بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الائمة الأطهار المجلد 18 : تاریخ پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله - 4

عَاجِلًا غَیْرَ رَائِثٍ نَافِعاً غَیْرَ ضَارٍّ تَمْلَأُ بِهِ الضَّرْعَ وَ تُنْبِتُ بِهِ الزَّرْعَ وَ تُحْیِی بِهِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا فَمَا رَدَّ یَدَهُ إِلَی نَحْرِهِ حَتَّی أَحْدَقَ السَّحَابُ بِالْمَدِینَةِ کَالْإِکْلِیلِ وَ أَلْقَتِ السَّمَاءُ بِأَرْوَاقِهَا وَ جَاءَ أَهْلُ الْبِطَاحِ یَصِیحُونَ (1) یَا رَسُولَ اللَّهِ الْغَرَقَ الْغَرَقَ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله اللَّهُمَّ حَوَالَیْنَا وَ لَا عَلَیْنَا فَانْجَابَ السَّحَابُ عَنِ السَّمَاءِ فَضَحِکَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ قَالَ لِلَّهِ دَرُّ أَبِی طَالِبٍ لَوْ کَانَ حَیّاً لَقَرَّتْ عَیْنَاهُ مَنْ یُنْشِدُنَا قَوْلَهُ فَقَامَ عُمَرُ فَقَالَ عَسَی أَرَدْتَ یَا رَسُولَ اللَّهِ:

وَ مَا حَمَلَتْ مِنْ نَاقَةٍ فَوْقَ ظَهْرِهَا*** أَبَرَّ وَ أَوْفَی ذِمَّةً مِنْ مُحَمَّدٍ

فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لَیْسَ هَذَا مِنْ قَوْلِ أَبِی طَالِبٍ هَذَا مِنْ قَوْلِ حَسَّانَ بْنِ ثَابِتٍ فَقَامَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیهما السلام فَقَالَ کَأَنَّکَ أَرَدْتَ یَا رَسُولَ اللَّهِ

وَ أَبْیَضَ یُسْتَسْقَی الْغَمَامُ بِوَجْهِهِ*** رَبِیعُ الْیَتَامَی عِصْمَةٌ لِلْأَرَامِلِ

تَلُوذُ بِهِ الْهُلَّاکُ مِنْ آلِ هَاشِمٍ*** فَهُمْ عِنْدَهُ فِی نِعْمَةٍ وَ فَوَاضِلِ

کَذَبْتُمْ وَ بَیْتِ اللَّهِ یُبْزَی (2) مُحَمَّدٌ*** وَ لَمَّا نُمَاصِعْ دُونَهُ وَ نُقَاتِلْ

وَ نُسْلِمُهُ حَتَّی نُصْرَعَ حَوْلَهُ*** وَ نَذْهَلَ عَنْ أَبْنَائِنَا وَ الْحَلَائِلِ

فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ أَجَلْ فَقَامَ رَجُلٌ مِنْ بَنِی کِنَانَةَ فَقَالَ:

لَکَ الْحَمْدُ وَ الْحَمْدُ مِمَّنْ شَکَرَ*** سُقِینَا بِوَجْهِ النَّبِیِّ الْمَطَرَ

دَعَا اللَّهَ خَالِقَهُ دَعْوَةً*** وَ أَشْخَصَ مِنْهُ إِلَیْهِ الْبَصَرُ

فَلَمْ یَکُ إِلَّا کَأَلْقَی الرِّدَاءَ*** وَ أَسْرَعَ حَتَّی أَتَانَا الدُّرَرُ

دُفَاقُ الْعَزَائِلِ جَمُّ الْبُعَاقِ*** أَغَاثَ بِهِ اللَّهُ عُلْیَا مُضَرَ

فَکَانَ کَمَا قَالَهُ عَمُّهُ*** أَبُو طَالِبٍ ذَا رُوَاءٍ أَغَرَّ (3)

بِهِ اللَّهُ یَسْقِی صَیُّوبَ الْغَمَامِ*** فَهَذَا الْعِیَانُ وَ ذَاکَ الْخَبَرُ

ص: 2

فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَا کِنَانِیُّ بَوَّأَکَ اللَّهُ بِکُلِّ بَیْتٍ قُلْتَهُ بَیْتاً فِی الْجَنَّةِ (1).

قب، المناقب لابن شهرآشوب مرسلا مثله (2) ثم قال و السبب فی ذلک أنه کان قحط فی زمن أبی طالب فقالت قریش اعتمدوا اللات و العزی و قال آخرون اعتمدوا المناة (3) الثالثة الأخری فقال ورقة بن نوفل أنی تؤفکون و فیکم بقیة إبراهیم و سلالة إسماعیل أبو طالب فاستسقوه فخرج أبو طالب و حوله أغیلمة من بنی عبد المطلب وسطهم غلام کأنه شمس دجنة تجلت عنها غمامة (4) فأسند ظهره إلی الکعبة و لاذ بإصبعه و بصبصت الأغلمة حوله فأقبل السحاب فی الحال فأنشأ أبو طالب اللامیة. (5)

**[ترجمه]مجالس مفید، امالی طوسی: مسلم غلابی گوید: شخص بیابان نشینی حضور رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم آمد و گفت: ای رسول خدا، به خدا سوگند ما در حالی نزد شما آمده ایم که نه شتری برایمان به جا مانده که نعره کشد و نه گوسفندی که صدا برآورد. سپس این اشعار را سرود:

ای بهترین آفریدگان نزد تو آمده ایم

تا نسبت به سختی قحطی و فشاری که بر ما وارد آمده بما ترحّم کنی.

در حالی نزد تو آمده ایم که از سینه های دختران بکر و معصوم ما (در اثر کار زیاد) خون می چکد،

و مادران از کودکان خود غافل گشته اند.

و شخص جوان از شدت گرسنگی و ضعف، دست ذلّت دراز کرده،

و هیچ تلخ و شیرینی به دستش نمی آید.

و چیزی از آنچه مردم می خورند در دسترس ما نیست،

به جز حنظل تلخ، و طعام پست و مانده ای که از خون و پشم شتر که به آتش برشته شده تهیه گردیده است.

و ما جز به سوی تو راه گریزی نداریم،

و مگر مردم به جز سوی پیامبران راه گریزی خواهند داشت؟

رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم به یارانش فرمود: این اعرابی از کمی باران و قحطی شدید شکایت دارد. سپس برخاست و همان طور که عبایش را بروی زمین می کشید حرکت کرد تا بر منبر بر آمد، پس حمد و ثنای الهی به جای آورد، و از جمله کلماتی که بدان ستایش پروردگارش نمود این بود که فرمود:

سپاس خدائی راست که علوّ و برتری یافت در آسمان، پس عالی و بزرگ است، و در زمین قریب و نزدیک، و او به ما از رگ گردن نزدیک تر است. و دو دست مبارک به آسمان برداشت و فرمود: بار پروردگارا ما را از بارانی تند، سیراب کننده به اندازه، رشد دهنده، پربار،

ص: 1

پر پشت و فراوان و فراگیر و بی کاست، سود بخش بی زیان، سیراب فرما، به حدّی که پستان­های حیوانات را از آن پر شیر سازی، و زراعت­ها را بدان برویانی، و زمین را پس از مردنش بدان زنده گردانی. هنوز دست مبارک از گلوگاه خویش فروتر نیاورده بود که ابر همچون دستاری مزیّن به انواع جواهر که بر سر بندند بر سر شهر مدینه حلقه زد و ابری متراکم همه اطراف آسمان را پوشاند، به حدّی که اهل مکّه خدمت آن حضرت آمده و صدای ضجّه و ناله بلند کردند که یا رسول اللَّه خطر غرق شدن در پیش است. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم عرض کرد: پروردگارا بر حوالی و اطراف ما بباران و دیگر بر ما نه. پس ابر درهم پیچید و از فراز آسمان مدینه برطرف گشت. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم لبخندی زد و فرمود: آفرین خدا بر ابی طالب که اگر زنده بود چشمانش روشن می شد و شاد و مسرور می گشت. کیست که اشعار او را بخواند؟ عمر بن خطّاب برخاست و گفت: ای رسول خدا لابد منظور شما این شعر است:

هیچ شتری بر بالای رحل و بنه خود کسی را حمل نکرده

که از محمّد نیکوکارتر و وفادارتر به پیمان باشد.

رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: این شعر از ابو طالب نیست، بلکه از اشعار حسّان بن ثابت است. علیّ بن ابی طالب علیه السلام برخاست و عرض کرد: ای رسول خدا گویا مقصود شما این اشعار است:

و آن سپید چهره ای که به آبروی او از ابر طلب باران می شود،

همو که مایه دلخوشی و پناه بیوه زنان است.

آن کسان از آل هاشم که مشرف به مرگ و هلاکت اند به او پناهنده می­شوند.

و همگی آن­ها در نزد او در نعمت و بخشش های فراوان به سر می برند.

به خانه خدا سوگند شما (مشرکین و کفّار) دروغ پنداشتید، ما هرگز محمد را تنها نگذاریم

و دست از یاری وی برنداریم، و همیشه برای حفظ او کارزار و پیکار می کنیم.

و او را تسلیم شما نمی کنیم تا اینکه همگی در میدان نبرد در اطراف او به خاک بیفتیم،

و از فرزندان و زنان خود غافل و سرگرم بمانیم.

رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: آری، (منظورم همین اشعار بود). در اینجا مردی از بنی کنانه برخاست و گفت:

تو را سپاس، و سپاس از سوی همه کسانی که سپاس گویند و شکر کنند

که ما به آبروی پیامبر از باران سیراب گشتیم.

او به پیشگاه آفریننده خود خداوند دعا نمود،

و چشمان خود را به سوی خداوند خیره ساخت (و چشم از آسمان برنداشت).

پس دیری نپائید مگر به اندازه پشت و رو کردن یک عبا، و با شتاب و سرعت تمام باران بسوی ما بارید.

بارانی پر آب بسان آبی که از سر مشک فرو ریزد، و آن­قدر تند که زمین را می شکافت،

و خداوند بدان سبب به فریاد مردم قسمت بالای مضر (نام قبیله ای است) رسید.

پس همان گونه که عمویش ابو طالب گفته بود مردی بخشنده و کریم النفس بود.

خداوند به برکت وجود او از ابرهای سنگین بارانهای تند می فرستد

و البتّه این عیان است (و خودمان دیدیم) و سخن ابی طالب خبر است.

ص: 2

پس رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: ای مرد کنانی خداوند در ازای هر بیتی که سرودی برایت خانه­ای در بهشت آماده بگرداند. - . مجالس مفید: 178 - 180. امالی طوسی : 45 - 47 -

مناقب ابن شهرآشوب: همین حدیث را به صورت مرسل آورده است سپس گوید: ماجرا از این قرار بود که در زمان ابوطالب خشکسالی­ای رخ داد. پس قریش گفتند: به لات و عزّی پناه ببرید و دیگران گفتند: به منات سومین بت پناه ببرید. ورقة بن نوفل گفت: چگونه از راه حقّ منحرف می­شوید در حالی که آثار دین ابراهیم در میان شما به جا مانده است و نسل و سلاله اسماعیل، ابوطالب است؟ پس از او طلب باران کنید. ابوطالب بیرون آمد در حالی که در اطرافش غلامانی از فرزندان عبدالمطلب بودند. درمیان آنان غلامی بود که گویی خورشید تاریکی بود که ابر از آن زائل شده بود. ابوطالب پشت آن غلام را به کعبه تکیه داد ... و غلامان دیگر در اطرافش تکان خوردند. پس در همان حال ابرهای روی آوردند و ابوطالب این لامیه را سرود.

**[ترجمه]

یعنی الفشل مدخره و آکله فصرف الوصف إلی العلهز و هو فی الحقیقة لآکله و قال بأرواقها أی بجمیع ما فیها من الماء و الأرواق الأثقال أراد میاهها المثقلة للسحاب انتهی.

و البطاح بالکسر جمع الأبطح و هو مسیل واسع فیه دقاق الحصی و الدرر بالکسر جمع درة یقال للسحاب درة أی صب و اندفاق و قال الجزری الدفاق المطر الواسع الکثیر و العزائل أصله العزالی هی مثل الشائک و الشاکی و العزالی جمع العزلاء و هو فم المزادة الأسفل فشبه اتساع المطر و اندفاقه بالذی یخرج من فم المزادة و البعاق بالضم المطر الغزیر الکثیر الواسع و الرواء بالضم و المد المنظر الحسن انتهی.

و قال الفیروزآبادی علیا مضر بالضم و القصر أعلاها و الأغر الأبیض و الشریف و الصوب و الصیوب الانصباب و الدجن إلباس الغیم الأرض و أقطار السماء و الدجنة بالضم (1) و بضمتین مع تشدید النون الظلمة و الأغلمة من جموع الغلام.

أقول: سیأتی شرح أبیات أبی طالب فی باب أحواله علیه السلام.

**[ترجمه]جزری گوید: در حدیث طلب باران «لقد أتیناک و ما لنا بعیر یئطّ» یئطّ یعنی ناله کند و فریاد کشد. مقصودش این است که اصلا شتری برای ما نمانده است زیرا شتر حتماً ناله و فریاد می­کشد. و گوید: «الغطیط» صدایی است که به همراه نفس کشیدن شخص خوابیده بیرون می­آید. و در حدیث آمده است: «و الله ما یغطّ لنا بعیر» غطّ البعیر هنگامی است که چیزی از شُش بیرون افکند و اگر در شش نباشد به آن هدیر گویند. «الازل» به معنای سختی و تنگنا است. و در باره این گفته ی

«یدمی لبانها» گوید: یعنی از سینه دختر جوان به خاطر اینکه خود را به کار خدماتی مشغول کرده­، خون می­چکد به گونه­ای که اموالی ندارد تا به کسی بدهد که در هنگام خشکسالی و سختی روزگار به او خدمت کند. کلمه ی « لبان » در اصل برای اسب به کار می­رود که مکان سینه­بند اسب است سپس برای انسان استعاره آورده شده است. و در باره این عبارت «ما یمرّ و ما یحلی» گوید: یعنی از شدت گرسنگی و ضعف ، نه سخن خوب بر زبان می آورد و نه سخن بد . و گوید: الحنظل العامیّ منسوب به عام [ سال ]است زیرا آن را در هنگام خشکسالی استفاده می­کنند. همانطور که به خشکسالی و قحطی «السنۀ» گویند. و در باره کلمه «العلهز» با کسره عین و سکون لام و کسره هاء گوید: چیزی است که در سال­های خشکی برگیرند و خون را با کرک شتر مخلوط کرده سپس با آتش برشته می­کنند و می­خورند. گفته شده: شپش­ها را در آن مخلوط می­کردند و به شپش بزرگ علهز می­گفتند. و گفته شده: علهز چیزی بود که در سرزمین سلیم می­روئید و ریشه­ای شبیه ریشه بردی (گیاهی مانند نی) داشت.«الفسل» به معنای پست و بی­ارزش هر چیزی است. و با شین معجمه (الفشل) نیز روایت شده که به معنای ضعیف است،

ص: 3

یعنی کسی که آن را ذخیره کند و بخورد ضعیف و ناتوان است و وصف به علهز برگردانده شده و در حقیقت توصیفی برای کسی است که آن را می­خورد. گوید: «بأرواقها» یعنی تمام آب آسمان. و ارواق به معنای بار سنگین است که مقصود آب­های فراوان و سنگین ابرها است. پایان سخن.

«البطاح» با کسره باء جمع ابطح و آن زمین فراخ و سیل­گیری است که در آن شن و سنگریزه باشد. «الدرر» با کسره جمع درّۀ است. گفته می­شود: للسحاب درّۀ یعنی ابر ریزش و جوشش دارد. جزری گوید: الدفاق یعنی باران فراخ و فراوان. اصل «العزائل» عزالی است مانند الشائک و الشاکی. و عزالی جمع عزلاء دهانه اضافی پایین مشک آب است. پس فراخی ریزش باران به آبی تشبیه شده که از دهانه اضافی مشک بیرون می­ریزد. «البعاق» با ضمه باء ، باران پربارش و فراوان و فراخ است. «الرواء» با ضمه و مدّ یعنی ظاهر زیبا. پایان سخن.

فیرزآبادی گوید: علیا مضر با ضمه و الف مقصور، یعنی قسمت بالای آن. «الأغرّ» یعنی سفید و شریف. «الصوب و الصیوب» یعنی ریزش باران. «الدجن» پوشاندن زمین و کرانه­های آسمان با ابرها. و الدجنۀ با ضمه دال و جیم و تشدید نون به معنای تاریکی است. و «الاغلمۀ» از جمع­های غلام است.

می­گویم: شرح ابیات ابوطالب در باب احوال او می­آید.

**[ترجمه]

**[ترجمه]مجالس مفید، امالی طوسی: علی بن ابی طالب علیه السلام فرمود: پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم مرا فرا خواند در حالی من دردِ چشم داشتم. پس پیامبر آب دهانش را بر روی چشمم افکند و عمامه را بر سرم بَست و فرمود: «پروردگارا گرما و سرما را از او ببر» و من پس از آن دیگر گرما و سرمایی حس نکردم. - . مجالس مفید : 187 - 188. امالی طوسی : 55 -

ص: 4

**[ترجمه]

**[ترجمه]بصائر الدرجات: ابو عوف از امام صادق علیه السلام روایت کرده و گوید: بر آن حضرت وارد شدم و ایشان به من لطف و مهربانی کرد و فرمود: مردی نابینا نزد پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم آمد و گفت: ای رسول خدا به درگاه خداوند دعا کن که بینائی­ام را به من بازگرداند. گوید: پیامبر به درگاه خدا دعا کرد پس بینائی­اش را بازیافت. سپس شخص دیگری نزد ایشان آمد و گفت: ای رسول خدا به درگاه خدا دعا کن که بینائی­ام را به من بازگرداند. فرمود: پیامبر فرمود: بهشت برای تو خوشایندتر است یا اینکه بینائی­ات را بازیابی؟ گفت: ای رسول خدا پاداش آن (نابینائی) بهشت است؟ فرمود: خداوند بزرگوارتر از آن است که بنده­اش را با نابینا نمودن مبتلا کند سپس بهشت را پاداش او قرار ندهد. - . بصائر الدرجات : 77 -

ص: 5

**[ترجمه]

فِی قَبْرِهَا فَإِنِّی قُلْتُ لَهَا یَوْماً إِنَّ الْمَیِّتَ إِذَا أُدْخِلَ قَبْرَهُ وَ انْصَرَفَ النَّاسُ عَنْهُ دَخَلَ عَلَیْهِ مَلَکَانِ مُنْکَرٌ وَ نَکِیرٌ فَیَسْأَلَانِهِ فَقَالَتْ وَا غَوْثَاهْ بِاللَّهِ فَمَا زِلْتُ أَسْأَلُ رَبِّی فِی قَبْرِهَا حَتَّی فَتَحَ لَهَا بَاباً مِنْ قَبْرِهَا إِلَی الْجَنَّةِ وَ جَعَلَهُ رَوْضَةً مِنْ رِیَاضِ الْجَنَّةِ (1).

**[ترجمه]بصائر الدرجات: بکر بن جناح از مردی از امام صادق علیه السلام روایت کرده است که فرمود: زمانی که فاطمه بنت اسد مادر امیرالمؤمنین فوت شد علی علیه السلام نزد پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم آمد و پیامبر به او فرمود: ای ابا الحسن تو را چه شده است؟ فرمود: مادرم مُرد. امام صادق فرمود: پیامبر فرمود: و مادر من به خدا سوگند، سپس گریست و فرمود: وای مادرم. سپس به علی علیه السلام فرمود: این پیراهن من است او را در آن کفن کن. و این ردای من است او را در آن کفن کن. و چون از کار کفن او فارغ شدید به من خبر دهید. وقتی جنازه او را بیرون آوردند پیامبر نمازی بر وی خواند که نه پیش از آن و نه پس از آن بر کسی نخوانده بود سپس بر قبرش آمد و در قبر بر پهلو دراز کشید سپس به او گفت: ای فاطمه، جواب داد: لبیک ای رسول خدا، فرمود: آیا آنچه پرودگارت به تو وعده داده بود راست و درست یافتی؟ گفت: بله، و خداوند تو را جزای خیر دهد. و مناجات او در قبر به درازا کشید. هنگامی که از قبر بیرون آمد به ایشان گفتند: ای رسول خدا در کفن کردن لباست برای او و وارد شدن در قبرش و به درازا کشیده شدن مناجات و نمازت به گونه­­ای عمل نمودی که ندیده بودیم پیش از این برای کسی انجام داده باشی. فرمود: کفن کردن لباسم برای او از این جهت بود که هنگامی که به او گفتم: مردم برهنه از قبرهایشان گرد می­آیند، او فریاد زد و گفت: وای عورتم. پس من لباسم را بر او پوشاندم و در نمازم از خداوند خواستم تا زمانی که وارد بهشت می­گردد کفن­هایش پوسیده نگردد و خداوند خواسته­ام را اجابت کرد. وارد شدنم

ص: 6

به قبرش بدین جهت بود که روزی به او گفتم: وقتی مرده وارد قبر می­شود و مردم از گردش پراکنده می­گردند دو ملائکه یعنی نکیر و منکر بر او وارد شده و از وی سؤال می­کنند. او گفت: وای از خداوند فریاد می­طلبم. من پیوسته در قبرش از پروردگارم درخواست می­کردم تا اینکه از قبرش دروازه­ای به سوی بهشت برای او بازد شد و خداوند آن در را باغی از باغ­های بهشت قرار داد. - . بصائر الدرجات : 82 -

**[ترجمه]

**[ترجمه]جوهری گوید: سمطت الجدی اسمطه سمطاً: هرگاه موی بزغاله را با آب داغ پاک کنم تا کباب کنی.

ص: 7

**[ترجمه]

**[ترجمه]خرائج: روایت شده که مردی نزد رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم آمد و گفت: من از سفری بر می­گشتم و دختر پنج ساله­ای داشتم که در اطراف من در لباس­های رنگی و زیورآلاتش راه می­رفت، دستانش را گرفته و او را به فلان وادی بردم و او را در آن انداختم. پیامبر فرمود: همراه من بیا و وادی را به من نشان بده. آن مرد همراه رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم به سوی وادی رفت. پیامبر به پدر آن دختر گفت: اسم دختر چه بود؟ گفت: فلان. پیامبر گفت: ای فلان به اذن خدا زنده شو. پس دختر بچه بیرون آمد در حالی که می­گفت: لبیک و سعدیک یا رسول الله. پیامبر فرمود: می خواهی نزد پدر و مادرت برگردی و آنان اکنون ایمان آورده اند. آن دختر گفت: نیازی بدان­ها نمی­بینم چرا که خداوند را بهتر از آنان یافتم.

مناقب آل ابی طالب: از امام حسین علیه السلام همین حدیث روایت شده است. - . مناقب آل ابی طالب 1 : 114 -

ص: 8

**[ترجمه]

ادْعُ رَبَّکَ (1) أَنْ یُعَافِیَنِی فَقَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله اللَّهُمَّ اشْفِ عَمِّی فَقَامَ کَأَنَّمَا أُنْشِطَ مِنْ عِقَالٍ.

قب، المناقب لابن شهرآشوب عن سلمان مثله (2).

**[ترجمه]خرائج: روایت شده که ابوطالب مریض شد و رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم بر بالین او حاضر شد. ابوطالب گفت: ای برادر زاده­ام

ص: 9

به درگاه پرودگارت دعا کن که مرا شفا بدهد. پس پیامبر فرمود: «پروردگارا عمویم را شفا بده.» او برخاست گویی از بند آزاده شده بود.

مناقب آل ابی طالب: از سلمان همین حدیث روایت شده است. - . مناقب آل ابی طالب 1: 74 -

**[ترجمه]

قَالَ اللَّهُمَّ أَکْثِرْ مَالَهُ وَ وُلْدَهُ وَ بَارِکْ لَهُ فِیمَا أَعْطَیْتَهُ قَالَ أَنَسٌ أَخْبَرَنِی بَعْضُ وُلْدِی أَنَّهُ دَفَنَ مِنْ وُلْدِهِ أَکْثَرَ مِنْ مِائَةٍ.

**[ترجمه]خرائج: روایت شده که پیامبر برای انس دعا کرد هنگامی که مادر ام سلیم گفت: برایش دعا کن، او خدمتکار توست.

ص: 10

فرمود: «خداوندا مال و فرزندان او را زیاد کن و در چیزی که به او می­بخشی برکت ده.» انس گوید: یکی از فرزندانم برای من بازگو کرد که از فرزندانش بیشتر از صد نفر به خاک سپرده شدند.

**[ترجمه]

**[ترجمه]خرائج: روایت شده که پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم بیرون رفت و زنی با ایشان روبه رو شد و گفت: ای رسول خدا من زنی مسلمان هستم و در خانه شوهری دارم که همچون زنان است. پیامبر فرمود: شوهرت را فرا بخوان. او را فرا خواند. پس پیامبر به زن گفت: آیا از او بغض و کینه داری؟ گفت: آری. پس پیامبر برای آن دو دعا کرد و پیشانی زن را بر پیشانی مرد نهاد و فرمود: پروردگارا بین آن­ها انس و الفت برقرار کن و عشق و محبت هر یک را در دل دیگری بینداز. زن پس از این دعا می­گفت: هیچ دارائی کنونی و دارائی موروث و هیچ پدری از او (شوهر) برایم محبوب­تر نیست. پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: گواهی بده که من فرستاده خدا هستم. - . این حدیث و حدیث نابغه و عمرو بن حمق با اختلاف در الفاظ در مناقب آل ابی طالب 1 : 73 ذکر شده است. -

ص: 11

**[ترجمه]

جَرْهَدٌ بِیَدِهِ الشِّمَالِ لِیَأْکُلَ وَ کَانَتْ یَدُهُ الْیُمْنَی مُصَابَةً فَقَالَ کُلْ بِالْیَمِینِ فَقَالَ إِنَّهَا مُصَابَةٌ فَنَفَثَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله عَلَیْهَا فَمَا اشْتَکَاهَا بَعْدُ.

**[ترجمه]مناقب، خرائج: روایت شده که جرهد نزد رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم آمد و سینی­ای غذا در جلو پیامبر بود.

ص: 12

جرهد دست چپش را دراز کرد تا بخورد. حضرت فرمود: با دست راست بخور. گفت: دست راستم زخمی است. پیامبر بر دست او فوت کرد و دیگر احساس درد نکرد.

**[ترجمه]

**[ترجمه]خرائج: روایت شده که ابوهریره به رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم گفت: من احادیث بسیاری از شما شنیدم که فراموش می­کنم. فرمود: ردایت را پهن کن. گوید: پهن کردم و پیامبر دستش را در آن قرار داد سپس فرمود: آن را در آغوش بگیر و من گرفتم و پس از آن چیز زیادی فراموش نکردم.

ص: 13

**[ترجمه]

**[ترجمه]خرائج: روایت شده هنگامی که رسول خدا صلّی اللَّه علیه و آله مشرکان را فراخواند و آنان بر علیه آن حضرت همدیگر را یاری کردند، در درگاه خداوند دعا کرد که خداوند شهرهای آن­ها را خشک کند و فرمود: «خدایا! چند سال، مثل سال­های یوسف بر این­ها قرار ده، خداوندا بر قبیله مضر سخت بگیر». پس باران نبارید، درختان خشک شدند و میوه ها از بین رفت و احشام هلاک گشتند. در این هنگام، گروهی رفتند پیش کسری تا از او اجازه بگیرند و چارپایان خود را به زمینهای عراق ببرند. کسری نیز به علامت موافقت، تیری به آن­ها داد. (تا آن تیر را به عمّال او نشان دهند) وقتی در این ایّام بر قریش خیلی سخت گذشت، رسول خدا صلّی اللَّه علیه و آله دعا کرد تا خداوند برای آن­ها باران بفرستد.

مناقب: ابن عباس و مجاهد مانند این حدیث را روایت کرده­اند. - . مناقب آل ابی طالب 1 : 72 . در مناقب اینگونه آمده است که خباب بن ارت نزد پیامبر آمد و گفت: ای رسول خدا از درگاه پروردگارت دعا کن که ما را بر قبیله مضر یاری کند. فرمود: شما عجله می­کنید. سپس فرمود: خداوندا بر مضر سخت بگیر و چند سال مثل سال­های یوسف بر آن قرار ده. خداوند باران را از آنان قطع کرد تا جایی که درختان بمردند و میوه­ها از بین رفتند و زمین خشک شد و چهارپایان تلف شدند و و کرک و خون آمیحته و شپش برشته می­کردند. پس آنان به سوی پیامبر روی آوردند و دل پیامبر به حالشان سوخت و به درگاه خدا دعا کرد، پس بر آنان باران بارید و بر اهل مدینه بارانی بارید که ترس از غرق شدن و ویرانی خانه­ها بر آنان وارد شد. پس از این مساله به حضور پیامبر شکایت بردند. پیامبر فرمود: خداوند بر اطراف ما بباران نه بر ما. پس در اطراف مدینه فراوان باران بارید و شهر مدینه در فراخی باران همچون ...... بود. -

ص: 14

**[ترجمه]

**[ترجمه]خرائج: روایت شده در جنگ تبوک تشنگی، مردم را تحت فشار قرار داد، گفتند: یا رسول اللَّه! دعا می­کنی خدا ما را سیراب کند؟ فرمود: اگر از درگاه خدا دعا کنم سیراب می­شوم. گفتند: ای رسول خدا برای ما دعا کن تا خداوند ما را سیراب کند. حضرت دعا کرد و باران بارید و در صحرا، سیل جاری شد. قبیله ای در آنجا سکونت داشت لذا مردم گفتند: به خاطر ستاره ذراع و فلان ستاره بر ما باران نازل شد. پیامبر فرمود: «آیا آن­ها را نمی بینید؟». خالد گفت: اجازه می دهید گردنشان را بزنم؟ حضرت فرمود: «نه، آن­ها این گونه می گویند، در حالی که می دانند خدا باران را فرستاده است.»

ص: 15

**[ترجمه]

الرَّجُلُ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله اللَّهُمَّ أَخِسَّ سَهْمَهُ فَکَانَ یَمُرُّ بِالْجَارِیَةِ الْبِکْرِ وَ الْغُلَامِ فَیَدَعُهُ حَتَّی مَرَّ بِعَجُوزٍ فَقَالَ إِنِّی آخُذُ هَذِهِ فَإِنَّهَا أُمُّ حَیٍّ فَیُفَادُونَهَا مِنِّی بِمَا قَدَرُوا عَلَیْهِ فَقَالَ عَطِیَّةُ السَّعْدِیُّ عَجُوزٌ یَا رَسُولَ اللَّهِ سَیِّبَةٌ (1) بَتْرَاءُ مَا لَهَا أَحَدٌ فَلَمَّا رَأَی أَنَّهُ لَا یَعْرِضُهَا أَحَدٌ تَرَکَهَا.

وَ فِی حَدِیثِ جَابِرٍ أَنَّ امْرَأَةً مِنَ الْمُسْلِمِینَ قَالَتْ أُرِیدُ (2) مَا تُرِیدُ الْمُسْلِمَةُ فَقَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله عَلَیَّ بِزَوْجِهَا فَجِی ءَ بِهِ فَقَالَ لَهُ فِی ذَلِکَ ثُمَّ قَالَ لَهَا أَ تُبْغِضِینَهُ قَالَتْ نَعَمْ وَ الَّذِی أَکْرَمَکَ بِالْحَقِّ فَقَالَ أَدْنِیَا رَءُوسَکُمَا فَأَدْنَیَا فَوَضَعَ جَبْهَتَهَا عَلَی وَجْهِهِ ثُمَّ قَالَ اللَّهُمَّ أَلِّفْ بَیْنَهُمَا وَ حَبِّبْ أَحَدَهُمَا إِلَی صَاحِبِهِ ثُمَّ رَآهَا النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله تَحْمِلُ الْأَدَمَ عَلَی رَقَبَتِهَا وَ عَرَفَتْهُ فَرَمَتِ الْأَدَمَ ثُمَّ قَبَّلَتْ رِجْلَیْهِ فَقَالَ صلی الله علیه و آله کَیْفَ أَنْتِ وَ زَوْجَکِ فَقَالَتْ وَ الَّذِی أَکْرَمَکَ بِالْحَقِّ مَا فِی الزَّمَانِ أَحَدٌ أَحَبُّ إِلَیَّ مِنْهُ وَ کَانَ عِنْدَ خَدِیجَةَ امْرَأَةٌ عَمْیَاءُ فَقَالَ صلی الله علیه و آله لِتَکُونَنَّ عَیْنَاکِ صَحِیحَتَیْنِ فَصَحَّتَا فَقَالَتْ خَدِیجَةُ هَذَا دُعَاءٌ مُبَارَکٌ فَقَالَ وَ ما أَرْسَلْناکَ إِلَّا رَحْمَةً وَ دَعَا صلی الله علیه و آله لِقَیْصَرَ فَقَالَ ثَبَّتَ اللَّهُ مُلْکَهُ کَمَا کَانَ وَ دَعَا عَلَی کِسْرَی مَزَّقَ اللَّهُ مُلْکَهُ فَکَانَ کَمَا قَالَ.

جَعْفَرُ بْنُ نُسْطُورَ الرُّومِیُّ کُنْتُ مَعَ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فِی غَزْوَةِ تَبُوکَ فَسَقَطَ مِنْ یَدِهِ السَّوْطُ فَنَزَلْتُ عَنْ جَوَادِی فَرَفَعْتُهُ وَ دَفَعْتُهُ إِلَیْهِ فَنَظَرَ إِلَیَّ وَ قَالَ یَا جَعْفَرُ مَدَّ اللَّهُ فِی عُمُرِکَ مَدّاً فَعَاشَ ثَلَاثَمِائَةٍ وَ عِشْرِینَ سَنَةً وَ قَوْلُهُ لِلنَّابِغَةِ وَ قَدْ مَدَحَهُ لَا یَفْضُضِ اللَّهُ فَاکَ فَعَاشَ مِائَةً وَ ثَلَاثِینَ سَنَةً کُلَّمَا سَقَطَتْ لَهُ سِنٌّ نَبَتَتْ لَهُ أُخْرَی أَحْسَنُ مِنْهَا ذَکَرَهُ الْمُرْتَضَی فِی الْغُرَرِ.

وَ عَنْ مَیْمُونَةَ أَنَّ عَمْرَو بْنَ الْحَمِقِ سَقَی النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله لَبَناً فَقَالَ اللَّهُمَّ أَمْتِعْهُ بِشَبَابِهِ فَمَرَّتْ عَلَیْهِ ثَمَانُونَ سَنَةً لَمْ یَرَ شَعْرَةً بَیْضَاءَ وَ مَرَّ النَّبِیُّ بِعَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَعْفَرٍ وَ هُوَ یَصْنَعُ شَیْئاً مِنْ طِینٍ مِنْ لُعَبِ (3) الصِّبْیَانِ فَقَالَ

ص: 17

مَا تَصْنَعُ بِهَذَا قَالَ أَبِیعُهُ قَالَ مَا تَصْنَعُ بِثَمَنِهِ قَالَ أَشْتَرِی رُطَباً فَآکُلُهُ فَقَالَ لَهُ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله اللَّهُمَّ بَارِکْ لَهُ فِی صَفْقَةِ (1) یَمِینِهِ فَکَانَ یُقَالُ مَا اشْتَرَی شَیْئاً قَطُّ إِلَّا رَبِحَ فِیهِ فَصَارَ أَمْرُهُ إِلَی أَنْ یُمَثَّلَ بِهِ فَقَالُوا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ جَعْفَرٍ الْجَوَادُ وَ کَانَ أَهْلُ الْمَدِینَةِ یَتَدَایَنُونَ (2) بَعْضُهُمْ مِنْ بَعْضٍ إِلَی أَنْ یَأْتِیَ عَطَاءُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَعْفَرٍ.

أَبُو هُرَیْرَةَ أَتَیْتُ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله بِتُمَیْرَاتٍ فَقُلْتُ ادْعُ لِی بِالْبَرَکَةِ فِیهِنَّ فَدَعَا ثُمَّ قَالَ اجْعَلْهُنَّ فِی الْمِزْوَدِ قَالَ فَلَقَدْ حَمَلْتُ مِنْهَا کَذَا وَ کَذَا وَسْقاً (3) وَ قَوْلُهُ صلی الله علیه و آله فِی ابْنِ عَبَّاسٍ اللَّهُمَّ فَقِّهْهُ فِی الدِّینِ الْخَبَرَ فَخَرَجَ بَحْراً فِی الْعِلْمِ وَ حِبْراً لِلْأُمَّةِ.

فِی نُزْهَةِ الْأَبْصَارِ أَنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله قَالَ لِسَعْدٍ اللَّهُمَّ سَدِّدْ رَمْیَتَهُ وَ أَجِبْ دَعْوَتَهُ وَ ذَلِکَ أَنَّهُ کَانَ یَرْمِی فَیُقَالُ إِنَّهُ تَخَلَّفَ یَوْمَ الْقَادِسِیَّةِ عَنِ الْوَقْعَةِ لِفَتْرَةٍ عَرَضَتْ لَهُ فَقَالَ فِیهِ شَاعِرٌ:

أَ لَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ أَظْهَرَ دِینَهُ*** وَ سَعْدٌ بِبَابِ الْقَادِسِیَّةِ مُعْصَمٌ

رَجَعْنَا وَ قَدْ آمَتْ نِسَاءٌ کَثِیرَةٌ ***وَ نِسْوَةُ سَعْدٍ لَیْسَ فِیهِنَّ أَیِّمٌ

فَبَلَغَ ذَلِکَ سَعْداً فَقَالَ اللَّهُمَّ أَخْرِسْ لِسَانَهُ فَشَهِدَ حَرْباً فَأَصَابَتْهُ رَمْیَةٌ فَخَرِسَ مِنْ ذَلِکَ لِسَانُهُ وَ رَأَی سَعْدٌ رَجُلًا بِالْمَدِینَةِ رَاکِباً عَلَی بَعِیرٍ یَشْتِمُ عَلِیّاً علیه السلام فَقَالَ اللَّهُمَّ إِنْ کَانَ هَذَا الشَّیْخُ وَلِیّاً مِنْ أَوْلِیَائِکَ فَأَرِنَا قُدْرَتَکَ فِیهِ فَنَفَرَ بِهِ بَعِیرُهُ فَأَلْقَاهُ فَانْدَقَّتْ رَقَبَتُهُ وَ سَمِعَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله فِی مَسِیرِهِ إِلَی خَیْبَرَ- سَوْقَ (4) عَامِرِ بْنِ الْأَکْوَعِ بِقَوْلِهِ

ص: 18

لَاهُمَّ لَوْ لَا أَنْتَ مَا اهْتَدَیْنَا*** وَ لَا تَصَدَّقْنَا وَ لَا صَلَّیْنَا

فَقَالَ صلی الله علیه و آله بِرَحْمَةِ اللَّهِ (1) قَالَ رَجُلٌ وَجَبْتَ یَا رَسُولَ اللَّهِ لَوْ لَا أَمْتَعْتَنَا بِهِ وَ ذَلِکَ أَنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله مَا اسْتَغْفَرَ قَطُّ لِرَجُلٍ یَخُصُّهُ إِلَّا اسْتُشْهِدَ وَ کَانَ النَّاسُ یَحْفِرُونَ الْخَنْدَقَ وَ یُنْشِدُونَ سِوَی سَلْمَانَ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ فَقَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله اللَّهُمَّ أَطْلِقْ لِسَانَ سَلْمَانَ وَ لَوْ عَلَی بَیْتَیْنِ مِنَ الشِّعْرِ فَأَنْشَأَ سَلْمَانُ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ:

مَا لِی لِسَانٌ فَأَقُولَ شِعْراً*** أَسْأَلُ رَبِّی قُوَّةً وَ نَصْراً

عَلَی عَدُوِّی وَ عَدُوِّ الطُّهْرَا*** مُحَمَّدِ الْمُخْتَارِ حَازَ الْفَخْرَا

حَتَّی أَنَالَ فِی الْجِنَانِ قَصْراً*** مَعَ کُلِّ حَوْرَاءَ تُحَاکِی الْبَدْرَا

فَضَجَّ الْمُسْلِمُونَ وَ جَعَلَ کُلُّ قَبِیلَةٍ یَقُولُ سَلْمَانُ مِنَّا فَقَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله سَلْمَانُ مِنَّا أَهْلَ الْبَیْتِ (2).

**[ترجمه]مناقب: واقدی گوید: پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم نامه­ای برای قبیله بنی حارثه بن عمر نوشت و آنان را به اسلام دعوت کرد. آنان نامه پیامبر را گرفته و آن را شستند و به قسمت پایین دلوشان گره زدند. پس پیامبر فرمود: آنان را چه شده است، خداوند خردهای آنان را از بین ببرد. گوید: از آن پس آنان سخنان چرت و پرت و گفته و عقلشان را از دست داده و بی­خردانه زبان به سخن می­گشودند.

پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم از قریش ترسی به دلش آمد و وارد درخت اراک شد پس شتران رمیدند. ابوثروان به طرف پیامبر آمد و گفت: تو کیستی؟ فرمود: مردی هستم که با شترانت انس گرفته است. گفت: تو را دوست قریش می­بینم. فرمود: من محمد هستم. گفت: برخیز سوگند به خدا شتری که شما بر آن هستید دیگر سودی ندارد و به کار نیاد. پیامبر فرمود: «پروردگارا شقاوت و بقای او را طولانی بگردان». عبدالملک گوید: من او را دیدم که پیرمردی سالمند بود که آرزوی مرگ می­کرد اما نمی­مُرد. مردم به او می­گفتند: این به خاطر دعای پیامبر است.

هنگامی که پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم در باره اسیران هوازن صحبت کرد همه اسیرانشان را به آن­ها بازگردانیدند جز دو مرد، پیامبر فرمود: اختیار امر را به آنان بدهید. یکی از آن دو گفت: من هوازن را ترک می­کنم، و دیگری گفت: من ترک نمی­کنم. هنگامی که آن مرد پشت کرد

ص: 16

و خواست برود پیامبر فرمود: «پروردگارا سهم او را پست بگردان.» پس او بر کنیز باکره و جوان گذر می­کرد و او را وانهاده تا اینکه بر پیرزنی گذر کرد و گفت: من این را می­گیرم زیرا او مادر قبیله­ای است و با این کار تا آنجا که بتوانند در ازای او برای من فدیه می­دهند. عطیه سعدی گفت: ای رسول خدا پیرزن، وانهده شده و نازا (بی­نسل) است و کسی هم ندارد! و چون دید که کسی بر او وارد نمی­شود رهایش کرد.

در حدیث جابر آمده است: زنی از مسلمانان گفت: چیزی می­خواهم که زنان مسلمان دیگر می­خواهند. (مقصود او جِماع بود) پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: همسرش باید نزد من بیاید. همسرش را آوردند. پیامبر در آن موضوع با او صحبت کرد و به زن گفت: آیا از او کینه به دل داری (بیزاری)؟ گفت: آری، سوگند به کسی که تو را به حق بزرگ داشت. پیامبر فرمود: سرتان را جلو بیاورید. سرشان را نزدیک کرده و پیامبر پیشانی زن را بر پیشانی شوهرش نهاد سپس فرمود: «بار خدایا بین آن دو الفت و انس قرار ده و آن دو را برای یکدیگر محبوب و دوستدار قرار ده.» پس از آن پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم آن زن را دید که نان خورشی بر دوش داشت، و او را شناخت و نان خورش را بر زمین انداخت و بر پاهایش بوسه زد. پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: رابطه­ات با همسرت چگونه است؟

گفت: سوگند به خدایی که تو را به حق بزرگ داش در دنیا برایم محبوب­تر از او کسی نیست.

در نزد خدیجه زنی نابینا بود. پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: قطعا چشمانت بینا خواهند شد. پس سالم و بینا شد. خدیجه گفت: این دعای مبارکی است. پیامبر این آیه را قرائت کرد: « و ما أرسلناک الا رحمۀ.»

پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم برای قیصر (روم) دعا کرد و فرمود: خداوند ملک او را به همان صورتی که بود ثابت و پابرجا نگه­دارد.

و بر علیه کسری (پادشاه ایران) دعا کرد و او را نفرین کرد و فرمود: خداوند ملک و پادشاهی او را نابود کند و از هم بپاشد. و همانطوری شد که پیامبر فرموده بود.

جعفر بن نسطور رومی گوید: در غزوه تبوک در رکاب پیامبر بودم که تازیانه از دست ایشان افتاد. من از اسبم پیاده شده و تازیانه را برداشتم و به آن حضرت دادم. پیامبر به من نگریست و فرمود: ای جعفر خداوند عمر تو را دور و دراز گرداند. او سیصد و بیست سال عمر کرد.

پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم نابغه جعدی را مدح گفت و فرمود: «خداوند دهان تو را نبدد.» او صد و سی سال زیست و هر بار یکی از دندان­هایش می­افتاد دندان دیگری بهتر از آن می­روئید. مرتضی در غرر این روایت را نقل کرده است.

میمونه روایت کرده که عمرو بن حمق خزاعی به پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم شیر نوشانید. پس پیامبر فرمود: «خداوندا او را از جوانی­اش بهره­مند کن.» او از سن هشتاد سالگی گذشت و در سر او موئی سفید دیده نشد.

پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم بر عبدالله بن جعفر گذر کرد در حالی که او با گِل، اسباب­بازی کودکان

ص: 17

می­ساخت. فرمود: با این­ها چه کار می­کنی؟ گفت: آن را می­فروشم. فرمود: با پول آن چه کار می­کنی؟ گفت: خرمایی خریداری می­کنم و می­خورم. پیامبر به او گفت: «بارخدایا در معامله او برکت بینداز.» گفته می­شود: او هرگز چیزی نخرید مگر اینکه در آن سود کرد و کار به او گونه­ای شد که در این مساله ضرب المثل مردم شد و می­گفتند: عبدالله بن جعفر بخشنده. اهل مدینه تا پیش از اینکه بخشش عبدالله بن جعفر برسد، از همدیگر قرض و بدهی می­گرفتند.

ابوهریرۀ گوید: چند خرما را نزد پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم بردم و گفتم: برایم دعا کن که در این­ها برکت بیفتد. پیامبر دعا کرد و فرمود: آن­ها را در توشه­دان بگذار. گوید: من از توشه­دان چندین و چند وسق (شست صاع) خرما برداشتم.

پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم در باره ابن عباس فرمود: «پروردگارا او را در فهم بصیرانه دین موفّق بدار.» حدیث. او دریایی از علم، و عالِم بزرگی برای امت شد.

در نزهۀ الابصار آمده است: پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم به سعد گفت: «پروردگارا او را در تیراندازی و جهادش استواری و توانمندی بخش و دعای او را اجابت بنما.» و این بدین خاطر بود که او (در جنگ) تیراندازی می­کرد. گفته می­شود: او در روز نبرد قادسیه به خاطر کوتاهی و سستی که از او سر زد از جنگ بازماند. شاعری در باره او سرود:

آیا نمی­بینی که خداوند دینش را پیروز گردانید و سعد در دروازه قادسیه محفوظ ماند.

بازگشتیم در حالی که زنان بسیاری بیوه شدند و زنان سعد هیچکدام بیوه نشدند.

آن شعر به سعد رسید، پس گفت: خداوندا زبان او را بند آور. او در جنگ شرکت کرد و تیری به او اصابت کرده و زبانش در اثر آن بند آمد.

و سعد در مدینه مردی را دید که بر شتری سوار بود و علی علیه السلام را دشنام می­داد. پس گفت: پروردگارا اگر این پیرمرد یکی از اولیای توست قدرت خود را در باره او به ما نشان بده. پس شترش رمید و او را بر زمین زد و گردنش شکست.

پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم در راه رفتن به سوی خیر بود که صدای آواز (برای شتر) عامر بن اکوع را شنید که اینگونه می­سرود:

ص: 18

هیچ همّ و غمی نداشتیم اگر تو ما را هدایت نمی­کردی، و صدقه نمی­دادیم و نماز نمی­گزاردیم.

پیامبر فرمود: خداوند او را رحم کند. مردی گفت: ای رسول خدا آیا (رحمت را برایش) واجب کردی، کاش ما را از آن بهره­مند می­کردی و این بدان خاطر بود که پیامبر هرگز به صورت ویژه برای کسی استغفار نمی­کرد مگر اینکه به شهادت می­­رسید.

مردم، خندق حفر می­کردند و همه به جز سلمان رضی الله عنه شعر می­سرودند. پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: «خداوندا زبان سلمان را روان بگردان حتی اگر با دو بیت شعر باشد.» پس سلمان اینگونه سرود:

من زبانی ندارم که شعر بسرایم، و از خداوتد نیرو و نصرت می­طلبم،

بر دشمنانم و بر دشمنان پیامبر پاک، محمد برگزیده، که در افتخار گوی سبقت ربوده است.

تا اینکه در بهشت همراه با حوری­ای که شبیه ماه تابان باشد کاخی به دست آورم.

مسلمانان به هیاهو پرداختند و هر قبیله­ای می­گفت: سلمان از ماست. پس پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: سلمان از ما اهل بیت است. - . مناقب آل ابی طالب 1 : 72 - 75 -

**[ترجمه]

یَوْمَیْنِ فَلَمَّا طُبِخَ أَمَرَ أَلَّا یَأْکُلُوا إِلَّا بِسْمِ اللَّهِ وَ أَنْ لَا یَکْسِرُوا عِظَامَهُ ثُمَّ قَالَ إِنَّ أَبَا أَیُّوبَ رَجُلٌ فَقِیرٌ إِلَهِی أَنْتَ خَلَقْتَهَا وَ أَنْتَ أَفْنَیْتَهَا وَ إِنَّکَ قَادِرٌ عَلَی إِعَادَتِهَا فَأَحْیِهَا یَا حَیُّ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ فَأَحْیَاهُ اللَّهُ وَ جَعَلَ فِیهَا بَرَکَةً لِأَبِی أَیُّوبَ وَ شِفَاءَ الْمَرْضَی فِی لَبَنِهَا فَسَمَّاهَا أَهْلُ الْمَدِینَةِ الْمَبْعُوثَةَ وَ فِیهَا قَالَ عَبْدُ الرَّحْمَنِ بْنُ عَوْفٍ أَبْیَاتاً مِنْهَا:

أَ لَمْ یُبْصِرُوا شَاةَ ابْنِ زَیْدٍ (1) وَ حَالَهَا*** وَ فِی أَمْرِهَا لِلطَّالِبِینَ مَزِیدٌ

وَ قَدْ ذُبِحَتْ ثُمَّ اسْتَجَرَّ (2) إِهَابُهَا*** وَ فَصَّلَهَا فِیمَا هُنَاکَ یَزِیدُ

وَ أَنْضَجَ مِنْهَا اللَّحْمَ وَ الْعَظْمَ وَ الْکُلَی*** فَهَلْهَلَهُ بِالنَّارِ وَ هُوَ هَرِیدٌ

فَأَحْیَا لَهُ ذُو الْعَرْشِ وَ اللَّهُ قَادِرٌ*** فَعَادَتْ بِحَالِ مَا یَشَاءُ یَعُودُ

وَ فِی خَبَرٍ عَنْ سَلْمَانَ أَنَّهُ لَمَّا نَزَلَ صلی الله علیه و آله دَارَ أَبِی أَیُّوبَ لَمْ یَکُنْ لَهُ سِوَی جَدْیٍ وَ صَاعٍ مِنْ شَعِیرٍ فَذَبَحَ لَهُ الْجَدْیَ وَ شَوَاهُ وَ طَحَنَ الشَّعِیرَ وَ عَجَنَهُ وَ خَبَزَهُ وَ قَدَّمَ بَیْنَ یَدَیِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فَأَمَرَ بِأَنْ یُنَادِیَ أَلَا مَنْ أَرَادَ الزَّادَ فَلْیَأْتِ إِلَی دَارِ أَبِی أَیُّوبَ فَجَعَلَ أَبُو أَیُّوبَ یُنَادِی وَ النَّاسُ یُهْرَعُونَ کَالسَّیْلِ حَتَّی امْتَلَأَتِ الدَّارُ فَأَکَلَ النَّاسُ بِأَجْمَعِهِمْ وَ الطَّعَامُ لَمْ یَتَغَیَّرْ فَقَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله اجْمَعُوا الْعِظَامَ فَجَمَعُوهَا فَوَضَعَهَا فِی إِهَابِهَا ثُمَّ قَالَ قُومِی بِإِذْنِ اللَّهِ تَعَالَی فَقَامَ الْجَدْیُ فَضَجَّ النَّاسُ بِالشَّهَادَتَیْنِ (3).

**[ترجمه]مناقب آل ابی طالب: در حدیثی از امام صادق علیه السلام روایت شده که در نزد رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم در باره قوّت گوشت سخن به میان آمد. آن حضرت فرمود: از فلان وقت مزه گوشت را نچشیده­ام. شخص تهیدستی بزغاله­ای را که داشت به نزد پیامبر نزدیک کرد و آن را کباب کرد و به خدمت پیامبر آورد. پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: آن را بخورید و استخوانش را نشکنید. چون از خوردن فارغ شدند به آن اشاره کرد و فرمود: به اذن خدا برخیز.

پس بزغاله را زنده کرد و بزغاله به همان صورتی که آورده شد، در نزد صاحبش راه می­رفت.

ابو ایوب در عروسی فاطمه علیها السلام گوسفندی را نزد رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم آورد. جبرئیل آن حضرت را از ذبح آن نهی کرد. این امر برر ابو ایوب گران آمد. پس پیامبر به یزید بن جبیر انصاری دستور داد و او پس از دو روز آن را ذبح کرد.

ص: 19

هنگامی که طبخ شددستور داد جز با نام خدا از آن نخورند و استخوان­هایش را نشکنند. سپس فرمود: «ابو ایوب مردی فقیر است، پروردگارا تو این گوسفند را آفریدی و تو آن را نابود می­کنی و تو بر باز آفرینی آن توانایی، پس آن را زنده کن ای زنده و پاینده­ای که هیچ معبودی جز تو نیست.» پس خداوند آن گوسفند را زنده کرد و در آن برکتی برای ابو ایوب افکند. و شفای بیماران در شیر آن بود. اهل مدینه آن را مبعوثه می­نامیدند. عبدالرحمن بن عوف چند بیتی را در باره آن سروده است:

آیا گوسفند پسر زید را و وضعیت آن را ندیدند، حال آنکه در باره آن برای طالبان علم چیزهای زیادی است.

آن گوسفند ذبح شد سپس پوستش کنده شد. و یزید در آنجا او را تکه تکه کرد.

و گوشت و استخوان و کلیه آن را پخت و آن را با آتش آن را گرم کرد و گوشت از هم پاشید.

پس خداوند صاحب عرش آن را برای او زنده کرد و خداوند توانا است. پس به همان صورتی که او می­خواست تبدیل شود، بازگشت.

در خبری از سلمان آمده که او زمانی که وارد خانه ابو ایوب شد، او چیزی جز بزغاله­ای و یک صاع جو نداشت. پس بزغاله را برای او ذبح کرد و سر برید و جو را آرد کرد و به صورت خمیر در آورد و آن را پخت. و آن را جلوی پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم نهاد. پس پیامبر دستور داد ندا کنند: هر کس توشه و غذا می­خواهد به خانه ابو ایوب بیاید. ابوایوب شروع به ندا کردن کرد، و مردم همچون سیل شتافتند تا اینکه خانه پر شد. همه مردم خوردند و غذا تغییری نکرد. پس پیامبر فرمود: استخوان­ها را جمع کنید. استخوان­ها را جمع کردند و پیامبر آن را در پوست گوسفند گذاشت. سپس فرمود: به اذن خداوند متعال برخیز. بزغاله برخاست و صدای شهادتین­گوئی مردم بلند شد. - . مناقب آل ابی طالب 1 : 114 -

**[ترجمه]

یَا رَسُولَ اللَّهِ اسْتَسْقَیْتَ لَنَا فَلَمْ نُسْقَ ثُمَّ اسْتَسْقَیْتَ لَنَا فَسُقِینَا قَالَ إِنِّی دَعَوْتُ وَ لَیْسَ لِی فِی ذَلِکَ نِیَّةٌ ثُمَّ دَعَوْتُ وَ لِی فِی ذَلِکَ نِیَّةٌ (1).

**[ترجمه]کافی: چون رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم برای طلب باران دعا کرد و آن قدر برای مردم بارید که گفتند: غرق می شویم و رسول خدا با دست اشاره کرد و آن را باز گردانید، فرمود: در گرد ما باشد و بر سر ما نباشد، فرمود: پس ابرها متفرّق شدند، عرض کردند:

ص: 20

یا رسول اللَّه! یک بار برای ما طلب باران کردی و باران بر ما نبارید و سپس طلب باران کردی و باران بر یا ما بارید؟ فرمود: راستی من دعا کردم و دل با آن نداشتم و سپس که دعا کردم از روی نیّت دل بود. - . اصول کافی 2 : 474 -

**[ترجمه]

وَ تِلْکَ السَّاعَةَ حَتَّی إِذَا کَانَتْ تِلْکَ السَّاعَةُ أَهَاجَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ رِیحاً فَأَثَارَتْ سَحَاباً وَ جَلَّلَتِ السَّمَاءَ وَ أَرْخَتْ عَزَالِیَهَا فَجَاءَ أُولَئِکَ النَّفَرُ بِأَعْیَانِهِمْ إِلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فَقَالُوا یَا رَسُولَ اللَّهِ ادْعُ اللَّهَ لَنَا أَنْ یَکُفَّ السَّمَاءَ عَنَّا فَإِنَّا قَدْ کِدْنَا أَنْ نُغْرَقَ فَاجْتَمَعَ النَّاسُ وَ دَعَا النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله وَ أَمَرَ النَّاسَ أَنْ یُؤَمِّنُوا عَلَی دُعَائِهِ فَقَالَ لَهُ رَجُلٌ مِنَ النَّاسِ یَا رَسُولَ اللَّهِ أَسْمِعْنَا فَإِنَّ کُلَّ مَا تَقُولُ لَیْسَ نَسْمَعُ فَقَالَ قُولُوا اللَّهُمَّ حَوَالَیْنَا وَ لَا عَلَیْنَا اللَّهُمَّ صُبَّهَا فِی بُطُونِ الْأَوْدِیَةِ وَ فِی نَبَاتِ الشَّجَرِ (1) وَ حَیْثُ یَرْعَی أَهْلُ الْوَبَرِ اللَّهُمَّ اجْعَلْهَا رَحْمَةً وَ لَا تَجْعَلْهَا عَذَاباً (2).

ما، الأمالی للشیخ الطوسی الحسین بن عبد الله (3) بن إبراهیم عن التلعکبری عن محمد بن همام بن سهل (4) عن الحمیری عن الطیالسی عن رزیق (5) بن الزبیر الخلقانی عنه علیه السلام مثله (6).

**[ترجمه]کافی: ابو العباس رزیق از امام صادق علیه السّلام روایت می کند که فرمود: گروهی نزد پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله و سلّم آمدند و عرض کردند: ای رسول خدا! سرزمین ما چند سال است که به خشکسالی گرفتار شده است. خدای تبارک و تعالی را بخوان تا برای ما بارانی فرو فرستد. پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله و سلّم دستور داد منبری در بیرون شهر بنهند. منبر به بیرون از شهر آورده شد و مردم اجتماع کردند. پیامبر بر منبر رفت و دعا کرد و به مردم دستور داد که آمین بگویند. طولی نکشید که جبرئیل نازل شد و عرض کرد: ای محمد! به مردم بگوی که خدای تو بدان­ها وعده کرده است که در فلان روز و فلان ساعت بر ایشان باران فرو خواهد فرستاد. مردم به انتظار آن روز و ساعت روز شماری می کردند

ص: 21

تا چون ساعت مقرر فرا رسید خداوند عزّ و جلّ بادی فرستاد که ابرها را در هم ریخت و آسمان را پوشانید و دهنه خود را رها کرد، [کنایه از شدت باران است]. همان افراد خدمت پیامبر رسیدند و عرض کردند: ای پیامبر! از خدا بخواه تا جلوی باران را بگیرد که ما نزدیک است غرق شویم. همه مردم گرد آمدند. پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله و سلّم دوباره دست به دعا برداشت و به مردم نیز فرمان داد آمین بگویند. مردی از میان جمعیّت گفت: ای رسول خدا! دعا را بلند بخوان تا ما هم بشنویم، زیرا همه دعایی را که تو می خوانی ما نمی شنویم. پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله و سلّم فرمود: بگویید: خدایا! بر پیرامون ما ببارد نه بر ما. خدایا! این باران را بر دل صحرا بریزان و در پای درخت­ها و چراگاه­هایی که گله داران رمه های خود را می چرانند. خدایا! آن را رحمت قرار ده و عذابش قرار مده. - . روضه الکافی : 217 - 218 -

مجالس شیخ: زریق بن زبیر خلقانی از امام صادق علیه السلام همین حدیث را روایت کرده است. - . مجالس شیخ : 76 -

**[ترجمه]

قَابِلًا هَدِیَّةً مِنْ مُشْرِکٍ لَقَبِلْتُهَا (1) قَالَ فَإِنَّهُ یَسْتَشْفِیکَ مِنْ عِلَّةٍ أَصَابَتْهُ فِی بَطْنِهِ (2) فَأَخَذَ حَثْوَةً مِنَ الْأَرْضِ فَتَفَلَ عَلَیْهَا ثُمَّ أَعْطَاهُ وَ قَالَ دُفْهَا بِمَاءٍ ثُمَّ أَسْقِهِ إِیَّاهُ فَأَخَذَهَا مُتَعَجِّباً یَرَی أَنَّهُ قَدِ اسْتَهَزَأَ بِهِ فَأَتَاهُ فَشَرِبَهَا وَ أُطْلِقَ مِنْ مَرَضِهِ کَأَنَّمَا أُنْشِطَ مِنْ عِقَالٍ (3).

**[ترجمه]مناقب، خرائج، اعلام الوری: ابو براء ملاعب الاسنة به مرض استسقاء گرفتار بود. وی لبید بن ربیعه را خدمت حضرت رسول صلی اللَّه علیه و آله فرستاد، و مقداری اشیاء نفیسه و دو عدد اسب هم به عنوان هدیه برای آن روانه کرد. هنگامی که لبید با این هدایا خدمت پیغمبر رسید، و آن­ها را عرضه داشت، حضرت فرمود: من هدایای مشرکین را قبول نمی کنم. لبید عرض کرد: من تا کنون ندیده ام مردی از طایفه مضر هدیه ابو براء را نپذیرد، حضرت فرمود: من اگر

ص: 22

از مشرکین هدیه قبول می کردم، اینک هدیه ابو براء را نیز می پذیرفتم، لبید عرض کرد: او از بیماری که در شکمش گرفتار آن شده از شما شفاعت می­طلبد. در این هنگام حضرت رسول مقداری خاک از زمین برداشت، پس از این آب دهان خود را بر وی افکند و به لبید داد، فرمود: این خاک را با آب ممزوج کنید و بدهید ابو براء بخورد، لبید خاک را با حالت تعجب از آن حضرت گرفت و گمان کرد حضرت او را مسخره می کند. لبید این خاک را برای ابو براء برد و او به دستور پیامبر عمل کرد و از مرضش نجات پیدا نمود گویی از بند آزاد شده بود.

**[ترجمه]

رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ هُمْ یَوْمَئِذٍ أَرْبَعَةُ آلَافِ رَجُلٍ فَدَعَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله بِأَکْثَرَ (1) دُعَاءً مَا سَمِعْتُهُ قَطُّ ثُمَّ أَدْخَلَ یَدَهُ فِی الطَّعَامِ ثُمَّ قَالَ لِلْقَوْمِ لَا یُبَادِرَنَّ أَحَدُکُمْ صَاحِبَهُ وَ لَا یَأْخُذَنَّ أَحَدُکُمْ حَتَّی یَذْکُرَ اسْمَ اللَّهِ فَقَامَتْ أَوَّلُ رِفْقَةٍ فَقَالَ اذْکُرُوا اسْمَ اللَّهِ ثُمَّ خُذُوا فَأَخَذُوا فَمَلَئُوا کُلَّ وِعَاءٍ وَ کُلَّ شَیْ ءٍ ثُمَّ قَامَ النَّاسُ فَأَخَذُوا (2) کُلَّ وِعَاءٍ وَ کُلَّ شَیْ ءٍ ثُمَّ بَقِیَ طَعَامٌ کَثِیرٌ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذِی نَفْسِی بِیَدِهِ لَا یَقُولُهَا (3) أَحَدٌ إِلَّا حَرَّمَهُ اللَّهُ عَلَی النَّارِ (4).

قب، المناقب لابن شهرآشوب أبو هریرة و أبو سعید و واثلة بن الأسقع و عبد الله بن عاصم و بلال و عمر بن الخطاب مثله (5).

**[ترجمه]امالی ابن شیخ: عاصم بن عبد الرحمن بن ابی عمرۀ از پدرش روایت کرده که گوید: ما در نبرد با رومیان بودیم که مردم گرسنه شدند. پس انصار به نزد رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم آمدند و از آن حضرت در باره ذبح شتر اجازه خواستند. پیامبر کسی را به دنبال عمر بن خطاب فرستاد و به او گفت: نظرت چیست انصار به نزد من آمدند و از من در باره ذبح شتر اجازه می­خواهند؟ گفت: ای پیامبر خدا چگونه ممکن است ما فردا که با دشمن رویاروی می­شویم گرسنه باشیم؟ سپس گفت: نظر شما جیست؟ فرمود: به نزد اباطلحه برود و بگو با تصمیم تو در میان مردم ندا کند که: هر کس غذایی دارد بیاورد و سفره­های چرمین پهن شدند. و شخص حتی یک مدّ یا نصف مدّ غذا می­آورد. پس به همه غذایی که آوردند نگاه کردم و گفتم: بیست و هفت صاع؟! یا بیست و هشت صاع؟! بیشتر از سی صاع نبود. و مردم در آن روز

ص: 23

در نزد رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم گرد آمدند و آنان در آن روز چهار هزار نفر بودند. پس پیامبر دعایی بسیار کرد که تا هرگز ندیده بودم اینگونه دعا کند. سپس دستش را در غذا فرود برد و به مردم فرمود: کسی در غذا خوردن بر دوستش پیشی نگیرد و کسی چیزی برندارد مگر اینکه اسم خدا را ذکر کند. گروه اول جلو آمدند. پیامبر فرمود: اسم خدا را ذکر کنید، سپس بردارید. آنان غذا برداشتند و کاسه­ها و هر چیزی که داشتند پُر کردند. سپس مردم برخاسته و غذا برگرفتند و کاسه­ها و هر چیزی که داشتند پُر کردند. سپس غذایی بسیار باقی ماند و رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: اشهد ان لا اله الا الله و اشهد انّ محمدا عبده و رسوله، سوگند به کسی که جانم در دست اوست هر کس این عبارت را بر زبان آورد خداوند آتش را بر او حرام می­کند.

مناقب: ابوهریرۀ و ابوسعید و واثلۀ بن اسقع و عبدالله بن عاصم و بلال و عمر بن خطاب همین حدیث را روایت کرده­اند. - . مناقب آل ابی طالب 1 : 89 -

**[ترجمه]

أَنْتَ مَا عِنْدَنَا (1) قَالَ نَعَمْ قَالَتْ فَهُوَ أَعْلَمُ بِمَا أَتَی قَالَ جَابِرٌ فَدَخَلَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَنَظَرَ فِی الْقِدْرِ ثُمَّ قَالَ اغْرِفِی وَ أَبْقِی ثُمَّ نَظَرَ فِی التَّنُّورِ ثُمَّ قَالَ أَخْرِجِی وَ أَبْقِی ثُمَّ دَعَا بِصَحْفَةٍ فَثَرَدَ فِیهَا وَ غَرَفَ فَقَالَ یَا جَابِرُ أَدْخِلْ عَلَیَّ عَشَرَةً عَشَرَةً فَأَدْخَلْتُ عَشَرَةً فَأَکَلُوا حَتَّی نَهِلُوا وَ مَا یُرَی فِی الْقَصْعَةِ إِلَّا آثَارُ أَصَابِعِهِمْ ثُمَّ قَالَ یَا جَابِرُ عَلَیَّ بِالذِّرَاعِ فَأَتَیْتُهُ بِالذِّرَاعِ فَأَکَلُوهُ ثُمَّ قَالَ أَدْخِلْ عَشَرَةً فَأَدْخَلْتُهُمْ حَتَّی أَکَلُوا وَ نَهِلُوا وَ مَا یُرَی فِی الْقَصْعَةِ إِلَّا آثَارُ أَصَابِعِهِمْ ثُمَّ قَالَ عَلَیَّ بِالذِّرَاعِ فَأَکَلُوا وَ خَرَجُوا ثُمَّ قَالَ أَدْخِلْ عَلَیَّ عَشَرَةً فَأَدْخَلْتُهُمْ (2) فَأَکَلُوا حَتَّی نَهِلُوا وَ مَا یُرَی فِی الْقَصْعَةِ إِلَّا آثَارُ أَصَابِعِهِمْ ثُمَّ قَالَ یَا جَابِرُ عَلَیَّ بِالذِّرَاعِ فَأَتَیْتُهُ فَقُلْتُ یَا رَسُولَ اللَّهِ کَمْ لِلشَّاةِ مِنَ الذِّرَاعِ قَالَ ذِرَاعَانِ فَقُلْتُ وَ الَّذِی بَعَثَکَ بِالْحَقِّ لَقَدْ آتَیْتُکَ بِثَلَاثَةٍ فَقَالَ أَمَا لَوْ سَکَتَّ یَا جَابِرُ لَأَکَلَ النَّاسُ کُلُّهُمْ مِنَ الذِّرَاعِ قَالَ جَابِرٌ فَأَقْبَلْتُ أُدْخِلُ عَشَرَةً عَشَرَةً فَیَأْکُلُونَ حَتَّی أَکَلُوا کُلُّهُمْ وَ بَقِیَ وَ اللَّهِ لَنَا مِنْ ذَلِکَ الطَّعَامِ مَا عِشْنَا بِهِ أَیَّاماً (3).

**[ترجمه]تفسیر قمی: جابر می گوید: چون مشاهده نمودم که پیامبر صلی الله علیه و آله سنگی را بر روی شکم خود قرار داده بود، دانستم که حضرت، گرسنه است. پس به حضرت عرض کردم: ای رسول خدا! آیا میل به غذا دارید؟ حضرت پاسخ داد: ای جابر، چه غذایی نزد تو است؟ جابر می گوید: پاسخ دادم: یک بز ماده و یک صاع (پیمانه) گندم دارم. حضرت فرمود: پس برو و آن غذایی که داری را درست کن. جابر می گوید: نزد همسرم رفته و به او امر کردم که گندم را آرد کند و خود، آن بز را ذبح کرده و پوست کندم و به همسر خود امر کردم که با آن آرد، نان بپزد و آن بز را پخته و بریان کند. چون از این امور فارغ گشتم، نزد رسول خدا صلی الله علیه و آله آمدم و عرض کردم: ای رسول خدا! پدر و مادرم فدای شما باد! غذا آماده است. پس با هر که دوست دارید به خانه ما بیایید. پیامبر صلی الله علیه و آله برخاست و به کنار خندق رفته و سپس فرمود: ای جماعت مهاجرین و انصار! دعوت جابر را پاسخ گویید و بیایید به منزل او برویم. جابر می گوید: هفتصد مرد درون خندق بودند و همگی از خندق بیرون آمدند، سپس پیامبر از کنار هر یک از مهاجرین و انصار که می گذشت به آنان می فرمود: دعوت جابر را پاسخ گویید. جابر می گوید: به خانه رفتم و به همسرم گفتم: به خدا قسم، محمد رسول الله صلی الله علیه و آله، شمار زیادی را دعوت کرده است و غذایی که نزد تو موجود است، جوابگوی این همه میهمان نیست. همسرم گفت: آیا پیامبر صلی الله علیه و آله را از مقدار غذایی که نزد ما است، آگاه نساختی؟

ص: 24

جابر می گوید: پاسخ دادم: آری. همسرم گفت: پیامبر صلی الله علیه و آله داناتر است نسبت به تعداد مهمانان هایی که دعوت کرده است. جابر می گوید: رسول خدا صلی الله علیه و آله وارد خانه شد و نگاهی به دیگ انداخت و سپس فرمود: غذا را بکش و باقی بگذار. سپس به تنور نگاهی کرد و سپس فرمود: نان بیرون بده و باقی بگذار. سپس ظرفی خواست و نان را در آن ترید کرد و از آن آبگوشت کشید و فرمود: ای جابر! ده تن از میهمانان را نزد من بیاور. جابر می گوید: ده تن را نزد حضرت بردم و آنها از آن آبگوشت خوردند تا این که سیر سیر شدند و در کاسه آنان جز آثار انگشتشان چیز دیگری مشاهده نمی شد. سپس پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: ای جابر! یک دست بز را برایم بیاور. جابر می گوید: آن را نزد حضرت آوردم و آن ده تن از آن خوردند. سپس حضرت فرمود: ده تن از میهمانان را نزد من بیاور. جابر می گوید: ده تن را نزد حضرت بردم و آنها از آن آبگوشت خوردند تا این که سیر سیر شدند و در کاسه آنان جز آثار انگشتشان چیز دیگری مشاهده نمی شد. سپس پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: یک دست بز را برایم بیاور. و آن ده تن از آن خوردند و رفتند. سپس حضرت فرمود: ده تن دیگر را نزد من بیاور. جابر می گوید: ده تن را نزد حضرت بردم و از آن آبگوشت خوردند تا سیر سیر شدند و در کاسه آنان جز آثار انگشتشان چیز دیگری مشاهده نمی شد. سپس حضرت فرمود: ای جابر! یک دست بز را برایم بیاور. جابر می گوید: آن را آوردم و به حضرت عرض کردم: ای رسول خدا!، یک بز چند دست دارد؟ رسول خدا صلی الله علیه و آله پاسخ داد: دو دست. جابر می گوید: عرض کردم: سوگند به کسی که تو را به حق، به پیامبری مبعوث کرد، سه دست برایتان آوردم. پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: ای جابر! اگر خاموش می ماندی، تمام این میهمانان می توانستند از دست آن بز بخورند. سپس فرمود: ای جابر! ده تن را نزد من بیاور. جابر می گوید: آن میهمان ها را ده تا ده تا نزد حضرت می آوردم و آنها می خوردند تا آن که همه از آن آبگوشت خوردند و به خداوند سوگند! برای خود ما نیز از آن غذا به مقداری ماند که غذای چند روز ما را تأمین نمود. - . تفسیر قمی : 518 - 519 -

**[ترجمه]

**[ترجمه]قصص الانبیاء: علی علیه السلام فرمود: در یکی از جنگ­ها با پیامبر صلّی اللَّه علیه و آله و سلم بیرون رفتیم و مردم تشنه شدند و در منزل میان راه هم آب نبود، ولی در یکی از مشک­ها آب کمی وجود داشت. حضرت انگشتانش را در آن گذاشت و آب از آن جوشید تا اینکه مردم خوردند و شتران و اسبانشان را سیراب کردند و ذخیره نمودند، در حالی که در لشکر، دوازده هزار شتر و دوازده هزار اسب و تعداد لشکریان، سی هزار تن بود. - . قصص الانبیاء : نسخه خطی -

خرائج: به صورت مرسل همین حدیث را روایت کرده و گفته است این ماجرا در غزوه تبوک روی داد.

ص: 25

**[ترجمه]

**[ترجمه]اعلام الوری، خرائج: روایت شده که اصحاب پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم در روز جنگ احزاب، به خاطر تمام شدن زاد و توشه، سختی و مشقّت زیادی متحمل شدند. در این هنگام یکی از یاران آن حضرت غذای مختصری که برای یک و یا دو نفر بیشتر نبود حاضر کرد و پیامبر را دعوت کرد و هزاران تن با آن حضرت آمدند. پیامبر وارد شد و فرمود: پارچه ای روی ظرف غذا بیندازید. آنان ظرف غذا را پوشاندند. سپس پیامبر دعا برکت در غذا کرد. پس همگی خوردند و سیر شدند و غذا به همان مقدار اول ماند. - . اعلام الوری : 17 چاپ اول و 36 چاپ دوم. -

ص: 26

**[ترجمه]

**[ترجمه]خرائج: روایت شده که در یکی از سفرهای پیامبر، همراهان به نزد ایشان گلایه کردند که اصلا آب نداریم و نزدیک است هلاک شویم. حضرت فرمود: این گونه نیست، خدا با ماست و من به او توکل می کنم و او پناه من است. سپس ظرفی خواست که در آن آب باشد. اما در مشک آب جز باقی مانده آبی که حتی یک نفر را سیراب نمی کرد چیزی نیافتند. حضرت دستش را داخل مشک گذاشت، آب از انگشتان آن حضرت جاری شد. مردم را صدا کردند پس سیراب شدند و آب طلبیدند و نوشیدند تا بار اول سیراب شده و برای بار دوم نیز سیراب شدند در حالی که چند هزار نفر بودند. رسول خدا فرمود: گواهی می­دهم که من به حق فرستاده خدا هستم.

ص: 27

**[ترجمه]

بِتَمْرِهَا (1) وَ تُرْجَی بَرَکَاتُهَا وَ أَعْطَاهُ تِبْرَةً مِنْ ذَهَبٍ کَبَیْضَةِ الدِّیکِ فَقَالَ اذْهَبْ بِهَا وَ أَوْفِ (2) مِنْهَا أَصْحَابَ الدُّیُونِ فَقَالَ مُتَعَجِّباً (3) مُسْتَقِلًّا لَهَا وَ أَیْنَ تَقَعُ هَذِهِ مِمَّا عَلَیَّ فَأَدَارَهَا عَلَی لِسَانِهِ ثُمَّ أَعْطَاهَا إِیَّاهُ وَ قَدْ کَانَتْ فِی هَیْئَتِهَا الْأُولَی وَ وَزْنُهَا لَا یَفِی بِرُبُعِ حَقِّهِمْ فَذَهَبَ بِهَا فَأَوْفَی الْقَوْمُ مِنْهَا حُقُوقَهُمْ (4).

**[ترجمه]خرائج: روایت شده که سلمان خدمت پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم آمد و گفت که با صاحبانش بر این مقدار نشای درخت خرما که همه اش باردار باشند، مکاتبه کرده است. در حالی که عادتا بارداری خرما را کسی نمی تواند ضمانت کند مگر اینکه تأیید الهی به پیامبر علم داشته باشند. حضرت به سلمان دستور داد که این را ضمانت کند. و نشاها را جمع کرد و آنگاه با دست خود آن­ها را کاشت و همه سبز شدند و حتی یکی از آن بر زمین نیفتاد و به عنوان معجزه ای باقی ماندند.

ص: 28

و مردم از میوه آن­ها استفاده می کردند. و به برکت آن­ها امیدوار می شدند. سپس پیامبر اکرم یک قطعه طلا مانند تخم خروس به سلمان داد و فرمود: برو و با آن بقیه قرض صاحبانت را ادا کن. سلمان با تعجب گفت: این کجای قرض­های مرا ادا می کند؟ پس پیامبر طلا را بر زبان خود چرخاند و به او داد. آن مقدار طلا در حالت ابتدای آن و در وزن آن او به یک چهارم از قرض­های او هم نمی رسید، ولی با آن توانست همه قرض­های خود را بپردازد. - . خرائج : 183 -

**[ترجمه]

حَتَّی قَعَدَ عَلَی مِیَاهِهَا وَ هِیَ قَلِیلَةٌ قَالَ فَإِمَّا بَصَقَ فِیهَا وَ إِمَّا دَعَا فَمَا نَزِفَتْ بَعْدُ (1).

**[ترجمه]خرائج: ایاس بن سلمه از پدرش روایت می کند که: من جوان نورسی بودم. اهل و عیالم را به امان خدا رها کردم و با پیامبر صلّی اللَّه علیه و آله به حدیبیه رفتیم.

ص: 29

وقتی آنجا رسیدیم پیامبر بالای آبی نشست که خیلی کم بود. گوید: یا از آب دهانش در آن ریخت یا دعا کرد، در این هنگام آب زیاد شد و هر چه استفاده کردیم تمام نشد.

**[ترجمه]

فَدَعَوْتَهُ فَخَرَجْتُ وَ هُوَ مُضْطَجِعٌ (1) یَقُولُ أَعُوذُ بِاللَّهِ مِنَ الْجُوعِ ضَجِیعاً فَقُلْتُ یَا رَسُولَ اللَّهِ عِنْدَنَا طَعَامٌ فَاتَّکَأَ عَلَیَّ وَ مَضَیْنَا نَحْوَ فَاطِمَةَ علیها السلام فَلَمَّا دَخَلْنَا قَالَ هَلُمِّی طَعَامَکِ یَا فَاطِمَةُ فَقَدَّمَتْ إِلَیْهِ الْبُرْمَةَ وَ الْقُرْصَ فَغَطَّی الْقُرْصَ وَ قَالَ اللَّهُمَّ بَارِکْ لَنَا فِی طَعَامِنَا ثُمَّ قَالَ اغْرِفِی لِعَائِشَةَ فَغَرَفَتْ ثُمَّ قَالَ اغْرِفِی لِأُمِّ سَلَمَةَ فَمَا زَالَتْ تَغْرِفُ حَتَّی وَجَّهَتْ إِلَی النِّسَاءِ التِّسْعِ بِقُرْصَةٍ قُرْصَةٍ وَ مَرَقٍ ثُمَّ قَالَ اغْرِفِی لِأَبِیکِ وَ بَعْلِکِ ثُمَّ قَالَ اغْرِفِی وَ أَهْدِی لِجِیرَانِکِ فَفَعَلَتْ وَ بَقِیَ عِنْدَهُمْ مَا یَأْکُلُونَ أَیَّاماً.

**[ترجمه]خرائج: علی علیه السّلام فرمود: روزی به بازار رفتم، یک درهم گوشت و یک درهم ذرت خریدم و به خانه آوردم. فاطمه علیها السلام مشغول پختن آن شد. وقتی آماده نمود، فرمود: ای کاش! می رفتی پدرم را دعوت می کردی.

ص: 30

من رفتم و دیدم حضرت رسول، خوابیده و می گوید: «از گرسنگی در حال خواب، به خدا پناه می برم». گفتم: «یا رسول اللَّه! نزد ما غذایی هست». پس دستش را به من داد و آمدیم و چون به خانه رسیدیم، به فاطمه علیها السلام فرمود: غذا را بیاور. فاطمه نیز غذا را در دیگی گذاشت و خدمت پیامبر آورد. حضرت پارچه ای را روی غذا کشید و فرمود: «خدایا! غذای ما را برکت ده». سپس فرمود: یک پیمانه به عایشه بده. حضرت فاطمه یک پیمانه برای او فرستاد. بعد فرمود: «یک پیمانه به ام سلمه بده». برای او نیز فرستاد. تا اینکه به هر یک از نه همسرش یک سهم فرستاد. پس از آن فرمود: «برای پدر و شوهرت نیز غذا بیاور. و خودت نیز بخور و به همسایه هایت نیز بفرست». فاطمه سلام اللَّه علیها به گفته پیامبر عمل کرد ولی غذا همان گونه باقی ماند به نحوی که چند روز از آن خوردیم.

**[ترجمه]

فَقُلْتُ عَلَی حَالِهِ فَقَالَ لِمَنْ هَذَا (1) قُلْتُ لِفُلَانٍ الْیَهُودِیِّ قَالَ مَتَی حِینُهُ قُلْتُ وَقْتُ جَفَافِ التَّمْرِ قَالَ إِذَا جَفَّ التَّمْرُ فَلَا تُحْدِثْ فِیهِ حَتَّی تُعْلِمَنِی وَ اجْعَلْ کُلَّ صِنْفٍ مِنَ التَّمْرِ عَلَی حِدَةٍ (2) فَفَعَلْتُ ذَلِکَ وَ أَخْبَرْتُهُ صلی الله علیه و آله فَصَارَ مَعِی إِلَی التَّمْرِ وَ أَخَذَ مِنْ کُلِّ صِنْفٍ قَبْضَةً بِیَدِهِ وَ رَدَّهَا فِیهِ ثُمَّ قَالَ هَاتِ الْیَهُودِیَّ فَدَعَوْتُهُ فَقَالَ لَهُ رَسُولُ اللَّهِ اخْتَرْ مِنْ هَذَا التَّمْرِ أَیَّ صِنْفٍ شِئْتَ فَخُذْ دَیْنَکَ مِنْهُ فَقَالَ الْیَهُودِیُّ وَ أَیُّ مِقْدَارٍ لِهَذَا التَّمْرِ کُلِّهِ حَتَّی آخُذَ صِنْفاً بَیْنَهُ (3) وَ لَعَلَّ کُلَّهُ لَا یَفِی بِدَیْنِی فَقَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله اخْتَرْ أَیَّ صِنْفٍ شِئْتَ فَابْتَدِئْ بِهِ فَأَوْمَأَ إِلَی صِنْفِ الصَّیْحَانِیِّ فَقَالَ أَبْتَدِئُ بِهِ فَقَالَ (4) بِسْمِ اللَّهِ فَلَمْ یَزَلْ یَکِیلُ مِنْهُ حَتَّی اسْتَوْفَی مِنْهُ دَیْنَهُ کُلَّهُ وَ الصِّنْفُ عَلَی حَالِهِ مَا نَقَصَ مِنْهُ شَیْ ءٌ ثُمَّ قَالَ صلی الله علیه و آله یَا جَابِرُ هَلْ بَقِیَ لِأَحَدٍ عَلَیْکَ شَیْ ءٌ مِنْ دَیْنِهِ قُلْتُ لَا قَالَ فَاحْمِلْ تَمْرَکَ بَارَکَ اللَّهُ لَکَ فِیهِ فَحَمَلْتُهُ إِلَی مَنْزِلِی وَ کَفَانَا السَّنَةَ کُلَّهَا فَکُنَّا نَبِیعُ مِنْهُ لِنَفَقَتِنَا وَ مَئُونَتِنَا وَ نَأْکُلُ مِنْهُ وَ نَهَبُ مِنْهُ وَ نُهْدِی إِلَی وَقْتِ التَّمْرِ الْجَدِیدِ (5) وَ التَّمْرُ عَلَی حَالِهِ إِلَی أَنْ جَاءَنَا الْجَدِیدُ (6).

**[ترجمه]خرائج: جابر می گوید: پدرم در مقابل پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم در جنگ احد شهید شد و او در آن زمان دویست سال سن داشت و بر گردن او قرضی بود. روزی پیامبر خدا صلّی اللَّه علیه و آله با من روبه رو شد و فرمود: «با قرض پدرت چه کار کردی؟».

ص: 31

گفتم: هنوز ادا نشده است. پرسید: «به چه کسی مقروض بود؟». گفتم: به فلان یهودی. پرسید: «زمان پرداختش چه وقت است؟» گفتم: «وقت چیدن خرما». فرمود: «وقتی که خرماها را چیدی کاری انجام نده تا مرا خبر کنی و هر نوع از آن را جدا جدا بگذار»، من نیز این کار را کردم و به حضرت خبر دادم. پیامبر با من به کنار خرماها آمد و از هر نوعی یک مشت برداشت و بعد به جای خود گذاشت. بعد از آن فرمود: «یهودی را اینجا حاضر کن». رفتم مرد یهودی را آوردم. حضرت به او فرمود: «از هر نوع که می خواهی قرض خود را بگیر». یهودی گفت: «این خرماها چه مقدار است که من از یک قسمش طلبم را بگیرم شاید همه اینها به اندازه طلب من نباشد». حضرت فرمود: «از هر نوعی میل داری، شروع کن». یهودی به خرمای صیحانی اشاره کرد. حضرت فرمود: «پس به نام خدا شروع کن». یهودی پیوسته بر می داشت تا اینکه طلب خود را برداشت و خرما به حال خود بود. پس از آن حضرت فرمود: «یا جابر! باز هم قرض داری؟». جابر گفت: نه. فرمود: «پس خرماهای خود را بردار، خدا برکت دهد». خرماها را به منزل آوردم و یک سال خرج ما را کفایت کرد؛ و تا رسیدن خرمای جدید می فروختیم، می خوردیم، هبه می کردیم، و هدیه می دادیم و تا وقت رسیدن خرماها در سال بعد، باقی بود.

**[ترجمه]

ثُمَّ ضَرَبَ الْمِعْوَلَ بِیَدِهِ وَسَطَ الصَّخْرَةِ ضَرْبَةً بَرَقَتْ مِنْهَا بَرْقَةٌ فَنَظَرَ الْمُسْلِمُونَ فِیهَا إِلَی قُصُورِ الْیَمَنِ وَ بُلْدَانِهَا ثُمَّ ضَرَبَهَا ضَرْبَةً أُخْرَی فَبَرَقَتْ بَرْقَةٌ أُخْرَی نَظَرَ (1) الْمُسْلِمُونَ فِیهَا إِلَی قُصُورِ الْعِرَاقِ وَ فَارِسَ وَ مُدُنِهَا ثُمَّ ضَرَبَهَا الثَّالِثَةَ فَانْهَارَتِ الصَّخْرَةُ (2) قِطَعاً فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَا الَّذِی رَأَیْتُمْ فِی کُلِّ بَرْقَةٍ قَالُوا رَأَیْنَا فِی الْأُولَی کَذَا وَ فِی الثَّانِیَةِ کَذَا وَ فِی الثَّالِثَةِ کَذَا قَالَ سَیَفْتَحُ اللَّهُ عَلَیْکُمْ مَا رَأَیْتُمُوهُ قَالَ جَابِرٌ وَ کَانَ فِی مَنْزِلِی صَاعٌ مِنْ شَعِیرٍ وَ شَاةٌ مَشْدُودَةٌ فَصِرْتُ إِلَی أَهْلِی فَقُلْتُ رَأَیْتُ الْحَجَرَ عَلَی بَطْنِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ أَظُنُّهُ جَائِعاً فَلَوْ أَصْلَحْنَا هَذَا الشَّعِیرَ وَ هَذِهِ الشَّاةَ وَ دَعَوْنَا رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِلَیْنَا کَانَ لَنَا قُرْبَةً عِنْدَ اللَّهِ قَالَتْ فَاذْهَبْ فَأَعْلِمْهُ فَإِنْ أَذِنَ فَعَلْنَاهُ فَذَهَبْتُ فَقُلْتُ لَهُ یَا رَسُولَ اللَّهِ إِنْ رَأَیْتَ أَنْ تَجْعَلَ غَدَاءَکَ الْیَوْمَ عِنْدَنَا قَالَ وَ مَا عِنْدَکَ قُلْتُ صَاعٌ مِنَ الشَّعِیرِ وَ شَاةٌ قَالَ أَ فَأَصِیرُ إِلَیْکَ مَعَ مَنْ أُحِبُّ أَوْ أَنَا وَحْدِی قَالَ فَکَرِهْتُ أَنْ أَقُولَ أَنْتَ وَحْدَکَ قُلْتُ بَلْ مَعَ مَنْ تُحِبُّ وَ ظَنَنْتُهُ یُرِیدُ عَلِیّاً علیه السلام بِذَلِکَ فَرَجَعْتُ إِلَی أَهْلِی فَقُلْتُ أَصْلِحِی أَنْتِ الشَّعِیرَ وَ أَنَا أُصْلِحُ (3) الشَّاةَ فَفَرَغْنَا مِنْ ذَلِکَ وَ جَعَلْنَا الشَّاةَ کُلَّهَا قِطَعاً فِی قِدْرٍ وَاحِدَةٍ وَ مَاءً وَ مِلْحاً وَ خَبَزَتْ أَهْلِی ذَلِکَ الدَّقِیقَ فَصِرْتُ إِلَیْهِ وَ قُلْتُ یَا رَسُولَ اللَّهِ قَدْ أَصْلَحْنَا ذَلِکَ فَوَقَفَ عَلَی شَفِیرِ الْخَنْدَقِ وَ نَادَی بِأَعْلَی صَوْتِهِ یَا مَعْشَرَ الْمُسْلِمِینَ أَجِیبُوا دَعْوَةَ جَابِرٍ فَخَرَجَ جَمِیعُ الْمُهَاجِرِینَ وَ الْأَنْصَارِ فَخَرَجَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله وَ النَّاسُ (4) وَ لَمْ یَکُنْ یَمُرُّ بِمَلَإٍ مِنْ أَهْلِ الْمَدِینَةِ إِلَّا قَالَ أَجِیبُوا دَعْوَةَ جَابِرٍ فَأَسْرَعْتُ إِلَی أَهْلِی (5) وَ قُلْتُ قَدْ أَتَانَا مَا لَا قِبَلَ لَنَا بِهِ وَ عَرَّفْتُهَا خَبَرَ الْجَمَاعَةِ فَقَالَتْ أَ لَسْتَ قَدْ عَرَّفْتَ رَسُولَ اللَّهِ مَا عِنْدَنَا قُلْتُ بَلَی قَالَتْ فَلَا عَلَیْکَ هُوَ أَعْلَمُ بِمَا یَفْعَلُ فَکَانَتْ أَهْلِی أَفْقَهَ مِنِّی فَأَمَرَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله النَّاسَ بِالْجُلُوسِ خَارِجَ الدَّارِ وَ دَخَلَ هُوَ وَ عَلِیٌّ الدَّارَ فَنَظَرَ فِی التَّنُّورِ وَ الْخُبْزُ فِیهِ فَتَفَلَ فِیهِ وَ کَشَفَ الْقِدْرَ فَنَظَرَ فِیهَا ثُمَّ قَالَ لِلْمَرْأَةِ اقْلَعِی مِنَ التَّنُّورِ رَغِیفاً رَغِیفاً وَ نَاوِلِینِی وَاحِداً

ص: 33

بَعْدَ وَاحِدٍ فَجَعَلَتْ تَقْلَعُ رَغِیفاً وَ تُنَاوِلُهُ إِیَّاهُ وَ هُوَ وَ عَلِیٌّ یَثْرُدَانِ فِی الْجَفْنَةِ ثُمَّ تَعُودُ الْمَرْأَةُ إِلَی التَّنُّورِ فَتَجِدُ مَکَانَ الرَّغِیفِ الَّذِی قَلَعَتْهُ (1) رَغِیفاً آخَرَ فَلَمَّا امْتَلَأَتِ الْجَفْنَةُ بِالثَّرِیدِ غَرَفَ عَلَیْهَا (2) مِنَ الْقِدْرِ وَ قَالَ أَدْخِلْ عَلَیَّ عَشَرَةً مِنَ النَّاسِ فَدَخَلُوا وَ أَکَلُوا حَتَّی شَبِعُوا ثُمَّ قَالَ یَا جَابِرُ ائْتِنِی بِالذِّرَاعِ ثُمَّ قَالَ أَدْخِلْ عَلَیَّ عَشَرَةً فَدَخَلُوا وَ أَکَلُوا حَتَّی شَبِعُوا وَ الثَّرِیدُ بِحَالِهِ ثُمَّ قَالَ هَاتِ الذِّرَاعَ فَأَتَیْتُهُ بِهِ فَقَالَ أَدْخِلْ عَشَرَةً فَأَکَلُوا وَ شَبِعُوا ثُمَّ قَالَ هَاتِ الذِّرَاعَ قُلْتُ کَمْ لِلشَّاةِ مِنْ ذِرَاعٍ قَالَ ذِرَاعَانِ قُلْتُ قَدْ آتَیْتُ بِثَلَاثِ أَذْرُعٍ قَالَ لَوْ سَکَتَّ لَأَکَلَ الْجَمِیعُ مِنَ الذِّرَاعِ فَلَمْ یَزَلْ یَدْخُلُ عَشَرَةٌ وَ یَخْرُجُ عَشَرَةٌ حَتَّی أَکَلَ النَّاسُ جَمِیعاً ثُمَّ قَالَ تَعَالَ حَتَّی نَأْکُلَ نَحْنُ وَ أَنْتَ فَأَکَلْتُ أَنَا وَ مُحَمَّدٌ صلی الله علیه و آله وَ عَلِیٌّ علیه السلام وَ خَرَجْنَا وَ الْخُبْزُ فِی التَّنُّورِ بِحَالِهِ (3) وَ الْقِدْرُ عَلَی حَالِهَا وَ الثَّرِیدُ فِی الْجَفْنَةِ عَلَی حَالِهِ فَعِشْنَا أَیَّاماً بِذَلِکَ.

**[ترجمه]از جابر روایت شده که گوید: وقتی احزاب عرب در جنگ خندق جمع شدند، پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله با مهاجرین و انصار به مشورت پرداخت. سلمان گفت: در میان عجم این گونه رسم بود که اگر سپاهی به شهری حمله می کرد و مردم شهر، یارای مقاومت نداشتند، اطراف شهر را خندق می کندند و از یک طرف جنگ می کردند. خداوند متعال به پیامبر صلّی اللَّه علیه و آله وحی فرستاد که به پیشنهاد سلمان عمل کند. رسول خدا صلّی اللَّه علیه و آله جای خندق را تعیین کرد و برای هر کس ده ذراع داد تا حفر نماید. جابر می گوید: روزی در مسیر خندق، سنگی ظاهر شد که هیچ کس را توان شکستن آن نبود. دوستانم مرا فرستادند تا قضیه را به عرض رسول خدا صلّی اللَّه علیه و آله برسانم. من نیز خدمت رسول خدا صلّی اللَّه علیه و آله آمدم، دیدم به پشت خوابیده و سنگی را نیز به شکم بسته است. قضیّه را گفتم، پس حضرت برخاست و با من آمد. مقداری آب بر دهان گرفت و به سنگ پاشید.

ص: 32

کلنگ را برداشت و به سنگ زد، برقی جهید. مسلمانان در روشنایی آن برق کاخ­ها و شهرهای یمن را دیدند. و ضربه دوم را وارد کرد، باز هم برق زد و در آن، کاخها و شهرهای ایران و عراق را دیدند. و هنگامی که ضربه سوّم را وارد ساخت، سنگ قطعه قطعه شد. آنگاه حضرت پرسید: در هر جهش برق چه دیدید؟ گفتند: در برق و جهش اول فلان و در برق دوم فلان و در برق سوم فلان چیز را دیدم. رسول خدا صلّی اللَّه علیه و آله فرمود: هر چه را دیدید، خداوند آن­ها را برای شما فتح خواهید کرد. جابر می گوید: در خانه یک صاع جو و یک گوسفند داشتیم، به همسرم گفتم: رسول خدا صلّی اللَّه علیه و آله وسلم سنگ به شکم بسته بود گمان می­کنم گرسنه بود. ای کاش این جو و گوسفند را می پختیم و رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم را دعوت می کردیم که این کار موجبات قربت ماه در نزد خداوند می­شد. همسرم گفت: برو به پیامبر صلّی اللَّه علیه و آله بگو اگر اجازه داد این کار را بکنیم. رفتم و گفتم: ای رسول خدا نظرتان چیست امروز نهار را مهمان ما باشید. فرمود: «در خانه چه دارید؟» گفتم: یک صاع جو و یک گوسفند. حضرت فرمود: «تنها بیایم یا با کسی که دوست دارم؟». خجالت کشیدم بگویم: تنها بیا. گفتم: «با هر که دوست دارید بیایید» و خیال کردم فقط علی علیه السّلام را با خود خواهد آورد. برگشتم به خانه و به همسرم گفتم: تو نان را بپز، من نیز گوسفند را ذبح می کنم. وقتی که کار را تمام کردیم گوسفند را قطعه قطعه کردیم و در دیگی ریختیم و آب و نمک نیز آماده کردیم. و همسرم آن آرد را پخت پس به نزد پیامبر رفتم و گفتم: ای رسول خدا غذا را حاضر کردیم، تشریف بیاورید. حضرت بر لب خندق ایستاد و با صدای بلند گفت: ای مسلمانان! جابر شما را به ناهار دعوت می کند. دعوت او را اجابت کنید. تمام مهاجران و انصار به دنبال رسول خدا صلّی اللَّه علیه و آله به راه افتادند. در راه نیز حضرت به هر کس می رسید می­فرمود دعوت جابر را اجابت کنید و او را به همراه خود می آورد. با سرعت دویدم به طرف خانه و به همسرم گفتم: مهمانانی برای ما آمده­اند که تا حال این شمار مهمان نداشتیم. و از خبر گروهی از مردم دانستم. همسرم گفت: تو مگر به رسول خدا صلّی اللَّه علیه و آله نگفتی ما چقدر غذا داریم؟ گفتم: چرا. همسرم گفت: پس نترس او به آنچه انجام می دهد داناتر است پس پی بردم که همسرم از من آگاه تر است. مردم آمدند، رسول خدا صلّی اللَّه علیه و آله فرمود تا بیرون از خانه نشستند و خودش با علی علیه السّلام وارد خانه شد. به تنور نگاه کرد و نان­ها را دید. در آن آب دهان انداخت. سر دیگ را برداشت و نگاه کرد و به همسرم گفت: نان­ها را از تنور در بیاور و یکی یکی به من بده.

ص: 33

زن نان­ها را در می آورد و رسول خدا صلّی اللَّه علیه و آله و علی علیه السّلام آن­ها را در آب گوشت، خرد می کردند. زن وقتی دوباره دستش را به تنور می کرد، می دید جای نانی که بیرون آورده، نان دیگری است. وقتی ظرف پر شد دو باره با آن از دیگ برمی­داشت. سپس فرمود: «ده نفر وارد شوند و بخورند». ده نفر می آمدند و می خوردند و سیر می شدند غذا به حال خود بود. به جابر می فرمود: «ذراع گوسفند بده». پس از آن ده نفر دیگر وارد می شدند و می خوردند و سیر می شدند و از غذا چیزی کم نمی شد و پیوسته می فرمود: «ذراع بده». آخر گفتم: یا رسول اللَّه! گوسفند چند ذراع دارد. فرمود: «دو ذراع» گفتم: سه ذراع به شما دادم. فرمود: «اگر ساکت می ماندی، تمام مردم از ذراع می خوردند». همه خوردند و سیر شدند. سپس به من فرمود: «بیا با هم بخوریم». من، پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله و علی علیه السّلام غذا خوردیم و بیرون آمدیم ولی از نان در تنور چیزی کم نشده بود.و دیگ و غذا در کاسه به همان حالت اول بودند و بدین منوال چند روز از آن غذا خوردیم.

**[ترجمه]

هَدَاهُمْ لِلْإِسْلَامِ فَکَتَبَ إِلَیَّ کِتَاباً یَأْمُرُنِی قُلْتُ مُرْ لِی بِشَیْ ءٍ مِنْ صَدَقَاتِهِمْ فَکَتَبَ (1) وَ کَانَ فِی سَفَرٍ لَهُ فَنَزَلَ مَنْزِلًا فَأَتَاهُ أَهْلُ ذَلِکَ الْمَنْزِلِ یَشْکُونَ عَامِلَهُمْ فَقَالَ لَا خَیْرَ فِی الْإِمَارَةِ لِرَجُلٍ مُؤْمِنٍ (2) ثُمَّ أَتَاهُ آخَرُ فَقَالَ أَعْطِنِی فَقَالَ مَنْ سَأَلَ النَّاسَ عَنْ ظَهْرِ (3) غِنًی فَصُدَاعٌ فِی الرَّأْسِ وَ دَاءٌ فِی الْبَطْنِ فَقَالَ أَعْطِنِی مِنَ الصَّدَقَةِ فَقَالَ إِنَّ اللَّهَ لَمْ یَرْضَ فِیهَا بِحُکْمِ نَبِیٍّ وَ لَا غَیْرِهِ حَتَّی حَکَمَ هُوَ فِیهَا فَجَزَّأَهَا ثَمَانِیَةَ أَجْزَاءٍ فَإِنْ کُنْتَ مِنْ تِلْکَ الْأَجْزَاءِ أَعْطَیْنَاکَ حَقَّکَ قَالَ الصَّیْدَائِیُّ (4) فَدَخَلَ فِی نَفْسِی مِنْ ذَلِکَ شَیْ ءٌ فَأَتَیْتُهُ بِالْکِتَابَیْنِ قَالَ فَدُلَّنِی عَلَی رَجُلٍ أُؤَمِّرُهُ عَلَیْکُمْ فَدَلَلْتُهُ عَلَی رَجُلٍ مِنَ الْوَفْدِ ثُمَّ قُلْنَا إِنَّ لَنَا بِئْراً إِذَا کَانَ الشِّتَاءُ وَسِعَنَا مَاؤُهَا وَ اجْتَمَعْنَا عَلَیْهَا وَ إِذَا کَانَ الصَّیْفُ قَلَّ مَاؤُهَا وَ تَفَرَّقْنَا عَلَی مِیَاهٍ حَوْلَنَا وَ قَدْ أَسْلَمْنَا وَ کُلُّ مَنْ حَوْلَنَا لَنَا أَعْدَاءٌ فَادْعُ اللَّهَ لَنَا فِی بِئْرِنَا أَنْ لَا تَمْنَعَنَا مَاءَهَا فَنَجْتَمِعَ عَلَیْهَا وَ لَا نَتَفَرَّقَ فَدَعَا بِسَبْعِ حَصَیَاتٍ فَفَرَکَهُنَّ فِی یَدِهِ وَ دَعَا فِیهِنَّ ثُمَّ قَالَ اذْهَبُوا بِهَذِهِ الْحَصَیَاتِ فَإِذَا أَتَیْتُمُ الْبِئْرَ فَأَلْقُوا وَاحِدَةً وَ اذْکُرُوا اسْمَ اللَّهِ قَالَ زِیَادٌ فَفَعَلْنَا مَا قَالَ لَنَا فَمَا اسْتَطَعْنَا بَعْدُ (5) أَنْ نَنْظُرَ إِلَی قَعْرِ الْبِئْرِ بِبَرَکَةِ رَسُولِ اللَّهِ (6).

**[ترجمه]خرائج: زیاد بن حارث صیدائی، صحابی پیامبر اکرم می گوید: پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله لشکری را به سوی قبیله من فرستاد. گفتم: یا رسول اللَّه! لشکر را برگردان و من متعهد می شوم که آن­ها را وارد اسلام کنم. حضرت هم قبول کرد و لشکر را بازگرداند و نامه ای برای آنان نوشت که یک گروه از آنان آمدند و مسلمان شدند. حضرت به من فرمود: تو در میان قبیله ات فرمانبردار هستی. گفتم: بلکه خدا

ص: 34

آن­ها را به سوی اسلام هدایت کرد. حضرت نامه ای نوشت و مرا امیر آنان گرداند. گفتم: یا رسول اللَّه! در مورد صدقاتشان (زکات) هم دستوری بده. در این مورد نیز نامه ای نوشت.

و این هنگامی بود که حضرت، عازم سفری بود. در منزلی فرود آمد و اهالی آن منزل آمدند و از عامل (و حاکمشان) شکایت کردند. حضرت فرمود: در امیری بهره ای برای مرد مؤمن نیست. بعد مرد دیگری آمد و گفت: یا رسول اللَّه! چیزی به من بده. حضرت فرمود: درخواست از مردم در حال غنی بودن، دردی است در سر و مرضی است در شکم. آن مرد گفت: پس از صدقات (زکات) چیزی به من بده. حضرت فرمود: خدا خودش در مورد زکات حکم می کند. و به حکم پیامبر و غیر آن، راضی نیست. پس زکات را هشت قسم کرد و فرمود: اگر از این هشت قسم باشی، حقّت را به تو می دهیم.

صیدائی می گوید: وقتی که این را دیدم متنبه شدم و آن دو نامه را آوردم و به پیامبر دادم. حضرت فرمود: شخصی را به من معرفی کن که او را برای شما امیر گردانم من هم یکی از اهل گروه را به او معرفی کردم. بعد از آن گفتیم: ما چاهی داریم که هنگام زمستان، آب آن زیاد می شود و ما گرد آن جمع می شویم ولی در تابستان آبش کم می گردد و ما مجبور می شویم که از آب چاههای قبیله های همجوار استفاده کنیم. و اکنون که ما اسلام آورده ایم و اطرافیان ما با ما دشمن هستند، پس از خدا بخواه که ما را در تابستان نیز از آب چاهمان بی بهره نگرداند تا ما اطراف او جمع شویم و به سوی آب­های دیگر، پراکنده نگردیم. آنگاه حضرت هفت سنگریزه خواست و آن­ها را به دستش مالید و بر آن­ها دعا خواند، سپس فرمود: این سنگ ریزه ها را ببرید و هنگامی که به چاه خود رسیدید «بسم اللَّه» بگویید و یک دفعه آن­ها را در چاه بیندازید. زیاد می گوید: آنچه حضرت فرموده بود، ما انجام دادیم و به برکت رسول خدا صلّی اللَّه علیه و آله دیگر نتوانستیم به قعر چاه نگاه کنیم. - . خرائج : 221 - 222 -

**[ترجمه]

الْبُخَارِیُّ عَنْ جَابِرٍ الْأَنْصَارِیِّ فِی حَدِیثِ حَفْرِ الْخَنْدَقِ فَلَمَّا رَأَیْتُ ضَعْفَ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله طَبَخْتُ جَدْیاً وَ خَبَزْتُ صَاعَ شَعِیرٍ وَ قُلْتُ رَسُولُ اللَّهِ (1) تُکْرِمُنِی بِکَذَا وَ کَذَا فَقَالَ لَا تَرْفَعِ الْقِدْرَ مِنَ النَّارِ وَ لَا الْخُبْزَ مِنَ التَّنُّورِ ثُمَّ قَالَ یَا قَوْمِ قُومُوا إِلَی بَیْتِ جَابِرٍ فَأَتَوْا وَ هُمْ سَبْعُمِائَةِ رَجُلٍ وَ فِی رِوَایَةٍ ثَمَانُمِائَةٍ وَ فِی رِوَایَةٍ أَلْفُ رَجُلٍ فَلَمْ یَکُنْ مَوْضِعُ الْجُلُوسِ فَکَانَ یُشِیرُ إِلَی الْحَائِطِ وَ الْحَائِطُ یَبْعُدُ حَتَّی تَمَکَّنُوا فَجَعَلَ یُطْعِمُهُمْ بِنَفْسِهِ حَتَّی شَبِعُوا وَ لَمْ یَزَلْ یَأْکُلُ وَ یُهْدِی إِلَی قَوْمِنَا أَجْمَعَ فَلَمَّا خَرَجُوا أَتَیْتُ الْقِدْرَ فَإِذَا هُوَ مَمْلُوٌّ وَ التَّنُّورُ مَحْشُوٌّ.

رَوَی أَنَسٌ أَنَّهُ أَرْسَلَنِی أَبُو طَلْحَةَ إِلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله لَمَّا رَأَی فِیهِ أَثَرَ الْجُوعِ فَلَمَّا رَآنِی قَالَ أَرْسَلَکَ أَبُو طَلْحَةَ قُلْتُ نَعَمْ فَقَالَ لِمَنْ مَعَهُ قُومُوا فَقَالَ أَبُو طَلْحَةَ یَا أُمَّ سُلَیْمٍ قَدْ جَاءَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله بِالنَّاسِ وَ لَیْسَ عِنْدَنَا مِنَ الطَّعَامِ مَا نُطْعِمُهُمْ فَقَالَ صلی الله علیه و آله یَا أُمَّ سُلَیْمٍ هَلُمِّی بِمَا عِنْدَکِ فَجَاءَتْ بِأَقْرَاصٍ مِنْ شَعِیرٍ فَأَمَرَ بِهِ فَفُتَّ (2) وَ عَصَرَتْ أُمُّ سُلَیْمٍ عُکَّةَ سَمْنٍ فَأَخَذَهَا النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله ثُمَّ وَضَعَ یَدَهُ عَلَی رَأْسِ الثَّرِیدِ وَ کَانَ یَدْعُو بِعَشَرَةٍ عَشَرَةٍ فَأَکَلُوا حَتَّی شَبِعُوا وَ کَانُوا سَبْعِینَ أَوْ ثَمَانِینَ رَجُلًا.

وَ رَوَی أَبُو هُرَیْرَةَ فِی أَصْحَابِ الصُّفَّةِ وَ قَدْ وُضِعَتْ بَیْنَ أَیْدِیهِمْ صَحْفَةٌ فَوَضَعَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله یَدَهُ فِیهَا فَأَکَلُوا وَ بَقِیَتْ مَلْأَی فِیهَا (3) أَثَرُ الْأَصَابِعِ.

و مثله حدیث ثابت البنانی عن أنس فی عرس زینب بنت جحش.

وَ رُوِیَ أَنَّ أُمَّ شَرِیکٍ أَهْدَتْ إِلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله عُکَّةً فِیهَا سَمْنٌ فَأَمَرَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله الْخَادِمَ فَفَرَغَهَا وَ رَدَّهَا خَالِیَةً فَجَاءَتْ أُمُّ شَرِیکٍ وَ وَجَدَتِ الْعُکَّةَ مَلْأَی فَلَمْ تَزَلْ تَأْخُذُ مِنْهَا السَّمْنَ زَمَاناً طَوِیلًا وَ أَبْقَی لَهَا شَرَفاً وَ أَعْطَی صلی الله علیه و آله لِعَجُوزٍ قَصْعَةً فِیهَا عَسَلٌ فَکَانَتْ تَأْکُلُ وَ لَا یَفْنَی فَیَوْماً مِنَ الْأَیَّامِ حَوَّلَتْ مَا کَانَ فِیهَا إِلَی إِنَاءٍ فَفَنِیَ سَرِیعاً فَجَاءَتْ إِلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله وَ أَخْبَرَتْهُ بِذَلِکَ فَقَالَ

ص: 36

صلی الله علیه و آله إِنَّ الْأَوَّلَ کَانَ مِنْ فِعْلِ اللَّهِ وَ صُنْعِهِ وَ الثَّانِیَ کَانَ مِنْ فِعْلِکِ.

وَ قَالَ جَابِرٌ إِنَّ رَجُلًا أَتَی النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله یَسْتَطْعِمُهُ فطعمه (فَأَطْعَمَهُ) وَسْقَ شَعِیرٍ فَمَا زَالَ الرَّجُلُ یَأْکُلُ مِنْهُ وَ امْرَأَتُهُ وَ وَصِیفُهُمَا حَتَّی کَالَهُ فَأَتَی النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله فَأَخْبَرَهُ فَقَالَ لَوْ لَمْ تَکِیلُوهُ لَأَکَلْتُمْ مِنْهُ وَ لَقَامَ بِکُمْ.

جَابِرُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ وَ الْبَرَاءُ بْنُ عَازِبٍ وَ سَلَمَةُ بْنُ الْأَکْوَعِ وَ الْمِسْوَرُ بْنُ مَخْرَمَةَ فَلَمَّا نَزَلَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله بِالْحُدَیْبِیَةِ فِی أَلْفٍ وَ خَمْسِمِائَةٍ وَ ذَلِکَ فِی حَرٍّ شَدِیدٍ قَالُوا یَا رَسُولَ اللَّهِ مَا بِهَا مِنْ مَاءٍ وَ الْوَادِی یَابِسٌ وَ قُرَیْشٌ فِی بَلْدَحٍ (1) فِی مَاءٍ کَثِیرٍ فَدَعَا بِدَلْوٍ مِنْ مَاءٍ فَتَوَضَّأَ مِنَ الدَّلْوِ وَ مَضْمَضَ فَاهُ ثُمَّ مَجَّ فِیهِ وَ أَمَرَ أَنْ یُصَبَّ فِی الْبِئْرِ فَجَاشَتْ فَسَقَیْنَا وَ اسْتَقَیْنَا.

وَ فِی رِوَایَةٍ فَنَزَعَ سَهْماً مِنْ کِنَانَتِهِ فَأَلْقَاهُ فِی الْبِئْرِ فَفَارَتْ بِالْمَاءِ حَتَّی جَعَلُوا یَغْتَرِفُونَ بِأَیْدِیهِمْ مِنْهَا وَ هُمْ جُلُوسٌ عَلَی شَفَتِهَا.

أَبُو عَوَانَةَ وَ أَبُو هُرَیْرَةَ أَنَّهُ صلی الله علیه و آله أَعْطَی نَاجِیَةَ بْنَ عَمْرٍو نُشَّابَةً وَ أَمَرَ أَنْ یَغْرِزَهَا فِی الْبِئْرِ فَامْتَلَأَ الْبِئْرُ مَاءً فَأَتَتْهُ امْرَأَةٌ وَ أَنْشَأَتْ:

یَا أَیُّهَا الْمَاتِحُ دَلْوِی دُونَکَا*** إِنِّی رَأَیْتُ النَّاسَ یَحْمَدُونَکَا

یُثْنُونَ خَیْراً وَ یُمَجِّدُونَکَا*** أَرْجُوکَ لِلْخَیْرِ کَمَا یَرْجُونَکَا

فَأَجَابَهَا نَاجِیَةُ:

قَدْ عَلِمَتْ جَارِیَةٌ بِمَائِیَّهْ (2)*** أَنِّی أَنَا الْمَاتِحُ وَ اسْمِی نَاجِیَهْ

وَ طَعْنَةٌ ذَاتُ رَشَاشٍ وَاهِیَهْ*** طَعَنْتُهَا تَحْتَ صُدُورِ الْعَاتِیَهْ

وَ فِی رِوَایَةٍ أَنَّهُ دَفَعَهَا إِلَی الْبَرَاءِ بْنِ عَازِبٍ فَقَالَ اغْرِزْ هَذَا السَّهْمَ فِی بَعْضِ قَلْبِ (3) الْحُدَیْبِیَةِ فَجَاءَتْ قُرَیْشٌ وَ مَعَهُمْ سُهَیْلُ بْنُ عَمْرٍو فَأَشْرَفُوا عَلَی الْقَلِیبِ وَ الْعُیُونُ تَنْبُعُ تَحْتَ السَّهْمِ فَقَالَتْ مَا رَأَیْنَا کَالْیَوْمِ قَطُّ وَ هَذَا مِنْ سِحْرِ مُحَمَّدٍ قَلِیلٌ فَلَمَّا أَمَرَ النَّاسَ بِالرَّحِیلِ قَالَ خُذُوا حَاجَتَکُمْ مِنَ الْمَاءِ ثُمَّ قَالَ لِلْبَرَاءِ اذْهَبْ فَرُدَّ السَّهْمَ فَلَمَّا فَرَغُوا وَ ارْتَحَلُوا

ص: 37

أَخَذَ الْبَرَاءُ السَّهْمَ فَجَفَّ الْمَاءُ کَأَنَّهُ لَمْ یَکُنْ هُنَاکَ مَاءٌ.

أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَمَرَنِی فِی بَعْضِ غَزَوَاتِهِ وَ قَدْ نَفِدَ الْمَاءُ یَا عَلِیُّ قُمْ وَ ائْتِ بِتَوْرٍ (1) قَالَ فَأَتَیْتُهُ فَوَضَعَ یَدَهُ الْیُمْنَی وَ یَدِی مَعَهَا فِی التَّوْرِ فَقَالَ انْبُعْ فَنَبَعَ.

وَ فِی رِوَایَةِ سَالِمِ بْنِ أَبِی الْجَعْدِ وَ أَنَسٍ فَجَعَلَ الْمَاءُ یَخْرُجُ مِنْ بَیْنِ أَصَابِعِهِ کَأَنَّهُ الْعُیُونُ فَشَرِبْنَا وَ وَسِعْنَا (2) وَ ذَلِکَ فِی یَوْمِ الشَّجَرَةِ وَ کَانُوا (3) فِی أَلْفٍ وَ خَمْسِمِائَةِ رَجُلٍ وَ شَکَا أَصْحَابُهُ صلی الله علیه و آله إِلَیْهِ فِی غَزْوَةِ تَبُوکَ مِنَ الْعَطَشِ فَدَفَعَ سَهْماً إِلَی رَجُلٍ فَقَالَ انْزِلْ فَاغْرِزْهُ فِی الرَّکِیِّ فَفَعَلَ فَفَارَ الْمَاءُ فَطَمَا (4) إِلَی أَعْلَی الرَّکِیِّ فَارْتَوَی مِنْهُ ثَلَاثُونَ أَلْفَ رَجُلٍ فِی دَوَابِّهِمْ وَ وَضَعَ علیه السلام یَدَهُ تَحْتَ وَشَلٍ بِوَادِی الْمُشَقَّقِ (5) فَجَعَلَ یَنْصَبُّ فِی یَدَیْهِ فَانْخَرَقَ الْمَاءُ حَتَّی سَمِعَ لَهُ حِسٌّ کَحِسِّ الصَّوَاعِقِ فَشَرِبَ النَّاسُ وَ اسْتَقَوْا حَاجَتَهُمْ مِنْهُ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لَئِنْ بَقِیتُمْ أَوْ بَقِیَ مِنْکُمْ أَحَدٌ لَیَسْمَعَنَّ بِهَذَا الْوَادِی وَ هُوَ أَخْصَبُ مَا بَیْنَ یَدَیْهِ وَ مَا خَلْفَهُ قِیلَ وَ هُوَ إِلَی الْیَوْمِ کَمَا قَالَهُ صلی الله علیه و آله.

وَ فِی رِوَایَةِ أَبِی قَتَادَةَ کَانَ یَتَفَجَّرُ الْمَاءُ مِنْ بَیْنِ أَصَابِعِهِ لَمَّا وَضَعَ یَدَهُ فِیهَا حَتَّی شَرِبَ الْجَیْشُ الْعَظِیمُ وَ سَقَوْا وَ تَزَوَّدُوا فِی غَزْوَةِ بَنِی الْمُصْطَلِقِ.

وَ فِی رِوَایَةِ عَلْقَمَةَ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ أَنَّهُ وَضَعَ یَدَهُ فِی الْإِنَاءِ فَجَعَلَ الْمَاءُ یَفُورُ مِنْ بَیْنِ أَصَابِعِهِ فَقَالَ (6) حَیَّ عَلَی الْوُضُوءِ وَ الْبَرَکَةِ مِنَ اللَّهِ فَتَوَضَّأَ الْقَوْمُ کُلُّهُمْ.

ص: 38

وَ فِی حَدِیثِ أَبِی لَیْلَی شَکَوْنَا إِلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله مِنَ الْعَطَشِ فَأَمَرَ بِحُفْرَةٍ فَحُفِرَتْ فَوَضَعَ عَلَیْهَا نَطْعاً وَ وَضَعَ یَدَهُ عَلَی النَّطْعِ وَ قَالَ هَلْ مِنْ مَاءٍ فَقَالَ لِصَاحِبِ الْإِدَاوَةِ صُبَّ الْمَاءَ عَلَی کَفِّی وَ اذْکُرِ اسْمَ اللَّهِ فَفَعَلَ فَلَقَدْ رَأَیْتُ الْمَاءَ یَنْبُعُ مِنْ بَیْنِ أَصَابِعِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله حَتَّی رَوِیَ الْقَوْمُ وَ سَقَوْا رُکَّابَهُمْ وَ شَکَا إِلَیْهِ الْجَیْشُ فِی بَعْضِ غَزَوَاتِهِ فِقْدَانَ الْمَاءِ فَوَضَعَ صلی الله علیه و آله یَدَهُ فِی الْقَدَحِ فَضَاقَ الْقَدَحُ عَنْ یَدِهِ فَقَالَ لِلنَّاسِ اشْرَبُوا فَشَرِبَ الْجَیْشُ وَ أَسْقَوْا وَ تَوَضَّئُوا وَ مَلَئُوا الْمَزَاوِدَ (1).

مُحَمَّدُ بْنُ الْمُنْکَدِرِ سَمِعْتُ جَابِراً یَقُولُ جَاءَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَعُودُنِی وَ أَنَا مَرِیضٌ لَا أَعْقِلُ فَتَوَضَّأَ وَ صَبَّ عَلَیَّ مِنْ وَضُوئِهِ فَعَقَلْتُ الْخَبَرَ وَ شَکَا إِلَیْهِ صلی الله علیه و آله طُفَیْلٌ الْعَامِرِیُّ الْجُذَامَ فَدَعَا بِرَکْوَةٍ ثُمَّ تَفَلَ فِیهَا وَ أَمَرَهُ أَنْ یَغْتَسِلَ بِهِ فَاغْتَسَلَ فَعَادَ صَحِیحاً وَ أَتَاهُ صلی الله علیه و آله حَسَّانُ بْنُ عَمْرٍو الْخُزَاعِیُّ مَجْذُوماً فَدَعَا لَهُ بِمَاءٍ فَتَفَلَ فِیهِ ثُمَّ أَمَرَهُ فَصَبَّهُ عَلَی نَفْسِهِ فَخَرَجَ مِنْ عِلَّتِهِ فَأَسْلَمَ قَوْمُهُ وَ أَتَاهُ صلی الله علیه و آله قَیْسٌ اللَّخْمِیُّ وَ بِهِ بَرَصٌ فَتَفَلَ عَلَیْهِ فَبَرَأَ.

مُحَمَّدُ بْنُ خَاطِبٍ (2)

انْکَبَّ الْقِدْرُ عَلَی سَاعِدِی فِی الصِّغَرِ فَأَتَتْ بِی أُمِّی إِلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قَالَتْ فَتَفَلَ فِی فِیَّ وَ مَسَحَ عَلَی ذِرَاعِی وَ جَعَلَ یَقُولُ وَ یَتْفُلُ أَذْهِبِ الْبَأْسَ رَبَّ النَّاسِ وَ اشْفِ أَنْتَ الشَّافِی لَا شَافِیَ إِلَّا أَنْتَ شِفَاءً لَا یُغَادِرُ سُقْماً فَبَرَأَ بِإِذْنِ اللَّهِ.

الْفَائِقُ إِنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله مَسَحَ عَلَی رَأْسِ غُلَامٍ وَ قَالَ عِشْ قَرْناً فَعَاشَ مِائَةً وَ إِنَّ امْرَأَةً أَتَتْهُ صلی الله علیه و آله بِصَبِیٍّ لَهَا لِلتَّبَرُّکِ وَ کَانَتْ بِهِ عَاهَةٌ فَمَسَحَ یَدَهُ عَلَی رَأْسِ الصَّبِیِّ فَاسْتَوَی شَعْرُهُ وَ بَرَأَ دَاؤُهُ.

ص: 39

وَ رَوَی ابْنُ بَطَّةَ أَنَّ الصَّبِیَّ کَانَ الْمُهَلَّبَ وَ بَلَغَ ذَلِکَ أَهْلَ الْیَمَامَةِ فَأَتَتِ امْرَأَةٌ مُسَیْلَمَةَ بِصَبِیٍّ لَهَا فَمَسَحَ رَأْسَهُ فَصَلِعَ وَ بَقِیَ نَسْلُهُ إِلَی یَوْمِنَا هَذَا وَ قُطِعَ یَدُ أَنْصَارِیٍّ وَ هُوَ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ عَتِیکٍ فِی حَرْبِ أُحُدٍ فَأَلْزَقَهَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ نَفَخَ عَلَیْهِ فَصَارَ کَمَا کَانَ وَ تَفَلَ صلی الله علیه و آله فِی عَیْنِ عَلِیٍّ علیه السلام وَ هُوَ أَرْمَدُ یَوْمَ خَیْبَرَ فَصَحَّ مِنْ وَقْتِهِ وَ فُقِئَ فِی أُحُدٍ عَیْنُ قَتَادَةَ بْنِ رِبْعِیٍّ أَوْ قَتَادَةَ بْنِ النُّعْمَانِ الْأَنْصَارِیِّ فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ الْغَوْثَ الْغَوْثَ فَأَخَذَهَا بِیَدِهِ فَرَدَّهَا مَکَانَهَا فَکَانَتْ أَصَحَّهُمَا وَ کَانَتْ تَعْتَلُّ الْبَاقِیَةُ وَ لَا تَعْتَلُّ الْمَرْدُودَةُ فَلُقِّبَ ذَا الْعَیْنَیْنِ أَیْ لَهُ عَیْنَانِ مَکَانَ الْوَاحِدَةِ فَقَالَ الْخِرْنِقُ الْأَوْسِیُ:

وَ مِنَّا الَّذِی سَالَتْ عَلَی الْخَدِّ عَیْنُهُ*** فَرُدَّتْ بِکَفِّ الْمُصْطَفَی أَحْسَنَ الرَّدِّ

فَعَادَتْ کَمَا کَانَتْ لِأَحْسَنِ حَالِهَا*** فَیَا طِیبُ مَا عَیْنِی وَ یَا طِیبُ مَا یَدِی

وَ أُصِیبَتْ رِجْلُ بَعْضِ أَصْحَابِهِ فَمَسَحَهَا بِیَدِهِ فَبَرَأَتْ مِنْ حِینِهَا وَ أَصَابَ مُحَمَّدَ بْنَ مَسْلَمَةَ یَوْمَ قَتَلَ کَعْبَ بْنَ الْأَشْرَفِ مِثْلُ ذَلِکَ فِی عَیْنَیْ رُکْبَتَیْهِ (1) فَمَسَحَهُ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله بِیَدِهِ فَلَمْ تَبِنْ مِنْ أُخْتِهَا وَ أَصَابَ عَبْدَ اللَّهِ بْنَ أُنَیْسٍ مِثْلُ ذَلِکَ فِی عَیْنِهِ فَمَسَحَهَا فَمَا عُرِفَتْ مِنَ الْأُخْرَی.

عُرْوَةُ بْنُ الزُّبَیْرِ عَنْ زُهْرَةَ قَالَ: أَسْلَمَتْ فَأُصِیبَ بَصَرُهَا فَقَالُوا لَهَا أَصَابَکِ اللَّاتُ وَ الْعُزَّی فَرَدَّ صلی الله علیه و آله عَلَیْهَا بَصَرَهَا فَقَالَتْ قُرَیْشٌ لَوْ کَانَ مَا جَاءَ مُحَمَّدٌ خَیْراً مَا سَبَقَتْنَا إِلَیْهِ زُهْرَةُ فَنَزَلَ وَ قالَ الَّذِینَ کَفَرُوا لِلَّذِینَ آمَنُوا لَوْ کانَ خَیْراً ما سَبَقُونا إِلَیْهِ الْآیَةَ (2).

وَ أَنْفَذَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله عَبْدَ اللَّهِ بْنَ عَتِیکٍ إِلَی حِصْنِ أَبِی رَافِعٍ الْیَهُودِیِّ فَدَخَلَ عَلَیْهِ بَغْتَةً فَإِذَا أَبُو رَافِعٍ فِی بَیْتٍ مُظْلِمٍ لَا یُدْرَی أَیْنَ هُوَ فَقَالَ أَبَا رَافِعٍ قَالَ مَنْ هَذَا فَأَهْوَی نَحْوَ الصَّوْتِ فَضَرَبَهُ ضَرْبَةً وَ خَرَجَ فَصَاحَ أَبُو رَافِعٍ ثُمَّ دَخَلَ عَلَیْهِ فَقَالَ مَا هَذَا الصَّوْتُ یَا أَبَا رَافِعٍ

ص: 40

فَقَالَ إِنَّ رَجُلًا فِی الْبَیْتِ ضَرَبَنِی فَضَرَبَهُ ضَرْبَةً أُخْرَی فَکَانَ یَنْزِلُ فَانْکَسَرَ سَاقُهُ فَعَصَبَهَا فَلَمَّا انْتَهَی إِلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فَحَدَّثَهُ قَالَ ابْسُطْ رِجْلَکَ فَبَسَطَهَا فَمَسَحَهَا فَبَرَأَتْ.

وَ رُوِیَ أَنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله تَفَلَ فِی بِئْرٍ مُعَطَّلَةٍ فَفَاضَتْ حَتَّی سُقِیَ مِنْهَا بِغَیْرِ دَلْوٍ وَ لَا رِشَاءٍ (1) وَ کَانَتِ امْرَأَةٌ مُتَبَرِّزَةً وَ فِیهَا وَقَاحَةٌ فَرَأَتْ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَأْکُلُ فَسَأَلَتْ لُقْمَةً مِنْ فَلْقِ (2) فِیهِ فَأَعْطَاهَا فَصَارَتْ ذَاتَ حَیَاءٍ بَعْدَ ذَلِکَ وَ مَسَحَ صلی الله علیه و آله ضَرْعَ شَاةٍ حَائِلٍ لَا لَبَنَ لَهَا فَدَرَّتْ فَکَانَ ذَلِکَ سَبَبَ إِسْلَامِ ابْنِ مَسْعُودٍ.

أَمَالِی الْحَاکِمِ أَنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله کَانَ یَوْماً قَائِظاً فَلَمَّا انْتَبَهَ مِنْ نَوْمِهِ دَعَا بِمَاءٍ فَغَسَلَ یَدَیْهِ ثُمَّ مَضْمَضَ مَاءً وَ مَجَّهُ إِلَی عَوْسَجَةٍ فَأَصْبَحُوا وَ قَدْ غَلُظَتِ الْعَوْسَجَةُ وَ أَثْمَرَتْ وَ أَیْنَعَتْ بِثَمَرٍ أَعْظَمِ مَا یَکُونُ فِی لَوْنِ الْوَرْسِ وَ رَائِحَةِ الْعَنْبَرِ وَ طَعْمِ الشَّهْدِ وَ اللَّهِ مَا أَکَلَ مِنْهَا جَائِعٌ إِلَّا شَبِعَ وَ لَا ظَمْآنُ إِلَّا رَوِیَ وَ لَا سَقِیمٌ إِلَّا بَرَأَ وَ لَا أَکَلَ مِنْ وَرَقِهَا حَیَوَانٌ إِلَّا دَرَّ لَبَنُهَا وَ کَانَ النَّاسُ یَسْتَشْفُونَ مِنْ وَرَقِهَا وَ کَانَ یَقُومُ مَقَامَ الطَّعَامِ وَ الشَّرَابِ وَ رَأَیْنَا النَّمَاءَ وَ الْبَرَکَةَ فِی أَمْوَالِنَا فَلَمْ یَزَلْ کَذَلِکَ حَتَّی أَصْبَحْنَا ذَاتَ یَوْمٍ وَ قَدْ تَسَاقَطَ ثَمَرُهَا وَ صَفِرَ (3) وَرَقُهَا فَإِذَا قُبِضَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله فَکَانَتْ بَعْدَ ذَلِکَ تُثْمِرُ دُونَهُ فِی الطَّعْمِ وَ الْعِظَمِ وَ الرَّائِحَةِ وَ أَقَامَتْ عَلَی ذَلِکَ ثَلَاثِینَ سَنَةً فَأَصْبَحْنَا یَوْماً وَ قَدْ ذَهَبَتْ نَضَارَةُ عِیدَانِهَا فَإِذَا قُتِلَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فَمَا أَثْمَرَتْ بَعْدَ ذَلِکَ قَلِیلًا وَ لَا کَثِیراً فَأَقَامَتْ بَعْدَ ذَلِکَ مُدَّةً طَوِیلَةً ثُمَّ أَصْبَحْنَا وَ إِذَا بِهَا قَدْ نَبَعَ مِنْ سَاقِهَا دَمٌ عَبِیطٌ وَ وَرَقُهَا ذَابِلٌ (4) یَقْطُرُ مَاءً کَمَاءِ اللَّحْمِ فَإِذاً قُتِلَ الْحُسَیْنُ علیه السلام.

أَمَالِی الطُّوسِیِّ عَنْ زَیْدِ بْنِ أَرْقَمَ فِی خَبَرٍ طَوِیلٍ إِنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله أَصْبَحَ طَاوِیاً فَأَتَی فَاطِمَةَ علیها السلام فَرَأَی الْحَسَنَ وَ الْحُسَیْنَ یَبْکِیَانِ مِنَ الْجُوعِ وَ جَعَلَ یَزُقُّهُمَا

ص: 41

بِرِیقِهِ حَتَّی شَبِعَا وَ نَامَا فَذَهَبَ مَعَ عَلِیٍّ علیه السلام إِلَی دَارِ أَبِی الْهَیْثَمِ فَقَالَ مَرْحَباً بِرَسُولِ اللَّهِ مَا کُنْتُ أُحِبُّ أَنْ تَأْتِیَنِی وَ أَصْحَابَکَ إِلَّا وَ عِنْدِی شَیْ ءٌ وَ کَانَ لِی شَیْ ءٌ فَفَرَّقْتُهُ فِی الْجِیرَانِ فَقَالَ أَوْصَانِی جِبْرِیلُ بِالْجَارِ حَتَّی حَسِبْتُ أَنَّهُ سَیُوَرِّثُهُ قَالَ فَنَظَرَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله إِلَی نَخْلَةٍ فِی جَانِبِ الدَّارِ فَقَالَ یَا أَبَا الْهَیْثَمِ تَأْذَنُ فِی هَذِهِ النَّخْلَةِ فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ إِنَّهُ لَفَحْلٌ وَ مَا حَمَلَ شَیْئاً قَطُّ شَأْنَکَ بِهِ فَقَالَ یَا عَلِیُّ ائْتِنِی بِقَدَحِ مَاءٍ فَشَرِبَ مِنْهُ ثُمَّ مَجَّ فِیهِ ثُمَّ رَشَّ عَلَی النَّخْلَةِ فَتَمَلَّتْ أَعْذَاقاً مِنْ بُسْرٍ وَ رُطَبٍ مَا شِئْنَا فَقَالَ ابْدَءُوا بِالْجِیرَانِ فَأَکَلْنَا وَ شَرِبْنَا مَاءً بَارِداً حَتَّی رَوِینَا فَقَالَ یَا عَلِیُّ هَذَا مِنَ النَّعِیمِ الَّذِی یُسْأَلُونَ عَنْهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ یَا عَلِیُّ تَزَوَّدْ لِمَنْ وَرَاکَ لِفَاطِمَةَ وَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ قَالَ فَمَا زَالَتْ تِلْکَ النَّخْلَةُ عِنْدَنَا نُسَمِّیهَا نَخْلَةَ الْجِیرَانِ حَتَّی قَطَعَهَا یَزِیدُ عَامَ الْحَرَّةِ (1).

**[ترجمه]مناقب: پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم عمرۀ دختر رواحه را دید که در روز حفر خندق چند خرما را برای پدرش می­برد. فرمود: خرماها را در دست من بگذار. سپس آن­ها را بر روی تکه پوستی گذاشت. پس بر تعداد خرما افزوده می­شد تا جایی که هزار مرد از آن خوردند.

و در همین کتاب حدیث علی بن ابی طالب علیه السلام آمده که هنگام بیعت عشیره، دنده­ای را برای او پخت.

ص: 35

بخاری از جابر انصاری در حدیث حفر خندق روایت کرده است: هنگامی که ضعف پیامبر را مشاهده کردم بزغاله­ای را طبخ کردم و یک صاع جو را نان کردم و به رسول خدا گفتم: با فلان و فلان چیز منت بنه و مهمان من شو. فرمود: دیگ را از بالای آتش برندار و نان را از تنور بیرون نیاور. سپس فرمود: ای مردم به خانه جابر بیائید. آنان آمدند در حالی که شمارشان به هفتصد نفر می­رسید. و در روایتی دیگر هشصد نفر و در روایتی هزار نفر ذکر شده است. و جای برای نشستن باقی نمانده بود. پیامبر به دیوار اشاره کرد و دیوار دور شد تا اینکه جا برای نشستن مردم بازد شد و آن حضرت خود شروع به غذا دادن آنان کرد تا همه سیر شدند و همواره خود می­خورد و به همه قوم ما هدیه می­داد. هنگامی که مهمانان بیرون رفتند بر بالای دیگ رفتم و دیدم که دیگ پُر از غذا، و تنور پر از نان بود.

انس روایت کرده که ابوطلحه، زمانی که اثر گرسنگی را در پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم دید مرا به نزد آن حضرت فرستاد. هنگامی که پیامبر مرا دید فرمود: ابوطلحه تو را فرستاده است؟ گفتم: آری. پس به همه همراهانش فرمود: برخیزید. ابوطلحه گفت: ای ام سلیم رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم با مردم می­آید و ما غذایی نداریم که آنان را اطعام کنیم. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: ای ام سلیم هر چه داری بیاور. پس او چند قرص جو پیش­آورد. پیامبر بدان امر کرد پس ریز ریز شد و ام سلیم خیک روغنی را فشرد و پیامبر آن را گرفت سپس دستش را بر سر نان و آب­­گوشت گذاشت و ده نفر ده نفر صدا می­کرد آنان آمدند و خوردند تا سیر شدند و شمار آن­ها هفتاد تا هشتاد مرد بودند.

ابوهریره در باره اصحاب صفه روایت کرده است: من در مقابل آنان کاسه­ای گذاشتم پس پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم دستش را بر روی کاسه گذاشت و آنان از آن خوردند و کاسه همچنان پر بود و اثر انگشتان آنان به جا مانده بود.

و مانند این حدیث را ثابت بنانی از انس در عروسی زینب دختر جحش روایت کرده است.

و روایت شده که ام شریک ظرفی روغن به پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم هدیه کرد. پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم له خدمتکار امر کرد و او ظرف روغن را خالی کرد و بازگرداند. ام شریک آمد و ظرف روغن را پرُ یافت و برای زمانی طولانی از آن، روغن می­گرفت و این کار پیامبر برای او افتخاری به جای نهاد.

پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم کاسه­ای عسل به پیرزنی بخشید و او پیوسته می­خورد و تمام نمی­شد. یکی از روزها آنچه در کاسه بود به ظرفی تبدیل شد و زود تمام شد. پیرزن نزد پیامبر آمد و آن حضرت را از مسأله با خبر کرد. پیامبرصلی الله علیه و آله و سلم فرمود:

ص: 36

کار اول، کار خداوند و کار دوم، نتیجه و دستاور کار خودت بود.

جابر گوید: مردی نزد پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم آمد و از آن حضرت طعام خواست و پیامبر به او یک وسق (شصت پیمام) غذا داد. آن شخص و همسرش و خدمتکارش از آن می­خوردند تا اینکه آن را وزن کردند. نزد پیامبر آمده و آن حضرت را از کارش با خبر کرد. پیامبر فرمود: اگر آن را وزن نمی­کردید، از آن می­خوردید و همچنان برای شما می­ماند.

جابر بن عبدالله و براء بن عازب و سلمه بن اکوع و مسور بن مخرمه روایت کرده­اند: زمانی که پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم با هزار و پانصد سپاه در گرمای شدید به حدیبیه آمد. گفتند: ای رسول خدا آبی نیست و وادی خشک شده و قریش در بلدح آب فراوانی دارند. پیامبر دلوی از آب خواست. پس از آن دلو وضو گرفت و با دهان مضمضه کرد سپس در دهانش برگردانید و امر فرمود که در چاه بریزند. پس چاه فوران کرد و ما سیراب شدیم و از آب آن برای ذخیره برداشتیم.

در روایتی اینگونه آمده است: تیری از تیردانش بیرون آورد و در چاه انداخت و آب چاه فوران کرد در حالی که بر لبه چاه نشسته بودند، با دستانشان از آب بر می­داشتند.

ابوعوانه و ابوهریره روایت کرده­اند که پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم تیری به ناجیه بن عمرو داد و امر فرمود که در چاه فرو کند. پس چاه پر از آب شد. زنی به نزد پیامبر آمد و اینگونه سرود:

ای کسی که آب از چاه می­کشی، دلوم را بگیر. من مردم را دیدم که تو را ستایش می­گویند.

به خوبی تو را تمجید و ثنا می­گویند. من نیز همانگونه که آنان به تو امید دارند، به تو امید دارم.

ناجیه اینگونه او را پاسخ گفت:

من کنیزی را با آب دیدم. همانا من کسی هستم که آب می­کشم و اسمم ناجیه است.

و ضربه­ای ضعیفی که آب­دار بود در زیر سینه­های سرکش زدم.

در روایت دیگر آمده است که پیامبر آن تیر را به عازب داد و فرمود: این تیر را در یکی از چاه­های حدیبیه فرو ببر. قریش آمدند در حالی که سهیل بن عمرو همراهشان بود و بر چاه مشرف شدند در حالی که چشمه­ها در زیر تیر می­جوشید. پس قریش گفتند: ما چیزی که امروز دیدیم را هرگز ندیده­ایم و این گوشه­ای از سحر و جادوی محمد است. هنگامی که به مردم فرمان کوچ داد فرمود: هر چه نیاز دارید از آب بردارید و سپس به براء فرمود: برو و تیر را برگردان. چون از آن کار فارغ شده و کوچ کردند

ص: 37

براء تیر را برداست و آب خشکید گویی اصلا در آنجا آبی نبوده است.

امیر المؤمنین علیه السلام فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و آله در یکی از غزوه­هایش در حالی که آب تمام شده بود به من امر فرمود: ای علی برخیز و ظرف کوچکی بیاور. گوید: نزد آن حضرت رفتم و ایشان دست راستش را در ظرف گذاشت و دست من نیز با دست پیامبر بود. سپس فرمود: بچوش، و آب جوشید.

در روایت سالم بن ابی جعد و انس آمده است: آب از میان انگشتان آن حضرت بیرون می­آمد گویی چشمه­هایی بود. ما نوشیدیم و سیراب شدیم و این ماجرا در روز شجره بود و آنان هزار و پانصد نفر بودند.

اصحاب پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم در غزوه تبوک از شدت تشنگی نزد آن حضرت شکایت کردند. پیامبر تیری به یک نفر داد و فرمود: برو پایین و در چاه فرو کن. او این کار را انجام داد و آب فوران کرد و به بالای چاه آمد و سی هزار نفر با چهارپایانشان از آن سیراب شدند.

پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم دستش را در زیر آبی در دامنه کوهی در دره مشقق قرار داد. پس آب از دستان آن حضرت می­ریخت و آب به شدت سرازیر می­شد تا جایی که نوا و صدائی همچون صدای آذرخش از آن شنیده شد. پس مردم نوشیدند و نیازشان را از آن برداشتند. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: اگر شما باقی بمانید یا یکی از شما زنده بماند یقینا خواهد شنید که این درّه از دره­های پیش و پس از خود حاصلخیزتر است. گفته شده: آن دره تا به امروز همانگونه بود که پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود.

در روایت ابو قتاده اینگونه آمده است: آنگاه که پیامبر دستش را در آن گذاشت آب از میان انشگتان آن حضرت فوران می­کرد تا جایی که لشکر بزرگ از آن نوشیدند و سیراب شدند و برای غزوه بنی مصطلق از آن توشه برداشتند.

در روایت علقمه بن عبدالله آمده است: آن حضرت دستش را در ظرف گذاشت و آب شروع به جوشیدن از میان انگشتان او کرد. و فرمود: بشتابید برای وضو، و برکت از آنِ خداوند است. پس همه مردم وضو گرفتند.

ص: 38

در حدیث ابولیلی اینگونه ذکر شده است: از تشنگی نزد پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم شکایت بردیم. ایشان دستور داد حفره­ای حفر کنند. حفره حفر شد و پیامبر بر آن پوستینی قرار داد و دستش را بر آن گذاشت و فرمود: آیا آبی هست؟ پس به کسی که ظرف در دست داشت فرمود: بسم الله بگو و آب بر روی دستم بریز. او انجام داد و دیدم که آب از میان انگشتان رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم می­جوشید تا جایی که مردم سیراب شده و به ستورانشان آب دادند.

در یکی از غزوه­ها لشکریان از نبود آب به نزد پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم شکایت بردند. پس پیامبر دستش را در کاسه گذاشت، کاسه از (آب) دست پیامبر به تنگ آمد. پس به مردم فرمود: بنوشید. لشکریان نوشیدند و سیراب شده و وضو گرفتند و توشه­دان­ها را پُر کردند. - . مناقب آل ابی طالب 1 : 89 - 92 -

محمد بن منکدر گوید: از جابر شندیم که می­گفت: رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم در حالی که من مریض بودم و هوشیار نبودم به عیادت من آمد و وضو گرفت و از آبِ وضویش بر من ریخت. و من هشیار شدم. بخشی از حدیث.

طفیل عامری از بیماری جذام به نزد آن حضرت شکایت برد. پیامبر ظرفی طلبید سپس از آب دهانش در آن ریخت و امر فرمود که بدان غسل کند. او غسل کرد و سلامتی­اش را بازیافت.

حسان بن عمرو خزاعی در حالی که جذام گرفته بود به نزد پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم آمد. پیامبر کمی آب برای او خواست و در آن، آب دهان ریخت سپس به او امر فرمود که بر خود بریزد. او آب را بر روی خود ریخت و از بیماریش نجات یافت و قومش اسلام آوردند.

قیس لخمی در حالی که بیماری پیسی گرفته بود به نزد پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم آمد و آن حضرت از آب دهانش بر وی ریخت و او از بیماری بهبودی یافت.

محمد بن خاطب گوید: دیگ آب جوش در کودکی­ام بر بازویم ریخت. مادرم مرا نزد پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم آورد. مادرم گوید: پیامبر در دهانم آب دهان ریخت و بازویم را مسح کرد و در حالی که آب دهان می­ریخت می­فرمود: «ای پروردگار مردم، سختی را بزدای! و شفا بده که تو شفا دهنده­ای و هیچ شفا دهنده­ای جز تو نیست، شفائی که هیچ گونه بیماری را باقی نگذارد.» پس به اذن خدا بهبودی یافت.

فائق گوید: پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم سر کودک خردسالی را مسح کرد و فرمود: یک قرن زندگی کن. پس او صد سال زیست.

زنی فرزندش را نزد پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم تا او را تبرک کند و آن کودک، موهای زائد داشت. پس پیامبر با دستش سر آن کودک را مسح کرد و موی سرش صاف شد و بیماریش بهبود یافت.

ص: 39

ابن بطه روایت کرده که آن کودک مهلّب بود و این خبر به اهل یمامه رسید. پس زنی کودکی را نزد مسیلمه کذاب برد و او سرش را مسح کرد و کودک کچل شد و نسل او تا به امروز همینگونه هستند.

دست شخصی انصاری به نام عبدالله بن عتیک در جنگ احد قطع شد. پس رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم دستش را چسبانید و بر او دمید و به صورت اولش درآمد.

و آن حضرت در چشم علی علیه السلام در حالی که در روز خیبر چشم درد داشت، آب دهان ریخت و بی­درنگ سلامتی­اش را بازیافت.

در نبرد احد چشم قتادۀ بن ربعی یا قتادۀ بن نعمان انصاری از کاسه در آمد. پس گفت: ای رسول خدا به فریادم برس. پیامبر چشم را با دستش گرفت و آن را به حال اول برگداند و از چشم دیگرش سالم­تر شد. چشم مانده بیمار می­شد اما چشمی که به وسیله پیامبر بهبود یافته بود عیب و بیماری پیدا نمی­کرد. پس به صاحب دو چشم ملقب شد، یعنی جای آن یک چشم دو چشم دارد. خورنق اوسی سروده است:

از میان ما کسی است که چشمش بر صورتش افتاد. پس به وسیله مصطفی به بهترین حالت برگردانده شد.

به حال اول و بهترین حالتش بازگردانده شد پس خوشا به حال چشمم و خوشا به حال دستم.

پای یکی از اصحاب آن حضرت زخمی شد و پیامبر با دستش آن را مسح کرد و در همان حال و بلافاصله بهبودی یافت.

سر زانوی محمد بن مسلمه در روزی که کعب بن اشرف کشته شد آسیب دید. پس پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم با دستش او را مسح کرد و از دیگر سر زانویش تشخیص داده نمی­شد.

عبدالله بن انیس هم جراحتی در چشم یافت که پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم دست بر آن مالید به نحوی که از چشم دیگرش تشخیص داده نمی­شد.

عروه بن زبیر از زهره نقل کرده که گوید: او اسلام آورد و چشمش آسیب دید. به او گفتند: لات و عزّی به تو آسیب رساندند. پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم چشمش را به حال اول بازگرداند. پس قریش گفتند: اگر آنچه محمد آورده خوب بود، زهره پیش از ما بدان تمایل پیدا نمی­کرد. پس این آیه نازل شد: «وَقَالَ الَّذِینَ کَفَرُوا لِلَّذِینَ آمَنُوا لَوْ کَانَ خَیْرًا مَّا سَبَقُونَا إِلَیْهِ» - . احقاف / 11 - {و کسانی که کافر شدند، به آنان که گرویده اند گفتند: «اگر [این دین] خوب بود، بر ما بِدان پیشی نمی گرفتند.}

پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم عبدالله بن عتیک را به سوی قلعه ابو رافع یهودی فرستاد. به صورت ناگهانی بر او وارد شد در حالی که ابورافع در خانه­ای تاریک بود و نمی­دانست او کیست. گفت: ای ابا رافع! گفت: کیستی؟ پس به سمت صدا جهید و بر او ضربه­ای وارد کرد و بیرون رفت. ابورافع فریاد زد. سپس بر او وارد شد و گفت: ای ابا رافع چرا فریاد کشیدی؟

ص: 40

گفت: مردی در خانه مرا زد. پس ضربه­ای دیگر بر او وارد کرد و او پایین می­آمد که ساقش شکست، پس پایش را در چیزی پیچاند. هنگامی که نزد پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم رسید. با او سخن گفت و فرمود: پایت را دراز کن. او پایش را دراز کرد و پیامبر دست بر آن مالید و بهبود یافت.

روایت شده که پیامبر در چاهی بی­آب آب دهان ریخت و چاه جوشید تا جایی که بدون استفاده از دلو و طناب از آن می­نوشیدند.

زنی پر رو و بی­نزاکت بود، این زن رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم را دید که چیزی می­خورد. زن لقمه­ای از وسط دهان پیامبر خواست. پیامبر به او داد و پس از آن ماجرا آن زن داری شرم و حیا شد.

پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم بر پستان گوسفندی که نازا و بی­شیر بود دست مالید، پس شیر از پستان گوسفند سرازیر شد و این ماجرا سبب شد این مسعود ایمان بیاورد.

پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم در روزی گرم هنگامی که از خواب بیدار شد مقداری آب طلبید. دستش را در آب شست سپس مضمضه کرد و آب دهانش را بر روی درخت تمشکی ریخت. صبح کردند در حالی که آن درخت تمشک ضخیم شد و ثمر داد و میوه­هایی رسیده­ای داد که رنگ (درخت) ورس و بوی عنبر و طعم شهد به پای آن نمی­رسید. سوگند به خدا گرسنه­ای از آن نمی­خورد مگر اینکه سیر می­شد و تشنه­ای از آن نمی­نوشید مگر اینکه سیراب می­شد و هیچ مریضی از آن تناول نمی­کرد جز اینکه بهبودی می­یافت و هیچ حیوانی از برگ آن تغذیه نمی­کرد مگر اینکه شیرش سرازیر می­شد و مردم از برگ آن شفا می­خواستند و به عنوان خوراک و نوشیدنی استفاده می­شد و در اموالمان رشد و برکت یافتیم. پیوسته بر همین منوال بود تا اینکه یک روز صبح میوه­های آن بر زمین افتاده بود و رنگش زرد شده بود. هنگامی که پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم قبض روح شد کیفیت میوه­های آن درخت در بزرگی و مزه و بو پایین­تر آمده بود و سی سال بر وفات حضرت سپری شد و روزی صبح کردیم در حالی که شادابی و سرزندگی شاخه­های درخت از بین رفته بود. و چون امیرالمؤمنین شهید شد پس از آن دیگر هیچ میوه­ای نه کم نه زیاد، نداد. مدت زمانی طولانی پس از آن سپری شد و صبح کردیم و دیدیم از ساق آن خون تازه جوشیده و برگ­هایش خشک شده و آبی همچون آبِ گوشت از آن می­چکد و در این هنگام بود که امام حسین علیه السلام شهید شد.

امالی طوسی: زید بن ارقم در ضمن روایتی طولانی نقل کرده است: پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم گرسنه شد. پس فاطمه علیها السلام حسن و حسین را دید که از گرسنگی گریه می­کنند و پیامبر از آب دهانش در دهان آن­ها

ص: 41

گذاشت تا اینکه سیر شدند و به خواب رفتند. پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم به همراه علی علیه السلام به خانه ابن هیثم رفت. او گفت: ای رسول خدا خوش آمدید چقدر دوست داشتم تو و یارانت به نزد من بیائید اما غذایئ داشتم و در میان همسایگانم توزیع کردم. فرمود: جبرئیل مرا به امر همسایه سفارش کرد تا جایی که گمان کردم همسایه از من ارث می­برد. گوید: پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم به درخت نخلی در کنار خانه نگریست و فرمود: ای ابا هیثم در باره این درخت اجازه می­دهی؟ گفت: ای رسول خدا این درخت بی­ثمر است و هرگز میوه­ای نداده است. هر چه می­­خواهی با آن بکن. فرمود: ای علی کاسه­ای آب برایم بیاور. پیامبر از آن نوشید و آب دهانش را در کاسه ریخت سپس بر درخت نخل ریخت و آن درخت پر از شاخه­های خرما نورس و رسیده شد و به هر اندازه­ای بود که می­خواستیم. فرمود: ابتدا به همسایگان بدهید. ما خوردیم و آب خنکی نوشیدیم تا اینکه سیر شدیم. پس پیامبر فرمود: ای علی این از نعمت­هایی است که در روز قیامت از آن بازخواست می­کنند، ای علی برای خانواده­ات فاطمه و حسن و حسین از آن بردادر. گوید: آن نخل همواره در نزد ما بود و ما آن را «نخل همسایه­ها» می­نامیدیم تا اینکه یزید در عام الحرۀ آن را قطع کرد. - . مناقب آل ابی طالب 1 : 101 - 105 -

**[ترجمه]

فَیَأْتِیهَا بَنُوهَا فَیَسْأَلُونَ الْأَدَمَ وَ لَیْسَ عِنْدَهُمْ شَیْ ءٌ فَتَعَمَّدَ إِلَی الَّذِی کَانَتْ تُهْدِی فِیهِ لِلنَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فَتَجِدُ فِیهَا سَمْناً فَمَا زَالَ تُقِیمُ لَهَا أَدَمُ بَیْتِهَا حَتَّی عَصَرَتْهُ (1) فَأَتَتِ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله فَقَالَ عَصَرْتِیهَا قَالَتْ نَعَمْ قَالَ لَوْ تَرَکْتِیهَا مَا زَالَ مُقِیماً (2).

**[ترجمه]مناقب: پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم به شخص بدهکاری که بر او گذر کرد و طلبکار بدهی­هایش را از او طلب می­کرد فرمود: خرمایت را به صف قرار ده به گونه­ای که هر چیز در مکانش قرار بگیرد. سپس آمد و بر آن نشست و او برای هر شخصی پیمانه گرفت تا اینکه حقشان را کامل گرفتند و خرما باقی ماند گویی کسی بدان دست نزده است.

عامر بن کریز در روز فتح، پسرش عبدالله بن عامر را که پنج یا شش ساله بود به نزد رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم آورد و گفت: ای رسول خدا او را تربیت کن. فرمود: اینچنین فرزندی تربیت نمی­شود، و او را گرفت و در دهانش آب دهان ریخت. کودک آب دهان رسول خدا را چشید و مزه کرد. پس پیامبر فرمود: او سیراب کننده خواهد بود. پس آن کودک بر زمینی پا نمی­نهاد مگر اینکه آب برایش آشکار می­شد و او آبگاه­های معروفی داشت و نباح و جحفه و بستان ابن عامر از آنِ اوست.

در مسلم آمده است: جابر روایت کرده که ام مالک ظرفی از روغن را به پیامبر هدیه داد. پسرانش به نزد او آمده

ص: 42

و نان خورش خواستند اما غذائی در نزدشان نبود. ام مالک به سراغ ظرفی رفت که در آن به پیامبر روغن هدیه داده بود و در آن روغن یافت. و پیوسته از آن نان خورش درست می­کرد تا اینکه آن را عصیر کرد. پس نزد پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم آمد و آن حضرت به وی فرمود: آن را عصیر کردی؟ گفت: آری. فرمود: اگر آن را ترک می­کردی پیوسته برایت باقی می­ماند. - . مناقب آل ابی طالب 1 : 117 ، 118، 121. -

**[ترجمه]

فِی الْبَیْتِ قَالَتْ لَا وَ اللَّهِ إِلَّا أَنَّهُ مَرَّ بِنَا رَجُلٌ مُبَارَکٌ کَانَ مِنْ حَدِیثِهِ کَیْتَ (1) وَ کَیْتَ الْخَبَرَ بِطُولِهِ (2).

قب، المناقب لابن شهرآشوب هند بنت الجون و حبیش بن خالد و أبو معبد الخزاعی مثله (3)

**[ترجمه]اعلام الوری: از معجزات حضرت خاتم النبیین صلی اللَّه علیه و آله ماجرای گوسفند ام معبد است. و آن هنگامی بود که آن حضرت از مکه به طرف مدینه مهاجرت می­فرمود ابو بکر و عامر بن فهیره همراه ایشان بودند و راهنمای آنان عبد اللَّه بن اریقط لیثی بود. در این هنگام بر امّ معبد خزاعی گذر کردند، امّ معبد در حالی که جامه ای را به خود پیچیده بود، در کنار خیمه خود نشسته بود. حضرت رسول و همراهان از وی مقداری گوشت و خرما خواستند، لیکن وی چیزی نداشت تا به آنان بفروشد در این موقع حضرت و همراهانش زاد و توشه ای نداشتند و لذا از این زن طعام و غذا طلب کردند، ام معبد گفت: اگر ما چیزی داشتیم احتیاجات شما را رفع می­کردیم، و نمی­گذاشتیم شما از بی طعامی ناراحت شوید. حضرت رسول صلی اللَّه علیه و آله به گوشه خیمه نظر افکند، فرمود: ای ام معبد پس این گوسفند چیست؟ عرض کرد: این گوسفند به علت مرضی که دارد از سایر گوسفندان باز مانده است، حضرت فرمود: آیا در پستان او شیری وجود دارد؟ عرض کرد: این گوسفند مریض است و در پستان او شیر وجود ندارد، حضرت فرمود: آیا اجازه میدهی من او را بدوشم؟ عرض کرد: آری پدر و مادرم فدایت گردد، اگر در پستان او چیزی باشد شما در دوشیدن مجاز هستید. حضرت رسول صلی اللَّه علیه و آله گوسفند را طلبید و با دست مبارک خود پستان او را گرفت، و نام خدا را بر زبان جاری کرد و گفت: «خداوندا مرا در گوسفند این زن برکت مرحمت فرما» در این هنگام گوسفند پاهای خود را از هم باز کرد و شیر از پستانش جاری گردید، حضرت ظرفی را طلب کرد تا با دست خود شیر گوسفند را بدوشد در این موقع ظرفی که وسیله آب­خوری آن جماعت بود خدمت پیامبر آوردند، حضرت از گوسفند مقداری شیر دوشید به اندازه­ای که روغن و چربی آن بالا آمد. حضرت رسول صلی اللَّه علیه و آله ابتدا از آن شیر مقداری به ام معبد مرحمت فرمودند و او از آن آشامید تا آنگاه که سیر شد، و پس از این اصحاب خود را نیز سیراب کرد و در آخر همه، خودش هم میل فرمود، و گفت: ساقی قوم بعد از اینکه دیگران سیراب شدند می­خورد، باری همگان از شیر این گوسفند استفاده کردند، و پس از مدتی تشنگی و گرسنگی کاملا سیراب شدند. حضرت رسول صلی اللَّه علیه و آله بار دیگر از این گوسفند شیر دوشید، و پس از مدتی استراحت از این محل گذشتند، پس از اینکه پیامبر تشریف بردند زوج این زن ابو معبد از راه رسید، و یک عدد بز لاغری هم با خود آورده بود، هنگامی که چشمش به شیر افتاد گفت: این شیر را از کجا آورده اید؟ در این جا گوسفندی که شیر بدهد موجود نبود و بقیه گوسفندان هم از این محل دور بودند.

ص: 43

ام معبد گفت: نه به خدا قسم مرد با برکتی از منزل ما عبور کرد و ماجرای او از این قرار است.

روایت را به صورت کامل روایت کرده است. - . اعلام الوری : 16 چاپ اول و 32 چاپ دوم. -

مناقب: هند بنت جون و حبیش بن خالد و الومعبد خزاعی همین حدیث را روایت کرده­اند. - . مناقب آل ابی طالب 1 : 105 -

**[ترجمه]

ثُمَّ دَعَاهُمْ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله ثَانِیَةً ثُمَّ قَالَ أَیُّکُمْ یَکُونُ أَخِی وَ وَصِیِّی وَ وَارِثِی فَعَرَضَ عَلَیْهِمْ فَکُلُّهُمْ یَأْبَی حَتَّی انْتَهَی إِلَیَّ وَ أَنَا أَصْغَرُهُمْ سِنّاً وَ أَعْمَشُهُمْ (1) عَیْناً وَ أَحْمَشُهُمْ سَاقاً (2) فَقُلْتُ أَنَا فَرَمَی إِلَیَّ بِنَعْلِهِ فَلِذَلِکَ کُنْتُ وَصِیَّهُ مِنْ بَیْنِهِمْ (3).

**[ترجمه]خرائج: روایت شده که ابن کوّاء به علی علیه السّلام گفت: برای چه از میان فرزندان عبد المطلب، تو وصی پیامبر شده ای؟ علی علیه السّلام فرمود: می خواهی تو را خبر دهم. هنگامی که آیه «وَ أَنْذِرْ عَشِیرَتَکَ الْأَقْرَبِینَ» - . شعراء : 214 - {و خویشانِ نزدیکت را هشدار ده.} نازل شد، من و رسول خدا صلّی اللَّه علیه و آله چهل مرد را دعوت کردیم و پیامبر به من دستور داد ران گوسفندی را پختم. و یک صاع نیز نان آماده کردم و نزدیک آوردم. سپس ده نفر از بزگان آنان جلو آمده و همه خوردند و سیر شدند اما غذا همان گونه ماند. برخی از آنان به اندازه یک بچه حیوان گوشت خورد و به اندازه شانزده رطل نوشید. همه آن­ها از آن خوردند. بعد ابو لهب گفت: او شما را سحر کرد. آنگاه همه متفرق شدند.

ص: 44

بار دوّم آن­ها را دعوت کرد و فرمود: «هر یک از شما دعوتم را قبول کند برادر و وصی و وارث من است.» و به همه آن­ها اسلام را عرضه کرد ولی هیچ یک از آن­ها قبول نکردند، تا اینکه به من رسید، من به او جواب مثبت دادم با اینکه از همه آن­ها کوچک­تر بودم و چشمم از همه ضعیف تر و ساق پایم از همه باریک­تر بود. و بعد به من انعام داد. و به خاطر همین، من وصی او هستم. - . این حدیث و بسیاری از احادیثی که پیش­تر ذکر شد را در نسخه چاپ شده کتاب خرائج نیافتم و پیش­تر گفتیم نسخه چاپ شده، خلاصه کتاب خرائح است. -

**[ترجمه]

الإسراء: «وَ إِذا قَرَأْتَ الْقُرْآنَ جَعَلْنا بَیْنَکَ وَ بَیْنَ الَّذِینَ لا یُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ حِجاباً مَسْتُوراً* وَ جَعَلْنا عَلی قُلُوبِهِمْ أَکِنَّةً أَنْ یَفْقَهُوهُ وَ فِی آذانِهِمْ وَقْراً وَ إِذا ذَکَرْتَ رَبَّکَ فِی الْقُرْآنِ وَحْدَهُ وَلَّوْا عَلی أَدْبارِهِمْ نُفُوراً»(45-46) (و قال تعالی): «وَ إِنْ کادُوا لَیَسْتَفِزُّونَکَ مِنَ الْأَرْضِ لِیُخْرِجُوکَ مِنْها وَ إِذاً لا یَلْبَثُونَ خِلافَکَ إِلَّا قَلِیلًا* سُنَّةَ مَنْ قَدْ أَرْسَلْنا قَبْلَکَ مِنْ رُسُلِنا وَ لا تَجِدُ لِسُنَّتِنا تَحْوِیلًا»(76-77)

الزمر: «أَ لَیْسَ اللَّهُ بِکافٍ عَبْدَهُ وَ یُخَوِّفُونَکَ بِالَّذِینَ مِنْ دُونِهِ وَ مَنْ یُضْلِلِ اللَّهُ فَما لَهُ مِنْ هادٍ»(36)

lt;meta info="- فَسَیَکْفِیکَهُمُ اللّهُ وَهُوَ السَّمِیعُ الْعَلِیمُ. - . بقره / 137 -

{و به زودی خداوند [شر] آنان را از تو کفایت خواهد کرد، که او شنوای داناست.}

- یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ اذْکُرُواْ نِعْمَتَ اللّهِ عَلَیْکُمْ إِذْ هَمَّ قَوْمٌ أَن یَبْسُطُواْ إِلَیْکُمْ أَیْدِیَهُمْ فَکَفَّ أَیْدِیَهُمْ عَنکُمْ. - . مائده / 11 -

{ای کسانی که ایمان آورده اید، نعمت خدا را بر خود، یاد کنید: آن گاه که قومی آهنگ آن داشتند که بر شما دست یازند، و [خدا] دستشان را از شما کوتاه داشت.}

- کَمَا أَنزَلْنَا عَلَی المُقْتَسِمِینَ * الَّذِینَ جَعَلُوا الْقُرْآنَ عِضِینَ. - . حجر / 90 - 91 -

{ همان گونه که [عذاب را] بر تقسیم کنندگان نازل کردیم. همانان که قرآن را جزء جزء کردند [به برخی از آن عمل کردند و بعضی را رها نمودند].}

و فرموده خداوند متعال: إِنَّا کَفَیْنَاکَ الْمُسْتَهْزِئِینَ * الَّذِینَ یَجْعَلُونَ مَعَ اللّهِ إِلهًا آخَرَ فَسَوْفَ یَعْلَمُونَ. - . حجر / 95 - 96 -

{که ما [شرّ] ریشخندگران را از تو برطرف خواهیم کرد. همانان که با خدا معبودی دیگر قرار می دهند. پس به زودی [حقیقت را] خواهند دانست.}

- وَضَرَبَ اللّهُ مَثَلاً قَرْیَةً کَانَتْ آمِنَةً مُّطْمَئِنَّةً یَأْتِیهَا رِزْقُهَا رَغَدًا مِّن کُلِّ مَکَانٍ فَکَفَرَتْ بِأَنْعُمِ اللّهِ فَأَذَاقَهَا اللّهُ لِبَاسَ الْجُوعِ وَالْخَوْفِ بِمَا کَانُواْ یَصْنَعُونَ * وَلَقَدْ جَاءهُمْ رَسُولٌ مِّنْهُمْ فَکَذَّبُوهُ فَأَخَذَهُمُ الْعَذَابُ وَهُمْ ظَالِمُونَ. - . نحل / 112 - 113 -

ص: 45

{و خدا شهری را مثل زده است که امن و امان بود [و] روزیش از هر سو فراوان می رسید، پس [ساکنانش] نعمتهای خدا را ناسپاسی کردند، و خدا هم به سزای آنچه انجام می دادند، طعم گرسنگی و هراس را به [مردم] آن چشانید. و به یقین، فرستاده ای از خودشان برایشان آمد، اما او را تکذیب کردند، پس در حالی که ظالم بودند آنان را عذاب فرو گرفت.}

- وَإِذَا قَرَأْتَ الْقُرآنَ جَعَلْنَا بَیْنَکَ وَبَیْنَ الَّذِینَ لاَ یُؤْمِنُونَ بِالآخِرَةِ حِجَابًا مَّسْتُورًا * وَجَعَلْنَا عَلَی قُلُوبِهِمْ أَکِنَّةً أَن یَفْقَهُوهُ وَفِی آذَانِهِمْ وَقْرًا وَإِذَا ذَکَرْتَ رَبَّکَ فِی الْقُرْآنِ وَحْدَهُ وَلَّوْاْ عَلَی أَدْبَارِهِمْ نُفُورًا. - . اسری / 45 - 46 -

{و چون قرآن بخوانی، میان تو و کسانی که به آخرت ایمان ندارند پرده ای پوشیده قرار می دهیم. و بر دلهایشان پوششها می نهیم تا آن را نفهمند و در گوشهایشان سنگینی [قرار می دهیم] و چون در قرآن پروردگار خود را به یگانگی یاد کنی با نفرت پشت می کنند.}

و فرموده خداوند متعال: وَإِن کَادُواْ لَیَسْتَفِزُّونَکَ مِنَ الأَرْضِ لِیُخْرِجوکَ مِنْهَا وَإِذًا لاَّ یَلْبَثُونَ خِلافَکَ إِلاَّ قَلِیلاً * سُنَّةَ مَن قَدْ أَرْسَلْنَا قَبْلَکَ مِن رُّسُلِنَا وَلاَ تَجِدُ لِسُنَّتِنَا تَحْوِیلاً. - . اسری / 76 - 77 -

{و چیزی نمانده بود که تو را از این سرزمین برکَنَند، تا تو را از آنجا بیرون سازند، و در آن صورت آنان [هم] پس از تو جز [زمان] اندکی نمی ماندند. سنّتی که همواره در میان [امتهای] فرستادگانی که پیش از تو گسیل داشته ایم [جاری] بوده است، و برای سنت [و قانون] ما تغییری نخواهی یافت.}

- أَلَیْسَ اللَّهُ بِکَافٍ عَبْدَهُ وَیُخَوِّفُونَکَ بِالَّذِینَ مِن دُونِهِ وَمَن یُضْلِلِ اللَّهُ فَمَا لَهُ مِنْ هَادٍ. - . زمر / 36 -

{آیا خدا کفایت کننده بنده اش نیست؟ و [کافران] تو را از آنها که غیر اویند می ترسانند و هر که را خدا گمراه گرداند برایش راهبری نیست.}

**[ترجمه]

بعثه صفوان بن أمیة لیغتاله بعد بدر و کان ذلک سبب إسلام عمرو بن وهب- عن الحسن.

و ثالثها: أن المعنی بذلک ما لطف الله للمسلمین من کف أعدائهم عنهم حین هموا باستئصالهم بأشیاء شغلهم بها من الأمراض و القحط و موت الأکابر و هلاک المواشی و غیر ذلک من الأسباب التی انصرفوا عندها من قتل المؤمنین عن الجبائی.

و رابعها: ما قاله الواقدی إن رسول الله صلی الله علیه و آله غزا جمعا من بنی ذبیان و محارب بذی أمر فتحصنوا برءوس الجبال و نزل رسول الله صلی الله علیه و آله بحیث یراهم فذهب لحاجته فأصابه مطر فبل ثوبه فنشره علی شجرة و اضطجع تحته و الأعراب ینظرون إلیه فجاء سیدهم دعثور بن الحارث حتی وقف علی رأسه بالسیف مشهورا فقال یا محمد من یمنعک منی الیوم فقال الله فدفع جبرئیل فی صدره و وقع السیف من یده فأخذه رسول الله صلی الله علیه و آله و قام علی رأسه و قال من یمنعک منی الیوم فقال لا أحد و أنا أشهد أن لا إله إلا الله و أن محمدا رسول الله فنزلت الآیة.

و علی هذا فیکون تخلیص النبی صلی الله علیه و آله مما هموا به نعمة علی المؤمنین من حیث إن مقامه بینهم نعمة علیهم. (1)

و قال فی قوله تعالی کَما أَنْزَلْنا عَلَی الْمُقْتَسِمِینَ قیل فیه قولان:

أحدهما أن معناه أنزلنا القرآن علیک کما أنزلنا علی المقتسمین و هم الیهود و النصاری الَّذِینَ جَعَلُوا الْقُرْآنَ عِضِینَ جمع عضة و أصله عضوة فنقصت الواو و التعضیة التفریق أی فرقوه و جعلوه أعضاء کأعضاء الجزور فآمنوا ببعضه و کفروا ببعضه و قیل سماهم مقتسمین لأنهم اقتسموا کتب الله فآمنوا ببعضها و کفروا ببعضها.

و الآخر أن معناه أنی أنذرکم عذابا کما أنزلنا علی المقتسمین الذین اقتسموا طریق مکة یصدون عن رسول الله صلی الله علیه و آله و الإیمان به قال مقاتل و کانوا ستة عشر رجلا بعثهم الولید بن المغیرة أیام الموسم یقولون لمن أتی مکة لا تغتروا بالخارج منا و المدعی للنبوة فأنزل الله بهم عذابا فماتوا شر میتة ثم وصفهم فقال الَّذِینَ جَعَلُوا

ص: 47

الْقُرْآنَ عِضِینَ جزءا جزءا (1) فقالوا سحر و قالوا أساطیر الأولین و قالوا مفتری عن ابن عباس. (2) و فی قوله تعالی إِنَّا کَفَیْناکَ الْمُسْتَهْزِئِینَ أی کفیناک شر المستهزءین و استهزاؤهم بأن أهلکناهم و کانوا خمسة نفر من قریش العاص بن وائل و الولید بن المغیرة و أبو زمعة و هو الأسود بن المطلب و الأسود بن عبد یغوث و الحارث بن قیس عن ابن عباس و ابن جبیر و قیل کانوا ستة رهط عن محمد بن ثور و سادسهم الحارث بن الطلاطلة و أمه غیطلة (3)

قالوا و أتی جبرئیل النبی صلی الله علیه و آله و المستهزءون یطوفون بالبیت فقام جبرئیل و رسول الله إلی جنبه فمر به الولید بن المغیرة المخزومی فأومأ بیده إلی ساقه فمر الولید علی فنن (4) لخزاعة و هو یجر ثیابه فتعلقت بثوبه شوکة فمنعه الکبر أن یخفض رأسه فینزعها و جعلت تضرب ساقه فخدشته فلم یزل مریضا حتی مات و مر به العاص بن وائل السهمی فأشار جبرئیل إلی رجله فوطئ العاص علی شبرقة (5) فدخلت فی أخمص رجله فقال لدغت فلم یزل یحکها حتی مات و مر به الأسود بن المطلب بن عبد مناف فأشار إلی عینه فعمی و قیل رماه بورقة خضراء فعمی و جعل یضرب رأسه علی الجدار حتی هلک و مر به الأسود بن عبد یغوث فأشار إلی بطنه فاستسقی فمات

ص: 48

و قیل أصابه السموم فصار أسود فأتی أهله فلم یعرفوه فمات و هو یقول قتلنی رب محمد و مر به الحارث بن الطلاطلة فأومأ إلی رأسه فامتخط قیحا فمات و قیل إن الحارث بن قیس أخذ (1) حوتا مالحا فأصابه العطش فما زال یشرب حتی انقد (2) بطنه فمات. (3).

و فی قوله تعالی ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا قَرْیَةً أی مثل قریة کانَتْ آمِنَةً أی ذات أمن مُطْمَئِنَّةً قارة ساکنة بأهلها لا یحتاجون إلی الانتقال عنها لخوف أو ضیق یَأْتِیها رِزْقُها رَغَداً مِنْ کُلِّ مَکانٍ أی یحمل إلیها الرزق الواسع من کل موضع و من کل بلد کما قال سبحانه یُجْبی إِلَیْهِ ثَمَراتُ کُلِّ شَیْ ءٍ (4) فَکَفَرَتْ بِأَنْعُمِ اللَّهِ أی فکفر أهل تلک القریة فَأَذاقَهَا اللَّهُ الآیة أی فأخذهم الله بالجوع و الخوف بسوء أفعالهم و سمی أثر الجوع و الخوف لباسا لأن أثر الجوع و الهزال یظهر علی الإنسان کما یظهر اللباس و قیل لأنه شملهم الجوع و الخوف کاللباس قیل إن هذه القریة هی مکة عن ابن عباس و مجاهد و قتادة عذبهم الله بالجوع سبع سنین و هم مع ذلک خائفون وجلون عن النبی صلی الله علیه و آله و أصحابه (5) یغیرون علیهم قوافلهم و ذلک حین دعا النبی صلی الله علیه و آله فقال اللهم اشدد وطأتک علی مضر و اجعل علیهم سنین کسنی یوسف و قیل إنها قریة کانت قبل نبینا صلی الله علیه و آله بعث الله إلیهم نبینا فکفروا به و قتلوه فعذبهم الله بعذاب الاستیصال وَ لَقَدْ جاءَهُمْ رَسُولٌ مِنْهُمْ یعنی أهل مکة بعث الله إلیهم رسولا من جنسهم فَکَذَّبُوهُ (6) و جحدوا نبوته فَأَخَذَهُمُ الْعَذابُ وَ هُمْ

ص: 49

ظالِمُونَ أی ما حل بهم من الخوف و الجوع المذکورین (1) و ما نالهم یوم بدر و غیره من القتل. (2) و فی قوله وَ إِذا قَرَأْتَ الْقُرْآنَ قال نزل فی قوم کانوا یؤذون النبی صلی الله علیه و آله باللیل إذا تلا القرآن و صلی عند الکعبة و کانوا یرمونه بالحجارة و یمنعونه من دعاء الناس إلی الدین فحال الله سبحانه بینهم و بینه حتی لا یؤذوه عن الجبائی و الزجاج جَعَلْنا بَیْنَکَ وَ بَیْنَ الَّذِینَ لا یُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ قال الکلبی هم أبو سفیان و النضر بن الحارث و أبو جهل و أم جمیل امرأة أبی لهب حجب الله رسوله عن أبصارهم عند قراءة القرآن فکانوا یأتونه و یمرون به و لا یرونه حِجاباً مَسْتُوراً قیل أی ساترا عن الأخفش و الفاعل قد تکون (3) فی لفظ المفعول کالمشئوم و المیمون و قیل هو علی بناء النسب أی ذا ستر و قیل مستورا عن الأعین لا یبصر إنما هو من قدرة الله. (4) وَ جَعَلْنا عَلی قُلُوبِهِمْ أَکِنَّةً الأکنة جمع کنان و هو ما وقی شیئا و ستره قیل کان الله یلقی علیهم النوم أو یجعل فی قلوبهم أکنة لیقطعهم عن مرادهم أو أنه عاقب هؤلاء الکفار الذین علم أنهم لا یؤمنون بعقوبات یجعلها فی قلوبهم تکون موانع من أن یفهموا ما یستمعونه. (5) وَلَّوْا عَلی أَدْبارِهِمْ نُفُوراً قیل کانوا إذا سمعوا بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ ولوا و قیل إذا سمعوا لا إِلهَ إِلَّا اللَّهُ (6)

ص: 50

و فی قوله تعالی وَ إِنْ کادُوا لَیَسْتَفِزُّونَکَ أی إن المشرکین أرادوا أن یزعجوک (1) من أرض مکة بالإخراج و قیل عن أرض المدینة یعنی الیهود و قیل یعنی جمیع الکفار أرادوا أن یخرجوک من أرض العرب و قیل معناه لیقتلونک وَ إِذاً لا یَلْبَثُونَ أی لو أخرجوک لکانوا لا یلبثون بعد خروجک إِلَّا زمانا قَلِیلًا و مدة یسیرة قیل و هی المدة بین خروج النبی صلی الله علیه و آله من مکة و قتلهم یوم بدر و الصحیح أن المعنیین فی الآیة مشرکو مکة و أنهم لم یخرجوا النبی صلی الله علیه و آله من مکة و لکنهم هموا بإخراجه ثم خرج صلی الله علیه و آله لما أمر بالهجرة و ندموا علی خروجه و لذلک ضمنوا الأموال فی رده و لو أخرجوه لاستؤصلوا بالعذاب و لماتوا طرا. (2) و فی قوله تعالی أَ لَیْسَ اللَّهُ بِکافٍ عَبْدَهُ استفهام تقریر یعنی به محمدا صلی الله علیه و آله یکفیه عداوة من یعادیه وَ یُخَوِّفُونَکَ کانت الکفار یخیفونه بالأوثان التی کانوا یعبدونها قالوا أ ما تخاف أن یهلکک آلهتنا و قیل إنه لما قصد خالد لکسر العزی بأمر النبی صلی الله علیه و آله قالوا إیاک یا خالد فبأسها شدید فضرب خالد أنفها بالفأس فهشمها فقال کفرانک یا عزی لا سبحانک سبحان من أهانک (3).

**[ترجمه]طبرسی رحمه الله در باره این سخن خداوند «فسیکفیکهم الله» گوید: خداوند پیامبرش را به نصرت و دفع شرّ دشمنان آن حضرت از یهود و نصاری که با او مخالفت کرده وعده داده است و در این آیه دلالتی آشکار بر پیامبری و صداقت آن حضرت نهفته است. - . مجمع البیان 1 : 218 -

در این فرموده خداوند «إذ همّ قوم» در باره کسانی که بدان­ها دست یازیده شده اختلاف نظر وجود دارد و این اقوال ذکر شده است:

قول اول: اینان یهود بودند و قصد داشتند به پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم حمله­ور شوند. این افراد از قبیله بنی نظیر بودند که رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم همراه با عده­ای از یارانش بر آنان وارد شدند و این قبیله پیمان بسته بودند که جنگ را ترک کنند و با آن حضرت در پرداخت دیه­ها همکاری نمایند. پیامبر فرمود: یکی از اصحاب من، دو نفر را که امان­نامه­ای از من همراهشان بوده را کشته است پس پرداخت دیه آن دو بر من لازم شد و من خواستم آنان، در این امر با من همکاری کنند. آنان گفتند: بله، بنشین تا تو را اطعام کرده و خواسته­ات را بر آورده سازیم، و درصدد بر آمدند که بر پیامبر حمله­ور شده و آن حضرت را به قتل برسانند. خداوند پیامبرش را آگاه کرد و پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم یارانش را از آن باخبر کرد و توانستند از آنجا بازگردند. آن جریان یکی از معجزات پیامبر بود که از مجاهد و قتادۀ و بیشتر مفسران روایت شده است.

قول دوم: قریش شخصی را فرستادند تا بر پیامبر حمله­ور شده و آن حضرت را به قتل برساند. آن مرد بر پیامبر وارد شد درحالی که شمشیری آخته در دست داشت. پیامبر به او فرمود: شمشیر را به من نشان بده. آن شخص شمشیر را به پیامبر داد و هنگامی که شمشیر در دست پیامبر قرار گرفت، گفت: چه چیز مرا از قتل تو بازداشت؟ فرمود: خداوند تو را از این کار بازداشت. آنشخص شمشیر را دور انداخت و اسلام آورد. اسم آن مرد عمرو بن وهب جمحی بود

ص: 46

که صفوان بن امیه او را فرستاده بود تا پس از نبرد، بدر پیامبر را به صورتت ناگهانی به قتل برساند. و آن ماجرا سبب اسلام آوردن عمرو بن وهب شد. حسن این روایت را نقل کرده است.

قول سوم: معنا و مقصود آیه لطف و مرحمتی است که با دفع کردن دشمنانشان از آنان به ایشان روا داشته بود، زمانی که درصدد بودن آنان را با اموری که بدان مشغول می­شوند از بین برده و ریشه­کن کنند؛ از جمله بیماری­ها و خشکسالی و مرگ بزرگانشان و هلاک شدن چهارپایان و دیگر اسبابی که به واسطه آن، به دنبال کشتار مسلمانان بودند. این روایت را جبائی نقل کرده است.

قول چهارم: سخن واقدی است که گوید: رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم با گروهی از بنی ذبیان و محاربان در «ذی امر» جنگید. پس آنان در قله کوه­ها پناه گرفتند و پیامبر در جایی که آنان را می­دید اقامت کرد. آن حضرت برای قضای حاجت رفت و باران بر او بارید و پیراهنش خیس شد. پس پیراهنش را بر درختی پهن کرد و در زیر درخت خوابید و اعراب در انتظار او نشستند. سرور آنان که دعثور بن حارث بود آمد تا اینکه بر بالای سر پیامبر با شمشیر برهنه ایستاد و گفت: ای محمد چه کسی امروز می­تواند مرا از کشتن تو بازدارد؟ فرمود: خداوند. در این هنگام جبرئل ضربه­ای بر سینه او نواخت و شمشیر از دستش رها شد و پیامبر بلافاصله شمشیر را برداشت و بر بالای سرش ایستاد و فرمود: چه کسی امروز قادر است مرا از کشتن تو باز دارد؟ گفت: هیچ کس این قدرت را ندارد، و من گواهی می­دهم هیچ معبودی جز خدای یکتا نیست و محمد فرستاده خداوند است. پس این آیه نازل شد و بدین گونه پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم از بلائی که در صدد بودند بر سر آن حضرت بیاورند نجات یافت و این نعمتی برای مؤمنان است زیرا که بودن پیامبر در میان آنان نعمتی بر آن­ها است.

در باره این فرموده خداوند «کما انزلنا علی المقتسمین» گفته شده: در باره آن، دو قول و نظر است:

یکی اینکه: معنای آیه به این صورت است که ما قرآن را بر تو نازل کردیم همانگونه که بر تقسیم کنندگان که یهود و نصاری هستند، نازل کردیم.«الذین جعلوا القرآن عضین» عضین جمع «عضۀ» است و اصل آن «عضوۀ» بوده که واو از آن کم شده است. و «التعضیۀ» به معنای پراکندن است، یعنی: قرآن را همچون اعضای قربانی، عضو عضو کرده و پراکنده ساختند. پس به برخی از آن ایمان آورده و به بخشی دیگر از آن کفر ورزیدند و گفته شده از این جهت آنان را تقسیم کنندگان نامیده که کتاب­های خداوند را تقسیم کرده و به برخی از آن ایمان آورده و به برخی دیگر کفر ورزیدند.

نظر دوم اینکه: معنای آیه بدین صورت است که من شما را به عذابی هشدار می­دهم همانگونه که بر تقسیم کنندگانی که مسیر مکه را تقسیم کرده و از رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم و ایمان به وی ممانعت ورزیدند. مقاتل گوید: اینان شانزده مرد بودند که ولید بن مغیره در ایام موسم (حج) آنان را فرستاده بود و به هر کسی که به مکه می­آمد می­گفتند: فریب مردی را که از آئین ما خارج شده و ادعای پیامبری می­کند نخورید. پس خداوند عذابی بر آنان فرو فرستاد و با ناگوارترین مرگ هلاک شدند. سپس اینگونه آنان را توصیف کرده است: «الذین جعلوا

ص: 47

القرآن عضین» یعنی قسمت قسمت کردند. پس گفتند: سحر است. و گفتند: اسطوره­های پیشینیان است و گفتند: آن را به دروغ بر خود بسته است. این حدیث را ابن عباس نقل کرده است. - . مجمع البیان 6 : 344 - 345 شریف رضی در کتاب مجازات قرآن ص 104 معنای دیگری برای عضین ذکر کرده و گوید: تاویل دیگری برای عضین این است که به معنای کذب باشد که جمع کلمه عضۀ به معنای کذب و دروغ است. زبان شناسان معتمد برای «العضۀ» معنای مختلفی از جمله سخن چین، دروغ، سحر، ذکر کرده اند. -

این فرموده خداوند «انّا کفیناک المستهزئین» یعنی شرّ استهزاء کنندگان، و استهزای آنان را با از بین بردنشان از تو دفع کردیم. این افراد پنج نفر از قریش بودند: عاص بن وائل، ولید بن مغیره، ابوزمعۀ که اسود بن مطلب، و اسود بن عبد یغوث، حارث بن قیس. این قول از ابن عباس و ابن جبیر روایت شده است. و گفته شده: آنان شش گروه از محمد بن ثور بودند و ششمین آنان حارث بن طلاطله و مادرش غیظلۀ بود. گویند: جبرئیل نزد پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم آمد درحالی که استهزاء کنندگان خانه خدا را طواف می­کردند. جبرئیل برخاست و پیامبر در کنار او بود. پس ولید بن مغیرۀ مخزومی بر آن حضرت گذر کرد و پیامبر با دستش به ساق او اشاره کرد و ولید بر شاخه­ای از خزاعۀ گذر کرد در حالی که لباسش را می­کشید، پس خاری به لباسش چسبید و تکبر و غرور به او اجازه نداد که سرش را پایین آورد و خار را بیرون آورد و آن خار بر ساق پایش ضربه می­زد و پایش را خراشید و در اثر آن پیوسته مریض بود تا اینکه مُرد. و عاص بن وائل سهمی بر آن حضرت گذر کرد و جبرئیل به پایش اشاره کرد پس عاص بر بوته­ خاری افتاد و خار در کف پایش فرو رفت. او گفت: چیزی مرا گزید و پی در پی آن را می­خارید تا اینکه مُرد. و اسود بن مطلب ابن عبد مناف بر آن حضرت عبور کرد. پس به چشم او اشاره کرد و او کور شد و گفته شده: برگی سبز را به سمت او پرتاب کرد و او کور شد و سرش را بر دیوار می­زد تا اینکه مُرد. و اسود بن عبد یغوث بر آن حضرت گذر کرد. پس به شکمش اشاره کرد و او آب طلبید و مُرد.

ص: 48

و گفته شده: بادی گرم بر او وزید و سیاه شد و به نزد خانواده­اش آمد اما وی را نشناختند پس مُرد. و او می­گفت: خدای محمد مرا کُشت. و حارث بن طلاطلۀ بر او گذر کرد. پس به سرش اشاره کرد و از بینی­اش چرک بیرون آمد و مُرد. و گفته شده: حارث بن قیس ماهی آغشته به نمک گرفت و خورد و در نتیجه آن تشنه شد و پیوسته آب می­نوشید تا اینکه شکمش پاره شد و مُرد. - . مجمع البیان 6 : 346 - 347 -

این فرموده خداوند «ضرب الله مثلاً قریۀً» یعنی مثل شهری. «کانت آمنۀ» یعنی دارای امنیت. «مطمئنۀ» یعنی شهری ثابت و پابرجا که اهالیش در آن آرامش دارند و به خاطر ترس و تنگنا، نیازی به نقل مکان از آنجا به جایی دیگر ندارند. «یأتیها رزقها رغداً من کلّ مکان» یعنی روزی فراخ، از هر مکان و سرزمینی به آنجا می­آید. همانگونه که خداوند سبحان می­فرماید: «یُجْبَی إِلَیْهِ ثَمَرَاتُ کُلِّ شَیْءٍ» - . قصص / 57 - {محصولات هر چیزی- که رزقی از جانب ماست- به سوی آن سرازیر می شود.}

«فکفرت بأنعم الله» یعنی اهل این شهر کفران نعمت کردند. «فأذاقها الله» یعنی خداوند به خاطر کردارهای ناشایست، آنان را به گرسنگی و ترس گرفتار کرد و اثر و بازتاب ترس و گرسنگی را لباس نامیده است زیرا بازتاب گرسنگی و لاغری بر انسان ظاهر می­شود همانگونه که لباس ظاهر می­گردد. و گفته شده: تشبیه به این خاطر است که گرسنگی و ترس، همانند لباس آنان را فرا می­گیرد. گفته شده: این شهر، مکه است. از این عباس و مجاهد و قتادۀ این نظر نقل شده است. خداوند با هفت سال گرسنگی آنان را عذاب داد و با این وجود، آنان از پیامبر و یارانش که مبادا بر قافله­هایشان هجوم ببرند، ترس و دلهره داشتند. و آن زمانی بود که پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم دعا کرد: «خداوندا بر مضر سخت بگیر و سال­های آنان را همچون خشکسالی­های زمان یوسف پیامبر قرار بده.» و گفته شده: شهری بود که پیش از پیامبر ما، خداوند پیامبری را به سوی آنان فرستاد و آنان به او کفر ورزیدند و او را به قتل رساندند و خداوند با ریشه­کندن، آنان را عذاب داد. «و لقد جاءهم رسول منهم» یعنی اهل مکه که خداوند فرستاده­ای از جنس خودشان را برای آنان فرستاد. پس او را تکذیب کرد و نبوتش را انکار کردند. «فأخذهم العذاب و هم

ص: 49

ظالمون» یعنی ترس و گرسنگی مذکور که دامنگیرشان شد و قتل و کشتاری که در جنگ بدر و دیگر جنگ­ها بدان­ها رسید. - . مجمع البیان 6 : 389 - 390 -

در باره این فرموده خداوند: «و إذا قرأت القرآن» گوید: در باره قومی نازل شد که شبانه در حالی که پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم در کنار کعبه قرآن تلاوت می­نمود و نماز می­گزارد، آن حضرت را آزار می­دادند و به سوی ایشان سنگ پرتاب می­کردند و اجازه نمی­دادند مردم را به سوی دین دعوت کند. پس خداوند سبحان میان آنان و پیامبرش مانع ایجاد کرد تا او را آزار و اذیت ندهند. جبّانی و زجّاج این قول را روایت کرده­اند. «جعلنا بینک و بین الذین لا یؤمنون بالآخرۀ» کلبی گوید: این افراد ابوسفیان و نضر بن حارث و ابوجهل و ام جمیل همسر ابو لهب بودند که خداوند، پیامبرش را در زمان قرائت قرآن از دیدگان آن­ها پنهان می­کرد و آنان به سمت او می­آمدند و بر آن حضرت گذر می­کردند اما او را نمی­دیدند. «حجاباً مستوراً» گفته شده: یعنی حجاب پوشاننده. اخفش این را ذکر کرده است. و فاعل گاهی در لفظ اسم مفعول می­آید مانند مشؤوم و میمون. و گفته شده: این کلمه بر بنای نسبت است یعنی داری ستر و پوشش. و گفته شده: مستور از دیدگان است که دیده نمی­شود و این به واسطه قدرت خداوند متعال است. - . مجمع البیان 6 : 418 -

«و جعلنا علی قلوبهم أکنّۀ» أکنّۀ جمع کنان، و آن پوشش و حافظ هر چیزی است. گفته شده: خداوند خواب بر آنان می­افکند یا در دل­هایشان پوشش­هایی می­نهد تا آنان را از رسیدن به خواسته­هایشان بازدارد یا اینکه خداوند این کافران را که می­داند ایمان نمی­آورند، با کیفرهایی که بر دل­هایشان می­نهد تا مانعی باشد برای فهمیدن آنچه می­شنوند، مجازات می­کند. - . مجمع البیان 4 : 285 - 286 می­گویم: شریف رضی در مجازات القرآن ص 115 گوید: این عبارت استعاره است زیرا در حقیقت پوششی بر قلب و درپوشی بر گوش­های آنان نیست و در واقع مقصود این است که آنان به خاطر سنگین بودن دستورات الهی به پیامبر بر گوش­هایشان همچون کسانی هستند که بر قلب­هایشان پوشش است و آن را درک نمی­کنند و بر گوش­هایشان درپوش است و قرآن را نمی­فهمند. -

«ولّوا ادبارهم نفوراً» گفته شده: آنان هرگاه «بسم الله الرحمن الرحیم» را می­شنیدند پشت می­کردند و گفته شده: هرگاه «لا اله الا الله» را می­شنیدند. - . مجمع البیان 6 : 418 -

ص: 50

فرموده خداوند متعال «و إن کادوا لیستفزّونک» یعنی مشرکان می­خواستند تو را با بیرون کردن، از سرزمین مکه طرد کنند. و گفته شده: از سرزمین مدینه. و مقصود یهودیان می­باشد. و گفته شده: مقصود این است که همه کافران درصدد بودند تو را از سرزمین عرب بیرون کنند. و گفته شده: معنایش این است که می­خواستند تو را به قتل برسانند. «و إذاً لایلبثون إلا قلیلاً» یعنی اگر تو را اخراج کنند پس از اخراج تو، آنان، جز زمانی اندک و مدتی کوتاه نمی­مانند. گفته شده: و آن مدت زمان، مابین بیرون رفتن پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم از مکه و کشته شدن آنان در جنگ بدر است. وجه درست این است که مقصود آیه مشرکان مکه باشد: چرا که آنان پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم را از مکه بیرون نکردند بلکه درصدد بیرون کردن آن حضرت بودند. سپس پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم هنگامی که به هجرت دستور داده شد از مکه بیرون رفت و آنان از بیرون رفتن پیامبر اظهار پشیمانی کردند و به همین خاطر اموال را در صورت بازگشت آن حضرت، ضمانت نمودند و اگر او را بیرون می­کردند با عذاب الهی بر کنده می­شدند و همگی به هلاکت رسیده و می­مردند. - . مجمع البیان 6 : 432 - 433 -

در این فرموده خداوند «أ لیس الله بکافٍ عبده» استفهام تقریری است و مقصود از عبد، محمد صلی الله علیه و آله و سلم است که خداوند دشمنی و شرّ دشمنانش را از آن حضرت دفع کرد. «و یخوّفونک» کافران با بت­هایی که می­پرستیدند پیامبر را می­ترساندند و می­گفتند: آیا نمی­ترسی که معبودان ما تو را به هلاکت برسانند. و گفته شده: زمانی که خالد بن ولید به دستور پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم خواست بت عزّی را بشکند، گفتند: مراقب باش ای خالد، قدرت و توانایی او سخت و بسیار است. خالد با تبر، ضربه­ای بر بینی بت زد و آن را ویران کرد. و گفت: تو را پاک و منزه نمی­دانم ای عزّی، پاک و منزه کسی است که تو را خوار و ذلیل گرداند. - . مجمع البیان 8 : 499 -

**[ترجمه]

حَتَّی قُتِلُوا بِبَدْرٍ (1).

**[ترجمه]تفسیر قمی: «و إن کادوا لیستفزّونک من الارض» مقصود اهل مکه است. «إلا قلیلا»

ص: 51

تا زمانی که در جنگ بدر کشته شدند. - . تفسیر قمی : 386 -

**[ترجمه]

أَثْبَتَ اللَّهُ یَدَهُ إِلَی عُنُقِهِ وَ لَا یَدُورُ الْحَجَرُ بِیَدِهِ فَلَمَّا رَجَعَ إِلَی أَصْحَابِهِ سَقَطَ الْحَجَرُ مِنْ یَدِهِ (1) ثُمَّ قَامَ رَجُلٌ آخَرُ مِنْ رَهْطِهِ أَیْضاً فَقَالَ أَنَا أَقْتُلُهُ فَلَمَّا دَنَا مِنْهُ فَجَعَلَ یَسْمَعُ قِرَاءَةَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَأُرْعِبَ فَرَجَعَ إِلَی أَصْحَابِهِ فَقَالَ حَالَ بَیْنِی وَ بَیْنَهُ کَهَیْئَةِ الْفَحْلِ یَخْطِرُ بِذَنَبِهِ فَخِفْتُ أَنْ أَتَقَدَّمَ (2).

**[ترجمه]تفسیر قمی: در روایت ابو جارود آمده است که امام باقر علیه السلام درباره این فرموده خداوند متعال: «وَجَعَلْنَا مِن بَیْنِ أَیْدِیهِمْ سَدًّا وَمِنْ خَلْفِهِمْ سَدًّا فَأَغْشَیْنَاهُمْ» - . یس / 9 - {و [ما] فراروی آنها سدّی و پشت سرشان سدّی نهاده و پرده ای بر [چشمان] آنان فرو گسترده ایم.} فرمود: یعنی آنان را کور کردیم «فَهُمْ لاَ یُبْصِرُونَ» یعنی هدایت را نمی بینند. خداوند، گوش ها، چشم ها و قلب هایشان را سلب نمود و آن­ها را از راه هدایت گمراه کرد. این آیه در مورد ابو جهل بن هشام و چند تن از یاران او نازل شده است. شأن نزول آیه این است که پیامبر صلی الله علیه و آله در حال خواندن نماز بود و ابو جهل عهد کرده بود هرگاه پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم را در حال نماز ببیند، سر او را بشکند. پس در حالی که سنگی در دست داشت، آمد و دید که پیامبر ایستاده است و نماز می خواند. پس آمد تا او را بزند، اما هر بار که می خواست سنگ را بالا ببرد و بر سر حضرت بزند،

ص: 52

خداوند دست او را به گردنش گره می زد و سنگ در دستش نمی چرخید و هنگامی که نزد اصحابش برمی گشت، سنگ از دستش می افتاد. سپس مردی از یاران ابو جهل، انجام این کار را برعهده گرفت. آن مرد گفت: من او (پیامبر صلی الله علیه و آله ) را خواهم کشت. اما چون به پیامبر نزدیک شد، صدای قرائت حضرت را شنید و ترسید و به سوی اصحابش بازگشت و گفت: مانعی بزرگ همچون حیوانی عظیم الجثه در میان ما حائل بود که دُمَش را تکان می داد و من ترسیدم که نزدیک شوم. - . تفسیر قمی : 548 -

**[ترجمه]

ابْنَتُهُ فَقَالَتِ الْجَارِیَةُ انْحَلَّ وِکَاءُ (1) الْقِرْبَةِ قَالَ الْوَلِیدُ مَا هَذَا وِکَاءَ الْقِرْبَةِ وَ لَکِنَّهُ دَمُ أَبِیکِ فَاجْمَعِی لِی وُلْدِی وَ وُلْدَ أَخِی فَإِنِّی مَیِّتٌ فَجَمَعَتْهُمْ فَقَالَ لِعَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَبِی رَبِیعَةَ إِنَّ عُمَارَةَ بْنَ الْوَلِیدِ بِأَرْضِ الْحَبَشَةِ بِدَارٍ مَضِیعَةٍ (2) فَخُذْ کِتَاباً مِنْ مُحَمَّدٍ إِلَی النَّجَاشِیِّ أَنْ یَرُدَّهُ ثُمَّ قَالَ لِابْنِهِ هَاشِمٍ وَ هُوَ أَصْغَرُ وُلْدِهِ یَا بُنَیَّ أُوصِیکَ بِخَمْسِ خِصَالٍ فَاحْفَظْهَا أُوصِیکَ بِقَتْلِ أَبِی رُهْمٍ الدَّوْسِیِّ وَ إِنْ أَعْطَوْکُمْ ثَلَاثَ دِیَاتٍ فَإِنَّهُ غَلَبَنِی عَلَی امْرَأَتِی وَ هِیَ بِنْتُهُ وَ لَوْ تَرَکَهَا وَ بَعْلَهَا کَانَتْ تَلِدُ لِیَ ابْناً مِثْلَکَ وَ دَمِی فِی خُزَاعَةَ وَ مَا تَعَمَّدُوا قَتْلِی وَ أَخَافُ أَنْ تُنْسَوْا بَعْدِی وَ دَمِی فِی بَنِی خُزَیْمَةَ بْنِ عَامِرٍ وَ دِیَاتِی (3) فِی سَقِیفٍ فَخُذْهُ وَ لِأُسْقُفِّ نَجْرَانَ عَلَیَّ مِائَتَا دِینَارٍ فَاقْضِهَا ثُمَّ فَاضَتْ نَفْسُهُ وَ مَرَّ أَبُو زَمْعَةَ الْأَسْوَدُ (4) بِرَسُولِ اللَّهِ فَأَشَارَ جَبْرَئِیلُ إِلَی بَصَرِهِ فَعَمِیَ وَ مَاتَ وَ مَرَّ بِهِ الْأَسْوَدُ بْنُ عَبْدِ یَغُوثَ فَأَشَارَ جَبْرَئِیلُ إِلَی بَطْنِهِ فَلَمْ یَزَلْ یَسْتَسْقِی حَتَّی انْشَقَّ بَطْنُهُ وَ مَرَّ الْعَاصُ بْنُ وَائِلٍ فَأَشَارَ جَبْرَئِیلُ إِلَی رِجْلِهِ فَدَخَلَ عُودٌ فِی أَخْمَصِ قَدَمِهِ (5) وَ خَرَجَتْ مِنْ ظَاهِرِهِ وَ مَاتَ وَ مَرَّ ابْنُ الطَّلَاطِلَةِ فَأَرْسَلَ اللَّهُ إِلَیْهِ جَبْرَئِیلَ فَأَشَارَ إِلَی (6) وَجْهِهِ فَخَرَجَ إِلَی جِبَالِ تِهَامَةَ فَأَصَابَتْهُ السَّمَائِمُ ثُمَّ اسْتَسْقَی حَتَّی انْشَقَّ بَطْنُهُ وَ هُوَ قَوْلُ اللَّهِ إِنَّا

ص: 54

کَفَیْناکَ الْمُسْتَهْزِئِینَ (1).

**[ترجمه]تفسیر قمی: «فَاصْدَعْ بِمَا تُؤْمَرُ وَأَعْرِضْ عَنِ الْمُشْرِکِینَ* إِنَّا کَفَیْنَاکَ الْمُسْتَهْزِئِینَ» - . حجر / 94 - 95 - {پس آنچه را بدان مأموری آشکار کن و از مشرکان روی برتاب، که ما [شرّ] ریشخندگران را از تو برطرف خواهیم کرد.} این آیه، سه سال بعد از بعثت پیامبر صلی الله علیه و آله در مکه نازل شد. پیامبر صلی الله علیه و آله در روز دوشنبه مبعوث شد و علی علیه السلام روز سه شنبه اسلام آورد، سپس خدیجه بِنت خُوَیلِد، همسر پیامبر، اسلام را پذیرفت. ابو طالب همراه جعفر نزد پیامبر آمد و دید حضرت نماز می خواند و علی علیه السلام کنار او ایستاده است. به جعفر گفت: کنار پسر عمویت نماز بگزار. جعفر سمت چپ ایستاد و پیامبر صلی الله علیه و آله میان علی علیه السلام و جعفر قرار گرفت. پس از آن پیامبر صلی الله علیه و آله نماز می خواند و علی علیه السلام و جعفر و زید بن حارثه و خدیجه به حضرت اقتدا می کردند. بعد از سه سال خداوند فرمود: «فَاصْدَعْ بِمَا تُؤْمَرُ وَأَعْرِضْ عَنِ الْمُشْرِکِینَ* إِنَّا کَفَیْنَاکَ الْمُسْتَهْزِئِینَ». آنان که پیامبر صلی الله علیه و آله را مسخره می کردند، پنج نفر بودند: ولید بن مُغیره، عاص بن وائل، اسود بن مُطَّلِب و اسود بن عبد یَغُوث و حارث بن طُلاطِله خُزاعی. به خاطر شدت آزار و اذیتی که ولید نسبت به پیامبر روا می داشت، حضرت او را نفرین کرد و گفت: «خدایا چشمش را کور کن و داغ فرزند را به او بچشان» چشمان او کور شد و فرزندش در جنگ بدر کشته شد. همچنین حضرت اسود بن عبد یغوث و حارث بن طلاطله خزاعی را هم نفرین کرد. ولید بن مغیره از کنار پیامبر گذشت و جبرئیل کنار حضرت بود، گفت: ای محمد! این ولید بن مغیره و یکی از کسانی است که تو را مسخره می کند. پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: آری. مردی از خُزاعه کنار مسجد نشسته و به تیرهایش پر می بست. ولید بر روی تیر پا گذاشته و قطعه ای از آن در پاشنه پایش فرو رفته بود و خونریزی داشت. جبرئیل به آن نقطه اشاره کرد. ولید به منزل رفت و بر بستر خود خوابید. دخترش پایین تر از او خوابیده بود. ناگهان خون از آن پاشنه مجروحی که جبرئیل به آن اشاره کرده بود، فوران زد تا به بستر دخترش رسید.

ص: 53

دختر متوجه رطوبت و خیسی شد و گفت: ای کنیز، بند مشک پاره شده است. ولید گفت: این بند مشک نیست که پاره شده، بلکه خون پدرت است، پسران و برادرزاده هایم را این جا جمع کن که من از دنیا خواهم رفت. دختر چنین کرد. ولید به عبد الله بن ربیعه گفت: عُمارة بن ولید در حبشه و در خانه ای تنگ زندگی می کند؛ نامه ای از محمد برای نجاشی بگیر تا او را برگرداند و به پسرش هاشم که کوچک ترین پسرش بود گفت: پسرم پنج وصیت به تو می گویم آن­ها را انجام بده. اول آن که ابو دِرهَم دَوسی را بکش؛ زیرا او همسر من را که دختر او بود به زور از من گرفت، در حالی که اگر او و شوهرش را به حال خود رها می کرد، برای من پسری چون تو زاده بود. انتقام خون مرا از خُزاعه بگیر، هرچند متعمّداً مرا نکشتند، اما می ترسم بعد از من آن را فراموش کنید. انتقام مرا از بنی خُزَیمة بن عامر بگیر، و در ثقیف دیه هایی دارم، آن­ها را بگیر و دویست دینار به اسقف نَجران مقروض هستم، آن را بپرداز. آن گاه جان داد.

ابوزمعه اسود از کنار رسول خدا صلی الله علیه و آله گذشت و جبرئیل به چشمان او اشاره ای کرد. او کور شد و به هلاکت رسید. همچنین جبرئیل اشاره ای به شکم اسود بن عبد یغوث کرد و وی مرض استقساء و عطش شدید گرفت تا این که شکمش پاره شد. به پاهای عاص بن وائل اشاره ای کرد و چوبی در گودی کف پایش فرو رفت و از روی پا بیرون آمد و هلاک شد. به صورت حارث بن طُلاطِله اشاره ای کرد، حارث به کوه های تهامه رفت، باد گرم و سوزان بر او وزیدن گرفت و وی دچار عطش فراوان شد تا این که شکمش پاره شد و مرد، و این معنی آیه «إِنَّا

ص: 54

کَفَیْنَاکَ الْمُسْتَهْزِئِینَ» می باشد. - . تفسیر قمی / 353 - 354 -

**[ترجمه]

حَتَّی أَثْکَلَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَلَدَهُ یَوْمَ بَدْرٍ ثُمَّ مَاتَ وَ أَمَّا الْحَارِثُ بْنُ الطَّلَاطِلَةِ فَإِنَّهُ خَرَجَ مِنْ بَیْتِهِ فِی السَّمُومِ فَتَحَوَّلَ حَبَشِیّاً فَرَجَعَ إِلَی أَهْلِهِ فَقَالَ أَنَا الْحَارِثُ فَغَضِبُوا عَلَیْهِ فَقَتَلُوهُ وَ هُوَ یَقُولُ قَتَلَنِی رَبُّ مُحَمَّدٍ وَ أَمَّا الْأَسْوَدُ بْنُ الْحَارِثِ فَإِنَّهُ أَکَلَ حُوتاً مَالِحاً فَأَصَابَهُ الْعَطَشُ (1) فَلَمْ یَزَلْ یَشْرَبُ الْمَاءَ حَتَّی انْشَقَّ بَطْنُهُ فَمَاتَ وَ هُوَ یَقُولُ قَتَلَنِی رَبُّ مُحَمَّدٍ کُلُّ ذَلِکَ فِی سَاعَةٍ وَاحِدَةٍ وَ ذَلِکَ أَنَّهُمْ کَانُوا بَیْنَ یَدَیْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقَالُوا لَهُ یَا مُحَمَّدُ نَنْتَظِرُ بِکَ الظُّهْرَ فَإِنْ رَجَعْتَ عَنْ قَوْلِکَ وَ إِلَّا قَتَلْنَاکَ فَدَخَلَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله مَنْزِلَهُ فَأَغْلَقَ عَلَیْهِ بَابَهُ مُغْتَمّاً بِقَوْلِهِمْ فَأَتَاهُ جَبْرَئِیلُ علیه السلام سَاعَتَهُ فَقَالَ لَهُ یَا مُحَمَّدُ السَّلَامُ یَقْرَأُ عَلَیْکَ السَّلَامَ وَ هُوَ یَقُولُ فَاصْدَعْ بِما تُؤْمَرُ یَعْنِی أَظْهِرْ أَمْرَکَ لِأَهْلِ مَکَّةَ وَ ادْعُ وَ أَعْرِضْ عَنِ الْمُشْرِکِینَ قَالَ یَا جَبْرَئِیلُ کَیْفَ أَصْنَعُ بِالْمُسْتَهْزِءِینَ وَ مَا أَوْعَدُونِی قَالَ لَهُ إِنَّا کَفَیْناکَ الْمُسْتَهْزِئِینَ قَالَ یَا جَبْرَئِیلُ کَانُوا عِنْدِیَ السَّاعَةَ بَیْنَ یَدَیَّ فَقَالَ قَدْ کُفِیتَهُمْ فَأَظْهَرَ أَمْرَهُ عِنْدَ ذَلِکَ.

قال الصدوق رحمه الله و الحدیث طویل أخذنا منه موضع الحاجة و قد أخرجته بتمامه فی آخر الجزء الرابع من کتاب النبوة. (2)

**[ترجمه]خصال: ابراهیم بن عبد الرحمن ابلی از امام کاظم علیه السلام و او از پدرانش نقل می کند که فرمود: امیر المؤمنین علیه السلام به یک نفر یهودی از یهودیان و دانشمندان یهود شام، ضمن پاسخ هایی که به سؤال های او داد، فرمود: و اما مسخره کنندگان (به پیامبر اسلام)، خداوند در باره آن­ها فرموده: «همانا ما تو را از مسخره کنندگان کفایت کردیم.» و خداوند پنج نفر آن­ها را کشت و هر کدام به صورتی غیر از صورت رفقایش کشته شد و همگی در یک روز کشته شدند. ولید بن مغیره، از کنار تیرهای مردی از بنی خزاعه که در راه ریخته بود می گذشت پره ای از آن به رگ حیاتی او اصابت کرد و خون از او جاری شد تا مرد و در آن حال می گفت: پروردگار محمد مرا کشت. عاص بن وائل سهمی برای حاجتی به سوی محله کداء رفت و سنگی زیر پای او غلتید و او افتاد و قطعه قطعه شد و در حالی که می گفت: پروردگار محمد مرا کشت، کشته شد. اسود بن عبد یغوث به استقبال پسرش زمعه بیرون آمد و غلامی با او بود و در محله کداء به زیر سایه درختی رفت در آن حال جبرئیل آمد و سرش را گرفت و به درخت کوبید، او به غلامش گفت: این شخص را از من باز دار، غلام گفت: من کسی را نمی بینم که با تو کاری کند، تو خودت این کار را می کنی و او کشته شد در حالی که می گفت: پروردگار محمد مرا کشت مرا کشت.

صدوق رحمه الله می گوید: در آخر خبر اسود، قول دیگری وجود دارد و گفته می شود که پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم به او نفرین کرد و از خدا خواست که چشمانش را کور کند و او را در عزای فرزندش بنشاند و در آن روز وقتی به کداء آمد، جبرئیل برگ سبزی آورد و به صورت او زد و او کور شد و آنقدر ماند

ص: 55

تا در جنگ بدر داغ فرزندش به دلش نشست و سپس مرد. حارث بن طلاطله به هنگام وزیدن باد گرم از خانه اش بیرون آمد و به شکل یک حبشی درآمد و میان خانواده اش برگشت، او می گفت من همان حارث هستم، ولی خانواده اش (که باور نمی کردند) به او خشم گرفتند و او را کشتند و او می گفت: پروردگار محمد مرا کشت. اسود بن مطّلب یک ماهی آغشته به نمک را خورد و عطش بر او غلبه کرد و همچنان آب می خورد تا اینکه شکمش پاره شد و مرد، و می گفت: پروردگار محمد مرا کشت. همه این موارد در یک ساعت اتفاق افتاد، آن­ها نزد پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم بودند و به او گفتند: یا محمد راجع به تو تا ظهر منتظر می مانیم اگر از گفته هایت برگشتی که هیچ و گرنه تو را می کشیم، پیامبر وارد خانه خود شد و در حالی که اندوهگین بود در خانه را بست، در همان حال جبرئیل نازل شد و به او گفت: یا محمد، خداوند به تو سلام می رساند و می گوید: «فاصدع بما تؤمر» {آشکار کن آنچه را که به آن مأموریت داری} یعنی کار خودت را به اهل مکه اظهار نما و دعا کن «و اعرض عن المشرکین» {و از مشرکان روی برگردان}. او گفت: ای جبرئیل با مسخره کنندگانی که مرا تهدید کرده اند چه کنم؟ جبرئیل گفت: «أنّا کفیناک المستهزئین» {همانا تو را از شرّ مسخره کنندگان خلاص کردیم} گفت: ای جبرئیل الآن آن­ها پیش من بودند، گفت: کارشان را ساختیم، در آن موقع پیامبر کار خود را آشکار کرد.

صدوق گوید: حدیث طولانی بود و ما آن قسمت را که مورد نیاز بود نقل کردیم و تمام آن را در آخر جزء چهارم از کتاب «النبوة» آورده ایم. - . خصال 1 : 134 - 135 -

**[ترجمه]

فَدَعَا اللَّهَ فَأُطْلِقَ یَدُهُ وَ طُرِحَ بِصَخْرَتِهِ (1).

**[ترجمه]مناقب، خرائج: روایت شده که ابو جهل می­خواست از غفلت پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم استفاده کند و چون دید که آن حضرت در سجده بود سنگی برداشت و می خواست آن را بر سر حضرت بکوبد، ولی خداوند آن سنگ را به دستش چسباند. و چون متوجه شد که راه نجاتی از آن جز با محمد ندارد از آن حضرت درخواست کرد که به درگاه پروردگارش دعا کند.

ص: 56

پس پیامبر به درگاه خدا برایش دعا نمود و دستش آزاد شده و سنگ بر زمین افتاد. - . مناقب آل ابی طالب 1 : 69 -

**[ترجمه]

فَقَالَ لَهُمْ رَاهِبٌ مِنَ الدَّیْرِ هَذِهِ أَرْضٌ مَسْبَعَةٌ فَقَالَ أَبُو لَهَبٍ یَا مَعْشَرَ قُرَیْشٍ أَعِینُونَا هَذِهِ اللَّیْلَةَ إِنِّی أَخَافُ عَلَیْهِ دَعْوَةَ مُحَمَّدٍ فَجَمَعُوا جمالهم (1) (أَحْمَالَهُمْ) وَ فَرَشُوا لِعُتْبَةَ فِی أَعْلَاهَا وَ نَامُوا حَوْلَهُ فَجَاءَ الْأَسَدُ یَتَشَمَّمُ وُجُوهَهُمْ ثُمَّ ثَنَی ذَنَبَهُ فَوَثَبَ فَضَرَبَهُ بِیَدِهِ ضَرْبَةً وَاحِدَةً فَخَدَشَهُ قَالَ قَتَلَنِی (2) فَمَاتَ مَکَانَهُ.

قب، المناقب لابن شهرآشوب روت العامة عن الصادق علیه السلام و عن ابن عباس و ذکر مثله (3).

**[ترجمه]خرائج: روایت شده که عتبة بن ابی لهب گفت: من به پروردگار ستارگان کافر شدم. پس پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: «آیا نمی­ترسی که سگ خدا تو را بخورد.» او برای تجارت به سمت یمن رفت و در حالی که اطراق کرده بودند صدای شیری را شنید و به یارانش گفت: من با دعای محمد خورده می­شوم. پس آنان در اطراف او خوابیدند. خواب چشمانشان را گرفت. پس شیر آمد و او را گرفت و آنان صدایی جز صدای او را نشنیدند.

در روایت دیگری آمده است: زمانی که گفت: به کسی که نزدیک آمد و نزدیک­تر شد کافر شدم. و بر صورت پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم آب دهان ریخت. پیامبر فرمود: «پروردگارا سگی از سگ­های خود را بر او مسلط گردان.» آنان به سمت شام رفتند و در مکانی فرود آمدند.

ص: 57

یکی از راهبان صومعه به آنان گفت: این منطقه درندگان زیادی دارد. ابولهب گفت: ای مردم قریش امشب ما را یاری دهید من می­ترسم که دعای محمد در باره او به حقیقت تبدیل شود. پس شترانشان را گردآوردند و بر بالای شتران برای عتبه بستر گستراندند و در اطراف او خوابیدند. شیر آمد و چهره­های آنان را بوئید سپس دُمَش را خم کرد و جهید و با دستش ضربه­ای بر عتبه زد و او را زخمی کرد. او گفت: مرا کشت و درجا مُرد.

مناقب: عامه از امام صادق و از ابن عباس این حدیث را روایت کرده­اند. - . مناقب آل ابی طالب 1 : 71 -

**[ترجمه]

أَبُو جَهْلٍ الْحَجَرَ وَ قُرَیْشٌ تَنْظُرُ فَلَمَّا دَنَا لِیَرْمِیَ بِالْحَجَرِ مِنْ یَدِهِ أَخَذَتْهُ الرِّعْدَةُ فَقَالُوا مَا لَکَ قَالَ رَأَیْتُ أَمْثَالَ الْجِبَالِ مُتَقَنِّعِینَ فِی الْحَدِیدِ لَوْ تَحَرَّکْتُ أَخَذُونِی.

**[ترجمه]خرائج: امام صادق علیه السّلام می فرماید: عبد اللَّه بن امیّه به رسول خدا صلّی اللَّه علیه و آله گفت: من به تو ایمان نمی آورم مگر اینکه خدا و ملائکه را به ما نشان دهی یا خانه ای از طلا داشته باشی یا نردبانی باشد که از آن به آسمان بروی. اگر اینها را هم انجام بدهی، معلوم نیست تو را تصدیق بکنم یا نه! حضرت از پیش آن­ها رفت و آن­ها مشغول صحبت شدند. ابو جهل گفت: فردا اگر او را در مسجد ببینم سنگ بزرگی را بر سرش می اندازم! فردا حضرت به مسجد آمد و نماز خواند.

ص: 58

ابو جهل سنگی را برداشت. قریش نیز تماشا می کردند. خواست که سنگ را پرتاب کند، لرزه ای بر اندامش افتاد. مردم گفتند: چه شد؟ گفت: اشخاصی را دیدم مثل کوه که تمام بدنشان از آهن پوشیده بود و اگر حرکت می کردم مرا می گرفتند.

**[ترجمه]

**[ترجمه]خرائج: جابر از امام باقر علیه السّلام روایت می کند که در یکی از شب­ها پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله سوره «تَبَّتْ یَدا أَبِی لَهَبٍ» را خواند. به ام جمیل خواهر ابو سفیان و زن ابو لهب گفتند دیشب محمّد صلّی اللَّه علیه و آله در نماز، تو و همسرت را نام می برد و شما را نفرین می کرد. از این رو امّ جمیل بیرون آمد و دنبال پیامبر می گشت و می گفت: اگر او را دیدم دشنامش می دهم، کیست که وی را به من نشان دهد؟ تا اینکه به نزدیکی پیامبر رسید. و آن حضرت با ابو بکر نشسته بود. ابو بکر گفت: ای رسول خدا! خوب است که به کناری بروی؛ چون امّ جمیل می آید، می ترسم به شما دشنام بدهد. حضرت فرمود: او مرا نخواهد دید. پس ام جمیل آمد و ایستاد و گفت: ای ابو بکر! محمّد را دیده ای؟! ابو بکر گفت: نه، به خانه اش برگشت.

امام باقر علیه السّلام فرمود: خدا میان او و پیامبر پرده زردی قرار داد. و ام جمیل به پیامبر می گفت «مذمّم» و تمام قریشیان این گونه می گفتند. پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله فرمود: خدا نام مرا از یاد آنان برده و آنان «مذمّم» را دشنام می­دهند در حالی که من «محمّد» هستم.

ص: 59

**[ترجمه]

فَمَا أَصَابَ رَجُلًا مِنْهُمْ إِلَّا قُتِلَ یَوْمَ بَدْرٍ.

مُحَمَّدُ بْنُ إِسْحَاقَ لَمَّا خَرَجَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله مُهَاجِراً تَبِعَهُ سُرَاقَةُ بْنُ جُعْشُمٍ مَعَ خَیْلِهِ فَلَمَّا رَآهُ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله دَعَا فَکَانَ قَوَائِمُ فَرَسِهِ سَاخَتْ حَتَّی تَغَیَّبَتْ فَتَضَرَّعَ إِلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله حَتَّی دَعَا وَ صَارَ إِلَی وَجْهِ الْأَرْضِ فَقَصَدَ کَذَلِکَ ثَلَاثاً وَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله یَقُولُ یَا أَرْضُ خُذِیهِ وَ إِذَا تَضَرَّعَ قَالَ دَعِیهِ فَکَفَّ بَعْدَ الرَّابِعَةِ وَ أَضْمَرَ أَنْ لَا یَعُودَ إِلَی مَا یَسُوؤُهُ.

وَ فِی رِوَایَةٍ وَ اتَّبَعَهُ دُخَانٌ حَتَّی اسْتَغَاثَهُ فَانْطَلَقَتِ الْفَرَسُ فَعَذَلَهُ أَبُو جَهْلٍ فَقَالَ سُرَاقَةُ:

أَبَا حَکَمٍ وَ اللَّاتِ لَوْ کُنْتَ شَاهِداً*** لِأَمْرِ جَوَادِی إِذْ تَسِیخُ قَوَائِمُهُ

عَجِبْتَ وَ لَمْ تَشْکُکْ بِأَنَّ مُحَمَّداً*** نَبِیٌّ وَ بُرْهَانٌ فَمَنْ ذَا یُکَاتِمُهُ

عَلَیْکَ فَکَفَّ النَّاسُ عَنْهُ فَإِنَّنِی*** أَرَی أَمْرَهُ یَوْماً سَتَبْدُو مَعَالِمُهُ

وَ کَانَ صلی الله علیه و آله مَارّاً فِی بَطْحَاءِ مَکَّةَ فَرَمَاهُ أَبُو جَهْلٍ بِحَصَاةٍ فَوَقَفَتِ الْحَصَاةُ مُعَلَّقَةً سَبْعَةَ أَیَّامٍ وَ لَیَالِیَهَا فَقَالُوا مَنْ یَرْفَعُهَا قَالَ یَرْفَعُهُ الَّذِی رَفَعَ السَّماواتِ بِغَیْرِ عَمَدٍ تَرَوْنَها.

عِکْرِمَةُ لَمَّا غَزَا یَوْمَ حُنَیْنٍ قَصَدَ إِلَیْهِ شَیْبَةُ بْنُ عُثْمَانَ بْنِ أَبِی طَلْحَةَ عَنْ یَمِینِهِ فَوَجَدَ عَبَّاساً فَأَتَی عَنْ یَسَارِهِ فَوَجَدَ أَبَا سُفْیَانَ بْنَ الْحَارِثِ فَأَتَی مِنْ خَلْفِهِ فَوَقَعَتْ بَیْنَهُمَا شُوَاظٌ مِنْ نَارٍ فَرَجَعَ الْقَهْقَرَی فَرَجَعَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله إِلَیْهِ وَ قَالَ یَا شَیْبُ یَا شَیْبُ ادْنُ مِنِّی اللَّهُمَّ أَذْهِبْ عَنْهُ الشَّیْطَانَ قَالَ فَنَظَرْتُ إِلَیْهِ وَ لَهُوَ أَحَبُّ إِلَیَّ مِنْ سَمْعِی وَ بَصَرِی فَقَالَ یَا شَیْبُ قَاتِلِ الْکُفَّارَ فَلَمَّا انْقَضَی الْقِتَالُ دَخَلَ عَلَیْهِ فَقَالَ الَّذِی أَرَادَ اللَّهُ بِکَ خَیْرٌ مِمَّا أَرَدْتَهُ لِنَفْسِکَ وَ حَدَّثَهُ بِجَمِیعِ مَا زَوَی (1) فِی نَفْسِهِ فَأَسْلَمَ.

ابْنُ عَبَّاسٍ فِی قَوْلِهِ وَ یُرْسِلُ الصَّواعِقَ (2) قَالَ قَالَ عَامِرُ بْنُ الطُّفَیْلِ لِأَرْبَدَ بْنِ قَیْسٍ قَدْ شَغَلْتُهُ عَنْکَ مِرَاراً فَأَلَّا ضَرَبْتَهُ یَعْنِی النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله فَقَالَ أَرْبَدُ أَرَدْتُ ذَلِکَ مَرَّتَیْنِ فَاعْتَرَضَ لِی فِی أَحَدِهِمَا حَائِطٌ مِنْ حَدِیدٍ ثُمَّ رَأَیْتُکَ الثَّانِیَةَ بَیْنِی وَ بَیْنَهُ أَ فَأَقْتُلُکَ.

ص: 61

وَ فِی رِوَایَةِ الْکَلْبِیِّ أَنَّهُ لَمَّا اخْتَرَطَ مِنْ سَیْفِهِ شِبْراً لَمْ یَقْدِرْ عَلَی سَلِّهِ فَقَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله اللَّهُمَّ اکْفِنِیهِمَا بِمَا شِئْتَ.

وَ فِی رِوَایَةٍ أَنَّ السَّیْفَ لَصِقَ بِهِ وَ فِی الرِّوَایَاتِ کُلِّهَا أَنَّهُ لَمْ یَصِلْ وَاحِدٌ مِنْهُمَا إِلَی مَنْزِلِهِ أَمَّا عَامِرٌ فَغَدَّ (1) فِی دِیَارِ بَنِی سَلُولٍ فَجَعَلَ یَقُولُ أَ غُدَّةً کَغُدَّةِ الْبَعِیرِ وَ مَوْتاً فِی بَیْتِ السَّلُولِیَّةِ وَ أَمَّا أَرْبَدُ فَارْتَفَعَتْ لَهُ سَحَابَةٌ فَرَمَتْهُ بِصَاعِقَةٍ فَأَحْرَقَتْهُ وَ کَانَ أَخَا لَبِیدٍ لِأُمِّهِ فَقَالَ یَرْثِیهِ:

فَجَّعَنِی الرَّعْدُ وَ الصَّوَاعِقُ بِالْ_***_فَارِسِ یَوْمَ الْکَرِیهَةِ النَّجْدِ

أَخْشَی عَلَی أَرْبَدِ الْحُتُوفِ وَ لَا*** أَرْهَبُ نَوْءَ السِّمَاکِ وَ الْأَسَدِ

ابْنُ عَبَّاسٍ وَ أَنَسٌ وَ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ مُغَفَّلٍ أَنَّ ثَمَانِینَ رَجُلًا مِنْ أَهْلِ مَکَّةَ هَبَطُوا مِنْ جَبَلِ التَّنْعِیمِ عِنْدَ صَلَاةِ الْفَجْرِ عَامَ الْحُدَیْبِیَةِ لِیَقْتُلُوهُمْ.

وَ فِی رِوَایَةٍ کَانَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله جَالِساً فِی ظِلِّ شَجَرَةٍ وَ بَیْنَ یَدَیْهِ عَلِیٌّ علیه السلام یَکْتُبُ الصُّلْحَ وَ هُمْ ثَلَاثُونَ شَابّاً فَدَعَا عَلَیْهِمُ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله فَأَخَذَ اللَّهُ بِأَبْصَارِهِمْ حَتَّی أَخَذْنَاهُمْ فَخَلَّی سَبِیلَهُمْ فَنَزَلَ وَ هُوَ الَّذِی کَفَّ أَیْدِیَهُمْ عَنْکُمْ (2).

ابْنُ جُبَیْرٍ وَ ابْنُ عَبَّاسٍ وَ مُحَمَّدُ بْنُ ثَوْرٍ فِی قَوْلِهِ فَاصْدَعْ بِما تُؤْمَرُ الْآیَاتِ کَانَ الْمُسْتَهْزِءُونَ بِهِ جَمَاعَةً مِثْلُ الْوَلِیدِ بْنِ الْمُغِیرَةِ الْمَخْزُومِیِّ وَ الْأَسْوَدُ بْنُ عَبْدِ یَغُوثَ الزُّهْرِیُّ وَ أَبُو زَمْعَةَ الْأَسْوَدُ بْنُ الْمُطَّلِبِ وَ الْعَاصُ بْنُ وَائِلٍ السَّهْمِیُّ وَ الْحَارِثُ بْنُ قَیْسٍ السَّهْمِیُّ وَ عُقْبَةُ بْنُ أَبِی مُعَیْطٍ وَ فَیْهَلَةُ بْنُ عَامِرٍ الْفِهْرِیُّ وَ الْأَسْوَدُ بْنُ الْحَارِثِ وَ أَبُو أُحَیْحَةَ (3) وَ سَعِیدُ بْنُ الْعَاصِ وَ النَّضْرُ بْنُ الْحَارِثِ الْعَبْدَرِیُّ وَ الْحَکَمُ بْنُ الْعَاصِ بْنِ أُمَیَّةَ وَ عُتْبَةُ بْنُ رَبِیعَةَ وَ طُعَیْمَةُ بْنُ عَدِیٍّ وَ الْحَارِثُ بْنُ عَامِرِ بْنِ نَوْفَلٍ وَ أَبُو الْبَخْتَرِیِّ الْعَاصُ بْنُ هَاشِمِ بْنِ أَسَدٍ وَ أَبُو جَهْلٍ وَ أَبُو لَهَبٍ وَ کُلُّهُمْ قَدْ أَفْنَاهُمُ اللَّهُ بِأَشَدِّ نَکَالٍ وَ کَانُوا قَالُوا لَهُ یَا مُحَمَّدُ نَنْتَظِرُ بِکَ إِلَی الظُّهْرِ فَإِنْ رَجَعْتَ عَنْ قَوْلِکَ وَ إِلَّا قَتَلْنَاکَ فَدَخَلَ صلی الله علیه و آله مَنْزِلَهُ وَ أَغْلَقَ عَلَیْهِ بَابَهُ فَأَتَاهُ جَبْرَئِیلُ سَاعَتَهُ فَقَالَ لَهُ یَا مُحَمَّدُ السَّلَامُ یَقْرَأُ عَلَیْکَ السَّلَامَ وَ هُوَ یَقُولُ اصْدَعْ بِمَا تُؤْمَرُ وَ أَنَا مَعَکَ

ص: 62

وَ قَدْ أَمَرَنِی رَبِّی بِطَاعَتِکَ فَلَمَّا أَتَیَا (1) الْبَیْتَ رَمَی الْأَسْوَدُ بْنُ الْمُطَّلِبِ فِی وَجْهِهِ بِوَرَقَةٍ خَضْرَاءَ فَقَالَ اللَّهُمَّ أَعْمِ بَصَرَهُ وَ أَثْکِلْهُ وَلَدَهُ فَعَمِیَ وَ أَثْکَلَهُ اللَّهُ وَلَدَهُ.

وَ رُوِیَ أَنَّهُ أَشَارَ إِلَی عَیْنِهِ فَعَمِیَ وَ جَعَلَ یَضْرِبُ رَأْسَهُ عَلَی الْجِدَارِ حَتَّی هَلَکَ ثُمَّ مَرَّ بِهِ الْأَسْوَدُ بْنُ عَبْدِ یَغُوثَ فَأَوْمَأَ إِلَی بَطْنِهِ فَاسْتَسْقَی مَاءً وَ مَاتَ حَبَناً وَ مَرَّ بِهِ الْوَلِیدُ فَأَوْمَأَ إِلَی جُرْحٍ انْدَمَلَ فِی بَطْنِ رِجْلِهِ مِنْ نَبْلٍ فَتَعَلَّقَتْ بِهِ شَوْکَةُ فَنَنٍ (2) فَخَدَشَتْ سَاقَهُ وَ لَمْ یَزَلْ مَرِیضاً حَتَّی مَاتَ وَ نَزَلَ فِیهِ سَأُرْهِقُهُ صَعُوداً (3) وَ إِنَّهُ یُکَلَّفُ أَنْ یَصْعَدَ جَبَلًا فِی النَّارِ مِنْ صَخْرَةٍ مَلْسَاءَ فَإِذَا بَلَغَ أَعْلَاهَا لَمْ یُتْرَکْ أَنْ یَتَنَفَّسَ فَیُجْذَبُ إِلَی أَسْفَلِهَا ثُمَّ یُکَلَّفُ مِثْلَ ذَلِکَ وَ مَرَّ بِهِ الْعَاصُ فَعَابَهُ فَخَرَجَ مِنْ بَیْتِهِ فَلَفَحَتْهُ السَّمُومُ فَلَمَّا انْصَرَفَ إِلَی دَارِهِ لَمْ یَعْرِفُوهُ فَبَاعَدُوهُ فَمَاتَ غَمّاً.

وَ رُوِیَ أَنَّهُمْ غَضِبُوا عَلَیْهِ فَقَتَلُوهُ.

وَ رُوِیَ أَنَّهُ وَطِئَ عَلَی شِبْرِقَةٍ فَدَخَلَتْ فِی أَخْمَصِ رِجْلِهِ فَقَالَ لُدِغْتُ فَلَمْ یَزَلْ یَحُکُّهَا حَتَّی مَاتَ وَ مَرَّ بِهِ الْحَارِثُ فَأَوْمَأَ إِلَی رَأْسِهِ فَتَقَیَّأَ قَیْحاً وَ یُقَالُ إِنَّهُ لَدَغَتْهُ الْحَیَّةُ وَ یُقَالُ خَرَجَ إِلَی کُدًی فَتَدَهْدَهَ عَلَیْهِ حَجَرٌ فَتَقَطَّعَ أَوِ اسْتَقْبَلَ ابْنَهُ فِی سَفَرٍ فَضَرَبَ جَبْرَئِیلُ رَأْسَهُ عَلَی شَجَرَةٍ وَ هُوَ یَقُولُ یَا بُنَیَّ أَدْرِکْنِی فَیَقُولُ لَا أَرَی أَحَداً حَتَّی مَاتَ وَ أَمَّا الْأَسْوَدُ بْنُ الْحَارِثِ أَکَلَ حُوتاً فَأَصَابَهُ الْعَطَشُ فَلَمْ یَزَلْ یَشْرَبُ الْمَاءَ حَتَّی انْشَقَّتْ بَطْنُهُ وَ أَمَّا فَیْهَلَةُ بْنُ عَامِرٍ فَخَرَجَ یُرِیدُ الطَّائِفَ فَفُقِدَ وَ لَمْ یُوجَدْ وَ أَمَّا عَیْطَلَةُ (4) فَاسْتَسْقَی فَمَاتَ وَ یُقَالُ أَتَی بِشَوْکٍ فَأَصَابَ عَیْنَیْهِ فَسَالَتْ حَدَقَتُهُ عَلَی وَجْهِهِ وَ أَمَّا أَبُو لَهَبٍ فَإِنَّهُ سَأَلَ أَبَا سُفْیَانَ عَنْ قِصَّةِ بَدْرٍ فَقَالَ إِنَّا لَقِینَاهُمْ فَمَنَحْنَاهُمْ أَکْتَافَنَا فَجَعَلُوا یَقْتُلُونَنَا وَ یَأْسِرُونَنَا کَیْفَ شَاءُوا وَ ایْمُ اللَّهِ مَعَ ذَلِکَ مَا مَکَثَ (5) النَّاسُ لَقِینَا رِجَالًا بِیضاً عَلَی خَیْلٍ بُلْقٍ بَیْنَ السَّمَاءِ وَ الْأَرْضِ لَا یَقُومُ لَهَا شَیْ ءٌ فَقَالَ أَبُو رَافِعٍ لِأُمِّ الْفَضْلِ بِنْتِ الْعَبَّاسِ تِلْکَ الْمَلَائِکَةُ

ص: 63

فَجَعَلَ یَضْرِبُنِی فَضَرَبَتْ أُمُّ الْفَضْلِ عَلَی رَأْسِهِ بِعَمُودِ الْخَیْمَةِ فَلَقَتْ (1) رَأْسَهُ شَجَّةٌ مُنْکَرَةٌ فَعَاشَ سَبْعَ لَیَالٍ وَ قَدْ رَمَاهُ اللَّهُ بِالْعَدَسَةِ (2) وَ لَقَدْ تَرَکَهُ ابْنَاهُ ثَلَاثاً لَا یَدْفِنَانِهِ وَ کَانَتْ قُرَیْشٌ تَتَّقِی الْعَدَسَةَ فَدَفَنُوهُ بِأَعْلَی مَکَّةَ عَلَی جِدَارٍ وَ قَذَفُوا عَلَیْهِ الْحِجَارَةَ حَتَّی وَارَوْهُ وَ نَزَلَ قَوْلُهُ تَعَالَی لَقَدْ حَقَّ الْقَوْلُ (3) الْآیَاتِ فِی أَبِی جَهْلٍ وَ ذَلِکَ أَنَّهُ کَانَ حَلَفَ لَئِنْ رَأَی مُحَمَّداً یُصَلِّی لَیَرْضَخَنَّ رَأْسَهُ فَأَتَاهُ وَ هُوَ یُصَلِّی وَ مَعَهُ حَجَرٌ لِیَدْمَغَنَّهُ (4) فَلَمَّا رَفَعَهُ أُثْبِتَتْ یَدُهُ إِلَی عُنُقِهِ وَ لَزِقَ الْحَجَرُ بِیَدِهِ فَلَمَّا عَادَ إِلَی أَصْحَابِهِ وَ أَخْبَرَهُمْ بِمَا رَأَی سَقَطَ الْحَجَرُ مِنْ یَدِهِ فَقَالَ رَجُلٌ مِنْ بَنِی مَخْزُومٍ أَنَا أَقْتُلُهُ بِهَذَا الْحَجَرِ فَأَتَاهُ وَ هُوَ یُصَلِّی لِیَرْمِیَهُ بِالْحَجَرِ فَأَغْشَی اللَّهُ بَصَرَهُ فَجَعَلَ یَسْمَعُ صَوْتَهُ وَ لَا یَرَاهُ فَرَجَعَ إِلَی أَصْحَابِهِ فَلَمْ یَرَهُمْ حَتَّی نَادَوْهُ مَا صَنَعْتَ فَقَالَ مَا رَأَیْتُهُ وَ لَقَدْ سَمِعْتُ صَوْتَهُ وَ حَالَ بَیْنِی وَ بَیْنَهُ کَهَیْئَةِ الْفَحْلِ یَخْطِرُ (5) بِذَنَبِهِ لَوْ دَنَوْتُ مِنْهُ لَأَکَلَنِی.

ابْنُ عَبَّاسٍ فِی قَوْلِهِ وَ جَعَلْنا مِنْ بَیْنِ أَیْدِیهِمْ سَدًّا (6) أَنَّ قُرَیْشاً اجْتَمَعَتْ فَقَالَتْ لَئِنْ دَخَلَ مُحَمَّدٌ لَنَقُومَنَّ إِلَیْهِ قِیَامَ رَجُلٍ وَاحِدٍ فَدَخَلَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله فَجَعَلَ اللَّهُ مِنْ بَیْنِ أَیْدِیهِمْ سَدّاً فَلَمْ یُبْصِرُوهُ فَصَلَّی صلی الله علیه و آله ثُمَّ أَتَاهُمْ فَجَعَلَ یَنْثُرُ عَلَی رُءُوسِهِمُ التُّرَابَ وَ هُمْ لَا یَرَوْنَهُ فَلَمَّا جَلَی عَنْهُمْ رَأَوُا التُّرَابَ فَقَالُوا هَذَا مَا سَحَرَکُمُ ابْنُ أَبِی کَبْشَةَ وَ لَمَّا نَزَلَتِ الْأَحْزَابُ عَلَی الْمَدِینَةِ عَبَّی أَبُو سُفْیَانَ سَبْعَةَ آلَافِ رَامٍ کَوْکَبَةً (7) وَاحِدَةً ثُمَّ قَالَ ارْمُوهُمْ رَشْقاً وَاحِداً فَوَقَعَ فِی أَصْحَابِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله سِهَامٌ کَثِیرَةٌ فَشَکَوْا ذَلِکَ إِلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فَلَوَّحَ إِلَی السِّهَامِ بِکُمِّهِ وَ دَعَا بِدَعَوَاتٍ فَهَبَّتْ رِیحٌ عَاصِفَةٌ فَرُدَّتِ السِّهَامُ

ص: 64

إِلَی الْقَوْمِ فَکُلُّ مَنْ رَمَی سَهْماً عَادَ السَّهْمُ إِلَیْهِ فَوَقَعَ فِیهِ جُرْحُهُ بِقُدْرَةِ اللَّهِ وَ بَرَکَةِ رَسُولِهِ وَ دَخَلَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله مَعَ مَیْسَرَةَ إِلَی حِصْنٍ مِنْ حُصُونِ الْیَهُودِ لِیَشْتَرُوا خُبْزاً وَ أُدْماً فَقَالَ یَهُودِیٌّ عِنْدِی مُرَادُکَ وَ مَضَی إِلَی مَنْزِلِهِ وَ قَالَ لِزَوْجَتِهِ أَطْلِعِی إِلَی عَالِی الدَّارِ فَإِذَا دَخَلَ هَذَا الرَّجُلُ فَارْمِی هَذِهِ الصَّخْرَةَ عَلَیْهِ فَأَدَارَتِ الْمَرْأَةُ الصَّخْرَةَ فَهَبَطَ جَبْرَئِیلُ فَضَرَبَ الصَّخْرَةَ بِجَنَاحِهِ فَخَرَقَتِ الْجِدَارُ وَ أَتَتْ تَهْتَزُّ کَأَنَّهَا صَاعِقَةٌ فَأَحَاطَتْ بِحَلْقِ الْمَلْعُونِ وَ صَارَتْ فِی عُنُقِهِ کَدَوْرِ الرَّحَی (1) فَوَقَعَ کَأَنَّهُ الْمَصْرُوعُ فَلَمَّا أَفَاقَ جَلَسَ وَ هُوَ یَبْکِی فَقَالَ لَهُ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله وَیْلَکَ مَا حَمَلَکَ عَلَی هَذَا الْفِعَالِ فَقَالَ یَا مُحَمَّدُ لَمْ یَکُنْ لِی فِی الْمَتَاعِ حَاجَةٌ بَلْ أَرَدْتُ قَتْلَکَ وَ أَنْتَ مَعْدِنُ الْکَرَمِ وَ سَیِّدُ الْعَرَبِ وَ الْعَجَمِ اعْفُ عَنِّی فَرَحِمَهُ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله فَانْزَاحَتِ الصَّخْرَةُ عَنْ عُنُقِهِ.

جَابِرٌ وَ ابْنُ عَبَّاسٍ قَالَ رَجُلٌ مِنْ قُرَیْشٍ لَأَقْتُلَنَّ مُحَمَّداً فَوَثَبَ بِهِ فَرَسُهُ فَانْدَقَّتْ رَقَبَتُهُ وَ اسْتَغَاثَ النَّاسَ إِلَی مَعْمَرِ بْنِ یَزِیدَ وَ کَانَ أَشْجَعَ النَّاسِ وَ مُطَاعاً فِی بَنِی کِنَانَةَ فَقَالَ لِقُرَیْشٍ أَنَا أُرِیحُکُمْ مِنْهُ فَعِنْدِی عِشْرُونَ أَلْفَ مُدَجِّجٍ فَلَا أَرَی هَذَا الْحَیَّ مِنْ بَنِی هَاشِمٍ یَقْدِرُونَ عَلَی حَرْبِی فَإِنْ سَأَلُونِیَ الدِّیَةَ أَعْطَیْتُهُمْ عَشْرَ دِیَاتٍ فَفِی مَالِی سَعَةٌ وَ کَانَ یَتَقَلَّدُ بِسَیْفٍ طُولُهُ عَشَرَةُ أَشْبَارٍ فِی عَرْضِ شِبْرٍ فَأَهْوَی إِلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله بِسَیْفِهِ وَ هُوَ سَاجِدٌ فِی الْحِجْرِ فَلَمَّا قَرُبَ مِنْهُ عَثَرَ بِدِرْعِهِ فَوَقَعَ ثُمَّ قَامَ وَ قَدْ أُدْمِیَ وَجْهُهُ بِالْحِجَارَةِ وَ هُوَ یَعْدُو أَشَدَّ الْعَدْوِ حَتَّی بَلَغَ الْبَطْحَاءَ فَاجْتَمَعُوا إِلَیْهِ وَ غَسَلُوا الدَّمَ عَنْ وَجْهِهِ وَ قَالُوا مَا ذَا أَصَابَکَ فَقَالَ الْمَغْرُورُ وَ اللَّهِ مَنْ غَرَرْتُمُوهُ قَالُوا مَا شَأْنُکَ قَالَ دَعُونِی تَعْدُ إِلَی نَفْسِی مَا رَأَیْتُ کَالْیَوْمِ قَالُوا مَا ذَا أَصَابَکَ قَالَ لَمَّا دَنَوْتُ مِنْهُ وَثَبَ إِلَیَّ مِنْ عِنْدِ رَأْسِهِ شُجَاعَانِ أَقْرَعَانِ یَنْفُخَانِ بِالنِّیرَانِ.

وَ رُوِیَ أَنَّ کَلَدَةَ بْنَ أَسَدٍ رَمَی رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله بِمِزْرَاقٍ (2) وَ هُوَ بَیْنَ دَارِ عَقِیلٍ وَ عِقَالٍ فَعَادَ الْمِزْرَاقُ إِلَیْهِ فَوَقَعَ فِی صَدْرِهِ فَعَادَ فَزِعاً وَ انْهَزَمَ وَ قِیلَ لَهُ مَا لَکَ قَالَ وَیْحَکُمْ أَ مَا

ص: 65

تَرَوْنَ الْفَحْلَ خَلْفِی قَالُوا مَا نَرَی شَیْئاً قَالَ وَیْحَکُمْ فَإِنِّی أَرَاهُ فَلَمْ یَزَلْ یَعْدُو حَتَّی بَلَغَ الطَّائِفَ.

الْوَاقِدِیُّ خَرَجَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله لِلْحَاجَةِ فِی وَسَطِ النَّهَارِ بَعِیداً فَبَلَغَ إِلَی أَسْفَلِ ثَنِیَّةِ الْحَجُونِ فَأَتْبَعَهُ النَّضْرُ بْنُ الْحَارِثِ یَرْجُو أَنْ یَغْتَالَهُ فَلَمَّا دَنَا مِنْهُ عَادَ رَاجِعاً فَلَقِیَهُ أَبُو جَهْلٍ فَقَالَ مِنْ أَیْنَ جِئْتَ قَالَ کُنْتُ طَمِعْتُ أَنْ أَغْتَالَ مُحَمَّداً فَلَمَّا قَرُبْتُ مِنْهُ فَإِذَا أَسَاوِدُ تَضْرِبُ بِأَنْیَابِهَا عَلَی رَأْسِهِ فَاتِحَةً أَفْوَاهَهَا فَقَالَ أَبُو جَهْلٍ هَذَا بَعْضُ سِحْرِهِ وَ قَصَدَ إِلَیْهِ رَجُلٌ بِفِهْرٍ وَ هُوَ سَاجِدٌ فَلَمَّا رَفَعَ یَدَهُ لِیَرْمِیَ بِهِ یَبِسَتْ یَدُهُ عَلَی الْحَجَرِ.

ابْنُ عَبَّاسٍ کَانَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله یَقْرَأُ فِی الْمَسْجِدِ فَیَجْهَرُ بِقِرَاءَتِهِ فَتَأَذَّی بِهِ نَاسٌ مِنْ قُرَیْشٍ فَقَامُوا لِیَأْخُذُوهُ وَ إِذَا أَیْدِیهِمْ مَجْمُوعَةٌ إِلَی أَعْنَاقِهِمْ وَ إِذَا هُمْ عُمْیٌ لَا یُبْصِرُونَ فَجَاءُوا إِلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فَقَالُوا نَنْشُدُکَ اللَّهَ وَ الرَّحِمَ فَدَعَا النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله فَذَهَبَ ذَلِکَ عَنْهُمْ فَنَزَلَتْ یس إِلَی قَوْلِهِ فَهُمْ لا یُبْصِرُونَ.

أَبُو ذَرٍّ کَانَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله فِی سُجُودِهِ فَرَفَعَ أَبُو لَهَبٍ حَجَراً یُلْقِیهِ عَلَیْهِ فَثَبَتَتْ (1) یَدُهُ فِی الْهَوَاءِ فَتَضَرَّعَ إِلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله وَ عَقَدَ الْأَیْمَانَ لَوْ عُوفِیَ لَا یُؤْذِیهِ فَلَمَّا بَرَأَ قَالَ لَأَنْتَ سَاحِرٌ حَاذِقٌ فَنَزَلَ تَبَّتْ یَدا أَبِی لَهَبٍ (2) وَ تَکَمَّنَ (3) نَضْرُ بْنُ الْحَارِثِ بْنِ کَلَدَةَ لِقَتْلِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فَلَمَّا سَلَّ سَیْفَهُ رُئِیَ خَائِفاً مُسْتَجِیراً فَقِیلَ یَا نَضْرُ هَذَا خَیْرٌ لَکَ مِمَّا أَرَدْتَ یَوْمَ حُنَیْنٍ مِمَّا حَالَ اللَّهُ بَیْنَکَ وَ بَیْنَهُ (4).

**[ترجمه]مناقب: جابر بن عبدالله گوید: پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم در زیر درختی استراحت کرد و شمشیرش را بر درخت آویخت و خوابید. عربی بادیه نشین آمد و شمشیر را گرفته و بر بالای سر آن حضرت ایستاد. پیامبر بیدار شد و آن شخص گفت: ای محمد اکنون چه کسی می­تواند تو را در مقابل من حفظ کند؟ فرمود: خداوند تبارک و تعالی. پس آن مرد لرزید و شمشیر از دستش افتاد.

در روایت دیگری آمده است: آن شخص مدت زمانی را نشست و پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم او را مؤاخذه نکرد.

ثمالی در تفسیر این فرموده خداوند « یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ اذْکُرُواْ نِعْمَتَ اللّهِ عَلَیْکُمْ إِذْ هَمَّ قَوْمٌ أَن یَبْسُطُواْ إِلَیْکُمْ أَیْدِیَهُمْ فَکَفَّ أَیْدِیَهُمْ عَنکُمْ.» - . مائده / 11 -

{ای کسانی که ایمان آورده اید، نعمت خدا را بر خود، یاد کنید: آن گاه که قومی آهنگ آن داشتند که بر شما دست یازند، و [خدا] دستشان را از شما کوتاه داشت.} گوید: کسی که به پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم سوء قصد داشت دعثور بن حارث بود که جبرئیل بر سینه او زد و شمشیر از دستش افتاد و پیامبر شمشیر را گرفته و بر بالای سرش ایستاد و فرمود: چه کسی می­تواند مانع از این شود که تو را بکشم؟ گفت: کسی نیست و من عهد می­بندم که هرگز با تو نجنگم و هیچ دشمنی را بر علیه تو یاری ندهم. پس پیامبر او را آزاد کرد. پس از آنکه از نزد پیامبر بازگشت از وضعیت و احوالش پرسیدند. گفت: به مردی قد بلند سفید روی نگریستم که بر سینه من زد و من متوجه شدم که او فرشته­ای است. و گفته می­شود: او اسلام آورد و قومش را به سوی اسلام دعوت می­کرد.

حذیفه و ابوهریرۀ گویند: ابوجهل به نزد پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم آمد در حالی که آن حضرت در نماز بود و می­خواست ضربه­ای بر گردن آن حضرت وارد کند، اما او به سمت عقب برمی­گشت. از او پرسیدند: تو را چه شده است. گفت: بین من و او خندقی هولناک از آتش بود و فرشتگانی بالدار را دیدم. پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: اگر به من نزدیک می­شد فرشتگان بند بند وجودش را گرفته و قطع می­کردند. پس از این ماجرا آیه «أفرأیت الذی ینهی» - . علق / 9 - { آیا دیدی آن کس را که باز می داشت} نازل شد.

ابن عباس گوید: قریش گرد هم جمع شده و با لات و عزّی و مناۀ پیمان بستند که اگر محمد را ببینیم بسان یک نفر بر سرش می­ریزیم و او را به قتل می­رسانیم. فاطمه علیها السلام گریه کنان بر پیامبر صلی الله علیه و سلم وارد شد و گفته آنان را بازگو نمود. پیامبر فرمود: ای دخترم برایم آب وضو مهیا کن. سپس وضو گرفته و به سمت مسجد بیرون رفت. هنگامی که پیامبر را دیدند گفتند: این همان شخص است، و سرهایشان به زیر افکنده و چانه­هایشان بر سینه­هایشان افتاد و حتی یک نفر از آنان نتوانست به پیامبر برسد. پیامبر یک مشت خاک برداشت و به سمت آنان پرتاب کرد و فرمود: چهرهایشان زشت باد.

ص: 60

و آن مشت خاک به هر کدام از آنان که رسید روز بدر کشته شد.

محمد بن اسحاق گوید: هنگامی که پیامبر برای هجرت به مدینه بیرون رفت، سراقه بن جعشم با اسبانش آن حضرت را دنبال کرد. وقتی رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم او را دید او را دعا کرد. پس دست و پای اسبش به زمین فرو رفت تا جایی که از دیدگان پنهان شد. او به پیامبر التماس کرد تا اینکه پیامبر دعا کرد و به سطح زمین آمد. او سه بار در پی این کار برآمد و پیامبر می­فرمود: ای زمین او را بگیر و چون التماس می­کرد می­فرمود: او را رها کن. پس از چهارمین بار دست از کارش برداشت و نیت کرد که دیگر در پی آزار پیامبر برنیاد.

در روایت دیگری آمده است: دودی در پی او بلند شد تا جایی که از پیامبر مدد خواست و اسبش رها شد. به همین خاطر ابوجهل او را سرزنش کرد و سراقه در جواب او این ابیات را سرود:

ای ابو الحکم و ای ای لات اگر شاهد وضعیت اسبم بودی که دست و پایش به زمین فرو رفت.

در شگفت می­ماندی و شک و تریدی در این نداشتی که محمد پیامبر و برهان و حجت است، پس چه کسی می­تواند این امر را کتمان کند؟

بر توست که این کار را بکنی، زیرا مردم از این کار خودداری کردند، اما من می­بینم (یقین دارم) که روزی نشانه­های امر پیامبری او آشکار می­گردد.

پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم در دشت مکه می­گذشت که ابوجهل سنگریزه­ای به سمت او پرتاب کرد. آن سنگریزه هفت شبانه­روز در هوا معلّق ماند. پس گفتند: چه کسی آن را بلند می­کند. فرمود: کسی آن را بلند کرده که آسمان­ها را بدون ستون­هایی که شما ببینید برافراشته است.

عکرمه گوید: هنگامی که پیامبر در روز حنین جنگید شیبه بن عثمان بن ابی طلحه از طرف راست بر آن حضرت حمله­ور شد که با عباس مواجه شد. پس از طرف چپ بر آن حضرت هجوم برد و این بار با ابوسفیان بن حارث مواجه شد. پس از پشت سر به سمت آن حضرت رفت که پاره­های آتش میان آن­دو فاصله انداخت. پس به سمت عقب بازگشت. پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم به سمت او بازگشت و فرمود: «ای شیب ای شیب به نزدیک من بیا، پروردگارا شیطان را از وی دور کن.» گوید: من به آن حضرت نگاه کردم و ایشان از گوش و چشم من در نزدم عزیزتر بود. پیامبر فرمود: ای شیب اینک با کافران پیکار کن. چون جنگ به پایان رسید به نزد او رفت و فرمود: «آنچه خدا برای تو می­خواهد بهتر از چیزی است که خودت می­خواهی.» پس از آن، از تمام نیت­هایش او را با خبر ساخت و او اسلام آورد.

ابن عباس در باره این فرموده خداوند «و یرسل الصواعق» - . رعد / 13 - {و صاعقه­ها را فرو فرستاد.}گوید: عامر بن طفیل به اربد بن قیس گفت: من بارها او را مشغول کردم چرا بر او ضربه نزدی؟ مقصودش پیامبر بود. اربد گفت: دو بار در پی این کار برآمدم اما یک بار دیواری آهنین مانع من شد سپس بار دوم تو را میان خودم و پیامبر دیدم، آیا باید تو را می­کشتم؟

ص: 61

در روایت کلبی آمده است: هنگامی که او یک وجب از شمشیرش را بیرون کشید نتوانست آن را از غلاف بیرون آورد. پس پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: پروردگارا آن طور که می­خواهی شرّ آن دو را از من دور کن.

در روایتی اینگونه آمده است: شمشیر به او چسبید. و مفاد همه روایت­ها بر این است که هیچ کدام از آن­ها نتوانستند به منزل آن حضرت برسند؛ عامر در دیار بنی سلول غدّه درآورد (طاعون شتری گرفت) و پیوسته می­گفت: آیا غده­ای (طاعونی) همچون غده شتر و مرگی در خانه بنی سلول را می­خواهی؟ اربد نیز ابری بالای سرش را گرفت و صاعقه­ای بر وی زد و او را سوزاند. و او برادر مادری لبید بود و لبید اینگونه در باره او سرود:

رعد و صاعقه­ها مرا در روز جنگ سخت، به مصیبت سوراکار شجاعی دچار کردند.

بر اربد از مرگ­ها ترس دارم و از ستاره سماک و اسد ترسی ندارم.

ابن عباس و انس و عبدالله بن مغفل روایت کرده­اند که: هشتاد مرد از اهل مکه در هنگام نماز صبح در سال حدیبیه در کوه تنعیم فرود آمدند تا با مسلمانان بجنگند. و در روایتی آمده است: پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم در زیر سایه درختی نشسته بود و در مقابل او علی مشغول نوشتن صلح­نامه بود. و آن افراد سی جوان بودند. پس پیامبر آنان را نفرین کرد و خداوند چشمانشان را گرفت تا اینکه ما آنان را گرفتیم و پیامبر آنان را آزاد کرد و بعد این آیه نازل شد: «و هو الذی کفّ ایدیهم عنکم» - . فتح / 24 - { و اوست همان کسی که دست­های آنها را از شما کوتاه گردانید}.

ابن جبیر و ابن عباس و محمد بن ثور در باره آیه «فاصدع بما تؤمر» روایت کرده­اند که استهزاکنندگان به پیامبر گروهی از افراد همچون ولید بن مغیره مخزومی، اسود بن عبد یغوث زهری، ابوزمعه اسود بن مطلب، عاص بن وائل سهمی، حارث بن قیس سهمی، عقبۀ بن ابی معیط، فیهلۀ بن عامر فهری، اسود بن حارث، ابواحیحۀ، سعید بن عاص، نضر بن خارث عبدری، حکم بن عاص بن امیّۀ، عتبۀ بن ربیعۀ، طعیمۀ بن عدیّ، حارث بن عامر بن نوفل، ابوبختری عاص بن هشام بن اسد و ابوجهل و ابولهب بودند که همگی آنان را خداوند با بدترین عذاب و شکنجه نابود کرد. این افراد به پیامبر می­گفتند: ای محمد تا ظهر منتظر می­مانیم یا از سخنانت بازمی­گردی یا تو را می­کشیم. پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم به منزلش رفت و در را بر رویش بست. جبرئیل در همان لحظه نزد پیامبر آمد و به او گفت: ای محمد خدایت سلام می­رساند و می­فرماید: «اصدع بما تؤمر» (آنچه به تو امر شده را آشکار کن) و من همراه تو هستم

ص: 62

و پروردگارم به من دستور داده که از تو اطاعت کنم. وقتی به خانه خدا رسیدند اسود بن مطلب برگی سبز را به سمت صورت پیامبر پرتاب کرد. پیامبر فرمود: «خداوندا چشمانش را کور و او را به داغ فرزندش بنشان.» پس او کور شد و خداوند داغ فرزندش را به دل او نشاند.

و روایت شده که آن حضرت به چشم او اشاره کرد و او کور شد و پی در پی سرش را به دیوار می­زند تا اینکه کشته شد. سپس اسود بن عبد یغوث به او رسید و پیامبر به شکم او اشاره کرد و او آب می­طلبید و در اثر شکم­درد مُرد. ولید بر آن حضرت گذر کرد و پیامبر به زخمی که در قسمت فرو رفتگی­پایش در اثر ضربه تیری ایجاد شده و بهبود یافته بود، اشاره کرد و خار شاخه­ای به او چسبید و ساقش را زخمی کرد و پیوسته مریض بود تا اینکه مُرد. و آیه «سأرهقه صعوداً» - . مدثر / 17 - { به زودی او را به بالا رفتن از گردنه [عذاب] وادار می کنم.} در باره او نازل شد. و او در روز قیامت مکلف خواهد شد که در آتش از کوهی از جنس صخره نرم بالا برود و چون به بالای آن برسد به او اجازه نفس کشیدن داده نمی­شود و به سمت پایین صخره کشیده می­شود و دو باره باید همین کار را انجام دهد. و عاص بر پیامبر گذر کرد و بر آن حضرت عیب گرفت. سپس از خانه­اش بیرون آمد و بادی سوزان بر او وزید و چون به خانه­اش بازگشت، اهل خانه او را نشناختند و طردش کردند و او از غم و غصه مُرد.

و روایت شده که اهل خانه­اش بر او خشم گرفته و او را به قتل رساندند.

روایت شده که بر خاری پا نهاد و در کف پایش فرو رفت. پس گفت: نیش خوردم و پیوسته آن را می­خارید تا اینکه مُرد. و حارث بر آن حضرت گذر کرد و پیامبر به سر او اشاره کرد، پس او چرک، استفراغ کرد. گفته می­شود: ماری او را گزید و گفته می­شود: او به ثنیّه سفلی رفت و سنگی بر او غلطید و تکه تکه شد. یا در سفری از پسرش استقبال می­کرد که جبرئیل سرش را به درختی زد و او می­گفت: ای پسرم به دادم برس و پسرش می­گفت: من کسی را نمی­بینم تا اینکه مُرد.

اسود بن حارق نیز ماهی­ای را خورد و به بیماری تشنگی دچار شد و پیوسته آب می­نوشید تا اینکه شکمش شکافته شد. فیهله بن عامر به سمت طائف بیرون رفت و گم شد و هرگز پیدا نشد. عیطله به بیماری استسقاء دچار شد و مرد. و گفته می­شود: به خاری رسید و در چشمش فرو رفت و حدقه چشمش بر صورتش افتاد. ابولهب از ابوسفیان در باره داستان جنگ بدر پرسید و او گفت: ما با آنان رویاروی شدیم و شانه­هایمان را به آنان بخشیدیم و آنان هر طور می­خواستند ما را می­کشتند و به اسارت می­کشیدند و سوگند به خدا، مردم از جنگ بازنایستاده بودند که با مردانی سفید­روی که بر اسبانی سیاه و سفید سوار بودند رویاروی شدیم که میان آسمان و زمین بودند، اسبانی که چیزی توان مقابله با آن­ها را نداشت. ابورافع به ام فضل دختر عباس گفت: آنان فرشتگان بودند.

ص: 63

و شروع به زدن من کرد. پس ام فضل با ستون خیمه ضربه­ای به سر او زد و سر او زخمی شدید برداشت و او هفت شب زیست و خداوند او را به جوش طاعونی مبتلا کرد و سه پسرش او را رها کرده و او را دفن نکردند. قریش از جوش طاعونی می­ترسیدند بنابراین او را در بالای مکه بر روی دیواری دفن کردند و سنگی را بر او انداختند تا اینکه او را پنهان کردند.

و این فرموده خداوند «لقد حقّ القول» - . یس / 7 - { آری، گفته [خدا] محقّق گردیده است.} در باره ابوجهل نازل شد و شأن نزول آیه این است که ابو جهل عهد کرده بود هرگاه پیامبر صلی الله علیه و آله را در حال نماز ببیند، سر او را بشکند. پس در حالی که سنگی در دست داشت، آمد و دید که پیامبر صلی الله علیه و آله ایستاده است و نماز می خواند. پس آمد تا او را بزند، اما هر بار که می خواست سنگ را بالا ببرد و بر سر حضرت بزند، خداوند دست او را به گردنش گره می زد و هنگامی که نزد اصحابش برمی گشت، سنگ از دستش می افتاد. سپس مردی از یاران ابو جهل، انجام این کار را برعهده گرفت. آن مرد گفت: من او (پیامبر صلی الله علیه و آله ) را خواهم کشت. اما چون به پیامبر نزدیک شد، صدای قرائت حضرت را شنید و ترسید و به سوی اصحابش بازگشت و گفت: مانعی بزرگ همچون حیوانی عظیم الجثه در میان ما حائل بود که دمش را تکان می داد و اگر نزدیک می­شدم مرا می­خورد.

ابن عباس در باره این فرموده خداوند: «و جعلنا من بین ایدیهم سداً» - . یس / 9 - {و [ما] فراروی آن­ها سدّی نهادیم.} گوید:

قریش گردهم آمدند و گفتند: اگر محمد وارد شود بسان یک نفر همگی بر سر او می­ریزیم. پس پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم وارد شد و خداوند فرا روی آن­ها و پشت­سرشان سدّی نهاد و نتوانستند پیامبر را ببینند. پیامبر نماز گزارد سپس به نزدشان آمد و بر سرشان خاک می­ریخت در حالی که آنان، آن حضرت را نمی­دیدند. و چون پیامبر بر آنان آشکار گردید خاک را دیدند و گفتند: اینگونه سحر را ابن ابی کبشه بر شما انجام نداده است.

هنگامی که احزاب بر مدینه فرود آدند ابوسفیان هفت هزار تیرانداز را که همچون یک سوار بودندآماده کرد سپس گفت: همزمان به سوی آنان تیراندازی کنید. پس تیرهای زیادی بر یاران پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم افتاد و از این امر به نزد پیامبر شکایت بردند. آن حضرت با آستینش به تیرها اشاره کرد و دعاهایی را خواند. پس تندبادی شروع به وزیدن گرفت و تیرها را

ص: 64

به سوی آن قوم بازگرداند.

پس هر کس تیری پرتاب کرده بود به سوی خودش بازگشت و بر خود افتاد و با قدرت خداوند و برکت رسول خدا او را زخمی کرد. و پیامبر با جناح چپ لشکر وارد یکی از دژهای یهودیان شد تا نان و خورش تهیه کنند. مردی یهودی گفت: درخواستت پیش من است و به منزلش رفت و به همسرش گفت: به بام خانه برو و وقتی این مرد وارد خانه شد این سنگ را بر وی بینداز. زن سنگ را چرخاند تا بیندازد که جبرئیل فرود آمد و با پَرهایش ضربه­ای به سنگ زد. سنگ دیوار خانه را سوراخ کرد و همچون آذرخشی به حرکت درآمد و گلوی آن شخص ملعون را احاطه کرد و مانند سنگ آسیاب بر گردن او قرار گرفت و او بسان شخص دیوانه و تشنج زده بر زمین افتاد و چون هوشیار شد بر زمین نشست و شروع به گریه کرد. پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم به او فرمود: وای بر تو چه چیز تو را بر این کار واداشت؟ گفت: ای محمد من نیازی به متاع و کالا نداشتم بلکه در صدد بودم تو را به قتل برسانم، و تو معدن بخشش و سرور عرب و عجم هستی پس مرا ببخاشی و از من درگذر. پس پیامبر به او رحم کرد و صخره از گردنش کنده شد.

جابر و ابن عباس گویند: مردی از قریش گفت: من قطعاً محمد را خواهم کشت. پس اسبش او را برجهاند و گردنش شکسته شد. مردم از معمر بن یزید که دلاورترین و فرمانبردارترین شخص در میان بنی کنانه بود مدد خواستند. او به قریش گفت: من شما را از دست او خلاص می­کنم من بیست هزار سپاه سراپا مسلح دارم و گمان نمی­کنم این قبیله از بنی هاشم یارای جنگ با من را داشته باشند. پس اگر از من دیه خواستند ده برابر دیه به آن­ها می­دهم چون من اموال هنگفتی دارم. او شمشیری را که طول آن ده وجب، و عرض آن یک وجب بود بر گردن آویخت و به سوی پیامبر رفت. در حالی پیامبر در حجر به سجده رفته بود شمشیرش را بر آن حضرت فرود آورد. وقتی به پیامبر نزدیک شد زره­اش را لغزاند و بر زمین افتاد سپس برخاست در حالی که صورتش در اثر ضربه سنگ خون­آلود شده بود و او به سرعت می­دوید تا اینکه به بطحاء رسید. مردم گرد او جمع شدند و خون را از چهره­اش پاک کردند و گفتند: چه اتفاقی برایت افتاد؟ او گفت: سوگند به خدا فریب خورده کسی است که شما، او را فریب داده­اید. گفتند: تو را چه شده است؟ گفت: مرا رها کنید تا جانم را بازیابم، هرگز اتفاقی همچون امروز را ندیده بودم. گفتند: چه اتفاقی برایت افتاد؟ گفت: هنگامی که به او نزدیک شدم در کنار سرش دو شهسوار سرسخت که از دهانشان آتش بیرون می­آمد به سمت من جهیدند.

روایت شده که کلده بن اسد نیزه­ای کوتاه را به سمت رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم پرتاب کرد، در حالی که او میان دار عقیل و دار عقال بود. نیزه به سمت او بازگشت و بر سینه­اش خورد.

ص: 65

پس با ترس و لرز بازگشت و شکست خورد. به او گفتند: تو را چه شده است؟ گفت: وای بر شما آیا آن جانور درشت هیکل را پشت سرم نمی­بینید؟ گفتند: چیزی نمی­بینیم. گفت: وای بر شما من آن را می­بینم. او همین طور می­دوید تا اینکه به طائف رسید.

واقدی گوید: پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم در میانه روز برای قضای حاجت به مکان دوردستی رفت و به پایین تپه حجون رسید. نضر بن حارث آن حضرت را تعقیب کرد به این امید که ناگهانی بر او حمله­ور شده و او را به قتل برساند. چون به نزدیکی پیامبر رسید بازگشت. ابوجهل او را دید و گفت: از کجا می­آیی؟ گفت: در صدد بودم که محمد را به قتل برسانم و چون به نزدیکی او رسیدم ناگهان شیرهایی با دندان­هایشان بر سر او می­زدند و دهان­هایشان را باز کرده بودند. ابوجهل گفت: این یکی از سحر و جادوهای اوست.

و مردی خواست در حال سجده سنگی بر پیامبر بزند و چون دستش را بالا برد تا سنگ را بر آن حضرت فرود آورد دستش بر سنگ خشک شد.

ابن عباس گوید: پیامبر در مسجد قرآن قرائت می­فرمود و در قرائت صدایش را بلند کرد و افرادی از قریش از این امر آزرده شدند. پس برخاستند تا پیامبر را گرفته و مجازات کنند که به ناگاه دستانشان به دور گردنشان حلقه زده شد و کور شده و نمی­دیدند. پس به نزد پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم آمده و گفتند: تو را به خدا سوگند می­دهیم که به ما رحم کنی. پس پیامبر دعا نمود و از آن خلاص شدند و سوره «یس» تا آیه «فهم لا یبصرون» نازل شد.

ابوذر گوید: پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم در سجده بود که ابولهب سنگی را برداشت تا بر آن حضرت بیندازد اما دستش در هواء ثابت ماند. او به پیامبر التماس کرد و عهد و سوگند یاد کرد اگر از آن خلاص شود و شفا یابد آن حضرت را آزار نمی­دهد. هنگامی که بهبود یافت گفت: تو ساحر ماهری هستی. و این آیه نازل شد: «تبّت یدا ابی لهب».

نضر بن حارث بن کلده برای کشتن پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم کمین کرد. هنگامی که شمیرش را از نیام بیرون آورد ترسان و همچون شخص پناهنده دیده شد. به او گفتند: ای نضر این برایت بهتر از آن چیزی بود که خداوند در روز حنین بین تو و او مانع ایجاد کرد. - . مناقب آل ابی طالب 1 : 63 - 69 -

**[ترجمه]

الجیم الشدید البأس و النوء سقوط الکوکب و کانت العرب فی الجاهلیة تنسب الأمطار إلی الأنواء و سیأتی بیانها و الحبن بالتحریک عظم البطن و الأحبن المستسقی و الفنن (1) بالتحریک الغصن و فی بعض النسخ قین بالقاف و الیاء و هو الحداد و الشبرق بکسر الشین و الراء و سکون الباء نبت حجازی یؤکل و له شوک فإذا یبس سمی الضریع و المدجج بفتح الجیم و کسرها الشائک فی السلاح و الفهر بالکسر الحجر قدر ما یدق به الجوز أو ما یملأ الکف و التباب الهلاک و الخسران و یحتمل أن یکون هنا کنایة عن ثبوت یده فی الهواء و هو خلاف المشهور بین المفسرین.

**[ترجمه]«العذل» به معنای سرزنش است. «الشواظ» با ضمه و کسره ظاء زبانه آتشی است که دود ندارد. «الغدۀ» طاعون در شتر است. و در موارد اندکی شخص پس از این بیماری سالم می­ماند. گفته می­شود: أغدّ البعیر فهو مغدّ. «النجد» با کسره جیم به معنای

ص: 66

جنگ سخت است. «النوء» به معنای غروب ستارگان است. و اعراب در جاهلیت نزول باران را به ستارگان نسبت می­دادند که توضیح و تفصیل آن خواهد آمد. «الحبن» استخوان شکم است و الاحبن به معنای شخصی است که مبتلا به مرض استسقاء است. «الفنن» با حرکت حروف به معنای شاخه است. و در برخی نسخه­ها «قین» با قاف و یاء به معنای آهنگر آمده است. «الشبرق» با کسره شین و راء و سکون باء: گیاهی حجازی است که خوردنی است و خاردار است. و چون خشک شود «الضریع» نامیده می­شود. «المدجّج» با فتحه و کسره جیم: سوارکاری است که سراپا مسلح باشد. «الفهر» با کسره سنگی است به اندازه­ای که گردو را با آن بشکنند یا سنگی به اندازه کف دست است. «التباب» به معنای هلاکت و آسیب است. و ممکن است در اینجا کنایه از ثابت شدن دستش در هوا باشد که این معنا بر خلاف نظر مشهور میان مفسران است.

**[ترجمه]

**[ترجمه]مناقب: بن قمیّۀ در روز احد تیری به طرف رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم انداخت و تیر به استخوان پای آن حضرت اصابت کرد و شمشیر در روز احد از دست پیامبر افتاد. ابن قمیّۀ گفت: بگیر این تیر را، من این قمیّۀ هستم. پیامبر فرمود: خداوند تو را ذلیل و خوار گرداند. پس در حالی که در خواب بود آهوی کوهی نزد او آمد و شاخ خود را در شکمش فرو برد سپس او را لگد مال کرد. او فریاد می­زد: وای ذلت بر من. تا اینکه دو شاخش را از استخوان ترقوه او بیرون آورد.

و کافران در جنگ احزاب ده هزار تن بودند و بنوقریظه به یاری آنان برخاسته بودند و صحابه پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم در تنگنا و سختی شدید بودند. پس پیامبر دستانش را بلند و کرد و فرمود: ای کسی که قرآن را نازل کردی و خیلی زود به حساب مخلوقات می­رسی، احزاب را درهم شکن. پس تندبادی بر آنان وزیدن گرفت و خیمه­هایشان را برکند و به اذن خدا شکست خوردند و خداوند با سربازانی که نمی­دیدند صحابه پیامبر را یاری کرد.

رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم در روز بدر، مشتی خاک برداشت و گفته می­شود: سنگریزه و خاک بود، و بر چهره­های قوم کفار پاشید و سنگریزه­ها بر صورت آنان پراکنده شد و به هر کدام از آن­ها که رسید یا کشته شد و یا به اسارت درآمد. و این آیه خداوند نازل شد: «و ما رمیت اذ رمیت و لکن الله رمی» - . انفال / 17 - { و چون [ریگ به سوی آنان] افکندی، تو نیفکندی، بلکه خدا افکند.} - . مناقب آل ابی طالب 1 : 69 - 70 -

ص: 67

**[ترجمه]

یَقْدِرْ عَلَی إِطْفَائِهَا حَتَّی أَخَذَتْ کَفَّهُ ثُمَّ مِرْفَقَهُ ثُمَّ عَضُدَهُ حَتَّی احْتَرَقَ کُلُّهُ (1).

**[ترجمه]مناقب: پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم در روز احد بر گریبان زره اُبیّ ضربه­ای زد. او اسب را در آغوش گرفت تا اینکه به لشکرش رسد در حالی که همچون گاو بانگ می­زد. ابوسفیان گفت: وای بر تو چه چیز تو را به جزع و فزع انداخته است؟ آن، زخم سطحی و ناچیزی است. او گفت: ابن ابی کبشۀ بر من ضربه زد و می­گفت: تو را می­کشم و آن ملعون همواره مثل گاو بانگ می­زد تا اینکه وارد آتش شد.

هر وقت بلال می­گفت: «أشهد ان محمّداً رسول الله» شخصی منافق هر بار می­گفت: دروغ­گو سوخته شود. آن شخص منافق، شبی برخاست تا چراغ روشن کند. انگشت سبابه او آتش گرفت

ص: 68

و نتوانست آن را خاموش کند تا اینکه کف دستش را فرا گرفت سپس آرنج و بعد بازویش را فرا گرفت و سرانجام کل بدنش در آتش سوخت. - . مناقب آل ابی طالب 1 : 117 -

**[ترجمه]

فَهَبَطْتُ فَإِذَا مَاءُ الْبِئْرِ قَدْ صَارَ کَأَنَّهُ مَاءُ الْحِنَّاءِ مِنَ السِّحْرِ (1) فَطَلَبْتُهُ مُسْتَعْجِلًا حَتَّی انْتَهَیْتُ إِلَی أَسْفَلِ الْقَلِیبِ فَلَمْ أَظْفَرْ بِهِ قَالَ الَّذِینَ مَعِی مَا فِیهِ شَیْ ءٌ فَاصْعَدْ فَقُلْتُ لَا وَ اللَّهِ مَا کَذَبْتُ وَ مَا کُذِبْتُ (2) وَ مَا یَقِینِی بِهِ مِثْلُ یَقِینِکُمْ یَعْنِی رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله ثُمَّ طَلَبْتُ طَلَباً بِلُطْفٍ فَاسْتَخْرَجْتُ حُقّاً فَأَتَیْتُ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله فَقَالَ افْتَحْهُ فَفَتَحْتُهُ فَإِذَا فِی الْحُقِّ قِطْعَةُ کَرَبِ النَّخْلِ فِی جَوْفِهِ وَتَرٌ عَلَیْهَا إِحْدَی عَشْرَةَ (3) عُقْدَةً وَ کَانَ جَبْرَئِیلُ علیه السلام أَنْزَلَ یَوْمَئِذٍ الْمُعَوِّذَتَیْنِ عَلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فَقَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله یَا عَلِیُّ اقْرَأْهُمَا عَلَی الْوَتَرِ فَجَعَلَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام کُلَّمَا قَرَأَ آیَةً انْحَلَّتْ عُقْدَةً حَتَّی فَرَغَ مِنْهَا وَ کَشَفَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَنْ نَبِیِّهِ مَا سُحِرَ بِهِ وَ عَافَاهُ.

وَ یُرْوَی أَنَّ جَبْرَئِیلَ وَ مِیکَائِیلَ علیهما السلام أَتَیَا إِلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فَجَلَسَ أَحَدُهُمَا عَنْ یَمِینِهِ وَ الْآخَرُ عَنْ شِمَالِهِ فَقَالَ جَبْرَئِیلُ لِمِیکَائِیلَ مَا وَجَعُ الرَّجُلِ فَقَالَ مِیکَائِیلُ هُوَ مَطْبُوبٌ فَقَالَ جَبْرَئِیلُ علیه السلام وَ مَنْ طَبَّهُ قَالَ لَبِیدُ بْنُ أَعْصَمَ الْیَهُودِیُّ ثُمَّ ذَکَرَ الْحَدِیثَ إِلَی آخِرِهِ (4).

**[ترجمه]طب الائمۀ: مفضّل از امام صادق علیه السلام روایت می­کند که فرمود: امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: جبرئیل علیه السلام نزد پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم رسید و عرض کرد: ای محمّد! فرمود: گوش به فرمانم ای جبرئیل! عرض کرد: فلان یهودی تو را جادو کرده است و جادو را در چاه قبیله بنی فلان انداخته است، پس کسی را سوی آن جا (یعنی آن چاه) روانه کن که در میان مردم بیش از همه به او اعتماد داری و پیش چشمت بزرگترین آن­هاست و با تو برابر است، تا آن جادو را برایت بیاورد. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم حضرت علی علیه السلام را فرستاد و به ایشان فرمود: سوی چاه ذروان برو. درآن چاه جادویی است که لبید بن اعصم یهودی مرا با آن جادو کرده است، آن جادو را برای من بیاور. حضرت امام علی علیه السلام فرمود: من در پی خواسته رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم

ص: 69

راهی شدم و درون چاه رفتم و آب آن چاه دراثر جادو چون آب حنا شده بود. شتابان در جستجوی آن جادو بر آمدم تا این که به پائین چاه رسیدم، اما آن را نیافتم. کسانی که همراه من بودند، گفتند: چیزی دراین چاه نیست، بالا بیا! گفتم: به خدا سوگند که دروغ نمی­گویم و دروغ نشنیدم و یقین من به آن - یعنی به فرموده رسول خدا که سلام و درود خدا بر ایشان باد - همچون یقین شما نیست. آن گاه به آرامی جستجو کردم و جعبه­ای را یافتم و در آوردم و نزد پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم بردم. ایشان فرمود: بازش کن. من آن جعبه را باز کردم و در آن تکّه­ای از لیف نخل یافتم که رشته­ای با بیست و یک گره در میان داشت. جبرئیل علیه السلام در همان روز، معوّذتان ( سوره فلق و سوره ناس) را بر پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم نازل کرده بود. پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: ای علی! آن دو سوره را بر این رشته بخوان. حضرت علی علیه السلام شروع به خواندن کرد و هر آیه­ای که می­خواند، گره­ای از آن رشته باز می­شد تا این که تمامی گره­ها باز شد و این گونه خداوند عزّ و جلّ آن چه را که با آن پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم را جادو کرده بودند، برای ایشان آشکار کرد و سلامتش داشت.

و نیز روایت شده که جبرئیل علیه السلام و میکائیل علیه السلام نزد پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم آمدند، حال آن که ایشان بیمار بود. یکی از آن دو بر سمت راست ایشان و دیگری بر سمت چپ ایشان نشست و آن گاه جبرئیل علیه السلام به میکائیل علیه السلام گفت: چه کسی ایشان را جادو کرده؟ گفت: لبید بن اعصم یهودی. سپس آن حدیث تا به پایان روایت شده است. - . طب الائمۀ / 118 -

**[ترجمه]

ثم دس ذلک فی بئر لبنی زریق فمرض رسول الله صلی الله علیه و آله فبینما هو نائم إذ أتاه ملکان فقعد أحدهما عند رأسه و الآخر عند رجلیه فأخبراه بذلک و أنه فی بئر ذروان فی جف طلعة تحت راعوفة و الجف قشر الطلع و الراعوفة حجر فی أسفل البئر یقف علیه المائح فانتبه رسول الله صلی الله علیه و آله و بعث علیا و الزبیر و عمارا فنزحوا ماء تلک البئر ثم رفعوا الصخرة و أخرجوا الجف فإذا فیه مشاطة رأس و أسنان من مشطة و إذا فیه معقد فیه إحدی عشرة عقدة مغروزة بالإبر فنزلت المعوذتان فجعل کلما یقرأ آیة انحلت عقدة و وجد رسول الله خفة فقام کأنما أنشط من عقال و جعل جبرئیل یقول بسم الله أرقیک من کل شی ء یؤذیک (1) من حاسد و عین و الله یشفیک.

- و رووا ذلک عن عائشة و ابن عباس.

و هذا لا یجوز لأن من وصفه (2) بأنه مسحور فکأنه قد خبل عقله و قد أبی الله سبحانه ذلک فی قوله وَ قالَ الظَّالِمُونَ إِنْ تَتَّبِعُونَ إِلَّا رَجُلًا مَسْحُوراً انْظُرْ کَیْفَ ضَرَبُوا لَکَ الْأَمْثالَ فَضَلُّوا (3) و لکن یمکن أن یکون الیهودی أو بناته علی ما روی اجتهدوا فی ذلک فلم یقدروا علیه و أطلع الله نبیه صلی الله علیه و آله علی ما فعلوه من التمویه حتی استخرج و کان ذلک دلالة علی صدقه و کیف یجوز أن یکون المرض من فعلهم و لو قدروا علی ذلک لقتلوه و قتلوا کثیرا من المؤمنین مع شدة عداوتهم لهم انتهی کلامه قدس سره.

ثُمَّ رُوِیَ عَنِ الْفُضَیْلِ بْنِ یَسَارٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام یَقُولُ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله اشْتَکَی شَکْوَی شَدِیداً وَ وَجَعَ وَجَعاً شَدِیداً فَأَتَاهُ جَبْرَئِیلُ وَ مِیکَائِیلُ علیهما السلام فَقَعَدَ جَبْرَئِیلُ عِنْدَ رَأْسِهِ وَ مِیکَائِیلُ عِنْدَ رِجْلَیْهِ فَعَوَّذَهُ جَبْرَئِیلُ بِقُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ الْفَلَقِ وَ عَوَّذَهُ مِیکَائِیلُ بِقُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ النَّاسِ.

وَ عَنْ أَبِی خَدِیجَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: جَاءَ جَبْرَئِیلُ علیه السلام إِلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله

ص: 71

وَ هُوَ شَاکٍ فَرَقَاهُ بِالْمُعَوِّذَتَیْنِ وَ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ وَ قَالَ بِسْمِ اللَّهِ أَرْقِیکَ وَ اللَّهُ یَشْفِیکَ مِنْ کُلِّ دَاءٍ یُؤْذِیکَ خُذْهَا فَلْتَهْنِیکَ (1)

**[ترجمه]«الکرب» با حرکت حروف ریشه شاخه ستبر خرما است. و جزری گوید: در این روایت آمده هنگامی که پیامبر سحر شد حجامت کرد و «رجل

مطبوب» یعنی سحر شده. و با طب، از سحر کنایه می­آوردند تا برای بهبودی از آن فال نیک زده باشند همانطور که از شخص گزیده با «سلیم» کنایه می­آوردند. پایان سخن.

می­گویم: قول مشهور در میان شیعه امامی این است که سحر در پیامبران و امامان اثر نمی­کند و برخی روایت­های وارده در این باره را تأویل می­کنند و برخی را کنار می­گذارند که راوندی در آنچه پیش­تر بیان کردیم بدان اشاره کرده است.

طبرسی رحمه الله گوید: لبید بن اعصم یهودی، رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم

ص: 70

را جادو کرد و سپس آن جادو را در چاه قبیله بنی زُرَیق انداخت. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم بیمار شد و در همان حال خوابیده بود که دو فرشته نزد ایشان آمدند و یکی بالای سر ایشان نشست و دیگری کنار پای ایشان. آن گاه حضرت صلی الله علیه و آله و سلم را از آن امر خبر دادند و عرض کردند که آن جادو در چاه ذروان در میان پوست خرما به زیر سنگی در قعر چاه است. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم آگاه شد و حضرت علی علیه السلام و زبیر و عمّار را فرستاد و ایشان آب آن چاه را کشیدند و سپس آن سنگ را برداشتند و آن پوست را در آوردند و دیدند که تارهایی از مو و دو دندانه شانه و بافه­ای در آن است که یازده گره با سوزن بر آن زده­اند. آن گاه آن دو سوره (معوّذتان) نازل شده و هر آیه­ای که خوانده می­شد، گره­ای گشوده می­شد و رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم احساس راحتی می­کرد. در آن دم ایشان برخاست و گویا از غل و زنجیر رها شده بود. جبرئیل علیه السلام گفت، به نام خدا تو را از هر آن چه آزارت دهد و از حسود و چشم بد افسون می­کنم و خداوند متعال شفایت می­دهد.

سپس طبرسی گفت: و این حدیث از عایشه و ابن عباس روایت شده است. اما این امر جایز نیست، چرا که هر کس چنین وصف شود که جادو شده است، گویی عقلش زایل گشته است و خداوند سبحانه این امر را در کلام خود به دور دانست: «وَ قَالَ الظَّالِمُونَ إِن تَتَّبِعُونَ إِلَّا رَجُلًا مَّسْحُورًا * انظُرْ کَیْفَ ضَرَبُوا لَکَ الْأَمْثَالَ فَضَلُّوا» - . فرقان / 8 - 9 -

{ و ستمکاران گفتند: «جز مردی افسون شده را دنبال نمی کنید.» بنگر چگونه برای تو مَثَلها زدند و گمراه شدند.}، ولی ممکن است آن یهودی یا دخترانش بر اساس آن چه روایت شده، در این کار کوشیده باشند و توفیق حاصل نکرده باشند. به این ترتیب که خداوند پیامبرش صلی الله علیه و آله و سلم را از آن چه که آنان در آب ریختند، آگاه ساخته واین گونه آن را آورده­اند و این خود دلیلی شده بر راستی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم. چگونه ممکن است ایشان از کرده­ آنان بیمار شده باشد! اگر آنان توان و قدرت انجام چنین کاری را داشتند، پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم و بسیاری از مؤمنان را در پی دشمنی شدید با ایشان به قتل می­رساندند.

و از فضیل بن یسار روایت شده است که وی گفت: از حضرت امام محمّد باقر علیه السلام شنیدم که فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم از بیماری شدید و دردی سخت در رنج بود که جبرئیل علیه السلام و میکائیل علیه السلام آمدند و جبرئیل بالای سر حضرت صلی الله علیه و آله و سلم نشست و میکائیل کنار پای ایشان. آن گاه جبرئیل با « قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ الْفَلَقِ» و میکائیل با « قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ النَّاسِ» ایشان را تعویذ کردند.

و از ابو خدیجه، از حضرت امام جعفر صادق علیه السلام روایت شده است که ایشان فرمود: جبرئیل علیه السلام نزد رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم آمد، حال آن که ایشان بیمار بود.

ص: 71

او آن حضرت صلی الله علیه و آله و سلم را با معوّذتان و « قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ » افسون کرد و گفت: به نام خداوند، تو را افسون می­کنم و خداوند تو را از هر دردی که آزارت دهد، شفا می­بخشد؛ پس بگیر که مبارکت باد. - . مجمع البیان 10 : 568 - 569 -

**[ترجمه]

وَ ذَهَبُوا إِلَی الصَّوْتِ فَإِذَا الصَّوْتُ مِنْ خَلْفِهِمْ فَیَذْهَبُونَ إِلَیْهِ فَیَسْمَعُونَهُ أَیْضاً مِنْ خَلْفِهِمْ فَانْصَرَفُوا وَ لَمْ یَجِدُوا إِلَیْهِ سَبِیلًا فَذَلِکَ قَوْلُهُ سُبْحَانَهُ وَ جَعَلْنا مِنْ بَیْنِ أَیْدِیهِمْ سَدًّا وَ مِنْ خَلْفِهِمْ سَدًّا فَأَغْشَیْناهُمْ فَهُمْ لا یُبْصِرُونَ (1).

**[ترجمه]اعلام الوری: از معجزات پیامبر صلی الله علیه و اله و سلم این بود که در روز جنگ بدر دست های خود را از سنگریزه پر کرد و به طرف مشرکین انداخت و فرمود: «شاهت الوجوه» سیاه باد این چهره ها. خداوند متعال به این سنگ­های ریز اهمیت زیادی داد هر کدام از مشرکین که از این سنگ­ها مورد اصابت قرار گرفته بودند دیدگان آن­ها گرفته شده بود و جلوی خود را نمی­دیدند. در این موقع مسلمانان و فرشتگان به آنان حمله کردند عده ای را کشتند و جماعتی را نیز به اسیری گرفتند. مشرکین حیران و سرگردان مانده و قادر نبودند راه تمیز دهند همواره خاک­های چشم خود را پاک می­کردند.

و از جمله آن روایتی است که اسماء بنت ابو بکر نقل کرده و گوید: هنگامی که تَبَّتْ یَدا أَبِی لَهَبٍ نازل گردید ام جمیل دختر حرب که همسر ابو لهب بود بسیار ناراحت شد، و با چشمان کجش فریاد و جوش و خروشی راه انداخته بود و می­گفت:

از آن شخص نکوهیده ابا کردیم و از دینش خشم گرفتیم و از اوامر او سرکشی کردیم.

در این هنگام حضرت رسول در مسجد نشسته بود، و ابو بکر هم در خدمت آن حضرت بودند هنگامی که ابو بکر چشمش به امّ جمیل افتاد عرض کرد: یا رسول اللَّه، امّ جمیل به طرف ما می آید و من می­ترسم از طرف او به شما آسیبی برسد، حضرت فرمود: او مرا نخواهد دید، در این وقت پیامبر چند آیه از قرآن را خواندند و به کلام خدا پناهنده شدند، و از جمله آیاتی که قرائت فرمودند این آیه شریفه بود: «وَ إِذا قَرَأْتَ الْقُرْآنَ جَعَلْنا بَیْنَکَ وَ بَیْنَ الَّذِینَ لا یُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ حِجاباً مَسْتُوراً.» - . اسری / 45 - 46 - {و چون قرآن بخوانی، میان تو و کسانی که به آخرت ایمان ندارند پرده ای پوشیده قرار می دهیم} در این هنگام امّ جمیل آمد نزد ابو بکر توقف کرد ولی حضرت رسول صلی اللَّه علیه و آله را ندید و گفت: یا ابا بکر به من اطلاع دادند که دوست تو مرا هجو کرده است، ابو بکر گفت: به پروردگار کعبه سوگند دوست من تو را هجو نکرده است، وی پس از این گفتار از نزد ابو بکر رفت و می­گفت: قریش می­داند که من دختر رئیس آن­ها هستم.

ابن عباس گوید: جماعتی از بنی مخزوم مانند ابو جهل و ولید بن مغیره با یک دیگر قرار گذاشته بودند حضرت رسول صلی اللَّه علیه و آله را به قتل رسانند، هنگامی که آن حضرت به نماز مشغول داشت ولید بن مغیره را فرستادند تا تصمیم آن­ها را عملی نماید. ولید برای انجام این توطئه به محلی که حضرت رسول نماز می­ خواند رفت، وی صدای قرائت آن را می شنید و لیکن شخص او را مشاهده نمی­کرد، ولید به طرف رفقای خود رفت و جریان را با آنان در میان گذاشت. بعد از این ابو جهل و ولید به اتفاق چند نفر دیگر آمدند، هنگامی که به محل نماز آن حضرت رسیدند صدای قرائت را شنیدند ولی خود او را مشاهده نکردند، و آنان در این موقع به طرفی که صوت را می شنیدند

ص: 72

رفتند و متوجه شدند که صدا از پشت سرشان می آید، در هر صورت اینان قادر نشدند به حضرت خاتم النبیین آسیبی برسانند خداوند در این باره فرموده: «وَ جَعَلْنا مِنْ بَیْنِ أَیْدِیهِمْ سَدًّا وَ مِنْ خَلْفِهِمْ سَدًّا فَأَغْشَیْناهُمْ فَهُمْ لا یُبْصِرُونَ.» - . یس / 9 - {و [ما] فراروی آنها سدّی و پشت سرشان سدّی نهاده و پرده ای بر [چشمان] آنان فرو گسترده ایم، در نتیجه نمی توانند ببینند.} - . اعلام الوری : 18 و 20 در چاپ اول و 37 و 40 در چاپ دوم. -

**[ترجمه]

**[ترجمه]خرائج: از معجزات پیامبر این بود که در جنگ بدر، با دشمنانش رویاروی شد درحالی که آنان هزار نفر و آن حضرت در لشکری معادل یک سوم لشکر دشمن بود. هنگامی که کارزار بین سپاه اسلام و لشکر کفر در گرفت، پیامبر صلّی اللَّه علیه و آله مشتی خاک برداشت و در حالی که آنان در جای جای لشکر پراکنده بودند به طرف صورت آن­ها انداخت و چشم همه آنان از آن خاک پر شد، چنان که اگر تندبادی یک شبانه روز هم وزیده بود، و گردبادی از خاک برپا می­کرد به احدی از لشکریانش نمی­رسید این گونه چشمهای آن­ها را پر نمی کرد. و قرآن بر آن گواهی داد و مؤمنان آن را تصدیق کرده و کافران نیز بلایی که در اثر بر سرشان آمده بود را مشاهده کردند.

ص: 73

**[ترجمه]

الطفیل یا رسول الله صلی الله علیه و آله فأقبل حتی قام علیه فقال أین محمد فقالوا هو ذا قال أنت محمد قال نعم فقال ما لی إن أسلمت قال لک ما للمسلمین و علیک ما للمسلمین قال تجعل لی الأمر بعدک قال لیس ذلک لک و لا لقومک و لکن ذاک إلی الله تعالی یجعل حیث یشاء قال فتجعلنی علی الوبر یعنی علی الإبل و أنت علی المدر قال لا قال فما ذا تجعل لی قال أجعل لک أعنة الخیل تغزو علیها قال أ و لیس ذلک لی الیوم قم معی فأکلمک قال فقام معه رسول الله صلی الله علیه و آله و أومأ لأربد بن قیس ابن عمه أن اضربه قال فدار أربد بن قیس خلف النبی صلی الله علیه و آله فذهب لیخترط السیف فاخترط منه شبرا أو ذراعا فحبسه الله عز و جل فلم یقدر علی سله فجعل یومئ عامر إلیه فلا یستطیع سله فقال رسول الله صلی الله علیه و آله اللهم هذا عامر بن الطفیل أوعر (1) الدین عن عامر ثلاثا ثم التفت و رأی أربدا و ما یصنع بسیفه فقال اللهم اکفنیهما بم شئت و بدر بهما (2) الناس فولیا هاربین قال أرسل الله علی أربد بن قیس صاعقة فأحرقته و رأی عامر بن الطفیل بیت (3) سلولیة فنزل علیها فطعن (4) فی خنصره فجعل یقول یا عامر غدة کغدة البعیر و تموت فی بیت سلولیة و کان یعیر بعضهم بعضا بنزوله علی سلول ذکرا کان أو أنثی قال فدعا عامر بفرسه فرکبه ثم أجراه حتی مات علی ظهره خارجا من منزلها فذلک قول الله عز و جل وَ یُرْسِلُ الصَّواعِقَ فَیُصِیبُ بِها مَنْ یَشاءُ وَ هُمْ یُجادِلُونَ فِی اللَّهِ وَ هُوَ شَدِیدُ الْمِحالِ (5) یقول العقاب فقتل عامر بن الطفیل بالطعنة و أربد بالصاعقة. (6).

و رواه الطبرسی أیضا فی المجمع بهذا الإسناد مع اختصار (7).

ص: 75

**[ترجمه]گفته می­شود: رجل نخب با کسره خاء یعنی ترسویی که دل و جسارت ندارد و نخیب و منخوب نیز به همین معنی است.

می­گویم: سید ابن طاوس در کتاب سعد السعود از تفسیر کلبی از ابوصالح از ابن عباس روایت کرده که گوید: عامر بن ص: 74

طفیل و اربد بن قیس که پسر عموی هم بودند، به جستجوی پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم آمدند در حالی که آن حضرت همراه با شماری از صحابه در مسجد نشسته بود. گوید: آن دو وارد مسجد شدند. گوید: مردم به زیبایی عامر بن طفیل مژده دادند و او از زیباترین مردمان و یک چشم بود. او می­پرسید: محمد کجاست؟ صحابه به او اطلاع می­دادند و او به طرف یکی از صحابه رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم رفت و گفت: من عامر بن طفیل هستم ای رسول خدا. پس جلو آمد تا بر پیامبر وارد شد و گفت: محمد کجاست؟ گفتند: ایشان است. گفت: تو محمد هستی؟ فرمود: آری. گفت: اگر اسلام بیاورم چه چیزی برای من است؟ فرمود: آنچه برای مسلمانان است برای توست و آنچه بر عهده مسلمانان است بر عهده تو نیز می­باشد. گفت: امر حکومت را پس از خود برای من مقرر می­کنی؟ فرمود: این امتیاز برای تو و قومت نیست و این مسأله به اختیار خداوند است که هر کجا بخواهد قرار دهد. گفت: مرا بر وبر - مقصودش بر شتر بود - و خود را بر گل و خاک، قرار می­دهی؟ فرمود: خیر. گفت: پس چه چیز برای من مقرر می­کنی؟ فرمود: آیا افسارهای اسبان برایت قرار ندهم تا بر آن بجنگی؟ گفت: آیا من امروز آن را ندارم. برخیز تا با تو صحبت کنم. گوید: پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم با او برخاست و او به پسرعمویش اربد بن قیش اشاره کرد که بر آن حضرت ضربه بزند. گوید: اربد بن قیس به پشت پیامبر چرخید و خواست شمشیرش را از غلاف بیرون کشد و یک وجب یا یک ذراع از شمشیر را بیرون کشید اما خداوند شمشیر را نگاه­داشت و او نتوانست شمشیر را از غلاف بیرون بیاورد. عامر نیز به او اشاره می­کرد اما او نمی­توانست شمشیر را از غلاف بیرون آورد. پس رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم سه بار فرمود: «پروردگارا این عامر بن طفیل است، دین را بر عامر نگاهدار» سپس توجه کرد و اربد را دید که مشغول شمشیرش است، پس فرمود: «پروردگارا آن طور که خود می­خواهی شرّ آنان را دفع کن.» مردم به سمت آنان شتافتند و آن دو پشت کرده و پا به فرار گذاشتند. گوید: خداوند آذرخشی بر اربد فرو فرستاد و او را سوزاند. عامر بن طفیل نیز خانه­ای از بنی سلول را دید و در آن فرود آمد و در قسمت انگشت کوچکش طاعون گرفت و می­گفت: ای عامر غدّه طاعونی همچون طاعون شتر است و در خانه بنی سلول می­میری، و آنان بر همدیگر چه مرد و چه زن به خاطر اقامت عامر در میان بنی سلول عیب می­گرفتند. گوید: عامر اسبش را خواست و سوار بر آن شد سپس اسبش را به حرکت در آورد تا اینکه در بیرون از منزلش بر پشت اسب مُرد. و آن مصداق فرموده خداوند عزّ و جلّ است که می­فرماید: «وَیُرْسِلُ الصَّوَاعِقَ فَیُصِیبُ بِهَا مَن یَشَاء وَهُمْ یُجَادِلُونَ فِی اللّهِ وَهُوَ شَدِیدُ الْمِحَالِ» - . رعد / 13 -

{و صاعقه ها را فرو می فرستند و با آن­ها هر که را بخواهد، مورد اصابت قرار می دهد، در حالی که آنان در باره خدا مجادله می کنند، و او سخت کیفر است.} و در باره مجازات می­فرماید عامر بن طفیل با طاعون و اربد با صاعقه کشته شدند. - . سعد السعود : 218 - 219 -

طبرسی نیز در مجمع البیان با این سند به صورت مختصر آن را آورده است. - . مجمع البیان 6 : 283 -

ص: 75

**[ترجمه]

صلی الله علیه و آله فَعَمَدَ لِثَقِیفٍ بِالطَّائِفِ رَجَاءَ أَنْ یُؤْوُوهُ فَوَجَدَ ثَلَاثَةَ نَفَرٍ مِنْهُمْ هُمْ سَادَةٌ هُمْ إِخْوَةٌ عَبْدُ یَالِیلَ وَ مَسْعُودٌ وَ حَبِیبٌ بَنُو عَمْرٍو فَعَرَضَ عَلَیْهِمْ نَفْسَهُ فَقَالَ أَحَدُهُمْ أَنَا أَسْرِقُ ثِیَابَ الْکَعْبَةِ إِنْ کَانَ اللَّهُ بَعَثَکَ بِشَیْ ءٍ قَطُّ وَ قَالَ الْآخَرُ أَ عَجَزَ اللَّهُ أَنْ یُرْسِلَ غَیْرَکَ وَ قَالَ الْآخَرُ وَ اللَّهِ لَا أُکَلِّمُکَ بَعْدَ مَجْلِسِکَ هَذَا أَبَداً وَ لَئِنْ کُنْتَ رَسُولًا کَمَا تَقُولُ فَلَأَنْتَ أَعْظَمُ خَطَراً مِنْ أَنْ یُرَدَّ عَلَیْکَ الْکَلَامُ وَ إِنْ کُنْتَ تَکْذِبُ عَلَی اللَّهِ فَمَا یَنْبَغِی لِی أَنْ أُکَلِّمَکَ بَعْدُ وَ تَهَزَّءُوا بِهِ وَ أَفْشَوْا فِی قَوْمِهِمْ (1) مَا رَاجَعُوهُ بِهِ فَقَعَدُوا لَهُ صَفَّیْنِ عَلَی طَرِیقِهِ فَلَمَّا مَرَّ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله بَیْنَ صَفَّیْهِمْ جَعَلُوا لَا یَرْفَعُ رِجْلَیْهِ وَ لَا یَضَعُهُمَا إِلَّا رَضَخُوهُمَا بِالْحِجَارَةِ حَتَّی أَدْمَوْا رِجْلَیْهِ فَخَلَصَ مِنْهُمْ وَ هُمَا یَسِیلَانِ دَماً فَعَمَدَ فَجَاءَ إِلَی حَائِطٍ مِنْ حِیطَانِهِمْ فَاسْتَظَلَّ فِی ظِلِّ نَخْلَةٍ (2) مِنْهُ وَ هُوَ مَکْرُوبٌ مُوجَعٌ تَسِیلُ رِجْلَاهُ دَماً فَإِذَا فِی الْحَائِطِ عُتْبَةُ بْنُ رَبِیعَةَ وَ شَیْبَةُ بْنُ رَبِیعَةَ فَلَمَّا رَآهُمَا کَرِهَ مَکَانَهُمَا لِمَا یَعْلَمُ مِنْ عَدَاوَتِهِمَا لِلَّهِ وَ رَسُولِهِ فَلَمَّا رَأَیَاهُ أَرْسَلَا إِلَیْهِ غُلَاماً لَهُمَا یُدْعَی عَدَّاسٌ مَعَهُ عِنَبٌ وَ هُوَ نَصْرَانِیٌّ مِنْ أَهْلِ نَیْنَوَی فَلَمَّا جَاءَهُ قَالَ لَهُ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مِنْ أَیِّ أَرْضٍ أَنْتَ قَالَ مِنْ أَهْلِ نَیْنَوَی قَالَ مِنْ مَدِینَةِ الْعَبْدِ الصَّالِحِ یُونُسَ بْنِ مَتَّی فَقَالَ لَهُ عَدَّاسٌ وَ مَا یُدْرِیکَ مَنْ یُونُسُ بْنُ مَتَّی فَقَالَ صلی الله علیه و آله أَنَا رَسُولُ اللَّهِ وَ اللَّهُ تَعَالَی أَخْبَرَنِی خَبَرَ یُونُسَ بْنِ مَتَّی فَلَمَّا أَخْبَرَهُ بِمَا أَوْحَی اللَّهُ إِلَیْهِ مِنْ شَأْنِ یُونُسَ خَرَّ عَدَّاسٌ سَاجِداً لِلَّهِ وَ مُعَظِّماً لِرَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ جَعَلَ یُقَبِّلُ قَدَمَیْهِ وَ هُمَا تَسِیلَانِ الدِّمَاءَ فَلَمَّا بَصُرَ عُتْبَةُ وَ شَیْبَةُ مَا یَصْنَعُ غُلَامُهُمَا سَکَتَا فَلَمَّا أَتَاهُمَا قَالا مَا شَأْنُکَ سَجَدْتَ لِمُحَمَّدٍ وَ قَبَّلْتَ قَدَمَیْهِ وَ لَمْ نَرَکَ فَعَلْتَ ذَلِکَ بِأَحَدٍ مِنَّا قَالَ هَذَا رَجُلٌ صَالِحٌ أَخْبَرَنِی بِشَیْ ءٍ عَرَفْتُهُ مِنْ شَأْنِ رَسُولٍ بَعَثَهُ اللَّهُ إِلَیْنَا یُدْعَی یُونُسَ بْنَ مَتَّی فَضَحِکَا وَ قَالا لَا یَفْتِنَنَّکَ عَنْ نَصْرَانِیَّتِکَ فَإِنَّهُ رَجُلٌ خَدَّاعٌ فَرَجَعَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِلَی مَکَّةَ حَتَّی إِذَا کَانَ بِنَخْلَةٍ قَامَ فِی جَوْفِ اللَّیْلِ یُصَلِّی فَمَرَّ بِهِ نَفَرٌ مِنْ أَهْلِ نَصِیبِینَ مِنَ الْیَمَنِ فَوَجَدُوهُ یُصَلِّی صَلَاةَ الْغَدَاةِ وَ یَتْلُو الْقُرْآنَ فَاسْتَمَعُوا لَهُ.

و هذا معنی قول سعید بن جبیر و جماعة.

ص: 77

وَ قَالَ آخَرُونَ أُمِرَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَنْ یُنْذِرَ الْجِنَّ وَ یَدْعُوَهُمْ إِلَی اللَّهِ وَ یَقْرَأَ عَلَیْهِمُ الْقُرْآنَ فَصَرَفَ اللَّهُ إِلَیْهِ نَفَراً مِنَ الْجِنِّ مِنْ نَیْنَوَی فَقَالَ صلی الله علیه و آله إِنِّی أُمِرْتُ أَنْ أَقْرَأَ عَلَی الْجِنِّ اللَّیْلَةَ فَأَیُّکُمْ یَتَّبِعُنِی فَاتَّبَعَهُ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ مَسْعُودٍ قَالَ عَبْدُ اللَّهِ وَ لَمْ یَحْضُرْ مَعَهُ أَحَدٌ غَیْرِی فَانْطَلَقْنَا حَتَّی إِذَا کُنَّا بِأَعْلَی مَکَّةَ وَ دَخَلَ نَبِیُّ اللَّهِ شِعْباً یُقَالُ لَهُ شِعْبُ الْحَجُونِ وَ خَطَّ لِی خَطّاً ثُمَّ أَمَرَنِی أَنْ أَجْلِسَ فِیهِ وَ قَالَ لَا تَخْرُجْ مِنْهُ حَتَّی أَعُودَ إِلَیْکَ ثُمَّ انْطَلَقَ حَتَّی قَامَ فَافْتَتَحَ الْقُرْآنَ فَغَشِیَتْهُ أَسْوِدَةٌ (1) کَثِیرَةٌ حَتَّی حَالَتْ بَیْنِی وَ بَیْنَهُ حَتَّی لَمْ أَسْمَعْ صَوْتَهُ ثُمَّ انْطَلَقُوا وَ طَفِقُوا یَتَقَطَّعُونَ مِثْلَ قِطَعِ السَّحَابِ ذَاهِبِینَ حَتَّی بَقِیَ مِنْهُمْ رَهْطٌ وَ فَرَغَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَعَ الْفَجْرِ فَانْطَلَقَ فَبَرَزَ ثُمَّ قَالَ هَلْ رَأَیْتَ شَیْئاً فَقُلْتُ نَعَمْ رَأَیْتُ رِجَالًا سُوداً مُسْتَثْفِرِی (2) ثِیَابٍ بِیضٍ قَالَ أُولَئِکَ جِنُّ نَصِیبِینَ.

و روی علقمة عن عبد الله قال لم أکن مع رسول الله صلی الله علیه و آله لیلة الجن و وددت أنی کنت معه.

و روی عن ابن عباس أنهم کانوا سبعة نفر من جن نصیبین فجعلهم رسول الله صلی الله علیه و آله رسلا إلی قومهم و قال زر بن حبیش کانوا تسعة نفر منهم زوبعة.

وَ رَوَی مُحَمَّدُ بْنُ الْمُنْکَدِرِ عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ: لَمَّا قَرَأَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله الرَّحْمَنَ (3) عَلَی النَّاسِ سَکَتُوا فَلَمْ یَقُولُوا شَیْئاً فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله الْجِنُّ کَانُوا أَحْسَنَ جَوَاباً مِنْکُمْ لَمَّا قَرَأْتُ عَلَیْهِمْ فَبِأَیِّ آلاءِ رَبِّکُما تُکَذِّبانِ (4) قَالُوا لَا وَ لَا بِشَیْ ءٍ مِنْ آلَائِکَ رَبَّنَا نُکَذِّبُ.

یا قَوْمَنا أَجِیبُوا داعِیَ اللَّهِ یعنون محمدا صلی الله علیه و آله إذ دعاهم إلی توحیده و خلع الأنداد دونه وَ آمِنُوا بِهِ یَغْفِرْ لَکُمْ مِنْ ذُنُوبِکُمْ أی إن آمنتم بالله و رسوله یغفر لکم وَ یُجِرْکُمْ مِنْ عَذابٍ أَلِیمٍ فی هذا دلالة علی أنه علیه السلام کان مبعوثا إلی الجن کما کان مبعوثا إلی الإنس و لم یبعث الله نبیا إلی الإنس و الجن قبله وَ مَنْ لا یُجِبْ داعِیَ اللَّهِ فَلَیْسَ بِمُعْجِزٍ فِی الْأَرْضِ أی لا یعجز الله فیسبقه و یفوته وَ لَیْسَ لَهُ مِنْ دُونِهِ أَوْلِیاءُ أی أنصار

ص: 78

یمنعونه من الله أُولئِکَ فِی ضَلالٍ مُبِینٍ أی عدول عن الحق ظاهر انتهی کلامه رفع مقامه. (1) و قال الرازی روی عن الحسن أن هؤلاء من الجن کانوا یهودا لأن فی الجن مللا کما فی الإنس و المحققون علی أن الجن مکلفون سئل ابن عباس هل للجن ثواب قال نعم لهم ثواب و علیهم عقاب یلتقون فی الجنة و یزدحمون علی أبوابها ثم قال و اختلفوا فی أن الجن هل لهم ثواب أم لا فقیل لا ثواب لهم إلا النجاة من النار ثم یقال لهم کونوا ترابا مثل البهائم و احتجوا بقوله تعالی وَ یُجِرْکُمْ مِنْ عَذابٍ أَلِیمٍ و هو قول أبی حنیفة و الصحیح أنهم فی حکم بنی آدم فی الثواب و العقاب و هذا قول ابن أبی لیلی و مالک و کل دلیل یدل علی أن البشر یستحقون الثواب علی الطاعة فهو بعینه قائم فی حق الجن و الفرق بین البابین بعید جدا. (2) و قال الطبرسی فی قوله تعالی قُلْ أُوحِیَ إِلَیَّ أَنَّهُ اسْتَمَعَ نَفَرٌ مِنَ الْجِنِّ أی استمع القرآن طائفة من الجن و هم جیل رقاق الأجسام خفیة (3) علی صورة مخصوصة بخلاف صورة الإنسان و الملائکة فإن الملک مخلوق من النور و الإنس من الطین و الجن من النار فَقالُوا أی الجن بعضها لبعض إِنَّا سَمِعْنا قُرْآناً عَجَباً العجب ما یدعو إلی التعجب منه لخفاء سببه و خروجه عن العادة (4) یَهْدِی إِلَی الرُّشْدِ أی الهدی فَآمَنَّا بِهِ أی بأنه من عند الله وَ لَنْ نُشْرِکَ فیما بعد بِرَبِّنا أَحَداً فنوجه العبادة إلیه و فیه دلالة علی أنه صلی الله علیه و آله کان مبعوثا إلی الجن أیضا و أنهم عقلاء مخاطبون و بلغات العرب عارفون و أنهم یمیزون بین المعجز و غیر المعجز و أنهم دعوا قومهم إلی الإسلام و أخبروهم بإعجاز القرآن و أنه کلام الله تعالی

ص: 79

و روی الواحدی بإسناده عن سعید بن جبیر عن ابن عباس قال ما قرأ رسول الله صلی الله علیه و آله علی الجن و ما رآهم انطلق رسول الله صلی الله علیه و آله فی طائفة من أصحابه عامدین إلی سوق عکاظ و قد حیل بین الشیاطین و بین خبر السماء فرجعت الشیاطین إلی قومهم فقالوا ما لکم قالوا حیل بیننا و بین خبر السماء و أرسلت علینا الشهب قالوا ما ذاک إلا من شی ء حدث فاضربوا مشارق الأرض و مغاربها فمر النفر الذین أخذوا نحو تهامة بالنبی صلی الله علیه و آله و هو بنخل عامدین إلی سوق عکاظ و هو یصلی بأصحابه صلاة الفجر فلما سمعوا القرآن استمعوا له و قالوا هذا الذی حال بیننا و بین خبر السماء فرجعوا إلی قومهم و قالوا إِنَّا سَمِعْنا قُرْآناً عَجَباً یَهْدِی إِلَی الرُّشْدِ فَآمَنَّا بِهِ وَ لَنْ نُشْرِکَ بِرَبِّنا أَحَداً فأوحی الله تعالی إلی نبیه صلی الله علیه و آله قُلْ أُوحِیَ إِلَیَّ أَنَّهُ اسْتَمَعَ نَفَرٌ مِنَ الْجِنِّ- و رواه البخاری و مسلم.

و عن علقمة بن قیس قال قلت لعبد الله بن مسعود من کان منکم مع النبی صلی الله علیه و آله لیلة الجن فقال ما کان منا معه أحد فقدناه ذات لیلة و نحن بمکة فقلنا اغتیل رسول الله صلی الله علیه و آله أو استطیر فانطلقنا نطلبه من الشعاب فلقیناه مقبلا من نحو حرا فقلنا یا رسول الله أین کنت لقد أشفقنا علیک و قلنا له بتنا اللیلة بشر لیلة بات بها قوم حین فقدناک فقال لنا إنه أتانی داعی الجن فذهبت أقرئهم القرآن فذهب بنا فأرانا آثارهم و آثار نیرانهم فأما أن یکون صحبه منا أحد فلم یصحبه.

و عن أبی روق قال هم تسعة نفر من الجن قال أبو حمزة الثمالی و بلغنا أنهم من بنی الشیبان (1) و هم أکثر الجن عددا و هم عامة جنود إبلیس و قیل کانوا سبعة نفر من جن نصیبین رآهم النبی صلی الله علیه و آله فآمنوا به و أرسلهم إلی سائر الجن.

وَ أَنَّهُ تَعالی جَدُّ رَبِّنا مَا اتَّخَذَ صاحِبَةً وَ لا وَلَداً أی تعالی جلال ربنا و عظمته عن اتخاذ الصاحبة و الولد أو تعالت صفاته أو قدرته أو ذکره أو فعله و أمره أو ملکه أو آلاؤه و نعمه و الجمیع یرجع إلی معنی واحد و هو العظمة و الجلال

وَ رُوِیَ عَنِ الْبَاقِرِ وَ الصَّادِقِ علیهما السلام أَنَّهُ لَیْسَ لِلَّهِ تَعَالَی جَدٌّ وَ إِنَّمَا قَالَتْهُ الْجِنُّ بِجَهَالَةٍ فَحَکَاهُ سُبْحَانَهُ کَمَا

ص: 80

قَالَتْ (1).

وَ أَنَّهُ کانَ یَقُولُ سَفِیهُنا أی جاهلنا و المراد به إبلیس عَلَی اللَّهِ شَطَطاً و الشطط السرف فی ظلم النفس و الخروج عن الحق وَ أَنَّا ظَنَنَّا أَنْ لَنْ تَقُولَ الْإِنْسُ وَ الْجِنُّ عَلَی اللَّهِ کَذِباً أی حسبنا أن ما یقولونه من اتخاذ الشریک و الصاحبة و الولد صدق و أنا علی حق حتی سمعنا القرآن و تبینا الحق به وَ أَنَّهُ کانَ رِجالٌ مِنَ الْإِنْسِ یَعُوذُونَ بِرِجالٍ مِنَ الْجِنِّ أی یعتصمون و یستجیرون و کان الرجل من العرب إذا نزل الوادی فی سفره لیلا قال أعوذ بعزیز هذا الوادی من شر سفهاء قومه و کان هذا منهم علی حسب اعتقادهم أن الجن تحفظهم و قیل معناه أنه کان رجال من الإنس یعوذون برجال من أجل الجن و من معرة الجن فَزادُوهُمْ رَهَقاً أی فزاد الجن للإنس إثما علی إثمهم الذی کانوا علیه من الکفر و المعاصی و قیل رَهَقاً أی طغیانا و قیل فرقا و خوفا و قیل شرا و قیل ذلة و قال الزجاج یجوز أن یکون الإنس الذین کانوا یستعیذون بالجن زادوا الجن رهقا لأنهم کانوا یزدادون طغیانا فی قومهم بهذا التعوذ فیقولون سدنا الجن و الإنس و یجوز أن یکون الجن زادوا الإنس رهقا.

وَ أَنَّهُمْ ظَنُّوا کَما ظَنَنْتُمْ أَنْ لَنْ یَبْعَثَ اللَّهُ أَحَداً أی قال مؤمنو الجن لکفارهم إن کفار الإنس الذین یعوذون برجال من الجن فی الجاهلیة حسبوا کما حسبتم یا معشر الجن أن لن یبعث الله رسولا بعد موسی علیه السلام أو عیسی علیه السلام و قیل إن هذه الآیة مع ما قبلها اعتراض من إخبار الله تعالی یقول إن الجن ظنوا کما ظننتم معاشر الإنس أن الله لا یحشر أحدا یوم القیامة و لا یحاسبه أو لن یبعث الله أحدا رسولا ثم حکی عن الجن قولهم وَ أَنَّا لَمَسْنَا السَّماءَ أی مسسناها و قیل معناه طلبنا الصعود إلی السماء فعبر عن ذلک باللمس مجازا و قیل التمسنا قرب السماء لاستراق السمع فَوَجَدْناها مُلِئَتْ حَرَساً شَدِیداً أی حفظة من الملائکة شدادا وَ شُهُباً و التقدیر ملئت من الحرس و الشهب وَ أَنَّا کُنَّا نَقْعُدُ مِنْها مَقاعِدَ لِلسَّمْعِ أی کان یتهیأ لنا فیما قبل القعود فی مواضع الاستماع فنسمع منها صوت الملائکة و کلامهم فَمَنْ یَسْتَمِعِ منا الْآنَ

ص: 81

ذلک یَجِدْ لَهُ شِهاباً رَصَداً یرمی به و یرصد له و شهابا مفعول به و رصدا صفته قال معمر قلت للزهری کان یرمی بالنجوم فی الجاهلیة قال نعم قلت أ فرأیت قوله أَنَّا کُنَّا نَقْعُدُ مِنْها الآیة قال غلظ و شدد أمرها حین بعث النبی صلی الله علیه و آله قال البلخی إن الشهب کانت لا محالة فیما مضی من الزمان غیر أنه لم یکن یمنع بها الجن عن صعود السماء فلما بعث النبی صلی الله علیه و آله منع بها الجن من الصعود وَ أَنَّا لا نَدْرِی أَ شَرٌّ أُرِیدَ بِمَنْ فِی الْأَرْضِ أی بحدوث الرجم بالشهب و حراسة السماء جوزوا هجوم انقطاع التکلیف أو تغییر الأمر بتصدیق نبی من الأنبیاء و ذلک قوله أَمْ أَرادَ بِهِمْ رَبُّهُمْ رَشَداً أی صلاحا و قیل معناه أن هذا المنع لا یدری أ لعذاب سینزل بأهل الأرض أم لنبی یبعث و یهدی إلی الرشد فإن مثل هذا لا یکون إلا لأحد هذین وَ أَنَّا مِنَّا الصَّالِحُونَ وَ مِنَّا دُونَ ذلِکَ أی دون الصالحین فی الرتبة کُنَّا طَرائِقَ قِدَداً أی فرقا شتی علی مذاهب مختلفة و أهواء متفرقة وَ أَنَّا ظَنَنَّا أی علمنا أَنْ لَنْ نُعْجِزَ اللَّهَ فِی الْأَرْضِ أی لن نفوته إن أراد بنا أمرا وَ لَنْ نُعْجِزَهُ هَرَباً أی أنه یدرکنا حیث کنا وَ أَنَّا لَمَّا سَمِعْنَا الْهُدی أی القرآن آمَنَّا بِهِ فَمَنْ یُؤْمِنْ بِرَبِّهِ فَلا یَخافُ بَخْساً أی نقصانا فیما یستحقه من الثواب وَ لا رَهَقاً أی لحاق ظلم و غشیان مکروه وَ أَنَّا مِنَّا الْمُسْلِمُونَ وَ مِنَّا الْقاسِطُونَ أی الجائرون عن طریق الحق فَمَنْ أَسْلَمَ فَأُولئِکَ تَحَرَّوْا رَشَداً أی التمسوا الصواب و الهدی وَ أَمَّا الْقاسِطُونَ فَکانُوا لِجَهَنَّمَ حَطَباً یلقون فیها فتحرقهم کما تحرق النار الحطب انتهی. (1)

أقول: سیأتی الکلام فی حقیقة الجن و کیفیاتهم و أحوالهم فی کتاب السماء و العالم إن شاء الله تعالی.

و قال القاضی فی الشفا رأی عبد الله بن مسعود الجن لیلة الجن و سمع کلامهم و شبههم برجال الزط (2)

وَ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله إِنَّ شَیْطَاناً تَفَلَّتَ الْبَارِحَةَ لِیَقْطَعَ عَلَیَّ صَلَاتِی فَأَمْکَنَنِی اللَّهُ مِنْهُ فَأَخَذْتُهُ فَأَرَدْتُ أَنْ أَرْبِطَهُ إِلَی سَارِیَةٍ (3) مِنْ سَوَارِی الْمَسْجِدِ حَتَّی

ص: 82

تَنْظُرُوا إِلَیْهِ کُلُّکُمْ فَذَکَرْتُ دَعْوَةَ أَخِی سُلَیْمَانَ علیه السلام رَبِّ اغْفِرْ لِی وَ هَبْ لِی (1) مُلْکاً الْآیَةَ فَرَدَّهُ اللَّهُ خَاسِئاً (2)

**[ترجمه]طبرسی در باره این فرموده خداوند «و إذ صرفنا الیک نفراً من الجنّ یستمعون القرآن» گوید: معنایش این است که: ای محمد صلی الله علیه و آله و سلم یادآور آنگاه که گروهی از جنّیان را به سوی تو فرستادیم تا به قرآن گوش فرا دهند. و گفته شده: معنایش این است که با توفیق و لطف خود آنان را از سرزمینشان به سوی تو رواته کردیم تا اینکه به نزد تو آمدند. و گفته شده: آنان را با طرد کردن با ستارگان از استراق سمع در آسمان از تو بازداشتیم در حالی که از زمان عیسی علیه السلام از آن بازداشته نشده بودند، پس گفتند: سبب و دلیل این اتفاقی که در آسمان افتاده چیزی نیست جز امری که در زمین روی داده است، پس به زمین روانه شدند تا اینکه با پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم ملاقات کردند در حالی که آن حضرت از بطن نخله به سوی عکاظ بازمی­گشت و نماز صبح را به پا می­داشت، آنان به قرآن گوش فرا دادند و نگاه کردند که پیامبر چگونه نماز می­گزارد. ابن عباس و ابن جبیر این مطلب را نقل کرده­اند. بر این اساس طرد آنان با ستارگان، لطفی بر جنیان است. «فلما حضروه» یعنی هنگامی که بر قرآن یا بر پیامبر حاضر شدند. «قالوا» یعنی به همدیگر گفتند. «أنصتوا» یعنی ساکت باشید تا به قرائت آن گوش دهیم. «فلمّا قضی» یعنی وقتی قرائت قرآن تمام شد. «ولّوا» یعنی بازگشتند. «الی قومهم منذرین» یعنی به قوم خود هشدار دادند اگر بدان ایمان نیاورند عذاب خداوند به آن­ها خواهد رسید.

«قالوا یا قومنا إنّا سمعنا کتاباً أنزل من بعد موسی» مقصودشان از کتاب، قرآن بود. «مصدّقاً لما بین یدیه» یعنی تایید کننده کتاب­های پیش از خود است. «یهدی الی الحقّ» یعنی به دین حقّ و راستین هدایت می­کند. «و الی طریق مستقیم» یعنی راهی که رونده آن را به بهشت رهنمود می­کند.

داستان: زهری گوید: پس از اینکه ابو طالب درگذشت، مصیبت و گرفتاری پیامبر

ص: 76

صلی الله علیه و آله و سلم زیاد شد، پس آن حضرت به طائف پناه بردند، تا بنی ثقیف، ایشان را در مقابل آزار و اذیت کفار مکه حمایت کنند و آن حضرت را در شهر و قبیله خود جا دهند. پیامبر سه نفر از بزرگان ثقیف را که با هم برادر بودند کنار یکدیگر مشاهده کرد، این­ها عبد یالیل بن عمرو، و حبیب بن عمرو، و مسعود بن عمرو بودند که از رؤساء ثقیف به شمار می­رفتند. حضرت رسول صلی اللَّه علیه و آله جریان خود را با آنان در میان گذاشت و دعوت خویش را اظهار نمود، و از ظلم و ستم قریش آن­ها را آگاه کرد، یکی از آن­ها گفت: من پرده کعبه را دزدیده باشم اگر تو پیامبر خدا باشی!، دیگری گفت: مگر خداوند عاجز بود که تو را بفرستد، می­خواست دیگری را که قدرت و نیرو داشت برای رسالت بفرستد. سومی گفت: به خدا قسم، من پس از این، با شما سخن نخواهم گفت، اگر شما پیامبر باشی بزرگتر از این هستی که کسی مانند من با شما گفتگو کند، و اگر دروغ بگوئی و پیامبر نباشی باز هم بدتر از این می­باشی که با شما سخن بگویم؟!. این سه برادر حضرت رسول صلی اللَّه علیه و آله را استهزاء و ریشخند نمودند، و جریان او را در میان مردم افشا کردند، هنگامی که پیامبر خواست از طائف بیرون رود، اراذل و ولگردان به تحریک این سه نفر در طرفین راه قرار گرفتند، و خاتم النبیین را سنگ باران کردند، و پاهای مبارک آن بزرگوار را مجروح و خون آلود نمودند. حضرت رسول از دست آن­ها رهائی پیدا کرد در حالی که خون از قدم­هایش جاری بود، در این موقع پیامبر به کنار دیواری رفت و در سایه درختی نشست، در حالی که از شدت درد و رنج فوق العاده ناراحت بنظر می­رسید، در این هنگام متوجه شد که عتبه و شیبة پسران ربیعه در میان باغ هستند، و از جهت عداوتی که این دو برادر با حضرت داشتند، پیامبر از دیدن آنان ناراحت گردید. عتبة و شیبة نیز پیامبر را دیدند که در کنار دیوار باغ آن­ها نشسته،

غلام خود را که «عداس» نام داشت و از اهل «نینوا» بود با مقداری انگور نزد حضرت رسول فرستادند، هنگامی که عداس خدمت آن جناب رسید پیامبر از وی سؤال کرد شما از اهل کجا هستی؟ عرض کرد: من از اهل نینوا می­باشم، فرمود: از شهر بنده صالح یونس بن متی می­باشی؟ عداس عرض کرد: تو از یونس بن متی چه خبری داری؟ حضرت رسول صلی اللَّه علیه و آله که به هر کس در هر مقامی بود رسالت خود را تبلیغ می­کرد به عداس فرمود: من رسول پروردگار هستم، و خداوند جریان یونس بن متی را برای من نقل کرده است، هنگامی که جریان زندگی و خصوصیات یونس را شرح داد، عداس به سجده افتاد، و خود را به پاهای خون آلود پیامبر افکند و بوسید. در این هنگام عتبه و شیبه از دور جریان غلام خود را با حضرت رسول مشاهده می­کردند، و چیزی نمی­گفتند، عداس از نزد پیامبر برگشت، و پیش اربابان خود رفت، گفتند: چرا با محمد این گونه رفتار کردی و پاهای او را بوسیدی و حال اینکه با ما این طرز معاشرت نداری؟! عداس گفت: این مرد صالح و درستکاری است، وی از اخبار پیامبر ما یونس ابن متی مطالبی اظهار داشت، که من قبلا از آن­ها اطلاع داشتم. عتبه و شیبه از حرف غلام خود خندیدند و گفتند: این مرد فریبنده است مواظب باش شما را از نصرانیت بر نگرداند، حضرت رسول صلی اللَّه علیه و آله پس از این جریان بطرف مکه برگشتند. تا اینکه در دلِ شب در کنار نخلی برای نماز به پا خواست که گروهی از نصیبینِ یمن بر آن حضرت گذر کردند و متوجه شدند که آن حضرت نماز صبح را می­گزارد و قرآن تلاوت می­کند. پس به او گوش فرا دادند. و این معنای سخن سعید بن جبیر و گروهی از صحابه است.

ص: 77

و دیگران گفته­اند: به رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم امر شد که جنیان را انذار داده و به سوی خدا دعوت کند و قرآن را بر آنان بخواند. پس خداوند گروهی از جنیان نینوی را به سوی آن حضرت روانه کرد. پیامبر فرمود: من امشب امر شده­ام که بر جنیان قرآن بخوانم کدام یک از شما مرا همراهی می­کند؟ عبدالله بن مسعود آن حضرت را دنبال کرد. عبدالله گوید کسی غیر از خود با آن حضرت همراه نشد. پس به راه افتادیم تا به بلندترین نقطه مکه رسیدیم و پیامبر خدا وارد وادی­ای شد که به آن شعب حجون می­گفتند و خطی برای من کشید سپس به من امر فرمود که در آن بنشینم و فرمود: از آن خط بیرون نیا تا به نزدت بازگردم. سپس رفت و برخاست و قرآن را گشود. پس سیاهی­های بسیاری آن حضرت را فرا گرفت تا جایی که میان من و آن حضرت حائل شد و من نمی­توانستم صدای ایشان را بشنوم. سپس جنیان رفتند و همچون پاره­های ابر پراکنده شدند و رفتند و فقط گروهی از آنان باقی ماندند. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم با طلوع فجر از کارش فارغ شد و به راه افتاد و بیرون آمد و آشکار شد. سپس فرمود: آیا چیزی دیدی؟ عرض کردم: آری مردانی سیاه دیدم که لباس­های سفیدی از میان ران­هایشان خارج کرده بودند. فرمود: آنان جن نصیبین بودند. علقمه از عبدالله روایت کرده که گوید: من در شب جن همراه رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم نبودم اما دوست داشتم همراه آن حضرت می­رفتم. و از ابن عباس روایت شده که آنان هفت نفر گروه از جن نصیبین بودند که رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم آنان را به عنوان نماینده و فرستاده قوم خود روانه کرد. زر بن حبیش گوید: آنان نه گروه بودند که از جمله آنان «زوبعۀ» بود. محمد بن منکدر از جابر بن عبدالله روایت کرده که گوید: هنگامی که رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم سوره الرحمن را بر مردم قرائت فرمود خاموش گشته و چیزی بر زبان نیاوردند. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: جنیان بهتر از شما بهتر پاسخ می­گویند، هنگامی که آیه «فبأیّ آلاء ربّکما تکذّبان» را بر آنان خواندم گفتند: نه، هرگز ای پرودگار ما چیزی از نعمت­های تو را تکذیب نمی­کنیم.

«یا قومنا أجیبوا داعی الله» مقصودشان از داعی، محمد صلی الله علیه و آله و سلم بود که به توحید خداوند آنان را دعوت کرد و شریکان غیر خدا را کنار گذاشت. «و آمنوا به یغفر لکم من ذنوبکم» یعنی اگر به خدا و پیامبرش ایمان بیاورید گناهان شما را می­آمرزد. «و یجرکم من عذاب الیم» در این آیه دلالتی است بر اینکه پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم به سوی جنیان مبعوث شد همانطور که به سوی انسان­ها مبعوث شده و خداوند پیش از آن حضرت، پیامبری را به سوی انس و جن مبعوث نداشته بود. «و من لا یجب داعی الله فلیس بمعجز فی الارض» یعنی خدا را ناتوان نمی­کند تا پیشی گرفته و از دست خدا برهد. «و لیس به من دونه أولیاء» یعنی یاورانی

ص: 78

که او را در مقابل خدا منع کنند. «اولئک فی ضلال مبین» یعنی عدول از حقّ امری آشکار است. سخن طبرسی پایان یافت و خدا جایگاه او را بالا ببرد. - . مجمع البیان 9 : 91 - 94 -

رازی گوید: از حسن روایت شده که این جنیان یهودی بودند زیرا در میان جنیان بسان انسان­ها آئین و باورهای مختلفی است. محققان بر این باورند که جنیان نیز مکلف هستند. از ابن عباس سؤال شد که آیا جنیان پاداش می­گیرند؟ گفت: آری، آنان هم پاداش و هم مجازات دارند که در بهشت می­گیرند و بر درهای بهشت ازدحام می­کنند. سپس گوید: در اینکه آیا جنیان پاداش می­گیرند یا نهۀ اختلاف نظر وجود دارد. گفته شده: آنان پاداشی جز رهایی و نجات از آش دوزخ ندارند. سپس به آنان گفته می­شود: همچون چهارپایان خاک شوید! و به این فرموده خداوند احتجاج کرده­اند: «و یجرکم من عذاب الیم» و این نظر ابوحنیفه است. و وجه درست این است که آنان در پاداش و عقاب همچون بنی­آدم هستند و این دیدگاه، نظر ابن ابی لیلی و مالک است و هر دلیلی که بیانگر این است که انسان سزاوار پاداش با انجام طاعات است، همان دلائل در باره جنیان صدق می­کند و تفاوت گذاشتن میان این دو مبحث، بسیار بعید می­نماید. - . مفاتیح الغیب: تفسیر سوره احقاف ج 28 ص 31 -

طبرسی در باره این فرموده خداوند: «قل اوحی الی انّه استمع نفر من الجنّ» گوید: یعنی گروهی از جنیان قرآن را شنیدند که نژادی نازک جسم و سبک اندام به شکلی ویژه داشتند و بر خلاف شکل انسان و فرشتگان بودند. چرا که فرشته از نور آفریده شده و انسان از گِل، و جن از آتش. «فقالوا» یعنی جنیان به هم گفتند: «إنّا سمعنا قرآناً عجباً» «عجب» چیزی است که به دلیل پوشیده بودن سبب، و خارق العاده بودن آن، تعجب را برمی­انگیزد. «یهدی الی الرشد» یعنی هدایت. «فآمنّا به» یعنی ایمان آوردیم که این کتاب از جانب خدا نازل شده است. «و لن نشرک» یعنی در ادامه شرک نمی­ورزیم. «بربّنا احداً» پس عبادت را متوجه خدا می­کنیم. و در این آیه، دلالتی است بر اینکه آن حضرت به سوی جنیان مبعوث شده است و آنان عاقل بوده و مورد خطاب قرار گرفته­اند و زبان عرب را می­دانستند و تفاوت میان معجزه و غیر معجزه را تشخیص می­دادند و قومشان را به اسلام دعوت کرده و آنان را از معجزه بودن قرآن خبر دادند و تبیین نمودند که این کتاب، کلام خداوند متعال است.

ص: 79

واحدی با اسنادش از سعید بن جبیر از ابن عباس روایت کرده که گوید: رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم چیزی بر جنیان قرائت نفرمود و آنان را ندید. بلکه همراه با گروهی از یارانش به سوی بازار عکاظ می­رفتند در حالی که میان شیاطین و و اخبار آسمان دنیا مانع ایجاد شده بود. پس شیاطین به سوی قومشان بازگشتند. گفتند: شما را چه شده است؟ گفتند: میان ما و اخبار آسمان دنیا مانع ایجاد شده و شهاب­هایی به سوی ما فرستاده شده است. گفتند: این مساله فقط به خاطر اتفاق مهمی است که رخ داده است، پس به سوی مشرق و مغرب زمین بروید. گروهی از جنیانی که به سمت تهامه رفته بودند بر پیامبر گذر کردند در حالی که آن حضرت در نخل بود و قصد حرکت به سمت بازار عکاظ داشت و نماز صبح را برای یارانش به پا می­داشت. هنگامی که قرآن را شنیدند بدان گوش فرا داند و گفتند: این همان چیزی است که میان ما و دست­یابی به اخبار آسمانِ دنیا حائل شده است، پس به سوی قومشان برگشتند و گفتند: «إِنَّا سَمِعْنَا قُرْآنًا عَجَبًا * یَهْدِی إِلَی الرُّشْدِ فَآمَنَّا بِهِ وَلَن نُّشْرِکَ بِرَبِّنَا أَحَداً.» - . جن / 1 - 2 - {گفتند: راستی ما قرآنی شگفت آور شنیدیم. [که] به راه راست هدایت می کند. پس به آن ایمان آوردیم و هرگز کسی را شریک پروردگارمان قرار نخواهیم داد.} خداوند اینگونه به پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم وحی نازل کرد: «قُلْ أُوحِیَ إِلَیَّ أَنَّهُ اسْتَمَعَ نَفَرٌ مِّنَ الْجِنِّ.» - . جن / 1 - 2 - {بگو: «به من وحی شده است که تنی چند از جنّیان گوش فرا داشتند.} بخاری و مسلم نیز این حدیث را روایت کرده­اند.

علقمه بن قیس گوید: به عبدالله بن مسعود گفتم: در شب جن چه کسی از شما همراه پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم بود؟ گفت: کسی از ما، همراه او نبود. یکی از شب­ها در حالی که ما در مکه بودیم آن حضرت را گم کردیم. گفتیم پیامبر غافلگیرانه کشته شده یا به آسمان­ها پرواز کرده است. پس به راه افتادیم و به دنبال آن حضرت به دره­ها رفتیم. آن حضرت را یافتیم که از سمت حراء می­آمد. عرض کردیم: ای رسول خدا کجا بودید، ما به خاطر نبود شما ترسیدیم؟ و به آن حضرت گفتیم: امشب وقتی شما را گم کردیم به بدترین نحوی که ممکن است کسی شب را به صبح برساند سپری کردیم. آن حضرت به ما فرمود: دعوت کننده جنیان نزد من آمد و من رفتم تا بر آن قرآن بخوانم. آن حضرت ما را با خود برد و آثار آنان و آتش­هایشان را به ما نشان داد. اما در این رابطه که کسی از ما آن حضرت را همراهی کرده باشد، حقیقت ندارد و کسی از ما همراه پیامبر نبود. ابو روق گوید: آنان نه گروه از جنیان بودند. ابوحمزه ثمالی گوید: به ما خبر رسید که آنان از بنی شیبان بودند و شمار آنان از همه جنیان بیشتر بود و آنان عموم لشکریان ابلیس بودند. و گفته شده که آنان هفت گروه از جنیان نصیبین بودند که پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم آنان را دید و به آن حضرت ایمان آوردند و آن حضرت آن­ها را به سوی دیگر جنیان فرستاد.

«و انّه تعالی جدّ ربّنا ما اتّخذ صاحبۀ و لا ولداً» یعنی: شکوه و عظمت پروردگار ما والاتر از آن است که همسر و فرزندی اختیار کند، یا به این معنی که صفات یا قدرت یا ذکر یا فعل و امر خداوند یا مُلک و نعمت­های خداوند والا گشته است و همه این موارد به یک معنی برمی­گردد و آن عظمت و شکوه و جلال است. از امام باقر و امام صادق علیهما السلام روایت شده که فرمودند: همانا جدّی برای خداوند متعال نیست و جنیان از روی نادانی آن را بر زبان آوردند و خداوند از زبان آنان نقل کرده است.

ص: 80

«و انّه کان یقول سفیهنا» یعنی نادان ما و مقصود از آن، ابلیس بود. «علی الله شططاً» شطط به معنای زیاده­روی در ستم بر نفس و خروج از حقّ است. «و أنّا ظننّا أن لن تقول الانس و الجنّ علی الله کذباً» یعنی پندارمان این بود که آنچه در باره اینکه خداوند شریک و همسر و فرزند اتخاذ کرده، درست است و ما بر حقّ هستیم تا اینکه قرآن را شنیدیم و حقّ را بدان آشکار نمودیم. «و أنّه کان رجال من الانس یعوذون برجال من الجنّ» یعنی چنگ می­زنند و پناه می­برند. و هرگاه شخص عربی در سفر در هنگام شب در وادی­ای فرود می­آمد می­گفت: به بزرگ و عزیز این وادی از شرّ سفیهان قومش پناه می­برم. و این کار را بدین خاطر انجام می­دادند که بر اساس باورهایشان، جن از آنان محافظت می­کند. و گفته شده: معنایش این است که اشخاصی از انسان­ها به خاطر جنیان و از آزار جنیان به اشخاصی دیگر پناه می­بردند. «فزادوهم رهقاً» یعنی جن، بر گناه و کفر و معصیت آنان می­افزود. و گفته شده: «رهقاً» به معنای «طغیاناً» است و گفته شده: به معنای فرقاً و خوفاً و نیز گفته شده به معنای «شرّاً» و همچنین گفته شده به معنای «ذلّۀ» است. زجاج گوید: این معنی جایز است که انسان­هایی که به جن پناه می­بردند بر جنیان فشار بیشری وارد می­کردند زیرا آنان به خاطر این تعویذ و پناه بردن، ستم بیشتری بر قومشان روا می­داشتند و قوم آنان می­گفتند: جنّ و انس مانع ما شدند. و جایز است به این معنا باشد که جنیان ستم و فشار بیشتری بر انسان­ها وارد می­کردند.

«و أنّهم ظنّوا کما ظننتم أن لن یبعث الله أحداً» یعنی جنیان ایمان دار به جنیان کافر می­گفتند: انسان­های کافر که در جاهلیت به برخی جنیان پناه می­بردند - همانطور که شما ای گروه جنیان می­پنداشتید - پندارشان این بود که خداوند پس از موسی علیه السلام یا عیسی علیه السلام پیامبری را مبعوث نمی­کند. و گفته شده: این آیه و آیه پیش از آن دو جمله معترضه­­ای است که خداوند در میان گفته­های جنیان آورده است. می­فرماید: ای آدمیان جنیان بسان پندار و گمان شما، گمان کردند خداوند در روز قیامت کسی را محشور و محاسبه نمی­کند، یا اینکه کسی را به عنوان پیامبر مبعوث نمی­کند. سپس از زبان جنیان سخنانشان را نقل می­کند: «و أنّا لمسنا السماء» یعنی آسمان را لمس کردیم. و گفته شده: برای استراق سمع به نزدیک آسمان دنیا رفتیم. «فوجدناها ملدت حرساً شدیداً» یعنی: فرشتگانی پاسبان و توانا. «و شهباً» در تقدیر اینگونه بود که: آسمان را پر از نگهبانان و شهاب­ها یافتیم. «و أنّا کنّا نقعد منها مقاعد السمع» یعنی پیش­تر در جاهای استماع، مکان­های برای ما آماده شده بود و ما به صدا و سخن فرشتگان گوش فرا می­دادیم. «فمن یستمع» هر کس از ما «الآن»

ص: 81

اکنون آن را گوش دهد. «یجد له شهاباً رصداً» یعنی تیر شهابی به سویش پرتاب می­شود و در کمین اوست. و «شهاباً» مفعول به و «رصداً» صفت برای آن است. معمّر گوید: به زهری گفتم: در زمان جاهلیت ستارگان پرتاب می­شدند؟ گفت:

آری. گفتم: آیا این آیه را دیده­ای: «أنّا کنّا نقعد منها» - . جن / 9 -

{و در [آسمان] برای شنیدن، به کمین می نشستیم.}؟ گفت: هنگامی که پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم مبعوث شد این کار سخت و مشکل گشت. بلخی گوید: ناگزیر شهاب­ها و ستارگان در زمان­های گذشته وجود داشته­اند اما مانع جنیان از صعود به آسمان دنیا نبودند و هنگامی که پیامبر مبعوث شد جنیان از صعود به آسمان منع شدند. «و أنّا لا ندری أشرّ اُرید بمن فی الارض» یعنی طرد شدن با شهاب­ها و پاسبانی آسمان. آنان دو امر: قطع تکلیف، یا تغییر امر با تصدیق یکی از پیامبران، را جایز دانسته­اند. که در این فرموده آمده است: «أم أراد بهم ربّهم رشداً» یعنی خوبی و صلاح آنان اراده شده است. و گفته شده: به این معنا است که این ممانعت از استماع مشخص نیست آیا به خاطر عذابی است که به زودی بر سر اهل زمین نازل می­شود یا به خاطر پیامبری است که مبعوث شده و به سوی صلاح هدایت می­کند، و این چنین اتفاقی فقط به خاطر یکی از این دو امر می­تواند باشد. «و أنّا منّا الصاحون و منّا دون ذلک» یعنی در رتبه و جایگاه از صالحان پایین­ترند. «کنّا طرائق قدداً» یعنی فرقه­های مختلفی با دیدگاه­ها و باورهای مختلف و تمایلات متنوع بودیم. «و أنّا ظنّنا» یعنی دانستیم. «أن لن نعجز الله فی الارض» یعنی اگر خداوند برای ما امری اراده کرده باشد راهی گریزی برای ما نیست. و «و لن نعجزه هرباً» یعنی هر جا باشیم به ما دست می­یابد. «و أنّا لمّا سمعنا الهدی» یعنی قرآن. «آمنّا به فمن یؤمن بربّه فلا یخاف بخساً» یعنی از نقص در پاداشی که شایسته اوست، ترسی ندارد. «و لا رهقاً» یعنی به او ستم نمی­شود و امر ناپسند و ناخوشایند دامنگیرش نمی­شود. «و أنّا منّا المسلمون و منّا القاسطون» یعنی کسانی که از طریق حقّ دوری گزیده و ستم پیشه کرده­اند. «فمن اسلم فاُولئک تحرّوا رشداً» یعنی راه صواب و هدایت را در پیش­گرفته­اند. «و أمّا القاسطون فکانوا لجهنّم حطباً» یعنی در دوزخ می­افتند و همانگونه که آتش هیزم را می­سوزاند، آنان را نیز می­سوازند. پایان سخن. - . مجمع البیان 10 : 367 - 371 -

می­گویم: ان شاء الله در باره حقیقت جنّ و کیفیت آن­ها و احوالشان در کتاب آسمان و جهان سخن می­گوییم.

قاضی در کتاب شفا گوید: عبدالله بن مسعود در شب جن، جنیان را دید و سخنشان را شنید و آنان را به زطیان سیاه پوست تشبیه کرد. و پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: شیطانی دیشب رها شده بود تا نمازم را قطع کند اما خداوند مرا بر او مسلط کرد و او را گرفتم و خواستم به یکی از ستون­های مسجد

ص: 82

ببندم تا همه شما او را ببینید. امام دعای برادرم سلیمان علیه السلام را به یاد آوردم که گفت: «ربّ اغفر لی و هب لی ملکاً لا ینبغی لأحد من بعدی» - . ص / 35 - {«پروردگارا، مرا ببخش و مُلکی به من ارزانی دار که هیچ کس را پس از من سزاوار نباشد.} پس خداوند آن جنّ را ذلیلانه بازگرداند. - . شر ح الشفاء 1 : 736 - 738 -

**[ترجمه]

غُلَاماً ابْنَ أَعْوَامٍ أَنْهَی عَنِ الِاعْتِصَامِ وَ آمُرُ بِإِفْسَادِ الطَّعَامِ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله بِئْسَ لَعَمْرِی الشَّابُّ الْمُؤَمَّلُ وَ الْکَهْلُ الْمُؤَمَّرُ فَقَالَ دَعْ عَنْکَ هَذَا یَا مُحَمَّدُ فَقَدْ جَرَتْ تَوْبَتِی عَلَی یَدِ نُوحٍ علیه السلام وَ لَقَدْ کُنْتُ مَعَهُ فِی السَّفِینَةِ فَعَاتَبْتُهُ عَلَی (1) دُعَائِهِ عَلَی قَوْمِهِ وَ لَقَدْ کُنْتُ مَعَ إِبْرَاهِیمَ علیه السلام حَیْثُ أُلْقِیَ فِی النَّارِ فَجَعَلَهَا اللَّهُ عَلَیْهِ بَرْداً وَ سَلَاماً وَ لَقَدْ کُنْتُ مَعَ مُوسَی علیه السلام حِینَ غَرِقَ اللَّهُ فِرْعَوْنَ وَ نَجَّی بَنِی إِسْرَائِیلَ وَ لَقَدْ کُنْتُ مَعَ هُودٍ علیه السلام حِینَ دَعَا عَلَی قَوْمِهِ فَعَاتَبْتُهُ عَلَی دُعَائِهِ عَلَی قَوْمِهِ وَ لَقَدْ کُنْتُ مَعَ صَالِحٍ علیه السلام فَعَاتَبْتُهُ عَلَی دُعَائِهِ عَلَی قَوْمِهِ وَ لَقَدْ قَرَأْتُ الْکُتُبَ فَکُلُّهَا تُبَشِّرُنِی بِکَ وَ الْأَنْبِیَاءُ یُقْرِءُونَکَ السَّلَامَ وَ یَقُولُونَ أَنْتَ أَفْضَلُ الْأَنْبِیَاءِ وَ أَکْرَمُهُمْ فَعَلِّمْنِی مِمَّا أَنْزَلَ اللَّهُ عَلَیْکَ شَیْئاً فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لِأَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام عَلِّمْهُ فَقَالَ هَامٌ یَا مُحَمَّدُ إِنَّا لَا نُطِیعُ إِلَّا نَبِیّاً أَوْ وَصِیَّ نَبِیٍّ فَمَنْ هَذَا قَالَ هَذَا أَخِی وَ وَصِیِّی وَ وَزِیرِی وَ وَارِثِی عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ قَالَ نَعَمْ نَجِدُ اسْمَهُ فِی الْکُتُبِ إِلْیَا فَعَلَّمَهُ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فَلَمَّا کَانَتْ لَیْلَةُ الْهَرِیرِ بِصِفِّینَ جَاءَ إِلَی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام (2).

**[ترجمه]تفسیر قمی: گوید: جنّ از فرزندان جانّ است. برخی از آن­ها مؤمن و برخی کافرند و برخی یهودی و برخی مسیحی اند و ادیان مختلفی دارند. شیاطین از فرزندان ابلیس اند و در میان آن­ها تنها یک مؤمن وجود دارد به نام هام بن هیم بن لاقیس بن ابلیس، که نزد پیامبر صلی الله علیه و آله آمد، پیامبر او را دید. بسیار عظیم الجثه و بزرگ و ترسناک بود. پرسید: تو کی هستی؟ عرض کرد: من هام بن هیم بن لاقیس بن ابلیس هستم. روزی که قابیل، هابیل را کشت

ص: 83

پسر چند ساله بودم و از پرهیزکاری نهی می کردم و امر به فاسد کردن طعام می کردم. رسول خدا صلی الله علیه و آله به وی فرمود: سوگند به جانم که چه بد جوانی هستی که امیدها به اوست و چه بد میانسالی که چنین فرمان ها می دهد. عرض کرد: ای محمد! از این سخن ها بگذر که من به دست نوح علیه السلام توبه کرده ام و همراه او در کشتی بودم و وقتی قوم خود را نفرین کرد او را سرزنش کردم آن گاه که ابراهیم در آتش انداخته شد، همراه او بودم که خدا آتش را برای او سرد و سلامت گرداند. آن گاه که موسی فرعون را غرق کرد و بنی اسرائیل نجات یافتند، همراه او بودم. من نزد هود بودم، و آن گاه که قومش را نفرین کرد، او را سرزنش نمودم و همراه صالح بودم و او را به خاطر نفرین قومش سرزنش کردم و من همه کتاب ها را خوانده ام؛ همه آن­ها آمدن تو را مژده و بشارت داده اند و پیامبران همه به تو سلام رسانده اند و می گفتند که تو بهترین و بلندمرتبه ترین پیامبر خدا هستی. پس از آن چه خدا به تو نازل کرده چیزی به من بیاموز. پیامبر صلی الله علیه و آله به امیر المؤمنین علیه السلام فرمود: به او بیاموز! هام عرض کرد: ای محمد! من تنها از پیامبر یا جانشین او اطاعت می کنم، این کیست؟ فرمود: این برادر و جانشین و وارث من علی بن ابی طالب علیه السلام است، عرض کرد: بلی، اسم او را در کتاب های الیا آمده است. امیر المؤمنین علیه السلام به او آموخت و در شب هریر، در جنگ صِفّین نزد حضرت آمد. - . تفسیر قمی : 351 -

**[ترجمه]

یُرِیدُکَ فَادْفَعْهُ بِالْقُوَّةِ الَّتِی أَعْطَاکَ اللَّهُ إِیَّاهَا وَ تَحَصَّنْ مِنْهُ (1) بِأَسْمَاءِ اللَّهِ الَّتِی خَصَّکَ بِعِلْمِهَا وَ أَنْفَذَ مَعَهُ مِائَةَ رَجُلٍ مِنْ أَخْلَاطِ النَّاسِ وَ قَالَ لَهُمْ کُونُوا مَعَهُ وَ امْتَثِلُوا أَمْرَهُ فَتَوَجَّهَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام إِلَی الْوَادِی فَلَمَّا قَارَبَ (2) شَفِیرَهُ أَمَرَ الْمِائَةَ الَّذِینَ صَحِبُوهُ أَنْ یَقِفُوا بِقُرْبِ الشَّفِیرِ وَ لَا یُحْدِثُوا شَیْئاً حَتَّی یَأْذَنَ لَهُمْ ثُمَّ تَقَدَّمَ فَوَقَفَ عَلَی شَفِیرِ الْوَادِی وَ تَعَوَّذَ بِاللَّهِ مِنْ أَعْدَائِهِ وَ سَمَّاهُ بِأَحْسَنِ أَسْمَائِهِ وَ أَوْمَأَ إِلَی الْقَوْمِ الَّذِینَ تَبِعُوهُ أَنْ یَقْرُبُوا مِنْهُ فَقَرُبُوا وَ کَانَ بَیْنَهُ وَ بَیْنَهُمْ فُرْجَةٌ مَسَافَتُها غَلْوَةٌ ثُمَّ رَامَ الْهُبُوطَ إِلَی الْوَادِی فَاعْتَرَضَتْ رِیحٌ عَاصِفٌ کَادَ الْقَوْمُ أَنْ یَقَعُوا عَلَی وُجُوهِهِمْ لِشِدَّتِهَا وَ لَمْ تَثْبُتْ أَقْدَامُهُمْ عَلَی الْأَرْضِ مِنْ هَوْلِ مَا لَحِقَهُمْ فَصَاحَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام أَنَا عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبِ بْنِ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ وَصِیُّ رَسُولِ اللَّهِ وَ ابْنُ عَمِّهِ اثْبُتُوا إِنْ شِئْتُمْ وَ ظَهَرَ لِلْقَوْمِ أَشْخَاصٌ کَالزُّطِّ تُخُیِّلَ فِی أَیْدِیهِمْ شُعَلُ النَّارِ قَدِ اطْمَأَنُّوا بِجَنَبَاتِ الْوَادِی (3) فَتَوَغَّلَ (4) أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام بَطْنَ الْوَادِی وَ هُوَ یَتْلُو الْقُرْآنَ وَ یُومِئُ بِسَیْفِهِ یَمِیناً وَ شِمَالًا فَمَا لَبِثَتِ الْأَشْخَاصُ حَتَّی صَارَتْ کَالدُّخَانِ الْأَسْوَدِ وَ کَبَّرَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام ثُمَّ صَعِدَ مِنْ حَیْثُ هَبَطَ فَقَامَ مَعَ الْقَوْمِ الَّذِینَ تَبِعُوهُ حَتَّی أَسْفَرَ الْمَوْضِعُ عَمَّا اعْتَرَاهُ فَقَالَ لَهُ أَصْحَابُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَا لَقِیتَ یَا أَبَا الْحَسَنِ فَقَدْ کِدْنَا نَهْلِکُ خَوْفاً وَ إِشْفَاقاً عَلَیْکَ فَقَالَ علیه السلام لَمَّا تَرَاءَی لِیَ الْعَدُوُّ جَهَرْتُ فِیهِمْ بِأَسْمَاءِ اللَّهِ فَتَضَاءَلُوا وَ عَلِمْتُ مَا حَلَّ بِهِمْ مِنَ الْجَزَعِ فَتَوَغَّلْتُ الْوَادِیَ غَیْرَ خَائِفٍ مِنْهُمْ وَ لَوْ بَقُوا عَلَی هَیْئَاتِهِمْ لَأَتَیْتُ عَلَی آخِرِهِمْ وَ کَفَی اللَّهُ کَیْدَهُمْ وَ کَفَی الْمُسْلِمِینَ شَرَّهُمْ وَ سَیَسْبِقُنِی بَقِیَّتُهُمْ إِلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فَیُؤْمِنُوا بِهِ وَ انْصَرَفَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام بِمَنْ مَعَهُ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَأَخْبَرَهُ الْخَبَرَ فَسُرِّیَ عَنْهُ وَ دَعَا لَهُ بِخَیْرٍ وَ قَالَ لَهُ قَدْ سَبَقَکَ یَا عَلِیُّ إِلَیَّ مَنْ أَخَافَهُ اللَّهُ بِکَ فَأَسْلَمَ وَ قَبِلْتُ إِسْلَامَهُ (5).

ص: 85

**[ترجمه]اعلام الوری: از ابن عباس روایت شده که وی گفت: هنگامی که حضرت رسول صلی اللَّه علیه و آله به طرف بنی مصطلق رفتند در نزدیک محلی بنام «وعر» فرود آمدند، در اواخر شب جبرئیل خدمت آن جناب رسید و از کید و شر گروهی از جنیان که در اطراف بیابان در کمین آن حضرت هستند اطلاع دادند. پیامبر علی علیه السّلام را طلبیدند و فرمودند: به طرف این وادی حرکت کنید؛ و در سر راه خود به گروهی از جنیان

ص: 84

خواهی رسید و آن­ها قصد دارند شما را اذیت کنند، تو نیز با آنان مقابله کن، و با نیروئی که خداوند به تو داده است آن­ها را دفع کن و از آن منطقه دور نما، و به علم و دانشی که پروردگار به تو عنایت کرده و به اسماء جلاله خداوند که مخصوص تو گردانیده پناهنده باش. حضرت رسول صلی اللَّه علیه و آله صد نفر از میان لشکریانش برگزید و با امیر المؤمنین فرستاد، و آنان را امر کرد در همه امور از علی بن ابی طالب فرمان برند و از طاعت وی سرنپیچند، علی علیه السّلام به اتفاق یارانش به طرف مأموریت حرکت کرد، و چون به کنار وادی رسیدند به اصحاب خود دستور داد توقف کنند و تا از آن حضرت دستور صادر نشده کاری انجام ندهند. پس از این علی علیه السّلام جلو آمد و در کنار وادی توقف کرد، و از دشمنان پروردگار به خداوند پناه برد، و اسماء جلاله را بر زبان جاری کرد، و بعد به یاران خود امر کرد تا نزدیک او بیایند، آنان نیز نزدیک او حاضر شدند، و به فاصله کمی از او توقف کردند. در این هنگام امیر المؤمنین علیه السّلام خود را در میان وادی انداختند، و باد شدیدی شروع به وزیدن کرد، شدت باد به اندازه ای بود که یاران امیر المؤمنین قادر به مقاومت نبودند و نزدیک بود آنان به رو افکنده شوند، و از شدت ترس و وحشت پاهای آنان در زمین بند نمی­شد. در این وقت که ترس همگان را فرا گرفته بود، علی علیه السّلام فریاد زدند و خود را معرفی کردند، و به آنان فرمودند: من علی بن ابی طالب وصی رسول خدا هستم اکنون اگر قدرت دارید در جای خود صبر کنید. در این هنگام اشخاصی مانند زطیان در مقابل آن­ها ظاهر شدند، و یاران امیر المؤمنین خیال می­کردند که این گروه در دست خود شعله های آتش دارند، این اشخاص با کمال اطمینان در اطراف وادی حرکت می­کردند. علی علیه السّلام به سرعت در میان آن وادی به سیر خود ادامه داد، و قرآن قرائت می­کرد و شمشیر خود را به طرف چپ و راست اشاره می­نمود، در این وقت آن اشخاص غیر عادی که در کنار وادی ایستاده بودند مانند دودی سیاه شدند و امیر المؤمنین علیه السّلام بار دیگر از میان وادی بالا آمدند و پس از اینکه زمین روشن شد با یارانش برخاستند و از آن محل دور شدند. اصحاب حضرت رسول صلی اللَّه علیه و آله عرض کردند: یا ابا الحسن شما در این واقعه چه چیزها مشاهده کردی؟ ما نزدیک بود از دیدن بعضی چیزهای غیر عادی از بین برویم؟ علی علیه السّلام فرمود: من هنگامی که دشمن را مشاهده کردم، اسماء پروردگار را با فریاد بلند خواندم و آنان بسیار کوچک شدند، و من دانستم که از ترس به این حال افتاده اند. پس از این بدون اینکه از آن­ها ترسی داشته باشم در میان وادی به راه خود ادامه دادم، و اگر چنانچه آنان به حال اول خود باقی مانده بودند، من همه آنان را از بین می­بردم، و لیکن خداوند مکر و شرّ آن­ها را از مسلمین رفع کرد، و بقیه آنان که از دست من رها شدند قبل از من حضور حضرت رسول خواهند رسید و مسلمان خواهند شد. امیر المؤمنین علیه السّلام به اتفاق یارانش مراجعت کردند و خدمت حضرت رسول صلی اللَّه علیه و آله رسیدند، و جریان کار خود را به آن جناب گزارش دادند، حضرت از وی خشنود شد و برای او دعا کرد و پس از آن فرمود: پیش از تو گروهی از آنان آمدند و مسلمان شدند، و من هم از آنان پذیرفتم. - . اعلام الوری : 107 - 108 چاپ اول و 182 - 183 چاپ دوم. -

ص: 85

**[ترجمه]

فَقَالَ أَبُو بَکْرٍ وَ کَیْفَ أُطِیقُ النُّزُولَ تَحْتَ الْأَرْضِ وَ کَیْفَ أَحْکُمُ بَیْنَهُمْ وَ لَا أُحْسِنُ کَلَامَهُمْ ثُمَّ الْتَفَتَ إِلَی عُمَرَ بْنِ الْخَطَّابِ فَقَالَ لَهُ مِثْلَ قَوْلِهِ لِأَبِی بَکْرٍ فَأَجَابَ بِمِثْلِ جَوَابِ أَبِی بَکْرٍ ثُمَّ أَقْبَلَ عَلَی عُثْمَانَ وَ قَالَ لَهُ مِثْلَ قَوْلِهِ لَهُمَا فَأَجَابَهُ کَجَوَابِهِمَا ثُمَّ اسْتَدْعَی بِعَلِیٍّ علیه السلام وَ قَالَ لَهُ یَا عَلِیُّ سِرْ مَعَ أَخِینَا عطرفة (عُرْفُطَةَ) وَ تُشْرِفُ عَلَی قَوْمِهِ وَ تَنْظُرُ إِلَی مَا هُمْ عَلَیْهِ وَ تَحْکُمُ بَیْنَهُمْ بِالْحَقِّ فَقَامَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام مَعَ عطرفة (عُرْفُطَةَ) وَ قَدْ تَقَلَّدَ سَیْفَهُ قَالَ سَلْمَانُ فَتَبِعْتُهُمَا إِلَی أَنْ صَارَ إِلَی الْوَادِی فَلَمَّا تَوَسَّطَاهُ نَظَرَ إِلَی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام وَ قَالَ قَدْ شَکَرَ اللَّهُ تَعَالَی سَعْیَکَ یَا بَا عَبْدِ اللَّهِ فَارْجِعْ فَوَقَفْتُ أَنْظُرُ إِلَیْهِمَا فَانْشَقَّتِ الْأَرْضُ وَ دَخَلَا فِیهَا وَ رَجَعْتُ (1) وَ تَدَاخَلَنِی مِنَ الْحَسْرَةِ مَا اللَّهُ أَعْلَمُ بِهِ کُلُّ ذَلِکَ إِشْفَاقاً عَلَی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ وَ أَصْبَحَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله وَ صَلَّی بِالنَّاسِ الْغَدَاةَ وَ جَاءَ وَ جَلَسَ عَلَی الصَّفَا وَ حَفَّ بِهِ أَصْحَابُهُ وَ تَأَخَّرَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام وَ ارْتَفَعَ النَّهَارُ وَ أَکْثَرَ النَّاسُ الْکَلَامَ إِلَی أَنْ زَالَتِ الشَّمْسُ وَ قَالُوا إِنَّ الْجِنِّیَّ احْتَالَ عَلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله وَ قَدْ أَرَاحَنَا اللَّهُ مِنْ أَبِی تُرَابٍ وَ ذَهَبَ عَنَّا افْتِخَارُهُ بِابْنِ عَمِّهِ عَلَیْنَا وَ أَکْثَرُوا الْکَلَامَ إِلَی أَنْ صَلَّی النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله صَلَاةَ الْأُولَی وَ عَادَ إِلَی مَکَانِهِ وَ جَلَسَ عَلَی الصَّفَا وَ مَا زَالَ یُحَدِّثُ أَصْحَابُهُ (2) إِلَی أَنْ وَجَبَتْ صَلَاةُ الْعَصْرِ وَ أَکْثَرَ الْقَوْمُ الْکَلَامَ وَ أَظْهَرُوا الْیَأْسَ مِنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فَصَلَّی النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله صَلَاةَ الْعَصْرِ وَ جَاءَ وَ جَلَسَ عَلَی الصَّفَا وَ أَظْهَرَ الْفِکْرَ فِی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام وَ ظَهَرَتْ شَمَاتَةُ الْمُنَافِقِینَ بِأَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام وَ کَادَتِ الشَّمْسُ تَغْرُبُ فَتَیَقَّنَ الْقَوْمُ أَنَّهُ قَدْ هَلَکَ وَ إِذَا قَدِ انْشَقَّ الصَّفَا وَ طَلَعَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام مِنْهُ وَ سَیْفُهُ یَقْطُرُ دَماً وَ مَعَهُ عطرفة (عُرْفُطَةَ) فَقَامَ إِلَیْهِ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله وَ قَبَّلَ بَیْنَ عَیْنَیْهِ وَ جَبِینَیْهِ وَ قَالَ لَهُ مَا الَّذِی حَبَسَکَ عَنِّی إِلَی هَذَا الْوَقْتِ فَقَالَ علیه السلام صِرْتُ إِلَی جِنٍّ کَثِیرٍ قَدْ بَغَوْا عَلَی عطرفة (عُرْفُطَةَ) وَ قَوْمِهِ مِنَ الْمُنَافِقِینَ فَدَعَوْتُهُمْ إِلَی ثَلَاثِ خِصَالٍ فَأَبَوْا عَلَیَّ وَ ذَلِکَ أَنِّی دَعَوْتُهُمْ إِلَی الْإِیمَانِ بِاللَّهِ تَعَالَی وَ الْإِقْرَارِ بِنُبُوَّتِکَ وَ رِسَالَتِکَ فَأَبَوْا فَدَعَوْتُهُمْ إِلَی أَدَاءِ الْجِزْیَةِ فَأَبَوْا فَسَأَلْتُهُمْ أَنْ یُصَالِحُوا عطرفة (عُرْفُطَةَ) وَ قَوْمَهُ فَیَکُونَ بَعْضُ الْمَرْعَی لعطرفة (لِعُرْفُطَةَ) وَ قَوْمِهِ وَ کَذَلِکَ الْمَاءُ فَأَبَوْا ذلک کُلَّهُ فَوَضَعْتُ سَیْفِی فِیهِمْ وَ قَتَلْتُ

ص: 87

مِنْهُمْ ثَمَانِینَ (1) أَلْفاً فَلَمَّا نَظَرُوا إِلَی مَا حَلَّ بِهِمْ طَلَبُوا الْأَمَانَ وَ الصُّلْحَ ثُمَّ آمَنُوا وَ زَالَ الْخِلَافُ بَیْنَهُمْ (2) وَ مَا زِلْتُ مَعَهُمْ إِلَی السَّاعَةِ فَقَالَ عطرفة (عُرْفُطَةُ) (3) یَا رَسُولَ اللَّهِ جَزَاکَ اللَّهُ وَ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ عَنَّا خَیْراً (4).

**[ترجمه]عیون المعجزات: از سلمان روایت شده که گوید: روزی پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم همراه با شماری از یارانش در ابطح نشسته بود و در حالی که آن حضرت برای ما صحبت می­کرد به گردبادی نگاه کردیم که بالا رفته و گرد و غبار را برانگیخته و همین طور نزدیک می­شد و غبار بالا می­رفت تا اینکه در جلو کفش پیامبر ایستاد. سپس شخصی از میان آن بیرون آمد و گفت: ای رسول خدا من فرستاده قوم خود هستم و به تو پناه آوردیم پس ما را پناه بده و از جانب خویش کسی را به نزد ما بفرست - برخی از آنان بر ما ستم روا داشته­اند - تا بین ما و آنان با حکم و کتاب خدا قضاوت کند و عهد و پیمان جدّی از من بگیر که فردا صبح او را سالم به نزدت بازگردانم مگر اینکه مُقدّر و حادثه­ای از جانب خدا برایم اتفاق بیفتد. (که در این صورت معذورم) پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: تو کیستی؟ و قوم تو چه کسانی هستند؟ گفت: من عطرفه بن شمراخ یکی از افراد بنی نجاح هستم. من و گروهی از قومم استراق سمع می­کردیم و زمانی که از این کار منع شدیم ایمان آوردیم و چون خداوند تو را به پیامبری مبعوث داشت - همانطور که دانستی - به تو ایمان آوردیم و تو را تصدیق کردیم و با این کار با برخی از قوم خود مخالفت کردیم و آنان بر همان کیش و آئینی که بودند باقی ماندند. پس میان ما و آن­ها نزاع و مخالفت درگرفت و شمار و نیروی آن­ها از ما بیشتر است. آب­ها و چراگاه­های ما را تصرف کرده و به ما و ستورانمان آسیب رساندند. پس کسی را همراه ما بفرست تا میان ما بر اساس حق، قضاوت و داوری کند. پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم به او فرمود: چهره­ات را برای ما نمایان کن تا سیمای واقعی تو را ببینیم. گوید: او چهره­اش را برای ما آشکار نمود و به ناگاه ما شخصی را دیدم که موی بسیاری داشت، سر او دراز و چشمانی کشیده داشت که حدقه­های کوچک چشمش در میان سری دراز بود و دندان­هایی چون دندان درندگان داشت. سپس پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم از او عهد و پیمان گرفت که شخصی را که با وی می­فرستد فردا به نزدش بازگرداند. پس از گرفتن عهد رو به سوی ابوبکر نمود و فرمود: با برادرمان عطرفه برو و در کار آنان بنگر و با حقّ در میانشان قضاوت کن. گفت: ای رسول خدا آنان کجا هستند؟ فرمود: آنان زیر زمین­اند.

ص: 86

ابوبکر گفت: چگونه می­توانم به زیر زمین بروم؟ و چگونه می­توانم میان آنان قضاوت کنم در حالی که کلام آنان را به خوبی نمی­فهمم. سپس رو به سوی عمر بن خطاب نمود و همان چیزی که به ابوبکر گفته بود فرمود، و عمر نیز به مانند ابوبکر به آن حضرت پاسخ گفت. سپس رو به سوی عثمان نمود و همان عباراتی که به آن دو گفته بود به او گفت و عثمان نیز به مانند آن دو پاسخ داد. سپس علی علیه السلام را احضار کرد و به او فرمود: ای علی با برادرمان عطرفه همراه شود و به نزد قومش برو و در وضعیتشان بنگر و با حقّ میان آن­ها قضاوت کن. امیرالمؤمنین علیه السلام با عطرفه برخاست و شمشیرش را بر گردن آویخت. سلمان گوید: من آن دو را دنبال کردم تا به وادی رسیدیم. چون به میانه وادی رسیدند امیرالمؤمنین علیه السلام به من نگاه کرد و فرمود: ای بنده خدا، خدا سعی تو را سپاس گوید، بازگرد. من ایستادم و به آن دو نگاه می­کردم که زمین شکافه شد و آن دو وارد زمین شدند.

من بازگشتم در حالی که افسوس و حسرتی که فقط خدا می­داند تا چه اندازه بود، مرا فرا گرفته بود و این افسوس و حسرتم به خاطر امیرالمؤمنین بود. پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم به بامداد درآمد و نماز صبح را برای مردم اقامه کرد. سپس آمد و بر صفا نشست و یارانش گرد آن حضرت جمع شدند. امیرالمؤمنین درنگ گرد و روز بلند شده بود. مردم بسیار به سخن گفتن پرداختند تا اینکه خورشید پدیدار شد. گفتند: آن شخص جنّی بر پیامبر نیرنگ زد و خداوند ما را از ابوتراب آسوده گردانید و فخرورزی او به پسرعمویش را از سرِ ما برداشت. و بسیار سخن راندند تا اینکه پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم نماز ظهر را اقامه کرد و به مکان خویش برگشت و بر صفا نشست و یارانش پیوسته صحبت می­کردند تا اینکه زمان نماز عصر فرا رسید. و مردم بسیار با هم سخن گفتند و به خاطر امیرالمؤمنین اظهار یأس و ناامیدی کردند. پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم نماز عصر را برپا داشت و آمد و بر صفا نشست و افکارش را در باره امیرالمؤمنین آشکار نمود و شماتت و شادمانی منافقان در باره امیرالمؤمنین آشکار گشت. چیزی نمانده بود که خورشید غروب کند و مردم یقین حاصل کردند که او هلاک شده است، که به ناگاه صفا شکافته شد و امیرالمؤمنین از زیر آن پدیدار شد درحالی که از شمشیرش خون می­چکید و عطرفه نیز همراه او بود. پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم به سوی او رفت و میان دو چشم و پیشانی­اش را بوسید و به او فرمود: چه چیز مانع از این شد که تا این وقت نزد من نیایی؟ علی علیه السلام فرمود: به سوی جنیان بسیاری که قومشان از منافقان بودند و بر عطرفه و قومش سرکشی کرده و ستم روا داشتند رفتم و آنان را به سه خصلت دعوت کردم اما از من نپذیرفتند. در واقع من آنان را به ایمان به خداوند متعال و اقرار به نبوّت و رسالت شما دعوت نمودم اما نپذیرفتند. پس آنان را به پرداخت جزیه دعوت کردم و باز از پذیرش آن ابا کردند. سپس از آن­ها خواستم که با عطرفه و قومش مصالحه کنند تا برخی چراگاه­ها به عطرفه و قومش تعلق بگیرد و آبشخورها نیز برای آنان باشد اما همه این درخواست­ها را ردّ کردند. پس شمشیرم را به روی آنان کشیدم و

ص: 87

هشتاد هزار تن از آنان را کُشتم و چون دیدند که چه بلایی بر سرشان آمده امان خواسته و خواستار صلح شدند. سپس ایمان آورده و نزاع و درگیری میانشان به پایان رسید و تا اکنون در میانشان بودم. عطرفه گفت: ای رسول خدا، خداوند به تو و امیرالمؤمنین در ازای کاری که برای ما انجام دادید جزای خیر دهاد. - . عیون المعجزات : 36 - 39 -

**[ترجمه]

عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْأَنْصَارِیِّ قَالَ: کُنَّا بِمِنًی مَعَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِذْ بَصَرْنَا بِرَجُلٍ سَاجِدٍ وَ رَاکِعٍ وَ مُتَضَرِّعٍ فَقُلْنَا یَا رَسُولَ اللَّهِ مَا أَحْسَنَ صَلَاتَهُ فَقَالَ صلی الله علیه و آله هُوَ الَّذِی أَخْرَجَ أَبَاکُمْ مِنَ الْجَنَّةِ فَمَضَی إِلَیْهِ عَلِیٌّ علیه السلام غَیْرَ مُکْتَرِثٍ (1) فَهَزَّهُ هَزَّةً أَدْخَلَ أَضْلَاعَهُ الْیُمْنَی فِی الْیُسْرَی وَ الْیُسْرَی فِی الْیُمْنَی ثُمَّ قَالَ لَأَقْتُلَنَّکَ إِنْ شَاءَ اللَّهُ فَقَالَ لَنْ تَقْدِرَ عَلَی ذَلِکَ إِلَی أَجَلٍ مَعْلُومٍ مِنْ عِنْدِ رَبِّی مَا لَکَ تُرِیدُ قَتْلِی فَوَ اللَّهِ مَا أَبْغَضَکَ أَحَدٌ إِلَّا سَبَقَتْ نُطْفَتِی إِلَی رَحِمِ أُمِّهِ قَبْلَ نُطْفَةِ أَبِیهِ وَ لَقَدْ شَارَکْتُ مُبْغِضِیکَ فِی الْأَمْوَالِ وَ الْأَوْلَادِ وَ هُوَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فِی مُحْکَمِ کِتَابِهِ وَ شارِکْهُمْ فِی الْأَمْوالِ وَ الْأَوْلادِ الْخَبَرَ (2).

**[ترجمه]ص: 88

علل الشرایع: جابر بن عبدالله انصاری گوید: ما در معیّت رسول خدا صلّی اللَّه علیه و آله در منی بودیم، مردی را دیدیم که سجود و رکوع می کند و تضرّع دارد، عرض کردیم: ای رسول خدا چقدر نیکو نماز می خواند! حضرت فرمود: این مرد همان است که پدر شما را از بهشت اخراج نمود، علی علیه السّلام بدون پروا به طرفش رفته پس او را تکان داد به طوری که دنده های راستش در چپ و دنده های چپش در راست او فرو رفت، سپس حضرت به او فرمود: اگر خدا بخواهد تو را خواهم کُشت. شیطان گفت: تا زمان معهود که پروردگارم معیّن نموده تو بر این کار قادر نیستی، چرا مرا می خواهی بکشی به خدا سوگند احدی تو را دشمن ندارد مگر آن که نطفه من زودتر از نطفه پدرش در رحم مادرش قرار گرفته است و من در اموال و اولاد دشمنان تو شرکت دارم چنانچه خداوند عزّ و جلّ در کتاب محکمش می فرماید: «وَشَارِکْهُمْ فِی الأَمْوَالِ وَالأَوْلادِ» - . اسراء / 64 - {و با آنان در اموال و اولاد شرکت کن.}

**[ترجمه]

بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ أَنْصِتُوا یَعْنِی اسْکُتُوا فَلَمَّا قُضِیَ أَیْ فَرَغَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مِنَ الْقِرَاءَةِ وَلَّوْا إِلی قَوْمِهِمْ مُنْذِرِینَ قالُوا یا قَوْمَنا إِنَّا سَمِعْنا کِتاباً أُنْزِلَ مِنْ بَعْدِ مُوسی مُصَدِّقاً لِما بَیْنَ یَدَیْهِ یَهْدِی إِلَی الْحَقِّ وَ إِلی طَرِیقٍ مُسْتَقِیمٍ یا قَوْمَنا أَجِیبُوا داعِیَ اللَّهِ وَ آمِنُوا بِهِ إِلَی قَوْلِهِ أُولئِکَ فِی ضَلالٍ مُبِینٍ فَجَاءُوا إِلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَأَسْلَمُوا وَ آمَنُوا وَ عَلَّمَهُمْ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله شَرَائِعَ الْإِسْلَامِ فَأَنْزَلَ اللَّهُ (1) عَلَی نَبِیِّهِ قُلْ أُوحِیَ إِلَیَّ أَنَّهُ اسْتَمَعَ نَفَرٌ مِنَ الْجِنِّ السُّورَةَ کُلَّهَا فَحَکَی اللَّهُ قَوْلَهُمْ وَ وَلَّی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله عَلَیْهِمْ مِنْهُمْ وَ کَانُوا یَعُودُونَ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فِی کُلِّ وَقْتٍ فَأَمَرَ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ أَنْ یُعَلِّمَهُمْ وَ یُفَقِّهَهُمْ فَمِنْهُمْ مُؤْمِنُونَ وَ کَافِرُونَ وَ نَاصِبُونَ وَ یَهُودُ وَ نَصَارَی وَ مَجُوسٌ وَ هُمْ وُلْدُ الْجَانِّ (2).

**[ترجمه]تفسیر قمی: خداوند در آیات زیر به بیان حکایت های در باره جنیان می پردازد: «وإِذْ صَرَفْنَا إِلیْکَ نَفَرًا مِّنَ الجِنِّ یَسْتَمِعُونَ القُرْآنَ فَلمَّا حَضَرُوهُ قَالوا أَنصِتُوا فَلمَّا قُضِیَ» یعنی فارغ شد. تا این فرموده: «أُولئِکَ فِی ضَلال مُّبِینٍ» سبب نزول این آیات این است که رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم به همراه زید بن حارثه از مکه به بازار عکاظ رفت تا مردم را به اسلام دعوت کند. اما هیچ کس به او پاسخ مثبت نداد. آن حضرت به سوی مکه بازگشت. زمانی که به مکانی به نام وادی مجنة رسید، شب هنگام شروع به خواندن قرآن کرد. در این هنگام گروهی از جنیان از آن جا عبور می کردند. زمانی که صدای قرآن خواندن رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم را شنیدند،

ص: 89

گروهی از آنها به گروهی دیگر می گفتند: «أَنصِتُوا» یعنی سکوت کنید. «فَلمَّا قُضِیَ» یعنی رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم از قرائت قرآن فارغ شد. «ولوا إِلی قَومِهِم مُّنذِرِینَ * قَالوا یَا قَومَنَا إِنَّا سَمِعْنَا کِتَابًا أُنزِل مِن بَعْدِ مُوسَی مُصَدِّقًا لمَا بَیْنَ یَدَیْهِ یَهْدِی إِلی الحَقِّ وإِلی طَرِیقٍ مُّسْتَقِیمٍ * یَا قَومَنَا أَجِیبُوا دَاعِیَ اللهِ وآمِنُوا بِهِ» تا این فرموده: « أُولئِکَ فِی ضَلال مُّبِینٍ» آن­ها به محضر پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم آمدند و ایمان آوردند. پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم نیز شریعت اسلام را به آن­ها آموخت. پس از آن، خداوند سوره جن را به طور کامل بر رسول خدا نازل کرد. خداوند در آن سوره، سخنان آن­ها، قبول ولایت رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم توسط آن­ها و آمدن پیاپی ایشان نزد آن حضرت را ذکر فرموده است. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم نیز به امیر المؤمنین علیه السلام دستور داد تا به آن­ها احکام اسلام را یاد دهد. گروهی از آن­ها مؤمن، گروهی کافر و برخی ناصبی هستند. همچنین در میان آن­ها یهودی، مسیحی و مجوسی نیز یافت می شود. همه آن­ها از نسل جانّ هستند. - . تفسیر قمی : 623 - 624 -

**[ترجمه]

النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله حَتَّی أَشْرَفَ عَلَیْهَا فَرَفَعَتْ رَأْسَهَا وَ نَادَتِ السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا رَسُولَ اللَّهِ أَنَا الْهَیْثَمُ بْنُ طَاحِ بْنِ إِبْلِیسَ مُؤْمِنٌ بِکَ قَدْ سِرْتُ إِلَیْکَ فِی عَشَرَةِ آلَافٍ مِنْ أَهْلِ بَیْتِی حَتَّی أُعِینَکَ عَلَی حَرْبِ الْقَوْمِ فَقَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله انْعَزِلْ عَنَّا وَ سِرْ بِأَهْلِکَ عَنْ أَیْمَانِنَا فَفَعَلَ ذَلِکَ وَ سَارَ الْمُسْلِمُونَ (1).

أَقُولُ سَیَأْتِی فِی بَابِ عَمَلِ النَّیْرُوزِ عَنِ الْمُعَلَّی بْنِ خُنَیْسٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَنَّ یَوْمَ النَّیْرُوزِ هُوَ الْیَوْمُ الَّذِی وَجَّهَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله عَلِیّاً علیه السلام إِلَی وَادِی الْجِنِّ فَأَخَذَ عَلَیْهِمُ الْعُهُودَ وَ الْمَوَاثِیقَ.

و سیأتی أکثر أخبار هذا الباب فی باب استیلاء أمیر المؤمنین صلوات الله علیه علی الجن و الشیاطین.

**[ترجمه]مناقب: هنگامی که پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم برای جنگ به وادی حنین رفت ناگاهان پیش­قراولان لشکر بازگشتند و پرچم­ها و علم­ها از حرکت بازایستاده شدند. پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم به آنان فرمود: ای مردم چه خبر است؟ گفتند: ای رسول خدا ماری بزرگ سدّ راه ما شد گویی کوهی بزرگ بود و ما نمی­توانستیم به حرکت ادامه دهیم.

ص: 90

پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم به راه افتاد تا بر آن مار مشرف شد. مار سرش را بلند کرد و ندا سر داد: سلام بر تو ای رسول خدا، من هیثم بن طاح بن ابلیس هستم که به تو ایمان آوردم و همراه با ده هزار تن از اهل بیتم به سوی تو آمده­ام تا تو را در جنگ با این قوم یاری دهم. پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: از ما فاصله بگیر و با خانواده­ات از سمت راست ما حرکت کن. او این کار را انجام داد و مسلمانان پیروز شدند. - . مناقب آل ابی طالب 1 : 88 -

می­گویم: در ادامه در باب نوروز روایتی از معلی بن خنیس از امام صادق علیه السلام خواهد آمد که روز نوروز، روزی بود که رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم علی علیه السلام را به وادی جن روانه کرد و او از آنان عهد و پیمان گرفت. و بیشتر روایت­های این باب را در باب تسلط امیرالمؤمنین بر جن و شیاطین بیان خواهیم کرد.

**[ترجمه]

أیا سعد سعد الأوس کن أنت ناصرا***و یا سعد سعد الخزرجین غطارف

أجیبا إلی داعی الهدی و تمنیا***علی الله فی الفردوس خیر زخارف

فلما أصبحوا قال أبو سفیان هو سعد بن معاذ و سعد بن عبادة.

قال تمیم الداری أدرکنی اللیل فی بعض طرقات الشام فلما أخذت مضجعی قلت أنا اللیلة فی جوار هذا الوادی فإذا مناد یقول عذ بالله فإن الجن لا تجیر أحدا علی الله قد بعث نبی الأمیین رسول الله و قد صلینا خلفه بالحجون و ذهب کید الشیاطین و رمیت بالشهب فانطلق إلی محمد رسول رب العالمین.

سعید بن جبیر قال قال سواد بن قارب نمت علی جبل من جبال السراة فأتانی آت و ضربنی برجله و قال قم یا سواد بن قارب أتاک رسول من لوی بن غالب فلما استویت أدبر و هو یقول:

عجبت للجن و أرجاسها***و رحلها العیس بأحلاسها(1)

تهوی إلی مکة تبغی الهدی***(2) ما صالحوها مثل أنجاسها

فعدت فنمت فضربنی برجله فقال مثل الأول فأدبر قائلا:

عجبت للجن و تطلابها***(3) و رحلها العیس بأقتابها(4)

تهوی إلی مکة تبغی الهدی***ما صادقوها مثل کذابها

فعدت فنمت فضربنی برجله فقال مثل الأول فلما استویت أدبر و هو یقول:

عجبت للجن و أشرارها*** و رحلها العیس بأکوارها. (5)

تهوی إلی مکة تبغی الهدی***ما مؤمنوها مثل کفارها

قال فرکبت ناقتی و أتیت مکة عند النبی و أنشدته:

ص: 92

أتانی جن قبل هدء و رقدة***و لم یک فیما قد أتانا بکاذب

ثلاث لیال قوله کل لیلة***أتاک رسول من لوی بن غالب

فأشهد أن الله لا رب غیره*** و أنک مأمون علی کل غائب

-و کان لبنی عذرة صنم یقال له حمام فلما بعث النبی صلی الله علیه و آله سمع من جوفه یقول یا بنی هند بن حزام ظهر الحق و أودی (1) الحمام و دفع الشرک الإسلام ثم نادی بعد أیام لطارق یقول یا طارق یا طارق بعث النبی الصادق جاء بوحی ناطق صدع صادع بتهامة لناصریه السلامة و لخاذلیه الندامة هذا الوداع منی إلی یوم القیامة ثم وقع الصنم لوجهه فتکسر.

قال زید بن ربیعة فأتیت النبی صلی الله علیه و آله فأخبرته بذلک فقال کلام الجن المؤمنین فدعانا إلی الإسلام.

و سمع صوت الجن بمکة لیلة خرج النبی صلی الله علیه و آله:

جزی الله رب الناس خیر جزائه***رسولا أتی فی خیمتی أم معبد

فیا لقصی ما زوی الله عنکم***به من فعال لا یجازی بسودد

فأجابه حسان فی قوله:

لقد خاب قوم زال عنهم نبیهم***و قد سر من یسری إلیه و یغتدی(2)

نبی یری ما لا یری الناس حوله***و یتلو کتاب الله فی کل مشهد

و إن قال فی یوم مقالة غائب***فتصدیقها فی ضحوة العید أوغد

و هتف من جبال مکة یوم بدر:

أذل الحنیفیون بدرا بوقعة***سینقض منها ملک کسری و قیصرا

أصاب رجالا من لوی و جردت***حرائر یضربن الحرائر حسرا

ص: 93

ألا ویح من أمسی عدو محمد*** لقد ضاق خزیا فی الحیاة و خسرا

و أصبح فی هافی (1) العجاجة معفرا***تناوله الطیر الجیاع و تنقرا

فعلموا الواقعة و ظهر الخبر من الغد.

و دخل العباس بن مرداس السلمی علی وثن یقال له الضمیر فکنس ما حوله و مسحه و قبله فإذا صائح یصیح یا عباس بن مرداس:

قل للقبائل من سلیم کلها***هلک الضمیر و فاز أهل المسجد

هلک الضمیر و کان یعبد مرة***قبل الکتاب إلی النبی محمد

إن الذی جا بالنبوة (2) و الهدی*** بعد ابن مریم من قریش مهتد

فخرج فی ثلاثمائة راکب من قومه إلی النبی صلی الله علیه و آله فلما رآه النبی صلی الله علیه و آله تبسم ثم قال یا عباس بن مرداس کیف کان إسلامک فقص علیه القصة فقال صلی الله علیه و آله صدقت و سر بذلک صلی الله علیه و آله.

و فی حدیث سیار الغسانی لما قال له عمر أ کاهن أنت فقال قد هدی الله بالإسلام کل جاهل و دفع بالحق کل باطل و أقام بالقرآن کل مائل القصة فأخذت ظبیة بذی العسف فإذا بهاتف:

یا أیها الرکب السراع الأربعه*** خلوا سبیل الظبیة المروعه

فخلیتها فلما جن اللیل فإذا أنا بهاتف یقول:

خذها و لا تعجل و خذها عن ثقه***فإن شر السیر سیر الحقحقه

هذا نبی فائز من حققه

و قال عمرو بن جبلة الکلبی عترنا عتیرة لعمرة اسم صنم فسمعنا من جوفه مخاطب سادنه عصام (3) یا عصام یا عصام جاء الإسلام و ذهبت الأصنام و حقنت

ص: 94

الدماء و وصلت الأرحام ففزعت من ذلک ثم عترنا أخری فسمعنا یقول لرجل اسمه بکر یا بکر بن جبل جاء النبی المرسل یصدقه المطعمون فی المحل أرباب یثرب ذات النخل و یکذبه أهل نجد و تهامة و أهل فلج و الیمامة.

فأتیا إلی النبی و أسلما و أنشد عمرو:

أجبت رسول الله إذ جاء بالهدی***فأصبحت بعد الحمد لله أوحدا

تکلم شیطان من جوف هبل بهذه الأبیات:

قاتل الله رهط کعب بن فهر***ما أضل العقول و الأحلاما

جاءنا تائه (1) یعیب علینا***دین آبائنا الحماة الکراما

فسجدوا کلهم و تنقصوا النبی صلی الله علیه و آله و قال هلموا غدا فسمع أیضا فحزن النبی صلی الله علیه و آله من ذلک فأتاه جنی مؤمن و قال یا رسول الله أنا قتلت مسعر الشیطان المتکلم فی الأوثان فأحضر المجمع لأجیبه فلما اجتمعوا و دخل النبی صلی الله علیه و آله خرت الأصنام علی وجوهها فنصبوها و قالوا تکلم فقال:

أنا الذی سمانی المطهرا***أنا قتلت ذا الفخور (2) مسعرا.

إذا طغی لما طغی و استکبرا***و أنکر الحق و رام المنکرا:

بشتمه نبینا المطهرا*** قد أنزل الله علیه السورا.

من بعد موسی فاتبعنا الأثرا

فقالوا إن محمدا یخادع اللات(3) کما خادعنا.

تاریخ الطبری أنه روی الزهری فی حدیث جبیر بن مطعم عن أبیه قال کنا جلوسا قبل أن یبعث رسول الله بشهر نحرنا جزورا فإذا صائح یصیح من جوف الصنم

ص: 95

اسمعوا العجب ذهب استراق الوحی و یرمی بالشهب لنبی بمکة اسمه محمد مهاجرته إلی یثرب.

الطبری فی حدیث ابن إسحاق و الزهری عن عبد الله بن کعب مولی عثمان أنه قال عمر لقد کنا فی الجاهلیة نعبد الأصنام و نعلق (1) الأوثان حتی أکرمنا الله بالإسلام فقال الأعرابی لقد کنت کاهنا فی الجاهلیة قال فأخبرنا ما أعجب ما جاءک به صاحبک قال جاءنی قبل الإسلام جاء فقال أ لم تر إلی الجن أبالسها و إیاسها من دینها و لحاقها بالقلاص و أحلاسها (2) فقال عمر إنی و الله لعند وثن من أوثان الجاهلیة فی معشر من قریش قد ذبح له رجل من العرب عجلا فنحن ننظر قسمه لیقسم لنا منه إذ سمعت من جوف العجل صوتا ما سمعت صوتا قط أنفذ منه و ذلک قبل الإسلام بشهر أو سنة یقول یا آل ذریح أمر نجیح رجل فصیح یقول لا إله إلا الله.

و منه حدیث الخثعمی و حدیث سعد بن عبادة و حدیث سعد بن عمرو الهذلی (3).

و فی حدیث خزیم بن فاتک الأسدی أنه وجد إبله بأبرق العزل القصة فسمع هاتفا:

هذا رسول الله ذو الخیرات*** جاء بیاسین و حامیمات

فقلت من أنت قال أنا مالک بن مالک بعثنی رسول الله إلی حی نجد قلت لو کان لی من یکفینی إبلی لأتیته فآمنت به فقال أنا فعلوت بعیرا منها و قصدت المدینة و الناس فی صلاة الجمعة فقلت فی نفسی لا أدخل حتی ینقضی صلاتهم فأنا أنیخ راحلتی إذ خرج إلی رجل قال یقول لک رسول الله ادخل فدخلت فلما رآنی قال ما فعل الشیخ الذی ضمن لک أن یؤدی إبلک إلی أهلک قلت لا علم لی به قال إنه أداها سالمین (4) قلت أشهد أن لا إله إلا الله و أنک رسول الله (5).

ص: 96

**[ترجمه]مناقب: در حدیث مازن بن عصفور طائی آمده است هنگامی که عتیره­ای - . عتیرۀ: گوسفندی بود که عرب­ها در ماه رجب برای الهه­های خود ذبح می­کردند. - قربانی کرد از بُت شنید که اینگونه سرود:

پیامبری از مضر مبعوث شده است، پس بُت کوچکی را که با سنگ ساخته­ای رها کن.

سپس روز دیگری عتیره دیگری قربانی کرد و این شعر را از بُت شنید:

این پیامبر مرسل است که خیر و برکتی نازل شده را با خود آورده است.

ابو عبیس گوید: قریش شب­هنگامی صدایی را بر ابو قبیس شنید که این شعر را می­سرود:

هنگامی که دو سعد اسلام آوردند، محمد به بامداد در می­آید در حالی که از مخالفت مخالفان باکی ندارد.

چون صبح کردند ابوسفیان گفت: دو سعد، سعد بکر و سعد تمیم است؟ سپس در شب دوم این اشعار را شنید:

ص: 91

ای سعد، سعد اوس، تو یاور باش، و ای سعد، سعد خزرجی­ها که سخاوتمند و بزرگوارید.

دعوت شخصی را که به هدایت دعوت می­کند پاسخ گویید و از خداوند بهترین زینت­ها را در بهشت آرزو کنید.

هنگامی که صبح کردند ابوسفیان گفت: آن دو، سعد بن معاذ و سعد بن عبادۀ هستند.

تمیم داری گوید: در یکی از راه­های شام بودم که شب فرا رسید و چون خواستم به خواب بروم گفتم: امشب من در پناه این وادی هستم که به ناگاه شخصی ندا سر داد: به خداوند پناه ببر، زیرا جنّیان کسی را در مقابل خداوند پناه نمی­دهند. پیامبر امّی رسول خدا مبعوث شد و ما در کوه حجون پشت سر او نماز خواندیم و نیرنگ شیاطین را از بین برد و با شهاب­هایی طرد شدند، پس به سوی محمد فرستاده پرودگار جهانیان رهسپار شو.

سعبد بن جبیر گفت: سواد بن قارب گوید: بر روی یکی از کوه­های سراۀ خوابیدم که شخصی به نزدم آمد و ضربه­ای به پایم زد و گفت: ای سواد بن قارب برخیز، فرستاده­ای از لویّ بن غالب نزد تو آمده است. هنگامی که برخاستم دیدم که او پشت کرده در حالی که این شعر را می­سرود:

از جنّ و پلیدهای آن­ها، و باروبنه آن­ها که شترانی سفید با پالان­هایی است، در شگفتم.

مشتاق مکه شده و طالب هدایت هستند، جن­های صالح همچون جن­های پلید و نجس نیستند.

من دو باره خوابیدم، او به پایم زد و همان شعر را تکرار کرد و در حالی که پشت کرده بود می­گفت:

از جنیان و خواسته­هایشان و باروبنه آن­ها که بر روی شترانی سفید است در شگفتم.

مشتاق مکه شده و طالب هدایت هستند، جن­های راست­گو مثل جنّ­های دروغ­گو نیستند.

باز دو باره خوابیدم پس به پایم زد همان عبارات را بازگو کرد و چون برخاستم دیدم که پشت کرده در حالی که اینگونه می­سرود:

از جنّیان و شرورهای آن­ها، و از باروبنه آن­ها که بر روی شترانی سفید است در شگفتم.

مشتاق مکه شده و طالب هدایت هستند، جنّ­های مؤمن بسان جنّ­های کافر نیستند.

گوید: سوار بر شترم شدم و در مکه به نزد پیامبر آمدم و این اشعار را برای آن حضرت سرودم:

ص: 92

پیش­ از اینکه آرام بگیرم و بخوابم جنّی نزد من آمد و در بیان آن چیزی که برای ما آورد، دروغ­گو نبود.

سه شب، در هر شب او می­گفت: فرستاده­ای از جانب لویّ بن غالب نزد تو آمده است.

پس گواهی بده که هیچ معبودی جز خداوند یکتا نیست و همانا تو برای هر شخص غائبی امین هستی.

بنی عذرۀ بُتی به نام «حمام» داشتند. هنگامی که پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم مبعوث شد از داخل آن صدایی شنیده شد که می­گفت:

ای فرزندان هند بن حزام، حقّ آشکار گشت و «حمام» نابود شد و اسلام، شرک را زدود. و پس از چند روز طارق را ندا کرد و می­گفت:

ای طارق ای طارق، پیامبر راست­گفتار مبعوث شد، وحی ناطقی را آورد، شخصی در تهامۀ برای یاورانش فریاد سلامتی سر داد و برای خوارکنندگانش، ندامت و پشیمانی فریاد کشید، این بدرود من است تا روز قیامت است. سپس آن بُت با صورت بر زمین افتاد و شکسته شد.

زید بن ربیعه گوید: نزد پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم آمدم و آن جریان را برای ایشان بازگو کردم. فرمود: سخن جنیانِ ایمان­دار است. پس ما را به اسلام دعوت فرمود.

و در مکّه در شبی که پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم بیرون رفت صدای جنیان شنیده شد که می­گفتند:

خداوند که پروردگار مردم است جزای خیر به فرستاده­ای بدهد که وارد دو خیمه امّ معبد شد.

ای قوم قصی بن کلاب، کارهای که خداوند از شما دریغ کرد، با سروری جزا داده نمی­شود.

حسّان بن ثابت اینگونه او را جواب داد:

یقینا! قومی که پیامبرشان از میان آن رفت، ناامید شدند و کسانی که پیامبر در شب و روز به نزدشان آمد، شادمان گشتند.

پیامبری است که چیزهایی می­بیند که مردم در اطراف او نمی­بینند، و در هر مجتمعی کتاب خداوند را تلاوت می­کند.

و اگر روزی گفته­ای از غیبیات بر زبان آورد، تصدیق آن در نیم­روز عید یا فردای آن روز به وقع می­پیوندد.

در روز بدر از کوه­های مکه صدایی بلند شد که می­گفت:

حنیفی­ها در معرکه­ای ماه را ذلیل کردند که در نتیجه آن پادشاهی ایران و روم از بین خواهد رفت.

مردانی از قوم لویّ را کُشت و افسوس بر دلِ زنان آزاده یضر بن حرائر نهاد.

ص: 93

بدانید وای بر کسی که دشمن محمد شود که یقیناً در دنیا خوار و ذلیل و زیانمند می­شود.

و در میان گرد و غبار بر خاک مالیده می­شود و پرندگان گرسنه او را می­خورند و بر او نوک می­زنند.

آنان واقعه را به درستی یافتند و آن خبر در آینده آشکار گردید.

عباس بن مرداس سلمی بر بُتی که «الضمیر» نام داشت وارد شد. او اطراف بُت را جارو کرد و آن را مسح کرد و بوسید که به ناگاه شخصی فریاد زد: ای عباس بن مرداس؛

به همه قبائل سلیم بگو: «الضمیر» هلاک شد و اهل مسجد پیروز شدند.

«الضمیر» هلاک شد و پیش از اینکه کتاب قرآن به سوی محمد پیامبر نازل شود، در برهه­ای پرستش می­شد.

همانا کسی که نبوّت و هدایت را پس از پسر مریم آورده است، از قریش است و او هدایت­گر است.

پس او به همراه سیصد سوارکار از قومش به سوی پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم رهسپار شد. هنگامی که پیامبر او را دید لبخندی زد و فرمود: ای عباس بن مرداس، اسلام آوردن تو چگونه انفاق افتاد؟ او داستان را برای آن حضرت بازگو کرد. پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: راست گفتی. و از این اتفاق خرسند و شادمان گشت.

در روایت سیار غسانی آمده است که: هنگامی که عمر به او گفت: آیا تو کاهن هستی؟ گفت: خداوند با اسلام هر جاهلی را هدایت کرد، و با حقّ هر باطلی را زدود و با قرآن هر کج رونده­ای را راست کرد. داستان: پس آهویی در ذی العسف گرفت که ناگاه این صدا بیرون آمد:

ای چهار سواری که سریع می­روید، آهوی ترسو را رها کنید.

پس آهو را رها کردم و چون شب تاریک شد، صدایی شنیدم که می­گفت:

آن را بگیر و شتاب نکن و با اطمینان آن را بگیر، چرا که بدترین نوع راه رفتن، تند راه رفتن است.

این پیامبری است که هر کس او را تصدیق کند، رستگار است.

عمرو بن جبلۀ کلبی گوید: عتیره­ای را برای بُتی به نام «عمرۀ» قربانی کردیم. پس از داخل آن صدایی شنیدیم که شخصی به نام عصام که خدمتکار و نگهبانش بود را مخاطب قرار داد و گفت: ای عصام ای عصام اسلام آمد، و بُت­ها برچیده شدند و از ریختن

ص: 94

خون­ها جلوگیری شد و صله رحم برقرار شد. من از این اتفاق به ترس و دلهره افتادم. سپس عتیره دیگری قربانی کردیم و شندیم که به شخصی به نام بکر می­گفت:

ای بکر بن جبل، پیامبر مرسل آمد، کسانی که در خشکسالی اطعام می­کنند او را تصدیق می­کنند، کسانی که اربابان یثرب بوده و نخل­هایی دارند، و اهل نجد و تهامه و اهل فلح و یمامه او را تکذیب کردند.

آن دو نفر نزد پیامبر آمدند و اسلام آوردند و عمرو این شعر را سرود:

رسول خدا را اجابت نمودم آنسان که برنامه هدایت را آورد، و حمد و سپاس برای خداوند، پس از اسلام آوردنم بی­همتا شدم.

شیطانی از داخل بُت هُبل این اشعار را بر زبان آورد:

خداوند طایفه کعب بن فهر را نابود کند، چقدر خردها و عقل­ها را گمراه ساختند.

شخصی متکبر و گمراه نزد ما آمد و به خاطر دین اجداد نجیب­زاده و بزرگوارمان بر ما عیب گرفت.

همه آن­ها سجده بردند و از شأن پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم کاستند. و گفت: فردا بشتابید و آن را نیز شنید. پس پیامبر از این ماجرا اندوهگین شد. یکی از جنیان مؤمن نزد آن حضرت آمد و گفت: ای رسول خدا من «مسعر» شیطانی که از داخل بت­ها سخن می­گفت کُشتم، پس اجتماعی برپا کن تا او را جواب دهم. هنگامی که مردم گرد آمدند و پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم وارد شد، بت­ها از روی بر زمین افتادند. مردم بت­ها را راست کردند و گفتند: سخن بگو. بُت گفت:

من کسی هستم که مرا مطهّر نامیده است، من «مسعر» مغرور و متکبر را کُشتم.

آنسان که سرکشی کرده و تکبر ورزید و حقّ را انکار کرد و در پی امور ناپسند برآمد،

با دشنام دادن پیامبر مطهّر، پیامبری که خداوند سوره­هایی را بر وی نازل فرمود،

پس از موسی، و ما او را تبعیت نمودیم.

پس گفتند: محمد بُت لات را فریب می­دهد همانگونه که ما را فریب داده است.

تاریخ طبری: زهری در حدیث جبیر بن مطعم از پدرش روایت کرده است که گفت: یک ماه پیش از آنکه رسول خدا مبعوث شود، ما گردهم آمده و حیواناتی را قربانی کردیم که به ناگاه شخصی از میان بُت فریاد برآورد:

ص: 95

این امر شگفت را بشنوید، استراق وحی به پایان رسید، و با شهاب­ها طرد شدند، به خاطر پیامبری در مکّه، نام او محمد است و به یثرب مهاجرت می­کند.

طبری در حدیث اسحاق، و زهری از عبدالله بن کعب خدمتکار عثمان روایت کرده که عمر گفت: ما در زمان جاهلیت بت­ها را پرستش می­کردیم و بر کیش بت­پرستی بودیم تا اینکه خداوند با اسلام ما را بزرگ و گرامی داشت. شخصی بادیه نشین گفت: من در زمان جاهلیت کاهن بودم. گفت: پس ما را با خبر ساز که عجیب­ ترین چیزی که همراهِ جنّیِ تو برایت آورد چه بود؟ گفت: پیش از اسلام شخصی نزد من آمد و گفت: آیا به جنیان و ابلیس­های آنان نمی­نگری، و در ناامید شدن آن­ها از دینشان و پیوستنشان به شتران جوان و بار و بنه آن­ها دقت نمی­کنی؟ عمر گفت: سوگند به خدا من در میان گروهی از قریش در نزد یکی از بت­های زمان جاهلیت بودم که مردی عرب گوسفندی را برای آن قربانی کرده بود. ما به او نگاه می­کردیم تا برای ما گوشت قربانی را تقسیم کند که به ناگاه از داخل گوسفند صدایی شنیدم که هرگز صدایی رساتر از آن نشنیده بودم - و این ماجرا یک ماه یا یک سال پیش از ظهور اسلام بود - آن صدا می­گفت: ای آل ذریح، امری موفق در راه است، مردی فصیح می­آید که می­گوید: لا اله الا الله.

از جمله این روایت­ها، حدیث خثعمی و حدیث سعد بن عبادۀ و خدیث سعد بن عمرو هذلی است. - . مناقب آل ابی طالب 1 : 76 - 79 -

در حدیث خزیم بن فاتک اسدی آمده است که او شترش را در ابرق العزل دید و بقیه داستان، پس صدایی شنید که می­گفت:

این رسول خدا است که صاحب خیر و برکت فراوان است، و یاسین و حم­ها را آورده است.

گفتم: تو کیستی؟ گفت: من مالک بن مالک هستم، رسول خدا مرا به سوی قبیله نجد فرستاده است. گفتم: اگر کسی را داشتم که از شترم مراقبت می­کرد نزد او می­رفتم و به او ایمان می­آوردم. گفت: من این کار را بر عهده می­گیرم، پس بر شتری سوار شدم و به سمت مدینه رفتم. هنگامی که به آنجا رسیدم مردم در نماز جمعه بودند. با خودم گفتم: وارد نمی­شوم تا اینکه نمازشان را به پایان ببرند. و من شترم را می­خواباندم که مردی به سوی من آمد و گفت: رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم می­فرماید: داخل شو. پس من داخل شدم و هنگامی که مرا دید فرمود: آن شیخی که وعده کرده بود شترت را به نزد خانواده­ات برساند، چه کار کرد؟ گفتم: از او خبر ندارم. فرمود: او شتران را سالم به خانواده­ات رساند. گفتم: گواهی می­دهم هیچ معبودی جز خدای یکتا نیست و تو فرستاده خداوند هستی.

ص: 96

**[ترجمه]

مِنَ اللَّیْلِ إِذَا هَاتِفٌ یَهْتِفُ بِنَا وَ یَقُولُ:

یَا أَیُّهَا الرَّکْبُ السِّرَاعُ الْأَرْبَعَهْ*** خَلُّوا سَبِیلَ النَّافِرِ الْمُفَزَّعَهْ

خَلُّوا عَنِ الْعَضْبَاءِ فِی الْوَادِی مَعَهْ*** لَا تَذْبَحَنَّ الظَّبْیَةَ الْمُرَوَّعَهْ

فِیهَا لِأَیْتَامٍ صِغَارٍ مَنْفَعَهْ

قَالَ فَخَلَّیْتُ سَبِیلَهَا ثُمَّ انْطَلَقْنَا حَتَّی أَتَیْنَا الشَّامَ فَقَضَیْنَا حَوَائِجَنَا ثُمَّ أَقْبَلْنَا حَتَّی إِذَا کُنَّا بِالْمَکَانِ الَّذِی کُنَّا فِیهِ هَتَفَ هَاتِفٌ مِنْ خَلْفِنَا:

إِیَّاکَ لَا تَعْجَلْ وَ خُذْهَا مِنْ ثِقَهْ ***فَإِنَّ شَرَّ السَّیْرِ سَیْرُ الْحَقْحَقَهْ

قَدْ لَاحَ نَجْمٌ وَ أَضَاءَ مَشْرِقَهْ ***یَخْرُجُ مِنْ ظَلْمَاءَ عَسْفٌ مُوبِقَهْ

ذَاکَ رَسُولٌ مُفْلِحٌ مَنْ صَدَّقَهُ*** اللَّهُ أَعْلَی أَمْرَهُ وَ حَقَّقَهْ

(1).

**[ترجمه]می­گویم: در المنتقی با اسناد یعقوب بن زید بن طلحۀ آمده است که مردی بر مجلسی در مدینه که عمر بن خطاب در آن بود، گذر کرد. عمر به آن مرد نگریست و گفت: آیا او کاهن است؟ گفت: ای امیرالمؤمنین، با اسلام هر جاهلی هدایت شد، و با حقّ هر باطلی دفع شد و هر کج­روی با قرآن راست شد، و با محمد صلی الله علیه و آله و سلم هر نیازمندی بی­نیاز شد. عمر گفت: چه چیز از همراه جنی­ات به یاد داری؟ مقصودش همراهِ جنّی او بود. گفت: اندکی پیش از اسلام نزد من آمد و فریاد برآورد: به به، به به، حقّ آشکار، و برکت پیوسته، که رویای شخص خوابیده نیست، الله اکبر. شخصی از میان قوم گفت: ای امیرالمؤمنین من داستانی مانند آن را برای شما بازگو می­کنم، سوگند به خدا، ما در بیابانی خشک که صدایی جز پژواک شنیده نمی­شد، راه می­رفتیم که به ناگاه دیدیم سواری سریع­تر از اسب به سمت ما آمد تا اینکه به اندازه­ای به ما نزدیک شد که صدای او را می­شنیدیم و گفت: ای احمد ای احمد، خداوند از همه والاتر و بزرگ­تر است، ای احمد خیری که به تو وعده داده شد، به تو رسید. سپس بر ستورش زد تا اینکه از پشت ما گذر کرد. عمر گفت: سپاس برای خداوندی که با اسلام ما را هدایت کرد و بدان ما را کرامت بخشید. مردی از انصار گفت: ای امیرالمؤمنین من داستانی عجیب­تر از آن را برای شما بازگو می­کنم. عمر گفت: بازگو کن. گفت: من و دو نفر از همراهانم به سمت شام بیرون رفتیم تا اینکه به بیابانی بی­آب و علف رسیدم و در آنجا فرود آمدیم. در این اثناء سواری به ما ملحق شد و ما چهار نفر شدیم که گرسنگی شدیدی دامنگیر ما شد. من به اطراف توجه کردم و به ناگاه دیدم که آهوئی گوش بریده در نزدیکی ما می­چرد. پس به سوی آن جهیدم. مردی که به ما ملحق شده بود گفت: خدا پدرت را بیامرزد او را رها کن. سوگند به خدا در حالی که این راه را می­پیمودیم ما ده نفر یا بیشتر بودیم که آهو را دیدم. و یکی از ما ربوده شد. چیزی جز آهو نبود و کسی آهو را تحریک نکرد و من نپذیرفتم و گفتم: سوگند به خدا آهو را رها نمی­کنم. ما به راه افتادیم و من آهو را به خودم بستم

ص: 97

تا اینکه پاسی از شب سپری شد که شخصی بر ما فریاد کشید و گفت:

ای چهار سواری که سریع می­روید، آهوی رمیده ترسان را رها کنید.

آهوی گوش بریده را در وادی رها کنید، آهویی ترسو را ذبح نکنید.

در این آهو برای کودکان یتیم منافع زیادی است.

گفت: آهو را رها کردم و به راه افتادیم تا اینکه به شام رسیدیم و نیازهایمان را برآورده ساخته و سپس آمدیم تا اینکه به مکانی که در آنجا بودیم رسیدیم و شخصی از پشت سر ما فریاد برآورد:

برحذر باش شتاب نکن و با اطمینان آن را بگیر چرا که بدترین نوع راه رفتن، شتافتن و راه رفتن خسته کننده است.

ستاره­ای درخشید و مشرق خود را نورانی کرد، این ستاره از تاریکی مرگ­بار و هلاک کننده بیرون آمد.

آن، فرستاده­ای است که هر کس او را تصدیق کند رستگار می­شود و خداوند امر خود را علوّ بخشید و آن را محقق ساخت.

**[ترجمه]

لَأَرْجُو أَنْ یُفْصِحَ لِی فَأَرِقْتُ (1) لَیْلَتِی وَ أَصْبَحْتُ کَئِیباً فَلَمَّا کَانَ مِنَ الْقَابِلَةِ أَتَانِی نِصْفَ اللَّیْلِ وَ أَنَا رَاقِدٌ فَرَفَسَنِی بِرِجْلِهِ وَ قَالَ اجْلِسْ فَجَلَسْتُ ذَعِراً فَقَالَ اسْمَعْ فَقُلْتُ وَ مَا أَسْمَعُ قَالَ:

عَجِبْتُ لِلْجِنِّ وَ أَخْبَارِهَا*** وَ رَکْبِهَا الْعِیسَ بِأَکْوَارِهَا

تَهْوِی إِلَی مَکَّةَ تَبْغِی الْهُدَی*** مَا مُؤْمِنُو الْجِنِّ کَکُفَّارِهَا

فَارْحَلْ إِلَی الصَّفْوَةِ مِنْ هَاشِمٍ*** بَیْنَ رَوَابِیهَا (2) وَ أَحْجَارِهَا

فَقُلْتُ وَ اللَّهِ لَقَدْ حَدَثَ فِی وُلْدِ هَاشِمٍ أَوْ یَحْدُثُ وَ مَا أَفْصَحَ لِی وَ إِنِّی لَأَرْجُو أَنْ یُفْصِحَ لِی فَأَرِقْتُ لَیْلَتِی وَ أَصْبَحْتُ کَئِیباً فَلَمَّا کَانَ مِنَ الْقَابِلَةِ أَتَانِی نِصْفَ اللَّیْلِ وَ أَنَا رَاقِدٌ فَرَفَسَنِی بِرِجْلِهِ وَ قَالَ اجْلِسْ فَجَلَسْتُ وَ أَنَا ذَعِرٌ فَقَالَ اسْمَعْ قُلْتُ وَ مَا أَسْمَعُ قَالَ:

عَجِبْتُ لِلْجِنِّ وَ أَلْبَابِهَا*** وَ رَکْبِهَا الْعِیسَ بِأَنْیَابِهَا

تَهْوِی إِلَی مَکَّةَ تَبْغِی الْهُدَی*** مَا صَادِقُو الْجِنِّ کَکَذَّابِهَا

فَارْحَلْ إِلَی الصَّفْوَةِ مِنْ هَاشِمٍ*** أَحْمَدَ أَزْهَرَ خَیْرِ أَرْبَابِهَا

قُلْتُ عَدُوَّ اللَّهِ أَفْصَحْتَ فَأَیْنَ هُوَ قَالَ ظَهَرَ بِمَکَّةَ یَدْعُو إِلَی شَهَادَةِ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّهِ فَأَصْبَحْتُ وَ رَحَلْتُ نَاقَتِی وَ وَجَّهْتُهَا قِبَلَ مَکَّةَ فَأَوَّلُ مَا دَخَلْتُهَا لَقِیتُ أَبَا سُفْیَانَ وَ کَانَ شَیْخاً ضَالًّا فَسَلَّمْتُ عَلَیْهِ وَ سَأَلْتُهُ عَنِ الْحَیِّ فَقَالَ وَ اللَّهِ إِنَّهُمْ مُخْصِبُونَ إِلَّا أَنَّ یَتِیمَ أَبِی طَالِبٍ قَدْ أَفْسَدَ عَلَیْنَا دِینَنَا قُلْتُ وَ مَا اسْمُهُ قَالَ مُحَمَّدٌ أَحْمَدُ قُلْتُ وَ أَیْنَ هُوَ قَالَ تَزَوَّجَ بِخَدِیجَةَ بِنْتِ خُوَیْلِدٍ فَهُوَ عَلَیْهَا نَازِلٌ فَأَخَذْتُ بِخِطَامِ نَاقَتِی ثُمَّ انْتَهَیْتُ إِلَی بَابِهَا فَعَقَلْتُ نَاقَتِی ثُمَّ ضَرَبْتُ الْبَابَ فَأَجَابَتْنِی مَنْ هَذَا فَقُلْتُ أَنَا أَرَدْتُ مُحَمَّداً فَقَالَتْ اذْهَبْ إِلَی عَمَلِکَ مَا تَذَرُونَ مُحَمَّداً یَأْوِیهِ ظِلُّ بَیْتٍ قَدْ طَرَدْتُمُوهُ وَ هَرَبْتُمُوهُ وَ حَصَّنْتُمُوهُ اذْهَبْ إِلَی عَمَلِکَ قُلْتُ رَحِمَکِ اللَّهُ إِنِّی رَجُلٌ أَقْبَلْتُ مِنَ الْیَمَنِ وَ عَسَی اللَّهُ أَنْ یَکُونَ قَدْ مَنَّ عَلَیَّ بِهِ فَلَا تَحْرِمِینِیَ النَّظَرَ إِلَیْهِ وَ کَانَ صلی الله علیه و آله رَحِیماً فَسَمِعْتُهُ یَقُولُ یَا خَدِیجَةُ افْتَحِی الْبَابَ

ص: 99

فَفَتَحَتْ فَدَخَلْتُ فَرَأَیْتُ النُّورَ فِی وَجْهِهِ سَاطِعاً نُورٌ فِی نُورٍ ثُمَّ دُرْتُ خَلْفَهُ فَإِذَا أَنَا بِخَاتَمِ النُّبُوَّةِ مَعْجُونٌ عَلَی کَتِفِهِ الْأَیْمَنِ فَقَبَّلْتُهُ ثُمَّ قُمْتُ بَیْنَ یَدَیْهِ وَ أَنْشَأْتُ أَقُولُ:

أَتَانِی نَجِیٌّ (1) بَعْدَ هَدْءٍ وَ رَقْدَةٍ*** وَ لَمْ یَکُ فِیمَا قَدْ تَلَوْتُ (2) بِکَاذِبٍ

ثَلَاثَ لَیَالٍ قَوْلُهُ کُلَّ لَیْلَةٍ*** أَتَاکَ رَسُولٌ مِنْ لُوَیِّ بْنِ غَالِبٍ

فَشَمَّرْتُ عَنْ ذَیْلِی الْإِزَارَ وَ وَسَّطَتْ ***بِیَ الذِّعْلِبُ (3) الْوَجْنَاءُ بَیْنَ السَّبَاسِبِ

فَمُرْنَا بِمَا یَأْتِیکَ یَا خَیْرَ قَادِرٍ*** (4) وَ إِنْ کَانَ فِیمَا جَاءَ شَیْبُ الذَّوَائِبِ

وَ أَشْهَدُ أَنَّ اللَّهَ لَا شَیْ ءَ غَیْرُهُ*** وَ أَنَّکَ مَأْمُونٌ عَلَی کُلِّ غَائِبٍ

وَ أَنَّکَ أَدْنَی الْمُرْسَلِینَ وَسِیلَةً*** إِلَی اللَّهِ یَا ابْنَ الْأَکْرَمِینَ الْأَطَایِبِ

وَ کُنْ لِی شَفِیعاً یَوْمَ لَا ذُو شَفَاعَةٍ*** إِلَی اللَّهِ یُغْنِی (5) عَنْ سَوَادِ بْنِ قَارِبٍ

وَ کَانَ اسْمُ الرَّجُلِ سَوَادَ بْنَ (6) قَارِبٍ فَرُحْتُ (7) وَ اللَّهِ مُؤْمِناً بِهِ صلی الله علیه و آله ثُمَّ خَرَجَ إِلَی صِفِّینَ فَاسْتُشْهِدَ مَعَ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام (8).

**[ترجمه]اختصاص: اصبغ بن نباته گوید: روز جمعه در مسجد پس از نماز عصر همراه امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب علیه السلام بودیم که مردی بلند قد آمد گویا بیابان نشینی بود. آن مرد بر آن حضرت سلام کرد و علی علیه السلام فرمود: آن جنّی­ای که نزد تو آمد چه کرد؟ گفت: او به نزد من می­آید تا اینکه من در مقابل شما ایستادم ای امیرالمؤمنین. علی علیه السلام فرمود: از ماجرای او برای این مردم بازگو کن. او نشست و ما به او گوش سپردیم. پس گفت: پیش از اینکه خداوند پیامبرش محمد صلی الله علیه و آله و سلم را مبعوث کند، من در یمن خوابیده بودم که در نیمه­های شب یک جنّ نزد من آمد و با پایش ضربه­ای به سینه من زد و گفت: بنشین. من با ترس و هراس نشستم. گفت: گوش فرا بده. گفتم: چه چیز بشنوم؟ گفت:

از جنیان و ابلیس­های آنان و ستوران آن­ها که شتران سفیدی هستند که پارچه زین و پالان دارند در شگفتم.

مشتاق مکه شده و طالب هدایت هستند، جنیان پاک همچون جنیان ناپاک نیستند.

پس به سوی فرزند پاک و خالص هاشم کوچ کن و چشمانت را به سوی رئیس و سرور این قبیله بینداز.

گوید: گفتم: سوگند به خدا در میان فرزندان هاشم چیزی رخ داده است یا رخ می­دهد و برای من آشکار نشد و امید دارم

ص: 98

برایم آشکار گردد. آن شب را بیدار ماندم و اندوهگین شدم. چون شب بعد فرا رسید نیمه­های شب در حال خواب به نزد من آمد و با پایش ضربه­ای به سینه­ام زد و گفت: بنشین، من با ترس و هراس نشستم و گفتم: چه چیزی بشنوم؟ گفت:

از جنیان و اخبار مربوط به آنان و از شتران سفید و پالان­های آنان در شگفتم.

مشتاق مکه شده و طالب هدایت هستند، جنیان مؤمن با جنیان کافر برابر نیستند.

پس از میان تپه­ها و سنگ­ها به سوی فرزند پاک و خالص هاشم کوچ کن.

پس گفتم: سوگند به خدا در میان فرزندان هاشم اتفاقی رخ داده یا رخ می­دهد و برای من آشکار نکرد و من امید داشتم که برایم آشکار می­نمود. آن شب را بیدار ماندم و اندوهگین شدم. چون شب بعد فرا رسید در حال خواب نیمه­های شب به سراغم آمد و با پا ضربه­ای به سینه من زد و گفت: بنشین. من با ترس و هراس نشستم. گفت: بشنو. گفتم: چه چیز بشنوم؟ گفت:

از جنّ و خردهایشان و از ستورانشان که شتران سفید دارای دندان هستند، در شگفتم.

مشتاق مکه شده و طالب هدایت­اند. جنیان صادق با جنیان دروغ­گو برابر نیستند.

پس به سوی فرزند پاک و خالص هاشم کوچ کن، او پسندیده­ترین و درخشان­ترین است و بهترین ارباب بنی هاشم است.

گفتم: ای دشمن خدا، آشکار کردی، پس او کجاست؟ گفت: در مکه ظهور کرد و به گواهی دادن به اینکه هیج معبودی جز خدای یکتا نیست و اینکه محمد فرستاده خداوند است، دعوت می­کند. پس من صبح هنگام بار و بنه شترم را بستم و به سوی مکه رهسپار شدم. در ابتدا که وارد مکه شدم با ابوسفیان روبه رو شدم که پیرمردی گمراه بود. بر او سلام کردم و از قبیله وی سوال کردم. گفت: به خدا سوگند آنان در آسایش­اند جز اینکه یتیم ابوطالب دینشان را تباه کرده است. گفتم: اسم او چیست؟ گفت: محمد، احمد. گفتم: او کجاست؟ گفت: با خدیجه دختر خویلد ازدواج نموده و در نزد اوست. پس افسار شترم را گرفته و به سوی منزل او رفتم و شترم را بستم و در را کوبیدم. خدیجه گفت: کیستی؟ گفتم: من محمد را می­خواهم. گفت: برو دنبال کارت، محمد را رها نمی­کنید که در سایه منزلی باشد، شما او را طرد کرده و فراری دادید و او را در تنگنا قرار دادید، برو به دنبال کارت. گفتم: خدا تو را رحم کند، من مردی هستم که از یمن آمده­ام و امید دارم خداوند به واسطه او بر من منّت نهد. پس مرا از نگاه کردن به او محروم نگردان. و آن حضرت صلی الله علیه و آله و سلم بسیار مهربان بود.

ص: 99

من از ایشان شنیدم که می­فرمود: ای خدیجه در را باز کن. او در را باز کرد و من وارد شدم و نوری آشکار و درخشان را در صورتش دیدم، نور در نور بود. سپس به پشت او چرخیدم و به شانه راست خاتم پیامبران تکیه داده و میان دو دست آن حضرت را بوسیدم در حالی که این ابیات را می­سرودم:

پس از آرامش و خوابی، نجوا کننده­ای نزد من آمد و من در آنچه بازگو می­کنم دروغ نمی­گویم.

سه شب، هر شب او می­گفت: فرستاده­ای از لویّ بن غالب نزد تو آمده است.

پس من شلوار از دامن کشیدم (خودم را آماده کردم) و شتری قوی و محکمی مرا به وسط بیابان­های بی آب و علف کشاند.

ای بهترین توانا به آنچه بر تو نازل شد ایمان آورده و آن را تصدیق نمودیم هر چند به خاطر سختی برخی امور آن، زلف و موی سر سفید گردد.

و گواهی می­دهم که معبودی غیر از خداوند یکتا نیست و تو امین هر شخص غائب هستی.

و تو در میان پیامبران نزدیک­ترین واسطه و وسیله هستی ای فرزند گرامی­ترین و پاک­ترین افرادم.

و در روزی که هیچ شافعی در پیشگاه خداوند نیست که سواد بن قارب را بی­نیاز کند، تو شافعم باش.

نام آن مرد سواد بن قارب بود. سوگند به خدا من به پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم ایمان آوردم. سپس برای جنگ صفین رهسپار شد و در رکاب امیرالمؤمنین شهید شد. - . اختصاص : نسخه خطی. -

**[ترجمه]

عجبت للجن و تجساسها***و شدها العیس بأحلاسها

تهوی إلی مکة تبغی الهدی***ما خیر الجن کأنجاسها

و مکان الثانی:

عجبت للجن و تطلابها***و شدها العیس بأقتابها

إلی قوله:

فارحل إلی الصفوة من هاشم***لیس قداماها کأذنابها

التجساس تفعال من التجسس کالتطلاب من الطلب و القدامی المتقدمون و الأذناب المتأخرون.

و روی فیه عن أبی هریرة أن قوما من خثعم کانوا عند صنم لهم جلوسا و کانوا یتحامون إلی أصنامهم فیقال لأبی هریرة هل کنت تفعل ذلک فیقول أبو هریرة و الله فعلت فأکثرت فالحمد لله الذی أنقذنی بمحمد صلی الله علیه و آله قال أبو هریرة فالقوم مجتمعون عند صنمهم إذ سمعوا بهاتف یهتف:

یا أیها الناس ذوی الأجسام*** و مسند و الحکم إلی الأصنام

أ کلکم أوره کالکهام***أ لا ترون ما أری أمامی

من ساطع یجلو دجی الظلام*** قد لاح للناظر من تهام

قد بدأ للناظر الشئام***ذاک نبی سید الأنام

من هاشم فی ذروة السنام***مستعلن بالبلد الحرام

جاء یهد الکفر بالإسلام***أکرمه الرحمن من إمام

قال أبو هریرة فأمسکوا ساعة حتی حفظوا ذلک ثم تفرقوا فلم تمض بهم ثالثة حتی جاءهم خبر رسول الله صلی الله علیه و آله أنه قد ظهر بمکة.

أقول الأوره الأحمق و یقال کهمته الشدائد أی جبنته عن الإقدام و أکهم بصره کل و رق و رجل کهام کسحاب کلیل عیی لا غناء عنده و قوم کهام أیضا و المتکهم المتعرض للشر و الشئام کفعال بالهمز نسبة إلی الشام أی یظهر نوره للشامی کما یظهر للتهامی.

ص: 101

**[ترجمه]«العیس» با کسره عین به معنای شتر سفیدی است که سفیدی آن با بوری آمیخته است. «الاحلاس» جمع حلس به معنای پارچه­ای است که بر پشت شتر پهن می­کنند. و سخن او: «الی رأسها» ضمیر در آن به قبیلۀ برمی­گردد. «الاکوار» جمع الکور با ضمه کاف به معنای وسایل بار و بنه است. «الهدء» یعنی: آرامش. «الذعلب» شتر تنومند است و «الوجناء» یعنی شتر محکم. «سباسب» جمع سبسب است. سخن او: «شیب الذوائب» یعنی: آنچه از وحی که از جانب خداوند بر تو نازل شد قبول کردیم و تصدیق نمودیم هرچند در آن امور سختی باشد که به خاطر آن زلف و موی سر ما سفید گردد. در برخی کتاب­ها به جای شعر او این ابیات را دیدم:

ص: 100

از جنّیان و جاسوسی بیش­از حدّ آنان و بار و بنه بستن آنان بر شتران سفید در شگفتم.

مشتاق مکه شده و طالب هدایت­اند. جنیان خوب با جنیان پلید یکسان نیستند.

و به جای شعر دوم این ابیات را دیده­ام:

از جن و طلب کردن بیش از حدّ آنان و با رو بنه بستن آنان بر شتران سفید در شگفتم.

تا این سخن:

پس به سوی فرزند پاک و خالص هاشم سفر کن که پیشینیان آنان همچون پسینیان­شان نیستند.

«التجساس» بر وزن تفعال از «التجسس» است، مانند «التطلاب» که از «الطلب» است. و «القدامی» یعنی پیشینیان و «الاذناب» یعنی پسینیان.

در این کتاب از ابوهریرۀ روایت شده که قومی از خثعم در مقابل یکی از بت­هایشان نشسته بودند و از بت­هایشان درخواست حمایت می­کردند. - به ابوهریرۀ گفته شد: آیا تو آن کار را انجام می­دادی؟ ابوهریرۀ می­گفت: به خدا سوگند این کار را بسیار انجام دادم. و حمد و سپاس برای خداوندی که با محمد صلی الله علیه و آله و سلم مرا از این عمل نجات داد - ابوهریرۀ گفت: مردم در نزد بُت خود نشسته بودند که صدایی شنیدند که می­گفت:

ای مردم دارای جسم که به بت­ها تکیه کرده و حکم و قضاوت را نزد بت­ها می­برید.

آیا همه شما کودن و بی­فایده هستید، آیا چیزی را که من در مقابل خویش می­بینم شما نمی­بینید؟

درخشانی که تاریکی ظلمت­ها را زدود و روشن گردانید، که برای شخص بیننده از تهام آشکار گشته است.

و برای کسانی که از شام می­نگرند آشکار گردیده است، او پیامبری است که سرور مردمان است.

از میان فرزندان هاشم در جایگاه والایی قرار دارد و در سرزمینی که مورد حرمت خداوند است ظهور کرد.

آمد در حالی که با اسلام، کفر را ویران کرد و خداوند رحمن او را پیشوای بزرگ قرار داد.

ابوهریرۀ گوید: ساعتی درنگ کردند تا آن شعرها راحفظ کردند سپس متفرق شدند. سه روز از آن ماجرا نگذشته بود که اخبار رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم به آنان رسید که در مکه ظهور کرده است.

می­گویم: «الأورۀ» به معنای احمق است. گفته می­شود: «کهمته الشدائد» یعنی سختی­ها او از دلاوری بازداشت و او را ترسو گردانید. و «أکهم بصره» یعنی چشمش را ضعیف و نازک گردانید. و «رجل کهام» بر وزن سحاب یعنی: شخص ضعیفی که هیچ سود و فایده­ای در نزدش نیست. و «قوم کهام» و نیز «المتکهم» شخصی است که در معرض شرّ قرار می­گیرد. «الشئام» بر وزن فعال با همزه اسم منسوب به شام است، یعنی نور او برای فرد شامی آشکار می­گردد همانطور که برای فرد تهامی آشکار می­شود.

ص: 101

**[ترجمه]

وَ عَبْدُهُ وَ أَنْ تَحُجُّوا الْبَیْتَ وَ تَصُومُوا شَهْراً مِنِ اثْنَیْ عَشَرَ شَهْراً وَ هُوَ شَهْرُ رَمَضَانَ فَمَنْ أَجَابَنِی فَلَهُ الْجَنَّةُ نُزُلًا وَ ثَوَاباً وَ مَنْ عَصَانِی کَانَتْ لَهُ النَّارُ مُنْقَلَباً وَ عِقَاباً قَالَ فَأَسْلَمْنَا وَ عَقَدَ لِی لِوَاءً وَ کَتَبَ لِی کِتَاباً فَقَالَ زِمْلٌ عِنْدَ ذَلِکَ (شِعْرٌ):

إِلَیْکَ رَسُولُ اللَّهِ أَعْمَلْتُ نَصَّهَا*** أُکَلِّفُهَا حَزْناً وَ قَوْزاً مِنَ الرَّمْلِ

لَأَنْصُرُ خَیْرَ النَّاسِ نَصْراً مُؤَزِّراً*** وَ أَعْقَدُ حَبْلًا مِنْ حِبَالِکَ فِی حَبْلِی

وَ أَشْهَدُ أَنَّ اللَّهَ لَا شَیْ ءَ غَیْرُهُ*** أَدِینُ لَهُ مَا أَثْقَلَتْ قَدَمِی نَعْلِی

قَالَ وَ ذَکَرُوا أَنَّ عَمْرَو بْنَ مُرَّةَ کَانَ یُحَدِّثُ فَیَقُولُ خَرَجْتُ حَاجّاً فِی الْجَاهِلِیَّةِ فِی جَمَاعَةٍ مِنْ قَوْمِی فَرَأَیْتُ فِی الْمَنَامِ وَ أَنَا فِی الطَّرِیقِ کَأَنَّ نُوراً قَدْ سَطَعَ مِنَ الْکَعْبَةِ حَتَّی أَضَاءَ إِلَی نَخْلِ یَثْرِبَ وَ جَبَلَیْ جُهَیْنَةَ الْأَشْعَرِ وَ الْأَجْرَدِ وَ سَمِعْتُ فِی النَّوْمِ قَائِلًا یَقُولُ تَقَشَّعَتِ الظَّلْمَاءُ وَ سَطَعَ الضِّیَاءُ وَ بُعِثَ خَاتَمُ الْأَنْبِیَاءِ ثُمَّ أَضَاءَ إِضَاءَةً أُخْرَی حَتَّی نَظَرْتُ إِلَی قُصُورِ الْحِیرَةِ وَ أَبْیَضِ الْمَدَائِنِ وَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ أَقْبَلَ حَقٌّ فَسَطَعَ وَ دَمَغَ بَاطِلٌ فَانْقَمَعَ فَانْتَبَهْتُ فَزِعاً وَ قُلْتُ لِأَصْحَابِی وَ اللَّهِ لَیَحْدُثَنَّ بِمَکَّةَ فِی هَذَا الْحَیِّ مِنْ قُرَیْشٍ حَدَثٌ ثُمَّ أَخْبَرْتُهُمْ بِمَا رَأَیْتُ فَلَمَّا انْصَرَفْنَا إِلَی بِلَادِنَا جَاءَنَا مُخْبِرٌ یُخْبِرُ أَنَّ رَجُلًا مِنْ قُرَیْشٍ یُقَالُ لَهُ أَحْمَدُ قَدْ بُعِثَ وَ کَانَ لَنَا صَنَمٌ فَکُنْتُ أَنَا الَّذِی أَسْدُنُهُ فَشَدَدْتُ عَلَیْهِ فَکَسَرْتُهُ وَ خَرَجْتُ حَتَّی قَدِمْتُ عَلَیْهِ مَکَّةَ فَأَخْبَرْتُهُ فَقَالَ یَا عَمْرَو بْنَ مُرَّةَ أَنَا النَّبِیُّ الْمُرْسَلُ إِلَی الْعِبَادِ کَافَّةً أَدْعُوهُمْ إِلَی الْإِسْلَامِ وَ آمُرُهُمْ بِحَقْنِ الدِّمَاءِ وَ صِلَةِ الْأَرْحَامِ وَ عِبَادَةِ الرَّحْمَنِ وَ رَفْضِ الْأَوْثَانِ وَ حِجِّ الْبَیْتِ وَ صَوْمِ شَهْرِ رَمَضَانَ فَمَنْ أَجَابَ فَلَهُ الْجَنَّةُ وَ مَنْ عَصَی فَلَهُ النَّارُ فَآمِنْ بِاللَّهِ یَا عَمْرَو بْنَ مُرَّةَ تَأْمَنُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ مِنَ النَّارِ فَقُلْتُ أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَنَّکَ رَسُولُ اللَّهِ آمَنْتُ بِمَا جِئْتَ بِهِ مِنْ حَلَالٍ وَ حَرَامٍ وَ إِنْ أَرْغَمَ ذَلِکَ کَثِیراً مِنَ الْأَقْوَامِ وَ أَنْشَأْتُ أَقُولُ:

شَهِدْتُ بِأَنَّ اللَّهَ حَقٌّ وَ أَنَّنِی*** لِآلِهَةِ الْأَحْجَارِ أَوَّلُ تَارِکٍ

وَ شَمَّرْتُ عَنْ سَاقِی الْإِزَارَ مُهَاجِراً*** إِلَیْکَ أَجُوبُ (1) الْوَعْثَ بَعْدَ الدَّکَادِکِ

لَأَصْحَبُ خَیْرَ النَّاسِ نَفْساً وَ وَالِداً*** رَسُولُ مَلِیکِ النَّاسِ فَوْقَ الْحَبَائِکِ

ثُمَّ قُلْتُ یَا رَسُولَ اللَّهِ ابْعَثْنِی إِلَی قَوْمِی لَعَلَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی أَنْ یَمُنَّ بِی عَلَیْهِمْ

ص: 103

کَمَا مَنَّ عَلَیَّ بِکَ فَبَعَثَنِی وَ قَالَ عَلَیْکَ بِالرِّفْقِ وَ الْقَوْلِ السَّدِیدِ وَ لَا تَکُ فَظّاً غَلِیظاً وَ لَا مُسْتَکْبِراً وَ لَا حَسُوداً فَأَتَیْتُ قَوْمِی فَقُلْتُ یَا بَنِی رِفَاعَةَ بَلْ یَا مَعْشَرَ جُهَیْنَةَ (1) إِنَّ اللَّهَ وَ لَهُ الْحَمْدُ قَدْ جَعَلَکُمْ خِیَارَ مَنْ أَنْتُمْ مِنْهُ وَ بَغَّضَ إِلَیْکُمْ فِی جَاهِلِیَّتِکُمْ مَا حَبَّبَ إِلَی غَیْرِکُمْ مِنَ الْعَرَبِ الَّذِینَ کَانُوا یَجْمَعُونَ بَیْنَ الْأُخْتَیْنِ وَ یَخْلُفُ الرَّجُلُ مِنْهُمْ عَلَی امْرَأَةِ أَبِیهِ وَ إِغَارَةً فِی الشَّهْرِ الْحَرَامِ فَأَجِیبُوا هَذَا الَّذِی مِنْ لُوَیٍّ تَنَالُوا شَرَفَ الدُّنْیَا وَ کَرَامَةَ الْآخِرَةِ وَ سَارِعُوا فِی أَمْرِهِ یَکُنْ بِذَلِکَ لَکُمْ عِنْدَهُ فَضِیلَةٌ قَالَ فَأَجَابُونِی إِلَّا رَجُلٌ مِنْهُمْ فَإِنَّهُ قَامَ فَقَالَ یَا عَمْرَو بْنَ مُرَّةَ أَمَرَّ اللَّهُ عَیْشَکَ أَ تَأْمُرُنَا بِرَفْضِ آلِهَتِنَا وَ تَفْرِیقِ جَمَاعَتِنَا وَ مُخَالَفَةِ دِینِ آبَائِنَا وَ مَنْ مَضَی مِنْ أَوَائِلِنَا إِلَی مَا یَدْعُوکَ إِلَیْهِ هَذَا الْمُضَرِیُّ مِنْ تِهَامَةَ لَا وَ لَا حُبّاً وَ لَا کَرَامَةً ثُمَّ أَنْشَأَ یَقُولُ (شِعْرٌ):

إِنَّ ابْنَ مُرَّةَ قَدْ أَتَی بِمَقَالَةٍ*** لَیْسَتْ مَقَالَةَ مَنْ یُرِیدُ صَلَاحاً

إِنِّی لَأَحْسَبُ قَوْلَهُ وَ فَعَالَهُ*** یَوْماً وَ إِنْ طَالَ الزَّمَانُ ذَبَاحاً

یُسَفِّهُ الْأَحْلَامَ (2) مِمَّنْ قَدْ مَضَی*** مَنْ رَامَ ذَاکَ لَا أَصَابَ فَلَاحاً

فَقَالَ لَهُ عَمْرٌو الْکَذَّابُ مِنِّی وَ مِنْکَ أَمَرَّ اللَّهُ عَیْشَهُ وَ أَبْکَمَ لِسَانَهُ وَ أَکْمَهَ إِنْسَانَهُ (3) قَالَ عَمْرٌو فَوَ اللَّهِ لَقَدْ عَمِیَ وَ مَا مَاتَ حَتَّی سَقَطَ فُوهُ وَ کَانَ لَا یَقْدِرُ عَلَی الْکَلَامِ وَ لَا یُبْصِرُ شَیْئاً وَ افْتَقَرَ وَ احْتَاجَ (4).

**[ترجمه]کنزالکراکجی: گفتند قبیله سعد العشیره بتی داشتند به نام «فراص» و آن را بزرگ می­داشتند و خدمتکاری داشت از بنی انس اللَّه بنام ذباب بن حرث بن سعد العشیره که او را «ابن وقشه» می­خواندند و مردی از بنی انس اللَّه به نام ذباب بن حرث بن عمرو گفت: ابن وقشه همزادی از جنیان داشت که به او از آینده خبر می­داد، یک روز نزد او آمد که گزارش دهد. ذباب گفت: به من نگریست و گفت: شگفت­ترین سخنان را بشنو که مبعوث شدن احمد است با کتاب دعوت کند در مکه و پذیرا نباشند. گفتم: این چه سخن است که گوئی؟ گفت: خودم هم نمی­دانم چنین به من گفتند، گوید اندکی نگذشت که شنیدیم پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم در مکه ظهور کرده و ذباب بر سر بت رفت و آن را خرد کرد و نزد پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم آمد و به او گروید و مسلمان شد و پس از مسلمانی خود سرود:

شعر

پیرو رسول خدا شدم آنگاه که هدایت را آورد. و پشت سر نهادم فراص را در سرزمین خواری.

بر او یورش بردم و او را وانهادم، تا گویا در روزگار چنین چیزی نبوده است.

و چون دیدم خدا دینش را آشکار کرده، پذیرا شدم از رسول خدا چون دعوت کرد.

کیست از من به سعد العشیره برساند، که من خریدم آنچه پاینده است بدان چه نابود شود.

گوید: روایت است که قبیله بنی عذره، بتی داشتند به نام حمام که بزرگش می­داشتند و در خاندان بنی هند بن حزام بود و خدمتکارش مردی از آنان بود به نام «طارق» که شترها را نزد او قربانی می­کردند. زمل بن عمرو عذری گفت: چون پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم ظهور کرد از آن بت این آواز را شنیدیم که می­گفت: ای بنی هند بن حزام حق ظاهر شد و حمام نابود گردید و اسلام شرک و بت پرستی را راند. گوید: از این گفتار در هراس افتادیم و چند روز درنگ کردیم و آواز دیگری شنیدیم که می­گفت: ای طارق ای طارق مبعوث شد پیامبر صادق به وحی گویا، پیامبر گوینده ای در سرزمین تهامه آمده که برای یاورانش، سلامتی و برای کسانی که او را خوار گردانند پشمیانی است. این بدرود من است با شما تا روز قیامت. و آن بت به رو بر زمین افتاد. زمل گفت: من بیرون شدم تا نزد پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم آمدم با تنی چند از قوم خود و از آنچه شنیدیم به آن حضرت گزارش دادیم و فرمود: آن گوینده یک جنّ مؤمن بوده وانگه فرمود: ای گروه عرب من فرستاده خدا به سوی همه مردم هستم که آنان را به پرستش خدا می­خوانم که یکتا است و من هم فرستاده و بنده اویم،

ص: 102

و شما را دعوت می­کنم که به حج خانه خدا بروید و یک ماه از دوازده ماه که ماه رمضان است را روزه بگیرید. و هر که از من پذیرد �