بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الائمة الأطهار المجلد 10 : کتاب احتجاج و مناظره - 2

اشارة

سرشناسه: مجلسی محمد باقربن محمدتقی 1037 - 1111ق.

عنوان و نام پدیدآور: بحارالانوار: الجامعة لدرر أخبار الائمة الأطهار تالیف محمدباقر المجلسی.

مشخصات نشر: بیروت داراحیاء التراث العربی [1440].

مشخصات ظاهری: ج - نمونه.

یادداشت: عربی.

یادداشت: فهرست نویسی بر اساس جلد بیست و چهارم، 1403ق. [1360].

یادداشت: جلد108،103،94،91،92،87،67،66،65،52،24(چاپ سوم: 1403ق.=1983م.=[1361]).

یادداشت: کتابنامه.

مندرجات: ج .24. کتاب الامامة. ج.52. تاریخ الحجة. ج67،66،65. الایمان و الکفر. ج.87. کتاب الصلاة . ج. 92،91 .الذکر و الدعا. ج. 94. کتاب السوم. ج.103.فهرست المصادر. ج.108.الفهرست.-

موضوع: احادیث شیعه — قرن 11ق

رده بندی کنگره: BP135/م3ب31300 ی ح

رده بندی دیویی: 297/212

شماره کتابشناسی ملی: 1680946

ص: 1

**[ترجمه]

سرشناسه : مجلسی، محمد باقربن محمدتقی، 1037 - 1111ق.

عنوان قراردادی : بحار الانوار .فارسی .برگزیده

عنوان و نام پدیدآور : ترجمه بحارالانوار/ مترجم گروه مترجمان؛ [برای] نهاد کتابخانه های عمومی کشور.

مشخصات نشر : تهران: نهاد کتابخانه های عمومی کشور، موسسه انتشارات کتاب نشر، 1392 -

مشخصات ظاهری : ج.

شابک : دوره : 978-600-7150-66-5 ؛ ج.1 : 978-600-7150-67-2 ؛ ج.2 : 978-600-7150-68-9 ؛ ج.3 : 978-600-7150-69-6 ؛ ج.4 978-600-715070-2 : ؛ ج.5 978-600-7150-71-9 : ؛ ج.6 978-600-7150-72-6 : ؛ ج.7 978-600-7150-73-3 : ؛ ج.8 : 978-600-7150-74-0 ؛ ج.10 978-600-7150-76-4 : ؛ ج.11 978-600-7150-83-2 : ؛ ج.12 978-600-7150-66-5 : ؛ ج.13 978-600-7150-85-6 : ؛ ج.14 978-600-7150-86-3 : ؛ ج.15 978-600-7150-87-0 : ؛ ج.16:978-600-7150-88-7 ؛ ج.17:978-600-7150-89-4 ؛ ج.18: 978-600-7150-90-0 ؛ ج.19:978-600-7150-91-7 ؛ ج.20:978-600-7150-92-4 ؛ ج.21: 978-600-7150-93-1 ؛ ج.22:978-600-7150-94-8 ؛ ج.23:978-600-7150-95-5

مندرجات : ج.1. کتاب عقل و علم و جهل.- ج.2. کتاب توحید.- ج.3. کتاب عدل و معاد.- ج.4. کتاب احتجاج و مناظره.- ج. 5. تاریخ پیامبران.- ج.6. تاریخ حضرت محمد صلی الله علیه وآله.- ج.7. کتاب امامت.- ج.8. تاریخ امیرالمومنین.- ج.9. تاریخ حضرت زهرا و امامان والامقام حسن و حسین و سجاد و باقر علیهم السلام.- ج.10. تاریخ امامان والامقام حضرات صادق، کاظم، رضا، جواد، هادی و عسکری علیهم السلام.- ج.11. تاریخ امام مهدی علیه السلام.- ج.12. کتاب آسمان و جهان - 1.- ج.13. آسمان و جهان - 2.- ج.14. کتاب ایمان و کفر.- ج.15. کتاب معاشرت، آداب و سنت ها و معاصی و کبائر.- ج.16. کتاب مواعظ و حکم.- ج.17. کتاب قرآن، ذکر، دعا و زیارت.- ج.18. کتاب ادعیه.- ج.19. کتاب طهارت و نماز و روزه.- ج.20. کتاب خمس، زکات، حج، جهاد، امر به معروف و نهی از منکر، عقود و معاملات و قضاوت

وضعیت فهرست نویسی : فیپا

ناشر دیجیتالی : مرکز تحقیقات رایانه ای قائمیه اصفهان

یادداشت : ج.2 - 8 و 10 - 16 (چاپ اول: 1392) (فیپا).

موضوع : احادیث شیعه -- قرن 11ق.

شناسه افزوده : نهاد کتابخانه های عمومی کشور، مجری پژوهش

شناسه افزوده : نهاد کتابخانه های عمومی کشور. موسسه انتشارات کتاب نشر

رده بندی کنگره : BP135/م3ب3042167 1392

رده بندی دیویی : 297/212

شماره کتابشناسی ملی : 3348985

ص: 1

**[ترجمه]

أبواب احتجاجات أمیر المؤمنین صلوات الله علیه و ما صدر عنه من جوامع العلوم

باب 1 احتجاجه صلوات الله علیه علی الیهود فی أنواع کثیرة من العلوم و مسائل شتی

الأخبار

«1»

ل، الخصال عَلِیُّ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ مُوسَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ یَحْیَی بْنِ زَکَرِیَّا الْقَطَّانِ عَنْ بَکْرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ حَبِیبٍ عَنْ عَبْدِ الرَّحِیمِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ سَعِیدٍ الْجَبَلِیِّ الصَّیْدَنَانِیِّ وَ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الصَّلْتِ وَ اللَّفْظُ لَهُ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ نَصْرٍ الْخَزَّازِ عَنْ عَمْرِو بْنِ طَلْحَةَ عَنْ أَسْبَاطِ بْنِ نَصْرٍ عَنْ سِمَاکِ بْنِ حَرْبٍ عَنْ عِکْرِمَةَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَبَّاسٍ قَالَ: قَدِمَ یَهُودِیَّانِ أَخَوَانِ مِنْ رُؤَسَاءِ الْیَهُودِ إِلَی الْمَدِینَةِ فَقَالا یَا قَوْمُ إِنَّ نَبِیّاً حُدِّثْنَا عَنْهُ أَنَّهُ قَدْ ظَهَرَ بِتِهَامَةَ نَبِیٌّ یُسَفِّهُ أَحْلَامَ الْیَهُودِ وَ یَطْعُنُ فِی دِینِهِمْ وَ نَحْنُ نَخَافُ أَنْ یُزِیلَنَا عَمَّا کَانَ عَلَیْهِ آبَاؤُنَا فَأَیُّکُمْ هَذَا النَّبِیُّ فَإِنْ یَکُنِ الَّذِی بَشَّرَ بِهِ دَاوُدُ آمَنَّا بِهِ وَ اتَّبَعْنَاهُ وَ إِنْ لَمْ یَکُنْ یُورِدُ الْکَلَامَ عَلَی ائْتِلَافِهِ وَ یَقُولُ الشِّعْرَ وَ یَقْهَرُنَا بِلِسَانِهِ جَاهَدْنَاهُ بِأَنْفُسِنَا وَ أَمْوَالِنَا فَأَیُّکُمْ هَذَا النَّبِیُّ فَقَالَ الْمُهَاجِرُونَ وَ الْأَنْصَارُ إِنَّ نَبِیَّنَا مُحَمَّداً صلی الله علیه و آله قَدْ قُبِضَ فَقَالا الْحَمْدُ لِلَّهِ فَأَیُّکُمْ وَصِیُّهُ فَمَا بَعَثَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ نَبِیّاً إِلَی قَوْمٍ إِلَّا وَ لَهُ وَصِیٌّ یُؤَدِّی عَنْهُ مِنْ بَعْدِهِ وَ یَحْکِی عَنْهُ مَا أَمَرَهُ رَبُّهُ فَأَوْمَأَ الْمُهَاجِرُونَ وَ الْأَنْصَارُ إِلَی أَبِی بَکْرٍ فَقَالُوا هَذَا (هُوَ خ ل) وَصِیُّهُ

فَقَالا لِأَبِی بَکْرٍ إِنَّا نُلْقِی عَلَیْکَ مِنَ الْمَسَائِلِ مَا یُلْقَی عَلَی الْأَوْصِیَاءِ وَ نَسْأَلُکَ عَمَّا تُسْأَلُ الْأَوْصِیَاءُ عَنْهُ فَقَالَ لَهُمَا أَبُو بَکْرٍ أَلْقِیَا مَا شِئْتُمَا أُخْبِرْکُمَا بِجَوَابِهِ إِنْ شَاءَ اللَّهُ تَعَالَی فَقَالَ أَحَدُهُمَا مَا أَنَا وَ أَنْتَ عِنْدَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ مَا نَفْسٌ فِی نَفْسٍ لَیْسَ بَیْنَهُمَا رَحِمٌ وَ لَا قَرَابَةٌ وَ مَا قَبْرٌ سَارَ بِصَاحِبِهِ وَ مِنْ أَیْنَ تَطْلُعُ الشَّمْسُ وَ فِی أَیْنَ تَغْرُبُ وَ أَیْنَ طَلَعَتِ الشَّمْسُ ثُمَّ لَمْ تَطْلُعْ فِیهِ بَعْدَ ذَلِکَ وَ أَیْنَ تَکُونُ الْجَنَّةُ وَ أَیْنَ تَکُونُ النَّارُ وَ رَبُّکَ یَحْمِلُ أَوْ یُحْمَلُ وَ أَیْنَ یَکُونُ وَجْهُ رَبِّکَ وَ مَا اثْنَانِ شَاهِدَانِ وَ اثْنَانِ غَائِبَانِ وَ اثْنَانِ مُتَبَاغِضَانِ وَ مَا الْوَاحِدُ وَ مَا الِاثْنَانِ وَ مَا الثَّلَاثَةُ وَ مَا الْأَرْبَعَةُ وَ مَا الْخَمْسَةُ وَ مَا السِّتَّةُ وَ مَا السَّبْعَةُ وَ مَا الثَّمَانِیَةُ وَ مَا التِّسْعَةُ وَ مَا الْعَشَرَةُ وَ مَا الْأَحَدَ عَشَرَ وَ مَا الِاثْنَا عَشَرَ وَ مَا الْعِشْرُونَ وَ مَا الثَّلَاثُونَ وَ مَا الْأَرْبَعُونَ وَ مَا الْخَمْسُونَ وَ مَا السِّتُّونَ وَ مَا السَّبْعُونَ وَ مَا الثَّمَانُونَ وَ مَا التِّسْعُونَ وَ مَا الْمِائَةُ قَالَ فَبَقِیَ أَبُو بَکْرٍ لَا یَرُدُّ جَوَاباً وَ تَخَوَّفْنَا أَنْ یَرْتَدَّ الْقَوْمُ عَنِ الْإِسْلَامِ فَأَتَیْتُ مَنْزِلَ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیهما السلام فَقُلْتُ لَهُ یَا عَلِیُّ إِنَّ رُؤَسَاءَ الْیَهُودِ قَدْ قَدِمُوا الْمَدِینَةَ وَ أَلْقَوْا عَلَی أَبِی بَکْرٍ مَسَائِلَ فَبَقِیَ أَبُو بَکْرٍ لَا یَرُدُّ جَوَاباً فَتَبَسَّمَ عَلِیٌّ علیه السلام ضَاحِکاً ثُمَّ قَالَ هُوَ الْیَوْمُ الَّذِی وَعَدَنِی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله بِهِ فَأَقْبَلَ یَمْشِی أَمَامِی وَ مَا أَخْطَأَتْ مِشْیَتُهُ مِنْ مِشْیَةِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله شَیْئاً حَتَّی قَعَدَ فِی الْمَوْضِعِ الَّذِی کَانَ یَقْعُدُ فِیهِ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله ثُمَّ الْتَفَتَ إِلَی الْیَهُودِیَّیْنِ فَقَالَ علیه السلام یَا یَهُودِیَّانِ ادْنُوَا مِنِّی وَ أَلْقِیَا عَلَیَّ مَا أَلْقَیْتُمَاهُ عَلَی الشَّیْخِ فَقَالَ الْیَهُودِیَّانِ وَ مَنْ أَنْتَ فَقَالَ لَهُمَا أَنَا عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبِ بْنِ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ أَخُو النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله وَ زَوْجُ ابْنَتِهِ فَاطِمَةَ وَ أَبُو الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ وَ وَصِیُّهُ فِی حَالاتِهِ کُلِّهَا وَ صَاحِبُ کُلِّ مَنْقَبَةٍ وَ عِزٍّ وَ مَوْضِعُ سِرِّ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فَقَالَ لَهُ أَحَدُ الْیَهُودِیَّیْنِ مَا أَنَا وَ أَنْتَ عِنْدَ اللَّهِ قَالَ علیه السلام أَنَا مُؤْمِنٌ مُنْذُ عَرَفْتُ نَفْسِی وَ أَنْتَ کَافِرٌ مُنْذُ عَرَفْتَ نَفْسَکَ فَمَا أَدْرِی مَا یُحْدِثُ اللَّهُ فِیکَ یَا یَهُودِیُّ بَعْدَ ذَلِکَ فَقَالَ الْیَهُودِیُّ فَمَا نَفْسٌ فِی نَفْسٍ لَیْسَ بَیْنَهُمَا رَحِمٌ وَ لَا قَرَابَةٌ قَالَ علیه السلام ذَاکَ یُونُسُ علیه السلام فِی بَطْنِ الْحُوتِ

ص: 2

قَالَ لَهُ فَمَا قَبْرٌ سَارَ بِصَاحِبِهِ قَالَ یُونُسُ حِینَ طَافَ بِهِ الْحُوتُ فِی سَبْعَةِ أَبْحُرٍ قَالَ لَهُ فَالشَّمْسُ مِنْ أَیْنَ تَطْلُعُ قَالَ مِنْ قَرْنَیِ الشَّیْطَانِ قَالَ فَأَیْنَ تَغْرُبُ قَالَ فِی عَیْنٍ حَامِئَةٍ قَالَ لِی حَبِیبِی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لَا تُصَلَّی فِی إِقْبَالِهَا وَ لَا فِی إِدْبَارِهَا حَتَّی تَصِیرَ مِقْدَارَ رُمْحٍ أَوْ رُمْحَیْنِ قَالَ فَأَیْنَ طَلَعَتِ الشَّمْسُ ثُمَّ لَمْ تَطْلُعْ فِی ذَلِکَ الْمَوْضِعِ قَالَ فِی الْبَحْرِ حِینَ فَلَقَهُ اللَّهُ لِقَوْمِ مُوسَی علیه السلام قَالَ لَهُ فَرَبُّکَ یَحْمِلُ أَوْ یُحْمَلُ قَالَ إِنَّ رَبِّی عَزَّ وَ جَلَّ یَحْمِلُ کُلَّ شَیْ ءٍ بِقُدْرَتِهِ وَ لَا یَحْمِلُهُ شَیْ ءٌ قَالَ فَکَیْفَ قَوْلُهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ یَحْمِلُ عَرْشَ رَبِّکَ فَوْقَهُمْ یَوْمَئِذٍ ثَمانِیَةٌ قَالَ یَا یَهُودِیُّ أَ لَمْ تَعْلَمْ أَنَّ لِلَّهِ ما فِی السَّماواتِ وَ ما فِی الْأَرْضِ وَ ما بَیْنَهُما وَ ما تَحْتَ الثَّری فَکُلُّ شَیْ ءٍ عَلَی الثَّرَی وَ الثَّرَی عَلَی الْقُدْرَةِ وَ الْقُدْرَةُ بِهِ تَحْمِلُ کُلَّ شَیْ ءٍ قَالَ فَأَیْنَ تَکُونُ الْجَنَّةُ وَ أَیْنَ تَکُونُ النَّارُ قَالَ أَمَّا الْجَنَّةُ فَفِی السَّمَاءِ وَ أَمَّا النَّارُ فَفِی الْأَرْضِ قَالَ فَأَیْنَ یَکُونُ وَجْهُ رَبِّکَ فَقَالَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیهما السلام لِی یَا ابْنَ عَبَّاسٍ ائْتِنِی بِنَارٍ وَ حَطَبٍ فَأَتَیْتُهُ بِنَارٍ وَ حَطَبٍ فَأَضْرَمَهَا ثُمَّ قَالَ یَا یَهُودِیُّ أَیْنَ یَکُونُ وَجْهُ هَذِهِ النَّارِ قَالَ لَا أَقِفُ لَهَا عَلَی وَجْهٍ قَالَ فَإِنَّ رَبِّی عَزَّ وَ جَلَّ عَنْ هَذَا الْمَثَلِ وَ لَهُ الْمَشْرِقُ وَ الْمَغْرِبُ فَأَیْنَما تُوَلُّوا فَثَمَّ وَجْهُ اللَّهِ فَقَالَ لَهُ مَا اثْنَانِ شَاهِدَانِ قَالَ السَّمَاوَاتُ وَ الْأَرْضُ لَا یَغِیبَانِ سَاعَةً قَالَ فَمَا اثْنَانِ غَائِبَانِ قَالَ الْمَوْتُ وَ الْحَیَاةُ لَا یُوقَفُ عَلَیْهِمَا قَالَ فَمَا اثْنَانِ مُتَبَاغِضَانِ قَالَ اللَّیْلُ وَ النَّهَارُ قَالَ فَمَا الْوَاحِدُ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ قَالَ فَمَا الِاثْنَانِ قَالَ آدَمُ وَ حَوَّاءُ قَالَ فَمَا الثَّلَاثَةُ قَالَ کَذَبَتِ النَّصَارَی عَلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ قَالُوا ثَالِثُ ثَلَاثَةٍ وَ اللَّهُ لَمْ یَتَّخِذْ صَاحِبَةً وَ لَا وَلَداً قَالَ فَمَا الْأَرْبَعَةُ قَالَ الْقُرْآنُ وَ الزَّبُورُ وَ التَّوْرَاةُ وَ الْإِنْجِیلُ قَالَ فَمَا الْخَمْسَةُ قَالَ خَمْسُ صَلَوَاتٍ مُفْتَرَضَاتٍ قَالَ فَمَا السِّتَّةُ قَالَ خَلَقَ اللَّهُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ وَ ما بَیْنَهُما فِی سِتَّةِ أَیَّامٍ

ص: 3

قَالَ فَمَا السَّبْعَةُ قَالَ سَبْعَةُ أَبْوَابِ النَّارِ مُتَطَابِقَاتٌ قَالَ فَمَا الثَّمَانِیَةُ قَالَ ثَمَانِیَةُ أَبْوَابِ الْجَنَّةِ قَالَ فَمَا التِّسْعَةُ قَالَ تِسْعَةُ رَهْطٍ یُفْسِدُونَ فِی الْأَرْضِ وَ لا یُصْلِحُونَ قَالَ فَمَا الْعَشَرَةُ قَالَ عَشَرَةُ أَیَّامِ الْعَشْرِ قَالَ فَمَا الْأَحَدَ عَشَرَ قَالَ قَوْلُ یُوسُفَ لِأَبِیهِ یا أَبَتِ إِنِّی رَأَیْتُ أَحَدَ عَشَرَ کَوْکَباً وَ الشَّمْسَ وَ الْقَمَرَ رَأَیْتُهُمْ لِی ساجِدِینَ قَالَ فَمَا الِاثْنَا عَشَرَ قَالَ شُهُورُ السَّنَةِ قَالَ فَمَا الْعِشْرُونَ قَالَ بَیْعُ یُوسُفَ بِعِشْرِینَ دِرْهَماً قَالَ فَمَا الثَّلَاثُونَ قَالَ ثَلَاثُونَ یَوْماً شَهْرُ رَمَضَانَ صِیَامُهُ فَرْضٌ وَاجِبٌ عَلَی کُلِّ مُؤْمِنٍ إِلَّا مَنْ کَانَ مَرِیضاً أَوْ عَلَی سَفَرٍ قَالَ فَمَا الْأَرْبَعُونَ قَالَ کَانَ مِیقَاتُ مُوسَی علیه السلام ثلاثون (ثَلَاثِینَ) لَیْلَةً فَأَتَمَّهَا اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِعَشْرٍ فَتَمَّ مِیقاتُ رَبِّهِ أَرْبَعِینَ لَیْلَةً قَالَ فَمَا الْخَمْسُونَ قَالَ لَبِثَ نُوحٌ علیه السلام فِی قَوْمِهِ أَلْفَ سَنَةٍ إِلَّا خَمْسِینَ عاماً قَالَ فَمَا السِّتُّونَ قَالَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فِی کَفَّارَةِ الظِّهَارِ فَمَنْ لَمْ یَسْتَطِعْ فَإِطْعامُ سِتِّینَ مِسْکِیناً إِذَا لَمْ یَقْدِرْ عَلَی صِیَامِ شَهْرَیْنِ مُتَتَابِعَیْنِ قَالَ فَمَا السَّبْعُونَ قَالَ اخْتَارَ مُوسَی مِنْ قَوْمِهِ سَبْعِینَ رَجُلًا لِمِیقَاتِ رَبِّهِ عَزَّ وَ جَلَّ قَالَ فَمَا الثَّمَانُونَ قَالَ قَرْیَةٌ بِالْجَزِیرَةِ یُقَالُ لَهَا ثَمَانُونَ مِنْهَا قَعَدَ نُوحٌ علیه السلام فِی السَّفِینَةِ وَ اسْتَوَتْ عَلَی الْجُودِیِّ وَ أَغْرَقَ اللَّهُ الْقَوْمَ قَالَ فَمَا التِّسْعُونَ قَالَ الْفُلْکُ الْمَشْحُونُ اتَّخَذَ نُوحٌ علیه السلام فِیهِ تِسْعِینَ بَیْتاً لِلْبَهَائِمِ قَالَ فَمَا الْمِائَةُ قَالَ کَانَ أَجَلُ دَاوُدَ علیه السلام سِتِّینَ سَنَةً فَوَهَبَ لَهُ آدَمُ علیه السلام أَرْبَعِینَ سَنَةً مِنْ عُمُرِهِ فَلَمَّا حَضَرَتْ آدَمَ الْوَفَاةُ جَحَدَ فَجَحَدَتْ ذُرِّیَّتُهُ فَقَالَ لَهُ یَا شَابُّ صِفْ لِی مُحَمَّداً کَأَنِّی أَنْظُرُ إِلَیْهِ حَتَّی أُومِنَ بِهِ السَّاعَةَ فَبَکَی أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام ثُمَّ قَالَ یَا یَهُودِیُّ هَیَّجْتَ أَحْزَانِی کَانَ حَبِیبِی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله صَلْتَ الْجَبِینِ مَقْرُونَ الْحَاجِبَیْنِ أَدْعَجَ الْعَیْنَیْنِ سَهْلَ الْخَدَّیْنِ أَقْنَی الْأَنْفِ دَقِیقَ الْمَسْرُبَةِ کَثَّ اللِّحْیَةِ بَرَّاقَ الثَّنَایَا کَأَنَّ عُنُقَهُ إِبْرِیقُ فِضَّةٍ کَانَ لَهُ شُعَیْرَاتٌ مِنْ

ص: 4

لَبَّتِهِ إِلَی سُرَّتِهِ مَلْفُوفَةٌ کَأَنَّهَا قَضِیبُ کَافُورٍ لَمْ یَکُنْ فِی بَدَنِهِ شُعَیْرَاتٌ غَیْرُهَا لَمْ یَکُنْ بِالطَّوِیلِ الذَّاهِبِ وَ لَا بِالْقَصِیرِ النَّزْرِ کَانَ إِذَا مَشَی مَعَ النَّاسِ غَمَرَهُمْ نُورُهُ وَ کَانَ إِذَا مَشَی کَأَنَّهُ یَنْقَلِعُ مِنْ صَخْرٍ أَوْ یَنْحَدِرُ مِنْ صَبَبٍ کَانَ مُدَوَّرَ الْکَعْبَیْنِ لَطِیفَ الْقَدَمَیْنِ دَقِیقَ الْخَصْرِ (1)عِمَامَتُهُ السَّحَابُ وَ سَیْفُهُ ذُو الْفَقَارِ وَ بَغْلَتُهُ دُلْدُلٌ وَ حِمَارُهُ الْیَعْفُورُ وَ نَاقَتُهُ الْعَضْبَاءُ وَ فَرَسُهُ لِزَازٌ وَ قَضِیبُهُ الْمَمْشُوقُ کَانَ عَلَیْهِ الصَّلَاةُ وَ السَّلَامُ أَشْفَقَ النَّاسِ عَلَی النَّاسِ وَ أَرْأَفَ النَّاسِ بِالنَّاسِ کَانَ بَیْنَ کَتِفَیْهِ خَاتَمُ النُّبُوَّةِ مَکْتُوبٌ عَلَی الْخَاتَمِ سَطْرَانِ أَمَّا أَوَّلُ سَطْرٍ فَلَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَمَّا الثَّانِی فَمُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله هَذِهِ صِفَتُهُ یَا یَهُودِیُّ فَقَالَ الْیَهُوِدیَّانِ نَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ أَنَّکَ وَصِیُّ مُحَمَّدٍ حَقّاً فَأَسْلَمَا وَ حَسُنَ إِسْلَامُهُمَا وَ لَزِمَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فَکَانَا مَعَهُ حَتَّی کَانَ مِنْ أَمْرِ الْجَمَلِ مَا کَانَ فَخَرَجَا مَعَهُ إِلَی الْبَصْرَةِ فَقُتِلَ أَحَدُهُمَا فِی وَقْعَةِ الْجَمَلِ وَ بَقِیَ الْآخَرُ حَتَّی خَرَجَ مَعَهُ إِلَی صِفِّینَ فَقُتِلَ بِصِفِّینَ(2).

**[ترجمه]خصال: عبداللَّه بن عباس گوید: دو برادر یهودی از بزرگان یهود به مدینه آمدند و گفتند: ای مردم! از پیامبر ما به ما حدیث شده که پیامبری در تهامه (مکه) ظاهر می شود که اندیشه های یهود را سفیهانه می داند و از دین آنان انتقاد می نماید و ما بیم آن داریم که او ما را از دینی که پدران ما داشتند باز دارد. کدام یک از شما آن پیامبر هستید؟ که اگر او همان باشد که داود علیه السّلام مژده آمدن او را داده، به او ایمان می آوریم و از او پیروی می کنیم و اگر او نباشد، بلکه کسی باشد که تنها سخنانی را منظّم می کند و ایراد می نماید و شعر می گوید و با نیروی زبانش بر ما چیره می شود، با جان و مال خودمان با او به مبارزه برمی خیزیم. پس کدام یک از شما آن پیامبر هستید؟

مهاجران و انصار گفتند: پیامبر ما از دنیا رفته است. آن دو برادر یهودی گفتند: سپاس خدا را؛ پس کدام یک از شما جانشین او هستید؟ چرا که خداوند متعال هیچ پیامبری را به سوی قومی نفرستاده، مگر این که او جانشینی داشته که پس از او پیام او را رسانده و آن چه را که از جانب خدا مأموریت داشته، برای مردم بیان کند. مهاجران و انصار به ابوبکر اشاره کرده و گفتند: او جانشین پیامبر است.

ص: 1

آن دو برادر به ابوبکر گفتند: ما پرسش هایی را که به جانشینان پیامبر پیشنهاد می شود، به تو پیشنهاد می کنیم و پرسش هایی از تو داریم که از اوصیا پرسیده می شود. ابوبکر گفت: هر چه می خواهید پیشنهاد کنید. من- ان شاء اللَّه- پاسخ آن را می دهم.

یکی از آن دو گفت: مقام من و تو در پیشگاه خداوند متعال چیست؟ و آن کدام جانی بود که در جان دیگری جا داشت، ولی میان آنان پیوند خویشی و نژادی نبود؟ و کدام قبری بود که صاحبش را می گردانید؟ خورشید از کجا طلوع و در کجا غروب می کند؟ کجا بود که خورشید به آنجا کرد و دیگر بدان جا نتابید؟ بهشت کجاست؟ دوزخ کجاست؟ آیا پروردگار تو حمل می کند یا حمل می شود؟ روی پروردگار تو به کدام طرف است؟ آن دو حاضر کدامند؟ و آن دو غایب کدامند؟ و آن دو دشمن کدامند؟ یک چیست؟ دو چیست؟ سه چیست؟ چهار چیست؟ پنج چیست؟ شش چیست؟ هفت چیست؟ هشت چیست؟ نه چیست؟ ده چیست؟ یازده چیست؟ دوازده چیست؟ بیست چیست؟ سی چیست؟ چهل چیست؟ پنجاه چیست؟ شصت چیست؟ هفتاد چیست؟ هشتاد چیست؟ نود چیست؟

ابن عباس گوید: ابوبکر از پاسخ فرو ماند و نتوانست هیچ پاسخی دهد، به گونه ای که ما بیم آن داشتیم که مردم از دین اسلام برگردند. از این رو من به در خانه علی بن ابی طالب علیه السّلام رفتم و به حضرتش عرض کردم: ای علی! از رؤسای یهود به مدینه آمده اند و پرسش هایی را به ابوبکر پیشنهاد دادند و او از پاسخ فرو ماند و نتوانست جوابی بدهد.

علی علیه السّلام تبسّمی کرد و خندید. آن گاه فرمود: امروز، همان روزی است که پیامبر خدا صلی الله علیه و آله به من وعده فرمود. پس پیشاپیش به راه افتاد که راه رفتنش با راه رفتن پیامبر خدا صلی الله علیه و آله هیچ تفاوتی نداشت. تا این که در همان جایی که پیامبر خدا صلی الله علیه و آله می نشست، جلوس فرمود. آن گاه رو به آن دو یهودی کرد و فرمود: هر دو نزدیک من آمده و پرسش هایی را که از این پیرمرد داشتید، از من بپرسید.

آن دو یهودی گفتند: تو کیستی؟ فرمود: من علی بن ابی طالب، فرزند عبدالمطّلب، برادر پیامبر، همسر دخترش فاطمه، پدر حسن و حسین علیه السّلام و جانشین او در همه حالات، و دارای همه مناقب و شکوه ها و رازدار پیامبر صلی الله علیه و آله هستم. یکی از آن دو یهودی گفت: مقام من و تو در پیشگاه خداوند متعال چیست؟ فرمود: من از روزی که خود را شناختم، مؤمن بودم و تو از روزی که خود را شناختی، کافر بودی و از این پس نمی دانم- ای یهودی!- که خداوند با تو چه رفتار خواهد داشت.

یهودی گفت: کدام جانی بود که در میان جان دیگر جای داشته و میان آن ها پیوند خویشی و نژادی نبود؟ فرمود: آن یونس در شکم ماهی بود.

ص: 2

پرسید: کدام قبری بود که صاحبش را می گردانید؟ فرمود: یونس علیه السّلام بود، آن گاه که ماهی او را در هفت دریا گرداند. پرسید: خورشید از کجا طلوع می کند؟ فرمود: از میان دو شاخ شیطان. پرسید: در کجا غروب می کند؟ فرمود: در چشمه ای گرم. دوستم پیامبر خدا صلی الله علیه و آله به من فرمود: «به هنگام برآمدن آفتاب و به هنگام غروب آن نماز نخوان، تا آن که سایه آن به اندازه یک نیزه یا دو نیزه بلند شود.»

پرسید: کجا بود که خورشید در آن جا طلوع کرد و دیگر در آنجا نتابید؟ فرمود: در دریایی که خداوند آن را برای بنی اسرائیل و قوم موسی شکافت. پرسید: پروردگار تو حمل می کند یا حمل می شود؟ فرمود: پروردگار من با نیروی خود همه چیز را حمل می کند و هیچ چیز توان حمل او را ندارد تا حمل شود. پرسید: پس معنای این آیه که فرمود: «وَ یَحْمِلُ عَرْشَ رَبِّکَ فَوْقَهُمْ یَوْمَئِذٍ ثَمانِیَة» - . حاقه / 17 - {و عرش پروردگار تو را در آن روز هشت تن حمل می نماید} چگونه است؟

فرمود: ای یهودی! آیا نمی دانی «ما فِی السَّماواتِ وَ ما فِی الْأَرْضِ وَ ما بَیْنَهُما وَ ما تَحْتَ الثَّری» - . طه / 6 - {آن چه در آسمان ها و زمین و میان آن دو و زیر خاک است همه از آن خداست؟} پس همه چیز روی خاک است و خاک بر قدرت پابرجاست و قدرت همه چیز را حمل می کند. پرسید: پس بهشت و دوزخ کجا هستند؟ فرمود: بهشت در آسمان است و دوزخ در زمین. پرسید: روی پروردگار تو به کدام طرف است؟

علی علیه السّلام به من فرمود: ای ابن عباس! آتش و هیزمی برای من بیاور. من آتش و هیزم را حاضر ساختم. حضرت هیزم را آتش زد و فرمود: ای یهودی! روی این آتش به کدام طرف است؟ یهودی گفت: من رویی برای آن نمی دانم. حضرت فرمود: به راستی که پروردگار بزرگ من بدین گونه است. مشرق و مغرب از آن اوست، «فَأَیْنَما تُوَلُّوا فَثَمَّ وَجْهُ اللَّه» - . بقره / 115 - {پس هر کجا که رو کند، همان جا وجه اللَّه است.}

از حضرتش پرسید: آن دو حاضر کدامند؟ فرمود: آسمان ها و زمین که ساعتی غایب نمی شوند. پرسید: آن دو غایب کدامند؟ فرمود: مرگ و زندگی که نمی شود بر آن دو واقف شد. پرسید: آن دو دشمن کدامند؟ فرمود: شب و روز. پرسید: پس آن یک کدام است؟ فرمود: خدای بزرگ. پرسید: پس آن دو چیست؟ فرمود: آدم و حوّا. پرسید: پس آن سه چیست؟ فرمود: مسیحیان بر خدا دروغ بسته و گفتند: «سوّمین از سه تا»، در حالی که خداوند همسر و فرزندی ندارد. پرسید: پس آن چهار چیست؟ فرمود: قرآن، زبور، تورات و انجیل. پرسید: پس آن پنج چیست؟ فرمود: پنج نمازی که واجب و فرض است. پرسید: پس آن شش چیست؟ فرمود: «خلق السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ وَ ما بَیْنَهُما فِی سِتَّةِ أَیَّام» - . فرقان / 59 - {خداوند آسمان ها و زمین را در شش روز آفرید.}

ص: 3

پرسید: پس آن هفت چیست؟ فرمود: هفت در دوزخ که بر روی هم بسته می شود. پرسید: پس آن هشت چیست؟ فرمود: هشت در بهشت. پرسید: پس آن نه چیست؟ فرمود: «تِسْعَةُ رَهْطٍ یُفْسِدُونَ فِی الْأَرْضِ وَ لا یُصْلِحُون» - . نمل / 48 - {نه طایفه ای که در روی زمین فساد می کردند و اصلاح نمی کردند.}

پرسید: پس آن ده چیست؟ فرمود: ده روز از دهه. پرسید: پس آن یازده چیست؟ فرمود: سخن یوسف علیه السّلام به پدرش که: «یا أَبَتِ إِنِّی رَأَیْتُ أَحَدَ عَشَرَ کَوْکَباً وَ الشَّمْسَ وَ الْقَمَرَ رَأَیْتُهُمْ لِی ساجِدِین» - . یوسف / 4 - {ای پدر! من یازده ستاره و آفتاب و مهتاب را دیدم که بر من سجده می کردند.} پرسید: پس آن دوازده چیست؟ فرمود: ماه های سال. پرسید: پس آن بیست چیست؟ فرمود: فروش یوسف به بیست درهم. پرسید: پس آن سی چیست؟ فرمود: سی روز ماه رمضان که روزه اش بر هر مؤمنی واجب است، مگر آن که بیمار یا در سفر باشد.

پرسید: پس آن چهل چیست؟ فرمود: وعده گاه موسی علیه السّلام که سی شب بود، پس خداوند با افزودن ده روز آن را تکمیل کرد و وعده گاه پروردگارش چهل شب کامل گشت. پرسید: پس آن پنجاه چیست؟ فرمود: نوح علیه السّلام در میان قومش هزار سال جز پنجاه سال ماند. پرسید: پس آن شصت چیست؟ فرمود: گفتار خدای متعال در مورد کفّاره ظهار که: ِ فَمَنْ لَمْ یَسْتَطِعْ فَإِطْعامُ سِتِّینَ مِسْکِینا - . مجادله / 4 - {کسی که توانایی ندارد شصت مسکین را اطعام کند.} یعنی توانایی گرفتن دو ماه روزه پی در پی را ندارد. پرسید: پس آن هفتاد چیست؟ فرمود: موسی علیه السّلام از میان قوم خود هفتاد تن برای میعادگاه پروردگار (عزوجل) خود برگزید. پرسید: پس آن هشتاد چیست؟ فرمود: نام دهی در جزیره است که «هشتاد» نامیده می شود. همان جایی که نوح از آنجا در کشتی نشست و در کوه جودی فرود آمد و خداوند قومش را غرق نمود. پرسید: پس آن نود چیست؟ فرمود: همان کشتی پر، که نوح در آن برای جانوران نود خانه ساخت. پرسید: پس آن صد چیست؟ فرمود: عمر داود علیه السّلام شصت سال بود. آدم علیه السّلام از عمر خود چهل سال به او بخشید و چون مرگش فرا رسید، منکر شد و فرزندان و ذرّیه او انکار را به ارث بردند.

آن گاه یهودی گفت: ای جوان! محمّد را آن گونه برایم توصیف کن که گویی هم اینک او را می بینم تا همین ساعت به او ایمان بیاورم. در این هنگام امیرالمؤمنین علیه السّلام گریست، آن گاه فرمود: ای یهودی! غمهایم را تازه کردی؛ دوست من

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله دارای پیشانی بلند، ابروانی به هم پیوسته، چشمانی سیاه، گونه هایی هموار و صاف، بینی کشیده، لبانی نازک، ریشی پر پشت و دندان هایی درخشان بود. گردنش بسان تنگ نقره بلورین بود و خط مویی از

ص: 4

سینه تا ناف همچون شاخه کافور کشیده شده بود که جز آن در بدنش مویی نداشت. نه زیاد بلند بالا بود و نه کوتاه قامت.

هنگامی که با مردم راه می رفت نورش آن ها را فرا می گرفت و چون گام برمی داشت، گویی پا از سنگ بر می کند یا از شیبی سرازیر می گردد. دو کعب حضرتش گرد بود، دو گامش لطیف، کمر (میان) باریک بود، عمامه اش سحاب و شمشیرش ذوالفقار و استرش دلدل و الاغش یعفور و ماده شترش عضباء و اسبش لزاز و تازیانه اش ممشوق نام داشت. آن حضرت از همه نسبت به مردم دلسوزتر و از همه مهربان تر بود. در میان دو شانه اش مهر نبوّت بود که بر آن دو سطر نوشته شده بود: سطر اول: «لا اله الا اللَّه» و سطر دوم: «محمّد رسول اللَّه.» این ویژگی های پیامبر بود ای یهودی! آن دو یهودی گفتند: گواهی می دهیم که معبودی جز خدا نیست و محمّد پیامبر خداست و تو جانشین بر حقّ محمّد هستی. آن گاه هر دو اسلام را پذیرا شده و مسلمان خوبی شدند و ملازم خدمت امیر مؤمنین علی علیه السّلام شدند و با آن حضرت بودند تا آنکه جنگ جمل پیش آمد و آن ها به همراه حضرت به بصره رفتند. یکی از آن ها در جنگ جمل کشته شد و دیگری ماند تا این که در رکاب حضرت به جنگ صفّین آمد و در آن جنگ کشته شد. - . خصال: 595 - 599 -

**[ترجمه]

بیان

قوله علیه السلام و القدرة تحمل کل شی ء أی لیست القدرة شیئا غیر الذات بها تحمل الذات الأشیاء بل معنی حمل القدرة أن الذات سبب لوجود کل شی ء و بقائه قوله علیه السلام الموت و الحیاة لا یوقف علیهما أی علی وقت حدوثهما و زوالهما قوله متطابقات أی مغلقات علی أهلها أو موافقات بعضها لبعض قوله أیام العشر أی عشر ذی الحجة أو العشرة بدل الهدی کما سیأتی (3).

أقول: تفسیر سائر أجزاء الخبر مفرق فی الأبواب المناسبة لها.

ص: 5


1- قال الجزریّ فی النهایة: فی صفته علیه السلام: کان صلت الجبین أی واسعة. و کان ذا مسربة- بضم الراء-: ما دق من شعر الصدر سائلا إلی الجوف. و فی حدیث آخر: کان دقیق المسربة و کث اللحیة، الکثاثة فی اللحیة أن تکون غیر دقیقة و لا طویلة و فیها کثافة. النزر: القلیل التافه. الصبب: ما انحدر من الأرض أو الطریق. الخصر: وسط الإنسان فوق الورک. و قد تقدم تفسیر بعض ألفاظ الخبر آنفا.
2- الخصال 2: 146- 148.
3- أو تلک عشرة کاملة کما سیأتی.

**[ترجمه]قدرت چیزی غیر از ذات نیست که با آن ذات اشیاء تحمل می گردد، بلکه معنای حمل قدرت این است که ذات سبب وجود هر چیز و بقای آن می باشد. از هنگام به وجود آمدن مرگ و زندگی و از میان آن رفتن آن ها کسی آگاه نیست. دروازه های جهنم به روی دوزخیان بسته شده است. یا بعضی دروازه های جهنم موافق بعضی دیگر است. ایام دهگانه یعنی دهه ذوالحجة یا ده روزی که جایگزین قربانی می باشد.

مؤلف : تفسیر سایر اجزای حدیث در ابواب مناسب آن پراکنده است.

ص: 5

**[ترجمه]

«2»

ل، الخصال أَبِی عَنْ سَعْدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَبِیهِ رَفَعَهُ إِلَی بَعْضِ الصَّادِقِینَ مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله قَالَ: جَاءَ رَجُلَانِ مِنْ یَهُودِ خَیْبَرَ وَ مَعَهُمَا التَّوْرَاةُ مَنْشُورَةً یُرِیدَانِ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله فَوَجَدَاهُ قَدْ قُبِضَ فَأَتَیَا أَبَا بَکْرٍ فَقَالا إِنَّا قَدْ جِئْنَا نُرِیدُ النَّبِیَّ لِنَسْأَلَهُ عَنْ مَسْأَلَةٍ فَوَجَدْنَاهُ قَدْ قُبِضَ فَقَالَ وَ مَا مَسْأَلَتُکُمَا قَالا أَخْبِرْنَا عَنِ الْوَاحِدِ وَ الِاثْنَیْنِ وَ الثَّلَاثَةِ وَ الْأَرْبَعَةِ وَ الْخَمْسَةِ وَ السِّتَّةِ وَ السَّبْعَةِ وَ الثَّمَانِیَةِ وَ التِّسْعَةِ وَ الْعَشَرَةِ وَ الْعِشْرِینَ وَ الثَّلَاثِینَ وَ الْأَرْبَعِینَ وَ الْخَمْسِینَ وَ السِّتِّینَ وَ السَّبْعِینَ وَ الثَّمَانِینَ وَ التِّسْعِینَ وَ الْمِائَةِ فَقَالَ لَهُمَا أَبُو بَکْرٍ مَا عِنْدِی فِی هَذَا شَیْ ءٌ ائْتِیَا عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ علیهما السلام قَالَ فَأَتَیَاهُ فَقَصَّا عَلَیْهِ الْقِصَّةَ مِنْ أَوَّلِهَا وَ مَعَهُمَا التَّوْرَاةُ مَنْشُورَةً فَقَالَ لَهُمَا أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام إِنْ أَنَا أَخْبَرْتُکُمَا بِمَا تَجِدَانِهِ عِنْدَکُمَا تُسْلِمَانِ قَالا نَعَمْ قَالَ أَمَّا الْوَاحِدُ فَهُوَ اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ وَ أَمَّا الِاثْنَانِ فَهُوَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ لا تَتَّخِذُوا إِلهَیْنِ اثْنَیْنِ إِنَّما هُوَ إِلهٌ واحِدٌ وَ أَمَّا الثَّلَاثَةُ وَ الْأَرْبَعَةُ وَ الْخَمْسَةُ وَ السِّتَّةُ وَ السَّبْعَةُ وَ الثَّمَانِیَةُ فَهُنَّ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فِی کِتَابِهِ فِی أَصْحَابِ الْکَهْفِ سَیَقُولُونَ ثَلاثَةٌ رابِعُهُمْ کَلْبُهُمْ وَ یَقُولُونَ خَمْسَةٌ سادِسُهُمْ کَلْبُهُمْ رَجْماً بِالْغَیْبِ وَ یَقُولُونَ سَبْعَةٌ وَ ثامِنُهُمْ کَلْبُهُمْ وَ أَمَّا التِّسْعَةُ فَهُوَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فِی کِتَابِهِ وَ کانَ فِی الْمَدِینَةِ تِسْعَةُ رَهْطٍ یُفْسِدُونَ فِی الْأَرْضِ وَ لا یُصْلِحُونَ وَ أَمَّا الْعَشَرَةُ فَقَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ تِلْکَ عَشَرَةٌ کامِلَةٌ وَ أَمَّا الْعِشْرُونَ فَقَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فِی کِتَابِهِ إِنْ یَکُنْ مِنْکُمْ عِشْرُونَ صابِرُونَ یَغْلِبُوا مِائَتَیْنِ وَ أَمَّا الثَّلَاثُونَ وَ الْأَرْبَعُونَ فَقَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فِی کِتَابِهِ وَ واعَدْنا مُوسی ثَلاثِینَ لَیْلَةً وَ أَتْمَمْناها بِعَشْرٍ فَتَمَّ مِیقاتُ رَبِّهِ أَرْبَعِینَ لَیْلَةً وَ أَمَّا الْخَمْسُونَ فَقَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فِی یَوْمٍ کانَ مِقْدارُهُ خَمْسِینَ أَلْفَ سَنَةٍ

ص: 6

وَ أَمَّا السِّتُّونَ فَقَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فِی کِتَابِهِ فَمَنْ لَمْ یَسْتَطِعْ فَإِطْعامُ سِتِّینَ مِسْکِیناً وَ أَمَّا السَّبْعُونَ فَقَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فِی کِتَابِهِ وَ اخْتارَ مُوسی قَوْمَهُ سَبْعِینَ رَجُلًا لِمِیقاتِنا وَ أَمَّا الثَّمَانُونَ فَقَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فِی کِتَابِهِ وَ الَّذِینَ یَرْمُونَ الْمُحْصَناتِ ثُمَّ لَمْ یَأْتُوا بِأَرْبَعَةِ شُهَداءَ فَاجْلِدُوهُمْ ثَمانِینَ جَلْدَةً وَ أَمَّا التِّسْعُونَ فَقَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فِی کِتَابِهِ إِنَّ هذا أَخِی لَهُ تِسْعٌ وَ تِسْعُونَ نَعْجَةً وَ أَمَّا الْمِائَةُ فَقَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فِی کِتَابِهِ الزَّانِیَةُ وَ الزَّانِی فَاجْلِدُوا کُلَّ واحِدٍ مِنْهُما مِائَةَ جَلْدَةٍ قَالَ فَأَسْلَمَ الْیَهُودِیَّانِ عَلَی یَدَیْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام (1).

**[ترجمه]خصال: جعفر بن یحیی از پدرش، از یکی از صادقان آل محمّد علیه السّلام نقل می کند که فرمود: دو تن از یهودیان خیبر که تورات گشوده ای در دست داشتند، برای دیدار پیامبر صلی الله علیه و آله آمدند و دیدند که پیامبر صلی الله علیه و آله از دنیا رفته است. پس نزد ابوبکر آمده و گفتند: ما آمدیم تا از پیامبر صلی الله علیه و آله پرسش هایی بکنیم. اما دیدیم که او از دنیا رفته است. ابوبکر گفت: پرسش شما چیست؟ گفتند: ما را از یک، دو، سه، چهار، پنج، شش، هفت، هشت، نه، ده، بیست، سی، چهل، پنجاه، شصت، هفتاد، هشتاد، نود و صد آگاه کن. ابوبکر گفت: من در این مورد چیزی نمی دانم. نزد علی بن ابی طالب بروید.

راوی گوید: آن دو خدمت علی علیه السّلام شرفیاب شده و قصه را از اول تا آخرش بازگو کرده، در حالی که تورات گشاده را نیز در دست داشتند. امیر مؤمنان علی علیه السّلام به آن دو فرمود: اگر پاسخ پرسش هایتان را آن گونه که می دانید بگویم، اسلام را می پذیرید؟ گفتند: آری.

حضرت فرمود: یک همان خدای یکتاست که شریکی ندارد. و دو همان گفتار خدای متعال است که فرمود: «لا تَتَّخِذُوا إِلهَیْنِ اثْنَیْنِ إِنَّما هُوَ إِلهٌ واحِد» - . نحل / 51 - {دو معبود برای خود برنگزینند که او همان معبود یکتاست.} و سه و چهار و پنج و شش و هفت و هشت همان فرمایش خداوند در کتابش در مورد اصحاب کهف است که فرمود: «سَیَقُولُونَ ثَلاثَةٌ رابِعُهُمْ کَلْبُهُمْ وَ یَقُولُونَ خَمْسَةٌ سادِسُهُمْ کَلْبُهُمْ رَجْماً بِالْغَیْبِ وَ یَقُولُونَ سَبْعَةٌ وَ ثامِنُهُمْ کَلْبُهُم» - . کهف / 22 - {به زودی گویند که آنان سه نفر بودند که چهارمی آنان سگ آنان بود و می گویند پنج نفر بودند که ششمین آنان سگشان بود، این سخن را از روی غیب گویی می گویند. و می گویند هفت تن بودند که هشتمی آنان سگشان بود.}

و نه همان گفتار خدای متعال در کتابش است که فرمود: «وَ کانَ فِی الْمَدِینَةِ تِسْعَةُ رَهْطٍ یُفْسِدُونَ فِی الْأَرْضِ وَ لا یُصْلِحُون» {و در شهر، نه طایفه بودند که در زمین فساد می کردند و اصلاح نمی کردند.} و ده، همان فرمایش خدای متعال است که: {این ده روز تمام است.} و بیست همان فرمایش خدای متعال است که فرمود: «إِنْ یَکُنْ مِنْکُمْ عِشْرُونَ صابِرُونَ یَغْلِبُوا مِائَتَیْن» - . انفال / 65 - {اگر بیست نفر از شما پایدار باشد بر دویست نفر پیروز می شوند.} و سی و چهل همان گفتار خدای متعال در کتابش است که فرمود: «وَ واعَدْنا مُوسی ثَلاثِینَ لَیْلَةً وَ أَتْمَمْناها بِعَشْرٍ فَتَمَّ مِیقاتُ رَبِّهِ أَرْبَعِینَ لَیْلَة» - . اعراف / 142 - {ما با موسی سی شب وعده گذاشتیم و آن را با ده شب دیگر به پایان بردیم. پس وعده گاه پروردگارش چهل شب شد.} و پنجاه همان سخن خدای متعال است که فرمود: «فِی یَوْمٍ کانَ مِقْدارُهُ خَمْسِینَ أَلْفَ سَنَة» - . معارج / 4 - {در روزی که مقدارش پنجاه هزار سال است.}

ص: 6

و شصت همان گفتار خداوند در کتابش است که فرمود: «فَمَنْ لَمْ یَسْتَطِعْ فَإِطْعامُ سِتِّینَ مِسْکِینا» - . مجادله / 4 - {هر کس توانایی (روزه) ندارد پس شصت مسکین را اطعام کند.} و هفتاد همان گفتار خداوند در کتابش است که فرمود: «وَ اخْتارَ مُوسی قَوْمَهُ سَبْعِینَ رَجُلًا لِمِیقاتِنا» {موسی از میان قومش برای وعده گاه ما هفتاد تن برگزید.} و هشتاد همان گفتار خداوند است که فرمود: «وَ الَّذِینَ یَرْمُونَ الْمُحْصَناتِ ثُمَّ لَمْ یَأْتُوا بِأَرْبَعَةِ شُهَداءَ فَاجْلِدُوهُمْ ثَمانِینَ جَلْدَة» - . نور / 4 - {و آنان که زنان شوهردار را متّهم به زنا می کنند و چهار نفر گواه بر ادعای خود ندارند پس هشتاد تازیانه به آنان بزنید.} و نود همان سخن خدای متعال در کتابش است که فرمود: «إِنَّ هذا أَخِی لَهُ تِسْعٌ وَ تِسْعُونَ نَعْجَة» - . ص / 23 - {این برادر من است که نود و نه گوسفند دارد.} و صد همان فرمایش خدای متعال در کتابش است که فرمود: «الزَّانِیَةُ وَ الزَّانِی فَاجْلِدُوا کُلَّ واحِدٍ مِنْهُما مِائَةَ جَلْدَة» - . نور / 2 - {به هر کدام از زن و مرد زناکار صد تازیانه بزنید.} راوی می گوید: پس هر دو یهودی به دست مبارک امیر مؤمنین علی علیه السّلام اسلام را پذیرفتند. - . خصال: 599 - 600 -

**[ترجمه]

«3»

ل، الخصال أَبِی عَنْ سَعْدٍ عَنْ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارِ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ الرَّازِیِّ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ عِیسَی بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْمُحَمَّدِیِّ مِنْ وُلْدِ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَنَفِیَّةِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ جَابِرٍ عَنْ عَطَاءٍ عَنْ طَاوُسٍ قَالَ: أَتَی قَوْمٌ مِنَ الْیَهُودِ عُمَرَ بْنَ الْخَطَّابِ وَ هُوَ یَوْمَئِذٍ وَالٍ عَلَی النَّاسِ فَقَالُوا لَهُ أَنْتَ وَالِی هَذَا الْأَمْرِ بَعْدَ نَبِیِّکُمْ وَ قَدْ أَتَیْنَاکَ نَسْأَلُکَ عَنْ أَشْیَاءَ إِنْ أَنْتَ أَخْبَرْتَنَا بِهَا آمَنَّا وَ صَدَّقْنَا وَ اتَّبَعْنَاکَ فَقَالَ عُمَرُ سَلُوا عَمَّا بَدَا لَکُمْ قَالُوا أَخْبِرْنَا عَنْ أَقْفَالِ السَّمَاوَاتِ السَّبْعِ وَ مَفَاتِیحِهَا وَ أَخْبِرْنَا عَنْ قَبْرٍ سَارَ بِصَاحِبِهِ وَ أَخْبِرْنَا عَمَّنْ أَنْذَرَ قَوْمَهُ لَیْسَ مِنَ الْجِنِّ وَ لَا مِنَ الْإِنْسِ وَ أَخْبِرْنَا عَنْ مَوْضِعٍ طَلَعَتْ فِیهِ الشَّمْسُ وَ لَمْ تَعُدْ إِلَیْهِ وَ أَخْبِرْنَا عَنْ خَمْسَةٍ لَمْ یُخْلَقُوا فِی الْأَرْحَامِ وَ عَنْ وَاحِدٍ وَ اثْنَیْنِ وَ ثَلَاثَةٍ وَ أَرْبَعَةٍ وَ خَمْسَةٍ وَ سِتَّةٍ وَ سَبْعَةٍ وَ عَنْ ثَمَانِیَةٍ وَ تِسْعَةٍ وَ عَشَرَةٍ وَ حَادِیَ عَشَرَ وَ ثَانِیَ عَشَرَ قَالَ فَأَطْرَقَ عُمَرُ سَاعَةً ثُمَّ فَتَحَ عَیْنَیْهِ ثُمَّ قَالَ سَأَلْتُمْ عُمَرَ بْنَ الْخَطَّابِ عَمَّا لَیْسَ

ص: 7


1- الخصال 2: 148 و 149.

لَهُ بِهِ عِلْمٌ وَ لَکِنِ ابْنُ عَمِّ رَسُولِ اللَّهِ یُخْبِرُکُمْ بِمَا سَأَلْتُمُونِی عَنْهُ فَأَرْسَلَ إِلَیْهِ فَدَعَاهُ فَلَمَّا أَتَاهُ قَالَ لَهُ یَا أَبَا الْحَسَنِ إِنَّ مَعْشَرَ الْیَهُودِ سَأَلُونِی عَنْ أَشْیَاءَ لَمْ أُجِبْهُمْ فِیهَا بِشَیْ ءٍ وَ قَدْ ضَمِنُوا لِی إِنْ أَخْبَرْتُهُمْ أَنْ یُؤْمِنُوا بِالنَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فَقَالَ لَهُمْ عَلِیٌّ علیه السلام یَا مَعْشَرَ الْیَهُودِ اعْرِضُوا عَلَیَّ مَسَائِلَکُمْ فَقَالُوا لَهُ مِثْلَ مَا قَالُوا لِعُمَرَ فَقَالَ لَهُمْ عَلِیٌّ علیه السلام أَ تُرِیدُونَ أَنْ تَسْأَلُوا عَنْ شَیْ ءٍ سِوَی هَذَا قَالُوا لَا یَا أَبَا شَبَّرَ وَ شَبِیرٍ فَقَالَ لَهُمْ عَلِیٌّ علیه السلام أَمَّا أَقْفَالُ السَّمَاوَاتِ فَالشِّرْکُ بِاللَّهِ وَ مَفَاتِیحُهَا قَوْلُ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَمَّا الْقَبْرُ الَّذِی سَارَ بِصَاحِبِهِ فَالْحُوتُ سَارَ بِیُونُسَ فِی بَطْنِهِ الْبِحَارَ السَّبْعَةَ وَ أَمَّا الَّذِی أَنْذَرَ قَوْمَهُ لَیْسَ مِنَ الْجِنِّ وَ لَا مِنَ الْإِنْسِ فَتِلْکَ نَمْلَةُ سُلَیْمَانَ بْنِ دَاوُدَ عَلَیْهِمَا السَّلَامُ وَ أَمَّا الْمَوْضِعُ الَّذِی طَلَعَتْ فِیهِ الشَّمْسُ فَلَمْ تَعُدْ إِلَیْهِ فَذَاکَ الْبَحْرُ الَّذِی أَنْجَی اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِیهِ مُوسَی علیه السلام وَ غَرَّقَ فِیهِ فِرْعَوْنَ وَ أَصْحَابَهُ وَ أَمَّا الْخَمْسَةُ الَّذِینَ لَمْ یُخْلَقُوا فِی الْأَرْحَامِ فَآدَمُ وَ حَوَّاءُ وَ عَصَا مُوسَی وَ نَاقَةُ صَالِحٍ وَ کَبْشُ إِبْرَاهِیمَ علیه السلام وَ أَمَّا الْوَاحِدُ فَاللَّهُ الْوَاحِدُ لَا شَرِیکَ لَهُ وَ أَمَّا الِاثْنَانِ فَآدَمُ وَ حَوَّاءُ وَ أَمَّا الثَّلَاثَةُ فَجَبْرَئِیلُ وَ مِیکَائِیلُ وَ إِسْرَافِیلُ وَ أَمَّا الْأَرْبَعَةُ فَالتَّوْرَاةُ وَ الْإِنْجِیلُ وَ الزَّبُورُ وَ الْفُرْقَانُ وَ أَمَّا الْخَمْسُ فَخَمْسُ صَلَوَاتٍ مَفْرُوضَاتٍ عَلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله وَ أَمَّا السِّتَّةُ فَقَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ لَقَدْ خَلَقْنَا السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ وَ ما بَیْنَهُما فِی سِتَّةِ أَیَّامٍ وَ أَمَّا السَّبْعَةُ فَقَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ بَنَیْنا فَوْقَکُمْ سَبْعاً شِداداً وَ أَمَّا الثَّمَانِیَةُ فَقَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ یَحْمِلُ عَرْشَ رَبِّکَ فَوْقَهُمْ یَوْمَئِذٍ ثَمانِیَةٌ

ص: 8

وَ أَمَّا التِّسْعَةُ فَالْآیَاتُ الْمُنْزَلَاتُ عَلَی مُوسَی بْنِ عِمْرَانَ علیه السلام وَ أَمَّا الْعَشَرَةُ فَقَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ واعَدْنا مُوسی ثَلاثِینَ لَیْلَةً وَ أَتْمَمْناها بِعَشْرٍ وَ أَمَّا الْحَادِیَ عَشَرَ فَقَوْلُ یُوسُفَ لِأَبِیهِ عَلَیْهِمَا السَّلَامُ إِنِّی رَأَیْتُ أَحَدَ عَشَرَ کَوْکَباً وَ أَمَّا الِاثْنَا عَشَرَ فَقَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ لِمُوسَی علیه السلام اضْرِبْ بِعَصاکَ الْحَجَرَ فَانْفَجَرَتْ مِنْهُ اثْنَتا عَشْرَةَ عَیْناً قَالَ فَأَقْبَلَ الْیَهُودُ یَقُولُونَ نَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّهِ وَ أَنَّکَ ابْنُ عَمِّ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله ثُمَّ أَقْبَلُوا عَلَی عُمَرَ فَقَالُوا نَشْهَدُ أَنَّ هَذَا أَخُو رَسُولِ اللَّهِ وَ أَنَّهُ أَحَقُّ بِهَذَا الْمَقَامِ مِنْکَ وَ أَسْلَمَ مَنْ کَانَ مَعَهُمْ وَ حَسُنَ إِسْلَامُهُمْ (1).

**[ترجمه]خصال: عطا از طاوس نقل می کند که گروهی از یهود نزد عمر بن خطاب آمدند و او در آن روز والی مردم بود. گفتند: پس از پیامبرتان تو والی این امر هستی و ما نزد تو آمدیم و از تو سئوالاتی می پرسیم. اگر تو آن ها را درست پاسخ دادی، ایمان می آوریم و تو را تصدیق می کنیم و پیرو تو می شویم. عمر گفت: آن چه را که در نظر دارید بپرسید.

گفتند: به ما خبر بده از قفل های آسمان های هفتگانه و کلیدهای آن ها؛ و به ما خبر بده از قبری که صاحب خود را حرکت داد؛ و به ما خبر بده از کسی که قوم را ترسانید، در حالی که نه از انس بود و نه از جنّ؛ و به ما خبر بده از محلّی که آفتاب یک بار به آنجا تابید و دیگر چنین نکرد؛ و به ما خبر بده از پنج موجود زنده ای که در رحم مادر آفریده نشدند؛ و از یکی و دو تا و سه تا و چهار تا و پنج تا و شش تا و هفت تا و هشت تا و نه تا و ده تا و یازده تا و دوازده تا.

راوی می گوید: عمر ساعتی سر به زیر انداخت و سپس چشمانش را باز کرد و گفت: شما از عمر بن خطّاب چیزهایی را پرسیدید که آن ها را نمی داند،

ص: 7

ولی پسر عموی پیامبر خدا صلی الله علیه و آله از آن چه که پرسیدید به شما خبر می دهد. پس کسی را به جانب او فرستاد و او را فرا خواند.

چون علی علیه السّلام آمد، عمر به او گفت: ای ابوالحسن! گروه یهود از من چیزهایی را پرسیدند که به هیچ کدام پاسخ ندادم و آن ها به من قول داده اند که اگر به آن ها بگویم، به پیامبر ایمان بیاورند. علی علیه السّلام به آنان گفت: ای گروه یهود! سؤال های خود را به من بگویید. آن ها همان چیزهایی را که به عمر گفته بودند بازگو کردند. علی علیه السّلام به آنان فرمود: آیا غیر از این ها سوالی دارید ؟ گفتند نه ای پدر شبر و شبیر . علی علیه السلام به آن ها فرمود : امّا قفل های آسمان ها شریک قرار دادن برای خداست و کلیدهای آن گفتن «لا اله الّا الله» است؛ و امّا قبری که صاحب خود را حرکت داد، ماهی ای بود که یونس را در شکم خود در هفت دریا گردانید؛ و امّا آن که قوم خود را ترسانید و از انس و جنّ نبود، مورچه حضرت سلیمان بن داود بود؛ و امّا محلّی که آفتاب به آنجا تابید و دیگر باز نگشت، دریایی بود که خداوند در آنجا موسی را نجات داد و فرعون و یارانش را غرق کرد (چون در آن حال آب ها کنار رفت و آفتاب به آنجا تابید و بعد آب ها به هم آمدند و دیگر هرگز آفتاب به آنجا نتابید.) و امّا پنج موجود زنده ای که در رحم مادر آفریده نشدند، عبارت بودند از: آدم و حوّا و عصای موسی و شتر صالح و قوچ ابراهیم.

و امّا یکی، خدای یگانه ای است که شریک ندارد؛ و اما دو تا، آدم و حوا هستند؛ و امّا سه تا، جبرئیل و میکائیل و اسرافیل هستند؛ و امّا چهار تا، تورات و انجیل و زبور و فرقانند؛ و امّا پنج تا، پنج نمازی است که به پیامبر واجب شده است؛ و امّا شش تا، سخن خداوند است که فرمود: {آسمان ها و زمین را در شش روز آفریدیم.} و امّا هفت تا، سخن خداوند است که فرمود: «وَ بَنَیْنا فَوْقَکُمْ سَبْعاً شِدادا» - . نباء / 12 - {بالای شما هفت آسمان سخت آفریدیم.} و امّا هشت تا، سخن خداوند است که فرمود: «وَ یَحْمِلُ عَرْشَ رَبِّکَ فَوْقَهُمْ یَوْمَئِذٍ ثَمانِیَة» - . حاقه / 17 - {در آن روز عرش پروردگارت را بالای آنان هشت نفر حمل می کنند.}

ص: 8

و امّا نه تا، معجزاتی بود که به موسی بن عمران داده شد؛ و امّا ده تا، سخن خداوند است که فرمود: «وَ واعَدْنا مُوسی ثَلاثِینَ لَیْلَةً وَ أَتْمَمْناها بِعَشْر» {ما با موسی سی شب وعده گذاشتیم و آن را با ده شب دیگر به پایان رسانیدیم.} و امّا یازده تا، سخن یوسف است که به پدرش گفت: {من دیدم که یازده ستاره بر من سجده کردند.} و امّا دوازده تا، سخن خداوند است که به موسی فرمود: «اضْرِبْ بِعَصاکَ الْحَجَرَ فَانْفَجَرَتْ مِنْهُ اثْنَتا عَشْرَةَ عَیْنا» - . بقره / 60 - {عصای خود را به سنگ بزن، پس دوازده چشمه از آن جوشید.}

راوی می گوید: آن یهودی ها جلو آمدند، در حالی که می گفتند: گواهی می دهیم که معبودی جز خدا نیست و این که محمد صلی الله علیه و آله پیامبر خداست و تو پسر عموی او هستی. سپس رو به عمر کردند و گفتند: گواهی می دهیم که این شخص برادر پیامبر خداست و به خدا سوگند که او به این مقام

شایسته تر از توست و هر کس که با آنان بود مسلمان شدند و اسلام نیکویی داشتند. - . خصال: 456 - 457 -

**[ترجمه]

«4»

ن، عیون أخبار الرضا علیه السلام ل، الخصال أَبِی عَنْ سَعْدٍ عَنِ ابْنِ أَبِی الْخَطَّابِ عَنِ الْحَکَمِ بْنِ مِسْکِینٍ الثَّقَفِیِّ عَنْ صَالِحِ بْنِ عُقْبَةَ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام قَالَ: لَمَّا هَلَکَ أَبُو بَکْرٍ وَ اسْتَخْلَفَ عُمَرَ رَجَعَ عُمَرُ إِلَی الْمَسْجِدِ فَقَعَدَ فَدَخَلَ عَلَیْهِ رَجُلٌ فَقَالَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ إِنِّی رَجُلٌ مِنَ الْیَهُودِ وَ أَنَا عَلَّامَتُهُمْ وَ قَدْ أَرَدْتُ أَنْ أَسْأَلَکَ عَنْ مَسَائِلَ إِنْ أَجَبْتَنِی فِیهَا أَسْلَمْتُ قَالَ مَا هِیَ قَالَ ثَلَاثٌ وَ ثَلَاثٌ وَ وَاحِدَةٌ فَإِنْ شِئْتَ سَأَلْتُکَ وَ إِنْ کَانَ فِی الْقَوْمِ أَحَدٌ أَعْلَمَ مِنْکَ أَرْشِدْنِی إِلَیْهِ قَالَ عَلَیْکَ بِذَلِکَ الشَّابِّ یَعْنِی عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ علیهما السلام فَأَتَی عَلِیّاً علیه السلام فَسَأَلَهُ فَقَالَ لَهُ لِمَ قُلْتَ ثَلَاثاً وَ ثَلَاثاً وَ وَاحِدَةً أَلَّا قُلْتَ سَبْعاً قَالَ إِنِّی إِذاً لَجَاهِلٌ إِنْ لَمْ تُجِبْنِی فِی الثَّلَاثِ اکْتَفَیْتُ قَالَ فَإِنْ أَجَبْتُکَ تُسْلِمُ قَالَ نَعَمْ قَالَ سَلْ قَالَ أَسْأَلُکَ عَنْ أَوَّلِ حَجَرٍ وُضِعَ عَلَی وَجْهِ الْأَرْضِ وَ أَوَّلِ عَیْنٍ نَبَعَتْ وَ أَوَّلِ شَجَرَةٍ نَبَتَتْ قَالَ یَا یَهُودِیُّ أَنْتُمْ تَقُولُونَ إِنَّ أَوَّلَ حَجَرٍ وُضِعَ عَلَی وَجْهِ الْأَرْضِ الْحَجَرُ الَّذِی فِی الْبَیْتِ الْمُقَدَّسِ وَ کَذَبْتُمْ هُوَ الْحَجَرُ الَّذِی نَزَلَ بِهِ آدَمُ علیه السلام مِنَ الْجَنَّةِ قَالَ صَدَقْتَ وَ اللَّهِ إِنَّهُ لَبِخَطِّ هَارُونَ وَ إِمْلَاءِ مُوسَی

ص: 9


1- الخصال 2: 65.

قَالَ وَ أَنْتُمْ تَقُولُونَ إِنَّ أَوَّلَ عَیْنٍ نَبَعَتْ عَلَی وَجْهِ الْأَرْضِ الْعَیْنُ الَّتِی بِبَیْتِ الْمَقْدِسِ وَ کَذَبْتُمْ هِیَ عَیْنُ الْحَیَاةِ الَّتِی غَسَلَ فِیهَا یُوشَعُ بْنُ نُونٍ السَّمَکَةَ (1)وَ هِیَ الْعَیْنُ الَّتِی شَرِبَ مِنْهَا الْخَضِرُ وَ لَیْسَ یَشْرَبُ مِنْهَا أَحَدٌ إِلَّا حَیَّ (حَیِیَ خ ل) قَالَ صَدَقْتَ وَ اللَّهِ إِنَّهُ لَبِخَطِّ هَارُونَ وَ إِمْلَاءِ مُوسَی قَالَ وَ أَنْتُمْ تَقُولُونَ إِنَّ أَوَّلَ شَجَرَةٍ نَبَتَتْ عَلَی وَجْهِ الْأَرْضِ الزَّیْتُونُ وَ کَذَبْتُمْ هِیَ الْعَجْوَةُ (2)الَّتِی نَزَلَ بِهَا آدَمُ علیه السلام مِنَ الْجَنَّةِ مَعَهُ قَالَ صَدَقْتَ وَ اللَّهِ إِنَّهُ لَبِخَطِّ هَارُونَ وَ إِمْلَاءِ مُوسَی علیه السلام قَالَ وَ الثَّلَاثُ الْأُخْرَی کَمْ لِهَذِهِ الْأُمَّةِ مِنْ إِمَامٍ هُدًی لَا یَضُرُّهُمْ مَنْ خَذَلَهُمْ قَالَ اثْنَا عَشَرَ إِمَاماً قَالَ صَدَقْتَ وَ اللَّهِ إِنَّهُ لَبِخَطِّ هَارُونَ وَ إِمْلَاءِ مُوسَی قَالَ فَأَیْنَ یَسْکُنُ نَبِیُّکُمْ مِنَ الْجَنَّةِ قَالَ فِی أَعْلَاهَا دَرَجَةً وَ أَشْرَفِهَا مَکَاناً فِی جَنَّاتِ عَدْنٍ قَالَ صَدَقْتَ وَ اللَّهِ إِنَّهُ لَبِخَطِّ هَارُونَ وَ إِمْلَاءِ مُوسَی ثُمَّ قَالَ فَمَنْ یَنْزِلُ مَعَهُ فِی مَنْزِلِهِ قَالَ اثْنَا عَشَرَ إِمَاماً قَالَ صَدَقْتَ وَ اللَّهِ إِنَّهُ لَبِخَطِّ هَارُونَ وَ إِمْلَاءِ مُوسَی علیه السلام ثُمَّ قَالَ السَّابِعَةَ فَأَسْلَمَ کَمْ یَعِیشُ وَصِیُّهُ بَعْدَهُ قَالَ ثَلَاثِینَ سَنَةً قَالَ ثُمَّ مَهْ یَمُوتُ أَوْ یُقْتَلُ قَالَ یُقْتَلُ یُضْرَبُ عَلَی قَرْنِهِ وَ تُخْضَبُ لِحْیَتُهُ قَالَ صَدَقْتَ وَ اللَّهِ إِنَّهُ لَبِخَطِّ هَارُونَ وَ إِمْلَاءِ مُوسَی علیه السلام.

قال الصدوق رحمه الله فی ل و قد أخرجت هذا الحدیث من طرق فی کتاب الأوائل (3)ک، إکمال الدین حدثنا أبی و ابن الولید معا عن سعد مثله (4)ج، الإحتجاج عن صالح بن عقبة مثله (5)

ص: 10


1- فی الاحتجاج: غسل فیها النون موسی.
2- العجوة: التمر المحشی و تمر بالمدینة.
3- عیون الأخبار: 31 الخصال 2: 77.
4- فی کمال الدین: و اول عین نبعت علی وجه الأرض، و أول شجرة نبتت علی وجه الأرض.
5- کمال الدین: 175. و فیه ما یخالف العیون و الخصال بما لا یضر بالمعنی. الاحتجاج: 120.

**[ترجمه]عیون اخبار الرضا: صالح بن عقبه از امام صادق علیه السّلام نقل می کند که فرمود: چون ابوبکر هلاک شد و عمر در جای او قرار گرفت، عمر به مسجد برگشت و نشست. مردی نزد او آمد و گفت: یا امیرالمؤمنین! من مردی از یهودم و دانشمند آنان هستم. می خواهم از تو چند مسأله بپرسم که اگر به من پاسخ دادی، مسلمان خواهم شد. گفت: آن مسأله ها چیست؟ گفت: سه تا و سه تا و یکی، اگر خواهی بپرسم و اگر در میان قوم کسی از تو دانشمندتر است، مرا به سوی او راهنمایی کن. عمر گفت: بر تو باد این جوان! یعنی علی بن ابی طالب علیه السّلام. او نزد علی علیه السّلام آمد و از او پرسید.

حضرت فرمود: چرا گفتی: سه تا و سه تا و یکی و نگفتی هفت تا؟ گفت: اگر چنین می کردم نادان بودم، چون اگر از سه تا پاسخ ندادی، دیگر بسنده می کنم. فرمود: اگر تو را پاسخ دهم مسلمان می شوی؟ گفت: آری. فرمود: بپرس. گفت: از تو می پرسم از نخستین سنگی که بر روی زمین گذاشته شد و از نخستین چشمه ای که جوشید و از نخستین درختی که رویید. فرمود: ای یهودی! شما می گویید که نخستین سنگی که بر زمین نهاده شد، در بیت المقدس بود و دروغ می گویید، بلکه آن سنگی است که آدم آن را از بهشت آورد. گفت: به خدا سوگند که راست گفتی! این سخن به خط هارون و به املای موسی است.

ص: 9

فرمود: شما می گویید نخستین چشمه ای که بر روی زمین جوشید، چشمه ای بود در بیت المقدس و دروغ می گویید. آن چشمه زندگی است که یوشع بن نون، ماهی را در آن شست و آن چشمه ای است که خضر از آن نوشید و هیچ کس از آن ننوشد، مگر این که زنده می ماند. گفت: راست گفتی! به خدا که این سخن به خط هارون و به املای موسی است.

فرمود: شما می گویید نخستین درختی که بر روی زمین رویید زیتون است و دروغ می گویید. آن خرمای مخصوص است که آدم با خود از بهشت آورد. گفت: راست گفتی! به خدا که این سخن هارون و به املای موسی است.

مرد یهودی گفت: آن سه مسأله دیگر این است که این امّت چند امام هدایتگر خواهد داشت که با وجود آن ها هر کس که بخواهد آنان را خوار کند، نمی تواند به آنان آسیب برساند؟ فرمود: دوازده نفر. گفت: راست گفتی! به خدا این سخن به خط هارون و املای موسی است.

گفت: پیامبر شما در کجای بهشت ساکن خواهد شد؟ فرمود: در بالاترین درجه و شریف ترین جای آن که عدن نام دارد. گفت: راست گفتی! به خدا که آن به خط هارون و املای موسی است. سپس گفت: پس از وی چه کسی در جایگاه او می نشیند؟ فرمود: دوازده امام. گفت: راست گفتی! به خدا که آن به خط هارون و املای موسی است.

سپس هفتمی را گفت و مسلمان شد. پرسید: وصیّ او پس از وی چند سال زنده می ماند؟ فرمود: سی سال. گفت: سپس چه می شود، می میرد یا کشته می شود؟ فرمود: کشته می شود، بر فرق او ضربت می خورد و ریشش با خونش خضاب می شود. گفت: راست گفتی! به خدا که آن به خط هارون و املای موسی است.

صدوق رحمه الله در خصال گفته است: این حدیث را از چند طریق در کتاب الاوائل آورده ام. - . خصال: 476 – 477 ، عیون اخبار الرضا 1 : 56 - 57 -

ص: 10

**[ترجمه]

«5»

ن، عیون أخبار الرضا علیه السلام الْحُسَیْنُ بْنُ مُحَمَّدٍ الْأُشْنَانِیُّ الرَّازِیُّ الْعَدْلُ بِبَلْخٍ قَالَ حَدَّثَنَا عَلِیُّ بْنُ مَهْرَوَیْهِ الْقَزْوِینِیُّ قَالَ حَدَّثَنَا دَاوُدُ بْنُ سُلَیْمَانَ الْفَرَّاءُ قَالَ حَدَّثَنَا عَلِیُّ بْنُ مُوسَی الرِّضَا علیهما السلام عَنْ أَبِیهِ عَنْ آبَائِهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ علیهما السلام قَالَ: إِنَّ یَهُودِیّاً سَأَلَ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ علیهما السلام فَقَالَ أَخْبِرْنِی عَمَّا لَیْسَ لِلَّهِ وَ عَمَّا لَیْسَ عِنْدَ اللَّهِ وَ عَمَّا لَا یَعْلَمُهُ اللَّهُ فَقَالَ عَلِیٌّ علیه السلام أَمَّا مَا لَا یَعْلَمُهُ اللَّهُ فَهُوَ قَوْلُکُمْ یَا مَعْشَرَ الْیَهُودِ إِنَّ عُزَیْراً ابْنُ اللَّهِ وَ اللَّهُ تَعَالَی لَا یَعْلَمُ لَهُ وَلَداً أَمَّا قَوْلُکَ مَا لَیْسَ لِلَّهِ فَلَیْسَ لِلَّهِ شَرِیکٌ وَ أَمَّا قَوْلُکَ مَا لَیْسَ عِنْدَ اللَّهِ تَعَالَی فَلَیْسَ عِنْدَ اللَّهِ ظُلْمٌ لِلْعِبَادِ فَقَالَ الْیَهُودِیُّ أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله (1)

ن، عیون أخبار الرضا علیه السلام بالأسانید الثلاثة عن الرضا علیه السلام مثله (2)صح، صحیفة الرضا علیه السلام عنه علیه السلام مثله (3)

**[ترجمه]عیون اخبار الرضا: داود بن سلیمان قزوینیّ از امام رضا علیه السّلام به نقل از پدرانشان از امام حسین علیهم السّلام نقل کرده اند که مردی یهودی از امیرالمؤمنین علیه السّلام سؤالاتی به این مضمون نمود: آن چیست که خداوند ندارد؟ چه چیز است که نزد خداوند نیست؟ و چیست آن چیزی که خداوند آن را نمی داند؟

امیرالمؤمنین علیه السّلام فرمود: امّا آن چیزی که خداوند آن را نمی داند، گفتار شما یهودیان است که می گویید عزیر پسر خداست، خداوند برای خود

فرزندی نمی شناسد. امّا آن چه که نزد خدا نیست، (ظلم است)، نزد خدا ظلمی به بندگان نمی رود. و امّا سؤال دیگرت که پرسیدی: آن چیست که خداوند ندارد، (شریک است) که خداوند شریک ندارد. یهودی گفت: «اشهد ان لا اله الّا اللَّه و أشهد أنّ محمّدا رسول اللَّه.» - . عیون أخبار الرضا 1 : 128 - 129 -

**[ترجمه]

«6»

ما، الأمالی للشیخ الطوسی شَیْخُ الطَّائِفَةِ عَنْ أَبِی مُحَمَّدٍ الْفَحَّامِ السُّرَّمَرَّائِیِّ (4)عَنْ أَبِی الْحَسَنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ عُبَیْدِ اللَّهِ الْمَنْصُورِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ الْعَسْکَرِیِّ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام أَنَّ رَجُلًا جَاءَ إِلَی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیهما السلام فَقَالَ أَخْبِرْنِی عَمَّا لَیْسَ لِلَّهِ وَ عَمَّا لَیْسَ عِنْدَ اللَّهِ وَ عَمَّا لَا یَعْلَمُهُ اللَّهُ فَقَالَ أَمَّا مَا لَا یَعْلَمُهُ اللَّهُ فَلَا یَعْلَمُ أَنَّ لَهُ وَلَداً تَکْذِیباً لَکُمْ حَیْثُ قُلْتُمْ عُزَیْرٌ ابْنُ اللَّهِ وَ أَمَّا قَوْلُکَ مَا لَیْسَ لِلَّهِ فَلَیْسَ لَهُ شَرِیکٌ (5)وَ أَمَّا قَوْلُکَ مَا لَیْسَ عِنْدَ اللَّهِ

ص: 11


1- لم نجده فی العیون و الظاهر أن ن مصحف ید و الحدیث یوجد فی التوحید: 385.
2- عیون الأخبار: 210.
3- صحیفة الرضا: 38.
4- هکذا فی الکتاب قال الفیروزآبادی فی القاموس: ساء من رأی: بلدة، لما شرع فی بنائه المعتصم ثقل ذلک علی عسکره، فلما انتقل بهم إلیها سر کل منهم برؤیتها فلزمها هذا الاسم و النسبة سرمری و سامری و سری.
5- فی المصدر: فلیس للّه شریک.

فَلَیْسَ عِنْدَ اللَّهِ ظُلْمُ الْعِبَادِ (1)فَقَالَ الْیَهُودِیُّ أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّکَ الْحَقُّ وَ مِنْ أَهْلِ الْحَقِّ وَ قُلْتَ الْحَقَّ وَ أَسْلَمَ عَلَی یَدِهِ (2)

**[ترجمه]امالی طوسی: امام هادی علیه السّلام از پدرانش روایت کرده است که مردی یهودی از امیرالمؤمنین علیه السّلام پرسید: چه چیز خدا ندارد و چه چیز نزد او نیست و چه چیز را نمی داند؟

علی علیه السّلام فرمود: اما آن چه خدا نمی داند، ای یهودان، این سخن شماست که عزیر را پسر خدا می دانید. خدا برای خویش فرزندی نمی داند. اما آن چه که برای خدا نیست، شریک است. و اما آن چه در نزد خدا نیست، ظلم است که نزد خدا ظلم نیست.

ص: 11

یهودی گفت: «اشهد ان لا اله الا الله و اشهد أنّ محمد رسول الله صلی الله علیه و آله.» - . امالی طوسی: 173 -

**[ترجمه]

«7»

ع، علل الشرائع حَدَّثَنَا عَلِیُّ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ بِإِسْنَادِهِ رَفَعَهُ قَالَ: أَتَی عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ علیهما السلام یَهُودِیٌّ فَقَالَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ إِنِّی أَسْأَلُکَ عَنْ أَشْیَاءَ إِنْ أَنْتَ أَخْبَرْتَنِی بِهَا أَسْلَمْتُ قَالَ عَلِیٌّ علیه السلام سَلْنِی یَا یَهُودِیُّ عَمَّا بَدَا لَکَ فَإِنَّکَ لَا تُصِیبُ أَحَداً أَعْلَمَ مِنَّا أَهْلَ الْبَیْتِ فَقَالَ لَهُ الْیَهُودِیُّ أَخْبِرْنِی عَنْ قَرَارِ هَذِهِ الْأَرْضِ عَلَی مَا هُوَ وَ عَنْ شَبَهِ الْوَلَدِ أَعْمَامَهُ وَ أَخْوَالَهُ وَ مِنْ أَیِّ النُّطْفَتَیْنِ یَکُونُ الشَّعْرُ وَ اللَّحْمُ وَ الْعَظْمُ وَ الْعَصَبُ وَ لِمَ سُمِّیَتِ السَّمَاءُ سَمَاءً وَ لِمَ سُمِّیَتِ الدُّنْیَا دُنْیَا وَ لِمَ سُمِّیَتِ الْآخِرَةُ آخِرَةً وَ لِمَ سُمِّیَ آدَمُ آدَمَ وَ لِمَ سُمِّیَتْ حَوَّاءُ حَوَّاءَ وَ لِمَ سُمِّیَتِ الدِّرْهَمُ دِرْهَماً وَ لِمَ سُمِّیَتِ الدِّینَارُ دِینَاراً وَ لِمَ قِیلَ لِلْفَرَسِ إِجِدْ وَ لِمَ قِیلَ لِلْبَغْلِ عَدْ وَ لِمَ قِیلَ لِلْحِمَارِ حَرِّ فَقَالَ علیه السلام أَمَّا قَرَارُ هَذِهِ الْأَرْضِ لَا یَکُونُ إِلَّا عَلَی عَاتِقِ مَلَکٍ وَ قَدَمَا ذَلِکَ الْمَلِکِ عَلَی صَخْرَةٍ وَ الصَّخْرَةُ عَلَی قَرْنِ ثَوْرٍ وَ الثَّوْرُ قَوَائِمُهُ عَلَی ظَهْرِ الْحُوتِ فِی الْیَمِّ الْأَسْفَلِ وَ الْیَمُّ عَلَی الظُّلْمَةِ وَ الظُّلْمَةُ عَلَی الْعَقِیمِ وَ الْعَقِیمُ عَلَی الثَّرَی وَ مَا یَعْلَمُ تَحْتَ الثَّرَی إِلَّا اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ (3)وَ أَمَّا شَبَهُ الْوَلَدِ أَعْمَامَهُ وَ أَخْوَالَهُ فَإِذَا سَبَقَ نُطْفَةُ الرَّجُلِ نُطْفَةَ الْمَرْأَةِ إِلَی الرَّحِمِ خَرَجَ شَبَهُ الْوَلَدِ إِلَی أَعْمَامِهِ وَ مِنْ نُطْفَةِ الرَّجُلِ یَکُونُ الْعَظْمُ وَ الْعَصَبُ وَ إِذَا سَبَقَ نُطْفَةُ الْمَرْأَةِ نُطْفَةَ الرَّجُلِ إِلَی الرَّحِمِ خَرَجَ شَبَهُ الْوَلَدِ إِلَی أَخْوَالِهِ وَ مِنْ نُطْفَتِهَا یَکُونُ الشَّعْرُ وَ

ص: 12


1- فی المصدر: فلیس عند اللّه ظلم للعباد.
2- أمالی الطوسیّ: 173.
3- قد وردت روایات من طریق العامّة و الخاصّة تتضمن ما فی الحدیث من قرار الأرض علی عاتق ملک اه. و هی من متشابهات الاخبار التی لم نطلع علی حقائقها و المراد منها، و قد تصدی بعض لتأویلها و تطبیقها علی معان لم نعلم صحتها فاللازم ارجاع علمها إلی اللّه و الی العالمین بالاسرار.

الْجِلْدُ وَ اللَّحْمُ لِأَنَّهَا صَفْرَاءُ رَقِیقَةٌ وَ سُمِّیَتِ السَّمَاءُ سَمَاءً لِأَنَّهَا وَسْمُ الْمَاءِ یَعْنِی مَعْدِنَ الْمَاءِ وَ إِنَّمَا سُمِّیَتِ الدُّنْیَا دُنْیَا لِأَنَّهَا أَدْنَی مِنْ کُلِّ شَیْ ءٍ وَ سُمِّیَتِ الْآخِرَةُ آخِرَةً لِأَنَّ فِیهَا الْجَزَاءُ وَ الثَّوَابُ وَ سُمِّیَ آدَمُ آدَمَ لِأَنَّهُ خُلِقَ مِنْ أَدِیمِ الْأَرْضِ وَ ذَلِکَ أَنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی بَعَثَ جَبْرَئِیلَ علیه السلام وَ أَمَرَهُ أَنْ یَأْتِیَهُ مِنْ أَدِیمِ الْأَرْضِ بِأَرْبَعِ طِینَاتٍ طِینَةٍ بَیْضَاءَ وَ طِینَةٍ حَمْرَاءَ وَ طِینَةٍ غَبْرَاءَ وَ طِینَةٍ سَوْدَاءَ وَ ذَلِکَ مِنْ سَهْلِهَا وَ حَزْنِهَا ثُمَّ أَمَرَهُ أَنْ یَأْتِیَهُ بِأَرْبَعِ مِیَاهٍ مَاءٍ عَذْبٍ وَ مَاءٍ مِلْحٍ وَ مَاءٍ مُرٍّ وَ مَاءٍ مُنْتِنٍ ثُمَّ أَمَرَهُ أَنْ یُفْرِغَ الْمَاءَ فِی الطِّینِ وَ أَدَمَهُ اللَّهُ بِیَدِهِ فَلَمْ یَفْضُلْ شَیْ ءٌ مِنَ الطِّینِ یَحْتَاجُ إِلَی الْمَاءِ وَ لَا مِنَ الْمَاءِ شَیْ ءٌ یَحْتَاجُ إِلَی الطِّینِ فَجَعَلَ الْمَاءَ الْعَذْبَ فِی حَلْقِهِ وَ جَعَلَ الْمَاءَ الْمَالِحَ فِی عَیْنَیْهِ وَ جَعَلَ الْمَاءَ الْمُرَّ فِی أُذُنَیْهِ وَ جَعَلَ الْمَاءَ الْمُنْتِنَ فِی أَنْفِهِ وَ إِنَّمَا سُمِّیَتْ حَوَّاءُ حَوَّاءَ لِأَنَّهَا خُلِقَتْ مِنَ الْحَیَوَانِ وَ إِنَّمَا قِیلَ لِلْفَرَسِ إِجِدْ لِأَنَّ أَوَّلَ مَنْ رَکِبَ الْخَیْلَ قَابِیلُ یَوْمَ قَتَلَ أَخَاهُ هَابِیلَ وَ أَنْشَأَ یَقُولُ إِجِدِ الْیَوْمَ وَ مَا تَرَکَ النَّاسُ دَماً فَقِیلَ لِلْفَرَسِ إِجِدْ لِذَلِکَ وَ إِنَّمَا قِیلَ لِلْبَغْلِ عَدْ لِأَنَّ أَوَّلَ مَنْ رَکِبَ الْبَغْلَ آدَمُ علیه السلام وَ ذَلِکَ لِأَنَّهُ کَانَ لَهُ ابْنٌ یُقَالُ لَهُ مَعَدٌ وَ کَانَ عَشُوقاً لِلدَّوَابِّ وَ کَانَ یَسُوقُ بِآدَمَ علیه السلام فَإِذَا تَقَاعَسَ الْبَغْلُ (1)نَادَی یَا مَعَدُ سُقْهَا فَأَلِفَتِ الْبَغْلَةُ (2)اسْمَ مَعَدٍ فَتَرَکَ النَّاسُ مَعَدَ وَ قَالُوا عَدْ وَ إِنَّمَا قِیلَ لِلْحِمَارِ حَرِّ لِأَنَّ أَوَّلَ مَنْ رَکِبَ الْحِمَارَ حَوَّاءُ وَ ذَلِکَ أَنَّهُ کَانَ لَهَا حِمَارَةٌ وَ کَانَتْ تَرْکَبُهَا لِزِیَارَةِ قَبْرِ وَلَدِهَا هَابِیلَ وَ کَانَتْ تَقُولُ فِی مَسِیرِهَا وَا حَرَّاهْ فَإِذَا قَالَتْ هَذِهِ الْکَلِمَاتِ سَارَتِ الْحِمَارَةُ وَ إِذَا أَمْسَکَتْ تَقَاعَسَتْ فَتَرَکَ النَّاسُ ذَلِکَ وَ قَالُوا حَرِّ وَ إِنَّمَا سُمِّیَ الدِّرْهَمُ دِرْهَماً لِأَنَّهُ دَارُ هَمٍّ مَنْ جَمَعَهُ وَ لَمْ یُنْفِقْهُ فِی طَاعَةِ اللَّهِ أَوْرَثَهُ النَّارَ وَ إِنَّمَا سُمِّیَ الدِّینَارُ دِینَاراً لِأَنَّهُ دَارُ النَّارِ مَنْ جَمَعَهُ وَ لَمْ یُنْفِقْهُ فِی طَاعَةِ اللَّهِ تَعَالَی أَوْرَثَهُ النَّارَ فَقَالَ الْیَهُودِیُّ صَدَقْتَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ إِنَّا لَنَجِدُ جَمِیعَ مَا وَصَفْتَ فِی التَّوْرَاةِ

ص: 13


1- تقاعس الفرس و غیره: لم ینقد لقائده.
2- فی نسخة: فالقبت البغلة، و فی هامش المصدر: فابقیت خ ل.

فَأَسْلَمَ عَلَی یَدِهِ وَ لَازَمَهُ حَتَّی قُتِلَ یَوْمَ صِفِّینَ (1)

**[ترجمه]علل الشرایع: علی بن احمد بن رضی اللَّه عنه می گوید: محمّد بن یعقوب از علی بن محمّد نقل نموده که وی به اسنادش حدیث ذیل را مرفوعا نقل کرده است: شخصی یهودی محضر علی بن ابی طالب علیه السّلام رسید و عرض کرد: چند سؤال از شما می کنم و در صورتی که جواب آن ها را بدهید، اسلام می آورم. علی علیه السّلام فرمود: آن چه می خواهی بپرس و محقّقا کسی را داناتر از ما اهل بیت نخواهی یافت.

یهودی عرضه داشت: کره زمین بر چه استوار می باشد؟ چرا فرزند گاهی به عموها و زمانی به دایی ها شباهت دارد؟ منشأ پیدایش مو و خون و گوشت و استخوان و رگ آیا نطفه مرد بوده یا نطفه زن می باشد؟ چرا آسمان را آسمان نامیده اند؟ چرا دنیا را دنیا خوانده اند؟ برای چه آخرت را آخرت می گویند؟ وجه نامیدن حضرت آدم به آدم و حوّا به حوّا چیست؟ چرا به درهم، درهم گفته شده و دینار به این نام موسوم شده است؟ چرا به اسب «اجد» و به قاطر «عد» و به درازگوش «حرّ» گفته اند؟

علی علیه السّلام در جواب فرمود: کره زمین روی دوش فرشته ای است و دو پای آن فرشته روی سنگی و سنگ بر شاخ گاوی بوده و چهار دست و پای گاو بر پشت یک ماهی که در دریای اسفل می باشد قرار دارد و دریا روی ظلمت و ظلمت و تاریکی بر عقیم و عقیم بر ثری استوار است و کسی غیر از خداوند عزوجل از زیر ثری مطّلع نیست.

و هر گاه نطفه مرد و زودتر از نطفه زن خارج شده و در رحم قرار گیرد، البته فرزند به عمو و عمّه ها شبیه می گردد و منشأ پیدایش استخوان و رگ همین نطفه می باشد. در صورتی که اگر نطفه زن پیش از نطفه مرد بیرون آمده و زودتر در رحم وارد گردد، فرزند به دایی و خاله ها شبیه می شود و منشأ پیدایش موی و

ص: 12

پوست و گوشت این نطفه می باشد، چرا که نطفه زن زرد و رقیق است.

و آسمان را از این جهت آسمان نامیده اند که چون وسم و معدن آب می باشد؛ و دنیا را به خاطر آن دنیا گفته اند که از هر چیزی پست تر می باشد؛ و آخرت را آخرت خوانند، زیرا در آن پاداش و ثواب می باشد؛ و جهت نامیدن آدم به آدم این است که آن جناب از صفحه روی زمین آفریده شده و شرح و توضیح آن چنین است: حقّ تعالی جبرئیل علیه السّلام را برانگیخت و ابتدا او را مأمور ساخت که از روی زمین، چه نواحی نرم آن و چه مواضع ضخیم و درشت آن چهار نمونه خاک (خاک سفید و سرخ و تیره و سیاه) بیاورد. سپس فرمانش داد به آوردن چهار نوع آب (آب شیرین و شور و تلخ و بد بوی). بعد از آن به او امر کرد که آب را در خاک بریزند. آن گاه حقّ تعالی با قدرت کامله اش آب را با خاک در آمیخت و آن را گل ساخت و چنان این دو با هم ممزوج شدند که نه از خاک چیزی زائد آمد که آب بخواهد و نه از آب مقداری ماند که به خاک نیاز داشته باشد، و گل ساخته شده جثّه آدم بود و قادر متعال هنگام آمیختن آب ها با خاک، چنان نمود که آب شیرین در حلق آن هیکل و آب شور در دو چشمش و آب تلخ در دو گوشش و آب بد بو در بینی او قرار گرفت.

و امّا حوّا از این رو به این نام خوانده شده که منشأ آفرینشش حیوان بوده است؛ و امّا این که چرا به اسب «اجد» گفته اند، به این دلیل است که اولین کسی که روی اسب نشست، قابیل بود که در روز کشتن برادرش هابیل سوار آن شد و این بیت را انشاء کرد:

می یابم که مردم در امروز، خونی را که ریخته ام نادیده نگرفته و به دنبال من می آیند

و چون هنگام دواندن اسب، بیتی را که با کلمه «اجد» آغاز می شد خواند، لاجرم به اسب «اجد» گفته اند؛ و به قاطر به خاطر آن «عد» گفته اند که اولین کسی که بر قاطر نشست، حضرت آدم علیه السّلام بود و شرح آن این است که حضرت آدم فرزندی داشت به نام «معد» که به چهارپایان شوق وافر داشت و پیوسته در معیّت جناب آدم آن ها را می راند و هر گاه قاطر از رفتار می ماند، آدم علیه السّلام با صدای بلند می فرمود: معد، آن را بران! در نتیجه قاطر با اسم معد الفت و انس پیدا کرد، به حدّی که وقتی اسم معد را می گفتند، قاطر به ذهن می آمد و بدین ترتیب این اسم برای آن حیوان گذارده شد و بعدها مردم «میم» را حذف کردند و به قاطر «عد» اطلاق نمودند.

و امّا این که به درازگوش «حرّ» گفته اند، به این جهت است که اولین کسی که بر دراز گوش نشست حوّاء بود. وی درازگوشی داشت که برای زیارت کردن قبر فرزندش هابیل بر آن سوار می شد و در طول راه مکرّر می گفت: وا حرّاه! و هر وقت این عبارت را ادا می کرد، حیوان راه می رفت و وقتی که ساکت می شد، حیوان نیز از رفتن باز می ماند. پس گویا این کلمه نام این حیوان است که وقتی آن را می شنود، به وجد آمده و حرکت می کند. بعدا مردم در آن تصرّف کرده و کلمه «وا حرّاه» را «حرّ» گفتند.

و امّا وجه تسمیه «درهم» به این نام، آن است که درهم دارِ همّ و حزن است، کسی که آن را جمع کند و در طاعت خدا صرف نکند، حقّ تعالی در آتش واردش می نماید؛ و وجه تسمیه «دینار» به این اسم آن است که دینار دارِ نار و آتش است، کسی که آن را گرد نماید و در طاعت حقّ خرج نکند، خداوند او را در آتش می برد.

یهودی پس از استماع این جواب ها عرضه داشت: ای امیر مؤمنان! راست و صحیح فرمودی. آن چه را که ایراد کردی در تورات یافته ایم.

ص: 13

پس از آن به دست حضرت اسلام آورد و ملازم آن جناب بود تا در جنگ صفّین کشته شد. - . علل الشرائع 1 : 1 -

**[ترجمه]

بیان

قوله علیه السلام لأنه وسم الماء یدل علی أن السماء مشتق من السمة التی أصلها الوسم و هو بمعنی العلامة و إنما عبر عنها بالمعدن لأن معدن کل شی ء علامة له قال الفیروزآبادی اسم الشی ء بالضم و الکسر و سمه و سماه مثلثتین علامته (2)قوله علیه السلام لأنه أدنی من کل شی ء أی أقرب إلینا أو أسفل أو أخس قوله لأن فیها الجزاء أی و الجزاء متأخر عن العمل.

و قال الجوهری و ربما سمی وجه الأرض أدیما و قال الأدم الألفة و الاتفاق یقال أدم الله بینهما أی أصلح و ألف.

قوله أجد الیوم کأنه من الإجادة أی أجد السعی لأن الناس لا یترکون الدم بل یطلبونه منی إن ظفروا بی أو من الوجدان أی أجد الناس الیوم لا یترکون الدم أو بتشدید الدال من الجد و السعی فیرجع إلی الأول و یمکن أن یکون فی الأصل مکان و ما قوله دما أی أجد الیوم أخذت لنفسی دما و انتقمت من عدوی فیکون ترک الناس دما کلام الإمام علیه السلام.

ثم إن القول للفرس الظاهر أنه یقال له ذلک عند زجره قال الفیروزآبادی إجد بکسرتین ساکنة الدال زجر للإبل و قال عدعد زجر للبغل (3)قوله علیه السلام لأنه دار همّ لعله کان أصله هکذا فصار بکثرة الاستعمال درهما.

**[ترجمه]«سماء» در واقع از «وسم» مشتق شده که به معنای علامت است و این که آن را «معدن» گفته، به این دلیل است که معدن هر چیزی علامت و نشانه آن است. فیروزآبادی گوید: «اسم» به ضمه و کسره، به معنای علامت است. و «سمه» و «سماه» به معنای علامت است. دنیا «ادنی» است، یعنی یا به ما نزدیک تر است یا پایین تر است و یا پست تر است، پاداش بعد از عمل است.

جوهری گوید: چه بسا روی زمین را «ادیم» نامند. و گفته: «آدم» به معنای الفت و اتحاد است. «ادم الله بینهما» یعنی خدا صلح و الفت را میان آن دو با دوام سازد. «اجد الیوم» از ماده «اجاده» به معنای کوشش کردن است، یعنی من سعی و کوشش را یافتم، زیرا مردم خون را رها نمی سازند، بلکه اگر به من دست پیدا کنند، آن را از من مطالبه می کنند. یا از ماده «وجدان» است، یعنی امروز مردم را می یابم که خون را رها نمی کنند. یا «اجد» با دال مشدد از ماده «جدّ» به معنای کوشش است که به معنای اولی بر می گردد. و ممکن است در اصل به جای «وما»، «دماً» باشد که معنا چنین می شود: یعنی امروز برای خودم خونخواهی می کنم و از دشمنم انتقام می گیرم. در این صورت «ترک الناس دماً» سخن امام علیه السّلام خواهد بود.

پس این گفتار برای اسب ظاهراً هنگام زجر دادن و اذیت کردن اسب گفته می شود. فیروزآبادی گوید: «إِجِد» اذیت کردن شتر است و گفته است «عدعد» زجر دادن قاطر است. «لانه دارهمّ» شاید اصلش چنین باشد و به خاطر کثرت استعمال «درهم» شده است.

**[ترجمه]

«8»

مع، معانی الأخبار مُحَمَّدُ بْنُ الْقَاسِمِ الْمُفَسِّرُ عَنْ یُوسُفَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ زِیَادٍ وَ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ سَیَّارٍ عَنْ أَبَوَیْهِمَا عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ مُوسَی بْنِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِمْ أَجْمَعِینَ أَنَّهُ قَالَ: کَذَّبَتْ قُرَیْشٌ وَ الْیَهُودُ بِالْقُرْآنِ وَ قَالُوا سِحْرٌ مُبِینٌ تَقَوَّلَهُ (4)فَقَالَ اللَّهُ الم ذلِکَ الْکِتابُ أَیْ یَا مُحَمَّدُ هَذَا الْکِتَابُ الَّذِی أَنْزَلْتُهُ (5)عَلَیْکَ هُوَ بِالْحُرُوفِ الْمُقَطَّعَةِ الَّتِی مِنْهَا أَلِفٌ

ص: 14


1- علل الشرائع: 12، الحدیث الأول من الکتاب.
2- القاموس: فصل السین من الواو.
3- القاموس: فصل الهمزة و العین من الدال.
4- فی نسخة: یقول. و فی أخری: یقوله.
5- فی نسخة انزلته.

لَامٌ مِیمٌ وَ هُوَ بِلُغَتِکُمْ وَ حُرُوفِ هِجَائِکُمْ فَأْتُوا بِمِثْلِهِ إِنْ کُنْتُمْ صَادِقِینَ وَ اسْتَعِینُوا عَلَی ذَلِکَ بِسَائِرِ شُهَدَائِکُمْ ثُمَّ بَیَّنَ أَنَّهُمْ لَا یَقْدِرُونَ عَلَیْهِ بِقَوْلِهِ قُلْ لَئِنِ اجْتَمَعَتِ الْإِنْسُ وَ الْجِنُّ عَلی أَنْ یَأْتُوا بِمِثْلِ هذَا الْقُرْآنِ لا یَأْتُونَ بِمِثْلِهِ وَ لَوْ کانَ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ ظَهِیراً ثُمَّ قَالَ اللَّهُ الم هُوَ الْقُرْآنُ الَّذِی افْتُتِحَ بالم هُوَ ذلِکَ الْکِتابُ الَّذِی أَخْبَرْتُ مُوسَی فَمَنْ بَعْدَهُ مِنَ الْأَنْبِیَاءِ (1)فَأَخْبَرُوا بَنِی إِسْرَائِیلَ أَنِّی سَأُنْزِلُهُ عَلَیْکَ یَا مُحَمَّدُ کِتَاباً عَزِیزاً (2)لا یَأْتِیهِ الْباطِلُ مِنْ بَیْنِ یَدَیْهِ وَ لا مِنْ خَلْفِهِ تَنْزِیلٌ مِنْ حَکِیمٍ حَمِیدٍ لا رَیْبَ فِیهِ لَا شَکَّ فِیهِ لِظُهُورِهِ عِنْدَهُمْ کَمَا أَخْبَرَهُمْ أَنْبِیَاؤُهُمْ أَنَّ مُحَمَّداً یُنْزَلُ عَلَیْهِ کِتَابٌ لَا یَمْحُوهُ الْبَاطِلُ یَقْرَؤُهُ هُوَ وَ أُمَّتُهُمْ عَلَی سَائِرِ أَحْوَالِهِمْ هُدیً بَیَانٌ مِنَ الضَّلَالَةِ لِلْمُتَّقِینَ الَّذِینَ یَتَّقُونَ الْمُوبِقَاتِ وَ یَتَّقُونَ تَسْلِیطَ السَّفَهِ عَلَی أَنْفُسِهِمْ حَتَّی إِذَا عَلِمُوا مَا یَجِبُ عَلَیْهِمْ عِلْمُهُ عَمِلُوا بِمَا یُوجِبُ لَهُمْ رِضَا رَبِّهِمْ.

قَالَ: وَ قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام ثُمَّ الْأَلِفُ حَرْفٌ مِنْ حُرُوفِ قَوْلِکَ اللَّهُ دُلَّ بِالْأَلِفِ عَلَی قَوْلِکَ اللَّهُ وَ دُلَّ بِاللَّامِ عَلَی قَوْلِکَ الْمَلِکُ الْعَظِیمُ الْقَاهِرُ لِلْخَلْقِ أَجْمَعِینَ وَ دُلَّ بِالْمِیمِ عَلَی أَنَّهُ الْمَجِیدُ الْمَحْمُودُ فِی کُلِّ أَفْعَالِهِ وَ جُعِلَ هَذَا الْقَوْلُ حُجَّةً عَلَی الْیَهُودِ وَ ذَلِکَ أَنَّ اللَّهَ لَمَّا بَعَثَ مُوسَی بْنَ عِمْرَانَ علیه السلام ثُمَّ مَنْ بَعْدَهُ مِنَ الْأَنْبِیَاءِ عَلَیْهِمُ السَّلَامُ إِلَی بَنِی إِسْرَائِیلَ لَمْ یَکُنْ فِیهِمْ قَوْمٌ (3)إِلَّا أَخَذُوا عَلَیْهِمُ الْعُهُودَ وَ الْمَوَاثِیقَ لَیُؤْمِنُنَّ بِمُحَمَّدٍ الْعَرَبِیِّ الْأُمِّیِّ الْمَبْعُوثِ- بِمَکَّةَ الَّذِی یُهَاجِرُ إِلَی الْمَدِینَةِ یَأْتِی بِکِتَابٍ بِالْحُرُوفِ الْمُقَطَّعَةِ (4)افْتِتَاحَ بَعْضِ سُوَرِهِ یَحْفَظُهُ أُمَّتُهُ فَیَقْرَءُونَهُ قِیَاماً وَ قُعُوداً وَ مُشَاةً وَ عَلَی کُلِّ الْأَحْوَالِ یُسَهِّلُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ حِفْظَهُ عَلَیْهِمْ وَ یَقْرِنُونَ بِمُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله أَخَاهُ وَ وَصِیَّهُ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ علیهما السلام الْآخِذَ عَنْهُ عُلُومَهُ الَّتِی عَلَّمَهَا وَ الْمُتَقَلِّدَ عَنْهُ لِأَمَانَتِهِ الَّتِی قَلَّدَهَا وَ مُذَلِّلَ کُلِّ مَنْ عَانَدَ مُحَمَّداً صلی الله علیه و آله بِسَیْفِهِ الْبَاتِرِ وَ مُفْحِمَ کُلِّ مَنْ حَاوَلَهُ وَ خَاصَمَهُ بِدَلِیلِهِ الْقَاهِرِ یُقَاتِلُ عِبَادَ اللَّهِ عَلَی تَنْزِیلِ کِتَابِ اللَّهِ حَتَّی یَقُودَهُمْ

ص: 15


1- فی نسخة: و من بعده من الأنبیاء.
2- فی نسخة کتابا عربیا.
3- فی نسخة من الکتاب و المصدر: لم یکن فیهم أحد.
4- فی المصدر: من الحروف المقطعة.

إِلَی قَبُولِهِ طَائِعِینَ وَ کَارِهِینَ ثُمَّ إِذَا صَارَ مُحَمَّدٌ صلی الله علیه و آله إِلَی رِضْوَانِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ ارْتَدَّ کَثِیرٌ مِمَّنْ کَانَ أَعْطَاهُ ظَاهِرَ الْإِیمَانِ وَ حَرَّفُوا تَأْوِیلَاتِهِ وَ غَیَّرُوا مَعَانِیَهُ وَ وَضَعُوهَا عَلَی خِلَافِ وُجُوهِهَا قَاتَلَهُمْ بَعْدُ عَلَی تَأْوِیلِهِ حَتَّی یَکُونَ إِبْلِیسُ الْغَاوِی لَهُمْ هُوَ الْخَاسِرَ الذَّلِیلَ الْمَطْرُودَ الْمَغْلُولَ قَالَ فَلَمَّا بَعَثَ اللَّهُ مُحَمَّداً وَ أَظْهَرَهُ بِمَکَّةَ ثُمَّ سَیَّرَهُ مِنْهَا إِلَی الْمَدِینَةِ وَ أَظْهَرَهُ بِهَا ثُمَّ أَنْزَلَ عَلَیْهِ الْکِتَابَ وَ جَعَلَ افْتِتَاحَ سُورَتِهِ الْکُبْرَی بِالم یَعْنِی الم ذلِکَ الْکِتابُ وَ هُوَ ذَلِکَ الْکِتَابُ الَّذِی أَخْبَرْتُ أَنْبِیَائِیَ السَّالِفِینَ أَنِّی سَأُنْزِلُهُ عَلَیْکَ یَا مُحَمَّدُ لا رَیْبَ فِیهِ فَقَدْ ظَهَرَ کَمَا أَخْبَرَهُمْ بِهِ أَنْبِیَاؤُهُمْ أَنَّ مُحَمَّداً یُنْزَلُ عَلَیْهِ کِتَابٌ مُبَارَکٌ لَا یَمْحُوهُ الْبَاطِلُ یَقْرَؤُهُ هُوَ وَ أُمَّتُهُ عَلَی سَائِرِ أَحْوَالِهِمْ ثُمَّ الْیَهُودُ یُحَرِّفُونَهُ عَنْ جِهَتِهِ وَ یَتَأَوَّلُونَهُ عَلَی غَیْرِ وَجْهِهِ وَ یَتَعَاطَوْنَ التَّوَصُّلَ إِلَی عِلْمِ مَا قَدْ طَوَاهُ اللَّهُ عَنْهُمْ مِنْ حَالِ أَجَلِ هَذِهِ الْأُمَّةِ وَ کَمْ مُدَّةُ مُلْکِهِ فَجَاءَ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ مِنْهُمْ جَمَاعَةٌ فَوَلَّی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله عَلِیّاً علیه السلام مُخَاطَبَتَهُمْ (1)فَقَالَ قَائِلُهُمْ إِنْ کَانَ مَا یَقُولُ مُحَمَّدٌ صلی الله علیه و آله حَقّاً لَقَدْ عَلَّمْنَاکُمْ قَدْرَ مُلْکِ أُمَّتِهِ هُوَ إِحْدَی وَ سَبْعُونَ سَنَةً الْأَلِفُ وَاحِدٌ وَ اللَّامُ ثَلَاثُونَ وَ الْمِیمُ أَرْبَعُونَ فَقَالَ عَلِیٌّ علیه السلام فَمَا تَصْنَعُونَ بِ المص وَ قَدْ أُنْزِلَتْ عَلَیْهِ قَالُوا هَذِهِ إِحْدَی وَ سِتُّونَ وَ مِائَةُ سَنَةٍ قَالَ فَمَا ذَا تَصْنَعُونَ بِ الر وَ قَدْ أُنْزِلَتْ عَلَیْهِ فَقَالُوا هَذِهِ أَکْثَرُ هَذِهِ مِائَتَانِ وَ إِحْدَی وَ ثَلَاثُونَ سَنَةً فَقَالَ عَلِیٌّ علیه السلام فَمَا تَصْنَعُونَ بِمَا أُنْزِلَ إِلَیْهِ المر قَالُوا (2)هَذِهِ مِائَتَانِ وَ إِحْدَی وَ سَبْعُونَ سَنَةً فَقَالَ عَلِیٌّ علیه السلام فَوَاحِدَةٌ مِنْ هَذِهِ لَهُ أَوْ جَمِیعُهَا لَهُ فَاخْتَلَطَ کَلَامُهُمْ فَبَعْضُهُمْ قَالَ لَهُ وَاحِدَةٌ مِنْهَا وَ بَعْضُهُمْ قَالَ بَلْ یُجْمَعُ لَهُ کُلُّهَا وَ ذَلِکَ سَبْعُمِائَةٍ وَ أَرْبَعٌ وَ ثَلَاثُونَ سَنَةً ثُمَّ یَرْجِعُ الْمُلْکُ إِلَیْنَا یَعْنِی إِلَی الْیَهُودِ فَقَالَ عَلِیٌّ علیه السلام أَ کِتَابٌ مِنْ کُتُبِ اللَّهِ نَطَقَ بِهَذَا أَمْ آرَاؤُکُمْ دَلَّتْکُمْ عَلَیْهِ فَقَالَ

ص: 16


1- فی المصدر: فخاطبهم.
2- فی هامش النسخة المقروءة علی المصنّف: فما ذا تصنعون بألمر و قد أنزلت علیه؟ قالوا: هذه أکثر هذه اه م.

بَعْضُهُمْ کِتَابُ اللَّهِ نَطَقَ بِهِ وَ قَالَ آخَرُونَ مِنْهُمْ بَلْ آرَاؤُنَا دَلَّتْ عَلَیْهِ فَقَالَ عَلِیٌّ علیه السلام فَأْتُوا بِالْکِتَابِ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ یَنْطِقُ بِمَا تَقُولُونَ فَعَجَزُوا عَنْ إِیرَادِ ذَلِکَ وَ قَالَ لِلْآخَرِینَ فَدُلُّونَا عَلَی صَوَابِ هَذَا الرَّأْیِ فَقَالُوا صَوَابُ رَأْیِنَا دَلِیلُهُ أَنَّ هَذَا حِسَابُ الْجُمَّلِ فَقَالَ عَلِیٌّ علیه السلام کَیْفَ دَلَّ عَلَی مَا تَقُولُونَ وَ لَیْسَ فِی هَذِهِ الْحُرُوفِ مَا اقْتَرَحْتُمْ بِلَا بَیَانٍ (1)أَ رَأَیْتُمْ إِنْ قِیلَ لَکُمْ إِنَّ هَذِهِ الْحُرُوفَ لَیْسَتْ دَالَّةً عَلَی هَذِهِ الْمُدَّةِ لِمُلْکِ أُمَّةِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله وَ لَکِنَّهَا دَالَّةٌ عَلَی أَنَّ کُلَّ وَاحِدٍ مِنْکُمْ قَدْ لُعِنَ بِعَدَدِ هَذَا الْحِسَابِ أَوْ أَنَّ عِنْدَ کُلِّ وَاحِدٍ مِنْکُمْ دَیْناً بِعَدَدِ هَذَا الْحِسَابِ دَرَاهِمَ أَوْ دَنَانِیرَ (2)أَوْ أَنَّ لَعَلَی کُلِّ وَاحِدٍ مِنْکُمْ (3)دَیْناً عَدَدُ مَالِهِ مِثْلُ عَدَدِ هَذَا الْحِسَابِ قَالُوا یَا أَبَا الْحَسَنِ لَیْسَ شَیْ ءٌ مِمَّا ذَکَرْتَهُ مَنْصُوصاً عَلَیْهِ فِی الم وَ المص وَ الر وَ المر فَقَالَ عَلِیٌّ علیه السلام وَ لَا شَیْ ءٌ مِمَّا ذَکَرْتُمُوهُ مَنْصُوصٌ عَلَیْهِ فِی الم وَ المص وَ الر وَ المر فَإِنْ بَطَلَ قَوْلُنَا لِمَا قُلْتُمْ بَطَلَ قَوْلُکُمْ لِمَا قُلْنَا فَقَالَ خَطِیبُهُمْ وَ مِنْطِیقُهُمْ لَا تَفْرَحْ یَا عَلِیُّ بِأَنْ عَجَزْنَا عَنْ إِقَامَةِ حُجَّةٍ فِیمَا نَقُولُهُ عَلَی دَعْوَانَا فَأَیُّ حُجَّةٍ لَکَ فِی دَعْوَاکَ إِلَّا أَنْ تَجْعَلَ عَجْزَنَا حُجَّتَکَ فَإِذاً مَا لَنَا حُجَّةٌ فِیمَا نَقُولُ وَ لَا لَکُمْ حُجَّةٌ فِیمَا تَقُولُونَ قَالَ عَلِیٌّ علیه السلام لَا سَوَاءٌ إِنَّ لَنَا حُجَّةً هِیَ الْمُعْجِزَةُ الْبَاهِرَةُ ثُمَّ نَادَی جِمَالَ الْیَهُودِ یَا أَیَّتُهَا الْجِمَالُ اشْهَدِی لِمُحَمَّدٍ وَ لِوَصِیِّهِ فَتَبَادَرَ الْجِمَالُ (4)صَدَقْتَ صَدَقْتَ یَا وَصِیَّ مُحَمَّدٍ وَ کَذَبَ هَؤُلَاءِ الْیَهُودُ فَقَالَ عَلِیٌّ علیه السلام هَؤُلَاءِ جِنْسٌ مِنَ الشُّهُودِ (5)یَا ثِیَابَ الْیَهُودِ الَّتِی عَلَیْهِمْ اشْهَدِی لِمُحَمَّدٍ وَ لِوَصِیِّهِ فَنَطَقَتْ ثِیَابُهُمْ کُلُّهَا صَدَقْتَ صَدَقْتَ یَا عَلِیُّ نَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّهِ حَقّاً وَ أَنَّکَ یَا عَلِیُّ وَصِیُّهُ حَقّاً لَمْ یَثْبُتْ مُحَمَّداً قَدَمٌ فِی مَکْرُمَةٍ إِلَّا وَطِئْتَ عَلَی

ص: 17


1- فی نسخة: و لیس فی هذه الحروف دلالة علی ما اقترحتموه.
2- فی المصدر هکذا: أو أن عدد ذلک لکل واحد منکم و منا بعدد هذا الحساب دراهم أو دنانیر؛ و هو لا یخلو عن تصحیف.
3- فی النسخة: المقروءة علی المصنّف: أو أن لعلیّ علی کل واحد منکم اه.
4- فی نسخة: فنادت الجمال.
5- فی نسخة: هؤلاء خیر من الیهود. و المصدر خال عنه.

مَوْضِعِ قَدَمِهِ بِمِثْلِ مَکْرُمَتِهِ فَأَنْتُمَا شَقِیقَانِ مِنْ أَشْرَفِ أَنْوَارِ اللَّهِ (1)فَمُیِّزْتُمَا اثْنَیْنِ وَ أَنْتُمَا فِی الْفَضَائِلِ شَرِیکَانِ إِلَّا أَنَّهُ لَا نَبِیَّ بَعْدَ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله فَعِنْدَ ذَلِکَ خَرِسَتِ الْیَهُودُ وَ آمَنَ بَعْضُ النَّظَّارَةِ مِنْهُمْ بِرَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ غَلَبَ الشَّقَاءُ عَلَی الْیَهُودِ وَ سَائِرِ النَّظَّارَةِ الْآخَرِینَ فَذَلِکَ مَا قَالَ اللَّهُ تَعَالَی لا رَیْبَ فِیهِ أَنَّهُ کَمَا قَالَ مُحَمَّدٌ وَ وَصِیُّ مُحَمَّدٍ عَنْ قَوْلِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله عَنْ قَوْلِ رَبِّ الْعَالَمِینَ ثُمَّ قَالَ هُدیً بَیَانٌ وَ شِفَاءٌ لِلْمُتَّقِینَ مِنْ شِیعَةِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله وَ عَلِیٍّ علیه السلام إِنَّهُمْ اتَّقَوْا أَنْوَاعَ الْکُفْرِ فَتَرَکُوهَا وَ اتَّقَوُا الذُّنُوبَ الْمُوبِقَاتِ فَرَفَضُوهَا وَ اتَّقَوْا إِظْهَارَ أَسْرَارِ اللَّهِ وَ أَسْرَارِ أَزْکِیَاءِ عِبَادِهِ الْأَوْصِیَاءِ بَعْدَ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله فَکَتَمُوهَا وَ اتَّقَوْا سَتْرَ الْعُلُومِ (2)عَنْ أَهْلِهَا الْمُسْتَحِقِّینَ لَهَا وَ مِنْهُمْ نَشَرُوهَا (3).

**[ترجمه]معانی الاخبار: ابو یعقوب و ابوالحسن از پدران خود، از امام حسن عسکری علیه السّلام روایت کرده اند که فرمود: چون قریش و یهود منکر وحی بودن قرآن گشتند و گفتند: جادویی آشکار است که پیغمبر به دروغ آن را به خدا نسبت داده است. پروردگار به آن ها فرمود: «الم ذلِکَ الْکِتابُ»، یعنی ای محمّد، این کتابی که ما آن را بر تو فرستادیم، از تک تک همان حرف های الفبای زبان خودتان است که از جمله آن ها است: «الف،

ص: 14

لام، میم» و آن از حروف بیست و هشتگانه الف تا یای شما تشکیل یافته (و چنین معانی محیّر العقولی را در برگرفته است). اگر شما راستگویید، مانند آن را بیاورید و از همفکران خود نیز یاری بخواهید. بعد کاملًا روشن خواهد شد که نخواهید توانست:

«قُلْ لَئِنِ اجْتَمَعَتِ الْإِنْسُ وَ الْجِنُّ عَلی أَنْ یَأْتُوا بِمِثْلِ هذَا الْقُرْآنِ لا یَأْتُونَ بِمِثْلِهِ وَ لَوْ کانَ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ ظَهِیراً» - . اسراء / 88 - {بگو: «اگر انس و جن گرد آیند تا نظیر این قرآن را بیاورند، مانند آن را نخواهند آورد، هر چند برخی از آن ها پشتیبان برخی [دیگر] باشند.»} سپس فرموده است: «الم»، آن قرآنی که به «الم» آغاز گردیده، «ذلِکَ الْکِتابُ» همان کتابی است که حضرت موسی و یکایک پیامبران بعد از او نزول آن را خبر داده اند و همگی آنان به بنی اسرائیل گفتند: ای محمّد! به زودی بر تو کتاب ارجمندی از جانب خدا فرستاده خواهد شد که «لا یَأْتِیهِ الْباطِلُ مِنْ بَیْنِ یَدَیْهِ وَ لا مِنْ خَلْفِهِ تَنْزِیلٌ مِنْ حَکِیمٍ حَمِیدٍ» - . فصّلت / 42 - {از پیش روی آن و از پشت سرش باطل به سویش نمی آید؛ وحی [نامه]ای است از حکیمی ستوده[صفات].}

«لا رَیب فیه»، هیچ تردیدی در آن نیست، زیرا برای آن ها روشن بود و پیامبرانشان به آنان هشدار داده بودند که کتابی بر محمّد صلّی اللَّه علیه و آله نازل خواهد شد که هجوم هیچ باطلی نخواهد توانست آن را از صفحه روزگار محو کند، و او و امّتش در هر حالی که باشند آن را خواهند خواند. «هدی» راهنمایی برای نجات از گمراهی، «للمتقین» برای تقوا پیشگان، آنان از هر آن چه که موجب تباهی و دشمنی با خدا است خودداری می ورزند، و از مسلّط گشتن کم خردان بر خود ابا دارند، چنان که اگر دانشی را که آگاهی از آن برایشان لازم است فرا گرفتند، آن را به کاری می بندند که خوشنودی پروردگار خود را به دست آورند.

و امام صادق علیه السّلام فرمود: «الف» یکی از حروف «اللَّه» است که خدا با آن تو را به گفتن اللَّه دلالت کرده است؛ «لام» نشانگر گفته تو است که خداوند پادشاه بزرگ، و چیره بر همه آفریدگان است؛ و به «میم» تو را خاطرنشان ساخته بر این که او در تمامی کردارش بزرگوار و ستوده است. و این گفته را بر یهود حجّت قرار داده بود، و آن چنین است که چون خداوند خواست موسی بن عمران و پیامبران بعد از او را به سوی بنی اسرائیل به پیغمبری مبعوث کند، بدون استثنا بر گردن ایشان عهد و پیمان هایی نهاد که لازمه بعثت شما آن است که به محمّد صلّی اللَّه علیه و آله ایمان آورید که دارای این مشخّصات می باشد: از نژاد عرب بوده و نزد کسی علمی نیاموخته است؛ در مکّه مبعوث می گردد و بعد به مدینه هجرت می کند. همچنین کتابی بر او نازل می شود که سرآغاز برخی سوره هایش حروف جدا از هم دارد. و امّتش کلام آن را بر صفحه خاطر نقش می کنند، و آن را در همه حال، چه ایستاده و چه نشسته و چه در حال راه رفتن می خوانند. خداوند به خاطر سپردن آن را بر آنان آسان می کند. و ایشان علی بن ابی طالب علیه السّلام را که برادر و جانشین محمّد صلّی اللَّه علیه و آله است، با وی یار و همتا می دانند. آری، علی را که سینه اش کانون دانش هایی است که وی به او آموخته است. او امانتدار و شمشیر برنده آن حضرت صلّی اللَّه علیه و آله است تا هر کس را که با پیامبر گرامی خداوند درافتد، بر خاک مذلّت افکند، و با بیان و برهان روشن خود هر شخصی را که با وی کشمکش لفظی نماید، ساکت کرده و بر جای خود بنشاند. و برای پیشرفت اسلام بر طبق فرمان ظاهر قرآن، با دشمنان آن قدر پیکار نماید

ص: 15

که خواسته و نخواسته در برابر کتاب خدا سر تسلیم فرود آرند. سپس هنگامی که حضرت محمّد صلّی اللَّه علیه و آله دار فانی را وداع گوید و به سرای جاودانه بهشت خداوند بشتابد، بسیاری از آنان که فقط از ظاهر ایمان بهره ور گشته اند، رویگردان و مرتدّ می گردند، تأویل های آن را تحریف و جابجا می کنند، معنایش را دگرگون و چهره حقایقش را بر خلاف آن چه هست جلوه گر می سازند. در همان هنگام است که بنا بر تأویل قرآن، علی ابن ابی طالب با آن ها به نبرد خواهد خواست و به حدّی با آن ها خواهد جنگید که شیطان فریبنده آنان، خوار، رانده و به غل و زنجیر کشیده شود.

امام عسکری علیه السّلام فرمود: چون خداوند حضرت محمّد صلّی اللَّه علیه و آله را به رسالت برانگیخت و دعوت او را در مکّه آشکار فرمود و در آنجا به مدینه هجرت داد و در آنجا هم او را کمک کرد و قرآن را بر او نازل ساخت، سوره بزرگ آن را به «الم» آغاز فرمود: «الم ذلِکَ الْکِتابُ» یعنی ای محمّد! این همان کتابی است که پیامبران پیشین به امّت خود خبر داده بودند که من به زودی آن را بر تو خواهم فرستاد، «لا رَیْبَ فِیهِ» (موجب شک در آن نیست) گفتار پیامبرانشان که قبلًا به ایشان گفته بودند، به ظهور پیوست؛ این که یقیناً کتاب فرخنده ای بر محمّد نازل می گردد که دست باطل قادر نخواهد بود آن را از بین ببرد، او و امّتش در همه احوال آن را می خوانند و یهود با تحریف و برداشت های نابجا از آن، در صدد بر می آیند که با یکی از علوم غریبه که خداوند اسرارش را از آن ها پوشیده داشته و قادر به کشف آن نخواهند شد، از زمان انقراض و میزان اقتدار این امّت با خبر شوند و همان را به کار گرفته و به مبارزه پردازند، که چنین هم شد. قضیّه از این قرار است که چند تن از یهودیان برای ملاقات و گفتگو با پیغمبر صلّی اللَّه علیه و آله آمدند. آن حضرت به علی علیه السّلام فرمود که به نمایندگی از جانب وی نزد آن ها برود. هنگامی که علی علیه السّلام آمد، سخنگوی آن ها چنین آغاز کرد: آن چه محمّد می گوید، اگر واقعیّت داشته باشد ما بر طبق آن شما را از مدّت دوام حکومت و بقای امّتش آگاه می سازیم و اعلام می داریم که هفتاد و یک سال بیشتر نخواهد کشید که آیینش منقرض خواهد شد: «الف» یک است و «لام» سی و «میم» چهل که جمعش می شود هفتاد و یک سال. علی علیه السّلام در جواب فرمود: پس با «المص» هم که بر او نازل شده چه می کنید؟ گفتند: این می شود یک صد و شصت و یک سال. فرمود: با «الر» چه خواهید کرد؟ گفتند این اندکی بیشتر می شود، یعنی دویست و سی و یک سال. علی علیه السّلام فرمود: پس «المر» که بر او نازل گشته است چطور؟ گفتند: این دویست و هفتاد یک سال می گردد. پس علی علیه السّلام فرمود: آیا جمع اعداد یکی از این ها از آن اوست یا حاصل کلیه جمع های تمام این حروف؟

وقتی که سخن به این جا کشید، میانشان پچ پچ افتاد و یکی از آن ها گفت: فقط جمع یکی از این حروف مقطّعه، و دیگری گفت: بلکه باید همه را با هم جمع کرد که هفتصد و سی و چهار سال می شود که پس از آن حکومت به یهودیان برمی گردد. علی علیه السّلام پرسید: آیا این حرف شما در یکی از کتاب های آسمانی آمده یا نتیجه افکار خودتان است؟ یکی از آن ها گفت:

ص: 16

این سخن کتاب خدا است، و دیگری گفت: از فکر خود ما است.

فرمود: اگر برای اثبات این مدّعایتان، از یکی از کتاب هایی که از سوی خدا نازل شده است دلیلی دارید بیان کنید؟ آن ها دلیلی نیاوردند و به بقیّه یهودیان گفتند: به ما کمک و ما را راهنمایی کنید تا این نظریّه را ثابت کنیم.

یکی از آن ها گفت: برهان درستی نظریه ما، حساب ابجد است. علی علیه السّلام فرمود: حساب أبجد چگونه بر آن چه گفتید دلالت دارد؟ در حالی که در این حروف جز پرسش های پوچ و بی مدرک شما چیز دیگری نیست! آیا شما خواهید پذیرفت اگر گفته شود که این حروف نشانگر بر این مدّت از حکومت محمّد صلّی اللَّه علیه و آله نیست، بلکه دلالت دارد به این که باید به عدد این حساب، بر هر یک از شما لعنت فرستاده شود؟ و یا مفهوم این حروف این است که به هر یک از ما و شما چند درهم و دینار تعلّق گرفته است!؟ و یا این که هر یک از شما مبلغی به اندازه این حساب به علی بدهکارید! آیا شما خواهید پذیرفت؟ گفتند: ای ابوالحسن هیچ یک از گفته هایت قابل پذیرش نیست، چون در هیچ کدام از این حروف «الم» یا «المص» یا دیگری، تصریحی بر این ادّعاها نشده است. حضرت بی درنگ فرمود: این حروف بر گفته های شما هم صراحتی ندارد، بنابراین اگر آن چه را ما گفتیم باطل است، گفته شما هم درست نیست.

سخنور خوش بیان یهودیان که در مقابل این منطق مبهوت گشته بود، روی به امیرالمؤمنین نمود و گفت: ای علی! این که نتوانستیم بر اثبات ادّعای خویش دلیلی بیاوریم خرسندت نسازد. اگر ما دلیلی بر انقراض شما نداریم، معلوم نیست که شما هم برای دوام خود دلیلی داشته باشید که بتوانی بر آن ببالی. بنابراین ما و شما در بی دلیل بودن یکسان خواهیم بود. علی علیه السّلام فرمود: نه، برابر نیستیم، بلکه ما

برهانی قوی در اختیار داریم و آن معجزه آشکار است. سپس شتر آن یهودیان را مخاطب ساخت و فرمود: ای شتران! گواهی خود را به حقانیّت محمّد صلّی اللَّه علیه و آله و وصیّش ابراز دارید! فوراً شترها صدا زدند: «تصدیق داریم، ای جانشین محمّد تو راست گفتی! راست گفتی که این گروه یهودی دروغگویند!»

علی علیه السّلام فرمود: آن ها یک جنس از گواهانند، سپس (به لباس های تنشان اشاره کرد و) فرمود: ای لباس هایی که بر تن یهودیان هستید! به درستی محمّد و وصیّش شهادت دهید! همگی لباس هایشان به سخن آمده و دوباره گفتند: ای علی! تو راست می گویی، گواهی می دهیم که محمّد حقیقتاً فرستاده خدا است، و تو ای علی یقیناً قائم مقام اویی! شهادت می دهیم که محمّد صلّی اللَّه علیه و آله بر هیچ میدان بزرگواریی گام ننهاد، مگر آنکه تو هم بر آن جا گام نهادی

ص: 17

و همانند او از خود جوانمردی نشان دادی، و شما دو برادر و دو شعاع از پرتو انوار خدایید؛ در شمارش دویید، ولی در همه فضایل یکی هستید، جز این که پس از حضرت محمّد صلّی اللَّه علیه و آله پیامبری نیست!

با پدیدار شدن این صحنه یهودیان گنگ شدند و برخی از یهودیان نظاره گر به پیامبر خدا ایمان آوردند. همین باعث گردید که بر سرسختی و شقاوت آن گروه یهود و بینندگان دیگر افزوده شود. و آیه «لا رَیْبَ فِیهِ» همین منظور را دارد، چنان که او گفت: محمد صلّی اللَّه علیه و آله و جانشین وی که پیامبر خدا صلّی اللَّه علیه و آله فرمان وصیّ بودن او را از جانب پروردگار به جهانیان اعلام داشت.

سپس فرموده است: «هدی» یعنی قرآن بیانگر و بهبودی بخش دل های بیمار است؛ «لِلمُتّقِین» برای پرهیزکاران از شیعه محمّد و علی، آنان که از هر نوع کفرورزی خودداری کرده و از آن دوری گزیدند، و از گناهانی که انسان را به تباهی می کشاند پرهیز و از انجام آن چشم پوشی کردند، اسرار الهی و رازهای بندگان پاک خدا و اوصیای بعد از محمّد صلّی اللَّه علیه و آله را فاش نساختند و آن ها را در سینه خود پنهان کردند، آموزش علوم را از دانش پژوهان دریغ نکردند و در میان آنان منتشر ساختند. - . معانی الأخبار: 24 - 28 -

**[ترجمه]

«9»

ید، التوحید الْقَطَّانُ وَ الدَّقَّاقُ مَعاً عَنِ ابْنِ زَکَرِیَّا عَنِ ابْنِ حَبِیبٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عُبَیْدِ اللَّهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَسْوَدَ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ علیه السلام قَالَ: کَانَ لِرَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله صَدِیقَانِ یَهُودِیَّانِ قَدْ آمَنَا بِمُوسَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ أَتَیَا مُحَمَّداً رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ سَمِعَا مِنْهُ وَ قَدْ کَانَا قَرَءَا التَّوْرَاةَ وَ صُحُفَ إِبْرَاهِیمَ علیه السلام وَ عَلِمَا عِلْمَ الْکُتُبِ الْأُولَی فَلَمَّا قَبَضَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی رَسُولَهُ أَقْبَلَا یَسْأَلَانِ عَنْ صَاحِبِ الْأَمْرِ بَعْدَهُ وَ قَالا إِنَّهُ لَمْ یَمُتْ نَبِیٌّ قَطُّ إِلَّا وَ لَهُ خَلِیفَةٌ یَقُومُ بِالْأَمْرِ فِی أُمَّتِهِ مِنْ بَعْدِهِ قَرِیبُ الْقَرَابَةِ إِلَیْهِ مِنْ أَهْلِ بَیْتِهِ عَظِیمُ الْخَطَرِ (4)جَلِیلُ الشَّأْنِ فَقَالَ أَحَدُهُمَا لِصَاحِبِهِ هَلْ تَعْرِفُ صَاحِبَ الْأَمْرِ مِنْ بَعْدِ هَذَا النَّبِیِّ قَالَ الْآخَرُ لَا أَعْلَمُهُ إِلَّا بِالصِّفَةِ الَّتِی أَجِدُهَا فِی التَّوْرَاةِ هُوَ الْأَصْلَعُ الْمُصَفَّرُ (5)فَإِنَّهُ کَانَ أَقْرَبَ الْقَوْمِ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَلَمَّا دَخَلَا الْمَدِینَةَ وَ سَأَلَا عَنِ الْخَلِیفَةِ أُرْشِدَا إِلَی أَبِی بَکْرٍ

ص: 18


1- فی نسخة: من أشراف أنوار اللّه. و فی المصدر من اشراق أشرف خ ل أنوار اللّه.
2- فی نسخة: و اتقوا أسرار العلوم.
3- معانی الأخبار: 12 و 13.
4- فی نسخة: عظیم القدر.
5- فی نسخة: هو الاصلع المصغر.

فَلَمَّا نَظَرَا إِلَیْهِ قَالا لَیْسَ هَذَا صَاحِبَنَا ثُمَّ قَالا لَهُ مَا قَرَابَتُکَ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ قَالَ إِنِّی رَجُلٌ مِنْ عَشِیرَتِهِ وَ هُوَ زَوْجُ ابْنَتِی عَائِشَةَ قَالا هَلْ غَیْرُ هَذَا قَالَ لَا قَالا لَیْسَتْ هَذِهِ بِقَرَابَةٍ فَأَخْبِرْنَا أَیْنَ رَبُّکَ قَالَ فَوْقَ سَبْعِ سَمَاوَاتٍ قَالَ هَلْ غَیْرُ هَذَا قَالَ لَا قَالا دُلَّنَا عَلَی مَنْ هُوَ أَعْلَمُ مِنْکَ فَإِنَّکَ أَنْتَ لَسْتَ بِالرَّجُلِ الَّذِی نَجِدُ فِی التَّوْرَاةِ أَنَّهُ وَصِیُّ هَذَا النَّبِیِّ وَ خَلِیفَتُهُ قَالَ فَتَغَیَّظَ مِنْ قَوْلِهِمَا وَ هَمَّ بِهِمَا ثُمَّ أَرْشَدَهُمَا إِلَی عُمَرَ وَ ذَلِکَ أَنَّهُ عَرَفَ مِنْ عُمَرَ أَنَّهُمَا إِنِ اسْتَقْبَلَاهُ بِشَیْ ءٍ بَطَشَ بِهِمَا فَلَمَّا أَتَیَاهُ قَالا مَا قَرَابَتُکَ مِنْ هَذَا النَّبِیِّ قَالَ أَنَا مِنْ عَشِیرَتِهِ وَ هُوَ زَوْجُ ابْنَتِی حَفْصَةَ قَالا هَلْ غَیْرُ هَذَا قَالا لَیْسَتْ هَذِهِ بِقَرَابَةٍ وَ لَیْسَتْ هَذِهِ الصِّفَةَ الَّتِی نَجِدُهَا فِی التَّوْرَاةِ ثُمَّ قَالا لَهُ فَأَیْنَ رَبُّکَ قَالَ فَوْقَ سَبْعِ سَمَاوَاتٍ قَالا هَلْ غَیْرُ هَذَا قَالَ لَا قَالا دُلَّنَا عَلَی مَنْ هُوَ أَعْلَمُ مِنْکَ فَأَرْشَدَهُمَا إِلَی عَلِیٍّ علیه السلام فَلَمَّا جَاءَاهُ فَنَظَرَا إِلَیْهِ قَالَ أَحَدُهُمَا لِصَاحِبِهِ إِنَّهُ الرَّجُلُ الَّذِی صِفَتُهُ فِی التَّوْرَاةِ إِنَّهُ وَصِیُّ هَذَا النَّبِیِّ وَ خَلِیفَتُهُ وَ زَوْجُ ابْنَتِهِ وَ أَبُو السِّبْطَیْنِ وَ الْقَائِمُ بِالْحَقِّ مِنْ بَعْدِهِ ثُمَّ قَالا لِعَلِیٍّ علیه السلام أَیُّهَا الرَّجُلُ مَا قَرَابَتُکَ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ قَالَ هُوَ أَخِی وَ أَنَا وَارِثُهُ وَ وَصِیُّهُ وَ أَوَّلُ مَنْ آمَنَ بِهِ وَ أَنَا زَوْجُ ابْنَتِهِ قَالا هَذِهِ الْقَرَابَةُ الْفَاخِرَةُ وَ الْمَنْزِلَةُ الْقَرِیبَةُ وَ هَذِهِ الصِّفَةُ الَّتِی نَجِدُهَا فِی التَّوْرَاةِ فَأَیْنَ رَبُّکَ (1)عَزَّ وَ جَلَّ قَالَ لَهُمَا عَلِیٌّ علیه السلام إِنْ شِئْتُمَا أَنْبَأْتُکُمَا بِالَّذِی کَانَ عَلَی عَهْدِ نَبِیِّکُمَا مُوسَی علیه السلام وَ إِنْ شِئْتُمَا أَنْبَأْتُکُمَا بِالَّذِی کَانَ عَلَی عَهْدِ نَبِیِّنَا مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله قَالا أَنْبِئْنَا بِالَّذِی کَانَ عَلَی عَهْدِ نَبِیِّنَا مُوسَی علیه السلام قَالَ عَلِیٌّ علیه السلام أَقْبَلَ أَرْبَعَةُ أَمْلَاکٍ مَلَکٌ مِنَ الْمَشْرِقِ وَ مَلَکٌ مِنَ الْمَغْرِبِ وَ مَلَکٌ مِنَ السَّمَاءِ وَ مَلَکٌ مِنَ الْأَرْضِ فَقَالَ صَاحِبُ الْمَشْرِقِ لِصَاحِبِ الْمَغْرِبِ مِنْ أَیْنَ أَقْبَلْتَ قَالَ أَقْبَلْتُ مِنْ عِنْدِ رَبِّی وَ قَالَ صَاحِبُ الْمَغْرِبِ لِصَاحِبِ الْمَشْرِقِ مِنْ أَیْنَ أَقْبَلْتَ قَالَ أَقْبَلْتُ مِنْ عِنْدِ رَبِّی وَ قَالَ النَّازِلُ مِنَ السَّمَاءِ لِلْخَارِجِ مِنَ الْأَرْضِ مِنْ أَیْنَ أَقْبَلْتَ قَالَ أَقْبَلْتُ مِنْ عِنْدِ

ص: 19


1- فی المصدر: ثم قالا له: فأین ربک؟.

رَبِّی وَ قَالَ الْخَارِجُ مِنَ الْأَرْضِ لِلنَّازِلِ مِنَ السَّمَاءِ مِنْ أَیْنَ أَقْبَلْتَ قَالَ أَقْبَلْتُ مِنْ عِنْدِ رَبِّی فَهَذَا مَا کَانَ عَلَی عَهْدِ نَبِیِّکُمَا مُوسَی علیه السلام وَ أَمَّا مَا کَانَ عَلَی عَهْدِ نَبِیِّنَا صلی الله علیه و آله فَذَلِکَ قَوْلُهُ فِی مُحْکَمِ کِتَابِهِ ما یَکُونُ مِنْ نَجْوی ثَلاثَةٍ إِلَّا هُوَ رابِعُهُمْ وَ لا خَمْسَةٍ إِلَّا هُوَ سادِسُهُمْ وَ لا أَدْنی مِنْ ذلِکَ وَ لا أَکْثَرَ إِلَّا هُوَ مَعَهُمْ أَیْنَ ما کانُوا الْآیَةَ قَالَ الْیَهُودِیَّانِ فَمَا مَنَعَ صَاحِبَیْکَ أَنْ یَکُونَا جَعَلَاکَ فِی مَوْضِعِکَ الَّذِی أَنْتَ أَهْلُهُ فَوَ الَّذِی أَنْزَلَ التَّوْرَاةَ عَلَی مُوسَی علیه السلام إِنَّکَ لَأَنْتَ الْخَلِیفَةُ حَقّاً نَجِدُ صِفَتَکَ فِی کُتُبِنَا وَ نَقْرَؤُهُ فِی کَنَائِسِنَا وَ إِنَّکَ لَأَنْتَ أَحَقُّ بِهَذَا الْأَمْرِ وَ أَوْلَی بِهِ مِمَّنْ قَدْ غَلَبَکَ عَلَیْهِ فَقَالَ عَلِیٌّ علیه السلام قَدَّمَا وَ أَخَّرَا وَ حِسَابُهُمَا عَلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ یُوقَفَانِ وَ یُسْأَلَانِ (1).

**[ترجمه]توحید: حضرت باقر علیه السّلام فرمود: پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله دو دوست یهودی داشت که به حضرت موسی علیه السّلام ایمان داشتند. آن ها خدمت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله رسیده و از ایشان نیز چیزهایی شنیده بودند، تورات و صحف ابراهیم را قرائت کرده بودند و از کتب گذشته اطلاعاتی داشتند. پس از درگذشت پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله، آن ها جویای جانشینی آن حضرت شدند و مدعی بودند که هیچ پیامبری از دنیا نمی رود، مگر این که جانشینی از نزدیک ترین خویشاوندان خود دارد که به امر رهبری بعد از او می پردازد، بسیار با مقام و جلیل القدر.

یکی از آن ها به دیگری گفت: جانشین پیامبر اسلام را می شناسی؟ گفت نه، مگر با همان صفاتی که در تورات از او هست که او اصلح و مصفر است (جلوی سرش مو ندارد و گرسنه است)؛ او نزدیک ترین مردم به پیامبر است. وقتی وارد مدینه شدند و از مردم جویای جانشینی پیامبر گردیدند، آن ها را به ابوبکر راهنمایی کردند.

ص: 18

آن ها پس از مشاهده ابوبکر گفتند: این شخص جانشین او نیست. پس پرسیدند: چه نسبتی با پیامبر صلی الله علیه و آله داری؟ گفت: من یکی از افراد قبیله او هستم و او همسر دختر من عایشه است.

پرسیدند: نسبت دیگری هم داری؟ گفت نه. گفتند: این خویشاوندی لازم نیست. گفتند: حالا بگو خدایت کجا است؟ گفت: بر فراز هفت آسمان. گفتند: غیر از این اطلاع دیگری هم داری؟ گفت نه. گفتند: ما را به داناتر از خود معرفی کن، تو آن شخصی که در تورات به نام وصی حضرت محمد صلی الله علیه و آله توصیف شده و جانشین اوست، نیستی. ابوبکر از گفتار آن ها در خشم شد و تصمیم کیفرشان را گرفت. بعد آن ها را پیش عمر فرستاد، چون می دانست که اگر پیش عمر چنین حرفی را بزنند، او به آن ها حمله خواهد کرد. آن دو از عمر پرسیدند: تو چه خویشاوندی با پیامبر داری؟ گفت: من از قبیله او هستم و او شوهر دخترم حفصه است. پرسیدند: دیگر نسبتی داری؟ گفت نه. گفتند: این قرابت لازم نیست و این صفتی نیست که در تورات می یابیم. بعد پرسیدند: خدایت کجا است؟ گفت: بر فراز هفت آسمان. گفتند: جز این چیزی داری که بگویی؟ گفت نه. گفتند: ما را به داناتر از خود معرفی کن.

پس آن دو را نزد علی علیه السّلام راهنمایی کرد. همین که آن دو خدمت آن مولی رسیدند، یکی از آن ها به دیگری گفت: این همان کسی است که در تورات ذکر شده که وصی این پیامبر است و خلیفه او و شوهر دخترش می باشد و پدر دو سبط و قائم بحق پس از اوست.

پرسیدند: شما چه نسبت با پیامبر داری؟ گفت: او برادر من و من وارث و وصی او هستم، و اولین کسی که به او ایمان آورده و همسر دختر اویم. گفتند: این خویشاوندی افتخار آفرین است و قرابت نزدیک این همان صفات، در تورات ثابت است. حالا بگو ببینم، خدایت کجاست؟ فرمود: اگر مایلید بگویم به صورتی که زمان پیامبر شما بوده و اگر می خواهید به آن طور که در زمان پیامبر ما است جواب بدهم. گفتند: به آن طور که زمان پیامبر ما موسی علیه السّلام بوده بگو. علی علیه السّلام فرمود: چهار فرشته از مشرق و مغرب و از آسمان و از زمین آمدند و به هم رسیدند. فرشته مشرق به مغربی گفت: از کجا می آیی؟ گفت: از نزد خدایم. فرشته مغربی به مشرقی گفت: تو از کجا می آیی؟ گفت: از نزد خدایم. فرشته آسمانی به فرشته زمینی گفت: تو از کجا می آیی؟ گفت: از جانب

ص: 19

خدایم. فرشته زمینی به فرشته آسمانی گفت: تو از کجا می آیی؟ گفت: از نزد خدایم.

فرمود این چیزی بود که در زمان پیامبر شما موسی علیه السّلام بود. اما آن چه که در زمان پیامبر ما است، گفتار خداوند است در قرآن کریم: «ما یَکُونُ مِنْ نَجْوی ثَلاثَةٍ إِلَّا هُوَ رابِعُهُمْ وَ لا خَمْسَةٍ إِلَّا هُوَ سادِسُهُمْ وَ لا أَدْنی مِنْ ذلِکَ وَ لا أَکْثَرَ إِلَّا هُوَ مَعَهُمْ أَیْنَ ما کانُوا» - . مجادله / 7 - {هیچ گفتگوی محرمانه ای میان سه تن نیست مگر این که او چهارمین آن هاست، و نه میان پنج تن مگر این که او ششمین آن هاست، و نه کمتر از این [عدد] و نه بیشتر، مگر این که هر کجا باشند او با آن هاست.}

آن دو یهودی گفتند: چرا آن دو تو را به جای خود قرار نداده اند؟ به آن خدایی که تورات را بر موسی نازل کرده، تو جانشین واقعی پیامبری! صفات تو را در کتاب خود می یابیم و در عبادتگاه های خود می خوانیم. تو شایسته تری به این مقام که از تو گرفته اند. فرمود: پیش افتاده اند و تأخیر انداخته اند. حساب آن ها در دست خدا است، آن ها را نگه می دارند و می پرسند. - . توحید: 180 - 182 -

**[ترجمه]

بیان

المصفّر کمعظم الجائع و اصفر افتقر و فی بعض النسخ بالغین المعجمة و علی التقادیر لعله کنایة عن المغصوبیة و المظلومیة قوله قدما أی من أخره الله عن رتبة الإمامة و أخرا أی عن الإمامة من جعله الله أهلا لها.

**[ترجمه]«مصفّر» به معنای گرسنه است و در بعضی نسخه ها به صورت «مصغّر» آمده است. به هر تقدیر دلالت بر مظلومیّت و مغصوبیّت حدیث آن حضرت دارد که حق او را غصب نمودند. «قدما» یعنی آن دو را که خدا آن ها را از رتبه امامت متأخر گردانیده،س پیش انداختند و آن کسی که اهلیّت امامت دارد و خدا او را مقدم داشته مؤخر کردند.

**[ترجمه]

«10»

ک، إکمال الدین مُحَمَّدُ بْنُ الْفُضَیْلِ عَنْ زَکَرِیَّا بْنِ یَحْیَی عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ یَحْیَی الْأَسْلَمِیِّ (2)عَنْ عَمَّارِ بْنِ جُوَیْنٍ (3)عَنْ أَبِی الطُّفَیْلِ عَامِرِ بْنِ وَاثِلَةَ (4)قَالَ: شَهِدْنَا الصَّلَاةَ عَلَی أَبِی بَکْرٍ ثُمَّ اجْتَمَعْنَا إِلَی عُمَرَ بْنِ الْخَطَّابِ فَبَایَعْنَاهُ وَ أَقَمْنَا أَیَّاماً نَخْتَلِفُ إِلَی الْمَسْجِدِ إِلَیْهِ حَتَّی سَمَّوْهُ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ فَبَیْنَا نَحْنُ جُلُوسٌ عِنْدَهُ یَوْماً إِذْ جَاءَ یَهُودِیٌّ مِنْ یَهُودِ الْمَدِینَةِ وَ هُوَ یَزْعُمُ أَنَّهُ مِنْ وُلْدِ هَارُونَ أَخِی مُوسَی علیه السلام

ص: 20


1- التوحید: 171- 173.
2- فی الاسناد اختصار. و التفصیل علی ما فی المصدر هکذا: أخبرنا أبو سعید محمّد بن الفضل بن محمّد بن إسحاق المذکر بنیسابور قال: حدّثنا أبو یحیی زکریا بن الحارث البزاز قال حدّثنا عبد اللّه بن مسلم الدمشقی، قال: حدّثنا إبراهیم بن یحیی الاسلمی المدنیّ الدمشقی.
3- هکذا فی الکتاب و مصدره، و الصحیح عمارة بن جوین الذی ترجمه ابن حجر فی التقریب ص 378 بما حاصله: عمارة بن جوین بجیم مصغر أبو هارون العبدی مشهور بکنیته شیعی من الرابعة مات سنة أربع و ثلاثین. قلت: یعنی بعد المائة.
4- هو عامر بن واثلة بن عبد اللّه بن عمرو بن جحش اللیثی أبو الطفیل، ولد عام أحد و رأی النبیّ صلّی اللّه علیه و آله و عمر إلی أن مات سنة عشر و مائة، و هو آخر من مات من الصحابة.

حَتَّی وَقَفَ عَلَی عُمَرَ فَقَالَ لَهُ الْیَهُودِیُّ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ أَیُّکُمْ أَعْلَمُ بِعِلْمِ نَبِیِّکُمْ وَ کِتَابِ رَبِّکُمْ حَتَّی أَسْأَلَهُ عَمَّا أُرِیدُ فَأَشَارَ عُمَرُ إِلَی عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیهما السلام فَقَالَ لَهُ الْیَهُودِیُّ أَ کَذَلِکَ أَنْتَ یَا عَلِیُّ علیه السلام قَالَ علیه السلام نَعَمْ سَلْ عَمَّا تُرِیدُ قَالَ إِنِّی أَسْأَلُکَ عَنْ ثَلَاثٍ وَ عَنْ ثَلَاثٍ وَ وَاحِدَةٍ فَقَالَ لَهُ عَلِیٌّ علیه السلام لِمَ لَا تَقُولُ إِنِّی أَسْأَلُکَ عَنْ سَبْعٍ قَالَ لَهُ الْیَهُودِیُّ أَسْأَلُکَ عَنْ ثَلَاثٍ فَإِنْ أَصَبْتَ فِیهِنَّ سَأَلْتُکَ عَنِ الثَّلَاثِ الْأُخْرَی فَإِنْ أَصَبْتَ سَأَلْتُکَ عَنِ الْوَاحِدَةِ وَ إِنْ أَخْطَأْتَ فِی الثَّلَاثِ الْأُولَی لَمْ أَسْأَلْکَ عَنْ شَیْ ءٍ فَقَالَ لَهُ عَلِیٌّ علیه السلام وَ مَا یُدْرِیکَ إِذَا سَأَلْتَنِی فَأَجَبْتُکَ أَصَبْتُ أَمْ أَخْطَأْتُ فَضَرَبَ بِیَدِهِ إِلَی کُمِّهِ فَاسْتَخْرَجَ کِتَاباً عَتِیقاً فَقَالَ هَذَا وَرِثْتُهُ عَنْ آبَائِی وَ أَجْدَادِی إِمْلَاءُ مُوسَی بْنِ عِمْرَانَ وَ خَطُّ هَارُونَ وَ فِیهِ هَذِهِ الْخِصَالُ الَّتِی أُرِیدُ أَنْ أَسْأَلَکَ عَنْهَا فَقَالَ عَلِیٌّ علیه السلام إِنَّ عَلَیْکَ (1)إِنْ أَجَبْتُکَ فِیهِنَّ بِالصَّوَابِ أَنْ تُسْلِمَ فَقَالَ الْیَهُودِیُّ وَ اللَّهِ إِنْ أَجَبْتَنِی فِیهِنَّ بِالصَّوَابِ لَأُسْلِمَنَّ السَّاعَةَ عَلَی یَدَیْکَ قَالَ لَهُ عَلِیٌّ علیه السلام سَلْ قَالَ أَخْبِرْنِی عَنْ أَوَّلِ حَجَرٍ وُضِعَ عَلَی وَجْهِ الْأَرْضِ وَ أَخْبِرْنِی عَنْ أَوَّلِ شَجَرَةٍ نَبَتَتْ عَلَی وَجْهِ الْأَرْضِ وَ أَخْبِرْنِی عَنْ أَوَّلِ عَیْنٍ نَبَعَتْ عَلَی وَجْهِ الْأَرْضِ فَقَالَ عَلِیٌّ علیه السلام یَا یَهُودِیُّ أَمَّا أَوَّلُ حَجَرٍ وُضِعَ عَلَی وَجْهِ الْأَرْضِ فَإِنَّ الْیَهُودَ یَزْعُمُونَ أَنَّهَا صَخْرُ بَیْتِ الْمَقْدِسِ وَ کَذَبُوا وَ لَکِنَّهُ الْحَجَرُ الْأَسْوَدُ نَزَلَ بِهِ آدَمُ علیه السلام مِنَ الْجَنَّةِ (2)فَوَضَعَهُ فِی رُکْنِ الْبَیْتِ وَ النَّاسُ یَتَمَسَّحُونَ بِهِ وَ یُقَبِّلُونَهُ وَ یُجَدِّدُونَ الْعَهْدَ وَ الْمِیثَاقَ فِیمَا بَیْنَهُمْ وَ بَیْنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ قَالَ الْیَهُودِیُّ أَشْهَدُ بِاللَّهِ لَقَدْ صَدَقْتَ قَالَ لَهُ عَلِیٌّ علیه السلام وَ أَمَّا أَوَّلُ شَجَرَةٍ نَبَتَتْ عَلَی وَجْهِ الْأَرْضِ فَإِنَّ الْیَهُودَ یَزْعُمُونَ أَنَّهَا الزَّیْتُونُ وَ کَذَبُوا وَ لَکِنَّهَا النَّخْلَةُ مِنَ الْعَجْوَةِ نَزَلَ بِهَا آدَمُ علیه السلام مَعَهُ مِنَ الْجَنَّةِ فَأَصْلُ النَّخْلِ کُلِّهِ مِنَ الْعَجْوَةِ قَالَ لَهُ الْیَهُودِیُّ أَشْهَدُ بِاللَّهِ لَقَدْ صَدَقْتَ قَالَ لَهُ عَلِیٌّ علیه السلام وَ أَمَّا أَوَّلُ عَیْنٍ نَبَعَتْ عَلَی وَجْهِ الْأَرْضِ فَإِنَّ الْیَهُودَ یَزْعُمُونَ

ص: 21


1- فی المصدر: إن لی علیک.
2- فی المصدر: نزل به آدم معه من الجنة.

أَنَّهَا الْعَیْنُ الَّتِی نَبَعَتْ تَحْتَ صَخْرَةِ بَیْتِ الْمَقْدِسِ وَ کَذَبُوا وَ لَکِنَّهَا عَیْنُ الْحَیَاةِ (1)الَّتِی نَسِیَ عِنْدَهَا صَاحِبُ مُوسَی السَّمَکَةَ الْمَالِحَةَ فَلَمَّا أَصَابَهَا مَاءُ الْعَیْنِ عَاشَتْ وَ سَرَبَتْ فَاتَّبَعَهَا مُوسَی وَ صَاحِبُهُ فَلَقِیَا الْخَضِرَ قَالَ لَهُ الْیَهُودِیُّ أَشْهَدُ بِاللَّهِ لَقَدْ صَدَقْتَ قَالَ لَهُ عَلِیٌّ علیه السلام سَلْ (2)قَالَ أَخْبِرْنِی عَنْ هَذِهِ الْأُمَّةِ کَمْ لَهَا بَعْدَ نَبِیِّهَا مِنْ إِمَامٍ عَادِلٍ وَ أَخْبِرْنِی عَنْ مَنْزِلِ مُحَمَّدٍ أَیْنَ هُوَ مِنَ الْجَنَّةِ وَ مَنْ یَسْکُنُ مَعَهُ فِی مَنْزِلِهِ قَالَ لَهُ عَلِیٌّ علیه السلام یَا یَهُودِیُّ یَکُونُ لِهَذِهِ الْأُمَّةِ بَعْدَ نَبِیِّهَا اثْنَا عَشَرَ إِمَاماً عَدْلًا لَا یَضُرُّهُمْ خِلَافُ مَنْ خَالَفَ عَلَیْهِمْ (3)قَالَ لَهُ الْیَهُودِیُّ أَشْهَدُ (4)لَقَدْ صَدَقْتَ قَالَ لَهُ عَلِیٌّ علیه السلام وَ أَمَّا مَنْزِلُ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله مِنَ الْجَنَّةِ فِی جَنَّةِ عَدْنٍ وَ هِیَ وَسَطُ الْجِنَانِ وَ أَقْرَبُهَا إِلَی عَرْشِ الرَّحْمَنِ جَلَّ جَلَالُهُ قَالَ لَهُ أَشْهَدُ بِاللَّهِ لَقَدْ صَدَقْتَ قَالَ لَهُ عَلِیٌّ علیه السلام وَ الَّذِینَ یَسْکُنُونَ مَعَهُ فِی الْجَنَّةِ هَؤُلَاءِ الِاثْنَا عَشَرَ إِمَاماً (5)قَالَ لَهُ الْیَهُودِیُّ أَشْهَدُ بِاللَّهِ لَقَدْ صَدَقْتَ قَالَ لَهُ عَلِیٌّ علیه السلام سَلْ (6)قَالَ أَخْبِرْنِی عَنْ وَصِیِّ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله مِنْ أَهْلِهِ (7)کَمْ یَعِیشُ مِنْ بَعْدِهِ وَ هَلْ یَمُوتُ مَوْتاً أَوْ یُقْتَلُ قَتْلًا فَقَالَ لَهُ عَلِیٌّ علیه السلام یَا یَهُودِیُّ یَعِیشُ بَعْدَهُ ثَلَاثِینَ سَنَةً وَ یُخْضَبُ مِنْهُ هَذِهِ مِنْ هَذَا وَ أَشَارَ إِلَی رَأْسِهِ قَالَ فَوَثَبَ إِلَیْهِ الْیَهُودِیُّ فَقَالَ أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ أَنَّکَ وَصِیُّ رَسُولِ اللَّهِ (8)

**[ترجمه]کمال الدین: ابوالطّفیل عامر بن واثله گوید: ما شاهد نماز خواندن بر جنازه ابوبکر بودیم. سپس نزد عمر بن خطّاب گرد آمدیم و با او بیعت کردیم و ایّامی چند نزد او به مسجد آمد و شد می کردیم، تا آنکه او را امیرالمؤمنین نامیدند. یک روز که نزد وی نشسته بودیم، یکی از یهودیان مدینه که به عقیده آن ها از نسل هارون برادر موسی بود، آمد

ص: 20

و مقابل عمر ایستاد و گفت: ای امیرالمؤمنین! کدام یک از شما به علوم پیامبرتان و کتاب پروردگارتان داناترید تا سؤالات خود را از او بپرسم؟

راوی گوید: عمر به علیّ بن أبی طالب علیه السّلام اشاره کرد. یهودی گفت: ای علیّ! تو چنین هستی؟ فرمود: آری، هر چه می خواهی بپرس. گفت: من سه سؤال و سه سؤال و یک سؤال دارم. علیّ علیه السّلام فرمود: چرا نمی گویی که هفت سؤال دارم؟ یهودی گفت: من ابتدا از سه چیز پرسش می کنم، اگر پاسخ صحیح دادی، از سه چیز دیگر پرسش می کنم و اگر آن ها را نیز پاسخ صحیح دادی، از آن یکی می پرسم. و اگر در آن سه پرسش اول خطا کردی، دیگر پرسشی ندارم. علیّ علیه السّلام فرمود: تو از کجا می دانی که پاسخ درست است یا خطا؟

راوی گوید: یهودی دست به گریبان خود برد و کتاب عتیقی را از آن بیرون آورد و گفت: این کتاب را از آباء و اجداد خود به ارث برده ام و املای موسی بن عمران و خطّ هارون است و خصالی که می خواهم از آن پرسش کنم، در آن ثبت است. علیّ علیه السّلام فرمود: به شرط آنکه حقّ من بر تو آن باشد که اگر پاسخ سؤال های تو را درست بگویم مسلمان شوی. یهودی گفت: به خدا سوگند که اگر پاسخ سؤال های مرا دادی، السّاعه به دست تو مسلمان خواهم شد. علیّ علیه السّلام فرمود: بپرس!

گفت: اولین سنگی که بر زمین نهاده شد و اولین درختی که بر سطح زمین رویید و اولین چشمه ای که از زمین جوشید چه بود؟ علیّ علیه السّلام فرمود: ای یهودی! امّا اولین سنگی که بر زمین نهاده شد؛ یهودیان می پندارند که آن صخره بیت المقدس است و دروغ می گویند، بلکه آن حجرالأسود است که آدم علیه السّلام آن را به همراه خود از بهشت فرود آورده و آن را در رکن بیت اللَّه قرار داد و مردم آن را مسح کرده و می بوسند و به وسیله آن، میان خود و خدا تجدید عهد و پیمان می نمایند. یهودی گفت: خدا را گواه می گیرم که راست گفتی. علیّ علیه السّلام فرمود: امّا اولین درختی که بر سطح زمین رویید؛ یهودیان می پندارند که آن درخت زیتون است و دروغ می گویند، بلکه آن درخت خرمای عجوه است که آدم علیه السّلام آن را و زوج آن را، همراه خود از بهشت آورد. و اصل همه درختان خرما، عجوه است.

یهودی گفت: خدا را گواه می گیرم که راست گفتی. علی علیه السّلام فرمود: امّا اولین چشمه ای که از زمین جوشید؛ یهودیان می پندارند

ص: 21

که آن چشمه ای است که از زیر صخره بیت المقدس جوشیده است و دروغ می گویند، بلکه آن چشمه حیات است که رفیق موسی نزد آن، ماهی آغشته به نمک را فراموش کرد و چون آب چشمه به آن ماهی رسید، زنده شد و به راه افتاد و موسی و رفیقش به دنبال او رفتند و خضر را ملاقات کردند.

یهودی گفت: خدا را گواه می گیرم که راست گفتی. علیّ علیه السّلام فرمود: از سه سؤال دیگر پرسش کن. گفت: برای این امّت چند امام عادل پس از پیامبرشان وجود دارد؟ منزل محمّد در کجای بهشت است؟ و چه کسی با او در منزلش سکونت دارد؟

علی علیه السّلام فرمود: ای یهودی! برای این امّت دوازده امام عادل پس از پیامبرش وجود دارد و مخالفت مخالفین، ضرری به آنان نمی رساند. یهودی گفت: خدا را گواه می گیرم که درست گفتی. علیّ علیه السّلام فرمود: و منزل محمّد صلّی اللَّه علیه و آله و سلّم در بهشت در جنّت عدن است و آن در وسط بهشت و نزدیک ترین مکان به عرش رحمان است. یهودی گفت: خدا را گواه می گیرم که راست گفتی. علی علیه السّلام فرمود: و کسانی که با او در منزلش سکونت دارند ائمّه اثنا عشر هستند. یهودی گفت: خدا را گواه می گیرم که راست گفتی.

علی علیه السّلام فرمود: آن یک سؤال را هم بپرس، گفت: وصیّ محمّد چند سال پس از پیامبر در میان اهلش زندگی می کند و آیا می میرد یا آنکه کشته می شود؟ علیّ علیه السّلام فرمود: ای یهودی! او پس از پیامبر سی سال زندگی می کند و این از آن او رنگین شود. و اشاره به محاسن و سر مبارک خود فرمود

راوی گوید: در این هنگام آن یهودی از جا پرید و گفت: شهادت می دهم که هیچ معبودی جز اللَّه نیست و شهادت می دهم که محمّد رسول اوست و تو وصیّ رسول خدایی. - . کمال الدین و تمام النعمة: 279 – 280 -

**[ترجمه]

«11»

نی، الغیبة للنعمانی ابْنُ عُقْدَةَ عَنْ مُحَمَّدِ (بْنِ) الْفَضْلِ (9)عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ مِهْزَمٍ عَنْ خَاقَانَ بْنِ سُلَیْمَانَ (10)عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ أَبِی یَحْیَی الْمَدَنِیِّ (11)عَنْ أَبِی هَارُونَ الْعَبْدِیِّ (12)

ص: 22


1- فی المصدر: و لکنها عین الحیوان.
2- فی المصدر: سل عن الثلاث الأخر.
3- فی المصدر: من خالفهم.
4- فی المصدر: اشهد باللّه.
5- فی المصدر: هؤلاء الأئمّة الاثنا عشر.
6- فی المصدر: سل عن الواحدة.
7- فی المصدر: فی اهله.
8- کمال الدین: 172.
9- فی المصدر: حدّثنا محمّد بن الفضل بن إبراهیم بن قیس بن رمانة الأشعریّ من کتابه.
10- وصفه فی المصدر بالخزاز.
11- لعله إبراهیم بن محمّد بن أبی یحیی الاسلمی أبو إسحاق المدنیّ المتوفّی سنة 184، أو 191 المترجم فی التقریب ص 26.
12- هو عمارة بن جوین المتقدم ذکره.

عَنْ عُمَرَ بْنِ أَبِی سَلَمَةَ رَبِیبِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله (1)وَ عَنْ أَبِی الطُّفَیْلِ قَالا شَهِدْنَا الصَّلَاةَ عَلَی أَبِی بَکْرٍ وَ سَاقَا الْحَدِیثَ إِلَی آخِرِهِ (2).

ک، إکمال الدین ماجیلویه عن محمد بن الهیثم (3)عن البرقی عن أبیه عن عبد الله بن القاسم عن حیان السراج عن داود بن سلیمان عن أبی الطفیل مثله (4)

**[ترجمه]غیبت نعمانی: ابوهارون عبدی

ص: 22

از عمر بن ابی سلمه ربیب پیامبر (فرزند ام سلمه از شوهر قبل از پیامبر او) از ابوطفیل همان حدیث را نقل کرده اند.

کمال الدین: داود بن سلیمان از ابوطفیل مثل آن حدیث نقل کرده است. - . غیبت نعمانی 65 - 66 -

**[ترجمه]

«12»

ک، إکمال الدین أَبِی وَ ابْنُ الْوَلِیدِ مَعاً عَنْ سَعْدٍ وَ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارِ وَ أَحْمَدَ بْنِ إِدْرِیسَ جَمِیعاً عَنِ الْبَرْقِیِّ وَ ابْنِ یَزِیدَ وَ ابْنِ هَاشِمٍ جَمِیعاً عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ أَیْمَنَ بْنِ مُحْرِزٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سَمَاعَةَ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ أَبِی یَحْیَی الْمَدَنِیِّ (5)عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام مِثْلَهُ(6).

و قد أوردنا الخبر بهذین السندین فی باب نص أمیر المؤمنین علیه السلام علی الاثنی عشر صلوات الله علیهم و قد أوردنا هناک خبرا آخر قریبا مما أوردنا هاهنا.

**[ترجمه]کمال الدین: ابراهیم بن ابویحیی مدنی از امام صادق علیه السّلام مثل آن حدیث را نقل کرده است. - . کمال الدین و تمام النعمة: 173 -

این دو خبر را با اسناد خودشان در «باب نص امیرالمؤمنین بر دوازده امام» و احادیث دیگری نیز قریب به همین مضمون آورده ام. - . کمال الدین و تمام النعمة: 281 -

**[ترجمه]

«13»

نی، الغیبة للنعمانی ابْنُ عُقْدَةَ عَنْ حُمَیْدِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنِ ابْنِ أَبِی نَجْرَانَ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ عَلِیٍّ الْبَصْرِیِّ عَنْ أَبِی أَیُّوبَ الْمُؤَدِّبِ عَنْ أَبِیهِ وَ کَانَ مُؤَدِّباً

ص: 23


1- هو عمر بن أبی سلمة بن عبد الأسد بن هلال بن عبد اللّه بن عمر بن مخزوم القرشیّ المخزومی ربیب رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله و سلم، أمه أمّ سلمة المخزومیة أم المؤمنین، یکنی أبا حفص ولد فی السنة الثانیة بأرض الحبشة، و قیل: إنّه کان یوم قبض رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله و سلم ابن تسع سنین، و شهد مع علی رضی اللّه عنه الجمل، و استعمله علی رضی اللّه عنه علی فارس و البحرین، و توفی بالمدینة فی خلافة عبد الملک بن مروان سنة ثلاث و ثمانین؛ قاله ابن عبد البرقی الاستیعاب. قلت: روی السیّد الرضیّ رحمة اللّه تعالی علیه فی نهج البلاغة أن علیّا علیه السلام عزله عن البحرین و ولی النعمان بن عجلان الزرقی مکانه، و کتب له معه: أما بعد فانی قد ولیت النعمان بن الزرقی علی البحرین، و نزعت یدک بلا ذم لک و لا تثریب علیک، فلقد أحسنت الولایة، و أدیت الأمانة، فاقبل غیر ظنین و لا ملوم و لا متهم و لا مأثوم، فلقد اردت المسیر إلی ظلمة أهل الشام، و أحببت أن تشهد معی فانّک ممن أستظهر به علی جهاد العدو و اقامة عمود الدین ان شاء اللّه.
2- غیبة النعمانیّ: 51، و فیه زیادة و اختلاف فی الألفاظ.
3- فی المصدر: محمّد بن أبی القاسم. و لعله الصحیح.
4- کمال الدین: 174.
5- فی المصدر: یحیی بن إبراهیم المدنیّ.
6- کمال الدین: 173.

لِبَعْضِ وُلْدِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام قَالَ: لَمَّا تُوُفِّیَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله دَخَلَ الْمَدِینَةَ رَجُلٌ مِنْ وُلْدِ دَاوُدَ عَلَی دِینِ الْیَهُودِیَّةِ فَرَأَی السِّکَکَ خَالِیَةً فَقَالَ لِبَعْضِ أَهْلِ الْمَدِینَةِ مَا حَالُکُمْ فَقِیلَ لَهُ تُوُفِّیَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقَالَ الدَّاوُدِیُّ أَمَا إِنَّهُ تُوُفِّیَ الْیَوْمَ الَّذِی هُوَ فِی کِتَابِنَا ثُمَّ قَالَ فَأَیْنَ النَّاسُ فَقِیلَ لَهُ فِی الْمَسْجِدِ فَأَتَی الْمَسْجِدَ فَإِذَا أَبُو بَکْرٍ وَ عُمَرُ وَ عُثْمَانُ وَ عَبْدُ الرَّحْمَنِ بْنُ عَوْفٍ وَ أَبُو عُبَیْدَةَ بْنُ الْجَرَّاحِ وَ النَّاسُ قَدْ غَصَّ الْمَسْجِدُ بِهِمْ فَقَالَ أَوْسِعُوا حَتَّی أَدْخُلَ وَ أَرْشِدُونِی إِلَی الَّذِی خَلَّفَهُ نَبِیُّکُمْ فَأَرْشَدُوهُ إِلَی أَبِی بَکْرٍ فَقَالَ لَهُ إِنَّنِی مِنْ وُلْدِ دَاوُدَ عَلَی دِینِ الْیَهُودِیَّةِ وَ قَدْ جِئْتُ لِأَسْأَلَ عَنْ أَرْبَعَةِ أَحْرُفٍ فَإِنْ خُبِّرْتُ بِهَا أَسْلَمْتُ فَقَالُوا لَهُ انْتَظِرْ قَلِیلًا وَ أَقْبَلَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیهما السلام مِنْ بَعْضِ أَبْوَابِ الْمَسْجِدِ فَقَالُوا لَهُ عَلَیْکَ بِالْفَتَی فَقَامَ إِلَیْهِ فَلَمَّا دَنَا مِنْهُ قَالَ لَهُ أَنْتَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ فَقَالَ لَهُ عَلِیٌّ علیه السلام أَنْتَ فُلَانُ بْنُ دَاوُدَ قَالَ نَعَمْ فَأَخَذَ عَلَی یَدِهِ وَ جَاءَ بِهِ إِلَی أَبِی بَکْرٍ فَقَالَ لَهُ الْیَهُودِیُّ إِنِّی سَأَلْتُ هَؤُلَاءِ عَنْ أَرْبَعَةِ أَحْرُفٍ فَأَرْشَدُونِی إِلَیْکَ لِأَسْأَلَکَ قَالَ اسْأَلْ قَالَ مَا أَوَّلُ حَرْفٍ کَلَّمَ اللَّهُ تَعَالَی بِهِ نَبِیَّکُمْ لَمَّا أُسْرِیَ بِهِ وَ رَجَعَ مِنْ عِنْدِ رَبِّهِ وَ خَبِّرْنِی عَنِ الْمَلَکِ الَّذِی زَحَمَ نَبِیَّکُمْ وَ لَمْ یُسَلِّمْ عَلَیْهِ وَ خَبِّرْنِی عَنِ الْأَرْبَعَةِ الَّذِینَ کَشَفَ عَنْهُمْ مَالِکٌ طَبَقاً مِنَ النَّارِ وَ کَلَّمُوا نَبِیَّکُمْ و خَبِّرْنِی عَنْ مِنْبَرِ نَبِیِّکُمْ أَیُّ مَوْضِعٍ هِیَ مِنَ الْجَنَّةِ قَالَ عَلِیٌّ علیه السلام أَوَّلُ مَا کَلَّمَ اللَّهُ بِهِ نَبِیَّنَا صلی الله علیه و آله قَوْلُ اللَّهِ تَعَالَی آمَنَ الرَّسُولُ بِما أُنْزِلَ إِلَیْهِ مِنْ رَبِّهِ قَالَ لَیْسَ هَذَا أَرَدْتُ قَالَ فَقَوْلُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ الْمُؤْمِنُونَ کُلٌّ آمَنَ بِاللَّهِ قَالَ لَیْسَ هَذَا أَرَدْتُ قَالَ اتْرُکِ الْأَمْرَ مَسْتُوراً قَالَ لِتُخْبِرْنِی أَ وَ لَسْتَ أَنْتَ هُوَ قَالَ أَمَّا إِذْ أَبَیْتَ فَإِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لَمَّا رَجَعَ مِنْ عِنْدِ رَبِّهِ وَ الْحُجُبُ تُرْفَعُ لَهُ قَبْلَ أَنْ یَصِیرَ إِلَی مَوْضِعِ جَبْرَئِیلَ علیه السلام نَادَاهُ مَلَکٌ یَا أَحْمَدُ قَالَ لَبَّیْکَ قَالَ إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی یَقْرَأُ عَلَیْکَ السَّلَامَ وَ یَقُولُ لَکَ اقْرَأْ عَلَی

ص: 24

السَّیِّدِ الْوَلِیِّ (1)مِنَّا السَّلَامَ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَنِ السَّیِّدُ الْوَلِیُّ؟ فَقَالَ الْمَلَکُ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیهما السلام قَالَ الْیَهُودِیُّ صَدَقْتَ وَ اللَّهِ إِنِّی لَأَجِدُ ذَلِکَ فِی کِتَابِ أَبِی فَقَالَ عَلِیٌّ علیه السلام وَ أَمَّا الْمَلَکُ الَّذِی زَحَمَ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَمَلَکُ الْمَوْتِ جَاءَ مِنْ عِنْدِ جَبَّارٍ مِنْ أَهْلِ الدُّنْیَا قَدْ تَکَلَّمَ بِکَلَامٍ عَظِیمٍ فَغَضِبَ لِلَّهِ فَزَحَمَ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ لَمْ یَعْرِفْهُ فَقَالَ جَبْرَئِیلُ علیه السلام یَا مَلَکَ الْمَوْتِ هَذَا رَسُولُ اللَّهِ أَحْمَدُ حَبِیبُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَرَجَعَ إِلَیْهِ فَلَصِقَ بِهِ وَ اعْتَذَرَ وَ قَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ إِنِّی أَتَیْتُ مَلِکاً جَبَّاراً قَدْ تَکَلَّمَ بِکَلَامٍ عَظِیمٍ فَغَضِبْتُ لِلَّهِ وَ لَمْ أَعْرِفْکَ فَعَذَّرَهُ وَ أَمَّا الْأَرْبَعَةُ الَّذِینَ کَشَفَ عَنْهُمْ مَالِکٌ طَبَقاً مِنَ النَّارِ فَإِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَرَّ بِمَالِکٍ وَ لَمْ یَضْحَکْ قَطُّ (2)فَقَالَ جَبْرَئِیلُ علیه السلام یَا مَالِکُ هَذَا نَبِیُّ الرَّحْمَةِ (3)فَتَبَسَّمَ فِی وَجْهِهِ (4)فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مُرْهُ یَکْشِفْ طَبَقاً مِنَ النَّارِ (5)فَکَشَفَ طَبَقاً فَإِذَا قَابِیلُ وَ نُمْرُودُ وَ فِرْعَوْنُ وَ هَامَانُ فَقَالُوا یَا مُحَمَّدُ اسْأَلْ رَبَّکَ أَنْ یَرُدَّنَا إِلَی دَارِ الدُّنْیَا حَتَّی نَعْمَلَ صَالِحاً فَغَضِبَ جَبْرَئِیلُ وَ قَالَ بِرِیشَةٍ مِنْ رِیشِ جَنَاحِهِ فَرَدَّ عَلَیْهِمْ طَبَقَ النَّارِ وَ أَمَّا مِنْبَرُ رَسُولِ اللَّهِ فَإِنَّ مَسْکَنَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله جَنَّةُ عَدْنٍ هِیَ جَنَّةٌ (6)خَلَقَهَا اللَّهُ تَعَالَی بِیَدِهِ وَ مَعَهُ فِیهَا اثْنَا عَشَرَ وَصِیّاً وَ فَوْقَهُ (7)قُبَّةٌ یُقَالُ لَهَا الرِّضْوَانُ وَ فَوْقَ الرِّضْوَانِ مَنْزِلٌ یُقَالُ لَهَا الْوَسِیلَةُ وَ لَیْسَ فِی الْجَنَّةِ مَنْزِلٌ یُشْبِهُهُ هُوَ مِنْبَرُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ الْیَهُودِیُّ صَدَقْتَ وَ اللَّهِ إِنَّهُ لَفِی کِتَابِ أَبِی دَاوُدَ یَتَوَارَثُونَهُ وَاحِدٌ بَعْدَ وَاحِدٍ حَتَّی صَارَ إِلَیَّ وَ أَنَا أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّهِ وَ أَنَّهُ الَّذِی بَشَّرَ

ص: 25


1- فی هامش المصدر: أقرئ علی السیّد الولی منا السلام فقال رسول اللّه ص: من السیّد الولی؟ فقال اه.
2- فی هامش المصدر: منذ خلق خ ص.
3- زاد فی هامش المصدر: محمّد خ ص.
4- فی هامش المصدر: و لم یتبسم لاحد غیره خ ص.
5- فی هامش المصدر: مره أن یکشف طبقا خ ص.
6- فی هامش المصدر: و هی جنة خ.
7- فی هامش المصدر: فوقها خ ص.

بِهِ مُوسَی علیه السلام وَ أَشْهَدُ أَنَّکَ عَالِمُ هَذِهِ الْأُمَّةِ وَ وَصِیُّ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ فَعَلَّمَهُ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ شَرَائِعَ الدِّینِ (1).

**[ترجمه]غیبت نعمانی: أبو ایّوب مؤدّب از پدر خویش نقل می کند- و او

ص: 23

مربّی یکی از فرزندان امام صادق علیه السّلام است- که گفت: هنگامی که رسول خدا صلّی اللَّه علیه و آله رحلت فرمود، یکی از فرزندان داود که دین یهودی داشت وارد مدینه شد و دید کوچه ها خلوت است. از یکی از مردم مدینه پرسید: چرا وضع شما این گونه است؟ به او پاسخ داده شد: رسول خدا صلّی اللَّه علیه و آله وفات یافته است. مرد داودیّ (که از اولاد داود بود) گفت: آه بلی، او در همان روزی که در کتاب ما آمده از دنیا رفته است. سپس گفت: پس مردم کجا هستند؟ به او جواب داده شد که در مسجد هستند. پس به مسجد آمد. در آن هنگام ابوبکر و عمر و عثمان و عبدالرّحمن بن عوف و ابو عبیده جرّاح و سایر مردم آنجا بودند و مسجد از آنان پر و جا بر ایشان تنگ شده بود. پس گفت: راه را باز کنید تا من داخل شوم و مرا به سوی آن کسی که پیامبر شما جانشین خود قرار داده راهنمایی کنید. پس او را به پیش ابوبکر راهنمایی کردند و او به ابوبکر گفت: من از فرزندان داود نبیّ و بر دین یهود هستم. آمده ام که از تو چهار مطلب را بپرسم، پس اگر مرا از آن ها آگاه ساختی، اسلام می آورم. به او گفتند: اندکی منتظر باش. آن گاه امیرالمؤمنین علی علیه السّلام از یکی از درهای مسجد پدیدار شد. پس به مرد یهودی گفتند: نزد آن جوان برو! آن مرد برخاست و به طرف علی علیه السّلام رفت و وقتی نزدیک رسید، به او گفت: آیا تو علی بن أبی طالب هستی؟ علی علیه السّلام به او پاسخ داد: تو فرزند فلان، پسر فلانی، فرزند داود هستی؟ مرد گفت: آری.

پس حضرت دستش را گرفت و او را نزد ابوبکر آورد. آن گاه مرد یهودی گفت: من از این حاضران چهار سخن را پرسیدم و ایشان مرا نزد تو هدایت کردند که از تو سؤال کنم. حضرت فرمود: بپرس. او گفت (به من بگو) وقتی که پیامبر شما را به معراج بردند و از نزد خدای خود بازگشت، اولین سخنی که خداوند به او گفت چه سخنی بود؟ همچنین مرا آگاه ساز از آن فرشته ای که با پیامبر شما برخورد کرده و به او سلام نکرد (که و چگونه بود؟) و نیز به من بگو آن چهار نفری که مالکی (از مالکان دوزخ) سرپوش آتشینی را از روی ایشان برداشت تا با پیامبر شما سخن گفتند، چه کسانی بودند؟ و به من بگو منبر پیامبر شما در کدام جایگاه از بهشت قرار گرفته است؟

علی علیه السّلام در پاسخ فرمود: نخستین سخنی که خداوند به پیامبر ما صلّی اللَّه علیه و آله گفت، این فرمایش خدای عزوجل است: «آمَنَ الرَّسُولُ بِما أُنْزِلَ إِلَیْهِ مِنْ رَبِّهِ» {رسول به آن چه از پروردگارش بر او فرستاده شده ایمان آورد.} آن مرد گفت: مقصودم این نیست. آن حضرت فرمود: پس این گفته رسول خدا صلّی اللَّه علیه و آله است که فرمود: «وَ الْمُؤْمِنُونَ کُلٌّ آمَنَ بِاللَّه» - . بقره / 285 - {مؤمنان جملگی به خدا ایمان آوردند.} آن مرد گفت: خواسته من این نیست. آن حضرت فرمود: بگذار این امر پوشیده بماند. گفت: باید مرا آگاه سازی؛ آیا او تو نیستی؟ پس آن حضرت فرمود: حال که دست برنمی داری، بدان که رسول خدا صلّی اللَّه علیه و آله هنگامی که از نزد پروردگار خود بازگشت و برایش پرده ها برداشته شده، پیش از آنکه به جایگاه جبرئیل برسد، فرشته ای او را آواز داد و گفت: ای احمد! همانا خدای عزوجل تو را درود می فرستد و به تو می فرماید:

ص: 24

از ما به آن سیّد ولیّ سلام برسان! رسول خدا صلّی اللَّه علیه و آله گفت: آن سیّد ولیّ کیست؟ فرشته گفت: علی بن ابی طالب است، مرد یهودی (پس از شنیدن این پاسخ) گفت: به خدا قسم درست پاسخ گفتی. من آن را در کتاب پدر خود خوانده ام.

پس علی علیه السّلام فرمود: امّا فرشته ای که در راه با پیغمبر خدا علیه السّلام برخورد کرد، ملک الموت بود که از نزد ستمکاری از اهل زمین آمده بود که سخن درشتی بر زبان رانده و او برای خدا خشمگین شده بود. پس پیامبر را نشناخته و راه را بر او سدّ کرد، و جبرئیل گفت: ای ملک الموت! این رسول خدا احمد حبیب خداوند است. پس ملک الموت به سوی آن حضرت برگشت و به دامنش آویخت و پوزش خواست و گفت: ای پیامبر خدا! من از نزد پادشاه زورگویی که سخنی درشت گفته بود باز آمده و خشمگین بودم و تو را نشناختم. پس رسول خدا صلّی اللَّه علیه و آله عذر او را پذیرفت.

و امّا در مورد آن چهار تن که مالکی از مالکان دوزخ از روی آنان سرپوشی آتشین را برداشت؛ همانا رسول خدا صلّی اللَّه علیه و آله بر مالکی از دوزخ گذر کرد که از وقتی آفریده شده بود، هرگز لب به خنده نگشوده بود. جبرئیل به او گفت:

ای نگهبان! این شخص پیامبر رحمت، محمّد است. پس او به چهره رسول خدا صلّی اللَّه علیه و آله خندید و هرگز به هیچ کس دیگر جز او نخندیده بود. پس رسول خدا صلّی اللَّه علیه و آله فرمود: به او بگو سرپوش آتشین را از روی جهنّم بردارد، و مالک دوزخ آن را برداشت. در این هنگام قابیل و نمرود و فرعون و هامان در آن بودند. آنان به پیامبر گفتند: ای محمّد! از پروردگارت بخواه که ما را به زندگی دنیا بازگرداند تا عمل شایسته انجام دهیم. پس جبرئیل خشمگین شد و با پری از پرهای بال خود اشاره نمود و آن سرپوش آتشین را دوباره بر روی ایشان انداخت.

و امّا در مورد منبر رسول خدا صلّی اللَّه علیه و آله؛ همانا قرارگاه پیامبر خدا صلّی اللَّه علیه و آله بهشت عدن است و آن باغی است که خدای تعالی آن را به دست خود ساخته، و در آن همراه با پیامبر دوازده وصیّ هستند، و بر فراز آن گنبدی است که به آن «قبّه رضوان» گفته می شود و بر بالای قبّه رضوان جایگاه دیگری است که «وسیله» نامیده می شود و در بهشت هیچ منزلی شبیه به آن نیست و آن منبر رسول خدا صلّی اللَّه علیه و آله است.

مرد یهودی گفت: به خدا سوگند درست گفتی! همانا این سخن در کتاب پدرم داود موجود است که آن کتاب را هر یک پس از دیگری (هر نسلی خود از نسل پیشین) به ارث می برد تا اکنون به من رسیده است. سپس کتابی در آورد که آن چه گفته بود، به خطّ داود در آن نوشته شده بود. سپس (به علی علیه السّلام) گفت: دست خود را دراز کن (پیش آر). من شهادت می دهم که هیچ معبودی جز خداوند نیست و محمّد پیامبر اوست و همان کسی است که

ص: 25

موسی علیه السّلام (آمدن) او را بشارت داده و نیز گواهی می دهم که تو عالم این امّت و وصیّ رسول خدا هستی. راوی گوید: پس از آن امیرالمؤمنین علیه السّلام احکام دین را به او آموخت. - . غیبت نعمانی: 67 - 69 -

**[ترجمه]

«14»

یل، الفضائل لابن شاذان فض، کتاب الروضة بِالْإِسْنَادِ یَرْفَعُهُ إِلَی أَنَسِ بْنِ مَالِکٍ قَالَ: دَخَلَ یَهُودِیٌّ فِی خِلَافَةِ أَبِی بَکْرٍ وَ قَالَ أُرِیدُ خَلِیفَةَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَجَاءُوا بِهِ إِلَی أَبِی بَکْرٍ فَقَالَ لَهُ الْیَهُودِیُّ أَنْتَ خَلِیفَةُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقَالَ نَعَمْ أَ مَا تَنْظُرُنِی فِی مَقَامِهِ وَ مِحْرَابِهِ فَقَالَ لَهُ إِنْ کُنْتَ کَمَا تَقُولُ یَا أَبَا بَکْرٍ أُرِیدُ أَنْ أَسْأَلَکَ عَنْ أَشْیَاءَ (2)قَالَ اسْأَلْ عَمَّا بَدَا لَکَ وَ مَا تُرِیدُ فَقَالَ الْیَهُودِیُّ أَخْبِرْنِی عَمَّا لَیْسَ لِلَّهِ وَ عَمَّا لَیْسَ عِنْدَ اللَّهِ وَ عَمَّا لَا یَعْلَمُهُ اللَّهُ فَقَالَ عِنْدَ ذَلِکَ أَبُو بَکْرٍ هَذِهِ مَسَائِلُ الزَّنَادِقَةِ یَا یَهُودِیُّ فَعِنْدَ ذَلِکَ هَمَّ الْمُسْلِمُونَ بِقَتْلِهِ وَ کَانَ فِیمَنْ حَضَرَ ابْنُ عَبَّاسٍ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ فَزَعَقَ بِالنَّاسِ وَ قَالَ یَا أَبَا بَکْرٍ أَمْهِلْ فِی قَتْلِهِ قَالَ لَهُ أَ مَا سَمِعْتَ (3)مَا قَدْ تَکَلَّمَ بِهِ فَقَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ فَإِنْ کَانَ جَوَابُهُ عِنْدَکُمْ وَ إِلَّا فَأَخْرِجُوهُ حَیْثُ شَاءَ مِنَ الْأَرْضِ قَالَ فَأَخْرَجُوهُ وَ هُوَ یَقُولُ لَعَنَ اللَّهُ قَوْماً جَلَسُوا فِی غَیْرِ مَرَاتِبِهِمْ (4)یُرِیدُونَ قَتْلَ النَّفْسِ الَّتِی قَدْ حَرَّمَ اللَّهُ بِغَیْرِ عِلْمٍ قَالَ فَخَرَجَ وَ هُوَ یَقُولُ أَیُّهَا النَّاسُ ذَهَبَ الْإِسْلَامُ حَتَّی لَا یُجِیبُونَ (5)أَیْنَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ أَیْنَ خَلِیفَةُ رَسُولِ اللَّهِ قَالَ فَتَبِعَهُ ابْنُ عَبَّاسٍ وَ قَالَ لَهُ اذْهَبْ (6)إِلَی عَیْبَةِ عِلْمِ النُّبُوَّةِ إِلَی مَنْزِلِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیهما السلام قَالَ فَعِنْدَ ذَلِکَ أَقْبَلَ أَبُو بَکْرٍ وَ الْمُسْلِمُونَ فِی طَلَبِ الْیَهُودِیِّ فَلَحِقُوهُ فِی بَعْضِ الطَّرِیقِ فَأَخَذُوهُ وَ جَاءُوا بِهِ إِلَی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیهما السلام

ص: 26


1- غیبة النعمانیّ: 53.
2- فی الفضائل: اسألک عن أشیاء إن کنت تجیب سألتک.
3- فی الفضائل: قال فعندها هم المسلمون بقتل الیهودی و کان ممن حضر ذلک ابن عبّاس فزعق بالناس و قال: یا أبا بکر ما أنصفتم الرجل، فقال: أ ما سمعت اه.
4- فی الفضائل: لعن اللّه قوما جلسوا فی مقام النبیّ صلی الله علیه و آله بغیر مراتبهم.
5- فی المصدر: ذهب الإسلام حتّی لا تجیبوا عن مسألة واحدة.
6- فی المصدر: ویلک اذهب.

فَاسْتَأْذَنُوا عَلَیْهِ ثُمَّ دَخَلُوا عَلَیْهِ وَ قَدِ ازْدَحَمَ النَّاسُ قَوْمٌ یَبْکُونَ وَ قَوْمٌ یَضْحَکُونَ قَالَ فَقَالَ أَبُو بَکْرٍ یَا أَبَا الْحَسَنِ إِنَّ هَذَا الْیَهُودِیَّ سَأَلَنِی عَنْ مَسْأَلَةٍ مِنْ مَسَائِلِ الزَّنَادِقَةِ فَقَالَ الْإِمَامُ علیه السلام مَا تَقُولُ یَا یَهُودِیُّ فَقَالَ الْیَهُودِیُّ أَسْأَلُ وَ تَفْعَلُ بِی مِثْلَ مَا فَعَلَ بِی هَؤُلَاءِ قَالَ وَ أَیُّ شَیْ ءٍ أَرَادُوا یَفْعَلُونَ بِکَ (1)قَالَ أَرَادُوا أَنْ یَذْهَبُوا بِدَمِی فَقَالَ الْإِمَامُ علیه السلام دَعْ هَذَا وَ اسْأَلْ عَمَّا شِئْتَ فَقَالَ سُؤَالِی لَا یَعْلَمُهُ إِلَّا نَبِیٌّ أَوْ وَصِیُّ نَبِیٍّ قَالَ اسْأَلْ عَمَّا بَدَا لَکَ (2)فَقَالَ الْیَهُودِیُّ أَجِبْنِی عَمَّا لَیْسَ لِلَّهِ وَ عَمَّا لَیْسَ عِنْدَ اللَّهِ وَ عَمَّا لَا یَعْلَمُهُ اللَّهُ فَقَالَ لَهُ عَلِیٌّ علیه السلام عَلَی شَرْطٍ یَا أَخَا الْیَهُودِ قَالَ وَ مَا الشَّرْطُ قَالَ تَقُولُ مَعِی قَوْلًا عَدْلًا مُخْلِصاً (3)لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ فَقَالَ نَعَمْ یَا مَوْلَایَ (4)فَقَالَ علیه السلام یَا أَخَا الْیَهُودِ أَمَّا قَوْلُکَ مَا لَیْسَ لِلَّهِ فَلَیْسَ لِلَّهِ صَاحِبَةٌ وَ لَا وَلَدٌ قَالَ صَدَقْتَ یَا مَوْلَایَ وَ أَمَّا قَوْلُکَ مَا لَیْسَ عِنْدَ اللَّهِ فَلَیْسَ عِنْدَ اللَّهِ الظُّلْمُ قَالَ صَدَقْتَ یَا مَوْلَایَ وَ أَمَّا قَوْلُکَ مَا لَیْسَ یَعْلَمُهُ اللَّهُ فَإِنَّ اللَّهَ لَا یَعْلَمُ أَنَّ لَهُ شَرِیکاً وَ لَا وَزِیراً وَ هُوَ عَلی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ (5)فَعِنْدَ ذَلِکَ قَالَ مُدَّ یَدَکَ فَأَنَا أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً صلی الله علیه و آله رَسُولُ اللَّهِ وَ أَنَّکَ خَلِیفَتُهُ حَقّاً وَ وَصِیُّهُ وَ وَارِثُ عِلْمِهِ فَجَزَاکَ اللَّهُ عَنِ الْإِسْلَامِ خَیْراً قَالَ فَضَجَّ النَّاسُ عِنْدَ ذَلِکَ فَقَالَ أَبُو بَکْرٍ یَا کَاشِفَ الْکُرُبَاتِ یَا عَلِیُّ أَنْتَ فَارِجُ الْهَمِ

ص: 27


1- فی المصدر: أی شی ء أرادوا ان یفعلوا بک؟.
2- فی المصدر: سل عما ترید. فقال الیهودی: انبئنی. و فی الفضائل: فعند ذلک قال الیهودی: أخبرنی.
3- فی الفضائل: مخلصا بالرضا.
4- زاد فی الفضائل: کیف ما أقول.
5- فی الفضائل: و هو قادر علی ما یرید و فی الروضة: و هو القادر علی ما یشاء و یرید.

قَالَ فَعِنْدَ ذَلِکَ خَرَجَ أَبُو بَکْرٍ وَ رَقِیَ الْمِنْبَرَ وَ قَالَ أَقِیلُونِی أَقِیلُونِی أَقِیلُونِی لَسْتُ بِخَیْرِکُمْ وَ عَلِیٌّ فِیکُمْ قَالَ فَخَرَجَ إِلَیْهِ عُمَرُ وَ قَالَ أَمْسِکْ یَا أَبَا بَکْرٍ عَنْ هَذَا الْکَلَامِ فَقَدِ ارْتَضَیْنَاکَ لِأَنْفُسِنَا ثُمَّ أَنْزَلَهُ عَنِ الْمِنْبَرِ فَأُخْبِرَ بِذَلِکَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام (1).

**[ترجمه]فضایل ابن شاذان و کتاب روضه: از انس بن مالک نقل می کند که گفت: روزی مردی یهودی در دوران خلافت ابوبکر آمد و گفت: من مایلم با خلیفه پیامبر صلی الله علیه و آله ملاقات کنم. او را پیش ابوبکر آوردند و یهودی گفت: تو خلیفه پیامبری؟ جواب داد: آری، مگر نمی بینی در جایگاه او نشسته ام و در محراب اویم؟ یهودی گفت: اگر راست می گویی من چند سؤال از تو دارم. ابوبکر پاسخ داد: هر چه مایلی بپرس.

یهودی گفت: بگو چه چیز برای خدا نیست و چه چیز نزد خداوند نیست و از چه چیز خدا اطلاع ندارد. ابوبکر با پرخاش گفت: این سؤال های کفار است! و مسلمانان می خواستند مرد یهودی را بکشند. اما ابن عباس که در میان آن ها حضور داشت، به ابوبکر گفت: کمی صبر کن و دست از کشتن بازدار! ابوبکر گفت: نمی بینی چه سؤال هایی می کند! ابن عباس گفت: اگر می توانید جواب بدهید، وگرنه او را خارج کنید تا هر جا مایل است برود.

پس مرد یهودی را بیرون کردند، در حالی که می گفت: خدا لعنت کند کسانی را که جای دیگری را غصب کرده اند! به واسطه عدم اطلاع خود می خواهند آدم کش ی کنند که خداوند چنین عملی را حرام کرده! آن مرد همچنان که می رفت، می گفت: مردم، اسلام از میان رفت! مگر جواب سؤال را بدهند. کجا است پیامبر و کجا است خلیفه پیامبر صلی الله علیه و آله!

ابن عباس از پی او رفت و به او گفت: بیا نزد خزینه علم پیامبر برویم، به منزل علی بن ابی طالب علیه السّلام. اما ابوبکر و مسلمانان از پی یهودی به راه افتادند و در بین راه به او رسیدند، او را گرفتند و پیش امیرالمؤمنین علیه السّلام آوردند

ص: 26

و پس از کسب اجازه وارد شدند. گروهی از مردم نیز که بعضی گریه می کردند و بعضی می خندیدند، به همراه آن ها ازدحام کرده بودند.

ابوبکر گفت: یا ابا الحسن! این یهودی از مسائل کفرآمیز سؤال می کند. امام علیه السّلام پرسید: چه سؤال می کردی؟ یهودی گفت: اگر سؤال کنم، همان کاری که این ها کردند می کنی؟ فرمود: مگر می خواستند چه کار کنند؟ گفت: می خواستند خون مرا بریزند! فرمود: این حرف را رها کن. سؤالت را بکن. گفت: سؤال مرا نمی تواند پاسخ دهد، مگر پیامبر یا وصی پیامبر. فرمود: هر چه مایلی بپرس.

یهودی گفت: بگو چه چیز است که خداوند ندارد و چه چیز است که نزد خدا نیست و چه چیز را خدا نمی داند؟ علی علیه السّلام فرمود: من هم شرطی با تو دارم. پرسید: چه شرط؟ فرمود: این که شهادت به «لا اله الا الله، محمد رسول الله» به من بدهی. گفت: بسیار خوب آقای من! فرمود: اما آن چه برای خدا نیست، رفیق و فرزند است. یهودی گفت: صحیح است مولای من! فرمود: اما این که چه چیز نزد خدا نیست، ظلم است. گفت: صحیح است. فرمود: و امّا آن چه خدا نمی داند؛ خداوند برای خود شریک و وزیری نمی داند و او بر هر چیزی توانا است.

در این موقع یهودی گفت: دست خود را بیاور! من گواهی به «لا اله الا الله و محمد رسول الله» می دهم و این که تو خلیفه واقعی پیامبر و وصی او و وارث علم اویی. خداوند جزای خیر در اسلام به تو عنایت کند.

مردم صدا به ضجه بلند کردند و ابوبکر گفت: یا علی! ای اندوه زدا و ای برطرف کننده ناراحتی!.

ص: 27

پس از این جریان ابوبکر بر منبر رفت و گفت: اقیلونی اقیلونی اقیلونی لست بخیرکم و علی فیکم. مرا رها کنید، رهایم نمایید! دست از من بردارید! من بهترین شما نیستم در حالی که علی میان شما است! عمر پیش او رفت و گفت: دست از این حرف ها بردار! ما تو را برای خود پسندیده ایم. و او را از منبر به زیر کشیدند و این خبر را برای علی علیه السّلام آوردند. - . فضائل ابن شاذان: 132 - 133 -

**[ترجمه]

بیان

الزَّعْق الصیاح.

**[ترجمه]«زعق» به معنای صدا کردن است.

**[ترجمه]

باب 2 آخر فی احتجاجه صلوات الله علیه علی بعض الیهود بذکر معجزات النبی ص

الأخبار

«1»

ج، الإحتجاج رُوِیَ عَنْ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ علیهما السلام عَنْ أَبِیهِ عَنْ آبَائِهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ علیهما السلام أَنَّ یَهُودِیّاً مِنْ یَهُودِ الشَّامِ وَ أَحْبَارِهِمْ کَانَ قَدْ قَرَأَ التَّوْرَاةَ وَ الْإِنْجِیلَ وَ الزَّبُورَ وَ صُحُفَ الْأَنْبِیَاءِ علیهم السلام وَ عَرَفَ دَلَائِلَهُمْ جَاءَ إِلَی مَجْلِسٍ فِیهِ أَصْحَابُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ فِیهِمْ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیهما السلام وَ ابْنُ عَبَّاسٍ وَ أَبُو مَعْبَدٍ الْجُهَنِیُّ (2)فَقَالَ یَا أُمَّةَ مُحَمَّدٍ مَا تَرَکْتُمْ لِنَبِیٍّ دَرَجَةً وَ لَا لِمُرْسَلٍ فَضِیلَةً إِلَّا نَحَلْتُمُوهَا نَبِیَّکُمْ فَهَلْ تُجِیبُونِّی عَمَّا أَسْأَلُکُمْ عَنْهُ فَکَاعَ الْقَوْمُ عَنْهُ فَقَالَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیهما السلام نَعَمْ مَا أَعْطَی اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ نَبِیّاً دَرَجَةً وَ لَا مُرْسَلًا فَضِیلَةً إِلَّا وَ قَدْ جَمَعَهَا لِمُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله وَ زَادَ مُحَمَّداً صلی الله علیه و آله عَلَی الْأَنْبِیَاءِ أَضْعَافاً مُضَاعَفَةً فَقَالَ لَهُ الْیَهُودِیُّ فَهَلْ أَنْتَ مُجِیبُنِی قَالَ لَهُ نَعَمْ سَأَذْکُرُ لَکَ الْیَوْمَ مِنْ فَضَائِلِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَا یُقِرُّ اللَّهُ بِهِ أَعْیُنَ الْمُؤْمِنِینَ وَ یَکُونُ فِیهِ إِزَالَةٌ لِشَکِّ الشَّاکِّینَ فِی فَضَائِلِهِ إِنَّهُ عَلَیْهِ الصَّلَاةُ وَ السَّلَامُ کَانَ إِذَا ذَکَرَ لِنَفْسِهِ فَضِیلَةً قَالَ وَ لَا فَخْرَ وَ أَنَا أَذْکُرُ لَکَ فَضَائِلَهُ غَیْرَ مُزْرٍ بِالْأَنْبِیَاءِ وَ لَا مُنْتَقِصٍ لَهُمْ وَ لَکِنْ شُکْراً لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَی مَا أَعْطَی مُحَمَّداً صلی الله علیه و آله مِثْلَ مَا أَعْطَاهُمْ وَ مَا زَادَهُ اللَّهُ وَ مَا فَضَّلَهُ عَلَیْهِمْ

ص: 28


1- الفضائل: 178، الروضة: 137. و فیهما اختلافات لفظیة یسیرة.
2- فی المصدر: أبو سعید الجهنیّ، و الظاهر أنّه مصحف، و هو عبد اللّه بن حکیم الجهنیّ، قال ابن الأثیر فی أسد الغابة 3: 145: عبد اللّه بن حکیم الجهنیّ أدرک النبیّ صلّی اللّه علیه و آله و لا یعرف له سماع قاله البخاری، و قال أبو حاتم الرازیّ: انما هو عبد اللّه بن حکیم أبو معبد الجهنیّ.

فَقَالَ لَهُ الْیَهُودِیُّ إِنِّی أَسْأَلُکَ فَأَعِدَّ لَهُ جَوَاباً فَقَالَ لَهُ عَلِیٌّ علیه السلام هَاتِ قَالَ لَهُ الْیَهُودِیُّ هَذَا آدَمُ علیه السلام أَسْجَدَ اللَّهُ لَهُ مَلَائِکَتَهُ فَهَلْ فَعَلَ بِمُحَمَّدٍ شَیْئاً مِنْ هَذَا فَقَالَ لَهُ عَلِیٌّ علیه السلام لَقَدْ کَانَ ذَلِکَ وَ لَئِنْ أَسْجَدَ اللَّهُ لآِدَمَ مَلَائِکَتَهُ فَإِنَّ سُجُودَهُمْ لَمْ یَکُنْ سُجُودَ طَاعَةٍ أَنَّهُمْ عَبَدُوا آدَمَ (1)مِنْ دُونِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ لَکِنِ اعْتَرَفُوا لآِدَمَ بِالْفَضِیلَةِ وَ رَحْمَةً مِنَ اللَّهِ لَهُ وَ مُحَمَّدٌ صلی الله علیه و آله أُعْطِیَ مَا هُوَ أَفْضَلُ مِنْ هَذَا إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی صَلَّی عَلَیْهِ فِی جَبَرُوتِهِ وَ الْمَلَائِکَةَ بِأَجْمَعِهَا وَ تَعَبَّدَ الْمُؤْمِنِینَ بِالصَّلَاةِ عَلَیْهِ فَهَذِهِ زِیَادَةٌ لَهُ یَا یَهُودِیُّ قَالَ لَهُ الْیَهُودِیُّ فَإِنَّ آدَمَ تَابَ اللَّهُ عَلَیْهِ مِنْ بَعْدِ خَطِیئَتِهِ قَالَ لَهُ عَلِیٌّ علیه السلام لَقَدْ کَانَ کَذَلِکَ وَ مُحَمَّدٌ صلی الله علیه و آله نَزَلَ فِیهِ مَا هُوَ أَکْبَرُ مِنْ هَذَا مِنْ غَیْرِ ذَنْبٍ أَتَی قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لِیَغْفِرَ لَکَ اللَّهُ ما تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِکَ وَ ما تَأَخَّرَ إِنَّ مُحَمَّداً غَیْرُ مُوَافٍ فِی الْقِیَامَةِ بِوِزْرٍ وَ لَا مَطْلُوبٍ فِیهَا بِذَنْبٍ قَالَ لَهُ الْیَهُودِیُّ فَإِنَّ هَذَا إِدْرِیسُ علیه السلام رَفَعَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مَکَاناً عَلِیّاً وَ أَطْعَمَهُ مِنْ تُحَفِ الْجَنَّةِ بَعْدَ وَفَاتِهِ قَالَ لَهُ عَلِیٌّ علیه السلام لَقَدْ کَانَ کَذَلِکَ وَ مُحَمَّدٌ صلی الله علیه و آله أُعْطِیَ مَا هُوَ أَفْضَلُ مِنْ هَذَا إِنَّ اللَّهَ جَلَّ ثَنَاؤُهُ قَالَ فِیهِ وَ رَفَعْنا لَکَ ذِکْرَکَ فَکَفَی بِهَذَا مِنَ اللَّهِ رِفْعَةً وَ لَئِنْ أُطْعِمَ إِدْرِیسُ مِنْ تُحَفِ الْجَنَّةِ بَعْدَ وَفَاتِهِ فَإِنَّ مُحَمَّداً صلی الله علیه و آله أُطْعِمَ فِی الدُّنْیَا فِی حَیَاتِهِ بَیْنَمَا یَتَضَوَّرُ جُوعاً (2)فَأَتَاهُ جَبْرَئِیلُ بِجَامٍ مِنَ الْجَنَّةِ فِیهِ تُحْفَةٌ فَهَلَّلَ الْجَامُ وَ هَلَّلَتِ التُّحْفَةُ فِی یَدِهِ وَ سَبَّحَا وَ کَبَّرَا وَ حَمَّدَا فَنَاوَلَهَا أَهْلَ بَیْتِهِ فَفَعَلَ الْجَامُ مِثْلَ ذَلِکَ فَهَمَّ أَنْ یُنَاوِلَهَا بَعْضَ أَصْحَابِهِ فَتَنَاوَلَهَا جَبْرَئِیلُ علیه السلام فَقَالَ لَهُ کُلْهَا فَإِنَّهَا تُحْفَةٌ مِنَ الْجَنَّةِ أَتْحَفَکَ اللَّهُ بِهَا وَ إِنَّهَا لَا تَصْلُحُ إِلَّا لِنَبِیٍّ أَوْ وَصِیِّ نَبِیٍّ فَأَکَلَ صلی الله علیه و آله وَ أَکَلْنَا مَعَهُ وَ إِنِّی لَأَجِدُ حَلَاوَتَهَا سَاعَتِی هَذِهِ فَقَالَ لَهُ الْیَهُودِیُّ فَهَذَا نُوحٌ علیه السلام صَبَرَ فِی ذَاتِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ أَعْذَرَ قَوْمَهُ إِذْ کُذِّبَ قَالَ لَهُ عَلِیٌّ علیه السلام لَقَدْ کَانَ کَذَلِکَ وَ مُحَمَّدٌ صلی الله علیه و آله صَبَرَ فِی ذَاتِ اللَّهِ وَ أَعْذَرَ قَوْمَهُ إِذْ کُذِّبَ

ص: 29


1- فی المصدر: و انهم عبدوا آدم.
2- أی یتلوی من وجع الجوع.

وَ شُرِّدَ وَ حُصِبَ بِالْحَصَی وَ عَلَاهُ أَبُو لَهَبٍ بِسَلَا شَاةٍ (1)فَأَوْحَی اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی إِلَی جَابِیلَ (2)مَلَکِ الْجِبَالِ أَنْ شُقَّ الْجِبَالَ وَ انْتَهِ إِلَی أَمْرِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله فَأَتَاهُ فَقَالَ لَهُ إِنِّی قَدْ أُمِرْتُ لَکَ بِالطَّاعَةِ فَإِنْ أَمَرْتَ أَنْ أُطْبِقَ عَلَیْهِمُ الْجِبَالَ (3)فَأَهْلَکْتُهُمْ بِهَا قَالَ عَلَیْهِ الصَّلَاةُ وَ السَّلَامُ إِنَّمَا بُعِثْتُ رَحْمَةً رَبِّ اهْدِ أُمَّتِی فَإِنَّهُمْ لَا یَعْلَمُونَ وَیْحَکَ یَا یَهُودِیُّ إِنَّ نُوحاً لَمَّا شَاهَدَ غَرَقَ قَوْمِهِ رَقَّ عَلَیْهِمْ رِقَّةَ الْقَرَابَةِ وَ أَظْهَرَ عَلَیْهِمْ شَفَقَةً فَقَالَ رَبِّ إِنَّ ابْنِی مِنْ أَهْلِی فَقَالَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی اسْمُهُ إِنَّهُ لَیْسَ مِنْ أَهْلِکَ إِنَّهُ عَمَلٌ غَیْرُ صالِحٍ أَرَادَ جَلَّ ذِکْرُهُ أَنْ یُسَلِّیَهُ بِذَلِکَ وَ مُحَمَّدٌ صلی الله علیه و آله لَمَّا عَلَنَتْ مِنْ قَوْمِهِ الْمُعَانَدَةُ (4)شَهَرَ عَلَیْهِمْ سَیْفَ النَّقِمَةِ وَ لَمْ تُدْرِکْهُ فِیهِمْ رِقَّةُ الْقَرَابَةِ وَ لَمْ یَنْظُرْ إِلَیْهِمْ بِعَیْنِ مَقْتٍ قَالَ لَهُ الْیَهُودِیُّ فَإِنَّ نُوحاً دَعَا رَبَّهُ فَهَطَلَتْ لَهُ السَّمَاءُ بِمَاءٍ مُنْهَمِرٍ (5)قَالَ لَهُ علیه السلام لَقَدْ کَانَ کَذَلِکَ وَ کَانَتْ دَعْوَتُهُ دَعْوَةَ غَضَبٍ وَ مُحَمَّدٌ صلی الله علیه و آله هَطَلَتْ لَهُ السَّمَاءُ بِمَاءٍ مُنْهَمِرٍ رَحْمَةً إِنَّهُ علیه السلام لَمَّا هَاجَرَ (6)إِلَی الْمَدِینَةِ أَتَاهُ أَهْلُهَا فِی یَوْمِ جُمُعَةٍ فَقَالُوا لَهُ یَا رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله احْتَبَسَ الْقَطْرُ وَ اصْفَرَّ الْعُودُ وَ تَهَافَتَ الْوَرَقُ (7)فَرَفَعَ یَدَهُ الْمُبَارَکَةَ حَتَّی رُئِیَ بَیَاضُ إِبْطَیْهِ وَ مَا تُرَی فِی السَّمَاءِ سَحَابَةٌ فَمَا بَرِحَ حَتَّی سَقَاهُمُ اللَّهُ حَتَّی إِنَّ الشَّابَّ الْمُعْجَبَ بِشَبَابِهِ لَتَهُمُّهُ نَفْسُهُ فِی الرُّجُوعِ إِلَی مَنْزِلِهِ فَمَا یَقْدِرُ مِنْ شِدَّةِ السَّیْلِ فَدَامَ أُسْبُوعاً فَأَتَوْهُ فِی الْجُمُعَةِ الثَّانِیَةِ فَقَالُوا یَا رَسُولَ اللَّهِ لَقَدْ تَهَدَّمَتِ الْجُدُرُ وَ احْتَبَسَ الرَّکْبُ وَ السَّفْرُ فَضَحِکَ عَلَیْهِ الصَّلَاةُ وَ السَّلَامُ وَ قَالَ هَذِهِ سُرْعَةُ مَلَالَةِ ابْنِ آدَمَ ثُمَّ قَالَ اللَّهُمَّ حَوَالَیْنَا وَ لَا عَلَیْنَا اللَّهُمَّ فِی أُصُولِ الشِّیحِ وَ مَرَاتِعِ الْبُقَعِ فَرُئِیَ حَوَالَیِ الْمَدِینَةِ

ص: 30


1- فی المصدر: بسلا ناقة و شاة.
2- فی نسخة: الی حامل. و فی أخری: إلی جاجائیل. و فی ثالثة. حبابیل.
3- فی نسخة: و ان امرت أطبقت علیهم الجبال.
4- فی المصدر: لما غلبت علیه من قومه المعاندة.
5- انهمر الماء: انسکب و سال.
6- فی المصدر: و ذلک انه علیه السلام.
7- أی تساقط و تتابع.

الْمَطَرُ یَقْطُرُ قَطْراً وَ مَا یَقَعُ فِی الْمَدِینَةِ قَطْرَةٌ لِکَرَامَتِهِ عَلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ قَالَ لَهُ الْیَهُودِیُّ فَإِنَّ هَذَا هُودٌ علیه السلام قَدِ انْتَصَرَ اللَّهُ لَهُ مِنْ أَعْدَائِهِ بِالرِّیحِ فَهَلْ فَعَلَ بِمُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله شَیْئاً مِنْ هَذَا قَالَ لَهُ عَلِیٌّ علیه السلام لَقَدْ کَانَ کَذَلِکَ وَ مُحَمَّدٌ صلی الله علیه و آله أُعْطِیَ مَا هُوَ أَفْضَلُ مِنْ هَذَا إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ ذِکْرُهُ قَدِ انْتَصَرَ لَهُ مِنْ أَعْدَائِهِ بِالرِّیحِ یَوْمَ الْخَنْدَقِ إِذْ أَرْسَلَ عَلَیْهِمْ رِیحاً تَذْرُو الْحَصَی وَ جُنُوداً لَمْ یَرَوْهَا فَزَادَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی مُحَمَّداً صلی الله علیه و آله عَلَی هُودٍ بِثَمَانِیَةِ آلَافِ مَلَکٍ وَ فَضَّلَهُ عَلَی هُودٍ بِأَنَّ رِیحَ عَادٍ رِیحُ سَخَطٍ وَ رِیحَ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله رِیحُ رَحْمَةٍ قَالَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اذْکُرُوا نِعْمَةَ اللَّهِ عَلَیْکُمْ إِذْ جاءَتْکُمْ جُنُودٌ فَأَرْسَلْنا عَلَیْهِمْ رِیحاً وَ جُنُوداً لَمْ تَرَوْها قَالَ لَهُ الْیَهُودِیُّ فَإِنَّ هَذَا صَالِحٌ أَخْرَجَ اللَّهُ لَهُ نَاقَةً جَعَلَهَا لِقَوْمِهِ عِبْرَةً قَالَ عَلِیٌّ علیه السلام لَقَدْ کَانَ کَذَلِکَ وَ مُحَمَّدٌ عَلَیْهِ وَ آلِهِ السَّلَامُ أُعْطِیَ مَا هُوَ أَفْضَلُ مِنْ ذَلِکَ إِنَّ نَاقَةَ صَالِحٍ لَمْ تُکَلِّمْ صَالِحاً وَ لَمْ تُنَاطِقْهُ وَ لَمْ تَشْهَدْ لَهُ بِالنُّبُوَّةِ وَ مُحَمَّدٌ صلی الله علیه و آله بَیْنَمَا نَحْنُ مَعَهُ فِی بَعْضِ غَزَوَاتِهِ إِذَا هُوَ بِبَعِیرٍ قَدْ دَنَا ثُمَّ رَغَا (1)فَأَنْطَقَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ إِنَّ فُلَاناً اسْتَعْمَلَنِی حَتَّی کَبِرْتُ وَ یُرِیدُ نَحْرِی فَأَنَا أَسْتَعِیذُ بِکَ مِنْهُ فَأَرْسَلَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِلَی صَاحِبِهِ فَاسْتَوْهَبَهُ مِنْهُ فَوَهَبَهُ لَهُ وَ خَلَّاهُ وَ لَقَدْ کُنَّا مَعَهُ فَإِذَا نَحْنُ بِأَعْرَابِیٍّ مَعَهُ نَاقَةٌ لَهُ یَسُوقُهَا وَ قَدِ اسْتَسْلَمَ لِلْقَطْعِ لِمَا زُوِّرَ عَلَیْهِ مِنَ الشُّهُودِ فَنَطَقَتْ لَهُ النَّاقَةُ فَقَالَتْ یَا رَسُولَ اللَّهِ إِنَّ فُلَاناً مِنِّی بَرِی ءٌ وَ إِنَّ الشُّهُودَ یَشْهَدُونَ عَلَیْهِ بِالزُّورِ وَ إِنَّ سَارِقِی فُلَانٌ الْیَهُودِیُّ قَالَ لَهُ الْیَهُودِیُّ فَإِنَّ هَذَا إِبْرَاهِیمُ قَدْ تَیَقَّظَ بِالاعْتِبَارِ عَلَی مَعْرِفَةِ اللَّهِ تَعَالَی وَ أَحَاطَتْ دَلَالَتُهُ بِعِلْمِ الْإِیمَانِ بِهِ قَالَ لَهُ عَلِیٌّ علیه السلام لَقَدْ کَانَ کَذَلِکَ وَ أُعْطِیَ مُحَمَّدٌ صلی الله علیه و آله أَفْضَلَ مِنْ ذَلِکَ قَدْ تَیَقَّظَ بِالاعْتِبَارِ عَلَی مَعْرِفَةِ اللَّهِ تَعَالَی وَ أَحَاطَتْ دَلَالَتُهُ بِعِلْمِ الْإِیمَانِ بِهِ وَ تَیَقَّظَ إِبْرَاهِیمُ وَ هُوَ ابْنُ خَمْسَ عَشْرَةَ سَنَةً وَ مُحَمَّدٌ صلی الله علیه و آله کَانَ ابْنَ سَبْعِ سِنِینَ قَدِمَ تُجَّارٌ مِنَ النَّصَارَی فَنَزَلُوا بِتِجَارَتِهِمْ بَیْنَ الصَّفَا وَ الْمَرْوَةِ فَنَظَرَ إِلَیْهِ بَعْضُهُمْ فَعَرَفَهُ بِصِفَتِهِ وَ نَعْتِهِ وَ خَبَرِ مَبْعَثِهِ وَ آیَاتِهِ صلی الله علیه و آله

ص: 31


1- رغا البعیر: صوت و ضج.

فَقَالُوا لَهُ یَا غُلَامُ مَا اسْمُکَ قَالَ مُحَمَّدٌ قَالُوا مَا اسْمُ أَبِیکَ قَالَ عَبْدُ اللَّهِ قَالُوا مَا اسْمُ هَذِهِ وَ أَشَارُوا بِأَیْدِیهِمْ إِلَی الْأَرْضِ قَالَ الْأَرْضُ قَالُوا فَمَا اسْمُ هَذِهِ وَ أَشَارُوا بِأَیْدِیهِمْ إِلَی السَّمَاءِ قَالَ السَّمَاءُ قَالُوا فَمَنْ رَبُّهُمَا قَالَ اللَّهُ ثُمَّ انْتَهَرَهُمْ وَ قَالَ أَ تُشَکِّکُونَنِی فِی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَیْحَکَ یَا یَهُودِیُّ لَقَدْ تَیَقَّظَ بِالاعْتِبَارِ عَلَی مَعْرِفَةِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مَعَ کُفْرِ قَوْمِهِ إِذْ هُوَ بَیْنَهُمْ یَسْتَقْسِمُونَ بِالْأَزْلَامِ وَ یَعْبُدُونَ الْأَوْثَانَ وَ هُوَ یَقُولُ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ قَالَ الْیَهُودِیُّ فَإِنَّ إِبْرَاهِیمَ علیه السلام حُجِبَ عَنْ نُمْرُودَ بِحُجُبٍ ثَلَاثَةٍ فَقَالَ عَلِیٌّ علیه السلام لَقَدْ کَانَ کَذَلِکَ وَ مُحَمَّدٌ صلی الله علیه و آله حُجِبَ عَمَّنْ أَرَادَ قَتْلَهُ بِحُجُبٍ خَمْسٍ فَثَلَاثَةٌ بِثَلَاثَةٍ وَ اثْنَانِ فَضْلٌ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ هُوَ یَصِفُ أَمْرَ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله فَقَالَ وَ جَعَلْنا مِنْ بَیْنِ أَیْدِیهِمْ سَدًّا فَهَذَا الْحِجَابُ الْأَوَّلُ وَ مِنْ خَلْفِهِمْ سَدًّا فَهَذَا الْحِجَابُ الثَّانِی فَأَغْشَیْناهُمْ فَهُمْ لا یُبْصِرُونَ فَهَذَا الْحِجَابُ الثَّالِثُ ثُمَّ قَالَ وَ إِذا قَرَأْتَ الْقُرْآنَ جَعَلْنا بَیْنَکَ وَ بَیْنَ الَّذِینَ لا یُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ حِجاباً مَسْتُوراً فَهَذَا الْحِجَابُ الرَّابِعُ ثُمَّ قَالَ فَهِیَ إِلَی الْأَذْقانِ فَهُمْ مُقْمَحُونَ فَهَذِهِ حُجُبٌ خَمْسَةٌ قَالَ لَهُ الْیَهُودِیُّ فَإِنَّ إِبْرَاهِیمَ علیه السلام قَدْ بَهَتَ الَّذِی کَفَرَ بِبُرْهَانِ نُبُوَّتِهِ قَالَ لَهُ عَلِیٌّ علیه السلام لَقَدْ کَانَ کَذَلِکَ وَ مُحَمَّدٌ صلی الله علیه و آله أَتَاهُ مُکَذِّبٌ بِالْبَعْثِ بَعْدَ الْمَوْتِ وَ هُوَ أُبَیُّ بْنُ خَلَفٍ الْجُمَحِیُّ مَعَهُ عَظْمٌ نَخِرٌ فَفَرَکَهُ (1)ثُمَّ قَالَ یَا مُحَمَّدُ مَنْ یُحْیِ الْعِظامَ وَ هِیَ رَمِیمٌ فَأَنْطَقَ اللَّهُ مُحَمَّداً صلی الله علیه و آله بِمُحْکَمِ آیَاتِهِ وَ بَهَتَهُ بِبُرْهَانِ نُبُوَّتِهِ فَقَالَ یُحْیِیهَا الَّذِی أَنْشَأَها أَوَّلَ مَرَّةٍ وَ هُوَ بِکُلِّ خَلْقٍ عَلِیمٌ فَانْصَرَفَ مَبْهُوتاً قَالَ لَهُ الْیَهُودِیُّ فَإِنَّ هَذَا إِبْرَاهِیمُ جَذَّ (2)أَصْنَامَ قَوْمِهِ غَضَباً لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ قَالَ لَهُ عَلِیٌّ علیه السلام لَقَدْ کَانَ کَذَلِکَ وَ مُحَمَّدٌ صلی الله علیه و آله قَدْ نَکَسَ عَنِ الْکَعْبَةِ ثَلَاثَمِائَةٍ وَ سِتِّینَ صَنَماً وَ نَفَاهَا مِنْ جَزِیرَةِ الْعَرَبِ وَ أَذَلَّ مَنْ عَبَدَهَا بِالسَّیْفِ قَالَ لَهُ الْیَهُودِیُّ فَإِنَّ هَذَا إِبْرَاهِیمُ علیه السلام قَدْ أَضْجَعَ وَلَدَهُ وَ تَلَّهُ (3)لِلْجَبِینِ فَقَالَ

ص: 32


1- نخر العظم: بلی و تفتت، فهو ناخر و نخر. فرک الشی ء: حکه حتّی تفتت.
2- جذه: کسره فانکسر.
3- تله أی صرعه.

لَهُ عَلِیٌّ علیه السلام لَقَدْ کَانَ کَذَلِکَ وَ لَقَدْ أُعْطِیَ إِبْرَاهِیمُ علیه السلام بَعْدَ الْإِضْجَاعِ الْفِدَاءَ وَ مُحَمَّدٌ صلی الله علیه و آله أُصِیبَ بِأَفْجَعَ مِنْهُ فَجِیعَةً إِنَّهُ وَقَفَ عَلَیْهِ وَ آلِهِ الصَّلَاةُ وَ السَّلَامُ عَلَی عَمِّهِ حَمْزَةَ أَسَدِ اللَّهِ وَ أَسَدِ رَسُولِهِ وَ نَاصِرِ دِینِهِ وَ قَدْ فُرِّقَ بَیْنَ رُوحِهِ وَ جَسَدِهِ فَلَمْ یُبَیِّنْ عَلَیْهِ حُرْقَةً وَ لَمْ یُفِضْ عَلَیْهِ عَبْرَةً وَ لَمْ یَنْظُرْ إِلَی مَوْضِعِهِ مِنْ قَلْبِهِ وَ قُلُوبِ أَهْلِ بَیْتِهِ لِیُرْضِیَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ بِصَبْرِهِ وَ یَسْتَسْلِمَ لِأَمْرِهِ فِی جَمِیعِ الْفِعَالِ وَ قَالَ صلی الله علیه و آله لَوْ لَا أَنْ تَحْزَنَ صَفِیَّةُ لَتَرَکْتُهُ حَتَّی یُحْشَرَ مِنْ بُطُونِ السِّبَاعِ وَ حَوَاصِلِ الطَّیْرِ وَ لَوْ لَا أَنْ یَکُونَ سُنَّةً بَعْدِی لَفَعَلْتُ ذَلِکَ قَالَ لَهُ الْیَهُودِیُّ فَإِنَّ إِبْرَاهِیمَ علیه السلام قَدْ أَسْلَمَهُ قَوْمُهُ إِلَی الْحَرِیقِ فَصَبَرَ فَجَعَلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ النَّارَ عَلَیْهِ بَرْداً وَ سَلَاماً فَهَلْ فَعَلَ بِمُحَمَّدٍ شَیْئاً مِنْ ذَلِکَ قَالَ لَهُ عَلِیٌّ علیه السلام لَقَدْ کَانَ کَذَلِکَ وَ مُحَمَّدٌ صلی الله علیه و آله لَمَّا نَزَلَ بِخَیْبَرَ سَمَّتْهُ الْخَیْبَرِیَّةُ فَسَتَرَ اللَّهُ السَّمَّ (1)فِی جَوْفِهِ بَرْداً وَ سَلَاماً إِلَی مُنْتَهَی أَجَلِهِ فَالسَّمُّ یُحْرِقُ إِذَا اسْتَقَرَّ فِی الْجَوْفِ کَمَا أَنَّ النَّارَ تُحْرِقُ فَهَذَا مِنْ قُدْرَتِهِ لَا تُنْکِرْهُ قَالَ لَهُ الْیَهُودِیُّ فَإِنَّ هَذَا یَعْقُوبُ علیه السلام أُعْظِمَ فِی الْخَیْرِ نَصِیبُهُ إِذْ جُعِلَ الْأَسْبَاطُ مِنْ سُلَالَةِ صُلْبِهِ وَ مَرْیَمُ ابْنَةُ عِمْرَانَ مِنْ بَنَاتِهِ قَالَ لَهُ عَلِیٌّ علیه السلام لَقَدْ کَانَ کَذَلِکَ وَ مُحَمَّدٌ صلی الله علیه و آله أَعْظَمُ فِی الْخَیْرِ نَصِیباً مِنْهُ إِذْ جُعِلَ فَاطِمَةُ علیها السلام سَیِّدَةُ نِسَاءِ الْعَالَمِینَ مِنْ بَنَاتِهِ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ مِنْ حَفَدَتِهِ قَالَ لَهُ الْیَهُودِیُّ فَإِنَّ یَعْقُوبَ علیه السلام قَدْ صَبَرَ عَلَی فِرَاقِ وَلَدِهِ حَتَّی کَادَ یَحْرُضُ (2)مِنَ الْحُزْنِ قَالَ لَهُ عَلِیٌّ علیه السلام لَقَدْ کَانَ کَذَلِکَ وَ کَانَ حُزْنُ یَعْقُوبَ حُزْناً بَعْدَهُ تَلَاقٍ وَ مُحَمَّدٌ صلی الله علیه و آله قُبِضَ وَلَدُهُ إِبْرَاهِیمُ قُرَّةُ عَیْنِهِ فِی حَیَاةٍ مِنْهُ وَ خَصَّهُ بِالاخْتِبَارِ لِیُعَظِّمَ لَهُ الِادِّخَارَ فَقَالَ صلی الله علیه و آله تَحْزَنُ النَّفْسُ وَ یَجْزَعُ الْقَلْبُ وَ إِنَّا عَلَیْکَ یَا إِبْرَاهِیمُ لَمَحْزُونُونَ وَ لَا نَقُولُ مَا یُسْخِطُ الرَّبَّ فِی کُلِّ ذَلِکَ یُؤْثِرُ الرِّضَا عَنِ اللَّهِ عَزَّ ذِکْرُهُ وَ الِاسْتِسْلَامَ لَهُ فِی جَمِیعِ الْفِعَالِ

ص: 33


1- فی المصدر: فصیر اللّه السم.
2- حرض: کان مضنی مرضا فاسدا.

فَقَالَ الْیَهُودِیُّ فَإِنَّ هَذَا یُوسُفُ علیه السلام قَاسَی مَرَارَةَ الْفُرْقَةِ وَ حُبِسَ فِی السِّجْنِ تَوَقِّیاً لِلْمَعْصِیَةِ فَأُلْقِیَ فِی الْجُبِّ وَحِیداً قَالَ لَهُ عَلِیٌّ علیه السلام لَقَدْ کَانَ کَذَلِکَ وَ مُحَمَّدٌ صلی الله علیه و آله قَاسَی مَرَارَةَ الْغُرْبَةِ وَ فَارَقَ الْأَهْلَ وَ الْأَوْلَادَ وَ الْمَالَ مُهَاجِراً مِنْ حَرَمِ اللَّهِ تَعَالَی وَ أَمْنِهِ فَلَمَّا رَأَی اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ کَآبَتَهُ وَ اسْتِشْعَارَهُ الْحُزْنَ (1)أَرَاهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی اسْمَهُ رُؤْیَا تُوَازِی رُؤْیَا یُوسُفَ علیه السلام فِی تَأْوِیلِهَا وَ أَبَانَ لِلْعَالَمِینَ صِدْقَ تَحْقِیقِهَا فَقَالَ لَقَدْ صَدَقَ اللَّهُ رَسُولَهُ الرُّؤْیا بِالْحَقِّ لَتَدْخُلُنَّ الْمَسْجِدَ الْحَرامَ إِنْ شاءَ اللَّهُ آمِنِینَ مُحَلِّقِینَ رُؤُسَکُمْ وَ مُقَصِّرِینَ لا تَخافُونَ وَ لَئِنْ کَانَ یُوسُفُ علیه السلام حُبِسَ فِی السِّجْنِ فَلَقَدْ حَبَسَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله نَفْسَهُ فِی الشِّعْبِ ثَلَاثَةَ سِنِینَ وَ قَطَعَ مِنْهُ أَقَارِبُهُ وَ ذَوُو الرَّحِمِ وَ أَلْجَئُوهُ إِلَی أَضْیَقِ الْمَضِیقِ فَلَقَدْ کَادَهُمُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَهُ کَیْداً مُسْتَبِیناً إِذْ بَعَثَ أَضْعَفَ خَلْقِهِ فَأَکَلَ عَهْدَهُمُ الَّذِی کَتَبُوهُ بَیْنَهُمْ فِی قَطِیعَةِ رَحِمِهِ وَ لَئِنْ کَانَ یُوسُفُ علیه السلام أُلْقِیَ فِی الْجُبِّ فَلَقَدْ حَبَسَ مُحَمَّدٌ صلی الله علیه و آله نَفْسَهُ مَخَافَةَ عَدُوِّهِ فِی الْغَارِ حَتَّی قَالَ لِصَاحِبِهِ لا تَحْزَنْ إِنَّ اللَّهَ مَعَنا وَ مَدَحَهُ اللَّهُ بِذَلِکَ فِی کِتَابِهِ فَقَالَ لَهُ الْیَهُودِیُّ فَهَذَا مُوسَی بْنُ عِمْرَانَ علیه السلام آتَاهُ اللَّهُ التَّوْرَاةَ الَّتِی فِیهَا حُکْمٌ (2)قَالَ لَهُ عَلِیٌّ علیه السلام لَقَدْ کَانَ کَذَلِکَ وَ مُحَمَّدٌ صلی الله علیه و آله أُعْطِیَ مَا هُوَ أَفْضَلُ مِنْهُ أَعْطَی مُحَمَّداً صلی الله علیه و آله سُورَةَ الْبَقَرَةِ وَ الْمَائِدَةِ بِالْإِنْجِیلِ وَ طَوَاسِینَ وَ طه وَ نِصْفَ الْمُفَصَّلِ وَ الْحَوَامِیمَ بِالتَّوْرَاةِ وَ أَعْطَی نِصْفَ الْمُفَصَّلِ وَ التَّسَابِیحَ بِالزَّبُورِ وَ أَعْطَی سُورَةَ بَنِی إِسْرَائِیلَ وَ بَرَاءَةً بِصُحُفِ إِبْرَاهِیمَ علیه السلام وَ صُحُفِ مُوسَی علیه السلام وَ زَادَ اللَّهُ عَزَّ ذِکْرُهُ مُحَمَّداً صلی الله علیه و آله السَّبْعَ الطِّوَالَ وَ فَاتِحَةَ الْکِتَابِ وَ هِیَ السَّبْعُ الْمَثَانِی وَ الْقُرْآنُ الْعَظِیمُ وَ أَعْطَی الْکِتَابَ وَ الْحِکْمَةَ قَالَ لَهُ الْیَهُودِیُّ فَإِنَّ مُوسَی علیه السلام نَاجَاهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَی طُورِ سَیْنَاءَ قَالَ لَهُ عَلِیٌّ علیه السلام لَقَدْ کَانَ کَذَلِکَ وَ لَقَدْ أَوْحَی اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَی مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله عِنْدَ سِدْرَةِ الْمُنْتَهی فَمَقَامُهُ فِی السَّمَاءِ مَحْمُودٌ وَ عِنْدَ مُنْتَهَی الْعَرْشِ مَذْکُورٌ قَالَ لَهُ الْیَهُودِیُّ فَلَقَدْ أَلْقَی اللَّهُ عَلَی مُوسَی علیه السلام مَحَبَّةً مِنْهُ قَالَ لَهُ عَلِیٌّ علیه السلام

ص: 34


1- الکأبة: الغم و سوء الحال و الانکسار من الحزن. استشعر الخوف أی جعله شعار قلبه.
2- فی المصدر: فیها حکمه.

لَقَدْ کَانَ کَذَلِکَ وَ لَقَدْ أَعْطَی اللَّهُ مُحَمَّداً صلی الله علیه و آله مَا هُوَ أَفْضَلُ مِنْهُ لَقَدْ أَلْقَی اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَیْهِ مَحَبَّةً مِنْهُ فَمَنْ هَذَا الَّذِی یَشْرَکُهُ فِی هَذَا الِاسْمِ إِذْ تَمَّ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ بِهِ الشَّهَادَةُ فَلَا تَتِمُّ الشَّهَادَةُ إِلَّا أَنْ یُقَالَ أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّهِ یُنَادَی بِهِ عَلَی الْمَنَابِرِ فَلَا یُرْفَعُ صَوْتٌ بِذِکْرِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَّا رُفِعَ بِذِکْرِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله مَعَهُ قَالَ لَهُ الْیَهُودِیُّ لَقَدْ أَوْحَی اللَّهُ إِلَی أُمِّ مُوسَی لِفَضْلِ مَنْزِلَةِ مُوسَی علیه السلام عِنْدَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ قَالَ عَلِیٌّ علیه السلام لَقَدْ کَانَ کَذَلِکَ وَ لَقَدْ لَطَفَ اللَّهُ جَلَّ ثَنَاؤُهُ لِأُمِّ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله بِأَنْ أَوْصَلَ إِلَیْهَا اسْمَهُ حَتَّی قَالَتْ أَشْهَدُ وَ الْعَالَمُونَ أَنَّ مُحَمَّداً صلی الله علیه و آله مُنْتَظَرٌ وَ شَهِدَ الْمَلَائِکَةُ عَلَی الْأَنْبِیَاءِ أَنَّهُمْ أَثْبَتُوهُ فِی الْأَسْفَارِ (1)وَ بِلُطْفٍ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ سَاقَهُ إِلَیْهَا وَ وَصَلَ إِلَیْهَا اسْمَهُ لِفَضْلِ مَنْزِلَتِهِ عِنْدَهُ حَتَّی رَأَتْ فِی الْمَنَامِ أَنَّهُ قِیلَ لَهَا إِنَّ مَا فِی بَطْنِکِ سَیِّدٌ فَإِذَا وَلَدْتِهِ فَسَمِّیهِ مُحَمَّداً صلی الله علیه و آله فَاشْتَقَّ اللَّهُ لَهُ اسْماً مِنْ أَسْمَائِهِ فَاللَّهُ مَحْمُودٌ وَ هَذَا مُحَمَّدٌ صلی الله علیه و آله قَالَ لَهُ الْیَهُودِیُّ فَإِنَّ هَذَا مُوسَی بْنُ عِمْرَانَ قَدْ أَرْسَلَهُ اللَّهُ إِلَی فِرْعَوْنَ وَ أَرَاهُ الْآیَةَ الْکُبْری قَالَ لَهُ عَلِیٌّ علیه السلام لَقَدْ کَانَ کَذَلِکَ وَ مُحَمَّدٌ صلی الله علیه و آله أَرْسَلَهُ إِلَی فَرَاعِنَةٍ شَتَّی مِثْلَ أَبِی جَهْلِ بْنِ هِشَامٍ وَ عُتْبَةَ بْنِ رَبِیعَةَ وَ شَیْبَةَ وَ أَبِی الْبَخْتَرِیِّ وَ النَّضْرِ بْنِ الْحَارِثِ وَ أُبَیِّ بْنِ خَلَفٍ وَ مُنَبِّهٍ وَ نُبَیْهٍ ابْنَیِ الْحَجَّاجِ وَ إِلَی الْخَمْسَةِ الْمُسْتَهْزِءِینَ الْوَلِیدِ بْنِ الْمُغِیرَةِ الْمَخْزُومِیِّ وَ الْعَاصِ بْنِ وَائِلٍ السَّهْمِیِّ وَ الْأَسْوَدِ بْنِ عَبْدِ یَغُوثَ الزُّهْرِیِّ وَ الْأَسْوَدِ بْنِ الْمُطَّلِبِ وَ الْحَارِثِ بْنِ الطَّلَاطِلَةِ (2)فَأَرَاهُمُ الْآیَاتِ فِی الْآفاقِ وَ فِی أَنْفُسِهِمْ حَتَّی تَبَیَّنَ لَهُمْ أَنَّهُ الْحَقُّ قَالَ لَهُ الْیَهُودِیُّ لَقَدِ انْتَقَمَ اللَّهُ لِمُوسَی علیه السلام مِنْ فِرْعَوْنَ قَالَ لَهُ عَلِیٌّ علیه السلام لَقَدْ کَانَ کَذَلِکَ وَ لَقَدِ انْتَقَمَ اللَّهُ جَلَّ اسْمُهُ لِمُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله مِنَ الْفَرَاعِنَةِ فَأَمَّا الْمُسْتَهْزِءُونَ فَقَدْ قَالَ اللَّهُ تَعَالَی إِنَّا کَفَیْناکَ الْمُسْتَهْزِئِینَ فَقَتَلَ اللَّهُ کُلَّ وَاحِدٍ مِنْهُمْ بِغَیْرِ قِتْلَةِ صَاحِبِهِ فِی یَوْمٍ وَاحِدٍ فَأَمَّا الْوَلِیدُ بْنُ الْمُغِیرَةِ فَمَرَّ بِنَبْلٍ لِرَجُلٍ مِنْ خُزَاعَةَ قَدْ رَاشَهُ وَ وَضَعَهُ فِی الطَّرِیقِ فَأَصَابَهُ شَظِیَّةٌ مِنْهُ فَانْقَطَعَ أَکْحَلُهُ حَتَّی أَدْمَاهُ فَمَاتَ وَ هُوَ یَقُولُ قَتَلَنِی رَبُّ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله

ص: 35


1- الاسفار جمع السفر بالکسر فالسکون: التوراة.
2- فی المصدر: و الحارث بن أبی الطلالة.

وَ أَمَّا الْعَاصُ بْنُ وَائِلٍ فَإِنَّهُ خَرَجَ فِی حَاجَةٍ لَهُ إِلَی مَوْضِعٍ فَتَدَهْدَهَ (1)تَحْتَهُ حَجَرٌ فَسَقَطَ فَتَقَطَّعَ قِطْعَةً قِطْعَةً فَمَاتَ وَ هُوَ یَقُولُ قَتَلَنِی رَبُّ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله وَ أَمَّا الْأَسْوَدُ بْنُ عَبْدِ یَغُوثَ فَإِنَّهُ خَرَجَ یَسْتَقْبِلُ ابْنَهُ زَمْعَةَ فَاسْتَظَلَّ بِشَجَرَةٍ فَأَتَاهُ جَبْرَئِیلُ علیه السلام فَأَخَذَ رَأْسَهُ فَنَطَحَ بِهِ الشَّجَرَةَ فَقَالَ لِغُلَامِهِ امْنَعْ عَنِّی هَذَا فَقَالَ مَا أَرَی أَحَداً یَصْنَعُ بِکَ شَیْئاً إِلَّا نَفْسَکَ فَقَتَلَهُ وَ هُوَ یَقُولُ قَتَلَنِی رَبُّ مُحَمَّدٍ وَ أَمَّا الْأَسْوَدُ بْنُ الْمُطَّلِبِ فَإِنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله دَعَا عَلَیْهِ أَنْ یُعْمِیَ اللَّهُ بَصَرَهُ وَ أَنْ یُثْکِلَهُ وُلْدَهُ فَلَمَّا کَانَ فِی ذَلِکَ الْیَوْمِ خَرَجَ حَتَّی صَارَ إِلَی مَوْضِعٍ فَأَتَاهُ جَبْرَئِیلُ بِوَرَقَةٍ خَضْرَاءَ فَضَرَبَ بِهَا وَجْهَهُ فَعَمِیَ وَ بَقِیَ حَتَّی أَثْکَلَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ وُلْدَهُ وَ أَمَّا الْحَارِثُ بْنُ الطَّلَاطِلَةِ (2)فَإِنَّهُ خَرَجَ مِنْ بَیْتِهِ فِی السَّمُومِ (3)فَتَحَوَّلَ حَبَشِیّاً فَرَجَعَ إِلَی أَهْلِهِ فَقَالَ أَنَا الْحَارِثُ فَغَضِبُوا عَلَیْهِ فَقَتَلُوهُ وَ هُوَ یَقُولُ قَتَلَنِی رَبُّ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله.

-وَ رُوِیَ أَنَّ الْأَسْوَدَ بْنَ الْحَارِثِ أَکَلَ حُوتاً مَالِحاً فَأَصَابَهُ الْعَطَشُ فَلَمْ یَزَلْ یَشْرَبُ الْمَاءَ حَتَّی انْشَقَّ بَطْنُهُ فَمَاتَ وَ هُوَ یَقُولُ قَتَلَنِی رَبُّ مُحَمَّدٍ کُلُّ ذَلِکَ فِی سَاعَةٍ وَاحِدَةٍ وَ ذَلِکَ أَنَّهُمْ کَانُوا بَیْنَ یَدَیْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقَالُوا لَهُ یَا مُحَمَّدُ نَنْتَظِرُ بِکَ إِلَی الظُّهْرِ فَإِنْ رَجَعْتَ عَنْ قَوْلِکَ وَ إِلَّا قَتَلْنَاکَ فَدَخَلَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله فِی مَنْزِلِهِ فَأَغْلَقَ عَلَیْهِ بَابَهُ مُغْتَمّاً لِقَوْلِهِمْ فَأَتَاهُ جَبْرَئِیلُ علیه السلام عَنِ اللَّهِ سَاعَتَهُ فَقَالَ لَهُ یَا مُحَمَّدُ السَّلَامُ یَقْرَأُ عَلَیْکَ السَّلَامَ وَ هُوَ یَقُولُ فَاصْدَعْ بِما تُؤْمَرُ وَ أَعْرِضْ عَنِ الْمُشْرِکِینَ یَعْنِی أَظْهِرْ أَمْرَکَ لِأَهْلِ مَکَّةَ وَ ادْعُهُمْ إِلَی الْإِیمَانِ قَالَ یَا جَبْرَئِیلُ کَیْفَ أَصْنَعُ بِالْمُسْتَهْزِءِینَ وَ مَا أَوْعَدُونِی قَالَ لَهُ إِنَّا کَفَیْناکَ الْمُسْتَهْزِئِینَ قَالَ یَا جَبْرَئِیلُ کَانُوا السَّاعَةَ بَیْنَ یَدَیَّ قَالَ قَدْ کُفِیتَهُمْ فَأَظْهَرَ أَمْرَهُ عِنْدَ ذَلِکَ

ص: 36


1- أی فتدحرج.
2- فی المصدر: و أمّا الحارث بن أبی الطلالة.
3- السموم: الریح الحارة.

وَ أَمَّا بَقِیَّتُهُمْ مِنَ الْفَرَاعِنَةِ (1)فَقُتِلُوا یَوْمَ بَدْرٍ بِالسَّیْفِ وَ هَزَمَ اللَّهُ الْجَمْعَ وَ وَلَّوُا الدُّبُرَ قَالَ لَهُ الْیَهُودِیُّ فَإِنَّ هَذَا مُوسَی بْنُ عِمْرَانَ قَدْ أُعْطِیَ الْعَصَا فَکَانَتْ تَتَحَوَّلُ ثُعْبَاناً قَالَ لَهُ عَلِیٌّ علیه السلام لَقَدْ کَانَ کَذَلِکَ وَ مُحَمَّدٌ صلی الله علیه و آله أُعْطِیَ مَا هُوَ أَفْضَلُ مِنْ هَذَا إِنَّ رَجُلًا کَانَ یُطَالِبُ أَبَا جَهْلِ بْنَ هِشَامٍ بِدَیْنِ ثَمَنِ جَزُورٍ قَدِ اشْتَرَاهُ فَاشْتَغَلَ عَنْهُ وَ جَلَسَ یَشْرَبُ فَطَلَبَهُ الرَّجُلُ فَلَمْ یَقْدِرْ عَلَیْهِ فَقَالَ لَهُ بَعْضُ الْمُسْتَهْزِءِینَ مَنْ تَطْلُبُ قَالَ عَمْرَو بْنَ هِشَامٍ یَعْنِی أَبَا جَهْلٍ لِی عَلَیْهِ دَیْنٌ قَالَ فَأَدُلُّکَ عَلَی مَنْ یَسْتَخْرِجُ الْحُقُوقَ قَالَ نَعَمْ فَدَلَّهُ عَلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله وَ کَانَ أَبُو جَهْلٍ یَقُولُ لَیْتَ لِمُحَمَّدٍ إِلَیَّ حَاجَةً فَأَسْخَرَ بِهِ وَ أَرُدَّهُ فَأَتَی الرَّجُلُ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله فَقَالَ لَهُ یَا مُحَمَّدُ بَلَغَنِی أَنَّ بَیْنَکَ وَ بَیْنَ عَمْرِو بْنِ هِشَامٍ حَسَنٌ (2)وَ أَنَا أَسْتَشْفِعُ بِکَ إِلَیْهِ فَقَامَ مَعَهُ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَأَتَی بَابَهُ فَقَالَ لَهُ قُمْ یَا أَبَا جَهْلٍ فَأَدِّ إِلَی الرَّجُلِ حَقَّهُ وَ إِنَّمَا کَنَّاهُ أَبَا جَهْلٍ (3)ذَلِکَ الْیَوْمَ فَقَامَ مُسْرِعاً حَتَّی أَدَّی إِلَیْهِ حَقَّهُ فَلَمَّا رَجَعَ إِلَی مَجْلِسِهِ قَالَ لَهُ بَعْضُ أَصْحَابِهِ فَعَلْتَ ذَلِکَ فَرَقاً مِنْ مُحَمَّدٍ قَالَ وَیْحَکُمْ أَعْذِرُونِی إِنَّهُ لَمَّا أَقْبَلَ رَأَیْتُ عَنْ یَمِینِهِ رِجَالًا بِأَیْدِیهِمْ حِرَابٌ تَتَلَأْلَأُ وَ عَنْ یَسَارِهِ ثُعْبَانَانِ تَصْطَکُّ أَسْنَانُهُمَا وَ تَلْمَعُ النِّیرَانُ مِنْ أَبْصَارِهِمَا لَوِ امْتَنَعْتُ لَمْ آمَنْ أَنْ یَبْعَجُوا بِالْحِرَابِ بَطْنِی وَ یَقْضَمَنِی الثُّعْبَانَانِ هَذَا أَکْبَرُ مِمَّا أُعْطِیَ (4)ثُعْبَانٌ بِثُعْبَانِ مُوسَی علیه السلام وَ زَادَ اللَّهُ مُحَمَّداً صلی الله علیه و آله ثُعْبَاناً وَ ثَمَانِیَةَ أَمْلَاکٍ مَعَهُمُ الْحِرَابُ وَ لَقَدْ کَانَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله یُؤْذِی قُرَیْشاً بِالدُّعَاءِ فَقَامَ یَوْماً فَسَفَّهَ أَحْلَامَهُمْ وَ عَابَ دِینَهُمْ وَ شَتَمَ أَصْنَامَهُمْ وَ ضَلَّلَ آبَاءَهُمْ فَاغْتَمُّوا مِنْ ذَلِکَ غَمّاً شَدِیداً فَقَالَ أَبُو جَهْلٍ وَ اللَّهِ لَلْمَوْتُ خَیْرٌ لَنَا مِنَ الْحَیَاةِ فَلَیْسَ فِیکُمْ مَعَاشِرَ قُرَیْشٍ أَحَدٌ یَقْتُلُ مُحَمَّداً فَیُقْتَلَ بِهِ فَقَالُوا لَهُ لَا قَالَ فَأَنَا أَقْتُلُهُ فَإِنْ شَاءَتْ بَنُو عَبْدِ الْمُطَّلِبِ قَتَلُونِی بِهِ وَ إِلَّا تَرَکُونِی قَالُوا إِنَّکَ إِنْ فَعَلْتَ ذَلِکَ اصْطَنَعْتَ إِلَی أَهْلِ الْوَادِی مَعْرُوفاً لَا تَزَالُ تُذْکَرُ بِهِ

ص: 37


1- فی المصدر: و أمّا بقیة الفراعنة.
2- فی هامش الکتاب: خشن ظ. و فی المصدر: حسن صداقة.
3- فی المصدر: و انما کناه بابی جهل اه.
4- فی المصدر: مما أعطی موسی.

قَالَ إِنَّهُ کَثِیرُ السُّجُودِ حَوْلَ الْکَعْبَةِ فَإِذَا جَاءَ وَ سَجَدَ أَخَذْتُ حَجَراً فَشَدَخْتُهُ بِهِ فَجَاءَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَطَافَ بِالْبَیْتِ أُسْبُوعاً ثُمَّ صَلَّی وَ أَطَالَ السُّجُودَ فَأَخَذَ أَبُو جَهْلٍ حَجَراً فَأَتَاهُ مِنْ قِبَلِ رَأْسِهِ فَلَمَّا أَنْ قَرُبَ مِنْهُ أَقْبَلَ فَحْلٌ مِنْ قِبَلِ رَسُولِ اللَّهِ فَاغِراً فَاهُ نَحْوَهُ فَلَمَّا أَنْ رَآهُ أَبُو جَهْلٍ فَزِعَ مِنْهُ وَ ارْتَعَدَتْ یَدُهُ وَ طَرَحَ الْحَجَرَ فَشَدَخَ رِجْلَهُ فَرَجَعَ مُدْمًی مُتَغَیِّرَ اللَّوْنِ یُفِیضُ عَرَقاً فَقَالَ لَهُ أَصْحَابُهُ مَا رَأَیْنَا کَالْیَوْمِ (1)قَالَ وَیْحَکُمْ أَعْذِرُونِی فَإِنَّهُ أَقْبَلَ مِنْ عِنْدِهِ فَحْلٌ فَکَادَ یَبْتَلِعُنِی فَرَمَیْتُ بِالْحَجَرِ فَشَدَخْتُ رِجْلِی قَالَ لَهُ الْیَهُودِیُّ فَإِنَّ مُوسَی علیه السلام قَدْ أُعْطِیَ الْیَدَ الْبَیْضَاءَ فَهَلْ فُعِلَ بِمُحَمَّدٍ شَیْ ءٌ مِنْ هَذَا قَالَ لَهُ عَلِیٌّ علیه السلام لَقَدْ کَانَ کَذَلِکَ وَ مُحَمَّدٌ صلی الله علیه و آله أُعْطِیَ مَا هُوَ أَفْضَلُ مِنْ هَذَا إِنَّ نُوراً کَانَ یُضِی ءُ عَنْ یَمِینِهِ حَیْثُمَا جَلَسَ وَ عَنْ یَسَارِهِ أَیْنَمَا جَلَسَ وَ کَانَ یَرَاهُ النَّاسُ کُلُّهُمْ قَالَ لَهُ الْیَهُودِیُّ فَإِنَّ مُوسَی علیه السلام قَدْ ضُرِبَ لَهُ فِی الْبَحْرِ طَرِیقٌ فَهَلْ فُعِلَ بِمُحَمَّدٍ شَیْ ءٌ مِنْ هَذَا فَقَالَ لَهُ عَلِیٌّ علیه السلام لَقَدْ کَانَ کَذَلِکَ وَ مُحَمَّدٌ صلی الله علیه و آله أُعْطِیَ مَا هُوَ أَفْضَلُ مِنْ هَذَا خَرَجْنَا مَعَهُ إِلَی حُنَیْنٍ فَإِذَا نَحْنُ بِوَادٍ یَشْخُبُ (2)فَقَدَّرْنَاهُ فَإِذَا هُوَ أَرْبَعَ عَشْرَةَ قَامَةً فَقَالُوا یَا رَسُولَ اللَّهِ الْعَدُوُّ مِنْ وَرَائِنَا وَ الْوَادِی أَمَامَنَا کَمَا قالَ أَصْحابُ مُوسی إِنَّا لَمُدْرَکُونَ فَنَزَلَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله ثُمَّ قَالَ اللَّهُمَّ إِنَّکَ جَعَلْتَ لِکُلِّ مُرْسَلٍ دَلَالَةً فَأَرِنِی قُدْرَتَکَ وَ رَکِبَ صلی الله علیه و آله فَعَبَرَتِ الْخَیْلُ لَا تَنْدَی (3)حَوَافِرُهَا وَ الْإِبِلُ لَا تَنْدَی أَخْفَافُهَا فَرَجَعْنَا فَکَانَ فَتْحُنَا فَتْحاً قَالَ لَهُ الْیَهُودِیُّ فَإِنَّ مُوسَی علیه السلام قَدْ أُعْطِیَ الْحَجَرَ فَانْبَجَسَتْ مِنْهُ اثْنَتا عَشْرَةَ عَیْناً قَالَ لَهُ عَلِیٌّ علیه السلام لَقَدْ کَانَ کَذَلِکَ وَ مُحَمَّدٌ صلی الله علیه و آله لَمَّا نَزَلَ الْحُدَیْبِیَةَ وَ حَاصَرَهُ أَهْلُ مَکَّةَ قَدْ أُعْطِیَ مَا هُوَ أَفْضَلُ مِنْ ذَلِکَ وَ ذَلِکَ أَنَّ أَصْحَابَهُ شَکَوْا إِلَیْهِ الظَّمَأَ وَ أَصَابَهُمْ ذَلِکَ حَتَّی الْتَفَّتْ خَوَاصِرُ الْخَیْلِ فَذَکَرُوا لَهُ صلی الله علیه و آله ذَلِکَ فَدَعَا بِرَکْوَةٍ یَمَانِیَّةٍ ثُمَّ نَصَبَ

ص: 38


1- فی المصدر: ما رأیناک کالیوم.
2- أی یسیل.
3- أی لا تبتل.

یَدَهُ الْمُبَارَکَةَ فِیهَا فَتَفَجَّرَتْ مِنْ بَیْنِ أَصَابِعِهِ عُیُونُ الْمَاءِ فَصَدَرْنَا وَ صَدَرَتِ الْخَیْلُ (1)رِوَاءً وَ مَلَأْنَا کُلَّ مَزَادَةٍ (2)وَ سِقَاءٍ وَ لَقَدْ کُنَّا مَعَهُ بِالْحُدَیْبِیَةِ وَ إِذَا ثَمَّ قَلِیبٌ (3)جَافَّةٌ فَأَخْرَجَ علیه السلام سَهْماً مِنْ کِنَانَتِهِ فَنَاوَلَهُ الْبَرَاءَ بْنَ عَازِبٍ فَقَالَ لَهُ اذْهَبْ بِهَذَا السَّهْمِ إِلَی تِلْکَ الْقَلِیبِ الْجَافَّةِ فَاغْرِسْهُ فِیهَا فَفَعَلَ ذَلِکَ فَتَفَجَّرَتْ مِنْهُ اثْنَتَا عَشْرَةَ عَیْناً مِنْ تَحْتِ السَّهْمِ وَ لَقَدْ کَانَ یَوْمُ الْمِیضَاةِ (4)عِبْرَةً وَ عَلَامَةً لِلْمُنْکِرِینَ لِنُبُوَّتِهِ کَحَجَرِ مُوسَی حَیْثُ دَعَا بِالْمِیضَاةِ فَنَصَبَ یَدَهُ فِیهَا فَفَاضَتْ بِالْمَاءِ وَ ارْتَفَعَ حَتَّی تَوَضَّأَ مِنْهُ ثَمَانِیَةُ آلَافِ رَجُلٍ وَ شَرِبُوا حَاجَتَهُمْ وَ سَقَوْا دَوَابَّهُمْ وَ حَمَلُوا مَا أَرَادُوا قَالَ لَهُ الْیَهُودِیُّ فَإِنَّ مُوسَی علیه السلام قَدْ أُعْطِیَ الْمَنَّ وَ السَّلْوَی فَهَلْ أُعْطِیَ مُحَمَّدٌ صلی الله علیه و آله نَظِیرَ هَذَا (5)قَالَ لَهُ عَلِیٌّ علیه السلام لَقَدْ کَانَ کَذَلِکَ وَ مُحَمَّدٌ صلی الله علیه و آله أُعْطِیَ مَا هُوَ أَفْضَلُ مِنْ هَذَا إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَحَلَّ لَهُ الْغَنَائِمَ وَ لِأُمَّتِهِ وَ لَمْ تَحِلَّ لِأَحَدٍ قَبْلَهُ فَهَذَا أَفْضَلُ مِنَ الْمَنِّ وَ السَّلْوَی ثُمَّ زَادَهُ أَنْ جَعَلَ النِّیَّةَ لَهُ وَ لِأُمَّتِهِ عَمَلًا صَالِحاً (6)وَ لَمْ یَجْعَلْ لِأَحَدٍ مِنَ الْأُمَمِ ذَلِکَ قَبْلَهُ فَإِذَا هَمَّ أَحَدُهُمْ بِحَسَنَةٍ وَ لَمْ یَعْمَلْهَا کُتِبَتْ لَهُ حَسَنَةٌ وَ إِنْ عَمِلَهَا کُتِبَتْ لَهُ عَشَرَةٌ قَالَ لَهُ الْیَهُودِیُّ فَإِنَّ مُوسَی علیه السلام قَدْ ظُلِّلَ عَلَیْهِ الْغَمَامُ قَالَ لَهُ عَلِیٌّ علیه السلام لَقَدْ کَانَ کَذَلِکَ وَ قَدْ فُعِلَ ذَلِکَ لِمُوسَی علیه السلام فِی التِّیهِ وَ أُعْطِیَ مُحَمَّدٌ صلی الله علیه و آله أَفْضَلَ مِنْ هَذَا إِنَّ الْغَمَامَةَ کَانَتْ تُظَلِّلُهُ مِنْ یَوْمَ وُلِدَ إِلَی یَوْمَ قُبِضَ فِی حَضَرِهِ وَ أَسْفَارِهِ فَهَذَا أَفْضَلُ مِمَّا أُعْطِیَ مُوسَی علیه السلام قَالَ لَهُ الْیَهُودِیُّ فَهَذَا دَاوُدُ قَدْ أَلَانَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَهُ الْحَدِیدَ (7)فَعَمِلَ مِنْهُ الدُّرُوعَ قَالَ لَهُ علیه السلام لَقَدْ کَانَ کَذَلِکَ وَ مُحَمَّدٌ صلی الله علیه و آله أُعْطِیَ مَا هُوَ أَفْضَلُ مِنْهُ إِنَّهُ لَیَّنَ

ص: 39


1- صدر عن الماء: رجع عنه.
2- المزادة: ما یوضع فیه الزاد.
3- القلیب: البئر. و قیل: البئر القدیمة.
4- المیضأة و المیضاءة: الموضع یتوضأ فیه المطهرة یتوضأ منها.
5- فی نسخة: فهل فعل بمحمّد صلّی اللّه علیه و آله نظیر هذا؟.
6- فی المصدر: ثم زاده أن جمل النیة له و لامته بلا عمل عملا صالحا.
7- فی المصدر: قد لین اللّه له الحدید.

اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَهُ الصُّمَّ الصُّخُورَ الصِّلَابَ وَ جَعَلَهَا غَاراً وَ لَقَدْ غَارَتِ الصَّخْرَةُ تَحْتَ یَدِهِ بِبَیْتِ الْمَقْدِسِ لِینَةً حَتَّی صَارَتْ کَهَیْئَةِ الْعَجِینِ قَدْ رَأَیْنَا ذَلِکَ وَ الْتَمَسْنَاهُ تَحْتَ رَایَتِهِ قَالَ لَهُ الْیَهُودِیُّ فَإِنَّ هَذَا دَاوُدُ بَکَی عَلَی خَطِیئَتِهِ حَتَّی سَارَتِ الْجِبَالُ مَعَهُ لِخَوْفِهِ قَالَ لَهُ عَلِیٌّ علیه السلام لَقَدْ کَانَ کَذَلِکَ وَ مُحَمَّدٌ صلی الله علیه و آله أُعْطِیَ مَا هُوَ أَفْضَلُ مِنْ هَذَا إِنَّهُ کَانَ إِذَا قَامَ إِلَی الصَّلَاةِ سُمِعَ لِصَدْرِهِ وَ جَوْفِهِ أَزِیزٌ کَأَزِیزِ الْمِرْجَلِ عَلَی الْأَثَافِیِّ مِنْ شِدَّةِ الْبُکَاءِ وَ قَدْ أَمَّنَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مِنْ عِقَابِهِ فَأَرَادَ أَنْ یَتَخَشَّعَ لِرَبِّهِ بِبُکَائِهِ وَ یَکُونَ إِمَاماً لِمَنِ اقْتَدَی بِهِ وَ لَقَدْ قَامَ عَلَیْهِ وَ آلِهِ السَّلَامُ عَشْرَ سِنِینَ عَلَی أَطْرَافِ أَصَابِعِهِ حَتَّی تَوَرَّمَتْ قَدَمَاهُ وَ اصْفَرَّ وَجْهُهُ یَقُومُ اللَّیْلَ أَجْمَعَ حَتَّی عُوتِبَ فِی ذَلِکَ فَقَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ طه ما أَنْزَلْنا عَلَیْکَ الْقُرْآنَ لِتَشْقی بَلْ لِتَسْعَدَ بِهِ وَ لَقَدْ کَانَ یَبْکِی حَتَّی یُغْشَی عَلَیْهِ فَقِیلَ لَهُ یَا رَسُولَ اللَّهِ أَ لَیْسَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ قَدْ غَفَرَ لَکَ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِکَ وَ مَا تَأَخَّرَ قَالَ بَلَی أَ فَلَا أَکُونُ عَبْداً شَکُوراً وَ لَئِنْ سَارَتِ الْجِبَالُ وَ سَبَّحَتْ مَعَهُ لَقَدْ عَمِلَ مُحَمَّدٌ صلی الله علیه و آله مَا هُوَ أَفْضَلُ مِنْ هَذَا إِذْ کُنَّا مَعَهُ عَلَی جَبَلِ حِرَاءَ إِذْ تَحَرَّکَ الْجَبَلُ فَقَالَ لَهُ قِرَّ فَلَیْسَ عَلَیْکَ إِلَّا نَبِیٌّ وَ صِدِّیقٌ شَهِیدٌ فَقَرَّ الْجَبَلُ مُجِیباً لِأَمْرِهِ وَ مُنْتَهِیاً إِلَی طَاعَتِهِ وَ لَقَدْ مَرَرْنَا مَعَهُ بِجَبَلٍ وَ إِذَا الدُّمُوعُ تَخْرُجُ مِنْ بَعْضِهِ فَقَالَ لَهُ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله مَا یُبْکِیکَ یَا جَبَلُ فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ کَانَ الْمَسِیحُ مَرَّ بِی وَ هُوَ یُخَوِّفُ النَّاسَ بِنَارٍ (1)وَقُودُهَا النَّاسُ وَ الْحِجارَةُ فَأَنَا أَخَافُ أَنْ أَکُونَ مِنْ تِلْکَ الْحِجَارَةِ قَالَ لَهُ لَا تَخَفْ تِلْکَ حِجَارَةُ الْکِبْرِیتِ فَقَرَّ الْجَبَلُ وَ سَکَنَ وَ هَدَأَ وَ أَجَابَ لِقَوْلِهِ صلی الله علیه و آله قَالَ لَهُ الْیَهُودِیُّ فَإِنَّ هَذَا سُلَیْمَانُ أُعْطِیَ مُلْکاً لَا یَنْبَغِی لِأَحَدٍ مِنْ بَعْدِهِ فَقَالَ لَهُ عَلِیٌّ علیه السلام لَقَدْ کَانَ کَذَلِکَ وَ مُحَمَّدٌ صلی الله علیه و آله أُعْطِیَ مَا هُوَ أَفْضَلُ مِنْ هَذَا إِنَّهُ هَبَطَ إِلَیْهِ مَلَکٌ لَمْ یَهْبِطْ إِلَی الْأَرْضِ قَبْلَهُ وَ هُوَ مِیکَائِیلُ فَقَالَ لَهُ یَا مُحَمَّدُ عِشْ مَلِکاً مُنْعَماً وَ هَذِهِ مَفَاتِیحُ خَزَائِنِ الْأَرْضِ مَعَکَ وَ تَسِیرُ مَعَکَ جِبَالُهَا ذَهَباً وَ فِضَّةً لَا یَنْقُصُ لَکَ فِیمَا ادُّخِرَ لَکَ فِی الْآخِرَةِ شَیْ ءٌ فَأَوْمَأَ إِلَی جَبْرَئِیلَ عَلَیْهِ السَّلَامُ وَ کَانَ خَلِیلَهُ مِنَ الْمَلَائِکَةِ فَأَشَارَ إِلَیْهِ أَنْ تَوَاضَعْ فَقَالَ بَلْ أَعِیشُ نَبِیّاً عَبْداً آکُلُ یَوْماً وَ لَا آکُلُ

ص: 40


1- فی المصدر: و هو یخوف الناس من نار اه.

یَوْمَیْنِ وَ أَلْحَقُ بِإِخْوَانِی مِنَ الْأَنْبِیَاءِ مِنْ قَبْلِی فَزَادَهُ اللَّهُ تَعَالَی الْکَوْثَرَ وَ أَعْطَاهُ الشَّفَاعَةَ وَ ذَلِکَ أَعْظَمُ مِنْ مُلْکٍ مِنْ أَوَّلِهَا إِلَی آخِرِهَا سَبْعِینَ مَرَّةً وَ وَعَدَهُ الْمَقَامَ الْمَحْمُودَ فَإِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَةِ أَقْعَدَهُ اللَّهُ تَعَالَی عَلَی الْعَرْشِ فَهَذَا أَفْضَلُ مِمَّا أُعْطِیَ سُلَیْمَانُ بْنُ دَاوُدَ علیه السلام قَالَ لَهُ الْیَهُودِیُّ فَإِنَّ هَذَا سُلَیْمَانُ قَدْ سُخِّرَتْ لَهُ الرِّیَاحُ فَسَارَتْ فِی بِلَادِهِ غُدُوُّها شَهْرٌ وَ رَواحُها شَهْرٌ فَقَالَ لَهُ عَلِیٌّ علیه السلام لَقَدْ کَانَ کَذَلِکَ وَ مُحَمَّدٌ صلی الله علیه و آله أُعْطِیَ مَا هُوَ أَفْضَلُ مِنْ هَذَا إِنَّهُ أُسْرِیَ بِهِ مِنَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ إِلَی الْمَسْجِدِ الْأَقْصَی مَسِیرَةَ شَهْرٍ وَ عُرِجَ بِهِ فِی مَلَکُوتِ السَّمَاوَاتِ مَسِیرَةَ خَمْسِینَ أَلْفَ عَامٍ فِی أَقَلَّ مِنْ ثُلُثِ لَیْلَةٍ حَتَّی انْتَهَی إِلَی سَاقِ الْعَرْشِ فَدَنَا بِالْعِلْمِ فَتَدَلَّی فَدُلِّیَ لَهُ مِنَ الْجَنَّةِ رَفْرَفٌ أَخْضَرُ وَ غَشَی النُّورُ بَصَرَهُ فَرَأَی عَظَمَةَ رَبِّهِ عَزَّ وَ جَلَّ بِفُؤَادِهِ وَ لَمْ یَرَهَا بِعَیْنِهِ فَکَانَ کَقَابِ قَوْسَیْنِ بَیْنَهَا وَ بَیْنَهُ أَوْ أَدْنی فَأَوْحی إِلی عَبْدِهِ ما أَوْحی فَکَانَ فِیمَا أَوْحَی إِلَیْهِ الْآیَةُ الَّتِی فِی سُورَةِ الْبَقَرَةِ قَوْلُهُ تَعَالَی لِلَّهِ ما فِی السَّماواتِ وَ ما فِی الْأَرْضِ وَ إِنْ تُبْدُوا ما فِی أَنْفُسِکُمْ أَوْ تُخْفُوهُ یُحاسِبْکُمْ بِهِ اللَّهُ فَیَغْفِرُ لِمَنْ یَشاءُ وَ یُعَذِّبُ مَنْ یَشاءُ وَ اللَّهُ عَلی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ وَ کَانَتِ الْآیَةُ قَدْ عُرِضَتْ عَلَی الْأَنْبِیَاءِ مِنْ لَدُنْ آدَمَ علیه السلام إِلَی أَنْ بَعَثَ اللَّهُ تَبَارَکَ اسْمُهُ مُحَمَّداً صلی الله علیه و آله وَ عُرِضَتْ عَلَی الْأُمَمِ فَأَبَوْا أَنْ یَقْبَلُوهَا مِنْ ثِقْلِهَا وَ قَبِلَهَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ عَرَضَهَا عَلَی أُمَّتِهِ فَقَبِلُوهَا فَلَمَّا رَأَی اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی مِنْهُمُ الْقَبُولَ عَلِمَ أَنَّهُمْ لَا یُطِیقُونَهَا فَلَمَّا أَنْ صَارَ إِلَی سَاقِ الْعَرْشِ کَرَّرَ عَلَیْهِ الْکَلَامَ لِیُفْهِمَهُ فَقَالَ آمَنَ الرَّسُولُ بِما أُنْزِلَ إِلَیْهِ مِنْ رَبِّهِ فَأَجَابَ صلی الله علیه و آله مُجِیباً عَنْهُ وَ عَنْ أُمَّتِهِ فَقَالَ وَ الْمُؤْمِنُونَ کُلٌّ آمَنَ بِاللَّهِ وَ مَلائِکَتِهِ وَ کُتُبِهِ وَ رُسُلِهِ لا نُفَرِّقُ بَیْنَ أَحَدٍ مِنْ رُسُلِهِ فَقَالَ جَلَّ ذِکْرُهُ لَهُمُ الْجَنَّةُ وَ الْمَغْفِرَةُ عَلَی أَنْ فَعَلُوا ذَلِکَ فَقَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله أَمَّا إِذَا فَعَلْتَ بِنَا ذَلِکَ فَ غُفْرانَکَ رَبَّنا وَ إِلَیْکَ الْمَصِیرُ یَعْنِی الْمَرْجِعَ فِی الْآخِرَةِ قَالَ فَأَجَابَ اللَّهُ جَلَّ ثَنَاؤُهُ وَ قَدْ فَعَلْتُ ذَلِکَ بِکَ وَ بِأُمَّتِکَ ثُمَّ قَالَ عَزَّ وَ جَلَّ أَمَّا إِذَا قَبِلْتَ الْآیَةَ بِتَشْدِیدِهَا وَ عِظَمِ مَا فِیهَا وَ قَدْ عَرَضْتُهَا عَلَی الْأُمَمِ فَأَبَوْا أَنْ یَقْبَلُوهَا وَ قَبِلَتْهَا أُمَّتُکَ فَحَقَّ عَلَیَّ أَنْ أَرْفَعَهَا عَنْ أُمَّتِکَ فَقَالَ

ص: 41

لا یُکَلِّفُ اللَّهُ نَفْساً إِلَّا وُسْعَها لَها ما کَسَبَتْ مِنْ خَیْرٍ وَ عَلَیْها مَا اکْتَسَبَتْ مِنْ شَرٍّ فَقَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله لَمَّا سَمِعَ ذَلِکَ أَمَّا إِذْ فَعَلْتَ ذَلِکَ بِی وَ بِأُمَّتِی فَزِدْنِی قَالَ سَلْ قَالَ رَبَّنا لا تُؤاخِذْنا إِنْ نَسِینا أَوْ أَخْطَأْنا قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَسْتُ أُؤَاخِذُ أُمَّتَکَ بِالنِّسْیَانِ وَ الْخَطَإِ لِکَرَامَتِکَ عَلَیَّ وَ کَانَتِ الْأُمَمُ السَّالِفَةُ إِذَا نَسُوا مَا ذُکِّرُوا بِهِ فَتَحْتُ عَلَیْهِمْ أَبْوَابَ الْعَذَابِ وَ قَدْ رَفَعْتُ ذَلِکَ عَنْ أُمَّتِکَ وَ کَانَتِ الْأُمَمُ السَّالِفَةُ إِذَا أَخْطَئُوا أُخِذُوا بِالْخَطَإِ وَ عُوقِبُوا عَلَیْهِ وَ قَدْ رَفَعْتُ ذَلِکَ عَنْ أُمَّتِکَ لِکَرَامَتِکَ عَلَیَّ فَقَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله اللَّهُمَّ إِذْ أَعْطَیْتَنِی ذَلِکَ فَزِدْنِی فَقَالَ اللَّهُ تَعَالَی لَهُ سَلْ قَالَ رَبَّنا وَ لا تَحْمِلْ عَلَیْنا إِصْراً کَما حَمَلْتَهُ عَلَی الَّذِینَ مِنْ قَبْلِنا یَعْنِی بِالْإِصْرِ الشَّدَائِدَ الَّتِی کَانَتْ عَلَی مَنْ کَانَ قَبْلَنَا فَأَجَابَهُ اللَّهُ إِلَی ذَلِکَ فَقَالَ تَبَارَکَ اسْمُهُ قَدْ رَفَعْتُ عَنْ أُمَّتِکَ الْآصَارَ الَّتِی کَانَتْ عَلَی الْأُمَمِ السَّالِفَةِ کُنْتُ لَا أَقْبَلُ صَلَاتَهُمْ إِلَّا فِی بِقَاعٍ مِنَ الْأَرْضِ مَعْلُومَةٍ اخْتَرْتُهَا لَهُمْ وَ إِنْ بَعُدَتْ وَ قَدْ جَعَلْتُ الْأَرْضَ کُلَّهَا لِأُمَّتِکَ مَسْجِداً وَ طَهُوراً فَهَذِهِ مِنَ الْآصَارِ الَّتِی کَانَتْ عَلَی الْأُمَمِ قَبْلَکَ فَرَفَعْتُهَا عَنْ أُمَّتِکَ وَ کَانَتِ الْأُمَمُ السَّالِفَةُ إِذَا أَصَابَهُمْ أَذًی مِنْ نَجَاسَةٍ قَرَضُوهَا مِنْ أَجْسَادِهِمْ وَ قَدْ جَعَلْتُ الْمَاءَ لِأُمَّتِکَ طَهُوراً فَهَذِهِ مِنَ الْآصَارِ الَّتِی کَانَتْ عَلَیْهِمْ فَرَفَعْتُهَا عَنْ أُمَّتِکَ وَ کَانَتِ الْأُمَمُ السَّالِفَةُ تَحْمِلُ قَرَابِینَهَا عَلَی أَعْنَاقِهَا إِلَی بَیْتِ الْمَقْدِسِ فَمَنْ قَبِلْتُ ذَلِکَ مِنْهُ أَرْسَلْتُ عَلَیْهِ نَاراً فَأَکَلَتْهُ فَرَجَعَ مَسْرُوراً وَ مَنْ لَمْ أَقْبَلْ ذَلِکَ مِنْهُ رَجَعَ مَثْبُوراً (1)وَ قَدْ جَعَلْتُ قُرْبَانَ أُمَّتِکَ فِی بُطُونِ فُقَرَائِهَا وَ مَسَاکِینِهَا فَمَنْ قَبِلْتُ ذَلِکَ مِنْهُ أَضْعَفْتُ ذَلِکَ لَهُ أَضْعَافاً مُضَاعَفَةً وَ مَنْ لَمْ أَقْبَلْ ذَلِکَ مِنْهُ رَفَعْتُ عَنْهُ عُقُوبَاتِ الدُّنْیَا وَ قَدْ رَفَعْتُ ذَلِکَ عَنْ أُمَّتِکَ وَ هِیَ مِنَ الْآصَارِ الَّتِی کَانَتْ عَلَی مَنْ کَانَ قَبْلَکَ وَ کَانَتِ الْأُمَمُ السَّالِفَةُ صَلَاتُهَا مَفْرُوضَةٌ عَلَیْهَا فِی ظُلَمِ اللَّیْلِ وَ أَنْصَافِ النَّهَارِ وَ هِیَ مِنَ الشَّدَائِدِ الَّتِی کَانَتْ عَلَیْهِمْ فَرَفَعْتُهَا عَنْ أُمَّتِکَ وَ فَرَضْتُ عَلَیْهِمْ صَلَوَاتِهِمْ فِی أَطْرَافِ اللَّیْلِ وَ النَّهَارِ وَ فِی أَوْقَاتِ نَشَاطِهِمْ وَ کَانَتِ الْأُمَمُ السَّالِفَةُ قَدْ فَرَضْتُ عَلَیْهِمْ خَمْسِینَ صَلَاةً فِی خَمْسِینَ وَقْتاً وَ هِیَ مِنَ الْآصَارِ الَّتِی کَانَتْ عَلَیْهِمْ فَرَفَعْتُهَا عَنْ أُمَّتِکَ وَ جَعَلْتُهَا خَمْساً فِی خَمْسَةِ أَوْقَاتٍ وَ هِیَ إِحْدَی وَ خَمْسُونَ رَکْعَةً وَ

ص: 42


1- ثبره: خیبه.

جَعَلْتُ لَهُمْ أَجْرَ خَمْسِینَ صَلَاةً وَ کَانَتِ الْأُمَمُ السَّالِفَةُ حَسَنَتُهُمْ بِحَسَنَةٍ وَ سَیِّئَتُهُمْ بِسَیِّئَةٍ وَ هِیَ مِنَ الْآصَارِ الَّتِی کَانَتْ عَلَیْهِمْ فَرَفَعْتُهَا عَنْ أُمَّتِکَ وَ جَعَلْتُ الْحَسَنَةَ بِعَشَرَةٍ وَ السَّیِّئَةَ بِوَاحِدَةٍ وَ کَانَتِ الْأُمَمُ السَّالِفَةُ إِذَا نَوَی أَحَدُهُمْ حَسَنَةً ثُمَّ لَمْ یَعْمَلْهَا لَمْ تُکْتَبْ لَهُ وَ إِنْ عَمِلَهَا کُتِبَتْ لَهُ حَسَنَةٌ وَ إِنَّ أُمَّتَکَ إِذَا هَمَّ أَحَدُهُمْ بِحَسَنَةٍ وَ لَمْ یَعْمَلْهَا کُتِبَتْ لَهُ حَسَنَةً وَ إِنْ عَمِلَهَا کُتِبَتْ لَهُ عَشْراً وَ هِیَ مِنَ الْآصَارِ الَّتِی کَانَتْ عَلَیْهِمْ فَرَفَعْتُهَا عَنْ أُمَّتِکَ وَ کَانَتِ الْأُمَمُ السَّالِفَةُ إِذَا هَمَّ أَحَدُهُمْ بِسَیِّئَةٍ ثُمَّ لَمْ یَعْمَلْهَا لَمْ تُکْتَبْ عَلَیْهِ وَ إِنْ عَمِلَهَا کُتِبَتْ عَلَیْهِ سَیِّئَةٌ وَ إِنَّ أُمَّتَکَ إِذَا هَمَّ أَحَدُهُمْ بِسَیِّئَةٍ ثُمَّ لَمْ یَعْمَلْهَا کُتِبَتْ لَهُ حَسَنَةٌ وَ هَذِهِ مِنْ الْآصَارِ الَّتِی کَانَتْ عَلَیْهِمْ فَرَفَعْتُ ذَلِکَ عَنْ أُمَّتِکَ وَ کَانَتِ الْأُمَمُ السَّالِفَةُ إِذَا أَذْنَبُوا کَتَبْتُ ذُنُوبَهُمْ عَلَی أَبْوَابِهِمْ وَ جَعَلْتُ تَوْبَتَهُمْ مِنَ الذُّنُوبِ أَنْ حَرَّمْتُ عَلَیْهِمْ بَعْدَ التَّوْبَةِ أَحَبَّ الطَّعَامِ إِلَیْهِمْ وَ قَدْ رَفَعْتُ ذَلِکَ عَنْ أُمَّتِکَ وَ جَعَلْتُ ذُنُوبَهُمْ فِیمَا بَیْنِی وَ بَیْنَهُمْ وَ جَعَلْتُ عَلَیْهِمْ سُتُوراً کَثِیفَةً وَ قَبِلْتُ تَوْبَتَهُمْ بِلَا عُقُوبَةٍ وَ لَا أُعَاقِبُهُمْ بِأَنْ أُحَرِّمَ عَلَیْهِمْ أَحَبَّ الطَّعَامِ إِلَیْهِمْ وَ کَانَتِ الْأُمَمُ السَّالِفَةُ یَتُوبُ أَحَدُهُمْ مِنَ الذَّنْبِ الْوَاحِدِ (1)مِائَةَ سَنَةٍ أَوْ ثَمَانِینَ سَنَةً أَوْ خَمْسِینَ سَنَةً ثُمَّ لَا أَقْبَلُ تَوْبَتَهُ دُونَ أَنْ أُعَاقِبَهُ فِی الدُّنْیَا بِعُقُوبَةٍ وَ هِیَ مِنَ الْآصَارِ الَّتِی کَانَتْ عَلَیْهِمْ فَرَفَعْتُهَا عَنْ أُمَّتِکَ وَ إِنَّ الرَّجُلَ مِنْ أُمَّتِکَ لَیُذْنِبُ عِشْرِینَ سَنَةً أَوْ ثَلَاثِینَ سَنَةً أَوْ أَرْبَعِینَ سَنَةً أَوْ مِائَةَ سَنَةٍ ثُمَّ یَتُوبُ وَ یَنْدَمُ طَرْفَةَ الْعَیْنِ فَأَغْفِرُ لَهُ ذَلِکَ کُلَّهُ فَقَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله اللَّهُمَّ إِذْ أَعْطَیْتَنِی ذَلِکَ کُلَّهُ فَزِدْنِی قَالَ سَلْ قَالَ رَبَّنا وَ لا تُحَمِّلْنا ما لا طاقَةَ لَنا بِهِ فَقَالَ تَبَارَکَ اسْمُهُ قَدْ فَعَلْتُ ذَلِکَ بِأُمَّتِکَ وَ قَدْ رَفَعْتُ عَنْهُمْ عِظَمَ بَلَایَا الْأُمَمِ وَ ذَلِکَ حُکْمِی فِی جَمِیعِ الْأُمَمِ أَنْ لَا أُکَلِّفَ خَلْقاً فَوْقَ طَاقَتِهِمْ فَقَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله وَ اعْفُ عَنَّا وَ اغْفِرْ لَنا وَ ارْحَمْنا أَنْتَ مَوْلانا قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ قَدْ فَعَلْتُ ذَلِکَ بِتَائِبِی أُمَّتِکَ ثُمَّ قَالَ فَانْصُرْنا عَلَی الْقَوْمِ الْکافِرِینَ قَالَ اللَّهُ عَزَّ اسْمُهُ إِنَّ أُمَّتَکَ فِی الْأَرْضِ کَالشَّامَةِ الْبَیْضَاءِ فِی الثَّوْرِ الْأَسْوَدِ هُمُ الْقَادِرُونَ وَ هُمُ الْقَاهِرُونَ یَسْتَخْدِمُونَ وَ لَا یُسْتَخْدَمُونَ لِکَرَامَتِکَ

ص: 43


1- فی المصدر: یتوب أحدهم إلی اللّه من الذنب الواحد.

عَلَیَّ وَ حَقٌّ عَلَیَّ أَنْ أَظْهَرَ دِینَکَ عَلَی الْأَدْیَانِ حَتَّی لَا یَبْقَی فِی شَرْقِ الْأَرْضِ وَ غَرْبِهَا دِیْنٌ إِلَّا دِینُکَ أَوْ یُؤَدُّونَ إِلَی أَهْلِ دِینِکَ الْجِزْیَةَ قَالَ لَهُ الْیَهُودِیُّ فَإِنَّ هَذَا سُلَیْمَانُ علیه السلام سُخِّرَتْ لَهُ الشَّیَاطِینُ یَعْمَلُونَ لَهُ ما یَشاءُ مِنْ مَحارِیبَ وَ تَماثِیلَ قَالَ لَهُ عَلِیٌّ علیه السلام لَقَدْ کَانَ کَذَلِکَ وَ لَقَدْ أُعْطِیَ مُحَمَّدٌ صلی الله علیه و آله أَفْضَلَ مِنْ هَذَا إِنَّ الشَّیَاطِینَ سُخِّرَتْ لِسُلَیْمَانَ وَ هِیَ مُقِیمَةٌ عَلَی کُفْرِهَا وَ قَدْ سُخِّرَتْ لِنُبُوَّةِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله الشَّیَاطِینُ بِالْإِیمَانِ فَأَقْبَلَ إِلَیْهِ الْجِنُّ التِّسْعَةُ مِنْ أَشْرَافِهِمْ مِنْ جِنِّ نَصِیبِینَ وَ الْیَمَنِ مِنْ بَنِی عَمْرِو بْنِ عَامِرٍ (1)مِنَ الْأَحِجَّةِ مِنْهُمْ شضاة وَ مضاة (2)وَ الْهَمْلَکَانُ وَ الْمَرْزُبَانُ وَ المازمان وَ نضاة وَ هَاصِبٌ وَ هَاضِبٌ (3)وَ عَمْرٌو وَ هُمُ الَّذِینَ یَقُولُ اللَّهُ تَبَارَکَ اسْمُهُ فِیهِمْ وَ إِذْ صَرَفْنا إِلَیْکَ نَفَراً مِنَ الْجِنِّ وَ هُمُ التِّسْعَةُ یَسْتَمِعُونَ الْقُرْآنَ فَأَقْبَلَ إِلَیْهِ الْجِنُّ وَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله بِبَطْنِ النَّخْلِ فَاعْتَذَرُوا بِأَنَّهُمْ ظَنُّوا کَما ظَنَنْتُمْ أَنْ لَنْ یَبْعَثَ اللَّهُ أَحَداً وَ لَقَدْ أَقْبَلَ إِلَیْهِ أَحَدٌ وَ سَبْعُونَ أَلْفاً مِنْهُمْ فَبَایَعُوهُ عَلَی الصَّوْمِ وَ الصَّلَاةِ وَ الزَّکَاةِ وَ الْحَجِّ وَ الْجِهَادِ وَ نُصْحِ الْمُسْلِمِینَ فَاعْتَذَرُوا بِأَنَّهُمْ قَالُوا عَلَی اللَّهِ شَطَطاً وَ هَذَا أَفْضَلُ مِمَّا أُعْطِیَ سُلَیْمَانُ سُبْحَانَ مَنْ سَخَّرَهَا لِنُبُوَّةِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله بَعْدَ أَنْ کَانَتْ تَتَمَرَّدُ وَ تَزْعُمُ أَنَّ لِلَّهِ وَلَداً فَلَقَدْ شَمِلَ مَبْعَثُهُ مِنَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ مَا لَا یُحْصَی قَالَ لَهُ الْیَهُودِیُّ فَهَذَا یَحْیَی بْنُ زَکَرِیَّا یُقَالُ إِنَّهُ أُوتِیَ الْحُکْمَ صَبِیّاً وَ الْحِلْمَ وَ الْفَهْمَ وَ إِنَّهُ کَانَ یَبْکِی مِنْ غَیْرِ ذَنْبٍ وَ کَانَ یُوَاصِلُ الصَّوْمَ قَالَ لَهُ عَلِیٌّ علیه السلام لَقَدْ کَانَ کَذَلِکَ وَ مُحَمَّدٌ صلی الله علیه و آله أُعْطِیَ مَا هُوَ أَفْضَلُ مِنْ هَذَا إِنَّ یَحْیَی بْنَ زَکَرِیَّا کَانَ فِی عَصْرٍ لَا أَوْثَانَ فِیهِ وَ لَا جَاهِلِیَّةَ وَ مُحَمَّدٌ صلی الله علیه و آله أُوتِیَ الْحُکْمَ وَ الْفَهْمَ صَبِیّاً بَیْنَ عَبَدَةِ الْأَوْثَانِ وَ حِزْبِ الشَّیْطَانِ وَ لَمْ یَرْغَبْ لَهُمْ فِی صَنَمٍ قَطُّ وَ لَمْ یَنْشَطْ لِأَعْیَادِهِمْ وَ لَمْ یُرَ مِنْهُ کَذِبٌ قَطُّ صلی الله علیه و آله وَ کَانَ أَمِیناً صَدُوقاً حَلِیماً وَ کَانَ یُوَاصِلُ صَوْمَ

ص: 44


1- فی المصدر: فاقبل إلیه من الجن التسعة من أشرافهم، و أحد من جن نصیبین و الثمان من بنی عمرو بن عامر.
2- فی هامش المصدر: شصاة و مصاة خ ل.
3- فی المصدر: و هاضب و هضب.

الْأُسْبُوعِ وَ الْأَقَلِّ وَ الْأَکْثَرِ فَیُقَالُ لَهُ فِی ذَلِکَ فَیَقُولُ إِنِّی لَسْتُ کَأَحَدِکُمْ إِنِّی أَظَلُّ عِنْدَ رَبِّی فَیُطْعِمُنِی وَ یَسْقِینِی وَ کَانَ یَبْکِی صلی الله علیه و آله حَتَّی یَبْتَلَّ مُصَلَّاهُ خَشْیَةً مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مِنْ غَیْرِ جُرْمٍ قَالَ لَهُ الْیَهُودِیُّ فَإِنَّ هَذَا عِیسَی ابْنُ مَرْیَمَ یَزْعُمُونَ أَنَّهُ تَکَلَّمَ فِی الْمَهْدِ صَبِیًّا قَالَ لَهُ عَلِیٌّ علیه السلام لَقَدْ کَانَ کَذَلِکَ وَ مُحَمَّدٌ صلی الله علیه و آله سَقَطَ مِنْ بَطْنِ أُمِّهِ وَاضِعاً یَدَهُ الْیُسْرَی عَلَی الْأَرْضِ وَ رَافِعاً یَدَهُ الْیُمْنَی إِلَی السَّمَاءِ یُحَرِّکُ شَفَتَیْهِ بِالتَّوْحِیدِ وَ بَدَا مِنْ فِیهِ نُورٌ رَأَی أَهْلُ مَکَّةَ مِنْهُ قُصُورَ بُصْرَی مِنَ الشَّامِ وَ مَا یَلِیهَا وَ الْقُصُورَ الْحُمْرَ مِنْ أَرْضِ الْیَمَنِ وَ مَا یَلِیهَا وَ الْقُصُورَ الْبِیضَ مِنْ إِصْطَخْرَ وَ مَا یَلِیهَا وَ لَقَدْ أَضَاءَتِ الدُّنْیَا لَیْلَةَ وُلِدَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله حَتَّی فَزِعَتِ الْجِنُّ وَ الْإِنْسُ وَ الشَّیَاطِینُ وَ قَالُوا حَدَثَ فِی الْأَرْضِ حَدَثٌ وَ لَقَدْ رُئِیَتِ الْمَلَائِکَةُ لَیْلَةَ وُلِدَ تَصْعَدُ وَ تَنْزِلُ وَ تُسَبِّحُ وَ تُقَدِّسُ وَ تَضْطَرِبُ النُّجُومُ وَ تَتَسَاقَطُ عَلَامَةً لِمِیلَادِهِ وَ لَقَدْ هَمَّ إِبْلِیسُ بِالظَّعْنِ فِی السَّمَاءِ لِمَا رَأَی مِنَ الْأَعَاجِیبِ فِی تِلْکَ اللَّیْلَةِ وَ کَانَ لَهُ مَقْعَدٌ فِی السَّمَاءِ الثَّالِثَةِ وَ الشَّیَاطِینُ یَسْتَرِقُونَ السَّمْعَ فَلَمَّا رَأَوُا الْأَعَاجِیبَ أَرَادُوا أَنْ یَسْتَرِقُوا السَّمْعَ فَإِذَا هَمُّوا قَدْ حُجِبُوا مِنَ السَّمَاوَاتِ کُلِّهَا وَ رُمُوا بِالشُّهُبِ دَلَالَةً لِنُبُوَّتِهِ صلی الله علیه و آله قَالَ لَهُ الْیَهُودِیُّ فَإِنَّ عِیسَی یَزْعُمُونَ أَنَّهُ قَدْ أَبْرَأَ الْأَکْمَهَ وَ الْأَبْرَصَ بِإِذْنِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَقَالَ لَهُ عَلِیٌّ علیه السلام لَقَدْ کَانَ کَذَلِکَ وَ مُحَمَّدٌ صلی الله علیه و آله أُعْطِیَ مَا هُوَ أَفْضَلُ مِنْ ذَلِکَ أَبْرَأَ ذَا الْعَاهَةِ مِنْ عَاهَتِهِ فَبَیْنَمَا هُوَ جَالِسٌ صلی الله علیه و آله إِذْ سَأَلَ عَنْ رَجُلٍ مِنْ أَصْحَابِهِ فَقَالُوا یَا رَسُولَ اللَّهِ إِنَّهُ قَدْ صَارَ مِنَ الْبَلَاءِ کَهَیْئَةِ الْفَرْخِ لَا رِیشَ عَلَیْهِ فَأَتَاهُ علیه السلام فَإِذَا هُوَ کَهَیْئَةِ الْفَرْخِ مِنْ شِدَّةِ الْبَلَاءِ فَقَالَ قَدْ کُنْتَ تَدْعُو فِی صِحَّتِکَ دُعَاءً قَالَ نَعَمْ کُنْتُ أَقُولُ یَا رَبِّ أَیُّمَا عُقُوبَةٍ مُعَاقِبِی بِهَا فِی الْآخِرَةِ فَعَجِّلْهَا لِی فِی الدُّنْیَا فَقَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله أَ لَا قُلْتَ اللَّهُمَّ آتِنا فِی الدُّنْیا حَسَنَةً وَ فِی الْآخِرَةِ حَسَنَةً وَ قِنا عَذابَ النَّارِ فَقَالَهَا فَکَأَنَّمَا نَشِطَ مِنْ عِقَالٍ (1)وَ قَامَ صَحِیحاً وَ خَرَجَ مَعَنَا وَ لَقَدْ أَتَاهُ رَجُلٌ مِنْ جُهَیْنَةَ أَجْذَمَ یَتَقَطَّعُ مِنَ الْجُذَامِ فَشَکَا إِلَیْهِ صلی الله علیه و آله فَأَخَذَ قَدَحاً مِنْ مَاءٍ

ص: 45


1- أی اطلق من عقال.

فَتَفَلَ فِیهِ ثُمَّ قَالَ امْسَحْ بِهِ جَسَدَکَ فَفَعَلَ فَبَرَأَ حَتَّی لَمْ یُوجَدْ فِیهِ شَیْ ءٌ وَ لَقَدْ أَتَی أَعْرَابِیٌّ أَبْرَصُ (1)فَتَفَلَ مِنْ فِیهِ عَلَیْهِ فَمَا قَامَ مِنْ عِنْدِهِ إِلَّا صَحِیحاً وَ لَئِنْ زَعَمَتْ أَنَّ عِیسَی علیه السلام أَبْرَأَ ذَوِی الْعَاهَاتِ مِنْ عَاهَاتِهِمْ فَإِنَّ مُحَمَّداً صلی الله علیه و آله بَیْنَا هُوَ فِی بَعْضِ أَصْحَابِهِ إِذَا هُوَ بِامْرَأَةٍ فَقَالَتْ یَا رَسُولَ اللَّهِ إِنَّ ابْنِی قَدْ أَشْرَفَ عَلَی حِیَاضِ الْمَوْتِ کُلَّمَا أَتَیْتُهُ بِطَعَامٍ وَقَعَ عَلَیْهِ التَّثَاؤُبُ فَقَامَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله وَ قُمْنَا مَعَهُ فَلَمَّا أَتَیْنَاهُ قَالَ لَهُ جَانِبْ یَا عَدُوَّ اللَّهِ وَلِیَّ اللَّهِ فَأَنَا رَسُولُ اللَّهِ فَجَانَبَهُ الشَّیْطَانُ فَقَامَ صَحِیحاً وَ هُوَ مَعَنَا فِی عَسْکَرِنَا وَ لَئِنْ زَعَمَتْ أَنَّ عِیسَی علیه السلام أَبْرَأَ الْعُمْیَانَ فَإِنَّ مُحَمَّداً صلی الله علیه و آله قَدْ فَعَلَ مَا هُوَ أَکْثَرُ مِنْ ذَلِکَ (2)إِنَّ قَتَادَةَ بْنَ رِبْعِیٍّ کَانَ رَجُلًا صَبِیحاً فَلَمَّا أَنْ کَانَ یَوْمُ أُحُدٍ أَصَابَتْهُ طَعْنَةٌ فِی عَیْنِهِ فَبَدَرَتْ حَدَقَتُهُ فَأَخَذَهَا بِیَدِهِ ثُمَّ أَتَی بِهَا النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ إِنَّ امْرَأَتِی الْآنَ تُبْغِضُنِی فَأَخَذَهَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مِنْ یَدِهِ ثُمَّ وَضَعَهَا مَکَانَهَا فَلَمْ تَکُنْ تُعْرَفُ إِلَّا بِفَضْلِ حُسْنِهَا وَ فَضْلِ ضَوْئِهَا عَلَی الْعَیْنِ الْأُخْرَی وَ لَقَدْ جُرِحَ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ عَتِیکٍ وَ بَانَتْ یَدُهُ یَوْمَ ابْنِ أَبِی الْحُقَیْقِ فَجَاءَ إِلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله لَیْلًا فَمَسَحَ عَلَیْهِ یَدَهُ (3)فَلَمْ تَکُنْ تُعْرَفُ مِنَ الْیَدِ الْأُخْرَی وَ لَقَدْ أَصَابَ مُحَمَّدَ بْنَ مَسْلَمَةَ یَوْمَ کَعْبِ بْنِ الْأَشْرَفِ مِثْلُ ذَلِکَ فِی عَیْنِهِ وَ یَدِهِ فَمَسَحَهُ رَسُولُ اللَّهِ فَلَمْ تَسْتَبِینَا وَ لَقَدْ أَصَابَ عَبْدَ اللَّهِ بْنَ أُنَیْسٍ مِثْلُ ذَلِکَ فِی عَیْنِهِ فَمَسَحَهَا فَمَا عُرِفَتْ مِنَ الْأُخْرَی فَهَذِهِ کُلُّهَا دَلَالَةٌ لِنُبُوَّتِهِ صلی الله علیه و آله قَالَ لَهُ الْیَهُودِیُّ فَإِنَّ عِیسَی ابْنَ مَرْیَمَ یَزْعُمُونَ أَنَّهُ قَدْ أَحْیَا الْمَوْتَی بِإِذْنِ اللَّهِ تَعَالَی قَالَ لَهُ عَلِیٌّ علیه السلام لَقَدْ کَانَ کَذَلِکَ وَ مُحَمَّدٌ صلی الله علیه و آله سَبَّحَتْ فِی یَدِهِ تِسْعُ حَصَیَاتٍ تُسْمَعُ نَغَمَاتُهَا فِی جُمُودِهَا وَ لَا رُوحَ فِیهَا لِتَمَامِ حُجَّةِ نُبُوَّتِهِ وَ لَقَدْ کَلَّمَتْهُ الْمَوْتَی مِنْ بَعْدِ مَوْتِهِمْ وَ اسْتَغَاثُوهُ مِمَّا خَافُوا مِنْ تَبِعَتِهِ وَ لَقَدْ صَلَّی بِأَصْحَابِهِ ذَاتَ یَوْمٍ فَقَالَ مَا هَاهُنَا

ص: 46


1- فی المصدر: و لقد اتی النبیّ صلی الله علیه و آله باعرابی ابرص.
2- فی المصدر: قد فعل أکبر من ذلک.
3- فی المصدر: و بانت یده یوم حنین فجاء إلی النبیّ صلی الله علیه و آله فمسح علیه یده.

مِنْ بَنِی النَّجَّارِ أَحَدٌ وَ صَاحِبُهُمْ مُحْتَبَسٌ عَلَی بَابِ الْجَنَّةِ بِثَلَاثَةِ دَرَاهِمَ لِفُلَانٍ الْیَهُودِیِّ وَ کَانَ شَهِیداً وَ لَئِنْ زَعَمَتْ أَنَّ عِیسَی علیه السلام کَلَّمَ الْمَوْتَی فَلَقَدْ کَانَ لِمُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله مَا هُوَ أَعْجَبُ مِنْ هَذَا إِنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله لَمَّا نَزَلَ بِالطَّائِفِ وَ حَاصَرَ أَهْلَهَا بَعَثُوا إِلَیْهِ بِشَاةٍ مَسْلُوخَةٍ مَطْلِیَّةٍ بِسَمٍّ فَنَطَقَ الذِّرَاعُ مِنْهَا فَقَالَتْ یَا رَسُولَ اللَّهِ لَا تَأْکُلْنِی فَإِنِّی مَسْمُومَةٌ فَلَوْ کَلَّمَتْهُ الْبَهِیمَةُ وَ هِیَ حَیَّةٌ لَکَانَتْ مِنْ أَعْظَمِ حُجَجِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَی الْمُنْکِرِینَ لِنُبُوَّتِهِ فَکَیْفَ وَ قَدْ کَلَّمَتْهُ مِنْ بَعْدَ ذَبْحٍ وَ سَلْخٍ وَ شَیٍّ وَ لَقَدْ کَانَ صلی الله علیه و آله یَدْعُو بِالشَّجَرَةِ فَتُجِیبُهُ وَ تُکَلِّمُهُ الْبَهِیمَةُ وَ تُکَلِّمُهُ السِّبَاعُ وَ تَشْهَدُ لَهُ بِالنُّبُوَّةِ وَ تُحَذِّرُهُمْ عِصْیَانَهُ فَهَذَا أَکْثَرُ مِمَّا أُعْطِیَ عِیسَی علیه السلام قَالَ لَهُ الْیَهُودِیُّ إِنَّ عِیسَی یَزْعُمُونَ أَنَّهُ أَنْبَأَ قَوْمَهُ بِمَا یَأْکُلُونَ وَ مَا یَدَّخِرُونَ فِی بُیُوتِهِمْ قَالَ لَهُ عَلِیٌّ علیه السلام لَقَدْ کَانَ کَذَلِکَ وَ مُحَمَّدٌ صلی الله علیه و آله فَعَلَ مَا هُوَ أَکْثَرُ مِنْ هَذَا إِنَّ عِیسَی علیه السلام أَنْبَأَ قَوْمَهُ بِمَا کَانَ مِنْ وَرَاءِ حَائِطٍ وَ مُحَمَّدٌ صلی الله علیه و آله أَنْبَأَ عَنْ مُؤْتَةَ وَ هُوَ عَنْهَا غَائِبٌ وَ وَصَفَ حَرْبَهُمْ وَ مَنِ اسْتُشْهِدَ مِنْهُمْ وَ بَیْنَهُ وَ بَیْنَهُمْ مَسِیرَةُ شَهْرٍ وَ کَانَ یَأْتِیهِ الرَّجُلُ یُرِیدُ أَنْ یَسْأَلَهُ عَنْ شَیْ ءٍ فَیَقُولُ صلی الله علیه و آله تَقُولُ أَوْ أَقُولُ فَیَقُولُ بَلْ قُلْ یَا رَسُولَ اللَّهِ فَیَقُولُ جِئْتَنِی فِی کَذَا وَ کَذَا حَتَّی یَفْرُغَ مِنْ حَاجَتِهِ وَ لَقَدْ کَانَ صلی الله علیه و آله یُخْبِرُ أَهْلَ مَکَّةَ بِأَسْرَارِهِمْ بِمَکَّةَ حَتَّی لَا یَتْرُکُ مِنْ أَسْرَارِهِمْ شَیْئاً مِنْهَا مَا کَانَ بَیْنَ صَفْوَانَ بْنِ أُمَیَّةَ وَ بَیْنَ عُمَیْرِ بْنِ وَهْبٍ إِذَا أَتَاهُ عُمَیْرٌ فَقَالَ جِئْتُ فِی فَکَاکِ ابْنِی فَقَالَ لَهُ کَذِبْتَ بَلْ قُلْتَ لِصَفْوَانَ وَ قَدِ اجْتَمَعْتُمْ فِی الْحَطِیمِ وَ ذَکَرْتُمْ قَتْلَی بَدْرٍ وَ اللَّهِ لَلْمَوْتُ خَیْرٌ لَنَا مِنَ الْبَقَاءِ (1)مَعَ مَا صَنَعَ مُحَمَّدٌ صلی الله علیه و آله بِنَا وَ هَلْ حَیَاةٌ بَعْدَ أَهْلِ الْقَلِیبِ فَقُلْتَ أَنْتَ لَوْ لَا عِیَالِی وَ دَیْنٌ عَلَیَّ لَأَرَحْتُکَ مِنْ مُحَمَّدٍ فَقَالَ صَفْوَانُ عَلَیَّ أَنْ أَقْضِیَ دَیْنَکَ وَ أَنْ أَجْعَلَ بَنَاتِکَ مَعَ بَنَاتِی یُصِیبُهُنَّ مَا یُصِیبُهُنَّ مِنْ خَیْرٍ أَوْ شَرٍّ فَقُلْتَ أَنْتَ فَاکْتُمْهَا عَلَیَّ وَ جَهِّزْنِی حَتَّی أَذْهَبَ فَأَقْتُلَهُ فَجِئْتَ لِتَقْتُلَنِی فَقَالَ صَدَقْتَ یَا رَسُولَ اللَّهِ فَأَنَا أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَنَّکَ رَسُولُ اللَّهِ وَ أَشْبَاهُ هَذَا مِمَّا لَا یُحْصَی

ص: 47


1- فی المصدر: و قلتم: و اللّه للموت أهون علینا من البقاء.

قَالَ لَهُ الْیَهُودِیُّ فَإِنَّ عِیسَی یَزْعُمُونَ أَنَّهُ خَلَقَ مِنَ الطِّینِ کَهَیْئَةِ الطَّیْرِ فَیَنْفُخُ فِیهِ فَیَکُونُ طَیْراً بِإِذْنِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَقَالَ لَهُ عَلِیٌّ علیه السلام لَقَدْ کَانَ کَذَلِکَ وَ مُحَمَّدٌ صلی الله علیه و آله قَدْ فَعَلَ مَا هُوَ شَبِیهٌ بِهَذَا أَخَذَ یَوْمَ حُنَیْنٍ حَجَراً فَسَمِعْنَا لِلْحَجَرِ تَسْبِیحاً وَ تَقْدِیساً ثُمَّ قَالَ صلی الله علیه و آله لِلْحَجَرِ انْفَلِقْ فَانْفَلَقَ ثَلَاثَ فِلَقٍ نَسْمَعُ لِکُلِّ فِلْقَةٍ مِنْهَا تَسْبِیحاً لَا یُسْمَعُ لِلْأُخْرَی وَ لَقَدْ بَعَثَ إِلَی شَجَرَةٍ یَوْمَ الْبَطْحَاءِ فَأَجَابَتْهُ وَ لِکُلِّ غُصْنٍ مِنْهَا تَسْبِیحٌ وَ تَهْلِیلٌ وَ تَقْدِیسٌ ثُمَّ قَالَ لَهَا انْشَقِّی فَانْشَقَّتْ نِصْفَیْنِ ثُمَّ قَالَ لَهَا الْتَزِقِی فَالْتَزَقَتْ ثُمَّ قَالَ لَهَا اشْهَدِی لِی بِالنُّبُوَّةِ فَشَهِدَتْ ثُمَّ قَالَ لَهَا ارْجِعِی إِلَی مَکَانِکِ بِالتَّسْبِیحِ وَ التَّهْلِیلِ وَ التَّقْدِیسِ فَفَعَلَتْ وَ کَانَ مَوْضِعُهَا بِجَنْبِ الْجَزَّارِینَ بِمَکَّةَ قَالَ لَهُ الْیَهُودِیُّ فَإِنَّ عِیسَی یَزْعُمُونَ أَنَّهُ کَانَ سَیَّاحاً فَقَالَ لَهُ عَلِیٌّ علیه السلام لَقَدْ کَانَ کَذَلِکَ وَ مُحَمَّدٌ صلی الله علیه و آله کَانَتْ سِیَاحَتُهُ فِی الْجِهَادِ وَ اسْتَنْفَرَ فِی عَشْرِ سِنِینَ مَا لَا یُحْصَی مِنْ حَاضِرٍ وَ بَادٍ وَ أَفْنَی فِئَاماً عَنِ الْعَرَبِ مِنْ مَنْعُوتٍ بِالسَّیْفِ لَا یُدَارِی بِالْکَلَامِ وَ لَا یَنَامُ إِلَّا عَنْ دَمٍ وَ لَا یُسَافِرُ إِلَّا وَ هُوَ مُتَجَهِّزٌ لِقِتَالِ عَدُوِّهِ قَالَ لَهُ الْیَهُودِیُّ فَإِنَّ عِیسَی یَزْعُمُونَ أَنَّهُ کَانَ زَاهِداً قَالَ لَهُ عَلِیٌّ علیه السلام لَقَدْ کَانَ کَذَلِکَ وَ مُحَمَّدٌ صلی الله علیه و آله أَزْهَدُ الْأَنْبِیَاءِ علیهم السلام کَانَ لَهُ ثَلَاثَ عَشْرَةَ زَوْجَةً سِوَی مَنْ یُطِیفُ بِهِ مِنَ الْإِمَاءِ مَا رُفِعَتْ لَهُ مَائِدَةٌ قَطُّ وَ عَلَیْهَا طَعَامٌ وَ مَا أَکَلَ خُبْزَ بُرٍّ قَطُّ وَ لَا شَبِعَ مِنْ خُبْزِ شَعِیرٍ ثَلَاثَ لَیَالٍ مُتَوَالِیَاتٍ قَطُّ تُوُفِّیَ وَ دِرْعُهُ مَرْهُونَةٌ عِنْدَ یَهُودِیٍّ بِأَرْبَعَةِ دَرَاهِمَ مَا تَرَکَ صَفْرَاءَ وَ لَا بَیْضَاءَ مَعَ مَا وُطِّئَ لَهُ مِنَ الْبِلَادِ وَ مُکِّنَ لَهُ مِنْ غَنَائِمِ الْعِبَادِ وَ لَقَدْ کَانَ یَقْسِمُ فِی الْیَوْمِ الْوَاحِدِ ثَلَاثَمِائَةِ أَلْفٍ وَ أَرْبَعَمِائَةِ أَلْفٍ وَ یَأْتِیهِ السَّائِلُ بِالْعَشِیِّ فَیَقُولُ وَ الَّذِی بَعَثَ مُحَمَّداً بِالْحَقِّ مَا أَمْسَی فِی آلِ مُحَمَّدٍ صَاعٌ مِنْ شَعِیرٍ وَ لَا صَاعٌ مِنْ بُرٍّ وَ لَا دِرْهَمٌ وَ لَا دِینَارٌ قَالَ لَهُ الْیَهُودِیُّ فَإِنِّی أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً صلی الله علیه و آله رَسُولُ اللَّهِ وَ أَشْهَدُ أَنَّهُ مَا أَعْطَی اللَّهُ نَبِیّاً دَرَجَةً وَ لَا مُرْسَلًا فَضِیلَةً إِلَّا وَ قَدْ جَمَعَهَا لِمُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله وَ زَادَ مُحَمَّداً صلی الله علیه و آله عَلَی الْأَنْبِیَاءِ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِمْ أَضْعَافَ دَرَجَةٍ

ص: 48

فَقَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ لِعَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیهما السلام أَشْهَدُ یَا أَبَا الْحَسَنِ أَنَّکَ مِنَ الرَّاسِخِینَ فِی الْعِلْمِ فَقَالَ وَیْحَکَ وَ مَا لِی لَا أَقُولُ مَا قُلْتَ فِی نَفْسِ مَنِ اسْتَعْظَمَهُ اللَّهُ تَعَالَی فِی عَظَمَتِهِ جَلَّتْ فَقَالَ وَ إِنَّکَ لَعَلی خُلُقٍ عَظِیمٍ (1).

إیضاح المقة بکسر المیم المحبة و التهافت التساقط و الشیح بالکسر نبت تنبت بالبادیة قوله صلوات الله علیه و مراتع البقع البقع بالضم جمع الأبقع و هو ما خالط بیاضه لون آخر و لعل المراد الغراب الأبقع فإنه یفر من الناس و یرتع فی البوادی و یحتمل أن یکون فی الأصل البقیع أو لفظ آخر و الظاهر أن فیه تصحیفا.

قوله بحجب ثلاثة لعل المراد البطن و الرحم و المشیمة حیث أخفی حمله عن نمرود أو فی الغار بثلاثة حجب أو أحدها عند الحمل و الثانی فی الغار و الثالث فی النار و المقمح الغاض بصره بعد رفع رأسه و اختلف فی تفسیر الآیة فقیل إنه مثل ضربه الله تعالی للمشرکین فی إعراضهم عن الحق فمثلهم کمثل رجل غلت یداه إلی عنقه لا یمکنه أن یبسطهما إلی خیر و رجل طامح برأسه لا یبصر موطئ قدمیه و قیل إن المعنی بذلک ناس من قریش هموا بقتل النبی صلی الله علیه و آله فصاروا هکذا و هذا الخبر یدل علی الأخیر و السبع الطوال علی المشهور من البقرة إلی الأعراف و السابعة سورة یونس أو الأنفال و براءة جمیعا لأنهما سورة واحدة عند بعض و المراد هنا ما یبقی بعد إسقاط البقرة و المائدة و براءة.

و قوله و القرآن العظیم أرید به بقیة القرآن أو المراد به الفاتحة أیضا و قوله و أعطی الکتاب إشارة إلی البقیة.

قوله علیه السلام فی هذا الاسم یحتمل أن یکون المعنی أن اسمه صلی الله علیه و آله یدل علی أن الله تعالی ألقی محبته علی العباد لدلالته علی کونه محمودا فی السماء و الأرض أو یکون المراد بالاسم الذکر فکثیرا ما یطلق علیه مجازا أو أن قوله إذ تم فی قوة البدل

ص: 49


1- الاحتجاج: 111- 120. و فیه: من استعظمه اللّه عزّ و جلّ فی عظمته فقال جلت عظمته: «وَ إِنَّکَ لَعَلی خُلُقٍ عَظِیمٍ»

من الاسم و الحاصل أنه من الذی یشرکه فی أن لا یتم الشهادة لله بالوحدانیة إلا بذکر اسمه و الشهادة له بالنبوة کل هذا إذا قرئ من بالفتح و یمکن أن یقرأ بالکسر فیوجه بأحد الوجهین الأخیرین و النبل السهام العربیة و یقال رشت السهم إذا ألزقت علیه الریش و الشظیة الفلقة من العصا و نحوها و الأکحل عرق فی الید یفصد.

قوله و روی الظاهر أنه کلام الطبرسی رحمه الله أدخله بین الخبر قوله أن یبعجوا بفتح العین أی أن یشقوا و الشدخ کسر الشی ء الأجوف أی شدخت رأسه به و یقال فغر فاه أی فتحه.

قوله و حتی التفت خواصر الخیل أی جنبتاها من شدة العطش قوله علیه السلام و جعلها غارا یدل علی أنه صلی الله علیه و آله لیلة الغار أحدث الغار و دخل فیه و لم یکن ثمة غار و أما صخرة بیت المقدس فکان لیلة المعراج.

و أما قوله قد رأینا ذلک و التمسناه تحت رایته أی رأینا تحت رایته علیه الصلاة و السلام أمثال ذلک کثیرا و المراد بالرایة العلامة أی رأی بعض الصحابة ذلک تحت علامته فی بیت المقدس و یلوح لی أن فیه تصحیفا و کان فی الأصل و جعلها هارا فیکون إشارة إلی ما سیأتی فی أبواب معجزاته صلی الله علیه و آله أن فی غزوة الأحزاب بلغوا إلی أرض صلبة لا تعمل فیها المعاول فصب صلی الله علیه و آله علیها ماء فصارت هائرة متساقطة فقوله قد رأینا ذلک إشارة إلی هذا.

و قال الجزری فیه أنه کان یصلی و لجوفه أزیز کأزیز المرجل من البکاء أی خنین من الجوف بالخاء المعجمة و هو صوت البکاء و قیل هو أن یجیش جوفه و یغلی بالبکاء انتهی (1)و المرجل کمنبر القدر و الأثافی الأحجار یوضع علیها القدر و الرفرف ثیاب خضر یتخذ منها المحابس و تبسط و کسر الخباء و جوانب الدرع و ما تدلی منها و ما تدلی من أغصان الأیکة (2)و فضول المحابس و الفرش و کل ما

ص: 50


1- النهایة: باب الهمزة مع الزای.
2- فی المصدر: و ما تهدل من اغصان الایکة.

فضل فثنی و الفراش ذکرها الفیروزآبادی (1).

قوله علیه السلام فکان فیما أوحی إلیه لعل المعنی أنه کانت تلک الآیة فیما أوحی الله إلیه قبل تلک اللیلة لیتأتی تبلیغها أمته و قبولهم لها فیکون ذکرها لبیان سبب ما أوحی إلیه صلی الله علیه و آله فی هذا الوقت و یحتمل أن یکون التبلیغ إلی أمیر المؤمنین علیه السلام من ذلک المکان فی تلک اللیلة قبل الوصول إلی ساق العرش و یحتمل أن یکون التبلیغ بعد النزول و یکون قوله فلما رأی الله تعالی منهم القبول أی علم الله منهم أنهم سیقبلونها و الأول أظهر و الثبور الهلاک و الخسران.

قوله علیه السلام من الأحجة جمع حجیج بمعنی مقیم الحجة علی مذهبه و فی بعض النسخ من الأجنحة أی الرؤساء أو اسم قبیلة منهم قوله علیه السلام و شی أی بعد ما کان مشویا مطبوخا و مؤتة بضم المیم و سکون الهمزة و فتح التاء اسم موضع قتل فیها جعفر بن أبی طالب و سیأتی قصته و کیف أخبر النبی صلی الله علیه و آله عن شهادته و غیرها و الفئام بالکسر مهموزا الجماعة الکثیرة کما ذکره اللغویون و قد فسر فی بعض أخبارنا بمائة ألف.

قوله علیه السلام مع ما وُطِّئَ له من البلاد علی بناء المجهول من باب التفعیل أی مهد و ذلل و یسر له فتحها و الاستیلاء علیها من قولهم فراش وطی ء أی لا یؤذی جنب النائم.

قوله علیه السلام جلت معترضة ثنائیة أی جلت عظمته عن البیان و الأظهر أنه کان فی الأصل حیث قال (2)فصحف و کذا الأظهر أن قوله نفس تصحیف نعت أو وصف.

ص: 51


1- القاموس المحیط: فصل الراء من الفاء.
2- قد عرفت صحیحه من المصدر.

**[ترجمه]احتجاج: از امام کاظم علیه السّلام نقل است که آن حضرت به واسطه پدران گرامش، از امام حسین علیه السّلام روایت کرده است که فرمود: روزی یکی از علمای یهودی اهل شام- که کتب آسمانی تورات و انجیل و زبور و صحف پیامبران علیهم السّلام را خوانده و بر دلایل و براهین همه آن ها واقف و آگاه بود- به مجلسی وارد شد که در آن گروهی از اصحاب رسول خدا صلّی اللَّه علیه و آله، حضرت امیر علیه السّلام و ابن عبّاس و ابن مسعود، و ابو معبد الجهنیّ حضور داشتند.

یهودی گفت: ای امّت محمّد! هیچ درجه و فضیلتی را از انبیاء و مرسلین ترک نگفتید، جز آنکه همه آن ها را به پیامبر خودتان نسبت دادید. حال حاضرید به سؤالات من در آن مورد پاسخ گویید؟ با شنیدن این سؤال، همه خاموش شدند و هیچ نگفتند.

حضرت امیر علیه السّلام وقتی این گونه، دید فرمود: آری، من حاضرم! و این را باز تکرار می کنم که خداوند متعال هیچ درجه و فضیلتی به انبیاء و مرسلین عطا نفرمود، جز آنکه همه آن ها را به محمّد صلّی اللَّه علیه و آله بخشید، بلکه چندین برابر آن را به محمّد عطا فرمود.

عالم یهودی پرسید: آیا تو پاسخ مرا خواهی داد؟ حضرت علیه السّلام فرمود: آری، امروز برای تو فضایلی از رسول خدا صلّی اللَّه علیه و آله را ذکر خواهم کرد که موجب روشنایی چشم مؤمنین و برطرف کننده تردید شک کنندگان در فضایل آن حضرت شود. آن حضرت هر گاه فضیلتی را برای خود بر می شمرد، می فرمود: «مرا هیچ فخری به آن نیست»، و من اکنون به نوعی فضایل آن حضرت را ذکر می کنم که هیچ خللی در شخصیّت انبیای دیگر پیش نیاید، و این را فقط و فقط به جهت شکر خداوند در بخشش هایش به محمّد، همانند آن چه به تمام انبیاء داده است ذکر می کنم.

ص: 28

عالم یهودی گفت: من از شما می پرسم و تو پاسخ خود را آماده کن. حضرت علیه السّلام فرمود: شروع کن. عالم یهودی گفت: از حضرت آدم علیه السّلام شروع می کنم؛ خداوند ملائکه را به سجده او واداشت، آیا محمّد یک چنین فضیلتی را دارا می باشد؟

حضرت علیه السّلام فرمود: همین گونه است، ولی این را بدان که اگر خداوند ملائکه خود را به سجده آدم واداشت، این سجده، سجده طاعت نبود که ملائکه آدم را عبادت کنند نه خدا را، بلکه این سجده نوعی اعتراف به فضیلت آدم و رحمتی از ناحیه خداوند بود. ولی به محمّد صلّی اللَّه علیه و آله برتر از آن عطا شده؛ خداوند در جبروت خود به همراه تمامی فرشتگان بر او درود فرستاد، و همه مؤمنین را موظّف به صلوات فرستادن بر او نمود، و این فضیلتی افزون بر فضیلت آدم علیه السّلام است.

عالم یهودی گفت: خداوند از خطای آدم علیه السّلام گذشت و توبه اش را پذیرفت؟ حضرت علیه السّلام فرمود: همین طور است، ولی حضرت محمّد صلّی اللَّه علیه و آله بزرگ تر از این برایش اتّفاق افتاد، بی آنکه مرتکب خطایی شده باشد. خداوند درباره آن حضرت در قرآن فرموده: «لِیَغْفِرَ لَکَ اللَّهُ ما تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِکَ وَ ما تَأَخَّرَ» - . فتح / 2 - {تا خداوند از گناه گذشته و آینده تو درگذرد.} و آن حضرت در روز قیامت به هیچ گناه و خطایی خوانده نخواهد شد.

عالم یهودی گفت: حضرت ادریس علیه السّلام را خداوند مقامی بسیار رفیع به او بخشیده و او را پس از وفات از تحفه های بهشت اطعام نمود. حضرت علیه السّلام فرمود: همین طور است، ولی محمّد صلّی اللَّه علیه و آله بهتر از آن عطا شده. خداوند درباره او فرموده: «وَ رَفَعْنا لَکَ ذِکْرَکَ»، و همین آیه در رفعت مقام او از جانب خدا کفایت می کند. و چنان چه حضرت إدریس از تحفه های بهشت پس از وفات اطعام شده، حضرت محمّد صلّی اللَّه علیه و آله در زندگی دنیا اطعام شده است. روزی آن حضرت دچار گرسنگی شدیدی شد، در این وقت جبرئیل با جامی از تحفه های بهشت نزد آن حضرت آمد. جام با تحفه در دست آن حضرت به تهلیل (گفتن: لا إله إلّا اللَّه) ربّ جلیل و تسبیح و تکبیر پرداخته و حمد الهی را بجا آورد. و آن جام را اهل بیت آن حضرت به دست گرفته و همان جملات از تهلیل و تکبیر و غیره را تکرار کرد. در این موقع یکی از اصحاب قصد گرفتن جام را نمود که جبرئیل جلو آمد و جام را گرفت و به پیامبر گفت: آن را که تحفه ای از تحفه های بهشت است و خداوند آن را برایت فرستاده، میل کنید و این را بدان که خوردن آن جز برای نبیّ یا وصیّ نبیّ جایز نیست. و ما اهل بیت با آن حضرت آن را میل نمودیم. و الآن که این مطالب را می گویم، گویا مزّه لذیذ آن را احساس می کنم.

عالم یهودی گفت: حضرت نوح علیه السّلام برای ذات اقدس الهی صبر و شکیب ورزید، و هنگامی که از سوی قوم خود تکذیب شد، آنان را معذور داشت. حضرت علیه السّلام فرمود: همین طور است، ولی حضرت محمّد صلّی اللَّه علیه و آله در راه خدا صبر و شکیب نموده و زمانی که مورد تکذیب و طرد قوم خود قرار گرفت

ص: 29

و حتّی زمانی که او را با سنگ زدند، قوم خود را معذور داشت. و هنگامی که ابولهب با بی شرمی به پای مبارک آن حضرت در بالای کوه زنجیر بست، وقتی از سوی قوم این گونه مشقّت و زحمت ها به پیامبر رسید، خداوند به «جائیل» فرشته کوه وحی فرمود: کوه را بشکاف که در تحت امر محمّد باشی. جائیل نیز نزد آن حضرت حاضر شد و گفت: من تحت فرمان شمایم! اگر بفرمایی کوه را بر سر این قوم فرو آورده و همه را از دم هلاک خواهم کرد! ولی رسول خدا صلّی اللَّه علیه و آله فرمود: من به رحمت عالمیان مبعوث شده ام و دعای شبانه روز من این است که خدایا! امّتم را هدایت فرما، زیرا آنان نمی دانند.

وای بر تو ای یهودی! حضرت نوح علیه السّلام وقتی شاهد غرق شدن قوم خود بود، تنها به رقّت فامیلی اظهار نموده و گفت: «رَبِّ إِنَّ ابْنِی مِنْ أَهْلِی»، {پروردگارا، پسرم از کسان من است.} و خداوند فرمود: «إِنَّهُ لَیْسَ مِنْ أَهْلِکَ إِنَّهُ عَمَلٌ غَیْرُ صالِحٍ» - . هود / 45 - 46 - {او در حقیقت از کسان تو نیست، او [دارای] کرداری ناشایسته است.} و با این فرمایش خواست او را تسلّی دهد، ولی حضرت محمّد صلّی اللَّه علیه و آله وقتی معانده قوم بر او بالا گرفته و کار به شمشیر کشید، رقّت فامیلی بر او غلبه نکرده و به دید رحمت به آنان نظر نکرد.

یهودی گفت: زیرا نوح بر قوم خود نفرین کرد و آسمان سیل آسا باریدن گرفت. حضرت علیه السّلام فرمود: همین طور است، ولی آن دعا از سر غضب بود، و آسمان سیل آسا برای محمّد صلّی اللَّه علیه و آله از سر رحمت بارید. و این بدان خاطر بود که آن حضرت پس از مهاجرت به مدینه، در روز جمعه ای گروهی نزد وی آمده و گفتند: ای رسول خدا! ما را دریاب که بسیار درمانده و از کمبود آب مضطرّ و بی تابیم. آن حضرت نیز دست خود را به اندازه ای برای دعا بالا برد که سفیدی زیر بغلش نمودار شد، و این در حالی بود که هیچ ابری در آسمان نبود. فی الفور خداوند اجابت فرموده و آنان را سیراب ساخت، و شدّت باران به نوعی بود که جوانان برومند هر چه تلاش کردند که سریعا به منازل خود برسند، از شدّت سیل نتوانستند، و این بارش هفت روز طول کشید، و آن ها در جمعه بعد خدمت پیامبر رسیده و از سر شکایت از شدّت باران خواستار بند آمدن آن شدند. در این حال آن حضرت تبسّمی فرموده و گفت: این سرعت ملالت آدمیزاد است، سپس دست به دعا برداشته و عرضه داشت: «پروردگارا! این باران را در اطراف مدینه بباران و بر سر مردم شهر مریز، و آن را در ریشه نباتات و زراعات و چراگاه حیوانات نازل بفرما!» پس از آن در خارج شهر مدینه

ص: 30

باران می بارید و در اثر کرامت آن حضرت، نزد خداوند عزوجل قطره ای باران در مدینه نمی بارید.

عالم یهودی گفت: خداوند حضرت هود علیه السّلام را بر دشمنانش نصرت داد و آنان را با باد هلاک گردانید. آیا خداوند این گونه محمّد را یاری نموده؟ حضرت علیه السّلام فرمود: همین طور است، ولی به حضرت محمّد صلّی اللَّه علیه و آله بهتر از آن عطا شده است. خداوند او را در روز خندق (جنگ احزاب) با بادی که سنگریزه های معرکه را برداشته و بر روی آن دشمنان می زد، و نیز با لشکریانی از ملائکه او را یاری نمود، و خداوند محمّد صلّی اللَّه علیه و آله را با هشت هزار فرشته بر هود تفضیل داد، و دیگر آنکه او را بر هود تفضیل داد، زیرا باد قوم عاد، باد غضب و سخط و باد محمّد صلّی اللَّه علیه و آله، باد رحمت بود. خداوند فرموده: «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اذْکُرُوا نِعْمَةَ اللَّهِ عَلَیْکُمْ إِذْ جاءَتْکُمْ جُنُودٌ فَأَرْسَلْنا عَلَیْهِمْ رِیحاً وَ جُنُوداً لَمْ تَرَوْها» - . احزاب / 9 - {ای کسانی که ایمان آورده اید، نعمت خدا را بر خود به یاد آرید، آنگاه که لشکرهایی به سوی شما [در]آمدند، پس بر سر آنان تندبادی و لشکرهایی که آن ها را نمی دیدید فرستادیم.}

عالم یهودی گفت: خداوند برای حضرت صالح علیه السّلام ناقه ای خارج نمود تا برای قومش مایه عبرتی باشد. حضرت علیه السّلام فرمود: همین طور است، و به حضرت محمّد صلّی اللَّه علیه و آله بهتر از آن داده شده است. ناقه حضرت صالح با او هیچ کلام و سخنی نگفت و حتّی به نبوّت او شهادت نداد. من با حضرت محمّد صلّی اللَّه علیه و آله در یکی از غزوات بودم. ناگاه دیدم که شتری به ما نزدیک می شود، سپس نعره ای زد و خداوند آن را به کلام آورده و گفت: ای رسول خدا! فلان کس آن قدر از من کار کشید تا پیر شدم، و حال می خواهد سرم را ببرد. من از این کار به تو پناه می آرم! رسول خدا صلّی اللَّه علیه و آله با شنیدن این کلام، به دنبال صاحب آن شتر فرستاده و از او طلب بخشش او را کرد و صاحب شتر نیز او را به حضرت بخشیده و آن را آزاد نمود. و روزی دیگر من با آن حضرت صلّی اللَّه علیه و آله بودم که فردی بادیه نشین با ناقه به همراه فرد دیگری نزد آن حضرت حاضر شدند. آن دو با هم سر آن شتر اختلاف داشتند و یکی دیگری را متّهم به دزدی می کرد و او هر چه می گفت من این شتر را از فلان یهودی خریده ام، مفید فایده نمی افتاد و مدّعی شهود آورد که او این شتر را دزدیده. اما ناگاه شتر به سخن آمده و گفت: ای رسول خدا! فلانی از من بری است و گروه شاهدان دروغ گفته اند. سارق من فلان یهودی است.

عالم یهودی گفت: خداوند ابراهیم علیه السّلام را با عبرت هایی به معرفت و شناخت خود آگاه گردانید و در نهایت، دلایل او محیط بر ایمان او به خداوند شد.

حضرت علیه السّلام فرمود: آری همین طور است، و به حضرت محمّد صلّی اللَّه علیه و آله برتر از آن داده شده است. (خداوند او را با عبرت هایی به معرفت و شناخت خود آگاه گردانید و در نهایت، دلایل او محیط بر ایمانش به خداوند شد) و حضرت ابراهیم علیه السّلام در آن وقت پانزده ساله بود و محمّد صلّی اللَّه علیه و آله هفت سال بیشتر نداشت. گروهی از تجّار مسیحی با کالاهای خود مابین صفا و مروه نزول نمودند. یکی از مسیحیان با دیدن آن حضرت، او را به صفت و نشانه و خبر مبعوث شدن و آیاتش شناخت

ص: 31

و همگی به آن حضرت گفتند: ای غلام! اسم تو چیست؟ گفت: محمّد. گفتند: نام پدر تو چیست؟ گفت: عبداللَّه. پس با اشاره به زمین گفتند: اسم این چیست؟ گفت: زمین. و با اشاره به آسمان گفتند: اسم این چیست؟ گفت: آسمان. گفتند: پروردگار آن دو کیست؟ گفت: اللَّه. سپس آن حضرت ایشان را سرزنش کرده و فرمود: آیا مرا در مورد خداوند عزوجل به تردید و شک می اندازید؟!

وای بر تو ای یهودی! آن حضرت به تمام این اعتبارات بر معرفت خداوند عزوجل ایمان یافت، با این که تمام قوم او کافر بودند و تقسیم اموال و مشاورت خود را با ازلام و تیر کرده و بت می پرستیدند و فقط آن حضرت می گفت: «لا إله إلّا اللَّه».

عالم یهودی گفت: حضرت ابراهیم علیه السّلام که با سه پرده از نمرود محجوب گردید. حضرت فرمود: همین طور است، و پیامبر از قاتل خود با پنج پرده محجوب گردید؛ سه پرده به سه پرده و دو پرده آن حضرت، نشانه فضل و برتری او است. خداوند عزوجل در وصف محمّد صلّی اللَّه علیه و آله می فرماید: «وَ جَعَلْنا مِنْ بَیْنِ أَیْدِیهِمْ سَدًّا» این پرده اول. «وَ مِنْ خَلْفِهِمْ سَدًّا» و این پرده دوم. «فَأَغْشَیْناهُمْ فَهُمْ لا یُبْصِرُونَ» - . یس/ 9 - {و [ما] فراروی آن ها سدّی و پشت سرشان سدّی نهاده و پرده ای بر [چشمان] آنان فرو گسترده ایم، در نتیجه نمی توانند ببینند.} و این هم پرده سوم. سپس فرموده است: «وَ إِذا قَرَأْتَ الْقُرْآنَ جَعَلْنا بَیْنَکَ وَ بَیْنَ الَّذِینَ لا یُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ حِجاباً مَسْتُوراً» - . اسراء/ 45 - {و چون قرآن بخوانی، میان تو و کسانی که به آخرت ایمان ندارند پرده ای پوشیده قرار می دهیم.} و این هم پرده چهارم. سپس فرموده: «فَهِیَ إِلَی الْأَذْقانِ فَهُمْ مُقْمَحُونَ» - . یس/ 8 - {به طوری که سرهایشان را بالا نگاه داشته و دیده فرو هشته اند.} و با این تعداد پرده و حجاب ها به پنج می رسد.

عالم یهودی گفت: این ابراهیم است که فرد کافر، از برهان نبوّت او مبهوت شد. حضرت علیه السّلام فرمود: همین طور است، و نزد حضرت محمّد صلّی اللَّه علیه و آله، تکذیب کننده بعث بعد از مرگ نزد او آمد و او همان ابیّ بن خلف الجمحی است. وی روزی استخوان کهنه ای را نزد آن حضرت آورده و آن را مالید و پراکند و گفت: ای محمّد! «مَنْ یُحْیِ الْعِظامَ وَ هِیَ رَمِیمٌ» - . یس/ 78 - {«چه کسی این استخوان ها را که چنین پوسیده است زندگی می بخشد؟»} و خداوند زبان محمّد صلّی اللَّه علیه و آله را به آیات محکم گویا فرموده و ابیّ را توسّط برهان نبوّت او، مبهوت ساخت و فرمود: «قُلْ یُحْیِیهَا الَّذِی أَنْشَأَها أَوَّلَ مَرَّةٍ وَ هُوَ بِکُلِّ خَلْقٍ عَلِیمٌ» - . یس/ 79 - {بگو: «همان کسی که نخستین بار آن را پدید آورد و اوست که به هر [گونه] آفرینشی داناست.»} و آن فرد تکذیب کننده مبهوت بازگشت.

عالم یهودی گفت: این حضرت ابراهیم علیه السّلام است که از سر غضب برای خدا، بت های قوم خود را خرد و نابود کرد. حضرت علیه السّلام فرمود: همین طور است، و حضرت محمّد صلّی اللَّه علیه و آله تعداد سیصد و شصت بت را از خانه کعبه به زیر کشیده و آن ها را از جزیرة العرب نفی نمود و پرستندگان آن ها را با شمشیر خوار و ذلیل نمود.

عالم یهودی گفت: این حضرت ابراهیم علیه السّلام است که پسر خود را دست و پا بسته به زمین خوابانید (تا آن را طبق دستور خدا قربانی نماید).

ص: 32

حضرت فرمود: همین طور است، و حضرت ابراهیم پس از این کار فدی یافت (یعنی به جای پسر، حیوانی را قربانی کرد)، ولی حضرت محمّد صلّی اللَّه علیه و آله را مصیبتی سخت تر از آن رسید. آن حضرت بر سر جنازه عمویش حمزه حاضر شد، همو که اسد اللَّه و اسد رسول و یاور دین او بود و جدایی او، همچون جدایی روح از جسد بود. با این حال اظهار حزن و شورش نکرد و به موضع او، از سر احساس خود و احساس اهل بیت او نگاه و نظری نینداخت تا با این صبر و تسلیم امر بودن، موجبات خشنودی خداوند را در تمام اعمال فراهم سازد. و فرمود: اگر صفیّه (همسر حمزه) محزون نمی شد، جنازه او را هم ترک می کردم تا روز قیامت از بطن درندگان و چینه دان پرندگان محشور شود، و اگر نبود که این پس از من سنّت شود، حتما این کار را می کردم.

عالم یهودی گفت: این حضرت ابراهیم علیه السّلام است که قومش او را روانه آتش نمودند و او صبر و شکیب ورزیده تا خداوند عزوجل آتش را بر او سرد و سلامت گردانید. آیا یک چنین فضیلتی را مشمول محمّد صلّی اللَّه علیه و آله نموده است؟ حضرت علیه السّلام فرمود: همین طور است، و حضرت محمّد صلّی اللَّه علیه و آله وقتی وارد خیبر شد، یک زن یهودی او را مسموم ساخت و خداوند سمّ را در دل آن حضرت سرد و سلامت داشت تا اجل او فرا رسد، و آن سمّ به نوعی بود که وقتی در دل واقع می شد، همچون آتش تمام آن محیط را می سوزاند، و این از قدرت خداوند است که انکارناپذیر است.

عالم یهودی گفت: این حضرت یعقوب علیه السّلام است که از ناحیه اولاد و اسباط خیر بسیاری نصیب او گردید، و مریم دخت عمران نیز از دختران او بود! فرمود: همین طور است، و حضرت محمّد صلّی اللَّه علیه و آله از این بابت دارای خیر بیشتری است، زیرا فاطمه سرور بانوان جهانیان از دختران او، و حسن و حسین دخترزاده او می باشند.

عالم یهودی گفت: این حضرت یعقوب علیه السّلام است که در فراق و دوری فرزند خود به قدری شکیب و صبر ورزید که از سر حزن مشرف به مرگ شد. حضرت علیه السّلام فرمود: همین طور است، و حزن یعقوب حزن دوری بود که منجر به نزدیکی و ملاقات شد، اما حضرت محمّد صلّی اللَّه علیه و آله هنگامی که نور چشم و فرزند او ابراهیم در حیات آن حضرت وفات یافت، با این کار مورد امتحان واقع شد تا ثواب او بسیار شود. پس آن حضرت فرمود: «جان محزون است و قلب در جزع، و ما بر تو ای ابراهیم محزون و غمناکیم، ولی هیچ سخنی که موجب سخط الهی شود بر زبان نرانیم.» و در تمام این امور دنبال رضای الهی و در تمام افعال در پی تسلیم بودن محض به درگاه خداوند بود.

ص: 33

عالم یهودی گفت: این حضرت یوسف علیه السّلام است که سختی دوری و فراق پدر چشید، و برای پرهیز از گناه گوشه زندان را برگزید، و تک و تنها در چاه انداخته شد. حضرت علیه السّلام فرمود: همین طور است، و حضرت محمّد صلّی اللَّه علیه و آله سختی و مرارت غربت و فراق و دوری اهل و اولاد و مال را چشید، و از حرم امن الهی مهاجرت نمود، و هنگامی که خداوند این حال او را مشاهده فرمود، خوابی را- همچون خواب یوسف- به او نمایاند و راستی و صدق آن را برای جهانیان نمایاند و فرمود: «لَقَدْ صَدَقَ اللَّهُ رَسُولَهُ الرُّؤْیا بِالْحَقِّ لَتَدْخُلُنَّ الْمَسْجِدَ الْحَرامَ إِنْ شاءَ اللَّهُ آمِنینَ مُحَلِّقینَ رُؤُسَکُمْ وَ مُقَصِّرینَ لا تَخافُونَ فَعَلِمَ ما لَمْ تَعْلَمُوا فَجَعَلَ مِنْ دُونِ ذلِکَ فَتْحاً قَریبا» - . فتح / 27 - {حقّاً خدا رؤیای پیامبر خود را تحقّق بخشید [که دیده بود:] شما بدون شک، به خواست خدا در حالی که سر تراشیده و موی [و ناخن] کوتاه کرده اید، با خاطری آسوده در مسجدالحرام درخواهید آمد. خدا آن چه را که نمی دانستید دانست، و غیر از این، پیروزی نزدیکی [برای شما] قرار داد.} و اگر یوسف در زندان محبوس شد، رسول خدا صلّی اللَّه علیه و آله خود را در شعب ابی طالب به مدّت سه سال محبوس نمود، در حالی که تمام اقارب و فامیل با او قطع رابطه نمودند، و کفّار او را به شدّت در تنگنا قرار دادند. در این میان خداوند ضعیف ترین خلق خود را امر فرمود تا آن عهد مکتوب ایشان را در قطع رحم با آن حضرت بخورد. و اگر یوسف در چاه انداخته شد، حضرت محمّد صلّی اللَّه علیه و آله از ترس دشمنش در غار مخفی شد، تا این که به همراه خود فرمود: «لا تَحْزَنْ إِنَّ اللَّهَ مَعَنا» - . توبه / 40 - {اندوه مدار، که خدا با ماست} و خداوند با این کلام وی را در قرآن مدح فرموده است.

عالم یهودی گفت: این حضرت موسی بن عمران علیه السّلام است که خداوند به او توراتی را عطا فرموده که در آن حکم او مستور است. حضرت علیه السّلام فرمود: همین طور است، و به حضرت محمّد صلّی اللَّه علیه و آله برتر از آن داده شده است؛ به آن حضرت سوره بقره و مائده در برابر انجیل داده شده، و طواسین و طه و نصف مفصّل و حوامیم در برابر تورات داده شده، و نصف دیگر مفصّل و تسابیح در برابر زبور داده شده، و سوره بنی اسرائیل (إسراء) و برائت در برابر صحف ابراهیم و صحف موسی علیه السّلام عطا شده است. و خداوند عزوجل محمّد را به سبع طوال و فاتحة الکتاب - که سبع مثانی و قرآن عظیم است - افزون و زیادی بخشید، و به او کتاب و حکمت نیز عطا گردید.

عالم یهودی گفت: این حضرت موسی علیه السّلام است که با خداوند عزوجل در طور سینا مناجات نمود. حضرت فرمود: همین طور است، و خداوند در سدرة المنتهی به محمّد صلّی اللَّه علیه و آله وحی فرستاد، پس جایگاه وی در آسمان پسندیده، و در آخر عرش مذکور می باشد.

عالم یهودی گفت: خداوند عزوجل محبّتی را از خود در قلب موسی علیه السّلام نهاد. حضرت علیه السّلام فرمود:

ص: 34

همین طور است، و به حضرت محمّد صلّی اللَّه علیه و آله برتر از آن عطا شده است؛ خداوند درباره او نیز همین محبّت را نهاده است. بگو ببینم، خداوند چه کسی را شریک در این اسم کرده است «أشهد أن لا إله إلّا اللَّه، و أشهد أنّ محمّدا رسول اللَّه»؟ که شهادت به وحدانیّت خداوند، تنها با شهادت به رسالت محمّد به کمال می رسد. در هیچ مکان آواز به ذکر نام خدا بلند نگردد، مگر آنکه بعد از آن، اسم گرامی آن حضرت مرتفع گردد.

عالم یهودی گفت: خداوند به مادر موسی وحی فرستاد و این نشان از فضیلت جایگاه موسی نزد خداوند عزوجل دارد. حضرت علیه السّلام فرمود: همین طور است، و خداوند مادر محمّد صلّی اللَّه علیه و آله را نیز مشمول لطف خود فرموده و به او رسانید که نام پسر تو محمّد است، تا این که آن بانوی گرامی گفت: «من و تمام جهانیان شهادت می دهیم که محمّد همان رسول اللَّه منتظر است.» و تمام فرشتگان بر انبیاء شهادت دادند که ایشان نام وی را در کتب خود ثبت کرده اند. و در سایه لطف خداوند به آن بانو بود که نام آن رسول گرامی را به او اعلام نمود. و این تنها به جهت فضل منزلت او نزد خداوند بود، تا این که آن بانو در خواب دید که به او می گویند: «هر آینه در شکم تو سرور و آقایی است، پس هر گاه او را به دنیا آوردی، نامش را محمّد بگذار.» و خداوند نام او را از یکی از نام های خود مشتقّ ساخت، خداوند محمود و او محمّد است.

عالم یهودی گفت: این حضرت موسی علیه السّلام است که خداوند او را نزد فرعون فرستاد و معجزه بزرگی را به دست او نمایان ساخت. حضرت علیه السّلام فرمود: همین طور است، و حضرت محمّد صلّی اللَّه علیه و آله به سوی فراعنه بسیاری فرستاده شد، افرادی همچون ابوجهل بن هشام، عتبة بن ربیعه، شیبه، أبوالبختریّ، نصر بن حارث، ابیّ بن خلف، منبّه و نبیه دو فرزند حجّاج، و به سوی پنج نفر از مسخره کنندگان: ولید بن مغیره مخزومیّ، عاص بن وائل سهمی، أسود بن عبد یغوث زهریّ، أسود بن مطّلب، و حارث بن طلاطله، تا معجزاتی در آفاق و انفس بر ایشان نمایاند تا این که به خوبی آشکار گردید که او بر حقّ است.

عالم یهودی گفت: خداوند برای موسی از فرعون انتقام سختی گرفت. حضرت علیه السّلام فرمود: همین طور است، و خداوند برای محمّد صلّی اللَّه علیه و آله نیز انتقام سختی از این فراعنه گرفت، امّا مسخره کنندگان؛ خداوند درباره شان فرموده: «إِنَّا کَفَیْناکَ الْمُسْتَهْزِئِینَ» - . حجر/ 95 - {که ما [شرّ] ریشخندگران را از تو برطرف خواهیم کرد.} پس هر پنج نفرشان را در روز احد به قتل رسانید.

امّا ولید بن مغیره؛ روزی به جایی می رفت. از مسیری گذر کرد که فردی خزاعی تیری مستور به پر را در آنجا قرار داده بود، پس تکّه ای از آن به دست او خورده و رگ اکحل او را دریده تا خون جاری شد. او در حال جان دادن می گفت: «خدای محمّد مرا کشت!»

ص: 35

امّا عاص بن وائل سهمی؛ روزی برای کاری به مکانی رفته بود که سنگی از زیر پایش لغزید و سقوط کرد و تکّه تکّه شده و به هلاکت رسید، و می گفت: «خدای محمّد مرا کشت!»

و امّا أسود بن عبد یغوث؛ روزی او برای استقبال فرزندش زمعه خارج شد و در راه زیر سایه درختی ایستاد. در این حال جبرئیل علیه السّلام نازل شده و سر او را به درخت کوفت، و او می گفت: مرا از دست این فرد نجات بده! و غلامش گفت: من هیچ کس را نمی بینم که با تو کاری انجام دهد جز خودت را! پس او را کشت و او می گفت: «خدای محمّد مرا کشت!»

و امّا أسود بن مطّلب؛ رسول خدا صلّی اللَّه علیه و آله او را نفرین کرد که خداوند روشنی دیدگانش را خاموش سازد و او را به دست پسرش به قتل رساند. او روزی برای کاری به مکانی رفته بود که جبرئیل با برگی سبز نزد او آمده و با آن به صورت او زد تا این که کور شد. وی در همان حال کوری بماند تا این که خداوند فرزند او را مأمور قتل وی ساخت.

و امّا حارث بن طلاطله؛ او در هوایی گرم از خانه اش خارج شد و گرفتار بادی سموم شد و در اثر آن چهره اش به مردی حبشی تغییر یافت. زمانی که نزد اهل خود بازگشت، گفت من حارث هستم. جماعت که او را نشناخته بودند، غضب نموده و او را کشتند، و او در این حال می گفت: «خدای محمّد مرا کشت!»

و روایت است که أسود بن حارث در اثر خوردن ماهی شوری دچار عطش شد، و آن قدر آب خورد تا شکمش پاره شد، و او در این حال می گفت: «خدای محمّد مرا کشت!»

همه این وقایع در یک ساعت رخ داد، و این بدان جهت بود که آن ها یک صدا نزد رسول خدا گفتند: ای محمّد! ما تا زمان ظهر به تو فرصت می دهیم؛ اگر از گفته ات بازنگردی تو را به قتل خواهیم رساند. پس پیامبر از سر حزن و اندوه از کلام ایشان، به خانه خود رفت و درب را قفل کرد. اما جبرئیل همان ساعت از جانب خدا نزد او آمد و گفت: ای محمّد! سلام (یکی از نام های خداوند) بر تو سلام

فرستاده و می فرماید: «فَاصْدَعْ بِما تُؤْمَرُ وَ أَعْرِضْ عَنِ الْمُشْرِکِینَ» - . حجر/ 94 - {پس آن چه را بدان مأموری آشکار کن و از مشرکان روی برتاب.} یعنی امر و کار خود را برای اهل مکّه ظاهر کن و آن ها را به ایمان بخوان. حضرت فرمود: ای جبرئیل! با مسخره کنندگان و وعیدشان چه کنم؟

جبرئیل گفت: «إِنَّا کَفَیْناکَ الْمُسْتَهْزِئِینَ» - . حجر/ 95 - {که ما [شرّ] ریشخندگران را از تو برطرف خواهیم کرد.} فرمود: ای جبرئیل! اینان همین الان نزد من هستند. جبرئیل گفت: آنان را خلاص کردم، اکنون امر الهی را اظهار نما.

ص: 36

و امّا باقی فراعنه همگی در روز بدر با شمشیر کشته شدند، و خداوند جمعشان را پراکنده ساخته و همگی به درک واصل شدند.

عالم یهودی گفت: این حضرت موسی علیه السّلام است که عصایی به او داده شد که به اژدها تبدیل می گشت. حضرت علیه السّلام فرمود: همین طور است، به و حضرت محمّد صلّی اللَّه علیه و آله برتر از آن داده شده. مردی از ابوجهل مطالبه دینی را داشت که از بابت قیمت شتری که به او فروخته بود طلب داشت. اما ابوجهل بی اعتنا به او سرگرم نوشیدن شراب بود و آن مرد هر چه گشت او را نیافت. در این حال یکی از مسخره کنندگان به او گفت: دنبال که می گردی؟ گفت: عمرو بن هشام (یعنی همان ابوجهل). از او طلبی دارم. گفت: می خواهی تو را به کسی که حقوق را مطالبه می کند راهنمایی کنم؟ گفت: آری.

پس او را نزد رسول خدا صلّی اللَّه علیه و آله فرستاد. ابوجهل را آرزوی این بود که روزی محمّد از او حاجتی بخواهد تا وی را مسخره نموده و ردّ کند. پس آن مرد نزد رسول خدا صلّی اللَّه علیه و آله آمده و گفت: ای محمّد! گویا میان تو و عمرو بن هشام حسن رفاقتی است. من شما را شفیع میان خود و او قرار می دهم. پس آن حضرت با او رهسپار شده تا درب منزل ابوجهل رسیده و گفت: برخیز ای ابوجهل و حقّ این مرد را بپرداز! (و او را در این روز ابوجهل نامید) پس ابوجهل فی الفور برخاسته و حقّ آن مرد را پرداخت. وقتی او به جمع دوستان خود برگشت، یکی به او گفت: حقّ آن مرد را از ترس محمّد پرداختی؟! گفت: وای بر شما! عذر مرا بپذیرید، هنگامی که او نزد من آمد، در سمت راستش مردان مسلّحی را دیدم که برق می زدند، و در سمت چپ او دو اژدهای عظیم الجثّه بود که دندان بر هم می کوفتند و از دو چشمشان همچون کوره آهنگر، شعله های آتش به سوی آسمان متصاعد بود. با این وضع اگر از پرداخت امتناع می کردم، از شرّ آن ها در امان نمی ماندم.

این واقعه بزرگ تر از عصای موسی می باشد، یک اژدها به اژدهای موسی، و خدا محمّد را با یک اژدهای دیگر و هشت فرشته مسلّح برتری داده. و این گونه بود که رسول خدا صلّی اللَّه علیه و آله کفّار قریش را با نفرین آزار می داد. پس یک روز برخاست، نسبت سفاهت به احلامشان داد، از دینشان عیب گرفت، بتان ایشان را دشنام داد و پدرانشان را گمراه دانست. آن ها از این ماجرا بسیار غمگین شدند. ابوجهل گفت: به خدا قسم که مرگ برای ما از زندگی بهتر است. آیا میان شما جماعت قریش کسی نیست که محمّد را بکشد و به خاطرش کشته شود؟ گفتند: نه. گفت: پس من خودم او را می کشم. اگر فرزندان عبدالمطّلب خواستند مرا بکشند، وگرنه مرا رها کنند. قریش گفتند: اگر تو این کار را بکنی، در میان اهل وادی معروف خواهی شد و همیشه از تو یاد کنند.

ص: 37

گفت: محمّد در اطراف کعبه بسیار به سجده می رود. پس هنگامی که آمد و به سجده رفت، سنگی را برداشته و با آن کارش را یکسره خواهم کرد.

پس رسول خدا صلّی اللَّه علیه و آله آمده و هفت بار دور کعبه طواف کرد. سپس نماز گزارده و به سجده رفت، در این حال ابوجهل سنگی را برداشته و بالای سر آن حضرت رفت. هنگامی که نزدیک او شد، دید شیری دهان باز کرده به او نزدیک شد. پس ابوجهل از ترس به خود لرزیده و سنگ را رها کرده و روی پایش افتاد و آن را مجروح کرد. پس با پایی خونین و رنگی پریده و عرق ریزان، صحنه را ترک کرد. رفقای ابوجهل به او گفتند: تا به حال تو را چون امروز ندیده ایم؟ گفت: وای بر شما! مرا معذور بدارید. و تمام قصّه را برایشان گفت.

عالم یهودی گفت: این حضرت موسی علیه السّلام است که ید بیضاء به او عطا شده. آیا برای محمّد چنین فضیلتی می باشد؟ حضرت علیه السّلام فرمود: همین طور است، و به حضرت محمّد صلّی اللَّه علیه و آله برتر و بهتر از آن عطا شده است. آن حضرت هر کجا که می نشست، یک نوری از سمت راست و چپ او می درخشید و همه مردم آن را می دیدند.

عالم یهودی گفت: این حضرت موسی علیه السّلام است که راهی از میان دریا برایش گشوده شد. آیا چنین فضیلتی نیز برای محمّد هست؟ حضرت علیه السّلام فرمود: همین طور است، و به حضرت محمّد صلّی اللَّه علیه و آله برتر از آن عطا شده است. روز حنین با آن حضرت خارج شدیم و در راه به مکانی رسیدیم که سیل همه جا را گرفته بود و با اندازه ای که گرفتیم، عمق آن چهارده قد بود. همه گفتند: ای رسول خدا! دشمن در پشت ما و وادی پرسیل جلوی ما است- همان گونه که اصحاب موسی گفتند: «إِنَّا لَمُدْرَکُونَ» - . شعرا/ 61 - {«ما قطعاً گرفتار خواهیم شد.»}- پس آن حضرت دست به دعا از مرکب پیاده شده و عرضه داشت: «پروردگارا! تو برای هر مرسلی نشانه ای قرار داده ای. پس قدرت خود را به من بنمای!» و سوار مرکب شد، و تمام آن خیل عظیم به طوری از آن آب ردّ شدند که اصلا سم اسبان و کف پای شتران تر نشد، و پیروزمندانه از آن غزوه بازگشتیم.

عالم یهودی گفت: این حضرت موسی علیه السّلام است که به او سنگی داده شد که از آن دوازده چشمه بیرون زد. حضرت علیه السّلام فرمود: همین طور است. به حضرت محمّد صلّی اللَّه علیه و آله نیز وقتی وارد حدیبیه شد و اهل مکّه او را محاصره کردند، چیزی برتر از آن سنگ عطا شد. اصحاب را تشنگی سختی درگرفت و شکایت به آن حضرت بردند. شدّت عطش به نوعی بود که همه به پهلوهای چهارپایان پناه بردند و این را به او گزارش دادند. پس آن حضرت ظرف آبی یمانی خواست. سپس

ص: 38

دست مبارک خود را داخل قدح برد و بیرون آورد. ناگاه از میان انگشتان آن حضرت چشمه های آب روان گشت و ما و همه چهارپایان رو بدان آورده و همگی سیراب شدیم، و تمام ظروف خود را پر آب نمودیم.

و در آنجا چاه خشکی بود. آن حضرت تیری از کیسه خویش بیرون آورد، آن را به دست براء بن عازب داد و گفت: این تیر را میان آن چاه خشک بنشان! او نیز همان کرد، فی الفور از زیر آن تیر، دوازده چشمه جاری شد.

و نیز روز میضاة (که مردم به آن محلّ و در آنجا برای عبادت وضو می گرفتند) مایه عبرت و نشانه ای برای منکرین نبوّت آن حضرت بود. وی نیز همچون سنگ موسی علیه السّلام، روزی آن میضاة را طلب نمود و دست مبارک خود را بر آن نهاد. آب به فوران در آمد و بلند شد، به طوری که هشت هزار مرد از آن وضو ساخته و به قدر حاجت خود از آن نوشیدند، و چهارپایان خود را سیراب ساختند و آن چه می خواستند با خود بردند.

عالم یهودی گفت: این حضرت موسی علیه السّلام است که به وی منّ و سلوی عطا شد. پس آیا مانند این ها به محمّد نیز داده شده است؟ حضرت علیه السّلام فرمود: همین طور است، و به حضرت محمّد صلّی اللَّه علیه و آله برتر از آن ها عطا شده است. خداوند عزوجل تمام غنائم را برای او و امّتش حلال ساخت که پیش از او برای هیچ کس حلال نساخته بود. پس این از منّ و سلوی برتر است. و زیاده از این تنها نیّت خیر را بدون عمل برای ایشان عمل صالح قرار داد، و این را درباره هیچ یک از امّت های سابق قرار نداده بود. پس هر گاه یکی از ایشان قصد کار خیری را بکند و آن را انجام ندهد، یک حسنه در دفتر اعمال او ثبت خواهد شد، و در صورتی که عمل کند، ده حسنه مکتوب گردد.

عالم یهودی گفت: این حضرت موسی علیه السّلام است که ابرها بر او سایه انداخت. حضرت علیه السّلام فرمود: همین طور است، و این کار برای موسی در «تیه» (که جمعی از بنی اسرائیل در آن سرگردان بودند) رخ داد. به حضرت محمّد صلّی اللَّه علیه و آله برتر از آن داده شده. خداوند ابری را مقرّر فرمود که پیوسته از ابتدای تولّد تا دم مرگ، در سفر و حضر بر سر مبارک او سایه اندازد. پس این افضل و برتر از آن است که به موسی عطا شده است.

عالم یهودی گفت: این حضرت داود علیه السّلام است که خداوند آهن را برای او نرم ساخت و او از آن سپرها را ساخت. حضرت علیه السّلام فرمود: همین طور است، و به حضرت محمّد صلّی اللَّه علیه و آله بهتر و برتر از آن داده شده.

ص: 39

خداوند سنگ سخت محکم را برای او نرم نموده و تبدیل به غار ساخت، و زیر دستان مبارک آن حضرت در بیت المقدس همچون خمیر، نرم شد. ما این را مشاهده کردیم و تحت رایت او آن را التماس نمودیم.

عالم یهودی گفت: این حضرت داود علیه السّلام است که بر خطای خود گریست، به شکلی که کوه ها از سر ترس، با او ساری و جاری شدند. حضرت علیه السّلام فرمود: همین طور است، و به حضرت محمّد صلّی اللَّه علیه و آله برتر از آن عطا شده. آن حضرت وقتی به نماز می ایستاد، از شدّت گریه از سینه و شکم او صوتی همچون آواز دیگی مسین و مملوّ از آب که بر بالای آتش افروخته و در جوش و غلیان باشد شنیده می شد. و این در حالی بود که خداوند او را از عقاب خود ایمن ساخته بود. آن حضرت با این گریه می خواست به درگاه خداوند اظهار تخشّع کند و او امام و مقتدای همه است، و آن رسول گرامی مدّت ده سال به واسطه عبودیّت خداوند، بر سر انگشتان ایستاده ربّ العزّت را عبادت نمود، تا آنکه پا های مبارکش متورّم و ستبر شد و رنگ مبارکش مایل به زردی گردید، و دائما نماز شب خواند، تا آنکه از جانب خداوند عزوجل عتاب شد که: «طه ما أَنْزَلْنا عَلَیْکَ الْقُرْآنَ لِتَشْقی»، بلکه باید بدان واسطه خوشبخت گردی. و او چندان گریه می کرد که در برخی اوقات بی هوش می شد. روزی یکی از اصحاب به او عرض کرد: ای رسول خدا! مگر نه این است که خداوند گناهان دور و نزدیک گذشته تو را آمرزیده است؟ گفت: آری، مگر من نباید بنده سپاسگزار خدا باشم؟! و چنان چه کوهها با داود جاری شده و تسبیح گفتند، با محمّد صلّی اللَّه علیه و آله برتر از آن انجام شده است. ما با او بر کوه حراء بودیم که ناگاه کوه به لرزه درآمد. آن حضرت به کوه فرمود: آرام بگیر، که جز نبیّ و وصیّ یا صدّیق شهید بر روی تو نایستاده است! پس کوه با اطاعت از فرمان آن حضرت آرام گرفت.

روزی نیز ما با او از کوهی عبور می کردیم که ناگاه قطرات گریه از برخی از قسمت های آن بیرون می زد. آن حضرت به کوه فرمود: برای چه گریه می کنی؟ گفت: ای رسول خدا! حضرت مسیح بر من عبور کرد و او مردم را از آتشی می ترساند که هیمه آن مردمند و سنگ ها. من ترس آن را دارم که نکند من از آن سنگ ها باشم. حضرت بدو فرمود: هراس مکن، آن سنگ، کبریت است. پس کوه آرام گرفته و سکون یافت.

عالم یهودی گفت: این حضرت سلیمان علیه السّلام است که ملک و سلطنتی به وی عطا شد که هیچ کسی پس از او بدان دست نیافت. حضرت علیه السّلام فرمود: همین طور است، و به حضرت محمّد صلّی اللَّه علیه و آله بهتر و برتر از آن عطا شده. روزی فرشته ای بر آن حضرت نازل شد که پیش از آن به زمین نیامده بود، و او همان میکائیل است. عرض کرد: ای محمّد! اگر خواهی پادشاه و منعم و مکرم باش، و این کلیدهای گنجینه های زمین با تو است، و تمام کوه های آن برای تو طلا و نقره خواهد شد، و این کار ذرّه ای از آن چه در آخرت برایت ذخیره شده کم نخواهد کرد. پس اشاره ای به جبرئیل- که از میان فرشتگان دوست آن حضرت بود- کرد و او را اشاره به تواضع نمود. پس فرمود: بلکه من نبوّت و بندگی را اختیار کردم که یک روز بخورم و دو روز گرسنه باشم،

ص: 40

تا این که به برادرانم از انبیاء ملحق شوم. پس خداوند عزوجل به آن حضرت کوثر و رتبه شفاعت را عنایت فرمود و این درجه رفعت و کرامت هفتاد مرتبه عظیم تر از ملک دنیا از اول تا آخر آن است. و او را وعده مقام محمود فرمود. پس وقتی روز قیامت فرا رسد، خداوند عزوجل او را بر روی عرش می نشاند. پس ای یهودی! این عطا از آن چه به سلیمان داده شده بسی برتر و بهتر است.

عالم یهودی گفت: این حضرت سلیمان است که تمام بادها تحت فرمان او شدند، به طوری که با آن به تمام شهرها می رفت و به یک شبانه روز، راه یک ماهه می پیمود. حضرت امیر علیه السّلام فرمود: همین طور است، و به حضرت محمّد صلّی اللَّه علیه و آله برتر و بهتر از آن داده شده. ایشان مسیر یک ماه راه از مسجدالحرام به مسجد الأقصی را سیر داده شد، و از آنجا در ملکوت آسمان ها مسیر پنجاه هزار سال را عروج داده شد، و این همه در کمتر از سه شب بود، تا این که به ساق عرش رسید، تا این که به علم نزدیک شد و به آن چسبیده و از آنجا او را به جنّت برد و به بالای رفرف سبز مشرّف شد. در آنجا نور محل، دیده آن رسول گرامی را خیره کرد، پس عظمت حضرت عزوجل را به چشم دل به نظر درآورد، و با دیدگان او را ندید. و فاصله میان او و آن نور، به مقدار فاصله دو کمان یا کمتر از آن بود. پس خداوند وحی فرستاد به بنده اش آن چه فرستاد، و از جمله این آیه شریفه از سوره مبارکه بقره بود که: «لِلَّهِ ما فِی السَّماواتِ وَ ما فِی الْأَرْضِ وَ إِنْ تُبْدُوا ما فِی أَنْفُسِکُمْ أَوْ تُخْفُوهُ یُحاسِبْکُمْ بِهِ اللَّهُ فَیَغْفِرُ لِمَنْ یَشاءُ وَ یُعَذِّبُ مَنْ یَشاءُ وَ اللَّهُ عَلی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ» - . بقره/ 284 - {آن چه در آسمان ها و آن چه در زمین است از آنِ خداست. و اگر آن چه در دل های خود دارید، آشکار یا پنهان کنید، خداوند شما را به آن محاسبه می کند؛ آن گاه هر که را بخواهد می بخشد، و هر که را بخواهد عذاب می کند، و خداوند بر هر چیزی تواناست.}

و این آیه بر تمام انبیاء از زمان حضرت آدم عرضه شد، تا این که خداوند عزوجل حضرت محمّد صلّی اللَّه علیه و آله را مبعوث فرمود. و بر تمام امّت ها عرضه شد و از شدّت سنگینی آن را نپذیرفتند، و آن بر رسول خدا صلّی اللَّه علیه و آله عرضه شد و آن را پذیرفت و پس از عرضه بر امّت او نیز آن را پذیرفتند. پس وقتی خداوند تبارک و تعالی این پذیرش را از ایشان مشاهده نمود، دریافت که اینان طاقت آن را ندارند. پس هنگامی که آن حضرت به ساق عرش رسید، آن مطلب را بر او تکرار فرمود تا درباره اش اندیشه کند. پس فرمود: «آمَنَ الرَّسُولُ بِما أُنْزِلَ إِلَیْهِ مِنْ رَبِّهِ» - . بقره/ 285 - {پیامبر [خدا] بدانچه از جانب پروردگارش بر او نازل شده است ایمان آورده است.} پس آن حضرت از جانب خود و امّتش پاسخ داد که: «وَ الْمُؤْمِنُونَ کُلٌّ آمَنَ بِاللَّهِ وَ مَلائِکَتِهِ وَ کُتُبِهِ وَ رُسُلِهِ لا نُفَرِّقُ بَیْنَ أَحَدٍ مِنْ رُسُلِهِ» - . بقره / 285 - {و مؤمنان همگی به خدا و فرشتگان و کتاب ها و فرستادگانش ایمان آورده اند.} پس خداوند متعال فرمود: در صورت انجام این اعمال، بهشت و مغفرت از آن ایشان خواهد بود و پیامبر عرض کرد: اگر این گونه با ما رفتار فرمایی، «غُفْرانَکَ رَبَّنا وَ إِلَیْکَ الْمَصِیرُ» {آمرزش تو را [خواستاریم] و فرجام به سوی تو است.»} یعنی ما خواهان غفران و بخشش تو در بازگشت و مرجع در آخرت می باشیم.

حضرت افزود: خداوند پاسخ فرمود که این رفتار را با تو و امّت تو خواهم کرد. سپس در ادامه فرمود: اگر این آیه را با تمام سختی ها و مسئولیت سنگین آن- که وقتی بر امّت های پیش از تو عرضه داشتم آن را نپذیرفتند و امّت تو آن را پذیرفت- قبول کنی، حقّ است بر من که آن را از دوش امّت تو بردارم. و فرمود:

ص: 41

«لا یُکَلِّفُ اللَّهُ نَفْساً إِلَّا وُسْعَها لَها ما کَسَبَتْ» - . بقره/ 286 - {خداوند هیچ کس را جز به قدر توانایی اش تکلیف نمی کند.} از اعمال خیر «وَ عَلَیْها مَا اکْتَسَبَتْ» از کارهای شرّ و بد.

پس رسول خدا صلّی اللَّه علیه و آله وقتی این کلام را شنید، عرضه داشت: در صورت این رفتار با من و امّتم، پس آن را زیاد فرما. فرمود: بخواه! گفت: «رَبَّنا لا تُؤاخِذْنا إِنْ نَسِینا أَوْ أَخْطَأْنا.» خداوند فرمود: به جهت کرامت تو بر من، امّت تو را به نسیان و خطا مؤاخذه نخواهم کرد، در حالی که امّت های سابق اگر آن چه به آن ها گفته شده بود فراموش می کردند، بر ایشان عذاب نازل می شد. و من این را از امّت تو برداشتم. امّت های پیشین اگر خطا می کردند، مؤاخذه و عذاب می شدند و به جهت کرامت تو بر من، این را هم از امّت تو برداشتم.

پس رسول خدا صلّی اللَّه علیه و آله عرض کرد: پروردگارا! حال که این ها را به من عطا فرمودی، زیاد فرما! خداوند عزوجل فرمود: هر چه می خواهی درخواست کن! عرض کرد: «رَبَّنا وَ لا تَحْمِلْ عَلَیْنا إِصْراً کَما حَمَلْتَهُ عَلَی الَّذِینَ مِنْ قَبْلِنا.» و مراد از «اصر»، آن سختی هایی است که بر امّت های پیش از ما بوده است. پس خداوند این گونه پاسخ فرمود که: من سختی هایی که در امّت های پیش از ما بوده را از شما برداشتم. پیش از این من نماز ایشان را جز در مکان های مشخّصی که برایشان معرّفی نموده بودم نمی پذیرفتم، هر چند از آن مکان ها بسیار دور بودند. و من تمام سطح زمین را برای امّت تو محلّ سجده و مایه پاکی قرار دادم، و این از جمله شدائدی بود که بر امّت های پیش از تو مقرّر نموده بودم و از دوش امّت تو برداشتم.

و امّت های سابق را رسم بر این بود که اگر نجاستی به آنان می رسید، آن را از بدنشان می بریدند، و من آب را برای امّت تو پاک کننده قرار دادم، پس این از جمله سختی هایی بود که پیش از شما مرسوم بود و من آن را از امّت تو برداشتم.

و امّت های پیشین را رسم بر این بود که قربانی و نذور خود را بر دوش گذاشته و به بیت المقدس حمل می کردند. پس در صورت قبول و پذیرش آن قربانی و نذر، آتشی فرستاده و آن نذور را می خورد، و آن فرد خوشحال و مسرور بازمی گشت، وگرنه با کمال حزن و غم مراجعت می کرد. من قربانی و ادای نذور امّت تو را در شکم فقرا و مساکین امّت تو قرار دادم. پس نشانه قبول آن، این است که او را به اجر مضاعف و چند برابر پاداش دهم و از هر که نپذیرفتم، عقوبت های دنیایی را از او دفع نمایم، و این تکلیف شاقّ را از دوش امّت تو برداشتم و آن از جمله سختی و شدائدی بود که بر امّت های پیشین قرار داشت.

و امّت های پیشین را رسم بر این بود که نمازهای واجب ایشان در تاریکی شب و در میان روز بود، و این از وظایف سخت و شدید آن ها بود. من آن را نیز از امّت تو برداشتم، و نماز را بر آنان در اطراف شب و روز و در اوقات نشاط ایشان واجب ساختم.

و بر امّت های سابق پنجاه نماز را در پنجاه وقت فرض گردانیدم، و این نیز از سختی ها و شدائد امم انبیای سابقین بود. من آن را هم از امّت تو برداشتم و به جای آن، پنج نماز در پنج وقت قرار دادم که مجموع آن ها پنجاه و یک رکعت است،

ص: 42

و اجر و ثواب پنجاه رکعت را در این نماز پنجگانه مقرّر داشتم.

و کار نیک امّت های سابق یک حسنه داشت و در برابر کار بدشان نیز یک سیّئه ثبت می شد، و آن از سختی های آنان بود. پس آن را نیز تغییر داده و برای کار نیک افراد امّت تو ده برابر پاداش و برای کار بدشان فقط یک سیّئه مقرّر نمودم.

و در امّت های پیشین رسم بر این بود که اگر کسی نیّت کار خیری می کرد ولی آن را انجام نمی داد، هیچ حسنه ای برایش ثبت نمی شد و در صورت عمل، یک حسنه محسوب می شد، ولی امّت تو اگر نیّت خیری نماید و عمل هم نکند، یک حسنه در دفتر او محسوب خواهد شد و در صورت عمل به آن، ده حسنه، و این از سختی هایی بود که از امّتت برداشتم.

و امّت های سابق را رسم بر این بود که اگر یکی قصد خطایی داشت و عمل نمی کرد، ثبت نمی شد و در صورت انجام آن، یک خطا مکتوب می شد، ولی امّت تو اگر قصد خطایی کنند ولی انجام ندهند، یک حسنه برایشان ثبت می شود. این دستور سختی برای امّت پیشین بود و آن را نیز از امّت تو برداشتم.

و امّت های سابق اگر مرتکب گناهی می شدند، آن خطا بر درب منزلشان مکتوب می شد، و توبه ایشان را محرومیّت از خوردن بهترین خوراک نزد او قرار داده بودم، و این را نیز از امّت تو برداشتم. و از گناهشان فقط من خبر دارم و آن را به شدّت محفوظ می دارم و توبه اشان را بدون عقوبت می پذیرم، و آنان را به محرومیّت از خوردن غذا عقوبت نکنم.

و امّت های سابق را رسم بر این بود که صد سال به درگاه خداوند توبه می کردند، یا هشتاد یا پنجاه سال، سپس توبه اش را- بی آنکه او را مبتلا به عقوبات دنیایی کنم- نمی پذیرفتم. این نیز از جمله شدائدی بود که از امّت تو برداشتم. در عوض اگر یکی از افراد امّت تو اگر بیست سال مرتکب گناهی شود، یا سی سال، یا چهل سال، یا صد سال، سپس توبه کرده و یک لحظه پشیمان شود، من همه آن ها را می بخشم.

پس رسول خدا عرضه داشت: پروردگارا! وقتی همه این ها را به من عطا فرمودی پس بر آن بیافزای! فرمود: بخواه! عرض کرد: «رَبَّنا وَ لا تُحَمِّلْنا ما لا طاقَةَ لَنا بِهِ.» خداوند تبارک و تعالی فرمود: این را درباره امّت تو انجام دادم و بلایای عظیم را از دوش ایشان برداشتم، در صورتی که حکم من درباره همه این است که هیچ کسی را بالاتر از توانش تکلیف نکنم. رسول خدا صلّی اللَّه علیه و آله عرضه داشت: «وَ اعْفُ عَنَّا وَ اغْفِرْ لَنا وَ ارْحَمْنا أَنْتَ مَوْلانا.» خداوند فرمود: این را در مورد توبه کنندگان امّت تو انجام دادم. سپس پیامبر عرض نمود: «فَانْصُرْنا عَلَی الْقَوْمِ الْکافِرِینَ.» - . بقره/ 286 - خداوند فرمود: امّت تو همچون خالی سفید بر بدن گاوی سیاهند. آنان قادر و قاهر هستند، همه را به خدمت گیرند و به خدمت هیچ کسی در نیایند، و این به جهت کرامت

ص: 43

و احترام تو در نزد من است، و بر من واجب است که دین تو را بر تمام ادیان چیره گردانم، تا این که در شرق و غرب عالم جز دین تو باقی نماند، وگرنه همه ایشان به تو جزیه دهند.

عالم یهودی گفت: این حضرت سلیمان است که شیاطین به فرمان او بودند، و هر چه می خواست برای او می ساختند؛ معبدها و تندیسه ها و تمثال ها. حضرت علی علیه السّلام به او فرمود: همین طور است، و به حضرت محمّد صلّی اللَّه علیه و آله بهتر و برتر از آن عطا شده. شیاطین در حالی تحت فرمان او بودند که هنوز در کفر به سر می بردند، ولی شیاطین تحت امر محمّد صلّی اللَّه علیه و آله همه مؤمن بودند. پس نه نفر از اشراف گروه جنّیان که یکی از جنّ نصیبین بود و هشت نفر ایشان از بنی عمرو بن عامر که از اهل یقین ایشان بودند، به نام های شضاه، مضاه، هملکان، مرزبان، مازمان، نضاه، هاضب، هضب و عمرو خدمت آن حضرت شرفیاب شدند. و ایشان کسانی هستند که خداوند درباره شان می فرماید: «وَ إِذْ صَرَفْنا إِلَیْکَ نَفَراً مِنَ الْجِنِّ یَسْتَمِعُونَ الْقُرْآنَ» - . احقاف/ 29 - {و چون تنی چند از جنّ را به سوی تو روانه کردیم که قرآن را بشنوند.} و اینان نه نفر می باشند. پس جنّیان خدمت آن حضرت آمدند و پیامبر داخل نخلستان بود. آنان عذرخواهی کرده و گفتند: ما گمان کردیم که خداوند کسی را مبعوث نفرموده است. و از پی آن هفتاد و یک هزار تن از ایشان با پیامبر بیعت نمودند که روزه گیرند و نماز گزارند و حجّ بجای آرند و جهاد کنند و خیرخواهی مسلمین کنند، و از یاوه گویی های خود درباره خداوند عذر خواستند. ای یهودی! این عطا برتر از آن چیزی است که به سلیمان داده شده. پس پاک و منزّه است خداوندی که شیاطین را پس از تمرّد، برای نبوّت محمّد مسخّر نمود، و آنان پنداشته بودند که خداوند دارای فرزند است، از این رو بعثت آن حضرت شامل بی شماری از جنّ و انس گردید.

عالم یهودی گفت: این حضرت یحیی بن زکریّا است که گفته اند هنگام خردسالی، به او حکم و حلم و فهم داده شده است. او بی هیچ گناهی می گریست و روزه را وصل می کرد. حضرت به او فرمود: همین طور است، و به حضرت محمّد صلّی اللَّه علیه و آله برتر از آن عطا شده. حضرت یحیی در زمانی زندگی می کرد که نه بتی بود و نه جاهلیّتی، و حضرت محمّد صلّی اللَّه علیه و آله در میان بت پرستان و حزب شیطان حکم و فهم داده شد، و او کمترین رغبتی به بت ها و مراسم آنان نشان نداد، و هیچ دروغی از او شنیده نشد. او فردی امین و راستگو و حلیم بود، او روزه را هفتگی به هم وصل می کرد

ص: 44

یا کمتر یا بیشتر، و وقتی به این عمل او اعتراض می شد، می فرمود: من مانند هیچ کدام شما نیستم، من زیر سایه [الطاف] پروردگارم قرار دارم و مرا غذا می دهد و آب می نوشاند. و آن حضرت صلّی اللَّه علیه و آله بی هیچ جرمی و فقط از سر خشیت خداوند، به قدری می گریست که محلّ سجده او تماما خیس می شد.

عالم یهودی گفت: این حضرت عیسی بن مریم است که می پندارند او در گهواره سخن می گفته است. حضرت علی علیه السّلام بدو فرمود: همین طور است، و حضرت محمّد صلّی اللَّه علیه و آله در حالی از شکم مادرش متولّد شد که دست چپ خود را بر زمین، و دست راستش را به آسمان بالا گرفته بود و لبان خود را به یکتاپرستی حرکت داد. در این حال نوری از دهانش آشکار شده که اهل مکّه در آن قصرهای بصری و اطراف آن از شام، و قصرهای حمر از یمن و اطرافش، و قصرهای بیض از استخر و حوالی آن را دیدند. و تمام دنیا در شب تولّد آن حضرت نورانی شد، تا آنجا که گروه جنّ و انس و شیاطین به وحشت افتادند و گفتند: یک واقعه ای بر روی زمین رخ داده است. و در شب میلاد، ملائکه مشاهده شدند که بالا و پایین می روند و مشغول تسبیح و تقدیس خداوند می باشند، و بعضی ستارگان به لرزه درآمده و برخی سقوط کردند و این ها همه از علائم و نشانه های تولّد آن حضرت بود.

و ابلیس لعین پس از مشاهده آن عجایب، قصد آن کرد که به آسمان رود، و او را در آسمان سوم جایگاهی بود و شیاطین استراق سمع می کردند. پس هنگامی که آن شگفتی ها را دیدند، قصد استراق سمع نمودند و چون خواستند این کار را انجام دهند، از تمام آسمان ها محجوب شده و با شهاب های آسمانی ممنوع و مطرود گشتند، و این ها همه دلایل نبوّت او است.

عالم یهودی گفت: این حضرت عیسی است که می پندارند مرض پیسی و جذام را به اذن خداوند شفا می داده است. حضرت علی علیه السّلام فرمود: همین طور است، و به حضرت محمّد صلّی اللَّه علیه و آله برتر از آن عطا شده. و آن حضرت بسیاری از دردمندان را درمان کرده است. روزی رسول خدا صلّی اللَّه علیه و آله در بین اصحاب خود نشسته بود و سراغ مردی از یارانش را گرفت. گفتند: ای رسول خدا! او از شدّت بلا و گرفتاری مانند جوجه بی پر شده. با شنیدن این سخن آن حضرت بر بالین او رفت و فرمود: آیا برای سلامتی خودت دعایی به درگاه خداوند نموده ای؟ گفت: آری، این گونه دعا کردم که: «ای پروردگارم! مرا به هر عقوبتی که می خواهی در آخرت مبتلا کنی، همان را برای من در دنیا قرار بده.» رسول خدا صلّی اللَّه علیه و آله فرمود: چرا این گونه دعا نکردی که: «پروردگارا! در دنیا و آخرت به من حسنه ای عطا فرما و از آتش دوزخ مرا برهان.» و چون این گونه دعا نمود، فی الفور از بند بیماری رها گشت و صحیح و سالم برخاست و با ما خارج شد.

و مردی از [قبیله] جهینه مبتلا به جذام سختی شده و از شدّت مرض گوشتش تکّه تکّه گردیده بود. وی روزی نزد آن حضرت آمده و از بیماری شکایت کرد. رسول خدا صلّی اللَّه علیه و آله آب دهان مبارک خود در قدحی از آب

ص: 45

ریخته و فرمود: با این آب بدن خود را مسح کن. او با انجام این کار شفا یافت، به طوری که هیچ اثری از بیماری در او دیده نشد.

و بار دیگر مردی عرب و مبتلا به پیسی نزد آن حضرت آمده و ایشان آب دهان خود را بر آن سفیدی نهاده و آن برطرف شد و سلامت برخاست. و اگر تو می پنداری که عیسی دردمندان را از مرضشان شفا داده، بدان که روزی محمّد صلّی اللَّه علیه و آله با یکی از اصحاب نشسته بود که زنی آمد و گفت: ای رسول خدا! پسرم در شرف مرگ است و هر غذایی را که قصد می کنم به او بدهم، در حال دهن دره (غشّ) می کند. پس آن حضرت برخاست و ما نیز در پی او روان شدیم تا به بالین مریض رسیدیم. آن حضرت به او فرمود: ای دشمن خدا از دوست خدا دور شو! زیرا من رسول خدایم! پس بی درنگ شیطان از جسم او خارج شد و بیمار، صحیح و سالم با ما به لشکرگاه آمد.

و تو ای یهودی! اگر فکر می کنی که عیسی کوران را شفا داده، پس محمّد صلّی اللَّه علیه و آله نیز بیشتر از آن را انجام داده است. قتادة بن ربعی فرد سالمی بود، ولی در روز احد در اثر اصابت یک تیر چشمش از حدقه در آمد، و رسول خدا با یک معجزه آن را به جای خود بازگرداند و او شفا یافت، و آن چشم به همان زیبایی و روشنایی چشم دیگرش شد.

و نیز عبداللَّه بن عبید در روز حنین به شدّت از ناحیه دست مجروح شد و آن حضرت با کشیدن دست خود بر ناحیه مجروح، آن را شفا داد، آن گونه که هیچ تفاوتی با دست دیگرش نداشت و به شکل اول خود درآمد.

و همین جراحت برای محمّد بن مسلمه در روز کعب بن اشرف در چشم و دستش رخ داد و رسول خدا صلّی اللَّه علیه و آله دست خود بر آن کشیده و جراحت وی برطرف شد. و نیز همین مجروحیّت برای عبداللَّه بن انیس در ناحیه چشمش رخ داد، پس آن حضرت دست خود را بر آن کشید و جراحت او بر طرف شد. و این ها همه از دلایل نبوّت او است.

عالم یهودی گفت: درباره عیسی می پندارند که به اذن خداوند مرده را زنده می کرد. حضرت فرمود: همین طور است. و روزی حضرت محمّد صلّی اللَّه علیه و آله نه دانه سنگریزه در دستانش تسبیح گفتند، و شدّت نغمه هاشان از جسم بی روح آن ها شنیده می شد، و این ها برای اتمام حجّت نبوّت آن حضرت بود. و مردگان با او سخن گفته و از ترس سختی های مرگ، دست به دامن رسول خدا می شدند. و روزی با اصحاب خود نماز می گزارد که فرمود: آیا

ص: 46

از قبیله بنی نجّار کسی این جا هست! اگر هست بداند که یکی از افراد هم قبیله اش که شهید شده، به خاطر سه درهم بدهی به فلان یهودی، بر درب بهشت محبوس مانده است.

و اگر می پنداری- ای یهودی- که عیسی با مردگان سخن می گفت، عجیب تر از آن برای محمّد رخ داده است. آن حضرت وقتی شهر طائف را محاصره نمود، آنان گوسفند بریان مسمومی را برای آن حضرت فرستادند. در این بین دست گوسفند به سخن آمد و گفت: ای رسول خدا! مرا نخور، زیرا مسموم شده ام. اگر تنها حیوانات زنده با او سخن می گفتند، همان از بزرگ ترین حجج الهی بر منکرین نبوّت آن حضرت بود، تا چه رسد به این که حیوانی ذبح شده و مسلوخ و بریان شده با او صحبت کند!

و رسول خدا صلّی اللَّه علیه و آله درخت را می خواند و آن اجابت می کرد، و حیوانات اهلی و وحشی با او سخن گفته و به نبوّت او شهادت می دادند و آن ها را از عصیان خود بر حذر می نمود. و این ها همه برتر از آن چیزهایی بود که به عیسی علیه السّلام عطا شده است.

عالم یهودی گفت: درباره عیسی پنداشته اند که قوم خود را از آن چه می خوردند و در خانه انباشته بودند مطّلع می ساخت. حضرت علی علیه السّلام فرمود: همین طور است، و حضرت محمّد صلّی اللَّه علیه و آله بیشتر از این ها را دارد. حضرت عیسی علیه السّلام مردم را از آن چه پشت دیوار داشتند خبر داد، و حضرت محمّد صلی اللَّه علیه و آله، خبر از سرزمین مؤته داد، با این که در آنجا حاضر نبود، و جنگ جهادگران را وصف کرد و شهدایشان را بر شمرد، با این که میان او و آنان یک ماه راه بود، و هنگامی که یکی از آنان به سرعت از مؤته نزد آن حضرت آمده تا از او بپرسد، بدو فرمود: تو باز می گویی یا من ماجرا را شرح دهم؟ او گفت: شما بفرمایید. و تمام جزئیات را شرح داد.

و آن حضرت را رسم بر این بود که مردم مکّه را از همه اسرارشان باخبر می ساخت. یکی از آن ها قضیّه ای میان صفوان بن امیّه و عمیر بن وهب بود. وقتی عمیر نزد آن حضرت آمد و گفت: من برای خلاصی فرزندم این جا آمدم، به او فرمود: تو دروغ می گویی، بلکه حضور تو در این جا فقط به جهت وعده ای است که تو در مجلس یادآوری کشته گان خود در کارزار بدر به او داده ای که مرا بکشی و در ابتدا به جهت عیال و بدهی عذر آوردی، ولی وقتی صفوان همه آن ها را تقبّل کرد، تو نیز آماده انجام قتل من شدی، و حال آمده ای تا نقشه شوم خود را به انجام برسانی! و عمیر با شنیدن این کلام که جز او و صفوان هیچ کس از آن مطّلع نبود، زبان به تصدیق گشوده و گفت: من شهادت می دهم که معبودی جز اللَّه نیست و این که تو فرستاده خداوندی. و ای یهودی! مانند این مطالب بسیار است و بی شمار.

ص: 47

عالم یهودی گفت: درباره حضرت عیسی علیه السّلام می پندارند که او از گل، شبیه پرنده ای را می ساخت و در آن می دمید و به فرمان خداوند پرنده ای زنده می شد. حضرت علی علیه السّلام فرمود: همین طور است، و حضرت محمّد صلّی اللَّه علیه و آله نیز شبیه این کار را انجام داده است. آن حضرت در روز حنین، سنگی را در دست گرفته بود که ما صدای تسبیح و تقدیس را از آن می شنیدیم. سپس به سنگ گفت: شکافته شو! بی درنگ سنگ به سه قطعه شد، و ما از هر قطعه، تسبیحی غیر از تسبیح دیگری می شنیدیم.

و نیز در روز بطحاء در پی درختی فرستاد و درخت اجابت نمود و هر کدام از شاخه های آن، به طرق مختلف تسبیح و تهلیل و تقدیس می کردند. سپس به آن فرمود: دو نیم شو! پس بی درنگ دو نیم شد. سپس فرمود: به هم متّصل شو! پس فی الفور به هم وصل شد. سپس بدان فرمود: به نبوّت من شهادت بده! پس شهادت داد. سپس فرمود: با تسبیح و تهلیل و تقدیس به مکان خود باز گرد. پس بازگشت، و مکانش در محلّه قصّاب های مکّه است.

عالم یهودی گفت: درباره عیسی می پندارند که بسیار اهل سفر و سیاحت بود. حضرت علیه السّلام فرمود: همین طور است، و سیاحت حضرت محمّد صلّی اللَّه علیه و آله در جهاد بود، و مدّت ده سال اقدام به مجاهده و جنگ با اهل ضلال از حاضر و بادی نمود، و هزاران عرب کافر را پس از اتمام حجّت با کلام، از تیغ شمشیر گذراند و لحظه ای در این امر فروگذار نکرد، و هیچ سفری را جز برای مقاتله و مجاهده انجام نداد.

عالم یهودی گفت: درباره عیسی می پندارند که زاهد بود. حضرت فرمود: همین طور است، و حضرت محمّد صلّی اللَّه علیه و آله از تمام انبیاء زاهدتر بود. او سیزده زوجه جز کنیزان داشت، و هیچ سفره ای برایش پهن نشد که در آن گندم باشد، و اصلا نان گندم تناول نفرمود، و از نان جو هم سه روز متوالی سیر نخورد. آن حضرت در حالی وفات یافت که زره او به چهار درهم در رهن فردی یهودی بود، و با تمام غنائمی که از فتوحات بدو رسید، هیچ طلا و نقره ای باقی نگذاشت. آن حضرت در یک روز سیصد چهارصد هزار تقسیم می کرد و هنگام غروب وقتی فرد سائلی از او درخواست مال می کرد، می فرمود: قسم به خدایی که محمّد را مبعوث فرموده، تا به حال در آل محمّد هیچ مقداری از جو یا گندم یا درهم و دیناری به غروب نرسیده و باقی نمانده است.

عالم یهودی گفت: با این توضیحات من نیز شهادت می دهم که معبودی جز اللَّه نیست و اعتراف می کنم که محمّد رسول خدا است، و به این مطلب اقرار می کنم که خداوند عزوجل هیچ درجه و فضیلتی به انبیاء و مرسلین عطا نکرده، جز آنکه همه آن ها را در محمّد جمع نموده است، و چندین درجه او را بر جمیع انبیاء فزونی بخشیده است.

ص: 48

در این جا ابن عبّاس به حضرت علی علیه السّلام عرض کرد: ای ابوالحسن! من شهادت می دهم که تو از راسخین در علم و دانش هستی.

حضرت امیر علیه السّلام فرمود: وای بر تو! چرا نگویم آن چه را که در حقّ کسی گفتم که خداوند عزوجل او را عظیم داشته؛ آنجا که فرموده: «وَ إِنَّکَ لَعَلی خُلُقٍ عَظِیمٍ». - . احتجاج: 210 - 226 -

توضیح: «مقه» به معنای محبت است، «تهافت» به معنای تساقط است، «شیح» گیاهی است که در صحرا می روید، «البقع» جمع «ابقع» چیزی است که رنگ سفیدی آن با رنگ دیگر مخلوط شده باشد. شاید مراد کلاغ سیاه و سفید باشد، زیرا آن پرنده از مردم فرار می کند و در بیابان ها زندگی می کند و احتمال دارد در اصل «بقیع» یا لفظ دیگر باشد. ظاهراً در عبارت اشتباه صورت گرفته است.

«بحجب ثلاثه» شاید مقصود از این عبارت شکم، رحم و بچه دان باشد که حمل خود را از نمرود پنهان نمود. یا در غاز به سه اتاق حمل خود را مخفی کرد یا یکی از موارد فوق هنگام حمل و دیگری در غاز بوده و سوم هم در آتش بوده است.

«مقمع» به معنی خواباندن چشم و بعد سر بلند کردن است، در تفسیر آیه اختلاف شده است. بعضی گفته اند: این ضرب المثلی است که خداوند برای مشرکان در مورد دوری کردن آن ها از حق زده است. پس مثل آن مشرکان مانند کسی است که دو دستش در گردنش به زنجیر بسته شده باشد و سوی کار خیر نتواند دستش را باز کند. و مانند مردی می ماند که سربلند می کند، اما جای پایش را نمی بیند. بعضی از مفسرین گفته اند: مراد گروهی از قریش است که می خواستند رسول خدا صلی الله علیه و آله به قتل برسانند و چنین شدند که نتوانستند. این حدیث به معنای اخیر دلالت دارد.

«سبع طوال» نزد مشهور عبارت است از سوره بقره تا سوره اعراف و هفتمین آن سوره یونس است یا سوره انفال و برائت با هم، زیرا آن دو سوره نزد بعضی مفسرین یک سوره به حساب می آید و مقصود در این جا چیزی است که بعد از ساقط نمودن سوره بقره و مائده و برائت باقی می ماند.

«والقرآن العظیم» مراد از قرآن عظیم، باقی سوره های قرآن است یا مقصود فاتحه الکتاب نیز است. «اعطی الکتاب» اشاره به باقی قرآن است. «فی هذا الاسم» احتمال دارد معنا چنین باشد که اسم حضرت محمد صلی الله علیه و آله، دلالت می کند که خداوند متعال محبتش را بر دل بندگان انداخته است، زیرا آن حضرت در آسمان و زمین ستایش شده است. یا مراد از «اسم»، ذکر است. در بسیاری اوقات به ذکر از باب مجاز اطلاق می شود.

یا «اذتم» در قوت بدل از اسم است.

ص: 49

حاصل مطلب این است که کیست کسی که شریک باشد با آن حضرت در تمام نشدن شهادت به وحدانیت خداوند، جز به یادآوری نام او و شهادت به نبوت او؟ این معنا در صورتی است که «من» به فتح خوانده شود و ممکن است به کسر خوانده شود که در این صورت، به یکی از دو وجه اخیر توجیه می شود.

«نبل» تیرهای عربی را گویند. «رشت المهم» زمانی گفته می شود که بر تیر پر چسپانیده شود. «شظیّه» به معنای تکه ای از عصای شکسته و مانند آن را گویند. «اکحل» رگ بازو را گویند که آن را فصد کنند. «روی» ظاهراً کلام طبرسی است که در بین خبر وارد کرده است. «ان یبعجوا» به معنای شکافتن است. «الشدخ» میان تهی را گویند، یعنی سر او را به آن میان تهی کردم. «فغرفاه» یعنی آن را گشودم و فتح کردم. «و حتّی التفّت خواصر الخیل» یعنی دو طرف اسب از شدت تشنگی به هم چسپید.

«و جعلها غاراً» دلالت می کند که در شب هجرت رسول خدا صلی الله علیه و آله غار را احداث کرد و در آن داخل شد و قبلاً در آن جا غاری نبود، اما صخره و سنگ بزرگ بیت المقدس در شب معراج بود. «قد رأینا ذلک والتمسناه تحت رایته» یعنی ما زیر پرچم آن حضرت از این قبیل معجزات زیاد دیدیم. مقصود از «رایة» علامت است، یعنی بعضی از اصحاب این مطلب را زیر علامت آن حضرت در بیت المقدس مشاهده کردند.

به نظرم در عبارت افتادگی وجود دارد و در اصل عبارت «و جعلها هاراً» بوده است که اشاره به مطلبی است که در ابواب معجزات آن حضرت در آینده می آید که در غزوه احزاب، اصحاب به زمین سخت رسیدند که کلنگ کار نمی کرد. آن حضرت آب روی آن انداخت و زمین نرم و کنده شد.

«قد رأینا ذلک» اشاره به این مطلب است. جزری گوید: در این مورد آمده است: «ان کان یصلی ولجونه أزیز کأزیز المرجل من البکاء»، یعنی آن حضرت نماز می خواند در حالی که در درون ایشان آواز گریه، مانند غلیان آب جوش بود. گفته شده که آن حضرت درونش را به جوش می آورد و گریه از چشمش سرازیر می شد. «مرجل» دیگ را گویند و «اثافی» سنگ های اجاق است که دیگ را روی آن می گذارد.

«رفرف» فیروزآبادی گوید: رفرف لباس سبز است که از آن پرده پر نقش و نگار می سازند و پهن می کنند و دامنه های خیمه و کناره های زره را که رنگ و نگار باشد و هر کناره که افتاده باشد گویند. مثل کناره فرش ها، شاخه های افتاده درخت سدر یا اراک و کناره پرده ها و فرش ها

ص: 50

که زائد بر آن باشد و هر چیزی که زائد باشد و تا کنند.

«فکان فیما أوحی إلیه» شاید معنای آیه این باشد که این از جمله آیات است که پیش از آن شب بر پیامبر نازل شد تا به امتش تبلیغ کند و امت آن را بپذیرد. پس یادآوری این آیه برای بیان سبب وحی آن به سوی پیامبر صلی الله علیه و آله در این وقت بوده است. احتمال دارد پیش از رسیدن به ساق عرش، تبلیغ آن آیه به امیرالمؤمنین علیه السّلام در آن شب از همان مکان بوده است. «فلما رأی الله تعالی منهم القبول»، یعنی خداوند می دانست که آنان قبول خواهند کرد و معنای اول ظاهرتر است.

«ثبور» به معنای هلاکت و خسران است. «من الاحجة» جمع «حجیج» به معنای اقامه کننده حجت و دلیل بر مذهب خودش است و در بعضی نسخه ها «من الأجنحة» است که به معنای رؤسای قوم است یا اسم قبیله ای ایشان است.

«وشیّ» یعنی بعد از آن که بریان و پخته شد. «مؤتة» نام جایی است که جعفر بن ابی طالب در آن جا شهید شد که در آینده داستانش خواهد آمد که پیامبر صلی الله علیه و آله چگونه دیگران را از شهادت او خبر داد. «فئام» گروه زیادی را گویند، چنان چه لغویون گفته اند و در بعضی احادیث «فئام» به صد هزار نفر تفسیر شده است.

«و ما وطّئ له من البلاد» فعل مجهول باب تفعیل است یعنی فتح شهرها آماده شده و آسان شد و ذلیل و خوار شد و پیامبر صلی الله علیه و آله بر آن تسلط پیدا کرد. عرب ها «فراش وطئ» به فرشی گویند که پهلوی خواب کننده را اذیت نکند. «جلّت» جمله معترضه است، یعنی عظمت خدا از بیان بزرگ تر است.

ظاهرتر این است که در اصل «حیث قال» بوده است و بعداً اشتباه شده است و هم چنین اظهر این است که واژه «نفس»، اشتباه کلمه «نعت» یا «وصف» است.

ص: 51

**[ترجمه]

باب 3 احتجاجاته صلوات الله علیه علی النصاری

الأخبار

«1»

ج، الإحتجاج رُوِیَ أَنَّهُ وَفْدٌ وُفِدَ مِنْ بِلَادِ الرُّومِ إِلَی الْمَدِینَةِ عَلَی عَهْدِ أَبِی بَکْرٍ وَ فِیهِمْ رَاهِبٌ مِنْ رُهْبَانِ النَّصَارَی فَأَتَی مَسْجِدَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ مَعَهُ بُخْتِیٌّ مُوقَرٌ ذَهَباً وَ فِضَّةً وَ کَانَ أَبُو بَکْرٍ حَاضِراً وَ عِنْدَهُ جَمَاعَةٌ مِنَ الْمُهَاجِرِینَ وَ الْأَنْصَارِ فَدَخَلَ عَلَیْهِمْ وَ حَیَّاهُمْ وَ رَحَّبَ بِهِمْ وَ تَصَفَّحَ وُجُوهَهُمْ (1)ثُمَّ قَالَ أَیُّکُمْ خَلِیفَةُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله نَبِیِّکُمْ وَ أَمِینِ دِینِکُمْ فَأُومِئَ إِلَی أَبِی بَکْرٍ فَأَقْبَلَ عَلَیْهِ بِوَجْهِهِ ثُمَّ قَالَ أَیُّهَا الشَّیْخُ مَا اسْمُکَ قَالَ اسْمِی عَتِیقٌ قَالَ ثُمَّ مَا ذَا قَالَ صِدِّیقٌ قَالَ ثُمَّ مَا ذَا قَالَ مَا أَعْرِفُ لِنَفْسِی اسْماً غَیْرَهُ قَالَ لَسْتَ بِصَاحِبِی فَقَالَ لَهُ وَ مَا حَاجَتُکَ قَالَ أَنَا مِنْ بِلَادِ الرُّومِ جِئْتُ مِنْهَا بِبُخْتِیٍّ مُوقَراً ذَهَباً وَ فِضَّةً لِأَسْأَلَ أَمِینَ هَذِهِ الْأُمَّةِ عَنْ مَسْأَلَةٍ إِنْ أَجَابَنِی عَنْهَا أَسْلَمْتُ وَ بِمَا أَمَرَنِی أَطَعْتُ وَ هَذَا الْمَالَ بَیْنَکُمْ فَرَّقْتُ وَ إِنْ عَجَزَ عَنْهَا رَجَعْتُ إِلَی الْوَرَاءِ بِمَا مَعِی وَ لَمْ أُسْلِمْ فَقَالَ لَهُ أَبُو بَکْرٍ سَلْ عَمَّا بَدَا لَکَ فَقَالَ الرَّاهِبُ وَ اللَّهِ لَا أَفْتَحُ الْکَلَامَ مَا لَمْ تُؤْمِنِّی مِنْ سَطْوَتِکَ وَ سَطْوَةِ أَصْحَابِکَ فَقَالَ أَبُو بَکْرٍ أَنْتَ آمِنٌ وَ لَیْسَ عَلَیْکَ بَأْسٌ قُلْ مَا شِئْتَ فَقَالَ الرَّاهِبُ أَخْبِرْنِی عَنْ شَیْ ءٍ لَیْسَ لِلَّهِ وَ لَا مِنْ عِنْدِ اللَّهِ وَ لَا یَعْلَمُهُ اللَّهُ فَارْتَعَشَ أَبُو بَکْرٍ وَ لَمْ یُحِرْ جَوَاباً فَلَمَّا کَانَ بَعْدَ هُنَیْئَةٍ قَالَ لِبَعْضِ أَصْحَابِهِ ائْتِنِی بِأَبِی حَفْصٍ فَجَاءَ بِهِ فَجَلَسَ عِنْدَهُ ثُمَّ قَالَ أَیُّهَا الرَّاهِبُ اسْأَلْهُ فَأَقْبَلَ الرَّاهِبُ بِوَجْهِهِ إِلَی عُمَرَ وَ قَالَ لَهُ مِثْلَ مَا قَالَ لِأَبِی بَکْرٍ فَلَمْ یُحِرْ جَوَاباً ثُمَّ أُتِیَ بِعُثْمَانَ فَجَرَی بَیْنَ الرَّاهِبِ وَ بَیْنَ عُثْمَانَ مَا جَرَی بَیْنَهُ وَ بَیْنَ أَبِی بَکْرٍ وَ عُمَرَ فَلَمْ یُحِرْ جَوَاباً فَقَالَ الرَّاهِبُ أَشْیَاخٌ کِرَامٌ ذَوُو رِتَاجٍ لِإِسْلَامٍ (2)ثُمَّ نَهَضَ لِیَخْرُجَ فَقَالَ أَبُو بَکْرٍ یَا عَدُوَّ اللَّهِ لَوْ لَا الْعَهْدُ لَخَضَبْتُ الْأَرْضَ بِدَمِکَ

ص: 52


1- حیاهم: قال لهم: حیاکم اللّه أی أطال عمرکم. رحب بهم: دعاهم إلی الرحب و قال لهم: مرحبا. تصفح وجوههم أی تأمل وجوههم لیتعرف أمرهم.
2- فی المصدر: ذوو فجاج لاسلام.

فَقَامَ سَلْمَانُ الْفَارِسِیُّ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ وَ أَتَی عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ علیهما السلام وَ هُوَ جَالِسٌ فِی صَحْنِ دَارِهِ مَعَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ علیهما السلام وَ قَصَّ عَلَیْهِ الْقِصَّةَ فَقَامَ عَلِیٌّ علیه السلام فَخَرَجَ وَ مَعَهُ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ علیهما السلام حَتَّی أَتَی الْمَسْجِدَ فَلَمَّا رَأَی الْقَوْمُ عَلِیّاً علیه السلام کَبَّرُوا اللَّهَ وَ حَمَّدُوا اللَّهَ وَ قَامُوا إِلَیْهِ بِأَجْمَعِهِمْ فَدَخَلَ عَلِیٌّ علیه السلام وَ جَلَسَ فَقَالَ أَبُو بَکْرٍ أَیُّهَا الرَّاهِبُ سَائِلْهُ (1)فَإِنَّهُ صَاحِبُکَ وَ بُغْیَتُکَ فَأَقْبَلَ الرَّاهِبُ بِوَجْهِهِ إِلَی عَلِیٍّ علیه السلام ثُمَّ قَالَ یَا فَتَی مَا اسْمُکَ فَقَالَ اسْمِی عِنْدَ الْیَهُودِ إِلْیَا وَ عِنْدَ النَّصَارَی إِیلِیَا وَ عِنْدَ وَالِدِی عَلِیٌّ وَ عِنْدَ أُمِّی حَیْدَرَةُ فَقَالَ مَا مَحَلُّکَ مِنْ نَبِیِّکُمْ قَالَ أَخِی وَ صِهْرِی وَ ابْنُ عَمِّی (2)قَالَ الرَّاهِبُ أَنْتَ صَاحِبِی وَ رَبِّ عِیسَی أَخْبِرْنِی عَنْ شَیْ ءٍ لَیْسَ لِلَّهِ وَ لَا مِنْ عِنْدِ اللَّهِ وَ لَا یَعْلَمُهُ اللَّهُ قَالَ عَلِیٌّ علیه السلام عَلَی الْخَبِیرِ سَقَطْتَ أَمَّا قَوْلُکَ مَا لَیْسَ لِلَّهِ فَإِنَّ اللَّهَ تَعَالَی أَحَدٌ لَیْسَ لَهُ صَاحِبَةٌ وَ لَا وَلَدٌ وَ أَمَّا قَوْلُکَ وَ لَا مِنْ عِنْدِ اللَّهِ فَلَیْسَ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ ظُلْمٌ لِأَحَدٍ وَ أَمَّا قَوْلُکَ لَا یَعْلَمُهُ اللَّهُ لَا یَعْلَمُ لَهُ شَرِیکاً فِی الْمُلْکِ فَقَامَ الرَّاهِبُ وَ قَطَعَ زُنَّارَهُ وَ أَخَذَ رَأْسَهُ وَ قَبَّلَ مَا بَیْنَ عَیْنَیْهِ وَ قَالَ أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّهِ وَ أَشْهَدُ أَنَّکَ الْخَلِیفَةُ وَ أَمِینُ هَذِهِ الْأُمَّةِ وَ مَعْدِنُ الدِّینِ وَ الْحِکْمَةِ وَ مَنْبَعُ عَیْنِ الْحُجَّةِ لَقَدْ قَرَأْتُ اسْمَکَ فِی التَّوْرَاةِ إِلْیَا وَ فِی الْإِنْجِیلِ إِیلِیَا وَ فِی الْقُرْآنِ عَلِیّاً وَ فِی الْکُتُبِ السَّالِفَةِ حَیْدَرَةُ وَ وَجَدْتُکَ بَعْدَ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله وَصِیّاً وَ لِلْإِمَارَةِ وَلِیّاً وَ أَنْتَ أَحَقُّ بِهَذَا الْمَجْلِسِ مِنْ غَیْرِکَ فَأَخْبِرْنِی مَا شَأْنُکَ وَ شَأْنُ الْقَوْمِ فَأَجَابَهُ بِشَیْ ءٍ فَقَامَ الرَّاهِبُ وَ سَلَّمَ الْمَالَ إِلَیْهِ بِأَجْمَعِهِ فَمَا بَرِحَ عَلِیٌّ علیه السلام مِنْ مَکَانِهِ حَتَّی فَرَّقَهُ فِی مَسَاکِینِ أَهْلِ الْمَدِینَةِ وَ مَحَاوِیجِهِمْ وَ انْصَرَفَ الرَّاهِبُ إِلَی قَوْمِهِ مُسْلِماً (3).

**[ترجمه]احتجاج: و روایت شده که جماعتی از سرزمین روم وارد شهر مدینه شدند و در میانشان مرد دانشمندی از راهبهای مسیحیان بود. در آن وقت حکومت مسلمین به دست ابوبکر بود. راهب با شتر خود که بار آن طلا و نقره بود به سوی مسجد مدینه که ابوبکر با جماعتی از مهاجر و انصار در آنجا بودند رفت.

راهب پس از عرض احترام و اظهار محبّت گفت: کدام یک از شما جانشین پیامبرتان و امین دین شما است؟ حاضرین به جانب ابوبکر اشاره نمودند. راهب گفت: ای شیخ! نام شما چیست؟ گفت: نام من عتیق است. راهب پرسید: نام دیگرت چیست؟ گفت: صدّیق. راهب گفت: نام دیگر شما چه می باشد؟ گفت: جز این ها نام دیگری برای خود نمی دانم. راهب گفت: شما آن فردی نیستی که در پی او هستم. ابوبکر گفت: حاجت و مقصود تو چیست؟ راهب گفت: من با این شتر و بار طلا و نقره اش از سرزمین روم بدینجا آمده ام تا از امین این امّت مسأله ای را بپرسم که در صورت پاسخ به آن، مسلمان می شوم و مطیع فرمان او خواهم شد و کل این طلا و نقره را میان شما پخش خواهم کرد. اما در صورت عجز از پاسخ، از همان راهی که آمده ام برمی گردم و اسلام را قبول نمی کنم.

ابوبکر گفت: آن مسائلی را که در نظر داری بپرس. راهب گفت: به خدا سوگند هیچ سخنی نگویم تا شما مرا از هر تعرّضی امان دهی! ابوبکر گفت: تو در امانی و هیچ مشکلی نخواهی داشت. آن چه می خواهی بگو. راهب گفت: مرا خبر دهید از آن چیزی که برای خدا نبوده و خدا آن را ندارد و آن چه از خدا نباشد و آن چه که خداوند آن را نداند.

ابوبکر متحیّر شد و هیچ جوابی نداد، و پس از این که زمانی ساکت ماند، دستور داد عمر را حاضر کنند. چون عمر حاضر شده و پهلویش نشست، ابوبکر به راهب گفت: از این شخص بپرس! پس راهب رو به عمر کرده و سؤال خود را تکرار کرد و او نیز از پاسخ به آن عاجز ماند. سپس عثمان وارد مسجد شد و همان مذاکره سابق میان او و راهب نیز انجام شد، ولی عثمان نیز از جواب به آن سؤال فروماند و ساکت شد.

پس راهب با خود گفت: اینان شیوخ بزرگواری هستند، ولی افسوس که به خود مغرور و متکبّر هستند. سپس برخاست تا از مسجد خارج شود. ابوبکر گفت: ای دشمن خدا! اگر وفای به عهد نبود زمین را از خونت رنگین می ساختم!

ص: 52

در این جا سلمان فارسی رضی اللَّه عنه برخاست و به خدمت حضرت امیر علیه السّلام رسید- که با دو فرزندش حسن و حسین در وسط خانه نشسته بود- و آن حضرت را از جریان مسجد باخبر ساخت. حضرت امیر علیه السّلام با شنیدن جریان، برخاست و رهسپار مسجد شد و حسن و حسین علیهما السّلام نیز به دنبال پدرشان رفتند. تا حضرت امیر علیه السّلام به مسجد وارد شد، جماعت حاضر با تکبیر و حمد الهی خوشحال و مسرور شدند، در برابر آن جناب همگی برخاستند و او را جا دادند. پس ابوبکر راهب را خطاب کرده و گفت: کسی را که می خواستی حاضر شد. آن چه می خواهی از او بپرس!

راهب نیز روی به جانب آن حضرت کرد و گفت: ای جوان! نامت چیست؟ فرمود: اسم من نزد یهود «الیا» و نزد مسیحیان «ایلیا» و نزد پدرم «علی» و نزد مادرم «حیدره» می باشد. راهب پرسید: مقام و نسبت تو با پیامبر اسلام چیست؟ فرمود: من پسر عمو و داماد و همچون برادر پیغمبر هستم. راهب گفت: به خدای عیسی قسم که تو مطلوب من هستی! به من خبر بده از آن چه خدا را نیست و آن چه از خدا نیست و آن چه خدا آن را نداند؟

فرمود: با فرد خبیر و آگاهی رو به رو شدی، امّا این که گفتی «آن چه خدا را نیست» همان زوج و فرزند است که خدا را عیال و فرزندی نباشد. و این که گفتی «آن چه از خدا نیست»، عبارت است از ظلم که خداوند در حقّ هیچ کس ظلم روا ندارد. و این که گفتی: «آن چه خدا آن را نداند»، خداوند برای خود هیچ شریکی را نمی شناسد.

راهب برخاست و کمربند (نشان مذهبی) خود را باز کرد، پیشانی آن حضرت را بوسید و گفت: من شهادت می دهم که خداوند شریکی نداشته و تنها است و شهادت می دهم که محمّد از جانب خدا به مقام نبوّت مبعوث گشته است و شهادت می دهم که تو خلیفه و وصیّ پیغمبر و امین امّت اسلامی و معدن دین و حکمت و سرچشمه علم و برهان هستی! من نام تو را در تورات به عنوان «الیا» و در انجیل به عنوان «ایلیا» و در قرآن به عنوان «علی» و در کتاب های گذشته به عنوان «حیدره» خوانده ام و من بر اساس اطّلاعات خودم، معتقدم که تو وصیّ پیغمبری و امیر این حکومت، و از همه به این مکان سزاوارتری. پس جریان امور تو با این قوم چیست؟

امیرالمؤمنین علیه السّلام جواب مختصری به سخن راهب داد و راهب برخاست و اموال خود را تسلیم آن حضرت نمود. آن جناب علیه السّلام نیز همان لحظه تمام آن طلا و نقره را به فقرا و نیازمندان مدینه تقسیم کرد و از مسجد بیرون رفت. راهب نیز مسلمان، به شهر خود بازگشت. - . احتجاج 205 - 207 -

**[ترجمه]

بیان

قوله ذوو رتاج قال الجوهری أرتج علی القارئ علی ما لم یسمّ فاعله

ص: 53


1- فی المصدر: أیها الراهب سله.
2- فی المصدر: و ابن عمی لحا. قوله: لحا من لحت القرابة بیننا: لصقت، یقال: ابن عمی لحا أی لاصق النسب، و نصبه علی الحال لان ما قبله معرفة.
3- الاحتجاج: 108.

إذا لم یقدر علی القراءة کأنه أطبق علیه کما یرتج الباب من الرجّ (الرتج) و لا تقل ارتجّ علیه بالتشدید و رتج الرجل فی منطقه بالکسر إذا استغلق علیه الکلام و الرتاج الباب العظیم انتهی.

أقول: یحتمل أن یکون مراده أنهم صاحب باب علوم الإسلام و عندهم مفاتیحه علی سبیل التهکم و أن یکون المعنی أنه یرتج علیهم الکلام فی المسائل التی یسأل عنهم فی الإسلام أو یسدون باب الإسلام فلا یدخله أحد لجهلهم و لعله أظهر.

**[ترجمه]درباره «ذووا رتاج» جوهری گوید: «اُرتج علی القاری» از ماده «رج» بنا به صیغه مجهول وقتی به کار می رود که قاری زبانش بند آید

ص: 53

و قدرت بر قرائت قرآن نداشته باشد، گویا درب خانه بند آمده باشد. «ارتج» یعنی به تشدید نخوانید و «رتج الرجل فی منطقه» زمانی گفته می شود که کسی نتواند تکلم کند. «رتاج» درب بزرگ را گویند. (پایان نقل قول)

احتمال دارد مقصود این باشد که از باب تعجب گوید: آیا اینان صاحب دروازه علوم اسلام هستند و نزد آنان کلیدهای علم است؟ و احتمال دارد معنا چنین باشد که در مسائلی که از ایشان در مورد اسلام پرسید، زبان آن ها از سخن گفتن بند آمد، یا آنان دروازه اسلام را می بندند و به خاطر جهالت آنان کسی وارد اسلام نمی شود و این معنا آشکارتر است.

**[ترجمه]

«2»

ما، الأمالی للشیخ الطوسی الْمُفِیدُ عَنْ عَلِیِّ بْنِ خَالِدٍ عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ الْوَلِیدِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عُمَرَ الْکِنْدِیِّ عَنْ عَبْدِ الْکَرِیمِ بْنِ إِسْحَاقَ الرَّازِیِّ عَنْ بُنْدَارَ عَنْ سَعِیدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ أَبِی إِدْرِیسَ (1)عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ قَیْسٍ الْبَصْرِیِّ قَالَ حَدَّثَنَا زَاذَانُ (2)عَنْ سَلْمَانَ الْفَارِسِیِّ رَحْمَةُ اللَّهِ عَلَیْهِ قَالَ: لَمَّا قُبِضَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله وَ تَقَلَّدَ أَبُو بَکْرٍ الْأَمْرَ قَدِمَ الْمَدِینَةَ جَمَاعَةٌ مِنَ النَّصَارَی یَتَقَدَّمُهُمْ جَاثَلِیقٌ لَهُمْ لَهُ سَمْتٌ وَ مَعْرِفَةٌ بِالْکَلَامِ وَ وُجُوهِهِ وَ حَفِظَ التَّوْرَاةَ وَ الْإِنْجِیلَ وَ مَا فِیهِمَا فَقَصَدُوا أَبَا بَکْرٍ فَقَالَ لَهُ الْجَاثَلِیقُ إِنَّا وَجَدْنَا فِی الْإِنْجِیلِ رَسُولًا یَخْرُجُ بَعْدَ عِیسَی وَ قَدْ بَلَغَنَا خُرُوجُ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ یُذْکَرُ أَنَّهُ ذَلِکَ الرَّسُولُ فَفَزِعْنَا إِلَی مَلِکِنَا (3)فَجَمَعَ وُجُوهَ قَوْمِنَا وَ أَنْفَذَنَا فِی الْتِمَاسِ الْحَقِّ فِیمَا اتَّصَلَ بِنَا وَ قَدْ فَاتَنَا نَبِیُّکُمْ مُحَمَّدٌ وَ فِیمَا قَرَأْنَاهُ مِنْ کُتُبِنَا أَنَّ الْأَنْبِیَاءَ لَا یَخْرُجُونَ مِنَ الدُّنْیَا إِلَّا بَعْدَ إِقَامَةِ أَوْصِیَاءَ لَهُمْ یَخْلُفُونَهُمْ فِی أُمَمِهِمْ یُقْتَبَسُ مِنْهُمُ الضِّیَاءُ فِیمَا أَشْکَلَ فَأَنْتَ أَیُّهَا الْأَمِیرُ وَصِیُّهُ لِنَسْأَلْکَ عَمَّا نَحْتَاجُ إِلَیْهِ فَقَالَ عُمَرُ هَذَا خَلِیفَةُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَجَثَا الْجَاثَلِیقُ لِرُکْبَتَیْهِ وَ قَالَ لَهُ خُبِّرْنَا

ص: 54


1- فی المصدر. عبد الکریم بن إسحاق الرازیّ قال: حدّثنا محمّد بن داود، عن سعید بن خالد عن إسماعیل بن أبی أویس.
2- هکذا فی النسخ و الصحیح: زاذان بتقدیم الزای علی الذال، و الرجل مترجم فی رجال الشیخ فی باب أصحاب أمیر المؤمنین علیه السلام، و کناه أبا عمرة الفارسیّ، و عده العلامة فی الخلاصة من خواص أمیر المؤمنین من مضر إلّا أنّه ابدل عمرة بعمرو أو عمر علی اختلاف النسخ، و ترجمه ابن حجر فی التقریب: 161 فقال: زاذان أبو عمر الکندی البزاز، و یکنی أبو عبد اللّه أیضا صدوق یرسل، و فیه شیعیة من ثمانیة، مات سنة اثنتین و ثمانین.
3- فی المصدر: ففرغنا إلی ملکنا أی فقصدناه.

أَیُّهَا الْخَلِیفَةُ عَنْ فَضْلِکُمْ عَلَیْنَا فِی الدِّینِ فَإِنَّا جِئْنَا نَسْأَلُ عَنْ ذَلِکَ فَقَالَ أَبُو بَکْرٍ نَحْنُ مُؤْمِنُونَ وَ أَنْتُمْ کُفَّارٌ وَ الْمُؤْمِنُ خَیْرٌ مِنَ الْکَافِرِ وَ الْإِیمَانُ خَیْرٌ مِنَ الْکُفْرِ فَقَالَ الْجَاثَلِیقُ هَذِهِ دَعْوَی یَحْتَاجُ إِلَی حُجَّةٍ فَخَبِّرْنِی أَنْتَ مُؤْمِنٌ عِنْدَ اللَّهِ أَمْ عِنْدَ نَفْسِکَ فَقَالَ أَبُو بَکْرٍ أَنَا مُؤْمِنٌ عِنْدَ نَفْسِی وَ لَا عِلْمَ لِی بِمَا عِنْدَ اللَّهِ فَقَالَ الْجَاثَلِیقُ فَهَلْ أَنَا کَافِرٌ عِنْدَکَ عَلَی مِثْلِ مَا أَنْتَ مُؤْمِنٌ أَمْ أَنَا کَافِرٌ عِنْدَ اللَّهِ فَقَالَ أَنْتَ عِنْدِی کَافِرٌ وَ لَا عِلْمَ لِی بِحَالِکَ عِنْدَ اللَّهِ فَقَالَ الْجَاثَلِیقُ فَمَا أَرَاکَ إِلَّا شَاکّاً فِی نَفْسِکَ وَ فِیَّ وَ لَسْتَ عَلَی یَقِینٍ مِنْ دِینِکَ فَخَبِّرْنِی أَ لَکَ عِنْدَ اللَّهِ مَنْزِلَةٌ فِی الْجَنَّةِ بِمَا أَنْتَ عَلَیْهِ مِنَ الدِّینِ تَعْرِفُهَا فَقَالَ لِی مَنْزِلَةٌ فِی الْجَنَّةِ أَعْرِفُهَا بِالْوَعْدِ وَ لَا أَعْلَمُ هَلْ أَصِلُ إِلَیْهَا أَمْ لَا فَقَالَ لَهُ فَتَرْجُو (1)لِی مَنْزِلَةً مِنَ الْجَنَّةِ قَالَ أَجَلْ أَرْجُو ذَلِکَ فَقَالَ الْجَاثَلِیقُ فَمَا أَرَاکَ إِلَّا رَاجِیاً لِی وَ خَائِفاً عَلَی نَفْسِکَ فَمَا فَضْلُکَ عَلَیَّ فِی الْعِلْمِ ثُمَّ قَالَ لَهُ أَخْبِرْنِی هَلِ احْتَوَیْتَ عَلَی جَمِیعِ عِلْمِ النَّبِیِّ الْمَبْعُوثِ إِلَیْکَ قَالَ لَا وَ لَکِنِّی أَعْلَمُ مِنْهُ مَا قُضِیَ لِی عِلْمُهُ (2)قَالَ فَکَیْفَ صِرْتَ خَلِیفَةً لِلنَّبِیِّ وَ أَنْتَ لَا تُحِیطُ عِلْماً بِمَا یَحْتَاجُ إِلَیْهِ أُمَّتُهُ مِنْ عِلْمِهِ وَ کَیْفَ قَدَّمَکَ قَوْمُکَ عَلَی ذَلِکَ فَقَالَ لَهُ عُمَرُ کُفَّ أَیُّهَا النَّصْرَانِیُّ عَنْ هَذَا التَّعَبِ وَ إِلَّا أَبَحْنَا دَمَکَ فَقَالَ الْجَاثَلِیقُ مَا هَذَا عَدْلٌ عَلَی مَنْ جَاءَ مُسْتَرْشِداً طَالِباً قَالَ سَلْمَانُ رَحْمَةُ اللَّهِ عَلَیْهِ فَکَأَنَّمَا أُلْبِسْنَا جِلْبَابَ الْمَذَلَّةِ فَنَهَضْتُ حَتَّی أَتَیْتُ عَلِیّاً عَلَیْهِ السَّلَامُ فَأَخْبَرْتُهُ الْخَبَرَ فَأَقْبَلَ بِأَبِی وَ أُمِّی حَتَّی جَلَسَ وَ النَّصْرَانِیُّ یَقُولُ دُلُّونِی عَلَی مَنْ أَسْأَلُهُ عَمَّا أَحْتَاجُ فَقَالَ لَهُ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام سَلْ یَا نَصْرَانِیُّ فَوَ الَّذِی فَلَقَ الْحَبَّةَ وَ بَرَأَ النَّسَمَةَ لَا تَسْأَلُنِی عَمَّا مَضَی وَ لَا مَا یَکُونُ إِلَّا أَخْبَرْتُکَ بِهِ عَنْ نَبِیِّ الْهُدَی مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله فَقَالَ النَّصْرَانِیُّ أَسْأَلُکَ عَمَّا سَأَلْتُ عَنْهُ هَذَا الشَّیْخَ خَبِّرْنِی أَ مُؤْمِنٌ أَنْتَ عِنْدَ اللَّهِ أَمْ عِنْدَ نَفْسِکَ فَقَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام أَنَا مُؤْمِنٌ عِنْدَ اللَّهِ کَمَا أَنَا مُؤْمِنٌ فِی عَقِیدَتِی

ص: 55


1- فی المصدر: فترجو أن تکون لی منزلة فی الجنة.
2- فی نسخة: و لکنی أعلم منه ما أفضی إلی علمه.

فَقَالَ الْجَاثَلِیقُ اللَّهُ أَکْبَرُ هَذَا کَلَامُ وَثِیقٍ بِدِینِهِ مُتَحَقِّقٍ فِیهِ بِصِحَّةِ یَقِینِهِ فَخَبِّرْنِی الْآنَ عَنْ مَنْزِلَتِکَ فِی الْجَنَّةِ مَا هِیَ فَقَالَ علیه السلام مَنْزِلَتِی مَعَ النَّبِیِّ الْأُمِّیِّ فِی الْفِرْدَوْسِ الْأَعْلَی لَا أَرْتَابُ بِذَلِکَ وَ لَا أَشُکُّ فِی الْوَعْدِ بِهِ مِنْ رَبِّی قَالَ النَّصْرَانِیُّ فَبِمَا ذَا عَرَفْتَ الْوَعْدَ لَکَ بِالْمَنْزِلَةِ الَّتِی ذَکَرْتَهَا فَقَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام بِالْکِتَابِ الْمُنْزَلِ وَ صِدْقِ النَّبِیِّ الْمُرْسَلِ قَالَ فَبِمَا عَلِمْتَ صِدْقَ نَبِیِّکَ قَالَ بِالْآیَاتِ الْبَاهِرَاتِ وَ الْمُعْجِزَاتِ الْبَیِّنَاتِ قَالَ الْجَاثَلِیقُ هَذَا طَرِیقُ الْحُجَّةِ لِمَنْ أَرَادَ الِاحْتِجَاجَ خَبِّرْنِی عَنِ اللَّهِ تَعَالَی أَیْنَ هُوَ الْیَوْمَ فَقَالَ علیه السلام یَا نَصْرَانِیٌّ إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی یَجِلُّ عَنِ الْأَیْنِ وَ یَتَعَالَی عَنِ الْمَکَانِ کَانَ فِیمَا لَمْ یَزَلْ وَ لَا مَکَانَ وَ هُوَ الْیَوْمَ عَلَی ذَلِکَ لَمْ یَتَغَیَّرْ مِنْ حَالٍ إِلَی حَالٍ فَقَالَ أَجَلْ أَحْسَنْتَ أَیُّهَا الْعَالِمُ وَ أَجَزْتَ فِی الْجَوَابِ فَخَبِّرْنِی عَنِ اللَّهِ تَعَالَی أَ مُدْرَکٌ بِالْحَوَاسِّ عِنْدَکَ فَیَسْأَلَکَ الْمُسْتَرْشِدُ فِی طَلَبِهِ اسْتِعْمَالَ الْحَوَاسِّ (1)أَمْ کَیْفَ طَرِیقُ الْمَعْرِفَةِ بِهِ إِنْ لَمْ یَکُنِ الْأَمْرُ کَذَلِکَ فَقَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام تَعَالَی الْمَلِکُ الْجَبَّارُ أَنْ یُوصَفَ بِمِقْدَارٍ أَوْ تُدْرِکَهُ الْحَوَاسُّ أَوْ یُقَاسَ بِالنَّاسِ وَ الطَّرِیقُ إِلَی مَعْرِفَةِ صَنَائِعِهِ الْبَاهِرَةِ لِلْعُقُولِ الدَّالَّةِ ذَوِی الِاعْتِبَارِ بِمَا هُوَ مِنْهَا مَشْهُودٌ وَ مَعْقُولٌ قَالَ الْجَاثَلِیقُ صَدَقْتَ هَذَا وَ اللَّهِ هُوَ الْحَقُّ الَّذِی قَدْ ضَلَّ عَنْهُ التَّائِهُونَ فِی الْجَهَالاتِ فَخَبِّرْنِی الْآنَ عَمَّا قَالَهُ نَبِیُّکُمْ فِی الْمَسِیحِ وَ أَنَّهُ مَخْلُوقٌ مِنْ أَیْنَ أَثْبَتَ لَهُ الْخَلْقَ وَ نَفَی عَنْهُ الْإِلَهِیَّةَ وَ أَوْجَبَ فِیهِ النَّقْصَ وَ قَدْ عَرَفْتَ مَا یَعْتَقِدُ فِیهِ کَثِیرٌ مِنَ الْمُتَدَیِّنِینَ فَقَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام أَثْبَتَ لَهُ الْخَلْقَ بِالتَّقْدِیرِ الَّذِی لَزِمَهُ وَ التَّصْوِیرِ وَ التَّغَیُّرِ مِنْ حَالٍ إِلَی حَالٍ وَ زِیَادَةِ الَّتِی لَمْ یَنْفَکَّ مِنْهَا وَ النُّقْصَانِ وَ لَمْ أَنْفِ عَنْهُ النُّبُوَّةَ وَ لَا أَخْرَجْتُهُ مِنَ الْعِصْمَةِ وَ الْکَمَالِ وَ التَّأْیِیدِ وَ قَدْ جَاءَنَا عَنِ اللَّهِ تَعَالَی بِأَنَّهُ مِثْلُ آدَمَ خَلَقَهُ مِنْ تُرابٍ ثُمَّ قالَ لَهُ کُنْ فَیَکُونُ فَقَالَ لَهُ الْجَاثَلِیقُ هَذَا مَا لَا یُطْعَنُ فِیهِ الْآنَ غَیْرَ أَنَّ الْحِجَاجَ مِمَّا یَشْتَرِکُ فِیهِ الْحُجَّةُ عَلَی الْخَلْقِ وَ الْمَحْجُوجِ مِنْهُمْ فَبِمَ نُبْتَ أَیُّهَا الْعَالِمُ مِنَ الرَّعِیَّةِ النَّاقِصَةِ عِنْدِی (2)

ص: 56


1- فی المصدر: فیسألک المسترشد فی طلبه استعمال الحواس. و هو الأظهر.
2- فی المصدر: من الرعیة الناقصة عنک.

قَالَ بِمَا أَخْبَرْتُکَ بِهِ مِنْ عِلْمِی بِمَا کَانَ وَ مَا یَکُونُ قَالَ الْجَاثَلِیقُ فَهَلُمَّ شَیْئاً مِنْ ذِکْرِ ذَلِکَ أَتَحَقَّقْ بِهِ دَعْوَاکَ فَقَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ خَرَجْتَ أَیُّهَا النَّصْرَانِیُّ مِنْ مُسْتَقَرِّکَ مُسْتَفِزّاً لِمَنْ قَصَدْتَ بِسُؤَالِکَ لَهُ مُضْمِراً خِلَافَ مَا أَظْهَرْتَ مِنَ الطَّلَبِ وَ الِاسْتِرْشَادِ فَأُرِیتَ فِی مَنَامِکَ مَقَامِی وَ حُدِّثْتَ فِیهِ بِکَلَامِی وَ حُذِّرْتَ فِیهِ مِنْ خِلَافِی وَ أُمِرْتَ فِیهِ بِاتِّبَاعِی قَالَ صَدَقْتَ وَ اللَّهِ الَّذِی بَعَثَ الْمَسِیحَ وَ مَا اطَّلَعَ عَلَی مَا أَخْبَرْتَنِی بِهِ إِلَّا اللَّهُ تَعَالَی وَ أَنَا أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ أَنَّکَ وَصِیُّ رَسُولِ اللَّهِ وَ أَحَقُّ النَّاسِ بِمَقَامِهِ وَ أَسْلَمَ الَّذِینَ کَانُوا مَعَهُ کَإِسْلَامِهِ وَ قَالُوا نَرْجِعُ إِلَی صَاحِبِنَا فَنُخْبِرُهُ بِمَا وَجَدْنَا عَلَیْهِ هَذَا الْأَمْرَ وَ نَدْعُوهُ إِلَی الْحَقِّ فَقَالَ لَهُ عُمَرُ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی هَدَاکَ أَیُّهَا الرَّجُلُ إِلَی الْحَقِّ وَ هَدَی مَنْ مَعَکَ إِلَیْهِ غَیْرَ أَنَّهُ یَجِبُ أَنْ تَعْلَمَ أَنَّ عِلْمَ النُّبُوَّةِ فِی أَهْلِ بَیْتِ صَاحِبِهَا وَ الْأَمْرُ بَعْدَهُ لِمَنْ خَاطَبْتَ أَوَّلًا بِرِضَا الْأُمَّةِ وَ اصْطِلَاحِهَا عَلَیْهِ وَ تُخْبِرَ صَاحِبَکَ بِذَلِکَ وَ تَدْعُوَهُ إِلَی طَاعَةِ الْخَلِیفَةِ فَقَالَ عَرَفْتُ مَا قُلْتَ أَیُّهَا الرَّجُلُ وَ أَنَا عَلَی یَقِینٍ مِنْ أَمْرِی فِیمَا أَسْرَرْتُ وَ أَعْلَنْتُ وَ انْصَرَفَ النَّاسُ وَ تَقَدَّمَ عُمَرُ أَنْ لَا یُذْکَرَ ذَلِکَ الْمَقَامُ بَعْدُ وَ تَوَعَّدَ عَلَی مَنْ ذَکَرَهُ بِالْعِقَابِ وَ قَالَ أَمَ وَ اللَّهِ لَوْ لَا أَنَّنِی أَخَافُ أَنْ یَقُولَ النَّاسُ قَتَلَ مُسْلِماً لَقَتَلْتُ هَذَا الشَّیْخَ وَ مَنْ مَعَهُ فَإِنَّنِی أَظُنُّ أَنَّهُمْ شَیَاطِینُ أَرَادُوا الْإِفْسَادَ عَلَی هَذِهِ الْأُمَّةِ وَ إِیقَاعَ الْفُرْقَةِ بَیْنَهَا فَقَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ یَا سَلْمَانُ أَ تَرَی کَیْفَ یَظْهَرُ اللَّهُ الْحُجَّةَ لِأَوْلِیَائِهِ وَ مَا یَزِیدُ بِذَلِکَ قَوْمُنَا عَنَّا إِلَّا نُفُوراً(1).

**[ترجمه]امالی طوسی: سلمان فارسی گوید: پس از درگذشت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله که ابوبکر زمامدار شد، گروهی از نصرانیان وارد مدینه شدند که رهبر آن ها جاثلیق ایشان و سخنور و با اطلاع بود و تورات و انجیل را از حفظ داشت. آن ها پیش ابوبکر آمدند و جاثلیق رو به او کرد و گفت: ما در انجیل خوانده ایم که پیامبری بعد از عیسی خواهد آمد. ما شنیده ایم که محمد بن عبدالله قیام به رسالت می کند. ما به فرمانروای مملکت خود مراجعه نمودیم و او شخصیت های مملکت را جمع کرد و به دنبال جستجوی واقعیت فرستاد. اینک که پیامبر شما از دست ما رفته و در کتاب های ما است که هیچ پیامبری از دنیا نمی رود مگر این که به جای خود وصی و جانشینی قرار می دهد تا آن ها را راهنمایی کند و از نور دانش او استفاده نمایند، اینک اگر تو وصی او هستی سؤال های خود را از تو می پرسیم.

عمر گفت: آری، همین شخص خلیفه پیغمبر است! جاثلیق به دو زانو نشست و گفت: ای خلیفه! بگو ببینم،

ص: 54

شما را در دین چه فضیلتی بر ما است؟ ما برای پرسیدن همین سؤال آمده ایم. ابوبکر گفت: ما مؤمن هستیم و شما کافرید. مؤمن بهتر از کافر است و ایمان از کفر بهتر. جاثلیق گفت: این ادعایی است که دلیل لازم دارد. بگو ببینم، تو در نزد خدا مؤمنی یا پیش خودت؟ گفت: من در نزد خود مؤمنم، از پیش خدا اطلاعی ندارم.

جاثلیق گفت: من هم به نظر تو کافرم، چنان چه تو به نظر خود مؤمنی. گفت: تو به نظر من کافری، اما نمی دانم در نزد خدا چگونه هستی. جاثلیق گفت: تو اکنون در مورد خود و من مشکوک هستی و در دین خود یقین نداری. بگو آیا به واسطه این دین و آیینی که داری، تو را نزد خداوند در بهشت منزلتی است؟ گفت: من به واسطه وعده ای که داده اند مقامی در بهشت دارم و نمی دانم به آن مقام می رسم یا نه. گفت: امید مقامی برای من در بهشت داری؟ ابوبکر در پاسخ گفت: آری، امیدوارم. جاثلیق گفت: اکنون تو را امیدوار نسبت به مقام من در بهشت می بینم، ولی در مورد خود خائف و ترسانی. بگو در علم چه فضیلتی بر من داری؟ سپس پرسید: آیا تو تمام علم پیامبر خود را داری؟ گفت: نه، از همان قدر که به من رسیده مطلعم. پرسید: چه شد که خلیفه شدی، با این که علمی که امت او نیازمند هستند نداری و چگونه مردم تو را به این مقام رسانده اند؟

عمر گفت: ای نصرانی! زبان خود را نگه دار از این حرف ها، وگرنه خونت را می ریزیم! نصرانی گفت: این از عدالت دور است که کسی را که برای هدایت و راهنمایی آمده بکشند.

سلمان گفت: گویا لباس خواری و مذلت بر تن ما کرده بودند. پس از جای حرکت کردم، پیش علی علیه السّلام آمدم و جریان را عرض کردم. او که جانم فدایش باد به مسجد آمد و وقتی نصرانی گفت: مرا به کسی راهنمایی کنید که بتواند پاسخ مرا بدهد، امیرالمؤمنین علیه السّلام فرمود: سؤال کن! قسم به آن کس که دانه را شکافت، از گذشته و آینده هر چه را که بپرسی، جواب آن را از جانب پیامبر هدایت بخش محمد مصطفی صلی الله علیه و آله خواهم داد.

نصرانی گفت: همان سؤالی را که از این پیرمرد کردم از تو می کنم؛ آیا تو نزد خدا و خودت مؤمنی؟ فرمود: من در نزد خدا مؤمنم، همان طور که در نزد عقیده خود مؤمن هستم.

ص: 55

جاثلیق گفت: الله اکبر! این سخن از روی اعتماد به دین است و یقین صحیح دارد. بگو ببینم، مقام تو در بهشت چگونه است؟ فرمود: در مقام پیامبر امّی در فردوس اعلی جای دارم و هیچ شک و شبهه ای در این وعده ای که خدایم داده ندارم. جاثلیق گفت: از کجا نسبت به این وعده اطلاع پیدا کردی؟ فرمود: به وسیله کتاب مُنزل و راستگویی پیامبر مرسل. گفت: راستگویی پیامبر را از کجا اطلاع داری؟ گفت: به وسیله دلایل آشکار و معجزات عالی. جاثلیق گفت: این راه استدلال است برای کسی که به دنبال دلیل باشد. گفت: بگو ببینم، خدا امروز کجا است؟ فرمود: ای نصرانی! خدا منزه است از جای داشتن و بزرگ تر از آن است که به مکان نیاز داشته باشد؛ در ازل بود که مکان وجود نداشت و اکنون نیز هست و از حالی به حال دیگر تغییر نمی کند.

گفت: احسن! همین طور است ای دانشمند! جوابی کوتاه دادی. بگو آیا به نظر تو خداوند با حواس درک می شود تا هر کس که جویای او شد، به وسیله حواسّ خود خدا را درک نماید؟ اگر چنین نیست، به چه صورت می توان معرفت پیدا کرد. امیرالمؤمنین علیه السّلام فرمود: خداوند بزرگ تر از آن است که او را توصیف به مقدار کرد یا حواس درکش نماید یا با مقایسه نسبت به مردم شناخته شود، و راه به شناخت او مصنوعات حیرت انگیز اوست که عقل ها را رهبری به معرفتش می نمایند و از وجود این مصنوعات که مشهور و معقول ما است، پی به عظمتش می بریم.

جاثلیق گفت: راست می گویی! به خدا قسم این حق و حقیقت است که گمراهان در این شناخت سرگردانند. اینک بگو آن چه پیامبر شما درباره مسیح فرموده که مخلوق خدا است، به چه دلیل ثابت می کند که عیسی مخلوق است و اولوهیت را از او نفی نموده و نقص به او نسبت داده است؟ می دانی که گروهی در دنیا این اعتقاد را دارند. امیرالمؤمنین علیه السّلام در پاسخ گفت: مخلوق بودن را به این ثابت می نماید که عیسی محدود است و وجود او را (طول و عرض و وزن و مقدار) احاطه نموده و دارای شکل است و از حالی به حال دیگر تغییر می یابد و قابل افزایش و نقصان است، اما نه او را از مقام پیامبری نفی می کنم و نه مقام عصمت را از او می گیرم، او دارای کمال و تأیید پروردگار بوده و از جانب خداوند به ما اطلاع داده شد که او مانند آدم است که از گل آفریده شده و به او گفته «باش»، پس به وجود آمده است.

جاثلیق گفت: نمی توان بر این سخن ایرادی گرفت، جز این که استدلال از چیزهایی است مردم در آن اشتراک دارند (چه آن ها که این استدلال برایشان شده و چه دیگران) تو از کجا این اطلاع را پیدا کرده ای (که عیسی چنین متولد شده)؟

ص: 56

فرمود: به همان جهت که گفتم، من از گذشته و آینده اطلاع دارم. جاثلیق گفت: اینک یک نمونه از این اطلاعات را برایم نقل کن تا ادعای تو برایم ثابت شود. امیرالمؤمنین علیه السّلام فرمود: ای نصرانی! تو از محل خود خارج شدی تا با کسی که بحث و استدلال می کنی، او را مغلوب کنی و بر خلاف آن چه اکنون ادعا می کنی که مایلی هدایت شوی، قصد داشتی آن شخص را مغلوب و خوار نمایی، اما در خواب مقام مرا به تو گفتند و از سخنان من برایت نقل کردند و تو را از مخالفت با من ترسانیدند و گفتند که باید از او پیروی کنی.

گفت: راست می گویی! قسم به آن کسی که مسیح را برانگیخت، از آن چه که خبر دادی جز خدا هیچ کس اطلاع نداشت. من گواهی می دهم و می گویم «لا اله الا الله، محمدا رسول الله» و تو وصی پیامبری و شایسته ترین مردم به مقام او هستی. همراهان او نیز مسلمان شدند و گفتند پیش فرمانروای مملکت مان می رویم و او را از این جریان اطلاع می دهیم و به حق دعوتش می کنیم.

عمر به او گفت: خدا را سپاسگزاریم که تو و همراهانت را به حق هدایت کرد، جز این که باید بدانی علم نبوت در میان خانواده خود پیامبر است و حکومت بعد از او، در اختیار همان کسی است که اول با او صحبت کردی. امّت چنین صلاح دانستند و راضی شدند. به دوست خود این جریان را نیز می گویی و از او می خواهی که از خلیفه اطاعت کند. جاثلیق در جواب او گفت: فهمیدم منظور تو چیست. من در کار خود یقین دارم، چه اظهار نمایم و چه پنهان.

مردم متفرق شدند، اما عمر از آن ها خواست که این جریان را به کسی نگویند و تهدید کرد مبادا کسی موضوع را بازگو کند. گفت: به خدا قسم اگر مردم نگویند مسلمانی را کشت، این پیرمرد و همراهان او را می کشتیم. من آن ها را شیاطین می دانم که تصمیم دارند بین این امت اختلاف به وجود آورند و آن ها را به تباهی بکشند.

امیرالمؤمنین علیه السّلام به سلمان فرمود: دیدی چگونه خداوند محبت را برای اولیای خود آشکار نمود، اما قوم ما بیشتر از ما نفرت پیدا کردند (با این استدلال)! - . امالی طوسی 8 : 223 - 225 -

**[ترجمه]

بیان

قوله مستفزا أی کان غرضک من خروجک إزعاج المسئول و مباهتته و مغالبته و تشکیکه فی دینه لا قبول الحق منه قال فی القاموس استفزه استخفه و أخرجه من داره و أزعجه أفززته أفزعته (2).

ص: 57


1- أمالی الطوسیّ: 137.
2- القاموس المحیط: فصل الفاء من باب الزای.

**[ترجمه]«مستفزاً» یعنی هدف شما از بیرون رفتن، ناراحت کردن و مباهات کردن بر او و غلبه نمودن بر وی و او را به شک انداختن در دینش می باشد، غرض شما قبول حق از او نیست. در کتاب قاموس «استفزه» را به معنای سبک شمردن و بیرون کردن شخص از خانه اش و ناراحت کردن او گرفته است. - . قاموس 2 : 193 -

ص: 57

**[ترجمه]

«3»

یل، الفضائل لابن شاذان فض، کتاب الروضة بِالْإِسْنَادِ یَرْفَعُهُ إِلَی أَنَسِ بْنِ مَالِکٍ أَنَّهُ قَالَ: وَفَدَ الْأُسْقُفُّ النَّجْرَانِیُّ عَلَی عُمَرَ بْنِ الْخَطَّابِ لِأَجْلِ أَدَائِهِ الْجِزْیَةَ فَدَعَاهُ إِلَی الْإِسْلَامِ فَقَالَ لَهُ الْأُسْقُفُّ أَنْتُمْ تَقُولُونَ إِنَّ لِلَّهِ جَنَّةٌ عَرْضُهَا السَّماواتُ وَ الْأَرْضُ فَأَیْنَ تَکُونُ النَّارُ قَالَ فَسَکَتَ عُمَرُ وَ لَمْ یَرُدَّ جَوَاباً قَالَ فَقَالَ لَهُ الْجَمَاعَةُ الْحَاضِرُونَ أَجِبْهُ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ حَتَّی لَا یُطْعَنَ فِی الْإِسْلَامِ قَالَ فَأَطْرَقَ خَجِلًا مِنَ الْجَمَاعَةِ الْحَاضِرِینَ سَاعَةً لَا یَرُدُّ جَوَاباً فَإِذَا بِبَابِ الْمَسْجِدِ رَجُلٌ قَدْ سَدَّهُ بِمَنْکِبَیْهِ فَتَأَمَّلُوهُ وَ إِذَا بِهِ عَیْبَةُ (1)عِلْمِ النُّبُوَّةِ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیهما السلام قَدْ دَخَلَ قَالَ فَضَجَّ النَّاسُ عِنْدَ رُؤْیَتِهِ قَالَ فَقَامَ عُمَرُ بْنُ الْخَطَّابِ وَ الْجَمَاعَةُ عَلَی أَقْدَامِهِمْ وَ قَالَ یَا مَوْلَایَ أَیْنَ کُنْتَ عَنْ هَذَا الْأُسْقُفِّ الَّذِی قَدْ عَلَانَا مِنْهُ الْکَلَامُ أَخْبِرْهُ یَا مَوْلَایَ بِالْعَجَلِ إِنَّهُ یُرِیدُ الْإِسْلَامَ فَأَنْتَ الْبَدْرُ التَّمَامُ (2)وَ مِصْبَاحُ الظَّلَامِ وَ ابْنُ عَمِّ رَسُولِ الْأَنَامِ (3)فَقَالَ الْإِمَامُ علیه السلام مَا تَقُولُ یَا أُسْقُفُّ قَالَ یَا فَتَی أَنْتُمْ تَقُولُونَ إِنَّ الْجَنَّةَ عَرْضُهَا السَّماواتُ وَ الْأَرْضُ فَأَیْنَ تَکُونُ النَّارُ قَالَ لَهُ الْإِمَامُ علیه السلام إِذَا جَاءَ اللَّیْلُ أَیْنَ یَکُونُ النَّهَارُ فَقَالَ لَهُ الْأُسْقُفُّ مَنْ أَنْتَ یَا فَتَی دَعْنِی حَتَّی أَسْأَلَ هَذَا الْفَظَّ الْغَلِیظَ أَنْبِئْنِی یَا عُمَرُ عَنْ أَرْضٍ طَلَعَتْ عَلَیْهَا الشَّمْسُ سَاعَةً وَ لَمْ تَطْلُعْ مَرَّةً أُخْرَی قَالَ عُمَرُ أَعْفِنِی عَنْ هَذَا وَ اسْأَلْ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ علیهما السلام ثُمَّ قَالَ أَخْبِرْهُ یَا أَبَا الْحَسَنِ فَقَالَ عَلِیٌّ علیه السلام هِیَ أَرْضُ الْبَحْرِ الَّذِی فَلَقَهُ اللَّهُ تَعَالَی لِمُوسَی حَتَّی عَبَرَ هُوَ وَ جُنُودُهُ فَوَقَعَتِ الشَّمْسُ عَلَیْهَا تِلْکَ السَّاعَةَ وَ لَمْ تَطْلُعْ عَلَیْهَا قَبْلُ وَ لَا بَعْدُ وَ انْطَبَقَ الْبَحْرُ عَلَی فِرْعَوْنَ وَ جُنُودِهِ فَقَالَ الْأُسْقُفُّ صَدَقْتَ یَا فَتَی قَوْمِهِ وَ سَیِّدَ عَشِیرَتِهِ أَخْبِرْنِی عَنْ شَیْ ءٍ هُوَ فِی أَهْلِ

ص: 58


1- العیبة: ما تجعل فیه الثیاب کالصندوق.
2- فی الروضة: أخبره یا مولانا بالعجل قبل أن یرتدوا عن الإسلام فانّک بدر التمام.
3- فی الروضة هنا زیادة و هی هذه: و معدن الایمان و خیر الأنام فعند ذلک جلس علیه السلام و قال: ما تقول اه.

الدُّنْیَا تَأْخُذُ النَّاسُ مِنْهُ مَهْمَا أَخَذُوا فَلَا یَنْقُصُ بَلْ یَزْدَادُ (1)قَالَ علیه السلام هُوَ الْقُرْآنُ وَ الْعُلُومُ فَقَالَ صَدَقْتَ أَخْبِرْنِی عَنْ أَوَّلِ رَسُولٍ أَرْسَلَهُ اللَّهُ تَعَالَی لَا مِنَ الْجِنِّ وَ لَا مِنَ الْإِنْسِ فَقَالَ علیه السلام ذَلِکَ الْغُرَابُ الَّذِی بَعَثَهُ اللَّهُ تَعَالَی لَمَّا قَتَلَ قَابِیلُ أَخَاهُ هَابِیلَ فَبَقِیَ مُتَحَیِّراً لَا یَعْلَمُ مَا یَصْنَعُ بِهِ فَعِنْدَ ذَلِکَ بَعَثَ اللَّهُ غُراباً یَبْحَثُ فِی الْأَرْضِ لِیُرِیَهُ کَیْفَ یُوارِی سَوْأَةَ أَخِیهِ قَالَ صَدَقْتَ یَا فَتَی فَقَدْ بَقِیَ لِی مَسْأَلَةٌ وَاحِدَةٌ أُرِیدُ أَنْ یُخْبِرَنِی عَنْهَا هَذَا وَ أَوْمَأَ بِیَدِهِ إِلَی عُمَرَ فَقَالَ لَهُ یَا عُمَرُ أَخْبِرْنِی أَیْنَ هُوَ اللَّهُ قَالَ فَغَضِبَ عِنْدَ ذَلِکَ عُمَرُ وَ أَمْسَکَ وَ لَمْ یَرُدَّ جَوَاباً قَالَ فَالْتَفَتَ الْإِمَامُ عَلِیٌّ علیه السلام وَ قَالَ لَا تَغْضَبْ یَا أَبَا حَفْصٍ حَتَّی لَا یَقُولَ إِنَّکَ قَدْ عَجَزْتَ فَقَالَ فَأَخْبِرْهُ أَنْتَ یَا أَبَا الْحَسَنِ فَعِنْدَ ذَلِکَ قَالَ الْإِمَامُ علیه السلام کُنْتُ یَوْماً عِنْدَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِذْ أَقْبَلَ إِلَیْهِ مَلَکٌ فَسَلَّمَ عَلَیْهِ فَرَدَّ عَلَیْهِ السَّلَامَ فَقَالَ لَهُ أَیْنَ کُنْتَ قَالَ عِنْدَ رَبِّی فَوْقَ سَبْعِ سَمَاوَاتٍ قَالَ ثُمَّ أَقْبَلَ مَلَکٌ آخَرُ فَقَالَ أَیْنَ کُنْتَ قَالَ عِنْدَ رَبِّی فِی تُخُومِ الْأَرْضِ السَّابِعَةِ السُّفْلَی ثُمَّ أَقْبَلَ مَلَکٌ آخَرُ ثَالِثٌ فَقَالَ لَهُ أَیْنَ کُنْتَ قَالَ عِنْدَ رَبِّی فِی مَطْلَعِ الشَّمْسِ ثُمَّ جَاءَ مَلَکٌ آخَرُ فَقَالَ أَیْنَ کُنْتَ قَالَ کُنْتُ عِنْدَ رَبِّی فِی مَغْرِبِ الشَّمْسِ لِأَنَّ اللَّهَ لَا یَخْلُو مِنْهُ مَکَانٌ وَ لَا هُوَ فِی شَیْ ءٍ وَ لَا عَلَی شَیْ ءٍ وَ لَا مِنْ شَیْ ءٍ وَسِعَ کُرْسِیُّهُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ لَیْسَ کَمِثْلِهِ شَیْ ءٌ وَ هُوَ السَّمِیعُ الْبَصِیرُ لا یَعْزُبُ (2)عَنْهُ مِثْقالُ ذَرَّةٍ فِی الْأَرْضِ وَ لا فِی السَّماءِ وَ لا أَصْغَرَ مِنْ ذلِکَ وَ لا أَکْبَرَ یَعْلَمُ ما فِی السَّماواتِ وَ ما فِی الْأَرْضِ ما یَکُونُ مِنْ نَجْوی ثَلاثَةٍ إِلَّا هُوَ رابِعُهُمْ وَ لا خَمْسَةٍ إِلَّا هُوَ سادِسُهُمْ وَ لا أَدْنی مِنْ ذلِکَ وَ لا أَکْثَرَ إِلَّا هُوَ مَعَهُمْ أَیْنَ ما کانُوا قَالَ فَلَمَّا سَمِعَ الْأُسْقُفُّ قَوْلَهُ قَالَ لَهُ مُدَّ یَدَکَ فَإِنِّی أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ

ص: 59


1- فی الروضة: فلا ینقص شیئا و لا یزید شیئا.
2- أی لا یغیب و لا یخفی عنه.

وَ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّهِ وَ أَنَّکَ خَلِیفَةُ اللَّهِ فِی أَرْضِهِ وَ وَصِیُّ رَسُولِهِ وَ أَنَّ هَذَا الْجَالِسَ الْغَلِیظَ الْکَفَلِ (1)الْمُحْبَنْطِئَ لَیْسَ هُوَ لِهَذَا الْمَکَانِ بِأَهْلٍ وَ إِنَّمَا أَنْتَ أَهْلُهُ فَتَبَسَّمَ الْإِمَامُ عَلَیْهِ السَّلَامُ (2).

**[ترجمه]فضایل ابن شاذان و کتاب روضه: انس بن مالک گفت: اسقف نجران برای پرداخت جزیه پیش عمر آمد. عمر او را به اسلام دعوت کرد. اسقف گفت: شما می گویید خداوند بهشتی دارد که عرض آن به اندازه آسمان ها و زمین است. پس جهنم کجاست؟ عمر سکوت کرد و جوابی نداد.

جمعیت حاضر گفتند: یا امیرالمؤمنین! جواب او را بده تا خرده به اسلام نگیرد. اما او از خجالت سر به زیر افکند و ساعتی سکوت کرد. ناگهان دیدند درب مسجد را مردی با بازوان خود بست. درست دقت کردند و دیدند که گنجینه علم پیامبر، علی بن ابی طالب علیه السّلام وارد شد. مردم از دیدن آن جناب سخت خوشحال شدند. همه مردم و عمر به احترام او از جای حرکت کردند. عمر گفت: مولای من! کجا بودی که جواب این اسقف را بدهی؟ سؤالی کرد که ما را درمانده گذاشت. جواب او را بده. او می خواهد مسلمان شود. تو نور درخشنده و روشنی بخش تاریکی ها و پسر عموی پیامبر اسلام هستی.

علی علیه السّلام فرمود: چه می گویی اسقف؟ گفت: ای جوان! شما می گویید عرض بهشت به اندازه آسمان ها و زمین است. جهنم کجا است؟ امام علیه السّلام فرمود: وقتی شب فرا می رسد، روز کجا است؟ اسقف پرسید: تو کیستی؟ ای جوان! اجازه بده از این آدم تندخو و بداخلاق سؤالی بکنم. یا عمر! بگو کدام زمین است که خورشید بر آن یک ساعت تابید و دیگر بر آن نتابید؟ عمر گفت: مرا معاف دار از این سؤال. از علی بن ابی طالب سؤال کن. و از آن جناب درخواست کرد که جوابش را بدهد. امیرالمؤمنین علیه السّلام فرمود: آن زمین رود نیل است که موسی از میان آن عبور کرد و برایش شکافته شد، خورشید در آن ساعت بر آن زمین تابید که قبل و بعد از آن دیگر نتابید و برای فرعون و سپاهش به هم پیوست.

اسقف گفت: راست گفتی جوان! ای سرور مردم! اینک بگو آن چیست در

ص: 58

دنیا که مردم هر چه از آن استفاده می کنند و بهره می گیرند کم نمی شود، بلکه افزایش می یابد؟ فرمود: آن قرآن و علوم است. گفت: راست گفتی! پرسید: آن رسولی که خداوند فرستاد که نه از جنیان بود و نه انسان کیست؟ فرمود: آن کلاغی بود که خدا موقعی فرستاد که قابیل برادرش هابیل را کشت و نمی دانست پیکر برادر خود را چه کند. در این موقع خداوند کلاغی را فرستاد تا زمین را بکاود و به او نشان دهد چگونه جسد برادر را دفن نماید.

گفت: راست گفتی جوان! اینک سؤال دیگری دارم، ولی مایلم این شخص جواب آن را بدهد. و به عمر اشاره کرد. گفت: بگو خدا کجا است؟ عمر خشمگین شد و جوابی نداد. علی علیه السّلام رو به عمر کرد و فرمود: خشمگین نشو تا نگوید تو عاجز از جوابی. عمر گفت: شما به او جواب بدهید. فرمود: روزی خدمت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله بودم. فرشته ای آمد و سلام کرد. جوابش را داد و فرمود: کجا بودی؟ گفت: در خدمت پروردگارم بالای هفت آسمان. بعد فرشته دیگری آمد و از او پرسید: کجا بودی؟ گفت: نزد پروردگارم در درون زمین هفتم. فرشته دیگری آمد و از او پرسید: کجا بودی؟ گفت: حضور پروردگارم در مشرق آفتاب. فرشته چهارم آمد و پرسید: کجا بودی؟ گفت: در مغرب آفتاب، زیرا جایی خالی از خدا نیست و او در چیزی قرار ندارد و نه بر چیزی هست و نه از چیزی هست؛ کرسیّ او آسمان ها و زمین را فرا گرفته است؛ مثل و مانند ندارد؛ شنوا و بینا است؛ از او ذره ای در زمین پنهان نیست و نه در آسمان نه کوچک تر از ذره و نه بزرگ تر؛ می داند آن چه را که در آسمان ها و زمین است؛ هر نجوایی که سه نفر با هم داشته باشند، خدا چهارمی آن ها است و پنج نفری، خدا ششمی آن ها است، چه کمتر و چه بیشتر که باشند، خدا با آن ها است هر کجا باشند.

وقتی اسقف گفتار امیرالمؤمنین علیه السّلام را شنید، گفت: دست خویش را بده! من گواهی می دهم به لا اله الا الله

ص: 59

و محمدا رسول الله صلی الله علیه و آله و این که تو خلیفه الله در زمینی و وصی پیامبری و این آقای خشمگین که نشسته و خود را پیوسته بر دوش مردم تحمیل می نماید و کانون خشم است، شایسته این مقام نیست؛ تو شایسته هستی. امام علیه السّلام تبسمی نمود. - . فضائل ابن شاذان: 149 - 151 -

**[ترجمه]

بیان

المحبنطئ الممتلئ غیظا.

**[ترجمه]«محبنطی» شخص خشمگین را گویند.

**[ترجمه]

«4»

مِنْ کِتَابِ إِرْشَادِ الْقُلُوبِ لِلدَّیْلَمِیِّ بِحَذْفِ الْإِسْنَادِ، قَالَ: لَمَّا جَلَسَ عُمَرُ فِی الْخِلَافَةِ جَرَی بَیْنَ رَجُلٍ مِنْ أَصْحَابِهِ یُقَالُ لَهُ الْحَارِثُ بْنُ سِنَانٍ الْأَزْدِیُّ وَ بَیْنَ رَجُلٍ مِنَ الْأَنْصَارِ کَلَامٌ وَ مُنَازَعَةٌ فَلَمْ یَنْتَصِفْ لَهُ عُمَرُ فَلَحِقَ الْحَارِثُ بْنُ سِنَانٍ بِقَیْصَرَ وَ ارْتَدَّ عَنِ الْإِسْلَامِ وَ نَسِیَ الْقُرْآنَ کُلَّهُ إِلَّا قَوْلَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ مَنْ یَبْتَغِ غَیْرَ الْإِسْلامِ دِیناً فَلَنْ یُقْبَلَ مِنْهُ وَ هُوَ فِی الْآخِرَةِ مِنَ الْخاسِرِینَ فَسَمِعَ قَیْصَرُ هَذَا الْکَلَامَ قَالَ سَأَکْتُبُ إِلَی مَلِکِ الْعَرَبِ بِمَسَائِلَ فَإِنْ أَخْبَرَنِی بِتَفْسِیرِهَا أَطْلَقْتُ مَنْ عِنْدِی مِنَ الْأُسَارَی وَ إِنْ لَمْ یُخْبِرْنِی بِتَفْسِیرِ مَسَائِلِی عَمَدْتُ إِلَی الْأُسَارَی فَعَرَضْتُ عَلَیْهِمُ النَّصْرَانِیَّةَ فَمَنْ قَبِلَ مِنْهُمُ اسْتَعْبَدْتُهُ وَ مَنْ لَمْ یَقْبَلْ قَتَلْتُهُ وَ کَتَبَ إِلَی عُمَرَ بْنِ الْخَطَّابِ بِمَسَائِلَ أَحَدُهَا سُؤَالُهُ تَفْسِیرَ الْفَاتِحَةِ وَ عَنِ الْمَاءِ الَّذِی لَیْسَ مِنَ الْأَرْضِ وَ لَا مِنَ السَّمَاءِ وَ عَمَّا یَتَنَفَّسُ وَ لَا رُوحَ فِیهِ وَ عَنْ عَصَا مُوسَی علیه السلام مِمَّ کَانَتْ وَ مَا اسْمُهَا وَ مَا طُولُهَا وَ عَنْ جَارِیَةٍ بِکْرٍ لِأَخَوَیْنِ فِی الدُّنْیَا وَ فِی الْآخِرَةِ لِوَاحِدٍ فَلَمَّا وَرَدَتْ هَذِهِ الْمَسَائِلُ عَلَی عُمَرَ لَمْ یَعْرِفْ تَفْسِیرَهَا فَفَزِعَ فِی ذَلِکَ إِلَی عَلِیٍّ علیه السلام فَکَتَبَ إِلَی قَیْصَرَ مِنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ صِهْرِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله وَ وَارِثِ عِلْمِهِ وَ أَقْرَبِ الْخَلْقِ إِلَیْهِ وَ وَزِیرِهِ وَ مَنْ حَقَّتْ لَهُ الْوَلَایَةُ وَ أُمِرَ الْخَلْقُ مِنْ أَعْدَائِهِ بِالْبَرَاءَةِ قُرَّةُ عَیْنِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ زَوْجُ ابْنَتِهِ وَ أَبُو وُلْدِهِ إِلَی قَیْصَرَ مَلِکِ الرُّومِ أَمَّا بَعْدُ فَإِنِّی أَحْمَدُ اللَّهَ الَّذِی لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ عَالِمُ الْخَفِیَّاتِ وَ مُنْزِلُ الْبَرَکَاتِ مَنْ یَهْدِی اللَّهُ فَلَا مُضِلَّ لَهُ وَ مَنْ یُضْلِلِ اللَّهُ فَلا هادِیَ لَهُ وَرَدَ کِتَابُکَ وَ أَقْرَأَنِیهِ عُمَرُ بْنُ الْخَطَّابِ فَأَمَّا سُؤَالُکَ عَنِ اسْمِ اللَّهِ تَعَالَی فَإِنَّهُ اسْمٌ فِیهِ شِفَاءٌ مِنْ کُلِّ دَاءٍ وَ عَوْنٌ عَلَی

ص: 60


1- الکفل: من یلقی نفسه و ثقله علی الناس.
2- الفضائل: 202، و اللفظ منه. الروضة: 145، و فیه اختلافات یسیرة لفظیة.

کُلِّ دَوَاءٍ وَ أَمَّا الرَّحْمَنُ فَهُوَ عَوْنٌ لِکُلِّ مَنْ آمَنَ بِهِ وَ هُوَ اسْمٌ لَمْ یُسَمَّ بِهِ غَیْرُ الرَّحْمَنِ (1)تَبَارَکَ وَ تَعَالَی وَ أَمَّا الرَّحِیمُ فَرَحِمَ مَنْ عَصَی وَ تابَ وَ آمَنَ وَ عَمِلَ صالِحاً وَ أَمَّا قَوْلُهُ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ فَذَلِکَ ثَنَاءٌ مِنَّا عَلَی رَبِّنَا تَبَارَکَ وَ تَعَالَی أَنْعَمَ عَلَیْنَا وَ أَمَّا قَوْلُهُ مالِکِ یَوْمِ الدِّینِ فَإِنَّهُ یَمْلِکُ نَوَاصِی الْخَلْقِ یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَ کُلُّ مَنْ کَانَ فِی الدُّنْیَا شَاکّاً أَوْ جَبَّاراً أَدْخَلَهُ النَّارَ وَ لَا یَمْتَنِعُ مِنْ عَذَابِ اللَّهِ شَاکٌّ وَ لَا جَبَّارٌ وَ کُلُّ مَنْ کَانَ فِی الدُّنْیَا طَائِعاً مُدِیماً مُحَافِظاً إِیَّاهُ أَدْخَلَهُ الْجَنَّةَ بِرَحْمَتِهِ (2)وَ أَمَّا قَوْلُهُ إِیَّاکَ نَعْبُدُ فَإِنَّا نَعْبُدُ اللَّهَ وَ لَا نُشْرِکُ بِهِ شَیْئاً وَ أَمَّا قَوْلُهُ وَ إِیَّاکَ نَسْتَعِینُ فَإِنَّا نَسْتَعِینُ بِاللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَی الشَّیْطَانِ الرَّجِیمِ لَا یُضِلُّنَا کَمَا أَضَلَّکُمْ وَ أَمَّا قَوْلُهُ اهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقِیمَ فَذَلِکَ الطَّرِیقُ الْوَاضِحُ مَنْ عَمِلَ فِی الدُّنْیَا عَمَلًا صَالِحاً فَإِنَّهُ یَسْلُکُ عَلَی الصِّرَاطِ إِلَی الْجَنَّةِ وَ أَمَّا قَوْلُهُ صِراطَ الَّذِینَ أَنْعَمْتَ عَلَیْهِمْ فَتِلْکَ النِّعْمَةُ الَّتِی أَنْعَمَهَا اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَی مَنْ کَانَ قَبْلَنَا مِنَ النَّبِیِّینَ وَ الصِّدِّیقِینَ فَنَسْأَلُ اللَّهَ رَبَّنَا أَنْ یُنْعِمَ عَلَیْنَا کَمَا أَنْعَمَ عَلَیْهِمْ وَ أَمَّا قَوْلُهُ غَیْرِ الْمَغْضُوبِ عَلَیْهِمْ فَأُولَئِکَ الْیَهُودُ بَدَّلُوا نِعْمَتَ اللَّهِ کُفْراً فَغَضِبَ عَلَیْهِمْ فَجَعَلَ مِنْهُمُ الْقِرَدَةَ وَ الْخَنَازِیرَ فَنَسْأَلُ اللَّهَ تَعَالَی أَنْ لَا یَغْضَبَ عَلَیْنَا کَمَا غَضِبَ عَلَیْهِمْ وَ أَمَّا قَوْلُهُ وَ لَا الضَّالِّینَ فَأَنْتَ وَ أَمْثَالُکَ یَا عَابِدَ الصَّلِیبِ الْخَبِیثِ ضَلَلْتُمْ مِنْ بَعْدِ عِیسَی ابْنِ مَرْیَمَ علیه السلام فَنَسْأَلُ اللَّهَ رَبَّنَا أَنْ لَا یُضِلَّنَا کَمَا ضَلَلْتُمْ وَ أَمَّا سُؤَالُکَ عَنِ الْمَاءِ الَّذِی لَیْسَ مِنَ الْأَرْضِ وَ لَا مِنَ السَّمَاءِ فَذَلِکَ الَّذِی بَعَثَتْهُ بِلْقِیسُ إِلَی سُلَیْمَانَ بْنِ دَاوُدَ علیه السلام وَ هُوَ عَرَقُ الْخَیْلِ إِذَا جَرَتْ فِی الْحُرُوبِ وَ أَمَّا سُؤَالُکَ عَمَّا یَتَنَفَّسُ وَ لَا رُوحَ لَهُ فَذَلِکَ الصُّبْحُ إِذَا تَنَفَّسَ وَ أَمَّا سُؤَالُکَ عَنْ عَصَا مُوسَی علیه السلام مِمَّا کَانَتْ وَ مَا طُولُهَا وَ مَا اسْمُهَا وَ مَا هِیَ فَإِنَّهَا کَانَتْ یُقَالُ لَهَا الْبَرْنِیَّةُ الرَّائِدَةُ (3)وَ کَانَ إِذَا کَانَ فِیهَا الرُّوحُ زَادَتْ

ص: 61


1- فی المصدر: و أمّا سؤالک عن الرحمن فهو عون لکل من آمن به و هو اسم لم یتسم به غیر الرحمن.
2- فی المصدر: طائعا مدنیا محا خطایاه و أدخله الجنة برحمته.
3- فی المصدر: یقال لها البرنیة. و تفسیر البرنیة: الزائدة.

وَ إِذَا خَرَجَتْ مِنْهَا الرُّوحُ نَقَصَتْ وَ کَانَ مِنْ عَوْسَجٍ وَ کَانَتْ عَشَرَةَ أَذْرُعٍ وَ کَانَتْ مِنَ الْجَنَّةِ أَنْزَلَهَا جَبْرَئِیلُ علیه السلام (1)وَ أَمَّا سُؤَالُکَ عَنْ جَارِیَةٍ تَکُونُ فِی الدُّنْیَا لِأَخَوَیْنِ وَ فِی الْآخِرَةِ لِوَاحِدٍ فَتِلْکَ النَّخْلَةُ فِی الدُّنْیَا هِیَ لِمُؤْمِنٍ مِثْلِی وَ لِکَافِرٍ مِثْلُکَ وَ نَحْنُ مِنْ وُلْدِ آدَمَ علیه السلام وَ فِی الْآخِرَةِ لِلْمُسْلِمِ دُونَ الْکَافِرِ الْمُشْرِکِ وَ هِیَ فِی الْجَنَّةِ لَیْسَتْ فِی النَّارِ وَ ذَلِکَ قَوْلُهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِیهِما فاکِهَةٌ وَ نَخْلٌ وَ رُمَّانٌ ثُمَّ طَوَی الْکِتَابَ وَ أَنْفَذَهُ فَلَمَّا قَرَأَهُ قَیْصَرُ عَمَدَ إِلَی الْأُسَارَی فَأَطْلَقَهُمْ وَ أَسْلَمَ وَ دَعَا أَهْلَ مَمْلَکَتِهِ إِلَی الْإِسْلَامِ وَ الْإِیمَانِ بِمُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله فَاجْتَمَعَتْ عَلَیْهِ النَّصَارَی وَ هَمُّوا بِقَتْلِهِ فَجَاءَ بِهِمْ (2)فَقَالَ یَا قَوْمِ إِنِّی أَرَدْتُ أَنْ أُجَرِّبَکُمْ وَ إِنَّمَا أَظْهَرْتُ مِنْهُ مَا أَظْهَرْتُ لِلنَّظَرِ کَیْفَ تَکُونُونَ (3)فَقَدْ حَمِدْتُ الْآنَ أَمْرَکُمْ عِنْدَ الِاخْتِبَارِ فَاسْکُنُوا (4)وَ اطْمَئِنُّوا فَقَالُوا کَذَلِکَ الظَّنُّ بِکَ وَ کَتَمَ قَیْصَرُ إِسْلَامَهُ حَتَّی مَاتَ وَ هُوَ یَقُولُ لِخَوَاصِّ أَصْحَابِهِ وَ مَنْ یَثِقُ بِهِ إِنَّ عِیسَی عَبْدُ اللَّهِ وَ رَسُولُهُ وَ کَلِمَتُهُ أَلْقاها إِلی مَرْیَمَ وَ رُوحٌ مِنْهُ وَ مُحَمَّدٌ صلی الله علیه و آله نَبِیٌّ بَعْدَ عِیسَی وَ إِنَّ عِیسَی بَشَّرَ أَصْحَابَهُ بِمُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله وَ یَقُولُ مَنْ أَدْرَکَهُ مِنْکُمْ فَلْیُقْرِئْهُ مِنِّی السَّلَامَ فَإِنَّهُ أَخِی وَ عَبْدُ اللَّهِ وَ رَسُولُهُ وَ مَاتَ قَیْصَرُ عَلَی الْقَوْلِ مُسْلِماً فَلَمَّا مَاتَ وَ تَوَلَّی بَعْدَهُ هِرَقْلُ أَخْبَرُوهُ بِذَلِکَ قَالَ اکْتُمُوا هَذَا وَ أَنْکِرُوهُ وَ لَا تُقِرُّوا (5)فَإِنَّهُ إِنْ ظَهَرَ طَمِعَ مَلِکُ الْعَرَبِ وَ فِی ذَلِکَ فَسَادُنَا وَ هَلَاکُنَا فَمَنْ کَانَ مِنْ خَوَاصِّ قَیْصَرَ وَ خَدَمِهِ وَ أَهْلِهِ عَلَی هَذَا الرَّأْیِ کَتَمُوهُ وَ هِرَقْلُ أَظْهَرَ النَّصْرَانِیَّةَ وَ قَوَّی أَمْرَهُ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَحْدَهُ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ (6).

**[ترجمه]ارشاد القلوب: روایت شده که وقتی عمر بر تخت خلافت تکیه داد، میان مردی از یارانش به نام «حارث بن سنان ازدی» و یکی از انصار، منازعه ای روی داد و عمر منصفانه با قضیّه برخورد نکرد. لذا حارث نزد قیصر روم رفت و از اسلام دست برداشت و همه قرآن را فراموش نمود، جز آیه: «وَ مَنْ یَبْتَغِ غَیْرَ الْإِسْلامِ دِیناً فَلَنْ یُقْبَلَ مِنْهُ وَ هُوَ فِی الْآخِرَةِ مِنَ الْخاسِرِینَ» - . آل عمران/ 85 - {و هر که جز اسلام، دینی [دیگر] جوید، هرگز از وی پذیرفته نشود، و وی در آخرت از زیانکاران است.}

قیصر این آیه را از وی شنید و گفت: من نامه ای حاوی چند سؤال برای پادشاه عرب می فرستم. اگر پاسخ مرا داد، همه اسیران مسلمان را آزاد می کنم، وگرنه دین نصرانی را بر اسیران عرضه می کنم، اگر کسی قبول کرد، او را به عنوان برده می پذیرم و اگر کسی نپذیرفت، او را می کشم.

لذا به عمر نامه ای نوشت و در ضمن پرسش ها، درباره تفسیر سوره فاتحة الکتاب (حمد) سؤال کرد. سؤال دیگر این بود که آبی که نه از زمین است و نه از آسمان چیست؟ سؤال سوم این بود که چیزی که تنفس دارد ولی روح ندارد چیست؟ و سؤال چهارم این که عصای موسی چه بود؟ نام آن چه بوده و طول آن چه اندازه بوده است؟! سؤال پنجم هم درباره چند و چون جاریه بکری که در دنیا برای دو برادر است و در آخرت از آن یکی است.

هنگامی که این نامه به عمر رسید و سؤالات را دید، جوابی نیافت. لذا به امام علیه السّلام پناه برد و حضرت برای قیصر نوشت: از علی بن ابی طالب علیه السّلام داماد محمد صلّی اللَّه علیه و آله و سلّم و وارث علم و نزدیک ترین خلق به او و وزیر و صاحب ولایتش، که دستور داد مردم از دشمنانم برائت جویند، نور چشم پیامبر صلّی اللَّه علیه و آله و سلّم و همسر دخت و پدر فرزند او، به قیصر پادشاه روم. خدا را سپاس می گویم، کسی که جز او خدایی نیست و دانای پنهانی ها و فرستنده برکات است، کسی که خدا او را هدایت نماید، گمراه نمی گردد.

نامه ات رسید و عمر بن خطاب آن را برایم خواند، (جواب سؤال اول) اما این که از «نام» خدا پرسیدی، بدان که شفای هر دردی است و به دارویی رهنمون

ص: 60

است، و «رحمان» نامی است که جز خدا به آن خوانده نشده، اما رحیم، یعنی: او نسبت به کسی که گناه کرد و سپس بازگشت و ایمان آورد و عمل صالح انجام داد، مهربان است.

اما «الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ» سپاس ما نسبت به خداست، زیرا به ما نعمت داده، اما «مالِکِ یَوْمِ الدِّینِ»، او در قیامت مالک مردم است و هر کسی که در دنیا شک کننده و جبّار باشد، او را در آتش می اندازد و هر کسی که پیرو بود، لغزش هایش را محو و با رحمت خود به بهشتش می برد. اما «إِیَّاکَ نَعْبُدُ» یعنی ما او را ستایش می کنیم و شریکی برایش قائل نیستیم، «وَ إِیَّاکَ نَسْتَعِینُ» یعنی ما از خدا استعانت می جوییم، تا شیطان گمراهمان نکند، و «اهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقِیمَ» یعنی این است راه روشن و کسی که در دنیا عمل شایسته کند، بر راه راست قرار گرفته است، و «صِراطَ الَّذِینَ أَنْعَمْتَ عَلَیْهِمْ» یعنی نعمتی که پیش از ما به انبیا و صدیقین داد. و ما با این جمله از او می خواهیم که به ما هم بدهد، و «غَیْرِ الْمَغْضُوبِ عَلَیْهِمْ» یعنی نه راه کسانی که به جای شکر کفران نعمت خدا کردند و لذا برخی به میمون تبدیل شدند و برخی به خوک، و اینک از خدا می خواهیم که چون آنان بر ما خشم نورزد، و اما «وَ لَا الضَّالِّینَ» یعنی تو و امثالت ای پرستنده صلیب، پس از عیسی گمراه شده اید، ما از خدا می خواهیم که چون شما گمراه نگردیم.

(جواب سؤال دوم): اما آبی که گفتی نه از آسمان و نه از زمین است، آبی است که بلقیس برای سلیمان فرستاد و آن را از عرق بدن اسب ها در جنگ گرفته بود.

(جواب سؤال سوم): اما این که گفتی تنفّس می کند ولی روح ندارد، صبح است که می دمد.

(جواب سؤال چهارم): اما عصای موسی نامش «برینه» (کهف) بود و چون روح می گرفت، زیاد می شد

ص: 61

و چون بی روح می گشت، نقص می یافت، ده ذراع طول داشت و از «عوسج» بود که جبرئیل آن را از بهشت برای «شعیب» آورده بود.

(جواب سؤال پنجم): اما جاریه یعنی نخله که در دنیا هم کافری مثل تو دارد و هم مؤمنی چون من و در آخرت فقط از آن مؤمن است و ما از فرزندان آدم هستیم (و برادریم) و نخله در بهشت است نه در جهنم، که در نتیجه مال مؤمن است

و خدا می فرماید: «فِیهِما فاکِهَةٌ وَ نَخْلٌ وَ رُمَّانٌ» - . الرحمن/ 68 - {در آن دو، میوه و خرما و انار است.}

سپس امام علیه السّلام نامه را برایش فرستاد. وقتی که قیصر نامه را خواند، اسیران را آزاد کرد و اهل کشور خود را به اسلام و ایمان به محمد صلّی اللَّه علیه و آله و سلّم دعوت کرد. ولی نصارا خواستند او را بکشند و قیصر گفت: من خواستم شما را امتحان کنم، و حال خدا را سپاسگزارم که شما در کار خود راسخید! لذا ساکت شدند و گفتند: ما نیز همین گمان را درباره تو داشتیم. قیصر ایمانش را تا زنده بود کتمان داشت و به اصحاب خاص خود می گفت: کسی که اعتقاد به نبوّت عیسی دارد، باید بداند که او اصحابش را به محمد صلّی اللَّه علیه و آله و سلّم بشارت داد و گفت: هر کدام که او را دیدید، سلام مرا به او برسانید؛ او برادر من و بنده و پیامبر صلّی اللَّه علیه و آله و سلّم خداست.

قیصر در حال اسلام از دنیا رفت. وقتی که هرقل به جای وی نشست، این مطلب را به اطلاعش رساندند. او گفت: این مسأله را مکتوم بدارید، زیرا اگر آشکار شود، پادشاه عرب بر ما طمع خواهد کرد و در نتیجه تباه و نابود می شویم، لذا اصحاب قیصر مسأله را پنهان نگاه می داشتند و نصرانیّت تقویت گشت. - . ارشاد القلوب: 365 - 368 -

**[ترجمه]

«5»

وَ مِنَ الْکِتَابِ الْمَذْکُورِ بِحَذْفِ الْإِسْنَادِ، قَالَ: سَهْلُ بْنُ حُنَیْفٍ الْأَنْصَارِیُّ أَقْبَلْنَا مَعَ خَالِدِ بْنِ الْوَلِیدِ فَانْتَهَیْنَا إِلَی دَیْرٍ فِیهِ دَیْرَانِیٌّ فِیمَا بَیْنَ الشَّامِ وَ الْعِرَاقِ فَأَشْرَفَ

ص: 62


1- فی المصدر: أنزلها جبرئیل علی شعیب.
2- فی المصدر: فأجابهم.
3- فی المصدر: و إنّما أظهرت ما أظهرت لا نظر کیف تکونون.
4- فی المصدر: فسکتوا.
5- فی المصدر: و لا تقروا به فانه إن یظهر طمع ملک العرب.
6- إرشاد القلوب 2: 175.

عَلَیْنَا وَ قَالَ مَنْ أَنْتُمْ قُلْنَا نَحْنُ الْمُسْلِمُونَ أُمَّةُ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله فَنَزَلَ إِلَیْنَا فَقَالَ أَیْنَ صَاحِبُکُمْ فَأَتَیْنَا بِهِ إِلَی خَالِدِ بْنِ الْوَلِیدِ فَسَلَّمَ عَلَی خَالِدٍ فَرَدَّ عَلَیْهِ السَّلَامَ قَالَ وَ إِذَا هُوَ شَیْخٌ کَبِیرٌ فَقَالَ لَهُ خَالِدٌ کَمْ أَتَی عَلَیْکَ قَالَ مِائَتَا سَنَةٍ وَ ثَلَاثُونَ سَنَةً قَالَ مُنْذُ کَمْ سَکَنْتَ دَیْرَکَ هَذَا قَالَ سَکَنْتُهُ مُنْذُ نَحْوٍ مِنْ سِتِّینَ سَنَةً قَالَ هَلْ لَقِیتَ أَحَداً لَقِیَ عِیسَی قَالَ نَعَمْ لَقِیتُ رَجُلَیْنِ قَالَ وَ مَا قَالا لَکَ قَالَ قَالَ لِی أَحَدُهُمَا إِنَّ عِیسَی عَبْدُ اللَّهِ وَ رَسُولُهُ وَ رُوحُهُ وَ کَلِمَتُهُ أَلْقاها إِلی مَرْیَمَ أَمَتِهِ وَ إِنَّ عِیسَی مَخْلُوقٌ غَیْرُ خَالِقٍ فَقَبِلْتُ مِنْهُ وَ صَدَّقْتُهُ وَ قَالَ لِیَ الْآخَرُ إِنَّ عِیسَی هُوَ رَبُّهُ فَکَذَّبْتُهُ وَ لَعَنْتُهُ فَقَالَ خَالِدٌ إِنَّ هَذَا لَعَجَبٌ کَیْفَ یَخْتَلِفَانِ وَ قَدْ لَقِیَا عِیسَی قَالَ الدَّیْرَانِیُّ اتَّبَعَ هَذَا هَوَاهُ وَ زَیَّنَ لَهُ الشَّیْطَانُ سُوءَ عَمَلِهِ وَ اتَّبَعَ ذَلِکَ الْحَقَّ وَ هَدَاهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ قَالَ هَلْ قَرَأْتَ الْإِنْجِیلَ قَالَ نَعَمْ قَالَ فَالتَّوْرَاةَ قَالَ نَعَمْ قَالَ فَآمَنْتَ بِمُوسَی قَالَ نَعَمْ قَالَ فَهَلْ لَکَ فِی الْإِسْلَامِ أَنْ تَشْهَدَ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ تُؤْمِنَ بِهِ قَالَ آمَنْتُ قَبْلَ أَنْ تُؤْمِنَ بِهِ وَ إِنْ کُنْتُ لَمْ أَسْمَعْهُ وَ لَمْ أَرَهُ قَالَ فَأَنْتَ السَّاعَةَ تُؤْمِنُ بِمُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله وَ بِمَا جَاءَ بِهِ قَالَ وَ کَیْفَ لَا أُومِنُ بِهِ وَ قَدْ قَرَأْتُهُ فِی التَّوْرَاةِ وَ الْإِنْجِیلِ وَ بَشَّرَنِی بِهِ مُوسَی وَ عِیسَی قَالَ فَمَا مَقَامُکَ فِی هَذَا الدَّیْرِ قَالَ فَأَیْنَ أَذْهَبُ وَ أَنَا شَیْخٌ کَبِیرٌ وَ لَمْ یَکُنْ لِی عُمُرٌ أَنْهَضُ بِهِ (1)وَ بَلَغَنِی مَجِیئُکُمْ فَکُنْتُ أَنْتَظِرُ أَنْ أَلْقَاکُمْ وَ أُلْقِیَ إِلَیْکُمْ إِسْلَامِی (2)وَ أُخْبِرَکُمْ أَنِّی عَلَی مِلَّتِکُمْ فَمَا فَعَلَ نَبِیُّکُمْ قَالُوا تُوُفِّیَ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ قَالَ فَأَنْتَ وَصِیُّهُ قَالَ لَا وَ لَکِنْ رَجُلٌ مِنْ عَشِیرَتِهِ وَ مِمَّنْ صَحِبَهُ قَالَ فَمَنْ بَعَثَکَ إِلَی هَاهُنَا وَصِیُّهُ قَالَ لَا وَ لَکِنْ خَلِیفَتُهُ قَالَ غَیْرُ وَصِیِّهِ قَالَ نَعَمْ فَوَصِیُّهُ حَیٌّ قَالَ نَعَمْ قَالَ فَکَیْفَ ذَلِکَ قَالَ اجْتَمَعَ النَّاسُ عَلَی هَذَا الرَّجُلِ وَ هُوَ رَجُلٌ مِنْ غَیْرِ عَشِیرَتِهِ وَ مِنْ صَالِحِی الصَّحَابَةِ قَالَ وَ مَا أَرَاکَ إِلَّا أَعْجَبَ مِنَ الرَّجُلَیْنِ

ص: 63


1- فی المصدر: و لم یکن لی من أنهض به.
2- فی المصدر: و ألقی إلیکم سلامی.

اللَّذَیْنِ اخْتَلَفَا فِی عِیسَی وَ لَقَدْ لَقِیَاهُ وَ سَمِعَا بِهِ وَ هُوَ ذَا أَنْتُمْ قَدْ خَالَفْتُمْ نَبِیَّکُمْ وَ فَعَلْتُمْ مِثْلَ مَا فَعَلَ ذَلِکَ الرَّجُلُ قَالَ فَالْتَفَتَ خَالِدٌ إِلَی مَنْ یَلِیهِ وَ قَالَ هُوَ وَ اللَّهِ ذَاکَ اتَّبَعْنَا هَوَانَا وَ اللَّهِ وَ جَعَلْنَا رَجُلًا مَکَانَ رَجُلٍ وَ لَوْ لَا مَا کَانَ بَیْنِی وَ بَیْنَ عَلِیٍّ مِنَ الْخُشُونَةِ عَلَی عَهْدِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله مَا مَالَأْتُ عَلَیْهِ أَحَداً (1)فَقَالَ لَهُ الْأَشْتَرُ النَّخَعِیُّ مَالِکُ بْنُ الْحَارِثِ وَ لِمَ کَانَ ذَلِکَ بَیْنَکَ وَ بَیْنَ عَلِیٍّ وَ مَا کَانَ قَالَ خَالِدٌ نَافَسْتُهُ فِی الشَّجَاعَةِ وَ نَافَسَنِی فِیهَا وَ کَانَ لَهُ مِنَ السَّوَابِقِ وَ الْقَرَابَةِ مَا لَمْ یَکُنْ لِی فَدَاخَلَنِی حَمِیَّةُ قُرَیْشٍ فَکَانَ ذَلِکَ وَ لَقَدْ عَاتَبَتْنِی فِی ذَلِکَ أُمُّ سَلَمَةَ زَوْجَةُ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله وَ هِیَ لِی نَاصِحَةٌ فَلَمْ أَقْبَلْ مِنْهَا ثُمَّ عَطَفَ عَلَی الدَّیْرَانِیِّ فَقَالَ هَلُمَّ حَدِیثَکَ وَ مَا تُخْبِرُ بِهِ قَالَ أُخْبِرُکَ أَنِّی کُنْتُ مِنْ أَهْلِ دِینٍ کَانَ جَدِیداً فَخَلِقَ حَتَّی لَمْ یَبْقَ مِنْهُمْ مِنْ أَهْلِ الْحَقِّ إِلَّا الرَّجُلَانِ أَوِ الثَّلَاثَةُ وَ یَخْلُقُ دِینُکُمْ حَتَّی لَا یَبْقَ مِنْهُ إِلَّا الرَّجُلَانِ أَوِ الثَّلَاثَةُ وَ اعْلَمُوا أَنَّهُ بِمَوْتِ نَبِیِّکُمْ قَدْ تَرَکْتُمْ مِنَ الْإِسْلَامِ دَرَجَةً وَ سَتَتْرُکُونَ بِمَوْتِ وَصِیِّ نَبِیِّکُمْ مِنَ الْإِسْلَامِ دَرَجَةً أُخْرَی (2)حَتَّی إِذَا لَمْ یَبْقَ أَحَدٌ رَأَی نَبِیَّکُمْ (3)وَ سَیَخْلُقُ دِینُکُمْ حَتَّی تَفْسُدَ صَلَاتُکُمْ وَ حَجُّکُمْ وَ غَزْوُکُمْ وَ صَوْمُکُمْ وَ تَرْتَفِعُ الْأَمَانَةُ وَ الزَّکَاةُ مِنْکُمْ وَ لَنْ تَزَالَ فِیکُمْ بَقِیَّةٌ مَا بَقِیَ کِتَابُ رَبِّکُمْ عَزَّ وَ جَلَّ فِیکُمْ وَ مَا بَقِیَ فِیکُمْ أَحَدٌ مِنْ أَهْلِ بَیْتِ نَبِیِّکُمْ فَإِذَا ارْتَفَعَ هَذَانِ مِنْکُمْ لَمْ یَبْقَ مِنْ دِینِکُمْ إِلَّا الشَّهَادَتَانِ شَهَادَةُ التَّوْحِیدِ وَ شَهَادَةُ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَعِنْدَ ذَلِکَ تَقُومُ قِیَامَتُکُمْ وَ قِیَامَةُ غَیْرِکُمْ وَ یَأْتِیکُمْ مَا تُوعَدُونَ وَ لَمْ تَقُمِ السَّاعَةُ إِلَّا عَلَیْکُمْ (4)لِأَنَّکُمْ آخِرُ الْأُمَمِ بِکُمْ تُخْتَمُ الدُّنْیَا وَ عَلَیْکُمْ تَقُومُ السَّاعَةُ فَقَالَ لَهُ خَالِدٌ قَدْ أَخْبَرَنَا بِذَلِکَ نَبِیُّنَا فَأَخْبِرْنَا بِأَعْجَبِ شَیْ ءٍ رَأَیْتَهُ مُنْذُ سَکَنْتَ

ص: 64


1- فی المصدر: ما والیت علیه أحدا.
2- فی نسخة و ستترکون بموت وصیکم و وصی نبیّکم من الإسلام درجة أخری.
3- فی المصدر و فی نسخة أضاف: أو صحبه.
4- فی المصدر: و لمن تقوم الساعة إلّا علیکم.

دَیْرَکَ هَذَا وَ قَبْلَ أَنْ تَسْکُنَهُ قَالَ لَقَدْ رَأَیْتُ مَا لَا أُحْصِی (1)مِنَ الْعَجَائِبِ وَ أَقْبَلْتُ مَا لَا أُحْصِی مِنَ الْخَلْقِ (2)قَالَ فَحَدِّثْنَا بَعْضَ مَا تَذْکُرُهُ قَالَ نَعَمْ کُنْتُ أَخْرُجُ بَیْنَ اللَّیَالِی إِلَی غَدِیرٍ کَانَ فِی سَفْحِ الْجَبَلِ أَتَوَضَّأُ مِنْهُ وَ أَتَزَوَّدُ مِنَ الْمَاءِ مَا أَصْعَدُ بِهِ مَعِی إِلَی دَیْرِی وَ کُنْتُ أَسْتَرِیحُ إِلَی النُّزُولِ فِیهِ بَیْنَ الْعِشَاءَیْنِ فَأَنَا عِنْدَهُ ذَاتَ لَیْلَةٍ فَإِذَا أَنَا بِرَجُلٍ قَدْ أَقْبَلَ فَسَلَّمَ فَرَدَدْتُ عَلَیْهِ السَّلَامَ فَقَالَ هَلْ مَرَّ بِکَ قَوْمٌ مَعَهُمْ غَنَمٌ وَ رَاعِی أَوْ حَسَسْتَهُمْ (3)قُلْتُ لَا قَالَ إِنَّ قَوْماً مِنَ الْعَرَبِ مَرُّوا بِغَنَمٍ فِیهَا مَمْلُوکٍ لِی یَرْعَاهَا فَاسْتَاقُوا (4)وَ ذَهَبُوا بِالْعَبْدِ قُلْتُ وَ مَنْ أَنْتَ قَالَ أَنَا رَجُلٌ مِنْ بَنِی إِسْرَائِیلَ (5)قَالَ فَمَا دِینُکَ قُلْتُ أَنْتَ فَمَا دِینُکَ قَالَ دِینِیَ الْیَهُودِیَّةُ قُلْتُ وَ أَنَا دِینِیَ النَّصْرَانِیَّةُ فَأَعْرَضْتُ عَنْهُ بِوَجْهِی قَالَ لِی مَا لَکَ فَإِنَّکُمْ أَنْتُمْ رَکِبْتُمُ الْخَطَأَ وَ دَخَلْتُمْ فِیهِ وَ تَرَکْتُمُ الصَّوَابَ وَ لَمْ یَزَلْ یُحَاوِرُنِی فَقُلْتُ لَهُ هَلْ لَکَ أَنْ نَرْفَعَ أَیْدِیَنَا وَ نَبْتَهِلَ فَأَیُّنَا کَانَ عَلَی الْبَاطِلِ دَعَوْنَا اللَّهَ أَنْ یَنْزِلَ عَلَیْهِ نَاراً تُحْرِقُهُ مِنَ السَّمَاءِ فَرَفَعْنَا أَیْدِیَنَا فَمَا اسْتَتَمَّ الْکَلَامَ حَتَّی نَظَرْتُ إِلَیْهِ یَلْتَهِبُ نَاراً وَ مَا تَحْتَهُ مِنَ الْأَرْضِ فَلَمْ أَلْبَثْ أَنْ أَقْبَلَ رَجُلٌ فَسَلَّمَ فَرَدَدْتُ عَلَیْهِ السَّلَامَ فَقَالَ هَلْ رَأَیْتَ رَجُلًا مِنْ صِفَتِهِ کَیْتَ وَ کَیْتَ قُلْتُ نَعَمْ وَ حَدَّثْتُهُ قَالَ کَذَبْتَ وَ لَکِنَّکَ قَتَلْتَ أَخِی یَا عَدُوَّ اللَّهِ وَ کَانَ مُسْلِماً فَجَعَلَ یَسُبُّنِی فَجَعَلْتُ أَرُدُّهُ عَنْ نَفْسِی بِالْحِجَارَةِ وَ أَقْبَلَ یَشْتِمُنِی وَ یَشْتِمُ الْمَسِیحَ وَ مَنْ هُوَ عَلَی دَیْنِ الْمَسِیحِ فَبَیْنَا هُوَ کَذَلِکَ إِذَا نَظَرْتُ إِلَیْهِ یَحْتَرِقُ وَ قَدْ أَخَذَتْهُ النَّارُ الَّتِی أَخَذَتْ أَخَاهُ ثُمَّ هَوَتْ بِهِ النَّارُ فِی الْأَرْضِ فَبَیْنَمَا أَنَا کَذَلِکَ قَائِماً أَتَعَجَّبُ إِذْ أَقْبَلَ رَجُلٌ ثَالِثٌ فَسَلَّمَ فَرَدَدْتُ عَلَیْهِ السَّلَامَ

ص: 65


1- فی نسخة: ما لا یحصی
2- فی نسخة: و لقیت ما لا یحصی احصی خ ل من الخلق، و فی المصدر: و أفنیت ما لا احصی من الخلق، و لعله مصحف.
3- فی المصدر: هل مر بک قوم معهم غنم و راع أحسستهم؟.
4- استاق الماشیة: حثها علی السیر من خلف، عکس قادها. و فی النسخة المقروءة علی المصنّف: فاستاقوها. و فی أخری: فاشتاقوا.
5- أضاف فی المصدر: فمن أنت؟ قلت: أنا رجل من بنی إسرائیل.

فَقَالَ هَلْ رَأَیْتَ رَجُلَیْنِ مِنْ حَالِهِمَا وَ صِفَتِهِمَا کَیْتَ وَ کَیْتَ قُلْتُ نَعَمْ وَ کَرِهْتُ أَنْ أُخْبِرَهُ کَمَا أَخْبَرْتُ أَخَاهُ فَیُقَاتِلَنِی فَقُلْتُ هَلُمَّ أُرِیکَ أَخَوَیْکَ فَانْتَهَیْتُ بِهِ إِلَی مَوْضِعِهِمَا فَنَظَرَ إِلَی الْأَرْضِ یَخْرُجُ مِنْهَا الدُّخَانُ فَقَالَ مَا هَذِهِ فَأَخْبَرْتُهُ فَقَالَ وَ اللَّهِ لَئِنْ أَجَابَنِی أَخَوَایَ بِتَصْدِیقِکَ لَاتَّبَعْتُکَ فِی دِینِکَ وَ لَئِنْ کَانَ غَیْرَ ذَلِکَ لَأَقْتُلَنَّکَ أَوْ تَقْتُلُنِی فَصَاحَ بِهِ یَا دَانِیَالُ أَ حَقٌّ مَا یَقُولُ هَذَا الرَّجُلُ قَالَ نَعَمْ یَا هَارُونُ فَصَدَّقَهُ فَقَالَ أَشْهَدُ أَنَّ عِیسَی ابْنَ مَرْیَمَ رُوحُ اللَّهِ وَ کَلِمَتُهُ وَ عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ قُلْتُ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی هَدَاکَ قَالَ فَإِنِّی أُوَاخِیکَ فِی اللَّهِ (1)وَ إِنَّ لِی أَهْلًا وَ وَلَداً وَ غَنِیمَةً وَ لَوْلَاهُمْ لَسِحْتُ مَعَکَ فِی الْأَرْضِ وَ لَکِنْ مُفَارَقَتِی عَلَیْهِمْ شَدِیدَةٌ (2)وَ أَرْجُو أَنْ أَکُونَ فِی الْقِیَامَةِ بِهِمْ مَأْجُوراً وَ لَعَلِّی أَنْطَلِقُ فَآتِیَ بِهِمْ فَأَکُونَ بِالْقُرْبِ مَعَکَ فَانْطَلَقَ فَغَابَ عَنِّی لَیْلًا ثُمَّ أَتَانِی فَهَتَفَ بِی لَیْلَةً مِنَ اللَّیَالِی فَإِذَا هُوَ قَدْ جَاءَ وَ مَعَهُ أَهْلُهُ وَ غَنَمُهُ فَضَرَبَ لَهُ خَیْمَةً هَاهُنَا بِالْقُرْبِ مِنِّی فَلَمْ أَزَلْ أَنْزِلُ إِلَیْهِ فِی آنَاءِ اللَّیْلِ وَ أَتَعَاهَدُهُ وَ أُلَاقِیهِ وَ کَانَ أَخَ صِدْقٍ فِی اللَّهِ (3)فَقَالَ لِی ذَاتَ لَیْلَةٍ یَا هَذَا إِنِّی قَرَأْتُ فِی التَّوْرَاةِ (4)فَإِذَا هُوَ صِفَةُ مُحَمَّدٍ النَّبِیِّ الْأُمِّیِّ فَقُلْتُ وَ أَنَا قَرَأْتُ صِفَتَهُ فِی التَّوْرَاةِ وَ الْإِنْجِیلِ فَآمَنْتُ بِهِ وَ عَلَّمْتُهُ بِهِ مِنَ الْإِنْجِیلِ وَ أَخْبَرْتُهُ بِصِفَتِهِ فِی الْإِنْجِیلِ فَآمنَّا أَنَا وَ هُوَ وَ أَحْبَبْنَاهُ وَ تَمَنَّیْنَا لِقَاءَهُ قَالَ فَمَکَثَ کَذَلِکَ زَمَاناً وَ کَانَ مِنْ أَفْضَلِ مَا رَأَیْتُ وَ کُنْتُ أَسْتَأْنِسُ إِلَیْهِ وَ کَانَ مِنْ فَضْلِهِ أَنَّهُ یَخْرُجُ بِغَنَمِهِ یَرْعَاهَا فَیَنْزِلُ بِالْمَکَانِ الْمُجْدِبِ فَیَصِیرُ مَا حَوْلَهُ أَخْضَرَ مِنَ الْبَقْلِ وَ کَانَ إِذَا جَاءَ الْمَطَرُ جَمَعَ غَنَمَهُ فَیَصِیرُ حَوْلَهُ وَ حَوْلَ غَنَمِهِ وَ خَیْمَتِهِ مِثْلُ الْإِکْلِیلِ مِنْ أَثَرِ الْمَطَرِ وَ لَا یُصِیبُ خَیْمَتَهُ وَ لَا غَنَمَهُ مِنْهُ فَإِذَا کَانَ الصَّیْفُ کَانَ عَلَی رَأْسِهِ أَیْنَمَا تَوَجَّهَ سَحَابَةٌ وَ کَانَ بَیِّنَ الْفَضْلِ کَثِیرَ الصَّوْمِ وَ الصَّلَاةِ

ص: 66


1- فی المصدر: فانی اجبتک فی اللّه.
2- فی المصدر: و لکن محنتی بقیامی علیهم شدیدة.
3- فی المصدر: فلم أزل انزل إلیه فی آناء اللیل و الاقیه و أقعد عنده و کان لی أخا صدق فی اللّه.
4- فی المصدر: إنی قرأت فی التوراة شیئا.

قَالَ فَحَضَرَتْهُ الْوَفَاةُ فَدُعِیتُ إِلَیْهِ فَقُلْتُ لَهُ مَا کَانَ سَبَبُ مَرَضِکَ وَ لَمْ أَعْلَمْ بِهِ قَالَ إِنِّی ذَکَرْتُ خَطِیئَةً کُنْتُ قَارَفْتُهَا فِی حَدَاثَتِی فَغُشِیَ عَلَیَّ ثُمَّ أَفَقْتُ ثُمَّ ذَکَرْتُ خَطِیئَةً أُخْرَی فَغُشِیَ عَلَیَّ وَ أَوْرَثَنِی ذَلِکَ مَرَضاً فَلَسْتُ أَدْرِی مَا حَالِی ثُمَّ قَالَ لِی فَإِنْ لَقِیتَ مُحَمَّداً صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ نَبِیَّ الرَّحْمَةِ فَأَقْرِئْهُ مِنِّی السَّلَامَ وَ إِنْ لَمْ تَلْقَهُ وَ لَقِیتَ وَصِیَّهُ فَأَقْرِئْهُ مِنِّی السَّلَامَ وَ هِیَ حَاجَتِی إِلَیْکَ وَ وَصِیَّتِی قَالَ الدَّیْرَانِیُّ وَ إِنِّی مُوَدِّعُکُمْ إِلَی وَصِیِّ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله مِنِّی وَ مِنْ صَاحِبِی السَّلَامَ قَالَ سَهْلُ بْنُ حُنَیْفٍ فَلَمَّا رَجَعْنَا إِلَی الْمَدِینَةِ لَقِیتُ عَلِیّاً علیه السلام فَأَخْبَرْتُهُ خَبَرَ الدَّیْرَانِیِّ وَ خَبَرَ خَالِدٍ وَ مَا أَوْدَعْنَا إِلَیْهِ الدَّیْرَانِیُّ مِنَ السَّلَامِ مِنْهُ وَ مِنْ صَاحِبِهِ قَالَ فَسَمِعْتُهُ یَقُولُ وَ عَلَیْهِمَا وَ عَلَی مَنْ مِثْلُهُمَا السَّلَامُ وَ عَلَیْکَ یَا سَهْلَ بْنَ حُنَیْفٍ السَّلَامُ وَ مَا رَأَیْتُهُ اکْتَرَثَ بِمَا أَخْبَرْتُهُ مِنْ خَالِدِ بْنِ الْوَلِیدِ وَ مَا قَالَ وَ مَا رَدَّ عَلَیَّ فِیهِ شَیْئاً غَیْرَ أَنَّهُ قَالَ یَا سَهْلَ بْنَ حُنَیْفٍ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی بَعَثَ مُحَمَّداً صلی الله علیه و آله فَلَمْ یَبْقَ فِی الْأَرْضِ شَیْ ءٌ إِلَّا عَلِمَ أَنَّهُ رَسُولُ اللَّهِ إِلَّا شَقِیَّ الثَّقَلَیْنِ وَ عُصَاتَهُمَا قَالَ سَهْلٌ وَ مَا فِی الْأَرْضِ مِنْ شَیْ ءٍ فَاخَرَهُ إِلَّا شَقِیَّ الثَّقَلَیْنِ وَ عُصَاتَهُمَا قَالَ سَهْلٌ فَعَبَرْنَا زَمَاناً (1)وَ نَسِیتُ ذَلِکَ فَلَمَّا کَانَ مِنْ أَمْرِ عَلِیٍّ علیه السلام مَا کَانَ تَوَجَّهْنَا مَعَهُ فَلَمَّا رَجَعْنَا مِنْ صِفِّینَ نَزَلْنَا أَرْضاً قَفْراً لَیْسَ بِهَا مَاءٌ فَشَکَوْنَا ذَلِکَ إِلَی عَلِیٍّ علیه السلام فَانْطَلَقَ یَمْشِی عَلَی قَدَمَیْهِ حَتَّی انْتَهَیْنَا إِلَی مَوْضِعٍ کَانَ یَعْرِفُهُ (2)فَقَالَ احْفِرُوا هَاهُنَا فَحَفَرْنَا فَإِذَا بِصَخْرَةٍ صَمَّاءَ عَظِیمَةٍ قَالَ اقْلَعُوهَا قَالَ فَجَهَدْنَا أَنْ نَقْلَعَهَا فَمَا اسْتَطَعْنَا قَالَ فَتَبَسَّمَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ مِنْ عَجْزِنَا عَنْهَا ثُمَّ أَهْوَی إِلَیْهَا بِیَدَیْهِ جَمِیعاً کَأَنَّمَا کَانَتْ فِی یَدِهِ کُرَةٌ فَإِذَا تَحْتَهَا عَیْنٌ بَیْضَاءُ کَأَنَّهَا مِنْ شِدَّةِ بَیَاضِهَا اللُّجَیْنُ الْمَجْلُوُّ فَقَالَ دُونَکُمْ فَاشْرَبُوا وَ اسْقُوا وَ تَزَوَّدُوا ثُمَّ آذَنُونِی بِهَا قَالَ فَفَعَلْنَا ثُمَّ أَتَیْنَاهُ فَأَقْبَلَ یَمْشِی إِلَیْهَا بِغَیْرِ رِدَاءٍ وَ لَا حِذَاءٍ فَتَنَاوَلَ الصَّخْرَةَ بِیَدِهِ ثُمَّ دَحَا بِهَا فِی فَمِ الْعَیْنِ

ص: 67


1- فی المصدر: و ما فی الأرض من شی ء ذی حسرة الا أشقی الثقلین و عصاتهما، قال سهل: فعمرنا زمانا اه.
2- فی المصدر: کانه یعرفه.

فَأَلْقَمَهَا إِیَّاهَا ثُمَّ حَثَا بِیَدِهِ التُّرَابَ عَلَیْهَا (1)وَ کَانَ ذَلِکَ بِعَیْنِ الدَّیْرَانِیِّ وَ کَانَتْ بِالْقُرْبِ مِنْهَا وَ مِنَّا یَرَانَا وَ یَسْمَعُ کَلَامَنَا قَالَ فَنَزَلَ فَقَالَ أَیْنَ صَاحِبُکُمْ فَانْطَلَقْنَا بِهِ إِلَی عَلِیٍّ علیه السلام فَقَالَ أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ أَنَّکَ وَصِیُّ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله وَ لَقَدْ کُنْتُ أَرْسَلْتُ بِالسَّلَامِ عَنِّی وَ عَنْ صَاحِبٍ لِی مَاتَ کَانَ أَوْصَانِی بِذَلِکَ مَعَ جَیْشٍ لَکُمْ (2)مُنْذُ کَذَا وَ کَذَا مِنَ السِّنِینَ قَالَ سَهْلٌ فَقُلْتُ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ هَذَا الدَّیْرَانِیُّ الَّذِی کُنْتُ أَبْلَغْتُکَ عَنْهُ (3)

ص: 68


1- و أورد شیخنا الأکبر المفید فی الإرشاد: 178 و روده علیه السلام بصفین و ما جری من قلع الصخرة و إسلام الراهب و شهادته، و قال: ذلک ما رواه أهل السیر و اشتهر الخبر به فی العامّة و الخاصّة حتّی نظمه الشعراء و خطب به البلغاء، و رواه الفهماء و العلماء، و شهرته تغنی عن تکلف ایراد الاسناد له؛ ثم قال: و فی ذلک یقول إسماعیل بن الحمیری رحمه اللّه فی قصیدته البائیة المذهبة: و لقد سری فیما یسیر بلیلة*** بعد العشاء بکربلا فی موکب حتی أتی متبتلا فی قائم*** ألقی قواعده بقاع مجدب یأتیه لیس بحیث یلقی عامرا*** غیر الوحوش و غیر أصلع أشیب فدنا فصاح به فأشرف مائلا*** کالنسر فوق شظیة من مرقب هل قرب قائمک الذی بوأته*** ماء یصاب؟ فقال ما من مشرب إلا بغایة فرسخین و من لنا*** بالماء بین نقی و قی سبسب فثنی الاعنة نحو وعث فاجتلی*** ملساء تلمع کاللجین المذهب قال اقلبوها انکم ان تقلبوا*** ترووا و لا تروون إن لم تقلب فاعصو صبوا فی قلعها فتمنعت*** منهم تمنع صعبة لم ترکب حتی إذا اعیتهم أهوی لها*** کفا متی ترد المغالب تغلب فکانها کرة بکف جزور*** عبل الذراع دحی بها فی ملعب فسقاهم من تحتها متسلسلا*** عذبا یزید علی الالذ الاعذب حتی إذا شربوا جمیعا ردها*** و مضی فخلت مکانها لم یقرب و زاد فیها ابن میمون قوله: و أبان راهبها سریرة معجز*** فیها و آمن بالوصی المنجب و مضی شهیدا صادقا فی نصره*** أکرم به من راهب مترهب اعنی ابن فاطمة الوصی و من یقل*** فی فضله و فعاله لا یکذب رجلا کلا طرفیه من سام و ما*** حام له باب و لا باب أب من لا یفر و لا یری فی معرک*** الا و صارمه الخضیب المضرب
2- فی المصدر: کان لکم.
3- فی المصدر: بلغتک عنه.

وَ عَنْ صَاحِبِهِ السَّلَامَ قَالَ وَ ذُکِرَ الْحَدِیثُ یَوْمَ مَرَرْنَا مَعَ خَالِدٍ فَقَالَ لَهُ عَلِیٌّ علیه السلام وَ کَیْفَ عَلِمْتَ أَنِّی وَصِیُّ رَسُولِ اللَّهِ قَالَ أَخْبَرَنِی أَبِی وَ کَانَ قَدْ أُتِیَ عَلَیْهِ مِنَ الْعُمُرِ مِثْلَ مَا أُتِیَ عَلَیَّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ عَمَّنْ قَاتَلَ مَعَ یُوشَعَ بْنِ نُونٍ وَصِیِّ مُوسَی حِینَ تَوَجَّهَ فَقَاتَلَ الْجَبَّارِینَ بَعْدَ مُوسَی بِأَرْبَعِینَ سَنَةً أَنَّهُ مَرَّ بِهَذَا الْمَکَانِ وَ أَصْحَابُهُ عَطِشُوا (1)فَشَکَوْا إِلَیْهِ الْعَطَشَ فَقَالَ أَمَا إِنَّ بِقُرْبِکُمْ عَیْناً نَزَلَتْ مِنَ الْجَنَّةِ اسْتَخْرَجَهَا آدَمُ فَقَامَ إِلَیْهَا یُوشَعُ بْنُ نُونٍ فَنَزَعَ عَنْهَا الصَّخْرَةَ ثُمَّ شَرِبَ وَ شَرِبَ أَصْحَابُهُ وَ سُقُوا (2)ثُمَّ قَلَّبَ الصَّخْرَةَ وَ قَالَ لِأَصْحَابِهِ لَا یَقْلِبُهَا إِلَّا نَبِیٌّ أَوْ وَصِیُّ نَبِیٍّ قَالَ فَتَخَلَّفَ نَفَرٌ مِنْ أَصْحَابِ یُوشَعَ بَعْدَ مَا مَضَی فَجَهَدُوا الْجَهْدَ عَلَی أَنْ یَجِدُوا مَوْضِعَهَا فَلَمْ یَجِدُوهُ وَ إِنَّمَا بُنِیَ هَذَا الدَّیْرُ عَلَی هَذِهِ الْعَیْنِ وَ عَلَی بِرْکَتِهَا وَ طِلْیَتِهَا فَعَلِمْتُ حِینَ اسْتَخْرَجْتَهَا أَنَّکَ وَصِیُّ رَسُولِ اللَّهِ أَحْمَدَ الَّذِی کُنْتُ أَطْلُبُ وَ قَدْ أَحْبَبْتُ الْجِهَادَ مَعَکَ قَالَ فَحَمَلَهُ عَلَی فَرَسٍ وَ أَعْطَاهُ سِلَاحاً وَ خَرَجَ مَعَ النَّاسِ وَ کَانَ مِمَّنِ اسْتُشْهِدَ یَوْمَ النَّهْرِ (3)قَالَ وَ فَرِحَ أَصْحَابُ عَلِیٍّ بِحَدِیثِ الدَّیْرَانِیِّ فَرَحاً شَدِیداً قَالَ وَ تَخَلَّفَ قَوْمٌ بَعْدَ مَا رَحَلَ الْعَسْکَرُ وَ طَلَبُوا الْعَیْنَ فَلَمْ یَدْرُوا أَیْنَ مَوْضِعُهَا فَلَحِقُوا بِالنَّاسِ وَ قَالَ صَعْصَعَةُ بْنُ صُوحَانَ وَ أَنَا رَأَیْتُ الدَّیْرَانِیَّ یَوْمَ نَزَلَ إِلَیْنَا حِینَ قَلَبَ عَلِیٌّ الصَّخْرَةَ عَنِ الْعَیْنِ وَ شَرِبَ مِنْهَا النَّاسُ وَ سَمِعْتُ حَدِیثَهُ لِعَلِیٍّ علیه السلام وَ حَدَّثَنِی ذَلِکَ الْیَوْمَ سَهْلُ بْنُ حُنَیْفٍ بِهَذَا الْحَدِیثِ حِینَ مَرُّوا مَعَ خَالِدٍ (4)

**[ترجمه]ارشاد القلوب: «سهل بن حنیف امسیحیان» گوید: با «خالد بن ولید» به خانه راهبان در بین راه شام و عراق رفتیم، کسی از آن بیرون آمد

ص: 62

و پرسید: شما کیستید؟ گفتیم: ما مسلمانان امت محمد صلّی اللَّه علیه و آله و سلّم هستیم. خالد پرسید: چند سال از عمرت گذشته؟ گفت: دویست و بیست سال. پرسید: چند سال است در این جا ساکن هستی؟ گفت: نزدیک شصت سال. پرسید: آیا کسی را دیده ای که عیسی را دیده باشد؟ گفت: بلی، دو نفر را. گفت: به تو چه گفتند؟ گفت: یکی از آن ها گفت: عیسی بنده و رسول و روح خدا و کلمه اوست که به مریم القا کرد، و عیسی مخلوق است نه خالق، من او را تصدیق کردم، و دومی گفت: عیسی پروردگار است، و من او را تکذیب و لعنت کردم.

خالد گفت: چطور اختلاف کردند، در حالی که عیسی را دیده بودند؟ گفت: یکی از آن ها دنبال هوا رفت و شیطان کار بدش را در نظرش زیبا جلوه داد و دیگری دنبال حق رفت و خدا هدایتش کرد. خالد پرسید: تورات و انجیل را خوانده ای؟ گفت: آری. گفت: موسی را قبول داری؟ گفت: بلی. گفت: آیا مسلمان می شوی؟ گفت: من پیش از تو اسلام را پذیرفتم، گرچه آن را ندیده و نشنیده ام. خالد گفت: پس تو اکنون به محمد صلّی اللَّه علیه و آله و سلّم ایمان داری؟ گفت: بلی، چگونه ایمان نداشته باشم، در صورتی که تورات و انجیل را خوانده ام و موسی و عیسی به آمدن او خبر داده اند؟ پرسید: پس چرا در خانه راهبان مانده ای؟ گفت: با این پیری کجا بروم؟ و کسی نبود که مرا به جایی ببرد، اما منتظر شما بودم که بگویم من هم از ملت شما هستم. اکنون بگویید پیامبرتان کجا است؟ گفت: از دنیا رفت، پرسید: وصیّ او تو هستی؟ گفت: نه، امّا مردی از بستگان و اصحاب او هستم. پرسید: پس وصیّ او شما را به این جا فرستاده؟ گفت: نه، بلکه خلیفه او. پرسید: خلیفه غیر از وصی اوست؟ گفت: آری. گفت: پس چگونه مردم او را انتخاب کردند، در حالی که وصیّ او از عشیره و صحابه خاص اوست؟ گفت: کار شما از آن دو نفری که عیسی را دیدند و اختلاف کردند، عجیب تر است؟

ص: 63

و شما اکنون با پیامبرتان مخالفت کرده و راه آن مرد را (صحابه عیسی) گزیده اید!

در این موقع خالد به کسی که در کنارش ایستاده بود، نگاه کرد و گفت: بلی درست است، ما به دنبال هوس رفتیم و کسی را به جای دیگری برگزیده ایم! و اگر میان من و علی علیه السّلام اختلافی در زمان پیامبر نبود، جز او را انتخاب نمی کردم. «مالک اشتر» و «مالک بن حارث» پرسیدند: چه اختلافی؟ گفت: در شجاعت با او رقابت داشتم و او سوابق و قرابتی داشت که من نداشتم، لذا حسادت قریشی در من ایجاد شد. ام سلمه مرا در این باره نصیحت کرد و من قبول نکردم.

سپس به راهب گفت: خبرهایی که داری، برایمان بگو. گفت: پس از عیسی، تعداد کمی به راه حق رفتند، و دین شما (چون دین مسیح) کهنه می شود و جز دو سه نفر به راه حق نمی روند. و بدانید که با مرگ پیامبرتان، از اسلام دور شدید و پس از مرگ وصیّ اش، باز هم دورتر می شوید و دین شما به طوری کهنه می شود که نمازها و حجّ و جهاد و روزه تان تباه می گردد، و امانتداری و زکات از میان شما رخت بر می بندد و کتاب خدا و بقیه اهل بیت علیه السّلام در میان شما می مانند. اما پس از رفتن این دو، جز شهادت به توحید و شهادت به رسالت، چیزی باقی نمی ماند. این جاست که زمان به زیان شما در گردش است، چرا که شما آخرین امّت هستید و به شما قیامت فرا می رسد.

خالد پرسید: شگفت ترین چیزی که در این خانه

ص: 64

و پیش از آن دیده ای چیست؟ گفت: یک شب به برکه آبی در کوه رفتم تا وضو بگیرم و مقداری آب با خود بیاورم. در راه نشستم تا کمی استراحت کنم. ناگهان مردی نزدیک من آمد و سلام کرد و جواب دادم. پرسید: آیا گروهی را با چوپانی و گله ای ندیدی که از کنارت بگذرند؟ گفتم: نه، گفت: تعدادی عرب چوپان و گله مرا دزدیده اند. پرسیدم: از کدام مذهبی؟ گفت: از بنی اسرائیل. گفتم: من نیز از بنی اسرائیلم. پرسید: جزو چه دینی هستی؟ گفتم: تو چه دینی داری؟ گفت: من یهودی هستم. من هم گفتم که نصرانی هستم و رویم را از وی برگرداندم. به من گفت: چرا شما به راه خطا رفتید و نماز را رها کردید؟ گفتم: می خواهی مباهله کنیم و خدا را بخوانیم که هر کدام بر باطل بودیم، آتشی بر ما فرود آید؟ سپس دست ها را بالا بردیم، هنوز کلام ما تمام نشده بود که دیدم هم او و هم زمین در زیر پایش می لرزد، سپس آتش گرفت.

مدتی نگذشت که مردی دیگر پیدا شد و پس از سلام و جواب پرسید: مردی را با این خصوصیات ندیدی؟ گفتم بلی و داستانش را برای او گفتم. گفت: دروغ می گویی، لابد او را کشته ای! بعد به من دشنام داد و من با سنگ او را از خود دور کردم و در حالی که می رفت، مسیح و معتقدات مرا دشنام می داد. در این حال ناگهان او نیز آتش گرفت و چون برادرش در زمین ناپدید گشت. من در شگفت بودم که مردی دیگر وارد شد

ص: 65

و از آن دو، می پرسید، ولی خوش نداشتم جریان را برایش بگویم و چون برادرش با من بجنگد. پس گفتم: جلو بیا تا برادرانت را به تو نشان دهم. سپس همان موضع را به او نشان دادم. نگاه کرد و دید دود از آنجا متصاعد می گردد. پرسید: این چه دودی است؟ من ماجرا را برایش تعریف کردم و در پاسخ گفت: اگر برادرانم، تو را تصدیق کردند، دین تو را قبول می کنم، وگرنه یا تو مرا خواهی کشت و یا من تو را می کشم، سپس فریاد زد: ای دانیال (نام برادرش) آیا این مرد درست می گوید؟ گفت: بلی ای هارون، او را تصدیق کن!، آن گاه گفت: شهادت می دهم که عیسی بن مریم فرستاده و روح و کلمه و عبد او بود.

گفتم: سپاس خدایی را که هدایت کرد. گفت: من تو را برای خدا دوست دارم، ولی گوسفند و زن و فرزندانی دارم که باید آن ها را اداره کنم. امید است که در قیامت به امیدم برسم، اینک می روم تا آن ها را به این جا بیاورم و در جوارت ساکن شوم.

راهب در ادامه گفت: آن مرد چند روز از من جدا شد و بعد اهل و عیال و گوسفندانش را به همین جا آورد و خیمه ای در نزدیکی من برپا نمود، و مدتی از شبانه روز را در کنار یکدیگر می گذراندیم و برای من یک برادر دینی شد. در یکی از شب ها گفت: فلانی! در تورات چیزی خوانده ام که صفات محمد صلّی اللَّه علیه و آله و سلّم امین را بیان می کند. من گفتم: من هم در انجیل این اوصاف را خوانده ام! سپس هر دو به او ایمان آوردیم و دوستش می داشتیم و آرزوی دیدارش را در سر می پروراندیم.

پیرمرد در ادامه گفت: زمان درازی این مرد در کنار من زندگی کرد، و او از بهترین مردانی بود که دیده بودم. وقتی گوسفندانش را به جایی خشک و بدون علف می برد، اطرافش سبز می شد و در هنگام باران، گوسفندان و خیمه اش در اثر آن مرطوب نمی گشتند و در تابستان به هر کجا می رفت، ابری بر وی سایه می افکند و در میان کارهای خویش، نماز و روزه بسیار به جا می آورد.

ص: 66

راهب گفت: وقتی وفاتش نزدیک شد، نزد او رفتم و پرسیدم: علت بیماری ات چه بود؟ گفت: به یاد گناهی افتادم که در جوانی مرتکب گشتم و مدهوش شدم. سپس به یاد گناهی دیگر افتادم و دوباره مدهوش شدم. اکنون دچار بیماری شده ام و نمی دانم به کجا می انجامد. سپس اضافه کرد: اگر محمد صلّی اللَّه علیه و آله و سلّم پیامبر رحمت را دیدی، سلام مرا به او برسان، و اگر وصیّ او را ملاقات کردی، باز هم سلام مرا به او برسان و تنها وصیّتم همین است. راهب افزود: اکنون شما سلام من و دوستم را به وصیّ محمد صلّی اللَّه علیه و آله و سلّم برسانید.

سهل گفت: وقتی به مدینه مراجعت کردیم، علی علیه السّلام را ملاقات کردم و جریان راهب و سخنان خالد و پیامی که داده بود، برایش بیان کردم. امام علیه السّلام فرمود: بر آن دو نفر و امثالشان سلام باد و همچنین بر تو ای سهل! نگاه دار آن چه را که از خالد گفتی و آن چه او گفت و درباره من بر زبانش جاری گشت. اما ای سهل! خداوند محمد صلّی اللَّه علیه و آله و سلّم را برگزید و چیزی در زمین باقی نماند، مگر این که دانستند او پیامبر خدا صلّی اللَّه علیه و آله و سلّم است، مگر شقی ترین جن و انس و عاصیان شان. سهل گفت: بلی کسی در زمین حسرت نبرد، مگر شقی ترین ها و سرکشان آن ها.

سهل گوید: مدت ها گذشت و من قضیه را فراموش نمودم. چون خلافت علی علیه السّلام پیش آمد، روزی در رکاب او بودم تا از صفین بازگشتیم و در زمینی بی آب و خشک فرود آمدیم و از تشنگی به امام شکایت بردیم. امام علیه السّلام برخاست و پیاده همراه ما راه افتاد، تا به جایی رسید که گویا آن مکان را می شناخت. سپس فرمود: این جا را حفر کنید! ما به حفر آن محل پرداختیم و ناگاه سنگی بزرگ پیدا شد. فرمود: آن را بردارید! ما تلاش کردیم که آن را از جا برداریم، اما نتوانستیم. امام علیه السّلام از ناتوانی ما لبخندی زد، سپس با دو دست خود آن را برداشت، گویا در دستش شیء کوچکی بود. پس در زیر سنگ چشمه ای سفید، مانند آینه پیدا شد. فرمود: این هم برای شما! بنوشید و مقدار لازم را بردارید و مرا خبر کنید.

سهل گوید: پس از برداشتن مایحتاج، به امام علیه السّلام گزارش دادیم که نیازمان مرتفع گردید. حضرت بدون ردا و نعلین آمد تا به نزدیک آن سنگ رسید. آن گاه با دست خود آن را در دهانه چشمه گذاشت

ص: 67

و بعد با خاک آثارش را محو کرد و فرمود: این چشمه همان چشمه راهب بود، و از همین جا کلام ما را می شنید و ما را می دید. سپس نصرانی را دیدیم که از کوه پایین می آید. وقتی نزد ما رسید، پرسید: بزرگتان کجاست؟ ما هم دست او را گرفتیم و خدمت امام علیه السّلام بردیم. سپس شهادتین را بر زبان جاری کرد و گفت: تو همان وصیّ محمد صلّی اللَّه

علیه و آله و سلّم هستی و من سلام خود و دوستم را که از دنیا رفته است، سال ها پیش به وسیله لشکریان به شما فرستاده بودم.

سهل گوید: به امام علیه السّلام عرض کردم که این همان مرد راهب است.

ص: 68

امام علیه السّلام از راهب پرسید: از کجا دانستی که من وصی رسول خدا صلّی اللَّه علیه و آله و سلّم هستم؟ گفت: پس از چهل سال از درگذشت موسی، وصیّ او «یوشع بن نون» هنگامی که عازم جنگ با جبّاران بود، از این مکان گذشت. یارانش تشنه شدند و از عطش شکوه کردند. یوشع گفت: الآن چشمه ای را که از بهشت نازل شده و آدم آن را استخراج کرده بود به شما نشان می دهم. سپس برخاست و سنگ را کنار زد و خود و اصحابش سیراب شدند. آن گاه سنگ را بر جایش نهاد و گفت: جز نبی یا وصیّ نبی نمی تواند آن را حرکت دهد. گروهی از یارانش تخلّف نمودند و بازگشتند تا چشمه را بیابند، اما نتوانستند. این دیر هم به برکت همان چشمه بنا شده، و چون شما آن را یافتی، دانستم که وصی پیامبری هستی که او را می جویم و دوست داشتم در رکابت جهاد کنم؟

راوی گفت: امام علیه السّلام سلاح و اسبی به او داد و او در نهروان به شهادت رسید و اصحاب امام علیه السّلام از ماجرای او بسیار مسرور شدند. چند نفر پس از رفتن علی علیه السّلام عقب ماندند، ولی هر چه چشمه را جستجو کردند پیدا نکردند و بعد به لشکر پیوستند.

صعصعة بن صوحان گفت: من آن راهب را مشاهده کردم. موقعی که علی علیه السّلام سنگ را از جای کند و مردم سیراب شدند و گفتار او را درباره علی شنیدم، آن روز سهل بن حنیف جریان خالد را با آن راهب برایم نقل کرد. - . اعلام الدین: 368 – 373 -

**[ترجمه]

بیان

المنافسة المغالبة فی الشی ء النفیس.

ص: 69


1- فی نسخة: و أن أصحابه عطشوا اه و فی المصدر: و انه و أصحابه عطشوا اه.
2- فی المصدر: و استقوا.
3- فی المصدر: فکان ممن استشهد یوم النهروان.
4- إرشاد القلوب 2: 176- 182.

**[ترجمه]«منافسه» مسابقه در به دست آوردن چیز نفیس است.

ص: 69

**[ترجمه]

باب 4 احتجاجه صلوات الله علیه علی الطبیب الیونانی و ما ظهر منه علیه السلام من المعجزات الباهرات

الأخبار

«1»

م، تفسیر الإمام علیه السلام ج، الإحتجاج بِالْإِسْنَادِ إِلَی أَبِی مُحَمَّدٍ الْعَسْکَرِیِّ علیه السلام عَنْ زَیْنِ الْعَابِدِینَ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: کَانَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام قَاعِداً ذَاتَ یَوْمٍ فَأَقْبَلَ إِلَیْهِ رَجُلٌ مِنَ الْیُونَانِیِّینَ الْمُدَّعِینَ (1)لِلْفَلْسَفَةِ وَ الطِّبِّ فَقَالَ لَهُ یَا أَبَا الْحَسَنِ بَلَغَنِی خَبَرُ صَاحِبِکَ وَ أَنَّ بِهِ جُنُوناً وَ جِئْتُ لِأُعَالِجَهُ فَلَحِقْتُهُ وَ قَدْ مَضَی لِسَبِیلِهِ وَ فَاتَنِی مَا أَرَدْتُ مِنْ ذَلِکَ وَ قَدْ قِیلَ لِی إِنَّکَ ابْنُ عَمِّهِ وَ صِهْرُهُ وَ أَرَی بِکَ صُفَاراً قَدْ عَلَاکَ وَ سَاقَیْنِ دَقِیقَیْنِ مَا أَرَاهُمَا یُقِلَّانِکَ (2)فَأَمَّا الصُّفَارُ فَعِنْدِی دَوَاؤُهُ وَ أَمَّا السَّاقَانِ الدَّقِیقَانِ فَلَا حِیلَةَ لِی لِتَغْلِیظِهِمَا وَ الْوَجْهُ أَنْ تَرْفُقَ بِنَفْسِکَ فِی الْمَشْیِ تُقَلِّلُهُ وَ لَا تُکَثِّرُهُ وَ فِیمَا تَحْمِلُهُ عَلَی ظَهْرِکَ وَ تَحْتَضِنُهُ (3)بِصَدْرِکَ أَنْ تُقَلِّلَهُمَا وَ لَا تُکَثِّرَهُمَا فَإِنَّ سَاقَیْکَ دَقِیقَانِ لَا یُؤْمَنُ عِنْدَ حَمْلِ ثَقِیلٍ انْقِصَافُهُمَا (4)وَ أَمَّا الصُّفَارُ فَدَوَاؤُهُ عِنْدِی وَ هُوَ هَذَا وَ أَخْرَجَ دَوَاءً وَ قَالَ هَذَا لَا یُؤْذِیکَ وَ لَا یُخَیِّبُکَ وَ لَکِنَّهُ یَلْزَمُکَ حِمْیَةٌ مِنَ اللَّحْمِ أَرْبَعِینَ صَبَاحاً ثُمَّ یُزِیلُ صُفَارَکَ فَقَالَ لَهُ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیهما السلام قَدْ ذَکَرْتَ نَفْعَ هَذَا الدَّوَاءَ لِصُفَارِی فَهَلْ عَرَفْتَ شَیْئاً یَزِیدُ فِیهِ فَیَضُرُّهُ فَقَالَ الرَّجُلُ بَلَی حَبَّةٌ مِنْ هَذَا وَ أَشَارَ إِلَی دَوَاءٍ مَعَهُ وَ قَالَ إِنْ تَنَاوَلَهُ الْإِنْسَانُ وَ بِهِ صُفَارٌ أَمَاتَهُ مِنْ سَاعَتِهِ وَ إِنْ کَانَ لَا صُفَارَ بِهِ صَارَ بِهِ صُفَارٌ حَتَّی یَمُوتَ فِی یَوْمِهِ فَقَالَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیهما السلام فَأَرِنِی هَذَا الضَّارَّ فَأَعْطَاهُ إِیَّاهُ فَقَالَ لَهُ کَمْ قَدْرُ هَذَا قَالَ لَهُ قَدْرُ مِثْقَالَیْنِ سَمٌّ نَاقِعٌ قَدْرُ حَبَّةٍ مِنْهُ یَقْتُلُ رَجُلًا فَتَنَاوَلَهُ عَلِیٌّ علیه السلام فَقَمَحَهُ وَ عَرِقَ عَرَقاً خَفِیفاً وَ جَعَلَ الرَّجُلُ یَرْتَعِدُ وَ یَقُولُ فِی نَفْسِهِ الْآنَ أُوخَذُ بِابْنِ

ص: 70


1- فی نسخة: المذعنین.
2- قل الشی ء: حمله.
3- أی تضمه إلی صدرک.
4- أی انکسارهما.

أَبِی طَالِبٍ وَ یُقَالُ قَتَلَهُ وَ لَا یُقْبَلُ مِنِّی قَوْلِی إِنَّهُ هُوَ الْجَانِی عَلَی نَفْسِهِ فَتَبَسَّمَ عَلِیٌّ علیه السلام وَ قَالَ یَا عَبْدَ اللَّهِ أَصَحُّ مَا کُنْتُ بَدَناً الْآنَ لَمْ یَضُرَّنِی مَا زَعَمْتَ أَنَّهُ سَمٌّ فَغَمِّضْ عَیْنَیْکَ فَغَمَّضَ ثُمَّ قَالَ افْتَحْ عَیْنَیْکَ فَفَتَحَ وَ نَظَرَ إِلَی وَجْهِ عَلِیٍّ علیه السلام فَإِذَا هُوَ أَبْیَضُ أَحْمَرُ مُشْرَبٌ حُمْرَةً فَارْتَعَدَ الرَّجُلُ لَمَّا رَآهُ وَ تَبَسَّمَ عَلِیٌّ علیه السلام وَ قَالَ أَیْنَ الصُّفَارُ الَّذِی زَعَمْتَ أَنَّهُ بِی فَقَالَ وَ اللَّهِ لَکَأَنَّکَ لَسْتَ مَنْ رَأَیْتُ مِنْ قَبْلُ کُنْتَ مُصْفَرّاً فَأَنْتَ الْآنَ مُوَرَّدٌ قَالَ عَلِیٌّ علیه السلام فَزَالَ عَنِّی الصُّفَارُ بِسَمِّکَ الَّذِی تَزْعُمُ أَنَّهُ قَاتِلِی وَ أَمَّا سَاقَایَ هَاتَانِ وَ مَدَّ رِجْلَیْهِ وَ کَشَفَ عَنْ سَاقَیْهِ فَإِنَّکَ زَعَمْتَ أَنِّی أَحْتَاجُ إِلَی أَنْ أَرْفُقَ بِبَدَنِی فِی حَمْلِ مَا أَحْمِلُ عَلَیْهِ لِئَلَّا یَنْقَصِفَ السَّاقَانِ وَ أَنَا أُرِیکَ أَنَّ طِبَّ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ خِلَافُ طِبِّکَ وَ ضَرَبَ بِیَدَیْهِ إِلَی أُسْطُوَانَةِ خَشَبٍ عَظِیمَةٍ (1)وَ عَلَی رَأْسِهَا سَطْحُ مَجْلِسِهِ الَّذِی هُوَ فِیهِ وَ فَوْقَهُ حُجْرَتَانِ إِحْدَاهُمَا فَوْقَ الْأُخْرَی وَ حَرَّکَهَا وَ احْتَمَلَهَا فَارْتَفَعَ السَّطْحُ وَ الْحِیطَانُ وَ فَوْقَهُمَا الْغُرْفَتَانِ فَغُشِیَ عَلَی الْیُونَانِیِّ فَقَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام صُبُّوا عَلَیْهِ مَاءً فَصَبُّوا عَلَیْهِ مَاءً فَأَفَاقَ وَ هُوَ یَقُولُ وَ اللَّهِ مَا رَأَیْتُ کَالْیَوْمِ عَجَباً فَقَالَ لَهُ عَلِیٌّ علیه السلام هَذِهِ قُوَّةُ السَّاقَیْنِ الدَّقِیقَتَیْنِ وَ احْتِمَالُهَا فِی طِبِّکَ هَذَا یَا یُونَانِیُّ فَقَالَ الْیُونَانِیُّ أَ مِثْلَکَ کَانَ مُحَمَّدٌ فَقَالَ عَلِیٌّ علیه السلام وَ هَلْ عِلْمِی إِلَّا مِنْ عِلْمِهِ وَ عَقْلِی إِلَّا مِنْ عَقْلِهِ وَ قُوَّتِی إِلَّا مِنْ قُوَّتِهِ لَقَدْ أَتَاهُ ثَقَفِیٌّ کَانَ أَطَبَّ الْعَرَبِ فَقَالَ لَهُ إِنْ کَانَ بِکَ جُنُونٌ دَاوَیْتُکَ فَقَالَ لَهُ مُحَمَّدٌ صلی الله علیه و آله أَ تُحِبُّ أَنْ أُرِیَکَ آیَةً تَعْلَمُ بِهَا غِنَایَ عَنْ طِبِّکَ وَ حَاجَتَکَ إِلَی طِبِّی قَالَ نَعَمْ قَالَ أَیَّ آیَةٍ تُرِیدُ قَالَ تَدْعُو ذَلِکَ الْعَذْقَ (2)وَ أَشَارَ إِلَی نَخْلَةٍ سَحُوقٍ فَدَعَاهَا فَانْقَلَعَ أَصْلُهَا (3)مِنَ الْأَرْضِ وَ هِیَ تَخُدُّ الْأَرْضَ (4)حَتَّی وَقَفَتْ بَیْنَ یَدَیْهِ فَقَالَ لَهُ أَ کَفَاکَ قَالَ لَا قَالَ فَتُرِیدُ مَا ذَا قَالَ تَأْمُرُهَا أَنْ تَرْجِعَ إِلَی حَیْثُ جَاءَتْ مِنْهُ وَ تَسْتَقِرَّ فِی مَقَرِّهَا الَّذِی انْقَلَعَتْ مِنْهُ فَأَمَرَهَا فَرَجَعَتْ وَ اسْتَقَرَّتْ فِی مَقَرِّهَا

ص: 71


1- فی نسخة: غلیظة.
2- العذق من النخل هو کالعنقود من العنب.
3- فی نسخة: اصولها.
4- فی النسخة: المقروءة علی المصنّف: و جعل تخد فی الأرض. و خد الأرض: شقها.

فَقَالَ الْیُونَانِیُّ لِأَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام هَذَا الَّذِی تَذْکُرُهُ عَنْ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله غَائِبٍ عَنِّی وَ أَنَا أَقْتَصِرُ مِنْکَ عَلَی أَقَلَّ مِنْ ذَلِکَ أَنَا أَتَبَاعَدُ عَنْکَ فَادْعُنِی وَ أَنَا لَا أَخْتَارُ الْإِجَابَةَ فَإِنْ جِئْتَ بِی إِلَیْکَ فَهِیَ آیَةٌ فَقَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام هَذَا إِنَّمَا یَکُونُ آیَةً لَکَ وَحْدَکَ لِأَنَّکَ تَعْلَمُ مِنْ نَفْسِکَ أَنَّکَ لَمْ تُرِدْهُ وَ أَنِّی أَزَلْتُ اخْتِیَارَکَ مِنْ غَیْرِ أَنْ بَاشَرْتَ مِنِّی شَیْئاً أَوْ مِمَّنْ أَمَرْتُهُ بِأَنْ یُبَاشِرَکَ أَوْ مِمَّنْ قَصَدَ إِلَی إِجْبَارِکَ وَ إِنْ لَمْ آمُرْهُ إِلَّا مَا یَکُونُ مِنْ قُدْرَةِ اللَّهِ تَعَالَی الْقَاهِرَةِ وَ أَنْتَ یَا یُونَانِیُّ یُمْکِنُکَ أَنْ تَدَّعِیَ وَ یُمْکِنُ غَیْرَکَ أَنْ یَقُولَ إِنِّی وَاطَأْتُکَ عَلَی ذَلِکَ فَاقْتَرِحْ إِنْ کُنْتَ مُقْتَرِحاً مَا هُوَ آیَةٌ لِجَمِیعِ الْعَالَمِینَ قَالَ لَهُ الْیُونَانِیُّ إِذَا جَعَلْتَ الِاقْتِرَاحَ إِلَیَّ فَأَنَا أَقْتَرِحُ أَنْ تَفْصِلَ أَجْزَاءَ تِلْکَ النَّخْلَةِ وَ تَفْرُقَهَا وَ تُبَاعِدَ مَا بَیْنَهَا ثُمَّ تَجْمَعَهَا وَ تُعِیدَهَا کَمَا کَانَتْ فَقَالَ عَلِیٌّ علیه السلام هَذِهِ آیَةٌ وَ أَنْتَ رَسُولِی إِلَیْهَا یَعْنِی إِلَی النَّخْلَةِ فَقُلْ لَهَا إِنَّ وَصِیَّ مُحَمَّدٍ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَأْمُرُ أَجْزَاءَکَ أَنْ تَتَفَرَّقَ وَ تَتَبَاعَدَ فَذَهَبَ فَقَالَ لَهَا فَتَفَاصَلَتْ وَ تَهَافَتَتْ وَ تَنَثَّرَتْ وَ تَصَاغَرَتْ (1)أَجْزَاؤُهَا حَتَّی لَمْ یُرَ لَهَا عَیْنٌ وَ لَا أَثَرٌ حَتَّی کَأَنْ لَمْ یَکُنْ هُنَاکَ نَخْلَةٌ قَطُّ فَارْتَعَدَتْ فَرَائِصُ الْیُونَانِیِّ فَقَالَ یَا وَصِیَّ مُحَمَّدٍ قَدْ أَعْطَیْتَنِی اقْتِرَاحِیَ الْأَوَّلَ فَأَعْطِنِی الْآخَرَ فَأَمَرَهَا أَنْ تَجْتَمِعَ وَ تَعُودَ کَمَا کَانَتْ فَقَالَ أَنْتَ رَسُولِی إِلَیْهَا (2)فَقُلْ لَهَا یَا أَجْزَاءَ النَّخْلَةِ إِنَّ وَصِیَّ مُحَمَّدٍ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ یَأْمُرُکِ أَنْ تَجْتَمِعِی وَ کَمَا کُنْتِ تَعُودِی (3)فَنَادَی الْیُونَانِیُّ فَقَالَ ذَلِکَ فَارْتَفَعَتْ فِی الْهَوَاءِ کَهَیْئَةِ الْهَبَاءِ الْمَنْثُورِ (4)ثُمَّ جَعَلَتْ تَجْتَمِعُ جُزْءٌ جُزْءٌ مِنْهَا حَتَّی تَصَوَّرَ لَهَا الْقُضْبَانُ وَ الْأَوْرَاقُ وَ أُصُولُ السَّعَفِ وَ شَمَارِیخُ الْأَعْذَاقِ (5)ثُمَّ تَأَلَّفَتْ وَ تَجَمَّعَتْ وَ اسْتَطَالَتْ وَ عَرَضَتْ وَ اسْتَقَرَّ أَصْلُهَا فِی مَقَرِّهَا وَ تَمَکَّنَ عَلَیْهَا سَاقُهَا وَ تَرَکَّبَ عَلَی

ص: 72


1- فی التفسیر: و تهافتت و تفرقت و تصاغرت.
2- فی المصدر:انت رسولی الیهافعد فقل اه.
3- فی المصدر: یأمرک ان تجتمعی کما کنت و تعودی اه.
4- فی التفسیر المطبوع: المبثوث المنثور؟ خ ل.
5- فی نسخة: و الأصول و السعف و الشماریخ و الاعذاق.

السَّاقِ قُضْبَانُهَا وَ عَلَی الْقُضْبَانِ أَوْرَاقُهَا وَ فِی أَمْکِنَتِهَا أَعْذَاقُهَا وَ کَانَتْ فِی الِابْتِدَاءِ شَمَارِیخُهَا مُتَجَرِّدَةً (1)لِبُعْدِهَا مِنْ أَوَانِ الرُّطَبِ وَ الْبُسْرِ وَ الْخَلَالِ فَقَالَ الْیُونَانِیُّ وَ أُخْرَی أُحِبُّ أَنْ تُخْرِجَ شَمَارِیخَهَا خَلَالَهَا وَ تَقْلِبَهَا مِنْ خُضْرَةٍ إِلَی صُفْرَةٍ وَ حُمْرَةٍ وَ تَرْطِیبٍ وَ بُلُوغٍ لِیُؤْکَلَ وَ تُطْعِمَنِی وَ مَنْ حَضَرَکَ مِنْهَا فَقَالَ عَلِیٌّ علیه السلام أَنْتَ رَسُولِی إِلَیْهَا بِذَلِکَ فَمُرْهَا بِهِ فَقَالَ لَهَا الْیُونَانِیُّ یَأْمُرُکَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام بِکَذَا وَ کَذَا فَأَخَلَّتْ (2)وَ أَبْسَرَتْ وَ اصْفَرَّتْ وَ احْمَرَّتْ وَ تَرَطَّبَتْ وَ ثَقُلَتْ أَعْذَاقُهَا بِرُطَبِهَا فَقَالَ الْیُونَانِیُّ وَ أُخْرَی أُحِبُّهَا یَقْرُبُ مِنْ یَدِی أَعْذَاقُهَا أَوْ تَطُولُ یَدِی لِتَنَالَهَا (3)وَ أَحَبُّ شَیْ ءٍ إِلَیَّ أَنْ تَنْزِلَ إِلَیَّ إِحْدَاهَا وَ تَطُولَ یَدِی إِلَی الْأُخْرَی الَّتِی هِیَ أُخْتُهَا فَقَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام مُدَّ الْیَدَ الَّتِی تُرِیدُ أَنْ تَنَالَهَا (4)وَ قُلْ یَا مُقَرِّبَ الْبَعِیدِ قَرِّبْ یَدِی مِنْهَا وَ اقْبِضِ الْأُخْرَی الَّتِی تُرِیدُ أَنْ تَنْزِلَ الْعِذْقُ إِلَیْهَا وَ قُلْ یَا مُسَهِّلَ الْعَسِیرِ سَهِّلْ لِی تَنَاوُلَ مَا یَبْعُدُ عَنِّی مِنْهَا فَفَعَلَ ذَلِکَ وَ قَالَهُ فَطَالَتْ یُمْنَاهُ فَوَصَلَتْ إِلَی الْعِذْقِ وَ انْحَطَّتِ الْأَعْذَاقُ الْأُخْرَی فَسَقَطَتْ عَلَی الْأَرْضِ وَ قَدْ طَالَتْ عَرَاجِینُهَا ثُمَّ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام إِنَّکَ إِنْ أَکَلْتَ مِنْهَا وَ لَمْ تُؤْمِنْ بِمَنْ أَظْهَرَ لَکَ عَجَائِبَهَا عَجَّلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ (5)مِنَ الْعُقُوبَةِ الَّتِی یَبْتَلِیکَ بِهَا مَا یَعْتَبِرُ بِهَا عُقَلَاءُ خَلْقِهِ وَ جُهَّالُهُمْ فَقَالَ الْیُونَانِیُّ إِنِّی إِنْ کَفَرْتُ بَعْدَ مَا رَأَیْتُ فَقَدْ بَلَغْتُ فِی الْعِنَادِ وَ تَنَاهَیْتُ فِی التَّعَرُّضِ لِلْهَلَاکِ أَشْهَدُ أَنَّکَ مِنْ خَاصَّةِ اللَّهِ صَادِقٌ فِی جَمِیعِ أَقَاوِیلِکَ عَنِ اللَّهِ فَأْمُرْنِی بِمَا تَشَاءُ أُطِعْکَ قَالَ عَلِیٌّ آمُرُکَ أَنْ تُقِرَّ لِلَّهِ بِالْوَحْدَانِیَّةِ وَ تَشْهَدَ لَهُ بِالْجُودِ وَ الْحِکْمَةِ وَ تُنَزِّهَهُ عَنِ الْعَبَثِ وَ الْفَسَادِ وَ عَنْ ظُلْمِ الْإِمَاءِ وَ الْعِبَادِ وَ تَشْهَدَ أَنَّ مُحَمَّداً الَّذِی أَنَا وَصِیُّهُ

ص: 73


1- فی الاحتجاج: شماریخها متفردة. و فی التفسیر: مجردة.
2- فی المصدر: فقال لها الیونانی: ما امره أمیر المؤمنین علیه السلام فاخلت.
3- فی الاحتجاج: و اخری احبها ان تقرب من بین یدی اعذاقها، أو تطول یدی لتناولها.
4- فی المصدر: ترید أن تناولها.
5- فی المصدر: عجل اللّه عزّ و جلّ إلیک.

سَیِّدُ الْأَنَامِ وَ أَفْضَلُ بَرِیَّةٍ فِی دَارِ السَّلَامِ (1)وَ تَشْهَدَ أَنَّ عَلِیّاً الَّذِی أَرَاکَ مَا أَرَاکَ وَ أَوْلَاکَ مِنَ النِّعَمِ مَا أَوْلَاکَ خَیْرُ خَلْقِ اللَّهِ بَعْدَ مُحَمَّدٍ رَسُولِ اللَّهِ وَ أَحَقُّ خَلْقِ اللَّهِ بِمَقَامِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله بَعْدَهُ وَ الْقِیَامِ بِشَرَائِعِهِ وَ أَحْکَامِهِ وَ تَشْهَدَ أَنَّ أَوْلِیَاءَهُ أَوْلِیَاءُ اللَّهِ وَ أَنَّ أَعْدَاءَهُ أَعْدَاءُ اللَّهِ وَ أَنَّ الْمُؤْمِنِینَ الْمُشَارِکِینَ لَکَ فِیمَا کَلَّفْتُکَ الْمُسَاعِدِینَ لَکَ عَلَی مَا بِهِ أَمَرْتُکَ خَیْرُ أُمَّةِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله وَ صَفْوَةُ شِیعَةِ عَلِیٍّ علیه السلام وَ آمُرُکَ أَنْ تُوَاسِیَ إِخْوَانَکَ الْمُطَابِقِینَ لَکَ عَلَی تَصْدِیقِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله وَ تَصْدِیقِی وَ الِانْقِیَادِ لَهُ وَ لِی مِمَّا رَزَقَکَ اللَّهُ وَ فَضَّلَکَ عَلَی مَنْ فَضَّلَکَ بِهِ مِنْهُمْ تَسُدُّ فَاقَتَهُمْ وَ تَجْبُرُ کَسْرَهُمْ وَ خَلَّتَهُمْ (2)وَ مَنْ کَانَ مِنْهُمْ فِی دَرَجَتِکَ فِی الْإِیمَانِ سَاوَیْتَهُ فِی مَالِکَ بِنَفْسِکَ وَ مَنْ کَانَ مِنْهُمْ فَاضِلًا عَلَیْکَ فِی دِینِکَ آثَرْتَهُ بِمَالِکَ عَلَی نَفْسِکَ حَتَّی یَعْلَمَ اللَّهُ مِنْکَ أَنَّ دِینَهُ آثَرُ عِنْدَکَ مِنْ مَالِکَ وَ أَنَّ أَوْلِیَاءَهُ أَکْرَمُ إِلَیْکَ مِنْ أَهْلِکَ وَ عِیَالِکَ وَ آمُرُکَ أَنْ تَصُونَ دِینَکَ وَ عِلْمَنَا الَّذِی أَوْدَعْنَاکَ وَ أَسْرَارَنَا الَّتِی حَمَلْنَاکَ فَلَا تُبْدِ عُلُومَنَا لِمَنْ یُقَابِلُهَا بِالْعِنَادِ وَ یُقَابِلُکَ مِنْ أَجْلِهَا بِالشَّتْمِ وَ اللَّعْنِ وَ التَّنَاوُلِ مِنَ الْعِرْضِ وَ الْبَدَنِ وَ لَا تُفْشِ سِرَّنَا إِلَی مَنْ یُشَنِّعُ عَلَیْنَا عِنْدَ الْجَاهِلِینَ بِأَحْوَالِنَا وَ یَعْرِضُ أَوْلِیَاءَنَا لِبَوَادِرِ الْجُهَّالِ وَ آمُرُکَ أَنْ تَسْتَعْمِلَ التَّقِیَّةَ فِی دِینِکَ فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَقُولُ لا یَتَّخِذِ الْمُؤْمِنُونَ الْکافِرِینَ أَوْلِیاءَ مِنْ دُونِ الْمُؤْمِنِینَ وَ مَنْ یَفْعَلْ ذلِکَ فَلَیْسَ مِنَ اللَّهِ فِی شَیْ ءٍ إِلَّا أَنْ تَتَّقُوا مِنْهُمْ تُقاةً وَ قَدْ أَذِنْتُ لَکَ فِی تَفْضِیلِ أَعْدَائِنَا عَلَیْنَا إِنْ أَلْجَأَکَ الْخَوْفُ إِلَیْهِ وَ فِی إِظْهَارِ الْبَرَاءَةِ مِنَّا إِنْ حَمَلَکَ الْوَجَلُ إِلَیْهِ وَ فِی تَرْکِ الصَّلَوَاتِ الْمَکْتُوبَاتِ إِذَا خَشِیتَ عَلَی حُشَاشَتِکَ الْآفَاتِ وَ الْعَاهَاتِ فَإِنَّ تَفْضِیلَکَ أَعْدَاءَنَا عَلَیْنَا عِنْدَ خَوْفِکَ لَا یَنْفَعُهُمْ وَ لَا یَضُرُّنَا وَ إِنَّ إِظْهَارَکَ بَرَاءَتَکَ مِنَّا عِنْدَ تَقِیَّتِکَ لَا یَقْدَحُ فِینَا وَ لَا یَنْقُصُنَا وَ لَئِنْ تَبَرَّأُ مِنَّا سَاعَةً بِلِسَانِکَ وَ أَنْتَ مُوَالٍ لَنَا بِجَنَانِکَ لِتَبْقَی عَلَی نَفْسِکَ رُوحُهَا الَّتِی بِهَا قِوَامُهَا وَ مَالُهَا الَّذِی بِهِ قِیَامُهَا وَ جَاهُهَا الَّذِی بِهِ تَمَاسُکُهَا وَ تَصُونُ مَنْ عُرِفَ بِذَلِکَ وَ عَرَفْتَ بِهِ مِنْ أَوْلِیَائِنَا إِخْوَانِنَا وَ أَخَوَاتِنَا مِنْ بَعْدِ ذَلِکَ بِشُهُورٍ وَ سِنِینَ إِلَی أَنْ تَنْفَرِجَ تِلْکَ الْکُرْبَةُ وَ تَزُولَ بِهِ تِلْکَ الْغُمَّةُ فَإِنَّ ذَلِکَ أَفْضَلُ

ص: 74


1- فی الاحتجاج: و أفضل رتبة فی دار السلام. و فی التفسیر: و أفضل رتبة من أهل دار السلام.
2- أی فقرهم.

مِنْ أَنْ تَتَعَرَّضَ لِلْهَلَاکِ وَ تَنْقَطِعَ بِهِ عَنْ عَمَلٍ فِی الدِّینِ وَ صَلَاحِ إِخْوَانِکَ الْمُؤْمِنِینَ وَ إِیَّاکَ ثُمَّ إِیَّاکَ أَنْ تَتْرُکَ التَّقِیَّةَ الَّتِی أَمَرْتُکَ بِهَا فَإِنَّکَ شَائِطٌ بِدَمِکَ وَ دِمَاءِ إِخْوَانِکَ مُعَرِّضٌ لِنِعَمِکَ وَ نِعَمِهِمْ لِلزَّوَالِ مُذِلٌّ لَهُمْ (1)فِی أَیْدِی أَعْدَاءِ دِینِ اللَّهِ وَ قَدْ أَمَرَکَ اللَّهُ بِإِعْزَازِهِمْ (2)فَإِنَّکَ إِنْ خَالَفْتَ وَصِیَّتِی کَانَ ضَرَرُکَ عَلَی نَفْسِکَ وَ إِخْوَانِکَ أَشَدَّ مِنْ ضَرَرِ الْمُنَاصِبِ لَنَا (3)الْکَافِرِ بِنَا (4).

**[ترجمه]تفسیر امام حسن عسکری و احتجاج: به اسناد مذکور در ابتدای کتاب از امام حسن عسکری، از جد بزرگوارش حضرت علی بن الحسین زین العابدین علیهم السّلام نقل است که فرمود: روزی امیرالمؤمنین علیه السّلام در مسجد نشسته بود که مردی از اهالی یونان که مدّعی فلسفه و طبّ بود خدمت آن حضرت رسید و عرض کرد: ای ابوالحسن! خبر جنون دوستت به من رسیده است، آمدم تا درمانش کنم، ولی خبر یافتم که وفات کرده و فرصتی که قصد آن را داشتم از دستم رفت. و به من گفته اند که تو پسر عمو و داماد اویی. اکنون رنگ زرد تو نشان از صفرا دارد، و دو ساق پای شما بسیار نازک شده، و فکر نمی کنم توان بار سنگین را داشته باشد.

امّا مریضی صفرا؛ دارویش را دارم، ولی در بهبودی و ضخیم شدن ساق پای شما مرا هیچ قدرتی نیست، و صلاح آن است که با آن در راه رفتن مدارا کرده و کمتر از آن کار بکشی، و کمتر بار بر پشت و سینه ات گذاری، زیرا دو ساق پای شما بسیار باریک شده و هیچ ایمنی نیست که در صورت عدم رعایت شکسته شود.

ولی صفرای شما دارویش این است- و دارو را خارج نموده- و گفت: این دارو هیچ اذیّت و فسادی ندارد، و فقط باید تا چهل روز از گوشت پرهیز کنی، در این صورت صفرایت بهبود خواهد یافت.

حضرت امیر علیه السّلام به او فرمود: این ها که از دارویت گفتی موجب کم شدن و بهبود زردی من است. آیا دارویی داری که آن را تشدید کرده و به آن زیان رساند؟! مرد یونانیّ گفت: آری، یک حبّه از این! (و آن را نشان داد) و گفت: اگر فرد مبتلا به صفرا آن را بخورد، بی درنگ خواهد مرد، و اگر به آن مبتلا نباشد، حتما گرفتار آن بیماری می شود و همان روز خواهد مرد.

حضرت امیر علیه السّلام فرمود: این داروی زیان آور را به من ده. پس آن را به وی داد. فرمود: چه مقدار کاری است؟ گفت: دو مثقال از آن سمّی کشنده است، و هر حبّه از آن قادر است یک مرد را از پای در آورد.

پس آن حضرت حبّه را از وی گرفته و قورت داد و به دنبال آن، عرق سبکی کرد. با دیدن این صحنه مرد یونانی به هراس افتاده و گفت: اگر او بمیرد مرا بازداشت نموده

ص: 70

و خواهند گفت من او را به قتل رسانده ام و هرگز نپذیرند که او خود او دست به این کار زده است!! پس آن حضرت خنده و تبسّمی فرموده و گفت: ای بنده خدا! اکنون از قبل سرحال ترم و آن چه که تو آن را سمّ پنداشتی، هیچ زیانی به من نرساند.

سپس فرمود: چشمانت را ببند! وقتی چشمش را بست، گفت: باز کن! او چشمانش را باز کرد و به چهره آن حضرت نگریست. دید رنگ آن حضرت از زردی برگشته و سفید و سرخ شده. از دیدن این صحنه به خود لرزید و ترسید. حضرت امیر پس از لبخندی فرمود: پس آن زردی که در صورت من دیدی کجا است؟! گفت: به خدا گویا تو آن نیستی که من دیدم، پیش از این زرد بودی و اکنون همچون گل سرخ شده ای! حضرت فرمود: با همان سمّی که فکر کردی مرا خواهد کشت، آن زردی از بین رفت!

و امّا دو ساق باریک من- و پایش را جلو داده و جامه را بالا زد- به نظر تو باید با آن ها در حمل بار مدارا کنم تا به آن ها فشار نیامده و نشکند، ولی من به تو نشان خواهم داد که طبّ خداوند از طبّ تو برتر است. در این حال حضرت وزنه ای بسیار سنگین و خارق عادت را بر سر نهاد و حرکت کرد. با دیدن این صحنه حال غش و بیهوشی به مرد یونانی دست داد و بر زمین افتاد!

حضرت فرمود: به رویش آب بریزید! پس به هوش آمد، در حالی که می گفت: به خدا که همچون امروز، چنین صحنه عجیبی ندیده بودم! حضرت فرمود: این قدرت همان دو ساق باریکی است که دیدی. ای مرد یونانی! آیا این در طبّ تو یافت می شود؟! یونانی گفت: آیا محمّد نیز همچون تو بود؟ فرمود: آیا علم و عقل و قوّت من جز از وجود مبارک آن حضرت می باشد؟ یادم هست که مردی ثقفی که در علم طبّ سرآمد همگان بود، نزد آن حضرت آمد و گفت: اگر شما دچار جنون هستید، من قادر به درمان آن هستم؟

رسول خدا- صلّی اللَّه علیه و آله- در جواب فرمود: آیا مایلی معجزه ای به تو بنمایانم تا به خوبی دریابی که هیچ نیازی به طبّ تو ندارم؟ گفت: آری. فرمود: چه معجزه ای می خواهی؟ گفت: آن درخت خرمای دور را فراخوان تا از ریشه در آمده و کشان کشان نزد تو آید. حضرت فرمود: همین تو را بس است؟ گفت: نه. فرمود: دیگر چه می خواهی؟ گفت: سپس آن را امر کن که به جای خود برگشته و داخل همان زمینی شود که از ریشه در آمده بود. پس معجزه آن طبیب مو به مو انجام شد.

ص: 71

یونانی گفت: این واقعه که از محمّد نقل می کنی، من در آن جا حاضر نبودم که بپذیرم، ولی من درخواست کمتری از تو دارم؛ من از تو دور می شوم و تو مرا بخوان، اگر با این که می توانم تو را اجابت نکنم دعوت تو را پذیرفتم، این معجزه خواهد بود.

حضرت فرمود: این تنها معجزه ای برای تو خواهد بود، زیرا تو از جانب خود بدان واقفی که آن را اراده نکردی. من اختیار تو را زایل خواهم ساخت، بی آنکه از من چیزی خواسته باشی، تا آن را فقط معجزه ای از قدرت قاهره خداوند بدانی. و ای یونانی! ممکن است که تو یا دیگری ادّعا کند که با هم تبانی کرده ایم، پس درخواست معجزه ای بنما که آیت و نشانه ای برای همه جهانیان باشد.

یونانی گفت: حال که اختیار را به دست من گذاردی، اقتراح و استدعای من این است که اجزا و شاخه های این درخت خرما را از یکدیگر جدا ساخته و پراکنده کنی. سپس فرمان دهی همه به مکان سابق خود بازگشته و به شکل سابق خود برگردند.

حضرت فرمود: این معجزه ای است که تو رسول من به آن درخت خرمایی، به آن بگو: وصیّ محمّد رسول خدا به اجزایت امر می کند که جدا شده از هم دور شود!

پس یونانی رفت و همان ها گفت. ناگهان مو به مو همان که خواسته بود انجام شد، به طوری که هیچ اثری از آن درخت در آنجا نماند، گویی اصلا درختی آنجا نبوده! با دیدن این صحنه لرزه بر اندام او افتاده و گفت: ای وصیّ محمّد رسول خدا! استدعای اول مرا انجام دادی، استدعای دیگری دارم؛ از آن بخواه که به جای نخست خود رفته

ص: 72

و همه اجزایش جمع گردد. حضرت فرمود: تو رسول من در این کاری، به آن بگو: وصیّ محمّد رسول خدا تو را امر می کند مانند حالت نخست خود جمع شده و به جای اول خود بازگردی!

یونانی این ندا سر داد؛ ناگهان بادی برخاست و تمام آن اجزای درخت خرما به هم پیوسته و شاخ و برگ گرد آمده و مانند اول گردید. مرد یونانی گفت: معجزه دیگری استدعا دارم که خوشه ها و خرمای نارس خود را خارج ساخته و رنگ آن از سبزی به زردی و سرخی شده و رطب گشته و برسد، و ما با هر که در محضر شما حاضر باشد، از آن خرما تناول کنیم. حضرت فرمود: تو رسول من به آن هستی، آن چه خواستی به آن امر کن!

پس مرد یونانی همان که امیرالمؤمنین علیه السّلام امر نمود را به زبان آورد و همه مو به مو انجام شد به طوری که خوشه های خرما بر شاخه سنگینی می کرد. یونانی گفت: و استدعای دیگری دارم؛ این که خوشه های آن را نزدیک من آری، یا دستم را دراز کنی تا به آن ها برسد، و خواست من انجام یکی از آن دو خواسته است، و این که هر دو دست مرا دراز نمایی.

فرمود: آن دستی که برای چیدن می خواهی دراز کن و بگو: ای نزدیک کننده دور دست! مرا به آن نزدیک فرما! و دست دیگری که می خواهی خوشه را با آن بگیری، بکش و بگو: ای آسان کننده سختی! دسترسی بدان چه از من دور است را آسان فرما!

پس مرد یونانی همان کرد و همان گفت، پس دو دستش دراز شده و به خوشه رسید، و خوشه دیگر از درخت خرما ساقط گشته بر زمین افتاد و چوب آن خوشه دراز شد و مانند نهال در پیش یونانی راست بایستاد!

سپس حضرت فرمود: اگر آن را تناول کنی و بدان چه از معجزات از من دیدی ایمان نیاوردی، خداوند تو را به اشدّ مجازات عقوبت خواهد کرد تا مایه عبرت افراد عاقل و جاهل از خلق او گردی! یونانی گفت: اگر من این چنین کنم، مسلّما ره عناد پیموده و خود را در معرض هلاک و نابودی انداخته ام. اکنون من شهادت می دهم که تو از خواصّ خداوند بوده و هر چه از خداوند گفتی، همه حقیقت است. پس هر چه می خواهی امر کن تا اطاعتت نمایم.

فرمود: تو را امر می کنم که اعتراف به یکتایی خداوند کنی، و شهادت به جود و حکمت او داده و پروردگار را از هر عبث و فساد و ظلم به بندگان از زن و مرد بری و منزّه بدانی، و این که محمّد صلّی اللَّه علیه و آله آن کسی است که من وصیّ او - که سیّد آدمیان است - می باشم،

ص: 73

و این که آن حضرت برخوردار از بالاترین درجه در دارالسّلام است، و شهادت دهی که علی - همو که این معجزات را بر تو نمایان ساخت و تو را متولّی نعمت ها و والی امر خود نمود - بهترین خلق خدا پس از محمّد رسول خدا است، و این که او از همه مردم پس از وفات پیامبر، به جانشینی او و عمل به شرایع و احکامش شایسته تر است، و شهادت دهی که دوستان او دوستان خدا و دشمنانش دشمنان خدایند، و این که سایر مؤمنین شریک با تو در آن چه تکلیفت نمودم و یار و یاور تو در اوامر من هستند، ایشان بهترین افراد امّت محمّد صلّی اللَّه علیه و آله و پاک ترین پیروان من می باشند.

و تو را امر می کنم که با برادران دینی خود که مانند تو محمّد صلّی اللَّه علیه و آله و مرا تصدیق نموده و مطیع فرمان او و منند، در آن چه خداوند روزی ات ساخته و مشمول فضل خود ساخته، برابری و مواسات کنی، فقرشان را مرتفع کرده و خلاصه به دادشان برسی، و از میانشان هر آن که با تو در ایمان برابر است، مالت را با او مساوی تقسیم کنی، و آن که بر تو در امور دینی افضل و برتر است، مالت را برایش ایثار کنی، تا با این کار بر حضرت حقّ معلوم گردد که دین او نزد تو از مال عزیزتر است، و این که دوستان خدا نزد تو، از اهل و عیال گرامی تر می باشند.

و تو را امر می کنم که دینت را حفظ کنی، و علمی که به تو سپردم و اسراری که نزد تو نهادم همه را مکتوم داشته و آن ها را بر معاندین ما فاش مسازی، وگرنه مورد ضرب و شتم و لعن آن ها واقع خواهی شد، نکند سرّ ما را بر افراد غافلی که علیه ما زشتکاری می کنند فاش سازی، و با این کار دوستان ما را گرفتار آزار جاهلان سازی!

و تو را دستور می دهم که در دین خود تقیّه کنی، زیرا خداوند می فرماید: «لا یَتَّخِذِ الْمُؤْمِنُونَ الْکافِرِینَ أَوْلِیاءَ مِنْ دُونِ الْمُؤْمِنِینَ وَ مَنْ یَفْعَلْ ذلِکَ فَلَیْسَ مِنَ اللَّهِ فِی شَیْ ءٍ إِلَّا أَنْ تَتَّقُوا مِنْهُمْ تُقاةً» - . آل عمران/ 28 - {مؤمنان نباید کافران را - به جای مؤمنان- به دوستی بگیرند؛ و هر که چنین کند، در هیچ چیز [او را] از [دوستیِ] خدا [بهره ای] نیست، مگر این که از آنان به نوعی تقیّه کنید.} و به تو اجازه می دهم در صورت خوف و ترس، (از سر تقیّه) دشمنان را بر ما تفضیل دهی، و حتّی از ما برائت بجویی، و حتّی نمازهای واجب را ترک گویی، زیرا تعریف دشمنان هنگام ترس، نه به آن ها سود رساند و نه به ما زیان، و اظهار برائت تو از ما هنگام تقیّه، نه تهمتی بر ما بوده و نه چیزی از ما کم می کند، و اگر تو ساعتی با زبان از ما تبرّی جویی - در حالی که قلبا از موالی مایی- همان روح دوستی در تو باقی خواهد ماند- که قوام موالات به آن است- و با تو محفوظ گردد، که قیام محبّت به آن و جاه تو به آرامگاه خود قرار گیرد، و با این کار ماه ها و سال ها همه دوستان و برادران و خواهران ایمانی ما را از هر زیانی بیمه خواهی کرد، تا این که خداوند فرج و گشایشی بر این پریشانی و اندوه ایجاد فرماید، و این اندوه و دلتنگی و گرفتگی خاطر زدوده شود، و این روش بهتر

ص: 74

از این است که خود را در معرض هلاک و نابودی قرار داده و عمل دینی و صلاح برادر مؤمنت را از آن قطع کنی.

مبادا مبادا آن تقیّه ای که تو را گفتم ترک کنی، که با این کار خون خود و برادرانت را بیهوده ریخته و اموال خود و ایشان را به نابودی کشانی، و اموالتان را به دست دشمنان خدا به تباهی کشانی، با این که امر خدا بر اعزاز دوستان است، و در صورت عدم رفتار به دستوراتم، زیان تو بر خود و دوستانت شدیدتر از زیان فرد ناصب و کافر به ما خواهد بود. - . تفسیر امام حسن عسکری: 170 – 176 ، احتجاج: 235 - 239 -

**[ترجمه]

بیان

قوله و لا یخیبک فی نسخ التفسیر و لا یخیسک من خاس بالعهد أی نقض کنایة عن عدم النفع و قال الجوهری قمحت السویق و غیره بالکسر إذا استففته و قال القصف الکسر و التقصف التکسر و قال السحوق من النخل الطویلة و قال الحشاشة بقیة الروح فی المریض و قال شاط فلان أی ذهب دمه هدرا و أشاطه بدمه و أشاط دمه أی عرضه للقتل.

**[ترجمه]«ولایخیبک» در نسخه تفسیر امام حسن عسکری علیه السّلام «ولایخیسک» آمده که از ماده «خاس» به معنای نقض پیمان و کنایه از منفعت نبردن است. جوهری گوید: «قمحت السویق و غیره» زمانی گفته می شود که آرد را نرم بکوبد. جوهری گوید: «القصف» به معنای شکستن و «تقصّف» به معنای شکسته کردن است. «سحوق» درخت خرمای بلند را گویند. «حشاشه» باقیمانده روح در بدن مریض را گویند. «نشاط فلان» به معنای خون او به هدر رفت، و خون خودش را هدر داد آمده. «اشاط دمه» به معنای قرار دادن خود در عرضه کشتن است. - . صحاح: 1139 -

**[ترجمه]

باب 5 أسئلة الشامی عن أمیر المؤمنین صلوات الله علیه فی مسجد الکوفة

الأخبار

«1»

ن، عیون أخبار الرضا علیه السلام ع، علل الشرائع مُحَمَّدُ بْنُ عُمَرَ بْنِ عَلِیِّ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْبَصْرِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ جَبَلَةَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ عَامِرٍ الطَّائِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الرِّضَا عَنْ آبَائِهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ علیهما السلام قَالَ: کَانَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیهما السلام بِالْکُوفَةِ فِی الْجَامِعِ إِذْ قَامَ (5)إِلَیْهِ رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ الشَّامِ فَقَالَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ إِنِّی أَسْأَلُکَ عَنْ أَشْیَاءَ فَقَالَ سَلْ تَفَقُّهاً وَ لَا تَسْأَلْ تَعَنُّتاً فَأَحْدَقَ النَّاسُ بِأَبْصَارِهِمْ فَقَالَ أَخْبِرْنِی عَنْ أَوَّلِ مَا خَلَقَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی فَقَالَ خَلَقَ النُّورَ قَالَ فَمِمَ

ص: 75


1- فی المصدر: مذل لک و لهم.
2- فی التفسیر: و قد أمرک اللّه باعزاز دینه و إعزازهم.
3- فی التفسیر: الناصب لنا.
4- تفسیر العسکریّ: 67- 70. الاحتجاج: 122- 125.
5- فی نسخة: إذا قام.

خَلَقَ السَّمَاوَاتِ قَالَ مِنْ بُخَارِ الْمَاءِ قَالَ فَمِمَّ خَلَقَ الْأَرْضَ قَالَ مِنْ زَبَدِ الْمَاءِ قَالَ فَمِمَّ خُلِقَتِ الْجِبَالُ قَالَ مِنَ الْأَمْوَاجِ قَالَ فَلِمَ سُمِّیَتْ مَکَّةُ أُمَّ الْقُرَی قَالَ لِأَنَّ الْأَرْضَ دُحِیَتْ مِنْ تَحْتِهَا وَ سَأَلَهُ عَنْ سَمَاءِ الدُّنْیَا مِمَّا هِیَ قَالَ مِنْ مَوْجٍ مَکْفُوفٍ وَ سَأَلَهُ عَنْ طُولِ الشَّمْسِ وَ الْقَمَرِ وَ عَرْضِهِمَا قَالَ تِسْعُمِائَةِ فَرْسَخٍ فِی تِسْعِمِائَةِ فَرْسَخٍ وَ سَأَلَهُ کَمْ طُولُ الْکَوَاکِبِ وَ عَرْضُهُ قَالَ اثْنَا عَشَرَ فَرْسَخاً فِی اثْنَیْ عَشَرَ فَرْسَخاً وَ سَأَلَهُ عَنْ أَلْوَانِ السَّمَاوَاتِ السَّبْعِ وَ أَسْمَائِهَا فَقَالَ لَهُ اسْمُ السَّمَاءِ الدُّنْیَا رَفِیعٌ وَ هِیَ مِنْ مَاءٍ وَ دُخَانٍ وَ اسْمُ السَّمَاءِ الثَّانِیَةِ قَیْدَراً (1)وَ هِیَ عَلَی لَوْنِ النُّحَاسِ وَ السَّمَاءُ الثَّالِثَةُ اسْمُهَا الْمَارُومُ (2)وَ هِیَ عَلَی لَوْنِ الشَّبَهِ وَ السَّمَاءُ الرَّابِعَةُ اسْمُهَا أرفلون وَ هِیَ عَلَی لَوْنِ الْفِضَّةِ وَ السَّمَاءُ الْخَامِسَةُ اسْمُهَا هیعون وَ هِیَ عَلَی لَوْنِ الذَّهَبِ وَ السَّمَاءُ السَّادِسَةُ اسْمُهَا عَرُوسٌ وَ هِیَ یَاقُوتَةٌ خَضْرَاءُ وَ السَّمَاءُ السَّابِعَةُ اسْمُهَا عَجْمَاءُ وَ هِیَ دُرَّةٌ بَیْضَاءُ وَ سَأَلَهُ عَنِ الثَّوْرِ مَا بَالُهُ غَاضٌّ طَرْفَهُ وَ لَا یَرْفَعُ رَأْسَهُ إِلَی السَّمَاءِ قَالَ حَیَاءً مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ لَمَّا عَبَدَ قَوْمُ مُوسَی الْعِجْلَ نَکَسَ رَأْسَهُ (3)وَ سَأَلَهُ عَنِ الْمَدِّ وَ الْجَزْرِ مَا هُمَا قَالَ مَلَکٌ مُوَکَّلٌ بِالْبِحَارِ یُقَالُ لَهُ رُومَانُ فَإِذَا وَضَعَ قَدَمَیْهِ فِی الْبَحْرِ فَاضَ وَ إِذَا أَخْرَجَهُمَا غَاضَ وَ سَأَلَهُ عَنِ اسْمِ أَبِی الْجِنِّ فَقَالَ شُومَانُ وَ هُوَ الَّذِی خُلِقَ مِنْ مَارِجٍ مِنْ نَارٍ وَ سَأَلَهُ هَلْ بَعَثَ اللَّهُ نَبِیّاً إِلَی الْجِنِّ فَقَالَ نَعَمْ بَعَثَ إِلَیْهِمْ نَبِیّاً یُقَالُ لَهُ یُوسُفُ فَدَعَاهُمْ إِلَی اللَّهِ فَقَتَلُوهُ وَ سَأَلَهُ عَنِ اسْمِ إِبْلِیسَ مَا کَانَ فِی السَّمَاءِ فَقَالَ کَانَ اسْمُهُ الْحَارِثَ وَ سَأَلَهُ لِمَ سُمِّیَ آدَمُ آدَمَ قَالَ لِأَنَّهُ خُلِقَ مِنْ أَدِیمِ الْأَرْضِ وَ سَأَلَهُ لِمَ صَارَ الْمِیرَاثُ لِلذَّکَرِ مِثْلُ حَظِّ الْأُنْثَیَیْنِ فَقَالَ مِنْ قِبَلِ السُّنْبُلَةِ کَانَ

ص: 76


1- فی المصدر: فیدوم.
2- فی العلل: اسمهما المادون. و فی هامش العیون أضاف: الهاروم.
3- فی عیون الأخبار هنا زیادة و هی هذه: و سأله عمن جمع بین الأختین. فقال: یعقوب بن إسحاق جمع بین حبار و راحیل فحرم بعد ذلک؛ ففیه انزل: «وَ أَنْ تَجْمَعُوا بَیْنَ الْأُخْتَیْنِ»

عَلَیْهَا ثَلَاثُ حَبَّاتٍ فَبَادَرَتْ إِلَیْهَا حَوَّاءُ فَأَکَلَتْ مِنْهَا حَبَّةً وَ أَطْعَمَتْ آدَمَ حَبَّتَیْنِ فَمِنْ أَجْلِ ذَلِکَ وَرِثَ الذَّکَرُ مِثْلَ حَظِّ الْأُنْثَیَیْنِ وَ سَأَلَهُ عَمَّنْ خَلَقَ اللَّهُ مِنَ الْأَنْبِیَاءِ مَخْتُوناً فَقَالَ خَلَقَ اللَّهُ آدَمَ مَخْتُوناً وَ وُلِدَ شَیْثٌ مَخْتُوناً وَ إِدْرِیسُ وَ نُوحٌ (1)وَ إِبْرَاهِیمُ وَ دَاوُدُ وَ سُلَیْمَانُ وَ لُوطٌ وَ إِسْمَاعِیلُ وَ مُوسَی وَ عِیسَی وَ مُحَمَّدٌ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ عَلَیْهِمْ أَجْمَعِینَ وَ سَأَلَهُ کَمْ کَانَ عُمُرُ آدَمَ فَقَالَ تِسْعُمِائَةِ سَنَةٍ وَ ثَلَاثِینَ سَنَةً وَ سَأَلَهُ عَنْ أَوَّلِ مَنْ قَالَ الشِّعْرَ فَقَالَ آدَمُ قَالَ وَ مَا کَانَ شِعْرُهُ قَالَ لَمَّا أُنْزِلَ إِلَی الْأَرْضِ مِنَ السَّمَاءِ فَرَأَی تُرْبَتَهَا وَ سِعَتَهَا وَ هَوَاهَا وَ قَتَلَ قَابِیلُ هَابِیلَ قَالَ آدَمُ علیه السلام

تَغَیَّرَتِ الْبِلَادُ وَ مَنْ عَلَیْهَا*** فَوَجْهُ الْأَرْضِ مُغْبَرٌّ قَبِیحٌ

تَغَیَّرَ کُلُّ ذِی لَوْنٍ وَ طَعْمٍ*** وَ قَلَّ بَشَاشَةُ الْوَجْهِ الْمَلِیحِ (2)

فَأَجَابَهُ إِبْلِیسُ

تَنَحَّ عَنِ الْبِلَادِ وَ سَاکِنِیهَا*** فَفِی الْفِرْدَوْسِ ضَاقَ بِکَ الْفَسِیحُ (3)

وَ کُنْتَ بِهَا وَ زَوْجُکَ فِی قَرَارٍ*** وَ قَلْبُکَ مِنْ أَذَی الدُّنْیَا مُرِیحٌ

فَلَمْ تَنْفَکَّ مِنْ کَیْدِی وَ مَکْرِی ***إِلَی أَنْ فَاتَکَ الثَّمَنُ الرَّبِیحُ (4)

فَلَوْ لَا رَحْمَةُ الْجَبَّارِ أَضْحَی*** بِکَفِّکَ مِنْ جِنَانِ الْخُلْدِ رِیحٌ (5)

ص: 77


1- زاد فی العیون: و سام بن نوح.
2- أضاف فی العیون: أری طول الحیاة علی غما ***و هل انا من حیاتی مستریح و ما لی لا أجود بسکب دمع*** و هابیل تضمنه الضریح قتل قابیل هابیلا أخاه*** فوا حزنا لقد فقد الملیح
3- فی العیون: فبی فی الخلد ضاق بک الفسیح.
4- فی العیون هنا زیادة و هی هذه: و بدل أهلها أثلا و خمطا*** بجنات و أبواب منیح
5- فی العیون هنا زیادة و هی هذه: و سأله عن بکاء آدم علی الجنة و کم کان دموعه التی جرت من عینه؟ قال: بکاء آدم مائة سنة، و خرج من عینه الیمنی مثل دجلة، و من الأخری مثل الفرات.

وَ سَأَلَهُ کَمْ حَجَّ آدَمُ علیه السلام مِنْ حَجَّةٍ فَقَالَ لَهُ سَبْعِینَ حَجَّةً (1)مَاشِیاً عَلَی قَدَمَیْهِ وَ أَوَّلُ حَجَّةٍ کَانَ مَعَهُ الصُّرَدُ یَدُلُّهُ عَلَی مَوَاضِعِ الْمَاءِ وَ خَرَجَ مَعَهُ مِنَ الْجَنَّةِ وَ قَدْ نُهِیَ عَنْ أَکْلِ الصُّرَدِ وَ الْخُطَّافِ وَ سَأَلَهُ مَا بَالُهُ لَا یَمْشِی عَلَی الْأَرْضِ قَالَ لِأَنَّهُ نَاحَ عَلَی بَیْتِ الْمَقْدِسِ فَطَافَ حَوْلَهُ أَرْبَعِینَ عَاماً یَبْکِی عَلَیْهِ وَ لَمْ یَزَلْ یَبْکِی مَعَ آدَمَ علیه السلام فَمِنْ هُنَاکَ سَکَنَ الْبُیُوتَ وَ مَعَهُ تِسْعُ آیَاتٍ (2)مِنْ کِتَابِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مِمَّا کَانَ آدَمُ یَقْرَؤُهَا فِی الْجَنَّةِ وَ هِیَ مَعَهُ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ ثَلَاثُ آیَاتٍ مِنْ أَوَّلِ الْکَهْفِ وَ ثَلَاثُ آیَاتٍ مِنْ سُبْحَانَ (3)وَ هِیَ وَ إِذا قَرَأْتَ الْقُرْآنَ وَ ثَلَاثُ آیَاتٍ مِنْ یس وَ جَعَلْنا مِنْ بَیْنِ أَیْدِیهِمْ سَدًّا وَ مِنْ خَلْفِهِمْ سَدًّا وَ سَأَلَهُ عَنْ أَوَّلِ مَنْ کَفَرَ وَ أَنْشَأَ الْکُفْرَ فَقَالَ إِبْلِیسُ لَعَنَهُ اللَّهُ وَ سَأَلَهُ عَنِ اسْمِ نُوحٍ مَا کَانَ فَقَالَ کَانَ اسْمُهُ السَّکَنَ وَ إِنَّمَا سُمِّیَ نُوحاً لِأَنَّهُ نَاحَ عَلَی قَوْمِهِ أَلْفَ سَنَةٍ إِلَّا خَمْسِینَ عاماً- (4)وَ سَأَلَهُ عَنْ سَفِینَةِ نُوحٍ علیه السلام مَا کَانَ عَرْضُهَا وَ طُولُهَا فَقَالَ کَانَ طُولُهَا ثَمَانَمِائَةِ ذِرَاعٍ وَ عَرْضُهَا خَمْسَمِائَةِ ذِرَاعٍ وَ ارْتِفَاعُهَا فِی السَّمَاءِ ثَمَانُونَ ذِرَاعاً ثُمَّ جَلَسَ الرَّجُلُ وَ قَامَ إِلَیْهِ آخَرُ فَقَالَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ أَخْبِرْنَا عَنْ أَوَّلِ شَجَرَةٍ غُرِسَتْ فِی الْأَرْضِ فَقَالَ الْعَوْسَجَةُ وَ مِنْهَا عَصَا مُوسَی علیه السلام وَ سَأَلَهُ عَنْ أَوَّلِ شَجَرَةٍ نَبَتَتْ فِی الْأَرْضِ فَقَالَ هِیَ الدُّبَّاءُ وَ هُوَ الْقَرْعُ وَ سَأَلَهُ عَنْ أَوَّلِ مَنْ حَجَّ مِنْ أَهْلِ السَّمَاءِ فَقَالَ لَهُ جَبْرَئِیلُ علیه السلام

ص: 78


1- فی نسخة: سبعمائة حجة.
2- فی العیون: و نزل آدم و معه تسع آیات.
3- فی العیون: من سبحان الذی أسری.
4- کذا فی المصدر، و فی هامش العیون: أمام الطوفان بدل أیام و یأتی فی الباب الآتی عن المناقب أنّه سأله عن اول بقعة علت علی الماء فی أیّام طوفان، فقال علیه السلام: ذاک موضع الکعبة لأنّها کانت ربوة.

وَ سَأَلَهُ عَنْ أَوَّلِ بُقْعَةٍ بُسِطَتْ مِنَ الْأَرْضِ أَیَّامَ الطُّوفَانِ فَقَالَ لَهُ مَوْضِعُ الْکَعْبَةِ وَ کَانَ زَبَرْجَدَةً خَضْرَاءَ وَ سَأَلَهُ عَنْ أَکْرَمِ وَادٍ عَلَی وَجْهِ الْأَرْضِ فَقَالَ لَهُ وَادٍ یُقَالُ لَهُ سَرَنْدِیبُ سَقَطَ فِیهِ آدَمُ علیه السلام مِنَ السَّمَاءِ وَ سَأَلَهُ عَنْ شَرِّ وَادٍ عَلَی وَجْهِ الْأَرْضِ فَقَالَ وَادٍ بِالْیَمَنِ یُقَالُ لَهُ بَرَهُوتُ وَ هُوَ مِنْ أَوْدِیَةِ جَهَنَّمَ وَ سَأَلَهُ عَنْ سِجْنٍ سَارَ بِصَاحِبِهِ فَقَالَ الْحُوتُ سَارَ بِیُونُسَ بْنِ مَتَّی عَلَیْهِ السَّلَامُ وَ سَأَلَهُ عَنْ سِتَّةٍ لَمْ یَرْکُضُوا فِی رَحِمٍ فَقَالَ آدَمُ وَ حَوَّاءُ وَ کَبْشُ إِبْرَاهِیمَ وَ عَصَا مُوسَی وَ نَاقَةُ صَالِحٍ وَ الْخُفَّاشُ الَّذِی عَمِلَهُ عِیسَی ابْنُ مَرْیَمَ وَ طَارَ بِإِذْنِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ سَأَلَهُ عَنْ شَیْ ءٍ مَکْذُوبٍ عَلَیْهِ لَیْسَ مِنَ الْجِنِّ وَ لَا مِنَ الْإِنْسِ فَقَالَ الذِّئْبُ الَّذِی کَذَبَ عَلَیْهِ إِخْوَةُ یُوسُفَ علیه السلام وَ سَأَلَهُ عَنْ شَیْ ءٍ أَوْحَی اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَیْهِ لَیْسَ مِنَ الْجِنِّ وَ لَا مِنَ الْإِنْسِ فَقَالَ أَوْحَی اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَی النَّحْلِ (1)وَ سَأَلَهُ عَنْ مَوْضِعٍ طَلَعَتْ عَلَیْهِ الشَّمْسُ سَاعَةً مِنَ النَّهَارِ وَ لَا تَطْلُعُ عَلَیْهِ أَبَداً قَالَ ذَلِکَ الْبَحْرُ حِینَ فَلَقَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لِمُوسَی علیه السلام فَأَصَابَتْ أَرْضَهُ الشَّمْسُ وَ أُطْبِقَ عَلَیْهِ الْمَاءُ فَلَنْ تُصِیبَهُ الشَّمْسُ (2)وَ سَأَلَهُ عَنْ شَیْ ءٍ شَرِبَ وَ هُوَ حَیٌّ وَ أَکَلَ وَ هُوَ مَیِّتٌ فَقَالَ تِلْکَ عَصَا مُوسَی وَ سَأَلَهُ عَنْ نَذِیرٍ أَنْذَرَ قَوْمَهُ لَیْسَ مِنَ الْجِنِّ وَ لَا مِنَ الْإِنْسِ فَقَالَ هِیَ النَّمْلَةُ وَ سَأَلَهُ عَنْ أَوَّلِ مَنْ أُمِرَ بِالْخِتَانِ قَالَ إِبْرَاهِیمُ وَ سَأَلَهُ عَنْ أَوَّلِ مَنْ خُفِضَ مِنَ النِّسَاءِ فَقَالَ هَاجَرُ أُمُّ إِسْمَاعِیلَ خَفَضَتْهَا سَارَةُ لِتَخْرُجَ مِنْ یَمِینِهَا وَ سَأَلَهُ عَنْ أَوَّلِ امْرَأَةٍ جَرَّتْ ذَیْلَهَا فَقَالَ هَاجَرُ لَمَّا هَرَبَتْ مِنْ سَارَةَ وَ سَأَلَهُ عَنْ أَوَّلِ مَنْ جَرَّ ذَیْلَهُ مِنَ الرِّجَالِ فَقَالَ قَارُونَ وَ سَأَلَهُ عَنْ أَوَّلِ مَنْ لَبِسَ النَّعْلَیْنِ فَقَالَ إِبْرَاهِیمُ علیه السلام وَ سَأَلَهُ عَنْ أَکْرَمِ النَّاسِ نَسَباً فَقَالَ صَدِیقُ اللَّهِ یُوسُفُ بْنُ یَعْقُوبَ إِسْرَائِیلِ اللَّهِ بْنِ إِسْحَاقَ ذَبِیحِ اللَّهِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ خَلِیلِ اللَّهِ

ص: 79


1- فی العیون هنا زیادة هی هذه: و سأله عن أطهر موضع علی وجه الأرض لا یحل الصلاة فیه فقال له: ظهر الکعبة.
2- فی العیون: فلن تصیبه الشمس بعد ذا ابدا.

وَ سَأَلَهُ عَنْ سِتَّةٍ مِنَ الْأَنْبِیَاءِ لَهُمْ اسْمَانِ فَقَالَ یُوشَعُ بْنُ نُونٍ وَ هُوَ ذُو الْکِفْلِ وَ یَعْقُوبُ وَ هُوَ إِسْرَائِیلُ (1)وَ الْخِضْرُ وَ هُوَ تَالِیَا (2)وَ یُونُسُ وَ هُوَ ذُو النُّونِ وَ عِیسَی وَ هُوَ الْمَسِیحُ وَ مُحَمَّدٌ وَ هُوَ أَحْمَدُ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِمْ وَ سَأَلَهُ عَنْ شَیْ ءٍ تَنَفَّسَ لَیْسَ لَهُ لَحْمٌ وَ لَا دَمٌ فَقَالَ ذَاکَ الصُّبْحُ إِذَا تَنَفَّسَ وَ سَأَلَهُ عَنْ خَمْسَةٍ مِنَ الْأَنْبِیَاءِ تَکَلَّمُوا بِالْعَرَبِیَّةِ فَقَالَ هُودٌ وَ شُعَیْبٌ وَ صَالِحٌ وَ إِسْمَاعِیلُ وَ مُحَمَّدٌ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ عَلَیْهِمْ ثُمَّ جَلَسَ وَ قَامَ رَجُلٌ آخَرُ فَسَأَلَهُ وَ تَعَنَّتَهُ فَقَالَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ أَخْبِرْنَا عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ یَوْمَ یَفِرُّ الْمَرْءُ مِنْ أَخِیهِ وَ أُمِّهِ وَ أَبِیهِ وَ صاحِبَتِهِ وَ بَنِیهِ مَنْ هُمْ فَقَالَ قَابِیلُ یَفِرُّ مِنْ هَابِیلَ وَ الَّذِی یَفِرُّ مِنْ أُمِّهِ مُوسَی وَ الَّذِی یَفِرُّ مِنْ أَبِیهِ إِبْرَاهِیمُ (3)وَ الَّذِی یَفِرُّ مِنْ صَاحِبَتِهِ لُوطٌ وَ الَّذِی یَفِرُّ مِنِ ابْنِهِ نُوحٌ یَفِرُّ مِنِ ابْنِهِ کَنْعَانَ وَ سَأَلَهُ عَنْ أَوَّلِ مَنْ مَاتَ فَجْأَةً فَقَالَ دَاوُدُ علیه السلام مَاتَ عَلَی مِنْبَرِهِ یَوْمَ الْأَرْبِعَاءِ وَ سَأَلَهُ عَنْ أَرْبَعَةٍ لَا یَشْبَعْنَ مِنْ أَرْبَعَةٍ فَقَالَ أَرْضٌ مِنْ مَطَرٍ وَ أُنْثَی مِنْ ذَکَرٍ وَ عَیْنٌ مِنْ نَظَرٍ وَ عَالِمٌ مِنْ عِلْمٍ وَ سَأَلَهُ عَنْ أَوَّلِ مَنْ وَضَعَ سِکَکَ الدَّنَانِیرِ وَ الدَّرَاهِمِ فَقَالَ نُمْرُودُ بْنُ کَنْعَانَ بَعْدَ نُوحٍ وَ سَأَلَهُ عَنْ أَوَّلِ مَنْ عَمِلَ عَمَلَ قَوْمِ لُوطٍ فَقَالَ إِبْلِیسُ فَإِنَّهُ أَمْکَنَ مِنْ نَفْسِهِ وَ سَأَلَهُ عَنْ مَعْنَی هَدِیرِ الْحَمَامِ الرَّاعِبِیَّةِ فَقَالَ تَدْعُو عَلَی أَهْلِ الْمَعَازِفِ وَ الْقَیْنَاتِ وَ الْمَزَامِیرِ وَ الْعِیدَانِ وَ سَأَلَهُ عَنْ کُنْیَةِ الْبُرَاقِ فَقَالَ یُکَنَّی أَبَا هُزَالٍ (4)وَ سَأَلَهُ لِمَ سُمِّیَ تُبَّعٌ تُبَّعاً قَالَ لِأَنَّهُ کَانَ غُلَاماً کَاتِباً فَکَانَ یَکْتُبُ لِمَلِکٍ کَانَ قَبْلَهُ فَکَانَ إِذَا کَتَبَ کَتَبَ بِسْمِ اللَّهِ الَّذِی خَلَقَ صُبْحاً وَ رِیحاً فَقَالَ الْمَلِکُ اکْتُبْ وَ ابْدَأْ بِاسْمِ مَلِکِ الرَّعْدِ فَقَالَ لَا أَبْدَأُ

ص: 80


1- فی العیون: إسرائیل اللّه.
2- فی نسخة و فی العلل: جعلیا، و فی العیون: حلقیا. حلیفا خ ل.
3- فی العیون زیادة و هی هذه: یعنی الأب المربی لا الوالد.
4- فی نسخة و فی العیون: أبا هلال.

إِلَّا بِاسْمِ إِلَهِی ثُمَّ أَعْطِفُ عَلَی حَاجَتِکَ فَشَکَرَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَهُ ذَلِکَ وَ أَعْطَاهُ مُلْکَ ذَلِکَ الْمَلِکِ فَتَابَعَهُ النَّاسُ عَلَی ذَلِکَ فَسُمِّیَ تُبَّعاً وَ سَأَلَهُ مَا بَالُ الْمَاعِزِ مُفَرْقَعَةَ (1)الذَّنَبِ بَادِیَةَ الْحَیَاءِ وَ الْعَوْرَةِ فَقَالَ لِأَنَّ الْمَاعِزَ عَصَتْ نُوحاً لَمَّا أَدْخَلَهَا السَّفِینَةَ فَدَفَعَهَا فَکَسَرَ ذَنَبَهَا وَ النَّعْجَةُ مَسْتُورَةُ الْحَیَاءِ وَ الْعَوْرَةِ لِأَنَّ النَّعْجَةَ بَادَرَتْ بِالدُّخُولِ إِلَی السَّفِینَةِ فَمَسَحَ نُوحٌ علیه السلام یَدَهُ عَلَی حَیَاهَا وَ ذَنَبِهَا فَاسْتَوَتِ الْأَلْیَةُ (2)وَ سَأَلَهُ عَنْ کَلَامِ أَهْلِ الْجَنَّةِ فَقَالَ کَلَامُ أَهْلِ الْجَنَّةِ بِالْعَرَبِیَّةِ وَ سَأَلَهُ عَنْ کَلَامِ أَهْلِ النَّارِ فَقَالَ بِالْمَجُوسِیَّةِ ثُمَّ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام (3)النَّوْمُ عَلَی أَرْبَعَةِ أَصْنَافٍ الْأَنْبِیَاءُ تَنَامُ عَلَی أَقْفِیَتِهَا مُسْتَلْقِیَةً وَ أَعْیُنُهَا لَا تَنَامُ مُتَوَقِّعَةً لِوَحْیِ رَبِّهَا وَ الْمُؤْمِنُ یَنَامُ عَلَی یَمِینِهِ مُسْتَقْبِلَ الْقِبْلَةِ وَ الْمُلُوکُ وَ أَبْنَاؤُهَا تَنَامُ عَلَی شِمَالِهَا لِیَسْتَمْرِءُوا مَا یَأْکُلُونَ وَ إِبْلِیسُ وَ إِخْوَانُهُ وَ کُلُّ مَجْنُونٍ وَ ذِی عَاهَةٍ تَنَامُ عَلَی وَجْهِهِ مُنْبَطِحاً (4)ثُمَّ قَامَ إِلَیْهِ رَجُلٌ آخَرُ فَقَالَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ أَخْبِرْنِی عَنْ یَوْمِ الْأَرْبِعَاءِ وَ تَطَیُّرِنَا مِنْهُ وَ ثِقْلِهِ وَ أَیُّ أَرْبِعَاءَ هُوَ قَالَ آخِرُ أَرْبِعَاءَ فِی الشَّهْرِ وَ هُوَ الْمُحَاقُ وَ فِیهِ قَتَلَ قَابِیلُ هَابِیلَ أَخَاهُ وَ یَوْمَ الْأَرْبِعَاءِ أُلْقِیَ إِبْرَاهِیمُ فِی النَّارِ وَ یَوْمَ الْأَرْبِعَاءِ وَضَعُوهُ فِی الْمَنْجَنِیقِ وَ یَوْمَ الْأَرْبِعَاءِ غَرَقَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِرْعَوْنَ وَ یَوْمَ الْأَرْبِعَاءِ جَعَلَ اللَّهُ عالِیَها سافِلَها (5)وَ یَوْمَ الْأَرْبِعَاءِ أَرْسَلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ الرِّیحَ عَلَی قَوْمِ عَادٍ وَ یَوْمَ الْأَرْبِعَاءِ أَصْبَحَتْ کَالصَّرِیمِ وَ یَوْمَ الْأَرْبِعَاءِ سَلَّطَ اللَّهُ عَلَی نُمْرُودَ الْبَقَّةَ وَ یَوْمَ الْأَرْبِعَاءِ طَلَبَ فِرْعَوْنُ مُوسَی علیه السلام لِیَقْتُلَهُ وَ یَوْمَ الْأَرْبِعَاءِ خَرَّ عَلَیْهِمُ السَّقْفُ مِنْ فَوْقِهِمْ وَ یَوْمَ الْأَرْبِعَاءِ أَمَرَ فِرْعَوْنُ بِذَبْحِ الْغِلْمَانِ وَ یَوْمَ الْأَرْبِعَاءِ خُرِّبَ بَیْتُ الْمَقْدِسِ وَ یَوْمَ الْأَرْبِعَاءِ أُحْرِقَ مَسْجِدُ سُلَیْمَانَ بْنِ دَاوُدَ بِإِصْطَخْرَ مِنْ کُورَةِ فَارِسَ وَ یَوْمَ الْأَرْبِعَاءِ قُتِلَ یَحْیَی بْنُ زَکَرِیَّا وَ یَوْمَ الْأَرْبِعَاءِ

ص: 81


1- فی نسخة: معرقبة. و فی أخری: مرفوعة.
2- فی العیون: فاستترت الالیة.
3- فی العیون: و سأله عن النوم علی کم وجه هو؟ فقال أمیر المؤمنین علیه السلام اه.
4- فی العیون: تنامون علی وجوههم منبطحین.
5- فی العیون: و یوم الاربعاء جعل اللّه عزّ و جلّ قریة لوط عالیها سافلها.

أَظَلَّ قَوْمَ فِرْعَوْنَ أَوَّلُ الْعَذَابِ وَ یَوْمَ الْأَرْبِعَاءِ خَسَفَ اللَّهُ بِقَارُونَ وَ یَوْمَ الْأَرْبِعَاءِ ابْتُلِیَ أَیُّوبُ بِذَهَابِ مَالِهِ وَ وُلْدِهِ (1)وَ یَوْمَ الْأَرْبِعَاءِ أُدْخِلَ یُوسُفُ السِّجْنَ وَ یَوْمَ الْأَرْبِعَاءِ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ أَنَّا دَمَّرْناهُمْ وَ قَوْمَهُمْ أَجْمَعِینَ وَ یَوْمَ الْأَرْبِعَاءِ أَخَذَتْهُمُ الصَّیْحَةُ وَ یَوْمَ الْأَرْبِعَاءِ عُقِرَتِ النَّاقَةُ وَ یَوْمَ الْأَرْبِعَاءِ أَمْطَرَ عَلَیْهِمْ حِجارَةً مِنْ سِجِّیلٍ وَ یَوْمَ الْأَرْبِعَاءِ شُجَّ وَجْهُ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله وَ کُسِرَتْ رَبَاعِیَتُهُ وَ یَوْمَ الْأَرْبِعَاءِ أَخَذَتِ الْعَمَالِیقُ التَّابُوتَ وَ سَأَلَهُ عَنِ الْأَیَّامِ وَ مَا یَجُوزُ فِیهَا مِنَ الْعَمَلِ فَقَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ یَوْمُ السَّبْتِ یَوْمُ مَکْرٍ وَ خَدِیعَةٍ وَ یَوْمُ الْأَحَدِ یَوْمُ غَرْسٍ وَ بِنَاءٍ وَ یَوْمُ الْإِثْنَیْنِ یَوْمُ سَفَرٍ وَ طَلَبٍ وَ یَوْمُ الثَّلَاثَاءِ یَوْمُ حَرْبٍ وَ دَمٍ (2)وَ یَوْمُ الْأَرْبِعَاءِ یَوْمٌ شُؤْمٌ فِیهِ یَتَطَیَّرُ النَّاسُ وَ یَوْمُ الْخَمِیسِ یَوْمُ الدُّخُولِ عَلَی الْأُمَرَاءِ وَ قَضَاءِ الْحَوَائِجِ وَ یَوْمُ الْجُمُعَةِ یَوْمُ خِطْبَةٍ وَ نِکَاحٍ (3).

**[ترجمه]عیون اخبار الرضا و علل الشرایع: احمد بن عامر طائی گوید: علی بن موسی الرّضا علیهما السّلام از قول پدرانشان از حسین بن علی نقل نمود که علی بن ابی طالب علیه السّلام در مسجد جامع کوفه بود که مردی از اهل شام برخاست و گفت: سؤالاتی دارم. حضرت فرمود: برای فهمیدن سؤال کن نه برای اذیّت کردن و به زحمت انداختن! مردم همه خیره خیره نگاه می کردند.

مرد شامی پرسید: اولین چیزی که خداوند خلق کرد، چه بود؟ حضرت فرمود: نور را خلق کرد. مرد پرسید: آسمان ها از چه چیز آفریده شده اند؟

ص: 75

حضرت فرمود: از بخار آب. مرد پرسید: زمین از چه خلق شده است؟ حضرت فرمود: از کف روی آب. مرد پرسید: کوه ها از چه آفریده شده اند؟ حضرت فرمود: از امواج. مرد پرسید: چرا مکّه را امّ القری (مادر آبادی ها) نامیده اند؟ حضرت فرمود: زیرا زمین از زیر آن گسترده شده است.

مرد از آسمان دنیا پرسید که از چیست؟ حضرت فرمود: از یک موج بازداشته شده. آن مرد از طول و عرض ماه و خورشید سؤال کرد. حضرت فرمود: نهصد فرسخ در نهصد فرسخ. و از طول و عرض ستاره سؤال کرد. حضرت فرمود: دوازده فرسخ در همان مقدار. و از رنگ و اسم های آسمان های هفتگانه سؤال کرد. حضرت فرمود: نام پایین ترین آسمان «رفیع» است که از آب و دود می باشد، نام آسمان دوم، «فیدوم» است و به رنگ مس می باشد. آسمان سوم نامش «ماروم» است و به رنگ برنج می باشد. آسمان چهارم نامش «ارفلون» و به رنگ نقره است. آسمان پنجم نامش «هیعون» و به رنگ طلا است. آسمان ششم اسمش «عروس» و خود یک یاقوت سبز است، و آسمان هفتم به نام «جماء» بوده و یک مروارید سفید است.

آن مرد از گاو پرسید که چرا چشمش را پایین انداخته و سر به آسمان بلند نمی کند. حضرت فرمود: به خاطر خجالت و شرمندگی از خداوند عزوجل، آن گاه که قوم موسی گوساله را پرستیدند، سرش را به زیر انداخت.

و نیز آن مرد از نام کسی پرسید که دو خواهر را هم زمان در عقد خود داشت. فرمود: یعقوب بن اسحاق که حبار و راحیل را هم زمان در حباله نکاح خود داشت و بعدا این کار تحریم شد و خداوند این آیه را نازل فرمود: «.....وَ أَنْ تَجْمَعُوا بَیْنَ الْأُخْتَیْنِ» - . نساء / 23 - {و جمع دو خواهر با همدیگر بر شما حرام شده است}. و نیز درباره جزر و مدّ سؤال کرد. حضرت فرمود: فرشته ای است به نام رومان که بر دریاها گمارده شده است. هر وقت او پاهایش را در دریا بگذارد، پر و لبریز می شود و هر زمان که پاهایش را در آورد، آب پایین می رود. و نیز از نام پدر جنّ سؤال کرد. حضرت فرمود: نامش شومان است، و او همان است که از شعله آتش آفریده شده است. آن مرد سؤال کرد: آیا خداوند عزوجل پیامبری به سوی جنّ مبعوث نموده است؟ حضرت فرمود: بله، پیامبری به سوی آنان فرستاد به نام یوسف که آنان را به سوی خداوند فرا خواند، ولی آنان او را کشتند.

مرد شامی درباره اسم ابلیس، آن زمان که در آسمان بود سؤال کرد. حضرت فرمود: نامش حارث بود. مرد پرسید: چرا آدم، آدم نامیده شد؟ حضرت فرمود: چون از ادیم (پهنه) زمین آفریده شده است. شامی پرسید: چرا ارث مرد دو برابر ارث زن است؟ حضرت فرمود: به خاطر آن خوشه گندم

ص: 76

که سه دانه گندم در آن بود، حوّا یک دانه آن را خورد و دو دانه دیگر را به آدم داد، و لذا مرد دو برابر زن ارث می برد.

مرد شامی پرسید: کدام یک از پیامبران را خداوند مختون خلق فرموده است؟ فرمود: خداوند عزوجل آدم را مختون آفرید و شیث مختون به دنیا آمد و نیز ادریس، نوح، سام بن نوح، ابراهیم، داود، سلیمان، لوط، اسماعیل، موسی و عیسی علیهم السّلام و نیز محمّد صلی اللَّه علیه و آله مختون متولّد شدند. مرد درباره مقدار عمر آدم علیه السّلام سؤال کرد. حضرت فرمود: نهصد و سی سال. و نیز درباره اولین کسی که شعر گفت سؤال نمود. حضرت فرمود: آدم. پرسید: شعرش چه بود؟ حضرت فرمود: وقتی از آسمان به زمین آورده شد و خاک و وسعت و هوای آن را دید و قابیل، هابیل را کشت، آدم گفت:

[این] سرزمین (یا شهرها) و اهالی آن تغییر کرده، چهره زمین سیاه و زشت شده است هر چیز که رنگ و طعمی داشته تغییر کرده، و شادابی آن چهره نمکین کم شده است طول مدّت زندگی را بر خود غم و اندوه می بینم، آیا می شود از این زندگی راحت شوم؟

چرا اشک نریزم و حال آنکه هابیل در قبر است. قابیل برادرش هابیل را کشت، ای وای آن فرزند نمکین چهره از دستم رفت - . در کتاب عیون اخبار الرضا از بیت سوم تا این جا اضافه دارد. -

ابلیس در جواب گفت: از این سرزمین (و یا شهرها) و ساکنین آن دور شو، چه این که توسّط من، آن فضای وسیع بهشت، دیگر جایی برای تو نداشت تو و همسرت در زمینی هموار می زیستید و قلبت از آزار دنیا در راحتی بود ولی از مکر و حیله من دور نشدی تا آنکه آن بهای ارزنده از دستت رفت و خدای بخشنده به جای بهشت برین به اهل زمین، درخت گز و خمط (گیاه تلخ) داد - . این بیت در کتاب عیون اخبار الرضا اضافه آمده است. -

پس اگر از خداوند جبّار رحمتی به من بارز نمی شد، تو اکنون از بهشت این چنین بی بهره نبودی و اثری از آن در دست تو باقی می ماند

ص: 77

همچنین آن مرد درباره گریه آدم به خاطر بهشت و مقدار اشک او سؤال نمود. حضرت فرمود: صد سال گریست و از چشم راستش همچون دجله و از چشم چپش همچون فرات اشک جاری شد. - . این قسمت نیز در کتاب عیون اخبار الرضا اضافه آمده است. - و پرسید: آدم چند بار حجّ بجا آورد؟ حضرت فرمود: هفتاد بار پیاده، و در اولین سفرش «صرد» که به همراه او از بهشت بیرون آمده بود، همراهش بود و مواضع آب را به او نشان می داد. آدم از خوردن «صرد» و «پرستو» منع شد. مرد شامی پرسید: چرا (پرستو) روی زمین راه نمی رود؟ حضرت فرمود: زیرا بر بیت المقدس نوحه سرایی نمود و چهل سال بر آن گریست و همیشه به همراه آدم می گریست و لذا در خانه هایی سکنی گزید و نه آیه از آیات کتاب خداوند عزوجل که آدم در بهشت آن ها را می خواند، به همراه داشت و تا قیامت نیز به همراه خواهد داشت، و آن آیات عبارتند از: سه آیه از اول سوره «کهف»، سه آیه از سوره إسراء که عبارتند از: «وَ إِذا قَرَأْتَ الْقُرْآنَ» به بعد (یعنی آیات 47، 46، 45 از سوره اسراء) و سه آیه از سوره یس، یعنی از آیه «وَ جَعَلْنا مِنْ بَیْنِ أَیْدِیهِمْ سَدًّا» (یعنی آیات 11، 10، 9). مرد شامی از اولین کافر و ایجادکننده کفر سؤال کرد. حضرت فرمود: ابلیس ملعون. مرد پرسید: نام نوح چه بود؟ حضرت فرمود: نامش «سکن» بود و به این خاطر نوح نامیده شد که 950 سال بر قوم خود نوحه و ناله نمود. مرد از عرض و طول کشتی نوح سؤال کرد، حضرت فرمود: طولش 800 ذراع و عرضش 500 ذراع و ارتفاعش 80 ذراع بود.

بالاخره آن مرد نشست و دیگری برخاست و گفت: یا امیرالمؤمنین! اولین درخت غرس شده در زمین چه نام داشت؟ حضرت فرمود: «عوسجه»، که عصای موسی نیز از آن بود. مرد پرسید: اولین درختی که در زمین رویید چه بود؟ فرمود: درخت کدو. پرسید: اولین کسی که از اهل آسمان، حجّ بجا آورد که بود؟ حضرت فرمود: جبرئیل.

ص: 78

مرد از اولین قسمت زمین که زمان توفان گسترده گردید سؤال نمود. حضرت فرمود: مکان کعبه که زبرجدی سبز بود. مرد درباره باکرامت ترین درّه روی زمین سؤال نمود. فرمود: درّه ای است به نام «سرندیب» که آدم علیه السّلام از آسمان به آنجا فرود آمد. آن شخص از بدترین درّه روی زمین سؤال نمود. حضرت فرمود: درّه ای است در یمن به نام برهوت که از درّه های جهنّم است.

آن مرد از زندانی که زندانی خود را با خود به همراه می برد سؤال کرد. حضرت فرمود: آن ماهی که یونس بن متی را به همراه خود می برد. و نیز از شش موجودی که از مادر متولّد نشدند سؤال نمود. حضرت فرمود: آدم، حواء، گوسفند ابراهیم، عصای موسی، شتر صالح، خفّاشی که عیسی بن مریم علیهما السّلام آن را ساخت و به اذن خدا به پرواز درآمد. مرد سؤال کرد چه موجودی است که نه از جنّ است و نه از انس و مورد تهمت و افتراء واقع شد؟ حضرت فرمود: گرگی که برادران یوسف بر او دروغ بستند. نیز سؤال کرد: آن چیست که نه از جن است و نه از انس و خدا به او وحی نموده است؟ حضرت فرمود: زنبور، که خدا به او وحی نموده است. پرسید: پاک ترین مکان در روی زمین که نماز در آن جایز نیست؟ حضرت فرمود: بام کعبه. مرد پرسید: کدام قسمت است که مدّتی از روز آفتاب بر آن تابید و بعد از آن ابدا بر آنجا نخواهد تابید؟ حضرت فرمود: دریایی که خداوند آن را برای موسی علیه السّلام شکافت و خورشید بر قعر آن تابید و سپس آب آنجا را فرا گرفت و بعد از آن هرگز نور خورشید به آنجا نخواهد رسید. مرد درباره چیزی که در حال حیات، نوشید و در حال مرگ، خورد، پرسید. حضرت فرمود: آن عصای موسی علیه السّلام بود.

آن مرد از نذیری که قوم خود را انذار کرد و هشدار داد، ولی نه از جنّ بود و نه از انس سؤال کرد. حضرت فرمود: او مورچه ای بود. آن مرد از اولین کسی که دستور ختنه کردن داد سؤال نمود. حضرت فرمود: ابراهیم علیه السّلام. و نیز از اولین زنی که مورد خفض واقع شد، سؤال نمود. حضرت فرمود: هاجر مادر اسماعیل که ساره او را خفض کرد تا قسم خود را اجرا کرده باشد. و نیز از اولین زنی که دامن خود را به زمین کشید سؤال کرد. حضرت فرمود: او هاجر بود که از ساره فرار کرد. و نیز از اولین مردی که لباس خود را به زمین کشید سؤال نمود. حضرت فرمود: قارون. سپس آن مرد از حضرت پرسید: اولین کسی که نعلین پوشید که بود؟ حضرت فرمود: ابراهیم علیه السّلام.

مرد پرسید: کیست که نسبش از همه بهتر و اصیل تر است؟ حضرت فرمود: دوست خدا، یوسف بن یعقوب (اسرائیل اللَّه) بن اسحاق ذبیح اللَّه ابن ابراهیم خلیل اللَّه- صلوات اللَّه علیهم.

ص: 79

مرد پرسید: شش نفر از پیامبران دارای دو اسم می باشند؛ آنان کدامند؟ حضرت فرمود: یوشع بن نون که همان ذوالکفل است، یعقوب که همان اسرائیل است، خضر که نام دیگرش حلقیا است، یونس که نام دیگرش ذوالنون است، عیسی که نام دیگرش مسیح است، محمّد که احمد نیز نامیده می شود- صلی اللَّه علیه و آله. آن مرد در ادامه افزود: چیست که تنفّس می کند، ولی گوشت و خون ندارد، حضرت فرمود: آن «صبح» است. مرد سؤال کرد: پنج نفر از پیامبران که به عربی سخن می گفتند کدامند؟ حضرت فرمود: هود، شعیب، صالح، اسماعیل و محمّد صلی اللَّه علیه و آله.

سپس آن مرد نشست و دیگری برخاست و سعی کرد با سؤال هایش حضرت را به زحمت بیندازد. او چنین گفت: در این آیات شریفه: «یَوْمَ یَفِرُّ الْمَرْءُ مِنْ أَخِیهِ* وَ أُمِّهِ وَ أَبِیهِ* وَ صاحِبَتِهِ وَ بَنِیهِ* لِکُلِّ امْرِئٍ مِنْهُمْ یَوْمَئِذٍ شَأْنٌ یُغْنِیهِ» - . عبس / 34-37 - {روزی که آدمی از برادرش، و از مادرش و پدرش و از همسرش و پسرانش می گریزد، در آن روز، هر کسی از آنان را کاری است که او را به خود مشغول می دارد.} این افراد چه کسانی هستند؟ حضرت فرمود: قابیل از هابیل فرار می کند؛ آن که از مادرش می گریزد موسی است؛ آن که از پدرش (یعنی سرپرستش نه پدر واقعی اش) فرار می کند ابراهیم است؛ آن که از همسرش می گریزد لوط است؛ آن که از پسرش می گریزد نوح است که از کنعان پسرش فرار می کند.

آن مرد پرسید: اول کسی که سکته سبب مرگش شد که بود؟ حضرت فرمود: داود علیه السّلام که در روز چهارشنبه بر منبرش فوت کرد. سؤال کرد: چهار چیز که از چهار چیز دیگر سیر نمی شوند کدامند؟ فرمود: زمین از باران، مادّه از نر، چشم از نگاه کردن و عالم از علم. پرسید: اولین کسی که نقش دینار و درهم را وضع کرد که بود؟ فرمود: نمرود بن کنعان بعد از نوح علیه السّلام. پرسید: اولین کسی که عمل قوم لوط را انجام داد که بود؟ حضرت فرمود: ابلیس، زیرا خود را عرضه کرد. و نیز آن مرد درباره صدای کبوتر راعبیّه سؤال کرد. حضرت فرمود: آنان را که اهل آلات موسیقی و کنیزکان آوازه خوان و قره نی و عود هستند، لعن و نفرین می کند.

مرد درباره کنیه «براق» سؤال کرد. حضرت فرمود: کنیه اش «ابو هلال» است. مرد پرسید: چرا «تبّع» پادشاه، تبّع نامیده شده است؟ حضرت فرمود: زیرا او جوانی بود نویسنده و برای پادشاه قبل از خود نویسندگی می کرد و نوشتن را با جمله «باسم اللَّه الّذی خلق صیحا و ریحا» (به نام خداوندی که باد و فریاد را آفرید) آغاز می کرد. پادشاه به او گفت: بنویس «به نام پادشاه رعد.» او گفت: خیر،

ص: 80

نوشتن را فقط با نام معبود خودم آغاز می کنم، سپس خواسته تو را در نظر می گیرم. لذا خداوند این ویژگی او را شکر نمود و پادشاهی آن پادشاه را به او اعطا کرد و مردم در این مورد تابع او شدند و لذا تبّع نامیده شد.

آن مرد سؤال کرد: چرا دم بز رو به بالا و عورتش نمایان است؟ حضرت فرمود: زیرا آن هنگام که نوح علیه السّلام آن را به کشتی وارد کرد، از نوح علیه السّلام سرپیچی نمود و آن حضرت او را به زور وارد کرد که در نتیجه دمش شکست. و گوسفند عورتش پوشیده است زیرا خود به داخل شدن به کشتی مبادرت ورزید و لذا نوح علیه السّلام بر دم و عورتش دست کشید و در نتیجه توسط دنبه مستور گردید.

آن مرد از زبان بهشتیان سؤال کرد. حضرت فرمود: زبانشان عربی است. و از زبان اهل جهنّم سؤال کرد. حضرت فرمود: مجوسیّ است. و نیز سؤال کرد که نحوه خوابیدن بر چند وجه است؟ حضرت فرمود: چهار نوع است: انبیاء طاقباز می خوابند و چشمانشان نمی خوابد و در انتظار وحی پروردگارشان می باشد؛ مؤمن بر طرف راست رو به قبله می خوابد؛ پادشاهان و فرزندانشان به سمت چپ می خوابند تا آن چه می خورند بر ایشان گوارا باشد؛ و ابلیس و برادرانش و هر دیوانه و مریضی، دمر می خوابند.

سپس آن مرد نشست و دیگری برخاست و گفت: یا امیرالمؤمنین! درباره چهارشنبه و شوم دانستن آن و این که آن کدام چهارشنبه است، نظر شما چیست؟ حضرت فرمود: آن آخرین چهارشنبه هر ماه است که محاق می باشد. در آن روز بود که قابیل برادرش هابیل را کشت. در چهارشنبه ابراهیم علیه السّلام در آتش افکنده شد و در چهارشنبه او را در منجنیق نهادند. در چهارشنبه خداوند فرعون را غرق

کرد. در چهارشنبه خداوند قریه لوط را زیر و رو نمود. در چهارشنبه خداوند توفان بر قوم عاد فرستاد. در چهارشنبه باغ (عده ای از ناسپاسان که قصّه اش در سوره قلم آمده است) تباه شد. در چهارشنبه خداوند پشه را بر نمرود مسلّط نمود. در چهارشنبه فرعون قصد جان موسی علیه السّلام کرد. در چهارشنبه سقف بر سر کفّار قومی از اقوام گذشته فرو آمد. در چهارشنبه فرعون دستور ذبح پسران را صادر کرد. در چهارشنبه بیت المقدس خراب شد. در چهارشنبه مسجد سلیمان بن داود در استخر فارس سوزانده شد. در چهارشنبه یحیی بن زکریّا کشته شد. در چهارشنبه

ص: 81

آغاز عذاب، قوم فرعون را فرا گرفت. در چهارشنبه خداوند قارون را در زمین فرو برد. در چهارشنبه ایّوب علیه السّلام خانواده و مال و فرزندش را از دست داد. در چهارشنبه یوسف به زندان برده شد. در چهارشنبه خداوند فرمود: «أَنَّا دَمَّرْناهُمْ وَ قَوْمَهُمْ أَجْمَعِینَ» - . نمل / 51 - {ما آنان و قومشان را همگی هلاک کردیم.} روز چهارشنبه صیحه آسمانی آنان را فرا گرفت، و نیز قوم ثمود روز چهارشنبه شتر را پی کردند. در روز چهارشنبه بر قوم لوط باران سنگ بارید. در روز چهارشنبه بود که سر و دندان پیامبر اکرم- صلّی اللَّه علیه و آله- شکست. در روز چهارشنبه عمالقه تابوت را از بنی اسرائیل گرفتند.

و نیز آن مرد درباره ایّام و کارهایی که در آن ها می توان انجام داد، سؤال کرد. حضرت فرمود: روز شنبه روز مکر و خدعه است، روز یک شنبه روز کاشتن و ساختن است، روز دوشنبه روز جنگ و خونریزی است، روز سه شنبه روز مسافرت و طلب است، روز چهارشنبه روز تطیّر و بدیمنی است که مردم آن را شوم می دانند، روز پنجشنبه روز وارد شدن بر امراء و برآوردن حوائج است، و روز جمعه روز خواستگاری و ازدواج است. - . عیون اخبار الرضا 2 : 883 -

**[ترجمه]

بیان

قوله بشاشة الوجه الملیح لعل رفع الملیح للقطع بالمدح و یمکن أن یقرأ بشاشة بالنصب علی التمییز و فی بعض النسخ بعده

و ما لی لا أجود بسکب دمع*** و هابیل تضمنه الضریح

قتل قابیل هابیلا أخاه ***فوا حزنا لقد فقد الملیح.

قوله ما باله لا یمشی أی الخطاب و قال الجوهری العوسج ضرب من الشوک الواحدة عوسجة و قال الفیروزآبادی رعیت الحمامة رفعت هدیلها و شددته (4).

قوله مفرقعة الذنب قال الفیروزآبادی فرقع فلانا لوی عنقه و الافرنقاع عن الشی ء الانکشاف عنه و التنحی (5).

أقول: و فی بعض النسخ معرقبة الذنب أی مقطوعة مجازا من قولهم عرقبه فقطع عرقوبه و فی بعضها مرفوعة الذنب و هو أظهر و الحیاء بالمد الفرج من

ص: 82


1- فی العیون: بذهاب اهله و ماله و ولده.
2- فی العیون: و یوم الاثنین یوم حرب و دم، و یوم الثلثاء یوم سفر و طلب.
3- عیون الأخبار: 133- 137. علل الشرائع: 197- 199.
4- القاموس المحیط: فصل الراء من أبواب الباء.
5- القاموس المحیط: فصل الفاء من أبواب العین.

ذوات الخف و الظلف و السباع و قد یقصر و بطحه کمنعه ألقاه علی وجه فانبطح.

أقول: سیأتی تفسیر أجزاء الخبر فی مواضعها إن شاء الله تعالی.

**[ترجمه]«بشاشه الوجه الملیح» شاید مرفوع بودن کلمه «ملیح» به خاطر قطع داشتن به مدح و ستایش است و ممکن است «بشاشه الوجه» منصوب خوانده

شود و تمییز گرفته شود. و در بعضی نسخه ها بعد از آن دو بیت که حضرت آدم خوانده است، اشعار زیر نیز آمده است:

چرا من اشک نریزم در حالی که هابیل را قبر در برگرفته است

قابیل برادرش هابیل را کشت وای غصه و حزن! فرزند نمکینم گم شد

«ماباله لا یمشی» مراد این است که چرا پرنده خطاف روی زمین راه نمی رود؟ «العوسج» نوعی خار و مفرد آن «عوسجه» است. فیروزآبادی گوید: «رعبت الحمامه» یعنی کبوتر آواز خوانی اش را بلند کرد و شدید نمود. «مفرقه الذنب» فیروز آبادی گوید: «فرقع فلاناً» به این معنی است که گردن او را تاب داد. «افرنقاع» پرده برداشتن و زایل کردن است.

در بعضی نسخه ها «معرقبه الذنب» آمده است که به معنای دم بریده است، و این کلمه مجازاً به کار رفته است، از قول عرب ها که می گویند: «عرقبه فقطع عرقوبه» یعنی پی پای چهارپا بریده شد. در بعضی نسخه ها «مرفوعه الذنب» آمده است و این آشکارتر در معنا است.

«الحیاء» به مد به معنای عورت

ص: 82

چهارپایان دارای سم و درندگان است. «بطحه» بر وزن منعه به معنای به صورت انداختن است.

تفسیر فقرات این حدیث انشاء الله در جایش خواهد آمد. - . قاموس 4 : 65 -

**[ترجمه]

باب 6 نوادر احتجاجاته صلوات الله علیه و بعض ما صدر عنه من جوامع العلوم

الأخبار

«1»

ج، الإحتجاج عَنِ الْأَصْبَغِ قَالَ: سَأَلَ ابْنُ الْکَوَّاءِ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فَقَالَ أَخْبِرْنِی عَنْ بَصِیرٍ بِاللَّیْلِ بَصِیرٍ بِالنَّهَارِ وَ عَنْ أَعْمَی بِاللَّیْلِ أَعْمَی بِالنَّهَارِ وَ عَنْ بَصِیرٍ بِاللَّیْلِ أَعْمَی بِالنَّهَارِ وَ عَنْ أَعْمَی بِاللَّیْلِ بَصِیرٍ بِالنَّهَارِ فَقَالَ لَهُ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام وَیْلَکَ سَلْ عَمَّا یَعْنِیکَ وَ لَا تَسْأَلْ عَمَّا لَا یَعْنِیکَ وَیْلَکَ أَمَّا بَصِیرٌ بِاللَّیْلِ بَصِیرٌ بِالنَّهَارِ فَهُوَ رَجُلٌ آمَنَ بِالرُّسُلِ وَ الْأَوْصِیَاءِ الَّذِینَ مَضَوْا وَ بِالْکُتُبِ وَ النَّبِیِّینَ وَ آمَنَ بِاللَّهِ وَ بِنَبِیِّهِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله وَ أَقَرَّ لِی بِالْوَلَایَةِ فَأَبْصَرَ فِی لَیْلِهِ وَ نَهَارِهِ وَ أَمَّا الْأَعْمَی بِاللَّیْلِ أَعْمَی بِالنَّهَارِ فَرَجُلٌ جَحَدَ الْأَنْبِیَاءَ وَ الْأَوْصِیَاءَ وَ الْکُتُبَ الَّتِی مَضَتْ وَ أَدْرَکَ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله فَلَمْ یُؤْمِنْ بِهِ وَ لَمْ یُقِرَّ بِوَلَایَتِی فَجَحَدَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ وَ نَبِیَّهُ صلی الله علیه و آله فَعَمِیَ بِاللَّیْلِ وَ عَمِیَ بِالنَّهَارِ وَ أَمَّا بَصِیرٌ بِاللَّیْلِ أَعْمَی بِالنَّهَارِ فَرَجُلٌ آمَنَ بِالْأَنْبِیَاءِ وَ الْکُتُبِ وَ جَحَدَ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله وَ وَلَایَتِی وَ أَنْکَرَنِی حَقِّی فَأَبْصَرَ بِاللَّیْلِ وَ عَمِیَ بِالنَّهَارِ وَ أَمَّا أَعْمَی بِاللَّیْلِ بَصِیرٌ بِالنَّهَارِ فَرَجُلٌ جَحَدَ الْأَنْبِیَاءَ الَّذِینَ مَضَوْا وَ الْأَوْصِیَاءَ وَ الْکُتُبَ وَ أَدْرَکَ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله فَآمَنَ بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله وَ آمَنَ بِإِمَامَتِی وَ قَبِلَ وَلَایَتِی فَعَمِیَ بِاللَّیْلِ وَ أَبْصَرَ بِالنَّهَارِ وَیْلَکَ یَا ابْنَ الْکَوَّاءِ فَنَحْنُ بَنُو أَبِی طَالِبٍ بِنَا فَتَحَ اللَّهُ الْإِسْلَامَ وَ بِنَا یَخْتِمُهُ قَالَ الْأَصْبَغُ فَلَمَّا نَزَلَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام مِنَ الْمِنْبَرِ تَبِعْتُهُ فَقُلْتُ سَیِّدِی یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ قَوَّیْتَ قَلْبِی بِمَا بَیَّنْتَ فَقَالَ لِی یَا أَصْبَغُ مَنْ شَکَّ فِی وَلَایَتِی فَقَدْ شَکَّ فِی إِیمَانِهِ وَ مَنْ أَقَرَّ بِوَلَایَتِی فَقَدْ أَقَرَّ بِوَلَایَةِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ وَلَایَتِی مُتَّصِلَةٌ بِوَلَایَةِ اللَّهِ کَهَاتَیْنِ وَ جَمَعَ بَیْنَ أَصَابِعِهِ (1)یَا أَصْبَغُ مَنْ أَقَرَّ بِوَلَایَتِی فَقَدْ فَازَ وَ مَنْ أَنْکَرَ وَلَایَتِی

ص: 83


1- فی المصدر: و جمع بین اصبعیه.

فَقَدْ خَابَ وَ خَسِرَ وَ هَوَی فِی النَّارِ وَ مَنْ دَخَلَ النَّارَ لَبِثَ فِیهَا أَحْقَاباً (1).

**[ترجمه]احتجاج: از اصبغ بن نباته نقل است که گفت: ابن کوّاء از امیرالمؤمنین علیه السّلام پرسید: آن کیست که شب و روز می بیند و آن چیست که شب و روز نمی بیند؟ و آن که شب می بیند و روز نمی بیند، و آن که روز نمی بیند و شب می بیند؟

حضرت فرمود: وای بر تو! چیزی بپرس که تو را نفعی رساند، و سؤال بیجا مپرس، وای بر تو! امّا آن که شب و روز می بیند، فردی است که به تمام رسولان و اوصیای گذشته و تمام کتب و انبیاء ایمان آورده و به خداوند و نبی او محمّد نیز مؤمن است، و نیز به ولایت من نیز معترف است، او بینا در شب و روز است. و امّا آن که شبانه روز کور است، فردی است که منکر تمام انبیاء و اوصیاء و کتب گذشتگان است، و با این که رسول خدا صلّی اللَّه علیه و آله را درک نموده، به او ایمان نیاورده و ولایت مرا نیز قبول ندارد. پس با این کار خداوند عزوجل و پیامبرش را انکار نموده است، او کور شبانه روز است.

و امّا فرد بینا به شب و کور به روز، فردی است که تمام انبیاء و کتب را قبول دارد و منکر رسول خدا صلّی اللَّه علیه و آله بوده و ولایت و حقّ مرا قبول ندارد، پس او بینای شب و کور به روز است. و امّا فرد کور شب و بینای روز، فردی است که منکر انبیای گذشته و اوصیاء و کتب است، و محمّد صلّی اللَّه علیه و آله را درک و بدو و خداوند ایمان آورده و امامت مرا پذیرفته، پس او کور به شب و بینای به روز است.

وای بر تو ای ابن کوّاء! ما فرزندان ابی طالب هستیم، خداوند اسلام را توسّط ما آغاز کرده و به ما ختم می نماید.

اصبغ بن نباته گوید: وقتی آن حضرت از منبر پایین آمد، به دنبال او رفتم و عرض کردم: سرور من، ای امیرالمؤمنین! با این سخنان دلم را قوی و توانا فرمودی! امیرالمؤمنین علی علیه السّلام به من فرمود: ای اصبغ! هر که در ولایت من شک کند، در ایمان خود به تردید افتاده است. و آن که معترف به ولایت من باشد، در اصل به ولایت خداوند اعتراف نموده است. و ولایت من متّصل به ولایت خداوند همچون این دو انگشت- و آن دو انگشت را جمع فرمود- است؛ هر که به ولایت من اعتراف نماید پیروز و کامیاب است، و منکر آن

ص: 83

ناکام و زیان دیده و مایل به آتش است، و هر که به آتش رود، سال های سال در آن بماند. - . احتجاج: 228 - 229 -

**[ترجمه]

«2»

قب، المناقب لابن شهرآشوب کَتَبَ مَلِکُ الرُّومِ إِلَی مُعَاوِیَةَ یَسْأَلُهُ عَنْ خِصَالٍ فَکَانَ فِیمَا سَأَلَهُ أَخْبِرْنِی عَنْ لَا شَیْ ءَ فَتَحَیَّرَ فَقَالَ عَمْرُو بْنُ الْعَاصِ وَجِّهْ فَرَساً فَارِهاً إِلَی مُعَسْکَرِ عَلِیٍّ لِیُبَاعَ فَإِذَا قِیلَ لِلَّذِی هُوَ مَعَهُ بِکَمْ فَیَقُولُ بِلَا شَیْ ءَ فَعَسَی أَنْ تَخْرُجَ الْمَسْأَلَةُ فَجَاءَ الرَّجُلُ إِلَی عَسْکَرِ عَلِیٍّ إِذْ مَرَّ بِهِ عَلِیٌّ علیه السلام وَ مَعَهُ قَنْبَرُ فَقَالَ یَا قَنْبَرُ سَاوِمْهُ فَقَالَ بِکَمِ الْفَرَسُ قَالَ بِلَا شَیْ ءَ قَالَ یَا قَنْبَرُ خُذْ مِنْهُ قَالَ أَعْطِنِی لَا شَیْ ءَ فَأَخْرَجَهُ إِلَی الصَّحْرَاءِ وَ أَرَاهُ السَّرَابَ فَقَالَ ذَاکَ لَا شَیْ ءَ قَالَ اذْهَبْ فَخَبِّرْهُ قَالَ وَ کَیْفَ قُلْتَ قَالَ أَ مَا سَمِعْتَ یَقُولُ اللَّهُ تَعَالَی یَحْسَبُهُ الظَّمْآنُ ماءً حَتَّی إِذا جاءَهُ لَمْ یَجِدْهُ شَیْئاً (2).

**[ترجمه]مناقب ابن شهر آشوب: پادشاه روم نامه ای برای معاویه فرستاد و از او سؤالاتی کرد. از آن جمله پرسید: بگو لا شی ء چیست؟ معاویه در جواب فرو ماند. عمرو بن عاص گفت: یک اسب خوب بفرست در سپاه علی علیه السّلام که آن را به قیمت لا شی ء بفروشند، شاید مسأله روشن شود. فرستاده معاویه وارد سپاه امیرالمؤمنین علیه السّلام شد و به علی علیه السّلام برخورد که قنبر همراه او بود. مولی به قنبر فرمود: اسب را قیمت کن!

پرسید این اسب را چند می فروشی؟ گفت: بلا شی ء. فرمود: اسب را از او بگیر! صاحب اسب گفت: لا شی ء را بده! پس او را به صحرا برد و سراب را به او نشان داد و گفت: لا شی ء این است، و فرمود: برو به معاویه بگو! عرض کرد به چه دلیل می گویی؟ فرمود مگر نشنیده ای که خداوند در قرآن می فرماید «یَحْسَبُهُ الظَّمْآنُ ماءً حَتَّی إِذا جاءَهُ لَمْ یَجِدْهُ شَیْئاً» - . نور / 39 - {کارهایشان چون سرابی در زمینی هموار است که تشنه، آن را آبی می پندارد، تا چون بدان رسد آن را چیزی نیابد.} - . مناقب ابن شهر آشوب 2 : 425 - 426 -

**[ترجمه]

«3»

الْأَصْبَغُ کَتَبَ مَلِکُ الرُّومِ إِلَی مُعَاوِیَةَ إِنْ أَجَبْتَنِی عَنْ هَذِهِ الْمَسَائِلِ حَمَلْتُ إِلَیْکَ الْخَرَاجَ وَ إِلَّا حَمَلْتَ أَنْتَ فَلَمْ یَدْرِ مُعَاوِیَةُ فَأَرْسَلَهَا إِلَی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فَأَجَابَ عَنْهَا فَقَالَ أَوَّلُ مَا اهْتَزَّ عَلَی وَجْهِ الْأَرْضِ النَّخْلَةُ وَ أَوَّلُ شَیْ ءٍ صِیحَ عَلَیْهَا (3)وَادٍ بِالْیَمَنِ وَ هُوَ أَوَّلُ وَادٍ فَارَ فِیهِ الْمَاءُ وَ الْقَوْسُ أَمَانٌ لِأَهْلِ الْأَرْضِ کُلِّهَا عِنْدَ الْغَرَقِ مَا دَامَ یُرَی فِی السَّمَاءِ وَ الْمَجَرَّةُ أَبْوَابٌ فَتَحَهَا اللَّهُ عَلَی قَوْمٍ ثُمَّ أَغْلَقَهَا فَلَمْ یَفْتَحْهَا قَالَ فَکَتَبَ بِهَا مُعَاوِیَةُ إِلَی مَلِکِ الرُّومِ فَقَالَ وَ اللَّهِ مَا خَرَجَ هَذَا إِلَّا مِنْ کَنْزِ نُبُوَّةِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله فَخَرَّجَ إِلَیْهِ الْخَرَاجَ (4).

**[ترجمه]مناقب ابن شهر آشوب: اصبغ گوید: پادشاه روم نامه ای برای معاویه فرستاد که اگر به این سوالات پاسخ دادی، مالیات برایت می فرستم، و الا خودت بیا و ببر. معاویه در جواب فرو ماند. پس آن سوالات را برای امیرالمؤمنین علیه السّلام فرستاد تا به آن پاسخ گوید. حضرت فرمود: اولین چیزی که روی زمین لرزید،

درخت خرما بود؛ اولین چیزی که صدا بر آن بلند شد، صحرای یمن بود و آن اولین دشتی بود که آب در آن جریان پیدا کرد و قوس قزح تا وقتی که در آسمان دیده می شود، امان از غرق شدن برای تمام اهل زمین است. کهکشان دروازه هایی است که خدا به روی گروهی باز نموده و سپس آن را بست و دگر بار باز نکرد.

معاویه پاسخ نامه را برای پادشاه روم فرستاد. او گفت: قسم به خدا این پاسخنامه جز از گنج نبوت بیرون نیامده است. پس مالیات به سوی معاویه فرستاد. - . مناقب ابن شهر آشوب 2 : 426 -

**[ترجمه]

«4»

الرِّضَا علیه السلام عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام سُئِلَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام عَنِ الْمَدِّ وَ الْجَزْرِ مَا هُمَا فَقَالَ علیه السلام مَلَکٌ مُوَکَّلٌ بِالْبِحَارِ یُقَالُ لَهُ رُومَانُ فَإِذَا وَضَعَ قَدَمَهُ فِی الْبَحْرِ فَاضَ وَ إِذَا أَخْرَجَهَا غَاضَ (5)

**[ترجمه]مناقب ابن شهر آشوب: از امیرالمؤمنین علیه السّلام در مورد جزر و مد دریا پرسش شد. فرمود: فرشته ای موکل دریا به نام رومان هنگامی که گام در دریا می نهد، آب بالا می آید و مدّ ایجاد می شود و زمانی که آن را از دریا بیرون می آورد، آب پایین می رود و جزر به وقوع می پیوندد. - . مناقب ابن شهر آشوب 2 : 426 -

**[ترجمه]

«5»

وَ سَأَلَهُ علیه السلام ابْنُ الْکَوَّاءِ کَمْ بَیْنَ السَّمَاءِ وَ الْأَرْضِ فَقَالَ دَعْوَةٌ مُسْتَجَابَةٌ قَالَ وَ مَا طَعْمُ الْمَاءِ قَالَ طَعْمُ الْحَیَاةِ وَ کَمْ بَیْنَ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ فَقَالَ علیه السلام مَسِیرَةَ یَوْمٍ لِلشَّمْسِ

ص: 84


1- الاحتجاج: 121.
2- مناقب آل أبی طالب: 510.
3- فی نسخة: ضج علیها، و فی أخری: فتح علیها، و فی المصدر: صح علیها، و لعله مصحف ضج، یؤیده ما یأتی تحت رقم 8.
4- مناقب آل أبی طالب 1: 510.
5- مناقب آل أبی طالب 1: 510.

وَ مَا أَخَوَانِ وُلِدَا فِی یَوْمٍ وَ مَاتَا فِی یَوْمٍ وَ عُمُرُ أَحَدِهِمَا خَمْسُونَ وَ مِائَةُ سَنَةٍ وَ عُمُرُ الْآخَرِ خَمْسُونَ سَنَةً فَقَالَ عُزَیْرٌ وَ عَزْرَةُ أَخُوهُ لِأَنَّ عُزَیْراً أَمَاتَهُ اللَّهُ تَعَالَی مِائَةَ عَامٍ ثُمَّ بَعَثَهُ وَ عَنْ بُقْعَةٍ مَا طَلَعَتْ عَلَیْهَا الشَّمْسُ إِلَّا لَحْظَةً وَاحِدَةً فَقَالَ ذَلِکَ الْبَحْرُ الَّذِی فَلَقَهُ اللَّهُ لِبَنِی إِسْرَائِیلَ وَ عَنْ إِنْسَانٍ یَأْکُلُ وَ یَشْرَبُ وَ لَا یَتَغَوَّطُ قَالَ علیه السلام ذَلِکَ الْجَنِینُ وَ عَنْ شَیْ ءٍ شَرِبَ وَ هُوَ حَیٌّ وَ أَکَلَ وَ هُوَ مَیِّتٌ قَالَ علیه السلام ذَاکَ عَصَا مُوسَی علیه السلام شَرِبَتْ وَ هِیَ فِی شَجَرَتِهَا غَضَّةٌ (1)وَ أَکَلَتْ لَمَّا لَقَفَتْ (2)حِبَالَ السَّحَرَةِ وَ عِصِیَّهُمْ وَ عَنْ بُقْعَةٍ عَلَتْ عَلَی الْمَاءِ فِی أَیَّامِ طُوفَانٍ فَقَالَ علیه السلام ذَلِکَ مَوْضِعُ الْکَعْبَةِ لِأَنَّهَا کَانَتْ رَبْوَةً وَ عَنْ مَکْذُوبٍ عَلَیْهِ لَیْسَ مِنَ الْجِنِّ وَ لَا مِنَ الْإِنْسِ فَقَالَ ذَاکَ الذِّئْبُ إِذْ کَذَبَ عَلَیْهِ إِخْوَةُ یُوسُفَ علیه السلام وَ عَمَّنْ أُوحِیَ إِلَیْهِ لَیْسَ مِنَ الْجِنِّ وَ لَا مِنَ الْإِنْسِ فَقَالَ علیه السلام وَ أَوْحَی رَبُّکَ إِلَی النَّحْلِ وَ عَنْ أَطْهَرِ بُقْعَةٍ مِنَ الْأَرْضِ لَا تَجُوزُ الصَّلَاةُ عَلَیْهَا فَقَالَ علیه السلام ذَلِکَ ظَهْرُ الْکَعْبَةِ وَ عَنْ رَسُولٍ لَیْسَ مِنَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ وَ الْمَلَائِکَةِ وَ الشَّیَاطِینِ فَقَالَ علیه السلام الْهُدْهُدُ اذْهَبْ بِکِتابِی هذا وَ عَنْ مَبْعُوثٍ لَیْسَ مِنَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ وَ الْمَلَائِکَةِ وَ الشَّیَاطِینِ فَقَالَ علیه السلام ذَلِکَ الْغُرَابُ فَبَعَثَ اللَّهُ غُراباً وَ عَنْ نَفْسٍ فِی نَفْسٍ لَیْسَ بَیْنَهُمَا قَرَابَةٌ وَ لَا رَحِمٌ فَقَالَ علیه السلام ذَاکَ یُونُسُ النَّبِیُّ علیه السلام فِی بَطْنِ الْحُوتِ وَ مَتَی الْقِیَامَةُ قَالَ علیه السلام عِنْدَ حُضُورِ الْمَنِیَّةِ وَ بُلُوغِ الْأَجَلِ وَ مَا عَصَا مُوسَی علیه السلام فَقَالَ علیه السلام کَانَ یُقَالُ لَهَا الأربیة (3)وَ کَانَتْ مِنْ عَوْسَجٍ

ص: 85


1- غض النبات و غیره: نضر و طرأ فهو غض.
2- لقف الشی ء: تناوله بسرعة. و فی المصدر: التقف و هو بمعناه.
3- لعله من الارب: الحاجة، لانه کان له علیه السلام فیها مآرب، و تقدم عن إرشاد القلوب أنّها کانت یقال لها البرنیة الزائدة و کان إذا کان فیها الروح زادت، و إذا خرجت منها الروح نقصت، و کانت من عوسج، و کانت عشرة اذرع.

طُولُهَا سَبْعَةُ أَذْرُعٍ بِذِرَاعِ مُوسَی علیه السلام وَ کَانَتْ مِنَ الْجَنَّةِ أَنْزَلَهَا جَبْرَئِیلُ علیه السلام عَلَی شُعَیْبٍ علیه السلام(1).

**[ترجمه]مناقب ابن شهر آشوب: ابن کواء پرسید: فاصله بین آسمان و زمین چقدر است؟ فرمود به اندازه ناله مظلومی و دعای مستجابی. پرسید: مزه آب چیست؟ فرمود: مزه زندگی را دارد. پرسید: بین مشرق و مغرب چقدر فاصله است؟ فرمود: به اندازه یک روز راه خورشید.

ص: 84

پرسید: آن دو برادر کدامند که در یک روز به دنیا آمدند و یک روز از دنیا رفتند، اما عمر یکی از آن ها صد و پنجاه سال و عمر دیگری پنجاه سال بود؟ فرمود: عزیر و عزره برادرش، چون خداوند عزیر را صد سال میراند و بعد زنده اش کرد.

از زمینی پرسید که یک مرتبه بر آن آفتاب تابید. فرمود: آن دریایی بود که برای بنی اسرائیل شکافت. و از انسانی سؤال کرد که می آشامد و غذا می خورد، ولی تغوط ندارد. فرمود: جنین است و پرسید از چیزی که آشامید در حالی که زنده بود و خورد وقتی مرده بود. فرمود: عصای موسی است که آشامید موقعی که در درخت و تر و تازه بود و خورد، وقتی وسایل سحر و جادوگری ساحران را بلعید.

و از زمینی پرسید که در توفان نوح بالای آب قرار گرفت. فرمود: آن محل کعبه است، چون آن زمین مرتفع بود. از متهمی پرسید که نه از جن بود و نه انسان پرسید. فرمود: همان گرگی که برادران یوسف به او تهمت زدند. و سؤال کرد از کسی که به او وحی شد و نه جن بود و نه انسان. فرمود: خداوند به زنبور عسل وحی کرد. و از پاک ترین سرزمین سؤال کرد که نماز در آن صحیح نیست. فرمود: پشت بام کعبه است. سؤال کرد از پیکی که نه جن بود و نه انسان و نه از ملائکه و شیاطین. فرمود: هدهد «اذْهَبْ بِکِتابِی هذا» {هدهد! نامه ام را ببر} و از برانگیخته ای که نه جن و نه انسان و نه ملائکه و شیاطین بود. فرمود: او همان کلاغی بود که خدا او را فرستاد (تا به قابیل کیفیت دفن هابیل را بیاموزد). و از جانداری که در شکم جانداری بود که بین آن دو قرابت و خویشاوندی وجود نداشت. فرمود: یونس پیامبر که در شکم ماهی بود.

پرسید قیامت چه وقت است؟ فرمود: هنگام مرگ و رسیدن اجل. پرسید: عصای موسی چه بود؟ فرمود: به او اربیه گفته شده و از عوسج بود

ص: 85

و به ذراع حضرت موسی هفت ذراع طول داشت و جبرئیل آن را برای شعیب از بهشت آورده بود. - . مناقب ابن شهر آشوب 2 : 426 - 427 -

**[ترجمه]

«6»

ابْنُ عَبَّاسٍ إِنَّ أَخَوَیْنِ یَهُودِیَّیْنِ سَأَلَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام عَنْ وَاحِدٍ لَا ثَانِیَ لَهُ وَ عَنْ ثَانٍ لَا ثَالِثَ لَهُ إِلَی مِائَةٍ مُتَّصِلةً نَجِدُهَا فِی التَّوْرَاةِ وَ الْإِنْجِیلِ وَ هِیَ فِی الْقُرْآنِ تَتْلُونَهُ فَتَبَسَّمَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام وَ قَالَ أَمَّا الْوَاحِدُ فَاللَّهُ رَبُّنَا الْوَاحِدُ الْقَهَّارُ لَا شَرِیکَ لَهُ وَ أَمَّا الِاثْنَانِ فَآدَمُ وَ حَوَّاءُ لِأَنَّهُمَا أَوَّلُ اثْنَیْنِ وَ أَمَّا الثَّلَاثَةُ فَجَبْرَئِیلُ وَ مِیکَائِیلُ وَ إِسْرَافِیلُ لِأَنَّهُمْ رَأْسُ الْمَلَائِکَةِ عَلَی الْوَحْیِ وَ أَمَّا الْأَرْبَعَةُ فَالتَّوْرَاةُ وَ الْإِنْجِیلُ وَ الزَّبُورُ وَ الْفُرْقَانُ وَ أَمَّا الْخَمْسَةُ فَالصَّلَاةُ أَنْزَلَهَا اللَّهُ عَلَی نَبِیِّنَا وَ عَلَی أُمَّتِهِ وَ لَمْ یُنْزِلْهَا عَلَی نَبِیٍّ کَانَ قَبْلَهُ وَ لَا عَلَی أُمَّةٍ کَانَتْ قَبْلَنَا وَ أَنْتُمْ تَجِدُونَهُ فِی التَّوْرَاةِ وَ أَمَّا السِّتَّةُ فَخَلَقَ اللَّهُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ فِی سِتَّةِ أَیَّامٍ وَ أَمَّا السَّبْعَةُ فَسَبْعُ سَمَاوَاتٍ طِبَاقاً وَ أَمَّا الثَّمَانِیَةُ وَ یَحْمِلُ عَرْشَ رَبِّکَ فَوْقَهُمْ یَوْمَئِذٍ ثَمانِیَةٌ وَ أَمَّا التِّسْعَةُ فَآیَاتُ مُوسَی التِّسْعُ وَ أَمَّا الْعَشَرَةُ فَ تِلْکَ عَشَرَةٌ کامِلَةٌ وَ أَمَّا الْأَحَدَ عَشَرَ فَقَوْلُ یُوسُفَ علیه السلام لِأَبِیهِ إِنِّی رَأَیْتُ أَحَدَ عَشَرَ کَوْکَباً وَ أَمَّا الِاثْنَا عَشَرَ فَالسَّنَةُ اثْنَا عَشَرَ شَهْراً وَ أَمَّا الثَّلَاثَةَ عَشَرَ قَوْلُ یُوسُفَ علیه السلام لِأَبِیهِ وَ الشَّمْسَ وَ الْقَمَرَ رَأَیْتُهُمْ لِی ساجِدِینَ فَالْأَحَدَ عَشَرَ إِخْوَتُهُ وَ الشَّمْسُ أَبُوهُ وَ الْقَمَرُ أُمُّهُ وَ أَمَّا الْأَرْبَعَةَ عَشَرَ فَأَرْبَعَةَ عَشَرَ قِنْدِیلًا مِنَ النُّورِ مُعَلَّقَةً بَیْنَ السَّمَاءِ السَّابِعَةِ وَ الْحُجُبِ تُسْرِجُ بِنُورِ اللَّهِ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ وَ أَمَّا الْخَمْسَةَ عَشَرَ فَأُنْزِلَتِ الْکُتُبُ جُمْلَةً مَنْسُوخَةً مِنَ اللَّوْحِ الْمَحْفُوظِ إِلَی سَمَاءِ الدُّنْیَا بِخَمْسَ عَشْرَةَ لَیْلَةً مَضَتْ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ وَ أَمَّا السِّتَّةَ عَشَرَ فَسِتَّةَ عَشَرَ صَفّاً مِنَ الْمَلَائِکَةِ حَافِّینَ مِنْ حَوْلِ الْعَرْشِ وَ أَمَّا السَّبْعَةَ عَشَرَ فَسَبْعَةَ عَشَرَ اسْماً مِنْ أَسْمَاءِ اللَّهِ مَکْتُوبَةٌ بَیْنَ الْجَنَّةِ وَ النَّارِ لَوْ لَا ذَلِکَ لَزَفَرَتْ زَفْرَةً أَحْرَقَتْ مَنْ فِی السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ

ص: 86


1- مناقب آل أبی طالب 1: 510.

وَ أَمَّا الثَّمَانِیَةَ عَشَرَ فَثَمَانِیَةَ عَشَرَ حِجَاباً مِنْ نُورٍ مُعَلَّقَةً بَیْنَ الْعَرْشِ وَ الْکُرْسِیِّ لَوْ لَا ذَلِکَ لَذَابَتِ الصُّمُّ الشَّوَامِخُ وَ احْتَرَقَتِ السَّمَاوَاتُ وَ الْأَرْضُ وَ مَا بَیْنَهُمَا مِنْ نُورِ الْعَرْشِ وَ أَمَّا التِّسْعَةَ عَشَرَ فَتِسْعَةَ عَشَرَ مَلَکاً خَزَنَةُ جَهَنَّمَ وَ أَمَّا الْعِشْرُونَ فَأَنْزَلَ الزَّبُورَ عَلَی دَاوُدَ علیه السلام فِی عِشْرِینَ یَوْماً خَلَوْنَ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ وَ أَمَّا الْأَحَدُ وَ الْعِشْرُونَ فَأَلَانَ اللَّهُ لِدَاوُدَ فِیهَا الْحَدِیدَ وَ أَمَّا فِی اثْنَیْنِ وَ عِشْرِینَ فَاسْتَوَتْ سَفِینَةُ نُوحٍ علیه السلام وَ أَمَّا ثَلَاثَةٌ وَ عِشْرُونَ (1)فَفِیهِ مِیلَادُ عِیسَی علیه السلام وَ نُزُولُ الْمَائِدَةِ عَلَی بَنِی إِسْرَائِیلَ وَ أَمَّا فِی أَرْبَعٍ وَ عِشْرِینَ فَرَدَّ اللَّهُ عَلَی یَعْقُوبَ بَصَرَهُ وَ أَمَّا خَمْسَةٌ وَ عِشْرُونَ فَکَلَّمَ اللَّهُ مُوسَی تَکْلِیماً بوادی (بِالْوَادِی) الْمُقَدَّسِ کَلَّمَهُ خَمْسَةً وَ عِشْرِینَ یَوْماً وَ أَمَّا سِتَّةٌ وَ عِشْرُونَ فَمَقَامُ إِبْرَاهِیمَ علیه السلام فِی النَّارِ أَقَامَ فِیهَا حَیْثُ صَارَتْ بَرْداً وَ سَلَاماً وَ أَمَّا سَبْعَةٌ وَ عِشْرُونَ فَرَفَعَ اللَّهُ إِدْرِیسَ مَکاناً عَلِیًّا وَ هُوَ ابْنُ سَبْعٍ وَ عِشْرِینَ سَنَةً وَ أَمَّا ثَمَانِیَةٌ وَ عِشْرُونَ فَمَکَثَ یُونُسُ فِی بَطْنِ الْحُوتِ وَ أَمَّا الثَّلَاثُونَ وَ واعَدْنا مُوسی ثَلاثِینَ لَیْلَةً وَ أَمَّا الْأَرْبَعُونَ تَمَامُ مِیعَادِهِ وَ أَتْمَمْناها بِعَشْرٍ وَ أَمَّا الْخَمْسُونَ خَمْسِینَ أَلْفَ سَنَةٍ وَ أَمَّا السِّتُّونَ کَفَّارَةُ الْإِفْطَارِ فَمَنْ لَمْ یَسْتَطِعْ فَإِطْعامُ سِتِّینَ مِسْکِیناً وَ أَمَّا السَّبْعُونَ سَبْعِینَ رَجُلًا لِمِیقاتِنا وَ أَمَّا الثَّمَانُونَ فَاجْلِدُوهُمْ ثَمانِینَ جَلْدَةً وَ أَمَّا التِّسْعُونَ فَ تِسْعٌ وَ تِسْعُونَ نَعْجَةً وَ أَمَّا الْمِائَةُ فَاجْلِدُوا کُلَّ واحِدٍ مِنْهُما مِائَةَ جَلْدَةٍ فَلَمَّا سَمِعَا ذَلِکَ أَسْلَمَا فَقُتِلَ أَحَدُهُمَا فِی الْجَمَلِ وَ الْآخَرُ فِی صِفِّین(2).

**[ترجمه]مناقب ابن شهر آشوب: ابن عباس گفت: دو برادر یهودی از امیرالمؤمنین علیه السّلام پرسیدند: یکتایی که دو ندارد چیست و دو تایی که سه ندارد تا صد تا که متصل است در تورات و انجیل می یابیم و در قرآن شما می خوانید؟ فرمود: اما واحد، خداوند یکتا است که قهّار است و شریکی ندارد. اما دو تا، آدم و حوا هستند که اولین دو تا می باشند. سه تا جبرئیل، میکائیل و اسرافیل هستند، زیرا آن ها سرآمد ملائکه در وحی هستند. اما چهار تا تورات، انجیل، زبور و قرآن است.

اما پنج تا نماز است که خداوند بر پیامبرش و بر امت او نازل نموده که نه بر پیامبران قبل و نه بر امت های پیشین نازل نکرده و شما آن را در تورات می یابید. اما شش تا، خداوند آسمان ها و زمین را در شش روز آفرید. هفت عبارت است از هفت آسمان طبقه طبقه. اما هشت تا بر می دارد عرش خدا را در آن روز و ثمانیه یعنی هشت تا. اما نه تا عبارت است از معجزات نه گانه موسی. اما ده تا این آیه تِلْکَ عَشَرَةٌ کامِلَةٌ است. اما یازده، یوسف به پدرش گفت دیدم که یازده ستاره مرا سجده کردند.

دوازده عبارت از دوازده ماه است. سیزده، گفتار یوسف است به پدرش که گفت خورشید و ماه را دیدم که برایم سجده می کنند که یازده برادر و خورشید پدرش و ماه مادرش بود. چهارده عبارت است از چهارده قندیل نور که بین آسمان هفتم و حجب آویخته است که به نور خدا می درخشند تا روز قیامت. پانزده، پانزده روز از ماه رمضان گذشته، تمام کتب آسمانی از لوح محفوظ نسخه گرفته شد و به آسمان دنیا آمد.

شانزده صف ملائکه است که اطراف عرش را گرفته اند. هفده اسمی از اسمای خداست که بین بهشت و جهنم نوشته شده که اگر آن ها نباشد، چنان شراره آتش زبانه می کشد که هر چه را که در آسمان و زمین است می سوزاند.

ص: 86

اما هجده، عبارت از هجده حجاب است که آویخته بین عرش و کرسی است. اگر آن ها نباشند، کوه های سخت ذوب می شوند و آسمان ها و زمین و هر چه مابین آن هاست، از نور عرش می سوزد.

نوزده عبارت از نوزده فرشته خازن جهنم است. بیست، زبور است که خداوند بیست روز از ماه رمضان گذشته، بر داود نازل کرد. بیست و یک در آن روز خداوند آهن را برای داود نرم کرد. بیست و دو کشتی نوح بر زمین قرار گرفت. بیست و سه میلاد عیسی مسیح و نزول مائده بر بنی اسرائیل است. بیست و چهار خداوند چشم یعقوب را برگرداند. اما بیست و پنج خداوند با موسی در وادی مقدس بیست و پنج روز تکلم کرد. بیست و شش مقدار درنگ ابراهیم در آتش نمرودیان بود که وقتی سرد و سلامت شد، در آنجا قرار گرفت.

اما بیست و هفت، خداوند ادریس را در بیست و هفت سالگی به مرتبه عالی رسانید. و بیست و هشت، مدت درنگ یونس در شکم ماهی بود. اما سی مقدار قرار خداوند با موسی بود، به مدت سی شب. اما چهل، تمام این قرار بود، «وَ أَتْمَمْناها بِعَشْرٍ». اما پنجاه، پنجاه هزار سال. و اما شصت، کفاره روزه ماه رمضان است، «فَمَنْ لَمْ یَسْتَطِعْ فَإِطْعامُ سِتِّینَ مِسْکِیناً». اما هفتاد عبارت است از هفتاد نفری که موسی انتخاب نمود. اما هشتاد باید تازیانه بزنند به تعداد هشتاد تازیانه. اما نود عبارت از نود و نه گوسفند است. اما صد «فَاجْلِدُوا کُلَّ واحِدٍ مِنْهُما مِائَةَ جَلْدَةٍ» است که هر کدام را صد تازیانه بزنید.

آن ها وقتی توضیحات امیرالمؤمنین علیه السّلام را شنیدند، هر دو ایمان آوردند و یکی از آن ها در جنگ جمل به شهادت رسید و دیگری در جنگ صفین. - . مناقب ابن شهر آشوب 2 : 427 - 428 -

**[ترجمه]

«7»

وَ قَالَ علیه السلام فِی جَوَابِ سَائِلٍ وَ أَمَّا الزَّوْجَانِ اللَّذَانِ لَا بُدَّ لِأَحَدِهِمَا مِنْ صَاحِبِهِ وَ لَا حَیَاةَ لَهُمَا فَالشَّمْسُ وَ الْقَمَرُ وَ أَمَّا النُّورُ الَّذِی لَیْسَ مِنَ الشَّمْسِ وَ لَا مِنَ الْقَمَرِ

ص: 87


1- فی المصدر: و اما الثلاثة و العشرون.
2- مناقب ال ابی طالب1: 115و215

وَ لَا مِنَ النُّجُومِ وَ لَا الْمَصَابِیحِ فَهُوَ عَمُودٌ أَرْسَلَهُ اللَّهُ تَعَالَی لِمُوسَی علیه السلام فِی التِّیهِ وَ أَمَّا السَّاعَةُ الَّتِی لَیْسَ مِنَ اللَّیْلِ وَ لَا مِنَ النَّهَارِ فَهِیَ السَّاعَةُ الَّتِی قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ وَ أَمَّا الِابْنُ الَّذِی أَکْبَرُ مِنْ أَبِیهِ وَ لَهُ ابْنٌ أَکْبَرُ مِنْهُ فَهُوَ عُزَیْرٌ بَعَثَهُ اللَّهُ وَ لَهُ أَرْبَعُونَ سَنَةً وَ لِابْنِهِ مِائَةٌ وَ عشرین (عَشْرُ) سِنِینَ وَ مَا لَا قِبْلَةَ لَهُ فَالْکَعْبَةُ وَ مَا لَا أَبَ لَهُ فَالْمَسِیحُ وَ مَا لَا عَشِیرَةَ لَهُ فَآدَمُ(1).

**[ترجمه]مناقب ابن شهر آشوب: آن حضرت در جواب سئوال کننده ای فرمود: آن دو همسری که باید با هم باشند با این که زنده نیستند، خورشید و ماه هستند. و نوری که نه از خورشید و نه ماه

ص: 87

و نه ستاره و نه چراغ ها است، همان عمود نوری است که خداوند در وادی تیه برای موسی فرستاد. و ساعتی که نه از شب و نه از روز است، همان ساعتی که قبل طلوع خورشید است.

پسری که از پدرش بزرگ تر بود و او پسری داشت که بزرگ تر از خودش بود، عزیر است که خداوند او را در چهل سالگی به پیامبری مبعوث کرد، اما پسرش صد و بیست سال داشت. و آن چه قبله ندارد، کعبه است و کسی که پدر ندارد، مسیح است و کسی که عشیره ندارد، آدم است. - . مناقب ابن شهر آشوب 2 : 428 -

**[ترجمه]

«8»

کِتَابُ الْغَارَاتِ، لِإِبْرَاهِیمَ بْنِ مُحَمَّدٍ الثَّقَفِیِّ رَفَعَهُ إِلَی الْأَصْبَغِ بْنِ نُبَاتَةَ قَالَ: کَتَبَ صَاحِبُ الرُّومِ إِلَی مُعَاوِیَةَ یَسْأَلُهُ عَنْ عَشْرِ خِصَالٍ فَارْتَطَمَ (2)کَمَا یَرْتَطِمُ الْحِمَارُ فِی الطِّینِ فَبَعَثَ رَاکِباً إِلَی عَلِیٍّ علیه السلام وَ هُوَ فِی الرَّحْبَةِ فَقَالَ السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ قَالَ عَلِیٌّ علیه السلام أَمَا إِنَّکَ لَسْتَ مِنْ رَعِیَّتِی قَالَ نَعَمْ أَنَا مِنْ أَهْلِ الشَّامِ بَعَثَنِی إِلَیْکَ مُعَاوِیَةُ لِأَسْأَلَکَ عَنْ عَشْرِ خِصَالٍ کَتَبَ إِلَیْهِ بِهَا صَاحِبُ الرُّومِ فَقَالَ إِنْ أَجَبْتَنِی فِیهَا حَمَلْتُ إِلَیْکَ الْخَرَاجَ وَ إِلَّا حَمَلْتَ إِلَیَّ أَنْتَ خَرَاجَکَ فَلَمْ یُحْسِنْ مُعَاوِیَةُ أَنْ یُجِیبَهُ فَبَعَثَنِی إِلَیْکَ أَسْأَلُکَ قَالَ عَلِیٌّ علیه السلام وَ مَا هِیَ قَالَ مَا أَوَّلُ شَیْ ءٍ اهْتَزَّ عَلَی وَجْهِ الْأَرْضِ وَ أَوَّلُ شَیْ ءٍ ضَجَّ عَلَی الْأَرْضِ وَ کَمْ بَیْنَ الْحَقِّ وَ الْبَاطِلِ وَ کَمْ بَیْنَ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ وَ کَمْ بَیْنَ الْأَرْضِ وَ السَّمَاءِ وَ أَیْنَ تَأْوِی أَرْوَاحُ الْمُسْلِمِینَ وَ أَیْنَ تَأْوِی أَرْوَاحُ الْمُشْرِکِینَ وَ هَذِهِ الْقَوْسُ مَا هِیَ وَ هَذِهِ الْمَجَرَّةُ مَا هِیَ وَ الْخُنْثَی کَیْفَ یُقْسَمُ لَهَا الْمِیرَاثُ فَقَالَ لَهُ عَلِیٌّ علیه السلام أَمَّا أَوَّلُ شَیْ ءٍ اهْتَزَّ عَلَی الْأَرْضِ فَهِیَ النَّخْلَةُ وَ مَثَلُهَا مَثَلُ ابْنِ آدَمَ إِذَا قُطِعَ رَأْسُهُ هَلَکَ وَ إِذَا قُطِعَ رَأْسُ النَّخْلَةِ إِنَّمَا هِیَ جِذْعٌ مُلْقًی وَ أَوَّلُ شَیْ ءٍ ضَجَّ عَلَی الْأَرْضِ وَادٍ بِالْیَمَنِ وَ هُوَ أَوَّلُ وَادٍ فَارَ مِنْهُ الْمَاءُ وَ بَیْنَ الْحَقِّ وَ الْبَاطِلِ أَرْبَعُ أَصَابِعَ بَیْنَ أَنْ تَقُولَ رَأَتْ عَیْنِی وَ سَمِعْتُ مَا لَمْ یُسْمَعْ وَ بَیْنَ السَّمَاءِ وَ الْأَرْضِ مَدُّ الْبَصَرِ وَ دَعْوَةُ الْمَظْلُومِ وَ بَیْنَ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ یَوْمٌ طَرَّادٌ لِلشَّمْسِ

ص: 88


1- مناقب آل أبی طالب 1: 512.
2- ارتطم: سقط فی الوحل. أو فی الرطمة و هی الامر الذی لا تعرف کیف تتدبر فیه.

وَ تَأْوِی أَرْوَاحُ الْمُسْلِمِینَ عَیْناً فِی الْجَنَّةِ تُسَمَّی سَلْمَی وَ تَأْوِی أَرْوَاحُ الْمُشْرِکِینَ فِی جُبِّ النَّارِ تُسَمَّی بَرَهُوتَ وَ هَذِهِ الْقَوْسُ أَمَانُ الْأَرْضِ کُلِّهَا مِنَ الْغَرَقِ وَ إِذَا رَأَوْا ذَلِکَ فِی السَّمَاءِ وَ أَمَّا هَذِهِ الْمَجَرَّةُ فَأَبْوَابُ السَّمَاءِ فَتَحَهَا اللَّهُ عَلَی قَوْمِ نُوحٍ ثُمَّ أَغْلَقَهَا فَلَمْ یَفْتَحْهَا وَ أَمَّا الْخُنْثَی فَإِنَّهُ یَبُولُ فَإِنْ خَرَجَ بَوْلُهُ مِنْ ذَکَرِهِ فَسُنَّتُهُ سُنَّةُ الرَّجُلِ وَ إِنْ خَرَجَ مِنْ غَیْرِ ذَلِکَ فَسُنَّتُهُ سُنَّةُ الْمَرْأَةِ فَکَتَبَ بِهَا مُعَاوِیَةُ إِلَی صَاحِبِ الرُّومِ فَحَمَلَ إِلَیْهِ خَرَاجَهُ وَ قَالَ مَا خَرَجَ هَذَا إِلَّا مِنْ کُتُبِ نُبُوَّةٍ هَذَا فِیمَا أَنْزَلَ اللَّهُ مِنَ الْإِنْجِیلِ عَلَی عِیسَی ابْنِ مَرْیَمَ.

**[ترجمه]الغارات: ابراهیم بن محمد ثقفی سند را به اصبغ بن نباته می رساند که گفت: پادشاه روم نامه ای برای معاویه فرستاد و ده سؤال کرد، اما او چون الاغی که در گل مانده باشد، در پاسخ آن ها فرو ماند. پس یک نفر را خدمت امیرالمؤمنین علیه السّلام فرستاد. آن زمان امیرالمؤمنین علیه السّلام در کوفه بود. فرستاده گفت: السّلام علیک یا امیرالمؤمنین! امام علیه السّلام فرمود: تو از رعایای من نیستی؟ جواب داد: آری. مرا معاویه فرستاده تا از شما ده سؤال بکنم که پادشاه روم از او پرسیده و گفته است اگر جواب این مسائل را بدهی، به تو خراج می دهم، وگرنه تو باید به من خراج بدهی. اما معاویه جواب آن ها را نمی دانست و مرا فرستاده تا از شما بپرسم.

علی علیه السّلام پرسید: آن سؤال ها چیست؟ گفت: اول چیزی که در زمین تکان خورد چیست؟ اول چیزی که ناله زد در زمین چیست؟ فاصله بین حق و باطل چقدر است؟ فاصله بین مشرق و مغرب چقدر است؟ فاصله بین آسمان ها و زمین چقدر است؟ ارواح مسلمین کجایند؟ ارواح مشرکین کجایند؟ قوس و قزح چیست؟ این مجرّه چیست؟ به فرد خنثی چگونه میراث می رسد؟

امیرالمؤمنین علیه السّلام فرمود: اول چیزی که بر روی زمین تکان خورد درخت خرما بود، و مانند فرزند آدم است که اگر سر او را ببرند، می میرد. وقتی سر خرما را ببرند، یک تنه خشک می ماند. اول چیزی که در زمین ناله کرد، وادی بود در یمن و آن اولین زمینی بود که آب از آن تراوید. بین حق و باطل چهار انگشت فاصله است؛ همان فاصله ای که می گویی چشمم دید و گوشم شنید آن چه را که نشنیده است. و بین آسمان و زمین فاصله طول دید است و دعای مظلوم. و فاصله بین مشرق و مغرب، یک روز تمام برای خورشید است.

ص: 88

ارواح مسلمین در سرچشمه ای در بهشت جای دارند به نام سلمی، و ارواح مشرکین در چاهی از آتش قرار دارند به نام برهوت. اما قوس امان برای اهل زمین است از غرق، وقتی که آن را در آسمان ببینند. اما مجرّه (روشنایی است که در آسمان دیده می شود دو طرف آن را تاریکی فرا گرفته) درب های آسمان است که خداوند آن ها را برای قوم نوح گشود و بعد آن ها را بست و دیگر باز نکرد. اما فرد خنثی بول می کند، اگر ادرار او از آلت مردی خارج شد که مرد است و اگر از آن خارج نشد، زن خواهد بود.

معاویه این جواب ها را برای پادشاه روم نوشت. او خراج را به معاویه پرداخت و گفت که این جواب ها، جز از کتاب پیامبر خارج نشده اند. این ها چیزهایی است که خداوند در انجیل عیسی نازل کرده است. - . الغارات 111 - 112 -

**[ترجمه]

«9»

وَ عَنْ شَیْخٍ مِنْ فَزَارَةَ أَنَّ عَلِیّاً علیه السلام قَالَ إِنَّ مِمَّا صَنَعَ اللَّهُ لَکُمْ أَنَّ عَدُوَّکُمْ یَکْتُبُ إِلَیْکُمْ فِی مَعَالِمِ دِینِهِمْ.

**[ترجمه]الغارات: پیرمردی از فزاره گفت: علی علیه السّلام فرمود: از کارهایی که خداوند به نفع شما انجام داده، این است که دشمن شما مسائل دینی خود را برای شما می نویسد. - . الغارات: 112 -

**[ترجمه]

بیان

الطراد من الأیام الطویل و لعل المراد به هنا التام.

**[ترجمه]«ایام طراد» روزهای طولانی است و مقصود از آن روزهای تام است.

**[ترجمه]

باب 7 ما علمه صلوات الله علیه من أربعمائة باب مما یصلح للمسلم فی دینه و دنیاه

الأخبار

«1»

ل، الخصال أَبِی عَنْ سَعْدٍ عَنِ الْیَقْطِینِیِّ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ یَحْیَی عَنْ جَدِّهِ الْحَسَنِ بْنِ رَاشِدٍ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ وَ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ حَدَّثَنِی أَبِی عَنْ جَدِّی عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام أَنَّ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام عَلَّمَ أَصْحَابَهُ فِی مَجْلِسٍ وَاحِدٍ أَرْبَعَمِائَةِ بَابٍ مِمَّا یَصْلُحُ لِلْمُؤْمِنِ فِی دِینِهِ وَ دُنْیَاهُ قَالَ علیه السلام إِنَّ الْحِجَامَةَ تُصَحِّحُ الْبَدَنَ وَ تَشُدُّ الْعَقْلَ (1)وَ الطِّیبَ فِی الشَّارِبِ مِنْ أَخْلَاقِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله (2)وَ کَرَامَةُ الْکَاتِبَیْنِ وَ السِّوَاکَ مِنْ مَرْضَاةِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ سُنَّةُ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله وَ مَطْیَبَةٌ لِلْفَمِ

ص: 89


1- فی تحف العقول هنا زیادة و هی هکذا: أخذ الشارب من النظافة و هو من السنة.
2- فی نسخة: من أخلاق النبیین.

وَ الدُّهْنَ یُلَیِّنُ الْبَشَرَةَ وَ یَزِیدُ فِی الدِّمَاغِ وَ یُسَهِّلُ مَجَارِی الْمَاءِ وَ یُذْهِبُ الْقَشَفَ (1)وَ یُسَفِّرُ اللَّوْنَ وَ غَسْلَ الرَّأْسِ یَذْهَبُ بِالدَّرَنِ وَ یَنْفِی الْقَذَی (2)وَ الْمَضْمَضَةَ وَ الِاسْتِنْشَاقَ سُنَّةٌ وَ طَهُورٌ لِلْفَمِ وَ الْأَنْفِ وَ السُّعُوطَ مَصَحَّةٌ لِلرَّأْسِ وَ تَنْقِیَةٌ لِلْبَدَنِ وَ سَائِرِ أَوْجَاعِ الرَّأْسِ وَ النُّورَةَ نُشْرَةٌ وَ طَهُورٌ لِلْجَسَدِ (3) اسْتِجَادَةُ الْحِذَاءِ وِقَایَةٌ لِلْبَدَنِ وَ عَوْنٌ عَلَی الطَّهُورِ وَ الصَّلَاةِ تَقْلِیمُ الْأَظْفَارِ یَمْنَعُ الدَّاءَ الْأَعْظَمَ وَ یُدِرُّ الرِّزْقَ وَ یُورِدُهُ نَتْفُ الْإِبْطِ یَنْفِی الرَّائِحَةَ الْمُنْکَرَةَ وَ هُوَ طَهُورٌ وَ سُنَّةٌ مِمَّا أَمَرَ بِهِ الطَّیِّبُ علیه السلام غَسْلُ الْیَدَیْنِ قَبْلَ الطَّعَامِ وَ بَعْدَهُ زِیَادَةٌ فِی الرِّزْقِ وَ إِمَاطَةٌ لِلْغَمَرِ (4)عَنِ الثِّیَابِ وَ یَجْلُو الْبَصَرَ (5)قِیَامُ اللَّیْلِ مَصَحَّةٌ لِلْبَدَنِ وَ مَرْضَاةٌ لِلرَّبِّ عَزَّ وَ جَلَّ وَ تَعَرُّضٌ لِلرَّحْمَةِ وَ تَمَسُّکٌ بِأَخْلَاقِ النَّبِیِّینَ أَکْلُ التُّفَّاحِ نَضُوحٌ لِلْمَعِدَةِ مَضْغُ اللُّبَانِ یَشُدُّ الْأَضْرَاسَ وَ یَنْفِی الْبَلْغَمَ وَ یَذْهَبُ بِرِیحِ الْفَمِ الْجُلُوسُ فِی الْمَسْجِدِ بَعْدَ طُلُوعِ الْفَجْرِ إِلَی طُلُوعِ الشَّمْسِ أَسْرَعُ فِی طَلَبِ الرِّزْقِ مِنَ الضَّرْبِ فِی الْأَرْضِ أَکْلُ السَّفَرْجَلِ قُوَّةٌ لِلْقَلْبِ الضَّعِیفِ وَ یُطَیِّبُ الْمَعِدَةَ وَ یُذَکِّی الْفُؤَادَ وَ یُشَجِّعُ الْجَبَانَ وَ یُحَسِّنُ الْوَلَدَ إِحْدَی وَ عِشْرُونَ زَبِیبَةً حَمْرَاءَ فِی کُلِّ یَوْمٍ عَلَی الرِّیقِ تَدْفَعُ جَمِیعَ الْأَمْرَاضِ إِلَّا مَرَضَ الْمَوْتِ یُسْتَحَبُّ لِلْمُسْلِمِ أَنْ یَأْتِیَ أَهْلَهُ أَوَّلَ لَیْلَةٍ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ یَقُولُ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی أُحِلَّ لَکُمْ لَیْلَةَ الصِّیامِ الرَّفَثُ إِلی نِسائِکُمْ وَ الرَّفَثُ الْمُجَامَعَةُ لَا تَخَتَّمُوا بِغَیْرِ الْفِضَّةِ فَإِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ مَا طَهُرَتْ یَدٌ فِیهَا خَاتَمُ حَدِیدٍ

ص: 90


1- القشف: قذارة الجلد.
2- فی التحف: غسل الرأس بالخطمی یذهب بالدرن و الاقذار.
3- فی نسخة: و طهور للبدن. فی التحف: النورة مشدة للبدن، و طهور للجسد.
4- غمر الثوب: علق بها و سم اللحم.
5- فی التحف هنا زیادة و هی هذه: غسل الأعیاد طهور لمن طلب الحوائج بین یدی اللّه عزّ و جلّ و اتباع السنة.

وَ مَنْ نَقَشَ عَلَی خَاتَمِهِ اسْمَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَلْیُحَوِّلْهُ عَنِ الْیَدِ الَّتِی یَسْتَنْجِی بِهَا فِی الْمُتَوَضَّإِ (1)إِذَا نَظَرَ أَحَدُکُمْ فِی الْمِرْآةِ فَلْیَقُلْ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی خَلَقَنِی فَأَحْسَنَ خَلْقِی وَ صَوَّرَنِی فَأَحْسَنَ صُورَتِی وَ زَانَ مِنِّی مَا شَانَ مِنْ غَیْرِی وَ أَکْرَمَنِی بِالْإِسْلَامِ لِیَتَزَیَّنَ أَحَدُکُمْ لِأَخِیهِ الْمُسْلِمِ إِذَا أَتَاهُ کَمَا یَتَزَیَّنُ لِلْغَرِیبِ الَّذِی یُحِبُّ أَنْ یَرَاهُ فِی أَحْسَنِ الْهَیْئَةِ صَوْمُ ثَلَاثَةِ أَیَّامٍ مِنْ کُلِّ شَهْرٍ أَرْبِعَاءَ بَیْنَ خَمِیسَیْنِ وَ صَوْمُ شَعْبَانَ یَذْهَبُ بِوَسْوَاسِ الصَّدْرِ وَ بَلَابِلِ الْقَلْبِ وَ الِاسْتِنْجَاءُ بِالْمَاءِ الْبَارِدِ یَقْطَعُ الْبَوَاسِیرَ غَسْلُ الثِّیَابِ یَذْهَبُ بِالْهَمِّ وَ الْحُزْنِ وَ هُوَ طَهُورٌ لِلصَّلَاةِ لَا تَنْتِفُوا الشَّیْبَ فَإِنَّهُ نُورُ الْمُسْلِمِ وَ مَنْ شَابَ شَیْبَتَهُ فِی الْإِسْلَامِ کَانَ لَهُ نُوراً یَوْمَ الْقِیَامَةِ لَا یَنَامُ الْمُسْلِمُ وَ هُوَ جُنُبٌ وَ لَا یَنَامُ إِلَّا عَلَی طَهُورٍ فَإِنْ لَمْ یَجِدِ الْمَاءَ فَلْیَتَیَمَّمْ بِالصَّعِیدِ فَإِنَّ رُوحَ الْمُؤْمِنِ تُرْفَعُ إِلَی اللَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی فَیَقْبَلُهَا وَ یُبَارِکُ عَلَیْهَا فَإِنْ کَانَ أَجَلُهَا قَدْ حَضَرَ جَعَلَهَا فِی کُنُوزِ رَحْمَتِهِ (2)وَ إِنْ لَمْ یَکُنْ أَجَلُهَا قَدْ حَضَرَ بَعَثَ بِهَا مَعَ أُمَنَائِهِ مِنْ مَلَائِکَتِهِ فَیَرُدُّونَهَا فِی جَسَدِهَا لَا یَتْفُلُ الْمُؤْمِنُ فِی الْقِبْلَةِ فَإِنْ فَعَلَ ذَلِکَ نَاسِیاً فَلْیَسْتَغْفِرِ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ مِنْهُ لَا یَنْفُخُ الرَّجُلُ فِی مَوْضِعِ سُجُودِهِ وَ لَا یَنْفُخُ فِی طَعَامِهِ وَ لَا فِی شَرَابِهِ وَ لَا فِی تَعْوِیذِهِ لَا یَنَامُ الرَّجُلُ عَلَی الْمَحَجَّةِ (3)وَ لَا یَبُولَنَّ مِنْ سَطْحٍ فِی الْهَوَاءِ وَ لَا یَبُولَنَّ فِی مَاءٍ جَارٍ فَإِنْ فَعَلَ ذَلِکَ فَأَصَابَهُ شَیْ ءٌ فَلَا یَلُومَنَّ إِلَّا نَفْسَهُ فَإِنَّ لِلْمَاءِ أَهْلًا وَ لِلْهَوَاءِ أَهْلًا لَا یَنَامُ الرَّجُلُ عَلَی وَجْهِهِ وَ مَنْ رَأَیْتُمُوهُ نَائِماً عَلَی وَجْهِهِ فَأَنْبِهُوهُ وَ لَا تَدَعُوهُ وَ لَا یَقُومَنَّ أَحَدُکُمْ فِی الصَّلَاةِ مُتَکَاسِلًا وَ لَا نَاعِساً وَ لَا یُفَکِّرَنَّ فِی نَفْسِهِ فَإِنَّهُ بَیْنَ یَدَیْ رَبِّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ إِنَّمَا لِلْعَبْدِ مِنْ صَلَاتِهِ مَا أَقْبَلَ عَلَیْهِ مِنْهَا بِقَلْبِهِ کُلُوا مَا یَسْقُطُ مِنَ الْخِوَانِ فَإِنَّهُ شِفَاءٌ مِنْ کُلِّ دَاءٍ بِإِذْنِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ لِمَنْ

ص: 91


1- المتوضأ: الموضع یتوضأ فیه، و یکنی به عن المراحیض، و هو المراد هنا.
2- فی التحف: فیجعلها فی سورة حسنة.
3- أی وسط الطریق. و فی التحف: لا یتغوطن أحدکم علی المحجة، و لا یبل علی سطح فی الهواء.

أَرَادَ أَنْ یَسْتَشْفِیَ بِهِ إِذَا أَکَلَ أَحَدُکُمْ طَعَاماً فَمَصَّ أَصَابِعَهُ الَّتِی أَکَلَ بِهَا قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بَارَکَ اللَّهُ فِیکَ الْبَسُوا ثِیَابَ الْقُطْنِ فَإِنَّهَا لِبَاسُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ هُوَ لِبَاسُنَا وَ لَمْ یَکُنْ یَلْبَسُ الشَّعْرَ وَ الصُّوفَ إِلَّا مِنْ عِلَّةٍ (1)وَ قَالَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ جَمِیلٌ یُحِبُّ الْجَمَالَ وَ یُحِبُّ أَنْ یُرَی أَثَرُ نِعْمَتِهِ عَلَی عَبْدِهِ صِلُوا أَرْحَامَکُمْ وَ لَوْ بِالسَّلَامِ یَقُولُ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی وَ اتَّقُوا اللَّهَ الَّذِی تَسائَلُونَ بِهِ وَ الْأَرْحامَ إِنَّ اللَّهَ کانَ عَلَیْکُمْ رَقِیباً لَا تَقْطَعُوا نَهَارَکُمْ بِکَذَا وَ کَذَا (2)وَ فَعَلْنَا کَذَا وَ کَذَا فَإِنَّ مَعَکُمْ حَفَظَةً یَحْفَظُونَ عَلَیْنَا وَ عَلَیْکُمْ اذْکُرُوا اللَّهَ فِی کُلِّ مَکَانٍ فَإِنَّهُ مَعَکُمْ صَلُّوا عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَقْبَلُ دُعَاءَکُمْ عِنْدَ ذِکْرِ مُحَمَّدٍ وَ دُعَائِکُمْ لَهُ وَ حِفْظِکُمْ إِیَّاهُ صلی الله علیه و آله أَقِرُّوا الْحَارَّ حَتَّی یَبْرُدَ فَإِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قُرِّبَ إِلَیْهِ طَعَامٌ حَارٌّ فَقَالَ أَقِرُّوهُ حَتَّی یَبْرُدَ وَ یُمْکِنَ أَکْلُهُ مَا کَانَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لِیُطْعِمَنَا النَّارَ وَ الْبَرَکَةُ فِی الْبَارِدِ إِذَا بَالَ أَحَدُکُمْ فَلَا یُطَمِّحَنَّ بِبَوْلِهِ فِی الْهَوَاءِ وَ لَا یَسْتَقْبِلْ بِبَوْلِهِ الرِّیحَ عَلِّمُوا صِبْیَانَکُمْ مَا یَنْفَعُهُمُ اللَّهُ بِهِ لَا یَغْلِبُ عَلَیْهِمُ الْمُرْجِئَةُ بِرَأْیِهَا کُفُّوا أَلْسِنَتَکُمْ وَ سَلِّمُوا تَسْلِیماً تَغْنَمُوا أَدُّوا الْأَمَانَةَ إِلَی مَنِ ائْتَمَنَکُمْ وَ لَوْ إِلَی قَتَلَةِ أَوْلَادِ الْأَنْبِیَاءِ علیهم السلام أَکْثِرُوا ذِکْرَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ إِذَا دَخَلْتُمُ الْأَسْوَاقَ وَ عِنْدَ اشْتِغَالِ النَّاسِ (3)فَإِنَّهُ کَفَّارَةٌ لِلذُّنُوبِ وَ زِیَادَةٌ فِی الْحَسَنَاتِ وَ لَا تُکْتَبُوا فِی الْغَافِلِینَ لَیْسَ لِلْعَبْدِ أَنْ یَخْرُجَ فِی سَفَرٍ إِذَا حَضَرَ شَهْرُ رَمَضَانَ لِقَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَمَنْ شَهِدَ مِنْکُمُ الشَّهْرَ فَلْیَصُمْهُ لَیْسَ فِی شُرْبِ الْمُسْکِرِ (4) وَ الْمَسْحِ عَلَی الْخُفَّیْنِ تَقِیَّةٌ إِیَّاکُمْ وَ الْغُلُوَّ فِینَا قُولُوا إِنَّا عَبِیدٌ مَرْبُوبُونَ وَ قُولُوا فِی فَضْلِنَا مَا شِئْتُمْ مَنْ أَحَبَّنَا فَلْیَعْمَلْ بِعَمَلِنَا وَ لْیَسْتَعِنْ بِالْوَرَعِ فَإِنَّهُ أَفْضَلُ مَا یُسْتَعَانُ بِهِ فِی أَمْرِ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ لَا تُجَالِسُوا لَنَا عَائِباً

ص: 92


1- فی نسخة و المصدر: و لم نکن نلبس الشعر و الصوف الا من علة.
2- فی التحف: بکیت و کیت.
3- فی التحف: و عند اشتغال الناس بالتجارات.
4- فی نسخة: شرب الخمر.

وَ لَا تَمْتَدِحُوا بِنَا عِنْدَ عَدُوِّنَا مُعْلِنِینَ بِإِظْهَارِ حُبِّنَا فَتَذِلُّوا أَنْفُسَکُمْ (1)عِنْدَ سُلْطَانِکُمْ الْزَمُوا الصِّدْقَ فَإِنَّهُ مَنْجَاةٌ وَ ارْغَبُوا فِیمَا عِنْدَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ اطْلُبُوا طَاعَتَهُ وَ اصْبِرُوا عَلَیْهَا فَمَا أَقْبَحَ بِالْمُؤْمِنِ أَنْ یَدْخُلَ الْجَنَّةَ وَ هُوَ مَهْتُوکُ السِّرِّ لَا تُعَنُّونَا (2)فِی الطَّلَبِ وَ الشَّفَاعَةِ لَکُمْ یَوْمَ الْقِیَامَةِ فِیمَا قَدَّمْتُمْ لَا تَفْضَحُوا أَنْفُسَکُمْ عِنْدَ عَدُوِّکُمْ فِی الْقِیَامَةِ وَ لَا تُکَذِّبُوا أَنْفُسَکُمْ عِنْدَهُمْ فِی مَنْزِلَتِکُمْ عِنْدَ اللَّهِ بِالْحَقِیرِ مِنَ الدُّنْیَا تَمَسَّکُوا بِمَا أَمَرَکُمُ اللَّهُ بِهِ فَمَا بَیْنَ أَحَدِکُمْ وَ بَیْنَ أَنْ یَغْتَبِطَ وَ یَرَی مَا یُحِبُّ إِلَّا أَنْ یَحْضُرَهُ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ ما عِنْدَ اللَّهِ خَیْرٌ وَ أَبْقی لَهُ وَ تَأْتِیهِ الْبِشَارَةُ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَتَقَرُّ عَیْنُهُ وَ یُحِبُّ لِقَاءَ اللَّهِ لَا تُحَقِّرُوا إِخْوَانَکُمْ فَإِنَّهُ مَنِ احْتَقَرَ مُؤْمِناً لَمْ یَجْمَعِ (3)اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بَیْنَهُمَا فِی الْجَنَّةِ إِلَّا أَنْ یَتُوبَ لَا یُکَلِّفُ الْمُؤْمِنُ أَخَاهُ الطَّلَبَ إِلَیْهِ إِذَا عَلِمَ حَاجَتَهُ تَوَازَرُوا وَ تَعَاطَفُوا وَ تَبَاذَلُوا وَ لَا تَکُونُوا بِمَنْزِلَةِ الْمُنَافِقِ الَّذِی یَصِفُ مَا لَا یَفْعَلُ تَزَوَّجُوا فَإِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله کَثِیراً مَا کَانَ یَقُولُ مَنْ کَانَ یُحِبُّ أَنْ یَتَّبِعَ سُنَّتِی فَلْیَتَزَوَّجْ فَإِنَّ مِنْ سُنَّتِیَ التَّزْوِیجَ وَ اطْلُبُوا الْوَلَدَ فَإِنِّی أُکَاثِرُ بِکُمُ الْأُمَمَ غَداً وَ تَوَقَّوْا عَلَی أَوْلَادِکُمْ لَبَنَ الْبَغِیِّ مِنَ النِّسَاءِ وَ الْمَجْنُونَةِ فَإِنَّ اللَّبَنَ یُعْدِی تَنَزَّهُوا عَنْ أَکْلِ الطَّیْرِ الَّذِی لَیْسَتْ لَهُ قَانِصَةٌ وَ لَا صِیصِیَةٌ وَ لَا حَوْصَلَةٌ (4)وَ اتَّقُوا کُلَّ ذِی نَابٍ مِنَ السِّبَاعِ وَ مِخْلَبٍ مِنَ الطَّیْرِ وَ لَا تَأْکُلُوا الطِّحَالَ فَإِنَّهُ بَیْتُ الدَّمِ الْفَاسِدِ لَا تَلْبَسُوا السَّوَادَ فَإِنَّهُ لِبَاسُ فِرْعَوْنَ اتَّقُوا الْغُدَدَ مِنَ اللَّحْمِ فَإِنَّهُ یُحَرِّکُ عِرْقَ الْجُذَامِ لَا تَقِیسُوا الدِّینَ فَإِنَّ مِنَ الدِّینِ مَا لَا یَنْقَاسُ (5)وَ سَیَأْتِی أَقْوَامٌ یَقِیسُونَ وَ هُمْ

ص: 93


1- فی نسخة فتذللوا أنفسکم.
2- لعله من التعنیة أی لا تؤذونا و تکلفنا ما یشاق علینا. و فی تحف العقول: لا تعیونا أی لا تتعبونا و هو الأظهر.
3- فی التحف: من احتقر مؤمنا حقره اللّه و لم یجمع بینهما یوم القیامة الا أن یتوب.
4- القانصة للطیر: کالمعدة للإنسان. و الصیصیة: الشوکة التی فی رجل الطائر فهی بمنزلة الإبهام من بنی آدم. و أضاف فی التحف: و الأکابرة.
5- فی نسخة: ما لا یقاس: و فی التحف: فانه لا یقاس.

أَعْدَاءُ الدِّینِ وَ أَوَّلُ مَنْ قَاسَ إِبْلِیسُ لَا تَتَّخِذُوا الْمُلَسَّنَ (1)فَإِنَّهُ حِذَاءُ فِرْعَوْنَ وَ هُوَ أَوَّلُ مَنْ حَذَا الْمُلَسَّنَ (2)خَالِفُوا أَصْحَابَ الْمُسْکِرِ وَ کُلُوا التَّمْرَ فَإِنَّ فِیهِ شِفَاءً مِنَ الْأَدْوَاءِ اتَّبِعُوا قَوْلَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَإِنَّهُ قَالَ مَنْ فَتَحَ عَلَی نَفْسِهِ بَابَ مَسْأَلَةٍ فَتَحَ اللَّهُ عَلَیْهِ بَابَ فَقْرٍ أَکْثِرُوا الِاسْتِغْفَارَ تَجْلِبُوا الرِّزْقَ وَ قَدِّمُوا مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ عَمَلِ الْخَیْرِ تَجِدُوهُ غَداً إِیَّاکُمْ وَ الْجِدَالَ فَإِنَّهُ یُورِثُ الشَّکَّ مَنْ کَانَتْ لَهُ إِلَی رَبِّهِ عَزَّ وَ جَلَّ حَاجَةٌ فَیَطْلُبُهَا فِی ثَلَاثِ سَاعَاتٍ سَاعَةٍ فِی یَوْمِ الْجُمُعَةِ وَ سَاعَةٍ تَزُولُ الشَّمْسُ حِینَ تَهُبُّ الرِّیَاحُ وَ تُفَتَّحُ أَبْوَابُ السَّمَاءِ وَ تَنْزِلُ الرَّحْمَةُ وَ یَصُوتُ الطَّیْرُ وَ سَاعَةٍ فِی آخِرِ اللَّیْلِ عِنْدَ طُلُوعِ الْفَجْرِ فَإِنَّ مَلَکَیْنِ یُنَادِیَانِ هَلْ مِنْ تَائِبٍ یُتَابُ عَلَیْهِ هَلْ مِنْ سَائِلٍ یُعْطَی هَلْ مِنْ مُسْتَغْفِرٍ فَیُغْفَرَ لَهُ هَلْ مِنْ طَالِبِ حَاجَةٍ فَتُقْضَی لَهُ فَ أَجِیبُوا داعِیَ اللَّهِ وَ اطْلُبُوا الرِّزْقَ فِیمَا بَیْنَ طُلُوعِ الْفَجْرِ إِلَی طُلُوعِ الشَّمْسِ فَإِنَّهُ أَسْرَعُ فِی طَلَبِ الرِّزْقِ مِنَ الضَّرْبِ فِی الْأَرْضِ وَ هِیَ السَّاعَةُ الَّتِی یَقْسِمُ اللَّهُ فِیهَا الرِّزْقَ بَیْنَ عِبَادِهِ انْتَظِرُوا الْفَرَجَ وَ لا تَیْأَسُوا مِنْ رَوْحِ اللَّهِ فَإِنَّ أَحَبَّ الْأَعْمَالِ إِلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ انْتِظَارُ الْفَرَجِ وَ مَا دَامَ عَلَیْهِ (3)الْعَبْدُ الْمُؤْمِنُ تَوَکَّلُوا عَلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ عِنْدَ رَکْعَتَیِ الْفَجْرِ إِذَا صَلَّیْتُمُوهَا فَفِیهَا تُعْطَوُا الرَّغَائِبَ لَا تَخْرُجُوا بِالسُّیُوفِ إِلَی الْحَرَمِ وَ لَا یُصَلِّیَنَّ أَحَدُکُمْ وَ بَیْنَ یَدَیْهِ سَیْفٌ فَإِنَّ الْقِبْلَةَ أَمْنٌ أَتِمُّوا (4)بِرَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله حَجَّکُمْ إِذَا خَرَجْتُمْ إِلَی بَیْتِ اللَّهِ فَإِنَّ تَرْکَهُ جَفَاءٌ وَ بِذَلِکَ أُمِرْتُمْ وَ بِالْقُبُورِ الَّتِی أَلْزَمَکُمُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ حَقَّهَا وَ زِیَارَتَهَا وَ اطْلُبُوا الرِّزْقَ عِنْدَهَا

ص: 94


1- فی نسخة: لا تتخذوا الملس: قلت: قال الجزریّ فی النهایة: و فیه أن نعله کانت ملسنة أی کانت دقیقة علی شکل اللسان. و قیل: هی التی جعل لها لسان، و لسانها الهنة الناتیة فی مقدمها.
2- فی نسخة: و هو اول من حذا الملس.
3- فی التحف: ما داوم علیه المؤمن.
4- فی نسخة و فی التحف: ألموا. أی نزلوا به.

وَ لَا تَسْتَصْغِرُوا قَلِیلَ الْآثَامِ فَإِنَّ الصَّغِیرَ یُحْصَی وَ یَرْجِعُ إِلَی الْکَبِیرِ وَ أَطِیلُوا السُّجُودَ فَمَا مِنْ عَمَلٍ أَشَدَّ عَلَی إِبْلِیسَ مِنْ أَنْ یَرَی ابْنَ آدَمَ سَاجِداً لِأَنَّهُ أُمِرَ بِالسُّجُودِ فَعَصَی وَ هَذَا أُمِرَ بِالسُّجُودِ فَأَطَاعَ فَنَجَا أَکْثِرُوا ذِکْرَ الْمَوْتِ وَ یَوْمَ خُرُوجِکُمْ مِنَ الْقُبُورِ وَ قِیَامَکُمْ بَیْنَ یَدَیِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ تُهَوَّنُ عَلَیْکُمُ الْمَصَائِبُ إِذَا اشْتَکَی أَحَدُکُمْ عَیْنَیْهِ فَلْیَقْرَأْ آیَةَ الْکُرْسِیِّ وَ لْیُضْمِرْ فِی نَفْسِهِ أَنَّهَا تَبْرَأُ فَإِنَّهَا تُعَافَی إِنْ شَاءَ اللَّهُ تَوَقَّوُا الذُّنُوبَ فَمَا مِنْ بَلِیَّةٍ وَ لَا نَقْصِ رِزْقٍ إِلَّا بِذَنْبٍ حَتَّی الْخَدْشِ وَ الْکَبْوَةِ (1)وَ الْمُصِیبَةِ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ ما أَصابَکُمْ مِنْ مُصِیبَةٍ فَبِما کَسَبَتْ أَیْدِیکُمْ وَ یَعْفُوا عَنْ کَثِیرٍ أَکْثِرُوا ذِکْرَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَی الطَّعَامِ وَ لَا تَطْغَوْا فِیهِ (2)فَإِنَّهَا نِعْمَةٌ مِنْ نِعَمِ اللَّهِ وَ رِزْقٌ مِنْ رِزْقِهِ یَجِبُ عَلَیْکُمْ فِیهِ شُکْرُهُ وَ حَمْدُهُ أَحْسِنُوا صُحْبَةَ النِّعَمِ قَبْلَ فِرَاقِهَا فَإِنَّهَا تَزُولُ وَ تَشْهَدُ عَلَی صَاحِبِهَا بِمَا عَمِلَ فِیهَا مَنْ رَضِیَ عَنِ اللَّهِ (3)عَزَّ وَ جَلَّ بِالْیَسِیرِ مِنَ الرِّزْقِ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ (4)بِالْقَلِیلِ مِنَ الْعَمَلِ إِیَّاکُمْ وَ التَّفْرِیطَ فَتَقَعُ الْحَسْرَةُ حِینَ لَا تَنْفَعُ الْحَسْرَةُ (5)إِذَا لَقِیتُمْ عَدُوَّکُمْ فِی الْحَرْبِ فَأَقِلُّوا الْکَلَامَ وَ أَکْثِرُوا ذِکْرَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ لَا تُوَلُّوهُمُ الْأَدْبَارَ فَتُسْخِطُوا اللَّهَ رَبَّکُمْ وَ تَسْتَوْجِبُوا غَضَبَهُ وَ إِذَا رَأَیْتُمْ مِنْ إِخْوَانِکُمْ فِی الْحَرْبِ الرَّجُلَ الْمَجْرُوحَ أَوْ مَنْ قَدْ نُکِلَ أَوْ مَنْ قَدْ طَمِعَ عَدُوُّکُمْ فِیهِ فَأَقْنُوهُ (6)بِأَنْفُسِکُمْ اصْطَنِعُوا الْمَعْرُوفَ بِمَا قَدَرْتُمْ عَلَی اصْطِنَاعِهِ فَإِنَّهُ یَقِی مَصَارِعَ السَّوْءِ وَ مَنْ أَرَادَ مِنْکُمْ أَنْ یَعْلَمَ کَیْفَ مَنْزِلَتُهُ عِنْدَ اللَّهِ فَلْیَنْظُرْ کَیْفَ مَنْزِلَةُ اللَّهِ مِنْهُ عِنْدَ الذُّنُوبِ کَذَلِکَ مَنْزِلَتُهُ

ص: 95


1- الکبوة: الانکباب علی الوجه. و فی التحف: النکبة أی الجراحة و المصیبة و ما بصیب الإنسان من حوادث السوء.
2- فی التحف: و لا تلفظوا فیه أی لا تنطقوا فی الطعام بغیر ذکر اللّه، أو لا ترموا ما فی فیکم فی الطعام.
3- فی نسخة و فی التحف: رضی من اللّه.
4- فی نسخة و فی التحف: رضی اللّه منه.
5- فی التحف: إیّاکم و التفریط فانه یورث الحسرة حین لا تنفع الحسرة.
6- أی احفظوه و فی نسخة: فقوه.

عِنْدَ اللَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی أَفْضَلُ مَا یَتَّخِذُهُ الرَّجُلُ فِی مَنْزِلِهِ لِعِیَالِهِ الشَّاةُ فَمَنْ کَانَتْ فِی مَنْزِلِهِ شَاةٌ قَدَّسَتْ عَلَیْهِ الْمَلَائِکَةُ فِی کُلِّ یَوْمٍ مَرَّةً وَ مَنْ کَانَتْ عِنْدَهُ شَاتَانِ قَدَّسَتْ عَلَیْهِ الْمَلَائِکَةُ مَرَّتَیْنِ فِی کُلِّ یَوْمٍ کَذَلِکَ فِی الثَّلَاثِ تَقُولُ بُورِکَ فِیکُمْ إِذَا ضَعُفَ الْمُسْلِمُ فَیَأْکُلُ اللَّحْمَ وَ اللَّبَنَ فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ جَعَلَ الْقُوَّةَ فِیهِمَا إِذَا أَرَدْتُمُ الْحَجَّ فَتَقَدَّمُوا فِی شِرَی الْحَوَائِجِ بِبَعْضِ مَا یُقَوِّیکُمْ عَلَی السَّفَرِ فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَقُولُ وَ لَوْ أَرادُوا الْخُرُوجَ لَأَعَدُّوا لَهُ عُدَّةً وَ إِذَا جَلَسَ أَحَدُکُمْ فِی الشَّمْسِ فَلْیَسْتَدْبِرْهَا بِظَهْرِهِ فَإِنَّهُ تُظْهِرُ الدَّاءَ الدَّفِینَ إِذَا خَرَجْتُمْ حُجَّاجاً إِلَی بَیْتِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَأَکْثِرُوا النَّظَرَ إِلَی بَیْتِ اللَّهِ فَإِنَّ لِلَّهِ تَعَالَی مِائَةً وَ عِشْرِینَ رَحْمَةً عِنْدَ بَیْتِهِ الْحَرَامِ مِنْهَا سِتُّونَ لِلطَّائِفِینَ وَ أَرْبَعُونَ لِلْمُصَلِّینَ وَ عِشْرُونَ لِلنَّاظِرِینَ أَقِرُّوا عِنْدَ الْمُلْتَزَمِ بِمَا حَفِظْتُمْ مِنْ ذُنُوبِکُمْ وَ مَا لَمْ تَحْفَظُوا فَقُولُوا وَ مَا حَفِظَتْهُ عَلَیْنَا حَفَظَتُکَ وَ نَسِینَاهُ فَاغْفِرْ لَنَا فَإِنَّهُ مَنْ أَقَرَّ بِذَنْبِهِ فِی ذَلِکَ الْمَوْضِعِ وَ عَدَّهُ وَ ذَکَرَهُ وَ اسْتَغْفَرَ اللَّهَ مِنْهُ کَانَ حَقّاً عَلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ أَنْ یَغْفِرَهُ لَهُ تَقَدَّمُوا بِالدُّعَاءِ قَبْلَ نُزُولِ الْبَلَاءِ تُفَتَّحُ (1)لَکُمْ أَبْوَابُ السَّمَاءِ فِی خَمْسِ مَوَاقِیتَ عِنْدَ نُزُولِ الْغَیْثِ وَ عِنْدَ الزَّحْفِ (2)وَ عِنْدَ الْأَذَانِ وَ عِنْدَ قِرَاءَةِ الْقُرْآنِ وَ مَعَ زَوَالِ الشَّمْسِ وَ عِنْدَ طُلُوعِ الْفَجْرِ مَنْ غَسَّلَ مِنْکُمْ مَیِّتاً فَلْیَغْتَسِلْ بَعْدَ مَا یُلْبِسُهُ أَکْفَانَهُ (3)لَا تُجَمِّرُوا الْأَکْفَانَ (4)وَ لَا تَمْسَحُوا مَوْتَاکُمْ بِالطِّیبِ إِلَّا الْکَافُورَ فَإِنَّ الْمَیِّتَ بِمَنْزِلَةِ الْمُحْرِمِ مُرُوا أَهَالِیَکُمْ بِالْقَوْلِ الْحَسَنِ عِنْدَ مَوْتَاکُمْ فَإِنَّ فَاطِمَةَ بِنْتَ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله لَمَّا قُبِضَ

ص: 96


1- فی التحف: فانه تفتح أبواب السماء فی ستة مواقف.
2- الزحف: الجیش الکثیر یزحف الی العدو.
3- فی التحف: من مس جسد میت بعد ما یبرد لزمه الغسل، من غسل مؤمنا فلیغتسل بعد ما یلبسه أکفانه و لا یمسه بعد ذلک فیجب علیه الغسل. قلت: لعل المراد بعد الکفن و قبل الغسل.
4- أی لا تبخروها بالطیب.

أَبُوهَا صلی الله علیه و آله سَاعَدَتْهَا جَمِیعُ بَنَاتِ بَنِی هَاشِمٍ فَقَالَتْ دَعُوا التَّعْدَادَ وَ عَلَیْکُمْ بِالدُّعَاءِ (1)زُورُوا مَوْتَاکُمْ فَإِنَّهُمْ یَفْرَحُونَ بِزِیَارَتِکُمْ وَ لْیَطْلُبِ الرَّجُلُ حَاجَتَهُ عِنْدَ قَبْرِ أَبِیهِ وَ أُمِّهِ بَعْدَ مَا یَدْعُو لَهُمَا الْمُسْلِمُ مِرْآةُ أَخِیهِ فَإِذَا رَأَیْتُمْ مِنْ أَخِیکُمْ هَفْوَةً فَلَا تَکُونُوا عَلَیْهِ وَ کُونُوا لَهُ کَنَفْسِهِ وَ أَرْشِدُوهُ (2)وَ انْصَحُوهُ وَ تَرَفَّقُوا لَهُ وَ إِیَّاکُمْ وَ الْخِلَافَ فَتُمَزَّقُوا وَ عَلَیْکُمْ بِالْقَصْدِ (3)تُزْلَفُوا وَ تُؤْجَرُوا مَنْ سَافَرَ مِنْکُمْ بِدَابَّةٍ فَلْیَبْدَأْ حِینَ یَنْزِلُ بِعَلْفِهَا وَ سَقْیِهَا لَا تَضْرِبُوا الدَّوَابَّ عَلَی وُجُوهِهَا (4)فَإِنَّهَا تُسَبِّحُ رَبَّهَا وَ مَنْ ضَلَّ مِنْکُمْ فِی سَفَرٍ أَوْ خَافَ عَلَی نَفْسِهِ فَلْیُنَادِ یَا صَالِحُ أَغِثْنِی فَإِنَّ فِی إِخْوَانِکُمْ مِنَ الْجِنِّ جِنِّیّاً یُسَمَّی صَالِحاً یَسِیحُ فِی الْبِلَادِ لِمَکَانِکُمْ مُحْتَسِباً نَفْسَهُ لَکُمْ فَإِذَا سَمِعَ الصَّوْتَ أَجَابَ وَ أَرْشَدَ الضَّالَّ مِنْکُمْ وَ حَبَسَ عَلَیْهِ دَابَّتَهُ مَنْ خَافَ مِنْکُمُ الْأَسَدَ عَلَی نَفْسِهِ أَوْ غَنَمِهِ فَلْیَخُطَّ عَلَیْهَا خِطَّةً وَ لْیَقُلِ اللَّهُمَّ رَبَّ دَانِیَالَ وَ الْجُبِّ وَ رَبَّ کُلِّ أَسَدٍ مُسْتَأْسِدٍ احْفَظْنِی وَ احْفَظْ غَنَمِی وَ مَنْ خَافَ مِنْکُمُ الْعَقْرَبَ فَلْیَقْرَأْ هَذِهِ الْآیَاتِ سَلامٌ عَلی نُوحٍ فِی الْعالَمِینَ إِنَّا کَذلِکَ نَجْزِی الْمُحْسِنِینَ إِنَّهُ مِنْ عِبادِنَا الْمُؤْمِنِینَ مَنْ خَافَ مِنْکُمُ الْغَرَقَ فَلْیَقْرَأْ بِسْمِ اللَّهِ مَجْراها وَ مُرْساها إِنَّ رَبِّی لَغَفُورٌ رَحِیمٌ بِسْمِ اللَّهِ الْمَلِکِ الْحَقِّ ما قَدَرُوا اللَّهَ حَقَّ قَدْرِهِ وَ الْأَرْضُ جَمِیعاً قَبْضَتُهُ یَوْمَ الْقِیامَةِ وَ السَّماواتُ مَطْوِیَّاتٌ بِیَمِینِهِ سُبْحانَهُ وَ تَعالی عَمَّا یُشْرِکُونَ عُقُّوا عَنْ أَوْلَادِکُمْ یَوْمَ السَّابِعِ وَ تَصَدَّقُوا إِذَا حَلَقْتُمُوهُمْ بِزِنَةِ شُعُورِهِمْ فِضَّةً عَلَی مُسْلِمٍ (5)وَ کَذَلِکَ فَعَلَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله بِالْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ علیهما السلام وَ سَائِرِ وُلْدِهِ

ص: 97


1- فی التحف: فان فاطمة بنت رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله لما قبض أبوها اشعرها بنات هاشم فقالت: اترکوا الحداد و علیکم بالدعاء قلت: التعداد عد مناقب المیت و وصفه. و الحداد بالکسر: ترک المرأة الزینة و لبسها السواد لموت زوجها، و لعله هنا من حدّ الامر: عرفه.
2- فی التحف: فلا تکونوا علیه إلبا و ارشدوه. الالب القوم تجمعهم عداوة واحد، أی لا تجتمعوا علی عداوته.
3- فی نسخة: و الصدق. و فی التحف: إیّاکم و الخلاف فانه مروق، و علیکم بالقصد تراءفوا و تراحموا. قلت: و لعلّ ما فی الخصال من قوله: فتمزقوا مصحف فتمرقوا.
4- فی التحف: علی حر وجوهها ای ما بدا من الوجنة.
5- فی التحف: فانه واجب علی کل مسلم.

إِذَا نَاوَلْتُمُ السَّائِلَ الشَّیْ ءَ فَاسْأَلُوهُ أَنْ یَدْعُوَ لَکُمْ فَإِنَّهُ یُجَابُ فِیکُمْ وَ لَا یُجَابُ فِی نَفْسِهِ لِأَنَّهُمْ یَکْذِبُونَ وَ لْیَرُدَّ الَّذِی یُنَاوِلُهُ یَدَهُ إِلَی فِیهِ فَیُقَبِّلَهَا فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَأْخُذُهَا قَبْلَ أَنْ تَقَعَ فِی یَدِ السَّائِلِ کَمَا قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ أَ لَمْ یَعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ هُوَ یَقْبَلُ التَّوْبَةَ عَنْ عِبادِهِ وَ یَأْخُذُ الصَّدَقاتِ تَصَدَّقُوا بِاللَّیْلِ فَإِنَّ الصَّدَقَةَ بِاللَّیْلِ تُطْفِئُ غَضَبَ الرَّبِّ جَلَّ جَلَالُهُ احْسُبُوا کَلَامَکُمْ (1)مِنْ أَعْمَالِکُمْ یَقِلَّ کَلَامُکُمْ إِلَّا فِی خَیْرٍ أَنْفِقُوا مِمَّا رَزَقَکُمُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فَإِنَّ الْمُنْفِقَ بِمَنْزِلَةِ الْمُجَاهِدِ فِی سَبِیلِ اللَّهِ فَمَنْ أَیْقَنَ بِالْخَلَفِ سَخَتْ نَفْسُهُ بِالنَّفَقَةِ (2)مَنْ کَانَ عَلَی یَقِینٍ فَشَکَّ فَلْیَمْضِ عَلَی یَقِینِهِ فَإِنَّ الشَّکَّ لَا یَنْقُضُ الْیَقِینَ (3)لَا تَشْهَدُوا قَوْلَ الزُّورِ وَ لَا تَجْلِسُوا عَلَی مَائِدَةٍ یُشْرَبُ عَلَیْهَا الْخَمْرُ فَإِنَّ الْعَبْدَ لَا یَدْرِی مَتَی یُؤْخَذُ إِذَا جَلَسَ أَحَدُکُمْ عَلَی الطَّعَامِ فَلْیَجْلِسْ جِلْسَةَ الْعَبْدِ (4)وَ لَا یَضَعَنَّ أَحَدُکُمْ إِحْدَی رِجْلَیْهِ عَلَی الْأُخْرَی وَ یُرَبِّعُ فَإِنَّهَا جِلْسَةٌ یُبْغِضُهَا اللَّهُ وَ یَمْقُتُ صَاحِبَهَا عَشَاءُ الْأَنْبِیَاءِ بَعْدَ الْعَتَمَةِ لَا تَدَعُوا الْعَشَاءَ فَإِنَّ تَرْکَ الْعَشَاءِ خَرَابُ الْبَدَنِ الْحُمَّی قَائِدُ الْمَوْتِ وَ سِجْنُ اللَّهِ فِی الْأَرْضِ یَحْبَسُ فِیهِ مَنْ یَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ وَ هِیَ تَحُتُّ الذُّنُوبَ کَمَا یَتَحَاتُّ الْوَبَرُ مِنْ سَنَامِ الْبَعِیرِ لَیْسَ مِنْ دَاءٍ إِلَّا وَ هُوَ مِنْ دَاخِلِ الْجَوْفِ إِلَّا الْجِرَاحَةُ وَ الْحُمَّی فَإِنَّهُمَا یَرِدَانِ عَلَی الْجَسَدِ وُرُوداً اکْسِرُوا حَرَّ الْحُمَّی بِالْبَنَفْسَجِ وَ الْمَاءِ الْبَارِدِ فَإِنَّ حَرَّهَا مِنْ فَیْحِ جَهَنَّمَ (5)لَا یَتَدَاوَی الْمُسْلِمُ حَتَّی یَغْلِبَ مَرَضُهُ صِحَّتَهُ الدُّعَاءُ یَرُدُّ الْقَضَاءَ الْمُبْرَمَ فَاتَّخِذُوهُ عُدَّةً الْوُضُوءُ بَعْدَ الطَّهُورِ عَشْرُ حَسَنَاتٍ فَتَطَهَّرُوا

ص: 98


1- فی نسخة: احتبسوا.
2- فی الخصال: فمن أیقن بالخلف جاد و سخت نفسه بالنفقة قلت: و الخلف بفتحتین: العوض و البدل.
3- فی التحف: من کان علی یقین فاصابه ما یشک فلیمض علی یقینه فان الشک لا یدفع الیقین و لا ینقضه.
4- فی التحف: هنا زیادة و هی هذه: و لیأکل علی الأرض.
5- الفیح: شدة الحر.

إِیَّاکُمْ وَ الْکَسَلَ فَإِنَّهُ مَنْ کَسِلَ لَمْ یُؤَدِّ حَقَّ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ تَنَظَّفُوا بِالْمَاءِ مِنَ الْمُنْتِنِ الرِّیحِ الَّذِی یُتَأَذَّی بِهِ تَعَهَّدُوا أَنْفُسَکُمْ فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یُبْغِضُ مِنْ عِبَادِهِ الْقَاذُورَةَ الَّذِی یَتَأَنَّفُ بِهِ (1)مَنْ جَلَسَ إِلَیْهِ لَا یَعْبَثِ الرَّجُلُ فِی صَلَاتِهِ بِلِحْیَتِهِ وَ لَا بِمَا یَشْغَلُهُ عَنْ صَلَاتِهِ بَادِرُوا بِعَمَلِ الْخَیْرِ قَبْلَ أَنْ تُشْغَلُوا عَنْهُ بِغَیْرِهِ الْمُؤْمِنُ نَفْسُهُ مِنْهُ فِی تَعَبٍ وَ النَّاسُ مِنْهُ فِی رَاحَةٍ لِیَکُنْ جُلُّ کَلَامِکُمْ ذِکْرَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ احْذَرُوا الذُّنُوبَ فَإِنَّ الْعَبْدَ لَیُذْنِبُ فَیَحْبِسُ عَنْهُ الرِّزْقُ دَاوُوا مَرْضَاکُمْ بِالصَّدَقَةِ حَصِّنُوا أَمْوَالَکُمْ بِالزَّکَاةِ الصَّلَاةُ قُرْبَانُ کُلِّ تَقِیٍّ الْحَجُّ جِهَادُ کُلِّ ضَعِیفٍ جِهَادُ الْمَرْأَةِ حُسْنُ التَّبَعُّلِ الْفَقْرُ هُوَ الْمَوْتُ الْأَکْبَرُ قِلَّةُ الْعِیَالِ أَحَدُ الْیَسَارَیْنِ التَّقْدِیرُ نِصْفُ الْعَیْشِ الْهَمُّ نِصْفُ الْهَرَمِ مَا عَالَ امْرُؤٌ اقْتَصَدَ وَ مَا عَطِبَ امْرُؤٌ اسْتَشَارَ لَا تَصْلُحُ الصَّنِیعَةُ إِلَّا عِنْدَ ذِی حَسَبٍ أَوْ دِینٍ لِکُلِّ شَیْ ءٍ ثَمَرَةٌ وَ ثَمَرَةُ الْمَعْرُوفِ تَعْجِیلُهُ مَنْ أَیْقَنَ بِالْخَلَفِ جَادَ بِالْعَطِیَّةِ مَنْ ضَرَبَ یَدَیْهِ عَلَی فَخِذَیْهِ عِنْدَ مُصِیبَةٍ حَبِطَ أَجْرُهُ أَفْضَلُ أَعْمَالِ الْمَرْءِ انْتِظَارُ فَرَجِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مَنْ أَحْزَنَ وَالِدَیْهِ فَقَدْ عَقَّهُمَا اسْتَنْزِلُوا الرِّزْقَ بِالصَّدَقَةِ ادْفَعُوا أَمْوَاجَ الْبَلَاءِ عَنْکُمْ بِالدُّعَاءِ قَبْلَ وُرُودِ الْبَلَاءِ فَوَ الَّذِی فَلَقَ الْحَبَّةَ وَ بَرَأَ النَّسَمَةَ لَلْبَلَاءُ أَسْرَعُ إِلَی الْمُؤْمِنِ مِنِ انْحِدَارِ السَّیْلِ مِنْ أَعْلَی التَّلْعَةِ (2)إِلَی أَسْفَلِهَا وَ مِنْ رَکْضِ الْبَرَاذِینِ سَلُوا اللَّهَ الْعَافِیَةَ مِنْ جَهْدِ الْبَلَاءِ فَإِنَّ جَهْدَ الْبَلَاءِ ذَهَابُ الدِّینِ السَّعِیدُ مَنْ وُعِظَ بِغَیْرِهِ فَاتَّعَظَ رَوِّضُوا أَنْفُسَکُمْ عَلَی الْأَخْلَاقِ الْحَسَنَةِ فَإِنَّ الْعَبْدَ الْمُسْلِمَ یَبْلُغُ بِحُسْنِ خُلُقِهِ دَرَجَةَ الصَّائِمِ الْقَائِمِ وَ مَنْ شَرِبَ الْخَمْرَ وَ هُوَ یَعْلَمُ أَنَّهَا حَرَامٌ سَقَاهُ اللَّهُ مِنْ طِینَةِ خَبَالٍ (3)وَ إِنْ کَانَ مَغْفُوراً لَهُ لَا نَذْرَ فِی مَعْصِیَةٍ وَ لَا یَمِینَ فِی قَطِیعَةٍ الدَّاعِی

ص: 99


1- أی یترفع و یتنزّه عنه. و فی التحف یتأفف به أی یقال: اف من کرب او ضجر.
2- التلعة: ما علا من الأرض.
3- قال الجزریّ فی النهایة: جاء تفسیره فی الحدیث أن الخبال عصارة أهل النار، و الخبال فی الأصل: الفساد و یکون فی الافعال و الأبدان و العقول. قلت: و قد جاء تفسیره بأنّه صدید أهل النار و ما یخرج من فروج الزناة.

بِلَا عَمَلٍ کَالرَّامِی بِلَا وَتَرٍ لِتَطَیَّبِ الْمَرْأَةُ الْمُسْلِمَةُ لِزَوْجِهَا الْمَقْتُولُ دُونَ مَالِهِ شَهِیدٌ الْمَغْبُونُ غَیْرُ مَحْمُودٍ وَ لَا مَأْجُورٍ لَا یَمِینَ لِوَلَدٍ مَعَ وَالِدِهِ وَ لَا لِلْمَرْأَةِ مَعَ زَوْجِهَا لَا صَمْتَ یَوْماً إِلَی اللَّیْلِ إِلَّا بِذِکْرِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ لَا تَعَرُّبَ بَعْدَ الْهِجْرَةِ لَا هِجْرَةَ بَعْدَ الْفَتْحِ تَعَرَّضُوا لِلتِّجَارَةِ فَإِنَّ فِیهَا غِنًی لَکُمْ عَمَّا فِی أَیْدِی النَّاسِ فَإِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُحْتَرِفَ الْأَمِینَ (1)لَیْسَ عَمَلٌ أَحَبَّ إِلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مِنَ الصَّلَاةِ فَلَا یَشْغَلَنَّکُمْ عَنْ أَوْقَاتِهَا شَیْ ءٌ مِنْ أُمُورِ الدُّنْیَا فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ ذَمَّ أَقْوَاماً فَقَالَ الَّذِینَ هُمْ عَنْ صَلاتِهِمْ ساهُونَ یَعْنِی أَنَّهُمْ غَافِلُونَ اسْتَهَانُوا بِأَوْقَاتِهَا اعْلَمُوا أَنَّ صَالِحِی عَدُوِّکُمْ یُرَائِی بَعْضُهُمْ بَعْضاً وَ لَکِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ لَا یُوَفِّقُهُمْ وَ لَا یَقْبَلُ إِلَّا مَا کَانَ لَهُ خَالِصاً الْبِرُّ لَا یَبْلَی وَ الذَّنْبُ لَا یُنْسَی وَ اللَّهُ الْجَلِیلُ مَعَ الَّذِینَ اتَّقَوْا وَ الَّذِینَ هُمْ مُحْسِنُونَ الْمُؤْمِنُ لَا یَغُشُّ أَخَاهُ (2)وَ لَا یَخُونُهُ وَ لَا یَخْذُلُهُ وَ لَا یَتَّهِمُهُ وَ لَا یَقُولُ لَهُ أَنَا مِنْکَ بَرِی ءٌ اطْلُبْ لِأَخِیکَ عُذْراً فَإِنْ لَمْ تَجِدْ لَهُ عُذْراً فَالْتَمِسْ لَهُ عُذْراً (3)مُزَاوَلَةُ قَلْعِ الْجِبَالِ أَیْسَرُ مِنْ مُزَاوَلَةِ مُلْکٍ مُؤَجَّلٍ وَ اسْتَعِینُوا بِاللَّهِ وَ اصْبِرُوا إِنَّ الْأَرْضَ لِلَّهِ یُورِثُها مَنْ یَشاءُ مِنْ عِبادِهِ وَ الْعاقِبَةُ لِلْمُتَّقِینَ لَا تُعَاجِلُوا الْأَمْرَ قَبْلَ بُلُوغِهِ فَتَنْدَمُوا وَ لَا یَطُولَنَّ عَلَیْکُمُ الْأَمَدُ فَتَقْسُوَ قُلُوبُکُمْ (4)ارْحَمُوا ضُعَفَاءَکُمْ وَ اطْلُبُوا الرَّحْمَةَ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ بِالرَّحْمَةِ لَهُمْ إِیَّاکُمْ وَ غَیْبَةَ الْمُسْلِمِ فَإِنَّ الْمُسْلِمَ لَا یَغْتَابُ أَخَاهُ وَ قَدْ نَهَی اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَنْ ذَلِکَ فَقَالَ تَعَالَی وَ لا یَغْتَبْ بَعْضُکُمْ بَعْضاً أَ یُحِبُّ أَحَدُکُمْ أَنْ یَأْکُلَ لَحْمَ أَخِیهِ مَیْتاً لَا یَجْمَعُ الْمُسْلِمُ یَدَیْهِ فِی صَلَاتِهِ وَ هُوَ قَائِمٌ بَیْنَ یَدَیِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ یَتَشَبَّهُ بِأَهْلِ الْکُفْرِ یَعْنِی الْمَجُوسَ لِیَجْلِسْ أَحَدُکُمْ عَلَی طَعَامِهِ جِلْسَةَ الْعَبْدِ وَ لْیَأْکُلْ عَلَی الْأَرْضِ وَ لَا یَشْرَبْ قَائِماً (5)إِذَا أَصَابَ

ص: 100


1- فی التحف: تعرضوا لما عند اللّه عزّ و جلّ فان فیه غنی عما فی أیدی الناس. اللّه یحب المحترف الأمین.
2- فی التحف: المؤمن لا یعیر أخاه.
3- فی التحف: أقبل عذر أخیک فان لم یکن له عذر فالتمس له عذرا.
4- فی نسخة: فتعسو قلوبکم. ای تغلظ و تصلب.
5- فی التحف: لا یشرب احدکم قائما فانه یورث الداء الذی لا دواء له إلّا أن یعافی اللّه.

أَحَدُکُمُ الدَّابَّةَ وَ هُوَ فِی صَلَاتِهِ فَلْیَدْفِنْهَا وَ یَتْفُلُ عَلَیْهَا أَوْ یُصَیِّرُهَا فِی ثَوْبِهِ حَتَّی یَنْصَرِفَ الِالْتِفَاتُ الْفَاحِشُ یَقْطَعُ الصَّلَاةَ وَ یَنْبَغِی لِمَنْ یَفْعَلُ ذَلِکَ أَنْ یَبْتَدِئَ الصَّلَاةَ بِالْأَذَانِ وَ الْإِقَامَةِ وَ التَّکْبِیرِ مَنْ قَرَأَ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ قَبْلَ أَنْ تَطْلُعَ الشَّمْسُ إِحْدَی عَشْرَةَ مَرَّةً وَ مِثْلَهَا إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ وَ مِثْلَهَا آیَةَ الْکُرْسِیِّ مَنَعَ مَالَهُ مِمَّا یَخَافُ مَنْ قَرَأَ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ قَبْلَ أَنْ تَطْلُعَ الشَّمْسُ لَمْ یُصِبْهُ فِی ذَلِکَ الْیَوْمِ ذَنْبٌ وَ إِنْ جَهَدَ إِبْلِیسُ اسْتَعِیذُوا بِاللَّهِ مِنْ ضَلْعِ الدِّینِ (1)وَ غَلَبَةِ الرِّجَالِ مَنْ تَخَلَّفَ عَنَّا هَلَکَ (2)تَشْمِیرُ الثِّیَابِ طَهُورٌ لَهَا قَالَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی وَ ثِیابَکَ فَطَهِّرْ یَعْنِی فَشَمِّرْ لَعْقُ الْعَسَلِ شِفَاءٌ مِنْ کُلِّ دَاءٍ قَالَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی یَخْرُجُ مِنْ بُطُونِها شَرابٌ مُخْتَلِفٌ أَلْوانُهُ فِیهِ شِفاءٌ لِلنَّاسِ وَ هُوَ مَعَ قِرَاءَةِ الْقُرْآنِ مَضْغُ اللُّبَانِ یُذِیبُ الْبَلْغَمَ ابْدَءُوا بِالْمِلْحِ فِی أَوَّلِ طَعَامِکُمْ (3)فَلَوْ یَعْلَمُ النَّاسُ مَا فِی الْمِلْحِ لَاخْتَارُوهُ عَلَی التِّرْیَاقِ الْمُجَرَّبِ مَنِ ابْتَدَأَ طَعَامَهُ بِالْمِلْحِ ذَهَبَ عَنْهُ سَبْعُونَ دَاءً وَ مَا لَا یَعْلَمُهُ إِلَّا اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ صُبُّوا عَلَی الْمَحْمُومِ الْمَاءَ الْبَارِدَ فِی الصَّیْفِ فَإِنَّهُ یُسَکِّنُ حَرَّهَا صُومُوا ثَلَاثَةَ أَیَّامٍ فِی کُلِّ شَهْرٍ فَهِیَ تَعْدِلُ صَوْمَ الدَّهْرِ وَ نَحْنُ نَصُومُ خَمِیسَیْنِ بَیْنَهُمَا الْأَرْبِعَاءُ لِأَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ خَلَقَ جَهَنَّمَ یَوْمَ الْأَرْبِعَاءِ إِذَا أَرَادَ أَحَدُکُمْ حَاجَةً فَلْیُبَکِّرْ فِی طَلَبِهَا یَوْمَ الْخَمِیسِ فَإِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ اللَّهُمَّ بَارِکْ لِأُمَّتِی فِی بُکُورِهَا یَوْمَ الْخَمِیسِ وَ لْیَقْرَأْ إِذَا خَرَجَ مِنْ بَیْتِهِ الْآیَاتِ مِنْ آلِ عِمْرَانَ (4)وَ آیَةَ الْکُرْسِیِّ وَ إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ وَ أُمَّ الْکِتَابِ فَإِنَّ فِیهَا قَضَاءَ حَوَائِجِ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ عَلَیْکُمْ بِالصَّفِیقِ مِنَ الثِّیَابِ (5)

ص: 101


1- أی من اعوجاج الدین و المیل إلی خلافه. و فی التحف: من غلبة الدین.
2- فی التحف: مثل أهل البیت سفینة نوح من تخلف عنها هلک.
3- فی التحف زیادة و هی هذه: و اختموا به.
4- فی التحف: «إِنَّ فِی خَلْقِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ اخْتِلافِ اللَّیْلِ وَ النَّهارِ» إلی قوله: «إِنَّکَ لا تُخْلِفُ الْمِیعادَ»
5- الصفیق من الثیاب: ما کان نسجه کثیفا.

فَإِنَّهُ مَنْ رَقَّ ثَوْبُهُ رَقَّ دِینُهُ لَا یَقُومَنَّ أَحَدُکُمْ بَیْنَ یَدَیِ الرَّبِّ جَلَّ جَلَالُهُ وَ عَلَیْهِ ثَوْبٌ یَشِفُّ (1)تُوبُوا إِلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ ادْخُلُوا فِی مَحَبَّتِهِ فَ إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ التَّوَّابِینَ وَ یُحِبُّ الْمُتَطَهِّرِینَ وَ الْمُؤْمِنُ تَوَّابٌ (2)إِذَا قَالَ الْمُؤْمِنُ لِأَخِیهِ أُفٍّ انْقَطَعَ مَا بَیْنَهُمَا فَإِذَا قَالَ لَهُ أَنْتَ کَافِرٌ کَفَرَ أَحَدُهُمَا وَ إِذَا اتَّهَمَهُ انْمَاثَ الْإِسْلَامُ فِی قَلْبِهِ کَمَا یُمَاثُ الْمِلْحُ فِی الْمَاءِ (3)بَابُ التَّوْبَةِ مَفْتُوحٌ لِمَنْ أَرَادَهَا فَ تُوبُوا إِلَی اللَّهِ تَوْبَةً نَصُوحاً عَسی رَبُّکُمْ أَنْ یُکَفِّرَ عَنْکُمْ سَیِّئاتِکُمْ وَ أَوْفُوا بِالْعَهْدِ إِذا عاهَدْتُمْ فَمَا زَالَتْ نِعْمَةٌ وَ لَا نَضَارَةُ عَیْشٍ إِلَّا بِذُنُوبٍ اجْتَرَحُوا إِنَّ اللَّهَ لَیْسَ بِظَلَّامٍ لِلْعَبِیدِ وَ لَوْ أَنَّهُمُ اسْتَقْبَلُوا ذَلِکَ بِالدُّعَاءِ وَ الْإِنَابَةِ لَمَا تَنْزِلُ وَ لَوْ أَنَّهُمْ إِذَا نَزَلَتْ بِهِمُ النِّقَمُ وَ زَالَتْ عَنْهُمُ النِّعَمُ فَزِعُوا إِلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ بِصِدْقٍ مِنْ نِیَّاتِهِمْ وَ لَمْ یَهِنُوا وَ لَمْ یُسْرِفُوا لَأَصْلَحَ اللَّهُ لَهُمْ کُلَّ فَاسِدٍ وَ لَرَدَّ عَلَیْهِمْ کُلَّ صَالِحٍ (4)إِذَا ضَاقَ الْمُسْلِمُ فَلَا یَشْکُوَنَّ رَبَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ لْیَشْکُ إِلَی رَبِّهِ الَّذِی بِیَدِهِ مَقَالِیدُ الْأُمُورِ وَ تَدْبِیرُهَا فِی کُلِّ امْرِئٍ وَاحِدَةٌ مِنْ ثَلَاثٍ الطِّیَرَةُ وَ الْکِبْرُ وَ التَّمَنِّی إِذَا تَطَیَّرَ أَحَدُکُمْ فَلْیَمْضِ عَلَی طِیَرَتِهِ وَ لْیَذْکُرِ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ وَ إِذَا خَشِیَ الْکِبْرَ فَلْیَأْکُلْ مَعَ خَادِمِهِ وَ لْیَحْلُبِ الشَّاةَ وَ إِذَا تَمَنَّی فَلْیَسْأَلِ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ وَ لْیَبْتَهِلِ اللَّهَ (5)وَ لَا تُنَازِعْهُ نَفْسُهُ إِلَی الْإِثْمِ خَالِطُوا النَّاسَ بِمَا یَعْرِفُونَ وَ دَعُوهُمْ مِمَّا یُنْکِرُونَ وَ لَا تَحْمِلُوهُمْ عَلَی أَنْفُسِکُمْ وَ عَلَیْنَا إِنَّ أَمْرَنَا صَعْبٌ مُسْتَصْعَبٌ لَا یَحْتَمِلُهُ إِلَّا مَلَکٌ مُقَرَّبٌ أَوْ نَبِیٌّ مُرْسَلٌ أَوْ عَبْدٌ قَدِ امْتَحَنَ اللَّهُ قَلْبَهُ لِلْإِیمَانِ إِذَا وَسْوَسَ الشَّیْطَانُ إِلَی أَحَدِکُمْ فَلْیَتَعَوَّذْ بِاللَّهِ وَ لْیَقُلْ آمَنْتُ بِاللَّهِ وَ بِرَسُولِهِ مُخْلِصاً لَهُ الدِّینَ إِذَا کَسَا اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مُؤْمِناً ثَوْباً جَدِیداً فَلْیَتَوَضَّ وَ لْیُصَلِّ رَکْعَتَیْنِ یَقْرَأُ فِیهِمَا أُمَّ الْکِتَابِ وَ آیَةَ الْکُرْسِیِّ وَ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ وَ إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِی لَیْلَة

ص: 102


1- أی یری فیظهر ما وراءه و فی التحف: ثوب یصفه.
2- فی التحف: و المؤمن منیب تواب.
3- انماث الشی ء فی الماء: تحللت فیه أجزاؤه.
4- فی التحف: و ردّ علیهم کل ضائع.
5- فی الخصال: و لیبتهل إلیه.

الْقَدْرِ ثُمَّ لْیَحْمَدِ اللَّهَ الَّذِی سَتَرَ عَوْرَتَهُ وَ زَیَّنَهُ فِی النَّاسِ وَ لْیُکْثِرْ مِنْ قَوْلِ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ فَإِنَّهُ لَا یَعْصِی اللَّهَ فِیهِ وَ لَهُ بِکُلِّ سِلْکٍ فِیهِ مَلَکٌ یُقَدِّسُ لَهُ وَ یَسْتَغْفِرُ لَهُ وَ یَتَرَحَّمُ عَلَیْهِ اطْرَحُوا سُوءَ الظَّنِّ بَیْنَکُمْ فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ نَهَی عَنْ ذَلِکَ أَنَا مَعَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ مَعِی عِتْرَتِی عَلَی الْحَوْضِ فَمَنْ أَرَادَنَا فَلْیَأْخُذْ بِقَوْلِنَا وَ لْیَعْمَلْ بِعَمَلِنَا فَإِنَّ لِکُلِّ أَهْلِ بَیْتٍ نَجِیبٍ وَ لَنَا شَفَاعَةً وَ لِأَهْلِ مَوَدَّتِنَا شَفَاعَةً فَتَنَافَسُوا فِی لِقَائِنَا عَلَی الْحَوْضِ فَإِنَّا نَذُودُ عَنْهُ أَعْدَاءَنَا وَ نَسْقِی مِنْهُ أَحِبَّاءَنَا وَ أَوْلِیَاءَنَا وَ مَنْ شَرِبَ مِنْهُ شَرْبَةً لَمْ یَظْمَأْ بَعْدَهَا أَبَداً حَوْضُنَا مُتْرَعٌ فِیهِ مَثْعَبَانِ (1)یَنْصَبَّانِ مِنَ الْجَنَّةِ أَحَدُهُمَا مِنْ تَسْنِیمٍ وَ الْآخَرُ مِنْ مَعِینٍ عَلَی حَافَتَیْهِ الزَّعْفَرَانُ وَ حَصَاةُ اللُّؤْلُؤِ وَ الْیَاقُوتِ وَ هُوَ الْکَوْثَرُ إِنَّ الْأُمُورَ إِلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ لَیْسَتْ إِلَی الْعِبَادِ وَ لَوْ کَانَتْ إِلَی الْعِبَادِ مَا کَانُوا لِیَخْتَارُوا عَلَیْنَا أَحَداً وَ لَکِنَّ اللَّهَ یَخْتَصُّ بِرَحْمَتِهِ مَنْ یَشاءُ فَاحْمَدُوا اللَّهَ عَلَی مَا اخْتَصَّکُمْ بِهِ مِنْ بَادِئِ النِّعَمِ أَعْنِی طِیبَ الْوِلَادَةِ کُلُّ عَیْنٍ یَوْمَ الْقِیَامَةِ بَاکِیَةٌ وَ کُلُّ عَیْنٍ یَوْمَ الْقِیَامَةِ سَاهِرَةٌ إِلَّا عَیْنَ مَنِ اخْتَصَّهُ اللَّهُ بِکَرَامَتِهِ وَ بَکَی عَلَی مَا یَنْتَهِکُ مِنَ الْحُسَیْنِ وَ آلِ مُحَمَّدٍ علیهم السلام شِیعَتُنَا بِمَنْزِلَةِ النَّحْلِ لَوْ یَعْلَمُ النَّاسُ مَا فِی أَجْوَافِهَا لَأَکَلُوهَا لَا تُعَجِّلُوا الرَّجُلَ عِنْدَ طَعَامِهِ حَتَّی یَفْرُغَ وَ لَا عِنْدَ غَائِطِهِ حَتَّی یَأْتِیَ عَلَی حَاجَتِهِ إِذَا انْتَبَهَ أَحَدُکُمْ مِنْ نَوْمِهِ فَلْیَقُلْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ الْحَلِیمُ الْکَرِیمُ الْحَیُّ الْقَیُّومُ وَ هُوَ عَلَی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ سُبْحَانَ رَبِّ النَّبِیِّینَ وَ إِلَهِ الْمُرْسَلِینَ رَبِّ السَّمَاوَاتِ السَّبْعِ وَ مَا فِیهِنَّ وَ رَبِّ الْأَرَضِینَ السَّبْعِ وَ مَا فِیهِنَّ وَ رَبِّ الْعَرْشِ الْعَظِیمِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ فَإِذَا جَلَسَ مِنْ نَوْمِهِ فَلْیَقُلْ قَبْلَ أَنْ یَقُومَ حَسْبِیَ اللَّهُ حَسْبِیَ الرَّبُّ مِنَ الْعِبَادِ حَسْبِیَ الَّذِی هُوَ حَسْبِی مُنْذُ کُنْتُ حَسْبِیَ اللَّهُ وَ نِعْمَ الْوَکِیلُ إِذَا قَامَ أَحَدُکُمْ مِنَ اللَّیْلِ فَلْیَنْظُرْ إِلَی أَکْنَافِ السَّمَاءِ وَ لْیَقْرَأْ إِنَّ فِی خَلْقِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ إِلَی قَوْلِهِ إِنَّکَ لا تُخْلِفُ الْمِیعادَ الِاطِّلَاعُ فِی بِئْرِ زَمْزَمَ یُذْهِبُ الدَّاءَ

ص: 103


1- المثعب: مسیل الماء. منه رحمه اللّه. و فی نسخة: مثقبان.

فَاشْرَبُوا مِنْ مَائِهَا مِمَّا یَلِی الرُّکْنَ الَّذِی فِیهِ الْحَجَرُ الْأَسْوَدُ فَإِنَّ تَحْتَ الْحَجَرِ أَرْبَعَةَ أَنْهَارٍ مِنَ الْجَنَّةِ (1)الْفُرَاتُ وَ النِّیلُ وَ سَیْحَانُ وَ جَیْحَانُ وَ هُمَا نَهْرَانِ لَا یَخْرُجِ الْمُسْلِمُ فِی الْجِهَادِ مَعَ مَنْ لَا یُؤْمِنُ عَلَی الْحُکْمِ وَ لَا یُنْفِذُ فِی الْفَیْ ءِ أَمْرَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَإِنْ مَاتَ فِی ذَلِکَ کَانَ مُعِیناً لِعَدُوِّنَا فِی حَبْسِ حُقُوقِنَا وَ الْإِشَاطَةِ بِدِمَائِنَا وَ مِیتَتُهُ مِیتَةٌ جَاهِلِیَّةٌ ذِکْرُنَا أَهْلَ الْبَیْتِ شِفَاءٌ مِنَ الْعِلَلِ (2)وَ الْأَسْقَامِ وَ وَسْوَاسِ الرَّیْبِ وَ جِهَتُنَا رِضَا الرَّبِّ عَزَّ وَ جَلَّ وَ الْآخِذُ بِأَمْرِنَا مَعَنَا غَداً فِی حَظِیرَةِ الْقُدْسِ (3)وَ الْمُنْتَظِرُ لِأَمْرِنَا کَالْمُتَشَحِّطِ بِدَمِهِ فِی سَبِیلِ اللَّهِ مَنْ شَهِدَنَا فِی حَرْبِنَا أَوْ سَمِعَ وَاعِیَتَنَا (4)فَلَمْ یَنْصُرْنَا أَکَبَّهُ اللَّهُ عَلَی مَنْخِرَیْهِ فِی النَّارِ نَحْنُ بَابُ الْغَوْثِ إِذَا بَغَوْا (5)وَ ضَاقَتِ الْمَذَاهِبُ نَحْنُ بَابُ حِطَّةٍ وَ هُوَ بَابُ السَّلَامِ مَنْ دَخَلَهُ نَجَا وَ مَنْ تَخَلَّفَ عَنْهُ هَوَی بِنَا یَفْتَحُ اللَّهُ وَ بِنَا یَخْتِمُ اللَّهُ وَ بِنَا یَمْحُو مَا یَشَاءُ وَ بِنَا یَثْبُتُ وَ بِنَا یَدْفَعُ اللَّهُ الزَّمَانَ الْکَلِبَ (6)وَ بِنَا یُنَزِّلُ الْغَیْثَ فَ لا یَغُرَّنَّکُمْ بِاللَّهِ الْغَرُورُ مَا أَنْزَلَتِ السَّمَاءُ قَطْرَةً مِنْ مَاءٍ مُنْذُ حَبَسَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ لَوْ قَدْ قَامَ قَائِمُنَا لَأَنْزَلَتِ السَّمَاءُ قَطْرَهَا وَ لَأَخْرَجَتِ الْأَرْضُ نَبَاتَهَا وَ لَذَهَبَتِ الشَّحْنَاءُ مِنْ قُلُوبِ الْعِبَادِ وَ اصْطَلَحَتِ السِّبَاعُ وَ الْبَهَائِمُ حَتَّی تَمْشِی الْمَرْأَةُ بَیْنَ الْعِرَاقِ إِلَی الشَّامِ لَا تَضَعُ قَدَمَیْهَا إِلَّا عَلَی النَّبَاتِ وَ عَلَی رَأْسِهَا زِینَتُهَا (7)لَا یُهَیِّجُهَا سَبُعٌ وَ لَا تَخَافُهُ وَ لَوْ تَعْلَمُونَ مَا لَکُمْ فِی مَقَامِکُمْ بَیْنَ عَدُوِّکُمْ وَ صَبْرِکُمْ عَلَی مَا تَسْمَعُونَ مِنَ الْأَذَی لَقَرَّتْ أَعْیُنُکُمْ وَ لَوْ فَقَدْتُمُونِی لَرَأَیْتُمْ مِنْ بَعْدِی أُمُوراً یَتَمَنَّی أَحَدُکُمُ الْمَوْتَ مِمَّا یَرَی

ص: 104


1- فی التحف: مما یلی الرکن الذی فیه حجر الأسود. أربعة انهار من الجنة.
2- فی نسخة: من الوعک. و فی التحف: من الوغل و الاسقام و وسواس الذنب.
3- فی التحف: و حبنا رضی الرب. و الاخذ بأمرنا و طریقنا و مذهبنا معنا غدا فی حظیرة الفردوس.
4- الواعیة: الصوت. الصراخ.
5- فی التحف: نحن باب الجنة إذا بعثوا و ضاقت المذاهب، و نحن باب الحطة و هو السلم.
6- أی شدید ضیق جدب. دهر کلب: ملح علی أهله بما یسوؤهم.
7- فی التحف: و علی رأسها زنبیلها.

مِنْ أَهْلِ الْجُحُودِ وَ الْعُدْوَانِ مِنَ الْأَثَرَةِ وَ الِاسْتِخْفَافِ بِحَقِّ اللَّهِ تَعَالَی ذِکْرُهُ وَ الْخَوْفِ عَلَی نَفْسِهِ فَإِذَا کَانَ ذَلِکَ فَ اعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِیعاً وَ لا تَفَرَّقُوا وَ عَلَیْکُمْ بِالصَّبْرِ وَ الصَّلَاةِ وَ التَّقِیَّةِ اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی یُبْغِضُ مِنْ عِبَادِهِ الْمُتَلَوِّنَ فَلَا تَزُولُوا عَنِ الْحَقِّ وَ وَلَایَةِ أَهْلِ الْحَقِّ فَإِنَّ مَنِ اسْتَبْدَلَ بِنَا هَلَکَ وَ فَاتَتْهُ الدُّنْیَا وَ خَرَجَ مِنْهَا (1)إِذَا دَخَلَ أَحَدُکُمْ مَنْزِلَهُ فَلْیُسَلِّمْ عَلَی أَهْلِهِ یَقُولُ السَّلَامُ عَلَیْکُمْ فَإِنْ لَمْ یَکُنْ لَهُ أَهْلٌ فَلْیَقُلْ السَّلَامُ عَلَیْنَا مِنْ رَبِّنَا وَ لْیَقْرَأْ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ حِینَ یَدْخُلُ مَنْزِلَهُ فَإِنَّهُ یَنْفِی الْفَقْرَ عَلِّمُوا صِبْیَانَکُمُ الصَّلَاةَ وَ خُذُوهُمْ بِهَا إِذَا بَلَغُوا ثَمَانَ سِنِینَ تَنَزَّهُوا عَنْ قُرْبِ الْکِلَابِ فَمَنْ أَصَابَ الْکَلْبَ وَ هُوَ رَطْبٌ (2)فَلْیَغْسِلْهُ وَ إِنْ کَانَ جَافّاً فَلْیَنْضِحْ ثَوْبَهُ بِالْمَاءِ إِذَا سَمِعْتُمْ مِنْ حَدِیثِنَا مَا لَا تَعْرِفُونَ فَرُدُّوهُ إِلَیْنَا وَ قِفُوا عِنْدَهُ وَ سَلِّمُوا حَتَّی یَتَبَیَّنَ لَکُمُ الْحَقُّ وَ لَا تَکُونُوا مَذَایِیعَ عَجْلَی إِلَیْنَا یَرْجِعُ الْغَالِی وَ بِنَا یَلْحَقُ الْمُقَصِّرُ الَّذِی یُقَصِّرُ بِحَقِّنَا مَنْ تَمَسَّکَ بِنَا لَحِقَ وَ مَنْ سَلَکَ غَیْرَ طَرِیقِنَا غَرِقَ (3)لِمُحِبِّینَا أَفْوَاجٌ مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ وَ لِمُبْغِضِینَا أَفْوَاجٌ مِنْ غَضَبِ اللَّهِ وَ طَرِیقُنَا الْقَصْدُ وَ فِی أَمْرِنَا الرُّشْدُ لَا یَکُونُ السَّهْوُ فِی خَمْسٍ فِی الْوَتْرِ وَ الْجُمُعَةِ وَ الرَّکْعَتَیْنِ الْأُولَیَیْنِ مِنْ کُلِّ صَلَاةٍ وَ فِی الصُّبْحِ وَ فِی الْمَغْرِبِ (4)وَ لَا یَقْرَأُ الْعَبْدُ الْقُرْآنَ إِذَا کَانَ عَلَی غَیْرِ طَهُورٍ حَتَّی یَتَطَهَّرَ أُعْطُوا کُلَّ سُورَةٍ حَظَّهَا مِنَ الرُّکُوعِ وَ السُّجُودِ إِذَا کُنْتُمْ فِی الصَّلَاةِ لَا یُصَلِّی الرَّجُلُ فِی قَمِیصٍ مُتَوَشِّحاً بِهِ (5)فَإِنَّهُ مِنْ أَفْعَالِ قَوْمِ لُوطٍ یُجْزِی لِلرَّجُلِ

ص: 105


1- فی المطبوع بتبریز: خرج منها بحسرة و فی التحف: و خرج منها آثما.
2- فی نسخة: فهو رطب.
3- فی التحف: من تمسک بنا لحق، و من تخلف عنا محق، من اتبع امرنا لحق، من سلک غیر طریقتنا سحق.
4- فی التحف: الوتر، و الرکعتین الأولیین من کل صلاة مفروضة التی تکون فیهما القراءة، و الصبح و المغرب، و کل ثنائیة مفروضة و ان کانت سفرا.
5- و شح بثوبه: أدخله تحت ابطه فالقاه علی منکبه.

الصَّلَاةُ فِی ثَوْبٍ وَاحِدٍ یَعْقِدُ طَرَفَیْهِ عَلَی عُنُقِهِ وَ فِی الْقَمِیصِ الضَّیِّقِ یَزُرُّهُ عَلَیْهِ (1)لَا یَسْجُدُ الرَّجُلُ عَلَی صُورَةٍ وَ لَا عَلَی بِسَاطٍ فِیهِ صُورَةٌ وَ یَجُوزُ لَهُ أَنْ تَکُونَ الصُّورَةُ تَحْتَ قَدَمِهِ أَوْ یَطْرَحَ عَلَیْهِ مَا یُوَارِیهَا لَا یَعْقِدُ الرَّجُلُ الدَّرَاهِمَ الَّتِی فِیهَا صُورَةٌ فِی ثَوْبِهِ وَ هُوَ یُصَلِّی وَ یَجُوزُ أَنْ یَکُونَ الدَّرَاهِمُ فِی هِمْیَانٍ أَوْ فِی ثَوْبٍ إِذَا خَافَ وَ یَجْعَلُهَا إِلَی ظَهْرِهِ لَا یَسْجُدُ الرَّجُلُ عَلَی کُدْسِ (2)حِنْطَةٍ وَ لَا شَعِیرٍ وَ لَا عَلَی لَوْنٍ مِمَّا یُؤْکَلُ وَ لَا یَسْجُدُ عَلَی الْخُبْزِ لَا یَتَوَضَّأُ الرَّجُلُ حَتَّی یُسَمِّیَ یَقُولُ قَبْلَ أَنْ یَمَسَّ الْمَاءَ بِسْمِ اللَّهِ وَ بِاللَّهِ اللَّهُمَّ اجْعَلْنِی مِنَ التَّوَّابِینَ وَ اجْعَلْنِی مِنَ الْمُتَطَهِّرِینَ فَإِذَا فَرَغَ مِنْ طَهُورِهِ قَالَ أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً صلی الله علیه و آله عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ فَعِنْدَهَا یَسْتَحِقُّ الْمَغْفِرَةَ مَنْ أَتَی الصَّلَاةَ عَارِفاً بِحَقِّهَا غُفِرَ لَهُ لَا یُصَلِّی الرَّجُلُ نَافِلَةً فِی وَقْتِ فَرِیضَةٍ إِلَّا مِنْ عُذْرٍ وَ لَکِنْ یَقْضِی بَعْدَ ذَلِکَ إِذَا أَمْکَنَهُ الْقَضَاءُ قَالَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی الَّذِینَ هُمْ عَلی صَلاتِهِمْ دائِمُونَ یَعْنِی الَّذِینَ یَقْضُونَ مَا فَاتَهُمْ مِنَ اللَّیْلِ بِالنَّهَارِ وَ مَا فَاتَهُمْ مِنَ النَّهَارِ بِاللَّیْلِ لَا تُقْضَی النَّافِلَةُ فِی وَقْتِ فَرِیضَةٍ ابْدَأْ بِالْفَرِیضَةِ ثُمَّ صَلِّ مَا بَدَا لَکَ الصَّلَاةُ فِی الْحَرَمَیْنِ تَعْدِلُ أَلْفَ صَلَاةٍ وَ نَفَقَةُ دِرْهَمٍ فِی الْحَجِّ تَعْدِلُ أَلْفَ دِرْهَمٍ لِیَخْشَعِ الرَّجُلُ فِی صَلَاتِهِ فَإِنَّهُ مَنْ خَشَعَ قَلْبُهُ لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ خَشَعَتْ جَوَارِحُهُ فَلَا یَعْبَثْ بِشَیْ ءٍ الْقُنُوتُ فِی صَلَاةِ الْجُمُعَةِ قَبْلَ الرُّکُوعِ الثَّانِیَةِ (3)وَ یُقْرَأُ فِی الْأُولَی الْحَمْدُ وَ الْجُمُعَةُ وَ فِی الثَّانِیَةِ الْحَمْدُ وَ الْمُنَافِقُونَ اجْلِسُوا فِی الرَّکْعَتَیْنِ حَتَّی تَسْکُنَ جَوَارِحُکُمْ (4)ثُمَّ قُومُوا فَإِنَّ ذَلِکَ مِنْ فِعْلِنَا إِذَا قَامَ أَحَدُکُمْ فِی الصَّلَاةِ فَلْیُرْجِعْ یَدَهُ حِذَاءَ صَدْرِهِ (5)وَ إِذَا کَانَ أَحَدُکُمْ بَیْنَ یَدَیِ اللَّهِ

ص: 106


1- أی یشد أزراره.
2- الکدس بالضم فالسکون: الحب المحصود المجموع.
3- فی التحف هکذا: القنوت فی کل صلاة ثنائیة قبل الرکوع فی الرکعة الثانیة إلّا الجمعة فان فیه قنوتین: احداهما قبل الرکوع فی الرکعة الأولی، و الآخر بعده فی الرکعة الثانیة.
4- فی التحف: اجلسوا بعد السجدتین حتّی تسکن جوارحکم.
5- فی التحف هکذا: إذا افتتح أحدکم الصلاة فلیرفع یدیه بحذاء صدره.

جَلَّ جَلَالُهُ فَلْیَتَحَرَّی بِصَدْرِهِ (1)وَ لْیُقِمْ صُلْبَهُ وَ لَا یَنْحَنِی إِذَا فَرَغَ أَحَدُکُمْ مِنَ الصَّلَاةِ فَلْیَرْفَعْ یَدَیْهِ إِلَی السَّمَاءِ وَ لْیَنْصَبْ فِی الدُّعَاءِ فَقَالَ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ سَبَإٍ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ أَ لَیْسَ اللَّهُ فِی کُلِّ مَکَانٍ قَالَ بَلَی قَالَ فَلِمَ یَرْفَعُ الْعَبْدُ یَدَیْهِ إِلَی السَّمَاءِ قَالَ أَ مَا تَقْرَأُ وَ فِی السَّماءِ رِزْقُکُمْ وَ ما تُوعَدُونَ فَمِنْ أَیْنَ یُطْلَبُ الرِّزْقُ إِلَّا مِنْ مَوْضِعِهِ وَ مَوْضِعُ الرِّزْقِ وَ مَا وَعَدَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ السَّمَاءُ لَا یَنْفَتِلُ الْعَبْدُ مِنْ صَلَاتِهِ حَتَّی یَسْأَلَ اللَّهَ الْجَنَّةَ وَ یَسْتَجِیرَ بِهِ مِنَ النَّارِ وَ یَسْأَلَهُ أَنْ یُزَوِّجَهُ مِنَ الْحُورِ الْعِینِ إِذَا قَامَ أَحَدُکُمْ إِلَی الصَّلَاةِ فَلْیُصَلِّ صَلَاةَ مُوَدِّعٍ لَا یَقْطَعُ الصَّلَاةَ التَّبَسُّمُ وَ یَقْطَعُهَا الْقَهْقَهَةُ إِذَا خَالَطَ النَّوْمُ الْقَلْبَ وَجَبَ الْوُضُوءُ إِذَا غَلَبَتْکَ عَیْنُکَ وَ أَنْتَ فِی الصَّلَاةِ فَاقْطَعِ الصَّلَاةَ وَ نَمْ فَإِنَّکَ لَا تَدْرِی تَدْعُو لَکَ أَوْ عَلَی نَفْسِکَ مَنْ أَحَبَّنَا بِقَلْبِهِ وَ أَعَانَنَا بِلِسَانِهِ وَ قَاتَلَ مَعَنَا أَعْدَاءَنَا بِیَدِهِ فَهُوَ مَعَنَا فِی الْجَنَّةِ فِی دَرَجَتِنَا وَ مَنْ أَحَبَّنَا بِقَلْبِهِ وَ أَعَانَنَا بِلِسَانِهِ وَ لَمْ یُقَاتِلْ مَعَنَا أَعْدَاءَنَا فَهُوَ أَسْفَلَ مِنْ ذَلِکَ بِدَرَجَةٍ وَ مَنْ أَحَبَّنَا بِقَلْبِهِ وَ لَمْ یُعِنَّا بِلِسَانِهِ وَ لَا بِیَدِهِ فَهُوَ فِی الْجَنَّةِ وَ مَنْ أَبْغَضَنَا بِقَلْبِهِ وَ أَعَانَ عَلَیْنَا بِلِسَانِهِ وَ یَدِهِ فَهُوَ مَعَ عَدُوِّنَا فِی النَّارِ وَ مَنْ أَبْغَضَنَا بِقَلْبِهِ وَ لَمْ یُعِنْ عَلَیْنَا بِلِسَانِهِ وَ لَا بِیَدِهِ فَهُوَ فِی النَّارِ وَ مَنْ أَبْغَضَنَا بِقَلْبِهِ وَ أَعَانَ عَلَیْنَا بِلِسَانِهِ فَهُوَ فِی النَّارِ إِنَّ أَهْلَ الْجَنَّةِ لَیَنْظُرُونَ إِلَی مَنَازِلِ شِیعَتِنَا کَمَا یَنْظُرُ الْإِنْسَانُ إِلَی الْکَوَاکِبِ فِی السَّمَاءِ إِذَا قَرَأْتُمْ مِنَ الْمُسَبِّحَاتِ الْأَخِیرَةِ فَقُولُوا سُبْحَانَ اللَّهِ الْأَعْلَی وَ إِذَا قَرَأْتُمْ إِنَّ اللَّهَ وَ مَلائِکَتَهُ یُصَلُّونَ عَلَی النَّبِیِّ فَصَلُّوا عَلَیْهِ فِی الصَّلَاةِ کُنْتُمْ أَوْ فِی غَیْرِهَا لَیْسَ فِی الْبَدَنِ شَیْ ءٌ أَقَلَّ شُکْراً مِنَ الْعَیْنِ فَلَا تُعْطُوهَا سُؤْلَهَا فَتَشْغَلَکُمْ عَنْ ذِکْرِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ إِذَا قَرَأْتُمْ وَ التِّینِ فَقُولُوا فِی آخِرِهَا وَ نَحْنُ عَلَی ذَلِکَ مِنَ الشَّاهِدِینَ وَ إِذَا قَرَأْتُمْ قَوْلَهُ آمَنَّا بِاللَّهِ فَقُولُوا آمَنَّا بِاللَّهِ حَتَّی تَبْلُغُوا إِلَی قَوْلِهِ

ص: 107


1- فی نسخة: فلینحر بصدره. من نحر المصلی فی الصلاة: انتصب و نهد صدره. و فی التحف فلیتجوز و لیقم صلبه.

مُسْلِمُونَ إِذَا قَالَ الْعَبْدُ فِی التَّشَهُّدِ فِی الْأَخِیرَتَیْنِ (1)وَ هُوَ جَالِسٌ أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ وَ أَنَّ السَّاعَةَ آتِیَةٌ لا رَیْبَ فِیها وَ أَنَّ اللَّهَ یَبْعَثُ مَنْ فِی الْقُبُورِ ثُمَّ أَحْدَثَ حَدَثاً فَقَدْ تَمَّتْ صَلَاتُهُ مَا عُبِدَ اللَّهُ بِشَیْ ءٍ أَفْضَلَ مِنَ الْمَشْیِ إِلَی بَیْتِهِ (2)اطْلُبُوا الْخَیْرَ فِی أَخْفَافِ الْإِبِلِ وَ أَعْنَاقِهَا صَادِرَةً وَ وَارِدَةً إِنَّمَا سُمِّیَ السِّقَایَةُ (3)لِأَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَمَرَ بِزَبِیبٍ أُتِیَ مِنَ الطَّائِفِ أَنْ یُنْبَذَ وَ یُطْرَحَ فِی حَوْضِ زَمْزَمَ لِأَنَّ مَاءَهَا مُرٌّ فَأَرَادَ أَنْ یَکْسِرَ مَرَارَتَهُ فَلَا تَشْرَبُوهُ إِذَا عَتُقَ (4)إِذَا تَعَرَّی الرَّجُلُ نَظَرَ إِلَیْهِ الشَّیْطَانُ فَطَمِعَ فِیهِ فَاسْتَتِرُوا لَیْسَ لِلرَّجُلِ أَنْ یَکْشِفَ ثِیَابَهُ عَنْ فَخِذِهِ وَ یَجْلِسَ بَیْنَ قَوْمٍ (5)مَنْ أَکَلَ شَیْئاً مِنَ الْمُؤْذِیَاتِ بِرِیحِهَا فَلَا یَقْرَبَنَّ الْمَسْجِدَ لِیَرْفَعِ الرَّجُلُ السَّاجِدُ مُؤَخَّرَهُ فِی الْفَرِیضَةِ إِذَا سَجَدَ إِذَا أَرَادَ أَحَدُکُمُ الْغُسْلَ فَلْیَبْدَأْ بِذِرَاعَیْهِ فَلْیَغْسِلْهُمَا إِذَا صَلَّیْتَ (6)فَأَسْمِعْ نَفْسَکَ الْقِرَاءَةَ وَ التَّکْبِیرَ وَ التَّسْبِیحَ إِذَا انْفَتَلْتَ مِنَ الصَّلَاةِ فَانْفَتِلْ عَنْ یَمِینِکَ (7)تَزَوَّدْ مِنَ الدُّنْیَا فَإِنَّ خَیْرَ مَا تَزَوَّدْتَ مِنْهَا التَّقْوَی فُقِدَتْ مِنْ بَنِی إِسْرَائِیلَ أُمَّتَانِ (8)وَاحِدَةٌ فِی الْبَحْرِ وَ أُخْرَی فِی الْبَرِّ فَلَا تَأْکُلُوا إِلَّا مَا عَرَفْتُمْ مَنْ کَتَمَ وَجَعاً أَصَابَهُ ثَلَاثَةَ أَیَّامٍ مِنَ النَّاسِ وَ شَکَا إِلَی اللَّهِ کَانَ حَقّاً عَلَی اللَّهِ أَنْ یُعَافِیَهُ مِنْهُ أَبْعَدُ مَا کَانَ الْعَبْدُ مِنَ اللَّهِ إِذَا کَانَ هَمُّهُ بَطْنَهُ وَ فَرْجَهُ لَا یَخْرُجُ الرَّجُلُ فِی سَفَرٍ یَخَافُ فِیهِ عَلَی دِینِهِ وَ صَلَاتِهِ أُعْطِیَ السَّمْعَ (9)أَرْبَعَةٌ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله وَ الْجَنَّةُ

ص: 108


1- فی التحف: فی التشهد الأخیر من الصلاة المکتوبة.
2- فی التحف: ما عبد اللّه جل و عزّ بشی ء هو أشدّ من المشی الی الصلاة.
3- فی التحف: انما سمی نبیذا لسقایة.
4- أی إذا قدم و مضی علیه زمان و فی نسخة: إذا عبق.
5- فی نسخة: و یجلس فی مجلس بین قوم.
6- فی التحف: إذا صلیت وحده.
7- أی إذا انصرفت عنها فانصرف عن یمینک.
8- فی نسخة: اثنتان.
9- أی یصغی و یجیب فی أربعة.

وَ النَّارُ وَ حُورُ الْعِینُ فَإِذَا فَرَغَ الْعَبْدُ مِنْ صَلَاتِهِ فَلْیُصَلِّ عَلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله وَ یَسْأَلُ اللَّهَ الْجَنَّةَ وَ یَسْتَجِیرُ بِاللَّهِ مِنَ النَّارِ وَ یَسْأَلُهُ أَنْ یُزَوِّجَهُ مِنَ الْحُورِ الْعِینِ فَإِنَّهُ مَنْ صَلَّی عَلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله رُفِعَتْ دَعْوَتُهُ وَ مَنْ سَأَلَ الْجَنَّةَ قَالَتِ الْجَنَّةُ یَا رَبِّ أَعْطِ عَبْدَکَ مَا سَأَلَ وَ مَنِ اسْتَجَارَ مِنَ النَّارِ قَالَتِ النَّارُ یَا رَبِّ أَجِرْ عَبْدَکَ مِمَّا اسْتَجَارَ وَ مَنْ سَأَلَ الْحُورَ الْعِینَ قُلْنَ الْحُورُ یَا رَبِّ أَعْطِ عَبْدَکَ مَا سَأَلَ الْغِنَاءُ نَوْحُ إِبْلِیسَ عَلَی الْجَنَّةِ إِذَا أَرَادَ أَحَدُکُمُ النَّوْمَ فَلْیَضَعْ یَدَهُ الْیُمْنَی تَحْتَ خَدِّهِ الْأَیْمَنِ وَ لْیَقُلْ بِسْمِ اللَّهِ وَضَعْتُ جَنْبِی لِلَّهِ عَلَی مِلَّةِ إِبْرَاهِیمَ وَ دِینِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله وَ وَلَایَةِ مَنِ افْتَرَضَ اللَّهُ طَاعَتَهُ مَا شَاءَ اللَّهُ کَانَ وَ مَا لَمْ یَشَأْ لَمْ یَکُنْ فَمَنْ قَالَ ذَلِکَ عِنْدَ مَنَامِهِ حُفِظَ مِنَ اللِّصِّ وَ الْمُغِیرِ وَ الْهَدْمِ وَ اسْتَغْفَرَتْ لَهُ الْمَلَائِکَةُ مَنْ قَرَأَ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ حِینَ یَأْخُذُ مَضْجَعَهُ وَکَّلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِهِ خَمْسِینَ أَلْفَ مَلَکٍ یَحْرُسُونَهُ لَیْلَتَهُ إِذَا أَرَادَ أَحَدُکُمُ النَّوْمَ فَلَا یَضَعَنَّ جَنْبَهُ عَلَی الْأَرْضِ حَتَّی یَقُولَ أُعِیذُ نَفْسِی وَ دِینِی وَ أَهْلِی وَ مَالِی (1)وَ خَوَاتِیمَ عَمَلِی وَ مَا رَزَقَنِی رَبِّی وَ خَوَّلَنِی بِعِزَّةِ اللَّهِ وَ عَظَمَةِ اللَّهِ وَ جَبَرُوتِ اللَّهِ وَ سُلْطَانِ اللَّهِ وَ رَحْمَةِ اللَّهِ وَ رَأْفَةِ اللَّهِ وَ غُفْرَانِ اللَّهِ وَ قُوَّةِ اللَّهِ وَ قُدْرَةِ اللَّهِ وَ جَلَالِ اللَّهِ وَ بِصُنْعِ اللَّهِ وَ أَرْکَانِ اللَّهِ وَ بِجَمْعِ اللَّهِ وَ بِرَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ بِقُدْرَةِ اللَّهِ عَلَی مَا یَشَاءُ مِنْ شَرِّ السَّامَّةِ وَ الْهَامَّةِ وَ مِنْ شَرِّ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ وَ مِنْ شَرِّ مَا یَدِبُّ فِی الْأَرْضِ (2)وَ ما یَخْرُجُ مِنْها وَ ما یَنْزِلُ مِنَ السَّماءِ (3)وَ ما یَعْرُجُ فِیها وَ مِنْ شَرِّ کُلِّ دَابَّةٍ رَبِّی آخِذٌ بِناصِیَتِها إِنَّ رَبِّی عَلی صِراطٍ مُسْتَقِیمٍ وَ هُوَ عَلی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ فَإِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله کَانَ یُعَوِّذُ بِهَا الْحَسَنَ وَ الْحُسَیْنَ علیهما السلام وَ بِذَلِکَ أَمَرَنَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ نَحْنُ الْخُزَّانُ لِدِینِ اللَّهِ وَ نَحْنُ مَصَابِیحُ الْعِلْمِ إِذَا مَضَی مِنَّا عَلَمٌ بَدَا عَلَمٌ لَا یَضِلُّ مَنِ اتَّبَعَنَا وَ لَا یَهْتَدِی مَنْ أَنْکَرَنَا وَ لَا یَنْجُو مَنْ أَعَانَ عَلَیْنَا عَدُوَّنَا وَ لَا یُعَانُ

ص: 109


1- أضاف فی التحف: و ولدی.
2- فی التحف: ما ذرأ فی الأرض.
3- فی نسخة: و من شر ما ینزل من السماء.

مَنْ أَسْلَمَنَا فَلَا تَتَخَلَّفُوا عَنَّا لِطَمَعِ دُنْیَا وَ حُطَامٍ زَائِلٍ عَنْکُمْ وَ أَنْتُمْ تَزُولُونَ عَنْهُ فَإِنَّ مَنْ آثَرَ الدُّنْیَا عَلَی الْآخِرَةِ وَ اخْتَارَهَا عَلَیْنَا عَظُمَتْ حَسْرَتُهُ غَداً وَ ذَلِکَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ أَنْ تَقُولَ نَفْسٌ یا حَسْرَتی عَلی ما فَرَّطْتُ فِی جَنْبِ اللَّهِ وَ إِنْ کُنْتُ لَمِنَ السَّاخِرِینَ اغْسِلُوا صِبْیَانَکُمْ مِنَ الْغَمَرِ (1)فَإِنَّ الشَّیَاطِینَ تَشَمُّ الْغَمَرَ فَیَفْزَعُ الصَّبِیُّ فِی رُقَادِهِ وَ یَتَأَذَّی بِهِ الْکَاتِبَانِ لَکُمْ أَوَّلُ نَظْرَةٍ إِلَی الْمَرْأَةِ فَلَا تُتْبِعُوهَا بِنَظْرَةٍ أُخْرَی وَ احْذَرُوا الْفِتْنَةَ مُدْمِنُ الْخَمْرِ یَلْقَی اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ حِینَ یَلْقَاهُ کَعَابِدِ وَثَنٍ فَقَالَ حُجْرُ بْنُ عَدِیٍّ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ مَا الْمُدْمِنُ قَالَ الَّذِی إِذَا وَجَدَهَا شَرِبَهَا مَنْ شَرِبَ الْمُسْکِرَ لَمْ تُقْبَلْ صَلَاتُهُ أَرْبَعِینَ یَوْماً وَ لَیْلَةً مَنْ قَالَ لِمُسْلِمٍ قَوْلًا یُرِیدُ بِهِ انْتِقَاصَ مُرُوَّتِهِ حَبَسَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِی طِینَةِ خَبَالٍ حَتَّی یَأْتِیَ مِمَّا قَالَ بِمَخْرَجٍ لَا یَنَامُ الرَّجُلُ مَعَ الرَّجُلِ وَ لَا الْمَرْأَةُ مَعَ الْمَرْأَةِ فِی ثَوْبٍ وَاحِدٍ (2)فَمَنْ فَعَلَ ذَلِکَ وَجَبَ عَلَیْهِ الْأَدَبُ وَ هُوَ التَّعْزِیرُ کُلُوا الدُّبَّاءَ (3)فَإِنَّهُ یَزِیدُ فِی الدِّمَاغِ وَ کَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یُعْجِبُهُ الدُّبَّاءُ کُلُوا الْأُتْرُجَّ قَبْلَ الطَّعَامِ وَ بَعْدَهُ فَإِنَّ آلَ مُحَمَّدٍ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِمْ أَجْمَعِینَ یَفْعَلُونَ ذَلِکَ الْکُمَّثْرَی یَجْلُو الْقَلْبَ وَ یُسَکِّنُ أَوْجَاعَ الْجَوْفِ إِذَا قَامَ الرَّجُلُ إِلَی الصَّلَاةِ أَقْبَلَ إِبْلِیسُ یَنْظُرُ إِلَیْهِ حَسَداً لِمَا یَرَی مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ الَّتِی تَغْشَاهُ شَرُّ الْأُمُورِ مُحْدَثَاتُهَا (4)وَ خَیْرُ الْأُمُورِ مَا کَانَ لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ رِضًا مَنْ عَبَدَ الدُّنْیَا وَ آثَرَهَا عَلَی الْآخِرَةِ اسْتَوْخَمَ الْعَاقِبَةَ (5)اتَّخِذُوا الْمَاءَ طِیباً مَنْ رَضِیَ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ بِمَا قَسَمَ لَهُ اسْتَرَاحَ بَدَنُهُ خَسِرَ مَنْ ذَهَبَتْ حَیَاتُهُ وَ عُمُرُهُ فِیمَا یُبَاعِدُهُ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ لَوْ یَعْلَمُ الْمُصَلِّی مَا یَغْشَاهُ مِنْ

ص: 110


1- فی النهایة: و فیه: من بات و فی یده غمر. و الغمر بالتحریک: الدسم و الزهومة من اللحم کالوضر من السمن.
2- النسخ خالیة عنه عدا المطبوع و التحف.
3- الدباء: القرع.
4- محدثات الأمور جمع المحدثة بالفتح و هی ما لم یکن معروفا فی الکتاب و السنة و لا الإجماع.
5- استوخم: وجده وخیما. أمر وخیم العاقبة: ثقیل مضر ردی ء.

جَلَالِ اللَّهِ مَا سَرَّهُ أَنْ یَرْفَعَ رَأْسَهُ مِنْ سُجُودِهِ (1)إِیَّاکُمْ وَ تَسْوِیفَ الْعَمَلِ بَادِرُوا بِهِ إِذَا أَمْکَنَکُمْ مَا کَانَ لَکُمْ مِنْ رِزْقٍ فَسَیَأْتِیکُمْ عَلَی ضَعْفِکُمْ وَ مَا کَانَ عَلَیْکُمْ فَلَنْ تَقْدِرُوا أَنْ تَدْفَعُوهُ بِحِیلَةٍ مُرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَ انْهَوْا عَنِ الْمُنْکَرِ وَ اصْبِرُوا عَلَی مَا أَصَابَکُمْ سِرَاجُ الْمُؤْمِنِ مَعْرِفَةُ حَقِّنَا أَشَدُّ الْعَمَی مَنْ عَمِیَ عَنْ فَضْلِنَا وَ نَاصَبَنَا الْعَدَاوَةَ بِلَا ذَنْبٍ سَبَقَ إِلَیْهِ مِنَّا إِلَّا أَنَّا دَعَوْنَاهُ إِلَی الْحَقِّ وَ دَعَاهُ مَنْ سِوَانَا إِلَی الْفِتْنَةِ وَ الدُّنْیَا فَأَتَاهُمْ (2)وَ نَصَبَ الْبَرَاءَةَ مِنَّا وَ الْعَدَاوَةَ لَنَا لَنَا رَایَةُ الْحَقِّ مَنِ اسْتَظَلَّ بِهَا کَنَّتْهُ (3)وَ مَنْ سَبَقَ إِلَیْهَا فَازَ وَ مَنْ تَخَلَّفَ عَنْهَا هَلَکَ وَ مَنْ فَارَقَهَا هَوَی وَ مَنْ تَمَسَّکَ بِهَا نَجَا أَنَا یَعْسُوبُ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمَالُ یَعْسُوبُ الظَّلَمَةِ وَ اللَّهِ لَا یُحِبُّنِی إِلَّا مُؤْمِنٌ وَ لَا یُبْغِضُنِی إِلَّا مُنَافِقٌ إِذَا لَقِیتُمْ إِخْوَانَکُمْ فَتَصَافَحُوا وَ أَظْهِرُوا لَهُمُ الْبَشَاشَةَ وَ الْبِشْرَ تَتَفَرَّقُوا وَ مَا عَلَیْکُمْ مِنَ الْأَوْزَارِ قَدْ ذَهَبَتْ إِذَا عَطَسَ أَحَدُکُمْ فَسَمِّتُوهُ (4)قُولُوا یَرْحَمُکُمُ اللَّهُ وَ یَقُولُ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی وَ إِذا حُیِّیتُمْ بِتَحِیَّةٍ فَحَیُّوا بِأَحْسَنَ مِنْها أَوْ رُدُّوها صَافِحْ عَدُوَّکَ وَ إِنْ کَرِهَ فَإِنَّهُ مِمَّا أَمَرَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِهِ عِبَادَهُ یَقُولُ ادْفَعْ بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ فَإِذَا الَّذِی بَیْنَکَ وَ بَیْنَهُ عَداوَةٌ کَأَنَّهُ وَلِیٌّ حَمِیمٌ وَ ما یُلَقَّاها إِلَّا الَّذِینَ صَبَرُوا وَ ما یُلَقَّاها إِلَّا ذُو حَظٍّ عَظِیمٍ مَا تُکَافِی عَدُوَّکَ بِشَیْ ءٍ أَشَدَّ عَلَیْهِ مِنْ أَنْ تُطِیعَ اللَّهَ فِیهِ وَ حَسْبُکَ أَنْ تَرَی عَدُوَّکَ یَعْمَلُ بِمَعَاصِی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ الدُّنْیَا دُوَلٌ فَاطْلُبْ حَظَّکَ مِنْهَا بِأَجْمَلِ الطَّلَبِ حَتَّی تَأْتِیَکَ دَوْلَتُکَ الْمُؤْمِنُ یَقْظَانُ مُتَرَقِّبٌ خَائِفٌ یَنْتَظِرُ إِحْدَی الْحُسْنَیَیْنِ وَ یَخَافُ الْبَلَاءَ حَذَراً

ص: 111


1- فی التحف: لو یعلم المصلی ما یغشاه من رحمة اللّه ما انفتل و لا سره أن یرفع رأسه من السجدة.
2- فی المطبوع: فآثرهما. و فی الخصال: فاتاهما.
3- کنته أی سترته فی کنه و غطته و صانته من الشمس. و فی نسخة: کفته. و لعله مصحف کنفته أی صانته و حفظته.
4- فی نسخة: فشمتوه. التسمیت و التشمیت: الدعاء للعاطس بقوله: یرحمک اللّه.

مِنْ ذُنُوبِهِ رَاجِی رَحْمَةِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ لَا یَعْرَی الْمُؤْمِنُ مِنْ خَوْفِهِ وَ رَجَائِهِ یَخَافُ مِمَّا قَدَّمَ وَ لَا یَسْهُو عَنْ طَلَبِ مَا وَعَدَهُ اللَّهُ وَ لَا یَأْمَنُ مِمَّا خَوَّفَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ أَنْتُمْ عُمَّارُ الْأَرْضِ الَّذِینَ اسْتَخْلَفَکُمُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِیهَا لِیَنْظُرَ کَیْفَ تَعْمَلُونَ فَرَاقِبُوهُ فِیمَا یَرَی مِنْکُمْ عَلَیْکُمْ بِالْمَحَجَّةِ الْعُظْمَی فَاسْلُکُوهَا لَا یَسْتَبْدِلْ بِکُمْ غَیْرَکُمْ مَنْ کَمَلَ عَقْلُهُ حَسُنَ عَمَلُهُ وَ نَظَرُهُ لِدِینِهِ سابِقُوا إِلی مَغْفِرَةٍ مِنْ رَبِّکُمْ وَ جَنَّةٍ عَرْضُهَا السَّماواتُ وَ الْأَرْضُ أُعِدَّتْ لِلْمُتَّقِینَ فَإِنَّکُمْ لَنْ تَنَالُوهَا إِلَّا بِالتَّقْوَی مَنْ صُدِئَ بِالْإِثْمِ أَعْشَی (1)عَنْ ذِکْرِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مَنْ تَرَکَ الْأَخْذَ عَنْ أَمْرِ اللَّهِ بِطَاعَتِهِ قَیَّضَ اللَّهُ (2)لَهُ شَیْطاناً فَهُوَ لَهُ قَرِینٌ مَا بَالُ مَنْ خَالَفَکُمْ أَشَدُّ بَصِیرَةً فِی ضَلَالَتِهِمْ وَ أَبْذَلُ لِمَا فِی أَیْدِیهِمْ مِنْکُمْ مَا ذَاکَ إِلَّا أَنَّکُمْ رَکَنْتُمْ إِلَی الدُّنْیَا فَرَضِیتُمْ بِالضَّیْمِ وَ شَحَحْتُمْ عَلَی الْحُطَامِ (3)وَ فَرَّطْتُمْ فِیمَا فِیهِ عِزُّکُمْ وَ سَعَادَتُکُمْ وَ قُوَّتُکُمْ عَلَی مَنْ بَغَی عَلَیْکُمْ لَا مِنْ رَبِّکُمْ تَسْتَحْیُونَ فِیمَا أَمَرَکُمْ بِهِ وَ لَا لِأَنْفُسِکُمْ تَنْظُرُونَ وَ أَنْتُمْ فِی کُلِّ یَوْمٍ تُضَامُونَ وَ لَا تَنْتَبِهُونَ مِنْ رَقْدَتِکُمْ وَ لَا یَنْقَضِی فُتُورُکُمْ أَ مَا تَرَوْنَ إِلَی بِلَادِکُمْ وَ (إِلَی) دِینِکُمْ کُلَّ یَوْمٍ یَبْلَی وَ أَنْتُمْ فِی غَفْلَةِ الدُّنْیَا یَقُولُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ لا تَرْکَنُوا إِلَی الَّذِینَ ظَلَمُوا فَتَمَسَّکُمُ النَّارُ وَ ما لَکُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ مِنْ أَوْلِیاءَ ثُمَّ لا تُنْصَرُونَ سَمُّوا أَوْلَادَکُمْ فَإِنْ لَمْ تَدْرُوا أَ ذَکَرٌ هُمْ أَمْ أُنْثَی فَسَمُّوهُمْ بِالْأَسْمَاءِ الَّتِی تَکُونُ لِلذَّکَرِ وَ الْأُنْثَی فَإِنَّ أَسْقَاطَکُمْ إِذَا لَقُوکُمْ فِی الْقِیَامَةِ وَ لَمْ تُسَمُّوهُمْ یَقُولُ السِّقْطُ لِأَبِیهِ أَ لَا سَمَّیْتَنِی وَ قَدْ سَمَّی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مُحَسِّناً قَبْلَ أَنْ یُولَدَ إِیَّاکُمْ وَ شُرْبَ الْمَاءِ مِنْ قِیَامٍ عَلَی أَرْجُلِکُمْ فَإِنَّهُ یُورِثُ الدَّاءَ الَّذِی لَا دَوَاءَ لَهُ أَوْ یُعَافِیَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِذَا رَکِبْتُمُ الدَّوَابَّ فَاذْکُرُوا اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ وَ قُولُوا سُبْحانَ الَّذِی سَخَّرَ لَنا هذا وَ ما کُنَّا لَهُ مُقْرِنِینَ وَ إِنَّا إِلی رَبِّنا لَمُنْقَلِبُونَ إِذَا خَرَجَ أَحَدُکُمْ فِی سَفَرٍ فَلْیَقُلِ اللَّهُمَّ أَنْتَ الصَّاحِبُ فِی السَّفَرِ وَ الْحَامِلُ عَلَی الظَّهْرِ وَ الْخَلِیفَةُ فِی الْأَهْلِ

ص: 112


1- أی أعرض عنه.
2- قیض له أی قدر و هیأ له، مأخوذ من المقایضة و هی المعاوضة، ثمّ استعمل فی الاستیلاء.
3- الضیم: الظلم. شححتم أی حرصتم.

وَ الْمَالِ وَ الْوَلَدِ وَ إِذَا نَزَلْتُمْ مَنْزِلًا فَقُولُوا اللَّهُمَّ أَنْزِلْنَا مُنْزَلًا مُبارَکاً وَ أَنْتَ خَیْرُ الْمُنْزِلِینَ إِذَا اشْتَرَیْتُمْ مَا تَحْتَاجُونَ إِلَیْهِ مِنَ السُّوقِ فَقُولُوا حِینَ تَدْخُلُونَ الْأَسْوَاقَ أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ اللَّهُمَّ إِنِّی أَعُوذُ بِکَ مِنْ صَفْقَةٍ خَاسِرَةٍ وَ یَمِینٍ فَاجِرَةٍ وَ أَعُوذُ بِکَ مِنْ بَوَارِ الْأَیِّمِ (1)الْمُنْتَظِرُ وَقْتَ الصَّلَاةِ بَعْدَ الصَّلَاةِ مِنْ زُوَّارِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ حَقٌّ عَلَی اللَّهِ تَعَالَی أَنْ یُکْرِمَ زَائِرَهُ وَ أَنْ یُعْطِیَهُ مَا سَأَلَ الْحَاجُّ وَ الْمُعْتَمِرُ وَفْدُ اللَّهِ وَ حَقٌّ عَلَی اللَّهِ تَعَالَی أَنْ یُکْرِمَ وَفْدَهُ وَ یَحْبُوَهُ بِالْمَغْفِرَةِ (2)مَنْ سَقَی صَبِیّاً مُسْکِراً وَ هُوَ لَا یَعْقِلُ حَبَسَهُ اللَّهُ تَعَالَی فِی طِینَةِ الْخَبَالِ حَتَّی یَأْتِیَ مِمَّا صَنَعَ بِمَخْرَجٍ الصَّدَقَةُ جُنَّةٌ عَظِیمَةٌ مِنَ النَّارِ لِلْمُؤْمِنِ وَ وِقَایَةٌ لِلْکَافِرِ مِنْ أَنْ یَتْلَفَ (3)مَنْ أَتْلَفَ مَالَهُ یُعَجَّلُ لَهُ الْخَلَفُ وَ دُفِعَ عَنْهُ الْبَلَایَا وَ ما لَهُ فِی الْآخِرَةِ مِنْ نَصِیبٍ بِاللِّسَانِ کُبَّ أَهْلُ النَّارِ فِی النَّارِ وَ بِاللِّسَانِ أُعْطِیَ أَهْلُ النُّورِ النُّورَ فَاحْفَظُوا أَلْسِنَتَکُمْ وَ اشْغَلُوهَا بِذِکْرِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ أَخْبَثُ الْأَعْمَالِ مَا وَرَّثَ الضَّلَالَ وَ خَیْرُ مَا اکْتُسِبَ أَعْمَالُ الْبِرِّ إِیَّاکُمْ وَ عَمَلَ الصُّوَرِ فَتُسْأَلُوا عَنْهَا یَوْمَ الْقِیَامَةِ إِذَا أُخِذَتْ مِنْکَ قَذَاةٌ فَقُلْ أَمَاطَ اللَّهُ عَنْکَ مَا تَکْرَهُ إِذَا قَالَ لَکَ أَخُوکَ وَ قَدْ خَرَجْتَ مِنَ الْحَمَّامِ طَابَ حَمَّامُکَ وَ حَمِیمُکَ فَقُلْ أَنْعَمَ اللَّهُ بَالَکَ إِذَا قَالَ لَکَ أَخُوکَ حَیَّاکَ اللَّهُ بِالسَّلَامِ فَقُلْ أَنْتَ فَحَیَّاکَ اللَّهُ بِالسَّلَامِ وَ أَحَلَّکَ دَارَ الْمُقَامِ لَا تَبُلْ عَلَی الْمَحَجَّةِ وَ لَا تَتَغَوَّطْ عَلَیْهَا السُّؤَالُ بَعْدَ الْمَدْحِ فَامْدَحُوا اللَّهَ ثُمَّ سَلُوا الْحَوَائِجَ أَثْنُوا عَلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ امْدَحُوهُ قَبْلَ طَلَبِ الْحَوَائِجِ یَا صَاحِبَ الدُّعَاءِ لَا تَسْأَلْ مَا لَا یَکُونُ وَ لَا یَحِلُّ إِذَا هَنَّأْتُمُ الرَّجُلَ عَنْ مَوْلُودٍ ذَکَرٍ فَقُولُوا بَارَکَ اللَّهُ لَکَ فِی هِبَتِهِ وَ بَلَّغَهُ أَشُدَّهُ وَ رَزَقَکَ بِرَّهُ إِذَا قَدِمَ أَخُوکَ مِنْ مَکَّةَ فَقَبِّلْ بَیْنَ عَیْنَیْهِ وَ فَاهُ الَّذِی قَبَّلَ بِهِ الْحَجَرَ الْأَسْوَدَ

ص: 113


1- فی التحف: و أعوذ بک من بواء الاثم.
2- الوفد جمع الوافد و هم القوم یجتمعون فیردون البلاد. یحبوه أی یعطوه بلا جزاء.
3- هکذا فی المطبوع، و النسخ خالیة عنه. و فی التحف: وقایة للکافر من تلف المال و یعجل له الخلف و یدفع السقم عن بدنه و ماله فی الآخرة من نصیب.

الَّذِی قَبَّلَهُ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ الْعَیْنَ الَّتِی نَظَرَ بِهَا إِلَی بَیْتِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ قَبِّلْ مَوْضِعَ سُجُودِهِ وَ وَجْهَهُ وَ إِذَا هَنَّأْتُمُوهُ فَقُولُوا قَبِلَ اللَّهُ نُسُکَکَ وَ رَحِمَ سَعْیَکَ (1)وَ أَخْلَفَ عَلَیْکَ نَفَقَتَکَ وَ لَا جَعَلَهُ آخِرَ عَهْدِکَ بِبَیْتِهِ الْحَرَامِ احْذَرُوا السَّفِلَةَ فَإِنَّ السَّفِلَةَ مَنْ لَا یَخَافُ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ فِیهِمْ قَتَلَةُ الْأَنْبِیَاءِ وَ فِیهِمْ أَعْدَاؤُنَا إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی اطَّلَعَ إِلَی الْأَرْضِ فَاخْتَارَنَا وَ اخْتَارَ لَنَا شِیعَةً یَنْصُرُونَنَا وَ یَفْرَحُونَ لِفَرَحِنَا وَ یَحْزَنُونَ لِحُزْنِنَا وَ یَبْذُلُونَ أَمْوَالَهُمْ وَ أَنْفُسَهُمْ فِینَا أُولَئِکَ مِنَّا وَ إِلَیْنَا مَا مِنَ الشِّیعَةِ عَبْدٌ یُقَارِفُ أَمْراً نَهَیْنَا عَنْهُ فَیَمُوتُ حَتَّی یُبْتَلَی بِبَلِیَّةٍ تُمَحَّصُ بِهَا ذُنُوبُهُ (2)إِمَّا فِی مَالِهِ وَ إِمَّا فِی وُلْدِهِ وَ إِمَّا فِی نَفْسِهِ حَتَّی یَلْقَی اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ وَ مَا لَهُ ذَنْبٌ وَ إِنَّهُ لَیَبْقَی عَلَیْهِ الشَّیْ ءُ مِنْ ذُنُوبِهِ فَیُشَدَّدُ بِهِ عَلَیْهِ عِنْدَ مَوْتِهِ (3)الْمَیِّتُ مِنْ شِیعَتِنَا صِدِّیقٌ شَهِیدٌ صَدَقَ بِأَمْرِنَا وَ أَحَبَّ فِینَا وَ أَبْغَضَ فِینَا یُرِیدُ بِذَلِکَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ مُؤْمِنٌ بِاللَّهِ وَ بِرَسُولِهِ (4)قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ الَّذِینَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَ رُسُلِهِ أُولئِکَ هُمُ الصِّدِّیقُونَ وَ الشُّهَداءُ عِنْدَ رَبِّهِمْ لَهُمْ أَجْرُهُمْ وَ نُورُهُمْ افْتَرَقَتْ بَنُو إِسْرَائِیلَ عَلَی اثْنَتَیْنِ وَ سَبْعِینَ فِرْقَةً وَ سَتَفْتَرِقُ هَذِهِ الْأُمَّةُ عَلَی ثَلَاثٍ وَ سَبْعِینَ فِرْقَةً وَاحِدَةٌ فِی الْجَنَّةِ مَنْ أَذَاعَ سِرَّنَا أَذَاقَهُ اللَّهُ بَأْسَ الْحَدِیدِ اخْتَتِنُوا أَوْلَادَکُمْ یَوْمَ السَّابِعِ لَا یَمْنَعْکُمْ حَرٌّ وَ لَا بَرْدٌ فَإِنَّهُ طَهُورٌ لِلْجَسَدِ وَ إِنَّ الْأَرْضَ لَتَضِجُّ إِلَی اللَّهِ تَعَالَی مِنْ بَوْلِ الْأَغْلَفِ السُّکْرُ أَرْبَعُ سُکْرَاتٍ سُکْرُ الشَّرَابِ وَ سُکْرُ الْمَالِ وَ سُکْرُ النَّوْمِ وَ سُکْرُ الْمُلْکِ إِذَا أَرَادَ أَحَدُکُمُ النَّوْمَ فَلْیَضَعْ یَدَهُ الْیُمْنَی تَحْتَ خَدِّهِ الْیُمْنَی فَإِنَّهُ لَا یَدْرِی أَ یَنْتَبِهُ مِنْ رَقْدَتِهِ أَمْ لَا

ص: 114


1- فی التحف: و شکر سعیک.
2- یقارف الذنب: داناه. محص اللّه عن فلان ذنوبه أی نقصها و طهره منها.
3- فی التحف: فیشدد علیه عند الموت فیمحص ذنوبه.
4- فی التحف: یرید بذلک وجه اللّه مؤمنا باللّه و رسوله.

أُحِبُّ لِلْمُؤْمِنِ أَنْ یَطَّلِیَ فِی کُلِّ خَمْسَةَ عَشَرَ یَوْماً مِنَ النُّورَةِ أَقِلُّوا مِنْ أَکْلِ الْحِیتَانِ فَإِنَّهَا تُذِیبُ الْبَدَنَ وَ تُکْثِرُ الْبَلْغَمَ وَ تُغَلِّظُ النَّفَسَ حَسْوُ اللَّبَنِ (1)شِفَاءٌ مِنْ کُلِّ دَاءٍ إِلَّا الْمَوْتَ کُلُوا الرُّمَّانَ بِشَحْمِهِ فَإِنَّهُ دِبَاغٌ لِلْمَعِدَةِ وَ فِی کُلِّ حَبَّةٍ مِنَ الرُّمَّانِ إِذَا اسْتَقَرَّتْ فِی الْمَعِدَةِ حَیَاةٌ لِلْقَلْبِ وَ إِنَارَةٌ لِلنَّفْسِ وَ تُمَرِّضُ وَسْوَاسَ الشَّیْطَانِ أَرْبَعِینَ لَیْلَةً نِعْمَ الْإِدَامُ الْخَلُّ یَکْسِرُ الْمِرَّةَ وَ یُحْیِی الْقَلْبَ وَ کُلُوا الْهِنْدَبَاءَ فَمَا مِنْ صَبَاحٍ إِلَّا وَ عَلَیْهِ قَطْرَةٌ مِنْ قَطْرِ الْجَنَّةِ اشْرَبُوا مَاءَ السَّمَاءِ فَإِنَّهُ یُطَهِّرُ الْبَدَنَ وَ یَدْفَعُ الْأَسْقَامَ قَالَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی وَ یُنَزِّلُ عَلَیْکُمْ مِنَ السَّماءِ ماءً لِیُطَهِّرَکُمْ بِهِ وَ یُذْهِبَ عَنْکُمْ رِجْزَ الشَّیْطانِ وَ لِیَرْبِطَ عَلی قُلُوبِکُمْ وَ یُثَبِّتَ بِهِ الْأَقْدامَ مَا مِنْ دَاءٍ إِلَّا وَ فِی الْحَبَّةِ السَّوْدَاءِ مِنْهُ شِفَاءٌ إِلَّا السَّامَ لُحُومُ الْبَقَرِ دَاءٌ وَ أَلْبَانُهَا دَوَاءٌ وَ أَسْمَانُهَا شِفَاءٌ مَا تَأْکُلُ الْحَامِلُ مِنْ شَیْ ءٍ وَ لَا تَتَدَاوَی بِهِ أَفْضَلَ مِنَ الرُّطَبِ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لِمَرْیَمَ علیها السلام وَ هُزِّی إِلَیْکِ بِجِذْعِ النَّخْلَةِ تُساقِطْ عَلَیْکِ رُطَباً جَنِیًّا فَکُلِی وَ اشْرَبِی وَ قَرِّی عَیْناً حَنِّکُوا أَوْلَادَکُمْ بِالتَّمْرِ فَهَکَذَا فَعَلَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله بِالْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ إِذَا أَرَادَ أَحَدُکُمْ أَنْ یَأْتِیَ زَوْجَتَهُ فَلَا یُعْجِلْهَا فَإِنَّ لِلنِّسَاءِ حَوَائِجَ (2)إِذَا رَأَی أَحَدُکُمُ امْرَأَةً تُعْجِبُهُ فَلْیَأْتِ أَهْلَهُ فَإِنَّ عِنْدَ أَهْلِهِ مِثْلَ مَا رَأَی وَ لَا یَجْعَلَنَّ لِلشَّیْطَانِ إِلَی قَلْبِهِ سَبِیلًا وَ لْیَصْرِفْ بَصَرَهُ عَنْهَا فَإِنْ لَمْ تَکُنْ لَهُ زَوْجَةٌ فَلْیُصَلِّ رَکْعَتَیْنِ وَ یَحْمَدُ اللَّهَ کَثِیراً وَ یُصَلِّی عَلَی النَّبِیِّ وَ آلِهِ ثُمَّ لْیَسْأَلِ اللَّهَ مِنْ فَضْلِهِ فَإِنَّهُ یُبِیحُ لَهُ بِرَأْفَتِهِ مَا یُغْنِیهِ (3)إِذَا أَتَی أَحَدُکُمْ زَوْجَتَهُ فَلْیُقِلَّ الْکَلَامَ فَإِنَّ الْکَلَامَ عِنْدَ ذَلِکَ یُورِثُ الْخَرَسَ لَا یَنْظُرَنَّ أَحَدُکُمْ إِلَی بَاطِنِ فَرْجِ امْرَأَتِهِ لَعَلَّهُ یَرَی مَا یَکْرَهُ وَ یُورِثُ الْعَمَی إِذَا أَرَادَ أَحَدُکُمْ مُجَامَعَةَ زَوْجَتِهِ فَلْیَقُلِ اللَّهُمَّ إِنِّی اسْتَحْلَلْتُ فَرْجَهَا بِأَمْرِکَ

ص: 115


1- الحسو: الشرب شیئا بعد شی ء.
2- فی التحف: إذا أراد أحدکم أن یأتی أهله فلا یعاجلنها و لیمکث یکن منها مثل الذی یکون منه.
3- فی نسخة: ینفتح له من رأفته.

وَ قَبِلْتُهَا بِأَمَانَتِکَ فَإِنْ قَضَیْتَ لِی مِنْهَا وَلَداً فَاجْعَلْهُ ذَکَراً سَوِیّاً وَ لَا تَجْعَلْ لِلشَّیْطَانِ فِیهِ نَصِیباً وَ لَا شِرْکاً الْحُقْنَةُ مِنَ الْأَرْبَعِ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِنَّ أَفْضَلَ (1)مَا تَدَاوَیْتُمْ بِهِ الْحُقْنَةُ وَ هِیَ تُعَظِّمُ الْبَطْنَ وَ تُنَقِّی دَاءَ الْجَوْفِ وَ تُقَوِّی الْبَدَنَ اسْتَسْعِطُوا بِالْبَنَفْسَجِ (2)وَ عَلَیْکُمْ بِالْحِجَامَةِ إِذَا أَرَادَ أَحَدُکُمْ أَنْ یَأْتِیَ أَهْلَهُ فَلْیَتَوَقَّ أَوَّلَ الْأَهِلَّةِ وَ أَنْصَافَ الشُّهُورِ فَإِنَّ الشَّیْطَانَ یَطْلُبُ الْوَلَدَ فِی هَذَیْنِ الْوَقْتَیْنِ وَ الشَّیَاطِینُ یَطْلُبُونَ الشِّرْکَ فِیهِمَا فَیَجِیئُونَ وَ یُحْبِلُونَ تَوَقَّوُا الْحِجَامَةَ وَ النُّورَةَ یَوْمَ الْأَرْبِعَاءِ فَإِنَّ یَوْمَ الْأَرْبِعَاءِ (3)یَوْمُ نَحْسٍ مُسْتَمِرٍّ وَ فِیهِ خُلِقَتْ جَهَنَّمُ وَ فِی الْجُمُعَةِ سَاعَةٌ لَا یَحْتَجِمُ فِیهَا أَحَدٌ إِلَّا مَاتَ (4).

ف، تحف العقول مرسلا مثله بتغییر ما و إنما اعتمدنا علی ما فی الخصال لأنه کان أصح سندا و نسخة

وَ فِیهِ قَالَ علیه السلام إِذَا أَرَادَ أَحَدُکُمُ الْخَلَاءَ فَلْیَقُلْ بِسْمِ اللَّهِ اللَّهُمَّ أَمِطْ عَنِّی الْأَذَی وَ أَعِذْنِی مِنَ الشَّیْطَانِ الرَّجِیمِ وَ لْیَقُلْ إِذَا جَلَسَ اللَّهُمَّ کَمَا أَطْعَمْتَنِیهِ طَیِّباً وَ سَوَّغْتَنِیهِ فَاکْفِنِیهِ فَإِذَا نَظَرَ بَعْدَ فَرَاغِهِ إِلَی حَدَثِهِ فَلْیَقُلِ اللَّهُمَّ ارْزُقْنِی الْحَلَالَ وَ جَنِّبْنِی الْحَرَامَ فَإِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ مَا مِنْ عَبْدٍ إِلَّا وَ قَدْ وَکَّلَ اللَّهُ بِهِ مَلَکاً یَلْوِی عُنُقَهُ إِذَا أَحْدَثَ حَتَّی یَنْظُرَ إِلَیْهِ فَعِنْدَ ذَلِکَ یَنْبَغِی لَهُ أَنْ یَسْأَلَ اللَّهَ الْحَلَالَ فَإِنَّ الْمَلَکَ یَقُولُ یَا ابْنَ آدَمَ هَذَا مَا حَرَصْتَ عَلَیْهِ انْظُرْ مِنْ أَیْنَ أَخَذْتَهُ وَ إِلَی مَا ذَا صَارَ (5).

أقول: و رأیت رسالة قدیمة قال فیها حدثنا الشیخ الفقیه أبو جعفر محمد بن علی بن الحسین بن موسی بن بابویه القمی رحمه الله عن أبیه عن سعد بن عبد الله بن أبی خلف قال حدثنا أحمد بن أبی عبد الله البرقی و محمد بن عیسی الیقطینی عن القاسم بن

ص: 116


1- فی التحف: الحقنة من الأربعة التی قال رسول اللّه فیها ما قال. و أفضل اه.
2- فی نسخة: استعطوا بالبنفسج. و فی التحف: استعطوا بالبنفسج فان رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله و سلم قال: لو یعلم الناس ما فی البنفسج لحسوه حسوا.
3- فی التحف: توقوا الحجامة یوم الاربعاء و یوم الجمعة.
4- الخصال 2: 155- 171.
5- تحف العقول: 100- 125.

یحیی و حدث أیضا عن أبیه و محمد بن الحسن بن أحمد بن الولید عن محمد بن الحسن الصفار عن أحمد بن أبی عبد الله البرقی عن القاسم بن یحیی بن حسن بن راشد عن جده عن أبی بصیر و محمد بن مسلم عن أبی عبد الله و أبی جعفر علیه السلام قال حدثنا أبی عن جدی عن آبائه علیهم السلام و ساق الحدیث نحوه باختلافات یسیرة أشرنا إلی بعضها و جعلنا علیها علامة لیعلم أنها مأخوذة من الکتاب القدیم و لا یشتبه بما فی نسخ الخصال.

ثم اعلم أن أصل هذا الخبر فی غایة الوثاقة و الاعتبار علی طریقة القدماء و إن لم یکن صحیحا بزعم المتأخرین و اعتمد علیه الکلینی رحمه الله و ذکر أکثر أجزائه متفرّقة فی أبواب الکافی و کذا غیره من أکابر المحدّثین و شرح أجزاء الخبر مذکور فی المواضع المناسبة لها فلا نعیدها هاهنا مخافة التکرار.

**[ترجمه]خصال: محمد بن مسلم از امام صادق علیه السّلام، از پدر بزرگوارش، از جدّش نقل می کند که امیر مؤمنان علی علیه السّلام در یک مجلس، چهارصد درس از مواردی که کار دین و دنیای یک مسلمان را اصلاح می کند، به یارانش آموخت.

فرمود: حجامت بدن را تندرست و عقل را نیرومند می کند. عطر زدن به شارب از اخلاق پیامبر صلی الله علیه و آله و گرامی داشت. دو فرشته نویسنده اعمال هستند. مسواک کردن از کارهایی است که موجب خشنودی خدا و سنّت پیامبر است و دهان را پاکیزه می کند.

ص: 89

روغن مالیدن پوست بدن را نرم می کند، قدرت مغز را می افزاید، مجاری آب را در بدن آسان می سازد، خشکی پوست را از بین می برد و رنگ پوست را روشن می سازد. شستن سر چرک و گرد و خاشاک را از بین می برد. مضمضه یعنی آب در دهان گرداندن و استنشاق یعنی آب به بینی کشیدن، سنّت و پاک کننده دهان و بینی است. انفیه در بینی کردن مایه سلامتی سر و تنقیه بدن و از بین برنده دردهای سر است. استعمال نوره موجب نشاط و پاکیزگی تن است.

کفش نیکو به پا کردن مایه نگهداری بدن و یاری به پاکیزگی و نماز است. چیدن ناخن جلوگیری از درد بزرگ است و روزی را زیاد کرده و آن را جلب می کند. ستردن موی زیر بغل، بوی بد را نابود می نماید و آن پاکیزگی و سنّت و از جمله مواردی است که پیامبر پاکیزه صلی الله علیه و آله بدان دستور داده است. شستن دست ها پیش از غذا و پس از آن، موجب افزایش روزی و زدودن چربی از لباس است و دیده را روشن می گرداند. شب زنده داری موجب سلامتی تن و خشنودی پروردگار متعال و خود را در معرض رحمت الهی قرار دادن و چنگ زدن به اخلاق پیامبران است. خوردن سیب موجب پیراستگی معده است. جویدن کندر دندان ها را نیرومند و بلغم را نابود می کند و بوی دهان را از بین می برد. نشستن در مسجد پس از طلوع فجر تا طلوع خورشید، سریع ترین وسیله در طلب روزی از کوشش در زمین است. خوردن بِه، موجب تقویت قلب ناتوان است و همو معده را پاکیزه کرده و نیروی دل را می افزاید و ترسو را شجاع کرده و فرزند را نیکو می کند. ناشتا خوردن بیست و یک عدد مویز در هر روز، جز درد مرگ، همه بیماری ها را درمان می کند.

آمیزش هر مرد مسلمان با همسرش در شب اول ماه رمضان مستحب است، زیرا خداوند می فرماید: «أُحِلَّ لَکُمْ لَیْلَةَ الصِّیامِ الرَّفَثُ إِلی نِسائِکُمْ» - . بقره / 187 - {در شب روزه آمیزش با همسرانتان بر شما حلال شده است.} به جز انگشتر نقره، انگشتر دیگر به دست نکنید که پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «دستی که در آن انگشتر آهن است پاک نمی شود.»

ص: 90

و هر که بر انگشترش اسم خدا نقش کرده، به هنگام دستشویی رفتن بایستی آن را از دستی که با آن خود را می شوید درآورد.

هر گاه یکی از شما در آینه می نگرد، بگوید: «سپاس خدایی را که مرا آفرید و نیکو آفرید و به من صورت بخشید و زیبا نگارش کرد و آن چه از دیگران نکوهیده بود، در من آراسته داشت و مرا به اسلام گرامی داشت.» وقتی یکی از شما با برادر مسلمانش رو به رو می شود، برای او خود را بیاراید، آن گونه که خود را برای بیگانه آرایش می کنید و دوست دارید او شما را در بهترین قیافه ببیند.

روزه سه روز از هر ماه که یک چهارشنبه میان دو پنجشنبه باشد و روزه ماه شعبان، وسوسه سینه و پریشانی قلب را از بین می برد. شستن و تمیز کردن محل مدفوع با آب سرد، بواسیر را قطع می کند. شستن لباس اندوه و حزن را از بین برده و همان پاک کننده برای نماز است. هرگز موی سفید را نکنید که آن نور مسلمان است و هر که در اسلام از جوانی به پیری رسیده (و مویش سفید شود)، روز رستاخیز برای او نور می گردد.

مسلمان در حال جنابت نخوابد، و جز با وضو نخوابد، و اگر آبی نیافت با خاک تیمّم کند، زیرا روح مؤمن به سوی خدای متعال بالا می رود و خداوند او را پذیرفته و مبارک قرار می دهد. و اگر هنگام مرگش فرا رسیده باشد، او را در گنجینه رحمتش قرار می دهد و اگر هنگام مرگش فرا نرسیده باشد، او را با فرشتگان امینش می فرستد تا او را به تنش بازگردانند. مؤمن به سمت قبله تف نکند که اگر از روی فراموشی چنین کرد، از خداوند متعال آمرزش بخواهد. مرد در محل سجده فوت نکند، و غذایش را فوت نکند و آشامیدنی خود را فوت نکند، و نیز در تعویذ (دعای بازوبند) خود فوت نکند. مرد در وسط راه نخوابد و از پشت بام در هوا ادرار نکند و در آب گرم ادرار نکند که اگر چنین کرد و مشکلی برای او پیش آمد، جز خودش را سرزنش نکند، زیرا آب و هوا اهلی دارند. مرد به رو نخوابد و اگر کسی را دیدید که به رو خوابیده، بیدارش کنید و او را به آن حال نگذارید. و هیچ یک از شما با حالت کسالت و چرت به نماز نایستد، و در نماز به خود نیندیشد که در پیشگاه خدای بزرگ خود است و تنها برای بنده آن نمازش پذیرفته است که با حضور قلبش اقامه کند. آن چه را که از سفره بیرون می افتد بخورید که به اذن خدا، برای هر کسی که

ص: 91

بدان شفا جوید، شفای هر دردی است. هر گاه یکی از شما غذایی بخورد و انگشتانی را که بدان ها غذا خورده بلیسد، خداوند بزرگ می فرماید: خدا تو را برکت دهد.

لباس پنبه ای بپوشید که همان لباس پیامبر خدا صلی الله علیه و آله بود که لباس ما نیز هست و ما لباس مو و پشم نمی پوشیم، مگر آن که علّتی داشته باشد. و فرمود: خداوند زیباست و زیبایی را دوست می دارد و دوست دارد که اثر نعمت خود را در بنده اش ببیند. با خویشان خود پیوند داشته باشید، گرچه به سلام کردن باشد. خداوند متعال می فرماید: «وَ اتَّقُوا اللَّهَ الَّذِی تَسائَلُونَ بِهِ وَ الْأَرْحامَ إِنَّ اللَّهَ کانَ عَلَیْکُمْ رَقِیبا» - . نساء / 1 - {از خدایی که مورد بازخواست از او و خویشان هستید، بیم داشته باشید که به راستی خداوند بر شما رقیب و دیده بان است.} روز خود را با گفتار چنین و چنان و چنین و چنان کردیم نگذرانید، چرا که به همراه شما نگهبانانی است که شما و ما را نگهبانند. خدا را در همه جا به یاد آورید که او با شماست. بر محمد و خاندان او صلوات بفرستید، چرا که خداوند متعال به هنگام یاد محمّد و دعای بر او و رعایت او، دعای شما را می پذیرد.

غذای گرم را بگذارید تا خنک شود، چرا که چون غذای گرمی به پیامبر خدا صلی الله علیه و آله تعارف کردند، فرمود: «بگذارید تا خنک شود و بشود آن را خورد. خداوند آتش را غذای ما قرار نداده و برکت در غذای خنک است.» به هنگام دفع ادرار، به سمت هوا و رو به باد ادرار نکنید. به کودکانتان چیزی بیاموزید که خدا به وسیله آن به آن ها سود دهد، نکند که مرجئه عقاید خود را بدان ها تحمیل کنند. زبان خود را نگه دارید و سلام کنید تا سود ببرید. کسانی که شما را امین دانسته و امانت سپردند، امانتشان را برگردانید، گرچه کشندگان فرزندان پیامبر باشند.

آن گاه که وارد بازار شدید و به هنگام اشتغال مردم، خدا را بسیار یاد کنید، زیرا که کفّاره گناهان شماست و موجب زیادتی حسنات می شود و در زمره غافلان نوشته نشوید. آن گاه که ماه رمضان فرا رسید، سزاوار نیست که بنده سفر کند، چرا که خداوند می فرماید: «فَمَنْ شَهِدَ مِنْکُمُ الشَّهْرَ فَلْیَصُمْهُ» - . بقره / 185 - {پس هر کس از شما ماه رمضان را درک کرد بایستی روزه بگیرد.} در شرابخواری و مسح بر کفش تقیّه نیست.

بپرهیزید از این که در مورد ما غلوّ کنید، بگویید ما بندگان پرورده ایم و در فضل ما هر چه می خواهید بگویید. هر که ما را دوست می دارد، بایستی طبق رفتار ما رفتار کرده و از ورع و پاکدامنی یاری گیرد، زیرا ورع بهترین کمک در امور دنیایی و آخرتی است. با خرده گیران ما همنشینی نکنید

ص: 92

و در نزد دشمنان ما، با آشکار کردن دوستی ما از ما مدح نکنید تا در نزد پادشاهانتان خود را خوار نسازید. خود را به راستگویی ملزم کنید که رهایی بخش است و بدان چه در پیشگاه خداست، رغبت نشان دهید و طاعت خدا را بجویید، و بر آن شکیبا باشید. چقدر زشت است که مؤمن با بی آبرویی وارد بهشت شود. در آن چه از پیش فرستادید، در روز رستاخیز به امید شفاعت ما نباشید. خودتان را در روز رستاخیز در میان دشمنانتان رسوا نسازید و در نزد آنان به خاطر متاع پست دنیا، منزلت والای خود را در پیشگاه خدا تکذیب ننمایید. به آن چه خدا دستور داده چنگ زنید که میان یکی از شما و آن چه که آرزو می کند دوست می دارد، فاصله ای جز این که قاصد خدا (مرگ) نزد او بیاید نیست و آن چه در نزد خداست، بهتر و ماندگارتر است، و مژده ای از جانب خدا به مؤمن می رسد و چشمش روشن گشته و دیدار خدا را دوست می دارد.

برادران ناتوان خود را تحقیر نکنید، زیرا هر کس مؤمنی را تحقیر کند، خداوند او را با وی در بهشت گرد هم نمی آورد، مگر این که توبه کند. آن گاه که دانستی برادر مؤمنت به تو حاجتی دارد، پیش از اظهارش، حاجتش را روا کن. با یکدیگر همکاری، مهربانی و بخشش کنید و همچون منافقی که توصیف می کند ولی انجام نمی دهد، مباشید. ازدواج کنید، زیرا پیامبر خدا صلی الله علیه و آله مواقع بسیاری می فرمود که: «هر کس می خواهد از روش من پیروی کند، بایستی ازدواج کند که همانا از رویه های من ازدواج کردن است. و فرزند بخواهید که من در روز رستاخیز، به فزونی شما بر دیگر امّت ها افتخار می کنم.» از شیر دادن زنان زناکار و دیوانه به فرزندانتان خودداری کنید که شیر آثارش را سرایت می دهد. از خوردن گوشت پرنده ای که سنگدان، خارپس پا و چینه دان ندارد دوری کنید و از خوردن گوشت هر درنده نیش دار و پرنده چنگال دار بپرهیزید، و سپرز نخورید که محل تجمّع خون کثیف است. لباس سیاه نپوشید که لباس فرعون است. از غدّه های گوشت اجتناب کنید که رگ بیماری جذام را تحریک می کند.

در دین قیاس نکنید که برخی از احکام دین قیاس پذیر نیست، و به زودی گروهی خواهند آمد که قیاس می کنند و آنان

ص: 93

دشمنان دین هستند و نخستین کسی که قیاس کرد ابلیس بود. و کفش های ویژه ای که دو طرفش یکسان است نپوشید که کفش فرعون است و او نخستین کسی است که چنین کفشی پوشید. با شراب خواران مخالفت کنید، و خرما بخورید که در آن شفای هر بیماری است. از گفتار پیامبر خدا صلی الله علیه و آله پیروی کنید که فرمود: «هر کس یک در، جهت درخواست از دیگران به روی خود باز کند، خداوند دری از ناداری و فقر به روی او می گشاید.» بیشتر آمرزش بخواهید که روزی را برای شما جلب می کند. هر چه از کارها در توان دارید پیش فرستید که فردای رستاخیز آن را خواهید یافت. از جدال و بگومگو بپرهیزید که تردید به بار می آورد. هر کسی به پروردگار بزرگش نیاز و حاجتی دارد، بایستی در سه وقت آن را بخواهد: ساعتی در روز جمعه و به هنگام زوال آفتاب، و آن گاه که باد می وزد که درهای آسمان گشوده می شود و رحمت فرود می آید و پرندگان آواز می کنند، و ساعتی در پایان شب به هنگام دمیدن سپیده که دو فرشته فریاد می زنند: آیا توبه کننده ای هست که از او توبه پذیرفته شود؟ آیا درخواست کننده ای هست که به او عطا شود؟ آیا حاجتمندی هست که حاجتش برآورده شود؟ پس دعوت خدا را پاسخ دهید. و روزی را میان سپیده دم تا برآمدن آفتاب بخواهید که در خواستن روزی از کوشش در زمین سریع تر اثر می کند و این همان ساعتی است که خداوند روزی را میان بندگانش تقسیم می کند.

منتظر فرج و گشایش باشید و از رحمت خدا نومید مگردید، زیرا محبوب ترین اعمال به سوی خدا، انتظار فرج و گشایش است، مادامی که بنده مؤمن بدان پاینده است. آن گاه که دو رکعت نماز بامداد را گزارید، به خدا توکل کنید که در آن هنگام بهره ها عطا می گردد. با شمشیر وارد حرم نشوید، کسی از شما به هنگام نماز شمشیر پیش روی خود نگذارد که قبله امن است.

آن گاه که به سوی خانه خدا بیرون شدید، حجّتان را با زیارت پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و همچنین با زیارت قبرهای دیگری که خداوند حقّ آن ها و زیارتشان را برای شما لازم نموده به پایان ببرید که ترک آن جفا و ناسپاسی است و بدین عمل مأمورید و در کنار آن قبور روزی بخواهید.

ص: 94

و گناهان اندک را کوچک نشمارید، زیرا که اندک شمرده می شود آید تا بزرگ گردد.

و سجده را طول دهید که هیچ عملی بر شیطان سخت تر از آن نیست که ببیند فرزند آدم در سجده است، چرا که او مأمور به سجده شد و عصیان کرد، ولی آدم بدان مأمور شد و اطاعت کرد و نجات یافت.

بسیار به یاد مرگ و روزی که از قبرهای خود بیرون می شوید و در پیشگاه خدای متعالی می ایستید باشید که یاد مرگ، مصیبت ها را بر شما آسان می سازد. هر گاه چشم یکی از شما درد گرفت، آیة الکرسی را به نیّت این که بهبود می یابد بخواند، ان شاء اللَّه بهبودی خواهد یافت. از گناهان دوری کنید که هیچ بلا و کمبود روزی نیست، مگر این که از ناحیه گناه است. حتی خراش در بدن، به رو بر زمین خوردن و مصیبت. خداوند متعال می فرماید: «وَ ما أَصابَکُمْ مِنْ مُصِیبَةٍ فَبِما کَسَبَتْ أَیْدِیکُمْ وَ یَعْفُوا عَنْ کَثِیر» - . شوری / 30 - {آن چه مصیبت به شما می رسد نتیجه عملکرد شماست و خدا از بسیاری می گذرد.}

آن گاه که بر کنار سفره غذا نشستید، زیاد خدا را یاد کنید و سرکشی ننمایید، زیرا آن نعمتی از نعمت های خدا و روزی ای از روز ی های او است که سپاسگزاری و ستایش از آن بر شما واجب است. پیش از آنکه نعمتی از دست شما برود با آن نیکویی کنید که نعمت از دست می رود و در مورد رفتاری که صاحبش با او کرده، علیه او گواهی می دهد. کسی که از خداوند متعال به روزی اندک راضی و خشنود باشد، خداوند نیز از او به عمل اندک راضی می گردد. بپرهیزید از این که (در اعمالتان) کوتاهی نمایید که حسرت خواهید برد، آن گاه که حسرت سودی نداشته باشد.

آن گاه که در میدان کارزار با دشمن رو به رو شدید، کمتر سخن گفته و بسیار به یاد خدا باشید، و پشت به دشمن نکنید که پروردگارتان را به خشم آورده و سزاوار غضب او خواهید بود. و آن گاه که دیدید کسی از برادران شما در جنگ زخمی شده یا وامانده گشته یا کسی را دیدید که دشمن شما به او طمع کرده، با جانفشانی به او نیرو ببخشید.

هر چه می توانید کار نیک انجام دهید که از مرگ های بد حفظ می کند. هر کس از شما بخواهد که بداند مقام و منزلت او در پیشگاه خداوند چگونه است، بایستی ببیند که مقام خداوند در نزد او به هنگام گناه چقدر است که مقام او نیز در

ص: 95

پیشگاه خدا چنین خواهد بود. بهترین چیزی که مرد در خانه خود برای خانواده اش می گیرد، گوسفند است. پس هر کس یک گوسفند در خانه اش باشد، فرشتگان هر روز یک مرتبه او را تقدیس می کنند. و هر که در خانه اش دو گوسفند داشته باشد فرشتگان هر روز دو مرتبه او را تقدیس می کنند و همین گونه در سه گوسفند، می گویند: به شما برکت داده شود.» هر گاه مسلمانی ناتوان گردید، گوشت با شیر بخورد که خداوند متعال در آن دو نیرو قرار داده است. آن گاه که قصد حج کردید، خرید برخی از نیازمندی هایی را که در سفر به شما نیرو می بخشند پیش بیندازید که خداوند متعال می فرماید: «وَ لَوْ أَرادُوا الْخُرُوجَ لَأَعَدُّوا لَهُ عُدَّة» - . توبه / 46 - {اگر قصد خروج داشتند ساز و برگ آن را آماده می کردند.} و هر گاه یکی از شما در آفتاب بنشیند، پشت به آن نماید که آفتاب بیماری درونی را آشکار می سازد. و چون رحل سفر به سوی بیت اللَّه الحرام بستید، بیشتر به خانه خدا نگاه کنید که خداوند یک صد و بیست رحمت در کنار خانه محترم خویش دارد که شصت رحمت از آن ها، ویژه طواف کنندگان، چهل رحمت از آن نمازگزاران و بیست رحمت دیگر از آن نگاه کنندگان است. در کنار ملتزم (محلی میان در کعبه و حجرالأسود)، آن چه از گناهانتان را به یاد دارید اعتراف کنید و در عوض آن چه فراموش کرده اید بگویید: «و آن چه نگهبانان تو برای ما نگه داشته و ما فراموش کرده ایم بر ما بیامرز»، زیرا هر کس که در این محل به گناهش اعتراف کند و آن ها را بشمارد و به یاد آورد و از خدا آمرزش بخواهد، بر خداوند متعال لازم است که او را بیامرزد. پیش از فرود آمدن بلا دعا کنید که درهای آسمان در پنج وقت برای شما باز می گردد: هنگام بارش باران، به هنگام جهاد، هنگام اذان و هنگام قرائت قرآن، هنگام ظهر و هنگام سپیده دم. هر کس از شما مرده ای را غسل می دهد، پس از پوشانیدن کفن های او، خود غسل کند، و کفن ها را با بخور عطرآگین نکنید و جز با کافور مرده هایتان را خوشبو نسازید که مرده به منزله کسی که احرام بسته است. به کسان خود دستور دهید که بر سر جنازه سخن نیکو بگویند، زیرا آن گاه که پدر بزرگوار حضرت فاطمه دخت محمّد صلی الله علیه و آله از دنیا رفت،

ص: 96

همه دختران بنی هاشم با او هم ناله شدند. آن حضرت فرمود: شمارش (اوصاف میّت) را کنار بگذارید و دعا کنید. مرده هایتان را زیارت کنید که آنان به زیارت شما شادمان می گردند و هر کسی حاجت خود را در کنار قبر پدر و مادرش، پس از آن که برای آنان دعا کرد از خدا بخواهد.

مسلمان آینه برادر دینی خود است، پس هر گاه لغزشی از برادر خود، دیدید بر علیه او نباشید، بلکه برای او همچون خودش باشید و او را راهنمایی کرده اندرزش دهید و با او مهربانی کنید، مبادا اختلاف کنید که رشته الفت شما از هم گسیخته می گردد. میانه روی را مراعات کنید تا پیشرفت کرده و امیدوار شوید. هر کس از شما با حیوان چهارپایی به مسافرت رفت، آن گاه که به منزلی رسید، نخست به آن حیوان آب و علف بدهد. به صورت چهارپایان نزنید که آن تسبیح پروردگار خود را می گوید. و هر کس از شما در سفر گم شد یا بر جان خود بیم داشت، پس فریاد زند: «ای صالح! به فریادم برس.» که در میان برادران جنّی شما، جنّی به نام صالح است که به جهت شما شهرها را می گردد و خود را وقف خدمتگزاری برای شما نموده است. پس آن گاه که صدا را بشنود، پاسخ می دهد و گمشده شما را راهنمایی می کند و مرکب او را که فرار کرده، نگه می دارد. هر کس از شما که به جان خود یا گوسفندانش از حمله شیر بیم داشته باشد، خطی به دور آنان کشیده و بگوید: «خداوندا! ای پروردگار دانیال و چاه و پروردگار هر شیر ژیانی! مرا و گوسفندان مرا نگهداری فرما.» و هر کس از شما که از عقرب بترسد، این آیات را بخواند: «سَلامٌ عَلی نُوحٍ فِی الْعالَمِینَ إِنَّا کَذلِکَ نَجْزِی الْمُحْسِنِینَ إِنَّهُ مِنْ عِبادِنَا الْمُؤْمِنِین» - . صافات / 79 - 81 - {سلام بر نوح در جهانیان، به راستی که ما این گونه به نیکوکاران پاداش می دهیم، بی تردید او از بندگان مؤمن ماست.} هر کس از شما از غرق شدن بیم داشته باشد، بخواند: «بِسْمِ اللَّهِ مَجْراها وَ مُرْساها إِنَّ رَبِّی لَغَفُورٌ رَحِیم» - . هود / 41 - { به نام خداست روان شدنش و لنگرانداختنش، بی گمان پروردگار من آمرزنده مهربان است} به نام خدایی که پادشاه بر حق است، «ما قَدَرُوا اللَّهَ حَقَّ قَدْرِهِ وَ الْأَرْضُ جَمِیعاً قَبْضَتُهُ یَوْمَ الْقِیامَةِ وَ السَّماواتُ مَطْوِیَّاتٌ بِیَمِینِهِ سُبْحانَهُ وَ تَعالی عَمَّا یُشْرِکُون» - . زمر / 67 - {حق معرفت خدا را نشناختند و زمین تماما در روز رستاخیز در قبضه قدرت اوست و آسمان ها پیچیده شده در دست قدرت اوست، پاک و منزّه و بزرگ است از آن چه شرک ورزان نسبت می دهند.}

در هفتمین روز از تولّد فرزندانتان برای آنان عقیقه (گوسفند قربان) کنید و آن گاه که موی سرشان را تراشیدید، هم وزن آن نقره به مسلمانی صدقه بدهید، که پیامبر خدا صلی الله علیه و آله درباره امام حسن و امام حسین علیه السّلام و دیگر فرزندانش چنین رفتاری کرد.

ص: 97

هر گاه به دست سائلی چیزی دادید، از او بخواهید که برای شما دعا کند، که دعای او درباره شما پذیرفته است، ولی در مورد خودش پذیرفته نیست، چرا که آنان دروغ می گویند. و هر که دستش به دست سائل می رسد، دست خود را به طرف دهانش برده و ببوسد که صدقه پیش از آنکه در دست سائل قرار گیرد، در دست خداوند متعال می گیرد، آن سان که خداوند می فرماید: «أَ لَمْ یَعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ هُوَ یَقْبَلُ التَّوْبَةَ عَنْ عِبادِهِ وَ یَأْخُذُ الصَّدَقات» - . توبه / 104 - {آیا نمی دانند که خداست همو که توبه را از بندگانش پذیرفته و صدقه ها را می گیرد.} شامگاهان صدقه دهید که صدقه در شب، آتش خشم پروردگار بزرگ را خاموش می سازد.

سخن گفتن را از اعمالتان به حساب آورید تا سخن شما جز در خیر و نیکی کمتر گردد. آن چه را که خداوند به شما روزی داده، انفاق کنید که انفاق کننده به منزله جهادکننده در راه خداست. پس هر کس یقین کند که هر چه انفاق می نماید عوض دارد، کوشش کرده و جان خود را به سخاوت وادار می سازد. هر کس یقین داشته باشد، سپس تردید کند، به دنبال یقینش برود که شکّ یقین را نمی شکند.

گواهی دروغ ندهید و بر سر سفره ای که در آن می خواری می شود ننشینید، که بنده نمی داند که جانش کی گرفته می شود. هر گاه یکی از شما بر سفره غذا نشست، همچون بندگان نشیند و به طور حتم نبایستی یک پای خود را روی پای دیگرش بیندازد و چهار زانو بنشیند که خداوند چنین نشستن را دشمن می دارد و صاحبش را دشمن می دارد. شام پیامبران پس از نماز عشا است و شام خوردن را ترک نکنید که ترک آن موجب ویرانی تن است. تب، پیشاهنگ مرگ و زندان خدا در روی زمین است که از بندگانش، هر کس را که بخواهد در آن زندانی می کند و همان تب، گناهان را می ریزد، همان گونه که کرک از کوهان شتر می ریزد. همه دردها از درون تن است، مگر زخم و تب که این دو از بیرون وارد بدن می شوند. حرارت تب را با بنفشه و آب سرد بشکنید که حرارت آن از گرمای دوزخ است. مسلمان تا زمانی که بیماری بر تندرستی او چیره نشده، به درمان نمی پردازد.

دعا قضای حتمی خدا را برمی گرداند، پس آن را به عنوان ساز و برگ دفاعی خود قرار دهید. برای وضو پس از طهارت ده حسنه است، پس خود را پاکیزه نگه دارید.

ص: 98

از کسالت و تنبلی بپرهیزید که هر کس تنبلی ورزد، حق خداوند متعال را نمی پردازد. بوی بد گندیده ای را که آزار می دهد، با آب پاکیزه نمایید. خودتان را بازرسی نمایید که خداوند متعال از میان بندگانش کسی را که کثیف است، به گونه ای که هر کس در کنار او می نشیند از کثافت او رویگردان می شود، دشمن می دارد.

مرد نبایستی در نمازش با ریش خود یا چیزی که او را از نماز مشغول می سازد، بازی کند. به کار خیر پیش از آن که به کار دیگری سرگرم شوید، پیشی گیرید. مؤمن خود در ناراحتی است، ولی مردم از او در آسایش اند. بیشتر سخنان شما بایستی یاد خدا باشد. از گناهان حذر کنید که بنده چون گناه کند، روزی اش از او حبس می گردد. بیماران خود را با صدقه درمان کنید. دارایی خودتان را با پرداخت زکات بیمه کنید. نماز مایه نزدیکی و تقرّب هر فرد پرهیزکاری است. حج جهاد هر فرد ناتوان است. جهاد زن، خوب شوهرداری کردن است. فقر و ناداری همان مرگ بزرگ است. کمی خانواده یکی از دو آسایش است.

اندازه نگه داشتن در زندگی، نیمی از زندگی است. اندوه نیمی از پیری است. هر که میانه روی کرد، تهیدست نشد و هر که مشورت کرد، به زحمت نیفتاد. کار نیک جز در نزد شرافتمند و دیندار شایسته نیست. هر چیزی میوه ای دارد و میوه کار نیک، شتاب در انجام آن است. کسی که به عوض یقین دارد، در عطیّه بخشنده می گردد. هر کس به هنگام معصیت دست غم بر ران هایش بزند، پاداشش از بین می رود. برترین اعمال انسان، انتظار فرج و گشایش از جانب خداست. کسی که پدر و مادرش را محزون کند، در واقع عاقّ آنان شده است. روزی را با صدقه دادن فرود آورید. پیش از ورود بلا، امواج بلا را با دعا از خود دور سازید، که سوگند به آن که دانه را شکافته و مردم را آفریده، بلا به مؤمن سریع تر از ریزش سیل از بالای تپه به پایین آن و سریع تر از دویدن استرها می رسد. از خداوند از سختی بلا عافیت بخواهید که بلای سخت، دین را از بین می برد.

خوشبخت کسی است که از دیگری پندپذیر شود. خودتان را با اخلاق نیکو تربیت کنید، زیرا بنده مسلمان به وسیله حسن خلقش به درجه کسی می رسد که روزها روزه و شب ها به عبادت می ایستد. کسی که شرابخواری کند و بداند که این کار حرام است، خداوند او را از خبال که چرک و خونی است که از گناهکاران و زنان زناکار می ریزد، سیراب می کند، گرچه آمرزیده شود. در معصیت نذر درست نیست و در قطع پیوند خویشاوندی سوگند صحیح نیست. دعوت کننده

ص: 99

به کار نیک بدون انجام آن، همچون تیراندازی است که بدون زه کمان کشد. زن مسلمان بایستی خود را برای همسرش خوشبو سازد. کسی که در راه دفاع از دارایی خود کشته شود، شهید است. فرد مغبون نه مورد ستایش قرار می گیرد و نه پاداشی دارد. سوگند فرزندان بدون اجازه پدر و سوگند زن بدون اجازه همسرش صحیح نیست. یک روز تا هنگام شب نبایستی زبان از سخن فرو بست، به جز برای ذکر خدا.

پس از هجرت از بیابان نشینی، نبایستی دوباره بیابان نشین شد، و پس از فتح و پیروزی، هجرت صحیح نیست. تجارت پیشه کنید که بی نیازی شما از آن چه که به دست مردم است، در آن است. و خداوند بنده با حرفه امین را دوست می دارد. هیچ عملی در پیشگاه خدا از نماز محبوب تر نیست، پس هیچ کاری از کارهای دنیا شما را از اوقات نماز مشغول نسازد، زیرا خداوند گروهی را نکوهش کرده و فرموده:

«الَّذِینَ هُمْ عَنْ صَلاتِهِمْ ساهُون» - . ماعون / 5 - {کسانی که از نمازشان بی خبرند}، یعنی آنان از نمازشان غافل بوده و اوقات آن را سبک می انگارند.

بدانید که نیکوکاران از دشمنانتان برای یکدیگر ریا می کنند، ولی خداوند متعال به آنان توفیق نمی دهد و جز عمل خالص نمی پذیرد. عمل نیک کهنه نمی شود، و گناه فراموش نمی گردد و خداوند بزرگوار «مَعَ الَّذِینَ اتَّقَوْا وَ الَّذِینَ هُمْ مُحْسِنُون» - . نحل / 128 - {با کسانی است که پرهیزکار بوده و کسانی که نیکوکار هستند.}

مؤمن برادر خویش را فریب نمی دهد و به او خیانت نمی ورزد و او را تنها رهایش نمی کند و متّهمش نمی سازد و به او نمی گوید: من از تو بیزارم، (در مورد اشتباهی که) از برادر (دینی) تو (سرزده)، در جستجوی یافتن عذری باش و اگر عذر واقعی بر آن نیافتی، عذری دیگر بر آن بتراش. از جای کندن کوه ها آسان تر از کندن حکومتی است که هنوز وقتش باقی است. «اسْتَعِینُوا بِاللَّهِ وَ اصْبِرُوا إِنَّ الْأَرْضَ لِلَّهِ یُورِثُها مَنْ یَشاءُ مِنْ عِبادِهِ وَ الْعاقِبَةُ لِلْمُتَّقِین» - . اعراف / 128 - {و از خدا یاری بجویید و شکیبا باشید؛ زیرا که زمین از آن خدا است، به هر که بخواهد از بندگانش می دهد و سرانجام از آن پرهیزکاران است.}

پیش از فرا رسیدن کار شتاب نکنید که پشیمان می شوید. و پایان کار را طولانی نبینید که دل هایتان سخت می گردد. به ناتوانانتان رحم نمایید و با مهرورزی به آنان در پی رحمت از خدا باشید. از غیبت مسلمان بپرهیزید که مسلمان غیبت برادر مسلمانش را نمی کند که خداوند متعال از این کار باز داشته و فرموده است: «وَ لا یَغْتَبْ بَعْضُکُمْ بَعْضاً أَ یُحِبُّ أَحَدُکُمْ أَنْ یَأْکُلَ لَحْمَ أَخِیهِ مَیْتا» - . حجرات / 12 - {برخی از شما غیبت برخی دیگر را ننماید، آیا کسی از شما دوست دارد که گوشت برادر خود را که مردار است بخورد؟} مسلمان در حال نماز که در پیشگاه خداوند متعال ایستاده، دست هایش را روی هم نمی گذارد که خود را به اهل کفر یعنی مجوس شبیه سازد.

هر کدام از شما که بر سر سفره غذا می نشیند، بایستی همچون بنده بنشیند و بر روی زمین غذا بخورد و ایستاده نیاشامد.

هر گاه

ص: 100

یکی از شما در حال نماز به جانداری (آزار رساننده) برخورد، بایستی آن را زیر خاک کرده و آب دهان به آن بیندازد، یا در گوشه لباس خود بپیچد تا نمازش پایان یابد. برگرداندن صورت به طور کامل از قبله، نماز را باطل می سازد و کسی که چنین کرد، شایسته است که نماز را با اذان و اقامه و تکبیر از نو آغاز کند. هر کس یازده مرتبه پیش از دمیدن آفتاب سوره «قل هو اللَّه احد» و به همان تعداد سوره «انا انزلناه» را پیش از طلوع آفتاب بخواند، آن روز گناهی از او سر نمی زند، گرچه شیطان در مورد او بکوشد. از کجروی در دین و از پیروزی مردان (بی دین) بر شما به خدا پناه ببرید. هر کس از ما تخلّف کند نابود می شود.

کوتاه بودن لباس مایه پاکیزگی آن است که خداوند متعال می فرماید: «وَ ثِیابَکَ فَطَهِّر» {لباست را پاکیزه کن}، یعنی دامنت را کوتاه کن. خوردن انگشتی از عسل موجب شفای از هر دردی است، خداوند متعال می فرماید: «یَخْرُجُ مِنْ بُطُونِها شَرابٌ مُخْتَلِفٌ أَلْوانُهُ فِیهِ شِفاءٌ لِلنَّاس» - . نحل / 69 - {از شکم زنبوران شیره ای بیرون می آید که رنگ های گوناگون دارد و در آن برای مردم شفاست.} و این شفا به همراه خواندن قرآن است.

و جویدن کندر بلغم را ذوب می کند. در آغاز غذا خوردن، نخست با نمک شروع کنید که اگر مردم می دانستند که نمک چه خاصیّتی دارد، آن را بر داروی تریاق تجربه شده ترجیح می دادند و برمی گزیدند. کسی که غذایش را با خوردن نمک آغاز کند، هفتاد درد او از آن چه جز خدا نمی داند، از بین می رود. در فصل تابستان بر شخص تبدار آب خنک بریزید که حرارت آن را آرام می کند. در هر ماه سه روز روزه بگیرید که برابر با روزه یک عمر است. و ما دو پنجشنبه را که یک چهارشنبه در میان آن دو است روزه می گیریم، زیرا خداوند دوزخ را در روز چهارشنبه آفریده است. هر گاه یکی از شما در پی حاجتی است، بامداد روز پنج شنبه اقدام کند که پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «خدایا! روز پنجشنبه را برای امّت من مبارک گردان.» و آن گاه که می خواهد از خانه بیرون آید، آیه های آخر سوره آل عمران و آیة الکرسی و سوره «انّا انزلناه» و سوره حمد را بخواند که حوائج و نیازهای دنیایی و آخرتی او روا خواهد شد.

بر شما باد که لباس های ضخیم بپوشید

ص: 101

که هر کس لباس نازک بپوشد، دینش هم نازک و ناتوان خواهد شد. هیچ کدام از شما با لباس بدن نما در برابر خداوند متعال نایستد. به سوی خداوند متعال توبه نمایید و خود را در محبّت او وارد سازید؛ چرا که «إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ التَّوَّابِینَ وَ یُحِبُّ الْمُتَطَهِّرِین» - . بقره / 222 - {خداوند متعال توبه کنندگان و پاکیزگان را دوست می دارد} و مؤمن همواره توبه کننده است. هر گاه مؤمنی به برادرش بگوید: اف! رشته برادری بین آن دو بریده می شود و اگر به او بگوید: تو کافری! یکی از آن دو کافر می گردد. و هر گاه برادرش را متّهم سازد، اسلام در دل او همچون آب شدن نمک در آب، حل می شود. درِ توبه برای کسی که توبه کند، باز است. «تُوبُوا إِلَی اللَّهِ تَوْبَةً نَصُوحاً عَسی رَبُّکُمْ أَنْ یُکَفِّرَ عَنْکُمْ سَیِّئاتِکُمْ وَ أَوْفُوا بِالْعَهْدِ إِذا عاهَدْتُم» - . تحریم / 8 - {پس به سوی خدا توبه خالص نمایید، باشد که پروردگارتان گناهان شما را بپوشاند. و آن گاه که پیمان بستید، به پیمانتان وفا کنید} که هیچ نعمت و نشاط زندگی از بین نرفته است، مگر به وسیله گناهانی که مرتکب شده اند. و بی تردید خداوند نسبت به بندگانش ستم روا نمی دارد و اگر آنان در آن هنگام با دعا و زاری به استقبال آن می رفتند، نعمتشان زایل نمی شد و اگر آنان به هنگام فرود نعمت و زوال نعمت با نیّت های راستین به سوی خدا پناه برده و سستی نکرده و زیاده روی نمی کردند، البته خداوند هر فسادی را برای آنان اصلاح می کرد و هر شایسته ای را برای آنان باز می گرداند. و هر گاه عرصه بر مسلمانی تنگ شد، از پروردگارش شکوه نکند، بلکه به سوی پروردگارش که کلیدهای کارها و تدبیر آن به دست اوست شکایت برد. در هر کس یکی از سه چیز است: فال بد زدن، تکبر و آرزو. پس هر گاه یکی از شما فال بد زد، به آن اعتنا نکرده و کارش را ادامه دهد و خدا را به یاد آورد. و هنگامی که از تکبر ترسید، با بنده و نوکر خود هم غذا شده و گوسفند را خود بدوشد. و چون آرزو کرد، از خداوند متعال بخواهد و به سوی او زاری کند و نفسش او را به گناه وادار نسازد. با مردم آن اندازه که شناخت دارند، معاشرت کنید و از آن چه که نمی شناسند واگذارید، و آن ها را بر خود و ما مشورانید که امر ما دشوار و سخت است و به جز فرشته مقرّب یا پیامبر مرسل یا بنده ای که خداوند دلش را برای ایمان آزموده، کسی نمی تواند آن را تحمّل کند.

آن گاه که شیطان دل یکی از شما را وسوسه کرد، بایستی به خدا پناه برده و بگوید: به خدا و پیامبرش ایمان آورده و دینم را به او خالص گردانیدم. و هر گاه خداوند متعال به مؤمنی لباس نو پوشاند، وضو گرفته و دو رکعت نماز بخواند که در آن دو سوره حمد و آیة الکرسی و سوره «قل هو اللَّه احد» و سوره «انا انزلناه» بخواند،

ص: 102

آن گ