: «مصحف فاطمه علیها السّلام چیست؟» امام صادق پس از مکثی طولانی فرمود: «شما درباره موضوعی که تصمیم دارید و ندارید جستجو می کنید .

فاطمه اطهر بعد از رحلت رسول خدا، با دلی بسیار محزون به مدت هفتاد و پنج روز زنده بود. در این مدت جبرئیل نزد او می آمد و به خاطر رحلت پیامبر خدا به او تسلیت می گفت، او را از مکان پدرش آگاه می کرد و از مصائبی که فرزندانش بعدها به آن مبتلا می شدند با خبر می کرد. علی ابن ابی طالب علیه السّلام این موضوعات را می نوشت. این نوشته ها مصحف فاطمه است.»

**[ترجمه]

**[ترجمه]کافی نیز همین روایت را آورده است.

مؤلف: بسیاری از فضیلت ها و منقبت ها و سیره های حضرت را در باب «غصب فدک» و نیز باب «فضیلت های اصحاب کساء» آورده ایم.

مجاهد گوید: رسول خدا دست فاطمه را گرفته بیرون آمد و فرمود: «هرکس این فاطمه را شناخته که شناخته است ولی هرکس که نشناخته، این فاطمه دختر محمّد است و این پاره تن من است و این قلب من در سینه ام است. هرکس او را آزار دهد، مرا آزار داده و هرکس مرا آزار دهد، خدا را آزار داده است.» طبری در کتاب دلائل الامامة، از حضرت فاطمه زهرا روایت می کند که فرمود: «پدرم رسول خدا به من گفت: «به تو بشارت می دهم هر گاه که خدای رئوف بخواهد در بهشت برای زوجه ولی و دوست خود تحفه ای عطا کند، نزد تو می فرستد که تو از زر و زیور خود برایش بفرستی.»

**[ترجمه]

وَ تُسَمِّیهِمْ وَ تُکْثِرُ الدُّعَاءَ لَهُمْ وَ لَا تَدْعُو لِنَفْسِهَا بِشَیْ ءٍ فَقُلْتُ لَهَا یَا أُمَّاهْ لِمَ لَا تَدْعِینَ لِنَفْسِکِ کَمَا تَدْعِینَ لِغَیْرِکِ فَقَالَتْ یَا بُنَیَّ الْجَارَ ثُمَّ الدَّارَ.

**[ترجمه]علل الشرائع: از حضرت امام حسن مجتبی علیه السّلام روایت می کند که گفت: «شب های جمعه فاطمه اطهر را می دیدم که تا طلوع صبح مشغول رکوع و سجود بود و می شنیدم که مادرم، برای زنان و مردان مؤمن دعا می کرد و نام ایشان را می برد و مکررا برای آنان دعا می کرد، ولی برای خود دعا نمی کرد. من از مادرم پرسیدم: «پس چرا همچنان که برای دیگران دعا می کنی، برای خود دعا نمی کنی؟» گفت: «ای پسر عزیزم! اول همسایه، سپس اهل خانه.»

**[ترجمه]

الْعَمَلِ قَالَ أَ فَلَا أُعَلِّمُکُمَا مَا هُوَ خَیْرٌ لَکُمَا مِنَ الْخَادِمِ إِذَا أَخَذْتُمَا مَنَامَکُمَا فَسَبِّحَا ثَلَاثاً وَ ثَلَاثِینَ وَ احْمَدَا ثَلَاثاً وَ ثَلَاثِینَ وَ کَبِّرَا أربع [أَرْبَعاً] وَ ثَلَاثِینَ قَالَ فَأَخْرَجَتْ علیها السلام رَأْسَهَا فَقَالَتْ رَضِیتُ عَنِ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ ثَلَاثَ دَفَعَاتٍ.

**[ترجمه]علل الشرائع: همچنین روایت می کند که حضرت علی بن ابی طالب علیه السّلام به یکی از مردان بنی سعد فرمود: «می خواهی داستان خودم و فاطمه را برای تو باز گویم؟ بدان که فاطمه اطهر زوجه من، نزد رسول خدا از محبوب ترین اهل و عیالش بود.

فاطمه آنقدر با مشک آب می آورد که اثر آن در سینه اش بر جای می ماند؛ آنقدر آسیا کرده بود که دست هایش پینه بسته بودند؛ آنقدر خانه را رفت و روب می کرد که لباس هایش غبارآلود می شد؛ آنقدر در زیر دیگ آتش می افروخت که لباس هایش چرک می شد. به همین خاطر او دچار زحمت و مشقت شدیدی شده بود. یک بار به حضرت زهرا گفتم: «کاش پیش پدرت پیغمبر خدا می رفتی و از آن حضرت تقاضا می کردی که یک خدمتکار به تو عطا کند تا یاور و کمک حال تو باشد!»

هنگامی که زهرای اطهر برای این درخواست به حضور پیامبر اسلام رفت، دید گروهی با آن حضرت مشغول گفتگو می باشند. پس فاطمه زهرا خجالت کشید و مراجعت کرد. چون پیغمبر اعظم اسلام دریافت که فاطمه حاجتی داشته، فردای آن روز صبح زود که ما هنوز در خواب بودیم، آن بزرگوار به خانه ما آمد و گفت: «السلام علیکم.» ما سکوت اختیار کردیم و چون به وقت آمدن آن حضرت خوابیده بودیم، خجل شدیم. رسول خدا برای دومین بار گفت: «السلام علیکم» و ما همچنان ساکت ماندیم. وقتی برای سومین بار گفت: «السلام علیکم»، ما ترسیدیم که اگر جواب آن حضرت را نگوییم مراجعت فرماید، زیرا سه مرتبه به ما سلام کرده بود. و رسم رسول خدا بود که سه مرتبه سلام می داد، اگر اجازه ورود به خانه به ایشان داده می شد وارد می شدند وگرنه باز می گشتند. من گفتم: «و علیک السلام یا رسول اللَّه، وارد شو!» وقتی وارد شد بالای سر ما نشست و به فاطمه اطهر گفت: «دیروز چه حاجتی داشتی که نزد من آمده بودی؟»

من ترسیدم اگر جواب آن برگزیده خدا را ندهیم، برخیزد و برود. بنابراین سر خود را از زیر لحاف در آوردم و گفتم: «یا رسول اللَّه! من ماجرا را برایتان شرح می دهم. بدان که فاطمه زهرا آنقدر با مشک آب آورده که اثر مشک بر سینه او مانده؛ آنقدر آسیا کرده که دست هایش پینه بسته؛ آنقدر خانه را رفت و روب کرده که لباس هایش غبار آلوده شده؛ آنقدر در زیر دیگ آتش افروخته که لباس هایش چرک شده. من به فاطمه زهرا گفتم کاش نزد پدرت رسول خدا می رفتی و تقاضا می کردی که یک خدمتکار به تو عطا کند تا در این امور یاور و کمک حال تو باشد.»

پیامبر اعظم اسلام صلی اللَّه علیه و آله فرمود: «آیا بهتر نیست دعایی به شما تعلیم دهم که از خدمتکار برایتان بهتر باشد؟ هر گاه خواستید بخوابید سی و سه مرتبه سبحان اللَّه، سی و سه مرتبه الحمدللَّه و سی و چهار مرتبه اللَّه اکبر بگوید.» فاطمه زهرا سر خود را از زیر لحاف خارج کرد و سه مرتبه گفت: «من از خدا و رسول راضی شدم.»

**[ترجمه]

السَّلَامَ وَ قُولَا لَهُ مَا أَحْدَثْنَا بَعْدَکَ غَیْرَ هَذَا فَشَأْنَکَ بِهِ فَجَاءَاهُ فَأَبْلَغَاهُ ذَلِکَ عَنْ أُمِّهِمَا فَقَبَّلَهُمَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وَ الْتَزَمَهُمَا وَ أَقْعَدَ کُلَّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا عَلَی فَخِذِهِ ثُمَّ أَمَرَ بِذَیْنِکَ السِّوَارَیْنِ فَکُسِرَا فَجَعَلَهُمَا قِطَعاً ثُمَّ دَعَا أَهْلَ الصُّفَّةِ وَ هُمْ قَوْمٌ مِنَ الْمُهَاجِرِینَ لَمْ یَکُنْ لَهُمْ مَنَازِلُ وَ لَا أَمْوَالٌ فَقَسَّمَهُ بَیْنَهُمْ قِطَعاً ثُمَّ جَعَلَ یَدْعُو الرَّجُلَ مِنْهُمُ الْعَارِیَ الَّذِی لَا یَسْتَتِرُ بِشَیْ ءٍ وَ کَانَ ذَلِکَ السِّتْرُ طَوِیلًا لَیْسَ لَهُ عَرْضٌ فَجَعَلَ یُؤَزِّرُ الرَّجُلَ فَإِذَا الْتَقَیَا عَلَیْهِ قَطَعَهُ حَتَّی قَسَّمَهُ بَیْنَهُمْ أُزُراً ثُمَّ أَمَرَ النِّسَاءَ لَا یَرْفَعْنَ رُءُوسَهُنَّ مِنَ الرُّکُوعِ وَ السُّجُودِ حَتَّی یَرْفَعَ الرِّجَالُ رُءُوسَهُمْ وَ ذَلِکَ أَنَّهُمْ کَانُوا مِنْ صِغَرِ إِزَارِهِمْ إِذَا رَکَعُوا وَ سَجَدُوا بَدَتْ عَوْرَتُهُمْ مِنْ خَلْفِهِمْ ثُمَّ جَرَتْ بِهِ السُّنَّةُ أَنْ لَا یَرْفَعَ النِّسَاءُ رُءُوسَهُنَّ مِنَ الرُّکُوعِ وَ السُّجُودِ حَتَّی یَرْفَعَ الرِّجَالُ ثُمَّ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله رَحِمَ اللَّهُ فَاطِمَةَ لَیَکْسُوَنَّهَا اللَّهُ بِهَذَا السِّتْرِ مِنْ کِسْوَةِ الْجَنَّةِ وَ لَیُحَلِّیَنَّهَا بِهَذَیْنِ السِّوَارَیْنِ مِنْ حِلْیَةِ الْجَنَّةِ-.

عَنِ الْکَاظِمِ علیه السلام قَالَ: إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله دَخَلَ عَلَی ابْنَتِهِ فَاطِمَةَ علیها السلام وَ فِی عُنُقِهَا قِلَادَةٌ فَأَعْرَضَ عَنْهَا فَقَطَعَتْهَا وَ رَمَتْ بِهَا فَقَالَ لَهَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله أَنْتِ مِنِّی ائْتِینِی یَا فَاطِمَةُ ثُمَّ جَاءَ سَائِلٌ فَنَاوَلَتْهُ الْقِلَادَةَ.

**[ترجمه]کافی و مکارم الاخلاق: از حضرت امام محمّد باقر علیه السّلام روایت می کنند که فرمود: «هر گاه رسول اعظم اسلام صلی اللَّه علیه و آله می خواست مسافرت کند، اهل بیت خویش را وداع می گفت. آخرین نفری که به وداعش می رفت، حضرت فاطمه اطهر بود. آنگاه از خانه فاطمه زهرا به مسافرت می رفت. پس از بازگشت از سفر نیز قبل از همه جا، به خانه زهرای اطهر سر می زد. یک بار پس از عزیمت پیغمبر اکرم صلی اللَّه علیه و آله، حضرت علی بن ابی طالب علیه السّلام مقداری از غنیمت هایی را که سهم آن حضرت شده بود به فاطمه زهرا داد. پیامبر به مسافرت رفت و حضرت زهرا سلام الله علیها با آن غنیمت دو عدد النگوی نقره و یک پرده برای در اتاق خود خرید. وقتی پیغمبر خدا از سفر بازگشت، وارد مسجد شد و مثل همیشه به طرف خانه فاطمه زهرا رفت. فاطمه اطهر از جای برخاست و با شوق فراوان به پیشواز پدرش رفت.

هنگامی که چشم پیامبر اسلام به النگوهای نقره حضرت زهرا و پرده در خانه وی افتاد، نشست و با دیدگانی شگفت زده به فاطمه زهرا نگریست. فاطمه اطهر که سابقه چنین رفتاری را از پدرش به یاد نداشت، غمگین شد، به گریه افتاد و گفت: «پدرم قبلا چنین رفتاری با من نمی کرد.»

آنگاه حضرت حسنین علیهما السّلام را صدا زد، پرده را کند، النگوها را از دستش درآورد، پرده را به یکی از آنها و النگوها را به دیگری داد و به آنان فرمود: «اینها را نزد پدرم پیغمبر خدا ببرید. سلام مرا به ایشان برسانید و بگویید ما بعد از مسافرت تو چیزی غیر از اینها به دارایی خود اضافه نکرده ایم. اکنون هر معامله ای که می پسندی با این النگوها و پرده انجام بده.» هنگامی که حضرت حسنین آمدند و پیام مادر خود را رسانیدند، پیغمبر خدا ایشان را بوسید و به خود چسبانید و بر زانوهای مبارک خود نشاند.

آنگاه دستور داد تا النگوها را قطعه قطعه کردند. سپس اهل صفه را خواست و تکه های النگوها را بین آنان تقسیم کرد. اهل صفه که از مهاجرین بودند، منزل و اموالی نداشتند. پس از تقسیم النگوها پیامبر خدا افرادی را از اهل صفّه که لباسی برای ستر عورت خود نداشتند صدا می زد و به اندازه یک لنگ از آن پرده را که طولانی بود ولی چندان عرضی نداشت، به ایشان عطا می کرد. تا اینکه آن کل پرده را بین آنان تقسیم کرد. سپس به زنان دستور داد وقتی به نماز می ایستند، قبل از آنکه مردان سر از رکوع و سجود بر نداشته باشند، سر از رکوع و سجود بر ندارند. زیرا مردان به دلیل کوچک بودن لنگی که عورت خود را با آن می پوشاندند، هر گاه که به رکوع و سجود می رفتند، عورت ایشان از عقب پیدا می شد. بدین جهت است که سنّت شد زنان نباید قبل از مردان سر از رکوع و سجود بردارند.»

پس از این اتفاق پیغمبر معظم اسلام صلی اللَّه علیه و آله فرمود: «خدا فاطمه را رحمت کند. خدا در ازای پرده ای که زهرا در راه خدا داد، از لباس های بهشتی به وی می پوشاند و در عوض این دو النگویی که داد، از زر و زیورهای بهشتی به او عطا می کند.»

حضرت موسی بن جعفر علیه السّلام می فرماید: «یک بار پیغمبر اسلام نزد فاطمه اطهر رفت. اما با دیدن یک گردنبند در گردن آن بانو، از او رویگردانی کرد. وقتی فاطمه زهرا گردنبند را باز کرد و کنار گذاشت، رسول خدا به وی فرمود: «تو از من هستی. اکنون نزد من بیا!» سپس شخص سائلی از راه رسید و حضرت زهرا آن گردنبند را به او عطا کرد.»

**[ترجمه]

حَتَّی مَجِلَتْ (1)

یَدَاهَا وَ طَبَّ الرَّحَی فِی یَدِهَا.

**[ترجمه]مناقب: عایشه گفت: من هرگز راستگوتر از فاطمه کسی را ندیدم جز پدرش. و میان فاطمه و عایشه جریانی بود. عایشه گفت: ای رسول خدا! از فاطمه بپرس، او دروغ نمی گوید

و حسن بصری گوید: در میان این امّت عابدتر از فاطمه نبود. او آنقدر به نماز می ایستاد که پا هایش ورم می کرد .

پیامبر اسلام صلی اللَّه علیه و آله به فاطمه اطهر فرمود: «چه چیزی برای زن بهتر است؟» زهرای اطهر پاسخ داد: «اینکه زن مرد نامحرمی را نبیند و مرد نامحرمی هم او را نبیند.» پیغمبر خدا آن بانو را به خود چسبانید و فرمود: «ذریه ای که بعضی از آنها از بعضی دیگرند.»

زهری گوید: آنقدر فاطمه دختر رسول خدا صلی الله علیه و آله آرد کرد تا آنجا که دستانش پینه بست (پوست آن کلفت شد)

**[ترجمه]

رَأَی النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله فَاطِمَةَ وَ عَلَیْهَا کِسَاءٌ مِنْ أَجِلَّةِ الْإِبِلِ وَ هِیَ تَطْحَنُ بِیَدَیْهَا وَ تُرْضِعُ وُلْدَهَا فَدَمَعَتْ عَیْنَا رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقَالَ یَا بِنْتَاهْ تَعَجَّلِی مَرَارَةَ الدُّنْیَا بِحَلَاوَةِ الْآخِرَةِ فَقَالَتْ یَا رَسُولَ اللَّهِ الْحَمْدُ لِلَّهِ عَلَی نَعْمَائِهِ وَ الشُّکْرُ لِلَّهِ عَلَی آلَائِهِ فَأَنْزَلَ اللَّهُ وَ لَسَوْفَ یُعْطِیکَ رَبُّکَ فَتَرْضی (1).

ابْنُ شَاهِینٍ فِی مَنَاقِبِ فَاطِمَةَ وَ أَحْمَدُ فِی مُسْنَدِ الْأَنْصَارِ بِإِسْنَادِهِمَا عَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ وَ ثَوْبَانَ أَنَّهُمَا قَالا: کَانَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله یَبْدَأُ فِی سَفَرِهِ بِفَاطِمَةَ وَ یَخْتِمُ بِهَا فَجَعَلَتْ وَقْتاً سِتْراً مِنْ کِسَاءٍ خَیْبَرِیَّةٍ لِقُدُومِ أَبِیهَا وَ زَوْجِهَا فَلَمَّا رَآهُ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله تَجَاوَزَ عَنْهَا وَ قَدْ عُرِفَ الْغَضَبُ فِی وَجْهِهِ حَتَّی جَلَسَ عِنْدَ الْمِنْبَرِ فَنَزَعَتْ قِلَادَتَهَا وَ قُرْطَیْهَا وَ مَسَکَتَیْهَا وَ نَزَعَتِ السِّتْرَ فَبَعَثَتْ بِهِ إِلَی أَبِیهَا وَ قَالَتْ اجْعَلْ هَذَا فِی سَبِیلِ اللَّهِ فَلَمَّا أَتَاهُ قَالَ علیه السلام قَدْ فَعَلَتْ فِدَاهَا أَبُوهَا ثَلَاثَ مَرَّاتٍ مَا لِآلِ مُحَمَّدٍ وَ لِلدُّنْیَا فَإِنَّهُمْ خُلِقُوا لِلْآخِرَةِ وَ خُلِقَتِ الدُّنْیَا لَهُمْ وَ فِی رِوَایَةِ أَحْمَدَ فَإِنَّ هَؤُلَاءِ أَهْلُ بَیْتِی وَ لَا أُحِبُّ أَنْ یَأْکُلُوا طَیِّبَاتِهِمْ فِی حَیَاتِهِمُ الدُّنْیَا.

أَبُو صَالِحٍ الْمُؤَذِّنُ فِی کِتَابِهِ بِالْإِسْنَادِ عَنْ عَلِیٍّ علیه السلام: أَنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه وآله دَخَلَ عَلَی ابْنَتِهِ فَاطِمَةَ فَإِذَا فِی عُنُقِهَا قِلَادَةٌ فَأَعْرَضَ عَنْهَا فقطعها [فَقَطَعَتْهَا] فَرَمَتْ بِهَا فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ أَنْتِ مِنِّی یَا فَاطِمَةُ ثُمَّ جَاءَهَا سَائِلٌ فَنَاوَلَتْهُ الْقِلَادَةَ.

أَبُو الْقَاسِمِ الْقُشَیْرِیُّ فِی کِتَابِهِ قَالَ بَعْضُهُمْ: انْقَطَعْتُ فِی الْبَادِیَةِ عَنِ الْقَافِلَةِ فَوَجَدْتُ امْرَأَةً فَقُلْتُ لَهَا مَنْ أَنْتِ فَقَالَتْ وَ قُلْ سَلَامٌ فَسَوْفَ تَعْلَمُونَ (2) فَسَلَّمْتُ عَلَیْهَا فَقُلْتُ مَا تَصْنَعِینَ هَاهُنَا قَالَتْ مَنْ یَهْدِ اللَّهُ فَلَا مُضِلَّ لَهُ (3) فَقُلْتُ أَ مِنَ الْجِنِّ أَنْتِ أَمْ مِنَ الْإِنْسِ قَالَتْ یا بَنِی آدَمَ خُذُوا زِینَتَکُمْ (4) فَقُلْتُ مِنْ أَیْنَ

ص: 86

أَقْبَلْتِ قَالَتْ یُنادَوْنَ مِنْ مَکانٍ بَعِیدٍ(1) فَقُلْتُ أَیْنَ تَقْصِدِینَ قَالَتْ وَ لِلَّهِ عَلَی النَّاسِ حِجُّ الْبَیْتِ (2) فَقُلْتُ مَتَی انْقَطَعْتِ قَالَتْ وَ لَقَدْ خَلَقْنَا السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ ...

فِی سِتَّةِ أَیَّامٍ (3) فَقُلْتُ أَ تَشْتَهِینَ طَعَاماً فَقَالَتْ وَ ما جَعَلْناهُمْ جَسَداً لا یَأْکُلُونَ الطَّعامَ (4) فَأَطَعَمْتُهَا ثُمَّ قُلْتُ هَرْوِلِی وَ لَا تَعَجَّلِی قَالَتْ لا یُکَلِّفُ اللَّهُ نَفْساً إِلَّا وُسْعَها(5) فَقُلْتُ أُرْدِفُکِ فَقَالَتْ لَوْ کانَ فِیهِما آلِهَةٌ إِلَّا اللَّهُ لَفَسَدَتا(6) فَنَزَلْتُ فَأَرْکَبْتُهَا فَقَالَتْ سُبْحانَ

الَّذِی سَخَّرَ لَنا هذا(7) فَلَمَّا أَدْرَکْنَا الْقَافِلَةَ قُلْتُ أَ لَکِ أَحَدٌ فِیهَا قَالَتْ یا داوُدُ إِنَّا جَعَلْناکَ خَلِیفَةً فِی الْأَرْضِ (8) وَ ما مُحَمَّدٌ إِلَّا رَسُولٌ (9) یا یَحْیی خُذِ الْکِتابَ (10) یا مُوسی إِنِّی أَنَا اللَّهُ (11) فَصِحْتُ بِهَذِهِ الْأَسْمَاءِ فَإِذَا أَنَا بِأَرْبَعَةِ شَبَابٍ مُتَوَجِّهَیْنِ نَحْوَهَا فَقُلْتُ مَنْ هَؤُلَاءِ مِنْکِ قَالَتْ الْمالُ وَ الْبَنُونَ زِینَةُ الْحَیاةِ الدُّنْیا(12) فَلَمَّا أَتَوْهَا قَالَتْ یا أَبَتِ اسْتَأْجِرْهُ إِنَّ خَیْرَ مَنِ اسْتَأْجَرْتَ الْقَوِیُّ الْأَمِینُ (13) فَکَافُونِی بِأَشْیَاءَ فَقَالَتْ وَ اللَّهُ یُضاعِفُ لِمَنْ یَشاءُ(14) فَزَادُوا عَلَیَّ فَسَأَلْتُهُمْ عَنْهَا فَقَالُوا هَذِهِ أُمُّنَا فِضَّةُ جَارِیَةُ الزَّهْرَاءِ علیها السلام مَا تَکَلَّمَتْ مُنْذُ عِشْرِینَ سَنَةً إِلَّا بِالْقُرْآنِ.

**[ترجمه]مناقب: در صحیحین آمده است: حضرت علی بن ابی طالب علیه السّلام از بس با مشک آب کشیده بود، از این کار خسته شده بود. فاطمه اطهر فرمود: «من هم از بس آسیا کرده ام دستم خسته شده.» چون تعدادی اسیر نزد پیامبر خدا بودند، از این روی حضرت علی علیه السّلام به فاطمه فرمود: «از پدرت بخواه که یکی از این اسیران را به منظور خدمتکاری به تو عطا کند.» فاطمه زهرا به حضور پیغمبر اکرم مشرف شد و سلام کرد، ولی (بدون اظهار حاجت) به خانه بازگشت. امیرالمؤمنین علی به او فرمود: «پس چه شد؟» فاطمه گفت: «به خدا قسم وقتی هیبت پدرم را دیدم، نتوانستم با آن حضرت سخن بگویم!» علی و زهرا علیهما السّلام با یکدیگر برای عرض حاجت خود به حضور پیغمبر اکرم رفتند. رسول خدا فرمود: «گویا حاجتی دارید؟» علی گفت: «کنیزی برای فاطمه می خواهیم.» رسول معظم خدا فرمود: «نه، من این کار را نمی کنم. بلکه این اسیرها را می فروشم و پول آنها را به مصرف اهل صفه می رسانم.» آنگاه تسبیح حضرت زهرا را به آن بانو تعلیم داد.

در کتاب شیرازی آمده است: «هنگامی که فاطمه زهرا شرح حال خود را گفت و از رسول خدا کنیزی تقاضا کرد، پیامبر اکرم گریان شد و فرمود: ا ی فاطمه! قسم به حق آن خدایی که مرا به پیامبری مبعوث کرده، چهارصد مرد فقیر در مسجد من زندگی می کنند که نه غذا دارند و نه لباس. اگر من از یک خصلتی نمی ترسیدم، خواسته تو را انجام می دادم. ای فاطمه! من نمی خواهم که اجر و ثواب تو نصیب یک کنیز شود. من می ترسم که علی بن ابی طالب فردای قیامت پیش خدا حق خود را از تو مطالبه کند.» سپس حضرت محمّد صلّی اللَّه علیه و آله تسبیح معروف فاطمه زهرا را به آن بانو تعلیم داد.» حضرت علی بن ابی طالب با خوشحالی فراوان به فاطمه فرمود: «گرچه تو به منظور حاجت دنیوی به حضور پدرت مشرف شدی، ولی خدای رئوف ثواب اخروی را به ما عطا فرمود!»

ابو هُریره می گوید: «وقتی پیغمبر خدا از نزد فاطمه خارج شد، این آیه نازل شد که می فرماید: «وَ إِمَّا تُعْرِضَنَّ عَنْهُمُ ابْتِغاءَ رَحْمَةٍ مِنْ رَبِّکَ تَرْجُوها» - . اسراء / 30 - ، {اگر از آنها رویگردان شدی که به رحمت پروردگار خود امیدوار باشی، پس در جواب ایشان سخن نیکویی بگو.} منظور از رحمت پروردگار این آیه شریفه، همان چیزی است که رسول اکرم برای فاطمه اطهر می خواست.

زمانی که این آیه شریفه نازل شد، پیامبر اعظم اسلام صلّی اللَّه علیه و آله و سلم کنیزی را برای خدمت فاطمه به خانه اش فرستاد که نامش فضه بود.

ثعلبی و قُشَیری در تفسیرهای خود از امام جعفر صادق و جابر انصاری روایت می کنند که پیغمبر اعظم اسلام صلی اللَّه علیه و آله، فاطمه را در حالی دید که عبایی از پشم شتر به دوش انداخته و با دست خود مشغول آسیا کردن و شیر دادن فرزندش است. پیامبر خدا که چشمانش پر از اشک شده بودبه فاطمه فرمود: «ای دختر عزیزم! مرارت و تلخی های دنیا را در مقابل شیرینی آخرت قرار بده.»

فاطمه زهرا گفت: «یا رسول اللَّه! الحمد للَّه علی نعمائه و الشکر للَّه علی آلائه.» {خدای را بر نعمتهایش حمد و سپاس می گویم} در همین موقع بود که خدای رئوف این آیه را نازل کرد که می فرماید: «وَ لَسَوْفَ یُعْطِیکَ رَبُّکَ فَتَرْضی» - . الضحی / 5 - ، {پروردگار تو به قدری از گنهکاران را به تو ببخشد که راضی شوی.}

ابن شاهین و احمد، از ابوهریره و ثوبان روایت می کنند که گفت: «هر گاه پیغمبر اسلام صلی اللَّه علیه و آله از سفر باز می گشت، فاطمه اولین کسی بود که پیامبر به دیدارش می رفت و هر گاه به سفر می رفت، فاطمه آخرین کسی بود که پیامبر با وی وداع می گفت.»

یک بار فاطمه زهرا هنگام بازگشت پیامبر خدا و شوهرش از سفر، یک پرده از کسای خیبری بر در خانه اش آویخت. وقتی رسول خدا از راه رسید و چشم مبارکش به آن پرده افتاد، آثار غضب در صورت مقدسش مشاهده شد و نزد منبر نشست. فاطمه زهرا گردنبند، دو گوشواره، النگو و پرده را به حضور پدر بزرگوارش فرستاد و پیغام داد که اینها را در راه خدا مصرف کن! زمانی که آنها را به رسول خدا تقدیم کردند، سه مرتبه فرمود: «پدرش به فدای او باد که کار خوبی کرده! محمّد و آل محمّد را با دنیا چه کار! زیرا ایشان برای آخرت آفریده شده اند و دنیا از برای ایشان خلق شده است.»

در روایت احمد آمده است که: «پیغمبر فرمود اینان اهل بیت منند و من دوست ندارم چیزهای طیب و طاهر خود را در دنیا داشته باشند.»

پیامبر صلی الله علیه و آله بر دخترشان فاطمه علیه السّلام وارد شدند در گردن حضرت فاطمه سلام الله علیها گردنبندی بود پیامبر از حضرت زهرا سلام الله علیها رو گرداندند حضرت زهرا آن گردنبند را از گردنش بیرون آورد و تکه تکه کرد. رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: ای فاطمه تو از منی!» آنگاه سائلی آمد و حضرت زهرا گردنبند را به او داد.

ابوالقاسم قشیری در کتاب خود از شخصی نقل می کند که گفت: «یک بار در صحرا از کاروان دور افتادم و با زنی رو به رو شدم. از وی پرسیدم: «تو کیستی؟» پاسخ داد: «و قل سلام فسوف یعلمون» - . زخرف / 89 - ، {و بگو سلام، پس خواهند دانست} به او سلام کردم و پرسیدم اینجا چه می کنی، گفت: «مَنْ یَهْدِ اللَّهُ فلا مضل له» - . زمر / 28 . در قران آیه بدین صورت است: «من یهد الله فما له من مضل» - {و هر که را خدا هدایت کند گمراه کننده ای ندارد.} گفتم از جنی یا انس؟ گفت: «یا بَنِی آدَمَ خُذُوا زِینَتَکُمْ» - . اعراف / 29 - ، {ای فرزندان آدم، جامه خود را در هر نمازی برگیرید.} پرسیدم از کجا می آیی؟ گفت: «یُنادَوْنَ مِنْ مَکانٍ بَعِیدٍ» - . فصلت / 44 - ، {و [گویی] آنان را از جایی دور ندا می دهند!} گفتم به کجا می روی؟ گفت: «وَ لِلَّهِ عَلَی النَّاسِ حِجُّ الْبَیْتِ.» - . آل عمران / 91 - {و برای خدا، حج آن خانه، بر عهده مردم است.} گفتم چند وقت است که از قافله دور افتادی؟ گفت: «وَ لَقَدْ خَلَقْنَا السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ ... فِی سِتَّةِ أَیَّامٍ» - . ق / 37 - ، {و در حقیقت، آسمان ها و زمین و آنچه را که میان آن دو است در شش هنگام آفریدیم.} گفتم آیا میل به غذا داری؟گفت: «وَ ما جَعَلْناهُمْ جَسَداً لا یَأْکُلُونَ الطَّعامَ» - . انبیا / 8 - ، {و ایشان را جسدی که غذا نخورند قرار ندادیم.}

پس از آنکه به وی غذا دادم، گفتم هروله کن ولی تعجیل نکن! گفت: «لا یُکَلِّفُ اللَّهُ نَفْساً إِلَّا وُسْعَها» - . بقره / 286 - ، {خداوند هیچ کس را جز به قدر توانایی اش تکلیف نمی کند.} گفتم بیا تا تو را در ترک زین خود سوار کنم. گفت: «لَوْ کانَ فِیهِما آلِهَةٌ إِلَّا اللَّهُ لَفَسَدَتا» - . انبیا / 22 - ، {اگر در آنها [زمین و آسمان] جز خدا، خدایانی [دیگر] وجود داشت، قطعاً [زمین و آسمان] تباه می شد.} وقتی من پیاده شدم و او را سوار کردم گفت: «سُبْحانَ الَّذِی سَخَّرَ لَنا هذا» - . زخرف / 12 - ، {پاک است کسی که این را برای ما رام کرد.} وقتی به قافله رسیدیم به وی گفتم: «آیا کسی را در این قافله داری؟» گفت: «یا داوُدُ إِنَّا جَعَلْناکَ خَلِیفَةً فِی الْأَرْضِ - . ص / 25 - ... وَ ما مُحَمَّدٌ إِلَّا رَسُولٌ - . آل عمران / 138 - ...، یا یَحْیی خُذِ الْکِتابَ - . مریم / 13 - ...، یا مُوسی إِنِّی أَنَا اللَّهُ» - . طه / 11 - 13 - ، {ای داوود، ما تو را در زمین خلیفه [و جانشین] گردانیدیم...و محمد، جز فرستاده ای که پیش از او [هم] پیامبرانی [آمده و] گذشتند، نیست...ای یحیی، کتاب [خدا] را به جد و جهد بگیر... «ای موسی، منم، من، خداوند، پروردگار جهانیان.»}

آنگاه صاحبان این نام ها را صدا زد و دیدم چهار جوان به سوی او شتافتند. از زن پرسیدم اینها چه نسبتی با تو دارند؟ گفت: «الْمالُ وَ الْبَنُونَ زِینَةُ الْحَیاةِ الدُّنْیا» - . کهف / 44 - ، {مال و پسران زیور زندگی دنیایند.} وقتی آن چهار جوان به مقابل او رسیدند گفت: «یا أَبَتِ اسْتَأْجِرْهُ، إِنَّ خَیْرَ مَنِ اسْتَأْجَرْتَ الْقَوِیُّ الْأَمِینُ» - . قصص / 26 - ، {«ای پدر، او را استخدام کن، چرا که بهترین کسی است که استخدام می کنی: هم نیرومند [و هم] درخور اعتماد است.»} آنان اشیایی به من عطا کردند و زن گفت: «وَ اللَّهُ یُضاعِفُ لِمَنْ یَشاءُ» - . بقره / 263 - ، {و خداوند برای هر کس که بخواهد [آن را] چند برابر می کند.} آنها چیزهای دیگری نیز به من دادند. من از آن چهار جوان پرسیدم این زن کیست؟ گفتند: «این مادر ما فضه است که خادمه فاطمه زهرا بوده. الان مدت بیست سال است که جز با آیات قرآن سخن نمی گوید.»

**[ترجمه]

وَ لَمْ یَدْرُوا مَا نَزَلَ بِهِ جَبْرَئِیلُ علیه السلام وَ لَمْ یَسْتَطِعْ أَحَدٌ مِنْ صَحَابَتِهِ أَنْ یُکَلِّمَهُ وَ کَانَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله إِذَا رَأَی فَاطِمَةَ علیها السلام فَرِحَ بِهَا فَانْطَلَقَ بَعْضُ أَصْحَابِهِ إِلَی بَابِ بَیْتِهَا فَوَجَدَ بَیْنَ یَدَیْهَا شَعِیراً وَ هِیَ تَطْحَنُ فِیهِ وَ تَقُولُ وَ ما عِنْدَ اللَّهِ خَیْرٌ وَ أَبْقی (1) فَسَلَّمَ عَلَیْهَا وَ أَخْبَرَهَا بِخَبَرِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله وَ بُکَائِهِ فَنَهَضَتْ وَ الْتَفَّتْ بِشَمْلَةٍ لَهَا خَلَقَةٍ قَدْ خِیطَتْ فِی اثْنَیْ عَشَرَ مَکَاناً بِسَعَفِ النَّخْلِ فَلَمَّا خَرَجَتْ نَظَرَ سَلْمَانُ الْفَارِسِیُّ إِلَی الشَّمْلَةِ وَ بَکَی وَ قَالَ وَا حُزْنَاهُ إِنَّ بَنَاتِ قَیْصَرَ وَ کِسْرَی لَفِی السُّنْدُسِ وَ الْحَرِیرِ وَ ابْنَةُ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله عَلَیْهَا شَمْلَةُ صُوفٍ خَلَقَةٌ قَدْ خِیطَتْ فِی اثْنَیْ عَشَرَ مَکَاناً فَلَمَّا دَخَلَتْ فَاطِمَةُ عَلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قَالَتْ یَا رَسُولَ اللَّهِ إِنَّ سَلْمَانَ تَعَجَّبَ مِنْ لِبَاسِی فَوَ الَّذِی بَعَثَکَ بِالْحَقِّ مَا لِی وَ لِعَلِیٍّ مُنْذُ خَمْسِ سِنِینَ إِلَّا مَسَکُ کَبْشٍ نَعْلِفُ عَلَیْهَا بِالنَّهَارِ بَعِیرَنَا فَإِذَا کَانَ اللَّیْلُ افْتَرَشْنَاهُ وَ إِنَّ مِرْفَقَتَنَا لَمِنْ أَدَمٍ حَشْوُهَا لِیفٌ فَقَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله یَا سَلْمَانُ إِنَّ ابْنَتِی لَفِی الْخَیْلِ السَّوَابِقِ ثُمَّ قَالَتْ یَا أَبَتِ فَدَیْتُکَ مَا الَّذِی أَبْکَاکَ فَذَکَرَ لَهَا مَا نَزَلَ بِهِ جَبْرَئِیلُ مِنَ الْآیَتَیْنِ الْمُتَقَدِّمَتَیْنِ قَالَ فَسَقَطَتْ فَاطِمَةُ علیها السلام عَلَی وَجْهِهَا وَ هِیَ تَقُولُ الْوَیْلُ ثُمَّ الْوَیْلُ لِمَنْ دَخَلَ النَّارَ فَسَمِعَ سَلْمَانُ

فَقَالَ یَا لَیْتَنِی کُنْتُ کَبْشاً لِأَهْلِی فَأَکَلُوا لَحْمِی وَ مَزَّقُوا جِلْدِی وَ لَمْ أَسْمَعْ بِذِکْرِ النَّارِ وَ قَالَ أَبُو ذَرٍّ یَا لَیْتَ أُمِّی کَانَتْ عَاقِراً وَ لَمْ تَلِدْنِی وَ لَمْ أَسْمَعْ بِذِکْرِ النَّارِ وَ قَالَ مِقْدَادٌ یَا لَیْتَنِی کُنْتُ طَائِراً فِی الْقِفَارِ وَ لَمْ یَکُنْ عَلَیَّ حِسَابٌ وَ لَا عِقَابٌ وَ لَمْ أَسْمَعْ بِذِکْرِ النَّارِ وَ قَالَ عَلِیٌّ علیه السلام یَا لَیْتَ السِّبَاعَ مَزَّقَتْ لَحْمِی وَ لَیْتَ أُمِّی لَمْ تَلِدْنِی وَ لَمْ أَسْمَعْ بِذِکْرِ النَّارِ ثُمَّ وَضَعَ عَلِیٌّ علیه السلام یَدَهُ عَلَی رَأْسِهِ وَ جَعَلَ یَبْکِی وَ یَقُولُ وَا بُعْدَ سَفَرَاهْ وَا قِلَّةَ زَادَاهْ فِی سَفَرِ الْقِیَامَةِ یَذْهَبُونَ فِی النَّارِ وَ یُتَخَطَّفُونَ مَرْضَی لَا یُعَادُ سَقِیمُهُمْ وَ جَرْحَی لَا یُدَاوَی جَرِیحُهُمْ وَ أَسْرَی لَا یُفَکُّ أَسْرُهُمْ مِنَ النَّارِ یَأْکُلُونَ وَ مِنْهَا یَشْرَبُونَ وَ بَیْنَ أَطْبَاقِهَا یَتَقَلَّبُونَ وَ بَعْدَ لُبْسِ الْقُطْنِ مُقَطَّعَاتِ النَّارِ یَلْبَسُونَ وَ بَعْدَ مُعَانَقَةِ الْأَزْوَاجِ

ص: 88

مَعَ الشَّیَاطِینِ مُقَرَّنُونَ.

**[ترجمه]الدروع الواقیه: وقتی این آیات که می فرماید: «وَ إِنَّ جَهَنَّمَ لَمَوْعِدُهُمْ أَجْمَعِینَ لَها سَبْعَةُ أَبْوابٍ لِکُلِّ بابٍ مِنْهُمْ جُزْءٌ مَقْسُوم» - . حجر / 43 - 44 - ، {حتما جهنم جایگاه جمیع آنان خواهد بود. جهنم دارای هفت در است که هر دری مخصوص گروهی خواهد بود} نازل شد، پیامبر اعظم اسلام به شدت گریان شد و اصحاب آن حضرت هم از گریه او به گریه افتادند. آنها نمی دانستند که جبرئیل چه آیه ای نازل کرده است و کسی از صحابه هم این جسارت را نداشت که با آن حضرت سخن بگوید .

چون پیغمبر اعظم اسلام صلی اللَّه علیه و آله هر گاه فاطمه را می دید خوشحال می شد، بنابراین یکی از صحابه به سوی خانه فاطمه زهرا رفت. وقتی پشت در خانه آن بانو رسید، دید مقداری جو در مقابل آن شفیعه روز جزاء بود و در حالی که جوها را آسیا می کرد، این آیه را می خواند که می فرماید: «وَ ما عِنْدَ اللَّهِ خَیْرٌ وَ أَبْقی» - . قصص / 60 - ، {آنچه نزد خدا باشد بهتر و باقی خواهد بود.} آن مرد به حضرت زهرا سلام کرد و ماجرای گریه رسول خدا را شرح داد. فاطمه اطهر از جای برخاست و لباس مندرس خود را که دوازده نقطه با شاخه درخت خرما به هم دوخته شده بود پوشید. وقتی فاطمه اطهر از اتاق خود خارج شد تا نزد رسول خدا بیاید، سلمان فارسی لباس آن بانو را که مشاهده کرد به گریه افتاد و گفت: «آه آه! که دختران قیصر و کسری غرق ابریشم هستند و لباس دختر حضرت محمّد صلی اللَّه علیه و آله و سلم تکه پشمینه ای است مندرس که از دوازده نقطه وصله دارد!»

هنگامی که حضرت زهرای اطهر به حضور پیامبر اکرم مشرف شد گفت: «یا رسول اللَّه! سلمان از دیدن لباس من شگفت زده گردیده. به حق آن خدایی که تو را به حق مبعوث کرده، پنج سال است که من و علی بن ابی طالب علیه السّلام جز تکه ای پوست گوسفند که روزها شتر ما روی آن علف می خورد و شب ها آن را به جای فرش می گسترانیم چیزی نداریم. متکای ما نیز از تکه پوستی است که آن را با لیف خرما پر کرده ایم.» آنگاه رسول اکرم رو به سلمان کرد و فرمود: «دخترم فاطمه از گروه سابقین و پیشتازان است.»

سپس حضرت فاطمه اطهر به رسول اکرم گفت: «فدای تو گردم! چه چیز تو را گریان کرده؟» رسول اکرم نیز ماجرای آن دو آیه ای را که جبرئیل آورده بود برای حضرت زهرا شرح داد. فاطمه اطهر پس از شنیدن این موضوع چهره خود را روی زمین نهاد و گفت: «وای بر آن کسی که داخل دوزخ شود! وای بر آن کسی که داخل دوزخ شود!» هنگامی که سلمان فارسی با این منظره مواجه شد گفت: «کاش من گوسفندی بودم و اهل و عیالم گوشت مرا می خوردند و پوستم را پاره می کردند، اما این داستان جهنم را نمی شنیدم.»

ابوذر می گفت: «ای کاش مادرم نازا بود و مرا نمی زایید و داستان جهنم به گوشم نمی خورد!» مقداد می گفت: «ای کاش من پرنده ای بودم، در بیابان ها می زیستم و حساب و عقابی نمی داشتم و این شرح دوزخ را نمی شنیدم!»

حضرت علی بن ابی طالب علیه السّلام می فرمود: «ای کاش درندگان گوشت مرا پاره پاره می کردند و مادرم مرا نمی زایید و این داستان جهنم را نشنیده بودم.» سپس آن امام عالی مقام دستش را بالای سر مبارک خود گذاشت و با چشمانی گریان فرمود: «آه از دوری سفرت آخرت! آه از اندکی زاد و توشه سفر قیامت! به سوی آتش می روند و ربوده می شوند. بیمارانی هستند که عیادتی از آنان نمی شود؛ مجروحینی هستند که مداوا نمی شوند و اسیرانی که آزاد نمی گردند، از آتش می خورند، از آن می آشامند، در میان طبقات جهنم می غلتند وپاره های آتش را به جای لباس می پوشند، در صورتی که قبلا لباس های نرم پنبه ای بر تن می کردند؛ با شیاطین همنشین خواهند شد، در صورتی که در دنیا زنان خویش را در آغوش می کشیدند.»

**[ترجمه]

بَقْلَةَ الْحَمْقَاءِ بُغْضاً لَنَا وَ عَدَاوَةً لِفَاطِمَةَ علیها السلام.

**[ترجمه]کافی: از فرات بن احنف روایت می کند که گفت: «از امام جعفر صادق علیه السّلام شنیدم که می فرمود: «در تمام روی زمین گیاهی شریف تر و نافع تر از خُرفه نیست؛ خُرفه سبزی فاطمه است.» آنگاه فرمود: «خدا بنی امیه را لعنت کند، زیرا آنان به دلیل بغضی که با ما و عداوتی که با فاطمه داشتند، این گیاه را «گیاه احمق» نامیدند.»

**[ترجمه]

یَا رَسُولَ اللَّهِ إِنِّی رَأَیْتُ الْبَارِحَةَ کَذَا وَ کَذَا فِی نَوْمِی وَ قَدْ فَعَلْتَ أَنْتَ کَمَا رَأَیْتُهُ فَتَنَحَّیْتُ عَنْکُمْ فَلَا أَرَاکُمْ تَمُوتُونَ فَقَامَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله فَصَلَّی رَکْعَتَیْنِ ثُمَّ نَاجَی رَبَّهُ فَنَزَلَ عَلَیْهِ جَبْرَئِیلُ فَقَالَ یَا مُحَمَّدُ هَذَا شَیْطَانٌ یُقَالُ لَهُ الدِّهَارُ وَ هُوَ الَّذِی أَرَی فَاطِمَةَ هَذِهِ الرُّؤْیَا وَ یُؤْذِی (1)

الْمُؤْمِنِینَ فِی نَوْمِهِمْ مَا یَغْتَمُّونَ بِهِ فَأَمَرَ جَبْرَئِیلَ فَجَاءَ بِهِ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقَالَ لَهُ أَنْتَ أَرَیْتَ فَاطِمَةَ هَذِهِ الرُّؤْیَا فَقَالَ نَعَمْ یَا مُحَمَّدُ فَبَزَقَ عَلَیْهِ ثَلَاثَ بَزَقَاتٍ فَشَجَّهُ فِی ثَلَاثِ مَوَاضِعَ ثُمَّ قَالَ جَبْرَئِیلُ لِمُحَمَّدٍ قُلْ یَا مُحَمَّدُ إِذَا رَأَیْتَ فِی مَنَامِکَ شَیْئاً تَکْرَهُهُ أَوْ رَأَی أَحَدٌ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ فَلْیَقُلْ أَعُوذُ بِمَا عَاذَتْ بِهِ مَلَائِکَةُ اللَّهِ الْمُقَرَّبُونَ وَ أَنْبِیَاؤُهُ الْمُرْسَلُونَ وَ عِبَادُهُ الصَّالِحُونَ مِنْ شَرِّ مَا رَأَیْتُ وَ مِنْ رُؤْیَایَ وَ یَقْرَأُ الْحَمْدَ وَ الْمُعَوِّذَتَیْنِ وَ قُلْ هُوَ اللَّهُ وَ یَتْفُلُ عَنْ یَسَارِهِ ثَلَاثَ تَفَلَاتٍ فَإِنَّهُ لَا یَضُرُّهُ مَا رَأَی وَ أَنْزَلَ اللَّهُ عَلَی رَسُولِهِ إِنَّمَا النَّجْوی مِنَ الشَّیْطانِ الْآیَةَ.

**[ترجمه]تفسیر قمی: علی بن ابراهیم سبب نزول این آیه را که می فرماید: «إِنَّمَا النَّجْوی مِنَ الشَّیْطانِ لِیَحْزُنَ الَّذِینَ آمَنُوا وَ لَیْسَ بِضارِّهِمْ شَیْئاً إِلَّا بِإِذْنِ اللَّهِ وَ عَلَی اللَّهِ فَلْیَتَوَکَّلِ الْمُؤْمِنُون» - . مجادله / 10 - ، {چنان نجوایی صرفاً از [القائات] شیطان است، تا کسانی را که ایمان آورده اند دلتنگ گرداند، و[لی] جز به فرمان خدا هیچ آسیبی به آنها نمی رساند، و مؤمنان باید بر خدا اعتماد کنند.} از امام جعفر صادق بدین شرح نقل می کند: «یک شب فاطمه زهرا در عالم خواب دید که پیغمبر اکرم، فاطمه اطهر، علی مرتضی، امام حسن مجتبی، و امام حسین علیهم السّلام تصمیم گرفتند که از مدینه طیبه خارج شوند. وقتی از دیوارهای مدینه گذشتند، بر سر یک دو راهی رسیدند. رسول خدا راه دست راست را انتخاب کرد و رفتند تا به منطقه ای که دارای نخلستان و آب بود رسیدند. آنگاه پیغمبر گوسفندی خرید که در یکی از گوش هایش خال ها و نقطه های سفیدی دیده می شد. سپس دستور داد تا آن را سر بریدند و وقتی از گوشت آن خوردند، همگی وفات کردند. فاطمه زهرا لرزان و هراسان از خواب بیدار شد، ولی چیزی از خواب خود به پیغمبر خدا نگفت.

صبح که شد رسول خدا الاغی آورد و حضرت زهرا را بر آن سوار کرد. آنگاه دستور داد که امیرالمؤمنین علی علیه السّلام و حسن و حسین علیهم السّلام هم از مدینه خارج شوند. سپس آنها همان گونه که حضرت فاطمه در عالم خواب دیده بود، از مدینه بیرون رفتند. وقتی از دیوارهای مدینه گذشتند و بر سر دو راهی رسیدند، پیغمبر خدا همان طور که فاطمه در خواب دیده بود، راه دست راست را برگزید و رفتند تا به منطقه ای رسیدند که دارای نخلستان و آب بود. سپس حضرت محمّد همان طور که فاطمه در خواب دیده بود، گوسفندی خرید و دستور داد تا آن را ذبح و کباب کردند.

هنگامی که نشستند تا از آن کباب بخورند، فاطمه زهرا برخاست و به گوشه ای رفت. آنگاه از ترس اینکه مبادا بمیرند، شروع کرد به گریه کردن. پیامبر خدا به دنبال او رفت و وقتی چشم های اشکبار دخترش را دید، پرسید: «ای دختر عزیزم! برای چه می گریی؟» گفت: «یا رسول اللَّه! من شب گذشته چنین خوابی دیده ام و چون شما درست همان اعمالی را انجام دادی که من در خواب دیده ام، از شما دور شدم تا شاهد مرگ شما نباشم.»

رسول اکرم از جای برخاست و پس از اینکه دو رکعت نماز بجا آورد، با خدای خویش در این باره مناجات کرد. جبرئیل نازل شد و گفت: «یا محمّد! شیطانی وجود دارد که به او «دهار» می گویند. اوست که باعث شده فاطمه چنین خواب وحشتناکی ببیند؛ اوست که مؤمنین را اذیت و مؤمنین را دچار خواب های وحشتناک و حزن انگیز می کند.» رسول خدا فرمود تا جبرئیل آن شیطان را نزد او آورد و آنگاه از او پرسید: «تو فاطمه را دچار چنین خوابی کرده ای؟» گفت: «آری.» پیغمبر خدا سه مرتبه آب دهان به او افکند که هر کدام آنها بر یکی از مواضع بدن او اثر گذاشت.

آنگاه جبرئیل به حضرت محمّد صلی اللَّه علیه و آله و سلم گفت که هر گاه تو یا یکی از مؤمنین خوابی خوفناک دیدید، بگویید: «اعوذ به ما عاذت به ملائکة اللَّه المقربون و انبیائه المرسلون و عباده الصالحون من شر ما رئیت و من رؤیای.» سپس سوره حمد و سوره «قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ الْفَلَقِ و سوره قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ النَّاسِ» و سوره «قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ» را بخوانید و سه مرتبه آب دهان به طرف چپ خود بیندازید. هر کس که این کار را انجام دهد، ضرری از خواب های ترسناکش متوجه او نخواهد شد.» به همین جهت بود که آیه «انّما النجوی من الشیطان» بر حضرت محمّد صلی اللَّه علیه و آله نازل شد.

**[ترجمه]

وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ قَالَ: سَأَلَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله أَصْحَابَهُ عَنِ الْمَرْأَةِ مَا هِیَ قَالُوا عَوْرَةٌ قَالَ فَمَتَی تَکُونُ أَدْنَی مِنْ رَبِّهَا فَلَمْ یَدْرُوا فَلَمَّا سَمِعَتْ فَاطِمَةُ علیها السلام ذَلِکَ قَالَتْ أَدْنَی مَا تَکُونُ مِنْ رَبِّهَا أَنْ تَلْزَمَ قَعْرَ بَیْتِهَا فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله إِنَّ فَاطِمَةَ بَضْعَةٌ مِنِّی.

**[ترجمه]نوادر راوندی: از حضرت علی بن ابی طالب علیه السّلام روایت می کند که گفت: «یک بار شخص کوری از فاطمه زهرا اجازه خواست که به حضورش مشرف شود. فاطمه اطهر اجازه داد که آن شخص کور به حضورش برسد، اما خود را از وی پوشانید. پیامبر اسلام به زهرا گفت: «این مرد کور بود و تو را را نمی دید. چرا خود را از او پوشاندی؟» فاطمه پاسخ گفت: «اگر چه او مرا نمی دید، ولی من او را می دیدم. گذشته از این بویم به مشام او می رسید!» رسول خدا فرمود: «شهادت می دهم که تو پاره تن من هستی.»

نیز می نویسد: «پیغمبر عظیم الشأن اسلام از اصحاب خود پرسید: «زن چیست؟» گفتند: «زن عورت است.» (یعنی باید از انظار نامحرمان پوشیده باشد) فرمود: «زن چه موقع به خدای خود نزدیک تر است؟» اصحاب نتوانستند به این پرسش پیامبر اسلام پاسخ دهند. موقعی که این پرسش به گوش فاطمه اطهر رسید گفت: «نزدیک ترین اوقات زن به خدای خود هنگامی است که در اندرون خانه خود باشد.» پس از این جواب بود که پیامبر خدا گفت: «حقا که فاطمه پاره تن من است.»

**[ترجمه]

لِفَاطِمَةَ ابْنَتِکَ کُفْوٌ عَلَی وَجْهِ الْأَرْضِ آدَمُ فَمَنْ دُونَهُ.

ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام] الهمدانی عن علی عن أبیه عن علی بن معبد: مثله.

**[ترجمه]عیون اخبار الرضا: از حضرت علی بن ابی طالب علیه السّلام روایت می کند که گفت: «پیغمبر اکرم اسلام به من گفت: «یا علی! گروهی از مردان قریش درباره فاطمه زهرا مرا مورد عتاب قرار دادند و گفتند که ما خواستگار فاطمه بودیم و تو نپذیرفتی، اکنون او را به علی بن ابی طالب دادی.» من گفتم: «به خدا قسم من نبودم که درخواست ازدواج شما با فاطمه را رد کردم، بلکه خدا خواستگاری شما را نپذیرفت و فاطمه را برای علی تزویج کرد، زیرا جبرئیل بر من نازل شد و گفت: «خدای تعالی می فرماید اگر من علی را خلق نمی کردم، از حضرت آدم به بعد شوهری که شایسته فاطمه باشد در روی زمین یافت نمی شد.»

عیون اخبار الرضا باز به سند دیگر، مانند این روایت را آورده است .

**[ترجمه]

**[ترجمه]«رِسل» با کسره، به معنای تأنّی و رفق است.

**[ترجمه]

قَالَ عَلِیٌّ علیه السلام فَأَقَمْتُ بَعْدَ ذَلِکَ شَهْراً أُصَلِّی مَعَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ أَرْجِعُ إِلَی مَنْزِلِی وَ لَا أَذْکُرُ شَیْئاً مِنْ أَمْرِ فَاطِمَةَ علیها السلام ثُمَّ قُلْنَ أَزْوَاجُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَ لَا نَطْلُبُ لَکَ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله دُخُولَ فَاطِمَةَ عَلَیْکَ فَقُلْتُ افْعَلْنَ فَدَخَلْنَ عَلَیْهِ فَقَالَتْ أُمُّ أَیْمَنَ یَا رَسُولَ اللَّهِ لَوْ أَنَّ خَدِیجَةَ بَاقِیَةٌ لَقَرَّتْ عَیْنُهَا بِزِفَافِ فَاطِمَةَ وَ إِنَّ عَلِیّاً یُرِیدُ أَهْلَهُ فَقَرَّ عَیْنَ فَاطِمَةَ بِبَعْلِهَا وَ اجْمَعْ شَمْلَهَا وَ قَرَّ عُیُونَنَا بِذَلِکَ فَقَالَ فَمَا بَالُ عَلِیٍّ لَا یَطْلُبُ مِنِّی زَوْجَتَهُ فَقَدْ کُنَّا نَتَوَقَّعُ ذَلِکَ مِنْهُ قَالَ عَلِیٌّ فَقُلْتُ الْحَیَاءُ یَمْنَعُنِی یَا رَسُولَ اللَّهِ فَالْتَفَتَ إِلَی النِّسَاءِ فَقَالَ مَنْ هَاهُنَا فَقَالَتْ أُمُّ سَلَمَةَ أَنَا أُمُّ سَلَمَةَ وَ هَذِهِ زَیْنَبُ وَ هَذِهِ فُلَانَةُ وَ فُلَانَةُ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله هَیِّئُوا لِابْنَتِی وَ ابْنِ عَمِّی فِی حُجَرِی بَیْتاً فَقَالَتْ أُمُّ سَلَمَةَ فِی أَیِّ حُجْرَةٍ یَا رَسُولَ اللَّهِ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ فِی حُجْرَتِکِ وَ أَمَرَ نِسَاءَهُ أَنْ یُزَیِّنَّ وَ یُصْلِحْنَ مِنْ شَأْنِهَا قَالَتْ أُمُّ سَلَمَةَ فَسَأَلْتُ فَاطِمَةَ هَلْ عِنْدَکِ طِیبٌ ادَّخَرْتِیهِ لِنَفْسِکِ قَالَتْ نَعَمْ فَأَتَتْ بِقَارُورَةٍ فَسَکَبَتْ مِنْهَا فِی رَاحَتِی فَشَمِمْتُ مِنْهَا رَائِحَةً مَا شَمِمْتُ مِثْلَهَا قَطُّ فَقُلْتُ مَا هَذَا فَقَالَتْ کَانَ دِحْیَةُ الْکَلْبِیُّ یَدْخُلُ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَیَقُولُ لِی یَا فَاطِمَةُ هَاتِی الْوِسَادَةَ فَاطْرَحِیهَا لِعَمِّکِ فَأَطْرَحُ لَهُ الْوِسَادَةَ فَیَجْلِسُ عَلَیْهَا فَإِذَا نَهَضَ سَقَطَ مِنْ بَیْنِ ثِیَابِهِ شَیْ ءٌ فَیَأْمُرُنِی بِجَمْعِهِ فَسَأَلَ عَلِیٌّ علیه السلام رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله عَنْ ذَلِکَ فَقَالَ هُوَ عَنْبَرٌ یَسْقُطُ مِنْ أَجْنِحَةِ جَبْرَئِیلَ قَالَ عَلِیٌّ ثُمَّ قَالَ لِی رَسُولُ اللَّهِ یَا عَلِیُّ اصْنَعْ لِأَهْلِکَ طَعَاماً فَاضِلًا ثُمَّ قَالَ مِنْ عِنْدِنَا اللَّحْمُ وَ الْخُبْزُ وَ عَلَیْکَ التَّمْرُ وَ السَّمْنُ فَاشْتَرَیْتُ تَمْراً وَ سَمْناً فَحَسَرَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله عَنْ ذِرَاعِهِ وَ جَعَلَ یَشْدَخُ التَّمْرَ فِی السَّمْنِ حَتَّی اتَّخَذَهُ حَیْساً وَ بَعَثَ إِلَیْنَا کَبْشاً سَمِیناً فَذُبِحَ وَ خُبِزَ لَنَا خُبْزٌ کَثِیرٌ ثُمَّ قَالَ لِی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله ادْعُ مَنْ أَحْبَبْتَ فَأَتَیْتُ الْمَسْجِدَ وَ هُوَ مُشْحَنٌ بِالصَّحَابَةِ فأحییت [فَحَیِیتُ] أَنْ أُشْخِصَ قَوْماً وَ أَدَعَ قَوْماً ثُمَّ صَعِدْتُ عَلَی رَبْوَةٍ هُنَاکَ وَ نَادَیْتُ أَجِیبُوا إِلَی وَلِیمَةِ فَاطِمَةَ فَأَقْبَلَ النَّاسُ أَرْسَالًا فَاسْتَحْیَیْتُ مِنْ کَثْرَةِ النَّاسِ وَ قِلَّةِ

ص: 95

الطَّعَامِ فَعَلِمَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله مَا تَدَاخَلَنِی فَقَالَ یَا عَلِیُّ إِنِّی سَأَدْعُو اللَّهَ بِالْبَرَکَةِ قَالَ عَلِیٌّ فَأَکَلَ الْقَوْمُ عَنْ آخِرِهِمْ طَعَامِی وَ شَرِبُوا شَرَابِی وَ دَعَوْا لِی بِالْبَرَکَةِ وَ صَدَرُوا وَ هُمْ أَکْثَرُ مِنْ أَرْبَعَةِ آلَافِ رَجُلٍ وَ لَمْ یَنْقُصْ مِنَ الطَّعَامِ شَیْ ءٌ ثُمَّ دَعَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله بِالصِّحَافِ فَمُلِئَتْ وَ وَجَّهَ بِهَا إِلَی مَنَازِلِ أَزْوَاجِهِ ثُمَّ أَخَذَ صَحْفَةً وَ جَعَلَ فِیهَا طَعَاماً وَ قَالَ هَذَا لِفَاطِمَةَ وَ بَعْلِهَا حَتَّی إِذَا انْصَرَفَتِ الشَّمْسُ لِلْغُرُوبِ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله یَا أُمَّ سَلَمَةَ هَلُمِّی فَاطِمَةَ فَانْطَلَقَتْ فَأَتَتْ بِهَا وَ هِیَ تَسْحَبُ أَذْیَالَهَا وَ قَدْ تَصَبَّبَتْ عَرَقاً حَیَاءً مِنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَعَثَرَتْ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله أَقَالَکِ اللَّهُ الْعَثْرَةَ فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ فَلَمَّا وَقَفَتْ بَیْنَ یَدَیْهِ کَشَفَ الرِّدَاءَ عَنْ وَجْهِهَا حَتَّی رَآهَا عَلِیٌّ علیه السلام ثُمَّ أَخَذَ یَدَهَا فَوَضَعَهَا فِی یَدِ عَلِیٍّ علیه السلام وَ قَالَ بَارَکَ اللَّهُ لَکَ فِی ابْنَةِ رَسُولِ اللَّهِ یَا عَلِیُّ نِعْمَ الزَّوْجَةُ فَاطِمَةُ وَ یَا فَاطِمَةُ نِعْمَ الْبَعْلُ عَلِیٌّ انْطَلِقَا إِلَی مَنْزِلِکُمَا وَ لَا تُحْدِثَا أَمْراً حَتَّی آتِیَکُمَا قَالَ عَلِیٌّ فَأَخَذْتُ بِیَدِ فَاطِمَةَ وَ انْطَلَقْتُ بِهَا حَتَّی جَلَسَتْ فِی جَانِبِ الصُّفَّةِ وَ جَلَسْتُ فِی جَانِبِهَا وَ هِیَ مُطْرِقَةٌ إِلَی الْأَرْضِ حَیَاءً مِنِّی وَ أَنَا مُطْرِقٌ إِلَی الْأَرْضِ حَیَاءً مِنْهَا ثُمَّ جَاءَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله فَقَالَ مَنْ هَاهُنَا فَقُلْنَا ادْخُلْ یَا رَسُولَ اللَّهُ مَرْحَباً بِکَ زَائِراً وَ دَاخِلًا فَدَخَلَ فَأَجْلَسَ فَاطِمَةَ مِنْ جَانِبِهِ ثُمَّ قَالَ یَا فَاطِمَةُ ایتِینِی بِمَاءٍ فَقَامَتْ إِلَی قَعْبٍ فِی الْبَیْتِ فَمَلَأَتْهُ مَاءً ثُمَّ أَتَتْهُ بِهِ فَأَخَذَ جُرْعَةً فَتَمَضْمَضَ بِهَا ثُمَّ مَجَّهَا فِی الْقَعْبِ ثُمَّ صَبَّ مِنْهَا عَلَی رَأْسِهَا ثُمَّ قَالَ أَقْبِلِی فَلَمَّا أَقْبَلَتْ نَضَحَ مِنْهُ بَیْنَ ثَدْیَیْهَا ثُمَّ قَالَ أَدْبِرِی فَأَدْبَرَتْ فَنَضَحَ مِنْهُ بَیْنَ کَتِفَیْهَا ثُمَّ قَالَ اللَّهُمَّ هَذِهِ ابْنَتِی وَ أَحَبُّ الْخَلْقِ إِلَیَّ اللَّهُمَّ وَ هَذَا أَخِی وَ أَحَبُّ الْخَلْقِ إِلَیَّ اللَّهُمَّ اجْعَلْهُ لَکَ وَلِیّاً وَ بِکَ حَفِیّاً وَ بَارِکْ لَهُ فِی أَهْلِهِ ثُمَّ قَالَ یَا عَلِیُّ ادْخُلْ بِأَهْلِکَ بَارَکَ اللَّهُ لَکَ وَ رَحْمَتُ اللَّهِ وَ بَرَکاتُهُ عَلَیْکُمْ ... إِنَّهُ حَمِیدٌ مَجِیدٌ.

**[ترجمه]امالی طوسی: همچنین از حضرت صادق آل محمّد صلی اللَّه علیه و آله روایت می کند که فرمود: «هنگامی که پیغمبر معظم اسلام فاطمه اطهر را به عقد علی بن ابی طالب درآورد و نزد فاطمه آمد، دید آن بانو گریان است. فرمود: «برای چه گریانی! به خدا قسم اگر در میان اهل بیت من کسی از علی بهتر می بود، من تو را به عقد او در می آوردم. نه اینکه من تو را تزویج کرده باشم، بلکه خدا تو را برای علی تزویج کرده و مادامی که آسمان ها و زمین برقرار باشند، خمس را به جای مهریه تو قرار داده است.»

حضرت امیر می فرماید: «پیغمبر خدا به من فرمود که برخیز و برو زره خود را بفروش. من برخاستم و رفتم زره خود را فروختم، پول آن را گرفتم و به حضور پیامبر اکرم آوردم. آن بزرگوار پول ها را در کنار خود ریخت و از من نپرسید که چه مبلغ پول است. من هم چیزی به آن حضرت نگفتم. سپس بلال را خواست، یک مشت از آن پول ها را برگرفت و به وی داد و فرمود: «با این پول برای فاطمه عطر خریداری کن.» بعد هر دو مشت خود را از آن پول ها پر کرد، آن را به ابوبکر داد و به وی فرمود: «با این پول برای فاطمه لباس و اثاثیّه منزل خریداری کن.»

آنگاه عمار بن یاسر و گروه دیگری از اصحاب را همراه ابوبکر روانه کرد. هنگامی که آنها وارد بازار شدند، اشیایی را که به دنبالش بودند انتخاب می کردند، ولی نمی خریدند تا ابوبکر آنها را پسند کند، آنگاه آنها را خریداری می کردند.»

یک پیراهن به مبلغ هفت درهم؛ یک نقاب به مبلغ چهار درهم؛ یک قطیفه مشکی خیبری؛ یک تخت که وسط آن را با لیف خرما بافته بودند؛ دو عدد تشک که یکی از آنها را از لیف خرما و دیگری را از پشم پر کرده بودند؛ تعداد چهار متکا از پوست طائف که وسط آنها را با علف اذخر پر کرده بودند؛ یک پرده پشمی؛ یک حصیر حجری؛ یک آسیای دستی؛ یک بادیه مسی؛ یک ظرف آبخوری که از پوست ساخته شده بود؛ یک کاسه چوبی برای شیر؛ یک مشک آب؛ یک آفتابه قیر اندود؛ یک سبوی سبز و چند کوزه سفالی.

هنگامی که اشیای مذکور را خریدند، ابوبکر مقداری از آنها را برداشت و بقیه آنها را هم اصحاب پیامبر خدا برداشتند و به طرف منزل رسول اکرم رفتند. وقتی که آنها را به رسول خدا عرضه کردند، آن حضرت آنها را با دست مبارک خود زیر و رو می کرد و می فرمود: «خدا اینها را برای اهل بیت من مبارک گرداند!» حضرت علی بن ابی طالب علیه السّلام می فرماید: «من پس از این ماجرا به مدت یک ماه با پیغمبر معظم اسلام نماز می خواندم و به منزل خویش بازمی گشتم، بی آنکه درباره فاطمه اطهر چیزی به رسول خدا بگویم. تا اینکه زنان پیامبر اکرم به من گفتند: «می خواهی ما از حضرت رسول اکرم خواهش کنیم که فاطمه را در اختیار تو بگذارد؟» گفتم بلی. وقتی آنها به حضور رسول مشرف شدند، ام ایمن گفت: «یا رسول اللَّه! اگر خدیجه کبرا زنده بود چشمش به خاطر عروسی فاطمه زهرا روشن می شد. علی بن ابی طالب علیه السّلام دوست دارد که فاطمه را ببرد. ما تقاضا داریم چشم فاطمه را به علی روشن کنی و ایشان را در اختیار یکدیگر بگذاری تا چشم های ما هم روشن گردد.

رسول اعظم فرمود: «پس چرا علی زوجه خود را از من مطالبه نمی کند، در صورتی که من انتظار داشتم علی این کار را کند؟» من گفتم: «یا رسول اللَّه! من از شما خجالت می کشیدم.» سپس آن بزرگوار رو به سوی زنان کرد و فرمود: «چه کسانی اینجایند؟»ام سلمه گفت: «من و زینب و فلان و فلان.» فرمود: «یکی از حجره های مرا برای پسر عمویم علی و دخترم فاطمه زهرا آماده کنید.» ام سلمه گفت: «کدام حجره یا رسول اللَّه؟» فرمود: «حجره تو.» آنگاه به زنان خویش دستور داد تا خود را آراستند و لوازم عروسی زهرای اطهر را مهیا کردند.

ام سلمه می گوید: «من به فاطمه اطهر گفتم آیا برای خود عطری تهیه کرده ای؟» فرمود آری. فاطمه زهرا یک شیشه عطر آورد و مقداری از آن در دست من ریخت. آن عطر شمیم خوشی داشت که من هرگز بویی نظیر آن را نبوییده بودم .

از فاطمه پرسیدم: «این عطر را از کجا آورده ای؟» فرمود: «هر گاه دحیه کلبی به حضور رسول خدا مشرف می شد، آن حضرت به من می فرمود که برای عموی خود پشتی بگذار. بعد از آنکه برایش پشتی می گذاشتم، چیزی از میان لباس های او فرو می ریخت و به من دستور می داد که آن را جمع کنم.» حضرت علی بن ابی طالب از رسول خدا پرسید: «این چیست که فرو می ریزد؟» فرمود: «عنبری است که از بال های جبرئیل فرو می ریزد.»

حضرت علی علیه السّلام می فرماید: «پیامبر معظم اسلام صلی اللَّه علیه و آله به من فرمود: «یا علی! غذای فراوانی برای عروسی و اهل و عیال خود درست کن! یا علی! گوشت و نان به عهده ما، خرما و روغن هم به عهده تو.» من رفتم مقداری خرما و روغن خریدم. پیغمبر معظم اسلام آستین های خود را بالا زد، خرماها را خرد کرد و در میان روغن ریخت و با آن غذایی طبخ کرد که به عربی آن را خبیص می نامند. آنگاه گوسفند فربهی نیزبه ما عطا کرد و نان فراوانی را تدارک دید.

آنگاه حضرت رسول به من فرمود: «هر کسی را که دوست داری برای صرف غذای عروسی خود دعوت کن.» من وارد مسجد که تمام صحابه در آن حضور داشتند شدم. خجالت کشیدم که گروهی را دعوت کنم و گروهی دیگر را دعوت نکنم. از این روی بالای یک بلندی که در آنجا بود رفتم و ندا در دادم که بیایید و از ولیمه عروسی فاطمه بهره مند شوید! جمعیت زیادی از مردم آمدند. من از کثرت جمعیت و کمبود غذا خجالت می کشیدم. وقتی پیغمبر از دلیل خجلت من آگاه شد فرمود: «یا علی! من دعا می کنم که خدا به غذای شما برکت دهد.»

علی علیه السّلام می فرماید: «جمعیت که بیشتر از چهار هزار نفر بودند، تا آخرین نفر از غذا و آب خوردند و آشامیدند تا همه سیر شدند و باز هم غذا اضافه آمد. آنان برای من دعای خیر و برکت کردند. آنگاه پیغمبر اعظم اسلام دستور فرمود کاسه هایی را پر از غذا کنند و آنها را برای زنان خویش عطا کرد. سپس آن بزرگوار کاسه ای را پر از غذا کرد و فرمود: «این هم برای فاطمه و شوهرش.»

نزدیکی های غروب حضرت رسول به ام سلمه فرمود که فاطمه زهرا را بیاورد. ام سلمه رفت و حضرت زهرا آورد. پر لباس های آن حضرت به زمین کشیده می شد و به قدری از روی پدر بزرگوارش خجالت می کشید که یک بار به زمین خورد. پیامبر خدا به او فرمود: «خدا تو را در دنیا و آخرت از زمین خوردن نگه دارد.» موقعی که فاطمه اطهر مقابل پدر خود رسید، رسول خدا نقاب را از صورت آن بانو برداشت تا حضرت علی سیمای آن شفیعه روز جزا را ببیند. سپس حضرت محمّد صلی اللَّه علیه و آله دست فاطمه عزیز را گرفت، دستش را در میان دست امیرالمؤمنین گذاشت و فرمود: «یا علی! خدا قدم این دختر پیغمبر را برای تو مبارک کند! یا علی! فاطمه خوب زوجه ای است، ای فاطمه! علی خوب شوهری است. حال به خانه روید و عملی انجام ندهید تا خود بیایم.»

حضرت امیر می فرماید: «من دست فاطمه را گرفتم و به طرف خانه رفتیم. وقتی به آنجا رسیدیم وی گوشه ای نشست و من هم کنار او نشستم. من و فاطمه هر کدام به این دلیل که از یکدیگر خجالت می کشیدیم، به زمین نگاه می کردیم. سپس پیامبر خدا آمد و فرمود: «چه کسی اینجاست؟» گفتیم: «یا رسول اللَّه! بفرمایید، بسیار خوش آمدید!» رسول خدا وارد شد، فاطمه اطهر را در یک طرف خود نشاند و به وی فرمود: «مقداری آب برایم بیاور.»

فاطمه زهرا برخاست، ظرفی را پر از آب کرد و به حضور آن حضرت آورد. رسول خدا مقداری از آن آب را در دهان مبارک خود ریخت و پس از مضمضه کردن آب، دوباره آن را در کاسه ریخت و پس از آنکه مقداری از آب کاسه را به سر فاطمه اطهر ریخت به بانو فرمود: «نزدیک من بیا!» وقتی نزدیک آمد مقداری از آن آب را در میان پستان های آن بانو پاشید. سپس به او فرمود که برگردد. وقتی برگشت مقدار دیگری از آن آب را در میان دو کتف وی پاشید و فرمود: «بار خدایا! این دخترم محبوب ترین خلق است نزد من. پروردگارا! این علی برادر من است که محبوب ترین مخلوق است نزد من. بار خدایا! این علی را ولی و مطیع خود قرار بده و اهل و عیالش را برایش مبارک بگردان!» پس از این سخنان فرمود: «یا علی! اکنون نزد زوجه ات برو! برکت و رحمت خدا که پسندیده و با عظمت است بر شما اهل بیت باد!»

**[ترجمه]

و قال الفیروزآبادی الخیش ثیاب فی نسجها رقة و خیوطها غلاظ من مشاقة الکتان أو من أغلظ العصب قوله من جز الغنم بالکسر أی الصوف الذی جز من الغنم و المخضب کمنبر المرکن.

قوله فقر عین فاطمة ظاهره أنه بصیغة الأمر بناء علی أن مجرده یکون متعدیا أیضا لکنه لم یرد فیما عندنا من کتب اللغة.

و قال الجوهری جمع الله شملهم أی ما تشتت من أمرهم و شتت الله شمله أی ما اجتمع من أمره و قال الشدخ کسر الشی ء الأجوف و قال الحیس هو تمر یخلط بسمن و أقط و السحب الجر و القعب قدح من خشب قوله صلی الله علیه و آله و بک حفیا قال الجوهری تقول حفیت به بالکسر أی بالغت فی إکرامه و إلطافه انتهی أی مطیعا لک غایة الإطاعة أو مشفقا علی الخلق ناصحا لهم بسبب إطاعة أمرک.

**[ترجمه]«مزمّل» یعنی ملفوف (پیچیده شده). «شریط» برگ درخت خرماست که به شکل مفتولی درآمده و با آن تخت و مانند آن بسته می شود.

فیروز آبادی گوید: «خیش» پارچه هایی است که در بافت آن لطافتی است و نخ های آن کلفت است از پارچه های کتان پس از رسیدن آن و یا از رشته های پارچه ای کلفت.

من جزّ الغنم: با کسره یعنی پشمی از گوسفند بریده می شود و «مخضب» مانند منبر به معنای مرکن است، مرکن یعنی طشت.

فقّر عین فاطمة: ظاهر آن این است که به صیغه امر است، بنابر اینکه ثلاثی مجرد آن نیز متعدی باشد ولی در کتاب های لغتی که ما داریم متعدّی نیامده است.

جوهری گوید: «شدخ» شکستن چیز توخالی است و نیز گوید: «حین» خرمایی است که با روغن و پنیر مخلوط شده است. «سحب» به معنای کشیدن است. «قعب» کاسه چوبی است،

بک حفیّاً: جوهری گوید: می گویی «حفیت به» با کسره یعنی در تکریم و لطف به او مبالغه کردم.

بنابر این «حفِّنابک» یعنی مطیع تو در نهایت اطاعت و یا با محبّت به خلق و خیر خواهی آنان به سبب اطاعت از دستور تو.

**[ترجمه]

وَ الضَّعْفِ خَنَقَتْهَا الْعَبْرَةُ حَتَّی جَرَتْ دَمْعَتُهَا عَلَی خَدِّهَا فَقَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله لَهَا یَا فَاطِمَةُ إِنَّ اللَّهَ جَلَّ ذِکْرُهُ اطَّلَعَ إِلَی الْأَرْضِ اطِّلَاعَةً فَاخْتَارَ مِنْهَا بَعْلَکِ فَأَوْحَی إِلَیَّ فَأَنْکَحْتُکَهُ أَ مَا عَلِمْتِ یَا فَاطِمَةُ أَنَّ لِکَرَامَةِ اللَّهِ إِیَّاکِ زَوَّجَکِ أَقْدَمَهُمْ سِلْماً وَ أَعْظَمَهُمْ حِلْماً وَ أَکْثَرَهُمْ عِلْماً قَالَ فَسُرَّتْ بِذَلِکَ فَاطِمَةُ علیها السلام وَ اسْتَبْشَرَتْ بِمَا قَالَ لَهَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله فَأَرَادَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله أَنْ یَزِیدَهَا مَزِیدَ الْخَیْرِ کُلِّهِ مِنَ الَّذِی قَسَمَهُ اللَّهُ لَهُ وَ لِمُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ فَقَالَ یَا فَاطِمَةُ لِعَلِیٍّ ثَمَانُ خِصَالٍ إِیمَانُهُ بِاللَّهِ وَ بِرَسُولِهِ وَ عِلْمُهُ وَ حِکْمَتُهُ وَ زَوْجَتُهُ وَ سِبْطَاهُ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ وَ أَمْرُهُ بِالْمَعْرُوفِ وَ نَهْیُهُ عَنِ الْمُنْکَرِ وَ قَضَاؤُهُ بِکِتَابِ اللَّهِ یَا فَاطِمَةُ إِنَّا أَهْلُ بَیْتٍ أُعْطِینَا سَبْعَ خِصَالٍ لَمْ یُعْطَهَا أَحَدٌ مِنَ الْأَوَّلِینَ قَبْلَنَا وَ لَا یُدْرِکُهَا أَحَدٌ مِنَ الْآخِرِینَ بَعْدَنَا نَبِیُّنَا خَیْرُ الْأَنْبِیَاءِ وَ هُوَ أَبُوکِ وَ وَصِیُّنَا خَیْرُ الْأَوْصِیَاءِ وَ هُوَ بَعْلُکِ وَ شَهِیدُنَا سَیِّدُ الشُّهَدَاءِ وَ هُوَ حَمْزَةُ عَمُّ أَبِیکِ وَ مِنَّا مَنْ لَهُ جَنَاحَانِ یَطِیرُ بِهِمَا فِی الْجَنَّةِ وَ هُوَ جَعْفَرٌ وَ مِنَّا سِبْطَا هَذِهِ الْأُمَّةِ وَ هُمَا ابْنَاکِ.

**[ترجمه]خصال: از ابو ایوب انصاری روایت می کند که گفت: «یک بار پیغمبر اکرم اسلام بیمار شد و فاطمه زهرا در مدتی که رسول خدا دوره نقاهت را طی می کرد، به عیادت پدرش آمد. هنگامی که ضعف و ناتوانی پیامبر اکرم را مشاهده کرد، چنان محزون و دلشکسته شد که اشک از گونه های مبارکش جاری شد. پیغمبر اکرم به حضرت زهرا فرمود: «خدای علیم عنایتی به زمین کرد و شوهر تو را انتخاب کرد. آنگاه به من وحی کرد تا تو را به نکاح او در آوردم.ای فاطمه! آیا نمی دانی که خدا تو را گرامی داشته؟ زیرا تو را به همسری علی درآورده که در اسلام آوردن پیشقدم همگان است، حلمش سرآمد و علمش فراتر از دیگران است؟»

فاطمه اطهر پس از شنیدن این مژده بسیار شادمان شد. پیغمبر اعظم اسلام بر آن شد خصالی را که خدا به علی بن ابی طالب نصیب کرده، بیشتر برای فاطمه شرح دهد. از این روی فرمود: «ای فاطمه! حضرت علی بن ابی طالب دارای هشت خصلت است: به خدا ایمان دارد؛ دارای علم است؛ حکمت دارد؛ زوجه ای مثل تو و فرزندانی چون حسن و حسین دارد؛ دارای مقام امر به معروف است؛ نهی از منکر می کند و قضاوت هایش طبق قرآن مجید است. ای فاطمه! ما اهل بیتی هستیم که خدا هفت خصلت به ما عطا کرده که آن هفت خصلت را پیش از ما به هیچ کس عطا نفرموده است و بعد از ما نیز هیچ کس به این خصلت ها نخواهد رسید. این هفت خصلت عبارتند از: پیغمبر ما که پدر تو باشد، بهترین پیامبران است؛ وصی پیغمبر ما که شوهرت علی باشد، بهترین اوصیا است؛ حضرت حمزه که عموی پدر تو است، بزرگ شهیدان و از ما است؛ جعفر طیار که با دو بال خود در بهشت پرواز می کند از ماست و حسنین که فرزندان و دو سبط این امت به شمار می روند، از ما هستند.»

**[ترجمه]

ثُمَّ بَکَتْ أُمُّ أَیْمَنَ وَ قَالَتْ یَا رَسُولَ اللَّهِ فَاطِمَةُ زَوَّجْتَهَا وَ لَمْ تَنْثُرْ عَلَیْهَا شَیْئاً فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله یَا أُمَّ أَیْمَنَ لِمَ تَکْذِبِینَ فَإِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی لَمَّا زَوَّجْتُ فَاطِمَةَ عَلِیّاً علیه السلام أَمَرَ أَشْجَارَ الْجَنَّةِ أَنْ تَنْثُرَ عَلَیْهِمْ مِنْ حُلِیِّهَا وَ حُلَلِهَا وَ یَاقُوتِهَا وَ دُرِّهَا وَ زُمُرُّدِهَا وَ إِسْتَبْرَقِهَا فَأَخَذُوا مِنْهَا مَا لَا یَعْلَمُونَ وَ لَقَدْ نَحَلَ اللَّهُ طُوبَی فِی مَهْرِ فَاطِمَةَ علیها السلام فَجَعَلَهَا فِی مَنْزِلِ عَلِیٍّ علیه السلام.

شی، [تفسیر العیاشی] عن عمرو بن شمر عن جابر عن أبی جعفر علیه السلام: مثله.

**[ترجمه]امالی صدوق: همچنین از حضرت علی بن ابی طالب روایت می کند که فرمود: «یک بار ام ایمن در حالی که چیزی در میان چادر خود داشت، به حضور رسول خدا مشرف شد ، رسول اکرم به او فرمود: «این چیست که همراه داری؟» گفت: «من به عروسی فلان دختر رفته بودم. چیزی که در زیر چادر دارم، یکی از چیزهایی است که برای عروس نثار کرده بودند.» آنگاه ام ایمن به گریه افتاد و گفت: «یا رسول اللَّه! تو فاطمه را عروس کردی، ولی چیزی برایش نثار نکردی.» پیغمبر خدا به او فرمود: «دروغ مگو! زیرا وقتی خدای رئوف فاطمه را به نکاح علی درآورد، به درختان بهشت دستور داد تا از زیور، حله، یاقوت، درّ، زمرد و استبرق خود برای آنان نثار کردند و آنها به اندازه ای از آنها برگرفتند که کسی غیر از خدا نمی داند. خدا درخت طوبا را مهریه فاطمه زهرا قرار داده که در منزل بهشتی علی علیه السّلام قرار دارد»

تفسیر عیّاشی نیز همین روایت را آورده است.

**[ترجمه]

قَائِمَةٍ مِنْ قَوَائِمِ الْعَرْشِ أَنَا اللَّهُ لا إِلهَ إِلَّا أَنَا مُحَمَّدٌ حَبِیبِی أَیَّدْتُهُ بِوَزِیرِهِ وَ نَصَرْتُهُ بِوَزِیرِهِ فَلَمَّا دَخَلْتُ الْجَنَّةَ رَأَیْتُ فِی الْجَنَّةِ شَجَرَةَ طُوبَی أَصْلُهَا فِی دَارِ عَلِیٍّ وَ مَا فِی الْجَنَّةِ قَصْرٌ وَ لَا مَنْزِلٌ إِلَّا وَ فِیهَا فِتْرٌ مِنْهَا وَ أَعْلَاهَا أَسْفَاطُ حُلَلٍ مِنْ سُنْدُسٍ وَ إِسْتَبْرَقٍ یَکُونُ لِلْعَبْدِ الْمُؤْمِنِ أَلْفُ أَلْفِ سَفَطٍ فِی کُلِّ سَفَطٍ مِائَةُ أَلْفِ حُلَّةٍ مَا فِیهِ حُلَّةٌ تُشْبِهُ الْأُخْرَی عَلَی أَلْوَانٍ مُخْتَلِفَةٍ وَ هُوَ ثِیَابُ أَهْلِ الْجَنَّةِ وَسَطُهَا ظِلٌّ مَمْدُودٌ عَرْضُ الْجَنَّةِ کَعَرْضِ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ أُعِدَّتْ لِلَّذِینَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ یَسِیرُ الرَّاکِبُ فِی ذَلِکَ الظِّلِّ مَسِیرَةَ مِائَةِ عَامٍ فَلَا یَقْطَعُهُ وَ ذَلِکَ قَوْلُهُ وَ ظِلٍّ مَمْدُودٍ(1) وَ أَسْفَلُهَا ثِمَارُ أَهْلِ الْجَنَّةِ وَ طَعَامُهُمْ مُتَدَلِّلٌ فِی بُیُوتِهِمْ یَکُونُ فِی الْقَضِیبِ مِنْهَا

مِائَةُ لَوْنٍ مِنَ الْفَاکِهَةِ مِمَّا رَأَیْتُمْ فِی دَارِ الدُّنْیَا وَ مَا لَمْ تَرَوْهُ وَ مَا سَمِعْتُمْ بِهِ وَ مَا لَمْ تَسْمَعُوا مِثْلَهَا وَ کُلَّمَا یُجْتَنَی مِنْهَا شَیْ ءٌ نَبَتَتْ مَکَانَهَا أُخْرَی لا مَقْطُوعَةٍ وَ لا مَمْنُوعَةٍ وَ یَجْرِی نَهَرٌ فِی أَصْلِ تِلْکَ الشَّجَرَةِ تَنْفَجِرُ مِنْهَا الْأَنْهَارُ الْأَرْبَعَةُ أَنْهارٌ مِنْ ماءٍ غَیْرِ آسِنٍ وَ أَنْهارٌ مِنْ لَبَنٍ لَمْ یَتَغَیَّرْ طَعْمُهُ وَ أَنْهارٌ مِنْ خَمْرٍ لَذَّةٍ لِلشَّارِبِینَ وَ أَنْهارٌ مِنْ عَسَلٍ مُصَفًّی (2) یَا فَاطِمَةُ إِنَّ اللَّهَ أَعْطَانِی فِی عَلِیٍّ سَبْعَ خِصَالٍ هُوَ أَوَّلُ مَنْ یَنْشَقُّ عَنْهُ الْقَبْرُ مَعِی وَ هُوَ أَوَّلُ مَنْ یَقِفُ مَعِی عَلَی الصِّرَاطِ فَیَقُولُ لِلنَّارِ خُذِی ذَا وَ ذَرِی ذَا وَ أَوَّلُ مَنْ یُکْسَی إِذَا کُسِیتُ وَ أَوَّلُ مَنْ یَقِفُ مَعِی عَلَی یَمِینِ الْعَرْشِ وَ أَوَّلُ مَنْ یُقْرِعُ مَعِی بَابَ الْجَنَّةِ وَ أَوَّلُ مَنْ یَسْکُنُ مَعِی عِلِّیِّینَ وَ أَوَّلُ مَنْ یَشْرَبُ مَعِی مِنَ الرَّحِیقِ الْمَخْتُومِ خِتامُهُ مِسْکٌ وَ فِی ذلِکَ فَلْیَتَنافَسِ الْمُتَنافِسُونَ یَا فَاطِمَةُ هَذَا مَا أَعْطَاهُ اللَّهُ عَلِیّاً فِی الْآخِرَةِ وَ أَعَدَّ لَهُ فِی الْجَنَّةِ إِذَا کَانَ فِی الدُّنْیَا لَا مَالَ لَهُ فَأَمَّا مَا قُلْتَ إِنَّهُ بَطِینٌ فَإِنَّهُ مَمْلُوءٌ مِنْ عِلْمٍ خَصَّهُ اللَّهُ بِهِ وَ أَکْرَمَهُ مِنْ بَیْنِ أُمَّتِی

ص: 100

وَ أَمَّا مَا قُلْتَ إِنَّهُ أَنْزَعُ عَظِیمُ الْعَیْنَیْنِ فَإِنَّ اللَّهَ خَلَقَهُ بِصِفَةِ آدَمَ علیه السلام وَ أَمَّا طُولُ یَدَیْهِ فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ طَوَّلَهَا لِیَقْتُلَ بِهَا أَعْدَاءَهُ وَ أَعْدَاءَ رَسُولِهِ وَ بِهِ یُظْهِرُ اللَّهُ الدِّینَ وَ لَوْ کَرِهَ الْمُشْرِکُونَ وَ بِهِ یَفْتَحُ اللَّهُ الْفُتُوحَ وَ یُقَاتِلُ الْمُشْرِکِینَ عَلَی تَنْزِیلِ الْقُرْآنِ وَ الْمُنَافِقِینَ مِنْ أَهْلِ الْبَغْیِ وَ النَّکْثِ وَ الْفُسُوقِ عَلَی تَأْوِیلِهِ وَ یُخْرِجُ اللَّهُ مِنْ صُلْبِهِ سَیِّدَیْ شَبَابِ أَهْلِ الْجَنَّةِ وَ یُزَیِّنُ بِهِمَا عَرْشَهُ یَا فَاطِمَةُ مَا بَعَثَ اللَّهُ نَبِیّاً إِلَّا جَعَلَ لَهُ ذُرِّیَّةً مِنْ صُلْبِهِ وَ جَعَلَ ذُرِّیَّتِی مِنْ صُلْبِ عَلِیٍّ وَ لَوْ لَا عَلِیٌّ مَا کَانَتْ لِی ذُرِّیَّةٌ فَقَالَتْ فَاطِمَةُ یَا رَسُولَ اللَّهِ مَا أَخْتَارُ عَلَیْهِ أَحَداً مِنْ أَهْلِ الْأَرْضِ فَزَوَّجَهَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله فَقَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ عِنْدَ ذَلِکَ وَ اللَّهِ مَا کَانَ لِفَاطِمَةَ کُفْوٌ غَیْرُ عَلِیٍّ علیه السلام.

**[ترجمه]تفسیرعلی بن ابراهیم قمی: هر کس نزد رسول خدا به خواستگاری حضرت فاطمه می رفت، آن بزرگوار به او جواب منفی می داد تا اینکه کار به جایی رسید که مردم به کلی از ازدواج با فاطمه اطهر مأیوس شدند.

وقتی رسول خدا بر آن شد که حضرت فاطمه را به نکاح حضرت علی درآورد و با فاطمه اطهر در این باره مشورت کرد، زهرای اطهر گفت: «پدر جان! در این مورد نظر شما بر نظر من مقدم است، اما زنان قریش می گویند که علی شکم بزرگی دارد، ساق دست هایش بلند و بند استخوان هایش ضخیم است، جلوی سرش مو ندارد، چشمان بزرگی دارد، دائما خنده بر لب دارد و از مال و ثروت هم بی بهره است.»

رسول اعظم در جوابش فرمود: «آیا نمی دانی که خدای علیم عنایتی به زمین کرد و مرا از میان مردان عالم انتخاب کرد. آنگاه بار دیگرعنایت فرمود و علی ابن ابی طالب را از میان مردان جهان برگزید. سپس برای بار سوم عنایتی کرد و تو را از میان زنان عالمین انتخاب کرد؟ ای فاطمه! وقتی مرا به آسمان بردند، دیدم بر سنگ بیت المقدس نوشته شده«خدایی غیر از خدای یکتا نیست، محمّد رسول خدا است من محمّد را به وسیله وزیر او تأیید و یاری کرده ام» من از جبرئیل پرسیدم: «وزیر من کیست؟» گفت علی بن ابی طالب. هنگامی که به سدرة المنتهی رسیدم، دیدم بر آن نوشته شده «من خدایی هستم که غیر از من خدایی نیست، محمّد صلی اللَّه علیه و آله برگزیده من است من محمّد را به وسیله وزیرش تایید و نصرت کرده ام.» گفتم: «جبرئیل! وزیر من کیست؟» گفت علی بن ابی طالب. موقعی که از سدرة المنتهی گذشتم و به عرش پروردگار عالم رسیدم، دیدم بر یکی از ستون های عرش نوشته شده «من همان خدایی هستم که غیر از من خدایی نیست، محمّد حبیب من است من او را به وسیله وزیرش تأیید و یاری کرده ام.»

وقتی داخل بهشت شدم درخت طوبا را دیدم. ریشه آن درخت در منزل علی بن ابی طالب بود. هیچ قصر و منزلی در بهشت نیست که یکی از شاخه های آن درخت در آن وجود نداشته باشد؛ بالای آن درخت سبدهایی پر از سندس و استبرق وجود دارد که در هر سبدی، هزار هزار سبد وجود دارد و در هر سبدی صد هزار حله است؛ هیچ حله ای در آن نیست که به دیگری شباهت داشته باشد، با اینکه هر کدام به رنگی هستند. آنها لباس های اهل بهشت هستند. در وسط آن سایه ای است کشیده شده، پهنای بهشت به اندازه پهنای آسمان و زمین است. بهشت برای افرادی که به خدا و رسولش ایمان داشته باشند آماده شده است.

اگر کسی سواره مدت صد سال در آن سایه راه طی کند، آن سایه تمام نخواهد شد و همین است قول خدا که می فرماید: «وَ ظِلٍّ مَمْدُودٍ» - . واقعه / 29 - ، { سایه کشیده.} اهل بهشت میوه خود را از زیر آن درخت می گیرند. غذای اهل بهشت در میان خانه هایشان آویزان است. در هر شاخه از آن درخت، صد رنگ میوه وجود دارد که بعضی از آن رنگ ها را در دنیا دیده و شنیده اید و بقیه دیگر را نه دیده و نه شنیده اید. هر گاه یکی از آن میوه ها چیده شود، میوه دیگری به جای آن نمایان می شود. آن میوه ها هیچ گاه پایان نمی پذیرند و ممنوع نخواهد شد.

نهری در زیر آن درخت در جریان است که چهار نهر دیگر از آن جاری می شود. آن چهار نهر همان است که قرآن می فرماید: «أَنْهارٌ مِنْ ماءٍ غَیْرِ آسِنٍ وَ أَنْهارٌ مِنْ لَبَنٍ لَمْ یَتَغَیَّرْ طَعْمُهُ وَ أَنْهارٌ مِنْ خَمْرٍ لَذَّةٍ لِلشَّارِبِینَ وَ أَنْهارٌ مِنْ عَسَلٍ مُصَفًّی»، {نهرهایی از آبی که فاسد نمی شود؛ نهرهایی از شیری که طعم آن تغییر نمی کند؛ نهرهایی از خمر که به آشامندگان لذت می دهند؛ نهرهایی از عسل تصفیه شده.} - . قتال / 17 - ای فاطمه! خدای رئوف هفت خصلت به علی عطا فرموده که عبارتند از:

علی اولین کسی است که با من از قبر خارج خواهد شد.

علی اولین کسی است که با من بر لب صراط می ایستد و به آتش می گوید: «این شخص را بگیر و آن را رها کن.»

علی اولین کسی است که بدنش بعد از من پوشیده خواهد شد.

علی اولین کسی است که با من در طرف راست عرش توقف خواهد کرد.

علی اولین کسی است که با من در بهشت را خواهد کوبید.

علی اولین کسی است که با من ساکن علیین خواهد شد.

علی اولین کسی است که با من از شراب سر به مهر بهشت می آشامد؛ همان شرابی که مهر آن از مشک است و افراد راغب به آن رغبت پیدا می کنند.

ای فاطمه! اینها نعمت هایی هستند که خدای رئوف برای اینکه علی در دنیا ثروتی ندارد، در عالم آخرت در بهشت به وی عطا فرموده است. اما اینکه می گویی علی دارای شکم بزرگی است؛ علی دارای علم مخصوصی است که به واسطه آن خدا او را در میان امت من گرامی داشته است. اما اینکه می گویی جلوی سر علی مو ندارد و چشمانی بزرگ دارد، برای این است که خدا او را به صفت حضرت آدم آفریده است. علت بلند بودن دست های علی این است که دشمنان خود و دشمنان رسول را با آنها به قتل برساند. به وسیله علی است که خدا دین خود را ظاهر می کند، ولو اینکه مشرکین نپسندند. به وسیله علی است که خدا فتح و فیروزی به اسلام می دهد و مشرکین را همان طور که در قرآن نازل شده، به قتل می رساند. او ستمکاران و پیمان شکنان و فاسقین را که از منافقین باشند، با تأویل قرآن به قتل خواهد رسانید. خدا از صلب علی دو بزرگ جوانان اهل بهشت را که زینت بخش بهشت می شوند خارج می کند. ای فاطمه! خدا هر پیغمبری را که مبعوث کرده، از صلب او ذریه و نسلی قرار داده، ولی نسل مرا از صلب علی قرار داده است. اگر علی نبود من ذریه و نسلی نمی داشتم.

پس از این گفتگوها فاطمه اطهر گفت: «یا رسول اللَّه! من احدی از اهل زمین را بر علی مقدم نخواهم داشت.» آنگاه پیغمبر خدا حضرت فاطمه را به نکاح علی درآورد.

ابن عباس می گوید: «به خدا قسم که غیر از علی کسی لایق و همانند فاطمه یافت نمی شد.»

**[ترجمه]

أَنْ أَذْکُرَ ذَلِکَ لِلنَّبِیِّ وَ إِنَّ ذَلِکَ لَیَخْتَلِجُ فِی صَدْرِی لَیْلِی وَ نَهَارِی حَتَّی دَخَلْتُ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقَالَ یَا عَلِیُّ قُلْتُ لَبَّیْکَ یَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ هَلْ لَکَ فِی التَّزْوِیجِ قُلْتُ رَسُولُ اللَّهِ أَعْلَمُ وَ إِذَا هُوَ یُرِیدُ أَنْ یُزَوِّجَنِی بَعْضَ نِسَاءِ قُرَیْشٍ وَ إِنِّی لَخَائِفٌ عَلَی فَوْتِ فَاطِمَةَ فَمَا شَعَرْتُ بِشَیْ ءٍ إِذْ أَتَانِی رَسُولُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقَالَ لِی أَجِبِ النَّبِیَّ صلی الله علیه وآله وَ أَسْرِعْ فَمَا رَأَیْنَا رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَشَدَّ فَرَحاً مِنْهُ الْیَوْمَ قَالَ فَأَتَیْتُهُ مُسْرِعاً فَإِذَا هُوَ فِی حُجْرَةِ أُمِّ سَلَمَةَ فَلَمَّا نَظَرَ إِلَیَّ تَهَلَّلَ وَجْهُهُ فَرَحاً وَ تَبَسَّمَ حَتَّی نَظَرْتُ إِلَی بَیَاضِ أَسْنَانِهِ یَبْرُقُ فَقَالَ أَبْشِرْ یَا عَلِیُّ فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ قَدْ کَفَانِی مَا قَدْ کَانَ أَهَمَّنِی مِنْ أَمْرِ تَزْوِیجِکَ فَقُلْتُ وَ کَیْفَ ذَلِکَ یَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ أَتَانِی جَبْرَئِیلُ وَ مَعَهُ مِنْ سُنْبُلِ الْجَنَّةِ وَ قَرَنْفُلِهَا فَنَاوَلَنِیهِمَا فَأَخَذْتُهُمَا وَ شَمِمْتُهُمَا فَقُلْتُ مَا سَبَبُ هَذَا السُّنْبُلِ وَ الْقَرَنْفُلِ فَقَالَ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی أَمَرَ سُکَّانَ الْجِنَانِ مِنَ الْمَلَائِکَةِ وَ مَنْ فِیهَا أَنْ یُزَیِّنُوا الْجِنَانَ کُلَّهَا بِمَغَارِسِهَا وَ أَشْجَارِهَا وَ ثِمَارِهَا وَ قُصُورِهَا وَ أَمَرَ رِیحَهَا فَهَبَّتْ بِأَنْوَاعِ الْعِطْرِ وَ الطِّیبِ وَ أَمَرَ حُورَ عِینِهَا بِالْقِرَاءَةِ فِیهَا بِسُورَةِ طه وَ طَوَاسِینَ وَ یس وَ حمعسق ثُمَّ نَادَی مُنَادٍ مِنْ تَحْتِ الْعَرْشِ أَلَا إِنَّ الْیَوْمَ یَوْمُ وَلِیمَةِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام أَلَا إِنِّی أُشْهِدُکُمْ أَنِّی قَدْ زَوَّجْتُ فَاطِمَةَ بِنْتَ مُحَمَّدٍ مِنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ رِضًی مِنِّی بَعْضُهُمَا لِبَعْضٍ ثُمَّ بَعَثَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی سَحَابَةً بَیْضَاءَ فَقَطَرَتْ عَلَیْهِمْ مِنْ لُؤْلُئِهَا وَ زَبَرْجَدِهَا وَ یَوَاقِیتِهَا وَ قَامَتِ الْمَلَائِکَةُ فَنَثَرَتْ مِنْ سُنْبُلِ الْجَنَّةِ وَ قَرَنْفُلِهَا هَذَا مِمَّا نَثَرَتِ الْمَلَائِکَةُ ثُمَّ أَمَرَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی مَلَکاً مِنْ مَلَائِکَةِ الْجَنَّةِ یُقَالُ لَهُ رَاحِیلُ وَ لَیْسَ فِی الْمَلَائِکَةِ أَبْلَغُ مِنْهُ فَقَالَ اخْطُبْ یَا رَاحِیلُ فَخَطَبَ بِخُطْبَةٍ لَمْ یَسْمَعْ بِمِثْلِهَا أَهْلُ السَّمَاءِ وَ لَا أَهْلُ الْأَرْضِ ثُمَّ نَادَی مُنَادٍ أَلَا یَا مَلَائِکَتِی وَ سُکَّانَ جَنَّتِی بَارِکُوا عَلَی عَلِیِّ بْنِ

ص: 102

أَبِی طَالِبٍ حَبِیبِ مُحَمَّدٍ وَ فَاطِمَةَ بِنْتِ مُحَمَّدٍ فَقَدْ بَارَکْتُ عَلَیْهِمَا أَلَا إِنِّی قَدْ زَوَّجْتُ أَحَبَّ النِّسَاءِ إِلَیَّ مِنْ أَحَبِّ الرِّجَالِ إِلَیَّ بَعْدَ النَّبِیِّینَ وَ الْمُرْسَلِینَ فَقَالَ رَاحِیلُ الْمَلَکُ یَا رَبِّ وَ مَا بَرَکَتُکَ فِیهِمَا بِأَکْثَرَ مِمَّا رَأَیْنَا لَهُمَا فِی جِنَانِکَ وَ دَارِکَ فَقَالَ عَزَّ وَ جَلَّ یَا رَاحِیلُ إِنَّ مِنْ بَرَکَتِی عَلَیْهِمَا أَنْ أَجْمَعَهُمَا عَلَی مَحَبَّتِی وَ أَجْعَلَهُمَا حُجَّةً عَلَی خَلْقِی وَ عِزَّتِی وَ جَلَالِی لَأَخْلُقَنَّ مِنْهُمَا خَلْقاً وَ لَأُنْشِئَنَّ مِنْهُمَا ذُرِّیَّةً أَجْعَلُهُمْ خُزَّانِی فِی أَرْضِی وَ مَعَادِنَ لِعِلْمِی وَ دُعَاةً إِلَی دِینِی بِهِمْ أَحْتَجُّ عَلَی خَلْقِی بَعْدَ النَّبِیِّینَ وَ الْمُرْسَلِینَ فَأَبْشِرْ یَا عَلِیُّ فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَکْرَمَکَ کَرَامَةً لَمْ یُکْرِمْ بِمِثْلِهَا أَحَداً وَ قَدْ زَوَّجْتُکَ ابْنَتِی فَاطِمَةَ عَلَی مَا زَوَّجَکَ الرَّحْمَنُ وَ قَدْ رَضِیتُ لَهَا بِمَا رَضِیَ اللَّهُ لَهَا فَدُونَکَ أَهْلَکَ فَإِنَّکَ أَحَقُّ بِهَا مِنِّی وَ لَقَدْ أَخْبَرَنِی جَبْرَئِیلُ علیه السلام أَنَّ الْجَنَّةَ مُشْتَاقَةٌ إِلَیْکُمَا وَ لَوْ لَا أَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ قَدَّرَ أَنْ یُخْرِجَ مِنْکُمَا مَا یَتَّخِذُهُ عَلَی الْخَلْقِ حُجَّةً لَأَجَابَ فِیکُمَا الْجَنَّةَ وَ أَهْلَهَا فَنِعْمَ الْأَخُ أَنْتَ وَ نِعْمَ الْخَتَنُ أَنْتَ وَ نِعْمَ الصَّاحِبُ أَنْتَ وَ کَفَاکَ بِرِضَی اللَّهِ رِضًی قَالَ عَلِیٌّ علیه السلام فَقُلْتُ یَا رَسُولَ اللَّهِ بَلَغَ مِنْ قَدْرِی حَتَّی إِنِّی ذُکِرْتُ فِی الْجَنَّةِ وَ زَوَّجَنِیَ اللَّهُ فِی مَلَائِکَتِهِ فَقَالَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ إِذَا أَکْرَمَ وَلِیَّهُ وَ أَحَبَّهُ أَکْرَمَهُ بِمَا لَا عَیْنٌ رَأَتْ وَ لَا أُذُنٌ سَمِعَتْ فَحَبَاهَا اللَّهُ لَکَ یَا عَلِیُّ فَقَالَ عَلِیٌّ علیه السلام رَبِّ أَوْزِعْنِی أَنْ أَشْکُرَ نِعْمَتَکَ الَّتِی أَنْعَمْتَ عَلَیَ (1) فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله آمِینَ.

ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام] محمد بن علی بن الشاه عن أحمد بن المظفر عن محمد بن زکریا عن مهدی بن سابق عن الرضا عن آبائه عن علی علیه السلام: مثله ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام] الدقاق عن ابن زکریا القطان عن ابن حبیب عن أحمد بن الحارث عن أبی معاویة عن الأعمش عن الصادق علیه السلام عن آبائه عن علی علیه السلام: مثله

**[ترجمه]امالی صدوق: از حضرت علی بن ابی طالب روایت می کند که فرمود: «من در این آرزو بودم که با فاطمه دختر حضرت محمّد ازدواج کنم، ولی جرات نمی کردم این مطلب را با رسول خدا در میان بگذارم.این آرزو پیوسته در سینه من بود، تا اینکه بالاخره به حضور پیامبر خدا مشرف شدم. آن حضرت به من فرمود: «یا علی!» گفتم: لبیک یا رسول اللَّه! فرمود: «تصمیم به ازدواج داری؟» گفتم: «رسول خدا بهتر می داند.» پیغمبر خدا در نظر داشت که یکی از زنان قریش را برایم بگیرد، ولی من این خوف را داشتم که مبادا فاطمه از دستم برود .

هنگامی که پیامبر خدا شخصی را نزد من فرستاد و مرا احضار فرمود، من در حالی که از شدت شادمانی سر از پا نمی شناختم به حضور آن حضرت مشرف شدم که در آن موقع در اتاق ام سلمه بود. دیدم آن برگزیده خدا به قدری مسرور و خوشحال است که تا آن روز ندیده بودم. وقتی چشم مبارک آن حضرت به من افتاد، صورت مبارکش می درخشید و آنقدر شادمان و متبسم بود که سفیدی و درخشندگی دندان هایش را به روشنی می دیدم.

رسول خدا به من فرمود: «یا علی! مژده باد تو را! زیرا خدا آن غم و اندوهی که من درباره ازدواج تو داشتم بر طرف کرد.» گفتم: «چگونه یا رسول اللَّه!» فرمود: «جبرئیل نزد من آمد و یک سنبل و قرنفل بهشتی به من داد. من آنها را گرفتم و بوییدم و از جبرئیل پرسیدم: «این سنبل و قرنفل برای چیست؟» گفت: «خدای توانا به ملائکه و ساکنین بهشت دستور داده که بهشت را با درخت و میوه و قصرهای آن را زینت کنند. باد بهشت را مأمور کرد تا انواع و اقسام عطر و بوی خوش را در بهشت منتشر کند. حورالعین بهشتی را دستور داده که سوره طه و طاسین ها و یاسین و حمعسق را تلاوت کنند. سپس منادی از زیر عرش ندا در داده که: «آگاه باشید که امروز روز ولیمه و عروسی علی بن ابی طالب علیه السّلام است. من شما را شاهد می گیرم که فاطمه زهرا دختر محمّد را با رضایت خود به نکاح علی بن ابی طالب درآوردم.»

آنگاه خدای رئوف ابر سفیدی را فرستاد تا لؤلؤ و زبرجد و یاقوت بر سر آنها نثار کند. سپس ملائکه برخاستند و سنبل و قرنفل بهشت را نثار آنها کردند که این سنبل و قرنفل از جمله همان هاست. پس از این ماجرا خدا ملکی را که نامش راحیل است و در میان ملائکه خطیبی بلیغ تر از او وجود ندارد، مامور خواندن خطبه کرد. راحیل خطبه ای خواند که اهل آسمان و زمین نظیر آن را نشنیده بودند، آنگاه منادی بار دیگر در بهشت ندا کرد: «ای ملائکه و ساکنین بهشت من! ازدواج علی بن ابی طالب را که حبیب محمّد است با دختر محمّد تبریک بگویید، زیرا من هم به ایشان تبریک گفته ام. آگاه باشید که من بعد از پیامبران و رسولان، محبوب ترین زنان را به نکاح محبوب ترین مردان درآوردم.» راحیل گفت: «پروردگارا! چه برکتی بیشتر از آنچه که ما شاهدیم در بهشت به آنها داده ای، به آنها عطا خواهی کرد؟» خدای رئوف فرمود: «برکت بیشتری که به ایشان می دهم این است که آنها با محبت من زندگی خواهند کرد و آنها را برای خلق خود حجت قرار داده ام. به عزت و جلال خودم قسم که من مخلوقی از ایشان به وجود می آورم و نسلی از ایشان ایجاد می کنم که خزانه داران زمین و معدن علم و طرفداران دین خواهند بود و بعد از پیامبران، به وسیله آنان بر خلقم اتمام حجت می کنم.»

پس مژده باد تو را یا علی! زیرا خدا هیچ کس را به اندازه تو گرامی نداشته است. یا علی! من دخترم فاطمه را برای تو تزویج کردم، همان طور که خدای رحمان و رحیم تزویج کرده است. من برای زهرا به همان چیزی راضی شده ام که خدا راضی شده است. اکنون این زن تو و در اختیار تو است. تو از من به وی محق تر و سزاوارتری. جبرئیل به من خبر داده که بهشت مشتاق شما دو نفر است. اگر چنین نبود که خدای توانا مقدر فرموده فرزندانی از شما به وجود بیاید که بر خلق حجت باشند، دعای بهشت و بهشتیان را در حق شما مستجاب می کرد و شما را زودتر به بهشت می برد. یا علی! تو بهترین برادر و بهترین داماد و بهترین همدم منی. یا علی! برای تو همین بس که خدا از تو راضی است.

علی علیه السّلام می فرماید: از رسول خدا پرسیدم: «آیا مقام من به آنجا رسیده که در بهشت از من نام برده شود و خدا ملائکه را برای ازدواج من شاهد بگیرد؟» پیغمبر اکرم فرمود: «خدای رئوف هر گاه ولی و دوست خود را گرامی بدارد، به نوعی گرامی می دارد که تا آن زمان نه چشمی دیده و نه گوشی شنیده باشد. آری، خدا این مقام را به تو عطا فرموده است.» علی علیه السّلام فرمود: «رَبِّ أَوْزِعْنِی أَنْ أَشْکُرَ نِعْمَتَکَ الَّتِی أَنْعَمْتَ عَلَی» - . نمل / 19 - ، {پروردگارا! به من توفیق بده که در برابر نعمت تو شکرگزار باشم.} پیغمبر خدا صلی اللَّه علیه و آله فرمود: آمین!»

عیون اخبار الرضا علیه السّلام به دو سند این روایت را آورده است .

**[ترجمه]

اللَّهُ فِی الْجَنَّةِ بِمَا لَا عَیْنٌ رَأَتْ وَ لَا أُذُنٌ سَمِعَتْ فَقَالَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام یَا رَبِّ أَوْزِعْنِی أَنْ أَشْکُرَ نِعْمَتَکَ الَّتِی أَنْعَمْتَ عَلَیَّ وَ عَلی والِدَیَّ وَ أَنْ أَعْمَلَ صالِحاً تَرْضاهُ وَ أَصْلِحْ لِی فِی ذُرِّیَّتِی فَقَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله آمِینَ یَا رَبَّ الْعَالَمِینَ وَ یَا خَیْرَ النَّاصِرِینَ.

**[ترجمه]تفسیر فرات بن ابراهیم: این روایت با اندک اختلافی در آخر آن نقل شده است.

**[ترجمه]

**[ترجمه]عیون اخبار الرضا: از پیغمبر اکرم روایت می کند که فرمود: «تا وقتی خدا به من دستور نداد، من فاطمه را تزویج نکردم.»

**[ترجمه]

**[ترجمه]قرب الاسناد: از حضرت صادق آل محمّد روایت می کند که فرمود: «پیامبر خدا فاطمه را در مقابل یک زره که معادل سی درهم بود، به نکاح علی علیه السّلام درآورد.» مؤلف: در ازدواج امام جواد علیه السّلام می آید که فرمود: محمّد بن علی بن موسی از امّ الفضل دختر عبدالله خواستگاری می کند و مهر جدّه اش فاطمه را که پانصد درهم کامل بود را به عنوان صداق به او می دهد.

**[ترجمه]

إِنْ غَضِبَ غَضِبْتُ لِغَضَبِهِ.

عُوتِبَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله فِی أَمْرِ فَاطِمَةَ فَقَالَ لَوْ لَمْ یَخْلُقِ اللَّهُ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ مَا کَانَ لِفَاطِمَةَ کُفْوٌ وَ فِی خَبَرٍ لَوْلَاکَ لَمَّا کَانَ لَهَا کُفْوٌ عَلَی وَجْهِ الْأَرْضِ.

الْمُفَضَّلُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: لَوْ لَا أَنَّ اللَّهَ تَعَالَی خَلَقَ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ لَمْ یَکُنْ لِفَاطِمَةَ کُفْوٌ عَلَی وَجْهِ الْأَرْضِ آدَمُ فَمَنْ دُونَهُ.

وَ قَالُوا تَزَوَّجَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله مِنَ الشَّیْخَیْنِ وَ زَوَّجَ مِنْ عُثْمَانَ بِنْتَیْنِ قُلْنَا التَّزْوِیجُ لَا یَدُلُّ عَلَی الْفَضْلِ وَ إِنَّمَا هُوَ مَبْنِیٌّ عَلَی إِظْهَارِ الشَّهَادَتَیْنِ ثُمَّ إِنَّهُ صلی الله علیه و آله تَزَوَّجَ فِی جَمَاعَةٍ وَ أَمَّا عُثْمَانُ فَفِی زَوَاجِهِ خِلَافٌ کَثِیرٌ وَ أَنَّهُ کَانَ زَوَّجَهُمَا مِنْ کَافِرَیْنِ قَبْلَهُ وَ لَیْسَتْ حُکْمُ فَاطِمَةَ مِثْلَ ذَلِکَ لِأَنَّهَا وَلِیدَةُ الْإِسْلَامِ وَ مِنْ أَهْلِ الْعَبَاءِ وَ الْمُبَاهَلَةِ وَ الْمُهَاجَرَةِ فِی أَصْعَبِ وَقْتٍ وَ وَرَدَ فِیهَا آیَةُ التَّطْهِیرِ وَ افْتَخَرَ جَبْرَئِیلُ بِکَوْنِهِ مِنْهُمْ وَ شَهِدَ اللَّهُ لَهُمْ بِالصِّدْقِ وَ لَهَا أُمُومَةُ الْأَئِمَّةِ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ- وَ مِنْهَا الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ وَ عَقِبُ الرَّسُولِ صلی الله علیه و آله وَ هِیَ سَیِّدَةُ نِسَاءِ الْعَالَمِینَ وَ زَوْجُهَا مِنْ أَصْلِهَا وَ لَیْسَ بِأَجْنَبِیٍّ وَ أَمَّا الشَّیْخَانِ فَقَدْ تَوَسَّلَا إِلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله بِذَلِکَ وَ أَمَّا عَلِیٌّ فَتَوَسَّلَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله إِلَیْهِ بَعْدَ مَا رَدَّ خِطْبَتَهُمَا وَ الْعَاقِدُ بَیْنَهُمَا هُوَ اللَّهُ تَعَالَی وَ الْقَابِلُ جَبْرَئِیلُ وَ الْخَاطِبُ رَاحِیلُ وَ الشُّهُودُ حَمَلَةُ الْعَرْشِ وَ صَاحِبُ النُّثَارِ رِضْوَانُ وَ طَبَقُ النُّثَارِ شَجَرَةُ طُوبَی وَ النُّثَارُ الدُّرُّ وَ الْیَاقُوتُ وَ الْمَرْجَانُ وَ الرَّسُولُ هُوَ الْمَشَّاطَةُ وَ أَسْمَاءُ صَاحِبَةُ الْحَجَلَةِ وَ وَلِیدُ هَذَا النِّکَاحِ الْأَئِمَّةُ علیهم السلام.

ابْنُ شَاهِینَ الْمَرْوَزِیُّ فِی کِتَابِ فَضَائِلِ فَاطِمَةَ علیها السلام بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ وَاقِدٍ عَنْ أَبِی بُرَیْدَةَ عَنْ أَبِیهِ وَ الْبَلاذُرِیُّ فِی التَّارِیخِ بِأَسَانِیدِهِ: أَنَّ أَبَا بَکْرٍ خَطَبَ إِلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فَاطِمَةَ علیها السلام فَقَالَ أَنْتَظِرُ لَهَا الْقَضَاءَ ثُمَّ خَطَبَ إِلَیْهِ عُمَرُ فَقَالَ أَنْتَظِرُ لَهَا الْقَضَاءَ الْخَبَرَ.

مُسْنَدُ أَحْمَدَ وَ فَضَائِلُهُ وَ سُنَنُ أَبِی دَاوُدَ وَ إِبَانَةُ ابْنِ بَطَّةَ وَ تَارِیخُ الْخَطِیبِ وَ کِتَابُ ابْنِ شَاهِینَ وَ اللَّفْظُ لَهُ بِالْإِسْنَادِ عَنْ خَالِدٍ الْحِذَاءِ وَ أَبِی أَیُّوبَ وَ عِکْرِمَةَ وَ أَبِی نَجِیحٍ وَ عُبَیْدَةَ بْنِ سُلَیْمَانَ کُلُّهُمْ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ: أَنَّهُ لَمَّا زَوَّجَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله فَاطِمَةَ عَلِیّاً قَالَ لَهُ

ص: 107

النَّبِیُّ أَعْطِهَا شَیْئاً قَالَ مَا عِنْدِی شَیْ ءٌ قَالَ فَأَیْنَ دِرْعُکَ الْحُطَمِیَّةُ وَ فِی رِوَایَةِ غَیْرِهِ أَنَّهُ قَالَ عَلِیٌّ عِنْدِی قَالَ فَأَعْطِهَا إِیَّاهَا.

تَارِیخَیِ الْخَطِیبِ وَ الْبَلَاذُرِیِّ وَ حِلْیَةِ أَبِی نُعَیْمٍ وَ إِبَانَةِ الْعُکْبَرِیِّ سُفْیَانُ الثَّوْرِیُّ عَنِ الْأَعْمَشِ عَنِ الثَّوْرِیِّ عَنْ عَلْقَمَةَ عَنِ ابْنِ مَسْعُودٍ قَالَ: أَصَابَ فَاطِمَةَ صَبِیحَةَ یَوْمِ الْعُرْسِ رِعْدَةٌ فَقَالَ لَهَا النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله یَا فَاطِمَةُ زَوَّجْتُکِ سَیِّداً فِی الدُّنْیا وَ إِنَّهُ فِی الْآخِرَةِ لَمِنَ الصَّالِحِینَ* یَا فَاطِمَةُ لَمَّا أَرَادَ اللَّهُ تَعَالَی أَنْ أُمْلِکَکِ بِعَلِیٍّ أَمَرَ اللَّهُ تَعَالَی جَبْرَئِیلَ فَقَامَ فِی السَّمَاءِ الرَّابِعَةِ فَصَفَّ الْمَلَائِکَةَ صُفُوفاً ثُمَّ خَطَبَ عَلَیْهِمْ فَزَوَّجَکِ مِنْ عَلِیٍّ ثُمَّ أَمَرَ اللَّهُ سُبْحَانَهُ شَجَرَ الْجِنَانِ فَحَمَلَتِ الْحُلِیَّ وَ الْحُلَلَ ثُمَّ أَمَرَهَا فَنَثَرَتْهُ عَلَی الْمَلَائِکَةِ فَمَنْ أَخَذَ مِنْهُمْ یَوْمَئِذٍ شَیْئاً أَکْثَرَ مِمَّا أَخَذَ غَیْرُهُ افْتَخَرَ بِهِ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ قَالَتْ أُمُّ سَلَمَةَ لَقَدْ کَانَتْ فَاطِمَةُ علیها السلام تَفْتَخِرُ عَلَی النِّسَاءِ لِأَنَّهَا مَنْ خَطَبَ عَلَیْهَا جَبْرَئِیلُ علیه السلام.

وَ قَدِ اشْتَهَرَ فِی الصِّحَاحِ بِالْأَسَانِیدِ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام وَ ابْنِ عَبَّاسٍ وَ ابْنِ مَسْعودٍ وَ جَابِرٍ الْأَنْصَارِیِّ وَ أَنَسِ بْنِ مَالِکٍ وَ الْبَرَاءِ بْنِ عَازِبٍ وَ أُمِّ سَلَمَةَ بِأَلْفَاظٍ مُخْتَلِفَةٍ وَ مَعَانِی مُتَّفِقَةٍ: أَنَّ أَبَا بَکْرٍ وَ عُمَرَ خَطَبَا إِلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فَاطِمَةَ مَرَّةً بَعْدَ أُخْرَی فَرَدَّهُمَا.

وَ رَوَی أَحْمَدُ فِی الْفَضَائِلِ عَنْ بُرَیْدَةَ: أَنَّ أَبَا بَکْرٍ وَ عُمَرَ خَطَبَا إِلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فَاطِمَةَ فَقَالَ إِنَّهَا صَغِیرَةٌ.

وَ رَوَی ابْنُ بَطَّةَ فِی الْإِبَانَةِ: أَنَّهُ خَطَبَهَا عَبْدُ الرَّحْمَنِ فَلَمْ یُجِبْهُ وَ فِی رِوَایَةِ غَیْرِهِ أَنَّهُ قَالَ بِکَذَا مِنَ الْمَهْرِ فَغَضِبَ صلی الله علیه و آله وَ مَدَّ یَدَهُ إِلَی حَصًی فَرَفَعَهَا فَسَبَّحَتْ فِی یَدِهِ فَجَعَلَهَا فِی ذَیْلِهِ فَصَارَتْ دُرّاً وَ مَرْجَاناً یُعَرِّضُ بِهِ جَوَابَ الْمَهْرِ وَ لَمَّا خَطَبَ عَلِیٌّ علیه السلام قَالَ سَمِعْتُکَ یَا رَسُولَ اللَّهِ تَقُولُ کُلُّ سَبَبٍ وَ نَسَبٍ مُنْقَطِعٌ إِلَّا سَبَبِی وَ نَسَبِی فَقَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله أَمَّا السَّبَبُ فَقَدْ سَبَّبَ اللَّهُ وَ أَمَّا النَّسَبُ فَقَدْ قَرَّبَ اللَّهُ وَ هَشَّ وَ بَشَّ فِی وَجْهِهِ وَ قَالَ أَ لَکَ شَیْ ءٌ أُزَوِّجُکَ مِنْهَا فَقَالَ لَا یَخْفَی عَلَیْکَ حَالِی إِنَّ لِی فَرَساً وَ بَغْلًا وَ سَیْفاً وَ دِرْعاً فَقَالَ بِعِ الدِّرْعَ.

وَ رُوِیَ: أَنَّهُ أَتَی سَلْمَانُ إِلَیْهِ وَ قَالَ أَجِبْ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَلَمَّا دَخَلَ عَلَیْهِ

ص: 108

قَالَ أَبْشِرْ یَا عَلِیُّ فَإِنَّ اللَّهَ قَدْ زَوَّجَکَ بِهَا فِی السَّمَاءِ قَبْلَ أَنْ أُزَوِّجَکَهَا فِی الْأَرْضِ وَ لَقَدْ أَتَانِی مَلَکٌ وَ قَالَ أَبْشِرْ یَا مُحَمَّدُ بِاجْتِمَاعِ الشَّمْلِ وَ طَهَارَةِ النَّسْلِ قُلْتُ وَ مَا اسْمُکَ قَالَ نَسْطَائِیلُ مِنْ مُوَکَّلِی قَوَائِمِ الْعَرْشِ سَأَلْتُ اللَّهَ هَذِهِ الْبِشَارَةَ وَ جَبْرَئِیلُ عَلَی أَثَرِی.

أَبُو بُرَیْدَةَ عَنْ أَبِیهِ: أَنَّ عَلِیّاً علیه السلام خَطَبَ فَاطِمَةَ فَقَالَ لَهُ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله مَرْحَباً وَ أَهْلًا فَقِیلَ لِعَلِیٍّ یَکْفِیکَ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِحْدَاهُمَا أَعْطَاکَ الْأَهْلَ وَ أَعْطَاکَ الرَّحْبَ.

ابْنُ بَطَّةَ وَ ابْنُ الْمُؤَذِّنِ وَ السَّمْعَانِیُّ فِی کُتُبِهِمْ بِالْإِسْنَادِ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ وَ أَنَسِ بْنِ مَالِکٍ قَالا: بَیْنَمَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله جَالِسٌ إِذْ جَاءَ عَلِیٌّ فَقَالَ یَا عَلِیُّ مَا جَاءَ بِکَ قَالَ جِئْتُ أُسَلِّمُ عَلَیْکَ قَالَ هَذَا جَبْرَئِیلُ یُخْبِرُنِی أَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ زَوَّجَکَ فَاطِمَةَ وَ أَشْهَدَ عَلَی تَزْوِیجِهَا أَرْبَعِینَ أَلْفَ مَلَکٍ وَ أَوْحَی اللَّهُ إِلَی شَجَرَةِ طُوبَی أَنِ انْثُرِی عَلَیْهِمُ الدُّرِّ وَ الْیَاقُوتَ فَنَثَرَتْ عَلَیْهِمُ الدُّرَّ وَ الْیَاقُوتَ فَابْتَدَرْنَ إِلَیْهِ الْحُورُ الْعِینُ یَلْتَقِطْنَ فِی أَطْبَاقِ الدُّرِّ وَ الْیَاقُوتِ وَ هُنَّ یَتَهَادَیْنَهُ بَیْنَهُنَّ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ وَ کَانُوا یَتَهَادَوْنَ وَ یَقُولُونَ هَذِهِ تُحْفَةُ خَیْرِ النِّسَاءِ وَ فِی رِوَایَةِ ابْنِ بَطَّةَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ فَمَنْ أَخَذَ مِنْهُ یَوْمَئِذٍ شَیْئاً أَکْثَرَ مِمَّا أَخَذَ صَاحِبُهُ أَوْ أَحْسَنَ افْتَخَرَ بِهِ عَلَی صَاحِبِهِ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ.

ابْنُ مَرْدَوَیْهِ فِی کِتَابِهِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلْقَمَةَ قَالَ: لَمَّا تَزَوَّجَ عَلِیٌّ فَاطِمَةَ تَنَاثَرَ ثِمَارُ الْجَنَّةِ عَلَی الْمَلَائِکَةِ.

عَبْدُ الرَّزَّاقِ بِإِسْنَادِهِ إِلَی أُمِّ أَیْمَنَ فِی خَبَرٍ طَوِیلٍ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه وآله.وَ عَقَدَ جَبْرَئِیلُ وَ مِیکَائِیلُ فِی السَّمَاءِ نِکَاحَ عَلِیٍّ وَ فَاطِمَةَ فَکَانَ جَبْرَئِیلُ الْمُتَکَلِّمَ عَنْ عَلِیٍّ وَ مِیکَائِیلُ الرَّادَّ عَنِّی وَ فِی حَدِیثِ خَبَّابِ بْنِ الْأَرَتِّ أَنَّ اللَّهَ تَعَالَی أَوْحَی إِلَی جَبْرَئِیلَ زَوِّجِ النُّورَ مِنَ النُّورِ وَ کَانَ الْوَلِیُّ اللَّهَ وَ الْخَطِیبُ جَبْرَئِیلَ وَ الْمُنَادِی مِیکَائِیلَ وَ الدَّاعِی إِسْرَافِیلَ وَ النَّاثِرُ عِزْرَائِیلَ وَ الشُّهُودُ مَلَائِکَةَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرَضِینَ ثُمَّ أَوْحَی إِلَی

ص: 109

شَجَرَةِ طُوبَی أَنِ انْثُرِی مَا عَلَیْکِ فَنَثَرَتِ الدُّرَّ الْأَبْیَضَ وَ الْیَاقُوتَ الْأَحْمَرَ وَ الزَّبَرْجَدَ الْأَخْضَرَ وَ اللُّؤْلُؤَ الرَّطْبَ فَبَادَرْنَ الْحُورُ الْعِینُ یَلْتَقِطْنَ وَ یَهْدِینَ بَعْضُهُنَّ إِلَی بَعْضٍ.

الصَّادِقُ علیه السلام فِی خَبَرٍ: أَنَّهُ دَعَاهُ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وَ قَالَ أَبْشِرْ یَا عَلِیُّ فَإِنَّ اللَّهَ قَدْ کَفَانِی مَا کَانَ هَمَّنِی (1) مِنْ تَزْوِیجِکَ.

ثُمَّ ذَکَرَ ابْنُ شَهْرَآشُوبَ مُخْتَصَراً مِمَّا مَرَّ بِرِوَایَةِ الصَّدُوقِ رَحِمَهُ اللَّهُ ثُمَّ قَالَ وَ قَدْ جَاءَ فِی بَعْضِ الْکُتُبِ: أَنَّهُ خَطَبَ رَاحِیلُ فِی الْبَیْتِ الْمَعْمُورِ فِی جَمْعٍ مِنْ أَهْلِ السَّمَاوَاتِ السَّبْعِ فَقَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الْأَوَّلِ قَبْلَ أَوَّلِیَّةِ الْأَوَّلِینَ الْبَاقِی بَعْدَ فَنَاءِ الْعَالَمِینَ نَحْمَدُهُ إِذْ جَعَلَنَا مَلَائِکَةً رُوحَانِیِّینَ وَ بِرُبُوبِیَّتِهِ مُذْعِنِینَ وَ لَهُ عَلَی مَا أَنْعَمَ عَلَیْنَا شَاکِرِینَ حَجَبَنَا مِنَ الذُّنُوبِ وَ سَتَرَنَا مِنَ الْعُیُوبِ أَسْکَنَنَا فِی السَّمَاوَاتِ وَ قَرَّبَنَا إِلَی السُّرَادِقَاتِ وَ حَجَبَ عَنَّا النَّهْمَ لِلشَّهَوَاتِ وَ جَعَلَ نَهْمَتَنَا(2) وَ شَهْوَتَنَا فِی تَقْدِیسِهِ وَ تَسْبِیحِهِ الْبَاسِطِ رَحْمَتَهُ الْوَاهِبِ نِعْمَتَهُ جَلَّ عَنْ إِلْحَادِ أَهْلِ الْأَرْضِ مِنَ الْمُشْرِکِینَ وَ تَعَالَی بِعَظَمَتِهِ عَنْ إِفْکِ الْمُلْحِدِینَ ثُمَّ قَالَ بَعْدَ کَلَامٍ اخْتَارَ الْمَلِکُ الْجَبَّارُ صَفْوَةَ کَرَمِهِ وَ عَبْدَ عَظَمَتِهِ لِأَمَتِهِ سَیِّدَةِ النِّسَاءِ بِنْتِ خَیْرِ النَّبِیِّینَ وَ سَیِّدِ الْمُرْسَلِینَ وَ إِمَامِ الْمُتَّقِینَ فَوَصَلَ حَبْلَهُ بِحَبْلِ رَجُلٍ مِنْ أَهْلِهِ وَ صَاحِبِهِ الْمُصَدِّقِ دَعْوَتَهُ الْمُبَادِرِ إِلَی کَلِمَتِهِ عَلِیٍّ الْوَصُولِ بِفَاطِمَةَ الْبَتُولِ ابْنَةِ الرَّسُولِ.

وَ رُوِیَ أَنَّ جَبْرَئِیلَ رَوَی عَنِ اللَّهِ تَعَالَی عَقِیبَهَا قَوْلَهُ عَزَّ وَ جَلَّ الْحَمْدُ رِدَائِی وَ الْعَظَمَةُ کِبْرِیَائِی وَ الْخَلْقُ کُلُّهُمْ عَبِیدِی وَ إِمَائِی زَوَّجْتُ فَاطِمَةَ أَمَتِی مِنْ عَلِیٍّ صَفْوَتِی اشْهَدُوا مَلَائِکَتِی وَ کَانَ بَیْنَ تَزْوِیجِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ وَ فَاطِمَةَ علیها السلام فِی السَّمَاءِ إِلَی تَزْوِیجِهِمَا فِی الْأَرْضِ أَرْبَعِینَ یَوْماً زَوَّجَهَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله مِنْ عَلِیٍّ أَوَّلَ یَوْمٍ مِنْ ذِی الْحِجَّةِ وَ رُوِیَ أَنَّهُ کَانَ یَوْمَ السَّادِسِ مِنْهُ.

ص: 110

**[ترجمه]مناقب ابن شهرآشوب: از گروهی از اهل تسنن و حضرت امام محمّد باقر علیه السّلام روایت می کند که درباره معنای این آیه که می فرماید: «وَ هُوَ الَّذِی خَلَقَ مِنَ الْماءِ بَشَراً فَجَعَلَهُ نَسَباً وَ صِهْرا» - . فرقان / 56 - ، {خدا آن خدایی است که بشری را از آب آفرید و آن را نسب و نسل و داماد قرار داد.} فرمود: «منظور از این افراد حضرت محمّد، علی، حسن و حسین علیهم السّلام و حضرت قائم در آخرالزمان است، زیرا از میان صحابه تنها کسی که با رسول خدا هم نسبت، هم پیوند سببی و هم خویشاوندی داشت، حضرت علی علیه السّلام بود. به همین دلیل است که به دلیل نسب و سبب ارث می برد.»

بنا به روایتی منظور از کلمه «بشر» که در این آیه شریفه آمده، حضرت رسول، مقصود از «نسب» حضرت فاطمه و منظور از کلمه «صهر» حضرت علی است. ابن سیرین گوید: این آیه در مورد پیامبر صلی الله علیه و آله و علی علیه السّلام شوهر حضرت فاطمه سلام الله علیها نازل شده است حضرت علی پسر عموی پیامبر و شوی دختر اوست پس علی علیه السّلام هم نسب و هم صهر است (هم خویشاوند و هم داماد)

ابن حجّاج گوید:

به مصطفی و به داماد او و وصی او در روز غدیر

کعب بن زهیر گوید:

داماد پیامبر و بهترین همه مردم

امام صادق علیه السّلام فرمود: خداوند متعال به رسولش وحی کرد که به فاطمه بگو از علی سرپیچی نکنی، چرا که اگر علی غضب کند، من برای غضب او غضب خواهم کرد.

به پیامبر صلی الله علیه و آله در مورد تزویج فاطمه با علی علیه السّلام ایرادی گرفته شد. حضرت فرمود: اگر خداوند علی بن ابی طالب را نیافریده بود، برای فاطمه همتایی نبود. و در روایتی آمده: «اگر تو ای علی نبودی، برای فاطمه همتایی در روی زمین نبود.» امام صادق علیه السّلام فرمود: «اگر چنین نبود که خداوند امیرالمؤمنان علی علیه السّلام را آفرید، برای فاطمه بر روی زمین همتایی نبود از آدم گرفته تا پس از او.»

و گفته اند: پیامبر صلی الله علیه و آله از شیخین (ابوبکر و عمر) زن گرفت و به عثمان دو دختر تزویج کرد.

مؤلف: تزویج کردن دلالت بر فضیلت ندارد و تنها بر پایه اظهار شهادتین (اسلام) استوار است. گفتنی است که پیامبر صلی الله علیه و آله از گروهی زن گرفته اند و اما عثمان در ازدواج او اختلاف بسیار است و اینکه پیامبر آن دو را پیش عثمان به ازدواج دو کافر در آورده بوده است، ولی حکم فاطمه مثل اینها نیست، چون فاطمه علیها السّلام زاییده اسلام و از اهل عبا و مباهله و هجرت در سخت ترین شرایط است. درباره ایشان آیه تطهیر آمده و جبرئیل افتخار کرده که از اینان است، و خداوند گواهی راستی و درستی اینان است و او مادر امامان تا روز قیامت است. حسن و حسین علیهما السلام و نسل رسول خدا صلی الله علیه و آله از فاطمه است.

فاطمه سرور زنان عالمیان است و شوهر او و از ریشه اوست و بیگانه نیست. و امّا شیخین (ابوبکر و عمر) با تزویج دختر به حضرت پیامبر، خواستند با پیامبر خویشاوند بشوند، امّا در مورد علی علیه السّلام پیامبر خواسته تا با علی علیه السّلام خویشاوند بشود، آن هم پس از آنکه خواستگاری آن دو را ردّ کرد و کسی که عقد علی و فاطمه را خوانده، خود خداست و کسی که قبول کرده جبرئیل بوده و خطبه خوان عقد فرشته راحیل بوده است و شاهدان حاملان عرش الهی بوده اند و آن کس که شاباش کرده، رضوان (خازن بهشت) بوده است و طبق شاباش درخت طوبا و خود شاباش همان درّ و یاقوت و مرجان بوده است. و رسول خدا آرایش کننده او بود و اسماء آماده ساز حجله او بود و فرزندان این ازدواج امامان علیهم السّلام بودند.

ابوبکر از پیامبر صلی الله علیه و آله فاطمه را خواستگاری کرد حضرت فرمود: «منتظر قضای الهی برای فاطمه هستم.» پس از آن عمر خواستگاری کرد و حضرت فرمود: «در انتظار قضای الهی برای فاطمه هستم...» ابن عبّاس گوید: چون پیامبر صلی الله علیه و آله فاطمه سلام الله علیها را با علی علیه السّلام تزویج کرد، به علی علیه السّلام گفت چیزی به فاطمه بده علی علیه السّلام گفت: چیزی ندارم حضرت فرمود: آن زره حطمیّه ات کجاست؟ و در نقل دیگر آمده که علی علیه السّلام فرمود: آن زره را دارم و پیامبر فرمود: پس آن را به زهرا بده.

ابن مسعود گوید: در صبح روز عروسی حضرت فاطمه اضطرابی داشت. پیامبر صلی الله علیه و آله به او فرمود: «ای فاطمه! بزرگ مردم دنیا را به ازدواج تو در آوردم و او در آخرت از صالحان است. ای فاطمه! چون خدای متعال خواست که من تو را به ازدواج علی در آوردم. خدای متعال به جبرئیل دستور داد در آسمان چهارم بایستد و فرشتگان در صفوفی بایستد. آنگاه جبرئیل برای فرشتگان خطبه خواند و تو را به ازدواج علی علیه السّلام درآورد. سپس خداوند سبحان به درخت بهشت دستور داد تا بار زیور و حلّه برگیرد و آنگاه به او دستور داد تا آنها را بر روی فرشتگان بریزد و هرکس که از این شاباش بیشتر از دیگران برگرفته، تا روز قیامت به آن افتخار می کند.» ام سلمه گوید: «فاطمه بر زنان افتخار می کرد، چرا که او کسی است که جبرئیل خطبه عقد او را خوانده است.»

و روایت شده است که ابوبکر و عمر چند بار از پیامبر فاطمه را خواستگاری کردند، ولی حضرت آن در را جواب رد داد. و روایت شده است که ابوبکر و عمر از فاطمه نزد رسول خدا خواستگاری کردند حضرت فرمود: فاطمه کوچک است و روایت شده که عبدالرحمن خواستگاری کرد، اما پیامبر به او جوابی نداد. و در روایت دیگری است که او گفت: این اندازه مهر می دهم، ولی پیامبر خشمگین شد و دست به سنگریزه ها برد و آنها را برداشت و سنگریزه ها در دست پیامبر تسبیح گفتند و حضرت آن ها را در دامنش ریخت و درّ و مرجان شدند و با این کار پیامبر خواست به مهر دادن عبدالرحمن تعریضی بزند.

و چون علی علیه السّلام خواستگاری کرد گفت: ای رسول خدا! از شما شنیدم که می فرمودید: «هر سبب و نسبی قطع می گردد جز سبب و نسب من.» پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: «اما سبب را خداوند سببیّت داده است و نسب و خویشاوندگی و نزدیکی را هم خداوند نزدیک ساخته است.» و حضرت به روی علی علیه السّلام تبسّم و شادی کرد و گفت: «آیا تو چیزی داری که تو را به ازدواج فاطمه درآورم؟» حضرت گفت: «حال من بر شما پنهان نیست؛ من اسب و استر و شمشیر و زره دارم.» حضرت فرمود: «زره را بفروش!»

و روایت شده که سلمان نزد امیرالمؤمنین علی علیه السّلام آمد و گفت: رسول خدا تو را می خواهد. چون علی علیه السّلام نزد پیامبر رفت، حضرت فرمود: «ای علی! بشارت باد تو را خداوند تو را در آسمان به ازدواج زهرا در آورد، پیش از آنکه من تو را به ازدواج او در زمین درآورم، و فرشته ای نزد من آمد و گفت: ای محمّد! بشارت باد تو را به جمع شدن پراکندگی نسل. من گفتم: نام تو چیست؟ گفت: نسطائیل از موکّلان پایه های عرش الهی. من از خدا خواستم که این بشارت را به شما بدهم و جبرئیل از پی من می آید.»

علی علیه السّلام از حضرت فاطمه سلام الله علیها خواستگاری کرد پیامبر صلی الله علیه و آله به او فرمود: مرحباً و اهلاً (خوش آمدی و شایسته ای). به حضرت علی علیه السّلام گفته شد یکی از این دو که پیامبر به تو گفت برایت کافی است. پیامبر اهلیّت و شایستگی را به تو داد و نیز گسترش و خوشامدی را.

ابن عبّاس و انس بن مالک گویند: در حالی که رسول خدا صلی الله علیه و آله نشسته بودند، علی آمد. پیامبر فرمود: «ای علی! برای چه آمده ای؟» علی گفت: «آمده ام تا به شما سلام بدهم.» حضرت فرمود: «این جبرئیل است که به من خبر می دهد که خداوند عزّوجل تو را با فاطمه تزویج کرده است و بر این تزویج، چهل هزار فرشته را شاهد گرفته است و به درخت طوبا وحی کرده که درّ و یاقوت نثار فرشتگان کند و طوبا هم درّ و یاقوت نثار کرده است و حورالعین شتاب کرده اند و از طبق های درّ و یاقوت برمی گیرند. و حور العین اینها را تا قیامت میان خود هدیه به یکدیگر می دهند و می گویند این تحفه بهترین زنان است!» و در روایت است که کسی که در آن روز بیشتر یا چیزی بهتر از دوستش گرفته باشد، بر دوستش تا قیامت افتخار می کند .

علقمه گوید: چون علی علیه السّلام با فاطمه ازدواج کرد، میوه های بهشتی بر فرشتگان نثار شد.

پیامبر فرمود: «جبرئیل و میکائیل در آسمان عقد ازدواج خواندند؛ جبرئیل از سوی علی سخن می گفت و میکائیل از سوی من جواب می داد.»

در روایت است که: خداوند تعالی به جبرئیل وحی کرد نور را با نور تزویج کن و ولی این ازدواج، خداوند و خطبه خوان، جبرئیل و منادی، میکائیل و دعوتگر، اسرافیل و نثارگر، عزرائیل و شاهدان عقد، فرشتگان آسمان ها و زمین ها بودند. سپس خداوند به درخت طوبا وحی کرد که هرچه بر روی توست نثار کن! طوبا هم درّ سفید و یاقوت سرخ و زبرجد سبز و لؤلؤ تازه نثار کرد و حور العین شتاب کردند و از آنچه نثار شده بود برگرفتند و به یکدیگر هدیه دادند.

امام صادق علیه السّلام در روایتی فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و آله علی را خواند و فرمود: «بشارت باد تو را ای علی! چون خداوند فکر ازدواج تو را که داشتم کفایت کرد مرا.»

سپس ابن شهر آشوب مختصری از مطالب گذشته را به نقل شیخ صدوق رحمة الله آورده و گوید: در برخی از کتاب ها آمده که راحیل در بیت المعمور در جمع اهالی هفت آسمان خطبه خواند و گفت:

الحمد لله الأول قبل أولیة الأولین الباقی بعد فناء العالمین نحمده إذ جعلنا ملائکة روحانییّن و بربوبیّته مذعنین و له علی ما انعم علینا شاکرین حجبنا من الذنوب و سترنا من العیوب أسکننا فی السّماوات و قرّبنا الی السّرادقات و حجب عنّا النّهم للشهوات و جعل نهمتنا و شهوتنا فی تقدیسه و تسبیحه الباسط رحمته الواهب نعمته جلّ عن إلحاد أهل الأرض من المشرکین و تعالی بعظمته عن إفک الملحدین.

{سپاس برای خداوندی که اوّل است پیش از همه اول ها و و باقی است بعد از فنا و نیستی همه جهانیان. او را سپاس می گوییم چون ما را فرشتگان روحانی قرار داد در حالی که به خدایی اش معترفیم و نیز به خاطر نعمت هایی که به ما ارزانی داشته است، شکرگزار او هستیم. ما را از گناهان باز داشته است و از عیبها پوشیده است. در آسمانها جایمان داده است و به سراپرده عرشش نزدیکمان کرده است. و از رغبت به شهوتها محجوبمان کرده و رغبت و میل ما را در تقدیس و تسبیح خودش قرار داده است. رحمتش را گسترده و نعمتش را بخشیده. منزه از الحاد و شرک ورزی مشرکان اهل زمین و متعالی از دروغ بافی های ملحدین است.}

سپس افزود: اختار الملک الجبّار صفوة کرمه و عبد عظمته لأمته سیّدة النساء بنت خیر النبییّن و سیّد المرسلین و إمام المتّقین فوصل حبله بحبل رجل من أهله و صاحبه المصدّق دعوته المبادر ألی کلمته؛ علیّ الوصول بفاطمة البتول ابنة الرّسول.

{ملِک جبار گزیده کرامتش و بنده بزرگی اش را [علی علیه السلام] برای کنیزش سرور زنان و دختر بهترینِ پیامبران و سرور رسولان و پیشوای پرهیزگاران برگزید و رشته او را به رشته مردی از اهل و همراهش که تصدیق کننده دعوتش و شتابنده به پیامش بود، پیوند زد. یعنی علیّ وصول (پیوند خورده با پیامبر) را به فاطمه بتول و دختر رسول صلی الله علیه و آله}

روایت شده که جبرئیل این خطبه را از قول حضرت پروردگار برای فاطمه اطهر خواند: «الحمد ردایی، و العظمة کبریائی، و الخلق کلهم عبیدی و امائی زوجت فاطمة امتی من علی صفوتی، اشهدوا ملائکتی.» {حمد ردای من و بزرگی شکوه من است و مردم همه بندگان و کنیزان من اند. کنیزم فاطمه را به همسری علی، برگزیده ام، در آوردم. ای فرشتگانم شاهد باشید.}

و فاصله تزویج امیرمومنان و فاطمه علیها السّلام در آسمان تا تزویج اینان در زمین چهل روز بود. رسول خدا فاطمه را در روز اوّل ذی الحجّة به ازدواج علی علیه السلام درآورد و روایتی گوید: در روز ششم ذی الحجّة.

**[ترجمه]

أَحَبَّهُمْ إِلَیْهِ وَ قَدْ ذَکَرَ مِنْ أَمْرِکِ شَیْئاً فَمَا تَرَیْنَ فَسَکَتَتْ فَخَرَجَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وَ هُوَ یَقُولُ اللَّهُ أَکْبَرُ سُکُوتُهَا إِقْرَارُهَا.

وَ رَوَی ابْنُ مَرْدَوَیْهِ: أَنَّهُ صلی الله علیه و آله قَالَ لِعَلِیٍّ تَکَلَّمْ خَطِیباً لِنَفْسِکَ فَقَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی قَرُبَ مِنْ حَامِدِیهِ وَ دَنَا مِنْ سَائِلِیهِ وَ وَعَدَ الْجَنَّةَ مَنْ یَتَّقِیهِ وَ أَنْذَرَ بِالنَّارِ مَنْ یَعْصِیهِ نَحْمَدُهُ عَلَی قَدِیمِ إِحْسَانِهِ وَ أَیَادِیهِ حَمْدَ مَنْ یَعْلَمُ أَنَّهُ خَالِقُهُ وَ بَارِیهِ وَ مُمِیتُهُ وَ مُحْیِیهِ وَ مُسَائِلُهُ عَنْ مَسَاوِیهِ وَ نَسْتَعِینُهُ وَ نَسْتَهْدِیهِ وَ نُؤْمِنُ بِهِ وَ نَسْتَکْفِیهِ وَ نَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ شَهَادَةً تَبْلُغُهُ وَ تُرْضِیهِ وَ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ صلی الله علیه و آله صَلَاةً تُزْلِفُهُ وَ تُحْظِیهِ وَ تَرْفَعُهُ وَ تَصْطَفِیهِ وَ النِّکَاحُ مِمَّا أَمَرَ اللَّهُ بِهِ وَ یَرْضیهُ وَ اجْتِمَاعُنَا مِمَّا قَدَّرَهُ اللَّهُ وَ أَذِنَ فِیهِ وَ هَذَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله زَوَّجَنِی ابْنَتَهُ فَاطِمَةَ عَلَی خَمْسِمِائَةِ دِرْهَمٍ وَ قَدْ رَضِیتُ فَاسْأَلُوهُ وَ اشْهَدُوا وَ فِی خَبَرٍ وَ قَدْ زَوَّجْتُکَ ابْنَتِی فَاطِمَةَ عَلَی مَا زَوَّجَکَ الرَّحْمَنُ وَ قَدْ رَضِیتُ بِمَا رَضِیَ اللَّهُ لَهَا فَدُونَکَ أَهْلَکَ فَإِنَّکَ أَحَقُّ بِهَا مِنِّی وَ فِی خَبَرٍ فَنِعْمَ الْأَخُ أَنْتَ وَ نِعْمَ الْخَتَنُ أَنْتَ وَ نِعْمَ الصَّاحِبُ أَنْتَ وَ کَفَاکَ بِرِضَی اللَّهِ رِضًی فَخَرَّ عَلِیٌّ سَاجِداً شُکْراً لِلَّهِ تَعَالَی وَ هُوَ یَقُولُ رَبِّ

أَوْزِعْنِی أَنْ أَشْکُرَ نِعْمَتَکَ الَّتِی أَنْعَمْتَ عَلَیَ (1) الْآیَةَ فَقَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله آمِینَ فَلَمَّا رَفَعَ رَأْسَهُ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله بَارَکَ اللَّهُ عَلَیْکُمَا وَ بَارَکَ فِیکُمَا وَ أَسْعَدَ جَدَّکُمَا وَ جَمَعَ بَیْنَکُمَا وَ أَخْرَجَ مِنْکُمَا الْکَثِیرَ الطَّیِّبَ ثُمَّ أَمَرَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله بِطَبَقِ بُسْرٍ وَ أَمَرَ بِنَهْبِهِ وَ دَخَلَ حُجْرَةَ النِّسَاءِ وَ أَمَرَ بِضَرْبِ الدَّفِّ.

الْحُسَیْنُ بْنُ عَلِیٍّ علیه السلام فِی خَبَرٍ: زَوَّجَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله فَاطِمَةَ عَلِیّاً عَلَی أَرْبَعِمِائَةٍ وَ ثَمَانِینَ دِرْهَماً.

وَ رُوِیَ: أَنَّ مَهْرَهَا أَرْبَعُمِائَةِ مِثْقَالِ فِضَّةٍ.

وَ رُوِیَ: أَنَّهُ کَانَ خَمْسَمِائَةِ دِرْهَمٍ. وَ هُوَ أَصَحُّ وَ سَبَبُ الْخِلَافِ فِی ذَلِکَ مَا رَوَی عَمْرُو بْنُ أَبِی الْمِقْدَامِ وَ جَابِرٌ الْجُعْفِیُّ عَنْ

ص: 112

أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: کَانَ صَدَاقُ فَاطِمَةَ بُرْدَ حِبَرَةٍ وَ إِهَابَ شَاةٍ عَلَی عِرَارٍ(1).

وَ رُوِیَ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام قَالَ: کَانَ صَدَاقُ فَاطِمَةَ دِرْعَ حُطَمِیَّةٍ وَ إِهَابَ کَبْشٍ أَوْ جَدْیٍ.

رَوَاهُ أَبُو یَعْلَی فِی الْمُسْنَدِ عَنْ مُجَاهِدٍ.

کَافِی الْکُلَیْنِیِّ: زَوَّجَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله فَاطِمَةَ مِنْ عَلِیٍّ عَلَی جَرْدِ بُرْدٍ.

وَ قِیلَ لِلنَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قَدْ عَلِمْنَا مَهْرَ فَاطِمَةَ فِی الْأَرْضِ فَمَا مَهْرُهَا فِی السَّمَاءِ قَالَ سَلْ عَمَّا یَعْنِیکَ وَ دَعْ مَا لَا یَعْنِیکَ قِیلَ هَذَا مِمَّا یَعْنِینَا یَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ کَانَ مَهْرُهَا فِی السَّمَاءِ خُمُسَ الْأَرْضِ فَمَنْ مَشَی عَلَیْهَا مُغْضَباً(2) لَهَا وَ لِوُلْدِهَا مَشَی عَلَیْهَا حَرَاماً إِلَی أَنْ تَقُومَ السَّاعَةُ.

وَ فِی الْجِلَاءِ وَ الشِّفَاءِ فِی خَبَرٍ طَوِیلٍ عَنِ الْبَاقِرِ علیه السلام: وَ جُعِلَتْ نِحْلَتُهَا مِنْ عَلِیٍّ خُمُسَ الدُّنْیَا وَ ثُلُثَ الْجَنَّةِ(3) وَ جُعِلَتْ لَهَا فِی الْأَرْضِ أَرْبَعَةُ أَنْهَارٍ الْفُرَاتُ وَ نِیلُ مِصْرَ وَ نَهْرَوَانُ وَ نَهَرُ بَلْخٍ فَزَوِّجْهَا أَنْتَ یَا مُحَمَّدُ بِخَمْسِمِائَةِ دِرْهَمٍ تَکُونُ سُنَّةً لِأُمَّتِکَ.

وَ فِی حَدِیثِ خَبَّابِ بْنِ الْأَرَتِّ ثُمَّ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله: زَوَّجْتُ فَاطِمَةَ ابْنَتِی مِنْکَ بِأَمْرِ اللَّهِ تَعَالَی عَلَی صَدَاقِ خُمُسِ الْأَرْضِ وَ أَرْبَعِمِائَةٍ وَ ثَمَانِینَ دِرْهَماً الْآجِلُ خُمُسُ الْأَرْضِ وَ الْعَاجِلُ أَرْبَعُمِائَةٍ وَ ثَمَانِینَ دِرْهَماً.

وَ قَدْ رُوِیَ حَدِیثُ خُمُسِ الْأَرْضِ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام عَنْ یَعْقُوبَ بْنِ شُعَیْبٍ.

إِسْحَاقُ بْنُ عَمَّارٍ وَ أَبُو بَصِیرٍ قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام: إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی مَهَرَ فَاطِمَةَ رُبُعَ الدُّنْیَا فَرُبُعُهَا لَهَا وَ مَهْرُهَا الْجَنَّةُ وَ النَّارُ فَتُدْخِلُ أَوْلِیَاءَهَا الْجَنَّةَ وَ أَعْدَاءَهَا النَّارَ.

أَمَالِی أَبِی جَعْفَرٍ الطُّوسِیِّ قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام فِی خَبَرٍ: وَ سَکَبَ الدَّرَاهِمَ فِی حَجْرِهِ فَأَعْطَی مِنْهَا قَبْضَةً کَانَتْ ثَلَاثَةً وَ سِتِّینَ أَوْ سِتَّةً وَ سِتِّینَ إِلَی أُمِّ أَیْمَنَ لِمَتَاعِ الْبَیْتِ وَ قَبْضَةً إِلَی أَسْمَاءَ بِنْتِ عُمَیْسٍ لِلطِّیبِ وَ قَبْضَةً إِلَی أُمِّ سَلَمَةَ لِلطَّعَامِ وَ أَنْفَذَ عَمَّاراً وَ أَبَا بَکْرٍ وَ بِلَالًا لِابْتِیَاعِ مَا یُصْلِحُهَا.

ص: 113

أَقُولُ ثُمَّ ذَکَرَ نَحْواً مِمَّا نَقَلْنَا عَنْ أَمَالِی الشَّیْخِ: إِلَی قَوْلِهِ وَ جَرَّةٍ خَضْرَاءَ وَ کِیزَانِ خَزَفٍ.

ثُمَّ قَالَ وَ فِی رِوَایَةٍ: وَ نَطْعٍ مِنْ أَدَمٍ وَ عَبَاءٍ قَطَوَانِیٍّ وَ قِرْبَةِ مَاءٍ.

وَهْبُ بْنُ وَهْبٍ الْقُرَشِیُّ: وَ کَانَ مِنْ تَجْهِیزِ عَلِیٍّ دَارَهُ انْتِشَارُ رَمْلٍ لَیِّنٍ وَ نَصْبُ خَشَبَةٍ مِنْ حَائِطٍ إِلَی حَائِطٍ لِلثِّیَابِ وَ بَسْطُ إِهَابِ کَبْشٍ وَ مِخَدَّةِ لِیفٍ.

أَبُو بَکْرٍ مَرْدَوَیْهِ فِی حَدِیثِهِ: فَمَکَثَ عَلِیٌّ تِسْعاً وَ عِشْرِینَ لَیْلَةً فَقَالَ لَهُ جَعْفَرٌ وَ عَقِیلٌ سَلْهُ أَنْ یُدْخِلَ عَلَیْکَ أَهْلَکَ فَعَرَفَتْ أُمُّ أَیْمَنَ ذَلِکَ وَ قَالَتْ هَذَا مِنْ أَمْرِ النِّسَاءِ وَ خَلَتْ بِهِ أُمَّ سَلَمَةَ فَطَالَبَتْهُ بِذَلِکَ فَدَعَاهُ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله وَ قَالَ حُبّاً وَ کَرَامَةً فَأَتَی الصَّحَابَةُ بِالْهَدَایَا فَأَمَرَ بِطَحْنِ الْبُرِّ وَ خَبْزِهِ وَ أَمَرَ عَلِیّاً بِذَبْحِ الْبَقَرِ وَ الْغَنَمِ فَکَانَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله یَفْصِلُ وَ لَمْ یُرَ عَلَی یَدِهِ أَثَرُ دَمٍ فَلَمَّا فَرَغُوا مِنَ الطَّبْخِ أَمَرَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله أَنْ یُنَادَی عَلَی رَأْسِ دَارِهِ أَجِیبُوا رَسُولَ اللَّهِ وَ ذَلِکَ کَقَوْلِهِ وَ أَذِّنْ فِی النَّاسِ بِالْحَجِ (1) فَأَجَابُوا مِنَ النَّخَلَاتِ وَ الزُّرُوعِ فَبَسَطَ النُّطُوعَ فِی الْمَسْجِدِ وَ صَدَرَ النَّاسُ وَ هُمْ أَکْثَرُ مِنْ أَرْبَعَةِ آلَافِ رَجُلٍ وَ سَائِرُ نِسَاءِ الْمَدِینَةِ وَ رَفَعُوا مِنْهَا مَا أَرَادُوا وَ لَمْ یَنْقُصْ مِنَ الطَّعَامِ شَیْ ءٌ ثُمَّ عَادَوْا فِی الْیَوْمِ الثَّانِی وَ أَکَلُوا وَ فِی الْیَوْمِ الثَّالِثِ أَکَلُوا مَبْعُوثَةَ أَبِی أَیُّوبَ ثُمَّ دَعَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله بِالصِّحَافِ فَمُلِئَتْ وَ وَجَّهَ إِلَی مَنَازِلِ أَزْوَاجِهِ ثُمَّ أَخَذَ صَحْفَةً وَ قَالَ هَذَا لِفَاطِمَةَ وَ بَعْلِهَا ثُمَّ دَعَا فَاطِمَةَ وَ أَخَذَ یَدَهَا فَوَضَعَهَا فِی یَدِ عَلِیٍّ وَ قَالَ بَارَکَ اللَّهُ لَکَ فِی ابْنَةِ رَسُولِ اللَّهِ یَا عَلِیُّ نِعْمَ الزَّوْجُ فَاطِمَةُ وَ یَا فَاطِمَةُ نِعْمَ الْبَعْلُ عَلِیٌّ وَ کَانَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله أَمَرَ نِسَاءَهُ أَنْ یُزَیِّنَّهَا وَ یُصْلِحْنَ مِنْ شَأْنِهَا فِی حُجْرَةِ أُمِّ سَلَمَةَ فَاسْتَدْعَیْنَ مِنْ فَاطِمَةَ علیها السلام طِیباً فَأَتَتْ بِقَارُورَةٍ فَسُئِلَتْ عَنْهَا فَقَالَتْ کَانَ دِحْیَةُ الْکَلْبِیُّ یَدْخُلُ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَیَقُولُ لِی یَا فَاطِمَةُ هَاتِی الْوِسَادَةَ فَاطْرَحِیهَا لِعَمِّکِ فَکَانَ إِذَا نَهَضَ سَقَطَ مِنْ بَیْنِ ثِیَابِهِ شَیْ ءٌ فَیَأْمُرُنِی بِجَمْعِهِ فَسُئِلَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله عَنْ

ص: 114

ذَلِکَ فَقَالَ هُوَ عَنْبَرٌ یَسْقُطُ مِنْ أَجْنِحَةِ جَبْرَئِیلَ وَ أَتَتْ بِمَاءِ وَرْدٍ فَسَأَلَتْ أُمُّ سَلَمَةَ عَنْهُ فَقَالَتْ هَذَا عَرَقُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله کُنْتُ آخُذُهُ عِنْدَ قَیْلُولَةِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله عِنْدِی وَ رُوِیَ أَنَّ جَبْرَئِیلَ أَتَی بِحُلَّةٍ قِیمَتُهَا الدُّنْیَا فَلَمَّا لَبِسَتْهَا تَحَیَّرَتْ نِسْوَةُ قُرَیْشٍ مِنْهَا وَ قُلْنَ مِنْ أَیْنَ لَکِ هَذَا قَالَتْ هَذَا مِنْ عِنْدِ اللَّهِ.

تَارِیخُ الْخَطِیبِ وَ کِتَابُ ابْنِ مَرْدَوَیْهِ وَ ابْنُ الْمُؤَذِّنِ وَ شِیرَوَیْهِ الدَّیْلَمِیُّ بِأَسَانِیدِهِمْ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْجَعْدِ عَنِ ابْنِ بِسْطَامَ عَنْ شُعْبَةَ بْنِ الْحَجَّاجِ وَ عَنْ عُلْوَانَ عَنْ شُعْبَةَ عَنْ أَبِی حَمْزَةَ الضُّبَعِیِّ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ وَ جَابِرٍ: أَنَّهُ لَمَّا کَانَتِ اللَّیْلَةُ الَّتِی زُفَّتْ فَاطِمَةُ إِلَی عَلِیٍّ علیه السلام کَانَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله أَمَامَهَا وَ جَبْرَئِیلُ عَنْ یَمِینِهَا وَ مِیکَائِیلُ عَنْ یَسَارِهَا وَ سَبْعُونَ أَلْفَ مَلَکٍ مِنْ خَلْفِهَا یُسَبِّحُونَ اللَّهَ وَ یُقَدِّسُونَهُ حَتَّی طَلَعَ الْفَجْرُ.

کِتَابُ مَوْلِدِ فَاطِمَةَ عَنِ ابْنِ بَابَوَیْهِ فِی خَبَرٍ: أَمَرَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله بَنَاتِ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ وَ نِسَاءَ الْمُهَاجِرِینَ وَ الْأَنْصَارِ أَنْ یَمْضِینَ فِی صُحْبَةِ فَاطِمَةَ وَ أَنْ یَفْرَحْنَ وَ یَرْجُزْنَ وَ یُکَبِّرْنَ وَ یَحْمَدْنَ وَ لَا یَقُلْنَ مَا لَا یُرْضِی اللَّهَ قَالَ جَابِرٌ فَأَرْکَبَهَا عَلَی نَاقَتِهِ وَ فِی رِوَایَةٍ عَلَی بَغْلَتِهِ الشَّهْبَاءِ وَ أَخَذَ سَلْمَانُ زِمَامَهَا وَ حَوْلَهَا سَبْعُونَ أَلْفَ حَوْرَاءَ وَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله وَ حَمْزَةُ وَ عَقِیلٌ وَ جَعْفَرٌ وَ أَهْلُ الْبَیْتِ یَمْشُونَ خَلْفَهَا مُشْهِرِینَ سُیُوفَهُمْ وَ نِسَاءُ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قُدَّامَهَا یَرْجُزْنَ فَأَنْشَأَتْ أُمُّ سَلَمَةَ [شِعْرٌ]

سِرْنَ بِعَوْنِ اللَّهِ جَارَاتِی*** وَ اشْکُرْنَهُ فِی کُلِّ حَالاتٍ

وَ اذْکُرْنَ مَا أَنْعَمَ رَبُّ الْعُلَی***مِنْ کَشْفِ مَکْرُوهٍ وَ آفَاتٍ

فَقَدْ هَدَانَا بَعْدَ کُفْرٍ وَ قَدْ*** أَنْعَشَنَا رَبُّ السَّمَاوَاتِ

وَ سِرْنَ مَعَ خَیْرِ نِسَاءِ الْوَرَی***تَفْدِی بِعَمَّاتٍ وَ خَالاتٍ

یَا بِنْتَ مَنْ فَضَّلَهُ ذُو الْعُلَی*** بِالْوَحْیِ مِنْهُ وَ الرِّسَالاتِ

ثُمَّ قَالَتْ عَائِشَةُ :

ص: 115

شِعْرٌ :

یَا نِسْوَةُ اسْتُرْنَ بِالْمَعَاجِرِ*** وَ اذْکُرْنَ مَا یَحْسُنُ فِی الْمَحَاضِرِ

وَ اذْکُرْنَ رَبَّ النَّاسِ إِذْ یَخُصُّنَا*** بِدِینِهِ مَعَ کُلِّ عَبْدٍ شَاکِرٍ

وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ عَلَی إِفْضَالِهِ *** وَ الشُّکْرُ لِلَّهِ الْعَزِیزِ الْقَادِرِ

سِرْنَ بِهَا فَاللَّهُ أَعْطَی ذِکْرَهَا*** وَ خَصَّهَا مِنْهُ بِطُهْرٍ طَاهِرٍ

ثُمَّ قَالَتْ حَفْصَةُ شِعْرٌ :

فَاطِمَةُ خَیْرُ نِسَاءِ الْبَشَرِ *** وَ مَنْ لَهَا وَجْهٌ کَوَجْهِ الْقَمَرِ

فَضَّلَکِ اللَّهُ عَلَی کُلِّ الْوَرَی*** بِفَضْلِ مَنْ خَصَّ بِآیِ الزُّمَرِ

زَوَّجَکِ اللَّهُ فَتًی فَاضِلًا*** أَعْنِی عَلِیّاً خَیْرَ مَنْ فِی الْحَضَرِ

فَسِرْنَ جَارَاتِی بِهَا إِنَّهَا *** کَرِیمَةٌ بِنْتُ عَظِیمِ الْخَطَرِ

ثُمَّ قَالَتْ مُعَاذَةُ أُمُّ سَعْدِ بْنِ مُعَاذٍ: شِعْرٌ

أَقُولُ قَوْلًا فِیهِ مَا فِیهِ*** وَ أَذْکُرُ الْخَیْرَ وَ أُبْدِیهِ

مُحَمَّدٌ خَیْرُ بَنِی آدَمَ*** مَا فِیهِ مِنْ کِبْرٍ وَ لَا تِیهٍ

بِفَضْلِهِ عَرَّفَنَا رُشْدَنَا*** فَاللَّهُ بِالْخَیْرِ یُجَازِیهِ

وَ نَحْنُ مَعَ بِنْتِ نَبِیِّ الْهُدَی*** ذِی شَرَفٍ قَدْ مُکِّنَتْ فِیهِ

فِی ذِرْوَةٍ شَامِخَةٍ أَصْلُهَا*** فَمَا أَرَی شَیْئاً یُدَانِیهِ

وَ کَانَتِ النِّسْوَةُ یُرَجِّعْنَ أَوَّلَ بَیْتٍ مِنْ کُلِّ رَجَزٍ ثُمَّ یُکَبِّرْنَ وَ دَخَلْنَ الدَّارَ ثُمَّ أَنْفَذَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله إِلَی عَلِیٍّ وَ دَعَاهُ إِلَی الْمَسْجِدِ ثُمَّ دَعَا فَاطِمَةَ فَأَخَذَ یَدَیْهَا وَ وَضَعَهَا فِی یَدِهِ وَ قَالَ بَارَکَ اللَّهُ فِی ابْنَةِ رَسُولِ اللَّهِ.

کِتَابُ ابْنِ مَرْدَوَیْهِ: أَنَّ النَّبِیَّ سَأَلَ مَاءً فَأَخَذَ مِنْهُ جُرْعَةً فَتَمَضْمَضَ بِهَا ثُمَّ مَجَّهَا فِی الْقَعْبِ ثُمَّ صَبَّهَا عَلَی رَأْسِهَا ثُمَّ قَالَ أَقْبِلِی فَلَمَّا أَقْبَلَتْ نَضَحَ مِنْ بَیْنِ ثَدْیَیْهَا ثُمَّ قَالَ أَدْبِرِی فَلَمَّا أَدْبَرَتْ نَضَحَ مِنْ بَیْنِ کَتِفَیْهَا ثُمَّ دَعَا لَهُمَا کِتَابُ ابْنِ مَرْدَوَیْهِ اللَّهُمَّ بَارِکْ فِیهِمَا وَ بَارِکْ عَلَیْهِمَا وَ بَارِکْ لَهُمَا فِی شِبْلَیْهِمَا

ص: 116

وَ رُوِیَ أَنَّهُ قَالَ اللَّهُمَّ إِنَّهُمَا أَحَبُّ خَلْقِکَ إِلَیَّ فَأَحِبَّهُمَا وَ بَارِکْ فِی ذُرِّیَّتِهِمَا وَ اجْعَلْ عَلَیْهِمَا مِنْکَ حَافِظاً وَ إِنِّی أُعِیذُهُمَا بِکَ وَ ذُرِّیَّتَهُمَا مِنَ الشَّیْطَانِ الرَّجِیمِ وَ رُوِیَ أَنَّهُ دَعَا لَهَا فَقَالَ أَذْهَبَ اللَّهُ عَنْکِ الرِّجْسَ وَ طَهَّرَکِ تَطْهِیراً.

وَ رُوِیَ أَنَّهُ قَالَ: مَرْحَباً بِبَحْرَیْنِ یَلْتَقِیَانِ وَ نَجْمَیْنِ یَقْتَرِنَانِ ثُمَّ خَرَجَ إِلَی الْبَابِ یَقُولُ طَهَّرَکُمَا وَ طَهَّرَ نَسْلَکُمَا أَنَا سِلْمٌ لِمَنْ سَالَمَکُمَا وَ حَرْبٌ لِمَنْ حَارَبَکُمَا أَسْتَوْدِعُکُمَا اللَّهَ وَ أَسْتَخْلِفُهُ عَلَیْکُمَا وَ بَاتَتْ عِنْدَهَا أَسْمَاءُ بِنْتُ عُمَیْسٍ أُسْبُوعاً بِوَصِیَّةِ خَدِیجَةَ إِلَیْهَا فَدَعَا لَهَا النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله فِی دُنْیَاهَا وَ آخِرَتِهَا ثُمَّ أَتَاهُمَا فِی صَبِیحَتِهِمَا وَ قَالَ السَّلَامُ عَلَیْکُمْ أَدْخُلُ رَحِمَکُمُ اللَّهُ فَفَتَحَتْ أَسْمَاءُ الْبَابَ وَ کَانَا نَائِمَیْنِ تَحْتَ کِسَاءٍ فَقَالَ عَلَی حَالِکُمَا فَأَدْخَلَ رِجْلَیْهِ بَیْنَ أَرْجُلِهِمَا فَأَخْبَرَ اللَّهُ عَنْ أَوْرَادِهِمَا تَتَجافی جُنُوبُهُمْ عَنِ الْمَضاجِعِ الْآیَةَ(1)

فَسَأَلَ عَلِیّاً کَیْفَ وَجَدْتَ أَهْلَکَ قَالَ نِعْمَ الْعَوْنُ عَلَی طَاعَةِ اللَّهِ وَ سَأَلَ فَاطِمَةَ فَقَالَتْ خَیْرُ بَعْلٍ فَقَالَ اللَّهُمَّ اجْمَعْ شَمْلَهُمَا وَ أَلِّفْ بَیْنَ قُلُوبِهِمَا وَ اجْعَلْهُمَا وَ ذُرِّیَّتَهُمَا مِنْ وَرَثَةِ جَنَّةِ النَّعِیمِ وَ ارْزُقْهُمَا ذُرِّیَّةً طَاهِرَةً طَیِّبَةً مُبَارَکَةً وَ اجْعَلْ فِی ذُرِّیَّتِهِمَا الْبَرَکَةَ وَ اجْعَلْهُمْ أَئِمَّةً یَهْدُونَ بِأَمْرِکَ إِلَی طَاعَتِکَ وَ یَأْمُرُونَ بِمَا یُرْضِیکَ ثُمَّ أَمَرَ بِخُرُوجِ أَسْمَاءَ وَ قَالَ جَزَاکِ اللَّهُ خَیْراً ثُمَّ خَلَا بِهَا بِإِشَارَةِ الرَّسُولِ صلی الله علیه وآله.

وَ رَوَی شُرَحْبِیلُ بِإِسْنَادِهِ قَالَ: لَمَّا کَانَ صَبِیحَةُ عُرْسِ فَاطِمَةَ جَاءَ النَّبِیُّ بِعُسٍّ فِیهِ لَبَنٌ فَقَالَ لِفَاطِمَةَ اشْرَبِی فِدَاکِ أَبُوکِ وَ قَالَ لِعَلِیٍّ اشْرَبْ فِدَاکَ ابْنُ عَمِّکَ.

lt;meta info="- مناقب ابن آشوب: از علی بن جعفر مانند این روایت آورده است و در پایان افزوده که: «در روایتی آمده بیست و چهار هزار سال.»

باز دیگران روایت کرده اند که: «فرشته ای با بیست سر و در هر سر هزار زبان و نام فرشته صوصائیل است.»

پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: «خدای متعال به من دستور داد تا فاطمه را به ازدواج علی علیه السّلام در بیاورم.»

عمر خطاب از علی علیه السّلام یاد کرد و گفت: او داماد رسول خداست. جبرئیل بر رسول خدا فرود آمد و گفت: «خداوند به تو دستور می دهد که فاطمه را به علی تزویج کنی.»

پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: «من از جایگاه سفید مأمور شدم که تو را تزویج کنم» و در روایتی «از آسمان مأمور شده ام.»

پیامبر صلی الله علیه و آله به فاطمه فرمود: «علی بن ابیطالب از کسانی است که قرابت و نزدیکی او و فضیلت او را در اسلام می دانی و من از پروردگارم خواسته ام که تو را به بهترین خلقش و محبوب ترین آنان در نزد خدا تزویج کنم و او درباره تو سخنی گفته (خواستگاری کرده) نظر تو چیست؟» حضرت زهرا سکوت کرد. رسول خدا صلی الله علیه و آله بیرون آمد، در حالی که می گفت: «الله اکبر! سکوت او اقرار و پذیرش است.»

و ابن مردویه روایت کرده که پیامبر صلی الله علیه و آله به علی علیه السّلام فرمود: «برای خودت خطبه ای بخوان!» علی علیه السّلام گفت: «ستایش ویژه خداوندی است که به کسانی که به او را حمد می گویند نزدیک است و نیز به کسانی که از او چیزی می طلبند نزدیک است. بهشت را به کسانی که تقوا دارند وعده داده و هرکس را که معصیت او کند، با آتش بیم داده است. او را بر احسان و نعمت های قدیمی اش حمد می کنیم؛ حمد کسی که می داند خدا خالق او و آفریننده او و میراننده و زنده کننده اوست. از او درباره بدی هایش بازخواست می کند و ما از او کمک می خواهیم و از او هدایت می طلبیم. به او ایمان می آوریم و از او می خواهیم که ما را کفایت کند و شهادت می دهیم که جز الله خدایی نیست؛ یگانه و بی شریک است، شهادتی که به او برسد، راضی سازد.

و گواهی می دهم که محمّد بنده و رسول او. درودی بر او می فرستیم که او را نزدیک و بهره مند سازد و بالا برد و برگزیند و ازدواج امر الهی و رضایت اوست و این جمع ما مورد تقدیر الهی و اذن اوست. و این رسول خداست که دخترش فاطمه را با پانصد درهم به من تزویج کرد و من راضی شدم. از او بپرسید و شاهد باشید.»

و در روایتی است که: «من دخترم فاطمه را به تو تزویج کردم، آنگونه که خداوند رحمان به تو تزویج کرد و من راضی شدم به آنچه خداوند برای فاطمه پسندید. پس خانواده ات را بگیر که تو از من به او سزاوارتری.»

و در روایتی آمده که: «تو خوب برادری و خوب دامادی و خوب رفیقی هستی و همین که خداوند تو را پسندیده و به تو راضی شده، برای تو کافی است.» در اینجا علی علیه السّلام به سجده شکر افتاد، در حالی که می گفت: «پروردگارا! به من توفیق ده که سپاس نعمتی که به من داده ای را بکنم...»

پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: آمین! (مستجاب کن) و چون سرش را بالا برد، پیامبر فرمود: «خداوند به شما دو نفر برکت دهد و در شما دو نفر برکت قرار دهد و تلاش شما را موفّق بدارد و شما را با هم جمع کند و از شما نسل بسیار و پاک بیرون آورد.» آنگاه پیامبر صلی الله علیه و آله دستور داد که طبقی خرمای بسر بیاودند و دستور داد که هرکس از آن بردارد و خودشان وارد اتاق زنان شدند و دستور زدن دف را صادر کردند.

حضرت امام حسین علیه السّلام فرمود: «پیامبر معظم اسلام صلی اللَّه علیه و آله، فاطمه اطهر را به همسری امیرالمؤمنین درآورد و مهریه آن بانو مبلغ چهار صد مثقال نقره بود.» بنا به روایتی این مبلغ پانصد درهم بوده که قول دوم صحیح تر است. و سبب اختلاف مهر، روایتی است که عمرو بن ابی المقدام و جابر جعفی از امام باقر علیه السّلام دارند که حضرت فرمود: مهر فاطمه علیها السّلام نوعی برد یمنی و نیز پوست دباغی نشده یک گوسفند به همراه یک گیاه خوشبو بود و نیز روایتی که از امام صادق علیه السّلام است که فرمود: «مهر حضرت فاطمه علیها السّلام زره خاصّی و پوست گوسفند فر و یا پوست بزی بود.» در کافی آمده که: پیامبر صلی الله علیه و آله فاطمه را با یک برد یمانی کهنه ای به همسری علی علیه السّلام در آورد.

به رسول خدا گفته شد: «ما اندازه مهریه فاطمه را در زمین می دانیم، اکنون می خواهیم بدانیم مهریه وی در آسمان چقدر است؟» فرمود: «چیزی بپرسید که ثمری داشته باشد. مطلبی را که فایده ای ندارد رها کنید.» گفته شد: «یا رسول اللَّه! این از آن مطالبی است که برای ما مفید است.» فرمود: «مهریه فاطمه را در آسمان یک پنجم زمین قرار داده اند. پس کسی که با عداوت نسبت به فاطمه و فرزندانش روی زمین راه برود، تا قیام قیامت حرام است.»

از حضرت امام محمّد باقر علیه السّلام روایت شده که فرمود: «مهریه فاطمه اطهر یک پنجم دنیا، یک سوم بهشت و چهار نهر بوده که عبارتند از: نهر فرات، نیل مصر، نهروان و نهر بلخ.» خدا فرمود: «یا محمّد! تو مهریه فاطمه را به ظاهر مبلغ پانصد درهم قرار بده که برای امت تو سنت و دستوری باشد.» و در روایت خبّاب بن ارث است که آنگاه پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: «دخترم را به دستور خدا به ازدواج با تو درآوردم، با مهر یک پنجم زمین و چهارصد و هشتاد درهم مدّت دار و آن یک پنجم زمین و نقد آن چهارصد و هشتاد درهم.»

از حضرت امام جعفر صادق علیه السّلام روایت شده که فرمود: «خدای علیم یک چهارم دنیا را مهریه فاطمه زهرا قرار داد. پس یک چهارم زمین از آن ایشان است. همچنین بهشت و جهنم را نیز صداق آن بانوی معظم قرار داد. فاطمه دوستان خود را داخل بهشت و دشمنان خویشتن را داخل جهنم خواهد کرد.»

امالی طوسی گوید: امام صادق در روایتی فرموده است: پیامبر درهم ها را در دامنش ریخت، یک مشت آن را که شصت و شش درهم بود به امّ ایمن داد برای خرید لوازم خانه و یک مشت درهم هم به اسماء داد برای خرید عطر و یک مشت هم به امّ سلمه داد برای خرید خوراکی. و عمّار و ابوبکر و بلال را هم برای خرید چیزهایی که برای حضرت زهرا مناسب است فرستاد .

مؤلف: سپس مشابه نقلی که از امالی شیخ داشتیم آورده تا اینکه گفته: «و جرّة خضراء»، و ظرفی گلی و سبز شبیه تنگ و کوزه های گلی است. سپس گوید: و در روایتی آمده: «و پوست تختی و عبای خاصّی و مشک آبی.»

وهب بن وهب قرشی می گوید: «حضرت علی بن ابی طالب علیه السّلام ریگ های نرمی کف خانه خود ریخته بود و یک چوب را از دیواری تا دیوار دیگر نصب کرده بود برای لباس ها؛ فرش اتاق آن حضرت یک پوست گوسفند بود و مخده (بالش) آن بزرگوار از لیف خرما پر شده بود. اینها برخی از لوازم منزل حضرت بود.»

ابوبکر مردویه در حدیث خود گفته است که: علی علیه السّلام بیست و نه شب صبر کرد. جعفر و عقیل به او گفتند: «از پیامبر بخواه که همسرت را برایت بیاورد.» ام ایمن از این جریان با خبر شد و گفت: «این کار زنان است!» ام سلمه با پیامبر خلوت کرد و از پیامبر خواست که این کار را انجام دهد. پیامبر صلی الله علیه و آله، علی علیه السّلام را خواست و فرمود: «حبّاً و کرامة»، یعنی این کار را دوست دارم و بسیار خوب است. در این زمان بود که صحابه هدایای خود را آوردند. حضرت رسول دستور آرد کردن گندم و نان درست کردن را داد و به علی علیه السّلام دستور داد که گوسفند را ذبح کند و پیامبر گوشت ها از هم جدا و تکه تکه می کرد و بر دست پیامبر اثر خون دیده نشد. و چون از پخت غذا فارغ شدند، پیامبر دستور داد که منادی بر فراز خانه اش فریاد کند که ای مردم! به خدمت رسول خدا حاضر شوید و دعوت رسول خدا را پاسخ دهید! و این به سان آیه «و آذن فی الناس بالحج» - . حج / 27 - ، {اعلام حج در میان مردم کن} می ماند.

مردم از باغستان های خرما و زراعت ها آمدند. فرش ها در مسجد گسترده شد و حدود بیش از چهار هزار مرد و همه زنان مدینه آمدند و هرچه خواستند از غذا خوردند، ولی چیزی از غذا کم نشد. سپس در روز دوم مجدّداً آمدند و خوردند و در روز سوّم آنچه را که ابو ایّوب فرستاده بود خوردند .

سپس رسول خدا صلی الله علیه و آله ظرف ها را خواست. پس پر از غذا شد و به منزل های زنان حضرت فرستاده شد. آنگاه حضرت ظرفی را گرفتند و فرمودند: این ظرف برای فاطمه و شوهر اوست. سپس فاطمه را خواستند و دست او را گرفتند و در دست علی علیه السّلام گذاشتند و فرمودند: «خدا برای تو در مورد دختر رسول خدا برکت دهد. ای علی! فاطمه خوب همسری است و ای فاطمه! علی خوب شوهری است.»

و پیامبر صلی الله علیه و آله به زنانش دستور داد که فاطمه را زینت کنند و او را مرتب سازند. در اتاق ام سلمه آنان از فاطمه علیها السّلام عطری خوشبو خواستند. فاطمه ظرفی شیشه ای آورد. آنان پرسیدند: «این چیست؟» فاطمه گفت: «وقتی دحیه کلبی خدمت رسول خدا می آمد، پدرم به من می گفت بالشت را بیاور و آن را برای عمویت بینداز و چون بر می خاست، از لابلای لباس هایش چیزی می ریخت و پیامبر به من می فرمود که آنها را جمع آوری کنم.» از رسول خدا صلی الله علیه و آله در این باره سوال شد فرمود: آن عنبری است که از بال های جبرئیل می ریزد. و باز حضرت زهرا گلابی آورد. ام سلمه درباره آن پرسید. حضرت زهرا فرمود: «این عرق رسول خداست. این عرق را از پیامبر به هنگامی که نزد من خواب قیلوله می کردند می گرفتم.»

و روایت شده که جبرئیل لباسی آورد که به قیمت دنیا بود و چون حضرت فاطمه آن لباس را پوشید، زنان قریش از آن لباس به حیرت افتادند و گفتند: «از کجا برایت آمده؟» حضرت زهرا فرمود: «این از نزد خداست.»

و باز از ابن عباس و جابر نقل کرده اند که چون شب زفاف فاطمه شد، پیامبر در پیش فاطمه و جبرئیل از سمت راست او و میکائیل در سمت چپ و هفتاد هزار فرشته پشت سر او بودند که خدا را تسبیح و تقدیس می کردند، تا آنکه فجر طلوع کرد.

ابن بابویه در کتاب مولد فاطمه می نویسد: «پیغمبر اعظم اسلام به دختران عبدالمطب و زنان مهاجرین و انصار دستور داد تا با حضرت فاطمه حرکت کنند، اظهار شادمانی و مسرت کنند، رجز بخوانند، تکبیر بگویند و حمد خدای را به جای آورند، ولی سخنی نگویند که خدا ناراضی باشد.»

جابر می گوید: «پیامبر خدا فاطمه زهرا را بر ناقه و به روایتی بر استر خود سوار کرد و سلمان مهار آن را گرفت. در اطراف آن بانو نیز هفتاد هزار ملک حرکت می کرد. رسول اعظم اسلام، حمزه، عقیل، جعفر و اهل بیت با شمشیرهای کشیده از پشت سر حضرت زهرای اطهر می رفتند. زنان حضرت رسول جلوی آن بانو حرکت می کردند و ام سلمه این ارجوزه را می خواند:

ای کنیزان من! به یاری خدا حرکت کنید، خدا را در هر حال شاکر باشید

یادآور نعمت های خدای بزرگ شوید که چه آفت ها و ناراحتی هایی را بر طرف کرده است

خدا ما را که کافر بودیم هدایت کرد و به ما نیرو بخشید

با بهترینِ زنان جهان حرکت کنید، عمه و خاله هایش به فدایش باد!

ای دختر آن کسی که خدای بزرگ او را به وسیله وحی و پیامبری برتری و فضیلت داد!

شعر عایشه

ای زنان! معجر بپوشید و یاد کنید از هرچه که در این جایگاه ها نیکوست

یادآور پروردگار خلق شوید، زیرا ما و هر بنده شاکری را به دین خود هدایت کرده است

حمد مخصوص خدایی است که ما را برتری داد؛ شکر مخصوص آن خدایی است که مقتدر است

با فاطمه حرکت کنید که خدا ذکر او را عطا کرده و وی را به همسری شوهری که پاک و پاکیزه استدرآورده

شعر حفصه دختر عمر

فاطمه بهترین زنان آدمیان است؛ فاطمه چهره ای دارد چون قمر

خدا تو را توسط آن کسی که به واسطه آیه های سوره زمر اختصاص داده شده برتری عطا کرده خدا تو را به همسری جوانی با فضیلت، یعنی علی بن ابی طالب درآورد که بهترین افرادی است که وجود دارند

ای کنیزان من! فاطمه را ببرید، زیرا که وی بزرگوار و دختر شخصی عظیم الشأن است.

شعری دیگر:

گفته ای گویم که در آن است آنچه در آن است و از خوبی یاد می کنم و آن را آشکار می سازم

محمّد بهترین فرزندان آدم است کبر و تکبّری در او نیست با فضیلتی که داشت ما را با راه هدایتمان آشنا ساخت

خداوند جزای خیر به او بدهد ما با دختر پیامبر صلی علیه و آله هدایت که صاحت شرافت است

و جایگاه شرافت است و جایگاه راسخی در شرافت دارد و در قلّه بلندی است

همراهیم و چیزی را نمی بینیم که نزدیک به او باشد

و این زنان بیت اوّل هر رجزی را می خواندند و آنگاه تکبیری می گفتند و در این حال وارد خانه می شدند.

زمانی که داخل خانه شدند، رسول اکرم شخصی را به دنبال حضرت امیر فرستاد تا او را به مسجد آورد. آنگاه فاطمه را هم خواست. سپس دست فاطمه را گرفت و در دست علی گذاشت و فرمود: «خدا این عروسی را برای دختر پیغمبر مبارک فرماید!» پیامبر آبی خواست از آن آب جرعه ای گرفت و با آن مضمضه کرد. آنگاه آن را در کاسه ریخت و پس از آن، آب را بر سر فاطمه ریخت آنگاه فرمود: «ای فاطمه رو کن!» فاطمه که رو کرد، حضرت آبی را در میان دو پستان او پاشید. سپس فرمود: «فاطمه پشت کن!» و چون پشت کرد، میان دو کتفش آب پاشید و آنگاه برای هر دو دعا چنین کرد: خدایا! به این دو برکت ده و بر این دو برکت ده و برای این دو در دو فرزندشان برکت ده!» و روایت شده که پیامبر فرمود: «خدایا! این دو محبوب ترین خلقت در پیشگاه تواند. این دو را دوست بدار و در نسلشان برکت قرار ده و بر این دو از سوی خود نگهبانی بگمار و من این دو و نسلشان را از شر شیطان رانده شده، در پناه تو قرار می دهم.»

و روایت شده که پیامبر برای فاطمه دعا کرد و گفت: «خداوند از تو پلیدی را ببرد و تو را پاک سازد.»

و روایت شده که پیامبر فرمود: «مرحبا به دو دریا که با یکدیگر دیدار می کنند و دو ستاره که با هم همراه می شوند!»

سپس پیامبر خدا از در خارج شد و فرمود: «خدا شما و نسل شما را پاک و پاکیزه قرار داد. من با کسی که با شما صلح باشد صلح هستم؛ من با کسی که با شما بجنگد می جنگم؛ من شما را به خدا می سپارم.» بنا به وصیت حضرت خدیجه کبرا، اسماء بنت عمیس مدت یک هفته نزد حضرت زهرا ماند و پیغمبر خدا برای دنیا و آخرت وی دعا کرد.

صبح آن شب رسول خدا نزد حضرت علی و فاطمه آمد و فرمود: «السّلام علیکم! آیا اجازه ورود به من می دهید؟» اسماء در را باز کرد. علی و فاطمه علیها السّلام در زیر کسا خواب بودند. پیغمبر خدا به آنها فرمود که بخوابند. سپس آن حضرت پای خود را زیر کسا برد. منظور از این آیه که می فرماید: «تَتَجافی جُنُوبُهُمْ عَنِ الْمَضاجِع» - . سجده / 16 - ، {پهلوهای خود را از رختخواب جدا می کنند.} همین ذکر و اوراد حضرت امیر و فاطمه زهرا است.

پیغمبر معظم اسلام رو به علی علیه السّلام کرد و فرمود: «زن خود را چگونه یافتی؟» گفت: «برای اطاعت خدا، بهترین یار و یاور است.» پیامبر اسلام همین پرسش را از فاطمه درباره علی کرد. فاطمه گفت: «بهترین شوهر است!» رسول خدا دعا کرد و گفت: «بار خدایا! یگانگی ایشان را محفوظ بدار؛ قلب ایشان را با یکدیگر مهربان فرما؛ آنها و فرزندانشان را وارث بهشت برین قرار بده؛ نسل پاک و مبارکی به ایشان عطا بفرما؛ خیر و برکت در فرزندان ایشان قرار بده؛ ذرّیه آنها را پیشوایانی قرار بده که مردم را به سوی اطاعت از تو راهنمایی کنند و دستور به اموری دهند که رضایت خاطر تو را برآورده سازد.» سپس رسول خدا به اسماء فرمود که خدا به تو پاداش خیر دهد و به او دستور داد تا از اتاق بیرون رود. آنگاه حضرت علی به دستور پیامبر خدا با فاطمه اطهر خلوت کرد.

صبح شب عروسی فاطمه، پیغمبر خدا یک ظرف شیر آورد و به حضرت زهرا فرمود: «پدرت به فدایت، بیاشام!» بعد به حضرت علی هم فرمود: «بیاشام پسر عمویت به فدایت!»

**[ترجمه]

**[ترجمه]مکارم الاخلاق: از حضرت امام جعفر صادق علیه السّلام روایت می کند که فرمود: «رسول خدا در حالی فاطمه زهرا را به خانه علی علیه السّلام فرستاد که پوشاک آن بانو یک عبا، فرش او یک پوست گوسفند و متکای وی تکه پوستی بود که از لیف پر شده بود. و چوبی را نصب کرده بود که مشک آب روی آن گذاشته می شد پس آن را با عبایی پوشانده بودند حسین بن نعیم گوید: از امام صادق علیه السّلام شنیدم می فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و آله فاطمه را نزد علی علیه السّلام برد، در حالی که پوشش فاطمه یک عبا و فرش او پوست دبّاغی نشده یک گوسفند و بالشت حضرت زهرا یک پوست بود که با رشته های لیف خرما پر شده بود.

**[ترجمه]

فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله مَا جَاءَ بِکَ أَ لَکَ حَاجَةٌ فَسَکَتُّ فَقَالَ لَعَلَّکَ جِئْتَ تَخْطُبُ فَاطِمَةَ فَقُلْتُ نَعَمْ فَقَالَ وَ هَلْ عِنْدَکَ مِنْ شَیْ ءٍ تَستَحِلُّهَا بِهِ فَقُلْتُ لَا وَ اللَّهِ یَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ مَا فَعَلْتَ الدِّرْعَ الَّتِی سَلَّحْتُکَهَا(1)

فَقُلْتُ عِنْدِی فَوَ الَّذِی نَفْسُ عَلِیٍّ بِیَدِهِ إِنَّهَا لَحُطَمِیَّةٌ مَا ثَمَنُهَا أَرْبَعُمِائَةِ دِرْهَمٍ فَقَالَ صلی الله علیه و آله قَدْ زَوَّجْتُکَهَا فَابْعَثْ بِهَا إِلَیْهَا فَاسْتَحِلَّهَا بِهَا فإن [فَإِنَّهَا] کَانَتْ لَصَدَاقُ فَاطِمَةَ بِنْتِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه وآله.

**[ترجمه]کشف الغمه: از حضرت علی بن ابی طالب علیه السّلام روایت می کند که فرمود: «از فاطمه اطهر نزد رسول خدا خواستگاری شد. زنی از نزدیکانم به من گفت: «آیا می دانی که فاطمه اطهر را از رسول اکرم خواستگاری کرده اند؟» گفتم نه. گفت: «آری، او خواهان دارد. چه اشکالی دارد که نزد پیغمبر خدا مشرف شوی تا زهرا را به نکاح تو درآورد؟» من گفتم: «آخر من چیزی ندارم که ازدواج نمایم؟» گفت: «اگر تو نزد پیغمبر اکرم صلی اللَّه علیه و آله مشرف شوی، حتما فاطمه را به تو خواهد داد.» وی همچنان مرا ترغیب می کرد تا بالاخره روزی به حضور حضرت رسول مشرف شدم. آن برگزیده خدا عظمت و ابهت بسیاری داشت. وقتی در حضور آن بزرگوار نشستم سکوت اختیار کردم، چون به خدا قسم که قدرت سخن گفتن نداشتم.

رسول اعظم صلی اللَّه علیه و آله و سلم به من فرمود: «برای چه نزد من آمده ای، آیا حاجتی داری؟» من سکوت کردم. فرمود: «شاید برای خواستگاری فاطمه آمده ای؟» گفتم آری. فرمود: «آیا چیزی داری که با او ازدواج کنی؟» گفتم: «نه به خدا قسم.» فرمود: «آن زره جنگی ات که تو را مسلّح به آن کرده بودم چه شد؟» پاسخ دادم: «در خانه است. اما به حق آن خدایی که جان علی در دست قدرت اوست، آن زره که چهار صد درهم قیمت دارد. چرا که از نوع زره حطمیّه است (زرهی که سازنده خاصّی داشته باشد)» فرمود: «مانعی ندارد. من فاطمه را با همان زره به نکاح تو در می آورم. آن را برای زهرا بفرست و با وی ازدواج کن و این مهر حضرت زهرا سلام الله علیها بود

**[ترجمه]

ثُمَّ أَمَرَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله بِطَبَقٍ فِیهِ بُسْرٌ فَوَضَعَ بَیْنَ أَیْدِینَا ثُمَّ قَالَ انْتَهِبُوا فَبَیْنَا نَحْنُ کَذَلِکَ إِذْ أَقْبَلَ عَلِیٌّ فَتَبَسَّمَ إِلَیْهِ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله ثُمَّ قَالَ یَا عَلِیُّ إِنَّ اللَّهَ أَمَرَنِی أَنْ أُزَوِّجَکَ فَاطِمَةَ وَ قَدْ زَوَّجْتُکَهَا عَلَی أَرْبَعِمِائَةِ مِثْقَالٍ فِضَّةً أَ رَضِیتَ قَالَ رَضِیتُ یَا رَسُولَ اللَّهِ ثُمَّ قَامَ عَلِیٌّ فَخَرَّ لِلَّهِ سَاجِداً فَقَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله جَعَلَ اللَّهُ فِیکُمُ الْخَیْرَ الْکَثِیرَ الطَّیِّبَ وَ بَارَکَ فِیکُمَا قَالَ أَنَسٌ وَ اللَّهِ لَقَدْ أُخْرِجَ مِنْهَا الْکَثِیرُ الطَّیِّبُ.

قب، المناقب لابن شهرآشوب: خطب النبی صلی الله علیه و آله علی المنبر فی تزویج فاطمة خطبة رواها یحیی بن معین فی أمالیه و ابن بطة فی الإبانة بإسنادهما عن أنس بن مالک مرفوعا: و روینا عن الرضا علیه السلام و ذکر نحوه

**[ترجمه]کشف الغمه: همچنین به نقل از انس بن مالک آمده است که گفت: «من در حضور حضرت محمّد صلی اللَّه علیه و آله بودم که وحی بر آن بزرگوار نازل شد. وقتی حال طبیعی خود را بازیافت به من فرمود: «آیا می دانی جبرئیل از طرف خدای عرش چه دستوری برای من آورد؟» گفتم: «خدا و رسول بهتر می داند.» فرمود: «خدا مرا مأمور کرده که زهرا را به همسری علی درآورم.»

سپس به من فرمود: «برو ابوبکر، عمر، عثمان، علی، طلحه و زبیر و به تعداد آنها چند تن از انصار را نزد من بیاور!» وقتی من پیام رسول خدا را به آنها رساندم و آنها در مجلس آن حضرت حاضر شدند، پیغمبر معظم اسلام خطبه مفصلی خواند بدین شرح: «الحمد للَّه المحمود بنعمته، المعبود بقدرته، المطاع فی سلطانه المرهوب من عذابه، المرغوب الیه فیما عنده، النافذ امره فی ارضه و سمائه، الذی خلق الخلق بقدرته، و میزهم باحکامه، و اعزهم بدینه و اکرمهم بنبیه. ثمّ ان الله جعل المصاهرة نسباً لاحقاً و أمراً مفترضاً و شجّ بها الأرحام و الزمها الأنام فقال تبارک اسمه و تعالی جدّه «و هو الّذی خلق من الماء بشراً فجعله نسباً و صهراً و کان ربّک قدیراً» فأمر الله یجری الی قضائه و قضائه یجری الی أمره فلکلّ قدر أجل و لکلّ أجل کتاب یمحو الله ما یشاء و یثبت و عنده امّ الکتاب»

{سپاس خدایی را که به واسطه نعمتش ستوده و به واسطه قدرتش پرستیده است. در سلطنتش فرمان برده شده و از عذابش ترسیده شده است. و همه به آنچه نزد اوست، راغبند. فرمانش در زمین و آسمان نافذ و جاری است. خدایی که انسانها را با قدرتش آفرید و با احکامش آنان را امتیاز داد و با دینش عزیزشان گردانید و با پیامبرش کرامتشان داد. سپس دامادی را فامیلی ملحق شونده و امری واجب قرار داد و خویشان را بدان پیوند داد و مردم را بدان ملزم نمود. پس فرمود: «و اوست کسی که از آب، بشری آفرید و او را [دارای خویشاوندیِ] نَسَبی و دامادی قرار داد، و پروردگار تو همواره تواناست.» پس امر خدا به سوی قضایش روانه است و قضایش به سوی امرش. برای هر اندازه ای مهلتی است و برای هر مهلتی نوشته ای. خداوند محو و ثابت می کند آنچه را بخواهد و نزد اوست اصل کتاب.} سپس به حاضرین در مجلس فرمود: «من شما را شاهد می گیرم بر اینکه فاطمه زهرا را با مهریه چهار صد مثقال نقره، در صورت رضایت علی بن ابی طالب به نکاح او درمی آورم.» در آن زمان پیغمبر خدا حضرت علی را به دنبال کاری فرستاده بود. بعد از این سخنان رسول خدا دستور داد تا یک طبق بسر، یعنی خرمای نارس در جلوی ما گذاشتند و به ما فرمود: «از اینها بخورید.» در همان موقع حضرت علی وارد شد. رسول خدا به روی علی علیه السّلام لبخندی زد و به وی فرمود: «خدا مرا مأمور کرده که فاطمه را به نکاح تو درآورم. من او را با صداق چهار صد مثقال نقره برای تو عقد کردم. آیا راضی هستی؟» گفت: «آری یا رسول اللَّه!» سپس علی برخاست و سجده شکر به جای آورد و پیغمبر خدا به او فرمود: «خدا خیر پاک و فراوانی به شما عطا کرده و به شما برکت داده است.

انس می گوید: «به خدا قسم که خداوند از فاطمه خیر و خوبی فراوانی بیرون آورد.» در مناقب این خطبه پیامبر صلی الله علیه و آله آمده است.

**[ترجمه]

قَالَ فَانْطَلَقَ عَلِیٌّ فَعَرَضَ لِلنَّبِیِّ صلی الله علیه و آله وَ هُوَ ثَقِیلٌ حَصِرٌ فَقَالَ لَهُ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله کَانَ لَکَ حَاجَةٌ یَا عَلِیُّ قَالَ أَجَلْ جِئْتُکَ خَاطِباً إِلَی اللَّهِ وَ إِلَی رَسُولِهِ فَاطِمَةَ بِنْتَ مُحَمَّدٍ فَقَالَ لَهُ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله مَرْحَباً کَلِمَةً ضَعِیفَةً فَعَادَ إِلَی سَعْدٍ فَأَخْبَرَهُ فَقَالَ أَنْکَحَکَ فَوَ الَّذِی بَعَثَهُ بِالْحَقِّ إِنَّهُ لَا خُلْفَ الْآنَ وَ لَا کِذْبَ عِنْدَهُ أَعْزِمُ عَلَیْکَ لَتَأْتِیَنَّهُ غَداً وَ لَتَقُولَنَّ یَا نَبِیَّ اللَّهِ مَتَی تُبَیِّنُ لِی قَالَ عَلِیٌّ هَذَا أَشَدُّ عَلَیَّ مِنَ الْأُولَی أَ وَ لَا أَقُولُ یَا رَسُولَ اللَّهِ حَاجَتِی قَالَ قُلْ کَمَا أَمَرْتُکَ فَانْطَلَقَ عَلِیٌّ فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ مَتَی تُبَیِّنُ لِی قَالَ اللَّیْلَةَ إِنْ شَاءَ اللَّهُ ثُمَّ دَعَا بِلَالًا فَقَالَ یَا بِلَالُ إِنِّی قَدْ زَوَّجْتُ ابْنَتِی مِنِ ابْنِ عَمِّی وَ أَنَا أُحِبُّ أَنْ یَکُونَ مِنْ سُنَّةِ أُمَّتِیَ الطَّعَامُ عِنْدَ النِّکَاحِ فَأْتِ الْغَنَمَ فَخُذْ شَاةً مِنْهَا وَ أَرْبَعَةَ أَمْدَادٍ فَاجْعَلْ لِی قَصْعَةً لَعَلِّی أَجْمَعُ عَلَیْهَا الْمُهَاجِرِینَ وَ الْأَنْصَارَ فَإِذَا فَرَغْتَ مِنْهَا فَآذِنِّی بِهَا فَانْطَلَقَ فَفَعَلَ مَا أَمَرَ بِهِ ثُمَّ أَتَاهُ بِقَصْعَةٍ فَوَضَعَهَا بَیْنَ یَدَیْهِ فَطَعَنَ رَسُولُ اللَّهِ فِی رَأْسِهَا ثُمَّ قَالَ أَدْخِلْ عَلَیَّ النَّاسَ زُفَّةً زُفَّةً لَا تُغَادِرْ زُفَّةً إِلَی غَیْرِهَا یَعْنِی إِذَا فَرَغَتْ زُفَّةٌ لَمْ تَعُدْ ثَانِیَةً فَجَعَلَ النَّاسُ یَزِفُّونَ کُلَّمَا فَرَغَتْ زُفَّةٌ وَرَدَتْ أُخْرَی حَتَّی فَرَغَ النَّاسُ ثُمَّ عَمَدَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله إِلَی فَضْلِ مَا فِیهَا فَتَفَلَ فِیهِ وَ بَارَکَ وَ قَالَ یَا بِلَالُ احْمِلْهَا إِلَی أُمَّهَاتِکَ وَ قُلْ لَهُنَّ کُلْنَ وَ أَطْعِمْنَ مَنْ غَشِیَکُنَّ ثُمَّ إِنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه وآله قَامَ حَتَّی دَخَلَ عَلَی النِّسَاءِ فَقَالَ إِنِّی زَوَّجْتُ ابْنَتِی ابْنَ عَمِّی وَ قَدْ عَلِمْتُنَّ مَنْزِلَتَهَا مِنِّی وَ إِنِّی لَدَافِعُهَا إِلَیْهِ أَلَا فَدُونَکُنَّ ابْنَتَکُنَّ فَقَامَ النِّسَاءُ فَغَلَفْنَهَا(1) مِنْ طِیبِهِنَّ وَ حُلِیِّهِنَّ وَ جَعَلْنَ فِی بَیْتِهَا فِرَاشاً حَشْوُهُ لِیفٌ وَ وِسَادَةً وَ کِسَاءً خَیْبَرِیّاً وَ مِخْضَباً وَ اتَّخَذْنَ أُمَّ أَیْمَنَ بَوَّابَهُ ثُمَّ إِنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه وآله دَخَلَ فَلَمَّا رَآهُ النِّسَاءُ وَثَبْنَ وَ بَیْنَهُنَّ وَ بَیْنَ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله سُتْرَةٌ وَ تَخَلَّفَتْ أَسْمَاءُ بِنْتُ عُمَیْسٍ فَقَالَ لَهَا النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله کَمَا أَنْتِ عَلَی رِسْلِکِ مَنْ أَنْتِ قَالَتْ أَنَا الَّتِی أَحْرِسُ ابْنَتَکَ إِنَّ الْفَتَاةَ لَیْلَةَ یُبْنَی بِهَا لَا بُدَّ لَهَا مِنِ امْرَأَةٍ تَکُونُ

ص: 121

قَرِیبَةً مِنْهَا إِنْ عُرِضَتْ لَهَا حَاجَةٌ أَوْ أَرَادَتْ شَیْئاً أَفْضَتْ بِذَلِکَ إِلَیْهَا قَالَ فَإِنِّی أَسْأَلُ اللَّهَ أَنْ یَحْرُسُکِ مِنْ بَیْنِ یَدَیْکِ وَ مِنْ خَلْفِکِ وَ عَنْ یَمِینِکِ وَ عَنْ شِمَالِکِ مِنَ الشَّیْطَانِ الرَّجِیمِ ثُمَّ صَرَخَ بِفَاطِمَةَ فَأَقْبَلَتْ فَلَمَّا رَأَتْ عَلِیّاً جَالِساً إِلَی جَنْبِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله حَصِرَتْ وَ بَکَتْ فَأَشْفَقَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله أَنْ یَکُونَ بُکَاؤُهَا لِأَنَّ عَلِیّاً لَا مَالَ لَهُ فَقَالَ لَهَا النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله مَا یُبْکِیکِ فَوَ اللَّهِ مَا أَلَوْتُکِ وَ نَفْسِی فَقَدْ أَصَبْتُ لَکِ خَیْرَ أَهْلِی وَ ایْمُ الَّذِی نَفْسِی بِیَدِهِ لَقَدْ زَوَّجْتُکِهِ سَیِّداً فِی الدُّنْیَا وَ إِنَّهُ فِی الْآخِرَةِ لَمِنَ الصَّالِحِینَ فَلَانَ مِنْهَا وَ أَمْکَنَتْهُ مِنْ کَفِّهَا فَقَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله یَا أَسْمَاءُ ائْتِینِی بِالْمِخْضَبِ فَمَلَأْتُهُ مَاءً فَمَجَّ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله فِیهِ وَ غَسَّلَ قَدَمَیْهِ وَ وَجْهَهُ ثُمَّ دَعَا بِفَاطِمَةَ فَأَخَذَ کَفّاً مِنْ مَاءٍ فَضَرَبَ بِهِ عَلَی رَأْسِهَا وَ کَفّاً بَیْنَ یَدَیْهَا ثُمَّ رَشَّ جِلْدَهُ وَ جِلْدَهَا ثُمَّ الْتَزَمَهَا فَقَالَ اللَّهُمَّ إِنَّهَا مِنِّی وَ أَنَا مِنْهَا اللَّهُمَّ کَمَا أَذْهَبْتَ عَنِّی الرِّجْسَ وَ طَهَّرْتَنِی فَطَهِّرْهَا ثُمَّ دَعَا بِمِخْضَبٍ آخَرَ ثُمَّ دَعَا عَلِیّاً علیه السلام فَصَنَعَ بِهِ کَمَا صَنَعَ بِهَا ثُمَّ دَعَا لَهُ کَمَا دَعَا لَهَا ثُمَّ قَالَ قُومَا إِلَی بَیْتِکُمَا جَمَعَ اللَّهُ بَیْنَکُمَا وَ بَارَکَ فِی نَسْلِکُمَا وَ أَصْلَحَ بَالَکُمَا ثُمَّ قَامَ فَأَغْلَقَ عَلَیْهِ بَابَهُ قَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ فَأَخْبَرَتْنِی أَسْمَاءُ بِنْتُ عُمَیْسٍ أَنَّهَا رَمَقَتْ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَلَمْ یَزَلْ یَدْعُو لَهُمَا خَاصَّةً وَ لَا یُشْرِکُهُمَا فِی دُعَائِهِ أَحَداً حَتَّی تَوَارَی فِی حُجْرَتِهِ.

**[ترجمه]کشف الغمّه و مناقب: از پیغمبر معظم اسلام صلی اللَّه علیه و آله روایت می کنند که به فاطمه فرمود: «شوهر تو در دنیا بزرگ و در آخرت از نیکوکاران است. وقتی خدا تصمیم گرفت که من تو را به نکاح علی درآورم، به جبرئیل دستور داد تا در آسمان چهارم در میان صفوف ملائکه بایستد، برای آنان خطبه بخواند و تو را برای علی عقد کند. آنگاه به درختان بهشت فرمود تا زیور و حله های خود را بر سر ملائکه نثار کنند. هر کدام از آنها که از این زیورها بیشتر از دیگران برداشته باشد، تا روز قیامت به آن مباهات می کند.»

همچنین از ابن عباس نقل می کند که گفت: کسان زیادی حضرت فاطمه را از رسول خدا خواستگاری می کردند، اما هر کس که در این مورد به رسول خدا چیزی می گفت، آن حضرت از او رویگردان می شد. تا جایی که مردم به کلی از ازدواج با فاطمه زهرا مأیوس شدند .

روزی سعد بن معاذ با حضرت علی ملاقات کرد و به وی گفت: «به خدا قسم که نظر من بر این است پیغمبر خدا، فاطمه را برای تو نگه داشته است.» علی علیه السّلام فرمود: «چگونه چنین نظری داری؟ به خدا قسم من یکی از آن دو مرد نیستم. من ثروت دنیوی ندارم که کسی به آن طمع کند. رسول خدا می داند که من طلا و نقره ای ندارم.» سعد گفت: «من از تو تقاضا می کنم این خواسته مرا انجام دهی و مرا خوشحال گردانی.» علی پرسید من به پیامبر خدا چه بگویم؟ گفتم: «به رسول اکرم بگو که من آمده ام فاطمه را از خدا و رسول او خواستگاری کنم.»

وقتی حضرت امیر به حضور پیغمبر خدا مشرف شد، رسول خدا به وی فرمود: «یا علی! گویی حاجتی داری؟» گفت: «آری، من آمده ام که فاطمه را از خدا و رسول خدا خواستگاری کنم.» پیامبر خدا فرمود: «مرحبا، خوش آمدی!» البته نرم و ضعیف. حضرت علی نزد سعد بازگشت و جریان را بازگو کرد سعد گفت: «رسول خدا فاطمه را به عقد تو درآورد.» سعد افزود: «به حق آن خدایی که او را به پیغمبری مبعوث کرده، آن حضرت خلف وعده نمی کند و از دروغ مبراست. من از تو خواهش می کنم که فردا به حضور آن حضرت مشرف شوی و بگویی: «یا نبی اللَّه! زمان این کار را برای من معلوم کن.» علی علیه السّلام فرمود: «این مرتبه از مرتبه اول برای من مشکل تر است. مگر اینکه بگویم ای رسول خدا کار من چه شد؟ سعد گفت: «اینکه می گویم بگو.»

حضرت علی برای دومین بار نزد پیامبر خدا آمد و گفت: «یا رسول اللَّه! وقت ازدواج مرا تعیین کن.» فرمود: «زمان آن امشب است.» سپس بلال را خواست و به او فرمود: «من دخترم فاطمه را به عقد پسر عمویم درآوردم. من دوست دارم که امتم به هنگام عروسی ولیمه بدهند. برو یک گوسفند و چهار چارک غذا و یک کاسه یا سینی بزرگ نزد من بیاور تا مهاجرین و انصار را دعوت کنم و به آنها غذا بدهم. هر گاه اینها را آماده کردی مرا آگاه کن.

بلال رفت و پس از آنکه مأموریت خود را انجام داد، کاسه غذا را آورد در مقابل رسول خدا گذاشت. پیامبر اعظم دست مبارک خود را روی غذا گذاشت و به بلال فرمود: «مردم را دسته دسته دعوت کن، به شرط آنکه دو مرتبه نیایند.» مردم همچنان دسته دسته می آمدند و غذا می خوردند تا همگان سیر شدند. سپس پیغمبر اکرم بقیه آن غذا را گرفت، آب دهان مبارک خود را به آن زد و به بلال فرمود: «این غذا را برای زنان من ببر و بگو هم خودشان از آن بخورند و هم به اطرافیان خود بدهند.»

رسول اعظم صلی اللَّه علیه و آله و سلم پس از این اتفاق برخاست، نزد زنان آمد و فرمود: «من دخترم را به عقد پسر عمویم درآوردم. در صورتی که شما از مقام و منزلت فاطمه نزد من آگاهید، شما هم به فکر دختران خود باشید. زنان برخاستند و حضرت فاطمه را با عطرهایی که داشتند معطر و خوشبو کردند و به وی زر و زیور دادند، فرش و متکای لیف و کسای خیبری در میان خانه اش انداختند، و ظرفی برایش آوردند و ام ایمن را دربان قرار دادند.

سپس پیغمبر اکرم داخل شد. وقتی زنان آن حضرت را دیدند از جای جستند، ولی بین رسول خدا و زنان یک پرده آویخته بودند.اسماء بنت عمیس در جای خود ماند. پیغمبر خدا به او فرمود: «در جای خود باش! تو کیستی؟» گفت: «من کسی هستم که از دختر تو مواظبت می کنم، زیرا هر دختری باید در شب عروسی زنی را در کنار خود داشته باشد که از او مواظب کند تا اگر به چیزی احتیاجی پیدا کرد یا کاری داشت، برایش انجام دهد.» پیامبر خدا فرمود: «من از خدا می خواهم که تو را از چهار جهت از شر شیطان رجیم حفظ فرماید.»

آنگاه پیامبر خدا فاطمه را احضار فرمود. وقتی فاطمه آمد و علی را دید که پهلوی رسول خدا نشسته است، شرمزده شد و به گریه افتاد. رسول خدا از گریه وی ناراحت شد، زیرا علی مال و ثروتی نداشت. پیغمبر خدا به فاطمه اطهر فرمود: «چرا گریه می کنی؟ به خدا قسم که من درباره تو به جان خودم هیچ کوتاهی نکردم، من بهترین کس را در میان اهل خود برای تو انتخاب کردم. قسم به حق آن خدایی که جان من در دست قدرت او است، من تو را به همسری کسی دادم که در دنیا بزرگ و در آخرت در زمره نیکوکاران است.» پس از این سخنان بود که علی علیه السّلام برای زهرا سلام الله علیها نرم شد و فاطمه با علی علیه السّلام دست داد .

سپس حضرت رسول به اسماء فرمود که طشت بیاورد. اسماء طشت را پر از آب کرد و آورد. رسول خدا بعد از اینکه آب دهان مبارک خود را در آن آب ریخت، پاها و صورت حضرت علی را با آن شستشو داد. آنگاه فاطمه اطهر را صدا زد و یک مشت از آن آب را بر سر آن بانو ریخت و یک مشت هم به جلوی او پاشید. سپس مقداری از آن آب را روی پوست بدن علی و زهرا پاشید. آنگاه رسول خدا نزدیک فاطمه آمد و فرمود: «پروردگارا! این فاطمه از من و من از اویم. بار خدایا! همچنان که پلیدی ها را از من دور کردی و مرا پاک و پاکیزه کردی، فاطمه را هم پاکیزه بگردان!»

پس از آن پیامبر خدا طشت دیگری خواست، حضرت علی بن ابی طالب را احضار کرد و همان کارها را که با فاطمه انجام داده بود، با علی نیز انجام داد. آنگاه همان دعایی را در حق علی کرد که در حق فاطمه کرده بود. بعد به علی و فاطمه علیهما السّلام فرمود: «برخیزید و به سوی خانه خود روید. خدا شما را نسبت به یکدیگر مهربان کند! به نسل شما برکت دهد و عاقبت شما را بخیر کند!» سپس رسول خدا برخاست و در خانه خود را بست.

ابن عباس می گوید: «اسماء بنت عمیس به من گفت: «پیامبر خدا همچنان در حق علی و زهرا دعا می کرد و کسی را در دعای آنان شریک نمی کرد تا اینکه داخل حجره خویش گردید.»

**[ترجمه]

و قال فی النهایة فی حدیث زواجفاطمة علیهاالسلامفلما رأت علیا جالسا إلی جنب النبی صلی الله علیه و آله حصرت و بکت.

أی استحیت و انقطعت کأن الأمر ضاق بها کما یضیق الحبس علی المحبوس.

و قال قال النبی صلی الله علیه و آله لفاطمة ما یبکیک فما ألوتک و نفسی و قد أصبت لک خیر أهلی.

أی ما قصرت فی أمرک و أمری حیث اخترت لک علیا زوجا.

قوله فلان منها من للتبعیض أی لان شی ء منها و المعنی حصول بعض اللین و الانقیاد منها.

قوله ثم رش جلده و جلدها لعله صلی الله علیه و آله رش أولا علیهما ثم خص علیا علیه السلام بالرش و الأظهر ثم رش جلدها کما سیأتی.

**[ترجمه]«ما انا بواحد الرجلین» (من یکی از آن دو مرد نیستم) یعنی از آن کسانی نیستم که مورد توجّه مردم و معروف میان مردم است تا آنکه گفته شود این یکی از دو فرد معروف است، و احتمال می رود که گفته حضرت که من دنیا دار نیستم که تفصیل بیان دو فرد باشد و امام یکی از دو فرد را ذکر کرده و دیگری را به ظهورش واگذاشته است، یعنی من معروف میان مردم نیستم یا مخاطب به امام مهلت نداده که فرد دیگر را ذکر کند.

جزری گوید: در حدیث تزویج فاطمه علیها السّلام است که حضرت غذایی آماده کرد و به بلال گفت: «ادخل الناس علیّ زفّة زفّة» مردم را بر من دسته دسته و گروه گروه وارد ساز، دسته را «زفّه» نامیدند، چون در راه رفتن شتاب دارد به سرعت می آید. «لا تغاد زفزفة» یعنی دسته ای را فرو گذاری نکنی و به دیگران بپردازی و تفسیر این جمله (ظاهراً آنچه در متن روایت آمده که یک گروه دو بار غذا نخورند) بعید می نماید.

در نهایه گوید: در حدیث ازدواج فاطمه علیها السّلام آمده: چون فاطمه علیها السّلام علی علیه السّلام را در کنار پیامبر دید، حضرت «و بکت» گریست، یعنی شرم کرد ، گویا که موضوع برای او سخت و تنگ آمد آن گونه که زندان بر زندانی تنگ می شود.

و گوید: پیامبر صلی الله علیه و آله به فاطمه فرمود: چرا گریه می کنی؟ من درباره تو و خودم کوتاهی نکرده ام. به جان خودم بهترین خاندانم را برای تو گرفته ام، یعنی من در مورد تو و خودم کوتاهی نکردم، چون برای تو علی را شوهر گرفته ام. این گفته که: «فلان منها» من برای تبعیض است یعنی مقداری از حضرت نرم شد و منظور حصول بخشی از نرمی و انقیاد برای حضرت است.

**[ترجمه]

فَحَمَلَتْ رِقَاعاً یَعْنِی صِکَاکاً بِعَدَدِ مُحِبِّی أَهْلِ بَیْتِی وَ أَنْشَأَ مِنْ تَحْتِهَا مَلَائِکَةً مِنْ نُورٍ وَ دَفَعَ إِلَی کُلِّ مَلَکٍ صَکّاً فَإِذَا اسْتَوَتِ الْقِیَامَةُ بِأَهْلِهَا نَادَتِ الْمَلَائِکَةُ فِی الْخَلَائِقِ فَلَا یَبْقَی مُحِبٌّ لِأَهْلِ الْبَیْتِ إِلَّا دَفَعَتْ إِلَیْهِ صَکّاً فِیهِ فَکَاکُهُ مِنَ النَّارِ بِأَخِی وَ ابْنِ عَمِّی وَ ابْنَتِی فَکَاکُ رِقَابِ رِجَالٍ وَ نِسَاءٍ مِنْ أُمَّتِی مِنَ النَّارِ.

یج، [الخرائج و الجرائح] عن النبی صلی الله علیه وآله.مثله

قب، [المناقب لابن شهرآشوب] تَارِیخُ بَغْدَادَ بِالْإِسْنَادِ عَنْ بِلَالِ بْنِ حَمَامَةَ: مِثْلَهُ ثُمَّ قَالَ وَ فِی رِوَایَةٍ أَنَّهُ یَکُونُ فِی الصُّکُوکِ بَرَاءَةٌ مِنَ الْعَلِیِّ الْجَبَّارِ لِشِیعَةِ عَلِیٍّ وَ فَاطِمَةَ مِنَ النَّارِ.

**[ترجمه]کشف الغمه: از بلال بن حمامه روایت می کند که گفت: «یک روز پیغمبر خدا در حالی نزد ما آمد که صورت مبارکش نظیر قرص ماه می درخشید. عبدالرحمن بن عوف برخاست و گفت: «یا رسول اللَّه! این چه نوری است؟» فرمود: «برای مژده ای است که از طرف پروردگارم درباره برادرم و پسر عمویم با دخترم به من داده شده. آن مژده این است که خدا فاطمه را به عقد امیرالمؤمنین درآورده است. خدا به خازن بهشت دستور داده که درخت طوبا را حرکت دهد تا رقعه هایی به شماره دوستان اهل بیت من حمل کند و در زیر آن درخت ملائکه ای از نور آفریده و به هر یک از آنان یک رقعه عطا کرده است. هنگامی که قیامت از راه برسد، ملائکه دوستداران اهل بیت را در میان خلائق ندا می کنند وتمام دوستداران اهل بیت من به وسیله پسر عمویم علی و دخترم فاطمه از جهنم نجات خواهند یافت.»

در خرایج و جرایح مانند این حدیث آمده است.

مناقب ابن شهر آشوب نیز این روایت را آورده سپس افزوده که: در روایتی است که در این برگه های نجات از آتش، از سوی پروردگار بلند مرتبه و جبّار برای شیعه علی و فاطمه است .

**[ترجمه]

رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله کَمَقَالَتِهِ لِأَبِی بَکْرٍ.

قَالَ وَ إِنَّ أَبَا بَکْرٍ وَ عُمَرَ کَانَا ذَاتَ یَوْمٍ جَالِسَیْنِ فِی مَسْجِدِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ مَعَهُمَا سَعْدُ بْنُ مُعَاذٍ الْأَنْصَارِیُّ ثُمَّ الْأَوْسِیُّ فَتَذَاکَرُوا مِنْ فَاطِمَةَ بِنْتِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقَالَ أَبُو بَکْرٍ قَدْ خَطَبَهَا الْأَشْرَافُ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقَالَ إِنَّ أَمْرَهَا إِلَی رَبِّهَا إِنْ شَاءَ أَنْ یُزَوِّجَهَا زَوَّجَهَا وَ إِنَّ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ لَمْ یَخْطُبْهَا مِنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ لَمْ یَذْکُرْهَا لَهُ وَ لَا أَرَاهُ یَمْنَعُهُ مِنْ ذَلِکَ إِلَّا قِلَّةُ ذَاتِ الْیَدِ وَ إِنَّهُ لَیَقَعُ فِی نَفْسِی أَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ وَ رَسُولَهُ صلی الله علیه و آله إِنَّمَا یَحْبِسَانِهَا عَلَیْهِ قَالَ ثُمَّ أَقْبَلَ أَبُو بَکْرٍ عَلَی عُمَرَ بْنِ الْخَطَّابِ وَ عَلَی سَعْدِ بْنِ مُعَاذٍ فَقَالَ هَلْ لَکُمَا فِی الْقِیَامِ إِلَی عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ حَتَّی نَذْکُرَ لَهُ هَذَا فَإِنْ مَنَعَهُ قِلَّةُ ذَاتِ الْیَدِ وَاسَیْنَاهُ وَ أَسْعَفْنَاهُ فَقَالَ لَهُ سَعْدُ بْنُ مُعَاذٍ وَفَّقَکَ اللَّهُ یَا أَبَا بَکْرٍ فَمَا زِلْتَ مُوَفَّقاً قُومُوا بِنَا عَلَی بَرَکَةِ اللَّهِ وَ یُمْنِهِ قَالَ سَلْمَانُ الْفَارِسِیُّ فَخَرَجُوا مِنَ الْمَسْجِدِ وَ الْتَمَسُوا عَلِیّاً فِی مَنْزِلِهِ فَلَمْ یَجِدُوهُ وَ کَانَ یَنْضَحُ بِبَعِیرٍ کَانَ لَهُ الْمَاءَ عَلَی نَخْلِ رَجُلٍ مِنَ الْأَنْصَارِ بِأُجْرَةٍ فَانْطَلَقُوا نَحْوَهُ فَلَمَّا نَظَرَ إِلَیْهِمْ عَلِیٌّ علیه السلام قَالَ مَا وَرَاءَکُمْ وَ مَا الَّذِی جِئْتُمْ لَهُ فَقَالَ أَبُو بَکْرٍ یَا أَبَا الْحَسَنِ إِنَّهُ لَمْ یَبْقَ خَصْلَةٌ مِنْ خِصَالِ الْخَیْرِ إِلَّا وَ لَکَ فِیهَا سَابِقَةٌ وَ فَضْلٌ وَ أَنْتَ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله بِالْمَکَانِ الَّذِی قَدْ عَرَفْتَ مِنَ الْقَرَابَةِ وَ الصُّحْبَةِ وَ السَّابِقَةِ وَ قَدْ خَطَبَالْأَشْرَافُ مِنْ قُرَیْشٍ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله ابْنَتَهُ فَاطِمَةَ فَرَدَّهُمْ وَ قَالَ إِنَّ أَمْرَهَا إِلَی رَبِّهَا إِنْ شَاءَ أَنْ یُزَوِّجَهَا زَوَّجَهَا فَمَا یَمْنَعُکَ أَنْ تَذْکُرَهَا لِرَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ تَخْطُبَهَا مِنْهُ فَإِنِّی أَرْجُو أَنْ یَکُونَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ رَسُولَهُ صلی الله علیه و آله إِنَّمَا یَحْبِسَانِهَا عَلَیْکَ قَالَ فَتَغَرْغَرَتْ عَیْنَا عَلِیٍّ بِالدُّمُوعِ وَ قَالَ یَا أَبَا بَکْرٍ لَقَدْ هَیَّجْتَ مِنِّی سَاکِناً وَ أَیْقَظْتَنِی لِأَمْرٍ کُنْتُ عَنْهُ غَافِلًا وَ اللَّهِ إِنَّ فَاطِمَةَ لَمَوْضِعُ رَغْبَةٍ وَ مَا مِثْلِی قَعَدَ عَنْ مِثْلِهَا غَیْرَ أَنَّهُ یَمْنَعُنِی مِنْ ذَلِکَ قِلَّةُ ذَاتِ الْیَدِ فَقَالَ أَبُو بَکْرٍ لَا تَقُلْ هَذَا یَا أَبَا الْحَسَنِ فَإِنَّ الدُّنْیَا وَ مَا فِیهَا عِنْدَ اللَّهِ تَعَالَی وَ رَسُولِهِ کَهَبَاءٍ مَنْثُورٍ

ص: 125

قَالَ ثُمَّ إِنَّ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام حَلَّ عَنْ نَاضِحِهِ وَ أَقْبَلَ یَقُودُهُ إِلَی مَنْزِلِهِ فَشَدَّهُ فِیهِ وَ لَبِسَ نَعْلَهُ وَ أَقْبَلَ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَکَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله فِی مَنْزِلِ زَوْجَتِهِ أُمِّ سَلَمَةَ ابْنَةِ أَبِی أُمَیَّةَ بْنِ الْمُغِیرَةِ الْمَخْزُومِیِّ فَدَقَّ عَلِیٌّ علیه السلام الْبَابَ فَقَالَتْ أُمُّ سَلَمَةَ مَنْ بِالْبَابِ فَقَالَ لَهَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله مِنْ قَبْلِ أَنْ یَقُولَ عَلِیٌّ أَنَا عَلِیٌّ قُومِی یَا أُمَّ سَلَمَةَ فَافْتَحِی لَهُ الْبَابَ وَ مُرِیهِ بِالدُّخُولِ فَهَذَا رَجُلٌ یُحِبُّهُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ یُحِبُّهُمَا فَقَالَتْ أُمُّ سَلَمَةَ فِدَاکَ أَبِی وَ أُمِّی وَ مَنْ هَذَا الَّذِی تَذْکُرُ فِیهِ هَذَا وَ أَنْتَ لَمْ تَرَهُ فَقَالَ مَهْ یَا أُمَّ سَلَمَةَ فَهَذَا رَجُلٌ لَیْسَ بِالْخَرِقِ وَ لَا بِالنَّزِقِ هَذَا أَخِی وَ ابْنُ عَمِّی وَ أَحَبُّ الْخَلْقِ إِلَیَّ قَالَتْ أُمُّ سَلَمَةَ فَقُمْتُ مُبَادِرَةً أَکَادُ أَنْ أَعْثُرُ بِمِرْطِی فَفَتَحْتُ الْبَابَ فَإِذَا أَنَا بِعَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام وَ وَ اللَّهِ مَا دَخَلَ حِینَ فَتَحْتُ حَتَّی عَلِمَ أَنِّی قَدْ رَجَعْتُ إِلَی خِدْرِی ثُمَّ إِنَّهُ دَخَلَ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقَالَ السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا رَسُولَ اللَّهِ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ فَقَالَ لَهُ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله وَ عَلَیْکَ السَّلَامُ یَا أَبَا الْحَسَنِ اجْلِسْ قَالَتْ أُمُّ سَلَمَةَ فَجَلَسَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام بَیْنَ یَدَیْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ جَعَلَ یَنْظُرُ إِلَی الْأَرْضِ کَأَنَّهُ قَصَدَ الْحَاجَةَ وَ هُوَ یَسْتَحْیِی أَنْ یُبْدِیَهَا فَهُوَ مُطْرِقٌ إِلَی الْأَرْضِ حَیَاءً مِنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقَالَتْ أُمُّ سَلَمَةَ فَکَانَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله عَلِمَ مَا فِی نَفْسِ عَلِیٍّ علیه السلام فَقَالَ لَهُ یَا أَبَا الْحَسَنِ إِنِّی أَرَی أَنَّکَ أَتَیْتَ لِحَاجَةٍ فَقُلْ حَاجَتَکَ وَ أَبْدِ مَا فِی نَفْسِکَ فَکُلُّ حَاجَةٍ لَکَ عِنْدِی مَقْضِیَّةٌ قَالَ عَلِیٌّ علیه السلام فَقُلْتُ فِدَاکَ أَبِی وَ أُمِّی إِنَّکَ لَتَعْلَمُ أَنَّکَ أَخَذْتَنِی مِنْ عَمِّکَ أَبِی طَالِبٍ وَ مِنْ فَاطِمَةَ بِنْتِ أَسَدٍ وَ أَنَا صَبِیٌّ لَا عَقْلَ لِی فَغَذَّیْتَنِی بِغَذَائِکَ وَ أَدَّبْتَنِی بِأَدَبِکَ فَکُنْتَ إِلَیَّ أَفْضَلَ مِنْ أَبِی طَالِبٍ وَ مِنْ فَاطِمَةَ بِنْتِ أَسَدٍ فِی الْبِرِّ وَ الشَّفَقَةِ وَ إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی هَدَانِی بِکَ وَ عَلَی یَدَیْکَ وَ اسْتَنْقَذَنِی مِمَّا کَانَ عَلَیْهِ آبَائِی وَ أَعْمَامِی مِنَ الْحَیْرَةِ وَ الشَّکِّ وَ إِنَّکَ وَ اللَّهِ یَا رَسُولَ اللَّهِ ذُخْرِی وَ ذَخِیرَتِی فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ یَا رَسُولَ اللَّهِ فَقَدْ أَحْبَبْتُ مَعَ مَا شَدَّ اللَّهُ مِنْ عَضُدِی بِکَ أَنْ یَکُونَ لِی بَیْتٌ وَ أَنْ یَکُونَ

ص: 126

لِی زَوْجَةٌ أَسْکُنُ إِلَیْهَا وَ قَدْ أَتَیْتُکَ خَاطِباً رَاغِباً أَخْطُبُ إِلَیْکَ ابْنَتَکَ فَاطِمَةَ فَهَلْ أَنْتَ مُزَوِّجِی یَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَتْ أُمُّ سَلَمَةَ فَرَأَیْتُ وَجْهَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَتَهَلَّلُ فَرَحاً وَ سُرُوراً ثُمَّ تَبَسَّمَ فِی وَجْهِ عَلِیٍّ علیه السلام فَقَالَ یَا أَبَا الْحَسَنِ فَهَلْ مَعَکَ شَیْ ءٌ أُزَوِّجُکَ بِهِ فَقَالَ عَلِیٌّ علیه السلام فِدَاکَ أَبِی وَ أُمِّی وَ اللَّهِ مَا یَخْفَی عَلَیْکَ مِنْ أَمْرِی شَیْ ءٌ أَمْلِکُ سَیْفِی وَ دِرْعِی وَ نَاضِحِی وَ مَا أَمْلِکُ شَیْئاً غَیْرَ هَذَا فَقَالَ لَهُ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله یَا عَلِیُّ أَمَّا سَیْفُکَ فَلَا غِنًی بِکَ عَنْهُ تُجَاهِدُ بِهِ فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَ تُقَاتِلُ بِهِ أَعْدَاءَ اللَّهِ وَ نَاضِحُکَ تَنْضِحُ بِهِ عَلَی نَخْلِکَ وَ أَهْلِکَ وَ تَحْمِلُ عَلَیْهِ رَحْلَکَ فِی سَفَرِکَ وَ لَکِنِّی قَدْ زَوَّجْتُکَ بِالدِّرْعِ وَ رَضِیتُ بِهَا مِنْکَ یَا أَبَا الْحَسَنِ أُبَشِّرُکَ قَالَ عَلِیٌّ علیه السلام قُلْتُ نَعَمْ فِدَاکَ أَبِی وَ أُمِّی بَشِّرْنِی فَإِنَّکَ لَمْ تَزَلْ مَیْمُونَ النَّقِیبَةِ مُبَارَکَ الطَّائِرِ رَشِیدَ الْأَمْرِ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْکَ فَقَالَ لِی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله أَبْشِرْ یَا أَبَا الْحَسَنِ فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ قَدْ زَوَّجَکَهَا فِی السَّمَاءِ مِنْ قَبْلِ أَنْ أُزَوِّجَکَ فِی الْأَرْضِ وَ لَقَدْ هَبَطَ عَلَیَّ فِی مَوْضِعِی مِنْ قَبْلِ أَنْ تَأْتِیَنِی مَلَکٌ مِنَ السَّمَاءِ لَهُ وُجُوهٌ شَتَّی وَ أَجْنِحَةٌ شَتَّی لَمْ أَرَ قَبْلَهُ مِنَ الْمَلَائِکَةِ مِثْلَهُ فَقَالَ لِی السَّلَامُ عَلَیْکَ وَ رَحْمَةُ

اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ أَبْشِرْ یَا مُحَمَّدُ بِاجْتِمَاعِ الشَّمْلِ وَ طَهَارَةِ النَّسْلِ فَقُلْتُ وَ مَا ذَاکَ أَیُّهَا الْمَلِکُ فَقَالَ لِی یَا مُحَمَّدُ أَنَا سَیْطَائِیلُ الْمَلَکُ الْمُوَکَّلُ بِإِحْدَی قَوَائِمِ الْعَرْشِ سَأَلْتُ رَبِّی عَزَّ وَ جَلَّ أَنْ یَأْذَنَ لِی فِی بِشَارَتِکَ وَ هَذَا جَبْرَئِیلُ علیه السلام فِی أَثَرِی یُخْبِرُکَ عَنْ رَبِّکَ عَزَّ وَ جَلَّ بِکَرَامَةِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله فَمَا اسْتَتَمَّ کَلَامَهُ حَتَّی هَبَطَ عَلَیَّ جَبْرَئِیلُ فَقَالَ السَّلَامُ عَلَیْکَ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ یَا نَبِیَّ اللَّهِ ثُمَّ إِنَّهُ وَضَعَ فِی یَدِی حَرِیرَةً بَیْضَاءَ مِنْ حَرِیرِ الْجَنَّةِ وَ فِیهِ سَطْرَانِ مَکْتُوبَانِ بِالنُّورِ فَقُلْتُ حَبِیبِی جَبْرَئِیلُ مَا هَذِهِ الْحَرِیرَةُ وَ مَا هَذِهِ الْخُطُوطُ فَقَالَ جَبْرَئِیلُ یَا مُحَمَّدُ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ اطَّلَعَ إِلَی الْأَرْضِ اطِّلَاعَةً فَاخْتَارَکَ مِنْ خَلْقِهِ فَبَعَثَکَ بِرِسَالَتِهِ ثُمَّ اطَّلَعَ إِلَی الْأَرْضِ ثَانِیَةً فَاخْتَارَ لَکَ مِنْهَا أَخاً وَ وَزِیراً

ص: 127

وَ صَاحِباً وَ خَتَناً فَزَوَّجَهُ ابْنَتَکَ فَاطِمَةَ فَقُلْتُ حَبِیبِی جَبْرَئِیلُ وَ مَنْ هَذَا الرَّجُلُ فَقَالَ لِی یَا مُحَمَّدُ أَخُوکَ فِی الدُّنْیَا وَ ابْنُ عَمِّکَ فِی النَّسَبِ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ وَ إِنَّ اللَّهَ أَوْحَی إِلَی الْجِنَانِ أَنْ تَزَخْرَفِی فَتَزَخْرَفَتِ الْجِنَانُ وَ إِلَی شَجَرَةِ طُوبَی احْمِلِی الْحُلِیَّ وَ الْحُلَلَ وَ تَزَیَّنَتِ الْحُورُ الْعِینُ وَ أَمَرَ اللَّهُ الْمَلَائِکَةَ أَنْ تَجْتَمِعَ فِی السَّمَاءِ الرَّابِعَةِ عِنْدَ الْبَیْتِ الْمَعْمُورِ فَهَبَطَ مِنْ فَوْقِهَا إِلَیْهَا وَ صَعِدَ مِنْ تَحْتِهَا إِلَیْهَا وَ أَمَرَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ رِضْوَانَ فَنَصَبَ مِنْبَرَ الْکَرَامَةِ عَلَی بَابِ الْبَیْتِ الْمَعْمُورِ وَ هُوَ الَّذِی خَطَبَ عَلَیْهِ آدَمُ عَرَضَ الْأَسْمَاءِ عَلَی الْمَلَائِکَةِ وَ هُوَ مِنْبَرٌ مِنْ نُورٍ فَأَوْحَی إِلَی مَلَکٍ مِنْ مَلَائِکَةِ حُجُبِهِ یُقَالُ لَهُ رَاحِیلُ أَنْ یَعْلُوَ ذَلِکَ الْمِنْبَرَ وَ أَنْ یَحْمَدَهُ بِمَحَامِدِهِ وَ یُمَجِّدَهُ وَ بِتَمْجِیدِهِ وَ أَنْ یُثَنِّیَ عَلَیْهِ بِمَا هُوَ أَهْلُهُ وَ لَیْسَ فِی الْمَلَائِکَةِ أَحْسَنُ مَنْطِقاً وَ لَا أَحْلَی لُغَةً مِنْ رَاحِیلَ الْمَلَکِ فَعَلَا الْمِنْبَرَ وَ حَمِدَ رَبَّهُ وَ مَجَّدَهُ وَ قَدَّسَهُ وَ أَثْنَی عَلَیْهِ بِمَا هُوَ أَهْلُهُ فَارْتَجَّتِ السَّمَاوَاتُ فَرَحاً وَ سُرُوراً قَالَ جَبْرَئِیلُ ثُمَّ أَوْحَی اللَّهُ إِلَیَّ أَنِ اعْقِدْ عُقْدَةَ النِّکَاحِ فَإِنِّی قَدْ زَوَّجْتُ أَمَتِی فَاطِمَةَ بِنْتَ حَبِیبِی مُحَمَّدٍ عَبْدِی عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ فَعَقَدْتُ عُقْدَةَ النِّکَاحِ وَ أَشْهَدْتُ عَلَی ذَلِکَ الْمَلَائِکَةَ أَجْمَعِینَ وَ کُتِبَ شَهَادَتُهُمْ فِی هَذِهِ الْحَرِیرَةِ وَ قَدْ أَمَرَنِی رَبِّی عَزَّ وَ جَلَّ أَنْ أَعْرِضَهَا عَلَیْکَ وَ أَنْ أَخْتِمَهَا بِخَاتَمِ مِسْکٍ وَ أَنْ أَدْفَعَهَا إِلَی رِضْوَانَ وَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ لَمَّا أَشْهَدَ الْمَلَائِکَةَ عَلَی تَزْوِیجِ عَلِیٍّ مِنْ فَاطِمَةَ أَمَرَ شَجَرَةَ طُوبَی أَنْ تَنْثُرَ حَمْلَهَا مِنَ الْحُلِیِّ وَ الْحُلَلِ فَنَثَرَتْ مَا فِیهَا فَالْتَقَطَتْهُ الْمَلَائِکَةُ وَ الْحُورُ الْعِینُ وَ إِنَّ الْحُورَ الْعِینَ لَیَتَهَادَیْنَهُ وَ یَفْخَرْنَ بِهِ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ یَا مُحَمَّدُ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَمَرَنِی أَنْ آمُرَکَ أَنْ تُزَوِّجَ عَلِیّاً فِی الْأَرْضِ فَاطِمَةَ وَ تُبَشِّرَهُمَا بِغُلَامَیْنِ زَکِیَّیْنِ نَجِیبَیْنِ طَاهِرَیْنِ طَیِّبَیْنِ خَیِّرَیْنِ فَاضِلَیْنِ فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ یَا أَبَا الْحَسَنِ فَوَ اللَّهِ مَا عَرَجَ الْمَلَکُ مِنْ عِنْدِی حَتَّی دَقَقْتَ الْبَابَ أَلَا وَ إِنِّی مُنْفِذٌ فِیکَ أَمْرَ رَبِّی عَزَّ وَ جَلَّ امْضِ یَا أَبَا الْحَسَنِ أَمَامِی فَإِنِّی خَارِجٌ إِلَی الْمَسْجِدِ وَ مُزَوِّجُکَ عَلَی رُءُوسِ النَّاسِ وَ ذَاکِرٌ مِنْ فَضْلِکَ مَا تَقَرُّ بِهِ عَیْنُکَ وَ أَعْیُنُ

ص: 128

مُحِبِّیکَ فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ قَالَ عَلِیٌّ فَخَرَجْتُ مِنْ عِنْدِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مُسْرِعاً وَ أَنَا لَا أَعْقِلُ فَرَحاً وَ سُرُوراً فَاسْتَقْبَلَنِی أَبُو بَکْرٍ وَ عُمَرُ فَقَالا مَا وَرَاءَکَ فَقُلْتُ زَوَّجَنِی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله ابْنَتَهُ فَاطِمَةَ وَ أَخْبَرَنِی أَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ زَوَّجَنِیهَا مِنَ السَّمَاءِ وَ هَذَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله خَارِجٌ فِی أَثَرِی لِیُظْهِرَ ذَلِکَ بِحَضْرَةِ النَّاسِ فَفَرِحَا بِذَلِکَ فَرَحاً شَدِیداً وَ رَجَعَا مَعِی إِلَی الْمَسْجِدِ فَمَا تَوَسَّطْنَاهُ حَتَّی لَحِقَ بِنَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وَ إِنَّ وَجْهَهُ لَیَتَهَلَّلُ سُرُوراً وَ فَرَحاً فَقَالَ یَا بِلَالُ فَأَجَابَهُ فَقَالَ لَبَّیْکَ یَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ اجْمَعْ إِلَیَّ الْمُهَاجِرِینَ وَ الْأَنْصَارَ فَجَمَعَهُمْ ثُمَّ رَقِیَ دَرَجَةً مِنَ الْمِنْبَرِ فَحَمِدَ اللَّهَ وَ أَثْنَی عَلَیْهِ وَ قَالَ مَعَاشِرَ الْمُسْلِمِینَ إِنَّ جَبْرَئِیلَ أَتَانِی آنِفاً فَأَخْبَرَنِی عَنْ رَبِّی عَزَّ وَ جَلَّ أَنَّهُ جَمَعَ الْمَلَائِکَةَ عِنْدَ الْبَیْتِ الْمَعْمُورِ وَ أَنَّهُ أَشْهَدَهُمْ جَمِیعاً أَنَّهُ زَوَّجَ أَمَتَهُ فَاطِمَةَ ابْنَةَ رَسُولِ اللَّهِ مِنْ عَبْدِهِ عَلِیِّ بْنِ

أَبِی طَالِبٍ وَ أَمَرَنِی أَنْ أُزَوِّجَهُ فِی الْأَرْضِ وَ أُشْهِدَکُمْ عَلَی ذَلِکَ ثُمَّ جَلَسَ وَ قَالَ لِعَلِیٍّ علیه السلام قُمْ یَا أَبَا الْحَسَنِ فَاخْطُبْ أَنْتَ لِنَفْسِکَ قَالَ فَقَامَ فَحَمِدَ اللَّهَ وَ أَثْنَی عَلَیْهِ وَ صَلَّی عَلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله وَ قَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ شُکْراً لِأَنْعُمِهِ وَ أَیَادِیهِ وَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ شَهَادَةً تَبْلُغُهُ وَ تُرْضِیهِ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی مُحَمَّدٍ صَلَاةً تُزْلِفُهُ وَ تُحْظِیهِ وَ النِّکَاحُ مِمَّا أَمَرَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِهِ وَ رَضِیَهُ وَ مَجْلِسُنَا هَذَا مِمَّا قَضَاهُ اللَّهُ وَ أَذِنَ فِیهِ وَ قَدْ زَوَّجَنِی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله ابْنَتَهُ فَاطِمَةَ وَ جَعَلَ صَدَاقَهَا دِرْعِی هَذَا وَ قَدْ رَضِیتُ بِذَلِکَ فَاسْأَلُوهُ وَ اشْهَدُوا فَقَالَ الْمُسْلِمُونَ لِرَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله زَوَّجْتَهُ یَا رَسُولَ اللَّهِ فَقَالَ نَعَمْ فَقَالُوا بَارَکَ اللَّهُ لَهُمَا وَ عَلَیْهِمَا وَ جَمَعَ شَمْلَهُمَا وَ انْصَرَفَ رَسُولُ اللَّهِ إِلَی أَزْوَاجِهِ فَأَمَرَهُنَّ أَنْ یُدَفِّفْنَ لِفَاطِمَةَ فَضَرَبْنَ بِالدُّفُوفِ قَالَ عَلِیٌّ فَأَقْبَلَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله فَقَالَ یَا أَبَا الْحَسَنِ انْطَلِقِ الْآنَ فَبِعْ دِرْعَکَ وَ ائْتِنِی بِثَمَنِهِ حَتَّی أُهَیِّئَ لَکَ وَ لِابْنَتِی فَاطِمَةَ مَا یُصْلِحُکُمَا

ص: 129

قَالَ عَلِیٌّ فَانْطَلَقْتُ فَبِعْتُهُ بِأَرْبَعِمِائَةِ دِرْهَمِ سُودٍ هَجَرِیَّةٍ مِنْ عُثْمَانَ بْنِ عَفَّانَ فَلَمَّا قَبَضْتُ الدَّرَاهِمَ مِنْهُ وَ قَبَضَ الدِّرْعَ مِنِّی قَالَ یَا أَبَا الْحَسَنِ لَسْتُ أَوْلَی بِالدِّرْعِ مِنْکَ وَ أَنْتَ أَوْلَی بِالدِّرْهَمِ مِنِّی فَقُلْتُ بَلَی قَالَ فَإِنَّ الدِّرْعَ هَدِیَّةٌ مِنِّی إِلَیْکَ فَأَخَذْتُ الدِّرْعَ وَ الدَّرَاهِمَ وَ أَقْبَلْتُ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَطَرَحْتُ الدِّرْعَ وَ الدَّرَاهِمَ بَیْنَ یَدَیْهِ وَ أَخْبَرْتُهُ بِمَا کَانَ مِنْ أَمْرِ عُثْمَانَ فَدَعَا لَهُ بِخَیْرٍ وَ قَبَضَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله قَبْضَةً مِنَ الدَّرَاهِمِ وَ دَعَا بِأَبِی بَکْرٍ فَدَفَعَهَا إِلَیْهِ وَ قَالَ یَا أَبَا بَکْرٍ اشْتَرِ بِهَذِهِ الدَّرَاهِمَ لِابْنَتِی مَا یُصْلِحُ لَهَا فِی بَیْتِهَا وَ بَعَثَ مَعَهُ سَلْمَانَ وَ بِلَالًا لِیُعِینَاهُ عَلَی حَمْلِ مَا یَشْتَرِیهِ قَالَ أَبُو بَکْرٍ وَ کَانَتِ الدَّرَاهِمُ الَّتِی أَعْطَانِیهَا ثَلَاثَةً وَ سِتِّینَ دِرْهَماً فَانْطَلَقْتُ وَ اشْتَرَیْتُ فِرَاشاً مِنْ خَیْشِ مِصْرَ مَحْشُوّاً بِالصُّوفِ وَ نَطْعاً مِنْ أَدَمٍ وَ وِسَادَةً مِنْ أَدَمٍ حَشْوُهَا مِنْ لِیفِ النَّخْلِ وَ عَبَاءَةً خَیْبَرِیَّةً وَ قِرْبَةً لِلْمَاءِ وَ کِیزَاناً وَ جِرَاراً وَ مِطْهَرَةً لِلْمَاءِ وَ سِتْرَ صُوفٍ رَقِیقاً وَ حَمَلْنَاهُ جَمِیعاً حَتَّی وَضَعْنَاهُ بَیْنَ یَدَیْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَلَمَّا نَظَرَ إِلَیْهِ بَکَی وَ جَرَتْ دُمُوعُهُ ثُمَّ رَفَعَ رَأْسَهُ إِلَی السَّمَاءِ وَ قَالَ اللَّهُمَّ بَارِکْ لِقَوْمٍ جُلُّ آنِیَتِهِمُ الْخَزَفُ قَالَ عَلِیٌّ وَ دَفَعَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله بَاقِیَ ثَمَنِ الدِّرْعِ إِلَی أُمِّ سَلَمَةَ فَقَالَ اتْرُکِی هَذِهِ الدَّرَاهِمَ عِنْدَکِ وَ مَکَثْتُ بَعْدَ ذَلِکَ شَهْراً لَا أُعَاوِدُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فِی أَمْرِ فَاطِمَةَ بِشَیْ ءٍ اسْتِحْیَاءً مِنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله غَیْرَ أَنِّی کُنْتُ إِذَا خَلَوْتُ بِرَسُولِ اللَّهِ یَقُولُ لِی یَا أَبَا الْحَسَنِ مَا أَحْسَنَ زَوْجَتَکِ وَ أَجْمَلَهَا أَبْشِرْ یَا أَبَا الْحَسَنِ فَقَدْ زَوَّجْتُکِ سَیِّدَةَ نِسَاءِ الْعَالَمِینَ قَالَ عَلِیٌّ فَلَمَّا کَانَ بَعْدَ شَهْرٍ دَخَلَ عَلَیَّ أَخِی عَقِیلُ بْنُ أَبِی طَالِبٍ فَقَالَ یَا أَخِی مَا فَرِحْتُ بِشَیْ ءٍ کَفَرَحِی بِتَزْوِیجِکَ فَاطِمَةَ بِنْتَ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله یَا أَخِی فَمَا بَالُکَ لَا تَسْأَلُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یُدْخِلُهَا عَلَیْکَ فَنَقَرَّ عَیْناً بِاجْتِمَاعِ شَمْلِکُمَا قَالَ عَلِیٌّ وَ اللَّهِ یَا أَخِی إِنِّی لَأُحِبُّ ذَلِکَ وَ مَا یَمْنَعُنِی مِنْ مَسْأَلَتِهِ إِلَّا الْحَیَاءُ مِنْهُ فَقَالَ أَقْسَمْتُ عَلَیْکَ إِلَّا قُمْتَ مَعِی

ص: 130

فَقُمْنَا نُرِیدُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَلَقِینَا فِی طَرِیقِنَا أُمَّ أَیْمَنَ مَوْلَاةَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَذَکَرْنَا ذَلِکَ لَهَا فَقَالَتْ لَا تَفْعَلْ وَ دَعْنَا نَحْنُ نُکَلِّمُهُ فَإِنَّ کَلَامَ النِّسَاءِ فِی هَذَا الْأَمْرِ أَحْسَنُ وَ أَوْقَعُ بِقُلُوبِ الرِّجَالِ ثُمَّ انْثَنَتْ رَاجِعَةً فَدَخَلَتْ إِلَی أُمِّ سَلَمَةَ فَأَعْلَمَتْهَا بِذَلِکَ وَ أَعْلَمَتْ نِسَاءَ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فَاجْتَمَعْنَ عِنْدَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ کَانَ فِی بَیْتِ عَائِشَةَ فَأَحْدَقْنَ بِهِ وَ قُلْنَ فَدَیْنَاکَ بِآبَائِنَا وَ أُمَّهَاتِنَا یَا رَسُولَ اللَّهِ قَدِ اجْتَمَعْنَا لِأَمْرٍ لَوْ أَنَّ خَدِیجَةَ فِی الْأَحْیَاءِ لَقَرَّتْ بِذَلِکَ عَیْنُهَا قَالَتْ أُمُّ سَلَمَةَ فَلَمَّا ذَکَرْنَا خَدِیجَةَ بَکَی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله ثُمَّ قَالَ خَدِیجَةُ وَ أَیْنَ مِثْلُ خَدِیجَةَ صَدَّقَتْنِی حِینَ کَذَّبَنِی النَّاسُ وَ وَازَرَتْنِی عَلَی دِینِ اللَّهِ وَ أَعَانَتْنِی عَلَیْهِ بِمَالِهَا إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَمَرَنِی أَنْ أُبَشِّرَ خَدِیجَةَ بِبَیْتٍ فِی الْجَنَّةِ مِنْ قَصَبِ الزُّمُرُّدِ لَا صَخَبَ فِیهِ وَ لَا نَصَبَ قَالَتْ أُمُّ سَلَمَةَ فَقُلْنَا فَدَیْنَاکَ بِآبَائِنَا وَ أُمَّهَاتِنَا یَا رَسُولَ اللَّهِ إِنَّکَ

لَمْ تَذْکُرْ مِنْ خَدِیجَةَ أَمْراً إِلَّا وَ قَدْ کَانَتْ کَذَلِکَ غَیْرَ أَنَّهَا قَدْ مَضَتْ إِلَی رَبِّهَا فَهَنَّأَهَا اللَّهُ بِذَلِکَ وَ جَمَعَ بَیْنَنَا وَ بَیْنَهَا فِی دَرَجَاتِ جَنَّتِهِ وَ رِضْوَانِهِ وَ رَحْمَتِهِ یَا رَسُولَ اللَّهِ وَ هَذَا أَخُوکَ فِی الدُّنْیَا وَ ابْنُ عَمِّکَ فِی النَّسَبِ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ یُحِبُّ أَنْ تُدْخِلَ عَلَیْهِ زَوْجَتَهُ فَاطِمَةَ علیها السلام وَ تَجْمَعَ بِهَا شَمْلَهُ فَقَالَ یَا أُمَّ سَلَمَةَ فَمَا بَالُ عَلِیٍّ لَا یَسْأَلُنِی ذَلِکَ فَقُلْتُ یَمْنَعُهُ الْحَیَاءُ مِنْکَ یَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَتْ أُمُّ أَیْمَنَ فَقَالَ لِی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله انْطَلِقِی إِلَی عَلِیٍّ فَأْتِینِی بِهِ فَخَرَجْتُ مِنْ عِنْدِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَإِذَا عَلِیٌّ یَنْتَظِرُنِی لِیَسْأَلَنِی عَنْ جَوَابِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَلَمَّا رَآنِی قَالَ مَا وَرَاکِ یَا أُمَّ أَیْمَنَ قُلْتُ أَجِبْ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ علیه السلام فَدَخَلْتُ عَلَیْهِ وَ قُمْنَ أَزْوَاجُهُ فَدَخَلْنَ الْبَیْتَ وَ جَلَسْتُ بَیْنَ یَدَیْهِ مُطْرِقاً نَحْوَ الْأَرْضِ حَیَاءً مِنْهُ فَقَالَ أَ تُحِبُّ أَنْ تَدْخُلَ عَلَیْکَ زَوْجَتُکَ فَقُلْتُ وَ أَنَا مُطْرِقٌ نَعَمْ فِدَاکَ أَبِی وَ أُمِّی فَقَالَ نَعَمْ وَ کَرَامَةً یَا أَبَا الْحَسَنِ أُدْخِلُهَا عَلَیْکَ فِی لَیْلَتِنَا هَذِهِ أَوْ فِی لَیْلَةِ غَدٍ إِنْ شَاءَ اللَّهُ فَقُمْتُ فَرِحاً مَسْرُوراً وَ أَمَرَ صلی الله علیه و آله أَزْوَاجَهُ أَنْ یُزَیِّنَ

ص: 131

فَاطِمَةَ علیها السلام وَ یُطَیِّبْنَهَا وَ یَفْرُشْنَ لَهَا بَیْتاً لِیُدْخِلْنَهَا عَلَی بَعْلِهَا فَفَعَلْنَ ذَلِکَ وَ أَخَذَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله مِنَ الدَّرَاهِمِ الَّتِی سَلَّمَهَا إِلَی أُمِّ سَلَمَةَ عَشَرَةَ دَرَاهِمَ فَدَفَعَهَا إِلَیَ (1)

وَ قَالَ اشْتَرِ سَمْناً وَ تَمْراً وَ أَقِطاً فَاشْتَرَیْتُ وَ أَقْبَلْتُ بِهِ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَحَسَرَ عَنْ ذِرَاعَیْهِ وَ دَعَا بِسُفْرَةٍ مِنْ أَدَمٍ وَ جَعَلَ یَشْدَخُ التَّمْرَ وَ السَّمْنَ وَ یَخْلِطُهُمَا بِالْأَقِطِ حَتَّی اتَّخَذَهُ حَیْساً ثُمَّ قَالَ یَا عَلِیُّ ادْعُ مَنْ أَحْبَبْتَ فَخَرَجْتُ إِلَی الْمَسْجِدِ وَ أَصْحَابُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مُتَوَافِرُونَ فَقُلْتُ أَجِیبُوا رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقَامُوا جَمِیعاً وَ أَقْبَلُوا نَحْوَ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فَأَخْبَرْتُهُ أَنَّ الْقَوْمَ کَثِیرٌ فَجَلَّلَ السُّفْرَةَ بِمِنْدِیلٍ وَ قَالَ أَدْخِلْ عَلَیَّ عَشَرَةً بَعْدَ عَشَرَةٍ فَفَعَلْتُ وَ جَعَلُوا یَأْکُلُونَ وَ یَخْرُجُونَ وَ لَا یَنْقُصُ الطَّعَامُ حَتَّی لَقَدْ أَکَلَ مِنْ ذَلِکَ الْحَیْسِ سَبْعُمِائَةِ رَجُلٍ وَ امْرَأَةٍ بِبَرَکَةِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قَالَتْ أُمُّ سَلَمَةَ ثُمَّ دَعَا بِابْنَتِهِ فَاطِمَةَ وَ دَعَا بِعَلِیٍّ علیه السلام فَأَخَذَ عَلِیّاً بِیَمِینِهِ وَ فَاطِمَةَ بِشِمَالِهِ وَ جَمَعَهُمَا إِلَی صَدْرِهِ فَقَبَّلَ بَیْنَ أَعْیُنِهِمَا وَ دَفَعَ فَاطِمَةَ إِلَی عَلِیٍّ وَ قَالَ یَا عَلِیُّ نِعْمَ الزَّوْجَةُ زَوْجَتُکَ ثُمَّ أَقْبَلَ عَلَی فَاطِمَةَ وَ قَالَ یَا فَاطِمَةُ نِعْمَ الْبَعْلُ بَعْلُکِ ثُمَّ قَامَ یَمْشِی بَیْنَهُمَا حَتَّی أَدْخَلَهُمَا بَیْتَهُمَا الَّذِی هُیِّئَ لَهُمَا ثُمَّ خَرَجَ مِنْ عِنْدِهِمَا فَأَخَذَ بِعِضَادَتَیِ الْبَابِ فَقَالَ طَهَّرَکُمَا اللَّهُ وَ طَهَّرَ نَسْلَکُمَا أَنَا سِلْمٌ لِمَنْ سَالَمَکُمَا وَ حَرْبٌ لِمَنْ حَارَبَکُمَا أَسْتَوْدِعُکُمَا اللَّهَ وَ أَسْتَخْلِفُهُ عَلَیْکُمَا قَالَ عَلِیٌّ وَ مَکَثَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله بَعْدَ ذَلِکَ ثَلَاثاً لَا یَدْخُلُ عَلَیْنَا فَلَمَّا کَانَ فِی صَبِیحَةِ الْیَوْمِ الرَّابِعِ جَاءَنَا لِیَدْخُلَ عَلَیْنَا فَصَادَفَ فِی حُجْرَتِنَا أَسْمَاءَ بِنْتَ عُمَیْسٍ الْخَثْعَمِیَّةَ فَقَالَ لَهَا مَا یَقِفُکِ هَاهُنَا وَ فِی الْحُجْرَةِ رَجُلٌ فَقَالَتْ فِدَاکَ أَبِی وَ أُمِّی إِنَّ الْفَتَاةَ إِذَا زُفَّتْ إِلَی زَوْجِهَا تَحْتَاجُ إِلَی امْرَأَةٍ تَتَعَاهَدُهَا وَ تَقُومُ بِحَوَائِجِهَا فَأَقَمْتُ هَاهُنَا لِأَقْضِیَ حَوَائِجَ فَاطِمَةَ علیها السلام قَالَ صلی الله علیه و آله یَا أَسْمَاءُ قَضَی اللَّهُ لَکِ حَوَائِجَ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ

ص: 132

قَالَ عَلِیٌّ علیه السلام وَ کَانَتْ غَدَاةَ قَرَّةٍ وَ کُنْتُ أَنَا وَ فَاطِمَةُ تَحْتَ الْعَبَاءِ فَلَمَّا سَمِعْنَا کَلَامَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لِأَسْمَاءَ ذَهَبْنَا لِنَقُومَ فَقَالَ بِحَقِّی عَلَیْکُمَا لَا تَفْتَرِقَا حَتَّی أَدْخُلَ عَلَیْکُمَا فَرَجَعْنَا إِلَی حَالِنَا وَ دَخَلَ صلی الله علیه و آله وَ جَلَسَ عِنْدَ رُءُوسِنَا وَ أَدْخَلَ رِجْلَیْهِ فِیمَا بَیْنَنَا وَ أَخَذْتُ

رِجْلَهُ الْیُمْنَی فَضَمَمْتُهَا إِلَی صَدْرِی وَ أَخَذَتْ فَاطِمَةُ رِجْلَهُ الْیُسْرَی فَضَمَّتْهَا إِلَی صَدْرِهَا وَ جَعَلْنَا نُدْفِئُ رِجْلَیْهِ مِنَ الْقُرِّ حَتَّی إِذَا دُفِئَتَا قَالَ یَا عَلِیُّ ائْتِنِی بِکُوزٍ مِنْ مَاءٍ فَأَتَیْتُهُ فَتَفَلَ فِیهِ ثَلَاثاً وَ قَرَأَ فِیهِ آیَاتٍ مِنْ کِتَابِ اللَّهِ تَعَالَی ثُمَّ قَالَ یَا عَلِیُّ اشْرَبْهُ وَ اتْرُکْ فِیهِ قَلِیلًا فَفَعَلْتُ ذَلِکَ فَرَشَّ بَاقِیَ الْمَاءِ عَلَی رَأْسِی وَ صَدْرِی وَ قَالَ أَذْهَبَ اللَّهُ عَنْکَ الرِّجْسَ یَا أَبَا الْحَسَنِ وَ طَهَّرَکَ تَطْهِیراً وَ قَالَ ائْتِنِی بِمَاءٍ جَدِیدٍ فَأَتَیْتُهُ بِهِ فَفَعَلَ کَمَا فَعَلَ وَ سَلَّمَهُ إِلَی ابْنَتِهِ علیها السلام وَ قَالَ لَهَا اشْرَبِی وَ اتْرُکِی مِنْهُ قَلِیلًا فَفَعَلَتْ فَرَشَّهُ عَلَی رَأْسِهَا وَ صَدْرِهَا وَ قَالَ صلی الله علیه و آله أَذْهَبَ اللَّهُ عَنْکِ الرِّجْسَ وَ طَهَّرَکِ تَطْهِیراً وَ أَمَرَنِی بِالْخُرُوجِ مِنَ الْبَیْتِ وَ خَلَا بِابْنَتِهِ وَ قَالَ کَیْفَ أَنْتِ یَا بُنَیَّةِ وَ کَیْفَ رَأَیْتِ زَوْجَکِ قَالَتْ لَهُ یَا أَبَتِ خَیْرَ زَوْجٍ إِلَّا أَنَّهُ دَخَلَ عَلَیَّ نِسَاءٌ مِنْ قُرَیْشٍ وَ قُلْنَ لِی زَوَّجَکِ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله مِنْ فَقِیرٍ لَا مَالَ لَهُ فَقَالَ لَهَا یَا بُنَیَّةِ مَا أَبُوکِ بِفَقِیرٍ وَ لَا بَعْلُکِ بِفَقِیرٍ وَ لَقَدْ عُرِضَتْ عَلَیَّ خَزَائِنُ الْأَرْضِ مِنَ الذَّهَبِ وَ الْفِضَّةِ فَاخْتَرْتُ مَا عِنْدَ رَبِّی عَزَّ وَ جَلَّ یَا بُنَیَّةِ لَوْ تَعْلَمِینَ مَا عَلِمَ أَبُوکِ لَسَمُجَتِ الدُّنْیَا فِی عَیْنَیْکِ وَ اللَّهِ یَا بُنَیَّةِ مَا أَلَوْتُکِ نُصْحاً إِنْ زَوَّجْتُکِ أَقْدَمَهُمْ سِلْماً وَ أَکْثَرَهُمْ عِلْماً وَ أَعْظَمَهُمْ حِلْماً یَا بُنَیَّةِ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ اطَّلَعَ إِلَی الْأَرْضِ اطِّلَاعَةً فَاخْتَارَ مِنْ أَهْلِهَا رَجُلَیْنِ فَجَعَلَ أَحَدَهُمَا أَبَاکِ وَ الْآخَرَ بَعْلَکِ یَا بُنَیَّةِ نِعْمَ الزَّوْجُ زَوْجُکِ لَا تَعْصِی لَهُ أَمْراً ثُمَّ صَاحَ بِی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله یَا عَلِیُّ فَقُلْتُ لَبَّیْکَ یَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ ادْخُلْ بَیْتَکَ وَ الْطُفْ بِزَوْجَتِکَ وَ ارْفُقْ بِهَا فَإِنَّ فَاطِمَةَ بَضْعَةٌ مِنِّی یُؤْلِمُنِی مَا یُؤْلِمُهَا وَ یَسُرُّنِی

ص: 133

مَا یَسُرُّهَا أَسْتَوْدِعُکُمَا اللَّهَ وَ أَسْتَخْلِفُهُ عَلَیْکُمَا قَالَ عَلِیٌّ علیه السلام فَوَ اللَّهِ مَا أَغْضَبْتُهَا وَ لَا أَکْرَهْتُهَا عَلَی أَمْرٍ حَتَّی قَبَضَهَا اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ لَا أَغْضَبَتْنِی وَ لَا عَصَتْ لِی أَمْراً وَ لَقَدْ کُنْتُ أَنْظُرُ إِلَیْهَا فَتَنْکَشِفُ عَنِّی الْهُمُومُ وَ الْأَحْزَانُ قَالَ عَلِیٌّ علیه السلام ثُمَّ قَامَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله لِیَنْصَرِفَ فَقَالَتْ لَهُ فَاطِمَةُ یَا أَبَتِ لَا طَاقَةَ لِی بِخِدْمَةِ الْبَیْتِ فَأَخْدِمْنِی خَادِماً تَخْدُمُنِی وَ تُعِینُنِی عَلَی أَمْرِ الْبَیْتِ فَقَالَ لَهَا یَا فَاطِمَةُ أَ وَ لَا تُرِیدِینَ خَیْراً مِنَ الْخَادِمِ فَقَالَ عَلِیٌّ قُولِی بَلَی قَالَتْ یَا أَبَتِ خَیْراً مِنَ الْخَادِمِ فَقَالَ تُسَبِّحِینَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ فِی کُلِّ یَوْمٍ ثَلَاثاً وَ ثَلَاثِینَ مَرَّةً وَ تُحَمِّدِینَهُ ثَلَاثاً وَ ثَلَاثِینَ مَرَّةً وَ تُکَبِّرِینَهُ أَرْبَعاً وَ ثَلَاثِینَ مَرَّةً فَذَلِکِ مِائَةٌ بِاللِّسَانِ وَ أَلْفُ حَسَنَةٍ فِی الْمِیزَانِ یَا فَاطِمَةُ إِنَّکِ إِنْ قُلْتَهَا فِی صَبِیحَةِ کُلِّ یَوْمٍ کَفَاکِ اللَّهُ مَا أَهَمَّکِ مِنْ أَمْرِ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ.

**[ترجمه]کشف الغمّة و مناقب: از ابن عبّاس روایت کرده اند که گفت: چون شب زفاف فاطمه شد و او را برای علی علیه السّلام می بردند، پیامبر صلی الله علیه و آله در پیش روی فاطمه و جبرئیل در سمت راست و میکائیل در سمت چپ فاطمه و هفتاد هزار فرشته از پشت سر فاطمه بودند که تسبیح خدا و تقدیس او را می کردند تا طلوع فجر .

و در مناقب ابن شهر آشوب از علی علیه السّلام روایت کرده است که پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود: فرشته ای نزد من آمد و گفت: ای محمّد! خداوند عزّوجل بر تو درود می فرستد و می گوید: من فاطمه را به علی تزویج کرده ام، تو هم فاطمه را به علی تزویج کن. من دستور داده ام که درخت طوبا درّ و یاقوت و مرجان برگیرد و آسمانیان برای این جریان خوشحال شده اند و به زودی از این دو نفر، دو فرزند متولد می شوند که سرور جوانان اهل بهشتند و بهشت با این دو زینت می شود. ای محمّد! بشارت باد تو را! چرا که تو بهترین اولین و آخرین هستی.

و باز در مناقب ابن شهر آشوب روایت می کند که ام سلمه و سلمان فارسی و علی بن ابی طالب علیه السّلام همه گفته اند: «هنگامی که فاطمه دختر پیغمبر اسلام صلی اللَّه علیه و آله به سن بلوغ رسید، بزرگان قریش که در اسلام پیشقدم شده و اهل فضل و کمال و جاه و جلال و دارای مال و اموال بودند، به خواستگاری فاطمه أطهر می آمدند. هر گاه یکی از آنان در این باره با پیامبر خدا سخن می گفت، آن حضرت به شکلی از او رویگردانی می کرد، تا جایی که بعضی از آنها گمان می کردند که رسول خدا از دستشان خشمناک شده یا در این باره از آسمان وحی بر آن بزرگوار نازل گردیده! ابوبکر، فاطمه اطهر را از رسول اکرم اسلام خواستگاری کرد، ولی پیامبر اسلام فرمود: «اختیار فاطمه با خدای سبحان است.» بعد از ابوبکر، عمر بن خطاب خواهان فاطمه زهرا علیها السّلام شد، ولی رسول اعظم همان جوابی را به وی داد که به ابوبکر فرموده بود.

روزی ابوبکر، عمر و سعد بن معاذ در مسجد رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله نشسته بودند. آنها مدتی درباره فاطمه اطهر گفتگو کردند. ابوبکر گفت: «اشراف قریش به حضور پیامبر خدا رسیده و خواستگار فاطمه زهرا شده اند، اما آن بزرگوار فرمود است که اختیار فاطمه با خداست و هر گاه که خود بخواهد، وسیله ازدواج وی را مهیا می کند. علی بن ابی طالب فاطمه زهرا را از رسول خدا خواستگاری نکرده و در این باره سخنی با ایشان نگفته. من علت عدم خواستگاری علی را جز تهیدستی چیز دیگری نمی بینم. آن طور که من دریافته ام، خدا و رسول او، فاطمه اطهر را برای علی نگاه داشته اند.

سپس ابوبکر رو به عمر بن خطاب و سعد بن معاذ کرد و گفت: «آیا صلاح می دانید نزد علی بن ابی طالب برویم و راجع به این موضوع با وی گفتگو کنیم و چنانچه معلوممان شود که تهیدستی مانع علی است، ما به وی کمک کنیم؟ سعد بن معاذ گفت: «ای ابوبکر! خدا تو را توفیق دهد، برخیزید تا به امید خدا برویم.»

سلمان فارسی می گوید: «آنان از مسجد خارج شدند و برای یافتن علی به طرف منزل آن حضرت رفتند، ولی او را نیافتند. علی با شتری که داشت، برای درختان خرمای یکی از انصار آب می کشید و اجرت می گرفت. هنگامی که آنها به سوی علی رفتند و چشم آن حضرت به آنان افتاد فرمود: «چه خبر دارید و برای چه منظوری نزد من آمده اید؟» ابوبکر گفت: «یا علی! تو در هر خصلت نیکویی سرآمد همگانی. تو نزد پیغمبر اسلام از نظر خویشاوندی و دوستی و پیشقدمی از اسلام آوردن مقامی داری که خود بهتر می دانی. گروهی از اشراف قریش برای خواستگاری فاطمه زهرا نزد پیغمبر معظم اسلام رفته اند و آن بزرگوار دست رد به سینه آنها زده و در جوابشان فرموده است که اختیار فاطمه در دست قدرت خداست، اگر بخواهد او را شوهر دهد، می دهد. یا علی! چه مانعی دارد که تو فاطمه اطهر را از پیامبر اسلام خواستگاری کنی؟ زیرا من گمان می برم که خدا و رسول او، فاطمه را برای تو نگه داشته اند.»

راوی می گوید: «چشمان مبارک حضرت امیر پر از اشک شدند و فرمود: «ای ابوبکر! تو ذهن آرام مرا به غلیان درآوردی و مرا نسبت به مطلبی که از آن غافل بودم، بیدار کردی. به خدا قسم که من به فاطمه زهرا رغبت دارم و چون منی نمی تواند نسبت به او بی میل باشد. ولی تنها چیزی که مانع من است، تهیدستی است.» ابوبکر گفت: «یا علی! این سخن را مگوی، زیرا دنیا و آنچه که در آن است در چشم خدا و رسول بی مقدار است.»

پس از این اتفاق، علی علیه السّلام شترش را باز کرد، آن را به خانه برد و درآنجا بست. آنگاه نعلین های خود را پوشید و به سراغ پیغمبر معظم اسلام صلی اللَّه علیه و آله رفت. رسول خدا آن روز در خانه زوجه اش ام سلمه مخزومی حضور داشت. وقتی علی در زد، ام سلمه پرسید کیست که در می زند؟ قبل از اینکه حضرت علی بگوید منم، پیامبر اکرم فرمود: «برخیز در را باز کن و به وی بگو که وارد شود. وی مردی است که خدا و رسول او را دوست دارند و او هم خدا و رسول را دوست دارد.»

ام سلمه گفت: پدر و مادرم به فدای تو یا رسول اللَّه! این کیست که تو هنوز او را ندیده ای، اما این چنین درباره اش می فرمایی؟» فرمود: «ای ام سلمه! آرام باش! این مردی نیست که سفیه و سبک باشد و زود عصبانی شود. وی برادر و پسر عمویم و محبوب ترین مردم است نزد من.» ام سلمه می گوید: «من با عجله برای باز کردن در شتافتم، جوری که پایم به دامنم پیچید و نزدیک بود به زمین بخورم. وقتی در را گشودم، با علی بن ابی طالب مواجه شدم. آن حضرت تا وقتی یقین پیدا نکرد که من به جایگاه خود بازگشته ام، وارد خانه نشد. پس از ورود به رسول خدا گفت: «السلام علیک یا رسول اللَّه و رحمت اللَّه و برکاته.» پیغمبر خدا در جوابش فرمود: «و علیک السلام یا اباالحسن، بنشین!»

علی علیه السّلام در حالی که نگاهش را به زمین دوخته بود در حضور پیغمبر معظم اسلام نشست. به نظر می آمد که خواسته ای دارد، ولی از اظهار آن خجالت می کشد و سرش را پایین انداخته است. پیامبر اعظم اسلام که انگار از قلب علی آگاه بود، به وی فرمود: «یا اباالحسن! به نظرم می آید که حاجتی داری.اشکالی ندارد، حاجت قلبی خود را بگو، زیرا حاجت تو نزد من روا خواهد شد.» علی علیه السّلام گفت: «پدر و مادرم به فدایت یا رسول اللَّه! می دانی که خودت مرا از عمویت ابوطالب و فاطمه بنت اسد گرفتی. من کودکی بودم و عقلی نداشتم، تو مرا با خویش هم غذا کردی. لطف و شفقتی که تو در حقم کردی، از پدرم ابو طالب و مادرم فاطمه بنت اسد افضل نیز برتر بود؛ خدای رئوف مرا به وسیله تو و در دست تو هدایت کرد؛ خدا مرا از حیرت و سرگردانی هایی که پدران و عموهایم دچارش بودند نجات داد. یا رسول اللَّه! تو در دنیا و آخرت برای من ذخیره و پناهگاهی. یا رسول اللَّه! من دوست دارم با تمام لطفی که در حق من روا داشته ای، خانه و زوجه ای داشته باشم که با او انس بگیرم. یا رسول اللَّه! من نزد تو آمده ام که تقاضا کنم دخترت فاطمه را به همسری من درآوری. آیا تقاضایم را می پذیری؟»

ام سلمه می گوید: «دیدم صورت مبارک پیغمبر اسلام صلی اللَّه علیه و آله از شدت مسرت و خوشحالی به درخشش درآمد. آنگاه به حضرت علی فرمود: «یا اباالحسن! آیا تو چیزی داری که من فاطمه را به تو بدهم؟» علی علیه السّلام گفت: «پدر و مادرم به فدایت! اوضاع زندگی من که از تو مخفی نیست. من فقط یک شمشیر و یک زره و یک شتر دارم که با آن آب می کشم. غیر از اینها چیزی ندارم.» رسول خدا فرمود: «یا علی! به شمشیرت که احتیاج داری، زیرا باید با آن در راه خدا جهاد کنی و با دشمنان خدا بجنگی؛ شتر خود را نیز لازم داری تا با آن برای درختان خرما و خانه ات آب بکشی و بار سفر را به پشت آن بگذاری.آری، من فاطمه را با همان زره ای که داری به نکاح تو درمی آورم. یا اباالحسن! دوست داری مژده ای به تو دهم؟» گفت: «آری، پدر و مادرم به فدای تو! گفتار تو همیشه با برکت و هدایت بخش بوده است، صلوات خدا بر تو باد.»

پیامبر خدا به او فرمود: «یا اباالحسن! خدا قبل از اینکه من فاطمه را در زمین به عقد تو درآورم، وی را در آسمان به عقد تو درآورده است. قبل از اینکه تو نزد من بیایی، ملکی نزد من آمد تا در همین مورد چیزی را با من بگوید. این ملک دارای چندین صورت و چندین پر و بال بود، به گونه ای که من نظیر او را در میان

ملائکه ندیده بودم، او پس از گفتن السّلام علیک و رحمت اللَّه و برکاته به من، گفت: «مژده باد تو را به یگانگی و پاکیزگی نسل!» پرسیدم این چه بشارتی است؟ گفت: «نام من سیطائیل است. من موکل یکی از ستون های عرشم و از خدا خواهش کردم به من اجازه دهد که این مژده رابه تو دهم. این جبرئیل است که به دنبال من می آید و می خواهد تو را از کرامت پروردگار آگاه گرداند.» هنوز سخن وی تمام نشده بود که جبرئیل نازل شد و گفت: «السّلام علیک و رحمت اللَّه و برکاته یا نبی اللَّه!» سپس تکه ای حریر سفید از حریرهای بهشتی را که با نور دو سطر بر آن نوشته شده بود، توی دست من نهاد. گفتم: «ای حبیب من! این حریر و این خط چیست؟» گفت: «یا محمّد! خدای علیم عنایتی به زمین کرد و تو را از میان خلق خود برگزید و به پیامبری مبعوث کرد. برای دومین بار عنایتی به زمین کرد و یک وزیر، همصحبت و دامادی برای تو انتخاب کرد و دخترت فاطمه را به عقد او درآورد.» گفتم: «ای حبیب من! این مرد کیست؟» گفت: «یا محمّد! وی برادر و پسر عموی تو علی بن ابی طالب است. خدای توانا به بهشت دستور داد تا خود را زینت کند. به درخت طوبا امر کرد که زر و زیور و حله ها را آماده کند. حورالعین خود را زینت کرده اند. به ملائکه دستور داده که در آسمان چهارم نزد بیت المعمور گرد هم آیند. ملائکه ما فوق بیت المعمور به جانب آن فروآمدند و ملائکه پایین بیت المعمور، به طرف آن فرا­­آمدند.

خدای رحمان و رحیم به رضوان امر کرده تا منبر کرامت را بر در بیت المعمور نصب کنند، این همان منبری است از نور است و حضرت آدم بر فراز آن رفت و نام های موجودات را بر ملائکه عرضه کرد. خدا به یکی از ملائکه حجب خود که به او راحیل می گویند، وحی کرد تا بر فراز آن منبر برود و حمد و ثنای خدا را آن طور که باید و شاید به جای آورد. در میان ملائکه از لحاظ زیبایی بیان و شیرین زبانی، ملکی بهتر از راحیل وجود ندارد. راحیل بر فراز منبر رفت و آن طور که باید و شاید حمد و ثنای خدا را به جای آورد و به همین خاطر اهل آسمان ها غرق سرور شدند.

جبرئیل گفت: «خدای سبحان به من دستور داد که عقد نکاح را جاری کن، زیرا من کنیز خودم فاطمه اطهر دختر حبیب خودم محمّد را برای بنده ام علی بن ابی طالب تزویج کردم. من عقد نکاح را جاری کردم و تمام ملائکه را بر آن شاهد گرفتم، شهادت آنها بر این پارچه حریر نوشته شده. خدای من دستور داده که این حریر را به تو نشان دهم، بعد آن را با عطر و مشک مهر کنم و به رضوان تحویل دهم. خدای تعالی پس از اینکه ملائکه را بر این ازدواج شاهد گرفت، به درخت طوبا امر کرد که زر و زیور و حله ها را نثار کند. ملائکه و حورالعین از این زیورها برگرفتند و تا قیامت به داشتن آنها مباهات می کنند. یا محمّد! خدای تعالی به من فرموده تا به تو بگویم که فاطمه را به نکاح حضرت علی بن ابی طالب درآوری و آنها را به برخوردار شدن از دو پسر بشارت دهی که در دنیا و آخرت، با زکاوت، نجیب، طاهر، طیب، خیرخواه و با فضیلت خواهند بود.»

آنگاه پیامبر خدا به حضرت علی بن ابی طالب فرمود: «به خدا قسم هنوز آن ملک از نزد من بالا نرفته بود که تو در زدی. من امر پروردگارم را درباره تو اجرا خواهم کرد. یا اباالحسن! تو قبل از من به مسجد برو تا من بیایم و فاطمه را در حضور مردم برای تو عقد کنم و آنقدر از فضائل تو بگویم که چشم تو و دوستانت در دنیا و آخرت روشن شود.»

علی علیه السّلام می فرماید: «من با شتاب از حضور آن حضرت خارج شدم، در حالی که از خوشحالی سر از پای نمی شناختم. عمر و ابوبکر به استقبال من آمدند و پرسیدند چه خبر؟ گفتم: «حضرت رسول دخترش فاطمه را به نکاح من درآورد و فرمود که خدا در آسمان فاطمه را برای تو تزویج کرده است. اکنون پیغمبر می آید تا این موضوع را در حضور مردم بگوید.» آنها خوشحال شدند و با من به سوی مسجد بازگشتند. هنوز ما به وسط مسجد نرسیده بودیم که پیامبر خدا در حالی که از خوشحالی نور از صورت مبارکش ساطع می شد از راه رسید. آنگاه بلال را خواست. بلال گفت: «لبیک یا رسول اللَّه!» فرمود: «مهاجرین و انصار را نزد من بیاور.»

موقعی که آنان حضور یافتند، آن حضرت پا به پله منبر نهاد و پس از حمد و ثنای خدای جهان فرمود: «ای گروه مردم! جبرئیل نزد من آمد و گفت که خدای سبحان ملائکه را نزد بیت المعمور جمع کرده و آنان را شاهد گرفته که فاطمه زهرا دختر محمّد را برای علی بن ابی طالب علیه السّلام تزویج کرده و مرا هم مأمور کرده که این امر را در زمین انجام دهم و شما را بر آن شاهد بگیرم.» سپس آن حضرت نشست و به حضرت علی فرمود: «برخیز و برای خود خطبه بخوان.»

علی علیه السّلام برخاست و پس از حمد و ثنای خدا این خطبه را خواند: «الحمد للَّه شکرا لانعمه و ایادیه، و لا اله الا اللَّه شهادة تبلغه و ترضیه و صلی اللَّه علی محمد صلاة تزلفه و تحظیه، و النکاح مما امر اللَّه عز و جل و رضیه، و مجلسنا هذا مما قضاه اللَّه و اذن فیه.» {سپاس برای خداوند به خاطر نعمتها و بخشهایش و شهادت لا اله الا الله به گونه ای که به خداوند برسد و او را خشنود سازد. و درود خداوند بر محمد، درودی که بر مرتبت او بیفزاید. ازدواج سفارش خداوند و مایه رضایت اوست و این مجلس ما مورد تایید و با اجازه خداوند است.} پیغمبر معظم اسلام دخترش فاطمه را به عقد من درآورده و زره مرا مهریه وی قرار داده و من به این ازدواج راضی ام. از او بپرسید و شاهد باشید.

مسلمانان به رسول خدا گفتند: «یا رسول اللَّه! دخترت فاطمه را به عقد علی درآوردی؟ فرمود: «آری.» گفتند: «خدا این ازدواج را مبارک و یگانگی ایشان حفظ کند.» پیغمبر اعظم صلی اللَّه علیه و آله و سلم پس از این اتفاق به سراغ زنان خویش رفت و به ایشان دستور داد تا مراسم عروسی را شروع کنند.

حضرت امیر می فرماید: «رسول خدا بازگشت و به من فرمود: «همین حالا برو، زره خود را بفروش و پول آن را نزد من بیاور تا وسیله عروسی شما را مهیا کنم.» من رفتم و زره خود را به چهار صد درهم سیاه هجریه به عثمان بن عفان فروختم. هنگامی که پول را گرفتم و زره را تحویل دادم عثمان گفت: «یا اباالحسن! من نسبت به این زره از تو سزاوارتر نیستم، ولی تو نسبت به این پول از من سزاوارتری. گفتم آری. گفت: «پس من این زره را به تو هدیه می کنم.» من زره و پول را از او گرفتم، به حضور پیغمبر خدا مشرف شدم و جریان عثمان را برایش شرح دادم. پیامبر اسلام صلی اللَّه علیه و آله یک مشت از آن پول ها را برگرفت، ابوبکر را احضار کرد، آن پول ها را به وی داد و فرمود: «این پول را ببر و برای دخترم فاطمه لوازم منزل خریداری کن.» آنگاه سلمان و بلال را با وی فرستاد تا آنچه را که او می خرد بیاورند.

ابوبکر می گوید: «پولی که رسول خدا به من داد شصت و سه درهم بود. من به بازار رفتم و یک نوع فرش کتان مصری که با پشم پر شده بود؛ یک سفره چرمی و یک مخده که از لیف خرما پر شده بود؛ یک عبای خیبری؛ یک مشک آب؛ چند کوزه و ظرف آب سفالی بزرگ؛ یک آفتابه و یک چادر پشمی خریدم. آنگاه آنها را آوردیم و به حضور پیغمبر اکرم تقدیم کردیم. وقتی چشم رسول خدا به آنها افتاد، اشک از چشم هایش جاری شد، سر مبارک خود را به طرف آسمان بلند کرد و فرمود: «بار خدایا! به خاندانی که ظرف هایشان سفالی است خیر و برکت عطا کن!» حضرت امیر می فرماید: «پیامبر خدا مابقی پول زره را به ام سلمه داد و به وی فرمود: «این پول نزد تو باشد.» تا یک ماه من راجع به فاطمه اطهر با پیغمبر اکرم گفتگو نمی کردم، زیرا از آن حضرت خجالت می کشیدم. ولی آن بزرگوار هر گاه که به حضورش مشرف می شدم می فرمود: «یا اباالحسن! زوجه تو بسیار نیکو است! یا اباالحسن! مژده باد تو را، زیرا من بزرگ ترین زنان عالم را به همسری تو درآورده ام!»

یک ماهی که از این جریان گذشت، برادرم عقیل نزد من آمد و گفت: «یا علی! هیچ نعمتی مرا بیشتر از این خوشحال نکرده است که تو با فاطمه دختر حضرت محمّد صلی اللَّه علیه و آله ازدواج کرده ای. یا علی! پس چرا از رسول خدا تقاضا نمی کنی که فاطمه را در اختیار تو بگذارد تا چشمان ما به در کنار هم بودن شما روشن شود؟» علی علیه السّلام فرمود: «آری، خودم خیلی مایلم که این آرزو بر آورده شود. هیچ مانعی هم در کار نیست، ولی از پیغمبر اعظم اسلام صلی اللَّه علیه و آله خجالت می کشم.» عقیل گفت: «تو را به خدا قسمت می دهم که برخیزی و با من به حضور رسول خدا بیایی!»

برخاستیم تا به حضور آن حضرت مشرف شویم که در راه با ام ایمن کنیز پیامبر اکرم مواجه شدیم. وقتی او را از تصمیم خود آگاه کردیم گفت: «شما این کار را نکنید. بگذارید ما زنان این مطلب را با آن حضرت در میان بگذاریم، زیرا سخن زنان در این باره بهتر در دل مردان جای خواهد گرفت.» آنگاه ام سلمه موضوع را به زنان پیغمبر اکرم گفت و آنها را جمع کرد. آنان به حضور پیامبر که در خانه عایشه بود مشرف شدند و پس از اینکه در اطراف آن حضرت حلقه زدند گفتند: «یا رسول اللَّه! پدر و مادرمان به فدای تو! ما برای موضوعی نزد تو آمده ایم که اگر خدیجه کبرا زنده بود، چشمانش از به وقوع پیوستن آن روشن می شد .»ام سلمه می گوید: «وقتی ما نام خدیجه کبرا را بردیم، آن حضرت گریان شد و فرمود: «زنی مثل خدیجه پیدا نخواهد شد. خدیجه در آن زمان که مردم مرا تکذیب می کردند، مرا تصدیق کرد و ثروت خود را در راه پیشرفت دین خدا بذل کرد. خدا به من دستور داد خدیجه را بشارت دهم که در بهشت صاحب قصری از زمرد خواهد شد که هیچ رنج و زحمتی در آن نیست.»

ام سلمه می گوید: «گفتیم یا رسول اللَّه! پدر و مادر ما به فدای تو باد! آری خدیجه همین طور بود که شما می فرمایید، اما به هر تقدیر او به سوی رحمت پروردگار خود رفت. خدا این نعمت را برای وی مبارک گرداند و ما را هم با او در درجات بهشتی و در رضوان و رحمت خود جای دهد. یا رسول اللَّه! علی علیه السّلام در دنیا برادر و پسر عموی توست. او دوست دارد که فاطمه را در اختیارش بگذاری تا با یکدیگر مأنوس شوند.»

رسول اعظم اسلام صلی اللَّه علیه و آله و سلم به ام سلمه فرمود: «پس چرا علی این موضوع را با من در میان نمی گذارد؟» گفت: «از شما خجالت می کشد.» ام ایمن می گوید: پیغمبر خدا به من فرمود که بروم و علی را نزد ایشان بیاورم. وقتی که به سراغ علی رفتم، دیدم آن حضرت چشم انتظار من است تا جواب رسول خدا را به او بگویم. وقتی مرا دید فرمود: «چه خبر؟» گفتم: «پیامبر خدا تو را می خواهد.»

حضرت امیر می فرماید: «هنگامی که من به حضور آن برگزیده خدا مشرف شدم، زنان آن حضرت برخاستند و به حجره های خود رفتند. من در حالی که از خجالت سر خود را به زیر انداخته بودم، در حضور رسول خدا نشستم. پیغمبر خدا فرمود: «آیا دوست داری که زوجه ات را در اختیارت بگذارم؟» من همان طور که به زمین می نگریستم گفتم: «آری، پدر و مادرم به فدایت باد!» فرمود که بسیار خوب، امشب یا فردا شب این خواسته تو بر آورده خواهد شد و من با یک دنیا خوشحالی برخاستم.»

سپس آن حضرت به زنان خود دستور داد: «فاطمه را زینت و معطر کنید و یک اتاق را برایش فرش کنید تا شوهرش نزد او بیاید.» رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله و سلم مبلغ ده درهم پولی را که به ام سلمه داده بود پس گرفت، آن را به من داد و فرمود که بروم روغن و خرما و کشک خریداری کنم. من آنها را خریدم و به حضور پیغمبر اعظم آوردم. رسول خدا آستین های خود را بالا زد و یک سفره پوستی خواست. آنگاه خرما و کشک را با هم مخلوط و غذایی درست کرد که آن را به عربی حیس می گویند.

آنگاه به من فرمود: «یا علی! برو هر کسی را دوست داری دعوت کن.» من به طرف مسجد رفتم. بیشتر اصحاب پیامبر در مسجد بودند. به آنان گفتم: «دعوت پیغمبر خدا را اجابت کنید.» آنهانیز همگی برخاستند و به طرف خانه آن حضرت رفتیم. من به پیامبر خدا گفتم: «تعداد مهمان ها زیاد است.» رسول خدا پارچه ای روی سفره انداخت و به من فرمود: «مهمان ها را ده نفر ده نفر نزد من بفرست.» من اطاعت کردم. آنان ده نفر ده نفر وارد می شدند، غذایشان را می خوردند و خارج می شدند، ولی از غذا چیزی کم نمی شد . تا اینکه به برکت پیامبر خدا، هفتصد نفر مرد و زن از آن غذا خوردند.»

ام سلمه می گوید: «پیامبر خدا صلی اللَّه علیه و آله و سلم فاطمه و حضرت علی علیهما السّلام را خواست. علی را سمت راست و فاطمه اطهر را طرف چپ خود جای داد، او را به سینه مبارک خود چسبانید و بین چشم او را بوسید و پس از آنکه فاطمه را به حضرت علی سپرد فرمود: «یا علی! زوجه تو خوب زوجه ای است.» سپس رو به فاطمه کرد و فرمود: «شوهر تو خوب شوهری است.» آنگاه آن حضرت برخاست و در حالی که بین آن دو حرکت می کرد، آنها را به طرف حجره ای برد که برای ایشان مهیا شده بود. سپس از حجره خارج شد و دو طرف در را گرفت و گفت: «خدا خود شما و نسل شما را پاک و پاکیزه گرداند. من با کسی که با شما آشتی باشد آشتی هستم و با کسی که با شما بجنگد، می جنگم. من شما را به خدا می سپارم.»

حضرت امیر می فرماید: «پیغمبر اسلام صلّی اللَّه علیه و آله تا سه روز نزد ما نیامد. صبح روز چهارم که فرارسید، آن حضرت می خواست نزد ما بیاید که پشت در با اسماء بنت عمیس مواجه شد. به وی فرمود: «برای چه اینجا ایستاده ای، در حالتی که مردی در میان این اتاق است؟» گفت: «پدر و مادرم به فدایت! هر گاه دختری به خانه شوهر می رود، به زنی احتیاج دارد که خواسته های او را انجام دهد. من اینجا ایستاده ام تا اگر فاطمه فرمانی داشته باشد انجام دهم.» رسول اکرم به وی فرمود: «خدا نیازمندی های دنیوی و اخروی تو را روا فرماید.»

حضرت علی علیه السّلام می فرماید: «صبح زود بود و من و فاطمه اطهر زیر عبا خوابیده بودیم. وقتی صدای گفتگوی رسول خدا و اسماء را شنیدیم تصمیم گرفتیم که برخیزیم، ولی آن حضرت به ما فرمود: «به حق آن حقی که من به گردن شما دارم از یکدیگر جدا نشوید تا من نزد شما بیایم.» ما به جای خود بازگشتیم، آن حضرت آمد و بالای سر ما نشست و پاهای مبارک خود را زیر عبای ما داخل کرد. من پای راست آن بزرگوار و فاطمه پای چپ او را به سینه خود چسبانیدیم و به این شکل پاهای مبارک آن حضرت را گرم کردیم.

آنگاه پیغمبر خدا فرمود: «یا علی یک کوزه آب برای من بیاور.» وقتی آب را برای آن حضرت آوردم، سه مرتبه از آب دهان مبارک خود به آن آب زد و چندین آیه از قرآن مجید را بر آن خواند. سپس به من فرمود: «یا علی! از این آب بیاشام و کمی از آن را باقی بگذار.» من امر ایشان را اطاعت کردم و آن حضرت مابقی آن آب را بر سر و سینه من پاشید و فرمود: «یا اباالحسن! خدا پلیدی را از تو دور و تو را پاک کرد؛ یک نوع پاک کردن مخصوصی.» سپس به من فرمود که کوزه ای دیگر آب برایش بیاورم. آن بزرگوار همان عمل را تکرار کرد، بعد آن آب را به فاطمه زهرا عطا کرد و به وی فرمود: «بیاشام و اندکی از آن را باقی بگذار.» فاطمه نیز اطاعت کرد. رسول اکرم مابقی آن آب را بر سر و سینه آن بانو پاشید و به او فرمود: «خدا پلیدی را از تو دور و تو را پاک و پاکیزه کرد؛ یک نوع پاک کردن مخصوصی.»

آنگاه به من فرمود از حجره خارج شوم و پس از آنکه رسول خدا با فاطمه در میان اتاق تنها ماند، به فاطمه فرمود: «شوهرت را چگونه یافتی؟» گفت: «پدر جان! علی بهترین شوهر است. ولی زنان قریش به من می گویند که شوهر تو تهیدست است.» پیغمبر خدا به وی فرمود: «ای دختر عزیزم! پدر و شوهر تو فقیر نیستند، زیرا خزانه های طلا و نقره زمین به من عرضه شد، ولی من آنچه را که نزد پروردگارم است انتخاب کردم. ای دختر عزیزم! اگر آنچه را که پدرت می داند تو می دانستی، دنیا در نظرت ناچیز می آمد. به خدا قسم من درباره نصیحت تو کوتاهی نکرده ام. من تو را به علی دادم که از لحاظ اسلام بر همه مقدم و از نظر علم و حلم از همه برتر است. ای دختر عزیزم! خدای توانا عنایتی به زمین کرد و دو مرد را انتخاب کرد؛ یکی از آنها پدر و دیگری شوهر تو هستند. ای دختر من! شوهر تو خوب شوهری است. مبادا نسبت به وی نافرمانی کنی!»

سپس آن برگزیده خدا مرا صدا زد. گفتم: «لبیک یا رسول اللَّه!» فرمود: «داخل حجره خود شو و نسبت به زوجه ات مهربانی و مدارا کن، زیرا فاطمه پاره تن من است. آنچه که ویرا ناراحت کند مرا ناراحت می کند و آنچه که او را مسرور گرداند، مرا مسرور می گرداند.» حضرت امیر می فرماید: «به خدا قسم من فاطمه را تا آخر عمر غضبناک و ناراحت نکردم. فاطمه هم هیچ گاه مرا خشمناک و از من نافرمانی نکرد. هر گاه که من محزون و اندوهناک می شدم، برای رفع غم و اندوه خود به فاطمه می نگریستم.».

علی علیه السّلام می فرماید: «وقتی پیغمبر اسلام برخاست که برود، فاطمه اطهر به او گفت: «پدر جان! من طاقت اداره کردن امور خانه را ندارم، یک کنیز برای من بگیر تا در امور خانه یاور و کمک حال من باشد.» رسول اعظم در جوابش فرمود: «آیا دوست داری که چیزی بهتر از خادم به تو عطا کنم؟» حضرت امیر به فاطمه فرمود: «بگو آری.» فاطمه فرمود: «آنچه از خادم بهتر است می خواهم.» رسول خدا فرمود: «در هر روز سی و چهار مرتبه سبحان اللَّه، سی و سه مرتبه الحمد اللَّه و سی و سه مرتبه اللَّه اکبر بگو. در این دعا زبان صد بار به کار می افتد، اما در میزان عمل دارای هزار ثواب خواهد بود. ای فاطمه! اگر تو این ذکرها را هر روز صبح بگویی، خدا امور دنیوی و اخروی تو را عهده دار خواهد شد.»

**[ترجمه]

عن النبی صلی الله علیه و آله انتهی (1).

أقول: المرط کساء من صوف أو خز کان یؤتزر بها و الخدر بالکسر الستر قوله علیه السلام مما کان علیه آبائی أی الحیرة فی بعض الأمور التی اهتدی إلیه أمیر المؤمنین و خص به من العلوم الربانیة و الشرک (2) إنما هو للأعمام أو یکون المراد بعض الأجداد من جهة الأم و قال الجزری فی میمون النقیبة أی منجح الفعال مظفر المطالب و النقیبة النفس و قیل الطبیعة و الخلیفة و قال طائر الإنسان ما حصل له فی علم الله مما قدر له و منه الحدیث بالمیمون طائره أی بالمبارک حظه و یجوز أن یکون أصله من الطیر السانح و البارح قوله علیه السلام تزلفه أی تقر به قوله و تحظیه من باب الإفعال یقال فلان أحظی منی أی أقرب إلیه منی قوله ثم انثنت أی انصرفت قال الجوهری ثنیته صرفته عن حاجته و قال الجزری الصخب الضجة و اضطراب الأصوات للخصام و منه حدیث خدیجة لا صخب فیه و لا نصب قوله فجلل السفرة أی ستر ما فیها بمندیل لئلا یری الآکلون ما فیها فیحصل فیها البرکة و قد تکرر ذلک فی الأخبار المشتملة علی إعجاز البرکة.

**[ترجمه]مؤلف: مشابه همین روایت را از کتاب کفایة الطالب تألیف محمّد بن یوسف کنجی شافعی با سند خودش از ابن عبّاس با کمی اختصاص و تغییر آمده که ما ذکر نمی کنیم، چون مفاد آن تکراری است آنگاه گوید: محمّد بن یوسف گوید: ابن بطّه این روایت را آورده و آن نیکو و عالی است، ولی ذکر اسماء بنت عمیس در روایت صحیح نیست، چون این اسماء همسر جعفر بن ابی طالب است که ابوبکر پس از جعفر با او ازدواج کرد و از اسماء محمّد بن ابی بکر را پیدا کرد و چون ابوبکر مرد، علی بن ابی طالب علیه السّلام با او ازدواج کرد و آن اسماء که در عروسی حضرت فاطمه علیها السلام حاضر بوده، همانا اسماء بنت یزید بن سکن انصاری است و اسماء بنت عمیس با شوهرش جعفر در حبشه بوده و جعفر به همراه وی در روز فتح خیبر در سال هفتم هجری از حبشه به مدینه آمده است. اسماء که در این حدیث آمده، همان بنت یزید باشد وی از پیامبر صلی الله علیه و آله احادیثی دارد.

مؤلف: «مرط» پوششی است از پشم و یا خز که به مانند ازار پوشیده می شود، و «حذر» به کسر به معنای پوشش است. «ممّا کان علیه آبائی» (از آنچه پدرانم بر آن بودند) منظور حیرت در برخی امور است که امیر مؤمنان بدان ها راه یافته بود و نیز برخی از علوم ربّانی است و شرک تنها برای عموها است (نه پدرها) و یا اینکه منظور حضرت بعضی از جدّهای مادری است (نه جدّهای پدری)

جزری در تفسیر میمون النقبه گوید: یعنی کارش موفق است و در رسیدن به مطلوب ها پیروز، و «نقیبه» به معنای نفس است و برخی گفته اند که به معنای طبیعت و خلیقه است. او گوید: «طائر الانسان» مقدراتی است که برای بنده نزد خداست و از همین جاست حدیث «بالمیمون طائره»، یعنی بهره مبارکی دارد و می شود که اصل طائر از طیر به معنای پرنده باشد، پرنده خوشبختی که از سمت راست می آید و پرنده ای شوم که از سمت چپ می آید (او پرنده ای مبارک است)

تزلفه: یعنی نزدیک می کند آن را. «و تخطیه» از باب افعال است. گفته می شود «أحضی منّی»، یعنی اقرب الیه منی او از من به وی نزدیک تر است.

ثم انثنت: یعنی بازگشت. جوهری گوید: ثنیته یعنی او را از حاجتش برگرداندم و جزری گوید: «صخب» همان ضجّه و همهمه صداها برای درگیری و صحبت است و از همین ریشه است حدیث خدیجه که «لا صخب فیه و لا نصب»، در او صخب نیست .

مجلّل السفرة: یعنی هرچه در سفره بود با حوله ای پوشاند تا کسانی که از سفره می خواهند بخورند در دل سفره نبینند و برکت در آن پیدا شود و این عمل در روایاتی که موضوع اعجاز برکت در آنهاست مکرّر آمده است.

**[ترجمه]

وَ بِهَذَا الْکِتَابِ فِی ذِی الْحِجَّةِ مِنْ سَنَةِ سِتٍّ وَ سَبْعِینَ وَ سِتِّمِائَةٍ عَنْ عَلِیٍّ علیه السلام قَالَ: خَطَبَ أَبُو بَکْرٍ وَ عُمَرُ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَأَبَی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله فَقَالَ عُمَرُ أَنْتَ لَهَا یَا عَلِیُّ فَقَالَ مَا لِی مِنْ شَیْ ءٍ إِلَّا دِرْعِی أَرْهَنُهَا فَزَوَّجَهُ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله فَاطِمَةَ فَلَمَّا بَلَغَ ذَلِکَ فَاطِمَةَ بَکَتْ قَالَ فَدَخَلَ عَلَیْهَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله فَقَالَ مَا یُبْکِیکِ یَا فَاطِمَةُ فَوَ اللَّهِ لَقَدْ أَنْکَحْتُکِ أَکْثَرَهُمْ عِلْماً وَ أَفْضَلَهُمْ حِلْماً وَ أَوَّلَهُمْ سِلْماً.

وَ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام قَالَ: تَزَوَّجَ عَلِیٌّ فَاطِمَةَ فِی شَهْرِ رَمَضَانَ وَ بَنَی بِهَا فِی ذِی الْحِجَّةِ مِنَ السَّنَةِ الثَّانِیَةِ مِنَ الْهِجْرَةِ.

وَ عَنْ مُجَاهِدٍ عَنْ عَلِیٍّ علیه السلام قَالَ: خَطَبْتُ فَاطِمَةَ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقَالَتْ مَوْلَاةٌ لِی هَلْ عَلِمْتَ أَنَّ فَاطِمَةَ قَدْ خُطِبَتْ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قُلْتُ لَا قَالَتْ فَقَدْ خُطِبَتْ فَمَا یَمْنَعُکَ أَنْ تَأْتِیَ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَیُزَوِّجَکَ فَقُلْتُ وَ هَلْ عِنْدِی شَیْ ءٌ أَتَزَوَّجُ بِهِ فَقَالَتْ إِنَّکَ إِنْ جِئْتَ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله زَوَّجَکَ فَوَ اللَّهِ مَا زَالَتْ تُرْجِینِی حَتَّی دَخَلْتُ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ کَانَتْ لَهُ جَلَالَةٌ وَ هَیْبَةٌ فَلَمَّا قَعَدْتُ بَیْنَ یَدَیْهِ أُفْحِمْتُ فَوَ اللَّهِ مَا اسْتَطَعْتُ أَنْ أَتَکَلَّمَ فَقَالَ مَا جَاءَ بِکَ أَ لَکَ حَاجَةٌ فَسَکَتُّ فَقَالَ لَعَلَّکَ جِئْتَ تَخْطُبُ فَاطِمَةَ

قُلْتُ نَعَمْ قَالَ فَهَلْ عِنْدَکَ مِنْ شَیْ ءٍ تَستَحِلُّهَا بِهِ قُلْتُ لَا وَ اللَّهِ یَا رَسُولَ اللَّهِ فَقَالَ مَا فَعَلْتَ الدِّرْعَ الَّتِی سَلَّحْتُکَهَا فَقُلْتُ عِنْدِی وَ الَّذِی نَفْسِی بِیَدِهِ إِنَّهَا لَحُطَمِیَّةٌ مَا ثَمَنُهَا إِلَّا أَرْبَعُمِائَةِ دِرْهَمٍ قَالَ قَدْ زَوَّجْتُکَهَا فَابْعَثْ بِهَا فإن [فَإِنَّهَا] کَانَتْ لَصَدَاقَ بِنْتِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه وآله.

**[ترجمه]کشف الغمه: از حضرت علی بن ابی طالب روایت می کند که فرمود: «ابوبکر و عمر از پیغمبر اسلام خواهان فاطمه زهرا شدند، ولی رسول اکرم نپذیرفت. عمر به من گفت: «یا علی! تو لیاقت فاطمه را داری.» گفتم من غیر از زره ام که آن را گرو می گذارم چیزی ندارم. وقتی پیامبر خدا فاطمه را به عقد حضرت امیر درآورد و وقتی این موضوع به گوش آن بانوی معظمه رسید، به گریه افتاد. پیغمبر اکرم نزد حضرت زهرا آمد و فرمود: «برای چه گریه می کنی؟ به خدا قسم من تو را به نکاح کسی درآورده ام که علم و حلمش از همه بیشتر است و در اسلام آوردن پیشقدم همه شده است.»

و امام صادق علیه السّلام فرمود: علی علیه السّلام با فاطمه سلام الله علیها در ماه رمضان ازدواج و در ذی الحجه سال دوّم هجری با وی عروسی کرد.

علی علیه السّلام فرمود: از فاطمه علیه السّلام نزد رسول خدا خواستگاری شد. زنی از نزدیکان به من گفت: «آیا می دانی که از فاطمه علیها السّلام خواستگاری شده است؟» گفتم: نه. آن زن گفت: «آری خواستگاری شده است. پس چه چیزی مانع رفتن توست که نزد رسول خدا بروی و فاطمه را به ازدواج تو در آورد؟» گفتم: «آیا من چیزی دارم که با آن ازدواج کنم؟» او گفت: «اگر تو پیش رسول خدا صلی الله علیه و آله بروی، او فاطمه را به تو تزویج می کند.» به خدا سوگند پیوسته مرا امیدوار می ساخت. تا اینکه خدمت رسول خدا رفتم. حضرت جلال و هیبتی داشت. چون در مقابلش نشستم ساکت ماندم. حضرت فرمود: «برای چه آمده ای؟ کاری داری؟» من ساکت ماندم. حضرت فرمود: «شاید آمده ای از فاطمه خواستگاری کنی؟» گفتم: آری. حضرت فرمود: «آیا چیزی داری که با آن فاطمه را بگیری؟» گفتم: «نه به خدا سوگند ای رسول خدا!» حضرت فرمود: «آن زرهی که تو را به آن مسلّح کردم چه شد؟» گفتم: «نزد من است. به آن کس که جانم در دست اوست آن زره حطمیّه است و تنها چهارصد درهم ارزش دارد.» حضرت فرمود: «من تو را به ازدواج فاطمه درآوردم. زرهت را بفرست.» و این زره مهر حضرت فاطمه دختر رسول خدا صلی الله علیه و آله بود.

**[ترجمه]

اخْطُبْ فَاطِمَةَ فَأَتَی رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَسَلَّمَ عَلَیْهِ فَقَالَ لَهُ مَا حَاجَةُ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ قَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ ذَکَرْتُ فَاطِمَةَ بِنْتَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقَالَ مَرْحَباً وَ أَهْلًا لَمْ یَزِدْ عَلَیْهَا فَخَرَجَ عَلِیٌّ عَلَی أُولَئِکَ الرَّهْطِ مِنَ الْأَنْصَارِ وَ کَانُوا یَنْتَظِرُونَهُ قَالُوا مَا وَرَاکَ قَالَ مَا أَدْرِی غَیْرَ أَنَّهُ صلی الله علیه و آله قَالَ مَرْحَباً وَ أَهْلًا قَالُوا یَکْفِیکَ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ أَحَدُهُمَا أَعْطَاکَ الْأَهْلَ وَ الرَّحْبَ فَلَمَّا کَانَ بَعْدَ ذَلِکَ قَالَ یَا عَلِیُّ إِنَّهُ لَا بُدَّ لِلْعُرْسِ مِنْ وَلِیمَةٍ فَقَالَ سَعْدٌ عِنْدِی کَبْشٌ وَ جَمَعَ لَهُ رَهْطٌ مِنَ الْأَنْصَارِ آصُعاً مِنْ ذُرَةٍ(1) فَلَمَّا کَانَ لَیْلَةُ الْبِنَاءِ قَالَ لَا تُحْدِثَنَّ شَیْئاً حَتَّی تَلْقَانِی فَدَعَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله بِمَاءٍ فَتَوَضَّأَ مِنْهُ ثُمَّ أَفْرَغَهُ عَلَی عَلِیٍّ وَ قَالَ اللَّهُمَّ بَارِکْ فِیهِمَا وَ بَارِکْ عَلَیْهِمَا وَ بَارِکْ لَهُمَا فِی شِبْلَیْهِمَا وَ قَالَ ابْنُ نَاصِرٍ فِی نَسْلَیْهِمَا.

وَ عَنْ أَسْمَاءَ بِنْتِ عُمَیْسٍ قَالَتْ: کُنْتُ فِی زِفَافِ فَاطِمَةَ بِنْتِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَلَمَّا أَصْبَحْنَا جَاءَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله إِلَی الْبَابِ فَقَالَ یَا أُمَّ أَیْمَنَ ادْعِی لِی أَخِی قَالَتْ هُوَ أَخُوکَ وَ تُنْکِحُهُ ابْنَتَکَ قَالَ نَعَمْ یَا أُمَّ أَیْمَنَ قَالَتْ وَ سَمِعَ النِّسَاءُ صَوْتَ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فَتَنَحَّیْنَ وَ اخْتَبَیْتُ أَنَا فِی نَاحِیَةٍ فَجَاءَ عَلِیٌّ علیه السلام فَنَضَحَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله مِنَ الْمَاءِ وَ دَعَا لَهُ ثُمَّ قَالَ ادْعِی لِی فَاطِمَةَ فَجَاءَتْ خَرِقَةً مِنَ الْحَیَاءِ فَقَالَ لَهَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله اسْکُنِی لَقَدْ أَنْکَحْتُکِ أَحَبَّ أَهْلِ بَیْتِی إِلَیَّ ثُمَّ نَضَحَ عَلَیْهَا مِنَ الْمَاءِ وَ دَعَا لَهَا

ص: 137

قَالَتْ ثُمَّ رَجَعَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله فَرَأَی سَوَاداً بَیْنَ یَدَیْهِ فَقَالَ مَنْ هَذَا فَقُلْتُ أَنَا أَسْمَاءُ بِنْتُ عُمَیْسٍ قَالَ جِئْتِ فِی زِفَافِ فَاطِمَةَ تُکْرِمِینَهَا قُلْتُ نَعَمْ قَالَتْ فَدَعَا لِی.

قَالَ عَلِیُّ بْنُ عِیسَی وَ حَدَّثَنِی السَّیِّدُ جَلَالُ الدِّینِ عَبْدُ الْحَمِیدِ بْنُ فَخَّارٍ الْمُوسَوِیُّ بِمَا هَذَا مَعْنَاهُ وَ رُبَّمَا اخْتُلِفَ الْأَلْفَاظُ قَالَ قَالَتْ أَسْمَاءُ بِنْتُ عُمَیْسٍ هَذِهِ: حَضَرَتْ وَفَاةُ خَدِیجَةَ علیهاالسلام فَبَکَتْ فَقُلْتُ أَ تَبْکِینَ وَ أَنْتِ سَیِّدَةُ نِسَاءِ الْعَالَمِینَ وَ أَنْتِ زَوْجَةُ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله مُبَشَّرَةٌ عَلَی لِسَانِهِ بِالْجَنَّةِ فَقَالَتْ مَا لِهَذَا بَکَیْتُ وَ لَکِنَّ الْمَرْأَةَ لَیْلَةَ زِفَافِهَا لَا بُدَّ لَهَا مِنِ امْرَأَةٍ تُفْضِی إِلَیْهَا بِسِرِّهَا وَ تَسْتَعِینُ بِهَا عَلَی حَوَائِجِهَا وَ فَاطِمَةُ حَدِیثَةُ عَهْدٍ بِصِبًا وَ أَخَافُ أَنْ لَا یَکُونَ لَهَا مَنْ یَتَوَلَّی أَمْرَهَا حِینَئِذٍ فَقُلْتُ یَا سَیِّدَتِی لَکِ عَلَیَّ عَهْدُ اللَّهِ إِنْ بَقِیتُ إِلَی ذَلِکِ الْوَقْتِ أَنْ أَقُومَ مَقَامَکِ فِی هَذَا الْأَمْرِ فَلَمَّا کَانَتْ تِلْکَ اللَّیْلَةُ وَ جَاءَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله أَمَرَ النِّسَاءَ فَخَرَجْنَ وَ بَقِیتُ فَلَمَّا أَرَادَ الْخُرُوجَ رَأَی سَوَادِی فَقَالَ مَنْ أَنْتِ فَقُلْتُ أَسْمَاءُ بِنْتُ عُمَیْسٍ فَقَالَ أَ لَمْ آمُرْکِ أَنْ تَخْرُجِی فَقُلْتُ بَلَی یَا رَسُولَ اللَّهِ فِدَاکَ أَبِی وَ أُمِّی وَ مَا قَصَدْتُ خِلَافَکَ وَ لَکِنِّی أَعْطَیْتُ خَدِیجَةَ عَهْداً وَ حَدَّثْتُهُ فَبَکَی فَقَالَ بِاللَّهِ لِهَذَا وَقَفْتِ فَقُلْتُ نَعَمْ وَ اللَّهِ فَدَعَا لِی. عُدْنَا إِلَی مَا أَوْرَدَهُ الدُّولَابِیُّ.

وَ عَنْ أَسْمَاءَ بِنْتِ عُمَیْسٍ قَالَتْ: لَقَدْ جُهِّزَتْ فَاطِمَةُ بِنْتُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِلَی عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام وَ مَا کَانَ حَشْوُ فَرْشِهِمَا وَ وَسَائِدِهِمَا إِلَّا لِیفٌ وَ لَقَدْ أَوْلَمَ عَلِیٌّ لِفَاطِمَةَ علیهما السلام فَمَا کَانَتْ وَلِیمَةُ ذَلِکَ الزَّمَانِ أَفْضَلَ مِنْ وَلِیمَتِهِ رَهَنَ دِرْعَهُ عِنْدَ یَهُودِیٍّ وَ کَانَتْ وَلِیمَتُهُ آصُعاً مِنْ شَعِیرٍ وَ تَمْرٍ وَ حَیْسٍ (1).

**[ترجمه]کشف الغمه: همچنین روایت می کند که چون علی علیه السّلام از فاطمه خواستگاری کرد، رسول خدا نزد فاطمه آمد و گفت: علی علیه الس،لام از تو یاد کرده. زهرا ساکت شد. پیامبر بیرون رفت و زهرا را به علی تزویج کرد. و نیز گروهی از انصار به حضرت علی ابن ابی طالب گفتند: «فاطمه را از پیغمبر خدا خواستگاری کن.» حضرت امیر به حضورآن حضرت آمد و سلام کرد. رسول خدا به وی فرمود: «چه حاجتی داری؟» گفت: «برای خواستگاری فاطمه زهرا آمده ام.» پیامبر خدا فرمود: «مرحبا! خوش آمدی!» و چیز دیگری نفرمود.

وقتی حضرت علی نزد آن گروه که در انتظارش بودند بازگشت، از او پرسیدند: «چه شد؟» فرمود: «نمی دانم، فقط آن حضرت به من فرمود مرحبا، خوش آمدی.»گفتند: «همین که آن بزرگوار به تو فرموده مرحبا، خوش آمدی برای تو کافی است.»

پس از این ماجرا پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: «یا علی! عروسی ولیمه لازم دارد.» سعد گفت: «من یک گوسفند دارم. گروهی از انصار هم مقداری ذرت دارند.»

وقتی شب عروسی فرا رسید، رسول اکرم به حضرت امیر فرمود: «تا من نیامده ام عملی انجام نده.» سپس پیغمبر اکرم آب خواست و پس از اینکه وضو گرفت، آن آب را به حضرت امیر پاشید و فرمود: «بار خدایا! این ازدواج را برای علی و زهرا و دو فرزندش مبارک بگردان!» ابن ناصر گوید فرمود: «در نسلشان برکت ده.»

اسماء بنت عمیس گوید: در شب زفاف فاطمه دختر رسول خدا بودم. چون صبح کردیم پیامبر صلی الله علیه و آله پشت در آمد و گفت: «ای ام ایمن! برادرم را صدا بزن.» ام ایمن گفت: «او برادر توست و دخترت را به او می دهی؟» حضرت فرمود: «آری ای ام ایمن!» ام ایمن گوید: زنان صدای پیامبر را شنیدند و دور شدند، ولی من در گوشه ای پنهان شدم. علی علیه السّلام آمد. پیامبر از آب پاشید و برای علی علیه السّلام دعا کرد.

سپس به من فرمود: «فاطمه را صدا بزن.» فاطمه آمد در حالی که از شرم و حیاء در تنگی بود. رسول خدا صلی الله علیه و آله به او فرمود: «آرام باش! من محبوب ترین فرد از خانواده ام را به ازدواج تو در آورده ام.» و از آن آب بر حضرت پاشید و برای حضرت زهرا علیها السّلام دعا کرد. سپس رسول خدا برگشت و سیاهی ای در پیش رویش دید. فرمود: «این کیست؟» گفتم: «من اسماء بنت عمیس هستم.» حضرت فرمود: «در مراسم زفاف فاطمه آمده ای که او را بزرگ بداری؟» گفتم: آری. اسماء گوید: حضرت برایم دعا کرد.

همچنین از اسماء بنت عمیس روایت می کند که گفت: «با نزدیک شدن زمان وفات حضرت خدیجه کبرا، روزی آن حضرت به گریه افتاد. من از وی پرسیدم: «چرا گریه می کنی؟ در صورتی که تو بزرگ ترین زنان جهانیان و زوجه پیغمبر اسلامی که با زبان مبارکش بشارت بهشت را به تو داده؟» فرمود: «من از مردن نیست که می گریم. بلکه گریه ام برای این است که دخترم در شب عروسی، زنی را لازم دارد تا امور شخصی او را انجام دهد و به خواسته های او رسیدگی کند. ولی فاطمه زهرا دختر بچه ای بیش نیست. می ترسم در شب عروسی دخترم فاطمه، کسی نباشد که به داد او برسد.» من گفتم: «ای بانوی من! من این تعهد را می دهم که اگر تا آن موقع زنده باشم، به جای تو برای فاطمه اطهر انجام وظیفه کنم.»

هنگامی که شب عروسی فاطمه علیها السّلام فرا رسید و پیامبر خدا آمد و فرمود که زنان از اتاق خارج شوند، من خارج نشدم. پیامبر خدا صلی اللَّه علیه و آله به وقت خروج از اتاق حضرت زهرا، سیاهی مرا دید و فرمود: «کیستی؟» گفتم: «اسماء بنت عمیس.» فرمود: «مگر من دستور خروج به تو ندادم؟» گفتم: «چرا یا رسول اللَّه! پدر و مادرم به فدای تو! مقصود من مخالفت با دستور شما نیست، بلکه آن تعهدی را که به حضرت خدیجه کبرا داده بودم، انجام دادم.» آنگاه ماجرای گفتگوی خود را با حضرت خدیجه برایش شرح دادم. آن حضرت با چشمانی اشکبار از من پرسید: «تو را به خدا برای همین منظور اینجا مانده ای؟» گفتم: «آری به خدا قسم!» آنگاه آن حضرت برای من دعا کرد.»

و از اسماء بنت عمیس روایت است که گفت: من فاطمه بنت رسول خدا را بر اینکه نزد حضرت علی بن ابی طالب برود آماده ساختم و داخل فرش و بالش های آنان جز لیف (پوست درخت خرما) نبود. حضرت علی علیه السّلام برای فاطمه ولیمه داد و ولیمه ای در آن زمان بهتر از ولیمه او نبود. زرهش را نزد یک یهودی گرو گذاشت و ولیمه اش غذایی از جو و خرما و میس بود.

**[ترجمه]

بالحاء المهملة و الزاء المعجمة فالمراد تقارب الخطو فی المشی قال الجوهری الحزق القصیر المتقارب الخطو و کذا الحزقة و روی أنها أتته تعثر فی مرطها من الخجل و قال الجوهری و قضینا إلیه ذلک الأمر أی أنهیناه إلیه.

**[ترجمه]جزری گوید: در حدیث تزویج فاطمه علیها السلام آمده: چون صبح شد پیامبر فاطمه را خواست. فاطمه در فشار از شرم و حیاء آمد، یعنی شرم زده و مدهوش از فشار و تحیّر، و احتمال آن می رود که با حاء بدون نقطه و زاء نقطه دار باشد، یعنی «حزقة» که نزدیکی گام ها به هنگام راه رفتن است.

جوهری گوید: «حزق» کوتاه قدی است که گام هایش نزدیک به هم باشد و همینطور است «الحزقّة». و روایت شده که حضرت زهرا علیها السّلام به خدمت پیامبر آمد در حالی که از خجالت پایش در پوشش گیر می کرد. جوهری گوید: «و قضینا الیه ذلک الأمر»، یعنی آن را به او رساندیم.

**[ترجمه]

وَ مَعَهُمْ سَبْعُونَ أَلْفَ مَلَکٍ وَ قُدِّمَتْ بَغْلَةُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله الدُّلْدُلُ وَ عَلَیْهَا فَاطِمَةُ علیها السلام مُشْتَمِلَةٌ قَالَ فَأَمْسَکَ جَبْرَئِیلُ بِاللِّجَامِ وَ أَمْسَکَ إِسْرَافِیلُ بِالرِّکَابِ وَ أَمْسَکَ مِیکَائِیلُ بِالثَّفَرِ وَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله یُسَوِّی عَلَیْهَا الثِّیَابَ فَکَبَّرَ جَبْرَئِیلُ وَ کَبَّرَ إِسْرَافِیلُ وَ کَبَّرَ مِیکَائِیلُ وَ کَبَّرَتِ الْمَلَائِکَةُ وَ جَرَتِ السُّنَّةُ بِالتَّکْبِیرِ فِی الزِّفَافِ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ.

**[ترجمه]کشف الغمه: از جابر بن سَمُره، از پیغمبر معظم اسلام صلی اللَّه علیه و آله روایت می کند که فرمود: «ایهاالناس! این علی بن ابی طالب است. شما گمان می کنید که من دخترم فاطمه را به نکاح او درآورده ام و خواسته اشراف قریش را که خواستگار فاطمه بودند اجابت نکرده ام؟ من در موضوع ازدواج دخترم زهرا، منتظر خبر آسمانی بودم. تا اینکه جبرئیل در شب بیست و چهارم ماه رمضان نزد من آمد و گفت: «یا محمّد! خدای علی اعلی به تو سلام می رساند. خدای توانا ملائکه روحانیین و کروبین را در مکانی در زیر درخت طوبا که آن را

افیح می گویند جمع کرده و فاطمه زهرا را به عقد حضرت علی بن ابی طالب درآورده است. من خطبه را خواندم و خدای سبحان ولی این امر بود. خدای توانا به درخت طوبا دستور فرمود تا زر و زیور و حله ها و درّ و یاقوت ها را حمل و نثار کند و حورالعین را مأمور کرده که جمع شوند و آن زر و زیورها را برگیرند و تا قیامت به داشتن آنها مباهات کنند.»

حضرت فاطمه سلام الله علیها را در شب صبح عروسی اضطرابی گرفت. پیامبر صلّی الله علیه و آله به او فرمود: «من تو را به ازدواج فردی که در دنیا بزرگ و در آخرت از صالحان را در آوردم. ای فاطمه! چون خواستم تو را به علی علیه السّلام بدهم، خداوند به درخت بهشت دستور داد درخت زیور و لباس هایی را در بر گرفت و خدا به آن دستور داد که آنها را بر فرشتگان نثار کند. پس هر کس در آن روز از آن نثار و شاباش بیش از دوستش یا بهتر از او بهره گرفت، به آن بر دوستش تا قیامت افتخار می کند.»

ام سلمه گوید: فاطمه بر زنان افتخار می کرد، چون اولین زنی بود که جبرئیل بر او خطبه عقد خواند.

روایت شده است که در شب عروسی حضرت فاطمه علیها السّلام، پیغمبر اعظم صلی اللَّه علیه و آله یک ظرف شیر آورد و به حضرت زهرا فرمود: «پدرت به فدایت، از این شیر بیاشام! آنگاه به حضرت امیر هم فرمود: «پسر عمویت به فدایت، از این شیر بیاشام!»

همچنین روایت شده که در شب عروسی فاطمه اطهر، جبرئیل و میکائیل و اسرافیل با هفتاد هزار ملک نازل شدند. و استر پیامبر اکرم در حالی که فاطه سلام الله علیها بر آن سوار بود در جلو قرار گرفت. سپس جبرئیل مهار آن استر را گرفت، اسرافیل رکاب آن را گرفت و میکائیل هم به دنبال آن بود. پیغمبر خدا نیز لباس های فاطمه را آراسته می کرد. سپس جبرئیل و اسرافیل و میکائیل و ملائکه تکبیر گفتند. به همین دلیل است که تکبیر گفتن در شب عروسی، تا قیامت مرسوم و مستحب است .

**[ترجمه]

خَطَبَ إِلَیْکَ ذَوُو الْأَسْنَانِ وَ الْأَمْوَالِ مِنْ قُرَیْشٍ وَ لَمْ تُزَوِّجْهُمْ فَزَوَّجْتَهَا مِنْ هَذَا الْغُلَامِ فَقَالَ یَا أَسْمَاءُ أَمَا إِنَّکِ سَتُزَوَّجِینَ بِهَذَا الْغُلَامِ وَ تَلِدِینَ لَهُ غُلَاماً هَذَا مَعَ مَا رُوِیَ أَنَّهَا کَانَتْ فِی الْحَبَشَةِ غَرِیبٌ فَإِنَّهَا تَزَوَّجَتْ بِأَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام وَ وَلَدَتْ مِنْهُ کَمَا ذَکَرَ صلی الله علیه و آله فَلَمَّا کَانَ اللَّیْلُ قَالَ لِسَلْمَانَ ائْتِنِی بِبَغْلَتِیَ الشَّهْبَاءِ فَأَتَاهُ بِهَا فَحَمَلَ عَلَیْهَا فَاطِمَةَ علیها السلام فَکَانَ سَلْمَانُ یَقُودُهَا وَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله یَقُومُ بِهَا فَبَیْنَا هُوَ کَذَلِکَ إِذْ سَمِعَ حِسّاً خَلْفَ ظَهْرِهِ فَالْتَفَتَ فَإِذَا هُوَ جَبْرَئِیلُ وَ مِیکَائِیلُ وَ إِسْرَافِیلُ فِی جَمْعٍ کَثِیرٍ مِنَ الْمَلَائِکَةِ فَقَالَ یَا جَبْرَئِیلُ مَا أَنْزَلَکُمْ قَالَ نَزُفُّ فَاطِمَةَ إِلَی زَوْجِهَا فَکَبَّرَ جَبْرَئِیلُ ثُمَّ کَبَّرَ مِیکَائِیلُ ثُمَّ کَبَّرَ إِسْرَافِیلُ ثُمَّ کَبَّرَتِ الْمَلَائِکَةُ ثُمَّ کَبَّرَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله ثُمَّ کَبَّرَ سَلْمَانُ الْفَارِسِیُّ فَصَارَ التَّکْبِیرُ خَلْفَ الْعَرَائِسِ سُنَّةً مِنْ تِلْکَ اللَّیْلَةِ فَجَاءَ بِهَا فَأَدْخَلَهَا عَلَی عَلِیٍّ علیه السلام فَأَجْلَسَهَا إِلَی جَنْبِهِ عَلَی الْحَصِیرِ الْقِطْرِیِّ ثُمَّ قَالَ یَا عَلِیُّ هَذِهِ بِنْتِی فَمَنْ أَکْرَمَهَا فَقَدْ أَکْرَمَنِی وَ مَنْ أَهَانَهَا فَقَدْ أَهَانَنِی ثُمَّ قَالَ اللَّهُمَّ بَارِکْ لَهُمَا وَ بَارِکْ عَلَیْهِمَا وَ اجْعَلْ لَهُمَا ذُرِّیَّةً طَیِّبَةً إِنَّکَ سَمِیعُ الدُّعاءِ ثُمَّ وَثَبَ فَتَعَلَّقَتْ بِهِ وَ بَکَتْ فَقَالَ لَهَا مَا یُبْکِیکِ فَقَدْ زَوَّجْتُکِ أَعْظَمَهُمْ حِلْماً وَ أَکْثَرَهُمْ عِلْماً.

**[ترجمه]کشف الغمه: از حضرت صادق آل محمّد صلی اللَّه علیه و آله، از پدرانش علیهم السّلام روایت می کند که ابوبکر نزد پیامبر صلی الله علیه و آله آمد و گفت: «ای رسول خدا! فاطمه را به من تزویج کن!» حضرت رسول از او روگرداند. عمر خدمت پیامبر آمد و همین خواسته را داشت. باز پیامبر از او هم روگرداند. هردو نزد عبدالرحمن بن عوف رفتند و گفتند: «تو از همه قریش مالدارتری. کاش نزد رسول خدا می رفتی و از او فاطمه را خواستگاری می کردی که در این صورت خداوند بر مالت و شرافتی بر شرافتت می افزود.» او هم نزد پیامبر صلی الله علیه و آله آمد و همین درخواست را به حضرت گفت. حضرت از او هم روگرداند. او هم نزد آن دو بازگشت و به آنان گفت: «همان که برای شما پیش آمد، برای من هم پیش آمد.»

آنگاه آن دو نزد علی بن ابی طالب رفتند، در حالی که حضرت درخت های خرمایی را که داشت، آب می داد. گفتند: «ما خویشاوندی تو را با رسول خدا و سابقه تو را در اسلام می شناسیم. کاش تو نزد رسول خدا می رفتی و فاطمه را از ایشان خواستگاری می کردی که در این صورت خدا بر فضل تو فضلی و بر شرافتت شرافتی می افزود.»

حضرت علی علیه السّلام فرمود: «شما دو نفر توجّهم دادید.» حضرت رفت و وضو گرفت. سپس غسل نمود و یک کسای قطری پوشید و دو رکعت نماز گذارد. آنگاه خدمت پیامبر صلی الله علیه و آله رفت و گفت: «ای رسول خدا! فاطمه را به من تزویج کنید.» حضرت فرمود: «هنگامی که تو را به تو تزویج کنم، چه چیزی مهر می دهی؟» حضرت فرمود: «شمشیر و زره و شتر آبکش خودم را مهر او می کنم.» پیامبر فرمود: «امّا شتر آبکش و شمشیر و اسبت که مورد نیاز توست، چه که با مشرکان می جنگی. ولی زرهت را هرگونه خواستی خود دانی.» پس علی علیه السّلام رفت و زره خود را چهارصد و هشتاد درهم قطری فروخت و آنها را در پیش روی رسول خدا صلی الله علیه و آله ریخت و رسول خدا از مقدار آن پول ها نپرسید و حضرت علی علیه السّلام هم از مقدار آنها چیزی به رسول خدا چیزی نگفت. رسول خدا صلی الله علیه و آله یک مشت از آن درهم ها را به مقداد بن اسود داد و فرمود: «وسائل فاطمه را با این خریداری کن و عطر برای فاطمه زیاد تهیه کن!» مقداد رفت و یک آسیا، یک مشک ، یک بالش پوستی و یک حصیر قطری خریداری کرد و آنها را آورد و پیش روی رسول خدا صلی الله علیه و آله گذاشت، در حالی که اسماء بنت عمیس با او بود. اسماء گفت: «ای رسول خدا! سن داران و مالداران قریش از تو خواستگاری کردند، ولی به آنان ندادی، اما او را به این جوان تزویج کردی؟» حضرت فرمود: «ای اسماء! هش دار که تو هم با این جوان در آینده ازدواج خواهی کرد و فرزندی برای او می زایی!» (این نقل با توجّه به روایتی که می گوید اسماء در حبشه بوده، غریب به ذهن می آید. همین اسماء با امیرالمؤمنین علیه السّلام ازدواج کرد و همان گونه که پیامبر یاد کرد، از حضرت علی علیه السّلام فرزند آورد.) در چنین حالی بود که پیامبر از پشت سر خود حرکتی را احساس کرد. نگاه کرد و دید که جبرئیل و میکائیل و اسرافیل به همراه جمع بسیاری از فرشته ها هستند. گفت: «ای جبرئیل! چه چیزی شما را به زمین آورده است؟» جیرئیل گفت: «ما فاطمه را برای شوهرش می بریم.» جبرئیل تکبیر گفت، آنگاه میکائیل و سپس اسرافیل و بعد از آن فرشتگان تکبیر گفتند. آنگاه پیامبر صلی الله علیه و آله و پس از ایشان سلمان فارسی چنین کردند. و تکبیر پشت سر عروسی ها از این شب سنّت گشت.

پیامبر صلّی الله علیه و آله فاطمه را برد و او را در کنار علی علیه السّلام بر روی حصیر قطری نشاند. سپس فرمود: «ای علی! این دختر من است. هرکس او را اکرام کند، مرا اکرام کند مرا اکرام کرده و هر کس به او اهانت کند، مرا اهانت نموده است.»

سپس فرمود: «خدایا! مبارک ساز برای این دو و نسل پاکی برایشان قرار ده که تو دعا را می شنوی.» سپس فاطمه زهرا برخاست و به پیامبر صلی الله علیه و آله چسبید و گریست. پیامبر صلی الله علیه و آله به او فرمود: «چرا گریه می کنی؟ در حالی که من تو را به آن کس که از اینان عظیم تر است و علمی بیشتر دارد تزویج کردم.»

**[ترجمه]

وَ رَوَی ابْنُ بَابَوَیْهِ مِنْ حَدِیثٍ طَوِیلٍ أَوْرَدَهُ فِی تَزْوِیجِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ بِفَاطِمَةَ علیها السلام: أَنَّهُ أَخَذَ فِی فِیهِ مَاءً وَ دَعَا فَاطِمَةَ فَأَجْلَسَهَا بَیْنَ یَدَیْهِ ثُمَّ مَجَّ الْمَاءَ فِی الْمِخْضَبِ وَ هُوَ الْمِرْکَنُ وَ غَسَّلَ قَدَمَیْهِ وَ وَجْهَهُ ثُمَّ دَعَا فَاطِمَةَ علیها السلام وَ أَخَذَ کَفّاً مِنْ مَاءٍ فَضَرَبَ بِهِ عَلَی رَأْسِهَا وَ کَفّاً بَیْنَ یَدَیْهَا ثُمَّ رَشَّ جِلْدَهَا ثُمَّ دَعَا بِمِخْضَبٍ آخَرَ ثُمَّ دَعَا عَلِیّاً فَصَنَعَ بِهِ کَمَا صَنَعَ بِهَا ثُمَّ الْتَزَمَهُمَا فَقَالَ اللَّهُمَّ إِنَّهُمَا مِنِّی وَ أَنَا مِنْهُمَا اللَّهُمَّ کَمَا أَذْهَبْتَ عَنِّی الرِّجْسَ وَ طَهَّرْتَنِی تَطْهِیراً فَأَذْهِبْ عَنْهُمُ الرِّجْسَ وَ طَهِّرْهُمْ تَطْهِیراً ثُمَّ قَالَ قُومَا إِلَی بَیْتِکُمَا جَمَعَ اللَّهُ بَیْنَکُمَا وَ بَارَکَ فِی سِیَرِکُمَا وَ أَصْلَحَ بَالَکُمَا ثُمَّ قَامَ فَأَغْلَقَ عَلَیْهِمَا الْبَابَ بِیَدِهِ قَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ فَأَخْبَرَتْنِی أَسْمَاءُ أَنَّهَا رَمَقَتْ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَلَمْ یَزَلْ یَدْعُو لَهُمَا خَاصَّةً لَا یُشْرِکُهُمَا فِی دُعَائِهِ أَحَداً حَتَّی تَوَارَی فِی حُجْرَتِهِ وَ فِی رِوَایَةٍ أَنَّهُ قَالَ بَارَکَ اللَّهُ لَکُمَا فِی سِیَرِکُمَا وَ جَمَعَ شَمْلَکُمَا وَ أَلَّفَ عَلَی الْإِیمَانِ بَیْنَ قُلُوبِکُمَا شَأْنَکَ بِأَهْلِکَ السَّلَامُ عَلَیْکُمَا.

وَ رُوِیَ عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ: لَمَّا زَوَّجَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله فَاطِمَةَ مِنْ عَلِیٍّ علیه السلام کَانَ اللَّهُ تَعَالَی مُزَوِّجَهُ مِنْ فَوْقِ عَرْشِهِ وَ کَانَ جَبْرَئِیلُ الْخَاطِبَ وَ کَانَ مِیکَائِیلُ وَ إِسْرَافِیلُ فِی سَبْعِینَ أَلْفاً مِنَ الْمَلَائِکَةِ شُهُوداً وَ أَوْحَی اللَّهُ إِلَی شَجَرَةِ طُوبَی أَنِ انْثُرِی مَا فِیکِ مِنَ الدُّرِّ وَ الْیَاقُوتِ وَ اللُّؤْلُؤِ وَ أَوْحَی اللَّهُ إِلَی الْحُورِ الْعِینِ أَنِ الْتَقِطْنَهُ فَهُنَّ یَتَهَادَیْنَهُ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ فَرَحاً بِتَزْوِیجِ فَاطِمَةَ عَلِیّاً.

وَ عَنْ شُرَحْبِیلَ بْنِ سَعِیدٍ قَالَ: دَخَلَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله عَلَی فَاطِمَةَ فِی صَبِیحَةِ عُرْسِهَا بِقَدَحٍ فِیهِ لَبَنٌ فَقَالَ اشْرَبِی فِدَاکِ أَبُوکِ ثُمَّ قَالَ لِعَلِیٍّ علیه السلام اشْرَبْ فِدَاکَ ابْنُ عَمِّکَ.

وَ عَنْ شُرَحْبِیلَ بْنِ سَعِیدٍ الْأَنْصَارِیِّ قَالَ: لَمَّا کَانَتْ صَبِیحَةُ الْعُرْسِ أَصَابَ فَاطِمَةَ علیها السلام رِعْدَةٌ فَقَالَ لَهَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله زَوَّجْتُکِ سَیِّداً فِی الدُّنْیَا وَ إِنَّهُ فِی الْآخِرَةِ لَمِنَ الصَّالِحِینَ.

(1) وَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: شَکَتْ فَاطِمَةُ علیها السلام إِلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله

ص: 142

عَلِیّاً فَقَالَتْ یَا رَسُولَ اللَّهِ مَا یَدَعُ شَیْئاً مِنْ رِزْقِهِ إِلَّا وَزَّعَهُ بَیْنَ الْمَسَاکِینِ فَقَالَ لَهَا یَا فَاطِمَةُ أَ تُسْخِطِینِی فِی أَخِی وَ ابْنِ عَمِّی إِنَّ سَخَطَهُ سَخَطِی وَ إِنَّ سَخَطِی لَسَخَطُ اللَّهِ فَقَالَتْ أَعُوذُ بِاللَّهِ مِنْ سَخَطِ اللَّهِ وَ سَخَطِ رَسُولِهِ.

وَ رُوِیَ عَنِ الْأَصْبَغِ بْنِ نُبَاتَةَ قَالَ سَمِعْتُ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام یَقُولُ: وَ اللَّهِ لَأَتَکَلَّمَنَّ بِکَلَامٍ لَا یَتَکَلَّمُ بِهِ غَیْرِی إِلَّا کَذَّابٌ وَرِثْتُ نَبِیَّ الرَّحْمَةِ وَ زَوْجَتِی خَیْرُ نِسَاءِ الْأُمَّةِ وَ أَنَا خَیْرُ الْوَصِیِّینَ (1).

**[ترجمه]کشف الغمه: همچنین از پیغمبر معظم اسلام صلی اللَّه علیه و آله نقل می کند که فرمود: «اگر علی بن ابی طالب نمی بود، برای فاطمه زهرا کفو و همانندی پیدا نمی شد .»

نیز روایت می کند که رسول اکرم به حضرت علی بن ابی طالب فرمود: «خدا فاطمه را به نکاح تو درآورد و زمین را مهریه آن بانو قرار داد. پس راه رفتن کسی که بغض تو را داشته باشد بر روی زمین حرام است.»

ابن بابویه در حدیثی طولانی که آن در باب تزویج امیرمؤمنان با فاطمه سلام الله علیها آورده روایت می کند که:

پیامبر صلی الله علیه و آله در دهان خود آبی را گرفت و فاطمه را خواست و او را در برابر خود نشاند. آنگاه آب را در طرف (طشت) ریخت و قدم ها و صورت فاطمه را شست. سپس فاطمه را خواست و یک کف از آب گرفت و آن را بر سر فاطمه ریخت و یک کف آب هم در برابرش و سپس به پوست بدن فاطمه آب پاشید. آنگاه طشت دیگر طلبید و علی را خواست و همان کار که با فاطمه کرد، با علی کرد. سپس هر دو را به خود چسباند و گفت: «خدایا! این دو از من و من از این دو هستم. خدایا! همان گونه که پلیدی را از من بردی و مرا پاک کردی، از اینان هم پلیدی را ببر و آنان را پاک ساز!» سپس فرمود: «برخیزید و به خانه تان بروید. خداوند میان شما را با هم جمع کند. و در رفتارتان برکت دهد و کارتان را سامان دهد.» سپس حضرت برخاست و با دست خویش در را بر علی و فاطمه بست. ابن عباس گوید: اسماء برایم گفت که زیر چشمی به رسول خدا نگاه می کرده که پیوسته برای تنها آن دو دعا می کرد و کسی را در دعایش شریک نساخت، تا آنکه آنها در حجره رفتند و از دیده پنهان شدند.

و در روایتی است که حضرت فرمود: «خداوند در رفتارتان برکت دهد و امور متفرّقان را جمع کند و بین دل هایتان برایمان الفت ایجاد کند به اهلت توجّه داشته باشد و سلام بر شما دو نفر!»

جابر بن عبدالله گوید: چون رسول خدا فاطمه را به علی تزویج کرد، خداوند متعال از بالای عرشش او را تزویج نمود و جبرئیل خطبه خوان و میکائیل و اسرافیل همراه با هفتاد هزار فرشته شاهد بودند. و خداوند به درخت طوبا وحی کرد که آنچه در تو از در و یاقوت و لؤلؤ است، نثار کن و بریز. و خداوند بر حورالعین وحی نمود که آنها را جمع آوری کنید. آنان تا روز قیامت از روی شادی به ازدواج فاطمه با علی، اینها را هدیه می دهند.

رسول خدا صلی الله علیه و آله در صبح عروسی زهرا با ظرفی شیر بر فاطمه وارد شد و فرمود: «پدرت به فدایت، بنوش!» سپس به علی علیه السّلام فرمود: «پسر عمویت به فدایت، بنوش!»

شرحبیل گوید: چون صبح عروسی شد، لرزه و اضطرابی فاطمه را گرفت. رسول خدا صلی الله علیه و آله به او فرمود: «تو را به بزرگ در دنیا و کسی که در آخرت از صالحان است تزویج کرده ام.»

از حضرت امام محمّد باقر علیه السّلام روایت شده که فرمود: «حضرت زهرای اطهر از حضرت امیر به پیغمبر خدا شکایت کرد و گفت: «یا رسول اللَّه! علی تمام رزق و روزی خود را بین بینوایان تقسیم می کند.» پیامبر خدا فرمود: «ای فاطمه! تو می خواهی مرا نسبت به برادرم و پسر عمویم خشمگین کنی، در صورتی که خشم علی خشم من و خشم من خشم خدا است؟» فاطمه اطهر گفت: «از خشم خدا و رسول به خداپناه می برم.» از اصبغ بن نُباته روایت شده که گفت: «از حضرت امیر شنیدم که می فرمود: «به خدا قسم سخنی می گویم که هر کس غیر از من بگوید دروغگو است. من وارث پیغمبر رحمت هستم؛ زوجه ام بهترین زنان امت است و من بهترین وصی هستم.»

**[ترجمه]

الثالث أن یقال إنه کان یسوی ثلاثین درهما لکن بیع بخمسمائة درهم.

الرابع أن یکون بعض الأخبار محمولا علی التقیة.

**[ترجمه]می توان بین این روایات به چند گونه جمع کرد:

1. اینکه منظور آن است که زره بخشی از مهر بوده است.

2. معنی این است که اگر آن زره امروز بود، معادل سی درهم بود، گرچه قیمت آن در آن زمان بیشتر بوده است.

3. زره معادل سی درهم بوده، لکن پانصد درهم فروخته شده است.

4. اینکه بعضی از روایات بر تقیّه حمل شود.

**[ترجمه]

عَنْ مُخَلَّدِ بْنِ مُوسَی عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ یَحْیَی الْیَرْبُوعِیِّ عَنْ أَبَانِ بْنِ تَغْلِبَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: إِنَّما أَنَا بَشَرٌ مِثْلُکُمْ أَتَزَوَّجُ فِیکُمْ وَ أُزَوِّجُکُمْ إِلَّا فَاطِمَةَ فَإِنَّ تَزْوِیجَهَا نَزَلَ مِنَ السَّمَاءِ.

**[ترجمه]کافی: از امام باقر علیه السّلام روایت می کند که فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «من انسانی مثل شما هستم که در میان شما ازدواج می کنم و شما را تزویج می نمایم، به استثنای مورد فاطمه که تزویج وی از آسمان فرود آمد.»

**[ترجمه]

**[ترجمه]مصباح الانوار و المحتضر: روایت کرده اند که پیامبر فرمود: «اگر علی علیه السّلام نبود، همتایی برای فاطمه علیها السّلام نبود.» و پیامبر صلی الله علیه و آله به علی فرمود: «ای علی! خداوند عزوجل تو را به ازدواج فاطمه در آورد و مهر فاطمه را زمین قرار داد. پس هرکس که با خشم بر تو بر روی زمین راه رود، به حرام بر روی زمین راه رفته است.»

**[ترجمه]

قال الصدوق رحمه الله لیس هذا الخبر عندی بمعتمد و لا هو لی بمعتقد فی هذه العلة لأن علیا و فاطمة علیهاالسلامما کانا لیقع بینهما کلام یحتاج رسول الله صلی الله علیه و آله إلی الإصلاح بینهما لأنه علیه السلام سید الوصیین و هی سیدة نساء العالمین مقتدیان بنبی الله صلی الله علیه و آله فی حسن الخلق مصباح الأنوار، عن حبیب: مثله

**[ترجمه]علل الشرائع: از حبیب بن ابی ثابت روایت می کند که گفت: «بین حضرت زهرا و علی بن ابی طالب علیهم السّلام گفتگویی در گرفت. پس از آن رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله نزد ایشان وارد شد، آنها فرشی برای آن حضرت گستردند و رسول خدا روی آن خوابید. حضرت امیر نیز آمد و یک طرف آن بزرگوار خوابید. پیغمبر خدا دست حضرت علی را گرفت و روی ناف خود گذاشت. بعد دست فاطمه زهرا را هم گرفت و روی ناف خود نهاد. وقتی بین ایشان صلح و سازش برقرار کرد خارج شد.از آن حضرت پرسیدند: «یا رسول اللَّه! تو با حال مخصوصی وارد خانه علی و زهرا شدی، ولی اکنون می بینیم با چهره ای چنین شادمان خارج می شوی؟» فرمود: «چگونه شاد نباشم، درصورتی که بین دو نفر را که نزد من محبوب ترین اهل زمینند صلح و سازش دادم.»

صدوق می گوید که این خبر نزد من معتبر و مورد اعتماد نیست. زیرا بین علی و فاطمه سخنی در نمی گرفت که رسول خدا بیاید و بین ایشان صلح و سازش برقرار کند. علی علیه السّلام سید الوصیین و فاطمه اطهر سیده زنان عالم است. ایشان از نظر اخلاق به حضرت رسول اعظم اسلام اقتدا می کردند.

مصباح الانوار نیز از حبیب بن ثابت مشابه این روایت را آورده است.

**[ترجمه]

ثُمَّ تَلَبَّسَ وَ انْتَعَلَ وَ أَرَادَ النَّبِیَّ صلی الله علیه وآله فَهَبَطَ جَبْرَئِیلُ علیه السلام فَقَالَ یَا مُحَمَّدُ إِنَّ اللَّهَ یُقْرِئُکَ السَّلَامَ وَ یَقُولُ لَکَ قُلْ لِعَلِیٍّ قَدْ أَعْطَیْتُکَ الْجَنَّةَ بِعِتْقِکَ الْجَارِیَةَ فِی رِضَی فَاطِمَةَ وَ النَّارَ بِالْأَرْبَعِمِائَةِ دِرْهَمٍ الَّتِی تَصَدَّقْتَ بِهَا فَأَدْخِلِ الْجَنَّةَ مَنْ شِئْتَ بِرَحْمَتِی وَ أَخْرِجْ مِنَ النَّارِ مَنْ شِئْتَ بِعَفْوِی فَعِنْدَهَا قَالَ عَلِیٌّ علیه السلام أَنَا قَسِیمُ اللَّهِ بَیْنَ الْجَنَّةِ وَ النَّارِ.

قب، [المناقب لابن شهرآشوب] أبو منصور الکاتب فی کتاب الروح و الریحان عن أبی ذر: مثله بشا، [بشارة المصطفی] والدی أبو القاسم و عمار بن یاسر و ولده سعد جمیعا عن إبراهیم بن نصر الجرجانی عن محمد بن حمزة المرعشی عن محمد بن الحسن عن محمد بن جعفر عن حمزة بن إسماعیل عن أحمد بن الخلیل عن یحیی بن عبد الحمید عن شریک عن لیث بن أبی سلیم عن مجاهد عن ابن عباس: مثله بأدنی تغییر و قد أوردناه فی باب أنه علیه السلام قسیم الجنة و النار(1).

**[ترجمه]علل الشرائع: از ابوذر روایت می کند که گفت: «در آن زمان که من و جعفر بن ابی طالب به سوی حبشه هجرت می کردیم، کنیزکی را به جعفر بن ابی طالب هدیه کردند که قیمت آن چهار هزار درهم بود. هنگامی که به مدینه آمدیم، جعفر آن کنیزک را به حضرت علی بن ابی طالب تقدیم کرد که خدمتگزار آن بزرگوار باشد. حضرت امیر نیز آن کنیزک را در خانه فاطمه اطهر جایداد.

یک روز که حضرت فاطمه زهرا داخل خانه گردید، مشاهده کرد که حضرت علی ابن ابی طالب سر مبارک خود را در دامن آن کنیزک نهاده بود. فاطمه به حضرت علی گفت: «آیا با این کنیزک عملی انجام داده ای؟» فرمود نه. به خدا قسم من عملی انجام نداده ام. منظور تو چیست؟ گفت: «به من اجازه می دهی تا به خانه پدرم بروم.» فرمود: «مانعی ندارد.»

وقتی حضرت فاطمه اطهر لباس پوشید و نقاب زد تا به خانه پدر بزرگوار خویشتن برود، جبرئیل نازل شد و گفت: «یا محمّد! خدای رئوف به تو سلام می رساند و می فرماید که اکنون فاطمه زهرا نزد تو می آید و از علی شکایت می کند، ولی تو به شکایت او توجهی نکن!» وقتی حضرت فاطمه به حضور پیامبر خدا مشرف شد، آن حضرت فرمود: «گمانم آمدی که از علی شکایت کنی؟ گفت: «آری به خدا قسم!» رسول اکرم فرمود: «برگرد و به علی بگو که من علی رغم عنف خود، راضی ام به رضای تو!»

فاطمه اطهر به خانه بازگشت و سه مرتبه به آن بزرگوار گفت: «یا اباالحسن! من علی رغم عنف خود به رضای تو راضی ام.» علی علیه السّلام فرمود: «شکایت مرا به دوست و حبیبم پیغمبر اکرم کردی؟ آه از شرمندگی من نزد پیامبر خدا! ای فاطمه! من خدا را شاهد می گیرم که این کنیزک را در راه رضای خدا آزاد کردم. و آن چهار صد درهمی که از عطای من زیاد آمده را به فقرای مدینه صدقه می دهم.»

حضرت امیر علیه السّلام پس از این گفتگوها لباس و نعلین های خود را پوشید که به حضور حضرت رسول اکرم مشرف شود. جبرئیل نازل شد و گفت: «یا محمّد! خدای مهربان سلام می رساند و می فرماید که به حضرت امیر بفرما من به خاطر اینکه آن کنیز را برای رضایت فاطمه آزاد کردی، بهشت را به تو عطا کردم و جهنم را برای آن چهار صد درهمی که صدقه دادی، در اختیار تو نهادم. پس تو هر کسی را که می خواهی با اجازه من داخل بهشت کن و هر کسی را که می خواهی، به واسطه عفو و بخشش من از جهنم آزاد کن!» به همین دلیل بود که حضرت امیر می فرمود من از طرف خدا تقسیم کننده بهشت و جهنم هستم.

مناقب ابن شهر آشوب و بشارة المصطفی مشابه این روایت را نقل کرده اند.

**[ترجمه]

عَنْکِ فَاحْتَسِبِی اللَّهَ فَقَالَتْ حَسْبِیَ اللَّهُ وَ نِعْمَ الْوَکِیلُ (1).

**[ترجمه]مناقب: هنگامی که فاطمه زهرا علیها السّلام از نزد ابوبکر بازگشت و پیش امیرالمؤمنین علیه السلام آمد، به آن حضرت گفت: ای فرزند ابوطالب! به عادت جنین خودت را جمع کرده ای و چون فرد متّهم که خود را می پوشاند نشسته ای؛ تو آن کسی بودی که پرهای بزرگ شاهین را شکستی، حال چه شده که این پرهای بی ارزش دست و پای تو را بسته اند. چهره ات را ذلیل کردی آن زمان که عظمت و تلاشت را ضایع نمودی؛ گرگ ها را دریدی، ولی هم اکنون بر روی خاک افتاده ای؛ گوینده ای را باز نمی داری و در برابر باطل کاری نمی کنی. این فرزند ابو قحافه است که هدیه پدرم و وسیله معاش فرزندم را از من به زور می ستاند. به خدا سوگند آشکارا دشمنی و مجادله با من می کند و او را می بینم که سرسختانه با من سخن می گوید، تا آنجا که انصار یاری شان را از من دریغ داشتند و مهاجرین پیوندشان را از من بازداشتند و مردمان چشم از من پوشاندند؛ نه کسی از من دفاع کرد و نه کسی از جفای به من بازداشت. با خشم فروبرده از خانه بیرون آمدم و با ناخوشنودی برگشتم. هیچ اختیاری ندارم. کاش پیش از این زمانم و قبل از این خواری ام می مردم. یاور من نسبت به تو که دیگران را از ستم به من باز می داری و از من حمایت می کنی، خداوند است. وای من در هر صبح و طلوع! وای من که تکیه گاهم مرد و بازویم سست شد! و گلایه ام را به نزد پدرم و ستمی که بر من رفته را به نزد خدایم می برم. خدایا تو قدرتمندتری!

امیرمؤمنان علیه السّلام در پاسخ حضرت زهرا سلام الله علیها فرمود: «وای بر تو نیست، بلکه وای بر دشمن توست. مرا از خشم و نارضایتی ات دور بدار ای به پا شده برگزیده و ای باقیمانده پیامبری! من نسبت به دینم سستی نکردم و تا حدّ توانم خطایی نکرده ام. اگر تو وسیله معاش می طلبی، روزی ات ضمانت شده است و آن کس که به عهده گرفته، امین است و آنچه برای تو فراهم آمده، بهتر از آنچه است که از تو بریده شده است، به حساب خدا بگذار.»

حضرت زهرا سلام الله علیها فرمود: «خدا مرا کفایت می کند و او وکیل خوبی است.»

**[ترجمه]

کُنْتُ وَاقِفاً بَیْنَ یَدَیْ رَسُولِ اللَّهِ أَسْکُبُ الْمَاءَ عَلَی یَدَیْهِ إِذَا دَخَلَتْ فَاطِمَةُ وَ هِیَ تَبْکِی فَوَضَعَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله یَدَهُ عَلَی رَأْسِهَا وَ قَالَ مَا یُبْکِیکِ لَا أَبْکَی اللَّهُ عَیْنَیْکِ یَا حُورِیَّةُ قَالَتْ مَرَرْتُ عَلَی مَلَإٍ مِنْ نِسَاءِ قُرَیْشٍ وَ هُنَّ مُخَضَّبَاتٌ فَلَمَّا نَظَرْنَ إِلَیَّ وَقَعُوا فِیَّ وَ فِی ابْنِ عَمِّی فَقَالَ لَهَا وَ مَا سَمِعْتِی مِنْهُنَّ قَالَتْ قُلْنَ کَانَ قَدْ عَزَّ عَلَی مُحَمَّدٍ أَنْ یُزَوِّجَ ابْنَتَهُ مِنْ رَجُلٍ فَقِیرِ قُرَیْشٍ وَ أَقَلِّهِمْ مَالًا فَقَالَ لَهَا وَ اللَّهِ یَا بُنَیَّةِ مَا زَوَّجْتُکِ وَ لَکِنَّ اللَّهَ زَوَّجَکِ مِنْ عَلِیٍّ فَکَانَ بَدْوُهُ مِنْهُ وَ ذَلِکِ أَنَّهُ خَطَبَکِ فُلَانٌ وَ فُلَانٌ فَعِنْدَ ذَلِکِ جَعَلْتُ أَمْرَکِ إِلَی اللَّهِ تَعَالَی وَ أَمْسَکْتُ عَنِ النَّاسِ فَبَیْنَا صَلَّیْتُ یَوْمَ الْجُمُعَةِ صَلَاةَ الْفَجْرِ إِذْ سَمِعْتُ حَفِیفَ الْمَلَائِکَةِ وَ إِذَا بِحَبِیبِی جَبْرَئِیلَ وَ مَعَهُ سَبْعُونَ صَفّاً مِنَ الْمَلَائِکَةِ مُتَوَّجِینَ مُقَرَّطِینَ مُدَمْلِجِینَ (1)

فَقُلْتُ مَا هَذِهِ الْقَعْقَعَةُ مِنَ السَّمَاءِ یَا أَخِی جَبْرَئِیلُ فَقَالَ یَا مُحَمَّدُ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ اطَّلَعَ إِلَی الْأَرْضِ اطِّلَاعَةً فَاخْتَارَ مِنْهَا مِنَ الرِّجَالِ عَلِیّاً علیه السلام وَ مِنَ النِّسَاءِ فَاطِمَةَ علیها السلام فَزَوَّجَ فَاطِمَةَ مِنْ عَلِیٍّ فَرَفَعَتْ رَأْسَهَا وَ تَبَسَّمَتْ بَعْدَ بُکَائِهَا وَ قَالَتْ رَضِیتُ بِمَا رَضِیَ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ فَقَالَ صلی الله علیه و آله أَ لَا أَزِیدُکِ یَا فَاطِمَةُ فِی عَلِیٍّ رَغْبَةً قَالَتْ بَلَی قَالَ لَا یَرِدُ عَلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ رُکْبَانٌ أَکْرَمُ مِنَّا أَرْبَعَةٌ أَخِی صَالِحٌ عَلَی نَاقَتِهِ وَ عَمِّی حَمْزَةُ عَلَی نَاقَتِیَ الْعَضْبَاءِ وَ أَنَا عَلَی الْبُرَاقِ وَ بَعْلُکِ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ عَلَی نَاقَةٍ مِنْ نُوقِ الْجَنَّةِ فَقَالَتْ صِفْ لِیَ النَّاقَةَ مِنْ أَیِّ شَیْ ءٍ خُلِقَتْ قَالَ نَاقَةٌ خُلِقَتْ مِنْ نُورِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مُدَبَّجَةُ الْجَنْبَیْنِ صَفْرَاءُ حَمْرَاءُ الرَّأْسِ سَوْدَاءُ الْحَدَقِ قَوَائِمُهَا مِنَ الذَّهَبِ خِطَامُهَا مِنَ اللُّؤْلُؤِ الرَّطْبِ عَیْنَاهَا مِنَ الْیَاقُوتِ وَ بَطْنُهَا مِنَ الزَّبَرْجَدِ الْأَخْضَرِ عَلَیْهَا قُبَّةٌ مِنْ لُؤْلُؤَةٍ بَیْضَاءَ یُرَی بَاطِنُهَا مِنْ ظَاهِرِهَا وَ ظَاهِرُهَا مِنْ بَاطِنِهَا خُلِقَتْ مِنْ عَفْوِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ

ص: 150

تِلْکِ النَّاقَةُ مِنْ نُوقِ اللَّهِ لَهَا سَبْعُونَ أَلْفَ رُکْناً بَیْنَ الرُّکْنِ وَ الرُّکْنِ سَبْعُونَ أَلْفَ مَلَکٍ یُسَبِّحُونَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ بِأَنْوَاعِ التَّسْبِیحِ لَا یَمُرُّ عَلَی مَلَإٍ مِنَ الْمَلَائِکَةِ إِلَّا قَالُوا مَنْ هَذَا الْعَبْدُ مَا أَکْرَمَهُ عَلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ أَ تَرَاهُ نَبِیّاً مُرْسَلًا أَوْ مَلَکاً مُقَرَّباً أَوْ حَامِلَ عَرْشٍ أَوْ حَامِلَ کُرْسِیٍّ فَیُنَادِی مُنَادٍ مِنْ بُطْنَانِ الْعَرْشِ أَیُّهَا النَّاسُ لَیْسَ هَذَا بِنَبِیٍّ مُرْسَلٍ وَ لَا مَلَکٍ مُقَرَّبٍ هَذَا عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ صَلَوَاتُ اللَّهِ وَ سَلَامُهُ عَلَیْهِ فَیَبْدُرُونَ رِجَالًا رِجَالًا فَیَقُولُونَ إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ راجِعُونَ حَدَّثُونَا فَلَمْ نُصَدِّقْ وَ نَصَحُونَا فَلَمْ نَقْبَلْ وَ الَّذِینَ یُحِبُّونَهُ تَعَلَّقُوا بِالْعُرْوَةِ الْوُثْقَی کَذَلِکِ یَنْجُونَ فِی الْآخِرَةِ یَا فَاطِمَةُ أَ لَا أَزِیدُکِ فِی عَلِیٍّ رَغْبَةً قَالَتْ زِدْنِی یَا أَبَتَاهْ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله إِنَّ عَلِیّاً أَکْرَمُ عَلَی اللَّهِ مِنْ هَارُونَ لِأَنَّ هَارُونَ أَغْضَبَ مُوسَی وَ عَلِیٌّ لَمْ یُغْضِبْنِی قَطُّ وَ الَّذِی بَعَثَ أَبَاکِ بِالْحَقِّ نَبِیّاً مَا غَضِبْتُ عَلَیْهِ یَوْماً قَطُّ وَ مَا نَظَرْتُ فِی وَجْهِ عَلِیٍّ إِلَّا ذَهَبَ الْغَضَبُ عَنِّی یَا فَاطِمَةُ أَ لَا أَزِیدُکِ فِی عَلِیٍّ رَغْبَةً قَالَتْ زِدْنِی یَا نَبِیَّ اللَّهِ قَالَ هَبَطَ عَلَیَّ جَبْرَئِیلُ وَ قَالَ یَا مُحَمَّدُ اقْرَأْ عَلِیّاً مِنَ السَّلَامِ السَّلَامَ فَقَامَتْ وَ قَالَتْ فَاطِمَةُ علیها السلام رَضِیتُ بِاللَّهِ رَبّاً وَ بِکَ یَا أَبَتَاهْ نَبِیّاً وَ بِابْنِ عَمِّی بَعْلًا وَ وَلِیّاً.

**[ترجمه]روضه و فضائل: از سلمان فارسی روایت می کند که گفت: «باری نزد پیامبر معظم اسلام صلی اللَّه علیه و آله و سلم ایستاده بودم و روی دست های مبارک آن حضرت آب می ریختم که در همان حال حضرت فاطمه زهرا، گریان وارد شد. پیغمبر خدا صلی اللَّه علیه و آله و سلم دست مبارک خود را روی سر فاطمه گذاشت و فرمود: «چه باعث گریه تو شده؟ خدا چشم تو را گریان نکند ای حوریه!» گفت: «من به گروهی از زنان قریش که خضاب کرده بودند رسیدم. وقتی چشمشان به من افتاد، در مورد پسر عمویم به من طعنه زدند.» فرمود: «چه سخنی از ایشان شنیدی؟»گفت: «گفتند چه ناگوار است که محمّد صلی اللَّه علیه و آله می خواهد دختر خود را به مردی از قریش بدهد که فقیر است.» فرمود: «دخترم! من تو را شوهر ندادم، بلکه خدا تو را به نکاح علی درآورده. زیرا موقعی که فلان و فلان خواستگار تو بودند، من پاسخی به آنها ندادم و مسئله ازدواج تو را به خدا واگذار کردم. تا اینکه روزی نماز صبح جمعه را که خواندم، صدای ملائکه را شنیدم. ناگاه جبرئیل را با هفتاد هزار صف از ملائکه دیدم که تاج به سر گذاشته اند، گوشواره پوشیده اند و النگو به دست کرده اند. گفتم: «ای جبرئیل! این سر و صداها چیست که از آسمان می شنوم؟» گفت: «یا محمّد! خدای توانا عنایتی به زمین کرد و از مردان علی و از زنان فاطمه را برگزید. تو فاطمه را برای علی تزویج کن.»

حضرت زهرای اطهر سر خود را به سوی آسمان بلند کرد، در میان گریه تبسمی کرد و گفت: «راضی شدم به رضای خدا و رسول.» رسول اعظم فرمود: «آیا می خواهی بیش از این درباره مقام علی بگویم تا به وی رغبت پیدا کنی؟» گفت آری. فرمود: «گرامی تر از ما چهار نفر کسی نیست که سواره بر خدا وارد شود: برادرم حضرت صالح که بر ناقه خود سوار است؛ عمویم حمزه که بر ناقه عضباء سوار می شود؛ من که بر براق سوارم و شوهر تو علی بن ابی طالب که بر یکی از ناقه های بهشتی سوار خواهد شد.» فاطمه اطهر گفت: «وصف آن ناقه را برای من بگو که از چه چیزی آفریده شده؟»

رسول اکرم فرمود: «ناقه ای است که از نور خدا آفریده شده و وصف آن چنین است: دو پهلوی آن آراسته و زرد رنگ است؛ سری قرمز، چشم هایی سیاه و پاهای از طلا دارد؛ پوزه آن از لؤلؤ تازه، چشمان آن از یاقوت و شکم آن از زبرجد سبز است؛ قبه ای از لؤلؤ سفید بر پشت آن است و باطن آن از ظاهر آن، و ظاهر آن از باطن آن دیده می شود. آن ناقه از عفو خدا آفریده است. این ناقه که از ناقه های خداست دارای هفتاد هزار رکن است. بین هر رکن تا رکن دیگر هفتاد هزار ملک حضور دارند که به انحای مختلف سرگرم تسبیح پروردگار جهان هستند. علی علیه السّلام از مقابل هر گروه از این ملائکه که عبور می کند آنها می گویند: «این بنده کیست؟ چقدر خدای رئوف او را گرامی داشته است! گویا پیغمبری مرسل است، یا ملکی مقرب، یا حامل عرش، یا حامل کرسی است!»

آنگاه منادی از وسط عرش ندا می کند: «ایها الناس! این شخص پیغمبر مرسل و ملک مقرب نیست، بلکه این علی بن ابی طالب است.» سپس گروهی دسته دسته به شتاب می آیند و می گویند: «إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ راجِعُونَ. این را برای ما می گفتند، ولی ما باور نمی کردیم؛ ما را نصیحت می کردند، ولی نمی پذیرفتیم. افرادی که این علی را دوست داشته باشند، به دستگیره محکمی چنگ زده اند که در آخرت این چنین نجات پیدا می کنند.»

ای فاطمه! دوست داری بیشتر از این درباره علی بگویم تا بیشتر راغب وی شوی؟» گفت آری. فرمود: «علی از حضرت هارون پیش خدا عزیزتر است، زیرا هارون حضرت موسی را به غضب در آورد، اما علی بن ابی طالب هرگز مرا به غضب در نیاورده است. ای فاطمه! باز هم دوست داری که از مقام علی برای تو شرح دهم؟ گفت آری یا نبی اللَّه! فرمود: «جبرئیل نازل شد و گفت: یا محمّد! از طرف خدا به علی سلام برسان.»

فاطمه از جای برخاست و فرمود: «راضی شدم که خدا پروردگار من باشد و تو ای پدر جان، پیغمبر من باشی و پسر عمویم هم شوهر و ولی من باشد!

**[ترجمه]

أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: أَوْحَی اللَّهُ تَعَالَی إِلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قُلْ لِفَاطِمَةَ لَا تَعْصِی عَلِیّاً فَإِنَّهُ إِنْ غَضِبَ غَضِبْتُ لِغَضَبِهِ.

**[ترجمه]امالی طوسی: از حضرت امام جعفر صادق علیه السّلام روایت می کند که فرمود: «خدای علیم به رسول عظیم الشأن خود وحی کرد که به فاطمه بگو مبادا نسبت به علی نافرمانی کنی! زیرا اگر علی غضب کند، من هم غضب خواهم کرد.»

**[ترجمه]

وَ الَّذِی نَفْسِی بِیَدِهِ مَا أَقْتَبِسُ فِی آلِ مُحَمَّدٍ شَهْراً نَاراً وَ أُعَلِّمُکِ خَمْسَ کَلِمَاتٍ عَلَّمَنِیهِنَّ جَبْرَئِیلُ علیه السلام قَالَتْ یَا رَسُولَ اللَّهِ مَا الْخَمْسُ الْکَلِمَاتُ قَالَ یَا رَبَّ الْأَوَّلِینَ وَ الْآخِرِینَ یَا ذَا الْقُوَّةِ الْمَتِینَ وَ یَا رَاحِمَ الْمَسَاکِینِ وَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ وَ رَجَعَتْ فَلَمَّا أَبْصَرَهَا عَلِیٌّ علیه السلام قَالَ بِأَبِی أَنْتِ وَ أُمِّی مَا وَرَاءَکِ یَا فَاطِمَةُ قَالَتْ ذَهَبْتُ لِلدُّنْیَا وَ جِئْتُ لِلْآخِرَةِ قَالَ عَلِیٌّ علیه السلام خَیْرٌ أَمَامَکِ خَیْرٌ أَمَامَکِ.

**[ترجمه]دعوات راوندی: از سوید ابن غفله روایت می کند که گفت: «علی علیه السّلام دچار تهیدستی شدیدی شد. حضرت زهرای اطهر به حضور رسول اکرم مشرف شد تا در این باره با او سخن بگوید. هنگامی که در زد پیغمبر اعظم فرمود: «من احساس می کنم که حبیبه ام پشت در است! ای ام ایمن، بر خیز ببین کیست؟» وقتی ام ایمن در را باز کرد و فاطمه زهرا داخل شد، پیامبر خدا صلی اللَّه علیه و آله به وی فرمود: «یک موقعی نزد ما آمدی که هیچ وقت نمی آمدی؟» پرسید: «یا رسول اللَّه! غذای ملائکه نزد خدای ما چیست؟» فرمود: «گفتن الحمد اللَّه.» گفت: «غذای ما چیست؟» فرمود: «قسم به حق آن خدایی که جان من در دست قدرت او است، یک ماه تمام است که آتش در خانه ما روشن نشده، (یعنی غذای پختنی در کار نبوده) ولی من پنج کلمه ای را که جبرئیل به من تعلیم داده به تو یاد می دهم.» گفت: «کدام پنج کلمه یا رسول اللَّه؟» فرمود: «بگویا رب الاولین و الآخرین، یا ذا القوة المتین، و یا راحم المساکین، و یا ارحم الراحمین.»

فاطمه اطهر پس از شنیدن این کلمات به خانه برگشت. وقتی چشم حضرت امیر به وی افتاد فرمود: «پدر و مادرم به فدایت! چه خبر آوردی؟» گفت: «من به منظور کار دنیا رفتم، ولی با امر اخروی بازگشتم.» علی علیه السّلام دو مرتبه فرمود: «خیر فراوان نثار تو باد!»

**[ترجمه]

سُفْیَانُ الثَّوْرِیُّ عَنِ الْأَعْمَشِ عَنْ أَبِی صَالِحٍ: فِی قَوْلِهِ وَ إِذَا النُّفُوسُ زُوِّجَتْ (1) قَالَ مَا مِنْ مُؤْمِنٍ یَوْمَ الْقِیَامَةِ إِلَّا إِذَا قَطَعَ الصِّرَاطَ زَوَّجَهُ اللَّهُ عَلَی بَابِ الْجَنَّةِ بِأَرْبَعِ نِسْوَةٍ مِنْ نِسَاءِ الدُّنْیَا وَ سَبْعِینَ أَلْفَ حُورِیَّةٍ مِنْ حُورِ الْجَنَّةِ إِلَّا عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ فَإِنَّهُ زَوَّجَ الْبَتُولَ فَاطِمَةَ فِی الدُّنْیَا وَ هُوَ زَوْجُهَا فِی الْآخِرَةِ فِی الْجَنَّةِ لَیْسَتْ لَهُ زَوْجَةٌ فِی الْجَنَّةِ غَیْرُهَا مِنْ نِسَاءِ الدُّنْیَا لَکِنْ لَهُ فِی الْجِنَانِ سَبْعُونَ أَلْفَ حُوراً لِکُلِّ حُورٍ سَبْعُونَ أَلْفَ خَادِمٍ.

أقول: سیأتی بعض أخبار هذا الباب فی باب غسلها و دفنها علیها السلام.

ص: 154

**[ترجمه]مناقب: از عالم (شاید منظور حضرت صادق یا موسی بن جعفر علیهما السّلام باشد) پرسیده شد: «سوره مبارکه «هل اتی» که در شأن اهل بیت علیهم السّلام نازل شده حاوی هر نعمتی هست، ولی چرا نامی از حورالعین در این سوره برده نشده؟» فرمود: «این نوعی احترام و تجلیل است که خدا از فاطمه زهراکرده است. (زیرا مقام حضرت فاطمه از مقام حورالعین بالاتر است) ابوصالح در تفسیر «وَ إِذَا النُّفُوسُ زُوِّجَتْ» - . تکویر / 1 - ، {و آنگاه که جان ها به هم درپیوندند} می گوید: «روز قیامت هر مؤمنی که از صراط عبور کند، خدای رئوف بر در بهشت چهار زن از زنان دنیا و هفتاد هزار حوریه را به نکاح او در می آورد. فقط حضرت علی بن ابی طالب که زوجه اش در دنیا فاطمه زهرا بوده، در آخرت هم آن حضرت زوجه اش خواهد بود. علی علیه السّلام در بهشت غیر از حضرت زهرا زوجه ای از زنان دنیا نخواهد داشت. ولی امیرالمؤمنین علی در بهشت دارای هفتاد هزار حوریه است که هر یک از ایشان دارای هفتاد هزار خادم هستند.»

مؤلف: برخی از روایات این باب، در باب «غسل و دفن حضرت» خواهد آمد .

**[ترجمه]

**[ترجمه]خصال: از صادق آل محمّد صلی اللَّه علیه و آله و سلم روایت می کند که فرمود: «افرادی که بسیار گریستند پنج نفر بودند: آدم، یعقوب، یوسف، فاطمه، دختر حضرت محمّد صلی اللَّه علیه و آله و علی بن الحسین علیهم السّلام. حضرت آدم به قدری در فراق بهشت گریه کرد که اثر اشک نظیر دو جوی، در دو گونه اش باقی ماند. حضرت یعقوب به اندازه ای از فراق یوسف گریه کرد که بینایی اش را از دست داد و به وی گفته شد: «تَاللَّهِ تَفْتَؤُا تَذْکُرُ یُوسُفَ حَتَّی تَکُونَ حَرَضاً أَوْ تَکُونَ مِنَ الْهالِکِین» - . یوسف / 85 - ،

{به خدا قسم تو تا افسرده نشوی یا خودت را نابود نکنی، یوسف را از خاطر نخواهی برد.} حضرت یوسف به قدری برای پدرش یعقوب گریست که سایر زندانیان به ستوه آمدند و به وی گفتند: «یا شب گریه کن و روز ساکت بمان یا روز گریه کن و شب ساکت باش.» یوسف هم با یکی از پیشنهادهای آنها موافقت کرد.

حضرت فاطمه اطهر به اندازه ای از فراق پیغمبر خدا گریه کرد که اهل مدینه خسته و ناراحت شدند و به او گفتند: «صدای گریه های همیشگی ات ما را اذیت می کند. از این روی حضرت زهرا از مدینه خارج می شد، کنار قبر شهدا می رفت و پس از خالی کردن عقده های قلبی اش به مدینه برمی گشت. حضرت علی بن الحسین علیهم السّلام مدت بیست یا چهل سال بر حضرت حسین گریست. هر غذایی که مقابل آن حضرت می گذاشتند، او به گریه می افتاد. کار آن حضرت به جایی رسید که یکی از غلامانش به وی گفت: «یاابن رسول اللَّه! فدای تو شوم، من می ترسم که خود را (به وسیله کثرت گریه) هلاک گردانی!» فرمود: «قالَ إِنَّما أَشْکُوا بَثِّی وَ حُزْنِی إِلَی اللَّهِ وَ أَعْلَمُ مِنَ اللَّهِ ما لا تَعْلَمُون» - . یوسف / 86 - ، {چاره ای نیست، جز اینکه غم و اندوه خود را به خدا شکایت کنم من از خدا چیزهایی می دانم که شما نمی دانید.} هر گاه که به یاد قتلگاه فرزندان فاطمه علیها السّلام می افتم، گریه راه گلویم را سد می کند.»

امالی صدوق همین روایت را آورده است.

**[ترجمه]

مَا شَرَعَ اللَّهُ فِی التَّنْزِیلِ وَ سَنَّهَا النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله فِی التَّأْوِیلِ وَ لَکِنَّهَا أَحْقَادٌ بَدْرِیَّةٌ وَ تِرَاتٌ أُحُدِیَّةٌ کَانَتْ عَلَیْهَا قُلُوبُ النِّفَاقِ مُکْتَمِنَةً لِإِمْکَانِ الْوُشَاةِ فَلَمَّا اسْتُهْدِفَ الْأَمْرُ أَرْسَلَتْ عَلَیْنَا شَآبِیبَ الْآثَارِ مِنْ مَخِیلَةِ الشِّقَاقِ فَیَقْطَعُ وَتَرَ الْإِیمَانِ مِنْ قِسِیِّ صُدُورِهَا وَ لَبِئْسَ عَلَی مَا وَعَدَ اللَّهُ مِنْ حِفْظِ الرِّسَالَةِ وَ کَفَالَةِ الْمُؤْمِنِینَ أَحْرَزُوا عَائِدَتَهُمْ غُرُورَ الدُّنْیَا بَعْدَ اسْتِنْصَارٍ مِمَّنْ فَتَکَ بِآبَائِهِمْ فِی مَوَاطِنِ الْکَرْبِ وَ مَنَازِلِ الشَّهَادَاتِ.

کان الخبر فی المأخوذ منه مصحفا محرفا و لم أجده فی موضع آخر أصححه به فأوردته علی ما وجدته.

**[ترجمه]مناقب: ام سلمه به حضور حضرت فاطمه اطهر مشرف شد و گفت: «یا بنت رسول اللَّه! امشب را چگونه صبح کردی؟» فرمود: «شب من با افسردگی و اندوه از دست دادن پدرم و مظلوم شدن شوهرم گذشت. پرده او به خدا سوگند که دریده شد؛ کسی که امامتش گرفته شد بر غیر آنچه خداوند در تنزیل تشریع کرده و پیامبر صلی الله علیه و آله سنّت آن را در تأویل گذاشته است، ولی کینه های بدری و تبعات احدی است که دل های نفاق بر آن کمین کرده بود. چون دروغگویان و نمّامان جاگیر شده بودند و چون امامت را هدف گرفتند، نشانه های آثار آن از ابر نفاق فرو ریخت و کمان ایمان را از سینه سخت آن قطع کرد و طبق وعده ای که خداوند داده که رسالت را حفظ می کند و از مؤمنان کفالت می کند، بدین گونه غرور دنیا را به چنگ آوردند پس از پیروزی بر کسی که در جایگاه های سختی و منزل های شهادت پدران اینان را کشته بود.»

مؤلف: این روایت در کتابی که از آن گرفته شده (مناقب) تحریف شده بود و من این روایت را در جای دیگر نیافتم تا با آن تصحیح کنم، لذا همان گونه که یافته ام آوردم.

**[ترجمه]

**[ترجمه]من لا یحضره الفقیه: روایت شده که وقتی پیغمبر خدا از دنیا رحلت کرد، بلال از اذان گفتن خودداری کرد و گفت: «من بعد از پیامبر اسلام برای هیچ کس اذان نخواهم گفت.» یک روز فاطمه زهرا فرمود: «من دوست دارم صدای اذان مؤذن پدرم را بشنوم.» وقتی این سخن به گوش بلال رسید، مشغول گفتن اذان شد. موقعی که بلال دو مرتبه گفت «اللَّه اکبر»، حضرت زهرای اطهر به یاد روزگار پدرش رسول خدا افتاد و نتوانست جلوی گریه اش را بگیرد. وقتی بلال گفت «اشهد ان محمّدا رسول اللَّه»، فاطمه اطهر صیحه ای زد، با صورت به زمین افتادو غش کرد. مردم به بلال گفتند: «از گفتن اذان خودداری کن! زیرا فاطمه دختر پیغمبر از دنیا رفت.» مردم فکر می کردند که فاطمه مرده است. بلال پس از این اتفاق اذان را قطع کرد و آن را نیمه کاره گذاشت. زمانی که فاطمه زهرا به هوش آمد، به بلال گفت: «اذان را تمام کن!» ولی بلال نپذیرفت و به حضرت زهرا گفت: «ای بزرگ ترین زنان! من از اینکه تو هر گاه صدای اذان مرا می شنوی این چنین ناراحت می شوی، بیمناکم.» بنابراین حضرت فاطمه علیها السّلام وی را از این کار معاف کرد.

**[ترجمه]

أَمَا لَعَمْرُ إِلَهِکَ لَقَدْ لَقِحَتْ فَنَظِرَةٌ رَیْثَمَا تُنْتَجُ ثُمَّ احْتَلَبُوا طِلَاعَ الْقَعْبِ دَماً عَبِیطاً وَ ذُعَافاً مُمْقِراً هُنَالِکَ یَخْسَرُ الْمُبْطِلُونَ وَ یُعْرَفُ التَّالُونَ غِبَّ مَا سَنَّ الْأَوَّلُونَ ثُمَّ طِیبُوا عَنْ أَنْفُسِکُمْ أَنْفُساً وَ طَأْمِنُوا لِلْفِتْنَةِ جَأْشاً وَ أَبْشِرُوا بِسَیْفٍ صَارِمٍ وَ هَرْجٍ شَامِلٍ وَ اسْتِبْدَادٍ مِنَ الظَّالِمِینَ یَدَعُ فَیْئَکُمْ زَهِیداً وَ زَرْعَکُمْ حَصِیداً فَیَا حَسْرَتَی لَکُمْ وَ أَنَّی بِکُمْ وَ قَدْ عَمِیَتْ قُلُوبُکُمْ عَلَیْکُمْ أَ نُلْزِمُکُمُوها وَ أَنْتُمْ لَها کارِهُونَ.

ثُمَّ قَالَ وَ حَدَّثَنَا بِهَذَا الْحَدِیثِ أَبُو الْحَسَنِ عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ الْمَعْرُوفُ بِابْنِ مَقْبُرَةَ الْقَزْوِینِیِّ قَالَ أَخْبَرَنَا أَبُو عَبْدِ اللَّهِ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ حَسَنِ بْنِ جَعْفَرِ بْنِ حَسَنِ بْنِ حَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ الْهَاشِمِیُّ قَالَ حَدَّثَنَا عِیسَی بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عُمَرَ بْنِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام قَالَ حَدَّثَنِی أَبِی عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام قَالَ: لَمَّا حَضَرَتْ فَاطِمَةَ علیها السلام الْوَفَاةُ دَعَتْنِی فَقَالَ أَ مُنْفِذٌ أَنْتَ وَصِیَّتِی وَ عَهْدِی قَالَ قُلْتُ بَلَی أُنْفِذُهَا فَأَوْصَتْ إِلَیْهِ وَ قَالَتْ إِذَا أَنَا مِتُّ فَادْفِنِّی لَیْلًا وَ لَا تُؤْذِنَنَّ رَجُلَیْنِ ذَکَرْتُهُمَا قَالَ فَلَمَّا اشْتَدَّتْ عِلَّتُهَا اجْتَمَعَ إِلَیْهَا نِسَاءُ الْمُهَاجِرِینَ وَ الْأَنْصَارُ فَقُلْنَ کَیْفَ أَصْبَحْتِ یَا بِنْتَ رَسُولِ اللَّهِ مِنْ عِلَّتِکِ فَقَالَتْ أَصْبَحْتُ وَ اللَّهِ عَائِفَةً لِدُنْیَاکُمْ وَ ذَکَرَ الْحَدِیثَ نَحْوَهُ.

قال الصدوق رحمه الله سألت أبا أحمد الحسین بن عبد الله بن سعید العسکری عن معنی هذا الحدیث فقال أما قولها صلوات الله علیها عائفة إلی آخر ما ذکره (1) و سنوردها فی تضاعیف ما سنذکره فی شرح الخطبة علی اختلاف روایاتها.

**[ترجمه]معانی الاخبار: از فاطمه دختر امام حسین علیه السّلام روایت کرده است که گوید: آنگاه که بیماری حضرت فاطمه سلام الله علیها دختر رسول خدا سخت شد و بر او چیره گشت، زنان مهاجر و انصار (به قصد عیادت) نزد فاطمه سلام الله علیها گرد آمدند و به او گفتند: «ای دختر رسول خدا! با این بیماری چه می کنی؟» حضرت فرمود: «سوگند به خدا دنیای شما را ناگوار می دانم و با مردانتان بغض و کینه دارم. آنان را به سان لقمه ای که هنوز دندان بر آن ننهاده ای از دهان بیرون افکنده ام و پس از آزمودن آنان، کینه ایشان را به دل گرفته ام. چه زشت است به کندی گراییدن تیزی شمشیر و از کار افتادن نیزه و تزلزل اندیشه. «ما قَدَّمَتْ لَهُمْ أَنْفُسُهُمْ أَنْ سَخِطَ اللَّهُ عَلَیْهِمْ وَ فِی الْعَذابِ هُمْ خالِدُون» - . مائده / 80 - ، {چه بد است آن خشم الهی که خود برای خویش فراهم آورده اند آنان همیشه در عذاب خواهند بود.}

به ناچار آنان را در بند کارهای زشتشان می دانم و ننگ این رخداد بر آنان است. بردگی، نابودی و نفرین بر قوم ستمگر باد! شگفتا از آنان، چگونه از آنان خلافت را از سنگ پایه های پیامبری و جایگاه وحی و آنکه در امر دنیا و دین، دانا و روشن بود دور ساختند. «أَلا ذلِکَ هُوَ الْخُسْرانُ الْمُبِین» - . زمر / 15 - ، {آری به راستی این زیان فراوان و آشکار است.}

ازابوالحسن علی علیه السّلام چه چیزی را نپسندیدند؟ به خدا سوگند آنان بی پروایی شمشیر ابوالحسن، استواری گام ها، سختی کارزار و خشم خدایی او را خوش نداشتند.

به خدا سوگند، اگر آنان از مرکب خلافتی که پیامبر به علی سپرده بود، دست می کشیدند، وی با آن دمساز می گشت و مردم را نرم و آسان راه می برد، آن گونه که نه بینی شتر خلافت آسیب بیند و نه سوارش به رنج افتد، و مردم را به چشمه همواره جوشان و سرشار و سرریز می رساند و آنان را سیراب باز می گرداند، به گونه ای که شگفت زده می شدند، ولیکن او خود جز به قدر فرو نشاندن آتش تشنگی بر نمی گرفت، کمتر از آنکه او را سیراب کند.

آنگاه، تحقیقاً برکت های آسمان و زمین برآنان گشوده می گشت - لیکن اکنون - خداوند آنان را به زودی در دام کرده های خویش، گرفتار خواهد نمود.

بیا و بشنو! که تا زنده ای روزگاران تو را به شگفتی خواهد انداخت و حقّاً آن شگفتی پیامد این حادثه است. شگفتا! به کدامین تکیه گاه پیوستند و به چه دستاویزی چنگ زده اند. بر جای پیشتازان، سفله گان را نشاندند و وازده گان را جایگزین برجستگان کردند. بینی گروهی که «یَحْسَبُونَ أَنَّهُمْ یُحْسِنُونَ صُنْعاً» - . کهف / 104 - «أَلا إِنَّهُمْ هُمُ الْمُفْسِدُونَ وَ لکِنْ لا یَشْعُرُونَ» - . بقره / 12 - «أَ فَمَنْ یَهْدِی إِلَی الْحَقِّ أَحَقُّ أَنْ یُتَّبَعَ أَمَّنْ لا یَهِدِّی إِلَّا أَنْ یُهْدی فَما لَکُمْ کَیْفَ تَحْکُمُون» - . یونس / 35 - ، {می پندارند کار نیکی به انجام رسانده اند» بر خاک باد. «راستی آنان همان فساد پیشگانند لیکن خود نمی دانند»، «آیا آنکه به حق راه یافته است شایسته رهبری است یا آنکه خود راهبر نیست جز اینکه راه را به او بنمایند؟ چیست شما را چگونه داوری می کنید؟}

آگاه باش، سوگند به خداوند که تحقیقاً شتر خلافت آبستن حوادث است، دمی درنگ کنید تا فرزندش را به دنیا آورد. آنگاه از پستان شتر خلافت، جامی لبریز از خون تازه و زهری تلخ بدوشند. «یَخْسَرُ الْمُبْطِلُون» - . جاثیه / 27 - ، {آن هنگام است که باطل پیشه گان زیانمند می شوند.} و آیندگان پیامد آنچه را پیشینیان بنیاد نهادند در خواهند یافت.

آنگاه، باید از خود دست بشویند و خود را به فتنه بسپارند و بر شما بشارت باد به شمشیری برنده و از هم گسسته ای فراگیر و بیداد ستمگران، که اموالتان را کم ارزش خواهند کرد و کشته شما را خویش درو خواهند کرد.

اندوه بر شما، و با شما چه باید کرد که «أَ نُلْزِمُکُمُوها وَ أَنْتُمْ لَها کارِهُون»، - . هود / 28 -

{امر روشن بر شما مشتبه شده است. آیا می توان حقیقت روشن را بر شما تحمیل کرد با اینکه خود نمی خواهید.}

سخن فاطمه زهرا علیها السّلام خطاب به زنان مهاجر و انصار در اینجا به پایان رسید.

سوید بن غفله (یکی از راویان این خطابه) گفته است که زنان، پیام زهرا را بر مردان خویش بازگفتند. پس گروهی از سران مهاجر و انصار برای عذر خواهی به نزد آن حضرت آمدند و گفتند: «ای سرور زنان! اگر ابوالحسن علی علیه السّلام پیش از آنکه ما پیمان خویش را با دیگران محکم سازیم از ما خواسته بود، هرگز از او به دیگری نمی پیوستیم.»

فاطمه زهرا سلام الله علیها فرمود: «از من دست بدارید بعد از این کار زشت جای پوزش نیست و بعد از کوتاهی کردن شما جای کاری نیست.» (چه می شود کرد)

آنگاه شیخ صدوق از علی بن ابی طالب روایت کند که فرمود: چون زمان وفات حضرت زهرا سلام الله علیها فرا رسید، به امام وصیّت کرد و گفت: هنگامی که من مردم، مرا در شب دفن کن و آن دو مرد را که گفتم با خبر مساز. حضرت فرمود: وقتی بیماری فاطمه شدّت گرفت زنان مهاجران و انصار نزد او گرد امدند و از وی پرسیدند: ای دختر رسول خدا با بیماری ات چه می کنی؟ حضرت سلام الله علیها پاسخ داد: سوگند به خدا نسبت به دنیایتان غضبناکم .... و بعد مشابه همین روایت را ذکر کرده است.

شیخ صدوق رحمة الله علیه گوید: از ابا احمد حسین بن عبدالله بن سعید عسکری درباره معنای این روایت پرسیدم. او گفت: امّا گفته حضرت زهرا سلام الله علیها که عألفةً... تا آخر سخنی که شیخ صدوق درباره تفسیر این خطبه نقل می کند.

و ما همه آن سخن را در لابلای شرح خطبه با توجّه به اختلاف روایات آن می آوریم.

**[ترجمه]

وَ شَنَأْتُهُمْ بَعْدَ أَنْ سَبَرْتُهُمْ فَقُبْحاً لِفُلُولِ الْحَدِّ وَ اللَّعِبِ بَعْدَ الْجِدِّ وَ قَرْعِ الصَّفَاةِ وَ صَدْعِ الْقَنَاةِ وَ خَطَلِ الْآرَاءِ وَ زَلَلِ الْأَهْوَاءِ وَ بِئْسَ ما قَدَّمَتْ لَهُمْ أَنْفُسُهُمْ أَنْ سَخِطَ اللَّهُ عَلَیْهِمْ وَ فِی الْعَذابِ هُمْ خالِدُونَ لَا جَرَمَ لَقَدْ قَلَّدْتُهُمْ رِبْقَتَهَا وَ حَمَّلْتُهُمْ أَوْقَتَهَا وَ شَنَنْتُ عَلَیْهِمْ غَارَهَا فَجَدْعاً وَ عَقْراً وَ بُعْداً لِلْقَوْمِ الظَّالِمِینَ وَیْحَهُمْ أَنَّی زَعْزَعُوهَا عَنْ رَوَاسِی الرِّسَالَةِ وَ قَوَاعِدِ النُّبُوَّةِ وَ الدَّلَالَةِ وَ مَهْبِطِ الرُّوحِ الْأَمِینِ وَ الطَّبِینِ بِأُمُورِ الدُّنْیَا وَ الدِّینِ أَلا ذلِکَ هُوَ الْخُسْرانُ الْمُبِینُ وَ مَا الَّذِی نَقَمُوا مِنْ أَبِی الْحَسَنِ نَقَمُوا مِنْهُ وَ اللَّهِ نَکِیرَ سَیْفِهِ وَ قِلَّةَ مُبَالاتِهِ بِحَتْفِهِ وَ شِدَّةَ وَطْأَتِهِ وَ نَکَالَ وَقْعَتِهِ وَ تَنَمُّرَهُ فِی ذَاتِ اللَّهِ وَ تَاللَّهِ لَوْ مَالُوا عَنِ الْمَحَجَّةِ اللَّائِحَةِ وَ زَالُوا عَنْ قَبُولِ الْحُجَّةِ الْوَاضِحَةِ لَرَدَّهُمْ إِلَیْهَا وَ حَمَلَهُمْ عَلَیْهَا وَ لَسَارَ بِهِمْ سَیْراً سُجُحاً لَا یَکْلُمُ خِشَاشُهُ وَ لَا یَکِلُّ سَائِرُهُ وَ لَا یُمَلُّ رَاکِبُهُ وَ لَأَوْرَدَهُمْ مَنْهَلًا نَمِیراً صَافِیاً رَوِیّاً تَطْفَحُ ضَفَّتَاهُ وَ لَا یَتَرَنَّقُ جَانِبَاهُ وَ لَأَصْدَرَهُمْ بِطَاناً وَ نَصَحَ لَهُمْ سِرّاً وَ إِعْلَاناً وَ لَمْ یَکُنْ یُحَلَّی مِنَ الْغِنَی بِطَائِلٍ وَ لَا یَحْظَی مِنَ الدُّنْیَا بِنَائِلٍ غَیْرَ رَیِّ النَّاهِلِ وَ شُبْعَةِ الْکَلِّ وَ لَبَانَ لَهُمُ الزَّاهِدُ مِنَ الرَّاغِبِ وَ الصَّادِقُ مِنَ الْکَاذِبِ وَ لَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُری آمَنُوا وَ اتَّقَوْا لَفَتَحْنا عَلَیْهِمْ بَرَکاتٍ مِنَ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ وَ لکِنْ کَذَّبُوا فَأَخَذْناهُمْ بِما کانُوا یَکْسِبُونَ وَ الَّذِینَ ظَلَمُوا مِنْ هؤُلاءِ سَیُصِیبُهُمْ سَیِّئاتُ ما کَسَبُوا وَ ما هُمْ بِمُعْجِزِینَ أَلَا هَلُمَّ فَاسْتَمِعْ وَ مَا عِشْتَ أَرَاکَ الدَّهْرُ عَجَباً وَ إِنْ تَعْجَبْ فَعَجَبٌ قَوْلُهُمْ لَیْتَ شِعْرِی إِلَی أَیِّ سِنَادٍ اسْتَنَدُوا وَ عَلَی أَیِّ عِمَادٍ اعْتَمَدُوا وَ بِأَیَّةِ عُرْوَةٍ تَمَسَّکُوا وَ عَلَی أَیَّةِ ذُرِّیَّةٍ أَقْدَمُوا وَ احْتَنَکُوا لَبِئْسَ الْمَوْلی وَ لَبِئْسَ الْعَشِیرُ وَ بِئْسَ لِلظَّالِمِینَ بَدَلًا اسْتَبْدَلُوا وَ اللَّهِ الذَّنَابَی بِالْقَوَادِمِ وَ الْعَجُزَ بِالْکَاهِلِ فَرَغْماً لِمَعَاطِسِ قَوْمٍ یَحْسَبُونَ أَنَّهُمْ یُحْسِنُونَ صُنْعاً أَلا إِنَّهُمْ هُمُ الْمُفْسِدُونَ وَ لکِنْ لا یَشْعُرُونَ وَیْحَهُمْ أَ فَمَنْ یَهْدِی إِلَی الْحَقِّ أَحَقُّ أَنْ یُتَّبَعَ أَمَّنْ لا یَهِدِّی إِلَّا أَنْ یُهْدی فَما لَکُمْ کَیْفَ تَحْکُمُونَ أَمَا لَعَمْرِی لَقَدْ لَقِحَتْ فَنَظِرَةٌ رَیْثَمَا تُنْتَجُ ثُمَّ احْتَلَبُوا مِلْ ءَ الْقَعْبِ دَماً عَبِیطاً وَ ذُعَافاً مُبِیداً هُنَالِکَ یَخْسَرُ الْمُبْطِلُونَ وَ یُعْرَفُ التَّالُونَ غِبَّ مَا أُسِّسَ الْأَوَّلُونَ

ص: 160

ثُمَّ طِیبُوا عَنْ دُنْیَاکُمْ أَنْفُساً وَ اطْمَئِنُّوا لِلْفِتْنَةِ جَأْشاً وَ أَبْشِرُوا بِسَیْفٍ صَارِمٍ وَ سَطْوَةِ مُعْتَدٍ غَاشِمٍ وَ بِهَرْجٍ شَامِلٍ وَ اسْتِبْدَادٍ مِنَ الظَّالِمِینَ یَدَعُ فَیْئَکُمْ زَهِیداً وَ جَمْعَکُمْ حَصِیداً فَیَا حَسْرَةً لَکُمْ وَ أَنَّی بِکُمْ وَ قَدْ عَمِیَتْ عَلَیْکُمْ أَ نُلْزِمُکُمُوها وَ أَنْتُمْ لَها کارِهُونَ قَالَ سُوَیْدُ بْنُ غَفَلَةَ فَأَعَادَتِ النِّسَاءُ قَوْلَهَا علیها السلام عَلَی رِجَالِهِنَّ فَجَاءَ إِلَیْهَا قَوْمٌ مِنْ وُجُوهِ الْمُهَاجِرِینَ وَ الْأَنْصَارِ مُعْتَذِرِینَ وَ قَالُوا یَا سَیِّدَةَ النِّسَاءِ لَوْ کَانَ أَبُو الْحَسَنِ ذَکَرَ لَنَا هَذَا الْأَمْرَ مِنْ قَبْلِ أَنْ نُبْرِمَ الْعَهْدَ وَ نُحَکِّمَ الْعَقْدَ لَمَا عَدَلْنَا عَنْهُ إِلَی غَیْرِهِ فَقَالَتْ علیها السلام إِلَیْکُمْ عَنِّی فَلَا عُذْرَ بَعْدَ تَعْذِیرِکُمْ وَ لَا أَمْرَ بَعْدَ تَقْصِیرِکُمْ.

**[ترجمه]احتجاج: از سوید بن غفله نقل می کند که فرمود: «موقعی که بیماری حضرت زهرای اطهر شدت گرفت، زنان مهاجرین و انصار در اطراف او گرد آمدند و به وی گفتند: «ای دختر رسول خدا! امشب را با بیماری ات چگونه صبح کردی؟» فرمود: «در عین حالی که از دنیای شما بیزارم، دشمن مردان شمایم. من آنان را پس از اینکه آزمایش کردم از نزد خویشتن راندم. من ایشان را بعد از اینکه آزمودم، ملول و محکوم کردم. چقدر قبیح است که تیزی شمشیرشان کند شده و پس از جدّ به بازی گرفتن و کوبیدن سنگ و شکافتن نیزه و تزلزل اندیشه ها و لغزش هوا ها، چه بد آنچه که پیشاپیش برای خود تدارک دیدند، و آن چیز این است که خدای قهار بر آنها خشم گرفت و دائما در عذاب خواهند بود. آنها مقام خلافت را به خود بستند و سنگینی بار آن را بر دوش خود گذاشتند و دامنه غارت های خود را گسترش دادند. افراد ظالم و ستمکار دچار دماغ سوختگی و قطع اعضا و محرومیت خواهند شد. وای بر ایشان که مقام خلافت را از خاندان رسالت، پایه های نبوت و هدایت، مهبط روح الامین و آن کسی که از امور دین و دنیا آگاه بود (یعنی علی علیه السّلام)، غصب و دور کردند.

آگاه باشید! همانا این عمل یک زیانکاری آشکار است. چه چیزی را از ابوالحسن علی علیه السّلام بد دانستند به خدا سوگند از شمشیر او، نهراسیدن از مرگ، جنگاوری بی امان، عقاب و جدال و غضب کردن برای خدای او بدشان می آید. به خدا قسم که اگر آنان بعد از واگذاری مقام خلافت را به علی، از طریق واضح و حق و قبول حجت و برهان روشن منحرف و رویگردان می شدند، علی ایشان را به راه راست و حق راهنمایی و هدایت می کرد و آنان را به آرامش می رساند؛ محل لجام او مجروح نمی شد؛ راننده وی رنج نمی برد؛ سوار او ملول نمی شد؛ علی آنان را به سر چشمه ای می رساند که صاف و گوارا باشد؛ دو طرف آن پر می شد، دو طرف آن گل آلود نمی شد؛ آنها را از پر خوری بازمی داشت؛ در خلوت و جلوت آنان را نصیحت می کرد؛ از دنیا و مادیات آن فایده ای نمی برد؛ از دنیا از چیزی برخوردار نمی شد، مگر به قدری که شخص تشنه آب بنوشد و شخص گرسنه قوت لا یموت برگیرد.

علی شخص زاهد و دروغگو و راستگو را به ایشان معرفی می کرد. خدا می فرماید: «وَ لَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُری آمَنُوا وَ اتَّقَوْا لَفَتَحْنا عَلَیْهِمْ بَرَکاتٍ مِنَ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ وَ لکِنْ کَذَّبُوا فَأَخَذْناهُمْ بِما کانُوا یَکْسِبُونَ» - . اعراف / 96 - «وَ الَّذِینَ ظَلَمُوا مِنْ هؤُلاءِ سَیُصِیبُهُمْ سَیِّئاتُ ما کَسَبُوا وَ ما هُمْ بِمُعْجِزِین» - . زمر / 51 - ، {اگر اهل قریه ها ایمان می آوردند و پرهیزکار می شدند، ما برکات آسمان و زمین را برای ایشان می فرستادیم، ولی افسوس که حق را تکذیب کردند و ما آنان را به جزای اعمال زشت و ناپسندشان رساندیم. در میان این عده آن افرادی که ظلم و ستم کردند، به زودی به جزای اعمال خود خواهند رسید و معجزه و قدرتی هم نخواهند داشت.}

بیا و بشنو! در طول عمرت روزگار مطالب شگفت آوری را به تو نشان خواهد داد! اگر تعجب می کنی، از سخنان آنان تعجب کن! کاش من می دانستم که ایشان به چه سندی استناد کردند؟ به چه تکیه گاهی اعتماد کردند؟ به چه دستگیره ای چنگ زدند؟ بر علیه چه خاندانی قیام کردند! چه سرپرست و همدم بدی برگزیدند! افراد ظالم بد چیزی را برگزیدند! به خدا قسم که دنباله روان را با پیشتازان عوض کردند و عقب افتادگان را با برآمدگان. سوخته باد دماغ گروهی که گمان می کنند عمل نیکویی انجام دادند! بدانید که ایشان فساد می کنند، ولی نمی دانند. وای بر ایشان! آیا باید از کسی پیروی کرد که مردم را به راه حق راهنمایی می کند یا از پی کسی رفت که نمی تواند بشر را هدایت کند؟

شما را چه شده؟ چگونه قضاوت می کنید؟ به جان خودم قسم که فتنه آنان باردار حوادثی است، در انتظار باشید تا ببینید چه ثمری از آن حاصل می شود. سپس آن را نظیر یک قدح، پر از خون تازه و زهر کشنده کردند. در آن موقع است که طرفداران باطل دچار خسارت خواهند شد و بنیانگذار پیشینیان را خواهند شناخت. سپس از دنیای خود درگذرید و مطمئن باشید که گرفتار فتنه خواهید شد. مژده باد شما را به شمشیری برنده و ظلمی شدید، به فتنه ای عمومی و استبدادی از ستمکاران که اندکی شما را واگذار می کنند، آنگاه هستی شما را به یغما می برد. وا حسرتا بر شما! در کجا هدایت می شوید؟ در صورتی که هدایت از شما رخت بربست. آیا ما می توانیم شما را ملزم و مجبور به راه راست کنیم، در صورتی که شما از راه راست بیزارید؟»

سوید بن غفله گوید: زنان گفته حضرت را بر مردانشان بازگو کردند. دسته ای از شخصیت های مهاجر و انصار نزد حضرت آمده و عذر خواهی کردند و گفتند: «ای سرور زنان! اگر ابوالحسن این موضوع را برای ما پیش از آنکه پیمان را محکم کنیم و عقد وفاداری با دیگران را استحکام بخشین می گفت، ما از او به دیگری رو نمی کردیم.» حضرت زهرا سلام الله علیها فرمود: «از من دور شوید! عذری نمی ماند پس از تقصیر شما و امری نیست پس از کوتاهی شما.»

**[ترجمه]

تَطْفَحُ ضَفَّتُهُ وَ لَأَصْدَرَهُمْ بِطَاناً قَدْ خَثَرَ بِهِمُ الرَّیُّ غَیْرَ مُتَحَلٍّ بِطَائِلٍ إِلَّا تَغَمُّرَ النَّاهِلِ وَ رَدْعَ سَوْرَةِ سَغَبٍ وَ لَفُتِحَتْ عَلَیْهِمْ بَرَکاتٍ مِنَ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ وَ سَیَأْخُذُهُمُ اللَّهُ بِمَا کَانُوا یَکْسِبُونَ فَهَلُمَّ فَاسْمَعْ فَمَا عِشْتَ أَرَاکَ الدَّهْرُ عَجَباً وَ إِنْ تَعْجَبْ بَعْدَ الْحَادِثِ فَمَا بَالُهُمْ بِأَیِّ سَنَدٍ اسْتَنَدُوا أَمْ بِأَیَّةِ عُرْوَةٍ تَمَسَّکُوا لَبِئْسَ الْمَوْلی وَ لَبِئْسَ الْعَشِیرُ وَ بِئْسَ لِلظَّالِمِینَ بَدَلًا اسْتَبْدَلُوا الذُّنَابَی بِالْقَوَادِمِ وَ الْحَرُونَ بِالْقَاحِمِ وَ الْعَجُزَ بِالْکَاهِلِ فَتَعْساً لِقَوْمٍ یَحْسَبُونَ أَنَّهُمْ یُحْسِنُونَ صُنْعاً أَلا إِنَّهُمْ هُمُ الْمُفْسِدُونَ وَ لکِنْ لا یَشْعُرُونَ أَ فَمَنْ یَهْدِی إِلَی الْحَقِّ أَحَقُّ أَنْ یُتَّبَعَ أَمَّنْ لا یَهِدِّی إِلَّا أَنْ یُهْدی فَما لَکُمْ کَیْفَ تَحْکُمُونَ لَقِحَتْ فَنَظِرَةٌ رَیْثَمَا تُنْتَجُ ثُمَّ احْتَلَبُوا طِلَاعَ الْقَعْبِ دَماً عَبِیطاً وَ ذُعَافاً مُبِیداً هُنَالِکَ یَخْسَرُ الْمُبْطِلُونَ وَ یَعْرِفُ التَّالُونَ غِبَّ مَا أَسَّسَ الْأَوَّلُونَ ثُمَّ طِیبُوا بَعْدَ ذَلِکَ عَنْ أَنْفُسِکُمْ لِفِتَنِهَا ثُمَّ اطْمَئِنُّوا لِلْفِتْنَةِ جَأْشاً وَ أَبْشِرُوا بِسَیْفٍ صَارِمٍ وَ هَرْجٍ دَائِمٍ شَامِلٍ وَ اسْتِبْدَادٍ مِنَ الظَّالِمِینَ فَزَرَعَ فَیْئُکُمْ زَهِیداً وَ جَمَعَکُمْ حَصِیداً فَیَا حَسْرَةً لَهُمْ وَ قَدْ عَمِیَتْ عَلَیْهِمُ الْأَنْبَاءُ أَ نُلْزِمُکُمُوها وَ أَنْتُمْ لَها کارِهُونَ.

**[ترجمه]امالی طوسی: از ابن عباس روایت کرده که گوید: زنان مهاجر و انصار خدمت فاطمه دختر رسول خدا صلی الله علیه و آله آمدند و در بیماری اش از او عیادت کردند و گفتند: «سلام بر تو ای دختر رسول خدا! چگونه ای؟»

حضرت فرمود: سوگند به خدا دنیای شما را ناگوار می دانم و با مردانتان بغض و کینه دارم. آنان را به سان لقمه ای که هنوز دندان بر آن ننهاده ای، از دهان بیرون افکنده ام و پس از آزمودن آنان کینه ایشان را به دل گرفته ام.

چه زشت است سستی رأی بودن و تزلزل در گفتار و از کار افتادن نیزه؛ {چه بد است آن خشم الهی که خود برای خویش فراهم آورده اند آنان همیشه در عذاب خواهند بود.}

به ناچار آنان را در بند کارهای زشتشان می دانم و ننگ این رخداد بر آنان است. بردگی، نابودی برای قوم ستمگر باد!

شگفتا از آنان! چگونه آنان خلافت را از ابوالحسن دور ساختند. به خدا سوگند از ابوالحسن تنها بی پروایی شمشیر و سختی کارزار و خشم خدایی او را خوش نداشتند. به خدا سوگند اگر آنان از مرکب خلافتی که پیامبر به علی سپرده بود دست می کشیدند و با علی می شدند، وی با آن دمساز می گشت و آنگاه مردم را نرم و آسان راه می برد، چرا که اوست پایه های نبوّت و سنگ پایه های رسالت و جایگاه روح الامین و آنکه در امر دنیا و دین و آخرت روشن بود. {آری به راستی این زیان فراوان و آشکار است.}

به خدا سوگند بینی شتر خلافت آسیب نمی دید و سوار آن به رنج نمی افتاد و وی مردم را به چشمه سیراب و همواره جوشان و سر ریز وارد می کرد و آنان را سیراب بیرون می آورد، به گونه ای که از سیرابی سنگین شده باشند. ولیکن او خود جز کفی از آب و جز به قدر فرو نشاندن شدّت گرسنگی بر نمی گرفت. آنگاه تحقیقاً برکت های آسمان و زمین برآنان گشوده می گشت. لیکن اکنون خداوند آنان را به زودی در دام کرده های خویش گرفتار خواهد نمود. بیا و بشنو! که تا زنده ای روزگاران تو را به شگفتی خواهد انداخت و حقّاً آن شگفتی پیامد این حادثه است. شگفتا! به کدامین تکیه گاه پیوستند و به چه دستاویزی چنگ زده اند! «لَبِئْسَ الْمَوْلی وَ لَبِئْسَ الْعَشِیرُ وَ بِئْسَ لِلظَّالِمِینَ بَدَلا» - . حج / 13 - ، {بد سرپرستی و بد گروه همراهی است و بد جایگزینی است برای ستمگران.}

بر جای پیشتازان، سفله گان را نشاندند و چموش عصیانگر را با شجاع آماده عوض کردند و وازده گان را جایگزین برجسته گان کردند. نابود باد گروهی که می پندارند کار نیکی به انجام رسانده اند! راستی آنان همان فساد پیشگانند، لیکن خود نمی دانند {آیا آنکه به حق راه یافته است شایسته رهبری است یا آنکه خود راهبر نیست جز اینکه راه را به او بنمایند؟ چیست شما را چگونه داوری می کنید؟}

تحقیقاً شتر خلافت آبستن حوادث است، درنگ تا فرزندش را به دنیا بیاورد! آنگاه از پستان شتر خلافت جامی لبریز از خون تازه و زهری تلخ بدوشند {آن هنگام است که باطل پیشه گان زیانمند می شوند.} و آیندگان پیامد آنچه را پیشینیان بنیاد نهادند، درخواهند یافت.

آنگاه، باید از خود دست بشویید و خود را به فتنه بسپارید. و بر شما بشارت باد به شمشیری برنده و از هم گسسته ای فراگیر و دائم و بیداد ستمگران، که اموالتان را به ناحق می گیرند و آنچه جمع کردید را درو می سازند.

اندوه بر آنان! {امر روشن بر آنان مشتبه شده. آیا می توان حقیقت روشن را بر شما تحمیل کرد با اینکه خود نمی خواهید.}

**[ترجمه]

بالضم إذا عضضته و شنأه کمنعه و سمعه أبغضه و سبرتهم أی اختبرتهم فعلی ما فی أکثر الروایات المعنی طرحتهم و أبغضتهم بعد امتحانهم و مشاهدة سیرتهم و أطوارهم و علی روایة الصدوق المعنی أنی کنت عالمة بقبح سیرتهم و سوء سریرتهم فطرحتهم ثم لما اختبرتهم شنئتهم و أبغضتهم أی تأکد إنکاری بعد الاختبار و یحتمل أن یکون الأول إشارة إلی شناعة أطوارهم الظاهرة و الثانی إلی خبث سرائرهم الباطنة.

قولها علیها السلام فقبحا لفلول الحد إلی قولها خالدون قبحا بالضم مصدر حذف فعله إما من قولهم قبحه الله قبحا أو من قبح بالضم قباحة فحرف الجر علی الأول داخل علی المفعول و علی الثانی علی الفاعل و الفلول بالضم جمع فل بالفتح و هو الثلمة و الکسر فی حد السیف و حکی الخلیل فی العین أنه یکون مصدرا و لعله أنسب بالمقام و حد الشی ء شباته و حد الرجل بأسه و الخور بالفتح و التحریک الضعف و القناة الرمح و الخطل بالتحریک المنطق الفاسد المضطرب و خطل الرأی فساده و اضطرابه.

قولها علیها السلام اللعب بعد الجد أی أخذتم دینکم باللعب و الباطل بعد أن کنتم مجدین فیه آخذین بالحجة.

قولها علیها السلام و قرع الصفاة الصفاة الحجر الأملس أی جعلتم أنفسکم مقرعا لخصامکم حتی قرعوا صفاتکم أیضا قال الجزری فی حدیث معاویة یضرب صفاتها بمعوله و هو تمثیل أی اجتهد علیه و بالغ فی امتحانه و اختباره و منه الحدیث لا یقرع لهم صفاة أی لا ینالهم أحد بسوء انتهی.

أقول: لا یبعد أن یکون کنایة عن عدم تأثیر حیلتهم بعد ذلک و فلول حدهم کما أن من یضرب السیف علی الصفاة لا یؤثر فیها و یفل السیف.

و صدع القناة شقها و السامة الملال و قَالَ الْجَزَرِیُّ فِی حَدِیثِ عَلِیٍّ: إِیَّاکَ وَ مُشَاوَرَةَ النِّسَاءِ فَإِنَّ رَأْیَهُنَّ إِلَی أَفْنٍ.

الأفن النقص و رجل أفن و مأفون أی ناقص العقل و قوله تعالی أَنْ سَخِطَ اللَّهُ هو المخصوص بالذم أو علة الذم و المخصوص محذوف أی لبئس شیئا ذلک لأن کسبهم السخط و الخلود.

ص: 163

قولها علیها السلام لا جرم لقد قلدتهم ربقتها لا جرم کلمة تورد لتحقیق الشی ء و الربقة فی الأصل عروة فی حبل تجعل فی عنق البهیمة أو یدها تمسکها و یقال للحبل الذی تکون فیه الربقة ربق و تجمع علی ربق و رباق و أرباق و الضمیر فی ربقتها راجع إلی الخلافة المدلول علیه بالمقام أو إلی فدک أو حقوق أهل البیت علیهم السلام أی جعلت إثمها لازمة لرقابهم کالقلائد.

قولها و شننت علیهم غارها الشن رش الماء رشا متفرقا و السن بالمهملة الصب المتصل و منه قولهم شنت علیهم الغارة إذا فرقت علیهم من کل وجه.

قولها و حملتهم أوقتها قال الجوهری الأوق الثقل یقال ألقی علیه أوقه و قد أوقته تأویقا أی حملته المشقة و المکروه.

قولها علیها السلام فجدعا و عقرا الجدع قطع الأنف أو الأذن أو الشفة و هو بالأنف أخص و یکون بمعنی الحبس و العقر بالفتح الجرح و یقال فی الدعاء علی الإنسان عقرا له و حلقا أی عقر الله جسده و أصابه بوجع فی حلقه و أصل العقر ضرب قوائم البعیر أو الشاة بالسیف ثم اتسع فیه فاستعمل فی القتل و الهلاک و هذه المصادر یجب حذف الفعل منها و السحق بالضم البعد.

قولها علیها السلام ویحهم أنی زحزحوها عن رواسی الرسالة ویح کلمة تستعمل فی الترحم و التوجع و التعجب و الزحزحة التنحیة و التبعید و الزعزعة التحریک و الرواسی من الجبال الثوابت الرواسخ و قواعد البیت أساسه.

قولها علیها السلام و الطبین هو بالطاء المهملة و الباء الموحدة الفطن الحاذق.

قولها علیها السلام و ما نقموا من أبی الحسن إلی قولها فی ذات الله و فی کشف الغمة و ما الذی نقموا من أبی الحسن یقال نقمت علی الرجل کضربت و قال الکسائی کعلمت لغة أی عتبت علیه و کرهت شیئا منه و التنکیر الإنکار و التنکر التغیر عن حال یسرک إلی حال تکرهها و الاسم النکیر و ما هنا یحتمل المعنیین و الأول أظهر أی إنکار سیفه فإنه علیه السلام کان لا یسل سیفه إلا لتغییر المنکرات و الوطأة الأخذة الشدیدة و الضغطة و أصل الوطء الدوس بالقدم

ص: 164

و یطلق علی الغزو و القتل لأن من یطأ الشی ء برجلیه فقد استقصی فی هلاکه و إهانته و النکال العقوبة التی تنکل الناس و الوقعة صدمة الحرب و تنمر فلان أی تغیر و تنکر و أوعد لأن النمر لا تلقاه أبدا إلا متنکرا غضبان.

قولها فی ذات الله قال الطیبی ذات الشی ء نفسه و حقیقته و المراد ما أضیف إلیه و قال الطبرسی فی قوله تعالی وَ أَصْلِحُوا ذاتَ بَیْنِکُمْ کنایة عن المنازعة و الخصومة و الذات هی الخلقة و البنیة یقال فلان فی ذاته صالح أی فی خلقته و بنیته یعنی أصلحوا نفس کل شی ء بینکم أو أصلحوا حال کل نفس بینکم و قیل معناه و أصلحوا حقیقة وصلکم و کذلک معنی اللهم أصلح ذات البین أی أصلح الحال التی بها یجتمع المسلمون انتهی.

أقول: فالمراد بقولها فی ذات الله أی فی الله و لله بناء علی أن المراد بالذات الحقیقة أو فی الأمور و الأحوال التی تتعلق بالله من دینه و شرعه و غیر ذلک کقوله تعالی إِنَّهُ عَلِیمٌ بِذاتِ الصُّدُورِ أی المضمرات التی فی الصدور. قولها علیها السلام و تالله لو مالوا أی بعد أن مکنوه فی الخلافة قولها علیها السلام و تالله لو تکافوا إلی قولها بما کانوا یکسبون التکاف تفاعل من الکف و هو الدفع و الصرف و الزمام ککتاب الخیط الذی یشد فی البرة أو الخشاش ثم یشد فی طرفه المقود و قد یسمی المقود زماما و نبذه أی طرحه و فی الصحاح اعتلقه أی أحبه و لعله هنا بمعنی تعلق به و إن لم أجد فیما عندنا من کتب اللغة.

و السجح بضمتین اللین السهل و الکلم الجرح و الخشاش بکسر الخاء المعجمة ما یجعل فی أنف البعیر من خشب و یشد به الزمام لیکون أسرع لانقیاده و تعتعت الرجل أی أقلقته و أزعجته.

و المنهل المورد و هو عین ماء ترده الإبل فی المراعی و تسمی المنازل التی فی المفاوز علی طرق السفار مناهل لأن فیها ماء قاله الجوهری و قال ماء نمیر أی ناجع عذبا کان أو غیره و قال الصدوق نقلا عن الحسین بن عبد الله بن

ص: 165

سعید العسکری النمیر الماء النامی فی الجسد(1) و قال الجوهری الروی سحابة عظیمة القطر شدیدة الوقع و یقال شربت شربا رویا و الفضفاض الواسع یقال ثوب فضفاض و عیش فضفاض و درع فضفاضة و ضفتا النهر بالکسر و قیل و بالفتح أیضا جانباه و تطفح أی تمتلئ حتی تفیض.

و رنق الماء کفرح و نصر و ترنق کدر و صار الماء رونقة غلب الطین علی الماء و الترنوق الطین الذی فی الأنهار و المسیل فالظاهر أن المراد بقولها و لا یترنق جانباه أنه لا ینقص الماء حتی یظهر الطین و الحمأ من جانبی النهر و یتکدر الماء بذلک و بطن کعلم عظم بطنه من الشبع و منه الحدیث تغدو خماصا و تروح بطانا و المراد عظم بطنهم من الشرب.

و تحیر الماء أی اجتمع و دار کالمتحیر یرجع أقصاه إلی أدناه و یقال تحیرت الأرض بالماء إذا امتلأت و لعل الباء بمعنی فی أی تحیر فیهم الری أو للتعدیة أی صاروا حیاری لکثرة الری و الری بالکسر و الفتح ضد العطش.

و فی روایة الشیخ قد خثر بالخاء المعجمة و الثاء المثلثة أی أثقلهم من قولک أصبح فلان خاثر النفس أی ثقیل النفس غیر طیب و لا نشیط و حلی منه بخیر کرضی أی أصاب خیرا و قال الجوهری قولهم لم یحل منها بطائل أی لم یستفد منها کثیر فائدة و التحلی التزین و الطائل الغناء و المزیة و السعة و الفضل و التغمر هو الشرب دون الری مأخوذ من الغمر بضم الغین المعجمة و فتح المیم و هو القدح الصغیر.

و الناهل العطشان و الریان و المراد هنا الأول و الردع الکف و الدفع و الردعة الدفعة منه و فی جمیع الروایات سوی معانی الأخبار سورة الساغب و فیه شررة الساغب و لعله من تصحیف النساخ و الشرر ما یتطایر من النار و لا

ص: 166

یبعد أن یکون من الشره بمعنی الحرص.

و سورة الشی ء بالفتح حدته و شدته و السغب الجوع.

و قال الفیروزآبادی الحظوة بالضم و الکسر و الحظة کعدة المکانة و الحظ من الرزق و حظی کل واحد من الزوجین عند صاحبه کرضی و النائل العطیة و لعل فیه شبه القلب.

و قال الفیروزآبادی الکافل العائل و الذی لا یأکل أو یصل الصیام و الضامن انتهی.

أقول: یمکن أن یکون هنا بکل من المعنیین الأولین و یحتمل أن یکون بمعنی کافل الیتیم فإنه لا یحل له الأکل إلا بقدر البلغة و حاصل المعنی أنه لو منع کل منهم الآخرین عن الزمام الذی نبذه رسول الله صلی الله علیه و آله و هو تولی أمر الأمة لتعلق به أمیر المؤمنین علیه السلام أو أخذه محبا له و لسلک بهم طریق الحق من غیر أن یترک شیئا من أوامر الله أو یتعدی حدا من حدوده و من غیر أن یشق علی الأمة و یکلفهم فوق طاقتهم و وسعهم و لفازوا بالعیش الرغید فی الدنیا و الآخرة و لم یکن ینتفع من دنیاهم و ما یتولی من أمرهم إلا بقدر البلغة و سد الخلة.

قولها علیها السلام ألا هلم فاسمع فی روایة ابن أبی الحدید ألا هلمن فاسمعن و ما عشتن أراکن الدهر عجبا إلی أی لجإ لجئوا و استندوا و بأی عروة تمسکوا لَبِئْسَ الْمَوْلی وَ لَبِئْسَ الْعَشِیرُ و ل بِئْسَ لِلظَّالِمِینَ بَدَلًا قال الجوهری هلم یا رجل بفتح المیم بمعنی تعال یستوی فیه الواحد و الجمع و التأنیث فی لغة أهل الحجاز و أهل نجد یصرفونها فیقولون للاثنین هلما و للجمع هلموا و للمرأة هلمی و للنساء هلممن و الأول أفصح و إذا أدخلت علیه النون الثقیلة قلت هلمن یا رجل و للمرأة هلمن بکسر المیم و فی التثنیة هلمان للمؤنث و المذکر جمیعا و هلمن یا رجال بضم المیم و هلممنان یا نسوة انتهی و علی الروایات الأخر الخطاب عام.

قولها و ما عشتن أی أراکن الدهر شیئا عجیبا لا یذهب عجبه و غرابته

ص: 167

مدة حیاتکن أو یتجدد لکن کل یوم أمر عجیب متفرع علی هذا الحادث الغریب.

و قال الجوهری شعرت بالشی ء أشعر به شعرا أی فطنت له و منه قولهم لیت شعری أی لیتنی علمت و اللجأ محرکة الملاذ و المعقل کالملجأ و لجأت إلی فلان إذا استندت إلیه و اعتضدت به و السناد ما یستند إلیه. و قال الجوهری احتنک الجراد الأرض أی أکل ما علیها و أتی علی نبتها و قوله تعالی حاکیا عن إبلیس لَأَحْتَنِکَنَّ ذُرِّیَّتَهُ (1) قال الفراء یرید لأستولین علیهم و المراد بالذریة ذریة الرسول صلی الله علیه وآله.

و المولی الناصر و المحب و العشیر الصاحب المخالط المعاشر و ل بِئْسَ لِلظَّالِمِینَ بَدَلًا أی بئس البدل من اختاروه علی إمام العدل و هو أمیر المؤمنین علیه السلام.

قولها علیها السلام استبدلوا إلی قولها کیف تحکمون الذنابی بالضم ذنب الطائر و منبت الذنب و الذنابی فی الطائر أکثر استعمالا من الذنب و فی الفرس و البعیر و نحوهما الذنب أکثر و فی جناح الطائر أربع ذنابی بعد الخوافی و هی ما دون الریشات العشر من مقدم الجناح التی تسمی قوادم و الذنابی من الناس السفلة و الأتباع.

و الحرون فرس لا ینقاد و إذا اشتدت به الجری وقف و قحم فی الأمر قحوما رمی بنفسه فیه من غیر رویة استعیر الأول للجبان و الجاهل و الثانی للشجاع و العالم بالأمور الذی یأتی بها من غیر احتیاج إلی ترو و تفکر و العجز کالعضد مؤخر الشی ء یؤنث و یذکر و هو للرجل و المرأة جمیعا و الکاهل الحارک و هو ما بین الکتفین و کاهل القوم عمدتهم فی المهمات و عدتهم للشدائد و الملمات و رغما مثلثة مصدر رغم أنفه أی لصق بالرغام بالفتح و هو التراب و رغم الأنف یستعمل فی الذل و العجز عن الانتصار و الانقیاد علی کره و المعاطس جمع معطس بالکسر و الفتح و هو الأنف و قرئ فی الآیة یهدی بفتح الهاء و کسرها و تشدید

ص: 168

الدال فأصله یهتدی و بتخفیف الدال و سکون الهاء.

قولها علیها السلام أما لعمر إلهک إلی آخر الخبر و فی بعض نسخ ابن أبی الحدید أما لعمر الله و فی بعضها أما لعمر إلهکن و العمر بالفتح و الضم بمعنی العیش الطویل و لا یستعمل فی القسم إلا العمر بالفتح و رفعه بالابتداء أی عمر الله قسمی و معنی عمر الله بقاؤه و دوامه.

و لقحت کعلمت أی حملت و الفاعل فعلتهم أو فعالهم أو الفتنة أو الأزمنة و النظرة بفتح النون و کسر الظاء التأخیر و اسم یقوم مقام الإنظار و نظرة إما مرفوع بالخبریة و المبتدأ محذوف کما فی قوله تعالی فَنَظِرَةٌ إِلی مَیْسَرَةٍ(1) أی فالواجب نظرة و نحو ذلک و إما منصوب بالمصدریة أی انتظروا أو انظروا نظرة قلیلة و الأخیر أظهر کما اختاره الصدوق.

و ریثما تنتج أی قدر ما تنتج یقال نتجت الناقة علی ما لم یسم فاعله تنتج نتاجا و قد نتجها أهلها نتجا و أنتجت الفرس إذا حان نتاجها.

و القعب قدح من خشب یروی الرجل أو قدح ضخم و احتلاب طلاع القعب هو أن یمتلئ من اللبن حتی یطلع عنه و یسیل و العبیط الطری و الذعاف کغراب السم و المقر بکسر القاف الصبر و ربما یسکن و أمقر أی صار مرا و المبید المهلک و أمضه الجرح أوجعه و غب کل شی ء عاقبته و طاب نفس فلان بکذا أی رضی به من دون أن یکرهه علیه أحد و طاب نفسه عن کذا أی رضی ببذله.

و نفسا منصوب علی التمیز و فی کتاب ناظر عین الغریبین (2) طمأنته سکنته فاطمأن و الجأش مهموزا النفس و القلب أی اجعلوا قلوبکم مطمئنة لنزول الفتنة و السیف الصارم القاطع و الغشم الظلم و الهرج الفتنة و الاختلاط و فی روایة ابن أبی الحدید و قرح شامل فالمراد بشمول القرح إما للأفراد

ص: 169

أو للأعضاء.

و الاستبداد بالشی ء التفرد به و الضمیر المرفوع فی یدع راجع إلی الاستبداد و الفی ء الغنیمة و الخراج و ما حصل للمسلمین من أموال الکفار من غیر حرب و الزهید القلیل و الحصید المحصود و علی روایة زرعکم کنایة عن أخذ أموالهم بغیر حق و علی روایة جمعکم یحتمل ذلک و أن یکون کنایة عن قتلهم و استئصالهم.

و أنی بکم أی و أنی تلحق الهدایة بکم و عمیت علیکم بالتخفیف أی خفیت و التبست و بالتشدید علی صیغة المجهول أی لبست و قرئ فی الآیة بهما.

و الضمائر فیها قیل هی راجعة إلی الرحمة المعبر عن النبوة بها و قیل إلی البینة و هی المعجزة أو الیقین و البصیرة فی أمر الله و فی المقام یحتمل رجوعها إلی رحمة الله الشاملة للإمامة و الاهتداء إلی الصراط المستقیم بطاعة إمام العدل أو إلی الإمامة الحقة و طاعة من اختاره الله و فرض طاعته أو إلی البصیرة فی الدین و نحوها و إلیکم عنی أی کفوا و أمسکوا و قولها بعد تعذیرکم أی تقصیرکم و المعذر المظهر للعذر اعتلالا من غیر حقیقة.

**[ترجمه]مؤلف: صاحب کشف الغمّه هر دو روایتی را که صدوق آورده، از کتاب سقیفه با حذف سند روایت کرده است. و ابن ابی الحدید نیز در شرح نهج البلاغه، از احمد بن عبد العزیز جوهری، از محمد بن زکریا، از محمد بن عبد الرحمن تا پایان آنچه که صدوق آورده را روایت کرده است و تنها ما به این دلیل تکرار این روایات را آورده ایم چون بین روایات، اختلاف بسیار بود و شدید. این روایات مهم بود و این را علاوه بر آنچه صدوق آورده شرح می کنیم، چرا که بیشتر بندهای آن نیاز به شرح و بیان دارد و از خدا کمک می طلبیم.

عائفةً: یعنی «کارهة» (خوش نداشتم). گفته می شود: عاف الرجل الطعام یعافه عیافاًَ. در زمانی که از آن غذا خوشش نیاید و «قالیه» یعنی «مبغضه» (کینه داشتم). خدای متعال فرمود: «ما ودّعک ربّک و ما قلی»، پروردگارت تو را ترک نکرده و دشمن نداشته است.

و لقطت الشئ من فمی: یعنی آن را انداختم و پرت کردم. و «عجم»: دندان گرفتن. می گویی: «عجمت العود». اعجمه با ضمّه زمانی که آن را دندان بگیری و «شنأه» ماند منعه و سمعه، به معنای أبغضه است، یعنی دشمن داشت او را. و «سبرتهم» یعنی اختبرتهم (آزمودم آنان را). طبق اکثر روایات معنی چنین می شود که: آنان را پرت کردم و دشمن داشتم آنان را پس از آزمودن آنان و دیدن رفتارها و حالاتشان. و طبق روایت شیخ صدوق معنی این است که: من آگاه از زشتی رفتار و بدی باطن آنان بودم. پس آنان را پرت کردم. سپس هنگامی که آنان را آزمودم، با آنان بد شدم و کینه آنان را به دل گرفتم، یعنی پس از آزمایش، انکارم نسبت به رفتارشان موکّد شد.

و احتمال می رود که اوّلی اشاره به زشتی حالات ظاهری آنان باشد و دومّی به پلیدی باطن درونشان. «فقبحاً لفلول الحدّ» تا «خالدون قبحاً» با ضمّه، مصدر است که فعلش حذف شده. یا از گفته اینان: «قبحة الله قبیحاً» و یا از «قبح» با ضمّه قباحةً، پس حرف جر بنابر اوّل داخل بر مفعول است و بنابر دوّم بر فاعل. و «فلول» با ضمّه جمع فلّ است و آن به معنای «ثلمه» یا سوراخ و شکستگی در لبه تیز شمشیر است. خلیل در کتاب العین حکایت کرده که مصدر است و شاید این با مورد ما مناسب تر باشد.

و حدّ الشئ: تیزی آن است، «و حدّ الرجل» دلاوری و بی باکی او، و «خور» با فتحه و حرکت، به معنای ضعف است. و «تناة» یعنی نیزه، و «خطل» با حرکت عین الفعل، منطق فاسد و تزلزل است و «خطل الرأی» یعنی فساد و اضطراب و تزلزل رأی است .

اللعب بعد الجدّ: یعنی دینتان را به بازی و باطل گرفتید.

و قرع الصفاة: صفاة به معنای سنگ صاف است، یعنی خودتان را محل کوبیدن دشمنانتان قرار دادید تا آنجا که سنگ صاف شما را نیز کوبیدند. جزری گوید: در حدیث معاویه است که «یضرب صفاتها بمعوله» سنگ صاف او را چکش می کوبید و این تمثیل است، یعنی تلاش کرد و در آزمایش و امتحان آنان مبالغه نمود و از همین معنی است روایت که: «لا یقرع ام صفاة»، یعنی احدی نمی تواند به آنان بدی برساند. پایان.

مؤلف: بعید نیست که این جمله کنایه از عدم تأثیر حیله آنان پس از این و پس از کند شدن تیزی شمشیر آنان باشد، همانگونه که آن کس که با شمشیر بر سنگ صاف می زند، در آن اثری نمی گذارد و شمشیر کند می شود.

و صدع القناة: یعنی شکافتن نیزه، و «سأمه» یعنی ملال. و جزری گوید: در حدیث علی است که «ایاک و مشاورة النّساء فإن رأیهنّ إلی أفن»، از مشورت با زنان بپرهیز، چرا که رأی آنان به سستی و ضعف است. «أفن» یعنی نقص و کاستی و «رجل أفن و مأفون»، یعنی ناقص العقل. و گفته خدای متعال که: «ان سخط الله» مخصوص به ذم است و علّت ذمّ و مخصوص محذوف است، یعنی این گونه بوده: «لبئس شیئاً ذلک لأن کسبهم السخط و الخلود.»

لا جرم لقد قلّدتهم ربقتها: «لا جرم» واژه ای است که برای تثبیت یک شئ می آید و «ربقه» (دستگیره) در آن است. ربق و رباق و ارباق و ضمیر در رتقبها به خلافت برمی گردد که مورد بر آن دلالت دارد یا به فدک یا به حقوق اهل بیت علیهم السّلام، یعنی گناه آن را به گردن آنان قرار می دهم، مانند گرد بندها.

و شننت علیهم غارها: «شنّ» یعنی پاشیدن آب پاشیدن پراکنده و «سنّ» با سین بدون نقطه، به معنای ریختن پیوسته است و از همین است گفته آنان که: «سنّت علیهم الغارة»، زمانی که از هر جهت بر آنان ریخته شود.

و حملتهم اوقتها: جوهری گوید: «اوق» به معنای سنگینی گفته می شود. القی علیه أوقه و نیز تداوقته تأویقاً یعنی سختی و ناخوشایندی بر او باد کردم .

فجدعاً و عقراً: «جدع» بریده شدن بینی یا گوش و یا لب و البنه با بینی مناسب تر است، و نیز به معنای حبس خواهد بود و «عقر» به فتح، جراحت است و در نفرین بر انسان گفته می شود: «عقراً له و حلقاً» یعنی خداوند تن او را مجروح سازد و درد گلو بگیرد. و اصل عقر زدن پاهای شتر یا گوسفند با شمشیر است سپس وسعت پیدا کرده و در کشتن و هلاک شدن به کار رفته است و این مصادر فعلشان باید حذف گردد و سحق با ضمّه، یعنی بعد و دوری.

ویحهم انّی زحزحوها عن رواسی الرساله: «ویح» واژه ای که در رقم ترحم و اظهار همدردی و تعجّب و شگفتی به کار می رود و «زحزمه» به معنای دور کردن و «زعزمه» حرکت دادن است و «رواسی» از کوه ها، همان کوه های ثابت و راسخ است و «قواعد البیت»، یعنی اساس و پایه های خانه.

طبین: با طاء بدون نقطه به معنای زیرک ماهر است.

و ما نقموا من ابی الحسن تا این گفته که فی ذات الله: در کشف الغمة است: «و ما الذی نقموا من ابی الحسن» گفته می شود «نقمت علی الرجل» مانند ضربت، و کسائی گوید: مانند علمت نیز لغتی است، یعنی بر او عقاب کردم و چیزی از او را خوش نداشتم.

تنکیر: به معنای انکار کردن است.

تنکّر: متغیّر شدن از حالی که توان را خوش نداری و اسم مصدر آن نکیر است و نکیر در اینجا دو معنی را احتمال می دهد و اول روشن تر است یعنی انکار شمشیر او، چرا که او شمشیرش را نمی کشد مگر برای تغییر دادن منکرها.

و طأه: گرفتن سخت و فشار و اصل «مرطی» قدم نهادن است و بر جنگ و کشتار نیز اطلاق می شود. چون کسی که با دو پا روی یک چیز می رود در هلاکت آن و اهانت به آن حدّ نهایت را رفته است.

نکال: به معنی کیفر است که مردم را تکّه تکّه می کند و «وقعه» به معنای آسیب جنگ است. و «تنمّر فلانٌ» یعنی تغیر کرد و انکار یک چیزی را نمود و وعید داد، چون پلنگ را تو همیشه با تنکّر و غضب می بینی .

فی ذات الله: طیبی گوید: ذات شئ خود آن شئ و حقیقت آن است و منظور در اینجا همان چیزی است که ذات به او اضافه شده است. شیخ طبرسی در گفته خدای متعال «و أصلحوا ذات بینکم» گوید: کنایه از منازعه و خصومت است و ذات همان ساختمان است. گفته می شود «فلان فی ذاته صالح»، فلانی در ذاتش صالح است، یعنی در خلقت و ساختمان وجودی اش صالح است، یعنی اصلاح کنید هر چیزی که بین شماست، یعنی اصلاح کنید و همین طور است معنای آن این است که حقیقت ارتباط را اصلاح کنید و همین طور است معنای «اللهم أصلح ذات البین»، یعنی اصلاح کن حالی را که بدان مسلمانان با هم اجتماع می کنند. پایان.

مؤلف: پس منظور از «فی ذات الله» یعنی «فی الله و لله»، درباره خدا و برای خدا. بنا بر اینکه منظور از ذات حقیقت باشد یا در امور و حوالی که متعلّق به خداست مانند دین و شریعت و دیگر چیزها مانند گفته خدای متعال «أنّه علیم بذات الصدور»، یعنی به آنچه در دل ها نهان است آگاه است.

و تالله لومالوا: منظور پس از آنکه امام را در جایگاه خلافت تمکین دهند.

و تالله لو تکافّوا تا آنجا که می گوید: بما کانوا یکسبون: «تکّاف» باب تفاعل از مادّه کفّ است، به معنای دفع کردن و صرف و بازگرداندن. «زمام» مانند کتاب نخی است که در بره و یا چوبی است که در بینی حیوان می کنند بسته می شود و کنار آن افسار بسته می شود و گاهی افسار، زمام نامیده می شود. «نبذه» یعنی «طرحه» یعنی انداخت آن را. در کتاب صحاح آمده: «اعتلقه» یعنی أحبّه و شاید در اینجا به معنای تعلّق به باشد، یعنی به او می چسبد. گرچه این معنی را در کتاب های لغتی که داریم ندیده ایم.

«سجح» با دو ضمّه، به معنای نرم آسان است. و «کلم» به معنای جراحت و «خشاش» با کسر خاء نقطه دار، چوبی است که در بینی شتر قرار می دهند و زمام به آن بسته می شود تا بهتر شتر را تحت بیاورد، و «تعتعت الرجل» یعنی او را در فشار و تنگنا قرار دادم.

و «منهل» یعنی محل ورود آب و آن چشمه آب است که شتر در چراگاه ها بر آن وارد می شود و منزل هایی که در بیابان ها بر سر راه مسافران قرار دارد، مناهل نامیده می شود، چرا که در آنها آب است، این را جوهری گوید. و نیز گوید: «ماء غیر» یعنی آب گوارا پاکیزه باشد یا نه. شیخ صدوق به نقل از حسین بن عبدالله بن سعید عسکری گوید: «غیر» آبی است که در بدن رشد می کند. و جوهری گوید: روی ابر با باران بزرگ و فرو ریختن سخت و گفته می شود، شربت شرباً رویّاً و فضفاض یعنی گسترده. گفته می شود: ثوب فضفاض و یا فضفاض و درع فضفاضة ضفّتا النهر با کسره و برخی با فتحه، به معنای دو طرف نهر است و «تطفح» یعنی پر می شود، تا آنجا که سر می رود.

و «رنق الماء» مانند فرح و نصر و نیز «ترّنق» یعنی آب کدورت پیدا کرد. و نیز «صار الماء رونقه» یعنی گل بر خاک غالب شد، و «ترنوق» یعنی همان گلی که در نهرها و محل جریان سیل هاست. پس ظاهراً منظور از گفته حضرت که «و لا یترنّق جانباه» این است که آب کم نمی شود تا گل و لای از دو سوی نهر آشکار شود و آب بدان کدر گردد. و «بطن» مانند علم، یعنی شکمش از سیر خوری بزرگ شد و از همین معنی است حدیث «تعذو خماصاً و تروح بطاناً»، صبح با شکم خالی اند و شب با شکم سیر. و منظور در اینجا بزرگی شکم آنان از سیرابی است.

و تحیّر الماء: یعنی آب جمع شد و دور زد مانند فرد متحیّر (که می چرخد) نهایت آن به نزدیک تر آن باز می گردد. و گفته می شود: «تحیّرت الارض بالماء»، زمانی که زمین پر از آب شود و شاید «با» به معنای «فی» است، یعنی سیرابی در آنان متحیّر می شود یا برای تعدیه است، یعنی متحیّر می شوند به دلیل زیادی سیرابی و «ریّ» به کسر و فتح، بر ضدّ عطش است.

و در روایت شیخ است که «قد خثر» با خاء نقطه دار و ثاء سه نقطه، یعنی سنگین کرد آنان را، از این است که گفته شده «اصبح فلان خاثر»، یعنی فلان صبح کرد در حالی که سنگین و بی نشاط و بی حال است. و «حلی منه بخیر» مانند رضی، یعنی به خیری دست یافت. جوهری گوید: گفته اینان که: «لم یحل منها بطائل» یعنی از آن فایده زیادی به دست نیامد.

و «تحلّی» یعنی «تزیّن» و طائل، به معنای غنا و بی نیازی و نهیت و گشایش و فضّل و تغمّر است. و «تغمّر» به معنای نوشیدن آب کمتر از آن مقدار که سیراب شوی، از «غُمَر» گرفته شد و با ضم غین نقطه دار و فتح میم و آن کاسه کوچک است.

و «ناهل» به معنای فرد تشنه و یا فرد سیراب است و در اینجا منظور اولی است. و «ردع» به معنای کشف و بازداشتن است و ردعه به معنای یک بار بازداشتن است، و در همه روایات سوای روایت معانی الاخبار آمده: «سورة الساغب»، ولی در معانی الاخبار آمده: «شررة الساغب» و شاید این از تصحیف ناسخان باشد. و «شرر» آتشی که بالا می رود است و بعید نیست که از «شره» به معنای حرص باشد. و «سورة الشئ» با فتحه، تیزی و سختی آن است و «سغب» به معنای گرسنگی است.

فیروز آبادی گوید: «خطوه» با ضمّه و کسره و خطه مانند عده مکانت و بهره ورزی است، و «خطی کلّ واحد من الزوجین عند صاحبه» مانند رضی، یعنی هر کدام از مرد و زن نزد دیگری بهره مند شدند، و «نائل» یعنی «عطیّه» و شاید در آن شبه قلبی باشد.

فیروز آبادی گوید: «کافل» یعنی «عائل» (کسی که عائله و خانواده دارد) و نیز کافل کسی است که نمی خورد یا کسی که روزه اش را پیوسته می کند و نیز به معنای ضامن است. پایان.

مؤلف: کافل ممکن است در اینجا به هر یک از دو معنی اوّل باشد، و ممکن است به معنای کافل یتیم باشد، چون برای خوردن جز به اندازه زنده بماند جایز نیست و نتیجه معنای این است که اگر هر یک مردم دیگران را از زمانی که پیامبر به امیرالمؤمنان علیه السّلام واگذار کرده بود، باز می داشتند، که این زمام، همان زمام تولی امور امّت است، هرآیینه امیرالمؤمنان علیه السّلام به آن می چسبید یا آن را با محبّت می گرفت و مردم را به راه حق می برد، بدون اینکه چیزی از اوامر الهی را رها کند و یا از حدی از حدود الهی تعدّی نماید، و باز بدون اینکه بر امّت سخت بگیرد و چیزی ما فوق طاقت و وسع آنان بر آنان تحمیل نماید، مردم به زندگی خوش و خوبی در دنیا و آخرت دست می یافتند و خود حضرت از دنیای مردم و از ولایت بر آنان به اندازه زنده بماند و گرسنگی اش را سدّ کند بهره نمی برد .

ألا هلّم فاسمع: در روایت ابن ابی الحدید آمده: «ألا هلّمنّ فاسمعن و ما عشتنّ اراکنّ الدهر عجباً الی ایّ لجأ لجأوا واستندوا و بأیّ عروة تمسّکوا لبئس المولی و لبئس العشیر و لبئس للظالمین بدلاً.» جوهری گوید: «هلّم یا رجل» به فتح میم، به معنای «تعال» یعنی بیا است و مفرد و جمع و تذکیر و تأنیث در آن یکسان است. در لغت اهل حجاز و اهل نجد، هلّم را صرف می کنند و خطاب به دو نفر می گویند هلّما و خطاب به جمع می گویند هلّموا و به زن می گویند هلّی و به زنان می گویند هلّمنّ با کسر میم و در تثنیه هلّمان برای مؤنث و مذکّر و نیز می گویند هلمُنَّ یا رجال با ضمّه میم و هلمنانّ یا نسوه. پایان.

و طبق روایات دیگر خطاب عمومی است.

و ما عشتّن: یعنی روزگار شگفت انگیز به شما نشان خواهد داد که در مدّت حیات شگفتی و غرابت آن از بین نرود و یا اینکه برای شما هر روز امر عجیبی که مترتّب برای حادثه غریب است تجدید می شود.

جوهری گوید: «شعرت بالشی» أشعر به شعراً یعنی متوجّه آن شدم و از همین معنی است «لیت شعری»، یعنی کاش می دانستم. و «لَجَأ» با حرکت عین الفعل، به معنای پناهگاه و جای بستن است، مانند ملجأ و لجأت الی فلان، زمانی که به او تکیه کنی و از او کمک بگیری، و «سناد» چیزی است که به آن تکیه می شود.

جوهری گوید: «احتنک الجراد الأرض» یعنی ملخ هر چه بر زمین بود خورد و نابود کرد روییدنی های زمین را؛ و گفته خدای متعال به حکایت از ابلیس: «لأحتنکنّ ذریّته». فرّا گوید: منظور این است که من بر آنان مسلّط می گردم و منظور از ذرّیه، ذرّیه رسول صلی الله علیه و آله است.

مولی: یعنی یاور و دوست و «عشیر» یعنی رفیقی که با انسان معاشرت و آمیزش دارد، و «لبئس للظالمین بداً» یعنی بد جایگزینی است که انتخاب کرده اند و بر امام عادل یعنی امیرالمؤمنان علیه السّلام مقدّم داشته اند.

استبدلوا تا این گفته که: کیف تحکمون: «ذنابی» با ضمّه، دم پرنده و محل رویش دم است و ذنابی در پرنده بیش از دم استعمال می شود، ولی در مورد اسب و شتر و مانند این دو «ذنب» بیشتر استعمال می شود (نه ذنابی) و در بال پرنده، چهار ذنابی که پس از «خوافی» است و خوافی، همان جلو بال قبل پرهای دهگانه است که «قوادم» نامیده می شود و ذنابی از مردم پست و دنباله روان هستند.

و «حرون» اسبی است که رام نمی شود و هنگامی که حرکت او شدید و تند می شود، می ایستد. و «قحم فی الأمر قحوماً» یعنی بدون فکر خودش را در آن کار انداخت. اوّلی استعاره از ترسو و جاهل است و دوّمی برای شجاع و عالم به امور است که نیاز به فکر و تأمل ندارد. و «عجز» مانند عضد آخر شی است مؤنث و مذکر است و برای مرد و زن است. و «کامل» همان «حارک» است و آن همان فاصله دو کتف است، و «کاهل القوم» همان مهم ترین آنان در کارها و گروه مورد توجّه آنان در سختی ها و گرفتاری هاست.

و «رغماً» با سه حرکت، مصدر «رغم انفه» است، یعنی به «رغام»، یعنی خاک چسبید و رغم الانف در ذلّت و عجز از پیروزی و تن دادن به اکراه استعمال می شود. و «معاطس» به کسره و فتحه و آن بینی است و در آیه این گونه قرائت شده که «یَهِِدّی» با فتح ها و کسر آن و تشدید دال که اصلش یهتدی بوده و نیز با تخفیف دال و سکون هاء.

اما لعمر الهک تا پایان روایت: در بعضی نسخه های ابن ابی الحدید آمده، اما «لعمر الله» و در برخی «اما لعمر الهکنّ»، و «عمر» با فتح و ضم، به معنای زندگی طولانی است و در مورد قسم تنها عمر با فتحه به کار گرفته می شود. و رفع عمر بنابر ابتدائیت است، یعنی عمر الله قسمی و معنای عمر الله همان بقا و دوام خداست.

و «لقحت» مانند علمت، یعنی «حلمت» (بار گرفت) و فاعل آن همان فعلتهم یا فعالهم و یا فتنه و یا ازمنه است. و «نظرة» با فتح نون و کسر خاء، به معنای تأخیر است و نظره اسمی است که به جای انظار = مهلت دادن می نشیند و نظرة یا مرفوع است بنا بر خبریّت و مبتداء محذوف است، مثل آیه قرآن که «فنظرة الی میسرة»، یعنی واجب مهلت دادن و مانند آن است و یا منصوب است بنا بر مصدریّت، یعنی انتظروا یا انظروا نظرة قلیلة و احتمال اخیر روشن تر است، همان گونه که شیخ صدوق همین را انتخاب کرده است .

و ریثما تنتج: یعنی به اندازه ای که نتیجه دهد. گفته می شود «نتجت الناقه» به صیغه مجهول تنتج نتاجاً و قد نتجها اهلها نتجاً و أنتجت الفرس زمانی که زاییدن آن فرا رسد.

و «قعب» ظرفی چوبی است که سیراب می کند مرد را یا ظرفی درشت است، و «احتلاب طلاع القعب» این است که این ظرف از شیر پر شود، تا آنجا که از ظرف بیرون زند و جاری کرد. و «عبیط» یعنی تازه و «ذعاف» مانند غراب، یعنی سمّ و «مقر» با کسر قاف، یعنی صبر (مادّه تلخی است) و چه بسا ساکن می شود. و «أمقر» یعنی تلخ شد، و «مبید» یعنی مهلک، و «أمضّه الجرح» یعنی جراحت او را به درد آورد. و «غبّ کلّ شئ» همان عاقبت آن است و «طاب نفس فلان بکذا» یعنی به آن راضی شد، بدون اینکه احدی او را مجبور به آن کند، و «طاب نفسه عن کذا» یعنی خوشنود شد و اینکه آن را ببخشد.

و «نفساً» منصوب است بنا بر اینکه تمیز باشد، و در کتاب ناظر عین الغریبین آمده: «طأمنته» یعنی او را آرام کردم و پس آرام گرفت، و «جأش» با همزه، به معنای نفس و قلب است.ر یعنی دل هایتان را برای نزول فتنه آرام قرار دهید. و «سیف صارم» یعنی شمشیر برنده و «غشم» یعنی ظلم و هرج یعنی فتنه و بهم ریختگی و در روایت ابن ابی الحدید است که و قرح شامل منظور از شمول قرح یا شمول آن نسبت به افراد است یا نسبت به اعضاء.

و استبداء به شئ همان تفرّد به آن است و ضمیر مرفوع در «یدع» به استبداد بر می گردد. و فتی همان غنیمت، خراج و آنچه از اموال کافران بدون جنگ برای مسلمین فراهم می شود.

«زهید» یعنی کم، «حصید» یعنی درد شده و طبق نقلی آمده: «زرعکم» که کنایه از گرفتن اموال آنان به ناحق است. و طبق نقل «جمعکم» همین معنی نیز احتمال می رود و باز اینکه کنایه از کشتن آنان و نابود کردن آنان باشد.

«و أنّی بکم» یعنی چگونه هدایت به شما برسد، و «عمیت علیکم» با تخفیف، بر شما مخفی شد و مشتبه گردید و با تشدید، به صیغه مجهول یعنی مشتبه گردانیده شد و بر شما و در آیه به هر دو گونه قرائت شده است .

و ضمائر آیه گفته شده که به رحمت برمی گردد، همان رحمتی که عبارت از نبوّت است و گفته شده به بیّنه که همان معجزه است برمی گردد یا به یقین یا به بصیرت در امر خدا. و در مورد روایت می تواند به رحمت خدا که شامل امامت و هدایت به راه مستقیم با طاعت از امام عادل یا به امامت صفّه و طاعت کسی که خداوند او را انتخاب نموده و طاعت او را واجب کرده یا به بصیرت در دین و مانند آن برگردد.

و «الیکم عنّی» یعنی دست نگه دارید و امساک کنید و «بعد تعذیرکم»، یعنی پس از شما، و «معذر» چیزی است که عذر را به بهانه ابراز می کند، بدون اینکه حقیقت داشته باشد.

**[ترجمه]

یَقُولُ فَاطِمَةُ بَضْعَةٌ مِنِّی فَمَنْ آذَاهَا فَقَدْ آذَانِی وَ مَنْ آذَانِی فَقَدْ آذَی اللَّهَ قَالا بَلَی قَالَتْ فَوَ اللَّهِ لَقَدْ آذَیْتُمَانِی قَالَ فَخَرَجَا مِنْ عِنْدِهَا علیها السلام وَ هِیَ سَاخِطَةٌ عَلَیْهِمَا قَالَ مُحَمَّدُ بْنُ هَمَّامٍ وَ رُوِیَ أَنَّهَا قُبِضَتْ لِعَشْرٍ بَقِینَ مِنْ جُمَادَی الْآخِرَةِ وَ قَدْ کَمَلَ عُمُرُهَا یَوْمَ قُبِضَتْ ثَمَانِیَ عَشْرَةَ سَنَةً وَ خَمْساً وَ ثَمَانِینَ یَوْماً بَعْدَ وَفَاةِ أَبِیهَا فَغَسَلَهَا أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام وَ لَمْ یَحْضُرْهَا غَیْرُهُ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ وَ زَیْنَبُ وَ أُمُّ کُلْثُومٍ وَ فِضَّةُ جَارِیَتُهَا وَ أَسْمَاءُ بِنْتُ عُمَیْسٍ وَ أَخْرَجَهَا إِلَی الْبَقِیعِ فِی اللَّیْلِ وَ مَعَهُ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ وَ صَلَّی عَلَیْهَا وَ لَمْ یَعْلَمْ بِهَا وَ لَا حَضَرَ وَفَاتَهَا وَ لَا صَلَّی عَلَیْهَا أَحَدٌ مِنْ سَائِرِ النَّاسِ غَیْرُهُمْ وَ دَفَنَهَا بِالرَّوْضَةِ وَ عَمَّی مَوْضِعَ قَبْرِهَا وَ أَصْبَحَ الْبَقِیعُ لَیْلَةَ دُفِنَتْ وَ فِیهِ أَرْبَعُونَ قَبْراً جُدُداً وَ إِنَّ الْمُسْلِمِینَ لَمَّا عَلِمُوا وَفَاتَهَا جَاءُوا إِلَی الْبَقِیعِ فَوَجَدُوا فِیهِ أَرْبَعِینَ قَبْراً فَأَشْکَلَ عَلَیْهِمْ قَبْرُهَا مِنْ سَائِرِ الْقُبُورِ فَضَجَّ النَّاسُ وَ لَامَ بَعْضُهُمْ بَعْضاً وَ قَالُوا لَمْ یُخَلِّفْ نَبِیُّکُمْ فِیکُمْ إِلَّا بِنْتاً وَاحِدَةً تَمُوتُ وَ تُدْفَنُ وَ لَمْ تَحْضُرُوا وَفَاتَهَا وَ الصَّلَاةَ عَلَیْهَا وَ لَا تَعْرِفُوا قَبْرَهَا ثُمَّ قَالَ وُلَاةُ الْأَمْرِ مِنْهُمْ هَاتُمْ مِنْ نِسَاءِ الْمُسْلِمِینَ مَنْ یَنْبُشُ هَذِهِ الْقُبُورَ حَتَّی نَجِدَهَا فَنُصَلِّیَ عَلَیْهَا وَ نَزُورَ قَبْرَهَا فَبَلَغَ ذَلِکَ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ فَخَرَجَ مُغْضَباً قَدِ احْمَرَّتْ عَیْنَاهُ وَ دَرَّتْ أَوْدَاجُهُ وَ عَلَیْهِ قَبَاهُ الْأَصْفَرُ الَّذِی کَانَ یَلْبَسُهُ فِی کُلِّ کَرِیهَةٍ وَ هُوَ مُتَوَکِّئٌ عَلَی سَیْفِهِ ذِی الْفَقَارِ حَتَّی وَرَدَ الْبَقِیعَ فَسَارَ إِلَی النَّاسِ النَّذِیرُ وَ قَالُوا هَذَا عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ قَدْ أَقْبَلَ کَمَا تَرَوْنَهُ یُقْسِمُ بِاللَّهِ لَئِنْ حُوِّلَ مِنْ هَذِهِ الْقُبُورِ حَجَرٌ لَیَضَعَنَّ السَّیْفَ عَلَی غَابِرِ الْآخِرِ فَتَلَقَّاهُ عُمَرُ وَ مَنْ مَعَهُ مِنْ أَصْحَابِهِ وَ قَالَ لَهُ مَا لَکَ یَا أَبَا الْحَسَنِ وَ اللَّهِ لَنَنْبُشَنَّ قَبْرَهَا وَ لَنُصَلِّیَنَّ عَلَیْهَا فَضَرَبَ عَلِیٌّ علیه السلام بِیَدِهِ إِلَی جَوَامِعِ ثَوْبِهِ فَهَزَّهُ ثُمَّ ضَرَبَ بِهِ الْأَرْضَ وَ قَالَ لَهُ یَا ابْنَ السَّوْدَاءِ أَمَّا حَقِّی فَقَدْ تَرَکْتُهُ مَخَافَةَ أَنْ یَرْتَدَّ النَّاسُ عَنْ دِینِهِمْ وَ أَمَّا قَبْرُ فَاطِمَةَ فَوَ الَّذِی نَفْسُ عَلِیٍّ بِیَدِهِ لَئِنْ رُمْتَ وَ أَصْحَابُکَ شَیْئاً مِنْ ذَلِکَ لَأَسْقِیَنَّ الْأَرْضَ مِنْ دِمَائِکُمْ فَإِنْ شِئْتَ فَاعْرِضْ یَا عُمَرُ

ص: 171

فَتَلَقَّاهُ أَبُو بَکْرٍ فَقَالَ یَا أَبَا الْحَسَنِ بِحَقِّ رَسُولِ اللَّهِ وَ بِحَقِّ مَنْ فَوْقَ الْعَرْشِ إِلَّا خَلَّیْتَ عَنْهُ فَإِنَّا غَیْرُ فَاعِلِینَ شَیْئاً تَکْرَهُهُ قَالَ فَخَلَّی عَنْهُ وَ تَفَرَّقَ النَّاسُ وَ لَمْ یَعُودُوا إِلَی ذَلِکَ.

**[ترجمه]دلائل الامامه: از امام جعفر صادق علیه السّلام روایت می کند که فرمود: «حضرت فاطمه زهرا علیها السّلام روز سه شنبه، سوم ماه جمادی الثانی سال 11 هجری از دنیا رحلت کرد. علت وفات آن حضرت، همان ضربه ای بود که قنفذ غلام آن مرد به امر او به ایشان وارد آورد. حضرت زهرا به علت آن ضربه، محسن را سقط کرد و به همین دلیل به شدت بیمار شد و اجازه نداد هیچ یک از آن افرادی که وی را اذیت کرده بودند، به حضور او برسند. آن دو نفر که از اصحاب پیامبر خدا بودند، از حضرت علی بن ابی طالب علیه السّلام تقاضا کردند که شفاعت آنها را نزد فاطمه کند. وقتی حضرت امیر برای آنان اجازه گرفت و به حضور آن حضرت مشرف شدند، گفتند: «ای دختر پیغمبر خدا! در چه حالی؟» فرمود: «خدای را شکر، خوبم.» آنگاه به ایشان فرمود: «آیا نشنیدید که پیامبر خدا می فرمود «فاطمة بضعة منی، فمن آذاها فقد آذانی، و من آذانی فقد آذی اللَّه!؟» یعنی فاطمه پاره ای از تن من است، کسی که او را اذیت کند مرا اذیت کرده و کسی که مرا اذیت کند، خدا را اذیت کرده؟ گفتند چرا. فرمود: «به خدا قسم که شما مرا اذیت کرده اید.» آنها در حالی از نزد فاطمه اطهر خارج شدند که آن بانو سخت بر آنان خشمناک بود.

محمد بن همام می گوید: «روایت شده که حضرت فاطمه اطهر، در روز بیستم ماه جمادی الآخر وفات یافت. عمر آن حضرت هجده سال و هشتاد و پنج روز بود. حضرت امیر علیه السّلام آن بانو را غسل داد. در موقع غسل دادن وی غیر از حضرت امیر، حضرت حسنین، زینب، ام کلثوم، فضه خادمه و اسماء بنت عمیس کسی حضور نداشت. آنگاه جنازه آن بانو را شبانه به همراه حضرت حسین علیهما السّلام به طرف بقیع بردند و بر بدن آن حضرت نماز خواندند. کسی از فوت آن بانو آگاه نشد و جز آن افرادی که گفته شد، هیچ کس از مردم بر بدن آن بانو نماز نخواند. جسد مبارک آن حضرت را در روضه مقدسه دفن و محل قبرش را پنهان کردند. صبح آن شبی که فاطمه زهرا را دفن کردند، اثر چهل قبر جدید در قبرستان بقیع مشاهده می شد .

هنگامی که مسلمانان از رحلت حضرت فاطمه آگاه شدند و به سوی بقیع رفتند، با چهل قبر جدید رو به رو شدند و نتوانستند قبر حضرت زهرا را از میان آن چهل قبر تشخیص دهند. همه مردم از این مصیبت ضجه کردند و یکدیگر را ملامت کردند و گفتند: «پیغمبر شما بیشتر از یک دختر به یادگار نگذاشت. فاطمه رحلت کرد و دفن شد و شما در موقع مردنش حاضر نشدید، نماز بر جنازه اش نگذاشتید و جای قبر او را هم نمی دانید!» آنگاه زعمای قوم گفتند: «گروهی از زنان مسلمان را احضار کنید که این قبرها را بشکافند تا جنازه فاطمه را به دست بیاوریم، بر بدن او نماز بخوانیم و قبرش را زیارت کنیم.»

هنگامی که خبر این توطئه به گوش حضرت علی بن ابی طالب علیه السّلام رسید، آن حضرت با چهره ای خشمناک و چشمانی سرخ و در حالی که رگ های گردنش برآمده بود و قبای زرد رنگی را که در موقع غضب و ناراحتی می پوشید بر تن کرده و بر ذوالفقار تکیه داده بود، آمد تا به بقیع رسید. شخصی در میان مردم رفت و گفت: «این علی بن ابی طالب است که با این حالت آمده است. علی قسم می خورد که اگر یک سنگ از این قبور جابه جا شود، شمشیر را در میان همه شما می گذارد و تا آخرین نفرتان را معدوم می کند.» عمر و یارانش نزد حضرت امیر علیه السّلام رفتند و گفتند: «یا اباالحسن! چه منظوری داری؟ به خدا قسم که ما قبر حضرت فاطمه را می شکافیم و بر جنازه اش نماز می گذاریم.» حضرت امیر لباس های وی را چسبید، او را از جای برکند و بر زمین کوبید و فرمود: «ای فرزند زن سیاه! من حق (یعنی مقام خلافت) خود را بدین جهت از دست دادم که مبادا مردم از دین خود برگردند. اما درباره قبر فاطمه، به حق آن خدایی که جان علی در دست قدرت اوست، اگر تو و یارانت با این قبرها کاری کنید، زمین را از خون شما سیراب خواهم کرد. عمر! از این خیال درگذر.»

پس از آن، ابوبکر نزد حضرت امیر آمد و گفت: «یا اباالحسن! تو را به حق پیغمبر اسلام و آن کسی که بالای عرش است قسم می دهم که از عمر دست برداری، زیرا ما از انجام دادن عملی که تو نمی پسندی خودداری می کنیم.» راوی می گوید: «علی علیه السّلام عمر را رها کرد. مردم هم پراکنده شدند و دیگر دنبال این کار را نگرفتند.»

**[ترجمه]

الذُّلُّ بَیْتَهَا وَ انْتُهِکَتْ حُرْمَتُهَا وَ غُصِبَتْ حَقَّهَا وَ مُنِعَتْ إِرْثَهَا وَ کُسِرَ جَنْبُهَا وَ أَسْقَطَتْ جَنِینَهَا وَ هِیَ تُنَادِی یَا مُحَمَّدَاهْ فَلَا تُجَابُ وَ تَسْتَغِیثُ فَلَا تُغَاثُ فَلَا تَزَالُ بَعْدِی مَحْزُونَةً مَکْرُوبَةً بَاکِیَةً تَتَذَکَّرُ انْقِطَاعَ الْوَحْیِ عَنْ بَیْتِهَا مَرَّةً وَ تَتَذَکَّرُ فِرَاقِی أُخْرَی وَ تَسْتَوْحِشُ إِذَا جَنَّهَا اللَّیْلُ لِفَقْدِ صَوْتِیَ الَّذِی کَانَتْ تَسْتَمِعُ إِلَیْهِ إِذَا تَهَجَّدْتُ بِالْقُرْآنِ ثُمَّ تَرَی نَفْسَهَا ذَلِیلَةً بَعْدَ أَنْ کَانَتْ فِی أَیَّامِ أَبِیهَا عَزِیزَةً فَعِنْدَ ذَلِکَ یُؤْنِسُهَا اللَّهُ تَعَالَی ذِکْرُهُ بِالْمَلَائِکَةِ فَنَادَتْهَا بِمَا نَادَتْ بِهِ مَرْیَمُ بِنْتُ عِمْرَانَ فَتَقُولُ یَا فَاطِمَةُ إِنَّ اللَّهَ اصْطَفاکِ وَ طَهَّرَکِ وَ اصْطَفاکِ عَلی نِساءِ الْعالَمِینَ یَا فَاطِمَةُ اقْنُتِی لِرَبِّکِ وَ اسْجُدِی وَ ارْکَعِی مَعَ الرَّاکِعِینَ (1) ثُمَّ یَبْتَدِئُ بِهَا الْوَجَعُ فَتَمْرَضُ فَیَبْعَثُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَیْهَا مَرْیَمَ بِنْتَ عِمْرَانَ تُمَرِّضُهَا وَ تُؤْنِسُهَا فِی عِلَّتِهَا فَتَقُولُ عِنْدَ ذَلِکَ یَا رَبِّ إِنِّی قَدْ سَئِمْتُ الْحَیَاةَ وَ تَبَرَّمْتُ بِأَهْلِ الدُّنْیَا فَأَلْحِقْنِی بِأَبِی فَیُلْحِقُهَا اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِی فَتَکُونُ أَوَّلَ مَنْ یَلْحَقُنِی مِنْ أَهْلِ بَیْتِی فَتَقْدَمُ عَلَیَّ مَحْزُونَةً مَکْرُوبَةً مَغْمُومَةً مَغْصُوبَةً مَقْتُولَةً فَأَقُولُ عِنْدَ ذَلِکَ اللَّهُمَّ الْعَنْ مَنْ ظَلَمَهَا وَ عَاقِبْ مَنْ غَصَبَهَا وَ ذَلِّلْ مَنْ أَذَلَّهَا وَ خَلِّدْ فِی نَارِکَ مَنْ ضَرَبَ جَنْبَیْهَا حَتَّی أَلْقَتْ وَلَدَهَا فَتَقُولُ الْمَلَائِکَةُ عِنْدَ ذَلِکَ آمِینَ.

**[ترجمه]امالی صدوق: از پیغمبر اکرم روایت می کند که فرمود: «فاطمه دختر من بزرگ ترین زنان اولین و آخرین اهل جهان است. فاطمه زهرا پاره تن من است. زهرا نور دو چشم من است. زهرا میوه قلب من است که در میان دو پهلویم جا دارد. زهرا روح و جان من است. زهرا حوریه ای است که به قیافه انسان در آمده. هنگامی که فاطمه در مقابل پروردگار خود در میان محراب عبادت می ایستد، نور او نظیر نور ستارگان از برای اهل زمین، برای ملائکه آسمان می درخشد. خدای رئوف به ملائکه خود می گوید: «ای ملائکه من! به فاطمه که بزرگ ترین کنیزان من است. نظر کنید که چگونه در مقابل من قرار گرفته است. اعضا و جوارح او از خوف من می لرزد. فاطمه با توجه قلبی مشغول عبادت من شده است. من شما را شاهد می گیرم که شیعیان وی را در امان می گذارم.»

سپس پیامبر خدا فرمود: «هر گاه زهرا را می بینم، به یاد آن ستم هایی می افتم که بعد از من در حق او خواهد شد. گویا می بینم که ذلت داخل خانه وی شده؛ احترامش را از او سلب کرده اند؛ حقش را غصب کرده اند؛ از دریافت ارث خود ممنوع شده؛ پهلوی او را شکسته اند؛ جنین وی سقط شده و او فریاد می زند: «یا محمّداه!» ولی کسی به دادش نمی رسد؛ استغاثه می کند، ولی کسی به فریادش نخواهد رسید. لذا بعد از من همواره محزون و غصه دار می شود و می گرید؛ گاهی به یاد می آورد که وحی از خانه اش قطع شده، گاهی به یاد جدایی و دوری از من می افتد. شب ها از اینکه دیگر صدای تلاوت قرآن مرا در نماز شب نمی شنود، دچار وحشت خواهد شد. سپس خویشتن را که در ایام پدرش عزیزترین افراد بود، ذلیل خواهد دید.

تا اینکه خدای رئوف ملائکه را مونس فاطمه قرار می دهد. ملائکه فاطمه را به همان ندایی ندا می کنند که حضرت مریم را ندا کردند و به وی می گویند: {ای فاطمه! خدا تو را از میان زنان جهانیان انتخاب کرده است.} ای فاطمه! «اقْنُتِی لِرَبِّکِ وَ اسْجُدِی وَ ارْکَعِی مَعَ الرَّاکِعِین» - . آل عمران / 37 - 38 - ، {فرمانبردار پروردگار خود باش و با افراد سجده کننده و رکوع کننده، ساجد و راکع باش.} سپس درد و مرض بر او غلبه خواهد کرد. آنگاه خدای سبحان حضرت مریم را می فرستد تا پرستار و مونس فاطمه اطهر باشد. در همین موقع است که زهرا می گوید: «پروردگارا! من از زندگی سیر شده و از مردم دنیا بیزارم. مرا به پدرم ملحق فرما!» و آنگاه خدای توانا او را به من ملحق می کند. در میان اهل بیت من، زهرا اولین کسی است که به من ملحق خواهد شد. فاطمه زهرا در حالی که محزون و غصه دار است، حقش را غصب کرده اند و شهیدش ساخته اند بر من وارد خواهد شد. من در آن موقع می گویم: «بار خدایا! هر کسی را که به فاطمه ظلم کرده لعن کن! آن کسی را که حق زهرا را غصب کرده عقاب و عذاب کن! آن کسی را که فاطمه را ذلیل کرده، ذلیل کن! آن کسی را که ضربه به پهلوی فاطمه زد تا بچه خود را سقط کرد، در دوزخ جاودانی کن! ملائکه می گویند آمین!»

**[ترجمه]

**[ترجمه]امالی صدوق: از جابر بن عبداللَّه روایت می کند که گفت: «سه روز قبل از رحلت پیغمبر معظم اسلام، از آن حضرت شنیدم که به حضرت علی بن ابی طالب علیه السّلام می فرمود: «ای پدر دو نوگل من! سلام بر تو باد! من سفارش دو نوگل دنیوی خود را به تو می کنم و آنها را به تو می سپارم. به زودی تو دو رکن خود را از دست خواهی داد. من تو را به خدا می سپارم.» هنگامی که پیامبر اسلام از جهان رحلت کرد، علی بن ابی طالب فرمود: «این یکی از آن دو رکن من بود که رسول خدا به من خبر داد.» زمانی که حضرت فاطمه زهرا از دنیا رفت، حضرت امیر فرمود: «این هم دومین رکنی بود که پیغمبر خدا خبرش را به من داده بود.»

معانی الاخبار هم همین روایت را آورده است.

**[ترجمه]

کَامِنَةً فَاسْمَعِ الْآنَ مَا شَاهَدْتُ مِنْهَا علیها السلام.

اعْلَمْ أَنَّهُ لَمَّا قُبِضَ رَسُولُ اللَّهُ افْتَجَعَ لَهُ الصَّغِیرُ وَ الْکَبِیرُ وَ کَثُرَ عَلَیْهِ الْبُکَاءُ وَ قَلَّ الْعَزَاءُ وَ عَظُمَ رُزْؤُهُ عَلَی الْأَقْرِبَاءِ وَ الْأَصْحَابِ وَ الْأَوْلِیَاءِ وَ الْأَحْبَابِ وَ الْغُرَبَاءِ وَ الْأَنْسَابِ وَ لَمْ تَلْقَ إِلَّا کُلَّ بَاکٍ وَ بَاکِیَةٍ وَ نَادِبٍ وَ نَادِبَةٍ وَ لَمْ یَکُنْ فِی أَهْلِ الْأَرْضِ وَ الْأَصْحَابِ وَ الْأَقْرِبَاءِ وَ الْأَحْبَابِ أَشَدَّ حُزْناً وَ أَعْظَمَ بُکَاءً وَ انْتِحَاباً مِنْ مَوْلَاتِی فَاطِمَةَ الزَّهْرَاءِ علیها السلام وَ کَانَ حُزْنُهَا یَتَجَدَّدُ وَ یَزِیدُ وَ بُکَاؤُهَا یَشْتَدُّ فَجَلَسْتُ سَبْعَةَ أَیَّامٍ لَا یَهْدَأُ لَهَا أَنِینٌ وَ لَا یَسْکُنُ مِنْهَا الْحَنِینُ کُلُّ یَوْمٍ جَاءَ کَانَ بُکَاؤُهَا أَکْثَرَ مِنَ الْیَوْمِ الْأَوَّلِ فَلَمَّا فِی الْیَوْمِ الثَّامِنِ أَبْدَتْ مَا کَتَمَتْ مِنَ الْحُزْنِ فَلَمْ تُطِقْ صَبْراً إِذْ خَرَجَتْ وَ صَرَخَتْ فَکَأَنَّهَا مِنْ فَمِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله تَنْطِقُ فَتَبَادَرَتِ النِّسْوَانُ وَ خَرَجَتِ الْوَلَائِدُ وَ الْوِلْدَانُ وَ ضَجَّ النَّاسُ بِالْبُکَاءِ وَ النَّحِیبِ وَ جَاءَ النَّاسُ مِنْ کُلِّ مَکَانٍ وَ أُطْفِئَتِ الْمَصَابِیحُ لِکَیْلَا تَتَبَیَّنَ صَفَحَاتُ النِّسَاءِ وَ خُیِّلَ إِلَی النِّسْوَانِ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَدْ قَامَ مِنْ قَبْرِهِ وَ صَارَتِ النَّاسُ فِی دَهْشَةٍ وَ حَیْرَةٍ لِمَا قَدْ رَهِقَهُمْ وَ هِیَ علیها السلام تُنَادِی وَ تَنْدُبُ أَبَاهُ وَا أَبَتَاهْ وَا صَفِیَّاهْ وَا مُحَمَّدَاهْ وَا أَبَا الْقَاسِمَاهْ وَا رَبِیعَ الْأَرَامِلِ وَ الْیَتَامَی مَنْ لِلْقِبْلَةِ وَ الْمُصَلَّی وَ مَنْ لِابْنَتِکَ الْوَالِهَةِ الثَّکْلَی ثُمَّ أَقْبَلَتْ تَعْثُرُ فِی أَذْیَالِهَا وَ هِیَ لَا تُبْصِرُ شَیْئاً مِنْ عَبْرَتِهَا وَ مِنْ تَوَاتُرِ دَمْعَتِهَا حَتَّی دَنَتْ مِنْ قَبْرِ أَبِیهَا مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله فَلَمَّا نَظَرَتْ إِلَی الْحُجْرَةِ وَقَعَ طَرْفُهَا عَلَی الْمِأْذَنَةِ فَقَصُرَتْ خُطَاهَا وَ دَامَ نَحِیبُهَا وَ بُکَاهَا إِلَی أَنْ أُغْمِیَ عَلَیْهَا فَتَبَادَرَتِ النِّسْوَانُ إِلَیْهَا فَنَضَحْنَ الْمَاءَ عَلَیْهَا وَ عَلَی صَدْرِهَا وَ جَبِینِهَا حَتَّی أَفَاقَتْ فَلَمَّا أَفَاقَتْ مِنْ غَشْیَتِهَا قَامَتْ وَ هِیَ تَقُولُ رُفِعَتْ قُوَّتِی وَ خَانَنِی جِلْدِی وَ شَمِتَ بِی عَدُوِّی وَ الْکَمَدُ قَاتِلِی یَا أَبَتَاهْ بَقِیتُ وَالِهَةً وَحِیدَةً وَ حَیْرَانَةً فَرِیدَةً فَقَدِ انْخَمَدَ صَوْتِی وَ انْقَطَعَ ظَهْرِی وَ تَنَغَّصَ عَیْشِی وَ تَکَدَّرَ دَهْرِی فَمَا أَجِدُ یَا أَبَتَاهْ بَعْدَکَ أَنِیساً لِوَحْشَتِی وَ لَا رَادّاً لِدَمْعَتِی وَ لَا مُعِیناً لِضَعْفِی فَقَدْ فَنِیَ بَعْدَکَ مُحْکَمُ التَّنْزِیلِ وَ مَهْبِطُ جَبْرَئِیلَ وَ مَحَلُّ مِیکَائِیلَ

ص: 175

انْقَلَبَتْ بَعْدَکَ یَا أَبَتَاهْ الْأَسْبَابُ وَ تَغَلَّقَتْ دُونِیَ الْأَبْوَابُ فَأَنَا لِلدُّنْیَا بَعْدَکَ قَالِیَةٌ وَ عَلَیْکَ مَا تَرَدَّدَتْ أَنْفَاسِی بَاکِیَةٌ لَا یَنْفَدُ شَوْقِی إِلَیْکَ وَ لَا حُزْنِی عَلَیْکَ ثُمَّ نَادَتْ یَا أَبَتَاهْ وَا لُبَّاهْ ثُمَّ قَالَتْ :

إِنَّ حُزْنِی عَلَیْکَ حُزْنٌ جَدِیدٌ*** وَ فُؤَادِی وَ اللَّهِ صَبٌّ عَنِیدٌ

کُلَّ یَوْمٍ یَزِیدُ فِیهِ شُجُونِی*** وَ اکْتِیَابِی عَلَیْکَ لَیْسَ یَبِیدُ

جَلَّ خَطْبِی فَبَانَ عَنِّی عَزَائِی*** فَبُکَائِی کُلَّ وَقْتٍ جَدِیدٌ

إِنَّ قَلْباً عَلَیْکَ یَأْلَفُ صَبْراً*** أَوْ عَزَاءً فَإِنَّهُ لَجَلِیدٌ

ثُمَّ نَادَتْ یَا أَبَتَاهْ انْقَطَعَتْ بِکَ الدُّنْیَا بِأَنْوَارِهَا وَ زَوَتْ زَهْرَتُهَا وَ کَانَتْ بِبَهْجَتِکَ زَاهِرَةً فَقَدِ اسْوَدَّ نَهَارُهَا فَصَارَ یَحْکِی حَنَادِسَهَا رَطْبَهَا وَ یَابِسَهَا یَا أَبَتَاهْ لَا زِلْتُ آسِفَةً عَلَیْکَ إِلَی التَّلَاقِ یَا أَبَتَاهْ زَالَ غُمْضِی مُنْذُ حَقَّ الْفِرَاقُ یَا أَبَتَاهْ مَنْ لِلْأَرَامِلِ وَ الْمَسَاکِینِ وَ مَنْ لِلْأُمَّةِ إِلَی یَوْمِ الدِّینِ یَا أَبَتَاهْ أَمْسَیْنَا بَعْدَکَ مِنَ الْمُسْتَضْعَفِینَ یَا أَبَتَاهْ أَصْبَحَتِ النَّاسُ عَنَّا مُعْرِضِینَ وَ لَقَدْ کُنَّا بِکَ مُعَظِّمِینَ فِی النَّاسِ غَیْرَ مُسْتَضْعَفِینَ فَأَیُّ دَمْعَةٍ لِفِرَاقِکَ لَا تَنْهَمِلُ وَ أَیُّ حُزْنٍ بَعْدَکَ عَلَیْکَ لَا یَتَّصِلُ وَ أَیُّ جَفْنٍ بَعْدَکَ بِالنَّوْمِ یَکْتَحِلُ وَ أَنْتَ رَبِیعُ الدِّینِ وَ نُورُ النَّبِیِّینَ فَکَیْفَ لِلْجِبَالِ لَا تَمُورُ وَ لِلْبِحَارِ بَعْدَکَ لَا تَغُورُ وَ الْأَرْضُ کَیْفَ لَمْ تَتَزَلْزَلْ رُمِیتُ یَا أَبَتَاهْ بِالْخَطْبِ الْجَلِیلِ وَ لَمْ تَکُنِ الرَّزِیَّةُ بِالْقَلِیلِ وَ طُرِقْتُ یَا أَبَتَاهْ بِالْمُصَابِ الْعَظِیمِ وَ بِالْفَادِحِ الْمُهُولِ بَکَتْکَ یَا أَبَتَاهْ الْأَمْلَاکُ وَ وَقَفَتِ الْأَفْلَاکُ فَمِنْبَرُکَ بَعْدَکَ مُسْتَوْحَشٌ وَ مِحْرَابُکَ خَالٍ مِنْ مُنَاجَاتِکَ وَ قَبْرُکَ فَرِحٌ بِمُوَارَاتِکَ وَ الْجَنَّةُ مُشْتَاقَةٌ إِلَیْکَ وَ إِلَی دُعَائِکَ وَ صَلَاتِکَ یَا أَبَتَاهْ مَا أَعْظَمَ ظُلْمَةَ مَجَالِسِکَ فَوَا أَسَفَاهْ عَلَیْکَ إِلَی أَنْ أَقْدِمَ عَاجِلًا عَلَیْکَ وَ أُثْکِلَ أَبُو الْحَسَنِ الْمُؤْتَمَنُ أَبُو وَلَدَیْکَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ وَ أَخُوکَ وَ وَلِیُّکَ وَ حَبِیبُکَ وَ مَنْ رَبَّیْتَهُ صَغِیراً وَ وَاخَیْتَهُ کَبِیراً وَ أَحْلَی أَحْبَابِکَ وَ أَصْحَابِکَ إِلَیْکَ مَنْ کَانَ مِنْهُمْ سَابِقاً وَ مُهَاجِراً وَ نَاصِراً وَ الثُّکْلُ شَامِلُنَا وَ الْبُکَاءُ قَاتِلُنَا وَ الْأَسَی لَازِمُنَا ثُمَّ زَفَرَتْ زَفْرَةً وَ أَنَّتْ أَنَّةً کَادَتْ رُوحُهَا أَنْ تَخْرُجَ ثُمَّ قَالَتْ

ص: 176

قَلَّ صَبْرِی وَ بَانَ عَنِّی عَزَائِی*** بَعْدَ فَقْدِی لِخَاتَمِ الْأَنْبِیَاءِ

عَیْنُ یَا عَیْنُ اسْکُبِی الدَّمْعَ سَحّاً**** وَیْکِ لَا تَبْخَلِی بِفَیْضِ الدِّمَاءِ

یَا رَسُولَ الْإِلَهِ یَا خَیْرَةَ اللَّهِ*** وَ کَهْفَ الْأَیْتَامِ وَ الضُّعَفَاءِ

قَدْ بَکَتْکَ الْجِبَالُ وَ الْوَحْشُ جَمْعاً*** وَ الطَّیْرُ وَ الْأَرْضُ بَعْدُ بَکَی السَّمَاءُ

وَ بَکَاکَ الْحَجُونُ وَ الرُّکْنُ وَ الْمَشْ-*** عَرُ یَا سَیِّدِی مَعَ الْبَطْحَاءِ

وَ بَکَاکَ الْمِحْرَابُ وَ الدَّرْسُ*** لِلْقُرْآنِ فِی الصُّبْحِ مُعْلِناً وَ الْمَسَاءِ

وَ بَکَاک الْإِسْلَامُ إِذْ صَارَ فِی النَّا***سِ غَرِیباً مِنْ سَائِرِ الْغُرَبَاءِ

لَوْ تَرَی الْمِنْبَرَ الَّذِی کُنْتَ تَعْلُو***هُ عَلَاهُ الظَّلَامُ بَعْدَ الضِّیَاءِ

یَا إِلَهِی عَجِّلْ وَفَاتِی سَرِیعاً***فَلَقَدْ تَنَغَّصَتِ الْحَیَاةُ یَا مَوْلَائِی

قَالَتْ ثُمَّ رَجَعَتْ إِلَی مَنْزِلِهَا وَ أَخَذَتْ بِالْبُکَاءِ وَ الْعَوِیلِ لَیْلَهَا وَ نَهَارَهَا وَ هِیَ لَا تَرْقَأُ دَمْعَتُهَا وَ لَا تَهْدَأُ زَفْرَتُهَا وَ اجْتَمَعَ شُیُوخُ أَهْلِ الْمَدِینَةِ وَ أَقْبَلُوا إِلَی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فَقَالُوا لَهُ یَا أَبَا الْحَسَنِ إِنَّ فَاطِمَةَ علیها السلام تَبْکِی اللَّیْلَ وَ النَّهَارَ فَلَا أَحَدٌ مِنَّا یَتَهَنَّأُ بِالنَّوْمِ فِی اللَّیْلِ

عَلَی فُرُشِنَا وَ لَا بِالنَّهَارِ لَنَا قَرَارٌ عَلَی أَشْغَالِنَا وَ طَلَبِ مَعَایِشِنَا وَ إِنَّا نُخْبِرُکَ أَنْ تَسْأَلَهَا إِمَّا أَنْ تَبْکِیَ لَیْلًا أَوْ نَهَاراً فَقَالَ علیه السلام حُبّاً وَ کَرَامَةً فَأَقْبَلَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام حَتَّی دَخَلَ عَلَی فَاطِمَةَ علیها السلام وَ هِیَ لَا تُفِیقُ مِنَ الْبُکَاءِ وَ لَا یَنْفَعُ فِیهَا الْعَزَاءُ فَلَمَّا رَأَتْهُ سَکَنَتْ هُنَیْئَةً لَهُ فَقَالَ لَهَا یَا بِنْتَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِنَّ شُیُوخَ الْمَدِینَةِ یَسْأَلُونِّی أَنْ أَسْأَلَکِ إِمَّا أَنْ تَبْکِینَ أَبَاکِ لَیْلًا وَ إِمَّا نَهَاراً فَقَالَتْ یَا أَبَا الْحَسَنِ مَا أَقَلَّ مَکْثِی بَیْنَهُمْ وَ مَا أَقْرَبَ مَغِیبِی مِنْ بَیْنِ أَظْهُرِهِمْ فَوَ اللَّهِ لَا أَسْکُتُ لَیْلًا وَ لَا نَهَاراً أَوْ أَلْحَقَ بِأَبِی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقَالَ لَهَا عَلِیٌّ علیه السلام افْعَلِی یَا بِنْتَ رَسُولِ اللَّهِ مَا بَدَا لَکِ ثُمَّ إِنَّهُ بَنَی لَهَا بَیْتاً فِی الْبَقِیعِ نَازِحاً عَنِ الْمَدِینَةِ یُسَمَّی بَیْتَ الْأَحْزَانِ وَ کَانَتْ إِذَا أَصْبَحَتْ قَدَّمَتِ الْحَسَنَ وَ الْحُسَیْنَ علیهما السلام أَمَامَهَا وَ خَرَجَتْ إِلَی الْبَقِیعِ بَاکِیَةً

ص: 177

فَلَا تَزَالُ بَیْنَ الْقُبُورِ بَاکِیَةً فَإِذَا جَاءَ اللَّیْلُ أَقْبَلَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام إِلَیْهَا وَ سَاقَهَا بَیْنَ یَدَیْهِ إِلَی مَنْزِلِهَا وَ لَمْ تَزَلْ عَلَی ذَلِکَ إِلَی أَنْ مَضَی لَهَا بَعْدَ مَوْتِ أَبِیهَا سَبْعَةٌ وَ عِشْرُونَ یَوْماً وَ اعْتَلَّتِ الْعِلَّةَ الَّتِی تُوُفِّیَتْ فِیهَا فَبَقِیَتْ إِلَی یَوْمِ الْأَرْبَعِینَ وَ قَدْ صَلَّی أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام صَلَاةَ الظُّهْرِ وَ أَقْبَلَ یُرِیدُ الْمَنْزِلَ إِذَا اسْتَقْبَلَتْهُ الْجَوَارِی بَاکِیَاتٍ حَزِینَاتٍ فَقَالَ لَهُنَّ مَا الْخَبَرُ وَ مَا لِی أَرَاکُنَّ مُتَغَیَّرَاتِ الْوُجُوهِ وَ الصُّوَرِ فَقُلْنَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ أَدْرِکْ ابْنَةَ عَمِّکَ الزَّهْرَاءَ علیها السلام وَ مَا نَظُنُّکَ تُدْرِکُهَا فَأَقْبَلَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام مُسْرِعاً حَتَّی دَخَلَ عَلَیْهَا وَ إِذَا بِهَا مُلْقَاةٌ عَلَی فِرَاشِهَا وَ هُوَ مِنْ قَبَاطِیِّ مِصْرَ وَ هِیَ تَقْبِضُ یَمِیناً وَ تَمُدُّ شِمَالًا فَأَلْقَی الرِّدَاءَ عَنْ عَاتِقِهِ وَ الْعِمَامَةَ عَنْ رَأْسِهِ وَ حَلَّ أَزْرَارَهُ وَ أَقْبَلَ حَتَّی أَخَذَ رَأْسَهَا وَ تَرَکَهُ فِی حَجْرِهِ وَ نَادَاهَا یَا زَهْرَاءُ فَلَمْ تُکَلِّمْهُ فَنَادَاهَا یَا بِنْتَ مُحَمَّدٍ الْمُصْطَفَی فَلَمْ تُکَلِّمْهُ فَنَادَاهَا یَا بِنْتَ مَنْ حَمَلَ الزَّکَاةَ فِی طَرَفِ رِدَائِهِ وَ بَذَلَهَا عَلَی الْفُقَرَاءِ فَلَمْ تُکَلِّمْهُ فَنَادَاهَا یَا ابْنَةَ مَنْ صَلَّی بِالْمَلَائِکَةِ فِی السَّمَاءِ مَثْنَی مَثْنَی فَلَمْ تُکَلِّمْهُ فَنَادَاهَا یَا فَاطِمَةُ کَلِّمِینِی فَأَنَا ابْنُ عَمِّکَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ قَالَ فَفَتَحَتْ عَیْنَیْهَا فِی وَجْهِهِ وَ نَظَرَتْ إِلَیْهِ وَ بَکَتْ وَ بَکَی وَ قَالَ مَا الَّذِی تَجِدِینَهُ فَأَنَا ابْنُ عَمِّکِ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ فَقَالَتْ یَا ابْنَ الْعَمِّ إِنِّی أَجِدُ الْمَوْتَ الَّذِی لَا بُدَّ مِنْهُ وَ لَا مَحِیصَ عَنْهُ وَ أَنَا أَعْلَمُ أَنَّکَ بَعْدِی لَا تَصْبِرُ عَلَی قِلَّةِ التَّزْوِیجِ فَإِنْ أَنْتَ تَزَوَّجْتَ امْرَأَةً اجْعَلْ لَهَا یَوْماً وَ لَیْلَةً وَ اجْعَلْ لِأَوْلَادِی یَوْماً وَ لَیْلَةً یَا أَبَا الْحَسَنِ وَ لَا تَصِحْ فِی وُجُوهِهِمَا فَیُصْبِحَانِ یَتِیمَیْنِ غَرِیبَیْنِ مُنْکَسِرَیْنِ فَإِنَّهُمَا بِالْأَمْسِ فَقَدَا جَدَّهُمَا وَ الْیَوْمَ یَفْقِدَانِ أُمَّهُمَا فَالْوَیْلُ لِأُمَّةٍ تَقْتُلُهُمَا وَ تُبْغِضُهُمَا ثُمَّ أَنْشَأَتْ تَقُولُ

ابْکِنِی إِنْ بَکَیْتَ یَا خَیْرَ هَادٍ*** وَ اسْبِلِ الدَّمْعَ فَهُوَ یَوْمُ الْفِرَاقِ

یَا قَرِینَ الْبَتُولِ أُوصِیکَ بِالنَّسْلِ*** فَقَدْ أَصْبَحَا حَلِیفَ اشْتِیَاقٍ

ابْکِنِی وَ ابْکِ لِلْیَتَامَی وَ لَا*** تَنْسَ قَتِیلَ الْعِدَی بِطَفِّ الْعِرَاقِ

ص: 178

فَارَقُوا فَأَصْبَحُوا یَتَامَی حَیَارَی*** یَحْلِفُ اللَّهَ فَهُوَ یَوْمُ الْفِرَاقِ

قَالَتْ فَقَالَ لَهَا عَلِیٌّ علیه السلام مِنْ أَیْنَ لَکِ یَا بِنْتَ رَسُولِ اللَّهِ هَذَا الْخَبَرُ وَ الْوَحْیُ قَدِ انْقَطَعَ عَنَّا فَقَالَتْ یَا أَبَا الْحَسَنِ رَقَدْتُ السَّاعَةَ فَرَأَیْتُ حَبِیبِی رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فِی قَصْرٍ مِنَ الدُّرِّ الْأَبْیَضِ فَلَمَّا رَآنِی قَالَ هَلُمِّی إِلَیَّ یَا بُنَیَّةِ فَإِنِّی إِلَیْکِ مُشْتَاقٌ فَقُلْتُ وَ اللَّهِ إِنِّی لَأَشَدُّ شَوْقاً مِنْکَ إِلَی لِقَائِکَ فَقَالَ أَنْتِ اللَّیْلَةَ عِنْدِی وَ هُوَ الصَّادِقُ لِمَا وَعَدَ وَ الْمُوفِی لِمَا عَاهَدَ .

فَإِذَا أَنْتَ قَرَأْتَ یس فَاعْلَمْ أَنِّی قَدْ قَضَیْتُ نَحْبِی فَغَسِّلْنِی وَ لَا تَکْشِفْ عَنِّی فَإِنِّی طَاهِرَةٌ مُطَهَّرَةٌ وَ لْیُصَلِّ عَلَیَّ مَعَکَ مِنْ أَهْلِیَ الْأَدْنَی فَالْأَدْنَی وَ مَنْ رُزِقَ أَجْرِی وَ ادْفِنِّی لَیْلًا فِی قَبْرِی بِهَذَا أَخْبَرَنِی حَبِیبِی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله فَقَالَ عَلِیٌّ وَ اللَّهِ لَقَدْ أَخَذْتُ فِی أَمْرِهَا وَ غَسَّلْتُهَا فِی قَمِیصِهَا وَ لَمْ أَکْشِفْهُ عَنْهَا فَوَ اللَّهِ لَقَدْ کَانَتْ مَیْمُونَةً طَاهِرَةً مُطَهَّرَةً ثُمَّ حَنَّطْتُهَا مِنْ فَضْلَةِ حَنُوطِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ کَفَّنْتُهَا وَ أَدْرَجْتُهَا فِی أَکْفَانِهَا فَلَمَّا هَمَمْتُ أَنْ أَعْقِدَ الرِّدَاءَ نَادَیْتُ یَا أُمَّ کُلْثُومٍ یَا زَیْنَبُ یَا سُکَینَةُ یَا فِضَّةُ یَا حَسَنُ یَا حُسَیْنُ هَلُمُّوا تَزَوَّدُوا مِنْ أُمِّکُمْ فَهَذَا الْفِرَاقُ وَ اللِّقَاءُ فِی الْجَنَّةِ فَأَقْبَلَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ علیهما السلام وَ هُمَا یُنَادِیَانِ وَا حَسْرَتَا لَا تَنْطَفِئُ أَبَداً مِنْ فَقْدِ جَدِّنَا مُحَمَّدٍ الْمُصْطَفَی وَ أُمِّنَا فَاطِمَةَ الزَّهْرَاءِ یَا أُمَّ الْحَسَنِ یَا أُمَّ الْحُسَیْنِ إِذَا لَقِیتِ جَدَّنَا مُحَمَّداً الْمُصْطَفَی فَأَقْرِئِیهِ مِنَّا السَّلَامَ وَ قُولِی لَهُ إِنَّا قَدْ بَقِینَا بَعْدَکَ یَتِیمَیْنِ فِی دَارِ الدُّنْیَا فَقَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام إِنِّی أُشْهِدُ اللَّهَ أَنَّهَا قَدْ حَنَّتْ وَ أَنَّتْ وَ مَدَّتْ یَدَیْهَا وَ ضَمَّتْهُمَا إِلَی صَدْرِهَا مَلِیّاً وَ إِذَا بِهَاتِفٍ مِنَ السَّمَاءِ یُنَادِی یَا أَبَا الْحَسَنِ ارْفَعْهُمَا عَنْهَا فَلَقَدْ أَبْکَیَا وَ اللَّهِ مَلَائِکَةَ السَّمَاوَاتِ فَقَدِ اشْتَاقَ الْحَبِیبُ إِلَی الْمَحْبُوبِ قَالَ فَرَفَعْتُهُمَا عَنْ صَدْرِهَا وَ جَعَلْتُ أَعْقِدُ الرِّدَاءَ وَ أَنَا أُنْشِدُ بِهَذِهِ الْأَبْیَاتِ :

فِرَاقُکِ أَعْظَمُ الْأَشْیَاءِ عِنْدِی***وَ فَقْدُکِ فَاطِمُ أَدْهَی الثُّکُولِ

سَأَبْکِی حَسْرَةً وَ أَنُوحُ شَجْواً*** عَلَی خَلٍّ مَضَی أَسْنَی سَبِیلٍ

ص: 179

أَلَا یَا عَیْنُ جُودِی وَ أَسْعِدِینِی*** فَحُزْنِی دَائِمٌ أَبْکِی خَلِیلِی

ثُمَّ حَمَلَهَا عَلَی یَدِهِ وَ أَقْبَلَ بِهَا إِلَی قَبْرِ أَبِیهَا وَ نَادَی السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا رَسُولَ اللَّهِ السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا حَبِیبَ اللَّهِ السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا نُورَ اللَّهِ السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا صَفْوَةَ اللَّهِ مِنِّی السَّلَامُ عَلَیْکَ وَ التَّحِیَّةُ وَاصِلَةٌ مِنِّی إِلَیْکَ وَ لَدَیْکَ وَ مِنِ ابْنَتِکَ النَّازِلَةِ عَلَیْکَ بِفِنَائِکَ وَ إِنَّ الْوَدِیعَةَ قَدِ اسْتُرِدَّتْ وَ الرَّهِینَةَ قَدْ أُخِذَتْ فَوَا حُزْنَاهْ عَلَی الرَّسُولِ ثُمَّ مِنْ بَعْدِهِ عَلَی الْبَتُولِ وَ لَقَدِ اسْوَدَّتْ عَلَیَّ الْغَبْرَاءُ وَ بَعُدَتْ عَنِّی الْخَضْرَاءُ فَوَا حُزْنَاهُ ثُمَّ وَا أَسَفَاهْ ثُمَّ عَدَلَ بِهَا عَلَی الرَّوْضَةِ فَصَلَّی عَلَیْهِ فِی أَهْلِهِ وَ أَصْحَابِهِ وَ مَوَالِیهِ وَ أَحِبَّائِهِ وَ طَائِفَةٍ مِنَ الْمُهَاجِرِینَ وَ الْأَنْصَارِ فَلَمَّا وَارَاهَا وَ أَلْحَدَهَا فِی لَحْدِهَا أَنْشَأَ بِهَذِهِ الْأَبْیَاتِ یَقُولُ:

أَرَی عِلَلَ الدُّنْیَا عَلَیَّ کَثِیرَةً*** وَ صَاحِبُهَا حَتَّی الْمَمَاتِ عَلِیلٌ

لِکُلِّ اجْتِمَاعٍ مِنْ خَلِیلَیْنِ فُرْقَةٌ*** وَ إِنَّ بَقَائِی عِنْدَکُمْ لَقَلِیلٌ

وَ إِنَّ افْتِقَادِی فَاطِماً بَعْدَ أَحْمَدَ***دَلِیلٌ عَلَی أَنْ لَا یَدُومَ خَلِیلٌ

**[ترجمه]مؤلف: در بعضی از کتاب ها روایتی درباره وفات حضرت فاطمه علیها السّلام یافتم که دوست دارم آن را بنویسم، گرچه از کتاب مورد اعتمادی نیست. آن روایت این است: ورقة بن عبداللَّه ازدی می گوید: «من برای رضای خدا به مکه معظمه مشرف شدم. هنگامی که مشغول طواف بودم با کنیزکی که گندمگون، خوش صورت و خوش کلام مواجه شدم. وی با فصاحت و بلاغت مشغول خواندن این دعا بود: «اللهم رب الکعبة الحرام، و الحفظة الکرام، و زمزم و المقام، و المشاعر العظام، و رب محمّد خیر الانام صلی اللَّه علیه و آله البررة الکرام، اسألک ان تحشرنی مع ساداتی الطاهرین و ابنائهم الغر المحجلین المیامین.» {خداوندا! ای پروردگار کعبه صاحب حرمت، و پروردگار حافظان با کرامت آن و پروردگار زمزم و مقام ابراهیم و مشاعر بزرگ و ای پروردگار بهترین انسانها حضرت محمد که درود خداوند بر او و خانواده نیک و بزرگ مرتبه اش باد، از تو می خواهم که مرا با بزرگان پاکم و فرزندان شریف مشهور خجسته شان محشورم کنی} ای گروه حجاج! آگاه باشید که آقایان من خوب ترین خوبان و برگزیدگان نیکان است، افرادی هستند که قدر و قابلیت آنان از دیگران بالاتر است و نام ایشان در همه شهرها مشهور و این لباس افتخار را پوشیده اند.

ورقة بن عبداللَّه می گوید که من به آن کنیزک گفتم: «این طور به نظرم می آید که تو از دوستداران اهل بیت باشی؟» گفت آری. گفتم: «از کدام دوستان ایشان هستی؟» گفت: «من فضه کنیز فاطمه زهرا دختر پیغمبر اسلام صلی اللَّه علیه و آله هستم.» گفتم: «مرحبا بک، اهلا و سهلا! من مشتاق شنیدن سخن و منطق تو بودم. اکنون جواب پرسشی را که از تو می کنم بگو. هنگامی که از طواف فراغت حاصل کردی، در بازار طعام فروشان توقف کن تا من بیایم، این عمل برای تو ثواب دارد.» پس از این گفتگوها از یکدیگر جدا شدیم.

زمانی که من از طواف فراغت یافتم و راهی منزل خود شدم، به طرف بازار طعام فروشان رفتم. دیدم آن کنیزک در کناری نشسته است. به طرفش رفتم، او را در کناری بردم و هدیه ای به وی دادم که صدقه نبود. سپس به او گفتم: «مرا از بانوی خودت فاطمه اطهر آگاه کن و آن چه را که بعد از فوت پدرش متحمل شد برایم شرح بده!» ورقة بن عبداللَّه می گوید وقتی او سخن مرا شنید، چشمانش پر از اشک شد. آنگاه با ناله و ندبه گفت: «ای ورقه بن عبداللَّه! غم و اندوه مرا تازه کردی. نگرانی هایی را که در قلب من نهان بودند زنده کردی! اکنون بشنو تا آنچه را که از حضرت فاطمه اطهر مشاهده کردم برایت بگویم.

بدان وقتی که پیغمبر خدا صلی اللَّه علیه و آله و سلم از دنیا رحلت کرد، مردم از صغیر و کبیر برای آن حضرت ضجه و گریه کردند. مصیبت رحلت پیامبر خدا برای نزدیکان و یاران، دوستان و غریبان و خویشاوندان بسیار جانکاه بود. هیچ زن و مردی را نمی دیدی که سر به گریبان گریه و ناله و ندبه نداشته باشد. در میان اهل زمین و اصحاب و خویشاوندان و دوستان، کسی نبود که هم اندازه بانوی من حزن و اندوه داشته باشد. هر روز که می گذشت غم و غصه بانوی من بیشتر می شد و گریه اش شدت می گرفت .

هفت روز بود که ناله فاطمه اطهر آرام نمی شد و ضجه اش آرام نمی گرفت. هر روز گریه حضرت زهرا از روز گذشته بیشتر می شد. روز هشتم که فرا رسید، فاطمه اطهر هر آنچه غم و اندوه که در درونش داشت بیرون ریخت و از روی بی قراری از خانه خارج شد و فریاد کشید. تو گویی که او با دهان مبارک پیامبر اسلام سخن می گوید. در همین موقع بود که زنان مدینه دویدند، کودکان از جایگاه خود خارج شدند، صدای گریه و ضجه مردم بلند شد. مردم از هر طرف آمدند، چراغ ها را خاموش کردند که صورت زنان پیدا نباشد. زنان خیال می کردند که پیغمبر معظم اسلام صلی اللَّه علیه و آله و سلم سر از قبر بیرون آورده! مردم از مشاهده آن منظره دلخراش دچار دهشت و حیرت شده بودند. حضرت زهرای اطهر برای پدر بزرگوارش ناله و ندبه می کرد و می فرمود: «وا ابتاه! وا صفیاه! وا محمداه! وا ابا القاسما! وا ربیع الارامل و الیتامی! من للقبلة و المصلی؟ و من لابنتک الوالهة و الثکلی!» {ای پدرجان، ای برگزیده خداوند، ای محمد، ای اباالقاسم، و ای مایه دلگرمی بیوه زنان و یتیمان، دیگر چه کسی به قبله و مسجد بپردازد و چه کسی از دختر سرگشته و فرزند مرده حمایت کند؟} سپس در حالی که دامن لباسش به زمین کشیده می شد ، به سوی قبر پدر بزرگوارش رفت. در حالی که از شدت اشک به خوبی مقابلش را نمی دید، همچنان رفت تا نزدیک قبر پدر بزرگوارش رسید. وقتی به طرف حجره نگاه کرد و چشمش به محلی افتاد که در آنجا اذان گفته می شد ، پاهایش از حرکت ماند. در همان حال آنقدر ناله و گریه کرد تا از حال رفت.

آنگاه زنان دویدند و آب بر بدن و سینه و پهلوهای او پاشیدند تا به هوش آمد. وقتی حواس خود را بازیافت، برخاست و فرمود: «قدرت و قوت من به آخر رسیده، طاقتم تمام شده. دشمن من مرا شماتت و سرزنش کرد. غم و اندوه مرا می کشد، پدر جان! من سرگردان و تنها و حیران مانده ام، صوت و صدای من ساکت شده، پشت من خم و زندگی من ناگوار و روزگارم تیره و تار گردیده.

پدر جان! بعد از تو انیس و مونسی ندارم، کسی نیست که گریه مرا تسکین دهد و در موقع ناتوانی یار و یاور من باشد. بابا! بعد از تو مکان نزول قرآن از بین رفت، محل هبوط جبرئیل و میکائیل ناپدید شد. پدر جان! بعد از تو سبب ها دگرگون شدند، درهای چاره به روی من بسته شد! بعد از تو دنیا را ترک کرده ام. بابا جان! تا نفس من بالا بیاید برای تو گریه می کنم و در اشتیاق توام و غم و اندوه من برای تو ادامه دارد.»

سپس گفت:

حقا که غم و اندوه من برای تو تجدید می شود، به خدا قسم که قلب من فرو می ریزد

و در هر روزی افسوس من اضافه خواهد شد، رنج من از دوری ات تمامی ندارد

این پیش آمد ناگوار برایم عزا و مصیبتی بزرگ است، گریه من همه وقت تجدید می شود

حقا آن قلبی که در عزا و مصیبت تو صبور باشد، بسیار شکیبا و پر طاقت خواهد بود

آنگاه فرمود: «پدر جان! بعد از رفتن تو نور از دنیا رفت، دنیا آن تر و تازگی را که با حضور تو داشت از دست داد و روزگار دنیا تیره و تار گردید. تاریکی های دنیا تر و خشک آن را فرا گرفت. پدر جان! من تا آن زمان که به دیدار روی تو نائل شوم در افسوس خواهم بود. پدر جان! از هنگام جدایی از تو خواب به چشم من نرفته است. پدر جان! کیست که به داد بیوه زنان و بینوایان برسد؟ کیست که تا روز قیامت به داد امت تو برسد؟ پدر جان! بعد از تو ما ضعیف و ناتوان شدیم. پدر جان! مردم از ما رویگردان شده اند، در صورتی که ما به واسطه وجود تو در میان مردم بزرگ و عزیز به شمار می آمدیم. کدام چشم است که در فراق تو نبارد! کدام غم و اندوه است که در مصیبت تو همیشگی نباشد! کدام پلک چشم است که بعد از تو برای خواب فرو افتد! با توجه به اینکه تو بهار دین و نور پیامبران بودی، چگونه است که کوه ها فرو نمی ریزند، دریاها فرو نمی روند و زمین طعمه زلزله نمی گردد؟پدر جان! من گرفتار مصیبت بزرگی شده ام، مصیبت من مصیبت کوچکی نیست. پدر جان! من در پنجه این عزای بزرگ و این رخداد هولناک گرفتار گردیده ام. پدر جان! ملائکه برای تو گریان شدند و افلاک از حرکت باز ماندند. بعد از تو منبرت دچار وحشت و محرابت از وجود تو خالی شد، قبر تو از اینکه تو را در برگرفته خوشحال و بهشت مشتاق تو و دعا و نماز توست.

پدر جان! آن مجالسی که تو درآنها می نشستی گرفتار ظلمتی بزرگ شده اند. تا وقتی که به زودی نزد تو بیایم، در افسوس تو به سر می برم. ابوالحسن (یعنی حضرت علی) تو را از دست داد؛ همان ابوالحسنی که مؤمن، پدر دو فرزند تو حسن و حسین، برادر تو، دوست تو و محبوب توست؛ همان علی که تو او را از زمان کودکی پرورش دادی و آنگاه که بزرگ شد با وی برادر شدی؛ همان علی که محبوب ترین اصحاب تو بود؛ همان علی که در اسلام آوردن و هجرت کردن و یاری رساندن به تو از همه پیشی گرفت. ما تو را از دست دادیم، گریه قاتل ما خواهد بود. گرفتار افسوس و حسرت شده ایم.»

سپس آن بانو ناله ای کرد و فریادی زد که نزدیک بود روح از بدنش جدا شود. آنگاه این اشعار را بر زبان آورد:

صبر من قلیل و عزای من آشکار شد بعد از آنکه خاتم انبیا را از دست دادم

ای چشم من! اشک فراوان بریز. ای چشم من! وای بر تو! بخل مکن و خون گریه کن.ای رسول خدا!

ای برگزیده خدا! ای پناگاه یتیمان و ضعیفان. حقا که کوه ها و وحوش و پرندگان و زمین بعد از گریه کردن آسمان برای تو گریان شدند.

پدر جان! قبرستان حجون و رکن و مشعر و بطحاء از برای تو گریان شدند

محراب عبادت و مجلس درس قرآن که در هر صبح و شام تشکیل می شد ند، برای تو گریه می کنند

دین اسلام که در میان مردم غریب شده، در مصیبت تو گریان گردید

کاش می دیدی آن منبری را که بر فراز آن می رفتی، چگونه بعد از نور، ظلمت آن را فرا گرفته

ای خدای زهرا! اجل مرا به زودی برسان! زیرا زندگی من تیره و تار گردیده است سپس به منزل خود بازگشت و شب و روز گریست و ناله کرد؛ آن گونه که نه چشمه اشکش خشک می شد و نه ناله و ضجه اش آرام می گرفت. بزرگان مدینه گرد هم آمدند، به حضور امیرالمؤمنین علی علیه السّلام مشرف شدند و گفتند: «یا اباالحسن! فاطمه شب و روز گریه می کند، هیچ کدام از ما شب در رختخواب به خواب نمی رویم. روزها هم بر مشغله و کسب معاش آرام و قرار نداریم. ما از تو تقاضا می کنیم که فاطمه یا شب ها گریه کند یا روزها.» حضرت امیر فرمود: «اشکالی ندارد.» وقتی علی علیه السّلام به سراغ فاطمه اطهر رفت، دید که گریه آن بانوی معظمه دمی آرام نمی گیرد و تسلیت گویی به او ثمری ندارد. هنگامی که چشم آن بانو به حضرت امیر افتاد، لحظه ای ساکت شد. علی علیه السّلام به وی فرمود: «ای دختر پیغمبر خدا صلی اللَّه علیه و آله و سلم! بزرگان مدینه از من خواسته اند که از تو بخواهم یا شب برای پدر بزرگوارت گریه کنی یا روز.» فاطمه اطهر علیها السّلام گفت: «یا اباالحسن! من چندان در میان این مردم نمی مانم. به زودی از میان این مردم می روم. یا علی! به خدا قسم من شب و روز می گریم تا اینکه به پدرم ملحق شوم.» حضرت امیر فرمود: «باشد، هر چه می خواهی همان بکن.»

علی علیه السّلام بعد از این ماجرا، اتاقی خارج از شهر مدینه برای حضرت زهرای اطهر ساخت که آن را بیت الاحزان می گفتند. موقعی که صبح می شد، فاطمه اطهر حضرت حسن و حسین علیهما السّلام را برمی داشت، از مدینه خارج می شد، به قبرستان بقیع می رفت و همچنان تا شب گریه می کرد. وقتی شب فرا می رسید، حضرت امیر می آمد و فاطمه اطهر را به منزل خود باز می گرداند. حضرت فاطمه پس از فوت پدر بزرگوارش بیست و هفت روز به همین منوال زندگی کرد، تا اینکه بیمار شد و تا روز چهلم زنده ماند و آنگاه از دنیا رحلت کرد. به هنگام وفات حضرت فاطمه، حضرت امیر نماز ظهر را خوانده و به طرف منزل می رفت که ناگاه کنیزان را دید که ماتم زده و گریان به استقبال آن حضرت آمدند. امام علیه السّلام از آنها پرسید که چه خبر شده، چرا شما را ناراحت و مضطرب می بینم؟ گفتند: «یا امیرالمؤمنین! دختر عموی خود فاطمه اطهر را دریاب! گرچه گمان نمی کنیم به هنگام برسی.» حضرت امیر به سرعت وارد خانه شد و نزد فاطمه اطهر رفت. ناگاه دید که فاطمه اطهر در میان بستر خود که از پارچه کتان سفید مصری بود افتاده و به طرف راست و چپ می غلتد. علی علیه السّلام ردا را از دوش خود انداخت، عمامه را از سر مبارک خود برداشت و لباس خود را در آورد. آنگاه جلو رفت، سر مبارک حضرت زهرا را به دامن گرفت و فرمود: «یا زهرا!» ولی حضرت فاطمه پاسخی نداد. برای دومین بار فرمود: «یا بنت محمد المصطفی!» فاطمه اطهر باز هم جوابی نداد. حضرت امیر برای سومین بار صدا زد: «ای دختر آن کسی که زکات را در دامن عبای خود برای فقرا می برد!» اما باز هم جوابی نشنید. دوباره گفت: «ای دختر آن کسی که با ملائکه نماز خواند!» حضرت زهرا علیها السّلام باز هم جوابی نداد. علی علیه السّلام صدا زد: «یا فاطمة کلمینی! (یعنی ای فاطمه! با من تکلم کن) من پسر عموی تو علی بن ابی طالب هستم.» حضرت فاطمه زهرا این بار چشم های خود را به روی حضرت امیر گشود. آنگاه به گریه افتاد. علی علیه السّلام هم گریان شد و به زهرای اطهر فرمود: «مگر تو را چه شده؟ من پسر عمویت علی هستم.»

فاطمه اطهر گفت: «یا پسر عمو! من اکنون مرگی را که نمی توان از دست آن گریخت، به چشم می بینم. من می دانم که تو بعد از من نمی توانی بی همسر بمانی. یا علی! اگر ازدواج کردی یک شب و یک روز را نزد زوجه ات و یک شب و یک روز را پیش فرزندان من باش. یا علی! به صورت حسن و حسینم صیحه نزنی، زیرا آنها یتیم و دل شکسته اند. همین دیروز بود که حسنین من جد بزرگوارشان را از دست دادند و امروز هم مادر خود را از دست می دهند. وای بر آن امتی که حسنین مرا می کشند و با ایشان بغض و دشمنی می ورزند!» آنگاه اشعاری را خواند که اول آنها این است:

اگر گریه می کنی بر من گریه کن، ای بهترین هدایت کنندگان و اشک بریز که روز فراق رسید

ای همسر بتول! من درباره نسل خود به تو سفارش می کنم، زیرا که ایشان ملازم اشتیاق هستند یا علی! برای من و یتیم های من گریه کن، مخصوصا قتیل کربلا را از یاد نبری

آنها مفارقت می کنند و یتیمانی حیران و سرگردان می شوند، خدا امضا کرده که روز فراق است

حضرت امیر به زهرای اطهر فرمود: «ای دختر رسول خدا! تو از کجا این را می گویی، در صورتی که وحی خدا از خاندان ما قطع شده است؟» فاطمه اطهر گفت: «یا علی! من همین حالا خوابیده بودم و پدر بزرگوارم را در میان قصری از دُر سفید دیدم. وقتی چشمش به من افتاد فرمود: «ای دخترم! نزد من بیا، زیرا در شوق دیدن تو هستم.» گفتم: «پدر جان! به خدا قسم که من بیشتر شوق ملاقات تو را دارم.» پدرم فرمود: «تو امشب نزد من خواهی بود.» پدرم شخصی راستگو است و به وعده خود وفا خواهد کرد. یا علی! هنگامی که دیدی من سوره یس را قرائت کردم بدان که اجلم فرا رسیده. مرا غسل بده، ولی بدنم را برهنه نکن، زیرا من پاک و مطهرم. یا علی! خودت و اهل خانه ام که به من نزدیک هستند بر جنازه ام نماز بخوانید. یا علی! مرا شبانه به خاک بسپار، این خبر را پدرم پیغمبر خدا به من داده.»

حضرت امیر علیه السّلام می فرماید: «به خدا قسم من متصدی امر آن بانو شدم و بدن وی را از روی پیراهن غسل دادم. به خدا قسم که بدن فاطمه زهرا مبارک و پاک و مطهر بود. آنگاه بدن مقدس او را با باقیمانده حنوط پیامبر اسلام صلی اللَّه علیه و آله و سلم حنوط کردم، جسد مبارکش را در میان کفن هایش جای دادم و موقعی که می خواستم کفن او را گره بزنم صدا زدم: «ای ام کلثوم، زینب، سکینه، فضه، حسن، حسین! بیایید از مادر خود زاد و توشه برگیرید، روز فراق آمد و ملاقات شما در بهشت خواهد بود.»

حضرت حسنین علیهما السّلام آمدند و در همان حال فریاد می زدند: «آه از این حسرتی که هیچ وقت به خاطر از دست دادن جدمان پیامبر خدا و مادرمان فاطمه زهرا از بین نخواهد رفت. ای مادر حسن و حسین! هنگامی که جدّ ما حضرت محمّد مصطفی صلی اللَّه علیه و آله و سلم را ملاقات کردی، سلام ما را به آن حضرت برسان و به آن بزرگوار بگو که ما بعد از تو در دار دنیا یتیم ماندیم!» حضرت امیر می فرماید: «من خدا را شاهد می گیرم که فاطمه زهرا آه و ناله کرد، دست های خود را دراز کرد و حضرت حسنین را چند لحظه ای به سینه خود چسبانید. ناگاه هاتفی از آسمان ندا در داد که: «یا اباالحسن! حسنین را از روی سینه فاطمه بردار. به خدا قسم که ملائکه آسمان ها را گریان کردند، زیرا دوست مشتاق دیدار دوست است.»

حضرت امیر علیه السّلام می فرماید: «من حسنین را از روی سینه زهرا برداشتم و هنگام بستن بندهای کفن، این اشعار را سرودم:

فراق تو نزد من بزرگ ترین چیزها است و از دست دادن تو برایم سخت ترین مصیبت است

من برای حسرت و غم کسی گریه و ناله می کنم که بهترین راه مرگ را رفت

ای چشم من! با من همراهی کن که حزن من دائمی است و برای دوست خودم گریانم

سپس امیرالمؤمنین علی علیه السّلام جسد فاطمه اطهر را روی دست خود گرفت و به سوی قبر پدرش رسول خدا آورد و فرمود: «السلام علیک یا رسول اللَّه! السلام علیک یا حبیب اللَّه! السلام علیک یا نور اللَّه! السلام علیک یا صفوة اللَّه! منی السلام علیک. درود و تحیت من و دخترت فاطمه که بر تو وارد می شود، بر تو باد. حقا که امانت مسترد گردید.آه از حزن رسول! آه از حزن بتول! دنیا برای من تیره و تار شد. شادمانی و سرور از من دور شد. آن از حزن و تأسف من!» آنگاه جنازه آن بانو را کنار قبر پیغمبر خدا آورد و به همراه گروهی از اهل خانه خود، اصحاب و دوستان و برخی از مهاجرین و انصار بر بدن مبارک حضرت زهرای اطهر نماز خواند.

هنگامی که جسد فاطمه را به خاک سپرد، این اشعار را خواند:

مصیبت و علل دنیا برای من زیاد است، صاحب دنیا که دنیا طلب باشد تا دم مرگ علیل خواهد بود

برای اجتماع هر دو نفر دوستی مفارقتی خواهد بود، حقا که بقای من نزد شما قلیل و اندک خواهد بود حقا از دست دادن فاطمه زهرا که بعد از رسول خدا برای من اتفاق افتاد، دلیلی بر این است که هیچ دوستی دائم و برقرار نخواهد بود

**[ترجمه]

فَاطِمَةَ فِی شَکْوَاهُ الَّذِی قُبِضَ فِیهِ فَسَارَّهَا بِشَیْ ءٍ فَبَکَتْ ثُمَّ دَعَاهَا فَسَارَّهَا فَضَحِکَتْ فَسَأَلْتُ عَنْ ذَلِکَ فَقَالَتْ أَخْبَرَنِی النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله أَنَّهُ مَقْبُوضٌ فَبَکَیْتُ ثُمَّ أَخْبَرَنِی أَنِّی أَوَّلُ أَهْلِهِ لُحُوقاً بِهِ فَضَحِکْتُ.

کِتَابُ ابْنِ شَاهِینَ: قَالَتْ أُمُّ سَلَمَةَ وَ عَائِشَةُ إِنَّهَا لَمَّا سُئِلَتْ عَنْ بُکَائِهَا وَ ضِحْکِهَا قَالَتْ أَخْبَرَنِی النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله أَنَّهُ مَقْبُوضٌ ثُمَّ أَخْبَرَ أَنَّ بَنِیَّ سَیُصِیبُهُمْ بَعْدِی شِدَّةٌ فَبَکَیْتُ ثُمَّ أَخْبَرَنِی أَنِّی أَوَّلُ أَهْلِهِ لُحُوقاً بِهِ فَضَحِکْتُ.

وَ فِی رِوَایَةِ أَبِی بَکْرٍ الْجِعَابِیِّ وَ أَبِی نُعَیْمٍ الْفَضْلِ بْنِ دُکَیْنٍ وَ الشَّعْبِیِّ عَنْ مَسْرُوقٍ وَ فِی السُّنَنِ عَنِ الْقَزْوِینِیِّ وَ الْإِبَانَةِ عَنِ الْعُکْبَرِیِّ وَ الْمُسْنَدِ عَنِ الْمَوْصِلِیِّ وَ الْفَضَائِلِ عَنْ أَحْمَدَ بِأَسَانِیدِهِمْ عَنْ عُرْوَةَ عَنْ مَسْرُوقٍ قَالَتْ عَائِشَةُ: أَقْبَلَتْ فَاطِمَةُ تَمْشِی کَأَنَّ مِشْیَتَهَا مِشْیَةُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله مَرْحَباً بِابْنَتِی فَأَجْلَسَهَا عَنْ یَمِینِهِ وَ أَسَرَّ إِلَیْهَا حَدِیثاً فَبَکَتْ ثُمَّ أَسَرَّ إِلَیْهَا حَدِیثاً فَضَحِکَتْ فَسَأَلْتُهَا عَنْ ذَلِکَ فَقَالَتْ مَا أُفْشِی سِرَّ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله حَتَّی إِذَا قُبِضَ سَأَلْتُهَا فَقَالَتْ إِنَّهُ أَسَرَّ إِلَیَّ فَقَالَ إِنَّ جَبْرَئِیلَ کَانَ یُعَارِضُنِی بِالْقُرْآنِ کُلَّ سَنَةٍ مَرَّةً وَ إِنَّهُ عَارَضَنِی بِهِ الْعَامَ مَرَّتَیْنِ وَ لَا أَرَانِی إِلَّا وَ قَدْ حَضَرَ أَجَلِی وَ إِنَّکِ لَأَوَّلُ أَهْلِ بَیْتِی لُحُوقاً بِی وَ نِعْمَ السَّلَفُ أَنَا لَکِ بَکَیْتُ لِذَلِکِ ثُمَّ قَالَ أَ لَا تَرْضَیْنَ أَنْ تَکُونِی سَیِّدَةَ نِسَاءِ الْمُؤْمِنِینَ فَضَحِکْتُ لِذَلِکِ.

وَ رُوِیَ: أَنَّهَا مَا زَالَتْ بَعْدَ أَبِیهَا مُعَصَّبَةَ الرَّأْسِ نَاحِلَةَ الْجِسْمِ مُنْهَدَّةَ الرُّکْنِ بَاکِیَةَ الْعَیْنِ مُحْتَرِقَةَ الْقَلْبِ یُغْشَی عَلَیْهَا سَاعَةً بَعْدَ سَاعَةٍ وَ تَقُولُ لِوَلَدَیْهَا أَیْنَ أَبُوکُمَا الَّذِی کَانَ یُکْرِمُکُمَا وَ یَحْمِلُکُمَا مَرَّةً بَعْدَ مَرَّةٍ أَیْنَ أَبُوکُمَا الَّذِی کَانَ أَشَدَّ النَّاسِ شَفَقَةً عَلَیْکُمَا فَلَا یَدَعُکُمَا تَمْشِیَانِ عَلَی الْأَرْضِ وَ لَا أَرَاهُ یَفْتَحُ هَذَا الْبَابَ أَبَداً وَ لَا یَحْمِلُکُمَا عَلَی عَاتِقِهِ کَمَا لَمْ یَزَلْ یَفْعَلُ بِکُمَا ثُمَّ مَرِضَتْ وَ مَکَثَتْ أَرْبَعِینَ لَیْلَةً ثُمَّ دَعَتْ أُمَّ أَیْمَنَ وَ أَسْمَاءَ بِنْتَ عُمَیْسٍ (1)

وَ

ص: 181

عَلِیّاً علیه السلام وَ أَوْصَتْ إِلَی عَلِیٍّ بِثَلَاثٍ أَنْ یَتَزَوَّجَ بِابْنَةِ أُخْتِهَا(1)

أُمَامَةَ لِحُبِّهَا أَوْلَادَهَا وَ أَنْ یَتَّخِذَ نَعْشاً لِأَنَّهَا کَانَتْ رَأَتِ الْمَلَائِکَةَ تَصَوَّرُوا صُورَتَهُ وَ وَصَفَتْهُ لَهُ وَ أَنْ لَا یَشْهَدَ أَحَدٌ جَنَازَتَهَا مِمَّنْ ظَلَمَهَا وَ أَنْ لَا یَتْرُکَ أَنْ یُصَلِّیَ عَلَیْهَا أَحَدٌ مِنْهُمْ.

وَ ذَکَرَ مُسْلِمٌ عَنْ عَبْدِ الرَّزَّاقِ عَنْ مَعْمَرٍ عَنِ الزُّهْرِیِّ عَنْ عُرْوَةَ عَنْ عَائِشَةَ وَ فِی حَدِیثِ اللَّیْثِ بْنِ سَعْدٍ عَنْ عَقِیلٍ عَنِ ابْنِ شِهَابٍ عَنْ عُرْوَةَ عَنْ عَائِشَةَ فِی خَبَرٍ طَوِیلٍ یَذْکُرُ فِیهِ: أَنَّ فَاطِمَةَ أَرْسَلَتْ إِلَی أَبِی بَکْرٍ تَسْأَلُ مِیرَاثَهَا مِنْ رَسُولِ اللَّهِ الْقِصَّةَ قَالَ فَهَجَرَتْهُ وَ لَمْ تُکَلِّمْهُ حَتَّی تُوُفِّیَتْ وَ لَمْ یُؤْذَنْ بِهَا أَبُو بَکْرٍ یُصَلِّی عَلَیْهَا.

الْوَاقِدِیُّ: أَنَّ فَاطِمَةَ لَمَّا حَضَرَتْهَا الْوَفَاةُ أَوْصَتْ عَلِیّاً أَنْ لَا یُصَلِّیَ عَلَیْهَا أَبُو بَکْرٍ وَ عُمَرُ فَعَمِلَ بِوَصِیَّتِهَا.

عِیسَی بْنُ مِهْرَانَ عَنْ مُخَوَّلِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ عُمَرَ بْنِ ثَابِتٍ عَنْ أَبِی إِسْحَاقَ عَنِ ابْنِ جُبَیْرٍ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ: أَوْصَتْ فَاطِمَةُ أَنْ لَا یَعْلَمَ إِذَا مَاتَتْ أَبُو بَکْرٍ وَ لَا

ص: 182

عُمَرُ وَ لَا یُصَلِّیَا عَلَیْهَا قَالَ فَدَفَنَهَا عَلِیٌّ علیه السلام لَیْلًا وَ لَمْ یُعْلِمْهُمَا بِذَلِکَ.

تَارِیخُ أَبِی بَکْرِ بْنِ کَامِلٍ قَالَتْ عَائِشَةُ: عَاشَتْ فَاطِمَةُ بَعْدَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله سِتَّةَ أَشْهُرٍ فَلَمَّا تُوُفِّیَتْ دَفَنَهَا عَلِیٌّ لَیْلًا وَ صَلَّی عَلَیْهَا عَلِیٌّ.

وَ رُوِیَ فِیهِ عَنْ سُفْیَانَ بْنِ عُیَیْنَةَ وَ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدٍ وَ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَبِی شَیْبَةَ عَنْ یَحْیَی بْنِ سَعِیدٍ الْقَطَّانِ عَنْ مَعْمَرٍ عَنِ الزُّهْرِیِّ: أَنَّ فَاطِمَةَ علیها السلام دُفِنَتْ لَیْلًا وَ عَنْهُ فِی هَذَا الْکِتَابِ أَنَّ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْحَسَنَ وَ الْحُسَیْنَ علیهم السلام دَفَنُوهَا لَیْلًا وَ غَیَّبُوا قَبْرَهَا.

تَارِیخُ الطَّبَرِیِّ: إِنَّ فَاطِمَةَ دُفِنَتْ لَیْلًا وَ لَمْ یَحْضُرْهَا إِلَّا الْعَبَّاسُ وَ عَلِیٌّ وَ الْمِقْدَادُ وَ الزُّبَیْرُ وَ فِی رِوَایَاتِنَا أَنَّهُ صَلَّی عَلَیْهَا أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ وَ عَقِیلٌ وَ سَلْمَانُ وَ أَبُو ذَرٍّ وَ الْمِقْدَادُ وَ عَمَّارٌ وَ بُرَیْدَةُ وَ فِی رِوَایَةٍ وَ الْعَبَّاسُ وَ ابْنُهُ الْفَضْلُ وَ فِی رِوَایَةٍ وَ حُذَیْفَةُ وَ ابْنُ مَسْعُودٍ.

الْأَصْبَغُ بْنُ نُبَاتَةَ: أَنَّهُ سَأَلَ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام عَنْ دَفْنِهَا لَیْلًا فَقَالَ إِنَّهَا کَانَتْ سَاخِطَةً عَلَی قَوْمٍ کَرِهَتْ حُضُورَهُمْ جِنَازَتَهَا وَ حَرَامٌ عَلَی مَنْ یَتَوَلَّاهُمْ أَنْ یُصَلِّیَ عَلَی أَحَدٍ مِنْ وُلْدِهَا.

وَ رُوِیَ: أَنَّهُ سَوَّی قَبْرَهَا مَعَ الْأَرْضِ مُسْتَوِیاً وَ قَالُوا سَوَّی حَوَالَیْهَا قُبُوراً مُزَوَّرَةً مِقْدَارَ سَبْعَةٍ حَتَّی لَا یُعْرَفَ قَبْرُهَا.

وَ رُوِیَ: أَنَّهُ رَشَّ أَرْبَعِینَ قَبْراً حَتَّی لَا یَبِینَ قَبْرُهَا مِنْ غَیْرِهِ مِنَ الْقُبُورِ فَیُصَلُّوا عَلَیْهَا.

أَبُو عَبْدِ اللَّهِ حَمَّوَیْهِ بْنُ عَلِیٍّ الْبَصْرِیُّ وَ أَحْمَدُ بْنُ حَنْبَلٍ وَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ بْنُ بَطَّةَ بِأَسَانِیدِهِمْ قَالَتْ أُمُّ سَلْمَی امْرَأَةُ أَبِی رَافِعٍ (1): اشْتَکَتْ فَاطِمَةُ شَکْوَاهَا الَّتِی قُبِضَتْ فِیهَا وَ کُنْتُ أُمَرِّضُهَا فَأَصْبَحْتُ یَوْماً أُسَکِّنُ مَا کَانَتْ فَخَرَجَ عَلِیٌّ إِلَی بَعْضِ حَوَائِجِهِ فَقَالَتِ اسْکُبِی لِی غَسْلًا فَسَکَبْتُ فَقَامَتْ وَ اغْتَسَلَتْ أَحْسَنَ مَا یَکُونُ مِنَ الْغُسْلِ

ص: 183

ثُمَّ لَبِسَتْ أَثْوَابَهَا الْجُدُدَ ثُمَّ قَالَتِ افْرُشِی فِرَاشِی وَسَطَ الْبَیْتِ ثُمَّ اسْتَقْبَلَتِ الْقِبْلَةَ وَ نَامَتْ وَ قَالَتْ أَنَا مَقْبُوضَةٌ وَ قَدِ اغْتَسَلْتُ فَلَا یَکْشِفْنِی أَحَدٌ ثُمَّ وَضَعَتْ خَدَّهَا عَلَی یَدِهَا وَ مَاتَتْ.

وَ قَالَتْ أَسْمَاءُ بِنْتُ عُمَیْسٍ: أَوْصَتْ إِلَیَّ فَاطِمَةُ أَنْ لَا یُغَسِّلَهَا إِذَا مَاتَتْ إِلَّا أَنَا وَ عَلِیٌّ فَأَعَنْتُ عَلِیّاً عَلَی غُسْلِهَا.

کِتَابُ الْبَلاذُرِیِّ: أَنَّ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام غَسَلَهَا مِنْ مَعْقِدِ الْإِزَارِ وَ إِنَّ أَسْمَاءَ بِنْتَ عُمَیْسٍ غَسَلَتْهَا مِنْ أَسْفَلِ ذَلِکَ.

أَبُو الْحَسَنِ الْخَزَّازُ الْقُمِّیُّ فِی الْأَحْکَامِ الشَّرْعِیَّةِ: سُئِلَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنْ فَاطِمَةَ مَنْ غَسَّلَهَا فَقَالَ غَسَّلَهَا أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ لِأَنَّهَا کَانَتْ صِدِّیقَةً وَ لَمْ یَکُنْ لِیُغَسِّلَهَا إِلَّا صِدِّیقٌ وَ رُوِیَ أَنَّ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام قَالَ عِنْدَ دَفْنِهَا السَّلَامُ عَلَیْکَ إِلَی آخِرِ مَا سَیَأْتِی نَقْلًا مِنَ الْکَافِی وَ رُوِیَ أَنَّهُ لَمَّا صَارَ بِهَا إِلَی الْقَبْرِ الْمُبَارَکِ خَرَجَتْ یَدٌ فَتَنَاوَلَتْهَا وَ انْصَرَفَ.

عَبْدُ الرَّحْمَنِ الْهَمْدَانِیُّ وَ حُمَیْدٌ الطَّوِیلُ: أَنَّهُ علیه السلام أَنْشَأَ عَلَی شَفِیرِ قَبْرِهَا:

ذَکَرْتُ أَبَا وُدِّی فَبِتُّ کَأَنَّنِی*** بِرَدِّ الْهُمُومِ الْمَاضِیَاتِ وَکِیلٌ

لِکُلِّ اجْتِمَاعٍ مِنْ خَلِیلَیْنِ فُرْقَةٌ*** وَ کُلُّ الَّذِی دُونَ الْفِرَاقِ قَلِیلٌ

وَ إِنَّ افْتِقَادِی فَاطِماً بَعْدَ أَحْمَدَ دَلِیلٌ عَلَی أَنْ لَا یَدُومَ خَلِیلٌ

فَأَجَابَ هَاتِفٌ :

یُرِیدُ الْفَتَی أَنْ لَا یَمُوتَ خَلِیلُهُ*** وَ لَیْسَ لَهُ إِلَّا الْمَمَاتَ سَبِیلٌ

فَلَا بُدَّ مِنْ مَوْتٍ وَ لَا بُدَّ مِنْ بِلًی*** وَ إِنَّ بَقَائِی بَعْدَکُمْ لَقَلِیلٌ

إِذَا انْقَطَعَتْ یَوْماً مِنَ الْعَیْشِ مُدَّتِی*** فَإِنَّ بُکَاءَ الْبَاکِیَاتِ قَلِیلٌ

سَتُعْرَضُ عَنْ ذِکْرِی وَ تُنْسَی مَوَدَّتِی*** وَ یَحْدُثُ بَعْدِی لِلْخَلِیلِ بَدِیلٌ

**[ترجمه]مناقب ابن شهرآشوب: زمانی که پیغمبر اعظم اسلام از دنیا رحلت کرد، هجده سال و هفت ماه از عمر حضرت فاطمه اطهر گذشته بود. او بعد از پدر بزرگوارش، به مدت هفتاد و دو روز زنده بود. هفتاد و پنج روز و چهار ماه هم گفته شده. قربانی گفته چهل روز زنده بود و این قول صحیح است. فاطمه زهرا در شب یک شنبه، سیزدهم ماه ربیع الاول سال 11قمری از دنیا رحلت کرد و قبر مقدسش در بقیع است. گفته اند قبرش در خانه خودش است. قول دیگر آن است که قبرش مابین قبر و منبر پیامبر اعظم اسلام است. گروهی از علمای اهل تسنن از جابر نقل کرده اند که گفت: پیامبر اسلام صلی اللَّه علیه و آله قبل از رحلت خود به حضرت علی بن ابی طالب فرمود: «سلام بر تو باد، ای پدر دو نو گل من! من سفارش این دو نوگل دنیوی خود را به تو میکنم. طولی نمی کشد که دو رکن تو از بین خواهند رفت.» جابر می گوید: «هنگامی که رسول خدا از دنیا رفت، حضرت علی فرمود: «این یکی از آن دو رکن من بود که پیغمبر خدا فرمود.» زمانی که فاطمه اطهر از دنیا رفت، حضرت امیر فرمود: «این هم دومین رکن من بود.» عایشه روایت کرده که پیامبر صلی الله علیه و آله در ایام بیماری منجر به رحلتش، فاطمه را خواست و با او در نهان چیزی گفت. فاطمه علیها السّلام گریست. پس از آن او را خواست و در نهان چیزی به او فرمود. فاطمه خندید. من در این باره پرسیدم. فاطمه علیها السّلام فرمود: «پیامبر صلی الله علیه و آله به من خبر داد که من هم خواهم رفت. من گریستم. آنگاه به من فرمود: که نخستین نفر از اهل اویم که به او ملحق می شوم، پس خندیدم.»

ام سلمه و عایشه گفتند: چون از گریه و خنده فاطمه سوال شد فرمود: «پدرم به من خبر داد که خواهم رفت. آنگاه خبر داد که به پسرانم پس از پیامبر صلی الله علیه و آله سختی می رسد گریستم. سپس خبر داد که من نخستین فرد از خاندان اویم که به او ملحق می شوم و من خندیدم.» عایشه گوید: فاطمه به گونه ای می آمد و راه می رفت که گویا راه رفتن رسول خدا صلی الله علیه و آله است. رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «مرحبا به دخترم!» حضرت فاطمه را سمت راست خود نشاید و در گوشی به او مطلبی گفت. حضرت زهرا علیها السّلام گریست. آنگاه خبر دیگری به او داد و او خندید. عایشه گوید: من از زهرا سلام الله علیها در این باره پرسیدم. او گفت: «من سرّ رسول خدا را فاش نمی سازم.» تا بعدها که پیامبر خدا رحلت کرد باز پرسیدم. فرمود: «او این راز را با من گفت که جبرئیل هر سال یک بار قرآن را برایم می خواند، ولی امسال دو بار خواند. به نظرم مرگم نزدیک است و تو نخستین فردی هستی که از خاندانم به من ملحق می شوی و من خوب سلفی برای تو هستم. در اینجا بود که گریستم. سپس به من فرمود: آیا نمی پسندی که سرور زنان مؤمنان باشی؟ که در اینجا خندیدم.»

روایت شده که حضرت زهرای اطهر بعد از فوت پدر بزرگوارش، دائما سر خود را می بست؛ جسمش ناتوان شده بود؛ قوت خود را از دست داده بود؛ چشمانش گریان بود؛ قلبی سوخته داشت؛ پیاپی از حال می رفت و به حضرت حسنین علیهما السّلام می فرمود: «پدر (یعنی جد) تان که شما را گرامی می داشت و مرتب شما را در آغوش می گرفت کجا است؟ کجا است آن جد شما که از همه مردم بیشتر به شما مهربان بود و نمی گذاشت که روی زمین راه بروید؟ افسوس که دیگر هرگز شاهد نخواهم بود که جد شما در خانه مرا باز کند و شما را به دوش خود بگیرد، در صورتی که دائما این کار را انجام می داد.» سپس حضرت زهرای اطهر بیمار شد و بیماری اش به مدت چهل شب ادامه پیدا کرد. آنگاه ام ایمن، اسماء بنت عمیس و حضرت امیر را خواست و به حضرت امیر سه وصیت کرد: با امامه دختر خواهرش ازدواج کند، چرا که او فرزندان حضرت زهرا را دوست می داشت؛ برای حضرت فاطمه تابوت درست کند و از آنجا که ملائکه شکل و شمایل تابوت را به حضرت زهرا نشان داده بودند، آن بانو اوصاف تابوت را برای حضرت امیر شرح داد؛ هیچ یک از آن افرادی که در حق آن بانوی مظلومه ظلم کرده بودند، در تشییع جنازه اش حاضر نشوند و بر جنازه اش نماز نخوانند.» مسلم و واقدی و ابن عباس و دیگران روایت کرده اند که حضرت فاطمه زهرا وصیت کرد ابوبکر و عمر بر جنازه اش نماز نخوانند و جنازه اش را شبانه به خاک بسپارند. در تاریخ طبری آمده است که فاطمه اطهر شبانه دفن شد و غیر از عباس، علی، مقداد و زبیر کسی در تشییع جنازه آن بانو حاضر نشد.

در روایات ما نقل شده که حضرت امیر، حسن، حسین، عقیل، سلمان ابوذر، مقداد عمار و بریده و بنا به روایتی عباس و پسرش فضل و طبق روایت دیگری حُذَیفه و ابن مسعود بر جنازه آن بانوی معظمه نماز خواندند.

اصبغ بن نُباته می گوید: «از حضرت امیر در این باره که چرا فاطمه شبانه دفن گردید پرسیدند. فرمود: «به این دلیل که فاطمه زهرا از گروهی خشمناک بود و راضی نبود که آنان برای تشییع جنازه اش حاضر شوند و بر کسی که فرزندان فاطمه را دوست نداشته باشد، حرام است که بر جنازه هیچ یک از آنان نماز بخواند.»

روایت شده که حضرت امیر قبر فاطمه اطهر را با زمین یکسان کرد. گفته اند که علی علیه السّلام هفت قبر شبیه به قبر فاطمه اطهر درست کرد که قبر آن بانو شناخته نشود. روایت شده که تعداد چهل قبر ظاهری برای حضرت زهرا درست کرد تا قبر واقعی آن بانو تشخیص داده نشود و کسی حتی بر قبر او نماز نخواند.

از امّ سلمی زوجه ابو رافع روایت شده که گفت: «من حضرت فاطمه اطهر را در ایام آن بیماری که به علت همان از دنیا رفت پرستاری می کردم. یک روز حضرت امیر به دنبال کار خود رفت و حضرت زهرابه من فرمود آب بیاورم تا غسل کند. وقتی آب آوردم آن بانو برخاست و نیکوترین غسل ها را بجای آورد، آنگاه لباس های جدید خود را پوشید و به من فرمود که رختخواب او را در میان اتاق بیندازم. وقتی رختخواب وی را انداختم، او رو به قبله خوابید و فرمود: «من قبض روح می شوم. چون غسل کرده ام لذا مبادا کسی بدنم را برهنه کند.» این بفرمود و صورت خود را در دست های خود گذاشت و از دنیا رحلت کرد.» اسماء بنت عمیس گوید: فاطمه به من وصیّت کرد که پس از مرگش تنها من و علی او را غسل دهیم و من علی را در غسل فاطمه یاری می دادم .

در کتاب بلاذری آمده که: امیرمؤمنان او را از محلّ بستن شلوار غسل داد و اسماء بنت عمیس پایین تر از آن را غسل داد.

ابو الحسن خزار قمی می نویسد: «از امام جعفر صادق علیه السّلام پرسیدند چه کسی فاطمه اطهر را غسل داد؟ فرمود: «حضرت امیر. به این دلیل که حضرت زهرای اطهر، صدیقه بود غیر از شخص صدیق کسی حق نداشت وی را غسل بدهد.»

روایت شده زمانی که حضرت علی بن ابی طالب جنازه مبارک فاطمه اطهر را کنار قبر شریف آورد، دستی از قبر بیرون آمد، آن جنازه را برگرفت و بازگشت.

عبدالرحمن همدانی و حمید طویل نقل کرده اند که حضرت امیرالمؤمنین در کنار قبر فاطمه زهرا علیها السّلام اشعاری سرود که چنین است:

من دوستدار خود را به خاطر آوردم و گویا من به رد کردن غم و اندوه های گذشته وکیلم. برای اجتماع هر دو نفر دوستی، فراق و جدایی خواهد بود

و کلیه آنها در مقابل فراق و جدایی قلیل و اندک است

از دست دادن فاطمه بعد از حضرت رسول، دلیل بر این است که هیچ دوستی دائمی نخواهد بود

هاتفی در جواب آن حضرت این اشعار را گفت:

جوانمرد اراده دارد که دوستش نمیرد، در صورتی که غیر از مردن راهی برای وی نخواهد بود

پس مرگ و نابود شدن را چاره ای نیست و بقای من بعد از شما قلیل و اندک است

وقتی مدتی از مرگ من گذشت گریه گریه کنندگان قلیل می شود

به زودی از یاد من خواهی رفت، دوستی مرا فراموش خواهی کرد و دوست دیگری جای مرا خواهد گرفت

**[ترجمه]

و قوله فلا بد من موت لعله من تتمة أبیاته علیه السلام لا کلام الهاتف و لو کان من کلام الهاتف فلعله ألقاه علی وجه التلقین.

**[ترجمه]«أباودّی» یعنی کسی که ملازم محبّت و دوستی من است و حاصل اینکه من به یاد محبوبم افتادم و شب را به صبح آوردم گویا که من به دلیل شدّت غم هایم ضامنم که هم غم ها و همّ ها گذشته ام را برگردانم. و این گفته که: «فلا بدّ من موت» شاید تتمّه شعرهای حضرت باشد نه کلام هاتف و اگر کلام هاتف باشد، شاید می خواسته این معنی را به حضرت تلقین کند.

**[ترجمه]

رَأْسَهَا فَقَالَتْ لَهَا اجْلِسِی عِنْدَ رَأْسِی فَإِذَا جَاءَ وَقْتُ الصَّلَاةِ فَأَقِیمِینِی فَإِنْ قُمْتُ وَ إِلَّا فَأَرْسِلِی إِلَی عَلِیٍّ فَلَمَّا جَاءَ وَقْتُ الصَّلَاةِ قَالَتِ الصَّلَاةَ یَا بِنْتَ رَسُولِ اللَّهِ فَإِذَا هِیَ قَدْ قُبِضَتْ فَجَاءَ عَلِیٌّ فَقَالَتْ لَهُ قَدْ قُبِضَتْ ابْنَةُ رَسُولِ اللَّهِ قَالَ عَلِیٌّ مَتَی قَالَتْ حِینَ أَرْسَلْتُ إِلَیْکَ قَالَ فَأَمَرَ أَسْمَاءَ فَغَسَّلَتْهَا وَ أَمَرَ الْحَسَنَ وَ الْحُسَیْنَ علیهما السلام یُدْخِلَانِ الْمَاءَ وَ دَفَنَهَا لَیْلًا وَ سَوَّی قَبْرَهَا فَعُوتِبَ عَلَی ذَلِکَ فَقَالَ بِذَلِکَ أَمَرَتْنِی.

وَ رُوِیَ: أَنَّهَا بَقِیَتْ بَعْدَ أَبِیهَا أَرْبَعِینَ صَبَاحاً وَ لَمَّا حَضَرَتْهَا الْوَفَاةُ قَالَتْ لِأَسْمَاءَ إِنَّ جَبْرَئِیلَ أَتَی النَّبِیَّ صلی الله علیه وآله لَمَّا حَضَرَتْهُ الْوَفَاةُ بِکَافُورٍ مِنَ الْجَنَّةِ فَقَسَمَهُ أَثْلَاثاً ثُلُثاً لِنَفْسِهِ وَ ثُلُثاً لِعَلِیٍّ وَ ثُلُثاً لِی وَ کَانَ أَرْبَعِینَ دِرْهَماً فَقَالَتْ یَا أَسْمَاءُ ائْتِینِی بِبَقِیَّةِ حَنُوطِ وَالِدِی مِنْ مَوْضِعِ کَذَا وَ کَذَا فَضَعِیهِ عِنْدَ رَأْسِی فَوَضَعَتْهُ ثُمَّ تَسَجَّتْ بِثَوْبِهَا وَ قَالَتِ انْتَظِرِینِی هُنَیْهَةً وَ ادْعِینِی فَإِنْ أَجَبْتُکِ وَ إِلَّا فَاعْلَمِی أَنِّی قَدْ قَدِمْتُ عَلَی أَبِی صلی الله علیه و آله فَانْتَظَرَتْهَا هُنَیْهَةً ثُمَّ نَادَتْهَا فَلَمْ تُجِبْهَا فَنَادَتْ یَا بِنْتَ مُحَمَّدٍ الْمُصْطَفَی یَا بِنْتَ أَکْرَمِ مَنْ حَمَلَتْهُ النِّسَاءُ یَا بِنْتَ خَیْرِ مَنْ وَطِئَ الْحَصَا یَا بِنْتَ مَنْ کَانَ مِنْ رَبِّهِ قابَ قَوْسَیْنِ أَوْ أَدْنی قَالَ فَلَمْ تُجِبْهَا فَکَشَفَتِ الثَّوْبَ عَنْ وَجْهِهَا فَإِذَا بِهَا قَدْ فَارَقَتِ الدُّنْیَا فَوَقَعَتْ عَلَیْهَا تُقَبِّلُهَا وَ هِیَ تَقُولُ فَاطِمَةُ إِذَا قَدِمْتِ عَلَی أَبِیکِ رَسُولِ اللَّهِ فَأَقْرِئِیهِ عَنْ أَسْمَاءَ بِنْتِ عُمَیْسٍ السَّلَامَ فَبَیْنَا هِیَ کَذَلِکَ إِذْ دَخَلَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ فَقَالا یَا أَسْمَاءُ مَا یُنِیمُ أُمَّنَا فِی هَذِهِ السَّاعَةِ قَالَتْ یَا ابْنَیْ رَسُولِ اللَّهِ لَیْسَتْ أُمُّکُمَا نَائِمَةً قَدْ فَارَقَتِ الدُّنْیَا فَوَقَعَ عَلَیْهَا الْحَسَنُ یُقَبِّلُهَا مَرَّةً وَ یَقُولُ یَا أُمَّاهْ کَلِّمِینِی قَبْلَ أَنْ تُفَارِقَ رُوحِی بَدَنِی قَالَتْ وَ أَقْبَلَ الْحُسَیْنُ یُقَبِّلُ رِجْلَهَا وَ یَقُولُ یَا أُمَّاهْ أَنَا ابْنُکِ الْحُسَیْنُ کَلِّمِینِی قَبْلَ أَنْ یَتَصَدَّعَ قَلْبِی فَأَمُوتَ قَالَتْ لَهُمَا أَسْمَاءُ یَا ابْنَیْ رَسُولِ اللَّهِ انْطَلِقَا إِلَی أَبِیکُمَا عَلِیٍّ فَأَخْبِرَاهُ بِمَوْتِ أُمِّکُمَا فَخَرَجَا حَتَّی إِذَا کَانَا قُرْبَ الْمَسْجِدِ رَفَعَا أَصْوَاتَهُمَا بِالْبُکَاءِ فَابْتَدَرَهُمَا جَمِیعُ الصَّحَابَةِ فَقَالُوا مَا یُبْکِیکُمَا یَا ابْنَیْ رَسُولِ اللَّهِ لَا أَبْکَی اللَّهُ أَعْیُنَکُمَا لَعَلَّکُمَا نَظَرْتُمَا

ص: 186

إِلَی مَوْقِفِ جَدِّکُمَا فَبَکَیْتُمَا شَوْقاً إِلَیْهِ فَقَالا لَا أَ وَ لَیْسَ قَدْ مَاتَتْ أُمُّنَا فَاطِمَةُ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهَا قَالَ فَوَقَعَ عَلِیٌّ علیه السلام عَلَی وَجْهِهِ یَقُولُ بِمَنِ الْعَزَاءُ یَا بِنْتَ مُحَمَّدٍ کُنْتُ بِکِ أَتَعَزَّی فَفِیمَ الْعَزَاءُ مِنْ بَعْدِکِ ثُمَّ قَالَ:

لِکُلِّ اجْتِمَاعٍ مِنْ خَلِیلَیْنِ فُرْقَةٌ*** وَ کُلُّ الَّذِی دُونَ الْفِرَاقِ قَلِیلٌ

وَ إِنَّ افْتِقَادِی فَاطِماً بَعْدَ أَحْمَدَ*** دَلِیلٌ عَلَی أَنْ لَا یَدُومَ خَلِیلٌ (1)

ثُمَّ قَالَ علیه السلام یَا أَسْمَاءُ غَسِّلِیهَا وَ حَنِّطِیهَا وَ کَفِّنِیهَا قَالَ فَغَسَّلُوهَا وَ کَفَّنُوهَا وَ حَنَّطُوهَا وَ صَلَّوْا عَلَیْهَا لَیْلًا وَ دَفَنُوهَا بِالْبَقِیعِ وَ مَاتَتْ بَعْدَ الْعَصْرِ.

و قال ابن بابویه رحمه الله جاء هذا الخبر کذا و الصحیح عندی أنها دفنت فی بیتها فلما زاد بنو أمیة فی المسجد صارت فی المسجد.

قلت الظاهر و المشهور مما نقله الناس و أرباب التواریخ و السیر أنها علیها السلام دفنت بالبقیع کما تقدم.

وَ رَوَی مَرْفُوعاً إِلَی سَلْمَی أُمِّ بَنِی رَافِعٍ قَالَتْ: کُنْتُ عِنْدَ فَاطِمَةَ بِنْتِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله فِی شَکْوَاهَا الَّتِی مَاتَتْ فِیهَا قَالَتْ فَلَمَّا کَانَ فِی بَعْضِ الْأَیَّامِ وَ هِیَ أَخَفُّ مَا نَرَاهَا فَغَدَا عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ فِی حَاجَتِهِ وَ هُوَ یَرَی یَوْمَئِذٍ أَنَّهَا أَمْثَلُ مَا کَانَتْ فَقَالَتْ یَا أُمَّهْ (2)

اسْکُبِی لِی غَسْلًا فَفَعَلْتُ فَاغْتَسَلَتْ کَأَشَدِّ مَا رَأَیْتُهَا ثُمَّ قَالَتْ لِی أَعْطِینِی ثِیَابِیَ الْجُدُدَ فَأَعْطَیْتُهَا فَلَبِسَتْ ثُمَّ قَالَتْ ضَعِی فِرَاشِی وَ اسْتَقْبِلِینِی ثُمَّ قَالَتْ إِنِّی قَدْ فَرَغْتُ مِنْ نَفْسِی فَلَا أُکْشَفَنَّ إِنِّی مَقْبُوضَةٌ الْآنَ ثُمَّ تَوَسَّدَتْ یَدَهَا الْیُمْنَی وَ اسْتَقْبَلَتِ الْقِبْلَةَ فَقُبِضَتْ.

فَجَاءَ عَلِیٌّ علیه السلام وَ نَحْنُ نَصِیحُ فَسَأَلَ عَنْهَا فَأَخْبَرْتُهُ فَقَالَ إِذاً وَ اللَّهِ لَا تُکْشَفُ فَاحْتُمِلَتْ فِی ثِیَابِهَا فَغُیِّبَتْ.

ص: 187

أَقُولُ إِنَّ هَذَا الْحَدِیثَ قَدْ رَوَاهُ ابْنُ بَابَوَیْهِ رَحِمَهُ اللَّهُ کَمَا تَرَی وَ قَدْ رَوَی أَحْمَدُ بْنُ حَنْبَلٍ فِی مُسْنَدِهِ عَنْ أُمِّ سَلْمَی (1)

قَالَتْ: اشْتَکَتْ فَاطِمَةُ علیها السلام شَکْوَاهَا الَّتِی قُبِضَتْ فِیهِ فَکُنْتُ أُمَرِّضُهَا فَأَصْبَحْتُ یَوْماً کَأَمْثَلِ مَا رَأَیْتُهَا فِی شَکْوَاهَا ذَلِکَ قَالَتْ وَ خَرَجَ عَلِیٌّ علیه السلام لِبَعْضِ حَاجَتِهِ فَقَالَتْ یَا أُمَّاهْ اسْکُبِی لِی غَسْلًا فَسَکَبْتُ لَهَا غَسْلًا فَاغْتَسَلَتْ کَأَحْسَنِ مَا رَأَیْتُهَا تَغْتَسِلُ ثُمَّ قَالَتْ یَا أُمَّاهْ أَعْطِینِی ثِیَابِیَ الْجُدُدَ فَأَعْطَیْتُهَا فَلَبِسَتْهَا ثُمَّ قَالَتْ یَا أُمَّاهْ قَدِّمِی لِی فِرَاشِی وَسَطَ الْبَیْتِ فَفَعَلْتُ فَاضْطَجَعَتْ وَ اسْتَقْبَلَتِ الْقِبْلَةَ وَ جَعَلَتْ یَدَهَا تَحْتَ خَدِّهَا ثُمَّ قَالَتْ یَا أُمَّاهْ إِنِّی مَقْبُوضَةٌ الْآنَ وَ قَدْ تَطَهَّرْتُ فَلَا یَکْشِفْنِی أَحَدٌ فَقُبِضَتْ مَکَانَهَا قَالَتْ فَجَاءَ عَلِیٌّ علیه السلام فَأَخْبَرْتُهُ.

و اتفاقهما من طرق الشیعة و السنة علی نقله مع کون الحکم علی خلافه عجیب فإن الفقهاء من الطریقین لا یجیزون الدفن إلا بعد الغسل إلا فی مواضع لیس هذا منه فکیف رویا هذا الحدیث و لم یعللاه و لا ذکرا فقهه و لا نبها علی الجواز و لا المنع و لعل هذا أمر یخصها علیها السلام و إنما استدل الفقهاء علی أنه یجوز للرجل أن یغسل زوجته بأن علیا غسل فاطمة علیهاالسلامو هو المشهور.

وَ رَوَی ابْنُ بَابَوَیْهِ مَرْفُوعاً إِلَی الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ علیهما السلام: أَنَّ عَلِیّاً غَسَّلَ فَاطِمَةَ علیها السلام وَ عَنْ عَلِیٍّ أَنَّهُ صَلَّی عَلَی فَاطِمَةَ وَ کَبَّرَ عَلَیْهَا خَمْساً وَ دَفَنَهَا لَیْلًا.

وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ علیهما السلام: أَنَّ فَاطِمَةَ علیها السلام دُفِنَتْ لَیْلًا.

**[ترجمه]کشف الغمه: حضرت ابوجعفر علیه السّلام کیسه ای آورد و نامه ای از میان آن در آورد که وصیت حضرت فاطمه بدین شرح در آن نوشته شده بود: «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ. این وصیت نامه فاطمه دختر حضرت محمّد صلی اللَّه علیه و آله است. حضرت زهرا وصیت کرده که بستان های هفتگانه ام برای حضرت علی بن ابی طالب باشد. چنانچه حضرت علی از دنیا رفت، از آن حسن بن علی و اگر حسن از دنیا رحلت کرد برای حسین باشد و اگر حسین از دنیا رفت، از آن بزرگ ترین فرزندانم باشد. مقداد بن اسود و زبیر بن عوام شهود این وصیت نامه اند و حضرت علی بن ابی طالب آن را نوشت.» اسماء بنت عمیس گوید: فاطمه علیها السّلام به من وصیت کرد که پس از مرگش، تنها من و علی علیه السّلام او را غسل بدهیم. پس او را من و علی علیه السّلام غسل دادم.

گفته شده که حضرت فاطمه علیها السّلام پس از اینکه برای نماز وضو گرفت، به اسماء بنت عمیس فرمود: «آن عطری را که من استعمال می کنم بیاور. آن لباس هایی را که با آنها نماز می خوانم را نیز حاضر کن!» آنگاه سر مبارک خود را (به زمین) گذاشت و به اسماء فرمود: «بالای سر من بنشین، هنگامی که وقت نماز فرا رسید، مرا بلند کن، اگر دیدی بلند شدم که هیچ، و الا شخصی را به دنبال حضرت علی بفرست.» وقت نماز که شد اسماء صدا زد: «ای دختر رسول خدا! وقت نماز است.» ناگاه اسماء دریافت که آن جگر گوشه پیغمبر اسلام قبض روح شده. وقتی حضرت امیر آمد اسماء به آن حضرت گفت: «فاطمه زهرا از دنیا رحلت کرده.» امیرالمؤمنین علیه السّلام فرمود: «چه موقع؟» گفت همان موقعی که به دنبال شما فرستادم. علی علیه السّلام به اسماء دستور داد تا فاطمه را غسل دهد و به حضرت حسنین علیهما السّلام نیز امر کرد تا آب آوردند. آنگاه جنازه آن بانو را شبانه به خاک سپرد. وقتی که به آن حضرت اعتراض کردند که چرا چنین کرده، فرمود: «حضرت زهرا خودش این طور وصیت کرده است.»

روایت شده که حضرت فاطمه زهرا بعد از فوت پدر بزرگوارش به مدت چهل روز زنده بود. وقتی اجلش فرا رسید به اسماء فرمود: «در موقع فوت پدرم جبرئیل کافور بهشتی آورد. پدرم آن را به سه قسمت کرد. یک قسمت برای خودش، یک قسمت برای علی و یک قسمت هم برای من.» آنگاه به اسماء فرمود: «باقیمانده حنوط پدرم را که در فلان جاست بیاور و کنار سرم بگذار.» اسماء می گوید وقتی امر آن بانو را انجام دادم لباسش را روی خودش کشید و به من فرمود: «پس از چند لحظه مرا صدا بزن. اگر جواب تو را گفتم که هیچ، وگرنه بدان که نزد پدر بزرگوارم رفته ام.» اسماء بعد از چند لحظه آن بانوی مظلومه را صدا زد، ولی جوابی نشنید. دوباره صدا زد: «ای دختر محمّد مصطفی! ای دختر بهترین کسی که مادرش وی را حمل کرد! ای دختر بهترین کسی که بر روی سنگریزه ها پا گذاشت! ای دختر آن کسی که مقامش به«قابَ قَوْسَیْنِ، أَوْ أَدْنی» رسید! اما جوابی نگرفت. وقتی اسماء لباس آن حضرت را از روی بدنش برداشت، ناگاه دید از دنیا رفته است. اسماء بدن آن بانو را حرکت داد و گفت: «ای فاطمه! نزد پدر بزرگوارت که رفتی، سلام اسماء بنت عمیس را به آن حضرت برسان.» در همان حینی که اسماء این سخن را می گفت، حضرت حسنین علیهما السّلام از راه رسیدند و گفتند: «اسماء! مادر ما که در یک چنین ساعتی به خواب نمی رفت؟» اسما جواب داد: «مادر شما به خواب نرفته، بلکه از دنیا رفته است.»

امام حسن روی نعش مادر افتاد و در حالی که جسد مقدس او را حرکت می داد و فرمود: «مادر جان! تا روح از بدن من جدا نشده با من سخن بگو!» آنگاه امام حسین آمد و در حالی که پاهای مبارک مادر را حرکت میداد و می بوسید، می فرمود: «مادر جان! من فرزند تو حسینم. قبل از اینکه در هم بشکنم و قالب تهی کنم با من حرف بزن!» اسماء به آنها گفت: «ای فرزندان پیغمبر اسلام! نزد پدرتان علی بروید و آن حضرت را از فوت مادرتان آگاه کنید.» حضرت حسنین از خانه خارج شدند و به طرف مسجد رفتند. هنگامی که نزدیک مسجد رسیدند، با صدای بلند گریه سر دادند. گروهی از صحابه به حضور آنها آمدند و پرسیدند: «برای چه می گریید؟ خدا چشم شما را نگریاند! شاید چشمتان به جای جدتان رسول خدا افتاد و از شدت علاقه ای که به آن حضرت دارید گریان شده اید؟» فرمودند: «نه، مگر مادر ما از دنیا رحلت نکرده است؟»

حضرت امیر علیه السّلام پس از شنیدن این خبر جانگداز به رو در افتاد و فرمود: «ای دختر حضرت محمّد! من غم و اندوه خود را بعد از تو به که بگویم؟ من درد دل های خود را برای تو می گفتم. اکنون برای چه کسی درد دل کنم؟» آنگاه آن اشعاری را که قبلا ترجمه کردیم سرود. سپس به اسماء فرمود: «فاطمه زهرا را غسل بده، حنوط کن و کفن بپوشان.» وقتی غسل و کفن آن بانوی معظمه خاتمه یافت، نماز بر بدنش خواندند و شبانه او را در بقیع دفن کردند. فوت آن بانو بعد از عصر واقع شد.

ابن بابویه می گوید: «گرچه در این روایت آمده است که حضرت فاطمه را در بقیع دفن کردند، ولی آنچه را که من صحیح می دانم این است که آن بانو در خانه خود دفن شد. موقعی که بنی امیه مسجد حضرت رسول را توسعه دادند، قبر آن بانوی معظمه جزو مسجد شد.»

مؤلف: ظاهر و مستور از نقل مردم و ارباب تواریخ و سیر آن است که حضرت زهرا سلام الله علیها در بقیع دفن شده اند، همانگونه که گذشت. و روایت مرفوعه ای است که امّ بنی رافع گوید: نزد فاطمه دختر محمّد صلی الله علیه و آله در بیماری اش که در آن بیماری وفات یافت بودم. او گوید: در روزی که سبک ترین روز کسالت حضرت زهرا سلام الله علیها بود، امیر مؤمنان علیه السّلام به دنبال کاری که داشتند صبح زود رفتند. حضرت علی فکر می کرد امروز بهترین روز زهرا سلام الله علیها است. پس از رفتن حضرت علی علیه السّلام، حضرت زهرا سلام الله علیها فرمود: «ای مادر آبی بریز برایم که خودم را بشویم.» من هم چنین کردم. ایشان غسل کاملی کرد. سپس به من فرمود: «لباس های نوام را برایم بیاور.» من لباس هایش را به او دادم. او بر تن کرد و پوشید. سپس فرمود: «بسترم را بگذار و مرا رو به قبله کن.» سپس فرمود: «من از خویش فارغ شده ام، برهنه ام نکنید. من الان وفات می یابم.» آنگاه دست راستش را به سان بالش زیر صورتش نهاد و رو به قبله کرد و جان داد.

علی علیه السّلام از راه رسید و در حالی که ما فریاد می کشیدیم، از ما درباره فاطمه پرسید. جریان را برای حضرت گفتم. حضرت فرمود: «هم اکنون که وصیّت اوست، قطعاً به خدا سوگند برهنه نخواهد شد.» پس او را به همراه لباس هایش بردند و دفن شد.

مؤلف: ابن بابویه رحمة الله این روایت را همان گونه که می بینی روایت کرده است و احمد بن حنبل در سندش از ام سلمی نقل کرده که گفت: فاطمه علیها السّلام در بیماری اش که در آن وفات کرد، من از او پرستاری می کردم.

یک روز که از همیشه ایام آن بهتر بود، پس از آنکه امیرالمؤمنان علیه السّلام برای کاری رفته بود، به من فرمود: «برایم آبی بریز که غسل کنم.» من برایش ریختم و او به بهترین شکل که از او می دیدم غسل کرد. سپس فرمود: «ای مادر! لباس های تازه ام را برایم بیاور.» برایش آوردم. آنها را پوشید. سپس فرمود: «ای مادر! بسترم را در میان خانه ببر» و من چنین کردم. او به پهلو و رو به قبله دراز کشید و دستش را زیر گونه اش نهاد. سپس فرمود: «ای مادر! من الان وفات می یابم. خودم را پاک کرده ام، کسی لباس هایم را در نیاورد.» و در همان جا جان داد. ام سلمی گوید: پس از آن علی علیه السّلام آمد و من به او خبر دادم.

اتفاق ابن بابویه و احمد بن حنبل از طریق شیعه و سنّی بر نقل این جریان با اینکه حکم شرعی بر خلاف این جریان است عجیب است. چرا که فقیهان شیعه و سنّی دفن میّت را جز پس از غسل جایز نمی دانند، مگر در مواردی که این از آن نیست. چگونه است که این دو این روایت را نقل کرده اند و درباره علّت آن سخن نگفته اند و به فقه الحدیث نپرداخته اند و اشاره ای به جواز و منع دفن بدون غسل نکرده اند و شاید این دفن بدون غسل، از ویژگی های حضرت زهرا سلام الله علیها بوده است و فقیهان بر اینکه مرد می تواند همسرش را غسل بدهد به غسل دادن علی علیه السّلام فاطمه زهرا سلام الله علیها را استدلال کرده اند و این مشهور است.

ابن بابویه روایتی از امام حسن علیه السّلام دارد که علی علیه السّلام فاطمه سلام الله علیها را غسل داد و نیز از علی علیه السّلام است که او بر فاطمه نماز گزارد و پنج تکبیر بر او گفت و شب او را به خاک سپرد.

و از محمّد بن علی علیه السّلام روایت است که فاطمه سلام الله علیها در شب به خاک سپرده شد.

**[ترجمه]

ابْنُ شِهَابٍ سِتَّةَ أَشْهُرٍ وَ قَالَ الزُّهْرِیُّ سِتَّةَ أَشْهُرٍ وَ مِثْلُهُ عَنْ عَائِشَةَ وَ مِثْلُهُ عَنْ عُرْوَةَ بْنِ الزُّبَیْرِ وَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ علیه السلام خَمْساً وَ تِسْعِینَ لَیْلَةً فِی سَنَةِ إِحْدَی عَشْرَةَ وَ قَالَ ابْنُ قُتَیْبَةَ فِی مَعَارِفِهِ مِائَةَ یَوْمٍ وَ قِیلَ مَاتَتْ فِی سَنَةِ إِحْدَی عَشْرَةَ لَیْلَةَ الثَّلَاثَاءِ لِثَلَاثِ لَیَالٍ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ وَ هِیَ بِنْتُ تِسْعٍ وَ عِشْرِینَ سَنَةً أَوْ نَحْوِهَا.

وَ قِیلَ: دَخَلَ الْعَبَّاسُ عَلَی عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ وَ فَاطِمَةَ بِنْتِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ أَحَدُهُمَا یَقُولُ لِصَاحِبِهِ أَیُّنَا أَکْبَرُ فَقَالَ الْعَبَّاسُ وُلِدْتَ یَا عَلِیُّ قَبْلَ بِنَاءِ قُرَیْشٍ الْبَیْتَ بِسَنَوَاتٍ وَ وُلِدَتْ ابْنَتِی وَ قُرَیْشٌ تَبْنِی الْبَیْتَ وَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله ابْنُ خَمْسٍ وَ ثَلَاثِینَ سَنَةً قَبْلَ النُّبُوَّةِ بِخَمْسِ سِنِینَ.

وَ رُوِیَ: أَنَّهَا أَوْصَتْ عَلِیّاً علیه السلام وَ أَسْمَاءَ بِنْتَ عُمَیْسٍ أَنْ یُغَسِّلَاهَا.

وَ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ: مَرِضَتْ فَاطِمَةُ مَرَضاً شَدِیداً فَقَالَتْ لِأَسْمَاءَ بِنْتِ عُمَیْسٍ أَ لَا تَرَیْنَ إِلَی مَا بَلَغْتُ فَلَا تَحْمِلِینِی عَلَی سَرِیرٍ ظَاهِرٍ فَقَالَتْ لَا لَعَمْرِی وَ لَکِنْ أَصْنَعُ نَعْشاً کَمَا رَأَیْتُ یُصْنَعُ بِالْحَبَشَةِ قَالَتْ فَأَرِینِیهِ فَأَرْسَلَتْ إِلَی جَرَائِدَ رَطْبَةٍ فَقُطِّعَتْ مِنَ الْأَسْوَاقِ ثُمَّ جَعَلَتْ عَلَی السَّرِیرِ نَعْشاً وَ هُوَ أَوَّلُ مَا کَانَ النَّعْشُ فَتَبَسَّمَتْ وَ مَا رُئِیَتْ مُتَبَسِّمَةً إِلَّا یَوْمَئِذٍ ثُمَّ حَمَلْنَاهَا فَدَفَنَّاهَا لَیْلًا وَ صَلَّی عَلَیْهَا الْعَبَّاسُ بْنُ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ وَ نَزَلَ فِی حُفْرَتِهَا هُوَ وَ عَلِیٌّ وَ الْفَضْلُ بْنُ عَبَّاسٍ.

وَ عَنْ أَسْمَاءَ بِنْتِ عُمَیْسٍ: أَنَّ فَاطِمَةَ بِنْتَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَتْ لِأَسْمَاءَ إِنِّی قَدِ اسْتَقْبَحْتُ مَا یُصْنَعُ بِالنِّسَاءِ أَنَّهُ یُطْرَحُ عَلَی الْمَرْأَةِ الثَّوْبُ فَیَصِفُهَا لِمَنْ رَأَی فَقَالَتْ أَسْمَاءُ یَا بِنْتَ رَسُولِ اللَّهِ أَنَا أُرِیکِ شَیْئاً رَأَیْتُهُ بِأَرْضِ الْحَبَشَةِ قَالَ فَدَعَتْ بِجَرِیدَةٍ رَطْبَةٍ فَحَسَّنَتْهَا ثُمَّ طَرَحَتْ عَلَیْهَا ثَوْباً فَقَالَتْ فَاطِمَةُ علیها السلام مَا أَحْسَنَ هَذَا وَ أَجْمَلَهُ لَا تُعْرَفُ بِهِ الْمَرْأَةُ مِنَ الرَّجُلِ قَالَ قَالَتْ فَاطِمَةُ فَإِذَا مِتُّ فَاغْسِلِینِی أَنْتِ وَ لَا یَدْخُلَنَّ عَلَیَّ أَحَدٌ فَلَمَّا تُوُفِّیَتْ فَاطِمَةُ علیها السلام جَاءَتْ عَائِشَةُ تَدْخُلُ عَلَیْهَا فَقَالَتْ أَسْمَاءُ لَا تَدْخُلِی فَکَلَّمَتْ عَائِشَةُ

ص: 189

أَبَا بَکْرٍ فَقَالَتْ إِنَّ هَذِهِ الْخَثْعَمِیَّةَ تَحُولُ بَیْنَنَا وَ بَیْنَ ابْنَةِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ قَدْ جَعَلَتْ لَهَا مِثْلَ هَوْدَجِ الْعَرُوسِ فَقَالَتْ أَسْمَاءُ لِأَبِی بَکْرٍ أَمَرَتْنِی أَنْ لَا یَدْخُلَ عَلَیْهَا أَحَدٌ وَ أَرَیْتُهَا هَذَا الَّذِی صَنَعْتُ وَ هِیَ حَیَّةٌ فَأَمَرَتْنِی أَنْ أَصْنَعَ لَهَا ذَلِکَ فَقَالَ أَبُو بَکْرٍ اصْنَعِی مَا أَمَرَتْکِ فَانْصَرَفَ وَ غَسَّلَهَا عَلِیٌّ علیه السلام وَ أَسْمَاءُ.

وَ رَوَی الدُّولَابِیُّ حَدِیثَ الْغُسْلِ الَّذِی اغْتَسَلَتْهُ قَبْلَ وَفَاتِهَا وَ کَوْنُهَا دُفِنَتْ بِهِ وَ لَمْ تُکْشَفْ وَ قَدْ تَقَدَّمَ ذِکْرُهُ.

وَ رُوِیَ مِنْ غَیْرِ هَذَا: أَنَّ أَبَا بَکْرٍ وَ عُمَرَ عَاتَبَا عَلِیّاً علیه السلام کَوْنَهُ لَمْ یُؤْذِنْهُمَا بِالصَّلَاةِ عَلَیْهَا فَاعْتَذَرَ أَنَّهَا أَوْصَتْهُ بِذَلِکَ وَ حَلَفَ لَهُمَا فَصَدَّقَاهُ وَ عَذَّرَاهُ وَ قَالَ عَلِیٌّ علیه السلام عِنْدَ دَفْنِ فَاطِمَةَ علیها السلام کَالْمُنَاجِی بِذَلِکَ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله عِنْدَ قَبْرِهِ السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا رَسُولَ اللَّهِ عَنِّی وَ عَنِ ابْنَتِکَ النَّازِلَةِ فِی جِوَارِکَ إِلَی آخِرِ مَا سَیَأْتِی.

ثُمَّ قَالَ عَلِیُّ بْنُ عِیسَی الْحَدِیثُ ذُو شُجُونٍ أَنْشَدَنِی بَعْضُ الْأَصْحَابِ لِلْقَاضِی أَبِی بَکْرِ بْنِ أَبِی قَرِیعَةَ:

یَا مَنْ یُسَائِلُ ذَائِباً***عَنْ کُلِّ مُعْضِلَةٍ سَخِیفَةٍ

لَا تَکْشِفَنَّ مُغَطًّی*** فَلَرُبَّمَا کَشَفْتَ جِیفَةً

وَ لَرُبَّ مَسْتُورٍ بَدَا*** کَالطَّبْلِ مِنْ تَحْتِ الْقَطِیفَةِ

إِنَّ الْجَوَابَ لَحَاضِرٌ***لَکِنَّنِی أُخْفِیهِ خِیفَةً

لَوْ لَا اعْتِدَاءُ رَعِیَّةٍ*** أُلْقِی سِیَاسَتَهَا الْخَلِیفَةَ

وَ سُیُوفُ أَعْدَاءٍ بِهَا*** هَامَاتُنَا أَبَداً نَقِیفَةٌ

لَنَشَرْتُ مِنْ أَسْرَارِ آلِ*** مُحَمَّدٍ جُمَلًا طَرِیفَةً

تُغْنِیکُمْ عَمَّا رَوَاهُ*** مَالِکٌ وَ أَبُو حَنِیفَةَ

وَ أَرَیْتُکُمْ أَنَّ الْحُسَیْنَ أُصِیبَ*** فِی یَوْمِ السَّقِیفَةِ

وَ لِأَیِّ حَالٍ لُحِّدَتْ*** بِاللَّیْلِ فَاطِمَةُ الشَّرِیفَةُ

وَ لِمَا حَمَتْ شَیْخَیْکُمُ*** عَنْ وَطْءِ حُجْرَتِهَا الْمُنِیفَةِ

أَوْهِ لِبِنْتِ مُحَمَّدٍ*** مَاتَتْ بِغُصَّتِهَا أَسِیفَةً

ص: 190

و قد ورد من کلامها علیها السلام فی مرض موتها ما یدل علی شدة تألمها و عظم موجدتها و فرط شکایتها ممن ظلمها و منعها حقها أعرضت عن ذکره و ألغیت القول فیه و نکبت عن إیراده لأن غرضی من هذا الکتاب نعت مناقبهم و مزایاهم و تنبیه الغافل عن موالاتهم فربما تنبه و والاهم و وصف ما خصهم الله به من الفضائل التی لیست لأحد سواهم فأما ذکر الغیر و البحث عن الشر و الخیر فلیس من غرض هذا الکتاب و هو موکول إلی یوم الحساب و إِلَی اللَّهِ تَصِیرُ الْأُمُورُ

**[ترجمه]کشف الغمه: از کتاب ذریه طاهره تألیف دولابی نقل می کند که: «حضرت فاطمه زهرا علیها السّلام به مدت سه ماه بعد از پدر خود زنده بود.» ولی ابن شهاب و زهری و عایشه و عروة بن زبیر گفته اند که آن بانو شش ماه بعد از رحلت پدر خود زندگی کرد. حضرت امام محمّد باقر علیه السّلام می فرماید: «فاطمه اطهر به مدت نود و پنج روز بعد از پدر بزرگوارش زنده بود و در سال11 هجری از دنیا رفت.» ابن قتیبه می گوید که به مدت یکصد روز زنده بود. گفته شده که حضرت زهرای اطهر، در سال 11 هجری، شب سه شنبه سوم ماه رمضان در سن بیست و نه سالگی وفات کرد. گفته شده که: عباس بر علی بن ابی طالب و فاطمه دختر رسول خدا صلی الله علیه و آله وارد شد، در حالی که یکی به دیگری می گفت: کدامین یک از ما بزرگ تر است. عبّاس گفت: ای علی! تو چند سال پیش از آنکه قریش خانه خدا را بسازد متولّد شدی و دخترم در حالی متولّد شد قریش خانه خدا را می ساخت و رسول خدا سی و پنج سال داشت. پنج سال پیش از نبوّت پیامبر صلی الله علیه و آله. و روایت شده که حضرت زهرا سلام الله علیها به علی و اسماء بنت عمیس و وصیّت کرد که او را غسل بدهند.

ابن عباس می گوید: «در آن ایامی که حضرت فاطمه اطهر به شدت بیمار شده بود، به اسماء بنت عمیس فرمود: «آیا نمی بینی من در چه حالی هستم؟ مبادا مرا روی تخته ای بگذارید که جنازه ام پیدا باشد!» اسماء گفت: «به جان خودم قسم نه! بلکه نظیر آن تابوتی را برای تو درست می کنم که در حبشه دیده بودم.» حضرت زهرا به وی فرمود: «پس نمونه آن را به من نشان بده!» اسماء فرستاد تا از بازار شاخه های تازه خرما آوردند. آنگاه شبیه تابوتی را که در حبشه دیده بود ساخت و آن اولین تابوتی بود که ساخته می شد. حضرت زهرا که تا آن موقع هرگز لبخند نزده بود، پس از دیدن آن تابوت خندان شد. سپس جنازه آن بانو را شبانه بردیم و دفن کردیم. عباس ابن عبدالمطب بر جنازه آن بانو نماز خواند. عباس، علی و فضل بن عباس در قبر آن بانو وارد شدند.

از اسماء بنت عمیس روایت شده که گفت: فاطمه دختر حضرت محمّد صلی اللَّه علیه و آله به وی فرمود: «من این عمل را زشت می دانم که یک پارچه روی جنازه زنان می اندازند، زیرا هر کسی از حجم و وصف آن جنازه آگاه می شود.» اسماء گفت: «ای دختر رسول خدا! من نظیر آن تابوتی را که در سرزمین حبشه دیده ام به تو نشان می دهم.» آنگاه فرستاد تا شاخه های تازه خرما آوردند و با آنها تابوتی نیکو ساخت و پارچه ای روی آن انداخت. حضرت زهرای اطهر فرمود: «چقدر این تابوت خوب است، زیرا اگر جنازه ای که در میان آن باشد، تشخیص داده نمی شود که جنازه زن است یا جنازه مرد.» سپس حضرت فاطمه به اسماء فرمود: «موقعی که من از دنیا رفتم، تو مرا غسل بده. هیچ کس حق ندارد نزد جنازه ام بیاید.» وقتی فاطمه از دنیا رحلت کرد و عایشه خواست بر سر جنازه اش برود، اسماء به وی گفت که مبادا نزد فاطمه بروی! عایشه به ابوبکر شکایت کرد و گفت: «اسماء نمی گذارد که من نزد دختر رسول خدا بروم. او هودجی نظیر هودج عروس هم برای فاطمه ساخته است.» اسماء در جواب ابوبکر گفت: «فاطمه به من دستور داده که کسی برسر جنازه اش نرود. من این تابوت را در زمان حیات فاطمه اطهر طبق دستور خود آن بانو ساخته ام.» ابوبکر گفت: «مانعی ندارد، آنچه را که فاطمه دستور داده انجام بده.» ابوبکر این راگفت و بازگشت. آنگاه جنازه حضرت زهرا را علی و اسماء غسل دادند.»

دولابی روایت غسلی که حضرت پیش از وفات داشتند و اینکه او را بدون برهنه کردن دفن کردند را آورده و این جریان قبلاً هم گذشته بود و دیگران غیر از دولابی روایت کرده که ابوبکر و عمر به علی علیه السّلام اعتراض کردند که چرا آنها را برای نماز بر فاطمه علیها السّلام خبر نکرده است و حضرت عذر خواست که این وصیّت فاطمه بوده و برای آن دو سوگند خورد و آن دو سخن علی علیه السّلام را و عذرش را پذیرفتند. و علی علیه السّلام به هنگام دفن فاطمه علیها السّلام به سان کسی که با رسول خدا صلی الله علیه و آله نزد نجوا می کند گفت: سلام بر تو ای رسول خدا! از سوی من و از سوی دخترت که در جوار تو فرود آمده ... تا پایان آنچه که بعداً خواهد آمد.

آنگاه صاحب کتاب کشف الغمه می گوید: سخن گوناگون است. یکی از اصحاب قاضی ابوبکر ابن ابو قریعه اشعاری را برایم خواند:

ای کسی که پیوسته از مشکلی ضعیف می پرسی

پرده از پوشیده بر مدار که چه بسا از مرداری پرده برداشته باشی

و چه بسا پوشیده ای که مانند طبل از زیر پارچه آشکار شود

جواب سوال تو نزد من آماده است، ولی من از ترس آن را نهان می دارم

اگر دشمنی مردم نبود که سیاست آن را خلیفه القاء کرده بود و اگر شمشیرهای دشمنان نبود که سرهای ما همیشه با آن شکافته می شد

از اسرار آل محمّد بخش های تازه ای را برایت باز می کردم

که شما از آنچه مالک و ابوحنیفه گفته اند بی نیاز سازد

و به شما نشان می دادم که امام حسین علیه السّلام در روز سقیفه به شهادت رسید

آنگاه در سه بیت پایانی آمده است:

برای چه بود که فاطمه شریفه در شب به خاک سپرده شد؟

برای چه بود که شیخ و بزرگ شما را از ورود در حجره مبارکه خود ممنوع کرد؟

آه برای دختر حضرت محمّد صلی اللَّه علیه و آله و سلم که با غصه و تأسف از دنیا رفت

و از سخن حضرت زهرا سلام الله علیها در بیماری مرگشان کلامی آمده که دلالت بر شدّت ناراحتی حضرت و بزرگی خشم ایشان و شکایت بسیار ایشان دارد از کسانی که به ایشان ستم کردند و حق ایشان را ندادند که من البته از ذکر این سخن خودداری می کنم و در آن باره سخن نمی گویم و از پرداختن به آن بر زمین می افتم. چون هدف من در این کتاب وصف منقبت ها و امتیازهای آنان است و می خواهم که کسی را که از ولایت اینان غافل است بیدار سازم، چه بسا که آگاه شود و ولایت اینان را بپذیرد و قائل به فضائلی شود که خداوند ویژه اینان ساخته و احدی دیگر این فضائل را ندارد. و امّا ذکر آنچه که تعصّب ها را برمی انگیزد و گفتگو از خیر و شر هدف من در این کتاب نیست و آن موکول به روز حساب است و همه امور به سوی خدا باز می گردد.

**[ترجمه]

ثُمَّ بَکَیَا جَمِیعاً سَاعَةً وَ أَخَذَ عَلَی رَأْسِهَا وَ ضَمَّهَا إِلَی صَدْرِهِ ثُمَّ قَالَ أُوصِینِی بِمَا شِئْتِ فَإِنَّکِ تجدنی [تَجِدِینِی] فِیهَا أَمْضِی کَمَا أَمَرْتِنِی بِهِ وَ أَخْتَارُ أَمْرَکِ عَلَی أَمْرِی ثُمَّ قَالَتْ جَزَاکِ اللَّهُ عَنِّی خَیْرَ الْجَزَاءِ یَا ابْنَ عَمِّ رَسُولِ اللَّهِ أُوصِیکِ أَوَّلًا أَنْ تَتَزَوَّجَ بَعْدِی بِابْنَةِ أُخْتِی (1) أُمَامَةَ فَإِنَّهَا تَکُونُ لِوُلْدِی مِثْلِی فَإِنَّ الرِّجَالَ لَا بُدَّ لَهُمْ مِنَ النِّسَاءِ قَالَ فَمِنْ أَجْلِ ذَلِکَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام أَرْبَعٌ لَیْسَ لِی إِلَی فِرَاقِهِ سَبِیلٌ بِنْتُ أَبِی الْعَاصِ (2)

أُمَامَةُ أَوْصَتْنِی بِهَا فَاطِمَةُ بِنْتُ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله ثُمَّ قَالَتْ أُوصِیکَ یَا ابْنَ عَمِّ أَنْ تَتَّخِذَ لِی نَعْشاً فَقَدْ رَأَیْتُ الْمَلَائِکَةَ صَوَّرُوا صُورَتَهُ فَقَالَ لَهَا صِفِیهِ لِی فَوَصَفَتْهُ فَاتَّخَذَهُ لَهَا فَأَوَّلُ نَعْشٍ عُمِلَ عَلَی وَجْهِ الْأَرْضِ ذَاکَ وَ مَا رَأَی أَحَدٌ قَبْلَهُ وَ لَا عَمِلَ أَحَدٌ ثُمَّ قَالَتْ أُوصِیکَ أَنْ لَا یَشْهَدَ أَحَدٌ جِنَازَتِی مِنْ هَؤُلَاءِ الَّذِینَ ظَلَمُونِی وَ أَخَذُوا حَقِّی فَإِنَّهُمْ عَدُوِّی وَ عَدُوُّ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ لَا تَتْرُکُ أَنْ یُصَلِّیَ عَلَیَّ أَحَدٌ مِنْهُمْ وَ لَا مِنْ أَتْبَاعِهِمْ وَ ادْفِنِّی فِی اللَّیْلِ إِذَا هَدَأَتِ الْعُیُونُ وَ نَامَتِ الْأَبْصَارُ ثُمَّ تُوُفِّیَتْ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهَا وَ عَلَی أَبِیهَا وَ بَعْلِهَا وَ بَنِیهَا فَصَاحَتْ أَهْلُ الْمَدِینَةِ صَیْحَةً وَاحِدَةً وَ اجْتَمَعَتْ نِسَاءُ بَنِی هَاشِمٍ فِی دَارِهَا فَصَرَخُوا صَرْخَةً وَاحِدَةً کَادَتِ الْمَدِینَةُ أَنْ تَتَزَعْزَعَ مِنْ صُرَاخِهِنَّ وَ هُنَّ یَقُلْنَ یَا سَیِّدَتَاهْ یَا بِنْتَ رَسُولِ اللَّهِ وَ أَقْبَلَ النَّاسُ مِثْلَ عُرْفِ الْفَرَسِ إِلَی عَلِیٍّ علیه السلام وَ هُوَ جَالِسٌ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ علیهما السلام بَیْنَ یَدَیْهِ یَبْکِیَانِ فَبَکَی النَّاسُ لِبُکَائِهِمَا وَ خَرَجَتْ أُمُّ کُلْثُومٍ وَ عَلَیْهَا بُرْقُعَةٌ

وَ تَجُرُّ ذَیْلَهَا مُتَجَلِّلَةً بِرِدَاءٍ عَلَیْهَا تُسَبِّجُهَا وَ هِیَ تَقُولُ یَا أَبَتَاهْ یَا رَسُولَ اللَّهِ الْآنَ حَقّاً فَقَدْنَاکَ فَقْداً لَا لِقَاءَ بَعْدَهُ أَبَداً وَ اجْتَمَعَ النَّاسُ فَجَلَسُوا وَ هُمْ یَضِجُّونَ وَ یَنْتَظِرُونَ أَنْ تُخْرَجَ الْجِنَازَةُ فَیُصَلُّونَ عَلَیْهَا وَ خَرَجَ أَبُو ذَرٍّ وَ قَالَ انْصَرِفُوا فَإِنَّ ابْنَةَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَدْ أُخِّرَ إِخْرَاجُهَا فِی هَذِهِ الْعَشِیَّةِ فَقَامَ النَّاسُ وَ انْصَرَفُوا

ص: 192

فَلَمَّا أَنْ هَدَأَتِ الْعُیُونُ وَ مَضَی شَطْرٌ مِنَ اللَّیْلِ أَخْرَجَهَا عَلِیٌّ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ علیهم السلام وَ عَمَّارٌ وَ الْمِقْدَادُ وَ عَقِیلٌ وَ الزُّبَیْرُ وَ أَبُو ذَرٍّ وَ سَلْمَانُ وَ بُرَیْدَةُ وَ نَفَرٌ مِنْ بَنِی هَاشِمٍ وَ خَوَاصُّهُ صَلَّوْا عَلَیْهَا وَ دَفَنُوهَا فِی جَوْفِ اللَّیْلِ وَ سَوَّی عَلِیٌّ علیه السلام حَوَالَیْهَا قُبُوراً مُزَوَّرَةً مِقْدَارَ سَبْعَةٍ حَتَّی لَا یُعْرَفَ قَبْرُهَا وَ قَالَ بَعْضُهُمْ مِنَ الْخَوَاصِّ قَبْرُهَا سُوِّیَ مَعَ الْأَرْضِ مُسْتَوِیاً فَمَسَحَ مَسْحاً سَوَاءً مَعَ الْأَرْضِ حَتَّی لَا یُعْرَفَ مَوْضِعُهُ.

**[ترجمه]روضة الواعظین: حضرت فاطمه زهرا به شدّت مریض شد و مدت چهل روز مریض بود تا اینکه وفات یافت. هنگامی که از نزدیک بودن مرگ خود مطمئن شد، ام ایمن و اسماء بنت عمیس را خواست و فرستاد تا حضرت امیر علیه السّلام هم آمد. آنگاه فرمود: «ای پسر عمو! اجل من فرا رسیده. من هر لحظه خود را به حالی می بینم که دارم به پدرم ملحق می شوم. می خواهم درباره مطالبی که در قلب خود دارم به تو وصیت کنم.» حضرت علی بن ابی طالب علیه السّلام فرمود: «ای دختر پیغمبر! هر وصیتی که دوست داری بکن.» سپس حضرت امیر بالای سر حضرت زهرا نشست و دستور داد افرادی که در اتاق بودند خارج شدند. آنگاه حضرت فاطمه فرمود: «یا بن عم! آیا در این مدتی که تو با من معاشرت داشتی، دروغ و خیانت و مخالفتی از من دیدی؟»

حضرت امیر علیه السّلام فرمود: «ابدا! پناه به خدا می برم! تو به وجود خدا داناتر، نیکوکارتر، پرهیزکارتر، گرامی تر و از خدا خائف تر از آنی که من تو را به دلیل مخالفت کردن با خویش سرزنش کنم. حقا که جدایی و فقدان تو برای من بسیار ناگوار است، ولی چه باید کرد، چاره ای نیست. به خدا قسم که تو مصیبت پیامبر خدا را برای من تجدید کردی. حقا که وفات و فقدان تو برای من بسیار سنگین و بزرگ است. إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ راجِعُونَ. به خدا قسم که این مصیبت دردناک ترین و غصه دارترین مصیبت هاست که هیچ تسلیت و تعزیتی جبران آن را نمی کند و جانشین آن نخواهد شد.» سپس حضرت علی و زهرا علیهما السّلام به اندازه یک ساعت گریستند. آنگاه حضرت امیر سر مبارک فاطمه اطهر را برداشت و به سینه خود گذاشت و به آن بانو فرمود: «هر وصیتی که داری بکن، زیرا من هر دستوری را که تو صادر کنی اجرا می کنم و امر تو را بر امر خودم مقدم می دارم.»

حضرت فاطمه فرمود: «ای پسر عموی پیغمبر! خدا تو را بهترین جزا عطا کند. من اولا به تو وصیت می کنم که بعد از من با امامه دختر خواهرم ازدواج کنی، زیرا او برای فرزندانم نظیر خودم خواهد بود و مردان چاره ای جز ازدواج کردن ندارند.» از این روی است که حضرت علی بن ابی طالب علیه السّلام می فرماید: «چهار چیز است که من نمی توانم از آنها جدا شوم. یکی از آنها امامه دختر ابوالعاص است. زیرا حضرت زهرا وصیت کرده است که من با وی ازدواج کنم.» باری، سپس فاطمه اطهر به حضرت امیر گفت: «ای پسر عمو! من به تو وصیت می کنم که تابوتی برایم تهیه کنی، زیرا دیدم که ملائکه شکل و شمایل آن تابوت را به من نشان دادند.» امیرالمؤمنین فرمود: «اوصاف آن تابوت را برای من شرح بده.» حضرت زهرا مشخصات آن را شرح داد و علی علیه السّلام بر اساس آن تابوتی تدارک دید. آن تابوت اولین تابوتی بود که در روی زمین ساخته شد و کسی قبلا نظیر آن را ندیده بود و بعدا هم ساخته نشد.

فاطمه اطهر پس از این اتفاق رو به حضرت امیر کرد و گفت: «مبادا احدی از این گروهی که در حق من ظلم روا داشتند و حق مرا غصب کردند، برای تشییع جنازه ام حاضر شوند! زیرا آنها دشمن من و دشمن رسول خدایند. مبادا بگذاری هیچ یک از آنان و پیروانشان بر جنازه ام نماز بخوانند! مرا شبانه و زمانی که چشم همگان به خواب فرو رفته دفن کن.» پس از این وصیت بود که فاطمه اطهر از دنیا رفت. آنگاه همه اهل مدینه صدا به ضجه و فریاد بلند کردند. زنان بنی هاشم در خانه حضرت فاطمه گرد آمدند و جوری گریه و صیحه و گریه سردادند که نزدیک بود مدینه طیبه از گریه آنان از جا کنده شود! مردم فریاد می زدند: «یا سیدتاه! یا بنت رسول اللَّه!» مردم همچنان پشت سر یکدیگر به طرف حضرت علی بن ابی طالب علیه السّلام رفتند. آن بزرگوار نشسته بود، حضرت حسنین علیهما السّلام نیز در حضور آن حضرت بودند و می گریستند و مردم برای گریه آنان اشک می ریختند! ام کلثوم که نقاب به صورت داشت و دامن لباسش به زمین کشیده می شد ، خارج شد، در حالی که فریاد می زد و می گفت: «ای پدر بزرگوارم، یا رسول اللَّه! گویی ما همین حالا تو را به شکلی از دست دادیم که دیگر ملاقاتی در کار نخواهد بود!» مردم مدینه اجتماع کردند و در انتظار نشستند تا جنازه حضرت فاطمه خارج شود و بر آن نماز بخوانند.

ولی ابوذر بیرون آمد و به مردم گفت: «برگردید، زیرا خارج کردن جنازه دختر پیامبر اسلام صلی اللَّه علیه و آله به تأخیر افتاده است.» مردم هم برخاستند و رفتند. هنگامی که مردم به خواب رفتند و پاسی از شب گذشت، حضرت علی بن ابی طالب به همراه حضرت حسنین علیهم السّلام، عمار، مقداد، عقیل، زبیر، ابوذر، سلمان، بریده و گروهی از بنی هاشم، جنازه مبارک حضرت زهرای اطهر را خارج کردند، بر بدن آن بانو نماز خواندند و او را شبانه به خاک سپردند. آنگاه حضرت امیر در اطراف قبر فاطمه عزیز، هفت قبر ظاهری درست کرد تا قبر مطهر فاطمه قابل تشخیص نباشد. بعضی از خواص گفته اند که قبر حضرت زهرا را با زمین یکسان کردند تا جای قبر معلوم نباشد!

**[ترجمه]

وَ السَّلَامُ عَلَیْکُمَا سَلَامَ مُوَدِّعٍ لَا قَالٍ وَ لَا سَئِمٍ فَإِنْ أَنْصَرِفْ فَلَا عَنْ مَلَالَةٍ وَ إِنْ أُقِمْ فَلَا عَنْ سُوءِ ظَنٍّ بِمَا وَعَدَ اللَّهُ الصَّابِرِینَ وَاهاً وَاهاً وَ الصَّبْرُ أَیْمَنُ وَ أَجْمَلُ وَ لَوْ لَا غَلَبَةُ الْمُسْتَوْلِینَ لَجَعَلْتُ الْمُقَامَ وَ اللَّبْثَ لِزَاماً مَعْکُوفاً وَ لَأَعْوَلْتُ إِعْوَالَ الثَّکْلَی عَلَی جَلِیلِ الرَّزِیَّةِ فَبِعَیْنِ اللَّهِ تُدْفَنُ ابْنَتُکَ سِرّاً وَ تُهْضَمُ حَقُّهَا وَ یُمْنَعُ إِرْثُهَا وَ لَمْ یَتَبَاعَدِ الْعَهْدُ وَ لَمْ یَخْلُقْ مِنْکَ الذِّکْرُ وَ إِلَی اللَّهِ یَا رَسُولَ اللَّهِ الْمُشْتَکَی وَ فِیکَ یَا رَسُولَ اللَّهِ أَحْسَنُ الْعَزَاءِ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْکَ وَ عَلَیْهَا السَّلَامُ وَ الرِّضْوَانُ.

**[ترجمه]کافی: از حضرت امام حسین علیه السّلام روایت می کند که فرمود: «وقتی فاطمه زهرا قبض روح شد، حضرت علی بن ابی طالب آن بانو را مخفیانه به خاک سپرد و مکان قبر مقدسش را محو کرد. آنگاه برخاست، به سوی قبر مبارک پیغمبر صلی اللَّه علیه و آله رفت و گفت: «یا رسول اللَّه! سلام من و سلام دخترت فاطمه بر تو باد! همان دخترت که به زیارت تو آمده و در بقعه تو خوابیده و خدا خواست به سرعت به تو ملحق شود. یا رسول اللَّه! از فراق دختر برگزیده تو یارای صبر و شکیبایی ندارم، نیروی من از دوری بزرگ ترین زنان یعنی فاطمه اطهر ضعیف گردیده، ولی برای مفارقت تو تأسی کردن موجب تسلیت من خواهد شد. من تو را به دست خود به خاک سپردم، در صورتی که جان مقدس تو در گلو و سینه من بود. آری آنچه که در قرآن است می پذیرم و می گویم إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ راجِعُونَ. یا رسول اللَّه! آن امانتی را که به من دادی پس گرفته شد! سپرده باز پس گرفته شد! فاطمه زهرا را بردی، یا رسول اللَّه! چقدر این آسمان سبز و زمین غبار آلود در نظر من تیره و تار است! غم و اندوه من همیشگی گردیده! شب من با بی خوابی می گذرد! تا وقتی که خدا مرا در آن خانه ای که تو در آن هستی وارد کند، این اندوه از قلب من خارج نمی شود! در دلم دردی است که آن را جریحه دار می کند. هم و غمی است تحریک کننده! چه زود بین ما جدایی افتاد! من درد دل خود را برای خدا می گویم.

دخترت به زودی تو را آگاه خواهد کرد که چگونه امت تو دست به دست هم دادند و حق او را پایمال کردند. جریان را از فاطمه ات جویا شو و شرح حال را از وی بخواه! چه غم و غصه هایی که در دل او ماوا کردند! با این همه نمی توانست برای کسی درد دل کند. وی همه آنها را برای تو خواهد گفت. خدا که بهترین حکم کنندگان است، حکم خواهد کرد. سلام من بر شما باد! سلامی که به منزله وداع من باشد، نه آن سلامی که شما را ترک کنم. اگر باز می گردم از ملالت و خستگی نیست و اگر کنار قبر تو اقامت گزینم به علت بدگمانی نیست که خدا به صابرین وعده ثواب داده است. صبر و شکیبایی مبارک تر و نیکوتر است. اگر غلبه یافتن افرادی که بر ما مستولی شدند نبود، بر خود لازم می دانستم که نزد قبر تو اقامت گزینم و معتکف گردم و برای این مصیبت بزرگ نظیر زن جوان مرده ناله و فریاد می کردم. خدا می بیند که دختر تو مخفیانه دفن می شود! حق وی غصب شد! از گرفتن ارث ممنوع گردید! در صورتی که از دوران حیات تو تاکنون چندان مدتی نگذشته و هنوز ذکر تو از یاد نرفته است. یا رسول اللَّه! من به خدا شکایت می کنم و پیمودن راهی که تو رفتی برای من بهترین تسلیت است. یا رسول اللَّه! صلوات خدا بر تو و سلام و خشنودی خدا بر فاطمه اطهر باد!»

**[ترجمه]

عَنْ أَبِی عُبَیْدَةَ قَالَ: سَأَلَ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام بَعْضُ أَصْحَابِنَا عَنِ الْجَفْرِ فَقَالَ هُوَ جِلْدُ ثَوْرٍ مَمْلُوءٌ عِلْماً قَالَ لَهُ فَالْجَامِعَةُ قَالَ تِلْکَ صَحِیفَةٌ طُولُهَا سَبْعُونَ ذِرَاعاً فِی عَرْضِ الْأَدِیمِ مِثْلُ فَخِذِ الْفَالِجِ فِیهَا کُلُّ مَا یَحْتَاجُ النَّاسُ إِلَیْهِ وَ لَیْسَ مِنْ قَضِیَّةٍ إِلَّا وَ هِیَ فِیهَا حَتَّی أَرْشُ الْخَدْشِ قَالَ فَمُصْحَفُ فَاطِمَةَ علیها السلام قَالَ فَسَکَتَ طَوِیلًا ثُمَّ قَالَ إِنَّکُمْ لَتَبْحَثُونَ عَمَّا تُرِیدُونَ وَ عَمَّا لَا تُرِیدُونَ إِنَّ فَاطِمَةَ مَکَثَتْ بَعْدَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله خَمْسَةً وَ سَبْعِینَ یَوْماً وَ کَانَ دَخَلَهَا حُزْنٌ شَدِیدٌ عَلَی أَبِیهَا وَ کَانَ جَبْرَئِیلُ یَأْتِیهَا فَیُحْسِنُ عَزَاءَهَا عَلَی أَبِیهَا وَ یُطَیِّبُ نَفْسَهَا وَ یُخْبِرُهَا عَنْ أَبِیهَا وَ مَکَانِهِ وَ یُخْبِرُهَا بِمَا یَکُونُ بَعْدَهَا فِی ذُرِّیَّتِهَا وَ کَانَ عَلِیٌّ علیه السلام یَکْتُبُ ذَلِکَ فَهَذَا مُصْحَفُ فَاطِمَةَ علیها السلام.

**[ترجمه]کافی: روایت می کند که بعضی از شیعیان از حضرت امام جعفر صادق علیه السّلام راجع به جفر جویا شد. حضرت صادق فرمود: «جفر پوست گاوی است که مملو از علم است.» پرسیدند که معنی جامعه چیست؟ فرمود: «جامعه صحیفه ای است به طول هفتاد ذراع، به پهنای یک پوست و به ضخامت یک طناب خیلی ضخیم. در آن صحیفه هر آنچه را که مردم احتیاج داشته باشند، موجود و مرقوم است. هیچ مسئله و مطلبی نیست که در آن نباشد، حتی دیه و جریمه خراشیدگی در آن نوشته شده است.» راوی پرسید که مصحف فاطمه اطهر چیست؟

حضرت صادق علیه السّلام پس از سکوت طولانی فرمود: «چرا شما درباره مطالبی که احتیاج دارید و موضوعاتی که احتیاجی به آنها ندارید جستجو می کنید؟ حضرت فاطمه زهرا به مدت هفتاد و پنج روز بعد از رحلت پدر بزرگوارش زنده و به دلیل از دست دادن پدر خویش دچار غم و اندوه شدیدی بود. جبرئیل نزد آن بانوی معظم می آمد، وی را تسلا می داد، خاطرش را آرام می کرد، او را از مقام و مکان پدر بزرگوارش با خبر می ساخت و آن حضرت را از مصائبی که بعدا دچار فرزندانش شد آگاه می کرد. حضرت علی بن ابی طالب علیه السّلام هم آن مطالب را می نوشت. این معنی مصحف فاطمه است.»

**[ترجمه]

قَدْ کَانَ بَعْدَکَ أَنْبَاءٌ وَ هَنْبَثَةٌ*** لَوْ کُنْتَ شَاهِدَهَا لَمْ یَکْثُرِ الْخَطْبُ

إِنَّا فَقَدْنَاکَ فَقْدَ الْأَرْضِ وَابِلَهَا***وَ اخْتَلَّ قَوْمُکَ فَاشْهَدْهُمْ وَ لَا تَغِبْ

**[ترجمه]کافی: از محمّد بن مفضل نقل می کند که گفت: «از امام جعفر صادق علیه السّلام شنیدم که می فرمود: «فاطمه اطهر نزدیکی از ستون های مسجد حضرت رسول آمد و پیغمبر خدا را این چنین خطاب کرد و این دو شعر را خواند:

پدر جان! بعد از تو قیل و قال ها و سر و صداهایی به پاشد که اگر تو می بودی و شاهد بودی، مشکل زیاد نمی شد

ما تو را آن طور از دست دادیم که زمین باران رحمت خود را از دست بدهد، امور امت تو مختل و نامنظم شد، بیا و مشاهده کن و غایب مباش!

**[ترجمه]

بالتحریک خلاف العرب و قال الجزری الخسف النقصان و الهوان و سیم کلف و ألزم و هملت عینه فاضت.

**[ترجمه]«رُزء» با ضمّه و همزه مصیبت از دست دادن عزیزان است و «رُزئنا» به صیغه مجهول است، یعنی مصیبت زده شدیم و همزه برای تخفیف حذف شده است. و این گفته که «محضاً خلیقته» مفعول دوّم برای رزئنا است. مانند این گفته آنان که: «لقیت بزید اسلاً». پس معنی می شود ای رزئت به بشخص محض الخلیقة که لا یشوبها کدر و لا سو (مصیبت زده شدم) به او به شخصی که مخلوقی خاص بود و کدورت و بدی در او نیامیخته بود.

و «ضریبه» یعنی طبیعت و سجیّت و «اعراق» جمع عرق با کسره و آن اصل هر چیز است. و «شجن» با تحریک عین الفعل همّ و حزن است و «عجم» به ضمّه و تحریک خلاف عرب است. جزری گوید: «خسف» نقصان و ذلّت است. «سیم» به معنای اینکه به عهده آنان گذاشته شد و ملازم آنان شد. و «هملت عینه» یعنی «فاضت»، فروریخت.

**[ترجمه]

فَوَثَبَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام فَأَخَذَ بَتَلَابِیبِ عُمَرَ ثُمَّ هَزَّهُ فَصَرَعَهُ وَ وَجَأَ أَنْفَهُ وَ رَقَبَتَهُ وَ هَمَّ بِقَتْلِهِ فَذَکَرَ قَوْلَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ مَا أَوْصَاهُ بِهِ مِنَ الصَّبْرِ وَ الطَّاعَةِ فَقَالَ وَ الَّذِی کَرَّمَ مُحَمَّداً بِالنُّبُوَّةِ یَا ابْنَ صُهَاکَ لَوْ لا کِتابٌ مِنَ اللَّهِ سَبَقَ لَعَلِمْتَ أَنَّکَ لَا تَدْخُلُ بَیْتِی فَأَرْسَلَ عُمَرُ یَسْتَغِیثُ فَأَقْبَلَ النَّاسُ حَتَّی دَخَلُوا الدَّارَ فَکَاثَرُوهُ وَ أَلْقَوْا فِی عُنُقِهِ حَبْلًا فَحَالَتْ بَیْنَهُمْ وَ بَیْنَهُ فَاطِمَةُ عِنْدَ بَابِ الْبَیْتِ فَضَرَبَهَا قُنْفُذٌ الْمَلْعُونُ بِالسَّوْطِ فَمَاتَتْ حِینَ مَاتَتْ وَ إِنَّ فِی عَضُدِهَا کَمِثْلِ الدُّمْلُجِ مِنْ ضَرْبَتِهِ لَعَنَهُ اللَّهُ فَأَلْجَأَهَا إِلَی عِضَادَةِ بَیْتِهَا وَ دَفَعَهَا فَکَسَرَ ضِلْعَهَا مِنْ جَنْبِهَا فَأَلْقَتْ جَنِیناً مِنْ بَطْنِهَا فَلَمْ تَزَلْ صَاحِبَةَ فِرَاشٍ حَتَّی مَاتَتْ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهَا مِنْ ذَلِکَ شَهِیدَةً وَ سَاقَ الْحَدِیثَ الطَّوِیلَ فِی الدَّاهِیَةِ الْعُظْمَی وَ الْمُصِیبَةِ الْکُبْرَی إِلَی أَنْ قَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ ثُمَّ إِنَّ فَاطِمَةَ علیها السلام بَلَغَهَا أَنَّ أَبَا بَکْرٍ قَبَضَ فَدَکاً فَخَرَجَتْ فِی نِسَاءِ بَنِی هَاشِمٍ حَتَّی دَخَلَتْ عَلَی أَبِی بَکْرٍ فَقَالَتْ یَا أَبَا بَکْرٍ تُرِیدُ أَنْ تَأْخُذَ مِنِّی أَرْضاً جَعَلَهَا لِی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله فَدَعَا أَبُو بَکْرٍ بِدَوَاةٍ لِیَکْتُبَ بِهِ لَهَا فَدَخَلَ عُمَرُ فَقَالَ یَا خَلِیفَةَ رَسُولِ اللَّهِ لَا تَکْتُبْ لَهَا حَتَّی تُقِیمَ الْبَیِّنَةَ بِمَا تَدَّعِی فَقَالَتْ فَاطِمَةُ علیها السلام عَلِیٌّ وَ أُمُّ أَیْمَنَ یَشْهَدَانِ بِذَلِکَ فَقَالَ عُمَرُ لَا تُقْبَلُ شَهَادَةُ امْرَأَةٍ أَعْجَمِیَّةٍ لَا تُفْصِحُ وَ أَمَّا عَلِیٌّ فَیَجُرُّ النَّارَ إِلَی قُرْصَتِهِ فَرَجَعَتْ فَاطِمَةُ مُغْتَاظَةً فَمَرِضَتْ وَ کَانَ عَلِیٌّ یُصَلِّی فِی الْمَسْجِدِ الصَّلَوَاتِ الْخَمْسَ فَلَمَّا صَلَّی قَالَ لَهُ أَبُو بَکْرٍ وَ عُمَرُ کَیْفَ بِنْتُ رَسُولِ اللَّهِ إِلَی أَنْ ثَقُلَتْ فَسَأَلَا عَنْهَا وَ قَالا قَدْ کَانَ بَیْنَنَا وَ بَیْنَهَا مَا قَدْ عَلِمْتَ فَإِنْ رَأَیْتَ أَنْ تَأْذَنَ لَنَا لِنَعْتَذِرَ إِلَیْهَا مِنْ ذَنْبِنَا قَالَ ذَاکَ إِلَیْکُمَا فَقَامَا فَجَلَسَا بِالْبَابِ وَ دَخَلَ عَلِیٌّ علیه السلام عَلَی فَاطِمَةَ علیها السلام فَقَالَ لَهَا أَیَّتُهَا الْحُرَّةُ فُلَانٌ وَ فُلَانٌ بِالْبَابِ یُرِیدَانِ أَنْ یُسَلِّمَا عَلَیْکِ فَمَا تُرِیدِینَ قَالَتِ الْبَیْتُ بَیْتُکَ وَ الْحُرَّةُ زَوْجَتُکَ افْعَلْ مَا تَشَاءُ فَقَالَ سُدِّی قِنَاعَکِ فَسَدَّتْ قِنَاعَهَا وَ حَوَّلَتْ وَجْهَهَا

ص: 198

إِلَی الْحَائِطِ فَدَخَلَا وَ سَلَّمَا وَ قَالا ارْضَیْ عَنَّا رَضِیَ اللَّهُ عَنْکِ فَقَالَتْ مَا دَعَا إِلَی هَذَا فَقَالا اعْتَرَفْنَا بِالْإِسَاءَةِ وَ رَجَوْنَا أَنْ تَعْفِی عَنَّا فَقَالَتْ إِنْ کُنْتُمَا صَادِقَیْنِ فَأَخْبِرَانِی عَمَّا أَسْأَلُکُمَا عَنْهُ فَإِنِّی لَا أَسْأَلُکُمَا عَنْ أَمْرٍ إِلَّا وَ أَنَا عَارِفَةٌ بِأَنَّکُمَا تَعْلَمَانِهِ فَإِنْ صَدَقْتُمَا عَلِمْتُ أَنَّکُمَا صَادِقَانِ فِی مَجِیئِکُمَا قَالا سَلِی عَمَّا بَدَا لَکِ قَالَتْ نَشَدْتُکُمَا بِاللَّهِ هَلْ سَمِعْتُمَا رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَقُولُ فَاطِمَةُ بَضْعَةٌ مِنِّی فَمَنْ آذَاهَا فَقَدْ آذَانِی قَالا نَعَمْ فَرَفَعَتْ یَدَهَا إِلَی السَّمَاءِ فَقَالَتِ اللَّهُمَّ إِنَّهُمَا قَدْ آذَیَانِی فَأَنَا أَشْکُوهُمَا إِلَیْکَ وَ إِلَی رَسُولِکَ لَا وَ اللَّهِ لَا أَرْضَی عَنْکُمَا أَبَداً حَتَّی أَلْقَی أَبِی رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ أُخْبِرَهُ بِمَا صَنَعْتُمَا فَیَکُونَ هُوَ الْحَاکِمَ فِیکُمَا قَالَ فَعِنْدَ ذَلِکَ دَعَا أَبُو بَکْرٍ بِالْوَیْلِ وَ الثُّبُورِ وَ جَزِعَ جَزَعاً شَدِیداً فَقَالَ عُمَرُ تَجْزَعُ یَا خَلِیفَةَ رَسُولِ اللَّهِ مِنْ قَوْلِ امْرَأَةٍ قَالَ فَبَقِیَتْ فَاطِمَةُ علیها السلام بَعْدَ وَفَاةِ أَبِیهَا علیها السلام أَرْبَعِینَ لَیْلَةً فَلَمَّا اشْتَدَّ بِهَا الْأَمْرُ دَعَتْ عَلِیّاً علیه السلام وَ قَالَتْ یَا ابْنَ عَمِّ مَا أَرَانِی إِلَّا لِمَا بِی وَ أَنَا أُوصِیکَ أَنْ تَتَزَوَّجَ بِأُمَامَةَ بِنْتِ أُخْتِی زَیْنَبَ تَکُونُ لِوُلْدِی مِثْلِی وَ اتَّخِذْ لِی نَعْشاً فَإِنِّی رَأَیْتُ الْمَلَائِکَةَ یَصِفُونَهُ لِی وَ أَنْ لَا یَشْهَدَ أَحَدٌ مِنْ أَعْدَاءِ اللَّهِ جِنَازَتِی وَ لَا دَفْنِی وَ لَا الصَّلَاةَ عَلَیَّ قَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ فَقُبِضَتْ فَاطِمَةُ علیها السلام مِنْ یَوْمِهَا فَارْتَجَّتِ الْمَدِینَةُ بِالْبُکَاءِ مِنَ الرِّجَالِ وَ النِّسَاءِ وَ دَهِشَ النَّاسُ کَیَوْمٍ قُبِضَ فِیهِ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله فَأَقْبَلَ أَبُو بَکْرٍ وَ عُمَرُ یُعَزِّیَانِ عَلِیّاً علیه السلام وَ یَقُولَانِ لَهُ یَا أَبَا الْحَسَنِ لَا تَسْبِقْنَا بِالصَّلَاةِ عَلَی ابْنَةِ رَسُولِ اللَّهِ فَلَمَّا کَانَ اللَّیْلُ دَعَا عَلِیٌّ علیه السلام الْعَبَّاسَ وَ الْفَضْلَ وَ الْمِقْدَادَ وَ سَلْمَانَ وَ أَبَا ذَرٍّ وَ عَمَّاراً فَقَدَّمَ الْعَبَّاسَ فَصَلَّی عَلَیْهَا وَ دَفَنُوهَا فَلَمَّا أَصْبَحَ النَّاسُ أَقْبَلَ أَبُو بَکْرٍ وَ عُمَرُ وَ النَّاسُ یُرِیدُونَ الصَّلَاةَ عَلَی فَاطِمَةَ علیها السلام فَقَالَ الْمِقْدَادُ قَدْ دَفَنَّا فَاطِمَةَ الْبَارِحَةَ فَالْتَفَتَ عُمَرُ إِلَی أَبِی بَکْرٍ فَقَالَ لَمْ أَقُلْ لَکَ إِنَّهُمْ سَیَفْعَلُونَ قَالَ الْعَبَّاسُ إِنَّهَا أَوْصَتْ أَنْ لَا تُصَلِّیَا عَلَیْهَا فَقَالَ عُمَرُ لَا تَتْرُکُونَ یَا بَنِی هَاشِمٍ حَسَدَکُمُ الْقَدِیمَ لَنَا أَبَداً إِنَّ هَذِهِ الضَّغَائِنَ الَّتِی فِی صُدُورِکُمْ لَنْ تَذْهَبَ وَ اللَّهِ لَقَدْ هَمَمْتُ أَنْ أَنْبُشَهَا فَأُصَلِّیَ عَلَیْهَا فَقَالَ عَلِیٌّ علیه السلام وَ اللَّهِ لَوْ رُمْتَ ذَاکَ یَا ابْنَ صُهَاکَ لَا رَجَعَتْ

ص: 199

إِلَیْکَ یَمِینُکَ لَئِنْ سَلَلْتُ سَیَفِی لَا غَمَدْتُهُ دُونَ إِزْهَاقِ نَفْسِکَ فَانْکَسَرَ عُمَرُ وَ سَکَتَ وَ عَلِمَ أَنَّ عَلِیّاً علیه السلام إِذَا حَلَفَ صَدَقَ ثُمَّ قَالَ عَلِیٌّ علیه السلام یَا عُمَرُ أَ لَسْتَ الَّذِی هَمَّ بِکَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وَ أَرْسَلَ إِلَیَّ فَجِئْتُ مُتَقَلِّداً سَیْفِی ثُمَّ أَقْبَلْتُ نَحْوَکَ لِأَقْتُلَکَ فَأَنْزَلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَ فَلا تَعْجَلْ عَلَیْهِمْ إِنَّما نَعُدُّ لَهُمْ عَدًّا(1).

أقول: تمام الخبر مع الأخبار الأخر المشتملة علی ما وقع علیها من الظلم أوردتها فی کتاب الفتن.

**[ترجمه]مؤلف: در کتاب سُلیم ابن قیس هلالی، از سلمان فارسی و عبداللَّه بن عباس روایت می کند که گفتند: «هنگامی که پیامبر معظم اسلام رحلت کرد، هنوز جنازه مقدس آن حضرت را به خاک نسپرده بودند که مردم عهد و پیمان خود را شکستند، مرتد شدند و علم مخالفت را برافراشتند. اما حضرت امیر مشغول غسل و کفن و حنوط جسد مبارک پیغمبر عزیز اسلام شد تا آن جسد مقدس را به خاک بسپارد. سپس علی علیه السّلام طبق وصیت حضرت رسول صلی اللَّه علیه و آله مشغول جمع آوری قرآن مجید شد.

پس از این ماجرا دومی به اولی گفت: «همه مردم به غیر از علی و اهل بیتش با تو بیعت کردند. به دنبال وی بفرست تا بیاید و بیعت کند.» اولی پسر عموی دومی را که نامش قنفذ بود خواست و به او گفت: «نزد علی برو و به وی بگو خلیفه پیغمبر تو را خواسته!» قنفذ چندین مرتبه این مأموریت را انجام داد، ولی حضرت امیر نزد آنان نیامد. دومی در حالی که خشمناک بود از جا جست و خالد بن ولید و قنفذ را خواست و به آنها دستور داد تا هیزم و آتش بردارند و به طرف خانه حضرت بروند. در آن موقع حضرت زهرا علیها السّلام که جسمش پس از رحلت رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله ناتوان شده بود، پشت در نشسته بود. دومی با همان حال پشت در خانه علی رفت، در را کوبید و فریاد زد: «یا ابن ابی طالب! در را باز کن!» حضرت زهرای اطهر به وی فرمود: «ما با تو چه کار داریم که نمی گذاری به عزاداری خود مشغول باشیم؟» دومی به حضرت فاطمه گفت: «در را باز کن! و الا آتش به جان شما می زنیم!» فاطمه اطهر در جوابش فرمود: «آیا از خدای توانا نمی ترسی که داخل خانه من می شوی و به خانه ام حمله می آوری؟» ولی دومی حاضر نشد که برگردد! آنگاه آتش خواست و در خانه را آتش زد و وقتی در سوخت، آن را باز کرد! در همین موقع بود که حضرت زهرا در مقابل وی قرار گرفت و فریاد زد: «یا ابتاه! یا رسول اللَّه!» اما دومی شمشیر خود را همان طور که در غلاف بود بلند کرد و به پهلوی فاطمه علیها السّلام زد. وقتی ناله آن بانوی مظلومه بلند شد، با تازیانه جوری به ساق دست آن حضرت نواخت که صیحه ای زد و گفت: «یا ابتاه!»

وقتی حضرت امیر با این منظره مواجه شد، از جای برجست، کمربند دومی را گرفت، او را از جای کند و بر زمین افکند. آنگاه ضربه ای به بینی و گردن وی کوبید و می خواست او را به قتل برساند، ولی به یاد دستور پیغمبر معظم اسلام افتاد که به آن حضرت فرموده بود باید صبور و شکیبا باشی. از این روی به وی فرمود: «ای پسر صهاک! قسم به حق آن خدایی که حضرت محمّد را به مقام نبوت برگزید، اگر چنین نبود که ناگزیر باشم به خاطر امر خدا صبر کنم، به تو می فهماندم که نمی توانی داخل خانه من شوی!» دومی همچنان استغاثه می کرد. بعد از این ماجرا مردم توی خانه علی ریختند، بر آن حضرت غلبه یافتند و ریسمان به گردن مقدسش انداختند. حضرت فاطمه زهرا جلو آمد تا حضرت امیر را از دست آنان رها کند، ولی قنفذ آن بانوی مظلومه را هدف تازیانه قرار داد. زمانی که حضرت زهرا از دنیا رفت، اثر آن تازیانه نظیر یک بازوبند روی بازوی آن حضرت دیده می شد. سپس آن بانو را به شکلی به لنگه در کوبید که دنده پهلویش شکست و جنینی را که در رحم داشت سقط کرد. پس از این اتفاق حضرت فاطمه زهرا علیها السّلام همینطور در بستر بیماری بود تا شهید شد.

سپس این روایت طولانی درباره آن حادثه بزرگ و مصیبت کبری ادامه دارد تا آنجا که ابن عبّاس گوید: سپس به گوش حضرت فاطمه رسید که ابوبکر فدک را غصب کرده است. آن مظلومه با گروهی از زنان نزد ابوبکر آمد و به وی فرمود: «آیا می خواهی زمینی را که پدرم پیغمبر خدا به من عطا فرموده بگیری؟» ابوبکر دوات خواست تا بنویسد که فدک مال فاطمه اطهر باشد. دومی وارد شد و به او گفت: «ای خلیفه پیامبر خدا! مبادا سند فدک را برای زهرا بنویسی تا برای مدعای خود شاهد بیاورد.» حضرت فاطمه علیها السّلام فرمود: «علی و ام ایمن برای مدعای من شهادت می دهند.» دومی گفت: «شهادت زن عجمی که فصاحت ندارد قبول نیست. علی هم روی خمیر خود آتش می کشد! حضرت فاطمه اطهر با حالتی خشمناک مراجعت کرد و بیمار شد.

یک روز حضرت علی بن ابی طالب علیه السّلام در مسجد نمازهای پنجگانه را بجای می آورد که اولی و دومی از آن حضرت پرسیدند: «دختر رسول خدا در چه حال است؟ یا علی! چون از آن جریانی که بین ما و او گذشت آگاهی، چنانچه صلاح می دانی از آن بانو کسب اجازه کن تا ما نزد او بیاییم و از گناه خود عذر خواهی کنیم.» حضرت امیر فرمود که اختیار با شماست. آنها برخاستند و بر در خانه حضرت زهرا آمدند. حضرت امیر نزد فاطمه اطهر رفت و به وی فرمود: «ای بانوی با شخصیت! فلان و فلان پشت در آمده اند و تصمیم دارند سلامی به تو بگویند، تو چه می گویی؟» فاطمه زهرا فرمود: «خانه خانه توست و من که بانویی با شخصیت ام، زوجه تو هستم. هر عملی که خود می پسندی انجام بده.» حضرت امیر به آن مظلومه فرمود: «مقنعه خود را بپوش.» آن بانو مقنعه خود را پوشید و روی خود را به طرف دیوار کرد.

سپس آنها به حضور آن بانو آمدند و پس از اینکه سلام کردند، به حضرت زهرا گفتند: «از ما راضی باش تا خدا از تو راضی شود.» فرمود: «منظور شما چیست؟» گفتند: «ما قبول داریم که به تو ستم کردیم و برای همین تقاضای عفو و بخشش داریم.» زهرای اطهر فرمود: «اگر شما راست می گویید چیزی را که من از شما می پرسم جواب بگویید و می دانم که جواب آن را می دانید. اگر جواب مرا درست گفتید، آن وقت یقین پیدا می کنم برای این مطلبی که گفتید آمده اید.» گفتند: «آنچه در نظر داری بپرس.» حضرت زهرای اطهر فرمود: «شما را به خدا قسم می دهم آیا نشنیدید که پدرم پیغمبر خدا درباره من می فرمود: «فاطمه پاره تن من است هر کس که او را اذیت کند، مرا اذیت کرده است.» گفتند چرا. فاطمه اطهر دست خود را به سوی آسمان بلند کرد و گفت: «پروردگارا! این دو نفر مرا اذیت کردند، من شکایت ایشان را به تو و به پیغمبر تو می کنم. نه به خدا من هرگز از شما راضی نخواهم شد، تا اینکه نزد پدر بزرگوارم بروم و او را از ظلم و ستمی که با من کردید آگاه کنم و آن حضرت درباره شما قضاوت کند!» اولی پس از شنیدن این مطلب صدا به واویلا بلند کرد و دچار جزع و فزع شدیدی شد! دومی به وی گفت: «ای خلیفه پیامبر خدا! آیا جا دارد که تو از سخن یک زن این طور به جزع و فزع بیفتی!»

راوی می گوید: «حضرت زهرای اطهر به مدت چهل روز بعد از رحلت پدر بزرگوارش زنده بود. هنگامی که بیماری آن بانو شدت گرفت، حضرت علی بن ابی طالب را خواست و به آن حضرت فرمود: «ای پسر عمو! من خودم را آماده سفر آخرت می بینم. به تو وصیت می کنم که با دختر خواهرم ازدواج کنی، زیرا او برای فرزندانم نظیر خودم است. یک تابوت هم برای من تدارک ببین، زیرا ملائکه اوصاف آن را برای من شرح داده اند. مبادا در موقع تشییع جنازه و دفن و نماز خواندن بر بدن من، هیچ کدام از دشمنان خدا حاضر گردند!»

ابن عباس می گوید: «حضرت زهرای اطهر همان روز از دنیا رحلت کرد. همه مردم مدینه از زن و مرد غرق ضجه و گریه شدند و مردم دچار مصیبتی گردیدند که در روز رحلت پدرش حضرت رسول دچار شده بودند. اولی و دومی نزد حضرت امیر آمدند و پس از تسلیت گفتن، به آن حضرت گفتند: «مبادا قبل از ما بر جسد دختر پیامبر نماز بگذاری!» ولی هنگامی که شب شد، علی بن ابی طالب علیه السّلام، عباس، فضل، مقداد، سلمان ابوذر و عمار را خواست. آنگاه بر بدن مبارک آن مظلومه نماز خواندند و او را به خاک سپردند.

صبح که شد، اولی و دومی به همراه مردم مدینه آمدند تا بر بدن حضرت فاطمه زهرا نماز بخوانند. ولی مقداد گفت: «فاطمه را شب گذشته به خاک سپردیم. دومی رو به اولی کرد و گفت: «نگفتم آنها کار خودشان را خواهند کرد!» عباس گفت: «فاطمه اطهر خودش وصیت کرد که شما بر بدنش نماز نخوانید!» دومی گفت: «ای بنی هاشم! شما آن حسادتی را که از قدیم الایام با ما داشتید، هرگز ترک نخواهید کرد؛ آن کینه و دشمنی هایی که در سینه شماست از بین نخواهد رفت. به خدا قسم من تصمیم دارم که قبر فاطمه را نبش کنم و بر جنازه اش نماز بخوانم!» حضرت امیر علیه السّلام فرمود: «یا ابن صحاک! به خدا قسم اگر چنین عملی را انجام دهی، قسمی را که خورده ای به تو باز می گردانم و اگر این شمشیرم را از غلاف بکشم، تا تو را هلاک نکرده ام آن را غلاف نمی کنم.» دومی از این حرف آن حضرت جا خورد و ساکت شد، زیرا می دانست علی هر گاه قسم بخورد، به قسم خود عمل خواهد کرد. آنگاه به وی فرمود: «آیا تو همان کسی نیستی که پیغمبر معظم اسلام تصمیم گرفت تو را بکشد، آن حضرت به دنبال من فرستاد، من با شمشیر کشیده نزد تو آمدم که تو را به قتل برسانم، اما خدای علیم این آیه را نازل کرد: «فَلا تَعْجَلْ عَلَیْهِمْ إِنَّما نَعُدُّ لَهُمْ عَدًّا» - . مریم / 85 - ، {بر علیه آنان عجله مکن، زیرا ما آنچه را که باید برای آنان آماده کنیم، آماده کرده ایم.}

مؤلف: ادامه روایت به همراه روایات دیگری که در بردارنده ظلم هایی است که بر آن مظلومه رفته است، همه را در «کتاب فتن» آورده ام.

**[ترجمه]

النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله سِتَّةَ أَشْهُرٍ مَا رُئِیَتْ ضَاحِکَةً وَ عَنْهُ علیه السلام أَنَّ فَاطِمَةَ کُفِّنَتْ فِی سَبْعَةِ أَثْوَابٍ.

وَ عَنْ حُسَیْنِ بْنِ عُلْوَانَ عَنْ سَعْدِ بْنِ طَرِیفٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: بُدُوُّ مَرَضِ فَاطِمَةَ بَعْدَ خَمْسِینَ لَیْلَةً مِنْ وَفَاةِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَعَلِمَتْ أَنَّهَا الْوَفَاةُ فَاجْتَمَعَتْ لِذَلِکَ تَأْمُرُ عَلِیّاً بِأَمْرِهَا وَ تُوصِیهِ بِوَصِیَّتِهَا وَ تَعْهَدُ إِلَیْهِ عُهُودَهَا وَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام یَجْزَعُ لِذَلِکَ وَ یُطِیعُهَا فِی جَمِیعِ مَا تَأْمُرُهُ فَقَالَتْ یَا أَبَا الْحَسَنِ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله عَهِدَ إِلَیَّ وَ حَدَّثَنِی أَنِّی أَوَّلُ أَهْلِهِ لُحُوقاً بِهِ وَ لَا بُدَّ مِمَّا لَا بُدَّ مِنْهُ

فَاصْبِرْ لِأَمْرِ اللَّهِ تَعَالَی وَ ارْضَ بِقَضَائِهِ قَالَ وَ أَوْصَتْهُ بِغُسْلِهَا وَ جَهَازِهَا وَ دَفْنِهَا لَیْلًا فَفَعَلَ قَالَ وَ أَوْصَتْهُ بِصَدَقَتِهَا وَ تَرَکَتِهَا قَالَ فَلَمَّا فَرَغَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ مِنْ دَفْنِهَا لَقِیَهُ الرَّجُلَانِ فَقَالا لَهُ مَا حَمَلَکَ عَلَی مَا صَنَعْتَ قَالَ وَصِیَّتُهَا وَ عَهْدُهَا.

**[ترجمه]مصباح الانوار: از حضرت امام جعفر صادق علیه السّلام روایت می کند که فرمود: «حضرت زهرای اطهر مابین نماز مغرب و عشا از دنیا رفت.» عبداللَّه بن حسن روایت می کند که وقتی اجل حضرت زهرای اطهر نزدیک شد، نگاه تندی کرد و فرمود: «سلام بر جبرئیل، سلام به رسول خدا، بار خدایا! مرا با رسول خود قرار بده. پروردگارا! مرا در بهشت و در جوار خود جای بده. خانه تو خانه سلامتی است.» سپس فرمود: «آیا آنچه را که من می بینم شما هم می بینید؟ زیرا این گروه های اهل آسمان ها هستند، این جبرئیل و این هم پیامبر خدا است که به من می فرماید دخترم بیا! زیرا این نعمت هایی که در انتظار توست برایت بهتر است.»

زید بن علی علیه السّلام می گوید: «موقعی که وفات حضرت فاطمه نزدیک شد، آن بانو به جبرئیل و حضرت رسول و ملک الموت سلام کرد. حاضرین احساسات ملائکه راشنیدند و بوی مرغوب ترین مشک ها را استشمام کردند.» امام باقر علیه السّلام فرمود: فاطمه علیها السّلام شش ماه پس از رسول خدا صلی الله علیه و آله زندگی کرد.

و امام باقر علیه السّلام فرمود: فاطمه سلام الله علیها در بیماری شان پانزده روز درنگ کردند و وفات یافتند.

امام صادق علیه السّلام فرمود: سلمان فارسی، مقداد بن اسود، ابوذر غفّاری، ابن مسعود، عبّاس بن عبدالمطلّب و زبیر بن عوام در مراسم دفن حضرت حضور داشتند.

امام باقر علیه السّلام از پدرانشان علیهم السّلام روایت کرده اند که: فاطمه دختر رسول خدا صلی الله علیه و آله پس از پیامبر شش ماه زندگی کردند. در این مدّت خندان دیده نشدند. و باز امام باقر علیه السّلام فرمود که: فاطمه سلام الله علیها در هفت جامه کفن شدند.

امام باقر علیه السّلام فرمود: آغاز بیماری حضرت فاطمه سلام الله علیها پس از پنجاه شب از رحلت پیامبر خدا صلی الله علیه و آله بود. حضرت زهرا سلام الله علیها دانست که این بیماری مرگ است برای آن آماده شد و دستورهای خود را به علی علیه السّلام داد و وصیّت هایش را کرد و عهد خویش را با وی گفت و امیرالمؤمنان علیه السّلام در این رابطه بیتابی کرد و همه دستورهای فاطمه را اطاعت نمود.

حضرت زهرا سلام الله علیها گفت: «ای ابوالحسن! رسول خدا صلی الله علیه و آله با من عهد کرده و برایم گفته که من نخستین کس از خاندان وی هستم که به او ملحق می شوم و چاره نیست از آن چه قطعی است. پس در برابر امر الهی شکیبا باش و به قضای او خشنود و راضی.» حضرت زهرا سلام الله علیها به امیرمؤمنان علیه السّلام وصیّت کرد که او را غسل دهد و تجهیز کند و در شب دفن نماید و حضرت هم چنین کرد.

امام علیه السّلام فرمود: چون امیرمؤمنان علیه السّلام از دفن حضرت زهرا سلام الله علیها فارغ شد، آن دو مرد با او ملاقات کردند و به حضرت گفتند: «چه چیزی تو را بر این کار که کردی واداشت؟» حضرت علی علیه السّلام فرمود: «وصیّت و پیمان حضرت زهرا سلام الله علیها.»

**[ترجمه]

مَا هِیَ فَاسْتَحْیَا أَنْ یَدْعُوَهَا مِنْ مَنْزِلِ أَبِیهَا فَخَرَجَ إِلَی الْمَسْجِدِ فَصَلَّی فِیهِ مَا شَاءَ اللَّهُ ثُمَّ جَمَعَ شَیْئاً مِنْ کَثِیبِ الْمَسْجِدِ وَ اتَّکَأَ عَلَیْهِ.

فَلَمَّا رَأَی النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله مَا بِفَاطِمَةَ مِنَ الْحُزْنِ أَفَاضَ عَلَیْهِ الْمَاءَ ثُمَّ لَبِسَ ثَوْبَهُ وَ دَخَلَ الْمَسْجِدَ فَلَمْ یَزَلْ یُصَلِّی بَیْنَ رَاکِعٍ وَ سَاجِدٍ وَ کُلَّمَا صَلَّی رَکْعَتَیْنِ دَعَا اللَّهَ أَنْ یُذْهِبَ مَا بِفَاطِمَةَ مِنَ الْحُزْنِ وَ الْغَمِّ وَ ذَلِکَ أَنَّهُ خَرَجَ مِنْ عِنْدِهَا وَ هِیَ تَتَقَلَّبُ وَ تَتَنَفَّسُ الصُّعَدَاءَ فَلَمَّا رَآهَا النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله أَنَّهَا لَا یَهْنَؤُهَا النَّوْمُ وَ لَیْسَ لَهَا قَرَارٌ قَالَ لَهَا قُومِی یَا بُنَیَّةِ فَقَامَتْ فَحَمَلَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله الْحَسَنَ وَ حَمَلَتْ فَاطِمَةُ الْحُسَیْنَ وَ أَخَذَتْ بِیَدِ أُمِّ کُلْثُومٍ فَانْتَهَی إِلَی عَلِیٍّ علیه السلام وَ هُوَ نَائِمٌ فَوَضَعَ النَّبِیُّ رِجْلَهُ عَلَی رِجْلِ عَلِیٍّ فَغَمَزَهُ وَ قَالَ قُمْ یَا أَبَا تُرَابٍ فَکَمْ سَاکِنٍ أَزْعَجْتَهُ ادْعُ لِی أَبَا بَکْرٍ مِنْ دَارِهِ وَ عُمَرَ مِنْ مَجْلِسِهِ وَ طَلْحَةَ فَخَرَجَ عَلِیٌّ علیه السلام فَاسْتَخْرَجَهُمَا مِنْ مَنْزِلِهِمَا وَ اجْتَمَعُوا عِنْدَ رَسُولِ اللَّهِ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله یَا عَلِیُّ أَ مَا عَلِمْتَ أَنَّ فَاطِمَةَ بَضْعَةٌ مِنِّی وَ أَنَا مِنْهَا فَمَنْ آذَاهَا فَقَدْ آذَانِی وَ مَنْ آذَانِی فَقَدْ آذَی اللَّهَ (1)

وَ مَنْ آذَاهَا بَعْدَ مَوْتِی کَانَ کَمَنْ آذَاهَا فِی حَیَاتِی وَ مَنْ آذَاهَا فِی حَیَاتِی کَانَ کَمَنْ آذَاهَا بَعْدَ مَوْتِی قَالَ فَقَالَ عَلِیٌّ بَلَی یَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ فَقَالَ فَمَا دَعَاکَ إِلَی مَا صَنَعْتَ فَقَالَ عَلِیٌّ وَ الَّذِی بَعَثَکَ بِالْحَقِّ نَبِیّاً مَا کَانَ مِنِّی مِمَّا بَلَغَهَا شَیْ ءٌ وَ لَا حَدَّثَتْ بِهَا نَفْسِی فَقَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله صَدَقْتَ وَ صَدَقَتْ فَفَرِحَتْ فَاطِمَةُ علیها السلام بِذَلِکَ وَ تَبَسَّمَتْ حَتَّی رُئِیَ ثَغْرُهَا فَقَالَ أَحَدُهُمَا لِصَاحِبِهِ إِنَّهُ لَعَجَبٌ لِحِینِهِ مَا دَعَاهُ إِلَی مَا دَعَانَا هَذِهِ السَّاعَةَ قَالَ ثُمَّ أَخَذَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله بِیَدِ عَلِیٍّ علیه السلام فَشَبَّکَ أَصَابِعَهُ بِأَصَابِعِهِ فَحَمَلَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله الْحَسَنَ وَ حَمَلَ الْحُسَیْنَ عَلِیٌّ علیه السلام وَ حَمَلَتْ فَاطِمَةُ علیها السلام أُمَّ کُلْثُومٍ وَ أَدْخَلَهُمُ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله بَیْتَهُمْ وَ وَضَعَ عَلَیْهِمْ قَطِیفَةً وَ اسْتَوْدَعَهُمُ اللَّهَ ثُمَّ خَرَجَ وَ صَلَّی بَقِیَّةَ اللَّیْلِ فَلَمَّا مَرِضَتْ فَاطِمَةُ علیها السلام مَرَضَهَا الَّذِی مَاتَتْ فِیهِ أَتَیَاهَا عَائِدَیْنِ وَ اسْتَأْذَنَا عَلَیْهَا فَأَبَتْ أَنْ تَأْذَنَ لَهُمَا فَلَمَّا رَأَی ذَلِکَ أَبُو بَکْرٍ أَعْطَی اللَّهَ عَهْداً لَا یُظِلُّهُ سَقْفُ

ص: 202

بَیْتٍ حَتَّی یَدْخُلَ عَلَی فَاطِمَةَ علیها السلام وَ یَتَرَاضَاهَا فَبَاتَ لَیْلَةً فِی الصَّقِیعِ مَا أَظَلَّهُ شَیْ ءٌ ثُمَّ إِنَّ عُمَرَ أَتَی عَلِیّاً علیه السلام فَقَالَ لَهُ إِنَّ أَبَا بَکْرٍ شَیْخٌ رَقِیقُ الْقَلْبِ وَ قَدْ کَانَ مَعَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فِی الْغَارِ فَلَهُ صُحْبَةٌ وَ قَدْ أَتَیْنَاهَا غَیْرَ هَذِهِ الْمَرَّةِ مِرَاراً نُرِیدُ الْإِذْنَ عَلَیْهَا وَ هِیَ تَأْبَی أَنْ تَأْذَنَ لَنَا حَتَّی نَدْخُلَ عَلَیْهَا فَنَتَرَاضَی فَإِنْ رَأَیْتَ أَنْ تَسْتَأْذِنَ لَنَا عَلَیْهَا فَافْعَلْ قَالَ نَعَمْ فَدَخَلَ عَلِیٌّ عَلَی فَاطِمَةَ علیها السلام فَقَالَ یَا بِنْتَ رَسُولِ اللَّهِ قَدْ کَانَ مِنْ هَذَیْنِ الرَّجُلَیْنِ مَا قَدْ رَأَیْتِ وَ قَدْ تَرَدَّدَا مِرَاراً کَثِیرَةً وَ رَدَدْتِهِمَا وَ لَمْ تَأْذَنِی لَهُمَا وَ قَدْ سَأَلَانِی أَنْ أَسْتَأْذِنَ لَهُمَا عَلَیْکِ فَقَالَتْ وَ اللَّهِ لَا آذَنُ لَهُمَا وَ لَا أُکَلِّمُهُمَا کَلِمَةً مِنْ رَأْسِی حَتَّی أَلْقَی أَبِی فَأَشْکُوَهُمَا إِلَیْهِ بِمَا صَنَعَاهُ وَ ارْتَکَبَاهُ مِنِّی.

قَالَ عَلِیٌّ علیه السلام فَإِنِّی ضَمِنْتُ لَهُمَا ذَلِکِ قَالَتْ إِنْ کُنْتَ قَدْ ضَمِنْتَ لَهُمَا شَیْئاً فَالْبَیْتُ بَیْتُکَ وَ النِّسَاءُ تَتْبَعُ الرِّجَالَ لَا أُخَالِفُ عَلَیْکَ بِشَیْ ءٍ فَأْذَنْ لِمَنْ أَحْبَبْتَ فَخَرَجَ عَلِیٌّ علیه السلام فَأَذِنَ لَهُمَا فَلَمَّا وَقَعَ بَصَرُهُمَا عَلَی فَاطِمَةَ علیها السلام سَلَّمَا عَلَیْهَا فَلَمْ تَرُدَّ عَلَیْهِمَا وَ حَوَّلَتْ وَجْهَهَا عَنْهُمَا فَتَحَوَّلَا وَ اسْتَقْبَلَا وَجْهَهَا حَتَّی فَعَلَتْ مِرَاراً وَ قَالَتْ یَا عَلِیُّ جَافِ الثَّوْبَ وَ قَالَتْ لِنِسْوَةٍ حَوْلَهَا حَوِّلْنَ وَجْهِی فَلَمَّا حَوَّلْنَ وَجْهَهَا حَوَّلَا إِلَیْهَا فَقَالَ أَبُو بَکْرٍ یَا بِنْتَ رَسُولِ اللَّهِ إِنَّمَا أَتَیْنَاکِ ابْتِغَاءَ مَرْضَاتِکِ وَ اجْتِنَابَ سَخَطِکِ نَسْأَلُکِ أَنْ تَغْفِرِی لَنَا وَ تَصْفَحِی عَمَّا کَانَ مِنَّا إِلَیْکِ قَالَتْ لَا أُکَلِّمُکُمَا مِنْ رَأْسِی کَلِمَةً وَاحِدَةً حَتَّی أَلْقَی أَبِی وَ أَشْکُوَکُمَا إِلَیْهِ وَ أَشْکُوَ صُنْعَکُمَا وَ فِعَالَکُمَا وَ مَا ارْتَکَبْتُمَا مِنِّی قَالا إِنَّا جِئْنَا مُعْتَذِرَیْنِ مبتغین [مُبْتَغِیَیْنِ] مَرْضَاتَکِ فَاغْفِرِی وَ اصْفَحِی عَنَّا وَ لَا تُؤَاخِذِینَا بِمَا کَانَ مِنَّا فَالْتَفَتَتْ إِلَی عَلِیٍّ علیه السلام وَ قَالَتْ إِنِّی لَا أُکَلِّمُهُمَا مِنْ رَأْسِی کَلِمَةً حَتَّی أَسْأَلَهُمَا عَنْ شَیْ ءٍ سَمِعَاهُ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَإِنْ صَدَقَانِی رَأَیْتُ رَأْیِی قَالا اللَّهُمَّ ذَلِکَ لَهَا وَ إِنَّا لَا نَقُولُ إِلَّا حَقّاً وَ لَا نَشْهَدُ إِلَّا صِدْقاً فَقَالَتْ أَنْشُدُکُمَا بِاللَّهِ أَ تَذْکُرَانِ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله اسْتَخْرَجَکُمَا فِی جَوْفِ اللَّیْلِ بِشَیْ ءٍ کَانَ حَدَثَ مِنْ أَمْرِ عَلِیٍّ فَقَالا اللَّهُمَّ نَعَمْ فَقَالَتْ أَنْشُدُکُمَا بِاللَّهِ

ص: 203

هَلْ سَمِعْتُمَا النَّبِیَّ صلی الله علیه وآله یَقُولُ فَاطِمَةُ بَضْعَةٌ مِنِّی وَ أَنَا مِنْهَا مَنْ آذَاهَا فَقَدْ آذَانِی وَ مَنْ آذَانِی فَقَدْ آذَی اللَّهَ وَ مَنْ آذَاهَا بَعْدَ مَوْتِی فَکَانَ کَمَنْ آذَاهَا فِی حَیَاتِی وَ مَنْ آذَاهَا فِی حَیَاتِی کَانَ کَمَنْ آذَاهَا بَعْدَ مَوْتِی قَالا اللَّهُمَّ نَعَمْ فَقَالَتِ الْحَمْدُ لِلَّهِ ثُمَّ قَالَتِ اللَّهُمَّ إِنِّی أُشْهِدُکَ فَاشْهَدُوا یَا مَنْ حَضَرَنِی أَنَّهُمَا قَدْ آذَیَانِی فِی حَیَاتِی وَ عِنْدَ مَوْتِی وَ اللَّهِ لَا أُکَلِّمُکُمَا مِنْ رَأْسِی کَلِمَةً حَتَّی أَلْقَی رَبِّی فَأَشْکُوَکُمَا إِلَیْهِ بِمَا صَنَعْتُمَا بِهِ وَ بِی وَ ارْتَکَبْتُمَا مِنِّی فَدَعَا أَبُو بَکْرٍ بِالْوَیْلِ وَ الثُّبُورِ وَ قَالَ لَیْتَ أُمِّی لَمْ تَلِدْنِی فَقَالَ عُمَرُ عَجَباً لِلنَّاسِ کَیْفَ وَلَّوْکَ أُمُورَهُمْ وَ أَنْتَ شَیْخٌ قَدْ خَرِفْتَ تَجْزَعُ لِغَضَبِ امْرَأَةٍ وَ تَفْرَحُ بِرِضَاهَا وَ مَا لِمَنْ أَغْضَبَ امْرَأَةً وَ قَامَا وَ خَرَجَا قَالَ فَلَمَّا نُعِیَ إِلَی فَاطِمَةَ علیها السلام نَفْسُهَا أَرْسَلَتْ إِلَی أُمِّ أَیْمَنَ وَ کَانَتْ أَوْثَقَ نِسَائِهَا عِنْدَهَا وَ فِی نَفْسِهَا فَقَالَتْ یَا أُمَّ أَیْمَنَ إِنَّ نَفْسِی نُعِیَتْ إِلَیَّ فَادْعِی لِی عَلِیّاً فَدَعَتْهُ لَهَا فَلَمَّا دَخَلَ عَلَیْهَا قَالَتْ لَهُ یَا ابْنَ الْعَمِّ أُرِیدُ أَنْ أُوصِیَکَ بِأَشْیَاءَ فَاحْفَظْهَا عَلَیَّ فَقَالَ لَهَا قُولِی مَا أَحْبَبْتِ قَالَتْ لَهُ تَزَوَّجْ فُلَانَةَ تَکُونُ مُرَبِّیَةً لِوُلْدِی مِنْ بَعْدِی مِثْلِی وَ اعْمَلْ نَعْشاً رَأَیْتُ الْمَلَائِکَةَ قَدْ صَوَّرَتْهُ لِی فَقَالَ لَهَا عَلِیٌّ أَرِینِی کَیْفَ صُورَتُهُ فَأَرَتْهُ ذَلِکَ کَمَا وَصَفَتْ لَهُ وَ کَمَا أَمَرَتْ بِهِ ثُمَّ قَالَتْ فَإِذَا أَنَا قَضَیْتُ نَحْبِی فَأَخْرِجْنِی مِنْ سَاعَتِکَ أَیَّ سَاعَةٍ کَانَتْ مِنْ لَیْلٍ أَوْ نَهَارٍ وَ لَا یَحْضُرَنَّ مِنْ أَعْدَاءِ اللَّهِ وَ أَعْدَاءِ رَسُولِهِ لِلصَّلَاةِ عَلَیَّ قَالَ عَلِیٌّ علیه السلام أَفْعَلُ فَلَمَّا قَضَتْ نَحْبَهَا صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهَا وَ هُمْ فِی ذَلِکَ فِی جَوْفِ اللَّیْلِ أَخَذَ عَلِیٌّ علیه السلام فِی جَهَازِهَا مِنْ سَاعَتِهِ کَمَا أَوْصَتْهُ فَلَمَّا فَرَغَ مِنْ جَهَازِهَا أَخْرَجَ عَلِیٌّ الْجِنَازَةَ وَ أَشْعَلَ النَّارَ فِی جَرِیدِ النَّخْلِ وَ مَشَی مَعَ الْجِنَازَةِ بِالنَّارِ حَتَّی صَلَّی عَلَیْهَا وَ دَفَنَهَا لَیْلًا فَلَمَّا أَصْبَحَ أَبُو بَکْرٍ وَ عُمَرُ عَاوَدَا عَائِدَیْنِ لِفَاطِمَةَ فَلَقِیَا رَجُلًا مِنْ قُرَیْشٍ فَقَالا لَهُ مِنْ أَیْنَ أَقْبَلْتَ قَالَ عَزَّیْتُ عَلِیّاً بِفَاطِمَةَ قَالا وَ قَدْ مَاتَتْ قَالَ نَعَمْ وَ دُفِنَتْ فِی جَوْفِ اللَّیْلِ فَجَزِعَا جَزَعاً شَدِیداً ثُمَّ أَقْبَلَا إِلَی عَلِیٍّ علیه السلام فَلَقِیَاهُ فَقَالا لَهُ وَ اللَّهِ

ص: 204

مَا تَرَکْتَ شَیْئاً مِنْ غَوَائِلِنَا وَ مَسَاءَتِنَا وَ مَا هَذَا إِلَّا مِنْ شَیْ ءٍ فِی صَدْرِکَ عَلَیْنَا هَلْ هَذَا إِلَّا کَمَا غَسَّلْتَ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله دُونَنَا وَ لَمْ تُدْخِلْنَا مَعَکَ وَ کَمَا عَلَّمْتَ ابْنَکَ أَنْ یَصِیحَ بِأَبِی بَکْرٍ أَنِ انْزِلْ عَنْ مِنْبَرِ أَبِی فَقَالَ لَهُمَا عَلِیٌّ علیه السلام أَ تُصَدِّقَانِّی إِنْ حَلَفْتُ لَکُمَا قَالا نَعَمْ فَحَلَفَ فَأَدْخَلَهُمَا عَلَی الْمَسْجِدِ قَالَ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لَقَدْ أَوْصَانِی وَ قَدْ تَقَدَّمَ إِلَیَّ أَنَّهُ لَا یَطَّلِعُ عَلَی عَوْرَتِهِ أَحَدٌ إِلَّا ابْنُ عَمِّهِ فَکُنْتُ أُغَسِّلُهُ وَ الْمَلَائِکَةُ تُقَلِّبُهُ وَ الْفَضْلُ بْنُ الْعَبَّاسِ یُنَاوِلُنِی الْمَاءَ وَ هُوَ مَرْبُوطُ الْعَیْنَیْنِ بِالْخِرْقَةِ وَ لَقَدْ أَرَدْتُ أَنْ أَنْزِعَ الْقَمِیصَ فَصَاحَ بِی صَائِحٌ مِنَ الْبَیْتِ سَمِعْتُ الصَّوْتَ وَ لَمْ أَرَ الصُّورَةَ لَا تَنْزِعْ قَمِیصَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ لَقَدْ سَمِعْتُ الصَّوْتَ یُکَرِّرُهُ عَلَیَّ فَأَدْخَلْتُ یَدِی مِنْ بَیْنِ الْقَمِیصِ فَغَسَّلْتُهُ ثُمَّ قُدِّمَ إِلَیَّ الْکَفَنُ فَکَفَّنْتُهُ ثُمَّ نَزَعْتُ الْقَمِیصَ بَعْدَ مَا کَفَّنْتُهُ وَ أَمَّا الْحَسَنُ ابْنِی فَقَدْ تَعْلَمَانِ وَ یَعْلَمُ أَهْلُ الْمَدِینَةِ أَنَّهُ کَانَ یَتَخَطَّی الصُّفُوفَ حَتَّی یَأْتِیَ النَّبِیَّ صلی الله علیه وآله وَ هُوَ سَاجِدٌ فَیَرْکَبَ ظَهْرَهُ فَیَقُومُ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله وَ یَدُهُ عَلَی ظَهْرِ الْحَسَنِ وَ الْأُخْرَی عَلَی رُکْبَتِهِ حَتَّی یُتِمَّ الصَّلَاةَ قَالا نَعَمْ قَدْ عَلِمْنَا ذَلِکَ ثُمَّ قَالَ تَعْلَمَانِ وَ یَعْلَمُ أَهْلُ الْمَدِینَةِ أَنَّ الْحَسَنَ کَانَ یَسْعَی إِلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله وَ یَرْکَبُ عَلَی رَقَبَتِهِ وَ یُدْلِی الْحَسَنُ رِجْلَیْهِ عَلَی صَدْرِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله حَتَّی یُرَی بَرِیقُ خَلْخَالَیْهِ مِنْ أَقْصَی الْمَسْجِدِ وَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله یَخْطُبُ وَ لَا یَزَالُ عَلَی رَقَبَتِهِ حَتَّی یَفْرُغَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله مِنْ خُطْبَتِهِ وَ الْحَسَنُ عَلَی رَقَبَتِهِ فَلَمَّا رَأَی الصَّبِیُّ عَلَی مِنْبَرِ أَبِیهِ غَیْرَهُ شَقَّ عَلَیْهِ ذَلِکَ وَ اللَّهِ مَا أَمَرْتُهُ بِذَلِکَ وَ لَا فَعَلَهُ عَنْ أَمْرِی وَ أَمَّا فَاطِمَةُ فَهِیَ الْمَرْأَةُ الَّتِی اسْتَأْذَنْتُ لَکُمَا عَلَیْهَا فَقَدْ رَأَیْتُمَا مَا کَانَ مِنْ کَلَامِهَا لَکُمَا وَ اللَّهِ لَقَدْ أَوْصَتْنِی أَنْ لَا تَحْضُرَا جِنَازَتَهَا وَ لَا الصَّلَاةَ عَلَیْهَا وَ مَا کُنْتُ الَّذِی أُخَالِفُ أَمْرَهَا وَ وَصِیَّتَهَا إِلَیَّ فِیکُمَا فَقَالَ عُمَرُ دَعْ عَنْکَ هَذِهِ الْهَمْهَمَةَ أَنَا أَمْضِی إِلَی الْمَقَابِرِ فَأَنْبُشُهَا حَتَّی أُصَلِّیَ عَلَیْهَا فَقَالَ لَهُ عَلِیٌّ علیه السلام وَ اللَّهِ لَوْ ذَهَبْتَ تَرُومُ مِنْ ذَلِکَ شَیْئاً وَ عَلِمْتُ أَنَّکَ لَا تَصِلُ إِلَی ذَلِکَ حَتَّی یَنْدُرَ عَنْکَ الَّذِی فِیهِ عَیْنَاکَ فَإِنِّی کُنْتُ لَا أُعَامِلُکَ إِلَّا بِالسَّیْفِ قَبْلَ أَنْ تَصِلَ إِلَی شَیْ ءٍ مِنْ ذَلِکَ .

ص: 205

فَوَقَعَ بَیْنَ عَلِیٍّ علیه السلام وَ عُمَرَ کَلَامٌ حَتَّی تَلَاحَیَا وَ اسْتَبْسَلَ وَ اجْتَمَعَ الْمُهَاجِرُونَ وَ الْأَنْصَارُ فَقَالُوا وَ اللَّهِ مَا نَرْضَی بِهَذَا أَنْ یُقَالَ فِی ابْنِ عَمِّ رَسُولِ اللَّهِ وَ أَخِیهِ وَ وَصِیِّهِ وَ کَادَتْ أَنْ تَقَعَ فِتْنَةٌ فَتَفَرَّقَا(1).

**[ترجمه]علل الشرائع: روایت می کند که دو نفر نزد حضرت امام جعفر صادق علیه السّلام آمدند و گفتند: «آیا مشروع است در موقع تشییع جنازه، منقل و چراغ و امثال اینها که روشنی داشته باشند همراه ببرند؟» رنگ حضرت صادق علیه السّلام از شنیدن این مطلب تغییر کرد. آنگاه یک بار برخاست و نشست فرمود: «یکی از افراد شقی نزد حضرت فاطمه زهرا آمد و به وی گفت که آیا نمی دانی که حضرت امیر دختر ابوجهل را خواستگاری کرده؟ فاطمه اطهر فرمود: «این سخنی که تو می گویی حقیقت دارد؟» سه مرتبه گفت آری، حقیقت دارد. حضرت زهرا به شدت ناراحت شد و نتوانست جلوی خود را بگیرد، زیرا خدای علیم این صفت را به زنان داده که نمی توانند هوو را تحمل کنند و جهاد را برای مردان واجب کرده است. ولی خدای رئوف به زنانی که به خاطر رضای خدا هوو را تحمل می کنند، اجر و ثواب مردانی را عطا می کند که در مرزهای اسلام برای خدا جهاد کنند.

حضرت فاطمه زهرا از شنیدن این مطلب همچنان تا شب متحیر و متفکر بود! شب که شد، امام حسن را روی شانه راست و امام حسین را روی شانه چپ خود گذاشت، دست چپ ام کلثوم را در دست راست خود گرفت و به طرف حجره پدر بزرگوارش رفت. وقتی حضرت امیر علیه السّلام به حجره خود برگشت و فاطمه اطهر را ندید، شدیدا اندوهناک گردید و این موضوع به نظرش بزرگ آمد، در حالی که از ماجرا با اطلاع نبود. علی علیه السّلام خجالت کشید که حضرت زهرا را از حجره پدرش احضار کند، بنابراین به مسجد رفت و مشغول نماز شد. آنگاه مقداری از ریگ های مسجد را جمع کرد و بر آنها تکیه داد. هنگامی که حضرت رسول صلی اللَّه علیه و آله فاطمه زهرا را محزون و مغموم دید، لباس خود را پوشید و به مسجد رفت و مشغول رکوع و سجود شد. هر گاه دو رکعت نماز بجای می آورد، دعا می کرد که خدای توانا غم و اندوه زهرا را برطرف کند. زیرا موقعی که پیغمبر خدا از نزد فاطمه خارج شد، آن بانو ناراحت بود و نفس های عمیق و بلند می کشید. وقتی پیامبر خدا دید که چشم فاطمه به خواب نمی رود و قرار و آسایش ندارد فرمود: «ای دختر من برخیز!» حضرت زهرا برخاست، رسول خدا امام حسن را برداشت. فاطمه اطهر هم امام حسین را برداشت و دست ام کلثوم را گرفت. آنگاه به سراغ حضرت علی بن ابی طالب رفتند. حضرت امیر در آن موقع خواب بود. پیامبر خدا صلی اللَّه علیه و آله با پای مبارک خود پای علی را فشار داد و به وی فرمود: «ای ابو تراب! برخیز! چه افراد آرامی را که ناراحت کردی! برخیز و ابوبکر را از خانه خود و عمر را از مجلس خود با طلحه نزد من حاضر کن!» حضرت امیر رفت و آنان را از منزلشان به حضور پیغمبر اعظم اسلام آورد. وقتی ایشان نزد رسول خدا جمع شدند، آن حضرت به علی بن ابی طالب فرمود: «آیا نمی دانی که فاطمه پاره تن من است و من از اویم، کسی که فاطمه را اذیت کند مرا اذیت کرده و کسی که مرا اذیت کند، خدا را اذیت کرده و کسی که وی را بعد از مرگ من اذیت کند، مثل این است که او را در زمان حیات من اذیت کرده باشد و کسی که فاطمه را در زمان حیات من اذیت کرده باشد، مثل این است که وی را بعد از مرگ من اذیت کرده باشد؟»

علی علیه السّلام پاسخ داد: «چرا یا رسول اللَّه!» فرمود: «پس چه باعث شد که تو چنین عملی را انجام داده ای؟» حضرت امیر گفت: «قسم به آن خدایی که تو را به پیغمبری مبعوث کرده چنین مطلبی که به گوش فاطمه رسیده از من سر نزده و اصلا چنین خیالی هم نداشته ام.» حضرت رسول فرمود: «فاطمه راست گفت و تو نیز راست گفتی.» پس از این جریان حضرت زهرا خوشحال گردید و به گونه ای لبخند زد که دندان هایش دیده شد. یکی از آن دو نفر به رفیق خود گفت: «خیلی تعجب می کنم! چه باعث شده که رسول خدا ما را در این ساعت فرا بخواند؟»

سپس پیامبر خدا دست علی را گرفت و انگشت های مبارک خود را در میان انگشتان حضرت امیر گذاشت. آنگاه رسول خدا امام حسن را برداشت، علی علیه السّلام حسین را برگرفت، حضرت زهرا هم ام کلثوم را برداشت و داخل خانه علی شدند. پیغمبر خدا قطیفه ای روی آنها انداخت، آنان را به خدا سپرد و برگشت و بقیه شب را به نماز مشغول شد.

وقتی حضرت فاطمه دچار آن مرضی شد که به علت آن از دنیا رفت، آن دو نفر برای عیادت حضرت زهرای اطهر آمدند و اذن ورود خواستند، ولی آن بانوی مظلومه اجازه نداد. هنگامی که اولی با این منظره مواجه شد، با خدا عهد کرد که تا وقتی نزد حضرت فاطمه نرفته و رضایت آن حضرت را کسب نکرده، به زیر سقف و سایه نرود. لذا یک شب در زیر آسمان خوابید و زیر سقف و سایه نرفت. پس از این اتفاق دومی به حضور حضرت امیر آمد و گفت: «ابوبکر پیرمردی است دل نازک. ابوبکر در غار با پیغمبر بوده، افتخار رفاقت با آن حضرت را دارد، ما غیر از این مرتبه چند بار نزد فاطمه آمده ایم و اذن ورود خواسته ایم، ولی وی به ما اجازه نداده تا به حضورش مشرف شویم و رضایت از او کسب کنیم. اگر صلاح می دانی الان وقت آن است که از آن حضرت برای ما اجازه تشرف بگیری.»

حضرت امیر فرمود مانعی ندارد. امیرالمؤمنین علی نزد حضرت زهرا آمد و به وی فرمود: «ای دختر پیغمبر خدا! تو از جریان این دو نفر با اطلاعی که چند مرتبه نزد تو آمده اند و تو ایشان را رد کرده ای و به آنها اذن ورود نداده ای. ایشان از من خواسته اند که از تو برای آنان اذن ورود بگیرم.» حضرت فاطمه زهرا فرمود: «به خدا قسم من به ایشان اجازه ورود نخواهم داد و با آنان یک کلمه تکلم نخواهم کرد، تا اینکه پدرم را ملاقات کنم و از کاری که آنها با من انجام دادند به آن حضرت شکایت کنم.» حضرت امیر علیه السّلام فرمود: «من به آنان ضمانت داده ام.» فاطمه عزیز فرمود: «اکنون که ضمانت داده ای مانعی ندارد، زیرا خانه، خانه تو است و زنان باید تابع مردان باشند. من در مورد هیچ موضوعی با تو مخالفت نخواهم کرد، به هر کسی که دوست داری اجازه ورود بده.»

حضرت امیر خارج شد و به آن دو نفر اذن ورود داد. وقتی که آنان وارد شدند و چشمشان به حضرت زهرا افتاد سلام کردند. ولی آن بانوی مظلومه جواب سلام ایشان را نداد و صورت مبارک خود را از ایشان برگرداند. آنان برخاستند و رو به روی آن حضرت قرار گرفتند و این عمل را چند مرتبه انجام دادند. حضرت فاطمه اطهر فرمود: «یا علی این لباس را از من دور کن.» آنگاه به زنانی که در اطراف آن بانو بودند فرمود: «صورت مرا برگردانید!» وقتی صورت او را برگرداندند، آن دو نفر هم برخاستند و در مقابل حضرت زهرا نشستند. اولی گفت: «ای دختر رسول خدا! ما آمده ایم که رضایت تو را کسب کنیمتا از خشم تو بر حذر باشیم. ما تقاضا داریم ما را به خاطر آن اجحافی که نسبت به تو کرده ایم عفو فرمایی؟» زهرای اطهر فرمود: «من اصلا با شما یک کلمه سخن نمی گویم، تا اینکه پدرم را ملاقات کنم و از شما به خاطر اعمالی که با من انجام دادید، به آن حضرت شکایت کنم.» گفتند: «ما آمدیم که از تو پوزش بطلبیم و رضایت حاصل کنیم. تمنا می کنیم که از ما درگذری و ما را به کاری که از ما سر زده مؤاخذه نکنی.»

حضرت زهرا رو به حضرت امیر کرد و فرمود: «من با اینان یک کلمه تکلم نمی کنم تا درباره چیزی که ایشان از رسول خدا شنیده اند از آنها بپرسم. اگر راست بگویند من صلاح خود را بهتر می دانم.» آنان گفتند: «بار خدایا! تو شاهد باش که هر چه فاطمه بپرسد ما جواب وی را راست خواهیم گفت.» زهرای اطهر فرمود: «شما را به خدا قسم می دهم آیا به خاطر دارید که پیغمبر خدا صلی اللَّه علیه و آله نیمه شبی شما را برای مختصر اختلافی که بین من و علی رخ داده بود از منزل خودتان خارج کرد؟» گفتند آری و اللَّه! زهرای اطهر فرمود: «شما را به خدا قسم می دهم آیا نشنیدید که پیغمبر خدا فرمود فاطمه پاره تن من است و من از فاطمه ام، کسی که او را اذیت کند مرا اذیت کرده و کسی که مرا اذیت کند خدا را اذیت کرده، کسی که زهرا را بعد از مرگ من اذیت کند، مثل این است که در زمان حیات من او را اذیت کرده باشد و کسی که در زمان حیات من او را اذیت کند، مثل کسی است که وی را بعد از فوت من اذیت کرده باشد؟» گفتند: آری و اللَّه! فرمود: «الحمد للَّه!» سپس حضرت فاطمه افزود: «پروردگارا! من تو را شاهد می گیرم و این افرادی که در اینجا حضور دارند شهود قرار می دهم که این دو نفر مرا در زمان حیات و به هنگام مرگ اذیت و آزار کرده اند. به خدا قسم که من کلمه ای با شما تکلم نخواهم کرد، تا موقعی که خدای خود را ملاقات کنم و درباره کاری که شما با من کرده اید به پروردگار خود شکایت کنم.» ناگاه صدای ابوبکر به واویلا بلند شد و گفت: «ای کاش مادرم مرا نمی زاد!» دومی گفت: «تعجب می کنم از این مردم که چگونه تو را سرپرست و متصدی امور خود قرار دادند، در صورتی که تو پیرمردی خرفتی که از غضب یک زن جزع و فزع می کنی و ازخشنودی او خوشحال می شوی! چه مانعی دارد که شخصی یک زن را خشمناک کند!» آنگاه برخاستند و خارج شدند .

هنگامی که حضرت فاطمه از نزدیک بودن مرگ خود یقین پیدا کرد، به دنبال ام ایمن که نزد آن حضرت از موثق ترین زنان محسوب می شد فرستاد. وقتی ام ایمن آمد حضرت زهرا به وی فرمود: «اجل من فرا رسیده، علی علیه السّلام را نزد من بیاور.» موقعی که حضرت امیر آمد فاطمه اطهر به آن حضرت فرمود: «یا پسر عمو! من در نظر دارم وصیتی بکنم، تو وصیت مرا گوش کن.» امیرالمؤمنین علی فرمود: «هر چه دوست داری بگو.» حضرت فاطمه فرمود: «با فلان زن که برای فرزندانم نظیر خود من است ازدواج کن. یک تابوت که ملائکه شکل آن را به من نشان دادند هم برایم درست کن.» حضرت امیر فرمود: «شکل آن تابوت چگونه است؟» فاطمه اطهر اوصاف آن تابوت را برای علی علیه السّلام شرح داد و فرمود: «موقعی که من از دنیا رحلت کردم، هر ساعتی از شبانه روز که بود جنازه مرا بردار. مبادا هیچ کدام از دشمنان خدا و رسول برای نماز خواندن به جنازه ام حاضر شوند!» علی علیه السّلام فرمود مانعی ندارد.

هنگامی که فاطمه زهرا از دنیا رفت، حضرت علی بن ابی طالب طبق وصیت آن بانوی معظمه جنازه اش را شبانه برداشت. آنگاه شاخه های خرما را آتش زدند و به دنبال جنازه آوردند و با استفاده از روشنایی آن، بر بدن حضرت فاطمه نماز خواندند و جسد مقدس آن حضرت را شبانه دفن کردند. وقتی صبح شد اولی و دومی به منظور عیادت آن مظلومه به راه افتادند. در بین راه با مردی از قریش مصادف شدند و از او پرسیدند از کجا می آیی؟ گفت: «به خاطر فوت حضرت زهرا برای تسلیت گفتن به علی بن ابی طالب رفته بودم.» پرسیدند: «مگر فاطمه مرد؟» گفت: «آری، او را شبانه دفن کردند. آنها که به شدت ناراحت شده بودند به سراغ حضرت امیر رفتند و به آن حضرت گفتند: «به خدا قسم که تو چیزی از عیوب ما را باقی نگذاشتی. این کارهای تو از روی آن کینه ای است که در سینه خود داری. آیا نه چنین است که هنگام غسل پیامبر اسلام هم ما را خبر نکردی و نگذاشتی که همدست تو شویم و نیز به پسرت یاد دادی که پای منبر ابوبکر بیاید و فریاد بزند: «از منبر پدرم پایین بیا!» حضرت امیر در جواب ایشان فرمود: «اگر من قسم بخورم شما حرفم را باور می کنید؟ گفتند آری. حضرت علی پس از اینکه قسم خورد، ایشان را داخل مسجد کرد و به آنان فرمود: «پیغمبر معظم اسلام صلی اللَّه علیه و آله به من وصیت کرد و فرمود که مبادا غیر از تو که پسر عموی من هستی، کسی از عورت من آگاه شود. لذا من جسد آن بزرگوار را غسل می دادم، ملائکه آن جسد مقدس را حرکت می دادند و فضل بن عباس در حالی که چشمانش را با دستمالی بسته بود، آب غسل را می ریخت. من تصمیم گرفتم که پیراهن رسول خدا را از بدن مبارکش بیرون آورم. ناگاه صدایی از خانه بلند شد که من صاحب آن صدا را ندیدم، ولی مکررا به من فریاد می زد: «مبادا پیراهن پیامبر خدا را از بدن مقدسش خارج کنی!» از این رو من دست خود را زیر پیراهن آن حضرت کردم و جسد شریفش را غسل دادم، آنگاه کفن به من تقدیم شد و بدن مبارک او را کفن کردم، بعد پیراهن وی را از جسدش خارج کردم.

اما در مورد فرزندم حسن که می گویید پای منبر آمد و به ابوبکر گفت از منبر پدرم پایین بیا! آیا غیر از این است که شما و همه اهل مدینه می دانید که حسن در میان صف نماز جماعت راه می رفت تا به کنار پیغمبر معظم اسلام که در حال سجده بود می رسید و بر پشت مبارک آن حضرت سوار می شد و وقتی رسول خدا سر از سجده بر می داشت، یک دست خود را به پشت حسن و دست دیگرش را روی زانوی مبارک خود می گذاشت و نماز را به همین کیفیت تمام می کرد؟» گفتند آری، ما خوب از این موضوع آگاهیم. آنگاه حضرت امیر فرمود: «شما و اهل مدینه همگی قبول دارید که فرزندم حسن به سوی پیامبر معظم اسلام می شتافت و پس از اینکه بر گردن مقدس آن حضرت سوار می شد ، پاهای خود را به شکلی از سینه مبارک آن بزرگوار آویزان می کرد که برق خلخال های حسن از انتهای مسجد مشاهده می شد و حسن همچنان در آغوش رسول خدا بود تا آن حضرت از خواندن خطبه و سخنرانی فراغت حاصل می کرد؟ موقعی که آن کودک دیگری را به جای جد خود بر فراز منبر می بیند، طبیعی است که ناراحت می شود و این منظره برایش ناگوار خواهد شد. به خدا قسم من این مطلبی را که شما می گویید به وی تعلیم ندادم و او را مأمور این کار نکردم.

اما در مورد فاطمه اطهر. فاطمه همان زنی بود که (به شما اجازه عیادت نداد) من برای شما از او اجازه گرفتم و شما خود شاهد بودید و شنیدید سخنانی را که وی با شما گفت. به خدا قسم فاطمه زهرا خودش به من وصیت کرد که شما در تشییع جنازه اش حاضر نشوید و بر جسدش نماز نخوانید. من هم شخصی نبودم که با وصیتی که او درباره شما کرده بود مخالفت کنم.» دومی به حضرت امیر گفت: «این همهمه ها را فرو بگذار! من می روم قبر فاطمه زهرا را می شکافم و بر بدنش نماز می خوانم.» حضرت علی علیه السّلام به وی فرمود: «به خدا قسم اگر به دنبال چنین منظوری بروی، قبل از انجام این کار چشمانت از کاسه خارج خواهند شد، زیرا من قبل از اینکه تو موفق به انجام این کار شوی، جز با شمشیر با تو معامله ای نخواهم کرد!» سپس بین حضرت امیر و دومی سخنانی زشت رد و بدل شد و علی علیه السّلام تصمیم به نبرد گرفت. آنگاه گروهی از مهاجرین و انصار جمع شدند و گفتند که به خدا قسم ما راضی نیستیم که چنین سخنانی درباره پسر عمو، برادر و وصی پیغمبر خدا گفته شود. نزدیک بود فتنه ای به پا شود، ولی پراکنده شدند.»

**[ترجمه]

علیها السلام بِاللَّیْلِ وَ لَمْ تُدْفَنْ بِالنَّهَارِ قَالَ لِأَنَّهَا أَوْصَتْ أَنْ لَا یُصَلِّیَ عَلَیْهَا الرَّجُلَانِ الْأَعْرَابِیَّانِ (1).

**[ترجمه]علل الشرائع: از ابن بطائنی، از پدرش روایت می کند که گفت: «از حضرت امام جعفر صادق علیه السّلام پرسیدم که برای چه حضرت زهرای اطهر شبانه دفن شد و او را روز به خاک نسپردند؟ فرمود: «به خاطرآنکه آن حضرت وصیّت کرده بود که آن دو نفر مرد اعرابی به جنازه اش نماز نگذارند.»

**[ترجمه]

أَجْلِ أَبِیهَا.

فَلَمْ تَزَلِ الْمَلَائِکَةُ تَصْعَدُ بِی حَتَّی أَدْخَلُونِی إِلَی دَارٍ فِیهَا قُصُورٌ فِی کُلِّ قَصْرٍ مِنَ الْبُیُوتِ مَا لَا عَیْنٌ رَأَتْ وَ فِیهَا مِنَ السُّنْدُسِ وَ الْإِسْتَبْرَقِ عَلَی أَسِرَّةٍ(1)

وَ عَلَیْهَا أَلْحَافٌ مِنْ أَلْوَانِ الْحَرِیرِ وَ الدِّیبَاجِ وَ آنِیَةِ الذَّهَبِ وَ الْفِضَّةِ وَ فِیهَا مَوَائِدُ عَلَیْهَا مِنْ أَلْوَانِ الطَّعَامِ وَ فِی تِلْکَ الْجِنَانِ نَهَرٌ مُطَّرِدٌ أَشَدُّ بَیَاضاً مِنَ اللَّبَنِ وَ أَطْیَبُ رَائِحَةً مِنَ الْمِسْکِ الْأَذْفَرِ فَقُلْتُ لِمَنْ هَذِهِ الدَّارُ وَ مَا هَذَا النَّهَرُ فَقَالُوا هَذِهِ الدَّارُ الْفِرْدَوْسُ الْأَعْلَی الَّذِی لَیْسَ بَعْدَهُ جَنَّةٌ وَ هِیَ دَارُ أَبِیکِ وَ مَنْ مَعَهُ مِنَ النَّبِیِّینَ وَ مَنْ أَحَبَّ اللَّهَ قُلْتُ فَمَا هَذَا النَّهَرُ قَالُوا هَذَا الْکَوْثَرُ الَّذِی وَعَدَهُ أَنْ یُعْطِیَهُ إِیَّاهُ فَقُلْتُ فَأَیْنَ أَبِی قَالُوا السَّاعَةَ یَدْخُلُ عَلَیْکِ فَبَیْنَا أَنَا کَذَلِکَ إِذْ بَرَزَتْ لِی قُصُورٌ هِیَ أَشَدُّ بَیَاضاً وَ أَنْوَرُ مِنْ تِلْکَ وَ فَرْشٌ هِیَ أَحْسَنُ مِنْ تِلْکَ الْفُرُشِ وَ إِذَا بِفُرُشٍ مُرْتَفِعَةٍ عَلَی أَسِرَّةٍ وَ إِذَا أَبِی صلی الله علیه و آله جَالِسٌ عَلَی تِلْکَ الْفُرُشِ وَ مَعَهُ جَمَاعَةٌ فَلَمَّا رَآنِی أَخَذَنِی فَضَمَّنِی وَ قَبَّلَ مَا بَیْنَ عَیْنَیَّ وَ قَالَ مَرْحَباً بِابْنَتِی وَ أَخَذَنِی وَ أَقْعَدَنِی فِی حَجْرِهِ ثُمَّ قَالَ لِی یَا حَبِیبَتِی أَ مَا تَرَیْنَ مَا أَعَدَّ اللَّهُ لَکِ وَ مَا تَقْدَمِینَ عَلَیْهِ فَأَرَانِی قُصُوراً مُشْرِقَاتٍ فِیهَا أَلْوَانُ الطَّرَائِفِ وَ الْحُلِیِّ وَ الْحُلَلِ وَ قَالَ هَذِهِ مَسْکَنُکِ وَ مَسْکَنُ زَوْجِکِ وَ وَلَدَیْکِ وَ مَنْ أَحَبَّکِ وَ أَحَبَّهُمَا فَطِیبِی نَفْساً فَإِنَّکِ قَادِمَةٌ عَلَیَّ إِلَی أَیَّامٍ قَالَتْ فَطَارَ قَلْبِی وَ اشْتَدَّ شَوْقِی وَ انْتَبَهْتُ مِنْ رَقْدَتِی مَرْعُوبَةً قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فَلَمَّا انْتَبَهَتْ مِنْ مَرْقَدِهَا صَاحَتْ بِی فَأَتَیْتُهَا فَقُلْتُ لَهَا مَا تَشْتَکِینَ فَخَبَّرَتْنِی بِخَبَرِ الرُّؤْیَا ثُمَّ أَخَذَتْ عَلَیَّ عَهْدَ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ أَنَّهَا إِذَا تَوَفَّتْ لَا أُعْلِمُ أَحَداً إِلَّا أُمَّ سَلَمَةَ زَوْجَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ أُمَّ أَیْمَنَ وَ فِضَّةَ وَ مِنَ الرِّجَالِ ابْنَیْهَا وَ عَبْدَ اللَّهِ بْنَ عَبَّاسٍ وَ سَلْمَانَ الْفَارِسِیَّ وَ عَمَّارَ بْنَ یَاسِرٍ وَ الْمِقْدَادَ وَ أبو [أَبَا] ذَرٍّ وَ حُذَیْفَةَ وَ قَالَتْ إِنِّی أَحْلَلْتُکَ مِنْ أَنْ تَرَانِی بَعْدَ مَوْتِی فَکُنْ مَعَ النِّسْوَةِ فِیمَنْ

ص: 208

یُغَسِّلُنِی وَ لَا تَدْفِنِّی إِلَّا لَیْلًا وَ لَا تُعْلِمْ أَحَداً قَبْرِی فَلَمَّا کَانَتِ اللَّیْلَةُ الَّتِی أَرَادَ اللَّهُ أَنْ یُکْرِمَهَا وَ یَقْبِضَهَا إِلَیْهِ أَقْبَلَتْ تَقُولُ وَ عَلَیْکُمُ السَّلَامُ وَ هِیَ تَقُولُ لِی یَا ابْنَ عَمِّ قَدْ أَتَانِی جَبْرَئِیلُ مُسَلِّماً وَ قَالَ لِی السَّلَامُ یَقْرَأُ عَلَیْکِ السَّلَامَ یَا حَبِیبَةَ حَبِیبِ اللَّهِ وَ ثَمَرَةَ فُؤَادِهِ الْیَوْمَ تَلْحَقِینَ بِالرَّفِیعِ الْأَعْلَی وَ جَنَّةِ الْمَأْوَی ثُمَّ انْصَرَفَ عَنِّی ثُمَّ سَمِعْنَاهَا ثَانِیَةً تَقُولُ وَ عَلَیْکُمُ السَّلَامُ فَقَالَتْ یَا ابْنَ عَمِّ هَذَا وَ اللَّهِ مِیکَائِیلُ وَ قَالَ لِی کَقَوْلِ صَاحِبِهِ ثُمَّ تَقُولُ وَ عَلَیْکُمُ السَّلَامُ وَ رَأَیْنَاهَا قَدْ فَتَحَتْ عَیْنَیْهَا فَتْحاً شَدِیداً ثُمَّ قَالَتْ یَا ابْنَ عَمِّ هَذَا وَ اللَّهِ الْحَقُّ وَ هَذَا عِزْرَائِیلُ قَدْ نَشَرَ جَنَاحَهُ بِالْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ وَ قَدْ وَصَفَهُ لِی أَبِی وَ هَذِهِ صِفَتُهُ فَسَمِعْنَاهَا تَقُولُ وَ عَلَیْکَ السَّلَامُ یَا قَابِضَ الْأَرْوَاحِ عَجِّلْ بِی وَ لَا تُعَذِّبْنِی ثُمَّ سَمِعْنَاهَا تَقُولُ إِلَیْکَ رَبِّی لَا إِلَی النَّارِ ثُمَّ غَمَّضَتْ عَیْنَیْهَا وَ مَدَّتْ یَدَیْهَا وَ رِجْلَیْهَا کَأَنَّهَا لَمْ تَکُنْ حَیَّةً قَطُّ.

**[ترجمه]دلائل الامامه: از حضرت صادق علیه السّلام روایت می کند که فرمود: «موقعی که پیامبر اسلام صلی اللَّه علیه و آله و سلم قبض روح شد، غیر از ثقلین یعنی عترت و اهل بیت خود چیزی به یادگار نگذاشت. آن حضرت آهسته به فاطمه زهرا فرمود: «در میان اهل بیت من، تو اولین کسی هستی که به من ملحق خواهی شد.» حضرت زهرای اطهر می فرماید: «چند روز بعد از رحلت پدر بزرگوارم، بین خواب و بیداری بودم که پدرم را در عالم خواب دیدم. وقتی آن حضرت را دیدم نتوانستم خودداری کنم، از این رو به وی گفتم: «پدر جان! وحی و اخبار آسمانی از ما بریده شد.» در همان حینی که این سخن را می گفتم، ناگاه دیدم چند صف از ملائکه که دو ملک در جلوی آنها بودند، نزد من آمدند، مرا گرفته و به سوی آسمان بردند.

وقتی سر خود را بلند کردم، در مقابلم قصرهایی برافراشته دیدم با بستان ها و نهرهایی فراوان. پشت هر قصر، قصر دیگری و پشت هر بستان، بستان دیگری به چشم می خورد. ناگاه دیدم دخترانی از میان آن قصرها رو به من کردند. آنها مزاح می کردند، به یکدیگر مژده می دادند، به روی من می خندیدند و می گفتند: «مرحبا به کسی که بهشت برای او خلق شده و ما به خاطر پدرش آفریده شده ایم!» ملائکه همچنان مرا بالا می بردند تا اینکه مرا داخل خانه ای کردند که دارای قصرهای بسیار بود و در هر قصری خانه هایی بود که هیچ چشمی ندیده بود. سندس و استبرق هایی بر فراز تخت هایی که درآنجا وجود داشت دیده می شد. انواع و اقسام لحاف های حریر الوان و دیبا روی این تخت ها گسترده بودند. ظرف هایی از طلا و نقره وجود داشت و سفره هایی در آنجا بود انباشته ازخوراک های رنگارنگ. در آن بهشت نهری بود که از شیر سفیدتر و از مشک اذفر خوشبوتر بود.

پرسیدم: «این خانه از آن کیست و این نهر چیست؟» گفتند: «این فردوس اعلی است که بالاتر از آن بهشتی وجود ندارد. این خانه از آن پدرت رسول خدا و پیغمبرانی که همراه آن حضرتند و افرادی که محبوب خدایند است.» گفتم: «پس این نهر چیست؟» گفتند: «این همان کوثری است که خدا به پدر بزرگوارت وعده داده است.» پرسیدم: «پدرم کجاست؟» گفتند: «همین حالا نزد تو می آید.»

در همین حال بودیم که قصرهایی بر من نمایان شد که از قصرهای قبلی سفیدتر و نورانی تر بودند. فرش آنها از فرش قصرهای سابق بهتر بود. فرشی را دیدم که بر فراز تختی انداخته بودند، پدرم رسول خدا روی آن نشسته بود و گروهی در حضور آن حضرت بودند. هنگامی که پدرم مرا دید، مرا گرفت و میان دو چشمم را بوسید و فرمود: «مرحبا به دخترم!» آنگاه مرا گرفت، در کنار خود جای داد و به من فرمود: «ای حبیبه من! می بینی خدا چه نعمت هایی برای تو آماده کرده و نزد چه نعمت هایی خواهی آمد؟» سپس قصرهایی نورانی را به من نشان داد که حاوی زر و زیور و حله هایی الوان بودند. آنگاه به من فرمود: «اینجا مسکن تو و شوهرت و دو فرزندت و کسانی که تو و آنها را دوست داشته باشد است. خوشحال باش، زیرا تا چند روز دیگر نزد من خواهی آمد.» پس از این اتفاق قلبم به تپش افتاد، تمام وجودم سرشار از اشتیاق شد و در حالی که دچار ترس شده بودم، از خواب پریدم.

حضرت امام جعفر صادق علیه السّلام می فرماید: «حضرت امیر فرمود وقتی فاطمه اطهر از خواب پرید، مرا صدا زد. من نزد او رفتم و پرسیدم: «تو را چه شده؟» وی ماجرای خواب خود را برایم شرح داد و از من تعهد گرفت هر وقت که از دنیا رفت، من از زنان غیر از ام سلمه زوجه رسول خدا، ام ایمن، فضه و از مردان غیر از دو فرزندش، عبداللَّه بن عباس، سلمان فارسی، عمار بن یاسر، مقداد، ابوذر و حذیفه کسی را آگاه نگردانم. فاطمه به من گفت: «من به تو اجازه می دهم که پس از فوت جسدم را مشاهده کنی. تو با کمک زنان بدن مرا غسل بده و شبانه مرا به خاک بسپار، و کسی را از محل قبر من آگاه مکن.» وقتی آن شب موعود فرا رسید که خدای رئوف فاطمه را گرامی داشت و او را قبض روح کرد، حضرت زهرا می فرمود علیکم السّلام! و به من می فرمود: «ای پسر عمو! این جبرئیل است که به من سلام می کند و می گوید: «این حبیبه حبیب خدا و میوه قلب اوست! خدا به تو سلام می رساند. تو امروز در جنت المأوا وارد خواهی شد.» او این مژده را به من داد و رفت.»

حضرت امیر می فرماید: «برای دومین بار شنیدیم که حضرت زهرا فرمود و علیکم السّلام! آنگاه به من فرمود: «ای پسر عمو! این میکائیل است که همچون جبرئیل به من مژده می دهد.» برای سومین بار فاطمه اطهر فرمودو علیکم السّلام! آنگاه چشمان خود را به شدت باز کرد و به من فرمود: «ای پسر عمو! به خدا قسم که این حق است؛ این عزرائیل است که پر و بال خود را در مشرق و مغرب گسترده است. پدرم این اوصاف او را برای من شرح داده بود.» سپس شنیدیم که حضرت زهرا می فرمود: «و علیکم السّلام یا قابض الارواح! زودتر مرا قبض روح کن که ناراحت نباشم.» پس از آن شنیدیم که می فرمود: «یا رب به سوی تو می آیم، نه به سوی آتش!» سپس چشمان خود را بست و دست و پای خود را کشید؛ گویا فاطمه هرگز زنده نبوده است.»

**[ترجمه]

وَ قُرَّةِ عَیْنَیْهِ وَ عَیْنَیَّ فَاطِمَةَ مَا هَدَّنِی وَ إِنِّی لَأَظُنُّهَا أَوَّلَنَا لُحُوقاً بِرَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَخْتَارُ لَهَا وَ یَحْبُوهَا وَ یُزْلِفُهَا لِرَبِّهِ فَإِنْ کَانَ مِنْ أَمْرِهَا مَا لَا بُدَّ مِنْهُ فَاجْمَعْ أَنَا لَکَ الْفِدَاءُ الْمُهَاجِرِینَ وَ الْأَنْصَارَ حَتَّی یُصِیبُوا الْأَجْرَ فِی حُضُورِهَا وَ الصَّلَاةَ عَلَیْهَا وَ فِی ذَلِکَ جَمَالٌ لِلدِّینِ فَقَالَ عَلِیٌّ علیه السلام لِرَسُولِهِ وَ أَنَا حَاضِرٌ عِنْدَهُ أَبْلِغْ عَمِّیَ السَّلَامَ وَ قُلْ لَا عَدِمْتُ إِشْفَاقَکَ وَ تَحِیَّتَکَ وَ قَدْ عَرَفْتُ مَشُورَتَکَ وَ لِرَأْیِکَ فَضْلُهُ إِنَّ فَاطِمَةَ بِنْتَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لَمْ تَزَلْ مَظْلُومَةً مِنْ حَقِّهَا مَمْنُوعَةً وَ عَنْ مِیرَاثِهَا مَدْفُوعَةً لَمْ تُحْفَظْ فِیهَا وَصِیَّةُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ لَا رُعِیَ فِیهَا حَقُّهُ وَ لَا حَقُّ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ کَفَی بِاللَّهِ حَاکِماً وَ مِنَ الظَّالِمِینَ مُنْتَقِماً وَ أَنَا أَسْأَلُکَ یَا عَمِّ أَنْ تَسْمَحَ لِی بِتَرْکِ مَا أَشَرْتَ بِهِ فَإِنَّهَا وَصَّتْنِی بِسَتْرِ أَمْرِهَا قَالَ فَلَمَّا أَتَی الْعَبَّاسَ رَسُولُهُ بِمَا قَالَ عَلِیٌّ علیه السلام قَالَ یَغْفِرُ اللَّهُ لِابْنِ أَخِی فَإِنَّهُ لَمَغْفُورٌ لَهُ إِنَّ رَأْیَ ابْنِ أَخِی لَا یُطْعَنُ فِیهِ إِنَّهُ لَمْ یُولَدْ لِعَبْدِ الْمُطَّلِبِ مَوْلُودٌ أَعْظَمُ بَرَکَةً مِنْ عَلِیٍّ إِلَّا النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله إِنَّ عَلِیّاً لَمْ یَزَلْ أَسْبَقَهُمْ إِلَی کُلِّ مَکْرُمَةٍ وَ أَعْلَمَهُمْ بِکُلِّ فَضِیلَةٍ وَ أَشْجَعَهُمْ فِی الْکَرِیهَةِ وَ أَشَدَّهُمْ جِهَاداً لِلْأَعْدَاءِ فِی نُصْرَةِ الْحَنِیفِیَّةِ وَ أَوَّلَ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ صلی الله علیه وآله.

**[ترجمه]امالی طوسی: از عمار بن یاسر روایت می کند که گفت: در ایام آن بیماری که فاطمه زهرا به دلیل آن حالش وخیم شد و از دنیا رفت، عباس بن عبدالمطب برای عیادت آن حضرت آمد. به عباس گفتند که حال فاطمه وخیم است و کسی نزد او نمی رود. عباس به سوی خانه خود بازگشت و شخصی را نزد حضرت علی فرستاد و گفت که از قول من به حضرت امیر بگو که عمویت به تو سلام می رساند و می گوید: «به خدا قسم که غم و اندوه حبیبه و نور چشم رسول خدا و نور چشم من، مرا به شدت رنج می دهد، گمان من این است که آن بانو زودتر از همه ما به رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله ملحق شود و خدا او را برمی گزیند و به رحمت خود نزدیک می کند. فدایت شوم! اگر فاطمه اطهر رحلت کرد، مهاجرین و انصار را با خبر و جمع کن تا برای تشییع جنازه اش و نماز گزاردن بر بدنش حاضر شوند و ثواب ببرند، زیرا این عمل باعث سرافرازی دین می شود.»

راوی می گوید من در حضور حضرت امیر بودم که به فرستاده عباس بن عبدالمطب فرمود: «سلام مرا به عمویم برسان و به وی بگو لطف و مرحمت تو زیاد شود. من از مشورت تو آگاه شدم، رأی و نظر تو بسیار نیکو است. ولی فاطمه دختر پیغمبر خدا صلی اللَّه علیه و آله همواره مظلوم، محروم از حق خود و بی نصیب از میراث خود بوده است. ملاحظه آن وصیتی را که پیامبر درباره اش کرده، نکردند. حق آن حضرت و حق خدا را رعایت نکردند. کافی است که خدا بین ما و آنان حکم کند و از ظالمین انتقام بگیرد.ای عمو! من از تو خواهش می کنم از مطلبی که گفتی صرف نظر فرمایی، زیرا فاطمه اطهر به من وصیت کرده که موضوع وفات او را پوشیده بدارم.» وقتی که فرستاده عباس نزد او بازگشت و جواب حضرت امیر را برای وی شرح داد، عباس گفت: «خدا برادرزاده مرا بیامرزد، زیرا رأی برادرزاده من نقصانی ندارد. عبدالمطلب غیر از رسول خدا صاحب فرزندی نشد که از لحاظ خیر و برکت، از علی علیه السّلام بزرگ تر باشد. حقا که علی در هر بزرگواری و فضیلتی بر همه آنان سبقت گرفت؛ علی از همه شجاع تر است ودر راه نصرت دین خدا، از همه بیشتر با دشمنان جهاد کرد. علی اولین کسی است که به خدا و رسول ایمان آورد.»

**[ترجمه]

مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدٍ الرَّازِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ الهرمرازی (1) عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ أَبِیهِ الْحُسَیْنِ علیه السلام قَالَ: لَمَّا مَرِضَتْ فَاطِمَةُ بِنْتُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَصَّتْ إِلَی عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام أَنْ یَکْتُمَ أَمْرَهَا وَ یُخْفِیَ خَبَرَهَا وَ لَا یُؤْذِنَ أَحَداً بِمَرَضِهَا فَفَعَلَ ذَلِکَ وَ کَانَ یُمَرِّضُهَا بِنَفْسِهِ وَ تُعِینُهُ عَلَی ذَلِکَ أَسْمَاءُ بِنْتُ عُمَیْسٍ رَحِمَهَا اللَّهُ عَلَی اسْتِسْرَارٍ بِذَلِکَ کَمَا وَصَّتْ بِهِ فَلَمَّا حَضَرَتْهَا الْوَفَاةُ وَصَّتْ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام أَنْ یَتَوَلَّی أَمْرَهَا وَ یَدْفِنَهَا لَیْلًا وَ یُعَفِّیَ قَبْرَهَا فَتَوَلَّی ذَلِکَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام وَ دَفَنَهَا وَ عَفَّی مَوْضِعَ قَبْرِهَا فَلَمَّا نَفَضَ یَدَهُ مِنْ تُرَابِ الْقَبْرِ هَاجَ بِهِ الْحُزْنُ فَأَرْسَلَ دُمُوعَهُ عَلَی خَدَّیْهِ وَ حَوَّلَ وَجْهَهُ إِلَی قَبْرِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقَالَ السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا رَسُولَ اللَّهِ السَّلَامُ عَلَیْکَ مِنِ ابْنَتِکَ وَ حَبِیبَتِکَ وَ قُرَّةِ عَیْنِکَ وَ زَائِرَتِکَ وَ الْبَائِتَةِ فِی الثَّرَی بِبَقِیعِکَ الْمُخْتَارِ اللَّهُ لَهَا سُرْعَةَ اللَّحَاقِ بِکَ قَلَّ یَا رَسُولَ اللَّهِ عَنْ صَفِیَّتِکَ صَبْرِی وَ ضَعُفَ عَنْ سَیِّدَةِ النِّسَاءِ تَجَلُّدِی إِلَّا أَنَّ فِی التَّأَسِّی لِی بِسُنَّتِکَ وَ الْحُزْنِ الَّذِی حَلَّ بِی لِفِرَاقِکَ مَوْضِعَ التَّعَزِّی وَ لَقَدْ وَسَّدْتُکَ فِی مَلْحُودِ قَبْرِکَ بَعْدَ أَنْ فَاضَتْ نَفْسُکَ عَلَی صَدْرِی وَ غَمَّضْتُکَ بِیَدِی وَ تَوَلَّیْتُ أَمْرَکَ بِنَفْسِی نَعَمْ وَ فِی کِتَابِ اللَّهِ أَنْعَمُ الْقَبُولِ إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ راجِعُونَ قَدِ اسْتُرْجِعَتِ الْوَدِیعَةُ وَ أُخِذَتِ الرَّهِینَةُ وَ اخْتُلِسَتِ الزَّهْرَاءُ فَمَا أَقْبَحَ الْخَضْرَاءَ وَ الْغَبْرَاءَ یَا رَسُولَ اللَّهِ أَمَّا حُزْنِی فَسَرْمَدٌ وَ أَمَّا لَیْلِی فَمُسَهَّدٌ لَا یَبْرَحُ الْحُزْنُ مِنْ قَلْبِی أَوْ یَخْتَارَ اللَّهُ لِی دَارَکَ الَّتِی فِیهَا أَنْتَ مُقِیمٌ کَمَدٌ مُقَیِّحٌ وَ هَمٌّ مُهَیِّجٌ سَرْعَانَ مَا فَرَّقَ اللَّهُ بَیْنَنَا وَ إِلَی اللَّهِ أَشْکُو وَ سَتُنَبِّئُکَ ابْنَتُکَ بِتَظَاهُرِ أُمَّتِکَ عَلَیَّ وَ عَلَی هَضْمِهَا حَقَّهَا فَاسْتَخْبِرْهَا الْحَالَ فَکَمْ مِنْ غَلِیلٍ مُعْتَلِجٍ بِصَدْرِهَا لَمْ تَجِدْ إِلَی بَثِّهِ سَبِیلًا وَ سَتَقُولُ وَ

ص: 211

یَحْکُمَ اللَّهُ وَ هُوَ خَیْرُ الْحاکِمِینَ سَلَامٌ عَلَیْکَ یَا رَسُولَ اللَّهِ سَلَامَ مُوَدِّعٍ لَا سَئِمٍ (1) وَ لَا قَالٍ فَإِنْ أَنْصَرِفْ فَلَا عَنْ مَلَالَةٍ وَ إِنْ أُقِمْ فَلَا عَنْ سُوءِ ظَنِّی بِمَا وَعَدَ اللَّهُ الصَّابِرِینَ الصَّبْرُ أَیْمَنُ وَ أَجْمَلُ وَ لَوْ لَا غَلَبَةُ الْمُسْتَوْلِینَ عَلَیْنَا لَجَعَلْتُ الْمُقَامَ عِنْدَ قَبْرِکَ لِزَاماً وَ التَّلَبُّثَ عِنْدَهُ مَعْکُوفاً وَ لَأَعْوَلْتُ إِعْوَالَ الثَّکْلَی عَلَی جَلِیلِ الرَّزِیَّةِ فَبِعَیْنِ اللَّهِ تُدْفَنُ بِنْتُکَ سِرّاً وَ یُهْتَضَمُ حَقُّهَا قَهْراً وَ یُمْنَعُ إِرْثُهَا جَهْراً وَ لَمْ یَطُلِ الْعَهْدُ وَ لَمْ یَخْلُقْ مِنْکَ الذِّکْرُ فَإِلَی اللَّهِ یَا رَسُولَ اللَّهِ الْمُشْتَکَی وَ فِیکَ أَجْمَلُ الْعَزَاءِ فَصَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهَا وَ عَلَیْکَ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ.

**[ترجمه]مجالس مفید: از حضرت امام حسین علیه السّلام روایت می کند که فرمود: «هنگامی که فاطمه دختر پیغمبر صلی اللَّه علیه و آله بیمار شد، به حضرت امیر وصیت کرد که موضوع بیماری وی را مخفی بدارد و هیچ کس را از بیماری او با خبر نکند. علی علیه السّلام نیز به وصیت او عمل کرد. حضرت امیر خودش پرستاری فاطمه زهرا را عهده دار بود و اسماء بنت عمیس طبق وصیت فاطمه علیهاالسّلام، در امر پرستاری آن بانو به علی یاری می رساند. وقتی زمان رحلت فاطمه فرا رسید، وصیت کرد که حضرت امیر متصدی امر آن بانو شود، شبانه او را به خاک بسپارد و محل قبر مطهرش را مخفی کند. علی علیه السّلام نیز به این وصیت عمل کرد و شبانه او را به خاک سپرد و محل قبرش را مخفی کرد.» چون حضرت دستش را از خاک قبر تکاند حزن و اندوه به او هجوم برد اشک هایش بر گونه هایش روان شد و چهره اش را به قبر رسول خدا صلی الله علیه و آله گرداند و گفت:

سلام بر تو ای رسول خدا! سلام بر تو از سوی دخترت و حبیبه ات و نور چشمت و زائرت و آنکه در خاک در بقیعت ماندگار شده است. هم او که خداوند برای او خواست که زود به تو ملحق گردد .

ای رسول خدا شکیبم در مورد دختر برگزیده ات تمام گشت و قدرتم در مورد سرور زنان به ضعیف کشید.

فقط اینکه در اقتدای به سنّت فراق تو و حزنی که بر من دارد گشت برای جدایی تو، جای تسلّی است برای من تو را در جایگاه کنار قبرت تکیه دادم، پس از آنکه جانت بر سینه ام ریخت و با دستم تو را در قبر پوشاندم و کار رسیدگی به شما را خودم به عهده گرفتم.

آری در کتاب خدا بهترین پذیرش برای مصیبت است. «انّا لله و انّا علیه راجعون»، {ما برای خداییم و ما به سوی او باز می گردیم.} امانت بازگردانده شد و وثیقه گرفته شد و زهرا از دست علی گرفته شد و چه زشت است آسمان و زمین ای رسول خدا.

امّا اندوهم همیشگی است و به بیداری سپری می شود. اندوه از دلم نمی رود تا آنکه خداوند خانه تو را که در آن مقیم هستی برای من برگزیند.

در دلم دردی است که آن را جریحه دار می کند و همّ و غمّی است تحریک کننده، چه زود بین ما جدایی افتاد! من درد دلم را برای خدا می گویم.

دخترت به زودی تو را آگاه خواهد کرد. چگونه امّت تو دست به دست هم دادند و حقّ او را پایمال کردند. جریان را از فاطمه ات جویا شو و شرح حال را از وی بخواه. چه غم و غصّه هایی که در دل او مأوا کردند که نمی توانست برای کسی درد دل کند و همه آنها را برای تو خواهد گفت و خدا که بهترین حکم کننده گان است حکم خواهد کرد.

سلام من بر شما باد! سلامی که به منزله وداع من باشد نه آن سلامی که شما را ترک کنم. اگر باز می گردم از ملامت و خستگی نیست و اگر کنار قبر تو اقامت گزینم به علّت بدگمانی نیست که خدا به صابران وعده ثواب داده است.

صبر و شکیبای مبارک تر و زیباتر است. اگر غلبه کردن افرادی که مسلّط بر مایند نبود، برخود لازم می دانستم که نزد قبرت بمانم و معتکف گردم و برای این مصیبت بزرگ، نظیر زن جوان مرده ناله و فریاد می کردم. خدا می بیند که دخترت مخفیانه دفن می شود و حقّ وی به زور غصب می شود و آشکارا از ارث بری محروم می گردد، در صورتی که از دوران حیات تو تا کنون چندان مدّتی نگذشته و هنوز ذکر تو از یادها کهنه نشده است.

ای رسول خدا! من به خدا شکایت می کنم و تو برای من زیباترین تسلّی هستی. صلوات خدا بر زهرا و بر شما و نیز رحمت و برکات او بر شما باد!

**[ترجمه]

حُمَیْدِ بْنِ الْمُثَنَّی عَنْ أَبِی عَبْدِ الرَّحْمَنِ الْحَذَّاءِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: أَوَّلُ نَعْشٍ أُحْدِثَ فِی الْإِسْلَامِ نَعْشُ فَاطِمَةَ إِنَّهَا اشْتَکَتْ شَکْوَتَهَا الَّتِی قُبِضَتْ فِیهَا وَ قَالَتْ لِأَسْمَاءَ إِنِّی نَحِلْتُ وَ ذَهَبَ لَحْمِی أَ لَا تَجْعَلِینَ لِی شَیْئاً یَسْتُرُنِی قَالَتْ أَسْمَاءُ إِنِّی إِذْ کُنْتُ بِأَرْضِ الْحَبَشَةِ رَأَیْتُهُمْ یَصْنَعُونَ شَیْئاً أَ فَلَا أَصْنَعُ لَکِ فَإِنْ أَعْجَبَکِ أَصْنَعُ لَکِ قَالَتْ نَعَمْ فَدَعَتْ بِسَرِیرٍ فَأَکَبَّتْهُ لِوَجْهِهِ ثُمَّ دَعَتْ بِجَرَائِدَ فَشَدَّدَتْهُ عَلَی قَوَائِمِهِ ثُمَّ جَلَّلَتْهُ ثَوْباً فَقَالَتْ هَکَذَا رَأَیْتُهُمْ یَصْنَعُونَ فَقَالَتِ اصْنَعِی لِی مِثْلَهُ اسْتُرِینِی سَتَرَکِ اللَّهُ مِنَ النَّارِ.