ص: 2

ص: 3

ص: 4

ص: 5

ص: 6

ص: 7

ص: 8

ص: 9

2 . کوشیده ایم در حدّ توان ، همه روایات مربوط به هر موضوع را از منابع گوناگونِ شیعه و اهل سنّت ، به طور مستقیم ، استخراج و گردآوری کنیم و با بهره گیری از نرم افزارهای رایانه ای ، آنها را روی برگه های مخصوص تنظیم نماییم تا زمینه گزینش کامل ترین ، موثّق ترین و کهن ترینِ آنها فراهم آید . در مورد استفاده از دعاها نیز جز در مواردی اندک ، تنها از ادعیه ای که مستند به معصومان است ، بهره گرفته ایم . 3 . سعی کرده ایم تا از آوردن روایات تکراری پرهیز نماییم ، جز در این موارد : الف _ آن جا که نکته مهمّی در تفاوت واژه ها و اصطلاحات ، نهفته بوده است . ب _ در مواردی که متن حدیث ، در متون شیعه و اهل سنّت ، تفاوت داشته است . ج _ آن جا که متن روایت ، بیش از یک سطر نبوده و مربوط به دو باب بوده است . 4 . در مواردی که متن های رسیده از پیامبر خدا و امامان علیهم السلام ، متعدّد بوده اند ، حدیث پیامبر صلی الله علیه و آله در متن ، و نشانی روایات ائمّه دیگر با ذکر عنوان و مأخذ ، در پانوشت می آید ، مگر آن که روایت آنان ، نکته تازه ای داشته باشد که آن نیز در متن آورده می شود . 5 . در هر موضوع ، پس از ذکر آیات مربوط به آن ، روایات معصومان به ترتیب زمانی (از پیامبر خدا تا امام مهدی علیه السلام ) آورده می شوند ، مگر آن که روایتی در تفسیر آیاتِ مذکور باشد (که در این صورت ، پیش از روایات دیگر می آید) ، یا آن که تناسب موضوعی روایات ، ترتیب دیگری را ایجاب کند .

.

ص: 10

6 . در آغاز هر روایت ، تنها نام پیامبر صلی الله علیه و آله یا امامی را آورده ایم که حدیث از او نقل شده است ، مگر آن که راوی ، فعل آنان را نقل کرده ، یا سؤال و جوابی در میان بوده و یا راوی ، سخنی را در متن حدیث آورده باشد که کلام پیامبر صلی الله علیه و آله یا آن امام نیست . 7 . به خاطر تعدّد نام ها و لقب های پیامبر صلی الله علیه و آله و امامان علیهم السلام ، نام واحدی را برگزیده ایم که به صورت ثابت در اوّل روایت می آید و بر شخص مورد نظر ، دلالت می کند . 8 . در پانوشت ها ، منابع احادیث ، به ترتیب معتبرترینِ آنها تنظیم شده است ؛ لیکن گاه به دلیلی که بر محقّقان پوشیده نیست (از جمله : پرهیز از تکرار ، اختلاف منابع یا راوی و یا شخصی که از او روایت شده) ، این ترتیب را پس از نخستین منبع ، مراعات نکرده ایم . 9 . هر گاه دسترسی به منابع اوّلیه ممکن باشد ، حدیث مستقیما از آنها نقل می شود . آن گاه نشانیِ بحار الأنوار (در احادیث شیعه) و کنز العمّال (در احادیث اهل سنّت) به عنوان دو منبع اساسی و جامع حدیث شیعه و اهل سنّت ، افزوده می شود . 10 . پس از ذکر منابع ، گاه با نشانه «راجع» ، به منابع دیگر ارجاع داده می شود؛ چرا که متن ارجاعی ، با متن نقل شده تفاوت بسیار دارد؛ ولی در عین حال ، با متن اصلی و موضوع بحث ، مرتبط است . 11 . ارجاع به ابواب دیگر این کتاب ، به خاطر تناسب و اشتراک محتوایی میان احادیث آنهاست . 12 . هدف از «درآمد»هایی که برای فصل های کتاب ، نوشته شده یا

.

ص: 11

ص: 12

سپاس از همکاراناز همه فضلای عزیز و بزرگوار پژوهشکده علوم حدیث که در تهیه ، تدوین ، ارزیابی ، تصحیح ، ویراستاری و نشر این مجموعه نفیس همکاری داشته اند ، بویژه فاضل ارجمند جناب آقای رسول اُفقی و فاضل گران قدر جناب آقای احسان سرخه ای که این کتاب با مساعدت آنان به ثمر رسید ، صمیمانه سپاسگزارم . همچنین از مترجم گران مایه جناب آقای حمیدرضا شیخی که با ترجمه دقیق ، روان و شیوای خود زمینه بهره برداری پارسی زبانان را از این کتاب فراهم ساخت ، تشکر می کنم . واز خداوند منان پاداشی در خور فضل خود برای همه آنان مسألت دارم . ربّنا! تقبّل منّا ؛ إنّک أنت العزیز الحکیم . محمّد محمّدی ری شهری 2 / 1 / 1385

.

ص: 13

ص: 14

ص: 15

ص: 16

این سخن بدان معنا است که «دعا» از سپاهیان عقل است . عقل ، انسان را نیازمند مطلق می بیند و لذا او را به عبودیتِ کمال مطلق دعوت می نماید تا با عبادت و پرستش او به عنایت و رحمتش دست یابد ، از این رو هر چه انسان از معرفت و شناخت بیشتری برخوردار باشد دعای او افزون تر می گردد ، چنان که از امام علی علیه السلام روایت شده : أعلَمُ النّاسِ بِاللّهِ أکثَرُهُم لَهُ مَسأَ لَةً . (1) داناترین مردم به خداوند، پر درخواست ترین آنان است . و پیشوایان دین به دلیل آن که در بالاترین مراتب عقل و معرفت بودند بیش از دیگران خود را نیازمند به خدا می دانستند و لذا فوق العاده به دعا اهتمام داشتند . (2) در نقطه مقابل ، جهل سبب می شود که انسان خود را مستقل و بی نیاز پندارد و از عبودیت الهی و طلب رحمت و از طریق اطاعتش روی برتابد و استنکاف ورزد . این حدیث شریف ، در واقع ریشه در این آیه شریفه دارد که می فرماید : «وَ قَالَ رَبُّکُمُ ادْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکُمْ إِنَّ الَّذِینَ یَسْتَکْبِرُونَ عَنْ عِبَادَتِی سَیَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ دَاخِرِینَ . (3) و پروردگارتان فرمود : مرا بخوانید تا شما را اجابت کنم . در حقیقت، کسانی که از پرستش من کبر می ورزند، به زودی خوار در دوزخ در می آیند» . این آیه کریمه به روشنی نشان می دهد که حقیقت «دعا» از نگاه قرآن ،

.

ص: 17

ص: 18

دعا ، نه تنها در رهایی از گرفتاری ها و دردها و رنج های زندگی به انسان کمک می کند بلکه می تواند سرنوشت قطعی زندگی را تغییر دهد (1) و از بلاهای گوناگون پیشگیری نماید (2) و از این رو پیشوایان اسلام ، پیشدستی و تقدم در دعا را توصیه کرده اند ، (3) خود آنان نیز پیش از همه و بیش از همه اهل دعا و مناجات با خداوند متعال بوده اند . (4) به دلیل آثار و برکات فراوانی که «دعا» در زندگی فردی و اجتماعی انسان دارد ، قرآن کریم با تأکید فراوان و با بیانهای گوناگون مردم را بدان فرا می خواند (5) و نسبت به سستی در عدم بهره برداری از این کلید رحمت و سعادت هشدار می دهد . گاه می فرماید : «وَإِذَا سَأَلَکَ عِبَادِی عَنِّی فَإِنِّی قَرِیبٌ أُجِیبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذَا دَعَانِ فَلْیَسْتَجِیبُواْ لِی وَلْیُؤْمِنُواْ بِی لَعَلَّهُمْ یَرْشُدُونَ . و هرگاه بندگان من، از تو درباره من بپرسند، [بگو] من نزدیکم و دعای دعا کننده را _ به هنگامی که مرا بخواند _ اجابت می کنم ، پس [آنان] باید فرمان مرا گردن نهند و به من ایمان آورند ، باشد که راه یابند» . گاه می فرماید : «ادْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکُمْ .

.

ص: 19

مرا بخوانید ، اجابت می کنم شما را» . گاه می فرماید : «ادْعُواْ رَبَّکُمْ تَضَرُّعًا وَخُفْیَةً . بخوانید پروردگارتان را به زاری و نهانی» . گاه نمونه ای از دعاهای مستجاب که برای بسیاری از مردم تجربه شده است را ارائه می نماید : «أَمَّن یُجِیبُ الْمُضْطَرَّ إِذَا دَعَاهُ وَ یَکْشِفُ السُّوءَ . یا کیست آن که اجابت می کند درمانده ات را چون وی را بخواند و گرفتاری را برطرف می گرداند» . گاه تأکید می فرماید که «دعا» میزان وزن و اعتبار و ارزش انسان نزد خداوند متعال است «قُلْ مَا یَعْبَؤُاْ بِکُمْ رَبِّی لَوْلاَ دُعَاؤُکُمْ . (1) بگو : اگه دعای شما نباشد، پروردگارم هیچ اعتنایی به شما نمی کند» . گاه از کسانی که در دل شب بستر خواب راحت را رها می کنند و به نیایش می پردازند تجلیل و تمجید می کند و این چنین به آنان مژده می دهد که : «فَلاَ تَعْلَمُ نَفْسٌ مَّا أُخْفِیَ لَهُم مِّن قُرَّةِ أَعْیُنٍ (2) . هیچ کس نمی داند چه چیزی از آنچه روشنی بخش دیدگان است برای آنان پنهان شده است» و... . و در نقطه مقابل ، کسانی که تنها هنگام گرفتاری و بلا خدا را می خوانند ،

.

ص: 20

ص: 21

ص: 22

الفَصلُ الأَوَّلُ : أهمّیّة الدّعاءالبابُ الأوَّلُ : الحثّ علی الدّعاء1 / 1الاِهتِمامُ بِالدُّعاءِالکتاب«وَإِذَا سَأَلَکَ عِبَادِی عَنِّی فَإِنِّی قَرِیبٌ أُجِیبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذَا دَعَانِ فَلْیَسْتَجِیبُواْ لِی وَلْیُؤْمِنُواْ بِی لَعَلَّهُمْ یَرْشُدُونَ» . (1)

«وَ قَالَ رَبُّکُمُ ادْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکُمْ إِنَّ الَّذِینَ یَسْتَکْبِرُونَ عَنْ عِبَادَتِی سَیَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ دَاخِرِینَ» . (2)

«ادْعُواْ رَبَّکُمْ تَضَرُّعًا وَخُفْیَةً إِنَّهُ لاَ یُحِبُّ الْمُعْتَدِینَ * وَلاَ تُفْسِدُواْ فِی الأَْرْضِ بَعْدَ إِصْلَ_حِهَا وَادْعُوهُ خَوْفًا وَطَمَعًا إِنَّ رَحْمَتَ اللَّهِ قَرِیبٌ مِّنَ الْمُحْسِنِینَ» . (3)

.

ص: 23

ص: 24

«أَمَّن یُجِیبُ الْمُضْطَرَّ إِذَا دَعَاهُ وَ یَکْشِفُ السُّوءَ وَ یَجْعَلُکُمْ خُلَفَاءَ الْأَرْضِ أَءِلَ_هٌ مَّعَ اللَّهِ قَلِیلاً مَّا تَذَکَّرُونَ» . (1)

الحدیث729.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :رسول اللّه صلی الله علیه و آله_ لَمّا سُئِلَ عَن صُحُفِ إبراهیمَ علیه السلام _: کانَ فیها . . . : عَلَی العاقِلِ ما لَم یَکُن مَغلوبا عَلی عَقلِهِ أن یَکونَ لَهُ ساعاتٌ : ساعَةٌ یُناجی فیها رَبَّهُ عز و جل ، وساعَةٌ یُحاسِبُ نَفسَهُ ، وساعَةٌ یَتَفَکَّرُ فیما صَنَعَ اللّهُ عز و جل إلَیهِ ، وساعَةٌ یَخلو فیها بِحَظِّ نَفسِهِ مِنَ الحَلالِ ؛ فَإِنَّ هذِهِ السّاعَةَ عَونٌ لِتِلکَ السّاعاتِ ، وَاستِجمامٌ (2) لِلقُلوبِ وتَوزیعٌ لَها . (3)728.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :الإمام علیّ علیه السلام :لِلمُؤمِنِ ثَلاثُ ساعاتٍ : فَساعَةٌ یُناجی فیها رَبَّهُ ، وساعَةٌ یَرُمُّ (4) مَعاشَهُ ، وساعَةٌ یُخَلّی بَینَ نَفسِهِ وبَینَ لَذَّتِها فیما یَحِلُّ ویَجمُلُ . (5)727.المعجم الأوسط ( _ به نقل از ابن عبّاس _ ) الإمام الکاظم علیه السلام :اِجتَهِدوا فی أن یَکونَ زَمانُکُم أربَعَ ساعاتٍ : ساعَةً لِمُناجاةِ اللّهِ ، وساعَةً لِأَمرِ المَعاشِ ، وساعَةً لِمُعاشَرَةِ الإِخوانِ وَالثِّقاتِ الَّذینَ یُعَرِّفونَکُم عُیوبَکُم ویَخلُصونَ لَکُم فِی الباطِنِ ، وساعَةً تَخلونَ فیها لِلَذّاتِکُم فی غَیرِ مُحَرَّمٍ . (6) .

ص: 25

« یا کیست که بیچاره را _ آن گاه که بخواندش _ پاسخ می دهد و گرفتاری را می زداید و شما را جانشینان [خویش در] این زمین می گردانَد ؟ آیا معبودی جز خدای یگانه هست ؟ چه اندکْ پند می پذیرید!» .

حدیث727.المعجم الأوسط عن ابن عبّاس :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله_ در پاسخ به پرسش درباره صحف ابراهیم علیه السلام _: [در صحف ابراهیم علیه السلام آمده بود :] «خردمند ، تا خِردش برجاست ، باید اوقاتی را برای خود در نظر گیرد : وقتی برای راز و نیاز با پروردگارش ، وقتی برای حسابرسی از خود ، وقتی برای اندیشیدن در آنچه خداوند عز و جل در حقّ او کرده است ، و وقتی که در آن برای استفاده از بهره های حلالش خلوت گزیند ؛ زیرا که این وقت (بهره مندی از لذّت حلال) ، کمکی است برای آن اوقات [دیگر] و آسایش یافتن دل ها و زدودن پریشانی آنها.726.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :امام علی علیه السلام :برای مؤمن سه وقت است : وقتی برای راز و نیاز با پروردگارش ؛ وقتی برای سر و سامان دادن به زندگی اش ؛ و وقتی برای پرداختن به کامجویی های حلال و زیبایش.725.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :امام کاظم علیه السلام :در آن بکوشید که اوقاتتان ، چهار بخش باشد : بخشی برای راز و نیاز با خداوند ؛ بخشی برای کار معاش ؛ بخشی برای معاشرت با برادران و دوستان مورد اعتماد ، آنان که عیب هایتان را به شما گوشزد می کنند و با شما خالص و یکرنگ اند ؛ و بخشی برای بهره برداری از لذّت های حلالتان. .

ص: 26

724.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :رسول اللّه صلی الله علیه و آله :أربَعٌ مَن کُنَّ فیهِ أمِنَ یَومَ الفَزَعِ الأَکبَرِ : ... وإذا کانَت لَهُ حاجَةٌ سَأَلَ رَبَّ_هُ . (1)723.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :عنه صلی الله علیه و آله :ما مِن عَبدٍ سَلَکَ وادِیا فَیَبسُطُ کَفَّیهِ فَیَذکُرُ اللّهَ ویَدعو ، إلاّ مَلَأَ اللّهُ ذلِکَ الوادِیَ حَسَناتٍ ، فَلیَعظُم ذلِکَ الوادی أو لِیَصغُر . (2)722.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :عنه صلی الله علیه و آله_ مِمّا رَأی فی لَیلَةِ المِعراجِ مَکتوبا عَلی بَعضِ أبوابِ النّارِ _: حاسِبوا أنفُسَکُم قَبلَ أن تُحاسَبوا ، وَبِّخوا نُفوسَکُم قَبلَ أن تُوَبَّخُوا ، ادعُوا اللّهَ عز و جلقَبلَ أن تَرِدوا عَلَیهِ ولا تَقدِرونَ عَلی ذلِکَ . (3)721.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله ( _ به کسی که به ایشان گفت : دوست دارم دعایم مستجاب ) عنه صلی الله علیه و آله :مَن أکثَرَ الدُّعاءَ قالَتِ المَلائِکَةُ : صَوتٌ مَعروفٌ ، ودُعاءٌ مُستَجابٌ ، وحاجَةٌ مَقضِیَّةٌ . (4)726.عنه صلی الله علیه و آله :الإمام علیّ علیه السلام :قالَ اللّهُ عز و جل لِعِبادِهِ : أیُّهَا الفُقَراءُ إلی رَحمَتی ، إنّی قَد ألزَمتُکُمُ الحاجَةَ إلَیَّ فی کُلِّ حالٍ ، وذِلَّةَ العُبودِیَّةِ فی کُلِّ وَقتٍ ؛ فَإِلَیَّ فَافزَعوا فی کُلِّ أمرٍ تَأخُذونَ فیهِ وتَرجونَ تَمامَهُ وبُلوغَ غایَتِهِ ؛ فَإِنّی إن أرَدتُ أن اُعطِیَکُم لَم یَقدِر غَیری عَلی مَنعِکُم ، وإن أرَدتُ أن أمنَعَکُم لَم یَقدِر غَیری عَلی إعطائِکُم ؛ فَأَنَا أحَقُّ مَن سُئِلَ وأولی مَن تُضُرِّعَ إلَیهِ . (5) .

ص: 27

725.عنه صلی الله علیه و آله :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :چهار خصلت است که هر که دارا باشد ، در آن روزِ وحشتناک بزرگ (قیامت) ، آسوده است : ... و هرگاه حاجتی داشته باشد ، از پروردگارش بخواهد.724.عنه صلی الله علیه و آله :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هیچ بنده ای نیست که در وادی ای برود و دو دستش را بگشاید و ذکر خدا بگوید و دعا کند ، مگر این که خداوند ، آن وادی را پُر از ثواب می کند ، خواه آن وادی بزرگ باشد یا کوچک .723.عنه صلی الله علیه و آله :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله_ از جمله چیزهایی که در شب معراج ، بر یکی از درهای دوزخ نوشته دید _: پیش از آن که از شما حسابرسی شود ، به حساب خود برسید و پیش از آن که شما را [در قیامت ]ملامت کنند ، خود به ملامت خویشتن بپردازید . خدا را بخوانید ، پیش از آن که بر او درآیید و دیگر ، قادر به این کار نباشید.722.عنه صلی الله علیه و آله :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هر که بسیار دعا کند ، فرشتگان می گویند : این ، صدایی آشنا و دعایی است که پذیرفته می شود و حاجتی است که برآورده می گردد .721.رسول اللّه صلی الله علیه و آله ( _ لِمَن قالَ لَهُ : اُحِبُّ أن یُستَجابَ دُعائی _ ) امام علی علیه السلام :خداوند عز و جل به بندگانش می فرماید : «ای نیازمندانِ رحمت من! شما را همواره نیازمند خود گردانیده ام و داغِ بندگی در هر وقتی را بر شما نهاده ام . پس ، در هر کاری که می آغازید و امیدوارید آن را به پایان برسانید و به مقصدش برسید ، به من متوسّل شوید ؛ زیرا اگر من بخواهم به شما بدهم ، هیچ کس نمی تواند مانع شما شود و اگر من بخواهم که به شما ندهم ، هیچ کس نمی تواند به شما بدهد . بنا بر این ، من ، سزاوارترین کسی هستم که از او چیز می خواهند و شایسته ترین کسی هستم که به او التماس می کنند. .

ص: 28

720.امام هادی علیه السلام :عنه علیه السلام :أعلَمُ النّاسِ بِاللّهِ أکثَرُهُم لَهُ مَسأَ لَةً . (1)719.امام رضا علیه السلام :عنه علیه السلام :اِعمَلوا وَالعَمَلُ یَنفَعُ ، وَالدُّعاءُ یُسمَعُ ، وَالتَّوبَةُ تُرفَعُ . (2)718.امام علی علیه السلام :عنه علیه السلام_ فِی الحِکَمِ المَنسوبَةِ إلَیهِ _: الدُّعاءُ زِیادَةٌ . (3)717.امام علی علیه السلام :الإمام الصادق علیه السلام :ثَلاثٌ لا یَضُرُّ مَعَهُنَّ شَیءٌ : الدُّعاءُ عِندَ الکَربِ ، وَالاِستِغفارُ عِندَ الذَّنبِ ، وَالشُّکرُ عِندَ النِّعمَةِ . (4)716.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله ( _ در بیان سخنان خداوند عز و جل به امّت شعیب _ ) حلیة الأولیاء عن ثور بن یزید :قَرَأتُ فِی التَّوراةِ (5) أنَّ عیسی علیه السلام قالَ : یا مَعشَرَ الحَوارِیّینَ ، کَلِّمُوا اللّهَ کَثیرا وکَلِّمُوا النّاسَ قَلیلاً .

قالوا : وکَیفَ نُکَلِّمُ اللّهَ ؟

قالَ : اُخلوا بِمُناجاتِهِ ، اُخلوا بِدُعائِهِ . (6)715.عیسی علیه السلام :الإمام الصادق علیه السلام_ فی قَولِ اللّهِ عز و جل : «مَّا یَفْتَحِ اللَّهُ لِلنَّاسِ مِن رَّحْمَةٍ فَلاَ مُمْسِکَ لَهَا» (7) _: الدُّعاءُ . (8)720.الإمام الهادی علیه السلام :رسول اللّه صلی الله علیه و آله :یَدخُلُ الجَنَّةَ رَجُلانِ کانا یَعمَلانِ عَمَلاً واحِدا ، فَیَری أحَدُهُما صاحِبَهُ فَوقَهُ ، فَیَقولُ : یا رَبِّ ، بِما أعطَیتَهُ وکانَ عَمَلُنا واحِدا ؟

فَیَقولُ اللّهُ تَبارَکَ وتَعالی : سَأَلَنی ولَم تَسأَلنی . (9) .

ص: 29

719.الإمام الرضا علیه السلام :امام علی علیه السلام :داناترینِ مردم به خدا ، پُرخواهش ترینِ آنان از اوست .718.عنه علیه السلام :امام علی علیه السلام :عمل کنید ، که عمل ، سود می دهد و دعا شنیده می شود و توبه [به درگاه الهی ]بالا می رود .717.الإمام علیّ علیه السلام :امام علی علیه السلام_ در حکمت های منسوب به ایشان _: دعا کردن ، موجب افزونی [نعمت ]است. (1)716.رسول اللّه صلی الله علیه و آله ( _ مِن جُملَةِ قَولِهِ عز و جل لاُِمَّةِ شُعَیبٍ _ ) امام صادق علیه السلام :سه چیز است که با وجود آنها هیچ چیز زیان نمی زند : دعا کردن در هنگام گرفتاری ؛ آمرزش خواهی در هنگام گناه ؛ و سپاس گزاری در هنگام نعمت .715.عیسی علیه السلام :حلیة الأولیاء_ به نقل از ثور بن یزید _: در تورات خواندم که عیسی علیه السلام فرمود : «ای جماعت حواریان! با خدا بسیار سخن گویید و با مردم ، اندکْ هم سخن شوید» .

حواریان گفتند : با خدا چگونه سخن بگوییم؟

فرمود : «با او در خلوت ، راز و نیاز کنید . در خلوت ، دعا کنید».714.الزهد ، ابن مبارک ( _ به نقل از وهب بن منبّه _ ) امام صادق علیه السلام_ درباره این سخن خداوند عز و جل : «رحمتی را که خداوند برای مردم بگشاید ، بازدارنده ای برای آن نیست» _: [مقصود از رحمت] دعاست.713.عدّة الداعی :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :دو انسان که هر دو یکسان عمل کرده اند ، وارد بهشت می شوند ، امّا یکی از آن دو ، دیگری را برتر از خود می بیند . پس می گوید : پروردگارا ! از چه رو او را برتری دادی ، در حالی که عمل هر دوی ما یکسان بوده است؟

خداوند _ تبارک و تعالی _ می فرماید : «او از من درخواست کرد و تو درخواست نکردی». .

ص: 30

1 / 2اِهتِمامُ أولِیاءِ اللّهِ بِالدُّعاءِالکتاب«إِنَّ إِبْرَ هِیمَ لَأَوَّ هٌ حَلِیمٌ» . (1)

«وَ زَکَرِیَّا إِذْ نَادَی رَبَّهُ رَبِّ لاَ تَذَرْنِی فَرْدًا وَ أَنتَ خَیْرُ الْوَ رِثِینَ * فَاسْتَجَبْنَا لَهُ وَ وَهَبْنَا لَهُ یَحْیَی وَ أَصْلَحْنَا لَهُ زَوْجَهُ إِنَّهُمْ کَانُواْ یُسَ_رِعُونَ فِی الْخَیْرَ تِ وَ یَدْعُونَنَا رَغَبًا وَ رَهَبًا وَ کَانُواْ لَنَا خَ_شِعِینَ» . (2)

«تَتَجَافَی جُنُوبُهُمْ عَنِ الْمَضَاجِعِ یَدْعُونَ رَبَّهُمْ خَوْفًا وَ طَمَعًا وَ مِمَّا رَزَقْنَ_هُمْ یُنفِقُونَ * فَلاَ تَعْلَمُ نَفْسٌ مَّا أُخْفِیَ لَهُم مِّن قُرَّةِ أَعْیُنٍ جَزَاءً بِمَا کَانُواْ یَعْمَلُونَ» . (3)

«وَ اصْبِرْ نَفْسَکَ مَعَ الَّذِینَ یَدْعُونَ رَبَّهُم بِالْغَدَوةِ وَ الْعَشِیِّ یُرِیدُونَ وَجْهَهُ وَ لاَ تَعْدُ عَیْنَاکَ عَنْهُمْ تُرِیدُ زِینَةَ الْحَیَوةِ الدُّنْیَا وَلاَ تُطِعْ مَنْ أَغْفَلْنَا قَلْبَهُ عَن ذِکْرِنَا وَ اتَّبَعَ هَوَاهُ وَ کَانَ أَمْرُهُ فُرُطًا» . (4)

«وَلاَ تَطْرُدِ الَّذِینَ یَدْعُونَ رَبَّهُم بِالْغَدَوةِ وَالْعَشِیِّ یُرِیدُونَ وَجْهَهُ مَا عَلَیْکَ مِنْ حِسَابِهِم مِّن شَیْ ءٍ وَمَا مِنْ حِسَابِکَ عَلَیْهِم مِّن شَیْ ءٍ فَتَطْرُدَهُمْ فَتَکُونَ مِنَ الظَّ__لِمِینَ» . (5)

الحدیث712.الإمام الصادق علیه السلام :الزهد لابن المبارک عن عبد اللّه بن شدّاد :قالَ رَجُلٌ : یا رَسولَ اللّهِ ! مَا الأَوّاهُ ؟

قالَ : الأَوّاهُ الخاشِعُ الدَّعّاءُ المُتَضَرِّعُ ، ثُمَّ قَرَأَ «إِنَّ إِبْرَ هِیمَ لَأَوَّ هٌ حَلِیمٌ» . (6) .

ص: 31

ص: 32

705.عنه علیه السلام :الکافی عن زرارة عن الإمام الباقر علیه السلام ، قال :قُلتُ : «إِنَّ إِبْرَ هِیمَ لَأَوَّ هٌ حَلِیمٌ» ؟ قالَ : الأَوّاهُ هُوَ الدَّعّاءُ . (1)704.عنه علیه السلام ( _ فِی الحِکَمِ المَنسوبَةِ إلَیهِ _ ) المعجم الکبیر عن عقبة بن عامر :إنَّ رَسولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله قالَ لِرَجُلٍ یُقالُ لَهُ ذُو البِجادَینِ : «إنَّهُ أوّاهٌ» ، وذلِکَ أنَّهُ کانَ یُکثِرُ ذِکرَ اللّهِ بِالقُرآنِ وَالدُّعاءِ . (2)703.عنه علیه السلام :الإمام الصادق علیه السلام :کانَ أمیرُ المُؤمِنینَ علیه السلام رَجُلاً دَعّاءً . (3)702.الإمام علیّ علیه السلام ( _ فی وَصِیَّتِهِ لِوَلَدِهِ مُحَمَّدِ بنِ الحَنَف ) رسول اللّه صلی الله علیه و آله_ فی وَصِیَّتِهِ لِأَبی ذَرٍّ _: یا أباذَرٍّ ، طوبی لِلزّاهِدینَ فِی الدُّنیا ، الرّاغِبینَ فِی الآخِرَةِ ، الَّذینَ اتَّخَذوا أرضَ اللّهِ بِساطا ، وتُرابَها فِراشا ، وماءَها طیبا ، وَاتَّخَذُوا الکِتابَ شِعارا (4) ، وَالدُّعاءَ للّهِِ دِثارا . (5)701.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :الإمام علیّ علیه السلام :إنَّ للّهِِ عِبادا کَمَن رَأی أهلَ الجَنَّةِ فِی الجَنَّةِ مُخَلَّدینَ ، وأهلَ النّارِ فِی النّارِ مُعذَّبینَ ... أمَّا اللَّیلَ فَصافّونَ أقدامَهُم ، تَجری (6) دُموعُهُم عَلی خُدودِهِم ، یَجأَرونَ (7) إلی رَبِّهِم : رَبَّنا رَبَّنا ، یَطلُبونَ فَکاکَ رِقابِهِم . (8) .

ص: 33

700.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :الکافی_ به نقل از زراره _: به امام [باقر علیه السلام : ]گفتم : «را ستی که ابراهیم ، اَوّاه و بردبار بود» ، به چه معناست؟

فرمود : «اَوّاه ، یعنی بسیار دعاکننده».699.امام کاظم علیه السلام :المعجم الکبیر_ به نقل از عقبة بن عامر _: پیامبر خدا ، درباره مردی که او را «ذوالبِجادین» می گفتند ، فرمود : «او اَوّاه است» ؛ چون آن مرد ، با قرآن و دعا ، بسیار خدا را یاد می کرد .698.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :امام صادق علیه السلام :امیر مؤمنان ، مردی بود بسیار اهل دعا .701.عنه صلی الله علیه و آله :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله_ در سفارش به ابو ذر _: ای ابو ذر! خوشا به حال آنان که از دنیا دل برکَنْده اند و به آخرت ، دل بسته اند ؛ همانان که زمین خدا را فرشِ خود ، خاکش را بستر ، آبش را خوراکِ گوارا و قرآن را جامه زیرین ، دعا به [درگاه ]خدا را جامه رویین خویش ساخته اند.700.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :امام علی علیه السلام :خداوند ، بندگانی دارد که همچون کسی هستند که به چشم خود دیده اند که بهشتیان ، در بهشتْ جاویدان اند و دوزخیان ، در دوزخْ عذاب می کشند ... شب ها به پا می خیزند و در حالی که اشک هایشان بر گونه هایشان جاری است ، به درگاه پروردگارشان زار می زنند و «خدایا، خدایا!» می گویند و آزادی خویش [از عذاب الهی ]را می طلبند. .

ص: 34

699.الإمام الکاظم علیه السلام :الإمام زین العابدین علیه السلام :صَلّی أمیرُ المُؤمِنینَ علیه السلام الفَجرَ ، ثُمَّ لَم یَزَل فی مَوضِعِهِ حَتّی صارَتِ الشَّمسُ عَلی قیدِ رُمحٍ ، وأقبَلَ عَلَی النّاسِ بِوَجهِهِ ، فَقالَ :

وَاللّهِ ، لَقَد أدرَکتُ أقواما یَبیتونَ لِرَبِّهِم سُجَّدا وقِیاما ، یُخالِفونَ بَینَ جِباهِهِم ورُکَبِهِم (1) ، کَأَنَّ زَفیرَ النّارِ فی آذانِهِم ، إذا ذُکِرَ اللّهُ عِندَهُم مادوا (2) کَما یَمیدُ الشَّجَرُ ، کَأَنَّمَا القَومُ باتوا غافِلینَ .

قالَ : ثُمَّ قامَ ، فَما رُئِیَ ضاحِکا حَتّی قُبِضَ صَلَواتُ اللّهِ عَلَیهِ . (3)698.عنه صلی الله علیه و آله :الإمام الباقر علیه السلام :صَلّی أمیرُ المُؤمِنینَ علیه السلام بِالنّاسِ الصُّبحَ بِالعِراقِ ، فَلَمَّا انصَرَفَ وَعَظَهُم فَبَکی وأبکاهُم مِن خَوفِ اللّهِ ، ثُمَّ قالَ :

أما وَاللّهِ ، لَقَد عَهِدتُ أقواما عَلی عَهدِ خَلیلی رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله ، وإنَّهُم لَیُصبِحونَ ویُمسونَ شُعثا (4) غُبرا خُمصا (5) ، بَینَ أعیُنِهِم کَرُکَبِ المِعزی ، یَبیتونَ لِرَبِّهِم سُجَّدا وقِیاما ، یُراوِحونَ بَینَ أقدامِهِم وجِباهِهِم ، یُناجونَ رَبَّهُم ویَسأَلونَهُ فَکاکَ رِقابِهِم مِنَ النّارِ ، وَاللّهِ لَقَد رَأَیتُهُم مَعَ هذا وهُم خائِفونَ مُشفِقونَ . (6) .

ص: 35

697.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :امام زین العابدین علیه السلام :امیر مؤمنان، نماز صبح را خواند و آن گاه ، در جای خود همچنان مانْد تا آن که آفتاب به اندازه یک نیزه بالا آمد و رو به مردم کرد و فرمود : «به خدا سوگند ، من مردمانی را دیده ام که شب را تا به صبح ، با سجده و قیام در برابر پروردگارشان می گذراندند و یا پیشانی بر خاک داشتند و یا در رکوع بودند ؛ چنان که گویی زوزه آتش در گوش هایشان طنین انداز گشته است . هرگاه در حضورشان یاد خدا می شد ، چون بید به خود می لرزیدند . (1) تو گویی این مردم ، در خواب غفلت فرو رفته اند!».

امیر مؤمنان ، سپس برخاست و تا زنده بود ، دیگر کسی او را خندان ندید.696.امام صادق علیه السلام ( _ درباره این فرموده خداوند متعال که : {Q} «پس بای ) امام باقر علیه السلام :امیر مؤمنان ، در عراق ، نماز صبح را با مردم خواند و پس از پایان نماز به موعظه آنان پرداخت و خود ، از ترس خدا گریست و مردم را نیز به گریه انداخت . آن گاه فرمود:

«هان! به خدا سوگند ، مردمانی را در روزگار دوستم پیامبر خدا به یاد دارم که شب و روزِ خود را ژولیده موی و پریده رنگ و با شکم های گرسنه ، سپری می کردند ؛ پیشانی هایشان چون زانوی بُز پینه بسته بود ، شب را به سجده و قیام در برابر پروردگارشان می گذراندند ، در قیام و در سجود ، با پروردگارشان راز و نیاز می کردند و آزادی خویش از آتش [دوزخ ]را از او می طلبیدند . به خدا سوگند که با این وصف ، پیوسته [از عذاب الهی ]ترسان و بیمناک بودند». .

ص: 36

697.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :الإمام علیّ علیه السلام_ فی وَصفِ شیعَةِ أهلِ البَیتِ _: صُفرُ الوُجوهِ مِنَ السَّهَرِ ،... ذُبُلُ الشِّفاهِ مِنَ الدُّعاءِ ، عَلَیهِم غَبَرَةُ الخاشِعینَ . (1)696.الإمام الصادق علیه السلام ( _ فی قَولِهِ تَعالی : {Q} «فَلْیَسْتَجِیبُوا لِی ) الإمام الباقر علیه السلام_ لِعَمرِو بنِ أبِی المِقدامِ _: یا أبَا المِقدامِ ، إنَّما شیعَةُ عَلِیٍّ علیه السلام الشّاحِبونَ النّاحِلونَ الذّابِلونَ ، ذابِلَةٌ شِفاهُهُم ... إذا جَنَّهُمُ اللَّیلُ اتَّخَذُوا الأَرضَ فِراشا ، وَاستَقبَلُوا الأَرضَ بِجِباهِهِم ، کَثیرٌ سُجودُهُم ، کَثیرَةٌ دُموعُهُم ، کَثیرٌ دُعاؤُهُم ، کَثیرٌ بُکاؤُهُم ، یَفرَحُ النّاسُ وهُم یَحزَنونَ . (2)695.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :عنه علیه السلام :قالَ سُلَیمانُ بنُ داوُودَ علیه السلام : اُوتینا ما اُوتِیَ النّاسُ وما لَم یُؤتَوا ، وعُلِّمنا ما عُلِّمَ النّاسُ وما لَم یُعَلَّموا ، فَلَم نَجِد شَیئا أفضَلَ مِن خَشیَةِ اللّهِ فِی الغَیبِ وَالمَشهَدِ ، وَالقَصدِ فِی الغِنی وَالفَقرِ ، وکَلِمَةِ الحَقِّ فِی الرِّضا وَالغَضَبِ ، وَالتَّضَرُّعِ إلَی اللّهِ عز و جل فی کُلِّ حالٍ . (3) .

ص: 37

694.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :امام علی علیه السلام_ در وصف پیروان اهل بیت علیهم السلام _: رنگِ رخسارشان از شب خیزی زرد است ... ، لبانشان از بسیاریِ دعا ، خشکیده است و گَرد خاکساران بر [چهره ]آنان است.695.عنه صلی الله علیه و آله :امام باقر علیه السلام_ به عمرو بن ابی مقدام _: ای ابو مقدام! پیروان علی ، پریده رنگ و نزار و تکیده اند ، لبانشان خشکیده است ... . چون تاریکی شب ، آنان را فراگیرد ، زمین را فرش خود می سازند و پیشانی هایشان را بر خاک می گذارند . بسیار سجده می کنند ، فراوان اشک می ریزند ، فراوان دعا می کنند و فراوان می گِریند . در حالی که مردم شادند ، آنان ، اندوهناک اند.694.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :امام باقر علیه السلام :سلیمان بن داوود علیه السلام گفت : «آنچه به مردم داده شده و نشده است ، به ما داده شد و آنچه به مردم آموخته شده و نشده است ، به ما آموخته شد . با این وصف ، چیزی برتر از خداترسی در نهان و آشکار ، میانه روی در توانگری و ناداری ، حق گویی در حال خوشی و خشم ، و زاری به درگاه خداوند عز و جل در همه حال ، نیافتیم». .

ص: 38

1 / 3التَّقَدُّمُ فِی الدُّعاءِ691.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :رسول اللّه صلی الله علیه و آله :اِحفَظِ اللّهَ یَحفَظکَ ، وَاحفَظِ اللّهَ تَجِدهُ أمامَکَ ، تَعَرَّف إلَی اللّهِ عز و جلفِی الرَّخاءِ یَعرِفکَ فِی الشِّدَّةِ ، إذا سَأَلتَ فَاسأَلِ اللّهَ ، وإذَا استَعَنتَ فَاستَعِن بِاللّهِ عز و جل . (1)693.الإمام الصادق علیه السلام :عنه صلی الله علیه و آله :مَن سَرَّهُ أن یَستَجیبَ اللّهُ لَهُ عِندَ الشَّدائِدِ وَالکُرَبِ ، فَلیُکثِرِ الدُّعاءَ فِی الرَّخاءِ . (2)692.عنه صلی الله علیه و آله :عنه صلی الله علیه و آله :إذا ذَکَرَ العَبدُ رَبَّهُ عز و جل فِی الرَّخاءِ ، أغاثَهُ عِندَ البَلاءِ . (3)691.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :عنه صلی الله علیه و آله :ثَلاثٌ یُدرِکُ بِهِنَّ العَبدُ رَغائِبَ الدُّنیا وَالآخِرَةِ : الصَّبرُ عَلَی البَلایا ، وَالرِّضاءُ بِالقَضاءِ ، وَالدُّعاءُ فِی الرَّخاءِ . (4)690.تفسیر القمّی ( _ در داستان موسی علیه السلام و قارون _ ) عنه صلی الله علیه و آله :ثَلاثٌ مَن رُزِقَهُنَّ فَقَد رُزِقَ خَیرَ الدّارَینِ : الرِّضا بِالقَضاءِ ، وَالصَّبرُ عَلَی البَلاءِ ، وَالدُّعاءُ فِی الرَّخاءِ . (5) .

ص: 39

ص: 40

686.امام زین العابدین علیه السلام ( _ در زیارت «امین اللّه » _ ) عنه صلی الله علیه و آله :إنَّ یونُسَ النَّبِیَّ علیه السلام حینَ نادی وهُوَ فی بَطنِ الحوتِ ، قالَ : اللّهُمَّ لا إلهَ إلاّ أنتَ سُبحانَکَ إنّی کُنتُ مِنَ الظّالِمینَ . فَأَقبَلَتِ الدَّعوَةُ تَحِنُّ (1) بِالعَرشِ . فَقالَتِ المَلائِکَةُ : یا رَبِّ هذا صَوتٌ ضَعیفٌ مَعروفٌ مِن بِلادٍ غَریبَةٍ !

قالَ : أما تَعرِفونَ ذلِکَ ؟ قالوا : یا رَبَّنا مَن هُوَ ؟

قالَ : ذلِکَ عَبدی یونُسُ . قالوا : عَبدُکَ یونُسُ الَّذی لَم تَزَل تَرفَعُ لَهُ عَمَلاً مُتَقَبَّلاً ودَعوَةً مُجابَةً ؟

قالَ : نَعَم . قالوا : یا رَبِّ ، أفَلا تَرحَمُ ما کانَ یَصنَعُ فِی الرَّخاءِ فَتُنجِیَهُ مِنَ البَلاءِ ؟

قالَ : بَلی . قالَ : فَأَمَرَ الحوتَ فَطَرَحَتهُ بِالعَراءِ . (2)685.امام زین العابدین علیه السلام ( _ در «مناجات امیدواران» _ ) الإمام علیّ علیه السلام :تَقَدَّموا بِالدُّعاءِ قَبلَ نُزولِ البَلاءِ . (3)684.بحار الأنوار :عنه علیه السلام :ما مِن أحَدٍ ابتُلِیَ _ وإن عَظُمَت بَلواهُ _ بِأَحَقَّ بِالدُّعاءِ مِنَ المُعافَی الَّذی لا یَأمَنُ البَلاءَ. (4) .

ص: 41

683.امام علی علیه السلام :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :یونسِ پیامبر علیه السلام آن گاه که در شکم ماهی صدا زد ، گفت : بار خدایا! معبودی جز تو نیست . وارسته ای تو ! من ، خود از ستمکاران بودم .

این دعا ، عرش را به شفقت آورد. فرشتگان گفتند : بار پروردگارا! این آوایی ضعیف و آشنا از سرزمینی غریب است!

خداوند فرمود : «او را نمی شناسید؟».

گفتند : او کیست ، ای پروردگار ما؟

فرمود : «او بنده من ، یونس است» .

فرشتگان گفتند : همان بنده ات یونس که همواره ، هر عملِ او را فراز می آوردی و می پذیرفتی و دعایش را اجابت می کردی؟

فرمود : «آری» .

گفتند : پروردگارا! آیا به [سبب] آنچه در هنگام آسایش انجام می داد ، رحم نمی آوری و او را از بلا نمی رهانی؟

فرمود : «چرا» و به ماهی دستور داد تا او را در خشکی افکند.682.امام علی علیه السلام :امام علی علیه السلام :پیش از نازل شدن بلا ، دعا کنید.681.امام علی علیه السلام :امام علی علیه السلام :هیچ بلازده ای ، هرچند گرفتاریِ او بزرگ باشد ، به دعا کردن سزاوارتر از کسی نیست که در عافیت به سر می بَرد ، امّا از بلا ایمن نیست. .

ص: 42

680.امام علی علیه السلام :الإمام زین العابدین علیه السلام :لَم أرَ مِثلَ التَّقَدُّمِ فِی الدُّعاءِ ؛ فَإِنَّ العَبدَ لَیسَ یَحضُرُهُ الإِجابَةُ فی کُلِّ وَقتٍ . (1)679.عدّة الداعی :عنه علیه السلام :مَن تَقَدَّمَ فِی الدُّعاءِ قَبلَ أن یَنزِلَ بِهِ البَلاءُ استُجیبَ لَهُ إذا نَزَلَ بِهِ البَلاءُ ، ومَن لَم یَتَقَدَّم فِی الدُّعاءِ ثُمَّ نَزَلَ بِهِ البَلاءُ لَم یُستَجَب لَهُ . (2)686.عنه علیه السلام ( _ فی زِیارَةِ أمینِ اللّه ِ _ ) عنه علیه السلام :أوحَی اللّهُ _ تَبارَکَ وتَعالی _ إلی داوُودَ علیه السلام : یا داوُودُ ، اذکُرنی فی أیّامِ سَرّائِکَ ، کَی أستَجیبَ [لَکَ (3) ] فی أیّامِ ضَرّائِکَ . (4)685.الإمام زین العابدین علیه السلام ( _ فی مُناجاةِ الرّاجینَ _ ) عنه علیه السلام_ مِن دُعائِهِ عِندَ الشِّدَّةِ _: اللّهُمَّ ... اجعَلنی مِمَّن یَدعوکَ مُخلِصا فِی الرَّخاءِ ، دُعاءَ المُخلِصینَ المُضطَرّینَ لَکَ فِی الدُّعاءِ ، إنَّکَ حَمیدٌ مَجیدٌ . (5)684.بحار الأنوار :الإمام الرضا علیه السلام :إنَّ أبا جَعفَرٍ علیه السلام کانَ یَقولُ : یَنبَغی لِلمُؤمِنِ أن یَکونَ دُعاؤُهُ فِی الرَّخاءِ نَحوا مِن دُعائِهِ فِی الشِّدَّةِ ، لَیسَ إذا اُعطِیَ فَتَرَ ! فَلا تَمَلَّ الدُّعاءَ ؛ فَإِنَّهُ مِنَ اللّهِ عز و جلبِمَکانٍ . (6) .

ص: 43

683.عنه علیه السلام :امام زین العابدین علیه السلام :چیزی مانند پیش دستی در دعا کردن ندیدم ؛ چرا که اجابت دعا ، همیشه برای بنده ، حاضر نیست. (1)682.عنه علیه السلام :امام زین العابدین علیه السلام :هر کس پیش از آن که بلا [و گرفتاری] بر او فرود آید ، دعا کند ، در آن هنگام که بلا بر وی نازل گردد ، دعایش مستجاب می شود و هر کس پیش تر دعا نکند و بعد ، بلا بر او نازل گردد ، دعایش مستجاب نمی شود.681.عنه علیه السلام :امام زین العابدین علیه السلام :خداوند _ تبارک و تعالی _ به داوود علیه السلام وحی فرمود : «ای داوود! در روزهای خوشی ات مرا یاد کن ، تا در روزهای رنج و ناخوشی ات ، تو را پاسخ گویم».680.الإمام علیّ علیه السلام :امام زین العابدین علیه السلام_ از دعای ایشان در هنگام سختی ها _: بار خدایا! ... مرا از آنانی قرار ده که در هنگام آسایش ، مخلصانه تو را می خوانند ، آن سان که درماندگان از سرِ اخلاص تو را می خوانند ، که به راستی ، تو ستوده صفات و بزرگواری.679.عدّة الداعی :امام رضا علیه السلام :ابو جعفر (امام باقر) علیه السلام پیوسته می فرمود : «مؤمن ، باید دعاکردنش در هنگام آسایش ، همانند دعا کردنش در هنگام سختی باشد ، نه این که هرگاه به او عطا شد، [در دعا کردن ]سست شود. پس ، از دعا کردن خسته مشو ؛ چرا که دعا ، نزد خداوند عز و جل جایگاهی والا دارد». .

ص: 44

678.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :الإمام الصادق علیه السلام :مَن تَخَوَّفَ مِن بَلاءٍ یُصیبُهُ فَتَقَدَّمَ فیهِ بِالدُّعاءِ ، لَم یُرِهِ اللّهُ عز و جل ذلِکَ البَلاءَ أبَدا . (1)677.تحف العقول ( _ در مناجات خداوند عز و جل با موسی علیه السلام _ ) عنه علیه السلام :إنَّ الدُّعاءَ فِی الرَّخاءِ یَستَخرِجُ الحَوائِجَ فِی البَلاءِ . (2)راجع : ص 76 ح 91 و 92 . ص 82 (برکات الدعاء / دفع البلاء) . ص 100 (ذمّ من لا یدعو إلاّ عند نزول البلاء) .

.

ص: 45

677.تحف العقول ( _ مِن مُناجاةِ اللّه ِ عز و جل لِموسی علیه السلام ) امام صادق علیه السلام :هر کس بترسد بلایی به او برسد و قبل از آن دعا کند ، خداوند عز و جلهرگز آن بلا را به او نشان نمی دهد.676.الکافی ( _ به نقل از علی بن اسباط ، از معصومان علیهم السلا ) امام صادق علیه السلام :دعا کردن در هنگام آسایش ، نیازهای هنگام گرفتاری را برمی آورَد.ر . ک : ص 77 ح 91 و 92 . ص 83 (برکت های دعا / دور کردن بلا) . ص 101 (نکوهش کسی که جز در هنگام گرفتار آمدن به بلا ، دعا نمی کند).

.

ص: 46

البابُ الثّانی : فضل الدّعاء2 / 1مُخُّ العِبادَةِالکتاب«وَ قَالَ رَبُّکُمُ ادْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکُمْ إِنَّ الَّذِینَ یَسْتَکْبِرُونَ عَنْ عِبَادَتِی سَیَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ دَاخِرِینَ» . (1)

الحدیث674.عنه علیه السلام :رسول اللّه صلی الله علیه و آله :الدُّعاءُ مُخُّ (2) العِبادَةِ . (3)673.الإمام الصادق علیه السلام :عنه صلی الله علیه و آله :الدُّعاءُ مُخُّ العِبادَةِ ، ولا یَهلِکُ مَعَ الدُّعاءِ أحَدٌ . (4)672.عنه صلی الله علیه و آله :عنه صلی الله علیه و آله :اِفزَعوا إلَی اللّهِ فی حَوائِجِکُم ، وَالجَؤوا إلَیهِ فی مُلِمّاتِکُم (5) ، وتَضَرَّعوا إلَیهِ وَادعوهُ ؛ فَإِنَّ الدُّعاءَ مُخُّ العِبادَةِ . (6) .

ص: 47

ص: 48

667.عنه صلی الله علیه و آله ( _ فی وَصِیَّتِهِ لِعَلِیٍّ علیه السلام لَمّا بَعَ ) سنن الترمذی عن النعمان بن بشیر :سَمِعتُ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله یَقولُ : الدُّعاءُ (1) هُوَ العِبادَةُ . ثُمَّ قَرَأَ : «وَ قَ_الَ رَبُّکُمُ ادْعُونِ_ی أَسْتَجِبْ لَکُ_مْ إِنَّ الَّذِینَ یَسْتَکْبِ_رُونَ عَنْ عِبَادَتِ_ی سَیَدْخُلُ_ونَ جَهَنَّ_مَ دَاخِرِینَ» . (2)2 / 2أفضَلُ العِبادَةِالکتاب«وَ قَالَ رَبُّکُمُ ادْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکُمْ إِنَّ الَّذِینَ یَسْتَکْبِرُونَ عَنْ عِبَادَتِی سَیَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ دَاخِرِینَ» . (3)

الحدیث663.صحیح مسلم ( _ به نقل از ابو مالک ، از پدرش (که شنید پیامبر صل ) الإمام الباقر علیه السلام :إنَّ اللّهَ عز و جل یَقولُ : «إِنَّ الَّذِینَ یَسْتَکْبِرُونَ عَنْ عِبَادَتِی سَیَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ دَاخِرِینَ» قالَ : هُوَ الدُّعاءُ ، وأفضَلُ العِبادَةِ الدُّعاءُ . (4)662.المستدرک ( _ به نقل از سهل بن سعد (درباره پیامبر صلی الله عل ) رسول اللّه صلی الله علیه و آله :أفضَلُ العِبادَةِ الدُّعاءُ . (5) .

ص: 49

ص: 50

660.الإمام الصادق علیه السلام :عنه صلی الله علیه و آله :أشرَفُ العِبادَةِ الدُّعاءُ . (1)659.معانی الأخبار :عنه صلی الله علیه و آله :لَیسَ شَیءٌ أکرَمَ عَلَی اللّهِ تَعالی مِنَ الدُّعاءِ . (2)658.الإمام الصادق علیه السلام :عنه صلی الله علیه و آله :لَیسَ شَیءٌ أحَبَّ إلَی اللّهِ عز و جل مِن أن یُسأَلَ . (3)657.بصائر الدرجات عن ابن سنان عن الإمام الصادق علیه ا ( _ أنَّهُ لَمّا دَعا عَلی داوُدَ بنِ عَلِیٍّ _ ) الإمام علیّ علیه السلام :أحَبُّ الأَعمالِ إلَی اللّهِ عز و جل فِی الأَرضِ الدُّعاءُ ، وأفضَلُ العِبادَةِ العَفافُ . (4)656.امام علی علیه السلام :عنه علیه السلام_ لَمّا سُئِلَ : أیُّ عَمَلٍ أنجَحُ ؟ _: طَلَبُ ما عِندَ اللّهِ عز و جل . (5)655.امام کاظم علیه السلام :الإمام الباقر علیه السلام_ لَمّا سُئِلَ : أیُّ العِبادَةِ أفضَلُ ؟ _: ما مِن شَیءٍ أفضَلُ عِندَ اللّهِ عز و جلمِن أن یُسأَلَ ویُطلَبَ مِمّا عِندَهُ ، وما أحَدٌ أبغَضَ إلَی اللّهِ عز و جل مِمَّن یَستَکبِرُ عَن عِبادَتِهِ ولا یَسأَلُ ما عِندَهُ . (6) .

ص: 51

654.الکافی ( _ به نقل از ابو بصیر _ ) پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :ارجمندترین عبادت ، دعا کردن است .653.الکافی ( _ به نقل از محمّد بن مسلم و زراره _ ) پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هیچ چیز در نزد خداوند متعال ، گرامی تر از دعا نیست.656.الإمام علیّ علیه السلام :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هیچ چیز نزد خداوند عز و جل محبوب تر از آن نیست که از او درخواست شود .655.الإمام الکاظم علیه السلام :امام علی علیه السلام :محبوب ترینِ کارها نزد خداوند عز و جل در زمین ، دعا کردن است و برترین عبادت ، خویشتنداری است.654.الکافی عن أبی بصیر :امام علی علیه السلام_ در پاسخ به این پرسش که : کدام کار ، نجات بخش تر است؟ _: طلب آنچه که نزد خداوند عز و جلاست .653.الکافی عن محمّد بن مسلم وزرارة :امام باقر علیه السلام_ در پاسخ به این پرسش که : کدام عبادت ، برتر است؟ _: هیچ چیز در پیشگاه خداوند عز و جل برتر از این نیست که از آنچه نزد اوست ، درخواست شود و هیچ کس نزد خداوند ، منفورتر از کسی نیست که از عبادت او کبر می ورزد و از آنچه در نزد اوست درخواست نمی کند. .

ص: 52

2 / 3أفضَلُ مِن کَثرَةِ القِراءَةِ وَالصَّلاةِ650.امام صادق علیه السلام :مستطرفات السرائر عن برید العجلی :قُلتُ لِأَبی جَعفَرٍ علیه السلام : أیُّهُما أفضَلُ فِی الصَّلاةِ ، کَثرَةُ القِراءَةِ ، أو طولُ اللَّبثِ فِی الرُّکوعِ وَالسُّجودِ ؟

قالَ : فَقالَ : کَثرَةُ اللَّبثِ فِی الرُّکوعِ وَالسُّجودِ فِی الصَّلاةِ أفضَلُ ، أما تَسمَعُ لِقَولِ اللّهِ عز و جل : «فَاقْرَءُواْ مَا تَیَسَّرَ مِنْهُ وَ أَقِیمُواْ الصَّلَوةَ» (1) ، إنَّما عَنی بِإِقامَةِ الصَّلاةِ طولَ اللَّبثِ فِی الرُّکوعِ وَالسُّجودِ . قالَ : قُلتُ : فَأَیُّهُما أفضَلُ کَثرَةُ القِراءَةِ أو کَثرَةُ الدُّعاءِ ؟

فَقالَ علیه السلام : کَثرَةُ الدُّعاءِ أفضَلُ ، أما تَسمَعُ لِقَولِ اللّهِ تَعالی لِنَبِیِّهِ صلی الله علیه و آله : «قُلْ مَا یَعْبَؤُاْ بِکُمْ رَبِّی لَوْلاَ دُعَاؤُکُمْ» . (2)649.امام علی علیه السلام :تهذیب الأحکام عن معاویة بن عمّار :قُلتُ لِأَبی عَبدِ اللّهِ علیه السلام : رَجُلانِ (3) افتَتَحَا الصَّلاةَ فی ساعَةٍ واحِدَةٍ ، فَتَلا هذَا القُرآنَ فَکانَت تِلاوَتُهُ أکثَرَ مِن دُعائِهِ ، ودَعا هذا أکثَرَ فَکانَ دُعاؤُهُ أکثَرَ مِن تِلاوَتِهِ ، ثُمَّ انصَرَفا فی ساعَةٍ واحِدَةٍ ، أیُّهُما أفضَلُ ؟

قالَ : کُلٌّ فیهِ فَضلٌ ، کُلٌّ حَسَنٌ . قُلتُ : إنّی قَد عَلِمتُ أنَّ کُلاًّ حَسَنٌ وأنَّ کُلاًّ فیهِ فَضلٌ .

فَقالَ : الدُّعاءُ أفضَلُ ، أما سَمِعتَ قَولَ اللّهِ عز و جل : «وَ قَالَ رَبُّکُمُ ادْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکُمْ إِنَّ الَّذِینَ یَسْتَکْبِرُونَ عَنْ عِبَادَتِی سَیَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ دَاخِرِینَ» ؟! هِیَ وَاللّهِ العِبادَةُ ، هِیَ وَاللّهِ أفضَلُ ، هِیَ وَاللّهِ أفضَلُ ، ألَیسَت هِیَ العِبادَةَ ؟! هِیَ وَاللّهِ العِبادَةُ ، هِیَ وَاللّهِ العِبادَةُ ، ألَیسَت هِیَ أشَدَّهُنَّ ؟! هِیَ وَاللّهِ أشَدُّهُنَّ ، هِیَ وَاللّهِ أشَدُّهُنَّ . (4) .

ص: 53

ص: 54

648.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :تهذیب الأحکام عن عبید بن زرارة عن الإمام الصادق علیه السلام_ أنَّهُ سَأَلَهُ عَن رَجُلَینِ قامَ أحَدُهُما یُصَلّی حَتّی أصبَحَ وَالآخَرُ جالِسٌ یَدعو ، أیُّهُما أفضَلُ ؟ قالَ _: الدُّعاءُ أفضَلُ . (1)647.الدعوات الکبیر ( _ به نقل از ابن عبّاس _ ) الفقه المنسوب للإمام الرضا علیه السلام :قالَ لِیَ العالِمُ علیه السلام : الدُّعاءُ أفضَلُ مِن قِراءَةِ القُرآنِ ؛ لاِنَّ اللّهَ جَلَّ وعَزَّ یَقولُ : «قُلْ مَا یَعْبَؤُاْ بِکُمْ رَبِّی لَوْلاَ دُعَاؤُکُمْ فَقَدْ کَذَّبْتُمْ فَسَوْفَ یَکُونُ لِزَامَا» . (2) .

ص: 55

646.الدعاء ( _ به نقل از عِکرِمه ، در حدیثی که سندش را به معصو ) تهذیب الأحکام_ به نقل از عبید بن زراره _: از امام صادق علیه السلام پرسیدم : دو نفر ، یکی تا به صبح ، نماز می خواند و دیگری می نشیند و دعا می کند . کدام یک برتر است؟

فرمود : «دعا کردن ، برتر است».645.المصنّف ، عبد الرزّاق ( _ به نقل از عِکرِمه ، از ابن عبّاس _ ) الفقه المنسوب للإمام الرضا علیه السلام :عالم (امام رضا) علیه السلام به من فرمود : «دعا کردن ، برتر از قرآن خواندن است ؛ چرا که خداوند عز و جل می فرماید : «بگو : اگر دعای شما نباشد ، پروردگارم هیچ اعتنایی به شما نمی کند . در حقیقت ، شما به تکذیب پرداخته اید و به زودی [عذاب بر شما] لازم خواهد شد» » . .

ص: 56

. .

ص: 57

ص: 58

و هر کسی می تواند به میزان توان و همّتش از آن بهره مند گردد ؛ (1) اما با تأمل ، روشن می شود که تعارضی میان این احادیث نیست و مراد از برتری در این جا برتریِ مطلق نیست ؛ لیکن فهم دقیق این برتری ، نیازمند توجّه به دو نکته است : 1 . قرآن ، برنامه زندگی و دستورالعمل همه عبادات و از جمله دعاست و افزون بر این ، خواندن بخشی از قرآن در نماز ، واجب است . 2 . احادیث برتریِ دعا بر نماز یا قرآن ، از پیشوایانی صادر شده که از یک سو ، با رویکردی مبتنی بر اعتدال ، برای هریک از دعا و قرآن و نماز واجب و مستحب ، در زندگی عملی خود ، جایگاهی ویژه قرار داده اند ؛ و از سوی دیگر ، از چنان مرتبه ای برخوردار هستند که هرگز میان دو کار شایسته و شایسته تر قرار نمی گیرند ، مگر آن که شایسته ترینِ آنها را برمی گزینند . بنا بر این ، به قرینه شخصیت گوینده این احادیث ، یقینا مقصود از احادیثی که دعا را بر قرائتْ ترجیح می دهند ، این نیست که بهتر است پیروان قرآن به کلّی قرائت این کتاب آسمانی را کنار بگذارند و یا نسبت به آن ، اهتمام بلیغی نداشته باشند و به دعا که فضیلت بیشتری دارد بپردازند ؛ بلکه مقصود ، آن است که اگر هر یک از این سه ، به میزانی که به طور واجب یا مستحبْ لازم است ، انجام گرفت و آن گاه در فرصتی ، امر ، دایر بین یکی از این سه بود ، دعا مقدّم است ؛ زیرا پرداختن به دعا _ که روح عبادت است و انسان را از استکبار ، دور می کند و به فروتنی در برابر حق ، وا می دارد _ سخت تر از قرائت قرآن است و فضیلت بیشتری دارد .

.

ص: 59

به دیگر سخن ، حدیث اول و دوم و چهارم این باب و حدیث مورد بحث ، همه در واقع ، یک مطلب را می گویند و آن ، این است که پس از ادای مقدار لازم از نماز و قرائت قرآن و پس از برقراری نوعی تعادل در اهتمام به هر یک از این سه ، دعا بر قرائت قرآن و نماز مستحبّی تقدم دارد . همچنین مقصود از حدیث سوم ، برتری دعا بر کثرت نمازهای مستحبی است . گفتنی است که هیچ یک این روایات ، بجز حدیث 55 ، از نظر سند ، صحیح نیستند . برخی نیز _ در جمع میان روایات یاد شده ، در عین تأکید بر نسبی بودن برتری هر یک از دعا یا نماز و قرآن _ این احتمال را مطرح می سازند که چه بسا مخاطبان این سه دسته احادیث ، متفاوت بوده اند و پیشوایان ما ، متناسب با این که کسی دعا یا نماز یا قرآن را در جایگاه شایسته اش مورد عنایت و اهتمام قرار نمی داد ، با توصیه و تأکیدی فزون تر و به اصطلاح ، به روش « چکش تعادل» ، وی را مخاطب می ساختند . از جمله قراین این سخن ، آن است که دعا _ که مستلزم فروتنی انسان در برابر حق و دوری از استکبار است _ عملی است دشوارتر و نیازمند به حالی سخت تر از حال قرائت و نماز . از این رو ، دعا ، جز در نزد خواصّ مؤمنان ، کمتر مورد توجّه و اهتمام بوده است ، به خلاف قرآن و نماز که پیوسته مورد توجّه توده مسلمانان بوده اند ؛ زیرا توصیه های پیامبر صلی الله علیه و آله واهل بیت علیهم السلام از یک سو و تأکیدات برخی حکّام و خلفا برای جا انداختن شعار «حَسبُنا کتابُ اللّه » (1) و کوشش هایی از این قبیل از سوی دیگر ، موجب شده اند که در میان امّت اسلام ، اهتمام به قرآن و نماز ، بیش از دعا باشد .

.

ص: 60

2 / 4سِلاحُ المُؤمِنِ646.الدعاء عن عکرمة یرفع الحدیث ، قال :رسول اللّه صلی الله علیه و آله :إنَّ سِلاحَ المُؤمِنِ الدُّعاءُ . (1)645.المصنّف لعبد الرزّاق عن عکرمة عن ابن عبّاس :عنه صلی الله علیه و آله :الدُّعاءُ سِلاحُ المُؤمِنِ ، وعَمودُ الدّینِ ، ونورُ السَّماواتِ وَالأَرضِ . (2)644.السنن الکبری عن الزهری :عنه صلی الله علیه و آله :الدُّعاءُ سِلاحُ المُؤمِنِ ، وعَمودُ الدّینِ ، وزَینُ ما بَینَ السَّماءِ وَالأَرضِ . (3)643.المستدرک عن ابن عبّاس :عنه صلی الله علیه و آله :قاتِلُوا العَدُوَّ بِالدُّعاءِ ؛ فَإِنَّهُ أسرَعُ فیهِم مِنَ السِّلاحِ . (4)642.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :الإمام الصادق علیه السلام :قالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله : ألا أدُلُّکُم عَلی سِلاحٍ یُنجیکُم مِن أعدائِکُم ، ویُدِرُّ أرزاقَکُم ؟ قالوا : بَلی .

قالَ : تَدعونَ رَبَّکُم بِاللَّیلِ وَالنَّهارِ ؛ فَإِنَّ سِلاحَ المُؤمِنِ الدُّعاءُ . (5) .

ص: 61

ص: 62

640.سنن أبی داوود عن عبد اللّه بن الزبیر :الإمام علیّ علیه السلام :الدُّعاءُ تُرسُ المُؤمِنِ ، ومَتی تُکثِر قَرعَ البابِ یُفتَح لَکَ . (1)639.تفسیر القمّی ( _ فی قَولِهِ تَعالی: {Q} «وَ تَبَتَّلْ إِلَیْهِ ت ) عنه علیه السلام :نِعمَ السِّلاحُ الدُّعاءُ . (2)638.الإمام الصادق علیه السلام :الإمام الصادق علیه السلام :الدُّعاءُ أنفَذُ مِنَ السِّنانِ الحَدیدِ (3) . (4)2 / 5سِلاحُ الأَنبِیاءِ وَالأَولِیاءِ635.شرح نهج البلاغه :الإمام علیّ علیه السلام :الدُّعاءُ سِلاحُ الأَولِیاءِ . (5)636.الکافی عن الکاهلیّ :الکافی :عَنِ ابنِ فَضّالٍ عَن بَعضِ أصحابِنا عَنِ الرِّضا علیه السلام أنَّهُ کانَ یَقولُ لِأَصحابِهِ : عَلَیکُم بِسِلاحِ الأَنبِیاءِ . فَقیلَ : وما سِلاحُ الأَنبِیاءِ ؟ قالَ : الدُّعاءُ . (6)635.شرح نهج البلاغة عن الإمام علیّ علیه السلام ( _ فِی الحِکَمِ المَنسوبَةِ إلَیهِ _ ) الإرشاد عن حارثة بن مضرب :سَمِعتُ عَلِیَّ بنَ أبی طالِبٍ علیه السلام یَقولُ : لَقَد حَضَرنا بَدرا وما فینا فارِسٌ غَیرُ المِقدادِ بنِ الأَسوَدِ ، ولَقَد رَأَیتُنا لَیلَةَ بَدرٍ وما فینا إلاّ مَن نامَ غَیرُ رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله ؛ فَإِنَّهُ کانَ مُنتَصِبا فی أصلِ شَجَرَةٍ یُصَلّی ویَدعو حَتَّی الصَّباحِ . (7)634.الأمالی ، طوسی ( _ به نقل از علی بن معمّر ، از مردی ، از جعفی _ ) الإمام الصادق علیه السلام :إنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله کانَ إذا بَعَثَ بِسَرِیَّةٍ دَعا لَها . (8) .

ص: 63

ص: 64

2 / 6مِنَ القَدَرِ629.الإمام علیّ علیه السلام :الإمام الباقر علیه السلام :قالَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله وقیلَ لَهُ (1) : یا رَسولَ اللّهِ رُقیً یُستَشفی بِها ، هَل تَرُدُّ مِن قَدَرِ اللّهِ ؟ فَقالَ : إنَّها مِن قَدَرِ اللّهِ . (2)628.الدعاء عن أبی الغصین الطائی :سنن الترمذی عن أبی خزامة عن أبیه :سَأَلتُ رَسولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله فَقُلتُ : یا رَسولَ اللّهِ ، أرَأَیتَ رُقیً نَستَرقیها ودَواءً نَتَداوی بِهِ وتُقاةً نَتَّقیها ، هَل تَرُدُّ مِن قَدَرِ اللّهِ شَیئا ؟ قالَ : هِیَ مِن قَدَرِ اللّهِ . (3) .

ص: 65

ص: 66

البابُ الثّالِثُ : برکات الدّعاء3 / 1نَجاحُ الحَوائِجِالکتاب«وَ قَالَ رَبُّکُمُ ادْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکُمْ» . (1)

الحدیث623.الإمام علیّ علیه السلام ( _ فی فَضلِ مَسجِدِ الکوفَةِ _ ) رسول اللّه صلی الله علیه و آله :مَن نَزَلَت بِهِ فاقَةٌ فَأَنزَلَها بِالنّاسِ لَم تُسَدَّ فاقَتُهُ ، ومَن نَزَلَت بِهِ فاقَةٌ فَأَنزَلَها بِاللّهِ فَیوشِکُ اللّهُ لَهُ بِرِزقٍ عاجِلٍ أو آجِلٍ . (2)622.الإمام الرضا علیه السلام :الإمام علیّ علیه السلام :الدُّعاءُ مَفاتیحُ النَّجاحِ ، ومَقالیدُ الفَلاحِ ، وخَیرُ الدُّعاءِ ما صَدَرَ عَن صَدرٍ نَقِیٍّ وقَلبٍ تَقِیٍّ ، وفِی المُناجاةِ سَبَبُ النَّجاةِ ، وبِالإِخلاصِ یَکونُ الخَلاصُ ، فَإِذَا اشتَدَّ الفَزَعُ فَإِلَی اللّهِ المَفزَعُ . (3) .

ص: 67

ص: 68

616.تهذیب الأحکام ( _ به نقل از عبد اللّه بن فضل هاشمی _ ) الإمام الصادق علیه السلام :عَلَیکُم بِالدُّعاءِ ؛ فَإِنَّ المُسلِمینَ لَم یُدرِکوا نَجاحَ الحَوائِجِ عِندَ رَبِّهِم بِأَفضَلَ مِنَ الدُّعاءِ وَالرَّغبَةِ إلَیهِ ، والتَّضَرُّعِ إلَی اللّهِ وَالمَسأَلَةِ لَهُ ، فَارغَبوا فیما رَغَّبَکُمُ اللّهُ فیهِ ، وأجیبُوا اللّهَ إلی ما دَعاکُم إلَیهِ ؛ لِتُفلِحوا وتَنجوا مِن عَذابِ اللّهِ . (1)615.امام باقر علیه السلام و امام صادق علیه السلام :عنه علیه السلام :کانَ فیما وَعَظَ اللّهُ تَبارَکَ وتَعالی بِهِ عیسَی بنَ مَریَمَ علیه السلام أن قالَ لَهُ : یا عیسی ... إنَّکَ تَفنی وأنَا أبقی ، ومِنّی رِزقُکَ وعِندی میقاتُ أجَلِکَ ، وإلَیَّ إیابُکَ وعَلَیَّ حِسابُکَ ، فَسَلنی ولا تَسأَل غَیری ، فَیَحسُنَ مِنکَ الدُّعاءُ ومِنِّی الإِجابَةُ . (2)618.عدّة الداعی :رسول اللّه صلی الله علیه و آله :مَن تَمَنّی شَیئا وهُوَ للّهِِ عز و جل رِضیً ، لَم یَخرُج مِنَ الدُّنیا حَتّی یُعطاهُ . (3)3 / 2مِفتاحُ الرَّحمَةِالکتاب«وَسْ_لُواْ اللَّهَ مِن فَضْلِهِ إِنَّ اللَّهَ کَانَ بِکُلِّ شَیْ ءٍ عَلِیمًا» . (4)

«قُلْ مَا یَعْبَؤُاْ بِکُمْ رَبِّی لَوْلاَ دُعَاؤُکُمْ» . (5)

«إِنَّا کُنَّا مِن قَبْلُ نَدْعُوهُ إِنَّهُ هُوَ الْبَرُّ الرَّحِیمُ» . (6)

.

ص: 69

ص: 70

الحدیث607.امام صادق علیه السلام :رسول اللّه صلی الله علیه و آله :الدُّعاءُ مِفتاحُ الرَّحمَةِ . (1)606.امام صادق علیه السلام :الإمام علیّ علیه السلام :الدُّعاءُ مِفتاحُ الرَّحمَةِ ، ومِصباحُ الظُّلمَةِ . (2)608.عنه علیه السلام :عنه علیه السلام_ مِن وَصِیَّتِهِ لاِبنِهِ الحَسَنِ علیه السلام _: اِعلَم أنَّ الَّذی بِیَدِهِ خَزائِنُ السَّماواتِ وَالأَرضِ قَد أذِنَ لَکَ فِی الدُّعاءِ ، وتَکَفَّلَ لَکَ بِالإِجابَةِ ، وأمَرَکَ أن تَسأَلَهُ لِیُعطِیَکَ وَتستَرحِمَهُ لِیَرحَمَکَ ، ولَم یَجعَل بَینَکَ وبَینَهُ مَن یَحجُبُکَ عَنهُ ، ولَم یُلجِئکَ إلی مَن یَشفَعُ لَکَ إلَیهِ ... وفَتَحَ لَکَ بابَ المَتابِ وبابَ الاِستِعتابِ ، فَإِذا نادَیتَهُ سَمِعَ نِداکَ ، وإذا ناجَیتَهُ عَلِمَ نَجواکَ ، فَأَفضَیتَ إلَیهِ بِحاجَتِکَ وأبثَثتَهُ (3) ذاتَ نَفسِکَ ، وشَکَوتَ إلَیهِ هُمومَکَ وَاستَکشَفتَهُ کُروبَکَ ، وَاستَعَنتَهُ عَلی اُمورِکَ وسَأَلتَهُ مِن خَزائِنِ رَحمَتِهِ ما لا یَقدِرُ عَلی إعطائِهِ غَیرُهُ ؛ مِن زِیادَةِ الأَعمارِ ، وصِحَّةِ الأَبدانِ ، وسَعَةِ الأَرزاقِ ، ثُمَّ جَعَلَ فی یَدَیکَ مَفاتیحَ خَزائِنِهِ ، بِما أذِنَ لَکَ فیهِ مِن مَسأَلَتِهِ ، فَمَتی شِئتَ استَفتَحتَ بِالدُّعاءِ أبوابَ نِعمَتِهِ ، وَاستَمطَرتَ شَآبیبَ (4) رَحمَتِهِ . (5)607.عنه علیه السلام :عیسی علیه السلام_ فی مَواعِظِهِ لأَِصحابِهِ _: بِحَقٍّ أقولُ لَکُم : إنَّ الشَّمسَ نورُ کُلِّ شَیءٍ ، وإنَّ الحِکمَةَ نورُ کُلِّ قَلبٍ ، وَالتَّقوی رَأسُ کُلِّ حِکمَةٍ ، وَالحَقَّ بابُ کُلِّ خَیرٍ ، ورَحمَةَ اللّهِ بابُ کُلِّ حَقٍّ ، ومَفاتیحُ ذلِکَ الدُّعاءُ وَالتَّضَرُّعُ وَالعَمَلُ ، وکَیفَ یُفتَحُ بابٌ بِغَیرِ مِفتاحٍ ؟! (6) .

ص: 71

حدیث605.امام صادق علیه السلام :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :دعا ، کلید [دَرِ] رحمت است.604.امام باقر علیه السلام :امام علی علیه السلام :دعا ، کلید رحمت و چراغِ تاریکی است.605.الإمام الصادق علیه السلام :امام علی علیه السلام_ از سفارش ایشان به فرزندش حسن علیه السلام _: بدان همان کسی که گنجینه های آسمان ها و زمین در دست اوست ، به تو اجازه دعا کردن داده است و اجابت آن را برای تو ، بر عهده گرفته و به تو فرموده است که از او بخواهی تا به تو عطا کند و از او طلبِ رحمت کنی ، تا بر تو رحمت آورَد و میان تو و خودش ، حاجبی نگذاشته است و تو را به کسی که نزد او شفاعت و وساطتت کند ، حوالت نداده است ... و دَرِ بازگشت و پوزش خواهی را به رویت گشوده است .

پس ، هرگاه او را بخوانی ، صدایت را می شنود و هرگاه با او راز و نیاز کنی ، نجوایت را می داند . پس ، نیازَت را به او ابراز می کنی و رازِ درونت را برایش می گشایی و با او دردِ دل می کنی و از او می خواهی که غم و اندوهت را بگُسارد و در کارهایت از او کمک می خواهی و آنچه را که جز او کسی نمی تواند به تو دهد (مانند طول عمر و تن درستی و گشایشِ روزی) ، از خزانه های رحمتش درخواست می کنی و او که به تو اجازه درخواست از درگاهش را داده است ، با این کار ، کلیدهای خزانه هایش را به دست تو داده است ، به طوری که هر زمان بخواهی ، می توانی با دعا کردن ، درهای نعمتش را بگشایی و باران های ناگهانی رحمتش را فرو بارانی.604.الإمام الباقر علیه السلام :عیسی علیه السلام_ در اندرزهایش به یارانش _: حقیقتی را به شما بگویم : خورشید ،

روشنی بخشِ هر چیزی است و حکمت ، روشنی بخشِ هر دلی و خداپروایی ، اساس هر حکمتی و حق ، دَرِ هر خیری و رحمت خدا ، دَرِ هر حقّی است و کلیدهای آن ، در دعا و زاری و عمل است و چگونه دری بی کلید ، باز شود؟! .

ص: 72

3 / 3السَّلامَةُ مِنَ الشَّیطانِ601.امام زین العابدین علیه السلام :الإمام علیّ علیه السلام :أکثِرِ الدُّعاءَ تَسلَم مِن سَورَةِ (1) الشَّیطانِ . (2)600.امام علی علیه السلام :الإمام الصادق علیه السلام :قالَ إبلیسُ : خَمسَةٌ لَیسَ لی فیهِنَّ حیلَةٌ وسائِرُ النّاسِ فی قَبضَتی : مَنِ اعتَصَمَ بِاللّهِ عَن نِیَّةٍ صادِقَةٍ وَاتَّکَلَ عَلَیهِ فی جَمیعِ اُمورِهِ ، ومَن کَثُرَ تَسبیحُهُ فی لَیلِهِ ونَهارِهِ ، ومَن رَضِیَ لأَِخیهِ المُؤمِنِ بِما یَرضاهُ لِنَفسِهِ ، ومَن لَم یَجزَع عَلَی المُصیبَةِ حینَ تُصیبُهُ ، ومَن رَضِیَ بِما قَسَمَ اللّهُ لَهُ ولَم یَهتَمَّ لِرِزقِهِ . (3)3 / 4حَیاةُ القَلبِ601.الإمام زین العابدین علیه السلام :رسول اللّه صلی الله علیه و آله :إنَّ اللّهَ عز و جل لَیُحیی قَلبَ المُؤمِنِ بِالدُّعاءِ . (4)راجع : میزان الحکمة : القلب / ما یحیی القلب .

.

ص: 73

ص: 74

3 / 5اُنسٌ فِی الوَحشَةِ593.المزار الکبیر :فلاح السائل عن جمیل بن درّاج :دَخَلَ رَجُلٌ عَلی أبی عَبدِ اللّهِ علیه السلام فَقالَ لَهُ : یا سَیِّدی ، عَلَت سِنّی وماتَ أقارِبی ، وأنَا خائِفٌ أن یُدرِکَنِیَ المَوتُ ولَیسَ لی مَن آنِسُ بِهِ وأرجِعُ إلَیهِ .

فَقالَ لَهُ : إنَّ مِن إخوانِکَ المُؤمِنینَ مَن هُوَ أقرَبُ نَسَبا أو سَبَبا ، واُنسُکَ بِهِ خَیرٌ مِن اُنسِکَ بِقَریبٍ ، ومَعَ هذا فَعَلَیکَ بِالدُّعاءِ . (1)3 / 6التَّقَرُّبُ إلَی اللّهِ594.الکافی عن العلاء بن المقعد عن الإمام الصادق علیهالإمام علیّ علیه السلام :التَّقَرُّبُ إلَی اللّهِ تَعالی بِمَسأَلَتِهِ ، وإلَی النّاسِ بِتَرکِها . (2)578.عنه صلی الله علیه و آله :عنه علیه السلام :الحُظوَةُ عِندَ الخالِقِ بِالرَّغبَةِ فیما لَدَیهِ . الحُظوَةُ عِندَ المَخلوقِ بِالرَّغبَةِ عَمّا فی یَدَیهِ . (3)3 / 7رَدُّ القَضاءِ576.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :رسول اللّه صلی الله علیه و آله_ لأَِنَسِ بنِ مالِکٍ _: یا أنَسُ ، أکثِر مِنَ الدُّعاءِ ؛ فَإِنَّ الدُّعاءَ یَرُدُّ القَضاءَ المُبرَمَ . (4) .

ص: 75

ص: 76

582.امام علی علیه السلام :عنه صلی الله علیه و آله :الدُّعاءُ جُندٌ مِن أجنادِ اللّهِ مُجَنَّدٌ ، یَرُدُّ القَضاءَ بَعدَ أن یُبرَمَ . (1)583.امام علی علیه السلام :عنه صلی الله علیه و آله :إنَّ البَلاءَ یَتَعَلَّقُ بَینَ السَّماءِ وَالأَرضِ مِثلَ القَنادیلِ ، فَإِذا سَأَلَ العَبدُ رَبَّهُ العافِیَةَ صَرَفَ (2) اللّهُ تَعالَی البَلاءَ عَنهُ وقَد اُبرِمَ لَهُ إبراما . (3)584.امام علی علیه السلام :عنه صلی الله علیه و آله :لا یَرُدُّ القَضاءَ إلاَّ الدُّعاءُ . (4)585.الإمام الصادق علیه السلام :عنه صلی الله علیه و آله :إنَّ الحَذَرَ لا یُنجی مِنَ القَدَرِ ، ولکِن یُنجی مِنَ القَدَرِ الدُّعاءُ ، فَتَقَدَّموا فِی الدُّعاءِ قَبلَ أن یَنزِلَ بِکُمُ البَلاءُ ، إنَّ اللّهَ یَدفَعُ بِالدُّعاءِ ما نَزَلَ مِنَ البَلاءِ وما لَم یَنزِل . (5)586.عنه علیه السلام :الدعاء عن عبادة بن الصامت :اُتِیَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله وهُوَ قاعِدٌ فِی ظِلِّ الحَطیمِ (6) بِمَکَّةَ ، فَقیلَ : یا رَسولَ اللّهِ ، اُتِیَ عَلی مالِ أبی فُلانٍ بِسَیفِ البَحرِ (7) فَذَهَبَ .

فَقالَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله : ما تَلَفَ مالٌ فی بَرٍّ ولا بَحرٍ إلاّ بِمَنعِ الزَّکاةِ ، فَحَرِّزوا أموالَکُم بِالزَّکاةِ ، وداووا مَرضاکُم بِالصَّدَقَةِ ، وَادفَعوا عَنکُم طَوارِقَ البَلاءِ بِالدُّعاءِ ، فَإِنَّ الدُّعاءَ یَنفَعُ مِمّا نَزَلَ ومِمّا لَم یَنزِل ؛ ما نَزَلَ یَکشِفُهُ وما لَم یَنزِل یَحبِسُهُ . (8) .

ص: 77

587.عنه علیه السلام :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :دعا ، لشکری از لشکریان مجهّز خداوند است و حتّی قضای محتوم را برمی گردانَد.585.امام صادق علیه السلام :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :بلا ، همانند قندیل ها میان آسمان و زمین آویخته می شود . هرگاه بنده از پروردگارش عافیت [و دوری از بلا] طلبد ، خدای متعال ، آن بلا را که قطعی هم شده باشد ، از او برمی گردانَد.586.امام صادق علیه السلام :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :قضا را چیزی جز دعا ، پس نمی زند.587.امام صادق علیه السلام :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :احتیاط ، [آدمی را] از تقدیر نمی رهانَد ؛ بلکه دعا از تقدیر می رهانَد . پس ، پیش از آن که بلا بر شما نازل شود ، دعا کنید . خداوند ، به واسطه دعا ، بلای نازل شده و نازل نشده را دور می کند.588.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :الدعا_ به نقل از عبادة بن صامت _: پیامبر خدا ، در سایه حَطیم (1) در مکّه نشسته بود که شخصی آمد و گفت : ای پیامبر خدا ! اموال ابو فلان در ساحل دریا ، دچار حادثه شد و از بین رفت .

پیامبر خدا فرمود : «هیچ مالی در خشکی و دریا تلف نشد ، مگر به سبب ندادن زکات . پس ، اموال خود را با دادن زکات ، حفظ نمایید و بیمارانتان را با صدقه دادن ، درمان کنید ، و مصیبت های بلا را با دعا کردن ، از خود برانید ، که

دعا برای آنچه نازل شده و آنچه نازل نشده ، سودمند است : آنچه را نازل شده است ، برطرف می کند و از آنچه نازل نشده است ، جلوگیری می کند». .

ص: 78

588.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :الإمام علیّ علیه السلام :الدُّعاءُ یَرُدُّ القَضاءَ المُبرَمَ فَاتَّخِذوهُ عُدَّةً . (1)589.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :الإمام زین العابدین علیه السلام :الدُّعاءُ یَدفَعُ البَلاءَ النّازِلَ وما لَم یَنزِل . (2)590.عنه صلی الله علیه و آله :الکافی عن حمّاد بن عثمان :سَمِعتُهُ (3) یَقولُ : إنَّ الدُّعاءَ یَرُدُّ القَضاءَ ، یَنقُضُهُ (4) کَما یُنقَضُ السِّلکُ وقَد اُبرِمَ إبراما . (5)591.عنه صلی الله علیه و آله :الإمام الصادق علیه السلام :إنَّ الدُّعاءَ یَرُدُّ القَضاءَ وقَد نَزَلَ مِنَ السَّماءِ وقَد اُبرِمَ إبراما . (6)589.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :الکافی عن زرارة عن الإمام الباقر علیه السلام ، قال :قالَ لی : ألا أدُلُّکَ عَلی شَیءٍ لَم یَستَثنِ (7) فیهِ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله ؟ قُلتُ : بَلی .

قالَ : الدُّعاءُ ، یَرُدُّ القَضاءَ وقَد اُبرِمَ إبراما _ وضَمَّ أصابِعَهُ _ . (8) .

ص: 79

590.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :امام علی علیه السلام :دعا، [حتّی] تقدیر قطعیّت یافته را پس می زند . پس به دعا مجهّز شوید.591.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :امام زین العابدین علیه السلام :دعا ، بلای فرود آمده و فرود نیامده را دفع می کند.592.عنه صلی الله علیه و آله ( _ فی ذِکرِ مَظانِّ الدُّعاءِ _ ) الکافی_ به نقل از حمّاد بن عثمان _: از امام [صادق] علیه السلام (1) شنیدم که می فرماید : «دعا ، قضا را برمی گردانَد و آن [قضایی] را که محکم هم شده باشد ، همانند رشته ای که پنبه می شود ، از هم می گُسلَد».593.المزار الکبیر :امام صادق علیه السلام :دعا ، قضایی را که از آسمان فرود آمده و قطعی شده باشد ، برمی گردانَد.748.امام علی علیه السلام :الکافی_ به نقل از زراره _: امام باقر علیه السلام به من فرمود : «آیا تو را به مطلبی رهنمون نشوم که پیامبر خدا در آن ، استثنا نکرده است؟

گفتم : چرا .

فرمود : «دعا ، قضایی را که حتمی هم شده باشد ، پس می زند » و [برای تشبیه آن ]انگشتانش را به هم چسبانید . .

ص: 80

749.امام علی علیه السلام :دعائم الإسلام :رُوِّینا عَن جَعفَرِ بنِ مُحَمَّدٍ عَن أبیهِ عَن آبائِهِ علیهم السلام أنَّهُ سُئِلَ عَن قَولِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فِی الحَبَّةِ السَّوداءِ ، فَقالَ : قَد قالَ ذلِکَ . قیلَ : وما قالَ ؟ قالَ : فیها شِفاءٌ مِن کُلِّ داءٍ إلاَّ السّامَ _ یَعنِی المَوتَ .

ثُمَّ قالَ علیه السلام لِلسّائِلِ : ألا أدُلُّکَ عَلی ما لَم یَستَثنِ فیهِ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله ؟ قالَ : بَلی .

قالَ : الدُّعاءُ ؛ فَإِنَّهُ یَرُدُّ القَضاءَ وقَد اُبرِمَ إبراما _ وضَمَّ أصابِعَهُ مِن کَفَّیهِ جَمیعا وجَمَعَهُما جَمیعا واحِدَةً إلَی الاُخری _ . (1)750.امام علی علیه السلام :تفسیر العیّاشی عن عمّار بن موسی عن الإمام الصادق علیه السلام ، قال :سُئِلَ عَن قَولِ اللّهِ : «یَمْحُواْ اللَّهُ مَا یَشَاءُ وَ یُثْبِتُ وَ عِندَهُ أُمُّ الْکِتَ_بِ» (2) ، قالَ : إنَّ ذلِکَ الکِتابَ کِتابٌ یَمحُو اللّهُ فیهِ ما یَشاءُ ویُثبِتُ ، فَمِن ذلِکَ الَّذی یَرُدُّ الدُّعاءُ القضاءَ ، وذلِکَ الدُّعاءُ مَکتوبٌ عَلَیهِ : الَّذی یُرَدُّ بِهِ القَضاءُ ، حَتّی إذا صارَ إلی اُمِّ الکِتابِ لَم یُغنِ الدُّعاءُ فیهِ شَیئا . (3)751.امام علی علیه السلام :الإمام الکاظم علیه السلام :عَلَیکُم بِالدُّعاءِ ؛ فَإِنَّ الدُّعاءَ للّهِِ وَالطَّلَبَ إلَی اللّهِ یَرُدُّ البَلاءَ وقَد قُدِّرَ وقُضِیَ ولَم یَبقَ إلاّ إمضاؤُهُ ، فَإِذا دُعِیَ اللّهُ عز و جل وسُئِلَ صَرفَ البَلاءِ صَرَفَهُ (4) . (5)752.امام علی علیه السلام :الکافی عن عمر بن یزید :سَمِعتُ أبَا الحَسَنِ علیه السلام یَقولُ : إنَّ الدُّعاءَ یَرُدُّ ما قَد قُدِّرَ وما لَم یُقَدَّر .

قُلتُ : ما قَد قُدِّرَ عَرَفتُهُ ، فَما لَم یُقَدَّر ؟ قالَ : حَتّی لا یَکونَ . (6) .

ص: 81

753.امام زین العابدین علیه السلام ( _ در «مناجات انجیلیه» _ ) دعائم الاسلام :از امام صادق علیه السلام ، از پدرش ، از پدرانش برای ما روایت شده است که از ایشان درباره فرموده پیامبر صلی الله علیه و آله درباره سیاه دانه سؤال شد . فرمود : «پیامبر صلی الله علیه و آله آن را فرموده است» .

گفته شد : چه فرموده است؟

فرمود : «در آن ، شفای هر درد و بیماری ای است ، بجز مرگ».

سپس به پرسنده فرمود : «آیا تو را به چیزی رهنمون نشوم که پیامبر خدا ، در آن ، استثنا نکرده است؟

گفت : چرا .

فرمود : «دعا کردن ؛ زیرا دعا ، قضای محتوم را هم برمی گردانَد» و [برای تفهیم مطلب ]تمام انگشتان دو دستش را به هم چسباند و آن دو را بر هم نهاد.754.امام باقر علیه السلام :تفسیر العیّاشی_ به نقل از عمّار بن موسی _: از امام صادق علیه السلام درباره آیه شریف : «خداوند ، آنچه را بخواهد ، محو می کند یا باقی می گذارد و کتاب اصلی در نزد اوست» سؤال شد ، فرمود : آن نبشته [نخست] ، نبشته ای است که خداوند در آن آنچه را خواهد ، محو می کند و آنچه را خواهد ، نگه می دارد . از آن جمله است این که : دعا قضا را برمی گرداند ، و بر آن دعا نوشته شده است : این دعایی است که با آن قضا دفع می شود ؛ اما چون قضا در کتاب اصلی (مامنامه) نگاشته شود ، دیگر دعا در آن هیچ تأثیری ندارد.755.الإمام الصادق علیه السلام ( _ جَوابا لِمَن قالَ : إنّا نَدعُو اللّه َ فَلا یَ ) امام کاظم علیه السلام :تا می توانید دعا کنید ؛ زیرا که خواندن خدا و درخواست از خداوند ، بلایی را که قلم تقدیر و قضا بر آن رفته ، اما هنوز امضا نشده است ، برمی گرداند ؛ در این صورت ، هر گاه به درگاه خداوند عز و جل دعا شود و برگرداندن آن بلا درخواست گردد ، آن را برمی گرداند.756.الإمام الکاظم علیه السلام :الکافی_ به نقل از عمر بن یزید _: از امام کاظم علیه السلام شنیدم که می فرماید : «دعا ، آنچه

را مقدّر شده و آنچه را مقدّر نشده است ، برمی گردانَد».

گفتم : مقدّر شده را می فهمم . مقدّر ناشده را چگونه برمی گردانَد؟

فرمود : «تا این که مقدّر نشود». .

ص: 82

راجع : العنوان الآتی (دفع البلاء) .

3 / 8دَفعُ البَلاءِ756.امام کاظم علیه السلام :رسول اللّه صلی الله علیه و آله :الدُّعاءُ یَنفَعُ مِنَ البَلاءِ ، قالَ اللّهُ عز و جل : «إِلاَّ قَوْمَ یُونُسَ لَمَّا ءَامَنُواْ کَشَفْنَا عَنْهُمْ» (1) لَمّا دَعَوا . (2)757.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :الإمام علیّ علیه السلام :إنَّ الحَذَرَ لا یَرُدُّ القَضاءَ ، ولکِنَّ الدُّعاءَ یَرُدُّ القَضاءَ ، قالَ اللّهُ تَعالی : «إِلاَّ قَوْمَ یُونُسَ لَمَّا ءَامَنُواْ کَشَفْنَا عَنْهُمْ عَذَابَ الْخِزْیِ فِی الْحَیَوةِ الدُّنْیَا وَ مَتَّعْنَ_هُمْ إِلَی حِینٍ» . (3)758.الأمالی ، صدوق ( _ به نقل از وهب بن منبّه _ ) رسول اللّه صلی الله علیه و آله :اِستَقبِلُوا البَلاءَ بِالدُّعاءِ . (4) .

ص: 83

ص: 84

760.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :عنه صلی الله علیه و آله :اِدفَعُوا البَلاءَ بِالدُّعاءِ . (1)761.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :عنه صلی الله علیه و آله :اِدفَعوا أبوابَ البَلاءِ بِالدُّعاءِ . (2)762.امام علی علیه السلام :عنه صلی الله علیه و آله :اِدفَعوا أمواجَ البَلاءِ بِالدُّعاءِ . (3)763.امام علی علیه السلام ( _ در نامه اش به اُمرای لشکر _ ) عنه صلی الله علیه و آله :أعِدّوا لِلبَلاءِ الدُّعاءَ . (4)764.الإمام الصادق علیه السلام :عنه صلی الله علیه و آله :رُدّوا نائِبَةَ البَلاءِ بِالدُّعاءِ . (5)765.عنه علیه السلام :جامع الأخبار :قال النبیّ صلی الله علیه و آله : إذا ظَهَرَت فی اُمَّتی عَشرُ خِصالٍ عاقَبَهُمُ اللّهُ بِعَشرِ خِصالٍ . قیلَ : وما هِیَ یا رَسولَ اللّهِ ؟ قالَ : إذا قَلَّلُوا الدُّعاءَ نَزَلَ البَلاءُ ... . (6)766.عنه علیه السلام :رسول اللّه صلی الله علیه و آله :إذا قَلَّ الدُّعاءُ نَزَلَ البَلاءُ . (7) .

ص: 85

767.عنه علیه السلام :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :بلا را با دعا ، پس بزنید.764.امام صادق علیه السلام :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :درهای بلا را با دعا ببندید.765.امام صادق علیه السلام :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :موج های بلا را با دعا برگردانید.766.امام صادق علیه السلام :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :برای دفع بلا ، به دعا مجهّز شوید.767.امام صادق علیه السلام :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :فاجعه بلا را با دعا ]از خود] دور کنید.768.عدّة الداعی :جامع الأخبار :پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود : و هرگاه در میان امّت من ، ده خصلت پدیدار گردد ، خداوند ، آنان را به ده چیز مجازات می کند .

گفته شد : آنها چیست ، ای پیامبر خدا؟

فرمود : «هرگاه کم دعا کنند ، بلا نازل می شود ...» .769.إحیاء علوم الدین عن سفیان الثوری :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هرگاه دعا کردن کاستی گیرد ، بلا فرود می آید. .

ص: 86

770.إحیاء علوم الدین عن مالک بن دینار :عنه صلی الله علیه و آله :لا یُغنی حَذَرٌ مِن قَدَرٍ ، وَالدُّعاءُ یَنفَعُ مِمّا نَزَلَ ومِمّا لَم یَنزِل ، وإنَّ البَلاءَ لَیَنزِلُ فَیَتَلَقّاهُ الدُّعاءُ فَیَعتَلِجانِ (1) إلی یَومِ القِیامَةِ . (2)768.عدّة الداعی :رسول اللّه صلی الله علیه و آله :إنَّ البَلاءَ لَیَتَسَبَّبُ إلَی العَبدِ ، فَیَسأَلُ رَبَّهُ العافِیَةَ ویَذکُرُهُ ، فَیُبقِی (3) العافِیَةَ ، وَالدُّعاءُ وَالبَلاءُ یَتَوافَقانِ إلی یَومِ القِیامَةِ . (4)769.إحیاء علوم الدین ( _ به نقل از سفیان ثوری _ ) الإمام زین العابدین علیه السلام :إنَّ الدُّعاءَ وَالبَلاءَ لَیَتَرافَقانِ 5 إلی یَومِ القِیامَةِ ، إنَّ الدُّعاءَ لَیَرُدُّ البَلاءَ وقَد اُبرِمَ إبراما (5) . (6)770.إحیاء علوم الدین ( _ به نقل از مالک بن دینار _ ) الإمام الکاظم علیه السلام :إنَّ الدُّعاءَ یَستَقبِلُ البَلاءَ ، فَیَتَوافَقانِ إلی یَومِ القِیامَةِ . (7)771.الإمام الصادق علیه السلام :الإمام علیّ علیه السلام :اِدفَعوا أمواجَ البَلاءِ عَنکُم بِالدُّعاءِ قَبلَ وُرودِ البَلاءِ ، فَوَالَّذی فَلَقَ الحَبَّةَ وبَرَأَ النَّسَمَةَ (8) لَلبَلاءُ أسرَعُ إلَی المُؤمِنِ مِنِ انحِدارِ السَّیلِ مِن أعلَی التَّلعَةِ (9) إلی أسفَلِها ، ومِن رَکضِ البَراذینِ (10) . (11) .

ص: 87

772.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :احتیاط ، هرگز جلوی تقدیر را نمی گیرد ، در حالی که دعا ، برای دفع آنچه نازل شده و آنچه نازل نشده ، سودمند است . (1) بلا که نازل می شود دعا او را می گیرد و با هم تا روز قیامت ، دست به گریبان می شوند.773.الإمام الباقر علیه السلام :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :بلا به بنده می آویزد و بنده ، خدا را یاد می کند و از او عافیت درخواست می کند و در نتیجه ، خداوند ، عافیت را [برایش] نگه می دارد ، و دعا و بلا ، تا روز قیامت با یکدیگرند . (2)771.امام صادق علیه السلام :امام زین العابدین علیه السلام :دعا و بلا تا روز قیامت ، رفیق و همراه اند . دعا ، بلای استوارگشته را نیز برمی گردانَد.772.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :امام کاظم علیه السلام :دعا ، به استقبال بلا می رود و تا روز قیامت با هم می سازند.773.امام باقر علیه السلام :امام علی علیه السلام :امواج بلا را ، پیش از آن که بلا درآید ، با دعا کردن از خود بگردانید ؛ زیرا سوگند به آن که دانه را شکافت و جاندار را آفرید ، حرکت بلا به سوی مؤمن ، شتابنده تر از فرود آمدن سیلاب از فراز تپّه به پایین آن و از دویدنِ اسبان تاتاری است. .

ص: 88

774.المعجم الکبیر عن القاسم أبی عبدالرحمن :عنه علیه السلام :إنَّ للّهِِ سُبحانَهُ سَطَواتٍ ونَقِماتٍ ، فَإِذا نَزَلَت بِکُم فَادفَعوها بِالدُّعاءِ ؛ فَإِنَّهُ لا یَدفَعُ البَلاءَ إلاَّ الدُّعاءُ . (1)775.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :عنه علیه السلام :مَن سَرَّهُ أن یُکشَفَ عَنهُ البَلاءُ ، فَلیُکثِر مِنَ الدُّعاءِ . (2)776.الإمام الباقر علیه السلام :عنه علیه السلام :ما زالَت نِعمَةٌ ولا نَضارَةُ عَیشٍ إلاّ بِذُنوبٍ اجتَرَحوا (3) ، إنَّ اللّهَ لَیسَ بِظَلاّمٍ لِلعَبیدِ ، ولَو أنَّهُمُ استَقبَلوا ذلِکَ بِالدُّعاءِ وَالإِنابَةِ لَم تَزُل ، ولَو أنَّهُم إذا نَزَلَت بِهِمُ النِّقَمُ وزالَت عَنهُمُ النِّعَمُ فَزِعوا إلَی اللّهِ عز و جل بِصِدقٍ مِن نِیّاتِهِم ، ولَم یَهِنوا ولَم یُسرِفوا ، لَأَصلَحَ اللّهُ لَهُم کُلَّ فاسِدٍ ، ولَرَدَّ عَلَیهِم کُلَّ صالِحٍ . (4)774.المعجم الکبیر ( _ به نقل از ابو عبد الرحمان ، قاسم _ ) عنه علیه السلام :بِالدُّعاءِ تُصرَفُ البَلِیَّةُ . (5)775.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :عنه علیه السلام :بِالدُّعاءِ یُستَدفَعُ البَلاءُ . (6) .

ص: 89

776.امام باقر علیه السلام :امام علی علیه السلام :برای خداوندِ سبحان ، خشم ها و عذاب هایی است . پس ، هرگاه بر شما نازل شدند ، آنها را با دعا کردن برگردانید ؛ زیرا بلا را چیزی جز دعا ، پس نمی زند.777.الإمام علیّ علیه السلام :امام علی علیه السلام :هر که خوش دارد بلا از او برطرف شود ، بسیار دعا کند.778.رسول اللّه صلی الله علیه و آله ( _ لِفاطِمَةَ علیهاالسلام _ ) امام علی علیه السلام :هیچ نعمت و خرّمی زندگی ای به زوال نیامد ، مگر به سبب گناهانی که صاحبانش مرتکب شدند . خداوند ، هرگز به بندگان ستم نمی کند . اگر با دعا و توبه به استقبالش می رفتند ، آن نعمت ها و خوشی ها به زوال نمی آمدند ، و اگر زمانی که عذاب ها بر ایشان فرود آمد و نعمت هایشان گرفته شد با خلوص نیّت به خداوند عز و جل پناه می بُردند و سستی و زیاده روی [و ستم بر خویشتن ]نمی کردند ، بی گمان ، خداوند ، تباهی های آنان را به سامان می آورد و نعمت ها را به ایشان بازمی گردانْد.779.بحار الأنوار :امام علی علیه السلام :با دعاست که گرفتاری برطرف می شود .780.الإمام الصادق علیه السلام :امام علی علیه السلام :با دعاست که بلا ، دفع می شود. .

ص: 90

777.امام علی علیه السلام :الإمام الصادق علیه السلام :إنَّ اللّهَ عز و جل لَیَدفَعُ بِالدُّعاءِ الأَمرَ الَّذی عَلِمَهُ أن یُدعی لَهُ فَیَستَجیبُ ، ولَولا ما وُفِّقَ العَبدُ مِن ذلِکَ الدُّعاءِ لَأَصابَهُ مِنهُ ما یَجُثُّهُ (1) مِن جَدیدِ الأَرضِ . (2)778.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله ( _ به فاطمه علیهاالسلام_ ) عنه علیه السلام :ما رَدَّ اللّهُ العَذابَ إلاّ عَن قَومِ یونُسَ ... فَلَمّا کانَ فی ذلِکَ الیَومِ نَزَلَ العَذابُ . فَقالَ العالِمُ لَهُم : یا قَومِ افزَعوا إلَی اللّهِ فَلَعَلَّهُ یَرحَمُکُم ویَرُدُّ العَذابَ عَنکُم .

فَقالوا : کَیفَ نَصنَعُ ؟ قالَ : اِجتَمِعوا وَاخرُجوا إلَی المَفازَةِ (3) وفَرِّقوا بَینَ النِّساءِ وَالأَولادِ ، وبَینَ الإِبِلِ وأولادِها ، وبَینَ البَقَرِ وأولادِها ، وبَینَ الغَنَمِ وأولادِها ، ثُمَّ ابکوا وَادعوا ، فَذَهَبوا وفَعَلوا ذلِکَ وضَجّوا وبَکَوا ، فَرَحِمَهُمُ اللّهُ وصَرَفَ عَنهُمُ العَذابَ وفَرَّقَ العَذابَ عَلَی الجِبالِ . (4)779.بحار الأنوار :تفسیر العیّاشی عن أبی بصیر عن الإمام الصادق علیه السلام :لَمّا أظَلَّ قَومَ یونُسَ العَذابُ ، دَعَوُا اللّهَ فَصَرَفَهُ عَنهُم .

قُلتُ : کَیفَ ذلِکَ ؟ قالَ : کانَ فِی العِلمِ أنَّهُ یَصرِفُهُ عَنهُم . (5)780.امام صادق علیه السلام :الکافی عن هشام بن سالم عن الإمام الصادق علیه السلام :هَل تَعرِفونَ طولَ البَلاءِ مِن قِصَرِهِ ؟ قُلنا : لا .

قالَ : إذا اُلهِمَ أحَدُکُمُ الدُّعاءَ عِندَ البَلاءِ فَاعلَموا أنَّ البَلاءَ قَصیرٌ . (6) .

ص: 91

781.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :امام صادق علیه السلام :خداوند عز و جل به وسیله دعا ، آنچه را که می داند برای آن به درگاهش دعا می شود و او ، آن دعا را اجابت می نماید ، دفع می کند و اگر بنده به آن دعا موفّق نشده بود ، هر آینه ، به او بلایی می رسید که ریشه اش را از روی زمین برمی کَنْد . (1)782.تفسیر القمّی عن جمیل عن الإمام الصادق علیه السلامامام صادق علیه السلام :خداوند ، عذاب را تنها از قوم یونس علیه السلام برگرداند ... ؛ زیرا در آن روز که عذاب بر ایشان فرود آمد ، آن مرد دانا به آنان گفت : «ای قوم من! به خدا پناه ببرید ، شاید که بر شما رحم آورَد و عذاب را از شما بگردانَد».

مردم گفتند : چه کنیم؟

گفت : «همگی فراهم آیید و به بیابان بروید و زنان و کودکان و اشتران و بچّه هایشان ، گاوها و گوساله هایشان ، گوسپندان و برّه هایشان را از هم جدا سازید . سپس گریه و دعا کنید» .

مردم رفتند و چنین کردند و فغان و مویه سر دادند . پس ، خداوند بر ایشان رحمت آورد و عذاب را از آنان گردانْد و آن را بر کوه ها پراکَنْد.781.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :تفسیر العیّاشی_ به نقل از ابو بصیر _امام صادق علیه السلام فرمود : «چون عذاب بر سرِ قوم یونس علیه السلام سایه افکند ، به درگاه خدا دعا کردند و او ، عذاب را از آنان گردانْد» .

گفتم : این ، چگونه می شود؟

فرمود : «در علم خداوند بود که عذاب را از آنها می گردانَد» .782.تفسیر القمّی ( _ به نقل از جمیل _ ) الکافی_ به نقل از هشام بن سالم _: امام صادق علیه السلام فرمود : «آیا بلایِ دراز مدّت را از بلای کوتاه مدّت بازمی شناسید؟»

گفتیم : خیر.

فرمود : «هرگاه در هنگام بلا به فردی از شما دعا کردن الهام شد ، بدانید که آن بلا ، کوتاه است» . .

ص: 92

783.الاختصاص عن هشام بن سالم :الإمام الکاظم علیه السلام :ما مِن بَلاءٍ یَنزِلُ عَلی عَبدٍ مُؤمِنٍ فَیُلهِمُهُ اللّهُ عز و جل الدُّعاءَ ، إلاّ کانَ کَشفُ ذلِکَ البَلاءِ وَشیکا (1) ، وما مِن بَلاءٍ یَنزِلُ عَلی عَبدٍ مُؤمِنٍ فَیُمسِکُ عَنِ الدُّعاءِ إلاّ کانَ ذلِکَ البَلاءُ طَویلاً ؛ فَإذا نَزَلَ البَلاءُ فَعَلَیکُم بِالدُّعاءِ وَالتَّضَرُّعِ إِلَی اللّهِ عز و جل . (2)784.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :داوود علیه السلام :إنَّ للّهِِ سَطَواتٍ ونَقِماتٍ ، فَإِذا رَأَیتُموها فَداووا قُروحَکُم بِالدُّعاءِ، فَإِنَّ اللّهَ تَبارَکَ وتَعالی یَقولُ : لَولا رِجالٌ خُشَّعٌ ، وصِبیانٌ رُضَّعٌ ، وبَهائِمُ رُتَّعٌ (3) ؛ لَصَبَبتُ عَلَیکُمُ العَذابَ صَبّا . (4)راجع : ص 74 (ردّ القضاء) .

3 / 9الشِّفاءُ مِن کُلِّ داءٍ784.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :الکافی عن علاء بن کامل :قالَ لی أبو عَبدِ اللّهِ علیه السلام : عَلَیکَ بِالدُّعاءِ ؛ فَإِنَّهُ شِفاءٌ مِن کُلِّ داءٍ . (5)785.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :فلاح السائل عن محمّد بن مسلم :قُلتُ لأَِبی جَعفَرٍ علیه السلام : قالَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله فی هذِهِ الحَبَّةِ السَّوداءِ : «فیها شِفاءٌ مِن کُلِّ داءٍ إلاَّ السّامَ» ؟ فَقالَ : نَعَم .

ثُمَّ قالَ : ألا اُخبِرُکَ بِما فیهِ شِفاءٌ مِن کُلِّ داءٍ وسامٍ ؟ قُلتُ : بَلی . قالَ : الدُّعاءُ . (6)راجع : موسوعة الأحادیث الطبّیة : القسم الثانی / الفصل الرابع : واجبات المریض / الدعاء .

.

ص: 93

ص: 94

البابُ الرّابِعُ : الاستنکاف عن الدّعاء والتّوانی فیه4 / 1التَّحذیرُ مِن تَرکِ الدُّعاءِالکتاب«وَ قَالَ رَبُّکُمُ ادْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکُمْ إِنَّ الَّذِینَ یَسْتَکْبِرُونَ عَنْ عِبَادَتِی سَیَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ دَاخِرِینَ» . (1)

«قُلْ مَا یَعْبَؤُاْ بِکُمْ رَبِّی لَوْلاَ دُعَاؤُکُمْ» . (2)

الحدیث795.عنه علیه السلام ( _ مِن وَصِیَّتِهِ لاِبنِهِ الحَسَنِ علیه السلام _ ) الإمام علیّ علیه السلام :أربَعٌ لِلمَرءِ لا عَلَیهِ : الإِیمانُ وَالشُّکرُ ... وَالاِستِغفارُ ... وَالدُّعاءُ ؛ فَإِنَّهُ قالَ [ تَعالی ] : «قُلْ مَا یَعْبَؤُاْ بِکُمْ رَبِّی لَوْلاَ دُعَاؤُکُمْ» . (3)796.الإمام زین العابدین علیه السلام :الإمام زین العابدین علیه السلام_ مِن دُعائِهِ لِوَداعِ شَهرِ رَمَضانَ _: اللّهُمَّ ... وأنتَ الَّذی دَلَلتَهُم ... وقُلتَ : «ادْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکُمْ إِنَّ الَّذِینَ یَسْتَکْبِرُونَ عَنْ عِبَادَتِی سَیَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ دَاخِرِینَ» فَسَمَّیتَ دُعاءَکَ عِبادَةً وتَرکَهُ استِکبارا ، وتَوَعَّدتَ عَلی تَرکِهِ دُخولَ جَهَنَّمَ داخِرینَ . (4) .

ص: 95

ص: 96

799.امام باقر علیه السلام :الإمام الصادق علیه السلام :اُدعُ ولا تَقُل : قَد فُرِغَ مِنَ الأَمرِ ؛ فَإِنَّ الدُّعاءَ هُوَ العِبادَةُ ؛ إنَّ اللّهَ عز و جلیَقولُ : «إِنَّ الَّذِینَ یَسْتَکْبِرُونَ عَنْ عِبَادَتِی سَیَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ دَاخِرِینَ» ، وقالَ : «ادْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکُمْ» . (1)800.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :رسول اللّه صلی الله علیه و آله :تَرکُ الدُّعاءِ مَعصِیَةٌ . (2)801.عنه صلی الله علیه و آله :عنه صلی الله علیه و آله :مَن لَم یَدعُ اللّهَ غَضِبَ اللّهُ عَلَیهِ . (3)802.أعلام الدین :عنه صلی الله علیه و آله :قالَ اللّهُ تَعالی : مَن لا یَدعونی أغضَبُ عَلَیهِ . (4)801.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :عنه صلی الله علیه و آله :إنَّ اللّهَ عز و جل یُمسِکُ عَن عَبدِهِ الخَیرَ الکَثیرَ ، ویَقولُ : لا اُعطی عَبدی حَتّی یَسأَلَنی . (5)802.أعلام الدین :عنه صلی الله علیه و آله :یَخرُجُ مِنَ النّارِ رَجُلٌ فَیَقولُ لَهُ رَبُّهُ تَعالی : ما تُعطینی إن أخرَجتُکَ ؟ فَیَقولُ : یا رَبِّ ! اُعطیکَ ما تَسأَ لُنی .

فَیَقولُ لَهُ : کَذَبتَ ، وعِزَّتی ! قَد سَأَلتُکَ ما هُوَ أهوَنُ مِن ذلِکَ فَلَم تُعطِنی ؛ سَأَلتُکَ أن تَسأَلَنی فَاُعطِیَکَ ، وتَدعُوَنی فَأَستَجیبَ لَکَ ، وتَستَغفِرَنی فَأَغفِرَ لَکَ . (6) .

ص: 97

803.الإمام زین العابدین علیه السلام :امام صادق علیه السلام :دعا کن و مگو که کار از کار گذشته است ؛ زیرا دعا ، عینِ عبادت است . خداوند عز و جل می فرماید : «کسانی که از عبادت من ، گردن فرازی می کنند ، به زودی با خواری به دوزخ در می آیند» و فرموده است : «مرا بخوانید تا پاسختان دهم» .803.امام زین العابدین علیه السلام :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :ترک دعا ، گناه است.804.الإمام الصادق علیه السلام :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هر که خدا را نخواند ، خدا بر او خشم می گیرد.804.امام صادق علیه السلام :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :خداوند متعال فرموده است : «هر که مرا نخوانَد ، بر او خشم می گیرم».805.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :خداوند عز و جل خیرِ فراوان را از بنده اش باز می دارد و می فرماید : «به بنده ام نمی دهم تا از من بخواهد».806.عنه صلی الله علیه و آله :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :مردی از آتش [دوزخ] بیرون می آید (/ آورده می شود) و پروردگار بلندمرتبه اش به او می فرماید : «اگر تو را بیرون آورم ، به من چه می دهی؟» .

می گوید : پروردگار من! هرچه از من بخواهی ، به تو می دهم.

خداوند می فرماید : «به عزّتم سوگند که دروغ می گویی! من ، کمتر از این را از تو خواستم و تو به من ندادی . از تو خواستم که از من بخواهی تا به تو عطا کنم ، مرا بخوانی تا پاسخت دهم و از من آمرزش بطلبی تا تو را بیامرزم [و تو هیچ یک از این خواسته های مرا انجام ندادی]». .

ص: 98

807.عنه صلی الله علیه و آله :الإمام علیّ علیه السلام_ فی بَیانِ مُحاوَرَةِ اللّهِ تَعالَی الأَغنِیاءَ وَالفُقَراءَ یَومَ القِیامَةِ _: ثُمَّ یُدعی بِالکافِرِ الفَقیرِ فَیَقولُ : یَابنَ آدَمَ ، ما فَعَلتَ فیما أمَرتُکَ ؟

فَیَقولُ : اِبتَلَیتَنی بِبَلاءِ الدُّنیا حَتّی أنسَیتَنی ذِکرَکَ وشَغَلتَنی عَمّا خَلَقتَنی لَهُ .

فَیَقولُ لَهُ : فَهَلاّ دَعَوتَنی فَأَرزُقَکَ ، وسَأَلتَنی فاُعطِیَکَ ؟ فَإِن قالَ : یا رَبِّ نَسیتُ ، هَلَکَ ، وإن قالَ : لَم أدرِ ما أنتَ ، هَلَکَ . فَیَقولُ لَهُ : لَو تَعلَمُ ما لَکَ عِندی لَبَکَیتَ کَثیرا . (1)808.مسند ابن حنبل عن أبی سعید الخدری عن رسول اللّه صلالإمام الصادق علیه السلام :مَن لَم یَسأَلِ اللّهَ عز و جل مِن فَضلِهِ فَقَدِ افتَقَرَ . (2)4 / 2ذَمُّ المَلالِ مِنَ الدُّعاءِ807.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :رسول اللّه صلی الله علیه و آله :لا تَمَلّوا مِنَ الدُّعاءِ ؛ فَإِنَّکُم لا تَدرونَ مَتی یُستَجابُ لَکُم . (3)808.مسند ابن حنبل ( _ به نقل از ابو سعید خدری _ ) عدّة الداعی :وَرَدَ فِی الوَحیِ القَدیمِ : ولا تَمَلَّ مِنَ الدُّعاءِ ؛ فَإِنّی لا أمَلُّ مِنَ الإِجابَةِ . (4) .

ص: 99

ص: 100

4 / 3ذَمُّ العَجزِ عَنِ الدُّعاءِ813.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :رسول اللّه صلی الله علیه و آله :إنَّ أعجَزَ النّاسِ مَن عَجَزَ عَنِ الدُّعاءِ . (1)813.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :عنه صلی الله علیه و آله :لا تَعجِزوا فِی الدُّعاءِ ؛ فَإِنَّهُ لا یَهلِکُ مَعَ الدُّعاءِ أحَدٌ . (2)814.عنه صلی الله علیه و آله :الإمام علیّ علیه السلام :قالَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله : لا تَعجِزوا عَنِ الدُّعاءِ ؛ فَإِنَّ اللّهَ أنزَلَ عَلَیَّ : «ادْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکُمْ» .

فَقالَ رَجُلٌ : یا رَسولَ اللّهِ ، رَبُّنا یَسمَعُ الدُّعاءَ ؟ أم کَیفَ ذلِکَ ؟ فَأَنزَلَ اللّهُ : «وَإِذَا سَأَلَکَ عِبَادِی عَنِّی فَإِنِّی قَرِیبٌ» . (3)4 / 4ذَمُّ مَن لا یَدعو إلاّ عِندَ نُزولِ البَلاءِالکتاب«قُلْ أَرَءَیْتَکُمْ إِنْ أَتَ_ل_کُمْ عَذَابُ اللَّهِ أَوْ أَتَتْکُمُ السَّاعَةُ أَغَیْرَ اللَّهِ تَدْعُونَ إِن کُنتُمْ صَ_دِقِینَ * بَلْ إِیَّاهُ تَدْعُونَ فَیَکْشِفُ مَا تَدْعُونَ إِلَیْهِ إِن شَاءَ وَتَنسَوْنَ مَا تُشْرِکُونَ» . (4)

«قُلْ مَن یُنَجِّیکُم مِّن ظُ_لُمَ_تِ الْبَرِّ وَالْبَحْرِ تَدْعُونَهُ تَضَرُّعًا وَخُفْیَةً لَّئِنْ أَنجَانَا مِنْ هَ_ذِهِ لَنَکُونَنَّ مِنَ الشَّ_کِرِینَ * قُلِ اللَّهُ یُنَجِّیکُم مِّنْهَا وَمِن کُلِّ کَرْبٍ ثُمَّ أَنتُمْ تُشْرِکُونَ» . (5)

.

ص: 101

ص: 102

«وَ إِذَا مَسَّ الاْءِنسَ_نَ الضُّرُّ دَعَانَا لِجَنبِهِ أَوْ قَاعِدًا أَوْ قَائمًا فَلَمَّا کَشَفْنَا عَنْهُ ضُرَّهُ مَرَّ کَأَن لَّمْ یَدْعُنَا إِلَی ضُرٍّ مَّسَّهُ کَذَ لِکَ زُیِّنَ لِلْمُسْرِفِینَ مَا کَانُواْ یَعْمَلُونَ» . (1)

«هُوَ الَّذِی یُسَیِّرُکُمْ فِی الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ حَتَّی إِذَا کُنتُمْ فِی الْفُلْکِ وَ جَرَیْنَ بِهِم بِرِیحٍ طَیِّبَةٍ وَ فَرِحُواْ بِهَا جَاءَتْهَا رِیحٌ عَاصِفٌ وَ جَاءَهُمُ الْمَوْجُ مِن کُلِّ مَکَانٍ وَ ظَنُّواْ أَنَّهُمْ أُحِیطَ بِهِمْ دَعَوُاْ اللَّهَ مُخْلِصِینَ لَهُ الدِّینَ لَئِنْ أَنجَیْتَنَا مِنْ هَ_ذِهِ لَنَکُونَنَّ مِنَ الشَّ_کِرِینَ * فَلَمَّا أَنجَاهُمْ إِذَا هُمْ یَبْغُونَ فِی الْأَرْضِ بِغَیْرِ الْحَقِّ» . (2)

«وَ مَا بِکُم مِّن نِّعْمَةٍ فَمِنَ اللَّهِ ثُمَّ إِذَا مَسَّکُمُ الضُّرُّ فَإِلَیْهِ تَجْئرُونَ * ثُمَّ إِذَا کَشَفَ الضُّرَّ عَنکُمْ إِذَا فَرِیقٌ مِّنکُم بِرَبِّهِمْ یُشْرِکُونَ» . (3)

«وَ إِذَا مَسَّکُمُ الضُّرُّ فِی الْبَحْرِ ضَلَّ مَن تَدْعُونَ إِلاَّ إِیَّاهُ فَلَمَّا نَجَّ_اکُمْ إِلَی الْبَرِّ أَعْرَضْتُمْ وَ کَانَ الاْءِنسَ_نُ کَفُورًا» . (4)

«فَإِذَا رَکِبُواْ فِی الْفُلْکِ دَعَوُاْ اللَّهَ مُخْلِصِینَ لَهُ الدِّینَ فَلَمَّا نَجَّاهُمْ إِلَی الْبَرِّ إِذَا هُمْ یُشْرِکُونَ * لِیَکْفُرُواْ بِمَا ءَاتَیْنَ_هُمْ وَ لِیَتَمَتَّعُواْ فَسَوْفَ یَعْلَمُونَ» . (5)

«وَ إِذَا مَسَّ النَّاسَ ضُرٌّ دَعَوْاْ رَبَّهُم مُّنِیبِینَ إِلَیْهِ ثُمَّ إِذَا أَذَاقَهُم مِّنْهُ رَحْمَةً إِذَا فَرِیقٌ مِّنْهُم بِرَبِّهِمْ یُشْرِکُونَ * لِیَکْفُرُواْ بِمَا ءَاتَیْنَ_هُمْ فَتَمَتَّعُواْ فَسَوْفَ تَعْلَمُونَ» . (6)

«وَ إِذَا غَشِیَهُم مَّوْجٌ کَالظُّ_لَلِ دَعَوُاْ اللَّهَ مُخْلِصِینَ لَهُ الدِّینَ فَلَمَّا نَجَّاهُمْ إِلَی الْبَرِّ فَمِنْهُم مُّقْتَصِدٌ وَ مَا یَجْحَدُ بِ_ایَ_تِنَا إِلاَّ کُلُّ خَتَّارٍ کَفُورٍ» . (7)

.

ص: 103

«و چون انسان را گزندی برسد ، ما را ، به پهلو خفته یا نشسته و یا ایستاده ، می خوانَد و چون گزندش را از او دور سازیم ، چنان می رود که گویی ما را برای گزندی که به او رسیده ، نخوانده است . این گونه ، برای زیاده روان ، آنچه انجام می دادند ، زینت داده شده است» .

«و اوست که شما را در خشکی و دریا ، روان می کند ، تا وقتی که در کشتی ها باشید و آن کشتی ها با بادی ملایم ، آنان را سیر می دهند و ایشان ، بدان باد ، شاد شوند، [به ناگاه ]بادی سخت بر آنها می وَزَد و موج از هر سو برایشان می تازد و یقین می کنند که در محاصره افتاه اند . در آن حال ، خدا را از روی اخلاص می خوانند که : اگر ما را از این [مهلکه ]بِرَهانی ، قطعا از سپاس گزاران خواهیم بود . پس چون آنان را رهانید ، آن گاه در زمین ، به ناحق سرکشی می کنند . «و هر نعمتی که شما دارید ، از خداست . سپس ، چون گزندی به شما برسد ، به او متوسّل می شوید و چون آن گزند را از شما بزُداید ، گروهی از شما به پروردگارشان شرک می ورزند» .

«و چون در دریا به شما گزندی برسد ، هر که را جز او می خوانید ، ناپدید [و فراموش ]می گردد . چون [خدا ]شما را به سوی خشکی رهانید ، روی گردان می شوید ، و انسان ، بسیار ناسپاس است» .

«و هنگامی که بر کشتی می نشینند ، خدا را از روی اخلاص می خوانند ، ولی چون به خشکی رسانْد و نجاتشان داد ، به ناگاه شرک می ورزند تا نعمتی را که به ایشان دادیم ، کفران کنند ، و بگذار تا برخوردار شوند ، زودا که بدانند» .

«و هرگاه مردمان را گزندی رسد ، پروردگار خود را ، توبه کنان ، می خوانند و آن گاه که از جانب خود رحمتی به آنان چشانید ، بازْ دسته ای از ایشان به پروردگارشان شرک می آورند . بگذار تا به آنچه عطایشان کرده ایم کفران ورزند . [بگو: ]برخوردار شوید ، زودا که بدانید» .

«و هر گاه موجی سهمگین آنان را فراگیرد ، خدا را می خوانند و اعتقاد [خود] را برای او خالص گردانند ؛ ولی چون نجاتشان داد و [آنان را] به خشکی رساند ، برخی از ایشان میانه رو هستند ، و نشانه های ما را ، جز هر پیمان شکنِ ناسپاسی انکار نمی کند» .

.

ص: 104

«وَ إِذَا مَسَّ الاْءِنسَ_نَ ضُرٌّ دَعَا رَبَّهُ مُنِیبًا إِلَیْهِ ثُمَّ إِذَا خَوَّلَهُ نِعْمَةً مِّنْهُ نَسِیَ مَا کَانَ یَدْعُواْ إِلَیْهِ مِن قَبْلُ وَ جَعَلَ لِلَّهِ أَندَادًا لِّیُضِلَّ عَن سَبِیلِهِ قُلْ تَمَتَّعْ بِکُفْرِکَ قَلِیلاً إِنَّکَ مِنْ أَصْحَ_بِ النَّارِ» . (1)

«فَإِذَا مَسَّ الاْءِنسَ_نَ ضُرٌّ دَعَانَا ثُمَّ إِذَا خَوَّلْنَ_هُ نِعْمَةً مِّنَّا قَالَ إِنَّمَا أُوتِیتُهُ عَلَی عِلْمِ بَلْ هِیَ فِتْنَةٌ وَ لَ_کِنَّ أَکْثَرَهُمْ لاَ یَعْلَمُونَ» . (2)

«لاَّ یَسْئمُ الاْءِنسَ_نُ مِن دُعَاءِ الْخَیْرِ وَ إِن مَّسَّهُ الشَّرُّ فَیَئوسٌ قَنُوطٌ . . . وَ إِذَا أَنْعَمْنَا عَلَی الاْءِنسَ_نِ أَعْرَضَ وَ نَئا بِجَانِبِهِ وَ إِذَا مَسَّهُ الشَّرُّ فَذُو دُعَاءٍ عَرِیضٍ» . (3)

الحدیث830.عمل الیوم و اللیلة ، نسایی ( _ به نقل از اَ نَس بن مالک _ ) الإمام علیّ علیه السلام_ لِرَجُلٍ سَأَلَهُ أن یَعِظَهُ _: لا تَکُن مِمَّن ... یُعجَبُ بِنَفسِهِ إذا عُوفِیَ ، ویَقنَطُ إذَا ابتُلِیَ ، إن أصابَهُ بَلاءٌ دَعا مُضطَرّا ، وإن نالَهُ رَخاءٌ أعرَضَ مُغتَرّا . (4)831.الإمام علیّ علیه السلام ( _ لاِبنِهِ _ ) الإمام زین العابدین علیه السلام_ فی مُناجاتِهِ _: إلهی ... لا تَجعَلنی مِمَّن یُبطِرُهُ الرَّخاءُ ، ویَصرَعُهُ البَلاءُ ؛ فَلا یَدعوکَ إلاّ عِندَ حُلولِ نازِلَةٍ ، ولا یَذکُرُکَ إلاّ عِندَ وُقوعِ جائِحَةٍ (5) ، فَیُصرَعُ لَکَ خَدُّهُ ، وتُرفَعُ بِالمَسأَلَةِ إلَیکَ یَدُهُ . (6)832.الإمام الصادق علیه السلام :الإمام الصادق علیه السلام :کانَ جَدّی یَقولُ : تَقَدَّموا فِی الدُّعاءِ ؛ فَإِنَّ العَبدَ إذا کانَ دَعّاءً فَنَزَلَ بِهِ البَلاءُ فَدَعا ، قیلَ : صَوتٌ مَعروفٌ ، وإذا لَم یَکُن دَعّاءً فَنَزَلَ بِهِ بَلاءٌ فَدَعا ، قیلَ : أینَ کُنتَ قَبلَ الیَومِ ؟! (7) .

ص: 105

«هر گاه انسان را گزندی برسد ، پروردگارش را می خوانَد و به سوی او توبه می کند . سپس ، چون از جانب خویش نعمتی به او ببخشد ، آنچه را که پیش تر خدا را به خاطر آن می خوانْد ، از یاد می بَرد و برای خدا انبازانی قرار می دهد تا [خود و دیگران را ]از راه او گم راه گردانَد . بگو : به [سبب] کفرت ، اندکی برخوردار شو که تو از اهل آتشی» .

«هر گاه انسان را گزندی برسد ، ما را می خوانَد و چون از جانب خود ، نعمتی بدو ببخشیم ، می گوید : آن را به دانش خود یافته ام . نه چنان است ؛ بلکه آن ، آزمایشی است ، ولی بیشترشان نمی دانند» .

«انسان ، از دعای خیر ، خسته نمی شود و چون آسیبی به او برسد ، نومید می گردد ... و چون انسان را نعمت بخشیم ، روی برمی تابد و خود را کنار می کشد و چون گزندی به او برسد ، بسیار دعا می کند» .

حدیث831.امام علی علیه السلام ( _ به فرزندش _ ) امام علی علیه السلام_ به مردی که از ایشان خواست تا او را اندرز بدهد _: از آنانی مباش که ... هر گاه عافیت داده شود ، خودپسند می گردد و هر گاه گرفتار آید ، نومید می شود و چون بلایی به او برسد ، از سر بیچارگی دعا می کند و هر گاه آسایشی یابد ، مغرورانه [از خدا] روی می گردانَد.832.امام صادق علیه السلام :امام زین العابدین علیه السلام_ در مناجاتش _: معبود من! ... مرا از آنانی قرار مده که خوشی سرمستش می کند و بلا ، به زمینش می زند . چنین کسی ، تنها در هنگام گرفتار آمدن تو را می خوانَد و تنها به وقت مصیبت ، به یاد تو می افتد و گونه اش را بر خاک نهاده ، دست تقاضایش به درگاه تو بلند می شود .833.امام صادق علیه السلام :امام صادق علیه السلام :جدّم می فرمود : «در دعا کردن ، پیش دستی کنید ؛ زیرا بنده ، چنانچه اهل دعا باشد ، وقتی بلایی بر او نازل شود و دعا کند ، گفته می شود : «صدایی آشناست» و چنانچه اهل دعایِ بسیار نباشد ، وقتی بلایی بر او نازل شود و دعا کند ، گفته می شود : «تا به حال ، کجا بودی؟!». .

ص: 106

834.الکافی ( _ به نقل از محمّد بن حمران _ ) عنه علیه السلام :مَن تَقَدَّمَ فِی الدُّعاءِ استُجیبَ لَهُ إذا نَزَلَ بِهِ البَلاءُ ، وقالَتِ المَلائِکَةُ : صَوتٌ مَعروفٌ ولَم یُحجَب عَنِ السَّماءِ .

ومَن لَم یَتَقَدَّم فِی الدُّعاءِ لَم یُستَجَب لَهُ إذا نَزَلَ بِهِ البَلاءُ ، وقالَتِ المَلائِکَةُ : إنَّ ذَا الصَّوتَ لا نَعرِفُهُ . (1)835.امام صادق علیه السلام :عنه علیه السلام :إذا دَعَا العَبدُ فِی البَلاءِ ولَم یَدعُ فِی الرَّخاءِ حَجَبَتِ المَلائِکَةُ صَوتَهُ ، وقالوا : هذا صَوتٌ غَریبٌ ، أینَ کُنتَ قَبلَ الیَومِ ؟! (2)836.امام صادق علیه السلام :الإمام الکاظم علیه السلام :کانَ عَلِیُّ بنُ الحُسَینِ علیه السلام یَقولُ : الدُّعاءُ بَعدَما یَنزِلُ البَلاءُ لا یُنتَفَعُ بِهِ . (3) .

ص: 107

837.عنه علیه السلام :امام صادق علیه السلام :کسی که در دعا کردن ، پیش دستی کند (همیشه دعا کند ، نه فقط موقع گرفتاری) ، وقتی بلا بر او فرود آید [و دست به دعا بردارد ]فرشتگان می گویند : «این ، صدایی آشناست» و از آسمان [در کار رسیدن آن دعا به درگاه خدا ]ممانعتی صورت نمی گیرد ؛ اما کسی که در دعا کردن پیش دستی نکند ، چون بلا بر او فرود آید ، دعایش مستجاب نمی شود و فرشتگان می گویند : «این صدا برای ما آشنا نیست».838.عنه علیه السلام :امام صادق علیه السلام :هر گاه بنده در گرفتاری دعا کند و در خوشی و آسایش دعا نکند ، فرشتگان ، مانع [رسیدن ]صدای او [به درگاه خداوند] می شوند و می گویند : «این ، صدایی ناآشناست . تا کنون کجا بودی؟!».839.المجتنی عن اللّیث بن سعد عن الإمام الصادق علیه ال ( _ فی دُعاءِ سَریعِ الإِجابَةِ _ ) امام کاظم علیه السلام :امام زین العابدین علیه السلام می فرمود : «دعا کردن پس از فرود آمدن بلا ، سودی نمی بخشد». .

ص: 108

الفَصلُ الثّانی : آداب الدّعاءالبابُ الأَوَّلُ : ما ینبغی قبل الدّعاءأحادیث هذا الباب تفضّل للداعی أن یتوضّأ قبل الدعاء ، ویتوجّه إلی القبلة ویصلّی رکعتین ثمّ یطلب من اللّه تعالی حاجته . وکذلک عملُ الصالحات قبل الدعاء مؤثّر فی إجابته . وکأنّ درجة هذه الأعمال الصالحة قبل الدعاء أوطأ من الوفاء بالعهد الإلهیّ ، إذ قال سبحانه : «وَ أَوْفُواْ بِعَهْدِی أُوفِ بِعَهْدِکُمْ» . (1) وحریّ بالقول أنّ الأحادیث وإن لم تنصّ علی استقبال القبلة أدبا قبل الدعاء لکنّ الإشارة إلی ذلک وردت فی سیاق أحادیث کثیرة . (2)

1 / 1التَّوَضُّأُ841.الإمام الرضا علیه السلام :الإمام الحسن علیه السلام_ أنَّهُ کانَ یَقولُ _: یَابنَ آدَمَ ! مَن مِثلُکَ وقَد خَلّی رَبُّکَ بَینَهُ وبَینَکَ ، مَتی شِئتَ أن تَدخُلَ إلَیهِ تَوَضَّأتَ وقُمتَ بَینَ یَدَیهِ ، ولَم یَجعَل بَینَکَ وبَینَهُ حِجابا ولا بَوّابا ، تَشکو إلَیهِ هُمومَکَ وفاقَتَکَ ، وتَطلُبُ مِنهُ حَوائِجَکَ ، وتَستَعینُهُ عَلی اُمورِکَ . (3) .

ص: 109

ص: 110

راجع : ص 306 ح 473 .

1 / 2اِستِقبالُ القِبلَةِ844.مهج الدعوات ( _ به نقل از معاویة بن عمّار _ ) سنن النسائی عن اُمّ عبد الرحمن بن طارق بن علقمة :إنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله کانَ إذا جاءَ مَکانا فی دارِ یَعلَی (1) استَقبَلَ القِبلَةَ ودَعا . (2)845.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :المعجم الأوسط عن یزید بن عامر :إنَّ رَسولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله أقبَلَ ومَعَهُ نَفَرٌ حَتّی وَقَفَ عَلَی القَرنِ (3) دونَ المُرَیطاءِ ، رافِعا یَدَیهِ مُستَقبِلَ القِبلَةِ یَدعو . (4)1 / 3رَکعَتانِ مِنَ الصَّلاةِ848.مهج الدعوات عن أبی اُمامة عن رسول اللّه صلی اللهرسول اللّه صلی الله علیه و آله :مَن تَوَضَّأَ فَأَحسَنَ الوُضوءَ ثُمَّ صَلّی رَکعَتَینِ ، فَدَعا رَبَّهُ کانَت دَعوَتُهُ مُستَجابَةً ؛ مُعَجَّلَةً أو مُؤَخَّرَةً . (5) .

ص: 111

ص: 112

853.عنه علیه السلام :عنه صلی الله علیه و آله :یَقولُ اللّهُ تَعالی : مَن أحدَثَ ولَم یَتَوَضَّأ فَقَد جَفانی ، ومَن أحدَثَ وتَوَضَّأَ ولَم یُصَلِّ رَکعَتَینِ ولَم یَدعُنی فَقَد جَفانی ، ومَن أحدَثَ وتَوَضَّأَ وصَلّی رَکعَتَینِ ودَعانی فَلَم اُجِبهُ فیما یَسأَلُ عَن أمرِ دینِهِ ودُنیاهُ فَقَد جَفَوتُهُ ، ولَستُ بِرَبٍّ جافٍ . (1)854.سنن الترمذی عن بریدة :الإمام الصادق علیه السلام_ لِمِسمَعٍ _: یا مِسمَعُ ، ما یَمنَعُ أحَدَکُم إذا دَخَلَ عَلَیهِ غَمٌّ مِن غُمومِ الدُّنیا أن یَتَوَضَّأَ ثُمَّ یَدخُلَ مَسجِدَهُ ویَرکَعَ رَکعَتَینِ فَیَدعُوَ اللّهَ فیهِما ؟ أما سَمِعتَ اللّهَ یَقولُ : «وَ اسْتَعِینُواْ بِالصَّبْرِ وَ الصَّلَوةِ» (2) . (3)852.امام صادق علیه السلام :عنه علیه السلام :مَن تَوَضَّأَ فَأَحسَنَ الوُضوءَ وصَلّی رَکعَتَینِ فَأَتَمَّ رُکوعَهُما وسُجودَهُما ، ثُمَّ جَلَسَ فَأَثنی عَلَی اللّهِ عز و جل وصَلّی عَلی رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله ، ثُمَّ سَأَلَ اللّهَ حاجَتَهُ فَقَد طَلَبَ الخَیرَ فی مَظانِّهِ ، ومَن طَلَبَ الخَیرَ فی مَظانِّهِ لَم یَخِب . (4)853.امام صادق علیه السلام :عنه علیه السلام :إذا کانَت لَکَ حاجَةٌ فَتَوَضَّأ وصَلِّ رَکعَتَینِ ، ثُمَّ احمَدِ اللّهَ وأثنِ عَلَیهِ وَاذکُر مِن آلائِهِ (5) ، ثُمَّ ادعُ تُجَب . (6) .

ص: 113

854.سنن الترمذی ( _ به نقل از بریده _ ) پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :خدای متعال می فرماید : «هر کس حَدَثی (آنچه موجب بطلان وضوست) ، از او سر بزند و وضو نگیرد ، به من جفا کرده است و هر کس حَدَثی از او سر بزند و وضو بگیرد ، امّا دو رکعت نماز نگزارد و به درگاهم دعا نکند ، باز به من جفا کرده است و هر کس حَدَثی از او سر بزند و وضو بگیرد و دو رکعت نماز بگزارد و به درگاهم دعا کند و من ، خواهش او را در کار دین و دنیایش برآورده نسازم ، من به او جفا کرده ام ، و من ، خداوندی جفاکار نیستم.855.مسند ابن حنبل عن أنس :امام صادق علیه السلام_ به مِسمَع _: ای مِسمَع ! چرا هر گاه غمی از غم های دنیا به سراغ یکی از شما می آید ، وضو نمی گیرد تا به مسجد برود و دو رکعت نماز بگزارد و در آن ، دو رکعت به درگاه خدا دعا کند؟ مگر نشنیده ای که خداوند می فرماید : «از صبر و نماز ، کمک بجویید» ؟856.الأدب المفرد عن أنس :امام صادق علیه السلام :هر کس وضو سازد و نیکو وضو سازد و دو رکعت ، نماز بگزارد و رکوع و سجود آنها را کامل به جای آورد ، سپس بنشیند و خداوند عز و جل را ثنا گوید و بر پیامبر خدا ، درود بفرستد و آن گاه ، حاجتش را از خداوند بخواهد ، خیر را در جایگاهش جُسته است و هر کس خیر را در جایگاهش بجوید ، ناکام نمی شود.857.الإمام الحسین عن الإمام علیّ علیهماالسلام :امام صادق علیه السلام :هر گاه حاجتی داشتی ، وضو بگیر و دو رکعت نماز بخوان ، سپس حمد و ثنای خدا را به جای آور و نعمت هایش را یاد کن ، آن گاه ، دعا کن ، دعایت اجابت می شود . .

ص: 114

855.مسند ابن حنبل ( _ به نقل از انس _ ) عنه علیه السلام_ فِی الرَّجُلِ یَحزُنُهُ الأَمرُ أو یُریدُ الحاجَةَ _: یُصَلّی رَکعَتَینِ یَقرَأُ فی إحداهُما «قُل هُوَ اللّهُ أحَدٌ» ألفَ مَرَّةٍ ، وفِی الاُخری مَرَّةً ، ثُمَّ یَسأَلُ حاجَتَهُ . (1)856.الأدب المفرد ( _ به نقل از انس _ ) عنه علیه السلام :مَن جاعَ فَلیَتَوَضَّأ وَلیُصَلِّ رَکعَتَینِ ، ثُمَّ یَقولُ : یا رَبِّ إنّی جائِعٌ فَأَطعِمنی ، فَإِنَّهُ یُطعَمُ مِن ساعَتِهِ . (2)1 / 4تَقدیمُ صَلاةٍ أو صَدَقَةٍ أو خَیرٍ أو ذِکرٍ859.الإمام الرضا علیه السلام :رسول اللّه صلی الله علیه و آله :إذا أرَدتَ أن تَدعُوَ اللّهَ (3) فَقَدِّم صَلاةً أو صَدَقَةً ، أو خَیرا أو ذِکرا . (4) .

ص: 115

ص: 116

البابُ الثّانی : ما یستفتح به الدّعاء2 / 1البَسمَلَةُ864.بصائر الدرجات عن عبد اللّه بن بکیر عن أبی عبد اللرسول اللّه صلی الله علیه و آله :لا یُرَدُّ دُعاءٌ أوَّلُهُ : «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَ_نِ الرَّحِیمِ» . (1)865.الإمام الصادق علیه السلام :عنه صلی الله علیه و آله :مَن حَزَنَهُ أمرٌ تَعاطاهُ فَقالَ : «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَ_نِ الرَّحِیمِ» وهُوَ مُخلِصٌ للّهِِ یُقبِلُ بِقَلبِهِ إلَیهِ ، لَم یَنفَکَّ مِن إحدَی اثنَتَینِ : إمّا بُلوغِ حاجَتِهِ فِی الدُّنیا ، وإمّا یُعَدُّ لَهُ عِندَ رَبِّهِ ویُدَّخَرُ لَدَیهِ ، وما عِندَ اللّهِ خَیرٌ وأبقی لِلمُؤمِنینَ . (2)2 / 2الحَمدُ وَالثَّناءُ863.امام صادق علیه السلام :رسول اللّه صلی الله علیه و آله :مَن قالَ : «الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَ__لَمِینَ» _ أربَعَ مَرّاتٍ ، قالَ اللّهُ عز و جل : سَل تُعطَهُ . (3) .

ص: 117

ص: 118

870.الإمام الکاظم علیه السلام :مکارم الأخلاق عن رسول اللّه صلی الله علیه و آله :إنَّ کُلَّ دُعاءٍ لا یَکونُ قَبلَهُ تَمجیدٌ فَهُوَ أبتَرُ ، إنَّمَا التَّمجیدُ ثُمَّ الدُّعاءُ .

قُلتُ (1) : ما أدنی ما یُجزِئُ مِنَ التَّمجیدِ ؟

قالَ صلی الله علیه و آله : قُل : اللّهُمَّ أنتَ الأَوَّلُ فَلَیسَ قَبلَکَ شَیءٌ ، وأنتَ الآخِرُ فَلَیسَ بَعدَکَ شَیءٌ ، وأنتَ الظّاهِرُ فَلَیسَ فَوقَکَ شَیءٌ ، وأنتَ الباطِنُ فَلَیسَ دونَکَ شَیءٌ ، وأنتَ العَزیزُ الحَکیمُ . (2)869.صحیح البخاری ( _ به نقل از اسحاق بن عبد اللّه ، از انس بن مالک _ ) تنبیه الغافلین عن میمونة بنت سعد خادمة رسول اللّه صلی الله علیه و آله :مَرَّ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله بِسَلمانَ وهُوَ یَدعو فی دُبُرِ الصَّلاةِ .

فَقالَ : یا سَلمانُ ألَکَ حاجَةٌ إلی رَبِّکَ ؟ قالَ : نَعَم یا رَسولَ اللّهِ .

قالَ : فَقَدِّم بَینَ یَدَی دُعائِکَ ثَناءً عَلی رَبِّکَ ، وصِفهُ کَما وَصَفَ نَفسَهُ ، وسَبِّحهُ تَسبیحا وتَحمیدا وتَهلیلاً . فَقالَ سَلمانُ : وکَیفَ اُقَدِّمُ ثَناءً یا رَسولَ اللّهِ ؟

قالَ : تَقرَأُ فاتِحَةَ الکِتابِ ثَلاثا ، فَإِنَّها ثَناءُ اللّهِ تَعالی . قالَ : فَکَیفَ أصِفُهُ ؟

قالَ : تَقرَأُ سورَةَ الصَّمَدِ ثَلاثا فَإِنَّها صِفَةُ اللّهِ ، وَصَفَ بِها نَفسَهُ . قالَ : فَکَیفَ اُسَبِّحُ ؟

قالَ : قُل : «سُبحانَ اللّهِ وَالحَمدُ للّهِِ ولا إلهَ إلاَّ اللّهُ وَاللّهُ أکبَرُ» ثُمَّ تَسأَلُ حاجَتَکَ . (3)870.امام کاظم علیه السلام :الإمام علیّ علیه السلام :السُّؤالُ بَعدَ المَدحِ، فَامدَحُوا اللّهَ عز و جل ثُمَّ اسأَ لُوا الحَوائِجَ ، أثنوا عَلَی اللّهِ عز و جل وَامدَحوهُ قَبلَ طَلَبِ الحَوائِجِ . (4) .

ص: 119

871.المستدرک عن سهل بن حنیف عن عثمان بن حنیف :مکارم الأخلاق :پیامبر خدا فرمود : «هر دعایی که پیش از آن تمجیدی نباشد [در خواستی] ناقص است . نخست تمجید [خداوند] و سپس دعا!»

[راوی گوید :] گفتم : کمترین حدّ تمجید که کفایت می کند ، چیست؟

فرمود : «بگو : پروردگارا ! تو آغازینی و پیش از تو چیزی نیست . تو واپسینی و پس از تو چیزی نیست . تو پیدایی و پیداتر از تو چیزی نیست . تو نهانی و نهان تر از تو چیزی نیست . تو عزیز و حکیمی».872.الإمام علیّ علیه السلام :تنبیه الغافلین_ به نقل از میمونه دختر سعد ، خدمت گزار پیامبر خدا صلی الله علیه و آله _: پیامبر صلی الله علیه و آله بر سلمان _ که نمازش را خوانده و مشغول دعا کردن بود _ گذشت و فرمود : «ای سلمان! از پروردگارت حاجتی داری؟»

گفت : آری ، ای پیامبر خدا!

فرمود : «پس ، پیش از دعایت پروردگارت را ثنا گوی و او را چنان که خود ، خویشتن را وصف کرده است ، وصف کن و سبحان اللّه و الحمد للّه و لا اله إلاّ اللّه بگو» .

سلمان گفت : ای پیامبر خدا ! چگونه ثنایش گویم؟

فرمود : «سه مرتبه فاتحة الکتاب (سوره حمد) را بخوان ؛ زیرا آن ، ثنای خداوند متعال است» .

گفت : چگونه وصفش کنم؟

فرمود : «سه مرتبه سوره صَمَد (توحید) را بخوان ؛ زیرا آن ، وصف خداست که خداوند ، خویشتن را بدان وصف کرده است» .

گفت : چگونه تسبیح او گویم؟

فرمود : «بگو : سُبحانَ اللّهِ وَالحَمدُ للّهِِ وَ لا إلهَ إلاّ اللّهُ وَ اللّهُ أکبَرُ ، یعنی : پاک است خدا و ستایش ، ویژه اوست . معبودی جز خدای یگانه نیست و خدا ، بزرگ تر است . سپس ، حاجتت را از او درخواست کن».871.المستدرک ( _ به نقل از سهل بن حنیف ، از عثمان بن حنیف _ ) امام علی علیه السلام :درخواست ، پس از ستایش است . پس خداوند عز و جل را بستایید و آن گاه ، حاجت ها را از او بخواهید . پیش از درخواستِ حاجت ها ، ستایش و مدح خداوند عز و جل را به جا آورید. .

ص: 120

872.امام علی علیه السلام :عنه علیه السلام :لا قِراءَةَ فی رُکوعٍ ولا سُجودٍ ، إنَّما فیهِمَا المِدحَةُ للّهِِ عز و جل ثُمَّ المَسأَلَةُ ، فَابتَدِئوا قَبلَ المَسأَلَةِ بِالمِدحَةِ للّهِِ عز و جل ثُمَّ اسأَلوا بَعدُ . (1)873.دلائل النبوّة لإبی نعیم عن عبدالرحمن بن أبی لیلیالإمام الصادق علیه السلام :إنَّ فی کِتابِ عَلِیٍّ علیه السلام : إنَّ الثَّناءَ عَلَی اللّهِ وَالصَّلاةَ عَلی رَسولِهِ قَبلَ المَسأَلَةِ ، وإنَّ أحَدَکُم لَیَأتِی الرَّجُلَ یَطلُبُ الحاجَةَ فَیُحِبُّ أن یَقولَ لَهُ خَیرا قَبلَ أن یَسأَلَهُ حاجَتَهُ . (2)874.الخرائج والجرائح :الکافی عن محمّد بن مسلم عن الإمام الصادق علیه السلام :إنَّ فی کِتابِ أمیرِ المُؤمِنینَ صَلَواتُ اللّهِ عَلَیهِ : «إنَّ المِدحَةَ قَبلَ المَسأَلَةِ ، فَإِذا دَعَوتَ اللّهَ عز و جل فَمَجِّدهُ» . قُلتُ : کَیفَ اُمَجِّدُهُ ؟

قالَ : تَقولُ : یا مَن هُوَ أقرَبُ إلَیَّ مِن حَبلِ الوَریدِ ، یا فَعّالاً لِما یُریدُ ، یا مَن یَحولُ بَینَ المَرءِ وقَلبِهِ ، یا مَن هُوَ بِالمَنظَرِ الأَعلی ، یا مَن هُوَ لَیسَ کَمِثلِهِ شَیءٌ . (3)875.الخرائج والجرائح :الإمام الصادق علیه السلام :إذا أرَدتَ أن تَدعُوَ فَمَجِّدِ اللّهَ عز و جل ، وَاحمَدهُ ، وَسَبِّحهُ ، وهَلِّلهُ ، وأثنِ عَلَیهِ ، وصَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ النَّبِیِّ وآلِهِ ، ثُمَّ سَل تُعطَ . (4)873.دلائل النبوّة ، ابو نعیم ( _ به نقل از عبدالرحمان بن ابی لیلی _ ) عنه علیه السلام :إیّاکُم إذا أرادَ أحَدُکُم أن یَسأَلَ مِن رَبِّهِ شَیئا مِن حَوائِجِ الدُّنیا وَالآخِرَةِ حَتّی یَبدَأَ بِالثَّناءِ عَلَی اللّهِ عز و جل وَالمَدحِ لَهُ ، وَالصَّلاةِ عَلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله ، ثُمَّ یَسأَلَ اللّهَ حَوائِجَهُ . (5) .

ص: 121

874.الخرائج و الجرائح ( _ به نقل از جابر _ ) امام علی علیه السلام :در هیچ رکوع و سجده ای قرائت نیست؛ بلکه در آن دو باید ستایش خداوند عز و جل کرد و سپس ، درخواست نمود . پس ، پیش از درخواست ، ستایشِ خداوند عز و جل گویید و سپس درخواست کنید.875.الخرائج و الجرائح :امام صادق علیه السلام :در کتاب علی علیه السلام آمده است : «پیش از درخواست (دعا) ، ثنای خدا گویید و بر پیامبرش درود فرستید . وقتی فردی از شما نزد مردی می رود و حاجتی می خواهد ، آن مرد ، دوست دارد که پیش از درخواست حاجتش از او به نیکی یاد کند.876.الخرائج والجرائح :الکافی_ به نقل از محمّد بن مسلم _امام صادق علیه السلام فرمود : «در کتاب امیر مؤمنان _ که درودهای خدا بر او باد _ آمده است : ستایش ، پیش از درخواست است . بنا بر این ، هر گاه به درگاه خداوند عز و جل دعا می کنی ، او را تمجید کن » .

گفتم : چگونه تمجیدش کنم؟

فرمود : «می گویی : ای آن که از شاه رگ گردن ، به من نزدیک تر است ، ای آن که هر چه بخواهد ، انجام دهد، ای آن که میان آدمی و دلش حائل می گردد ، ای آن که در چشم انداز برین است ، ای آن که چیزی همانند او نیست!».877.الخرائج والجرائح عن أسماء بنت عمیس :امام صادق علیه السلام :هر گاه خواستی دعا کنی ، نخست خداوند عز و جل را ستایش کن و به پاکی و یگانگی اش بستای (1) و ثنای او بگو و بر محمدِ پیامبر و خاندان او درود فرست . سپس ، درخواست کن تا به تو عطا شود.878.الدعاء للطبرانی عن الربیع بنت معوّذ بن عفراء :امام صادق علیه السلام :زنهار! هر گاه فردی از شما خواست از پروردگارش حاجتی از حاجت های دنیا و آخرت را درخواست کند ، پیش از آن ، خداوند عز و جل را ثناء و مدح گوید و بر پیامبر صلی الله علیه و آله درود بفرستد و سپس ، حاجت هایش را از خدا بخواهد. .

ص: 122

876.الخرائج و الجرائح :الدعاء المأثور وآدابه :إنَّ رَجُلاً قالَ لِجَعفَرٍ الصّادِقِ علیه السلام : عَلِّمنی دُعاءً أرجو إجابَتَهُ .

قالَ : أکثِر مِن حَمدِ اللّهِ سُبحانَهُ ، وَادعُهُ بِما شِئتَ .

فَقالَ الرَّجُلُ : ومَا الحَمدُ مِنَ الدُّعاءِ ؟

فَقالَ : إنَّ جَمیعَ مَن فِی الأَرضِ مِنَ المُسلِمینَ یَدعونَ لَیلَهُم ونَهارَهُم أن یَستَجیبَ لِلحامِدینَ ، فَما ظَنُّکَ بِمَن یَشفَعُ لَهُ عِندَ اللّهِ جَمیعُ المُسلِمینَ ؟

قالَ : وکَیفَ ذلِکَ ؟

قال : ألَیسَ یَقولونَ فی کُلِّ رَکعَةٍ یَرکَعونَها : سَمِعَ اللّهُ لِمَن حَمِدَهُ ؟ فَعَلَیکَ بِحَمدِ اللّهِ عز و جل یَستَجِبِ اللّهُ دُعاءَکَ . (1)2 / 3الإِقرارُ بِالذَّنبِ879.الإمام الرضا علیه السلام :الإمام الصادق علیه السلام :إنَّما هِیَ المِدحَةُ ، ثُمَّ الثَّناءُ ، ثُمَّ الإِقرارُ بِالذَّنبِ ، ثُمَّ المَسأَلَةُ ؛ إنَّهُ _ وَاللّهِ _ ما خَرَجَ عَبدٌ مِن ذَنبٍ إلاّ بِالإِقرارِ . (2)880.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :الکافی عن عثمان بن عیسی عمّن حدّثه عن الإمام الصادق علیه السلام ، قال :قُلتُ : آیَتانِ فی کِتابِ اللّهِ عز و جل أطلُبُهُما فَلا أجِدُهُما . قالَ : وما هُما ؟ قُلتُ : قَولُ اللّهِ عز و جل : «ادْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکُمْ» فَنَدعوهُ ولا نَری إجابَةً .

قالَ : أفَتَرَی اللّهَ عز و جل أخلَفَ وَعدَهُ ؟ قُلتُ : لا . قالَ : فَمِمَّ ذلِکَ ؟ قُلتُ : لا أدری .

قالَ : لکِنّی اُخبِرُکَ ، مَن أطاعَ اللّهَ عز و جل فیما أمَرَهُ ثُمَّ دَعاهُ مِن جِهَةِ الدُّعاءِ أجابَهُ . قُلتُ : وما جِهَةُ الدُّعاءِ ؟

قالَ : تَبدَأُ فَتَحمَدُ اللّهَ ، وتَذکُرُ نِعَمَهُ عِندَکَ ، ثُمَّ تَشکُرُهُ ، ثُمَّ تُصَلّی عَلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله ، ثُمَّ تَذکُرُ ذُنوبَکَ فَتُقِرُّ بِها ، ثُمَّ تَستَعیذُ مِنها ، فَهذا جِهَةُ الدُّعاءِ . (3) .

ص: 123

ص: 124

882.الکافی ( _ به نقل از کناسی ، از امام صادق علیه السلام ) فلاح السائل عن عثمان بن عیسی عن بعض أصحابنا عن الإمام الصادق علیه السلام ، قال :قُلتُ لَهُ : آیَتانِ فی کِتابِ اللّهِ لا أدری ما تَأویلُهُما .

فَقالَ : وما هُما ؟

قالَ : قُلتُ : قَولُهُ تَعالی : «ادْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکُمْ» ثُمَّ أدعو فَلا أرَی الإِجابَةَ !

قالَ : فَقالَ لی : أفَتَرَی اللّهَ _ تَبارَکَ وتَعالی _ أخلَفَ وَعدَهُ ؟ قالَ : قُلتُ : لا .

فَقالَ : الآیَةُ الاُخری ؟

قالَ : قَولُهُ تَعالی : «وَ مَا أَنفَقْتُم مِّن شَیْ ءٍ فَهُوَ یُخْلِفُهُ وَ هُوَ خَیْرُ الرَّ زِقِینَ» فَاُنفِقُ فَلا أری خَلَفا !

قالَ : أفَتَرَی اللّهَ أخلَفَ وَعدَهُ ؟ قالَ : قُلتُ : لا . قالَ : فَمَه ؟ قُلتُ : لا أدری .

قالَ : لکِنّی اُخبِرُکَ إن شاءَ اللّهُ تَعالی ، أما إنَّکُم لَو أطَعتُموهُ فیما أمَرَکُم بِهِ ثُمَّ دَعَوتُموهُ لأََجابَکُم ، ولکِن تُخالِفونَهُ وتَعصونَهُ فَلا یُجیبُکُم .

وأمّا قَولُکَ : تُنفِقونَ فَلا تَرَونَ خَلَفا ، أما إنَّکُم لَو کَسَبتُمُ المالَ مِن حِلِّهِ ثُمَّ أنفَقتُموهُ فی حَقِّهِ لَم یُنفِق رَجُلٌ دِرهَما إلاّ أخلَفَهُ اللّهُ عَلَیهِ ، ولَو دَعَوتُموهُ مِن جِهَةِ الدُّعاءِ لأََجابَکُم وإن کُنتُم عاصینَ .

قالَ : قُلتُ : وما جِهَةُ الدُّعاءِ ؟

قالَ : إذا أدَّیتَ الفَریضَةَ ، مَجَّدتَ اللّهَ وعَظَّمتَهُ وتَمدَحُهُ بِکُلِّ ما تَقدِرُ عَلَیهِ ، وتُصَلّی عَلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله وتَجتَهِدُ فِی الصَّلاةِ عَلَیهِ ، وتَشهَدُ لَهُ بِتَبلیغِ الرِّسالَةِ ، وتُصَلّی عَلی أئِمَّةِ الهُدی علیهم السلام ، ثُمَّ تَذکُرُ بَعدَ التَّحمیدِ للّهِِ وَالثَّناءِ عَلَیهِ وَالصَّلاةِ عَلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله ما أبلاکَ وأولاکَ ، وتَذکُرُ نِعَمَهُ عِندَکَ وعَلَیکَ وما صَنَعَ بِکَ ، فَتَحمَدُهُ وتَشکُرُهُ عَلی ذلِکَ ، ثُمَّ تَعتَرِفُ بِذُنوبِکَ ذَنبٍ ذَنبٍ ، وتُقِرُّ بِها أو بِما ذَکَرتَ مِنها ، وتُجمِلُ ما خَفِیَ عَلَیکَ مِنها فَتَتوبُ إلَی اللّهِ مِن جَمیعِ مَعاصیکَ ، وأنتَ تَنوی أن لا تَعودَ ، وتَستَغفِرُ مِنها بِنَدامَةٍ وصِدقِ نِیَّةٍ وخَوفٍ ورَجاءٍ ، ویَکونُ مِن قَولِکَ :

اللّهُمَّ إنّی أعتَذِرُ إلَیکَ مِن ذُنوبی ، وأستَغفِرُکَ وأتوبُ إلَیکَ ، فَأَعِنّی عَلی طاعَتِکَ ، ووَفِّقنی لِما أوجَبتَ عَلَیَّ مِن کُلِّ ما یُرضیکَ ، فَإِنّی لَم أرَ أحَدا بَلَغَ شَیئا مِن طاعَتِکَ إلاّ بِنِعمَتِکَ عَلَیهِ قَبلَ طاعَتِکَ ، فَأَنعِم عَلَیَّ بِنِعمَةٍ أنالُ بِها رِضوانَکَ وَالجَنَّةَ .

ثُمَّ تَسأَلُ بَعدَ ذلِکَ حاجَتَکَ ، فَإِنّی أرجو أن لا یُخَیِّبَکَ إن شاءَ اللّهُ تَعالی . (1) .

ص: 125

883.المناقب لابن شهرآشوب عن إسحاق وإسماعیل ویونس بنیفلاح السائل_ به نقل از عثمان بن عیسی ، از یکی از شیعیان _: به امام صادق علیه السلام گفتم : دو آیه در کتاب خدا هست که تأویل [و حقیقت] آنها را نمی دانم.

فرمود : «آن دو آیه چیست؟».

گفتم : این سخن او که : «مرا بخوانید تا پاسختان دهم» . دعا می کنم و اجابتی نمی بینم!

به من فرمود : «آیا گمان می کنی که خداوند _ تبارک و تعالی _ خُلف وعده کرده است؟

گفتم : خیر.

فرمود : «آیه دیگر ، کدام است؟».

گفتم : این سخن او که : «هر آنچه انفاق کنید ، او جایگزینش می کند و او بهترین روزی دهندگان است» . من انفاق می کنم ؛ امّا جایگزینی نمی بینم!

فرمود : «آیا گمان می کنی که خداوند ، خُلف وعده کرده است؟».

گفتم : خیر.

فرمود : «پس چه؟»

گفتم : نمی دانم.

فرمود : «ولی من ، به خواست خداوند متعال ، سببش را برایت می گویم : بدانید که اگر شما از دستورهایی که او به شما داده است ، اطاعت می کردید ، سپس او را می خواندید ، پاسختان را می داد ؛ امّا شما دستورهای او را به کار نمی بندید و نافرمانی اش می کنید ، از این رو ، پاسختان را نمی دهد.

امّا این که گفتی : انفاق می کنید ، امّا جایگزینی نمی بینید ، بدانید که اگر مال را از راه حلالش به دست می آوردید و به جا انفاق می کردید ، هیچ کس دِرهمی انفاق نمی کرد ، مگر آن که خداوند ، عوضش را به او می داد . و اگر خداوند را از راه دعا می خواندید ، پاسختان را می داد ، هرچند نافرمان باشید».

گفتم : راه دعا چیست؟

فرمود : «چون نماز واجب را خواندی ، خداوند را تا جایی که می توانی ، به بزرگی و عظمت یاد کن و او را ستایش کن و بر پیامبر صلی الله علیه و آله درود فرست و در درود فرستادن بر او بکوش و گواهی ده که پیام الهی را رسانده است ، و بر امامانِ هدایتگر ، درود بفرست ، و پس از به جای آوردن حمد و ثنای الهی و درود فرستادن بر پیامبر صلی الله علیه و آله ، لطف ها و محبّت های او را در حقّ خودت یاد کن و نعمت هایی را که به تو داده و نواقت هایی را که در حقّ تو روا داشته است ، یادآور شو و او را بر آنها حمد و سپاس بگو . آن گاه ، به یکایک گناهانت یا به آنچه از آنها در خاطر داری ، و به آنها که بر تو پوشیده است ، اجمالاً ، اعتراف و اقرار کن و از همه نافرمانی هایت ، به درگاه خدا توبه ببر ، با این نیّت که دیگر آنها را تکرار نکنی و از سرِ پشیمانی و نیّت راستین و بیم و امید ، از همه آنها استغفار کن و از جمله بگو:

بار خدایا! من از گناهانم پوزش می خواهم و از تو آمرزش می طلبم و به درگاهت توبه می کنم . پس ، مرا بر طاعت از خودت ، یاری رسان و در هر آنچه که بر من واجب ساخته ای و مورد رضایت توست ، موفّقم بدار ، که من ندیدم کسی به طاعت تو دست یابد ، مگر با لطف و نعمت تو ، پیش از طاعتت . بنا بر این ، بر من آن نعمتی ارزانی بدار که با آن ، به خشنودی و بهشت تو نایل آیم .

سپس ، حاجتت را بطلب ، که در این صورت ، امیدوارم خداوند _ إن شاء اللّه تعالی _ ناکامت نگذارد». .

ص: 126

883.المناقب ، ابن شهر آشوب ( _ به نقل از اسحاق و اسماعیل و یونس ، پسران عمّار ) رسول اللّه صلی الله علیه و آله_ کانَ فیما دَعا بِهِ فی حَجَّةِ الوَداعِ _: أنَا البائِسُ الفَقیرُ ، المُستَغیثُ المُستَجیرُ ، الوَجِلُ المُشفِقُ ، المُقِرُّ المُعتَرِفُ بِذَنبِهِ ، أسأَ لُکَ مَسأَلَةَ المُستَکینِ ، وأبتَهِلُ إلَیکَ ابتِهالَ المُذنِبِ الذَّلیلِ ، وأدعوکَ دُعاءَ الخائِفِ الضَّریرِ . (1)884.الکافی عن عبد اللّه بن المغیرة :الإمام الصادق علیه السلام_ فی زِیارَةِ البَیتِ یَومَ النَّحرِ _: أسأَ لُکَ مَسأَلَةَ العَلیلِ الذَّلیلِ المُعتَرِفِ بِذَنبِهِ ، أن تَغفِرَ لی ذُنوبی . (2) .

ص: 127

885.الإمام الجواد علیه السلام :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله_ از دعای ایشان در حجة الوداع _: من بینوایِ درویش یاری خواه پناه جویِ ترسانِ بیمناکِ معترف به گناه ، از تو بیچاره وار درخواست می کنم و همچون گنهکارِ خوار ، به تو التماس می کنم و به سانِ ترسانِ نابینا ، تو را می خوانم.884.الکافی ( _ به نقل از عبد اللّه بن مغیره _ ) امام صادق علیه السلام_ در زیارت خانه خدا در عید قربان _: از تو ، همچون شخص علیلِ خوارِ معترف به گناه ، درخواست می کنم که گناهانم را بیامرزی . .

ص: 128

راجع : میزان الحکمة : الذنب / ما ینبغی للمذنب .

2 / 4الصَّلاةُ عَلی مُحَمَّدٍ وآلِهِ887.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :رسول اللّه صلی الله علیه و آله :ما مِن دُعاءٍ إلاّ بَینَهُ وبَینَ السَّماءِ حِجابٌ ، حَتّی یُصَلّی عَلَی النَّبِیِّ وعَلی آلِ مُحَمَّدٍ ، فَإِذا فُعِلَ ذلِکَ خُرِقَ ذلِکَ الحِجابُ ودَخَلَ الدُّعاءُ ، فَإِذا لَم یُفعَل ذلِکَ رَجَعَ الدُّعاءُ . (1)888.عنه صلی الله علیه و آله :عنه صلی الله علیه و آله :لا یَزالُ الدُّعاءُ مَحجوبا حَتّی یُصَلّی عَلَیَّ وعَلی أهلِ بَیتی . (2)889.عنه صلی الله علیه و آله :الإمام الصادق علیه السلام :لا یَزالُ الدُّعاءُ مَحجوبا حَتّی یُصَلّی عَلی مُحَمَّدٍ وآلِ مُحَمَّدٍ . (3)890.الإمام علیّ علیه السلام :عنه علیه السلام :کُلُّ دُعاءٍ یُدعَی اللّهُ عز و جل بِهِ مَحجوبٌ عَنِ السَّماءِ حَتّی یُصَلّی عَلی مُحَمَّدٍ وآلِ مُحَمَّدٍ . (4) .

ص: 129

ص: 130

891.امام زین العابدین علیه السلام :رسول اللّه صلی الله علیه و آله :صَلاتُکُم عَلَیَّ مُجَوِّزَةٌ لِدُعائِکُم ، ومَرضاةٌ لِرَبِّکُم ، وزَکاةٌ لأَِبدانِکُم . (1)892.امام صادق علیه السلام ( _ در توصیه های ایشان به عبد اللّه بن جندب _ ) عنه صلی الله علیه و آله :لا تَجعَلونی کَقَدَحِ الرّاکِبِ 2 ؛ فَإِنَّ الرّاکِبَ یَملأَُ قَدَحَهُ فَیَشرَبُهُ إذا شاءَ ، اجعَلونی فی أوَّلِ الدُّعاءِ ، وفی آخِرِهِ ، وفی وَسَطِهِ . (2)893.امام صادق علیه السلام :الکافی عن مرازم عن الإمام الصادق علیه السلام :إنَّ رَجُلاً أتی رَسولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله فَقالَ : یا رَسولَ اللّهِ ، إنّی جَعَلتُ ثُلُثَ صَلَواتی لَکَ . فَقالَ لَهُ خَیرا . فَقالَ لَهُ : یا رَسولَ اللّهِ ، إنّی جَعَلتُ نِصفَ صَلَواتی لَکَ . فَقالَ لَهُ : ذاکَ أفضَلُ . فَقالَ : إنّی جَعَلتُ کُلَّ صَلَواتی لَکَ .

فَقالَ : إذا یَکفِیَکَ اللّهُ عز و جل ما أهَمَّکَ مِن أمرِ دُنیاکَ وآخِرَتِکَ .

فَقالَ لَهُ رَجُلٌ : أصلَحَکَ اللّهُ ، کَیفَ یَجعَلُ صَلاتَهُ لَهُ ؟

فَقالَ أبو عَبدِ اللّهِ علیه السلام : لا یَسأَلُ اللّهَ عز و جل شَیئا إلاّ بَدَأَ بِالصَّلاةِ عَلی مُحَمَّدٍ وآلِهِ . (3)894.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :الکافی عن أبی بصیر :سَأَلتُ أبا عَبدِ اللّهِ علیه السلام : ما مَعنی أجعَلُ صَلَواتی کُلَّها لَکَ ؟

فَقالَ : یُقَدِّمُهُ بَینَ یَدَی کُلِّ حاجَةٍ ، فَلا یَسأَلُ اللّهَ عز و جل شَیئا حَتّی یَبدَأَ بِالنَّبِیِّ صلی الله علیه و آله ، فَیُصَلِّیَ عَلَیهِ ثُمَّ یَسأَلُ اللّهَ حَوائِجَهُ . (4) .

ص: 131

895.عنه صلی الله علیه و آله :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :درود فرستادن شما بر من ، پروانه عبورِ دعای شما و موجب خشنودی پروردگارتان و زکات بدن های شماست.896.عنه صلی الله علیه و آله :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :مرا چون پیاله سوار قرار ندهید که هرگاه می خواهد ، پیاله اش را پُر می کند و می آشامد (1) ؛ بلکه مرا در آغاز و در آخر و در وسط دعایتان قرار دهید.897.الإمام الصادق علیه السلام :الکافی_ به نقل از مُرازِم _: امام صادق علیه السلام فرمود : مردی نزد پیامبر خدا آمد و گفت : ای پیامبر خدا ! من ، یکْ سومِ درود فرستادن هایم را به تو اختصاص می دهم .

پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود : «خوب است» .

گفت : ای پیامبر خدا ! نصف درود فرستادن هایم را به تو اختصاص می دهم .

فرمود : «این ، بهتر است» .

گفت : همه درود فرستادن هایم را به تو اختصاص می دهم .

فرمود : «در این صورت ، خداوند عز و جل خواست های دنیا و آخرتت را برآورده می سازد».

مردی به امام صادق علیه السلام گفت : خداوند ، تو را به صلاح بدارد! چگونه درود خود را به او اختصاص می داد؟

فرمود : «چیزی از خداوند عز و جل درخواست نمی کرد ، مگر این که با درود فرستادن بر محمّد و خاندان او آغاز می کرد» .898.عنه علیه السلام :الکافی_ به نقل از ابو بصیر _: از امام صادق علیه السلام پرسیدم : معنای این که «همه درود

فرستادن هایم را برای تو قرار می دهم» چیست؟

فرمود : «پیشاپیشِ هر درخواستی ، او (پیامبر صلی الله علیه و آله ) را بفرستد ؛ یعنی هیچ چیزی از خداوند عز و جل درخواست نکند ، مگر آن که با پیامبر صلی الله علیه و آله آغاز نماید ، پس بر او درود فرستد و سپس ، درخواست هایش را از خداوند بخواهد. .

ص: 132

894.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :الإمام علیّ علیه السلام :مَن صَلّی عَلی مُحَمَّدٍ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله سَمِعَهُ النَّبِیُّ ، ورُفِعَت دَعوَتُهُ . (1)895.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :عنه علیه السلام :صَلّوا عَلی مُحَمَّدٍ وآلِ مُحَمَّدٍ ؛ فَإِنَّ اللّهَ عز و جل یَقبَلُ دُعاءَکُم عِندَ ذِکرِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله ودُعائِکُم لَهُ وحِفظِکُم إیّاهُ صلی الله علیه و آله . (2)896.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :عنه علیه السلام_ فی بَیانِ فَضائِلِ رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله _: إنَّ اللّهَ تَعالی جَعَلَ دُعاءَ اُمَّتِهِ فیما یَسأَلونَ رَبَّهُم _ جَلَّ ثَناؤُهُ _ مَرفوعا مِن إجابَتِهِ حَتّی یُصَلّوا فیهِ عَلَیهِ صلی الله علیه و آله ، فَهذا أکبَرُ وأعظَمُ مِمّا أعطَی اللّهُ _ تَبارَکَ وتَعالی _ لآِدَمَ علیه السلام . (3)897.امام صادق علیه السلام :عنه علیه السلام :إذا کانَت لَکَ إلَی اللّهِ سُبحانَهُ حاجَةٌ فَابدَأ بِمَسأَلَةِ الصَّلاةِ عَلی رَسولِهِ صلی الله علیه و آله ثُمَّ سَل حاجَتَکَ ؛ فَإِنَّ اللّهَ أکرَمُ مِن أن یُسأَلَ حاجَتَینِ فَیَقضِیَ إحداهُما ویَمنَعَ الاُخری . (4)898.امام صادق علیه السلام :الإمام الصادق علیه السلام :مَن کانَت لَه إلَی اللّهِ عز و جل حاجَةٌ فَلیَبدَأ بِالصَّلاةِ عَلی مُحَمَّدٍ وآلِهِ ثُمَّ یَسأَلُ حاجَتَهُ ، ثُمَّ یَختِمُ بِالصَّلاةِ عَلی مُحَمَّدٍ وآلِ مُحَمَّدٍ ؛ فَإِنَّ اللّهَ عز و جل أکرَمُ مِن أن یَقبَلَ الطَّرَفَینِ ویَدَعَ الوَسَطَ إذا کانَتِ الصَّلاةُ عَلی مُحَمَّدٍ وآلِ مُحَمَّدٍ لا تُحجَبُ عَنهُ . (5) .

ص: 133

899.عنه علیه السلام :امام علی علیه السلام :هر کس بر پیامبر خدا محمّد صلی الله علیه و آله ، درود فرستد ، پیامبر آن را می شنود و دعایش [به درگاه الهی ]فراز می شود.900.عنه علیه السلام :امام علی علیه السلام :بر محمّد و خاندان محمّد درود بفرستید ؛ زیرا با آوردن نام محمّد و دعا کردن برای او و حفظ [حرمت ]وی ، خداوند عز و جل دعای شما را می پذیرد.901.عنه علیه السلام :امام علی علیه السلام_ در بیان فضائل پیامبر خدا صلی الله علیه و آله _: خداوند متعال ، دعای امّتِ او را در آنچه از پروردگارشان می خواهند ، از اجابت ، منع کرده است تا آن گاه که در دعا ، بر او درود بفرستند و این ، بزرگ تر و با عظمت از آن چیزی است که خداوند _ تبارک و تعالی _ به آدم علیه السلام عطا فرمود.902.عنه علیه السلام :امام علی علیه السلام :هر گاه از خداوند سبحان ، درخواستی داشتی ، ابتدا درود فرستادن بر پیامبرِ او را درخواست کن و سپس ، حاجتت را بخواه ؛ زیرا خداوند ، بزرگوارتر از آن است که از او دو حاجت خواسته شود و یکی را برآورَد و دیگری را برآورده نسازد.903.سعد السعود :امام صادق علیه السلام :هر کس از خداوند عز و جل درخواستی دارد ، ابتدا بر محمّد و خاندان او درود بفرستد و سپس ، حاجتش را بخواهد و در پایان نیز بر محمّد و خاندان محمّد ، درود بفرستد ؛ زیرا خداوند عز و جل کریم تر از آن است که اوّل و آخر [دعا] را بپذیرد ، چون درود بر محمّد و خاندان محمّد از او محجوب نیست ، و وسط آن

را رها کند. .

ص: 134

899.امام صادق علیه السلام :عنه علیه السلام :مَن دَعا ولَم یَذکُرِ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله رَفرَفَ الدُّعاءُ عَلی رَأسِهِ ، فَإِذا ذَکَرَ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله رُفِعَ الدُّعاءُ . (1)900.امام صادق علیه السلام :رسول اللّه صلی الله علیه و آله :إذا صَلّی أحَدُکُم فَلیَبدَأ بِتَحمیدِ رَبِّهِ _ جَلَّ وعَزَّ _ وَالثَّناءِ عَلَیهِ ، ثُمَّ یُصَلّی عَلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله ، ثُمَّ یَدعو بَعدُ بِما شاءَ . (2)901.امام صادق علیه السلام :سنن الترمذی عن فضالة بن عبید :بَینا رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله قاعِدٌ (3) إذ دَخَلَ رَجُلٌ فَصَلّی ، فَقالَ : اللّهُمَّ اغفِر لی وَارحَمنی .

فَقالَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله : عَجِلتَ أیُّهَا المُصَلّی ! إذا صَلَّیتَ فَقَعَدتَ فَاحمَدِ اللّهَ بِما هُوَ أهلُهُ وصَلِّ عَلَیَّ ثُمَّ ادعُهُ .

قالَ : ثُمَّ صَلّی رَجُلٌ آخَرُ بَعدَ ذلِکَ فَحَمِدَ اللّهَ وصَلّی عَلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله .

فَقالَ لَهُ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله : أیُّهَا المُصَلّی ، اُدعُ تُجَب . (4)902.امام صادق علیه السلام :الکافی عن أبی کهمس عن الإمام الصادق علیه السلام :دَخَلَ رَجُلٌ المَسجِدَ فَابتَدَأَ قَبلَ الثَّناءِ عَلَی اللّهِ وَالصَّلاةِ عَلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله ، فَقالَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله : عاجَلَ العَبدُ رَبَّهُ .

ثُمَّ دَخَلَ آخَرُ فَصَلّی وأثنی عَلَی اللّهِ عز و جل وصَلّی عَلی رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله ، فَقالَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله : سَل تُعطَهُ . (5) .

ص: 135

903.سعد السعود :امام صادق علیه السلام :هر کس دعا کند و نام پیامبر صلی الله علیه و آله را نبرَد ، آن دعا [همچنان] بر فراز سرِ او بال و پَر می زند و چون نام پیامبر صلی الله علیه و آله را بُرد ، دعا بالا برده می شود.904.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هر گاه یکی از شما نماز خواند ، پس ابتدا پروردگارش را حمد و ثنا گوید و سپس بر پیامبر ، درود فرستد و آن گاه ، هر دعایی خواست ، بکند .905.عنه صلی الله علیه و آله :سنن الترمذی_ به نقل از فضالة بن عبید _: پیامبر خدا نشسته بود که مردی وارد شد و نماز خواند و گفت : بار خدایا ! مرا بیامرز و بر من ، رحمت آوَر.

پیامبر خدا فرمود : «عجله کردی ، ای مرد نمازگزار ! هر گاه نماز خواندی ، بنشین و خدا را به آنچه شایسته آن است ، بستای و بر من ، درود فرست و آن گاه ، دعا کن».

پس از او مرد دیگری [آمد و] نماز خواند و حمد خدا کرد و بر پیامبر صلی الله علیه و آله درود فرستاد. پیامبر صلی الله علیه و آله به او فرمود : «ای مرد نمازگزار ! دعا کن که اجابت می شوی».906.عنه صلی الله علیه و آله :الکافی_ به نقل از ابو کهمس _امام صادق علیه السلام فرمود : مردی به مسجد درآمد و پیش از آن که ثنای خدا گوید و بر پیامبر صلی الله علیه و آله درود فرستد ، شروع به دعا کرد . پیامبر خدا فرمود : «این بنده ، در خواهش از پروردگارش شتاب ورزید» .

سپس مرد دیگری درآمد و ابتدا ، نماز خواند و خداوند عز و جلرا ثنا گفت و بر پیامبر خدا ، درود فرستاد . پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود : «[اکنون ]بخواه تا به تو عطا شود». .

ص: 136

907.الإمام الصادق علیه السلام :فلاح السائل عن الحسین بن سعید :قالَ الحَلَبِیُّ لأَِبی عَبدِ اللّهِ علیه السلام : إنَّ لی جارِیَةً تُعجِبُنی فَلَیسَ یَکادُ یَبقی لی مِنها وَلَدٌ ، ولی مِنها غُلامٌ ، وهُوَ یَبکی ویَفزَعُ بِاللَّیلِ ، وأتَخَوَّفُ عَلَیهِ أن لا یَبقی .

فَقالَ أبو عَبدِ اللّهِ علیه السلام : فَأَینَ أنتَ مِنَ الدُّعاءِ ؟ قُم مِن آخِرِ اللَّیلِ وتَوَضَّأ وأسبِغِ الوُضوءَ ، وصَلِّ رَکعَتَینِ ، فَاحمَدِ اللّهَ ، وإیّاکَ أن تَسأَلَهُ حَتّی تَمدَحَهُ _ رَدَّدَ ذلِکَ عَلَیهِ مِرارا یَأمُرُهُ بِالمِدحَةِ _ فَإِذا فَرَغتَ مِن مِدحَةِ رَبِّکَ فَصَلِّ عَلی نَبِیِّکَ صلی الله علیه و آله ، ثُمَّ سَلهُ یُعطِکَ .

أما بَلَغَکَ أنَّ رَسولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله أتی عَلی رَجُلٍ وهُوَ یُصَلّی ، فَلَمّا قَضَی الرَّجُلُ الصَّلاةَ أقبَلَ یَسأَلُ رَبَّهُ حاجَتَهُ ، فَقالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله : عَجَّلَ العَبدُ عَلی رَبِّهِ .

وأتی عَلی آخَرَ وهُوَ یُصَلّی ، فَلَمّا قَضی صَلاتَهُ مَدَحَ رَبَّهُ ، فَلَمّا فَرَغَ مِن مِدحَةِ رَبِّهِ صَلّی عَلی نَبِیِّهِ صلی الله علیه و آله ، فَقالَ لَهُ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله : سَل تُعطَ ، سَل تُعطَ . (1)908.المراسیل عن أبی قلابة عن رسول اللّه صلی الله علیهالإمام الکاظم علیه السلام :مَن دَعا قَبلَ الثَّناءِ عَلَی اللّهِ وَالصَّلاةِ عَلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله ، کانَ کَمَن رَمی بِسَهمٍ بِلا وَتَرٍ . (2)909.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :عیون أخبار الرضا علیه السلام عن رجاء بن أبی الضحّاک :کانَ [الإِمامُ الرِّضا] علیه السلام یَبدَأُ فی دُعائِهِ بِالصَّلاةِ عَلی مُحَمَّدٍ وآلِهِ ، ویُکثِرُ مِن ذلِکَ فِی الصَّلاةِ وغَیرِها . (3)راجع : نهج الذکر : القسم العاشر / الصلاة علی محمّد وآله .

.

ص: 137

904.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :فلاح السائل_ به نقل از حسین بن سعید _: حلبی به امام صادق علیه السلام گفت : کنیزی دارم که مورد علاقه من است و از او برای من ، تقریبا فرزندی نمانده است و تنها یک پسر از وی دارم که شب ها گریه و بی تابی می کند و می ترسم که او نیز زنده نماند.

امام صادق علیه السلام فرمود : «چرا دعا نمی کنی؟ آخرِ شب برخیز و وضوی کاملی بگیر و دو رکعت نماز بگزار و خدا را بستای و تا او را نستوده ای ، از او درخواست مکن» .

امام علیه السلام چندین بار این جمله را بازگفت و او را به ستودنِ خدا توصیه کرد [و افزود :] «و چون از ستایش پروردگارت فراغت یافتی ، بر پیامبرت درود فرست و آن گاه از او بخواه ، که عطایت می کند.

مگر نشنیده ای که پیامبر خدا بر مردی وارد شد که نماز می خواند و چون نمازش را تمام کرد ، شروع به درخواستِ حاجت خود از پروردگارش نمود و پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود : این بنده ، زود از پروردگارش تقاضا کرد و مرد دیگری را دید که نماز می خواند و چون نمازش را به پایان بُرد ، پروردگارش را ستود و پس از ستایش پروردگارش بر پیامبر او درود فرستاد و پیامبر صلی الله علیه و آله به او فرمود : بخواه که به تو داده می شود ؛ بخواه که به تو داده شود ؟».905.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :امام کاظم علیه السلام :هرکس پیش از ستایش خداوند و درود فرستادن بر پیامبر صلی الله علیه و آله دعا کند ، همچون کسی است که با کمانِ بی زه ، تیر می اندازد.906.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :عیون أخبار الرضا علیه السلام_ به نقل از رجاء بن ابی ضحّاک _: امام رضا علیه السلام دعایش را با درود فرستادن بر محمد و خاندان او می آغازید و در نماز و غیر نماز ، درود بسیار می فرستاد.ر . ک : نهج الذکر : بخش دهم / درود فرستادن بر محمّد و خاندان محمد .

.

ص: 138

2 / 5الاِستِشفاعُ بِالقُرآنِ وَالأَنبِیاءِ وَالأَولِیاءِالکتاب«یَ_أَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُواْ اتَّقُواْ اللَّهَ وَابْتَغُواْ إِلَیْهِ الْوَسِیلَةَ وَجَ_هِدُواْ فِی سَبِیلِهِ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ» . (1)

راجع : الإسراء : 55 و 56 .

الحدیث914.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :رسول اللّه صلی الله علیه و آله_ لِعَلِیٍّ علیه السلام _: یا عَلِیُّ ، إذا هالَکَ أمرٌ أو نَزَلَت بِکَ شِدَّةٌ فَقُل :

اللّهُمَّ إنّی أسأَ لُکَ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ وآلِ مُحَمَّدٍ أن تُصَلِّیَ عَلی مُحَمَّدٍ وآلِ مُحَمَّدٍ ، وأن تُنجِیَنی مِن هذَا الغَمِّ . (2)915.الإمام الباقر علیه السلام :الإمام علیّ علیه السلام :اِعلَموا أنَّ هذَا القُرآنَ هُوَ النّاصِحُ الَّذی لا یَغُشُّ ... فَاسأَ لُوا اللّهَ بِهِ ، وتَوَجَّهوا إلَیهِ بِحُبِّهِ ، ولا تَسأَلوا بِهِ خَلقَهُ ، إنَّهُ ما تَوَجَّهَ العِبادُ إلَی اللّهِ تَعالی بِمِثلِهِ ، وَاعلَموا أنَّهُ شافِعٌ مُشَفَّعٌ . (3)911.ثواب الأعمال ( _ به نقل از سهل بن سعد انصاری _ ) الإمام الباقر علیه السلام :تَأخُذُ المُصحَفَ فِی الثُّلُثِ الثّانی مِن شَهرِ رَمَضانَ فَتَنشُرُهُ وتَضَعُهُ بَینَ یَدَیکَ ، وتَقولُ : «اللّهُمَّ إنّی أسأَ لُکَ بِکِتابِکَ المُنزَلِ وما فیهِ ، وفیهِ اسمُکَ الأَعظَمُ الأَکبَرُ وأسماؤُکَ الحُسنی وما یُخافُ ویُرجی أن تَجعَلَنی مِن عُتَقائِکَ مِنَ النّارِ» وتَدعو بِما بَدا لَکَ مِن حاجَةٍ . (4) .

ص: 139

ص: 140

918.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :الإقبال عن الإمام الصادق علیه السلام :خُذِ المُصحَفَ فَدَعهُ عَلی رَأسِکَ وقُل :

اللّهُمَّ بِحَقِّ هذَا القُرآنِ ، وبِحَقِّ مَن أرسَلتَهُ بِهِ ، وبِحَقِّ کُلِّ مُؤمِنٍ مَدَحتَهُ فیهِ ، وبِحَقِّکَ عَلَیهِم ، فَلا أحَدَ أعرَفُ بِحَقِّکَ مِنکَ ، بِکَ یا اَللّهُ _ عَشرَ مَرّاتٍ _ ثُمَّ تَقولُ : بِمُحَمَّدٍ _ عَشرَ مَرّاتٍ _ ، بِعَلِیٍّ _ عَشرَ مَرّاتٍ _ ، بِفاطِمَةَ _ عَشرَ مَرّاتٍ _ ، بِالحَسَنِ _ عَشرَ مَرّاتٍ _ ، بِالحُسَینِ _ عَشرَ مَرّاتٍ _ ، بِعَلِیِّ بنِ الحُسَینِ _ عَشرَ مَرّاتٍ _ ، بِمُحَمَّدِ بنِ عَلِیٍّ _ عَشرَ مَرّاتٍ _ ، بِجَعفَرِ بنِ مُحَمَّدٍ _ عَشرَ مَرّاتٍ _ ، بِموسَی بنِ جَعفَرٍ _ عَشرَ مَرّاتٍ _ ، بِعَلِیِّ بنِ موسی _ عَشرَ مَرّاتٍ _ ، بِمُحَمَّدِ بنِ عَلِیٍّ _ عَشرَ مَرّاتٍ _ ، بِعَلِیِّ بنِ مُحَمَّدٍ _ عَشرَ مَرّاتٍ _ ، بِالحَسَنِ بنِ عَلِیٍّ _ عَشرَ مَرّاتٍ _ ، بِالحُجَّةِ _ عَشرَ مَرّاتٍ _ وتَسأَلُ حاجَتَکَ .

وذَکَرَ فی حَدیثِهِ إجابَةَ الدّاعی وقَضاءَ حَوائِجِهِ . (1)919.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :الإمام الکاظم علیه السلام :خُذِ المُصحَفَ فی یَدِکَ وَارفَعهُ فَوقَ رَأسِکَ وقُل : اللّهُمَّ بِحَقِّ هذَا القُرآنِ ، وبِحَقِّ مَن أرسَلتَهُ إلی خَلقِکَ ، وبِکُلِّ آیَةٍ هِیَ فیهِ ، وبِحَقِّ کُلِّ مُؤمِنٍ مَدَحتَهُ فیهِ ، وبِحَقِّهِ عَلَیکَ ولا أحَدَ أعرَفُ بِحَقِّهِ مِنکَ .

یا سَیِّدی یا سَیِّدی یا سَیِّدی ، یا اَللّهُ یا اَللّهُ یا اَللّهُ _ عَشرَ مَرّاتٍ _ وبِحَقِّ مُحَمَّدٍ _ عَشرَ مَرّاتٍ _ وبِحَقِّ کُلِّ إمامٍ _ وتَعُدُّهُم حَتّی تَنتَهِیَ إلی إمامِ زَمانِکَ عَشرَ مَرّاتٍ _ فَإِنَّکَ لا تَقومُ مِن مَوضِعِکَ حَتّی یُقضی لَکَ حاجَتُکَ ، وتَیَسَّرَ لَکَ أمرُکَ . (2) .

ص: 141

920.عنه صلی الله علیه و آله :الإقبال_ امام صادق علیه السلام _فرمود : «قرآن را بردار و آن را بر سر خویش گیر و بگو:

بار خدایا ! به حقّ این قرآن و به حقّ کسی که این قرآن را با او فرستادی و به حقّ هر مؤمنی که در این قرآن ، او را ستوده ای و به حقّ تو بر آنان ، حقّی که تو خود ، بهتر از هر کس ، بدان آگاهی ، به حقّ خودت ، ای خدا (ده مرتبه) .

سپس می گویی : به حقّ محمّد (ده مرتبه) به حقّ علی (ده مرتبه) به حقّ فاطمه (ده مرتبه) ، به حقّ حسن (ده مرتبه)، به حقّ حسین (ده مرتبه) ، به حقّ علی بن الحسین (ده مرتبه) ، به حقّ محمّد بن علی (ده مرتبه) ، به حقّ جعفر بن محمّد (ده مرتبه) ، به حقّ موسی بن جعفر (ده مرتبه) ، به حقّ علی بن موسی (ده مرتبه) ، به حقّ محمّد بن علی (ده مرتبه)، به حقّ علی بن محمّد (ده مرتبه) ، به حقّ حسن بن علی (ده مرتبه) ، به حقّ حجّت (ده مرتبه) و آن گاه ، حاجتت را تقاضا می کنی».

امام علیه السلام در ادامه سخنش از اجابت شدن دعایِ دعاکننده و برآوردن حاجت هایش یاد کرد.921.الإمام الحسن علیه السلام :امام کاظم علیه السلام :قرآن را به دست بگیر و آن را بر فرازِ سرت قرار ده و بگو : خدایا ! به حقّ این قرآن و به حقّ کسی که او را به سوی خلقت فرستادی و به آیه آیه هایِ قرآنت و به حقّ هر مؤمنی که در این قرآن ، او را ستوده ای و به حقّ او بر تو ، حقّی که هیچ کس به آن آگاه تر از خودِ تو نیست.

سَروَرا ، سَروَرا ، سَروَرا ! ای خدا ، ای خدا ، ای خدا ! (ده مرتبه) و به حقّ محمّد (ده مرتبه) و به حقّ هر امامی و آنان را یکایک برمی شماری تا به امام زمانت برسی و هر یک را ده مرتبه می گویی . در این صورت ، هنوز از جای خویش برنخاسته ای که حاجتت برآورده و مشکلت حل می شود. .

ص: 142

922.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :الإمام الصادق علیه السلام :إنَّ للّهِِ _ تَبارَکَ وتَعالی _ رُسُلاً مُستَعلِنینَ ورُسُلاً مُستَخفینَ (1) ، فَإِذا سَأَلتَهُ بِحَقِّ المُستَعلِنینَ فَسَلهُ بِحَقِّ المُستَخفینَ . (2)923.عنه صلی الله علیه و آله :رسول اللّه صلی الله علیه و آله_ لِعَلِیٍّ علیه السلام _: الأَئِمَّةُ مِن وُلدِکَ بِهِم تُسقی اُمَّتِیَ الغَیثَ ، وبِهِم یُستَجابُ دُعاؤُهم ، وبِهِم یَصرِفُ اللّهُ عَنهُمُ البَلاءَ ، وبِهِم تَنزِلُ الرَّحمَةُ مِنَ السَّماءِ . (3)924.الإمام الباقر علیه السلام :عنه صلی الله علیه و آله :أکثِرُوا الصَّلاةَ عَلَیَّ ؛ فَإِنَّ صَلاتَکُم عَلَیَّ مَغفِرَةٌ لِذُنوبِکُم ، وَاطلُبوا لِیَ الدَّرَجَةَ وَالوَسیلَةَ ؛ فَإِنَّ وَسیلَتی عِندَ رَبّی شَفاعَةٌ لَکُم . (4)919.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :سنن الترمذی عن عثمان بن حنیف :إنَّ رَجُلاً ضَریرَ البَصَرِ أتَی النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله فَقالَ : اُدعُ اللّهَ أن یُعافِیَنی .

قالَ : إن شِئتَ دَعَوتُ ، وإن شِئتَ صَبَرتَ فَهُوَ خَیرٌ لَکَ . قالَ : فَادعُهُ .

قالَ : فَأَمَرَهُ أن یَتَوَضَّأَ فَیُحسِنَ وُضوءَهُ ، ویَدعُوَ بِهذَا الدُّعاءِ : اللّهُمَّ إنّی أسأَ لُکَ وأتَوَجَّهُ إلَیکَ بِنَبِیِّکَ مُحَمَّدٍ نَبِیِّ الرَّحمَةِ ، [ یا مُحَمَّدُ ] (5) إنّی تَوَجَّهتُ بِکَ إلی رَبّی فی حاجَتی هذِهِ لِتُقضی لی ، اللّهُمَّ فَشَفِّعهُ فِیَّ . (6) .

ص: 143

920.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :امام صادق علیه السلام :خداوند _ تبارک و تعالی _ را فرستادگانی آشکار و فرستادگانی پنهان است . (1) پس ، هر گاه از او به حقّ آشکاران درخواست کردی ، به حقّ پنهانان نیز از او درخواست کن.921.امام حسن علیه السلام :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله_ به علی علیه السلام _: به برکت وجود امامانِ از نسل توست که به امّتم باران داده می شود و دعایشان مستجاب می شود ، خداوند ، بلا را از آنان می گردانَد و رحمت ، از آسمان فرود می آید.922.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :بسیار بر من درود بفرستید ؛ زیرا درود فرستادن شما بر من ، موجب آمرزش گناهان شماست .

و برای من [از خداوند] درجه و وسیله طلب کنید ؛ چرا که وسیله من نزد پروردگارم ، شفاعت برای شماست.923.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :سنن الترمذی_ به نقل از عثمان بن حنیف _: مرد نابینایی نزد پیامبر صلی الله علیه و آله آمد و گفت : دعا کن که خدا ، مرا شفا بخشد.

فرمود : «اگر بخواهی دعا می کنم ؛ امّا اگر صبر پیشه کنی ، برایت بهتر است» .

گفت : دعا کن .

به او فرمود که وضویی نیکو بگیرد و این دعا را بخواند : «بار خدایا ! از تو درخواست می کنم و به واسطه پیامبرت محمّد ، پیامبرِ رحمت ، به درگاهت روی می آورم . [ای محمّد! ]من به واسطه تو به درگاه پروردگارم روی آوردم تا این حاجتم برآورده شود . بار خدایا ! شفاعت او را درباره من بپذیر». .

ص: 144

924.امام باقر علیه السلام :الإمام الباقر علیه السلام :إذا أرَدتَ أمرا تَسأَ لُهُ رَبَّکَ فَتَوَضَّأ وأحسِنِ الوُضوءَ ، ثُمَّ صَلِّ رَکعَتَینِ وعَظِّمِ اللّهَ وصَلِّ عَلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله ، وقُل بَعدَ التَّسلیمِ :

اللّهُمَّ إنّی أسأَ لُکَ بِأَنَّکَ مَلِکٌ وأنَّکَ عَلی کُلِّ شَیءٍ قَدیرٌ مُقتَدِرٌ ، وبِأَنَّکَ ما تَشاءُ مِن أمرٍ یَکونُ ، اللّهُمَّ إنّی أتَوَجَّهُ إلَیکَ بِنَبِیِّکَ مُحَمَّدٍ نَبِیِّ الرَّحمَةِ صلی الله علیه و آله ، یا مُحَمَّدُ یا رَسولَ اللّهِ إنّی أتَوَجَّهُ بِکَ إلَی اللّهِ رَبِّکَ ورَبّی لِیُنجِحَ لی طَلِبَتی ، اللّهُمَّ بِنَبِیِّکَ أنجِح لی طَلِبَتی بِمُحَمَّدٍ . ثُمَّ سَل حاجَتَکَ . (1)925.الإمام الصادق علیه السلام :الأمالی للطوسی عن یحیی بن العلاء عن الإمام الباقر علیه السلام ، قال :قالَ لی : اُدعُ بِهذَا الدُّعاءِ وأنَا ضامِنٌ لَکَ حاجَتَکَ عَلَی اللّهِ :

اللّهُمَّ أنتَ وَلِیُّ نِعمَتی ، وأنتَ القادِرُ عَلی طَلِبَتی ، قَد تَعلَمُ حاجَتی ، فَأَسأَ لُکَ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ وآلِ مُحَمَّدٍ لَمّا قَضَیتَها . (2)926.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :الکافی عن داوود الرقّی :إنّی کُنتُ أسمَعُ أبا عَبدِ اللّهِ علیه السلام أکثَرَ ما یُلِحُّ بِهِ فِی الدُّعاءِ عَلَی اللّهِ بِحَقِّ الخَمسَةِ ، یَعنی رَسولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله وأمیرَ المُؤمِنینَ وفاطِمَةَ وَالحَسَنَ والحُسَینَ صَلَواتُ اللّهِ عَلَیهِم . (3) .

ص: 145

927.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :امام باقر علیه السلام :هر گاه خواستی از پروردگارت چیزی تقاضا کنی ، وضو ساز ، وضویی نیک و آن گاه ، دو رکعت نماز بگزار و خدا را به بزرگی یاد کن و بر پیامبر ، درود فرست و بعد از سلام دادن [نماز] بگو:

بار خدایا ! از تو که پادشاهی و بر هر کاری ، توانا و مقتدری ، از تو که هر کاری بخواهی انجام شَوَد ، می شود ، درخواست می کنم .

بار خدایا! پیامبرت محمّد ، پیامبر رحمت را واسطه خویش به درگاهت قرار می دهم . ای محمّد ، ای پیامبر خدا! به واسطه تو به خداوند که پروردگارِ تو و پروردگارِ من است ، روی می آورم تا خواسته ام را برآورده سازد .

بار خدایا! تو را به حقّ پیامبرت ، خواسته ام را برآورده ساز ، به حقّ محمّد» .

سپس حاجتت را بخواه.928.عنه صلی الله علیه و آله :الأمالی ، طوسی_ به نقل از یحیی بن علاء _: امام باقر علیه السلام به من فرمود : «این دعا را بخوان ، من برایت ضمانت می کنم که خداوند ، حاجتت را برآورد:

بار خدایا ! تو ولی نعمت منی و تو بر خواسته من ، توانایی . نیاز مرا می دانی . پس ، به حقّ محمّد و خاندان محمّد ، از تو درخواست می کنم که آن را برآوری.929.الإمام الصادق علیه السلام :الکافی_ به نقل از داوود رقّی _: بارها از امام صادق علیه السلام می شنیدم که در هنگام دعا ، خدا را به حقّ پنج تن ، یعنی پیامبر خدا ، امیر مؤمنان ، فاطمه ، حسن و حسین _ که درودهای خدا بر آنان باد _ بسیار سوگند می داد. .

ص: 146

925.امام صادق علیه السلام :تفسیر القمّی عن شعیب العقرقوفی عن الإمام الصادق علیه السلام :إنَّ یوسُفَ أتاهُ جَبرَئیلُ فَقالَ لَهُ : یا یوسُفُ ، إنَّ رَبَّ العالَمینَ یُقرِئُکَ السَّلامَ ، ویَقولُ لَکَ : مَن جَعَلَکَ فی أحسَنِ خِلقَةٍ ؟ قالَ : فَصاحَ ووَضَعَ خَدَّهُ عَلَی الأَرضِ ، ثُمَّ قالَ : أنتَ یا رَبِّ .

ثُمَّ قالَ لَهُ : ویَقولُ لَکَ : مَن حَبَّبَکَ إلی أبیکَ دونَ إخوَتِکَ ؟ قالَ : فَصاحَ ووَضَعَ خَدَّهُ عَلَی الأَرضِ وقالَ : أنتَ یا رَبِّ .

قالَ : ویَقولُ لَکَ : مَن أخرَجَکَ مِنَ الجُبِّ بَعدَ أن طُرِحتَ فیها وأیقَنتَ بِالهَلَکَةِ ؟ قالَ : فَصاحَ ووَضَعَ خَدَّهُ عَلَی الأَرضِ ، ثُمَّ قالَ : أنتَ یا رَبِّ .

قالَ : فَإِنَّ رَبَّکَ قَد جَعَلَ لَکَ عُقوبَةً فِی استِغاثَتِکَ بِغَیرِهِ ، فَلَبِثتَ فِی السِّجنِ بِضعَ سِنینَ .

قالَ : فَلَمَّا انقَضَتِ المُدَّةُ وأذِنَ اللّهُ لَهُ فی دُعاءِ الفَرَجِ ، وَضَعَ خَدَّهُ عَلَی الأَرضِ ، ثُمَّ قالَ : اللّهُمَّ إن کانَت ذُنوبی قَد أخلَقَت وَجهی عِندَکَ ، فَإِنّی أتَوَجَّهُ إلَیکَ بِوَجهِ آبائِیَ الصّالحِینَ : إبراهیمَ وإسماعیلَ وإسحاقَ ویَعقوبَ . فَفَرَّجَ اللّهُ عَنهُ .

قُلتُ : جُعِلتُ فِداکَ ، أنَدعو نَحنُ بِهذَا الدُّعاءِ ؟

فَقالَ : اُدعُ بِمِثلِهِ : اللّهُمَّ إن کانَت ذُنوبی قَد أخلَقَت وَجهی عِندَکَ ، فَإِنّی أتَوَجَّهُ إلَیکَ بِنَبِیِّکَ نَبِیِّ الرَّحمَةِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله وعَلِیٍّ وفاطِمَةَ وَالحَسَنِ وَالحُسَینِ وَالأَئِمَّةِ علیهم السلام . (1)926.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :الکافی عن سماعة :قالَ لی أبُو الحَسَنِ علیه السلام : إذا کانَ لَکَ یا سَماعَةُ إلَی اللّهِ عز و جلحاجَةٌ ، فَقُل : «اللّهُمَّ إنّی أسأَ لُکَ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ وعَلِیٍّ ، فَإِنَّ لَهُما عِندَکَ شَأنا مِنَ الشَّأنِ وقَدرا مِنَ القَدرِ ، فَبِحَقِّ ذلِکَ الشَّأنِ وبِحَقِّ ذلِکَ القَدرِ ، أن تُصَلِّیَ عَلی مُحَمَّدٍ وآلِ مُحَمَّدٍ ، وأن تَفعَلَ بی کَذا وکَذا» فَإِنَّهُ إذا کانَ یَومُ القِیامَةِ لَم یَبقَ مَلَکٌ مُقَرَّبٌ ولا نَبِیٌّ مُرسَلٌ ولا مُؤمِنٌ مُمتَحَنٌ ، إلاّ وهُوَ یَحتاجُ إلَیهِما فی ذلِکَ الیَومِ . (2) .

ص: 147

927.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :تفسیر القمی_ به نقل از شعیب عقرقوفی _امام صادق علیه السلام فرمود : «جبرئیل علیه السلام نزد یوسف علیه السلام آمد و گفت : ای یوسف! خداوندگارِ جهانیان ، به تو سلام می رساند و می فرماید : «چه کسی تو را در زیباترین شکل ، آفریده است؟».

یوسف ، بانگی زد و گونه اش را بر خاک نهاد و گفت : تو ای پروردگار من!

جبرئیل به او گفت : و خدا به تو می فرماید : «چه کسی تو را محبوبِ پدرت ساخت ، نه برادرانت را؟».

باز یوسف ، بانگی زد و گونه اش را بر خاک نهاد و گفت : تو ای پروردگار من !

جبرئیل گفت : و به تو می فرماید : «چه کسی تو را از چاهی که در آن افکنده شدی و دیگر امیدی به زنده ماندن نداشتی ، بیرون آورد؟».

یوسف ، دگر باره بانگی زد و گونه بر خاک نهاد و گفت : تو ای پروردگار من!

جبرئیل گفت : پروردگارت برای تو ، به جرم کمک خواهی ات از غیر او ، کیفری قرار داده است . پس چند سالی در زندان ماندی.

چون آن مدّت گذشت و خداوند به او اجازه داد که برای آزادی اش دعا کند ، یوسف ، گونه اش را بر خاک نهاد و گفت : بار خدایا! اگر گناهانم ، مرا نزد تو بی آبرو کرده است ، به آبروی پدران نیکم : ابراهیم و اسماعیل و اسحاق و یعقوب ، به درگاه تو روی آورده ام .

پس خداوند ، او را از بند رَهانید.

عقرقوفی می گوید : که گفتم : فدایت شوم ! آیا ما نیز به این دعا ، دعا کنیم؟

فرمود : «به مانندِ آن ، دعا کن : «بار خدایا! اگر گناهانم ، مرا نزد تو بی آبرو کرده است ، به آبروی پیامبرت محمّد ، پیامبرِ رحمت ، و علی و فاطمه و حسن و حسین و (دیگر) امامان ، به درگاه تو روی آورده ام » .928.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :الکافی_ به نقل از سماعه _: امام کاظم علیه السلام به من فرمود : «ای سماعه! هر گاه به درگاه خداوند عز و جل حاجتی داشتی ، بگو : بار خدایا! به حقّ محمّد و علی ، از تو درخواست می کنم ؛ زیرا آن دو را نزد تو ، مقام و منزلتی بزرگ است . پس به حقّ آن مقام و آن منزلت ، از تو درخواست می کنم که بر محمّد و خاندان محمّد ، درود فرستی و فلان و بهمان حاجتم را برآوری ؛ زیرا در روز رستاخیز ، هیچ فرشته مقرّب و پیامبرِ مُرسل و مؤمن مخلصی نباشد ، مگر این که به آن دو نیازمند باشد». .

ص: 148

929.امام صادق علیه السلام :الإمام الهادی علیه السلام_ فِی الزِّیارَةِ الجامِعَةِ الکَبیرَةِ _: اُشهِدُ اللّهَ واُشهِدُکُم أنّی مُؤمِنٌ بِکُم وبِما آمَنتُم بِهِ ... مُستَشفِعٌ إلَی اللّهِ بِکُم ، مُتَقَرِّبٌ بِکُم إلَیهِ ، ومُقَدِّمُکُم أمامَ طَلِبَتی وحَوائِجی وإرادَتی فی کُلِّ أحوالی واُموری ...

اللّهُمَّ إنّی لَو وَجَدتُ شُفَعاءَ أقرَبَ إلَیکَ مِن مُحَمَّدٍ وأهلِ بَیتِهِ الأَخیارِ ، الأَئِمَّةِ الأَبرارِ، لَجَعَلتُهُم شُفَعائی، فَبِحَقِّهِمُ الَّذی أوجَبتَ لَهُم عَلَیکَ، أسأَلُکَ أن تُدخِلَنی فی جُملَةِ العارِفینَ بِهِم وبِحَقِّهِم، وفی زُمرَةِ المَرحومینَ بِشَفاعَتِهِم ، إنَّکَ أرحَمُ الرّاحِمینَ . (1)راجع : ص 578 ح 891 .

.

ص: 149

931.عنه صلی الله علیه و آله ( _ نَقلاً عَن صُحُفِ إبراهیمَ فی دَعوَةِ المَظلومِ ) امام هادی علیه السلام_ در زیارت جامعه کبیره _: خدا را و شما را گواه می گیرم که من ، به شما و به آنچه شما بدان ایمان آوردید ، ایمان دارم ... . شما را واسطه خویش به درگاه پروردگار قرار می دهم و به واسطه شما به او تقرّب می جویم و در همه کارها و امورم ، شما را پیشاپیشِ تقاضاها و نیازها و خواسته هایم [به درگاه او ]قرار می دهم.

بار خدایا! اگر واسطه هایی مقرّب تر از محمّد و خاندان نیک او ، این پیشوایان پاک ، به درگاه تو می یافتم ، بی گمان ، آنان را واسطه خود قرار می دادم . پس به حقّ آنان که بر خویشتن واجب گردانیده ای ، از تو درخواست می کنم که مرا در شمارِ شناسندگان ایشان و شناسندگان حقّ ایشان و در زمره کسانی که با شفاعت آنان مورد رحمت تو قرار می گیرند ، درآوری ، که به راستی ، تو مهربان ترینِ مهربانانی!ر . ک : ص 579 ، ح 891 .

.

ص: 150

البابُ الثّالِثُ : ما ینبغی للدّاعی حین الدّعاء3 / 1الاِستِکانَةُ وَالتَّضَرُّعُ وَالخُشوعُ وَالخُضوعُالکتاب«إِنَّهُمْ کَانُواْ یُسَ_رِعُونَ فِی الْخَیْرَ تِ وَ یَدْعُونَنَا رَغَبًا وَ رَهَبًا وَ کَانُواْ لَنَا خَ_شِعِینَ» . (1)

«ادْعُواْ رَبَّکُمْ تَضَرُّعًا وَخُفْیَةً إِنَّهُ لاَ یُحِبُّ الْمُعْتَدِینَ * وَلاَ تُفْسِدُواْ فِی الأَْرْضِ بَعْدَ إِصْلَ_حِهَا وَادْعُوهُ خَوْفًا وَطَمَعًا إِنَّ رَحْمَتَ اللَّهِ قَرِیبٌ مِّنَ الْمُحْسِنِینَ» . (2)

«وَ لَقَدْ أَخَذْنَ_هُم بِالْعَذَابِ فَمَا اسْتَکَانُواْ لِرَبِّهِمْ وَ مَا یَتَضَرَّعُونَ» . (3)

الحدیث935.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :رسول اللّه صلی الله علیه و آله :رَفعُ الأَیدی مِنَ الاِستِکانَةِ الَّتی قالَ اللّهُ عز و جل : «فَمَا اسْتَکَانُواْ لِرَبِّهِمْ وَ مَا یَتَضَرَّعُونَ» . (4) .

ص: 151

ص: 152

938.امام علی علیه السلام :الإمام علیّ علیه السلام_ فی قَولِهِ تَعالی : «فَمَا اسْتَکَانُواْ لِرَبِّهِمْ وَ مَا یَتَضَرَّعُونَ» _: أی لَم یَتَواضَعوا فِی الدُّعاءِ ولَم یَخضَعوا ، ولَو خَضَعوا للّهِِ عز و جل لاَستَجابَ لَهُم . (1)939.امام حسن علیه السلام :الکافی عن محمّد بن مسلم :سَأَلتُ أبا جَعفَرٍ علیه السلام عَن قَولِ اللّهِ عز و جل : «فَمَا اسْتَکَانُواْ لِرَبِّهِمْ وَ مَا یَتَضَرَّعُونَ» قالَ : الاِستِکانَةُ هِیَ الخُضوعُ ، وَالتَّضَرُّعُ رَفعُ الیَدَینِ ، وَالتَّضَرُّعُ بِهِما . (2)940.امام صادق علیه السلام :الإمام الصادق علیه السلام_ فی قَولِهِ تَعالی : «فَمَا اسْتَکَانُواْ لِرَبِّهِمْ وَ مَا یَتَضَرَّعُونَ» _: التَّضَرُّعُ رَفعُ الیَدَینِ . (3)941.الکافی ( _ به نقل از علی بن اسباط ، از امامان علیهم السلام ) رسول اللّه صلی الله علیه و آله :خِیارُ اُمَّتی _ فیما أنبَأَنِیَ المَلأَُ الأَعلی _ قَومٌ ... یَدعونَهُ بِأَلسِنَتِهِم رَغَبا ورَهَبا ، ویَسأَلونَهُ بِأَیدیهِم خَفضا ورَفعا ، ویُقبِلونَ بِقُلوبِهِم عَودا (4) وبَدءا . (5)942.جامع الأحادیث ، قمّی ( _ به نقل از مکحول _ ) مستدرک الوسائل عن رسول اللّه صلی الله علیه و آله :ما مِن صَوتٍ أحَبُّ إلَی اللّهِ مِن صَوتِ عَبدٍ لَهفانَ . قیلَ : وما هُوَ ؟

قالَ : عَبدٌ یُصیبُ الذَّنبَ فَیَملأَُ جَوفَهُ فَرَقا (6) مِنَ اللّهِ ، فَیَقولُ : یا رَبِّ .

فَیَقولُ اللّهُ : أنَا رَبُّکَ ، أغفِرُ لَکَ إذَا استَغفَرتَنی ، واُجیبُکَ إذا دَعَوتَنی . (7) .

ص: 153

943.رسول اللّه صلی الله علیه و آله ( _ لِجابِرِ بنِ سُلَیمٍ _ ) امام علی علیه السلام_ درباره این سخن خداوند متعال که : «نسبت به پروردگارشان خاکساری نکردند و خواری ننمودند» _: یعنی در دعا کردن ، فروتنی و افتادگی ننمودند . اگر در برابر خداوند عز و جل فروتنی می کردند ، حتما دعایشان را می پذیرفت.944.الإمام الباقر علیه السلام :الکافی_ به نقل از محمّد بن مسلم _: از امام باقر علیه السلام درباره این سخن خداوند عز و جلپرسیدم که : «نسبت به پروردگارشان خاکساری نکردند و خواری ننمودند» .

فرمود : «خاکساری ، همان فروتنی است و خواری نمودن ، بلند کردن دو دست و زاری کردن با آنهاست».943.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله ( _ به جابر بن سُلَیم _ ) امام صادق علیه السلام_ درباره این سخن خداوند متعال که : «نسبت به پروردگارشان خاکساری نکردند و خواری ننمودند» _: اظهار خواری کردن ، عبارت است از بلند کردن دست ها [به هنگام دعا] .944.امام باقر علیه السلام :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :بهترین های امّت من ، آن طور که آسمانیان (فرشتگان مقرّب الهی) به من خبر داده اند ، مردمانی اند که ... با زبان هایشان ، از سرِ امید و بیم ، او را می خوانند و دستِ خواهش آنها ، هماره در حال بالا رفتن و پایین آمدن است و با دل هایشان ، یک پارچه ، به او رو می نمایند.945.الکافی عن علیّ بن عیسی رفعه :مستدرک الوسائل :پیامبر خدا فرمود : «هیچ صدایی نزد خداوند ، دوست داشتنی تر از صدای بنده اندوهناک نیست» .

گفته شد : مقصود چیست؟

فرمود : «بنده ای گناه می کند و بر اثر آن ، ترس از خداوند ، وجودش را می آکَنَد و می گوید : پروردگارا ! و خدا می فرماید : منم پروردگار تو . تو را می آمرزم ، آن گاه که از من ، آمرزش بطلبی، و پاسخت می دهم ، آن گاه که مرا بخوانی». .

ص: 154

946.الکافی عن علیّ بن أسباط عنهم علیهم السلامالإمام علیّ علیه السلام :نِعمَ عَونُ الدُّعاءِ الخُشوعُ . (1)947.الإمام زین العابدین علیه السلام :عنه علیه السلام :عَلَیکُم بِمَسأَلَةِ ذُلٍّ وخُضوعٍ ، وتَمَلُّقٍ وخُشوعٍ ، وتَوبَةٍ ونُزوعٍ . (2)948.عنه علیه السلام :عنه علیه السلام :وَلتَکُن مَسأَلَتُکُم وتَمَلُّقُکُم مَسأَلَةَ ذُلٍّ وخُضوعٍ ، وشُکرٍ وخُشوعٍ ، بِتَوبَةٍ وتَوَرُّعٍ ، ونَدَمٍ ورُجوعٍ . (3)949.عنه علیه السلام ( _ مِن دُعائِهِ عِندَ الشِّدَّةِ _ ) عنه علیه السلام :إذا تَمَنَّی [ المُسلِمُ ] فَلیَسأَلِ اللّهَ عز و جل ویَبتَهِل إلَیهِ . (4)945.الکافی ( _ به نقل از علی بن عیسی ، که سند آن را به معصوم ر ) الإمام الصادق علیه السلام :إنَّ اللّهَ عز و جل أوحی إلی موسَی بنِ عِمرانَ علیه السلام : إذا وَقَفتَ بَینَ یَدَیَّ ، فَقِف مَوقِفَ الذَّلیلِ الفَقیرِ . (5)946.الکافی ( _ به نقل از علی بن اَسباط ، از امامان علیهم السلا ) عنه علیه السلام :کانَ فیما وَعَظَ اللّهُ _ تَبارَکَ وتَعالی _ بِهِ عیسَی بنَ مَریَمَ علیه السلام : ... یا عیسَی ، ارفُق بِالضَّعیفِ ، وَارفَع طَرفَکَ الکَلیلَ إلَی السَّماءِ ، وَادعُنی فَإِنّی مِنکَ قَریبٌ ، ولا تَدعُنی إلاّ مُتَضَرِّعا إلَیَّ ، وهَمُّکَ هَمٌّ واحِدٌ ، فَإِنَّکَ مَتی تَدعُنی کَذلِکَ اُجِبکَ . (6)947.امام زین العابدین علیه السلام :الکافی عن علیّ بن عیسی رفعه ، قال :إنَّ موسی ناجاهُ اللّهُ _ تَبارَکَ وتَعالی _ فَقالَ لَهُ فی مُناجاتِهِ : ... یا موسی ، ألقِ کَفَّیکَ ذُلاًّ بَینَ یَدَیَّ ، کَفِعلِ العَبدِ المُستَصرِخِ إلی سَیِّدِهِ ؛ فَإِنَّکَ إذا فَعَلتَ ذلِکَ رُحِمتَ ، وأنَا أکرَمُ القادِرینَ .

یا موسی ، سَلنی مِن فَضلی ورَحمَتی فَإِنَّهُما بِیَدی لا یَملِکُهُما أحَدٌ غَیری ، وَانظُر حینَ تَسأَ لُنی ، کَیفَ رَغبَتُکَ فیما عِندی ؟

... وَادعُ دُعاءَ الطّامِعِ الرّاغِبِ فیما عِندی ، النّادِمِ عَلی ما قَدَّمَت یَداهُ . (7) .

ص: 155

948.امام زین العابدین علیه السلام :امام علی علیه السلام :خاکساری ، نیکو یاوری برای دعاست.949.امام زین العابدین علیه السلام ( _ در دعای ایشان به هنگام سختی ها _ ) امام علی علیه السلام :بر شما باد درخواست کردن [از خداوند] با حالت خواری و افتادگی و چاپلوسی و خاکساری و توبه و ترکِ گناه.950.عنه علیه السلام ( _ مِن دُعائِهِ فِی الظُّلاماتِ _ ) امام علی علیه السلام :باید خواهش و تملّق گویی تان [از خداوند ]با حالت خواری و افتادگی و سپاس گزاری و خاکساری و توبه و خویشتنداری [از گناه] و پشیمانی و بازگشت [به راه درست] باشد.951.عنه علیه السلام ( _ مِن دُعائِهِ فی مَکارِمِ الأَخلاقِ _ ) امام علی علیه السلام :هر گاه [مسلمان] آرزویی دارد ، باید از خداوند عز و جل بخواهد و به درگاه او دعا کند.952.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :امام صادق علیه السلام :خداوند عز و جل به موسی بن عمران علیه السلام وحی فرمود که : «هر گاه در پیشگاه من ایستادی ، چونان شخصِ ذلیل و نیازمند بِایست».953.الغَیبة للنعمانی عن عبد اللّه بن سِنان :امام صادق علیه السلام :از جمله اندرزهای خداوند _ تبارک و تعالی _ به عیسی بن مریم علیه السلام این بود : « ... ای عیسی! با ناتوان ، نرمی و مدارا کن و نگاه بی رمقت را به آسمان بردار و مرا بخوان ؛ زیرا من ، به تو نزدیکم ، و مرا جز با حالت زاری و خواری مخوان و یک دل شو ، که هرگاه مرا این گونه بخوانی ، پاسخت می دهم.950.امام زین العابدین علیه السلام ( _ از دعای ایشان در دادخواهی _ ) الکافی_ به نقل از علی بن عیسی ، که سند حدیث را به معصوم علیه السلام می رساند _: خداوند _ تبارک و تعالی _ با موسی علیه السلام به نجوا پرداخت و در مناجاتش به او فرمود : « ... ای موسی! دو دستت را به خواری در برابر من بگشای ، آن گونه که بنده ، هنگام یاری خواستن از سَرورش می کند ؛ که اگر چنین کنی ، مورد رحمت قرار می گیری و من ، کریم ترینِ توانایان ای موسی! از فضل و رحمتم از من درخواست کن ؛ زیرا که این دو ، در دست من است و جز من ، کسی مالک آنها نیست . هنگامی که از من درخواست می کنی ، بنگر که رغبتت به آنچه نزد من است ، چگونه است؟ ... و مانند کسی که به آنچه نزد من [از ثواب و پاداش ]است ، چشم دارد و راغب است و از کرده هایش پشیمان ، دعا کن. .

ص: 156

951.امام زین العابدین علیه السلام ( _ از دعای ایشان درباره خوی های والای انسانی _ ) الإمام الرضا علیه السلام_ فی عِلَّةِ رَفعِ الیَدَینِ فِی التَّکبیرِ _: أحَبَّ اللّهُ عز و جل أن یَکونَ العَبدُ فی وَقتِ ذِکرِهِ لَهُ مُتَبَتِّلاً مُتَضَرِّعا مُبتَهِلاً . (1)952.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :رسول اللّه صلی الله علیه و آله_ فِی الدُّعاءِ _: أسأَ لُکَ مَسأَلَةَ المُستَکینِ ، وأبتَهِلُ إلَیکَ ابتِهالَ المُذنِبِ الذَّلیلِ ، وأدعوکَ دُعاءَ الخائِفِ الضَّریرِ ، مَن خَضَعَت لَکَ رَقَبَتُهُ ، وفاضَت لَکَ عَیناهُ ، وذَلَّ جَسَدُهُ ، ورَغِمَ أنفُهُ لَکَ . (2)953.الغیبة ، نعمانی ( _ به نقل از عبد اللّه بن سنان _ ) الإمام علیّ علیه السلام_ فی دُعائِهِ المَعروفِ بِدُعاءِ کُمَیلٍ _: اللّهُمَّ إنّی أسأَ لُکَ سُؤالَ خاضِعٍ مُتَذَلِّلٍ خاشِعٍ ، أن تُسامِحَنی وتَرحَمَنی ... .

اللّهُمَّ وأسأَ لُکَ سُؤالَ مَنِ اشتَدَّت فاقَتُهُ ، وأنزَلَ بِکَ عِندَ الشَّدائِدِ حاجَتَهُ ، وعَظُمَ فیما عِندَکَ رَغبَتُهُ . (3)954.کمال الدین عن عبد اللّه بن سِنان :الإمام زین العابدین علیه السلام :أدعوکَ دُعاءَ مَنِ اشتَدَّت فاقَتُهُ ، وقَلَّت حیلَتُهُ ، وضَعُفَت قُوَّتُهُ ، دُعاءَ الغَریقِ الغَریبِ المُضطَرِّ ، الَّذی لا یَجِدُ لِکَشفِ ما هُوَ فیهِ إلاّ أنتَ ، یا أرحَمَ الرّاحِمینَ . (4) .

ص: 157

955.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :امام رضا علیه السلام_ در بیان علّت بالا بردن دست ها هنگام تکبیر _: چون خداوند عز و جلدوست دارد که بنده اش در هنگام بردن نام او ، حالت بُریدن از دنیا و تضرّع و التماس داشته باشد.954.کمال الدین ( _ به نقل از عبد اللّه بن سنان _ ) پیامبر خدا صلی الله علیه و آله_ در دعا _: خاکسارانه از تو می خواهم و چونان گنهکارِ خوار ، به درگاهت التماس می کنم و همچون نابینای هراسان _ که در برابر تو گردن نهاده و چشمانش از اشک می جوشد و فروتنی می کند و در پیشگاهت خوار [و رام ]است _ تو را می خوانم .955.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :امام علی علیه السلام_ در دعای معروف به «دعای کمیل» _: بار خدایا! خاضعانه و ذلیلانه و فروتنانه ، از تو درخواست می کنم که مرا ببخشایی و بر من ، رحم آوری ... .

بار خدایا! از تو درخواست می کنم ، به سان خواهشِ کسی که نیازمندی اش شدّت یافته و در سختی ها نیازش را به درگاه تو می آورَد و به [لطف و عنایت ]تو ، سخت امید بسته است .956.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :امام زین العابدین علیه السلام :تو را می خوانم به سانِ خواندن شخصِ سختْ نیازمند و بیچاره و ناتوان ، به سان خواندن شخصِ در حال غرق شدن که تنها و درمانده است و برای نجات خویش از مهلکه ، جز تو کسی را نمی یابد ، ای مهربان ترینِ مهربانان! .

ص: 158

957.الفردوس :الإمام الصادق علیه السلام :اللّهُمَّ إنّی أسأَ لُکَ مَسأَلَةَ المِسکینِ المُستَکینِ ، وأبتَغی إلَیکَ ابتِغاءَ البائِسِ الفَقیرِ ، وأتَضَرَّعُ إلَیکَ تَضَرُّعَ الضَّعیفِ الضَّریرِ ، وأبتَهِلُ ابتِهالَ المُذنِبِ الخاطِئِ ، مَسأَلَةَ مَن خَضَعَت لَکَ نَفسُهُ ، ورَغِمَ لَکَ أنفُهُ ، وسَقَطَت لَکَ ناصِیَتُهُ ، وَانهَمَلَت لَکَ دُموعُهُ ، وفاضَت لَکَ عَبرَتُهُ ، وَاعتَرَفَ بِخَطیئَتِهِ ، وقَلَّت عَنهُ حیلَتُهُ ، وأسلَمَتهُ ذُنوبُهُ . (1)راجع : ص 392 (تفسیر الأحوال المناسبة للدعاء) .

3 / 2البُکاءُ أوِ التَّباکی956.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :رسول اللّه صلی الله علیه و آله :البُکاءُ مِن خَشیَةِ اللّهِ مِفتاحُ الرَّحمَةِ ، وعَلامَةُ القَبولِ ، وبابُ الإِجابَةِ . (2)957.الفردوس :عنه صلی الله علیه و آله :إذا أحسَستُم مِن أنفُسِکُم رِقَّةً ، فَاغتَنِمُوا الدُّعاءَ . (3)958.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :عنه صلی الله علیه و آله :اِغتَنِمُوا الدُّعاءَ عِندَ الرِّقَّةِ ؛ فَإِنَّها رَحمَةٌ . (4)959.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله ( _ به سلمان _ ) الإمام علیّ علیه السلام :بُکاءُ العُیونِ وخَشیَةُ القُلوبِ مِن رَحمَةِ اللّهِ تَعالی ذِکرُهُ ، فَإِذا وَجَدتُموها فَاغتَنِمُوا الدُّعاءَ ، ولَو أنَّ عَبدا بَکی فی اُمَّةٍ ، لَرَحِمَ اللّهُ تَعالی تِلکَ الاُمَّةَ لِبُکاءِ ذلِکَ العَبدِ . (5) .

ص: 159

ص: 160

964.امام باقر علیه السلام و امام صادق علیه السلام :الإمام الباقر علیه السلام :إنَّ التَّضَرُّعَ وَالصَّلاةَ مِنَ اللّهِ تَعالی بِمَکانٍ ، إذا کانَ العَبدُ ساجِدا للّهِِ ، فَإِن سالَت دُموعُهُ ، فَهُنالِکَ تَنزِلُ الرَّحمَةُ ، فَاغتَنِموا فی تِلکَ السّاعَةِ المَسأَلَةَ وطَلَبَ الحاجَةِ . (1)965.الإمام الکاظم علیه السلام :الإمام الصادق علیه السلام :إذَا اقشَعَرَّ جِلدُکَ ، ودَمَعَت عَیناکَ ، فَدونَکَ دونَکَ ، فَقَد قُصِدَ قَصدُکَ . (2)966.طبّ الأئمّة عن الوشّاء عن الإمام الرضا علیه السلاعنه علیه السلام :إذا رَقَّ أحَدُکُم فَلیَدعُ ؛ فَإِنَّ القَلبَ لا یَرِقُّ حَتّی یَخلُصَ . (3)967.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :الکافی عن سعید بن یسار بیّاع السابری :قُلتُ لِأَبی عَبدِ اللّهِ علیه السلام : إنّی أتَباکی فِی الدُّعاءِ ، ولَیسَ لی بُکاءٌ ؟

قالَ : نَعَم ، ولَو مِثلَ رَأسِ الذُّبابِ . (4)968.الإمام علیّ علیه السلام :الکافی عن إسحاق بن عمّار :قُلتُ لأَِبی عَبدِ اللّهِ علیه السلام : أکونُ أدعو فَأَشتَهِی البُکاءَ ولا یَجیئُنی ، ورُبَّما ذَکَرتُ بَعضَ مَن ماتَ مِن أهلی فَأَرِقُّ وأبکی ، فَهَل یَجوزُ ذلِکَ ؟

فَقالَ : نَعَم ، فَتَذَکَّرهُم ، فَإِذا رَقَقتَ فَابکِ ، وَادعُ رَبَّکَ تَبارَکَ وتَعالی . (5) .

ص: 161

969.الإمام زین العابدین علیه السلام :امام باقر علیه السلام :تضرّع و نماز ، جایگاهی بلند در نزد خداوند متعال دارند . هر گاه بنده در پیشگاه خدا به سجده افتاده باشد ، چنانچه اشک هایش جاری گردد ، رحمت فرود می آید . پس ، درخواست کردن و حاجت طلبی را در آن لحظه ، غنیمت شمرید.970.عدّة الداعی :امام صادق علیه السلام :هر زمان که پوستِ بدنت لرزیدن گرفت (1) و چشمانت گریان شد ، آن لحظه را دریاب ؛ دریاب که به تو توجّه شده است.971.الإمام زین العابدین علیه السلام :امام صادق علیه السلام :هر گاه به یکی از شما رقّت قلب دست داد ، دعا کند ؛ زیرا قلب تا خالص نشود ، رقّت نمی یابد.965.امام کاظم علیه السلام :الکافی_ به نقل از سعید بن یسار بیّاع سابری _: به امام صادق علیه السلام گفتم : آیا در هنگام دعا که گریه ام نمی آید ، حالت گریه به خود بگیرم؟

فرمود : «آری ، هرچند به اندازه سرِمگسی باشد [، اشکی بریز]».966.طبّ الأئمّة ( _ به نقل از وشّاء _ ) الکافی_ به نقل از اسحاق بن عمّار _: به امام صادق علیه السلام گفتم : دعا می کنم و میل دارم گریه کنم ، امّا گریه ام نمی آید . گاه به یاد یکی از کسانم که مُرده است ، می افتم و دلم می سوزد و می گِریم . آیا این ، جایز است؟

فرمود : «آری . آنها را به یاد آور و دچار رقّت قلب که شدی ، گریه کن و به درگاه پروردگارت _ تبارک و تعالی _ ، دعا نما. .

ص: 162

967.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :إرشاد القلوب عن عائشة :قامَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله یُصَلّی ویَقرَأُ القُرآنَ ویَبکی ، ثُمَّ یَجلِسُ یَقرَأُ ویَدعو ویَبکی ، ثُمَّ جَلَسَ یَقرَأُ ویَدعو ویَبکی ، حَتّی إذا فَرَغَ اضطَجَعَ وهُوَ یَقرَأُ ویَبکی حَتّی بَلَّتِ الدُّموعُ خَدَّیهِ ولِحیَتَهُ .

قُلتُ : یا رَسولَ اللّهِ ، ألَیسَ اللّهُ قَد غَفَرَ لَکَ ما تَقَدَّمَ مِن ذَنبِکَ وما تَأَخَّرَ ؟

فَقالَ : بَلی ، أفَلا أکونُ عَبدا شَکورا ؟ (1)968.امام علی علیه السلام :حلیة الأولیاء عن أبی صالح :دَخَلَ ضِرارُ بنُ ضَمرَةَ الکِنانِیُّ عَلی مُعاوِیَةَ ، فَقالَ لَهُ : صِف لی عَلِیّا ، فَقالَ : أوَتُعفینی یا أمیرَ المُؤمِنینَ ؟ قالَ : لا اُعفیکَ .

قالَ : أمّا إذ لابُدَّ فَإِنَّهُ کانَ وَاللّهِ بَعیدَ المَدی ، شَدیدَ القُوی ... کانَ وَاللّهِ غَزیرَ العَبرَةِ . . .

فَأَشهَدُ بِاللّهِ ، لَقَد رَأَیتُهُ فی بَعضِ مَواقِفِهِ وقَد أرخَی اللَّیلُ سُدولَهُ (2) ، وغَارَت نُجومُهُ ، یَمیلُ فی مِحرابِهِ ، قابِضا عَلی لِحیَتِهِ ، یَتَمَلمَلُ تَمَلمُلَ السَّلیمِ (3) ، ویَبکی بُکاءَ الحَزینِ ، فَکَأَنّی أسمَعُهُ الآنَ وهُوَ یَقولُ : یا رَبَّنا یا رَبَّنا ، یَتَضَرَّعُ إلَیهِ . (4)969.امام زین العابدین علیه السلام :الأمالی للصدوق عن الأصبغ بن نباتة :دَخَلَ ضِرارُ بنُ ضَمرَةَ النَّهشَلِیُّ عَلی مُعاوِیَةَ بنِ أبی سُفیانَ فَقالَ لَهُ : صِف لی عَلِیّا ، قالَ : أوَتُعفینی ، فَقالَ : لا ، بَل صِفهُ لی .

فَقالَ لَهُ ضِرارٌ : رَحِمَ اللّهُ عَلِیّا ... کانَ وَاللّهِ طَویلَ السُّهادِ (5) ، قَلیلَ الرُّقادِ ، یَتلو کِتابَ اللّهِ آناءَ اللَّیلِ وأطرافَ النَّهارِ ، ویَجودُ للّهِِ بِمُهجَتِهِ ، ویَبوءُ إلَیهِ بِعَبرَتِهِ ، لا تُغلَقُ لَهُ السُّتورُ ، ولا یَدَّخِرُ عَنَّا البُدورَ (6) ، ولا یَستَلینُ الاِتِّکاءَ ، ولا یَستَخشِنُ الجَفاءَ ، ولَو رَأَیتَهُ إذ مُثِّلَ فی مِحرابِهِ ، وقَد أرخَی اللَّیلُ سُدولَهُ ، وغارَت نُجومُهُ ، وهُوَ قابِضٌ عَلی لِحیَتِهِ ، یَتَمَلمَلُ تَمَلمُلَ السَّلیمِ ، ویَبکی بُکاءَ الحَزینِ . (7) .

ص: 163

970.عدّة الداعی :إرشاد القلوب_ به نقل از عایشه _: پیامبر خدا به نماز ایستاد و قرآن خواند و گریست . سپس نشست و قرآن خواند و دعا کرد و گریست . باز نشست و قرآن خواند و دعا کرد و گریست و چون تمام کرد و به بستر رفت ، باز قرآن خواند و گریست ، چندان که گونه ها و محاسنش از اشک ، تَر شد.

گفتم : ای پیامبر خدا ! آیا نه این است که خداوند ، گناهان گذشته و آینده تو را آمرزیده است؟

فرمود : «چرا ؛ امّا آیا بنده ای سپاس گزار نباشم؟».971.امام زین العابدین علیه السلام :حلیة الأولیاء_ به نقل از ابو صالح _: ضرار بن ضمره کنانی بر معاویه وارد شد . معاویه به او گفت : علی را برایم وصف کن .

ضرار گفت : مرا معاف بدار ، ای امیر مؤمنان !

معاویه گفت : معاف نمی دارم.

ضرار گفت : حال که ناچارم ، می گویم . به خدا سوگند ، او انسانی بود بلند همّت ، پُر توان و ... به خدا سوگند که او فراوان اشک می ریخت ... خدا را گواه می گیرم که در شبی از شب ها که پرده های تاریکی خویش ، فرو افکنده بود و ستارگانش غروب کرده بودند ، او را دیدم که در محراب خویش ، محاسنش را در دست گرفته است و چونان مارْ گَزیده ، به خود می پیچد و غمگنانه می گِرید . گویی هم اینک ، صدای «یا رب ، یا ربِ» او را که به درگاه خداوند زاری می کند ، می شنوم.972.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :الأمالی ، صدوق_ به نقل از اصبغ بن نُباته _: ضرار بن ضمره نَهشَلی بر معاویة بن ابی سفیان درآمد . معاویه به او گفت : علی را برایم وصف کن . ضرار گفت : مرا معاف بدار .

معاویه گفت : نه ، وصفش کن.

ضرار گفت : رحمت خدا بر علی باد !... به خدا سوگند ، او بسیار بیدار بود و کم می خفت . شب و روز ، کتاب خدا را تلاوت می کرد . جان خویش را برای خداوند ، در طَبَق اخلاص نهاده بود و در پیشگاه او اشک می ریخت . هیچ دربانی نداشت و کیسه های زر و سیم را از ما دریغ نمی کرد [تا برای خود بیندوزد] . بر نازْبالش تکیه نمی زد و جامه درشت [و زِبر] را زُمُخت [و خشن ]نمی دانست . کاش آن هنگام که شب ، پرده های سیاهش را فرو می آویخت و ستارگانش غروب می کردند و او در محرابش می ایستاد ، می دیدی اش که چگونه محاسنش را در دست گرفته است و چونان مار گَزیده ، به خود می پیچد و غمگنانه ناله سر می دهد. .

ص: 164

3 / 3الإِسرارُالکتاب«ادْعُواْ رَبَّکُمْ تَضَرُّعًا وَخُفْیَةً إِنَّهُ لاَ یُحِبُّ الْمُعْتَدِینَ» . (1)

«ذِکْرُ رَحْمَتِ رَبِّکَ عَبْدَهُ زَکَرِیَّا * إِذْ نَادَی رَبَّهُ نِدَاءً خَفِیًّا» . (2)

الحدیث975.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :رسول اللّه صلی الله علیه و آله :خَیرُ الدُّعاءِ الخَفِیُّ ، قالَ تَعالی : «ادْعُواْ رَبَّکُمْ تَضَرُّعًا وَخُفْیَةً» . (3) .

ص: 165

ص: 166

979.امام صادق علیه السلام :عنه صلی الله علیه و آله :دُعاءُ السِّرِّ یَزیدُ عَلَی الجَهرِ سَبعینَ ضِعفا ، وأثنَی اللّهُ سُبحانَهُ عَلی زَکَرِیّا علیه السلام بِقَولِهِ : «إِذْ نَادَی رَبَّهُ نِدَاءً خَفِیًّا» . (1)980.الإمام الباقر علیه السلام :عنه صلی الله علیه و آله :دَعوَةٌ فِی السِّرِّ تَعدِلُ سَبعینَ دَعوَةً فِی العَلانِیَةِ . (2)981.الإمام زین العابدین علیه السلام :عنه صلی الله علیه و آله :إنّی لَمّا اُسرِیَ بِی إلَی السَّماءِ ... نودیتُ ... یا مُحَمَّدُ ، ومَن کَثُرَت هُمومُهُ مِن اُمَّتِکَ ، فَلیَدعُنی سِرّا . (3)982.الإمام الصادق علیه السلام :الإمام الصادق علیه السلام :ما یَعلَمُ عِظَمَ ثَوابِ الدُّعاءِ وتَسبیحِ العَبدِ فیما بَینَهُ وبَینَ نَفسِهِ ، إلاَّ اللّهُ تَبارَکَ وتَعالی . (4)980.امام باقر علیه السلام :عنه علیه السلام :قالَ لُقمانُ لاِبنِهِ : ... عَلَیکَ بِقِراءَةِ کِتابِ اللّهِ عز و جل ما دُمتَ راکِبا ، وعَلَیکَ بِالتَّسبیحِ ما دُمتَ عامِلاً ، وعَلَیکَ بِالدُّعاءِ ما دُمتَ خالِیا . (5)981.امام زین العابدین علیه السلام :الإمام الرضا علیه السلام :دَعوَةُ العَبدِ سِرّا دَعوَةً واحِدَةً تَعدِلُ سَبعینَ دَعوَةً عَلانِیَةً . (6)نکتة :سیأتی فی الباب السابع من الفصل الثالث أن أحد العوامل المؤثرة فی إجابة الدعاء هو اجتماع المؤمنین فی الدعاء ، ومع الأخذ بنظر الاعتبار أنّ الدعاء الجماعی لا یمکن وقوعه سرّا ففی مقام الجمع بین روایات هذا الباب والروایات السابقة ، یمکن القول بأنّ طلب الحوائج العامّة من الأفضل أن یکون فی الأدعیة الجماعیة ، وطلب الحوائج الشخصیة والفردیة من الأفضل أن یکون فی الأدعیة الفردیة السرّیة التی هی بین العبد وربّه جلّ وعلا .

.

ص: 167

ص: 168

3 / 4خَفضُ الصَّوتِالکتاب«وَإِذَا سَأَلَکَ عِبَادِی عَنِّی فَإِنِّی قَرِیبٌ» . (1)

«وَاذْکُر رَّبَّکَ فِی نَفْسِکَ تَضَرُّعًا وَخِیفَةً وَدُونَ الْجَهْرِ مِنَ الْقَوْلِ بِالْغُدُوِّ وَالاْصَالِ وَلاَ تَکُن مِّنَ الْغَ_فِلِینَ» . (2)

«وَ لاَ تَجْهَرْ بِصَلاَتِکَ وَ لاَ تُخَافِتْ بِهَا وَ ابْتَغِ بَیْنَ ذَ لِکَ سَبِیلاً» . (3)

الحدیث989.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :عوالی اللآلی :رُوِیَ أنَّ سائِلاً سَأَلَ رَسولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله ، فَقالَ : أقَریبٌ رَبُّنا فَنُناجِیَهُ ، أم بَعیدٌ فَنُنادِیَهُ ؟

فَنَزَلَ قَولُهُ تَعالی : «وَإِذَا سَأَلَکَ عِبَادِی عَنِّی فَإِنِّی قَرِیبٌ» الآیَةَ (4) . (5)990.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :رسول اللّه صلی الله علیه و آله_ فی قَولِهِ تَعالی : «وَ لاَ تَجْهَرْ بِصَلاَتِکَ وَ لاَ تُخَافِتْ بِهَا» (6) _: ذلِکَ فِی الدُّعاءِ ، لا تَرفَع صَوتَکَ فِی الدُّعاءِ ، فَتَذکُرَ ذُنوبَکَ ، فَیُسمَعَ مِنکَ ، فَتُعَیَّرَ بِها . (7)991.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :عنه صلی الله علیه و آله :إنَّ اللّهَ کَرِهَ لَکُم ثَلاثا : اللَّغوَ عِندَ القُرآنِ، ورَفعَ الصَّوتِ فِی الدُّعاءِ، وَالتَّخَصُّرَ (8) فِی الصَّلاةِ . (9) .

ص: 169

ص: 170

999.عنه علیه السلام :عنه صلی الله علیه و آله :إنَّ اللّهَ تَعالی کَرِهَ لَکُم ثَلاثا : اللَّغوَ عِندَ قِراءَةِ القُرآنِ ، وَالتَّخَصُّرَ فِی الصَّلاةِ ، ورَفعَ الأَصواتِ بِالدُّعاءِ وعِندَ الدُّعاءِ . (1)996.امام علی علیه السلام :إرشاد القلوب :سَمِعَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله أقواما یُجاهِرونَ بِالدُّعاءِ ، فَقالَ : لا تَرفَعوا بِأَصواتِکُم ؛ فَإِنَّ رَبَّکُم لَیسَ بِأَصَمَّ . (2)997.امام صادق علیه السلام :صحیح البخاری عن أبی موسی الأشعری :لَمّا غَزا رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله خَیبَرَ _ أو قالَ : لَمّا تَوَجَّهَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله _ أشرَفَ النّاسُ عَلی وادٍ ، فَرَفَعوا أصواتَهُم بِالتَّکبیرِ : اللّهُ أکبَرُ ، اللّهُ أکبَرُ ، لا إلهَ إلاَّ اللّهُ .

فَقالَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله : اِربَعوا (3) عَلی أنفُسِکُم ، إنَّکُم لا تَدعونَ أصَمَّ ولا غائِبا ، إنَّکُم تَدعونَ سَمیعا قَریبا ، وهُوَ مَعَکُم . (4)998.امام صادق علیه السلام :سنن أبی داوود عن أبی موسی الأشعری :کُنتُ مَعَ رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله فی سَفَرٍ ، فَلَمّا دَنَوا مِنَ المَدینَةِ کَبَّرَ النّاسُ ورَفَعوا أصواتَهُم .

فَقالَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله : یا أیُّهَا النّاسُ ! إنَّکُم لا تَدعونَ أصَمَّ ولا غائِبا ، إنَّ الَّذی تَدعونَهُ بَینَکُم وبَینَ أعناقِ رِکابِکُم . (5) .

ص: 171

999.امام صادق علیه السلام :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :خداوند متعال ، سه چیز را از شما ناخوش می دارد : بیهوده گویی در هنگام قرائت قرآن ؛ دست به کمر نهادن در نماز ؛ و بلند کردن صدا به دعا ، و هنگام دعا کردن.1000.عنه علیه السلام :إرشاد القلوب :پیامبر خدا شنید که عدّه ای با صدای بلند دعا می کنند . فرمود : «صداهایتان را بلند نکنید . پروردگار شما . کَر نیست».1000.امام صادق علیه السلام :صحیح البخاری_ به نقل از ابو موسی اشعری _: چون پیامبر خدا به جنگ خیبر رفت (یا گفته شده [به سوی خیبر ]حرکت کرد) ، مردم به وادی ای رسیدند و فریاد تکبیر ، سر دادند : اللّه اکبر ، اللّه اکبر ، لا إله إلاّ اللّه !

پیامبر خدا فرمود : «آرام باشید . شما شخص کَر یا غایبی را که صدا نمی زنید . شما ، کسی را صدا می زنید که شنوا و نزدیک است و در کنارِ شماست».1001.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :سنن أبی داوود_ به نقل از ابو موسی اشعری _: در سفری با پیامبر خدا بودم . چون مردم نزدیک مدینه رسیدند ، بانگ تکبیر برآوردند. پیامبر خدا فرمود : «ای مردم! شما شخص کَر یا غایبی را که نمی خوانید . آن کسی که او را می خوانید ، بین شما و گردن مَرکب های شماست». (1) .

ص: 172

1002.عنه صلی الله علیه و آله :الإمام الصادق علیه السلام_ فی وَصِیَّتِهِ لِعَبدِ اللّهِ بنِ جُندَبٍ _: یَابنَ جُندَبٍ ... وَاخفِضِ الصَّوتَ ، إنَّ رَبَّکَ الَّذی یَعلَمُ ما تُسِرّونَ وما تُعلِنونَ ، قَد عَلِمَ ما تُریدونَ قَبلَ أن تَسأَلوهُ . (1)3 / 5رَفعُ الصَّوتِ فی مَواضِعَ1005.الإمام الصادق علیه السلام :البلد الأمین عن بشر وبشیر_ فی ذِکرِ دُعاءِ الإِمامِ الحُسَینِ بنِ عَلِیٍّ علیهماالسلام یَومَ عَرَفَةَ _: ثُمَّ رَفَعَ علیه السلام صَوتَهُ وبَصَرَهُ إلَی السَّماءِ ، وعَیناهُ قاطِرَتانِ کَأَنَّهُما مَزادَتانِ (2) ، وقالَ علیه السلام بِأَعلی صَوتِهِ : یا أسمَعَ السّامِعینَ ... ثُمَّ عَلَت أصواتُهُم بِالبُکاءِ مَعَهُ ، وغَرَبَتِ الشَّمسُ ، وأفاضَ علیه السلام وأفاضَ النّاسُ مَعَهُ . (3)1001.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :الکافی عن عبد الرحمن بن الحجّاج :کانَ أبو عَبدِ اللّهِ علیه السلام إذا قامَ آخِرَ اللَّیلِ یَرفَعُ صَوتَهُ حَتّی یَسمَعَ أهلُ الدّارِ ، ویَقولُ : اللّهُمَّ أعِنّی عَلی هَولِ المُطَّلَعِ (4) ، ووَسِّع عَلَیَّ ضیقَ المَضجَعِ ، وَارزُقنی خَیرَ ما قَبلَ المَوتِ ، وَارزُقنی خَیرَ ما بَعدَ المَوتِ . (5)راجع : الکافی : ج 6 ص 526 ح 8 . موسوعة میزان الحکمة : الأذان / الفصل السادس : آداب الأذان / أهمّ ما ینبغی رعایته للمؤذن / رفع الصوت .

.

ص: 173

ص: 174

ص: 175

و لذا کیفیت و کمّیت بلندی صدا ، در داوری عرف ، دخالت دارد . بی تردید ، فرق است میان کسی که مانند طلبکار با فریاد و بی ادبانه چیزی از خدا می خواهد و کسی که مانند امام حسین علیه السلام در عرفات ، در اثنای دعا ، حالی به او دست می دهد که با نهایت خاکساری و افتادگی و با ناله و تضرّع و اشک ریزان و دل سوزان ، اما با صدای بلند ، «یا أسمَعَ السّامِعینَ ؛ ای شنواترینِ شنوندگان» (1) می گوید و یا مانند امام صادق علیه السلام در پایان شب ، هنگام قیام در جمع شب زنده داران ، ندای «اللّهُمَّ أعِنّی عَلی هَولِ المُطَّلَعِ ووَسِّع عَلَیَّ ضیقَ المَضجَعِ ؛ خداوندا ! مرا به هنگام هراسیدنم در جایگاه وارسی یاری کن و برایم تنگای قبر را وسیع نما» (2) سر می دهد که نه تنها موجب آزار دیگران نبوده است ، بلکه بی تردید ، اهل بیت ایشان ، علاقه مند به شنیدن مناجات روحبخش آن بزرگوار در دل شب بوده اند . به عبارت دیگر ، پایین بودن صدا در هنگام دعا ، هم مقتضای تعظیم و تواضع در محضر خداوند است و هم موجب جلب خشنودی او و پیدایش حال توجّه و اُنس بیشتر در دعا کننده . این ، نکته ای است که عقل و وجدان انسان ، به خوبی آن را درک و تصدیق می کنند . بنا بر این ، اقتضای حالات و مقامات مختلف ، متفاوت است و عقل و وجدان ، در هر حال و مقام ، میزان مقبول پنهان و یا آشکار بودن صدا را به خوبی درک می کنند و با حفظ اصل آهستگی و پرهیز از شیون و فریاد ، هر یک از حالات و مقامات (درخواست ، سوز و گداز ، نالش از غم هجران ، حال خوش وصل و اُنس ، دعای جمعی و فردی ، ضمیمه شدن مسئله تعلیم و تربیت به اصل دعا) را از دیگر مقامات و حالات ، تمیز می دهد .

.

ص: 176

3 / 6رَفعُ الیَدَینِ1008.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :رسول اللّه صلی الله علیه و آله_ لِعَلِیٍّ علیه السلام _: عَلَیکَ بِرَفعِ یَدَیکَ إلی رَبِّکَ ، وکَثرَةِ تَقَلُّبِها . (1)1009.الکافی :الإمام الحسین علیه السلام :کانَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله یَرفَعُ یَدَیهِ إذَا ابتَهَلَ ودَعا ، کَما یَستَطعِمُ المِسکینُ . (2)1010.امام صادق علیه السلام ( _ از جمله جواب های ایشان به صوفیان _ ) المعجم الأوسط عن ابن عبّاس :رَأَیتُ رَسولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله یَدعو بِعَرَفَةَ ، ویَداهُ إلی صَدرِهِ کَاستِطعامِ المِسکینِ . (3)1011.الکافی عن الولید بن صبیح عن الإمام الصادق علیه المسند إسحاق بن راهویه عن عائشة :فَقَدتُ رَسولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله ذاتَ لَیلَةٍ ، فَخَرَجتُ فی أثَرِهِ ، فَإِذا رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله فِی البَقیعِ ، رافِعا یَدَیهِ إلَی السَّماءِ یَدعو . (4)1012.کتاب من لا یحضره الفقیه عن الولید بن صبیح :صحیح مسلم عن أنس :رَأَیتُ رَسولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله یَرفَعُ یَدَیهِ فِی الدُّعاءِ ، حَتّی یُری بَیاضُ إبطَیهِ . (5) .

ص: 177

ص: 178

1016.عنه صلی الله علیه و آله :کنزالعمّال عن البَراء بن عازب :کانَ [ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله ] إذا أصابَتهُ شِدَّةٌ فَدَعا ، رَفَعَ یَدَیهِ حَتّی یُری بَیاضُ إبطَیهِ . (1)1017.الکافی عن کلیب الصیداوی :المصنّف لعبد الرزّاق عن طاووس :دَعَا النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله عَلی قَومٍ فَرَفَعَ یَدَیهِ جِدّا فِی السَّماءِ ، فَجالَتِ (2) النّاقَةُ ، فَأَمسَکَها بِإِحدی یَدَیهِ ، وَالاُخری قائِمَةٌ فِی السَّماءِ . (3)1018.الکافی عن أیّوب أخی أدیم بیّاع الهروی :سنن النسائی عن اُسامة بن زید :کُنتُ رَدیفَ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله بِعَرَفاتٍ ، فَرَفَعَ یَدَیهِ یَدعو ، فَمالَت بِهِ ناقَتُهُ فَسَقَطَ خِطامُها (4) ، فَتَناوَلَ الخِطامَ بِإِحدی یَدَیهِ وهُوَ رافِعٌ یَدَهُ الاُخری . (5)1015.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :تهذیب الأحکام عن أبی بصیر عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام: إنَّ أمیرَ المُؤمِنینَ علیه السلام قالَ : إذا فَرَغَ أحَدُکُم مِنَ الصَّلاةِ ، فَلیَرفَع یَدَیهِ إلَی السَّماءِ ، وَلیَنصَب فِی الدُّعاءِ .

فَقالَ ابنُ سَبَأٍ : یا أمیرَ المُؤمِنینَ ! ألَیسَ اللّهُ فی کُلِّ مَکانٍ ؟

فَقالَ علیه السلام : بَلی . قالَ : فَلِمَ یَرفَعُ یَدَیهِ إلَی السَّماءِ ؟

قالَ : أما تَقرَأُ فِی القُرآنِ : «وَ فِی السَّمَاءِ رِزْقُکُمْ وَ مَا تُوعَدُونَ» (6) ؟ فَمِن أینَ یُطلَبُ الرِّزقُ إلاّ مِن مَوضِعِهِ ! ومَوضِعُ الرِّزقِ وما وَعَدَ اللّهُ السَّماءُ . (7)1016.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :الإمام الصادق علیه السلام_ لَمّا سَأَلَهُ الزِّندیقُ : مَا الفَرقُ بَینَ أن تَرفَعوا أیدِیَکُم إلَی السَّماءِ وبَینَ أن تَخفِضوها نَحوَ الأَرضِ ؟ _: ذلِکَ فی عِلمِهِ وإحاطَتِهِ وقُدرَتِهِ سَواءٌ ، ولکِنَّهُ عز و جل أمَرَ أولِیاءَهُ وعِبادَهُ بِرَفعِ أیدیهِم إلَی السَّماءِ نَحوَ العَرشِ ؛ لأَِنَّهُ جَعَلَهُ مَعدِنَ الرِّزقِ ، فَثَبَّتنا ما ثَبَّتَهُ القُرآنُ وَالأَخبارُ عَنِ الرَّسولِ صلی الله علیه و آله ، حینَ قالَ : اِرفَعوا أیدِیَکُم إلَی اللّهِ عز و جل . (8) .

ص: 179

1017.الکافی ( _ به نقل از کلیب صیداوی _ ) کنز العمّال_ به نقل از براء بن عازب _: پیامبر صلی الله علیه و آله هر گاه مشکلی برایش پیش می آمد و دعا می کرد ، دستانش را بالا می برد ، چنان که سپیدی زیر بغل هایش دیده می شد.1018.الکافی ( _ به نقل از ایّوب ، برادر اَدیمِ زردچوبه فروش _ ) المصنّف ، عبد الرزّاق_ به نقل از طاووس _: پیامبر صلی الله علیه و آله قومی را نفرین کرد و دستانش را کاملاً به آسمان برداشت . در این هنگام ، ناقه برگشت . پیامبر صلی الله علیه و آله با یک دستش ، آن را نگه داشت و دست دیگرش همچنان به سوی آسمان ، بلند بود.1019.الکافی عن علیّ بن عبدالعزیز :سنن النسائی_ به نقل از اُسامة بن زید _: من در عرفات ، بر ترکِ پیامبر صلی الله علیه و آله سوار بودم . ایشان ، دستانش را به دعا بلند کرد . ناقه اش به یک سو گشت و مهارش افتاد . با یک دستش مهار را گرفت و دست دیگرش ، همچنان بالا بود.1020.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :تهذیب الأحکام_ به نقل از ابو بصیر _: امام صادق علیه السلام از پدرانش نقل کرد که امیر مؤمنان فرمود : «هر گاه یکی از شما نمازش را تمام کرد ، دستانش را به سوی آسمان بردارد و تا می تواند ، دعا کند».

ابن سبأ گفت : ای امیر مؤمنان! مگر خدا در همه جا نیست؟

فرمود : «چرا» .

گفت : پس ، چرا دستانش را به سوی آسمان بلند کند؟

فرمود : «مگر در قرآن نخوانده ای که : «و در آسمان است روزیِ شما و آنچه وعده داده می شوید» ؟ بنا بر این ، روزی را جز از جایگاهش ، کجا باید طلبید؟ جایگاه روزی و هم آنچه خداوند وعده داده ، آسمان است».1021.عنه صلی الله علیه و آله :امام صادق علیه السلام_ در پاسخ به این پرسش زندیق که : چه فرقی می کند که دست هایتان را به سوی آسمان بردارید یا به سمت زمین ، پایین برید؟ _: این ، برای خدایی که بر همه چیز علم و احاطه و قدرت دارد ، یکسان است ؛ اما او به اولیا و بندگانش دستور داده است که دستانشان را به آسمان ، به سوی عرش ، بلند کنند ؛ زیرا آن جا را معدنِ روزی قرار داده است . پس ، ما آن چیزی را تأیید می کنیم که قرآن و اخبار رسیده از پیامبر صلی الله علیه و آله تأیید می کند که فرموده است : «دستانتان را به سوی خداوند عز و جل بلند کنید». .

ص: 180

1019.الکافی ( _ به نقل از علی بن عبد العزیز _ ) الاحتجاج عن صفوان بن یحیی :. . . قالَ أبو قُرَّةَ : فَما بالُکُم إذا دَعَوتُم رَفَعتُم أیدِیَکُم إلَی السَّماءِ ؟ فَقالَ أبُو الحَسَنِ [ الرِّضا ] علیه السلام : إنَّ اللّهَ استَعبَدَ خَلقَهُ بِضُروبٍ مِنَ العِبادَةِ ، وللّهِِ مَفازِعُ یَفزَعونَ إلَیهِ ومُستَعبَدٌ ، فَاستَعبَدَ عِبادَهُ بِالقَولِ وَالعِلمِ وَالعَمَلِ وَالتَّوَجُّهِ ونَحوِ ذلِکَ ، استَعبَدَهُم بِتَوَجُّهِ الصَّلاةِ إلَی الکَعبَةِ ، ووَجَّهَ إلَیها الحَجَّ وَالعُمرَةَ ، وَاستَعبَدَ خَلقَهُ عِندَ الدُّعاءِ وَالطَّلَبِ وَالتَّضَرُّعِ بِبَسطِ الأَیدی ورَفعِها إلَی السَّماءِ لِحالِ الاِستِکانَةِ ، وعَلامَةِ العُبودِیَّةِ وَالتَّذَلُّلِ لَهُ . (1)راجع : ج 2 ص 234 ح 1347 (من دعا له الإمام الرضا علیه السلام / یزید بن إسحاق) .

.

ص: 181

1021.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :الاحتجاج_ به نقل از صفوان بن یحیی _: ... ابوقرّه گفت : چرا شما وقتی دعا می کنید ، دستانتان را به سوی آسمان برمی دارید؟

امام رضا علیه السلام فرمود : «خداوند ، از طریق انواع عبادات ، مردم را به بندگی وا داشته است ، و برای خدا پناهگاه هایی است که به او پناه می برند و بندگی اش می کنند . مثلاً از بندگانش خواسته است که با گفتار و علم و کردار و توجّه و مانند اینها ، او را بندگی کنند . با نماز خواندن به سوی کعبه ، به بندگی شان کشانده است و حجّ و عمره را به سوی کعبه قرار داده است . از بندگانش خواسته است که هنگام دعا و خواهش و التماس ، با گشودن دست ها و بالا بردن آنها به جانب آسمان ، اظهار بندگی کنند ؛ زیرا این حالات ، نشانگر خاکساری و علامتِ عبودیت و خواری در برابر اوست».ر . ک : ج2 ص235 ح 1347 (کسانی که امام رضا علیه السلام برایشان دعا کرد / یزید بن اسحاق) .

.

ص: 182

ص: 183

تجسیم و مکان داشتن حضرت حق است در صورتی که جسم و مکان ، از اوصاف سلبیه خداوند متعال است . او جسم نیست و در همه جا هست . بنا بر این ، در دعا ، تفاوتی میان بلند کردن دست یا بلند نکردن آن ، وجود ندارد . اینان ، بدین سان ، منکر ادب بودنِ این رفتار شده اند . احادیث این باب ، نشان می دهند که این سؤال ، در صدر اسلام ، به طور جدّی مطرح بوده است و امامان به آن ، پاسخ گفته اند . در مجموع ، چهار پاسخ به این پرسش داده شده است : 1 . بلند کردن دست به هنگام دعا ، خود ، نوعی عبادت است که خداوند متعال ، مردم را مکلّف به آن نموده است ، مانند : توجّه کردن در نماز به سوی کعبه ، رکوع و سجود و امثال اینها . (1) 2 . بلند کردن دست به هنگام دعا ، سنّت نبوی است و پیامبر خدا از پیروان خود ، خواسته است که چنین عمل کنند . (2) 3 . حکمت بلند کردن دست به سوی آسمان در هنگام دعا ، این است که آسمان ، جایگاه انواع روزی هایی است که مورد نیاز و درخواست انسان اند . بدین جهت ، خداوند به اولیای خود دستور داده که هنگام دعا ، دست های خود را به سوی آسمان و عرش الهی دراز کنند . (3) 4 . علاّمه سیّد محمّدحسین طباطبایی در پاسخ این شبهه ، اشاره می کند که حقیقت همه عبادات بدنی (از جمله دعا) ، تنزیل و تمثیل معانی و مفاهیم و

.

ص: 184

حقایق متعالی در قالب جسمانی است و بلند کردن دست در دعا از این باب است . متن سخن ایشان چنین است : مخالفت برخی با بالا بردن دست به سوی آسمان به هنگام دعا، با استناد به این که این کار، نوعی جسم دانستن خداوند و اشاره به اوست، بیهوده و نادرست است ؛ چرا که حقیقت همه عبادت های بدنی، فرو کاستن معنای قلبی وتوجّه درونی، به صورتْ و شکل ظاهر و نیز اظهار حقایق فراتر از مادّه، در قالب جسم است ، همان گونه که در نماز و روزه و حج و... و اجزا و شرایطشان هست و اگر چنین نبود، اصلاً عبادت های بدنی تحقّق نمی یافتند و از جمله عبادت ها، دعاست که توجّه قلبی و درخواست درونی موجود در دعا را _ که در میان ما متداول و معهود است _ می توان شبیه کرد به درخواست نادار بینوای فرودست، از توانگر عزّتمند والا، آن جا که دستانش را باز می کند و نیازش را با شکستگی و زاری طلب می نماید . (1) نکته قابل توجّه ، این است که بلند کردن دست به سوی آسمان ، در صورتی ادب و ارزش شمرده می شود که نیایشگر ، با معرفت ، دست خود را بالا ببرد و بداند که خدا همه جا هست . تنها در این صورت است که دست به آسمانْ بلند کردن ، ادب شمرده می شود ، وگرنه کسی که می پندارد خدا در آسمان است و دست به سوی او دراز می کند ، دست بلند کردن او ارزشی ندارد . همچنین است چشم دوختن به آسمان در هنگام دعا ، و لذا امام صادق علیه السلام از پدران بزرگوار خود ، نقل کرده است : مَرَّ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله عَلی رَجُلٍ وهُوَ رافِعٌ بَصَرَهُ إلَی السَّماءِ یَدعو ، فَقالَ لَهُ رَسولُ

.

ص: 185

اللّهِ صلی الله علیه و آله : غُضَّ بَصَرَکَ ؛ فَإِنَّکَ لَن تَراهُ . وقالَ : ومَرَّ النَّبِیُّ عَلی رَجُلٍ رافِعٍ یَدَیهِ إلَی السَّماءِ وهُوَ یَدعو ، فَقالَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله : اُقصُر مِن یَدَیکَ ؛ فَإِنَّکَ لَن تَنالَهُ . (1) گذر پیامبر صلی الله علیه و آله بر مردی افتاد که هنگام دعا چشمش را به سوی آسمانْ دوخته بود. پیامبر خدا به وی فرمود : «چشمت را فرو بند که تو هرگز او را نمی بینی» . و فرمود : گذر پیامبر بر مردی افتاد که در حال دعا ، دستانش را به سوی آسمانْ بلند کرده بود. پیامبر خدا فرمود : «دستانت را پایین بیاور که تو هرگز به او نمی رسی» . البته ممکن است این دو حدیث ، ناظر به خروج شخص از حال اعتدال در چشم دوختن به آسمان (رفع البصر) یا بلند کردن دست ها (رفع الیدین) باشند .

.

ص: 186

3 / 7عُلُوُّ الهِمَّةِ وعِظَمُ المَسأَلَةِ1022.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :رسول اللّه صلی الله علیه و آله :إذا دَعا أحَدُکُم فَلیُعظِمِ الرَّغبَةَ ؛ فَإِنَّهُ لا یَتَعاظَمُ (1) عَلَی اللّهِ شَیءٌ . (2)1023.امام باقر علیه السلام :عنه صلی الله علیه و آله :اِسأَ لُوا اللّهَ وأجزِلوا ؛ فَإِنَّهُ لا یَتَعاظَمُهُ شَیءٌ . (3)1024.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :عنه صلی الله علیه و آله :إنَّ اللّهَ عز و جل یَعجَبُ مِن سائِلٍ یَسأَلُ غَیرَ الجَنَّةِ . (4)1025.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :عنه صلی الله علیه و آله :سَلُوا اللّهَ الفِردَوسَ ؛ فَإِنَّها سُرَّةُ (5) الجَنَّةِ . (6)1026.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :صحیح مسلم عن ربیعة بن کعب الأسلمی :کُنتُ أبیتُ مَعَ رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله ، فَأَتَیتُهُ بِوَضوئِهِ وحاجَتِهِ . فَقالَ لی : سَل . فَقُلتُ : أسأَ لُکَ مُرافَقَتَکَ فِی الجَنَّةِ .

قالَ : أوَ غَیرَ ذلِکَ ؟ قُلتُ : هُوَ ذاکَ .

قالَ : فَأَعِنّی عَلی نَفسِکَ بِکَثرَةِ السُّجودِ . (7)1027.الإمام الصادق علیه السلام :مسند ابن حنبل عن ربیعة بن کعب :قالَ لی رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله : سَلنی اُعطِکَ . قُلتُ : یا رَسولَ اللّهِ ، أنظِرنی أنظُر فی أمری . قالَ : فَانظُر فی أمرِکَ .

قالَ : فَنَظَرتُ ، فَقُلتُ : إنَّ أمرَ الدُّنیا یَنقَطِعُ ، فَلا أری شَیئا خَیرا مِن شَیءٍ آخُذُهُ لِنَفسی لآِخِرَتی ! فَدَخَلتُ عَلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله ، فَقالَ : ما حاجَتُکَ ؟ فَقُلتُ : یا رَسولَ اللّهِ ، اشفَع لی إلی رَبِّکَ عز و جلفَلیُعتِقنی مِنَ النّارِ .

فَقالَ : مَن أمَرَکَ بِهذا ؟ فَقُلتُ : لا وَاللّهِ یا رَسولَ اللّهِ ، ما أمَرَنی بِهِ أحَدٌ ، ولکِنّی نَظَرتُ فی أمری ، فَرَأَیتُ أنَّ الدُّنیا زائِلَةٌ مِن أهلِها ، فَأَحبَبتُ أن آخُذَ لآِخِرَتی .

قالَ : فَأَعِنّی عَلی نَفسِکَ بِکَثرَةِ السُّجودِ . (8) .

ص: 187

ص: 188

1030.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :الإمام علیّ علیه السلام :کانَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله إذا سُئِلَ شَیئا فَإِذا أرادَ أن یَفعَلَهُ ، قالَ : نَعَم ، وإذا أرادَ أن لا یَفعَلَ سَکَتَ ، وکانَ لا یَقولُ لِشَیءٍ لا .

فَأَتاهُ أعرابِیٌّ فَسَأَلَهُ ، فَسَکَتَ ، ثُمَّ سَأَلَهُ فَسَکَتَ ، ثُمَّ سَأَلَهُ ، فَقالَ لَهُ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله کَهَیئَةِ المُنتَهِرِ : سَل ما شِئتَ یا أعرابِیُّ ، فَغَبَطناهُ ، فَقُلنا : الآنَ یَسأَلُ الجَنَّةَ .

فَقالَ الأَعرابِیُّ : أسأَ لُکَ راحِلَةً ، فَقالَ لَهُ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله : لَکَ ذاکَ ، ثُمَّ قالَ : سَل ، قالَ : أسأَ لُکَ زادا ، قالَ : ولَکَ ذاکَ ، فَتَعَجَّبنا مِن ذلِکَ . فَقالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله : کَم بَینَ مَسأَلَةِ الأَعرابِیِّ وعَجوزِ بَنی إسرائیلَ !

ثُمَّ قالَ صلی الله علیه و آله : إنَّ موسی علیه السلام لَمّا أُمِرَ أن یَقطَعَ البَحرَ فَانتَهی إلَیهِ ، فَضُرِبَت وُجوهُ الدَّوابِّ ، فَرَجَعَت ، فَقالَ موسی علیه السلام : ما لی یا رَبِّ ؟ قالَ لَهُ : إنَّکَ عِندَ قَبرِ یوسُفَ ، فَاحتَمِل عِظامَهُ مَعَکَ ، وقَدِ استَوَی القَبرُ بِالأَرضِ ، فَجَعَلَ موسی علیه السلام لا یَدری أینَ هُوَ ، قالوا : إن کانَ أحَدٌ مِنکُم یَعلَمُ أینَ هُوَ فَعَجوزُ بَنی إسرائیلَ ، لَعَلَّها تَعلَمُ أینَ هُوَ .

فَأَرسَلَ إلَیها موسی علیه السلام ، قالَ : هَل تَعلَمینَ أینَ قَبرُ یوسُفَ علیه السلام ؟ قالَت : نَعَم . قالَ : فَدُلّینی عَلَیهِ . قالَت : لا وَاللّهِ حَتّی تُعطِیَنی ما أسأَ لُکَ . قالَ : ذاکِ لَکِ ، قالَت : فَإِنّی أسأَ لُکَ أن أکونَ مَعَکَ فِی الدَّرَجَةِ الَّتی تَکونُ فیها فِی الجَنَّةِ .

قالَ : سَلِی الجَنَّةَ ، قالَت : لا وَاللّهِ ، [ إلاّ ] (1) أن أکونَ مَعَکَ ، فَجَعَلَ موسی یُرادُّها ، فَأَوحَی اللّهُ _ تَبارَکَ وتَعالی _ إلَیهِ : أن أعطِها ذلِکَ ؛ فَإِنَّهُ لا یُنقِصُکَ شَیئا ، فَأَعطاها ودَلَّتهُ عَلَی القَبرِ ، فَأَخرَجَ العِظامَ وجاوَزَ البَحرَ . (2) .

ص: 189

1031.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :امام علی علیه السلام :شیوه پیامبر صلی الله علیه و آله چنین بود که هر گاه چیزی از او خواسته می شد ، اگر می خواست انجامش دهد ، می فرمود : «باشد» و اگر نمی خواست انجامش دهد ، سکوت می کرد و هرگز ، پاسخ «نه» نمی داد.

روزی بادیه نشینی نزد ایشان آمد و چیزی خواست . پیامبر صلی الله علیه و آله سکوت کرد . دوباره خواست . باز هم سکوت کرد . بار سوم خواست . پیامبر صلی الله علیه و آله با حالت تَشَر به او فرمود : «ای اَعرابی ! هر چه می خواهی ، تقاضا کن» .

ما به حال او غبطه خوردیم و گفتیم : الآن ، بهشت را تقاضا می کند.

بادیه نشین گفت : مَرکبی از تو می خواهم .

پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود : «باشد» .

سپس فرمود : «باز هم بخواه» .

گفت : توشه هم می خواهم .

فرمود : «باشد» .

ما از این درخواست ها تعجّب کردیم . پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود : چه قدر فرق است میان درخواست این بادیه نشین و درخواست آن پیرِ زن بنی اسرائیل!».

آن گاه فرمود : «موسی علیه السلام چون فرمان یافت که از دریا بگذرد و به آن رسید ، مَرکب ها را هِی زدند ؛ امّا آنها بازگشتند و به دریا نزدند . موسی علیه السلام گفت : مرا چه شده است ، ای پروردگارم؟

بدو فرمود : تو نزدیک قبرِ یوسف هستی . استخوان های او را هم با خودت ببر . امّا قبر با زمین ، یکسان شده بود و موسی علیه السلام نمی دانست کجاست . گفتند : اگر از شما کسی باشد که جای قبر را بداند ، آن کس ، پیر زنی از بنی اسرائیل است . شاید او بداند

که قبر کجاست.

موسی علیه السلام او را احضار کرد و فرمود : تو می دانی قبر یوسف علیه السلام کجاست؟ .

گفت : آری .

فرمود : آن را نشانم بده .

گفت : نه به خدا ، مگر آن که آنچه از تو می خواهم ، به من بدهی .

فرمود : باشد .

گفت : از تو می خواهم که در بهشت ، با تو در یک درجه باشم.

فرمود : [فقط] بهشت را بخواه .

گفت : نمی شود . فقط با تو باشم .

موسی علیه السلام سعی داشت او را از نظرش منصرف کند که خداوند _ تبارک و تعالی _ به او وحی فرمود که : هر چه می خواهد ، به او عطا کن ؛ زیرا از [درجه] تو چیزی کم نمی کند . موسی علیه السلام به آن پیرزن ، قول داد و او جای قبر را نشانش داد و موسی علیه السلام استخوان ها را بیرون آورد و از دریا گذشت». .

ص: 190

1032.اُسد الغابة ( _ به نقل از محمّد بن منکدر ، از مردی انصاری ، از ) الإمام الصادق علیه السلام :إنَّ اللّهَ _ تَبارَکَ وتَعالی _ أوحی إلی موسَی بنِ عِمرانَ علیه السلام أن : أخرِج عِظامَ یوسُفَ علیه السلام مِن مِصرَ ، ووَعَدَهُ طُلوعَ القَمَرِ ، فَأَبطَأَ طُلوعُ القَمَرِ عَلَیهِ ، فَسَأَلَ عَمَّن یَعلَمُ مَوضِعَهُ ، فَقیلَ لَهُ : هاهُنا عَجوزٌ تَعلَمُ عِلمَهُ ، فَبَعَثَ إلَیها ، فَاُتِیَ بِعَجوزٍ مُقعَدَةٍ عَمیاءَ .

فَقالَ : تَعرِفینَ قَبرَ یوسُفَ علیه السلام ؟ قالَت : نَعَم . قالَ : فَأَخبِرینی بِمَوضِعِهِ ، قالَت : لا أفعَلُ حَتّی تُعطِیَنی خِصالاً : تُطلِقَ رِجلَیَّ ، وتُعیدَ إلَیَّ بَصَری ، وتَرُدَّ إلَیَّ شَبابی ، وتَجعَلَنی مَعَکَ فِی الجَنَّةِ .

فَکَبُرَ ذلِکَ عَلی موسی ، فَأَوحَی اللّهُ عز و جل إلَیهِ : إنَّما تُعطی عَلَیَّ فَأَعطِها ما سَأَلَت ، فَفَعَلَ ، فَدَلَّتهُ عَلی قَبرِ یوسُفَ علیه السلام ، فَاستَخرَجَهُ مِن شاطِئِ النَّیلِ فی صُندوقٍ مَرمَرٍ ، فَلَمّا أخرَجَهُ طَلَعَ القَمَرُ ، فَحَمَلَهُ إلَی الشّامِ ، فَلِذلِکَ یَحمِلُ أهلُ الکِتابِ مَوتاهُم إلَی الشّامِ . (1) .

ص: 191

1033.الإمام الصادق علیه السلام :امام صادق علیه السلام :خداوند _ تبارک و تعالی _ به موسی بن عمران علیه السلام وحی فرمود که : «استخوان های یوسف را از مصر ، بیرون ببر» و فرمود که هنگام طلوع ماه ، چنین کند ؛ امّا ماه ، دیر طلوع کرد و موسی علیه السلام در جستجوی کسی برآمد که جایگاه قبر را بداند . به او گفته شد : پیرزنی هست که جای آن را می داند .

موسی علیه السلام در پی او فرستاد و پیرزنی زمینگیر و نابینا را آوردند . موسی علیه السلام فرمود : «تو قبر یوسف علیه السلام را بلدی؟». گفت : آری .

فرمود : «پس جایش را به من نشان بده» .

گفت : نمی گویم ، مگر چند چیز به من بدهی : پاهایم را شفا دهی ، بینایی ام را به من بازگردانی ، جوانی ام را به من برگردانی و مرا در بهشت ، [هم درجه] با خودت قرار دهی.

این خواست ها بر موسی علیه السلام گران آمد . خداوند عز و جل به او وحی فرمود که : «تو به حساب من می دهی . پس آنچه می خواهد ، به او عطا کن» .

موسی علیه السلام چنین کرد ، و آن پیر زن ، قبر یوسف علیه السلام را به او نشان داد . موسی علیه السلام [جسد] او را از تابوتی مَرمَرین در کرانه نیل ، بیرون آورد و آن گاه که بیرونش آورد ، ماه طلوع کرد و آن را با خود به شام بُرد . به همین سبب ، اهل کتاب ، مردگان خویش را به شام می برند. .

ص: 192

1034.عدّة الداعی عن کعب الأحبار :الإمام الکاظم علیه السلام :إنَّ أباذَرٍّ بَکی مِن خَشیَةِ اللّهِ حَتَّی اشتَکی عَینَیهِ ، فَخافوا عَلَیهِما ، فَقیلَ لَهُ : یا أباذَرٍّ لَو دَعَوتَ اللّهَ فی عَینَیکَ . فَقالَ : إنّی عَنهُما لَمَشغولٌ ، وما عَنانی أکبَرُ .

فَقیلَ لَهُ : وما شَغَلَکَ عَنهُما ؟ قالَ : العَظیمَتانِ : الجَنَّةُ وَالنّارُ . (1)3 / 8السُّؤالُ مِن فَضلِ اللّهِالکتاب«وَسْئلُواْ اللَّهَ مِن فَضْلِهِ إِنَّ اللَّهَ کَانَ بِکُلِّ شَیْ ءٍ عَلِیمًا» . (2)

الحدیث1036.امام صادق علیه السلام :رسول اللّه صلی الله علیه و آله :سَلُوا اللّهَ مِن فَضلِهِ ؛ فَإِنَّ اللّهَ عز و جل یُحِبُّ أن یُسأَلَ . (3)1037.عنه علیه السلام :الإمام علیّ علیه السلام_ فی خُطبَتِهِ یَومَ الجُمُعَةِ _: وَاسأَ لُوا اللّهَ مِن رَحمَتِهِ وفَضلِهِ ؛ فَإِنَّهُ لا یَخیبُ عَلَیهِ داعٍ دَعاهُ . (4) .

ص: 193

ص: 194

1042.الکافی عن أحمد بن محمّد بن أبی نصر :رسول اللّه صلی الله علیه و آله :لَتَسَلُنَّ اللّهَ أو لَیَقضِیَنَّ عَلَیکُم ، إنَّ للّهِِ عِبادا یَعمَلونَ فَیُعطیهِم ، وآخَرینَ یَسأَلونَهُ صادِقینَ فَیُعطیهِم ، ثُمَّ یَجمَعُهُم فِی الجَنَّةِ ، فَیَقولُ الَّذینَ عَمِلوا : رَبَّنا ! عَمِلنا فَأَعطَیتَنا ، فَبِما أعطَیتَ هؤُلاءِ ؟

فَیَقولُ : عِبادی (1) ! أعطَیتُکُم اُجورَکُم ولَم ألِتکُم (2) مِن أعمالِکُم شَیئا ، وسَأَلَنی هؤُلاءِ فَأَعطَیتُهُم ، وهُوَ فَضلی اُوتیهِ مَن أشاءُ . (3)1041.المؤمن ( _ به نقل از صباح بن سَیابه _ ) عنه صلی الله علیه و آله :إنَّ الرِّزقَ لَیَنزِلُ مِنَ السَّماءِ إلَی الأَرضِ ، عَلی عَدَدِ قَطرِ المَطَرِ ، إلی کُلِّ نَفسٍ بِما قُدِّرَ لَها ، ولکِن للّهِِ فُضولٌ ، فَاسأَ لُوا اللّهَ مِن فَضلِهِ . (4)1042.الکافی ( _ به نقل از احمد بن محمّد بن ابی نصر _ ) الإمام زین العابدین علیه السلام :اللّهُمَّ أنتَ القائِلُ وقَولُکَ حَقٌّ ووَعدُکَ صِدقٌ : «وَسْئلُواْ اللَّهَ مِن فَضْلِهِ» (5) «إِنَّ اللَّهَ کَانَ بِکُمْ رَحِیمًا» (6) ، ولَیسَ مِن صِفاتِکَ یا سَیِّدی أن تَأمُرَ بِالسُّؤالِ وتَمنَعَ العَطِیَّةَ ، وأنتَ المَنّانُ بِالعَطِیّاتِ عَلی أهلِ مَملَکَتِکَ ، وَالعائِدُ عَلَیهِم بِتَحَنُّنِ رَأفَتِکَ . (7) .

ص: 195

1043.الإمام علیّ علیه السلام ( _ فِی وَصِیَّتِهِ لاِبنِهِ الحَسَنِ علیه السلام _ ) پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :یا از خدا درخواست می کنید یا این که شما را نابود می کند . خداوند را بندگانی است که عمل می کنند و او [مزد عملشان را] به ایشان می دهد ، و دیگرانی هستند که صادقانه از او درخواست می کنند و به آنها نیز عطا می کند . سپس ، همه آنان را در بهشت ، گِرد می آورد . آنان که عمل کرده اند ، می گویند : پروردگارا ! ما عمل کردیم و به پاداش ، آن را به ما عطا فرمودی . اینان را به چه سبب ، عطا کردی؟

خداوند می فرماید : «بندگان من! مزد شما را دادم و چیزی از مزد کارتان نکاستم ، و اینان ، از من درخواست کردند و من هم به آنها عطا کردم و این ، فضل من است که به هر که بخواهم ، می دهم».1044.عنه علیه السلام :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :روزی از آسمان ، به شمارِ قطرات باران ، به زمین می ریزد ، برای هر کس به اندازه ای که برایش مقدّر شده است ؛ امّا خداوند ، زیاده هایی هم دارد . پس ، از زیاده های خدا از او درخواست کنید.1045.الدرّ المنثور عن الدیلمی :امام زین العابدین علیه السلام :بار خدایا! تو خود فرموده ای و فرموده ات ، درست و وعده ات ، راست است که : «خدا را از فضلش بخواهید» «خدا نسبت به شما مهربان است» . سَروَرم! از صفات تو نیست که به خواهش کردن ، فرمان دهی ؛ امّا دَهِش نکنی . تو اهل مملکتت را با داد و دَهِش ها می نوازی و با مهر و رأفت خویش ، به آنان سود می رسانی. .

ص: 196

1043.امام علی علیه السلام ( _ در وصیّتش به فرزندش حسن علیه السلام _ ) الإمام علیّ علیه السلام_ فی الدّعاءِ _: وَاجعَلنی مِن أحسَنِ عِبادِکَ نَصیبا عِندَکَ ، وأقرَبِهِم مَنزِلَةً مِنکَ ، وأخَصِّهِم زُلفَةً (1) لَدَیکَ ، فَإِنَّهُ لا یُنالُ ذلِکَ إلاّ بِفَضلِکَ . (2)1044.امام علی علیه السلام :عنه علیه السلام_ فِی الحِکَمِ المَنسوبَةِ إلَیهِ _: اللّهُمَّ إنّی أری لَدَیَّ مِن فَضلِکَ ما لَم أسأَلکَ ، فَعَلِمتُ أنَّ لَدَیکَ مِنَ الرَّحمَةِ ما لا أعلَمُ ، فَصَغُرَت قیمَةُ مَطلَبی فیما عایَنتُ ، وقَصُرَت غایَةُ أمَلی عِندَما رَجَوتُ ، فَإِن ألحَفتُ (3) فی سُؤالی فَلِفاقَتی إلی ما عِندَکَ ، وإن قَصَّرتُ فی دُعائی فَبِما عَوَّدتَ مِنِ ابتدِائِکَ . (4)3 / 9بَثُّ الحاجَةِ1046.امام صادق علیه السلام :الإمام الصادق علیه السلام :إنَّ اللّهَ _ تَبارَکَ وتَعالی _ یَعلَمُ ما یُریدُ العَبدُ إذا دَعاهُ ، ولکِنَّهُ یُحِبُّ أن تُبَثَّ (5) إلَیهِ الحَوائِجُ ، فَإِذا دَعَوتَ فَسَمِّ حاجَتَکَ . (6)1047.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :رسول اللّه صلی الله علیه و آله :إنَّ اللّهَ لَیُمسِکُ الخَیرَ الکَثیرَ عَن عَبدِهِ ، فَیَقولُ : لا اُعطیهِ حَتّی یَسأَلَنی . (7) .

ص: 197

ص: 198

3 / 10العَزمُ1051.امام صادق علیه السلام :رسول اللّه صلی الله علیه و آله :إذا دَعا أحَدُکُم فَلیَعزِم فِی الدُّعاءِ ، ولا یَقُل : اللّهُمَّ ، إن شِئتَ فَأَعطِنی ؛ فَإِنَّ اللّهَ لا مُستَکرِهَ لَهُ . (1)1052.عنه علیه السلام :عنه صلی الله علیه و آله :إذا دَعا أحَدُکُم فَلا یَقُل : اللّهُمَّ اغفِر لی إن شِئتَ ، ولکِن لِیَعزِمِ المَسأَلَةَ ، وَلیُعَظِّمِ الرَّغبَةَ ، فَإِنَّ اللّهَ لا یَتَعاظَمُهُ شَیءٌ أعطاهُ . (2)1053.تفسیر العیّاشی عن أبی بکر الحضرمی عن الإمام الصادعنه صلی الله علیه و آله :لا یَقولَنَّ أحَدُکُم : اللّهُمَّ اغفِر لی إن شِئتَ ، اللّهُمَّ ارحَمنی إن شِئتَ ، لِیَعزِمِ المَسأَلَةَ ؛ فَإِنَّهُ لا مُکرِهَ لَهُ . (3)3 / 11التَّعمیمُ1056.عنه علیه السلام :رسول اللّه صلی الله علیه و آله :إذا دَعا أحَدُکُم فَلیَعُمَّ ؛ فَإِنَّهُ أوجَبُ لِلدُّعاءِ . (4) .

ص: 199

ص: 200

1059.الإمام الصادق علیه السلام :عنه صلی الله علیه و آله :ما مِن دُعاءٍ أحَبُّ إلَی اللّهِ من أن یَقولَ العَبدُ : اللّهُمَّ ارحَم اُمَّةَ مُحَمَّدٍ رَحمَةً عامَّةً . (1)1060.عنه علیه السلام :عنه صلی الله علیه و آله :مَن عَمَّ بِدُعائِهِ المُؤمِنینَ وَالمُؤمِناتِ ، استُجیبَ لَهُ . (2)1058.امام باقر علیه السلام :عنه صلی الله علیه و آله :أعمِم ؛ [یَعنی فِی الدُّعاءِ] فَفَضلُ ما بَینَ العُمومِ وَالخُصوصِ ، کَما بَینَ السَّماءِ وَالأَرضِ . (3)1059.امام صادق علیه السلام :عنه صلی الله علیه و آله :ثَلاثٌ لا یَغُلُّ عَلَیهِنَّ قَلبُ مُؤمِنٍ : إِخلاصُ الدَّعوَةِ للّهِِ تَعالی ، وَالنَّصیحَةُ لِوُلاةِ الأَمرِ فِی الحَقِّ حَیثُ کانَ ، وأن یَعُمَّ بِدَعوَتِهِ جَمیعَ المُسلِمینَ ، فَإِنَّ الدَّعوَةَ تُحیطُ مِن وَرائِهِم . (4)1060.امام صادق علیه السلام :عنه صلی الله علیه و آله :لا یَؤُمَّ رَجُلٌ قَوما فَیَخُصَّ نَفسَهُ بِالدُّعاءِ دونَهُم ؛ فَإِن فَعَلَ فَقَد خانَهُم . (5)1061.الکافی عن مقاتل بن مقاتل :عنه صلی الله علیه و آله :مَن صَلّی بِقَومٍ فَاختَصَّ نَفسَهُ بِالدُّعاءِ ، فَقَد خانَهُم . (6)1062.الإمام الباقر علیه السلام :الأدب المفرد عن عبد اللّه بن عمرو :قالَ رَجُلٌ : اللّهُمَّ اغفِر لی ولِمُحَمَّدٍ وَحدَنا .

فَقالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله : لَقَد حَجَبتَها عَن ناسٍ کَثیرٍ ! (7) .

ص: 201

1061.الکافی ( _ به نقل از مُقاتل بن مُقاتل _ ) پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هیچ دعایی نزد خداوند ، محبوب تر از این نیست که بنده بگوید : بار خدایا ! امّت محمّد را مشمول رحمتِ عام خود گردان.1062.امام باقر علیه السلام :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هر کس دعایش را به همه مردان و زنان مؤمن تعمیم دهد ، دعایش مستجاب می شود.1063.الإمام الصادق علیه السلام :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :[در دعا] عمومیّت ببخش ؛ زیرا میان دعای عمومی و خصوصی ، از زمین تا آسمان فرق است.1063.امام صادق علیه السلام :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :سه چیز است که با وجود آنها ، دلِ هیچ مؤمنی را خیانت و ناخالصی نیست : دعوت خالصانه برای خداوند متعال ، تذکّر خیرخواهانه دادن به فرمان روایان درباره حق ، هر جا که باشد ؛ و این که در دعایش همه مسلمانان را داخل گردانَد _ چرا که دعا از هر سو آنان را در میان می گیرد _ .1064.الکافی عن ابن الولید بن صبیح ، عن أبیه :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هیچ مردی نباید امامتِ [جماعت ]عدّه ای را برعهده گیرد و برای خودش دعا کند و آنها را دعا نکند ، که اگر چنین کند ، به آنان خیانت ورزیده است.1065.الکافی عن ابن طیّار :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هر کس پیش نماز عدّه ای شود و فقط برای خودش دعا کند ، به آنان خیانت کرده است .1066.الکافی عن محمّد بن الحسن العطّار عن رجل من أصحابنالأدب المفرد_ به نقل از عبد اللّه بن عمرو _: مردی گفت : خدایا! تنها من و محمّد را بیامرز . پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود : «مردم بسیاری را از دعایت محروم ساختی». .

ص: 202

1064.الکافی ( _ به نقل از فرزند ولید بن صبیح ، از پدرش _ ) صحیح البخاری عن أبی هریرة :قامَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله فی صَلاةٍ وقُمنا مَعَهُ ، فَقالَ أعرابِیٌّ وهُوَ فِی الصَّلاةِ : اللّهُمَّ ارحَمنی ومُحَمَّدا ، ولا تَرحَم مَعَنا أحَدا .

فَلَمّا سَلَّمَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله ، قالَ لِلأَعرابِیِّ : لَقَد حَجَّرتَ واسِعا (1) ! (2)1065.الکافی ( _ به نقل از ابن طیّار _ ) الإمام الکاظم عن آبائه علیهم السلام: کانَت فاطِمَةُ علیهاالسلام إذا دَعَت تَدعو لِلمُؤمِنینَ وَالمُؤمِناتِ ، ولا تَدعو لِنَفسِها ، فَقیلَ لَها : یا بِنتَ رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله ، إنَّکِ تَدعینَ (3) لِلنّاسِ ولا تَدعینَ لِنَفسِکِ ! فَقالَت : الجارُ ثُمَّ الدّارُ . (4)3 / 12الإِکثارُالکتاب«وَ اصْبِرْ نَفْسَکَ مَعَ الَّذِینَ یَدْعُونَ رَبَّهُم بِالْغَدَوةِ وَ الْعَشِیِّ یُرِیدُونَ وَجْهَهُ» . (5)

.

ص: 203

ص: 204

الحدیث1072.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :رسول اللّه صلی الله علیه و آله :إذا سَأَلَ أحَدُکُم فَلیُکثِر ؛ فَإِنَّهُ یَسأَلُ رَبَّهُ . (1)1073.عنه صلی الله علیه و آله :عنه صلی الله علیه و آله :لَقَد بارَکَ اللّهُ لِرَجُلٍ فی حاجَةٍ أکثَرَ الدُّعاءَ فیها ، اُعطِیَها أو مُنِعَها . (2)1074.مصباح المتهجد :الإمام الکاظم علیه السلام_ مِن دُعاءٍ لَهُ _: یا مَن لا یَزیدُهُ کَثرَةُ الدُّعاءِ إلاّ جودا وکَرَما . (3)راجع : ص 60 (فضل الدعاء / سلاح المؤمن) .

3 / 13الإِلحاحُ1074.مصباح المتهجّد :رسول اللّه صلی الله علیه و آله :إنَّ اللّهَ یُحِبُّ السّائِلَ اللَّحوحَ . (4)1075.الکافی ( _ به نقل از ابو علی خزّاز _ ) عنه صلی الله علیه و آله :إنَّ اللّهَ یُحِبُّ المُلِحّینَ فِی الدُّعاءِ . (5)1076.تهذیب الأحکام عن صفوان بن یحیی ومحمّد بن سهیل عنعنه صلی الله علیه و آله_ فی دُعاءِ الجَوشَنِ الکَبیرِ _: یا مَن لا یُبرِمُهُ (6) إلحاحُ المُلِحّینَ . (7) .

ص: 205

ص: 206

1081.امام زین العابدین علیه السلام :الإمام الصادق علیه السلام :قالَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله : رَحِمَ اللّهُ عَبدا طَلَبَ مِنَ اللّهِ عز و جل حاجَةً فَأَلَحَّ فِی الدُّعاءِ ، استُجیبَ لَهُ أو لَم یُستَجَب لَهُ ، وتَلا هذِهِ الآیَةَ : «وَأَدْعُواْ رَبِّی عَسَی أَلاَّ أَکُونَ بِدُعَاءِ رَبِّی شَقِیًّا» (1) . (2)1082.الإمام الباقر علیه السلام :رسول اللّه صلی الله علیه و آله :وَالَّذی نَفسی بِیَدِهِ ، إنَّ العَبدَ لَیَدعُو اللّهَ وهُوَ عَلَیهِ غَضبانُ فَیُعرِضُ عَنهُ ، ثُمَّ یَدعوهُ فَیُعرِضُ عَنهُ ، فَیَقولُ لِمَلائِکَتِهِ : أبی عَبدی أن یَدعُوَ غَیری فَقَدِ استَحیَیتُ مِنهُ ، یَدعونی واُعرِضُ عَنهُ ، اُشهِدُکُم أنّی قَدِ استَجَبتُ لَهُ . (3)1082.امام باقر علیه السلام :الإمام علیّ علیه السلام :مَنِ استَدامَ قَرعَ البابِ ولَجَّ وَلَجَ . (4)1083.إثبات الوصیّة عن سعید بن المسیّب :عنه علیه السلام_ فی دُعاءِ یَومِ الأَربِعاءِ _: الحَمدُ للّهِِ الَّذی مَرضاتُهُ فِی الطَّلَبِ إلَیهِ وَالتِماسِ ما لَدَیهِ ، وسَخَطُهُ فی تَرکِ الإِلحاحِ فِی المَسأَلَةِ عَلَیهِ . (5)1083.إثبات الوصیّة ( _ به نقل از سعید بن مسیّب _ ) الإمام زین العابدین علیه السلام :یا مَن لا یَحتَقِرُ أهلَ الحاجَةِ إلَیهِ ، ویا مَن لا یُخَیِّبُ المُلِحّینَ عَلَیهِ ، ویا مَن لا یَجبَهُ بِالرَّدِّ أهلَ الدّالَّةِ (6) عَلَیهِ . (7)1084.الخرائج والجرائح :عنه علیه السلام_ فِی المُناجاةِ الإِنجیلِیَّةِ _: سَیِّدی إنَّ آمالی فیکَ یَتَجاوَزُ آمالَ الآمِلینَ ، وسُؤالی إیّاکَ لا یُشبِهُ سُؤالَ السّائِلینَ ؛ لِأَنَّ السّائِلَ إذا مُنِعَ امتَنَعَ عَنِ السُّؤالِ ، وأنَا فَلا غَناءَ بی عَنکَ فی کُلِّ حالٍ . (8) .

ص: 207

1084.الخرائج و الجرائح :امام صادق علیه السلام :پیامبر خدا فرمود : «خداوند ، رحمت کند بنده ای را که از خداوند عز و جلحاجتی بخواهد و در دعایش پافشاری ورزد ، خواه دعایش مستجاب شود ، خواه نشود » و این آیه را تلاوت کرد : «پروردگارم را می خوانم . امیدوارم که در خواندن پروردگارم محروم نباشم» .1085.الکافی عن جمیل :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :سوگند به آن که جانم در دست اوست ، [گاه] بنده خدا را می خواند ، در حالی که خداوند از او در خشم است . پس از او روی می گرداند و دوباره می خواندش و باز ، خدا از او روی می گرداند ؛ امّا به فرشتگانش می گوید : «بنده ام از خواندن غیر من ، اِبا ورزید و من ، از او شرم کردم . مرا می خواند و من ، از او روی می گردانم . گواه باشید که اجابتش کردم».1086.الکافی عن إسماعیل بن الأرقط ( _ ابنِ اُمِّ سَلَمَةَ اُختِ الإِمامِ الصّادِقِ عل ) امام علی علیه السلام :هر که پیوسته دری را بکوبد و پای بفشارد ، وارد می شود . 11085.الکافی ( _ به نقل از جمیل _ ) امام علی علیه السلام_ در دعای روز چهارشنبه _: ستایش ، خداوندی را که خشنودی اش در خواهش از اوست و درخواستِ آنچه نزد اوست . و ناخشنودی اش ، در پای نفشردن بر درخواست از اوست.1086.الکافی ( _ به نقل از اسماعیل بن ارقط ، پسر اُمّ سلمه (خواه ) امام زین العابدین علیه السلام :ای کسی که نیازمندانش را تحقیر نمی کند ، ای کسی که اصرار کنندگان به درگاهش را نومید نمی گرداند و ای کسی که آنان را که بر او ناز [و دلیری ]می کنند ، رد نمی کند!1087.المجتنی عن أحمد بن داوود النعمانی :امام زین العابدین علیه السلام_ در «مناجات انجیلیه» _: سرورم! امیدهای من به تو ، فراتر از امیدهای آرزومندان است و درخواست من از تو مانند درخواست سائلین نیست زیرا درخواست کننده ، هر گاه درخواستش برآورده نشود ، دیگر از درخواست کردن ، خودداری می کند ؛ امّا من در هیچ حالی از تو بی نیازی نمی جویم. .

ص: 208

1088.کتاب من لا یحضره الفقیه عن یونس بن عمّار :الإمام الباقر علیه السلام :کانَ أبی یُلِحُّ فِی الدُّعاءِ ، یَقولُ : یا رَبِّ یا رَبِّ ، حَتّی یَنقَطِعَ النَّفَسُ ، ثُمَّ یَعودُ ، ثُمَّ یَعودُ . (1)1087.المُجتنی ( _ به نقل از احمد بن داوود نعمانی _ ) عنه علیه السلام :وَاللّهِ لا یُلِحُّ عَبدٌ مُؤمِنٌ عَلَی اللّهِ عز و جل فی حاجَتِهِ ، إلاّ قَضاها لَهُ . (2)1088.کتاب من لا یحضره الفقیه ( _ به نقل از یونس بن عمّار _ ) الإمام الصادق علیه السلام :إنَّ اللّهَ عز و جل کَرِهَ إلحاحَ النّاسِ بَعضِهِم عَلی بَعضٍ فِی المَسأَلَةِ ، وأحَبَّ ذلِکَ لِنَفسِهِ ، إنَّ اللّهَ عز و جل یُحِبُّ أن یُسأَلَ ویُطلَبَ ما عِندَهُ . (3)1089.الکافی عن یونس بن عمّار :عنه علیه السلام :لَولا إلحاحُ المُؤمِنینَ عَلَی اللّهِ فی طَلَبِ الرِّزقِ ، لَنَقَلَهُم مِنَ الحالِ الَّتی هُم فیها إلی حالٍ أضیَقَ مِنها . (4)1089.الکافی ( _ به نقل از یونس بن عمّار _ ) قرب الإسناد عن مسعدة بن صدقة :قالَ لِجَعفَرٍ علیه السلام قائِلٌ : عَلِّمنی دُعاءً ، فَقالَ لَهُ : أینَ أنتَ عَن دُعاءِ الإِلحاحِ... وألِحَّ فِی الطَّلَبِ ؛ فَإِنَّهُ یُحِبُّ إلحاحَ المُلِحّینَ مِن عِبادِهِ المُؤمِنینَ . (5)1090.الکافی عن إسحاق بن عمّار :الإمام الصادق علیه السلام :الدُّعاءُ یَرُدُّ القَضاءَ بَعدَما اُبرِمَ إبراما ، فَأَکثِر مِنَ الدُّعاءِ ؛ فَإِنَّهُ مِفتاحُ کُلِّ رَحمَةٍ ، ونَجاحُ کُلِّ حاجَةٍ ، ولا یُنالُ ما عِندَ اللّهِ عز و جل إلاّ بِالدُّعاءِ ، وإنَّهُ لَیسَ بابٌ یُکثَرُ قَرعُهُ إلاّ یوشِکُ أن یُفتَحَ لِصاحِبِهِ . (6) .

ص: 209

1091.کتاب من لا یحضره الفقیه عن شیخ من آل سعد :امام باقر علیه السلام :پدرم در دعا کردن ، پای می فشرد و چندان «پروردگارا ، پروردگارا!» می گفت که نفس قطع می شد و باز از سر می گرفت و مرتّب ، تکرار می کرد .1090.الکافی ( _ به نقل از اسحاق بن عمّار _ ) امام باقر علیه السلام :به خدا سوگند ، هیچ بنده مؤمنی در حاجتش بر خداوند عز و جلپافشاری نمی کند ، مگر آن که حاجتش را برمی آورَد.1091.کتاب من لا یحضره الفقیه ( _ به نقل از پیرمردی از خاندان سعد _ ) امام صادق علیه السلام :خداوند عز و جل پافشاریِ مردمان در خواهش از یکدیگر را ناخوش می دارد ؛ امّا آن را نسبت به خودش دوست می دارد . خداوند عز و جل ، دوست دارد از آنچه که در نزدش هست ، درخواست و مطالبه شود.1092.تهذیب الأحکام عن علیّ بن مهزیار :امام صادق علیه السلام :اگر پافشاری مؤمنان به خداوند در طلبِ روزی نبود ، بی گمان ، آنان را از آن وضعی که دارند ، به تنگ دستی بیشتری می کشانْد.1092.تهذیب الأحکام ( _ به نقل از علی بن مهزیار _ ) قرب الإسناد_ به نقل از مسعدة بن صدقه _: گوینده ای به امام صادق علیه السلام گفت : مرا دعایی بیاموز . امام علیه السلام به او فرمود : «چرا دعای الحاح را نمی خوانی؟ ... . در خواهش ، پافشاری کن ؛ زیرا او اصرار بندگان مؤمنش را دوست دارد.1093.عدّة الداعی :امام صادق علیه السلام :دعا ، قضا را حتّی پس از آن که محکم [و قطعی] شده باشد ، برمی گرداند . پس بسیار دعا کن ، که دعا ، کلید هر رحمت و برآورده شدن هر حاجتی است و به آنچه نزد خداوند عز و جل است ، جز با دعا نمی توان رسید . هیچ دری نیست که بسیار کوبیده شود ، مگر آن که به زودی آن در به روی کوبنده ، باز شود. .

ص: 210

1094.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :عدّة الداعی عن کعب الأحبار :مَکتوبٌ فِی التَّوراةِ : یا موسی ، مَن أحَبَّنی لَم یَنسَنی ، ومَن رَجا مَعروفی ألَحَّ فی مَسأَلَتی . (1)1095.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :عدّة الداعی عن کعب الأحبار :فِی التَّوراةِ : ... ألِحّوا فِی الدُّعاءِ ؛ تَشمَلکُمُ الرَّحمَةُ بِالإِجابَةِ ، وتَهنِئکُمُ العافِیَةُ . (2)3 / 14التَّثلیثُ1095.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :صحیح مسلم عن ابن مسعود :کانَ [ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله ] إذا دَعا دَعا ثَلاثا ، وإذا سَأَلَ سَأَلَ ثَلاثا . (3)1096.الإمام الصادق علیه السلام :سنن أبی داوود عن ابن مسعود :إنَّ رَسولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله کانَ یُعجِبُهُ أن یَدعُوَ ثَلاثا ، ویَستَغفِرَ ثَلاثا . (4)1097.الإمام الکاظم علیه السلام :رسول اللّه صلی الله علیه و آله :مَن سَأَلَ اللّهَ الجَنَّةَ ثَلاثَ مَرّاتٍ ، قالَتِ الجَنَّةُ : اللّهُمَّ أدخِلهُ الجَنَّةَ ، ومَنِ استَجارَ مِنَ النّارِ ثَلاثَ مَرّاتٍ ، قالَتِ النّارُ : اللّهُمَّ أجِرهُ مِنَ النّارِ . (5) .

ص: 211

ص: 212

3 / 15السُّجودُ1101.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :رسول اللّه صلی الله علیه و آله :إذا سَجَدتُم فَاجتَهِدوا فِی الدُّعاءِ ، فَإِنَّهُ قَمِنٌ (1) أن یُستَجابَ لَکُم . (2)1102.عنه صلی الله علیه و آله :عنه صلی الله علیه و آله :أقرَبُ ما یَکونُ العَبدُ مِن رَبِّهِ وهُوَ ساجِدٌ ؛ فَأَکثِرُوا الدُّعاءَ . (3)1103.الإمام علیّ علیه السلام :الاُصول الستّة عشر عن سعید بن یسار :قُلتُ لِأَبی عَبدِ اللّهِ علیه السلام : أدعو وأنَا راکِعٌ أو ساجِدٌ ؟

فَقالَ : نَعَم ، اُدعُ وأنتَ ساجِدٌ ؛ فَإِنَّ أقرَبَ ما یَکونُ العَبدُ إلَی اللّهِ وهُوَ ساجِدٌ ، ادعُ اللّهَ عز و جل لِدُنیاکَ وآخِرَتِکَ . (4)1104.الإمام زین العابدین علیه السلام ( _ کانَ مِن دُعائِهِ علیه السلام لِأَبَوَیهِ علیهم ) الکافی عن عبد اللّه بن هلال :شَکَوتُ إلی أبی عَبدِ اللّهِ علیه السلام تَفَرُّقَ أموالِنا ، وما دَخَلَ عَلَینا ، فَقالَ : عَلَیکَ بِالدُّعاءِ وأنتَ ساجِدٌ ؛ فَإِنَّ أقرَبَ ما یَکونُ العَبدُ إلَی اللّهِ وهُوَ ساجِدٌ . (5) .

ص: 213

ص: 214

1106.مهج الدعوات ( - در بیان دعای یوسف علیه السلام در وقتی از اوقات ) الکافی عن عبد الرحمن بن سیابة :قُلتُ لِأَبی عَبدِ اللّهِ علیه السلام : أدعو وأنَا ساجِدٌ ؟ فَقالَ : نَعَم ؛ فَادعُ لِلدُّنیا وَالآخِرَةِ ؛ فَإِنَّهُ رَبُّ الدُّنیا وَالآخِرَةِ . (1)1107.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :الکافی عن جمیل بن درّاج عن الإمام الصادق علیه السلام :أقرَبُ ما یَکونُ العَبدُ مِن رَبِّهِ ، إذا دَعا رَبَّهُ وهُوَ ساجِدٌ ، فَأَیَّ شَیءٍ تَقولُ إذا سَجَدتَ ؟ قُلتُ : عَلِّمنی جُعِلتُ فِداکَ ما أقولُ .

قالَ : قُل : یا رَبَّ الأَربابِ ، ویا مَلِکَ المُلوکِ ، ویا سَیِّدَ السّاداتِ ، ویا جَبّارَ الجَبابِرَةِ ، ویا إلهَ الآلِهَةِ ، صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وآلِ مُحَمَّدٍ وَافعَل بی کَذا وکَذا . ثُمَّ قُل : فَإِنّی عَبدُکَ ، ناصِیَتی فی قَبضَتِکَ . ثُمَّ ادعُ بِما شِئتَ ، وَاسأَلهُ فَإِنَّهُ جَوادٌ ولا یَتَعاظَمُهُ شَیءٌ . (2)1107.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :الإمام الصادق علیه السلام :إذا نَزَلَت بِرَجُلٍ نازِلَةٌ أو شَدیدَةٌ ، أو کَرَبَهُ أمرٌ ، فَلیَکشِف عَن رُکبَتَیهِ وذِراعَیهِ وَلیُلصِقهُما بِالأَرضِ ، وَلیُلزِق جُؤجُؤَهُ (3) بِالأَرضِ . ثُمَّ لیَدعُ بِحاجَتِهِ وهُوَ ساجِدٌ . (4)1108.عنه صلی الله علیه و آله :عنه علیه السلام :إذا أصابَکَ أمرٌ فَبَلَغَ مِنکَ مَجهودَکَ ، فَاسجُد عَلَی الأَرضِ ، وقُل : یا مُذِلَّ کُلِّ جَبّارٍ ، یا مُعِزَّ کُلِّ ذَلیلٍ ، قَد وحَقِّکَ بَلَغَ بی مَجهودی ، فَصَلِّ (5) عَلی مُحَمَّدٍ وآلِ مُحَمَّدٍ وفَرِّج عَنّی . (6) .

ص: 215

1109.عنه صلی الله علیه و آله :الکافی_ به نقل از عبد الرحمان بن سَیّابه _: به امام صادق علیه السلام گفتم : آیا در سجده دعا کنم؟

فرمود : «البته ، برای دنیا و آخرت ، دعا کن ؛ زیرا او پروردگارِ دنیا و آخرت است».1110.الإمام علیّ علیه السلام :الکافی_ به نقل از جمیل بن درّاج _: امام صادق علیه السلام فرمود : «بنده ، آن گاه به پروردگارش نزدیک تر است که در سجده است و دعا می کند . پس ، وقتی به سجده می روی ، چه می گویی؟».

گفتم : قربانت شوم ! به من بیاموز که چه بگویم.

فرمود : «بگو : ای پروردگارِ پروردگاران ، ای شاهِ شاهان ، ای مهترِ مهتران ، ای سلطانِ سلاطین ، و ای اِله اِلهان ( / ای معبود معبودان)! بر محمّد و خاندان محمّد ، درود فرست و با من ، چنین و چنان کن .

سپس بگو : زیرا من ، بنده تو هستم . عنان اختیارم در مُشت توست .

آن گاه ، هر دعایی که خواستی ، بکن و از او درخواست نما ؛ زیرا او بسی بخشنده است و هیچ چیز برایش سنگین نیست».1111.الإمام زین العابدین علیه السلام ( _ وکانَ مِن دُعائِهِ علیه السلام لِوُلدِهِ علیهم ) امام صادق علیه السلام :هر گاه گرفتاری یا بلایی به کسی رسید یا امری اندوهگینش ساخت ، زانوان و آرنج هایش را بالا بزند و آنها را به زمین بچسبانَد و سینه اش را بر خاک بگذارد و آن گاه ، همچنان که به سجده افتاده است ، حاجتش را بخواهد.1108.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :امام صادق علیه السلام :هر گاه گرفتاری ای برایت پیش آمد که تو را به ستوه آورْد ، پیشانی بر خاک بگذار و بگو : «ای خوار کننده هر گردن فرازی ، ای عزّت دهنده هر خواری ! به حق [و حقّانیت ]تو سوگند که طاقتم طاق گشته است ، بر محمّد و خاندان محمّد ، درود فرست و گِرِه از کارم بگشای. .

ص: 216

1109.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :عنه علیه السلام :إذا قالَ العَبدُ وهُوَ ساجِدٌ : یا اللّهُ ، یا رَبّاه ، یا سَیِّداه _ ثَلاثَ مَرّاتٍ _ أجابَهُ تَبارَکَ وتَعالی : لَبَّیکَ عَبدی ، سَل حاجَتَکَ . (1)1110.امام علی علیه السلام :عنه علیه السلام :إنَّ العَبدَ إذا سَجَدَ فَقالَ : یا رَبِّ یا رَبِّ ، حَتّی یَنقَطِعَ نَفَسُهُ ، قالَ لَهُ الرَّبُّ تَبارَکَ وتَعالی : لَبَّیکَ ، ما حاجَتُکَ ؟ (2)1111.امام زین العابدین علیه السلام ( _ از دعای ایشان برای فرزندانش علیه السلام _ ) الکافی عن جعفر بن علیّ :رَأَیتُ أبَا الحَسَنِ علیه السلام وقَد سَجَدَ بَعدَ الصَّلاةِ ، فَبَسَطَ ذِراعَیهِ عَلَی الأَرضِ ، وألصَقَ جُؤجُؤَهُ بِالأَرضِ ، فی دُعائِهِ . (3)3 / 16حُسنُ الظَّنِّ بِالإِجابَةِ1112.امام صادق علیه السلام :رسول اللّه صلی الله علیه و آله :یَقولُ اللّهُ عز و جل : عَبدی عِندَ ظَنِّهِ بی ، وأنَا مَعَهُ إذا دَعانی . (4)1113.امام باقر علیه السلام :عنه صلی الله علیه و آله :اُدعُوا اللّهَ وأنتُم موقِنونَ بِالإِجابَةِ ، وَاعلَموا أنَّ اللّهَ لا یَستَجیبُ دُعاءً مِن قَلبٍ غافِلٍ لاهٍ . (5) .

ص: 217

ص: 218

1119.عنه صلی الله علیه و آله :الإمام الصادق علیه السلام :إذا دَعَوتَ فَأَقبِل بِقَلبِکَ ، وظُنَّ حاجَتَکَ بِالبابِ . (1)1120.الإمام الباقر علیه السلام :عنه علیه السلام :إنَّ اللّهَ عز و جل لا یَستَجیبُ دُعاءً بِظَهرِ قَلبٍ ساهٍ ؛ فَإِذا دَعَوتَ فَأَقبِل بِقَلبِکَ ، ثُمَّ استَیقِن بِالإِجابَةِ . (2)1121.تفسیر القمّی عن حمّاد :الإمام زین العابدین علیه السلام :اللّهُمَّ إنَّهُ یَحجُبُنی عَن مَسأَلَتِکَ خِلالٌ ثَلاثٌ ، وتَحدونی عَلَیها خَلَّةٌ واحِدَةٌ ، یَحجُبُنی أمرٌ أمَرتَ بِهِ فَأَبطَأتُ عَنهُ ، ونَهیٌ نَهَیتَنی عَنهُ فَأَسرَعتُ إلَیهِ ، ونِعمَةٌ أنعَمتَ بِها عَلَیَّ فَقَصَّرتُ فی شُکرِها . ویَحدونی عَلی مَسأَلَتِکَ تَفَضُّلُکَ عَلی مَن أقبَلَ بِوَجهِهِ إلَیکَ ، ووَفَدَ بِحُسنِ ظَنِّهِ إِلَیکَ ، إذ جَمیعُ إحسانِکَ تَفَضُّلٌ ، وإذ کُلُّ نِعَمِکَ ابتِداءٌ . (3) .

ص: 219

1116.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :امام صادق علیه السلام :هر گاه دعا کردی ، با دلت رو کن و حاجتت را بر دَرِ خانه (حاضر و آماده) بپندار.1117.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :امام صادق علیه السلام :خداوند عز و جل دعایی را که از دل غافل باشد ، اجابت نمی کند . پس هر گاه دعا کردی با توجّه قلب باشد ، یقین داشته باش که اجابت می شود.1118.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :امام زین العابدین علیه السلام :بار خدایا! سه چیز ، مرا باز می دارد تا از تو درخواست کنم و تنها یک چیز مرا بر آن می دارد . آنچه مرا باز می دارد ، یکی آن است که تو مرا فرمان دادی و من ، در انجام دادن آن ، کُندی کردم ؛ دیگر آن که مرا از کاری نهی فرمودی ، امّا من به انجام دادن آن شتافتم ؛ سوم آن که مرا نعمت ارزانی داشتی ، ولی من در گزاردن شکر آن ، کوتاهی ورزیدم .

امّا آنچه مرا به درخواست کردن از تو می کشانَد ، تفضّل تو بر کسی است که به درگاهت روی کند و با خوش گمانی به سوی تو آید ؛ که هر احسانی که تو می کنی ، تفضّل است و هر نعمتی که می دهی ، آغازگرش تو هستی. .

ص: 220

البابُ الرّابِعُ : ما یختتم به الدّعاء4 / 1آمینَ1122.الإمام الصادق علیه السلام :رسول اللّه صلی الله علیه و آله :إذا دَعا أحَدُکُم فَلیُؤَمِّن عَلی دُعائِهِ . (1)1123.الإمام الباقر علیه السلام ( _ فی قَولِهِ تَبارَکَ وتَعالی : {Q} «وَ یَسْتَجِی ) عنه صلی الله علیه و آله :«آمینَ» خاتَمُ رَبِّ العالَمینَ عَلی عِبادِهِ المُؤمِنینَ . (2)1124.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :عنه صلی الله علیه و آله :إذا دَعا أحَدُکُم فَلیَختِم بِآمینَ ؛ فَإِنَّ آمینَ فِی الدُّعاءِ ، مِثلُ الطّابَعِ عَلَی الصَّحیفَةِ . (3)1122.امام صادق علیه السلام :تفسیر القرطبی عن ابن عبّاس :سَأَلتُ رَسولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله ما مَعنی آمینَ ؟ قالَ : رَبِّ افعَل . (4)1123.امام باقر علیه السلام ( _ درباره این سخن خداوند _ ) سنن أبی داوود عن أبی مصبح المقرائی :کُنّا نَجلِسُ إلی أبی زُهَیرٍ النُّمَیرِیِّ _ وکانَ مِنَ الصَّحابَةِ _ فَیَتَحَدَّثُ أحسَنَ الحَدیثِ ، فَإِذا دَعَا الرَّجُلُ مِنّا بِدُعاءٍ قالَ : اِختِمهُ بِآمینَ ؛ فَإِنَّ آمینَ مِثلُ الطّابَعِ عَلَی الصَّحیفَةِ .

قالَ أبو زُهَیرٍ : اُخبِرُکُم عَن ذلِکَ ؟ خَرَجنا مَعَ رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله ذاتَ لَیلَةٍ فَأَتَینا عَلی رَجُلٍ قَد ألَحَّ فِی المَسأَلَةِ ، فَوَقَفَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله یَستَمِعُ مِنهُ ، فَقالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله : «أوجَبَ إن خَتَمَ» . فَقالَ رَجُلٌ مِنَ القَومِ : بِأَیِّ شَیءٍ یَختِمُ ؟ قالَ : «بِآمینَ ، فَإِنَّهُ إن خَتَمَ بِآمینَ فَقَد أوجَبَ» .

فَانصَرَفَ الرَّجُلُ الَّذی سَأَلَ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله ، فَأَتَی الرَّجُلَ فَقالَ : اِختِم یا فُلانُ بِآمینَ ، وأبشِر . (5) .

ص: 221

ص: 222

1128.امام زین العابدین علیه السلام :رسول اللّه صلی الله علیه و آله :الدّاعی وَالمُؤَمِّنُ فِی الأَجرِ شَریکانِ . (1)1129.الإمام الصادق علیه السلام :الدرّ المنثور عن عطاء :لَمّا نَزَلَت هذِهِ الآیاتُ : «رَبَّنَا لاَ تُؤَاخِذْنَا إِن نَّسِینَا أَوْ أَخْطَأْنَا» (2) فَکُلَّما قالَها جِبریلُ لِلنَّبِیِّ صلی الله علیه و آله ، قالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله : آمینَ رَبَّ العالَمینَ . (3)1130.الإمام الباقر علیه السلام :رسول اللّه صلی الله علیه و آله :یا سَلمانُ ، إنَّ المُبتَلی مُستَجابُ الدَّعوَةِ ؛ فَادعُ وتَخَیَّر مِنَ الدُّعاءِ ، وَادعُ أنتَ واُؤَمِّنُ أنَا . (4)1131.أبو الحسن علیه السلام ( _ إنَّهُ کانَ یَقولُ _ ) عنه صلی الله علیه و آله :دَعا موسی وأمَّنَ هارونُ علیهماالسلام وأمَّنَتِ المَلائِکَةُ ، فَقالَ اللّهُ تَبارَکَ وتَعالی : «قَدْ أُجِیبَت دَّعْوَتُکُمَا فَاسْتَقِیمَا» (5) . (6) .

ص: 223

1132.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :دعا کننده و آمین گوینده ، در مُزد ، شریک هم اند.1129.امام صادق علیه السلام :الدُرّ المنثور_ به نقل از عطا _: هنگامی که این آیات نازل شد : «پروردگارا! اگر ما فراموش کردیم و یا خطا نمودیم ، ما را مؤاخذه نکن» ، جبرئیل علیه السلام آنها را به پیامبر صلی الله علیه و آله گفت پیامبر صلی الله علیه و آله گفت : «آمین ، ای پروردگار جهانیان!».1130.امام باقر علیه السلام :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله_ به سلمان _: ای سلمان! بلازده (گرفتار) ، دعایش مستجاب است . پس ، دعا کن و از دعا ، خوبش را برگزین . تو دعا کن و من ، آمین می گویم.1131.ابوالحسن {-1-} علیه السلام :پیامبر صلی الله علیه و آله :موسی علیه السلام دعا کرد و هارون و فرشتگان ، آمین گفتند . پس خداوند _ تبارک و تعالی _ فرمود : «دعای شما دو تن اجابت شد . پس استقامت کنید» . .

ص: 224

1132.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :صحیح ابن خزیمة عن أنس :کُنّا عِندَ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله جُلوسا ، فَقالَ : إنَّ اللّهَ أعطانی خِصالاً ثَلاثَةً . فَقالَ رَجُلٌ مِن جُلَسائِهِ : وما هذِهِ الخِصالُ یا رَسولَ اللّهِ ؟

قالَ : أعطانی صَلاةً فِی الصُّفوفِ ، وأعطانِی التَّحِیَّةَ ؛ إنَّها لَتَحِیَّةُ أهلِ الجَنَّةِ ، وأعطانِی التَّأمینَ ، ولَم یُعطِهِ أحَدا مِنَ النَّبِیّینَ قَبلُ ، إلاّ أن یَکونَ اللّهُ أعطی هارونَ ؛ یَدعو موسی ویُؤَمِّنُ هارونُ . (1)1133.الإمام الصادق علیه السلام :مسائل علیّ بن جعفر :سَأَلتُهُ [ أیِ الإِمامَ الکاظِمَ علیه السلام ] عَنِ الرَّجُلِ یَدعو وحَولَهُ إخوانُهُ ، أیَجِبُ عَلَیهِم أن یُؤَمِّنوا ؟ قالَ : إن شاؤوا فَعَلوا ، وإن شاؤوا سَکَتوا ، فَإِن دَعا بِحَقٍّ وقالَ لَهُم : أمِّنوا ، وَجَبَ عَلَیهِم أن یَفعَلوا . (2) .

ص: 225

1134.عنه علیه السلام :صحیح ابن خزیمة_ به نقل از اَنَس _: نزد پیامبر صلی الله علیه و آله نشسته بودیم که فرمود : «خداوند ، سه چیز به من عطا فرمود ».

مردی از مجلسیانش گفت : آن سه چیز چیست ، ای پیامبر خدا؟

فرمود : «نماز گزاردن در صفوف [جماعت ]را به من عطا کرد ؛ سلام کردن را به من عطا کرد که تحیّتِ بهشتیان است ؛ و آمین گفتن را به من عطا فرمود و این را به هیچ یک از پیامبرانِ پیشین نداد ، بجز هارون علیه السلام که خداوند ، آن را به او نیز عطا فرمود . موسی علیه السلام دعا می کرد و هارون علیه السلام آمین می گفت».1135.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :مسائل علی بن جعفر :از ایشان (امام کاظم علیه السلام ) پرسیدم : مردی دعا می کند و برادرانش پیرامون او هستند . آیا بر آنان واجب است که «آمین» بگویند؟

فرمود : «اگر خواستند ، بگویند و اگر خواستند ، سکوت کنند . امّا اگر دعای حقّی کرد و به آنان گفت : آمین بگویید ، بر ایشان واجب است که آمین بگویند». .

ص: 226

ص: 227

پروردگار جهانیان ! همچنین در صحیفه سجادیه در دعای امام زین العابدین علیه السلام برای همسایگان و دوستان آمده است : . . . وزِدهُم بَصیرَةً فی حَقّی و مَعرِفَةً بِفَضلی ، حَتّی یَسعَدوا بی و أسعَدَ بِهِم ، آمینَ رَبَّ العالَمینَ . (1) بر بینش آنان در حقّ من و بر آگاهی آنان از فضیلتم بیفزا، تا به وسیله من خوش بخت شوند و من با آنان خوش بخت گردم . برآورده کن ، ای پروردگار جهانیان ! و نیز از امام صادق علیه السلام در دعای وداع ماه رمضان آمده است : . . . وَاجعَلنی مِمَّن کَتَبتَهُ فی هذَا الشَّهرِ مِن حُجّاجِ بَیتِکَ الحَرامِ ، المَبرورِ حَجُّهُمُ ، المَغفورِ لَهُم ذَنبُهُم ، المُتَقَبَّلِ عَمَلُهُم ، آمینَ آمینَ آمینَ ، رَبَّ العالَمینَ . (2) و مرا از آنانی قرار بده که نامشان را در این ماه ، در شمارِ حاجیان بیت اللّه الحرام نوشته ای ؛ آنان که حجّشان پذیرفته و گناهشان آمرزیده و عملشان مقبول است . آمین ، آمین ، آمین ، ای پروردگار جهانیان . البته باید توجه داشت که حکم حال نماز با سایر حالات ، متفاوت است ، چنان که از نظر فقه امامیه ، گفتنِ «آمینْ» بعد از فاتحة الکتاب ، در نماز ، جایز نیست .

.

ص: 228

4 / 2ما شاءَ اللّهُ لا حَولَ ولا قُوَّةَ إلاّ بِاللّهِ1134.امام صادق علیه السلام :الإمام الصادق علیه السلام :إذا دَعَا الرَّجُلُ ، فَقالَ بَعدَما دَعا : ما شاءَ اللّهُ ، لا حَولَ ولا قُوَّةَ إلاّ بِاللّهِ ، قالَ اللّهُ عز و جل : اِستَبسَلَ (1) عَبدی وَاستَسلَمَ لِأَمرِی ، اقضوا حاجَتَهُ . (2)1135.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :عنه علیه السلام :ما مِن رَجُلٍ دَعا فَخَتَمَ بِقَولِ : ما شاءَ اللّهُ ، لا حَولَ ولا قُوَّةَ إلاّ بِاللّهِ ، إلاّ اُجیبَت حاجَتُهُ . (3)1136.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :عنه علیه السلام :إذا قالَ العَبدُ : لا حَولَ ولا قُوَّةَ إلاّ بِاللّهِ ، قالَ اللّهُ عز و جللِلمَلائِکَةِ : اِستَسلَمَ عَبدِی ، اقضوا حاجَتَهُ . (4)4 / 3مَسحُ الوَجهِ بِالیَدَینِ1139.عنه صلی الله علیه و آله :رسول اللّه صلی الله علیه و آله :إذا سَأَلتُمُ اللّهَ ، فَاسأَلوهُ بِبُطونِ أکُفِّکُم ، ثُمَّ لا تَرُدّوها حَتّی تَمسَحوا بِها وُجوهَکُم ؛ فَإِنَّ اللّهَ جاعِلٌ فیها بَرَکَةً . (5)1140.الإمام الصادق علیه السلام :عنه صلی الله علیه و آله :سَلُوا اللّهَ بِبُطونِ أکُفِّکُم ولا تَسأَلوهُ بِظُهورِها ، فَإِذا فَرَغتُم فَامسَحوا بِها وُجوهَکُم . (6) .

ص: 229

ص: 230

1145.عنه علیه السلام :سنن الترمذی عن عمر بن الخطاب :کانَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله إذا رَفَعَ یَدَیهِ فِی الدُّعاءِ ، لَم یَحُطَّهُما حَتّی یَمسَحَ بِهِما وَجهَهُ . (1)1146.رسول اللّه صلی الله علیه و آله ( _ مِن دُعائِهِ صلی الله علیه و آله فی شَهرِ رَمَض ) رسول اللّه صلی الله علیه و آله :إنَّ رَبَّکُم حَیِیٌّ کَریمٌ ، یَستَحیی أن یَرفَعَ العَبدُ یَدَیهِ فَیَرُدَّهُما صِفرا لا خَیرَ فیهِما ، فَإِذا رَفَعَ أحَدُکُم یَدَیهِ فَلیَقُل : یا حَیُّ ، لا إلهَ إلاّ أنتَ ، یا أرحَمَ الرّاحِمینَ _ ثَلاثَ مَرّاتٍ _ ثُمَّ إذا رَدَّ یَدَیهِ فَلیُفرِغ ذلِکَ الخَیرَ إلی وَجهِهِ . (2)1147.دلائل الإمامة عن علیّ بن محمّد ( _ فی خَبرِ عَبدِ الحَمیدِ _ ) الإمام الصادق علیه السلام :ما أبرَزَ عَبدٌ یَدَهُ إلَی اللّهِ العَزیزِ الجَبّارِ ، إلاَّ استَحیَا اللّهُ عز و جل أن یَرُدَّها صِفرا حَتّی یَجعَلَ فیها مِن فَضلِ رَحمَتِهِ ما یَشاءُ ، فَإِذا دَعا أحَدُکُم فَلا یَرُدَّ یَدَهُ حَتّی یَمسَحَ عَلی وَجهِهِ ورَأسِهِ . (3) .

ص: 231

1144.امام صادق علیه السلام :سنن الترمذی_ به نقل از عمر بن خطّاب _: پیامبر خدا ، هر گاه دستانش را به دعا برمی داشت ، آنها را فرود نمی آورد تا آن که به صورتش می کشید.1145.امام صادق علیه السلام :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :پروردگارِ شما باحیا و بزرگوار است ، شرم می کند از این که بنده ، دست هایش را بالا ببرَد و او آنها را خالی برگرداند . پس ، هر گاه یکی از شما دستانش را [به درگاه او] بالا می برَد ، سه مرتبه بگوید : «یا حَیُّ ، لا إله إلاّ أنت ، یا أرحم الراحمین ؛ ای زنده ای که معبودی جز تو نیست . ای مهربان ترینِ مهربانان» و چون خواست دستانش را بیندازد ، آن خیر را [که خداوند در کفِ او نهاده است ]به صورت خود ، خالی کند.1146.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله ( _ از دعای ایشان در ماه رمضان ، بعد از هر نماز واج ) امام صادق علیه السلام :هیچ بنده ای دستش را به درگاه خدای عزیز جبّار دراز نکند ، مگر آن که خداوند عز و جل شرم کند آن را خالی برگردانَد تا این که از فزونیِ رحمت خویش ، هر اندازه که بخواهد ، در آن بنهد . بنا بر این ، هر گاه یکی از شما دعا کرد ، پیش از آن که دستش را بیندازد ، آن را به سر و روی خود بکشد. .

ص: 232

البابُ الخامِسُ : ما ینبغی بعد الدّعاء5 / 1التَّحمیدُ بَعدَ الإِجابَةِالکتاب«الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی وَهَبَ لِی عَلَی الْکِبَرِ إِسْمَ_عِیلَ وَ إِسْحَ_قَ إِنَّ رَبِّی لَسَمِیعُ الدُّعَاءِ» . (1)

الحدیث1150.قصص الأنبیاء ، ثعلبی ( _ در بیان داستان یوسف علیه السلام _ ) رسول اللّه صلی الله علیه و آله :إذا سَأَلَ أحَدُکُم رَبَّهُ مَسأَلَةً فَتَعَرَّفَ الاِستِجابَةَ ، فَلیَقُل : الحَمدُ للّهِِ الَّذی بِعِزَّتِهِ وجَلالِهِ تَتِمُّ الصّالِحاتُ . ومَن أبطَأَ عَنهُ مِن ذلِکَ شَیءٌ فَلیَقُل : الحَمدُ للّهِِ عَلی کُلِّ حالٍ . (2)1151.الکافی عن إبراهیم بن أبی البلاد أو عبد اللّه بن جعنه صلی الله علیه و آله :ما یَمنَعُ أحَدَکُم إذا عَرَفَ الإِجابَةَ مِن نَفسِهِ ، فَشُفِیَ مِن مَرَضٍ أو قَدِمَ مِن سَفَرٍ ، یَقولُ (3) : الحَمدُ للّهِِ الَّذی بِعِزَّتِهِ وجَلالِهِ تَتِمُّ الصّالِحاتُ ؟ (4) .

ص: 233

ص: 234

5 / 2دُعاءُ الإِمامِ زَینِ العابِدینَ عِندَ استِجابَةِ دُعائِهِ1155.امام علی علیه السلام :الدعوات :کانَ زَینُ العابِدینَ علیه السلام یَدعو عِندَ استِجابَةِ دُعائِهِ بِهذَا الدُّعاءِ : اللّهُمَّ قَد أکدَی (1) الطَّلَبُ ، وأعیَتِ الحِیَلُ إلاّ عِندَکَ ، وضاقَتِ المَذاهِبُ ، وَامتَنَعَتِ المَطالِبُ ، وعَسِرَتِ الرَّغائِبُ ، وَانقَطَعَتِ الطُّرُقُ إلاّ إلَیکَ ، وتَصَرَّمَتِ الآمالُ ، وَانقَطَعَ الرَّجاءُ إلاّ مِنکَ ، وخابَتِ الثِّقَةُ ، وأخلَفَ الظَّنُّ إلاّ بِکَ ، اللّهُمَّ إنّی أجِدُ سُبُلَ المَطالِبِ إلَیکَ مُنهَجَةً (2) ، ومَناهِلَ الرَّجاءِ إلَیکَ مُفَتَّحَةً ، وأعلَمُ أنَّکَ لِمَن دَعاکَ بِمَوضِعِ إجابَةٍ ، ولِلصّارِخِ إلَیکَ بِمَرصَدِ إِغاثَةٍ ، وأنَّ القاصِدَ إلَیکَ لَقَریبُ المَسافَةِ مِنکَ ، ومُناجاةَ العَبدِ إیّاکَ غَیرُ مَحجوبَةٍ عَنِ استِماعِکَ ، وأنَّ فِی اللَّهفِ إلی جودِکَ ، وَالرِّضا بِعِدَتِکَ ، وَالاِستِراحَةِ إلی ضَمانِکَ ، عِوَضا مِن مَنعِ الباخِلینَ ، ومَندوحَةً (3) عَمّا قِبَلَ المُستَأثِرینَ ، ودَرَکا مِن خَیرِ الوارِثینَ ، فَاغفِر بِلا إلهَ إلاّ أنتَ ما مَضی مِن ذُنوبی ، وَاعصِمنی فیما بَقِیَ مِن عُمُری ، وَافتَح لی أبوابَ رَحمَتِکَ وجودِکَ الَّتی لا تُغلِقُها عَن أحِبّائِکَ وأصفِیائِکَ ، یا أرحَمَ الرّاحِمینَ . (4) .

ص: 235

ص: 236

البابُ السّادِسُ : ما لا ینبغی للدّاعی6 / 1طَلَبُ ما لا یَعلَمُ أنَّهُ خَیرٌ لَهُالکتاب«وَ یَدْعُ الاْءِنسَ_نُ بِالشَّرِّ دُعَاءَهُ بِالْخَیْرِ وَ کَانَ الاْءِنسَ_نُ عَجُولاً» . (1)

«قَالَ یَ_نُوحُ إِنَّهُ لَیْسَ مِنْ أَهْلِکَ إِنَّهُ عَمَلٌ غَیْرُ صَ__لِحٍ فَلاَ تَسْئلْنِ مَا لَیْسَ لَکَ بِهِ عِلْمٌ إِنِّی أَعِظُکَ أَن تَکُونَ مِنَ الْجَ_هِلِینَ» . (2)

«وَعَسَی أَن تَکْرَهُواْ شَیْئا وَهُوَ خَیْرٌ لَّکُمْ وَعَسَی أَن تُحِبُّواْ شَیْئا وَهُوَ شَرٌّ لَّکُمْ وَاللَّهُ یَعْلَمُ وَأَنتُمْ لاَ تَعْلَمُونَ» . (3)

الحدیث1163.الإمام الرضا علیه السلام :تنبیه الخواطر :فِی الوَحیِ القَدیمِ : مِسکینٌ عَبدی ، یَسُرُّهُ ما یَضُرُّهُ . (4)1162.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :رسول اللّه صلی الله علیه و آله :لا تَسخَطوا نِعَمَ اللّهِ ، ولا تَقتَرِحوا عَلَی اللّهِ ، وإذَا ابتُلِیَ أحَدُکُم فی رِزقِهِ ومَعیشَتِهِ فَلا یُحدِثَنَّ شَیئا یَسأَ لُهُ ، لَعَلَّ فی ذلِکَ حَتفَهُ وهَلاکَهُ ، ولکِن لِیَقُل : اللّهُمَّ بِجاهِ مُحَمَّدٍ وآلِهِ الطَّیِّبینَ إن کانَ ما کَرِهتُهُ مِن أمری هذا خَیرا لی وأفضَلَ فی دینی فَصَبِّرنی عَلَیهِ ، وقَوِّنی عَلَی احتِمالِهِ ، ونَشِّطنی بِثِقلِهِ ، وإن کانَ خِلافُ ذلِکَ خَیرا لی فَجُد عَلَیَّ بِهِ ، ورَضِّنی بِقَضائِکَ عَلی کُلِّ حالٍ ، فَلَکَ الحَمدُ . (5) .

ص: 237

ص: 238

1170.تاریخ دمشق عن عبد اللّه بن الحارث :مسند ابن حنبل عن أبی هریرة :جاءَتِ امرَأَةٌ إلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله بِها لَمَمٌ (1) . فَقالَت : یا رَسولَ اللّهِ ادعُ اللّهَ أن یَشفِیَنی .

قالَ صلی الله علیه و آله : إن شِئتِ دَعَوتُ اللّهَ أن یَشفِیَکِ ، وإن شِئتِ فَاصبِری ولا حِسابَ عَلَیکِ . قالَت : بَل أصبِرُ ولا حِسابَ عَلَیَّ . (2)1167.امام علی علیه السلام :صحیح البخاری عن عطاء بن أبی رباح :قالَ لِی ابنُ عَبّاسٍ : ألا اُریکَ امرَأَةً مِن أهلِ الجَنَّةِ ؟ قُلتُ : بَلی .

قالَ : هذِهِ المَرأَةُ السَّوداءُ ، أتَتِ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله ، فَقالَت : إنّی اُصرَعُ وإنّی أتَکَشَّفُ فَادعُ اللّهَ لی .

قالَ : إن شِئتِ صَبَرتِ ولَکِ الجَنَّةُ ، وإن شِئتِ دَعَوتُ اللّهَ أن یُعافِیَکِ .

فَقالَت : أصبِرُ . فَقالَت : إنّی أتَکَشَّفُ فَادعُ اللّهَ أن لا أتَکَشَّفَ ، فَدَعا لَها . (3)1168.امام علی علیه السلام :بصائر الدرجات عن أبی عوف عن الإمام الصادق علیه السلام ، قال :دَخَلتُ عَلَیهِ فَأَلطَفَنی ، وقالَ : إنَّ رَجُلاً مَکفوفَ البَصَرِ أتَی النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله ، فَقالَ :

یا رَسولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله ، ادعُ اللّهَ أن یَرُدَّ عَلَیَّ بَصَری ، وقالَ : فَدَعَا اللّهَ لَهُ فَرَدَّ عَلَیهِ بَصَرَهُ . ثُمَّ أتاهُ آخَرُ فَقالَ : یا رَسولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله ادعُ اللّهَ لی أن یَرُدَّ عَلَیَّ بَصَری .

قالَ : فَقالَ : الجَنَّةُ أحَبُّ إلَیکَ أن (4) یَرُدَّ عَلَیکَ بَصَرَکَ . قالَ : یا رَسولَ اللّهِ وإنَّ ثَوابَهَا الجَنَّةُ ؟

فَقالَ : إنَّ اللّهَ أکرَمُ مِن أن یَبتَلِیَ عَبدَهُ المُؤمِنَ بِذَهابِ بَصَرِهِ ثُمَّ لا یُثیبَهُ الجَنَّةَ . (5) .

ص: 239

1169.امام علی علیه السلام :مسند ابن حنبل_ به نقل از ابو هریره _: زنی که [گاه ]نوعی اختلال حواس بر او عارض می شد ، (1) نزد پیامبر صلی الله علیه و آله آمد و گفت : ای پیامبر خدا ! دعا کن که خداوند مرا شفا بخشد.

فرمود : «اگر بخواهی ، دعا می کنم که خدا شفایت دهد . اگر هم بخواهی ، می توانی صبر کنی و حسابی [و تکلیفی] بر تو نباشد» .

زن گفت : حاضرم تحمّل کنم و حسابی بر من نباشد .1170.تاریخ دمشق ( _ به نقل از عبد اللّه بن حارث _ ) صحیح البخاری_ به نقل از عطاء بن ابی رباح _: ابن عبّاس به من گفت : آیا زنی از اهل بهشت به تو نشان ندهم؟

گفتم : چرا .

گفت : این زن سیاه .

او نزد پیامبر صلی الله علیه و آله آمد و گفت : من غش می کنم و [در آن هنگام ، ]برهنه می شوم . برایم دعا کن.

پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود : «اگر می خواهی ، صبر کن و بهشت برایت خواهد بود ، و اگر می خواهی ، دعا می کنم خدا بهبودت بخشد» .

زن گفت : صبر می کنم ؛ امّا حجابم کنار می رود . دعا کن که [هنگام غش کردن ]حجابم کنار نرود . و پیامبر صلی الله علیه و آله برایش دعا کرد.1171.رسول اللّه صلی الله علیه و آله ( _ فی عَلِیٍّ علیه السلام _ ) بصائر الدرجات_ به نقل از ابو عوف _: خدمت امام صادق علیه السلام رسیدم . مرا مورد لطف قرار داد و فرمود : «مرد نابینایی نزد پیامبر صلی الله علیه و آله آمد و گفت : ای پیامبر خدا ! دعا کن خدا بینایی ام را به من برگرداند . پیامبر صلی الله علیه و آله برایش دعا کرد و خداوند بینایی اش را به او باز گرداند .

نابینای دیگری آمد و گفت : ای پیامبر خدا! دعا کن خدا بینایی ام را به من برگرداند . [پیامبر صلی الله علیه و آله ]فرمود : بهشت را دوست تر داری از (2) این که بینایی ات را به تو باز گرداند ؟

گفت : ای پیامبر خدا ! پاداشش بهشت است؟

پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود : خدا بزرگوارتر از آن است که بنده مؤمنش را به نابینایی مبتلا سازد و سپس بهشت را به او پاداش ندهد». .

ص: 240

1172.عنه صلی الله علیه و آله ( _ أیضا _ ) الإمام علیّ علیه السلام :رُبَّ أمرٍ حَرَصَ الإِنسانُ عَلَیهِ ، فَلَمّا أدرَکَهُ وَدَّ أن لَم یَکُن أدرَکَهُ . (1)1173.عنه صلی الله علیه و آله :الإمام الصادق علیه السلام :کَم مِن نِعمَةٍ للّهِِ عَلی عَبدِهِ فی غَیرِ أمَلِهِ ، وکَم مِن مُؤَمِّلٍ أمَلاً الخِیارُ فی غَیرِهِ ، وکَم مِن ساعٍ إلی حَتفِهِ وهُوَ مُبطِئٌ عَن حَظِّهِ . (2)1171.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله ( _ درباره علی علیه السلام _ ) عنه علیه السلام :إنَّ قوما فیما مَضی قالوا لِنَبِیٍّ لَهُم : اُدعُ لَنا رَبَّکَ یَرفَع عَنَّا المَوتَ . فَدَعا لَهُم فَرَفَعَ اللّهُ عَنهُمُ المَوتَ ، فَکَثُروا حَتّی ضاقَت عَلَیهِمُ المَنازِلُ وکَثُرَ النَّسلُ ، ویُصبِحُ الرَّجُلُ یُطعِمُ أباهُ وجَدَّهُ واُمَّهُ وجَدَّ جَدِّهِ ویُوَضّیهِم ویَتَعاهَدُهُم ، فَشَغَلوا عَن طَلَبِ المَعاشِ .

فَقالوا : سَل لَنا رَبَّکَ أن یَرُدَّنا إلی حالِنَا الَّتی کُنّا عَلَیها . فَسَأَلَ نَبِیُّهُم رَبَّهُ فَرَدَّهُم إلی حالِهِم . (3) .

ص: 241

1172.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله ( _ درباره علی علیه السلام _ ) امام علی علیه السلام :بسا چیزی که انسان ، خواهان آن است و چون بدان می رسد ، آرزو می کند که کاش به آن نمی رسید.1173.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :امام صادق علیه السلام :بسا نعمت خداوند به بنده اش که در غیرِ آرزوی اوست و بسا آرزومندِ آرزویی که خیر [و مصلحت] در غیرِ آن است و بسا کسی که به سوی مرگ خویش می شتابد و از بهره اش وامی مانَد.1174.کفایة الطالب عن أنس ( _ فی خَبَرِ تَزویجِ فاطِمَةَ بِعَلِیٍّ علیهماالسل ) امام صادق علیه السلام :یکی از اقوام گذشته به پیامبری که داشتند ، گفتند : دعا کن پروردگارت مرگ را از ما بردارد . او دعا کرد و خداوند ، مرگ را از آنها برداشت . پس ، جمعیت آنان فزونی گرفت ، چندان که منزل هایشان دیگر گنجایش آنها را نداشت و نسل زیاد شد و هر مردی ناچار بود خرج پدرش و جدّش و مادرش و جدّ جدّش را بدهد و به نظافت و امور دیگر آنها رسیدگی کند ، و بدین ترتیب ، از طلب معاش باز ماندند .

دوباره آمدند و گفتند : دعا کن پروردگارت ما را به همان حال که بودیم باز گرداند پیامبرشان به درگاه پروردگارشان دعا کرد و آنها را به حال اوّلشان باز گرداند. .

ص: 242

1175.الإمام علیّ علیه السلام :عنه علیه السلام :إنَّ بَنی إسرائیلَ أتَوا موسی علیه السلام فَسَأَلوهُ أن یَسأَلَ اللّهَ عز و جل أن یُمطِرَ السَّماءَ عَلَیهِم إذا أرادوا ویَحبِسَها إذا أرادوا ، فَسَأَلَ اللّهَ عز و جل ذلِکَ لَهُم ، فَقالَ اللّهُ عز و جل : ذلِکَ لَهُم یا موسی ، فَأَخبَرَهُم موسی ، فَحَرَثوا ولَم یَترُکوا شَیئا إلاّ زَرَعوهُ ، ثُمَّ استَنزَلُوا المَطَرَ عَلی إرادَتِهِم وحَبَسوهُ عَلی إرادَتِهِم ، فَصارَت زُروعُهُم کَأَنَّهَا الجِبالُ وَالآجامُ (1) ، ثُمَّ حَصَدوا وداسوا وذَرّوا فَلَم یَجِدوا شَیئا ، فَضَجّوا إلی موسی علیه السلام وقالوا : إنَّما سَأَلناکَ أن تَسأَلَ اللّهَ أن یُمطِرَ السَّماءَ عَلَینا إذا أرَدنا فَأَجابَنا ، ثُمَّ صَیَّرَها عَلَینا ضَرَرا .

فَقالَ : یا رَبِّ ، إنَّ بَنی إسرائیلَ ضَجّوا مِمّا صَنَعتَ بِهِم ، فَقالَ : ومِمَّ ذاکَ یا موسی ؟ قالَ : سَأَلونی أن أسأَلَکَ أن تُمطِرَ السَّماءَ إذا أرادوا ، وتَحبِسَها إذا أرادوا فَأَجَبتَهُم ، ثُمَّ صَیَّرتَها عَلَیهِم ضَرَرا .

فَقالَ : یا موسی ، أنَا کُنتُ المُقَدِّرَ لِبَنی إسرائیلَ فَلَم یَرضَوا بِتَقدیری ، فَأَجَبتُهُم إلی إرادَتِهِم فَکانَ ما رَأَیتَ . (2)1176.المعجم الکبیر عن ابن عبّاس ( _ فی حَدیثِ زَواجِ فاطِمَةَ علیهاالسلام_ ) الدعوات :رُوِیَ أنَّ اللّهَ تَعالی أوحی إلی نَبِیٍّ مِنَ الأَنبِیاءِ فِی الزَّمَنِ الأَوَّلِ ، أنَّ لِرَجُلٍ مِن اُمَّتِهِ ثَلاثَ دَعَواتٍ مُستَجاباتٍ ، فَأَخبَرَ ذلِکَ الرَّجُلَ بِهِ ، فَانصَرَفَ مِن عِندِهِ إلی بَیتِهِ ، وأخبَرَ زَوجَتَهُ بِذلِکَ ، فَأَلَحَّت عَلَیهِ أن یَجعَلَ دَعوَةً لَها فَرَضِیَ ، فَقالَت : سَلِ اللّهَ أن یَجعَلَنی أجمَلَ نِساءِ ذاکَ الزَّمانِ ، فَدَعَا الرَّجُلُ فَصارَت کَذلِکَ .

ثُمَّ إنَّها لَمّا رَأَت رَغبَةَ المُلوکِ وَالشُّبّانِ المُتَنَعِّمینَ فیها مُتَوَفِّرَةً ، زَهِدَت فی زَوجِهَا الشَّیخِ الفَقیرِ ، وجَعَلَت تُغالِظُهُ وتُخاشِنُهُ وهُوَ یُداریها ، ولا یَکادُ یُطیقُ نُشوزَها ، فَدَعَا اللّهَ أن یَجعَلَها کَلبَةً ، فَصارَت کَذلِکَ .

ثُمَّ اجتَمَعَ أولادُهُما یَقولونَ : یا أبَتِ ، إنَّ النّاسَ یُعَیِّرونَ بِنا أنَّ اُمَّنا کَلبَةٌ نابِحَةٌ ، وجَعَلوا یَبکونَ ویَسأَلونَهُ أن یَدعُوَ اللّهَ أن یَجعَلَها کَما کانَت ، فَدَعَا اللّهَ تَعالی فَصَیَّرَها مِثلَ الَّذی کانَت فِی الحالَةِ الاُولی ، فَذَهَبَتِ الدَّعَواتُ الثَّلاثُ ضَیاعا . (3) .

ص: 243

1174.کفایة الطالب ( _ به نقل از اَ نَس _ ) امام صادق علیه السلام :بنی اسرائیل ، نزد موسی علیه السلام آمدند و از او خواستند که از خداوند عز و جل تقاضا کند تا هر گاه آنان خواستند ، باران ببارد و هر گاه خواستند ، نبارد . موسی علیه السلام این را برای آنان از خداوند عز و جلدرخواست کرد . خداوند عز و جل فرمود : «خواسته شان برآورده شد ، ای موسی !».

موسی علیه السلام خبر آن را به ایشان داد . بنی اسرائیل ، زمین ها را شخم زدند و هر چه بود ، زیر کِشت بُردند . سپس ، هر گاه خواستند ، باران باراندند و هر گاه خواستند ، آن را بند آوردند . پس زراعت هایشان به بلندی کوه ها و دژها شد و آنها را درویدند و خرمن کردند و کوبیدند و باد دادند ؛ امّا چیزی (دانه ای) نیافتند . پس ، ضجّه کنان نزد موسی علیه السلام رفتند و گفتند : ما از تو خواستیم که از خداوند تقاضا کنی هر گاه خواستیم ، باران ببارد و او درخواستمان را پذیرفت و سپس ، آن را موجب زیان ما گردانید.

موسی علیه السلام گفت : پروردگارا ! بنی اسرائیل از کاری که با ایشان کردی ، نالان اند .

فرمود : «چرا ای موسی؟».

گفت : از من خواستند تا از تو تقاضا کنم که هر گاه خواستند ، باران ببارد و هر گاه خواستند ، بند بیاید و تو تقاضایشان را پذیرفتی و سپس ، آن را مایه زیان ایشان ساختی.

فرمود : «ای موسی ! من برای بنی اسرائیل تقدیر می کردم ، ولی آنان به تقدیر من ، رضایت ندادند . به خواستِ ایشان پاسخ دادم و در نتیجه ، آن شد که دیدی».1175.امام علی علیه السلام :الدعوات :روایت شده است که خداوند متعال به پیامبری از پیامبران پیشین وحی کرد که برای مردی از امّتش سه دعا مستجاب می شود . آن پیامبر ، این خبر را به آن مرد داد . مرد از نزد پیامبر به خانه اش رفت و خبر را به همسرش داد . همسرش اصرار کرد که یکی از آن سه دعا را برای او قرار دهد و آن مرد ، پذیرفت . همسرش گفت : از خدا بخواه که مرا زیباترین زنِ زمانم قرار دهد .

مرد ، دعا کرد و همسرش چنان شد. پس از آن ، شاهان و جوانان ثروتمند فراوانی به او علاقه مند شدند . زن ، چون چنین دید ، به شوهرش که پیر و نادار بود ، بی علاقه گشت و تندی و بدخویی با او در پیش گرفت . شوهرش با او مدارا می کرد ؛ ولی از نافرمانی های وی ، طاقتش به سر آمد و دعا کرد که خداوند ، همسرش را تبدیل به سگ کند و چنان شد.

فرزندانشان ، جمع شدند و گفتند : ای پدر ! مردم ، ما را سرزنش می کنند و می گویند مادرمان سگ شده و پارس می کند ، و می گریستند و از او خواهش می کردند که دعا کند خداوند ، مادرشان را به حال اوّل بازگرداند .

او به درگاه خدای متعال دعا کرد و خداوند ، زن را به حالت اوّلش بازگردانْد و بدین ترتیب ، هر سه دعا ، ضایع شد. .

ص: 244

6 / 2الاِعتِداءُالکتاب«ادْعُواْ رَبَّکُمْ تَضَرُّعًا وَخُفْیَةً إِنَّهُ لاَ یُحِبُّ الْمُعْتَدِینَ» . (1)

الحدیث1178.تاریخ دمشق ( _ به نقل از ابن عبّاس _ ) الإمام علیّ علیه السلام :إیّاکُم وَالدُّعاءَ بِاللَّعنِ وَالخِزیِ ؛ فَإِنَّ اللّهَ عز و جل قَد أحکَمَ فی کِتابِهِ ، فَقالَ عز و جل : «ادْعُواْ رَبَّکُمْ تَضَرُّعًا وَخُفْیَةً إِنَّهُ لاَ یُحِبُّ الْمُعْتَدِینَ» ؛ فَمَن تَعَدّی بِدُعائِهِ بِلَعنٍ أو خِزیٍ فَهُوَ مِنَ المُعتَدینَ . (2)1179.السنن الکبری ( _ به نقل از بُرَیده _ ) الإمام الصادق علیه السلام :إنَّ العَبدَ لَیَکونُ مَظلوما ، فَما یَزالُ یَدعو حَتّی یَکونُ ظالِما (3) . (4)1180.رسول اللّه صلی الله علیه و آله ( _ لِعَلِیٍّ وفاطِمَةَ علیهماالسلام لَیلَةَ الزِّف ) سنن أبی داوود عن عطاء عن عائشة ، قالت :سُرِقَت مِلحَفَةٌ لَها ، فَجَعَلَت تَدعو عَلی مَن سَرَقَها ، فَجَعَلَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله یَقولُ : لا تُسَبِّخی (5) عَنهُ . (6) .

ص: 245

ص: 246

1183.المناقب ، ابن شهر آشوب ( _ به نقل از ابو هُرَیره _ ) مسند ابن حنبل عن مولی لسعد :إنَّ سَعدا سَمِعَ ابنا لَهُ یَدعو وهُوَ یَقولُ : اللّهُمَّ إنّی أسأَ لُکَ الجَنَّةَ ونَعیمَها وإستَبرَقَها ، ونَحوا مِن هذا ، وأعوذُ بِکَ مِنَ النّارِ وسَلاسِلِها وأغلالِها .

فَقالَ : لَقَد سَأَلتَ اللّهَ خَیرا کَثیرا ، وتَعَوَّذتَ بِاللّهِ مِن شَرٍّ کَثیرٍ ! وإنّی سَمِعتُ رَسولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله یَقولُ : إنَّهُ سَیَکونُ قَومٌ یَعتَدونَ فِی الدُّعاءِ ، وقَرَأَ هذِهِ الآیَةَ : «ادْعُواْ رَبَّکُمْ تَضَرُّعًا وَخُفْیَةً إِنَّهُ لاَ یُحِبُّ الْمُعْتَدِینَ» ، وإنَّ حَسبَکَ أن تَقولَ : اللّهُمَّ إنّی أسأَ لُکَ الجَنَّةَ وما قَرَّبَ إلَیها مِن قَولٍ أو عَمَلٍ ، وأعوذُ بِکَ مِنَ النّارِ وما قَرَّبَ إلَیها مِن قَولٍ أو عَمَلٍ . (1)1184.تاریخ دمشق ( _ به نقل از ابو هریره _ ) مسند ابن حنبل عن أبی نعامة :إنَّ عَبدَ اللّهِ بنَ مُغَفَّلٍ [قالَ لاِبنِهِ :] . . . یا بُنَیَّ سَلِ اللّهَ الجَنَّةَ وتَعَوَّذهُ مِنَ النّارِ ؛ فَإِنّی سَمِعتُ رَسولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله یَقولُ : سَیَکونُ بَعدی قَومٌ مِن هذِهِ الاُمَّةِ یَعتَدونَ فِی الدُّعاءِ وَالطَّهورِ . (2) .

ص: 247

1185.کفایة الطالب ( _ به نقل از ابو هُرَیره _ ) مسند ابن حنبل_ به نقل از مولای سعد _: سعد شنید که یکی از پسرانش دعا می کند و می گوید : «بار خدایا ! من از تو بهشت و نعمت هایش ، دیبای بهشتی و مانند اینها را از تو درخواست می کنم و از دوزخ و کُند و زنجیرهای آن به تو پناه می برم.

سعد گفت : از خداوند ، خیر فراوان خواستی و از شرّ فراوان به خدا پناه بردی . من از پیامبر خدا شنیدم که می فرماید : «به زودی مردمانی خواهند آمد که در دعا از حدّ می گذرند» و این آیه را خواند : « «پروردگارتان را به التماس و نهانی بخوانید ، که او زیاده روان را دوست نمی دارد» . کافی است بگویی : بار خدایا ! بهشت و هر گفتار و کرداری را که موجب نزدیک شدن به آن می شود ، از تو درخواست می کنم و از دوزخ و هر آن گفتار و کرداری که سبب نزدیک شدن به آن می شود ، به تو پناه می برم ».1186.المناقب لابن المغازلی عن البراء بن عازب :مسند ابن حنبل_ به نقل از ابو نعامه _: عبد اللّه بن مُغفَّل [به فرزندش گفت :] .. . فرزندم! از خداوند ، بهشت بخواه و از دوزخ به او پناه ببر [همین و بس] ؛ زیرا از پیامبر خدا شنیدم که می فرماید : «به زودی پس از من ، مردمانی از این امّت می آیند که در دعا و وضو (آب ریختن برای وضو و غسل) زیاده روی می کنند. .

ص: 248

ص: 249

از حدّ دعا شمرده می شود . بنا براین ، کسی که در محضر خداوند متعال ، گستاخانه با فریاد ، چیزی را می خواهد یا کسی را نفرین می کند که مستحقّ نفرین نیست یا بیش از استحقاقِ کسی ، وی نفرین می نماید یا انجام گرفتن کاری نامشروع (مانند قطع رحم) را از خدا می خواهد یا درخواستی غیرمنطقی دارد (مانند این که از خدا نابودی خود و یا نیستی آسمان و زمین را طلب نماید) ، در واقع ، از حدود دعا تجاوز نموده است . اما باید توجه داشت که تجاوز از حدّ دعا ، به معنای نفی بلند همّتی در دعا و داشتن درخواست های بزرگِ معقول نیست . بلند همتی در دعا ، نه تنها نکوهیده نیست ، بلکه ممدوح نیز هست . (1) از این رو ، تفسیر سعد و عبداللّه بن مغفّل از «اعتدا» در حدیث 377 و 378 به «درخواست خیر کثیر» و «پناه جویی از شرّ کثیر» ، صحیح به نظر نمی رسد .

.

ص: 250

6 / 3الاِستِعجالُ1187.کفایة الأثر ( _ به نقل از ابن عبّاس _ ) رسول اللّه صلی الله علیه و آله :یُستَجابُ لِأَحَدِکُم ما لَم یَعجَل ؛ یَقولُ : دَعَوتُ فَلَم یُستَجَب لی . (1)1188.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله ( _ درباره حسن و حسین علیهماالسلام _ ) سنن الترمذی عن أبی هریرة عن رسول اللّه صلی الله علیه و آله :ما مِن عَبدٍ یَرفَعُ یَدَیهِ حَتّی یَبدُوَ إبطُهُ ، یَسأَلُ اللّهَ مَسأَلَةً ، إلاّ آتاها إیّاهُ ما لَم یَعجَل .

قالوا : یا رَسولَ اللّهِ ، وکَیفَ عَجَلَتُهُ ؟

قالَ : یَقولُ : قَد سَأَلتُ وسَأَلتُ ولَم اُعطَ شَیئا . (2)1189.خصائص أمیر المؤمنین ، نسائی ( _ به نقل از اُسامة بن زید _ ) مسند ابن حنبل عن أنس عن رسول اللّه صلی الله علیه و آله :لا یَزالُ العَبدُ بِخَیرٍ ما لَم یَستَعجِل ، قالوا : یا رَسولَ اللّهِ کَیفَ یَستَعجِلُ ؟

قالَ : یَقولُ : دَعَوتُ رَبّی فَلَم یُستَجَب لی . (3)1190.المستدرک علی الصحیحین عن ابن عبّاس :صحیح مسلم عن أبی هریرة عن رسول اللّه صلی الله علیه و آله :لا یَزالُ یُستَجابُ لِلعَبدِ ما لَم یَدعُ بِإِثمٍ أو قَطیعَةِ رَحِمٍ ما لَم یَستَعجِل .

قیلَ : یا رَسولَ اللّهِ ، مَا الاِستِعجالُ ؟

قالَ : یَقولُ : قَد دَعَوتُ ، وقَد دَعَوتُ ، فَلَم أرَ یَستَجیبُ لی ، فَیَستَحسِرُ (4) عِندَ ذلِکَ ویَدَعُ الدُّعاءَ . (5) .

ص: 251

ص: 252

1194.مسند ابن حنبل عن شهر بن حوشب عن اُمّ سلمة :مسند إسحاق بن راهویه عن أبی هریرة عن رسول اللّه صلی الله علیه و آله :ما مِن أحَدٍ یَدعُو اللّهَ بِشَیءٍ إلاَّ استَجابَ لَهُ ؛ إمّا أن یُعَجِّلَهُ وإمّا أن یُکَفِّرَ عَنهُ مِن خَطایاهُ بِمِثلِ ما دَعا ، ما لَم یَدعُ بِإِثمٍ أو قَطیعَةِ رَحِمٍ ، أو یَستَعجِل .

قیلَ : یا رَسولَ اللّهِ ! وکَیفَ یَستَعجِلُ ؟

قالَ : یَقولُ : دَعَوتُ رَبّی فَلَم یَستَجِب لی ، أو ما اُغنیتُ شَیئا . (1)1195.تاریخ دمشق عن شهر بن حوشب :الأدب المفرد عن أبی هریرة عن رسول اللّه صلی الله علیه و آله :ما مِن مُؤمِنٍ یَنصَبُ وَجهَهُ إلَی اللّهِ یَسأَلُ مَسأَلَةً ، إلاّ أعطاهُ إیّاها ، إمّا عَجَّلَها لَهُ فِی الدُّنیا ، وإمّا ذَخَرَها لَهُ فِی الآخِرَةِ ، ما لَم یَعجَل .

قالوا : یا رَسولَ اللّهِ ، وما عَجَلَتُهُ ؟

قالَ : یَقولُ : دَعَوتُ ودَعَوتُ ، ولا أراهُ یُستَجابُ لی . (2)1193.مسند ابن حنبل ( _ به نقل از امّ سلمه _ ) رسول اللّه صلی الله علیه و آله :لا یَقولُ أحَدُکُم : قَد دَعَوتُ فَلَم یُستَجَب لی . (3)1194.مسند ابن حنبل ( _ به نقل از شهر بن حَوشَب ، از امّ سلمه _ ) الإمام الصادق علیه السلام :إنَّ العَبدَ إذا دَعا ، لَم یَزَلِ اللّهُ _ تَبارَکَ وتَعالی _ فی حاجَتِهِ ما لَم یَستَعجِل . (4)1195.تاریخ دمشق ( _ به نقل از شهر بن حوشب _ ) الکافی عن أبی بصیر عن الإمام الصادق علیه السلام :لا یَزالُ المُؤمِنُ بِخَیرٍ ورَجاءٍ رَحمَةً مِنَ اللّهِ عز و جلما لَم یَستَعجِل ، فَیَقنَطَ ویَترُکَ الدُّعاءَ .

قُلتُ لَهُ : کَیفَ یَستَعجِلُ ؟

قالَ : یَقولُ : قَد دَعَوتُ مُنذُ کَذا وکَذا ، وما أرَی الإِجابَةَ . (5) .

ص: 253

1196.تاریخ دمشق عن عبد اللّه بن معین مولی اُمّ سلمة عن ( _ أنّها قالت _ ) مسند اسحاق بن راهویه_ به نقل از ابو هریره _: پیامبر خدا فرمود : «هیچ کس نیست که از خدا چیزی بخواهد ، مگر آن که خواسته اش را اجابت کند . یا در همین دنیا به او می دهد یا گناهانش را به مانند آنچه دعا کرده است ، از او می زداید ، به شرط آن که برای گناهی یا قطع رَحِم ، دعا نکرده باشد و یا [برای برآورده شدن دعایش] شتاب نورزد».

گفته شد : ای پیامبر خدا ! چگونه شتاب می ورزد؟

فرمود : «بگوید : پروردگارم را خواندم ؛ امّا اجابتم نکرد ، یا نیازم برآورده نشد».1196.تاریخ دمشق ( _ به نقل از عبد اللّه بن معین (غلام اُمّ سلمه) ) الأدب المفرد_ به نقل از ابو هریره _: پیامبر خدا فرمود : «هیچ مؤمنی نیست که رو به درگاه خدا کند و چیزی بخواهد ، جز آن که خداوند ، عطایش می کند . یا در همین دنیا به او می دهد و یا آن را برای آخرتش ذخیره می کند ، به شرط آن که عجله نکند».

گفتند : ای پیامبر خدا ! عجله کردنش چگونه است؟

فرمود : «بگوید : بارها دعا کردم ؛ امّا گمان نمی کنم دعایم مستجاب شود».1197.المعجم الکبیر عن ابن لهیعة عن عمرو بن شعیب :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هیچ یک از شما نگوید : دعا کردم و دعایم مستجاب نشد.1198.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :امام صادق علیه السلام :هر گاه بنده دعا کند ، خداوند _ تبارک و تعالی _ پیوسته در کار حاجت او باشد ، به شرط آن که شتاب به خرج ندهد.1199.الأمالی للصدوق عن ابن عبّاس :الکافی_ به نقل از ابو بصیر _: امام صادق علیه السلام فرمود : «مؤمن ، به لطف و رحمت خداوند عز و جل ، هماره در خیر و امید است تا زمانی که عجله نشان ندهد و نومید شود و دست از دعا بکشد» .

گفتم : چگونه عجله نشان می دهد؟

فرمود : «بگوید : مدّت ها دعا کردم و اجابتی نمی بینم». .

ص: 254

1197.المعجم الکبیر ( _ به نقل از ابن لُهَیعه _ ) الإمام الصادق علیه السلام :إنَّ العَبدَ إذا عَجَّلَ فَقامَ لِحاجَتِهِ ، یَقولُ اللّهُ تَبارَکَ وتَعالی : أما یَعلَمُ عَبدی أنّی أنَا اللّهُ الَّذی أقضِی الحَوائِجَ . (1)6 / 4التَّکَلُّفُ فِی السَّجعِ1200.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :رسول اللّه صلی الله علیه و آله :إیّاکُم وَالسَّجعَ فِی الدُّعاءِ ، حَسبُ أحَدِکُم أن یَقولَ : اللّهُمَّ إنّی أسأَ لُکَ الجَنَّةَ وما قَرَّبَ إلَیها مِن قَولٍ وعَمَلٍ ، وأعوذُ بِکَ مِنَ النّارِ وما قَرَّبَ إلَیها مِن قَولٍ [ أو عَمَلٍ ] (2) . (3)1201.عنه صلی الله علیه و آله :صحیح البخاری عن ابن عبّاس :فَانظُرِ السَّجعَ مِنَ الدُّعاءِ فَاجتَنِبهُ ؛ فَإِنّی عَهِدتُ رَسولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله وأصحابَهُ لا یَفعَلونَ إلاّ ذلِکَ (4) . (5)1202.عنه صلی الله علیه و آله ( _ فِی الدُّعاءِ لِأَهلِ البَیتِ علیهم السلام _ ) مسند ابن حنبل عن عائشة_ لاِبنِ السّائِبِ قاصِّ أهلِ مَکَّةَ _: اِجتَنِبِ السَّجعَ مِنَ الدُّعاءِ ؛ فَإِنَّ رَسولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله وأصحابَهُ کانوا لا یَفعَلونَ ذلِکَ . (6) .

ص: 255

ص: 256

ص: 257

فروتنی و افتادگی سازگار نیست ، وگرنه در دعاهای نقل شده از پیامبر خدا، سخنان متوازن و آهنگین هست ؛ امّا تکلف در آنها نیست ، مانند این دعا : «از تو درخواست امنیّت می کنم در روز وعده داده شده ، و بهشت می خواهم در روز جاویدان، به همراه مقرّبان و گواهان و رکوع و سجده کنندگان و وفاداران به پیمان ها ، که تو مهربان و دلسوزی و هر چه بخواهی می کنی» و امثال این سخنان . پس در دعا باید بر دعاهای مأثور ، اکتفا شود و یا با ناله و زاری و بدون سجع و تکلّف ، درخواست شود . مهم ، این است که : در پیشگاه خداوند، زاری و ناله دوست داشتنی است . (1)

.

ص: 258

6 / 5اِستِکثارُ المَطلوبِ1206.صحیح ابن حبّان ( _ به نقل از ابو نهیک _ ) الإمام الباقر علیه السلام :لا تَستَکثِروا شَیئا مِمّا تَطلُبونَ ؛ فَما عِندَ اللّهِ أکثَرُ مِمّا تُقَدِّرونَ . (1)1207.دلائل النبوّة لأبی نعیم عن أبی قرصافة صاحب رسول ارسول اللّه صلی الله علیه و آله :یَقولُ اللّهُ تَعالی : یا عِبادی کُلُّکُم ضالٌّ إلاّ مَن هَدَیتُهُ ؛ فَسَلونِی الهُدی أهدِکُم ، وکُلُّکُم فَقیرٌ إلاّ مَن أغنَیتُ ؛ فَسَلونی أرزُقکُم ، وکُلُّکُم مُذنِبٌ إلاّ مَن عافَیتُ ؛ فَمَن عَلِمَ مِنکُم أنّی ذو قُدرَةٍ عَلَی المَغفِرَةِ فَاستَغفَرَنی غَفَرتُ لَهُ ولا اُبالی .

ولَو أنَّ أوَّلَکُم وآخِرَکُم ، وحَیَّکُم ومَیِّتَکُم ، ورَطبَکُم ویابِسَکُمُ ، اجتَمَعوا عَلی أتقی قَلبِ عَبدٍ مِن عِبادی ، ما زادَ ذلِکَ فی مُلکی جَناحَ بَعوضَةٍ !

ولَو أنَّ أوَّلَکُم وآخِرَکُم ، وحَیَّکُم ومَیِّتَکُم ، ورَطبَکُم ویابِسَکُمُ ، اجتَمَعوا عَلی أشقَی قَلبِ عَبدٍ مِن عِبادی ، ما نَقَصَ ذلِکَ مِن مُلکی جَناحَ بَعوضَةٍ !

ولَو أنَّ أوَّلَکُم وآخِرَکُم ، وحَیَّکُم ومَیِّتَکُم ، ورَطبَکُم ویابِسَکُمُ ، اجتَمَعوا فی صَعیدٍ واحِدٍ ، فَسَأَلَ کُلُّ إنسانٍ مِنکُم ما بَلَغَت اُمنِیَّتُهُ ، فَأَعطَیتُ کُلَّ سائِلٍ مِنکُم ، ما نَقَصَ ذلِکَ مِن مُلکی إلاّ کَما لَو أنَّ أحَدَکُم مَرَّ بِالبَحرِ فَغَمَسَ فیهِ إبرَةً ثُمَّ رَفَعَها إلَیهِ ؛ ذلِکَ بِأَنّی جَوادٌ ماجِدٌ ، أفعَلُ ما اُریدُ ، عَطائی کَلامٌ ، وعَذابی کَلامٌ ، إنَّما أمری لِشَیءٍ إذا أرَدتُهُ أن أقولَ لَهُ : کُن ، فَیَکونُ . (2)1207.دلائل النبوّة ، ابو نعیم ( _ به نقل از ابو قرصافه ، صحابی پیامبر خدا _ ) عنه صلی الله علیه و آله :إنَّ اللّهَ یَقولُ : ... ولَو أنَّ قُلوبَ عِبادِی اجتَمَعَت عَلی قَلبِ أسعَدِ عَبدٍ لی ، ما زادَ ذلِکَ [ فی سُلطانی جَناحَ بَعوضَةٍ ، ولَو أنّی أعطَیتُ کُلَّ عَبدٍ ما سَأَلَنی ما کانَ ذلِکَ ] (3) إلاّ مِثلَ إبرَةٍ جاءَ بِها عَبدٌ مِن عِبادی فَغَمَسَها فِی بَحرٍ ، وذلِکَ أنَّ عَطائی کَلامٌ ، وعِدَتی کَلامٌ ، وإنَّما أقولُ لِلشَّیءِ : کُن فَیَکونُ . (4) .

ص: 259

ص: 260

1210.المعجم الکبیر ( _ به نقل از ابن عبّاس ، در خبر زفاف فاطمه علیهاال ) عنه صلی الله علیه و آله :أوحَی اللّهُ إلی بَعضِ أنبِیائِهِ : ... لَو أنَّ أهلَ سَبَعِ سَماواتٍ وأرَضینَ سَأَلونی جَمیعا فَأَعطَیتُ کُلَّ واحِدٍ مِنهُم مَسأَلَتَهُ ، ما نَقَصَ ذلِکَ مِن مُلکی مِثلَ جَناحِ بَعوضَةٍ ، وکَیفَ یَنقُصُ مُلکٌ أنَا قَیِّمُهُ ؟! (1)1211.الطبقات الکبری عن أنس :عنه صلی الله علیه و آله :قالَ اللّهُ تَبارَکَ وتَعالی : یا عِبادی ، کُلُّکُم جائِعٌ إلاّ مَن أطعَمتُهُ ، فَاستَطعِمونی اُطعِمکُم . یا عِبادی ، کُلُّکُم عارٍ إلاّ مَن کَسَوتُهُ ، فَاستَکسونی أکسُکُم . یا عِبادی ، إنَّکُم تُخطِئونَ بِاللَّیلِ وَالنَّهارِ وأنَا أغفِرُ الذُّنوبَ جَمیعا ، فَاستَغفِرونی أغفِر لَکُم . یا عِبادی ، إنَّکُم لَن تَبلُغوا ضَرّی فَتَضُرّونی ، ولَن تَبلُغوا نَفعی فَتَنفَعونی . یا عِبادی ، لَو أنَّ أوَّلَکُم وآخِرَکُم ، وإنسَکُم وجِنَّکُم کانوا عَلی أتقی قَلبِ رَجُلٍ واحِدٍ مِنکُم ، ما زادَ ذلِکَ فی مُلکی شَیئا . یا عِبادی ، لَو أنَّ أوَّلَکُم وآخِرَکُم ، وإنسَکُم وجِنَّکُم ، کانوا عَلی أفجَرِ قَلبِ رَجُلٍ واحِدٍ ، ما نَقَصَ ذلِکَ مِن مُلکی شَیئا . یا عِبادی ، لَو أنَّ أوَّلَکُم وآخِرَکُم ، وإنسَکُم وجِنَّکُم قاموا فی صَعیدٍ واحِدٍ ، فَسَأَلونی فَأَعطَیتُ کُلَّ إنسانٍ مَسأَلَتَهُ ، ما نَقَصَ ذلِکَ مِمّا عِندی إلاّ کَما یَنقُصُ المِخیَطُ إذا اُدخِلَ البَحرَ . یا عِبادی ، إنَّما هِی أعمالُکُم اُحصیها لَکُم ثُمَّ اُوَفّیکُم إیّاها ، فَمَن وَجَدَ خَیرا فَلیَحمَدِ اللّهَ ، ومَن وَجَدَ غَیرَ ذلِکَ فَلا یَلومَنَّ إلاّ نَفسَهُ . (2) .

ص: 261

1212.الاستیعاب عن اُمّ سلیم :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :خداوند به یکی از پیامبرانش وحی فرمود : « ... اگر اهل هفت آسمان و زمین ، همگی ، از من درخواست کنند و خواسته یکایک آنان را برآورم ، این ، به اندازه بال پشه ای از مُلک من نمی کاهد . چگونه مُلکی که من ، مُلکدار آنم ، کاهش می یابد؟!».1213.الطبقات الکبری عن عبایة بن رفاعة :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :خداوند _ تبارک و تعالی _ فرمود : «ای بندگان من! همه شما گرسنه اید ، مگر آن کس که من سیرش کنم . پس ، از من خوراک بخواهید تا شما را خوراک دهم .

ای بندگان من! همه شما برهنه اید ، مگر آن کس که من بپوشانمش . پس از من پوشاک خواهید تا شما را بپوشانم .

ای بندگان من! شما شب و روز گناه می کنید و من ، همه گناهان را می آمرزم . پس ، از من آمرزش بخواهید تا شما را بیامرزم .

ای بندگان من! شما را هرگز نرسد که به من زیانی برسانید و هرگز نرسد تا به من سودی برسانید .

ای بندگان من! اگر همه شما از آغاز تا انجامتان ، و انس و جنّ شما ، یکسره باتقواترین دل شوید ، ذرّه ای این بر مُلک من نمی افزاید .

ای بندگان من! اگر همه شما از آغاز تا انجامتان ، و انس و جنّ شما یکسره گنهکارترین دل شوید ، این از مُلک من ، ذرّه ای نمی کاهد .

ای بندگان من! اگر همه شما از اوّلین تا آخرینتان ، و انس و جنّ شما همگی در یک بیابان گِرد آیید و از من ، درخواست کنید و خواسته های یکایک افراد را عطا کنم ، این از آنچه نزد من است ، نمی کاهد مگر آن اندازه که سوزنی هر گاه در دریا فرو بُرده شود ، از دریا می کاهد .

ای بندگان من! جز این نیست که من ، از اعمال شما آمار می گیرم و سپس ، پاداش آنها را کامل به شما می دهم . پس ، هر که خیری یافت ، باید خدا را سپاس گوید و هر که جز آن یافت ، جز خویشتن را سرزنش نکند. .

ص: 262

راجع : ص 186 (علوّ الهمّة وعِظَم المسألة) .

6 / 6اِستِصغارُ الحاجَةِ1214.الطبقات الکبری عن عبد اللّه بن زید بن عاصم :رسول اللّه صلی الله علیه و آله :لِیَسأَل أحَدُکُم رَبَّهُ حاجَتَهُ کُلَّها ، حَتّی یَسأَلَ شِسعَ نَعلِهِ إذَا انقَطَعَ . (1)1215.سنن النسائی عن أبی الحسن مولی اُم قیس بنت محصن عنعنه صلی الله علیه و آله :لِیَسأَل أحَدُکُم رَبَّهُ حاجَتَهُ ، حَتّی یَسأَلَهُ المِلحَ ، وحَتّی یَسأَلَهُ شِسعَ نَعلِهِ إذَا انقَطَعَ . (2)1214.الطبقات الکبری ( _ به نقل از عبد اللّه بن زید بن عاصم _ ) عنه صلی الله علیه و آله :سَلُوا اللّهَ عز و جل ما بَدا لَکُم مِن حَوائِجِکُم ، حَتّی شِسعِ نَعلِ أحَدِکُم ؛ فَإِنَّهُ إن لَم یُیَسِّرهُ لَم یَتَیَسَّر . (3)1215.سنن النسائی ( _ به نقل از ابو الحسن (وابسته اُمّ قیس ، دختر محص ) عنه صلی الله علیه و آله :إنَّ اللّهَ _ تَبارَکَ وتَعالی _ أحَبَّ شَیئا لِنَفسِهِ وأبغَضَهُ لِخَلقِهِ ؛ أبغَضَ لِخَلقِهِ المَسأَلَةَ ، وأحَبَّ لِنَفسِهِ أن یُسأَلَ . ولَیسَ شَیءٌ أحَبَّ إلَی اللّهِ عز و جلمِن أن یُسأَلَ ، فَلا یَستَحیی أحَدُکُم أن یَسأَلَ اللّهَ ولَو بِشِسعِ نَعلٍ . (4) .

ص: 263

ص: 264

1220.المعجم الکبیر عن جعیل الأشجعی :عدّة الداعی :فِی الحَدیثِ القُدسِیِّ : یا موسی ، سَلنی کُلَّ ما تَحتاجُ إلَیهِ ، حَتّی عَلَفَ شاتِکَ ، ومِلحَ عَجینِکَ . (1)1219.المعجم الکبیر ( _ به نقل از جریر _ ) الإمام علیّ علیه السلام :إنَّ اللّهَ _ تَبارَکَ وتَعالی _ أخفی أربَعَةً فی أربَعَةٍ : أخفی رِضاهُ فی طاعَتِهِ ؛ فَلا تَستَصغِرَنَّ شَیئا مِن طاعَتِهِ ؛ فَرُبَّما وافَقَ رِضاهُ وأنتَ لا تَعلَمُ ، وأخفی سَخَطَهُ فی مَعصِیَتِهِ ؛ فَلا تَستَصغِرَنَّ شَیئا مِن مَعصِیَتِهِ ؛ فَرُبَّما وافَقَ سَخَطَهُ مَعصِیَتُهُ وأنتَ لا تَعلَمُ ، وأخفی إجابَتَهُ فی دَعوَتِهِ ؛ فَلا تَستَصغِرَنَّ شَیئا مِن دُعائِهِ ؛ فَرُبَّما وافَقَ إجابَتَهُ وأنتَ لا تَعلَمُ ، وأخفی وَلِیَّهُ فی عِبادِهِ ؛ فَلا تَستَصغِرَنَّ عَبدا مِن عَبیدِ اللّهِ ؛ فَرُبَّما یَکونُ وَلِیَّهُ وأنتَ لا تَعلَمُ . (2)1220.المعجم الکبیر ( _ به نقل از جُعَیل اشجعی _ ) الإمام الباقر علیه السلام :لا تُحَقِّروا صَغیرا مِن حَوائِجِکُم ؛ فَإِنَّ أحَبَّ المُؤمِنینَ إلَی اللّهِ تَعالی أسأَ لُهُم . (3)1221.الإمام الصادق علیه السلام :الإمام الصادق علیه السلام :عَلَیکُم بِالدُّعاءِ ؛ فَإِنَّکُم لا تَقَرَّبونَ بِمِثلِهِ ، ولا تَترُکوا صَغیرَةً لِصِغَرِها أن تَدعوا بِها ، إنَّ صاحِبَ الصِّغارِ هُوَ صاحِبُ الکِبارِ . (4) .

ص: 265

1222.تاریخ دمشق عن حذیفة :عدّة الداعی :در حدیث قدسی آمده است : «ای موسی! هر آنچه را که بدان نیاز داری ، از من بخواه ، حتّی علوفه گوسفند و نمکِ خمیرت را».1221.امام صادق علیه السلام :امام علی علیه السلام :خداوند _ تبارک و تعالی _ چهار چیز را در دلِ چهار چیز ، نهان ساخته است : خشنودی اش را در طاعتش نهان ساخته است . پس ، زنهار که چیزی از طاعت او را کوچک مشمارید ؛ زیرا چه بسا خشنودیِ او در همان باشد و تو نمی دانی .

ناخشنودی اش را در معصیتش نهان ساخته است . پس ، زنهار که چیزی از معصیت او را کوچک مشمارید ؛ زیرا ای بسا ناخشنودیِ او در همان باشد و تو نمی دانی .

اجابتش را در دعای از خود ، نهان ساخته است . پس ، زنهار که چیزی از دعا به درگاهش را کوچک مشمارید ؛ زیرا ای بسا اجابت او در همان باشد و تو نمی دانی .

و ولیّ اش را در میان بندگانش نهان ساخته است . پس ، زنهار که هیچ بنده ای از بندگان خدا را کوچک مشمارید ؛ زیرا ای بسا همو ولیّ او باشد و تو نمی دانی.1222.تاریخ دمشق ( _ به نقل از حذیفه _ ) امام باقر علیه السلام :حاجت های خُرد خویش را هم حقیر مشمارید ؛ چرا که محبوب ترینِ مؤمنان نزد خداوند متعال ، پُرخواهش ترینِ آنهاست.1223.اُسد الغابة عن نهشل بن حسّان بن شدّاد عن أبیه :امام صادق علیه السلام :تا می توانید دعا کنید ؛ چرا که شما با هیچ چیز مانند دعا به خدا نزدیک نمی شوید . هیچ دعای کوچکی را به خاطر کوچک بودنش ، ترک نکنید ؛ زیرا آن که حاجت های کوچک به دست اوست ، همان است که حاجت های

بزرگ در دستش است . .

ص: 266

6 / 7تَعلیمُ اللّهِ مَصلَحَتَهُ1226.اُسد الغابة ( _ فی ذِکرِ حُلَیسِ بنِ زَیدٍ _ ) رسول اللّه صلی الله علیه و آله :قالَ اللّهُ تَبارَکَ وتَعالی : یَابنَ آدَمَ ، أطِعنی فیما أمَرتُکَ ، ولا تُعَلِّمنی ما یُصلِحُکَ . (1)1223.اُسد الغابة ( _ به نقل از نهشل بن حسّان بن شدّاد ، از پدرش _ ) الإمام علیّ علیه السلام :قالَ اللّهُ عز و جل مِن فَوقِ عَرشِهِ : یا عِبادی ، أطیعونی فیما أمَرتُکُم بِهِ ، ولا تُعَلِّمونی بِما یُصلِحُکُم ؛ فَإِنّی أعلَمُ بِهِ ، ولا أبخَلُ عَلَیکُم بِمَصالِحِکُم . (2)1224.السنن الکبری ( _ به نقل از زیاد بن حُصَین _ ) الإمام الصادق علیه السلام :قَضاءُ الحَوائِجِ إلَی اللّهِ وأسبابُها _ بَعدَ اللّهِ _ العِبادُ تَجری عَلی أیدیهِم ؛ فَما قَضَی اللّهُ مِن ذلِکَ فَاقبَلوا مِنَ اللّهِ بِالشُّکرِ ، وما زَوی عَنکُم مِنها فَاقبَلوهُ عَنِ اللّهِ بِالرِّضا وَالتَّسلیمِ وَالصَّبرِ ، فَعَسی أن یَکونَ ذلِکَ خَیرا لَکُم ؛ فَإِنَّ اللّهَ أعلَمُ بِما یُصلِحُکُم وأنتُم لا تَعلَمونَ . (3)6 / 8طَلَبُ المَوتِ1227.مسند ابن حنبل عن ذیّال بن عتبة بن حنظلة عن جدّه حرسول اللّه صلی الله علیه و آله :لا یَتَمَنَّیَنَّ أحَدُکُمُ المَوتَ لِضُرٍّ نَزَلَ بِهِ ، فَإِن کانَ لابُدَّ مُتَمَنِّیا لِلمَوتِ فَلیَقُل : اللّهُمَّ أحیِنی ما کانَتِ الحَیاةُ خَیرا لی ، وتَوَفَّنی إذا کانَتِ الوَفاةُ خَیرا لی . (4) .

ص: 267

ص: 268

1231.امام باقر علیه السلام :عنه صلی الله علیه و آله :لا یَتَمَنَّیَنَّ أحَدُکُمُ المَوتَ ؛ إمّا مُحسِنا فَلَعَلَّهُ أن یَزدادَ خَیرا ، وإمّا مُسیئا فَلَعَلَّهُ أن یَستَعتِبَ (1) . (2)1232.الأمالیللصدوق عن ابن عبّاس ( _ فی حَدیثٍ طَویلٍ یَذکُرُ فیهِ وَفاةَ النَّبِیِّ ) عنه صلی الله علیه و آله :لا تَمَنَّوُا المَوتَ ؛ فَإِنَّهُ یَقطَعُ العَمَلَ ، ولا یُرَدُّ الرَّجُلُ فَیَستَعتِبَ . (3)1232.الأمالی ، صدوق ( _ به نقل از ابن عبّاس ، در حدیثی طولانی در یاد کر ) عنه صلی الله علیه و آله :لا یَتَمَنّی أحَدُکُمُ المَوتَ ، ولا یَدعو بِهِ مِن قَبلِ أن یَأتِیَهُ ؛ إنَّهُ إذا ماتَ أحَدُکُمُ انقَطَعَ عَمَلُهُ عَنهُ ، وإنَّهُ لا یَزیدُ المُؤمِنَ عُمُرُهُ إلاّ خَیرا . (4)1233.المناقب لابن شهر آشوب :عنه صلی الله علیه و آله :لا تَمَنَّوُا المَوتَ ؛ فَإِنَّ هَولَ المُطَّلَعِ شَدیدٌ ، وإنَّ مِنَ السَّعادَةِ أن یَطولَ عُمُرُ العَبدِ ، ویَرزُقَهُ اللّهُ الإِنابَةَ . (5)1234.سنن الترمذی عن ابن عبّاس :عنه صلی الله علیه و آله :لا یَتَمَنَّ أحَدُکُمُ المَوتَ ؛ فَإِنَّهُ لا یَدری ما قَدَّمَ لِنَفسِهِ . (6)1233.المناقب ، ابن شهر آشوب :عنه صلی الله علیه و آله :لا تَمَنَّ المَوتَ ؛ فَإِن کُنتَ مِن أهلِ الجَنَّةِ فَالبَقاءُ خَیرٌ لَکَ ، وإن کُنتَ مِن أهلِ النّارِ فَما یُعجِلُکَ إلَیها . (7)1234.سنن الترمذی ( _ به نقل از ابن عبّاس _ ) صحیح البخاری عن قیس :أتَیتُ خَبّابا _ وقَدِ اکتَوی سَبعا فی بَطنِهِ _ فَسَمِعتُهُ یَقولُ : لَولا أنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله ، نَهانا أن نَدعُوَ بِالمَوتِ لَدَعَوتُ بِهِ . (8) .

ص: 269

1235.الإصابة عن ابن عمر :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هیچ یک از شما نباید تمنّای مرگ کند ؛ زیرا اگر نیکوکار است ، شاید که بیشتر نیکی کند و اگر بدکار است ، شاید که از بدی دست بشوید».1236.المعجم الأوسط عن ابن عبّاس :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :آرزوی مرگ نکنید ؛ زیرا با مُردن ، عمل به پایان می رسد و انسان [به دنیا ]بازگردانده نمی شود تا توبه کند و رضایت خداوند را به دست آورد.1237.المعجم الکبیر عن عبد اللّه بن مسعود :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هیچ یک از شما آرزوی مرگ نکند و پیش از آمدنش آن را نخواند ؛ زیرا با مُردن هر یک از شما ، رشته عملش قطع می شود ، و عمر مؤمن ، برای او جز خیر نمی افزاید.1238.مسند ابن حنبل عن ابن مسعود :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :مرگ را تمنّا نکنید ؛ چرا که صحنه قیامت ، سختْ وحشتناک است . این از سعادت است که عمر بنده طولانی شود و خداوند ، توبه را روزیِ او کند.1235.الإصابة ( _ به نقل از ابن عمر _ ) پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هیچ یک از شما درخواستِ مرگ نکند ؛ زیرا نمی داند چه برای [آخرتِ] خود فرستاده است.1236.المعجم الأوسط ( _ به نقل از ابن عبّاس _ ) پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :آرزوی مرگ نکن ؛ چرا که اگر اهل بهشت باشی ، زنده ماندن برایت بهتر است و اگر از اهل دوزخ باشی ، چرا برای آن شتاب می کنی؟1237.المعجم الکبیر ( _ به نقل از عبد اللّه بن مسعود _ ) صحیح البخاری_ به نقل از قیس _: به دیدن خَبّاب _ که هفت مرتبه شکمش را داغ نهاده بود (1) _ رفتم . شنیدم که می گوید : اگر نبود که پیامبر صلی الله علیه و آله ما را از تمنّایِ مرگْ نهی فرمود ، هر آینه از خدا مرگم را می خواستم. .

ص: 270

1238.مسند ابن حنبل ( _ به نقل از ابن مسعود _ ) مسند ابن حنبل عن اُمّ الفضل :إنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله دَخَلَ عَلَی العَبّاسِ وهُوَ یَشتَکی ، فَتَمَنَّی المَوتَ ، فَقالَ [النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله ] : یا عبّاسُ ، یا عَمَّ رَسولِ اللّهِ ، لا تَتَمَنَّ المَوتَ ، إن کُنتَ مُحسِنا تَزدادُ إحسانا إلی إحسانِکَ خَیرٌ لَکَ ، وإن کُنتَ مُسیئا فَأَن تُؤَخَّرَ تَستَعتِبُ خَیرٌ لَکَ ، فَلا تَتَمَنَّ المَوتَ . (1)1239.اُسد الغابة عن زید بن أسلم عن رجل حدّثه :مسند ابن حنبل عن أبی اُمامة :جَلَسنا إلی رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله فَذَکَّرَنا ورَقَّقَنا ، فَبَکی سَعدُ بنُ أبی وَقّاصٍ فَأَکثَرَ البُکاءَ ، فَقالَ : یا لَیتَنی مِتُّ .

فَقالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله : یا سَعدُ ، أعِندی تَتَمَنَّی المَوتَ ؟! فَرَدَّدَ ذلِکَ ثَلاثَ مَرّاتٍ ، ثُمَّ قالَ : یا سَعدُ ، إن کُنتَ خُلِقتَ لِلجَنَّةِ ، فَما طالَ عُمُرُکُ أو حَسُنَ مِن عَمَلِکَ فَهُوَ خَیرٌ لَکَ . (2)1240.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :المستدرک عن الحسن :قالَ الحَکَمُ بنُ عَمرٍو الغِفارِیُّ : یا طاعونُ خُذنی إلَیکَ ! فَقالَ لَهُ رَجُلٌ مِنَ القَومِ : لِمَ تَقولُ هذا ، وقَد سَمِعتُ رَسولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله یَقولُ : لا یَتَمَنَّیَنَّ أحَدُکُمُ المَوتَ لِضُرٍّ نَزَلَ بِهِ ؟

قالَ : قَد سَمِعتُ ما سَمِعتُم ، ولکِنّی اُبادِرُ سِتّا : بَیعَ الحُکمِ (3) ، وکَثرَةَ الشُّرَطِ (4) ، وإمارَةَ الصِّبیانِ ، وسَفکَ الدِّماءِ ، وقَطیعَةَ الرَّحِمِ ، ونَشوا (5) یَکونونَ فی آخِرِ الزَّمانِ یَتَّخِذونَ القُرآنَ مَزامیرَ . (6) .

ص: 271

1241.سنن الترمذی عن أبی لبید عن عروة البارقی ، قال :مسند ابن حنبل_ به نقل از اُمّ فضل _: پیامبر صلی الله علیه و آله به دیدن عبّاس _ که بیمار بود _ رفت . او آرزوی مرگ کرد . پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود : «ای عبّاس ، ای عموی پیامبر خدا ! آرزوی مرگ مکن . اگر نیکوکار باشی ، بر نیکوکاری خویش می افزایی و این ، برای تو بهتر است ، و اگر گنهکار باشی ، چنانچه بیشتر زنده بمانی تا توبه کنی و گناهانت را جبران کنی ، باز برایت بهتر است . پس ، آرزوی مرگ نکن».1239.اُسد الغابة :مسند ابن حنبل_ به نقل از ابو اُمامه _: خدمت پیامبر خدا نشستیم . ایشان ، ما را اندرز داد [و از خدا و آخرت یاد کرد ]و ما منقلب شدیم . سعد بن ابی وقّاص به گریه افتاد و بسیار گریست و گفت : کاش مُرده بودم.

پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود : «ای سعد! در حضور من ، تمنّای مرگ می کنی؟!» و این جمله را سه بار تکرار کرد . سپس فرمود : «ای سعد! اگر برای بهشت آفریده شده باشی ، پس چنانچه عمرت طولانی باشد و کردار نیک کنی، این برایت بهتر است».1240.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :المستدرک_ به نقل از حسن (1) _: حکم بن عمرو غفاری گفت : الهی طاعون بگیرم !

مردی از میان جمع گفت : چرا این را می گویی ، در حالی که من از پیامبر خدا شنیدم که می فرماید : «هیچ یک از شما به خاطر گزندی که به او رسیده نباید آرزوی مرگ کند».

حکم گفت : من هم آنچه را شما شنیده اید ، شنیدم ؛ لیکن می خواهم شش چیز را نبینم : فروختن حکم (2) [الهی] ، فراوانیِ گَزمه ها ، فرمان رواییِ کودکان ، ریختن خون ها ، بُریدن پیوندهای خویشاوندی ، و نوجوانانی که در آخر زمان می آیند و قرآن را به آواز می خوانند. .

ص: 272

1241.سنن الترمذی ( _ به نقل از ابو لبید _ ) الإمام الکاظم علیه السلام :جاءَ رَجُلٌ إلَی الصّادقِ علیه السلام فَقالَ : قَد سَئِمتُ الدُّنیا ، فَأَتَمَنّی عَلَی اللّهِ المَوتَ ؟

فَقالَ : تَمَنَّ الحَیاةَ لِتُطیعَ لا لِتَعصِیَ ، فَلَأَن تَعیشَ فَتُطیعَ خَیرٌ لَکَ مِن أن تَموتَ فَلا تَعصِیَ ولا تُطیعَ . (1)1242.التوکّل علی اللّه لابن أبی الدنیا عن عمران بن حصیعنه علیه السلام :سَمِعَ موسی علیه السلام رَجُلاً یَتَمَنَّی المَوتَ ، فَقالَ : هَل بَینَکَ وبَینَ اللّهِ قَرابَةٌ یُحابیکَ (2) بِها ؟ قالَ : لا . قالَ : فَهَل لَکَ حَسَناتٌ قَدَّمتَها تَزیدُ عَلی سَیِّئاتِکَ ؟ قالَ : لا . قالَ : فَأَنتَ إذا تَتَمَنّی هَلاکَ الأَبَدِ . (3)6 / 9الدُّعاءُ لِما لا یَکونُ ولا یَحِلُّ1243.المصنَّف ، ابن ابی شیبه ( _ به نقل از یونس بن سلمان ، از جدّش _ ) الإمام علیّ علیه السلام :یا صاحِبَ الدُّعاءِ ، لا تَسأَل عَمّا لا یَکونُ ولا یَحِلُّ . (4)1244.المعجم الکبیر عن سعید بن عثمان البلوی عن جدّته :الإمام الحسین علیه السلام :بَینا أمیرُ المُؤمِنینَ علیه السلام ذاتَ یَومٍ جالِسٌ مَعَ أصحابِهِ... فَقالَ لَهُ زَیدُ بنُ صوحانَ العَبدِیُّ : ... أیُّ دَعوَةٍ أضَلُّ ؟ قالَ : الدّاعی بِما لا یَکونُ . (5) .

ص: 273

ص: 274

6 / 10الدُّعاءُ عَلَی النَّفسِ1249.الغیبة للطوسی عن أبی حاتم السجستانی ( _ فی ذِکرِ النّابِغَةِ الجَعدِیِّ _ ) رسول اللّه صلی الله علیه و آله :لا تَدعوا عَلی أنفُسِکُم إلاّ بِخَیرٍ ؛ فَإِنَّ المَلائِکَةَ یُؤَمِّنونَ عَلی ما تَقولونَ . (1) .

ص: 275

ص: 276

البابُ السّابِعُ : أفضل الأوقات للدّعاء7 / 1لَیلَةُ القَدرِ1253.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :رسول اللّه صلی الله علیه و آله :یُفَتَّحُ أبوابُ السَّماواتِ فی لَیلَةِ القَدرِ . (1)1251.قصص الأنبیاء ( _ به نقل از وائل بن حُجر _ ) الکافی عن الفضیل بن یسار :کانَ أبو جَعفَرٍ علیه السلام إذا کانَت لَیلَةُ إحدی وعِشرینَ ولَیلَةُ ثَلاثٍ وعِشرینَ [ مِن شَهرِ رَمَضانَ ] ، أخَذَ فِی الدُّعاءِ حَتّی یَزولَ اللَّیلُ ، فَإِذا زالَ اللَّیلُ صَلّی . (2)راجع : شهر اللّه فی الکتاب والسنّة : القسم الرابع / الفصل الثالث : آداب لیلة القدر المشترکة / الدعاء .

7 / 2لَیلَةُ النِّصفِ مِن شَعبانَ1255.صحیح مسلم عن عبد اللّه بن عمرو بن العاص :الإمام الصادق علیه السلام :سُئِلَ الباقِرُ علیه السلام عَن فَضلِ لَیلَةِ النِّصفِ مِن شَعبانَ ، فَقالَ : هِیَ أفضَلُ لَیلَةٍ بَعدَ لَیلَةِ القَدرِ ، فیها یَمنَحُ اللّهُ تَعالَی العِبادَ فَضلَهُ ، ویَغفِرُ لَهُم بِمَنِّهِ ، فَاجتَهِدوا فِی القُربَةِ إلَی اللّهِ تَعالی فیها ؛ فَإِنَّها لَیلَةٌ آ لَی اللّهُ عَلی نَفسِهِ أن لا یَرُدَّ سائِلاً لَهُ فیها ، ما لَم یَسأَل مَعصِیَةً ، وإنَّهَا اللَّیلَةُ الَّتی جَعَلَهَا اللّهُ لَنا أهلَ البَیتِ ، بِإِزاءِ ما جَعَلَ لَیلَةَ القَدرِ لِنَبِیِّنا صلی الله علیه و آله .

فَاجتَهِدوا فِی الدُّعاءِ وَالثَّناءِ عَلَی اللّهِ عز و جل ؛ فَإِنَّهُ مَن سَبَّحَ اللّهَ تَعالی فیها مِئَةَ مَرَّةٍ ، وحَمِدَهُ مِئَةَ مَرَّةٍ ، وکَبَّرَهُ مِئَةَ مَرَّةٍ غَفَرَ اللّهُ تَعالی لَهُ ما سَلَفَ مِن مَعاصیهِ ، وقَضی لَهُ حَوائِجَ الدُّنیا وَالآخِرَةِ ؛ مَا التَمَسَهُ مِنهُ ، وما عَلِمَ حاجَتَهُ إلَیهِ وإن لَم یَلتَمِسهُ مِنهُ ، کَرَما مِنهُ تَعالی وتَفَضُّلاً عَلی عِبادِهِ . (3) .

ص: 277

ص: 278

1262.الخرائج والجرائح :رسول اللّه صلی الله علیه و آله :کُنتُ نائِما لَیلَةَ النِّصفِ مِن شَعبانَ ، فَأَتانی جَبرَئیلُ علیه السلام فَقالَ : یا مُحَمَّدُ ، أتَنامُ فی هذِهِ اللَّیلَةِ ؟! فَقُلتُ : یا جَبرَئیلُ ، وما هذِهِ اللَّیلَةُ ؟ قالَ : هِیَ لَیلَةُ النِّصفِ مِن شَعبانَ ، قُم یا مُحَمَّدُ .

فَأَقامَنی ثُمَّ ذَهَبَ بی إلَی البَقیعِ ، ثُمَّ قالَ لی : اِرفَع رَأسَکَ ؛ فَإِنَّ هذِهِ لَیلَةٌ تُفتَحُ فیها أبوابُ السَّماءِ ، فَیُفتَحُ فیها أبوابُ الرَّحمَةِ ، وبابُ الرِّضوانِ ، وبابُ المَغفِرَةِ ، وبابُ الفَضلِ ، وبابُ التَّوبَةِ، وبابُ النِّعمَةِ ، وبابُ الجودِ ، وبابُ الإِحسانِ ، یُعتِقُ اللّهُ فیها بِعَدَدِ شُعورِ النَّعَمِ وأصوافِها ، ویُثبِتُ اللّهُ فیهَا الآجالَ ، ویَقسِمُ فیهَا الأَرزاقَ مِنَ السَّنَةِ إلَی السَّنَةِ ، ویُنزِلُ ما یَحدُثُ فِی السَّنَةِ کُلِّها .

یا مُحَمَّدُ ، مَن أحیاها بِتَسبیحٍ وتَهلیلٍ وتَکبیرٍ ودُعاءٍ وصَلاةٍ وقِراءَةٍ وتَطَوُّعٍ وَاستِغفارٍ کانَتِ الجَنَّةُ لَهُ مَنزِلاً ومَقیلاً ، وغَفَرَ اللّهُ لَهُ ما تَقَدَّمَ مِن ذَنبِهِ وما تَأَخَّرَ .

یا مُحَمَّدُ ، مَن صَلّی فیها مِئَةَ رَکعَةٍ ، یَقرَأُ فی کُلِّ رَکعَةٍ فاتِحَةَ الکِتابِ مَرَّةً ، وقُل هُوَ اللّهُ أحَدٌ عَشرَ مَرّاتٍ ، فَإِذا فَرَغَ مِنَ الصَّلاةِ قَرَأَ آیَةَ الکُرسِیِّ عَشرَ مَرّاتٍ ، وفاتِحَةَ الکِتابِ عَشرا ، وسَبَّحَ اللّهَ مِئَةَ مَرَّةٍ ، غَفَرَ اللّهُ لَهُ مِئَةَ کَبیرَةٍ موبِقَةٍ موجِبَةٍ لِلنّارِ ، واُعطِیَ بِکُلِّ سورَةٍ وتَسبیحَةٍ قَصرا فِی الجَنَّةِ ، وشَفَّعَهُ اللّهُ فی مِئَةٍ مِن أهلِ بَیتِهِ ، وشَرَّکَهُ فی ثَوابِ الشُّهَداءِ ، وأعطاهُ اللّهُ ما یُعطی صائِمی هذَا الشَّهرِ ، وقائِمی هذِهِ اللَّیلَةِ ، مِن غَیرِ أن یَنقُصَ مِن اُجورِهِم شَیئا ، فَأَحیِها یا مُحَمَّدُ ، وَأْمُر اُمَّتَکَ بِإِحیائِها ، وَالتَّقَرُّبِ إلَی اللّهِ تَعالی بِالعَمَلِ فیها ؛ فَإِنَّها لَیلَةٌ شَریفَةٌ .

لَقَد أتَیتُکَ یا مُحَمَّدُ ، وما فِی السَّماءِ مَلَکٌ إلاّ وقَد صَفَّ قَدَمَیهِ فی هذِهِ اللَّیلَةِ بَینَ یَدَیِ اللّهِ تَعالی _ قالَ : _ فَهُم بَینَ راکِعٍ وقائِمٍ وساجِدٍ ، وداعٍ ومُکَبِّرٍ ومُستَغفِرٍ ومُسَبِّحٍ .

یا مُحَمَّدُ ، إنَّ اللّهَ یَطَّلِعُ فی هذِهِ اللَّیلَةِ ، فَیَغفِرُ لِکُلِّ مُؤمِنٍ قائِمٍ یُصَلّی ، وقاعِدٍ یُسَبِّحُ ، وراکِعٍ وساجِدٍ وذاکِرٍ ، وهِیَ لَیلَةٌ لا یَدعو فیها داعٍ إلاَّ استُجیبَ لَهُ ، ولا سائِلٌ إلاّ اُعطِیَ ، ولا مُستَغفِرٌ إلاّ غُفِرَ لَهُ ، ولا تائِبٌ إلاّ یَتوبُ عَلَیهِ ، مَن حُرِمَ خَیرَها _ یا مُحَمَّدُ _ فَقَد حُرِمَ . (1) .

ص: 279

1257.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :شب نیمه شعبان ، خواب بودم که جبرئیل علیه السلام نزد من آمد و گفت : «ای محمّد! در چنین شبی می خوابی؟!»

گفتم : ای جبرئیل ! مگر این شب چه شبی است؟

گفت : «شب نیمه شعبان است . برخیز ، ای محمّد!».

مرا برخیزاند و به بقیع بُرد . سپس به من گفت : «سرت را [به سوی آسمان] بالا بگیر ؛ زیرا امشب ، شبی است که در آن ، درهای آسمان باز می شود و در این شب ، درهای رحمت و درِ رضوان و درِ آمرزش و درِ فضل و درِ توبه و درِ نعمت و درِ بخشش و درِ احسان ، گشوده می گردند . در این شب ، خداوند به شمارِ تارهای مو و پشم چارپایان [از آتش دوزخ] آزاد می کند و در همین شب ، خداوند ، اجل ها را رقم می زند و باز در همین شب ، روزی ها را از سال تا سال ، تقسیم می کند و آنچه را در سرتاسر سال رُخ خواهد نمود ، نازل می نماید.

ای محمّد! هرکس این شب را با تسبیح و تهلیل و تکبیر و نماز و تلاوت قرآن و نافله و استغفار ، زنده بدارد ، بهشت ، منزلگاه و سرای او باشد و خداوند ، گناهان گذشته و آینده اش را می آمرزد.

ای محمّد! هر کس در این شب ، صد رکعت ، نماز گزارد و در هر رکعت ، یک مرتبه ، «فاتحة الکتاب» و ده مرتبه «قل هو اللّه احد» بخواند و پس از پایان نماز ، ده مرتبه «آیة الکرسی» و ده مرتبه سوره فاتحه را بخواند و صد مرتبه تسبیح بگوید ، خداوند ، صد گناه کبیره مُهلک را که موجب آتش دوزخ می شود ، از او می آمرزد ، و به تعداد هر سوره و تسبیحی ، قصری در بهشت عطایش می شود و خداوند شفاعت او را در حقّ صد نفر از اعضای خانواده اش می پذیرد و در ثواب شهدا شریکش می گردانَد ، و خداوند به او آن می دهد که به هر کس این ماه را روزه بگیرد و در این شب به عبادت بپردازد ، عطا می کند ، بدون آن که از مزد ایشان ، چیزی بکاهد.

پس ، ای محمّد! این شب را زنده بدار و امّتت را نیز به احیای آن و تقرّب جُستن به خداوند متعال با عمل در این شب ، فرمان بده ، که این شب ، شبی ارجمند است .

ای محمّد! هنگامی که نزد تو می آمدم ، در آسمان ، هیچ فرشته ای نبود ، مگر آن که امشب در پیشگاه خداوند متعال به صف ایستاده بود . برخی در رکوع بودند ، برخی در حال قیام و برخی در سجده . شماری دعا می کردند ، شماری تکبیر می گفتند ، عدّه ای آمرزش می طلبیدند و دیگران ، تسبیح می گفتند.

ای محمّد! در این شب ، خداوند ، نظر می کند و هر مؤمنی را که به نماز ایستاده یا به تسبیح گویی نشسته و یا در حال رکوع و سجده و ذکر است ، می آمرزد . امشب ، شبی است که هر کس در آن دعا کند ، دعایش مستجاب می شود و هر کس درخواست کند ، به او عطا می شود و هر کس آمرزش بخواهد ، آمرزیده می شود و هر کس توبه کند ، خداوند توبه اش را می پذیرد و هر کس ، ای محمّد ، از خیر و برکات این شب محروم شود ، به راستی محروم است». .

ص: 280

1258.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :تاریخ دمشق عن عائشة :کانَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله یَدعو وهُوَ ساجِدٌ لَیلَةَ النِّصفِ مِن شَعبانَ ، یَقولُ : أعوذُ بِعَفوِکَ مِن عِقابِکَ ، وأعوذُ بِرِضاکَ مِن سَخَطِکَ ، وأعوذُ بِکَ مِنکَ ، جَلَّ وَجهُکَ .

وقالَ : أمَرَنی جِبریلُ أن اُرَدِّدَهُنَّ فی سُجودی ، فَتَعَلَّمتُهُنَّ وعَلَّمتُهُنَّ . (1)1259.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :مصباح المتهجّد عن زید بن علیّ :کانَ عَلِیُّ بنُ الحُسَینِ علیه السلام یَجمَعُنا جَمیعا لَیلَةَ النِّصفِ مِن شَعبانَ ، ثُمَّ یُجَزِّئُ اللَّیلَ أجزاءً ثَلاثَةً ، فَیُصَلّی بِنا جُزءا ، ثُمَّ یَدعو ونُؤَمِّنُ عَلی دُعائِهِ ، ثُمَّ یَستَغفِرُ اللّهَ ونَستَغفِرُهُ ونَسأَ لُهُ الجَنَّةَ حَتّی یَنفَجِرَ الصُّبحُ . (2) .

ص: 281

1260.المناقب، ابن شهر آشوب ( _ در یادکرد غزوه اُحد _ ) تاریخ دمشق_ به نقل از عایشه _: پیامبر خدا ، در شب نیمه شعبان ، در سجده دعا می کرد و می گفت : «از کیفرِ تو به عفو تو پناه می برم و از ناخشنودی ات به خشنودی ات پناه می برم و از تو به تو پناه می برم ، ای ذاتت پُرشکوه!».

و فرمود : «جبرئیل علیه السلام به من گفت که اینها را در سجده ام تکرار کنم و من ، آنها را آموختم و تعلیمشان دادم».1261.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله ( _ آن گاه که مردم را به یکتاپرستی می خواند و مردم ) مصباح المتهجّد_ به نقل از زید بن علی بن الحسین علیه السلام: [پدرم ]زین العابدین علیه السلام در شب نیمه شعبان ، همه ما را جمع می کرد و شب را به سه بخش ، تقسیم می نمود و بخشی از آن را با ما نماز می خواند و بعد ، دعا می کرد و ما به دعایش «آمین» می گفتیم . سپس از خدا آمرزش می طلبید و ما نیز آمرزش می طلبیدیم و بهشت را از او مسئلت می کردیم تا آن که صبح می دمید. .

ص: 282

1262.الخرائج و الجرائح :عیون أخبار الرضا علیه السلام عن الحسن بن علیّ بن فضّال :سَأَلتُ عَلِیَّ بنَ موسَی الرِّضا علیه السلام ، عَن لَیلَةِ النِّصفِ مِن شَعبانَ ، قالَ : هِیَ لَیلَةٌ یُعتِقُ اللّهُ فیهَا الرِّقابَ مِنَ النّارِ ، ویَغفِرُ فیهَا الذُّنوبَ الکِبارَ .

قُلتُ : فَهَل فیها صَلاةٌ زِیادَةً عَلی صَلاةِ سائِرِ اللَّیالی ؟

فَقالَ : لَیسَ فیها شَیءٌ مُوَظَّفٌ ، ولکِن إن أحبَبتَ أن تَتَطَوَّعَ فیها بِشَیءٍ ، فَعَلَیکَ بِصَلاةِ جَعفَرِ بنِ أبی طالِبٍ علیه السلام ، وأکثِر فیها مِن ذِکرِ اللّهِ عز و جل ومِنَ الاِستِغفارِ وَالدُّعاءِ ؛ فَإِنَّ أبی علیه السلام کانَ یَقولُ : الدُّعاءُ فیها مُستَجابٌ .

قُلتُ لَهُ : إنَّ النّاسَ یَقولونَ : إنَّها لَیلَةُ الصِّکاکِ ؟ (1)

فَقالَ علیه السلام : تِلکَ لَیلَةُ القَدرِ فی شَهرِ رَمَضانَ . (2)1263.الشفا بتعریف حقوق المصطفی :الإمام علیّ علیه السلام :إنِ استَطَعتَ أن تُحافِظَ عَلی لَیلَةِ الفِطرِ ، ولَیلَةِ النَّحرِ ، وأوَّلِ لَیلَةٍ مِنَ المُحَرَّمِ ، ولَیلَةِ عاشوراءَ ، وأوَّلِ لَیلَةٍ مِن رَجَبٍ ، ولَیلَةِ النِّصفِ مِن شَعبانَ فَافعَل ، وأکثِر فیهِنَّ مِنَ الدُّعاءِ وَالصَّلاةِ وتِلاوَةِ القُرآنِ . (3) .

ص: 283

1264.المعجم الکبیر عن سهل بن سعد :عیون أخبار الرضا علیه السلام_ به نقل از حسن بن علی بن فضّال _: از امام رضا علیه السلام درباره شب نیمه شعبان پرسیدم . فرمود : «آن ، شبی است که خداوند ، در آن بندگان را از آتش دوزخ می رهانَد و در آن شب ، گناهان بزرگ را می آمرزد».

گفتم : آیا در این شب ، نمازی افزون بر نماز دیگر شب ها هست؟

فرمود : «نماز خاصّی ندارد ؛ اما اگر دوست داری در این شب ، عمل مستحبّی به جای آوری ، نماز جعفر بن علی بن ابی طالب علیه السلام (نماز جعفر طیّار) را بخوان و ذکر خدای عز و جل و استغفار و دعا بسیار گوی ؛ زیرا پدرم می فرمود : دعا در این شب ، مستجاب است ».

گفتم : مردم می گویند که این شب ، شبِ دیوان (ثبت اعمال) است؟

فرمود : «شب دیوان (ثبت اعمال) ، شب قدر در ماه رمضان است».1265.صحیح البخاری عن أبی هریرة :امام علی علیه السلام :اگر توانستی شب عید فطر و شب عید قربان و شب اوّل محرّم و شب عاشورا و شب اوّل ماه رجب و شب نیمه شعبان را پاس (اِحیا) بداری ، چنین کن و در این شب ها دعا و نماز و تلاوت قرآن ، فراوان به جای آور. .

ص: 284

7 / 3لَیلَةُ الجُمُعَةِ1265.صحیح البخاری ( _ به نقل از ابو هریره _ ) رسول اللّه صلی الله علیه و آله_ لِعَلِیٍّ علیه السلام _: یا أبَا الحَسَنِ ، أفَلا اُعَلِّمُکَ کَلِماتٍ یَنفَعُکَ اللّهُ بِهِنَّ ، ویَنفَعُ بِهِنَّ مَن عَلَّمتَهُ ، ویُثَبِّتُ ما تَعَلَّمتَ فی صَدرِکَ ؟ ... إذا کانَ لَیلَةُ الجُمُعَةِ ، فَإِنِ استَطَعتَ أن تَقومَ فی ثُلُثِ اللَّیلِ الآخِرِ ؛ فَإِنَّها ساعَةٌ مَشهودَةٌ ، وَالدُّعاءُ فیها مُستَجابٌ ، وقَد قالَ أخی یَعقوبُ لِبَنیهِ : «سَوْفَ أَسْتَغْفِرُ لَکُمْ رَبِّی» (1) یَقولُ : حَتّی تَأتِیَ لَیلَةُ الجُمُعَةِ ... . (2)1266.دلائل النبوّة لأبی نعیم عن بلال :عنه صلی الله علیه و آله :إنَّ اللّهَ _ تَبارَکَ وتَعالی _ یُنَزِّلُ مَلَکا إلَی السَّماءِ الدُّنیا کُلَّ لَیلَةٍ فِی الثُّلُثِ الأَخیرِ ، ولَیلَةَ الجُمُعَةِ فی أوَّلِ اللَّیلِ ، فَیَأمُرُهُ فَیُنادی : هَل مِن سائِلٍ فَاُعطِیَهُ ؟ هَل مِن تائِبٍ فَأَتوبَ عَلَیهِ ؟ هَل مِن مُستَغفِرٍ فَأَغفِرَ لَهُ ؟ یا طالِبَ الخَیرِ أقبِل ، ویا طالِبَ الشَّرِّ أقصِر . فَلا یَزالُ یُنادی بِهذا حَتّی یَطلُعَ الفَجرُ ، فَإِذا طَلَعَ الفَجرُ عادَ إلی مَحَلِّهِ مِن مَلَکوتِ السَّماءِ . (3)1267.مسند ابن حنبل عن کعب بن مرّة أو مرّة بن کعب :تهذیب الأحکام عن أبی بصیر عن الإمام الباقر علیه السلام :إنَّ اللّهَ تَعالی لَیُنادی کُلَّ لَیلَةِ جُمُعَةٍ مِن فَوقِ عَرشِهِ ، مِن أوَّلِ اللَّیلِ إلی آخِرِهِ : ألا عَبدٌ مُؤمِنٌ یَدعونی لاِخِرَتِهِ ودُنیاهُ قَبلَ طُلوعِ الفَجرِ لاُِجیبَهُ ؟ ألا عَبدٌ مُؤمِنٌ یَتوبُ إلَیَّ مِن ذُنوبِهِ قَبلَ طُلوعِ الفَجرِ فَأَتوبَ عَلَیهِ ؟ ألا عَبدٌ مُؤمِنٌ قَد قَتَّرتُ عَلَیهِ رِزقَهُ فَیَسأَ لَنِی الزِّیادَةَ فی رِزقِهِ قَبلَ طُلوعِ الفَجرِ فَأَزیدَهُ واُوَسِّعَ عَلَیهِ ؟ ألا عَبدٌ مُؤمِنٌ سَقیمٌ یَسأَ لُنی أن أشفِیَهُ قَبلَ طُلوعِ الفَجرِ فاُعافِیَهُ ؟ ألا عَبدٌ مُؤمِنٌ مَحبوسٌ مَغمومٌ یَسأَ لُنی أن اُطلِقَهُ مِن حَبسِهِ واُخَلِّیَ سَربَهُ (4) ؟ ألا عَبدٌ مُؤمِنٌ مَظلومٌ یَسأَ لُنی أن آخُذَ لَهُ بِظُلامَتِهِ قَبلَ طُلوعِ الفَجرِ فَأَنتَصِرَ لَهُ ، وآخُذَ لَهُ بِظُلامَتِهِ ؟ قالَ علیه السلام : فَلا یَزالُ یُنادی بِهذا حَتّی یَطلُعَ الفَجرُ . (5) .

ص: 285

ص: 286

7 / 4یَومُ الجُمُعَةِ1270.مسند ابن حنبل ( _ به نقل از خفاف بن ایماء بن رخصه غفاری _ ) رسول اللّه صلی الله علیه و آله :إنَّ یَومَ الجُمُعَةِ سَیِّدُ الأَیّامِ ، یُضاعِفُ اللّهُ فیهِ الحَسَناتِ ، ویَمحو فیهِ السَّیِّئاتِ ، ویَرفَعُ فیهِ الدَّرَجاتِ ، ویَستَجیبُ فیهِ الدَّعَواتِ ، ویَکشِفُ فیهِ الکُرُباتِ ، ویَقضی فیهِ الحَوائِجَ العِظامَ ، وهُوَ یَومُ المَزیدِ ، للّهِِ فیهِ عُتَقاءُ وطُلَقاءُ مِنَ النّارِ ، ما دَعا بِهِ أحَدٌ مِنَ النّاسِ _ وقَد عَرَفَ حَقَّهُ وحُرمَتَهُ _ إلاّ کانَ حَقّا عَلَی اللّهِ عز و جل أن یَجعَلَهُ مِن عُتَقائِهِ وطُلَقائِهِ مِنَ النّارِ . (1)1271.صحیح مسلم عن أبی ذرّ :الإمام علیّ علیه السلام_ مِن خُطبَتِهِ فی یَومِ الجُمُعَةِ _: إنَّ هذَا الیَومَ یَومٌ جَعَلَهُ اللّهُ لَکُم عیدا ، وهُوَ سَیِّدُ أیّامِکُم ، وأفضَلُ أعیادِکُم ، وقَد أمَرَکُمُ اللّهُ فی کِتابِهِ بِالسَّعیِ فیهِ إلی ذِکرِهِ ، فَلتَعظُم رَغبَتُکُم فیهِ ، وَلتَخلُص نِیَّتُکُم فیهِ ، وأکثِروا فیهِ التَّضَرُّعَ وَالدُّعاءَ ومَسأَلَةَ الرَّحمَةِ وَالغُفرانِ ؛ فَإِنَّ اللّهَ عز و جل یَستَجیبُ لِکُلِّ مَن دَعاهُ ، ویورِدُ النّارَ مَن عَصاهُ ، وکُلَّ مُستَکبِرٍ عَن عِبادَتِهِ . قالَ اللّهُ عز و جل : «ادْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکُمْ إِنَّ الَّذِینَ یَسْتَکْبِرُونَ عَنْ عِبَادَتِی سَیَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ دَاخِرِینَ» . (2)

وفیهِ ساعَةٌ مُبارَکَةٌ لا یَسأَلُ اللّهَ عَبدٌ مُؤمِنٌ فیها شَیئا إلاّ أعطاهُ . (3) .

ص: 287

ص: 288

1273.صحیح البخاری ( _ به نقل از ابو هریره _ ) عنه علیه السلام_ کانَ یَقولُ _: أکثِرُوا المَسأَلَةَ فی یَومِ الجُمُعَةِ وَالدُّعاءَ ؛ فَإِنَّ فیهِ ساعاتٍ یُستَجابُ فیهَا الدُّعاءُ وَالمَسأَلَةُ ، ما لَم تَدعوا بِقَطیعَةٍ أو مَعصِیَةٍ أو عُقوقٍ ، وَاعلَموا أنَّ الخَیرَ وَالشَّرَّ یُضاعَفانِ یَومَ الجُمُعَةِ . (1)1274.تهذیب الأحکام عن محمّد بن مسلم أو زرارة :رسول اللّه صلی الله علیه و آله :إنَّ فِی الجُمُعَةِ ساعَةً ، لا یُوافِقُها عَبدٌ مُسلِمٌ یَسأَلُ اللّهَ فیها شَیئا إلاّ أعطاهُ إیّاهُ . (2)1275.رسول اللّه صلی الله علیه و آله ( _ فی دُعائِهِ لِخَلَفِ شُهداءِ اُحُدٍ _ ) عنه صلی الله علیه و آله :إنَّ فِی الجُمُعَةِ لَساعَةً ، ما دَعَا اللّهَ فیها عَبدٌ مُؤمِنٌ بِشَیءٍ إلاَّ استَجابَ اللّهُ لَهُ . (3)1276.المعجم الصغیر عن أنس :عنه صلی الله علیه و آله :إنَّ فی الجُمُعَةِ لَساعَةً ، لا یُوافِقُها مُسلِمٌ یَسأَلُ اللّهَ فیها خَیرا إلاّ أعطاهُ إیّاهُ ... وهِیَ ساعَةٌ خَفیفَةٌ . (4) .

ص: 289

1274.تهذیب الأحکام ( _ به نقل از محمّد بن مسلم یا زراره _ ) امام علی علیه السلام_ می فرمود _: در روز جمعه ، فراوانْ درخواست و دعا نمایید ؛ زیرا در این روز ، ساعات و لحظاتی است که در آنها دعا و درخواست ، مستجاب می شود ، به شرط آن که برای قطع صله رَحِم یا معصیت و یا نافرمانی و آزردن والدین دعا نکنید . بدانید که در روز جمعه ، خوبی و بدی ، دو چندان به شمار می آید.1275.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله ( _ در دعای ایشان برای بازماندگان شهیدان اُحد _ ) پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :در روز جمعه ، ساعتی است که هر بنده مؤمنی ، آن را دریابد و در آن ساعت از خداوند چیزی بخواهد ، به او عطا می فرماید.1276.المعجم الصغیر ( _ به نقل از اَنَس _ ) پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :در جمعه ، ساعتی است که هر بنده مؤمنی در آن ساعت به درگاه خدا دعایی کند ، حتما خداوند ، دعایش را مستجاب می کند.1277.الخرائج والجرائح عن الفضل بن عبّاس :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :در جمعه ، وقتی است که هر مسلمانی آن وقت را دریابد و در آن از خداوند خیری بخواهد ، آن را به او عطا می فرماید ... . این وقت ، وقتِ اندکی است. .

ص: 290

1278.المصنّف لابن أبی شیبة عن قتادة :صحیح البخاری عن أبی هریرة :إنَّ رَسولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله ذَکَرَ یَومَ الجُمُعَةِ فَقالَ : فیهِ ساعَةٌ لا یُوافِقُها عَبدٌ مُسلِمٌ وهُوَ قائِمٌ یُصَلّی ، یَسأَلُ اللّهَ تَعالی شَیئا ، إلاّ أعطاهُ إیّاهُ . (1)1279.الخرائج والجرائح :الإمام الباقر علیه السلام عن رسول اللّه صلی الله علیه و آله :إنَّ جَبرَئیلَ أتانی بِمِرآةٍ فی وَسَطِها کَالنُّکتَةِ السَّوداءِ ، فَقُلتُ لَهُ : یا جَبرَئیلُ ما هذِهِ ؟ قالَ : هذِهِ الجُمُعَةُ . قالَ : قُلتُ : ومَا الجُمُعَةُ ؟ قالَ : لَکُم فیها خَیرٌ کَثیرٌ . قالَ : قُلتُ : ومَا الخَیرُ الکَثیرُ ؟ فَقالَ : تَکونُ لَکَ عیدا ولاُِمَّتِکَ مِن بَعدِکَ إلی یَومِ القِیامَةِ . قُلتُ : وما لَنا فیها ؟ قالَ : لَکُم فیها ساعَةٌ لا یُوافِقُها عَبدٌ مُسلِمٌ یَسأَلُ اللّهَ مَسأَلَةً فیها _ وهِیَ لَهُ قِسمٌ فِی الدُّنیا _ إلاّ أعطاها ، وإن لَم یَکُن لَهُ قِسمٌ فِی الدُّنیا ، ذُخِرَت لَهُ فِی الآخِرَةِ أفضَلُ مِنها . (2)1277.الخرائج و الجرائح ( _ به نقل از فضل بن عبّاس _ ) الإمام الباقر علیه السلام :أوَّلُ وَقتِ الجُمُعَةِ ، ساعَةُ تَزولُ الشَّمسُ إلی أن تَمضِیَ ساعَةٌ . فَحافِظ عَلَیها ؛ فَإِنَّ رَسولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله قالَ : لا یَسأَلُ اللّهَ عز و جل عَبدٌ فیها خَیرا إلاّ أعطاهُ . (3)1278.المصنَّف ، ابن ابی شیبة ( _ به نقل از قتاده _ ) عنه علیه السلام :فی یَومِ الجُمُعَةِ ساعَةٌ لا یَسأَلُ اللّهَ عَبدٌ مُؤمِنٌ فیها حاجَةً إلاّ أعطاهُ ، وهِیَ مِن حینِ تَزولُ الشَّمسُ إلی حینِ یُنادی بِالصَّلاةِ . (4)1279.الخرائج و الجرائح :الکافی عن معاویة بن عمّار :قُلتُ لِأَبی عَبدِ اللّهِ علیه السلام : السَّاعَةُ الَّتی فی یَومِ الجُمُعَةِ ، الَّتی لا یَدعو فیها مُؤمِنٌ إلاَّ استُجیبَ لَهُ ؟

قالَ : نَعَم إذا خَرَجَ الإِمامُ . قُلتُ : إنَّ الإِمامَ یُعَجِّلُ ویُؤَخِّرُ ! قالَ : إذا زاغَتِ (5) الشَّمسُ . (6) .

ص: 291

1280.دلائل النبوّة لأبی نعیم عن جابر :صحیح البخاری_ به نقل از ابو هریره _: پیامبر خدا صلی الله علیه و آله ، از روز جمعه سخن گفت و فرمود : «در این روز ، وقتی است که هر بنده مسلمانی در آن وقت به نماز بِایستد و از خداوند متعال چیزی بخواهد ، حتما خداوند ، آن را به او می دهد».1280.دلائل النبوّة ، ابو نعیم ( _ به نقل از جابر _ ) امام باقر علیه السلام :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود : «جبرئیل آینه ای برایم آورد که در وسط آن ، چیزی همانند نقطه ای سیاه بود . به او گفتم : ای جبرئیل ! این [آینه ]چیست؟

گفت : «این ، جمعه است» .

گفتم : جمعه چیست؟

گفت : «در آن ، برای شما خیرِ فراوان است» .

گفتم : خیرِ فراوان چیست؟

گفت : «این روز برای تو و برای امّتت تا روز قیامت ، عید است» .

گفتم : برای ما در این روز ، چه خواهد بود؟

گفت : «برای شما در این روز ، ساعتی است که هر بنده مسلمانی آن ساعت را دریابد و در آن از خداوند ، درخواستی کند و آن درخواست ، برایش در دنیا قسمت (تقدیر) شده باشد ، خداوند ، درخواستش را برمی آورَد و اگر قسمت او در دنیا نباشد ، بهتر از آن برای آخرتش ذخیره می شود».1281.صحیح البخاری عن أنس :امام باقر علیه السلام :آغازِ وقت جمعه ، لحظه ای است که خورشید ، زوال می کند تا آن که ساعتی بگذرد . پس ، این زمان را پاس بدار ؛ زیرا پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود : «هیچ بنده ای در این ساعت از خداوند عز و جل خیری نمی خواهد ، مگر آن که به او عطا می فرماید».1282.صحیح البخاری عن أنس :امام باقر علیه السلام :در روز جمعه ، ساعتی است که هیچ بنده مؤمنی در آن ساعت از خداوند ، حاجتی نخواهد ، مگر آن که حاجتش را برآورَد . آن ساعت ، از زوال خورشید است تا زمانی که بانگ نماز می دهند.1283.صحیح البخاری عن أنس :الکافی_ به نقل از معاویّة بن عمّار _: به امام صادق علیه السلام گفتم : آن ساعت از روز جمعه که هر مؤمنی در آن دعا کند ، دعایش مستجاب می شود ، چه وقت است؟

فرمود : «بله ، زمانی که امام [جمعه] بیرون بیاید» .

گفتم : امام ، دیر و زود می آید!

فرمود : «زمانی که خورشید ، زوال یابد». .

ص: 292

1281.صحیح البخاری ( _ به نقل از اَنَس _ ) سنن الترمذی عن عمرو بن عوف المزنی عن رسول اللّه صلی الله علیه و آله :إنَّ فِی الجُمُعَةِ ساعَةً لا یَسأَلُ اللّهَ العَبدُ فیها شَیئا إلاّ آتاهُ اللّهُ إیّاهُ .

قالوا : یا رَسولَ اللّهِ ، أیَّةُ ساعَةٍ هِیَ ؟ قالَ : حینَ تُقامُ الصَّلاةُ إلَی الاِنصِرافِ مِنها . (1)1282.صحیح البخاری ( _ به نقل از اَنَس _ ) صحیح مسلم عن أبی بردة بن أبی موسی الأشعری :قالَ لی عَبدُ اللّهِ بنُ عُمَرَ : أسَمِعتَ أباکَ یُحَدِّثُ عَن رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله فی شَأنِ ساعَةِ الجُمُعَةِ ؟ قُلتُ : نَعَم ، سَمِعتُهُ یَقولُ : سَمِعتُ رَسولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله یَقولُ : هِیَ ما بَینَ أن یَجلِسَ الإِمامُ إلی أن تُقضَی الصَّلاةُ . (2)1283.صحیح البخاری ( _ به نقل از اَنَس _ ) الإمام الصادق علیه السلام :السّاعَةُ الَّتی یُستَجابُ فیهَا الدُّعاءُ یَومَ الجُمُعَةِ ما بَینَ فَراغِ الإِمامِ مِنَ الخُطبَةِ إلی أن یَستَوِیَ النّاسُ فِی الصُّفوفِ ، وساعَةٌ اُخری مِن آخِرِ النَّهارِ إلی غُروبِ الشَّمسِ . (3) .

ص: 293

1284.الإمام الباقر علیه السلام :سنن الترمذی_ به نقل از عمرو بن عوف مَزَنی _: پیامبر خدا فرمود : «در جمعه ، وقتی است که در آن وقت ، بنده هر چه از خدا بخواهد ، خداوند ، آن را به او عطا می کند» .

گفتند : ای پیامبر خدا ! آن چه وقتی است؟

فرمود : «از زمان اقامه نماز تا پایان آن».1285.الإمام علیّ علیه السلام ( _ عِندَ تَغسیلِهِ فاطِمَةَ علیهاالسلام _ ) صحیح مسلم_ به نقل از ابو بردة بن ابی موسی اشعری _: عبد اللّه بن عمر به من گفت : آیا از پدرت حدیثی از پیامبر خدا ، درباره ساعتی [خاص] از جمعه شنیده ای؟

گفتم : آری . از او شنیدم که می گوید : از پیامبر خدا شنیدم که می فرماید : «آن وقت ، از زمان نشستنِ امام تا پایان یافتن نماز است» .1286.الإمام علیّ علیه السلام ( _ الدُّعاءِ المَنسوبِ إلَیهِ _ ) امام صادق علیه السلام :آن ساعت از روز جمعه که دعا در آن مستجاب می شود ، یکی بین فارغ شدن امام از خطبه تا به صف ایستادن مردم است ، و دیگری از پایان ظهر تا غروبِ آفتاب . .

ص: 294

1284.امام باقر علیه السلام :رسول اللّه صلی الله علیه و آله :اِلتَمِسُوا السّاعَةَ الَّتی تُرجی فی یَومِ الجُمُعَةِ بَعدَ العَصرِ إلی غَیبوبَةِ الشَّمسِ . (1)1285.امام علی علیه السلام ( _ هنگام غسل دادن فاطمه علیهاالسلام _ ) عنه صلی الله علیه و آله :مَن صَلَّی الجُمُعَةَ کُتِبَت لَهُ حَجَّةٌ مُتَقَبَّلَةٌ ؛ فَإِن صَلَّی العَصرَ کانَت لَهُ عُمرَةٌ ؛ فَإِن یُمسی فی مَکانِهِ لَم یَسأَلِ اللّهَ شَیئا إلاّ أعطاهُ إیّاهُ . (2)1286.امام علی علیه السلام ( _ در دعای منسوب به ایشان _ ) عنه صلی الله علیه و آله :یَومُ الجُمُعَةِ اثنَتا عَشرَةَ ساعَةً ، لا یوجَدُ فیها عَبدٌ مُسلِمٌ یَسأَلُ اللّهَ عز و جلشَیئا إلاّ آتاهُ عز و جل إیّاهُ ، فَالتَمِسوها آخِرَ ساعَةٍ بَعدَ العَصرِ . (3)1287.عنه علیه السلام ( _ لاِبنِهِ الحَسَنِ علیه السلام _ ) معانی الأخبار عن زید بن علیّ ، عن آبائه علیهم السلام، عن فاطمة بنت النبیّ صلوات اللّه علیها ، قالت : سَمِعتُ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله : إنَّ فِی الجُمُعَةِ لَساعَةً ، لا یُراقِبُها رَجُلٌ مُسلِمٌ یَسأَلُ اللّهَ عز و جلفیها خَیرا إلاّ أعطاهُ إیّاهُ .

قالَت : فَقُلتُ : یا رَسولَ اللّهِ أیُّ ساعَةٍ هِیَ ؟ قالَ صلی الله علیه و آله : إذا تَدَلّی نِصفُ عَینِ الشَّمسِ لِلغُروبِ .

قالَ : وکانَت فاطِمَةُ علیهاالسلام تَقولُ لِغُلامِها : اِصعَد إلَی الظِّرابِ (4) ، فَإِذا رَأَیتَ نِصفَ عَینِ الشَّمسِ قَد تَدَلّی لِلغُروبِ فَأَعلِمنی حَتّی أدعُوَ . (5) .

ص: 295

1288.عنه علیه السلام ( _ لاِبنِهِ الحُسَینِ علیه السلام _ ) پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :ساعت امید [به استجابت دعا] در روز جمعه را در بعد از [نماز ]عصر تا غروب آفتاب بجویید.1289.الخرائج والجرائح عن سعد الخفّاف عن زاذان أبی عمروپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هر کس نماز جمعه را بخواند ، برایش [ثواب] یک حجّ پذیرفته نوشته می شود و چون نماز عصر را بخواند ، برایش یک عمره محسوب می شود ، و اگر تا شب در جای خود بمانَد ، هر چه از خداوند بخواهد ، به او عطا می فرماید.1287.امام علی علیه السلام ( _ به فرزندش حسن علیه السلام _ ) پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :روز جمعه ، دوازده ساعت است . در این دوازده ساعت ، هر بنده مسلمانی از خداوند عز و جل چیزی بخواهد ، حتما خداوند ، آن را به او عطا می کند . پس آن [لحظه استجابت دعا ]را در آخرین ساعت بعد از عصر بجویید.1288.امام علی علیه السلام ( _ به فرزندش حسین علیه السلام _ ) معانی الأخبار_ به نقل از زید بن علی از پدرانش علیهم السلام_: فاطمه علیهاالسلام ، دختر پیامبر صلی الله علیه و آله می گوید : «از پیامبر صلی الله علیه و آله شنیدم : در جمعه ، ساعتی است که هر مرد مسلمانی آن را دریابد و در آن ساعت از خداوند عز و جل خیری بخواهد ، حتما به او می دهد .

گفتم : ای پیامبر خدا ! آن کدام ساعت است؟

فرمود : هر گاه نصف خورشید ، غروب کرده باشد ».

فاطمه علیهاالسلام به غلامش می فرمود : «بر بلندی ( / بام) برو و هر گاه دیدی نصف قرصِ خورشید غروب کرده است ، مرا آگاه کن تا دعا کنم». .

ص: 296

1289.الخرائج و الجرائح ( _ به نقل از سعد خفّاف ، از ابو عمرو زادان _ ) رسول اللّه صلی الله علیه و آله_ فی فَضلِ یَومِ الجُمُعَةِ _: فی آخِرِ ثَلاثِ ساعاتٍ مِنها ساعَةٌ مَن دَعا اللّهَ عز و جل فیهَا استُجیبَ لَهُ . (1)7 / 5جَوفُ اللَّیلِ1292.المناقب لابن شهر آشوب :رسول اللّه صلی الله علیه و آله :إنّی لَمّا اُسرِیَ بی إلَی السَّماءِ ... نودیتُ ... : «یا مُحَمَّدُ ، ومَن کانَت لَهُ حاجَةٌ سِرّا _ بالِغَةً ما بَلَغَت ، إلَیَّ أو إلی غَیری _ فَلیَدعُنی فی جَوفِ اللَّیلِ خالِیا ، وَلیَقُل وهُوَ عَلی طُهرٍ : ...» [ وذَکَرَ صلی الله علیه و آله الدُّعاءَ ] . (2)1290.امام علی علیه السلام ( _ از دعای ایشان برای امام مهدی علیه السلام _ ) عنه صلی الله علیه و آله :إنَّ العَبدَ إذا تَخَلّی بِسَیِّدِهِ فی جَوفِ اللَّیلِ المُظلِمِ وناجاهُ أثبَتَ اللّهُ النّورَ فی قَلبِهِ ، فَإِذا قالَ : یا رَبِّ یا رَبِّ ، ناداهُ الجَلیلُ جَلَّ جَلالُهُ : لَبَّیکَ عَبدی ، سَلنی اُعطِکَ ، وتَوَکَّل عَلَیَّ أکفِکَ . (3)1291.امام علی علیه السلام :عنه صلی الله علیه و آله :ما مِن مُسلِمٍ یَبیتُ عَلی ذِکرٍ طاهِرا فَیَتَعارُّ (4) مِنَ اللَّیلِ ، فَیَسأَلُ اللّهَ خَیرا مِنَ الدُّنیا وَالآخِرَةِ ، إلاّ أعطاهُ إیّاهُ . (5) .

ص: 297

ص: 298

1295.وقعة صفّین :عنه صلی الله علیه و آله :إذا مَضی شَطرُ اللَّیلِ أو ثُلُثُ اللَّیلِ ، أمَرَ [ اللّهُ عز و جل ]مُنادِیا فَنادی : هَل مِن داعٍ یُستَجابُ لَهُ ؟ هَل مِن سائِلٍ فَیُعطی سُؤلَهُ ؟ هَل مِن مُستَغفِرٍ فَأَغفِرَ لَهُ ؟ هَل مِن تائِبٍ فَیُتابَ عَلَیهِ ؟ (1)1296.العلل ومعرفة الرجال عن عطاء أبی محمّد :عنه صلی الله علیه و آله :إنَّ اللّهَ یُمهِلُ ، حَتّی إذا ذَهَبَ مِنَ اللَّیلِ نِصفُهُ أو ثُلُثاهُ ، قالَ : لا یَسأَلَنَّ عِبادی غَیری ، مَن یَدعُنی أستَجِب لَهُ ، مَن یَسأَلنی اُعطِهِ ، مَن یَستَغفِرنی أغفِر لَهُ ، حَتّی یَطلُعَ الفَجرُ . (2)1297.تهذیب التهذیب عن عطاء مولی إسحاق بن یحیی بن طلحةعنه صلی الله علیه و آله :إنَّ فِی اللَّیلِ لَساعَةً لا یُوافِقُها رَجُلٌ مُسلِمٌ یَسأَلُ اللّهَ خَیرا مِن أمرِ الدُّنیا وَالآخِرَةِ ، إلاّ أعطاهُ إیّاهُ ، وذلِکَ کُلَّ لَیلَةٍ . (3)1298.العلل ومعرفة الرجال عن الولید بن القاسم :عنه صلی الله علیه و آله :کانَ لِداوُودَ نَبِیِّ اللّهِ علیه السلام مِنَ اللَّیلِ ساعَةٌ یوقِظُ فیها أهلَهُ فَیَقولُ : یا آلَ داوُودَ ، قوموا فَصَلّوا ؛ فَإِنَّ هذِهِ ساعَةٌ یَستَجیبُ اللّهُ فیهَا الدُّعاءَ ، إلاّ لِساحِرٍ أو عَشّارٍ . (4) .

ص: 299

1296.العلل ومعرفة الرجال ( _ به نقل از ابو محمّد ، عطاء _ ) پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هر گاه نیمی از شب یا یکْ سومِ شب گذشت ، خداوند عز و جل به منادی ای می فرماید که ندا دهد : «آیا کسی هست که دعا کند تا دعایش مستجاب شود؟ آیا کسی هست که درخواست کند تا درخواستش برآورده شود؟ آیا کسی هست که آمرزش طلبد تا او را بیامرزم؟ آیا کسی هست که توبه کند تا توبه اش پذیرفته گردد؟».1297.تهذیب التهذیب ( _ به نقل از عطاء ، وابسته اسحاق بن یحیی بن طلحه _ ) پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :خداوند ، مهلت می دهد تا آن گاه که چون نیمی از شب یا دو سومِ آن گذشت ، می فرماید : زنهار! بندگانم از غیر من نخواهند . هر کس مرا بخواند ، پاسخش می دهم . هر کس از من بخواهد ، به او دهم . هر کس از من آمرزش بطلبد ، او را می آمرزم ، تا آن گاه که سپیده بدمد.1298.العلل ومعرفة الرجال ( _ به نقل از ولید بن قاسم _ ) پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :در شب ، ساعتی است که هیچ مرد مسلمانی در آن ساعت ، خیری از امور دنیا و آخرت از خداوند نخواهد ، مگر این که آن را به او عطا می فرماید . این ساعت ، در هر شبی هست .1299.الإمام علیّ علیه السلام ( _ فی تَأبینِ عَمّارِ بنِ یاسِرٍ _ ) پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :پیامبرِ خدا داوود علیه السلام را پاسی از شب بود که در آن ، خانواده اش را بیدار می کرد و می فرمود : «ای خانواده داوود ! برخیزید و نماز بخوانید ؛ زیرا این ، پاسی است که خداوند در آن ، دعا را مستجاب می کند ، مگر دعایِ جادوگر یا باجگیر را». .

ص: 300

1300.وقعة صفّین :الإمام علیّ علیه السلام_ لِنَوفٍ البِکالِیِّ _: یا نَوفُ ، إنَّ داوُودَ علیه السلام قامَ فی مِثلِ هذِهِ السّاعَةِ مِنَ اللَّیلِ فَقالَ : إنَّها لَساعَةٌ لا یَدعو فیها عَبدٌ إلاَّ استُیجبَ لَهُ ، إلاّ أن یَکونَ عَشّارا أو عَریفا أو شُرطِیّا ، أو صاحِبَ عَرطَبَةٍ (1) أو صاحِبَ کوبَةٍ (2) . (3)1299.امام علی علیه السلام ( _ در سوگ عمّار بن یاسر _ ) الإمام الباقر علیه السلام_ فی وَصِیَّتِهِ لِجابِرٍ الجُعفِیِّ _: تَعَرَّض لِلرَّحمَةِ وعَفوِ اللّهِ بِحُسنِ المُراجَعَةِ ، وَاستَعِن عَلی حُسنِ المُراجَعَةِ بِخالِصِ الدُّعاءِ وَالمُناجاةِ فِی الظُّلَمِ . (4)1300.وقعة صفّین :عنه علیه السلام :یُنادی مُنادٍ حینَ یَمضی ثُلُثُ اللَّیلِ : یا باغِیَ الخَیرِ أقبِل ، یا طالِبَ الشَّرِّ أقصِر ، هَل مِن تائِبٍ یُتابُ عَلَیهِ ؟ هَل مِن مُستَغفِرٍ یُغفَرُ لَهُ ؟ هَل مِن سائِلٍ فَیُعطی ؟ حَتّی تَطلُعَ الشَّمسُ . (5)1301.الإمام علیّ علیه السلام ( _ لِقَیسِ بنِ سَعدِ بنِ عُبادَةَ _ ) الإمام الصادق علیه السلام :مَن باتَ عَلی وُضوءٍ باتَ وفِراشُهُ مَسجِدُهُ ، فَإِن تَحَفَّفَ (6) وصَلّی ثُمَّ ذَکَرَ اللّهَ ، لَم یَسأَلِ اللّهَ شَیئا إلاّ أعطاهُ . (7)1302.الغارات عن صعصعة بن صوحان :الکافی عن عمر بن اُذینة عن الإمام الصادق علیه السلام :إنَّ فِی اللَّیلِ لَساعَةً ، ما یُوافِقُها عَبدٌ مُسلِمٌ یُصَلّی ویَدعُو اللّهَ عز و جل فیها ، إلاَّ استُجیبَ لَهُ فی کُلِّ لَیلَةٍ .

قُلتُ : أصلَحَکَ اللّهُ ، فَأَیُّ ساعَةٍ هِیَ مِنَ اللَّیلِ ؟

قالَ : إذا مَضی نِصفُ اللَّیلِ ، فِی السُّدُسِ الأَوَّلِ مِنَ النِّصفِ الباقی . (8) .

ص: 301

1303.الإمام علیّ علیه السلام ( _ فی تَأبینِ مالِکٍ الأَشتَرِ _ ) امام علی علیه السلام_ به نَوف بِکالی _: ای نوف! داوود علیه السلام در چنین لحظه ای از شب برخاست و گفت : «این ، لحظه ای است که هر بنده ای در آن دعا کند ، دعایش مستجاب می شود ، مگر آن که باجگیر یا نماینده حاکم (1) یا پاسبان (2) یا تَنبورنواز و یا تُنبک زن باشد».1304.الإمام علیّ علیه السلام ( _ فی کِتابِهِ إلی مالِکٍ الأَشتَرِ _ ) امام باقر علیه السلام_ در سفارش به جابر جُعفی _: با بازگشتِ ( / توبه) نیکو ، خویشتن را در معرض رحمت و عفو خدا قرار ده ، و برای بازگشت نیکو از دعای خالصانه و مناجات در دلِ شب ، کمک بگیر.1301.امام علی علیه السلام ( _ به قیس بن سعد بن عُباده _ ) امام باقر علیه السلام :هنگامی که یکْ سومِ شب می گذرد ، منادی ای ندا می دهد : ای جویای خیر ! بیا ؛ ای طالب شر! بس کن . آیا کسی هست که توبه کند تا توبه اش پذیرفته گردد؟ آیا کسی هست که آمرزش بطلبد تا آمرزیده شود؟ آیا کسی هست که درخواست کند تا عطا شود؟ تا آن گاه که خورشید سر بزند [پیوسته ، این ندا را در می دهد].1302.الغارات ( _ به نقل از صعصعة بن صوحان _ ) امام صادق علیه السلام :هر که شب را با وضو بخوابد ، آن شب ، بسترش مسجد اوست و اگر برخیزد و نماز بخواند و سپس به ذکر خدا بپردازد ، هر چه از خدا بخواهد ، به او عطا می فرماید .1303.امام علی علیه السلام ( _ در سوگ مالک اَشتر _ ) الکافی_ به نقل از عمر بن اُذَینه _امام صادق علیه السلام فرمود : «در شب ، ساعتی است که هر بنده مسلمانی در آن نماز بخواند و به درگاه خداوند عز و جل دعا کند ، هر شب ، دعایش مستجاب می شود» .

گفتم : خداوند ، تو را نیکو بدارد! آن ، چه ساعتی از شب است؟

فرمود : «هر گاه نیمی از شب سپری شد ، در یکْ ششم اوّلِ نیمه باقی مانده». .

ص: 302

1304.امام علی علیه السلام ( _ در نامه اش به مالک اَشتر _ ) تهذیب الأحکام عن عبدة السابوری :قُلتُ لِأَبی عَبدِ اللّهِ علیه السلام : جُعِلتُ فِداکَ ، إنَّ النّاسَ یَروونَ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله أنَّ فِی اللَّیلِ لَساعَةً لا یَدعو فیها عَبدٌ مُؤمِنٌ بِدَعوَةٍ إلاَّ استُجیبَ لَهُ ؟

قالَ : نَعَم . قُلتُ : مَتی هِیَ ؟ قالَ : ما بَینَ نِصفِ اللَّیلِ إلَی الثُّلُثِ الباقی .

قُلتُ : لَیلَةٌ مِنَ اللَّیالی أو کُلُّ لَیلَةٍ ؟ فَقالَ : کُلُّ لَیلَةٍ . (1)1305.الإمام علیّ علیه السلام ( _ لِمُحَمَّدِ بنِ الحَنَفِیَّةِ _ ) الإمام المهدیّ علیه السلام_ فی دُعاءِ العَلَوِیِّ المِصرِیِّ _: إلهی أنتَ الَّذی تُنادی فی أنصافِ کُلِّ لَیلَةٍ : هَل مِن سائِلٍ فاُعطِیَهُ ؟ أم هَل مِن داعٍ فَاُجیبَهُ ؟ أم هَل مِن مُستَغفِرٍ فَأَغفِرَ لَهُ ؟ أم هَل مِن راجٍ فَاُبَلِّغَهُ رَجاهُ ؟ أم هَل مِن مُؤَمِّلٍ فَاُبَلِّغَهُ أمَلَهُ ؟ ها أنَا سائِلُکَ بِفِنائِکَ ، ومِسکینُکَ بِبابِکَ ، وضَعیفُکَ بِبابِکَ ، وفَقیرُکَ بِبابِکَ ، ومُؤَمِّلُکَ بِفِنائِکَ ، أسأَ لُکَ نائِلَکَ (2) ، وأرجو رَحمَتَکَ ، واُؤَمِّلُ عَفوَکَ ، وألتَمِسُ غُفرانَکَ . (3)7 / 6الثُّلُثُ الأَخیرُ مِنَ اللَّیلِ1305.امام علی علیه السلام ( _ به محمّد بن حنفیّه _ ) رسول اللّه صلی الله علیه و آله :إذا بَقِیَ ثُلُثُ اللَّیلِ قالَ تَبارَکَ وتَعالی : مَن ذَا الَّذی یَستَکشِفُ الضُّرَّ أکشِفُ عَنهُ ؟ مَن ذَا الَّذی یَستَرزِقُنی أرزُقُهُ ؟ مَن ذَا الَّذی یَسأَ لُنی اُعطیهِ (4) . (5) .

ص: 303

ص: 304

1308.امام حسین علیه السلام :سنن أبی داوود عن عمرو بن عبسة السلمی :قُلتُ : یا رَسولَ اللّهِ ، أیُّ اللَّیلِ أسمَعُ ؟ قالَ : جَوفَ اللَّیلِ الآخِرَ . (1)1309.امام حسین علیه السلام ( _ به فرزندش علیّ اکبر علیه السلام _ ) سنن الترمذی عن أبی اُمامة :قیلَ لِرَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله : أیُّ الدُّعاءِ أسمَعُ ؟ قالَ : جَوفَ اللَّیلِ الآخِرَ ، ودُبُرَ الصَّلَواتِ المَکتوباتِ . (2)1310.تاریخ الطبری ( _ به نقل از ابو ثمامه که در روز عاشورا گفت : دوست ) سنن النسائی عن عمرو بن عنبسة :قُلتُ : یا رَسولَ اللّهِ ، هَل مِن ساعَةٍ أقرَبُ مِنَ الاُخری أو هَل مِن ساعَةٍ یُبتَغی ذِکرُها ؟ قالَ : نَعَم ، إنَّ أقرَبَ ما یَکونُ الرَّبُّ عز و جل مِنَ العَبدِ جَوفُ اللَّیلِ الآخِرُ ؛ فَإِنِ استَطَعتَ أن تَکونَ مِمَّن یَذکُرُ اللّهَ عز و جل فی تِلکَ السّاعَةِ فَکُن . (3)1311.الإمام الحسین علیه السلام ( _ فی أبِی الشَّعثاءِ الکِندِیِّ ، وکانَ رامِیا _ ) رسول اللّه صلی الله علیه و آله :إذا کانَ آخِرُ اللَّیلِ یَقولُ اللّهُ سُبحانَهُ وتَعالی : هَل مِن داعٍ فَاُجیبَهُ ؟ هَل مِن سائِلٍ فَاُعطِیَهُ سُؤلَهُ ؟ هَل مِن مُستَغفِرٍ فَأَغفِرَ لَهُ ؟ هَل مِن تائِبٍ فَأَتوبَ عَلَیهِ ؟ (4) .

ص: 305

1312.الإمام الحسین علیه السلام ( _ لاُِمِّ وَهبٍ _ ) سنن أبی داوود_ به نقل از عمرو بن عبسه سُلَمی _: گفتم : ای پیامبر خدا ! چه هنگام از شب ، شنواتر است (دعا در آن ، زودتر مستجاب می شود)؟

فرمود : «پاسِ آخر شب».1313.الإمام الحسین علیه السلام ( _ لِجَونٍ مَولی أبی ذَرٍّ الغِفارِیِّ _ ) سنن الترمذی_ به نقل از ابو امامه _: به پیامبر خدا گفته شد : کدام دعا زودتر شنیده [و مستجاب ]می شود؟

فرمود : «[دعای] پاسِ آخر شب و دعای پس از نمازهای واجب».1311.امام حسین علیه السلام ( _ درباره ابوشعثای کِندی که تیرانداز بود _ ) سنن النسائی_ به نقل از عمرو بن عنبسه _: گفتم : ای پیامبر خدا ، آیا وقتی هست که در آن به خدا نزدیک تر است تا وقتی دیگر ، یا ساعتی که ذکر در آن ، مطلوب تر باشد؟

فرمود : «آری . پاسِ آخر شب ، وقتی است که پروردگار عز و جلبه بنده نزدیک تر [از هر زمان دیگری ]است . پس اگر می توانی از کسانی باشی که در این ساعت به ذکر خداوند عز و جلمی پردازند ، باش».1312.امام حسین علیه السلام ( _ به اُمّ وهب _ ) پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :چون آخرِ شب فرا برسد ، خداوند پاک و بلندمرتبه می فرماید : «آیا هیچ دعاکننده ای هست تا دعایش را مستجاب گردانم؟ آیا هیچ درخواست کننده ای هست تا خواسته اش را برآورَم؟ آیا هیچ آمرزش خواهی هست تا او را بیامرزم؟ آیا هیچ توبه کننده ای هست تا توبه اش را بپذیرم؟». .

ص: 306

1313.امام حسین علیه السلام ( _ در حقّ جون ، غلام آزاد شده ابو ذر غِفاری _ ) الإمام الصادق علیه السلام :مَن تَطَهَّرَ ثُمَّ أوی إلی فِراشِهِ باتَ وفِراشُهُ کَمَسجِدِهِ ، فَإِن قامَ مِنَ اللَّیلِ فَذَکَرَ اللّهَ تَناثَرَت عَنهُ خَطایاهُ ، فَإِن قامَ مِن آخِرِ اللَّیلِ فَتَطَهَّرَ وصَلّی رَکعَتَینِ ، وحَمِدَ اللّهَ وأثنی عَلَیهِ وصَلّی عَلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله ، لَم یَسأَلِ اللّهَ شَیئا إلاّ أعطاهُ ، إمّا أن یُعطِیَهُ الَّذی یَسأَ لُهُ بِعَینِهِ ، وإمّا أن یَدَّخِرَ لَهُ ما هُوَ خَیرٌ لَهُ مِنهُ . (1)7 / 7الأَسحارُالکتاب«کَانُواْ قَلِیلاً مِّنَ الَّیْلِ مَا یَهْجَعُونَ * وَ بِالْأَسْحَارِ هُمْ یَسْتَغْفِرُونَ» . (2)

«وَالْمُسْتَغْفِرِینَ بِالْأَسْحَارِ» . (3)

الحدیث1318.الإمام الحسین علیه السلام ( _ لَمّا بَلَغَهُ خَبَرُ شَهادَةِ مُسلِمٍ _ ) رسول اللّه صلی الله علیه و آله_ لِعَلِیٍّ علیه السلام فی وَصِیَّتِهِ _: یا عَلِیُّ ، صَلِّ مِنَ اللَّیلِ ولَو قَدرَ حَلبِ شاةٍ ، وبِالأَسحارِ فَادعُ ، لا تُرَدَّ لَکَ دَعوَةٌ ؛ فَإِنَّ اللّهَ _ تَبارَکَ وتَعالی _ یَقولُ : «وَالْمُسْتَغْفِرِینَ بِالْأَسْحَارِ» . (4)1319.الإمام الحسین علیه السلام ( _ فی مُسلِمِ بنِ عَوسَجَةَ _ ) الإمام الصادق علیه السلام :إنَّ أفضَلَ ما دَعَوتُمُ اللّهَ بِالأَسحارِ ، قالَ اللّهُ تَعالی : «وَ بِالْأَسْحَارِ هُمْ یَسْتَغْفِرُونَ» . (5)1316.امام حسین علیه السلام ( _ چون خبر شهادت قیس بن مُسْهِر به ایشان رسید ، چش ) عنه علیه السلام :قالَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله : خَیرُ وَقتٍ دَعَوتُمُ اللّهَ عز و جل فیهِ الأَسحارُ ، وتَلا هذِهِ الآیَةَ فی قَولِ یَعقوبَ علیه السلام : «سَوْفَ أَسْتَغْفِرُ لَکُمْ رَبِّی» (6) وقالَ : أخَّرَهُم إلَی السَّحَرِ . (7) .

ص: 307

ص: 308

1323.الخرائج والجرائح :إتحاف السادة المتّقین عن ابن عبّاس :إنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله سُئِلَ : لِمَ أخَّرَ یَعقوبُ بَنیهِ فِی الاِستِغفارِ ؟ قالَ : أخَّرَهُم إلَی السَّحَرِ ؛ لِأَنَّ دُعاءَ السَّحَرِ مُستَجابٌ . (1)1324.تاریخ دمشق عن ابن عائشة عن أبیه :تفسیر القمّی :ثُمَّ رَحَلَ یَعقوبُ وأهلُهُ مِنَ البادِیَةِ ، بَعدَما رَجَعَ إلَیهِ بَنوهُ بِالقَمیصِ فَأَلقَوهُ عَلی وَجهِهِ ، فَارتَدَّ بَصیرا .

فَقالَ لَهُم : ألَم أقُل لَکُم إنّی أعلَمُ مِنَ اللّهِ ما لا تَعلَمونَ ؟

قالوا لَهُ : یا أبانَا استَغفِر لَنا ذُنوبَنا إنّا کُنّا خاطِئینَ .

قالَ لَهُم : سَوفَ أستَغفِرُ لَکُم رَبّی ، إنَّهُ هُوَ الغَفورُ الرَّحیمُ .

قالَ : أخَّرَهُ إلَی السَّحَرِ ؛ لِأَنَّ الدُّعاءَ وَالاِستغفارَ فیهِ مُستَجابٌ . (2)1324.تاریخ دمشق ( _ به نقل از ابن عایشه ، از پدرش _ ) رسول اللّه صلی الله علیه و آله :إنَّ اللّهَ جَلَّ جَلالُهُ فی آخِرِ ساعَةٍ تَبقی مِن ساعاتِ اللَّیلِ ، یَأمُرُ مَلَکا یُنادی ، فَیَسمَعُ ما بَینَ الخافِقَینِ ما خَلاَ الجِنَّ وَالإِنسَ : ألا هَل مِن مُستَغفِرٍ یُغفَرُ لَهُ ؟ ألا هَل مِن تائِبٍ یُتابُ عَلَیهِ ؟ ألا هَل مِن داعٍ بِخَیرٍ یُستَجابُ لَهُ ؟ ألا هَل مِن سائِلٍ یُعطی سُؤالَهُ ؟ ألا هَل مِن راغِبٍ یُعطی رَغبَتَهُ ؟ یا باغِیَ الخَیرِ أقبِل ، یا صاحِبَ الشَّرِّ أقصِر ، اللّهُمَّ أعطِ کُلَّ مُنفِقٍ مالاً خَلَفا ، وأعطِ کُلَّ مُمسِکٍ مالاً تَلَفا . (3)1325.رجال الکشّی عن زرارة :الأمالی للطوسی عن رزیق عن الإمام الصادق علیه السلام :عَلَیکُم بِالدُّعاءِ وَالإِلحاحِ عَلَی اللّهِ عز و جلفِی السّاعَةِ الَّتی لا یُخَیِّبُ اللّهُ عز و جلفیها بَرّا ولا فاجِرا .

قُلتُ : جُعِلتُ فِداکَ ! وأیُّ ساعَةٍ هِیَ ؟

قالَ : هِیَ السّاعَةُ الَّتی دَعا فیها أیّوبُ علیه السلام وشَکا إلَی اللّهِ عز و جلبَلِیَّتَهُ ، فَکَشَفَ اللّهُ عز و جل ما بِهِ مِن ضُرٍّ ، ودَعا فیها یَعقوبُ علیه السلام فَرَدَّ اللّهُ یوسُفَ وکَشَفَ اللّهُ کُربَتَهُ ، ودَعا فیها مُحَمَّدٌ صلی الله علیه و آله فَکَشَفَ اللّهُ عز و جلکُربَتَهُ ، ومَکَّنَهُ مِن أکتافِ المُشرِکینَ بَعدَ الیَأسِ ، أنَا ضامِنٌ أن لا یُخَیِّبَ اللّهُ عز و جل فی ذلِکَ الوَقتِ بَرّا ولا فاجِرا ، البَرُّ یُستَجابُ لَهُ فی نَفسِهِ وغَیرِهِ ، وَالفاجِرُ یُستَجابُ لَهُ فی غَیرِهِ ، ویَصرِفُ اللّهُ إجابَتَهُ إلی وَلِیٍّ مِن أولِیائِهِ ، فَاغتَنِمُوا الدُّعاءَ فی ذلِکَ الوَقتِ . (4) .

ص: 309

1326.دعائم الإسلام عَن أبی جَعفَرٍ علیه السلام :إتحاف السادة المتّقین_ به نقل از ابن عبّاس _: از پیامبر صلی الله علیه و آله سؤال شد : چرا یعقوب ، آمرزش خواهی برای فرزندانش را به تأخیر انداخت؟

فرمود : «به سحر موکولشان کرد به این خاطر که دعای سحرگاهان ، مستجاب می شود» .1325.رجال الکشّی ( _ به نقل از زراره _ ) تفسیر القمّی :پس از آن که پسران یعقوب علیه السلام پیراهن [یوسف علیه السلام ] را آوردند و بر صورت او افکندند و او بینایی اش را بازیافت ، یعقوب و خانواده اش از بادیه کوچیدند ، یعقوب به آنان گفت : «به شما نگفتم که من از [لطف] خدا ، آن می دانم که شما نمی دانید؟».

پسرانش گفتند : پدر جان! برای گناهان ما طلب آمرزش کن . ما خطاکار بودیم.

یعقوب به ایشان گفت : به زودی از پروردگارم برایتان طلب آمرزش خواهم کرد ، که او آمرزگار و مهربان است».

و این کار را تا سحر ، به تأخیر افکند ؛ چرا که دعا و استغفار ، در سحرگاه مستجاب می شود .1326.دعائم الإسلام :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :خداوند عز و جل در واپسین ساعتِ باقی مانده از ساعات شب ، به فرشته ای می فرماید تا ندا در دهد ، آن سان که از شرق تا غرب عالم ، به استثنای جنّ و انس ، ندایش را می شنوند که : «هان! آیا کسی هست که آمرزش بطلبد تا آمرزیده شود؟ آیا کسی هست که توبه کند تا توبه اش پذیرفته شود؟ آیا کسی هست که دعای خیری کند تا دعایش مستجاب شود؟ آیا کسی هست که درخواست کند تا خواسته اش برآورده شود؟ آیا کسی هست که چیزی بخواهد و مطلوبش داده شود؟ ای جویایِ خیر ! بیا . ای بدی کننده ! بس کن . بار خدایا! به هر انفاق کننده مالی ، عوض عطا کن و به هر آن کس که از انفاقِ مالی خودداری می ورزد ، زیان دِه ( / مالش را تلف کن)» .1327.الإمام الباقر علیه السلام :الأمالی ، طوسی_ به نقل از رزیق _: امام صادق علیه السلام فرمود : «بر شما باد دعا و التماس به درگاه خداوند عز و جل در آن ساعتی که خدای عز و جلدر آن ساعت ، هیچ نیکوکار و بدکاری را نومید نمی سازد» .

گفتم : فدایت شوم! آن ، چه ساعتی است؟

فرمود : «ساعتی که ایّوب علیه السلام در آن ، دعا کرد و از رنجوری خویش به درگاه خداوند عز و جل شکایت بُرد و خداوند عز و جل رنج را از او زدود . یعقوب علیه السلام در آن دعا کرد و خداوند ، یوسف علیه السلام را بازگردانْد و اندوه او را بُرد . محمّد صلی الله علیه و آله در آن ، دعا کرد و خداوند عز و جل گرفتاری اش را برطرف ساخت و او را که مأیوس شده بود ، بر مشرکان ، چیره گردانید . من ضمانت می کنم که خداوند عز و جل در آن ساعت ، هیچ نیکوکار و بدکاری را نومید برنگردانَد . دعای نیکوکار درباره خودش و دیگران ، مستجاب می شود و دعای بدکار درباره دیگران و خداوند ، اجابتش را متوجّه دوستی از دوستان خویش می کند . پس دعا کردن در این وقت را غنیمت بشمارید». .

ص: 310

7 / 8بَینَ الطُّلوعَینِ1328.الدعوات :رسول اللّه صلی الله علیه و آله :إذا صَلَّیتُمُ الصُّبحَ فَافزَعوا إلَی الدُّعاءِ ، وباکِروا فی طَلَبِ الحَوائِجِ ، اللّهُمَّ بارِک لاُِمَّتی فی بُکورِها . (1)1329.رجال الکشّی عن أبی جعفر الأحول عن الإمام الصادق ععنه صلی الله علیه و آله :وَالَّذی نَفسُ مُحَمَّدٍ بِیَدِهِ ، لَدُعاءُ الرَّجُلِ بَعدَ طُلوعِ الفَجرِ إلی طُلوعِ الشَّمسِ أنجَحُ فِی الحاجاتِ مِنَ الضّارِبِ بِمالِهِ فِی الأَرضِ . (2)1330.رجال الکشیّ عن الأرقط عن الإمام الصادق علیه السلاالإمام الباقر علیه السلام :إنَّ اللّهَ عز و جل یُحِبُّ مِن عِبادِهِ المُؤمِنینَ کُلَّ عَبدٍ دَعّاءٍ ؛ فَعَلَیکُم بِالدُّعاءِ فِی السَّحَرِ إلی طُلوعِ الشَّمسِ ؛ فَإِنَّها ساعَةٌ تُفتَحُ فیها أبوابُ السَّماءِ ، وتُقسَمُ فیهَا الأَرزاقُ ، وتُقضی فیهَا الحَوائِجُ العِظامُ . (3) .

ص: 311

ص: 312

1332.الکافی ( _ به نقل از طَرخان نَخّاس _ ) الإمام الصادق علیه السلام :التَّعقیبُ بَعدَ صَلاةِ الفَجرِ _ یَعنی بِالدُّعاءِ _ أبلَغُ فی طَلَبِ الرِّزقِ مِنَ الضّارِبِ فِی البِلادِ . (1)1333.رجال الکشّی عن زرارة :الإمام الصادق علیه السلام :الجُلوسُ بَعدَ صَلاةِ الغَداةِ فِی التَّعقیبِ وَالدُّعاءِ حَتّی تَطلُعَ الشَّمسُ أبلَغُ فی طَلَبِ الرِّزقِ مِنَ الضَّربِ فِی الأَرضِ . (2)1334.رجال الکشّی عن زرارة :الإمام الجواد علیه السلام :ذِکرُ اللّهِ بَعدَ طُلوعِ الفَجرِ أبلَغُ فی طَلَبِ الرِّزقِ مِنَ الضَّربِ فِی الأَرضِ . (3)7 / 9قَبلَ طُلوعِ الشَّمسِ وقَبلَ غُروبِهاالکتاب«وَ لِلَّهِ یَسْجُدُ مَن فِی السَّمَ_وَ تِ وَ الْأَرْضِ طَوْعًا وَ کَرْهًا وَ ظِ_لَ__لُهُم بِالْغُدُوِّ وَ الاْصَالِ» . (4)

الحدیث1336.الدعوات :الإمام الصادق علیه السلام_ فی قَولِ اللّهِ تَبارَکَ وتَعالی : «وَ ظِ_لَ__لُهُم بِالْغُدُوِّ وَ الاْصَالِ» _: هُوَ الدُّعاءُ قَبلَ طُلوعِ الشَّمسِ وقَبلَ غُروبِها ، وهِیَ ساعَةُ إجابَةٍ . (5)1337.رجال الکشّی عن إسماعیل بن موسی :رسول اللّه صلی الله علیه و آله :إنّی لَمّا اُسرِیَ بی إلَی السَّماءِ ... نودیتُ ... یا مُحَمَّدُ ، ومَن کَثُرَت ذُنوبُهُ مِن اُمَّتِکَ فیما دونَ الکَبائِرِ حَتّی یُشهَرَ بِکَثرَتِها ، ویُمقَتَ عَلَی اتِّباعِها ، فَلیَعتَمِدنی عِندَ طُلوعِ الفَجرِ أو قَبلَ اُفولِ الشَّفَقِ ، وَلیَنصِب وَجهَهُ إلَیَّ وَلیَقُل : [ وذَکَرَ الدُّعاءَ ] . (6) .

ص: 313

ص: 314

1343.الإمام الرضا علیه السلام ( _ فیما کَتَبَهُ إلَیهِ _ ) الإمام الصادق علیه السلام :إنَّ الدُّعاءَ قَبلَ طُلوعِ الشَّمسِ وقَبلَ غُروبِها ، سُنَّةٌ واجِبَةٌ مَعَ طُلوعِ الفَجرِ وَالمَغرِبِ . (1)1342.عیون أخبار الرضا علیه السلام ( _ به نقل از محمّد بن اسحاق ، از عمویش احمد بن عبد ) عنه علیه السلام :إذا کانَ قَبلَ طُلوعِ الشَّمسِ وقَبلَ الغُروبِ فَعَلَیکَ بِالدُّعاءِ ، وَاجتَهِد ولا تَمتَنِع بِشَیءٍ تَطلُبُهُ مِن رَبِّکَ ، ولا تَقُل : هذا ما لا اُعطاهُ ، وَادعُ فَإِنَّ اللّهَ یَفعَلُ ما یَشاءُ . (2)راجع : ص 294 ح 452 .

7 / 10عِندَ زَوالِ الشَّمسِ1344.قرب الإسناد ( _ به نقل از حسین بن یسار _ ) رسول اللّه صلی الله علیه و آله :إذا زالَتِ الشَّمسُ ، فُتِحَت أبوابُ السَّماءِ وأبوابُ الجِنانِ ، وَاستُجیبَ الدُّعاءُ ، فَطوبی لِمَن رُفِعَ لَهُ عِندَ ذلِکَ عَمَلٌ صالِحٌ . (3)1345.کمال الدین ( _ به نقل از عبد السلام بن صالح هروی _ ) سنن الترمذی عن عبد اللّه بن السائب :إنَّ رَسولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله کانَ یُصَلّی أربَعا بَعدَ أن تَزولَ الشَّمسُ قَبلَ الظُّهرِ ، وقالَ : إنَّها ساعَةٌ تُفتَحُ فیها أبوابُ السَّماءِ ، واُحِبُّ أن یَصعَدَ لی فیها عَمَلٌ صالِحٌ . (4) .

ص: 315

ص: 316

1350.رجال الکشّی عن علیّ بن مهزیار ( _ فی ذِکرِ کُتُبِ الإِمامِ الجَوادِ علیه السلام إ ) رسول اللّه صلی الله علیه و آله :تَحَرَّوُا الدُّعاءَ عِندَ فَیءِ الأَفیاءِ . (1)1349.الغیبة ، طوسی ( _ به نقل از حسن بن شمّون _ ) عنه صلی الله علیه و آله :إذا فاءَتِ الأَفیاءُ ، وهَبَّتِ الأَرواحُ (2) ، فَاذکُروا حَوائِجَکُم ؛ فَإِنَّها ساعَةُ الأَوّابینَ (3) . (4)1350.رجال الکشّی ( _ به نقل از علی بن مهزیار ، در یادکرد از نامه های ) الإمام علیّ علیه السلام :إذا مالَتِ الأَفیاءُ وراجَتِ الأَرواحُ ، فَاطلُبُوا الحَوائِجَ إلَی اللّهِ عز و جل ؛ فَإِنَّها ساعَةُ الأَوّابینَ ، ثُمَّ قَرَأَ : «فَإِنَّهُ کَانَ لِلْأَوَّ بِینَ غَفُورًا» (5) . (6)1351.رجال الکشّی عن علیّ بن مهزیار ( _ فی کِتابٍ لِلإِمامِ الجَوادِ علیه السلام إلَیهِ ) الکافی عن عبد اللّه بن عطاء عن الإمام الباقر علیه السلام :کانَ أبی إذا کانَت لَهُ إلَی اللّهِ حاجَةٌ طَلَبَها فی هذِهِ السّاعَةِ ، یَعنی زَوالَ الشَّمسِ . (7)1351.رجال الکشّی ( _ درباره علی بن مهزیار _ ) الإمام الباقر علیه السلام_ فی وقت الزوال _: تُفتَحُ فی تِلکَ السّاعَةِ أبوابُ السَّماءِ ، ویُستَجابُ الدُّعاءُ ، وتَهُبُّ الرِّیاحُ ، ویَنظُرُ اللّهُ إلی خَلقِهِ . (8)1352.الغیبة للطوسی عن علیّ بن الحسین بن داوود :عنه علیه السلام :إذا زالَتِ الشَّمسُ فُتِحَت أبوابُ السَّماءِ ، وهَبَّتِ الرِّیاحُ ، وقُضِیَ فیهَا الحَوائِجُ الکِبارُ . (9) .

ص: 317

1353.رجال الکشّی عن محمّد بن مرزبان عن محمّد بن سنان :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :دعا را در هنگام برگشتن سایه ها (1) بجویید.1352.الغیبة ، طوسی ( _ به نقل از علی بن حسین بن داوود _ ) پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هر گاه سایه ها برگشت و بادها وزیدن گرفت ، حوایجتان را [برای خدا ]بگویید ؛ زیرا این لحظه ، لحظه بازگشت کنندگان [به درگاه الهی ]است.1353.رجال الکشّی ( _ به نقل از محمّد بن مرزبان ، از محمّد بن سِنان _ ) امام علی علیه السلام :«هر گاه سایه ها برگشت و بادها برخاست ، حوایج را از خداوند عز و جلبطلبید ؛ زیرا این ساعت ، ساعتِ بازگشت کنندگان است» .

سپس این آیه را تلاوت فرمود : « «قطعا او آمرزنده بازگشت کنندگان است» ».1354.الخرائج والجرائح عن محمّد بن عمیر بن واقد الرازیالکافی :به نقل از عبد اللّه بن عطاء _امام باقر علیه السلام فرمود : «پدرم هر گاه نزد خداوند ، حاجتی داشت ، آن را در این ساعت می طلبید ؛ یعنی هنگام زوالِ خورشید.1355.رجال الکشّی عن أبی هاشم الجعفری :امام باقر علیه السلام_ درباره وقت زوال _: در این ساعت ، درهای آسمان گشوده و دعا ، مستجاب می شود و بادها وزیدن می گیرند و خداوند ، به خلقش نظر می کند.1354.الخرائج و الجرائح ( _ به نقل از محمّد بن عُمَیر بن واقد رازی _ ) امام باقر علیه السلام :چون خورشید زوال یابد ، درهای آسمان باز شود و بادها وزیدن می گیرد و در این لحظه ، حاجت های بزرگ ، برآورده می شوند. .

ص: 318

1355.رجال الکشّی ( _ به نقل از ابو هاشم جعفری _ ) الإمام الصادق علیه السلام :کانَ أبی إذا طَلَبَ الحاجَةَ طَلَبَها عِندَ زَوالِ الشَّمسِ ، فَإِذا أرادَ ذلِکَ قَدَّمَ شَیئا فَتَصَدَّقَ بِهِ ، وشَمَّ شَیئا مِن طیبٍ ، وراحَ إلَی المَسجِدِ ودَعا فی حاجَتِهِ بِما شاءَ اللّهُ . (1)1356.الغیبة للطوسی عن أبی طالب القمّی :فلاح السائل عن عبد اللّه بن حمّاد الأنصاری عن الإمام الصادق علیه السلام :إذا زالَتِ الشَّمسُ فُتِحَت أبوابُ السَّماءِ وأبوابُ الجِنانِ ، وقُضِیَتِ الحَوائِجُ العِظامُ ، فَقُلتُ : إلی أیِّ وَقتٍ ؟ فَقالَ : مِقدارَ ما یُصَلِّی الرَّجُلُ أربَعَ رَکَعاتٍ مُتَرَسِّلاً . (2)1356.الغیبة ، طوسی ( _ به نقل از ابو طالب قمی _ ) الإمام الصادق علیه السلام :إذا نَقَصَ الظِّلُّ حَتّی یَبلُغَ غایَتَهُ ثُمَّ زادَ فَقَد زالَتِ الشَّمسُ ، وتُفتَحُ أبوابُ السَّماءِ ، وتَهُبُّ الرِّیاحُ ، وتُقضَی الحَوائِجُ العِظامُ . (3)1357.الخرائج والجرائح :عنه علیه السلام :إنَّهُ إذا زالَتِ الشَّمسُ فُتِحَت أبوابُ السَّماءِ ، وهَبَّتِ الرِّیاحُ ، ونَظَرَ اللّهُ عز و جلإلی خَلقِهِ ، وإنّی لاَُحِبُّ أن یَصعَدَ لی عِندَ ذلِکَ إلَی السَّماءِ عَمَلٌ صالِحٌ . (4)1357.الخرائج و الجرائح :عنه علیه السلام :إذا کانَت لَکَ إلَی اللّهِ حاجَةٌ ، فَاطلُبها عِندَ زَوالِ الشَّمسِ . (5)1358.مکارم الأخلاق عن حمران :عنه علیه السلام :الوَقتُ الَّذی لا یُرَدُّ فیهِ الدُّعاءُ هُوَ ما بَینَ وَقتِکُم فِی الظُّهرِ إلی وَقتِکُم فِی العَصرِ . (6) .

ص: 319

1359.رجال الکشّی عن محمّد بن الفرج :امام صادق علیه السلام :پدرم هر گاه حاجتی طلب می کرد ، آن را در هنگام زوال خورشید می طلبید ، و هر گاه می خواست چنین کند ، ابتدا چیزی صدقه می داد و عطری می زد و به مسجد می رفت و آنچه می خواست ، از خدا می طلبید.1358.مکارم الأخلاق ( _ به نقل از حمران _ ) فلاح السائل_ به نقل از عبد اللّه بن حمّاد انصاری _: امام صادق علیه السلام فرمود : «هر گاه خورشید زوال یابد ، درهای آسمان و درهای بهشت ، باز می شود و حوایج بزرگ ، برآورده می گردد» .

گفتم : تا چه هنگام؟

فرمود : «به مقداری که انسان ، چهار رکعت نماز با تأنّی بخواند».1359.رجال الکشّی ( _ به نقل از محمّد بن فرج _ ) امام صادق علیه السلام :هر گاه سایه کوتاه شود تا جایی که به کمترین حدّش برسد و سپس افزایش یابد ، خورشید ، زوال یافته است و درهای آسمان ، باز می شوند و بادها (نسیم رحمت الهی) وزیدن می گیرند و حاجت های بزرگ ، برآورده می شوند.1360.الخرائج والجرائح عن جعفر بن الشریف الجرجانی :امام صادق علیه السلام :هر گاه نیم روز شود ، درهای آسمان باز می شوند و بادها (نسیم رحمت الهی) وزیدن می گیرند و خداوند عز و جل به خلقش نظر می افکند و من ، دوست دارم که در این هنگام ، کردار نیکی از من به آسمان بالا رود.1361.الإمام العسکریّ علیه السلام ( _ مِن کِتابِهِ إلی إسحاقَ بنِ إسماعیلَ _ ) امام صادق علیه السلام :هر گاه تو را به خداوند ، حاجتی بود ، آن را به هنگام زوال خورشید ، موکول کن .1360.الخرائج والجرائح ( _ به نقل از جعفر بن شریف جرجانی _ ) امام صادق علیه السلام :آن ساعتی که در آن دعا رد نمی شود ، از وقت ظهر شما تا وقت عصرتان است. .

ص: 320

7 / 11یَومُ الفِطرِ1363.عنه علیه السلام ( _ مِن کِتابِهِ إلی عَبدِ اللّه ِ بنِ حَمدَوَیهِ ا ) الإمام علیّ علیه السلام_ فی خُطبَتِهِ یَومَ الفِطرِ _: ألا وإنَّ هذَا الیَومَ ، یَومٌ جَعَلَهُ اللّهُ لَکُم عیدا ، وجَعَلَکُم لَهُ أهلاً ، فَاذکُرُوا اللّهَ یَذکُرکُم ، وَادعوهُ یَستَجِب لَکُم . (1)راجع : شهر اللّه فی الکتاب والسنّة : القسم الخامس / الفصل الثالث : آداب یوم العید .

7 / 12یَومُ عَرَفَةَ1364.رجال الکشّی :رسول اللّه صلی الله علیه و آله :أفضَلُ الدُّعاءِ ، دُعاءُ یَومِ عَرَفَةَ . (2)1365.الخرائج والجرائح عن عیسی بن صبیح :السنن الکبری عن ابن عبّاس :رَأَیتُ رَسولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله یَدعو بِعَرَفَةَ ، یَداهُ إلی صَدرِهِ کَاستِطعامِ المِسکینِ . (3)1365.الخرائج والجرائح ( _ به نقل از عیسی بن صبیح _ ) المصنّف لابن أبی شیبة عن أبی سعید الخدری :إنَّ رَسولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله کانَ یَدعو بِعَرَفَةَ ، ویَرفَعُ یَدَیهِ هکَذا ، یَجعَلُ ظاهِرَهُما مِمّا یَلی وَجهَهُ ، وباطِنَهُما مِمّا یَلِی الأَرضَ . (4)1366.رجال الکشّی عن محمّد بن إبراهیم السمرقندی عن بورقالإمام علیّ علیه السلام :لا عَرَفَةَ إلاّ بِمَکَّةَ ، ولا بَأسَ بِأَن یَجتَمِعوا فِی الأَمصارِ یَومَ عَرَفَةَ ، یَدعونَ اللّهَ . (5) .

ص: 321

ص: 322

1371.الکافی ( _ به نقل از ابو عبداللّه بن صالح _ ) الإمام الباقر علیه السلام_ فی ذِکرِ الإِمامِ زَینِ العابِدینَ علیه السلام _: لَقَد نَظَرَ علیه السلام یَومَ عَرَفَةَ إلی قَومٍ یَسأَلونَ النّاسَ ، فَقالَ : وَیحَکُم ! أغَیرَ اللّهِ تَسأَلونَ فی مِثلِ هذَا الیَومِ ؟! إنَّهُ لَیُرجی فی هذَا الیَومِ لِما فی بُطونِ الحَبالی أن یَکونوا سُعَداءَ . (1)1372.الغیبة للطوسی عن أبی جعفر محمّد بن علیّ الأسود :عنه علیه السلام :إنَّ یَومَ عَرَفَةَ یَومُ دُعاءٍ ومَسأَلَةٍ . (2)1373.رجال النجاشی :الأمالی للطوسی عن أبی غندر عن الإمام الصادق علیه السلام ، قال :سَأَلتُهُ عَن صَومِ یَومِ عَرَفَةَ ؟ فَقالَ : عیدٌ مِن أعیادِ المُسلِمینَ ، ویَومُ دُعاءٍ ومَسأَلَةٍ . (3)1372.الغیبة ، طوسی ( _ به نقل از ابو جعفر محمد بن علی اسود _ ) الإمام الصادق علیه السلام :یَقِفُ النّاسُ بِعَرَفَةَ یَدعونَ ، ویَرغَبونَ ، ویَسأَلونَ اللّهَ مِن فَضلِهِ بِما قَدَروا عَلَیهِ ، حَتّی تَغرُبَ الشَّمسُ . (4)1373.رجال النجاشی :کتاب من لا یحضره الفقیه :قال الصادق علیه السلام : ما یَمنَعُ أحَدَکُم مِن أن یَحُجَّ کُلَّ سَنَةٍ ؟ فَقیلَ لَهُ : لا یَبلُغُ ذلِکَ أموالُنا !

فَقالَ : أما یَقدِرُ أحَدُکُم إذا خَرَجَ أخوهُ أن یَبعَثَ مَعَهُ بِثَمَنِ اُضحِیَّةٍ ، ویَأمُرَهُ أن یَطوفَ عَنهُ اُسبوعا بِالبَیتِ ویَذبَحَ عَنهُ ، فَإِذا کانَ یَومُ عَرَفَةَ ، لَبِسَ ثِیابَهُ وتَهَیَّأَ وأتَی المَسجِدَ ، فَلا یَزالُ فِی الدُّعاءِ حتّی تَغرُبَ الشَّمسُ . (5) .

ص: 323

1374.الإرشاد عن القاسم بن العلاء :امام باقر علیه السلام_ در یاد کرد امام زین العابدین علیه السلام _: ایشان ، روز عرفه افرادی را دید که از مردم ، گدایی می کنند . فرمود : «ای بیچاره ها! آیا در چنین روزی از غیر خدا درخواست می کنید؟! در این روز ، حتّی برای جنین های [سیاه بختِ ]مادران باردار ، امید آن است که خوش بخت شوند».1375.دلائل الإمامة عن القاسم بن العلاء :امام باقر علیه السلام :روز عرفه ، روز دعا و درخواست است.1374.الإرشاد ( _ به نقل از قاسم بن علاء _ ) الأمالی ، طوسی_ به نقل از ابو غندر _: از امام [صادق علیه السلام ]درباره روزه روز عرفه پرسیدم . فرمود : «عیدی از اعیاد مسلمانان ، و روز دعا و درخواست است» .1375.دلائل الإمامة ( _ به نقل از قاسم بن علاء _ ) امام صادق علیه السلام :مردم ، در عرفه وقوف می کنند و به دعا و درخواست می پردازند و تا جایی که می توانند ، از فضل خدا مسئلت می کنند ، تا آن که خورشید ، غروب کند.1376.الغیبة للطوسی عن محمّد بن عبد اللّه بن جعفر الحمی ( _ فی ذَیلِ کِتابِهِ إلَی الإِمامِ المَهدِیِّ علیه ) کتاب من لا یحضره الفقیه :امام صادق علیه السلام فرمود : «چه مانعی دارد که هر یک از شما هر سال حج بگزارد؟».

گفته شد : پولمان به این کار نمی رسد.

فرمود : «آیا نمی تواند وقتی برادرش به حج می رود ، پول یک قربانی به او بدهد و از وی بخواهد که به نیابت او هفت بار ، خانه[ی کعبه ]را طواف کند و از طرف او قربانی کند و چون روز عرفه شد ، لباس بپوشد و خود را آماده [و آراسته ]سازد و به مسجد برود و تا غروب آفتاب ، به دعا و نیایش بپردازد؟». .

ص: 324

1377.الاحتجاج :الإمام الصادق علیه السلام :مَن صَلّی یَومَ عَرَفَةَ _ قَبلَ أن یَخرُجَ إلَی الدُّعاءِ فی ذلِکَ ویَکونَ بارِزا تَحتَ السَّماءِ _ رَکعَتَینِ ، وَاعتَرَفَ للّهِِ عز و جلبِذُنوبِهِ ، وأقَرَّ لَهُ بِخَطایاهُ ، نالَ ما نالَ الواقِفونَ بِعَرَفَةَ مِنَ الفَوزِ ، وغُفِرَ لَهُ ما تَقَدَّمَ مِن ذَنبِهِ وما تَأَخَّرَ . (1)1378.کمال الدین عن عبد اللّه بن جعفر الحمیری :عنه علیه السلام :فی یَومِ عَرَفَةَ یَجتَمِعونَ بِغَیرِ إمامٍ فِی الأَمصارِ ، یَدعونَ اللّهَ تَعالی عز و جل . (2)1376.الغیبة ، طوسی ( _ به نقل از محمّد بن عبد اللّه بن جعفر حِمیَری (د ) المناقب لابن شهرآشوب عن حنّان :حَبَسَ أبو جَعفَرٍ [ المَنصورُ ] عَبدَ الحَمیدِ فَی المَضیقِ زَمانا ، وکانَ صَدیقا لِمُحَمَّدِ بنِ عَبدِ اللّهِ ، ثُمَّ إنَّهُ وافَی المَوسِمَ ، فَلَمّا کانَ یَومُ عَرَفَةَ لَقِیَهُ الصّادِقُ علیه السلام فِی المَوقِفِ ، فَقالَ لِمُحَمَّدِ بنِ عَبدِ اللّهِ :

یا مُحَمَّدُ ، ما فَعَلَ صَدیقُکَ عَبدُ الحَمیدِ ؟ قالَ : أخَذَهُ أبو جَعفَرٍ فَحَبَسَ فِی المَضیقِ زَمانا .

قالَ : فَرَفَعَ الصّادِقُ علیه السلام یَدَهُ ساعَةً ، ثُمَّ التَفَتَ إلی مُحَمَّدِ بنِ عَبدِ اللّهِ وقالَ :

یا مُحَمَّدَ بنَ عَبدِ اللّهِ ، قَد وَاللّهِ خُلِّیَ سَبیلُ خَلیلِکَ .

قالَ مُحَمَّدٌ : فَسَأَلتُ عَبدَ الحَمیدِ : أیَّ ساعَةٍ خَلاّکَ أبو جَعفَرٍ ؟

قالَ : یَومَ عَرَفَةَ بَعدَ صَلاةِ العَصرِ . (3)1377.الاحتجاج :عیون أخبار الرضا علیه السلام عن محمّد بن الفضیل :کانَ أبُو الحَسَنِ علیه السلام واقِفا بِعَرَفَةَ یَدعو ، ثُمَّ طَأطَأَ رَأسَهُ ، فَسُئِلَ عَن ذلِکَ ، فَقالَ : إنّی کُنتُ أدعُو اللّهَ تَعالی عَلَی البَرامِکَةِ بِما فَعَلوا بِأَبی علیه السلام ، فَاستَجابَ اللّهُ لِیَ الیَومَ فیهِم .

فَلَمَّا انصَرَفَ لَم یَلبَث إلاّ یَسیرا ، حَتّی بُطِشَ بِجَعفَرٍ ویَحیی وتَغَیَّرَت أحوالُهُم . (4) .

ص: 325

1378.کمال الدین ( _ به نقل از عبد اللّه بن جعفر حمیری _ ) امام صادق علیه السلام :هر کس در روز عرفه _ پیش از آن که برای دعا خارج شود و زیر آسمان قرار گیرد _ دو رکعت نماز بگزارد و در برابر خداوند عز و جل به گناهانش اعتراف کند و به خطاهایش اقرار نماید ، به همان کامیابی ای می رسد که وقوف کنندگانِ در عرفه دست می یابند و گناهان پیشین و پسینِ او آمرزیده می شوند.1379.الإحتجاج :امام صادق علیه السلام :در روز عرفه ، بدون امام ، در شهرها جمع شوند و به درگاه خداوند عز و جلدعا کنند.1379.الاحتجاج :المناقب ، ابن شهر آشوب_ به نقل از حنّان _: ابو جعفر [منصور] مدّتی عبد الحمید را که دوست محمّد بن عبد اللّه بود ، زندانی کرد . محمّد بن عبد اللّه به حج رفت . در روز عرفه ، امام صادق علیه السلام در عرفه او را دید و فرمود : «ای محمّد ! از دوستت عبد الحمید ، چه خبر؟»

گفت : ابو جعفر ، او را گرفته و مدّتی است زندانی اش کرده است.

امام صادق علیه السلام ساعتی دست به آسمان برداشت ، سپس رو به محمّد بن عبد اللّه کرد و فرمود : «ای محمّد بن عبد اللّه ! به خدا سوگند ، دوستت آزاد شد».

محمّد می گوید : بعدا از عبد الحمید پرسیدم : چه وقت ابو جعفر ، تو را آزاد کرد؟

گفت : روز عرفه ، بعد از نماز عصر.1380.الإحتجاج ( _ فی ذِکرِ کِتابِ الإِمامِ المَهدِیِّ علیه السلام ) عیون أخبار الرضا علیه السلام_ به نقل از محمّد بن فُضَیل _: امام رضا علیه السلام در عرفه ایستاده بود و دعا می کرد . سپس ، سرش را پایین انداخت . علّتش را از ایشان جویا شدند . فرمود : «برمکیان را به خاطر آنچه با پدرم کردند ، نفرین می کردم و امروز ، خداوند ، نفرینم را در حقّ آنان ، مستجاب کرد».

چون رفت ، دیری نگذشت که جعفر و یحیی ، مغضوب واقع شدند و روزگارشان ، دگرگون شد. .

ص: 326

1381.الکافی عن محمّد بن یوسف الشاشی :السنن الکبری عن عبّاس بن مرداس :إنَّ رَسولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله دَعا عَشِیَّةَ عَرَفَةَ لاُِمَّتِهِ بِالمَغفِرَةِ وَالرَّحمَةِ فَأَکثَرَ الدُّعاءَ ، فَأَوحَی اللّهُ تَعالی إلَیهِ : إنّی قَد فَعَلتُ إلاّ ظُلمَ بَعضِهِم بَعضا ، و أمّا ذُنوبُهُم فیما بَینی وبَینَهُم فَقَد غَفَرتُها . (1)1380.الاحتجاج ( _ در یادکرد از نامه امام مهدی علیه السلام به شیخ ) رسول اللّه صلی الله علیه و آله :إنَّ لَیلَةَ عَرَفَةَ یُستَجابُ فیها ما دَعا مِن خَیرٍ ، ولِلعامِلِ فیها بِطاعَةِ اللّهِ تَعالی أجرُ سَبعینَ ومِئَةِ سَنَةٍ ، وهِیَ لَیلَةُ المُناجاةِ ، وفیها یَتوبُ اللّهُ عَلی مَن تابَ . (2)7 / 13یَومُ الأَضحی1383.عنه صلی الله علیه و آله :الإمام علیّ علیه السلام :سَمِعتُ رَسولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله یَخطُبُ یَومَ النَّحرِ ، وهُوَ یَقولُ : هذا یَومُ الثَّجِّ وَالعَجِّ . وَالثَّجُّ : ما تُهَریقونَ فیهِ مِنَ الدِّماءِ ، فَمَن صَدَقَت نِیَّتُهُ کانَت أوَّلُ قَطرَةٍ لَهُ کَفّارَةً لِکُلِّ ذَنبٍ ، وَالعَجُّ : الدُّعاءُ ، فَعِجّوا إلَی اللّهِ ، فَوَالَّذی نَفسُ مُحَمَّدٍ بِیَدِهِ ، لا یَنصَرِفُ مِن هذَا المَوضِعِ أحَدٌ إلاّ مَغفورا لَهُ ، إلاّ صاحِبُ کَبیرَةٍ مُصِرّا عَلَیها ، لا یُحَدِّثُ نَفسَهُ بِالإِقلاعِ عَنها . (3) .

ص: 327

ص: 328

7 / 14الیَومُ الأَوَّلُ مِنَ المُحَرَّمِ1388.الإمام الباقر علیه السلام :عیون أخبار الرضا علیه السلام عن الریّان بن شبیب :دَخَلتُ عَلَی الرِّضا علیه السلام فی أوَّلِ یَومٍ مِنَ المُحَرَّمِ ، فَقالَ : یَابنَ شَبیبٍ أصائِمٌ أنتَ ؟ قُلتُ : لا ، فَقالَ : إنَّ هذَا الیَومَ هُوَ الیَومُ الَّذی دَعا فیهِ زَکَرِیّا علیه السلام رَبَّهُ عز و جل ، فَقالَ : «رَبِّ هَبْ لِی مِن لَّدُنکَ ذُرِّیَّةً طَیِّبَةً إِنَّکَ سَمِیعُ الدُّعَاءِ» (1) فَاستَجابَ اللّهُ لَهُ ، وأمَرَ المَلائِکَةَ فَنادَت زَکَرِیّا وهُوَ قائِمٌ یُصَلّی فِی المِحرابِ : «أَنَّ اللَّهَ یُبَشِّرُکَ بِیَحْیَی» (2) فَمَن صامَ هذَا الیَومَ ثُمَّ دَعَا اللّهَ عز و جل استَجابَ اللّهُ لَهُ ، کَمَا استَجابَ اللّهُ لِزَکَرِیّا علیه السلام . (3)7 / 15الیَومُ السّابِعُ وَالعِشرونَ مِن رَجَبٍ1386.امام صادق علیه السلام :الإمام الصادق علیه السلام :یَومُ سَبعَةٍ وعِشرینَ مِن رَجَبٍ نُبِّئَ فیهِ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله ، مَن صَلّی فیهِ أیَّ وَقتٍ شاءَ اثنَتَی عَشرَةَ رَکعَةً ... ثُمَّ یَقولُ : «اللّهُ اللّهُ رَبّی لا اُشرِکُ بِهِ شَیئا» أربَعَ مَرّاتٍ ، ثُمَّ یَدعو ، فَلا یَدعو بِشَیءٍ إلاَّ استُجیبَ لَهُ فی کُلِّ حاجَةٍ ، إلاّ أن یَدعُوَ فی جائِحَةِ قَومٍ ، أو قَطیعَةِ رَحِمٍ . (4) .

ص: 329

ص: 330

7 / 16شَهرُ رَمَضانَ1392.علل الشرائع ( _ به نقل از حنّان بن سَدیر ، از پدرش _ ) رسول اللّه صلی الله علیه و آله :یَقولُ اللّهُ تَبارَکَ وتَعالی فی کُلِّ لَیلَةٍ مِن شَهرِ رَمَضانَ ثَلاثَ مَرّاتٍ : هَل مِن سائِلٍ فَاُعطِیَهُ سُؤلَهُ ! هَل مِن تائِبٍ فَأَتوبَ عَلَیهِ ! هَل مِن مُستَغفِرٍ فَأَغفِرَ لَهُ ! (1)1393.تفسیر القمّی ( _ فی تَفسیرِ قَولِهِ تَعالی : {Q} «وَ قَالُواْ لا ) عنه صلی الله علیه و آله :أتاکُم رَمَضانُ ، شَهرٌ مُبارَکٌ ، فَرَضَ اللّهُ عز و جل عَلَیکُم صِیامَهُ ، تُفَتَّحُ فیهِ أبوابُ السَّماءِ . (2)1393.تفسیر القمی ( _ در تفسیر این سخن خدای متعال که : {Q} «و گفتند : ) الإمام الباقر علیه السلام :کانَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله یُقبِلُ بِوَجهِهِ إلَی النّاسِ فَیَقولُ : یا مَعشَرَ النّاسِ ، إذا طَلَعَ هِلالُ شَهرِ رَمَضانَ غُلَّت مَرَدَةُ الشَّیاطینِ ، وفُتِّحَت أبوابُ السَّماءِ ، وأبوابُ الجِنانِ ، وأبوابُ الرَّحمَةِ ، وغُلِّقَت أبوابُ النّارِ ، وَاستُجیبَ الدُّعاءُ ، وکانَ للّهِِ فیهِ عِندَ کُلِّ فِطرٍ عُتَقاءُ یُعتِقُهُمُ اللّهُ مِنَ النّارِ ، ویُنادی مُنادٍ کُلَّ لَیلَةٍ : هَل مِن سائِلٍ ! هَل مِن مُستَغفِرٍ ! اللّهُمَّ أعطِ کُلَّ مُنفِقٍ خَلَفا ، وأعطِ کُلَّ مُمسِکٍ تَلَفا . (3)1394.الإمام الکاظم علیه السلام :رسول اللّه صلی الله علیه و آله_ فی فَضلِ شَهرِ رَمَضانَ _: وهُوَ شَهرٌ أوَّلُهُ رَحمَةٌ ، وأوسَطُهُ مَغفِرَةٌ ، وآخِرُهُ الإِجابَةُ وَالعِتقُ مِنَ النّارِ ، ولا غِنی بِکُم عَن أربَعِ خِصالٍ ؛ خَصلَتَینِ تُرضونَ اللّهَ بِهِما ، وخَصلَتَینِ لا غِنی بِکُم عَنهُما ؛ فَأَمَّا اللَّتانِ تُرضونَ اللّهَ عز و جل بِهِما : فَشَهادَةُ أن لا إلهَ إلاَّ اللّهُ ، وأنَّ مُحَمَّدا رَسولُ اللّهِ . وأمَّا اللَّتانِ لا غِنی بِکُم عَنهُما : فَتَسأَلونَ اللّهَ فیهِ حَوائِجَکُم وَالجَنَّةَ ، وتَسأَلونَ العافِیَةَ ، وتَعوذونَ بِهِ مِنَ النّارِ . (4) .

ص: 331

ص: 332

1397.امام صادق علیه السلام :الإمام علیّ علیه السلام :لَمّا حَضَرَ شَهرُ رَمَضانَ ، قامَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله فَحَمِدَ اللّهَ وأثنی عَلَیهِ ، ثُمَّ قالَ : أیُّهَا النّاسُ ، کَفاکُمُ اللّهُ عَدُوَّکُم مِنَ الجِنِّ وَالإِنسِ ، وقالَ : «ادْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکُمْ» (1) ، ووَعَدَکُمُ الإِجابَةَ ، ألا وقَد وَکَّلَ اللّهُ عز و جل بِکُلِّ شَیطانٍ مَریدٍ سَبعینَ مِن مَلائِکَتِهِ ، فَلَیسَ بِمَحلولٍ حَتّی یَنقَضِیَ شَهرُکُم هذا ، ألا وأبوابُ السَّماءِ مُفَتَّحَةٌ مِن أوَّلِ لَیلَةٍ مِنهُ ، ألا وَالدُّعاءُ فیهِ مَقبولٌ . (2)1398.دلائل النبوّة لأبی نعیم عن عبدالملک بن هارون بن عرسول اللّه صلی الله علیه و آله :ذاکِرُ اللّهِ فی رَمَضانَ مَغفورٌ لَهُ ، وسائِلُ اللّهِ فیهِ لا یُخَیَّبُ . (3)1398.دلائل النبوّة ، ابو نعیم ( _ به نقل از عبد الملک بن هارون بن عنتره ، از پدرش ) الإمام علیّ علیه السلام :عَلَیکُم فی شَهرِ رَمَضانَ بِکَثرَةِ الاِستِغفارِ وَالدُّعاءِ ، فَأَمَّا الدُّعاءُ فَیُدفَعُ بِهِ عَنکُمُ البَلاءُ ، وأمَّا الاِستِغفارُ فَیَمحی ذُنوبَکُم . (4) .

ص: 333

1399.الأمالی للطوسی عن أبی تحیی :امام علی علیه السلام :چون ماه رمضان فرا رسید ، پیامبر خدا برخاست و حمد و ثنای خدا گفت و سپس فرمود : «ای مردم! خداوند ، شرّ دشمنتان را ، از جنّ و انس ، از شما بگردانَد ، و فرمود : «مرا بخوانید تا پاسختان دهم» و وعده اجابت داد . بدانید که خداوند عز و جل بر هر شیطان پلیدی ، هفتاد تن از فرشتگانش را گماشت و تا پایان این ماه ، همچنان بر آنان گماشته هستند . بدانید که از نخستین شبِ این ماه ، درهای آسمان باز می شود . بدانید که در این ماه ، دعا پذیرفته است.1400.الکافی عن سدیر :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :یاد کننده خدا در این ماه ، آمرزیده است و درخواست کننده از خدا در این ماه ، محروم نمی شود.1399.الأمالی، طوسی ( _ به نقل از ابو تحیی _ ) امام علی علیه السلام :در ماه رمضان ، بسیار استغفار و دعا کنید ؛ زیرا با دعا از شما دفعِ بلا می شود و با استغفار ، گناهانتان پاک می گردد. .

ص: 334

1400.الکافی ( _ به نقل از سَدیر _ ) الإمام الصادق علیه السلام :کانَ عَلِیُّ بنُ الحُسَینِ علیه السلام إذا کانَ شَهرُ رَمَضانَ لَم یَتَکَلَّم إلاّ بِالدُّعاءِ وَالتَّسبیحِ وَالاِستِغفارِ وَالتَّکبیرِ ، فَإِذا أفطَرَ قالَ : اللّهُمَّ إن شِئتَ أن تَفعَلَ فَعَلتَ . (1)1401.الخرائج والجرائح عن جابر :عنه علیه السلام :إنَّ أبوابَ السَّماءِ تُفَتَّحُ فی رَمَضانَ . (2)7 / 17شَهرُ رَجَبٍ1402.الاستیعاب ( _ به نقل از عایشه _ ) رسول اللّه صلی الله علیه و آله :إنَّ اللّهَ تَعالی نَصَبَ فِی السَّماءِ السّابِعَةِ مَلَکا یُقالُ لَهُ : الدّاعی ، فَإِذا دَخَلَ شَهرُ رَجَبٍ یُنادی ذلِکَ المَلَکُ کُلَّ لَیلَةٍ مِنهُ إلَی الصَّباحِ : «طوبی لِلذّاکِرینَ ، طوبی لِلطّائِعینَ» ، ویَقولُ اللّهُ تَعالی : أنَا جَلیسُ مَن جالَسَنی ، ومُطیعُ مَن أطاعَنی ، وغافِرُ مَنِ استَغفَرَنی ، الشَّهرُ شَهری ، وَالعَبدُ عَبدی ، وَالرَّحمَةُ رَحمَتی ، فَمَن دَعانی فی هذَا الشَّهرِ أجَبتُهُ ، ومَن سَأَلَنی أعطَیتُهُ ، ومَنِ استَهدانی هَدَیتُهُ ، وجَعَلتُ هذَا الشَّهرَ حَبلاً بَینی وبَینَ عِبادی ، فَمَنِ اعتَصَمَ بِهِ وَصَلَ إلَیَّ . (3)7 / 18عِندَ الأَذانِ1403.امام صادق علیه السلام :رسول اللّه صلی الله علیه و آله :إذا اُذِّنَ بِالأَذانِ ، فُتِحَت أبوابُ السَّماءِ ، وَاستُجیبَ الدُّعاءُ . (4) .

ص: 335

ص: 336

1407.المستدرک علی الصحیحین ( _ به نقل از ابو عقرب _ ) عنه صلی الله علیه و آله :إذا نودِیَ بِالصَّلاةِ أدبَرَ الشَّیطانُ فیما بَینَهُ وبَینَ الرَّوحاءِ (1) حَتّی لا یَسمَعَ صَوتَ التَّأذینِ ، وفُتِحَت أبوابُ السَّماءِ وأبوابُ الجِنانِ ، وَاستُجیبَ الدُّعاءُ . (2)1408.صحیح البخاری ( _ به نقل از ابن عبّاس _ ) عنه صلی الله علیه و آله :إذا کانَ عِندَ الأَذانِ ، فُتِحَت أبوابُ السَّماءِ وَاستُجیبَ الدُّعاءُ ، وإذا کانَ عِندَ الإِقامَةِ ، لَم تُرَدَّ دَعوَةٌ . (3)1409.المناقب، ابن شهر آشوب ( _ به نقل از ابن مهدی مامطیری در المجالس _ ) عنه صلی الله علیه و آله :إذا نادَی المُنادی فُتِحَت أبوابُ السَّماءِ ، وَاستُجیبَ الدُّعاءُ ؛ فَمَن نَزَلَ بِهِ کَربٌ أو شِدَّةٌ فَلیَتَحَیَّنِ المُنادِیَ ، فَإِذا کَبَّرَ کَبَّرَ وإذا تَشَهَّدَ تَشَهَّدَ (4) ، وإذا قالَ : حَیَّ عَلَی الصَّلاةِ ، قالَ : حَیَّ عَلَی الصَّلاةِ ، وإذا قالَ : حَیَّ عَلَی الفَلاحِ ، قالَ : حَیَّ عَلَی الفَلاحِ ، ثُمَّ یَقولُ : اللّهُمَّ رَبَّ هذِهِ الدَّعوَةِ الصّادِقَةِ المُستَجابَةِ ، المُستَجابِ لَها ، دَعوَةِ الحَقِّ وکَلِمَةِ التَّقوی ، أحیِنا عَلَیها وأمِتنا عَلَیها ، وَابعَثنا عَلَیها ، وَاجعَلنا مِن خِیارِ أهلِها أحیاءً وأمواتا ، ثُمَّ یَسأَلُ اللّهَ حاجَتَهُ . (5)1410.تفسیر الطبری عن ابن عمر :سنن أبی داوود عن عبد اللّه بن عمرو :إنّ رَجُلاً قالَ : یا رَسولَ اللّهِ ، إنَّ المُؤَذِّنینَ یَفضُلُونَنا .

فَقالَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله : قُل کَما یَقولونَ ، فَإِذَا انتَهَیتَ فَسَل تُعطَهُ . (6) .

ص: 337

1410.تفسیر الطبری ( _ به نقل از ابن عمر _ ) پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هر گاه بانگ نماز سر داده ، شود شیطان تا رَوحاء (1) می گریزد که صدای اذان را نشنود و درهای آسمان و درهای بهشت ها باز می شود و دعا ، مستجاب می گردد .1411.مسند أبی یعلی عن أبی یحیی النخعی :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :در هنگام اذان ، درهای آسمان گشوده می گردد و دعا به اجابت می رسد و در هنگام اقامه ، هیچ دعایی رد نمی شود.1412.المستدرک علی الصحیحین عن عمرو بن مرّة الجهنی ( _ وکانَت لَهُ صُحبَةٌ _ ) پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هر گاه مؤذّن بانگ برآورَد ، درهای آسمان گشوده می شود و دعا به اجابت می رسد . پس ، هر که اندوه یا گرفتاری ای داشت ، منتظر اذان شود و هر گاه مؤذّن تکبیر گفت ، او هم تکبیر بگوید و هر گاه شهادت گفت ، او هم شهادت بگوید و هر گاه گفت : «بشتاب به سوی نماز !» ، او هم بگوید : «بشتاب به سوی نماز !». هر گاه گفت : «بشتاب به سوی رستگاری!» . او هم بگوید : «بشتاب به سوی رستگاری!» .

سپس بگوید : «بارالها ، ای خداوند! این دعوت راستین پذیرفته ای که به برکت آن [دعا ]پذیرفته می شود و دعوت حق و کلمه تقواست . ما را بر این دعوت ، زنده بدار و بر آن ، بمیران و بر آن ، برانگیزان و ما را از بهترینِ زندگان و مُردگان اهل این دعوت ، قرار بده». سپس ، حاجتش را از خداوند بخواهد.1411.مسند أبی یعلی ( _ به نقل از ابو یحیی نَخَعی _ ) سنن أبی داوود_ به نقل از عبد اللّه بن عمرو _: مردی گفت : ای پیامبر خدا ! مؤذّنان بر ما فضیلتی دارند ؟

پیامبر خدا فرمود : «آنچه آنها می گویند ، تو نیز بگو و چون تمام کردی ، درخواست کن که به تو عطا می شود». .

ص: 338

1412.المستدرک علی الصحیحین ( _ به نقل از عمرو بن مرّه جُهَنی (که از صحابیان بو ) رسول اللّه صلی الله علیه و آله :لا یُرَدُّ الدُّعاءُ بَینَ الأَذانِ وَالإِقامَةِ . (1)1413.المعجم الکبیر عن أبی یحیی :عنه صلی الله علیه و آله :الدُّعاءُ بَینَ الأَذانِ وَالإِقامَةِ مُستَجابٌ ؛ فَادعوا . (2)7 / 19عِندَ الصَّلاةِ1416.المستدرک علی الصحیحین عن عبدالرحمن بن عوف :رسول اللّه صلی الله علیه و آله :اِرفَعوا إلَیهِ أیدِیَکُم بِالدُّعاءِ فی أوقاتِ صَلَواتِکُم ؛ فَإِنَّها أفضَلُ السّاعاتِ ، یَنظُرُ اللّهُ عز و جل فیها بِالرَّحمَةِ إلی عِبادِهِ ، یُجیبُهُم إذا ناجَوهُ ، ویُلَبّیهِم إذا نادَوهُ ، ویَستَجیبُ لَهُم إذا دَعَوهُ . (3)1417.الکافی عن زرارة عن الإمام الباقر علیه السلام :الإمام الباقر علیه السلام :المَسأَلَةُ قَبلَ الصَّلاةِ وبَعدَها . (4)1413.المعجم الکبیر ( _ به نقل از ابو یحیی _ ) الإمام الصادق علیه السلام :عَلَیکُم بِالدُّعاءِ فی أدبارِ الصَّلاةِ ؛ فَإِنَّهُ مُستَجابٌ . (5)1414.مسند ابن حنبل ( _ به نقل از شُعْبی _ ) عنه علیه السلام :إنَّ اللّهَ عز و جل فَرَضَ عَلَیکُمُ الصَّلَواتِ الخَمسَ فی أفضَلِ السّاعاتِ ؛ فَعَلَیکُم بِالدُّعاءِ فی أدبارِ الصَّلَواتِ . (6) .

ص: 339

ص: 340

1421.الإمام الحسن علیه السلام ( _ فِی احتِجاجِهِ عَلی مُعاوِیَةَ _ ) عنه علیه السلام :إنَّ اللّهَ عز و جل فَرَضَ عَلَیکُمُ الصَّلاةَ فی أحَبِّ الأَوقاتِ إلَیهِ ؛ فَاسأَ لُوا اللّهَ حَوائِجَکُم عَقیبَ فَرائِضِکُم . (1)1420.وقعة صفّین ( _ به نقل از علی بن اقمر _ ) رسول اللّه صلی الله علیه و آله :مَن أدّی فَریضَةً فَلَهُ عِندَ اللّهِ دَعوَةٌ مُستَجابَةٌ . (2)1421.امام حسن علیه السلام ( _ در احتجاجش با معاویه _ ) عنه صلی الله علیه و آله :مَن أدّی للّهِِ مَکتوبَةً فَلَهُ فی أثَرِها دَعوَةٌ مُستَجابَةٌ . (3)1422.عنه علیه السلام ( _ فِی احتِجاجِهِ عَلی مُعاوِیَةَ _ ) الإمام الصادق علیه السلام :ما مِن مُؤمِنٍ یُؤَدّی فَریضَةً مِن فَرائِضِ اللّهِ إلاّ کانَ لَهُ عِندَ أدائِها دَعوَةٌ مُستَجابَةٌ . (4)1422.امام حسن علیه السلام ( _ در احتجاج با معاویه _ ) سنن الترمذی عن أبی اُمامة :قیلَ لِرَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله : أیُّ الدُّعاءِ أسمَعُ ؟ قالَ : جَوفَ اللَّیلِ الآخِرَ ، ودُبُرَ الصَّلَواتِ المَکتوباتِ . (5)1423.المعجم الکبیر عن ابن عبّاس :رسول اللّه صلی الله علیه و آله :إذا فَرَغَ العَبدُ مِنَ الصَّلاةِ ، ولَم یَسأَلِ اللّهَ تَعالی حاجَتَهُ ، یَقولُ اللّهُ تَعالی لِمَلائِکَتِهِ : اُنظُروا إلی عَبدی ، فَقَد أدّی فَریضَتی ولَم یَسأَل حاجَتَهُ مِنّی ، کَأَنَّهُ قَدِ استَغنی عَنّی ، خُذوا صَلاتَهُ فَاضرِبوا بِها وَجهَهُ . (6) .

ص: 341

1424.وقعة صفّین عن أبی برزة الأسلمی :امام صادق علیه السلام :خداوند عز و جل نمار را در محبوب ترین اوقات نزدش بر شما واجب ساخته است . پس درخواست های خود را در پیِ نمازهای فریضه تان از خدا درخواست کنید.1423.المعجم الکبیر ( _ به نقل از ابن عبّاس _ ) پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هر کس یک فریضه به جا آورَد ، برایش نزد خداوند ، یک دعای اجابت شونده باشد.1424.وقعة صفّین ( _ به نقل از ابو بَرزه اَسلَمی : اصحاب ، با پیامبر ) پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هر کس به خاطر خدا یک فریضه به جا آورد ، در پیِ آن ، یک دعای اجابت شونده خواهد داشت.1425.تفسیر القمّی :امام صادق صلی الله علیه و آله :هیچ مؤمنی نیست که یک فریضه (نماز واجب) از فرایض خدا را به جای آورَد ، مگر آن که در همان هنگام به جا آوردنش ، یک دعای اجابت شونده خواهد داشت.1426.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :سنن الترمذی_ به نقل از ابو اُمامه _: به پیامبر خدا گفته شد : کدام دعا ، زودتر اجابت می شود؟ فرمود : «دعای پاسِ آخر شب و دعای پس از نمازهای واجب» .1425.تفسیر القمّی :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هر گاه بنده ، نمازش را به پایان بَرَد و از خداوند متعال ، حاجتش را نخواهد ، خداوند متعال به فرشتگانش می فرماید : «به بنده ام بنگرید . واجبِ مرا به جا آورد و حاجتش را از من درخواست نکرد ! گویا از من ، بی نیاز است . نمازش را بگیرید و به صورتش بزنید». .

ص: 342

1426.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :الإمام الصادق علیه السلام :کانَ أبی _ رَضِیَ اللّهُ عَنهُ _ یَقولُ فی قَولِ اللّهِ تَبارَکَ وتَعالی : «فَإِذَا فَرَغْتَ فَانصَبْ * وَ إِلَی رَبِّکَ فَارْغَب» (1) : إذا قَضَیتَ الصَّلاةَ بَعدَ أن تُسَلِّمَ وأنتَ جالِسٌ فَانصَب فِی الدُّعاءِ مِن أمرِ الدُّنیا وَالآخِرَةِ ، وإذا فَرَغتَ مِنَ الدُّعاءِ فَارغَب إلَی اللّهِ _ تَبارَکَ وتَعالی _ أن یَتَقَبَّلَها مِنکَ . (2)1427.البدایة والنهایة عن محمّد بن إسحاق :دعائم الإسلام عن الإمام الصادق علیه السلام_ فی قَولِ اللّهِ عز و جل : «فَإِذَا فَرَغْتَ فَانصَبْ * وَ إِلَی رَبِّکَ فَارْغَب» _: الدُّعاءُ بَعدَ الفَریضَةِ ، إیّاکَ أن تَدَعَهُ ؛ فَإِنَّ فَضلَهُ بَعدَ الفَریضَةِ کَفَضلِ الفَریضَةِ عَلَی النّافِلَةِ ، ثُمَّ قالَ : إنَّ اللّهَ عز و جلیَقولُ : «ادْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکُمْ إِنَّ الَّذِینَ یَسْتَکْبِرُونَ عَنْ عِبَادَتِی سَیَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ دَاخِرِینَ» (3) وأفضَلُ العِبادَةِ الدُّعاءُ ، وإیّاهُ عَنی . (4)1428.الإرشاد عن الزهری :رسول اللّه صلی الله علیه و آله :إنَّ اللّهَ عز و جل یَستَحیی مِن عَبدِهِ إذا صَلّی فی جَماعَةٍ ، ثُمَّ یَسأَ لُهُ حاجَةً أن یَنصِرَفَ حَتّی یَقضِیَها . (5)1427.البدایة والنهایة ( _ به نقل از محمّد بن اسحاق _ ) عنه صلی الله علیه و آله :کُلُّ صَلاةٍ لا یُدعی فیها لِلمُؤمِنینَ وَالمُؤمِناتِ ، فَصَلاةُ خِداجٍ (6) . (7)1428.الإرشاد ( _ به نقل از زُهری _ ) الإمام الباقر علیه السلام :الدُّعاءُ بَعدَ الفَریضَةِ أفضَلُ مِنَ الصَّلاةِ تَنَفُّلاً . (8) .

ص: 343

1429.الإمام علیّ علیه السلام :امام صادق علیه السلام :پدرم [امام باقر] _ که خدا از او خشنود باد _ درباره این سخن خداوند _ تبارک و تعالی _ که : «پس هر گاه فراغت یافتی ، در کوش و با اشتیاق ، از پروردگارت درخواست کن» ، می فرمود : «یعنی هر گاه نمازت را سلام دادی ، در حالی که همچنان نشسته ای ، در دعا برای امور دنیا و آخرت بکوش و هر گاه از دعا کردن فارغ گشتی ، از خداوند _ تبارک و تعالی _ ملتمسانه بخواه که آن را از تو بپذیرد» .1429.امام علی علیه السلام :دعائم الاسلام :امام صادق علیه السلام _ درباره این سخن خداوند عز و جل که: «پس هر گاه فراغت یافتی ، بکوش و از پروردگارت ، ملتمسانه درخواست کن» ، فرمود : «مقصود ، دعا کردن بعد از نماز فریضه است . زنهار! آن را فرو مگذار ؛ زیرا فضیلت دعا کردن بعد از نماز واجب ، مانند فضیلت نمازِ واجب بر نافله است» .

سپس فرمود : «خداوند عز و جل می فرماید : «مرا بخوانید تا پاسختان دهم . همانا کسانی که از عبادت من گردن فرازی کنند ، به زودی با خواری به دوزخ درآیند» و برترین عبادت ، دعاست و مقصود خداوند [از عبادت در این آیه ]دعاست.1430.صحیح البخاری عن عبد اللّه بن مسعود :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :خداوند عز و جل شرم می کند از بنده اش که با جماعت ، نماز بخواند و سپس ، حاجتش را از او بخواهد و برود و حاجتش را برآورده نسازد.1430.صحیح البخاری ( _ به نقل از عبد اللّه بن مسعود _ ) پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هر نمازی که در آن ، برای مردان و زنان مؤمن دعا نشود ، آن نماز نارس (1) است .1431.مسند ابن حنبل عن عبد اللّه بن مسعود :امام باقر علیه السلام :دعای بعد از نماز واجب ، فضیلتش بیشتر از خواندن نماز نافله است. .

ص: 344

1432.صحیح البخاری عن عبد اللّه بن مسعود :بحار الأنوار :فِی الخَبَرِ : الدُّعاءُ بَینَ الصَّلاتَینِ لا یُرَدُّ . (1)1431.مسند ابن حنبل ( _ به نقل از عبد اللّه بن مسعود _ ) الإمام الصادق علیه السلام :مَن قالَ : «سُبحانَ اللّهِ ، وَالحَمدُ للّهِِ ، ولا إلهَ إلاَّ اللّهُ ، وَاللّهُ أکبَرُ» ، أربَعینَ مَرَّةً فی دُبُرِ کُلِّ صَلاةٍ فَریضَةٍ قَبلَ أن یُثنِیَ رِجلَیهِ ، ثُمَّ سَأَلَ اللّهَ اُعطِیَ ما سَأَلَ . (2)1432.صحیح البخاری ( _ به نقل از عبد اللّه بن مسعود _ ) الإمام الباقر علیه السلام :لَمّا کَلَّمَ اللّهُ عز و جل موسَی بنَ عِمرانَ علیه السلام قالَ موسی ... : إلهی ، فَما جَزاءُ مَن صَلَّی الصَّلاةَ لِوَقتِها ، لَم یَشغَلهُ عَن وَقتِها دُنیا ؟

قالَ : یا موسی ، اُعطیهِ سُؤلَهُ واُبیحُهُ جَنَّتی . (3)1433.تفسیر القمّی ( _ فی ذِکرِ مَعرَکَةِ بَدرٍ _ ) رسول اللّه صلی الله علیه و آله :صَلّوا صَلاةَ الصُّبحِ ، ثُمَّ سَلُوا اللّهَ حَوائِجَکُمُ البَتَّةَ . (4)1434.شرح الأخبار :عنه صلی الله علیه و آله :أمّا صَلاةُ المَغرِبِ ، فَهِیَ السّاعَةُ الَّتی تابَ اللّهُ عز و جلفیها عَلی آدَمَ ... وهِیَ السّاعَةُ الَّتی یُستَجابُ فیهَا الدُّعاءُ ، فَوَعَدنی رَبّی عز و جل أن یَستَجیبَ لِمَن دَعاهُ فیها . (5) .

ص: 345

1433.تفسیر القمّی ( _ در یاد کرد از نبرد بدر _ ) بحار الأنوار :در خبر آمده است که : «دعای بین دو نماز ، رد نمی شود».1434.شرح الأخبار :امام صادق علیه السلام :هر کس بعد از هر نماز واجبی ، پیش از آن که از حالت دو زانو و تشهّد خارج شود ، چهل مرتبه بگوید : «سُبحانَ اللّهِ ، وَالحَمدُ للّهِِ ، وَ لا إلهَ إلاَّ اللّهُ ، وَ اللّهُ أکبَرُ ؛ منزّه است خدا ، و سپاس ، از آنِ خداست و معبودی جز خدای یکتا نیست و خدا ، بزرگ تر است» ، سپس از خداوند درخواست کند ، آنچه بخواهد ، به او داده می شود.1435.مسند ابن حنبل عن أنس :امام باقر علیه السلام :آن گاه که خداوند عز و جل با موسی بن عمران علیه السلام سخن گفت ، موسی علیه السلام گفت : ... بار الها ! پاداش کسی که نماز را در وقتش بخواند و امر دنیوی او را از به وقت خواندنش باز ندارد ، چیست؟

فرمود : «ای موسی ! درخواستش را برمی آوَرَم و بهشتم را بر او روا می سازم».1436.مجمع البیان :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :نماز صبح را بخوانید ، سپس حوایجتان را حتما از خدا بخواهید.1437.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :امّا نماز مغرب ، آن ساعتی است که خداوند عز و جل در آن ساعت ، توبه آدم را پذیرفت ؛ ساعتی است که دعا در آن ساعت ، مستجاب می شود . پروردگارم عز و جل به من وعده داده است که هر کس در این ساعت دعایش کند ، دعای او را مستجاب فرماید. .

ص: 346

1438.عنه صلی الله علیه و آله :عنه صلی الله علیه و آله :إنَّ مِنَ الدُّعاءِ المُستَجابِ الَّذی لا یُرَدُّ ، الدُّعاءَ بَینَ المَغرِبِ وَالعِشاءِ . (1)1435.مسند ابن حنبل ( _ به نقل از اَنَس _ ) تهذیب الأحکام عن جهم بن أبی جهم :رَأَیتُ أبَا الحَسَنِ موسَی بنَ جَعفَرٍ علیه السلام وقَد سَجَدَ بَعدَ الثَّلاثِ الرَّکَعاتِ مِنَ المَغرِبِ ، فَقُلتُ لَهُ : جُعِلتُ فِداکَ ! رَأَیتُکَ سَجَدتَ بَعدَ الثَّلاثِ ؟

فَقالَ : ورَأَیتَنی ؟ فَقُلتُ : نَعَم . قالَ : فَلا تَدَعها ؛ فَإِنَّ الدُّعاءَ فیها مُستَجابٌ . (2)1436.مجمع البیان :رسول اللّه صلی الله علیه و آله :مَن کانَ طالِبا إلَی اللّهِ عز و جل حاجَةً فی أمرِ دُنیاهُ وآخِرَتِهِ ، فَلیَطلُبها فِی العِشاءِ الآخِرَةِ ؛ فَإِنَّها صَلاةٌ لَم یُصَلِّها أحَدٌ مِنَ الاُمَمِ قَبلَکُم . (3)1437.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :المجتنی عن رسول اللّه صلی الله علیه و آله :مَن کانَت لَهُ حاجَةٌ فَلیَطلُبها فِی العِشاءِ ؛ فَإِنَّهُ لَم یُعطَها أحَدٌ مِنَ الاُمَمِ قَبلَکُم ، یَعنِی العِشاءَ الآخِرَةَ . (4)7 / 20عِندَ قِراءَةِ القُرآنِ وخَتمِهِ1440.المصنّف لابن أبی شیبة عن سعید بن زید :رسول اللّه صلی الله علیه و آله :إنَّ لِصاحِبِ القُرآنِ عِندَ کُلِّ خَتمَةٍ دَعوَةً مُستَجابَةً . (5)1441.مسند ابن حنبل عن ابن عبّاس :عنه صلی الله علیه و آله :مَن خَتَمَ القُرآنَ فَلَهُ دَعوَةٌ مُستَجابَةٌ . (6) .

ص: 347

ص: 348

1444.صحیح البخاری ( _ به نقل از ابو هریره _ ) عنه صلی الله علیه و آله :إنَّ لِقارِئِ القُرآنِ دَعوَةً مُستَجابَةً ؛ فَإِن شاءَ صاحِبُها عَجَّلَها فِی الدُّنیا ، وإن شاءَ أخَّرَها إلَی الآخِرَةِ . (1)1445.الإمام علیّ علیه السلام :الإمام الصادق علیه السلام :قیلَ : یا رَسولَ اللّهِ ، أیُّ الرِّجالِ خَیرٌ ؟ قالَ : الحالُّ المُرتَحِلُ . قیلَ : یا رَسولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله ومَا الحالُّ المُرتَحِلُ ؟

قالَ : الفاتِحُ الخاتِمُ ، الَّذی یَفتَحُ القُرآنَ ویَختِمُهُ ، فَلَهُ عِندَ اللّهِ دَعوَةٌ مُستَجابَةٌ . (2)1446.صحیح البخاری عن عبد اللّه بن أبی أوفی :حلیة الأولیاء عن زرّ بن حبیش :کانَ عَبدُ اللّهِ بنُ مَسعودٍ قائِما یُصَلّی ، فَلَمّا بَلَغَ المِئَةَ مِنَ النِّساءِ ، قالَ لَهُ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله : سَل تُعطَهُ .

فَقالَ : اللّهُمَّ إنّی أسأَ لُکَ إیمانا لا یَرتَدُّ ، ونَعیما لا یَنفَدُ ، ومُرافَقَةَ نَبِیِّکَ فی أعلی جَنَّةِ الخُلدِ . (3)1447.المجتنی عن جابر بن عبد اللّه :الإمام علیّ علیه السلام :مَن قَرَأَ مِئَةَ آیَةٍ مِنَ القُرآنِ _ مِن أیِّ القُرآنِ شاءَ _ ثُمَّ قالَ : یا اللّهُ _ سَبعَ مَرّاتٍ _ فَلَو دَعا عَلَی الصَّخرَةِ لَقَلَعَها إن شاءَ اللّهُ . (4)7 / 21هذِهِ الأَوقاتُ1446.صحیح البخاری ( _ به نقل از عبد اللّه بن ابی اوفی _ ) رسول اللّه صلی الله علیه و آله :خَمسُ لَیالٍ لا تُرَدُّ فیهِنَّ الدَّعوَةُ: أوَّلُ لَیلَةٍ مِن رَجَبٍ ، ولَیلَةُ النِّصفِ مِن شَعبانَ ، ولَیلَةُ الجُمُعَةِ ، ولَیلَةُ الفِطرِ ، ولَیلَةُ النَّحرِ . (5) .

ص: 349

ص: 350

1450.الإصابة ( _ به نقل از ابن زبیر _ ) الإمام الکاظم علیه السلام :کانَ عَلِیُّ بنُ أبی طالِبٍ علیه السلام یَقولُ : یُعجِبُنی أن یُفَرِّغَ الرَّجُلُ نَفسَهُ فِی السَّنَةِ أربَعَ لَیالٍ : لَیلَةَ الفِطرِ ، ولَیلَةَ الأَضحی ، ولَیلَةَ النِّصفِ مِن شَعبانَ ، وأوَّلَ لَیلَةٍ مِن رَجَبٍ . (1)1451.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله ( _ درباره علی علیه السلام _ ) الإمام الباقر علیه السلام :اُطلُبِ الإِجابَةَ عِندَ اقشِعرارِ الجِلدِ ، وعِندَ إفاضَةِ العَبرَةِ ، وعِندَ قَطرِ المَطَرِ ، وإذا کانَتِ الشَّمسُ فی کَبِدِ السَّماءِ أو قَد زاغَت ؛ فَإِنَّها ساعَةٌ تُفتَحُ فیها أبوابُ السَّماءِ ، ویُرجی فیهَا العَونُ مِنَ المَلائِکَةِ ، وَالإِجابَةُ مِنَ اللّهِ تَبارَکَ وتَعالی . (2)1452.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله ( _ درباره علی علیه السلام _ ) رسول اللّه صلی الله علیه و آله :ثَلاثَةُ مَواطِنَ لا تُرَدُّ فیها دَعوَةٌ : رَجُلٌ یَکونُ فی بَرِّیَّةٍ حَیثُ لا یَراهُ أحَدٌ ، فَیَقومُ فَیُصَلّی ، فَیَقولُ اللّهُ عز و جللِمَلائِکَتِهِ : أری عَبدی هذا یَعلَمُ أنَّ لَهُ رَبّا یَغفِرُ الذُّنوبَ ، فَانظُروا ما ذا یَطلُبُ . فَتَقولُ المَلائِکَةُ : أی رَبِّ ، رِضاکَ ومَغفِرَتَکَ . فَیَقولُ : اِشهَدوا أنّی قَد غَفَرتُ لَهُ .

ورَجُلٌ یَکونُ مَعَهُ فِئَةٌ فَیَفِرُّ عَنهُ أصحابُهُ ، ویَثبُتُ هُوَ فی مَکانِهِ ، فَیَقولُ اللّهُ لِلمَلائِکَةِ : اُنظُروا ما یَطلُبُ عَبدی . فَتَقولُ المَلائِکَةُ : یا رَبِّ ، بَذَلَ مُهجَتَهُ لَکَ یَطلُبُ رِضاکَ . فَیَقولُ : اِشهَدوا أنّی قَد غَفَرتُ لَهُ .

ورَجُلٌ یَقومُ مِن آخِرِ اللَّیلِ ، فَیَقولُ اللّهُ لِلمَلائِکَةِ : اِشهَدوا أنّی قَد غَفَرتُ لَهُ . (3) .

ص: 351

1453.عنه صلی الله علیه و آله ( _ یَومَ غَدیرِ خُمٍّ _ ) امام کاظم علیه السلام :علی بن ابی طالب علیه السلام می فرمود : «خوش دارم که مرد ، در سال ، چهار شبِ خودش را وقف عبادت کند : شب عید فطر ، شب عید قربان ، شب نیمه شعبان و شب اوّل ماه رجب».1454.عنه صلی الله علیه و آله :امام باقر علیه السلام :اجابت [دعا] را در هنگام افروختن پوست (راست شدن مو بر تن) ، هنگام سرازیر شدن اشک ، هنگام بارش باران و هنگامی که خورشید در وسط آسمان است یا زوال کرده ، بجوی ؛ زیرا در این اوقات ، درهای آسمان گشوده می شود و امید کمک از فرشتگان و اجابت از خداوند _ تبارک و تعالی _ می رود.1455.الأمالی للصدوق عن ابن عبّاس :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :سه جاست که دعا در آنها رد نمی شود : یکی آن گاه که انسان ، در بیابانی تنهاست ، به طوری که اَحَدی او را نمی بیند و برمی خیزد و نماز می خواند . پس ، خداوند عز و جل به فرشتگانش می فرماید : «می بینم ( / به گمانم) این بنده ام می داند که او را پروردگاری است که گناهان را می آمرزد . ببینید چه می خواهد» .

پس ، فرشتگان گویند : پروردگارا ! خشنودی و آمرزش تو را [می خواهد] . خداوند می فرماید : «گواه باشید که او را آمرزیدم».

دوم ، آن گاه که مردی با عدّه ای [در میدان جنگ] است و یارانش از او می گریزند ؛ ولی او در جای خود ، استوار می ماند . پس ، خداوند به فرشتگان می فرماید : «ببینید بنده ام چه می خواهد» . پس ، فرشتگان می گویند : پروردگارا ! نثار شدن خونش را در راه تو برای جلب رضای تو [می خواهد] . خداوند می فرماید : «گواه باشید که او را آمرزیدم».

سوم ، آن گاه که مردی در آخرِ شب [به نماز ]برمی خیزد . پس ، خداوند به فرشتگان می فرماید : «گواه باشید که او را آمرزیدم». .

ص: 352

1456.رسول اللّه صلی الله علیه و آله ( _ فی حَجَّةِ الوَداعِ وهُوَ عَلی ناقَتِهِ ، ویَدُ ) عنه صلی الله علیه و آله :ساعَتانِ لا تُرَدُّ عَلی داعٍ دَعوَتُهُ : حینَ تُقامُ الصَّلاةُ ، وفِی الصَّفِّ فی سبیلِ اللّهِ . (1)1453.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله ( _ در روز غدیر خم _ ) عنه صلی الله علیه و آله :ثِنتانِ لا تُرَدّانِ ، أو قَلَّما تُرَدّانِ : الدُّعاءُ عِندَ النِّداءِ ، وعِندَ البَأسِ حینَ یُلحِمُ بَعضُهُم بَعضا . (2)1454.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :عنه صلی الله علیه و آله :ساعَتانِ تُفتَحُ فیهِما أبوابُ السَّماءِ ، فَلَم تُرَدَّ فیهِما دَعوَةٌ: حُضورُ الصَّلاةِ ، وعِندَ الزَّحفِ لِلقِتالِ . (3)1455.الأمالی، صدوق ( _ به نقل از ابن عبّاس _ ) عنه صلی الله علیه و آله :تَحَرَّوُا الدُّعاءَ فِی الفَیافی (4) ، وثَلاثَةٌ لا یُرَدُّ دُعاؤُهُم : عِندَ النِّداءِ ، وعِندَ الصَّفِّ فی سَبیلِ اللّهِ ، وعِندَ نُزولِ القَطرِ . (5)1456.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله ( _ در حجة الوداع ، در حالی که بر ناقه خویش سوار و ) حلیة الأولیاء عن عائشة عن رسول اللّه صلی الله علیه و آله :ثَلاثُ ساعاتٍ لِلمَرءِ المُسلِمِ ، ما دَعا فیهِنَّ إلاَّ استُجیبَ لَهُ ، ما لَم یَسأَل قَطیعَةَ رَحِمٍ أو مَأثَما . فَقُلتُ : یا رَسولَ اللّهِ ، أیَّةُ ساعَةٍ ؟

قالَ : حینَ یُؤَذِّنُ المُؤَذِّنُ بِالصَّلاةِ حَتّی یَسکُتَ ، وحینَ یَلتَقِی الصَّفّانِ حَتّی یَحکُمَ اللّهُ بَینَهُما ، وحینَ یَنزِلُ المَطَرُ حَتّی یَسکُنَ . (6) .

ص: 353

1457.الإمام الحسن علیه السلام :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :دو وقت است که دعای هیچ دعاکننده ای رد نمی شود : یکی هنگام اقامه نماز ، و دیگر ، هنگام صف کشیدن [برای رزم و جهاد ]در راه خدا.1458.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :دو دعاست که رد نمی شوند یا کمتر رد می شوند : دعا کردن در هنگام اذان ، و دعا کردن در میدان جهاد ، آن گاه که گلاویز می شوند.1459.عنه صلی الله علیه و آله :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :دو وقت است که در آنها درهای آسمان گشوده می شود و هیچ دعایی رد نمی شود : فرا رسیدن وقت نماز ، و هنگام پیشروی برای جهاد.1460.عنه صلی الله علیه و آله ( _ فی عَلِیٍّ علیه السلام _ ) پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :در بیابان ها به دعا بپردازید . سه کس اند که دعایشان رد نمی شود : دعا کنندگان هنگام اذان و هنگام صف کشیدن در راه خدا ، و هنگام بارش باران.1457.امام حسن علیه السلام :حلیة الأولیاء_ به نقل از عایشه _پیامبر خدا فرمود : «سه هنگام است که انسان مسلمان ، در آنها دعا نمی کند ، مگر آن که دعایش مستجاب می شود ، به شرط آن که دعایش برای قطع صله رَحِم یا گناهی نباشد» .

گفتم : ای پیامبر خدا ! کدام هنگام؟

فرمود : «هنگامی که مؤذّن ، بانگ اذان سر می دهد تا آن گاه که خاموش شود ؛ هنگامی که دو صف [مسلمانان و دشمن] رویاروی می شوند تا آن گاه که خداوند ، میان آنها داوری کند [و یکی پیروز شود] ؛ و هنگامی که باران می بارد تا آن گاه که بند آید». .

ص: 354

1458.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :رسول اللّه صلی الله علیه و آله :تُفتَحُ أبوابُ السَّماءِ ، ویُستَجابُ الدُّعاءُ فی أربَعَةِ مَواطِنَ : عِندَ التِقاءِ الصُّفوفِ ، وعِندَ نُزولِ الغَیثِ ، وعِندَ إقامَةِ الصَّلاةِ ، وعِندَ رُؤیَةِ الکَعبَةِ . (1)1459.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :عنه صلی الله علیه و آله :تُفتَحُ أبوابُ السَّماءِ لِخَمسٍ : لِقِراءَةِ القُرآنِ ، ولِلِقاءِ الزَّحفَینِ ، ولِنُزولِ القَطرِ ، ولِدَعوَةِ المَظلومِ ، ولِلأَذانِ . (2)1460.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله ( _ درباره علی علیه السلام _ ) الإمام علیّ علیه السلام :تُفتَحُ أبوابُ السَّماءِ فی خَمسَةِ (3) مَواقیتَ : عِندَ نُزولِ الغَیثِ ، وعِندَ الزَّحفِ ، وعِندَ الأَذانِ ، وعِندَ قِراءَةِ القُرآنِ ، ومَعَ زَوالِ الشَّمسِ ، وعِندَ طُلوعِ الفَجرِ . (4)1461.عنه صلی الله علیه و آله :عنه علیه السلام :اِغتَنِمُوا الدُّعاءَ عِندَ خَمسَةِ مَواطِنَ : عِندَ قِراءَةِ القُرآنِ ، وعِندَ الأَذانِ ، وعِندَ نُزولِ الغَیثِ ، وعِندَ التِقاءِ الصَّفَّینِ لِلشَّهادَةِ ، وعِندَ دَعوَةِ المَظلومِ ؛ فَإِنَّها لَیسَ لَها حِجابٌ دونَ العَرشِ . (5)1462.الإمام الصادق علیه السلام :عنه علیه السلام :مَن کانَت لَهُ إلی رَبِّهِ عز و جل حاجَةٌ ، فَلیَطلُبها فی ثَلاثِ ساعاتٍ : ساعَةٍ فِی الجُمُعَةِ . وساعَةٍ تَزولُ الشَّمسُ (6) حینَ تَهُبُّ الرِّیاحُ ، وتُفتَحُ أبوابُ السَّماءِ ، وتَنزِلُ الرَّحمَةُ ، ویُصَوِّتُ الطَّیرُ . وساعَةٍ فی آخِرِ اللَّیلِ عِندَ طُلوعِ الفَجرِ ؛ فَإِنَّ مَلَکَینِ یُنادِیانِ : هَل مِن تائِبٍ یُتابُ عَلَیهِ ! هَل مِن سائِلٍ یُعطی ! هَل مِن مُستَغفِرٍ فَیُغفَرَ لَهُ ! هَل مِن طالِبِ حاجَةٍ فَتُقضی لَهُ ! فَأَجیبوا داعِیَ اللّهِ ، وَاطلُبُوا الرِّزقَ فیما بَینَ طُلوعِ الفَجرِ إلی طُلوعِ الشَّمسِ فَإِنَّهُ أسرَعُ فی طَلَبِ الرِّزقِ مِنَ الضَّربِ فِی الأَرضِ وهِیَ السّاعَةُ الَّتی یُقَسِّمُ اللّهُ فیهَا الرِّزقَ بَینَ عِبادِهِ . (7) .

ص: 355

1463.مثیر الأحزان :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :در چهار هنگام ، درهای آسمان باز و دعا مستجاب می شود : هنگام رویارو شدن صف ها ، هنگام بارش باران ، هنگام برپا شدن نماز ، و هنگام دیدن کعبه .1464.مثیر الأحزان عن عبد اللّه بن یحیی :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :درهای آسمان ، در پنج هنگام ، گشوده می شود : برای قرائت قرآن ، برای رویارویی دو سپاه ، برای بارشِ باران ، برای دعای ستم دیده ، و برای اذان.1461.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :امام علی علیه السلام :درهای آسمان ، در پنج موقع باز می شود : هنگام بارش باران ، هنگام جهاد ، هنگام اذان ، هنگام قرائت قرآن ، هنگام زوال خورشید ، و موقع دمیدن سپیده.1462.امام صادق علیه السلام :امام علی علیه السلام :دعا کردن را در پنج هنگام ، مغتنم شمارید : هنگام خواندن قرآن ، هنگام اذان ، هنگام بارش باران ، هنگام برخورد دو صف برای شهادت ، و هنگام دعای ستم دیده ؛ زیرا هیچ مانعی میان آن و عرش نیست.1463.مثیر الاحزان :امام علی علیه السلام :هر کس به پروردگارش حاجتی داشت ، آن را در سه هنگام بطلبد : هنگام جمعه ؛ هنگام زوال خورشید که بادها وزیدن می گیرند و درهای آسمان باز می شود و رحمت فرود می آید و مرغان ، آواز می دهند ؛ و هنگام آخرِ شب ، نزدیک دمیدن سپیده ؛ چرا که دو فرشته بانگ می زنند : آیا توبه کننده ای هست تا توبه اش پذیرفته شود؟ آیا درخواست کننده ای هست تا به او عطا شود؟ آیا آمرزش خواهی هست تا آمرزیده شود؟ آیا متقاضیِ حاجتی هست تا حاجتش برآورده شود؟

پس ، دعوت کننده خدا را اجابت کنید و روزی را در فاصله طلوع فجر تا طلوع آفتاب بجویید ؛ زیرا این در جلب روزی ، از تلاش و تکاپو مؤثّرتر است ، و آن وقتی است که خداوند ، در آن ، روزی را میان بندگانش قسمت می کند. .

ص: 356

1464.مثیر الأحزان ( _ به نقل از عبد اللّه بن یحیی _ ) الإمام الصادق علیه السلام :اُطلُبُوا الدُّعاءَ فی أربَعِ ساعاتٍ : عِندَ هُبوبِ الرِّیاحِ ، وزَوالِ الأَفیاءِ ، ونُزولِ القَطرِ ، وأوَّلِ قَطرَةٍ مِن دَمِ القَتیلِ المُؤمِنِ ؛ فَإِنَّ أبوابَ السَّماءِ تُفَتَّحُ عِندَ هذِهِ الأَشیاءِ . (1)1465.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :عنه علیه السلام :ثَلاثَةُ أوقاتٍ لا یُحجَبُ فیهَا الدُّعاءُ عَنِ اللّهِ تَعالی : فی أثَرِ المَکتوبَةِ ، وعِندَ نُزولِ المَطَرِ ، وظُهورِ آیَةٍ مُعجِزَةٍ للّهِِ فی أرضِهِ . (2)1466.مسند الشامیّین عن عبدالرحمن بن شبل عن النبیّ صلیعنه علیه السلام :یُستَجابُ الدُّعاءُ فی أربَعَةِ مَواطِنَ : فِی الوَترِ ، وبَعدَ الفَجرِ ، وبَعدَ الظُّهرِ وبَعدَ المَغرِبِ . (3) .

ص: 357

1467.الإمام الصادق علیه السلام :امام صادق علیه السلام :دعا را در چهار هنگام طلب کنید : هنگام ورزش بادها و زوال خورشید و بارش باران ، و نخستین قطره ای که از خون مجاهد مؤمن به زمین می ریزد ؛ زیرا هنگام این چیزها ، درهای آسمان ، گشوده می شود.1465.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :امام صادق علیه السلام :سه هنگام است که در آنها ، دعا از درگاه خداوند متعال ، محجوب نمی مانَد : در پسِ نماز واجب و هنگام بارش باران ، و هنگام پدیدار شدن نشانه ای از اعجاز خداوند در زمین.1466.مُسنَد الشامیّین ( _ به نقل از عبد الرحمان بن شبل _ ) امام صادق علیه السلام :دعا ، در چهار جا مستجاب می شود : در نماز وَتْر و بعد از فجر بعد از ظهر ، و بعد از مغرب . (1) .

ص: 358

1467.امام صادق علیه السلام :رسول اللّه صلی الله علیه و آله :ما مِن صَباحٍ إلاّ ومَلَکانِ یُنادِیانِ ، یَقولانِ : یا باغِیَ الخَیرِ هَلُمَّ ، ویا باغِیَ الشَّرِّ انتَهِ ، هَل مِن داعٍ فَیُستَجابَ لَهُ ! هَل مِن مُستَغفِرٍ فَیُغفَرَ لَهُ ! هَل مِن تائِبٍ فَیُتابَ عَلَیهِ ! هَل مِن مَغمومٍ فَیُنَفَّسَ عَنهُ غَمُّهُ !

اللّهُمَّ عَجِّل لِلمُنفِقِ مالَه خَلَفا ، ولِلمُمسِکِ تَلَفا . فَهذا دُعاؤُهُما حَتّی تَغرُبَ الشَّمسُ . (1) .

ص: 359

1468.نهج البلاغة :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هیچ بامدادی نیست ، مگر آن که دو فرشته بانگ برمی آورند و می گویند : «ای جویای خوبی! بجنب ؛ ای جویای بدی! باز ایست . آیا کسی هست که دعا کند تا دعایش مستجاب شود؟ آیا کسی هست که آمرزش بطلبد تا آمرزیده شود؟ آیا کسی هست که توبه کند تا توبه اش پذیرفته شود؟ آیا اندوهگینی هست تا اندوهش زدوده شود؟

بار خدایا ! به آن که مال خود را انفاق می کند ، به سرعتْ عطا فرما و به آن که بخل می ورزد ، زیان رسان» . و تا غروب آفتاب ، دعای آن دو همین است. .

ص: 360

البابُ الثّامِنُ : أفضل الأمکنة للدّعاء8 / 1مَکَّةُ وَالمَسجِدُ الحَرامُ1470.شرح الأخبار عن الأصبغ بن نباتة :رسول اللّه صلی الله علیه و آله :مَن أدرَکَ شَهرَ رَمَضانَ بِمَکَّةَ ، مِن أوَّلِهِ إلی آخِرِهِ ، صِیامَهُ وقِیامَهُ ، کَتَبَ اللّهُ لَهُ مِئَةَ ألفِ شَهرِ رَمَضانَ فی غَیرِها ... ولَهُ بِکُلِّ یَومٍ دَعوَةٌ مُستَجابَةٌ . (1)1470.شرح الأخبار ( _ به نقل از اصبغ بن نُباته _ ) عنه صلی الله علیه و آله :مَن أرادَ الدُّنیا وَالآخِرَةَ فَلیَؤُمَّ (2) هذَا البَیتَ ؛ فَما أتاهُ عَبدٌ یَسأَلُ اللّهَ دُنیا إلاّ أعطاهُ اللّهُ مِنها ، ولا یَسأَ لُهُ آخِرَةً إلاَّ ادَّخَرَ لَهُ مِنها . (3)1471.الإمام علیّ علیه السلام ( _ فی مَصقَلَةَ بنِ هُبَیرَةَ الشَّیبانِیِّ لَمّا ) عنه صلی الله علیه و آله :لا تُرفَعُ الأَیدی إلاّ فی سَبعِ مَواطِنَ : حینَ یَفتَتِحُ الصَّلاةَ ، وحینَ یَدخُلُ المَسجِدَ الحَرامَ، فَیَنظُرُ إلَی البَیتِ، وحینَ یَقومُ عَلَی الصَّفا ، وحینَ یَقومُ عَلَی المَروَةِ، وحینَ یَقِفُ مَعَ النّاسِ عَشِیَّةَ عَرَفَةَ ، وبِجَمعٍ (4) ، وَالمَقامَینِ ، حینَ (5) یَرمِی الجَمرَةَ . (6) .

ص: 361

ص: 362

1474.اُسد الغابه ( _ به نقل از ابو اسحاق _ ) عنه صلی الله علیه و آله_ فی ذِکرِ مَظانِّ الدُّعاءِ _: تُرفَعُ الأَیدی : فِی الصَّلاةِ ، وإذا رَأَی البَیتَ ، وعَلَی الصَّفا وَالمَروَةِ ، وعَشِیَّةَ عَرَفَةَ ، وبِجَمعٍ ، وعِندَ الجَمرَتَینِ ، وعَلَی المَیِّتِ . (1)1475.أنساب الأشراف عن أبی وائل شقیق بن سلمة :المزار الکبیر :سُئِلَ الصّادِقُ جَعفَرُ بنُ مُحَمَّدٍ علیه السلام عَن مَقامِ جَبرَئیلَ علیه السلام فَقالَ : تَحتَ المیزابِ الَّذی إذا خَرَجتَ مِنَ البابِ _ الَّذی یُقالُ لَهُ بابُ فاطِمَةَ علیهاالسلام _ بِحِیالِ البابِ ، وَالمیزابُ فَوقَکَ ، وَالبابُ مِن وَراءِ ظَهرِکَ .

فَإِن قَدَرتَ أن تُصَلِّیَ فیهِ رَکعَتَینِ مَندوبا فَافعَل ؛ فَإِنَّهُ لا یَدعو أحَدٌ هُناکَ إلاَّ استُجیبَ لَهُ . (2)1476.الخصال عن جابر الأنصاری :الکافی عن العلاء بن المقعد عن الإمام الصادق علیه السلام :إنَّ مَلَکا مُوَکَّلاً بِالرُّکنِ الیَمانِیِّ ، مُنذُ خَلَقَ اللّهُ السَّماواتِ وَالأَرَضینَ لَیسَ لَهُ هِجّیرٌ إلاَّ التَّأمینُ عَلی دُعائِکُم ، فَلیَنظُر عَبدٌ بِما یَدعو . فَقُلتُ لَهُ : مَا الهِجّیرُ ؟ فَقالَ : کَلامٌ مِن کَلامِ العَرَبِ ، أی لَیسَ لَهُ عَمَلٌ . (3)1475.أنساب الأشراف ( _ به نقل از ابو وائل شقیق بن سلمه _ ) الإمام الصادق علیه السلام_ فِی الدُّعاءِ عِندَ الرُّکنِ الیَمانِیِّ _: ما مِن مُؤمِنٍ یَدعو بِدُعاءٍ عِندَهُ ، إلاّ صَعِدَ دُعاؤُهُ حَتّی یَلصَقَ بِالعَرشِ ، ما بَینَهُ وبَینَ اللّهِ حِجابٌ . (4) .

ص: 363

1476.الخصال ( _ به نقل از جابر انصاری _ ) پیامبر خدا صلی الله علیه و آله_ در بیان محلهای [استجابت] دعا _: دست ها در چند جا [به دعا ]بلند می شوند : در نماز ، در هنگام دیدن کعبه ، در بالای صفا و مروه ، در شامگاه عرفه ، در جمع ، در دو جمره ، (1) و برای [نماز] میّت.1477.الإرشاد عن طلحة بن عمیرة :المزار الکبیر :از امام صادق علیه السلام درباره مقام جبرئیل علیه السلام سؤال شد . فرمود : «زیرِ ناودان قرار دارد ؛ یعنی وقتی از باب معروف به باب فاطمه علیهاالسلام خارج می شوی ، ناودان ، بالای سرت و باب ، پشت سرت قرار می گیرد.

اگر توانستی در آن مقام ، دو رکعت نماز مستحبّی بخوانی ، این کار را بکن ؛ زیرا هر کس در آن جا دعا کند ، حتما دعایش مستجاب می شود .1477.الإرشاد ( _ به نقل از طلحة بن عمیره _ ) الکافی_ به نقل از علاء بن مقعد _امام صادق علیه السلام فرمود : «از زمانی که خداوند ، آسمان ها و زمین ها را آفرید ، یک فرشته بر رکن یَمانی گماشته شد که هِجّیری جز آمین گفتن به دعای شما ندارد . پس ، بنده باید مواظب باشد که چه دعایی می کند» .

گفتم : هجّیر ، یعنی چه؟

فرمود : «لفظی از الفاظ عرب است ؛ یعنی : کاری جز این ندارد».1478.حلیة الأولیاء عن عمیرة بن سعد :امام صادق علیه السلام_ درباره دعا کردن در محل رُکن یمانی _: هیچ مؤمنی نیست که در آن جا دعایی بکند ، مگر آن که دعایش بالا رود تا به عرش بچسبد ، به طوری که میان آن و خداوند ، هیچ مانعی نیست. .

ص: 364

1479.المعارف لابن قتیبة ( _ فی تَرجَمَةِ أنَسِ بنِ مالِکٍ _ ) رسول اللّه صلی الله علیه و آله :إنَّهُ لَیسَ مِن عَبدٍ یَتَوَضَّأُ ، ثُمَّ یَستَلِمُ الحَجَرَ ، ثُمَّ یُصَلّی رَکعَتَینِ عِندَ مَقامِ إبراهیمَ ، ثُمَّ یَرجِعُ فَیَضَعُ یَدَهُ عَلی بابِ الکَعبَةِ فَیَحمَدُ اللّهَ ، ثُمَّ لا یَسأَلُ اللّهَ شَیئا إلاّ أعطاهُ إن شاءَ اللّهُ . (1)1478.حلیة الأولیاء ( _ به نقل از عمیرة بن سعد _ ) عنه صلی الله علیه و آله :ما دَعا أحَدٌ بِشَیءٍ فی هذَا المُلتَزَمِ ، إلاَّ استُجیبَ لَهُ . (2)1479.المعارف ، ابن قتیبة ( _ در شرح حال اَنَس بن مالک _ ) قرب الإسناد عن علیّ بن جعفر :رَأَیتُ أخی یَطوفُ السُّبوعَینِ ، وَالثَّلاثَةَ یَقرُنُها ، غَیرَ أنَّهُ یَقِفُ فِی المُستَجارِ (3) ، فَیَدعو فی کُلِّ اُسبوعٍ ، ویَأتِی الحَجَرَ فَیَستَلِمُهُ ، ثُمَّ یَطوفُ . (4)8 / 2عَرَفاتٌ فی یَومِ عَرَفَةَ1482.شرح نهج البلاغة عن أبی سلیمان المؤذّن :رسول اللّه صلی الله علیه و آله :إنَّ اللّهَ تَعالی تَطَوَّلَ عَلَیکُم فی جَمعِکُم هذا فَوَهَبَ مُسیئَکُم لِمُحسِنِکُم، وأعطی مُحسِنَکُم ما سَأَلَ ، ادفَعوا بِاسمِ اللّهِ . (5) .

ص: 365

ص: 366

1485.فضائل الصحابة لابن حنبل عن زاذان أبی عمر عن رجل حالإمام علیّ علیه السلام :لَمّا کانَ عَشِیَّةُ عَرَفَةَ ورَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله واقِفٌ أقبَلَ عَلَی النّاسِ بِوَجهِهِ فَقالَ : مَرحَبا بِوَفدِ اللّهِ _ ثَلاثَ مَرّاتٍ _ الَّذین إذا سَأَ لُوا اللّهَ أعطاهُم . (1)1484.المعجم الأوسط ( _ به نقل از زادان _ ) الإمام زین العابدین علیه السلام :إذا کانَ عَشِیَّةُ عَرَفَةَ ، یُنَزِّلُ اللّهُ مَلائِکَةً إلی سَماءِ الدُّنیا ، ثُمَّ یَقولُ : اُنظُروا إلی عِبادی أتَونی شُعثا غُبرا ، أرسَلتُ إلَیهِم رَسولاً فَصَدَّقوهُ ، ثُمَّ قَصَدونی فَسَأَلونی ودَعَونی ، اِشهَدوا أنَّ حَقّا عَلَیَّ أن اُجیبَهُمُ الیَومَ ، قَد شَفَّعتُ مُحسِنَهُم فی مُسیئِهِم ، وتَقَبَّلتُ مِن مُحسِنِهِم ، فَلیُفیضوا مَغفورا لَهُم .

ثُمَّ یَأمُرُ مَلَکَینِ بِالمَأزِمَینِ (2) ، فَیَقِفُ هذا مِن هذَا الجانِبِ ، وهذا مِن هذَا الجانِبِ ، یَقولانِ : اللّهُمَّ سَلِّم سَلِّم ، فَما یَکادُ یُری صَریعا ولا کَسیرا . (3)1485.فضائل الصحابة ، ابن حنبل ( _ به نقل از زاذان ابو عمر ، از مردی که برایش نقل ) الإمام الباقر علیه السلام :ما أفضَلُ مِن رَجُلٍ یَجیءُ ، یَقودُ بِأَهلِهِ وَالنّاسُ وُقوفٌ بِعَرَفاتٍ یَمینا وشِمالاً ، یَأتی بِهِمُ الحَجَّ فَیَسأَلُ بِهِمُ اللّهَ تَعالی . (4)1486.الإمام علیّ علیه السلام :عنه علیه السلام :ما یَقِفُ أحَدٌ عَلی تِلکَ الجِبالِ _ بَرٌّ ولا فاجِرٌ _ إلاَّ استَجابَ اللّهُ لَهُ ؛ فَأَمَّا البَرُّ فَیُستَجابُ لَهُ فی آخِرَتِهِ ودُنیاهُ ، وأمَّا الفاجِرُ فَیُستَجابُ لَهُ فی دُنیاهُ . (5) .

ص: 367

1487.عنه علیه السلام :امام علی علیه السلام :شامگاه عرفه که شد ، پیامبر خدا ایستاد و رو به مردم کرد و فرمود : «درود بر میهمانان خدا (این جمله را سه مرتبه فرمود)؛ آنان که هر گاه از خدا درخواست کنند ، خداوند ، عطایشان فرماید!».1488.عنه علیه السلام :امام زین العابدین علیه السلام :چون شامگاه عرفه شود ، خداوند ، فرشتگانی به آسمان دنیا فرو می فرستد و می فرماید : «بنگرید که این بندگانم ژولیده و غبارآلود ، نزد من آمده اند . پیامبری به سویشان فرستادم و او را تصدیق کردند . سپس به سوی من آمدند و از من ، درخواست می کنند و مرا می خوانند . گواه باشید که بر من است تا امروز ، اجابتشان کنم . گنهکارشان را به واسطه نیکوکارشان بخشیدم و از نیکوکارشان پذیرفتم . پس ، بکوچند که آمرزیده شدند».