ص :2

ص :3

ص :4

ص :5

ص :6

ص :7

ص :8

تقدم نماز زیارت در زیارت از بعید علاّمه میر سید احمد علوی عاملی قدس سرّه تحقیق و تصحیح:محمد جواد نور محمدی 331

مقدمه 331

نگاهی به زندگی مؤلّف 333

نماز و زیارت در زیارت از بعید 339

فهرست منابع تحقیق 346

هفت استفتای فقهی شیخ بهاء الدین محمد بن حسین عاملی قدس سرّه تحقیق و تصحیح:علی صدرائی خوئی 347

مقدمه 347

آثار فقهی شیخ بهایی 347

الف)آثار در تمامی ابواب فقه 348

ب)شرح و حاشیه بر دیگر آثار 349

ج)بیان یک یا چند مسئله فقهی 349

د)استفتآت شیخ بهایی 350

هفت سؤال و جواب فقهی 352

سؤال اول:الماء المباح الداخل بنفسه الی الأرض المغصوبة 355

ص:10

جواب 355

سؤال ثانی:فیما لو وجب نزح جمیع الماء 356

جواب 356

سؤال ثالث:فی من وجب علیه السعی فی تحصیل الاجتهاد 356

جواب 356

سؤال رابع:فی من نذر سورة معنیة 356

جواب 357

سؤال خامس:لو غضب إنسان أموالا من أهل بلد 357

جواب الثقه 357

سؤال سادس:فی مال مجهول المالک 357

جواب 357

سؤال سابع:فی ما وقع فی مسجد تراب مغصوب 358

جواب 358

مشارع الاحکام فی تحقیق مسائل الحلال و الحرام فقیه مدقق شیخ محمد حسین اصفهانی (صاحب فصول)قدس سرّه تحقیق و تصحیح:مهدی باقری سیانی 361

مقدمه 361

علم فقه و جایگاه آن 361

ص:11

درنگی کوتاه در حیات مؤلف 362

الف:استادان و شاگردان 363

ب:برخی از آثار مؤلف 364

ج:وفات مؤلف 364

د:مبارزات مؤلف با اخباری ها و فرقه شیخیه 365

ه:برخی از مبانی علمی مؤلف 366

و:مؤلف در کلام دیگران 367

نکاتی درباره مشارع الاحکام 368

نکاتی درباره نسخه کتاب 369

معرفی این کتاب در بیان علاّمه روضاتی 370

معرفی نسخه 371

...و أمّا سخن پایانی 372

مشارع الأحکام 375

کتاب الطهارة 376

القول فی المیاه 378

الماء المطلق 379

الطهور فی اللغة 381

الطهارة فی الاصطلاح 384

الفوائد الخمسة 386

فصل فی أن الماء بحسب طبیعته الأصلیة و...391

ص:12

ثلاث مسائل فی المقام 397

تتمیم فی حکم التغییر بالمجاورة 404

فصل فی أقسام المیاه 405

الماء الجاری 405

فصل فی عدم نجاسة الجاری بالملاقاة مع الکثیرة 408

القول فی الأحداث الموجبة الوضوء 410

تنبیه فی نقل کلام الشهید فی حاشیة القواعد 412

فائدة 414

موجبات الوضوء 416

فصل فی نواقض الثلاثة 416

فصل:النوم و النصوص حوله 424

تتمیم فی حکم النعاس 437

فصل فی حکم ما غلب علی العقل 437

تنبیه فی المقام 440

فصل:حکم استحاضة القلیلة 441

فصل:فی حکم الاستحاضة القلیلة 441

کیفیة الوضوء و واجباته 443

الأمر الأول:النیّة 443

المقام الأوّل:فی بیان حکمهما 443

تذییل 445

ص:13

المقام الثانی:فی بیان حقیقتها 446

بقی فی المقام امور لابدّ من التنبیه علیها 450

التنبیه الأوّل 450

التنبیه الثانی 451

التنبیه الثالث 452

الوجوده الثمانیة فی المقام 455

تتمیم 457

التنبیه الرابع 459

التنبیه الخامس 459

تذنیب 461

التنبیه السادس و السابع و الثامن 462

فائدتان 463

المقام الثالث 463

تنبیه 479

و ینبغی التنبه علی امور:480

الأمر الأوّل المعتبر فی النیة 480

الأمر الثانی فی استدامة النیة 481

فروع 483

الامر الثالث فی الوضوء للتأهب 484

الامر الرابع حکم تفریق الوضوء علی اعضائه 486

ص:14

تذنیب فی مسألة التداخل 488

القسم الاول من الأقسام الثلاثة 488

القسم الثانی من الأقسام الثلاثة 497

القسم الثالث من الأقسام الثلاثة 498

الأمور الثمانیة فی المقام 501

المقام الثالث فی بیان محل النیّة فی الوضوء 505

الأمر الثانی:غسل تمام الوجه 507

الأمر الثالث:حکم البدئة فی غسل الوجه 514

تتمّة 517

فصل:فی حکم تخلیل اللحیة 518

تتمیم فیه فائدتان 524

الأمر الثالث:غسل الیدین 526

الأمر الرابع:مسح الرأس 534

فهرست مصادر الرسالة و التقدمة 553

المصادر العربیة 553

المصادر الفارسیة 567

الفهرست کتابشناسی آثار ملاّ حبیب اللّه کاشانی فقیه بارع آیت اللّه ملا حبیب اللّه کاشانی قدس سرّه تحقیق و تصحیح:مجید غلامی جلیسه 569

پیش درآمد 569

ص:15

زندگی نامه ملاّ حبیب اللّه کاشانی 570

فهرست های خودنوشت 571

تاریخچه ای از فهرست های خودنوشت 572

ترتیب تاریخی فهرست های خودنوشت 574

درباره رساله الفهرست 575

نسخه های الفهرست 577

روش تصحیح 577

متن رساله الفهرست 581

ترجمة العلامة الشیخ محمد حسین النجفی الاصفهانی قدس سرّه العلامة الفقید آیة اللّه الحاج الشیخ مجد الدین النجفی الاصفهانی قدس سرّه(1326-1403 ق) تحقیق و تصحیح:مجید هادی زاده 601

مقدمه 601

ترجمه العلامة الشیخ محمد حسین الاصفهانی قدس سرّه 603

فهرست های فنی 611

آیات 611

روایات عربی 613

روایات فارسی 623

چهارده معصوم و پیامبران علیهم السّلام 625

اشخاص 629

کتاب ها 644

مکان ها 659

فرق،مذاهب،طوایف 664

ص:16

بسم اللّه الرحمن الرحیم

نموده اند ولی شاید نیمی از کتاب های آن ها به چاپ نرسیده است.ای کاش هیأتی برای شناسایی،جست وجو،پیدا کردن،چاپ یا عکسبرداری از کتب شیعه تشکیل می شد و کتاب های خطّی علما را که در دسترس نیست به طبع می رساند زیرا اسلام ناب و خالص در کتب تشیّع است، «فِیهٰا کُتُبٌ قَیِّمَةٌ (1)» (2)

ناهماهنگی ها و نامرادی ها و ارباب متفرقّونی که احدی نگفت خیر است در این عرصه،مصیبت آفرین و ذلت آور است.غریبه ها و غربی ها هم خوب فهمیدند و هم زود! میراث ما را به تاراج بردند و هزینه کردند و گوهرهای آن را استخراج کردند و به قول اندیشمند بزرگ محمد رضا حکیمی کاخ تمدن و سیطره و حاکمیت خود را بر پایه های میراث علمی و فرهنگی ما گذاشتند.

امّا ما چه کردیم جز بی مهری؟و آیا تا کی این تلخ آب در این بستر می دود؟خدا داند...!

اهل تحقیق و اصحاب نگارش بر این عقیدت باورمندند که پژوهش گران یک جامعه قبل از اینکه درباره نو یا دیرین بودن سخنان خود حرفی بزنند باید ابتدا تمام تراث علمی خود را احیا کنند و سپس کاخ رفیع اندیشه خود را بر بنای استوار میراث گذشته خویش بنهند.این چنین می توان گفت که محققان وادی علم در عمر خویش و در سرمایه های انسانی و غیرانسانی شان صرفه جویی کرده اند.در این صورت و با نگاه به ثروت علمی گذشته یک ملت است که اشخاص می توانند سخن بگویند و آنکه می گوید:«لن یتفوه بهذا أحد قبلی»و یا«لا یقولون رجال العلم هذه اللطیفة قبل هذا الزمان»با این نظاره گری گزافه گویی نکرده است.و الاّ غیر از این و با غفلت از ثروت علمی گذشتگان علم و معرفت یک جامعه،چنین سخنی غیر از جفا و گزافه گوییی درشت چیزی نیست.

صرف نظر از اینکه کارهای احیا شده امروز تماما بر اسلوب های شایسته و بایسته

ص:18

تحقیق و پژوهش استوار نشده است و بر بعضی از آن تصحیح و تحقیق ها نام«احیاء تراث»صدق نمی کند و برخی دیگر نیز به یقین بهتر قابل عرضه خواهد بود؛بسیاری از آثار فرهیختگان و اندیشه وران شیعه هنوز نیز احیا نشده است.از شخصیت های گمنام و پرتوان علمی و هرکدام چند اثر فخیم که بگذریم آثار بسیاری از فحول و بزرگان شیعه همچنان دست نخورده است.

به عنوان نمونه هنوز بسیاری از آثار علامه مجلسی(1037-1110 ق)تصحیح نشده است.چرا که از تعداد 169 کتاب و رساله معرفی شده از ایشان در زندگی نامه علامه مجلسی بیش از 109 اثر چاپ نشده از ایشان باقی است. (1)این آمار بیانگر آن است که حدود 64%این آثار همچنان چاپ نشده باقی مانده است.

در فهرست خودنوشت فیض کاشانی(1006-1091 ق)که پژوهیده جناب محسن ناجی است به لحاظ عنوانی 54%از آثار فیض به زیور چاپ-و البته بدون در نظر گرفتن ملاحظه کیفیت تحقیق و تصحیح که آن خود جای حرف و حدیث دیگری است -آراسته نشده است.

در این کتاب 113 عنوان تألیف از فیض کاشانی معرفی و نسخه پژوهی شده است که از این تعداد 61 عنوان چاپ نشده است. (2)البته نباید فراموش کرد که ترجمه ها، حاشیه ها،تلخیص ها،ردیّه ها و تعلیقاتی نیز دانشمندان شیعه بر آثار فیض نوشته اند که آنان نیز اغلب چاپ نشده است.

ص:19

آیا مجلسی اوّل(1003-1070 ق)چه تعداد آثار چاپ نشده دارد؟براساس اطلاع بنده از چهل و نه اثر شناسایی شده از ایشان سی و سه اثر هنوز چاپ نشده است. (1)

در کتاب«تقویم الایمان»اثر حکیم الهی و معلم ثالث میرداماد(...-1040 ق)با اندکی اختلاف در برخی تألیفات،بیش از 70 اثر معرفی شده است که از این تعداد 38 اثر چاپ شده و بقیه که 45%کل آثار است همچنان بدون تحقیق مانده است.البته این مقدار با احتساب آثار چاپ سنگی است و علاوه بر این نامه ها و اجازات چاپ نشده نیز-که شمار آن به شانزده عدد می رسد-در زمره این آمار قرار نگرفته است. (2)

از جناب فاضل سراب(...-1124 ق)به نوشته کتاب:«مجموعه مقالات همایش فاضل سراب و اصفهان عصر وی»و غیر آن به دست می آید از میان حدود 42 اثر علمی -اعم از کتاب و اجازات-ایشان تعداد 7 کتاب و رساله چاپ یا آماده چاپ شده است؛ یعنی 83%آثار ایشان همچنان تصحیح و تحقیق نشده مانده است.

آثار ملا اسماعیل خواجویی(...-1173 ق)به سپاس حق تعالی اکثر چاپ شده است-هرچند شایسته تحقیق قویم و پرمایه تر است-و اندک آثاری از ایشان تحقیق نشده مانده است.

از 154 اثر ملا حبیب اللّه کاشانی(...-1340 ق)که در مقاله کتابشناسی آثار ملا حبیب اللّه کاشانی معرفی شده است و به خواست خدا در همین دفتر ارائه می شود، حدود 42 اثر به صورت چاپی ارائه شده و اغلب آنها نیز چاپ سنگی است و در حدود

ص:20

116 اثر همچنان چاپ نشده باقی مانده است.از آیت اللّه حاج محمد ابراهیم کلباسی (...-1261 ق)24 رساله و مقاله و اجازه معرفی شده است و از این تعداد 20 اثر همچنان چاپ نشده باقی مانده است. (1)

از حکیم میرفندرسکی(970-1050 قمری)22 اثر و اجازه معرفی شده و از آثار این حکیم بزرگ 9 اثر چاپ و بقیه همچنان خطی باقی مانده است. (2)

فقیه بزرگوار آیت اللّه حاج آقا منیر الدین بروجردی(1269-1342 ق)دارای بیش از 20 اثر فقهی،اصولی و رجالی است درحالی که از این مجموعه تاکنون 4 اثر به چاپ رسیده است.

تراجم نگاران به فقیه و عالم متضلّع محمد بن حسن اصفهانی مشهور به فاضل هندی (1062-1137 ق)80 اثر نسبت داده اند (3)که معدودی از آنها از جمله کشف اللثام، اجالة الفکر،الّلآلی العبقریّه،بینش غرض آفرینش،حکمت خاقانیّه و الکوکب الدرّی به چاپ رسیده و در حدود 90%آثار آن جناب همچنان در زاویه کتابخانه ها به صورت خطّی باقی مانده است.

البته از آثار چاپ نشده دانشمندان شیعه این سرزمین هم برخی آثار نسخه ای از آن موجود نیست یا اگر هست دست یافتنی نیست یا به سختی به دست می آید که آن نیز واگویه دردی دیگر است.

آثار خاندان های علمی و به خصوص بزرگان خاندان ها همتی جمعی را می طلبد و می تواند به صورت یک پروژه عظیم علمی مطرح شود.مثلا آثار خاندان آل ترکه و به

ص:21

خصوص شخصیت بزرگوار و مشهور این خاندان صائن الدین علی ترکه اصفهانی (...835 ق)با 15 اثر فخیم و گرانسنگ از قبیل:اسرار الصلوة،تمهید القواعد،شرح فصوص قیصری،شرح تائیّه ابن فارض و...که هنوز نیز بخش زیادی از آن چاپ نشده مانده است.

ذکر این نکته حائز اهمیت است که بررسی خانواده های علمی و چگونگی شکل گیری آنها از منظر علمی و جامعه شناسی ثمراتی نغز به همراه دارد و نمایانگر جلوه ای از شکوه و عظمت تمدن اسلامی را در خود دارد و تصحیح و پژوهش علمی آثار خاندانی این ثمرات علمی و جامعه شناختی را نیز به همراه خواهد داشت.

اگرچه سخن درباره این آمار و ارقام به درازا می کشد ولی امید است پرگویی و گزافه گویی نشود و این درد غفلت در تراث پژوهی به خواست صاحب (ن وَ الْقَلَمِ وَ مٰا یَسْطُرُونَ) (1)درست واگویه شود و بی توجهی ما به این ثروت علمی تبیین شود.شاید این درداندیشی زمینه های جدیدی را برای شروع ها و فتوحاتی در عرصه تراث فراهم آورد.

باز بنگرید به آثار شیخ محسن عاصی اصفهانی رشتی(1224-1290 ق)که دارای آثار فراوان است و خود در«دافع البلیة»جایی می گوید که تا آن تاریخ 710 کتاب به نظم و نثر دارد. (2)وی در آن زمان شصت و شش ساله بوده است.از آثار او تاکنون چیزی -جز رساله«مرآة العاشقین»که در میراث دفتر سوم عرضه شده-چاپ نشده است و ما درباره افق علمی و ساحت فکری و فرهنگی وی به دلیل چاپ نشدن آثارش قضاوتی درست و کامل نمی توانیم داشته باشیم.در مقدمه مرآة العاشقین 54 اثر از آثار او معرفی اجمالی شده است.همچنین از فقیه بزرگ میرزا محمد شهدادی مصاحبی نائینی

ص:22

(...-1278 ق)11 تألیف سراغ داریم که تنها دو رساله از آن تاکنون به چاپ رسیده است.

سیّد بزرگوار شفتی(1180 یا 1175-1260 ق)با 33 اثر علمی ارزشمند،میر زین العابدین پدر صاحب روضات با 12 نگارش،میرزا عیسی بیگ با 16 کتاب و رساله،میر سید احمد علوی با 48 تألیف هرکدام آثاری گرانسنگ به رشته تألیف درآوردند و همچنان به صورت خطی باقی مانده است.

آنچه ذکر شد از باب نمونه بود.بنده برای نمایاندن قصورها و تقصیرها یکصد نفر از شخصیت های مهم اصفهان را انتخاب نمودم و درباره وضعیت آثارشان تحقیق کردم امّا در نگارش و نگرش باز از آوردن همه آن آمار و ارقام چشم پوشیدم امّا عده ای از آن عالمان را دریغ دارم که ذکر نکنم.

عالمانی چون سید بهاء الدین محمد حسینی مشهور به مختاری نائینی(1080- 1130 تا 1140 ق) (1)با 18 اثر،ملا علی نوری(...-1246 ق)با 13 پژوهش (2)،مرحوم محقّق سبزواری(...-1090 ق)با 10 تألیف (3)،آقا سید محمد باقر درچه ای(1264- 1342 ق)با حدود 10 اثر علمی که از آن جمله است دوره فقه و اصول ایشان در شانزده مجلد (4)،ملا صالح مازندرانی(...-1086 ق) 5با 10 عنوان تألیف،ابن مسکویه

ص:23

(...-421 ق)با گزارش تراجم نگاران از 28 اثر علمی وی (1)،سید عبد الحسیب عاملی (...-1121 ق)با 10 نگارش (2)،صاحب عبّاد(...-334 یا 335 ق)با 15 تألیف. (3)

کتابشناسان 12 تألیف برای سید صدر الدین عاملی (4)،31 اثر برای مولی محمد باقر فشارکی(...-1314 ق) (5)و 35 کتاب و رساله برای سید محمد رضوی خوانساری (1292-1374 ق) (6)و 13 اثر و تعلیقات فراوان بر کتب رجالی برای شیخ الشریعه اصفهانی گزارش کرده اند. (7)

از مرحوم میر محمد صالح خاتون آبادی(1058-1116 یا 1126 ق)25 اثر از تراث علمی (8)و از آقا سید ابوالقاسم دهکردی(1272-1353 ق)24 تألیف و حاشیه و شرح بر آثار مفاخر شیعه (9)و از سید محمد حسن مجتهد اصفهانی(1207-1263 ق)30 کتاب و رساله (10)معرفی کرده اند.

آقا محمد علی هزار جریبی(1188-1245 ق)با 22 اثر (11)و ملا محمد تقی هروی

ص:24

اصفهانی(1217-1299 ق)با 39 رساله و کتاب (1)در زمره این عالمان اند که بسیاری از آثارشان تحقیق و عرضه نشده است.

این وضعیت آثار مؤلفان و عالمان سرشناس و مشهور است؛حال و وضعیت آثار و تألیفات عالمان گمنامی که از چشم تراث پژوهان دور مانده و یا یکی و دو اثر مهم و مشهور دارند به مراتب بدتر و ناگوارتر از این است.

امروز همراهی و هماهنگی علم و فرهیختگی در کنار تدبیر و درایت و هنر،و ذوق و سلیقه در همه عرصه های احیاء تراث از پژوهش گرفته تا چاپ و توزیع از ضرورت های انکارناپذیری است که می تواند در توجه مردم ما جاذبه ایجاد کند و جامعه فرزانگان و جوانان با استعداد را به پیشینه با عظمت خودشان واقف کند.این توجه به میراث گرانسنگ کهن شیعه است که می تواند جوانان ما را با اعتماد به روح خودباوری،به بیگانه ستیزی و مرعوب نشدن در برابر زخارف فریبنده دنیای غرب سوق دهد.

یکی از بزرگان علم (2)نکته ای بس لطیف و حرکت آفرین و تحول ساز فرمودند که آن را چنین تقریر می کنم:

امروزه هیچکس در قرآن از جهت شماره سوره و آیات آن اختلافی ندارد؛یعنی همه سوره چهلم،آیه بیست و دوم را سوره مؤمن آیه ذٰلِکَ بِأَنَّهُمْ کٰانَتْ تَأْتِیهِمْ رُسُلُهُمْ بِالْبَیِّنٰاتِ فَکَفَرُوا... می دانند.اگر در موقعیت کنونی که در فضای حاکمیت اسلامی زندگی می کنیم مجموعه ای و زین و معتبر یا گروهی از زعمای علمی کشور گرد هم جمع می شدند و گروههایی در رشته های مختلف علوم تشکیل می دادند و پس از آن در هر رشته تعدادی از بزرگان و فرزانگان آن عالم را دعوت می کردند و از آنها می خواستند

ص:25

بهترین کتابهای آن رشته را معرفی کنند و در صورتی که مناسب تحقیق شده است آن را انتخاب کنند و در غیر این صورت براساس یک اسلوب واحد و شیوه نامه،سفارش تحقیق دهند،مجموعه ای از صدها جلد کتاب مختلف و متنوع در رشته های گوناگون علوم اسلامی می شد که با عنوان«گنجینه میراث علمی و فرهنگی شیعه»چاپ می شد.

علاوه بر این کار با هماهنگی های به عمل آمده،به همه ناشران کشور نیز بدون دریافت حق التألیف اجازه چاپ این آثار داده شود.اگر چنین اقدام بزرگی انجام شود، هزاران ساعت از عمر گرانبهای نخبگان جامعه صرفه جویی خواهد شد و همه می توانند در پژوهشهای خود به این مجموعه عظیم علمی آدرس بدهند.این مجموعه در طول زمان نیز قابل گسترش است و می تواند یک تحوّل بزرگ فرهنگی ایجاد کند.

تحقق این پروژه عظیم فرهنگی و علمی مشروط به وحدت رویه و پشتیبانی همه نهادهای پژوهشی و متولیان فرهنگی می تواند نقش تأثیرگذار و سهم مهم شیعه و ذخایر تفسیری،عرفانی،اخلاقی،فقهی،فلسفی و...آن را در شاکله فرهنگ اسلامی بهتر و بیشتر به جهانیان معرفی کند.

باری موقعیت مهم اصفهان از نظر جغرافیایی و قرار گرفتن آن در نقطه میانی کشور از ابعاد گوناگون فرهنگی،اجتماعی و علمی یک موقعیت ممتاز و استثنایی است.از طرفی راههای ارتباطی اصفهان با نقاط مختلف کشور،مناسب و سهل الوصول است.یعنی اصفهان برای ارتباط برقرار کردن با نقاط مختلف کشور،از آذربایجان تا مشهد و از کردستان تا سیستان و بلوچستان و خوزستان و امثال آنها نقطه مرکزی است.این توانمندی در کمتر استان شمالی،جنوبی یا شرقی و غربی کشور وجود دارد و بهتر از هر جایی می تواند با کل کشور ارتباط فرهنگی و علمی داشته باشد.بعلاوه ارتباط و نزدیکی این مرکز با مرکز بزرگ مذهبی-روحانی کشور-یعنی قم-و نیز تهران حائز اهمیّت است.

فضاهای شهری مناسب و برای کار فرهنگی آماده است.شهری با پیشینه فرهنگی و میراث دار زحمات عالمان بزرگ شیعه در چندین قرن گذشته و به خصوص در دوره

ص:26

حاکمیت سلسله صفویه در اصفهان میراثی بزرگ برای استفاده و رشد روزافزون است.

این استعدادهای خداوندی همه و همه مسئولیت آور و برای خداباوران، تلاش آفرین و غیرت زا است.

حال مائیم و این همه زمینه های بکر و دست نیالوده کار تراثی و پژوهش و با استعدادهای فراوان در بدنه ساختاری؛آیا وقت آن نرسیده که بر این ناسپاسی به درگاه پروردگار و کوتاهی ها و ناهماهنگی ها مهر پایان بزنیم و تلاش خود را در این عرصه دو چندان کنیم؟!به امید آن روز.

****

شاگرد و داماد میرداماد فراهم آمده است.وی این رساله را در تقدم نماز زیارت بر زیارت در زیارت از راه دور نگاشته و به بررسی ابعاد این مسئله پرداخته است.این اثر براساس تنها نسخه موجود از آن که به محبت جناب دکتر حامد ناجی اصفهانی به دستمان رسید.و آن نسخه از کتابخانه علامه بزرگوار سید محمد علی روضاتی می باشد، تصحیح و تحقیق گردیده است.

رساله چهارم:هفت استفتاء فقهی است که به همت محقق توانا و فرهیخته جناب حجة الاسلام علی صدرایی خویی تحقیق گردیده است.محقق گرامی اثر در مقدمه تحقیق تحلیلی محتوایی و موضوعی پیرامون آثار شیخ بهایی پرداخته و در نهایت با بحثی درباره مجموعه استفتاءات چاپ نشده شیخ بهایی به تحقیق این رساله کوتاه پرداخته است.ارزشمندی این استفتاءها گذشته از سؤالات آن شخصیت پرآوازه، ذوفنون و متضلّع شیخ بهایی است که چاپ همه آثار و تألیف های او و حتی آثار وابسته به آثارش را اعم از ترجمه و شرح و حاشیه و تعلیق ها ضروری و ارزشی نموده است.

رساله پنجم:«مشارع الاحکام»اثر فقهی ارزشمندی از صاحب فصول مرحوم حاج شیخ محمد حسین اصفهانی حایری است.

محقق ارجمند جناب حجة الاسلام حاج شیخ مهدی باقری با دقت و امعان نظر به تحقیق و تصحیح و استخراج منابع و تنظیم مقدمه ای نیکو پرداخته است و اثر را به شایستگی احیا نموده است.این اثر از آن جهت که اولین اثر فقهی تصحیح شده از این فقیه اصولی است نیز حائز اهمیت می باشد.

رساله ششم:کتابشناسی خودنوشت آثار ملا حبیب اللّه کاشانی است که براساس نسخه مؤلف به همت جناب آقای مجید غلامی جلیسه فراهم آمده است.محقق محترم اثر در پاورقی های مفصل و سودمند نسخ موجود از آثار و نیز گزارشی از چاپهای

ص:28

سنگی و حروفی آن ارائه کرده است که رساله را به اثری کامل پیرامون آثار ملا حبیب کاشانی درآورده است.

رساله هفتم:رساله ای کوتاه از خاندانی فخیم پیرامون حیات سراسر معنویت و فیض علامه فقیه و عارف سترگ حاج شیخ محمد حسین اصفهانی صاحب تفسیر شریف مجد البیان است که به مساعدت محقق گرامی جناب حجة الاسلام مجید هادی زاده تحقیق گردیده است.

در پایان این مقال به چند تذکر لازم اشاره می کنم:

1-نظرات محققان این اثر در مقدمه رساله ها و تصحیح ها الزاما نظر مرکز نیست و از آنجا که نظر هر پژوهشگر محترم است در مواقعی که میان نظر ما و محقق رساله اختلاف نظری وجود داشته،در صورت عدم توافق علمی،بر نظر محقق احترام گزارده و بدون اعمال نظر خود،به درج آن مبادرت ورزیده ایم.

2-در ویرایش رساله ها-به جز خطبة البیان-سعی نموده ایم بر یک سبک و اسلوب پیش رویم تا هماهنگی و همخوانی ویرایش رساله ها حفظ شود.

3-از محققان گرامی و پژوهشگران حوزه و دانشگاه برای پربار شدن این مجموعه دعوت به همکاری می کنیم و در صورتی که رساله هایی از تراث اصفهان به نظر دقیق و دست مبارک محققی غبار غربت از چهره آن زدوده شده باشد،برای درج در این رساله نامه تراث اصفهان استقبال می کنیم.

4-صمیمانه سپاسگذار می شویم که اهل علم و ادب و تحقیق معایب کار را تذکر دهند و نکته هایی درباره این مجموعه یا تحقیق محققان یا نقد تصحیحی برایمان ارسال دارند.امید آن داریم در دفترهای آینده این تراث قیّم،مقالاتی نیز در زمینه نقدنامه تراث پژوهشی داشته باشیم.

ص:29

5-تکرار سپاس های دفترهای قبل را بر خود شکر نامکرّر می دانم و از همه سرورانی که در به سامان رسیدن این سفر سلف صالح،همکار و پشتیبان و همراه بوده اند،صمیمانه سپاسگزاری می کنیم.به خصوص از دفتر آیت اللّه مظاهری،مسئول محترم مرکز تحقیقات رایانه ای و محققان گرامی و همکاران محترم مرکز تحقیقات رایانه ای و بخش احیاء تراث و قسمت خدمات رایانه.امید که این خدمت ناقابل به دیده نورانی رضایت مندی حضرت ولی اللّه الاعظم رسیده باشد.آمین.

و السلام صفر المظفر 1429 اسفند ماه سال 1386 بنده امیدوار خدا،محمّد جواد نورمحمّدی

ص:30

9-دانشمندان و بزرگان اصفهان،سید مصلح الدین مهدوی،تحقیق و تصحیح رحیم قاسمی،محمد رضا نیلفروشان،نشر گلدسته،اول،1384،اصفهان.

10-منبر الوسیله،آیت اللّه سید ابوالقاسم دهکردی،به کوشش مجید جلالی دهکردی،ج اول،دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم،اول،1379.

11-ستاره ای از شرق،سید تقی درچه ای«موسوی»،مؤسسه اطلاعات،تهران، اول،1383.

12-حکیم استرآباد میرداماد،دکتر سید علی موسوی بهبهانی،دانشگاه تهران، دوم،1377.

13-کتابشناسی خاندان کلباسی،سید محمد حسین حکیم،دست نوشته مؤلّف.

ص:32

2-رسالت«دابة الارض»گفتگو با مردم و اسکات آنان است.

طرفه درین مقام آن است که اجمال آیه بعد از این آیه وَ یَوْمَ نَحْشُرُ مِنْ کُلِّ أُمَّةٍ فَوْجاً مِمَّنْ یُکَذِّبُ بِآیٰاتِنٰا فَهُمْ یُوزَعُونَ) (1)«و آن روز که از هر امتی،گروهی از کسانی را که آیات ما را تکذیب کرده اند محشور می گردانیم،پس آنان نگاه داشته می شوند تا همه به هم بپیوندند.»-در بدو امر با قیامت سازگار است و با توجّه به آموزه های شیعی با مساله رجعت،زیرا در قیامت همه گروه ها محشور می شوند ولی به دلالت این آیه «مِنْ کُلِّ أُمَّةٍ فَوْجاً» فقط دسته ای محشور می شوند.

مفسّران اهل سنّت درباره شناسایی«دابة الارض»روایات متهافت و ناسازگاری را عرضه کرده اند که به اخبار اسرائیلیات شبیه است و بنا به مفاد اکثر آنها این موجود، موجودی غیرانسانی می باشد (2)،از همین رو از دیرباز این روایات اگرچه در تفاسیر گوناگون سنی و شیعی راه یافته مورد تردید قرار گرفته است.در تفسیر فخر الدین رازی آمده است:«و اعلم أنّه لا دلالة فی الکتاب علی شیء من هذه الامور،فإن صحّ الخبر فیه عن الرسول صلّی اللّه علیه و آله قبل،و الاّ لم یلتفت الیه (3)».و سید محمّد طنطاوی در تفسیر خود آورده است:«و نحن نؤمن بأنّ هناک دابة تخرج فی آخر الزمان و أنها تکلّم الناس بکیفیة یعلمها اللّه-عزّ و جلّ-أمّا ما یتعلّق بالمکان الذی تخرج منه هذه الدابة و بالهیئة التی تکون علیها من حیث الطول و القصر،فنکل ذلک الی علمه سبحانه-حیث لم یرد حدیث صحیح یعتمد علیه فی بیان ذلک» (4).

البته به استناد روایتی منقول از امیر مؤمنان علیه السّلام پاره ای از مفسّران اهل سنت (5)این جنبنده را انسان دانسته اند.

ص:34

رساله:«این جمله اقوال در شکل و بیرون آمدن و طرز و سیرت دابة الارض است و جمیع این اخبار به طرز سنّیان است و امّا نزد ما شیعیان آن است که...».

روض الجنان،ج 15،ص 75:«و این اخباری است از طریق عامّه مخالفان و موافق اخباری است که آمد،از طرق اصحاب ما که گفتند دابه کنایت است از...»

*** بنابر رساله عاملی در تحقیق«دابة الارض»چهار جنبه از وی به شرح ذیل قابل شناسایی است: (1)

الف:صفات ظاهری:

موجودی شگفت که ترکیبی از اعضاء گاو،خوک،فیل،بز کوهی،شتر مرغ،شیر، پلنگ،گربه،گوسفند و شتر دارد.(1)

در جایی دیگر وی بسان مرغ دارای پر و بال دانسته شده است.(2)،(12)

موجودی است بسان آدمیان.(10)

موجودی بدون مو و پشم ولی دارای محاسن.(7)

دارای خلقت مهیب و دژم،چنان که حضرت موسی علیه السّلام از خدا خواست که این موجود به جای خود رود.(13)

همان بچه شتر ناقه حضرت صالح علیه السّلام است.(17)

اشاره به ماری است که در دیوار مکّه بود و عقاب آن را در هنگام تجدید بنای کعبه توسّط قریش گرفت. (2)

ب:محل خروج:

1-کوه صفا در مسجد الحرام.(11)

2-از درختی در مکه،در موسم حج.(15)

ص:36

3-مسجد کوفه از تنور حضرت نوح علیه السّلام.(16)

4-طائف.(16)

5-شب عیدی از مکه به منی رود.(6)

6-مسجد الحرام.(9)

7-از ناحیه دور دستی در یمن دو بار ظاهر شود و سپس از مکه بیرون آید.(3)

ج:رسالت دابة الارض:

تمییز مؤمن از کافر با گذاشتن علامتی خاصّ بر هریک،بدون آن که بتوانند از وی بگریزند(3،5،9)

داشتن مأموریتی فراگیر،به نحوی که تمامی موجودات متوجه او شوند.(14)

د:وجه تسمیه:

1-سرعت تند،چنان که کسی بدو نرسد(4)

2-داشتن طیّ الارض(نظر مؤلّف)

***

و امّا برطبق روایات شیعه،مراد از«دابة الارض»امیر مؤمنان،علی بن أبی طالب علیه السّلام است که رسالت خود را در رجعت پس از ظهور به انجام خواهد رسانید(19)،(20)؛ و این معنی در آیه بعد(سوره نمل،آیه 83)به اجمال مورد گفتگو قرار گرفته است.

برطبق رأی برخی از مفسّران،مراد از«دابة الارض»حضرت حجّت علیه السّلام (1)است که در زمانی خاصّ ظهور خواهد فرمود.ولی گویا این رأی موردنظر علوی عاملی نیست و از آن صحبتی به میان نیاورده است.

تذکّر:بنابر صحّت روایات 5،9 قرائت واژه«تکلمهم»بدون تشدید و به فتح«تاء» خواهد بود (2)،و این همان قول منقول از ابن عبّاس در این موضوع است.

ص:37

ص:39

ص:40

[2]: و در خبری دیگر آمده است که:بر شکل مرغی باشد،پر و بال دارد و چهار پای دارد و اللّه اعلم. (1)و اخباری که بعد از این بیایند به صواب و راستی نزدیکتر است.

[3]: عبید اللّه بن عمر لیثی روایت کرده است از ابی سرحه[انصاری]اخباری،که رسول صلّی اللّه علیه و آله فرموده است که:این دابة را سه بیرون آمدن باشد،

یکبار،از اقصای یمن،و در بادیه و صحرا خبرش فاش شود،و لیک به مکّه نرسد.

و چون مدت مدیدی بر این گذرد یکبار دیگر بیرون آید،خبر آن در بادیه آشکار شود،و به مکّه خبر آن برسد.

در روزی مردمان در مسجد الحرام جمع باشند،از ناحیه و طرفی[از]مسجد از رکن و مقام بیرون آید،و خاک را از سر دور سازد،و در قبیله بنی مخزوم ظاهر شود، و مردمان ازو ترسیده گریزان شوند.و جمعی دانند که گریختن از آیات باری تعالی وجهی ندارد متوجّه آن شوند (2)،پس روی هایشان مانند ستارگان روشن و مستضی گردد.پس دابة الارض روی به زمین گزارد کسی به او نرسد،و گریزنده از آن نتواند گریخت؛پس اگر به دشمن رسد که راه باطل داشته باشد از ترس و بیم آن در پناه نماز گزاردن گریزد،و بعد از آن در پس پشت او در آید و گوید که ای فلان،اکنون مشغول نماز گزاردن شدی،پس آن کس نگاه در عقب کند داغی بر بازوی او نهد،و با مردمان در حضر و سفر رفاقت کند.مؤمنان را از کافران شناسد،پس یکی مؤمن گوید و دیگری را کافر،به اینکه«یا کافر»گوید نسبت به کافر و«یا مؤمن»گوید نسبت به مؤمن. (3)

[4]: حذیفة بن یمان روایت کرده از رسول صلّی اللّه علیه و آله که بالای«دابة الارض»بیست گز باشد،و در تند رفتنها کسی به او نرسد،و گریزنده ازو نتواند گریخت،مؤمن را علامت بر

ص:42

روی کند،و کافر را داغی بر روی نهد،عصای موسی با او باشد با خاتم سلیمان». (1)

[5]: و بعضی (2)دیگر روایت کرده اند از رسول صلّی اللّه علیه و آله که فرموده باشد که:دابة الارض چون بیرون آید عصاء موسی با او باشد و انگشتری سلیمان؛روی مؤمن را نقش کند به انگشتری،و بینی کافر را بشکند به عصا،و چون مؤمنان و کافران بر او حاضر شوند مؤمن را از کافر شناسد،خطاب نماید«یا مؤمن»!مؤمن را،و«یا کافر»!کافر را. (3)

[6]: و بعضی روایت (4)نموده اند که«دابّة الارض»شب عیدی که حاجیان از مکّه به منی روند،بیرون آید (5)و مردمان از پیش او و از پس او روند و هیچ منافقی نبوده باشد مگر بینیش کَنَد (6)،و هیچ مؤمن نباشد مگر آن که گرامیش دارد.

[7]: شیخ جلیل ابو الفتوح خزاعی رازی از امیر المؤمنین علیه السّلام نقل نموده است که از آن حضرت پرسیدند صفت دابة را،او دنبال دارد یا ندارد؟فرمود که:ندارد.و مو و پشم ندارد و محاسن. (7)

[8]: و بعض از متأخّرین مفسّرین نقل نموده اند که دابة انسانی است گویا که با صاحبان بدعت و کفر خواهد نمود،و ایشان را مغلوب خواهد گرداند.

[9]: حذیفة بن الیمان نقل نموده است که رسول صلّی اللّه علیه و آله را پرسیدم که یا رسول اللّه این

ص:43

دابه از کجا بیرون می آید؟گفت:از مسجدی که حرمت آن زیاده تر باشد از سائر مساجد که آن مسجد الحرام باشد، (1)در حالتی که عیسی علیه السّلام طواف خانه کعبه با مسلمانان کند،و زمین در زیر قدم ایشان بجنبد،چنانچه قندیلهای کعبه بجنبد و کوه صفا شکافته شود از جانب مشعر الحرام،و آن از کوه صفا به در آید،هیچ رونده آن را نرسد،و هیچ گریزنده[ای]از آن نتواند گریخت رستن (2)مردم را به نام ایمان و کفر خواند،امّا مؤمن را نکته و نقطه بر روی او زند سفید،و آن نقطه پهن شود تا همه روی او نورانی شود؛و کافر را نقطه سیاه بر روی او زند که همه روی او سیاه شود گردد.بر روی آن بنویسد که این مؤمن است و بر روی این بنویسد که کافر است. (3)

[10]: و بعضی نقل نموده اند که روی آن چون روی آدمیان باشد. (4)

[11]: و بعضی گفته اند که از شکافی بیرون آید که در کوه صفاست سه روز بیرون آید (5)که هنوز ثلثی از آن بیرون نیامده باشد،چون بیرون آید بعد از آن که بیرون آید سر او باید رسد به منافق،رسد که در نماز بوده باشند.به ایشان گوید که شما را به نماز چه حاجت است؟آنگاه مهار در بینی ایشان کند.

[12]: و وهب گوید که تن آن چون تن مرغان بود. (6)

[13]: و حسن بصری گوید که موسی علیه السّلام از خدای تعالی درخواست تا دابه را به او نماید،سه شبانه روز از کوه بیرون می آمد و در حوالی رفت، (7)خلقت مهیب و منظری فقیع داشت،موسی فرمود بار خدایا فرمان ده تا به جای خود رود. (8)

ص:44

[14]: و بعضی نقل کرده اند از رسول صلّی اللّه علیه و آله که بیرون آید«دابة الارض»،پس فریاد کند سه نوبت که بشنود آواز آن را هرکس که میان مشرق و مغرب باشد.

[15]: و قتیبی در کتاب عیون اخبار نقل کرده است که در موسم حج از درختی از مکه بیرون آید که سرش به این رسد، (1)و پای او از خاک هنوز بیرون نیامده باشد.

[16]: و بعضی نقل کرده اند که بیرون آید از مسجد کوفه از موضعی که فأر تنّور نوح، و بعضی گویند از طائف. (2)

[17]: و بعضی را اعتقاد آنست که«دابة الارض»عبارت است از بچه ناقه صالح علیه السّلام (3)که چون کافری ناقه صالح را کشت آن بچه اش (4)گریزان شد،سنگی شق شد (5)پس آن بچه در اندرون آن سنگ رفت،پس آن سنگ به هم آمد و در آن سنگ پنهان است تا حکم حق تعالی[بر]بیرون آمدن آن شود. (6)و بعضی از شعراء عرب این مضمون را به بیتی درآورده گفته است

و اذکر خروج فصیل ناقة صالح یسم الوری بالکف و الایمان

و معنی این بیت آن است که به خاطر رسان بچه ناقه صالح را،نام خواهد برد خلق آن را به کافر و مؤمن.

[18]: ابو الجوزا گفت عبد اللّه عباس را گفتم که باری تعالی فرموده است در حق دابة الارض که«تکلمهم»از«کلام»است به معنی سخن گفتن،یا از«کلم»است به معنی جراحت؟

ص:45

گفت:که از هر دو باشد،با مؤمنانش کلام باشد،و با کافران«کلم»به معنی جراحت. (1)

پس حاصل معنی آن است که هرگاه مردمان امر معروف و نهی منکر را رها کنند بیرون آوریم برای ایشان جانوری از زمین که حرف گوید با مؤمنان،و مجروح سازد کافران را.

این جمله اقوال در شکل و بیرون آمدن و طرز و سیرت«دابة الارض»است،و جمیع این اخبار به طرز سنیان است.و اما نزد ما شیعیان آن است که در وقت خروج صاحب الزمان (2)حضرت علی بن ابی طالب علیه السّلام بیرون آید،و عصاء موسی در یک دست، خاتم سلیمان در دست دیگر اوست.و چون آن حضرت را طیّ الارض باشد تعبیر از آن به«دابة الارض»شده است به شکل مبارک خود و به هیبت تمام،

[19]: شیخ جلیل،طبرسی که از اکابر شیعه است در مجمع البیان آورده است به این عبارت:«و قد روی عن علی علیه السّلام أنّه صاحب العصا و المیسم»،یعنی روایت کرده شده است از حضرت علی علیه السلام من صاحب عصا و میسمم (3)،یعنی انگشتری سلیمان. (4)

[20]: و باز شیخ طبرسی نقل نموده است از علی بن ابراهیم بن هاشم که او در تفسیر خود روایت کرده است از حضرت ابی عبد اللّه علیه السّلام که آن حضرت فرموده که مردی در زمان رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله به عمار بن یاسر گفت که ای ابا الیقظان آیه[ای]در کتاب اللّه است که دل مرا خراب و فاسد کرده است،عمار گفت که کدام آیه است؟پس آن مرد گفت که «دابة»است که بیرون خواهد آمد در آخر الزمان.عمار گفت به خدای که ننشینم و نخورم و نیاشامم تا که آن را به تو بنمایم،پس عمار آن کس را برداشته به خدمت

ص:46

امیر المؤمنین علیه السّلام آورد و آن حضرت تناول می نمود خرما و روغن تازه با شیر،پس آن حضرت به عمار خطاب نمود که نزدیکتر آی!پس عمار نشست و با حضرت رفیق چیز خوردن شد،آن مرد تعجّب کرد از عمار،پس چون عمار برخواست آن مرد اعتراض کرد که تو گفتی قسم یاد نمودی که نخوری و نیاشامی تا مرا«دابة الارض»نمائی پس عمار گفت به تو نمودم،اگر ادراک و شعور می داشتی. (1)

[21]: و باز عیاشی همین حکایت را از ابی ذر غفاری-رضی اللّه عنه-نقل نموده است،و چون آن حضرت قسیم بهشت و دوزخ است،پس مؤمن را خطاب به بهشتی کند و غیر مؤمن را به دوزخ. (2)

و آیه دلالت دارد بر صحّت رجعت (3)جمعی از اموات در زمان خروج صاحب الزمان علیه السّلام (4)زنده خواهند گردید،و متصل به آیه«دابة الارض»فرموده است که وَ یَوْمَ نَحْشُرُ مِنْ کُلِّ أُمَّةٍ فَوْجاً مِمَّنْ یُکَذِّبُ بِآیٰاتِنٰا فَهُمْ یُوزَعُونَ (5)و چون این آیه دلالت دارد بر آن که پاره ای از مردمان حشر خواهند شد،پس پیش از قیامت خواهد بود؛زیرا که در قیامت جمیع خلائق حشر خواهند شد،چنانچه حقّ تعالی در قیامت فرموده که: وَ حَشَرْنٰاهُمْ فَلَمْ نُغٰادِرْ مِنْهُمْ أَحَداً . (6)

ص:47

مورد خرده گیری بوده و در حدیثنامه های معتبر و مهمّ شیعی نیز نیامده است، دریغمندانه از معدودی جلب نظر کرده و سبب گردیده است أحیانا بدان استشهاد یا استناد کنند.

متن حاضر،چون:أوّلا،از مؤلّفات مجلسی أوّل است و برای اطّلاع بر سیر و صیرورت علمی این دانشمند نامی به کار می آید؛ثانیا،إقدام به تألیف و باز ایستادن از إتمام آن-در کنار پاره ای قرائن-،نمودار دگردیسی فکری و فرهنگیی تواند بود که جامعه علمی در عصر صفوی به خود می دید؛ثالثا،سررشته ای در باب نحوه ترویج روایت موسوم به«حدیث نورانیّت»به دست می دهد؛رابعا،تنها بر پاره ای مفاهیم نااستوار یا أخبار مشکوک،اشتمال نداشته،بلکه پاره ای از فضائل و مناقب ممتاز أمیر مؤمنان علی-علیه السّلام-و دیگر پیشوایان پاک-علیهم السّلام-را نیز شامل است که دیده وران شیعی و سنّی بدان باورمند بوده و هستند؛و خامسا،از روزگار تألیف تاکنون بیشتر در زاویه خمول بوده و زین رو در مطالعات تاریخی و حدیثی و تراثی در معرض نقد و بررسی نیامده است،شاینده تحقیق و نشر دیده شد.

از برای تصحیح و تحقیق این متن دو دستنوشت به دست داشته ایم-هرچند پسان تر دستنوشت سومی نیز از این متن شناخته ایم-؛و آن دو دستنوشت از این قراراند:

یکی دستنوشت کتابخانه ملّی ملک(به شماره 1573)،و دیگر دستنوشت متعلّق به علاّمه آیة اللّه حاج سیّد محمّد علی روضاتی-دام علاه.

تصویر دستنوشت ملک را دوست ارجمند،حجّة الإسلام و المسلمین علی صدرائی خوئی-حفظه اللّه و رعاه-،إتحاف فرمود.این دستنوشت که به آن رمز M داده ایم سخت مغلوط و آلوده به تصحیفات و تحریفات فراوان است،و تنها از برای آنکه خواننده به چون و چند آن نیک آگاه شود،رنج گزارش اختلافات آن را با نسخه دیگر بر خود هموار داشته ایم؛اختلافاتی که أغلب پشیزی ارزش ندارند.

ص:50

دسترس به تصویر دستنوشت ملکی آیة اللّه روضاتی-أدام اللّه ظلّه-به مرحمت خود ایشان حاصل شد.این دستنوشت که با رمز R از آن یاده کرده ایم نسبتا صحیح و مضبوط است و مؤلّف به قلم خویش در آن إصلاحاتی کرده.با وجود دستنوشت آیة اللّه روضاتی که أوّلا-چنان که اشاره شد-آثار قلم مجلسی أوّل در آن است،و ثانیا- آنسان که از یادداشتهای پایان آن برمی آید-در تملّک ملاّ محمّد جعفر فرزند مؤلّف بوده،هیچ شکّی در نسبت این متن به مجلسی أوّل باقی نمی ماند.

به نظر می رسد که ماتن فقید،در مطالعه دستنوشت R ،نه تنها برخی سهو القلم های رونویسگر را إصلاح و تدارک نموده،در عبارات و نوشتار خویش نیز بازنگری می کرده و به نوعی کتاب خود را بازویرائی نموده است.

گواه این گمان،عبارات مشترکی است که در دستنوشت R و M موجوداند و در R قلم زده شده یا مورد تجدید نظر قرار گرفته اند.پیداست بیشینه این عبارات از قلم خود مجلسی یکم تراویده بوده است؛چه،نه R از روی M استنساخ گردیده و نه M از روی R ،و این عبارات در مادر نسخه هر دو وجود داشته است.

یادداشتهای توضیحی و تخریجات و تعلیقات و موادّی که برای این متن فراهم کرده بودیم،با مقدّمه ای مفصّل-از جمله در باب«خطبة البیان»و حدیث موسوم به «نورانیّت»و...-،بس درازدامن تر از آن بود که در میراث حوزه اصفهان تواند گنجید.

پس به نشری دیگر وانهاده شد؛ لَعَلَّ اللّٰهَ یُحْدِثُ بَعْدَ ذٰلِکَ أَمْراً .

از همه کسانی که در سامان یافتن این ویراست یاری کرده اند،از جمله بزرگوارانی که تصویر نسخه ها را مرحمت نمودند و نیز آقای علیرضا رحمانی ملک آباد که در مقابله یکچند مساعدت کردند،سپاسگزارم.

و الحمد للّه أوّلا و اخرا کمین خادم کتاب و سنّت:

جویا جهانبخش اصفهان1386/ هش.

ص:51

ص:53

ص:54

ص:55

ص:56

آنجا که کمال کبریای تو بود عالم نمی از بحر عطای تو بود

ما را چه حد حمد و (1)ثنای تو بود هم حمد و ثنای تو سزای (2)تو بود

مولانا و مولی الثّقلین و مقتدانا و مقتدی الکونین،کلام اللّه (3)النّاطق،علیّ بن أبی طالب -علیه من (4)الصّلوات أزکاها و من التّحیّات أنماها-،خطبه ای (5)بود در کمال إغلاق و نهایت إشکال؛و درین أوقات در عالی مجلس نوّاب أشرف أقدس أعلی،کلب آستان علیّ بن أبی طالب-صلوات اللّه و سلامه علیه-،شاه عبّاس الحسینیّ الموسویّ الصّفوی- خلّد اللّه ملکه أبدا-مذکور شده بود و خواهان آن بودند،این فقیر بی بضاعت،محمّد تقی بن المجلسی (6)الاصفهانی،در خور فهم خود آن را شرحی کرد تا عالی مجلس شریف به آن مزیّن گردد و شیعیان حضرت أمیر المؤمنین(ع)از آن بهره مند گردند و ثواب آن به روزگار (7)فرخنده آثار أشرف أقدس أعلی عاید گردد-و من اللّه الاستعانة و التّوفیق.

و چون إیضاح آن مبتنی بود بر ذکر بعضی از آیات و أحادیث و کلام أصحاب تحقیق و عرفان،لا جرم مقدّم بر مطلوب،شروع در آنها شد.

ای طالب دین قویم!و ای پیماینده صراط مستقیم!اندکی از چاه طبیعت بیرون آی، و آنچه بر مذاق تو درست نیاید،حمل بر قصور فهم خود کن،نه بر غلو (8)،زیرا که ذات مقدّس مطهّر مرتضوی-تعالی شأنه (9)-نه در مرتبه ایست (10)که أمثال ما و تو گمگشتان تیه (11)طبیعت پی بدان توانیم برد،بلکه ملائکه مقرّبین و أنبیاء مرسلین به حقیقت آن حضرت

ص:58

نمی توانند رسید چنانکه منقولست از آن پیشوای (1)پیغمبران که:یا علی!نمی شناسد خدای-تبارک و تعالی-را کسی بغیر از من و (2)تو،و نمی شناسد (3)مرا کسی بغیر از خدای عزّ و جلّ-و تو،و نمی شناسد تو را کسی بغیر از خدای-تقدّس و تعالی-و من.

هرچند که جان عارف آگاه بود کی در حرم قدس تواش راه بود

دست همه أهل کشف و أرباب شهود از دامن إدراک تو کوتاه بود (4)

و دیگر أحادیث که به گوش هوش تو خواهم رسانید.

أوّلا بدان که واردست (5)در أخبار از نبیّ مختار و ائمّه أطهار-صلوات اللّه علیهم أجمعین- آنکه:ذات مقدّس إلهی-جلّت عظمته-در أزل الازال با کمال ظهور مخفی بود؛خواست که ظاهر گردد،نور مقدّس مطهّر مصطفی و مرتضی را آفرید چنانکه در حدیث قدسی (6)واردست (7)که:کنت کنزا مخفیّا فأحببت أن أعرف فخلقت الخلق لأعرف، (8)یعنی:من گنجی بودم (9)مخفی خواستم (10)که شناخته شوم آفریدم خلق را تا شناخته شوم و بنابر حدیث سابق کسی را غیر از محمّد و علی (11)-صلوات اللّه علیهما-قابلیّت معرفت حضرت حق-سبحانه و تعالی-نبود.پس مراد از خلق درین حدیث ایشان بوده باشند چنانکه مولوی معنوی بدین إشاره کرده اند:

ص:59

أحمدا!خود کیست اسپاه (1)زمین ماه بین بر چرخ و بشکافش جبین

کنت کنزا رحمة مخفیّة فابتغیت أمّة مهدیّة

تاج«کرّمنا»ست بر فرق سرت (2) طوق«أعطیناک»آویز (3)درت

قفلهای ناگشوده مانده بود از کف«إنّا فتحنا»برگشود

صد هزاران آفرین بر جان او بر قدوم دور (4)فرزندان او

آن خلیفه زادگان (5)مقبلش زاده اند از عنصر جان و دلش (6)

ما را طلب و نیاز دادی (7)آغاز پس برحسب طلب تو در (8)کردی باز

اینها همه چیست؟!تا کنی گنج نهان بر خلق جهان عیان (9)ز گنجینه راز

و دیگر حدیث أوّل ما خلق اللّه نوری (10)،یعنی:أوّل چیزی که خدای-تبارک و تعالی-

ص:60

آفرید (1)نور من بود،و حدیث قدسی یا محمّد!لو لاک لما خلقت الأفلاک، (2)یعنی:ای محمّد!اگر تو نمی بودی من نمی آفریدم أفلاک را.و آیه کریمه وَ أَنْفُسَنٰا وَ أَنْفُسَکُمْ (3)بر اتّحاد (4)نور محمّد و علی (5)شاهدست و حدیث مشهور أنا و علیّ من نور واحد (6)- یعنی:من و علی از یک نوریم-بدین معنی ناطق؛و آنکه در أحادیث وارد شده است که:

أوّل ما خلق اللّه العقل (7)یعنی أوّل چیزی که خدای-تبارک و (8)تعالی-آفرید عقل بود و مذهب جماهیر حکما آنست که أوّل فیضی که از مبدإ فیّاض فایض (9)شد (10)إیجاد عقل

ص:61

أوّل بود یا محمولست بر آنکه أوّلیّت إضافی باشد یعنی بعد از إیجاد نور آن حضرت،أوّل چیزی که مخلوق شد،عقل بود (1)و یا محمولست بر آنکه أکثر محقّقین ذکر کرده اند که مراد از عقل نور مقدّس مطهّر مصطفوی و مرتضوی است (2)که ایشان عقل کلّند؛و علی أیّ حال،قبل از إیجاد عالم و آدم به چندین هزار سال در حظایر قدس و (3)مجامع أنس منظور نظر إلهی بودند و حضرت با آن نور عشق بازی می کرد و آن نور به تسبیح و تقدیس داد عاشقی می داد چنانکه مضمون آیه کریمه یُحِبُّهُمْ وَ یُحِبُّونَهُ (4)برین معنی شاهد است و آیه (5)کریمه وَ شٰاهِدٍ وَ مَشْهُودٍ (6)،ازین معنی خبر می دهد:

آن دم که ز هر دو کون آثار نبود بر لوح وجود نقش أغیار نبود

معشوقه عشق و ما به هم می بودیم در گوشه خلوتی که دیّار نبود

چنانکه منقولست از آن حضرت-صلوات اللّه و سلامه علیه-که:کنت نبیّا و ادم بین المآء و الطّین، (7)یعنی:پیغمبر بودم و هنوز آدم میان آب و گل بود.

و حضرت شیخ العارفین،عراقی (8)،بدین معنی إشارت کرده اند (9):

ص:62

فإنّی و إن کنت ابن ادم صورة

فلی فیه معنی شاهد بأبوّتی (1)

گفتا:به صورت ارچه ز أولاد (2)آدمم

از وی به مرتبه به همه حال برترم

چون بنگرم در آینه (3)عکس جمال خویش

گردد همه جهان بحقیقت مصوّرم

خورشید آسمان ظهورم (4)،عجب مدار

ذرّات کاینات اگر گشت مظهرم (5)

أرواح قدس چیست؟نمودار معنیم

أشباح أنس چیست؟نگهدار پیکرم

بحر محیط رشحه ای (6)از فیض فایضم

نور بسیط،لمعه ای از نور أزهرم

از عرش تا به فرش همه ذرّه ای (7)بود

در نور آفتاب ضمیر منوّرم

روشن شود ز روشنی ذات من جهان

گر پرده صفات خود از هم فرودرم

ص:63

عالم بسوزد از سبحات جلال من

از روی لطف گر به جهان بازبنگرم

پیش از وجود خلق به هفصد هزار سال

شد علم آخرین و نخستین مقرّرم

بر لوح ممکنات،قلم آنچه ثبت کرد

حرفی بود همه (1)ز حواشیّ دفترم

بحر ظهور و بحر بطون و قدم به هم

در من ببین که مجمع بحرین أکبرم

آبی که زنده گشت ازو خضر جاودان

آن آب چیست؟قطره ای (2)از حوض کوثرم

آن دم کزو مسیح همی مرده زنده کرد

یک نفحه ایست (3)از نفس روح پرورم

فی الجمله مظهر همه أسماست ذات من

بل اسم أعظمم بحقیقت چو (4)بنگرم

خلق اللّه تعالی ادم سلک ذلک النّور فی صلبه فلم یزل اللّه تعالی ینقله من صلب إلی صلب حتّی أقرّه صلب (1)عبد المطّلب ثمّ أخرجه من صلبه فقسمه (2)قسمین قسما فی صلب عبد اللّه و قسما فی صلب أبی طالب فعلیّ منّی و أنا منه لحمه لحمی و دمه (3)دمی فمن أحبّه فبحبّی أحبّه و من أبغضه فببغضی أبغضه (4)،یعنی:بودم (5)من و علی نوری در برابر خدای-تبارک و تعالی-و آن نور تسبیح و تقدیس إلهی می کرد پیش از آنکه خدای-تبارک و تعالی-آدم را بیافریند (6)به چهارده هزار سال.پس چون خدای-تبارک و تعالی-آدم را آفرید آن نور را در پشت (7)او جای داد.پس خدای-عزّ و جلّ-آن نور را از پشت به پشت می آورد (8)تا قرار داد او را در پشت عبد المطّلب پس آن نور را از پشت عبد المطّلب بیرون آورد (9)و او را دو قسمت کرد:قسمی را در پشت عبد اللّه جای داد و قسمی (10)را در

ص:65

پشت أبی طالب.چون ما هر دو یک نوریم،لا جرم علی از منست و من ازو؛گوشت او گوشت منست،و خون او خون منست؛پس کسی که او را دوست دارد پس به سبب دوستی من (1)او را دوست (2)داشته است و (3)کسی که او را دشمن دارد پس به سبب دشمنی من (4)او را دشمن داشته است.

درخت؛من بیخ (1)آن درختم (2)و تو شاخهای (3)بزرگ آن و حسن و (4)حسین شاخهایی (5)که از آن شاخ جدا شده اند.پس هرکه چنگ زند به شاخی از آن شاخها،خدای-تبارک و تعالی-او را داخل بهشت گرداند.

کارهای ما،پس او را قبول کنید،و اگرنه خاموش (1)شوید تا بسلامت باشید و (2)علم او را به خدا گذارید.پس کدامیک از شما فراخ تر از میان (3)آسمان و زمین است. (4)ایشان را وسعت این معنی نیست.شما چه باشید که توانید به این معنی رسید؟!

روزی که مدار چرخ أفلاک نبود و آمیزش آب و آتش و خاک نبود

بر یاد تو مست بودم و باده پرست هرچند نشان باده و تاک نبود

الموحّدون حیث لا موحّد غیرنا (1)و حقیق علی اللّه تعالی کما اختصّنا (2)و اختصّ شیعتنا أن ینزلنا و شیعتنا فی أعلا علّیّین.إنّ اللّه-تبارک (3)و تعالی-اصطفانا و اصطفی شیعتنا من قبل أن نکون أجساما فدعانا فأجبنا (4)فغفر لنا و لشیعتنا من قبل أن نستغفر (5)اللّه. (6)

آن حضرت می فرمایند که:

خدای-تبارک و تعالی-آفرید مرا و آفرید علی را و فاطمه و (7)حسن و حسین و إمامان را از یک نور.پس آن نور را افشرد (8)پس شیعه ما از آن نور (9)به هم رسیدند.پس ما تسبیح کردیم و خدای-تبارک و تعالی-را به پاکی یاد کردیم.پس شیعه ما نیز تسبیح کردند.و ما تقدیس و (10)تنزیه کردیم.پس شیعه نیز تقدیس و تنزیه کردند.و ما تهلیل کردیم.شیعه نیز تهلیل کردند.و ما تمجید و (11)تعظیم کردیم.پس ایشان (12)نیز تمجید و تعظیم کردند.و (13)ما توحید کردیم و خدا را به یگانگی یاد کردیم.پس ایشان نیز توحید کردند.پس خدای-تبارک و تعالی-آفرید آسمانها و (14)زمینها را و فرشتگان را پس صد سال برآمد که فرشتگان تسبیح و (15)تقدیس و (16)تمجید نمی دانستند.پس ما تسبیح

ص:69

کردیم و شیعیان ما تسبیح کردند.پس ملائکه نیز تسبیح کردند از جهت تسبیح ما.و ما تقدیس کردیم.پس شیعیان ما تقدیس کردند.پس ملائکه (1)تقدیس کردند از جهت تقدیس (2)ما.

و ما تمجید کردیم.پس شیعیان ما تمجید کردند.پس ملائکه تمجید کردند از جهت تمجید ما.و ما توحید کردیم.پس شیعیان ما توحید کردند.پس ملائکه توحید کردند از جهت توحید ما؛و حال آنکه فرشتگان تسبیح و تقدیس نمی دانستند پیش از تسبیح ما و تسبیح شیعیان ما.مائیم توحیدکنندگان در وقتی که توحیدکننده نبود به غیر از ما و سزاوارست خدای-تبارک و تعالی-را که همچنانکه ما را مخصوص گردانید و شیعیان ما را برگزید،که (3)درآورد ما را و شیعیان ما را (4)در أعلی علّیّین بالاترین مراتب بهشت.

بدرستی که خدای-تبارک و تعالی-برگزید ما را و برگزید شیعیان ما را پیش از آنکه (5)بوده باشیم ما جسم.پس خواند ما را پس ما إجابت کردیم.پس آمرزید ما را و شیعیان ما را پیش از آنکه طلب آمرزش کنیم.

ما سالها مقیم در یار بوده ایم اندر حریم محرم أسرار بوده ایم

با یار خویش خرّم و خندان به کام دل بی زحمت مشقّت أغیار بوده ایم

پیش از ظهور این قفس تنگ کاینات ما عندلیب گلشن دیدار بوده ایم

چندین هزار سال در اوج فضای قدس بی پرّ و بال طایر طیّار بوده ایم

ما حاجتک؟قال:أنت أفضل أم موسی بن عمران (1)الّذی کلّمه اللّه و أنزل علیه التّورئة (2)و العصی (3)و فلق له البحر و أظلّه بالغمام؟فقال له النّبیّ-صلّی اللّه علیه و آله-:انّه یکره للعبد أن یزکّی (4)نفسه و لکنّی أقول:إنّ ادم-علیه السّلام-لمّا أصاب الخطیئة کانت توبته أن قال:

اللّهمّ!إنّی أسألک بحقّ محمّد و ال محمّد أن تغفرلی خطیئتی فغفرها اللّه (5)تعالی له و إنّ نوحا (6)لمّا رکب فی السّفینة و خاف الغرق (7)قال:اللّهمّ!إنّی أسألک بحقّ محمّد و ال محمّد أن تنجینی من الغرق فنجّاه اللّه تعالی عنها (8)و إنّ إبراهیم(ع)لمّا ألقی فی النّار قال:اللّهمّ! إنّی أسألک بحقّ محمّد و ال محمّد أن تنجینی منها فجعلها (9)اللّه علیه بردا و سلاما و إنّ (10)موسی لمّا ألقی عصاه فأوجس فی نفسه خیفة قال:اللّهمّ!إنّی أسألک بحقّ محمّد و ال محمّد أن امنتنی منها فقال اللّه تعالی-جلّ جلاله (11)-لا تخف إنّک أنت الأعلی.یا یهودیّ!إنّ موسی(ع)لو أدرکنی (12)ثمّ لم (13)یؤمن بی و بنبوّتی ما نفعه إیمانه (14)شیئا و لا نفعته النّبوّة.

یا یهودیّ!و من (15)ذرّیّتی المهدیّ إذا خرج نزل عیسی بن (16)مریم لنصرته فقدّمه و صلّی خلفه. (17)

ص:71

آن حضرت فرمودند که:

یهودی به نزد رسول خدا-صلّی اللّه علیه و آله-آمد (1)و در برابر آن حضرت ایستاد و نگاهی تند بر روی آن حضرت می کرد.پس آن حضرت فرمود که:ای یهودی!چه حاجت داری؟گفت:تو بهتری یا موسی بن (2)عمران-آن (3)پیغمبری که خدای-تبارک و تعالی-با او سخن گفت و تورات و عصی (4)به او فرستاد و دریا از برای او شکافت و ابر را بر سر او سایه بان (5)ساخت-؟پس رسول خدا-صلّی اللّه علیه و آله- (6)فرمود که:ناخوش است که کسی (7)ستایش خود کند (8)؛و لیکن چون می پرسی بگویم:بدرستی که حضرت آدم-صلوات اللّه علیه-چون ترک أولی (9)ازو واقع شد (10)،توبه اش این بود که گفت:

بار خدایا!بدرستی که (11)از تو سؤال می کنم به حقّ محمّد و آل محمّد که گناه مرا بیامرزی.

پس خدای تعالی گناه او را آمرزید و بدرستی که نوح چون در کشتی نشست و ترسید که غرق شود گفت:بار خدایا!بدرستی که از تو سؤال (12)می کنم به حقّ محمّد و آل محمّد که مرا از طوفان نجات دهی. (13)پس خدای-تبارک و تعالی-او را نجات داد و بدرستی که حضرت إبراهیم(ع)را چون در آتش انداختند گفت:بار خدایا!بدرستی (14)که از تو

ص:72

سؤال می کنم به حقّ محمّد و آل محمّد (1)که مرا از آتش نجات دهی.پس خدای-تبارک و تعالی-آتش بر او سرد و سلامت گردانید و بدرستی که حضرت موسی(ع)چون عصای خود را انداخت و اژدها شد و ترسان شد،گفت:خداوندا!بدرستی که از تو سؤال می کنم به حقّ محمّد و آل محمّد که مرا ازین (2)إیمن گردان.پس خدای-تبارک و تعالی- فرمود که:ای موسی!مترس که تو غالبی.ای یهودی!بدرستی که موسی(ع)اگر زمان مرا در می یافت،پس (3)إیمان نمی آورد (4)به من و پیغمبری من،إیمان او به او هیچ نفع نمی رسانید و پیغمبری او به او فایده نمی بخشید.ای یهودی!از جمله ذرّیّت من مهدیست که چون بیرون می آید عیسی بن (5)مریم از آسمان به زیر می آید از جهت یاری او و مهدی را پیش می دارد و در عقب آن حضرت نماز خواهد گزارد. (6)

ألا (1)و من أحبّ علیّا فقد أحبّنی و من أحبّنی رضی اللّه عنه و من رضی اللّه عنه کافاه (2)بالجنّة.ألا! (3)و من أحبّ علیّا أعطاه اللّه کتابه بیمینه و حاسبه حساب الأنبیآء.ألا! و من أحبّ علیّا لا یخرج من الدّنیا حتّی یشرب (4)من الکوثر و یأکل من شجرة طوبی و یری مکانه من الجنّة.ألا! (5)و من أحبّ علیّا هوّن اللّه علیه سکرات (6)الموت و جعل قبره (7)روضة (8)من ریاض الجنّة.ألا! (9)و من أحبّ علیّا أعطاه اللّه تعالی فی الجنّة بکلّ عرق فی بدنه حورآء و شفّعه فی ثمانین من أهل بیته و له بکلّ شعرة علی بدنه مدینة فی الجنّة.

ألا! (10)و من عرف (11)علیّا و أحبّه بعث اللّه إلیه ملک الموت (12)کما بعث اللّه (13)إلی الأنبیاء و دفع عنه أهوال منکر (14)و نکیر و نوّر (15)قبره و فسحه مسیرة سبعین عاما و بیّض وجهه یوم القیمة.ألا! (16)و من أحبّ علیّا أظلّه (17)اللّه فی ظلّ عرشه مع الصدّیقین و الشّهدآء و الصّالحین و امنه من الفزع الأکبر و أهوال الصّاخّة.ألا! (18)و من أحبّ (19)علیّا تقبّل اللّه منه حسناته و تجاوز عن سیّئاته و کان فی الجنّة رفیق حمزة (20)سیّد الشّهدآء.ألا!و من أحبّ علیّا أثبت اللّه الحکمة فی قلبه و أجری علی لسانه الصّواب و فتح اللّه علیه أبواب الرّحمة.

ص:74

ألا!و من أحبّ علیّا سمّی أسیر (1)اللّه فی أرضه و باهی اللّه به ملائکته و حملة (2)عرشه.

ألا! (3)و من أحبّ علیّا ناداه ملک من تحت العرش أن:یا عبد اللّه!استأنف العمل فقد غفر اللّه لک الذّنوب کلّها.ألا!و من أحبّ علیّا جاء یوم القیمة و وجهه کالقمر لیلة البدر ألا! و من أحبّ علیّا (4)وضع اللّه علی رأسه تاج الکرامة و ألبسه حلّة العزّة.ألا! (5)و من أحبّ علیّا مرّ علی الصّراط کالبرق الخاطف و لم یر صعوبة المرور.ألا! (6)و من أحبّ علیّا کتب اللّه له براءة من النّار و براءة من النّفاق و جوازا علی الصّراط و أمانا من العذاب.ألا!و من أحبّ علیّا لا ینشر (7)له دیوان و لا ینصب له میزان و قیل له:ادخل الجنّة بغیر حساب.

ألا!و من أحبّ علیّا أمن من الحساب و المیزان و الصرّاط.ألا!و من مات علی حبّ ال محمّد صافحته (8)الملائکة و زارته أرواح الأنبیاء و قضی اللّه له کلّ حاجة کانت له عند اللّه.ألا!و من (9)مات علی بغض ال محمّد مات کافرا.ألا!و من مات علی حبّ ال محمّد مات علی الإیمان و کنت أنا کفیله بالجنّة. (10)

آن حضرت می فرمایند که:

چه برین (11)داشته است جماعتی را که یاد می کنند کسی را که منزلت او و (12)مرتبت او نزد خدای-تبارک و تعالی-مثل منزله (13)و مرتبه من است و پایه او مثل پایه

ص:75

منست (1)مگر پیغمبری.بدان و (2)آگاه باش که هرکه علی را دوست دارد،پس بتحقیق (3)که مرا دوست داشته است،و هرکه مرا دوست (4)دارد خدای-تبارک و تعالی-ازو خشنود (5)است،و هرکه خدای-تبارک و تعالی-از وی خشنود گشت (6)پس مکافات می دهد او را به (7)بهشت. (8)بدرستی که هرکه علی را دوست دارد خدای-تبارک و تعالی-فردای روز قیامت نامه عمل او را به دست راست (9)او دهد و حساب کند او را مانند حساب پیغمبران. (10)بدان و آگاه باش که هرکه علی را دوست دارد از دنیا بیرون نرود تا او را از حوض (11)کوثر آب دهند و از درخت طوبی طعام دهند (12)و (13)ببیند جایگاه خود را در بهشت بدرستی و (14)راستی که هرکه علی را دوست دارد آسان گرداند خدای-تبارک و تعالی-بر وی (15)سکرات مرگ را و بگرداند قبر او را روضه ای (16)از روضه های بهشت.بدرستی که هرکه علی را دوست دارد خدای-تبارک و تعالی-بدهد (17)او را به عدد هر رگی که در بدن اوست حوری در بهشت و شفیع گرداند او را در هشتاد کس از أهل بیت (18)او و بوده باشد او را به عدد هر مویی (19)که در بدن اوست شهری در بهشت.بدان و (20)آگاه باش که هرکه علی را

ص:76

بشناسد و او را دوست دارد خدای-تبارک و تعالی-ملک الموت را به سوی او فرستد چنانکه به سوی پیغمبران می فرستد و دفع کند از وی هول (1)و بیم و ترس منکر و نکیر را و منوّر و روشن گرداند قبر او را و فراخ گرداند قبر او را هفتاد ساله راه (2)و سفید گرداند روی او را در قیامت.آیا نه چنین است که هرکه علی را دوست دارد خدای-تبارک و تعالی -او را در سایه عرش خود درآورد با صدّیقان و شهیدان و صالحان (3)روزی که سایه ای (4)نباشد مگر سایه عرش إلهی (5)،و إیمن (6)گرداند او را خدای-تبارک و تعالی-از ترس عظیم روز قیامت و از هولهای (7)آن روز؟آیا نه چنین است که هرکه علی را دوست دارد قبول کند خدای-تبارک و تعالی (8)-از وی حسنات او را و در گذرد از گناهان او و بوده باشد در بهشت رفیق حمزه سیّد الشّهداء (9)؟بدرستی و راستی که هرکه علی را دوست (10)دارد خدای-تبارک و تعالی-علم و حکمت را در دل او جای دهد و جاری گرداند بر زبان او سخنان نیکو و بگشاید خدای-تبارک و تعالی-بر او درهای رحمت را.بدرستی که هرکه علی را دوست دارد او را می نامند به أسیر خدا در زمین و مباهات می کند خدای-تبارک و تعالی-به او با فرشتگان و حاملان عرش که مرا چنین بندگان در زمین هست.بدرستی که هرکه علی را دوست دارد ندا کند او را فرشته ای (11)از زیر عرش که:ای بنده خدا!عمل

ص:77

را از سر گیر که خدای-تبارک و تعالی-جمیع گناهان تو را آمرزید (1).بدرستی که هرکه علی را دوست دارد فردای (2)روز قیامت در صحرای محشر حاضر گردد و روی او مثل ماه شب (3)چهارده باشد.بدرستی که هرکه علی را دوست دارد خدای-تبارک و تعالی-بر سر او نهد تاج کرامت را و (4)بپوشاند (5)او را حلّه (6)عزّت.بدرستی که هرکه علی را دوست دارد بگذرد (7)بر صراط (8)مثل برق جهنده و نبیند سختی گذشتن بر (9)صراط را.بدرستی که هرکه علی را دوست دارد بنویسد خدای-تبارک و تعالی-از برای او براتی (10)از آتش جهنّم و (11)براتی از نفاق و گذشتن بر (12)صراط و إیمن (13)بودن از عذاب را (14).بدرستی که هرکه علی را دوست دارد باز نمی کنند (15)در روز قیامت دیوان عمل او را و به پای نمی دارند ترازویی (16)از جهت کردار او و می گویند او را که:داخل بهشت شو بی حساب (17).پس

ص:78

بدرستی که هرکه علی را دوست دارد إیمن گردد از حساب و میزان (1)و صراط. (2)

آیا نه چنین است که هرکه بر دوستی آل محمّد بمیرد مصافحه (3)می کنند او را فرشتگان و زیارت می کنند او را أرواح پیغمبران و خدای-تبارک و تعالی-برمی آورد هر حاجتی که او دارد به نزد او؟آیا نه (4)چنین است که هرکه بر دشمنی آل محمّد بمیرد (5)کافر (6)مرده است؟آیا نه چنین است (7)که هرکه بر دوستی آل محمّد بمیرد با إیمان از دنیا رفته است و من ضامن (8)اویم که به بهشت رود.

حصنته (1)من مکروه الدّنیا و الاخرة و وجهی الّذی (2)من توجّه إلیه لم أصرف عنه وجهی و حجّتی علی أهل سمواتی و أرضی و علی جمیع من رضیته (3)من خلقی فلا أقبل (4)عمل عامل إلاّ مع الإقرار بولایته و نبوّة أحمد (5)رسولی،و یدی المبسوطة (6)فی عبادی فبعزّتی حلفت (7)و بجلالی أقسمت أنّه لا یوالی علیّا عبد من عبادی إلاّ أخرجته عن ناری و أدخلته (8)جنّتی و لا یعدل (9)عن ولایته (10)إلاّ من أبغضته و أدخلته ناری فمن زحزح عن النّار (11)الّتی هی (12)بغض علیّ و أدخل الجنّة الّتی هی حبّه فقد فاز. (13)

خدای-تبارک و تعالی؛جلّ جلاله-می فرماید که:منم آن خدایی (14)که بجز من خداوندی نیست.آفریدم خلق را به قدرت خود و برگزیدم ازیشان (15)پیغمبران را و گزیدم از همه پیغمبران محمّد را و گردانیدم او را پیغمبر و برگزیده و ازو (16)خشنود (17)گشتم و فرستادم او را به خلق به پیغمبری و برگزیدم از برای او علی را و مؤیّد ساختم او را به علی و (18)گردانیدم علی را أمین خودم و خلیفه خودم و ولیّ خودم بر بندگان خود که بیان کند از برای ایشان کتاب مرا و مشرّف سازد بندگان مرا به حکم من و (19)گردانیدم او را

ص:80

علامتی (1)راه نماینده خلق از ضلالت به هدایت و گردانیدم او را خانه خود به منزله خانه کعبه (2)که هرکه داخل آن خانه شود یعنی دست در دامن ولای او زند إیمن باشد از عذاب و گردانیدم او را حصار خود که هرکه پناه به او برد او را نگاه دارم از مکروه دنیا و آخرت و گردانیدم او را روی خود که هرکه (3)توجّه به او کند و پیروی او کند روی إحسان خود و لطف از وی نگردانم و گردانیدم او را حجّت خود بر أهل آسمانها و زمین و هرکه من ازو خشنودم (4)از خلق خودم پس قبول نمی کنم عمل کسی را مگر بإقرار (5)به ولایت آن حضرت و نبوّت أحمد رسول من،و گردانیدم او را دست إحسان و إنعام و قهر و غضب خود که باز کرده ام در میان بندگان خود.پس به عزّت خودم قسم می خورم و به بزرگواری خود (6)سوگند (7)یاد می کنم که دوست ندارد (8)علی را بنده ای (9)از بندگان من مگر آنکه بیرون می آورم او را از آتش جهنّم و داخل می گردانم او را به (10)بهشت و رو نمی گرداند (11)از دوستی او مگر کسی که من او را دشمن دارم و داخل کنم او را در جهنّم.پس کسی که دور گردانیده شد (12)از آتشی که دشمنی علی است (13)و داخل شد در بهشتی که دوستی علی ست پس بتحقیق که رستگار شد.

ص:81

وصیّا أکرم (1)من وصیّی (2)علیّ (3). (4)

روایتست (5)از ابن عبّاس که او گفت:که گفتم:یا رسول اللّه!مرا وصیّتی فرمای.پس حضرت فرمود که:بر تو باد به دوستی علیّ بن أبی طالب.گفتم:یا رسول اللّه!مرا وصیّتی فرمای.پس حضرت فرمود که:بر تو باد به دوستی علیّ بن أبی طالب.به حقّ آن خدایی (6)که مرا براستی به خلق فرستاد که خدای-تبارک و تعالی-قبول نمی کند از بنده که حسنه دارد یا نه و لیکن (7)می پرسد (8)از برای إتمام حجّت پس اگر محبّت آن حضرت را با خود آورده است،عمل او را قبول (9)می کند،هرچه باشد،و اگر ولایت آن حضرت با خود نیاورده است،قبول نمی کند از او عمل او را و می فرمایند که او را به (10)آتش اندازند یابن (11)عبّاس (12)!به حقّ آن (13)خداوندی که مرا براستی به خلق فرستاد (14)و پیغمبر (15)گردانید که خدای-تبارک و تعالی-غضبش بر دشمنان علی بیشتر از آنهایست (16)که از برای

ص:83

خدا (1)فرزند قرار می دهند.یابن عبّاس (2)!اگر آنکه فرشتگان مقرّب (3)و پیغمبران مرسل جمع می شدند بر دشمنی آن حضرت و حال آنکه جمع نشدند و (4)محالست که جمع شوند و لیکن بر سبیل تقدیر و فرض اگر جمع می شدند هر آینه خدای-تبارک و تعالی -ایشان را معذّب می گردانید به آتش جهنّم.

ابن عبّاس گفت که:گفتم:یا رسول اللّه-صلّی اللّه علیه و آله- (5)آیا دشمن دارد کسی او را و چگونه کسی او را دشمن دارد؟ (6)پس حضرت فرمود (7)که:بلی دشمن دارند او را جماعتی که یاد کنند که ایشان از أمّت منند و خدای-تبارک و تعالی-ایشان را در إسلام (8)نصیبی و بهره (9)مقرّر نگردانیده است.یابن عبّاس (10)!از علامت دشمنی ایشان آن حضرت را آنست که غیر او را بر او تفضیل دهند. (11)به حقّ آن خدایی (12)که مرا براستی به خلق فرستاد که خدای-تبارک و تعالی-نیافریده است پیغمبری گرامی تر از من و نه وصیّی گرامی تر از علی. (13)

إلیه حمدنی عبدی و عزّتی و جلالی لو لا عبدان أرید أن أخلقهما (1)فی (2)دار الدّنیا ما خلقتک.قال:إلهی!فیکونان منّی؟قال:نعم،یا ادم!ارفع رأسک و انظر فرفع رأسه فإذا مکتوب علی العرش لا إله إلاّ اللّه محمّد نبیّ الرّحمة و علیّ مقیم الحجّة.من عرف (3)حقّ علیّ زکی و طاب و من أنکر حقّه لعن و خاب.أقسمت بعزّتی أن أدخل الجنّة من أطاعه و إن عصانی و أقسمت بعزّتی أن أدخل (4)النّار من عصاه و إن أطاعنی. (5)

یعنی:

چون خدای-تبارک و تعالی- (6)آدم را آفرید و روح در قالب او دمید عطسه کرد و گفت:

الحمد للّه.پس خدای-تبارک و تعالی-وحی کرد به او که بنده من حمد کرد مرا.قسم به عزّت من و جلال من که اگرنه دو بنده بودند که می خواستم که بیافرینم ایشان را در دنیا تو را نمی آفریدم.گفت:إلهی!این هر دو فرزندان من باشند؟حضرت ربّ العزّة فرمود که:

بلی ای آدم!سر بالا کن و نظر کن.پس سر بالا کرد.دید که نوشته است بر عرش (7):لا إله إلاّ اللّه (8)تا به آخر (9)،یعنی:نیست خدایی (10)بجز معبود بر حق و خداوند مطلق.محمّد پیغمبر رحمتست و رحمت عالمیانست و علی إقامت کننده حجّت و حجّت عالمیانست.

هرکه حقّ علی را شناخت طینت او پاکست (11)و أعمال او (12)پاکیزه و هرکه إنکار کرد حقّ او را (13)ملعونست و (14)زیانکار.سوگند (15)یاد می کنم به عزّت خود که داخل بهشت گردانم

ص:85

هرکه او را إطاعت کند و (1)اگرچه عصیان من کرده باشد،و قسم می خورم به عزّت خود که داخل جهنّم گردانم هرکه عصیان او کرده باشد و اگرچه إطاعت من کرده باشد.

أوّل آن که (1)دوستان و موالیان آن حضرت هرگاه معصیتی از ایشان صادر شود، محبّت آن حضرت نمی گذارد که آن شخص از دنیا بدر رود مگر با توبه و (2)إنابتی که از عقوبت آن گناهان خلاص شود یا مبتلا شود در جان یا در مال یا به غمی و اندوهی.پس اگر اینها نشود جان کندن بر او دشوار شود تا چون از دار دنیا بیرون رود او را گناهی نمانده باشد و بدین مضمون نیز أخبار از أئمّه أطهار واقع شده است.

دویم، (3)آنکه مراد از عدم ضرر،ضرری است (4)که صاحب آن سیّئه را به جهنّم برد یعنی با دوستی آن حضرت گناه سبب دخول جهنّم نمی شود هرچند (5)عقوبات دیگر بکشد مثل عذاب قبر و قیامت و أهوال آن و لیکن داخل جهنّم نمی شود زیرا که خدای- تبارک و تعالی-حرام گردانیده است بر آتش گوشت دوستداران (6)حضرت أمیر المؤمنین (7)را -صلوات اللّه علیه (8)-و بدین مضمون نیز أخبار وارد شده است از أهل بیت (9)-صلوات (10)اللّه علیهم.

سیم (11)، آن که مراد ازین (12)گناهی که ضرر ندارد،گناهان صغیره است،زیرا که هرگاه (13)بنده (14)از گناهان کبیره اجتناب نماید،خدای-تبارک و تعالی-به فضل عمیم خود از گناهان صغیره در می گذرد،و این معنی دوستان آن حضرت راست،زیرا که غیر دوستان آن حضرت از سلسله مؤمنان بیرون اند.

چهارم، آن که محبّت هرگاه با شرایط باشد گناه ازین کس صادر نمی گردد (15)چنانکه

ص:87

در أخبار از أئمّه أطهار وارد شده است که:دوست ما کسیست که پیرو ما باشد.از آن جمله منقولست که شبی حضرت أمیر المؤمنین و إمام المتّقین،علیّ بن أبی طالب-صلوات اللّه علیه-،از کوفه بیرون آمده بود و متوجّه نجف بود و جماعتی از عقب آن حضرت بیرون آمده بودند.حضرت فرمود (1)که:شما کیستید؟ایشان گفتند که:ما شیعه توایم یا أمیر المؤمنین!حضرت فرمود که:چرا من در شما نمی بینم سیماء (2)شیعه را (3)؟ایشان گفتند:یا حضرت! (4)سیماء (5)شیعه کدامست (6)؟حضرت فرمود (7)که:آنست (8)که رویهای ایشان زرد باشد از بیداری شب؛چشمهای ایشان (9)کوروش باشد از گریه بسیار (10)، و لبهای ایشان خشک باشد از بسیاری دعا و شکمهای ایشان خالی باشد به سبب روزه، و پشتهای (11)ایشان کج شده باشد از بسیاری عبادت و بریشان (12)باشد عبرت (13)خاشعان.

و چنانکه شخصی به حضرت إمام (14)مجتبی حسن بن مرتضی-صلوات اللّه علیهما- گفت که:من از شیعیان شمایم (15).حضرت فرمود که:اگر أوامر و نواهی ما را مطیعی، راست می گویی. (16)و (17)چنانکه منقولست از إمام به حق ناطق،جعفر بن محمّد الصّادق- صلوات اللّه علیهما-که آن حضرت فرمود که دوست نمی دارد خدای-تبارک و تعالی-را

ص:88

کسی (1)که عصیان او می کند.پس حضرت این شعر را خواندند (2)که:

تعصی (3)الاله و أنت تظهر حبّه هذا لعمری فی الفعال بدیع (4)

لو کان حبّک صادقا لأطعته إنّ المحبّ لمن یحبّ مطیع (5)

یعنی:

عصیان پروردگار می کنی و ظاهر می گردانی دوستی او را.به جان خودم قسم که این در کردارها غریب و بدیع است.اگر دوستی تو صادق می بود هر آئینه (6)إطاعت می کردی پروردگار خود را بدرستی (7)که هرکه دوست کسی است محبوب خود را مطیع است.

و مؤیّد این معنی است که خدای-تبارک و تعالی-می فرماید که: قُلْ إِنْ کُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللّٰهَ فَاتَّبِعُونِی یُحْبِبْکُمُ اللّٰهُ (8)یعنی:بگو-یا محمّد!-که اگر شما دوست می دارید خدا را پس متابعت من کنید تا خدای تعالی شما را دوست دارد.

پنجم، آنچه روایت شده است از باقر علوم أوّلین و آخرین (9)،محمّد بن (10)علی بن (11)الحسین-صلوات اللّه علیهم-در وقتی که از معنی این حدیث از آن حضرت پرسیدند حضرت فرمود که:معنی اش آنست که هرکه (12)حضرت علی را-صلوات اللّه علیه-دوست دارد و أعمال طاعت و عبادات بکند،خدای-تبارک و تعالی-ازو (13)قبول کند.پس اگر گناه کند گناه او برهم نمی زند عبادات او را و ثواب طاعات (14)او از برای او ذخیره است

ص:89

و عقاب معصیت او موقوفست به مشیّت اللّه-سبحانه و تعالی-و هرکه حضرت علی را- صلوات اللّه و سلامه علیه-دشمن دارد با آن دشمنی حسنه از برای او نمی نویسند و هر عمل خیری که بکند این بغض همه را ضایع می گرداند. (1)پس کسی که دوست ولیّ خداست، حسنات او مقبولست و سیّئات او به او ضرر نمی کند،و دشمن ولیّ خدا را حسنه نیست از جهت (2)جرم عظیم و بغضی (3)که به آن حضرت دارد و (4)شکّی که در خلافت آن حضرت (5)او را هست و اینست که خدای-تبارک و تعالی-می فرماید که:می آوریم أعمالی (6)که کرده اند و همه را هبآء منثورا می کنم.از أهل بیت (7)آن حضرت پرسیدند که:

أعمال کیست این أعمال که چنین خواهند کرد؟ایشان فرمودند که:این أعمال دشمنان ما و (8)دشمنان شیعیان ماست. (9)

الشّمس المضیئة بالنّهار و هم و اللّه (1)ینوّرون (2)قلوب (3)المؤمنین و یحجب اللّه-عزّ و جلّ- نورهم عمّن (4)یشآء فتظلم قلوبهم.و اللّه-یا أبا خالد (5)!-لا یحبّنا عبد و لا یتولاّنا حتّی یطهّر اللّه قلبه و لا یطهّر (6)اللّه (7)قلب عبد حتّی یسلّم لنا و یکون سلما لنا (8)فإذا کان سلما لنا سلّمه اللّه (9)من شدید الحساب و امنه من فزع (10)یوم (11)القیامة الأکبر. (12)

روایتست (13)از أبی خالد کابلی (14)که گفت:سؤال کردم از حضرت إمام محمّد باقر- صلوات اللّه (15)و سلامه علیه-از تفسیر قول خدای-تبارک و تعالی-که می فرماید که:إیمان آورید به خدا (16)و به رسول او و (17)به نوری (18)که فرستادیم او را؛مراد از این نور چیست؟حضرت فرمودند که:ای أبا خالد!و اللّه که مراد از نور درین آیه أئمّه معصومین اند از آل محمّد-صلوات (19)اللّه علیهم-تا روز قیامت؛و ایشانند و اللّه نور إلهی که نازل شده است از جانب خدای-تبارک و تعالی-و اللّه که ایشانند نور إلهی در آسمانها و (20)در زمین.و اللّه-ای أبا خالد!-که نور إمام در دلهای مؤمنان روشن تر از آفتاب روشنی دهنده است در روز.و اللّه که ایشان منوّر می گردانند دلهای مؤمنان را و محجوب می گرداند (21)خدای-تبارک و تعالی-نور ایشان را از هرکه می خواهد.پس تاریک می گردد

ص:91

دلهای آن جماعت.و اللّه-ای أبا خالد!-هیچ بنده ما را دوست نمی دارد و به ما تولاّ نمی کند تا آنکه خدای-تبارک و تعالی-دل او را (1)مطهّر گرداند (2)و خدای-تبارک و تعالی- مطهّر نمی گرداند (3)دل (4)بنده را تا آنکه منقاد و (5)مطیع ما نشود. (6)پس چون منقاد ما (7)می گردد (8)خدای-تبارک و تعالی-سالم می گرداند او را از سختیهای حساب و إیمن می گرداند او را از ترس عظیم تر (9)روز قیامت.

فوق (1)الأرض و من تحت الثّری.و کان أمیر المؤمنین-صلوات اللّه علیه-کثیرا ما یقول: (2)أنا قسیم اللّه بین الجنّة و النّار،و أنا الفاروق الأکبر،و أنا صاحب العصا و المیسم و لقد أقرّت لی جمیع الملائکة (3)و الرّوح (4)و الرّسل بمثل ما أقرّوا به لمحمّد-ص-و لقد حمّلت (5)علی مثل حمولته (6)و هی حمولة (7)الرّبّ؛و إنّ رسول اللّه-ص (8)-یدعا فیکسا (9)و أدعا فأکسا و یستنطق (10)فأستنطق (11)،فأنطق علی حدّ منطقه و لقد أعطیت (12)خصالا ما سبقنی إلیها (13)أحد قبلی علّمت علم المنایا و البلایا و الأنساب (14)و فصل (15)الخطاب (16)فلم یفتنی ما سبقنی و لم یعزب (17)عنّی ما غاب عنّی؛أبشّر بإذن اللّه و أؤدّی عنه کلّ ذلک من اللّه مکّننی فیه بعلمه. (18)

منقولست به طرق مختلفه از إمام به حق ناطق،جعفر بن محمّد الصّادق-علیه (19)صلوات اللّه الملک الأکبر-که آن حضرت فرمود که:هرچه را حضرت أمیر المؤمنین-صلوات اللّه علیه-أمر کند واجبست که به آن عمل کنند و هرچه را نهی کند واجبست که از آن

ص:93

بازایستند. (1)ثابتست (2)آن حضرت را از فضیلت آنچه ثابتست (3)رسول خدا را-ص-؛ و حضرت محمّد راست-صلّی اللّه علیه و آله (4)-فضیلت بر هرکه خدای-تبارک و تعالی- آفریده است و کسی که مخالفت کند بر آن حضرت در چیزی از أحکام آن حضرت مثل کسیست که مخالفت کرده باشد خدا و رسول او را و کسی که رد کند بر آن حضرت،خواه کوچک (5)و خواه بزرگ را،بر حدّ شرکست به خدای-تبارک و تعالی-و (6)کافر است.

و حضرت أمیر المؤمنین-صلوات اللّه و سلامه علیه-باب اللّه بود یعنی دریست که به خدا نمی توان رسید مگر از آن در و آن حضرت راه خدا بود که هرکه از غیر آن راه برود هلاک می شود و همچنین اند أئمّه (7)معصومین-صلوات اللّه علیهم-هریک بعد از دیگری و خدای- تبارک و تعالی-ایشان را رکنهای زمین گردانیده است که به وجود ایشان دنیا باقی است و اگر ایشان نباشند زمین در می گردد همان ساعت و ایشانند حجّت کامله إلهی بر هرکه بر روی زمین اند از آدمیان و بر هرکه در زیر زمین است از جنّیان و (8)حضرت أمیر المؤمنین -صلوات اللّه علیه-بسیار می فرمود که:من قسمت کننده ام (9)به أمر إلهی میان بهشت و دوزخ؛ منم (10)فاروق أکبر که جداکننده ام حق را از باطل؛منم صاحب عصا و داغ-چنانکه منقولست از رسول خدا-صلّی اللّه علیه و آله (11)-که آن حضرت فرمود که:دابّة الأرض (12)درازی او (13)شصت گز است و (14)کسی ازو (15)نمی تواند گریخت و داغ (16)می کند مؤمن را

ص:94

در میان چشمهای او و با او خواهد بود عصای موسی و خاتم سلیمان. (1)پس منوّر می گرداند روی مؤمن را (2)به عصا و مهار می کند بینی کافر (3)را به خاتم تا (4)آنکه می گویند:ای مؤمن و ای کافر (5)!. (6)و منقولست از حضرت أمیر المؤمنین-صلوات اللّه و سلامه علیه-که از آن حضرت پرسیدند (7)از دابّة الأرض؛حضرت فرمود که:و اللّه که او را دم (8)نیست و او را ریش است.و این إشاره است (9)که دابّة الأرض،از إنس باشد.و این حدیث با أحادیث دیگر دلالت دارد که آن حضرت باشد یا مثل آن کلمات باشد که فرمود:منم آدم و نوح؛اللّه أعلم. (10)

و بتحقیق که إقرار کردند به إمامت من جمیع فرشتگان و روح و پیغمبران چنانکه إقرار (11)کردند به نبوّت محمّد رسول اللّه-صلّی اللّه علیه و آله-و بر دوش من گذاشته اند آنچه بر دوش رسول خدا-ص-گذاشته بودند و آن خلافت إلهی است و بدرستی که فردای روز قیامت أوّل کسی را که بخوانند حضرت رسالت پناه (12)محمّدی است-صلّی اللّه علیه و آله-پس چون آن حضرت سر از خاک بیرون آورد آن حضرت را لباس عزّت و کرامت بپوشانند (13)و بعد از آن مرا بخوانند و لباس عزّت و کرامت در من پوشانند؛و آن حضرت را به سخن درآورند؛دیگر مرا به سخن درآورند؛و خواهم گفت آنچه آن حضرت خواهد فرمود که آن شفاعت أمّت باشد.و بتحقیق که به من داده اند صفاتی چند که به

ص:95

کسی (1)پیش از من نداده اند.می دانم علم منایا را-و آن علمی است که چون کسی را می بینند (2)قدر حیات او و مدّت بقای او و زمان مرگ او دانسته می شود-و می دانم علم بلایا را-که هر بلایی در چه وقت می آید (3)و (4)به که می آید و هرکس به چه بلا (5)مبتلا (6)می گردند و آن حضرت این دو علم را به بعضی از خواصّ خود تعلیم کرده بود مثل سلمان و رشید (7)هجری و میثم (8)تمّار و حبیب بن مظاهر أسدی،علمدار (9)حضرت سیّد الشّهدا (10)-صلوات اللّه علیه (11)-چنانکه بعضی از آن بتفصیل خواهد آمد.

منم صاحب (12)علم فصل الخطاب (13)-که حکم می کنم میان هر دو کس به علم لدنّی که حق ظاهر می گردد (14)؛چنانکه خواهد آمد-.پس فوت نشد (15)از من آنچه غایبست (16)از من.بشارت می دهم به إذن خدا و (17)أدا می کنم از خدای-تبارک و تعالی-همه (18)اینها از جانب خدای-تبارک و تعالی-است که مرا بر اینها استوار گردانیده است به إذن خود.

منقولست از آن حضرت که فرمود:ما والیان أمر خدائیم و (1)ما خازنان علم خدائیم و ما محلّ أسرار علوم خدائیم.

خدای-تبارک و تعالی (1)-زیرا که آنچه شرط عبادت بود بر وجه کمال ایشان می دانستند (2)و بر وجه کمال به جای (3)می آوردند؛و اگر ما نمی بودیم کسی عبادت خدای -تبارک و تعالی-نمی کرد. (4)

الأنصاریّ و قال (1):کم عدّتهم؟ (2)فقال: (3)یا جابر!سألتنی-رحمک اللّه (4)!-عن الإسلام بأجمعه.عدّتهم عدّة الشّهور و هو عند اللّه اثنی عشر شهرا فی کتاب اللّه یوم خلق السّموات و الأرض (5)و عدّتهم عدّة العیون الّتی انفجرت (6)لموسی بن (7)عمران حین ضرب بعصاه فانفجرت منه اثنتا عشرة (8)عینا و عدّتهم عدّة (9)نقباء بنی إسرائیل.قال اللّه تعالی:

وَ لَقَدْ أَخَذَ اللّٰهُ مِیثٰاقَ بَنِی إِسْرٰائِیلَ وَ بَعَثْنٰا مِنْهُمُ اثْنَیْ عَشَرَ (10)نَقِیباً (11)فالأئمّة-یا جابر!-اثنی عشر إماما أوّلهم (12)علیّ بن أبی طالب و اخرهم (13)القائم-صلوات اللّه علیهم. (14)

منقولست از ابن عبّاس-رضی اللّه عنهما-که گفت:شنیدم از رسول خدا-صلّی اللّه علیه و آله-که می فرمود که:ای گروه مردمان!بدانید که خدای-تبارک و تعالی-را دری است که هرکه داخل شد به آن در،إیمن شد از عذاب جهنّم و از ترس عظیم روز قیامت.پس أبو سعید خدری-رضی اللّه عنه-برخاست (15)و (16)گفت:یا رسول اللّه! (17)ما را راه نما به آن در تا ما (18)بشناسیم او را.حضرت رسول خدا-صلّی اللّه علیه و آله (19)-فرمود که:او علیّ بن

ص:99

أبی طالب است (1)بهترین أوصیاء پیغمبران و (2)پادشاه مؤمنان و برادر رسول پروردگار عالمیان و خلیفه خدا بر جمیع مردمان.ای گروه مردمان!هرکه خواهد که چنگ زند به رشته محکمی که گسستن و شکستن نداشته باشد،پس باید که چنگ زند به ولایت علیّ بن أبی طالب بعد از من و او را إمام خود داند.پس بدرستی که ولایت آن حضرت ولایت من است، (3)و إطاعت او (4)إطاعت من.ای گروه مردمان!هرکه خوش می آید که متابعت (5)من کند،پس بر اوست که تولاّ کند به ولایت علیّ بن أبی طالب بعد از من و (6)إمامان از ذرّیّت من و ایشان را إمام خود داند.پس بدرستی (7)که ایشان خزینه های علم من اند. (8)

پس جابر بن (9)عبد اللّه الأنصاری برخاست (10)و گفت:یا رسول اللّه! (11)عدد ایشان چند است؟پس حضرت فرمود که: (12)ای جابر!خدای-تبارک و تعالی-تو را ببخشاید که مرا سؤال کردی از همه (13)إسلام-یعنی:إسلام (14)همه (15)اینست،زیرا که هرکه إمام زمان خود را نداند و بمیرد کافر مرده است.

پس حضرت فرمود که:عدد ایشان عدد ماههاست (16)و آن نزد خدای-تبارک و تعالی- دوازده ماه است (17)در کتاب خدا (18)روزی که (19)آفرید آسمانها و (20)زمین را،

ص:100

و (1)عدد ایشان عدد چشمه هایی (2)است که شکافته شد از جهت حضرت موسی بن (3)عمران وقتی که عصای خود را بر سنگ زد و ازو (4)گشوده شد دوازده چشمه (5)،و عدد ایشان عدد نقبای (6)بنی إسرائیل است چنانکه خدای-تبارک و تعالی-می فرماید:بتحقیق که ما عهد و پیمان بنی إسرائیل را (7)گرفتیم (8)و مبعوث (9)گردانیدیم از ایشان دوازده (10)نقیب.پس أئمّه-ای جابر!-دوازده إمامند،أوّل ایشان علیّ بن أبی طالب و آخر (11)ایشان مهدی (12)-صلوات اللّه علیهم أجمعین.

روایتست از عبد اللّه بن عبّاس (1)-رضی اللّه عنهما-که گفت که:رسول خدا-صلّی اللّه علیه و آله-فرمود که:علیّ بن أبی طالب بهترین خلق خداست غیر از من،و حسن و حسین بهترین جوانان أهل بهشت اند (2)،و پدر ایشان بهتر از ایشانست (3)،و بدرستی که فاطمه بهترین زنان عالمیانست،و بدرستی (4)که علی داماد منست،و اگر می یافتم از برای فاطمه (5)شوهری بهتر از علیّ بن أبی طالب-صلوات اللّه علیه-من به علی نمی دادم او را.

ثمّ قال-صلوات اللّه علیه-:یا سلمان و یا جندب! (1)قالا:لبّیک (2)یا أمیر المؤمنین!قال- صلوات اللّه علیه-إنّه لا یستکمل أحد الإیمان (3)حتّی یعرفنی (4)کنه معرفتی بالنّورانیّة،فإذا عرفنی بهذه المعرفة فقد امتحن اللّه قلبه للإیمان و شرح صدره للإسلام و صار عارفا مستبصرا و من قصّر عن معرفة ذلک فهو شاکّ (5)مرتاب.یا سلمان و یا جندب! (6)قالا:لبّیک یا أمیر المؤمنین!قال-صلّی اللّه علیه-:معرفتی بالنّورانیّة معرفة اللّه-عزّ و جلّ-؛معرفتی بالنّورانیّة هو الدّین الخالص الّذی قال اللّه (7)تعالی:و مآ أمروا إلاّ لیعبدوا اللّه مخلصین له الدّین حنفآء للّه (8)و یقیموا الصّلوة (9)و یؤتوا الزّکوة و ذلک دین القیّمة (10). (11)یقول:ما أمروا إلاّ بنبوّة (12)محمّد-صلّی اللّه علیه و آله-و هو دین (13)الحنیفیّة (14)المحمّدیّة (15)السّمحة (16)و قوله:

وَ یُقِیمُوا الصَّلاٰةَ (17)و إقام ولایتی صعب مستصعب لا یحتمله إلاّ ملک مقرّب أو نبیّ مرسل أو مؤمن امتحن اللّه قلبه للإیمان فالملک إذا لم یکن مقرّبا لم یحتمله و النّبیّ (18)إذا لم یکن مرسلا لم یحتمله و المؤمن إذا لم یکن ممتحنا (19)لم یحتمله.قلت:یا أمیر المؤمنین! من المؤمن (20)و ما نهایته (21)و ما حدّه حتّی أعرفه؟قال-صلّی اللّه علیه و آله-:

ص:103

یا أبا عبد اللّه!قلت:لبّیک!یا أخا رسول اللّه! (1)قال:المؤمن الممتحن هو الّذی لا یرد من أمرنا علیه شیء إلاّ شرح (2)صدره لقبوله و لم یشکّ (3)و لم یرتب.اعلم-یا أبا ذرّ!-إنّی عبد اللّه-عزّ و جلّ-و خلیفته علی عباده.لا تجعلونا أربابا و قولوا فی فضلنا ما شئتم فإنّکم لا تبلغون کنه ما فینا و لا نهایته. (4)فإنّ اللّه-عزّ و جلّ-قد أعطانا (5)أکبر و أعظم ممّا یصفه (6)واصفکم (7)أو یخطر علی قلب (8)أحدکم فإذا عرفتمونا هکذا فأنتم المؤمنون.قال سلمان: (9)

قلت:یا أخا رسول اللّه! (10)و من أقام الصّلوة أقام ولایتک (11)قال:نعم (12)یا سلمان!تصدیق ذلک قوله (13)تعالی فی الکتاب العزیز: وَ اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاٰةِ وَ إِنَّهٰا لَکَبِیرَةٌ إِلاّٰ عَلَی (14)الْخٰاشِعِینَ (15)فالصّبر رسول اللّه(ص) (16)و الصّلوة (17)إقامة (18)ولایتی (19).ففیها قال اللّه- تعالی-: وَ (20)إِنَّهٰا لَکَبِیرَةٌ إِلاّٰ عَلَی الْخٰاشِعِینَ (21)(22)و لم یقل:و إنّهما (23)لکبیرة (24)لأنّ (25)الولایة (26)کبیرة حملها إلاّ علی الخاشعین و (27)الخاشعون (28)هم الشّیعة

ص:104

المستبصرون (1)و ذلک أنّ أهل (2)الأقاویل (3)من المرجئة (4)و القدریّة و الخوارج و غیرهم (5)من النّاصبیّة (6)یقرّون (7)لمحمّد-صلّی اللّه علیه و آله (8)-بالنّبوّة لیس بینهم خلاف (9)و هم مختلفون فی ولایتی (10)منکرون لذلک جاحدون لها إلاّ القلیل (11)و هم الّذین وصفهم اللّه فی کتابه العزیز فی نبوّة محمّد-صلّی اللّه علیه و آله (12)-و فی ولایتی (13)فقال-عزّ و جلّ-: وَ بِئْرٍ مُعَطَّلَةٍ وَ قَصْرٍ مَشِیدٍ (14)فالقصر (15)محمّد (16)(ص)و البئر المعطّلة ولایتی (17)عطّلوها و جحدوها و من لم یقرّ (18)بولایتی لم ینفعه الإقرار بنبوّة (19)محمّد(ص) (20).ألا إنّهما (21)مقرونان و ذلک أنّ النّبیّ (22)محمّدا (23)-صلّی اللّه علیه و آله (24)-نبیّ مرسل و هو إمام الخلق و علیّ من بعده إمام الخلق و وصیّ محمّد(ص) (25)کما قال له النّبیّ:أنت منّی بمنزلة هرون

ص:105

من موسی إلاّ (1)أنّه لا نبیّ بعدی،و أوّلنا (2)محمّد و أوسطنا محمّد (3)و اخرنا (4)محمّد- صلوات اللّه علیهم أجمعین-؛فمن استکمل معرفتی فهو علی الدّین القیّم کما قال اللّه تعالی: وَ ذٰلِکَ دِینُ (5)الْقَیِّمَةِ (6)و سأبیّن ذلک بعون اللّه و توفیقه یا سلمان و یا جندب! (7)قالا:لبّیک یا أمیر المؤمنین!قال-صلوات اللّه (8)علیه-:کنت (9)أنا و محمّد نورا واحدا من نور اللّه-عزّ و جلّ-فأمر اللّه-تبارک (10)و تعالی-ذلک النّور أن ینشقّ فقال للنّصف:کن محمّدا (11)، و قال للنّصف:کن علیّا؛فمنها قال رسول اللّه-صلّی اللّه علیه و آله-:علیّ منّی و أنا منه و لا یؤدّی (12)عنّی إلاّ علیّ و قد وجّه أبا بکر (13)ببراءة إلی مکّة (14)فنزل جبرئیل(ع)فقال:یا محمّد!قال:لبّیک!قال:إنّ اللّه یأمرک أن تؤدّیها أنت أو رجل منک فوجّهنی فی استرداد أبی بکر (15)فرددته فوجد (16)فی نفسه و قال:یا رسول اللّه!أنزل فیّ القرءان (17)؟قال:لا، و لکن لا یؤدّی إلاّ أنا أو علیّ.یا سلمان و یا جندب! (18)قالا:لبّیک (19)!یا أخا رسول اللّه!- صلّی اللّه علیه و آله (20).قال علیّ-صلوات اللّه و سلامه علیه-:من لا یصلح (21)لحمل (22)صحیفة

ص:106

یؤدّیها عن رسول اللّه-صلّی اللّه علیه و آله (1)-کیف یصلح (2)للإمامة؟!یا سلمان و یا جندب! (3)فأنا و رسول اللّه نور واحد؛صار رسول اللّه(ص) (4)محمّد مصطفی و صرت أنا وصیّه (5)المرتضی و صار محمّد (6)النّاطق (7)و صرت أنا الصّامت (8)فإنّه لابدّ فی کلّ عصر من الأعصار أن یکون فیه ناطق و صامت.یا سلمان! (9)صار محمّد المنذر (10)و صرت أنا الهادی و ذلک قوله (11)-عزّ و جلّ-: إِنَّمٰا أَنْتَ مُنْذِرٌ وَ لِکُلِّ قَوْمٍ هٰادٍ (12)فرسول اللّه-صلّی اللّه (13)علیه و اله المنذر و أنا الهادی.اللّه یعلم ما تحمل کلّ أنثی (14)و ما تغیض الأرحام و ما تزداد و کلّ شیء عنده بمقدار (15)عالم الغیب و الشّهادة الکبیر المتعال (16)سواء منکم من أسرّ القول (17)و من جهر به و من هو مستخف باللّیل و سارب بالنّهار له معقّبات من بین یدیه و من خلفه یحفظونه (18)من أمر اللّه.قال:قال:فضرب بیده علی الأخری و قال:صار محمّد صاحب الجمع و صرت أنا صاحب النّشر و صار محمّد صاحب الجنّة و صرت أنا (19)صاحب النّار؛ أقول لها:خذی هذا و ذری هذا و صار محمّد صاحب الرّجفة (20)و صرت أنا صاحب العدد

ص:107

و أنا صاحب (1)اللّوح المحفوظ ألهمنی اللّه-عزّ و جلّ-علم ما فیه نعم یا سلمان و یا جندب (2)!صار محمّد یس و القرءان الحکیم (3)و صار محمّد ن و القلم (4)و صار محمّد طه ما أنزلنا علیک القرءان لتشقی و صار محمّد صاحب الدّلالات و صرت أنا صاحب (5)الایات و صار محمّد (6)خاتم (7)النّبیّین و صرت أنا خاتم (8)الوصیّین و أنا الصّراط المستقیم و أنا النّبأ (9)العظیم الّذی (10)هم فیه مختلفون و لا أحد اختلف إلاّ فی ولایتی و صار محمّد صاحب الدّعوة و صرت أنا صاحب السّیف و صار محمّد نبیّا مرسلا و صرت أنا صاحب (11)أمر (12)النّبیّ(ص) (13).قال اللّه-عزّ و جلّ- یُلْقِی الرُّوحَ مِنْ أَمْرِهِ عَلیٰ مَنْ یَشٰاءُ مِنْ عِبٰادِهِ (14)هو روح اللّه لا یعطیه و لا یلقی هذا الرّوح (15)إلاّ علی ملک (16)مقرّب أو نبیّ مرسل أو وصیّ منتجب (17)فمن أعطاه اللّه هذا الرّوح (18)فقد أبانه من النّاس و فوّض (19)إلیه (20)القدرة (21)و إحیاء (22)الموتی و علم بها ما (23)کان و ما یکون و سار (24)من

ص:108

الشّرق (1)إلی (2)و من الغرب إلی الشّرق (3)فی (4)لحظة عین و علم ما فی الضّمائر (5)و القلوب و علم ما فی السّموات و الأرض یا سلمان و یا جندب (6)!صار محمّد الذّکر الّذی قال اللّه-عزّ و جلّ-:إنّا أرسلنا إلیکم ذکرا رسولا یتلوا علیکم ایاتی أفلا تعقلون (7).

إنّی أعطیت (8)علم المنایا و البلایا و فصل (9)الخطاب و استودعت (10)علم القرءان و ما هو کآئن إلی یوم القیمة و محمّد-صلّی اللّه علیه و آله (11)-أقام الحجّة (12)علی النّاس و صرت أنا حجّة (13)اللّه جعل اللّه لی (14)ما لم (15)یجعل لأحد من الأوّلین و الاخرین (16)لا لنبیّ (17)مرسل و لا لملک مقرّب.یا سلمان (18)و یا جندب (19)!قالا:لبّیک یا أمیر المؤمنین!قال-صلّی اللّه علیه و آله (20)-:أنا الّذی حملت نوحا فی السّفینة بأمر ربّی،و أنا الّذی أخرجت (21)یونس من بطن (22)الحوت بإذن ربّی،و أنا الّذی جاوزت بموسی (23)بن (24)عمران البحر (25)بأمر ربّی، و أنا الّذی أخرجت إبراهیم من النّار بإذن ربّی، (26)و أنا الّذی أجریت أنهارها

ص:109

و فجّرت (1)عیونها و غرست أشجارها بإذن ربّی،و أنا عذاب یوم (2)الظّلّة و أنا المنادی من مکان قریب قد سمعه الثّقلان الجنّ و الإنس (3)و فهمه (4)قوم إنّی لأسمع (5)کلّ (6)قوم الجبّارین (7)و المنافقین بلغاتهم و أنا الخضر عالم موسی و أنا معلّم سلیمان (8)و داود و (9)أنا ذو القرنین و أنا قدرة (10)اللّه-عزّ و جلّ.یا سلمان (11)و یا جندب! (12)أنا محمّد و محمّد أنا و أنا من محمّد و محمّد (13)منّی.قال اللّه تعالی: مَرَجَ الْبَحْرَیْنِ یَلْتَقِیٰانِ بَیْنَهُمٰا بَرْزَخٌ لاٰ یَبْغِیٰانِ . (14)یا سلمان و یا جندب! (15)قالا:لبّیک!یا أمیر المؤمنین!قال-صلوات اللّه علیه-:

إنّ میّتنا (16)لم یمت و غائبنا (17)لم یغب و إنّ (18)قتلانا (19)لن یقتلوا (20).یا سلمان (21)و یا جندب! (22)قالا:لبّیک! (23)یا أمیر المؤمنین!قال-صلّی اللّه علیه و آله-:أنا أمیر کلّ (24)مؤمن و مؤمنة من مضی و من بقی (25)و أیّدت (26)بروح العظمة و أنا تکلّمت علی لسان عیسی بن

ص:110

مریم فی المهد و أنا ادم (1)و أنا نوح (2)و أنا إبراهیم و أنا موسی (3)و أنا عیسی (4)و أنا محمّد أتقلّب (5)فی الصّور کیف أشاء. (6)من رءانی (7)فقد رءاهم و من رءاهم فقد رءانی،و لو ظهرت (8)للنّاس فی صورة (9)واحدة لهلک (10)فیّ النّاس (11)و قالوا:هو لا یزول و (12)لا یتغیّر و إنّما أنا عبد من عباد (13)اللّه تعالی لا تسمّونا (14)أربابا و قولوا فی فضلنا ما شئتم فإنّکم لم تبلغوا من فضلنا (15)کنه ما جعله اللّه لنا و لا معشار العشر لأنّا ایات اللّه و دلائله (16)و حجج اللّه و خلفاؤه و أمناء اللّه (17)و أئمّته (18)و وجه اللّه و عین اللّه (19)و لسان اللّه؛بنا یعذّب (20)اللّه عباده و بنا یثیب (21)و من بین خلقه طهّرنا و اختارنا (22)و اصطفانا و لو قال قائل: (23)لم و کیف و فیم لکفر و أشرک لأنّه لا یسئل عمّا یفعل و هم یسألون (24).یا سلمان و یا جندب (25)!قالا:لبّیک! (26)یا أمیر المؤمنین!قال-صلّی اللّه علیه و آله (27)-:من امن بما قلت (28)و صدّق (29)بما بیّنت (30)

ص:111

و فسّرت و شرحت و أوضحت و نوّرت (1)و برهنت فهو مؤمن ممتحن (2)امتحن اللّه قلبه للإیمان و شرح صدره للإسلام (3)و هو عارف مستبصر قد انتهی و بلغ (4)و کمل (5)و من شکّ و عند و جحد و وقف (6)و تحیّر و ارتاب فهو مقصّر (7)و ناصب.یا سلمان (8)و یا جندب (9)!قالا (10):لبّیک! (11)یا أمیر المؤمنین!قال-صلّی اللّه علیه و آله (12)-:أنا أحیی و أمیت بإذن ربّی و أنا أنبّئکم بما تأکلون و ما تدّخرون (13)فی بیوتکم بإذن ربّی و أنا عالم بضمائر (14)قلوبکم و الأئمّة (15)من أولادی-علیهم السّلام-یعلمون و یفعلون هذا إذا أحبّوا و أرادوا لأنّا کلّنا (16)واحد أوّلنا محمّد (17)و اخرنا محمّد (18)و أوسطنا محمّد (19)و کلّنا محمّد (20)فلا تفرّقوا (21)بیننا فإنّا نظهر (22)فی کلّ زمان و وقت و أوان،فی أیّ صورة شئنا (23)بإذن اللّه-عزّ و جلّ-کنّا و نحن إذا شئنا شآء اللّه و إذا کرهنا کره اللّه.الویل کلّ (24)الویل لمن

ص:112

أنکر فضلنا (1)و خصوصیّتنا (2)و ما أعطانا اللّه ربّنا (3)،لأنّ من أنکر شیئا ممّا أعطانا اللّه فقد أنکر قدرة اللّه-عزّ و جلّ-و مشیّته فینا.یا سلمان (4)و یا جندب (5)!قالا:لبّیک!یا أمیر المؤمنین!قال-صلوات اللّه و سلامه علیه-:لقد أعطانا (6)اللّه ربّنا (7)ما هو أجلّ (8)و أعظم و أعلا و أکبر من (9)هذا کلّه (10).قلنا:یا أمیر المؤمنین!أیّ شیء أعطاکم (11)اللّه أعظم و أکبر من هذا کلّه.قال-صلوات (12)اللّه علیه-:قد أعطانا ربّنا-عزّ و جلّ-علمنا للاسم الأعظم الّذی لو شئنا (13)خرقنا (14)السّموات و الأرض (15)و الجنّة و النّار و نعرج به السّماء و نهبط به الأرض و نغرّب و نشرّق و ننتهی به إلی (16)العرش فنجلس علیه بین یدی اللّه-عزّ و جلّ-و یطیعنا کلّ شیء حتّی السّموات و الأرض و الشّمس و القمر و النّجوم و الجبال و الشّجر و الدّوابّ و البحار و الجنّة و النّار (17)أعطانا اللّه ذلک کلّه (18)بالاسم (19)الأعظم الّذی علّمنا (20)و خصّنا به و مع هذا (21)کلّه نأکل و نشرب (22)و نمشی فی الأسواق و نعمل هذه الأشیآء بأمر ربّنا

ص:113

و نحن عباد (1)اللّه المکرمون الّذین لا یسبقونه بالقول و هم بأمره یعملون و جعلنا (2)معصومین مطهّرین (3)و فضّلنا (4)علی کثیر من عباده المؤمنین فنحن نقول:الحمد للّه الّذی هدانا لهذا و ما کنّا لنهتدی لو لا أن هدانا اللّه و حقّت کلمة العذاب علی الکافرین أعنی الجاحدین بکلّ ما أعطانا اللّه من الفضل و الإحسان.یا سلمان (5)و یا جندب! (6)هذا معرفتی بالنّورانیّة فتمسّک بها راشدا فإنّه لا یبلغ أحد من شیعتنا حدّ الاستبصار حتّی یعرفنی بالنّورانیّة (7)فإذا عرفنی (8)بها کان مستبصرا بالغا کاملا قد خاض بحرا من العلم و ارتقی درجته من الفضل و اطّلع سرّا من سرّ اللّه و مکنون خزآئنه. (9)

و (10)دیگر از آنچه وارد شده است در أخبار،حدیث معرفت نورانیّه است و أکثر فقره های (11)این حدیث از بابت (12)خطبة البیان است و بعضی مانند شرح او.هرچه مخفی ماند در ضمن شرح خطبه-إن شاء اللّه-مبیّن خواهد شد.

منقولست که:

روزی أبوذرّ (13)غفاری-که نام او جندب (14)است-از سلمان فارسی پرسید که:ای

ص:114

سلمان!به من خبر ده شناخت حضرت أمیر المؤمنین را به نورانیّت. (1)گفت:ای جندب (2)! بیا تا برویم و از آن حضرت سؤال کنیم.سلمان می گوید که:چون آمدیم آن حضرت حاضر نبود.انتظار کشیدیم (3)تا آمد.پس-حضرت صلوات (4)اللّه علیه (5)-فرمود که:به چه کار (6)آمده اید؟گفتند که: (7)یا أمیر المؤمنین!آمده ایم که از شما سؤال کنیم از معرفت شما به نورانیّت.

حضرت فرمود که:خوش آمدید!ای دو دوست خدای رعایت کننده دین خدا که تقصیر نمی کنید در آنچه شما را در کار است!به جان خودم قسم که این معرفت واجبست (8)بر هر مؤمن و (9)مؤمنه.پس آن حضرت-صلوات اللّه علیه-فرمود که:هیچکس إیمان خود را کامل نمی گرداند تا مرا بشناسد چنانکه می باید شناخت به نورانیّت.پس چون مرا به این معرفت شناخت (10)،پس او از کسانیست که خدای-تبارک و تعالی-دل او را به إیمان جای داده است و سینه او را روشن (11)گردانیده است (12)به إسلام (13)و گردیده (14)است عارف و (15)بینا،و کسی که این معرفت ندارد،او صاحب شک و ریب (16)است.ای سلمان و ای جندب! (17)گفتند:لبّیک!یا أمیر المؤمنین!حضرت فرمود

ص:115

که:از جمله شناخت (1)خدای-تبارک و تعالی-معرفت (2)منست (3)به نورانیّت؛و اینست (4)دین خالصی که خدای-تبارک و تعالی-فرموده است که: وَ مٰا أُمِرُوا إِلاّٰ لِیَعْبُدُوا (5)اللّٰهَ مُخْلِصِینَ لَهُ الدِّینَ حُنَفٰاءَ وَ یُقِیمُوا (6)الصَّلاٰةَ وَ یُؤْتُوا الزَّکٰاةَ وَ ذٰلِکَ دِینُ الْقَیِّمَةِ (7)(8).

ترجمه (9)این آیت آنست (10)که مأمور نشده اند مگر به آنکه عبادت کنند پروردگار خود را و خالص گردانند دین را از برای او و میل کنند از دینهای باطل به دین حق و به پای دارند نماز را و بدهند زکات مال را و اینست (11)دین درست.حضرت می فرماید (12)که:معنی این آیه آنست که خلایق مأمور نشده اند مگر به نبوّت محمّد رسول اللّه (13)-صلّی اللّه علیه و آله (14)-و این دین حنیفیّه (15)محمّدیّه سهله (16)خوش آیند (17)آسانست (18)و (19)آنکه خدای-تبارک و تعالی-می فرماید که: وَ یُقِیمُونَ الصَّلاٰةَ (20)پس هرکه إقامت (21)کند ولایت (22)مرا و مرا إمام خود داند و مرتبت مرا بداند و به شرایط آن عمل کند،پس او به پای داشته است نماز را و به پای داشتن ولایت (23)من کاریست دشوار

ص:116

بس (1)دشوار. (2)نمی تواند این بار را برداشتن (3)مگر فرشته[ای]مقرّب یا پیغمبری مرسل یا مؤمنی که خدای-تبارک و تعالی-إیمان را در دل او جای داده باشد.پس فرشته هرگاه مقرّب نباشد این بار (4)برنمی دارد و پیغمبر هرگاه مرسل نباشد به این نمی تواند رسید و مؤمن هرگاه ممتحن نباشد این بار (5)نمی تواند کشید.سلمان گوید:گفتم:یا أمیر المؤمنین!کیست این مؤمن و چیست نهایت او (6)و حدّ او تا (7)ما او را بشناسیم؟پس حضرت-صلوات (8)اللّه علیه-فرمود که:ای سلمان!گفتم:لبّیک!ای برادر رسول خدا!فرمود که:مؤمن ممتحن آنست که هرچیز از کارهای ما و صفات ما و بزرگی ما که به او رسد سینه اش روشن شود (9)و گنجایش قبول او داشته باشد (10)و قبول کند (11)و (12)شک و ریبی (13)او را حاصل نشود.بدان-ای أبوذر!-که من بنده خدای-تبارک و تعالی-ام و خلیفه خداام بر بندگان او.ما را خدا مدانید و (14)بگویید (15)در فضیلت ما هرچه خواهید؛ که شما به کنه ما نمی رسید و وصف ما را نهایت نیست.پس بدرستی که خدای-تبارک و تعالی-به ما داده است (16)مرتبه[ای]عظیم تر و بالاتر از آنکه شما توانید صفت ما را بیان کرد یا در خاطر شما تواند گذشت (17)که ما در چه مرتبه ایم. (18)وقتی که ما را چنین

ص:117

دانستید شما مؤمنید.سلمان گفت که:گفتم:ای برادر رسول خدا (1)!مراد (2)از این إقامت صلوة (3)،إقامت ولایتست (4)؟حضرت فرمود که:بلی ای سلمان!و تصدیق این می کند قول (5)خدای-تبارک (6)و تعالی-در قرآن مجید که: وَ اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاٰةِ وَ إِنَّهٰا لَکَبِیرَةٌ (7)إِلاّٰ عَلَی الْخٰاشِعِینَ (8)یعنی:یاری جویید (9)به صبر و (10)صلوة (11)و (12)بدرستی که صلوة (13)بزرگست و گرانست مگر بر خاشعان. (14)پس صبر درین آیت مراد از آن رسول خداست-صلّی اللّه علیه و آله (15)-و صلوة (16)إقامت (17)ولایت من است ازین (18)جهت است که خدای-تبارک و تعالی-«صلوة»را گفت که گرانست؛نفرمود که«صبر»و«صلوة»هر دو گرانست زیرا که ولایت أمری است (19)عظیم و باریست که گرانست برداشتن او (20)مگر بر خاشعان (21)و مراد از خاشعان (22)شیعیانی اند که بینا شده اند به معرفت ما زیرا که أهل

ص:118

مذاهب (1)فاسده چون مرجئه (2)و قدریّه و خوارج و (3)غیر ایشان (4)از سنّیان (5)إقرار می کنند (6)به نبوّت محمّد-صلّی اللّه علیه و آله (7)-و میان ایشان (8)خلافی نیست و ایشان مخالفت کرده اند در ولایت من و منکر آنند و إقرار به آن ندارند مگر اندکی و (9)آنهااند که خدای-تبارک و تعالی-وصف کرده است ایشان را به خشوع و (10)خدای-تبارک و تعالی- در جای دیگر در کتاب خود یاد کرده است در نبوّت محمّد-صلّی اللّه علیه و آله (11)- و ولایت من و فرموده است که: وَ بِئْرٍ مُعَطَّلَةٍ وَ قَصْرٍ مَشِیدٍ . (12)مراد ازین (13)چاه تعطیل کرده شده ولایت من است که سبب حیات أبدی ایشان بود؛آن را معطّل ساختند و إنکار آن کردند (14)و (15)کسی که إقرار نکند به ولایت من نفع نمی کند او را إیمان به محمّد-صلّی اللّه علیه و آله-بدرستی (16)که این هر دو قرین یکدگرند (17)زیرا که محمّد(ص) پیغمبر مرسل بود (18)و او (19)پیشوای خلق بود و حضرت علی بعد از آن حضرت پیشوای خلق است و وصیّ محمّد است(ص) (20)چنانکه پیغمبر-صلّی اللّه علیه و آله-به او گفت که:

ص:119

یا علی!تو از من به منزله هارونی از موسی،غیر از آنکه بعد از من پیغمبری نخواهد بود، (1)و اگرنه تو پیغمبر می بودی.و أوّل ما محمّد است (2)و میان ما محمّد است (3)و آخر ما محمّد است-صلوات اللّه علیهم.پس کسی که کامل کند معرفت مرا پس او بر دین ثابت و مستقیم است چنانکه خدای-تبارک و تعالی-فرموده است که:اینست دین قیّم و راست و (4)درست و من بیان کنم به یاری خدا و توفیق خدا.ای سلمان و ای جندب!گفتند:

لبّیک!یا أمیر المؤمنین!حضرت-صلوات اللّه علیه-فرمود که:بودم (5)من و محمّد یک نور از نور خدای-تبارک و تعالی-؛پس خدای-تبارک و تعالی-آن نور را (6)دو قسمت کرد،به نصفی از آن گفت (7)که:باش محمّد،و به نصفی دیگر فرمود که:باش علی.پس ازین (8)جهت است که پیغمبر-صلّی اللّه علیه و آله (9)-فرمود که:علی از منست و من از علی ام (10)و أدا نمی کند به نیابت من رسالت را مگر علی و (11)بتحقیق که أبو بکر (12)را سوره برائت داد و به جانب مکّه روانه ساخت (13).پس جبرئیل آمد (14)و گفت:یا محمّد!حضرت فرمود که:لبّیک! حضرت جبرئیل فرمود که:خدای-تبارک و تعالی-می فرماید که:این سوره را تو برسانی (15)یا مردی که از تو باشد.پس مرا فرستاد (16)تا أبو بکر را باز گردانیدم (17)و أبو بکر را بد آمد و (18)گفت:یا رسول اللّه!-صلّی اللّه علیه و آله (19)-آیا در شان من چیزی نازل شد؟

ص:120

حضرت فرمود که:نه،و لیکن خدای-تبارک و تعالی-می خواهد که أدای رسالت را نکند به غیر از من و (1)علی.ای سلمان و ای جندب! (2)گفتند:لبّیک!ای برادر رسول خدا! (3)حضرت فرمود که:شخصی که قابلیّت نداشته باشد که نامه[ای]را أدا کند از رسول خدا-صلّی اللّه علیه و آله-، (4)چگونه صلاحیت إمامت (5)داشته باشد؟ای سلمان و ای جندب!بدرستی که من و رسول خدا یک نوریم،رسول خدا محمّد (6)مصطفی-صلّی اللّه علیه و آله- (7)- و (8)برگزیده (9)حضرت (10)إله است (11)و (12)من وصیّ آن حضرت و مرتضی و پسندیده پروردگارم و محمّد-صلّی اللّه علیه و آله (13)-ناطق بود و من خاموش (14)بودم زیرا که در هر عصری می باید یک معصوم گویا باشد و (15)یک معصوم خاموش (16).ای سلمان!محمّد منذر و بیم کننده است و (17)من هادی و راه نماینده ام چنانکه خدای-تبارک و تعالی- می فرماید: إِنَّمٰا أَنْتَ مُنْذِرٌ وَ لِکُلِّ قَوْمٍ هٰادٍ (18)یعنی:یا محمّد!تو بیم کننده ای (19)و ترساننده بندگان مرا از عذاب من و هر قومی را هدایت کننده مقرّر کرده ام.پس رسول خدا-صلّی اللّه علیه و آله (20)-منذر بود و من هادیم و بعد از آن حضرت أولاد (21)أمجاد

ص:121

آن حضرت.پس فرمود که خدای-تبارک و تعالی-می فرماید از عقب (1)این آیه که: اَللّٰهُ یَعْلَمُ مٰا تَحْمِلُ (2)کُلُّ أُنْثیٰ وَ مٰا تَغِیضُ الْأَرْحٰامُ وَ مٰا (3)تَزْدٰادُ وَ کُلُّ شَیْءٍ عِنْدَهُ بِمِقْدٰارٍ عٰالِمُ الْغَیْبِ وَ الشَّهٰادَةِ الْکَبِیرُ الْمُتَعٰالِ (4)سَوٰاءٌ مِنْکُمْ مَنْ أَسَرَّ الْقَوْلَ وَ مَنْ جَهَرَ بِهِ وَ مَنْ هُوَ مُسْتَخْفٍ بِاللَّیْلِ وَ سٰارِبٌ بِالنَّهٰارِ لَهُ مُعَقِّبٰاتٌ مِنْ بَیْنِ یَدَیْهِ وَ مِنْ خَلْفِهِ یَحْفَظُونَهُ (5)مِنْ أَمْرِ اللّٰهِ . (6)ترجمه آیه کریمه اینست که:خدای-تبارک و تعالی-می داند آنچه بار برمی دارد هر ماده به آنکه نر است یا ماده،صحیح است یا معیوب،سعید است یا شقی،عمر او کوتاه (7)خواهد (8)بود یا دراز، (9)و (10)به کجا خواهد مدفون (11)شد،و می داند کمی و زیادتی رحم را از عدد فرزند که یکی است یا زیاده تا چهار (12)واقع شده است،و (13)از کمی اندام و زیادتی آن،و (14)از مدّت ولادت که کمتر از نه ماه است (15)یا زیاده،و (16)هر چیزی نزد او به قدری و اندازه ایست که از آن در نمی گذرد و از آن کمتر نمی باشد.خداوندیست که دانای پنهان و آشکارست (17)و بزرگوارست به حسب (18)مرتبه و بلندست بر هر چیزی به قدرت یا بزرگوارست از آنکه او را صفتی باشد مثل صفات مخلوقات و (19)متعالیست (20)

ص:122

از آن و مساوی است از شما نسبت به او هرکه آهسته سخن گوید و یا بلند گوید و (1)کسی که پنهان باشد در ظلمت شب یا روان باشد در ضیاء روز،مر او را جمعی از فرشتگان (2)هست از پیش روی آن کس و از پس سر او که حفظ می کنند (3)او را به فرموده إلهی یا از عذاب إلهی به دعا (4)هرگاه بندگان گناه می کنند پس پروردگاری که چنین عالم است (5)به أحوال بندگان خود چنین مشفق است به ایشان (6)از برای هر قومی در هر زمانی هادی مقرّر گردانیده که معصوم باشد و خلق را از ضلالت به هدایت آورند (7)و از معصیت به طاعت (8)و از کفر به إیمان.پس آن حضرت دستی بر (9)دست دیگر زد و فرمود (10)که:گردید محمّد صاحب (11)جمع و (12)گردیدم من صاحب (13)نشر.معنی اش (14)آنست-اللّه أعلم-که:

فردای قیامت أمّت آن حضرت جمع خواهند شد هشتاد هزار صف و لیکن علیّ بن أبی طالب همه (15)را پراکنده خواهد ساخت به آنکه شیعیان خود را در بهشت درآورد و (16)دشمنان (17)خود را در دوزخ (18).و گردید محمّد صاحب بهشت و گردیدم من صاحب دوزخ زیرا که از أمّت آن حضرت دشمنان علیّ بن (19)أبی طالب و ستمکاران بر آن حضرت و أولاد آن حضرت و مخالفان او داخل جهنّم خواهند شد؛می گویم به جهنّم

ص:123

که:نگاه دار این دشمن مرا،و (1)بگذار این دوست مرا.و گردید محمّد-صلّی اللّه علیه و آله- صاحب زلزله قیامت،و (2)گردیدم من صاحب (3)شمار أهل محشر.منم صاحب (4)لوح محفوظ که خدای-تبارک و تعالی-إلهام کرده است مرا آنچه در لوح (5)است.بلی ای سلمان (6)و ای جندب!گردید محمّد،یس و القرءان الحکیم.أشهر در تفسیر او آنست که:

ای سیّد! (7)به حق قرآن با حکمت که از تو جمله پیغمبران مرسلی.و بعضی گفتند که:یس اسم آن حضرتست (8)و از این (9)جهت است که أهل بیت (10)را«آل یس»می نامند و گردید محمّد، (11)ن و القلم.أظهر (12)در تفسیر او آنست که«ن» (13)عبارت از دواتست چنانکه منقولست از حضرت أمیر المؤمنین-صلوات اللّه علیه-که:رسول خدا-صلّی اللّه علیه و آله- فرمود که:أوّل چیزی که خدای-تبارک و تعالی-آفرید قلم بود.پس نون را بیافرید و قلم از آن دوات (14)نوشت آنچه بوده و هست و خواهد بود. (15)و چون پیشتر گذشت که أوّل چیزی که خدای-تبارک و تعالی-آفرید ذات مقدّس مطهّر (16)مصطفوی (17)و مرتضوی بود، پس نون و (18)قلم (19)که مظهر علوم إلهی اند کنایت از ایشان باشد.

و گردید محمّد-صلّی اللّه علیه و آله (20)-، طه مٰا أَنْزَلْنٰا عَلَیْکَ الْقُرْآنَ لِتَشْقیٰ (21).در

ص:124

تفسیر«طه»اختلاف بسیاری واقع شده است (1)میان مفسّران.أمّا جمعی کثیر ازیشان (2)برانند که از جمله هفت نام رسالت پناه محمّدی است-صلّی اللّه علیه و آله (3)-که در قرآن واقع شده است چنانکه از ابن عبّاس مرویست که او از رسول خدا(ص) (4)روایت کرد که:

آن حضرت فرمود که:خدای-تبارک و تعالی-مرا در قرآن به هفت نام خواند:محمّد و أحمد و طه و یس و مزّمّل و مدّثّر و عبد اللّه. (5)پس برین (6)تقدیر منادی (7)باشد که حرف ندا ازو (8)حذف شده است.یعنی:ای محمّد!ما قرآن را نفرستادیم به سوی تو که تو تعب (9)بکشی چنانکه منقولست که (10)آن حضرت-صلوات (11)اللّه علیه-در ابتدای رسالت به قیام شب إقدام نمودی و بر یک پا ایستادی تا پشت پای او ورم کردی؛این سوره نازل شد. (12)

و از حضرت إمام به حق ناطق،جعفر بن (13)محمّد الصّادق (14)-صلوات اللّه و سلامه (15)علیهما-منقولست که:طه سوگند است به طهارت أهل بیت (16)رسول خدا(ص)که:

وَ یُطَهِّرَکُمْ (17)تَطْهِیراً . (18)و آنچه این بی بضاعت (19)را به خاطر رسیده است-و (20)اللّه أعلم-آنست که طا به حساب جمّل نه است و (21)ها پنج.مجموع،چهارده می شود.ممکن

ص:125

است که قسم باشد به چهارده معصوم (1)که خدای-تبارک و تعالی-عالم را از برای وجود ایشان إیجاد کرده-و اللّه أعلم (2)بحقائق (3)الأمور. (4)

و دیگر حضرت می فرماید که:گردید محمّد صاحب (5)دلالات (6)و (7)معجزات و (8)گردیدم من نیز صاحب (9)ایات و (10)علامات و معجزات؛و (11)گردیدم محمّد خاتم (12)پیغمبران و گردیدم (13)من خاتم أوصیاء پیغمبران (14)؛منم راه راستی که خدای-تبارک و تعالی-أمر کرده است به پیروی (15)آن راه؛منم آن خبر عظیمی که مردمان در آن اختلاف کردند و (16)کسی اختلاف نکرد مگر در ولایت من و گردید محمّد-صلّی اللّه علیه و آله (17)- صاحب (18)دعوت که خلق را به زبان به خدا می خواند و گردیدم من صاحب شمشیر محمّد(ص) (19)که مردم را به شمشیر به راه آوردم.گردید محمّد پیغمبر مرسل و گردیدم من صاحب أمر پیغمبر-صلّی اللّه علیه و آله (20)-که خدای-تبارک و تعالی-فرموده است که:

یُلْقِی الرُّوحَ مِنْ أَمْرِهِ عَلیٰ مَنْ یَشٰاءُ مِنْ عِبٰادِهِ (21)یعنی إلقا می کند خدای (22)-تبارک

ص:126

و تعالی-روح را از أمر خود بر هرکه می خواهد از بندگان خود و این روح برگزیده خداست که عطا نمی کند و (1)إلقا نمی کند این روح را مگر بر فرشته مقرّب یا پیغمبر مرسل یا وصیّ پیغمبر برگزیده.پس کسی که خدای-تبارک و تعالی-او را این روح کرامت کند،او را از سایر مردمان ممتاز می گرداند و او را قادر می گرداند به قدرت خود و می دهد او را زنده (2)گردانیدن مردگان (3)و می داند به سبب این روح آنچه بوده است (4)و آنچه خواهد بود و می تواند که برود (5)از مشرق به مغرب و از مغرب به مشرق (6)در یک چشم برهم زدن و می داند آنچه در آسمانها و آنچه در زمین است و می داند آنچه (7)در خاطر خطور می کند و آنچه در دلها می گذرد.

ای سلمان و ای جندب! (8)گردید محمّد آن ذکری که خدای-تبارک و تعالی-می فرماید که:بدرستی که فرستادیم (9)به سوی شما ذکری را یعنی یادآورنده خدای-تبارک و تعالی- و ثواب و (10)عقاب او که آن پیغمبری است که تلاوت می کند بر شما آیات مرا.آیا عقل خود را به کار نمی فرمایید؟ (11)بدرستی که به من داده اند علم مرگها که می دانم که هرکس در چه وقت می میرد و به چه مرگ می میرد و به من داده اند علم بلاهایی (12)که نازل می شود که چه بلا نازل می گردد (13)و در چه وقت می آید و به من داده اند علم جدایی (14)میان خصمها که هر دو کس را می دانم که در میان ایشان چه نحو حکم می باید کرد و به من أمانت داده اند (15)علم قرآن را و آنچه واقع خواهد شد تا روز قیامت و محمّد-صلّی اللّه

ص:127

علیه و آله (1)-إقامت حجّت کرد بر خلق و تبلیغ رسالت کرد و از آن جمله إمامت و ولایت مرا واضح گردانید و (2)گردیدم من حجّت خدا بر خلق خدای-تبارک و تعالی.داده است به من آنچه نداده است به کسی دیگر،نه از پیشینیان و نه از پسینیان، (3)نه (4)پیغمبر مرسل را (5)و نه (6)فرشته مقرّب را.ای سلمان و (7)ای جندب!گفتند:لبّیک!یا أمیر المؤمنین! (8)حضرت- صلوات اللّه و سلامه علیه (9)-فرمود که:منم آن کس (10)که برداشتم نوح را در کشتی به أمر پروردگار خود.منم آن کسی (11)که (12)بیرون آوردم یونس را از شکم ماهی به إذن پروردگار.منم آن کسی (13)که گذرانیدم موسی بن عمران را از دریا به أمر پروردگار. (14)منم آن کسی (15)که بیرون آوردم إبراهیم را از آتش به أمر پروردگار. (16)منم آن کس که جاری (17)گردانیدم نهرها را در آن آتش و شکافتم چشمه های او را و کشتم درختهای او را به إذن پروردگار.منم عذاب روز ظل و آن ابری بود که قوم شعیب را فرا گرفت (18)و ایشان (19)از سختی گرما پناه به او بردند؛پس همه (20)را فرا گرفت و (21)هلاک کرد.منم نداکننده در نفخ

ص:128

صور از جایی (1)نزدیک که بشنوند او را جن و (2)إنس و جماعتی چنین فهمند که من به همه (3)کس می توانم فهمانید و (4)شنوانید از ستمکاران و (5)منافقان به زبانهای ایشان. (6)

منم (7)خضر عالم موسی.منم یاددهنده سلیمان (8)و داود.منم ذو القرنین.منم قدرت خدای-تبارک و تعالی.

ای سلمان و (9)ای جندب!منم محمّد و محمّد منست، (10)و منم از (11)محمّد و محمّد از من. (12)خدای-تبارک و تعالی-می فرماید: مَرَجَ (13)الْبَحْرَیْنِ یَلْتَقِیٰانِ بَیْنَهُمٰا بَرْزَخٌ (14)لاٰ یَبْغِیٰانِ . (15)در تفسیر أهل بیت (16)وارد شده (17)است که مراد ازین (18)آیه آنست که خدای- تبارک و تعالی-در آمیخت دو دریا را تا آمیخته شوند (19)و مراد ازین (20)دو دریا حضرت أمیر المؤمنین و فاطمه زهراست-صلوات اللّه علیهما-که یکی دریای علم بود و (21)یکی دریای (22)حلم؛ (23)یکی دریای (24)شجاعت و یکی دریای سخاوت،و در میان حایلی هست تا باهم آمیخته نشوند و آن رسول خداست (25)(ص) (26)و بیرون می آید

ص:129

ازین (1)دو دریا مروارید و مرجان که حسن و حسین باشند-صلوات اللّه و سلامه علیهما.ای سلمان و ای جندب (2)!گفتند:لبّیک!یا أمیر المؤمنین!حضرت فرمود که: (3)بدرستی که مرده ما نمی میرد و غایب ما غایب نمی گردد و کشته ما کشته نمی شود (4)هرگز.ای سلمان و ای جندب!گفتند:لبّیک!یا أمیر المؤمنین!حضرت فرمود که:منم پادشاه هر مؤمن و مؤمنه از هرکه گذشته است و هرکه می آید و مؤیّد ساخته اند مرا به روح عظمت و من حرف زدم بر زبان عیسی بن مریم در گهواره.منم آدم.منم نوح.منم إبراهیم.منم موسی.

منم عیسی (5).منم به هر صورتی که می خواهم می گردم.هرکه مرا ببیند ایشان را دیده است و اگر ظاهر شوم بر مردم در یک صورت هر آینه همه (6)هلاک شوند (7)در من و گویند که:او را زوال و تغیّر (8)نیست و کافر شوند. (9)و بدرستی که نیستم من مگر بنده ای (10)از بندگان خدای-تبارک و (11)تعالی.ما را خدا مدانید و در فضیلت ما هرچه خواهید بگوئید؛که هرچه بگوئید نرسیده است به حقیقت آنچه مقرّر ساخته است (12)خدای-تبارک و تعالی-از برای ما بلکه به صد یک او نمی رسید زیرا که ما آیات و علامات پروردگاریم و دلایل

ص:130

و (1)بیّنات اوئیم و حجّتهای خدائیم بر خلق و خلیفه های اوئیم و أمینان حضرت إلهیم و إمامان اوئیم.مائیم وجه اللّه و (2)عین اللّه و (3)لسان اللّه-و تفسیر أکثر اینها خواهد آمد در ضمن شرح؛إن شاء اللّه.

به سبب دشمنی ما خدای-تبارک و تعالی-بندگان خود را عذاب می کند و به سبب دوستی و متابعت ما ثواب می دهد و از میان خلق خود ما را معصوم و مطهّر گردانید و ما را برگزید و اگر کسی بگوید که:چرا؟و چگونه؟ (4)و در کجا؟، (5)هر آینه کافر می گردد و مشرک،زیرا که نمی رسد کسی را که ازو سؤال کند از آنچه او می کند چه هرچه می کند همه بر وفق حکمت می کند (6)و او را می رسد که از همه سؤال کند از هرچه می کنند.ای سلمان و ای جندب!

گفتند:لبّیک!یا أمیر المؤمنین!

حضرت (7)-صلوات اللّه علیه-فرمود که:هرکه (8)إیمان بیاورد به آنچه گفتم و تصدیق کند به آنچه بیان کردم و تفسیر کردم و شرح کردم (9)و واضح گردانیدم و روشن ساختم و مبرهن ساختم،پس او مؤمنیست ممتحن که خدای-تبارک و تعالی-إیمان را در دل او جای داده است و سینه او را باز کرده و روشن ساخته است از برای إسلام و او عارفی است بینا که به نهایت عرفان رسیده است (10)و تمام و کامل شده است؛و هرکه شک کند

ص:131

و (1)عناد ورزد و توقّف کند و حیران شود و صاحب (2)شک شود،پس او تقصیر کرده است و دشمن ماست. (3)ای سلمان و جندب!

گفتند:لبّیک!یا أمیر المؤمنین!

حضرت فرمود که:من میرانم و من (4)زنده می گردانم به إذن پروردگار خود،و من خبر می دهم شما را به آنچه می خورید و آنچه ذخیره می سازید در خانه های (5)خود به إذن پروردگار،و منم دانا به پنهان دلهای (6)شما و إمامان از فرزندان من نیز می دانند (7)و هرچه خواهند می توانند کرد،زیرا که ما همه (8)یکی ایم (9)،أوّل ما محمّد است و آخر ما محمّد است و همه ما محمّدیم.پس جدایی میندازید (10)میان ما.پس بدرستی که ما ظاهر می شویم در هر زمانی و در هر وقتی در هر دوری (11)در هر صورتی که خواهیم به إذن خدای-تبارک و تعالی-و خواهش ما خواهش خداست و هرگاه ما نخواهیم (12)خدا نمی خواهد.وای همه وای بر کسی که إنکار کند فضیلت ما را و برگزیدگی ما را و آنچه پروردگار ما به ما داده است،زیرا که هرکه إنکار کند چیزی از آن چیزهایی (13)که خدای -تبارک و تعالی-به ما ارزانی داشته است (14)،پس بتحقیق که إنکار قدرت إلهی و خواهش

ص:132

إلهی کرده است (1)در حقّ ما.ای سلمان و ای جندب!

گفتند:لبّیک!یا أمیر المؤمنین!

حضرت فرمود که:بتحقیق که پروردگار ما به ما عطا کرده است آنچه بزرگتر و عظیم تر و بالاتر و بزرگوارتر ازینهاست. (2)

همه گفتیم:یا أمیر المؤمنین!چه چیز است آنچه عطا کرده است شما را پروردگار شما که ازینها همه (3)عظیم تر (4)و بزرگ تر (5)است؟

حضرت-صلوات (6)اللّه علیه-فرمود که:به ما داده است پروردگار ما اسم أعظم خود را که اگر خواهیم بدریم و (7)پاره کنیم (8)آسمانها و (9)زمینها و بهشت و دوزخ را،و (10)به سبب آن به آسمان بالا رویم یا به (11)زمین به زیر رویم و به مغرب رویم و به مشرق رویم و به (12)عرش رویم (13)و بر عرش نشینیم و با خدا سخن گوئیم (14)و إطاعت می کنند ما را هرچیز حتّی آسمانها و زمین و آفتاب و ماه و ستارگان و (15)کوهها و درختان و چهارپایان و دریاها و بهشت (16)و دوزخ.اینها همه را خدای-تبارک و تعالی-به ما داده است به برکت (17)اسم أعظمی که به ما یاد داده است و ما را به آن مخصوص گردانیده است،و با

ص:133

اینها همه،چیزی می خوریم و می آشامیم و در بازارها راه می رویم و این کارها (1)می کنیم به أمر پروردگار،و ما بندگان خاص پروردگاریم که سبقت بر وی نمی گیریم به سخن و به أمر او کار (2)می کنیم و ما را (3)گردانید همه معصوم و مطهّر و زیادتی داد بر بسیاری از بندگان مؤمن خود.پس ما می گوئیم که:حمد و سپاس و ستایش آن پروردگاری را که هدایت کرد ما را به این مرتبه و ما نبودیم که هدایت یابیم اگر خدای-تبارک و تعالی-ما را هدایت نمی کرد،و تمام است (4)کلمه عذاب بر کافران یعنی آنهائی (5)که إنکار می کنند آنچه خدای-تبارک و تعالی-ما را داده است از فضل و إحسان.ای سلمان و (6)ای جندب! (7)این معرفت منست (8)به نورانیّت.پس به این دست زنید تا راه یابید.پس بدرستی که هیچ یک از شیعیان ما به حدّ بینایی (9)نمی رسند تا مرا به نورانیّت نشناسند.پس چون مرا به نورانیّت (10)شناختند بینااند و به تمام و کمال خود رسیده اند و به دریای (11)علم فرو رفته اند و به مرتبه فضل خود رسیده اند و مطّلع شده اند (12)بر سرّی از أسرار إلهی و پنهان خزینه های او.

الإمامة و ذکروا خوض النّاس فیها فدخلت علی سیّدی-علیه السّلام (1)-فأعلمته خوض النّاس فیه،فتبسّم-علیه السّلام-ثمّ قال:یا عبد العزیز!جهل القوم (2)و خدعوا عن ارائهم (3)إنّ اللّه-عزّ و جلّ-لم یقبض نبیّه (4)-صلّی اللّه علیه و آله-حتّی أکمل له الدّین و أنزل علیه القرءان (5)فیه تبیان (6)کلّ شیء بیّن فیه الحلال و الحرام و الحدود و الأحکام و جمیع ما یحتاج (7)إلیه النّاس (8)کملا (9).فقال-عزّ و جلّ-: مٰا فَرَّطْنٰا فِی الْکِتٰابِ مِنْ شَیْءٍ (10)و أنزل فی حجّة (11)الوداع و هی اخر عمره (12)-صلّی اللّه علیه و آله (13)- اَلْیَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دِینَکُمْ (14)وَ أَتْمَمْتُ عَلَیْکُمْ نِعْمَتِی وَ رَضِیتُ (15)لَکُمُ الْإِسْلاٰمَ (16)دِیناً (17)(18)و أمر الإمامة من تمام الدّین و لم یمض-صلّی اللّه علیه و آله (19)-حتّی بیّن لأمّته معالم (20)دینهم (21)و أوضح لهم سبیلهم و ترکهم علی قصد (22)سبیل الحقّ و أقام لهم علیّا-صلوات اللّه و سلامه علیه (23)-علما (24)و إماما و ما ترک

ص:135

لهم شیئا یحتاج إلیه الأمّة إلاّ بیّنه فمن زعم أنّ اللّه-عزّ و جلّ-لم یکمل (1)دینه (2)فقد ردّ کتاب اللّه و من ردّ کتاب اللّه (3)فهو کافر.هل یعرفون (4)قدر الإمامة و محلّها (5)من الأمّة فیجوز (6)فیها اختیارهم؟! (7)إنّ الإمامة (8)أجلّ قدرا و أعظم شأنا (9)و أعلی مکانا و أمنع (10)جانبا و أبعد غورا (11)من أن یبلغها النّاس بعقولهم أو ینالوها بارائهم (12)أو یقیموا إماما باختیارهم.إنّ (13)الإمامة (14)خصّ اللّه-عزّ و جلّ-بها إبراهیم الخلیل (15)-صلوات اللّه علیه (16)-بعد النّبوّة و الخلّة (17)مرتبة ثالثة و فضیلة شرّفه بها و أشاد (18)بها ذکره فقال: إِنِّی جٰاعِلُکَ لِلنّٰاسِ إِمٰاماً (19)فقال الخلیل(ع)سرورا بها: وَ مِنْ ذُرِّیَّتِی .قال اللّه تبارک و تعالی: لاٰ یَنٰالُ عَهْدِی (20)الظّٰالِمِینَ فأبطلت هذه الایة إمامة کلّ ظالم إلی یوم القیمة و صارت فی الصّفوة ثمّ أکرمه اللّه تعالی بأن جعلها فی ذرّیّته أهل (21)الصّفوة و الطّهارة.

ص:136

فقال: وَ وَهَبْنٰا لَهُ إِسْحٰاقَ وَ یَعْقُوبَ نٰافِلَةً وَ کُلاًّ جَعَلْنٰا صٰالِحِینَ وَ جَعَلْنٰاهُمْ أَئِمَّةً یَهْدُونَ بِأَمْرِنٰا وَ أَوْحَیْنٰا إِلَیْهِمْ فِعْلَ الْخَیْرٰاتِ وَ إِقٰامَ الصَّلاٰةِ وَ إِیتٰاءَ الزَّکٰاةِ وَ کٰانُوا لَنٰا (1)عٰابِدِینَ (2)فلم تزل (3)فی ذرّیّته یرثها بعض (4)عن بعض قرنا فقرنا حتّی ورّثها (5)اللّه (6)-عزّ و جلّ-النّبیّ (7)- صلّی اللّه علیه و اله (8)-فقال-جلّ و تعالی-: إِنَّ أَوْلَی النّٰاسِ بِإِبْرٰاهِیمَ لَلَّذِینَ (9)اتَّبَعُوهُ وَ هٰذَا النَّبِیُّ وَ الَّذِینَ آمَنُوا وَ اللّٰهُ وَلِیُّ الْمُؤْمِنِینَ (10)فکانت له خاصّة (11)فقلّدها-صلّی اللّه علیه و آله (12)-علیّا-صلوات اللّه و سلامه علیه (13)-بأمر اللّه-عزّ و جلّ-علی رسم (14)ما فرض اللّه فصارت فی ذرّیته الأصفیآء (15)الّذین ءاتاهم اللّه العلم و الإیمان بقوله-جلّ و علا (16)-: وَ قٰالَ الَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْمَ وَ الْإِیمٰانَ لَقَدْ لَبِثْتُمْ فِی کِتٰابِ اللّٰهِ إِلیٰ یَوْمِ الْبَعْثِ (17)فهی فی ولد علیّ(ع)خآصّة إلی یوم القیمة إذ لا نبیّ بعد محمّد-صلّی اللّه علیه و آله (18)-فمن أین یختار هؤلآء الجهّال (19)؟!

إنّ الإمامة هی منزلة الأنبیآء و إرث (20)الأوصیآء.إنّ الإمامة (21)خلافة (22)اللّه (23)

ص:137

و خلافة (1)الرّسول-صلّی اللّه علیه و آله (2)-و مقام (3)أمیر المؤمنین-علیه السّلام (4)-و میراث الحسن و الحسین-صلوات اللّه علیهما.إنّ الإمامة زمام الدّین و نظام المسلمین و صلاح الدّنیا و عزّ المؤمنین.إنّ الإمامة أسّ الإسلام النّامی (5)و فرعه السّامی بالإمام تمام الصّلوة و الزّکوة و الحجّ و الصّیام و الجهاد و توفیر الفیء و الصّدقات و إمضاء الحدود و الأحکام و منع الثّغور و الأطراف. (6)الإمام یحلّ حلال اللّه و یحرّم (7)حرام اللّه و یقیم حدود (8)اللّه و یذبّ (9)عن دین اللّه و یدعو (10)إلی سبیل ربّه بالحکمة و الموعظة الحسنة و الحجّة البالغة.

الإمام کالشّمس الطّالعة المجلّلة (11)بنورها للعالم و هی فی الأفق بحیث لا تنالها (12)الأیدی و الأبصار (13).الإمام البدر المنیر و السّراج الزّاهر و النّور السّاطع و النّجم الهادی فی غیاهب (14)اللّجی و أجواز البلدان القفار و لجج (15)البحار.الإمام المآء العذب علی الظّمآء و الدّالّ علی الهدی و المنجی (16)من الرّدی.الإمام النّار علی الیفاع الحارّ لمن اصطلی به و الدّلیل فی المهالک؛من فارقه (17)فهالک.الإمام السّحاب الماطر و الغیث الهاطل و الشّمس المضیئة و السّمآء الظّلیلة و الأرض البسیطة و العین الغزیرة و الغدیر و الرّوضة.

ص:138

الإمام الأنیس الرّفیق و (1)الوالد الشّفیق و الأخ الشّقیق (2)و الأمّ البرّة بالولد (3)الصّغیر (4)و مفزع العباد (5)فی الدّاهیة النّادّ (6).الإمام أمین اللّه (7)فی خلقه و حجّته علی عباده و خلیفته فی بلاده و الدّاعی إلی اللّه و الذّابّ عن حرم اللّه.الإمام المطهّر من الذّنوب و المبرّأ (8)من العیوب،المخصوص بالعلم،الموسوم بالحلم،نظام الدّین و عزّ (9)المسلمین و غیظ المنافقین و بوار الکافرین.الإمام واحد دهره لا یدانیه أحد و لا یعادله (10)عالم (11)و لا یوجد منه بدل و لا له مثل و لا نظیر مخصوص بالفضل کلّه من غیر طلب منه له و لا اکتساب بل اختصاص (12)من المفضّل الوهّاب فمن ذا الّذی یبلغ معرفة (13)الإمام أو یمکنه اختیاره (14)؟! هیهات! (15)هیهات! (16)ضلّت العقول (17)و تاهت (18)الحلوم و حارت (19)الألباب و خسئت (20)العیون و تصاغرت العظمآء (21)و تحیّرت (22)الحکمآء و تقاصرت الحلمآء (23)و حصرت

ص:139

الخطبآء (1)و جهلت الألبّآء و کلّت الشّعرآء و عجزت (2)الأدبآء و عییت البلغآء عن وصف شأن من شأنه أو فضیلة من فضائله و أقرّت بالعجز و التّقصیر و کیف یوصف بکلّه أو ینعت بکنهه أو یفهم شیء من أمره أو یوجد من یقوم مقامه (3)و یغنی غناه لا کیف و أنّی؟و هو بحیث النّجم (4)من ید المتناولین و وصف الواصفین.فأین الاختیار من (5)هذا أو أین (6)العقول عن هذا و أین (7)یوجد مثل هذا-؟أتظنّون أنّ ذلک یوجد فی غیر ال الرّسول محمّد -صلوات اللّه علیه و علیهم السّلام-؟کذّبتهم (8)و اللّه (9)أنفسهم (10)و منّتهم الأباطیل فارتقوا (11)مرتقا (12)صعبا دحضا تزلّ عنه إلی الحضیض أقدامهم راموا إقامة الإمام بعقول حائرة بائرة ناقصة و اراء مضلّة فلم یزدادوا منه إلاّ بعدا قاتلهم اللّه أنّی یؤفکون لقد راموا صعبا (13)و قالوا إفکا و ضلّوا ضلالا بعیدا و وقفوا فی الحیرة إذ ترکوا الإمام عن بصیرة و زیّن لهم الشّیطان أعمالهم و صدّهم عن السّبیل و کانوا مستبصرین رغبوا (14)عن اختیار (15)اللّه و اختیار رسوله (16)-صلّی اللّه علیه و آله (17)-و أهل بیته إلی اختیارهم و القرءان ینادیهم: وَ رَبُّکَ یَخْلُقُ مٰا یَشٰاءُ وَ یَخْتٰارُ مٰا کٰانَ لَهُمُ الْخِیَرَةُ سُبْحٰانَ اللّٰهِ (18)وَ تَعٰالیٰ عَمّٰا یُشْرِکُونَ (19)و قال- عزّ و جلّ-: وَ مٰا کٰانَ لِمُؤْمِنٍ وَ لاٰ مُؤْمِنَةٍ إِذٰا قَضَی اللّٰهُ وَ رَسُولُهُ (20)أَمْراً أَنْ یَکُونَ لَهُمُ

ص:140

اَلْخِیَرَةُ (1)الایة،و قال: مٰا (2)لَکُمْ کَیْفَ تَحْکُمُونَ أَمْ لَکُمْ کِتٰابٌ فِیهِ تَدْرُسُونَ إِنَّ لَکُمْ فِیهِ لَمٰا تَخَیَّرُونَ أَمْ لَکُمْ أَیْمٰانٌ عَلَیْنٰا بٰالِغَةٌ إِلیٰ یَوْمِ الْقِیٰامَةِ إِنَّ لَکُمْ لَمٰا تَحْکُمُونَ (3)سَلْهُمْ أَیُّهُمْ بِذٰلِکَ زَعِیمٌ أَمْ لَهُمْ شُرَکٰاءُ فَلْیَأْتُوا بِشُرَکٰائِهِمْ إِنْ کٰانُوا صٰادِقِینَ (4)و قال-عزّ و جلّ-: أَ فَلاٰ یَتَدَبَّرُونَ (5)الْقُرْآنَ أَمْ عَلیٰ قُلُوبٍ أَقْفٰالُهٰا (6)أم طبع اللّه علی قلوبهم فهم لا یفقهون (7)أم قٰالُوا سَمِعْنٰا وَ هُمْ لاٰ یَسْمَعُونَ إِنَّ شَرَّ الدَّوَابِّ (8)عِنْدَ اللّٰهِ الصُّمُّ الْبُکْمُ الَّذِینَ لاٰ یَعْقِلُونَ وَ لَوْ عَلِمَ اللّٰهُ فِیهِمْ خَیْراً لَأَسْمَعَهُمْ وَ لَوْ أَسْمَعَهُمْ لَتَوَلَّوْا وَ هُمْ مُعْرِضُونَ (9)أم قٰالُوا سَمِعْنٰا وَ عَصَیْنٰا (10)بل هو فَضْلُ اللّٰهِ یُؤْتِیهِ مَنْ یَشٰاءُ وَ اللّٰهُ ذُو الْفَضْلِ الْعَظِیمِ (11)فکیف لهم باختیار الإمام و الإمام عالم (12)لا یجهل راع لا ینکل معدن (13)القدس و الطّهارة و النّسک و الزّهادة و العلم و العبادة مخصوص بدعوة الرّسول-صلّی اللّه علیه و آله-و نسل المطهّرة البتول لا مغمز فیه فی نسب و لا یدانیه ذو حسب فی البیت من قریش و الذّروة من هاشم و العترة (14)من الرّسول-صلوات اللّه علیه و آله-و الرّضا من اللّه-عزّ و جلّ-شرف الأشراف و الفرع من عبد مناف نامی العلم کامل الحلم مضطلع بالإمامة عالم بالسّیاسة مفروض الطّاعة قائم بأمر اللّه-عزّ و جلّ (15)-ناصح لعباد اللّه حافظ لدین اللّه.إنّ الأنبیاء (16)و الأئمّة (17)

ص:141

-صلوات اللّه علیهم-یوفّقهم اللّه و یؤتیهم من مخزون (1)علمه و حکمه ما لا یؤتیه (2)غیرهم فیکون علمهم فوق (3)علم (4)أهل (5)زمانهم فی قوله-جلّ و تعالی-: أَ فَمَنْ یَهْدِی إِلَی الْحَقِّ أَحَقُّ أَنْ یُتَّبَعَ (6)أَمَّنْ لاٰ یَهِدِّی إِلاّٰ أَنْ یُهْدیٰ (7)فَمٰا لَکُمْ کَیْفَ تَحْکُمُونَ (8)و قوله-تبارک (9)و تعالی-: وَ مَنْ یُؤْتَ (10)الْحِکْمَةَ (11)فَقَدْ أُوتِیَ خَیْراً کَثِیراً (12)و قوله تعالی فی طالوت: (13)إِنَّ اللّٰهَ اصْطَفٰاهُ عَلَیْکُمْ وَ زٰادَهُ بَسْطَةً فِی الْعِلْمِ وَ الْجِسْمِ وَ اللّٰهُ یُؤْتِی مُلْکَهُ مَنْ یَشٰاءُ وَ اللّٰهُ وٰاسِعٌ عَلِیمٌ (14)و قال لنبیّه-صلّی اللّه علیه و آله-: أَنْزَلَ اللّٰهُ عَلَیْکَ الْکِتٰابَ (15)وَ الْحِکْمَةَ (16)وَ عَلَّمَکَ مٰا لَمْ تَکُنْ تَعْلَمُ وَ کٰانَ فَضْلُ اللّٰهِ عَلَیْکَ عَظِیماً (17)[و قال فی الأئمّة من أهل بیت نبیّه و عترته و ذرّیّته-صلوات اللّه علیهم-: أَمْ یَحْسُدُونَ النّٰاسَ عَلیٰ مٰا آتٰاهُمُ اللّٰهُ مِنْ فَضْلِهِ فَقَدْ آتَیْنٰا آلَ إِبْرٰاهِیمَ الْکِتٰابَ وَ الْحِکْمَةَ] (18)وَ آتَیْنٰاهُمْ مُلْکاً عَظِیماً 19فَمِنْهُمْ مَنْ آمَنَ بِهِ وَ مِنْهُمْ مَنْ صَدَّ عَنْهُ

ص:142

وَ کَفیٰ بِجَهَنَّمَ سَعِیراً (1)و إنّ العبد إذا اختاره اللّه-عزّ و جلّ-لأمور (2)عباده شرح صدره لذلک و أودع قلبه ینابیع (3)الحکمة (4)و ألهمه (5)العلم إلهاما فلم یعی بعده بجواب و لا یحیر فیه عن الصّواب فهو معصوم مؤیّد موفّق مسدّد قد أمن (6)من الخطاء و الزّلل و العثار یخصّه اللّه بذلک لیکون (7)حجّة (8)علی عباده و شاهدة علی خلقه و ذلک فضل اللّه (9)یؤتیه من یشاء و اللّه ذو الفضل العظیم. (10)فهل یقدرون علی مثل هذا فیختارونه أو یکون مختارهم بهذه الصّفّة فیقدّمونه تعدّوا (11)-و بیت (12)اللّه!-الحقّ و نبذوا کتاب اللّه وراء ظهورهم (13)کأنّهم لا یعلمون و فی کتاب اللّه الهدی و الشّفاء فنبذوه و اتّبعوا أهوائهم فذمّهم (14)اللّه و مقتهم (15)و أتعسهم (16)فقال-جلّ و علا-: وَ مَنْ أَضَلُّ (17)مِمَّنِ اتَّبَعَ هَوٰاهُ بِغَیْرِ هُدیً مِنَ اللّٰهِ إِنَّ اللّٰهَ لاٰ یَهْدِی الْقَوْمَ الظّٰالِمِینَ و قال: فَتَعْساً لَهُمْ وَ أَضَلَّ أَعْمٰالَهُمْ و قال کَبُرَ (18)مَقْتاً عِنْدَ اللّٰهِ وَ عِنْدَ الَّذِینَ آمَنُوا کَذٰلِکَ یَطْبَعُ (19)اللّٰهُ عَلیٰ کُلِّ قَلْبِ مُتَکَبِّرٍ جَبّٰارٍ و صلّی اللّه علی محمّد و آله و سلّم (20)تسلیما. (21)

ص:143

روایت کرده (1)است محمّد بن یعقوب کلینی در کتاب کافی به إسناد او از عبد العزیز بن مسلم که ما با حضرت إمام ثامن،علیّ بن موسی الرّضا-صلوات اللّه و سلامه علیه-بودیم در مرو.پس ما جمعی از موالیان آن حضرت در روز جمعه (2)در مسجد جامع جمع شدیم در ابتدای دخول ما به آن شهر.پس در میان انداختند جمعی أمر إمامت را و نقل کردند (3)که مردم بسیار در آن متفکّراند (4)و در تبیین (5)آن می کوشند.پس من داخل شدم بر آن حضرت-صلوات اللّه و سلامه علیه-و إعلام کردم آن حضرت را که مردمان (6)بسیار در إمامت سخن می گویند.پس آن حضرت تبسّم (7)فرمود و (8)فرمود که:ای عبد العزیز!این قوم همه جاهل و نادانند و ایشان فریب خورده اند (9)از رای و (10)تدبیر و فکرشان.بدرستی که خدای-عزّ و جلّ-رسول خود را-صلّی اللّه علیه و آله-از دنیا نبرد (11)تا آنکه دین را از برای او کامل نگردانید (12)و قرآنی به سوی او فرستاد که در اوست بیان هرچیز و مبیّن است (13)در او حلال و حرام و حدود و أحکام (14)و هرچه مردمان به آن (15)احتیاج دارند بالتّمام و الکمال. (16)پس خدای-تبارک و تعالی-فرمود که:ما تقصیر نکردیم در قرآن هیچ تقصیر.و در حجّة الوداع که آخر عمر آن حضرت بود(ص) (17)این آیه را فرستاد (18)که

ص:144

ترجمه اش (1)اینست:امروز کامل گردانیدم از برای شما دین شما را و تمام گردانیدم بر شما نعمت خود را و خشنود (2)گردیدم (3)از برای شما دین إسلام را و أمر إمامت از تمامی (4)دین است و آن حضرت-صلّی اللّه علیه و آله (5)-از دنیا نرفت تا آنکه بیان کرد از برای أمّت خود چیزهایی (6)که سبب دانش دین ایشان بود و روشن گردانید از برای ایشان (7)راه ایشان را و (8)ایشان را گذاشت بر آنکه به راه حق می رفتند و إقامت کرد از برای ایشان حضرت (9)أمیر المؤمنین علیّ بن أبی طالب را-صلوات اللّه علیه-که راهنما و إمام و پیشوای (10)ایشان باشد و نگذاشت (11)از برای ایشان چیزی که أمّت به آن احتیاج داشته باشند مگر آن که بیان کرد.پس کسی که گمان کند که خدای-تبارک و تعالی-دین خود را کامل (12)نکرد.پس بتحقیق که رد کرده (13)است کتاب خدا را و هرکه رد کند کتاب خدا را پس او کافر است.آیا می دانید شما قدر إمامت را و مرتبه او را و نسبت او را (14)به أمّت تا آنکه جایز باشد در آن اختیار أمّت؟بدرستی که قدرش (15)از آن بزرگترست و شانش از آن عظیم تر و مرتبه اش از آن بلندتر و (16)جانبش از آن مانع تر و غورش از آن دورتر است که مردمان به آن توانند رسید به عقول خودشان (17)یا توانند یافت او راه به فکرهای خود یا إقامت توانند کرد إمامی به اختیار خود.بدرستی (18)که إمامت (19)

ص:145

مخصوص گردانید خدای (1)-عزّ و جلّ-به آن،حضرت إبراهیم خلیل را-صلوات اللّه (2)علیه- بعد از مرتبه نبوّت و مرتبه محبّت و این مرتبه سیّم (3)بود فوق آن دو مرتبه زیرا که إمامت ریاست (4)دین و دنیاست (5)و فضیلتی بود که آن حضرت را به آن مشرّف گردانید و نام آن حضرت را به این بلند (6)گردانید و فرمود که: إِنِّی جٰاعِلُکَ لِلنّٰاسِ إِمٰاماً (7)یعنی بدرستی که من گردانیدم تو را إمام مردمان. (8)پس حضرت خلیل(ع) (9)از روی خوشحالی به این مرتبه فرمود: وَ مِنْ ذُرِّیَّتِی (10)یعنی:خداوندا!چنانکه مرا به این شرف مشرّف گردانیدی بعضی از ذرّیّت مرا نیز به این مرتبه (11)مشرّف گردان.خدای- تبارک و تعالی-فرمود (12)که:دعای تو را مستجاب گردانیدیم (13)و لیکن (14)نمی رسد (15)به عهد من که إمامت و خلافتست، (16)ستمکاران (17)از ذرّیّت تو.پس باطل گردانید این آیه إمامت هر ظالمی (18)را تا روز قیامت و گردید إمامت در معصومان.و (19)صاحب (20)کشّاف

ص:146

و قاضی بیضاوی استدلال کرده اند به این آیت بر عصمت أنبیا و أئمّه (1)و قاضی گفته که:

این آیه دلالت می کند که می باید که پیغمبران معصوم باشند پیش از زمان بعثت و بعد از زمان بعثت و أئمّه (2)می باید که در زمان إمامت معصوم باشند. (3)و برو بحث کرده است (4)مولانا عصام الدّین (5)که یک آیه و (6)یک دلالت (7)چگونه دلالت می کند بر عصمت أنبیا پیش از زمان بعثت (8)و دلالت نمی کند بر عصمت أئمّه پیش از زمان إمامت؟و اگر دلالت کند لازم می آید که أبا بکر و عمر و عثمان (9)إمام نباشند زیرا (10)که هریک ازیشان سالها کافر بودند و آنکه گفتند که:می باید که در زمان إمامت معصوم باشند آن را هم که (11)قایلست (12)که أئمّه (13)ایشان معصوم بودند با (14)آن مطاعنی (15)که خود از برای هریک نقل کرده اند و إجماع صحابه بر تکفیر عثمان و (16)قتل او و دفن نکردن او (17)؛تدبّر.

پس (18)خدای-تبارک و تعالی-گرامی ساخت حضرت إبراهیم را به آنکه گردانید در

ص:147

ذرّیّت او أهل اصطفا (1)و عصمت را.پس فرمود که:بخشیدیم و دادیم به (2)حضرت إبراهیم (3)به واسطه این دعا حضرت إسحاق و یعقوب را که فرزند فرزند او بود و همه را (4)گردانیدیم (5)صالح و شایسته (6)و گردانیدیم (7)ایشان را إمامان که هدایت کنند خلق را به أمر ما و وحی (8)کردیم به ایشان (9)کردن أعمال خیر را و (10)به پای داشتن نماز را و دادن زکات را و (11)بودند ایشان (12)عبادت کنندگان ما.پس همیشه این إمامت در ذرّیّت حضرت إبراهیم بود (13)و میراث می بردند إمامت را بعضی از بعضی قرن قرن تا خدای-تبارک و تعالی-به میراث به حضرت رسالت پناه (14)محمّدی (15)-صلّی اللّه علیه و آله (16)-،ارزانی داشت. (17)پس خدای-تبارک و تعالی-فرمود که: (18)بدرستی که سزاوارترین مردمان (19)به حضرت إبراهیم هر آینه (20)آنهایی اند (21)که متابعت آن حضرت کردند و (22)این پیغمبر-صلّی اللّه علیه و آله- (23)و آنهایی که به کمال إیمان مشرّف گشتند از خویشان آن حضرت و خدای-تبارک و تعالی-ولیّ مؤمنانست. (24)پس این إمامت،مخصوص رسول

ص:148

خدا (1)بود(ص). (2)پس آن حضرت در گردن حضرت أمیر المؤمنین علیّ بن أبی طالب (ع) (3)انداخت (4)به أمر خدای-تبارک و تعالی-بر آن نحوی که خدای-تبارک و تعالی-مقرّر گردانیده بود.پس گردید در ذرّیّت آن حضرت برگزیدگانی که خدای-تبارک و تعالی-به ایشان داد علم و إیمان را به آنکه فرمود که:گفت خدای-تبارک و تعالی-آن جماعتی را که به ایشان داده شده بود علم و إیمان که بتحقیق که شما درنگ خواهید کرد به حسب نوشته إلهی تا روز قیامت (5)زیرا که بعد از محمّد(ص) (6)دیگر پیغمبری نخواهد بود. (7)پس از کجا اختیار می توانند کرد این جهّال إمامت را؟بدرستی (8)که إمامت منزلت و مرتبه پیغمبرانست و میراث أوصیاء ایشانست.بدرستی که إمامت، (9)،جانشینی خدا و (10)جانشینی رسول خداست و مرتبه حضرت أمیر المؤمنین(ع)و میراث إمام حسن و إمام حسین است-صلوات اللّه علیهما.بدرستی که إمامت،مهار دین است و نظام مسلمانان است (11)و (12)صلاح دنیا و سبب عزّت مؤمنانست. (13)بدرستی که إمامت پی إسلام است که عالی است (14)و (15)شاخ بلند اوست.به سبب إمام (16)تمام است نماز و (17)زکات و (18)حج و (19)روزه و (20)جهاد و رسانیدن غنایم و تصدّقات به مستحقّان ایشان

ص:149

و جاری ساختن حدود إلهی و أحکام باری و محفوظ گردانیدن سرحدها و أطراف (1)از أعادی.إمام حلال می کند حلال خدا را و حرام می کند حرام خدا را و إقامت می کند حدود إلهی را و دفع می کند از دین خدا شبه ملحدان را و می خواند مردمان را به راه خدا به حکمت و موعظه (2)نیکو و حجّت کامل.إمام مثل آفتاب طالعست که روشن می کند به نور خود تمام (3)عالم را و آن آفتاب در أفق آسمان به مرتبه ایست که نمی رسد به آن دستها و (4)دیده ها.إمام ماه شب چهارده است که روشن می گرداند عالم را و چراغی است روشنائی دهنده (5)و نوریست لامع (6)و ستاره ایست راه نماینده در شبهای تار و در میان (7)شهرهای خالی و (8)کنارهای (9)دریاها.إمام آب شیرینست بر تشنگان و راه نماینده است به راه هدایت و نجات دهنده است از راه هلاکت.إمام به منزله آتشی است که در بلندیها می گذارند (10)در صحراها که کسی که راه را گم کند بر سر راه آید به دیدن آن.آتش گرم کننده است سرماخورده ها را که خواهند از آن گرم شوند.راهنماست در مهلکه ها. (11)

هرکه ازو (12)مفارقت کند هالکست.إمام ابریست باران دهنده.بارانیست پی درپی آینده.

ص:150

آفتابیست روشنائی دهنده. (1)آسمانی است سایه اندازنده.زمینی است گسترده (2)از برای نفع خلایق.چشمه ایست بسیار آب محلّ جمع شدن آبهای بارانست. (3)باغستانست (4).

إمام أنیس بیچارگانست.رفیق دردمندانست.پدر مشفق مهربانست.برادر با جان برابرست. (5)به منزله مادر مهربانست.نسبت به فرزند خرد (6).فریادرس بندگانست در مصیبتهای (7)سخت.إمام أمین خداست در میان خلق او (8)،و حجّت خداست بر بندگان او و خلیفه خداست در (9)بلاد او.خواننده (10)است مردم را به خدا.دفع کننده است دشمنان را از حرم إلهی.إمام پاکست از گناهان و بری است از عیبها.مخصوص است به علم.نشانه است در حلم.نظام دین است (11)و سبب عزّت مسلمانانست و سبب خشم کافرانست (12)و سبب هلاک کافرانست.إمام یگانه زمانست.نمی باید در آن زمانه کسی (13)بهتر ازو (14)باشد.کسی در مرتبه (15)نزدیک او نیست و در دانائی (16)عدیل او نیست و بدل او یافت نمی شود و او را شبیه و (17)نظیر نیست. (18)مخصوص است به همه فضیلتها بی آنکه او طلب او کرده (19)باشد یا کسب کرده باشد بلکه (20)مخصوص گردانیدنی است (21)از منعم

ص:151

بخشنده پروردگار عالمیان.پس که می تواند شناخت إمام را یا که را ممکن است که اختیار إمام کند؟!دور افتاده اند عقلها همه گم اند و خردها همه سرگردانند و عقول همه حیرانند و چشمها همه کند و بی نورند و (1)بزرگان همه ذلیل اند (2)و حکما همه متحیّرند و صاحبان خرد همه قاصرند (3)و زبان فصحا همه بازمانده است و (4)صاحبان عقل همه جاهلند (5)و (6)شعرا همه لالند و عربیّت دانان همه عاجزاند (7)و صاحبان بلاغت بازمانده اند از آنکه وصف توانند کرد مرتبه ای (8)از مراتب إمام (9)را یا فضیلتی از فضایل او را و (10)همه مقرّند به عجز و تقصیر.و چگونه وصف توان (11)کرد او را بتمامی یا توان رسید به کنه (12)وصف او یا توان فهمید چیزی از کارهای او را یا یافت شود کسی که جانشین او باشد (13)و (14)یا فایده إمام (15)را رساند؟حاشا نه و (16)چگونه و (17)کجا؟!و حال (18)آنکه به منزله ستاره است که دست هیچکس به او (19)نمی رسد و (20)وصف هیچکس به او نمی رسد.پس کجا اختیار توانند کرد أمّت چنین کس را یا کجا عقلها می رسد به این مرتبه و (21)کجا یافت می شود مثل (22)این مرتبت؟!آیا گمان دارید که این مرتبه یافت

ص:152

می شود در غیر آل (1)رسول-صلّی اللّه علیه و آله و علیهم السّلام-؟!و اللّه که خود تکذیب خود می کنند و (2)ایشان را به این دروغ باز داشته اند باطل چند پس به پایه چند بالا رفتند مشکل لغزنده (3)که می لغزد از آنجا قدمهای (4)ایشان و می افتند به أسفل السّافلین.

إراده کردند إقامت إمام را به عقلهای حیران هالک ناقص و عقلهای گمراه کننده. (5)پس زیاده نشد ایشان را از خدای-تبارک و تعالی-یا از إمام مگر دوری.

بکشد خدای-تبارک و تعالی (6)-ایشان را!از کجا این افترا می بندند.هر آینه اراده کاری مشکل کردند و دروغی عظیم بستند و (7)گم شدند گم شدنی که از راه دور افتادند و در حیرت افتادند زیرا که با آنکه إمام را می دانستند ترک او کردند و زینت داد از برای ایشان شیطان کرده های (8)ایشان را و ایشان را از راه خدا بازداشت (9)و حال آنکه راه را می دانستند رو گردانیدند از اختیار خدا و اختیار رسول خدا و (10)أهل بیت (11)او و خود اختیار کردند و حال آنکه قرآن ایشان را فریاد می کند که: وَ رَبُّکَ یَخْلُقُ مٰا یَشٰاءُ وَ یَخْتٰارُ مٰا کٰانَ لَهُمُ الْخِیَرَةُ (12)یعنی:پروردگار تو می آفریند آنچه را می خواهد و اختیار می کند هرکه را می خواهد و ایشان را اختیاری نیست در اختیار إمام. (13)منزّه است خدای -تبارک و تعالی-و تعالی است از آنچه شرک به او می آورند و دیگر خدای-تبارک و تعالی-

ص:153

می فرماید که:نیست هیچ مرد (1)مؤمن و زن مؤمنه ای (2)را که چون خدا و رسول أمری کنند ایشان را اختیاری باشد و دیگر خدای-تبارک و تعالی-می فرماید:چیست شما را و چه شده است؟چگونه حکم می کنید؟آیا شما را کتابی هست که در آن کتاب می خوانید که شما را باشد که آنچه خواهید اختیار کنید یا شما را هست پیمانها و سوگندها بر ما که می رسد تا روز قیامت که شما را باشد که آنچه خواهید حکم کنید؟یا محمّد!سؤال کن از ایشان که کدامیک ازیشان (3)به این معنی کفیل و ضامن می شوند یا ایشان را شریکهاست. (4)پس باید که بیاورند شریکهای خود را اگر راست می گویند و دیگر خدای -تبارک و تعالی-می فرماید که:آیا تدبّر نمی کنند در معانی قرآن یا بر دلهای ایشان زده شده است قفلها یا زنگ گرفته است دلهای ایشان و مهر زده شده است (5)که ایشان چیزی نمی فهمند یا می گویند که شنیدیم و حال آنکه نمی شنوند.بدرستی که بدترین حیوانات نزد خدای-تبارک و تعالی- (6)کران و (7)گنگانی اند (8)که عقل ندارند و عقل خود را به کار نمی فرمایند و اگر خدای-تبارک و تعالی-دریشان (9)خیری (10)می دید هر آینه به ایشان می شنوانید و اگر به ایشان بشنواند (11)که هر آینه ایشان پشت می کنند و رو می گردانند یا می گویند که شنیدیم و لیکن (12)عصیان می کنیم بلکه أمر إمام از فضل خدای-تبارک و تعالی- است.به هرکه می خواهد می دهد (13)و خدای-تبارک و تعالی-صاحب (14)فضل عظیم است.

ص:154

پس چگونه ایشان (1)اختیار إمام توانند کرد و حال آنکه إمام عالمی است که جهل را به او راهی نیست؛رعایت کننده ایست که از کار خود باز نمی ایستد؛معدن (2)پاکی و پاکیزگی و عصمت و عبادت و (3)زهادت (4)و (5)علم و (6)بندگی است. (7)مخصوص است (8)به خواندن رسول-صلّی اللّه علیه و آله-و از نسل مطهّره فاطمه زهراست. (9)در نسب او عیبی نیست و صاحب (10)حسبی نزدیک او نمی تواند بود.أصل او از قریش (11)است (12)و از بهترین قریش هاشم و از خویش نزدیک رسول خدا (13)-صلّی اللّه علیه و آله-است (14)و خواسته خدای- تبارک و تعالی.او شرف جمیع شرفهاست (15)و از أولاد عبد مناف.علم او بلندترین علمهاست.حلم او کامل ترین حلمهاست. (16)بار سنگین إمامت را از روی قوّت و قدرت برداشته است.داناست (17)به تدبیر خلق.واجبست إطاعت او.ایستاده است به أمر إلهی.

نصیحت کننده است بندگان خدا را.حفظکننده است دین خدا را.بدرستی که پیغمبران و (18)إمامان-صلوات اللّه علیهم-خدای-تبارک و تعالی-ایشان را توفیق می دهد (19)و می دهد (20)ایشان را از علم و حکمتهای مخزون پوشیده آنچه به غیر ایشان نمی دهد تا بوده باشد علم ایشان بالاتر از علم أهل زمان ایشان در آنجا که می فرماید خدای-تبارک

ص:155

و تعالی-که:آیا کسی که هدایت می کند مردمان را به حق سزاوارترست (1)که پیروی او کنند یا کسی که راه نیافته است مگر آنکه او را راه نمایند؟پس چه شده است شما را؟ چگونه حکم می کنید؟و (2)آنجا که خدای-تبارک و تعالی-می فرماید (3)که:هرکه خدای- تبارک و تعالی-حکمت داد (4)پس بتحقیق که او را خیری (5)بسیار داده شده است و آنجا که می فرماید در حکایت طالوت که:بدرستی که خدای تعالی (6)برگزیده او را بر شما و زیاده کرد او را در فراخی علم و بدن و خدای-تبارک و تعالی-می دهد ملک و پادشاهی خود (7)را به هرکه می خواهد و خدای-تبارک و تعالی-واسع العطایاست (8)و داناست (9)که به که می باید داد و باز خدای-تبارک و تعالی-گفت به رسول خدا-صلّی اللّه علیه و آله-که:

فرستاد پروردگار تو بر تو (10)قرآن و حکمت را (11)و یاد داد تو را آنچه نمی دانستی و هست فضل خدای-تبارک و تعالی-بر تو عظیم.و باز خدای-تبارک و تعالی-در شان إمامان أهل بیت (12)رسول خودش و خویشان و ذرّیّت آن حضرت-صلوات اللّه علیهم- فرمود که:آیا حسد می برند مردمان را بر آنچه خدای-تبارک و تعالی-داده است به ایشان از فضل خود.پس بتحقیق که دادیم ما آل إبراهیم را کتاب و (13)حکمت و (14)دادیم ایشان را ملکی عظیم.پس بعضی از مردمان (15)إیمان آوردند و (16)بعضی إیمان نیاوردند و بس

ص:156

است جهنّم آتشی (1)افروخته (2)ایشان را و بدرستی (3)که بنده هرگاه خدای-تبارک و تعالی- او را اختیار کند از برای أمور بندگان (4)خود و او را والی ایشان گرداند (5)سینه او را منبسط و پهن و روشن می گرداند از برای أمر إمامت و (6)جا می دهد در دل او چشمه های (7)حکمت را و إلهام (8)می کند به او علوم را تا بعد از آن در نماند در جواب کسی و حیران نشود در جواب از آنچه صوابست.پس او معصوم است و مؤیّد است از خدای-تبارک و تعالی-و توفیق داده شده است و به راه راست است و ایمن (9)است از خطا و (10)لغزش و سر در آمدن و خدای-تبارک و تعالی-او را به این مخصوص گردانیده تا بوده باشد حجّت بر بندگان او و شاهد و (11)گواه خدا باشد بر خلق إلهی و این فضل (12)خدای-تبارک و تعالی- است؛به هرکه می خواهد می دهد و (13)خدای-تبارک و تعالی-صاحب (14)فضل عظیم است.

پس آیا قادر می توانند بود خلق بر مثل این مرتبه تا او را اختیار کنند (15)یا بوده باشد اختیار کرده ایشان به این صفات تا او را مقدّم دارند؟!به حقّ خانه خدای-تبارک و تعالی- که از حق بدر (16)رفتند و کتاب خدای-تبارک و تعالی-در پس پست خود انداختند که گویا هیچ نمی دانند و حال آنکه در کتاب خدای-تبارک و تعالی- (17)-است (18)هدایت و شفای خلق.پس او را بدور انداختند و متابعت کردند خواهشهای خود را. (19)پس خدای-تبارک

ص:157

و تعالی-ایشان را مذمّت کرد (1)و (2)از برای ایشان عذاب و (3)هلاکت مقرّر ساخته چنانکه خدای-تبارک و تعالی-می فرماید که:کیست گمراه تر از کسی که پیروی کند خواهش خود را بی هدایت إلهی؟بدرستی که خدای-تبارک و تعالی-هدایت نمی کند و به مطلب نمی رساند قوم ستمکاران را. (4)و دیگر فرمود که:هلاکت باد ایشان را و (5)ضایع باد أعمال ایشان.و دیگر فرمود که:دشمنی و گناه (6)عظیم است (7)نزد خدای-تبارک و تعالی-و نزد مؤمنان همچنین مهر می نهد (8)خدای-تبارک و تعالی (9)-بر دل هر متکبّری که بزرگی کند و حق را قبول نکند،و درود فرستد خدای-تبارک و تعالی-بر محمّد و آل او و (10)سلام فرستد سلام فرستادنی.

أن تکون منّی کهرون من موسی إلاّ إنّه (1)لا نبیّ (2)بعدی و إنّک تبرئ عن ذمّتی و تقاتل علی سنّتی و إنّک فی الاخرة معی و إنّک علی الحوض خلیفتی و إنّک أوّل من یکسی معی و إنّک أوّل من یدخل الجنّة (3)معی من أمّتی و إنّ شیعتک علی منابر من نور مبیضّة (4)وجوههم أشفع لهم و یکونون جیرانی و إنّ حربک (5)حربی و سلمک سلمی و إنّ سرّک سرّی و علانیتک علانیتی و إنّ الحقّ معک و علی لسانک و فی قلبک و بین عینیک و إنّ الإیمان مخالط لحمک و دمک کما خالط لحمی و دمی لن یرد (6)علی الحوض مبغض لک و لن یغیب عنه محبّ لک. (7)فخرّ علیّ-رضی اللّه عنه-ساجدا و قال:الحمد للّه الّذی أنعم علیّ بالإسلام و علّمنی القرءان (8)و حبّبنی (9)إلی خیر البریّة خاتم (10)النّبیّین و سیّد المرسلین إحسانا و تفضیلا.

آن حضرت-صلوات اللّه و سلامه علیه-می فرمایند که:یا علی!اگرنه آن بود که طائفه ای (11)چند از أمّت من می گفتند در شان تو آنچه گفتند نصاری در شان (12)عیسی و او را خدا دانستند،هر آینه من در شان تو می گفتم سخنی چند که نمی گذشتی به هیچ قوم مگر آنکه برمی داشتند از خاک (13)پای تو و بازمانده وضوی تو که به آن شفا یابند و لیکن همین بس است تو را که تو از من به منزله هارونی از موسی چنانکه هارون خلیفه موسی

ص:159

بود (1)و (2)تو نیز خلیفه و (3)جانشین منی،غیر از آنکه بعد از من پیغمبری نخواهد بود (4)و (5)اگرنه تو می بودی و (6)بدرستی که تو بری می گردانی ذمّت مرا از حقوق مردم و قرضهای ایشان را که بر من دارند تو أدا خواهی کرد و وعدهایی (7)که (8)به ایشان کرده ام وفا خواهی کرد و تو بر سنّت و (9)طریق من جهاد خواهی کرد با سه گروه و بدرستی که تو در آخرت با من خواهی بود و بدرستی که تو در حوض (10)کوثر جانشین من خواهی بود در آب دادن أمّت من و بدرستی که تو أوّل کسی که حلّه های (11)بهشت بپوشانند تو را با من و بدرستی که تو أوّل کسی که داخل بهشت شود با من از أمّت من (12)و بدرستی که فردای قیامت شیعیان تو بر منبرها باشند از نور و (13)رویهای ایشان سفید و نورانی باشد و من شفاعت کنم ایشان (14)را و بوده باشند در بهشت همسایگان من و بدرستی که حرب با تو حرب با منست و (15)صلح با تو صلح با من و بدرستی که پنهان تو پنهان منست و (16)آشکار تو آشکار من (17)و بدرستی که حق با تست و بر زبان تست و در دل تست و برابر چشمهای تست یعنی حق می گویی (18)و حق می دانی و (19)حق می بینی و بدرستی که

ص:160

إیمان (1)مخلوطست به گوشت و خون تو چنانکه مخلوطیست به گوشت و خون من (2)و بدرستی که وارد نمی گردد بر حوض (3)کوثر دشمن تو و غایب نخواهد بود ازو (4)دوست تو.پس حضرت أمیر المؤمنین-صلوات اللّه و سلامه علیه (5)-به سجده افتاد و (6)گفت:حمد و (7)سپاس آن پروردگاری را که منّت نهاد و (8)إنعام (9)کرد بر من به إسلام (10)و (11)به یاد داد (12)مرا قرآن و دوست گردانید مرا به نزد بهترین أنام و خاتم پیغمبران و سیّد (13)و مهتر و (14)بهتر مرسلین،و (15)اینها به من کرد از روی إحسان و تفضیل و تفضیل (16)دادن من (17)بر دیگران.

ای عزیز!نیکو تأمّل کن در هریک از ألفاظ این حدیث که دلیلیست واضح و (18)هویدا بر أفضلیّت آن حضرت و جلالت (19)قدر (20)و رتبت آن بزرگوار.و (21)علمای

ص:161

عامّه (1)در أکثر کتب خود این حدیث را ذکر کرده اند و از مفاد آن غافلند؛ خَتَمَ اللّٰهُ عَلیٰ قُلُوبِهِمْ وَ عَلیٰ سَمْعِهِمْ وَ عَلیٰ أَبْصٰارِهِمْ غِشٰاوَةٌ (2).