بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الائمة الأطهار المجلد 16 : تاریخ پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله - 2

مَنْ آمَنَ بِرَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مِنَ الرِّجَالِ عَلِیٌّ علیه السلام وَ مِنَ النِّسَاءِ خَدِیجَةُ علیها السلام (1).

**[ترجمه]الأمالی: از ابن عباس روایت شده که وی گفت: نخستین مردی که به رسول خدا صلی الله علیه و آله ایمان آورد حضرت علی علیه السلام بود و نخستین زن خدیجه - . المجالس: 162 - .ص: 1

**[ترجمه]

**[ترجمه]الخصال: امام کاظم علیه السلام فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: خداوند از میان زنان چهار تن را برگزید: مریم و آسیه و خدیجه و فاطمه - . الخصال 1: 107 - .

می­گویم: این خبر خواهد آمد که امیرمومنان علیه السلام در پاسخ به مرد یهودی که از ایشان درباره ویژگی­های پیامبران پرسید، فرمود: من نخستین کسی بودم که اسلام آورد و ما سه سال را به همین منوال گذراندیم، بر روی زمین هیچ کس نماز نمی­خواند و به نبوت رسول خدا صلی الله علیه و آله شهادت نمی­داد جز من و دختر خویلد که خدایش رحمت کند.

ص: 2

**[ترجمه]

عَنْ یَمِینِهِ وَ عَنْ شِمَالِهِ (1) فِی یَدِ کُلِّ وَاحِدٍ سَیْفٌ مَسْلُولٌ یَجِیئَانِ (2) فِی الْهَوَاءِ مَعَهُ فَقَالَتْ إِنَّ لِهَذَا الرَّاکِبِ لَشَأْناً عَظِیماً لَیْتَهُ جَاءَ إِلَی دَارِی فَإِذَا هُوَ مُحَمَّدٌ صلی الله علیه و آله قَاصِدٌ لِدَارِهَا (3) فَنَزَلَتْ حَافِیَةً إِلَی بَابِ الدَّارِ وَ کَانَتْ إِذَا أَرَادَتِ التَّحَوُّلَ مِنْ مَکَانٍ إِلَی مَکَانٍ حَوَّلَتِ الْجَوَارِی السَّرِیرَ الَّذِی کَانَتْ عَلَیْهِ فَلَمَّا دَنَتْ مِنْهُ قَالَتْ یَا مُحَمَّدُ اخْرُجْ وَ أَحْضِرْنِی (4) عَمَّکَ أَبَا طَالِبٍ السَّاعَةَ وَ قَدْ بَعَثَتْ إِلَی عَمِّهَا (5) أَنْ زَوِّجْنِی مِنْ مُحَمَّدٍ إِذَا دَخَلَ عَلَیْکَ فَلَمَّا حَضَرَ أَبُو طَالِبٍ قَالَتْ (6) اخْرُجَا إِلَی عَمِّی لِیُزَوِّجَنِی مِنْ مُحَمَّدٍ فَقَدْ قُلْتُ لَهُ فِی ذَلِکَ فَدَخَلَا عَلَی عَمِّهَا وَ خَطَبَ أَبُو طَالِبٍ الْخُطْبَةَ الْمَعْرُوفَةَ وَ عَقَدَ النِّکَاحَ فَلَمَّا قَامَ مُحَمَّدٌ صلی الله علیه و آله لِیَذْهَبَ مَعَ أَبِی طَالِبٍ قَالَتْ خَدِیجَةُ إِلَی بَیْتِکَ فَبَیْتِی بَیْتُکَ وَ أَنَا جَارِیَتُکَ (7).

**[ترجمه]الخرائج و الجرائح: از جابر روایت شده که وی گفت: سبب ازدواج خدیجه با حضرت محمد صلی الله علیه و آله این بود که ابوطالب گفت: ای محمد! می­خواهم تو را همسر دهم اما مالی ندارم که با آن به تو کمک کنم، خدیجه از نزدیکان ماست و هر سال با مال خود قریشیان را به همراه غلامانش به تجارت می­برد و آنان برای او تجارت می­کنند و هر یک به اندازه بار یک شتر از آن­چه می­آورد می­گیرد، آیا می­خواهی تو هم بروی؟ فرمود: بله. ابوطالب نزد خدیجه رفت و این سخن به او گفت. خدیجه خوشحال شد و به غلامش «میسره» گفت: تو و این مال کاملا به امر محمد صلی الله علیه و آله خواهید بود. وقتی میسره بازگشت تعریف کرد که بر هر درخت و کلوخی که گذر کرده شنیده که آن­ها می­گفته­اند: سلام بر تو ای رسول خدا! میسره همچنین گفت: بحیراء راهب آمد و وقتی دید ابری بر سر محمد صلی الله علیه و آله سایه افکنده و او در طول روز به هر کجا می­رود آن نیز با او می­رود، به ما خدمت کرد. آن­ها در آن تجارت بسیار سود کردند. وقتی خواستند برگردند میسره گفت: ای محمد! اگر تو زودتر به مکه بروی و به خدیجه مژده دهی که ما سود کرده­ایم، این به نفع توست. حضرت محمد بر مرکب خود نشست و زودتر به راه افتاد. آن روز خدیجه با زنان دیگر بر در اتاقی نشسته بود. ناگهان حضرت پیش چشمش پدیدار شد. خدیجه به ابر بزرگی که بالای سر حضرت همپای ایشان حرکت می­کرد نگریست و دید در سمت راست و چپ حضرت دو فرشته با دو شمشیر برآهیخته می­آیند.

ص: 3

گفت: این سوار حتما منزلتی والا دارد، کاش به سمت سرای من بیاید. ناگاه دید او محمد صلی الله علیه و آله است و به طرف سرای خودش می­آید. او که هرگاه می­خواست جا به جا شود کنیزانش تخت زیر پایش را جا به جا می­کردند، در دم پابرهنه سوی در شتافت و چون نزدیک حضرت رسید عرض کرد: ای محمد! برو و همین حالا عمویت ابوطالب را بیاور. سپس کسی را نیز نزد عموی خود فرستاد که بیا و وقتی محمد صلی الله علیه و آله داخل شد، مرا به همسری او درآور. وقتی ابوطالب آمد، خدیجه گفت: نزد عموی من بیایید تا مرا به عقد محمد را درآورد، من در این باره با او سخن گفته­ام. این­گونه آن دو نزد عموی خدیجه رفتند و ابوطالب خطبه معروف را خواند و عقد را جاری ساخت. چون محمد صلی الله علیه و آله برخاست تا با ابوطالب برود، خدیجه به ایشان عرض کرد: به خانه خود بیا، خانه من خانه توست و من کنیز تو هستم - . الخرائج: 186 ، 187 - .

**[ترجمه]

بَشَّرَ بِهِ عِیسَی علیه السلام وَ مُبَشِّراً بِرَسُولٍ یَأْتِی مِنْ بَعْدِی اسْمُهُ أَحْمَدُ وَ هُوَ یَمْلِکُ الْأَرْضَ بِأَسْرِهَا وَ قَالَ مَیْسَرَةُ یَا مُحَمَّدُ لَقَدْ جُزْنَا عَقَبَاتٍ بِلَیْلَةٍ کُنَّا نَجُوزُهَا بِأَیَّامٍ کَثِیرَةٍ وَ رَبِحْنَا فِی هَذِهِ السَّفَرَةِ مَا لَمْ نَرْبَحْ مِنْ أَرْبَعِینَ (1) سَنَةً بِبَرَکَتِکَ یَا مُحَمَّدُ فَاسْتَقْبِلْ بِخَدِیجَةَ وَ أَبْشِرْهَا بِرِبْحِنَا وَ کَانَتْ وَقْتَئِذٍ جَالِسَةً عَلَی مَنْظَرَةٍ لَهَا فَرَأَتْ رَاکِباً عَلَی یَمِینِهِ مَلَکٌ مُصْلِتٌ سَیْفَهُ وَ فَوْقَهُ سَحَابَةٌ مُعَلَّقٌ عَلَیْهَا قِنْدِیلٌ مِنْ زَبَرْجَدَةٍ وَ حَوْلَهُ قُبَّةٌ مِنْ یَاقُوتَةٍ حَمْرَاءَ فَظَنَّتْ مَلِکاً یَأْتِی بِخِطْبَتِهَا وَ قَالَتِ اللَّهُمَّ إِلَیَّ وَ إِلَی دَارِی فَلَمَّا أَتَی کَانَ مُحَمَّداً وَ بَشَّرَهَا بِالْأَرْبَاحِ فَقَالَتْ وَ أَیْنَ مَیْسَرَةُ قَالَ یَقْفُو أَثَرِی قَالَتْ فَارْجِعْ إِلَیْهِ وَ کُنْ مَعَهُ وَ مَقْصُودُهَا لِتَسْتَیْقِنَ حَالَ السَّحَابَةِ فَکَانَتِ السَّحَابَةُ تَمُرُّ مَعَهُ فَأَقْبَلَ مَیْسَرَةُ إِلَی خَدِیجَةَ وَ أَخْبَرَهَا بِحَالِهِ وَ قَالَ لَهَا إِنِّی کُنْتُ آکُلُ مَعَهُ حَتَّی یَشْبَعَ (2) وَ یَبْقَی الطَّعَامُ کَمَا هُوَ وَ کُنْتُ أَرَی وَقْتَ الْهَاجِرَةِ مَلَکَیْنِ یُظَلِّلَانِهِ فَدَعَتْ خَدِیجَةُ بِطَبَقٍ عَلَیْهِ رُطَبٌ وَ دَعَتْ رِجَالًا وَ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَأَکَلُوا حَتَّی شَبِعُوا وَ لَمْ یَنْقُصْ شَیْئاً فَأَعْتَقَتْ مَیْسَرَةَ وَ أَوْلَادَهُ وَ أَعْطَتْهُ عَشَرَةَ آلَافِ دِرْهَمٍ لِتِلْکَ الْبِشَارَةِ وَ رَتَّبَتِ الْخُطْبَةَ مِنْ عَمْرِو بْنِ أَسَدٍ عَمِّهَا.

قال النسوی فی تاریخه أنکحه إیاها أبوها خویلد بن أسد فخطب أبو طالب بما رواه الخرکوشی فی شرف المصطفی و الزمخشری فی ربیع الأبرار و فی تفسیره الکشاف و ابن بطة فی الإبانة و الجوینی فی السیر عن الحسن و الواقدی و أبی صالح و العتبی فقال الحمد لله الذی جعلنا من زرع إبراهیم الخلیل و من ذریة الصفی إسماعیل و صئصئ (3) معد و عنصر مضر و جعلنا حضنة بیته و سواس (4) حرمه و جعل مسکننا بیتا محجوبا و حرما آمنا و جعلنا الحکام علی الناس ثم إن ابن أخی هذا محمد بن عبد الله لا یوازن برجل من قریش إلا رَجَحَ به و لا یقاس بأحد منهم إلا عظم عنه و إن کان فی المال مقلا

ص: 5

فإن المال ورق حائل (1) و ظل زائل و له و الله خطب عظیم و نبأ شائع و له رغبة فی خدیجة و لها فیه رغبة فزوجوه و الصداق ما سألتموه من مالی عاجله و آجله فقال خویلد زوجناه و رضینا به.

و روی أنه قال بعض قریش یا عجبا أ یمهر النساء الرجال فغضب أبو طالب و قال إذا کانوا مثل ابن أخی هذا طلبت الرجال بأغلی الأثمان و إذا کانوا أمثالکم لم تزوجوا (2) إلا بالمهر الغالی فقال رجل من قریش یقال له عبد الله بن غنم

هنیئا مریئا یا خدیجة قد جرت***لک الطیر فیما کان منک بأسعد

تزوجته (3) خیر البریة کلها***و من ذا الذی فی الناس مثل محمد

و بشر به المرءان (4) عیسی ابن مریم***و موسی بن عمران فیا قرب موعد

أقرت به الکتاب قدما بأنه***رسول من البطحاء هاد و مهتد (5)

***

**[ترجمه]العدد القویه و مناقب ابن شهرآشوب : ابوطالب خدیجه را به همسری پیامبر صلی الله علیه و آله درآورد؛ از این قرار که زنان قریش در یک عید در عبادتگاه جمع شده بودند که ناگاه دیدند مردی یهودی آمد و گفت: به زودی در میان شما پیامبری برانگیخته خواهد شد، هر یک از شما توانست زمینی برای گام او شود، حتما چنین کند. آنان وی را با سنگ راندند اما سخن او در دل خدیجه نشست. در آن زمان پیامبر صلی الله علیه و آله برای خدیجه کار می­کرد و او به حضرت دو شتر داده بود تا با غلام وی میسره به شام برود. چون آن دو راهی سفر شدند، پیامبر صلی الله علیه و آله زیر درختی پیاده شد. راهبی به نام نسطور دید که پیامبر به زیر آن درخت پیاده شد و همین­که نشانه­های ایشان را دید، و به استقبال آمد و دست و پای آن حضرت را بوسید و گفت: شهادت می­دهم که هیچ خدایی جز خدای یگانه نیست و شهادت می­دهم که محمد رسول خداست. سپس به میسره گفت: از امر و نهی او اطاعت کن چراکه او پیامبر است، به خدا سوگند پس از عیسی علیه السلام کسی جز او در این نشیمنگاه ننشسته است، ص: 4

و عیسی علیه السلام نوید او را داد و مژده داد پس از من پیامبری به نام احمد می­آید که مالک سرتاسر زمین است. میسره عرض کرد: ای محمد! ما گردنه­هایی را که قبلا در چند روز پشت سر می­گذاشتیم، این بار در یک شب پشت سر گذاشته­ایم و در این سفر چنان سودی برده­ایم که در چهل سال هم نمی بردیم ، این­ها به برکت توست ای محمد! پس خود نزد خدیجه برو و مژده سودمان را تو به او بده. در آن هنگام خدیجه رو به منظره­ای نشسته بود. ناگاه دید سواری می­آید که در سمت راست خود فرشته­ای با شمشیری برکشیده دارد و بالای سرش ابری هست که قندیلی از زبرجد از آن آویزان است و گرداگردش گنبدی از یاقوت سرخ دارد. گمان کرد فرشته ای آمده تا از او خواستگاری کند. گفت: ای کاش او به طرف من و سرای من بیاید. وقتی آن سوار رسید، محمد بود و به او از سود مژده داد. خدیجه عرض کرد: میسره کجاست؟ فرمود: پشت سر من در راه است. عرض کرد: نزد او بازگرد و با او باش. خدیجه می­خواست از ماجرای آن ابر مطمئن شود. دید آن ابر با او حرکت می­کند. میسره نزد خدیجه رسید و ماجرای خود با حضرت را برایش تعریف کرد و گفت من در کنار او از غذا می­خوردم و سیر می­شدم و غذا همان­طور که بود، باقی می­ماند، وقتی ظهر به نیمه می­رسید، می­دیدم دو فرشته بر سر او سایه می­افکنند. در آن دم خدیجه دستور داد تا طبقی رطب آوردند و مردانی را به همراه رسول خدا دعوت کرد. آنان همه خوردند و سیر شدند اما چیزی از آن طبق کم نشد. او میسره و فرزندانش را آزاد کرد و ده هزار درهم به­خاطر آن مژده به او عطا کرد. سپس ترتیبی داد تا عمویش عمرو بن اسد وی را به همسری حضرت درآورد.

نسوی در تاریخ خود می­گوید: خدیجه را پدرش خُوَیلد بن اسد به عقد پیامبر صلی الله علیه و آله درآورد. بنا بر روایت خرگوشی در شرف المصطفی و زمخشری در ربیع الابرار و نیز در تفسیر کشاف و ابن بطه در الإبانة و جوینی در السیر به روایت از حسن و واقدی و ابی صالح و عتبی، ابوطالب خطبه خواند و گفت: ستایش از آن خداوندی است که ما را از فرزندان ابراهیم خلیل و از نسل اسماعیلِ برگزیده قرار داد و ما را از سلاله مَعَد و از تبار مُضر گرداند و ما را عهده­دار خانه و گرداننده حرم خود نهاد و خانه ما را مورد حج مردم و مسکنی امن قرار داد و حکومت بر مردم را به ما عطا فرمود، این برادرزاده من، محمد بن عبدالله، با هر یک از مردان قریش قیاس شود بر او رجحان می­یابد و با هر یک از آنان مقایسه شود، بر او برتری می­یابد، اگر مال اندک دارد مال و منال برگی متغیر است و سایه­ ای ناپایدار، اما به خدا سوگند او جایگاهی والا و نامی زبانزد دارد، او خواستار خدیجه است و خدیجه نیز خواهان اوست، وی را به همسری او درآورید، هر چقدر مهر خواستید و هرگاه خواستید، من از مال خود خواهم داد. خُوَیلد گفت: به او دختر می­دهیم و از او خرسندیم.

روایت شده که برخی از قریشیان گفتند: شگفتا، مگر زنان به مردان مهر می­دهند؟! ابوطالب از این سخن برآشفت و گفت: اگر مردان همچون این برادرزاده من باشند زنان به گران­ترین بها خواستار آنان هستند اما اگر همچون شما باشند، زنان فقط با مهریه­های گران ازدواج می­کنند. آن­گاه یکی از قریشیان به نام عبدالله بن غنم گفت:

«گوارا و نوش باد بر تو ای خدیجه که پرنده خوشبختی بر طالع تو گذر کرد،

تو با بهترین مرد در میان همه مردم ازدواج کردی، چه کسی در میان مردم همچون محمد است؟

دو مرد بزرگ، عیسی بن مریم و موسی بن عمران مژده او را داده­اند و میعاد نزدیک شده،

کتب پیشینیان اقرار کرده­اند که او رسولی رهنما و ره­یافته از سرزمین مکه است.»

**[ترجمه]

سَنَةً وَ تَزَوَّجَ بِهَا بَعْدَ أَشْهُرٍ قَالَ الْکُلَیْنِیُّ تَزَوَّجَ خَدِیجَةَ وَ هُوَ ابْنُ بِضْعٍ وَ عِشْرِینَ سَنَةً وَ لَبِثَ بِهَا أَرْبَعاً وَ عِشْرِینَ سَنَةً وَ أَشْهُراً وَ بُنِیَتِ الْکَعْبَةُ وَ رَضِیَتْ قُرَیْشٌ بِحُکْمِهِ فِیهَا وَ هُوَ ابْنُ خَمْسٍ وَ ثَلَاثِینَ سَنَةً (1).

أقول: أوردنا تاریخ وفاتها فی باب المبعث.

**[ترجمه]المناقب: پیامبر صلی الله علیه و آله در تجارتی برای خدیجه به شام رفت. ایشان در آن هنگام بیست و پنج ساله بود

ص: 6

و یک ماه بعد با او ازدواج کرد. کلینی می­گوید: پیامبر صلی الله علیه و آله در بیست و چند سالگی با خدیجه ازدواج کرد و بیست و چهار سال و چند ماه با او بود. زمانی که کعبه را بازسازی کردند و قریشیان به داوری پیامبر صلی الله علیه و آله رضایت دادند، ایشان سی و پنج ساله بود - . المناقب 1: 119. - .

می­گویم: ما تاریخ درگذشت خدیجه را در باب بعثت آورده­ایم.

**[ترجمه]

لَا صَخَبَ فِیهِ (1) وَ لَا نَصَبَ.

وَ رُوِیَ أَنَّ جَبْرَئِیلَ أَتَی النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله فَسَأَلَ عَنْ خَدِیجَةَ فَلَمْ یَجِدْهَا فَقَالَ إِذَا جَاءَتْ فَأَخْبِرْهَا أَنَّ رَبَّهَا یُقْرِئُهَا السَّلَامَ.

وَ رَوَی أَبُو هُرَیْرَةَ قَالَ: أَتَی جَبْرَئِیلُ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله فَقَالَ هَذِهِ خَدِیجَةُ قَدْ أَتَتْکَ مَعَهَا إِنَاءٌ مُغَطًّی فِیهِ إِدَامٌ أَوْ طَعَامٌ أَوْ شَرَابٌ فَإِذَا هِیَ أَتَتْکَ فَاقْرَأْ عَلَیْهَا السَّلَامَ مِنْ رَبِّهَا وَ مِنِّی السَّلَامَ وَ بَشِّرْهَا بِبَیْتٍ فِی الْجَنَّةِ مِنْ قَصَبٍ لَا صَخَبَ فِیهِ وَ لَا نَصَبَ (2).

**[ترجمه]پیشتر سخن از پیشگامی خدیجه در مسلمان شدن آمد و گفته شد که او در اسلام بر همه مردم پیشی گرفت، پس دیگر نیازی به تکرار این سخن مشهور نیست.

مسند احمد: پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: از زنان جهان مریم بنت عمران و خدیجه بنت خُوَیلد و فاطمه بنت محمد و آسیه بنت مُزاحم همسر فرعون تو را بس.

همان: از عبدالله بن ابی اوفی روایت شده که وی گفت: رسول خدا صلی الله علیه و آله به خدیجه مژده از خانه­ای در بهشت داد

ص: 7

که نه هیاهویی در آن هست و نه زحمتی.

همان: نیز روایت شده که وی گفت: جبرئیل نزد پیامبر صلی الله علیه و آله آمد و سراغ خدیجه را گرفت. حضرت او را نیافت. جبرئیل گفت: وقتی آمد به او خبر بده که پروردگارش به او سلام می­رساند.

همان: از ابوهریره روایت شده که وی گفت: جبرییل نزد پیامبر آمده بود. به ایشان عرض کرد: اکنون خدیجه در ظرفی درپوشیده برایت غذا و آب می­آورد، وقتی آمد از سوی پروردگارش و از سوی من به او سلام برسان و به او مژده خانه­ای از جواهرات در بهشت بده که نه هیاهویی در آن هست و نه زحمتی.

**[ترجمه]

و قال شریک و قد سئل عن القصب قصب الذهب. (3) و قال الجوهری القصب أنابیب من جوهر و ذکر الحدیث.

و قال غیره اللؤلؤ و قال صاحب النهایة فی غریب الحدیث القصب لؤلؤ مجوف واسع کالقصر المنیف فی هذا الحدیث و القصب من الجوهر ما استطال منه فی تجویف.

وَ رُوِیَ أَنَّ عَجُوزاً دَخَلَتْ عَلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فَأَلْطَفَهَا فَلَمَّا خَرَجَتْ سَأَلَتْهُ عَائِشَةُ فَقَالَ إِنَّهَا کَانَتْ تَأْتِینَا فِی زَمَنِ خَدِیجَةَ وَ إِنَّ حُسْنَ الْعَهْدِ مِنَ الْإِیمَانِ..

وَ عَنْ عَلِیٍّ علیه السلام قَالَ: ذَکَرَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله خَدِیجَةَ یَوْماً وَ هُوَ عِنْدَ نِسَائِهِ فَبَکَی فَقَالَتْ عَائِشَةُ مَا یُبْکِیکَ عَلَی عَجُوزٍ حَمْرَاءَ مِنْ عَجَائِزِ بَنِی أَسَدٍ فَقَالَ صَدَّقَتْنِی إِذْ کَذَّبْتُمْ وَ آمَنَتْ بِی إِذْ کَفَرْتُمْ وَ وَلَدَتْ لِی إِذْ عَقَمْتُمْ قَالَتْ عَائِشَةُ فَمَا زِلْتُ أَتَقَرَّبُ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ بِذِکْرِهَا.

و نقلت من کتاب معالم العترة النبویة لأبی محمد عبد العزیز بن الأخضر الجنابذی الحنبلی ذکر خدیجة بنت خویلد أم المؤمنین و تقدم إسلامها و حسن موازرتها و خطر فضلها و شرف منزلتها ذکر مرفوعا عن محمد بن إسحاق (4) قال کانت خدیجة بنت خویلد

ص: 8

امرأة تاجرة ذات شرف و مال تستأجر الرجال فی مالها و تضاربهم إیاه بشی ء تجعله لهم منه و کانت قریش قوما تجارا فلما بلغها عن رسول الله صلی الله علیه و آله من صدق حدیثه و عظیم أمانته و کرم أخلاقه بعثت إلیه و عرضت علیه أن یخرج فی مالها تاجرا إلی الشام و تعطیه أفضل ما کانت تعطی غیره من التجار مع غلام لها یقال له میسرة فقبله منها رسول الله صلی الله علیه و آله و خرج فی مالها ذلک و معه غلامها میسرة حتی قدم الشام فنزل رسول الله صلی الله علیه و آله فی ظل شجرة قریبا من صومعة راهب فاطلع الراهب إلی میسرة فقال من هذا الرجل الذی نزل تحت هذه الشجرة فقال میسرة هذا رجل من قریش من أهل الحرم فقال له الراهب ما نزل تحت هذه الشجرة إلا نبی ثم باع رسول الله صلی الله علیه و آله سلعته التی خرج فیها (1) و اشتری ما أراد أن یشتری ثم أقبل قافلا إلی مکة و معه میسرة و کان میسرة فیما یزعمون قال إذا کانت الهاجرة (2) و اشتد الحر نزل ملکان یظلانه من الشمس و هو یسیر علی بعیره فلما قدم مکة علی خدیجة بمالها باعت ما جاء به فأضعف أو قریبا و حدثها میسرة عن قول الراهب و عما کان یری من إظلال الملکین فبعثت إلی رسول الله فقالت له فیما یزعمون یا ابن عم قد رغبت فیک لقرابتک منی و شرفک فی قومک و سطتک (3) فیهم و أمانتک عندهم و حسن خلقک و صدق حدیثک ثم عرضت علیه نفسها و کانت خدیجة امرأة حازمة لبیبة و هی یومئذ أوسط قریش نسبا و أعظمهم شرفا و أکثرهم مالا و کل قومها قد کان حریصا علی ذلک لو یقدر علیه فلما قالت لرسول الله صلی الله علیه و آله ما قالت ذکر ذلک لأعمامه فخرج معه منهم حمزة بن عبد المطلب حتی دخل علی خویلد بن أسد فخطبها إلیه فتزوجها رسول الله صلی الله علیه و آله.

و روی بإسناده عن ابن شهاب الزهری قال لما استوی رسول الله صلی الله علیه و آله و بلغ أشده و لیس له کثیر مال استأجرته خدیجة بنت خویلد إلی سوق حباشة و هو سوق بتهامة و استأجرت معه رجلا آخر من قریش فقال رسول الله صلی الله علیه و آله ما رأیت من صاحبة لأجیر

ص: 9

خیرا من خدیجة ما کنا نرجع أنا و صاحبی إلا وجدنا عندها تحفة من طعام تخبأه لنا.

و منه قال الدولابی یرفعه عن رجاله أنه کان من بدء أمر رسول الله صلی الله علیه و آله أنه رأی فی المنام رؤیا فشق علیه فذکر ذلک لصاحبته خدیجة فقالت له أبشر فإن الله تعالی لا یصنع بک إلا خیرا فذکر لها أنه رأی أن بطنه أخرج فطهر و غسل ثم أعید کما کان قالت هذا خیر فأبشر ثم استعلن له جبرئیل فأجلسه علی ما شاء الله أن یجلسه علیه و بشره برسالة الله حتی اطمأن ثم قال اقرأ قال کیف أقرأ قال اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّکَ الَّذِی خَلَقَ خَلَقَ الْإِنْسانَ مِنْ عَلَقٍ اقْرَأْ وَ رَبُّکَ الْأَکْرَمُ فقبل رسول الله صلی الله علیه و آله رسالة ربه و اتبع الذی جاء به جبرئیل من عند الله و انصرف إلی أهله فلما دخل علی خدیجة قال أ رأیتک الذی کنت أحدثک و رأیته فی المنام فإنه جبرئیل استعلن و أخبرها بالذی جاءه من عند الله و سمع فقالت أبشر یا رسول الله فو الله لا یفعل الله بک إلا خیرا فاقبل الذی آتاک الله و أبشر فإنک رسول الله حقا.

و روی مرفوعا إلی الزهری قال کانت خدیجة أول من آمن برسول الله صلی الله علیه و آله.

و عن ابن شهاب أنزل الله علی رسوله القرآن و الهدی و عنده خدیجة بنت خویلد.

و قال ابن حماد بلغنی أن رسول الله صلی الله علیه و آله تزوج خدیجة علی اثنتی عشرة أوقیة ذهبا و هی یومئذ ابنة ثمانی و عشرین سنة.

و حدثنی ابن البرقی أبو بکر عن ابن هشام عن غیر واحد عن أبی عمرو بن العلاء قال تزوج رسول الله صلی الله علیه و آله خدیجة و هو ابن خمس و عشرین سنة.

و عن قتادة بن دعامة قال کانت خدیجة قبل أن یتزوج بها رسول الله صلی الله علیه و آله عند عتیق بن عائذ بن عبد الله بن عمرو بن مخزوم یقال ولدت له جاریة و هی أم محمد بن صیفی المخزومی ثم خلف علیها بعد عتیق أبو هالة هند بن زرارة التیمی فولدت له هند بن هند ثم تزوجها رسول الله صلی الله علیه و آله.

و بإسناده یرفعه إلی محمد بن إسحاق قال کانت خدیجة أول من آمن بالله و رسوله و صدقت بما جاء من الله و وازرته علی أمره فخفف الله بذلک عن رسول الله صلی الله علیه و آله و کان لا یسمع شیئا یکرهه من رد علیه و تکذیب له فیحزنه ذلک إلا فرج الله ذلک عن رسول الله

ص: 10

صلی الله علیه و آله بها إذا رجع إلیها تثبته و تخفف عنه و تهون علیه أمر الناس حتی ماتت رحمها الله.

و عن إسماعیل بن أبی حکیم مولی آل الزبیر أنه حدث عن خدیجة أنها قالت لرسول الله صلی الله علیه و آله أی ابن عم أ تستطیع أن تخبرنی بصاحبک هذا الذی یأتیک إذا جاءک قال نعم قالت فإذا جاءک فأخبرنی فجاء جبرئیل علیه السلام فقال رسول الله صلی الله علیه و آله لخدیجة یا خدیجة هذا جبرئیل قد جاءنی قالت قم یا ابن عم فاجلس علی فخذی الیسری فقام رسول الله صلی الله علیه و آله فجلس علیها قالت هل تراه قال نعم قالت فتحول فاقعد علی فخذی الیمنی فتحول فقالت هل تراه قال نعم قالت فاجلس فی حجری ففعل قالت هل تراه قال لا قالت یا ابن عم اثبت و أبشر فو الله إنه لملک (1) و ما هو بشیطان.

قال ابن إسحاق قد حدثت بهذا الحدیث عبد الله بن حسن قال سمعت أمی فاطمة بنت حسین تحدث بهذا الحدیث عن خدیجة إلا أنی سمعتها تقول أدخلت رسول الله صلی الله علیه و آله بینها و بین درعها فذهب عند ذلک جبرئیل فقالت خدیجة لرسول الله صلی الله علیه و آله إن هذا لملک و ما هو بشیطان.

و عن ابن إسحاق أن خدیجة بنت خویلد و أبا طالب ماتا فی عام واحد فتتابع علی رسول الله صلی الله علیه و آله هلاک خدیجة و أبی طالب و کانت خدیجة وزیرة صدق علی الإسلام و کان رسول الله صلی الله علیه و آله یسکن إلیها.

و عن عروة بن الزبیر قال توفیت خدیجة قبل أن تفرض الصلاة و قال رسول الله صلی الله علیه و آله أریت بخدیجة بیتا من قصب لا صخب فیه و لا نصب.

و قال ابن هشام حدثنی من أثق به أن جبرئیل أتی النبی صلی الله علیه و آله فقال اقرأ خدیجة من ربها السلام فقال رسول الله صلی الله علیه و آله یا خدیجة هذا جبرئیل یقرئک من ربک السلام قالت خدیجة الله السلام و منه السلام و علی جبرئیل السلام.

و روی أن آدم علیه السلام قال إنی لسید البشر یوم القیامة إلا رجل من ذریتی

ص: 11

نبی من الأنبیاء یقال له محمد صلی الله علیه و آله (1) فضل علی باثنتین زوجته عاونته و کانت له عونا و کانت زوجتی علی عونا و إن الله أعانه علی شیطانه فأسلم و کفر شیطانی. (2) و عن عائشة قالت کان رسول الله إذا ذکر خدیجة لم یسأم من ثناء علیها و استغفار لها فذکرها ذات یوم فحملتنی الغیرة فقلت لقد عوضک الله من کبیرة السن قالت فرأیت رسول الله صلی الله علیه و آله غضب غضبا شدیدا فسقطت فی یدی (3) فقلت اللهم إنک إن أذهبت بغضب رسولک صلی الله علیه و آله لم أعد بذکرها (4) بسوء ما بقیت قالت فلما رأی رسول الله صلی الله علیه و آله ما لقیت قال کیف قلت و الله لقد آمنت بی إذ کفر الناس و آوتنی إذ رفضنی الناس و صدقتنی إذ کذبنی الناس و رزقت منی (5) حیث حرمتموه قالت فغدا و راح علی بها شهرا.

و روی أن خدیجة رضوان الله علیها کانت تکنی أم هند.

و عن ابن عباس أن عم خدیجة عمرو بن أسد زوجها رسول الله صلی الله علیه و آله و أن أباها مات قبل الفجار.

و عن ابن عباس أنه تزوجها صلی الله علیه و آله و هی ابنة ثمانی و عشرین سنة و مهرها (6) اثنتی عشرة أوقیة و کذلک کانت مهور نسائه و قیل إنها ولدت قبل الفیل بخمس عشرة سنة و تزوجها صلی الله علیه و آله و هی بنت أربعین سنة و رسول الله صلی الله علیه و آله ابن خمس و عشرین سنة.

و حدیث عفیف و رؤیته النبی صلی الله علیه و آله و خدیجة و علیا یصلون حین قدم تاجرا إلی

ص: 12

العباس و قوله لا و الله ما علمت علی ظهر الأرض کلها علی هذا الدین غیر هؤلاء الثلاثة قد تقدم ذکره بطریقه فلا حاجة لنا إلی ذکره لأنه لم یختلف فی أنها رضی الله عنها أول الناس إسلاما و قال ابن سعد یرفعه إلی حکم بن حزام (1) قال توفیت خدیجة فی شهر رمضان سنة عشرة من النبوة و هی ابنة خمس و ستین سنة فخرجنا بها من منزلها حتی دفناها بالحجون فنزل رسول الله صلی الله علیه و آله فی حفرتها و لم یکن یومئذ صلاة علی الجنازة قیل و متی ذلک یا أبا خالد قال قبل الهجرة بسنوات ثلاث أو نحوها و بعد خروج بنی هاشم من الشعب بیسیر قال فکانت أول امرأة تزوجها رسول الله صلی الله علیه و آله و أولاده کلهم منها إلا إبراهیم فإنه من ماریة القبطیة.

هذا آخر ما نقلته من کتاب الجنابذی (2).

**[ترجمه]درباره «القصب» شریک گفته یعنی «طلا»، و جوهری گفته یعنی «بندهایی از جواهر»، دیگری گفته یعنی «لؤلؤ»، صاحب «النهایة» گفته «القصب» لؤلؤ میان­تهی و بزرگی است که در این حدیث همچون کاخی رفیع آمده است، بنابراین «القصب» بنایی بلند و میان­تهی از جواهرات است.

نیز روایت شده پیرزنی خدمت پیامبر صلی الله علیه و آله رسید و حضرت او را لطف بسیار نمود. وقتی آن زن رفت عایشه درباره او پرسید. پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: او در زمان خدیجه پیش ما می­آمد، به راستی که نگاه داشتن عهد نشانه ایمان است.

و حضرت علی علیه السلام فرمود: روزی پیامبر صلی الله علیه و آله نزد زنان خود از خدیجه یاد کرد و گریست. عایشه گفت: چرا برای پیرزنی سرخ­مو از پیرزن­ های بنی اسد گریه می­کنی؟ فرمود: وقتی شما مرا تکذیب می کردید او مرا تصدیق کرد و وقتی شما کفر می­ورزیدید او به من ایمان آورد و وقتی شما نزاییدید او برای من فرزند آورد. عایشه می­گفت: ما همیشه با یاد کردن از خدیجه به رسول خدا نزدیکی می­جستیم.

در کتاب معالم العترة النبویة اثر ابی محمد عبدالعزیز بن اخضر جنابذی حنبلی از مادر مومنان، خدیجه بنت خُوَیلد،

ص: 8

یاد شده و درباره پیشگامی او در اسلام و پشتیبانی نیکش از پیامبر و والایی فضیلت و ارجمندی منزلتش سخن به میان آمده است؛ از محمد بن اسحاق در سخنی مرفوع روایت شده که خدیجه بنت خُوَیلد زنی تاجر بود که خوش­نام و ثروتمند بود. او با مال خود مردان را به کار می­گرفت و با آنان مضاربه می­کرد و سهمی برایشان می­گذاشت. قریشیان قومی تجارت­پیشه بودند. وقتی سخن از راستگویی و امانت­داری و خوش­اخلاقی رسول خدا به او رسید، کسی را در پی حضرت فرستاد و به ایشان پیشنهاد داد که با مال او به همراه غلام او میسره برای تجارت به شام برود و بیش از مزدی که دیگر تاجران می­گیرند دریافت کند. رسول خدا صلی الله علیه و آله پذیرفت و با مال او و به همراه میسره غلام او به راه افتاد. وقتی به شام رسیدند رسول خدا در سایه درختی نزدیک به صومعه راهبی پیاده شد. راهب نزد میسره رفت و گفت: آن مردی که زیر آن درخت فرود آمده کیست؟ میسره گفت: او مردی از قریشیان از اهالی حرم است. راهب گفت: زیر این درخت کسی فرود نیامده جز این­که پیامبر بوده. سپس پیامبر کالاهای را که آورده بود فروخت و هر آن­چه را می­خواست خرید و با میسره رو به سوی مکه گذاشت. چنین آمده که میسره گفته: وقتی ظهر به نیمه می رسید و گرما شدید می شد، در همان حال که محمد صلی الله علیه و آله سوار بر شتر خود می­رفت، دو فرشته فرود می آمدند و در برابر خورشید بر سرش سایه می افکندند. وقتی او به مکه رسید و مال خدیجه را به او داد، او بار پیامبر را فروخت و آن مال دو برابر یا نزدیک به دو برابر شد. میسره سخن راهب را نیز برای خدیجه بازگفت و ماجرای سایه افکندن فرشتگان را برای او تعریف کرد. خدیجه کسی را در پی رسول خدا فرستاد و به ایشان عرض کرد: ای پسر عمو! من به خاطر خویشاوندی که با تو دارم و شرافت و منزلت و اعتباری که تو در میان قومت داری و به خاطر خوش اخلاقی و راستگویی­ات به تو علاقه­مند شده­ام. این­گونه خدیجه خود را به پیامبر صلی الله علیه و آله عرضه داشت. او زنی باهوش و خردمند بود و در آن زمان بیش از همه قریشیان تبار والا و شرافت ارجمند و ثروت انبوه داشت. همه قومش آزمند بودند که با او ازدواج کنند. وقتی او این سخن را به پیامبر گفت، حضرت موضوع را به عموهای خود گفت. از میان آنان حمزة بن عبدالمطلب همراه پیامبر راهی شد و وقتی نزد خُوَیلد بن اسد رسید، خدیجه را برای پیامبر خواستگاری کرد و این­چنین رسول خدا با خدیجه ازدواج کرد.

و از ابن شهاب زهری روایت شده که وی گفت: چون پیامبر صلی الله علیه و آله بزرگ شد و نیرومند شد، مال زیادی نداشت. از این رو خدیجه بنت خُوَیلد حضرت را به کار گرفت و ایشان را به همراه مردی دیگر از قریش، به بازار حباشه در تهامه فرستاد. رسول خدا می­فرماید: برای کارگر، اربابی بهتر خدیجه ندیدم، هنوز من و همراهم بازنگشته بودیم که نزد او عطایایی از طعام داشتیم که او برای ما کنار گذاشته بود.

نیز دولابی آورده: رسول خدا صلی الله علیه و آله در آغاز امرِ خود خوابی دید، نگران شد و خوابش را برای همسرش خدیجه بازگفت. خدیجه به ایشان عرض کرد: مژده که خداوند متعال همواره به تو نیکی می­کند. پیامبر برای خدیجه چنین گفت که خواب دیده شکمش ( قلبش ) را بیرون آورده­اند و آن را پاکیزه کرده­اند و شسته­اند و باز سر جایش گذاشته­اند. خدیجه عرض کرد: خیر است، بشارت باد بر تو! سپس جبرئیل بر حضرت پدید آمد و ایشان را در جایگاهی که خداوند می­خواست نشاند و به ایشان مژده رسالت خداوند را داد و دل پیامبر صلی الله علیه و آله مطمئن شد. آن­گاه جبرئیل گفت: «اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّکَ الَّذِی خَلَقَ خَلَقَ الْإِنْسانَ مِنْ عَلَقٍ اقْرَأْ وَ رَبُّکَ الْأَکْرَمُ» - . علق / 1 – 2 -

{بخوان به نام پروردگارت که آفرید، انسان را از عَلَق آفرید.} این­چنین رسول خدا صلی الله علیه و آله رسالت پروردگارش را پذیرفت و از آن­چه جبرییل از سوی خداوند آورده بود، اطاعت کرد و سوی خانواده­اش بازگشت. چون نزد خدیجه رسید فرمود: آن کسی که برایت گفتم در خواب دیدم، جبرئیل بود. پیامبر ماجرا را برای خدیجه گفت و او را از آن­چه جبرییل از سوی خداوند آورد بود خبر داد. عرض کرد: بشارت باد بر تو ای رسول خدا! به خدا سوگند که خدا همیشه به تو نیکی می­کند، پس آن­چه را که خداوند برایت آورده بپذیر، بشارت باد بر تو که به راستی تو رسول خدا هستی.

نیز از زهری روایت شده که وی گفت: نخستین کسی که به رسول خدا صلی الله علیه و آله ایمان آورد خدیجه بود.

و از ابن شهاب روایت شده که وی گفت: خداوند در حالی قرآن و هدایت و بر رسول خود نازل فرمود که خدیجه بنت خُوَیلد نزد ایشان بود.

و ابن حماد گفته: به من چنین خبر رسیده که رسول خدا صلی الله علیه و آله خدیجه را بر دوازده ظرف طلا عقد کرد و در آن روز خدیجه بیست و هشت سال داشت.

و از ابی عمرو بن العلاء روایت شده که وی گفت: رسول خدا صلی الله علیه و آله در بیست و پنج سالگی با خدیجه ازدواج کرد.

و از قتادة بن دعامه روایت شده که وی گفت: خدیجه پیش از آن­که با رسول خدا صلی الله علیه و آله ازدواج کند، نزد عتیق بن عائذ بن عبدالله بن عمرو بن مخزوم بود و می­گویند دختری برای او زایید یعنی اُمّ محمد بن صیفی مخزومی را، پس از عتیق با ابوهاله هند بن زراره تیمی بود و هند بن هند را برای او زایید، و سپس با رسول خدا صلی الله علیه و آله ازدواج کرد.

ابن حماد همچنین به صورت مرفوع از ابن اسحاق روایت می کند که : خدیجه نخستین کسی بود که به خداوند و رسولش ایمان آورد و آن­چه را ایشان از نزد خدا آورد تصدیق کرد و ایشان را در کار خود پشتیبانی کرد، خداوند با خدیجه کار را بر رسول خدا صلی الله علیه و آله آسان کرد، هرگاه حضرت می­شنید که ایشان را رد می­کنند یا تکذیب می­کنند، اندوهگین می­شد اما همین­که نزد خدیجه برمی­گشت خداوند با او همه این اندوه­ها را از رسول خود صلی الله علیه و آله می­ زدود خدیجه ایشان را استوار می­کرد و به ایشان آرامش می­داد و امر مردم را بر ایشان آسان می­کرد، تا این­که خدیجه درگذشت و خدایش رحمت کند.

و از اسماعیل بن ابی حکیم غلام آل زبیر روایت شده که وی گفت: خدیجه به رسول خدا صلی الله علیه و آله عرض کرد: ای پسر عمو! وقتی آن همنشینت نزدت آمد، آیا می­توانی مرا خبر کنی؟ فرمود: بله. عرض کرد: پس وقتی آمد مرا خبر کن. جبرئیل آمد و رسول خدا صلی الله علیه و آله به خدیجه گفت: ای خدیجه! این جبرییل است که نزدم آمده. خدیجه عرض کرد: ای پسر عمو! برخیز و روی پای چپ من بنشین. رسول خدا صلی الله علیه و آله برخاست و روی پای خدیجه نشست. خدیجه عرض کرد: آیا او را می­بینی؟ فرمود: بله. عرض کرد: برخیز و روی پای راستم بنشین. پیامبر جا به جا شد. عرض کرد: آیا او را می­بینی؟ فرمود: بله. عرض کرد: حال در دامانم بنشین. پیامبر چنین کرد. عرض کرد: آیا او را می­بینی؟ فرمود: نه. عرض کرد: ای پسر عمو! استوار باش، مژده که به خدا سوگند او فرشته است و شیطان نیست.

ابن اسحاق می­گوید: عبدالله بن حسن در روایت این سخن گفت: مادرم فاطمه بنت حسین این سخن را از قول خدیجه بازمی­گفت که من هم شنیدم، خدیجه گفته که رسول خدا را زیر جامه خود وارد کرده و در آن دم جبرییل رفته، آن­گاه به رسول خدا عرض کرده: به راستی که او فرشته است و شیطان نیست.

و نیز ابن اسحاق گفته: خدیجه بنت خُوَیلد و ابوطالب هر دو در یک سال جان سپردند و درگذشت خدیجه و ابوطالب پشت سر هم بر رسول خدا روی داد. خدیجه پشتیبانی نیک برای اسلام بود و رسول خدا نزد او آرامش می­یافت.

و از عروة بن زبیر روایت شده که وی گفت: خدیجه پیش از آن که نماز واجب شود درگذشت و رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: به خدیجه خانه­ای از جواهرات نشان داده شد که نه هیاهویی در آن هست و نه زحمتی.

ابن هشام می گوید: کسی که به او اعتماد دارم برای نقل کرد که : جبرئیل نزد پیامبر آمد و عرض کرد: به خدیجه از سوی پروردگارش سلام برسان. رسول خدا فرمود: ای خدیجه! این جبرئیل است، از سوی پروردگارت به تو سلام می­رساند. خدیجه گفت: خداوند خود سلام است و سلام از سوی اوست و سلام بر جبرئیل.

نیز روایت شده که آدم علیه السلام گفته: من در روز قیامت بر همه آدمیان سرور هستم جز بر مردی از فرزندانم که یکی از پیامبران خداست و محمد صلی الله علیه و آله نام دارد، او در دو چیز بر من برتری می­یابد، یکی این­که همسر او یاری است برای او و یار او می­شود اما همسر من یار است بر من! ، دیگر این­که خداوند او را بر شیطانش یاری می­کند و شیطان او مسلمان می­شود اما شیطان من کفر ورزید.

و از عایشه روایت شده که وی گفت: هروقت در حضور رسول خدا از خدیجه یاد می­شد، ایشان از مدح او و طلب آمرزش برایش خسته نمی­شد، روزی پیامبر صلی الله علیه و آله از او یاد کرد، من حسادت کردم و گفتم: خداوند عوض آن پیرزن را به تو داده! دیدم رسول خدا سخت خشمگین شد، از حرفی که زدم پشیمان شدم و گفتم: خداوندا اگر خشم رسولت را از بین ببری، تا زنده­ام دیگر به بدی از خدیجه یاد نمی­کنم. آن­گاه رسول خدا فرمود: چطور این حرف را می­زنی حال آن­که وقتی مردم کفر ورزیدند او به من ایمان آورد و وقتی مردم مرا رد کردند او مرا پذیرا شد و وقتی مردم مرا تگذیب کردند او مرا تصدیق کرد وقتی شما از فرزند محروم شدید او برایم فرزند آورد. عایشه می­گوید: حضرت یک ماه با همان حال نزد من می­آمد و می­رفت.

و روایت شده کنیه خدیجه اُم هند بوده است.

و از ابن عباس روایت شده که وی گفت: عموی خدیجه، عمرو بن اسد، او را به همسری رسول خدا صلی الله علیه و آله درآورد، پدر خدیجه قبل از جنگ «فجار» درگذشته بود.

و از وی روایت شده که وی گفت: خدیجه بیست و هشت سال داشت که پیامبر با او ازدواج کرد، مهرش دوازده ظرف بود که مهر زنان حضرت همین بود. نیز گفته­اند که خدیجه پانزده سال پیش از عام الفیل به دنیا آمده و چهل سال داشته که در رسول خدا در بیست و پنج سالگی با او ازدواج کرده است.

پیشتر ماجرای عفیف آمد که وقتی برای تجارت نزد عباس رفته پیامبر صلی الله علیه و آله و خدیجه و علی علیه السلام را دیده که نماز می­خوانده­اند و گفته به خدا سوگند بر روی زمین جز این سه تن کسی را نمی­شناسم که بر این دین باشد. بنابراین دیگر نیازی به تکرار این خبر نیست، زیرا در این­که خدیجه نخستین کسی بوده که اسلام آورده، اختلافی وجود ندارد. ابن سعد از حکم بن حزام روایت کرده که خدیجه در ماه رمضان از دهمین سال نبوت پیامبر در شصت و پنج سالگی درگذشت، ما او را از خانه­اش بیرون آوردیم و در جحون به خاکش سپردیم، رسول خدا خود در قبر او رفت و او را در قبر گذاشت، آن روز هنوز نماز میت تشریع نشده بود پرسیدند: چه هنگام بود ای اباخالد؟! گفت: سه سال یا همین حدود پیش از هجرت و اندکی پس از خروج بنی هاشم از شِعب، او نخستین زنی بود که رسول خدا صلی الله علیه و آله به همسری گرفت و فرزندان حضرت همه از او بودند جز ابراهیم که از ماریه قبطی بود.

این آخرین خبری بود که از کتاب جنابذی نقل کردم - . کشف الغمّة: 151 – 153 - .

**[ترجمه]

قوله وسطتک بکسر السین أی کونک وسطهم و متوسطا بینهم أی أشرفهم قال الجوهری وسطت القوم أسطهم وسطا و وسطة أی توسطتهم و فلان وسیط فی قومه إذا کان أوسطهم نسبا و أرفعهم محلا انتهی.

قوله صلی الله علیه و آله و رزقت منی أی الولد أو الإسلام (3) قولها فغدا و راح علی بها شهرا لعل المعنی أنه صلی الله علیه و آله کان إلی شهر یذکر خدیجة و فضلها فی الغدو و الرواح أو لما علم ندامتی فی أمرها کان یغدو و یروح إلی لطفا بی (4).

**[ترجمه]«سطتک» به کسر سین یعنی تو در وسط آنان بودی و در مرکز آنان بودی یعنی ارجمندترین آنان بودی، جوهری می­گوید: «وسطت القوم أسطهم وسطاً و وسطةَ» یعنی «در مرکز آنان قرار داشتم»، فلان کس «وسیط» قوم خود است یعنی او والاتبارترین و بلندمرتبه­ترین آنان است.

سخن پیامبر صلی الله علیه و آله «رزقت منی» یا «فرزند» را منظور دارد یا «اسلام» را. چه بسا منظور عایشه از این­که «یک ماه نزد من می­آمد و می­رفت» این باشد که حضرت یک ماه مدام می­رفته و می­آمده و از خدیجه و فضایلش می­گفته، و یا این­که وقتی فهمیده عایشه از سخن خود پشیمان شده از روی لطف به او یک ماه نزدش رفت و آمد می­کرده است.

**[ترجمه]

بِنْتَ خُوَیْلِدٍ أَقْبَلَ أَبُو طَالِبٍ فِی أَهْلِ بَیْتِهِ وَ مَعَهُ نَفَرٌ مِنْ قُرَیْشٍ حَتَّی دَخَلَ عَلَی وَرَقَةَ بْنِ نَوْفَلٍ عَمِّ خَدِیجَةَ فَابْتَدَأَ أَبُو طَالِبٍ بِالْکَلَامِ فَقَالَ الْحَمْدُ لِرَبِ (1) هَذَا الْبَیْتِ الَّذِی جَعَلَنَا مِنْ زَرْعِ إِبْرَاهِیمَ وَ ذُرِّیَّةِ إِسْمَاعِیلَ وَ أَنْزَلَنَا حَرَماً آمِناً وَ جَعَلَنَا الْحُکَّامَ عَلَی النَّاسِ وَ بَارَکَ لَنَا فِی بَلَدِنَا الَّذِی نَحْنُ فِیهِ ثُمَّ إِنَّ ابْنَ أَخِی هَذَا یَعْنِی رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مِمَّنْ لَا یُوزَنُ بِرَجُلٍ مِنْ قُرَیْشٍ إِلَّا رَجَحَ بِهِ وَ لَا یُقَاسُ بِهِ رَجُلٌ إِلَّا عَظُمَ عَنْهُ وَ لَا عِدْلَ لَهُ فِی الْخَلْقِ وَ إِنْ کَانَ مُقِلًّا فِی الْمَالِ فَإِنَّ الْمَالَ رِفْدٌ جَارٍ وَ ظِلٌّ زَائِلٌ وَ لَهُ فِی خَدِیجَةَ رَغْبَةٌ وَ لَهَا فِیهِ رَغْبَةٌ وَ قَدْ جِئْنَاکَ (2) لِنَخْطُبَهَا إِلَیْکَ بِرِضَاهَا وَ أَمْرِهَا وَ الْمَهْرُ عَلَیَّ فِی مَالِی الَّذِی سَأَلْتُمُوهُ عَاجِلُهُ وَ آجِلُهُ وَ لَهُ وَ رَبِّ هَذَا الْبَیْتِ حَظٌّ عَظِیمٌ وَ دِینٌ شَائِعٌ وَ رَأْیٌ کَامِلٌ ثُمَّ سَکَتَ أَبُو طَالِبٍ فَتَکَلَّمَ عَمُّهَا وَ تَلَجْلَجَ وَ قَصَرَ عَنْ جَوَابِ أَبِی طَالِبٍ وَ أَدْرَکَهُ الْقُطْعُ وَ الْبُهْرُ وَ کَانَ رَجُلًا مِنَ الْقِسِّیسِینَ فَقَالَتْ خَدِیجَةُ مُبْتَدِئَةً یَا عَمَّاهْ إِنَّکَ وَ إِنْ کُنْتَ أَوْلَی (3) بِنَفْسِی مِنِّی فِی الشُّهُودِ فَلَسْتَ أَوْلَی بِی مِنْ نَفْسِی قَدْ زَوَّجْتُکَ یَا مُحَمَّدُ نَفْسِی وَ الْمَهْرُ عَلَیَّ فِی مَالِی فَأْمُرْ عَمَّکَ فَلْیَنْحَرْ نَاقَةً فَلْیُولِمْ بِهَا وَ ادْخُلْ عَلَی أَهْلِکَ قَالَ (4) أَبُو طَالِبٍ اشْهَدُوا عَلَیْهَا بِقَبُولِهَا مُحَمَّداً وَ ضَمَانِهَا الْمَهْرَ فِی مَالِهَا فَقَالَ بَعْضُ قُرَیْشٍ یَا عَجَبَاهْ (5) الْمَهْرُ عَلَی النِّسَاءِ لِلرِّجَالِ فَغَضِبَ أَبُو طَالِبٍ غَضَباً شَدِیداً وَ قَامَ عَلَی قَدَمَیْهِ وَ کَانَ مِمَّنْ یَهَابُهُ الرِّجَالُ وَ یُکْرَهُ غَضَبُهُ (6) فَقَالَ إِذَا کَانُوا مِثْلَ ابْنِ أَخِی هَذَا طُلِبَتِ الرِّجَالُ بِأَغْلَی الْأَثْمَانِ وَ أَعْظَمِ الْمَهْرِ وَ إِذَا کَانُوا أَمْثَالَکُمْ لَمْ یُزَوَّجُوا إِلَّا بِالْمَهْرِ الْغَالِی وَ نَحَرَ أَبُو طَالِبٍ نَاقَةً وَ دَخَلَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ بِأَهْلِهِ فَقَالَ رَجُلٌ مِنْ قُرَیْشٍ یُقَالُ لَهُ عَبْدُ اللَّهِ (7) بْنُ غَنْمٍ

هَنِیئاً مَرِیئاً یَا خَدِیجَةُ قَدْ جَرَتْ***لَکِ الطَّیْرُ فِیمَا کَانَ مِنْکِ بِأَسْعَدٍ

***

ص: 14

تَزَوَّجْتِ خَیْرَ الْبَرِیَّةِ کُلِّهَا***وَ مَنْ ذَا الَّذِی فِی النَّاسِ مِثْلُ مُحَمَّدٍ

وَ بَشَّرَ بِهِ الْبَرَّانِ عِیسَی ابْنُ مَرْیَمَ***وَ مُوسَی بْنُ عِمْرَانَ فَیَا قُرْبَ مَوْعِدٍ

أَقَرَّتْ بِهِ الْکُتَّابُ قِدْماً بِأَنَّهُ***رَسُولٌ مِنَ الْبَطْحَاءِ هَادٍ وَ مُهْتَدٍ (1)

***

**[ترجمه]الکافی: امام جعفر صادق علیه السلام فرمود: وقتی رسول خدا خواست با خدیجه بنت خُوَیلد ازدواج کند،

ص: 13

ابوطالب با اهل بیت خود و به همراه چند تن از قریشیان به راه افتاد و نزد وَرَقة بن نوفَل عموی خدیجه رفت. ابوطالب سخن را آغاز کرد و گفت: ستایش از آنِ پروردگار کعبه است که ما را از فرزندان ابراهیم و از نسل اسماعیل قرار داد و ما را در حرمی امن فرود آورد و ما را بر مردم حاکم گرداند و به ما در دیارمان برکت داد، این برادرزاده من- یعنی رسول خدا صلی الله علیه و آله – با هر یک از مردان قریش قیاس شد بر او رجحان یافت و با هر یک از آنان مقایسه شد، بر او برتری یافت، اگر مال اندک دارد مال و منال هدیه­ای همیشگی و جاری و سایه­ای ناپایدار است، او خواستار خدیجه است و خدیجه نیز خواهان اوست، ما آمده­ایم تا خدیجه را با رضایت و نظر خودش برای او خواستگاری کنیم و مهر او از مال من بر عهده من است که هرگاه بخواهید خواهم داد، به پروردگار کعبه سوگند او قسمتی والا و دینی فراگیر و اندیشه­ای کامل دارد. آن­گاه ابوطالب سکوت کرد و عموی خدیجه لب به سخن گشود اما به لکنت افتاد و در پاسخ دادن به ابوطالب درنگ کرد و به نفس نفس افتاد و جواب روشنی نداد، در حالی که او یکی از کشیشیان مسیحی بود ( و به خوبی سخن می گفت ) . در آن دم خدیجه سخن آغاز کرد و گفت: ای عمو! اگر چه تو در حضور و سخن گفتن در پیش مردم ، سزاوارتری ، اما بر من از خودم سزاوارتر نیستی؛ ای محمد! من خودم را به همسری تو درمی­آورم و مهر را نیز خودم از مالم می­دهم، به عمویت بگو ناقه­ای قربانی کند و ولیمه­ای ترتیب دهد و تو نزد عیال خود آی. ابوطالب گفت: گواه باشید که او محمد صلی الله علیه و آله را پذیرفت و مهر را از مال خود تضمین کرد. یکی از قریشیان گفت: شگفتا، مهر را زن به مرد می­دهد؟! ابوطالب از این سخن برآشفت و به پا خاست. ابوطالب مردی بود که همه از او حذر می­کردند و از خشمش می­ترسیدند. او برخاست و گفت: اگر مردان همچون برادرزاده من باشند، زنان ایشان را با گران­ترین بها و بیشترین مهر خواهند خواست و اگر همچون شما باشند باید خود برای ازدواج مهری گران بدهند. او سپس ناقه­ای قربانی کرد و رسول خدا نیز نزد عیال خود رفت. آن­گاه یکی از قریشیان به نام عبدالله بن غَنم گفت:

«گوارا و نوش باد بر تو ای خدیجه که پرنده خوشبختی بر طالع تو گذر کرد، تو با بهترین مرد در میان همه مردم ازدواج کردی، چه کسی در میان مردم همچون محمد است؟

دو مرد راستگو، عیسی بن مریم و موسی بن عمران مژده او را داده­اند و میعاد نزدیک شده،

کتب پیشینیان اقرار کرده­اند که او رسولی رهنما و ره­یافته از سرزمین مکه است.»

**[ترجمه]

فَیُدْخِلَکِ الْجَنَّةَ وَ یُنْزِلَکِ أَفْضَلَهَا وَ ذَلِکِ لِکُلِّ مُؤْمِنٍ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَحْکَمُ وَ أَکْرَمُ أَنْ یَسْلُبَ الْمُؤْمِنَ ثَمَرَةَ فُؤَادِهِ ثُمَّ یُعَذِّبَهُ بَعْدَهَا أَبَداً (1).

**[ترجمه]الکافی: امام محمد باقر علیه السلام فرمود: وقتی قاسم فرزند خدیجه درگذشت، رسول خدا صلی الله علیه و آله نزد خدیجه رفت و به او که داشت می­گریست فرمود: چرا گریه می­کنی؟ عرض کرد: شیری از سینه ام جاری شد و به گریه افتادم. فرمود: ای خدیجه! آیا راضی نیستی که در روز قیامت بر در بهشت بیایی و ببینی او آن­جا ایستاده و سپس او دست تو را بگیرد

ص: 15

و به بهشت ببرَد و در بهترین جا فرود آورَد؟ این از برای همه مومنان است، خداوند عزوجل حکیم­تر و کریم­تر از آن است که میوه قلب مومنی را بگیرد و پس از آن تا به همیشه آن مومن را عذاب کند - . الفروع 1: 59 - .

**[ترجمه]

رَغْبَةٌ وَ الصَّدَاقُ مَا سَأَلْتُمْ عَاجِلُهُ وَ آجِلُهُ (1) مِنْ مَالِی وَ لَهُ خَطَرٌ (2) عَظِیمٌ وَ شَأْنٌ رَفِیعٌ وَ لِسَانٌ شَافِعٌ جَسِیمٌ فَزَوَّجَهُ وَ دَخَلَ بِهَا مِنَ الْغَدِ فَأَوَّلُ مَا حَمَلَتْ وَلَدَتْ عَبْدَ اللَّهِ بْنَ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله (3).

**[ترجمه]من لا یحضره الفقیه: وقتی پیامبر صلی الله علیه و آله با خدیجه بنت خُوَیلد ازدواج کرد، ابوطالب خطبه خواند. او پیش از آن خدیجه را نزد پدرش ، و یا به قول بعضی از مردم نزد عمویش، خواستگاری کرده بود. آن­گاه دو دسته در {کعبه} را گرفت و در حضور جمعی از قریشیان که او را می­دیدند گفت: ستایش از آنِ خداوندی است که ما را از فرزندان ابراهیم و از نسل اسماعیل قرار داد و خانه­ای مورد طواف از برای ما نهاد و ما را در حرمی امن جای داد که ثمرات همه چیز در آن جمع است و ما را در دیارمان بر مردم حاکم گرداند، برادرزاده من محمد بن عبدالله با هر یک از مردان قریش قیاس شود بر او رجحان می­یابد و با هر یک از آنان مقایسه شود، بر او برتری می­یابد، اگر مال اندک دارد مال و منال رزقی متغیر است و سایه­ای ناپایدار، اما به خدا سوگند او جایگاهی والا و نامی زبانزد دارد، او خواستار خدیجه است و خدیجه نیز خواهان اوست

ص: 16

و مهریه را چه سریع و چه مدت­دار آن را من از مال خود می­دهم، او مقامی والا و مرتبتی بلند و زبانی شفیع و توانمند دارد. این­چنین ابوطالب پیامبر را همسر داد و پیامبر از فردا نزد او رفت و خدیجه در نخستین بارداری، عبدالله بن محمد صلی الله علیه و آله را زایید - . من لا یحضره الفقیه: 413، و نیز تاریخ الیعقوبی 2: 15 - .

**[ترجمه]

ثَکِلَتْکَ أُمُّکَ فَمَا تَکَلَّمَتِ الْعَرَبُ بِکَلِمَةٍ أَثْقَلَ عَلَیَّ مِنْ هَذِهِ الْکَلِمَةِ وَ کَانَ ذَلِکَ مَکْراً مِنَ الرَّاهِبِ وَ کَانَ مَعَهُ حِینَ نَزَلَ مِنْ صَوْمَعَتِهِ رَقٌ (1) أَبْیَضُ فَجَعَلَ یَنْظُرُ فِیهِ مَرَّةً وَ إِلَی النَّبِیِّ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ أُخْرَی ثُمَّ أَکَبَّ یَنْظُرُ فِیهِ مَلِیّاً فَقَالَ هُوَ هُوَ وَ مُنْزِلِ الْإِنْجِیلِ فَلَمَّا سَمِعَ بِذَلِکَ خُزَیْمَةُ ظَنَّ أَنَّ الرَّاهِبَ یُرِیدُ بِالنَّبِیِّ صلی الله علیه و آله مَکْراً فَضَرَبَ بِیَدِهِ إِلَی قَائِمَةِ سَیْفِهِ فَانْتَزَعَهُ وَ جَعَلَ یَصِیحُ بِأَعْلَی صَوْتِهِ یَا آلَ غَالِبٍ فَأَقْبَلَ النَّاسُ یُهْرَعُونَ إِلَیْهِ مِنْ کُلِّ نَاحِیَةٍ یَقُولُونَ مَا الَّذِی رَاعَکَ فَلَمَّا نَظَرَ الرَّاهِبُ إِلَی ذَلِکَ أَقْبَلَ یَسْعَی إِلَی صَوْمَعَتِهِ فَدَخَلَهَا وَ أَغْلَقَ عَلَیْهِ بَابَهَا ثُمَّ أَشْرَفَ عَلَیْهِمْ فَقَالَ یَا قَوْمِ مَا الَّذِی رَاعَکُمْ مِنِّی فَوَ الَّذِی رَفَعَ السَّمَاوَاتِ بِغَیْرِ عَمَدٍ مَا نَزَلَ بِی رَکْبٌ هُوَ أَحَبُّ إِلَیَّ مِنْکُمْ وَ إِنِّی لَأَجِدُ فِی هَذِهِ الصَّحِیفَةِ أَنَّ النَّازِلَ تَحْتَ هَذِهِ الشَّجَرَةِ وَ أَوْمَأَ بِیَدِهِ إِلَی الشَّجَرَةِ الَّتِی تَحْتَهَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله هُوَ رَسُولُ رَبِّ الْعَالَمِینَ یُبْعَثُ بِالسَّیْفِ الْمَسْلُولِ وَ بِالذَّبْحِ الْأَکْبَرِ وَ هُوَ خَاتَمُ النَّبِیِّینَ فَمَنْ أَطَاعَهُ نَجَا وَ مَنْ عَصَاهُ غَوَی ثُمَّ أَقْبَلَ عَلَی خُزَیْمَةَ فَقَالَ مَا تَکُونُ مِنْ هَذَا الرَّجُلِ أَ رجلا (رَجُلٌ) مِنْ قَوْمِهِ قَالَ لَا وَ لَکِنْ خَادِمٌ لَهُ وَ حَدَّثَهُ بِحَدِیثِ الْبَعِیرَیْنِ فَقَالَ لَهُ الرَّاهِبُ أَیُّهَا الرَّجُلُ إِنَّهُ النَّبِیُّ الَّذِی یُبْعَثُ فِی آخِرِ الزَّمَانِ وَ إِنِّی مُفَوِّضٌ إِلَیْکَ أَمْراً وَ مُسْتَکْتِمُکَ خَبَراً وَ عَاهِدٌ إِلَیْکَ عَهْداً فَقَالَ مَا هُوَ فَإِنِّی سَامِعٌ لِقَوْلِکَ وَ کَاتِمٌ لِسِرِّکَ وَ مُطِیعٌ لِأَمْرِکَ فَقَالَ إِنِّی أَجِدُ فِی هَذِهِ الصَّحِیفَةِ أَنَّهُ یَظْهَرُ عَلَی الْبِلَادِ وَ یُنْصَرُ عَلَی الْعِبَادِ وَ لَا تُرَدُّ لَهُ رَایَةٌ وَ لَا تُدْرَکُ لَهُ غَایَةٌ وَ إِنَّ لَهُ أَعْدَاءً أَکْثَرُهُمُ الْیَهُودُ أَعْدَاءُ اللَّهِ فَاحْذَرْهُمْ عَلَیْهِ فَأَسَرَّ خُزَیْمَةُ ذَلِکَ فِی نَفْسِهِ ثُمَّ أَقْبَلَ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقَالَ یَا مُحَمَّدُ إِنِّی لَأَرَی فِیکَ شَیْئاً مَا رَأَیْتُهُ فِی أَحَدٍ مِنَ النَّاسِ إِنِّی لَأَحْسَبُکَ النَّبِیَّ الَّذِی یُذْکَرُ أَنَّهُ یَخْرُجُ مِنْ تِهَامَةَ وَ إِنَّکَ لَصَرِیحٌ (2) فِی مِیلَادِکَ وَ الْأَمِینُ فِی أَنْفُسِ قَوْمِکَ وَ إِنِّی لَأَرَی عَلَیْکَ مِنَ النَّاسِ مَحَبَّةً وَ إِنِّی مُصَدِّقُکَ فِی قَوْلِکَ وَ نَاصِرُکَ عَلَی عَدُوِّکَ فَانْطَلَقُوا یَؤُمُّونَ الشَّامَ فَقَضَوْا بِهَا حَوَائِجَهُمْ ثُمَّ رَجَعُوا

ص: 18

ثُمَّ قَالَ فَأَرْسَلَتْ خَدِیجَةُ إِلَی عَمِّهَا عَمْرِو بْنِ أَسَدٍ لِیُزَوِّجَهَا فَحَضَرَ وَ دَخَلَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ فِی عُمُومَتِهِ فَتَزَوَّجَهَا وَ هُوَ ابْنُ خَمْسٍ وَ عِشْرِینَ سَنَةً وَ خَدِیجَةُ یَوْمَئِذٍ بِنْتُ أَرْبَعِینَ سَنَةً.

وَ قَدْ رَوَی قَوْمٌ أَنَّهُ زَوَّجَهَا أَبُوهَا فِی حَالِ سُکْرِهِ. (1) قَالَ الْوَاقِدِیُّ هَذَا غَلَطٌ وَ الصَّحِیحُ أَنَّ عَمَّهَا زَوَّجَهَا وَ أَنَّ أَبَاهَا مَاتَ قَبْلَ الْفِجَارِ.

وَ ذَکَرَ أَنَّ أَبَا طَالِبٍ خَطَبَ یَوْمَئِذٍ وَ ذَکَرَ مَا مَرَّ فَلَمَّا أَتَمَّ أَبُو طَالِبٍ خُطْبَتَهُ تَکَلَّمَ وَرَقَةُ بْنُ نَوْفَلٍ فَقَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی جَعَلَنَا کَمَا ذَکَرْتَ وَ فَضَّلَنَا عَلَی مَا عَدَّدْتَ فَنَحْنُ سَادَةُ الْعَرَبِ وَ قَادَتُهَا وَ أَنْتُمْ أَهْلُ ذَلِکَ کُلِّهِ لَا تُنْکِرُ الْعَشِیرَةُ فَضْلَکُمْ وَ لَا یَرُدُّ أَحَدٌ مِنَ النَّاسِ فَخْرَکُمْ وَ شَرَفَکُمْ وَ قَدْ رَغِبْنَا بِالاتِّصَالِ بِحَبْلِکُمْ وَ شَرَفِکُمْ فَاشْهَدُوا عَلَیَّ مَعَاشِرَ قُرَیْشٍ بِأَنِّی قَدْ زَوَّجْتُ خَدِیجَةَ بِنْتَ خُوَیْلِدٍ مِنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَلَی أَرْبَعِمِائَةِ دِینَارٍ ثُمَّ سَکَتَ وَرَقَةُ وَ تَکَلَّمَ أَبُو طَالِبٍ وَ قَالَ قَدْ أَحْبَبْتُ أَنْ یَشْرَکَکَ عَمُّهَا فَقَالَ عَمُّهَا اشْهَدُوا عَلَیَّ یَا مَعْشَرَ قُرَیْشٍ إِنِّی قَدْ أَنْکَحْتُ مُحَمَّدَ بْنَ عَبْدِ اللَّهِ خَدِیجَةَ بِنْتَ خُوَیْلِدٍ وَ شَهِدَ عَلَیَّ بِذَلِکَ صَنَادِیدُ قُرَیْشٍ فَأَمَرَتْ خَدِیجَةُ جَوَارِیَهَا أَنْ یَرْقُصْنَ وَ یَضْرِبْنَ بِالدُّفُوفِ وَ قَالَتْ یَا مُحَمَّدُ مُرْ عَمَّکَ أَبَا طَالِبٍ یَنْحَرْ بَکْرَةً مِنْ بَکَرَاتِکَ وَ أَطْعِمِ النَّاسَ عَلَی الْبَابِ وَ هَلُمَّ فَقِلْ (2) مَعَ

ص: 19

أَهْلِکَ فَأَطْعَمَ النَّاسَ وَ دَخَلَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقَالَ مَعَ أَهْلِهِ خَدِیجَةَ (1).

**[ترجمه]می­گویم: کازرونی در منتقی روایت کرده: خزیمة بن حکیم سلمی با خدیجه بنت خُوَیلد خویشاوند بود. او نزد خدیجه رفت و با ورود خود به نزد خدیجه از برکتی بزرگ بهره­مند شد. خدیجه او را با رسول خدا و غلام خود میسره برای تجارت به دیار بصرا در سرزمین شام فرستاد. خزیمه از رسول خدا صلی الله علیه و آله بسیار خوشش آمد و در خواب و بیداری از ایشان جدا نمی­شد. آنان رهسپار شدند و چون به میانه شام و حجاز رسیدند، دو شتر از مال خدیجه بر میسره رم کردند و حال آن­که رسول خدا در جلوی کاروان بود. میسره که بر جان خود و جان آن دو شتر هراسان شد شتابان رو سوی رسول خدا گذاشت و ایشان را خبر کرد. پیامبر نزد آن دو شتر رفت و بر سم­هایشان دست کشید و آن دو را تعویذ کرد. ناگاه آن دو شتر صدایی کردند و رفتند تا پیشاپیش کاروان حرکت کنند. وقتی خزیمه این صحنه را دید دانست که پیامبر صلی الله علیه و آله مقامی والا دارد و از این رو در همراهی با ایشان آزمند شد و مراقب ایشان بود. آنان رفتند و چون به شام رسیدند نزد یکی از راهبان شام فرود آمدند. رسول خدا زیر یک درخت پیاده شد و بقیه مردم جداگانه پیاده شدند. درختی که پیامبر به زیرش فرود آمد درختی خشک و بی­بار بود که برگ­هایش ریخته بود و تنه­اش خشکیده بود، اما همین­که رسول خدا صلی الله علیه و آله پیاده شد و به زیر آن درخت آرام گرفت، ناگاه درخت درخشید و تابان شد و دور تا دورش سرسبز شد و میوه­هایش رسید و شاخه­هایش آویزان شد و بر سر رسول خدا چتر گشود. آن راهب چون این صحنه بدید از خود بی خود شد و شتابان از صومعه­اش پایین آمد و عرض کرد: به لات و عُزّی سوگند از تو سوالی دارم. پیامبر فرمود: دور شو مادرت به عزایت بنشیند

ص: 17

که در عرب هیچ کلامی از این ( قسم به لات و عزی ) بر من درشت تر نیست . اما راهب این سخن را حساب شده زده بود. او وقتی از صومعه­اش پایین آمد پوستی سفید در دست داشت. آن­گاه شروع کرد باری در آن پوست بنگرد و باری به پیامبر. سپس چشم به آن پوست دوخت و گفت: به فرستنده انجیل سوگند که خودش است! وقتی خزیمه سخن راهب را شنید پنداشت او برای پیامبر نیرنگی در کار دارد. از این رو دست بر قبضه شمشیر خود زد و با صدایی بلند فریاد برآورد: آی ای آل غالب! ناگهان مردم از هر طرف سوی او شتافتند و گفتند: از چه هراس داری؟ وقتی راهب مردم را دید به سوی صومعه­اش شتافت و داخل شد و در را به روی خود بست. سپس سر سوی آنان بیرون کرد و گفت: ای قوم! چرا از من هراسان شدید؟ به خدایی که آسمان­ها را بی هیچ ستون برافراشته هیچ قافله ای نزد من فرود نیامده که نزد من محبوب­تر از شما باشد، در این صحیفه آمده مردی که به زیر این درخت فرود می­آید، و با دست درختی را نشان داد که پیامبر صلی الله علیه و آله به زیرش بود، او فرستاده پروردگار جهانیان است که با شمشیری برآهیخته و قربانی بزرگی برانگیخته می­شود و خاتم پیامبران است، هر کس از او فرمان ببرد نجات می­یابد و هر کس از او سر بپیچد گمراه می­شود. سپس رو سوی خزیمه کرد و گفت: چه نسبتی با این مرد داری ؟ کسی از خویشان او هستی ؟ خزیمه گفت: نه، خادم او هستم . سپس ماجرای آن دو شتر را برایش بازگفت. راهب گفت: ای مرد! او همان پیامبری است که در آخرالزمان برانگیخته می­شود، من امری را به تو می­سپارم و خبری را نزدت به ودیعه می­گذارم و با تو عهدی می­بندم. خزیمه گفت: چه شده؟ من سخنت را می­شنوم و رازت را می­پوشانم و امرت را اطاعت می­کنم. راهب گفت: من در این صحیفه چنین می­بینم که او در آن دیار ظهور می­کند و در برابر بندگان یاری داده می­شود، نه بیرقی از او دریغ داشته می­شود و نه غایتی برایش متصور است، دشمنانی دارد که بیشترشان یهودیان، همان دشمنان خدا، هستند، پس به­خاطر او از آنان بر حذر باش. خزیمه این سرّ را در خود پنهان کرد و سپس نزد رسول خدا صلی الله علیه و آله رفت و عرض کرد: ای محمد! من در تو چیزی می­بینم که در هیچ یک از انسان­های دیگر نمی­بینم، من می­پندارم تو همان پیامبری هستی که گفته می­شود از تهامه ظهور می­کند، تو با درستی به دنیا آمده­ای و در میان مردمان قومت امین بوده­ای، من می­بینم که در دل مردم محبتی برای تو هست، من تو را در کلامت تأیید می­کنم و در برابر دشمنت یاری می­دهم. آن­گاه راهی شام شدند و کار خود در آن­جا به انجام رساندند و سپس برگشتند.

راوی می­گوید: خدیجه کسی را نزد عموی خود عمرو بن اسد فرستاد تا او را شوهر دهد. او آمد و رسول خدا صلی الله علیه و آله نیز در میان عموهای خود سر رسید و خدیجه را به همسری گرفت، پیامبر صلی الله علیه و آله در آن هنگام بیست و پنج سال داشت و خدیجه چهل سال.

گروهی نیز روایت کرده­اند که خدیجه را پدرش در حال مستی به عقد درآورد. اما واقدی می­گوید این نادرست است و صحیح آن است که خدیجه را عمویش شوهر داد و پدرش پیش از جنگ فِجار درگذشته بود.

راوی، خطبه ابوطالب را که پیشتر آمد نقل می­کند و می­گوید: وقتی ابوطالب خطبه­اش را به پایان رساند، ورقة بن نوفل زبان به سخن گشود و گفت: ستایش از آنِ خدایی است که ما را در مرتبتی که گفتی قرار داد و ما را آن­چنان که برشمردی برتری بخشید، ما سروران و رهبران عرب هستیم و شما نیز همه این­ها را دارید، هیچ عشیره­ای برتری شما را منکر نیست و هیچ کس در فخر و شرافت شما تردید ندارد، ما خواهان پیوند با خاندان شما و شرافت شما هستیم، پس ای جماعت قریش! بر من گواه باشید که من خدیجه بنت خُوَیلد را با چهار صد دینار مهر به همسری محمد بن عبدالله صلی الله علیه و آله درآوردم. سپس ورقه دم فرو بست و ابوطالب گفت: دوست می­دارم عموی خدیجه نیز با تو هم­رأی شود. آن­گاه عموی خدیجه گفت: ای جماعت قریش! بر من گواه باشید که من خدیجه بنت خُوَیلد را به عقد محمد بن عبدالله درآوردم و بزرگان قریش بر این کار گواه من بودند. در آن دم خدیجه به کنیزان خود دستور داد تا به رقص درآیند و دف بنوازند و گفت: ای محمد! به عمویت ابوطالب بگو یکی از شترانت را قربانی کند و مردم را بر این در سور بده و بیا در این نیمروز با عیالت استراحت کن. آن­گاه رسول خدا صلی الله علیه و آله بر عیال خود خدیجه وارد شد - . المنتقی فی مولود المصطفی: باب هشتم، درباره بیست و پنج سالگی حضرت - .

**[ترجمه]

یا خدیجة لا تنسی الآن قولی***و خذی منه غایة المحصول

یا خدیجة هذا النبی بلا شکّ***هکذا قد قرأت فی الإنجیل

سوف یأتی من الإله بوحی***ثم یجبی (1) من الإله بالتنزیل.

و یزوجه بالفخار و یحظی (2)***فی الوری شامخا علی کل جیل

***

فلما سمعت خدیجة ما نطق به الحبر تعلق قلبها بالنبی صلی الله علیه و آله و کتمت أمرها فلما خرج من عندها قال اجتهدی أن لا یفوتک محمد فهو الشرف فی الدنیا و الآخرة (3) و کان لخدیجة عمّ یقال له ورقة و کان قد قرأ الکتب کلّها (4) و کان عالما حبرا و کان یعرف صفات النبی الخارج فی آخر الزمان و کان عند ورقة أنه یتزوّج بامرأة (5) سیّدة من قریش تسود قومها و تنفق علیه مالها و تمکنه من نفسها و تساعده علی کل الأمور فعلم ورقة أنه لیس بمکة أکثر مالا من خدیجة فرجا ورقة أن تکون ابنة أخیه خدیجة و کان یقول لها یا خدیجة سوف (6) تتّصلین برجل یکون أشرف أهل الأرض و السماء

ص: 21

و کان لخدیجة فی کلّ ناحیة عبید و مواشی حتی قیل إن لها أزید من ثمانین ألف جمل متفرّقة فی کلّ مکان و کان لها فی کلّ ناحیة تجارة و فی کلّ بلد مال مثل مصر و الحبشة و غیرها و کان أبو طالب رضی الله عنه قد کبر و ضعف عن کثرة السفر و ترک ذلک من حیث کفل النبیّ صلی الله علیه و آله فدخل علیه النبیّ صلی الله علیه و آله ذات یوم فوجده مهموما فقال ما لی أراک یا عمّ مهموما فقال یا ابن أخی اعلم أنه لا مال لنا و قد اشتدّ الزمان علینا و لیس لنا مادّة و أنا قد کبرت و ضعف جسمی و قل ما بیدی و أرید أن أنزل إلی ضریحی (1) و أرید أن أری لک زوجة تسر قلبی یا ولدی لتسکن إلیها و معیشة یرجع نفعها إلیک فقال له النبی صلی الله علیه و آله ما عندک یا عم من الرأی قال اعلم یا ابن أخی أن هذه خدیجة بنت خویلد قد انتفع بمالها أکثر الناس و هی تعطی مالها سائر من یسألها التجارة (2) و یسافرون به فهل لک یا ابن أخی أن تمضی معی إلیها و نسألها أن تعطیک مالا تتجر فیه فقال نعم قم إلیها و افعل ما بدا لک.

قال أبو الحسن البکری لما اجتمع بنو عبد المطلب قال أبو طالب لإخوته امضوا بنا إلی دار خدیجة بنت خویلد حتی نسألها أن تعطی محمدا مالا یتجر به فقاموا من وقتهم و ساعتهم و ساروا إلی دار خدیجة و کان لخدیجة دار واسعة تسع أهل مکة جمیعا و قد جعلت أعلاها قبة من الحریر الأزرق و قد رقمت فی جوانبها صفة الشمس و القمر و النجوم و قد ربطته من حبال الإبریسم (3) و أوتاد من الفولاد و کانت قد تزوجت برجلین أحدهما اسمه أبو شهاب و هو عمرو الکندی (4) و الثانی اسمه عتیق بن عائذ فلما ماتا خطبها عقبة بن أبی معیط و الصلت بن أبی یهاب و کان لکل واحد منهما أربعمائة عبد و أمة و خطبها أبو جهل بن هشام و أبو سفیان و خدیجة لا ترغب فی واحد منهم و کان

ص: 22

قد تولع قلبها بالنبی صلی الله علیه و آله لما سمعت (1) من الأحبار و الرهبان و الکهان و ما یذکرونه من الدلالات و ما رأت قریش من الآیات فکانت تقول سعدت من تکون لمحمد قرینة فإنه یزین صاحبه (2) و ازداد بها الوجد و لج بها الشوق (3) فبعثت إلی عمها ورقة بن نوفل فقالت له یا عم أرید أن أتزوج و ما أدری بمن یکون و قد أکثر علی الناس و قلبی لا یقبل منهم أحدا فقال لها ورقة یا خدیجة أ لا أعلمک بحدیث غریب و أمر عجیب قالت و ما هو یا عم قال عندی کتاب من عهد عیسی علیه السلام فیه طلاسم و عزائم أعزم بها علی ماء و تأخذینه و تغسلین به ثم أکتب کتابا فیه کلمات من الزبور و کلمات من الإنجیل فتضعیه تحت رأسک عند النوم و أنت علی فراشک ملتفة بثیابک فإن الذی یکون زوجک یأتیک فی منامک حتی تعرفیه باسمه و کنیته فقالت افعل یا عم قال حبا و کرامة و کتب الکتاب و أعطاها إیاه و فعلت ما أمرها به و نامت فرأت کان قد جاء إلیها رجل لا بالطویل الشاهق و لا بالقصیر اللاذق أدعج العینین أزج الحاجبین أحور المقلتین (4) عقیقی الشفتین مورد الخدین أزهر اللون ملیح الکون معتدل القامة تظله الغمامة بین کتفیه علامة راکب علی فرس من نور مزمم (5) (مزموم) بسلسلة من ذهب علی ظهره سرج من العقیان مرصع بالدر و الجوهر له وجه کوجه الآدمیین منشق الذنب له أرجل کالبقر خطوته مد البصر و هو یرقل بالراکب و کان خروجه من دار أبی طالب فلما رأته خدیجة ضمته إلی صدرها و أجلسته فی حجرها و لم تنم باقی لیلتها إلی أن أقبلت إلی عمها ورقة و قالت أنعمت صباحا یا عم قال و أنت لقیت

ص: 23

نجاحا فلعلک رأیت شیئا فی منامک قالت رأیت رجلا صفته کذا و کذا فعندها قال ورقة یا خدیجة إن صدقت رؤیاک تسعدین و ترشدین فإن الذی رأیته متوج بتاج الکرامة الشفیع فی العصاة یوم القیامة سید العرب و العجم محمد بن عبد الله بن عبد المطلب بن هاشم قالت و کیف لی بما تقول یا عم و أنا کما یقول الشاعر

أسیر إلیکم قاصدا لأزورکم***و قد قصرت بی عند ذاک رواحلی

و ملک الأمانی خدعة غیر أننی***أعلل حد الحادثات بباطل

أحمل برق الشرق شوقا إلیکم***و أسأل ریح الغرب رد رسائلی

***

قال فزاد بها الوجد و کانت إذا خلت بنفسها فاضت عبرتها أسفا و جرت دمعتها لهفا و هی تقول

کم أستر الوجد و الأجفان تهتکه***و أطلق الشوق و الإغضاء (1) تمسکه

جفانی القلب لما أن تملکه***غیری فوا أسفا لو کنت أملکه

ما ضر من لم یدع منی سوی رمقی***لو کان یسمح بالباقی فیترکه

***

قال الراوی و أعجب ما رأیت فی هذا الأمر العجیب و الحدیث الغریب أن خدیجة لم تفرغ من شعرها إلا و قد طرق الباب فقالت لجاریتها انزلی و انظری من بالباب لعل هذا خبر من الأحباب ثم أنشأ یقول

أیا ریح الجنوب لعل علم***من الأحباب یطفئ بعض حری

و لم لا حملوک إلی منهم***سلاما أشتریه و لو بعمری

و حق ودادهم إنی کتوم***و إنی لا أبوح لهم بسری

أرانی الله وصلهم قریبا***و کم یسر أتی من بعد عسر

فیوم من فراقکم کشهر***و شهر من وصالکم کدهر

***

قال ثم نزلت الجاریة و إذا أولاد عبد المطلب بالباب فرجعت إلی خدیجة و قالت یا سیدتی إن بالباب سادات العرب ذوی (2) المعالی و الرتب أولاد عبد المطلب

ص: 24

فرمقت (1) خدیجة رمق الهوی و نزل بها دهش الجوی (2) و قالت افتحی لهم الباب و أخبری میسرة یعتد لهم المساند و الوسائد فإنی أرجو أن یکونوا قد أتونی بحبیبی محمد ثم قالت شعرا

ألذّ حیاتی وصلکم و لقاکم***و لست ألذّ العیش حتی أراکم

و ما استحسنت عینی من الناس غیرکم***و لا لذّ فی قلبی حبیب سواکم

علی الرأس و العینین جملة سعیکم***و من ذا الذی فی فعلکم قد عصاکم(3) فها أنا محسوب (4) علیکم بأجمعی***و روحی و مالی یا حبیبی فداکم

و ما غیرکم فی الحب یسکن مهجتی***و إن شئتم تفتیش قلبی فهاکم

قال صاحب الحدیث و بسط لهم میسرة المجلس بأنواع الفرش فما استقر بالقوم الجلوس إلا و قد قدم لهم أصناف الطعام و الفواکه من الطائف و الشام فأکلوا و أخذوا فی الحدیث فقالت لهم خدیجة من وراء الحجاب بصوت عذب و کلام رطب یا سادات مکة أضاءت بکم الدیار و أشرقت بکم الأنوار فلعل لکم حاجة فتقضی أو ملمة (5) فتمضی فإن حوائجکم مقضیة و قنادیلکم مضیئة فقال أبو طالب رضی الله عنه جئناک فی حاجة یعود نفعها إلیک و برکتها علیک قالت یا سیدی و ما ذلک قال جئناک فی أمر ابن أخی محمد فلما سمعت ذلک غاب (6) رشدها عن الوجود و أیقنت بحصول المقصود و قالت شعرا:

بذکرکم یطفئ الفؤاد من الوقد***و رؤیتکم فیها شفا أعین الرمد

و من قال إنی أشتفی (7) من هواکم***فقد کذبوا لو مت فیه من الوجد

و ما لی لا أملأ سرورا بقربکم***و قد کنت مشتاقا إلیکم علی البعد

***

ص: 25

تشابه سری فی هواکم و خاطری(1)***فأبدی الذی أخفی و أخفی الذی أبدی

***

ثم قالت بعد ذلک یا سیدی أین محمد حتی نسمع ما یقول (2) قال العباس رضی الله عنه أنا آتیکم به فنهض و سار یطلبه من الأبطح (3) فلم یجده فالتفت یمینا و شمالا فقالوا ما ترید (4) فقال أرید محمدا فقالوا له فی جبل حری (5) فسار إلیه فإذا هو فیه نائما فی مرقد إبراهیم الخلیل علیه السلام ملتفّا ببرده و عند رأسه ثعبان عظیم فی فمه طاقة ریحان یروّحه بها فلمّا نظر إلیه العباس قال خفت علیه من الثعبان فجذبت سیفی و هممت بالثعبان (6) فحمل الثعبان علی العباس فلما رأی العباس ذلک صاح من وقته أدرکنی یا ابن أخی ففتح النبی صلی الله علیه و آله عینیه فذهب الثعبان کأنه لم یکن فقال النبی صلی الله علیه و آله ما لی أری سیفک مسلولا قال رأیت هذا الثعبان عندک فسللت سیفی و قصدته خوفا علیک منه فعرفت فی نفسی الغلبة فصحت بک (7) فلما فتحت عینک ذهب کأنه لم یکن فتبسم النبی صلی الله علیه و آله و قال یا عم لیس هذا بثعبان و لکنه ملک من الملائکة و لقد رأیته مرارا و خاطبته (8) جهارا و قال لی یا محمد إنی ملک من عند ربی موکل بحراستک فی اللیل و النهار من کید الأعداء و الأشرار قال ما ینکر فضلک یا محمد (9) فقال له سر معی إلی دار خدیجة بنت خویلد تکون أمینا علی أموالها تسیر

ص: 26

بها حیث شئت قال أرید الشام قال ذلک إلیک فسار النبی صلی الله علیه و آله و العباس إلی بیت خدیجة و کان من عادته صلی الله علیه و آله إذا أراد زیارة قوم سبقه النور إلی بیتهم فسبقه النور إلی بیت خدیجة فقالت لعبدها میسرة کیف غفلت عن الخیمة حتی عبرت الشمس إلی المجلس قال لست بغافل عنها و خرج فلم یجد تغیر وتد و لا طنب و نظر إلی العباس فوجده قد أقبل هو و النبی صلی الله علیه و آله معه فرجع و قال لها یا مولاتی هذا الذی رأیته من أنوار محمد صلی الله علیه و آله فجاءت خدیجة لتنظر إلی محمد فلما دخل المجلس نهض أعمامه إجلالا له و أجلسوه فی أوساطهم فلما استقرّ بهم الجلوس قدمت لهم خدیجة الطعام (1) فأکلوا ثم قالت خدیجة یا سیدی أنست بک الدیار و أضاءت بک الأقدار (2) و أشرقت من طلعتک الأنوار أ ترضی أن تکون أمینا علی أموالی تسیر بها حیث شئت قال نعم رضیت ثم قال أرید الشام قالت ذلک إلیک و إنی قد جعلت لمن یسیر علی أموالی مائة وقیّة من الذهب الأحمر و مائة وُقیّة من الفضة البیضاء و جملین و راحلتین (3) فهل أنت راض فقال أبو طالب رضی الله عنه رضی و رضینا و أنت یا خدیجة محتاجة إلیه لأنه من حین خلق ما وقف له العرب علی صبوة و إنه مکین أمین قالت خدیجة تحسن یا سیدی تشدّ علی الجمل و ترفع علیه الأحمال قال نعم قالت یا میسرة ایتنی ببعیر حتی أنظر کیف یشدّ علیه محمد فخرج میسرة و أتی ببعیر شدید المراس قویّ البأس لم یجسر أحد من الرعاة أن یخرجه من بین الإبل لشدّة بأسه فأدناه لیرکبه فهدر و شقشق (4) و احمرّت عیناه فقال له العباس ما کان عندک أهون من هذا البعیر ترید أن تمتحن به ابن أخینا فعند ذلک قال النبی صلی الله علیه و آله دعه یا عمّ فلما سمع البعیر کلام البشیر النذیر برک علی قدمی النبی صلی الله علیه و آله و جعل یمرغ وجهه علی قدمی النبی صلی الله علیه و آله و نطق بکلام فصیح و قال

ص: 27

من مثلی و قد لمس ظهری سید المرسلین فقلن النسوة اللاتی کنّ عند خدیجة ما هذا إلا سحر عظیم قد أحکمه هذا الیتیم قالت لهم خدیجة لیس هذا سحرا و إنما هو آیات بینات و کرامات ظاهرات ثم قالت:

نطق البعیر بفضل أحمد مخبرا***هذا الذی شرفت به أمّ القری

هذا محمد خیر مبعوث أتی***فهو الشفیع و خیر من وطأ الثری

یا حاسدیه تمزّقوا من غیظکم***فهو الحبیب و لا سواه فی الوری

***

قال و خرج أولاد عبد المطلب و أخذوا فی أُهبة السفر (1) فالتفتت خدیجة إلی النبیّ صلی الله علیه و آله و قالت یا سیدی ما معک غیر هذه الثیاب فلیست هذه تصلح للسفر فقال لست أملک غیرها فبکت خدیجة و قالت عندی یا سیدی ما یصلح للسفر غیر أنهن طوال فامهل (2) حتی أقصرها لک فقال هلمّی بها و کان صلی الله علیه و آله إذا لبس القصیر یطول و إذا لبس الطویل یقصر کأنّه مفصل علیه (3) فأخرجت له ثوبین من قباطی (4) مصر و جبّة عدنیّة و بردة یمنیّة و عمامة عراقیّة و خفین من الأدیم و قضیب خیزران فلبس النبی صلی الله علیه و آله الثیاب و خرج کأنه البدر فی تمامه (5) فلما نظرت إلیه جعلت تقول

أوتیت من شرف الجمال فنونا***و لقد فتنت بها القلوب فتونا

قد کونت للحسن فیک جواهر***فیها دعیت الجوهر المکنونا

یا من أعار (6) الظبی فی لفتاته (7)***للحسن جیدا سامیا و جفونا

انظر إلی جسمی النحیل و کیف قد***أجریت من دمع العیون عیونا

***

ص: 28

أسهرت عینی فی هواک صبابة***و ملئت قلبی لوعة (1) و جنونا

***

ثم قالت یا سیدی عندک ما ترکب علیه قال إذا تعبت رکبت أی بعیر أردت قالت و ما یحملنی علی ذلک (2) لا کانت الأموال دونک یا محمد (3) ثم قالت لعبدها میسرة ایتنی بناقتی الصهباء حتی یرکبها سیدی محمد فأتی بها میسرة و هی تزید علی الأوصاف لا یلحقها فی سیرها تعب و لا یصیبها نصب کأنها خیمة مضروبة أو قبة منصوبة ثم التفتت إلی میسرة و ناصح و قالت لهما اعلما أننی قد أرسلت إلیکما أمینا علی أموالی و إنه أمیر قریش و سیدها (4) فلا ید علی یده فإن باع لا یمنع و إن ترک لا یؤم و لیکن کلامکما له بلطف و أدب و لا یعلو کلامکما علی کلامه قال عبدها میسرة و الله یا سیدتی إن لمحمد عندی محبة عظیمة قدیمة و الآن قد تضاعف لمحبتک له ثم إن النبی صلی الله علیه و آله ودع خدیجة و رکب راحلته و خرج و میسرة و ناصح بین یدیه و عین الله ناظرة إلیه فعندها قالت خدیجة شعرا:

قلب المحب إلی الأحباب مجذوب***و جسمه بید الأسقام منهوب

و قائل کیف طعم الحب قلت له***الحب عذب و لکن فیه تعذیب

أقذی (5) (أفذی) الذین علی خدی لبعدهم***دمی و دمعی مسفوح و مسکوب

ما فی الخیام و قد سارت رکابهم (6)***إلا محب له فی القلب (7) محبوب

کأنما یوسف فی کل ناحیة(8)***و الحز (9) فی کل بیت فیه یعقوب

***

ص: 29

ثم إن النبی صلی الله علیه و آله سار مجدا للسیر إلی الأبطح فوجد القوم مجتمعین و هم لقدومه منتظرون فلما نظروا إلی جمال سید المرسلین و قد فاق الخلق أجمعین فرح المحب (1) و اغتم الحاسد (2) و ظهر الحسد و الکمد فیمن (3) سبقت له الشقاوة من المکذبین (4) و زادت عقیدة من سبقت له السعادة من المؤمنین فلما نظر العباس إلیهم أنشأ یقول:

یا مخجل الشمس و البدر المنیر إذا***تبسم الثغر لمع البرق منه أضا

کم معجزات رأینا منک قد ظهرت***یا سیدا ذکره یشفی به المرضی

***

فلما نظر النبی صلی الله علیه و آله إلی أموال خدیجة علی الأرض و لم یحمل منها شی ء زعق علی العبید و قال ما الذی منعکم عن شد رحالکم قالوا یا سیدنا لقلة عددنا و کثرة أموالنا فأبرک راحلته و نزل و لوی ذیله فی دور منطقته و صار یزعق بالبعیر فیقول بإذن الله تعالی فتعجب الناس من فعله فنظر العباس إلی النبی صلی الله علیه و آله و قد احمرت وجناته من العرق فقال کیف أخلی الشمس تقرح هذا الوجه الکریم فعمد إلی خشبة و قال لأتخذن منها حجفة (5) تظل (6) محمدا من حر الشمس فارتجت الأقطار و تجلی الملک الجبار و أمر الأمین جبرئیل علیه السلام أن یهبط (7) (اهبط) إلی رضوان خازن الجنان و قل له یخرج لک الغمامة التی خلقتها لحبیبی محمد صلی الله علیه و آله قبل أن أخلق آدم بألفی عام و انشرها علی رأس حبیبی محمد فلما رأوها شخصت نحوها الأبصار و قال العباس إن (8) محمدا لکریم علی ربه و لقد استغنی عن حجفتی (9) ثم أنشأ یقول:

ص: 30

وقف الهوی بی حیث کنت (1) فلیس لی***متقدم عنکم و لا متأخر

***

ثم سار القوم حتی نزلوا بجحفة الوداع و حطوا رحالهم حتی یلحق بهم المتأخرون فقال مطعم بن عدی یا قوم إنکم سائرون إلی أرض کثیرة المهامة و الأوعار (2) و لیس لکم مقدم تستشیرون به و ترجعون إلی أمره و الرأی عندی أنکم تقدمون علیکم رجلا لتستندوا إلی رأیه و ترجعوا إلی أمره عن المنازع و المخالف قالوا نعم ما أشرت به فقال بنو مخزوم نحن نقدم علینا أخانا عمرو بن هشام المخزومی و قال بنو عدی نحن نقدم علینا أمیرنا مطعم بن عدی و قال بنو النضر نحن نقدم علینا أمیرنا النضر بن الحارث و قال بنو زهرة نحن نقدم علینا أمیرنا أحیحة بن الجلاح و قال بنو لوی نحن نقدم علینا أبا سفیان صخر بن حرب و قال میسرة و الله ما نقدم علینا إلا سیدنا محمد بن عبد الله و قال بنو هاشم و نحن أیضا نقدم علینا محمدا فقال أبو جهل لئن (3) قدمتم علینا محمدا لأضعن هذا السیف فی بطنی و أخرجه من ظهری فقبض حمزة علی سیفه و قال یا وغد (4) الرجال و یا نذل الأفعال (5) و الله ما أرید إلا أن یقطع الله یدیک و رجلیک و یعمی عینیک فقال له النبی صلی الله علیه و آله اغمد سیفک یا عماه و لا تستفتحوا سفرکم بالشر دعوهم یسیرون أول النهار و نحن نسیر آخره فإن التقدم لقریش و کان صلی الله علیه و آله أول من تکلم بهذه الکلمة و سار أبو جهل و من یلوذ به و قد استغنم (6) من بنی هاشم الفرصة و هو ینشد و یقول

لقد ضلت حلوم بنی قصی***و قد زعموا بتسیید (7) الیتیم

***

ص: 31

و راموا للخلافة (1) غیر کفو***فکیف یکون ذا الأمر العظیم

و إنی فیهم لیث حمی***بمصقول و لی جد کریم

فلو قصدوا عبیدة أو ظلیما***و صخر الحرب ذا الشرف القدیم

لکنا راضیین لهم و کنا.***لهم تبعا علی خلف (2) ذمیم.

***

فأجابه العباس یقول:

ألا أیها الوغد الذی رام ثلبنا***أ تثلب قرنا (3) فی الرجال کریم.

أ تثلب یأویک الکریم أخا التقی***حبیب لرب العالمین عظیم

و لو لا رجال قد عرفنا محلهم***و هم عندنا فی مجدب (4) و مقیم. (5)

لدارت سیوف یفلق الهام حدها***بأیدی رجال کاللیوث تقیم

حماة کماة (6) کالأسود ضراغم***إذا برزوا ردوا لکل زعیم

***

ثم إن القوم ساروا إلی أن بعدوا عن مکة فنزلوا بواد یقال له واد الأمواه لأنه مجتمع السیول (7) و أنهار الشام و منه تنبع عیون الحجاز فنزل به القوم و حطوا رحالهم و إذا بالسحاب قد اجتمع (8) فقال النبی صلی الله علیه و آله ما أخوفنی علی أهل هذا الوادی أن یدهمهم (9) السیل فیذهب بجمیع أموالهم و الرأی (10) عندی أن نستند إلی هذا الجبل قال له العباس نعم ما رأیت یا ابن أخی فأمر النبی صلی الله علیه و آله أن ینادی

ص: 32

فی القافلة أن ینقلوا رحالهم إلی نحو الجبل (1) مخافة السیل ففعلوا إلا رجلا من بنی جمح (2) یقال له مصعب و کان له مال کثیر فأبی أن یتغیر (3) من مکانه و قال یا قوم ما أضعف قلوبکم تنهزمون عن شی ء لم تروه و لم تعاینوه فما استتم کلامه إلا و قد ترادفت السحاب و البرق و نزل السیل و امتلأ الوادی من الحافة إلی الحافة (4) و أصبح الجمحی و أمواله کأنه لم یکن و أقام القوم فی ذلک المکان أربعة أیام و السیل یزداد فقال میسرة یا سیدی هذه السیول لا تنقطع إلی شهر و لا تقطعه السفار (5) و إن أقمنا هاهنا أضر بنا المقام و یفرق الزاد و الرأی (6) عندی أن نرجع إلی مکة فلم یجبه النبی صلی الله علیه و آله إلی ذلک ثم نام فرأی فی منامه ملکا یقول له یا محمد لا تحزن إذا کان غداة غد مر قومک بالرحیل و قف علی شفیر الوادی فإذا رأیت الطیر الأبیض قد خط بجناحه فاتبع الخط و أنت تقول بسم الله و بالله و أمر قومک أن یقولوا هذه الکلمة فمن قالها سلم و من حاد عنها غرق فاستیقظ النبی صلی الله علیه و آله و هو فرح مسرور ثم أمر میسرة أن ینادی فی الناس بالرحیل فرحلوا و شد میسرة رحاله فقال الناس یا میسرة و کیف نسیر و هذا الماء لا تقطعه إلا السفن فقال أما أنا فإن محمدا أمرنی و أنا لا أخالفه فقال القوم و نحن أیضا لا نخالفه فبادر القوم و تقدم النبی صلی الله علیه و آله و وقف علی شفیر الوادی و إذا بالطیر الأبیض قد أقبل من ذروة الجبل و خط بجناحیه خطا أبیض یلمع فشمر النبی صلی الله علیه و آله أذیاله و اقتحم الماء و هو یقول بسم الله و بالله فلم یصل الماء إلی نصف ساقه و نادی أیها الناس لا یدخل أحد منکم الماء حتی یقول هذه الکلمة فمن قالها سلم

ص: 33

و من حاد عنها هلک فاقتحم القوم الماء و هم یقولون الکلمة (1) و لم یتأخر من القوم سوی رجلین أحدهما من بنی جمح و الآخر من بنی عدی فقال العدوی بسم الله و بالله و قال الجمحی بسم اللات و العزی فغرق الجمحی و أمواله و سلم العدوی و أمواله فقال القوم للعدوی ما بال صاحبک غرق قال إنه قد عوج لسانه و خالف قول النبی صلی الله علیه و آله (2) فغرق فاغتم أبو جهل لعنه الله و قومه قالوا ما هذا إلا سحر عظیم فقال له بعض أصحابه یا ابن هشام ما هذا بسحر و لکن و الله ما أظلت الخضراء و لا أقلت الغبراء أفضل من محمد فلم یرد جوابا و ساروا حتی نزلوا علی بئر و کان تنزل علیه العرب فی طریق الشام (3) فقال أبو جهل و الله لأجد فی نفسی غبنة (4) عظیمة إن رد محمد من سفره هذا سالما و لقد عزمت علی قتله و کیف لی بالحیلة فی قتله و هو ینظر من ورائه کما ینظر من أمامه و لکن أفعل فسوف تنظرون ثم عمد إلی الرمل و الحصی و ملأ حجره و کبس (5) به البئر فقال أصحابه و لم تفعل ذلک فقال أرید دفن البئر حتی إذا جاء رکب بنی هاشم و قد أجهدهم العطش فیموتوا عن آخرهم فتبادر القوم بالرمل و الحصی و لم یترکوا للبئر أثرا فقال أبو جهل لعنه الله الآن قد بلغت مرادی ثم التفت إلی عبد له اسمه فلاح و قال له خذ هذه الراحلة و هذه القربة و الزاد و اختف تحت الجبل (6) فإذا جاء رکب بنی هاشم یقدمهم محمد و قد أجهدهم العطش و التعب و لم یجدوا للبئر أثرا فیموتوا فأتنی بخبرهم فإذا أتیتنی و بشّرتنی بموتهم أعتقتک و زوجتک بمن ترید من أهل مکة فقال حبا و کرامة ثم سار أبو جهل و تأخر العبد کما أمره مولاه و إذا برکب بنی هاشم قد أقبل یتقدمهم محمد فتبادر القوم إلی البئر فلم یجدوا له أثرا فضاقت صدورهم

ص: 34

و أیقنوا بالهلاک فلاذوا بمحمد صلی الله علیه و آله (1) فقال لهم هل هنا موضع یعرف بالماء قالوا نعم بئر قد ردمت (2) بالرمل و الحجارة (3) فمشی النبی صلی الله علیه و آله حتی وقف علی شفیر البئر فرفع طرفه إلی السماء و نادی یا عظیم الأسماء یا باسط الأرض و یا رافع السماء قد أضرّ بنا الظمآء فاسقنا الماء فإذا بالحجارة و الرمل قد تصلصلت (4) و عین الماء قد نبعت و تفجّرت و جری الماء من تحت أقدامه فسقی القوم دوابّهم و ملئوا قربهم و ساروا و سار العبد إلی مولاه و قال ما وراءک یا فلاح و قال و الله ما أفلح من عادی محمدا و حدّثهم بما عاین منه فامتلأ أبو جهل غیظا و قال للعبد غیب وجهک عنی فلا أفلحت أبدا ثم سار حتی وصل وادیا من أودیة الشام یقال له ذبیان و کان کثیر الأشجار إذ خرج من ذلک الوادی ثعبان عظیم کأنه النخلة السحوق ففتح فاه و زفر و خرج من عینیه الشرار فجفلت منه ناقة أبی جهل لعنه الله و لعبت بیدیها و رجلیها و رمته فکسرت أضلاعه فغشی علیه فلما أفاق قال لعبیده تأخروا (5) إلی جانب الطریق فإذا جاء رکب بنی هاشم یتقدمهم محمد قدموه علینا حتی إذا رأت ناقته الثعبان فعسی أن ترمیه إلی الأرض فیموت ففعل العبید ما أمرهم به و إذا برکب بنی هاشم قد أقبل یتقدمهم محمد فقال النبی صلی الله علیه و آله یا ابن هشام أراکم قد نزلتم و لیس هو وقت نزولکم فقال له یا محمد و الله قد استحییت أن أتقدم علیک و أنت سید أهل الصفا و أعلی حسبا و نسبا فتقدم فلعن الله من یبغضک ففرح العباس بذلک و أراد العباس أن یتقدم فنهاه النبی صلی الله علیه و آله و قال ارفق یا عم فما تقدیمهم لنا إلا لمکیدة لنا (6) ثم إنه صلی الله علیه و آله تقدم أمامهم و دخل إلی ذلک الشعب و إذا بالثعبان قد ظهر فجفلت منه ناقة النبی صلی الله علیه و آله فزعق بها النبی صلی الله علیه و آله و قال ویحک

ص: 35

کیف تخافین و علیک خاتم الرسل و إمام البشر. (1) ثم التفت إلی الثعبان و قال له ارجع من حیث أتیت و إیاک أن تتعرض لأحد من الرکب (2) فنطق الثعبان بقدرة الله تعالی و قال السلام علیک یا محمد السلام علیک یا أحمد فقال النبی صلی الله علیه و آله السلام علی من اتبع الهدی و خشی عواقب الردی و أطاع الملک الأعلی فعندها قال یا محمد ما أنا من هوام الأرض و إنما أنا ملک من ملوک الجن و اسمی الهام بن الهیم و قد آمنت علی ید أبیک إبراهیم الخلیل و سألته الشفاعة فقال هی لولد یظهر من نسلی یقال له محمد و وعدنی (3) أن أجتمع بک فی هذا المکان و قد طال بی الانتظار و قد شاهدت المسیح عیسی ابن مریم علیه السلام لیلة عرج به إلی السماء و هو یوصی الحواریین باتباعک و الدخول فی ملتک و الآن قد جمع الله شملی بک فلا تنسنی من الشفاعة یا سید المرسلین فقال له النبی صلی الله علیه و آله لک ذلک علی فعد من حیث جئت و لا تتعرض لأحد من الرکب فغاب الثعبان فلما نظر القوم إلی کلامه عجبوا من ذلک و ازداد أعمام النبی صلی الله علیه و آله یقینا و فرحا و ازداد الجنود (4) (الحسود) غیظا و حسدا فأنشأ العباس یقول:

یا قاصدا نحو الحطیم و زمزم***بلغ فضائل أحمد المتکرم

و اشرح لهم ما عاینت عیناک من***فضل لأحمد و السحاب الأرکم

قل و أت بالآیات (5) فی السیل الذی***ملأ الفجاج بسیله المتراکم. (6) و نجا الذی لم یخط قول محمد***و هو الذی أخطأ بوسط جهنم

و البئر لما أن أضر بنا الظماء***فدعا الحبیب إلی الإله المنعم

فاضت عیونا ثم سالت أنهرا***و غدا الحسود بحسرة و تغمغم

ص: 36

و الهام بن الهیم لما أن رأی***خیر البریة جاء کالمستسلم

ناداه أحمد فاستجاب ملبیا***و شکا المحبة کالحبیب (1) المغرم

من عهد إبراهیم ظل مکانه***یرجو الشفاعة خوف جسر (2) جهنم

من ذا یقاس أحمد فی الفضل من***کل البریة من فصیح و أعجم

و به توسل فی الخطیئة آدم***فلیعلم الأخبار من لم یعلم

***

و لما فرغ العباس من شعره أجابه الزبیر و أنشأ یقول شعرا:

یا للرجال ذوی البصائر و النظر***قوموا انظروا أمرا مهولا قد خطر. (3)

هذا بیان صادق فی عصرنا***من سید عالی المراتب مفتخر

آیاته قد أعجزت کل الوری***من ذا یقایس عدها أو یختصر(4)

منها الغمام تظله مهما مشی***أنی یسیر تظله و إذا خطر (5)

و کذلک الوادی أتی مترادفا***بالسیل یسحب للحجارة و الشجر

و نجا الذی قد طاع قول محمد***و هوی المخالف مستقرا فی سقر

و أزال عنا الضیم من حر الظماء***من بعد ما بان التقلقل و الضجر

و البئر فاضت بالمیاه و أقبلت***تجری علی الأراض (6) أشباه النهر. (7)

و الهام فیه عبارة (8) و دلالة***لذوی العقول ذوی (9) البصائر و الفکر

کاد الحسود یذوب مما عاینت***عیناه من فضل لأحمد قد ظهر

ص: 37

یا للرجال ألا انظروا أنواره***تعلو علی نور الغزالة و القمر

الله فضل أحمدا و اختاره***و لقد أذل عدوه ثم احتقر

***

فأجابه حمزة رضی الله عنه یقول:

ما نالت الحساد فیک مرادهم***طلبوا نقوص الحال منک فزادا

کادوا و ما خافوا عواقب کیدهم***و الکید مرجعه علی من کادا

ما کل من طلب السعادة نالها***بمکیدة أو أن یروم عنادا

یا حاسدین محمدا یا ویلکم***حسدا تمزق منکم الأکبادا

الله فضل أحمدا و اختاره***و لسوف یملکه الوری و بلادا (1)

و لیملأن الأرض من إیمانه***و لیهدین عن الغوی (2) من حادا

قال: فشکرهم النبی صلی الله علیه و آله علی ذلک و ساروا جمیعا و نزلوا وادیا کانوا یتعاهدون فیه الماء قدیما فلم یجدوا فیه شیئا من الماء فشمر النبی صلی الله علیه و آله عن ذراعیه و غمس کفیه فی الرمل و رمق السماء (3) و هو یحرک شفتیه فنبع الماء من بین أصابعه تیارا (4) و جری علی وجه الأرض أنهارا فقال العباس أمسک یا ابن أخی حذرا من الماء أن یغرق أموالنا ثم شربوا (5) و ملئوا قربهم و سقوا دوابهم فقال النبی صلی الله علیه و آله لمیسرة لعل عندک شیئا من التمر فأحضره و کان یأکل التمر و یغرس النوی فی الأرض (6) فقال له العباس لم تفعل ذلک یا ابن أخی قال یا عم أرید أن أغرسها نخلا قال و متی تطعم (7)

ص: 38

قال الساعة نأکل منها و نتزود إن شاء الله تعالی فقال له العباس یا ابن أخی النخلة إذا غرست تثمر فی خمس سنین (1) قال یا عم سوف تری من آیات ربی الکبری ثم ساروا حتی تواروا عن الوادی فقال یا عم (2) ارجع إلی الموضع الذی فیه النخلات و اجمع لنا ما نأکله فمضی العباس فرأی النخلات قد کبرت و تمایلت (3) أثمارها و أزهرت (4) فأوقر منها راحلة و التحق بالنبی صلی الله علیه و آله فکان یأکل من التمر و یطعم القوم فصاروا متعجبین من ذلک فقال أبو جهل لعنه الله لا تأکلوا یا قوم مما یصنعه محمد الساحر فأجابه قومه و قالوا یا ابن هشام أقصر عن الکلام فما هذا بسحر ثم سار القوم حتی وصلوا عقبة أیلة و کان بها دیر و کان مملوا رهبانا و کان فیهم راهب یرجعون إلی رأیه و عقله یقال (5) له الفیلق بن الیونان بن عبد الصلیب و کان یکنی أبا خبیر و قد قرأ الکتب و عنده سفر فیه صفة النبی صلی الله علیه و آله من عهد عیسی ابن مریم علیه السلام و کان إذا قرأ الإنجیل علی الرهبان و وصل إلی صفات النبی صلی الله علیه و آله بکی و قال یا أولادی متی تبشرونی بقدوم البشیر النذیر الذی یبعثه الله من تهامة متوجا بتاج الکرامة تظله الغمامة یشفع فی العصاة یوم القیامة (6) فقال له الرهبان لقد قتلت نفسک بالبکاء و الأسف علی هذا الذی تذکره و عسی أن یکون قد قرب أوانه فقال إی و الله إنه قد ظهر بالبیت الحرام و دینه عند الله الإسلام فمتی تبشرونی بقدومه من أرض الحجاز و هو تظله الغمامة و أنشأ یقول شعرا:

لئن نظرت عینی جمال أحبتی***وهبت لبشری الوصل ما ملکت یدی

و ملکته روحی و مالی غیرها***و هذا قلیل فی محبة أحمد

***

ص: 39

سألت إلهی أن یمن بقربه***و یجمع شملی بالنبی محمد

***

قال و ما زال الراهب کلما ذکر الحبیب أکثر النحیب إلی أن حال (1) منه النظر و زاد به الفکر فعند ذلک أشرف بعض الرهبان و قد أشرقت الأنوار من جبین النبی المختار فنظر الرهبان إلی الأنوار و قد تلألأت من الرکب و قد أقبل من الفلا و أشرق (2) و علا تقدمهم سید الأمم و قد نشرت علی رأسه الغمامة فقالوا یا أبا الرهبان (3) هذا رکب قد أقبل من الحجاز فقال یا أولادی و کم رکب قد أقبل و أتی و أنا أعلل نفسی بلعل و عسی قالوا یا أبانا قد رأینا نورا قد علا فقال (4) الآن قد زال الشقاء و ذهب العناء ثم رفع طرفه نحو السماء و قال إلهی و سیدی و مولای بجاه هذا المحبوب الذی زاد فیه تفکری إلا ما رددت علی بصری فما استتم کلامه حتی رد الله علیه بصره فقال الراهب للرهبان کیف رأیتم جاه هذا المحبوب عند علام الغیوب ثم أنشأ یقول:

بدا النور من وجه النبی فأشرقا***و أحیا محبا بالصبابة محرقا. (5)

و أبرأ عیونا قد عمین من البکاء***و أصبح من سوء المکاره مطلقا

تری هل تری عینای طلعة وجهه***و أصبح من رق الضلالة معتقا

ثم قال: یا أولادی إن کان هذا النبی المبعوث فی هذا الرکب ینزل (6) تحت هذه الشجرة فإنها (7) تخضر و تثمر فقد جلس تحتها عدة من الأنبیاء و هی من عهد عیسی ابن مریم علیه السلام یابسة و هذه البئر لم نر فیها (8) ماء فإنه یأتی إلیها و یشرب منها فما کان

ص: 40

إلا قلیلا و إذا الرکب قد أقبل و حول البئر قد نزلوا و حطوا الأحمال عن الجمال و کان النبی صلی الله علیه و آله یحب الخلوة بنفسه فأقبل تحت الشجرة فاخضرت و أثمرت من وقتها و ساعتها فما استقر بهم الجلوس حتی قام النبی صلی الله علیه و آله فمشی إلی البئر فنظر إلیها و استحسن عمارتها و تفل فیها فتفجرت منها عیون کثیرة و نبع منها ماء معین فلما رأی الراهب ذلک قال یا أولادی هذا هو المطلوب فبادروا بصنع الولائم من أحسن الطعام لنتشرف بسید بنی هاشم فإنه سید الأنام لنأخذ منه الذمة (1) لسائر الرهبان فبادر القوم لأمره طائعین و صنعوا الولائم و قال لهم انزلوا إلی أمیر هذا القوم (2) و قولوا له إن أبانا یسلم علیک و یقول لک إنه قد عمل (3) ولیمة و هو یسألک أن تجیبه و تأکل من زاده فنزل بعض الرهبان فما رأی أحسن من أبی جهل لعنه الله و لم یر رسول الله صلی الله علیه و آله فأخبر أبا جهل بما قاله الراهب فنادی فی العرب إن هذا الراهب قد صنع لأجلی ولیمة و أرید أن تجیبوا لدعوته (4) فقال القوم من نترک عند أموالنا فقال أبو جهل اجعلوا محمدا عند أموالنا فهو الصادق الأمین و فی هذا المعنی قیل شعر:

و مناقب شهد العدو بفضلها***و الفضل ما تشهد به الأعداء

***

فسار القوم إلی النبی صلی الله علیه و آله و سألوه أن یجلس عند متاعهم و سار القوم إلی الراهب یتقدمهم أبو جهل لعنه الله و قد أعجب بنفسه فلما دخلوا الدیر أحضر (5) لهم الطعام و ناداهم بالرحب و الإکرام فأخذ القوم فی الأکل و أخذ الراهب القلنسوة جعل ینظر فیه و یدور علی القوم رجلا رجلا (6) و جعل ینظر فیهم رجلا رجلا فلم یر صفة النبی

ص: 41

صلی الله علیه و آله (1) فرمی القلنسوة عن رأسه و نادی وا خیبتاه وا طول شقوتاه (2) ثم جعل یقول شعرا:

یا أهل نجد تقضّی العمر فی أسف***منکم و قلبی لم یبلغ أمانیه

یا ضیعة العمر لا وصل ألوذ به***من قربکم لا و لا وعد أرجّیه

***

قال ثم بعد ذلک قال یا سادات قریش هل بقی منکم أحد (3) فقال أبو جهل نعم بقی منا صبی صغیر أجیر علی أموال بعض نسائنا فما استتم کلامه حتی قام له حمزة و ضربه ضربا وجیعا و ألقاه علی قفاه و قال یا وغد الأنام لم لا قلت تأخر منا البشیر النذیر السراج المنیر و ما ترکناه عند بضائعنا و أموالنا إلا لأمانته و ما فینا أصلح منه ثم التفت حمزة إلی الراهب و قال أرنی السفر و أخبرنی بما فیه فقال سیدی هذا سفر فیه صفة النبی صلی الله علیه و آله لا بالطویل الشاهق و لا بالقصیر اللاصق معتدل القامة بین کتفیه علامة تظله الغمامة یبعث من تهامة شفیع العصاة یوم القیامة قال العباس یا راهب إذا رأیته تعرفه قال نعم قال سر معی إلی الشجرة فإن صاحب هذه الصفة تحتها فخرج الراهب من الدیر یهرول فی خطواته حتی لحق بالنبی صلی الله علیه و آله فلما رآه نهض قائما لا متکبرا و لا متجبرا فقال مرحبا بالفیلق بعد ما قال له الراهب السلام علیک یا أبا الفتیان فقال له النبی صلی الله علیه و آله و علیک السلام یا عالم الرهبان و یا ابن الیونان یا ابن عبد الصلیب (4) فقال الراهب و ما أدراک أنی الفیلق بن الیونان بن عبد الصلیب قال الذی أخبرک أنی أبعث فی آخر الزمان بالأمر العجیب فانکب الراهب علی قدمیه یقبلهما و هو یقول یا سید البشر لعلک أن تجیب لولیمتنا لتحصل لنا بها (5) الکرامة و نفوز بمحبتک یوم القیامة فقال له النبی صلی الله علیه و آله اعلم أن القوم

ص: 42

أودعونی فی أموالهم فقال یا مولای تصدق علینا بالمسیر إن عدم لهم عقال علی ببعیر فقال له النبی صلی الله علیه و آله سر و سار معهم إلی دیرهم و کان له بابان واحد کبیر و الآخر صغیر و قد وضعوا بحیال الباب الصغیر کنیسة فیها تصاویر و تماثیل فإذا دخل الرجل من الباب الصغیر ینحنی برأسه و ذلک برسم السجود للتصاویر فی الکنیسة فخطر فی نفسه أنه یدخل النبی صلی الله علیه و آله من الباب الصغیر لیتلذذ بمعاجزه (1) و غرائب کراماته فلما دخل الراهب أمامه داخله الفزع من النبی صلی الله علیه و آله فلما دخل النبی صلی الله علیه و آله من الباب القصیر أمر الله تعالی عضادتی الباب أن ترتفع فارتفع الباب حتی دخل النبی صلی الله علیه و آله منتصب القامة فلما أشرف علی القوم قاموا له إجلالا و أجلسوه فی أوساطهم علی أعلی مکان و وقف الراهب بین یدیه و الرهبان حوله فقدموا بین یدیه طرائف الشام (2) ثم رمق الراهب بطرفه إلی السماء فقال إلهی و سیدی و مولای أرنی خاتم النبوة فأرسل الله عز و جل جبرئیل و رفع ثیابه عن ظهره فبان خاتم النبوة بین کتفیه فسطع منه نور ساطع فلما رآه الراهب خر ساجدا هیبة من ذلک النور ثم رفع رأسه و قال هو أنت حقا ثم إن حمزة أنشأ یقول:

أنت المظلل بالغمام و قد رأی***الرهبان أنک ذاک و انکشف الخبر

ربیت فی بحبوح (3) مکة بعد ما (4)***وضع الخلیل وفاق فخرک من فخر

و رضعت فی سعد لثدی حلیمة***کرما ففاض الثدی نحوک و انحدر

***

قال: فشکره النبی صلی الله علیه و آله و تفرق القوم إلی رحالهم و قد کمد أبو جهل غیظا و بقی میسرة و الراهب مع النبی صلی الله علیه و آله فقال الراهب یا سیدی أبشر فإن الله یوطئ لک رقاب

ص: 43

العرب و تملک سائر البلاد و ینزل علیک القرآن و تدین لک الأنام و دینک عند الله هو الإسلام (1) و تنکس الأصنام و تمحق الأدیان و تخمد النیران و تکسر الصلبان و یبقی ذکرک إلی آخر الزمان فأسألک یا سیدی أن تتصدق علینا بالذمام لسائر الرهبان لتأخذ منهم أمتک الجزیة فی ذلک الزمان فیا لیتنی کنت معک حتی تبعث یا سیدی (2) فأعطاهم النبی صلی الله علیه و آله الذمام و أکرمهم (3) غایة الإکرام.

و قال الراهب لمیسرة یا میسرة اقرأ مولاتک منی السلام و اعلم (4) أنها قد ظفرت بسید الأنام و أنه سیکون لک (5) شأن من الشأن و تفضل علی سائر الخاص و العام و أحذّرها أن تفوتها القرب من هذا السید فإن الله تعالی سیجعل نسلها من نسله و تبقی ذکرها إلی آخر الزمان و یحسدها علیه کل أحد و أعلمها أنه لا یدخل الجنة إلا من یؤمن به و یصدق برسالته و أنه أشرف الأنبیاء و أفضلهم و أصفاهم سریرة و احذر علیه من أعدائه الیهود فی الشام حتی یعود إلی البیت الحرام ثم ودع الراهب و خرج النبی صلی الله علیه و آله و لحق بالقوم و ساروا من وقتهم و ساعتهم إلی أن نزلوا بأرض الشام (6) و حطوا رحالهم فبادر أهل المدینة و اشتروا بضاعتهم و باعت قریش بضائعها بأغلی أثمان فی أحسن بیع و أما ما کان من النبی صلی الله علیه و آله فإنه لم یبع شیئا من بضاعته فقال أبو جهل لعنه الله و الله ما رأت خدیجة سفرة أشأم من هذه لم یبع من بضاعتها شیئا (7) فلما أصبح الصباح نادی العرب (8) فلما أقبلت من کل جانب و مکان یریدون البضائع فلم

ص: 44

یجدوا إلا بضائع خدیجة فباعها النبی صلی الله علیه و آله بأضعاف ما باعت قریش (1) فاغتم أبو جهل لذلک غما شدیدا و لم یبق من بضائع خدیجة إلا حمل أدیم فجاء رجل من الیهود یقال له سعید بن قطمور و کان من أحبار الیهود و کهانهم و کان قد اطلع علی صفة النبی صلی الله علیه و آله فلما نظر إلیه عرفه بالنور و قال هذا الذی یسفه أحلامنا (2) و یعطل أدیاننا و یرمل نسواننا و أنا أحتال علی قتله ثم دنا من النبی صلی الله علیه و آله و قال یا سیدی بکم هذا الحمل فقال بخمس مائة درهم لا ینقص منها شی ء قال اشتریت بشرط أن تسیر معی إلی منزلی و تأکل من طعامی حتی تحصل لنا البرکة (3) فقال النبی صلی الله علیه و آله نعم فأخذ الیهودی حمل الأدیم و سار إلی منزله و سار النبی صلی الله علیه و آله فلما قرب الیهودی من منزله سبق إلی زوجته و قال لها أرید منک أن تساعدینی علی قتل هذا الذی یعطل أدیاننا قالت و کیف أصنع به قال خذی فردة (4) الرحی و اقعدی علی باب الدار فإذا رأیتیه قبض منا ثمن حمل الأدیم و خرج ارمی علیه فردة الرحی (5) حتی تقتلیه و نستریح منه قال فأخذت زوجة الیهودی الرحی و طلعت علی سطح الدار فلما خرج النبی صلی الله علیه و آله همت أن تلقی علیه الرحی فأمسک الله یدیها (6) و رجف قلبها و قد غشی (7) علیها من نور وجه رسول الله صلی الله علیه و آله و کان لها ولدان قائمان (8) بفناء الدار فسقطت الرحی علیهما فماتا فلما نظر الیهودی إلی ما جری علی أولاده نادی بأعلی صوته یا بنی قریظة فأجابوه من کل جانب و مکان و قالوا له ما وراءک قال (9) اعلموا أنه قد حل (10)

ص: 45

ببلدکم هذا الرجل الذی یعطل أدیانکم و یسفه أحلامکم (1) و قد دخل منزلی و أکل من طعامی و قتل أولادی فلما سمعت الیهود ذلک منه رکبوا خیولهم و جردوا سیوفهم و حملوا علی قریش بأجمعهم فلما نظر أعمام النبی صلی الله علیه و آله إلی الیهود لبسوا دروعهم و بیضهم (2) و رکبوا خیولهم العربیة و ارتفع الصیاح و شهروا الصفاح (3) و قالوا ما أبرکه من صائح صاح (4) و رکب حمزة علی جواده و هو أشقر مضمر حسن المنظر ملیح المخبر صافی الجوهر من خیل قیصر و تقلد سیفه و اعتقل رمحه و لبس درعه و حمل علی الیهود فهناک جاشت علیهم الخیل من کل مکان و حل بهم الوبال فأجمع (5) رأیهم علی أن ینفذوا منهم (6) سبعة رجال من رؤسائهم بلا سلاح فلما رأتهم قریش من غیر سلاح قالوا ما شأنکم قالوا یا معشر العرب إن هذا الرجل الذی معکم یعنون بذلک النبی صلی الله علیه و آله أول من یبدئ بخراب دیارکم و قتل رجالکم و تکسیر أصنامکم و الرأی عندنا أن تسلموه لنا حتی نقتله و نستریح منه نحن و أنتم فلما سمع حمزة الکلام قال یا ویلکم هیهات هیهات أن نسلمه إلیکم فهو نورنا و سراجنا و لو تلفت فیه أرواحنا فهی فداه دون أموالنا فلما سمع الیهود ذلک آیسوا (7) من بلوغ مرادهم و رجعوا علی أعقابهم (8) فلما عاین قریش الیهود و قد انقلب بعضهم علی بعض رأوها فرصة

ص: 46

فرحل القوم یجدون السیر إلی دیارهم و قد غنموا أسلابا من الیهود و خیلهم و سلاحهم و قد فرحوا بالنصر و الظفر فلما استقاموا علی الطریق قال لهم میسرة ما منکم أحد یا قوم إلا و قد سافر مرة أو مرتین أو أکثر فهل رأیتم أبرک من هذه السفرة و أکثر من ربحها و ما ذلک إلا ببرکة محمد صلی الله علیه و آله و هو نشأ فیکم و هو قلیل المال فهل لکم أن تجمعوا له شیئا من بینکم علی جهة الهدیة حتی یستعین به علی حاله فقالوا له و الله لقد أصبت الرأی یا میسرة ثم إن القوم نزلوا منزلا کثیر الماء و الأشجار و الأنهار فاستخرج کل واحد منهم شیئا لطیفا و جاءوا به علی سبیل الهدیة و کان یحب الهدیة و یکره الصدقة فلما جمعوه (1) بین یدیه قالوا له خذها مبارکة علیک فدفعها إلی میسرة و لم یرد جوابا ثم إن القوم رحلوا یجدون السیر و یقطعون الفیافی و الأودیة إلی أن نزلوا دیر الراهب و هو الوادی الذی تزودوا منه التمر ثم إنهم رحلوا حتی قربوا من مکة و نزلوا بحجفة (2) الوداع فأخذ الناس ینفذون إلی أهالیهم یبشرونهم بقدومهم و غنمهم قال أبو جهل لعنه الله یا قوم ما رأیت ربحا أکثر من سفرتنا هذه فقالوا (3) نعم قال و أکثرنا أرباحا محمد صلی الله علیه و آله قال ما کنت أحسب أنه یجلبهم من أماکنهم و یبیع علیهم بأغلی الثمن ثم أخذ القوم فی إنفاذ رسلهم و نفذ أبو جهل و غیره (4) رسلا فأقبل میسرة إلی النبی صلی الله علیه و آله و قال یا قرة العین هل أرشدک إلی خیر یصل إلیک قال ما هو قال تسیر من وقتک و ساعتک إلی مولاتی خدیجة و تبشرها بسلامة أموالها فإنها تعطی من یبشرها خیرا کثیرا و أنا أحب أن یکون ذلک لک فقم الآن و سر إلی مکة و ادخل علی مولاتی خدیجة و بشرها بسلامة أموالها فقام النبی صلی الله علیه و آله و قال یا میسرة أوصیک بمالک و نفسک خیرا و رکب مستقبل الطریق وحده یرید مکة و غاب عن الأبصار فبعث الله ملکا یطوی له البعید و یهون علیه الصعب الشدید فلما أشرف علی الجبال

ص: 47

أرسل الله علیه النوم فنام فأوحی الله تعالی إلی جبرئیل أن اهبط إلی جنات عدن و أخرج منها القبة التی خلقتها لصفوتی محمد صلی الله علیه و آله قبل أن أخلق آدم علیه السلام بألفی عام و انشرها علی رأسه (1) و کانت من الیاقوت الأحمر معلقة بعلائق من اللؤلؤ الأبیض یری باطنها من ظاهرها و ظاهرها من باطنها لها أربعة أرکان و أربعة أبواب رکن من الزبرجد و رکن من الیاقوت و رکن من العقیان (2) و رکن من اللؤلؤ و کذا الأبواب فنزل جبرئیل و استخرجها فتباشرت الحور العین و أشرفت من قصورها و قلن لک الحمد یا رحمان هذا الآن یبعث صاحب القبة و هبت ریح الرحمة و صفقت الأشجار و نشر جبرئیل علیه السلام القبة علی رأس النبی صلی الله علیه و آله و أحدقت الملائکة بأرکانها ثم أعلنوا (3) بالتقدیس و التسبیح و نشر جبرئیل بین یدیه ثلاثة أعلام و تطاولت الجبال و نادت الأشجار و الأطیار و الأملاک یقولون لا إله إلا الله محمد رسول الله صلی الله علیه و آله هنیئا لک من عبد ما أکرمک علی الله تعالی قال و کانت خدیجة متکئة علی موضع عال و جواریها حولها و عندها جماعة من نساء قریش و هی تطیل النظر إلی شعاب مکة إذ کشف الله تعالی عن بصرها دون غیرها و قد نظرت (4) نورا ساطعا و ضیاء لامعا من جهة باب المعلی ثم إنها حققت النظر فرأت القبة و المحدقین بها ناشرین أعلامها و النبی صلی الله علیه و آله نائم بها فحارت فی أمرها فجعلت تنظر إلیه فقلن لها النسوة ما لنا نراک باهتة یا بنت العم فقالت یا بنات العرب أنا نائمة أم یقظانة فقلن نعیذک بالله بل أنت یقظانة قالت لهن انظروا (5) إلی باب المعلی و انظروا (6) إلی القبة قلن نعم رأینا قالت لهن و ما

ص: 48

الذی ترون (1) غیر ذلک قلن نری نورا ساطعا و ضیاء لامعا قد بلغ عنان السماء قالت و ما الذی ترون (2) غیر ذلک قلن لم نر شیئا قالت أ ما ترون (3) القبة و الراکب و الأطیار الخضر المحدقین بالقبة فقلن لها لم نر شیئا قالت أری راکبا أبهی من نور الشمس فی قبة خضراء (4) لم أر أحسن منها علی ناقة واسعة الخطا و لا شک أن الناقة هی ناقتی الصهباء و الراکب محمد صلی الله علیه و آله فقلن یا سیدتنا و من أین لمحمد صلی الله علیه و آله ما تقولین و لیس یقدر علی هذا کسری و لا قیصر فقالت لهن فضل محمد أعظم من ذلک ثم إن الناقة دخلت بین الشعاب ثم قصدت باب المعلی ثم إن الملائکة عرجت إلی السماء و عرج جبرئیل علیه السلام بالقبة و الأعلام و انتبه النبی صلی الله علیه و آله من نومه و دخل مکة و قصد منزل خدیجة فوجدها و هی تقول متی یصل محمد حتی أمتع بالنظر إلیه و هی تقوم و تقعد و إذا بالنبی صلی الله علیه و آله قد قرع الباب قالت الجاریة من بالباب قال أنا محمد قد جئت أبشر خدیجة بقدوم أموالها و سلامتها فلما سمعت خدیجة کلام رسول الله صلی الله علیه و آله انحدرت إلی وسط الدار و وقفت بالحجاب و فتحت الجاریة الباب فقال السلام علیکم یا أهل البیت فقالت خدیجة هنیئا لک السلامة یا قرة عینی قال و أنت (5) یهنؤک سلامة أموالک قالت خدیجة تهنئنی سلامتک أنت یا قرة العین فو الله أنت عندی خیر من جمیع الأموال و الأهل ثم قالت شعرا:

جاء الحبیب الذی أهواه من سفر***و الشمس قد أثرت فی وجهه أثرا

عجبت للشمس من تقبیل وجنته (6)***و الشمس لا ینبغی أن تدرک القمرا

***

ثم قالت: یا حبیبی أین خلفت الرکب قال بالجحفة قالت و متی عهدک بهم قال ساعتی هذه فلما سمعت خدیجة کلامه اقشعر جلدها و قالت سألتک بالله أنک فارقتهم بالجحفة قال نعم و لکن طوی الله لی البعید قالت و الله ما کنت أحب أن تجی ء هکذا وحیدا إنما کنت أحب أن تکون أول القوم و أنظر إلیک و أنت مقدم

ص: 49

الرجال و أرسل إلیک جواری علی رءوس الجبال (1) بأیدیهم المباخر و المعازف و آمر عبیدی بالذبائح و العقائر و یکون لک یوم مشهور قال یا خدیجة إنی أتیت و لم یعلم بی أحد من أهل مکة فإن أمرتینی بالرجوع رجعت من هذه الساعة و تفعلین مرادک فقالت له یا سیدی أمهل قلیلا ثم عملت له زادا ساخنا فوضعته فی مزادة (2) و کانت العرب تعرفه بنقائه و طیب ریحه و ملأت له قربة من ماء زمزم و قالت له ارجع أودعتک من طوی لک البعید من الأرض فرجع النبی صلی الله علیه و آله ثم إن خدیجة رجعت إلی موضعها لتنظر هل تعود القبة أم لا و إذا بالقبة قد عادت و جبرئیل قد نزل و الملائکة قد أحدقوا بها کالأول ففرحت خدیجة بذلک و أنشأت تقول:

نعم لی منکم ملزم أی ملزم***و وصل مدی الأیام لم یتصرم

و لو لم یکن قلب المتیم (3) فیکم***جریحا لما سالت دموعی بالدم

و لم یخل طرفی ساعة من خیالکم***و من حبکم قلبی و من ذکرکم فمی.

و لو جبلا حملتموه بعادکم***لمال و ما زال (4) جسمی و أعظمی

أشد علی کبدی یدی فیردها***بما فیه من وجد (5) من الشوق مضرم

طویت الهوی و الشوق ینشر طیه***و کتمت أشجانی فلم تتکتم

فیا رب قد طالت بنا شقة (6) النوی***و أنت قدیر تنظم الشمل فانظم

***

قال: ثم إن النبی صلی الله علیه و آله سار قلیلا و التحق بالقوم و بعضهم یقظان (7) و بعضهم رقود فلما أحس به میسرة قال من الطارق (8) فی هذا اللیل العاکر (9) قال:

ص: 50

أنا محمد بن عبد الله قال (1) یا سیدی ما عهدتک أن تهزأ و عهدی بک أنک سائر فما الذی أرجعک یا سیدی فقال له یا میسرة إنی سافرت ثم عدت فضحک میسرة و قال سافرت إلی ذیل هذا الجبل ثم عدت قال النبی صلی الله علیه و آله بل قصدت البیت الحرام فقال له میسرة ما عهدت منک یا سیدی إلا الصدق فقال یا میسرة ما قلت لک إلا الصدق فإن کان عندک شک فهذا خبز مولاتک خدیجة و هذا ماء زمزم فلما نظر میسرة إلی ذلک نهض قائما علی قدمیه و نادی یا معاشر قریش و یا بنی النضر و یا بنی زهرة و یا بنی هاشم هل غاب محمد عنکم غیر ساعتین أو أقل من ذلک فقالوا نعم قال قد سار إلی مکة و رجع و هذا خبز مولاتی خدیجة و هذا ماء زمزم فتعجب القوم و دهشت عقولهم و صاح أبو جهل لعنه الله و قال لا یبعد هذا علی الساحر (2) فلما أصبح الصباح بلغ العرب و سبق الخبر بقدوم القافلة و خرج أهل مکة مبادرین و سبق عبید خدیجة و جواریها و تفرقوا فی شعاب مکة و أودیتها بأیدیهم المعازف و المباخر فکان النبی صلی الله علیه و آله ما یمر علی عبد من عبید خدیجة إلا یعقر ناقة فرحا بقدومه ثم تفرق الناس إلی منازلهم و نظرت خدیجة إلی جمالها و قد أقبلت کالعرائس و کانت معتادة أن یموت بعض جمالها (3) و یجرب بعضها إلا تلک السفرة فإنها لم تنقص منها شعرة فوقف قریش متعجبین من تلک الجمال کلما مر بهم جمل بإزائه ناقة هیفاء فیقولون لمن هذا (4) فیقال هذا (5) ما

ص: 51

أفاده محمد صلی الله علیه و آله لخدیجة من الشام فذهلت عقول قریش لذلک فلما اجتمعت أموال خدیجة فکوا رحالها و عرضوا الجمیع علی خدیجة و کانت جالسة خلف الحجاب و النبی صلی الله علیه و آله جالس وسط الدار و میسرة یعرض علیها الأمتعة شیئا فشیئا فنظرت خدیجة إلی شی ء قد أدهشها فبعثت إلی أبیها تعرفه بذلک و ترغبه فی محمد صلی الله علیه و آله فلم تک إلا ساعة واحدة و إذا بخویلد قد أقبل و دخل منزل ابنته خدیجة و هو متزین بالثیاب متقلد سیفا فلما نظرت إلیه قامت و أجلسته إلی جنبها و ابتدأته بالترحیب و جعلت تعرض علیه البضائع و هی تقول یا أبت هذا کله ببرکة محمد صلی الله علیه و آله و الله یا أبتاه إنه مبارک الطلعة میمون الغرة فما ربحت ربحا أغنم (1) من هذه السفرة ثم التفتت إلی میسرة و قالت حدثنی کیف کان سفرکم و ما الذی عاینتم من محمد صلی الله علیه و آله قال یا سیدتی و هل أطیق أن أصف لک بعضا من صفاته و ما عاینت منه صلی الله علیه و آله ثم أخبرها بحدیث السیل و البئر و الثعبان و النخل و ما أخبره الراهب و ما أوصاه إلی خدیجة فقالت حسبک یا میسرة لقد زدتنی شوقا إلی محمد صلی الله علیه و آله اذهب فأنت حر لوجه الله و زوجتک و أولادک و لک عندی مائتا درهم و راحلتان و خلعت علیه خلعة سنیة و قد امتلأ سرورا و فرحا ثم إن خدیجة التفتت إلی النبی صلی الله علیه و آله و قالت ادن منی فلا حجاب الیوم بینی و بینک ثم رفعت عنها الحجاب و أمرت أن ینصب له کرسی من العاج و الآبنوس و أجلسته علیه و قالت یا سیدی کیف کان سفرکم فأخذ یحدثها بما باعه و ما شراه فرأت خدیجة ربحا عظیما و قالت یا سیدی لقد فرحتنی بطلعتک و أسعدتنی برؤیتک فلا لقیت بؤسا و لا رأیت نحوسا ثم جعلت تقول شعرا

فلو أننی أمسیت فی کل نعمة***و دامت لی الدنیا و ملک الأکاسرة

فما سویت عندی جناح بعوضة***إذا لم یکن عینی لعینک (2) ناظرة

***

قال ثم إن خدیجة قالت یا سیدی لک عندی حق البشارة زیادة علی ما کان بیننا فهل لک الساعة من حاجة فتقضی قال صلی الله علیه و آله حتی أستریح و أعود إلیک ثم خرج و

ص: 52

دخل منزل عمه أبی طالب و کان أبو طالب فرحا بما عاین من ابن أخیه فقبل ما بین عینیه و جاءت (1) أعمامه حوله و قال أبو طالب یا ولدی ما الذی أعطتک خدیجة قال وعدتنی (2) الزیادة علی ما بیننا قال هذه نعمة جلیلة و قد عزمت أن أترک لک بعیرین تسافر علیهما و راحلتین تصلح بهما شأنک و أما الذهب و الفضة أخطب لک بهما فتاة من نسوان قریش من قومک (3) ثم لا أبالی بالموت حیث أتی و کیف نزل فقال یا عماه افعل ما بدا لک فلما کان وقت الغداة اغتسل النبی صلی الله علیه و آله من وعک السفر (4) و تطیب و سرح رأسه و لبس أفخر أثوابه و سار إلی منزل خدیجة فلم یجد عندها سوی میسرة فلما رأته فرحت بقدومه و جعلت تقول:

دنا فرمی من قوس حاجبه سهما***فصادفنی حتی قتلت به ظلما

و أسفر عن وجه و أسبل شعره***فبات یباهی (5) البدر فی لیلة ظلماء

و لم أدر حتی زار من غیر موعد***علی رغم واش ما أحاط به علما

و علمنی من طیب حسن حدیثه***منادمة یستنطق الصخرة الصماء

***

قال: ثم التفتت إلیه و قالت یا سیدی نعمت الصباح و دامت لک الأفراح هل من حاجة فتقضی فاستحیا و طأطأ رأسه و عرق جبینه فأقبلت علیه تلاطفه فی الکلام ثم قالت یا سیدی إذا سألتک عن شی ء تخبرنی قال نعم قالت خدیجة إذا أخذت الجمال و المال من عندی ما ترید أن تصنع به قال لها و ما تریدین بذلک یا خدیجة قالت أزیدک و ما أقدر علیه قال اعلمی أن عمی أبا طالب قد أشار علی أن یترک لی بعیرین أسافر بهما و بعیرین أصلح بهما شأنی و الذهب و الفضة یخطب لی بهما امرأة من قومی تقنع منی بالقلیل و لا تکلفنی ما لا أطیق فتبسمت خدیجة و قالت یا سیدی أ ما

ص: 53

ترضی (1) أنی أخطب لک امرأة تحسن بقلبی (2) قال نعم قالت قد وجدت لک زوجة و هی من أهل مکة من قومک و هی أکثرهن مالا و أحسنهن جمالا و أعظمهن کمالا و أعفهن فرجا و أبسطهن یدا طاهرة مصونة تساعدک علی الأمور و تقنع منک بالمیسور و لا ترضی من غیرک بالکثیر و هی قریبة منک فی النسب (3) یحسدک علیه جمیع الملوک و العرب غیر أنی أصف لک عیبها کما وصفت لک خیرها قال و ما ذلک قالت عرفت قبلک رجلین و هی أکبر منک سنا قال صلی الله علیه و آله سمیها لی قالت هی مملوکتک خدیجة فأطرق منها خجلا حتی عرق جبینه و أمسک عن الکلام فأعادت علیه القول مرة أخری و قالت یا سیدی ما لک لا تجیب و أنت و الله لی حبیب و إنی لا أخالف لک أمرا و أنشأت (4) تقول:

یا سعد إن جزت بوادی الأراک***بلغ (5) قلیبا ضاع منی هناک

و استفت غزلان الفلا سائلا***هل لأسیر الحب منهم فکاک

و إن تری (تر) رکبا بوادی الحمی***سائلهم عنی و من لی بذاک

نعم سروا و استصحبوا ناظری***و الآن عینی تشتهی أن تراک

ما فی من عضو و لا مفصل***إلا و قد رکب منه (6) هواک

عذبتنی (7) بالهجرة بعد الجفاء. (8)***یا سیدی ما ذا جزاء (9) بذاک

فاحکم بما شئت و ما ترتضی***فالقلب ما یرضیه إلا رضاک

***

ص: 54

قال: ثم ألحت علیه بالکلام (1) فقال لها یا ابنة العم أنت امرأة ذات مال و أنا فقیر لا أملک إلا ما تجودین به علی و لیس مثلک من یرغب فی مثلی (2) و أنا أطلب امرأة یکون حالها کحالی و مالها کمالی (3) و أنت ملکة لا یصلح لک إلا الملوک فلما سمعت کلامه قالت و الله یا محمد إن کان مالک قلیلا فمالی کثیر و من یسمح (4) لک بنفسه کیف لا یسمح لک بماله و أنا و مالی و جواری (5) و جمیع ما أملک بین یدیک و فی حکمک لا أمنعک منه شیئا و حق الکعبة و الصفا ما کان ظنی أن تبعدنی عنک ثم ذرفت (6) عبرتها و قالت شعرا:

و الله ما هب نسیم الشمال***إلا تذکرت لیالی (7) الوصال

و لا أضا من نحوکم بارق***إلا توهمت لطیف الخیال

أحبابنا ما خطرت خطرة (8)***منکم غداة الوصل منی ببال

جور اللیالی خصنی بالجفا***منکم و من یأمن جور اللیال

رقوا و جودوا و اعطفوا و ارحموا***لا بد لی منکم علی کل حال

***

قال: ثم إن خدیجة قالت: و رب احتجب عن الأبصار (9) و علم حقیقة (10) الأسرار

ص: 55

إنی محقة لک فی هذا الأمر قم (1) إلی عمومتک و قل لهم یخطبونی لک من أبی و لا تخف من کثرة المهر فهو عندی و أنا أقوم لک بالهدایا و المصانعات فسر و أحسن الظن فیمن أحسن بک الظن (2) فخرج النبی صلی الله علیه و آله من عندها و دخل علی عمه أبی طالب و السرور فی وجهه (3) فوجد أعمامه مجتمعین فنظر إلیه أبو طالب و قال یا ابن أخی یهنؤک ما أعطتک خدیجة و أظنها قد غمرتک من عطایاها قال محمد صلی الله علیه و آله یا عم لی إلیک حاجة قال و ما هی قال تنهض أنت و أعمامی هذه الساعة إلی خویلد و تخطبون لی منه خدیجة فلم یرد أحد منهم علیه جوابا غیر أبی طالب فقال یا حبیبی إلیک نصیر و بأمرک نستشیر فی أمورنا و أنت تعلم أن خدیجة امرأة کاملة میمونة فاضلة تخشی العار و تحذر الشنار (4) و قد عرفت قبلک رجلین أحدهما عتیق بن عائذ و الآخر عمرو الکندی و قد رزقت منه ولدا و خطبها ملوک العرب و رؤساؤهم و صنادید قریش و سادات بنی هاشم و ملوک الیمن و أکابر الطائف و بذلوا لها الأموال فلم ترغب فی أحد منهم و رأت أنها أکبر منهم و أنت یا ابن أخی فقیر لا مال لک و لا تجارة و خدیجة امرأة مزاحة علیک فلا تعلل نفسک بمزاحها و لا تسمع قریشا هذا الأمر (5) فقال أبو لهب یا ابن أخی لا تجعلنا فی أفواه العرب و أنت لا تصلح لخدیجة فقام إلیه العباس و انتهره و قال و الله إنک لرذل الرجال ردی الأفعال و ما عسی أن یقولوا فی ابن أخی و الله إنه أکثر منهم جمالا و أزید کمالا و بما ذا تتکبر علیه خدیجة لمالها أم لزیادة کمالها و جمالها فأقسم برب الکعبة لأن طلبت علیه مالا لأرکبن جوادی و أطوف فی الفلوات و لأدخلن

ص: 56

علی الملوک حتی أجمع له ما تطلب علیه (1) خدیجة قال النبی صلی الله علیه و آله یا معاشر الأعمام قد أطلتم الکلام فیما لا فائدة فیه قوموا و اخطبوا لی خدیجة من أبیها فما عندکم من العلم مثل ما عندی منها فنهضت صفیة بنت عبد المطلب رضی الله عنها و قالت و الله أنا أعلم أن ابن أخی صادق فیما قاله و یمکن أن تکون خدیجة مازحة علیه و لکن أنا أروح و أبین لکم الأمر ثم لبست أفخر ثیابها و سارت نحو منزل خدیجة فلقیتها بعض جواریها فی الطریق فسبقتها إلی الدار و أعلمت خدیجة بقدوم صفیة بنت عبد المطلب و کانت قد عزمت علی النوم فأخلت لها المکان (2) و قد عثرت خدیجة بذیلها فقالت لا أفلح من عاداک یا محمد فسمعت صفیة کلام خدیجة فقالت فی نفسها أجاد الدلیل ثم طرقت الباب ففتح و جاءت إلی خدیجة فلقیتها بالرحب و التحیة و أرادت أن تأتی لها بطعام فقالت یا خدیجة ما جئت لأکل طعام بل یا ابنة العم جئت أسألک عن کلام أ هو صحیح أم لا فقالت خدیجة بل هو صحیح إن شئت تخفیه أو شئت تبدیه و أنا قد خطبت محمدا لنفسی و تحملت عنه مهری فلا تکذبوه إن کان قد ذکر لکم بشی ء (3) و إنی قد علمت أنه مؤید من رب السماء فتبسمت صفیة و قالت و الله إنک لمعذورة فیمن أحببت و الله ما شاهدت عینی مثل نور جبینه و لا أعذب من کلام ابن أخی و لا أحلی من لفظه ثم أنشأت تقول شعرا:

الله أکبر کل الحسن فی العرب***کم تحت غرة هذا البدر من عجب

قوامه (4) ثم إن مالت ذوائبه***من خلفه فهی تغنیه عن الأدب

تبت ید اللائمی فیه و حاسده***و لیس لی فی سواه قط من أرب(5)

***

ص: 57

قال ثم إن صفیة رضی الله عنها عزمت علی الخروج من بیتها فقالت لها خدیجة أمهلی قلیلا ثم أخرجت خلعة سنیة و خلعتها علی صفیة و ضمتها إلی صدرها و قالت یا صفیة بالله علیک إلا ما أعنتینی علی وصال محمد صلی الله علیه و آله (1) قالت نعم ثم خرجت طالبة لإخوتها فقالوا لها ما وراءک یا صفیة یا ابنة الطیبین قالت یا إخوتی قوموا إن کنتم قائمین فو الله إن لها فی ابن أخیکم محمد صلی الله علیه و آله رغبة لیس تدرک ففرحوا بذلک کلهم غیر أبی لهب فإن کلامها زاده غیظا و حسدا لمحمد صلی الله علیه و آله و ذلک بسبب الشقاوة السابقة (2) فزعق بهم العباس و قال فما قعودکم إذ کان قد حصل الأمر فنهضوا جمیعا إلی دار خویلد و قد عمد أبو طالب إلی النبی صلی الله علیه و آله و ألبسه أحسن الثیاب و قلده سیفا و أرکبه علی جواده و دار حوله عمومته و کلهم محدقون به فلقاهم أبو بکر بن أبی قحافة و قال إلی أین تریدون یا أولاد عبد المطلب لقد کنت قاصدا إلیکم فی حاجة خطرت ببالی فقال له العباس و ما هی اذکرها قال رأیت فی منامی کأن نجما قد ظهر فی منزل أبی طالب و ارتفع إلی أفق السماء و أنار و استنار إلی أن صار کالقمر الزاهر ثم نزل بین الجدران فتبعته فإذا هو قد دخل فی بیت خدیجة بنت خویلد و دخل معها تحت الثیاب فما تأویله قال له أبو طالب ها نحن لها قاصدون و علی خطبتها معولون ثم ساروا حتی وصلوا منزل خویلد فسبقتهم الجواری إلیه و کان یشرب الخمر و قد لعب الخمر فی رأسه فلما نظر إلی بنی هاشم قام لهم و قال مرحبا و أهلا بأبناء آبائنا و أعز الخلق علینا فقال أبو طالب یا خویلد ما جئنا إلا لحاجة (3) و أنت تعلم قربنا منکم و نحن فی هذا الحرم أبناء أب واحد و قد جئنا خاطبین ابنتک خدیجة لسیدنا (4) و نحن لها راغبون فقال خویلد

ص: 58

و من الخاطب منکم و من المخطوبة منی فقال أبو طالب الخاطب منا محمد ابن أخی و المخطوبة خدیجة فلما سمع ذلک خویلد تغیر لونه و کبر علیه و قال و الله إن فیکم الکفایة و أنتم أعز الخلق علینا و لکن خدیجة قد ملکت نفسها و عقلها أوفر من عقلی (1) و أنا لم تطب قلبی إن خطبها الملوک فکیف و هذا محمد فقیر صعلوک (2) فقام إلیه حمزة رضی الله عنه فقال له لا یقدر (3) الیوم بأمس و لا تشاکل القمر بالشمس یا بادی الجهل و یا خسیف (4) العقل أ ما علمت أنک قد ضل رشدک و غاب عقلک أ تثلب ابن أخینا أ ما علمت أنه إذا أراد أموالنا و أرواحنا قدمنا الکل بین یدیه و لکن سوف یبین لک غب (5) فعلک ثم نفض أثوابه و نهض و نهض إخوته و ساروا إلی منازلهم و بلغ الخبر خدیجة من جاریة لها فقالت ما وراءک قالت أمر یغم القلوب (6) فقالت لها ما ذا یا ویحک قالت إن أباک قد رد أولاد عبد المطلب خائبین فلما سمعت خدیجة کلامها قالت اطلبی لی عمی ورقة فخرجت الجاریة و عادت و معها ورقة فلما جاءها استقبلته بأحسن قبول و قالت مرحبا بک یا عم فلا غابت طلعتک عنی ثم طرقت إلی الأرض و قد قطب حاجباها (7) فقال ورقة حاشاک یا خدیجة من السوء ما الذی حل بک قالت یا عم ما حال السائل و ما نال (8) المسئول قال فی أنحس حال قال (9) و لکن أراک (10) یا

ص: 59

خدیجة تخاطبینی بهذا الکلام کأنک تریدین الزواج قالت أجل قال یا خدیجة لقد خطبک الملوک و الصنادید و لم ترضی بأحد منهم قالت ما أرید من یخرجنی من مکة فقال و الله ما منها (1) أحد إلا و قد خطبک مثل شیبة بن ربیعة و عقبة بن أبی معیط و أبی جهل بن هشام و الصلت بن أبی یهاب فأبیتی (2) عنهم جمیعا قالت ما أرید من فیه عیب ثم قالت یا عم صف لی عیبهم قال یا خدیجة أما شیبة ففیه سوء الظن و أما عقبة فهو کثیر السن و أما أبو جهل فهو بخیل متکبر کریه النفس و أما الصلت فهو رجل مطلاق فقالت لعن الله من ذکرت و هل تعلم أنه خطبنی (3) غیر هؤلاء قال سمعت أنه قد خطبک محمد بن عبد الله بن عبد المطلب بن هاشم قالت یا عم صف لی عیبه و کان ورقة عنده علم من الکتب السالفة بما یکون من أمر محمد صلی الله علیه و آله فلما سمع کلامها طأطأ رأسه و قال أصف لک عیبه قالت نعم قال أصله أصیل و فرعه طویل (4) و طرفه کحیل و خلقه جمیل و فضله عمیم و جوده عظیم و الله یا خدیجة ما کذبت فیما قلت قالت یا عم صف لی عیبه کما وصفت لی خیره قال یا خدیجة وجهه أقمر و جبینه أزهر و طرفه أحور و لفظه أعذب (5) من المسک الأذفر و أحلی من السکر و إذا مشی کأنه البدر إذا بدر و الوبل إذا أمطر قالت (6) یا عم صف لی عیبه قال یا خدیجة مخلوق من الحسن (7) الشامخ و النسب الباذخ و هو أحسن العالم سیرة و أصفاهم سریرة (8) إذا مشی تخاله ینحدر من صبب شعره کالغیهب و خده أزهر من الورد الأحمر و ریحه

ص: 60

أزکی من المسک الأذفر و لفظه أعذب من الشهد و أخیر أشهدک یا خدیجة أنی أحبه قالت یا عم أراک کلما قلت لک صف لی عیبه وصفت لی حسنه قال یا ابنتی و هل أنا أقدر علی وصف خیره ثم أنشأ یقول:

لقد علمت کل القبائل و الملإ***بأن حبیب الله أطهرهم قلبا

و أصدق من فی الأرض قولا و موعدا***و أفضل خلق الله کلهم قربا

***

فقالت یا ورقة إن أکثر الناس یثلبونه قال ثلبهم له إنه فقیر قالت یا عم أ ما سمعت قول الشاعر:

إذا سلمت رءوس الرجال من الأذی***فما المال إلا مثل قلم الأظافر

***

و لکن یا عم إذا کان ماله قلیلا فمالی کثیر و إنی یا عم محبة له علی کل حال فقال لها إذن و الله تسعدین و ترشدین و تحضین (1) بنبی کریم فقالت یا عم أنا الذی خطبته لنفسی فقال لها ورقة و ما الذی تعطینی و أنا أزوجک فی هذه اللیلة بمحمد فقالت یا عم و هل لی شی ء دونک أم یخفی علیک و هذه ذخائری بین یدیک و منزلی لک و أنا کما قال القائل شعرا:

إذا تحققتم ما عند صاحبکم***من الغرام فذاک العذر یکفیه

أنتم سکنتم بقلبی فهو منزلکم***و صاحب البیت أدری بالذی فیه

***

ثم قال ورقة یا خدیجة لست أرید شیئا من حطام الدنیا و إنما أرید أن تشفعی لی عند محمد صلی الله علیه و آله یوم القیامة و اعلمی یا خدیجة أن بین أیدینا حساب (حسابا) و کتاب (کتابا) و عقاب (عقابا) و عذاب (2) (عذابا) و لا ینجو إلا من تبع محمدا و صدق برسالته فیا ویل من زحزح (3) عن الجنة و أدخل النار فلما سمعت خدیجة کلامه قالت یا عم لک عندی ما طلبت فخرج ورقة و

ص: 61

دخل علی أخیه خویلد و قد غلب علیه السکر فجلس ورقة و قد ظهر الغیظ فی وجهه (1) و قال یا أخی ما أغفلک عن نفسک ترید أن تقتلها أنت بنفسک فقال و من أین علمت یا أخی فقال لقد خلفت بنی عبد المطلب و قلوبهم تغلی علیک کغلی القدر و قد أراد حمزة أن یهجم علیک فی دارک فقال خویلد یا أخی و أی ذنب أذنبته علیهم حتی یفعلوا بی ذلک قال سمعتهم یقولون إنک تثلب ابن أخیهم و هو علیک قبیح إن کان قد وقع منک ذلک و الله ما وطئ الحصی مثل محمد أ نسیت (2) ما جری له فی صغره و ما بان له فی کبره و الله ما یثلبه إلا لئیم قال خویلد و الله یا أخی ما ثلبت الرجل و إنه خیر منی و إنما أراد أن یتزوج بخدیجة فقال له أخوه ما ذا تنکر منه قال خویلد و الله یا أخی ما أقول فیه شیئا و لکن خشیت من وجهین الأول تسبنی العرب حیث إنی رددت أکابرهم و ساداتهم و أزوجها الآن بفقیر لا مال له و الثانی أنها لا ترضاه فقال ورقة إن العرب ما منهم أحد إلا و یحب أن یزوجه بابنته و یشتهی أن یکون محمد نسیبه و قریبه و أما خدیجة فمذ عاینت فضله رضیت به و أما أنت فقد جلبت لنفسک عداوة من بنی هاشم علی غیر شی ء و إنهم ما یترکونک غیر ساعة و لا سیما (3) الأسد الهجوم حمزة القضاء المحتوم لا یصده عنک صاد و یرده عنک راد و الله إن قبلت نصحی و سرت معی إلی بنی هاشم سألتهم أن یرفعوا عنک ید العداوة و تزوج محمدا صلی الله علیه و آله بخدیجة (4) و الله ما تصلح إلا له و لا یصلح إلا لها فقال یا أخی أخاف أن یهجموا بی و یقتلونی فقال ورقة ضمان هذا الأمر علی فلا تخف فنهضا جمیعا و سارا حتی دخلا علی أولاد عبد المطلب فوقفا علی الباب و کان من الأمر المقدر أن فی ذلک الوقت کان أولاد عبد المطلب جالسین و

ص: 62

بینهم النبی صلی الله علیه و آله فنظر إلیه حمزة و قال یا قرة العین ما تقول (1) و الله لئن أمرتنی لآتینک فی هذه الساعة برأس خویلد فقال خویلد لورقة اسمع یا أخی فقال ورقة اسمع أنت فقال خویلد دعنی أرجع قال ورقة لا و انظر الآن ما أصنع دعنا نأتی إلیهم فإنهم لا یبعدون من یأتی إلیهم ثم إن ورقة قرع الباب فقال النبی صلی الله علیه و آله لقد جاءکم خویلد و أخوه ورقة فقام حمزة فأدخلهم و ید خویلد فی ید ورقة و نادی نعمتم صباحا و مساء و کفیتم شر الأعداء یا أولاد زمزم و الصفا فناداه أبو طالب و أنت یا خویلد کفیت ما تحذر و تخشی فانتهره حمزة و قال لا أهلا و لا سهلا لمن طلب منا بعدا و أرانا هجرا و صدا قال خویلد ما کان ذلک منی یا سیدی و أنتم تعلمون أن خدیجة وافرة العقل مالکة نفسها و إنما تکلمت بهذا الکلام حتی أسمع ما تقول و الآن عرفت أن المرأة فیکم راغبة (2) فلا تؤاخذونی بما جری و نحن کما قال الشاعر:

و من عجب الأیام أنک هاجری***و ما زالت الأیام تبدئ العجائبا

و ما لی ذنب أستحق به الجفا***و إن کان لی ذنب أتیتک تائبا

***

و الآن قد رضیت لرضاها و لأجل القرابة و النسب و قال شعرا:

عودونی الوصال فالوصل عذب***و ارحموا فالفراق و الهجر صعب

زعموا حین عاینوا أن جرمی***فرط حبی لهم و ما ذاک ذنب

لا و حق الخضوع عند التلاقی***ما جزی من یحب أن لا یحب

***

فقال عند ذلک حمزة یا خویلد أنت عندنا عزیز کریم و لکن ما کان یجوز منک إذا جئناک أن تبعدنا فقال ورقة إنا لنحب محمدا أشد محبة و نحن علی ما تقولون و لکنی أرید یا بنی هاشم أن تکون هذه الخطبة فی غداة غد علی رءوس الأنام (3) حتی

ص: 63

یسمع الغائب و الحاضر فقال حمزة لا نخالفکم فیما تقولون فقال ورقة أعلمکم أن أخی له لسان (1) لا یخلص به عند العرب و أرید أن یوکلنی فی أمر ابنته خدیجة حتی أصیر أنا المجاوب و أنتم تعلمون أنی قد قرأت سائر الکتب و عرفت (2) سائر الأدیان فقال حمزة وکله یا خویلد علی ذلک فقال خویلد أشهدکم یا أولاد هاشم أنی قد وکلت أخی ورقة فی أمر ابنتی خدیجة فقال ورقة أرید أن یکون هذا الأمر عند الکعبة فساروا جمیعا إلی الکعبة فوجدوا العرب مجتمعین بین زمزم و المقام و هم جماعات کثیرة منهم (3) الصلت بن أبی یهاب و لئیمة بن الحجاج و هشام بن المغیرة و أبو جهل بن هشام و عثمان بن مبارک (4) العمیری و أسد بن غویلب الدارمی و عقبة بن أبی معیط و أمیة بن خلف و أبو سفیان بن حرب (5) فناداهم ورقة نعمتم صباحا یا سکان حرم الله فقالوا کلهم أهلا و سهلا یا أبا البیان فقال ورقة یا معشر قریش یا جمیع من حضر أنی أسألکم ما تقولون فی خدیجة بنت خویلد فنطق العرب بأجمعهم فقالوا بخ بخ لقد ذکرت و الله الشرف الأوفی و النسب الأعلی و الرأی الأزکی و من لا یوجد لها نظیر فی نساء العرب و العجم فقال أ تحمدون أن تکون بلا بعل فقالوا لیس بواجب و قد وجدنا الخطاب لها کثیرا و هی تأبی قال ورقة یا سادات العرب ألا و إن هذا أخی قد وکلنی فی أمرها و هی قد أمرتنی أن أزوجها و أعلمتنی أن لها رغبة فی سید من سادات قریش و سألتها أن تسمیه لی فأبت و أحب أن تسمعوا الوکالة منه و أن تحضروا کلکم جمیعا غداة غد فی منزلها فما تسعکم غیر دارها و کان لها دار واسعة تسع أهل مکة فلما سمعوا کلامه لم یبق أحد منهم إلا یقول أنا هو المطلوب فقالوا:

ص: 64

نعم الوکیل و الکفیل أنت فقال ورقة لأخیه خویلد تکلم ما دامت السادات حاضرین قال خویلد أشهدکم یا سادات العرب علی أنی قد نزعت نفسی من أمر ابنتی خدیجة و جعلت وکیلی و کفیلی فی هذا الأمر أخی فلا رأی فوق رأیه و لا أمر فوق أمره فقال ورقة اسمعوا أیها السادات و إنه غیر مجنون و لا مجبور و لا مخمور و إنی أزوجها بمن شئت فقال العرب سمعنا و أطعنا و شهدنا و خرج خویلد و قد ذهب حکمها من یده و سار ورقة إلی منزل خدیجة و هو فرح مسرور فلما نظرت إلیه قالت مرحبا و أهلا بک یا عم لعلک قضیت الحاجة قال نعم یا خدیجة یهنؤک و قد رجعت أحکامک (1) إلی فأنا وکیلک و فی غداة غد أزوجک إن شاء الله تعالی بمحمد صلی الله علیه و آله فلما سمعت خدیجة کلامه فرحت و خلعت علیه خلعة قد اشتراها عبدها میسرة من الشام بخمسمائة دینار فقال ورقة لا ترغبینی فی مثل هذا فلست براغب فیه و إنما الرغبة فی شفاعة محمد صلی الله علیه و آله فقالت لک ذلک ثم قال لها یا خدیجة قومی هذه الساعة و جهزی أمرک و جملی منزلک و أخرجی ذخائرک و علقی ستورک و انشری حللک و اکمدی عدوک فما یدخر المال إلا لمثل هذا الیوم و اصنعی ولیمة لا یعوزک (2) فیها شی ء فإن العرب فی غداة غد یأتون کلهم إلی دارک فلما سمعت منه ذلک نادت فی عبیدها و جواریها و أخرجوا الستور و المساند و الوسائد و البسط المختلفة الألوان و الحلل ذات الأثمان و العقود و القلائد و نشرت الرایات.

و قد روت الرواة الذین شاهدوا تلک اللیلة أن تلک العبید و الإماء الذین کانوا برسم الخدمة لحمل الآنیة ثمانون عبدا و ذبحت (3) الذبائح و عقرت العقائر و عقدت الحلاوات من کل لون و جمعت الفواکه من کل فاکهة و قصد ورقة منزل أبی طالب فوجده و إخوته

ص: 65

مجتمعین فقال لهم نعمتم صباحا و مساء ما یحبسکم عن إصلاح أمرکم انهضوا فی أمر خدیجة فقد صار أمرها بیدی فإذا کان غداة غد إن شاء الله تعالی أزوجها بمحمد صلی الله علیه و آله (1) فعندها قال محمد صلی الله علیه و آله لا أنسی الله لک ذلک یا ورقة و جزاک فوق صنیعک معنا (2) ثم قال أبو طالب الآن و الله طاب قلبی و علمت أن أخی قد بلغ المنی و قام لعمل الولیمة و إخوته عنده فعند ذلک اهتز العرش و الکرسی و سجد الملائکة و أوحی الله تعالی إلی رضوان خازن الجنان أن یزینها و یصف الحور و الولدان و یهیئ أقداح الشراب و یزین الکواعب و الأتراب (3) و أوحی إلی الأمین جبرئیل علیه السلام أن ینشر لواء الحمد علی الکعبة و تطاولت الجبال و سبحت بحمد الملک المتعال علی ما خص به محمدا صلی الله علیه و آله و فرحت الأرض و باتت مکة تغلی بأهلها کما یغلی المرجل (4) علی النار فلما أصبحوا أقبلت الطوائف و الأکابر و القبائل و العشائر فلما دخلوا منزل خدیجة وجدوها و قد أعدت لهم المساند و الوسائد و الکراسی و المراتب و جعلت مجلس کل واحد منهم فی مرتبته و محله فدخل أبو جهل لعنه الله و هو یختال (5) فی مشیته و زینته و قد أرخی ذوائبه من ورائه و حمائل سیفه علی منکبه و قد أحدقت به بنو مخزوم فنظر إلی صدر المجلس و قد نصب فیه کرسی عظیم و تحته أحد عشر کرسیا فی أعلی مکان مصفوفا لم یر أحسن منها فتقدم و أراد الجلوس علی ذلک السریر العالی فصاح به میسرة و قال له یا سیدی تمهل قلیلا و لا تعجل فقد وضعت منزلک عند بنی مخزوم فرجع هو خجلان و جلس فما کان إلا قلیلا و إذا بأصوات قد علت و العرب قد تواثبت و قد أقبل العباس (6)

ص: 66

و حمزة إلی جانبه و سیفه مجرد من غمده و أبو طالب یقدمهم و حمزة یقول یا أهل مکة الزموا الأدب و قللوا الکلام و انهضوا علی الأقدام و دعوا الکبر فإنه قد جاءکم صاحب الزمان (1) محمد المختار من الملک الجبار المتوج بالأنوار صاحب الهیبة و الوقار قد (2) ورد علیکم فنظرت العرب و إذا بالنبی صلی الله علیه و آله قد جاء و هو معتم بعمامة سوداء تلوح ضیاء جبینه من تحتها و علیه قمیص عبد المطلب و بردة إلیاس و فی رجلیه نعلان لجده عبد المطلب و فی یده قضیب إبراهیم الخلیل متختم بخاتم من العقیق الأحمر و الناس محدقون به ینظرون إلیه و قد أحاطت به عشیرته و حمزة یحجبه عن أعین الناظرین و قد شخصت إلیه جمیع المخلوقات و الموجودات بالإشارة یسلمون علیه و قد ذهلت العرب مما رأوا منه (3) و قام کل قاعد منهم علی قدمیه و جلس النبی صلی الله علیه و آله و أعمامه فی أعلی موضع و مکان و هو المکان الذی نحی عنه أبو جهل و أصحابه و لم یبق منهم جالس غیر أبو جهل لعنه الله و أخزاه و قال إن کان الأمر لخدیجة لتأخذن محمدا (4) فتقدم إلیه حمزة کالأسد و قبض علی أطرافه (5) و قال له قم لا سلمت من النوائب و لا نجوت من المصائب فأخذ أبو جهل یده و ضربها فی قائم (6) سیفه فسبقه حمزة و قبض علی یده حتی نبع الدم من تحت أظفاره و وکزه الحارث و قال له ویلک یا ابن هشام ما أنت عدیل من نهض إلیک من جملة الناس و رأیت أنک أشرف منهم لئن لم تقعد لأخذ رأسک فخاف الفتنة و سکت و ظن أنه زوج خدیجة (7) فلما استقر بالناس الجلوس إذا (8) بخویلد

ص: 67

قد أقبل و دخل علی خدیجة (1) و هی تحت حجابها و قال یا خدیجة أین عقلک و أین سؤددک أنا لم أرض لک بالملوک و رددتهم کبرا علیهم و ترضین الآن لنفسک بصبی صغیر فقیر یتیم لیس له مال أبدا قد کان لک أجیرا و هذا الیوم یکون لک بعلا لا کان ذلک أبدا و الآن إن قبلتیه لأعلینک بهذا السیف و الیوم لا شک فیه تسفک الدماء و نهض علی قدمیه و خرج کأنه مجنون حتی وقف علی صدر المجلس و قال یا معاشر العرب و یا ذوی المعالی و الرتب أشهدکم علی أنی لم أرض محمدا لابنتی بعلا و لو دفع لی وزن جبل أبی قبیس ذهبا فما بینی و بینه إلا السیوف فما مثلی من یخدع بشرب المدام ثم قال:

و لو أنها قالت نعم لعلوتها***بشفرة حد (2) للجماجم فاصل

فمن رام تزویج ابنتی بمحمد***و إن رضیت یا قوم لست بقابل

***

قال فلما سمع أعمام النبی صلی الله علیه و آله کلامه و الحاضرون قال حمزة لأخیه أبی طالب مع إخوته ما بقی للجلوس موضع قوموا بنا (3) فبینا هم فی ذلک إذ أقبلت جاریة لخدیجة و أشارت إلی أبی طالب فقام معها و وقف أبو طالب خلف الحجاب فسلمت علیه خدیجة و قالت نعمت صباحا و مساء یا سید الحرم لا تغتر بشقشقة أبی فإنه ینصلح بشی ء قلیل ثم أعطته کیسا فیه ألفا دینار و قالت یا سیدی خذ هذا و سر به إلیه کأنک تعاتبه و صبه فی حجره فإنه یرضی فسار أبو طالب و الناس حاضرون و قال له یا خویلد ادن منی قال لا أدنو منک أبدا قال یا خویلد إنه کلام تسمعه فإن لم یرضک فما أحد یقهرک و فتح (4) أبو طالب الکیس و صبه فی حجر خویلد و قال له هذا عطیة من ابن أخی لک غیر مهر ابنتک فلما رأی خویلد المال انطفت ناره و أقبل و وقف فی

ص: 68

الموقف الأول علی رءوس الجمع و نادی بأعلی صوته یا معاشر العرب و ذوی المعالی و الرتب فو الله ما أظلت الخضراء و لا أقلت الغبراء بأفضل من محمد و لقد رضیته لابنتی بعلا و کفوا فکونوا علی ذلک من الشاهدین ثم قام العباس و قال یا معاشر العرب لم تنکرون الفضل لأهله هل سقیتم الغیث إلا بابن أخی و هل اخضر زرعکم إلا به و کم له علیکم من إیاد کتمتموها و لزمتم له الحسد و العناد و بالله أقسم ما فیکم من یعادل صیانته و لا أمانته و اعلموا أن محمدا صلی الله علیه و آله لم یخطب خدیجة لمالها و لا جمالها إن المال زائل و إلی نفاد ثم إن خویلدا (1) أقبل و جلس إلی جانب رسول الله صلی الله علیه و آله و أمسک الناس عن الکلام حتی یسمعوا ما یقول خویلد فقال خویلد یا أبا طالب ما الانتظار عما طلبتم اقضوا الأمر فإن الحکم لکم و أنتم الرؤساء (2) و الخطباء و البلغاء و الفصحاء فلیخطب خطیبکم و یکون العقد لنا و لکم فنهض أبو طالب و أشار إلی الناس أن أنصتوا فأنصتوا فقال الحمد لله الذی جعلنا من نسل إبراهیم الخلیل و أخرجنا من سلالة إسماعیل و فضلنا و شرفنا علی جمیع العرب و جعلنا فی حرمه و أسبغ علینا من نعمه و صرف عنا شر نقمه (3) و ساق إلینا الرزق من کل فج عمیق و مکان سحیق و الحمد لله علی ما أولانا و له الشکر علی ما أعطانا و ما به حبانا و فضلنا علی الأنام و عصمنا عن الحرام و أمرنا بالمقاربة و الوصل و ذلک لیکثر (4) منا النسل و بعد فاعلموا یا معاشر من حضر أن ابن أخینا محمد بن عبد الله خاطب کریمتکم الموصوفة بالسخاء و العفة و هی فتاتکم المعروفة المذکور فضلها الشامخ (5) خطبها و هو قد خطبها من أبیها خویلد علی ما یحب من المال.

ص: 69

ثم نهض ورقة و کان إلی جانب أخیه خویلد و قال نرید مهرها المعجل دون المؤجل أربعمائة ألف (1) دینار ذهبا و مائة (2) ناقة سود الحدق حمر الوبر و عشر حلل و ثمانیة و عشرین عبدا و أمة و لیس ذلک بکثیر علینا (3) قال له أبو طالب رضینا بذلک فقال خویلد قد رضیت و زوجت خدیجة بمحمد علی ذلک فقبل النبی صلی الله علیه و آله عقد النکاح فنهض عند ذلک حمزة و کان معه دراهم فنثرها علی الحاضرین و کذلک أصحابه فقام أبو جهل لعنه الله و قال یا قوم رأینا الرجال یمهرون النساء أم النساء (4) یمهرون الرجال فنهض أبو طالب رضی الله عنه و قال ما لک یا لکع (5) الرجال و یا رئیس الأرذال مثل محمد صلی الله علیه و آله یحمل إلیه و یعطی و مثلک من یهدی و لا یقبل منه ثم سمع الناس منادیا ینادی من السماء إن الله تعالی قد زوج بالطاهر الطاهرة و بالصادق الصادقة ثم رفع الحجاب و خرجت منه جوار بأیدیهن نُثار ینثرن علی الناس و أمر الله عز و جل جبرئیل أن یرسل علی الناس الطیب علی البر و الفاجر فکان الرجل یقول لصاحبه من أین لک هذا الطیب فیقول هذا من طیب محمد ثم نهض الناس إلی منازلهم و مضی رسول الله صلی الله علیه و آله إلی منزل عمه أبی طالب رضی الله عنه و أعمامه حوله و هو کالقمر فاجتمعت نسوان قریش و نسوان بنی عبد المطلب و بنی هاشم فی دار خدیجة و الفتیان (6) یضربن الدفوف و بعثت خدیجة من یومها أربعة آلاف دینار إلی رسول الله صلی الله علیه و آله و قالت یا سیدی أنفذها إلی عمک العباس ینفذها إلی أبی و أرسلت مع المال خلعة سنیة فسار بها العباس و أبو طالب إلی منزل خویلد و ألبساه الخلعة فقام خویلد من وقته و ساعته إلی دار خدیجة و قال یا بنتی ما الانتظار بالدخول جهزی نفسک فهذا مهرک قد أتوا به إلی و أعطونی هذه الخلعة و الله

ص: 70

ما تزوج أحد بزوج مثلک لا فی الحسن و لا فی الجمال فسمع أبو جهل ذلک فقام فی الناس یقول هذا المال من عند خدیجة فبلغ الخبر أبا طالب فخرج من وقته و ساعته متقلدا سیفه و وقف فی الأبطح و العرب مجتمعون و قال یا معاشر العرب سمعنا قول قائل و عیب عائب فإن کانت النساء قد أقمن بواجب حقنا فلیس ذلک بعیب و حق لمحمد أن یعطی و یهدی إلیه فهذا جری منها علی رغم أنف من تکلم و تکلم (1) بعض قریش من المبغضین بالإزراء علی خدیجة حیث تزوجها محمد صلی الله علیه و آله و بلغ الخبر إلی خدیجة فصنعت طعاما و دعت نساء المبغضین فلما اجتمعن و أکلن قالت لهن معاشر النساء بلغنی أن بعولتکن عابوا علی فیما فعلته من أنی تزوجت محمدا و أنا أسألکم هل فیکم مثله أو فی بطن مکة شکله من جماله (2) و کماله و فضله و أخلاقه الرضیة و أنا قد أخذته لأجل ما قد رأیت منه و سمعت منه أشیاء ما أحد رآها فلا یتکلم أحد فیما لا یعنیه (3) فکف کل منهن (4) عن الکلام.

ثم إن خدیجة قالت لعمها ورقة خذ هذه الأموال و سر بها إلی محمد صلی الله علیه و آله و قل له إن هذه جمیعها هدیة له و هی ملکه یتصرف فیها کیف شاء و قل له إن مالی و عبیدی و جمیع ما أملک و ما هو تحت یدی فقد وهبته لمحمد صلی الله علیه و آله إجلالا و إعظاما له فوقف ورقة بین زمزم و المقام و نادی بأعلی صوته یا معاشر العرب إن خدیجة تشهدکم علی أنها قد وهبت نفسها و مالها و عبیدها و خدمها و جمیع ما ملکت یمینها و المواشی و الصداق و الهدایا لمحمد صلی الله علیه و آله و جمیع ما بذل لها مقبول منه و هو هدیة منها إلیه إجلالا له و إعظاما و رغبة فیه فکونوا علیها من الشاهدین ثم سار ورقة إلی منزل أبی طالب رضی الله عنه و کانت خدیجة قد بعثت جاریة و معها خلعة سنیة و قالت أدخلیها إلی محمد صلی الله علیه و آله فإذا دخل علیه عمی ورقة یخلعها علیه لیزداد فیه حبا فلما دخل ورقة علیهم قدم المال إلیهم

ص: 71

و قال الذی قالته خدیجة فقام النبی صلی الله علیه و آله و أفرغ علیه الخلعة و زاده خلعة أخری فلما خرج ورقة تعجب الناس من حسنه و جماله ثم أخذت خدیجة فی جهازها و أعتدت صوافی (1) الذهب و الفضة و فیها الطیب و المسک و العنبر فلما کانت اللیلة الثالثة دخل علیها عمات النبی صلی الله علیه و آله و اجتمع السادات و الأکابر فی الیوم الثالث کعادتهم و نهض العباس و هو یقول:

أبشروا بالمواهب آل (2) فهر و غالب***افخروا یا آل قومنا بالثناء (3) و الرغائب

شاع فی الناس فضلکم و علی (4) فی المراتب***قد فخرتم بأحمد زین کل الأطایب

فهو کالبدر نوره مشرق (5) غیر غائب***قد ظفرتی خدیجة بجلیل المواهب

بفتی هاشم الذی ما له من مناسب***جمع الله شملکم فهو رب المطالب

أحمد سید الوری خیر ماش و راکب***فعلیه الصلاة ما سار عیس (6) براکب

***

ثم إن خدیجة قالت اعلموا أن شأن محمد صلی الله علیه و آله عظیم و فضله عمیم و جوده جسیم ثم نثرت علیهن (7) من المال و الطیب ما دهش الحاضرین و شجر طوبی تنثر فی الجنة علی الحور العین فجعلن یلتقطن النثار ثم یتهادینه ثم إن خدیجة أنفذت إلی أبی طالب غنما کثیرا و دنانیر و دراهم و ثیابا و طیبا و عمل أبو طالب ولیمة عظیمة و وقف النبی صلی الله علیه و آله و شد وسطه و ألزم نفسه خدمة جمیع الناس و أقام لأهل مکة الولیمة ثلاثة أیام و أعمام النبی صلی الله علیه و آله تحته فی الخدمة و أنفذت خدیجة إلی الطائف و غیره و دعت أهل الصنائع إلی منزلها و صاغت المصاغ و الحلی و فصلت الثیاب و عملت الشمع بالعنبر

ص: 72

علی هیئة الأشجار (1) و أجرت علیه الذهب و عملت فیه التماثیل من المسک و العنبر و لم تزل تعمل فی شغل العرس ستة أشهر حتی فرغت من جمیع ما تحتاج إلیه و علقت ستور الدیباج المطرز (2) و نقشت فیها صورة الشمس و القمر و فرشت المجالس و وضعت المساند و الوسائد من الدیباج و الخز و فرشت لرسول الله صلی الله علیه و آله مجلسا علی سریر تحت الإبریسم و الوشی (3) و السریر من العاج و الآبنوس مصفح بصفائح الذهب الوهاج (4) و ألبست جواریها و خدمها ثیاب الحریر و الدیباج المختلفات الألوان و نظمت شعورهن باللؤلؤ و المرجان و سورتهن (5) و وضعت فی أعناقهن قلائد الذهب و أوقفت الخدم (6) بأیدیهن المجامر من الذهب و فیها الطیب و العنبر و البخور من العود و الند (7) و جعلت فی ید کل واحدة من الخدم مراوح منقوشة بالذهب مقصبة (8) بالفضة و أوقفتهن عند مجلس رسول الله صلی الله علیه و آله و دفعت إلی بعضهن الدفوف و الشموع و نصبت فی وسط الدار شمعا کثیرا علی أمثال النخیل فلما فرغت من ذلک دعت نسوان أهل مکة جمیعهن فأقبلن إلیها و رفعت مجلس عمات النبی صلی الله علیه و آله ثم أرسلت إلی أبی طالب لیحضر وقت الزفاف فلما کان تلک اللیلة أقبل النبی صلی الله علیه و آله بین أعمامه و علیه ثیاب من قباطی (9) مصر و عمامة حمراء و عبید بنی هاشم بأیدیهم الشموع و المصابیح و قد کثر الناس فی شعاب مکة ینظرون إلی محمد صلی الله علیه و آله و منهم من وقف علی السرادقات و النور یخرج من بین ثنایاه (10)

ص: 73

و من جبینه و من تحت ثیابه فلما وصلوا إلی دار خدیجة دخل هو صلوات الله علیه و آله و هو کأنه القمر فی تمامه قد خرج من الأفق و أعمامه محدقون به کأنهم أسود الشری (1) فی أحسن زینة و فرحة یکبرون الله و یحمدونه علی ما وصلوا إلیه من الکرامة فدخلوا جمیعا إلی دارها و جلس النبی صلی الله علیه و آله فی المجلس الذی هیئ له فی دار خدیجة رضی الله عنها و نوره قد علا نور المصابیح فذهلت النساء مما رأین من حسنه و جماله ثم هیئوا خدیجة للجلاء (2) فخرجت أول مرة و علیها ثیاب معمدة (3) و علی رأسها تاج من الذهب الأحمر مرصع بالدر و الجوهر و فی رجلیها خلخالان من الذهب منقوش بالفیروزج لم تر الأعین له نظیرا و علیه قلائد لا تحصی من الزمرد و الیاقوت فلما برزت ضربن النساء الدفوف و جعلت بعض النساء تقول شعرا:

أضحی الفخار لنا و عز الشأن***و لقد فخرنا یا بنی العدنان(4) أ خدیجة نلت العلا (5) بین الوری***و فخرت فیه جملة الثقلان

أعنی محمدا الذی لا مثله***ولد النساء فی سائر الأزمان

فیه (6) المکارم و المعالی و الحیاء***ما ناحت الأطیار فی الأغصان

صلوا علیه و سلموا و ترحموا***فهو المفضل من بنی عدنان

فتطاولی فیه خدیجة و اعلمی***أن قد خصصت بصفوة الرحمن

ثم أقبلن بها نساء بنی هاشم للجلوة الثانیة علی رسول الله صلی الله علیه و آله و قد أشرق من نور وجهها نور علا علی جمیع المصابیح و الشموع فتعجبت منها بنات عبد المطلب حتی زاد فیها نور لم یری الراءون مثله و ذلک فضل لرسول الله صلی الله علیه و آله و عطیة من الله تعالی لها

ص: 74

و أقبلوا بها و قد فاقت علی جمیع من حضر و علیها سقلاط أبیض (1) مذهب مرصع بالجوهر الأحمر و الأخضر و الأصفر و من کل الألوان و کانت خدیجة امرأة طویلة شامخة عریضة من النساء بیضاء لم یر فی عصرها ألطف منها و لا أحسن و خرجت بین یدیها صفیة بنت عبد المطلب رضی الله عنها و قالت شعرا:

جاء السرور مع الفرح***و مضی النحوس مع الترح

أنوارنا قد أقبلت***و الحال فیها قد نجح

بمحمد المذکور فی***کل المفاوز و البطح

لو أن یوازن أحمد***بالخلق کلهم رجح

و لقد بدا من فضله***لقریش أمر قد وضح

ثم السعود لأحمد***و السعد عنه ما برح

بخدیجة نبت الکمال (2)***و بحر نائلها طفح

یا حسنها فی حلیها***و الحلم منها ما برح. (3) هذا النبی (4) محمد

ما فی مدائحه کلح(5) صلوا علیه تسعدوا***و الله عنکم قد صفح

***

ثم أقبلن بها رضی الله عنها حتی أوقفوها (أوقفنها) بین یدی النبی صلی الله علیه و آله ثم بعد ذلک أخذوا (أخذن) التاج و رفعوه (رفعنه) من رأسها و وضعوه (وضعنه) علی رأس النبی صلی الله علیه و آله ثم أتوا (أتین) بالدفوف و هن یضربن لها و قلن لها یا خدیجة لقد خصصت هذه اللیلة بشی ء ما خص به غیرک و لا ناله سواک من قبائل العرب و العجم فهنیئا لک بما أوتیته و وصل إلیک من العز و الشرف و خرجت فی الجلوة الثالثة و علیها ثوب (6) أصفر و علیها حلی و جوهر و قد أضاء الموضع

ص: 75

من لمعان ذلک الجوهر الذی فی وسط الإکلیل و فی آخر الإکلیل یاقوتة حمراء تضی ء و قد أشرقت الدار من ذلک الجوهر (1) و من نورها و حسنها و أقبلت بین یدیها صفیة بنت عبد المطلب رضی الله عنها و هی تقول شعرا:

أخذ الشوق موثقات الفؤاد***و ألقت السهاد (2) بعد الرقاد

فلیالی اللقاء بنور التدانی***مشرقات خلاف طول البعاد

فزت بالفخر یا خدیجة إذ نلت***من المصطفی عظیم الوداد

فغدا (3) شکره علی الناس فرضا***شاملا کل حاضر ثم بادی

کبر الناس و الملائک جمعا***جبرئیل لدی السماء ینادی

فزت یا أحمد بکل الأمانی***فنحی الله عنک أهل العناد

فعلیک الصلاة ما سرت (4) العیس***و حطت لثقلها فی البلاد

***

قال: ثم بعد ذلک أجلسوها (أجلسنها) مع النبی صلی الله علیه و آله و خرج جمیع الناس عنها و بقی عندها فی أحسن حال و أرخی بال و لم یأخذ علیها أحدا من النساء حتی ماتت بعد ما بعث صلوات الله علیه و آله و آمنت به و صدقته و انتقلت إلی جنان عدن فی أعلی علیین من قصور الجنة. (5)

أقول: و فی بعض النسخ بعد الأبیات و خلا رسول الله صلی الله علیه و آله مع عروسه و أوحی الله إلی جبرئیل أن اهبط إلی الجنة و خذ قبضة من مسکها و قبضة من عنبرها و قبضة من کافورها و انثرها علی جبال مکة ففعل فامتلأت شعاب مکة و أودیتها و منازلها و طرقها

ص: 76

من ذلک الطیب حتی أن الرجل یقول إذا خلا مع زوجته ما هذا الطیب فتقول هذا من طیب خدیجة و محمد صلی الله علیه و آله.

**[ترجمه]می­گویم: ابوالحسن بکری در کتاب انوار گفته: روزی پیامبر صلی الله علیه و آله بر خانه خریجه بنت خُوَیلد گذر کرد و خدیجه با جمعی از زنان و کنیزان و خادمان خود و نیز با یکی از احبار یهود نشسته بود. چون پیامبر از آن­جا گذشت آن حبر به ایشان نگریست و گفت: ای خدیجه! اکنون جوانی کم­سال از برابر خانه­ات گذر کرد، کسی را در پی او بفرست. خدیجه یکی از کنیزان خود را در پی حضرت فرستاد و او به ایشان عرض کرد: ای سرورم! بانوی من شما را می­طلبد. پیامبر به راه افتاد و وارد خانه خدیجه شد. خدیجه گفت: ای حبر! این همانی است که گفتی؟ گفت: آری، این مرد محمد بن عبدالله است. حبر عرض کرد: شکمت را به من نشان بده. پیامبر صلی الله علیه و آله چنین کرد. حبر نگریست و گفت: به خدا سوگند این مرد پایان­بخش نبوت است. خدیجه گفت : اگر عمویش ببیند که تو او را وارسی می­کنی بلایی بر سرت می­آورد، چراکه عموهای او از احبار یهود بر او حذر می­کنند. حبر گفت: چه کسی می­تواند به این محمد آسیبی برساند؟! به موسی کلیم سوگند که او رسول خداوند بزرگ در آخرالزمان است، خوشا به حال آنان که همسر و داماد و خانواده او می­شوند، چراکه اینان شرف دنیا و آخرت را به دست آورده­اند. خدیجه شگفت زده شد و حضرت محمد صلی الله علیه و آله رفت. اما حبّ پیامبر صلی الله علیه و آله در دل خدیجه نشست. او بانویی بزرگ بود و مال و منال و چهارپایان بی­شماری داشت. گفت: ای حبر! از کجا دانستی که محمد صلی الله علیه و آله پیامبر است؟ گفت: صفاتش را در تورات دیده­ام، او در آخر الزمان برانگیخته می­شود، پدر و مادرش می­میرند و جدّ و عمویش سرپرستش می­شوند، سرانجام با یکی از زنان قریش ازدواج می­کند که بانوی قوم خود و امیر عشیره خود است. و با دست به خدیجه اشاره کرد. سپس گفت: ای خدیجه! آن­چه را به تو می­گویم به یاد داشته باش. و گفت:

ص: 20

«ای خدیجه! سخنی را که اکنون می­گویم فراموش نکن و نهایت بهره را از آن بِبر،

ای خدیجه! این مرد بدون شک پیامبر است، من در انجیل این­چنین خوانده­ام،

از سوی خداوند وحی خواهد آورد و خداوند کتابش را به او عطا می کند ،

او با زنی شرافتمند ازدواج می­کند و در همه نسل­ها سرآمد مردم می­شود.»

خدیجه چون سخن حبر را شنید دلش نزد پیامبر صلی الله علیه و آله به جا ماند، اما امر خویش پنهان کرد. وقتی حبر داشت می­رفت گفت: بکوش تا محمد را از دست ندهی که او شرافت دنیا و آخرت است. خدیجه عمویی به نام ورقه داشت که همه کتب را خوانده بود و عالم و حبر بود و صفات پیامبر آخرالزمان را می­شناخت و می­دانست که او با بانویی از قریش ازدواج می­کند که بزرگ قوم خویش است و از مال خود برای قومش خرج می­کند و آنان را توانا می­سازد و در همه امور آنان را یاری می­دهد. ورقه می­دانست که در مکه هیچ کس بیشتر از خدیجه مال نداشت. ورقه امید داشت آن زن، برادرزاده­اش یعنی خدیجه باشد و به او می­گفت: ای خدیجه! تو به مردی خواهی پیوست که شرافتمندترین اهل زمین و آسمان است. خدیجه در هر ناحیه­ای بندگان و چهارپایانی داشت، آن­چنان که می­گفتند او بیش از هشتاد هزار شتر دارد که در همه جا پراکنده­اند. او در هر زمینی تجارتی داشت و در هر سرزمینی، از مصر و حبشه تا جز آن­ها، مالی داشت. در آن روزگار ابوطالب که رضوان خدا بر او باد از بس سفر کرده بود، ضعیف شده بود، او از زمانی که سرپرست پیامبر صلی الله علیه و آله شده بود سفر را کنار گذاشته بود. روزی پیامبر صلی الله علیه و آله نزد وی رفت و دید غمگین است. فرمود: چه شده که عموی من را غم گرفته؟ گفت: ای برادرزاده! بدان که ما مال و منالی نداریم و روزگار بر ما سخت شده و ما کالایی نداریم، من نیز پیر شده­ام و بدنم ضعیف شده و دستم خالی شده و رو به سوی گور دارم، اما ای فرزندم! می­خواهم همسر تو را ببینم تا دل من شاد شود و تو نیز کنار او آرام گیری و از معیشتی بهره­مند شوی. پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: چه فکری داری ای عمو؟ گفت: ای برادرزاده! بدان که خدیجه بنت خُوَیلد بیشتر مردم را از مال خود بهره رسانده و به کسانی که می­خواهند تجارت کنند مال می­دهد و آنان با مال او سفر می­کنند، ای برادرزاده! آیا می­خواهی با من به نزد او بیایی تا از او بخواهیم مالی به تو بدهد که با آن تجارت کنی؟ فرمود: بله، نزد او برو و هر چه صلاح می­دانی انجام بده.

ابوالحسن بکری می­گوید: چون فرزندان عبدالمطلب گرد هم آمدند، ابوطالب به برادران خود گفت: ما را به سرای خدیجه بنت خُوَیلد ببرید تا از او بخواهیم مالی به محمد بدهد که با آن تجارت کند. آنان در دم برخاستند و به سرای خدیجه رفتند. خدیجه سرایی بزرگ داشت که همه اهل مکه را در خود جای می­داد، بالای خانه­اش قبه­ای از حریر آبی زده بود و دور تا دورش را با علامات خورشید و ستاره و ماه آراسته بود و آن را با ریسمان­های ابریشمین و میخ­­های آهنین استوار کرده بود. او پیشتر با دو نفر ازدواج کرده بود: یکی ابوشهاب که همان عمرو کندی بود و دیگری عتیق بن عائذ. وقتی هر دوی آنان درگذشتند عقبة بن ابی معیط و صلت بن ابی یهاب که هر یک چهارصد بنده و کنیز داشتند، از او خواستگاری کردند، ابو جهل بن هشام و ابوسفیان نیز از او خواستگاری کردند اما خدیجه خواهان هیچ یک از آنان نبود و دلش پیش پیامبر صلی الله علیه و آله بود، چراکه از احبار و راهبان و کاهنان آن­همه تعریف حضرت را شنیده بود و قریشیان از ایشان نشانه­های بسیار دیده بودند و می­گفتند: خوشا به سعادت هر کس همسر محمد شود، چراکه او زینت همسر خود است و بر شادی او می­افزاید و در دلش شوق می­افکند. از این رو خدیجه کسی را در پی عموی خود ورقة بن نوفل فرستاد و به او گفت: ای عمو! می­خواهم ازدواج کنم اما نمی­دانم با چه کسی، بسیاری از مردم نزدم آمده­اند اما دلم هیچ یک از آنان را نمی­پذیرد. ورقه گفت: ای خدیجه! می­خواهی سخنی هنگفت برایت بگویم و خبری شگفت به تو بدهم؟ گفت: چه سخنی ای عمو؟! گفت: من کتابی از عهد عیسی علیه السلام دارم که طلسم­ها و افسون­های بسیاری در آن هست، من بر آب افسون می­خوانم و آن آب را به تو می­دهم، آن را بگیر و خود را با آن بشوی، سپس کلماتی از زبور و کلماتی از انجیل را می­نویسم و آن­ها را به زیر سرت بگذار با جامه خواب در بسترت بخواب، هر کس همسر تو باشد به خوابت می­آید و تو نام و کنیه او را خواهی دانست. گفت: چنین کن ای عمو! ورقه گفت: با کمال میل! و آن کلمات را نوشت و به او داد. خدیجه به دستور ورقه عمل کرد و خوابید. در خواب مردی را دید با قدی نه بسیار بلند و نه بسیار کوتاه، سیاه چشم و با ابروانی باریک و پیوسته ، با لبانی سرخ و گونه­هایی گل­انداخته و رنگی روشن و چهره­ای نمکین و اندامی خوب، به زیر سایه یک ابر، با علامتی بر روی کتف­هایش، سوار بر اسبی از نور که با زنجیری از طلا افسار شده و بر کمرش مویی بافته از طلای ناب بود و به گونه­گونه مروارید و جواهر آراسته بود و چهره­ای چون چهره آدمیان داشت و دُمَش شکافته شده بود و پاهایی چون پای گاو داشت و گامی بلند برمی­داشت و شتابان می­تاخت، او از خانه ابوطالب خارج شد، وقتی خدیجه او را دید، او را در آغوش گرفت و در دامانش نشاند. از خواب برخاست و بقیه شب را نخوابید و سوی عمویش ورقه راهی شد و به او گفت: صبح به خیر ای عمو! گفت: همچنین ؟ گویا چیزی دیده ای ؟ گفت: مردی با چنین صفاتی دیدم. در آن دم ورقه گفت: ای خدیجه! اگر خوابت راست باشد، کامیاب و سعادتمند می­شوی، کسی که در خواب دیده­ای تاج کرامت بر سر دارد و در روز قیامت شفیع گنهکاران است و سرور عرب و عجم است، او محمد بن عبدالله بن عبدالمطلب بن هاشم است. خدیجه گفت: ای عمو! من به سوی آن­چه می­گویی چه راهی دارم حال آن­که من چنانم که شاعر گفته:

«سوی شما روانه می­شوم به این امید که شما را زیارت کنم، اما در همان دم مرکبم در حقم کوتاهی می­کند،

سرزمین آرزوها نیرنگ است اما من، رویدادها را با اندیشه­های باطل چاره می­کنم،

با خود برق اشتیاق شما را حمل می­کنم و از باد غرب می­خواهم نامه­هایم را برساند.»

با این همه، شوق خدیجه افزون شد و چون تنها می­شد اشک آه و افسوس می­یخت و می­گفت:

«تا کِی حال و هوای عشق را پنهان کنم و حال آنکه پلک ها آشکارش می کنند ؟ و تا کِی اشتیاق را در بند کنم و شکیبایی به آن چنگ بزند؟

دلم به من جفا کرد چراکه به تصاحب دیگری درآمد، دریغا که ای کاش خودم صاحبش بودم،

این زخمِ کیست که فقط تاب و توانی برای من بر جا گذاشته، ای کاش با مابقی کاری نداشته باشد و آن رها کند.»

راوی می­گوید: شگفت­ترین چیزی که در این امر عجیب و غریب دیدم این بود که خدیجه هنوز شعر خود را به پایان نرسانده بود که ناگاه در زدند. او به کنیزش گفت: برو پایین و ببین چه کسی بر در است، شاید خبری از دوستان رسیده است. سپس سرود:

«ای باد جنوب! شاید خبری از دوستان گوشه­ای از تب مرا فرو نشانَد،

چرا هیچ پیغامی از آنان برایم نمی­رسد تا حتی مگر به بهای جانم آن را خریدار شوم؟

به حق دوستی­ام با آنان سوگند که من رازدار هستم و سرّم را برای آنان فاش نمی­کنم،

خداوند به زودی وصال آنان را به من نشان دهد ، چه بسیار آسودگی که پس از سختی به دست می­آید،

در فراق شما یک روز همچون یک ماه است و در وصال شما یک ماه همچون یک روزگار است.»

آن کنیز پایین رفت و ناگهان دید فرزندان عبدالمطلب پشت در هستند. نزد خدیجه بازگشت و گفت: ای بانوی من! سروران عرب و مردان ارجمند و والامقام، فرزندان عبدالمطلب بر در ایستاده­اند. خدیجه سَرَکی عاشقانه کشید و حرارت عشق در وجودش زبانه کشید و گفت: در را به روی ایشان باز کن و به میسره بگو برای آنان تخت و بالش بگذارد که امید دارم محبوب من محمد صلی الله علیه و آله را با خود آورده باشند. سپس سرود:

«لذت­بخش­ترین لحظات زندگی من وصال و دیدار شماست، من از زندگی لذت نمی­برم تا این­که شما را ببینم،

چشم من در میان مردم از کسی جز شما خوشش نمی­آید و جز حضور شما هیچ لذتی در قلب من دوست­داشتنی نیست،

چه کسی می­تواند در کار شما از شما نافرمانی کند؟! قدمتان به روی دیده و سر ما!

آری! من با همه آن­چه که دارم به پای شما نوشته شده­ام، جان و مالم ای محبوب من فدای شما!

کسی جز شما عاشقانه در قلب من ساکن نیست، اگر می­خواهید قلبم را بگردید بیایید این قلب من!»

میسره برای آنان مجلس را به انواع فرش آراست و هنوز آن قوم ننشسته بودند که انواع غذا و میوه را از طائف و شام برایشان آورد. آنان خوردند و به سخن نشستند. خدیجه از پشت پرده با صدایی خوب و سخنی دلپذیر گفت: ای بزرگان مکه! این سرا از حضور شما منور شد و همه نورها از وجود شما تابناک شد، اگر چیزی می­خواهید برآورده می­شود و اگر حادثه­ای رخ داده بر طرف می­شود، نیازهای شما برآوردنی است و چراغ وجودتان برافروختنی. ابوطالب گفت: ما برای حاجتی نزد تو آمده­ایم که سودش به خودت برمی­گردد و برکتش برای خودت است. گفت: ای سرورم! چه حاجتی؟ گفت: درباره برادرزاده­ام محمد نزد تو آمده­ایم. خدیجه همین­که این سخن را شنید از خود بی خود شد و دانست که به مقصودش رسیده و سرود:

«با یاد شما سوز دل فرو می­نشیند و شفای چشمان بیمار در دیدار شماست،

هر که می­گوید من از عشق شما شفا می­یابم دروغ گفته چه من در این عشق از شوق جان می­دهم،

چرا از وصال شما سراپا غرق سرور نشوم ، حال آن­که از دور مشتاق شما بودم، راز من و هوش من در عشق شما شباهتی داشتند، آن که پنهان بود آشکار شد و آن­که آشکار بود پنهان شد.»

خدیجه گفت: محمد خودش کجاست تا بشنویم چه می­گوید؟ عباس گفت: من می­روم و او را می­آورم. او برخاست و به دنبال حضرت به مکه رفت اما ایشان را نیافت. به چپ و راست نگریست. گفتند: چه می­خواهی؟ گفت: محمد صلی الله علیه و آله را می­خواهم. او در کوه حرا است. عباس در پی حضرت راهی شد و دید ایشان در مرقد ابراهیم خلیل علیه السلام ردای خود را دور خود پیچیده و خوابیده و بالی سر ایشان ماری بزرگ دسته­ای ریحان را به دهان گرفته و بادِ ایشان می­زند. عباس وقتی این صحنه را دید ترسید. خود می­گوید: از آن مار برای محمد صلی الله علیه و آله هراسان شدم، شمشیر برکشیدم و خواستم به او حمله کنم. اما مار به عباس حمله می­کند و عباس در دم فریاد برمی­آورد که ای برادرزاده مرا دریاب! پیامبر صلی الله علیه و آله چشم گشود و آن مار رفت و گویا اصلا نبود. پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: چرا شمشیر کشیده­ای؟ عباس گفت: ماری را کنارت دیدم و برایت نگران شدم، شمشیر کشیدم و خواستم به او حمله کنم اما او به من حمله کرد و من فریاد کشیدم و تو را صدا زدم، وقتی چشم گشودی رفت و انگار اصلا این­جا نبود. پیامبر لبخندی زد و فرمود: ای عمو! او مار نبوده، بلکه یک فرشته بوده که من بارها او را دیده­ام و آشکارا با او سخن گفته­ام، او به من گفت: ای محمد! من فرشته­ای از جانب پروردگارم هستم، بر عهده من است که شبانه­روز از تو در برابر نیزنگ دشمنان و شروران مراقبت کنم، عباس گفت: ای محمد فضیلت تو انکارناپذیر است، اکنون برخیز و با من به سرای خدیجه بنت خُوَیلد بیا تا اموال او را به امانت بگیری و به هر جا می­خواهی ببری. فرمود: می­خواهم به شام بروم. عباس گفت: خودت می­دانی. پیامبر صلی الله علیه و آله به همراه عباس به خانه خدیجه رفت و همواره چنین بود که هرگاه پیامبر صلی الله علیه و آله به دیدار قومی می­فت نور ایشان زودتر از خودش به آن قوم می­رسید. چون نور حضرت پیشتر به سرای خدیجه رسید، خدیجه به میسره گفت: چرا از خیمه­ها غافل شده­ای که نور خورشید به مجلس راه یافته؟! میسره گفت: من از آن­ها غافل نبوده­ام. میسره بیرون رفت اما هیچ تغییری در میخ­ها و طناب­ها ندید. نگاهی انداخت و دید عباس دارد با پیامبر صلی الله علیه و آله می­آید. برگشت و به خدیجه گفت: ای بانوی من! این روشنایی که دیدی از نور حضور محمد صلی الله علیه و آله بوده. خدیجه آمد تا حضرت محمد را ببیند. وقتی پیامبر وارد مجلس شد عموهای ایشان از روی احترام برخاستند و ایشان را در میان خود نشاندند. چون نشستند و آرام گرفتند خدیجه برایشان غذا آورد و آنان خوردند. سپس خدیجه گفت: ای سرورم! این دیار به حضور تو مسرور شد و همه جا از قدوم تو روشن شد و روشنایی­ها از تابندگی تو تابان شدند، آیا راضی هستی که اموال مرا به امانت بگیری و به هر کجا که خواستی ببری. فرمود: بله، می­خواهم به شام بروم. گفت: این با خودت است، من برای هر کس اموالم را ببرد صد ظرف طلای سرخ و صد ظرف نقره سفید و دو شتر نر و دو شتر ماده تعیین کرده­ام، آیا تو راضی هستی؟ ابوطالب گفت: هم او راضی است و هم ما، و اما ای خدیجه! تو به او نیازمند هستی، زیرا از هنگامی که زاده شده عرب از او رفتار خام ندیده، او بسیار متین و امین است. خدیجه عرض کرد: ای سرورم! آیا می­توانی بر شتر زین ببندی و بر آن محمل بگذاری؟ فرمود: بله. گفت: ای میسره! شتری بیاور تا ببینیم محمد چگونه آن را زین می­کند. میسره رفت و با شتری سرکش و تنومند برگشت که از بس غول­پیکر بود، هیچ شتربانی جرأت نمی­کرد آن را از میان شتران بیرون آورَد. میسره آن را آورد تا حضرت بر آن سوار شود. شتر خرّه می­کشید و گردن می­کشید و چشمانش سرخ شده بود. عباس به میسره گفت: شتری رام­تر از این شتر نبود که بخواهی برادرزاده ما را با آن امتحان کنی؟! پیامبر فرمود: بگذار بیاید ای عمو! وقتی شتر صدای پیامبر بشارت­دهنده و هشداردهنده را شنید، پیش پای ایشان زانو زد و شروع کرد سرش را بر خاک پای حضرت بمالد و زبان گشود و به کلامی فصیح گفت: چه کسی همچون من است که سرور رسولان دست بر کمرم کشیده؟! زنانی که پیش خدیجه نشسته بودند گفتند: این پسر یتیم سحری شگفت انجام داد! خدیجه گفت: این سحر نیست، بلکه آیتی آشکار و کرامتی هویداست. سپس گفت:

«شتر به فضل احمد صلی الله علیه و آله زبان گشود و خبر داد که این همان مردی است که مکه به قدومش مشرّف شده،

این مرد محمد صلی الله علیه و آله برترین رسولی است که برانگیخته شده، او شفاعت­گر است و بهترین کسی است که پا بر زمین گذاشته،

ای حاسدان! از خشم پاره پاره شوید، او حبیب خداست و در بین مردم هیچ کس غیر او چنین نیست .»

فرزندان عبدالمطلب خارج شدند و بار سفر بستند. خدیجه به پیامبر صلی الله علیه و آله رو کرد و گفت: ای سرورم! جز این­ها جامه­ای نداری؟! این­ها برای سفر مناسب نیست. فرمود: جز این­ها ندارم. خدیجه گریست و عرض کرد: من جامه مناسب سفر دارم اما کمی بلند است، بگذار تا کوتاهش کنم. فرمود: همان را بیاور. پیامبر اگر جامه کوتاه می­پوشید آن جامه بلند می­شد و اگر جامه بلند می­پوشید آن جامه کوتاه می­شد و چنان می­شد که گویی بر قامت حضرتش دوخته­اند. خدیجه دو جامه قبطی مصری و یک جبّه عدنانی و یک ردای یمانی و یک عمامه عراقی و پای­افزاری از چرم و چوب خیزران برای حضرت آورد . پیامبر صلی الله علیه و آله همه را پوشید و چون بیرون آمد گویی ماه تمام بود. وقتی خدیجه ایشان را دید گفت:

«از شرافتِ زیبایی هنری نمایان ساختی که همه دل­ها را به آن ربودی،

از حُسن جواهری در تو پدید آمده که گوهر در برابرش پوشیده می­آید،

ای کسی که به آهو برای حرکات دلبرانه اش ، گردنی کشیده و پلکی زیبا داده ای ،

به جسم نزار من بنگر و ببین چگونه از اشک چشمم چشمه­ها به راه افتاده،

چشمانم در هوای تو از دل­باختگی خواب به خود نمی­بینند و قلبم از شوق و جنون لبریز شده است.»

سپس عرض کرد: ای سرورم! مرکبی برای سوار شدن داری؟ فرمود: هرگاه خسته شوم بر هر شتری بخواهم سوار می­شوم. عرض کرد: چگونه من این را تحمل کنم ؟ مال بی­تو ارزشی ندارد ای محمد! آن­گاه به میسره گفت: آن ناقه سرخ مرا بیاور تا سرورم محمد بر ان سوار شود. میسره آن ناقه را آورد. ناقه­ای بس رهوار بود که در سیر نه خسته می­شد و نه به زحمت می­افتاد، گویا خیمه­ای ای بود برپا شده ، یا قبّه­ای برافراشته. خدیجه رو به میسره و ناصح کرد و به آن دو گفت: بدانید که من امانتدار اموالم را به همراه شما می­فرستم، او امیر و سرور قریش است و هیچ دستی بالای دست او نیست، اگر کالاها را فروخت منعی بر او نیست و اگر همه را واگذاشت سرزنشی بر او نیست، کلام شما با او بایست با مهر و ادب باشد و سخنی فراتراز سخن او نرانید. میسره، بنده خدیجه گفت: ای بانوی من! من محمد صلی الله علیه و آله را از قدیم بسیار دوست می­داشته­ام و اکنون به­خاطر محبت شما به او بیش از پیش دوستش دارم. در آن دم پیامبر صلی الله علیه و آله با خدیجه وداع کرد و بر مرکبش سوار شد و به همراه میسره و ناصح به راه افتاد و چشم خداوند به ایشان بود. آن­گاه خدیجه گفت:

«قلب عاشق مجذوب محبوب است و جسمش فروکوفته دست دردهاست،

به آن که گفت: طعم عشق چیست؟ گفتم: عشق گواراست اما با شکنجه همراه است،

من آزار از کسی می­کشم که فراقش اشک و خون بر گونه­هایم جاری کرده،

کاروان او رفت و هیچ کس در خیمه­ها به جا نمانده، جز عاشقی که معشوق در قلبش نشسته است،

اگر یوسف در سرزمینی دگر باشد، یعقوب در هر خانه­ای باشد اندوه آن­جاست.»

پیامبر صلی الله علیه و آله شکوهمندانه سوی مکه به راه افتاد و دید همه مردم در انتظار قدوم ایشان جمع شده­اند. وقتی آن قوم چشمشان به جمال سرور رسولان افتاد که بر همه خلق برتری یافته بود، دوستان به شادی و حسودان به ماتم نشستند، رشک و اندوهباری در منکرانِ نگون­بخت هویدا شد و باور در مومنانِ سعادتمند جان گرفت. عباس به آنان نگریست و گفت:

«ای مایه شرمساری خورشید و ای ماه تابناک! وقتی تو می­خندی برق دندان­هایت نور می­افکند، چه معجزه­هایی که ما از تو ندیده­ایم ای سروری که یادش بیماران را شفا می­دهد.»

پیامبر صلی الله علیه و آله چشم انداخت و دید اموال خدیجه روی زمین مانده و بر شتران بار نشده، بندگان را ندا داد و فرمود: چرا بارهایتان را نبسته­اید؟ عرض کردند: ای سرور ما! چون تعداد ما کم است و بارها زیاد. حضرت شتر خود را نشاند و پیاده شد و دامان به دور کمر پیچید و شتران را ندا داد و فرمود: به اذن خداوند متعال! مردم از کار پیامبر صلی الله علیه و آله متحیّر شدند. عباس به حضرت نگریست و چون دید گونه­های ایشان از عرق سرخ شده گفت: چطور اجازه دهم خورشید این چهره بزرگوار را بیازارد؟! آن­گاه سوی چوب­ها رفت و گفت: اکنون از این چوب­ها برای محمد سایه­بانی در برابر گرمای خورشید می­سازم. در آن دم زمین لرزید و خداوند جبّار تجلی کرد و به جبرئیل امین دستور داد که نزد رضوان، دربان بهشت فرود آی و به او بگو ابری را که دو هزار سال پیش از آفرینش آدم برای حبیبم محمد آفریدم بیرون آور و آن را بر سر حبیبم محمد بگستران. آن ابر آمد و مردم از دیدنش چشمشان خیره شد. عباس گفت: به راستی که محمد نزد پروردگارش ارجمند است، او نیازی به سایه­بان من ندارد. سپس سرود:

- عشق، مرا همانجا که بودم ایستاند. من نمی­توانم جلوتر یا عقب­تر از شما باشم.

آن قوم رفتند و وقتی به جحفة الوداع رسیدند، بارهایشان را بر زمین گذاشتند تا بقیه نیز برسند. مطعم بن عدی گفت: ای قوم! شما سوی ناحیه­ای رهسپار هستید که بیابان است و پر از درنده، پیشوایی هم ندارید که با او مشورت کنید و کار خود را به او واگذارید، نظر من این است که کسی را پیشوای خود کنید تا به نظرش استناد جویید و به هنگام اختلاف کار را به رأی او واگذارید. گفتند: بسیار خوب، هر چه تو بگویی. بنی مخزوم گفتند: ما برادرمان عمرو بن هشام مخزومی را به پیشوای خود می­گماریم. بنی عدی گفتند: ما امیرمان مطعم بن عدی را به پیشوایی خود می­گماریم. بنی نضر گفتند: ما امیرمان نضر بن حارث را به پیشوایی خود می­گماریم. بنی زهره گفتند: ما امیرمان احیحة بن جلاح را به پیشوایی خود می­گماریم. بنی لوی گفتند: ما ابوسفیان صخر بن حرب را به پیشوایی خود می­گماریم. و میسره گفت: به خدا سوگند ما کسی جز سرورمان محمد بن عبدالله را به پیشوایی خود نمی­گماریم. بنی هاشم نیز گفتند: ما هم محمد را به پیشوایی خود می­گماریم. اما ابوجهل گفت: اگر محمد را به پیشوایی ما بگمارید این شمشیر را در شکمم فرو می­برم و از پشتم بیرون می­آورم. حمزه دست بر شمشیر بُرد و گفت: ای مرد نادان و ای خام­کردار! به خدا سوگند آرزویم این است که خداوند دست و پایت را قطع و چشمانت را کور کند. پیامبر صلی الله علیه و آله به او فرمود: شمشیرت را غلاف کن ای عمو! سفرتان را با شرّ آغاز نکنید، بگذارید اول روز را آنان بروند و آخر روز را ما، چراکه تقدم با قریش است. پیامبر صلی الله علیه و آله نخستین کسی بود که این سخن را گفت. این­چنین ابوجهل با یاران خود به راه افتاد و فرصت را در میان بنی هاشم غنیمت شمرد و گفت:

«بنی قصی خواب باطل دیده اند که اینان می­خواهند یتیمی را به رهبری خود بگمارند،

می­خواهند فرد ناشایستی را به جانشینی خود بگذارند، چطور ممکن است چنین کار عجیبی بکنند،

من همچون شیری تیزچنگال در میان آنان هستم و تباری والا دارم،

چگونه آنان رو سوی بنده­ای کوچک می­آوردند حال آن­که صخر بن حرب با شرافتی کهن حاضر است؟

با این همه ما به رأی اینان راضی می­شویم و بر این جانشینی نامناسب گردن می­نهیم.»

و عباس در جوابش گفت:

«ای نادانی که ما را نکوهش می­کنی! آیا مردی ارجمند در میان مردان را سرزنش می­کنی؟

آیا مردی ارجمند و پرهیزکار را نکوهش می­کنی که حبیب پروردگار بزرگ جهانیان است؟

اگر نبودند مردانی که ما جایگاهشان را می­شناسیم و همواره در خوشی و ناخوشی در کنارمان بوده­اند،

هر آینه به دست مردانی استوار چون شیر، شمشیرهایی برکشیده می­شد که تیزی­شان سرها را می­شکافت،

به دست دلیران بی­باکی همچون شیران هژبر که وقتی پا به عرصه می­گذارند هر سردسته­ای را کنار می­زنند.»

سپس آن قوم به راه افتادند و از مکه دور شدند و به دشتی پا گذاشتند که دشت باران نام داشت چون در مسیر سیل­ها و رودهای شام بود و چشمه­های حجاز از آن سرچشمه می­گرفتند. آنان در آن­جا فرود آمدند و بارهایشان را زمین گذاشتند. ناگهان دیدند ابرها متراکم شده­اند. پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: می­ترسم سیل در این دشت مردم را در میان گیرد و همه اموالشان را با خود ببرد، نظر من این است که به این کوه پناه ببریم. عباس گفت: خوب فکری کردی ای برادرزاده! پیامبر صلی الله علیه و آله دستور داد تا در میان کاروان ندا سر دهند که از ترس سیل بارهایشان را سوی کوه ببرند. همه چنین کردند به جز مردی از بنی جمح به نام مصعب. او که اموال بسیاری داشت نپذیرفت که مکانش را تغییر دهد و گفت: ای قوم! چقدر دل­هایتان ضعیف است! از چیزی می­گریزید که ندیده­اید؟! هنوز سخنش به پایان نرسیده بود که ابرها انبوه شدند و رعد و برق زد و سیل به راه افتاد و آن دشت را لب به لب فراگرفت و مرد جمحی و اموالش نابود شدند. آن قوم چهار روز همان­جا ماندند و سیلاب بیشتر می­شد. میسره گفت: ای سرورم! این سیل تا یک ماه بند نمی­آید و کسی نمی­تواند از آن بگذرد، اگر این­جا بمانیم به تنگنا می­افتیم و توشه­مان تمام می­شود، نظر من این است که به مکه بازگردیم. اما پیامبر صلی الله علیه و آله رأیش را نپذیرفت. حضرت خوابید و در خواب فرشته­ای را دید که می­گفت: ای محمد! غمگین مباش، چون فردا شد به قومت بگو بارشان را ببندند، سپس بر لبه دشت بایست و چشم بیانداز، وقتی دیدی پرنده­ای سفید با پروازش خطی به جا گذاشت آن خط را دنبال کن و بگو: بسم الله و بالله، و به قومت نیز بگو این سخن را بگویند، هر که این را بگوید نجات می­یابد و هر که از آن رو بگرداند غرق می­شود.

پیامبر صلی الله علیه و آله شاد و خوشحال بیدار شد و به میسره دستور داد تا در میان مردم ندا سر دهد که بارشان را ببندند. آنان بارشان را بستند و میسره نیز بار خود بربست. همه گفتند: ای میسره! فقط کشتی می­تواند از میان این آب بگذرد، ما چگونه به راه بیافتیم؟ میسره گفت: من اگر محمد دستور دهد نافرمانی نمی­کنم. آنان گفتند: ما نیز با او مخالفت نمی­کنیم. آن­گاه همه به راه افتادند و پیامبر صلی الله علیه و آله جلوی ایشان رفت و بر لبه دشت ایستاد. ناگاه دید پرنده­ای سفید از سوی قله کوه آمد و با پروازش خطی سفید و درخشان بر جا گذاشت. پیامبر جامه بالا زد و در حالی که می­فرمود بسم الله و بالله به آب زد. این­چنین آب حتی تا نیمه ساق پای حضرت نرسید. ایشان ندا سر داد: ای مردم! هیچ کس به این آب پا نگذارد جز این سخن را بگوید، هر که بگوید نجات می­یابد و هر که روی بگرداند هلاک می­شود. آن قوم آن سخن را بر زبان راندند و همه از آب گذشتند. از ان­ها دو نفر عقب ماندند، یکی از بنی جمح و دیگری از بنی عدی. آن که از بنی عدی بود گفت: بسم الله و بالله. اما آن که از بنی جمح بود گفت: بسم اللات و العُزّی، و با همه اموالش غرق شد. مردم به مرد عدوی گفتند: چرا دوستت غرق شد؟ گفت: زبانش نچرخید و سخن محمد صلی الله علیه و آله را نگفت و غرق شد. ابوجهل و یارانش که برآشفته بودند گفتند: این سحری شگفت است. برخی از یارانش به او گفتند: ای ابن هشام! این سحر نیست، به خدا سوگند زمین و آسمان کسی را برتر از محمد صلی الله علیه و آله به خود ندیده­اند. آنان پاسخ ندادند و به راه افتادند. در راه بر چاهی فرود آمدند که عرب همیشه در راه شام در کنارش فرود می­آمد. ابوجهل گفت: به خدا سوگند اگر محمد از این سفر سالم برگردد من خسارتی بزرگ دیده­ام، می­خواهم او را بکُشم، چه حیله­ای در کار کنم؟ و حال آنکه او پشت سرش را مانند روبرویش می بیند گفت: من این کار را می­کنم، خواهید دید! آن­گاه رفت و در دامانش ریگ و شن جمع کرد و چاه را با آن­ها پُر کرد. یارانش گفتند: چه می­کنی؟ گفت: می­خواهم این چاه را پُر کنم تا وقتی کاروان بنی هاشم رسید، تشنگی به تنگنایشان بیاندازد و همه­شان بمیرند. آن­ها همه سوی ریگ­ها و شن­ها شتافتند و هیچ اثری از چاه بر جا نگذاشتند. ابوجهل که خدایش لعنت کند گفت: اکنون به مرادم رسیدم. سپس به بنده­ اش که فلاح نام داشت رو کرد و به او گفت: این شتر و این مشک و این توشه را بگیر و پشت این سنگ پنهان شو، وقتی کاروان بنی هاشم رسید و محمد آنان را آورد و از تشنگی و خستگی به تنگنا افتادند و اثری از چاه نیافتند و همه مُردند، خبر مرگشان را برای من بیاور، اگر آمدی و مژده مرگشان را آوردی تو را آزاد می­کنم و هر یک از زنان مکه را خواستی به همسری­ات درمی­آورم. فلاح گفت: با کمال میل! آن­گاه ابوجهل به راه افتاد و آن بنده بنا به امر صاحبش بر جا ماند. کاروان بنی هاشم از راه رسید و پیامبر پیشاپیش آنان آمد. آن قوم سوی چاه شتافتند اما اثری از آن نیافتند. چون سینه­هایشان به تنگ آمد و یقین کردند که هلاک می­شوند، به پیامبر پناه بردند. حضرت به آنان فرمود: آیا این­جا همان­جایی است که باید آب داشته باشد؟ عرض کردند: بله، ولی آن چاه از شن و سنگ پُر شده است. پیامبر گام برداشت و بر لبه آن چاه ایستاد، سر سوی آسمان فراز کرد و ندا سر داد: ای صاحب نام­های والا و ای گستراننده زمین و ای برافرازنده آسمان! تشنگی بر ما سخت شده، به ما آب بنوشان. ناگهان از آن سنگ­ها و شن­ها صدایی خروشید و آب جوشید و بیرون زد و به زیر گام­های پیامبر جاری شد. آن قوم چهارپایانشان را سیراب کردند و مشک­هایشان را پُر کردند و به راه افتادند. بنده ابوجهل هم سوی صاحبش راهی شد. ابوجهل به گفت: چه شد ای فلاح! گفت: به خدا سوگند هر که با محمد صلی الله علیه و آله دشمنی کند پیروز نمی­شود، و آن­چه را دیده بود برای آنان بازگفت. ابوجهل از خشم لبریز شد و به فلاح گفت: از جلوی چشمم دور شو که هرگز به مرادت نمی­رسی. ابوجهل به راه افتاد و رفت تا به یکی از دشت­های شام به نام ذبیان رسید که پُر از درخت بود. ناگهان ماری غول­پیکر همچون نخلی بلند از آن دشت بیرون آمد و دهان باز کرد و خروشید و شراره از چشمانش بیرون جهید. ناقه ابوجهل از دیدن آن افعی رم کرد و از جا پرید و ابوجهل را چنان بر زمین کوبید که دنده­هایش شکست و از هوش رفت. وقتی به هوش آمد به بندگانش گفت: به کنار جاده روید و وقتی کاروان بنی هاشم از راه رسید و محمد صلی الله علیه و آله پیشاپیش آنان آمد، آن افعی را به جلوی آنان درآورید تا ناقه محمد آن را ببیند، مگر او را بر زمین بزند و او هلاک شود. بندگان ابوجهل به دستور او عمل کردند.

وقتی کاروان بنی هاشم از راه رسید، پیامبر صلی الله علیه و آله پیشاپیش آنان آمد و فرمود: ای ابن هشام! می­بینم نابه­هنگام فرود آمده­اید! عرض کرد: ای محمد! به خدا سوگند شرم کردم جلوتر از شما بروم، چراکه تو سرور اهل صفا هستی و از همه اصل و نسبی والاتر داری، تو جلو برو، خداوند بدخواهانت را لعنت کند! عباس از این صحنه شادمان شد و خواست به راه بیافتد. اما پیامبر او را نهی کرد و فرمود: بایست ای عمو! این­که اینان می­خواهند ما جلو برویم حتما نیرنگ است. سپس حضرت خود پیشاپیش همه به راه افتاد و وارد آن دشت شد. ناگهان آن افعی بیرون جهید و ناقه پیامبر از دیدنش رم کرد. اما پیامبر بر سر ناقه خود فریاد برآورد و فرمود: وای بر تو! از چه می­ترسی حال آن­که خاتم رسولان و امام آدمیان بر تو نشسته است؟ سپس رو به افعی کرد و فرمود: از هر جا آمده­ای به همان­جا بازگرد، مبدا به هیچ یک از کاروانیان متعرض شوی! آن­گاه به اذن خداوند متعال آن افعی زبان گشود و عرض کرد: سلام بر تو ای محمد! سلام بر تو ای احمد! پیامبر فرمود: سلام بر هر که از هدایت پیروی کند و از سرانجام بدکاری بترسد و از خداوند والامرتبه بترسد. افعی عرض کرد: ای محمد! من از خزندگان زمین نیستم، بلکه پادشاهی از پادشاهان جنّیان هستم و هام بن هیم نام دارم، به دست پدرت ابراهیم خلیل علیه السلام ایمان آوردم و از او شفاعت خواستم، او به من فرمود: از نسل من فرزندی به نام محمد به دنیا می­آید، و به من وعده داد که تو را در این­جا دیدار می­کنم، من بسیار انتظار کشیدم و عیسی بن مریم علیه السلام را دیدم که در شبی که به آسمان عروج کرد به حواریون خود سفارش کرد تا از تو پیروی کنند و به آیین تو درآیند، اکنون خداوند مرا با تو هم­کلام کرد، ای سرور رسولان! مرا در شفاعت خود از یاد مبر. پیامبر به او فرمود: این برای تو بر عهده من خواهد بود، اکنون از هر جا آمده­ای به همان­جا بازگرد و نزد هیچ یک از کاروانیان پدیدار نشو. در آن دم آن افعی ناپدید شد. آن قوم که دیدند پیامبر صلی الله علیه و آله با ان افعی سخن گفت متحیّر شدند و بر یقین و شادمانی عموهای پیامبر افزوده شد و رشک و خشم حسودان بالا گرفت. آن­گاه عباس سرود:

«ای که سوی حطیم و زمزم می­روی! فضایل محمد ارجمند را به گوش آن سرزمین برسان،

و برای آنان بگو که از فضیلت احمد و ماجرای ابرهای انبوه با چشمان خود چه­ها دیدی،

بگو از او چه نشانه­هایی آشکار شد در آن هنگام که سیل متلاطم همه تنگه­ها را پوشاند،

و بگو که هر کس از کلام محمد صلی الله علیه و آله سر نپیچید نجات یافت، و آن کس که سرپیچید در میان دوزخ افتاد،

و بگو که وقتی تشنگی بر ما سخت شد و حبیب خدا به درگاه خداوند بخشنده دعا کرد،

چشمه­ها جوشیدند و رودها جاری شدند و حاسدان به اندوه و حسرت درافتادند،

و بگو آن افعی، هام بن هیم، وقتی بهترین آدمی را دید سر تسلیم فرود آورد،

و محمد صلی الله علیه و آله او را ندا داد او پاسخ داد و اجابت کرد و همچون دلداده­ای شیفته از فراق شکوه کرد،

و گفت که از عهد ابراهیم در آن­جا مانده و از ترس پل جهنم به شفاعت او امید داشته،

از میان همه آفریدگان، از عرب و عجم، چه کسی می­تواند با فضیلت محمد صلی الله علیه و آله قیاس شود؟

و بگو که آدم علیه السلام به هنگام خطایی که کرد به او توسل جست، بگو تا هر که نمی­داند بداند.»

وقتی سروده عباس به پایان رسید، زبیر در پاسخش سرود:

«ای مردان بصیر و بینا! برخیزید و بنگرید چه ماجرای شگفتی روی داده،

این سخنی راست از زمانه ماست، سخن از سروری والامقام و شکوهمند است،

او مردی است که نشانه­هایش همگان را به عجز درآورده، چه کسی می­تواند قدر او را بسنجد یا به کلام درآورد؟

به هر کجا رفت و آمد کند و در هر کجا قدم بگذارد، ابرها بر او سایه می­افکنند،

دشت را لبالب سیل برداشت و صخره­ها و درخت­ها را پوشاند،

آن­گاه هر کس از کلام محمد اطاعت کرد نجات یافت و هر که نافرمانی کرد سوی دوزخ سرازیر شد،

در آن هنگام که آشفتگی و فرسودگی رخ نموده بود، او در حرارت تشنگی ما را از سختی رهاند،

آب از چاه جوشید و آمد و آبراه­هایی چون رود به راه انداخت،

در آن افعی نیز برای خردمندان و بینایان و اندیشمندان نشانه­ها و دلالت­ها بود،

نزدیک بود حسودان آب شوند وقتی با چشم خود دیدند چه فضایلی از احمد صلی الله علیه و آله آشکار شد،

آی ای مردان! بنگرید که انوار او بر نور خورشید و ماه برتری یافته،

خداوند احمد صلی الله علیه و آله را برتری داده و او را برگزیده و دشمنانش را خوار و ذلیل کرده است.»

آن­گاه حمزه در جواب شعر او گفت:

«در کار تو حسودان به مرادشان نرسیدند، خواستند از حال تو بکاهند اما بر آن افزوده شد،

نیرنگ ساختند و از عواقب نیرنگ خود نترسیدند، اما نیرنگ سوی نیرنگ­باز باز می­گردد،

نه چنین است که هر که خواهان سعادت باشد بتواند با نیرنگ و ستیزه به آن دست یابد،

ای حاسدان محمد! وای بر شما از حسادتی که جگرهایتان را خواهد شکافت،

خداوند احمد صلی الله علیه و آله را برتری داده و او را برگزیده و به زودی همه مردمان و سرزمین­ها را به فرمان او درمی­آورد،

او زمین را از ایمان خود لبریز خواهد کرد و منحرفان را از گمراهی درخواهد آورد و هدایت خواهد کرد.»

پیامبر صلی الله علیه و آله از این سخنان آنان را سپاس گفت و سپس همه به راه افتادند. آنان به دشتی فرود آمدند که از قدیم می­دانستند آن­جا آب هست، اما این بار هیچ آبی نیافتند. در آن هنگام پیامبر صلی الله علیه و آله آستین بالا زد و دستان مبارک خود را در شن­ها فرو بُرد و به آسمان نگریست و زیر لب چیزی گفت. ناگهان از میان انگشتان حضرت آب با شتاب جوشید و بر زمین رودها جاری ساخت. عباس عرض کرد: ای برادرزاده! دست نگهدار که می­ترسم این آب دارایی­مان را با خود ببرد! سپس همه نوشیدند و مشک­هایشان را پُر کردند و چهارپایانشان را سیراب کردند. پیامبر صلی الله علیه و آله به میسره فرمود: اگر مقداری خرما داری بیاور. ایشان خرماها را میل کرد و هسته­هایش را در زمین کاشت. عباس عرض کرد: ای برادرزاده! چرا این کار را می­کنی؟ فرمود: ای عمو! می­خواهم آن­ها را بکارم تا نخل سبز شود. عرض کرد: تا کِی بخوری؟! فرمود: ان­شاءالله به زودی می­خوریم و توشه برمی­گیریم. عباس عرض کرد: ای برادرزاده! یک نخل وقتی کاشته می­شود در پنج سالگی میوه می­دهد! فرمود: ای عمو! نشانه­های پروردگار مرا خواهی دید. سپس راهی شدند و رفتند و آن دشت را پشت سر گذاشتند. در راه پیامبر صلی الله علیه و آله به عباس فرمود: ای عمو! به جایی که نخل­ها بودند بازگرد و برایمان خرما جمع کن تا بخوریم. عباس رفت و ناگاه دید نخل­ها قد کشیده­اند و سبز شده­اند و از آن­ها خرما آویزان شده. عباس خرماها را بر شتر بار کرد و به پیامبر صلی الله علیه و آله پیوست. حضرت از آن خرما میل کرد و به همه آن قوم نیز داد و همه شگفت­زده شدند. ابوجهل که خدایش لعنت کند گفت: ای قوم! از آن­چه که سحر محمد ساخته نخورید! اما آنان در پاسخش گفتند: ای ابن هشام! حرف را کم کن که این سحر نیست. سپس آن قوم به راه افتادند و رفتند تا به گردنه ایله رسیدند. در آنجا دیری بود که راهبان بسیار در آن بودند . در میان آنان راهبی بود که به رأی و نظرش استناد می­جستند. او فیلق بن یونان بن عبدالصلیب نام داشت و کنیه­اش اباخبیر بود و کتب پیشینیان را خوانده بود و کتابی از عهد عیسی بن مریم علیه السلام داشت که در یکی از سِفرهای آن صفات پیامبر صلی الله علیه و آله آمده بود. او هر بار برای راهبان انجیل می خواند وچون به صفات پیامبر صلی الله علیه و آله می رسید می گریست و می گفت: ای فرزندانم! کِی می­شود که به من مژده دهید آن پیامبر بشارت­دهنده و هشداردهنده از راه رسیده، همان پیامبری که خداوند او را از سرزمین تهامه برمی­انگیزد و تاج کرامت بر سر دارد و ابر بر سرش سایه می­افکند و در روز قیامت شفیع گنهکاران می­شود. راهبان به او گفتند: خود را کُشتی از بس که برای کسی که می­گویی گرستی و افسوس خوردی! امید است که هنگام ظهورش نزدیک باشد. گفت: آری به خدا سوگند! او در بیت الله الحرام ظهور می­کند و دینش اسلام است، کِی می­شود که به من مژده دهید او از سرزمین حجاز آمده و ابری بر سرش سایه افکنده؟! و سرود:

«اگر چشمانم جمال محبوبم را ببیند، به افتخار مژده وصال همه دارایی­ام را می­بخشم،

و جان خود را و هر آن­چه را جز آن دارم، به او هدیه می­کنم، اما این در برابر دوست داشتن احمد صلی الله علیه و آله ناچیز است،

از خدایم خواستارم که با وصال او بر من منت گذارد و مرا با محمد نبی جمع آورد.»

راهب از آن پس هرگاه به یاد حبیب خدا صلی الله علیه و آله می­افتاد چنان شیون می­کرد که چشمش نابینا و پریشانی­اش زیاد شد. در آن اوان که انوار رخسار نبیّ مختار در آن­جا درخشش گرفته بود، برخی از راهبان سر کشیدند و دیدند از میان کاروانی که از سوی کویر می­آید نور سرور همه امت­ها­ می­درخشد و حضرت با عمامه­ای بر سر، پیشاپیش آنان با تابش و روشنایی رخسار خویش می­آید. گفتند: ای راهب بزرگ! این کاروان از سوی حجاز می­آید. گفت: ای فرزندان من! چه بسیار کاروان­ها که آمدند و رفتند و من خود را با شایدها سرگرم کردم. گفتند: ای پدر! اما ما دیدیم از میان آنان نوری می­درخشد. گفت: پس دیگر درد و ناکامی به پایان رسیده است. سپس سر سوی آسمان فراز کرد و گفت: خداوندا و سرورا و بزرگا تو را به شکوه آن محبوبی که بسیار به او اندیشیده­ام، چشمان مرا به من بازگردان. هنوز سخنش به پایان نرسیده بود که خداوند بینایی­اش را به او بازگرداند. در آن دم رو به راهبان گفت: شکوه محبوب مرا نزد خداوند دانای اسرار چگونه دیدید؟! و سرود:

«نور رخسار پیامبر آشکار شد و تابش گرفت، و به دلداده­ای که از عشق سوخته بود جان بخشید،

چشمان مرا که از گریه کور شده بودند شفا داد، و خود از شرّ ناخوشی­ها رها آمد،

آیا چشمان من روشنایی رخسار او را خواهند دید؟ او را که از بندگی گمراهی آزاد آمده است؟»

سپس گفت: ای فرزندانم! اگر آن رسول پیامبر در میان این کاروان باشد، به زیر این درخت فرود می­آید و آن­گاه این درخت سبز می­شود و میوه می­دهد، این درخت از زمان عیس بن مریم علیه السلام خشک بوده و چندین تن از پیامبران به زیرش نشسته­اند، او به کنار این چاه می­آید و گرچه ما تا کنون هیچ آبی در آن ندیده­ایم، از آبش می­نوشد؛ چیز زیادی نمانده است. در آن هنگام کاروانیان از راه رسیدند و کنار آن چاه فرود آمدند و بارها را از پشت شتران پایین گذاشتند. پیامبر صلی الله علیه و آله که دوست می­داشت با خود خلوت کند رفت و به زیر آن درخت نشست. ناگهان درخت سبز شد و در دم میوه داد. آن قوم هنوز ننشسته بودند که پیامبر صلی الله علیه و آله برخاست و بر لب آن چاه رفت، درونش را نگریست و دید بنای خوبی دارد. ایشان از آب دهان خود در آن چاه ریخت و ناگاه از درون چاه چشمه­های انبوهی بیرون جوشیدند و آبی گوارا از آن جاری شد. راهب که داشت می­نگریست گفت: ای فرزندانم! این مرد همان کسی است که می­خواستیم، بشتابید و از بهترین غذاها ولیمه بسازید تا به حضور سرور بنی هاشم، بلکه سرور همه مردمان متشرّف شویم و از او برای بقیه راهبان امان گیریم. راهبان شتافتند و امر وی را اطاعت کردند و ولیمه­ها ساختند. راهب به آنان گفت: نزد امیر این قوم بروید و به او بگویید: پدرمان به تو سلام می­رساند و می­گوید برای شما ولیمه­ای ساخته و دوست دارد دعوتش را اجالت کنید و از طعامش میل کنید. یکی از راهبان رفت و و رسول خدا صلی الله علیه و آله را ندید و بهتر از ابوجهل که خدایش لعنت کند نیافت و پیغام راهب را به او داد. ابوجهل در میان قوم عرب ندا سر داد که این راهب به خاطر من ولیمه­ای ساخته و من می­خواهم دعوتش را اجابت کنید. گفتند: چه کسی را کنار اموالمان بگذاریم؟ ابوجهل گفت: محمد را کنار اموالمان بگذارید که او مردی درست­کار و امانت­دار است. شاعر در این معنا گفته:

«خوی نیک آن است که دشمن بر آن گواهی دهد، فضیلت آن است که دشمنان بر آن گواه باشند.»

آن قوم نزد پیامبر صلی الله علیه و آله رفتند و از ایشان خواستند تا کنار کالاهای آنان بنشیند و خودشان نزد آن راهب رفتند و ابوجهل نیز مغرورانه پیشاپیش آنان به راه افتاد. چون وارد دیر شدند، راهب برایشان غذا فراهم آورد و بسیار آنان را ارج نهاد و گرامی داشت. وقتی آن قوم شروع به خوردن کردند، راهب کلاه مخصوص خود را بر سر گذاشت و در آنان نظر افکند و بر یک به یک گذر کرد و همه را نفر به نفر دید اما نشانه­های پیامبر صلی الله علیه و آله را نیافت. آن­گاه کلاه از سر انداخت و ندا سر داد: وای از ناکامی و وای از ناامیدی! سپس سرود:

«ای اهل نجد! عمرم به خاطر شما در افسوس گذشت و دلم به آرزوهایش نرسید،

وای از عمر تباه شده! در حضور شما نه وصال را یافتم تا به آن پناه ببرم و نه وعده­ای را یافتم که امیدش را داشتم.»

سپس گفت: ای بزرگان قریش! هیچ کس از میان شما باقی نمانده؟ ابوجهل گفت: آری، از ما کودکی خردسال باقی مانده که او را نزد اموال یکی از زنانمان گمارده­ایم. هنوز سخنش تمام نشده بود که حمزه به سوی او برخاست و ضربه­ای سخت بر او فرود آورد و او را از پشت بر زمین کوبید و گفت: ای نادان­ترین آدم! چرا نگفتی از میان ما مردی بشارت­دهنده و هشداردهنده و چراغی تابناک باقی مانده؟! اگر او را در کنار کالاهایمان گذاشته­ایم از آن روست که او مردی امانت­دار است و در میان ما کسی شایسته­تر از او نیست. سپس رو به راهب کرد و گفت: کتابت را به من نشان بده و بگو در آن چه آمده؟ راهب گفت: سرورم! این کتاب من است که در آن وصف آن پیامبر آمده است: نه بسیار قدبلند است و نه بسیار کوتاه­قد، قامتی میانه دارد، میان کتف­هایش علامتی هست و ابری بر او سایه می­افکند، از سرزمین تهامه برانگیخته می­شود و در روز قیامت شفیع گنهکاران است. عباس گفت: ای راهب! اگر او را ببینی می­شناسی؟ گفت: آری. گفت: با من به کنار آن درخت بیا، صاحب این نشانه­ها آن­جا نشسته است. در آن دم راهب از دیر بیرون رفت و شتابان گام برداشت تا این­که به پیامبر صلی الله علیه و آله رسید. وقتی پیامبر صلی الله علیه و آله او را دید از جا برخاست و بی هیچ غرور و تکبر فرمود: خوش آمدی ای فلیق! راهب عرض کرد: سلام بر تو ای سرآمد جوانمردان! پیامبر فرمود: سلام بر تو ای عالم راهبان و ای ابن یونان و ای ابن عبدالصلیب! عرض کرد: از کجا دانستی که من فلیق بن یونان بن عبدالصلیب هستم؟ فرمود: از همان کسی که تو را آگاه ساخت من در آخرالزمان با امری شگفت برانگیخته می­شوم. ناگاه راهب بر گام پیامبر صلی الله علیه و آله افتاد و در همان حال که بر پاهای مبارک ایشان بوسه می­زد و عرض کرد: ای سرور آدمیان! کاش ولیمه ما را اجابت می­کردید و با حضورتان بر ما ارج می­نهادید تا در روز قیامت به خاطر دوستی با شما رستگار می­شدیم. پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: قوم من اموالشان را نزد من به امانت گذاشته­اند. راهب عرض کرد: ای مولای من! بر ما منت بگذارید و تشریف بیاورید اگر از مال انان یک افسار گُم شد من یک شتر به آنان می­دهم. پیامبر فرمود: برویم. حضرت با آنان راهی دیر شد. آن دیر دو در داشت، یکی بزرگ و دیگری کوچک. آنان بر در کوچک کنیسه­ای ساخته بودند و در آن تمثال­ها و تصویرهایی گذاشته بودند. هرگاه کسی از در کوچک وارد می­شد سرش را خم می­کرد و این به نشانه سجده به تصاویر کنیسه بود. راهب با خود گفت پیامبر صلی الله علیه و آله را از در کوچک وارد کند تا از معجزات و کرامت­های شگفت لذت ببرد. وقتی آن راهب در جلوی حضرت وارد شد از پیامبر صلی الله علیه و آله در دلش هراس افتاد. همین که پیامبر از در کوچک وارد شد، خداوند متعال به لنگه­های در امر فرمود تا مرتفع شوند. ناگاه در قد کشید و پیامبر صلی الله علیه و آله با قامتی راست وارد شد. وقتی نزد آن قوم حضور یافت، آنان همه به احترام حضرت برخاستند و ایشان را بالای مجلس در میان خود نشاندند. آن راهب نیز در میان راهبان دیگر در برابر پیامبر ایستاد و بهترین ارمغان­های شام را در برابر حضرت گذاشتند. آن­گاه راهب سوی آسمان نگریست و گفت: خداوندا سرورا و بزرگا، مُهر نبوت را به من نشان بده. در آن دم خداوند عزوجل جبرئیل را فرو فرستاد و او جامه پیامبر صلی الله علیه و آله را از کمر مبارک ایشان بالا زد. ناگاه مُهر نبوت در میان کتف­های حضرت آشکار شد و نوری درخشان از آن تابش گرفت. راهب که این صحنه را دید، از شکوه آن نور به سجده افتاد و سپس سر بلند کرد و گفت: به راستی که شما همان پیامبر ارجمند هستید. در آن هنگام حمزه سرود:

«تو آن کسی هستی که ابر بر سرت سایه می­افکند، راهبان تو را شناختند و پرده از آن خبر برافتاد،

ابراهیم خلیل علیه السلام بنای فخر تو را از فخر نهاد و تو در میان مکه پرورده شدی،

و ارجمندانه در میان بنی سعد از سینه حلیمه شیر نوشیدی و شیر از سینه او سوی تو جاری و سرازیر شد.»

پیامبر صلی الله علیه و آله او را سپاس گفت و آن قوم سوی جهازشان پراکنده شدند و سینه ابوجهل از خشم آکنده شد. اما میسره و آن راهب کنار پیامبر صلی الله علیه و آله بر جا ماندند. راهب عرض کرد: ای سرورم! مژده که عرب سر به سوی تو خم خواهد کرد و همه سرزمین­ها به فرمان تو درآیند و قرآن بر تو نازل شود و مردمان در برابرت کرنش کنند، دین تو نزد خداوند اسلام است و تو بتان را فرومی­کوبی و ادیان را پاک می­سازی و آتشکده­ها را خاموش می­کنی و صلیب­ها را می­شکنی و یادت تا به آخرالزمان بر جا می­مانَد؛ ای سرورم! از تو می­خواهم که بر ما منت بگذاری و به دیگر راهبان امان دهی تا امت تو در آن هنگام از آنان جزیه بگیرند، ای سرورم! کاش در آن زمان که برانگیخته می­شوی من همراهت بودم. و پیامبر به آنان امان داد و ایشان را بسیار گرامی داشت.

راهب به میسره گفت: ای میسره! سلام مرا به بانویت برسان و به او بگو که تو از سرور مردمان کامیاب می­شوی و مرتبتی والا از برایت خواهد بود و بر خاص و عام برتری خواهی یافت. و او را بر حذر دار که مبادا نزدیکی این مرد بزرگ را از دست بدهد، چراکه خداوند متعال ادامه نسل او را از نسل این مرد قرار می­دهد و این­چنین یاد او تا به آخر الزمان باقی می­ماند و همگان بر او رشک خواهند برد. به او بگو هیچ کس وارد بهشت نمی­شود جز این­که به این مرد ایمان داشته باشد و رسالتش را تصدیق کند، چراکه او ارجمندترین و گرامی­ترین و والاتبارترین پیامبران است. بر او از دشمنان یهودی­اش در شام بر حذر باش تا به سلامت به بیت الحرام بازگردد. سپس خداحافظی کرد و پیامبر صلی الله علیه و آله رفت و به قوم خود پیوست و همه در دم به راه افتادند. آنان رفتند تا به سرزمین شام رسیدند و پیاده شدند و بارهایشان را پایین آوردند. اهالی شهر شتافتند و کالاهایشان را خریدند و این­چنین قریشیان کالای خود را در بهترین فروش به بالاترین بها فروختند. اما از آن­چه پیامبر آورده بود هیچ کالایی به فروش نرسید. ابوجهل که خدایش لعنت کند گفت: خدیجه هرگز سفری به این شومی ندیده، هیچ یک از کالاهایش به فروش نرفته! چون صبح شد، مردم شام یکدیگر را ندا دادند و از هر سو روانه شدند تا از آن قوم خرید کنند. آنان آمدند و چون فقط کالاهای خدیجه بر جا مانده بود پیامبر بار خود را چندین برابر قیمت کالای قریشیان فروخت و ابوجهل به اندوهی سخت درافتاد. در آن دم که از کالاهای خدیجه تنها یک بار پوست بر جا مانده بود، مردی از یهودیان به نام سعید بن قمطور سر رسید. او از احبار و کاهنان یهود بود و نشانه­های پیامبر صلی الله علیه و آله را می­دانست. وقتی حضرت را دید، ایشان را از نوری که در چهره داشت شناخت و گفت: این همان مردی است که آرزوهای ما را به باد می­دهد و دین ما را برمی­اندازد و زنانمان را بیوه می­کند، من به نیرنگی او را از پا در خواهم آورد. سپس نزد پیامبر آمد و عرض کرد: ای سرورم! این بار را چند می­فروشی؟ فرمود: به پانصد درهم بی هیچ کم و کاست! عرض کرد: من آن را می­خرم اما به این شرط که با من به خانه­ام بیایی و از غذای من میل کنی تا ما از برکت تو بهره­مند شویم. پیامبر پذیرفت. مرد یهودی بار پوست را گرفت و به همراه پیامبر صلی الله علیه و آله روانه خانه شد. مرد یهودی چون به نزدیکی خانه رسید، زودتر نزد همسرش رفت و به او گفت: می­خواهم مرا در قتل این مرد یاری کنی، او کسی است که دین ما را برمی­اندازد. زن گفت: با او چه کار کنم؟ گفت: این سنگ آسیاب را بگیر و بالای در خانه بنشین، وقتی دیدی او آمد و بهای بار پوستش را از من گرفت، هنگام رفتن این سنگ را بر سرش بزن و او را بکش تا از دستش راحت شویم! زن یهودی سنگ را گرفت و به جلوی خانه چشم دوخت. وقتی پیامبر خواست برود، برخاست تا سنگ آسیاب را بر سر حضرت بکوبد. اما خداوند دستش را از حرکت بازداشت و دلش لرزید و از نور رخسار پیامبر صلی الله علیه و آله از هوش رفت. او دو پسر داشت که در حیاط خانه ایستاده بودند. سنگ از دستش رها شد و بر سر فرزندانش افتاد و هر دو مُردند. وقتی مرد یهودی دید چه بر سر فرزندانش آمد با صدای بلند فریاد برآورد: ای بنی قریظه! ناگاه قوم او از هر گوشه و کنار سر رسیدند و به او گفتند: چه شده؟ به آنان گفت: بدانید این مرد که در دیارتان ساکن شده، همان کسی است که دیانت­های­ شما را برمی­اندازد و آرزوهایتان را به باد می­دهد، او به خانه من آمد و از غذای من خورد و فرزندانم را کُشت. یهودیان وقتی این سخن را شنیدند بر اسب­هایشان سوار شدند و شمشیر برکشیدند و همه با هم سوی قریشیان هجوم بردند. وقتی عموهای پیامبر صلی الله علیه و آله یهودیان را دیدند زره بر تن کردند و کلاهخود بر سر گذاشتند و بر اسبان عربی خود سوار شدند. نعره برآوردند و شمشیر کشیدند و گفتند: چقدر جاودانه است فریاد ­زننده­ای که فریاد می­زند . حمزه بر اسب بور و کمر باریک و خوش­سیما و شورانگیز و نیک­نژاد رومی خود سوار شد و شمشیر بربست و نیزه برگرفت و زره پوشید و به سوی یهودیان حمله کرد. یهودیان که دیدند از هر سو صدای شیهه اسب می­آید و نزدیک است که به مصیبت بیافتند هم­رأی شدند تا هفت تن از بزرگان خود را بدون سلاح نزد قریشیان بفرستند. وقتی قریشیان دیدند آنان بدون سلاح پیش آمدند گفتند: چه می­خواهید؟ گفتند: ای جماعت عرب! این مردی که همراه شماست، و به پیامبر صلی الله علیه و آله اشاره کردند، اولین کسی است که دست به ویرانی دیارتان می­یازد و مردانتان را می­کشد و بت­هایتان را می­شکند، نظر ما این است که او را به ما بسپارید تا بکشیمش، این­گونه هم ما از او راحت می­شویم و هم شما. حمزه که این سخن را شنید گفت: وای بر شما! هرگز! هرگز او را به شما نخواهیم سپرد، او نور ما و چراغ ماست، جان ما و مال ما فدای اوست! وقتی یهودیان کلام حمزه را شنیدند از رسیدن به مراد خود ناامید شدند و عقب نشستند. در آن هنگام چون قریشیان دیدند یهودیان به هم ریخته­اند، فرصت را غنیمت شمردند و بار بربستند تا با اسب­ها و سلاح­هایی که از یهودیان به غنیمت گرفته بودند، شادمان از پیروزی راهی دیار خود شوند. وقتی پای در راه نهادند، میسره به آنان گفت: ای قوم! هیچ کس در میان شما نیست که یک بار یا بیشتر سفر نکرده باشد، اما آیا تا کنون سفری پُربرکت­تر و سودآورتر از این سفر داشته­اید؟ این همه فقط به برکت محمد صلی الله علیه و آله بود، او در میان شما بزرگ شده اما مال و منال اندکی دارد، آیا روا می­بینید تا از میان خود چیزی به عنوان هدیه برای او جمع کنید تا او به کار زندگی خود بندد؟ گفتند: به خدا سوگند که خوب سخنی گفتی ای میسره! آنان ره سپردند تا این­که در اقامت­گاهی که پُر از آب و درخت و رود بود فرود آمدند. آن­گاه هر یک طرفی نیک از دارایی خود برگرفتند و آوردند تا به رسم هدیه به پیامبر صلی الله علیه و آله تقدیم کنند. چراکه حضرت هدیه را دوست می­داشت و صدقه را خوش نمی­داشت. آنان هدایا را جمع کردند و پیش روی پیامبر صلی الله علیه و آله نهادند و عرض کردند: این پیشکشی برای تو باشد! حضرت آن­ها را به میسره داد و هیچ جوابی نداد. سپس به راه افتادند و از دشت­ها و صحراها گذشتند تا این­که به دیر راهبی رسیدند و در آن­جا باز فرود آمدند. آن­جا همان دشتی بود که به هنگام رفت از آن خرما برگرفته بودند. سپس به راه افتادند و چون به نزدیکی مکه رسیدند، در جحفة الوداع فرود آمدند تا کسانی را سوی خانواده­هایشان بفرستند و از رسیدن خود با غنایم و منافعی که آورده بودند به آنان مژده دهند. ابوجهل که خدایش لعنت کند گفت: ای قوم! سفری سودبخش­تر از این سفر ندیده بودم. گفتند: آری، و بیش از همه محمد صلی الله علیه و آله سود بُرده است. ابوجهل گفت: گمان نمی­کردم او بتواند آن قوم را از خانه­هایشان سوی خود جذب کند و کالاهایش را به بالاترین بها به آنان بفروشد. سپس پیک­های خود را نزد قومشان فرستادند و ابوجهل نیز به همراه دیگران پیک­های خود را فرستاد. در آن هنگام میسره نزد پیامبر صلی الله علیه و آله رفت و عرض کرد: ای روشنایی چشم­ها! آیا تو را به کاری نیک ره بنمایم تا بهره­مند شوی؟ فرمود: چه کاری؟ عرض کرد: همین الان نزد بانویم خدیجه برو و مژده سلامت اموالش را خود به او بده، زیرا او به کسی که این مژده را به وی رسانَد بهره­ای نیک می­رساند، من دوست دارم این بهره از برای تو باشد، پس اکنون برخیز و سوی مکه راهی شو و نزد بانویم خدیجه برو و مژده سلامت اموالش را به او برسان. پیامبر صلی الله علیه و آله برخاست و فرمود: ای میسره! تو را درباره مراقبت از اموالت و جانت سفارش می­کنم. سپس سوار شد و به تنهایی به جاده زد و سوی مکه رهسپار شد و از پیش چشم­ها ناپدید شد. آن­گاه خداوند فرشته­ای را فرو فرستاد که راه دور را بر پیامبر نزدیک و کار سخت را بر ایشان آسان می گرداند . وقتی پیامبر صلی الله علیه و آله بر کوه­ها مشرِف شد، خداوند ایشان را در راه به خواب فرو برد و حضرت خوابید. خداوند به جبرئیل وحی کرد که سوی باغ­های جاودان بهشت فرود آی و از آن­جا گنبدی را که دو هزار سال پیش از آفرینش آدم برای برگزیده­ام محمد صلی الله علیه و آله آفریدم، بردار و آن را بر سر او بگستران. آن گنبد از یاقوت سرخ بود و آویزه­هایی از مروارید سفید داشت و درونش از بیرونش پیدا بود و بیرونش از درون، چهار پایه داشت و چهار در: پایه­ای از زبرجد و پایه­ای از یاقوت و پایه­ای از طلای ناب و پایه­ای از مروارید، و به همین ترتیب چهار در. جبرئیل فرود آمد و آن گنبد را بیرون آورد. در آن حال حوران بهشتی از قصرهای خود سربر برآورده و به یکدیگر تبریک گفته و می گفتند : سپاس برای تو خداوندا ، اکنون صاحب این گنبد بر انگیخته می شود . باد رحمت وزید و درختان به رقص درآمدند و جبرئیل علیه السلام آن را بر سر پیامبر صلی الله علیه و آله گستراند و فرشتگان که به پایه­های گنبد خیره شده بودند زبان به تقدیس و تسبیح خداوند گشودند. جبرئیل روبروی خود سه بیرق برافراشت . کوه­ها سرکشیدند و درختان و پرندگان و زمین­ها ندا سر دادند و گفتند: هیچ خدایی جز خدای یگانه نیست و محمد صلی الله علیه و آله رسول اوست، ، گوارا باد بر تو ای بنده ، در پیشگاه الهی عجب کرامت و احترامی داری . در آن اوان خدیجه بر جایگاهی بلند تکیه زده بود و کنیزانش اطرافش بودند و جماعتی از زنان قریش نیز نزدش حاضر بودند. او دیده سوی دره­های مکه کشید و خداوند از پیش چشم او، و نه از پیش چشم دیگران، پرده برگرفت و او دید از جانب باب معلی نوری روشن و تابناک می­درخشد. او چشم تیز کرد و دید گنبدی آن جاست که فرشتگان به آن خیره شده­اند و بیرق­ها بر آن برافراشته­اند و پیامبر به زیرش خوابیده است. خدیجه متحیّر شد و چشم به آن گنبد دوخت. زنان به او گفتند: ای دختر عمو! چرا بهت زده­ای؟! گفت: ای دختران عرب! من خوابم یا بیدار؟! گفتند: پناه بر خدا، البته که بیداری! گفت: به سوی باب معلی بنگرید. آنان نگریستند و گفتند: دیدیم. گفت: چه می­بینید؟ گفتند: نوری روشن و تابناک می­بینیم که سر به طاق آسمان رسانده. گفت: دیگر چه می­بینید؟ گفتند: چیز دیگری نمی­بینیم. گفت: آیا آن گنبد را با آن سوار و آن پرنده­های سبز که چشم به گنبد دوخته­اند نمی­بینید؟ گفتند: چیزی نمی­بینیم. گفت: من در آن گنبد سبز، سواری تابناک­تر از نور خورشید می­بینم که هرگز مردی نیکوتر از او ندیده­ام، او بر ناقه­ای بلندپا نشسته که شک ندارم همان ناقه صهبای من است، او محمد صلی الله علیه و آله است که بر آن نشسته! گفتند: ای بانوی ما! محمد صلی الله علیه و آله کجا و آن­چه تو می­گویی کجا؟ کسرا و قیصر هم چنین شکوهی ندارند! خدیجه گفت: اما مقام محمد صلی الله علیه و آله از این هم بالاتر است. سپس ناقه حضرت به میان دره­ها پا نهاد و رو به سوی باب معلی گذاشت. فرشتگان نیز به آسمان فراز شدند و جبرییل آمد و آن گنبد و بیرق­ها را به آسمان بُرد. آن­گاه پیامبر از خواب بیدار شد و وارد مکه شد و رو به سوی خانه خدیجه گذاشت و به دیدار او رفت. خدیجه بی­قرار بود و می­نشست و برمی­خاست و می­گفت: کِی می­شود که محمد صلی الله علیه و آله از راه برسد و من از دیدار رویش کامیاب شوم. ناگهان پیامبر در زد. کنیز خدیجه گفت: کیستی؟ حضرت فرمود: من محمد هستم، آمده­ام تا به خدیجه مژده دهم که اموالش به سلامت رسیده است. خدیجه همین­که سخن پیامبر را شنید، به میان خانه سرازیر شد و پشت پرده ایستاد. کنیز در را گشود. پیامبر فرمود: سلام بر اهل خانه. خدیجه عرض کرد: به سلامت رسیدنت مبارک باشد ای نور چشمانم! پیامبر فرمود: و سلامتی اموال تو نیز بر تو مبارک باشد! خدیجه عرض کرد: سلامتی تو بر من مبارک است ای نور چشمانم! به خدا سوگند تو در نزد من نیکوتر از همه اموال و کسان من هستی. سپس سرود:

«محبوبی که دوستش می­داشتم از سفر رسید، و خورشید در رویش اثر کرده است،

در شگفتم از خورشید که بر روی او گونه­های او بوسه زده است، چه بر خورشید روا نیست که به ماه برسد.»

سپس عرض کرد: ای حبیب من! کاروان را کجا بر جا گذاشتی؟ فرمود: در جحفه. عرض کرد: تا کِی نزد آنان بودی؟ فرمود: تا ساعتی پیش. خدیجه به خود لرزید و عرض کرد: تو را به خدا از آنان در جحفه جدا شده­ای؟! فرمود: آری، اما خداوند این راه دور را بر من نزدیک کرد. عرض کرد: به خدا سوگند دوست نداشتم تو این­چنین تنها بیایی، بلکه دوست داشتم در جلوی آن قوم بیایی تا من تو را پیشاپیش همه مردان ببینم و کنیزانم را با مجمر و ساز بر سر کوه­ها بفرستم و به بندگانم دستور دهم قربانی کنند، و امروز برای تو روزی به یاد ماندنی شود. فرمود: ای خدیجه! من بدون این­که هیچ یک از اهالی مکه بدانند آمده­ام، اگر دستور دهی من هم­اکنون برمی­گردم تا تو به خواسته­ات برسی. عرض کرد: ای سرورم! کمی صبر کن. او رفت و برای حضرت توشه گرمی آماده ساخت که در نظر عرب به نابی و خوش­بویی معروف بود، آن را در کوله­بار ایشان گذاشت و مشکی از آب زمزم نیز برای حضرت پُر کرد و به ایشان داد و عرض کرد: بازگرد، تو را به همان کسی می­سپارم که راه دور را برایت نزدیک کرد. پیامبر صلی الله علیه و آله بازگشت و خدیجه نیز به جایگاه خود رفت تا ببیند آیا آن گنبد دوباره برمی­گردد یا نه. ناگهان گنبد بازگشت و جبرییل فرود آمد و فرشتگان همچون بار قبل چشم به گنبد دوختند. خدیجه شادمان شد و گفت:

« بله، مرا نسبت به شما الزام و تعهدی است، آن هم چه تعهدی! و وصال همیشگی که هیچگاه قطع نشده است.

اگر قلب عاشق در میان شما زخم نخورده بود، اشک­های آغشته به خون جاری نبود،

جان من ساعتی از خیال شما تهی نبود، و قلبم از عشق شما و دهانم از یادتان،

اگر فراق خود را بر دوش کوهی می­گذاشتید کج می­شد، ولی بدن و استخوان­های من آن را نگه­داشته است،

دستم را بر جگرم می­بندم، ولی با عشقی مشتاقانه و شعله­ور، آن را بازمی­گرداند،

عشق را پوشاندم اما شوق بر ملایش می­کند، و ناله­هایم را پنهان کردم اما پنهان نمی­شوند،

پروردگارا دیری است که دوری میان ما شکاف انداخته، تویی خدای توانا که دوستان را گرد هم می­آوری، پس ما را گرد آور!»

پیامبر صلی الله علیه و آله کمی رفت و نزد آن قوم رسید و دید برخی بیدارند و برخی خواب. میسره احساس کرد کسی آمده است، گفت: کیست که در این شب تیره رسیده؟ فرمود: من محمد بن عبدالله هستم. عرض کرد: سرورم! قرار شوخی نداشتیم! قرارمان این بود که شما بروی، چرا بازگشتی؟ فرمود: ای میسره! من رفتم و دوباره برگشتم. میسره خندید و گفت: به دامنه این کوه رفتی و بازگشتی؟! فرمود: نه، به بیت الله الحرام رفتم. عرض کرد: سرورم! من از شما جز راستگویی ندیده بودم! فرمود: ای میسره! من به تو راست گفتم، اگر شک داری این نان بانویت خدیجه و این هم آب زمزم! وقتی میسره آن­ها را دید، بر پا خاست و ندا سر داد: ای جماعت قریش و ای بنی نضر و بنی زهره و بنی هاشم! مگر محمد صلی الله علیه و آله کمتر از دو ساعت پیش از نردتان نرفت؟! گفتند: آری. گفت: او به مکه رفته و برگشته، این نان بانویم خدیجه است و این هم آب زمزم. آن قوم شگفت زده شدند و به حیرت فرو رفتند. ابوجهل که خدایش لعنت کند، فریاد برآورد و گفت: این کار از یک ساحر بعید نیست! چون صبح شد، آن قوم رسیدند و پیش از ایشان خبر رسیدن قافله به شهر رسید. اهل مکه شتابان بیرون آمدند و بندگان و کنیزان خدیجه پیشاپیش همه آمدند و با مجمر و ساز در دره­ها و دشت­های مکه پخش شدند. پیامبر صلی الله علیه و آله بر هر یک از بندگان خدیجه گذر می­کرد، آن بنده شتری برای پیامبر قربانی می کرد . سپس مردم به خانه­هایشان رفتند و خدیجه آمد و به شترانش که همچون عروس آمده بودند، نگریست. عادت بر این بود که چندی از شترها مرده باشند و چندی گَر شده باشند، اما در آن سفر حتی یک تار مو هم از آنان کم نشده بود. قریشیان، شگفت­زده از آن شتران ایستادند و دیدند هر شتری می­گذر یک ناقه کمرباریک نیز به همراه دارد. گفتند: این­ها برای کیست؟ گفتند: این­ها سودی است که محمد از شام برای خدیجه آورده است. و هوش از سر قریشیان پرید. وقتی اموال خدیجه جمع آمد، بارها را باز کردند و همه را بر خدیجه عرضه داشتند. او پشت پرده نشسته بود و پیامبر صلی الله علیه و آله میان سرا نشسته بود و میسره کالاها را یکی یکی به خدیجه نشان می­داد. خدیجه صحنه­ای بس شگفت­انگیز دید و کسی را سوی پدرش فرستاد و او را باخبر کرد و برانگیخت تا نزد محمد بیاید. ساعتی نگذشته بود که ناگاه خُوَیلد سر رسید و با جامه­ای آراسته و شمشیری بر کمر وارد خانه دخترش خدیجه شد. خدیجه وقتی او را دید برخاست و او را نزد خود نشاند و به او خوش­آمد گفت و شروع کرد کالاها را به او نشان دهد و به او گفت: ای پدر! همه این­ها به برکت محمد صلی الله علیه و آله است، به خدا سوگند ای پدر او طالعی خجسته و پیشانی فرخنده­ای دارد، من هرگز سفری سودبخش­تر از این سفر نداشته­ام. سپس رو به میسره گفت: بازگو که در سفرتان چه گذشت و از محمد صلی الله علیه و آله چه دیدید؟ گفت: ای بانوی من! شاید بتوانم گوشه­ای از صفاتی را که از محمد صلی الله علیه و آله دیدم برایت بگویم. سپس ماجرای سیل و چاه و افعی و نخل را برایش بازگفت و از راهب و پیغامی که برای او داده بود، گفت. خدیجه گفت: بس کن ای میسره! بر شوقی که به محمد صلی الله علیه و آله داشتم، افزودی، برو که تو به­خاطر خدا به همراه همسر و فرزندانت آزاد هستی و نزد من دویست درهم و دو شتر داری. آن­گاه یک خلعتی گرانبها بر او پوشاند و میسره از شادی و سرور لبریز شد. در آن دم خدیجه به پیامبر صلی الله علیه و آله رو کرد و عرض کرد: نزدیک بیا که دیگر امروز میان من و تو پرده­ای نیست. سپس پرده را بالا زد و دستور داد تا نشیمنگاهی از عاج و آبنوس برای حضرت گذاشتند و ایشان را بر آن نشاند و عرض کرد: سرورم! سفرتان چگونه بود؟

پیامبر صلی الله علیه و آله فروش و خرید خود را برایش بازگفت. خدیجه که سودی بسیار برده بود عرض کرد: سرورم! تو با طالعت مرا شاد کردی و با دیدارت مرا سعادتمند کردی، من با دیدار تو نه ناخوشی دیدم و نه بداقبالی. آن­گاه سرود:

«اگر همه نعمت­ها برای من بود و سراسر دنیا و مُلک رومیان از برای من بود،

در نظرم به پر یک پشه نمی­ارزد اگر چشمانم تو را نمی­دید.»

سپس عرض کرد: سرورم! تو نزد من افزون بر آن­چه قرار گذاشته بودیم، حقی برای مژده­ای که آوردی داری، آیا اکنون چیزی می­خواهی تا برآورده شود؟ پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: اکنون باید استراحت کنم و بعد نزدت بازمی­گردم. حضرت راهی شد و به خانه عموی خود ابوطالب رفت و ابوطالب شادمان از آن­چه که از برادرزاده­اش دیده بود، میان دیدگان حضرت را بوسید. سپس عموهای پیامبر صلی الله علیه و آله گرد ایشان جمع شدند. ابوطالب گفت: فرزندم! خدیجه به تو چه داد؟ فرمود: به من وعده داد تا چیزی افزون بر قراری که داشتیم به من بدهد. گفت: این نعمتی بس والاست! می­خواهم دو شتر نر به تو بدهم تا با آن­ها سفر کنی و دو شتر ماده تا امورت را با آن­ها سامان دهی و نیز مقداری طلا و نقره تا با آن­ها از میان زنان قریش یکی از زنان قومت را برایت خواستگاری کنم و از آن پس دیگر برایم مهم نیست که مرگ چه وقت و چگونه سر می­رسد. فرمود: ای عمو! هر چه صلاح می­دانی انجام ده. چون سپیده سر زد، پیامبر صلی الله علیه و آله تن از غبار سفر شست و عطر زد و موهای خود را شانه کرد و فاخرترین جامه­های خود را پوشید و به خانه خدیجه رفت. آن­جا کسی جز میسره نزد خدیجه نبود. وقتی خدیجه پیامبر صلی الله علیه و آله را دید، از آمدن ایشان خوشحال شد و گفت:

«آمد و از کمان ابروانش تیری انداخت و آن تیر بر من نشست و بی­هیچ پروا مرا کُشت،

رُخ نمود و گیسوانش را گشود و در شب تار به ماه فخر فروخت،

بی­خبر و نا به گاه آمد و نگذاشت خبرچینان از او باخبر شوند،

آمد و با من همنشین شد و از کلام زیبایش چنان با من سخن گفت که سنگ خارا را به سخن درمی­آورد.»

سپس رو به حضرت عرض کرد: سرورم! صبحت به خیر و شادی­ات پایدار، چه می­خواهی تا برآورده شود؟ پیامبر صلی الله علیه و آله حیا کرد و سر به زیر انداخت و بر پیشانی مبارکش عرق نشست. خدیجه با مهربانی با حضرت سخن گفت و سپس عرض کرد: اگر چیزی از تو بپرسم پاسخ می دهی ؟ . فرمود: بله . عرض کرد: با اموال و شترانی که از من خواهی گرفت می خواهی چه کنی ؟ فرمود: مقصودت چیست ای خدیجه؟ عرض کرد: هر چه در توان داشته باشم، بر تو خواهم افزود. فرمود: بدان که عمویم ابوطالب به من گفته دو شتر به من می­دهد تا با آن­ها سفر کنم و دو شتر دیگر تا با آن­ها امورم را سامان دهم و نیز مقداری طلا و نقره تا با آن­ها یکی از زنان قومم را برایم خواستگاری کند، زنی که از من به اندک قانع می­شود و مرا به آن­چه توانش را ندارم وانمی­دارد. خدیجه لبخندی زد و عرض کرد: سرورم! راضی می­شوی تا من برایت زنی بگیرم که خودم می­خواهم؟ فرمود: بله. عرض کرد: من برایت همسری یافته­ام که اهل مکه است و از قوم خودت، از همه زنان ثروتمندتر و زیباتر و باکمالات­تر و عفیف­تر و گشاده­دست­تر است و دامانی پاک و آبرویی نیک دارد، تو را در کارها یاری می­کند و از تو به اندک راضی می­شود و از غیر تو به بسیار راضی نمی­شود، در تبار به تو نزدیک است و همه پادشاهان و مردان عرب به­خاطرش بر تو رشک می­برند، اما همچنان­که خوبی­هایش را برایت برشمردم عیبش را نیز برایت می­گویم. فرمود: چه؟ عرض کرد: پیش از تو دو مرد را شناخته و از تو سالمندتر است. فرمود: نامش را به من بگو. عرض کرد: کنیزت خدیجه! پیامبر صلی الله علیه و آله شرمسار شد و سر به زیر انداخت و بر پیشانی مبارکش عرق نشست و سکوت کرد. خدیجه بار دیگر سخن از سر گرفت و عرض کرد: سرورم! چرا پاسخ نمی­دهی؟ به خدا سوگند تو محبوب من هستی و من در هیچ کاری با تو مخالفت نمی­کنم. سپس گفت:

«ای سعد اگر به وادی اراک گذر کردی، به دلی که در آن­جا از من به جا ماند سلام مرا برسان،

و از آهوان دشت جویا شو و از آنان بپرس آیا اسیر عشق نزد آنان راهی به سوی رهایی دارد؟

و اگر کاروانیان را در وادی حمی دیدی، برای من درباره محبوبی که آن­جا دارم از آنان خبر بگیر،

آری، آنان رفتند و چشمان مرا با خود بردند، و اکنون دیدگانم هوس دیدن تو را دارند،

هیچ عضو و بندی از وجود من نمانده مگر اینکه ، عشق تو بر آن سوار گشته باشد ،

پس از جفا مرا با دوری عذاب دادی؛ ای سرورم سزای این کار چیست؟

به آن­چه خود می­خواهی و صلاح می­دانی حکم کن که قلب من تنها به رضای تو راضی می­شود.»

سپس زبان به اصرار بر پیامبر صلی الله علیه و آله گشود. حضرت به او فرمود: ای دختر عمو! تو زنی ثروتمند هستی من مردی تهیدست، چیزی جز آن­چه خود به من عطا کنی ندارم، کسی چون تو خواهان کسی چون من نمی­شود، من زنی می­خواهم که حال و مالی همچون حال و مال خودم داشته باشد، تو شاهزاده هستی و شاهان مناسب تواند. خدیچه چون سخن پیامبر صلی الله علیه و آله را شنید گفت: ای محمد! به خدا سوگند اگر مال تو اندک است، من مال بسیار دارم، کسی که خودش را به تقدیم می­کند چگونه مالش را به تو تقدیم نمی­کند؟! این من و مال من و کنیزان من و همه آن­چه که دارم، همه تقدیم تو و به فرمان تو، هیچ یک از آن­ها را از تو دریغ نمی­کنم، به کعبه و صفا سوگند گمان نمی­کردم مرا از خود برانی. سپس اشک از چشمانش جاری شد و سرود:

«به خدا سوگند هرگاه نسیم شمال وزید، به یاد شب­های وصال افتادم،

و هرگاه نوری از سوی شما درخشید، به خیالی لطیف فرو رفتم،

ای عزیزان من، در صبح روز وصال، وصال شما به هیچ روی در ذهنم نمی­گنجید

جور شب­ها جفای شما را سهم من ساخت، کیست که از جور شب در امان باشد؟

مهر ورزید و بزرگی کنید و لطف کنید و رحم آورید که من در هیچ حال گریزی از شما ندارم.»

سپس گفت: به پروردگاری که از چشم­ها پنهان است و همه اسرار را می­داند، من برای این­کار شایسته توام، برخیز و نزد عموهایت برو و به آنان بگو مرا از پدرم برایت خواستگاری کنند، از زیادیِ مهریه نیز نترس که من خود می­دهم و هدایای بسیار به تو تقدیم خواهم کرد، برو و به کسی که به تو نظری نیک دارد نظری نیک داشته باش. پیامبر صلی الله علیه و آله از نزد او رفت و با رُخی شادمان رو سوی عمویش ابوطالب گذاشت. دید عموهایش گرد هم آمده­اند. ابوطالب نگاهی به پیامبر صلی الله علیه و آله انداخت و گفت: ای برادرزاده! هر آن­چه خدیجه به تو داده مبارکت باشد، گمان کنم تو را غرق در عطای خویش کرده باشد. حضرت محمد صلی الله علیه و آله فرمود: ای عمو! از شما درخواستی دارم. گفت: چه درخواستی؟ فرمود: هم­اکنون به همراه عموهایم نزد خُوَیلد برو و از او خدیجه را برای من خواستگاری کن. هیچ کس پاسخی نداد جز ابوطالب که گفت: عزیز من! ما همیشه از تو یاری جسته­ایم و در کارهایمان نظر تو را خواسته­ایم، تو خود می­دانی که خدیجه زنی کامل و فرخنده و فاضل است که از ننگ می­هراسد و از رسوایی می­پرهیزد، او پیش از تو با دو مرد آشنا بوده: یکی عتیق بن عائذ و دیگری عمرو کندی که از او فرزند دارد، پادشاهان و سران عرب و بزرگان قریش و سروران قبایل و شاهان یمن و مهتران طایف به خواستگاری او رفته­اند و اموال بسیار به پایش ریخته­اند و او خواهان هیچ یک از آنان نشده، نیز او از تو بزرگتر است؛ ای برادرزاده! تو مردی تهیدست هستی که مال و منال و تجارتی نداری، خدیجه با تو شوخی کرده! خودت را به شوخی او سرگرم نکن و نگذار قریشیان از این ماجرا باخبر شوند. ابولهب گفت: ای برادرزاده! ما را بر سر زبان مردمان عرب نینداز، تو شایسته خدیجه نیستی. اما عباس سوی ابولهب برخاست و او را نکوهید و گفت: به خدا سوگند تو پست­ترین و بدکارترینِ مردان هستی! آنان می­خواهند درباره برادرزاده­ام چه بگویند؟! به خدا سوگند او از همه آنان زیباتر و با کمالات­تر است، چرا خدیجه را بالاتر از او می­بینی؟ به­خاطر مالش یا کمالاتش یا زیبایی­اش؟ به پروردگار کعبه سوگند اگر از محمد صلی الله علیه و آله مال بخواهد بر اسبم سوار می­شوم و کویرها را در می­نوردم و نزد همه پادشاهان می­روم و هر چه خدیجه از او بخواهد برایش جمع می­آورم. آن­گاه پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: ای عموهای من! در بحثی بی­فایده سخن زیاده گفتید، برخیزید و خدیجه را از پدرش برای من خواستگاری کنید، شما آن­چه را که من می­دانم نمی­دانید. در آن دم صفیه بنت عبدالمطلب برخاست و گفت: به خدا سوگند من می­دانم که برادرزاده­ام در سخن همیشه راستگوست اما شاید خدیجه با او شوخی کرده باشد، من می­روم و ماجرا را برایتان روشن می­کنم. او برخاست و فاخرترین جامه­هایش را پوشید و رو سوی خانه خدیجه گذاشت. در راه یکی از کنیزان خدیجه را دید و آن کنیز پیش از او خود را به خانه خدیجه رساند و به او خبر داد که صفیه بنت عبدالمطلب دارد به این­جا می­آید. خدیجه می­خواست بخوابد اما جا را برای او خالی کرد و پای خدیجه به دامنش گیر کرد و زمین خورد و گفت: ای محمد کامیاب نشود آنکه با تو دشمنی کند! صفیه سخن خدیجه را شنید و با خود گفت: نشانه رسید! سپس در زد و خدیجه نزدش آمد و با تکریم و احترام از او استقبال کرد و خواست برایش غذا بیاورد. اما صفیه گفت: ای خدیجه! من برای خوردن غذا نیامده­ام، ای دختر عمو! بلکه آمده­ام درباره سخنی از تو بپرسم که آیا صحت دارد یا نه. خدیجه گفت: بله، صحت دارد، خواه آشکار کنی و خواه پنهان ، من از محمد برای خودم خواستگاری کرده­ام و مهرم را نیز خودم تقبل کرده­ام، اگر چیزی برای شما گفته گمان نکنید دروغ می­گوید، من می­دانم که او از جانب پروردگار آسمان تأیید شده است. صفیه لبخندی زد و گفت: به خدا سوگند بر آن شخص که دلبسته ای بر تو هیچ نکوهش نیست، به خدا سوگند من نه نوری همچون نور پیشانی او به چشم دیده­ام و نه کلامی دلنشین­تر از کلام او شنیده­ام و نه سخنی شیرین­تر از سخن او. سپس سرود:

«الله اکبر که تمامی نیکی در میان عرب ظهور کرده، چه شگفتی­هایی که به زیر چهره این ماه نهفته است،

اندامش را بنگر که چون گیسوانش از پشت سرازیر می­شوند، او را در زیبندگی بی­نیاز می­کنند، بریده باد دستان نکوهش­گران و حسودان او، که من هرگز به کسی جز او نیاز ندارم.»

چون صفیه خواست از خانه خدیجه برود، خدیجه به او گفت: اندکی صبر کن. سپس خلعتی گرانبها برون آورد و آن را بر صفیه پوشاند و او را در آغوش گرفت و گفت: ای صفیه! تو را به خدا در رسیدن من به محمد صلی الله علیه و آله مرا یاری کن! گفت: بسیار خوب. و نزد برادرانش بازگشت. به او گفتند: ای صفیه! ای دختر پاکان! چه خبر؟ گفت: ای برادران! اگر میایید ، برخیزید که به خدا سوگند او بی­نهایت برادرزاده شما محمد صلی الله علیه و آله را می­خواهد. آنان همه از این خبر خوشحال شدند جز ابولهب که کلام صفیه بر خشم و حسدش نسبت به حضرت محمد صلی الله علیه و آله افزود و این به­خاطر پستی پیشین و همیشگی اش بود. عباس بر آنان فریاد کشید و گفت: اگر کار به مراد شده پس دیگر چرا نشسته­اید؟! آنان همه برخاستند تا به خانه خُوَیلد بروند. ابوطالب سوی پیامبر صلی الله علیه و آله برخاست و نیکوترین جامه­ها را به ایشان پوشاند و شمشیری بر کمر ایشان بست و آن حضرت را بر اسب خود نشاند و آن­گاه عموهای حضرت گرد ایشان را گرفتند و همه چشم به حضرتش دوختند. در راه ابوبکر بن ابی قحافه آنان را دید و گفت: ای فرزندان عبدالمطلب! کجا می­روید؟ من سخنی داشتم و می­خواستم نزد شما بیایم. عباس به او گفت: چی سخنی بگو؟! گفت: در خواب دیدم ستاره­ای در خانه ابوطالب ظهور کرد و به اوج آسمان فراز شد و چنان درخشید و نور افشاند که همچون ماه تابناک شد، سپس به میان دیوارها فرود آمد، من آن را دنبال کردم و دیدم وارد خانه خدیجه بنت خُوَیلد و به بستر او رفت؛ تأویلش چیست؟ ابوطالب به او گفت: تأویلش این است که ما اکنون داریم نزد خدیجه می­رویم و می­خواهیم از او خواستگاری کنیم. آنان رفتند و به خانه خُوَیلد رسیدند. کنیزان پیش از ایشان خود را به خُوَیلد رساندند. او داشت شراب می­نوشید و مستی هوش از سرش ربوده بود. چون بنی هاشم را دید پیش پایشان برخاست و گفت: درود بر پسران پدران ما و عزیزترین مردمان نزد ما! ابوطالب گفت: ای خُوَیلد! ما برای درخواستی آمده­ایم و تو خود می­دانی که ما با شما خویشاوندیم، ما در این حرم همه پسران یک پدریم و به نزد تو آمده­ایم تا دخترت خدیجه را برای سرورمان خواستگاری کنیم، ما خدیجه را می­خواهیم! خُوَیلد گفت: چه کسی را برای چه کسی می­خواهید؟! ابوطالب گفت: خدیجه را برای برادرزاده­مان محمد صلی الله علیه و آله می­خواهیم. خُوَیلد همین­که این کلام بشنید رنگ از رحسارش پرید و عرصه بر او به تنگ آمد و گفت: به خدا سوگند شما سزاوار این وصلت و عزیزترین مردم نزد ما هستید، اما اختیار خدیجه با خودش است و او خود از من خردمندتر است، دل من به خواستگاری پادشاهان از خدیجه راضی نشد، حال چه رسد به محمد صلی الله علیه و آله که تهیدست و بی­چیز است! در آن دم حمزه به سوی او برخاست و گفت: دیروز را با امروز نمی­سنجند و ماه را با خورشید یکی نمی­گیرند، ای نادان و ای سبک­مغز! انگار حواست نیست که خردت تباه شده و هوش از سرت پریده! برادرزاده ما را نکوهش می­کنی؟! مگر نمی­دانی که او اگر مال و جان ما را بخواهد ما همه را به پایش نثار می­کنیم؟! عاقبت کارت را خواهی دید! آن­گاه جامه خود را تکاند و برخاست و برادرانش نیز برخاستند و به خانه­هایشان رفتند. یکی از کنیزان ماجرا را به گوش خدیجه رساند. خدیجه به او گفت: چه خبر داری؟ گفت: خبری که مایه اندوه دل­هاست! گفت: وای بر تو چه شده! گفت: پدرت فرزندان عبدالمطلب را ناامید رد کرد. خدیجه چون این سخن بشنید به او گفت: عمویم ورقه را برایم خبر کن. کنیز رفت و به همراه ورقه آمد. وقتی ورقه رسید خدیجه به نیکی از او استقبال کرد و گفت: خوش آمدی ای عمو! دیدار خود را از من دریغ مکن! سپس بر زمین نشست و ابرو در هم کشید. ورقه گفت: بلا از تو دور باد ای خدیجه! چه اتفاقی برایت افتاده؟ گفت: ای عمو! حاجتمندی که به حاجت خود نرسد چه حالی دارد؟! گفت: شوم­ترین حال را! چنان سخن می­گویی که انگار می­خواهی ازدواج کنی! گفت: درست است. گفت: ای خدیجه! تو که پادشاهان و بزرگان به خواستگاری­ات آمدند و به هیچ یک رضایت ندادی! گفت: خواهان کسی نیستم که مرا از مکه بیرون ببرد. گفت: به خدا سوگند همه مکّیان خواستگارت بودند، کسانی چون شیبة بن ربیعه و عقبة بن ابی معیط و ابی جهل بن هشام و صلت بن ابی یهاب، اما تو از همه آنان روی برگرداندی! گفت: کسی را که در او عیبی باشد نمی­خواهم، ای عمو! خودت عیبشان را بازگو. گفت:

شیبة بدگمان است، عقبه سالخورده است، ابوجهل خسیس و متکبّر و بدخلق است، صلت نیز زنان بسیاری را طلاق داده است. گفت: لعنت خدا بر همه کسانی که نامشان را آوردی! آیا خبر داری که کسی جز آنان از من خواستگاری کرده؟ گفت: شنیده­ام که محمد بن عبدالله بن عبدالمطلب بن هاشم به خواستگاری­ات آمده. گفت: ای عمو! عیب او را بگو. ورقه که بنا به کتب پیشینیان از مقام حضرت محمد صلی الله علیه و آله خبر داشت، وقتی این سخن از خدیجه شنید سر به زیر افکند و گفت: عیبش را برایت می­گویم، او ریشه­ای اصیل دارد و قامتی بلند و چشمانی کشیده و خلقی نیک و فضیلتی زبانزد و کَرمی والا! به خدا سوگند در آن­چه گفتم هیچ دروغ نبود، ای خدیجه! گفت: ای عمو! همچنان که خوبی­اش را گفتی عیبش را نیز بگو. گفت: چهره­اش چون ماه است و پیشانی­اش تابناک و چشمانش زیبا و کلامش نیک­تر از مشک ختن و شیرین­تر از عسل، چون راه می­رود انگار ماه است به هنگام طلوع کردن یا باران است به هنگام بارش انبوه! گفت: ای عمو! عیبش را برای من بگو. گفت: ای خدیجه! از حُسنی سرفراز و تباری والا آفریده شده، نیک­ترین سیرت و پاک­ترین جان در جهان را دارد، وقتی قدم می­زند گمان می­کنی از شیب باران جاری شده، موهایش چون شب سیاه است و گونه­هایش تابناک­تر از گل سرخ و رایحه­اش خوش­تر از مشک ختن و کلامش دلنشین­تر از عسل؛ من تو را ای خدیجه گواه می­گیرم که او را دوست می­دارم. گفت: ای عمو! هر چه به تو می­گویم عیب او را برایم بگو باز حُسنش را می­گویی؟! گفت: دخترم! گمان می­کنی می­توان نیکی او را وصف کنم؟! سپس گفت:

«هر قبیله و هر جمعیتی را شناختم، دانستم که حبیب خدا دل­پاک­ترین آنان است،

او راست­گوترین و خوش­قول­ترین انسان روی زمین است و نزد خدا والاتر از همه مردم مرتبت دارد.»

خدیجه گفت: ای ورقه! ولی بیشتر مردم او را نکوهش می­کنند. گفت: نکوهش آنان از روست که او تهیدست است. گفت: ای عمو! مگر نشنیده­ای که شاعر می­گوید:

«آن­جا که مردان بزرگ از آزار جان به در برند، مال و منال چیزی جز ناخن گرفته شده نیست.»

اما ای عمو! اگر او مال اندک دارد، من مال بسیار دارم و باز در هر حال او را دوست می­دارم. ورقه گفت: به خدا سوگند که در این صورت کامیاب و پیروز و بهره­مند می­شوی از پیامبری گرانقدر . گفت: ای عمو! من او را برای خودم خواستگاری کردم. گفت: چه به من می­دهی اگر من همین امشب محمد صلی الله علیه و آله را به همسری­ات درآوردم؟! گفت: ای عمو! مگر من چیزی دارم که از تو پنهان باشد؟! همه اندوخته­ام و این خانه­ام از برای تو، و حال آنکه من آن­چنانم که شاعر گفته:

«هرگاه عشقی را که نزد دلدارتان دارید به دست آوردید، این برای هر کاری دلیلی کافی است،

شما در قلب من سکنا گزیده­اید و آن­جا خانه شماست، صاحب خانه خود بهتر می­داند چه کسی در خانه است.»

ورقه گفت: ای خدیجه! من چیزی از متاع دنیا نمی­خواهم، فقط می­خواهم در روز قیامت نزد محمد صلی الله علیه و آله برای من شفیع شوی؛ ای خدیجه! بدان که ما حساب و کتاب و عقاب و عذابی پیش رو داریم که هیچ کس از آن جان به در نمی­برد جز کسی که از محمد صلی الله علیه و آله فرمان برده باشد و رسالت او راتصدیق کرده باشد، وا مصیبتا بر آن که به بهشت ره نیابد و به دوزخ درون شود! خدیجه در پاسخ به سخنش گفت: ای عمو! آن­چه خواستی را نزد من داری. آن­گاه ورقه راهی شد و نزد برادرش خُوَیلد رفت. دید مستی بر او چیره شده. نشست. خشم در چهره­اش هویدا بود. گفت: ای برادر! چرا حواست به خودت نیست، می­خواهی خودت را به دست خود بکشی؟! گفت: چطور؟ گفت: ای برادر! پسران عبدالمطلب را نادیده گرفته­ای و چنان کرده­ای که دل­هایشان از خشم بر تو چون دیگ به جوشش افتاده و حمزه می­خواهد در خانه­ات به تو حمله کند! خُوَیلد گفت: ای برادر! مگر من چه گناهی کرده­ام تا با من چنین کنند؟ گفت: شنیده­ام می­گویند تو برادرزاده­شان را نکوهیده­ای، اگر چنین کاری از تو سر زده باشد کاری ناپسند کرده­ ای، به خدا سوگند کسی چون محمد صلی الله علیه و آله پا بر زمین نگذاشته، مگر فراموش کرده­ای بر او در کودکی­اش چه­ها گذشت و چون بزرگ شد چه­ها از او سر زد؟ به خدا سوگند فقط یک فرومایه می­تواند او را نکوهش کند. گفت: بخ دا سوگند ای برادر من او را نکوهش نکردم، او برتر از من است، فقط او می­خواست با خدیجه ازدواج کند. گفت: از چه چیز او بدت می­آید؟ گفت: به خدا سوگند من درباره او حرفی ندارم، فقط از دو جهت ترسیدم، یکی این­که عرب به من دشنام دهد چراکه من بزرگان و سران عرب را رد کردم و بعد دخترم را به مردی تهیدستی دادم که هیچ مال و منالی ندارد؛ دوم این­که خدیجه او را نپسندد. ورقه گفت: همه مردم عرب دوست دارند دخترشان را به محمد صلی الله علیه و آله بدهند و آرزو دارند او نصیب و خویش آنان شود؛ و اما خدیجه، وقتی فضایل او را ببیند راضی می­شود؛ و اما تو، بی هیچ دلیل دشمنی بنی هاشم را برای خود خریده­ای و آنان جز همین چند لحظه رهایت نمی­کنند، مخصوصا حمزه آن شیر درنده و آن قضای محتوم، هیچ کس نمی­تواند او را از تو بازدارد و جلویش را بگیرد، تو را به خدا پند مرا بشنو و با من نزد بنی هاشم بیا و از آنان بخواه دست دشمنی را از سرت بردارند و خدیجه را به محمد صلی الله علیه و آله بده، به خدا سوگند فقط خدیجه شایسته او و او شایسته خدیجه است.گفت: ای برادر! می­ترسم به من هجوم آورند و مرا بکشند! ورقه گفت: ضمانت این کار با من، نترس. آن­گاه هر دو برخاستند و راهی شدند تا نزد فرزندان عبدالمطلب بروند. وقتی پشت در رسیدند، تقدیر چنین بود که از قضا فرزندان عبدالمطلب همه گرد هم نشسته بودند و پیامبر صلی الله علیه و آله نیز در میانشان بود. حمزه نگاهی به پیامبر صلی الله علیه و آله انداخت و گفت: ای نور چشمم! به خدا سوگند اگر دستور دهی همین الان می­روم و سر خُوَیلد را برایت می­آورم. خُوَیلد گفت: می­شنوی ای برادر؟! ورقه گفت: تو بشنو! گفت: بگذار برگردم. گفت: نه، اکنون ببین چه می­کنم، بیا نزدشان برویم، آنان کسی را که به نزدشان می­رود نمی­رانند. ورقه در زد. پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: خُوَیلد و برادرش ورقه نزدتان آمده­اند. حمزه برخاست و آنان را به داخل آورد. خُوَیلد که دست در دست ورقه نهاده بود ندا سر داد: شب و روزتان به خیر باد و شر دشمنانتان کم باد ای فرزندان زمزم و صفا! ابوطالب ندا سر داد و گفت: تو نیز ای خُوَیلد از هر آن­چه خوش نمی­داری و می­هراسی در امان باشی! اما حمزه ملامت­کنان به او گفت: ناخجسته باد قدوم کسی که از ما دوری گزید و ما را غریبه و مزاحم پنداشت! خُوَیلد گفت: سرورم! از من چنین کاری سر نزد، شما خود می­دانید که خدیجه عقلش می­رسد و اختیار خود را دارد، من فقط همین را گفتم تا بشنوم خودش چه می­گوید، اکنون دانستم که او خواهان شماست، پس مرا به خاطر آن­چه گذشت ملامت نکنید، ما چنانیم که شاعر گفته:

«از عجب روزگار این است که تو مرا ترک گفته­ای، روزگار همواره عجایب پدید می­آورد،

من گناهی نکرده­ام که سزاوار جفا باشم، اگر گناهی کرده­ام توبه­کنان به نزدت آمده­ام.»

اکنون من به خاطر رضای او و نیز به خاطر خویشاوندی و هم­تبار بودنم با شما راضی هستم. و سرود:

«با من دوباره وصال پیشه کنید که وصال دلنشین است، و بر من رحم آورید که دوری و فراق سخت است،

نگریستند و پنداشتند چون آنان را بسیار دوست دارم جرمی کرده­ام، اما این که گناه نیست،

نه، حقیقت فروتنی در همنشینی است، سزای دوست این نیست که دوستش نداشته باشند.»

آن­گاه حمزه گفت: ای خُوَیلد! تو نزد ما عزیز و ارجمندی، اما روا نبود وقتی ما نزدت آمدیم ما را از خود برانی. ورقه گفت: ما محمد صلی الله علیه و آله را بسیار دوست داریم و به فرمان شماییم، اما من می­خواهم این خطبه فردا صبح در انظار مردم جاری شود تا حاضر و غایب همه بشنوند. حمزه گفت: ما با نظر شما مخالفتی نداریم. ورقه گفت: چون برادر من شهرتی دارد و به این خاطر از حرف و حدیث مردم عرب در امان نیست، می­خواهم او در کار دخترش خدیجه مرا وکیل کند تا من پاسخ­گو باشم، می­دانید که من کتب دیگران را خوانده­ام و ادیانشان را می­ شناسم. حمزه گفت: ای خُوَیلد! او را بر این کار وکیل کن. خُوَیلد گفت: ای فرزندان هاشم! شما را گواه می­گیرم که من برادرم ورقه را بر کار دخترم خدیجه وکیل کردم. ورقه گفت: می­خواهم این کار کنار کعبه انجام شود. آن­گاه همگی سوی کعبه رفتند و دیدند مردم عرب میان زمزم و مقام جمع شده­اند و جماعات بسیاری آن­جا حاضرند کسانی همچون صلت بن ابی یهاب و ائیمة بن حجاج و هشام بن مغیره و ابوجهل بن هشام و عثمان بن مبارک عمیری و اسد بن غُوَیلب دارمی و عقبة بن ابی مُعیط و اُمیّة بن خلف و ابوسفیان بن حرب. ورقه آنان را ندا داد و گفت: صبحتان به خیر ای ساکنان حرم خداوند! همه گفتند: خوش آمدی ای پدر سخنوری! ورقه گفت: ای جماعت قریش و ای همه کسانی که حاضرید! از شما می­پرسم که نظرتان درباره خدیجه بنت خُوَیلد چیست؟ مردم همه زبان گشودند و گفتند: به به! به خدا سوگند از شریف­ترین و والاتبارترین و هوشمندترین زن یاد کردی، او در میان زنان عرب و عجم همتا ندارد. گفت: آیا روا می­بینید او بدون شوهر باشد؟ گفتند: نه، ما خواستگاران بسیار برای او دیده­ایم، خودش نمی­پذیرد. ورقه گفت: ای بزرگان عرب! بدانید که برادر من مرا در کار خدیجه وکیل کرده و خدیجه خود به من دستور داده تا او را شوهر دهم، او به من گفته که خواهان یکی از سروران قریش است، نامش را از او پرسیدم اما نگفت، دوست دارم همه شما شاهد این وکالت باشید و فردا صبح همگی در منزل خدیجه گرد آیید، چراکه جایی جز خانه او همه شما را در بر نمی­گیرد، او سرایی بزرگ دارد که برای همه اهل مکه جا دارد. آنان وقتی سخنان ورقه را شنیدند یکایکشان گفتند: من را خواسته است. و به ورقه گفتند: خُوَیلد چه خوب کسی را به وکالت و کفالت نهاده است! ورقه به برادرش خُوَیلد گفت: اکنون که همه بزرگان جمع­اند سخن بگو. خُوَیلد گفت: ای سران عرب! شما را گواه می­گیرم که من خود را از کار خدیجه کنار کشیدم و برادرم را بر این ماجرا وکیل و کفیل نهادم، هیچ امر و رأیی فراتر از امر و رأی او نخواهد بود. ورقه گفت: بشنوید ای بزرگان که او نه مجنون است نه مجبور نه مست! من خدیجه را به عقد هر کس که بخواهم درمی­آورم. مردم گفتند: شنیدیم و موافقیم و گواه. خُوَیلد رفت و حکم کار خدیجه از دست او خارج شد. ورقه نیز شاد و خوشحال به خانه خدیجه رفت. وقتی خدیجه او را دید گفت: خوش آمدی ای عمو! انگار خواسته­مان را برآورده ساخته­ای! گفت: بله ای خدیجه! مبارکت باشد که حکم کارت به من سپرده شد و من وکیلت شدم، فردا صبح ان­شاءالله تو را به عقد محمد صلی الله علیه و آله درخواهم آورد. خدیجه چون این سخن بشنید، خوشحال شد و خلعتی را که غلامش میسره به پانصد دینار از شام خریده بود به او بخشید. ورقه گفت: من چنین چیزهایی نمی­خواهم و میلی به این خلعت ندارم، همه خواهش من شفاعت محمد صلی الله علیه و آله است. خدیجه گفت: به تو خواهد رسید. ورقه گفت: ای خدیجه! همین الان برخیز و خود را آماده کن و خانه­ات را بیارای و اندوخته­هایت را برون آور و پرده­هایت را بیاویز و دیباهایت را بگستران و دشمنت را به غم درانداز، مال تو اندوخته نشده جز برای چنین روزی، ولیمه­ای بساز و در آن چیزی را از قلم نیانداز که فردا صبح همه مردم عرب به خانه­ات می­آیند. خدیجه چون این سخن بشنید غلامان و کنیزان خود را فرا خواند و آنان پرده­ها و نشیمنگاه­ها و بالش­ها و فرش­های رنگارنگ و دیباهای گرانبها و گردنبندها و آویزه­ها را بیرون آوردند و پوش­ها را بالا بردند.

راویانی که شاهد آن شب بوده­اند روایت کرده­اند که فقط غلامان و کنیزکانی که مسئول حمل ظروف بودند، هشتاد نفر بودند. حیوان­ها و شترهای بسیار ذبح کردند و گونه­گونه شیرینی چیدند و از همه نوع میوه آوردند. در آن اوان ورقه به خانه ابوطالب رفت و دید او نشسته و برادرانش نیز نزدش گرد آمده­اند. به آنان گفت: شب و روزتان به خیر، چرا کارهایتان را انجام نمی­دهید؟! برای عقد خدیجه به پا خیزید که امر او به دست من افتاد، ان­شاءالله چون صبح شد او را به عقد محمد صلی الله علیه و آله درمی­آورم. در آن دم حضرت محمد صلی الله علیه و آله فرمود: ای ورقه! خداوند کاری را که کردی از یاد نمی­برد، پاداش تو بسیار بیش از کاری است که برای ما کردی. و ابوطالب گفت: به خدا سوگند اکنون دلم آرام گرفت و دانستم برادرم به مرادش رسید. آن­گاه برای رسیدگی به کار ولیمه به همراه برادرانش به پا خاست. در آن هنگام عرش و کرسی به لرزه افتادند و فرشتگان به سجده رفتند و خداوند متعال به رضوان، دربان بهشت فرمود تا بهشت را بیاراید و حوریان و غلامان را ردیف کند و جام­های شربت را آماده سازد و پریان و بزم­آرایان را زینت کند، و به جبرییل امین علیه السلام وحی فرمود تا لوای حمد را بر کعبه بگستراند. آن­گاه کوه­ها سر کشیدند و به خاطر مقامی که خداوند متعال به محمد صلی الله علیه و آله اختصاص داده بود او را حمد و تسبیح گفتند و زمین شادمان شد و مکه همچون دیگ که بر آتش بجوشد به زیر پای اهل خود می­جوشید. چون صبح فرا رسید طوایف و بزرگان و قبایل و عشایر آمدند راهی شدند و چون به خانه خدیجه درآمدند دیدند برایشان نشیمنگاه و بالش و تخت و سکو گذاشته و برای هر یک از ایشان فراخور مرتبت­شان جایگاهی فراهم آورده است. ابوجهل که خدایش لعنت کند آمد، متکبرانه گام برمی­داشت و با زینت خود فخر می­فروخت و موهایش را پشتش ریخته بود و بر کمرش حمایل شمشیر بسته بود. بنی مخزوم همه به او چشم دوخته بودند. نگاهی به بالای مجلس انداخت و دید آن­جا تختی بزرگ گذاشته­اند و به زیرش بر جایگاهی بلند یازده تخت دیگر چیده­اند. او که جایگاهی نیکوتر از آن­جا ندیده بود جلو رفت و خواست بر بالاترین تخت بنشیند. ناگاه میسره فریاد کشید و گفت: سرورم! اندکی صبر کن و شتاب مکن، جایگاه تو را نزد بنی مخزوم گذاشته­ام. او خجل شد و برگشت و نشست. چیزی نگذشت که ناگاه غلغله شد و سیل مردم عرب سرازیر شد. ناگاه عباس سر رسید، در کنارش حمزه با شمشیری بی غلاف می­آمد و ابوطالب پیشاپیش آنان بود. حمزه گفت: ای مردمان عرب! ادب پیشه کنید و سخن کم کنید و به پا خیزید و فخرفروشی واگذارید که اکنون صاحب زمان و برگزیده خداوند جبار، محمد صلی الله علیه و آله ، با تاجی از نور و شکوه و وقار بر شما وارد می­شود. مردم همه چشم دوختند. ناگاه پیامبر صلی الله علیه و آله از راه رسید، عمامه­ای سیاه بر سر گذاشته بود که نور پیشانی مبارکش به زیرش می­درخشید، پیراهن عبدالمطلب و ردای الیاس را بر تن کرده بود و پای­افزار جدّش عبدالمطالب را به پا داشت و عصای ابراهیم خلیل علیه السلام را که از عقیق سرخ خاتم شده بود در دست داشت. مردم همه خیره شده بودند و به ایشان می­نگریستند. عشیره پیامبر صلی الله علیه و آله گرد ایشان را گرفته بودند و حمزه رخسار حضرتش را از چشمان مردم می­پوشاند. همه آفریدگان و جانداران پیامبر صلی الله علیه و آله را به هم نشان می­دادند و به ایشان سلام می­کردند. مردم از آن­چه می­دیدند مدهوش بودند و هر کس آن­جا نشسته بود به پا خاسته بود. پیامبر صلی الله علیه و آله با عموهای خود در بالاترین جایگاه نشست؛ یعنی همان جایگاهی که ابوجهل و یارانش را از آن منع کرده بودند. جز ابوجهل که لعنت و نکوهش خدا بر او باد، که گفت: اگر کار به دست خدیجه باشد هر آینه محمد را برمی­گزیند. آن­گاه حمزه همچون شیر به سوی ابوجهل رفت و شانه­های او را گرفت و گفت: از بلا به دور نباشی و از مصیبت امان نیابی! برخیز! پس ابوجهل دست او را گرفت و به شمشیر خود زد، و لی حمزه بر او پیشی گرفت و دست او را چنان فشرد که خون از زیر ناخن­هایش بیرون زد. حارث او را فرو نشاند و گفت: وای برتو ای ابن هشام! تو با هیچ یک از این مردم همسان نیستی، گمان می­کنی از آنان ارجمندتری؟! اگر بر جا ننشینی هر آینه سرت را می­اندازم! ابوجهل از فتنه ترسید و سکوت کرد و هنوز می­پنداشت خودش همسر خدیجه است. چون مردم قرار گرفتند و نشستند خُوَیلد به راه افتاد و بر خدیجه که به زیر حجاب بود وارد شد و به او گفت: ای خدیجه! عقلت کجا رفته و بزرگی­ات چه شده؟! من برای همسری تو به پادشاهان رضایت ندادم و با تکبر آنان را رد کردم، اکنون تو به کودکی خردسال و تهیدست و یتیم رضایت داده­ای که هیچ مال و منال ندارد؟ او تا دیروز برای تو کار می­کرده، امروز شوهرت می­شود؟ هرگز چنین نخواهد شد، اگر او را بپذیری همین الان تو را با این شمشیر از جایت بلند می­کنم، بی­شک امروز خون ریخته می­شود. سپس از جا جست و همچون دیوانگان بیرون رفت و بالای مجلس ایستاد و گفت: ای جماعت عرب و ای والامقامان و ای بلندمرتبگان! شما را گواه می­گیرم که من رضایت ندارم محمد شوهر دخترم باشد، حتی اگر هم­وزن کوه ابوقیس به من طلا بدهند! تنها شمشیر میان من و او حکم خواهد کرد، کسی چون من در مستی فریب نمی­خورد. سپس گفت:

«اگر خدیجه بگوید آری، با لبه شمشیری که جمجمه­ها را می­شکافد او را از روی زمین برمی­دارم، هر که ازدواج خدیجه با محمد را در سر دارد، بداند که حتی اگر خدیجه راضی باشد من قبول ندارم.»

وقتی عموهای پیامبر صلی الله علیه و آله و دیگر حاضرین سخن خُوَیلد را شنیدند، حمزه به برادرش ابوطالب و دیگر برادرانش گفت: دیگر جایی برای نشستن نیست، برخیزید تا برویم. در همان اوان ناگاه یکی از کنیزان خدیجه آمد و ابوطالب را به اشاره فراخواند. ابوطالب با او رفت و پشت پرده ایستاد. خدیجه به او سلام کرد و گفت: شب و روزت به خیر ای بزرگ حرم! فریب قیل و قال پدرم را مخور! او با چیزی اندک آرام می­گیرد. خدیجه سپس کیسه­ای که در آن دو هزار دینار بود به ابوطالب داد و به او گفت: سرورم! این را بگیر و نزد او ببر و انگار که او را سرزنش می­کنی، در دامانش بیانداز، راضی می­شود. ابوطالب رفت و در حضور مردم به او گفت: ای خُوَیلد! نزد من بیا. او گفت: هرگز نمی­آیم! گفت: ای خُوَیلد! با تو سخنی دارم، بشنو اگر رضایت ندادی کسی تو را مجبور نمی­کند. آن­گاه کیسه را گشود و آن را در دامان خُوَیلد انداخت و گفت: این هدیه برادرزاده من است برای تو، البته جدای از مهریه دخترت. خُوَیلد چون چشمش به مال افتاد آتشش فرو نشست. آن­گاه آمد و در همان جای قبلی پیش روی جمع ایستاد و با صدای بلند ندا سر داد: ای جماعت عرب و ای والامقامان و بلندمرتبگان! به خدا سوگند آسمان سبز و زمین خاکی هرگز برتر از محمد صلی الله علیه و آله به خود ندیده­اند، من او را برای شوهری دخترم می­پذیرم، پس مرا کفایت کنید و بر این کار گواه باشید. آن­گاه عباس برخاست و گفت: ای جماعت عرب! چرا فضیلتِ اهل فضل را انکار میکنید، مگر جز این بود که به خاطر او از باران سیراب شدید و کشتزارهایتان سرسبز شد؟ چه بسیار لطف او شامل حالتان شد اما پنهان کردید و نسبت به او حسادت و دشمنی پیشه کردید، به خدا سوگند که در میان شما کسی در درستکاری و امانتداری همتای او نیست، بدانید که محمد صلی الله علیه و آله به خاطر مال و جمال خدیجه از او خواستگاری نکرده، چراکه مال گذراست و رو به نیستی دارد. پس از آن خُوَیلد راضی شد و کنار پیامبر صلی الله علیه و آله نشست. مردم دم فرو بستند تا بشنوند خُوَیلد چه می­گوید. او گفت: ای ابوطالب! چرا در خواسته خود درنگ می­کنید؟ کار را به بنجام رسانید که فرمان با شماست، شما مردانی بزرگ و خطیب و بلیغ و فصیح هستید، اکنون باید خطیبتان خطبه بخواند تا عقد میانمان جاری شود. ابوطالب برخاست و به مردم اشاره کرد تا سکوت کنند. آنان سکوت کردند و او گفت: ستایش از آنِ خداوندی است که ما را از نسل ابراهیم خلیل علیه السلام و از سلاله اسماعیل قرار داد و ما را بر همه عرب برتری و ارجمندی بخشید و ما را در حرم خود سکنا داد و نعمت خویش را بر ما وسعت بخشید و آفت خشمش را از ما دور گردانید و رزق را از دره­های ژرف و سرزمین­های دوردست سوی ما سرازیر کرد، ستایش از آنِ اوست برای آنچه که به ما بخشید و سپاس از آنِ اوست برای آنچه که به ما عطا فرمود و به ما عنایت کرد و ما را بر همه مردمان برتری داد و از حرام به دور داشت و فرمان داد با هم بیامیزیم و وصلت کنیم تا نسلمان افزون شود؛ اما بعد، ای جماعت حاضر! بدانید که برادرزاده ما محمد بن عبدالله از بانوی بزرگ شما که به سخاوت و عفت موصوف است خواستگاری کرده، او زنی است که در میان شما سرشناس است و فضیلتش زبانزد و مقامش والاست، محمد صلی الله علیه و آله او را از پدرش خُوَیلد با هر اندازه مهر که وی بخواهد خواستگاری کرده است. سپس ورقه که کنار برادرش خُوَیلد نشسته بود برخاست و گفت: ما مهر خدیجه را اکنون و نه دیرهنگام می­خواهیم: چهارصد هزار دینار طلا و صد ناقه سیاه چشم و سرخ موی و ده دیبا و بیست و هشت غلام و کنیز، این نزد ما زیاد نیست. ابوطالب گفت: موافقیم. خُوَیلد نیز گفت: موافقم و با این مهر خدیجه را به همسری محمد صلی الله علیه و آله درآوردم. آن­گاه پیامبر صلی الله علیه و آله عقد نکاح را پذیرفت. در آن دم حمزه برخاست و درهم­هایی را که داشت بر سر حاضرین ریخت و همراهانش نیز برخاستند و چنین کردند. ناگاه ابوجهل که خدایش لعنت کند برخاست و گفت: ای قوم! ما دیده­ایم مردان به زنان مهریه می­دهند یا زنان به مردان؟! ابوطالب برخاست گفت: به تو چه ای فرومایه­ترین مردان و ای رییس فرومایگان! به کسی چون محمد تقدیم می­کنند و پیشکش می­دارند و کسی چون تو هدیه می­دهد و از او قبول نمی­کنند. در آن هنگام مردم شنیدند که منادی آسمان ندا سر داد: خداوند متعال مرد پاک­دامن را به همسری زن پاک­دامن و مرد راستگو را به همسری زن راستگو درآورده است. آن­گاه پرده بالا رفت و کنیزان از پشت پرده بیرون آمدند و بر سر مردم گلریزان کردند و خداوند به جبرییل امر فرمود تا بر سر مردم، چه نیکوکار و چه بدکار، عطر بیافشاند. به گونه ای که یکی از دیگری می­پرسید: این عطر از کجاست؟ و او پاسخ می­داد: از عطر محمد است. سپس مردم به خانه­هایشان رفتند و رسول خدا نیز برخاست و در میان عموهای خود همچون ماه تمام به خانه عمویش ابوطالب رفت. زنان قریش نیز با زنان بنی عبدالمطلب و بنی هاشم در سرای خدیجه گرد آمده بودند و دختران دف می­زدند. خدیجه در همان روز چهار هزار دینار برای رسول خدا فرستاد و عرض کرد: سرورم! این­ها را به عمویت عباس بده تا به پدرم بدهد. و افزون بر آن مال، یک خلعت گرانبها نیز فرستاد. عباس و ابوطالب آن­ها را گرفتند و به خانه خُوَیلد رفتند و آن خلعت را به او پوشاندند. خُوَیلد در دم به خانه خدیجه رفت و به او گفت: دخترم! چرا در رفتن به نزد شوهرت درنگ می­کنی؟ خود را آماده کن که این مهریه توست، آن را نزد من آوردند و این خلعت را نیز به من بخشیدند؛ به خدا سوگند در خوبی و زیبایی کسی شوهری همچون شوی تو ندارد. چون ابوجهل خبردار شد به میان مردم رفت و گفت: این مال را خدیجه داده است. ابوطالب از سخن او باخبر شد و در دم شمشیر بست و خارج شد و در میان مکه ایستاد و در جمع مردم عرب گفت: ای جماعت عرب! شنیده­ام کسی سخنی گفته و عیب­جویی خرده­ای گرفته است، اگر زنان حق ما را ادا کرده­اند این عیب نیست، محمد سزاوار است که به او هدیه و پیشکش داده­اند، خدیجه این کار را کرده هرچند کسانی که سخن می­پراکنند خوش نداشته باشند. برخی از کینه­توزان قریش وقتی دیدند خدیجه با حضرت محمد صلی الله علیه و آله ازدواج کرده زبان به ملامت خدیجه گشودند. وقتی خدیجه باخبر شد ولیمه­ای ساخت و زنان آن کینه­توزان را دعوت کرد. چون همه آن زنان جمع آمدند و غذا را خوردند به آنان گفت: ای زنان! به من خبر رسیده که شوهران شما بر من خرده گرفته­اند که چرا چنین کرده­ام و با محمد صلی الله علیه و آله ازدواج کرده­ام، من از شما می­پرسم آیا در میان مردان شما همانند او هست؟ یا در سراسر مکه کسی در زیبایی و کمالات و فضایل و اخلاقِ پسندیده او همتای او می­شود؟ اگر من او را برگزیده­ام از او چیزهایی دیده­ام و شنیده­ام که هیچ کس ندیده است، پس کسی نباید درباره کاری که به او مربوط نیست حرفی بزند. این­چنین دیگر همه آنان دم فرو بستند.

پس از آن خدیجه به عمویش ورقه گفت: این اموال را بگیر و نزد محمد صلی الله علیه و آله ببر و به او بگو همه این­ها هدیه­ای از برای اوست و به او تعلق دارد، هرطور که می­خواهد آن­ها را خرج کند، و به او بگو من مال و منال و غلامان و همه آن­چه را که در اختیار دارم از روی تکریم و احترام به او می­بخشم. ورقه رفت و میان زمزم و مقام ایستاد و با صدای بلند ندا سر داد: ای جماعت عرب! خدیجه شما را گواه می­گیرد که او با مال و غلام و خادم و همه دارایی و چهارپایان و مهریه و هدایای او همه از برای محمد صلی الله علیه و آله است و همه آن­چه را که محمد صلی الله علیه و آله به او بخشیده می­پذیرد، این­ها همه از روی تکریم و احترام و علاقه، هدیه خدیجه به محمد صلی الله علیه و آله است، پس همگی گواه باشید. سپس رو به سوی منزل ابوطالب گذاشت. خدیجه نیز یکی از کنیزان خود را با خلعتی گرانبها راهی کرد و به او گفت: این را نزد محمد صلی الله علیه و آله ببر تا وقتی عمویم ورقه نزد او رفت، آن را به وی بپوشاند تا بر دوستی­شان افزوده شود. وقتی ورقه نزد آنان رسید آن مال را به آنان تقدیم کرد و پیغام خدیجه را به محمد صلی الله علیه و آله رساند. آن­گاه پیامبر صلی الله علیه و آله برخاست و خلعت ورقه را از تنش درآورد و خلعتی دیگر به او بخشید. وقتی ورقه خارج شد مردم از حُسن و جمالش متحیّر شدند. سپس خدیجه به جهاز خود پرداخت و ظرف­هایی از طلا و نقره پُر از عطر و مشک و عنبر آماده کرد. چون شب سوم فرا رسید، عمه­های پیامبر صلی الله علیه و آله نزد او رفتند و بنا به رسمی که بود در روز سوم همه سران و بزرگان جمع شدند. عباس برخاست و گفت:

«ای آل فهر و آل غالب! بشارت باد بر شما به نعمت­های خداوند، افتخار کنید ای قوم به خوش­نامی و کامیابی،

فضلتان در میان مردم پیچید و در بالاترین مرانب نشست، چراکه به زینت همه نیکان، محمد صلی الله علیه و آله مفتخر شدید، او چو ماه است که نورش بی هیچ غیاب تابان است، ای خدیجه به نیک­ترین نعمت خداوند دست یافته ای،

به هاشمِ جوانمرد که هیچ همتا ندارد سوگند خداوند میانتان را جمع آورد، به راستی که او پروردگار آرزوهاست،

احمد صلی الله علیه و آله سرور مردمان پیاده و سواره است ، پس مادام که شتر آدمی را ره می­برد بر او سلام!»

خدیجه گفت: بدانید محمد صلی الله علیه و آله مقامی بلند و فضیلتی نامور و دستی بسیار گشاده دارد. آن­گاه از مال و عطر چنان بر سر زنان گلریزان کرد که همه حاضران به شگفتی درافتادند. در آن دم در بهشت درخت طوبی نیز بر سر پریانِ سیه­چشم گلریزان کرد. زنان شاباش­ها را برچیدند و به یکدیگر هدیه می دادند . خدیجه از گوسفند و درهم و دینار و جامه و عطر هدایای بسیار برای ابوطالب فرستاد و ابوطالب ولیمه­ای بزرگ ترتیب داد. پیامبر صلی الله علیه و آله ایستاد و کمربند سفت کرد و خود به خدمت مردم همت گمارد و سه روز به اهل مکه ولیمه داد و عموهای پیامبر صلی الله علیه و آله نیز به فرمان ایشان خدمت کردند. خدیجه کسی را به طائف و دیگر شهرها فرستاد و صنعت­گران را به منزلش دعوت کرد و جواهرات و زیورآلات بسیار ساخت و جامه­های بسیار دوخت و شمعی به شکل درخت با عنبر ساخت و بر آن طلا ریخت و از مشک و عنبر تمثال­هایی بر روی آن درآورد و همچنان تا شش ماه به کار عروسی پرداخت تا این­که همه آن­چه را نیاز داشت برآورده ساخت. پرده­های دیبای گل­دار با نقش­هایی از خورشید و ماه آویخت و همه مجلس را فرش کرد و تخت­ها و بالش­هایی از دیبا و ابریشم چید و برای رسول خدا صلی الله علیه و آله بر روی تختی از عاج و آبنوس با رویه­هایی از طلای درخشان، به زیر ابریشم و پارچه­های نقشین، نشیمن­گاهی فرش کرد و به کنیزان و خادمان خود جامه­هایی از حریر و دیبای رنگارنگ پوشاند و گیسوان کنیزان را با مروارید و مرجان آراست و دستبندهای زیبا به دستشان کرد و گردنبندهای طلا به گردنشان آویخت و خادمان را با مجمرهایی از طلا پُر از عطر و عنبر و بخورهای مشک و عود ایستاند و در دست هر یک بادبزن­هایی با نقش­های زرین و حلقه­های سیمین نهاد و همه آنان را کنار نشیمنگاه رسول خدا صلی الله علیه و آله ایستاند. سپس به چندی از کنیزان دف و به چندی شمع سپرد و در میان خانه شمع­های بسیاری به شکل نخل گذاشت. وقتی این همه را آماده کرد همه زنان مکه را فراخواند. آنان همه آمدند و خدیجه عمه­های پیامبر را در جایگاهی بالا نشاند. سپس کسی را در پی ابوطالب فرستاد تا به هنگام زفاف حاضر باشد. شب فرا رسید و پیامبر صلی الله علیه و آله در میان عموهای خود با جامه­ای قبطی مصری و عمامه­ای سرخ آمد و غلامان بنی هاشم نیز با شمع و چراغ سر رسیدند. انبوه مردم در دره­های مکه جمع شده بودند و پیامبر صلی الله علیه و آله را می­نگریستند و عده­ای نیز بر در سراپرده­ها ایستاده بودند. از میان دندان­ها و از پیشانی و از زیر جامه­های حضرت نور می­تابید. چون به سرای خدیجه رسیدند پیامبر صلی الله علیه و آله همچون ماه تمام که از افق سر زده باشد، داخل شد. عموهای حضرت چون شیران بیشه، شادمان و آراسته چشم به ایشان دوخته بودند و به خاطر کرامتی که نصیبشان شده بود، خداوند را تحمید و تکبیر می­گفتند. آن­گاه همه وارد شدند و پیامبر صلی الله علیه و آله در نشیمنگاهی که در سرای خدیجه برای ایشان آماده شده بود، نشست. نور رخسار رسول خدا صلی الله علیه و آله فراتر از نور همه چراغ­ها می­درخشید و زنان از آن­همه حُسن و جمالی که می­دیدند، متحیّر بودند. در آن دم خدیجه را برای رونمایی آماده کردند. او برای بار نخست بیرون آمد. جامه­ای شکوهمند بر تن داشت و تاجی از طلای سرخ و مرصّع به مروارید و گوهر بر سر داشت و یک جفت خلخال زرین و منقّش به فیروزه بر پا داشت که چشم­ها همانندش را ندیده بودند و گردنبندهای بی­شمار از زمرد و یاقوت بر سینه داشت. چون پدیدار شد زنان دف زدند و یکی از آنان سرود:

«ای بنی عدنان! سربلندی و شکوهمندی به ما رُخ نمود و سرفراز شدیم،

از میان همه مردم خدیجه به رفعت رسید، به رفعتی که انس و جن جملگی به آن افتخار می­کنند،

سخن از محمد صلی الله علیه و آله است که در میان فرزندان زنان در همه روزگاران هیچ همتایی ندارد، مادام که پرندگان بر شاخه­ها می­خوانند، ارجمندی­ها و نیکی­ها و آزرم همه از برای اوست،

بر او سلام و درود و رحمت بفرستید که او برترین فرزند از بنی عدنان است،

ای خدیجه! دست به سویش دراز کن و بدان که برگزیده خداوند رحمان نصیبت شده است.»

آن­گاه زنان بنی هاشم آمدند تا برای بار دوم چهره خدیجه را به رسول خدا صلی الله علیه و آله بنمایند. ناگاه نوری از رخسار خدیجه تابید و فراتر از نور همه چراغ­ها و شمع­ها درخشید. دختران عبدالمطلب شگفت زده شدند و آن نور چنان روشنی گرفت که هیچ کس نوری همانندش ندیده بود. البته این از فضل رسول خدا صلی الله علیه و آله بود و هدیه خداوند متعال به خدیجه.

همه رو به خدیجه کردند و او بر همه حاضران سرآمد شده بود. جامه­ای سپید و منقّش به طلا و مرصّع به گوهرهای سرخ و سبز و زرد و دیگر رنگ­ها بر تن داشت. خدیجه زنی بلند قد و خوش­اندام و چهارشانه و سپیدرو بود که در روزگار خود لطیف­تر و بهتر از او وجود نداشت. در آن دم صفیه بنت عبدالمطلب روبروی او ایستاد و سرود:

«شادمانی با سرور آمد و بدیُمنی با اندوه رفت،

نور بخت ما تابید و از این تابش حالمان خوب شد،

این همه از وجود محمد صلی الله علیه و آله است که نامش در سراسر دشت­ها و صحراها پیچیده،

اگر احمد صلی الله علیه و آله را با همه آفریدگان قیاس کنند، بی­شک او رجحان می­یابد،

از فضیلت او نشانه­هایی بس آشکار برای قریش نمایان شده،

سعادت با محمد صلی الله علیه و آله است و کامیابی همواره با او یار،

او به خدیجه رسید که گُلِ کمال است و دریایی است که ساحلی سرشار دارد،

واشگفتا که در زیورهای خود چه خوب روست! و حال آنکه شکیبایی و وقار خود را از دست نداده، این محمد نبیّ است که در صفات نیکش جای هیچ عیب نیست،

بر او درود فرستید تا کامیاب شوید و خداوند از شما درگذرد.»

سپس به کنار خدیجه آمدند و او را پیش روی پیامبر صلی الله علیه و آله بردند و تاجش را از سرش برداشتند و بر سر پیامبر صلی الله علیه و آله گذاشتند. دف آوردند و نواختند و گفتند: ای خدیجه! امشب موهبتی به تو اختصاص یافته که در میان همه عرب و عجم به کسی جز تو نرسیده و نصیب کسی جز تو نشده، عزت و شرافتی که به دست آورده­ای مبارکت باشد. سپس خدیجه با جامه­ای زرد آراسته به زیورها و گوهرهای بسیار برای بار سوم رُخ نمود. مجلس از درخشش گوهری که جلوی تاجش بود روشن شد و سرتاسر خانه از نور و زیباییِ یاقوت سرخ تابناکی که پشت تاجش بود درخشش گرفت. صفیه بنت عبدالمطلب باز برخاست و سرود:

«شور سراسر دل را فراگرفت و خواب را از سر ربود،

و شب­های دیدار در پسِ دوری­های درازپا از نور وصال روشن شدند،

ای خدیجه! تو به فخری بزرگ دست یافته­ای، چراکه به محبت گرانقدر مصطفی صلی الله علیه و آله نائل شده­ای،

شکر این نعمت بر یکایک مردم، چه حاضر و چه غایب، واجب است،

مردمان و فرشتگان همه تکبیر سر می­دهند و جبرییل در آسمان ندا می­دهد:

ای احمد! تو به همه آرزوها دست یافتی، خداوند ستیزه­جویان را از تو دور بدارد،

پس مادام که شتران ره می­سپارند و بار خود در سرزمین­ها فرود می­آورند سلام بر تو باد!»

آن­گاه خدیجه را کنار پیامبر صلی الله علیه و آله نشاندند و همه مردم از نزد او رفتند. پیامبر صلی الله علیه و آله با حالی خوش و خیالی آسوده با خدیجه ماند و هیچ زن دیگری را به همسری نگرفت تا این­که خدیجه درگذشت. او پس از بعثت پیامبر صلی الله علیه و آله به ایشان ایمان آورد و حضرت را تصدیق کرد، سپس درگذشت و به کاخ­های بهشت در باغ­های برین ملکوت اعلی وارد شد - . الانوار و مفتاح السرور و الافکار: نسخه خطی. این نسخه در کتابخانه من موجود است و اضافاتی دارد که برخی از آن­ها را در ادامه آورده­ام. - .

می­گویم: در بعضی نسخه­ها پس از ابیات پایانی آمده: و رسول خدا صلی الله علیه و آله با عروس خود خلوت کرد و خداوند به جبرییل وحی فرمود که سوی بهشت فرود آی و از آن­جا مشتی مشک و مشتی عنبر و مشتی کافور بردار و بر کوه­های مکه بپاش. جبرییل چنین کرد و آن عطر همه دره­ها و دشت­ها و خانه­ها و راه­های مکه را فراگرفت، چنان که هر مردی با زنش خلوت کرده بود به او می­گفت: این عطر چیست؟ و زن می­گفت: عطر خدیجه و محمد صلی الله علیه و آله است.

**[ترجمه]

بِخَمْسِ سِنِینَ وَ قُرَیْشٌ تَبْنِی الْبَیْتَ (1) وَ رُوِیَ أَنَّهَا وُلِدَتْ علیها السلام فِی جُمَادَی الْآخِرَةِ یَوْمَ الْعِشْرِینَ مِنْهُ سَنَةَ خَمْسٍ وَ أَرْبَعِینَ مِنْ مَوْلِدِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله.

فِی الْمَنَاقِبِ، رُوِیَ أَنَّ فَاطِمَةَ علیها السلام وُلِدَتْ بِمَکَّةَ بَعْدَ الْمَبْعَثِ بِخَمْسِ سِنِینَ وَ بَعْدَ الأسری (الْإِسْرَاءِ) بِثَلَاثِ سِنِینَ فِی الْعِشْرِینَ مِنْ جُمَادَی الْآخِرَةِ وَ وَلَدَتِ الْحَسَنَ علیه السلام وَ لَهَا اثْنَتَا عَشْرَةَ سَنَةً وَ قِیلَ إِحْدَی عَشْرَةَ سَنَةً بَعْدَ الْهِجْرَةِ (2) وَ کَانَ بَیْنَ وِلَادَتِهَا الْحَسَنَ وَ بَیْنَ حَمْلِهَا بِالْحُسَیْنِ عَلَیْهِ السَّلَامُ خَمْسُونَ یَوْماً.

وَ رُوِیَ أَنَّهَا وُلِدَتْ خَمْسَ سِنِینَ قَبْلَ ظُهُورِ الرِّسَالَةِ (3) وَ نُزُولِ الْوَحْیِ وَ قِیلَ بَیْنَا النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله جَالِسٌ بِالْأَبْطَحِ وَ مَعَهُ عَمَّارُ بْنُ یَاسِرٍ وَ الْمُنْذِرُ بْنُ الضَّحْضَاحِ وَ أَبُو بَکْرٍ وَ عُمَرُ وَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ وَ الْعَبَّاسُ بْنُ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ وَ حَمْزَةُ بْنُ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ إِذْ هَبَطَ عَلَیْهِ جَبْرَئِیلُ علیه السلام فِی صُورَتِهِ الْعُظْمَی قَدْ نَشَرَ أَجْنِحَتَهُ حَتَّی أَخَذَتْ مِنَ الْمَشْرِقِ إِلَی الْمَغْرِبِ فَنَادَاهُ یَا مُحَمَّدُ الْعَلِیُّ الْأَعْلَی یَقْرَأُ عَلَیْکَ السَّلَامَ وَ هُوَ یَأْمُرُکَ أَنْ تَعْتَزِلَ عَنْ خَدِیجَةَ أَرْبَعِینَ صَبَاحاً فَشَقَّ ذَلِکَ عَلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله وَ کَانَ لَهَا مُحِبّاً وَ بِهَا وَامِقاً (4) قَالَ فَأَقَامَ النَّبِیُّ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ أَرْبَعِینَ یَوْماً یَصُومُ النَّهَارَ وَ یَقُومُ اللَّیْلَ حَتَّی إِذَا کَانَ فِی آخِرِ أَیَّامِهِ تِلْکَ بَعَثَ إِلَی خَدِیجَةَ بِعَمَّارِ بْنِ یَاسِرٍ وَ قَالَ قُلْ لَهَا یَا خَدِیجَةُ لَا تَظُنِّی أَنَّ انْقِطَاعِی عَنْکِ (هِجْرَةٌ) وَ لَا قِلًی (5) وَ لَکِنْ رَبِّی عَزَّ وَ جَلَّ أَمَرَنِی بِذَلِکَ لتنفذ (لِیُنْفِذَ) أَمْرَهُ فَلَا تَظُنِّی یَا خَدِیجَةُ إِلَّا خَیْراً فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ لَیُبَاهِی بِکِ کِرَامَ مَلَائِکَتِهِ کُلَّ یَوْمٍ مِرَاراً فَإِذَا جَنَّکِ اللَّیْلُ فَأَجِیفِی (6) الْبَابَ وَ خُذِی مَضْجَعَکِ مِنْ فِرَاشِکِ فَإِنِّی فِی مَنْزِلِ فَاطِمَةَ بِنْتِ أَسَدٍ فَجَعَلَتْ خَدِیجَةُ تَحْزَنُ فِی

ص: 78

کُلِّ یَوْمٍ مِرَاراً لِفَقْدِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَلَمَّا کَانَ فِی کَمَالِ الْأَرْبَعِینَ هَبَطَ جَبْرَئِیلُ علیه السلام فَقَالَ یَا مُحَمَّدُ الْعَلِیُّ الْأَعْلَی یُقْرِئُکَ السَّلَامَ وَ هُوَ یَأْمُرُکَ أَنْ تَتَأَهَّبَ لِتَحِیَّتِهِ وَ تُحْفَتِهِ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله یَا جَبْرَئِیلُ وَ مَا تُحْفَةُ رَبِّ الْعَالَمِینَ وَ مَا تَحِیَّتُهُ قَالَ لَا عِلْمَ لِی قَالَ فَبَیْنَا النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله کَذَلِکَ إِذْ هَبَطَ مِیکَائِیلُ وَ مَعَهُ طَبَقٌ مُغَطًّی بِمِنْدِیلِ سُنْدُسٍ أَوْ قَالَ إِسْتَبْرَقٍ فَوَضَعَهُ بَیْنَ یَدَیِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله وَ أَقْبَلَ جَبْرَئِیلُ علیه السلام وَ قَالَ یَا مُحَمَّدُ یَأْمُرُکَ رَبُّکَ أَنْ تَجْعَلَ اللَّیْلَةَ إِفْطَارَکَ عَلَی هَذَا الطَّعَامِ فَقَالَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیهما السلام کَانَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله إِذَا أَرَادَ أَنْ یُفْطِرَ أَمَرَنِی أَنْ أَفْتَحَ الْبَابَ لِمَنْ یَرِدُ إِلَی الْإِفْطَارِ فَلَمَّا کَانَ فِی تِلْکَ اللَّیْلَةِ أَقْعَدَنِی النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله عَلَی بَابِ الْمَنْزِلِ وَ قَالَ یَا ابْنَ أَبِی طَالِبٍ إِنَّهُ طَعَامٌ مُحَرَّمٌ إِلَّا عَلَیَّ قَالَ عَلِیٌّ علیه السلام فَجَلَسْتُ عَلَی الْبَابِ وَ خَلَا النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله بِالطَّعَامِ وَ کَشَفَ الطَّبَقَ فَإِذَا عِذْقٌ (1) مِنْ رُطَبٍ وَ عُنْقُودٌ مِنْ عِنَبٍ فَأَکَلَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله مِنْهُ شِبَعاً وَ شَرِبَ مِنَ الْمَاءِ رِیّاً وَ مَدَّ یَدَهُ لِلْغَسْلِ فَأَفَاضَ الْمَاءَ عَلَیْهِ جَبْرَئِیلُ وَ غَسَلَ یَدَهُ مِیکَائِیلُ وَ تَمَنْدَلَهُ إِسْرَافِیلُ وَ ارْتَفَعَ فَاضِلُ الطَّعَامِ مَعَ الْإِنَاءِ إِلَی السَّمَاءِ ثُمَّ قَامَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله لِیُصَلِّیَ فَأَقْبَلَ عَلَیْهِ جَبْرَئِیلُ وَ قَالَ الصَّلَاةُ مُحَرَّمَةٌ عَلَیْکَ فِی وَقْتِکَ حَتَّی تَأْتِیَ إِلَی مَنْزِلِ خَدِیجَةَ فَتُوَاقِعَهَا فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ آلَی (2) عَلَی نَفْسِهِ أَنْ یَخْلُقَ مِنْ صُلْبِکَ فِی هَذِهِ اللَّیْلَةِ ذُرِّیَّةً طَیِّبَةً فَوَثَبَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِلَی مَنْزِلِ خَدِیجَةَ قَالَتْ خَدِیجَةُ رِضْوَانُ اللَّهِ عَلَیْهَا وَ کُنْتُ قَدْ أَلِفْتُ الْوَحْدَةَ فَکَانَ إِذَا جَنَّتْنِی اللَّیْلُ غَطَّیْتُ رَأْسِی وَ أَسْجَفْتُ (3) سِتْرِی وَ غَلَّقْتُ بَابِی وَ صَلَّیْتُ وِرْدِی (4) وَ أَطْفَأْتُ مِصْبَاحِی وَ أَوَیْتُ إِلَی فِرَاشِی فَلَمَّا کَانَ فِی تِلْکَ اللَّیْلَةِ لَمْ أَکُنْ بِالنَّائِمَةِ وَ لَا بِالْمُنْتَبِهَةِ إِذْ جَاءَ النَّبِیُّ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ فَقَرَعَ الْبَابَ فَنَادَیْتُ مَنْ هَذَا الَّذِی یَقْرَعُ حَلْقَةً لَا یَقْرَعُهَا إِلَّا مُحَمَّدٌ صلی الله علیه و آله قَالَتْ خَدِیجَةُ فَنَادَی النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله بِعُذُوبَةِ کَلَامِهِ وَ حَلَاوَةِ مَنْطِقِهِ افْتَحِی یَا خَدِیجَةُ فَإِنِّی مُحَمَّدٌ قَالَتْ خَدِیجَةُ فَقُمْتُ فَرِحَةً مُسْتَبْشِرَةً بِالنَّبِیِّ صلی الله علیه و آله وَ فَتَحْتُ الْبَابَ وَ دَخَلَ

ص: 79

النَّبِیُّ الْمَنْزِلَ وَ کَانَ صلی الله علیه و آله إِذَا دَخَلَ الْمَنْزِلَ دَعَا بِالْإِنَاءِ فَتَطَهَّرَ لِلصَّلَاةِ ثُمَّ یَقُومُ فَیُصَلِّی رَکْعَتَیْنِ یُوجِزُ فِیهِمَا ثُمَّ یَأْوِی إِلَی فِرَاشِهِ فَلَمَّا کَانَ فِی تِلْکَ اللَّیْلَةِ لَمْ یَدْعُ بِالْإِنَاءِ وَ لَمْ یَتَأَهَّبْ بِالصَّلَاةِ (1) غَیْرَ أَنَّهُ أَخَذَ بِعَضُدِی وَ أَقْعَدَنِی عَلَی فِرَاشِهِ وَ دَاعَبَنِی وَ مَازَحَنِی وَ کَانَ بَیْنِی وَ بَیْنَهُ مَا یَکُونُ بَیْنَ الْمَرْأَةِ وَ بَعْلِهَا فَلَا وَ الَّذِی سَمَکَ السَّمَاءَ وَ أَنْبَعَ الْمَاءَ مَا تَبَاعَدَ عَنِّی النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله حَتَّی حَسِسْتُ بِثِقْلِ فَاطِمَةَ فِی بَطْنِی.

وَ فِیهِ عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام کَیْفَ کَانَتْ وِلَادَةُ فَاطِمَةَ علیها السلام قَالَ نَعَمْ إِنَّ خَدِیجَةَ عَلَیْهَا رِضْوَانُ اللَّهِ لَمَّا تَزَوَّجَ بِهَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله هَجَرَتْهَا نِسْوَةُ مَکَّةَ فَکُنَّ لَا یَدْخُلْنَ عَلَیْهَا وَ لَا یُسَلِّمْنَ عَلَیْهَا وَ لَا یَتْرُکْنَ امْرَأَةً تَدْخُلُ عَلَیْهَا فَاسْتَوْحَشَتْ خَدِیجَةُ مِنْ ذَلِکَ فَلَمَّا حَمَلَتْ بِفَاطِمَةَ علیها السلام صَارَتْ تُحَدِّثُهَا فِی بَطْنِهَا وَ تُصَبِّرُهَا وَ کَانَتْ خَدِیجَةُ تَکْتُمُ ذَلِکَ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَدَخَلَ یَوْماً وَ سَمِعَ خَدِیجَةَ تُحَدِّثُ فَاطِمَةَ فَقَالَ لَهَا یَا خَدِیجَةُ مَنْ یُحَدِّثُکِ قَالَتِ الْجَنِینُ الَّذِی فِی بَطْنِی یُحَدِّثُنِی وَ یُؤْنِسُنِی فَقَالَ لَهَا هَذَا جَبْرَئِیلُ یُبَشِّرُنِی أَنَّهَا أُنْثَی وَ أَنَّهَا النَّسَمَةُ الطَّاهِرَةُ الْمَیْمُونَةُ وَ أَنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی سَیَجْعَلُ نَسْلِی مِنْهَا وَ سَیَجْعَلُ مِنْ نَسْلِهَا أَئِمَّةً فِی الْأُمَّةِ یَجْعَلُهُمْ خُلَفَاءَهُ فِی أَرْضِهِ بَعْدَ انْقِضَاءِ وَحْیِهِ فَلَمْ تَزَلْ خَدِیجَةُ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهَا عَلَی ذَلِکَ إِلَی أَنْ حَضَرَتْ وِلَادَتُهَا فَوَجَّهَتْ إِلَی نِسَاءِ قُرَیْشٍ وَ نِسَاءِ بَنِی هَاشِمٍ یَجِئْنَ وَ یَلِینَ مِنْهَا مَا تَلِی النِّسَاءُ مِنَ النِّسَاءِ فَأَرْسَلْنَ إِلَیْهَا عَصَیْتِینَا وَ لَمْ تَقْبَلِی قَوْلَنَا وَ تَزَوَّجْتِ مُحَمَّداً یَتِیمَ أَبِی طَالِبٍ فَقِیراً لَا مَالَ لَهُ فَلَسْنَا نَجِی ءُ وَ لَا نَلِی مِنْ أَمْرِکِ شَیْئاً فَاغْتَمَّتْ خَدِیجَةُ لِذَلِکَ فَبَیْنَا هِیَ کَذَلِکَ إِذْ دَخَلَ عَلَیْهَا أَرْبَعُ نِسْوَةٍ طِوَالٍ کَأَنَّهُنَّ مِنْ نِسَاءِ بَنِی هَاشِمٍ فَفَزِعَتْ مِنْهُنَّ فَقَالَتْ لَهَا إِحْدَاهُنَّ لَا تَحْزَنِی یَا خَدِیجَةُ فَإِنَّا رُسُلُ رَبِّکِ إِلَیْکِ وَ نَحْنُ أَخَوَاتُکِ أَنَا سَارَةُ وَ هَذِهِ آسِیَةُ بِنْتُ مُزَاحِمٍ وَ هِیَ رَفِیقَتُکِ فِی الْجَنَّةِ وَ هَذِهِ مَرْیَمُ بِنْتُ عِمْرَانَ وَ هَذِهِ صَفْرَاءُ (2) (صَفُورَاءُ) بِنْتُ شُعَیْبٍ بَعَثَنَا اللَّهُ تَعَالَی إِلَیْکِ لِنَلِیَ مِنْ أَمْرِکِ مَا تَلِی النِّسَاءُ مِنَ النِّسَاءِ فَجَلَسَتْ وَاحِدَةٌ عَنْ یَمِینِهَا وَ الْأُخْرَی عَنْ یَسَارِهَا وَ الثَّالِثَةُ مِنْ بَیْنِ یَدَیْهَا وَ الرَّابِعَةُ مِنْ خَلْفِهَا فَوَضَعَتْ خَدِیجَةُ فَاطِمَةَ علیها السلام طَاهِرَةً مُطَهَّرَةً فَلَمَّا سَقَطَتْ إِلَی

ص: 80

الْأَرْضِ أَشْرَقَ مِنْهَا النُّورُ حَتَّی دَخَلَ بُیُوتَاتِ مَکَّةَ وَ لَمْ یَبْقَ فِی شَرْقِ الْأَرْضِ وَ لَا غَرْبِهَا مَوْضِعٌ إِلَّا أَشْرَقَ فِیهِ ذَلِکَ النُّورُ فَتَنَاوَلَتْهَا الْمَرْأَةُ الَّتِی کَانَتْ بَیْنَ یَدَیْهَا فَغَسَلَتْهَا بِمَاءِ الْکَوْثَرِ وَ أَخْرَجَتْ خِرْقَتَیْنِ بَیْضَاوَیْنِ أَشَدَّ بَیَاضاً مِنَ اللَّبَنِ وَ أَطْیَبَ رَائِحَةً مِنَ الْمِسْکِ وَ الْعَنْبَرِ فَلَفَّتْهَا بِوَاحِدَةٍ وَ قَنَّعَتْهَا بِالْأُخْرَی ثُمَّ اسْتَنْطَقَتْهَا فَنَطَقَتْ فَاطِمَةُ علیها السلام بِشَهَادَةِ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَنَّ أَبِی رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله سَیِّدُ الْأَنْبِیَاءِ وَ أَنَّ بَعْلِی سَیِّدُ الْأَوْصِیَاءِ وَ أَنَّ وُلْدِی سَیِّدُ الْأَسْبَاطِ ثُمَّ سَلَّمَتْ عَلَیْهِنَّ وَ سَمَّتْ کُلَّ وَاحِدَةٍ مِنْهُنَّ بِاسْمِهَا وَ ضَحِکْنَ إِلَیْهَا وَ تَبَاشَرَتِ (1) الْحُورُ الْعِینُ وَ بَشَّرَ أَهْلُ الْجَنَّةِ بَعْضُهُمْ بَعْضاً بِوِلَادَةِ فَاطِمَةَ علیها السلام وَ حَدَثَ فِی السَّمَاءِ نُورٌ زَاهِرٌ لَمْ تَرَهُ الْمَلَائِکَةُ قَبْلَ ذَلِکَ الْیَوْمِ فَلِذَلِکَ سُمِّیَتِ الزَّهْرَاءَ علیها السلام وَ قَالَتْ خُذِیهَا یَا خَدِیجَةُ طَاهِرَةً مُطَهَّرَةً زَکِیَّةً مَیْمُونَةً بُورِکَ فِیهَا وَ فِی نَسْلِهَا فَتَنَاوَلَتْهَا خَدِیجَةُ علیها السلام فَرِحَةً مُسْتَبْشِرَةً فَأَلْقَمَتْهَا ثَدْیَهَا فَشَرِبَتْ فَدَرَّ عَلَیْهَا وَ کَانَتْ علیها السلام تَنْمِی فِی کُلِّ یَوْمٍ کَمَا یَنْمِی الصَّبِیُّ فِی شَهْرٍ وَ فِی شَهْرٍ کَمَا یَنْمِی الصَّبِیُّ فِی سَنَةٍ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهَا وَ عَلَی أَبِیهَا وَ بَعْلِهَا وَ بَنِیهَا (2).

کِتَابُ الدُّرِّ النَّظِیمِ، مِثْلَ مَا مَرَّ مِنَ الرِّوَایَاتِ کُلِّهَا (3)

أقول: سیأتی أحوال فاطمة صلوات الله علیها و ولادتها فی المجلد العاشر و أحوال سائر أولاد خدیجة رضی الله عنها فی باب أحوال أولاد النبی صلی الله علیه و آله.

ص: 81

**[ترجمه]العدد القویة در الدرّ: حضرت فاطمه سلام الله علیها پنج سال پس از آن­که خداوند نبوت پدر ایشان صلی الله علیه و آله را آشکار کرد

ص: 77

و قریشیان کعبه را ساختند - . پیشتر دانستیم که ساخته شدن کعبه پیش از بعثت پیامبر ص بوده است، در هر حال ابن خشاب نیز این در کتاب خود چنین آورده است. - ،

به دنیا آمد. نیز روایت شده که ایشان در بیستم جمادی الآخر در چهل و پنج سالگی پیامبر صلی الله علیه و آله به دنیا آمد.

المناقب: روایت شده که حضرت فاطمه سلام الله علیها پنج سال پس از بعثت و سه سال پس از شب اسراء در بیستم جمادی الآخر در مکه به دنیا آمد. ایشان امام حسن علیه السلام را در دوازده سالگی، و یا به قولی در یازده سالگی، پس از هجرت به دنیا آورد. میان روزی که ایشان امام حسن علیه السلام را به دنیا آورد و روزی که امام حسین علیه السلام را آبستن شد پنجاه روز فاصله بود.

نیز روایت شده که حضرت فاطمه سلام الله علیها پنج سال پیش از ظهور رسالت و نزول وحی به دنیا آمد. آورده­اند که پیامبر صلی الله علیه و آله در ابطح نشسته بود و عمار بن یاسر و منذر بن ضحضاح و ابوبکر و عمر و علی بن ابی طالب و عباس بن عبدالمطلب و حمزة بن عبدالمطلب در حضور ایشان بودند. ناگاه جبرییل در هیبت شکوهمند خود بر حضرت فرود آمد و بال­هایش را گستراند، چنان که از مشرق تا به مغرب را فروپوشید. سپس ندا سر داد: ای محمد! خداوند علیّ اعلی به تو سلام می­رساند و فرمان می­دهد که چهل روز از خدیجه دوری گزین. این برای پیامبر صلی الله علیه و آله که خدیجه را بسیار دوست می­داشت و شیفته­اش بود بسیار سخت بود. پیامبر صلی الله علیه و آله تا چهل روز روزها را روزه گرفت و شب­ها را بیدار سر کرد. چون آخرین روزهای آن رسید عمار بن یاسر را نزد خدیجه فرستاد و گفت: به او بگو ای خدیجه! گمان مکن گسستن من از تو به خاطر جدایی­گزینی است و غمگین مباش، چراکه پروردگارم عزوجل مرا بدین کار امر فرموده تا خواست خود را اجرا کند، ای خدیجه! گمان به خیر بِبَر، خداوند عزوجل نزد گرامی­ترین فرشتگان خود هر روز بارها به تو مباهات می­کند، پس چون شب شد در را ببند و در بستر خود آرام بخواب، من در خانه فاطمه بنت اسد هستم. اما خدیجه در فراق رسول خدا صلی الله علیه و آله هر روز بارها اندوه می­خورد. چون چهل روز به سر رسید، جبرییل فرود آمد و گفت: ای محمد! خداوند علیّ اعلی به تو سلام می­رساند و فرمان می­دهد که خود را برای شادباش و هدیه او آماده کن. پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: ای جبرییل! هدیه و شادباش پروردگار جهانیان چیست؟ گفت: من نمی­دانم. در همان اوان ناگاه میکاییل فرود آمد و طبقی آورد که با دستمالی از ابریشم لطیف، یا پارچه زربافت، پوشیده شده بود. آن را پیش روی پیامبر صلی الله علیه و آله گذاشت. جبرییل رو به حضرت کرد و گفت: ای محمد! پروردگارت به تو فرمان می­دهد که امشب با این غذا افطار کن. علی بن ابی طالب علیه السلام می­فرماید: پیامبر صلی الله علیه و آله هرگاه می­خواست افطار کند، به من امر می­کرد در را باز کنم تا هر کس می­خواهد بر افطار ایشان وارد شود، اما آن شب پیامبر صلی الله علیه و آله مرا بر در خانه نشاند و فرمود: ای پسر ابوطالب! این غذا جز من بر همه حرام است. حضرت علی علیه السلام می­فرماید: من بر در نشستم و پیامبر صلی الله علیه و آله تنها بر سر آن غذا نشست و روی طبق را پس زد و دید خوشه­ای رطب و خوشه­ای انگور در آن است. پیامبر صلی الله علیه و آله سیر از آن طبق خورد و سیر آب نوشید و دست مبارکش را برای شستن دراز کرد. جبرییل بر دستان مبارک حضرت آب ریخت و جبرییل دستان ایشان را شست و اسرافیل با دستمال دستان ایشان را خشک کرد و آن­گاه بقیه غذا با آن ظرف به آسمان رفت. سپس پیامبر صلی الله علیه و آله برخاست تا نماز بخواند. ناگاه جبرییل آمد و گفت: اکنون نماز بر تو حرام است تا آن­گاه که به خانه خدیجه بروی و با او درآمیزی، خداوند عزوجل به بزرگی خود سوگند یاد کرده که امشب از صُلب تو ذرّیه­ای پاک بیافریند. رسول خدا صلی الله علیه و آله سوی خانه خدیجه شتافت. خدیجه می­گوید: من با تنهایی انس گرفته بودم و چون شب می­شد سرم را می­پوشاندم و پرده­ام را پایین می­کشیدم در خانه­ام را می­بستم و نمازم را به جا می­آوردم و چراغم را خاموش می­کردم و به بسترم می­رفتم. در آن شب بین خواب و بیداری بودم که ناگهان پیامبر صلی الله علیه و آله آمد و در زد. من گفتم: کیست که حلقه­ای را می­کوبد که جز محمد صلی الله علیه و آله کسی آن را نمی­کوبد؟! پیامبر صلی الله علیه و آله با کلام دلنشین و بیان شیرین خود فرمود: باز کن ای خدیجه! محمد صلی الله علیه و آله هستم. خدیجه می­گوید: من از مژده پیامبر شادمان برخاستم و در را باز کردم و پیامبر صلی الله علیه و آله وارد خانه شد. وقتی ایشان وارد خانه شد ظرف آب خواست. آن­گاه وضو گرفت و برخاست دو رکعت نماز موجز خواند. سپس به بستر خود رفت. در آن شب پیامبر صلی الله علیه و آله هنوز ظرف آب را نخواسته بود و برای نماز آماده نشده بود که بازوی مرا گرفت و مرا در بستر خود نشاند و با من شوخی و مزاح کرد و چنان شد که میان زن و شوهران شود، به خدایی که آسمان را شکافت و آب را جاری ساخت، هنوز پیامبر صلی الله علیه و آله از من دور نشده بود که من بار فاطمه سلام الله علیها را در شکمم احساس کردم.

و در همان­جا از مُفضّل بن عمر روایت شده: به امام جعفر صادق علیه السلام عرض کردم: حضرت فاطمه سلام الله علیها چگونه زاده شد؟ ایشان فرمود: بله؛ وقتی خدیجه با رسول خدا ازدواج کرد، زنان مکه از او دوری کردند و نه نزدش می­آمدند و نه به او سلام می­کردند و نه می­گذاشتند زنی به نزدش برود. دل خدیجه از این وضع به تنگ آمده بود. وقتی او حضرت فاطمه سلام الله علیها را باردار شد، حضرت فاطمه سلام الله علیها درون شکم خدیجه با او سخن می­گفت و به او دلداری می­داد و خدیجه این موضوع را از رسول خدا پنهان می­کرد. روزی پیامبر صلی الله علیه و آله وارد خانه شد و شنید که خدیجه دارد با حضرت فاطمه سلام الله علیها سخن می­گوید. به او فرمود: ای خدیجه! چه کسی با تو سخن می­گوید؟ گفت: جنینی که در شکم دارم با من سخن می­گوید و مرا آرام می­کند. حضرت فرمود: جبرییل نزدم آمد و مژده داد که او دختر است و انسانی بسیار پاک و خجسته است که خداوند تبارک و تعالی ادامه نسل مرا از او قرار خواهد داد و از نسل او در میان امت امامانی بر جا می­گذارد که پس از انقضای وحی ایشان را در زمین به جانشینی خود می­گذارد. خدیجه همچنان در آن حال بود تا این­که هنگام ولادت حضرت فرا رسید. او کسی را در پی زنان قریش و زنان بنی هاشم فرستاد تا بیایند و کاری را که زنان برای زنان انجام می­دهند برای او انجام دهند. آنان به او پیغام دادند تو از ما نافرمانی کردی و سخن ما را نپذیرفتی و با محمد صلی الله علیه و آله یتیم ابوطالب ازدواج کردی که تهیدست بود و هیچ مال و منالی نداشت، پس ما نیز نمی­آییم و در کار تو هیچ به عهده نمی­گیریم. خدیجه از این پیغام سخت اندوهگین شد. در همان اوان ناگاه چهار بانوی بلندقامت که گویی از زنان بنی هاشم بودند، بر او وارد شدند. خدیجه از آنان ترسید. یکی از آنان گفت: غمگین مباش ای خدیجه! ما فرستادگان پروردگارت هستیم و خواهران توییم، من ساره هستم و این آسیه بنت مُزاحم است که در بهشت دوست توست و این مریم بنت عِمران است و این صفوراء بنت شُعیب است، خداوند ما را فرستاده تا کاری را که زنان برای زنان انجام می­دهند، ما برایت انجام دهیم. آن­گاه یکی از ایشان سمت راست خدیجه و دیگری سمت چپ او و سومی روبروی او و چهارمی پشت سرش نشست و این­گونه خدیجه حضرت فاطمه سلام الله علیها ، آن بانوی پاک و پاکدامن را به دنیا آورد. وقتی حضرت فاطمه سلام الله علیها به زمین رسید، از ایشان چنان نوری تابید که به همه خانه­های مکه راه یافت و از شرق تا به غرب زمین همه جا را روشن کرد. بانویی که روبروی خدیجه بود ایشان را در آغوش گرفت و با آب کوثر شست و سپس دو پارچه سفیدتر از شیر و خوش­بوتر از مشک و عنبر درآورد و یکی را بر تن حضرت سلام الله علیها و دیگری را بر سر ایشان پیچید. آن­گاه با حضرت سلام الله علیها سخن گفت و ایشان زبان به شهادت گشود و فرمود: هیچ خدایی جز خدای یگانه نیست، پدرم رسول خدا صلی الله علیه و آله سرور پیامبران است و شوهرم سرور اوصیاء است و فرزندانم سروران همه نوادگان­اند. سپس به آنان سلام کرد و هر یک از ایشان را به نامش ندا داد و آنان در چهره ایشان لبخند زدند. پریان سیاه­چشم و اهل بهشت ولادت حضرت فاطمه سلام الله علیها را به یکدیگر مژده دادند و در آسمان چنان نور زاهر و تابناکی پدیدار شد که هیچ یک از فرشتگان تا پیش از آن روز چنین نوری ندیده بودند. از این رو حضرت سلام الله علیها زهرا نامیده شد. آن بانو به خدیجه گفت: ای خدیجه! فرزند پاک و پاک­دامن و معصوم و خجسته­ات را بگیر که در وجود او و نسلش برکت بسیار نهاده شده. خدیجه شاد و خوشحال حضرت سلام الله علیها را گرفت و سینه خود را در دهان مبارک ایشان گذاشت و ایشان نوشید و شیر سوی دهان ایشان سرازیر شد. حضرت سلام الله علیها در یک روز چنان بزرگ می­شد که کودکان در یک ماه بزرگ شوند و در یک ماه چنان که کودکان در یک سال. درود خداوند بر ایشان و بر پدر و شوهر و فرزندان ایشان علیه السلام - . العدد القویه. - .

کتاب «الدّرّ النّظیم» همانند همه این روایات را آورده است - . الدرّ النّظیم - .

می­گویم: احوال حضرت فاطمه سلام الله علیها و شرح ولادت ایشان در جلد دهم و احوال بقیه فرزندان خدیجه در باب احوال فرزندان پیامبر صلی الله علیه و آله خواهد آمد.

**[ترجمه]

أحدها الذی لا یکتب و لا یقرأ.

و ثانیها أنه منسوب إلی الأمة و المعنی أنه علی جبلّة الأمة قبل استفادة الکتابة و قیل إن المراد بالأمة العرب لأنها لم تکن تحسن الکتابة.

و ثالثها أنه منسوب إلی الأُمّ و المعنی أنه علی ما ولدته أُمّه قبل تعلّم الکتابة.

و رابعها أنه منسوب إلی أُمّ القری و هو مکّة و هو المروی عن أبی جعفر علیه السلام. (1) و فی قوله ما عَنِتُّمْ شدید علیه عنتکم أی ما یلحقکم من الضرر بترک الإیمان. (2) و فی قوله تعالی إِذاً لَارْتابَ الْمُبْطِلُونَ أی و لو کنت تقرأ کتابا أو تکتبه لوجد المبطلون طریقا إلی الشکّ فی أمرک (3) و لقالوا إنما یقرأ علینا ما جمعه من کتب الأولین قال السید المرتضی قدّس الله روحه هذه الآیة تدل علی أن النبی صلی الله علیه و آله ما کان یحسن الکتابة قبل النبوة فأما بعدها فالذی نعتقده فی ذلک التجویز لکونه عالما بالقراءة و الکتابة و التجویز لکونه غیر عالم بهما من غیر قطع علی أحد الأمرین و ظاهر الآیة یقتضی أن النفی قد تعلّق بما قبل النبوّة دون ما بعدها و لأنّ التعلیل فی الآیة یقتضی اختصاص النفی بما قبل النبوة لأن المبطلین إنما یرتابون فی نبوته صلی الله علیه و آله لو کان یحسن الکتابة قبل النبوة فأما بعد النبوة فلا تعلق له بالریبة و التهمة فیجوز أن

ص: 83

یکون قد تعلمها من جبرئیل علیه السلام بعد النبوة. (1) و قال البیضاوی الْمُزَّمِّلُ أصله المتزمل من تزمل بثیابه إذا تلفّف بها سمّی به النبی صلی الله علیه و آله تهجینا لما کان علیه لأنه کان نائما أو مرتعدا مما دهشه بدء الوحی متزملا فی قطیفة أو تحسینا له إذ روی أنه صلی الله علیه و آله کان یصلّی متلفّفا ببقیّة مرط (2) مفروش علی عائشة فنزل أو تشبیها له فی تثاقله بالمتزمّل لأنه لم یتمرّن بعد فی قیام اللیل أو من تزمّل الزمل إذا تحمّل الحمل أی الذی تحمّل أعباء (3) النبوّة. (4) و قال الْمُدَّثِّرُ المتدثّر و هو لابس الدثار (5) و سیأتی بیانه فی باب المبعث.

**[ترجمه]طبرسی می­گوید: درباره معنای «اُمّی» اقوال چندی هست؛

ص: 82

یکی یعنی کسی که نمی­نویسد و نمی­خواند. دوم این­که منسوب به امت است، یعنی بر سرشت عمومی مردم پیش از آموختن نوشتن، نیز گفته­اند منظور از امت، قوم عرب است که نوشتن نمی­دانسته­اند.

سوم این­که منسوب به «اُمّ» یعنی «مادر» است، یعنی پیش از آموختن نوشتن در حالت مادرزادی­اش بوده.

چهارم این­که منسوب به «اُمّ القری» یعنی «مکه» است که این از امام محمد باقر علیه السلام روایت شده است - . مجمع البیان 4: 487 - .

در کلام حق تعالی «ما عَنِتُّمْ» چیزی که شما را در رنج بیاندازد یعنی ضرری که به­خاطر ترک ایمان به شما می­رسد - . مجمع البیان 5: 86 - .

در کلام حق تعالی «إِذاً لَارْتابَ الْمُبْطِلُونَ» یعنی اگر تو کتابی خوانده بودی یا نوشته بودی برای باطل اندیشان راهی برای شک کردن در امر تو پیدا می­شد و می­گفتند: او چیزهایی را برای ما می­خواند که از کتب پیشینیان گرد آورده است. سید مرتضی می­گوید: این آیه دلالت دارد که پیامبر صلی الله علیه و آله پیش از نبوت نوشتن نمی­دانسته، اما درباره بعد از نبوت ما به تجویز معتقدیم، یعنی هم مجاز است بگوییم ایشان خواندن و نوشتن می­دانسته و هم مجاز است بگوییم نمی­دانسته، بدون این­که بر یکی از این دو حکم قطعی بدهیم. مقتضای ظاهر آیه این است که نفی به پیش از نبوت تعلّق داشته باشد و نه به پس از آن، چراکه تعلیل آیه اقتضا می­کند نفی به پیش از نبوت اختصاص یابد، زیرا در صورتی باطل­اندیشان در نبوت ایشان شک می­کنند که ایشان پیش از نبوت نوشتن بلد بوده باشد، پس این توانایی پس از نبوت ربطی به این شک و بدگمانی ندارد. مجاز است

ص: 83

ایشان خواندن و نوشتن را پس از نبوت از جبرییل علیه السلام آموخته باشد - . مجمع البیان 8: 287 - .

بیضاوی درباره «الْمُزَّمِّلُ» می­گوید: اصل آن «المتزمّل» است برگرفته از «تزمّل بثیابه» یعنی خود را در جامه­اش پیچید. پیامبر صلی الله علیه و آله را چنین نامیده تا حالتی را که ایشان هنگام نزول وحی داشته تقبیح کند، زیرا یا ایشان خواب بوده و یا آغاز وحی ایشان را ترسانده و ایشان به خود لرزیده و رواندازش را به دور خود پیچیده؛ و یا شاید برای تحسین حالتی که داشته ایشان را چنین نامیده، زیرا روایت شده که پیامبر صلی الله علیه و آله باقی­مانده پارچه پشمینی را که بر زمین پهن کرده بوده بر خود می­پیچیده و نماز می­خوانده؛ و یا در مقام تشبیه ایشان را چنین نامیده و حالت کندی و سنگینی ایشان را به کسی که «جامه بر سر کشیده» تشبیه کرده، زیرا پیامبر صلی الله علیه و آله هنوز به بیداری در شب خو نکرده بوده. و یا از «تزمّل الزمل» آمده که یعنی متحمّل بار شد، یعنی ای کسی که بار نبوت را متحمّل شده است - . انوار التنزیل 2: 557 - .

نیز وی می­گوید: «الْمُدَّثِّرُ» یعنی «المتدثّر» و او کسی است که «دثار» یعنی «جامه گشاده» پوشیده باشد - . انوار التنزیل 2: 560 - .

شرح این کلام در باب بعثت خواهد آمد.

**[ترجمه]

فَلَمْ تَزَلْ (1) أَهْلُ هَذَا الْبَیْتِ عَلَی دِینِهِ مُتَمَسِّکِینَ عَلَیْهِ (2) لَمْ یَکْفُرُوا وَ لَمْ یَرْتَدُّوا وَ لَمْ یُغَیِّرُوا وَ تِلْکَ الْکُتُبُ عِنْدِی إِمْلَاءُ عِیسَی ابْنِ مَرْیَمَ علیه السلام وَ خَطُّ أَبِینَا بِیَدِهِ فِیهَا کُلُّ شَیْ ءٍ یَفْعَلُ النَّاسُ مِنْ بَعْدِهِ وَ اسْمُ مَلِکٍ مَلِکٍ (3) وَ إِنَّ اللَّهَ یَبْعَثُ رَجُلًا مِنَ الْعَرَبِ مِنْ وُلْدِ إِبْرَاهِیمَ خَلِیلِ اللَّهِ علیه السلام مِنْ أَرْضٍ یُقَالُ لَهَا تِهَامَةُ مِنْ قَرْیَةٍ یُقَالُ لَهَا مَکَّةُ وَ سَاقَ الْحَدِیثَ إِلَی أَنْ قَالَ اسْمُهُ مُحَمَّدٌ وَ عَبْدُ اللَّهِ وَ یس وَ الْفَتَّاحُ وَ الْخَاتَمُ وَ الْحَاشِرُ وَ الْعَاقِبُ وَ الْمَاحِی وَ الْقَائِدُ وَ نَبِیُّ اللَّهِ وَ صَفِیُّ اللَّهِ وَ جَنْبُ اللَّهِ (4) وَ إِنَّهُ یُذْکَرُ إِذَا ذُکِرَ أَکْرَمُ (5) خَلْقِ اللَّهِ عَلَی اللَّهِ وَ أَحَبُّهُمْ إِلَی اللَّهِ لَمْ یَخْلُقِ اللَّهُ مَلَکاً مُقَرَّباً (6) وَ لَا نَبِیّاً مُرْسَلًا مِنْ آدَمَ علیه السلام فَمَنْ سِوَاهُ خَیْراً عِنْدَ اللَّهِ وَ لَا أَحَبَّ إِلَی اللَّهِ مِنْهُ یُقْعِدُهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ عَلَی عَرْشِهِ وَ یُشَفِّعُهُ (7) فِی کُلِّ مَنْ یَشْفَعُ فِیهِ بِاسْمِهِ جَرَی الْقَلَمُ فِی اللَّوْحِ الْمَحْفُوظِ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ الْخَبَرَ (8).

**[ترجمه]تحف العقول: از سلیم بن قیس هلالی روایت شده که وی گفت: وقتی با امیرمومنان علیه السلام از صفین برمی­گشتیم، ایشان در نزدیکی دیر راهبی فرود آمد. ناگاه از آن دیر پیرمردی با ظاهری خوب و هیبتی نیک با کتابی خارج شد و سوی ما آمد. چون خدمت امیرمومنان علیه السلام رسید بر ایشان سلام داد و عرض کرد: من از نسل یکی از حواریون عیسی بن مریم علیه السلام هستم که در میان دوازده حواری عیسی علیه السلام بهترین آنان بود و عیسی علیه السلام او را بیش از همه دوست می­داشت و ارج می­نهاد. عیسی علیه السلام به او وصیت کرد و کتب و علم و حکمت خود را به او داد.

ص: 84

از آن پس همواره اهل این خانه به دین او هستند و به او تمسّک می­جویند و هرگز کفر نورزیده­اند و بی­دینی پیشه نکرده­اند و دگرگون نشده­ اند. آن کتب اکنون نزد من است که به املای عیسی بن مریم و خط پدرمان نگاشته شده است. همه آن­چه که مردم پس از او انجام می­دهند با اسم یکایک پادشاهان در آن آمده است. در آن آمده خداوند از میان عرب مردی از فرزندان ابراهیم خلیل الله علیه السلام را از سرزمینی به نام تهامه در قریه­ای به نام مکه برمی­انگیزد. آن پیرمرد سخن پی گرفت تا این­که گفت: نامش محمد و عبدالله و یاسین و فتّاح و خاتَم و حاشِر و عاقِب و ماحی و قائد و نبیّ الله و صفیّ الله و جَنب الله است، هرگاه از گرامی­ترین و محبوب­ترین آفریدگان نزد خداوند یاد می­شود از او یاد شده، خداوند هیچ فرشته مقرّب و هیچ پیامبر مرسَلی را، از آدم علیه السلام گرفته تا جز او، نیافریده که نزد خداوند برتر و محبوب­تر از او باشد، خداوند در روز قیامت او را بر عرش خود می­نشاند و شفاعت او را در حق هر کس که شفاعتش را بکند می­پذیرد، قلم به نام او در لوح محفوظ رقم زده که محمد صلی الله علیه و آله رسول خداست - . غیبة النعمانیّ: 35 و 36 - .

**[ترجمه]

عَلَی أَطْرَافِ أَصَابِعِ رِجْلَیْهِ فَأَنْزَلَ اللَّهُ سُبْحَانَهُ طه ما أَنْزَلْنا عَلَیْکَ الْقُرْآنَ لِتَشْقی (1).

**[ترجمه]الکافی: ابی بصیر از امام محمد باقر علیه السلام روایت می­کند و سخن را بدان­جا می­رساند که ایشان فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و آله

ص: 85

بر نوک انگشتان پاهای خود به نماز می­ایستاد، از این رو خداوند متعال نازل فرمود: «طه * ما أَنْزَلْنا عَلَیْکَ الْقُرْآنَ لِتَشْقی» - . طه / 1 و 2 - {طه،

قرآن را بر تو نازل نکردیم تا به رنج افتی.} - . الاصول 2: 95 -

**[ترجمه]

التَّسْمِیَةَ وَ هُوَ اسْمُ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله (1).

**[ترجمه]الکافی: از امام محمد باقر علیه السلام و امام جعفر صادق علیه السلام روایت شده که ایشان فرمودند: محمد نامی است که آنان اجازه دارند آن را بر دیگران بگذارند، اما چه کسی به آنان اجازه داده نام «یس» را بر کسی نام بگذارند؟

ص: 86

این نام پیامبر صلی الله علیه و آله است - . فروع الکافی 2: 87 - .

**[ترجمه]

سَأَلَهُ نَصْرَانِیٌّ عَنْ قَوْلِهِ تَعَالَی حم وَ الْکِتابِ الْمُبِینِ إِلَی قَوْلِهِ مُنْذِرِینَ مَا تَفْسِیرُهَا فِی الْبَاطِنِ فَقَالَ أَمَّا حم فَهُوَ مُحَمَّدٌ وَ هُوَ فِی کِتَابِ هُودٍ الَّذِی أُنْزِلَ عَلَیْهِ وَ هُوَ مَنْقُوصُ الْحُرُوفِ وَ أَمَّا الْکِتابِ الْمُبِینِ فَهُوَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیٌّ علیه السلام الْخَبَرَ (1).

**[ترجمه]الکافی: جعفر بن ابراهیم در ضمن حدیثی طولانی از امام موسی کاظم علیه السلام آورده:

ص: 87

مردی نصرانی از امام علیه السلام درباره کلام حق تعالی «حم * وَ الْکِتابِ الْمُبِینِ» {حاء میم، سوگند به کتاب روشنگر} تا آن­جا که می­فرماید «مُنْذِرِینَ» {هشداردهنده بودیم.} - . دخان / 1 - 3 - پرسید: تفسیر باطنی این کلام چیست؟ امام علیه السلام فرمود: اما «حم»، یعنی محمد صلی الله علیه و آله که در کتابی که بر هود علیه السلام نازل شد آمده و حروفش ناقص است، و اما «الْکِتابِ الْمُبِینِ»، یعنی امیرمومنان علی علیه السلام - . اصول کافی 1: 479 - .

**[ترجمه]

لِلنَّاسِ دِینَهُمْ قُلْتُ وَ الْقَمَرِ إِذا تَلاها قَالَ ذَاکَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام (1).

**[ترجمه]تفسیر قمی: ابی بصیر از امام جعفر صادق علیه السلام روایت می­کند و می­گوید: از ایشان درباره کلام خداوند متعال «وَ الشَّمْسِ وَ ضُحاها» {سوگند به خورشید و تابندگی اش.} پرسیدم، فرمود: خورشید رسول خدا صلی الله علیه و آله است که خداوند با او دین مردم را برایشان روشن گرداند.

ص: 88

عرض کردم «وَ الْقَمَرِ إِذا تَلاها» - . شمس / 1 و 2 -

{سوگند به مه چون پی [خورشید] رود.} چه؟ فرمود آن امیرمومنان علیه السلام است - . تفسیر قمی: 726 - .

**[ترجمه]

تَلَا رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ نَفَثَهُ بِالْعِلْمِ نَفْثاً الْخَبَرَ (1).

**[ترجمه]الکافی: محمد بن سلیمان از پدرش روایت کرده: از امام جعفر صادق علیه السلام درباره کلام خداوند عزوجل «وَ الشَّمْسِ وَ ضُحاها» {سوگند به خورشید و تابندگی اش.} پرسیدم، ایشان فرمود: خورشید رسول خدا صلی الله علیه و آله است که خداوند با ایشان دین مردم را برایشان آشکار گرداند. عرض کردم: «وَ الْقَمَرِ إِذا تَلاها»{سوگند به مه چون پی [خورشید] رود.} چه؟ فرمود: آن امیرمومنان علیه السلام است

ص: 89

که در پی رسول خدا صلی الله علیه و آله می­آید و پیامبر صلی الله علیه و آله از علم خود در او دمیده است - . الروضة: 50 - .

**[ترجمه]

**[ترجمه]عیون اخبار الرضا علیه السلام : مرد شامی در ضمن سؤال­هایی از امیرمومنان علیه السلام درباره شش تن از پیامبران پرسید که دو نام دارند. ایشان فرمود: یوشع بن نون علیه السلام که ذو الکفل نام دارد، یعقوب بن اسحاق علیه السلام که اسرائیل نام دارد، خضر علیه السلام که حلقیا نام دارد، یونس علیه السلام که ذو النون نام دارد، عیسی علیه السلام که مسیح نام دارد و محمد صلی الله علیه و آله که احمد نام دارد، درود خدا بر همه ایشان - . عیون اخبار الرضا ع: 136. - .

ص: 90

**[ترجمه]

وَ انْقُشْ عَلَیْهِ مُحَمَّدَ بْنَ عَبْدِ اللَّهِ فَأَخَذَهُ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فَأَعْطَاهُ النَّقَّاشَ وَ قَالَ لَهُ انْقُشْ عَلَیْهِ مُحَمَّدَ بْنَ عَبْدِ اللَّهِ فَنَقَشَ النَّقَّاشُ فَأَخْطَأَتْ (1) یَدُهُ فَنَقَشَ عَلَیْهِ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ فَجَاءَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ فَقَالَ مَا فُعِلَ الْخَاتَمُ فَقَالَ هُوَ ذَا فَأَخَذَهُ وَ نَظَرَ إِلَی نَقْشِهِ فَقَالَ مَا أَمَرْتُکَ بِهَذَا قَالَ صَدَقْتَ وَ لَکِنْ یَدِی أَخْطَأَتْ فَجَاءَ بِهِ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ مَا نَقَشَ النَّقَّاشُ مَا أَمَرْتَ بِهِ ذَکَرَ أَنَّ یَدَهُ أَخْطَأَتْ فأخذ (2) (فَأَخَذَهُ) النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله وَ نَظَرَ إِلَیْهِ فَقَالَ یَا عَلِیُّ أَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ وَ أَنَا مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ وَ تَخَتَّمَ بِهِ فَلَمَّا أَصْبَحَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله نَظَرَ إِلَی خَاتَمِهِ فَإِذَا تَحْتَهُ مَنْقُوشٌ عَلِیٌّ وَلِیُّ اللَّهِ فَتَعَجَّبَ مِنْ ذَلِکَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله فَجَاءَ جَبْرَئِیلُ فَقَالَ یَا جَبْرَئِیلُ کَانَ کَذَا وَ کَذَا فَقَالَ یَا مُحَمَّدُ کَتَبْتَ مَا أَرَدْتَ وَ کَتَبْنَا مَا أَرَدْنَا (3).

**[ترجمه]أمالی: زید بن علی از پدران ارجمند خود علیه السلام روایت کرده: رسول خدا صلی الله علیه و آله به حضرت علی علیه السلام فرمود: ای علی! این انگشتری را بگیر

ص: 91

و بر آن نقش کن: محمد بن عبدالله. امیرمومنان علیه السلام آن را گرفت و به حکّاک داد و به او فرمود: بر این نقش کن: محمد بن عبدالله. حکّاک دستش خطا رفت و اشتباها روی آن نوشت : مجمد رسول الله . امیرمومنان علیه السلام نزد او رفت و فرمود: انگشتری چه شد؟ عرض کرد: این­جاست. امام علیه السلام آن را گرفت و به نقشش نگاهی افکند و فرمود: من این نقش را نخواسته بودم! عرض کرد: راست می­گویی ولی دستم خطا کرد. حضرت علیه السلام انگشتری را خدمت پیامبر صلی الله علیه و آله برد و فرمود: ای رسول خدا! حکّاک نقشی را که فرموده بودی نزده و گفت دستش خطا کرده است. پیامبر صلی الله علیه و آله آن را گرفت و به آن نگریست و فرمود: ای علی! من هم محمد بن عبدالله هستم و هم محمد رسول الله. سپس آن را در انگشت خود کرد. چون صبح شد پیامبر صلی الله علیه و آله به آن انگشتر خود نگریست و ناگاه دید به زیر آن نقش حَک شده علی ولی الله. پیامبر صلی الله علیه و آله تعجب کرد. وقتی جبرییل آمد به او فرمود: ای جبرییل چنین و چنان شد! جبرییل عرض کرد: ای محمد! تو آن­چه خود خواستی نوشتی و ما آن­چه خود خواستیم نوشتیم - . المجالس و الاخبار: 79 و 80 - .

**[ترجمه]

مِنَ الْأَرْضِ عِبَادَةَ الْأَوْثَانِ وَ جَعَلَ اسْمِی فِی الْقُرْآنِ مُحَمَّداً فَأَنَا مَحْمُودٌ فِی جَمِیعِ (1) (أَهْلِ) الْقِیَامَةِ فِی فَصْلِ الْقَضَاءِ لَا یَشْفَعُ أَحَدٌ غَیْرِی وَ سَمَّانِی فِی الْقِیَامَةِ حَاشِراً یُحْشَرُ النَّاسُ عَلَی قَدَمَیَّ وَ سَمَّانِیَ الْمُوقِفَ أُوقِفُ النَّاسَ بَیْنَ یَدَیِ اللَّهِ جَلَّ جَلَالُهُ وَ سَمَّانِیَ الْعَاقِبَ أَنَا عَقِبُ النَّبِیِّینَ لَیْسَ بَعْدِی رَسُولٌ وَ جَعَلَنِی رَسُولَ الرَّحْمَةِ وَ رَسُولَ التَّوْبَةِ وَ رَسُولَ الْمَلَاحِمِ وَ الْمُقَفِّیَ (2) قَفَّیْتُ النَّبِیِّینَ جَمَاعَةً وَ أَنَا الْقَیِّمُ الْکَامِلُ الْجَامِعُ وَ مَنَّ عَلَیَّ رَبِّی وَ قَالَ لِی یَا مُحَمَّدُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْکَ فَقَدْ أَرْسَلْتُ کُلَّ رَسُولٍ إِلَی أُمَّتِهِ بِلِسَانِهَا وَ أَرْسَلْتُکَ إِلَی کُلِّ أَحْمَرَ وَ أَسْوَدَ مِنْ خَلْقِی وَ نَصَرْتُکَ بِالرُّعْبِ الَّذِی لَمْ أَنْصُرْ بِهِ أَحَداً وَ أَحْلَلْتُ لَکَ الْغَنِیمَةَ وَ لَمْ تَحِلَّ لِأَحَدٍ قَبْلَکَ وَ أَعْطَیْتُکَ وَ لِأُمَّتِکَ کَنْزاً مِنْ کُنُوزِ عَرْشِی فَاتِحَةَ الْکِتَابِ وَ خَاتِمَةَ سُورَةِ الْبَقَرَةِ وَ جَعَلْتُ لَکَ وَ لِأُمَّتِکَ الْأَرْضَ کُلَّهَا مَسْجِداً وَ تُرَابَهَا طَهُوراً وَ أَعْطَیْتُ لَکَ وَ لِأُمَّتِکَ التَّکْبِیرَ وَ قَرَنْتُ ذِکْرَکَ بِذِکْرِی حَتَّی لَا یَذْکُرَنِی أَحَدٌ مِنْ أُمَّتِکَ إِلَّا ذَکَرَکَ مَعَ ذِکْرِی فَطُوبَی لَکَ یَا مُحَمَّدُ وَ لِأُمَّتِکَ (3).

**[ترجمه]علل الشرائع، الخصال، معانی الأخبار: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: من شبیه­ترینِ مردم به آدم علیه السلام هستم و ابراهیم علیه السلام در خلقت و خُلق شبیه­ترینِ مردم به من بود، خداوند از فراز عرش خود بر من ده نام نهاد و وصف مرا بیان فرمود و هر رسولی را که به سوی قومش برانگیخت مژده ظهور مرا از زبان او داد، او بر من نام نهاد و نام مرا در تورات گستراند و یاد مرا در میان اهل تورات و انجیل نشر داد و کلام خود را به من آموخت و مرا به آسمانش فراز بُرد و نام مرا از نام­های خود برگرفت، او محمود است و مرا محمد نامید و در بهترین گروه از امتم بیرونم آورد، در تورات مرا اَحید نامیده و پیکر امتم را به توحید بر آتش حرام گردانده، در انجیل مرا احمد نامیده چه من در میان اهل آسمان محمود و ستوده هستم، امتم را نیز حامدان و ستایشگران نامیده، در زبور مرا ماحی نامیده

ص: 92

چه با من بت­پرستی را از روی زمین محو کرد، در قرآن مرا محمد نامیده چه من در میان همه اهل قیامت محمود و ستوده هستم و به هنگام داوری هیچ کس جز من شفاعت نخواهد کرد، در قیامت مرا حاشِر نامیده چه مردم پیش پای من محشور می­شوند، مرا مُوقِف نامیده چه من مردم را در برابر خداوند عزوجل متوقف خواهم کرد، مرا عاقِب نامیده چه من پس از همه پیامبران آمده­ام و پس از من دیگر فرستاده­ای نیست، مرا رسول رحمت و رسول توبه و رسول ملاحم و مُقَفّی نامید چه من در قفای همه پیامبران آمده­ام، و نیز مرا قَیِّم و کامل و جامع نامید، پروردگارم بر من منت نهاد و فرمود: ای محمد! من هر یک از رسولانم را به زبان امت خودش سوی امتش فرستادم اما تو را به سوی همه آفریدگانم از سرخ تا سیاه فرستادم و با نیروی رعب و ترس تو را یاری دادم که هیچ کس را چنان یاری نداده بودم و غنایم را بر تو حلال کردم که پیش از تو بر هیچ کس حلال نشده بود، من به تو و امت تو گنجی از گنج­های عرشم را عطا کردم: یعنی فاتحة الکتاب و خاتمه سوره بقره را، و برای تو و امت تو سرتاسر زمین را مسجد گرداندم و خاکش را پاکیزه کردم، و به تو و امت تو تکبیر را عطا کردم، و یاد تو را با یاد خود چنان قرین گرداندم که هیچ کس در میان امتت از من یاد نمی­کند مگر این­که از تو نیز یاد می­کند، پس خوشا به حال تو ای محمد و خوشا به حال امتت - . علل الشرائع: 45، الخصال 2: 47 ، 48، معانی الاخبار: 19 - .

**[ترجمه]

و قال الجزری فی أسمائه صلی الله علیه و آله المقفی و هو المولی الذاهب و قد قفی یقفی فهو مقف یعنی أنه آخر الأنبیاء المتبع لهم فإذا قفی فلا نبی بعده قوله القیم أی الکثیر القیام بأمور الخلق و المتولی لإرشادهم و مصالحهم و یظهر من سائر الکتب أنه بالثاء المثلثة و أن الکامل الجامع تفسیره و هو بضم القاف و فتح الثاء قال الجزری فیه أتانی ملک فقال أنت قثم و خلقک قثم القثم المجتمع الخلق و قیل الجامع الکامل و قیل الجموع (1) للخیر و به سمی الرجل قثم معدول عن قاثم و هو الکثیر العطاء انتهی.

و قال القاضی فی الشفاء روی أنه صلی الله علیه و آله قال أنا رسول الرحمة و رسول الراحة و رسول الملاحم و أنا المقفی (2) قفیت النبیین و أنا قیم.

و القیم الجامع الکامل کذا وجدته و لم أروه و أری أن صوابه قثم بالثاء و هو أشبه بالتفسیر انتهی (3).

**[ترجمه]قاضی عیاض در الشفاء آورده که احید به ضمّ همزه و فتح حاء و سکون یاء و دال بدون نقطه است و نیز گفته­اند به فتح همزه و سکون حاء و فتح یاء است؛ می­فرماید من اَحید نامیده شدم «لأنّی أحیدُ باُمتی عن نارِ جهنم» یعنی آنان را از آتش دوزخ دور می­کنم. و اما احمد، در لغت بر وزن أفعل است و مبالغه از صفت حمد، و محمد بر وزن مُفَعَّل است و مبالغه از کثرت حمد، پس پیامبر صلی الله علیه و آله والاترین و برترین ستایش شدگان است و از تمام مردم بیشتر ستایش کرده خدا را ، او احمد المحمودین و احمد الحامدین است، بنابراین احمد یا مبالغه از فاعل است و یا مبالغه از مفعول.

فرموده پیامبر صلی الله علیه و آله که «مردم پیش پای من محشور می­شوند» کنایه است از این­که حضرت نخستین کسی است که از میان آفریدگان محشور می­ شود و مردم پس از ایشان محشور می­شوند، همچنین گفته شده یعنی چون پس از ایشان پیامبر دیگری نیست بنابراین مردم در زمان و عهد ایشان محشور می­شوند، نیز گفته شده یعنی حضرت در محشر پیشاپیش مردم می­آید و مردم همه پشت ایشان هستند. «الملاحم» جمع «الملحمه» به معنای نبرد است.

ص: 93

و اما جزری درباره نام­های پیامبر صلی الله علیه و آله آورده: «المُقَفّی» یعنی آنکه پشت سر رونده ای می رودو بعد از اوست که از «قفَی یقفِی فهو مُقِف» گرفته شده، یعنی حضرت آخرین پیامبر است که در پی آنان می­آید، پس اگر ایشان در قفای پیامبران می­آید بنابراین بعد از ایشان دیگر هیچ پیامبری نمی­آید. «القیّم» یعنی کسی که بسیار به امور خَلق قیام می­کند و ارشاد و مصالح آنان را به عهده می­گیرد؛ اما از کتب دیگر چنین برمی­آید که با ثاء سه نقطه باشد و کامل و جامع تفسیر آن باشند، این­گونه که به ضمّ قاف و فتح ثاء باشد؛ جزری در این باره این روایت را آورده: فرشته­ای نزد من آمد و گفت تو «قثم» هستی و خداوند تو را «قثم» آفریده است. «القثم» یعنی دارای خلقت کامل و جامع ، نیز گفته­اند یعنی جامع و کامل، همچنین گفته­اند یعنی جمع­آورنده نیکی­ها، به همین خاطر، برخی را ، «قثم» نامیده اند که معدول از «قاثم» است یعنی بسیار بخشنده. پایان سخن.

قاضی در الشفاء آورده که روایت شده پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: من رسول رحمت و رسول راحتی و رسول ملاحم هستم و من مُقَفّی هستم که در قفای پیامبران آمده­ام و من قیّم هستم.

من چنین دیدم که «قیم» یعنی جامع و کامل، ولی آن را روایت نکردم. به نظرم قثم به ثاء صحیح باشد، زیرا به تفسیر حدیث شبیه­تر است - . شرح الشفاء 1: 490 و 491 - پایان سخن.

**[ترجمه]

أقول: قد مر فی باب نقوش الخواتیم (1) فی خبر الحسین بن خالد أنه کان نقش خاتم النبی صلی الله علیه و آله لا إله إلا الله محمد رسول الله.

**[ترجمه]أمالی، علل الشرائع، معانی الأخبار: امام حسن علیه السلام فرمود: چند نفر یهودی خدمت پیامبر صلی الله علیه و آله رسیدند و عالم­ترینشان از حضرت سؤال­هایی پرسید. او پرسید: چرا تو محمد و احمد و ابوالقاسم و بشیر و نذیر و داعی نامیده شدی؟ پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: من محمد نامیده شدم چون در زمین محمود و ستوده هستم، و احمد نامیده شدم چون در آسمان نیز محمود و ستوده هستم، و ابوالقاسم نامیده شدم چون خداوند عزوجل در روز قیامت قسمت دوزخ را تقسیم می­کند و این­گونه از میان گذشتگان و آیندگان هر کس به من کفر ورزیده باشد به دوزخ می­رود، به همین ترتیب قسمت بهشت را نیز تقسیم می­کند و این­گونه هر کس به من ایمان آورده باشد و به نبوت من اقرار کرده باشد به بهشت می­رود، و داعی نامیده شدم چون من مردم را به دین پروردگارم عزوجل دعوت می­کنم، و نذیر نامیده شدم چون به هر کس از من نافرمانی کند انذار و هشدار دوزخ را می­دهم، و بشیر نامیده شدم چون به هر کس از من اطاعت کند بشارت و مژده بهشت را می­دهم - . الامالی: 112 – 114، علل الشرائع: 53، معانی الاخبار: 19 و 20. این خبر حدیثی طولانی که مؤلف آن را از کتاب الاحتجاجات آورده است ر. ک: 10: 294 – 302، این قطعه در صفحه 295 آمده است. - .

ص: 94

می­گویم: در باب نقش­های انگشتری­ها - . ر. ک: ج 11: 63 -

در خبر حسین بن خالد آمده نقش انگشتری پیامبر صلی الله علیه و آله لا اله الا الله محمد رسول الله بوده است.

**[ترجمه]

اللَّهُ الْمَلِکُ وَ کَانَ نَقْشُ خَاتَمِ وَالِدِی رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ الْعِزَّةُ لِلَّهِ (1).

**[ترجمه]قرب الاسناد: امام محمد باقر علیه السلام فرمود: انگشتری رسول خدا صلی الله علیه و آله از نقره بود و بر آن نقش شده بود: محمد رسول الله، و بر انگشتری علی علیه السلام نقش شده بود:

ص: 95

الله الملک، و بر انگشتری پدرم که خدا از او خشنود باد نقش شده بود: العزّة لله - . قرب الاسناد: 31 - .

**[ترجمه]

یا أَیُّهَا الْمُدَّثِّرُ قَالَ تَدَثَّرَ الرَّسُولُ فَالْمُدَّثِّرُ یَعْنِی الْمُتَدَثِّرَ بِثَوْبِهِ قُمْ فَأَنْذِرْ هُوَ قِیَامُهُ فِی الرَّجْعَةِ یُنْذِرُ فِیهَا (1).

أَقُولُ سَیَجِی ءُ فِی الْأَخْبَارِ أَنَّهُ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله إِنَّ اللَّهَ خَلَقَنِی وَ عَلِیّاً مِنْ نُورٍ وَاحِدٍ وَ شَقَّ لَنَا اسْمَیْنِ مِنْ أَسْمَائِهِ فَذُو الْعَرْشِ مَحْمُودٌ وَ أَنَا مُحَمَّدٌ وَ اللَّهُ الْأَعْلَی وَ هَذَا عَلِیٌّ.

**[ترجمه]تفسیر قمی: «یا أَیُّهَا الْمُزَّمِّلُ» - . مزمل / 1 -

{ای جامه به خویشتن فرو پیچیده.} منظور پیامبر صلی الله علیه و آله است که جامه خود را بر سرش می­کشید و می­خوابید - . تفسیر قمی: 701 - .

ص: 96

«یا أَیُّهَا الْمُدَّثِّرُ» {ای کشیده ردایِ شب بر سر.} رسول خدا صلی الله علیه و آله دثار بر سر کشید، بنابراین «المدثّر» یعنی کسی که جامه­اش را بر خود کشیده «قُمْ فَأَنْذِرْ» - . مدثر / 1 و 2 -

{برخیز و بترسان.} منظور قیام حضرت در رجعت است که در آن هنگام انذار می­دهد - . تفسیر قمی: 702 - .

می­گویم: در اخبار خواهد آمد که پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: خداوند من و علی را از یک نور آفرید و برای ما دو نام از نام­های خود برگرفت: صاحبِ عرش محمود است و من محمدم و خداوند اعلی است و او علی است.

**[ترجمه]

و قال فیه کان اسم ناقته العضباء هو علم لها منقول من قولهم ناقة عضباء أی مشقوقة الأذن و لم تکن مشقوقة الأذن و قال بعضهم إنها کانت مشقوقة الأذن و الأول أکثر.

و قال الزمخشری هو منقول من قولهم ناقة عضباء و هی القصیرة الید.

و قال فیه کان لرسول الله صلی الله علیه و آله فرس یقال له اللزاز سمی به لشدة تلززه و اجتماع خلقه و لز به الشی ء أی لزق به کأنه یلزق بالمطلوب لسرعته.

و قال الفیروزآبادی جاریة ممشوقة حسنة القوام و قضیب ممشوق طویل دقیق.

**[ترجمه]در النهایة در این باره آمده نام عمامه پیامبر صلی الله علیه و آله سحاب بود و از روی تشبیه به ابر بارانی این نام گرفته بود زیرا همچون ابر در هوا بود. «دَلدَلَ فی الأرض» یعنی رهسپار شد و «مرّ یدلدلُ و یتدلّلُ فی مشیه» یعنی جستان و خیزان رفت، نام استر پیامبر صلی الله علیه و آله که دُلدُل بوده از این­جا آمده. آمده که نام الاغ پیامبر صلی الله علیه و آله عَفیر بوده، عَفیر مصغّر محقّر «أعفر» از «العفرة» است که یعنی غبار و رنگ خاک؛ اما در روایت سعد بن عباده آمده: پیامبر صلی الله علیه و آله سوی الاغ خود یعفور بیرون آمد تا آن را برگرداند، گفته­اند آن «یعفور» نامیده شده زیرا رنگش متمایل به «عفرة» یعنی خاکستری بوده، همچنان­که به چیزی که «اخضر» یعنی سبز باشد می­گویند «یخضور»، همچنین گفته­اند آن الاغ از روی تشبیه دویدنش به دویدن «یعفور» یعنی آهو و یا به قولی بچه آهو این نام گرفته است..

ص: 97

نام ناقه حضرت عضباء بوده و «عضباء» دیگر عَلَم شده برای ناقه ایشان ، که از سخن عرب «ناقة عضباء» گرفته شده، یعنی ناقه­ای که گوشش را شکافته باشند، اما گوش ناقه پیامبر صلی الله علیه و آله شکافته نشده بوده، گرچه برخی نیز گفته­اند گوشش شکافته شده بوده اما قول نخست رایج است.

زمخشری می­گوید: این نام از سخن عرب «ناقة عضباء» گرفته شده یعنی ناقه دست­کوتاه.

در النهایة آمده رسول خدا صلی الله علیه و آله اسبی داشت به نام لِزاز که به خاطر شدت «تلزّز» یعنی هماهنگی و پیوستگی اندامش این نام گرفته بود، همچنین «لزّ به» یعنی به آن چسبید، گویی آن اسب با سرعتی که داشته به مقصد می­چسبیده.

و فیروزآبادی می­گوید: «جاریة ممشوقة» یعنی کنیز خوش­اندام، و «قضیب ممشوق» یعنی عصای دراز و باریک.

**[ترجمه]

الرَّسُومُ وَ کَانَ لَهُ حِمَارٌ یُسَمَّی یعفور (یَعْفُوراً) وَ کَانَتْ لَهُ عِمَامَةٌ تُسَمَّی السَّحَابَ وَ کَانَ لَهُ دِرْعٌ تُسَمَّی ذَاتَ الْفُضُولِ لَهَا ثَلَاثُ حَلَقَاتِ فِضَّةٍ حَلْقَةٌ بَیْنَ یَدَیْهَا وَ حَلْقَتَانِ خَلْفَهَا وَ کَانَتْ لَهُ رَایَةٌ تُسَمَّی الْعُقَابَ وَ کَانَ لَهُ بَعِیرٌ یَحْمِلُ عَلَیْهِ یُقَالُ لَهُ الدِّیبَاجُ وَ کَانَ لَهُ لِوَاءٌ یُسَمَّی الْمَعْلُومَ وَ کَانَ لَهُ مِغْفَرٌ یُقَالُ لَهُ الْأَسْعَدُ فَسَلَّمَ ذَلِکَ کُلَّهُ إِلَی عَلِیٍّ علیه السلام عِنْدَ مَوْتِهِ وَ أَخْرَجَ خَاتَمَهُ وَ جَعَلَهُ فِی إِصْبَعِهِ فَذَکَرَ عَلِیٌّ علیه السلام أَنَّهُ وَجَدَ فِی قَائِمَةِ سَیْفٍ مِنْ سُیُوفِهِ صَحِیفَةً فِیهَا ثَلَاثَةُ أَحْرُفٍ صِلْ مَنْ قَطَعَکَ وَ قُلِ الْحَقَّ وَ لَوْ عَلَی نَفْسِکَ وَ أَحْسِنْ إِلَی مَنْ أَسَاءَ إِلَیْکَ قَالَ وَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله خَمْسٌ لَا أَدَعُهُنَّ حَتَّی الْمَمَاتِ الْأَکْلُ عَلَی الْحَضِیضِ مَعَ الْعَبِیدِ وَ رُکُوبِیَ الْحِمَارَ مُؤْکَفاً (1) وَ حَلْبِیَ الْعَنْزَ بِیَدِی وَ لُبْسُ الصُّوفِ (2) وَ التَّسْلِیمُ عَلَی الصِّبْیَانِ لِتَکُونَ سُنَّةً مِنْ بَعْدِی (3).

یه، من لا یحضره الفقیه عَنْ یُونُسَ مِثْلَهُ إِلَی قَوْلِهِ مَنْ أَسَاءَ إِلَیْکَ (4) بیان ضرب النجاد المضربة (5) خاطها ذکره الجوهری و قال العنزة بالتحریک أطول من العصا و أقصر من الرمح و فیه زج (6) کزج الرمح و الکن

ص: 99

بالکسر وقاء کل شی ء و ستره و القعب قدح من خشب مقعر.

و قال الجزری فیه کان لرسول الله صلی الله علیه و آله فرس یقال له المرتجز سمی به لحسن صهیله.

و قال فیه کان له فرس یسمی السکب یقال له فرس سکب أی کثیر الجری کأنما یصب جریه صبا و أصله من سکب الماء یسکبه.

و قال الجوهری الشهبة فی الألوان البیاض الذی غلب علی السواد.

و قال الجزری فیه إنه خطب علی ناقته الجدعاء هی المقطوعة الأذن و قیل لم تکن ناقته مقطوعة الأذن و إنما کان هذا اسما و قال إنما سمی سیفه صلی الله علیه و آله ذا الفقار لأنه کان فیه حفر صغار حسان و قال الخذم القطع و به سمی السیف مخذما.

و قال الفیروزآبادی الرسوم الذی یبقی علی السیر یوما و لیلة و الأصوب أنه بالباء کما سیأتی.

قال فی النهایة فیه کان لرسول الله صلی الله علیه و آله سیف یقال له الرسوب أی یمضی فی الضریبة و یغیب فیها و هی فعول من رسب إذا ذهب إلی أسفل و إذا ثبت.

و فیه إنه کان اسم درعه ذات الفضول و قیل ذو الفضول لفضلة کان فیها و سعة و قال فیه إنه کان اسم رایته العقاب و هی العلم الضخم.

أقول: سیأتی فی باب وصیة النبی صلی الله علیه و آله ذکر دوابه و سلاحه و أثوابه.

**[ترجمه]أمالی: امام محمد باقر علیه السلام فرمود: نام رسول خدا صلی الله علیه و آله در صُحُف ابراهیم علیه السلام ماحی است و در تورات موسی حادّ و در انجیل عیسی احمد و در قرآن محمد. عرض شد: تأویل ماحی چیست؟ فرمود: یعنی محوکننده چهره بت­ها و محوکننده تندیس­ها و چوب­های قمار و هر معبودی به جز خداوند رحمان. عرض شد: تأویل حادّ چیست؟ هر کس که با خداوند و دین خداوند مبارزه کند ، نزدیک باشد یا دور، پیامبر صلی الله علیه و آله با او مبارزه می کند . عرض شد: تأویل احمد چیست؟ فرمود: به­خاطر کردار محمود و ستوده خداوند عزوجل که در کتاب­های خود ، ایشان را بسیار مدح و ثناء گفته است. عرض شد: تأویل محمد چیست؟ فرمود: خداوند و فرشتگان و همه پیامبران و رسولان خداوند با تمام امت­هایشان ایشان را حمد می­گویند و بر ایشان درود می­فرستند، همچنین نام ایشان در عرش به صورت محمد رسول الله نگاشته شده است، ایشان در جنگ یک سرپوش یمنی سفید و چندلایه با دو گوش بر سر می­گذاشت و یک چوبدستی داشت که بر آن تکیه می­زد و در دو عید آن را بیرون می­آورد و با آن خطبه می­­خواند، عصایی داشت به نام ممشوق، سایه­بانی داشت به نام کِنّ، کاسه­ای بزرگ داشت به نام منبعة، قدحی داشت به نام رِیّ، دو اسب داشت که به یکی مُرتَجِز می­گفتند و به دیگری سَکب، دو استر داشت که به یکی دُلدُل می­گفتند و به دیگری شَهباء، دو ناقه داشت که به یکی عضباء می­گفتند و به دیگری جَدعاء، دو شمشیر داشت که به یکی ذوالفقار می­گفتند و به دیگری عَون، دو شمشیر دیگر نیز داشت که به یکی مِخذَم می­گفتند و به دیگری رَسوم،

ص: 98

الاغی داشت به نام یعفور، عمامه­ای داشت به نام سَحاب، زره­ای داشت به نام ذات الفُضول که سه حلقه نقره­ای داشت ، یکی در پیش رو و در پشتش دو حلقه دیگر، پرچمی داشت به نام عُقاب، شتری داشت که بر آن سوار می­شد به نام دیباج، لوایی داشت به نام معلوم و کلاهخودی داشت که به آن اَسعد می­گفتند، ایشان به هنگام وفات همه این­ها را به علی علیه السلام سپرد و انگشتری خود را نیز درآورد و آن را در انگشت علی علیه السلام کرد، علی علیه السلام فرمود در دسته یکی از شمشیرهای پیامبر صلی الله علیه و آله نگاشته­ای یافته که سه جمله در آن نوشته شده بوده: هر که از تو بُرید تو به او بپیوند، حقیقت را بگو هر چند به زیانت باشد و هر که به تو بدی کرد تو به او خوبی کن، ایشان فرمود رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود پنج کار هست که من تا مرگ آن پنج را رها نمی­کنم: غذا خوردن با غلامان روی زمین پست، سوار شدن بر الاغ با پالان، دوشیدن شیر بز با دست خود، پوشیدن لباس پشمین و سلام کردن به کودکان، تا این پنج کار پس از من سنت من باشد - . الامالی: 44 - .

من لا یحضره الفقیه نیز همین حدیث را از یونس تا آن­جا که می­فرماید «و هر که به تو بدی کرد تو به او خوبی کن» روایت کرده است.

**[ترجمه]

أَجِبْ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله خَرَجَ إِلَیْهِ فَلَمَّا قُبِضَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله جَاءَ إِلَی بِئْرٍ فَتَرَدَّی (1) فِیهَا فَصَارَ قَبْرَهُ جَزَعاً (2).

**[ترجمه]جوهری می­گوید: «ضَرَبَ النّجادُ المضربةَ» یعنی خیاط جامه­ای دولایه دوخت. «العَنَزَة» به تحریک، چوبدستی بزرگتر از عصا و کوتاه­تر از نیزه است که مانند نیزه در سرش حلقه­ای هست. «الکِنّ» به کسر، پوشش و حفاظ هر چیزی است. «القعب» قدحی گود از جنس چوب است.

جزری می­گوید: رسول خدا صلی الله علیه و آله اسبی داشته که به­خاطر شیهه زیبایش به آن مُرتَجِز می­گفته­اند. و نیز اسبی به نام سکب داشته که به خاطر تیزپا بودنش به آن «سکب» یعنی جاری بودن می­گفته­اند، گویی دویدنش همچون جریان آب بوده، اصل این نام از «سکب الماءَ یسکبه» گرفته شده یعنی آب را جاری ساخت.

جوهری می­گوید: «الشهبة» رنگ سیاه و سفید است که سفیدی­اش غالب باشد.

جزری می­گوید: ناقه پیامبر صلی الله علیه و آله که «جُدعاء» بوده یعنی گوشش بریده شده بوده، اما گفته­اند گوش ناقه پیامبر صلی الله علیه و آله بریده نشده بوده بلکه این فقط اسمش بوده است. شمشیر پیامبر صلی الله علیه و آله ذوالفقار نام داشته زیرا سوراخ­های کوچک زیبایی بر رویش بوده. «الخذم» یعنی بریدن و از این رو شمشیر حضرت «مُخذِم» نامیده شده یعنی بُرّان.

فیروزآبادی می­گوید: «رَسوم» یعنی کسی که شبانه­روز در راه باشد. اما چنان­که در پایین می­آید درست­تر آن است که با باء باشد.

در النهایة آمده رسول خدا صلی الله علیه و آله شمشیری داشت که به آن «رَسوب» می­گفتند یعنی ضربه­ای سریع می­زده و ناپدید می­شده، این کلمه بر وزن فَعول از «رسب» است یعنی ته­نشین شد. نام زره پیامبر صلی الله علیه و آله از آن رو ذات الفُضول بوده که زره ایشان «فضلة» دارای اضافات و زیادات ، و فراخ بوده. نام رایت ایشان «عُقاب» بوده یعنی عَلَم ضخیم.

می­گویم: در باب وصیت پیامبر صلی الله علیه و آله ذکر چهارپایان و سلاح و جامه­های ایشان خواهد آمد.

**[ترجمه]

بِاسْمِ رَبِّکَ» التَّالِی «یَتْلُوا عَلَیْهِمْ» النَّاهِی «وَ ما نَهاکُمْ عَنْهُ» الْآمِرُ «وَ أْمُرْ أَهْلَکَ» الصَّادِعُ «فَاصْدَعْ بِما تُؤْمَرُ» الصَّادِقُ «ص وَ الْقُرْآنِ» الْقَانِتُ «أَمَّنْ هُوَ قانِتٌ» الْحَافِظُ «یَحْفَظُونَهُ مِنْ أَمْرِ اللَّهِ» الْغَالِبُ «وَ إِنَّ جُنْدَنا» الْعَائِلُ «وَ وَجَدَکَ عائِلًا» الضَّالُّ ،أَیْ یَهِدِّی بِهِ الضَّالُ «وَ وَجَدَکَ ضَالًّا» الْکَرِیمُ «إِنَّهُ لَقَوْلُ رَسُولٍ کَرِیمٍ» الرَّحِیمُ «رَؤُفٌ رَحِیمٌ» الْعَظِیمُ «وَ إِنَّکَ لَعَلی خُلُقٍ» الْیَتِیمُ «أَ لَمْ یَجِدْکَ» الْمُسْتَقِیمُ «فَاسْتَقِمْ کَما أُمِرْتَ» الْمَعْصُومُ «وَ اللَّهُ یَعْصِمُکَ» الْبَشِیرُ «إِنَّا أَرْسَلْناکَ بِالْحَقِ» النَّذِیرُ «بَشِیراً وَ نَذِیراً» الْعَزِیزُ «لَقَدْ جاءَکُمْ رَسُولٌ» الشَّهِیدُ «وَ جِئْنا بِکَ شَهِیداً» الْحَرِیصُ «حَرِیصٌ عَلَیْکُمْ» الْقَرِیبُ «ق وَ الْقُرْآنِ» الْحَبِیبُ «وَ الْمُحِبُّ وَ الْمَحْبُوبُ» فِی سَبْعِ مَوَاضِعَ حم، النَّبِیُ «یا أَیُّهَا النَّبِیُ» الْقَوِیُ «ذِی قُوَّةٍ» الْوَحْیُ «وَ کَذلِکَ أَوْحَیْنا إِلَیْکَ» الْأُمِّیُ «النَّبِیَّ الْأُمِّیَ» الْأَمِینُ «مُطاعٍ ثَمَّ أَمِینٍ» الْمَکِینُ «عِنْدَ ذِی الْعَرْشِ» الْمُبِینُ «وَ قُلْ إِنِّی أَنَا النَّذِیرُ» الْمُذَکِّرُ «فَذَکِّرْ إِنَّما أَنْتَ» الْمُبَشَّرُ «وَ مُبَشِّراً بِرَسُولٍ» الْمُنْذِرُ «إِنَّما أَنْتَ مُنْذِرٌ» الْمُسْتَغْفِرُ «وَ اسْتَغْفِرْ لِذَنْبِکَ» الْمُسَبِّحُ «فَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّکَ» الْمُصَلِّی «فَصَلِّ لِرَبِّکَ» الْمُصَدِّقُ «مُصَدِّقاً لِما مَعَکُمْ» الْمُبَلِّغُ «یا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ» الْمُحَدِّثُ «وَ أَمَّا بِنِعْمَةِ رَبِّکَ» الْمُؤْمِنُ «آمَنَ الرَّسُولُ» الْمُتَوَکِّلُ «وَ تَوَکَّلْ عَلَی الْحَیِ» الْمُزَّمِّلُ «یا أَیُّهَا الْمُزَّمِّلُ» الْمُدَّثِّرُ «یا أَیُّهَا الْمُدَّثِّرُ» الْمُتَهَجِّدُ «وَ مِنَ اللَّیْلِ فَتَهَجَّدْ» الْمُنَادِی «سَمِعْنا مُنادِیاً» الْمُهْتَدِی «وَ هَداهُ إِلی صِراطٍ» الْحَقُ «قَدْ جاءَکُمُ الْحَقُ» الصِّدْقُ «وَ الَّذِی جاءَ بِالصِّدْقِ» الذِّکْرُ «قَدْ أَنْزَلَ اللَّهُ إِلَیْکُمْ ذِکْراً» الْبُرْهَانُ «قَدْ جاءَکُمْ بُرْهانٌ» الْفَضْلُ «قُلْ بِفَضْلِ اللَّهِ» الْمُرْسَلُ «إِنَّکَ لَمِنَ الْمُرْسَلِینَ» الْمَبْعُوثُ «هُوَ الَّذِی بَعَثَ» الْمُخْتَارُ «وَ رَبُّکَ یَخْلُقُ» الْمَعْفُوُّ «عَفَا اللَّهُ عَنْکَ» الْمَغْفُورُ «لِیَغْفِرَ لَکَ اللَّهُ» الْمَکْفِیُ «إِنَّا کَفَیْناکَ» الْمَرْفُوعُ «وَ الرَّفِیعُ وَ رَفَعْنا لَکَ» الْمُؤَیَّدُ «هُوَ الَّذِی أَیَّدَکَ» الْمَنْصُورُ «وَ یَنْصُرَکَ اللَّهُ» الْمُطَاعُ «مَکِینٍ مُطاعٍ» الْحُسْنَی «وَ صَدَّقَ بِالْحُسْنی» الْهُدَی «وَ ما مَنَعَ النَّاسَ» (1) الرَّسُولُ «یا أَیُّهَا الرَّسُولُ» الرَّءُوفُ «بِالْمُؤْمِنِینَ رَؤُفٌ» النِّعْمَةُ «یَعْرِفُونَ نِعْمَتَ اللَّهِ» الرَّحْمَةُ «وَ ما أَرْسَلْناکَ إِلَّا رَحْمَةً» النُّورُ «قَدْ جاءَکُمْ مِنَ اللَّهِ نُورٌ» الْفَجْرُ «وَ الْفَجْرِ وَ لَیالٍ» الْمِصْبَاحُ «الْمِصْباحُ

ص: 102

فِی زُجاجَةٍ» السِّرَاجُ «وَ سِراجاً مُنِیراً» الضُّحَی «وَ الضُّحی وَ اللَّیْلِ» النَّجْمُ «وَ النَّجْمِ إِذا هَوی» الشَّمْسُ «ثُمَّ جَعَلْنَا الشَّمْسَ» الْبَدْرُ «طه» (1) الظِّلُ «أَ لَمْ تَرَ إِلی رَبِّکَ» الْبَشَرُ «بَشَرٌ مِثْلُکُمْ» النَّاسُ «أَمْ یَحْسُدُونَ النَّاسَ» الْإِنْسَانُ «خَلَقَ الْإِنْسانَ» الرَّجُلُ «عَلی رَجُلٍ مِنْکُمْ» الصَّاحِبُ «ما ضَلَّ صاحِبُکُمْ» الْعَبْدُ «أَسْری بِعَبْدِهِ» الْمُجْتَبَی «وَ لکِنَّ اللَّهَ یَجْتَبِی» الْمُقْتَدِی «فَبِهُداهُمُ اقْتَدِهْ» الْمُرْتَضَی «إِلَّا مَنِ ارْتَضی» الْمُصْطَفَی «اللَّهُ یَصْطَفِی» أَحْمَدُ «مِنْ بَعْدِی اسْمُهُ» مُحَمَّدٌ «مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ» کهیعص یس طه حم عسق کُلُّ حَرْفٍ تَدُلُّ عَلَی اسْمٍ لَهُ مِثْلُ الْکَافِی وَ الْهَادِی وَ الْعَارِفِ وَ السَّخِیِّ وَ الطَّاهِرِ وَ غَیْرِ ذَلِکَ (2) وَ أَسْمَاؤُهُ فِی الْأَخْبَارِ الْعَاقِبُ وَ هُوَ الَّذِی یَعْقُبُ الْأَنْبِیَاءَ الْمَاحِی الَّذِی یُمْحَی بِهِ الْکُفْرُ وَ یُقَالُ یُمْحَی بِهِ سَیِّئَاتُ مَنِ اتَّبَعَهُ وَ یُقَالُ الَّذِی لَا یَکُونُ بَعْدَهُ أَحَدٌ الْحَاشِرُ الَّذِی یُحْشَرُ النَّاسُ عَلَی قَدَمَیْهِ الْمُقَفِّی الَّذِی قَفَّی النَّبِیِّینَ جَمَاعَةً الْمُوقِفُ یُوقِفُ النَّاسَ بَیْنَ یَدَیِ اللَّهِ الْقُثَمُ وَ هُوَ الْکَامِلُ الْجَامِعُ وَ مِنْهُ النَّاشِرُ وَ النَّاصِحُ وَ الْوَفِیُّ وَ الْمُطَاعُ وَ النَّجِیُّ وَ الْمَأْمُونُ وَ الْحَنِیفُ وَ الْحَبِیبُ وَ الطِّیِّبُ وَ السَّیِّدُ وَ الْمُقْتَرِبُ وَ الدَّافِعُ وَ الشَّافِعُ وَ الْمُشَفَّعُ وَ الْحَامِدُ وَ الْمَحْمُودُ وَ الْمُوَجَّهُ وَ الْمُتَوَکِّلُ وَ الْغَیْثُ (3) وَ فِی التَّوْرَاةِ مئیذ مئیذ (4) أَیْ غَفُورٌ رَحِیمٌ وَ قِیلَ مئید مئید (5) أَیْ مُحَمَّدٌ وَ قِیلَ مود مود وَ فِی حِکَایَةٍ أَنَّ اسْمَهُ فِیهَا مرقوفا أَیِ الْمَحْمُودُ وَ فِی الزَّبُورِ قلیطا مِثْلُ أَبِی الْقَاسِمِ فَقَالُوا (6) بلقیطا وَ قَالُوا فاروق وَ قَالُوا محیاثا وَ فِی الْإِنْجِیلِ طاب طاب أَیْ أَحْمَدُ وَ یُقَالُ یَعْنِی طَیِّبٌ طَیِّبٌ

ص: 103

وَ فِی کِتَابِ شَعْیَا نُورُ الْأُمَمِ رُکْنُ الْمُتَوَاضِعِینَ رَسُولُ التَّوْبَةِ رَسُولُ الْبَلَاءِ وَ فِی الصُّحُفِ بلقیطا وَ فِی صُحُفِ شَیْثٍ طالیسا وَ فِی صُحُفِ إِدْرِیسَ بهیائیل وَ فِی صُحُفِ إِبْرَاهِیمَ مود مود وَ فِی السَّمَاءِ الدُّنْیَا الْمُجْتَبَی وَ فِی الثَّانِیَةِ الْمُرْتَضَی وَ فِی الثَّالِثَةِ الْمُزَکَّی وَ فِی الرَّابِعَةِ الْمُصْطَفَی وَ فِی الْخَامِسَةِ الْمُنْتَجَبُ وَ فِی السَّادِسَةِ الْمُطَهَّرُ وَ الْمُجْتَبَی وَ فِی السَّابِعَةِ الْمُقَرَّبُ وَ الْحَبِیبُ وَ یُسَمِّیهِ الْمُقَرَّبُونَ عَبْدَ الْوَاحِدِ وَ السَّفَرَةُ الْأَوَّلَ وَ الْبَرَرَةُ الْآخِرَ وَ الْکَرُوبِیُّونَ الصَّادِقَ وَ الرُّوحَانِیُّونَ الطَّاهِرَ وَ الْأَوْلِیَاءُ الْقَاسِمَ وَ الرِّضْوَانُ الْأَکْبَرَ وَ الْجَنَّةُ عَبْدَ الْمَلِکِ وَ الْحُورُ عَبْدَ الْعَطَاءِ وَ أَهْلُ الْجَنَّةِ عَبْدَ الدَّیَّانِ وَ مَالِکٌ عَبْدَ الْمُخْتَارِ وَ أَهْلُ الْجَحِیمِ عَبْدَ النَّجَاةِ وَ الزَّبَانِیَةُ عَبْدَ الرَّحِیمِ وَ الْجَحِیمُ عَبْدَ الْمَنَّانِ وَ عَلَی سَاقِ الْعَرْشِ رَسُولُ اللَّهِ وَ عَلَی الْکُرْسِیِّ نَبِیُّ اللَّهِ وَ عَلَی طُوبَی صَفِیُّ اللَّهِ وَ عَلَی لِوَاءِ الْحَمْدِ صَفْوَةُ اللَّهِ وَ عَلَی بَابِ الْجَنَّةِ خِیَرَةُ اللَّهِ وَ عَلَی الْقَمَرِ قَمَرُ الْأَقْمَارِ وَ عَلَی الشَّمْسِ نُورُ الْأَنْوَارِ وَ الشَّیَاطِینُ عَبْدَ الْهَیْبَةِ وَ الْجِنُّ عَبْدَ الْحَمِیدِ وَ الْمَوْقِفُ الدَّاعِیَ وَ الْمِیزَانُ الصَّاحِبَ وَ الْحِسَابُ الدَّاعِیَ وَ الْمَقَامُ الْمَحْمُودُ الْخَطِیبَ وَ الْکَوْثَرُ السَّاقِیَ وَ الْعَرْشُ الْمُفَضَّلَ وَ الْکُرْسِیُّ عَبْدَ الْکَرِیمِ وَ الْقَلَمُ عَبْدَ الْحَقِّ وَ جَبْرَئِیلُ عَبْدَ الْجَبَّارِ وَ مِیکَائِیلُ عَبْدَ الْوَهَّابِ وَ إِسْرَافِیلُ عَبْدَ الْفَتَّاحِ وَ عِزْرَائِیلُ عَبْدَ التَّوَّابِ وَ السَّحَابُ عَبْدَ السَّلَامِ وَ الرِّیحُ عَبْدَ الْأَعْلَی وَ الْبَرْقُ عَبْدَ الْمُنْعِمِ وَ الرَّعْدُ عَبْدَ الْوَکِیلِ وَ الْأَحْجَارُ عَبْدَ الْجَلِیلِ وَ التُّرَابُ عَبْدَ الْعَزِیزِ وَ الطُّیُورُ عَبْدَ الْقَادِرِ وَ السَّبُعُ عَبْدَ الْعَطَاءِ وَ الْجَبَلُ عَبْدَ الرَّفِیعِ وَ الْبَحْرُ عَبْدَ الْمُؤْمِنِ وَ الْحِیتَانُ عَبْدَ الْمُهَیْمِنِ وَ أَهْلُ الرُّومِ الْحَلِیمَ وَ أَهْلُ مِصْرَ الْمُخْتَارَ وَ أَهْلُ مَکَّةَ الْأَمِینَ وَ أَهْلُ الْمَدِینَةِ الْمَیْمُونَ وَ الزِّنْجُ مهمت وَ التُّرْکُ صَانْجِیَ وَ الْعَرَبُ الْأُمِّیَّ وَ الْعَجَمُ أَحْمَدَ أَلْقَابُهُ حَبِیبُ اللَّهِ صَفِیُّ اللَّهِ نِعْمَةُ اللَّهِ عَبْدُ اللَّهِ خِیَرَةُ اللَّهِ خَلْقُ اللَّهِ (1) سَیِّدُ الْمُرْسَلِینَ إِمَامُ الْمُتَّقِینَ خَاتَمُ النَّبِیِّینَ رَسُولُ الْحَمَّادِینَ رَحْمَةُ الْعَالَمِینَ قَائِدُ الْغُرِّ الْمُحَجَّلِینَ خَیْرُ الْبَرِیَّةِ نَبِیُّ الرَّحْمَةِ صَاحِبُ الْمَلْحَمَةِ (2) مُحَلِّلُ الطَّیِّبَاتِ مُحَرِّمُ الْخَبَائِثِ مِفْتَاحُ الْجَنَّةِ دَعْوَةُ إِبْرَاهِیمَ بُشْرَی عِیسَی خَلِیفَةُ اللَّهِ فِی الْأَرْضِ زَیْنُ الْقِیَامَةِ وَ نُورُهَا وَ تَاجُهَا صَاحِبُ اللِّوَاءِ یَوْمَ الْقِیَامَةِ

ص: 104

وَاضِعُ الْإِصْرِ وَ الْأَغْلَالِ أَفْصَحُ الْعَرَبِ سَیِّدُ وُلْدِ آدَمَ ابْنُ الْعَوَاتِکِ (1) ابْنُ الْفَوَاطِمِ (2) ابْنُ الذَّبِیحَیْنِ ابْنُ بَطْحَاءَ مَکَّةَ الْعَبْدُ الْمُؤَیَّدُ وَ الرَّسُولُ الْمُسَدَّدُ وَ النَّبِیُّ الْمُهَذَّبُ وَ الصَّفِیُ

ص: 105

الْمُقَرَّبُ وَ الْحَبِیبُ الْمُنْتَجَبُ وَ الْأَمِینُ الْمُنْتَخَبُ صَاحِبُ الْحَوْضِ وَ الْکَوْثَرِ وَ التَّاجِ وَ الْمِغْفَرِ وَ الْخُطْبَةِ وَ الْمِنْبَرِ وَ الرُّکْنِ وَ الْمَعْشَرِ وَ الْوَجْهِ الْأَنْوَرِ وَ الْخَدِّ الْأَقْمَرِ وَ الْجَبِینِ الْأَزْهَرِ وَ الدِّینِ الْأَظْهَرِ وَ الْحَسَبِ الْأَطْهَرِ وَ النَّسَبِ الْأَشْهَرِ مُحَمَّدٌ خَیْرُ الْبَشَرِ الْمُخْتَارُ لِلرِّسَالَةِ الْمُوضِحُ لِلدَّلَالَةِ الْمُصْطَفَی لِلْوَحْیِ وَ النُّبُوَّةِ الْمُرْتَضَی لِلْعِلْمِ وَ الْفُتُوَّةِ وَ الْمُعْجِزَاتِ وَ الْأَدِلَّةِ نُورٌ فِی الْحَرَمَیْنِ شَمْسٌ بَیْنَ الْقَمَرَیْنِ شَفِیعُ مَنْ فِی الدَّارَیْنِ نُورُهُ أَشْهَرُ وَ قَلْبُهُ أَطْهَرُ وَ شَرَائِعُهُ أَظْهَرُ وَ بُرْهَانُهُ أَزْهَرُ وَ بَیَانُهُ أَبْهَرُ وَ أُمَّتُهُ أَکْثَرُ صَاحِبُ الْفَضْلِ وَ الْعَطَاءِ وَ الْجُودِ وَ السَّخَاءِ وَ التَّذْکِرَةِ وَ الْبُکَاءِ وَ الْخُشُوعِ وَ الدُّعَاءِ وَ الْإِنَابَةِ وَ الصَّفَاءِ وَ الْخَوْفِ وَ الرَّجَاءِ وَ النُّورِ وَ الضِّیَاءِ وَ الْحَوْضِ وَ اللِّوَاءِ وَ الْقَضِیبِ وَ الرِّدَاءِ وَ النَّاقَةِ الْعَضْبَاءِ وَ الْبَغْلَةِ الشَّهْبَاءِ قَائِدُ الْخَلْقِ یَوْمَ الْجَزَاءِ سِرَاجُ الْأَصْفِیَاءِ تَاجُ الْأَوْلِیَاءِ إِمَامُ الْأَتْقِیَاءِ خَاتَمُ الْأَنْبِیَاءِ صَاحِبُ الْمَنْشُورِ وَ الْکِتَابِ وَ الْفُرْقَانِ وَ الْخِطَابِ وَ الْحَقِّ وَ الصَّوَابِ وَ الدَّعْوَةِ وَ الْجَوَابِ وَ قَائِدُ الْخَلْقِ یَوْمَ الْحِسَابِ صَاحِبُ الْقَضِیبِ الْعَجِیبِ وَ الْفِنَاءِ الرَّحِیبِ (1) وَ الرَّأْیِ الْمُصِیبِ الْمُشْفِقُ عَلَی الْبَعِیدِ وَ الْقَرِیبِ مُحَمَّدٌ الْحَبِیبُ صَاحِبُ الْقِبْلَةِ الْیَمَانِیَّةِ وَ الْمِلَّةِ الْحَنِیفِیَّةِ وَ الشَّرِیعَةِ الْمَرْضِیَّةِ وَ الْأُمَّةِ الْمَهْدِیَّةِ وَ الْعِتْرَةِ الْحَسَنِیَّةِ وَ الْحُسَیْنِیَّةِ صَاحِبُ الدِّینِ وَ الْإِسْلَامِ وَ الْبَیْتِ الْحَرَامِ وَ الرُّکْنِ وَ الْمَقَامِ وَ الصَّلَاةِ وَ الصِّیَامِ وَ الشَّرِیعَةِ وَ الْأَحْکَامِ وَ الْحِلِّ وَ الْحَرَامِ صَاحِبُ الْحُجَّةِ وَ الْبُرْهَانِ وَ الْحِکْمَةِ وَ الْفُرْقَانِ وَ الْحَقِّ وَ الْبَیَانِ وَ الْفَضْلِ وَ الْإِحْسَانِ وَ الْکَرَمِ وَ الِامْتِنَانِ وَ الْمَحَبَّةِ وَ الْعِرْفَانِ صَاحِبُ الْخُلُقِ الْجَلِیِّ وَ النُّورِ الْمُضِی ءِ وَ الْکِتَابِ الْبَهِیِّ وَ الدِّینِ الرَّضِیِّ الرَّسُولُ النَّبِیُّ الْأُمِّیُّ صَاحِبُ الْخُلُقِ الْعَظِیمِ وَ الدِّینِ الْقَوِیمِ وَ الصِّرَاطِ الْمُسْتَقِیمِ وَ الذِّکْرِ الْحَکِیمِ وَ الرُّکْنِ وَ الْحَطِیمِ صَاحِبُ الدِّینِ وَ الطَّاعَةِ وَ الْفَصَاحَةِ وَ الْبَرَاعَةِ وَ

ص: 106

الْکَرِّ (1) وَ الشَّجَاعَةِ وَ التَّوَکُّلِ وَ الْقَنَاعَةِ وَ الْحَوْضِ وَ الشَّفَاعَةِ صَاحِبُ الدِّینِ الظَّاهِرِ وَ الْحَقِّ الزَّاهِرِ وَ الزَّمَانِ الْبَاهِرِ وَ اللِّسَانِ الذَّاکِرِ وَ الْبَدَنِ الصَّابِرِ وَ الْقَلْبِ الشَّاکِرِ وَ الْأَصْلِ الطَّاهِرِ وَ الْآبَاءِ الْأَخَایِرِ وَ الْأُمَّهَاتِ الطَّوَاهِرِ صَاحِبُ الضِّیَاءِ وَ النُّورِ وَ الْبَرَکَةِ وَ الْحُبُورِ (2) وَ الْیُمْنِ وَ السُّرُورِ وَ اللِّسَانِ الذَّکُورِ (3) وَ الْبَدَنِ الصَّبُورِ وَ الْقَلْبِ الشَّکُورِ وَ الْبَیْتِ الْمَعْمُورِ کُنَاهُ أَبُو الْقَاسِمِ وَ أَبُو الطَّاهِرِ وَ أَبُو الطَّیِّبِ وَ أَبُو الْمَسَاکِینِ أَبُو الدُّرَّتَیْنِ وَ أَبُو الرَّیْحَانَتَیْنِ وَ أَبُو السِّبْطَیْنِ وَ فِی التَّوْرَاةِ أَبُو الْأَرَامِلِ وَ کَنَّاهُ جَبْرَئِیلُ بِأَبِی إِبْرَاهِیمَ لَمَّا وُلِدَ إِبْرَاهِیمُ وَ إِنَّمَا یُکَنَّی بِأَبِی الْقَاسِمِ بِأَوَّلِ وَلَدٍ یُقَالُ لَهُ الْقَاسِمُ وَ یُقَالُ لِأَنَّهُ یَقْسِمُ الْجَنَّةَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ صِفَاتُهُ رَاکِبُ الْجَمَلِ آکِلُ الذِّرَاعِ قَابِلُ الْهَدِیَّةِ مُحَرِّمُ الْمَیْتَةِ حَامِلُ الْهِرَاوَةِ (4) خَاتَمُ النُّبُوَّةِ نَسَبُهُ الْعَرَبِیُّ التِّهَامِیُّ الْأَبْطَحِیُّ الْیَثْرِبِیُّ الْمَکِّیُّ الْمَدَنِیُّ الْقُرَشِیُّ الْهَاشِمِیُّ الْمُطَّلِبِیُّ فَهُوَ مِنْ جِهَةِ الْأَبِ هَاشِمِیٌّ وَ مِنْ جِهَةِ الْأُمِّ زُهْرِیٌّ وَ مِنَ الرَّضَاعِ سَعْدِیٌّ وَ مِنَ الْمِیلَادِ مَکِّیٌّ وَ مِنَ الْإِنْشَاءِ مَدَنِیٌ (5).

**[ترجمه]بصائر الدرجات: کلبیّ از امام جعفر صادق علیه السلام روایت کرده که ایشان فرمود: امام علیه السلام به من فرمود: حضرت محمد صلی الله علیه و آله چند نام در قرآن دارد؟ عرض کردم: دو یا سه نام. فرمود: ای کلبیّ! ایشان ده نام دارد «وَ ما مُحَمَّدٌ إِلَّا رَسُولٌ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِهِ الرُّسُلُ» - . آل عمران / 144 -

{و محمد جز فرستاده ای که پیش از او [هم] پیامبرانی [آمده و] گذشتند نیست.} و «وَ مُبَشِّراً بِرَسُولٍ یَأْتِی مِنْ بَعْدِی اسْمُهُ أَحْمَدُ» - . صف / 6 - {و به فرستاده ای که پس از من می آید و نام او احمد است بشارتگرم.} و «أَنَّهُ لَمَّا قامَ عَبْدُ اللَّهِ یَدْعُوهُ کادُوا یَکُونُونَ عَلَیْهِ لِبَداً» - . جن / 19 -

{و همین که بنده خدا برخاست تا او را بخواند چیزی نمانده بود که بر سر وی فرو افتند.} و «طه * ما أَنْزَلْنا عَلَیْکَ الْقُرْآنَ لِتَشْقی» - . طه / 1 و 2 - {قرآن را بر تو نازل نکردیم تا به رنج افتی.} و «یس * وَ الْقُرْآنِ الْحَکِیمِ * إِنَّکَ لَمِنَ الْمُرْسَلِینَ * عَلی صِراطٍ مُسْتَقِیمٍ» - . یس / 1 - 4 - {سوگند به قرآن حکمت آموز، که قطعا تو از [جمله] پیامبرانی، بر راهی راست.} و «ن وَ الْقَلَمِ وَ ما یَسْطُرُونَ * ما أَنْتَ بِنِعْمَةِ رَبِّکَ بِمَجْنُونٍ» - . قلم / 1 و 2 -

{نون سوگند به قلم و آنچه می نویسند، [که] تو به لطف پروردگارت دیوانه نیستی.} و «یا أَیُّهَا الْمُزَّمِّلُ» - . مزمل / 1 -

{ای جامه به خویشتن فرو پیچیده.} و «یا أَیُّهَا الْمُدَّثِّرُ» - . مدثر / 1 - {ای کشیده ردایِ شب بر سر.} و «قَدْ أَنْزَلَ اللَّهُ إِلَیْکُمْ ذِکْراً * رَسُولًا» - . طلاق / 10 و 11 -

{خدا سوی شما تذکاری فرو فرستاده است، پیامبری که...} ؛ پس «ذکر» نامی از نام­های حضرت محمد صلی الله علیه و آله است و ما اهل ذکر هستیم. سپس فرمود: ای کلبیّ! از هر چه می­خواهی بپرس. اما به خدا سوگند همه قرآن از یادم رفت و دیگر هیچ کلامی از آن را به یاد نداشتم تا درباره­اش از امام علیه السلام سؤال کنم - . بصائر الدرجات: 150 - .

**[ترجمه]

أنه الورد الذی أعطاه الداری و سماه النبی صلی الله علیه و آله اللحیف و المرتجز (1) و هو المشتری من الأعرابی الذی شهد فیه خزیمة و السکب و کان أول فرس رکبه و أول ما غزا علیه فی أحد و کان ابتاعه من رجل من فزارة و یقال اسمه بریدة الملاح و منها الیعسوب و السبحة و ذو العقال و الملاوح و قیل مراوح.

بغاله أهدی إلیه المقوقس دلدل و کانت شهباء فدفعها إلی علی علیه السلام ثم کانت للحسن علیه السلام ثم للحسین علیه السلام ثم کبرت و عمیت و هی أول بغلة رکبت فی الإسلام و قال التاریخی أهدی إلیه فروة بن عمرو الجذامی بغلة یقال لها فضة.

حمره أهدی له المقوقس یعفور (یعفورا) مع دلدل و أعطاه فروة الجذامی عفیر (عفیرا) مع فضة.

إبله العضباء و کانت لا تسبق و الجدعاء و القصواء و یقال القضواء و هی ناقة اشتراها النبی صلی الله علیه و آله من أبی بکر بأربع مائة درهم و هاجر علیها ثم نفقت عنده و الصهباء و منها البغوم (2) و الغیم و النوق و مروة و کان له عشر لقاح یحلبها یسار کل لیلة قرینتین (3) (قربتین) عظیمتین یفرقهما علی نسائه منها مهرة أرسل بها سعد بن عبادة و الشقراء و الریا ابتاعهما بسوق النبط و الحباء (4) و السمرا (السمراء) و العریس و السعدیة و البغوم و الیسیرة و بردة و کانت منائح رسول الله صلی الله علیه و آله سبع أعنز یرعاهن ابن أم أیمن و هی عجوة و زمزم و سقیا و برکة و ورسة و أطلال و أطواف و کانت له مائة من الغنم و کان محزنبق (مخیریق) (5) أحد بنی النضیر حبرا عالما أسلم و قاتل مع رسول الله و أوصی بماله

ص: 108

لرسول الله صلی الله علیه و آله و هو سبع حوائط و هی المبیت (1) و الصائفة (2) و الحسنی و برقة (3) و العواف و الکلا (الدلال) (4) و مشربة أم إبراهیم و کان له صفایا (5) ثلاثة مال بنی النضیر و خیبر و فدک فأعطی فدک و العوالی (6) فاطمة علیها السلام و روی أنه وقف علیها و کان له من الغنیمة الخمس و صفی یصطفیه من المغنم ما شاء قبل القسمة و سهمه مع المسلمین کرجل منهم و کانت له الأنفال و کان ورث من أبیه أم أیمن فأعتقها و ورث خمسة أجمال أوارک (7) و قطعة (8) غنم و سیفا.

ص: 109

سیوفه ذو الفقار و المخذم و الرسوب ورثه من أبیه و العضب أعطاه سعد بن عبادة و أصاب من بنی قینقاع بتارا و حتفا و سیفا قلعیا.

رماحه أصاب ثلاثا من بنی قینقاع و کان له رمح یقال له المستوفی و کان له عنزة یقال لها المثنی أنفذها النجاشی و یقال إن النجاشی أعطی للزبیر عنزة فلما جاء إلی النبی صلی الله علیه و آله أعطاه إیاها فکان بلال یحملها بین یدیه یوم العید و یخرج بها فی أسفاره فترکز بین یدیه یصلی إلیها و یقولون هی التی تحمل المؤذنون بین یدی الخلفاء.

دروعه ذات الفضول أعطاها سعد بن عبادة و الفضة و درعان أصابهما من بنی قینقاع و هما السعدیة و ذات الوشاح و یقال کانت عنده درع داود التی لبسها لما قتل جالوت.

قسیه البیضاء و کان من شوحط و الصفراء من نبع و الروحاء أصاب هذه الثلاثة من بنی قینقاع و الکرع و یقال کرار و کان له ترس یقال له الزلوق و ترس فیه تمثال رأس کبش أذهبه الله و کان له جعبة یقال لها الکافورة و دخل مکة و علی رأسه مغفر یقال له ذو السبوغ و رایته العقاب و لواؤه أبیض و کان له قضیب یسمی الممشوق و محجن و مخصرة تسمی العرجون و منطقة من أدیم مبشور فیها ثلاث حلق من فضة و الإبزیم و الطرف من فضة و کان له قدح مضبب بثلاث ضبات فضة و تور من حجارة یقال له المخضب و قدح من زجاج و مغتسل من صفر و قطیفة و قصعة و خاتم فضة نقشه محمد رسول الله و أهدی له النجاشی خفین أسودین ساذجین فلبسهما و قالت عائشة کان فراش النبی صلی الله علیه و آله الذی یرقد فیه من أدم (1) حشوه لیف و کانت ملحفته مصبوغة بورس أو زعفران و کان یلبس یوم الجمعة برده الأحمر و یعتم بالسحاب و دخل مکة یوم الفتح و علیه عمامة سوداء و کانت له ربعة فیها مشط عاج و مکحلة و مقراض و مسواک و یقال ترک یوم مات عشرة أثواب ثوب حبرة (2) و إزارا عمانیا و ثوبین صحاریین و

ص: 110

قمیصا صحاریا و قمیصا سحولیا و جبة یمنیة و خمیصة و کساء أبیض و قلانس صغارا لاطئة ثلاثا أو أربعا و إزارا طوله ثلاثة أشبار و توفی فی إزار غلیظ من هذه الیمانیة و کساء یدعی بالملتدة و کان له سریر أعطاه أسعد بن زرارة و کان منبره ثلاثة مراقی من الطرفاء (1) استعملت امرأةٌ لغلامٍ لها نجارٍ اسمه میمون و کان مسجده بلا منارة و کان بلال یؤذن علی الأرض و کان شعار أصحاب رسول الله صلی الله علیه و آله یا منصور أمت و قال لمزنیة (لمزینة) ما شعارکم قالوا حرام قال شعارکم حلال و کان شعار المهاجرین یوم أحد یا بنی عبد الله و الخزرج یا بنی عبد الرحمن و الأوس یا بنی عبد الله (2)

**[ترجمه]المناقب: درباره نام­ها و لقب­های پیامبر صلی الله علیه و آله : خداوند در قرآن چهار صد نام بر ایشان نهاده: عالم «وَ عَلَّمَکَ ما لَمْ تَکُنْ تَعْلَمُ» - . نساء / 113 - {و آنچه را نمی دانستی به تو آموخت.} و حاکم «فَلا و رَبِّکَ لا یُؤْمِنُونَ حَتَّی یُحَکِّمُوکَ» - . نساء / 65 - {ولی چنین نیست به پروردگارت قسم که ایمان نمی آورند مگر آنکه تو را داور گردانند.} و خاتَم «وَ خاتَمَ النَّبِیِّینَ» - . احزاب / 40 - {و خاتم پیامبران است.} و عابد «وَ اعْبُدْ رَبَّکَ» - . حجر / 99 - {و پروردگارت را پرستش کن.} و ساجد «وَ کُنْ مِنَ السَّاجِدِینَ» - . حجر / 98 - {و از سجده کنندگان باش.} و شاهد «إِنَّا أَرْسَلْناکَ شاهِداً» - .احزاب / 45 - {تو را [به سمت] گواه فرستادیم.} و مجاهد «یا أَیُّهَا النَّبِیُّ جاهِدِ الْکُفَّارَ» - . توبه / 73 - {ای پیامبر با کافران جهاد کن.} و طاهر «طه * ما أَنْزَلْنا» - . طه / 1 و 2 - {طه، ما نازل نکردیم...} شاکر «شاکِراً لِأَنْعُمِهِ» - . نحل / 121 - {[و] نعمتهای او را شکرگزار بود.} و صابر «وَ اصْبِرْ و ما صَبْرُکَ» - . نحل / 127 - {و صبر کن و صبر تو...} و ذاکر «وَ اذْکُرِ اسْمَ رَبِّکَ» - . مزمل / 8 - {و نام پروردگار خود را یاد کن.} و قاضی «إِذا قَضَی اللَّهُ و رَسُولُهُ» - . احزاب / 36 - {چون خدا و فرستاده اش به کاری فرمان دهند.} و راضی «لَعَلَّکَ تَرْضی» - . طه / 130 - {باشد که خشنود گردی.} و داعی «وَ داعِیاً إِلَی اللَّهِ» - . احزاب / 46 - {و دعوت کننده به سوی خدا.} و هادی «وَ إِنَّکَ لَتَهْدِی» - . شوری / 52 - {و به راستی که تو به خوبی به راه راست هدایت می کنی.} و قاری

ص: 101

«اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّکَ» - . علق / 1 - {بخوان به نام پروردگارت.} و تالی (تلاوت­گر) «یَتْلُوا عَلَیْهِمْ» - . آل عمران / 164 - {بر ایشان بخواند.} و ناهی (نهی کننده) «وَ ما نَهاکُمْ عَنْهُ» - . حشر / 7 - {و از آنچه شما را باز داشت.} و آمر «وَ أْمُرْ أَهْلَکَ» - . طه / 132 - {و کسان خود را فرمان ده.} و صادع (انجام دهنده) «فَاصْدَعْ بِما تُؤْمَرُ» - . حجر / 94 - {پس آنچه را بدان ماموری آشکار کن.} و صادق «ص و الْقُرْآنِ» - . ص / 1 - {صاد سوگند به قرآن} و قانت (فرمانبردار) «أَمَّنْ هُوَ قانِتٌ» - . زمر / 9 - {یا کسی که اطاعت می­کند؟} و حافظ «یَحْفَظُونَهُ مِنْ أَمْرِ اللَّهِ» - . رعد / 11 - {او را به فرمان خدا پاسداری می­کنند.} و غالب (چیره) «وَ إِنَّ جُندَنَا لَهُمُ الْغَالِبُونَ» - . صافات / 173 - {و سپاه ما و سپاه ما هرآینه غالب آیندگانند.} و عائل «وَ وَجَدَکَ عائِلًا» - . ضحی / 8 - {و تو را تنگدست یافت.} و ضالّ یعنی کسی که انسان گمراه با او راه می­یابد «وَ وَجَدَکَ ضَالًّا» - . ضحی / 7 - {و تو را سرگشته یافت.}و کریم «إِنَّهُ لَقَوْلُ رَسُولٍ کَرِیمٍ» - . حاقه / 40 - {که [قرآن] قطعا گفتار فرستاده ای بزرگوار است.} و رحیم «رَؤُفٌ رَحِیمٌ» - . توبه / 117 -

{مهربان و رحیم است.} و عظیم «وَ إِنَّکَ لَعَلی خُلُقٍ عَظِیمٍ» - . قلم / 4 - {و راستی که تو را خویی والاست.} و یتیم «أَ لَمْ یَجِدْکَ یَتِیمًا» - . ضحی / 6 - {مگر نه تو را یتیم یافت.} و مستقیم (ایستاده و پایدار) «فَاسْتَقِمْ کَما أُمِرْتَ» - . هود / 112 - {پس همان گونه که دستور یافته ای ایستادگی کن.} و معصوم «وَ اللَّهُ یَعْصِمُکَ» - . مائده / 67 - {و خدا تو را نگاه می­دارد.} و بشیر «إِنَّا أَرْسَلْناکَ بِالْحَقِ بَشِیراً» - . بقره / 119 - {ما تو را بحق فرستادیم تا بشارتگر باشی.} و نذیر «بَشِیراً و نَذِیراً» - . بقره / 119 - {بشارتگر و بیم دهنده باشی.} و عزیز «لَقَدْ جاءَکُمْ رَسُولٌ» - . توبه / 128 - { قطعا برای شما پیامبری آمده که...} و شهید «وَ جِئْنا بِکَ شَهِیداً» - . نحل / 89 - {و تو را [هم] بر این [امت] گواه آوریم.} و حریص «حَرِیصٌ عَلَیْکُمْ» - . توبه / 128 - {به هدایت شما حریص است.} و قریب «ق و الْقُرْآنِ» - . ق / 1 - {قاف سوگند به قرآن باشکوه.} و حبیب و مُحِبّ و محبوب در هفت جا «حم» - . غافر / 1 - {حاء میم} و نبیّ «یا أَیُّهَا النَّبِیُ» - . انفال / 64 - {ای پیامبر} و قوی «ذِی قُوَّةٍ» - . تکویر / 20 - {نیرومند} و وحی «وَ کَذلِکَ أَوْحَیْنا إِلَیْکَ» - . شوری / 7 - {و بدین گونه به سوی تو وحی نمودیم.} و اُمّی «النَّبِیَّ الْأُمِّیَ» - . اعراف / 157 - {پیامبر درس نخوانده} و امین «مُطاعٍ ثَمَّ أَمِینٍ» - . تکویر / 21 - {[هم] مطاع [و هم] امین است.} و مکین «عِنْدَ ذِی الْعَرْشِ مَکِینٍ » - . تکویر / 20 -

{پیش خداوند عرش بلندپایگاه است.} و مبین «وَ قُلْ إِنِّی أَنَا النَّذِیرُ الْمُبِینُ » - . حجر / 89 - {و بگو من همان هشداردهنده آشکارم.} و مُذَکِّر «فَذَکِّرْ إِنَّما أَنْتَ مُذَکِّرٌ» - . غاشیه / 21 - {پس تذکر ده که تو تنها تذکردهنده ای.} و مُبَشَّر (بشارت داده شده) «وَ مُبَشِّراً بِرَسُولٍ» - . صف / 6 - {و به فرستاده­ای بشارتگرم که...} و مُنذِر «إِنَّما أَنْتَ مُنْذِرٌ» - . رعد / 7 - {تو فقط هشداردهنده­ای.} و مُستَغفِر (خواهان آمرزش) «وَ اسْتَغْفِرْ لِذَنْبِکَ» - . غافر / 55 - {و برای گناهت آمرزش بخواه.} و مُسَبِّح (تسبیح گو) «فَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّکَ» - . حجر / 98 - {پس با ستایش پروردگارت تسبیح گوی.} و مُصَلّی (نمازگزار) «فَصَلِّ لِرَبِّکَ» - . کوثر / 2 - {پس برای پروردگارت نماز گزار.} و مُصَدِّق «مُصَدِّقاً لِما مَعَکُمْ» - . بقره / 41 - {مؤید همان چیزی است که با شماست.} و مُبَلِّغ «یا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ» - . مائده / 67 - {ای رسول ابلاغ کن.} و مُحَدِّث (سخن گو) «وَ أَمَّا بِنِعْمَةِ رَبِّکَ فَحَدِّثْ» - . ضحی / 11 - {و از نعمت پروردگار خویش [با مردم] سخن گوی.} و مؤمن «آمَنَ الرَّسُولُ» - . بقره / 285 - {رسول خدا ایمان آورده است.} و مُتَوَکِّل «وَ تَوَکَّلْ عَلَی الْحَیِ» - . فرقان / 58 - {و بر آن زنده توکل کن.} و مُزَّمِّل «یا أَیُّهَا الْمُزَّمِّلُ» - . مزمل / 1 - {ای جامه به خویشتن فرو پیچیده.} و مُدَّثِّر «یا أَیُّهَا الْمُدَّثِّرُ» - .مدثر / 1 - {ای کشیده ردایِ شب بر سر.} و مُتَهَجِّد (شب زنده دار) «وَ مِنَ اللَّیْلِ فَتَهَجَّدْ» - . اسراء / 79 - {و پاسی از شب را زنده بدار.} و مُنادی «سَمِعْنا مُنادِیاً» - . آل عمران / 193 - {ما شنیدیم که دعوتگری...} و مُهتَدی (هدایت شده ) «وَ هَداهُ إِلی صِراطٍ» - . نحل / 121 - {به راهی راست هدایتش کرد.} و حقّ «قَدْ جاءَکُمُ الْحَقُ» - . یونس / 108 - {حق برای شما آمده است.} و صِدق «وَ الَّذِی جاءَ بِالصِّدْقِ» - . زمر / 33 - {و آن کس که راستی آورد.} و ذکر «قَدْ أَنْزَلَ اللَّهُ إِلَیْکُمْ ذِکْراً» - . طلاق / 10 - {خدا سوی شما تذکاری فرو فرستاده است.} و برهان «قَدْ جاءَکُمْ بُرْهانٌ» - . نساء / 174 - {برای شما برهانی آمده است.} و فضل «قُلْ بِفَضْلِ اللَّهِ» - . یونس / 58 - {بگو به فضل خدا ...} و مُرسَل «إِنَّکَ لَمِنَ الْمُرْسَلِینَ» - . یس / 3 - {که قطعا تو از [جمله] پیامبرانی.} و مبعوث «هُوَ الَّذِی بَعَثَ» - . جمعه / 2 - {اوست آن کس که برانگیخت.} و مختار «وَ رَبُّکَ یَخْلُقُ مَا یَشَاء وَیَخْتَارُ » - . قصص / 68 - {و پروردگار تو هر چه را بخواهد می­آفریند و برمی­گزیند.} و مَعفُوّ (بخشوده) «عَفَا اللَّهُ عَنْکَ» - . توبه / 43 - {خدایت ببخشاید.} و مغفور «لِیَغْفِرَ لَکَ اللَّهُ» - . فتح / 2 - {خدا از تو درگذرد.} و مَکفی (کفایت شده) «إِنَّا کَفَیْناکَ» - . حجر / 95 - {از تو برطرف خواهیم کرد.} و مرفوع و رفیع (برافراشته و والا) «وَ رَفَعْنا لَکَ» - . شرح / 4 - {و برای تو بلند گردانیدیم.} و مؤَیَّد (تأیید شده) «هُوَ الَّذِی أَیَّدَکَ» - . انفال / 62 - {همو بود که تو را نیرومند گردانید.} و منصور «وَ یَنْصُرَکَ اللَّهُ» - . فتح / 3 - {و تو را یاری نماید.} و مُطاع «مَکِینٍ * مُطاعٍ» - . تکویر / 20 و 21 - {بلندپایه، و مطاع} و حُسنی «وَ صَدَّقَ بِالْحُسْنی» - . لیل / 6 - {و نیکوتر را تصدیق کرد.} و هُدی «وَ ما مَنَعَ النَّاسَ» - آیه: «و ما منع الناس أن یؤمنوا اذ جاءهم الهدی» {و [چیزی] مردم را از ایمان آوردن باز نداشت آنگاه که هدایت برایشان آمد.} . اسراء / 94 - {و چیزی مردم را بازنداشت...} و رسول «یا أَیُّهَا الرَّسُولُ» - . مائده / 67 - {ای رسول} و رؤوف «بِالْمُؤْمِنِینَ رَؤُفٌ» - . توبه / 128 - {و نسبت به مؤمنان دلسوز مهربان است.} و نعمت «یَعْرِفُونَ نِعْمَتَ اللَّهِ» - . نحل / 83 - {و نعمت خدا را می­شناسند.} و رحمت «وَ ما أَرْسَلْناکَ إِلَّا رَحْمَةً» - . انبیاء / 107 - {و تو را جز رحمتی نفرستادیم.} و نور «قَدْ جاءَکُمْ مِنَ اللَّهِ نُورٌ» - . مائده / 15 - {قطعا برای شما از جانب خدا روشنایی آمده است.} و فجر «وَ الْفَجْرِ * و لَیالٍ» - . فجر / 1 و 2 - {سوگند به سپیده دم، و به شب­ها} و مصباح «الْمِصْباحُ فِی زُجاجَةٍ» - . نور / 35 - {آن چراغ در شیشه ای است.} و سراج «وَ سِراجاً مُنِیراً» - . احزاب / 46 - {و چراغی تابناک} و ضُحی «وَ الضُّحی * و اللَّیْلِ» - . ضحی / 1 و 2 - {سوگند به روشنایی روز، سوگند به شب.} و نجم «وَ النَّجْمِ إِذا هَوی» - . نجم / 1 - {سوگند به اختر چون فرود می آید.} و شمس «ثُمَّ جَعَلْنَا الشَّمْسَ عَلَیْهِ دَلِیلًا» - . فرقان / 45 - {آنگاه خورشید را بر آن دلیل گردانیدیم.} و بدر - . در نسخه به همین شکل آمده اما در جایی نیافتیم که طه به بدر تفسیر شده باشد. - «طه» - . طه / 1 - و ظِّل «أَ لَمْ تَرَ إِلی رَبِّکَ کَیْفَ مَدَّ الظِّلَّ» - . فرقان / 45 - {آیا ندیده ای که پروردگارت چگونه سایه را گسترده است؟} و بشر «بَشَرٌ مِثْلُکُمْ» - . کهف / 110 - {مثل شما بشری هستم.} و ناس «أَمْ یَحْسُدُونَ النَّاسَ» - . نساء / 54 - {بلکه به مردم رشک می­ورزند.} و انسان «خَلَقَ الْإِنْسانَ» - . الرحمن / 3 - {انسان را آفرید.} و رَجُل «عَلی رَجُلٍ مِنْکُمْ» - . اعراف / 63 - {بر مردی از خودتان} و صاحب «ما ضَلَّ صاحِبُکُمْ» - . نجم / 2 - {یار شما گمراه نشده} و عبد «أَسْری بِعَبْدِهِ» - . اسراء / 1 - {بنده­اش را سیر داد.} و مجتبی «وَ لکِنَّ اللَّهَ یَجْتَبِی» - . آل عمران / 179 - {ولی خدا برمی­گزیند.} و مُقتدِی (اقتدا کننده) «فَبِهُداهُمُ اقْتَدِهْ» - . انعام / 90 - {پس به هدایت آنان اقتدا کن.} و مرتضی «إِلَّا مَنِ ارْتَضی» - . جن / 27 - {جز پیامبری را که از او خشنود باشد.} و مصطفی «اللَّهُ یَصْطَفِی» - . حج / 75 - {خدا برمی­گزیند.} و احمد «مِنْ بَعْدِی اسْمُهُ أَحْمَدُ» - . صف / 6 - {پس از من می آید و نام او احمد است.} و محمد «مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ» - . فتح / 29 - {محمد فرستاده خدا} و «کهیعص» - . مریم / 1 - {کاف، ها، یا، عین، صاد.} و «یس» - . یس / 1 - {یس [یاسین]} و «طه» - . طه / 1 -

{طه} و «حم» و «عسق» - . شوری / 1 و 2 - {حاء میم، عین سین قاف} که هر حرفی از این حروف بر نامی دلالت دارد همچون الکافی و هادی و عارف و سَخیّ و طاهر و به همین ترتیب - . در این­که همه این­ها نام­های پیامبر ص باشند نقطه نظری با دلیلی آشکار هست، زیرا به طور مثال درست نیست بگوییم کسی که به صلاة امر شده «مُصَلَّی» نام دارد و یا کسی که به صیام امر شده «صائم» نام دارد. - ؛

در اخبار نیز نام­های حضرت چنین آمده است: عاقِب، چراکه ایشان متعاقب پیامبران آمده است. ماحی، چراکه کفر با وجود ایشان محو می­شود، و نیز می­گویند هر که از ایشان پیروی کند گناهانش محو می­شود، و نیز می­گویند پس از ایشان هیچ کس دیگری نیست. حاشر، چراکه مردم در پیش پای ایشان محشور می­شوند. مُقَفّی، چراکه ایشان در قفای همه پیامبران آمده است. مُوقِف، چراکه ایشان مردم را در برابر خداوند متوقف می­سازد. قُثَم، یعنی کامل و جامع. و ناشر (گستراننده) و ناصح (اندرزگو) و وَفیّ (وفادار) و مُطاع (پیروی شده) و نَجیّ (رازدار) و مأمون (مورد اعتماد) و حنیف (راست­دین) و حبیب (عزیز) و طَیّب (دلپذیر) و سَیّد (سَرور) و مُقتَرِب (نزدیک) و دافع (دفع کننده) و شافع (شفاعت­گر) و مُشَفَّع (شفیع شده) و حامد (ستایشگر) و محمود (ستایش شده) و مُوَجَّه (اعزام شده) و متوکِّل (توکل کننده) و مُغیث (فریادرس). در تورات نیز آمده «مئیذ مئیذ» یعنی غفور (آمرزنده) و رحیم (مهربان) و نیز گفته­اند «مئید مئید» یعنی محمد صلی الله علیه و آله و یا «مود مود»، همچنین در حکایتی از ایشان با نام مرقوف یعنی محمود یاد شده. در زبور، قلیطا مانند ابوالقاسم آمده و یا به قولی بلقیطا و یا به قول دیگر فاروق و یا به قول دیگر محیاثا. در انجیل «طابَ طابَ» آمده یعنی احمد صلی الله علیه و آله و نیز گفته شده یعنی طیّبٌ طیّبٌ (خوب و نیکو). در کتاب شعیا آمده نور الاُمم (نور امت­ها) و رُکنُ المُتواضِعین (تکیه­گاه فروتنان) و رسولُ التوبه (رسول توبه) و رسولُ البلاء (رسول آزمون دشوار). بلقیطا در صُحُف آمده و طالیسا در صُحُف شیث و بهیائیل در صُحُف ادریس و مود مود در صُحُف ابراهیم. در آسمان دنیا مجتبی (دست­چین شده) نام دارد و در آسمان دوم مرتضی (نیکو شمرده شده) و درآسمان سوم مُزَکَّی (پالوده شده) و در آسمان چهارم مصطفی (برگزیده) و در آسمان پنجم مُنتَجَب (پسندیده) و در آسمان ششم مُطهَّر (پاک) و مجتبی و در آسمان هفتم مُقرَّب (نزدیک) و حبیب. مقرّبان ایشان را عبدُ الواحد (بنده خداوند یکتا) و فرشتگانِ حامل کتاب ، ایشان را اول و فرشتگان نیکوکار ایشان را آخر می­نامند. کرّوبیان ایشان را صادق (راستگو) و روحانیّون ایشان را طاهر (پاک­دامن) و اولیاء ایشان را قاسم (تقسیم کننده) و دربان بهشت ایشان را اکبر (بزرگترین) و بهشت ایشان را عبد الملک (بنده خداوند فرمانروا) و حوریان ایشان را عبد العطاء (بنده خداوند پُر دهش) و بهشتیان ایشان را عبد الدّیّان (بنده خداوند داور) و دربان دوزخ ایشان را عبد المختار (بنده خداوند صاحب اختیار) و دوزخیان ایشان را عبد النّجاة (بنده خداوند نجات­بخش) و فرشتگانِ عذاب ایشان را عبد الرحیم (بنده خداوند مهربان) و دوزخ ایشان را عبد المنّان (بنده خداوند گشاده­دست) می­نامند. رسول الله (فرستاده خدا) بر ساق عرش نوشته شده و نبیّ الله (پیامبر خدا) بر کرسی و صفیّ الله (برگزیده

خدا) بر درخت طوبی و صَفوَة الله (بهترین دوست خدا) بر لوای حمد و خِیَرَةُ الله (منتخب خدا) بر درب بهشت و قمرُ الاقمار (ماه ماه­ها) بر قمر و نورُ الانوار (نور نورها) بر خورشید. شیاطین ایشان را عبد الهیبة (بنده خداوند بااُبهت) می­نامند و جنیان ایشان را عبد الحمید (بنده خداوند ستودنی) و موقِف ایشان را داعی (فراخواننده) و میزان ایشان را صاحب (ارباب) و حساب ایشان را داعی و مقامِ محمود ایشان را خطیب (سخنران) و کوثر ایشان را ساقی و عرش ایشان را مُفَضَّل (برتری داده شده) و کرسی ایشان را عبدُ الکریم (بنده خداوند سخاوتمند) و قلم ایشان را عبدُ الحقّ (بنده خداوند حقّ) و جبرئیل ایشان را عبدُ الجبّار (بنده خداوند پُرقدرت) و میکائیل ایشان را عبدُ الوهّاب (بنده خداوند پُردهش) و اسرافیل ایشان را عبدُ الفتّاح (بنده خداوند گشایشگر) و عزرائیل ایشان را عبدُ التوّاب (بنده خداوند توبه­پذیر) و ابرها ایشان را عبدُ السّلام (بنده خداوند بی کم و کاست) و بادها ایشان را عبدُ الأعلی (بنده خداوند والامقام) و برق­ها ایشان را عبدُ المُنعِم (بنده خداوند صاحب نعمت) و رعدها ایشان را عبدُ الوکیل (بنده خداوند عهده­دار) و سنگ­ها ایشان را عبدُ الجلیل (بنده خداوند بزرگوار) و خاک­ها ایشان را عبدُ العزیز (بنده خداوند ارجمند) و پرندگان ایشان را عبدُ القادر (بنده خداوند توانا) و درندگان ایشان را عبدُ العطاء (بنده خداوند پُردهش) و کوه­ها ایشان را عبدُ الرفیع (بنده خداوند والا) و دریاها ایشان را عبدُ المؤمن (بنده خداوند ایمنی­بخش) و ماهیان ایشان را عبدُ المُهَیمِن (بنده خداوند چیره) و رومیان ایشان را حَلیم (بردبار) و مصریان ایشان را مُختار (انتخاب شده) و مکّیان ایشان را امین (امانتدار) و اهل مدینه ایشان مَیمون (خجسته) و زنگیان ایشان را مهمت و ترکان ایشان را صانجی و عرب ایشان را اُمّی (ناآموخته) و عجم ایشان را احمد (ستودنی­ترین) می­نامند. و اما القاب حضرت چنین است: حبیب الله (عزیز خدا) و صفیّ الله و نعمة الله (نعمت خدا) و عبد الله و خِیَرَةُ الله ( انتخاب شده ی خداوند )و خَلقُ الله (آفریده خدا) و سیّدُ المرسلین (سرور رسولان) و امامُ المتّقین (پیشوای پرهیزگاران) و خاتَمُ النبیّین (نگین پیامبران) و رسولُ الحمّادین (رسول ستایشگران) و رحمةُ العالمین (رحمت جهانیان) و قائدُ الغُرِّ المُحَجَّلین (رهبر روسپیدان) و خیرُ البریَّة (بهترین مردمان) و نبیُّ الرحمة (پیامبر رحمت) و صاحبُ المَلحَمة (صاحب نبرد) و مُحَلِّلُ الطّیّبات (حلال گرداننده پاکی­ها) و مُحَرّمُ الخبائث (حرام گرداننده پلیدی­ها) و مفتاحُ الجنّة (کلید بهشت) و دعوَةُ ابراهیم (دعای ابراهیم) و بُشری عیسی (مژده عیسی) و خلیفةُ الله فی الارض (جانشین خدا در زمین) و زینُ القیامة (زیور قیامت) و نورُ القیامة (نور قیامت) و تاجُ القیامة (تاج قیامت) و صاحب اللّواء فی یوم القیامة (صاحب لوا در روز قیامت) و واضعُ الإصر و الأغلال (در غُل و زنجیر افکن) و افصحُ العرب (زبان­آورترین عرب) و سیّدُ وُلدِ الآدم (سرور فرزندان آدم) و ابن عَواتِک (پسر عاتکه­ها) و ابن فَواطِم (پسر فاطمه­ها) و ابن الذبیحین (پسر دو ذبیح) و ابنُ بَطحاء مکّه (پسر دشت مکه) و عبدِ مؤیَّد (بنده تأیید شده) و رسولِ مُسَدَّد (رسول راهنمایی شده) و نبیِّ مُهذَّب (پیامبر پاک) و صفیِّ مقرّب (یار پاکدل مقرّب) و حبیبِ مُنتَجَب (عزیز پسندیده) و امینِ مُنتَخَب (امانتدار برگزیده شده)، صاحب حوض و کوثر و کلاه­خود و خُطبه و منبر و رُکن و قوم، دارنده چهره درخشان و رخسار روشن و پیشانی تابناک و

دین آشکار و تبار پاک و دودمان نامدار؛ محمد همان بهترین بشر که از برای رسالت انتخاب شده و روشنگر نشانه­هاست، او که از برای وحی و پیغامبری برگزیده شده و از برای علم و جوانمردی و اظهار معجزه­ها و نشانه­ها نیکو شمرده شده است، نوری است اندرون دو حرم و خورشیدی میان دو ماه، شفاعتگر موجودات دو جهان است، روشنایی وجودش زبانزدترین است و قلبش پاکترین و احکامش آشکارترین و برهانش روشن­ترین و بیانش شکوهمندترین و امتش پُرشمارترین است، او صاحب فضیلت و دهش و جود و سخاوتمندی است، پیغام الهی دارد و با گریه و فروتنی و دعا و توبه و صفای وجود و ترس و امید و نور و روشنایی قرین است، او دارنده حوض و لوا و عصا و ردا و ناقه تیزپا و استر خاکستری است، در روز جزا اوست که رهبر مردمان و چراغ برگزیدگان و تاج اولیاء و پیشوای پرهیزگاران و نگین پیامبران است و اوست که صاحب دستور و کتاب و فرقان و خطاب و حق و صواب و دعا و جواب است؛ در روز حساب رهبر مردمان است و عصایی شگفت و آستانی فراخ و رأیی صائب دارد و بر نزدیک و دور دلسوز است؛ محمد صلی الله علیه و آله همان حبیب خداست که صاحب قبله یمانی و ملت حنیفی و شریعت پسندیده و امت راه یافته و عترت حسنی و خاندان حسینی است، صاحب دین و اسلام و بیت الله الحرام و رکن و مقام و نماز و صیام و شریعت و احکام و حلال و حرام است، صاحب حجت و برهان و حکمت و فرقان و حق و بیان و فضل و احسان و سخاوت و امتنان و محبت و عرفان است، صاحب سرشت روشن و نور تابنده و کتاب فروزنده و دین شایسته است، او رسول پیغامبر و پیامبر ناآموخته است، صاحب خُلق و خوی والا و دین پایا و صراط مستقیم و ذکر خداوند حکیم و رکن و حطیم است، صاحب دیانت و فرمانبری و فصاحت و برتری و دلیری و شجاعت و توکل و قناعت و حوض و شفاعت است، صاحب دین عیان و حق تابان و روزگار درخشان و زبان ذاکر و قلب شاکر و تبار طاهر و پدران نیک و مادران پاک است، صاحب روشنی و نور و برکت و وفور و فرخندگی و سرور و زبان از ذکر سرشار و بدن بردبار و قلب سپاسگزار و خانه آباد و برخوردار است، کنیه­اش ابو القاسم و ابو الطاهر و ابو الطیّب (پدر مهر) و ابو المساکین (پدر تهیدستان) و ابو الدرّتین (پدر دو گوهر) و ابو الریحانتین (پدر دو ریحانه) و ابو السبطین (پدر دو نوه) است، در تورات نیز ابو الارامل (پدر زنان بیوه) کنیه دارد، همچنین چون فرزندش ابراهیم زاده شد جبرئیل کنیه ابو ابراهیم به او داد؛ به ایشان کنیه ابو القاسم داده­اند زیرا نخستین پسر ایشان قاسم نام داشته و نیز گفته­اند ایشان از آن رو این کنیه را گرفته که در روز قیامت بهشت را قسمت می­کند. و اما صفات ایشان چنین است: راکب الجمل (شترسوار) و آکل الذراع (خورنده پایچه)، قابل الهدیة (گیرنده هدیه)، محرّم المیتة (حرام کننده مردار) و حامل الهراوة (حامل چوبدستی) و خاتُم النبوة (پایان نبوت)؛ نَسَب ایشان عربی و تهامی و ابطحی و یثربی و مکی و مدنی و قریشی و هاشمی و مُطَّلِبی است، حضرت از جانب پدر خود هاشمی بوده و از جانب مادر خود زُهریّ بوده و از جانب دایه خود سَعدیّ بوده و از نظر ولادت مکّی بوده و از جهت پرورش مدنیّ - . مناقب آل ابی طالب 1: 102 – 106، چاپ نخست در ایران - .

**[ترجمه]

القصواء الناقة التی قطع طرف أذنها و کل ما قطع من الأذن فهو جدع فإذا بلغ الربع فهو قصو فإذا جاوز فهو عضب فإذا استؤصلت فهو صلم و لم تکن ناقته صلی الله علیه و آله قصواء و إنما کان هذا لقبا لها و قیل کانت مقطوعة الأذن انتهی.

و اللقاح جمع اللقوح و هی الناقة الحلوب و المهرة بالضم ولد الفرس و غیره أول ما ینتج و المنیحة و المنحة الغنم فیها لبن.

أقول: ذکر جماعة من اللغویین و أهل السیر و المناقب من العامة أن العضباء و الجدعاء و الضرماء و الصلماء و المخضرمة کلها واحدة و عدوا اللقاح حنا و سمر و عریس و سعدیة و یعوم و یسیر و ربی و مهریة و بردة.

و المنائح زمزم و سقیا و برکة و درسینة و أطلال و أطراف و عجر قوله أوارک قال الکازرونی أی تأکل الأراک و قال الفیروزآبادی العضب القطع و السیف و قال البتر القطع و سیف باتر و بتار و الحتف الهلاک.

أقول: و عدوا من سیوفه القضیب و قالوا إنه أول سیف حمله و القضیب السیف اللطیف الدقیق و یقال أنه وصف بصاحب القضیب بهذا المعنی.

قوله یقال له المثنی قیل هو المثوی و قیل هما رمحان قال الجزری فیه إن رمح النبی صلی الله علیه و آله کان اسمه المثوی سمی به لأنه یثبت المطعون به من الثوی الإقامة قوله السعدیة منهم من صححها بالعین المهملة و منهم بالمعجمة و منهم بالصاد و المعجمة و زاد بعضهم فی دروعه الخریق و البتراء و الکازرونی صححه الخرنق بالنون کزبرج قال لعلها سمیت بذلک تشبیها بالناقة إذا خرنقت و إنما یقال لها خرنقت إذا کثر لحم جنبیها کالخرنق و هو ولد الأرنب و قال الجزری فیه کان لرسول الله صلی الله علیه و آله درع یقال لها البتراء سمیت بذلک لقصرها انتهی و الشوحط شجر یتخذ منه القسی کالنبع و عد من قسیه الکتوم و قال الجزری سمیت به لانخفاض صوتها إذا رمی عنها و منها السداد قال الجزری سمیت به تفؤلا بإصابة ما یرمی علیها و قال فیه کان اسم ترسه صلی الله علیه و آله الزلوق أی تزلق عنه السلاح فلا یخرقه.

قوله أذهبه الله روی أنه أهدی إلیه صلی الله علیه و آله ترس کان فیه تمثال کبش أو عقاب

ص: 112

و کان صلی الله علیه و آله یکرهه فوضع یده علیه فمحاه الله و قیل إنه وضعه فلما أصبح لم یر فیه التمثال و عد من أتراسه صلی الله علیه و آله الفتق و الوفر و اختلف فی أن المصور کان أحد هذه الثلاثة أو غیرها و قال الجزری فیه أنه کان اسم کنانته الکافور تشبیها بغلاف الطلع و أکمام الفواکه لأنها تسترها و تقیها کالسهام فی الکنانة انتهی و قیل کان اسم الجعبة المنصلة و قیل کانت تسمی الجمع و قال الجزری سمی درعه صلی الله علیه و آله ذو السبوغ لتمامها و سعتها و قال بعضهم کان ألویته صلی الله علیه و آله بیضاء و ربما جعل فیها السواد و ربما کان من خمر نسائه و المحجن بالکسر عصا معوجة الرأس کالصولجان و قال الجزری فیه أنه خرج إلی البقیع و معه مخصرة له المخصرة ما یختصر الإنسان بیده فیمسکه من عصا أو عکازة أو مقرعة أو قضیب و قد یتکئ علیه قوله مبشور أی مقشور قال الجزری بشرت الأدیم إذا أخذت باطنه بالشفرة و قال الفیروزآبادی الإبزیم بالکسر الذی فی رأس المنطقة و ما أشبهه و هو ذو لسان یدخل فیه الطرف الآخر انتهی و الضب اللصوق و الضبة حدیدة عریضة یضبب بها الباب و التور شبه الإجانة (1) و قال الجزری الورس نبت أصفر یصبغ به و قال الربعة إناء مربع کالجونة و قال فیه کفن رسول الله صلی الله علیه و آله فی ثوبین صحاریین صحار قریة بالیمن نسب الثوب إلیها و قیل هو من الصحرة و هی حمرة خفیة کالغبرة یقال ثوب أصحر و صحاری و قال فیه أنه کفن فی ثلاثة أثواب سحولیة یروی بفتح السین و ضمها فالفتح منسوب إلی السحول و هو القصار أو إلی سحول و هی قریة بالیمن و أما بالضم فهو جمع سحل و هو الثوب الأبیض النقی و لا یکون إلا من قطن و قیل اسم القریة بالضم أیضا و قال الخمیصة ثوب خز أو صوف معلم (2) و قیل لا تسمی خمیصة إلا أن تکون سوداء معلمة قوله لاطئة أی لاصقة بالرأس و الملبد المرقع.

**[ترجمه]مناقب: اسب­های حضرت یکی ورد بوده که آن را تمیم داری به ایشان هدیه کرده بوده، دیگری طرب بوده که به خاطر صدای خوش شیهه­اش این نام گرفته بوده و نیز گفته شده طرف نام داشته؛ دیگری لزاز بوده که آن را مُقوقِس هدیه کرده بوده و چون اندامی مُلَرَّز یعنی فشرده و محکم داشته این نام گرفته بوده؛ دیگری لحیف بوده که آن را ربیعة بن ابی البرا هدیه کرده بوده و چون در لحافی از گیاهِ عُرفه پوشانده شده بوده این نام گرفته بوده،

ص: 107

اما صحیح آن است که این اسب همان ورد بوده که تمیم داری هدیه کرده بوده و پیامبر صلی الله علیه و آله خود آن را لحیف و نیز مُرتَجز (یعنی رجزخوان و خروشان) نامیده بوده است، این اسب از یک اعرابی خریده شده بوده که خزیمه شاهدش بوده است؛ دیگری سکب نام داشته و نخستین اسبی بوده که حضرت بر آن سوار شده و نخستین غزوه­ای که سوار بر آن رفته اُحُد بوده است، ایشان آن را از مردی از قبیله فزاره خریده بوده که می­گویند بریده ملّاح نام داشته؛ همچنین اسب­هایی به نام یعسوب و سبحه و ذو العقال و ملاوح یا به قولی مراوح.

استر حضرت که مُقوقِس آن را هدیه کرده بوده، دُلدُل نام داشته و خاکستری بوده، حضرت آن را به حضرت علی علیه السلام می­دهد و ایشان به امام حسن علیه السلام و ایشان به امام حسین علیه السلام . دلدل سپس پیر می­شود و بینایی­اش را از دست می­دهد. آن نخستین استری بوده که در اسلام سواری داده؛ تاریخی گفته فروة بن عمرو جذامی نیز استری به حضرت هدیه کرده که فضه نام داشته است.

الاغ­های ایشان یکی یعفور بوده که آن را مُقوقِس همراه با دلدل به ایشان هدیه کرده بوده و دیگری عفیر بوده که آن را فروه جذامی همراه با فضه به ایشان هدیه کرده بوده است.

شترهای ایشان یکی عضباء بوده که هیچ شتری از آن پیشی نمی­گرفته و نیز جدعاء و قصواء یا به قولی قضواء که آن را پیامبر صلی الله علیه و آله به چهارصد درهم از ابوبکر می­خرد و سوار بر آن هجرت می­کند و سپس نزد حضرت جان می­دهد؛ همچنین صهباء و نیز بغوم و غیم و نوق و مروه. ایشان ده ماده شتر شیرده نیز داشته که یسار هر شب دو مَشک بزرگ از آن­ها می­دوشیده و میان زنان حضرت پخش می­کرده است، یکی از آن­ها مهره نام داشته که سعد بن عباده آن را فرستاده بوده، دوتای دیگر شقراء و ریا که آن دو را حضرت از بازار نبط خریده بوده، نیز حباء و سمراء و عریس و سعدیه و بغوم و یسیره و برده. رسول خدا صلی الله علیه و آله هفت بز ماده نیز داشته که پشم و شیر و بچه هایشان را می­بخشیده و ابن ام ایمن آن­ها را می­چرانده، آن­ها عجوه و زمزم و سقیا و برکه و ورسه و أطلال و أطواف نام داشته­اند. حضرت یکصد گوسفند نیز داشته است. مخیریق یکی از احبار عالم بنی نضر بود که اسلام آورد و در رکاب رسول خدا صلی الله علیه و آله جنگید، او در وصیت خود اموالش را به رسول خدا صلی الله علیه و آله داد،

ص: 108

اموال او هفت قطعه زمین بود از این قرار: میثب و صافیه و حسنی و برقه و عواف و دلال و مشربه ام ابراهیم. حضرت از اموال بنی نضیر و خیبر و فدک سه صفیّه - . صفیّه غنیمتی بوده که پیامبر ص پیش از تقسیم غنائم برای خود برمی­گزیده است. -

داشت که فدک را با عوالی به حضرت فاطمه سلام الله علیها عطا فرمود و روایت شده که آن را وقف ایشان کرد . خمس غنایم از برای پیامبر صلی الله علیه و آله بود و همچنین صفیّه­ای که ایشان پیش از تقسیم غنایم به انتخاب خود بر می­داشت و سهمی که با مسلمانان همچون یکی از آنان می­بُرد، انفال نیز از برای پیامبر صلی الله علیه و آله بود، ایشان از پدر خود اُم ایمن را به ارث بُرد که وی را آزاد کرد و نیز پنج شتر تنومند و یک گله گوسفند و یک شمشیر.

ص: 109

شمشیرهای حضرت یکی ذو الفقار بود و دیگری مخذم و دیگری رسوب که آن را از پدر خود به ارث برده بود و نیز عضب که سعد بن عباده آن را به ایشان عطا کرده بود و همچنین بتار و حتف و شمشیری قلعی که حضرت از بنی قینقاع غنیمت گرفته بود.

و اما نیزه­های حضرت ص؛ ایشان سه نیزه نیز از بنی قینقاع غنیمت گرفته بود و نیزه­ای دیگر به نام مستوفی داشت. حضرت سرنیزه ای داشت به نام مثنی که آن را نجاشی فرستاده بود، گویند نجاشی سرنیزه ای به زبیر عطا کرد و او وقتی نزد پیامبر صلی الله علیه و آله رسید آن را به ایشان عطا کرد، بلال آن را در روز عید پیشاپیش حضرت حمل می­کرد و ایشان در سفرهای خود آن را به همراه می­بُرد و روبروی خود در زمین فرو می­کرد و رو به آن نماز می­خواند، می­گویند این همان سرنیزه ای است که مؤذنان در حضور خلفا حمل می­کرده­اند.

زره­های حضرت یکی ذات الفضول بود که سعد بن عباده به ایشان عطا کرده بود و دیگری فضه و نیز دو زره دیگر که ایشان از بنی قینقاع به غنیمت گرفته بود به نام­های سعدیه و ذات الوشاح، گویند زره­ای که داوود علیه السلام در جنگ با جالوت بر تن داشته نیز نزد حضرت بوده است.

کمان­های ایشان بیضاء از چوب شوحط بوده و صفراء از چوب نبع و نیز روحاء که حضرت این هر سه را از بنی قینقاع به غنیمت گرفته بوده و همچنین کرع و گویند کرار. حضرت سپری نیز به نام زلوق داشته و سپری دیگر که تمثالی از سر یک قوچ بر آن بوده که خداوند آن را محو کرده است. ایشان همچنین جعبه­ای به نام کافور داشته است. وقتی حضرت وارد مکه می­شود کلاهخودی به نام ذو السبوغ بر سر داشته و رایتی به نام عقاب و لوایی به رنگ سفید. ایشان عصایی به نام ممشوق و عصایی سرکج به نام محجن و چوبدستی به نام عرجون و کمربندی از پوست مبشور (لایه برداشته) با سه حلقه از جنس نقره و قلاب و لبه­ای از جنس نقره داشت، همچنین کاسه­ای دَر دار با سه در بند از جنس نقره و کاسه­ای برای آب از جنس سنگ به نام مِخضَب و کاسه­اس از جنس شیشه و ظرفی برای شست و شو از جنس برنج و یک روانداز و یک کاسه بزرگ و یک انگشتری نقره با نقش محمد رسول الله و یک جفت چکمه سیاه ساده که نجاشی به ایشان هدیه کرده بود و ایشان به پا می­کرد. عایشه می­گوید بستری که پیامبر صلی الله علیه و آله در آن می­خوابید از پوست دباغی بود و میانش از لیف پُر شده بود و لحاف ایشان با گیاه ورس یا زعفران رنگ شده بود. ایشان در روز جمعه برده سرخ خود را بر تن می­کرد و عمامه خود به نام سحاب را بر سر می­گذاشت، اما در روز فتح که وارد مکه شد عمامه­ای سیاه بر سر داشت، جعبه­ای داشت که در آن یک شانه از جنس عاج و یک سرمه­دان و یک قیچی و یک مسواک بود. گویند روزی که حضرت از دنیا رفت ده جامه بر جا گذاشت، جامه­ای حبری و ازاری عمانی و دو جامه صحاری

ص: 110

و یک پیراهن صحاری و یک پیراهن سحولی و یک جبه یمنی و یک گلیم سیاه و یک تن پوش سفید و سه یا چهار عرقچین چسبان کوچک و یک ازار به طول سه وجب؛ ایشان به هنگام رحلت یک ازار خشن یمانی و یک ردا به نام ملتده بر تن داشت. حضرت تختی داشت که اسعد بن زراره آن را به ایشان عطا کرده بود و منبری سه پله داشت که آن را زنی به پسرش که نجار بود و مَیمون نام داشت سفارش داده بود، مسجد حضرت مناره نداشت و بلال بر روی زمین اذان می­گفت. شعار اصحاب رسول خدا صلی الله علیه و آله «یا منصور أمِت» (ای پیروز بمیران!) بود و شعار مهاجرین در جنگ اُحد «یا بنی عبد الله» و شعار خزرجیان «یا بنی عبد الرحمن» و شعار اوسیان «یا بنی عبدالله» بود.

**[ترجمه]

سیبویه أحمد علی وزن أفعل یدل علی فضله علی سائر الأنبیاء لأنه ألف التفضیل و محمد علی وزن مفعل فالأنبیاء محمودون و هو أکثر حمدا من المحمود و اتشدید للمبالغة یدل علی أنه کان أفضلهم.

**[ترجمه]در القاموس «ورد» (اسب گلگون) اسبی است میان «کمیت» (اسب سرخ رنگ و دُم سیاه) و «اشقر» (اسب بور)؛ در المنتقی آمده است که تمیم داری اسبی به نام ورد به رسول خدا صلی الله علیه و آله هدیه کرد.

به نظر می­رسد نگارنده نام اسبی را که درباره­اش می­گوید «به خاطر صدای خوش شیهه­اش» با طاء بدون نقطه تصحیح کرده باشد، حال آن­که در کتب دیگر با نقطه ضبط شده است؛ در النهایة آمده: «الظرب» بر وزن «کتف» کوه کوچک است و حضرت اسبی داشته که به خاطر نیرویش از باب تتشبیه به کوه به آن «الظرب» می­گفته­اند، می­گویند «ظربتُ حوافر الدّابة » یعنی سم­های چهارپا را سفت و محکم کردم. نیز همان­جا آمده: نام اسب پیامبر صلی الله علیه و آله به قولی «لجیف» بوده و برخی آن را با جیم روایت کرده­اند که اگر صحیح باشد به خاطر سرعتش بوده زیرا «لجیف» تیری است که پیکانی پهن دارد؛ همچنین برخی آن را با حاء بدون نقطه روایت کرده­اند که این به خاطر دُم درازش بوده است، به این ترتیب که فعیل را به معنای فاعل گرفته­اند و چنین آورده­اند که گویا این اسب «یلحف الأرض بذنبه» یعنی زمین را با دُمش می­پوشاند.

باز در النهایة آمده حضرت در جنگ بدر سوار بر اسبی بوده که سبحة نام داشته است؛ این اسم از سخن عرب گرفته شده که وقتی اسبی در تاختن دستانش را به زیبایی می­کشیده به آن می­گفته­اند «فرس سابح» (اسب شناگر)؛ در القاموس «السبحة» به فتح نام اسب پیامبر آمده است. در النهایة آمده پیامبر صلی الله علیه و آله اسبی داشته به نام ذو العقال؛ «العقال» با تشدید دردی در پاهای چهارپاست که گاهی بدون تشدید هم خوانده می شود و بر آن اسب اطلاق شده تا چشم بد را از آن دفع کند. نیز درباره نام­های چهارپاهای پیامبر صلی الله علیه و آله آورده که نام اسب ایشان ملاوح بود یعنی اسب کمر باریکی که چاق نمی­شود و به سرعت تشنه می­شود و تنه­ای بزرگ و پهن دارد. در سخن است که حضرت سوار بر ناقه قصواء خود خطبه خواند. قصواء لقب ناقه ایشان بوده

ص: 111

و ناقه­ایست که سر گوش­هایش بریده شده باشد. هر چهارپایی که گوشش بریده شود «جدع» است، اگر بریدگی به یک­چهارم گوش برسد چهارپا «قصو» می­شود و اگر از آن بیشتر شود لقبش «عضب» می­شود و اگر تا آخر بریده شود «صلم» می­شود. اما ناقه پیامبر صلی الله علیه و آله در حقیقت قصواء نبوده و این تنها لقبش بوده؛ البته همچنین گفته­اند که گوشش بریده شده بوده.

«لقاح» جمع «لقوح» به معنای ناقه شیرده، «مُهره» به ضم نخستین فرزند اسب یا جز آن و «منیحه» و «منحه» گوسفند شیرده است.

می­گویم: گروهی از لغویون و سیره و مناقب ­نگارانِ عامه آورده­اند که عضباء و جدعاء و ضرماء و صلماء و مخضرمه همگی یکی بوده­اند، آنان ناقه­های شیرده را این­چنین شمرده­اند: حنا و سمر و عریس و سعدیه و یعوم و یسیر و ربی و مهریه و برده؛ نیز گوسفندهای شیرده را این­چنین: زمزم و سقیا و برکه و درسینه و اطلال و اطراف و عجر.

کازرونی گفته «اوراک» یعنی حیوانی که «اراک» (گیاهی تلخ) می­خورد، و فیروزآبادی گفته «العضب» و «بتر» یعنی «بُرندگی» و از این رو صفت شمشیر «باتر» و «بتار» است، «حتف» نیز یعنی «مرگ».

می­گویم: و در شمار شمشیرهای پیامبر صلی الله علیه و آله قضیب را آورده­اند و گفته­اند نخستین شمشیری بوده که حضرت بر بسته است؛ «قضیب» شمشیری نازک و باریک است و گفته می­شود این معنا توصیفی است برای صاحب قضیب.

نام نیزه­ای را که در این­جا «مثنی» آمده «مثوی» آورده­اند و عده ای گفته­اند اینها دو نیزه­ بوده اند. جزری در این باره آورده نام نیزه پیامبر صلی الله علیه و آله «مثوی» بوده که از «ثوی» به معنای «اقامت» و «بر جا ماندن» می­آید و از آن رو چنین نام گرفته که چون کسی از آن ضربه می­خورده در جا زمین گیر می­شده است. و اما «سعدیه» را برخی با عین بدون نقطه و برخی با نقطه و برخی دیگر با صاد و نقطه. بعضی نیز در شمار زره­های حضرت «الخریق» و «البتراء» را آورده­اند که کازرونی آن را به نون تصحیح کرده و گفته «الخرنق» مانند «زبرج»؛ وی می­گوید: شاید با تشبیه به ناقه­ای که «خرنق» می­شود این نام را بر این زره نهاده­اند؛ ناقه «خرنق» شد یعنی پهلوهایش گوشت آورد و همچون «خرنق» یعنی بچه خرگوش شد. جزری در این باره آورده رسول خدا صلی الله علیه و آله زره­ای به نام بتراء داشت که به سبب کوتاهی­اش این نام گرفته بود.

«شوحط» درختی است مانند درخت «نبع» که از چوبش کمان می­سازند. از جمله کمان­های حضرت «کتوم» را نیز نام برده­اند که جزری می­گوید به سبب صدای آرامی که هنگام تیراندازی داشته این نام گرفته است. دیگری «سداد» است که جزری می­گوید برای حُسن ظن در اصابت تیرش به هدف این نام گرفته است. وی همچنین گفته نام سپر پیامبر صلی الله علیه و آله «زلوق» بوده که «تزلق عنه السلاح» یعنی سلاح از رویش می­لیزد و پاره­اش نمی­کند.

و اما آن­جا که گفته «خداوند آن را محو کرده است»؛ روایت شده سپری به پیامبر صلی الله علیه و آله هدیه شد که تمثال یک قوچ یا یک عقاب بر آن بود ص: 112

و حضرت از آن کراهت داشت. از این رو دست مبارکش را بر آن کشید و خداوند آن تمثال را محو کرد، نیز گفته شده حضرت آن را زمین گذاشت و چون صبح شد دیگر تمثال را بر آن ندید. از دیگر سپرهای پیامبر صلی الله علیه و آله «فتق» و «وفر» را نیز برشمرده­اند. در این که آن سپرِ نقش­دار یکی از این سه یا سپر دیگری بوده اختلاف هست. جزری گفته نام تیردان پیامبر صلی الله علیه و آله «کافور» بوده و این تشبیهی بوده به رویه خرما یا پوشش میوه که درون خود را می­پوشانند و محافظت می­کنند همچنان که تیردان نسبت به تیر می­کند. گفته­اند نام جعبه پیامبر صلی الله علیه و آله «منصله» بوده و نیز گفته­اند به آن «جمع» می­گفته­اند. جزری می­گوید زره پیامبر صلی الله علیه و آله «ذو السبوغ» نام داشته چون کامل و عریض بوده است. برخی گفته­اند لواهای حضرت سفید بوده که بعضا رنگ سیاه نیز داشته و چه بسا از روبندهای زنان ایشان بوده است. «المِحجن» به کسر عصایی سرکج است مانند چوب چوگان. جزری آورده پیامبر صلی الله علیه و آله به سوی بقیع رهسپار شد و مخصره خود را به همراه داشت. «المخصره» عصا یا چوبدست یا چوبک یا شاخه­ای است که انسان دست بر کمر می­گذارد و آن را می­گیرد و بر آن تکیه می­زند. «مبشور» یعنی چیزی که پوستش را گرفته باشند، جزری می­گوید «بشرتُ الأدیم» (یعنی لایه­ای از روی پوست برداشتم) هنگامی که با چاقو میانه­اش را درآورده باشم. فیروزآبادی می­گوید «الإبزیم» به کسر چیزی است که بر سر کمربند یا همانند آن نصب می­شود و زبانه­ای دارد که به طرف دیگر کمربند وصل می­شود. «الضب» یعنی «بست»، «ضبه» آهنی عریض است که در را به ظرف وصل می­کند و «تور» ظرفی شبیه تشت است. جزری می­گوید «ورس» گیاهی زردرنگ است که در رنگ­آمیزی به کار می­رود و «الربعه» ظرفی مربع شکل همچون دلو است. وی همچنین آورده پیکر مبارک رسول خدا صلی الله علیه و آله در دو جامه صحاری کفن شد؛ «صحار» روستایی در یمن است که نوعی جامه را به آن­جا نسبت می­دهند، نیز گفته شده نام این جامه از «الصحره» یعنی قرمز روشن، مانند «الغبره»، می­آید، می­گویند «ثوب أصحر و صحاری». وی همچنین آورده پیکر مبارک حضرت در سه جامه سحولی، که هم به فتح سین روایت شده و هم به ضم آن، کفن شد؛ «سحولی» به فتح سین منسوب به «السحول» است به معنای «کوتاه­ها» و یا منسوب به «سحول» که قریه­ای در یمن است. اما به ضم سین، جمع «سحل» است که جامه سفید پاکیزه است و از چیزی جز پنبه بافته نشده، نیز گفته شده به ضم نیز نام قریه­ای است. وی می­گوید «الخمیصه» جامه­ای است از خز یا پشم نشانه­دار، نیز گفته شده جامه «خمیصه» نامیده نمی­شود مگر این­که سیاه و نشانه­دار باشد. «لاطئه» یعنی چسبان به سر و «الملبد» یعنی وصله­دار.

**[ترجمه]

اسْمُهُ فِی التَّوْرَاةِ أَحْمَدُ الضَّحُوکُ (1) الْقَتَّالُ یَرْکَبُ الْبَعِیرَ وَ یَلْبَسُ الشَّمْلَةَ وَ یَجْتَزِی بِالْکِسْرَةِ سَیْفُهُ عَلَی عَاتِقِهِ وَ مِنْ أَسْمَائِهِ الْمَاحِی عَنْ جُبَیْرِ بْنِ مُطْعِمٍ عَنْ أَبِیهِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِنَّ لِی أَسْمَاءً أَنَا مُحَمَّدٌ وَ أَنَا أَحْمَدُ وَ أَنَا الْمَاحِی یُمْحَی بِیَ الْکُفْرُ وَ قِیلَ یُمْحَی بِهِ سَیِّئَاتُ مَنِ اتَّبَعَهُ وَ یَجُوزُ أَنْ یُمْحَی بِهِ الْکُفْرُ وَ سَیِّئَاتُ تَابِعِیهِ وَ أَنَا الْحَاشِرُ یُحْشَرُ النَّاسُ عَلَی قَدَمَیَّ وَ أَنَا الْعَاقِبُ وَ هُوَ الَّذِی لَا نَبِیَّ بَعْدَهُ وَ کُلُّ شَیْ ءٍ خَلَّفَ شَیْئاً فَهُوَ عَاقِبٌ وَ الْمُقَفِّی وَ هُوَ بِمَعْنَی الْعَاقِبِ لِأَنَّهُ تَبَعُ الْأَنْبِیَاءِ یُقَالُ فُلَانٌ یَقْفُو أَثَرَ فُلَانٍ أَیْ یَتْبَعُهُ وَ مِنْ أَسْمَائِهِ صلی الله علیه و آله الشَّاهِدُ لِأَنَّهُ یَشْهَدُ فِی الْقِیَامَةِ لِلْأَنْبِیَاءِ بِالتَّبْلِیغِ وَ عَلَی الْأُمَمِ أَنَّهُمْ (2) بَلَغُوا قَالَ اللَّهُ تَعَالَی فَکَیْفَ إِذا جِئْنا مِنْ کُلِّ أُمَّةٍ بِشَهِیدٍ وَ جِئْنا بِکَ عَلی هؤُلاءِ شَهِیداً أَیْ شَاهِداً وَ قَالَ اللَّهُ تَعَالَی وَ کَذلِکَ جَعَلْناکُمْ أُمَّةً وَسَطاً لِتَکُونُوا شُهَداءَ عَلَی النَّاسِ وَ یَکُونَ الرَّسُولُ عَلَیْکُمْ شَهِیداً وَ الْمُبَشِّرُ مِنَ الْبِشَارَةِ لِأَنَّهُ بَشَّرَ (3) أَهْلَ الْجَنَّةِ بِالْجَنَّةِ وَ النَّذِیرُ لِأَهْلِ النَّارِ بِالْخِزْیِ نَعُوذُ بِاللَّهِ الْعَظِیمِ وَ الدَّاعِی إِلَی اللَّهِ لِدُعَائِهِ إِلَی اللَّهِ وَ تَوْحِیدِهِ وَ تَمْجِیدِهِ وَ السِّرَاجُ الْمُنِیرُ فَلِإِضَاءَةِ الدُّنْیَا بِهِ وَ مَحْوِ الْکُفْرِ بِأَنْوَارِ رِسَالَتِهِ کَمَا قَالَ الْعَبَّاسُ عَمُّهُ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ یَمْدَحُهُ (4)

وَ أَنْتَ لَمَّا وُلِدْتَ أَشْرَقَتِ***الْأَرْضُ وَ ضَاءَتْ بِنُورِکَ الْأُفُقُ

فَنَحْنُ فِی ذَلِکَ الضِّیَاءِ وَ فِی***النُّورِ وَ سُبُلِ الرَّشَادِ نَخْتَرِقُ (5)

***

وَ مِنْ أَسْمَائِهِ نَبِیُّ الرَّحْمَةِ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَ وَ ما أَرْسَلْناکَ إِلَّا رَحْمَةً لِلْعالَمِینَ قَالَ صلی الله علیه و آله إِنَّمَا أَنَا رَحْمَةٌ مُهْدَاةٌ وَ الرَّحْمَةُ فِی کَلَامِ الْعَرَبِ الْعَطْفُ وَ الرَّأْفَةُ وَ الْإِشْفَاقُ وَ کَانَ بِالْمُؤْمِنِینَ رَحِیماً کَمَا وَصَفَهُ اللَّهُ تَعَالَی وَ قَالَ عَمُّهُ أَبُو طَالِبٍ رَحِمَهُ اللَّهُ یَمْدَحُهُ:

ص: 115

وَ أَبْیَضَ یُسْتَسْقَی الْغَمَامُ بِوَجْهِهِ***ثِمَالُ الْیَتَامَی عِصْمَةٌ لِلْأَرَامِلِ (1)

***

وَ مِنْ أَسْمَائِهِ نَبِیُّ الْمَلْحَمَةِ وَرَدَ فِی الْحَدِیثِ وَ الْمَلْحَمَةُ الْحَرْبُ وَ سُمِّیَ بِذَلِکَ لِأَنَّهُ بُعِثَ بِالذَّبْحِ رُوِیَ أَنَّهُ سَجَدَ یَوْماً فَأَتَی بَعْضُ الْکُفَّارِ بِسَلَی (2) نَاقَةٍ فَأَلْقَاهُ عَلَی ظَهْرِهِ وَ السَّلَی بِالْقَصْرِ الْجِلْدَةُ الرَّقِیقَةُ الَّتِی یَکُونُ فِیهَا الْوَلَدُ مِنَ الْمَوَاشِی فَقَالَ یَا مَعْشَرَ قُرَیْشٍ أَیُّ جِوَارٍ هَذَا وَ الَّذِی نَفْسُ مُحَمَّدٍ بِیَدِهِ لَقَدْ جِئْتُکُمْ بِالذَّبْحِ فَقَامَ إِلَیْهِ أَبُو جَهْلٍ وَ لَاذَ بِهِ مِنْ بَیْنِهِمْ وَ قَالَ یَا مُحَمَّدُ مَا کُنْتَ جَهُولًا وَ سُمِّیَ نَبِیُّ الْمَلْحَمَةِ بِذَلِکَ وَ مِنْ أَسْمَائِهِ صلی الله علیه و آله الضَّحُوکُ کَمَا تَقَدَّمَ أَنَّهُ وَرَدَ فِی التَّوْرَاةِ وَ إِنَّمَا سُمِّیَ بِذَلِکَ لِأَنَّهُ کَانَ طَیِّبَ النَّفْسِ وَ قَدْ وَرَدَ أَنَّهُ کَانَتْ فِیهِ دُعَابَةٌ وَ قَالَ إِنِّی لَأَمْزَحُ وَ لَا أَقُولُ إِلَّا حَقّاً وَ قَالَ لِعَجُوزٍ الْجَنَّةُ لَا یَدْخُلُهَا الْعُجُزُ فَبَکَتْ فَقَالَ إِنَّهُنَّ یَعُدْنَ أَبْکَاراً وَ رُوِیَ عَنْهُ مِثْلُ هَذَا کثیر (3) (کَثِیراً) وَ کَانَ یَضْحَکُ حَتَّی یَبْدُوَ نَاجِذُهُ وَ قَدْ ذَکَرَ اللَّهُ سُبْحَانَهُ لِنَبِیِّهِ لِینَهُ وَ رِقَّتَهُ فَقَالَ فَبِما رَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَ لَوْ کُنْتَ فَظًّا غَلِیظَ الْقَلْبِ لَانْفَضُّوا مِنْ حَوْلِکَ وَ کَذَلِکَ کَانَتْ صِفَتُهُ صلی الله علیه و آله عَلَی کَثْرَةِ مَنْ یَنْتَابُهُ (4) مِنْ جُفَاةِ الْعَرَبِ وَ أَجْلَافِ الْبَادِیَةِ لَا یَرَاهُ أَحَدٌ ذَا ضَجَرٍ وَ لَا ذَا جَفَاءٍ وَ لَکِنْ لَطِیفاً فِی الْمَنْطِقِ رَفِیقاً فِی الْمُعَامَلَاتِ لَیِّناً عِنْدَ الْجِوَارِ کَانَ وَجْهُهُ إِذَا عَبَسَتِ الْوُجُوهُ دَارَةَ الْقَمَرِ عِنْدَ امْتِلَاءِ نُورِهِ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ الطَّاهِرِینَ

ص: 116

وَ مِنْ أَسْمَائِهِ الْقَتَّالُ سَیْفُهُ عَلَی عَاتِقِهِ سُمِّیَ بِذَلِکَ لِحِرْصِهِ عَلَی الْجِهَادِ وَ مُسَارَعَتِهِ إِلَی الْقِرَاعِ وَ دُءُوبُهُ (1) فِی ذَاتِ اللَّهِ وَ عَدَمِ إِحْجَامِهِ وَ لِذَلِکَ قَالَ عَلِیٌّ علیه السلام کُنَّا إِذَا احْمَرَّ الْبَأْسُ اتَّقَیْنَا بِرَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لَمْ یَکُنْ أَحَدٌ أَقْرَبَ (2) إِلَی الْعَدُوِّ مِنْهُ وَ ذَلِکَ مَشْهُورٌ مِنْ فِعْلِهِ یَوْمَ أُحُدٍ إِذْ ذَهَبَ الْقَوْمُ فِی سَمْعِ الْأَرْضِ وَ بَصَرِهَا وَ یَوْمَ حُنَیْنٍ إِذْ وَلَّوْا مُدْبِرِینَ وَ غَیْرَ ذَلِکَ مِنْ أَیَّامِهِ صلی الله علیه و آله حَتَّی أَذَلَّ بِإِذْنِ اللَّهِ صَنَادِیدَهُمْ وَ قَتَلَ طَوَاغِیتَهُمْ وَ دَوَّحَهُمْ (3) وَ اصْطَلَمَ جَمَاهِیرَهُمْ وَ کَلَّفَهُ اللَّهُ الْقِتَالَ بِنَفْسِهِ فَقَالَ لا تُکَلَّفُ إِلَّا نَفْسَکَ فَسُمِّیَ صلی الله علیه و آله الْقَتَّالَ وَ مِنْ أَسْمَائِهِ الْمُتَوَکِّلُ وَ هُوَ الَّذِی یَکِلُ أُمُورَهُ إِلَی اللَّهِ فَإِذَا أَمَرَهُ (4) بِشَیْ ءٍ نَهَضَ غَیْرَ هَیُوبٍ وَ لَا ضَرَعٍ (5) وَ اشْتِقَاقُهُ مِنْ قَوْلِنَا رَجُلٌ وَکَلٌ أَیْ ضَعِیفٌ وَ کَانَ صلی الله علیه و آله إِذَا دَهِمَهُ (6) أَمْرٌ عَظِیمٌ أَوْ نَزَلَتْ بِهِ مُلِمَّةٌ (7) رَاجِعاً إِلَی اللَّهِ جَلَّ وَ عَزَّ غَیْرَ مُتَوَکِّلٍ عَلَی حَوْلِ نَفْسِهِ وَ قُوَّتِهَا صَابِراً عَلَی الضَّنْکِ (8) وَ الشِّدَّةِ غَیْرَ مُسْتَرِیحٍ إِلَی الدُّنْیَا وَ لَذَّاتِهَا لَا یَسْحَبُ إِلَیْهَا ذَیْلًا وَ هُوَ الْقَائِلُ مَا لِی وَ لِلدُّنْیَا إِنَّمَا مَثَلِی وَ الدُّنْیَا کَرَاکِبٍ أَدْرَکَهُ الْمَقِیلُ فِی أَصْلِ شَجَرَةٍ فَقَالَ (9) فِی ظِلِّهَا سَاعَةً وَ مَضَی وَ قَالَ صلی الله علیه و آله إِذْ أَصْبَحْتَ آمِناً فِی سَرْبِکَ (10) مُعَافًی فِی بَدَنِکَ عِنْدَکَ قُوتُ یَوْمِکَ

ص: 117

فَعَلَی الدُّنْیَا الْعَفَاءُ وَ قَالَ لِبَعْضِ نِسَائِهِ أَ لَمْ أَنْهَکِ أَنْ تَحْبِسِی شَیْئاً لِغَدٍ فَإِنَّ اللَّهَ یَأْتِی بِرِزْقِ کُلِّ غَدٍ وَ مِنْ أَسْمَائِهِ صلی الله علیه و آله الْقُثَمُ وَ لَهُ مَعْنَیَانِ أَحَدُهُمَا مِنَ الْقَثْمِ وَ هُوَ الْإِعْطَاءُ لِأَنَّهُ کَانَ أَجْوَدَ بِالْخَیْرِ مِنَ الرِّیحِ الْهَابَّةِ یُعْطِی فَلَا یَبْخَلُ وَ یَمْنَحُ فَلَا یَمْنَعُ وَ قَالَ الْأَعْرَابِیُّ الَّذِی سَأَلَهُ إِنَّ مُحَمَّداً یُعْطِی عَطَاءَ مَنْ لَا یَخَافُ الْفَقْرَ وَ رُوِیَ أَنَّهُ أَعْطَی یَوْمَ هَوَازِنَ مِنَ الْعَطَایَا مَا قُوِّمَ خَمْسَمِائَةِ أَلْفِ أَلْفٍ وَ غَیْرُ ذَلِکَ مِمَّا لَا یُحْصَی وَ الْوَجْهُ الْآخَرُ أَنَّهُ مِنَ الْقَثْمِ وَ هُوَ الْجَمْعُ یُقَالُ لِلرَّجُلِ الْجَمُوعِ لِلْخَیْرِ قَثُومٌ وَ قُثَمٌ کَذَا حَدَّثَ بِهِ الْخَلِیلُ فَإِنْ کَانَ هَذَا الِاسْمُ مِنْ هَذَا فَلَمْ تَبْقَ مَنْقَبَةٌ رَفِیعَةٌ وَ لَا خُلَّةٌ (1) جَلِیلَةٌ وَ لَا فَضِیلَةٌ نَبِیلَةٌ إِلَّا وَ کَانَ لَهَا جَامِعاً قَالَ ابْنُ فَارِسٍ وَ الْأَوَّلُ أَصَحُّ وَ أَقْرَبُ وَ مِنْ أَسْمَائِهِ الْفَاتِحُ لِفَتْحِهِ أَبْوَابَ الْإِیمَانِ الْمُنْسَدَّةَ وَ إِنَارَتِهِ الظُّلَمَ الْمُسْوَدَّةَ قَالَ اللَّهُ تَعَالَی فِی قِصَّةِ مَنْ قَالَ رَبَّنَا افْتَحْ بَیْنَنا وَ بَیْنَ قَوْمِنا بِالْحَقِ أَیْ احْکُمْ فَسُمِّیَ صلی الله علیه و آله فَاتِحاً لِأَنَّ اللَّهَ سُبْحَانَهُ حَکَّمَهُ فِی خَلْقِهِ یَحْمِلُهُمْ عَلَی الْمَحَجَّةِ الْبَیْضَاءِ وَ یَجُوزُ أَنْ یَکُونَ مِنْ فَتْحِهِ مَا اسْتَغْلَقَ مِنَ الْعِلْمِ وَ کَذَا رُوِیَ عَنْ عَلِیٍّ علیه السلام أَنَّهُ کَانَ یَقُولُ فِی صِفَتِهِ الْفَاتِحُ لِمَا اسْتَغْلَقَ وَ الْوَجْهَانِ مُتَقَارِبَانِ وَ مِنْ أَسْمَائِهِ صلی الله علیه و آله الْأَمِینُ وَ هُوَ مَأْخُوذٌ مِنَ الْأَمَانَةِ وَ أَدَائِهَا وَ صِدْقِ الْوَعْدِ وَ کَانَتِ الْعَرَبُ تُسَمِّیهِ بِذَلِکَ قَبْلَ مَبْعَثِهِ لِمَا شَاهَدُوهُ مِنْ أَمَانَتِهِ وَ کُلُّ مَنْ أَمِنْتَ مِنْهُ الْخُلْفَ وَ الْکَذِبَ فَهُوَ أَمِینٌ وَ لِهَذَا وُصِفَ بِهِ جَبْرَئِیلُ علیه السلام فَقَالَ مُطاعٍ ثَمَّ أَمِینٍ وَ مِنْ أَسْمَائِهِ صلی الله علیه و آله الْخَاتَمُ قَالَ اللَّهُ تَعَالَی وَ خاتَمَ النَّبِیِّینَ مِنْ قَوْلِکَ خَتَمْتُ الشَّیْ ءَ أَیْ تَمَّمْتُهُ وَ بَلَغْتُ آخِرَهُ وَ هِیَ خَاتِمَةُ الشَّیْ ءِ وَ خِتَامُهُ وَ مِنْهُ خَتْمُ الْقُرْآنِ خِتامُهُ مِسْکٌ أَیْ آخِرُ مَا یَسْتَطْعِمُونَهُ عِنْدَ فَرَاغِهِمْ مِنْ شُرْبِهِ رِیحُ الْمِسْکِ فَسُمِّیَ بِهِ لِأَنَّهُ آخِرُ النَّبِیِّینَ بَعَثَهُ (2) وَ إِنْ کَانَ فِی الْفَضْلِ أَوَّلًا قَالَ صلی الله علیه و آله نَحْنُ الْآخِرُونَ السَّابِقُونَ یَوْمَ

ص: 118

الْقِیَامَةِ یُرِیدُ أَنَّهُمْ أُتُوا الْکِتَابَ مِنْ قَبْلِنَا وَ أُوتِینَاهُ مِنْ بَعْدِهِمْ فَأَمَّا الْمُصْطَفَی فَقَدْ شَارَکَهُ فِیهِ الْأَنْبِیَاءُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ عَلَیْهِمْ أَجْمَعِینَ وَ مَعْنَی الِاصْطِفَاءِ الِاخْتِیَارُ وَ کَذَلِکَ الصَّفْوَةُ وَ الْخِیَرَةُ إِلَّا أَنَّ اسْمَ الْمُصْطَفَی عَلَی الْإِطْلَاقِ لَیْسَ إِلَّا لَهُ صلی الله علیه و آله لِأَنَّا نَقُولُ آدَمُ مُصْطَفًی نُوحٌ مُصْطَفًی إِبْرَاهِیمُ مُصْطَفًی فَإِذَا قُلْنَا الْمُصْطَفَی تَعَیَّنَ صلی الله علیه و آله وَ ذَلِکَ مِنْ أَرْفَعِ مَنَاقِبِهِ وَ أَعْلَی مَرَاتِبِهِ وَ مِنْ أَسْمَائِهِ صلی الله علیه و آله الرَّسُولُ النَّبِیُّ الْأُمِّیُّ وَ الرَّسُولُ وَ النَّبِیُّ قَدْ شَارَکَهُ فِیهِمَا الْأَنْبِیَاءُ علیهم السلام وَ الرَّسُولُ مِنَ الرِّسَالَةِ وَ الْإِرْسَالِ وَ النَّبِیُّ یَجُوزُ أَنْ یَکُونَ مِنْ الْإِنْبَاءِ الْإِخْبَارِ (1) وَ یَحْتَمِلُ أَنْ یَکُونَ مِنْ نَبَأَ إِذَا ارْتَفَعَ سُمِّیَ بِذَلِکَ لِعُلُوِّ مَکَانِهِ وَ لِأَنَّهُ خِیَرَةُ اللَّهِ مِنْ خَلْقِهِ وَ أَمَّا الْأُمِّیُّ فَقَالَ قَوْمٌ إِنَّهُ مَنْسُوبٌ إِلَی مَکَّةَ وَ هِیَ أُمُّ الْقُرَی کَمَا قَالَ تَعَالَی بَعَثَ فِی الْأُمِّیِّینَ رَسُولًا وَ قَالَ آخَرُونَ أَرَادَ الَّذِی لَا یَکْتُبُ قَالَ ابْنُ فَارِسٍ وَ هَذَا هُوَ الْوَجْهُ لِأَنَّهُ أَدَلُّ عَلَی مُعْجِزِهِ وَ أَنَّ اللَّهَ (2) عَلَّمَهُ عِلْمَ الْأَوَّلِینَ وَ الْآخِرِینَ وَ مِنْ عِلْمِ الْکَائِنَاتِ مَا لَا یَعْلَمُهُ إِلَّا اللَّهُ تَعَالَی وَ هُوَ أُمِّیٌّ وَ الدَّلِیلُ عَلَیْهِ قَوْلُهُ تَعَالَی وَ ما کُنْتَ تَتْلُوا مِنْ قَبْلِهِ مِنْ کِتابٍ وَ لا تَخُطُّهُ بِیَمِینِکَ إِذاً لَارْتابَ الْمُبْطِلُونَ وَ رُوِیَ عَنْهُ نَحْنُ أُمَّةٌ أُمِّیَّةٌ لَا نَقْرَأُ وَ لَا نَکْتُبُ وَ قَدْ رُوِیَ غَیْرُ هَذَا وَ مِنْ أَسْمَائِهِ صلی الله علیه و آله یا أَیُّهَا الْمُزَّمِّلُ یا أَیُّهَا الْمُدَّثِّرُ وَ مَعْنَاهُمَا وَاحِدٌ یُقَالُ زَمَّلَهُ فِی ثَوْبِهِ أَیْ لَفَّهُ وَ تَزَمَّلَ بِثِیَابِهِ أَیْ تَدَثَّرَ وَ الْکَرِیمُ فِی قَوْلِهِ تَعَالَی إِنَّهُ لَقَوْلُ رَسُولٍ کَرِیمٍ وَ سَمَّاهُ نُوراً فِی قَوْلِهِ تَعَالَی قَدْ جاءَکُمْ مِنَ اللَّهِ نُورٌ وَ کِتابٌ مُبِینٌ وَ نِعْمَةً فِی قَوْلِهِ تَعَالَی یَعْرِفُونَ نِعْمَتَ اللَّهِ ثُمَّ یُنْکِرُونَها وَ عَبْداً فِی قَوْلِهِ تَعَالَی نَزَّلَ الْفُرْقانَ عَلی عَبْدِهِ (وَ قَالَ صلی الله علیه و آله) لَا تَدْعُنِی (3) إِلَّا بِیَا عَبْدَهُ فَإِنَّهُ أَشْرَفُ أَسْمَائِی وَ رَءُوفاً وَ رَحِیماً فِی قَوْلِهِ تَعَالَی بِالْمُؤْمِنِینَ رَؤُفٌ رَحِیمٌ وَ سَمَّاهُ عَبْدَ اللَّهِ فِی قَوْلِهِ وَ أَنَّهُ لَمَّا قامَ عَبْدُ اللَّهِ یَدْعُوهُ وَ سَمَّاهُ طه وَ یس وَ مُنْذِراً فِی قَوْلِهِ تَعَالَی إِنَّما أَنْتَ مُنْذِرٌ وَ مُذَکِّراً فِی قَوْلِهِ تَعَالَی إِنَّما أَنْتَ مُذَکِّرٌ

ص: 119

وَ نَبِیَّ التَّوْبَةِ وَ رَوَی الْبَیْهَقِیُّ فِی کِتَابِ دَلَائِلِ النُّبُوَّةِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِنَّ اللَّهَ خَلَقَ الْخَلَائِقَ قِسْمَیْنِ فَجَعَلَنِی فِی خَیْرِهِمَا قَسْماً وَ ذَلِکَ قَوْلُهُ تَعَالَی وَ أَصْحابُ الْیَمِینِ وَ أَصْحابُ الشِّمالِ فَأَنَا مِنْ أَصْحَابِ الْیَمِینِ وَ أَنَا مِنْ خَیْرِ أَصْحَابِ الْیَمِینِ ثُمَّ جَعَلَ الْقِسْمَیْنِ أَثْلَاثاً فَجَعَلَنِی فِی خَیْرِهَا ثُلُثاً وَ قَدْ رَوَاهُ ابْنُ الْأَخْضَرِ الْجَنَابِذِیُّ وَ ذَکَرَ فِی کِتَابِهِ مَعَالِمِ الْعِتْرَةِ النَّبَوِیَّةِ فَذَلِکَ قَوْلُهُ فَأَصْحابُ الْمَیْمَنَةِ وَ أَصْحابُ الْمَشْئَمَةِ وَ السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ فَأَنَا مِنَ السَّابِقِینَ وَ أَنَا خَیْرُ السَّابِقِینَ ثُمَّ جَعَلَ الْأَثْلَاثَ قَبَائِلَ فَجَعَلَنِی فِی خَیْرِهَا قَبِیلَةً وَ ذَلِکَ قَوْلُهُ تَعَالَی جَعَلْناکُمْ شُعُوباً وَ قَبائِلَ (1) فَأَنَا أَتْقَی وُلْدِ آدَمَ وَ أَکْرَمُهُمْ عَلَی اللَّهِ وَ لَا فَخْرَ ثُمَّ جَعَلَ القَبَائِلَ بُیُوتاً فَجَعَلَنِی فِی خَیْرِهَا بَیْتاً وَ ذَلِکَ قَوْلُهُ عَزَّ وَ جَلَ إِنَّما یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً فَأَنَا وَ أَهْلُ بَیْتِی مُطَهَّرُونَ مِنَ الذُّنُوبِ (2) قَالَ عَمُّهُ أَبُو طَالِبٍ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ: (3)

وَ شَقَّ لَهُ مِنْ اسْمِهِ کَیْ یُجِلَّهُ***فَذُو الْعَرْشِ مَحْمُودٌ وَ هَذَا مُحَمَّدٌ

***

وَ قِیلَ إِنَّهُ لِحَسَّانَ (4) مِنْ قَصِیدَةٍ أَوَّلُهَا:

أَ لَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ أَرْسَلَ عَبْدَهُ***وَ بُرْهَانَهُ وَ اللَّهُ أَعْلَی وَ أَمْجَدُ

***

وَ مِنْ صِفَاتِهِ صلی الله علیه و آله الَّتِی وَرَدَتْ فِی الْحَدِیثِ رَاکِبُ الْجَمَلِ وَ مُحَرِّمُ الْمَیْتَةِ وَ خَاتَمُ النُّبُوَّةِ وَ حَامِلُ الْهِرَاوَةِ وَ هِیَ الْعَصَا الضَّخْمَةُ وَ الْجَمْعُ الْهَرَاوَی بِفَتْحِ الْوَاوِ مِثَالُ الْمَطَایَا وَ رَسُولُ الرَّحْمَةِ وَ قِیلَ إِنَّ اسْمَهُ فِی التَّوْرَاةِ ماد ماد وَ صَاحِبُ الْمَلْحَمَةِ وَ کُنْیَتُهُ أَبُو الْأَرَامِلِ وَ اسْمُهُ فِی الْإِنْجِیلِ الْفَارِقْلِیطُ وَ قَالَ أَنَا الْأَوَّلُ وَ الْآخِرُ أَوَّلٌ فِی النُّبُوَّةِ (5) وَ آخِرٌ فِی الْبِعْثَةِ وَ کُنْیَتُهُ أَبُو الْقَاسِمِ وَ رَوَی أَنَسٌ أَنَّهُ لَمَّا وُلِدَ لَهُ إِبْرَاهِیمُ مِنْ مَارِیَةَ الْقِبْطِیَّةِ أَتَاهُ

ص: 120

جَبْرَئِیلُ علیه السلام فَقَالَ السَّلَامُ عَلَیْکَ أَبَا إِبْرَاهِیمَ أَوْ یَا أَبَا إِبْرَاهِیمَ علیه السلام (1).

**[ترجمه]کشف الغمه: از جمله نام­های پیامبر صلی الله علیه و آله احمد است که قرآن نیز به آن زبان زده و از «حمد» برگرفته شده همچون «احمر» که از «حُمرة» گرفته شده و می­تواند صفتی در باب «حمد» باشد. ابن عباس می­گوید:

ص: 114

نام حضرت در تورات احمد و ضحوک (خندان) و قَتّال (جنگاور) است و آمده که ایشان بر شتر سوار می­شود و ردا بر تن می­کند و به اندک قناعت می­ورزد و شمشیرش را بر شانه­ اش می­گذارد، و از دیگر نام­های ایشان ماحی است. از جبیر بن مُطعم از پدرش روایت شده که رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: همانا من نام­هایی دارم: من محمد هستم و احمد هستم و ماحی هستم که کفر با من محو می­شود. نیز گفته شده به برکت وجودش گناهان پیروانش محو می­شود که می­توان گفت به برکت وجودش هم کفر و هم گناهان پیروانش محو می­شود. و فرمود: حاشر هستم که مردم پیش پایم محشور می­شوند و عاقب هستم. عاقب کسی است که پیامبری پس از او نیست و نیز هر چیزی است که چیزی بر جا بگذارد؛ بنابراین حضرت عاقب است و مُقَفِّی که مقفّی نیز به معنای عاقب است، زیرا حضرت در پی پیامبران آمده است، می­گویند «فلانٌ یقفو أثر فلان» یعنی فلان کس در پی فلان کس می­آید. از دیگر نام­های حضرت شاهد است، چراکه ایشان در روز قیامت برای پیغام­آوری پیامبران شهادت می­دهد و نیز بر مردمان شهادت می­دهد که پیامبران پیغام را به آنان رسانده­اند. خداوند متعال می­فرماید: «فَکَیْفَ إِذا جِئْنا مِنْ کُلِّ أُمَّةٍ بِشَهِیدٍ وَ جِئْنا بِکَ عَلی هؤُلاءِ شَهِیداً» - . نساء / 41 - {پس چگونه است [حالشان] آن گاه که از هر امّتی گواهی آوریم، و تو را بر آنان گواه آوریم؟} که شهید یعنی شاهد. نیز خداوند متعال می­فرماید: «وَ کَذلِکَ جَعَلْناکُمْ أُمَّةً وَسَطاً لِتَکُونُوا شُهَداءَ عَلَی النَّاسِ وَ یَکُونَ الرَّسُولُ عَلَیْکُمْ شَهِیداً» - . بقره / 143 -

{و بدین گونه شما را امتی میانه قرار دادیم، تا بر مردم گواه باشید و پیامبر بر شما گواه باشد}. و مُبَشِّر که از بشارت می­آید، چراکه حضرت به بهشتیان بشارت بهشت می­دهد. و نذیر که دوزخیان را از درافتادن به خواری انذار می­دهد – پناه بر خدای والا مرتبه -. و «داعی الی الله» چراکه حضرت به سوی خدا و توحید و تمجید او دعوت می­کند. و سراج المنیر (چراغ روشنگر) چراکه دنیا از وجود مبارک حضرت روشن می­شود و کفر با نور رسالت ایشان محو می­گردد؛ همچنان که عباس عموی حضرت در مدح ایشان می­گوید:

«و چون تو زاده شدی زمین درخشید و آفاق از نور تو روشن شد، و ما به زیر آن روشنایی و آن نور در میان راه­های هدایت رو به مقصد راه را در می­نوردیم.»

و از دیگر نام­های پیامبر صلی الله علیه و آله نبیّ الرحمة (پیامبر رحمت) است؛ خداوند عزوجل می­فرماید: «وَ ما أَرْسَلْناکَ إِلَّا رَحْمَةً لِلْعالَمِینَ» - . انبیا / 107 -

{و تو را نفرستادیم جز رحمتی برای جهانیان .} حضرت فرمود: همانا من رحمتی هستم که به خلق هدیه شده است. «رحمت» در کلام عرب یعنی عطوفت و رأفت و دلسوزی. پیامبر صلی الله علیه و آله نسبت به مومنان رحیم بود همچنان­که خداوند متعال ایشان را وصف فرمود و عموی پیامبر ابوطالب که رحمت خدا بر او باد ، نیز در مدح ایشان گفت:

ص: 115

« او سپیدرویی است که ابرها از رخسارش سیراب می­شوند و فریادرس یتیمان و پناه بیوگان است.»­

از دیگر نام­های پیامبر صلی الله علیه و آله نبیّ الملحمة (پیامبر نبرد) است که در احادیث آمده است؛ «ملحمة» به معنای نبرد است و ایشان از آن رو این نام گرفته که با پیام کشتار مبعوث شده است. در روایت است که حضرت روزی به سجده رفت. در آن هنگام یکی از کفار آمد و بچه­دان یک شتر را آورد و بر کمر ایشان انداخت. - بچه­دان پوستی است که نوزاد حیوان هنگام زاده شدن به دور خود دارد- پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: ای جماعت قریش! این چه نوع همسایه­داری است؟! سوگند به خدایی که جان محمد در دست اوست من با پیام کشتار به نزدتان آمده­ام. آن­گاه ابوجهل سوی حضرت برخاست و از میان آنان رو به حضرت عرض کرد: ای محمد! تو که نادان نیستی؟! از این رو ایشان نبیّ الملحمة نامیده شده است. از دیگر نام­های پیامبر صلی الله علیه و آله ضحوک (خندان) است که همان­گونه که پیشتر آمد در تورات آمده است؛ حضرت از آن رو این نام گرفته که خوش خُلق بوده و در روایت است که در خوی ایشان مزاح بوده است. خود فرموده: البته من مزاح می­کنم اما چیزی جز حقیقت نمی­گویم. ایشان به پیرزنی فرمود: بهشت جایی است که پیرزنان واردش نمی­شوند. پیرزن گریه­اش افتاد و ایشان فرمود: آنان باز باکره می­شوند. سخنان این­چنین بسیار از پیامبر صلی الله علیه و آله روایت شده است. حضرت چنان می­خندید که دندان آسیای ایشان هویدا می­گشت. خداوند متعال نیز از نرمخویی و مهربانی پیامبرش صلی الله علیه و آله یاد کرده و فرموده: 1فَبِما رَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَ لَوْ کُنْتَ فَظًّا غَلِیظَ الْقَلْبِ لَانْفَضُّوا مِنْ حَوْلِکَ» - . آل عمران / 159 - {پس به [برکت] رحمت الهی با آنان نرمخو [و پرمهر] شدی و اگر تندخو و سختدل بودی قطعا از پیرامون تو پراکنده می شدند} این صفت در برخورد حضرت با تندخویان عرب و بی­ادبان بادیه­نشین نیز وجود داشت و هیچ کس ندید که ایشان بدخلقی یا درشت­خویی کند، بلکه پیوسته گفتاری نرم و برخوردهایی دوستانه و همجواری شیرین داشت، در شرایطی که چهره­ها در هم کشیده می­شود چهره ایشان همچون هاله ماه هنگام تابش بود؛ درود خداوند بر ایشان و خاند�