تعريف،هدف، فايده، پيش انگاره ها (مبانى و مبادى) و ... است. ازاين رو، تفسير از علوم مرتبط با قرآن به شمار مى آيد كه بيش از هزار سال عمر دارد.

علم تفسير به دانشى گفته مى شود كه انسان را با معانى و مقاصد آيات قرآن و منابع، مبانى، روش ها، معيارها و قواعد آن آشنا مى سازد.

به عبارت ديگر، دانش تفسير از چند بخش اساسى تشكيل مى شود: 1) مبانى تفسير؛ 2) قواعد تفسير؛ 3) منابع تفسير؛ 4) شرايط مفسر؛ 5) سنجه هاى فهم تفسير و معيارهاى تفسير معتبر؛ 6) روش هاى تفسيرى؛ 7) گرايش ها (مكاتب) تفسيرى.

موضوع علم تفسير: آيات قرآن (سخنان الهى كه در قالب وحى قرآنى بر پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله و سلم نازل شده است).

هدف دانش تفسير: كسب توان استنباط صحيح از آيات قرآن.

فايده علم تفسير: فهم مراد استعمالى (معانى آيات) و مراد جدّى خدا (مقاصد آيات).

2-اگرمفاهیم قرآن خوب تبیین و توصیف شودمقدمه تفسیرخواهد شد و تفسیر قرآن از غنای بیشتری برخوردار خواهد شد. این دانش که مربوط به مجموعه دانشهای نوین زبانشناسی است می باشد . زبانشناسی بیشتر ناظر به کلام انسانی است که دردورهای مختلف شامل کلام های مقدس(کتابهای آسمانی) نیز شده است . زبان شناسی شامل: زبان شناسی نظری؛ آواشناسی ؛ واج شناسی ؛ واژه شناسی ؛ ساخت واژه ؛ نحو ؛ معناشناسی ؛ معناشناسی واژگانی ؛ معناشناسی آماری ؛ معناشناسی ساختاری ؛ سبک شناسی ؛ تجویز و توصیف ؛ کاربردشناسی ؛ زبانشناسی کاربردی ؛ اکتساب زبان ؛ زبان شناسی روان شناختی ؛ زبان شناسی جامعه شناختی ؛ زبان شناسی شناختی ؛ جامعه شناسی زبان ؛ زبان شناسی محاسباتی؛ زبان شناسی توصیفی ؛ زبان شناسی تاریخی ؛ زبان شناسی تطبیقی ؛ رده شناسی زبان ؛ دستور گشتاری ؛ریشه شناسی. و همچنین توجه به نظریات

هرمنوتیک ومتودولوژی می تواند تاثیرات خوبی درمباحث شناخت قرآن داشته باشد وفضاهای جدید تحقیقات قرآنی ایجاد نماید.

3-اگر تفسیرما از پیشرفت مناسبی برخوردار نیست دلیل عمده آن این است که روی مقدمات تفسیر کارهای اصلی صورت نگرفته است . این مسئله برای هرکس که باتفسیرقرآن آشنا باشد بدیهی است. برای روشن شدن زوایای پنهان و آشکارقرآن بیش از ده هزارکتاب نوشته شده است ولی می توان به جرات گفت مسلمانان و بشرهنوزبه صورت کامل ازاین ذخیره الهی بهره لازم را نبرده است و استخراجات لازم راازاین گنج الهی نکرده است.

4-بعضی آیات قرآن قرنها از نظر تفسیری هیچ پیشرفتی نداشته است .و مثل آن است که تفاسیر از روی هم بازنویسی کرده اند و اگر حرف تازه ای هم زده شده است بیشتر جنبه فرقه ای و گرایشی داشته که اکثرا به تاویل آیات و یا بهتر بگوئیم تفسیر به رای شده است.چگونه می توان یک آیه و یا یک سوره را خوب تفسیرکرد در صورتی که زوایای آشکار و پنهان کلمات خوب کالبد شکافی نشده باشد. برای آشکارشدن این مدعی تفاسیرقرآن را براساس قرون طبقه بندی کرده و سیرپیشرفت معانی و مفاهیم و تفاسیرآیات را درآن براساس استاندارهای علمی و روش های نوین بررسی کنید.

5-متاسفانه در زمان معاصر که به این مسئله مهم یعنی مفاهیم آیات کمی توجه شده است بعضی آن را با شرح لغت اشتباه گرفته اند وکتابهائی به همین نام تالیف شده است واسم کتاب خود را مفا هیم قرآن گذاشته اند و حال آنکه اصلا به مفاهیم نپرداخته اند و یک مقداربیشتر از حد معمول از ترجمه لغت فرارفته اند و دراین

زمینه مراکز قرآنی وعلمی را نیز به اشتباه انداخته اند.

6-علم مفردات یا واژه شناسی در قرآن دانشی است که در باره تک واژ ه های قرآنی از نظر ریشه اشتقاق لغوی و دلالت آن بر معنای مطلوب مناسب و نوع کاربرد آن در قران بحث می کند بدین منظور که هرگاه شخصی معنای واژه های قرآنی را نمی داند با مراجعه به کتابهای لغوی مانند مفردات راغب می تواند معنا و ریشه موارد اشتقاقی و نوع کاربرد آن را بشناسد . و حال آنکه علم مفاهیم شناسی قرآن درباره یک واژه و معنای آن درتمام حالات علمی و ادبی درقرآن بحث می کند با این توضیح تفاوت عمده و عمیق علم مفردات با علم مفاهیم تا حدودی روشن شد.

علم مفردات شاخه های فراوانی دارد که به بعضی از آنها اشاره می شود:

الف- دانش غریب القرآن

ب-معرب القرآن که در آن در مورد واژه هائی که از زبانهای دیگر به زبان قرآن وارد شده و به صورت عربی در آمده بحث می کند.

ج- اعراب القرآن در خصوص چگونکی اعراب الفاظ قرآن بحث می کند

د-مجازات قرآن انواع مجازهای به کار رفته در قرآن در این شاخه بحث می شود.

ه- وجوه و نظائر در قرآن

و بعضی دیگر از موضوعات علوم قرآن که بنوعی با مفردات قرآن سرو کار دارد.

دانشمندا ن بزرگی به تبیین واژه های قرآنی پرداخته اند و برخی از آنها کتابهائی را نیز تدوین نموده اند که تفصیل آنها در کتابهای رجال مانند : معجم الادباء ، تاریخ بغداد، فهرست ابن ندیم، اعلام زرکلی و .....آمده است.

برای آگاهی از این کتابها می توانید به

مجله بینات شماره هفت و نه مراجعه کنید که بیش از سیصد جلد کتاب معرفی شده است.

7- مفاهیم قرآن به معنای تحقیق کامل و جامع در باره بنیان آشکارو نهان یک لغت است؛ وبررسی سابقه و شرح آن در کل مجموعه آیات قرآن است. و همچنین تمام کاربردهای علمی و ادبی آن را بررسی کردن است. واین تقریبا یک علم کاملا جدید درباره قرآن است. زیرا باید نقش یک مفهوم را در تمام قرآن درقالب یک کلمه و ارتباطات آن مشخص کرد.تحقیق درباره مفاهیم شناسی قرآن کارساده ای نیست وافراد باید صاحب تخصص های گوناگونی باشند. و بصورت گروهی کارکنند . مفهوم شناسی قرآن بعد ازآشنائی علوم ادبی و منطقی وفلسفی و عرفانی و تاریخی وفقهی و غیره برای محققین حاصل می شود. تازه این بررسی نقش یک کلمه و مفهوم درقرآن است ؛ حال آنکه اگرما خواستیم نقش مفهوم یک جمله و یا چند جمله و یا یک آیه و یا یک سوره را نسبت به یک جمله و یا چند جمله و یا یک آیه ویا یک سوره دیگربررسی کنیم ؛ ببینید چه نیروی انسانی دانشمند و چه سرمایه مالی هنگفت و چه تکنولوژی(ابررایانه) و امکانات نرم افزاری و علمی و سخت افزاری نیاز است. ولی به هرحال کاری است که باید درآینده نزدیک انشاء الله بشود.

8-قران را می توان مثل قطعات متنوع هندسی (Magnets game) فرض کرد که به بی نهایت اشکال قابل تصوراست اگرشما به یک آجردریک ساختمان بسیاربزرگ و چند هکتاری توجه کنید و نقش این آجردرکل مجموعه را بررسی کنید یک تصورمفهومی بدست آورده اید که جایگاه ومعنای آن

را درمنظومه این ساختمان به شما نشان می دهد و تصور بود ونبود آن دراین منظومه به کل آن می تواند کمک کند و یا آسیب برساند. پس باید درنظرداشت هریک ازکلمات قرآن مفهومی دربردارد که باتمام کلمات و جملات قرآن ارتباط دارد ارتباطی که درطول تاریخ تفسیرقرآن کشف نشده است . و ازاین مبنا استنتاجات بسیاری می توان استخراج کرد که درلابلای بعضی از تفاسیرآمده است.

9-البته شاید بتوان گفت مفاهیم قرآن یک رشته جدید در علوم و معارف قرآن است و مربوط به دوران معاصر است زیراکه بسیاری از علوم در حدود نیم قرن جدید تحولات جدی بخود گرفته اند. با استفاده ازابزارو امکانات جدید بویژه رایانه وبرنامه ریزی برای آن می توان به این علم دسترسی پیدا کرد. این علم بصورت رسمی هنوزوارد حوزه و دانشگاه نشده است و مطالب آن بصورت گسیخته درضمن مطالب دیگربیان می شود. هراستادی با توجه به شناخت نسبی خود از آن بحث می کند وبسیاری آن را بعنوان یک علم قرآنی نه می شناسند و نه قبول دارند. اینجانب بعد ازحدود سی سال آشنائی با علوم دینی و اسلامی وقرآنی و بعد تمرکزبرروی این موضوع (علم مفاهیم شناسی قرآن) وکشف آن در تفسیرشریف راهنما به این امرخطیرنائل شدم و خداوند رحیم افق نوردیدن آن را بمن نشان داد. و این چیزی بود که بصورت متفاوت در بعضی مکتوبات قرآنی با آن برخورد می کردم که خود داستانهای زیبا و دلنشینی دارد. خیلی دوست داشتم با قرآن مانوس باشم و روزانه چندین نوبت تلاوت داشته باشم ولی بعضی از مواقع یک کلمه و یا یک جمله قرآن و

نقش آن درکل قرآن فکرودل من را بخودش مشغول می کرد و ساعتها و روزها وقت مرا می گرفت و رهایم نمی کرد ؛ نمی توانستم از آن مفهوم کلمه و جمله و آیه دلم را جدا بکنم ؛ هرلحظه و زمانی که می گذشت رخ جدیدی از آن برایم کشف می شد ولی همیشه دوست داشتم یک راهی پیدا کنم که آن را به صورت علمی درمعرض دیگران قراردهم ؛ ولی عظمت کارونداشتن ابزار و امکانات لازم من را از آن باز می داشت تا اینکه این توفیق نسبی برایم حاصل شد. و برای همین همیشه درحیرتم که قلب مقدس اشرف و اکرم واعظم انبیاء یعنی حضرت محمد مصطفی (ص) چگونه این حجم با عظمت معنوی را درسینه مبارکشان داشتند و آن را حمل می کردنند. آری این کلمات و آیات الهی است که بی نهایت بارقابل استناد و استدلال و فیض جاری است و هنرنمائی می کند.کاری که ازعهده هیچ مجموعه و دستگاه علمی برنمی آید. کاریکه من انجام داده ام کاری است که اصل زحمت آن را دانشمندان اسلامی درتفسیرقیم راهنما انجام داد ه اند و من فقط آن را دیده و استخراج و تالیف کرد ه ام ؛ هرچند که قبل ازمن به این صورت کسی انجام نداده است.

10-ازخوبیهای علم دردوران جدید این است که آنچه را درتصورذهن و یا کشف دل و یا توهم و یا خیال بود امروز می توان بصورت علم درآورد و به معرض نمایش و عموم گذاشت . شما نگاه کنید در زمان ما مسائلی حتی مثل طی الارض و روی آب راه رفتن ونامرئی شدن

و صدها نمونه از این دست به صورت علمی دسته بندی و طبقه بندی شده است. چه برسد به علومی که ازقواعد و ضوابط مثل تفسیرقرآن برخورداراست.

11- بسیاری ازتفاسیر که دردوران قدیم نوشته شده است درمحدوده علم آموزی ودانش یک فرد و بسته به نوع کتابهای تفسیری و امکاناتی که دراختیارداشته و گرایش و هدفی که داشته است.درصورتیکه درزمان معاصرباید ازنوشتن تکراری و بیهوده این تفاسیرخوداری کرد و زیرنظرمجموعه ای ازاساتید ، تفسیرهمه جانبه نوشت.وحوزهای پژوهشی عظیمی به این امرمهم اختصاص یابد. امید است درآینده حوزه های علمی بزرگ و دانشگاههای بزرگ قرآنی درراستای آموزش و پژوهش های قرآنی بیش ازآن چیزی که امروزوجود دارد تاسیس شود.

12- داشتن روش هدفمند و اصولی و رعایت آن درطول نگارش تفاسیرازنکات مهمی است که مفسرین باید رعایت کنند. زیرا مفسرین بزرگ قرآن بعضی ازموارد یک مفهوم را دریک جای قرآن به یک معنا گرفته اند و درجاهای دیگرقرآن از آن عدول کرده اند مثل آن است که یک جا در قرآن ما کلمه( صلوهَ) را به این شکل و درجاهای دیگرقرآن بصورت (صلاهَ) بنویسیم. اگرما توانستیم به معنای واقعی و مفهوم (روح) یا (امر) یا (امام) و ....درقرآن برسیم باید بااین ملاک واحد درکل قرآن به تحقیق بپردازیم.

13-اگرخواستیم عظمت قرآن را درنظربگیریم باید اینطورتصورکرد که تمام عالم هستی دو بارتکرار شده است یکباربصورت عینی درعالم خارج و یکباربصورت مکتوب به صورت قرآن و اگرگفته عرفاء را به آن اضافه کنیم به این صورت استکه وجود انسان قرآنی (کامل) دو چهره دارد یکی به صورت عینی یعنی جهان خارج و دیگری بصورت مکتوب یعنی قرآن.

14-قرآن كريم در آيه ى بيست

و يكم سوره ى حجر به سرچشمه و منبع موجودات و نزول معيّن آنها اشاره كرده، مى فرمايد:

( وَ إِن مِّن شَىْ ءٍ إِلَّا عِندَنَا خَزَآئِنُهُ وَمَا نُنَزِّلُهُ إِلَّا بِقَدَرٍ مَّعْلُومٍ)

و هيچ چيزى نيست جز آن كه منابعش نزد ماست؛ و [لى] جز به اندازه معيّن آن را فرو نمى فرستيم.

«خزائن» در اصل به معناى حفظ و نگه دارى چيزى است و در اصطلاح به معناى محلى است كه افراد، اموالشان را در آن گردآورى و حفظ مى كنند.

اين مفهوم در مورد انسان ها صادق است كه قدرت محدود دارند و نمى توانند در هر عصرى همه چيز را فراهم كنند، اما در مورد خدا تصور نمى شود.

پس خزاين الهى، يا به معناى «مقدورات الهى» است؛ يعنى همه چيز در منبع قدرت الهى جمع است و هر وقت بخواهد هر مقدار كه لازم باشد ايجاد مى كند و يا به معناى مجموعه ى امورى است كه در عالم هستى و جهانِ ماده وجود دارند؛ مثل عناصر و اسباب، كه در اين مجموعه همه چيز فراوان است، اما هر موجود خاص آن به صورت محدود ايجاد مى شود.

قرآن خداوند نیز ازهمین سنخ است که متصل به دریای بی کرانه وجود خداوند است و هروقت خداوند بخواهد مقداری از معنای آن را برای ما ایجاد می کند . و چهره کامل آن درزمان حکومت حضرت ولی عصر(عج) ظهور می کند. انشاء الله.

15- قرآن كريم در آيه ى چهل و يكم سوره ى بقره با اشاره به رابطه ى قرآن با كتب آسمانى پيشين، چهار فرمان در مورد پاس داشت قرآن مى دهد و مى فرمايد:

( وَآمِنُوْا بِمَا أَنْزَلْتُ مُصَدِّقاً لِمَا مَعَكُمْ وَلَا تَكُونُوا أَوَّلَ كَافِرٍ بِهِ وَلَا تَشْتَرُوا بِآيَاتِي ثَمَناً قَلِيلًا وَإِيَّايَ فَاتَّقُونِ)

و به

آنچه فرو فرستادم (/ قرآن) ايمان آوريد، در حالى كه مؤيد چيزى است كه با شماست. و نخستين انكار كننده آن نباشيد؛ و بهاى اندك را با آيات من مبادله نكنيد؛ و تنها (از عذاب) من (خودتان) را حفظ كنيد.

خداوند می فرماید قرآن را ارزان نفروشید قدروقیمت وعظمت آن را دریابید و برای رسیدن به آن بهای لازم را بپردازید. هرآیه قرآن مثل عروسی بلند مرتبه ای است که تا بهای آن پرداخته نشود رخ نمی نماید بعضی ازموارد این بهاء به قیمت جان و حقیقت انسان است . کسانیکه خادم قرآن هستند باید همیشه این را مد نظرداشته باشند.

عروس حضرت قرآن نقاب آن گه براندازدكه دارالملك ايمان را مجرد يابد از غوغا

(سنائی)

-

16- دراین قسمت برای اینکه وظیفه ما نسبت به قرآن مشخص شود سخن رهبرعظیم الشان انقلاب اسلامی دردنیای معاصرحضرت امام خمینی(ره) را می آورم: (جلد بیستم صحیفه امام خمینی(ره)- صفحه 91 تا 93- پيام به مردم زائران بيت الله الحرام به مناسبت ايام حج "مهجوريت حج ابراهيمي "):

(از انس با قرآن كريم ، اين صحيفه الهي و كتاب هدايت ، غفلت نورزند كه مسلمانان هر چه دارند و خواهند داشت در طول تاريخ گذشته و آينده ازبركات سرشار اين كتاب مقدس است . و از همين فرصت از تمامي علماي اعلام و فرزندان قرآن و دانشمندان ارجمند تقاضا دارم كه از كتاب مقدسي كه تبيان كل شي ءاست و صادر از مقام جمع الهي به قلب نور اول و ظهور جمع الجمع تابيده است ، غفلت نفرمايند. اين كتاب آسماني - الهي كه صورت عيني و كتبي جميع اسما و صفات و آيات

وبينات است و از مقامات غيبي آن دست ما كوتاه است و جز وجود اقدس جامع من خوطب به از اسرار آن كسي آگاه نيست و به بركت آن ذات مقدس و به تعليم او خلص اولياي عظام دريافت آن نموده اند و به بركت مجاهدات و رياضتهاي قلبيه ، خلص اهل معرفت به پرتوي از آن به قدر استعداد و مراتب سير بهره مند شده اند و اكنون صورت كتبي آن ،كه به لسان وحي بعد از نزول از مراحل و مراتب ، بي كم و كاست و بدون يك حرف كم وزياد به دست ما افتاده است ، خداي نخواسته مباد كه مهجور شود و گر چه ابعاد مختلفه آن و در هر بعد مراحل و مراتب آن از دسترس بشر عادي دور است لكن به اندازه علم ومعرفت و استعدادهاي اهل معرفت و تحقيق در رشته هاي مختلف ، به بيانها و زبانهاي متفاوت نزديك به فهم از اين خزينه لايتناهاي عرفان الهي و بحر مواج كشف محمدي -صلي الله عليه و آله و سلم - بهره هايي بردارند و به ديگران بدهند و اهل فلسفه و برهان بابررسي رموزي كه خاص اين كتاب الهي است و با اشارات از آن مسائل عميق گذشته ،براهين فلسفه الهي را كشف و حل كرده ، در دسترس اهلش قرار دهند. و وارستگان صاحب آداب قلبي و مراقبات باطني رشحه و جرعه اي از آنچه قلب عوالم از "ادبني ربي " دريافت فرموده ، براي تشنگان اين كوثر به هديه آورند و آنان را مودب به آداب الله تا حد ميسور نمايند. و متقيان تشنه

هدايت بارقه اي از آنچه به نور تقوا از اين سرچشمه جوشان هدي للمتقين هدايت يافته اند، براي عاشقان سوخته هدايت الله به ارمغان آورند. و بالاخره هر طايفه اي از علماي اعلام و دانشمندان معظم به بعدي از ابعاد الهي اين كتاب مقدس دامن به كمر زده و قلم به دست گرفته و آرزوي عاشقان قرآن رابرآورند و در ابعاد سياسي ، اجتماعي ، اقتصادي ، نظامي ، فرهنگي و جنگ و صلح قرآن وقت صرف فرمايند تا معلوم شود اين كتاب سرچشمه همه چيز است ؛ از عرفان و فلسفه تاادب و سياست ، تا بيخبران نگويند عرفان و فلسفه بافته ها و تخيلاتي بيش نيست ورياضت و سير و سلوك كار درويشان قلندر است ، يا اسلام به سياست و حكومت و اداره كشور چه كار دارد كه اين كار سلاطين و روساي جمهور و اهل دنياست . يا اسلام دين صلح و سازش است و حتي از جنگ و جدال با ستمكاران بري است . و به سر قرآن آن آورند كه كليساي جاهل و سياستمداران بازيگر به سر دين مسيح عظيم الشان آوردند.

هان اي حوزه هاي علميه و دانشگاههاي اهل تحقيق ! بپاخيزيد و قرآن كريم را ازشرجاهلان متنسك و عالمان متهتك كه از روي علم و عمد به قرآن و اسلام تاخته ومي تازند، نجات دهيد. و اينجانب از روي جد، نه تعارف معمولي ، مي گويم از عمر به بادرفته خود در راه اشتباه و جهالت تاسف دارم . و شما اي فرزندان برومند اسلام ! حوزه ها ودانشگاهها را از توجه به شئونات قرآن و ابعاد بسيار

مختلف آن بيدار كنيد. تدريس قرآن در هر رشته اي از آن را محط نظر و مقصد اعلاي خود قرار دهيد. مبادا خداي ناخواسته در آخر عمر كه ضعف پيري بر شما هجوم كرد از كرده ها پشيمان و تاسف برايام جواني بخوريد همچون نويسنده .

بايد بدانيم حكمت آنكه اين كتاب جاويد ابدي كه براي راهنمايي بشر به هر رنگ و مليت و در هر قطب و قطر، تا قيام ساعت نازل گرديده است ، آن است كه مسائل مهم حياتي را چه در معنويات و چه در نظام ملكي زنده نگه دارد و بفهماند كه مسائل اين كتاب براي يك عصر و يك ناحيه نيست . )

17- منطق شيوه ي تفكر صحيح را مي آموزد حال اگر كسي بخواهد انديشه ها و تفكرات خود را به ديگري منتقل كند. يعني بخواهد از آنچه در ذهن خودش مي گذرد ديگري را آگاه سازد ناچار از سخن استفاده مي كند، يعني الفاظ را براي افاده ي مقصود خود به كار مي برد.

مردم عادي چنين مي پندارند كه انسان نخست مي انديشند سپس انديشه هاي خود را در قالب الفاظ بر زبان مي آورد. اما با كمي دقت نظر معلوم مي شود كه اساساً تفكر بدون استعمال الفاظ امكان پذير نيست. حتي وقتي كه آدمي لب را از سخن فروبسته و به انديشه فرورفته باشد، باز در واقع با يك سلسله الفاظ مخيّل به تفكر مي پردازد و به قول حكما، گويي با خود «حديث نفس» يا نجوا مي كند، به همين جهت است كه تفكر و تعقل را نطق باطن مي نامند (در مقابل

نطق ظاهر كه با الفاظ مسموع انجام مي يابد) پرورش ذهني و فكري آدمي و از قوه به فعل درآوردن استعدادهاي معرفتي او جز به كار بردن لفظ امكان پذير نيست. پس زبان اولاً توأم و همراه با انديشه هاي دروني آدمي است. ثانياً موجب انتقال دانش و فرهنگ و تمدن به ديگران است و آموزش و پرورش بدون استعانت از آن امكانپذير نيست. همين نياز مبرم آدمي به زبان موجب شده است كه به وضع الفاظ بپردازد و در برابر هر معنايي لفظي را كه نمايانگر آن معني باشد قرار دهد.

چنانكه معلوم است هر لفظ مسموع صوتي است كه در هوا پخش مي شود و به سرعت محو مي گردد. يعني علامتي است فرار و ناپايدار كه عمرآن لحظه اي بيش نيست و فقط هنگام رويارويي با ديگران بكار مي رود. اما آدمي مايل است افكار و انديشه ها و خواسته هاي خود را به مكانهاي دور دست و به آيندگان و كساني كه با او روياروي نيستند نيز برساند. به همين جهت به وضع الفاظ بسنده نكرده و يك سلسله علايم ديگر نيز وضع كرده كه همان خط يا علايم مكتوب يا الفباست. علايمي به مراتب پايدارتر و ثابت تر از الفاظ، اين علائم مكتوب را نشان و دال بر الفاظ قرار داده است.

بنابراين علايم مكتوب يا خط يا وجود كتبي دلالت بر حفظ، يعني اصوات معين ، دارد. به عبارت مختصرتر وجود كتبي دال بر وجود لفظي است ، همانطور كه وجود لفظي دال بر معناي ذهني است و معناي ذهني دال بر شيء خارجي.

وجود كتبي (علايم كتبي يا خطي ) –

وجود لفظي ( علايم ملفوظ يعني اصواتي كه با اتكاء به مخارج حروف از دهان خارج مي شود) – وجود ذهني (معني ذهني يا صورت ذهني) – وجود عيني (وجود خارجي يا شي خارجي)

به عبارت موجزتر شيء داراي چهار نحوه وجود است. وجود عيني و وجود ذهني و وجود لفظي و وجود كتبي . از آنجا كه نقش الفاظ در تفكرات آدمي تا اين درجه است. منطق دانان در آغاز منطق مبحثي را نيز به الفاظ اختصاص مي دهند و البته بحث آنها از الفاظ بحثي است بسيار كلي به نحوي كه كم و بيش شامل همه زبانها مي شود. بر خلاف بحث علماي دستورزبان كه اختصاص بزباني معين دارد.(علم منطق – رشته های نظری و علوم انسانی و معارف اسلامی)

براین اساس وجود لفظی و کتبی را اعتباری و وجود ذهنی و عینی را حقیقی می دانند.

اگربراین مبنا به قرآن رانگاه کنیم؛ فعالیتهای علمی و قرآنی ما ازچهارحالت خارج نیست:

الف-وجود لفظی قرآن که شامل روخوانی ؛ روان خوانی ؛ تندخوانی؛ صوت ولحن؛ علم تجوید ؛ انواع قرائات قرآنی؛ حفظ ظاهری قرآن؛و تمام فعالیتهائی که دراین حوزه لفظی قرآن می شود.

ب-وجود کتبی قرآن که شامل انواع رسم الخط ونوشتن قرآن ؛ چاپ قرآن؛ تمام کارهای هنری مربوط به قرآن.

ج-وجود ذهنی قرآن یعنی آنچه درذهن مردم مسلمان یا جامعه بشری یا مفسرومحقق قرآن وجود داردو بر روی آن تدبرو تفکرمی کند و آن را نشر وارائه می دهد.و شامل تمام تفاسیر و معارف و علوم قرآنی می شود.

د-وجود عینی قرآن که به دوصورت جلوه می کند یا بصورت فردی که دریک انسان قرآنی درخارج مصداق پیدا می

کند و حقیقی ترین آن امام معصوم است که واقعیت قرآن و مظهرعینی کامل قرآن درعالم خارج است و قرآن ناطق است و درزمان ما حضرت امام ولی عصر(عج) می باشد ویا بصورت جمعی تجلی و ظهورپیدا می کند که جامعه اسلامی و قرآنی و حکومت اسلامی مهدویت است که انشاء الله درآینده ما شاهد و عامل آن خواهیم بود.

به هرحال هرکس که عالم وخادم قرآن باشد بصورت حصرعقلی ازیکی ازاین چهارقسم خارج نیست ؛ و کسیکه درحوزه علم مفاهیم شناسی قرآن فعالیت و تحقیق و مطالعه می کند دربخش سوم (وجود ذهنی) جایگاه می یابد ووقتی درعرصه نشرمکتوب می پردازد درجایگاه دوم (وجود کتبی) فعال است.

اگربخواهیم توضیح مفصل دهیم که علم مفاهیم قرآن شناسی چیست ؟ باید کتابهای مستقلی تالیف گردد ؛ که امیدواریم این مهم درآینده نزدیک انجام گیرد.

17-ما در اینجا براساس امکانات و ابزار و نرم افزارهای علمی بیش ازهزارتا از کلمات قرآن را مفهوم شناسی وبراساس حروف الفبا استخراج کرده ایم ؛ باشد که انشا ء الله در آینده این علم( مفهوم شناسی قرآنی) توسعه لازم را بنماید. از بین تفاسیرتفسیرراهنما را ملاک قرارداده ایم که نسبت به تمام تفسیرهای قرآن بعضی ازاستاندارهای لازم را دارد که می توانید ویژگیهای آن را درمقدمه آن تفسیرشایسته و مهم بخوانید. باید توجه داشت که بعضی ازکلمات مشترک لفظی و بعضی ازآنها مشترک معنوی می باشند ؛ وتعدادی ازکلمات نیز عربی وفارسی می باشد ؛ برای همین کسی که می خواهد مفهومی را بررسی کند لازم است یکدورفهرست کلمات را بررسی کند. . این مجموعه کتاب مفاهیم شناسی قرآن بیشتربرای محققین و پژوهشگران قرآنی

و کسانیکه می خواهند پایان نامه حوزوی و دانشگاهی تالیف کنند ویا علاقه به مباحث عمیق قرآنی هستند می باشد.

حوزه علمیه اصفهان

رسول ملکیان اصفهانی

و رسوله . .. و ارجلهم من خلف

از امام جواد(ع) روايت شده كه در پاسخ سؤال از حكم فسادگرانى كه راه بر مردم بسته اند فرمود: . .. و ان كانوا اخافوا السبيل و قتلوا النفس و اخذوا المال امر بقطع ايديهم و ارجلهم من خلاف و صلبهم بعد ذلك ... .

_______________________________

تفسير عياشى، ج 1، ص 315، ح 91; تفسير برهان، ج 1، ص 467، ح 16.

زمينه ناامنى اجتماعى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 112 - 15

15- فقر و گرسنگى مردم ، زمينه ساز ناامنى اجتماعى است . *

فكفرت بأنعم الله فأذقها الله لباس الجوع و الخوف

از اينكه خداوند در كيفر كفران نعمت، ابتدا فقر و گرسنگى و سپس ترس و ناامنى را مطرح ساخته است، مى توان به دست آورد كه فقر و گرسنگى زمينه ناامنى اجتماعى، همچون دزدى و . .. را فراهم مى آورد.

زمينه ناامنى موسى(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - قصص - 28 - 16 - 1

1 - قتل مرد قبطى ، ظلم موسى ( ع ) به خود و باعث به خطر افتادن جان او از سوى فرعونيان

فوكزه موسى فقضى عليه . .. قال ربّ إنّى ظلمت نفسى

موسى(ع) در پيشگاه پروردگار اعتراف كرد كه مرتكب خطاى بزرگى شده و با كشتن مرد قبطى، در معرض خطرى جدى قرار گرفته است.

عوامل ناامنى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - رعد - 13 - 31 - 13

13_ ناامن بودن اطراف و حوالى يك منطقه ، مايه زوال امنيت آن منطقه است .

أو

تحلّ قريبًا من دارهم

ناامن بودن حوالى مكّه به عنوان تهديدى براى آن ديار ، گوياى برداشت فوق است.

عوامل ناامنى اجتماعى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 112 - 6،7،9،16

6- مبتلا شدن جامعه به فقر ، گرسنگى و ناامنى ، در نتيجه كفران نعمت هاى الهى

قرية كانت ءامنة مطمئنّة . .. فكفرت بأنعم الله فأذقها الله لباس الجوع و الخوف

7- كمترين كيفر الهى براى جامعه ناسپاس ، پيدايش فقر ، گرسنگى و ناامنى فراگير است . *

فأذقها الله لباس الجوع و الخوف

برداشت فوق، بر اساس اين احتمال است كه {اذاق} اشاره به چشاندن و ظاهر ساختن گوشه اى از كيفر باشد و {لباس} اشاره به اثرات و فراگيرى آن كيفر داشته باشد.

9- ابداع روش هاى جديد براى گناه و استمرار آن و نيز ناسپاسى در برابر خدا ، عامل پيدايش فقر ، گرسنگى و ناامنى اجتماعى

فكفرت بأنعم الله . .. بما كانوا يصنعون

برداشت فوق، با توجه به واژه {يصنعون} كه دربردارنده معناى ابداع و ايجاد مسبوق به عدم است، استفاده گرديد.

16- دستيابى جامعه به امنيت ، رشد و رفاه اقتصادى و يا ابتلاى آن به فقر ، گرسنگى ، ناامنى و ترس ، در گرو اعمال افراد آن جامعه است .

و ضرب الله مثلاً قرية كانت ءامنة مطمئنّة . .. فكفرت بأنعم الله فأذقها الله لباس

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 113 - 7

7- فقر ، ناامنى و عذاب دنيوى ، دستاورد تكذيب كنندگان انبيا و رسولان الهى

فأذقها الله لباس الجوع و الخوف . .. رسول منهم فكذّبوه

فأخذهم العذاب

عوامل ناامنى در مكه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 112 - 14

14- روى آورى فقر ، گرسنگى و ناامنى به شهر مكه پس از آبادانى آن ، در نتيجه كفران نعمت هاى الهى

ضرب الله مثلاً قرية كانت ءامنة مطمئنّة . .. فأذقها الله لباس الجوع و الخوف بما ك

برداشت فوق _ چنان چه عده اى از مفسّران گفته اند _ بنابراين احتمال است كه مورد مثال آيه، قحطى شهر مكه باشد.

كيفر ناامنى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 33 - 20،25،26،27

20 _ سلاح بر گرفتن و ايجاد ناامنى در راه ها _ همراه با قتل ، _ محاربه با خدا و رسول و كيفر آن اعدام است .

انما جزؤا الذين يحاربون اللّه . .. ان يقتلوا

از امام جواد(ع) روايت شده كه در پاسخ از سؤال حكم فسادگرانى كه راه بر مردم بسته اند فرمود: . .. و ان كانوا اخافوا السبيل و قتلوا النفس امر بقتلهم ... .

_______________________________

تفسير عياشى، ج 1، ص 315، ح 91; تفسير برهان، ج 1، ص 467، ح 16.

25 _ تبعيد محارب ( از محل ارتكاب جرم به شهرى ديگر ) و قطع معاشرت وى با مردم ، كيفر سلاح بر كشيدن بدون قتل و غارت

انما جزؤا الذين يحاربون اللّه . .. او ينفوا من الارض

از امام رضا(ع) درباره آيه فوق روايت شده: . .. و ان شهر السيف فحارب اللّه و رسوله و سعى فى الارض فساداً و لم يقتل و لم يأخذ المال ... ينفى من المصر الذى فعل

فيه ما فعل الى مصر غيره و يكتب الى اهل ذلك المصر انه منفى فلا تجالسوه و لا تبايعوه و لا تناكحوه و لا تواكلوه و لا تشاربوه ... .

_______________________________

كافى، ج 7، ص 247، ح 8; نورالثقلين، ج 1، ص 623، ح 165.

26 _ زندانى كردن ، كيفر ايجاد ناامنى در راه ها ، بدون قتل و غارت

انما جزؤا الذين يحاربون اللّه . .. او ينفوا من الارض

از امام جواد(ع) روايت شده كه در پاسخ سؤال از حكم فسادگرانى كه راه بر مرم بسته اند فرمود: . .. فان كانوا اخافوا السبيل فقط و لم يقتلوا احداً و لم يأخذوا مالا امر بايداعهم الحبس فان ذلك معنى نفيهم من الارض ... .

_______________________________

تفسير عياشى، ج 1، ص 315، ح 91; تفسير برهان، ج 1، ص 467، ح 16.

27 _ بريدن يك دست و يك پا از جهت مخالف و سپس به دار آويختن ، كيفر ايجاد ناامنى در راه ها به همراه قتل و غارت اموال

انما جزؤا الذين يحاربون اللّه و رسوله . .. و ارجلهم من خلف

از امام جواد(ع) روايت شده كه در پاسخ سؤال از حكم فسادگرانى كه راه بر مردم بسته اند فرمود: . .. و ان كانوا اخافوا السبيل و قتلوا النفس و اخذوا المال امر بقطع ايديهم و ارجلهم من خلاف و صلبهم بعد ذلك ... .

_______________________________

تفسير عياشى، ج 1، ص 315، ح 91; تفسير برهان، ج 1، ص 467، ح 16.

ناامنى اخروى دنياطلبان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - شورى - 42 - 22 - 3

3 - دنيا جويان آسايش طلب ، فاقد امنيت و

آسايش در آخرت

يستعجل بها الذين لايؤمنون . .. و من كان يريد حرث الدنيا ... ترى الظ_لمين مشفقين

ناامنى بنى اسرائيل

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 5 - 8

8- در امان نبودن بنى اسرائيل حتى در زواياى خانه هاى خود ، به دنبال فسادانگيزى و تعقيب قرار گرفتنشان از سوى مردانى جنگاور

فجاسوا خل_ل الديار

ناامنى تهمت زنندگان به مريم(س)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 33 - 7

7- اتهام زنندگان به مريم ( س ) ، از سلامت و امنيت بى بهره بودند .

و السل_م علىّ

{السلام}، يعنى سلام كامل و داراى همه خصوصيات. اين سخن دارى حصر اضافى است و در برابر كسانى كه براى توبيخ مريم گرد آمده بودند، حاوى نوعى تعريض است; يعنى تنها من از آن سلامت كامل برخوردارم، ولى شما چنين نيستيد.

ناامنى جادوگران

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 69 - 11

11 - { عن رسول اللّه ( ص ) قال : إذا أخذتم الساحر فاقتلوه ثمّ قرأ { و لايفلح الساحر حيث أتى } قال : لايأمن حيث وجد ;

از رسول خدا(ص) روايت شده كه فرمود: هرگاه بر ساحرى دست يافتيد او را بكشيد; سپس اين آيه را قرائت فرمود: {و لايفلح الساحر حيث أتى} [آن گاه]فرمود: ساحر هرجا يافت شود در امان نيست}.

ناامنى در اطراف مكه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - عنكبوت - 29 - 67 - 3

3 - ناامنى و آدم ربايى در پيرامون مكه ،

در دوران آغاز اسلام ، رواج داشته است .

أَوَلم يروا أنّا جعلنا حرمًا ءامنًا و يتخطّف الناس من حولهم

ناامنى دنيا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - يونس - 10 - 24 - 10

10 _ دنيا سرايى است ناامن و آرميدن در آن و گردش بر مدار آن ، نشانه اى است از كوته نظرى .

إنما مثل الحيوة الدنيا . .. كذلك نفصل الأيت لقوم يتفكرون

غرض از تمثيل در آيه شريفه _ به قرينه آيه بعد (و اللّه يدعوا إلى دارالسلام . .. ) _ بيان اين حقيقت است كه: اين سرا، سرايى است كه در معرض انواع حوادث و رخدادهاى مرگبار است و انسان نبايد به چنين جايى بسنده كند و آن را وجهه همت خود قرار دهد. گفتنى است كه از ذيل آيه (لقوم يتفكرون) استفاده مى شود كه اهل دنيا مردمانى فاقد فكر و انديشه هستند.

ناامنى مؤمنان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 49 - 4

4 _ مؤمنان راهى بهشت با فرمان اصحاب اعراف به آن جايگاه رفيع وارد خواهند شد .

ادخلوا الجنة

ظاهر اين است كه جمله {اهؤلاء الذين . .. } دنباله سخنان اصحاب اعراف با كافران مستكبر باشد. يعنى: قالوا ... اهؤلاء الذين ... بر اين تقدير جمله {ادخلوا ... } نيز سخن اعرافيان است.

ناامنى مؤمنان صدراسلام

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - نور - 24 - 55 - 17

17 - زندگى مؤمنان نيكوكار صدراسلام در بيشترين دوران بعثت ، همراه با ترس و ناامنى از سوى دشمنان بود .

وعد اللّه الذين

ءامنوا منكم و عملوا الص_لح_ت . .. و ليبدّلنّهم من بعد خوفهم أمنً

مقصود از خوف و ناامنى در آيه شريفه _ به قرينه وعده جايگزين شدن آنان به جاى كافران حاكم _ ناامنى و ترسى است كه از ناحيه كافران و دشمنان به وجود آمده بود و چون اين آيات، در سال هاى پايانى دوران بعثت نازل گرديده بود، مى رساند كه مؤمنان، بيشترين دوران بعثت را به حالت ترس و اضطراب گذرانده اند.

ناپسندى ناامنى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - عنكبوت - 29 - 67 - 11

11 - امنيت ، نعمتى الهى است و ناامنى و جوّ آدم ربايى ، امرى نامطلوب و نكوهيده است .

أَوَلم يروا أنّا جعلنا حرمًا ءامنًا و يتخطّف الناس من حولهم أفبالب_طل . .. و بنع

- نحل - 16 - 102 - 2

2- آيات ناسخ و منسوخ ، همه از جانب پروردگار نازل شده است .

قل نزّله روح القدس من ربّك

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 110 - 23

23- { عن أبى عبدالله ( ع ) فى قوله : { و لاتجهر بصلاتك و لاتخافت بها } قال : نسختها { فاصدع بما تؤمر } السورة حجر الأية 94 ;

از امام صادق(ع) روايت شده است كه درباره سخن خدا {و لاتجهر بصلاتك و لاتخافت بها} فرمود: اين آيه شريفه، به وسيله آيه 94 از سوره حجر: {فاصدع بما تؤمر} نسخ شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - حشر - 59 - 9 - 17

17 - { عن مسعدة ابن صدقة قال : دخل سفيان الثورى على أبى عبداللّه . . . فأتاه قوم ممّن يظهرون الزهد . . . فقالوا يقول اللّه تبارك و تعالى مخبراً عن قوم من أصحاب النبىّ ( ص ) { و يؤثرون على أنفسهم و لو كان بهم خصاصة . . . { فمدح فعلهم . . . فقال أبوعبداللّه ( ع ) : . . . أخبرونى . . . ألكم علم بناسخ القرآن و منسوخه . . . فقالوا له أو بعضه و أمّا كلّه فلا فقال لهم . . . فأمّا ما ذكرتم من أخبار اللّه عزّوجلّ إيّانا فى كتابه عن القوم الذين اخبر عنهم بحسن فعالهم فقد كان مباحاً جائزاً و لم يكونوا نهوا عنه و ثوابهم منه على اللّه عزّوجلّ و . . . انّ اللّه

جلّ و تقدس أمر بخلاف ما عملوا به فصار أمره ناسخاً لفعلهم . . . ه_ذا ما نطق به الكتاب . . . { والذين إذا أنفقوا لم يسرفوا و لم يقتروا و كان بين ذلك قواماً } ;

از مسعدة بن صدقه روايت شده است: سفيان ثورى وارد بر امام صادق(ع) شد . .. و جمعى از كسانى كه اظهار زهد مى كردند وارد شدند ... و گفتند: خداى تعالى در حالى كه از قومى از اصحاب پيغمبر خبر مى دهد، مى فرمايد: {ويؤثرون على أنفسهم ...} و فعل آنان را ستوده است ... پس امام صادق(ع) فرمود: آيا شما از ناسخ و منسوخ قرآن آگاهى داريد ... گفتند: بعضى را مى دانيم; ولى همه رانمى دانيم. امام به آنان فرمود: ... آنچه را ياد نموديد كه خداوند در كتاب خود از حسن عمل قومى خبر داده، اين عمل در آن زمان مباح بوده و از آن نهى نشده بود و ثواب آن عمل براى آنان نزد خداوند بوده است; ولى خداوند برخلاف عمل آنان، امر فرموده و امر خدا ناسخ فعل آنان است ... اين است آنچه كتاب خدا به آن سخن گفته: والذين إذا أنفقوا لم يسرفوا...}.

حقانيت آيات ناسخ

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 102 - 7

7- نزول تدريجى قرآن و ناسخ و منسوخ آن ، امرى به حق و بايسته

و إذا بدّلنا ءاية مكان ءاية . .. قل نزّله روح القدس من ربّك بالحقّ

مراد از ناسخ

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 106

- 17

17 - از امام باقر ( ع ) درباره سخن خدا كه مى فرمايد : { ما ننسخ من آية او ننس ها نأت بخير من ها أو مثل ها } روايت شده كه فرمود : { الناسخ ما حوّل . . . مثل قوم يونس إذ بداله فرحمهم . . . ;

ناسخ عبارت است از چيزى كه تغيير دهد . .. مثل قوم يونس زمانى كه براى خدا نسبت به عذاب آنان بداء حاصل شد و مورد رحمت خدا قرار گرفتند ...}.

ناسخ بودن اسلام

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - آل عمران - 3 - 85 - 5

5 _ اسلام ، ناسخ تمامى اديان گذشته

و من يبتغ غير الاسلام ديناً فلن يقبل منه

بنابراينكه {الاسلام}، نام شريعت پيامبر (ص) باشد.

نسخ

{نسخ}

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - آل عمران - 3 - 85 - 5

5 _ اسلام ، ناسخ تمامى اديان گذشته

و من يبتغ غير الاسلام ديناً فلن يقبل منه

بنابراينكه {الاسلام}، نام شريعت پيامبر (ص) باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - آل عمران - 3 - 93 - 12،13

12 _ تورات ، ناسخ حرمت برخى از خوردنى ها بر بنى اسرائيل

كل الطعام كان حلا لبنى اسرائيل الا ما حرم اسرائيل على نفسه من قبل ان تنزل التوري

بنابراينكه {من قبل} متعلق به {حرّم} باشد; يعنى حرمتهاى وضع شده براى بنى اسرائيل توسط يعقوب (ع)، تا قبل از نزول تورات بوده است.

13 _ راه نداشتن نسخ در احكام شريعت ، پندار باطل يهود

الا ما حرم اسرائيل على نفسه من قبل ان

تنزّل التورية قل فاْتوا بالتورية فاتلوها

بنابراينكه {من قبل} متعلق به {كان حلا} باشد; يعنى برخى طعامها قبل از نزول تورات حلال بوده و تورات آن را حرام كرده است.

آثار نسخ آيات قرآن

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 108 - 3

3 - نسخ اديان و نيز نسخ برخى از آيات و احكام قرآن ، برانگيزنده مسلمانان به طرح پرسشهايى نا به جا از پيامبر ( ص )

أم تريدون أن تسئلوا رسولكم

برداشت فوق بر اين مبناست كه {أن تسئلوا} به معناى پرسش كردن باشد. از آن جا كه لحن آيه گوياى مذمت است، از آن پرسشها به پرسشهاى نا به جا تعبير شده است.

آثار نسخ احكام

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 108 - 2،3

2 - امكان نسخ و تبديل احكام ، ترغيب كننده برخى از مسلمان ها به درخواست تغيير و تبديل برخى از آن احكام

ما ننسخ من ءاية . .. أم تريدون أن تسئلوا رسولكم

با توجه به آيه قبل، مى توان گفت: منشأ گرايش مسلمانان به درخواست نسخ برخى از احكام، طرح مسأله نسخ و امكان آن بوده است.

3 - نسخ اديان و نيز نسخ برخى از آيات و احكام قرآن ، برانگيزنده مسلمانان به طرح پرسشهايى نا به جا از پيامبر ( ص )

أم تريدون أن تسئلوا رسولكم

برداشت فوق بر اين مبناست كه {أن تسئلوا} به معناى پرسش كردن باشد. از آن جا كه لحن آيه گوياى مذمت است، از آن پرسشها به پرسشهاى نا به جا تعبير شده است.

آثار نسخ اديان

جلد - نام

سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 108 - 3

3 - نسخ اديان و نيز نسخ برخى از آيات و احكام قرآن ، برانگيزنده مسلمانان به طرح پرسشهايى نا به جا از پيامبر ( ص )

أم تريدون أن تسئلوا رسولكم

برداشت فوق بر اين مبناست كه {أن تسئلوا} به معناى پرسش كردن باشد. از آن جا كه لحن آيه گوياى مذمت است، از آن پرسشها به پرسشهاى نا به جا تعبير شده است.

آثار نسخ در قرآن

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 101 - 2

2- نسخ و تغيير برخى از پيام هاى الهى ، دستاويزى براى مشركان در مبارزه با پيامبر ( ص ) و متهم كردن او به دروغ گويى

و إذا بدّلنا ءاية مكان ءاية . .. قالوا إنما أنت مفتر

اعتراض به نسخ

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 142 - 5

5 - نسخ احكام دين امرى ممكن و ناروا شمردن آن ، نشانه سفاهت و كم خردى است .

سيقول السفهاء من الناس ما وليهم عن قبلتهم

حقيقت نسخ در قرآن

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 101 - 7

7- بيشتر منكران و تكذيب كنندگان قرآن و رسالت پيامبر ( ص ) ، به حقيقت نسخ و حكمت آن جاهل بودند .

و إذا بدّلنا ءاية . .. أكثرهم لايعلمون

درخواست نسخ احكام

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 108 - 4،9

4 - مسلمانانى كه در صدد

درخواست نسخ و تبديل برخى از احكام بودند ، مورد نكوهش شديد خداوند قرار گرفتند .

أم تريدون أن تسئلوا رسولكم

در اينكه مخاطب {أن تسئلوا} مسلمانان هستند يا اهل كتاب، دو نظر ابراز شده است. {كما سئل موسى} تأييد كننده اين نظر است كه مخاطب مسلمانان هستند و گرنه در عبارت بعد گفته مى شد: {كما سألتم موسى}. جمله {أم تريدون} (آيا مى خواهيد) دلالت مى كند كه درخواست يا پرسش، انجام نشده بود و لذا در برداشت گفته شد: {در صدد درخواست ...}.

9 - درخواست نسخ و تبديل برخى از احكام ، زمينه ساز از دست دادن ايمان و گرايش به كفر است .

أم تريدون أن تسئلوا . .. و من يتبدل الكفر بالإيمن

رد شبهات نسخ

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 107 - 7

7 - توجه به قدرت همه جانبه خداوند و انحصار حاكميت او بر هستى زايل كننده هر شبهه اى درباره نسخ اديان و احكام دين است .

ما ننسخ من ءاية أو ننسها . .. ألم تعلم أن اللّه على كل شىء قدير. ألم تعلم أن الل

استفهام تقريرى در دو جمله {ألم تعلم أن اللّه على . ..} و {ألم تعلم أن اللّه له ...} بيانگر اين است كه: مخاطبان (انسانها) در ارتباط با نسخ دين و جايگزينى آن شبهه هايى داشته يا براى آنان رخ خواهد داد. خداوند، براى يافتن پاسخ شبهات، آنان رابه توجه در قدرت همه جانبه و حاكميت مطلق خويش، سفارش كرده است.

زمينه نسخ احكام

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2

- 187 - 11

11 - نافرمانى مسلمانان و ناديده گرفتن حرمت آميزش در شب هاى رمضان ، از زمينه هاى نسخ آن حكم بود .

أحل لكم . .. علم اللّه أنكم كنتم تختانون أنفسكم فتاب عليكم و عفا عنكم

جمله {علم اللّه . ..} نيز همانند {هن لباس لكم ...} بيان حكمت و دليل جعل حليت آميزش در شبهاى ماه رمضان (أحل لكم ...) است.

فلسفه نسخ اديان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 107 - 9

9 - نسخ اديان و جايگزينى دينى ديگر از سوى خدا ، در جهت تدبير امور انسان ها و به منظور يارى آنهاست .

ما ننسخ من ءاية . .. و ما لكم من دون اللّه من ولى و لانصير

برداشت فوق مقتضاى ارتباط بين جمله {ما ننسخ من ءاية . ..} با جمله {و ما لكم ...} است.

فلسفه نسخ در قرآن

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 101 - 6،7

6- نسخ و تبديل آيات و پيام هاى قرآن ، داراى حكمت و دليلى عالمانه است .

و إذا بدّلنا ءاية مكان ءاية و الله أعلم بما ينزّل

7- بيشتر منكران و تكذيب كنندگان قرآن و رسالت پيامبر ( ص ) ، به حقيقت نسخ و حكمت آن جاهل بودند .

و إذا بدّلنا ءاية . .. أكثرهم لايعلمون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 102 - 10

10- تثبيت ايمان مؤمنان و هدايت و بشارت به مسلمانان ، از اهداف نسخ و تغيير پيام هاى الهى و نزول تدريجى آيات

قرآن

و إذا بدّلنا ءاية مكان ءاية . .. قل نزّله ... ليثبّت الذين ءامنوا و هدًى و بشرى

منشأ نسخ

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 106 - 4،14

4 - نسخ اديان و نسخ آياتى از قرآن و احكامى از دين اسلام ، تنها به دست خدا و در اختيار اوست .

ما ننسخ من ءاية . .. ألم تعلم أن اللّه على كل شىء قدير

از اينكه نسخ به خداوند نسبت داده شده و نيز از تعليل آن به اقتدار خداوند با جمله {ألم تعلم . ..}، برداشت فوق به دست مى آيد.

14 - نسخ اديان و احكامى از دين ، درخورِ دارنده قدرت مطلق است .

ما ننسخ من ءاية أو ننسها . .. ألم تعلم أن اللّه كل شىء قدير

جمله {ألم تعلم . ..} (البته دانستى كه خدا بر هر چيز تواناست) دليل براى حقايقى است كه در آيه مطرح شده است و از آنهاست نسخ كردن احكام و يا به فراموشى انداختن آنها; يعنى، چون خداوند داراى قدرت مطلق است، مى تواند دينى را نسخ كند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 109 - 23

23 - خداوند بر اثبات حكمى و برداشتن آن در زمانى مناسب ، و نيز جايگزين كردن آن با دستورى ديگر ، تواناست .

فاعفوا و اصفحوا حتى يأتى اللّه بأمره إن اللّه على كل شىء قدير

جمله {إن اللّه . ...} را مى توان با هر يك از حقايق مطرح شده در آيه ملاحظه كرد و به مناسبت آن، هدف از توجه دادن مخاطبان را

به قدرت فراگير خداوند، دريافت. دربرداشت فوق جمله {إن اللّه ...} در ارتباط با فرمان به عفو و گذشت و نسخ آن در آينده لحاظ شده است.

منشأ نسخ احكام

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 144 - 10

10 - تشريع احكام دين ونسخ آنها به دست خداوند و در اختيار اوست .

قد نرى تقلب وجهك فى السماء فلنولينك قبلة ترضيها

منشأ نسخ قوانين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 144 - 10

10 - تشريع احكام دين ونسخ آنها به دست خداوند و در اختيار اوست .

قد نرى تقلب وجهك فى السماء فلنولينك قبلة ترضيها

نسخ آيات قرآن

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 106 - 7

7 - خداوند ، هرگاه آيه اى از قرآن يا حكمى از اسلام را نسخ كند و يا به متاركه آن فرمان دهد ، آيه و حكمى بهتر يا همسان با آن را نازل مى كند .

ما ننسخ من ءاية أو ننسها نأت بخير منها أو مثلها

نسخ احكام

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 106 - 14،15

14 - نسخ اديان و احكامى از دين ، درخورِ دارنده قدرت مطلق است .

ما ننسخ من ءاية أو ننسها . .. ألم تعلم أن اللّه كل شىء قدير

جمله {ألم تعلم . ..} (البته دانستى كه خدا بر هر چيز تواناست) دليل براى حقايقى است كه در آيه مطرح شده است و از آنهاست نسخ كردن احكام و يا به

فراموشى انداختن آنها; يعنى، چون خداوند داراى قدرت مطلق است، مى تواند دينى را نسخ كند.

15 - تشريع دينى به جاى دين نسخ شده و نازل كردن حكمى به جاى حكم منسوخ ، درخورِ دارنده قدرت مطلق است .

نأت بخير منها أو مثلها ألم تعلم أن اللّه كل شىء قدير

در برداشت فوق جمله تعليليه {ألم تعلم . ..} در ارتباط با {نأت بخير ...} معنا شده است; يعنى، چون خداوند داراى قدرت مطلق است، بر جاى گزينى شريعتى بهتر و يا همانند شريعت منسوخ، تواناست.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 107 - 7

7 - توجه به قدرت همه جانبه خداوند و انحصار حاكميت او بر هستى زايل كننده هر شبهه اى درباره نسخ اديان و احكام دين است .

ما ننسخ من ءاية أو ننسها . .. ألم تعلم أن اللّه على كل شىء قدير. ألم تعلم أن الل

استفهام تقريرى در دو جمله {ألم تعلم أن اللّه على . ..} و {ألم تعلم أن اللّه له ...} بيانگر اين است كه: مخاطبان (انسانها) در ارتباط با نسخ دين و جايگزينى آن شبهه هايى داشته يا براى آنان رخ خواهد داد. خداوند، براى يافتن پاسخ شبهات، آنان رابه توجه در قدرت همه جانبه و حاكميت مطلق خويش، سفارش كرده است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 109 - 23

23 - خداوند بر اثبات حكمى و برداشتن آن در زمانى مناسب ، و نيز جايگزين كردن آن با دستورى ديگر ، تواناست .

فاعفوا و اصفحوا حتى يأتى اللّه بأمره إن اللّه

على كل شىء قدير

جمله {إن اللّه . ...} را مى توان با هر يك از حقايق مطرح شده در آيه ملاحظه كرد و به مناسبت آن، هدف از توجه دادن مخاطبان را به قدرت فراگير خداوند، دريافت. دربرداشت فوق جمله {إن اللّه ...} در ارتباط با فرمان به عفو و گذشت و نسخ آن در آينده لحاظ شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 142 - 5

5 - نسخ احكام دين امرى ممكن و ناروا شمردن آن ، نشانه سفاهت و كم خردى است .

سيقول السفهاء من الناس ما وليهم عن قبلتهم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 144 - 7

7 - انتظار و اشتياق پيامبر ( ص ) براى نسخ قبله سابق ( بيت المقدس ) داراى نقشى بسزا در نسخ آن بود .

قد نرى تقلب وجهك فى السماء فلنولينك قبلة ترضيها

تفريع جمله {فلنولينك . ..} بر {قد نرى ...} به وسيله حرف {فاء} مى رساند كه انتظار و اشتياق پيامبر(ص) به تغيير قبله در آن امر مؤثر بوده است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 187 - 2

2 - حرمت آميزش با همسران در شب هاى رمضان پس از مدتى نسخ شده و اين عمل حلال گشت .

أحل لكم ليلة الصيام الرفث إلى نسائكم . .. فالن بشروهن

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - آل عمران - 3 - 50 - 7،10،14

7 _ نقش زمان ، در تغيير و تبديل برخى احكام الهى

و لاحلّ

لكم بعض الذى حرّم عليكم

10 _ معجزات عيسى ( ع ) ، نشانه اى از سوى پروردگار ، براى اثبات رسالت او و صحّت تغيير برخى احكام الهى توسط وى

و لاحلّ لكم . .. و جئتكم باية من ربّكم

جمله {و جئتكم باية}، پس از بيان تغيير برخى احكام، تذكر به اين معناست كه تغيير احكام بايد تنها از جانب پيامبران _ با ارائه معجزه براى اثبات نبوّت _ صورت گيرد.

14 _ نپذيرفتن تغييرات احكام _ كه توسّط پيامبر جديد ابلاغ مى شود _ خلاف تقواست .

و لاحلّ لكم . .. فاتّقوا اللّه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - نساء - 4 - 15 - 14،16،17،18

14 _ نويد خداوند به نسخ كيفر زنا ( حبس ابد )

و الّتى يأتين الفاحشة . .. فامسكوهنّ ... او يجعل اللّه لهنّ سبيلاً

16 _ امكان نسخ در احكام الهى

او يجعل اللّه لهُنّ سبيلا

17 _ حكم خدا ( شلاق ) در مورد فحشاى زنان ، ناسخ حكم حبس ابد در مورد آنان

والّتى يأتين الفاحشة من نسائكم . .. فامسكوهنّ فى البيوت حتى يتوفيهنّ الموت او يج

امام صادق (ع) درباره {سبيل} در آيه فوق فرمود: منسوخة و السبيل هو الحدود.

_______________________________

تفسير عياشى، ج 1، ص 227، ح 60 ; تفسير برهان، ج 1، ص 353، ح 2.

18 _ حبس ابد و محروميت از گفتگو و همنشينى ، كيفر منسوخ شده فحشاى زنان

فامسكوهنّ فى البيوت

امام صادق (ع) درباره آيه فوق فرمود: هذه منسوخة . .. كانت المرأة ... ادخلت بيتاً و لم تحدث و لم تكلّم و لم تجالس و اوتيت فيه بطعامها و شرابها حتى تموت ... .

_______________________________

تفسير عياشى،

ج 1، ص 227، ح 61 ; نورالثقلين، ج 1، ص 456، ح 124.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - انفال - 8 - 66 - 3

3 _ لزوم پايدارى هر مؤمن در ميدان نبرد با دو كافر ، نسخ كننده حكم پيشين ( لزوم پايدارى هر مؤمن در برابر ده كافر )

ان يكن منكم عشرون . .. الئن خفف اللّه عنكم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - مجادله - 58 - 13 - 5

5 - خداوند ، حكم صدقه نجوا را در پى امتناع ورزيدن مسلمانان از آن و ترك كردن گفتوگوى محرمانه با پيامبراكرم ( ص ) لغو و نسخ كرد .

فإذ لم تفعلوا و تاب اللّه عليكم

مفسران، بر آنند كه اين آيه ناسخ حكم صدقه نجوا است.

نسخ احكام اسلام

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 106 - 3،4،7

3 - امكان نسخ در آيات قرآن و احكام اسلام

ما ننسخ من ءاية أو ننسها

از مصاديق {ءاية} مى تواند آيه اى از قرآن و يا حكمى از اسلام باشد.

4 - نسخ اديان و نسخ آياتى از قرآن و احكامى از دين اسلام ، تنها به دست خدا و در اختيار اوست .

ما ننسخ من ءاية . .. ألم تعلم أن اللّه على كل شىء قدير

از اينكه نسخ به خداوند نسبت داده شده و نيز از تعليل آن به اقتدار خداوند با جمله {ألم تعلم . ..}، برداشت فوق به دست مى آيد.

7 - خداوند ، هرگاه آيه اى از قرآن يا حكمى از اسلام را نسخ كند و

يا به متاركه آن فرمان دهد ، آيه و حكمى بهتر يا همسان با آن را نازل مى كند .

ما ننسخ من ءاية أو ننسها نأت بخير منها أو مثلها

نسخ احكام تورات

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - آل عمران - 3 - 50 - 3

3 _ نسخ بعضى از احكام تورات ، توسط حضرت عيسى ( ع )

و لاحلّ لكم بعض الذى حرّم عليكم

چون مخاطبان عيسى (ع)، بنى اسرائيل بودند، و شريعت بنى اسرائيل تا قبل از عيسى (ع)، شريعت حضرت موسى (ع) بوده، بنابراين چيزهايى كه عيسى (ع) براى آنان حلال مى كند، چيزهايى است كه تورات آنها را تحريم كرده است.

نسخ اديان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 106 - 1،4،6،11،14،15

1 - اديان الهى قابل نسخ شدن است .

ما ننسخ من ءاية أو ننسها

از مصاديق مورد نظر براى {ءاية} - به دليل آيات گذشته كه درباره بعثت پيامبر و دعوت اهل كتاب به شريعت اسلام بود - اديان گذشته است. {ما} در {ما ننسخ} شرطيه و مفعول براى {ننسخ} مى باشد و {من}بيانيه است; يعنى، آنچه از آيات را كه نسخ كنيم و باطل سازيم ...

4 - نسخ اديان و نسخ آياتى از قرآن و احكامى از دين اسلام ، تنها به دست خدا و در اختيار اوست .

ما ننسخ من ءاية . .. ألم تعلم أن اللّه على كل شىء قدير

از اينكه نسخ به خداوند نسبت داده شده و نيز از تعليل آن به اقتدار خداوند با جمله {ألم تعلم . ..}، برداشت فوق به دست مى

آيد.

6 - خداوند ، در پى نسخ اديان گذشته و واداشتن مردم به ترك آن ، دينى بهتر و يا همانند آن را به مردم ارائه مى كند .

ما ننسخ من ءاية أو ننسها نأت بخير منها أو مثلها

حرف {أو} براى بيان تنويع است. بنابراين مراد از {نأت بخير منها ...}(بهتر از آن يا همانند آنها را مى آوريم) اين است كه احكام جايگزين شده، برخى بهتر از احكام منسوخ و برخى همانند آن است.

11 - نسخ اديان گذشته و ارائه آيينى بهتر و يا همانند آن ، رحمت و فضلى است از جانب خدا بر بندگان .

و اللّه ذوالفضل العظيم. ما ننسخ من ءاية ... نأت بخير منها أو مثلها

بيان فضل و رحمت الهى در آيه قبل و سپس بيان نسخ دينى و جايگزين كردن شريعتى ديگر، حاكى از آن است كه: نسخ دينى و ارائه آيينى جديد، از مصاديق رحمت و فضل خداوند است.

14 - نسخ اديان و احكامى از دين ، درخورِ دارنده قدرت مطلق است .

ما ننسخ من ءاية أو ننسها . .. ألم تعلم أن اللّه كل شىء قدير

جمله {ألم تعلم . ..} (البته دانستى كه خدا بر هر چيز تواناست) دليل براى حقايقى است كه در آيه مطرح شده است و از آنهاست نسخ كردن احكام و يا به فراموشى انداختن آنها; يعنى، چون خداوند داراى قدرت مطلق است، مى تواند دينى را نسخ كند.

15 - تشريع دينى به جاى دين نسخ شده و نازل كردن حكمى به جاى حكم منسوخ ، درخورِ دارنده قدرت مطلق است .

نأت بخير منها أو مثلها ألم تعلم أن اللّه كل شىء قدير

در

برداشت فوق جمله تعليليه {ألم تعلم . ..} در ارتباط با {نأت بخير ...} معنا شده است; يعنى، چون خداوند داراى قدرت مطلق است، بر جاى گزينى شريعتى بهتر و يا همانند شريعت منسوخ، تواناست.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 107 - 7

7 - توجه به قدرت همه جانبه خداوند و انحصار حاكميت او بر هستى زايل كننده هر شبهه اى درباره نسخ اديان و احكام دين است .

ما ننسخ من ءاية أو ننسها . .. ألم تعلم أن اللّه على كل شىء قدير. ألم تعلم أن الل

استفهام تقريرى در دو جمله {ألم تعلم أن اللّه على . ..} و {ألم تعلم أن اللّه له ...} بيانگر اين است كه: مخاطبان (انسانها) در ارتباط با نسخ دين و جايگزينى آن شبهه هايى داشته يا براى آنان رخ خواهد داد. خداوند، براى يافتن پاسخ شبهات، آنان رابه توجه در قدرت همه جانبه و حاكميت مطلق خويش، سفارش كرده است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 109 - 12

12 - يهود و نصارا با بهانه قرار دادن نسخ اديان و نسخ برخى از آيات قرآن ، در صدد ايجاد شبهه در اذهان مسلمانان بودند .

ما ننسخ من ءاية . .. أم تريدون أن تسئلوا رسولكم ... ودّ كثير من أهل الكتب

بيان تلاش اهل كتاب براى مرتد ساختن مسلمانان پس از مطرح ساختن پرسشها و درخواستهاى نابه جا درباره نسخ و بيان اثر سوء آن در خواستها (تبديل شدن ايمان به كفر)، گوياى اين است كه: اهل كتاب در صدد بودند

مسلمانان را درباره نسخ به شبهه اندازند و آنان رادر ايمانشان به پيامبر(ص) دچار ترديد كنند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - آل عمران - 3 - 85 - 5

5 _ اسلام ، ناسخ تمامى اديان گذشته

و من يبتغ غير الاسلام ديناً فلن يقبل منه

بنابراينكه {الاسلام}، نام شريعت پيامبر (ص) باشد.

نسخ در حكم جهاد

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - انفال - 8 - 66 - 1،3،4

1 _ لزوم پايدارى اهل ايمان در برابر لشكرى با نيرويى ده برابر ، حكمى كه پس از گذشت مدتى تخفيف داده شد .

الئن خفف اللّه عنكم

3 _ لزوم پايدارى هر مؤمن در ميدان نبرد با دو كافر ، نسخ كننده حكم پيشين ( لزوم پايدارى هر مؤمن در برابر ده كافر )

ان يكن منكم عشرون . .. الئن خفف اللّه عنكم

4 _ بروز ضعف در جامعه ايمانى صدر اسلام ، موجب تخفيف حكم پايدارى در برابر دشمنان شد .

الئن خفف اللّه عنكم و علم أن فيكم ضعفا

نسخ در قرآن

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 106 - 3،4

3 - امكان نسخ در آيات قرآن و احكام اسلام

ما ننسخ من ءاية أو ننسها

از مصاديق {ءاية} مى تواند آيه اى از قرآن و يا حكمى از اسلام باشد.

4 - نسخ اديان و نسخ آياتى از قرآن و احكامى از دين اسلام ، تنها به دست خدا و در اختيار اوست .

ما ننسخ من ءاية . .. ألم تعلم أن اللّه على كل شىء قدير

از اينكه نسخ به خداوند نسبت داده شده و

نيز از تعليل آن به اقتدار خداوند با جمله {ألم تعلم . ..}، برداشت فوق به دست مى آيد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 109 - 12

12 - يهود و نصارا با بهانه قرار دادن نسخ اديان و نسخ برخى از آيات قرآن ، در صدد ايجاد شبهه در اذهان مسلمانان بودند .

ما ننسخ من ءاية . .. أم تريدون أن تسئلوا رسولكم ... ودّ كثير من أهل الكتب

بيان تلاش اهل كتاب براى مرتد ساختن مسلمانان پس از مطرح ساختن پرسشها و درخواستهاى نابه جا درباره نسخ و بيان اثر سوء آن در خواستها (تبديل شدن ايمان به كفر)، گوياى اين است كه: اهل كتاب در صدد بودند مسلمانان را درباره نسخ به شبهه اندازند و آنان رادر ايمانشان به پيامبر(ص) دچار ترديد كنند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 101 - 1،3،5

1- متهم شدن پيامبر ( ص ) به دروغ گويى از سوى مشركان ، با رخ دادن نسخ و تبديل پيامى به پيام ديگر در برخى از آيات قرآن

و إذا بدّلنا ءاية مكان ءاية . .. قالوا إنما أنت مفتر

3- وجود نسخ و تغيير برخى از پيام هاى الهى در قرآن به وسيله خود قرآن

و إذا بدّلنا ءاية مكان ءاية

5- نزول تدريجى آيات قرآن و تغيير برخى از آنها از نظر مفاد به مرور زمان ، ناشى از علم الهى است .

و إذا بدّلنا ءاية مكان ءاية و الله أعلم بما ينزّل

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 -

102 - 2

2- آيات ناسخ و منسوخ ، همه از جانب پروردگار نازل شده است .

قل نزّله روح القدس من ربّك

نسخ صدقه نجوا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - مجادله - 58 - 13 - 5

5 - خداوند ، حكم صدقه نجوا را در پى امتناع ورزيدن مسلمانان از آن و ترك كردن گفتوگوى محرمانه با پيامبراكرم ( ص ) لغو و نسخ كرد .

فإذ لم تفعلوا و تاب اللّه عليكم

مفسران، بر آنند كه اين آيه ناسخ حكم صدقه نجوا است.

نسخ قبله بودن بيت المقدس

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 144 - 7

7 - انتظار و اشتياق پيامبر ( ص ) براى نسخ قبله سابق ( بيت المقدس ) داراى نقشى بسزا در نسخ آن بود .

قد نرى تقلب وجهك فى السماء فلنولينك قبلة ترضيها

تفريع جمله {فلنولينك . ..} بر {قد نرى ...} به وسيله حرف {فاء} مى رساند كه انتظار و اشتياق پيامبر(ص) به تغيير قبله در آن امر مؤثر بوده است.

به آن وارد شدند ، مردمى دور از خوى مهمان دوستى و غريب نوازى ، دور بودند .

فأبوا أن يضيّفوهما

ملاقات خضر(ع) با اهل ناصره

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 77 - 2

2- موسى و خضر ( ع ) در مسير حركت و سفر خويش ، به يك آبادى رسيدند و با اهل آن ملاقات كردند .

فانطلقا حتّى إذا أتيا أهل قرية

در اين كه چه شهرى در مسير موسى و خضر(ع) قرار داشته، احتمالات گوناگونى ارائه شده است. از جمله آن ها شهر {ناصره} است كه در ساحل دريا قرار داشته است اين وجه را مجمع البيان از امام صادق (ع) روايت كرده است.

ملاقات موسى(ع) با اهل ناصره

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 77 - 2

2- موسى و خضر ( ع ) در مسير حركت و سفر خويش ، به يك آبادى رسيدند و با اهل آن ملاقات كردند .

فانطلقا حتّى إذا أتيا أهل قرية

در اين كه چه شهرى در مسير موسى و خضر(ع) قرار داشته، احتمالات گوناگونى ارائه شده است. از جمله آن ها شهر {ناصره} است كه در ساحل دريا قرار داشته است اين وجه را مجمع البيان از امام صادق (ع) روايت كرده است.

موسى(ع) در ناصره

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 77 - 19

19- { عن جعفربن محمد ( ع ) : . . . { فانطلقا حتّى إذا أتيا أهل قرية } و هى الناصرة ;

از امام صادق(ع) روايت شده:. .. مقصود

از قريه، در آيه شريف قريه ناصره است}.

آيد بلكه مستحبى است كه صرفاً به منظور دو برابر شدن تعداد ركعات نافله نسبت به نمازهاى يوميه اضافه شده است. (من لايحضره الفقيه، ج 1، ص 455، ح 1318). براساس اين روايات، مجموع عدد نمازهاى يوميه و نوافل پنجاه ركعت است.

6 - { عن فُضَيل ، قال : سألت أباجعفر ( ع ) عن قول اللّه عزّوجلّ : { . . .الذين هم على صلاتهم دائمون } قال : هى النافلة ;

فضيل مى گويد: از امام باقر(ع) از سخن خداى عزّوجلّ {. ..الذين هم على صلاتهم دائمون} سؤال كردم فرمود: مراد نماز نافله است}.

دعا در نماز نافله

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 80 - 3

3- فرمان خداوند به پيامبر ( ص ) براى دعا و نيايش همراه با نماز و نوافل

أقم الصلوة . .. فتهجّد به نافلة لك ... و قل ربّ أدخلنى مدخل صدق

برداشت فوق، مبتنى بر اين نكته است كه عبارت {و قل رب} عطف به {فتهجّد. ..} بوده و ذكر خاص بعد از عام بيانگر يكى از اعمال باشد كه شايسته است در تهجّد و نماز شب انجام گردد.

قضاى نماز نافله

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - فرقان - 25 - 62 - 10

10 _ { عن عنبسة العابد ، قال : سألت أباعبداللّه ( ع ) : عن قول اللّه عزّوجلّ : { و هو الذى جعل الليل و النهار خلفة لمن أراد أن يذّكّر أو أراد شكوراً } قال : قضاء صلاة الليل بالنهار و قضاء صلاة النهار بالليل ;

امام صادق در باره آيه

ياد شده فرمود: مراد قضاى نمازهاى شب در روز و قضاى نمازهاى روز در شب است}. توضيح: با توجه به روايات قبل از حديث ياد شده، در تهذيب و روايت صفحه 116 از تفسير قمى به نظر مى رسد، قضاى نماز نافله مقصود است.

مراد از نافله

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 72 - 8

8- { عن أبى عبداللّه ( ع ) فى قول اللّه عزّوجلّ : { و وهبنا له اسحاق و يعقوب نافلة } قال : ولد الولد نافلة ;

از امام صادق(ع) در باره قول خداى عزّوجلّ : {و وهبنا له اسحاق و يعقوب نافلة} روايت شده كه فرمود: فرزندِ فرزند، نافله است}.

نافله مغرب

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - ق - 50 - 40 - 7،8

7 - { عن زرارة عن أبى جعفر ( ع ) قال : قلت له : . . . { و أدبار السجود } قال : ركعتان بعد المغرب ;

زراره گويد: ازامام باقر(ع) پرسيدم: . .. مراد از تسبيح در {و أدبار السجود} چيست ؟ فرمود: مراد دو ركعت نماز بعد از [نماز] مغرب است}.

8 - { عن إبن أبى نصر قال : سألت الرضا ( ع ) عن قول اللّه { و من اليل فسبّحه و أدبار السجود } قال : أربع ركعات بعد المغرب ;

ابن ابى نصر گويد: از امام رضا(ع) درباره سخن خداوند {و من الليل فسب_ّحه و أدبار السجود} پرسيدم; حضرت فرمود: مراد چهار ركعت [نماز] بعد از نماز مغرب است}.

- سوره - آيه - فيش

20 - اعلى - 87 - 15 - 8

8 - ذكر نام خدا و روى آوردن به نماز ، نشانه پندپذيرى از قرآن ، ترس از خداوند و مايه دورى از آتش دوزخ است .

سيذّكّر من يخشى . و يتجنّبها الأشقى . الذى يصلى النار ... قد أفلح من ... فصلّى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - اعلى - 87 - 18 - 3

3 - كتاب هاى آسمانى امت هاى گذشته ، رستگارى را در گرو تزكيه ، يادِ نام خدا و اداى نماز دانسته ، از ترجيح زندگانى دنيا بر آخرت نكوهش كرده اند .

قد أفلح . .. إنّ ه_ذا لفى الصحف الأُولى

مشاراليه {ه_ذا} مى تواند آيه قبل (و الآخرة خير و أبقى) باشد و ممكن است آن را اشاره به مفاد آيات {قد أفلح. ..} به بعد بدانيم. برداشت ياد شده، ناظر به احتمال دوم است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - اعلى - 87 - 19 - 3

3 - برترى آخرت بر زندگانى دنيا و توقف رستگارى بر تزكيه ، ياد نام خدا و اداى نماز ، از معارف ياد شده در كتاب هاى آسمانى ابراهيم و موسى ( ع )

قد أفلح . .. بل تؤثرون ... صحف إبرهيم و موسى

آداب تفسير نام خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - اعلى - 87 - 1 - 5

5 - لزوم پرهيز از حمل نام هاى خداوند ، بر معنايى كه زيبنده او نيست .

سبّح اسم ربّك

آداب ذكر نام خدا

جلد - نام سوره - سوره

- آيه - فيش

20 - اعلى - 87 - 1 - 4

4 - نام خداوند ، هرگز نبايد با اثبات صفات ناشايست و سلب صفات بايسته ، همراه شود .

سبّح اسم ربّك

تسبيح و تقديس و تنزيه به يك معنا است (مصباح). مراد از تسبيح نام خداوند، پاك و دور از عيب معرفى كردن آن است كه مستلزم چند چيز است: 1. همراه نساختن نام خداوند با وصفى ناشايست; 2. حمل نكردن نام او بر معنايى نادرست; 3. سلب نكردن صفات نيكو از آن; 4. به كار نبردن نام هاى اختصاصى خداوند براى غير او; 5. پرهيز از بى احترامى به نام هاى او. برداشت ياد شده به برخى از امور ياد شده نظر دارد.

ابداع نام يحيى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 7 - 6

6 - نام { يحيى } ، بيش از عصر زكريا ، در بين مردم بى سابقه بود .

اسمه يحيى لم نجعل له من قبل سميًّا

{سَمىّ}; يعنى، هم نام (تاج العروس) و مراد از جمله {لم نجعل. ..} اين است كه قبل از فرزندِ زكريا، كسى به نام {يحيى} نام گذارى نشده بود.

اهميت ذكر نام خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - اعلى - 87 - 15 - 4

4 - لزوم ذكر نام خدا پيش از نماز

ذكر اسم ربّه فصلّى

اهميت نام

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 7 - 5

5- اهميت نام و نام گذارنده و نقش آن در شخصيت كودك

اسمه يحيى لم نجعل له من قبل سميًّا

تعبير

{اسمه يحيى} از آن جهت مورد تصريح قرار گرفته است كه تعيين آن از سوى خدا، خود شرافتى برجسته و قابل تأمل است.

اهميت نام خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - حمد - 1 - 1 - 7،8

7 - رحمت گسترده خداوند و مهربانى او به بندگان ، دليل لزوم انجام كار ها با نام او

بسم اللّه الرحمن الرحيم

توصيف {اللّه} به رحمان و رحيم پس از اشاره به لزوم انجام كارها با نام خدا، گوياى حكمت اين دستور است ; يعنى، چون خدا رحمان و رحيم است، كارها را با نام او آغاز كنيد.

8 - انجام كار ها با نام خدا ، مايه جلب رحمت اوست .

بسم اللّه الرحمن الرحيم

توصيه به انجام دادن كارها با نام خدا و تذكر به رحمانيت و رحيميت او به عنوان حكمت اين توصيه، گوياى اين است كه نام خدا در كارها، موجب جلب رحمت الهى و در نتيجه به كمال رسيدن آن كارهاست.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - اعلى - 87 - 1 - 6

6 - لزوم پرهيز از هرگونه جسارت و بى احترامى ، به نام هاى خداوند

سبّح اسم ربّك

بهترين نام ها

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 180 - 1

1 _ تماى نام هاى بهتر و نيكوتر ( أسماء حسنى ) از آن خداوند است .

و للّه الأسماء الحسنى

{ال} در {الأسماء} براى استغراق و به معناى كل است. {حسنى} مؤنث احسن و به معناى نيكوترين مى باشد. توصيف {الأسماء} به وصف {الحسنى} مى رساند كه مراد از اسم،

نامى است كه معناى آن لحاظ شده باشد، يعنى اگر خداوند به {الرحمن} ناميده مى شود ; به لحاظ رحمت واسعه اوست.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 110 - 5

5- تنها خداوند ، داراى اسماى حسنى ( بهترين نام ها ) و برخوردار از برترين صفات

أيًّاما تدعوا فله الأسماء الحسنى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 8 - 3

3 - بهترين نام ها و اوصاف ، از آن خداى يگانه و زيبنده او است .

له الأسماء الحسنى

{الأسماء} جمع با الف و لام است و افاده عموم مى كند و {الحسنى} اسم تفضيل است و مفاد آيه اين است كه تمامى نام هاى بهتر و نيكوتر، مخصوص خداوند است. توصيف اسم ها به حسن و خوبى، حكايت از آن دارد كه مقصود نام هايى است كه در اصطلاح صرفى، صفت ناميده مى شود، مانند: رازق، شكور و رحيم، زيرا اسمى كه معناى وصفى ندارد، تنها براى اشاره به ذات است و زشتى و زيبايى در باره آن معنا ندارد.

تبرك از نام خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - رحمن - 55 - 78 - 2

2 - تبرك جستن به نام خداوند در همه امور ، امرى شايسته و پسنديده

تب_رك اسم ربّك

تعظيم ذكر نام خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - اعلى - 87 - 1 - 4

4 - نام خداوند ، هرگز نبايد با اثبات صفات ناشايست و سلب صفات بايسته ، همراه شود .

سبّح اسم ربّك

تسبيح و تقديس

و تنزيه به يك معنا است (مصباح). مراد از تسبيح نام خداوند، پاك و دور از عيب معرفى كردن آن است كه مستلزم چند چيز است: 1. همراه نساختن نام خداوند با وصفى ناشايست; 2. حمل نكردن نام او بر معنايى نادرست; 3. سلب نكردن صفات نيكو از آن; 4. به كار نبردن نام هاى اختصاصى خداوند براى غير او; 5. پرهيز از بى احترامى به نام هاى او. برداشت ياد شده به برخى از امور ياد شده نظر دارد.

تنزيه نام خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - اعلى - 87 - 1 - 1،4،5

1 - تسبيح خداوند و دور نگه داشتن نام هاى او از اوصاف ناروا ، وظيفه اى الهى برعهده پيامبر ( ص )

سبّح

4 - نام خداوند ، هرگز نبايد با اثبات صفات ناشايست و سلب صفات بايسته ، همراه شود .

سبّح اسم ربّك

تسبيح و تقديس و تنزيه به يك معنا است (مصباح). مراد از تسبيح نام خداوند، پاك و دور از عيب معرفى كردن آن است كه مستلزم چند چيز است: 1. همراه نساختن نام خداوند با وصفى ناشايست; 2. حمل نكردن نام او بر معنايى نادرست; 3. سلب نكردن صفات نيكو از آن; 4. به كار نبردن نام هاى اختصاصى خداوند براى غير او; 5. پرهيز از بى احترامى به نام هاى او. برداشت ياد شده به برخى از امور ياد شده نظر دارد.

5 - لزوم پرهيز از حمل نام هاى خداوند ، بر معنايى كه زيبنده او نيست .

سبّح اسم ربّك

توقيفيت نام خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 -

اعلى - 87 - 1 - 7،14

7 - نام هاى اختصاصى خداوند ، نبايد بر غير او نهاده شود .

سبّح اسم ربّك الأعلى

پاكيزه نگه داشتن نام خداوند، معنايى عام است و شامل نكته ياد شده نيز مى باشد.

14 - خداوند ، داراى نام هايى منزّه از دلالت بر كمترين عيب و سازگار با مقام والاى او است .

سبّح اسم ربّك الأعلى

ذكر نام خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - اعلى - 87 - 15 - 1،6

1 - به زبان آوردن نام خداوند ، درست كارى و مايه نجات است .

قد أفلح من . .. و ذكر اسم ربّه

ذكر دو نوع است: ذكر با قلب و ذكر با زبان (مفردات راغب) و مراد از آن در آيه شريفه _ به قرينه كلمه {اسم} _ ذكر با زبان است.

6 - ياد نام و اوصاف خداوند ، سوق دهنده انسان به عبادت و نماز است .

و ذكر اسم ربّه فصلّى

زمينه تنزيه نام خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - اعلى - 87 - 1 - 9

9 - باور به ربوبيت خداوند ، زمينه ساز پرهيز از همراه ساختن نام او با هرگونه وصف ناشايست .

سبّح اسم ربّك

عظمت نام خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - واقعه - 56 - 74 - 3

3 - نام خداوند ، بزرگ و ارجمند است .

فسبّح باسم ربّك العظيم

برداشت بالا، بر اين احتمال است كه {العظيم} وصف {اسم} باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - واقعه - 56 - 96 - 4

4 - نام

خدا ، بزرگ و ارجمند است .

فسبّح باسم ربّك العظيم

برداشت ياد شده بدان احتمال است كه {العظيم} وصف {اسم} باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - حاقه - 69 - 52 - 3

3 - نام خداوند ، بزرگ و ارجمند است .

باسم ربّك العظيم

مباركى نام خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - رحمن - 55 - 78 - 1

1 - نام خداوند ، نامى خجسته و مبارك

تب_رك اسم ربّك

موجبات ذكر نام خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - اعلى - 87 - 15 - 3

3 - توجّه به جلوه هاى ربوبيت خداوند ، وادارسازنده انسان به عبادت و ذكر خدا و جارى ساختن نام او بر زبان است .

و ذكر اسم ربّه

نام پيشين مدينه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - احزاب - 33 - 13 - 6

6 - يثرب ، نام پيشين مدينه پيامبر است .

ي_أهل يثرب

نام خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - حمد - 1 - 1 - 2،3،10

2 - قرآن ، كتابى است آغاز شده با نام خدا و همراه با اعلام رحمت بر بندگان .

بسم اللّه الرحمن الرحيم

3 - لزوم آغاز كردن كار ها با نام خدا و گفتن { بسم اللّه }

بسم اللّه

از آنجا كه قرآن كتاب هدايت است و سخن خويش را با {بسم اللّه} آغاز كرده اين نكته را به مخاطبانش القا مى كند كه كارهاى خود را با {بسم اللّه} شروع كنند.

10 - عبداللّه بن سنان مى گويد از امام صادق ( ع

) از معناى { بسم اللّه الرحمن الرحيم } سؤال كردم ، آن حضرت فرمود : { الباء بهاء اللّه و السين سناء اللّه و الميم مجد اللّه _ و روى بعضهم ملك اللّه _ واللّه إله كل شىء ] و [ الرحمن لجميع العالم و الرحيم بالمؤمنين خاصة ;

{باى} بسم اللّه، نشانگر خوبى و حسن خداوند و {سين} اشاره به رفعت او و {ميم} اشاره به مجد و عظمت اوست. و بعضى روايت كرده اند كه: ]ميم[ اشاره به ملك و سلطنت خداوند است و {اللّه} معبود همه چيز است ]و[ {رحمان} نظر به رحمت او در باره همه عالم و {رحيم} نظر به رحمت او فقط درباره مؤمنان دارد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - بقره - 2 - 224 - 3

3 _ لزوم تعظيم و اجلال نام خداوند

لا تجعلوا اللّه عُرضةً لايمانكم . .. و اللّه سميع عليم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 118 - 1،2،7

1 _ بردن نام خدا به هنگام ذبح حيوان، شرط حليت خوردن آن است.

فكلوا مما ذكر اسم الله عليه

جمله {مما ذكر اسم . ..} گرچه بيان اباحه خوردن از گوشتى است كه نام خدا به هنگام ذبح آن برده شده، در عين حال مى تواند ارشاد به شرط بودن {تسمية} هنگام ذبح باشد.

2 _ خوردن ذبيحه اى كه هنگام ذبح نام خدا بر آن برده شده، مجاز است.

فكلوا مما ذكر اسم الله عليه إن كنتم بأيته مؤمنين

7 _ ترديد افكنى درباره حليت حيوانى كه با نام خدا ذبح شده باشد، از محورهاى تبليغاتى عليه

اسلام و پيامبر(ص) در مكه بوده است.

و إن تطع أكثر من فى الأرض . .. فكلوا مما ذكر اسم الله عليه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 119 - 4

4 _ نكوهش خداوند از برخى مسلمانان صدر اسلام به سبب تحريم خوردن گوشت حيوانى كه با نام خدا ذبح شده است.

و ما لكم ألا تأكلوا مما ذكر اسم الله عليه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 121 - 1،2،3

1 _ خوردن ذبيحه اى كه نام خدا بر آن برده نشده، حرام است.

و لا تأكلوا مما لم يذكر اسم الله عليه

2 _ خوردن از ذبيحه اى كه نام خدا بر آن برده نشده، فسق (خروج از طاعت خداوند) است.

و لا تأكلوا مما لم يذكر اسم الله عليه و إنه لفسق

مرجع ضمير {إنه}، {أكل} مى تواند باشد كه از جمله {لا تأكلوا} گرفته شده است.

3 _ ياد نكردن عمدى نام خداوند در هنگام ذبح حيوان، فسق است.

و لا تأكلوا مما لم يذكر اسم الله عليه و إنه لفسق

مرجع ضمير {إنه}، {ترك التسمية} مى تواند باشد كه از مضمون جمله {مما لم يذكر} انتزاع شده و نتيجه آن برداشت فوق است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 138 - 5،7

5 _ تعمد مشركان عصر جاهلى به نبردن نام خدا بر بعضى از چهارپايان به هنگام ذبح

و أنعم لايذكرون اسم الله عليها

7 _ وعده الهى به كيفر مشركان به سبب افتراهاى آنان به خدا (ممنوعيت خوردن برخى از چهارپايان و محصولات، سوار نشدن بر برخى

از چهارپايان، نبردن نام خدا به هنگام ذبح)

سيجزيهم بما كانوا يفترون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 145 - 6،12

6 _ خوردن گوشت مردار، خوك، خون و حيوانى كه هنگام ذبح نام خدا بر آن برده نشده، حرام است.

إلا أن يكون ميتة أو دما مسفوحا أو لحم خنزير فإنه رجس أو فسقا أهل لغير اللّه به

12 _ بردن نامى جز نام خدا بر حيوان به هنگام ذبح، فسق و خروج از طاعت خداست.

أو فسقا أهل لغير الله به

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - اعلى - 87 - 1 - 8

8 - هر نام كه بر ربوبيت دلالت كند ، ويژه خداوند است و بر غير او روا نيست .

سبّح اسم ربّك

نام خدا قبل از نماز

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - اعلى - 87 - 15 - 5

5 - به جا آوردن نماز پس از ذكر نام خداوند ، مايه رستگارى است .

قد أفلح من . .. ذكر اسم ربّه فصلّى

نام دين محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - صف - 61 - 7 - 6

6 - { اسلام } ، نام دين حضرت رسول اكرم ( ص )

و هو يدعى إلى الإسل_م

برداشت ياد شده، بدان احتمال است كه كلمه {اسلام} در آيه شريفه، در معناى لغوى آن به كار نرفته باشد; بلكه مقصود از آن دين الهى پيامبر(ص) باشد.

نام ذوالقرنين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 83 - 8

8- { عن أبى

عبداللّه ( ع ) قال : ملك الأرض كلّها أربعة : مؤمنان و كافران . فأمّا المؤمنان : فسليمان بن داوود و ذوالقرنين ;

از امام صادق(ع) روايت شده كه فرمود: چهار نفر بودند كه بر تمام زمين حكومت كردند: دو نفر مؤمن و دو نفر كافر. آن دو نفر مؤمن: سليمان بن داوود و ذوالقرنين بودند}.

نام عبادتگاه زكريا(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 11 - 6

6 - نام معبد هم كيشان حضرت زكريا ، { محراب } بود . *

فخرج على قومه من المحراب

نام عيسى(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - نساء - 4 - 171 - 10

10 _ مسيح ، لقب حضرت عيسى ، و عيسى ، اسم او *

انما المسيح عيسى ابن مريم

معمولا اسم را توصيف به {ابن} مى كنند بنابراين {عيسى} اسم آن حضرت و در نتيجه {مسيح} لقب او خواهد بود.

نام معبود راستين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 98 - 3

3 - { اللّه } ، نام مخصوص و ويژه معبود يگانه و حقيقى هستى

إنّما إل_هكم اللّه الذى لا إل_ه الاّهو

نام يحيى در دوران زكريا(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 7 - 6

6 - نام { يحيى } ، بيش از عصر زكريا ، در بين مردم بى سابقه بود .

اسمه يحيى لم نجعل له من قبل سميًّا

{سَمىّ}; يعنى، هم نام (تاج العروس) و مراد از جمله {لم نجعل. ..} اين است كه قبل از فرزندِ

زكريا، كسى به نام {يحيى} نام گذارى نشده بود.

نامگذارى با نام خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 180 - 9

9 _ توصيف و ناميدن غير خدا با نام ها و وصف هاى الهى ، الحاد در اسماء او و انحراف از اعتدال است .

و للّه الأسماء الحسنى . .. و ذروا الذين يلحدون فى أسمئه

جمله {و للّه الأسماء الحسنى} دلالت مى كند كه هيچكس جز خدا داراى اسماء حسنى نيست. بنابراين ناميدن و توصيف غير خدا با نيكوترين اسم و وصف _ كه ويژه خداوند است _ از موارد الحاد در اسماء الهى خواهد بود.

نقش نام موجودات

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 31 - 4

4 - نام و علامت اشيا ، داراى نقشى اساسى در فراگيرى علوم و معارف

و علّم ءادم الأسماء كلها

مراد از {الاسماء} حقايق هستى است نه فقط نامها و علامتهاى آنها. بنابراين تعبير كردن از حقايق هستى به نامها و علامتها، بيانگر اين است كه نام و نشان اشيا نقشى بسزا در علوم و معارف دارد.

نقش نام ها

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - بقره - 2 - 198 - 18

18 _ خطاب جبرئيل به حضرت ابراهيم ، در عرفات : { اعرف بها مناسكك و اعترف بذنبك } سبب نامگذارى عرفات به اين نام

فاذا افضتم من عرفات

امام باقر (ع) و امام صادق (ع): . .. فقال {جبرئيل} هذه عرفات، فاعرف بها مناسكك و اعترف بذنبك فسمّى عرفات

_______________________________

كافى، ج 4، ص 207، ح 9 ; علل الشرايع،

ج 2، ص 436، ح 1، ب 173.

نامگذارى

احكام نامگذارى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 65 - 14

14- از نام گذارى افراد و اشيا به نام هاى اختصاصى خداوند بايد اجتناب كرد .

هل تعلم له سميًّا

چنان كه گفته شد، {سمىّ} به معناى هم نام است گفتنى است كه آيه در صدد بيان امرى حقيقى در مورد يكتايى خداوند و بى نظير بودن او است; ولى نفى هم نام مى تواند متضمن اين پيام نيز باشد كه نام گذارى افراد به نام هاى ويژه خداوند _ هر چند اعتبارى بيش نيست _ ولى كارى ناروا است.

شرايط نامگذارى خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 180 - 7،8،10

7 _ ياد خدا با نام و وصفى كه حكايتگر نقص و كاستى است ، انحراف و خارج شدن از حق و اعتدال است .

و ذروا الذين يلحدون فى أسمئه

{إلحاد} مصدر {يلحدون} به معناى انحراف و خروج از حد اعتدال است. انحراف در أسماء الهى به قرينه {للّه الأسماء الحسنى} به اين است كه خداوند با نامى ياد شود و توصيف گردد كه حاكى از نقص و كاستى است.

8 _ در ناميدن خدا و توصيف او بايد نام ها و وصفهايى را عنوان كرد كه گوياى كمال مطلق است .

و للّه الأسماء الحسنى فادعوه بها

10 _ ناميدن خداوند به اوصافى كه حكايتگر نقص و كاستى است ، مستلزم كيفرى از جانب او خواهد شد .

و ذروا الذين يلحدون فى أسمئه سيجزون ما كانوا يعملون

فلسفه نامگذارى طارق

جلد - نام سوره - سوره

- آيه - فيش

20 - طارق - 86 - 2 - 4

4 - { عن ضحاك بن مزاحم قال سئل على ( ع ) عن الطارق قال : هو أحسن نجم فى السماء و ليس تعرفه الناس و انما سمّى الطارق لأنّه يطرق نوره سماءً سماءً إلى سبع سماوات ثمّ يطرق راجعاً حتّى يرجع إلى مكانه ;

از ضحاك بن مزاحم روايت شده است: از امام على(ع) از معناى {طارق} سؤال شد، حضرت فرمود: نيكوترين ستاره اى است كه در آسمان است و مردم آن را نمى شناسند و همانا {طارق} ناميده شده; چون نور آن در آسمان ها، يكى پس از ديگرى تا هفت آسمان نفوذ مى كند. سپس در بازگشت نيز هم چنان نفوذ مى كند تا به محل اول برسد}.

فلسفه نامگذارى قرآن

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - فرقان - 25 - 1 - 13

13 _ { عن ابن عباس . . . قال عبداللّه بن سلام : . . . يا محمّد ( ص ) فاخبرنى هل أنزل عليك كتاباً ؟ قال : نعم قال : و أىّ كتاب هو ؟ قال : الفرقان ، قال : ولِمَ سمّاه ربّك فرقاناً ؟ قال : لأنّه متفرق الأيات و السور . . . ;

ابن عباس گويد: عبدالله بن سلام [به رسول خدا(ص). .. ]گفت: يا محمد(ص)! به من خبر ده كه آيا خدا كتابى بر تو نازل كرده است؟ فرمود: آرى. گفت: آن كتاب كدام است؟ فرمود: فرقان است. گفت: چرا پروردگارت آن را فرقان ناميده است؟ فرمود: براى اين كه، آيه ها و سوره هاى آن متفرق

نازل شده است ...}.

فلسفه نامگذارى كعبه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - حج - 22 - 29 - 10،11

10 - { عن أبى عبد اللّه ( ع ) قال : إنّ اللّه عزّوجلّ أغرق الأرض كلّها يوم نوح إلاّ البيت فيومئذ سمّى العتيق لأنّه اُعتق يومئذ من الغرق . . . ;

از امام صادق(ع) روايت شده است كه فرمود: خداى عزّوجلّ در روز طوفان نوح، همه زمين را غرق كرد، مگر {بيت[اللّه]}. پس در آن روز عتيق ناميده شد; زيرا در آن روز از غرق شدن آزاد شد}.

11 - { عن أبى حمزة الثمالى قال : قلت لأبى جعفر ( ع ) فى المسجد الحرام : لأىّ شىء سمّاه اللّه العتيق ؟ فقال : إنّه ليس من بيت وضعه اللّه على وجه الأرض إلاّ له ربّ و سكان يسكنونه غير ه_ذا البيت فإنّه لاربّ له إلاّ اللّه عزّوجلّ و هو الحرّ . . . ;

ابوحمزه ثمالى گويد: به امام باقر(ع) در مسجدالحرام گفتم: چرا خدا[ بيت اللّه] را عتيق ناميده است؟ فرمود: خداوند هيچ خانه اى را بر روى زمين ننهاده است مگر اين كه صاحب و ساكنانى دارد كه در آن سكنى گزيده اند; غير از اين بيت كه صاحبى به جز خداى عزّوجلّ ندارد و آن [از مالكيت اشخاص] آزاد است. ..}.

فلسفه نامگذارى محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - صف - 61 - 6 - 16

16 - { الحسن بن على بن أبى طالب ( ع ) قال : جاء نفر من اليهود إلى رسول اللّه فسأله أعلمهم . . . لأىِّ

شىء سُمّيتَ محمّداً و أحمد . . . ؟ فقال النبىّ ( ص ) : أمّا محمّد فإنّى محمود فى الأرض و أمّا أحمد فإنّى محمود فى السماء . . . ;

امام مجتبى(ع) فرمود: گروهى از يهوديان، نزد رسول خدا(ص) آمدند. پس عالم ترين ايشان از آن حضرت پرسيد: براى چه محمّد و احمد ناميده شدى؟ پيامبر(ص) فرمود: اما محمّد براى اين است كه در زمين ستايش شده ام و احمد براى اين است كه در آسمان ستايش گشته ام}.

فلسفه نامگذارى نوح(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 25 - 7

7_ { عن أبى عبدالله ( ع ) إنه قال : كان اسم نوح عبدالغفار و إنما سمى نوحاً لأنه كان ينوح على نفسه ;

از امام صادق(ع) روايت شده است كه فرمود: نام حضرت نوح ، عبدالغفار بود و اينكه نوح ناميده شد ، براى اين بود كه بر خويشتن مى گريست}.

منافقان مدينه و نامگذارى مدينه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - احزاب - 33 - 13 - 7

7 - منافقان ، به نام سابق مدينه ، علاقه مند بودند و از نامگذارى آن شهر به { مدينة النبى } ناخرسند بودند .

ي_أهل يثرب

با توجه به اين كه نام مدينه، در آيه صدو بيست از سوره توبه و آيه شصت از سوره احزاب آمده و در اين جا، از قول منافقان، آن شهر به نام سابق اش خوانده شده، نكته بالا به دست مى آيد.

منشأ نامگذارى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 -

7 - 11

11- اسامى همه انسان ها را خداوند تعيين مى كند . *

لم نجعل له من قبل سميًّا

مراد از جمله {لم نجعل. ..}، اين نيست كه در بين آن اسامى كه خداوند مستقيماً تعيين كرده است، نام {يحيى} وجود نداشته، بلكه اين است كه نام {يحيى}، نامى بى سابقه در بشر آن روزگار بوده است; بنابراين اسناد آن به خداوند در فعل {لم نجعل} گوياى اين است كه باقى اسامى نيز به جعل خداوند است، گرچه اين ارتباط بر همه كس آشكار نيست.

منشأ نامگذارى آيات قرآن

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - مؤمنون - 23 - 66 - 3

3 - آيه ، نامى نهاده شده از سوى خدا بر بندبند نثر قرآن

قد كانت ءاي_تى تتلى عليكم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - نور - 24 - 34 - 3

3 - نام گذارى هر يك از عبارت هاى مشخص قرآن به { آيه } از سوى خداوند

و لقد أنزلنا إليكم ءاي_ت مبيّن_ت

منشأ نامگذارى آيه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - قصص - 28 - 87 - 5

5 - آيه ، نامى است نهاده شده از جانب خدا بر بند هاى عبارات قرآن .

و لايصدّنّك عن ءاي_ت اللّه

مراد از {آيات اللّه} آيات قرآن است و {آيه} براى هر جمله مستقلى گفته مى شود كه با سجع ويژه اى از جمله ديگر جدا مى گردد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - يس - 36 - 46 - 4

4 - نام گذارى بند بند قرآن ، به { آيه }

از سوى خداوند

و ما تأتيهم من ءاية من ءاي_ت ربّهم

منشأ نامگذارى اصطلاح آيه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - نور - 24 - 1 - 7

7- آيه ، نامى از سوى خدا براى هر بند بند سوره هاى قرآن

سورة . .. فيها ءاي_ت بيّن_ت

منشأ نامگذارى اصطلاح سوره

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - نور - 24 - 1 - 2

2- سوره ، نامى است از سوى خداوند براى دسته اى از آيات به هم پيوسته .

سورة أنزلن_ها . .. فيها ءاي_ت بيّن_ت

منشأ نامگذارى مسلمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - حج - 22 - 78 - 14

14 - { مسلمان } ، نامى برگزيده از سوى خدا براى امت پيامبر ( ص )

هو سمّيكم المسلمين

منشأ نامگذارى يحيى(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 7 - 4

4 - { يحيى } ، نامى تعيين شده از سوى خدا براى فرزند زكريا

اسمه يحيى لم نجعل له من قبل سميًّا

نامگذارى اسحاق(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 71 - 8

8_ خداوند ، فرزند ابراهيم و همسرش ساره را _ پيش از تولدش _ اسحاق ناميد . *

فبشّرن_ها بإسح_ق

ظاهر جمله {فبشرناها بإسحاق . .. يعقوب} اين است كه فرشتگان، نام اسحاق و يعقوب را نيز در بشارت آورده باشند.

نامگذارى انسان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - نساء - 4 - 28 - 16

16 _ نسيان آدمى ، علت نامگذارى وى به

انسان

و خلق الانسان ضعيفاً

امام صادق (ع) درباره علّت نامگذارى آدميان به انسان فرمود: لانّه ينسى.

_______________________________

علل الشرايع، ص 15، ح 1، ب 11 ; معانى الاخبار، ص 48، ح 1.

نامگذارى با اسما و صفات

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 65 - 14

14- از نام گذارى افراد و اشيا به نام هاى اختصاصى خداوند بايد اجتناب كرد .

هل تعلم له سميًّا

چنان كه گفته شد، {سمىّ} به معناى هم نام است گفتنى است كه آيه در صدد بيان امرى حقيقى در مورد يكتايى خداوند و بى نظير بودن او است; ولى نفى هم نام مى تواند متضمن اين پيام نيز باشد كه نام گذارى افراد به نام هاى ويژه خداوند _ هر چند اعتبارى بيش نيست _ ولى كارى ناروا است.

نامگذارى با نام خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 180 - 9

9 _ توصيف و ناميدن غير خدا با نام ها و وصف هاى الهى ، الحاد در اسماء او و انحراف از اعتدال است .

و للّه الأسماء الحسنى . .. و ذروا الذين يلحدون فى أسمئه

جمله {و للّه الأسماء الحسنى} دلالت مى كند كه هيچكس جز خدا داراى اسماء حسنى نيست. بنابراين ناميدن و توصيف غير خدا با نيكوترين اسم و وصف _ كه ويژه خداوند است _ از موارد الحاد در اسماء الهى خواهد بود.

نامگذارى پسر زكريا(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 7 - 4

4 - { يحيى } ، نامى تعيين شده از سوى خدا

براى فرزند زكريا

اسمه يحيى لم نجعل له من قبل سميًّا

نامگذارى عرفات

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - بقره - 2 - 198 - 18

18 _ خطاب جبرئيل به حضرت ابراهيم ، در عرفات : { اعرف بها مناسكك و اعترف بذنبك } سبب نامگذارى عرفات به اين نام

فاذا افضتم من عرفات

امام باقر (ع) و امام صادق (ع): . .. فقال {جبرئيل} هذه عرفات، فاعرف بها مناسكك و اعترف بذنبك فسمّى عرفات

_______________________________

كافى، ج 4، ص 207، ح 9 ; علل الشرايع، ج 2، ص 436، ح 1، ب 173.

نامگذارى عيسى(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - آل عمران - 3 - 45 - 6

6 _ نامگذارى فرزند مريم به عيسى و مسيح ، از جانب خداوند

اسمه المسيح عيسى ابن مريم

نامگذارى قرآن

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - حجر - 15 - 1 - 5

5- نام گذارى آخرين كتاب آسمانى به { قرآن } و تقسيم بندى آن به { آيات } ، از جانب خداوند بود .

الر تلك ءاي_ت الكت_ب و قرءان مبين

نامگذارى كعبه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 97 - 21

21 _ ممنوعيت ورود مشركان به خانه خدا ، سبب نامگذارى آن به بيت اللّه الحرام

جعل اللّه الكعبة البيت الحرام

از امام صادق(ع) نقل شده كه در پاسخ سؤال از سبب نامگذارى خانه خدا به بيت اللّه الحرام فرمود: لانه حرم على المشركين ان يدخلوه.

_______________________________

علل الشرايع، ص 398، ح 1، ب 139; نورالثقلين، ج 1، ص 680، ح 401.

نامگذارى مريم(س)

جلد

- نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - آل عمران - 3 - 36 - 9

9 _ همسر عمران ، نوزاد خويش را مريم ناميد .

و انّى سمّيتها مريم

نامگذارى مكه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - آل عمران - 3 - 96 - 12

12 _ ازدحام جمعيت در مكّه ، سبب نامگذارى آن به { بكّة }

وضع للناس للذى ببكّة

امام صادق (ع) در پاسخ از علت نامگذارى مكه به بكّه فرمود: لانَ الناس يبكّ بعضهم بعضاً فيها بالأيدى.

_______________________________

علل الشرايع، ج 2، ص 398، ح 5 ; تفسير عياشى، ج 1، ص 187، ح 95.

نامگذارى ملائكه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - نجم - 53 - 27 - 1

1 - برگزيدن نام هاى زنانه براى فرشتگان ، نمودى از باور مشركان ، به دختر بودن فرشتگان براى خداوند

ألكم الذّكر و له الأُنثى. .. إنّ الذين لايؤمنون...ليسمّون المل_ئكة تسمية الأُنثى

از ارتباط بين آيات، استفاده مى شود از آن جايى كه مشركان فرشتگان را دختران خدا مى انگاشتند، نام هاى زنانه را براى آنان برمى گزيدند.

نامگذارى نامناسب خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 180 - 10

10 _ ناميدن خداوند به اوصافى كه حكايتگر نقص و كاستى است ، مستلزم كيفرى از جانب او خواهد شد .

و ذروا الذين يلحدون فى أسمئه سيجزون ما كانوا يعملون

نامگذارى يحيى(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - آل عمران - 3 - 39 - 9

9 _ نامگذارى يحيى ( ع ) ، از جانب خداوند

انّ اللّه

يبشّرك بيحيى

نامگذارى يعقوب(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 71 - 10

10_ خداوند ، پيش از تولد يعقوب ، نام يعقوب را براى او برگزيد و آن را به ابراهيم ( ع ) و همسرش اعلام كرد .

فبشّرن_ها بإسح_ق و من ورآء إسح_ق يعقوب

است .

قل للمؤمنين يغضّوا من أبص_رهم و يحفظوا فروجهم

در آيه شريفه حكم حرمت چشم چرانى و نگاه به نامحرمان، بر حكم عفت گزينى و اجتناب از فحشا، مقدم داشته شده است و اين تقدم ذكرى، مى تواند حكايت از تقدم رتبى و ارتباط ميان اين دو حكم داشته باشد; به اين معنا كه پرهيز از چشم چرانى، زمينه عفت گزينى و اجتناب از آلودگى جنسى خواهد بود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - نور - 24 - 31 - 7

7 - خيره شدن به نامحرمان و چشم چرانى ، زمينه ساز آلودگى به فحشا و فساد جنسى است .

قل للمؤمن_ت . .. يحفظن فروجهنّ

اجتناب از اختلاط با نامحرم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - قصص - 28 - 23 - 12،13

12 - پرهيز از اختلاط با مردان نامحرم ، انگيزه دختران شعيب در ندادن آب به گوسفندان خود

قالتا لانسقى حتّى يصدر الرعاء

13 - لزوم اجتناب زنان از اختلاط با مردان نامحرم

قالتا لانسقى حتّى يصدر الرعاء

اجتناب از جلب توجه نامحرم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - نور - 24 - 31 - 28

28 - زنان مؤمن ، وظيفه دار پرهيز از هر گونه رفتار تحريك آميز و جلب كننده توجه نامحرمان به سوى خويش

و لايضربن بأرجلهنّ ليعلم ما يخفين من زينتهنّ

لام در {ليعلم} براى تعليل و بيان علت حرمت پاى كوبيدن بر زمين است و در چنين مواردى، تعليل موجب تعميم حكم مى شود. از اين رو مى توان استفاده كرد كه هر آنچه موجب آشكار شدن زينت زنان شود، همين حكم

را دارد و حرام خواهد بود.

اجتناب از خلوت با نامحرم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 18 - 10

10- لزوم اجتناب از خلوت با نامحرم

قالت إنّى أعوذ بالرحمن منك إن كنت تقيًّا

با اين كه مرد ناشناس هيچ حركتى از خود نشان نداده بود كه حمل بر برخى اغراض گردد، ولى حضرت مريم از صرف خلوت بودن مكان متأثر گشته و به خدا پناه مى برد و زبان به نصيحت مى گشايد. با اين مقدمات مى توان نتيجه گرفت كه اصل خلوت با نامحرم، كارى دور از تقوا است.

اجتناب از نامحرم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - احزاب - 33 - 33 - 4

4 - شايسته است كه زنان ، خود را از معرض نگاه نامحرمان ، دور نگاه داشته و از خودآرايى ، به منظور در معرض نمايش گذاشتن زيبايى هايشان ، خوددارى كنند .

و قرن فى بيوتكنّ و لاتبرّجن تبرّج الج_هليّة الأُولى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - احزاب - 33 - 53 - 27

27 - همسران پيامبر ، موظف به حفظ حجاب و پوشش مناسب و نگهدارى خود از نگاه نامحرمان بودند .

و إذا سألتموهنّ مت_عًا فسئلوهنّ من وراء حجاب

اجتناب از نگاه به نامحرم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - نور - 24 - 30 - 1،17

1 - مردان مؤمن ، وظيفه دار پرهيز از نظر دوختن و خيره شدن به نامحرمان اند .

و قل للمؤمنين يغضّوا من أبص_رهم

برداشت ياد شده با توجه به دو نكته است: 1. {غضّ} (مصدر

{يغضّوا}) به معناى كاستن از نگاه و صدا است (مفردات راغب). مقصود از آن در آيه شريقه، اجتناب از نظر دوختن و خيره شدن به نامحرمان است، نه نگاه اوليه و ناخودآگاه. 2. {من} در {من أبصارهم} براى تبعيض است و مقصود، فرو بستن چشم از چيزهايى است كه نگاه به آنها ناشايست و حرام است (مثل نگاه به نامحرمان).

17 { عن أبى عبداللّه ( ع ) : . . . ( فى قوله تعالى ) { قل للمؤمنين يغضّوا من أبصارهم و يحفظوا فروجهم } . . . { و قل للمؤمنات يغضضن من أبصارهنّ و يحفظن فروجهنّ } . . . قال : كلّ شىء فى القرآن من حفظ الفرج فهو من الزنا إلاّ ه_ذه الآية فإنّ ها من النظر . . . ;

از امام صادق(ع) [درباره سخن خداى _ تبارك و تعالى _] {قل للمؤمنين يغضّوا من أبصارهم و يحفظوا فروجهم. ..} روايت شده است: هر چيزى كه در قرآن درباره حفظ فرج آمده، مراد حفظ آن، از زنا است; مگر در اين آيه مراد حفظ آن، از نگاه ديگران است...

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - نور - 24 - 31 - 1

1 - زنان مؤمن ، وظيفه دار پرهيز از نظر دوختن و خيره شدن به مردان نامحرم

و قل للمؤمن_ت يغضضن من أبص_رهنّ

احكام نامحرم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - آل عمران - 3 - 37 - 22

22 _ جواز گفتگوى زن و مرد نامحرم

كلما دخل عليها . .. قال يا مريم ... قالت هو

جلد - نام سوره - سوره -

آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 26 - 21

21- سخن گفتن زن جوان با مرد اجنبى ، جايز است .

فلن أكلم اليوم إنسيًّا

اگر اصل سخن گفتن زن با نامحرمان حرام بود، به ايجاد عذر شرعى ديگر و نذر روزه سكوت، نيازى نبود. گفتنى است اين آيه در غير مورد روزه سكوت كه بر نسخ آن نص خاص وارد شده است، قابل تمسك است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 29 - 8،9

8- سخن گفتن مرد با زن اجنبى در آيين يهود جايز بود .

قالوا ي_مريم . .. قالوا كيف نكلّم

كسانى كه به سراغ مريم(س) آمده و با او سخن گفتند، داعيه دين دارى داشته و از همين رو با احساساتى برافروخته به مريم(س) اعتراض كردند. روشن است كه چنانچه اين كار در آيين آنها روا نبود، راه ديگرى را براى آن در نظر مى گرفتند.

9- شنيدن سخنان نامحرم و گفتوگو با وى جايز است . *

قالوا ي_مريم . .. قالوا كيف نكلّم

نقل ماجراى گفت وگوى هم كيشان مريم با وى بدون رد و ايراد بر آن در قرآن، مى تواند دليل مشروعيت آن باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - قصص - 28 - 23 - 8،10

8 - جواز گفت وگوى مردان با زنان نامحرم ، با هدف خيرخواهانه و انگيزه دستگيرى و مدد رسانى به آنان

قال ما خطبكما

10 - جواز پاسخ زنان به پرسش خيرخواهانه مردان نامحرم

قالتا لانسقى حتّى يصدر الرعاء و أبونا شيخ كبير

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - قصص - 28 - 26

- 4

4 - جواز ستايش زنان از مردان نامحرم

إنّ خير من است_ئجرت القوىّ الأمين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - احزاب - 33 - 32 - 12

12 - همسران پيامبر ، به سخن گفتن با مردان نامحرم ، در صورت رعايت موازين تعيين شده ، مجاز بودند .

فلاتخضعن بالقول . .. و قلن قولاً معروفًا

جواز گفتگو با نامحرم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - احزاب - 33 - 32 - 12

12 - همسران پيامبر ، به سخن گفتن با مردان نامحرم ، در صورت رعايت موازين تعيين شده ، مجاز بودند .

فلاتخضعن بالقول . .. و قلن قولاً معروفًا

حرمت نگاه به نامحرم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - نور - 24 - 31 - 2

2 - نظر دوختن به نامحرمان و چشم چرانى ، حرام است .

و قل للمؤمن_ت يغضضن من أبص_رهنّ

رابطه با نامحرم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 29 - 4

4_ رابطه زناشويى زن با غيرشوهر خويش ، رابطه اى ناروا و نامشروع است .

واستغفرى لذنبك

زينت در برابر نامحرم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - نور - 24 - 60 - 5

5 - آرايش و خودآرايى زنان در برابر نامحرمان ، امرى مهم و غير قابل اغماض در نظام اسلامى

و القوعد من النساء الّ_تى لايرجون نكاحًا . .. غير متبرّج_ت بزينة

ممنوعيت زنان سالخورده و بى ميل به امور جنسى از خودآرايى، مى تواند گوياى مطلب ياد شده باشد.

شرايط گفتگو با نامحرم

جلد - نام سوره

- سوره - آيه - فيش

14 - احزاب - 33 - 32 - 12

12 - همسران پيامبر ، به سخن گفتن با مردان نامحرم ، در صورت رعايت موازين تعيين شده ، مجاز بودند .

فلاتخضعن بالقول . .. و قلن قولاً معروفًا

عوامل تمايل به نامحرم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - احزاب - 33 - 32 - 10

10 - بيمار دلى ، باعث طمع ورزى در زنان نامحرم است .

فلاتخضعن بالقول فيطمع الذى فى قلبه مرض

كيفر نگاه به نامحرم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - نور - 24 - 30 - 15

15 - كسانى كه از نگاه كردن به نامحرمان و شرمگاه ديگران ابايى ندارند ، به مجازات الهى تهديد شده اند .

قل للمؤمنين يغضّوا . .. إنّ اللّه خبير بما يصنعون

جمله {إنّ اللّه خبير بما يصنعون} _ كه آگاهى همه جانبه الهى به بشر را يادآورى مى كند _ هشدارى است به كسانى كه احكام يادشده را رعايت نكنند.

گفتگو با نامحرم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - بقره - 2 - 235 - 8

8 _ جواز گفتگوى مردان با زنان در عدّه ، به گونه اى متعارف و شايسته ( دور از گستاخى و فريب )

لا تواعدوهنّ سرّاً الاّ ان تقولوا قولا معروف اً

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - آل عمران - 3 - 37 - 22

22 _ جواز گفتگوى زن و مرد نامحرم

كلما دخل عليها . .. قال يا مريم ... قالت هو

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 -

مريم - 19 - 26 - 21

21- سخن گفتن زن جوان با مرد اجنبى ، جايز است .

فلن أكلم اليوم إنسيًّا

اگر اصل سخن گفتن زن با نامحرمان حرام بود، به ايجاد عذر شرعى ديگر و نذر روزه سكوت، نيازى نبود. گفتنى است اين آيه در غير مورد روزه سكوت كه بر نسخ آن نص خاص وارد شده است، قابل تمسك است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 29 - 9

9- شنيدن سخنان نامحرم و گفتوگو با وى جايز است . *

قالوا ي_مريم . .. قالوا كيف نكلّم

نقل ماجراى گفت وگوى هم كيشان مريم با وى بدون رد و ايراد بر آن در قرآن، مى تواند دليل مشروعيت آن باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - قصص - 28 - 23 - 8،10

8 - جواز گفت وگوى مردان با زنان نامحرم ، با هدف خيرخواهانه و انگيزه دستگيرى و مدد رسانى به آنان

قال ما خطبكما

10 - جواز پاسخ زنان به پرسش خيرخواهانه مردان نامحرم

قالتا لانسقى حتّى يصدر الرعاء و أبونا شيخ كبير

گفتگو با نامحرم در يهوديت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 29 - 8

8- سخن گفتن مرد با زن اجنبى در آيين يهود جايز بود .

قالوا ي_مريم . .. قالوا كيف نكلّم

كسانى كه به سراغ مريم(س) آمده و با او سخن گفتند، داعيه دين دارى داشته و از همين رو با احساساتى برافروخته به مريم(س) اعتراض كردند. روشن است كه چنانچه اين كار در آيين آنها روا نبود، راه ديگرى را براى آن در

نظر مى گرفتند.

محدوده گفتگو با نامحرم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - قصص - 28 - 23 - 11

11 - لزوم رعايت گزيده گويى از سوى مردان و زنان نامحرم در گفت وگو با يكديگر و پرداختن به امور مهم و بسنده كردن به مقدار ضرورت

قال ما خطبكما قالتا . .. و أبونا شيخ كبير

در آيات مربوط به گفت وگوى موسى(ع) و دختران شعيب، رعايت گزيده گويى و پرهيز از زياده گويى كاملاً مشهود است.

مدح نامحرم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - قصص - 28 - 26 - 4

4 - جواز ستايش زنان از مردان نامحرم

إنّ خير من است_ئجرت القوىّ الأمين

نگاه به نامحرم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - نور - 24 - 30 - 2

2 - نظر دوختن به نامحرمان و چشم چرانى ، حرام است .

قل للمؤمنين يغضّوا من أبص_رهم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - احزاب - 33 - 52 - 6

6 - نگاه به زن ، به قصد ازداوج با او ، جايز است .

و لو أعجبك حسنهنّ

از اين كه خداوند، به پيامبر(ص) فرموده است: {اگرچه زيبايى آنان، براى تو خوشايند باشد}، استفاده مى شود كه چنين امرى، قبل از ازدواج بوده و احتمالاً آن حضرت زنى را مى ديده كه موجب خوشايندى اش مى شده است. اين عمل پيامبر(ص) حجت است و مى تواند نكته بالا را برساند.

با زنان شوهردار

قال رب السجن أحب إلىّ مما يدعوننى إليه

ارضاى نامشروع غريزه جنسى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - معارج - 70 - 31 - 1،5

1 - ارضاى غرايز جنسى ، جز از طريق همسر يا كنيز مملوك ، تجاوز به حدود الهى و به دور از حق و اعتدال است .

فمن ابتغى وراء ذلك فأُول_ئك هم العادون

{عدوان} (مصدر {عادون})، به معناى تجاوز كردن و از حد گذشتن است.

5 - { سُئِلَ الصادق ( ع ) عن الخَضْخَضَة فقال : إثمٌ عظيمٌ قد نهى اللّه عنه فى كتابه . . . فقال السائل : بيّن لى يابن رسول اللّه ( ع ) من كتاب اللّه نهيه فقال : قول اللّه { فمن ابتغى وراء ذلك فأُول_ئك هم العادون } و هو ممّا وراء ذلك . . . ;

از امام صادق(ع) درباره خضخضه (عمل استمنا) سؤال شد، فرمود: گناه بزرگى است كه خداوند در قرآن از آن نهى فرموده است . .. سؤال كننده پرسيد: اى فرزند رسول خدا! نهى آن را از قرآن براى من بيان كن، فرمود: سخن خداوند {فمن ابتغى وراء ذلك فأُول_ئك هم العادون} و آن [عمل استمناء] از مصاديق {وراء ذلك} است...}.

حرمت كسب نامشروع

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 174 - 19

19 - كسب در آمد از راه هاى نامشروع ، حرام و موجب عذاب الهى است .

و يشترون به ثمناً قليلا أولئك . .. لايكلمهم اللّه ... و لهم عذاب اليم

حكومت نامشروع

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده -

5 - 55 - 9

9 _ هرگونه حكومت و ولايت بر اهل ايمان ، به جز ولايت خدا ، پيامبر ( ص ) و مؤمنان واجد شرايط ، حكومت و ولايتى نامشروع و غير قانونى

انما وليكم اللّه و رسوله و الذين ءامنوا

برداشت فوق با توجه به كلمه {انما} كه براى حصر است، استفاده شده است.

روابط نامشروع در تاريخ

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 29 - 5

5_ بشر از ديرباز به ناروايى رابطه زناشويى زن با غير همسر خويش ، معتقد بود و بر آن تأكيد مى كرد .

واستغفرى لذنبك إنك كنت من الخاطئين

زشتى روابط نامشروع

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 29 - 5

5_ بشر از ديرباز به ناروايى رابطه زناشويى زن با غير همسر خويش ، معتقد بود و بر آن تأكيد مى كرد .

واستغفرى لذنبك إنك كنت من الخاطئين

كيفر كسب نامشروع

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 174 - 19

19 - كسب در آمد از راه هاى نامشروع ، حرام و موجب عذاب الهى است .

و يشترون به ثمناً قليلا أولئك . .. لايكلمهم اللّه ... و لهم عذاب اليم

موانع روابط نامشروع

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - رحمن - 55 - 56 - 7

7 - چشم پاكى ، زمينه مصونيت از ابتلا به آلودگى *

فيهنّ ق_صرت الطرف لم يطمثهنّ إنس قبلهم و لاجانّ

{قاصرات الطرف} مى تواند كنايه از پاكى چشم باشد. از اين كه اين عبارت قبل از {لم

يطمثهنّ...} مطرح گرديده، مطلب بالا احتمال مى رود.

إنّه بسم اللّه الرحم_ن الرحيم

با توجه به اين كه سليمان(ع) به عنوان پيامبر، نامه اش را با نام خدا آغاز كرده و خداوند آن را به عنوان يك ارزش ياد نموده است، مطلب ياد شده به دست مى آيد.

آورنده نامه سليمان(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - نمل - 27 - 29 - 3

3 - عدم اطلاع بلقيس از مشخصات آورنده نامه سليمان

إنّى أُلقى إلىّ

مجهول آمدن فعل {أُلقى} نشانگر آن است كه هدهد، نامه سليمان را طورى به سوى ملكه انداخت كه كسى متوجه او نشد.

اختفاى نامه عمل

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - تكوير - 81 - 10 - 3

3 - پرونده اعمال هر كس تا قيامت ، بسته است و بر كسى مكشوف نيست .

و إذا الصحف نشرت

ارائه نامه عمل

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 105 - 15

15 _ خداوند در قيامت انسان ها را به تمامى اعمال دنيويشان آگاه ساخته و دستاوردشان را به آنان نشان خواهد داد .

إلى اللّه مرجعكم جميعاً فينبئكم بما كنتم تعملون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - زمر - 39 - 69 - 5،6،7،9

5 - نامه اعمال همه بندگان در قيامت ، عرضه خواهد شد .

و وضع الكت_ب

{وضع} به معناى نهادن است و در اين جا كنايه از عرضه شدن مى باشد. {كتاب} در آيه شريفه به معناى نامه اعمال است.

6 - تمامى اعمال بندگان ثبت و درج شده و در قيامت به صورت نوشته اى ظاهر خواهد شد .

و وضع الكت_ب

7 -

حضور پيامبران در قيامت براى گواهى دادن بر اعمال بندگان ، هنگام عرضه اعمالشان

و جاىء بالنبيّين

مقصود از آوردن پيامبران در قيامت هنگام عرضه نامه اعمال بندگان _ به قرينه آيه {فكيف إذا جئنا من كلّ اُمّة بشهيد و جئنابك على ه_ؤلاء شهيداً (نساء(4)، 41) گواهى دادن آنان است.

9 - احضار شاهدانى چند در عرصه قيامت براى گواهى دادن بر اعمال بندگان ، هنگام عرضه نامه اعمالشان

و الشهداء

{شهدا} جمع {شاهد} (گواه) است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - تكوير - 81 - 10 - 2،5

2 - قيامت ، روز باز شدن نامه عمل انسان و آگاهى او بر محتواى آن

و إذا الصحف نشرت

{نشر}، مخالف پيچيدن است (لسان العرب). براساس اين معنا، فعل {نشرت}، دلالت دارد كه نامه اعمال پيش از نشر، به شكل طومار است.

5 - نامه هاى اعمال در قيامت ، بر اهل محشر پراكنده و پخش خواهد شد .

و إذا الصحف نشرت

{نشر} به معناى تفريق (پراكنده ساختن) آمده است (تاج العروس). مراد از {نُشرت}، در اين معنا پراكنده شدن نامه ها بر صاحبان آن و رسيدن نامه عمل هر كس به دست او است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - انشقاق - 84 - 7 - 1،6

1 - براى هر انسان ، نامه عملى است كه در قيامت آن را دريافت خواهد كرد .

فأمّا من أُوتى كت_به

6 - انسان ها هنگام حضور در پيشگاه خداوند نامه هاى اعمال خود را در اختيار داشته و به كردار خويش آگاهى يافته اند .

فمل_قيه . فأمّا من أُوتى كت_به بيمينه

{فاء} در {فأمّا} بيانگر ارتباط مفاد اين آيه با ملاقات

خداوند است كه در آيه قبل مطرح شده بود.

استنساخ نامه عمل

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 104 - 11

11- { عن أبى جعفر ( ع ) : إنّ فى الهواء ملكاً يقال له إسماعيل على ثلاثمأة ألف ملك كلّ واحد منهم على مائة ألف يحصون أعمال العباد فإذا كان رأس السنة بعث اللّه إليهم ملكاً يقال له : السجلّ فانتسخ ذلك منهم و هو قول اللّه تبارك و تعالى : { يوم نطوى السماء كطىّ السجلّ للكتب } ;

از امام باقر(ع) روايت شده كه در فضا فرشته اى است به نام اسماعيل كه سيصدهزار فرشته تحت فرمان دارد و هر كدام از فرشتگان صدهزار فرشته را فرماندهى مى كند و آنان كارهاى بندگان را احصا مى كنند و با شروع هر سالى خداوند فرشته اى را به نام {سجل} مى فرستد تا از [نامه اعمال ]بندگان [كه در اختيار فرشتگان فضا است] نسخه بردارى كند و اين است سخن خداوند _ تبارك و تعالى _ كه: {يوم نطوى السماء كطىّ السجلّ للكتب}».

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - جاثيه - 45 - 29 - 6

6 - نسخه بردارى مداوم و ثبت دقيق اعمال آدميان

إنّا كنّا نستنسخ

اهميت نامه سليمان(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - نمل - 27 - 29 - 2

2 - جلوه عظمت و گران سنگى نامه سليمان و پيام آن در نظر ملكه سبا ( بلقيس )

قالت يأيّها الملؤا إنّى أُلقى إلىّ كت_ب كريم

{كريم}، صفت {كتاب} و به معناى گران مايه است. {كتاب كريم};

يعنى، نامه اى عظيم و گران سنگ.

بسمله در صلح نامه حديبيه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - فتح - 48 - 26 - 10

10 - اصرار تعصب آميز مشركان مكه ، بر نيامدن { بسمله } و عنوان { رسول اللّه } در متن صلحنامه حديبيه *

إذ جعل الذين كفروا فى قلوبهم الحميّة حميّة الج_هليّة

با توجّه به شأن نزول آيه شريفه، استفاده مى شود كه خشم و عصبيت مشركان در زمينه يادشده بود.

بسمله نامه سليمان(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - نمل - 27 - 30 - 3،4،6

3 - { بسم اللّه الرحمن الرحيم } سرآغاز نامه سليمان به ملكه سبا

و إنّه بسم اللّه الرحم_ن الرحيم

4 - آغاز نامه سليمان با نام و ياد خدا ، سبب شكوه و عظمت آن نزد بلقيس

إنّى أُلقى إلىّ كت_ب كريم . .. و إنّه بسم اللّه الرحم_ن الرحيم

جمله {و إنّه بسم اللّه. ..} تعليل ديگرى براى بيان گرانمايه بودن مكتوب سليمان است; يعنى، نامه اى كه براى من آورده شده، از دو جهت كريم و گران سنگ است: يكى اين كه از شخصيتى مانند سليمان است و ديگر آن كه با نام خداى رحمان و رحيم آغاز شده است.

6 - اعلام موضع توحيدى و هدف الهى سليمان ( ع ) ، با آغاز نامه خود به نام و ياد خدا

و إنّه بسم اللّه الرحم_ن الرحيم

بى منطقى درخواست نامه سرگشاده

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - مدثر - 74 - 53 - 2

2 - نازل شدن نامه اى سرگشاده از سوى خداوند ، براى

يكايك انسان ها در اثبات رسالت پيامبر ( ص ) ، درخواستى نابجا و غيرمنطقى

بل يريد كلّ امرىء منهم . .. كلاّ

تاريخ نامه رسانى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - نمل - 27 - 28 - 3

3 - استفاده از پرنده پيك براى ارتباطات ، به عصر سليمان بازمى گردد .

اذهب بكت_بى ه_ذا فألقه إليهم

تشخيص نامه عمل محسنان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - مطففين - 83 - 19 - 1

1 - ابزار شناخت ديوان نامه هاى عمل نيكوكاران ، در دسترس همگان نيست .

و ما أدريك ما علّيّون

تشخيص نامه عمل ناپسند

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - مطففين - 83 - 8 - 1

1 - ابزار شناخت ديوان نامه هاى اعمال بد ، در دسترس همگان نيست .

و ما أدريك ما سجّين

تعاليم نامه سليمان(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - نمل - 27 - 30 - 6

6 - اعلام موضع توحيدى و هدف الهى سليمان ( ع ) ، با آغاز نامه خود به نام و ياد خدا

و إنّه بسم اللّه الرحم_ن الرحيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - نمل - 27 - 31 - 3

3 - نامه سليمان ، پيامدار رحمت و مهر و نشانگر قدرت و قهر

بسم اللّه الرحم_ن الرحيم . ألاّ تعلوا علىّ و أتونى مسلمين

آوردن اوصاف {رحمان} و {رحيم} در سرآغاز نامه، پيامدار رحمت و لحن قاطع و آمرانه متن آن، بيانگر قدرت است.

تكريمهاى كارگزاران نامه عمل

جلد - نام سوره - سوره - آيه -

فيش

20 - انشقاق - 84 - 10 - 5

5 - واگذاركنندگان نامه عمل به انسان ها در قيامت ، برخى را محترم شمرده و با گروهى ديگر برخوردى تحقيرآميز و خفّت بار خواهند داشت .

فأمّا من أُوتى كت_به بيمينه . .. و أمّا من أُوتى كت_به وراء ظهره

ثبت نامه عمل

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - مطففين - 83 - 11 - 5

5 - تكذيب قيامت ، در نامه عمل تكذيب كنندگان ثبت شده و براساس آن كيفر خواهند ديد .

كت_ب مرقوم . ويل يومئذ للمكذّبين . الذين يكذّبون بيوم الدين

جامعيت نامه عمل

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 14 - 5

5- { عن أبى عبدالله ( ع ) فى قوله : { اقرأ كتابك كفى بنفسك اليوم } قال : يذكر بالعبد جميع ما عمل و ما كتب عليه حتى كأنه فعله تلك الساعة فلذلك قالوا : يا ويلتنا ما له_ذا الكتاب لايغادر صغيرة و لا كبيرة إلاّ أحصاها } ;

از امام صادق(ع) در باره سخن خدا {اقرأ كتابك كفى بنفسك اليوم} روايت شده است كه فرمود: همه اعمالى كه بنده انجام داده و بر او نوشته شده است به يادش مى آورند; به گونه اى كه گويى همان لحظه انجام داده است. پس بدين جهت گويند: يا ويلتنا ما له_ذا الكتاب لايغادر صغيرة و لا كبيرة إلاّ أحصاها}.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 49 - 10،12

10- مجرمان ، از جامعيّت و دقّت كتاب اَعمال آدميان ، شگفت زده و به

شدت نگران خواهند شد .

ي_ويلتنا مال ه_ذا الكت_ب لايغادر صغيرة و لاكبيرة

12- نامه اَعمال ، دربرگيرنده ريز و درشت كردار ها و به شمارآورنده كمترين عمل انسان است .

لايغادر صغيرة و لاكبيرة إلاّ أحصيها

{غدر} و {مغادرة} به معناى ترك است و {لايغادر. ..} يعنى هيچ كوچك و بزرگى را فروگذار نكرده و نمى كند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - حاقه - 69 - 33 - 3

3 - انسان ، در برابر عقايد و باور هاى خويش ، مسؤول بوده و همه آنها در نامه اعمال او ثبت است .

من أُوتى كت_به . .. و لم أدر ما حسابيه... خذوه... فاسلكوه . إنّه كان لايؤمن بالل

خداوند علت سرنوشت بد و عذاب كافران را، ايمان نياوردن به خداى بزرگ دانسته است. از اين نكته مى توان استفاده كرد كه انسان در برابر مجموعه عقايد و انديشه هاى خويش، مسؤول است و بايد در برابر خداى بزرگ پاسخگو باشد.

جايگاه نامه عمل محسنان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - مطففين - 83 - 19 - 2

2 - جايگاه نامه هاى عمل نيكوكاران ، داراى ويژگى هايى فراتر از حد بيان است .

و ما أدريك ما علّيّون

حتميت نامه عمل

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - انشقاق - 84 - 7 - 4

4 - امتناع كردن از دريافت نامه اعمال در قيامت ، امكان پذير نيست .

فأمّا من أُوتى كت_به بيمينه

برداشت ياد شده، از مجهول بودن {اُوتى} استفاده مى شود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - انشقاق - 84 - 10 -

2

2 - امتناع كردن از دريافت نامه عمل در قيامت ، امكان پذير نيست .

و أمّا من أُوتى كت_به

برداشت ياد شده، از مجهول بودن {اُوتى} استفاده شده است.

حقانيت نامه عمل

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - انفطار - 82 - 12 - 2

2 - نامه عمل سراسر حقيقت و خالى از هرگونه خطا است .

يعلمون ما تفعلون

تصريح به علم كاتبان نامه عمل، توجّه دادن به راستى و درستى آن نامه است.

درخواست رؤيت نامه عمل

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - حاقه - 69 - 19 - 4

4 - مؤمنان بهشتى ، خواستار مشاهده و قرائت شدن نامه اعمالشان در عرصه قيامت

فيقول هآؤُم اقرءوا كت_بيه

{هآؤُم} اسم فعل امر و به معناى {خذوا} (بياييد بگيريد) است.

درخواست قرائت نامه عمل

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - حاقه - 69 - 19 - 4

4 - مؤمنان بهشتى ، خواستار مشاهده و قرائت شدن نامه اعمالشان در عرصه قيامت

فيقول هآؤُم اقرءوا كت_بيه

{هآؤُم} اسم فعل امر و به معناى {خذوا} (بياييد بگيريد) است.

درخواست نامه آسمانى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 93 - 5،6

5- صعود پيامبر ( ص ) به آسمان و آوردن دستخطى قابل خواندن و گواه بر صعود واقعى خويش ، معجزه درخواستى مشركان مكه از آن حضرت

أو ترقى فى السّماء و لن نؤمن لرقيّك حتى تنزّل علينا كت_بًا نقرؤه

6- صعود پيامبر ( ص ) به آسمان و آوردن نامه اى براى حقانيت خويش ، پيش شرط مشركان مكه براى ايمان آوردن به آن حضرت

و

قالوا لن نؤمن لك حتى . .. أو ترقى فى السّماء و لن نؤمن لرقيّك حتى تنزّل علينا

درخواست نامه سرگشاده

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - مدثر - 74 - 52 - 1،3،5

1 - كافران پندناپذير ، ايمان به پيامبر ( ص ) را به آمدن نامه هاى سرگشاده براى يكايكشان ، مشروط دانستند .

بل يريد كلّ امرىء منهم أن يوتى صحفًا منشّرة

3 - درخواست نامه هاى سرگشاده و جداگانه براى خود ، جلوه نابخردى و سبك مغزى كافران مخالف پيامبر ( ص )

فما لهم عن التذكرة معرضين . .. بل يريد كلّ امرىء منهم أن يوتى صحفًا منشّرة

5 - { عن أبى جعفر ( ع ) فى قوله { بل يريد كلّ امرىء منهم أن يؤتى صحفاً منشّرة } و ذلك أنّهم قالوا : يا محمد قد بلغنا أنّ الرجل من بنى اسرائيل كان يذنب الذنب فيصبح و ذنبه مكتوب عند رأسه و كفّارته ، فنزل جبرئيل على النبىّ ( ص ) و قال : يسألك قومك سنّة بنى إسرائيل فى الذنوب فإن شاؤوا فعلنا ذلك بهم و أخذناهم بما كنّا نأخذ به بنى إسرائيل . . . ;

از امام باقر(ع) درباره سخن خداوند {بل يريد كلّ امرىء منهم أن يؤتى صحفاً منشّرة} روايت شده كه آنان [به رسول خدا ]گفتند: اى محمد! به ما خبر رسيده كه مردى از بنى اسرائيل، گناهى مرتكب مى شد و از خواب برمى خاست، در حالى كه گناهش در بالاى سرش همراه با كفّاره آن نوشته شده بود. سپس جبرئيل بر رسول خدا(ص) نازل شد و فرمود: قومت از تو مى خواهند،

همان سنّت بنى اسرائيل در مورد گناهان درباره آنان جارى شود، اگر آنان بخواهند ما درباره آنان انجام مى دهيم و آنان را گرفتار مى كنيم; به همان عذابى كه بنى اسرائيل را گرفتار مى كرديم...}.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - مدثر - 74 - 53 - 1

1 - مشروط دانستن ايمان به رسالت پيامبر ( ص ) ، به نازل شدن نامه هاى سرگشاده از سوى خداوند در تأييدِ آن ، بهانه اى از سوى كافران بود .

بل يريد كلّ امرىء منهم . .. كلاّ

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - مدثر - 74 - 54 - 1

1 - درخواست نزول نامه سرگشاده از سوى خداوند ، در تأييد رسالت پيامبر ( ص ) و بر درستى قرآن ، درخواستى نابجا و نشانه بهانه جويى كافران

بل يريد كلّ امرىء منهم أن يوتى صحفًا منشّرة . .. كلاّ إنّه تذكرة

كلمه {كلاّ}، تأكيد مطلبى است كه در آيه پيش (كلاّ بل لايخافون. ..) بيان شده است; يعنى، قرآن كريم تذكره است و اگر بنا بود كه كافران به سبب آن متذكر شوند، نزول قرآن به همين صورت براى پندآموزى آنان كافى بود. پس درخواست كافران مبنى بر نامه اختصاصى از جانبِ خداوند، بهانه اى بيش از سوى آنان نيست.

دريافت نامه عمل از پشت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - انشقاق - 84 - 10 - 3،6

3 - نامه عمل برخى از انسان ها در قيامت ، از پشت سرشان به آنان واگذار خواهد شد .

و أمّا من أُوتى كت_به وراء ظهره

از ضميمه

اين آيه با آيه اى كه از گرفتن نامه عمل با دست چپ سخن گفته است (الحاقه، آيه 25)، به دست مى آيد كه اين گروه، نامه عمل خود را با دست چپ از پشت سر خود تحويل خواهند گرفت.

6 - { عن أبى جعفر ( ع ) قال : . . . ان اللّه . . . أنزل فى { إذا السماء انشقت } { و أمّا من اُوتى كتابه وراء ظهره . . . } فه_ذا مشرك . . . ;

از امام باقر(ع) روايت شده كه فرمود: . .. خداوند... در سوره {إذا السماء انشقت} فرمود: {و أمّا من اُوتى كتابه وراء ظهره...}. اين شخص [كه نامه عملش از پشت سر به او داده مى شود] مشرك است}.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - انشقاق - 84 - 11 - 2،3،4

2 - گرفتن نامه عمل از پشت سر در قيامت ، سرآغاز گرفتارى در موقعيتى دشوار كه هر كس ، فرياد هلاكت خواهى و آرزوى مرگ سر خواهد داد .

فسوف يدعوا ثبورًا

{ثبور} به معناى هلاكت و تباهى است. (مفردات راغب)

3 - دريافت نامه عمل از پشت سر ، رمز و نشانه محكوميت در عرصه حسابرسى است .

فسوف يحاسب . .. فسوف يدعوا ثبورًا

تقابل دو گروه دريافت كننده نامه عمل، بيانگر اين است كه هر دو حسابرسى خواهند شد; ولى نتيجه آن در مورد آنان متفاوت است. بنابراين گرچه {فسوف يحاسب} تنها در مورد يك دسته آمده است; ولى دسته ديگر نيز به قرينه حرف {سوف} _ كه بين گرفتن نامه عمل از پشت سر و فرياد واويلاى شخص، فاصله

اى را مفروض گرفته _ مورد محاسبه قرار خواهند گرفت.

4 - محاسبه و رسيدگى به اعمال كسانى كه نامه عمل خود را از پشت سر دريافت كرده اند ، سخت و اندوه بار خواهد بود .

حسابًا يسيرًا . .. مسرورًا ... فسوف يدعوا ثبورًا

برداشت ياد شده، از مقابله دو گروه استفاده شده است. از آنجا كه گروه اول حسابى آسان داشته و شادمان خواهند شد، دانسته مى شود كه براى گروه دوم، جز سختى حساب و غمگين شدن نخواهد بود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - انشقاق - 84 - 12 - 1

1 - كسانى كه نامه عمل خود را از پشت سر دريافت مى كنند ، به آتش برافروخته جهنم گرفتار شده و در آن خواهند سوخت .

و يصلى سعيرًا

{صَلى}; يعنى، حرارت را چشيد (مصباح). در لسان العرب آمده است: صَلِىَ فلان بالنار يَصْلى صُلِيّاً احترق (سوخت). راغب مى گويد: {صَلِىَ بالنار}; يعنى، به آتش مبتلا شد و از برخى اهل لغت نقل مى كند كه: {صلى النار}: دَخَلَ فيها (درون آتش رفت). {سعير} (بر وزن فعيل) به معناى مفعول است; يعنى، داغ و برافروخته. (مفردات راغب)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - انشقاق - 84 - 14 - 5

5 - اعطاى نامه عمل از پشت سر ، فرياد هلاكت خواهى در قيامت و گرفتارى به آتش جهنم ، برخاسته از استبعاد معاد است .

و أمّا من أُوتى . .. إنّه ظنّ أن لن يحور

اين آيه، مى تواند بيانگر علت براى مطالب قبل باشد كه از جمله آنها {اُوتى كتابه وراء ظهره} بود.

جلد - نام سوره

- سوره - آيه - فيش

20 - انشقاق - 84 - 15 - 11،12

11 - كسانى كه در قيامت نامه عمل را از پشت سر دريافت كرده و به دوزخ گرفتار مى شوند ، خود عامل پيدايش چنين سرنوشتى اند .

أمّا من أُوتى كت_به . .. و يصلى سعيرًا ... بلى إنّ ربّه كان به بصيرًا

12 - عذاب دوزخيان و اعطاى نامه عمل به آنان از پشت سرشان ، نظام جزايى آگاهانه و مدبرانه خداوند است .

و أمّا من أُوتى كت_به . .. و يصلى سعيرًا ... بلى إنّ ربّه كان به بصيرًا

حرف {بلى} ممكن است به تمام مشخصات دسته دوم (و أمّا من اُوتى . ..) ارتباط داشته باشد. در اين صورت پندار رجوع نكردن را، پندارى باطل و حوادث پيش آمده (اُوتى كتابه وراء ظهره ... يصلى سعيراً) را، رخدادى ثابت معرفى مى كند. جمله {إنّه ...} بيانگر اين است كه آن حادثه ها، برخاسته از ربوبيت و بصيرت خداوند است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - انشقاق - 84 - 20 - 8

8 - مردم بى ايمان در قيامت ، نامه عمل خويش را از پشت سر دريافت كرده و به آتش جهنم گرفتار خواهند شد .

أمّا من أُوتى كت_به وراء ظهره . .. و يصلى سعيرًا ... فما لهم لايؤمنون

ارتباط مجموع آيات اين سوره، اقتضا مى كند كه مراد از ضمير {هم} و تعبير {الذين كفروا} (در آيات بعد) همان كسانى باشند كه در آيه دهم، با تعبير {من اُوتى كتابه وراء ظهره} از آنان ياد گرديد. همان طور كه مراد از {الذين آمنوا} (در آيات بعد)،

همان {من اُوتى كتابه بيمينه} در آيات پيشين خواهد بود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - انشقاق - 84 - 22 - 5

5 - نامه عمل كافر ، از پشت سر به او داده شده و آتش دوزخ فرجام او خواهد بود .

و أمّا من أوتى كت_به وراء ظهره . .. و يصلى سعيرًا ... بل الذين كفروا

ارتباط مجموع آيات سوره با يكديگر، اقتضا مى كند كه دو دسته آخر سوره (الذين كفروا) و (الذين آمنوا)، همان دو دسته قبل باشند كه با عنوان {من اُوتى كتابه بيمينه} و {من اُوتى كتابه وراء ظهره} از آنان ياد شد.

دلايل حقانيت نامه عمل

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - جاثيه - 45 - 29 - 7

7 - مستند بودن نامه اعمال آدميان ، دليل حق بودن و كاستى نداشتن آن

ينطق عليكم بالحقّ إنّا كنّا نستنسخ

{إنّا كنّا. ..} در مقام تعليل است و تكرار ضماير متكلم و نيز تأكيد به وسيله {إنّ}، مطلب بالا را افاده مى كند.

رسول الله در صلح نامه حديبيه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - فتح - 48 - 26 - 10

10 - اصرار تعصب آميز مشركان مكه ، بر نيامدن { بسمله } و عنوان { رسول اللّه } در متن صلحنامه حديبيه *

إذ جعل الذين كفروا فى قلوبهم الحميّة حميّة الج_هليّة

با توجّه به شأن نزول آيه شريفه، استفاده مى شود كه خشم و عصبيت مشركان در زمينه يادشده بود.

رضايت از نامه عمل

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - حاقه - 69 - 19

- 5

5 - شادمانى و رضايت مندى كامل مؤمنان بهشتى ، از نامه اعمال و كارنامه خويش در عرصه قيامت

فيقول هآؤُم اقرءوا كت_بيه

روش برخورد كارگزاران نامه عمل

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - انشقاق - 84 - 10 - 5

5 - واگذاركنندگان نامه عمل به انسان ها در قيامت ، برخى را محترم شمرده و با گروهى ديگر برخوردى تحقيرآميز و خفّت بار خواهند داشت .

فأمّا من أُوتى كت_به بيمينه . .. و أمّا من أُوتى كت_به وراء ظهره

رؤيت نامه عمل

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 49 - 1،3،7

1- در قيامت ، نامه عمل هر فرد ، در برابر ديدگان او نهاده شده ، آن را مشاهده خواهد كرد .

و وضع الكت_ب . .. و يقولون ي_ويلتنا مال ه_ذا الكت_ب

مقصود از {الكتاب} به قرينه جملات بعدى، نوشته هايى است كه در آن، همه اَعمال آدميان، ثبت و ضبط شده است. حرف {ال} در {وضع الكتاب}، براى استغراق اَفراد است، يعنى {كلّ كتاب}. در نتيجه، مراد اين است كه همه كتاب ها را در برابر ديدگان آحاد انسان ها قرار خواهند داد و هر فرد، كتاب خودش را ملاحظه خواهد كرد.

3- در قيامت مجرمان ، هنگام مشاهده نامه عمل ، از كردار خود وحشت و دلهره پيدا مى كنند .

فترى المجرمين مشفقين ممّا فيه

7- پرهيز كنندگان از جرم و گناه ، به هنگام مشاهده نامه اَعمال خود در قيامت ، بيم و هراس نخواهند داشت .

و وضع الكت_ب فترى المجرمين مشفقين ممّا فيه

جمله {وضع الكتاب} وضع و مشاهده كتاب را به

مجرمان اختصاص نداده است، ولى جمله {فترى المجرمين. ..} تنها، از ترس مجرمان سخن گفته است، بنابراين، ديگران، با مشاهده كتابِ خود، اضطرابى نخواهند يافت.

زمان دريافت نامه عمل

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - انشقاق - 84 - 8 - 2

2 - مرحله حسابرسى در قيامت ، مرحله اى پس از دريافت نامه هاى اعمال است .

فسوف يحاسب حسابًا يسيرًا

{سوف}، براى وعده دادن به كار مى رود (مصباح) و دلالت بر تأخير دارد. (مقاييس اللغة)

سرزنشهاى كارگزاران نامه عمل

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - انشقاق - 84 - 10 - 5

5 - واگذاركنندگان نامه عمل به انسان ها در قيامت ، برخى را محترم شمرده و با گروهى ديگر برخوردى تحقيرآميز و خفّت بار خواهند داشت .

فأمّا من أُوتى كت_به بيمينه . .. و أمّا من أُوتى كت_به وراء ظهره

سوگند به نامه عمل

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - طور - 52 - 2 - 5

5 - سوگند خداوند ، به نامه اعمال آدميان

و كت_ب مسطور

برخى از مفسران مراد از {كتاب مسطور} را نامه اعمال دانسته اند. برداشت بالا بر پايه اين احتمال است.

عظمت نامه سليمان(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - نمل - 27 - 30 - 4

4 - آغاز نامه سليمان با نام و ياد خدا ، سبب شكوه و عظمت آن نزد بلقيس

إنّى أُلقى إلىّ كت_ب كريم . .. و إنّه بسم اللّه الرحم_ن الرحيم

جمله {و إنّه بسم اللّه. ..} تعليل ديگرى براى بيان گرانمايه بودن مكتوب سليمان است; يعنى، نامه اى

كه براى من آورده شده، از دو جهت كريم و گران سنگ است: يكى اين كه از شخصيتى مانند سليمان است و ديگر آن كه با نام خداى رحمان و رحيم آغاز شده است.

علم به نامه عمل

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - حاقه - 69 - 26 - 2

2 - كافران دوزخى ، پس از دريافت نامه اعمال خود ، از محتوا و حكم نهايى آن درباره خويش آگاه خواهند شد .

و لم أدر ما حسابيه

علم توزيع كنندگان نامه عمل

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - انشقاق - 84 - 7 - 5

5 - تحويل دهندگان نامه هاى اعمال به انسان ها در قيامت ، از فرجام آنها آگاه اند .

من أُوتى كت_به بيمينه

عموميت نامه عمل

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - انشقاق - 84 - 10 - 1

1 - براى هر انسان ، نامه عملى است كه آن را در قيامت دريافت خواهد كرد .

ي_أيّها الإنس_ن . .. فأمّا من أُوتى كت_به ... و أمّا من أُوتى كت_به وراء ظهره

فلسفه نامه نگارى سليمان(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - نمل - 27 - 36 - 7

7 - هدف سليمان ( ع ) از نوشتن نامه به دربار سبا ، ايفاى رسالت الهى و معنوى خود بود ، نه رسيدن به مال و حكومت بزرگ تر .

قال أتمدّونن بمال فما ءاتين اللّه خير ممّا ءاتيكم

قرائت نامه عمل

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 14 -

1،2

1- خداوند ، فراخوان انسان ها در قيامت ، به خواندن نامه عمل خويش

و نخرج له يوم القي_مة كت_بًا . .. اقرأ كت_بك

2- هر انسانى در قيامت ، با خواندن پرونده اعمال خويش ، خود حسابگر آنها خواهد بود .

اقرأ كت_بك كفى بنفسك اليوم عليك حسيبًا

محافظت از نامه عمل فاسقان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - مطففين - 83 - 7 - 4

4 - نامه عمل فاجران ، در ديوانى تغييرناپذير و زندانى منحطّ ، بايگانى و حفاظت مى شود .

إنّ كت_ب الفجّار لفى سجّين

سجّين همان سجن (زندان) است، علاوه بر رساندن معناى خلود; زيرا اين وزن براى مبالغه است (مجمع البيان). تفسير آن به {كتاب مرقوم} _ در دو آيه بعد _ دلالت دارد كه {سجّين} كتابى است كه نامه عمل فاجران، به گونه اى در آن قرار داده شده است كه گويا نوشته ها در آن حبس شده است. مقابله آن با {علّيين} _ كه در آيات بعد آمده است _ بيانگر انحطاط و پستى آن است.

محافظت از نامه عمل كم فروشان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - مطففين - 83 - 7 - 6

6 - نامه عمل كم فروشان ، در جايگاهى پست نگه دارى خواهد شد .

ويل للمطفّفين . .. إنّ كت_ب الفجّار لفى سجّين

محافظت از نامه عمل محسنان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - مطففين - 83 - 18 - 5

5 - نامه عمل نيكوكاران ، در ديوانى تغييرناپذير و جايگاهى رفيع ، ( علّيّين ) ، بايگانى و حفاظت مى شود .

إنّ كت_ب الأبرار

لفى علّيّين

{علّيّين} گرچه به لفظ جمع آمده است; ولى به قرينه {كتاب مرقوم} و ضمير مفرد در {يشهده المقرّبون}، معناى مفرد دارد. لسان العرب از ابو اسحاق نقل كرده است: چون {علّيّين} در لفظ به صورت جمع است، اِعراب جمع دارد. برخى از اهل لغت، آن را جمع {عِلّىّ} و به معناى سلسله مراتب رفيع تا بى نهايت مى دانند. (مقاييس اللغة)

مشاوره درباره نامه سليمان(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - نمل - 27 - 29 - 4

4 - اقدام بلقيس به در ميان گذاشتن خبر نامه سليمان با درباريان خود

قالت يأيّها الملؤا إنّى أُلقى إلىّ كت_ب كريم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - نمل - 27 - 32 - 1

1 - نظرخواهى بلقيس از درباريان خود ، درباره چگونگى پاسخ به سليمان ( ع )

قالت يأيّها الملؤا أفتونى فى أمرى

{إفتاء} (مصدر {أفتونى}) به معناى اظهار نظر است. {أفتونى فى أمرى}; يعنى، نظرتان را در اين كه بايد چه كار انجام دهم، بيان كنيد.

مطالعه نامه عمل

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 71 - 13

13- سعادتمندان ، نامه اعمال خويش را در قيامت ، خود مورد مطالعه قرار مى دهند .

فمن أوتى كت_به بيمينه فأُول_ئك يقرءون كت_بهم

مكان نامه عمل كم فروشان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - مطففين - 83 - 7 - 6

6 - نامه عمل كم فروشان ، در جايگاهى پست نگه دارى خواهد شد .

ويل للمطفّفين . .. إنّ كت_ب الفجّار لفى سجّين

ملكه سبأ و نامه سليمان(ع)

جلد -

نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - نمل - 27 - 32 - 2،5

2 - برخورد جدى ملكه سبا با نامه سليمان و عدم ترديد وى در صحت آن

قالت يأيّها الملؤا أفتونى فى أمرى

در عبارات بلقيس، كلامى كه حاكى از ترديد باشد مشاهده نمى شود; بلكه اقدام وى به مشاوره درباره محتواى نامه، نشانگر اطمينان او است.

5 - احساس خطر جدى ملكه سبا از نامه سليمان و تلاش وى براى تحكيم روابط در درون دربار

أفتونى فى أمرى ما كنت قاطعة أمرًا حتّى تشهدون

در صورتى كه كار مشاوره براى بلقيس امرى معمولى بود، وى نيازى نداشته تا در خصوص اين موضوع، بر شيوه مشاوره خود تأكيد كند. احتمال مى رود اين تأكيد از آن جهت باشد كه موضوع را بسيار جدى و خطرناك تلقى كرده و با اين سخنان سعى داشته تا دل درباريان را به دست آورد و آنان را با خود همراه سازد.

نامه به ملكه سبأ

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - نمل - 27 - 28 - 1،2

1 - مأموريت هدهد از سوى سليمان ، براى بردن نامه وى به جانب ملكه سبا

اذهب بكت_بى ه_ذا فألقه إليهم

{كتاب} معادل {مكتوب} و به معناى نامه است; يعنى، اين نامه مرا ببر، آن گاه. .. .

2 - افكندن نامه به محلّ تجمع ملكه و درباريان سبا ، مأموريت هدهد از جانب سليمان ( ع )

اذهب بكت_بى ه_ذا فألقه إليهم

{ها} ساكن در {ألقه} ها سكت و {إلقاء} (مصدر {ألق}) به معناى افكندن است; يعنى، آن گاه [نامه را] به سوى آنان بيفكن.

جلد - نام سوره - سوره - آيه -

فيش

13 - نمل - 27 - 29 - 1

1 - قرار گرفتن نامه سليمان در اختيار ملكه سبا ( بلقيس )

قالت يأيّها الملؤا إنّى أُلقى إلىّ كت_ب كريم

نامه رسانى در دوران سليمان(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - نمل - 27 - 28 - 3

3 - استفاده از پرنده پيك براى ارتباطات ، به عصر سليمان بازمى گردد .

اذهب بكت_بى ه_ذا فألقه إليهم

نامه رسانى هدهد

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - نمل - 27 - 28 - 1،2،4

1 - مأموريت هدهد از سوى سليمان ، براى بردن نامه وى به جانب ملكه سبا

اذهب بكت_بى ه_ذا فألقه إليهم

{كتاب} معادل {مكتوب} و به معناى نامه است; يعنى، اين نامه مرا ببر، آن گاه. .. .

2 - افكندن نامه به محلّ تجمع ملكه و درباريان سبا ، مأموريت هدهد از جانب سليمان ( ع )

اذهب بكت_بى ه_ذا فألقه إليهم

{ها} ساكن در {ألقه} ها سكت و {إلقاء} (مصدر {ألق}) به معناى افكندن است; يعنى، آن گاه [نامه را] به سوى آنان بيفكن.

4 - هدهد ، موظف به روى برتافتن از درباريان سبا ( پس از افكندن نامه سليمان ) نزد ايشان

ثمّ تولّ عنهم فانظر ماذا يرجعون

{تولّى} (مصدر {تولّ}) به معناى روى برتافتن است; يعنى، از آنان روى برتاب و سپس بنگر چه پاسخ مى دهند.

نامه سليمان(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - نمل - 27 - 28 - 1،2،5

1 - مأموريت هدهد از سوى سليمان ، براى بردن نامه وى به جانب ملكه سبا

اذهب بكت_بى ه_ذا فألقه إليهم

{كتاب} معادل {مكتوب} و به معناى نامه

است; يعنى، اين نامه مرا ببر، آن گاه. .. .

2 - افكندن نامه به محلّ تجمع ملكه و درباريان سبا ، مأموريت هدهد از جانب سليمان ( ع )

اذهب بكت_بى ه_ذا فألقه إليهم

{ها} ساكن در {ألقه} ها سكت و {إلقاء} (مصدر {ألق}) به معناى افكندن است; يعنى، آن گاه [نامه را] به سوى آنان بيفكن.

5 - مأموريت هدهد براى مشاهده بازتاب نامه سليمان در ميان درباريان سبا و شنود كردن سخنان ايشان .

ثمّ تولّ عنهم فانظر ماذا يرجعون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - نمل - 27 - 29 - 1

1 - قرار گرفتن نامه سليمان در اختيار ملكه سبا ( بلقيس )

قالت يأيّها الملؤا إنّى أُلقى إلىّ كت_ب كريم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - نمل - 27 - 30 - 1

1 - اقدام بلقيس به معرفى نويسنده نامه براى درباريان ، پيش از خواندن محتواى آن

إنّه من سليم_ن

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - نمل - 27 - 36 - 3،6

3 - ناخشنودى سليمان ( ع ) از عكس العمل دربار سبا در قبال نامه وى

قال أتمدّونن بمال

6 - توبيخ دربار سبا توسط سليمان ( ع ) ، به خاطر تلقى مادى و نادرست آنان از نامه و دعوت وى

قال أتمدّونن بمال

استفهام در {أتمدّونن} براى توبيخ و سرزنش است.

نامه عمل

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - حج - 22 - 70 - 4

4 - اعمال مردمان در نامه اى ثبت و نگه دارى مى شود .

اللّه أعلم بما تعملون . .. إنّ ذلك فى كت_ب

{ذلك} اشاره

دارد به مضمون جمله {ما تعملون} در آيه 68; يعنى، آنها (اعمال شما)، همگى در كتابى ثبت و ضبط مى شوند.

نامه عمل اصحاب شمال

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - واقعه - 56 - 41 - 2

2 - كسانى كه در قيامت نامه عملشان را در دست چپ داشته باشند ، اصحاب الشمال هستند .

و أصح_ب الشمال ما أصح_ب الشمال

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - حاقه - 69 - 25 - 1

1 - نامه اعمال گروهى از اهل محشر ، به دست چپ آنان داده مى شود .

و أمّا من أُوتى كت_به بشماله

نامه عمل اصحاب يمين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 71 - 11

11- برخى از انسان ها پس از حضور در قيامت ، نامه اعمال خود را با دست راست خويش دريافت مى كنند .

يوم ندعوا . .. فمن أُوتى كت_به بيمينه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - واقعه - 56 - 27 - 1،2

1 - در قيامت ، نامه اعمال دسته اى از مردم در دست راستشان خواهد بود .

و أصح_ب اليمين ما أصح_ب اليمين

{يمين} در مقابل {شمال} و به معناى دست راست است با توجه به آيه 19 سوره {حاقه} (فأمّا من اُوتى كتابه بيمينه. ..) بايد گفت: {أصحاب اليمين}; يعنى، آنان كه نامه عمل خود را در دست راست دارند.

2 - آنان كه در قيامت نامه عمل خود را در دست راست دارند ، { اصحاب اليمين } هستند .

و أصح_ب اليمين ما أصح_ب اليمين

جلد - نام

سوره - سوره - آيه - فيش

18 - واقعه - 56 - 90 - 1،2

1 - دسته اى از مردم در قيامت ، نامه اعمالشان به دست راست آنان داده مى شود .

و أمّا إن كان من أصح_ب اليمين

{اصحاب اليمين} (ياران دست راست) كسانى اند كه در سوره هاى {اسراء}، {حاقه} و {انشقاق} از آنان به {من اُتى كتابه بيمينه} (كسانى كه نامه اعمالشان را به دست راست آنان داده اند) تعبير شده است.

2 - به كسانى كه در قيامت ، نامه عمل خويش را در دست راست گيرند ، { اصحاب اليمين } گفته مى شود .

و أمّا إن كان من أصح_ب اليمين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - حاقه - 69 - 19 - 1

1 - نامه اعمال گروهى از اهل محشر ، به دست راست آنان داده خواهد شد .

فأمّا من أُوتى كت_به بيمينه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - حاقه - 69 - 21 - 1

1 - كسانى كه نامه اعمالشان به دست راست آنان داده مى شود ، از زندگى پسنديده و رضايت مندى در آخرت برخوردار خواهند بود .

فأمّا من أُوتى كت_به بيمينه . .. فهو فى عيشة راضية

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - حاقه - 69 - 22 - 1

1 - كسانى كه نامه اعمالشان به دست راست آنان داده مى شود ، در بهشت برين جاى خواهند داشت .

إنّى ظننت أنّى مل_ق حسابيه . .. فى جنّة عالية

{عالية} هم مى تواند بيانگر علوّ قدر و منزلت باشد و هم به علوّ مكانى اشاره داشته

باشد. در اين صورت مقصود از آن، مسرّت آفرين بودن بوستان هاى بهشتى است; زيرا صاحبان آنها به خوبى بر همه مناظر آن اشراف داشته و از اين رهگذر لذت برده و مسرور خواهند شد. برداشت بالا براساس معناى نخست است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - انشقاق - 84 - 7 - 2

2 - برخى از انسان ها در قيامت ، نامه عمل خود را با دست راست دريافت خواهند كرد .

فأمّا من أُوتى كت_به بيمينه

نامه عمل امت ها

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - جاثيه - 45 - 28 - 8،9

8 - فراخوانده شدن هر امت ، به سوى نامه اعمال خويش در قيامت

كلّ أمّة تدعى إلى كت_بها

9 - هر امّت ، داراى نامه عملى ويژه و گروهى ، در قيامت

كلّ أمّة تدعى إلى كت_بها

بازگشت ضمير {كتابها} به امت، ظهور در اين معنا دارد كه هر جامعه و امت _ به عنوان يك جمع و گروه _ كتاب و پرونده اى ويژه و مخصوص به خود دارد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - جاثيه - 45 - 29 - 3

3 - صحيفه اعمال امت ها در قيامت ، بيان كننده تمامى كردار ايشان ، به صورتى دقيق و بدون كمترين كاستى و فزونى

ينطق عليكم بالحقّ

نامه عمل انسان ها

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - حاقه - 69 - 19 - 3

3 - هر انسانى ، داراى كارنامه و پرونده اى مستقل در محكمه عدل الهى

فأمّا من أُوتى كت_به بيمينه

جلد - نام سوره - سوره -

آيه - فيش

19 - حاقه - 69 - 25 - 3

3 - هر انسانى ، داراى كارنامه و پرونده اى مستقل در محكمه عدل الهى

و أمّا من أُوتى كت_به بشماله

نامه عمل بهشتيان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - حاقه - 69 - 19 - 2،4

2 - نامه اعمال مؤمنان بهشتى در قيامت ، در دست راست آنان قرار دارد .

فأمّا من أُوتى كت_به بيمينه

از اوصاف بيان شده براى اين گروه در آيات بعدى به دست مى آيد كه آنان مؤمنانى بهشتى و از همان گروهى اند كه در آيه 38 سوره {واقعه}، از آنان به {اصحاب اليمين} نام برده شده است.

4 - مؤمنان بهشتى ، خواستار مشاهده و قرائت شدن نامه اعمالشان در عرصه قيامت

فيقول هآؤُم اقرءوا كت_بيه

{هآؤُم} اسم فعل امر و به معناى {خذوا} (بياييد بگيريد) است.

نامه عمل بى ايمانان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - انشقاق - 84 - 20 - 8

8 - مردم بى ايمان در قيامت ، نامه عمل خويش را از پشت سر دريافت كرده و به آتش جهنم گرفتار خواهند شد .

أمّا من أُوتى كت_به وراء ظهره . .. و يصلى سعيرًا ... فما لهم لايؤمنون

ارتباط مجموع آيات اين سوره، اقتضا مى كند كه مراد از ضمير {هم} و تعبير {الذين كفروا} (در آيات بعد) همان كسانى باشند كه در آيه دهم، با تعبير {من اُوتى كتابه وراء ظهره} از آنان ياد گرديد. همان طور كه مراد از {الذين آمنوا} (در آيات بعد)، همان {من اُوتى كتابه بيمينه} در آيات پيشين خواهد بود.

نامه عمل جهنميان

جلد - نام سوره

- سوره - آيه - فيش

19 - حاقه - 69 - 25 - 2

2 - نامه اعمال كافران دوزخى در قيامت ، به دست چپ آنان داده مى شود .

و أمّا من أُوتى كت_به بشماله

از اوصاف ياد شده براى اين گروه در آيات بعدى، استفاده مى شود كه آنان كافران دوزخى و از همان گروهى اند كه در آيه 41 سوره {واقعه} از آنان به {أصحاب الشمال} ياد شده است.

نامه عمل در دست چپ

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - واقعه - 56 - 41 - 1،2

1 - در قيامت دسته اى از مردم ، نامه عملشان را در دست چپ خواهند داشت .

و أصح_ب الشمال ما أصح_ب الشمال

{شمال} (در مقابل {يمين}) به معناى دست چپ است. طبق آيه 25 سوره {حاقه} (و أمّا من اُوتى كتابه بشماله فيقول ياليتنى لم اُوت كتابيه) اصحاب الشمال، كسانى اند كه نامه عملشان در دست چپ آنان خواهد بود.

2 - كسانى كه در قيامت نامه عملشان را در دست چپ داشته باشند ، اصحاب الشمال هستند .

و أصح_ب الشمال ما أصح_ب الشمال

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - حاقه - 69 - 25 - 1،2،6

1 - نامه اعمال گروهى از اهل محشر ، به دست چپ آنان داده مى شود .

و أمّا من أُوتى كت_به بشماله

2 - نامه اعمال كافران دوزخى در قيامت ، به دست چپ آنان داده مى شود .

و أمّا من أُوتى كت_به بشماله

از اوصاف ياد شده براى اين گروه در آيات بعدى، استفاده مى شود كه آنان كافران دوزخى و از همان گروهى اند كه

در آيه 41 سوره {واقعه} از آنان به {أصحاب الشمال} ياد شده است.

6 - { عن أبى جعفر ( ع ) قال : . . . و أنزل فى الحاقّة ، { و أمّا من أُوتى كتابه بشماله فيقول يا ليتنى لم اُوت كتابيه . . . } فه_ذا مشرك ;

از امام باقر(ع) روايت شده كه فرمود: . ..خداوند در سوره {الحاقّه} مى فرمايد: (و أمّا من اُوتى كتابه بشماله فيقول يا ليتنى لم اُوت كتابيه...) اين [كسى كه كتابش را به دست چپش مى دهند ]مشرك است}.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - بلد - 90 - 19 - 4

4 - كافران در آخرت ، نامه عمل خويش را با دست چپ ، دريافت خواهند كرد .

هم أصح_ب المشئمة

{سمت چپ و راست} در قيامت، ممكن است به معناى حقيقى آن نباشد تا از وجود جايگاهى حكايت كند كه داراى سمت چپ و راست است; بلكه كنايه از مطلبى باشد كه در آيات ديگر قرآن، با صراحت آمده است. بدين صورت كه برخى نامه عمل خود را با دست راست و برخى با دست چپ دريافت مى كنند; در نتيجه دسته اول به {اصحاب اليمين} و {اصحاب الميمنة} نام گذارى شده و دسته دوم {اصحاب الشمال} و {اصحاب المشأمة}نام گرفته اند.

نامه عمل در دست راست

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 71 - 12

12- در دست راست داشتن نامه عمل در قيامت ، نشانه سعادت و نيك فرجامى است .

فمن أوتى كت_به بيمينه فأُول_ئك يقرءون كت_بهم و لايظلمون فتيلاً

جلد - نام سوره

- سوره - آيه - فيش

18 - واقعه - 56 - 27 - 1،2

1 - در قيامت ، نامه اعمال دسته اى از مردم در دست راستشان خواهد بود .

و أصح_ب اليمين ما أصح_ب اليمين

{يمين} در مقابل {شمال} و به معناى دست راست است با توجه به آيه 19 سوره {حاقه} (فأمّا من اُوتى كتابه بيمينه. ..) بايد گفت: {أصحاب اليمين}; يعنى، آنان كه نامه عمل خود را در دست راست دارند.

2 - آنان كه در قيامت نامه عمل خود را در دست راست دارند ، { اصحاب اليمين } هستند .

و أصح_ب اليمين ما أصح_ب اليمين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - واقعه - 56 - 90 - 1،2

1 - دسته اى از مردم در قيامت ، نامه اعمالشان به دست راست آنان داده مى شود .

و أمّا إن كان من أصح_ب اليمين

{اصحاب اليمين} (ياران دست راست) كسانى اند كه در سوره هاى {اسراء}، {حاقه} و {انشقاق} از آنان به {من اُتى كتابه بيمينه} (كسانى كه نامه اعمالشان را به دست راست آنان داده اند) تعبير شده است.

2 - به كسانى كه در قيامت ، نامه عمل خويش را در دست راست گيرند ، { اصحاب اليمين } گفته مى شود .

و أمّا إن كان من أصح_ب اليمين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - حاقه - 69 - 19 - 1،2

1 - نامه اعمال گروهى از اهل محشر ، به دست راست آنان داده خواهد شد .

فأمّا من أُوتى كت_به بيمينه

2 - نامه اعمال مؤمنان بهشتى در قيامت ، در دست راست آنان قرار دارد .

فأمّا

من أُوتى كت_به بيمينه

از اوصاف بيان شده براى اين گروه در آيات بعدى به دست مى آيد كه آنان مؤمنانى بهشتى و از همان گروهى اند كه در آيه 38 سوره {واقعه}، از آنان به {اصحاب اليمين} نام برده شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - حاقه - 69 - 20 - 1

1 - نامه اعمال معتقدان به قيامت و حساب رسى ، به دست راست آنان داده خواهد شد .

فأمّا من أُوتى كت_به بيمينه . .. إنّى ظننت أنّى مل_ق حسابيه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - حاقه - 69 - 21 - 1

1 - كسانى كه نامه اعمالشان به دست راست آنان داده مى شود ، از زندگى پسنديده و رضايت مندى در آخرت برخوردار خواهند بود .

فأمّا من أُوتى كت_به بيمينه . .. فهو فى عيشة راضية

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - حاقه - 69 - 22 - 1

1 - كسانى كه نامه اعمالشان به دست راست آنان داده مى شود ، در بهشت برين جاى خواهند داشت .

إنّى ظننت أنّى مل_ق حسابيه . .. فى جنّة عالية

{عالية} هم مى تواند بيانگر علوّ قدر و منزلت باشد و هم به علوّ مكانى اشاره داشته باشد. در اين صورت مقصود از آن، مسرّت آفرين بودن بوستان هاى بهشتى است; زيرا صاحبان آنها به خوبى بر همه مناظر آن اشراف داشته و از اين رهگذر لذت برده و مسرور خواهند شد. برداشت بالا براساس معناى نخست است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - انشقاق - 84

- 7 - 2

2 - برخى از انسان ها در قيامت ، نامه عمل خود را با دست راست دريافت خواهند كرد .

فأمّا من أُوتى كت_به بيمينه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - انشقاق - 84 - 8 - 3،4

3 - كسانى كه نامه عمل آنان به دست راستشان داده شود ، حسابرسىِ آسانى خواهند داشت .

فأمّا من أُوتى كت_به بيمينه . فسوف يحاسب حسابًا يسيرًا

{يسير} دو معنا دارد: 1. آسان، 2. قليل (مفردات راغب). در آيه شريفه، اولين معنا مناسب است.

4 - اعطاى نامه عمل به دست راست حاضرانِ در قيامت ، رمز و نشانه چشم پوشى از لغزش هاى آنان است . *

فأمّا من أُوتى كت_به بيمينه . فسوف يحاسب حسابًا يسيرًا

ناديده گرفتن {سيئات} _ كه در بعضى از سوره هاى ديگر درباره گروهى از حاضران قيامت مطرح شده _ مصداق حساب آسان است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - انشقاق - 84 - 9 - 1،3

1 - اعطاى نامه عمل به دست راست انسان در قيامت و حسابرسى آسان از او ، فرح بخش و شادى آفرين است .

و ينقلب إلى أهله مسرورًا

3 - دريافت كنندگان نامه عمل با دست راست ، با آسان گذراندن مرحله حسابرسى ، شادمان به نزد خويشاوندان خود بر خواهند گشت .

فأمّا من أُوتى كت_به بيمينه . .. و ينقلب إلى أهله مسرورًا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - بلد - 90 - 18 - 4

4 - مؤمنان در آخرت ، نامه عمل خويش را با دست راست ، دريافت خواهند كرد .

أُول_ئك أصح_ب الميمنة

اين

احتمال وجود دارد كه اصحاب الميمنه بودن كنايه از گرفتن نامه اعمال با دست راست (يمين) باشد.

نامه عمل در قيامت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - اعراف - 7 - 7 - 1،2

1 _ خداوند در قيامت رفتار و عقايد آدميان را به گونه اى دقيق و عالمانه براى آنان بيان خواهد كرد.

فلنقصن عليهم بعلم و ما كنا غائبين

حرف {باء} به معناى مصاحبت و ملابست است; يعنى: {فلنقصن عليهم مصاحبين و متلبسين بعلم. و نكره بودن {علم} دلالت بر عظمت آن علم دارد كه از آن به {دقيق بودن} تعبير شد.

2 _ خداوند در قيامت سرگذشت پيامبران را در ابلاغ رسالت به گونه اى دقيق براى آنان بيان خواهد كرد.

و لنسئلن المرسلين. فلنقصن عليهم بعلم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - واقعه - 56 - 27 - 1

1 - در قيامت ، نامه اعمال دسته اى از مردم در دست راستشان خواهد بود .

و أصح_ب اليمين ما أصح_ب اليمين

{يمين} در مقابل {شمال} و به معناى دست راست است با توجه به آيه 19 سوره {حاقه} (فأمّا من اُوتى كتابه بيمينه. ..) بايد گفت: {أصحاب اليمين}; يعنى، آنان كه نامه عمل خود را در دست راست دارند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - واقعه - 56 - 41 - 1

1 - در قيامت دسته اى از مردم ، نامه عملشان را در دست چپ خواهند داشت .

و أصح_ب الشمال ما أصح_ب الشمال

{شمال} (در مقابل {يمين}) به معناى دست چپ است. طبق آيه 25 سوره {حاقه} (و أمّا من اُوتى كتابه بشماله فيقول ياليتنى

لم اُوت كتابيه) اصحاب الشمال، كسانى اند كه نامه عملشان در دست چپ آنان خواهد بود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - حاقه - 69 - 19 - 3،5

3 - هر انسانى ، داراى كارنامه و پرونده اى مستقل در محكمه عدل الهى

فأمّا من أُوتى كت_به بيمينه

5 - شادمانى و رضايت مندى كامل مؤمنان بهشتى ، از نامه اعمال و كارنامه خويش در عرصه قيامت

فيقول هآؤُم اقرءوا كت_بيه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - حاقه - 69 - 25 - 1،3،6

1 - نامه اعمال گروهى از اهل محشر ، به دست چپ آنان داده مى شود .

و أمّا من أُوتى كت_به بشماله

3 - هر انسانى ، داراى كارنامه و پرونده اى مستقل در محكمه عدل الهى

و أمّا من أُوتى كت_به بشماله

6 - { عن أبى جعفر ( ع ) قال : . . . و أنزل فى الحاقّة ، { و أمّا من أُوتى كتابه بشماله فيقول يا ليتنى لم اُوت كتابيه . . . } فه_ذا مشرك ;

از امام باقر(ع) روايت شده كه فرمود: . ..خداوند در سوره {الحاقّه} مى فرمايد: (و أمّا من اُوتى كتابه بشماله فيقول يا ليتنى لم اُوت كتابيه...) اين [كسى كه كتابش را به دست چپش مى دهند ]مشرك است}.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - تكوير - 81 - 10 - 4،5

4 - بسته ماندن و باز شدن نامه اعمال انسان در قيامت ، در اختيار او نيست .

و إذا الصحف نشرت

مجهول بودن {نشرت}، گوياى برداشت ياد شده است.

5 - نامه هاى اعمال در قيامت ،

بر اهل محشر پراكنده و پخش خواهد شد .

و إذا الصحف نشرت

{نشر} به معناى تفريق (پراكنده ساختن) آمده است (تاج العروس). مراد از {نُشرت}، در اين معنا پراكنده شدن نامه ها بر صاحبان آن و رسيدن نامه عمل هر كس به دست او است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - انفطار - 82 - 12 - 3

3 - پاداش و كيفر اعمال در قيامت ، براساس نامه عمل و كردار انسان در دنيا است .

يعلمون ما تفعلون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - انشقاق - 84 - 7 - 1

1 - براى هر انسان ، نامه عملى است كه در قيامت آن را دريافت خواهد كرد .

فأمّا من أُوتى كت_به

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - انشقاق - 84 - 10 - 3

3 - نامه عمل برخى از انسان ها در قيامت ، از پشت سرشان به آنان واگذار خواهد شد .

و أمّا من أُوتى كت_به وراء ظهره

از ضميمه اين آيه با آيه اى كه از گرفتن نامه عمل با دست چپ سخن گفته است (الحاقه، آيه 25)، به دست مى آيد كه اين گروه، نامه عمل خود را با دست چپ از پشت سر خود تحويل خواهند گرفت.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - انشقاق - 84 - 11 - 3

3 - دريافت نامه عمل از پشت سر ، رمز و نشانه محكوميت در عرصه حسابرسى است .

فسوف يحاسب . .. فسوف يدعوا ثبورًا

تقابل دو گروه دريافت كننده نامه عمل، بيانگر اين است كه هر دو حسابرسى خواهند

شد; ولى نتيجه آن در مورد آنان متفاوت است. بنابراين گرچه {فسوف يحاسب} تنها در مورد يك دسته آمده است; ولى دسته ديگر نيز به قرينه حرف {سوف} _ كه بين گرفتن نامه عمل از پشت سر و فرياد واويلاى شخص، فاصله اى را مفروض گرفته _ مورد محاسبه قرار خواهند گرفت.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - بلد - 90 - 19 - 4

4 - كافران در آخرت ، نامه عمل خويش را با دست چپ ، دريافت خواهند كرد .

هم أصح_ب المشئمة

{سمت چپ و راست} در قيامت، ممكن است به معناى حقيقى آن نباشد تا از وجود جايگاهى حكايت كند كه داراى سمت چپ و راست است; بلكه كنايه از مطلبى باشد كه در آيات ديگر قرآن، با صراحت آمده است. بدين صورت كه برخى نامه عمل خود را با دست راست و برخى با دست چپ دريافت مى كنند; در نتيجه دسته اول به {اصحاب اليمين} و {اصحاب الميمنة} نام گذارى شده و دسته دوم {اصحاب الشمال} و {اصحاب المشأمة}نام گرفته اند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 13 - 4،9

4- خداوند اعمال انسان را در دنيا ثبت كرده و در قيامت ، به صورت كتابى گشوده در برابر او ظاهر خواهد ساخت .

و نخرج له يوم القي_مة كت_بًا يلق_ه منشورًا

9- { عن النبى قال : الكتب كلّها تحت العرش فإذا كان يوم القيامة بعث الله تبارك و تعالى ريحاً تطيرها بالأيمان و الشمائل أوّل حرفه : { إقرأ كتابك كفى بنفسك اليوم عليك حسيباً } ;

از رسول خدا(ص) روايت

شده است كه فرمود: تمام نامه ها زير عرش قرار دارند و آن گاه كه روز قيامت فرا رسد، خداوند _ تبارك و تعالى _ بادى را برمى انگيزد تا آنها را به پرواز درآورد و به دستهاى چپ و راست مردم برساند و اولين حرف آن كتاب اين است: إقرأ كتابك كفى بنفسك اليوم عليك حسيباً}.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 14 - 1،3،5

1- خداوند ، فراخوان انسان ها در قيامت ، به خواندن نامه عمل خويش

و نخرج له يوم القي_مة كت_بًا . .. اقرأ كت_بك

3- حساب انسان در پرونده عمل وى در قيامت ، روشن و آشكار است .

كفى بنفسك اليوم عليك حسيبًا

از اينكه خداوند فرموده است: {خودت براى حسابرسى عمل خود كافى هستى} نشان مى دهد كه اعمال و حسابرسى آنها روشن و آشكار است و نياز به تبيين از سوى كسى ندارد.

5- { عن أبى عبدالله ( ع ) فى قوله : { اقرأ كتابك كفى بنفسك اليوم } قال : يذكر بالعبد جميع ما عمل و ما كتب عليه حتى كأنه فعله تلك الساعة فلذلك قالوا : يا ويلتنا ما له_ذا الكتاب لايغادر صغيرة و لا كبيرة إلاّ أحصاها } ;

از امام صادق(ع) در باره سخن خدا {اقرأ كتابك كفى بنفسك اليوم} روايت شده است كه فرمود: همه اعمالى كه بنده انجام داده و بر او نوشته شده است به يادش مى آورند; به گونه اى كه گويى همان لحظه انجام داده است. پس بدين جهت گويند: يا ويلتنا ما له_ذا الكتاب لايغادر صغيرة و لا كبيرة إلاّ أحصاها}.

جلد - نام

سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 71 - 9،10،11،12،22

9- انسان ها ، عملكرد دنيوى خويش را در قيامت ، به صورت مجموعه اى ثبت شده و مكتوب دريافت مى كنند .

فمن أُوتى كت_به بيمينه

10- محاكمه انسان ها در قيامت ، بر اساس دلايل و اسناد مكتوب است .

ندعوا . .. فمن أُوتى كت_به بيمينه

11- برخى از انسان ها پس از حضور در قيامت ، نامه اعمال خود را با دست راست خويش دريافت مى كنند .

يوم ندعوا . .. فمن أُوتى كت_به بيمينه

12- در دست راست داشتن نامه عمل در قيامت ، نشانه سعادت و نيك فرجامى است .

فمن أوتى كت_به بيمينه فأُول_ئك يقرءون كت_بهم و لايظلمون فتيلاً

22- { عن أبى جعفر ( ع ) : . . . أما المؤمن فيعطى كتابه بيمينه قال الله عزّوجلّ : . . . { من أُوتى كتابه بيمينه فأُول_ئك يقرؤن كتابهم . . . } . . . ;

از امام باقر(ع) روايت شده است: . .. اما مؤمن كتاب او به دست راستش داده مى شود. خداوند عزّوجلّ مى فرمايد:... {من أوتى كتابه بيمينه فأُول_ئك يقرؤن كتابهم...}...}.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 49 - 1

1- در قيامت ، نامه عمل هر فرد ، در برابر ديدگان او نهاده شده ، آن را مشاهده خواهد كرد .

و وضع الكت_ب . .. و يقولون ي_ويلتنا مال ه_ذا الكت_ب

مقصود از {الكتاب} به قرينه جملات بعدى، نوشته هايى است كه در آن، همه اَعمال آدميان، ثبت و ضبط شده است. حرف {ال} در {وضع الكتاب}، براى

استغراق اَفراد است، يعنى {كلّ كتاب}. در نتيجه، مراد اين است كه همه كتاب ها را در برابر ديدگان آحاد انسان ها قرار خواهند داد و هر فرد، كتاب خودش را ملاحظه خواهد كرد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - زمر - 39 - 69 - 5،6،9،14

5 - نامه اعمال همه بندگان در قيامت ، عرضه خواهد شد .

و وضع الكت_ب

{وضع} به معناى نهادن است و در اين جا كنايه از عرضه شدن مى باشد. {كتاب} در آيه شريفه به معناى نامه اعمال است.

6 - تمامى اعمال بندگان ثبت و درج شده و در قيامت به صورت نوشته اى ظاهر خواهد شد .

و وضع الكت_ب

9 - احضار شاهدانى چند در عرصه قيامت براى گواهى دادن بر اعمال بندگان ، هنگام عرضه نامه اعمالشان

و الشهداء

{شهدا} جمع {شاهد} (گواه) است.

14 - داورى خداوند ميان بندگان در قيامت ، بر پايه مستندات پرونده اعمال ، گواهى پيامبران و گواهانى چند خواهد بود .

و وضع الكت_ب و جاىء بالنبيّين و الشهداء و قضى بينهم بالحقّ و هم لايظلمون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - جاثيه - 45 - 28 - 9

9 - هر امّت ، داراى نامه عملى ويژه و گروهى ، در قيامت

كلّ أمّة تدعى إلى كت_بها

بازگشت ضمير {كتابها} به امت، ظهور در اين معنا دارد كه هر جامعه و امت _ به عنوان يك جمع و گروه _ كتاب و پرونده اى ويژه و مخصوص به خود دارد.

نامه عمل سعادتمندان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 71 - 13

13- سعادتمندان

، نامه اعمال خويش را در قيامت ، خود مورد مطالعه قرار مى دهند .

فمن أوتى كت_به بيمينه فأُول_ئك يقرءون كت_بهم

نامه عمل فاسقان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - انفطار - 82 - 14 - 6

6 - كردار بدكاران ، از نظر مأموران الهى مخفى نمانده و در نامه عمل آنان ثبت خواهد شد .

ك_تبين . يعلمون ما تفعلون ... و إنّ الفجّار لفى جحيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - مطففين - 83 - 7 - 3

3 - كردار بدكاران ، ثبت و ضبط شده و در نامه عمل آنان باقى خواهد ماند .

كت_ب الفجّار

{كتاب الفجّار}، صحيفه اى است كه در آن، اعمال فاجران ثبت شده است.

نامه عمل فاسقان در سجين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - مطففين - 83 - 7 - 4

4 - نامه عمل فاجران ، در ديوانى تغييرناپذير و زندانى منحطّ ، بايگانى و حفاظت مى شود .

إنّ كت_ب الفجّار لفى سجّين

سجّين همان سجن (زندان) است، علاوه بر رساندن معناى خلود; زيرا اين وزن براى مبالغه است (مجمع البيان). تفسير آن به {كتاب مرقوم} _ در دو آيه بعد _ دلالت دارد كه {سجّين} كتابى است كه نامه عمل فاجران، به گونه اى در آن قرار داده شده است كه گويا نوشته ها در آن حبس شده است. مقابله آن با {علّيين} _ كه در آيات بعد آمده است _ بيانگر انحطاط و پستى آن است.

نامه عمل كافران

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 84 - 8

8-

خداوند ، پرونده كردار كافران و مشركان را مورد حسابرسى دقيق قرار خواهد داد .

إنّما نعدّ لهم عدًّا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - حاقه - 69 - 25 - 2،4،5

2 - نامه اعمال كافران دوزخى در قيامت ، به دست چپ آنان داده مى شود .

و أمّا من أُوتى كت_به بشماله

از اوصاف ياد شده براى اين گروه در آيات بعدى، استفاده مى شود كه آنان كافران دوزخى و از همان گروهى اند كه در آيه 41 سوره {واقعه} از آنان به {أصحاب الشمال} ياد شده است.

4 - كافران دوزخى ، از عرضه شدن نامه اعمالشان اظهار ناخورسندى مى كنند .

فيقول ي_ليتنى لم أُوت كت_بيه

5 - ناراحتى و اندوه شديد كافران دوزخى ، از نامه اعمال و كارنامه خويش در عرصه قيامت

فيقول ي_ليتنى لم أُوت كت_بيه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - حاقه - 69 - 26 - 1

1 - كافران دوزخى ، از آگاه شدنشان نسبت به حساب و محتواى پرونده اعمال خود اظهار ناخرسندى مى كنند .

فيقول ي_ليتنى . .. و لم أدر ما حسابيه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - انشقاق - 84 - 22 - 5

5 - نامه عمل كافر ، از پشت سر به او داده شده و آتش دوزخ فرجام او خواهد بود .

و أمّا من أوتى كت_به وراء ظهره . .. و يصلى سعيرًا ... بل الذين كفروا

ارتباط مجموع آيات سوره با يكديگر، اقتضا مى كند كه دو دسته آخر سوره (الذين كفروا) و (الذين آمنوا)، همان دو دسته قبل باشند كه با عنوان {من اُوتى

كتابه بيمينه} و {من اُوتى كتابه وراء ظهره} از آنان ياد شد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - بلد - 90 - 19 - 4

4 - كافران در آخرت ، نامه عمل خويش را با دست چپ ، دريافت خواهند كرد .

هم أصح_ب المشئمة

{سمت چپ و راست} در قيامت، ممكن است به معناى حقيقى آن نباشد تا از وجود جايگاهى حكايت كند كه داراى سمت چپ و راست است; بلكه كنايه از مطلبى باشد كه در آيات ديگر قرآن، با صراحت آمده است. بدين صورت كه برخى نامه عمل خود را با دست راست و برخى با دست چپ دريافت مى كنند; در نتيجه دسته اول به {اصحاب اليمين} و {اصحاب الميمنة} نام گذارى شده و دسته دوم {اصحاب الشمال} و {اصحاب المشأمة}نام گرفته اند.

نامه عمل گناهكاران

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 49 - 10،11

10- مجرمان ، از جامعيّت و دقّت كتاب اَعمال آدميان ، شگفت زده و به شدت نگران خواهند شد .

ي_ويلتنا مال ه_ذا الكت_ب لايغادر صغيرة و لاكبيرة

11- مجرمان ، هنگام مشاهده كتاب اَعمال شان آرزومند مرگ خويش اند . *

و يقولون ي_ويلتنا مال ه_ذا الكت_ب

{ويلة} و {ويل} به معناى {هلاكت} است و مؤنث بودن {ويلة} مفيد مبالغه است. منادا قرار گرفتن {ويل} از سوى مجرمان، گوياى اين است كه آنان، با مشاهده نامه عمل خود، راهى جز هلاك و عذاب براى خود نديده، لذا آن را منادا قرار داده و آمدن اش را مى طلبند و يا اين كه به قدرى حال خود را وخيم مى بينند

كه مرگ و هلاكت را، تنها راه رهايى خود از آن وضعيّت مى پندارند.

نامه عمل متقين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 49 - 7

7- پرهيز كنندگان از جرم و گناه ، به هنگام مشاهده نامه اَعمال خود در قيامت ، بيم و هراس نخواهند داشت .

و وضع الكت_ب فترى المجرمين مشفقين ممّا فيه

جمله {وضع الكتاب} وضع و مشاهده كتاب را به مجرمان اختصاص نداده است، ولى جمله {فترى المجرمين. ..} تنها، از ترس مجرمان سخن گفته است، بنابراين، ديگران، با مشاهده كتابِ خود، اضطرابى نخواهند يافت.

نامه عمل محسنان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - مطففين - 83 - 18 - 4

4 - كردار نيكوكاران ، ثبت و ضبط شده ، در نامه عمل آنان باقى خواهد ماند .

كت_ب الأبرار

{كتاب الأبرار} صحيفه اى است كه در آن اعمال نيكوكاران ثبت شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - مطففين - 83 - 20 - 2

2 - نامه هاى عمل نيكوكاران در ديوان جامع ( علّيّين ) ، با يك ديگر مشتبه نخواهد شد .

كت_ب مرقوم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - مطففين - 83 - 21 - 3

3 - مقرّبان درگاه خداوند گواهان نامه اعمال نيكوكاران اند .

يشهده المقرّبون

فعل {يشهد}، يا از {شهود} به معناى حضور است و يا از {شهادة} كه ابن اثير در نهايه آن را {خبر دادن از مشاهدات خويش} معنا كرده است; در هر صورت گواه بودن {مقرّبون} استفاده مى شود; زيرا در معناى اول حضور و نظارت آنان

به منظور گواهى دادن است و معناى دوم _ كه در آن صورت {يشهده} به معناى {يشهد به} خواهد بود _ صريح در نكته ياد شده است.

نامه عمل مشركان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 84 - 8

8- خداوند ، پرونده كردار كافران و مشركان را مورد حسابرسى دقيق قرار خواهد داد .

إنّما نعدّ لهم عدًّا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - حاقه - 69 - 25 - 6

6 - { عن أبى جعفر ( ع ) قال : . . . و أنزل فى الحاقّة ، { و أمّا من أُوتى كتابه بشماله فيقول يا ليتنى لم اُوت كتابيه . . . } فه_ذا مشرك ;

از امام باقر(ع) روايت شده كه فرمود: . ..خداوند در سوره {الحاقّه} مى فرمايد: (و أمّا من اُوتى كتابه بشماله فيقول يا ليتنى لم اُوت كتابيه...) اين [كسى كه كتابش را به دست چپش مى دهند ]مشرك است}.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - انشقاق - 84 - 10 - 6

6 - { عن أبى جعفر ( ع ) قال : . . . ان اللّه . . . أنزل فى { إذا السماء انشقت } { و أمّا من اُوتى كتابه وراء ظهره . . . } فه_ذا مشرك . . . ;

از امام باقر(ع) روايت شده كه فرمود: . .. خداوند... در سوره {إذا السماء انشقت} فرمود: {و أمّا من اُوتى كتابه وراء ظهره...}. اين شخص [كه نامه عملش از پشت سر به او داده مى شود] مشرك است}.

نامه

عمل مكذبان قرآن

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - انشقاق - 84 - 23 - 4

4 - تكذيب كنندگان قرآن و منكران معاد ، خود رقم زننده نامه عمل خويش اند و كردار ناپسند خود را در آن ذخيره مى سازند .

بمايوعون

به قرينه آيات پيشين _ كه درباره نامه هاى اعمال بود _ مى توان گفت: مراد از {وعاء} در {يوعون}، همان نامه عمل است كه منكران معاد آن را ظرف كردار خود ساخته اند.

نامه عمل مكذبان قيامت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - مطففين - 83 - 11 - 5

5 - تكذيب قيامت ، در نامه عمل تكذيب كنندگان ثبت شده و براساس آن كيفر خواهند ديد .

كت_ب مرقوم . ويل يومئذ للمكذّبين . الذين يكذّبون بيوم الدين

نامه عمل مكذبان معاد

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - انشقاق - 84 - 23 - 4

4 - تكذيب كنندگان قرآن و منكران معاد ، خود رقم زننده نامه عمل خويش اند و كردار ناپسند خود را در آن ذخيره مى سازند .

بمايوعون

به قرينه آيات پيشين _ كه درباره نامه هاى اعمال بود _ مى توان گفت: مراد از {وعاء} در {يوعون}، همان نامه عمل است كه منكران معاد آن را ظرف كردار خود ساخته اند.

نامه عمل مؤمنان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 71 - 22

22- { عن أبى جعفر ( ع ) : . . . أما المؤمن فيعطى كتابه بيمينه قال الله عزّوجلّ : . . . { من أُوتى كتابه

بيمينه فأُول_ئك يقرؤن كتابهم . . . } . . . ;

از امام باقر(ع) روايت شده است: . .. اما مؤمن كتاب او به دست راستش داده مى شود. خداوند عزّوجلّ مى فرمايد:... {من أوتى كتابه بيمينه فأُول_ئك يقرؤن كتابهم...}...}.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - حاقه - 69 - 19 - 2،4

2 - نامه اعمال مؤمنان بهشتى در قيامت ، در دست راست آنان قرار دارد .

فأمّا من أُوتى كت_به بيمينه

از اوصاف بيان شده براى اين گروه در آيات بعدى به دست مى آيد كه آنان مؤمنانى بهشتى و از همان گروهى اند كه در آيه 38 سوره {واقعه}، از آنان به {اصحاب اليمين} نام برده شده است.

4 - مؤمنان بهشتى ، خواستار مشاهده و قرائت شدن نامه اعمالشان در عرصه قيامت

فيقول هآؤُم اقرءوا كت_بيه

{هآؤُم} اسم فعل امر و به معناى {خذوا} (بياييد بگيريد) است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - حاقه - 69 - 20 - 1

1 - نامه اعمال معتقدان به قيامت و حساب رسى ، به دست راست آنان داده خواهد شد .

فأمّا من أُوتى كت_به بيمينه . .. إنّى ظننت أنّى مل_ق حسابيه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - انشقاق - 84 - 8 - 6

6 - { قاسم بن محمد عن على قال : سمعت أباعبداللّه ( ع ) يقول : إنّ اللّه تبارك و تعالى إذا أراد أن يحاسب المؤمن أعطاه كتابه بيمينه و حاسبه فيما بينه و بينه فيقول : عبدى ! فعلت كذا . . . قد غفرتها لك و ابدلتها حسنات . .

. و هو قول اللّه عزّوجلّ { فأمّا من اُوتى كتابه بيمينه فسوف يحاسب حساباً يسيراً } ;

قاسم بن محمد از على [بن أبى حمزه] روايت نموده كه گفت: از امام صادق(ع) شنيدم كه مى فرمود: خداى _ تبارك و تعالى _ زمانى كه بخواهد مؤمنى را محاسبه كند، نامه عملش را به دست راست وى مى دهد و او را در آنچه بين خود و او است محاسبه كرده، مى فرمايد: بنده من فلان كار را كردى؟ . .. من آن را براى تو بخشيدم و آن را به حسنه هايى تبديل كردم ... و اين سخن خداى عزّوجلّ است {فأمّا من اُوتى كتابه بيمينه . فسوف يحاسب حساباً يسيراً}».

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - بلد - 90 - 18 - 4

4 - مؤمنان در آخرت ، نامه عمل خويش را با دست راست ، دريافت خواهند كرد .

أُول_ئك أصح_ب الميمنة

اين احتمال وجود دارد كه اصحاب الميمنه بودن كنايه از گرفتن نامه اعمال با دست راست (يمين) باشد.

نشانه هاى نامه عمل محسنان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - مطففين - 83 - 20 - 1

1 - ديوان نامه هاى عمل نيكوكاران ، نوشته اى خوانا و نشانه دار است .

كت_ب مرقوم

{مرقوم}; يعنى، داراى علامت و به معناى واضح و درشت خط نيز آمده است.

نظارت بر نامه عمل محسنان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - مطففين - 83 - 21 - 2

2 - مقام قرب خداوند ، والاتر از مقام نيكوكاران ، و مايه شايستگى انسان براى آگاهى از كردار

نيكوكاران و مشاهده نامه اعمال آنان است .

يشهده المقرّبون

نقش نامه عمل

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 79 - 6

6- عذاب آدميان ، مستند به اسنادى مكتوب و ثبت شده است .

سنكتب ما يقول و نمدّ له من العذاب

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 94 - 7

7- تنظيم نامه عمل براى هر يك از انسان ها از سوى خدا ، پشتوانه تضمين پاداش كامل آنان است .

فمن يعمل . .. إنّا له ك_تبون

جمله {إنّا له كاتبون} عطف بر جمله {فلاكفران لسعيه} و تأكيد كننده مضمون آن است و در حقيقت، بيانگر اين نكته است كه چون اعمال همه انسان ها را مى نويسيم، پس بدون كم و كاست، پاداش آنان را خواهيم داد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - جاثيه - 45 - 28 - 14

14 - داورى خداوند درباره امت ها ، براساس نامه عمل شان

تدعى إلى كت_بها اليوم تجزون ما كنتم تعملون

از اين كه پس از فراخوانى انسان ها به نامه عمل خويش، مسأله جزاى آنان مطرح شده است; به دست مى آيد كه نامه عمل شان ملاك داورى حق خواهد بود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - جاثيه - 45 - 29 - 2،3

2 - احتجاج الهى در قيامت با امت ها ، براساس مدرك و سند

ه_ذا كت_بنا

3 - صحيفه اعمال امت ها در قيامت ، بيان كننده تمامى كردار ايشان ، به صورتى دقيق و بدون كمترين كاستى و فزونى

ينطق عليكم بالحقّ

جلد - نام سوره

- سوره - آيه - فيش

20 - انفطار - 82 - 12 - 3

3 - پاداش و كيفر اعمال در قيامت ، براساس نامه عمل و كردار انسان در دنيا است .

يعلمون ما تفعلون

وضوح نامه عمل

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 14 - 3

3- حساب انسان در پرونده عمل وى در قيامت ، روشن و آشكار است .

كفى بنفسك اليوم عليك حسيبًا

از اينكه خداوند فرموده است: {خودت براى حسابرسى عمل خود كافى هستى} نشان مى دهد كه اعمال و حسابرسى آنها روشن و آشكار است و نياز به تبيين از سوى كسى ندارد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - جاثيه - 45 - 29 - 5

5 - نامه اعمال امت ها ، خود گويا و بى نياز از شرح و تفسير

ينطق عليكم بالحقّ

واژه {نطق} _ چه در معناى حقيقى (سخن گفتن) باشد و چه در معناى كنايى (گويايى و روشنى) _ بى نيازى از تفسير و توضيح را مى رساند.

وضوح نامه عمل فاسقان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - مطففين - 83 - 9 - 1

1 - ديوان نامه هاى عمل بدكاران ، نوشته اى خوانا و علامت دار و بى ابهام است .

كت_ب مرقوم

{كتاب} خبر براى ضمير محذوفى است كه به {سجّين} برمى گردد. {مرقوم} _ از ريشه {رَقْم} (علامت و ماركى كه بر پارچه زده شود) (مصباح) _ يعنى، داراى علامتى كه تشخيص آن را آسان سازد. ماده {رقم} به معناى {خط درشت} و {برطرف ساختن ابهام نوشته} نيز آمده است. (مفردات راغب)

ويژگيهاى

مكان نامه عمل فاسقان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - مطففين - 83 - 8 - 2

2 - مخزن نامه هاى عمل بدكاران ، داراى ويژگى هايى فراتر از حد بيان است و پستى و گريزناپذير بودن آن قابل توصيف نيست .

و ما أدريك ما سجّين

ريشه كلمه {سجّين} بر زندان بودن جايگاه نامه عمل بدكاران دلالت دارد و پستىِ آن، از تقابل با {علّيّين} در آيات بعد استفاده مى شود.

ويژگيهاى نامه عمل

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - طور - 52 - 3 - 2

2 - اعمال آدميان ، مدون در صحيفه اى باز و گسترده

و كت_ب مسطور . فى رقّ منشور

برداشت ياد شده بر اين اساس است كه مراد از {كتاب مسطور} نامه اعمال باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - مطففين - 83 - 9 - 2

2 - كردار هر كس ، تنها گريبان گير شخص او بوده و نامه عمل او با ديگر نامه هاى اعمال ، مشتبه نخواهد شد .

ما سجّين . كت_ب مرقوم

ويژگيهاى نامه عمل فاسقان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - مطففين - 83 - 9 - 1

1 - ديوان نامه هاى عمل بدكاران ، نوشته اى خوانا و علامت دار و بى ابهام است .

كت_ب مرقوم

{كتاب} خبر براى ضمير محذوفى است كه به {سجّين} برمى گردد. {مرقوم} _ از ريشه {رَقْم} (علامت و ماركى كه بر پارچه زده شود) (مصباح) _ يعنى، داراى علامتى كه تشخيص آن را آسان سازد. ماده {رقم} به معناى {خط درشت} و {برطرف ساختن ابهام

نوشته} نيز آمده است. (مفردات راغب)

ويژگيهاى نامه عمل محسنان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - مطففين - 83 - 20 - 1

1 - ديوان نامه هاى عمل نيكوكاران ، نوشته اى خوانا و نشانه دار است .

كت_ب مرقوم

{مرقوم}; يعنى، داراى علامت و به معناى واضح و درشت خط نيز آمده است.

نامه آسمانى

درخواست نامه آسمانى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 93 - 5،6

5- صعود پيامبر ( ص ) به آسمان و آوردن دستخطى قابل خواندن و گواه بر صعود واقعى خويش ، معجزه درخواستى مشركان مكه از آن حضرت

أو ترقى فى السّماء و لن نؤمن لرقيّك حتى تنزّل علينا كت_بًا نقرؤه

6- صعود پيامبر ( ص ) به آسمان و آوردن نامه اى براى حقانيت خويش ، پيش شرط مشركان مكه براى ايمان آوردن به آن حضرت

و قالوا لن نؤمن لك حتى . .. أو ترقى فى السّماء و لن نؤمن لرقيّك حتى تنزّل علينا

نامه رسانى

تاريخ نامه رسانى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - نمل - 27 - 28 - 3

3 - استفاده از پرنده پيك براى ارتباطات ، به عصر سليمان بازمى گردد .

اذهب بكت_بى ه_ذا فألقه إليهم

نامه رسانى در دوران سليمان(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - نمل - 27 - 28 - 3

3 - استفاده از پرنده پيك براى ارتباطات ، به عصر سليمان بازمى گردد .

اذهب بكت_بى ه_ذا فألقه إليهم

نامه رسانى هدهد

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - نمل - 27 - 28

- 1،2،4

1 - مأموريت هدهد از سوى سليمان ، براى بردن نامه وى به جانب ملكه سبا

اذهب بكت_بى ه_ذا فألقه إليهم

{كتاب} معادل {مكتوب} و به معناى نامه است; يعنى، اين نامه مرا ببر، آن گاه. .. .

2 - افكندن نامه به محلّ تجمع ملكه و درباريان سبا ، مأموريت هدهد از جانب سليمان ( ع )

اذهب بكت_بى ه_ذا فألقه إليهم

{ها} ساكن در {ألقه} ها سكت و {إلقاء} (مصدر {ألق}) به معناى افكندن است; يعنى، آن گاه [نامه را] به سوى آنان بيفكن.

4 - هدهد ، موظف به روى برتافتن از درباريان سبا ( پس از افكندن نامه سليمان ) نزد ايشان

ثمّ تولّ عنهم فانظر ماذا يرجعون

{تولّى} (مصدر {تولّ}) به معناى روى برتافتن است; يعنى، از آنان روى برتاب و سپس بنگر چه پاسخ مى دهند.

نامه عمل

{نامه عمل}

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 49 - 2

2- اَعمال تمام انسان ها ، در كتابى جامع ثبت مى شود .

و وضع الكت_ب فترى المجرمين مشفقين ممّا فيه

چنان چه مراد از {الكتاب} جنس و ماهيّت كتاب باشد. ممكن است، جمله {وضع الكتاب} دلالت كند كه اعمال همه آدميان، در يك كتاب ثبت شده و در قيامت، به آن ها نشان داده خواهد شد. برداشت بالا، ناظر به اين احتمال است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 79 - 3

3- ثبت گناهان در نامه اعمال ، فورى نيست و با انجام آن با تأخير صورت مى گيرد .

سنكتب ما يقول

حرف {سين} براى استقبال است و دلالت دارد كه ثبت گفتارى كه

از شخص صادر مى شود، با اندكى فرصت انجام مى گيرد. دليل اين تأخير ممكن است احتمال توبه از گناه باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - مؤمنون - 23 - 62 - 5

5 - ثبت دقيق اعمال آدميان در كتابى نزد خداوند

و لدينا كت_ب ينطق بالحقّ

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - فرقان - 25 - 70 - 4

4 _ كسانى كه مرتكب گناه شرك ، آدم كشى و زنا شده اند ، در صورتى كه به توبه ، ايمان و عمل صالح روى آورند ، خداوند كردار بد آنان را از نامه عملشان محو كرده و به جاى آنها كردار نيك قرار مى دهد .

و من يفعل ذلك . .. يض_عف له العذاب ... إلاّ من تاب ... فأُول_ئك يبدّل اللّه سيّئ

در اين كه مقصود از تبديل {سيئات} به {حسنات} چيست؟ ميان مفسران دو ديدگاه عمده وجود دارد: 1_ تبديل خود اعمال بد به اعمال نيك; به گونه اى كه در پرونده اعمال مؤمنان به جاى {سيئه}، {حسنه} نوشته شود. 2- تبديل آثار و پيامدهاى {سيئات} _ كه عقاب است _ به آثار و پيامدهاى {حسنات} _ كه ثواب است _ . گفتنى است برداشت فوق مبتنى بر ديدگاه نخست است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - يس - 36 - 12 - 9

9 - تمامى رفتار و آثار انسان ، در كارنامه روشن و در لوح محفوظ ، شمارش و ثبت مى شود .

و كلّ شىء أحصين_ه فى إمام مبين

برداشت ياد شده مبتنى بر اين است كه جمله {و كلّ

شىء. ..} تأكيد براى جمله {و نكتب ما قدّموا...} و مربوط به اعمال انسان باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - قمر - 54 - 53 - 1

1 - تمامى اعمال كوچك و بزرگ آدميان ، مكتوب در صحيفه اعمال ايشان

و كلّ صغير و كبير مستطر

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - حاقه - 69 - 34 - 4

4 - انسان ، در برابر تمامى رفتار هاى فردى و اجتماعى خويش ، مسؤول بوده و همه آنها در نامه اعمال او ثبت است .

من أُوتى كت_به. .. و لم أدر ما حسابيه ... و لايحضّ على طعام المسكين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - قيامه - 75 - 13 - 4

4 - تمام نشدن پرونده اعمال انسان ها پس از مرگ

ينبّؤا الإنس_ن يومئذ بما قدّم و أخّر

برداشت ياد شده، براساس احتمال دوم در آيه شريفه است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - نبأ - 78 - 29 - 3

3 - هيچ يك از كردار و پندار هاى انسان ها نابود نمى شود و در نامه عمل آنان باقى مى ماند .

و كلّ شىء أحصينه كتبا

{كلّ شىء} ممكن است جمع عرفى باشد; يعنى، هر چيزى كه در ثواب و عقاب مؤثر است. به قرينه دو آيه قبل، باور نداشتن معاد و نيز تكذيب آيات الهى، از جمله آنها است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - تكوير - 81 - 10 - 1

1 - اعمال انسان ها ، در طومارهايى ، نوشته و ثبت مى گردد .

و

إذا الصحف نشرت

آثار رؤيت نامه عمل

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 49 - 11

11- مجرمان ، هنگام مشاهده كتاب اَعمال شان آرزومند مرگ خويش اند . *

و يقولون ي_ويلتنا مال ه_ذا الكت_ب

{ويلة} و {ويل} به معناى {هلاكت} است و مؤنث بودن {ويلة} مفيد مبالغه است. منادا قرار گرفتن {ويل} از سوى مجرمان، گوياى اين است كه آنان، با مشاهده نامه عمل خود، راهى جز هلاك و عذاب براى خود نديده، لذا آن را منادا قرار داده و آمدن اش را مى طلبند و يا اين كه به قدرى حال خود را وخيم مى بينند كه مرگ و هلاكت را، تنها راه رهايى خود از آن وضعيّت مى پندارند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - انشقاق - 84 - 11 - 1

1 - مشاهده نامه اعمال در قيامت ، مايه آگاهى به كردار ها و پيش بينى كيفر ها است .

و أمّا من أُوتى . .. فسوف يدعوا ثبورًا

آثار علم به نامه عمل

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - تكوير - 81 - 14 - 7

7 - اطلاع بر پرونده اعمال ، راهى براى آگاهى انسان در قيامت بر كردار خويش

و إذا الصحف نشرت . .. علمت نفس ما أحضرت

اختفاى نامه عمل

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - تكوير - 81 - 10 - 3

3 - پرونده اعمال هر كس تا قيامت ، بسته است و بر كسى مكشوف نيست .

و إذا الصحف نشرت

ارائه نامه عمل

جلد - نام سوره - سوره

- آيه - فيش

16 - زمر - 39 - 69 - 5،6،7،9

5 - نامه اعمال همه بندگان در قيامت ، عرضه خواهد شد .

و وضع الكت_ب

{وضع} به معناى نهادن است و در اين جا كنايه از عرضه شدن مى باشد. {كتاب} در آيه شريفه به معناى نامه اعمال است.

6 - تمامى اعمال بندگان ثبت و درج شده و در قيامت به صورت نوشته اى ظاهر خواهد شد .

و وضع الكت_ب

7 - حضور پيامبران در قيامت براى گواهى دادن بر اعمال بندگان ، هنگام عرضه اعمالشان

و جاىء بالنبيّين

مقصود از آوردن پيامبران در قيامت هنگام عرضه نامه اعمال بندگان _ به قرينه آيه {فكيف إذا جئنا من كلّ اُمّة بشهيد و جئنابك على ه_ؤلاء شهيداً (نساء(4)، 41) گواهى دادن آنان است.

9 - احضار شاهدانى چند در عرصه قيامت براى گواهى دادن بر اعمال بندگان ، هنگام عرضه نامه اعمالشان

و الشهداء

{شهدا} جمع {شاهد} (گواه) است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - تكوير - 81 - 10 - 2،5

2 - قيامت ، روز باز شدن نامه عمل انسان و آگاهى او بر محتواى آن

و إذا الصحف نشرت

{نشر}، مخالف پيچيدن است (لسان العرب). براساس اين معنا، فعل {نشرت}، دلالت دارد كه نامه اعمال پيش از نشر، به شكل طومار است.

5 - نامه هاى اعمال در قيامت ، بر اهل محشر پراكنده و پخش خواهد شد .

و إذا الصحف نشرت

{نشر} به معناى تفريق (پراكنده ساختن) آمده است (تاج العروس). مراد از {نُشرت}، در اين معنا پراكنده شدن نامه ها بر صاحبان آن و رسيدن نامه عمل هر كس به دست او است.

جلد - نام سوره - سوره

- آيه - فيش

20 - انشقاق - 84 - 7 - 1،6

1 - براى هر انسان ، نامه عملى است كه در قيامت آن را دريافت خواهد كرد .

فأمّا من أُوتى كت_به

6 - انسان ها هنگام حضور در پيشگاه خداوند نامه هاى اعمال خود را در اختيار داشته و به كردار خويش آگاهى يافته اند .

فمل_قيه . فأمّا من أُوتى كت_به بيمينه

{فاء} در {فأمّا} بيانگر ارتباط مفاد اين آيه با ملاقات خداوند است كه در آيه قبل مطرح شده بود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 105 - 15

15 _ خداوند در قيامت انسان ها را به تمامى اعمال دنيويشان آگاه ساخته و دستاوردشان را به آنان نشان خواهد داد .

إلى اللّه مرجعكم جميعاً فينبئكم بما كنتم تعملون

استنساخ نامه عمل

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 104 - 11

11- { عن أبى جعفر ( ع ) : إنّ فى الهواء ملكاً يقال له إسماعيل على ثلاثمأة ألف ملك كلّ واحد منهم على مائة ألف يحصون أعمال العباد فإذا كان رأس السنة بعث اللّه إليهم ملكاً يقال له : السجلّ فانتسخ ذلك منهم و هو قول اللّه تبارك و تعالى : { يوم نطوى السماء كطىّ السجلّ للكتب } ;

از امام باقر(ع) روايت شده كه در فضا فرشته اى است به نام اسماعيل كه سيصدهزار فرشته تحت فرمان دارد و هر كدام از فرشتگان صدهزار فرشته را فرماندهى مى كند و آنان كارهاى بندگان را احصا مى كنند و با شروع هر سالى خداوند فرشته اى را به نام

{سجل} مى فرستد تا از [نامه اعمال ]بندگان [كه در اختيار فرشتگان فضا است] نسخه بردارى كند و اين است سخن خداوند _ تبارك و تعالى _ كه: {يوم نطوى السماء كطىّ السجلّ للكتب}».

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - جاثيه - 45 - 29 - 6

6 - نسخه بردارى مداوم و ثبت دقيق اعمال آدميان

إنّا كنّا نستنسخ

تشخيص نامه عمل محسنان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - مطففين - 83 - 19 - 1

1 - ابزار شناخت ديوان نامه هاى عمل نيكوكاران ، در دسترس همگان نيست .

و ما أدريك ما علّيّون

تشخيص نامه عمل ناپسند

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - مطففين - 83 - 8 - 1

1 - ابزار شناخت ديوان نامه هاى اعمال بد ، در دسترس همگان نيست .

و ما أدريك ما سجّين

تكريمهاى كارگزاران نامه عمل

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - انشقاق - 84 - 10 - 5

5 - واگذاركنندگان نامه عمل به انسان ها در قيامت ، برخى را محترم شمرده و با گروهى ديگر برخوردى تحقيرآميز و خفّت بار خواهند داشت .

فأمّا من أُوتى كت_به بيمينه . .. و أمّا من أُوتى كت_به وراء ظهره

ثبت نامه عمل

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - مطففين - 83 - 11 - 5

5 - تكذيب قيامت ، در نامه عمل تكذيب كنندگان ثبت شده و براساس آن كيفر خواهند ديد .

كت_ب مرقوم . ويل يومئذ للمكذّبين . الذين يكذّبون بيوم الدين

جامعيت نامه عمل

جلد - نام سوره -

سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 14 - 5

5- { عن أبى عبدالله ( ع ) فى قوله : { اقرأ كتابك كفى بنفسك اليوم } قال : يذكر بالعبد جميع ما عمل و ما كتب عليه حتى كأنه فعله تلك الساعة فلذلك قالوا : يا ويلتنا ما له_ذا الكتاب لايغادر صغيرة و لا كبيرة إلاّ أحصاها } ;

از امام صادق(ع) در باره سخن خدا {اقرأ كتابك كفى بنفسك اليوم} روايت شده است كه فرمود: همه اعمالى كه بنده انجام داده و بر او نوشته شده است به يادش مى آورند; به گونه اى كه گويى همان لحظه انجام داده است. پس بدين جهت گويند: يا ويلتنا ما له_ذا الكتاب لايغادر صغيرة و لا كبيرة إلاّ أحصاها}.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 49 - 10،12

10- مجرمان ، از جامعيّت و دقّت كتاب اَعمال آدميان ، شگفت زده و به شدت نگران خواهند شد .

ي_ويلتنا مال ه_ذا الكت_ب لايغادر صغيرة و لاكبيرة

12- نامه اَعمال ، دربرگيرنده ريز و درشت كردار ها و به شمارآورنده كمترين عمل انسان است .

لايغادر صغيرة و لاكبيرة إلاّ أحصيها

{غدر} و {مغادرة} به معناى ترك است و {لايغادر. ..} يعنى هيچ كوچك و بزرگى را فروگذار نكرده و نمى كند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - حاقه - 69 - 33 - 3

3 - انسان ، در برابر عقايد و باور هاى خويش ، مسؤول بوده و همه آنها در نامه اعمال او ثبت است .

من أُوتى كت_به . .. و لم أدر ما حسابيه...

خذوه... فاسلكوه . إنّه كان لايؤمن بالل

خداوند علت سرنوشت بد و عذاب كافران را، ايمان نياوردن به خداى بزرگ دانسته است. از اين نكته مى توان استفاده كرد كه انسان در برابر مجموعه عقايد و انديشه هاى خويش، مسؤول است و بايد در برابر خداى بزرگ پاسخگو باشد.

جايگاه نامه عمل محسنان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - مطففين - 83 - 19 - 2

2 - جايگاه نامه هاى عمل نيكوكاران ، داراى ويژگى هايى فراتر از حد بيان است .

و ما أدريك ما علّيّون

حتميت نامه عمل

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - انشقاق - 84 - 7 - 4

4 - امتناع كردن از دريافت نامه اعمال در قيامت ، امكان پذير نيست .

فأمّا من أُوتى كت_به بيمينه

برداشت ياد شده، از مجهول بودن {اُوتى} استفاده مى شود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - انشقاق - 84 - 10 - 2

2 - امتناع كردن از دريافت نامه عمل در قيامت ، امكان پذير نيست .

و أمّا من أُوتى كت_به

برداشت ياد شده، از مجهول بودن {اُوتى} استفاده شده است.

حقانيت نامه عمل

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - انفطار - 82 - 12 - 2

2 - نامه عمل سراسر حقيقت و خالى از هرگونه خطا است .

يعلمون ما تفعلون

تصريح به علم كاتبان نامه عمل، توجّه دادن به راستى و درستى آن نامه است.

درخواست رؤيت نامه عمل

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - حاقه - 69 - 19 - 4

4 - مؤمنان بهشتى ، خواستار مشاهده

و قرائت شدن نامه اعمالشان در عرصه قيامت

فيقول هآؤُم اقرءوا كت_بيه

{هآؤُم} اسم فعل امر و به معناى {خذوا} (بياييد بگيريد) است.

درخواست قرائت نامه عمل

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - حاقه - 69 - 19 - 4

4 - مؤمنان بهشتى ، خواستار مشاهده و قرائت شدن نامه اعمالشان در عرصه قيامت

فيقول هآؤُم اقرءوا كت_بيه

{هآؤُم} اسم فعل امر و به معناى {خذوا} (بياييد بگيريد) است.

دريافت نامه عمل از پشت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - انشقاق - 84 - 10 - 3،6

3 - نامه عمل برخى از انسان ها در قيامت ، از پشت سرشان به آنان واگذار خواهد شد .

و أمّا من أُوتى كت_به وراء ظهره

از ضميمه اين آيه با آيه اى كه از گرفتن نامه عمل با دست چپ سخن گفته است (الحاقه، آيه 25)، به دست مى آيد كه اين گروه، نامه عمل خود را با دست چپ از پشت سر خود تحويل خواهند گرفت.

6 - { عن أبى جعفر ( ع ) قال : . . . ان اللّه . . . أنزل فى { إذا السماء انشقت } { و أمّا من اُوتى كتابه وراء ظهره . . . } فه_ذا مشرك . . . ;

از امام باقر(ع) روايت شده كه فرمود: . .. خداوند... در سوره {إذا السماء انشقت} فرمود: {و أمّا من اُوتى كتابه وراء ظهره...}. اين شخص [كه نامه عملش از پشت سر به او داده مى شود] مشرك است}.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - انشقاق - 84 - 11 - 2،3،4

2 -

گرفتن نامه عمل از پشت سر در قيامت ، سرآغاز گرفتارى در موقعيتى دشوار كه هر كس ، فرياد هلاكت خواهى و آرزوى مرگ سر خواهد داد .

فسوف يدعوا ثبورًا

{ثبور} به معناى هلاكت و تباهى است. (مفردات راغب)

3 - دريافت نامه عمل از پشت سر ، رمز و نشانه محكوميت در عرصه حسابرسى است .

فسوف يحاسب . .. فسوف يدعوا ثبورًا

تقابل دو گروه دريافت كننده نامه عمل، بيانگر اين است كه هر دو حسابرسى خواهند شد; ولى نتيجه آن در مورد آنان متفاوت است. بنابراين گرچه {فسوف يحاسب} تنها در مورد يك دسته آمده است; ولى دسته ديگر نيز به قرينه حرف {سوف} _ كه بين گرفتن نامه عمل از پشت سر و فرياد واويلاى شخص، فاصله اى را مفروض گرفته _ مورد محاسبه قرار خواهند گرفت.

4 - محاسبه و رسيدگى به اعمال كسانى كه نامه عمل خود را از پشت سر دريافت كرده اند ، سخت و اندوه بار خواهد بود .

حسابًا يسيرًا . .. مسرورًا ... فسوف يدعوا ثبورًا

برداشت ياد شده، از مقابله دو گروه استفاده شده است. از آنجا كه گروه اول حسابى آسان داشته و شادمان خواهند شد، دانسته مى شود كه براى گروه دوم، جز سختى حساب و غمگين شدن نخواهد بود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - انشقاق - 84 - 12 - 1

1 - كسانى كه نامه عمل خود را از پشت سر دريافت مى كنند ، به آتش برافروخته جهنم گرفتار شده و در آن خواهند سوخت .

و يصلى سعيرًا

{صَلى}; يعنى، حرارت را چشيد (مصباح). در لسان العرب آمده است: صَلِىَ فلان بالنار

يَصْلى صُلِيّاً احترق (سوخت). راغب مى گويد: {صَلِىَ بالنار}; يعنى، به آتش مبتلا شد و از برخى اهل لغت نقل مى كند كه: {صلى النار}: دَخَلَ فيها (درون آتش رفت). {سعير} (بر وزن فعيل) به معناى مفعول است; يعنى، داغ و برافروخته. (مفردات راغب)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - انشقاق - 84 - 14 - 5

5 - اعطاى نامه عمل از پشت سر ، فرياد هلاكت خواهى در قيامت و گرفتارى به آتش جهنم ، برخاسته از استبعاد معاد است .

و أمّا من أُوتى . .. إنّه ظنّ أن لن يحور

اين آيه، مى تواند بيانگر علت براى مطالب قبل باشد كه از جمله آنها {اُوتى كتابه وراء ظهره} بود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - انشقاق - 84 - 15 - 11،12

11 - كسانى كه در قيامت نامه عمل را از پشت سر دريافت كرده و به دوزخ گرفتار مى شوند ، خود عامل پيدايش چنين سرنوشتى اند .

أمّا من أُوتى كت_به . .. و يصلى سعيرًا ... بلى إنّ ربّه كان به بصيرًا

12 - عذاب دوزخيان و اعطاى نامه عمل به آنان از پشت سرشان ، نظام جزايى آگاهانه و مدبرانه خداوند است .

و أمّا من أُوتى كت_به . .. و يصلى سعيرًا ... بلى إنّ ربّه كان به بصيرًا

حرف {بلى} ممكن است به تمام مشخصات دسته دوم (و أمّا من اُوتى . ..) ارتباط داشته باشد. در اين صورت پندار رجوع نكردن را، پندارى باطل و حوادث پيش آمده (اُوتى كتابه وراء ظهره ... يصلى سعيراً) را، رخدادى ثابت معرفى مى كند. جمله {إنّه

...} بيانگر اين است كه آن حادثه ها، برخاسته از ربوبيت و بصيرت خداوند است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - انشقاق - 84 - 20 - 8

8 - مردم بى ايمان در قيامت ، نامه عمل خويش را از پشت سر دريافت كرده و به آتش جهنم گرفتار خواهند شد .

أمّا من أُوتى كت_به وراء ظهره . .. و يصلى سعيرًا ... فما لهم لايؤمنون

ارتباط مجموع آيات اين سوره، اقتضا مى كند كه مراد از ضمير {هم} و تعبير {الذين كفروا} (در آيات بعد) همان كسانى باشند كه در آيه دهم، با تعبير {من اُوتى كتابه وراء ظهره} از آنان ياد گرديد. همان طور كه مراد از {الذين آمنوا} (در آيات بعد)، همان {من اُوتى كتابه بيمينه} در آيات پيشين خواهد بود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - انشقاق - 84 - 22 - 5

5 - نامه عمل كافر ، از پشت سر به او داده شده و آتش دوزخ فرجام او خواهد بود .

و أمّا من أوتى كت_به وراء ظهره . .. و يصلى سعيرًا ... بل الذين كفروا

ارتباط مجموع آيات سوره با يكديگر، اقتضا مى كند كه دو دسته آخر سوره (الذين كفروا) و (الذين آمنوا)، همان دو دسته قبل باشند كه با عنوان {من اُوتى كتابه بيمينه} و {من اُوتى كتابه وراء ظهره} از آنان ياد شد.

دلايل حقانيت نامه عمل

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - جاثيه - 45 - 29 - 7

7 - مستند بودن نامه اعمال آدميان ، دليل حق بودن و كاستى نداشتن آن

ينطق عليكم

بالحقّ إنّا كنّا نستنسخ

{إنّا كنّا. ..} در مقام تعليل است و تكرار ضماير متكلم و نيز تأكيد به وسيله {إنّ}، مطلب بالا را افاده مى كند.

رضايت از نامه عمل

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - حاقه - 69 - 19 - 5

5 - شادمانى و رضايت مندى كامل مؤمنان بهشتى ، از نامه اعمال و كارنامه خويش در عرصه قيامت

فيقول هآؤُم اقرءوا كت_بيه

روش برخورد كارگزاران نامه عمل

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - انشقاق - 84 - 10 - 5

5 - واگذاركنندگان نامه عمل به انسان ها در قيامت ، برخى را محترم شمرده و با گروهى ديگر برخوردى تحقيرآميز و خفّت بار خواهند داشت .

فأمّا من أُوتى كت_به بيمينه . .. و أمّا من أُوتى كت_به وراء ظهره

رؤيت نامه عمل

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 49 - 1،3،7

1- در قيامت ، نامه عمل هر فرد ، در برابر ديدگان او نهاده شده ، آن را مشاهده خواهد كرد .

و وضع الكت_ب . .. و يقولون ي_ويلتنا مال ه_ذا الكت_ب

مقصود از {الكتاب} به قرينه جملات بعدى، نوشته هايى است كه در آن، همه اَعمال آدميان، ثبت و ضبط شده است. حرف {ال} در {وضع الكتاب}، براى استغراق اَفراد است، يعنى {كلّ كتاب}. در نتيجه، مراد اين است كه همه كتاب ها را در برابر ديدگان آحاد انسان ها قرار خواهند داد و هر فرد، كتاب خودش را ملاحظه خواهد كرد.

3- در قيامت مجرمان ، هنگام مشاهده نامه عمل ، از كردار خود وحشت و دلهره

پيدا مى كنند .

فترى المجرمين مشفقين ممّا فيه

7- پرهيز كنندگان از جرم و گناه ، به هنگام مشاهده نامه اَعمال خود در قيامت ، بيم و هراس نخواهند داشت .

و وضع الكت_ب فترى المجرمين مشفقين ممّا فيه

جمله {وضع الكتاب} وضع و مشاهده كتاب را به مجرمان اختصاص نداده است، ولى جمله {فترى المجرمين. ..} تنها، از ترس مجرمان سخن گفته است، بنابراين، ديگران، با مشاهده كتابِ خود، اضطرابى نخواهند يافت.

زمان دريافت نامه عمل

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - انشقاق - 84 - 8 - 2

2 - مرحله حسابرسى در قيامت ، مرحله اى پس از دريافت نامه هاى اعمال است .

فسوف يحاسب حسابًا يسيرًا

{سوف}، براى وعده دادن به كار مى رود (مصباح) و دلالت بر تأخير دارد. (مقاييس اللغة)

سرزنشهاى كارگزاران نامه عمل

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - انشقاق - 84 - 10 - 5

5 - واگذاركنندگان نامه عمل به انسان ها در قيامت ، برخى را محترم شمرده و با گروهى ديگر برخوردى تحقيرآميز و خفّت بار خواهند داشت .

فأمّا من أُوتى كت_به بيمينه . .. و أمّا من أُوتى كت_به وراء ظهره

سوگند به نامه عمل

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - طور - 52 - 2 - 5

5 - سوگند خداوند ، به نامه اعمال آدميان

و كت_ب مسطور

برخى از مفسران مراد از {كتاب مسطور} را نامه اعمال دانسته اند. برداشت بالا بر پايه اين احتمال است.

علم به نامه عمل

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - حاقه - 69 - 26 - 2

2

- كافران دوزخى ، پس از دريافت نامه اعمال خود ، از محتوا و حكم نهايى آن درباره خويش آگاه خواهند شد .

و لم أدر ما حسابيه

علم توزيع كنندگان نامه عمل

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - انشقاق - 84 - 7 - 5

5 - تحويل دهندگان نامه هاى اعمال به انسان ها در قيامت ، از فرجام آنها آگاه اند .

من أُوتى كت_به بيمينه

عموميت نامه عمل

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - انشقاق - 84 - 10 - 1

1 - براى هر انسان ، نامه عملى است كه آن را در قيامت دريافت خواهد كرد .

ي_أيّها الإنس_ن . .. فأمّا من أُوتى كت_به ... و أمّا من أُوتى كت_به وراء ظهره

قرائت نامه عمل

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 14 - 1،2

1- خداوند ، فراخوان انسان ها در قيامت ، به خواندن نامه عمل خويش

و نخرج له يوم القي_مة كت_بًا . .. اقرأ كت_بك

2- هر انسانى در قيامت ، با خواندن پرونده اعمال خويش ، خود حسابگر آنها خواهد بود .

اقرأ كت_بك كفى بنفسك اليوم عليك حسيبًا

محافظت از نامه عمل فاسقان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - مطففين - 83 - 7 - 4

4 - نامه عمل فاجران ، در ديوانى تغييرناپذير و زندانى منحطّ ، بايگانى و حفاظت مى شود .

إنّ كت_ب الفجّار لفى سجّين

سجّين همان سجن (زندان) است، علاوه بر رساندن معناى خلود; زيرا اين وزن براى مبالغه است (مجمع البيان). تفسير آن به {كتاب مرقوم} _ در

دو آيه بعد _ دلالت دارد كه {سجّين} كتابى است كه نامه عمل فاجران، به گونه اى در آن قرار داده شده است كه گويا نوشته ها در آن حبس شده است. مقابله آن با {علّيين} _ كه در آيات بعد آمده است _ بيانگر انحطاط و پستى آن است.

محافظت از نامه عمل كم فروشان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - مطففين - 83 - 7 - 6

6 - نامه عمل كم فروشان ، در جايگاهى پست نگه دارى خواهد شد .

ويل للمطفّفين . .. إنّ كت_ب الفجّار لفى سجّين

محافظت از نامه عمل محسنان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - مطففين - 83 - 18 - 5

5 - نامه عمل نيكوكاران ، در ديوانى تغييرناپذير و جايگاهى رفيع ، ( علّيّين ) ، بايگانى و حفاظت مى شود .

إنّ كت_ب الأبرار لفى علّيّين

{علّيّين} گرچه به لفظ جمع آمده است; ولى به قرينه {كتاب مرقوم} و ضمير مفرد در {يشهده المقرّبون}، معناى مفرد دارد. لسان العرب از ابو اسحاق نقل كرده است: چون {علّيّين} در لفظ به صورت جمع است، اِعراب جمع دارد. برخى از اهل لغت، آن را جمع {عِلّىّ} و به معناى سلسله مراتب رفيع تا بى نهايت مى دانند. (مقاييس اللغة)

مطالعه نامه عمل

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 71 - 13

13- سعادتمندان ، نامه اعمال خويش را در قيامت ، خود مورد مطالعه قرار مى دهند .

فمن أوتى كت_به بيمينه فأُول_ئك يقرءون كت_بهم

مكان نامه عمل كم فروشان

جلد - نام سوره - سوره

- آيه - فيش

20 - مطففين - 83 - 7 - 6

6 - نامه عمل كم فروشان ، در جايگاهى پست نگه دارى خواهد شد .

ويل للمطفّفين . .. إنّ كت_ب الفجّار لفى سجّين

نامه عمل

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - حج - 22 - 70 - 4

4 - اعمال مردمان در نامه اى ثبت و نگه دارى مى شود .

اللّه أعلم بما تعملون . .. إنّ ذلك فى كت_ب

{ذلك} اشاره دارد به مضمون جمله {ما تعملون} در آيه 68; يعنى، آنها (اعمال شما)، همگى در كتابى ثبت و ضبط مى شوند.

نامه عمل اصحاب شمال

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - واقعه - 56 - 41 - 2

2 - كسانى كه در قيامت نامه عملشان را در دست چپ داشته باشند ، اصحاب الشمال هستند .

و أصح_ب الشمال ما أصح_ب الشمال

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - حاقه - 69 - 25 - 1

1 - نامه اعمال گروهى از اهل محشر ، به دست چپ آنان داده مى شود .

و أمّا من أُوتى كت_به بشماله

نامه عمل اصحاب يمين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 71 - 11

11- برخى از انسان ها پس از حضور در قيامت ، نامه اعمال خود را با دست راست خويش دريافت مى كنند .

يوم ندعوا . .. فمن أُوتى كت_به بيمينه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - واقعه - 56 - 27 - 1،2

1 - در قيامت ، نامه اعمال دسته اى از

مردم در دست راستشان خواهد بود .

و أصح_ب اليمين ما أصح_ب اليمين

{يمين} در مقابل {شمال} و به معناى دست راست است با توجه به آيه 19 سوره {حاقه} (فأمّا من اُوتى كتابه بيمينه. ..) بايد گفت: {أصحاب اليمين}; يعنى، آنان كه نامه عمل خود را در دست راست دارند.

2 - آنان كه در قيامت نامه عمل خود را در دست راست دارند ، { اصحاب اليمين } هستند .

و أصح_ب اليمين ما أصح_ب اليمين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - واقعه - 56 - 90 - 1،2

1 - دسته اى از مردم در قيامت ، نامه اعمالشان به دست راست آنان داده مى شود .

و أمّا إن كان من أصح_ب اليمين

{اصحاب اليمين} (ياران دست راست) كسانى اند كه در سوره هاى {اسراء}، {حاقه} و {انشقاق} از آنان به {من اُتى كتابه بيمينه} (كسانى كه نامه اعمالشان را به دست راست آنان داده اند) تعبير شده است.

2 - به كسانى كه در قيامت ، نامه عمل خويش را در دست راست گيرند ، { اصحاب اليمين } گفته مى شود .

و أمّا إن كان من أصح_ب اليمين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - حاقه - 69 - 19 - 1

1 - نامه اعمال گروهى از اهل محشر ، به دست راست آنان داده خواهد شد .

فأمّا من أُوتى كت_به بيمينه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - حاقه - 69 - 21 - 1

1 - كسانى كه نامه اعمالشان به دست راست آنان داده مى شود ، از زندگى پسنديده و رضايت مندى در آخرت

برخوردار خواهند بود .

فأمّا من أُوتى كت_به بيمينه . .. فهو فى عيشة راضية

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - حاقه - 69 - 22 - 1

1 - كسانى كه نامه اعمالشان به دست راست آنان داده مى شود ، در بهشت برين جاى خواهند داشت .

إنّى ظننت أنّى مل_ق حسابيه . .. فى جنّة عالية

{عالية} هم مى تواند بيانگر علوّ قدر و منزلت باشد و هم به علوّ مكانى اشاره داشته باشد. در اين صورت مقصود از آن، مسرّت آفرين بودن بوستان هاى بهشتى است; زيرا صاحبان آنها به خوبى بر همه مناظر آن اشراف داشته و از اين رهگذر لذت برده و مسرور خواهند شد. برداشت بالا براساس معناى نخست است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - انشقاق - 84 - 7 - 2

2 - برخى از انسان ها در قيامت ، نامه عمل خود را با دست راست دريافت خواهند كرد .

فأمّا من أُوتى كت_به بيمينه

نامه عمل امت ها

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - جاثيه - 45 - 28 - 8،9

8 - فراخوانده شدن هر امت ، به سوى نامه اعمال خويش در قيامت

كلّ أمّة تدعى إلى كت_بها

9 - هر امّت ، داراى نامه عملى ويژه و گروهى ، در قيامت

كلّ أمّة تدعى إلى كت_بها

بازگشت ضمير {كتابها} به امت، ظهور در اين معنا دارد كه هر جامعه و امت _ به عنوان يك جمع و گروه _ كتاب و پرونده اى ويژه و مخصوص به خود دارد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - جاثيه

- 45 - 29 - 3

3 - صحيفه اعمال امت ها در قيامت ، بيان كننده تمامى كردار ايشان ، به صورتى دقيق و بدون كمترين كاستى و فزونى

ينطق عليكم بالحقّ

نامه عمل انسان ها

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - حاقه - 69 - 19 - 3

3 - هر انسانى ، داراى كارنامه و پرونده اى مستقل در محكمه عدل الهى

فأمّا من أُوتى كت_به بيمينه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - حاقه - 69 - 25 - 3

3 - هر انسانى ، داراى كارنامه و پرونده اى مستقل در محكمه عدل الهى

و أمّا من أُوتى كت_به بشماله

نامه عمل بهشتيان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - حاقه - 69 - 19 - 2،4

2 - نامه اعمال مؤمنان بهشتى در قيامت ، در دست راست آنان قرار دارد .

فأمّا من أُوتى كت_به بيمينه

از اوصاف بيان شده براى اين گروه در آيات بعدى به دست مى آيد كه آنان مؤمنانى بهشتى و از همان گروهى اند كه در آيه 38 سوره {واقعه}، از آنان به {اصحاب اليمين} نام برده شده است.

4 - مؤمنان بهشتى ، خواستار مشاهده و قرائت شدن نامه اعمالشان در عرصه قيامت

فيقول هآؤُم اقرءوا كت_بيه

{هآؤُم} اسم فعل امر و به معناى {خذوا} (بياييد بگيريد) است.

نامه عمل بى ايمانان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - انشقاق - 84 - 20 - 8

8 - مردم بى ايمان در قيامت ، نامه عمل خويش را از پشت سر دريافت كرده و به آتش جهنم گرفتار خواهند شد .

أمّا من

أُوتى كت_به وراء ظهره . .. و يصلى سعيرًا ... فما لهم لايؤمنون

ارتباط مجموع آيات اين سوره، اقتضا مى كند كه مراد از ضمير {هم} و تعبير {الذين كفروا} (در آيات بعد) همان كسانى باشند كه در آيه دهم، با تعبير {من اُوتى كتابه وراء ظهره} از آنان ياد گرديد. همان طور كه مراد از {الذين آمنوا} (در آيات بعد)، همان {من اُوتى كتابه بيمينه} در آيات پيشين خواهد بود.

نامه عمل جهنميان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - حاقه - 69 - 25 - 2

2 - نامه اعمال كافران دوزخى در قيامت ، به دست چپ آنان داده مى شود .

و أمّا من أُوتى كت_به بشماله

از اوصاف ياد شده براى اين گروه در آيات بعدى، استفاده مى شود كه آنان كافران دوزخى و از همان گروهى اند كه در آيه 41 سوره {واقعه} از آنان به {أصحاب الشمال} ياد شده است.

نامه عمل در دست چپ

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - واقعه - 56 - 41 - 1،2

1 - در قيامت دسته اى از مردم ، نامه عملشان را در دست چپ خواهند داشت .

و أصح_ب الشمال ما أصح_ب الشمال

{شمال} (در مقابل {يمين}) به معناى دست چپ است. طبق آيه 25 سوره {حاقه} (و أمّا من اُوتى كتابه بشماله فيقول ياليتنى لم اُوت كتابيه) اصحاب الشمال، كسانى اند كه نامه عملشان در دست چپ آنان خواهد بود.

2 - كسانى كه در قيامت نامه عملشان را در دست چپ داشته باشند ، اصحاب الشمال هستند .

و أصح_ب الشمال ما أصح_ب الشمال

جلد - نام سوره - سوره

- آيه - فيش

19 - حاقه - 69 - 25 - 1،2،6

1 - نامه اعمال گروهى از اهل محشر ، به دست چپ آنان داده مى شود .

و أمّا من أُوتى كت_به بشماله

2 - نامه اعمال كافران دوزخى در قيامت ، به دست چپ آنان داده مى شود .

و أمّا من أُوتى كت_به بشماله

از اوصاف ياد شده براى اين گروه در آيات بعدى، استفاده مى شود كه آنان كافران دوزخى و از همان گروهى اند كه در آيه 41 سوره {واقعه} از آنان به {أصحاب الشمال} ياد شده است.

6 - { عن أبى جعفر ( ع ) قال : . . . و أنزل فى الحاقّة ، { و أمّا من أُوتى كتابه بشماله فيقول يا ليتنى لم اُوت كتابيه . . . } فه_ذا مشرك ;

از امام باقر(ع) روايت شده كه فرمود: . ..خداوند در سوره {الحاقّه} مى فرمايد: (و أمّا من اُوتى كتابه بشماله فيقول يا ليتنى لم اُوت كتابيه...) اين [كسى كه كتابش را به دست چپش مى دهند ]مشرك است}.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - بلد - 90 - 19 - 4

4 - كافران در آخرت ، نامه عمل خويش را با دست چپ ، دريافت خواهند كرد .

هم أصح_ب المشئمة

{سمت چپ و راست} در قيامت، ممكن است به معناى حقيقى آن نباشد تا از وجود جايگاهى حكايت كند كه داراى سمت چپ و راست است; بلكه كنايه از مطلبى باشد كه در آيات ديگر قرآن، با صراحت آمده است. بدين صورت كه برخى نامه عمل خود را با دست راست و برخى با دست چپ

دريافت مى كنند; در نتيجه دسته اول به {اصحاب اليمين} و {اصحاب الميمنة} نام گذارى شده و دسته دوم {اصحاب الشمال} و {اصحاب المشأمة}نام گرفته اند.

نامه عمل در دست راست

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 71 - 12

12- در دست راست داشتن نامه عمل در قيامت ، نشانه سعادت و نيك فرجامى است .

فمن أوتى كت_به بيمينه فأُول_ئك يقرءون كت_بهم و لايظلمون فتيلاً

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - واقعه - 56 - 27 - 1،2

1 - در قيامت ، نامه اعمال دسته اى از مردم در دست راستشان خواهد بود .

و أصح_ب اليمين ما أصح_ب اليمين

{يمين} در مقابل {شمال} و به معناى دست راست است با توجه به آيه 19 سوره {حاقه} (فأمّا من اُوتى كتابه بيمينه. ..) بايد گفت: {أصحاب اليمين}; يعنى، آنان كه نامه عمل خود را در دست راست دارند.

2 - آنان كه در قيامت نامه عمل خود را در دست راست دارند ، { اصحاب اليمين } هستند .

و أصح_ب اليمين ما أصح_ب اليمين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - واقعه - 56 - 90 - 1،2

1 - دسته اى از مردم در قيامت ، نامه اعمالشان به دست راست آنان داده مى شود .

و أمّا إن كان من أصح_ب اليمين

{اصحاب اليمين} (ياران دست راست) كسانى اند كه در سوره هاى {اسراء}، {حاقه} و {انشقاق} از آنان به {من اُتى كتابه بيمينه} (كسانى كه نامه اعمالشان را به دست راست آنان داده اند) تعبير شده است.

2 - به كسانى كه در قيامت

، نامه عمل خويش را در دست راست گيرند ، { اصحاب اليمين } گفته مى شود .

و أمّا إن كان من أصح_ب اليمين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - حاقه - 69 - 19 - 1،2

1 - نامه اعمال گروهى از اهل محشر ، به دست راست آنان داده خواهد شد .

فأمّا من أُوتى كت_به بيمينه

2 - نامه اعمال مؤمنان بهشتى در قيامت ، در دست راست آنان قرار دارد .

فأمّا من أُوتى كت_به بيمينه

از اوصاف بيان شده براى اين گروه در آيات بعدى به دست مى آيد كه آنان مؤمنانى بهشتى و از همان گروهى اند كه در آيه 38 سوره {واقعه}، از آنان به {اصحاب اليمين} نام برده شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - حاقه - 69 - 20 - 1

1 - نامه اعمال معتقدان به قيامت و حساب رسى ، به دست راست آنان داده خواهد شد .

فأمّا من أُوتى كت_به بيمينه . .. إنّى ظننت أنّى مل_ق حسابيه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - حاقه - 69 - 21 - 1

1 - كسانى كه نامه اعمالشان به دست راست آنان داده مى شود ، از زندگى پسنديده و رضايت مندى در آخرت برخوردار خواهند بود .

فأمّا من أُوتى كت_به بيمينه . .. فهو فى عيشة راضية

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - حاقه - 69 - 22 - 1

1 - كسانى كه نامه اعمالشان به دست راست آنان داده مى شود ، در بهشت برين جاى خواهند داشت .

إنّى ظننت أنّى مل_ق

حسابيه . .. فى جنّة عالية

{عالية} هم مى تواند بيانگر علوّ قدر و منزلت باشد و هم به علوّ مكانى اشاره داشته باشد. در اين صورت مقصود از آن، مسرّت آفرين بودن بوستان هاى بهشتى است; زيرا صاحبان آنها به خوبى بر همه مناظر آن اشراف داشته و از اين رهگذر لذت برده و مسرور خواهند شد. برداشت بالا براساس معناى نخست است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - انشقاق - 84 - 7 - 2

2 - برخى از انسان ها در قيامت ، نامه عمل خود را با دست راست دريافت خواهند كرد .

فأمّا من أُوتى كت_به بيمينه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - انشقاق - 84 - 8 - 3،4

3 - كسانى كه نامه عمل آنان به دست راستشان داده شود ، حسابرسىِ آسانى خواهند داشت .

فأمّا من أُوتى كت_به بيمينه . فسوف يحاسب حسابًا يسيرًا

{يسير} دو معنا دارد: 1. آسان، 2. قليل (مفردات راغب). در آيه شريفه، اولين معنا مناسب است.

4 - اعطاى نامه عمل به دست راست حاضرانِ در قيامت ، رمز و نشانه چشم پوشى از لغزش هاى آنان است . *

فأمّا من أُوتى كت_به بيمينه . فسوف يحاسب حسابًا يسيرًا

ناديده گرفتن {سيئات} _ كه در بعضى از سوره هاى ديگر درباره گروهى از حاضران قيامت مطرح شده _ مصداق حساب آسان است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - انشقاق - 84 - 9 - 1،3

1 - اعطاى نامه عمل به دست راست انسان در قيامت و حسابرسى آسان از او ، فرح بخش و شادى آفرين است

.

و ينقلب إلى أهله مسرورًا

3 - دريافت كنندگان نامه عمل با دست راست ، با آسان گذراندن مرحله حسابرسى ، شادمان به نزد خويشاوندان خود بر خواهند گشت .

فأمّا من أُوتى كت_به بيمينه . .. و ينقلب إلى أهله مسرورًا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - بلد - 90 - 18 - 4

4 - مؤمنان در آخرت ، نامه عمل خويش را با دست راست ، دريافت خواهند كرد .

أُول_ئك أصح_ب الميمنة

اين احتمال وجود دارد كه اصحاب الميمنه بودن كنايه از گرفتن نامه اعمال با دست راست (يمين) باشد.

نامه عمل در قيامت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 13 - 4،9

4- خداوند اعمال انسان را در دنيا ثبت كرده و در قيامت ، به صورت كتابى گشوده در برابر او ظاهر خواهد ساخت .

و نخرج له يوم القي_مة كت_بًا يلق_ه منشورًا

9- { عن النبى قال : الكتب كلّها تحت العرش فإذا كان يوم القيامة بعث الله تبارك و تعالى ريحاً تطيرها بالأيمان و الشمائل أوّل حرفه : { إقرأ كتابك كفى بنفسك اليوم عليك حسيباً } ;

از رسول خدا(ص) روايت شده است كه فرمود: تمام نامه ها زير عرش قرار دارند و آن گاه كه روز قيامت فرا رسد، خداوند _ تبارك و تعالى _ بادى را برمى انگيزد تا آنها را به پرواز درآورد و به دستهاى چپ و راست مردم برساند و اولين حرف آن كتاب اين است: إقرأ كتابك كفى بنفسك اليوم عليك حسيباً}.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 14

- 1،3،5

1- خداوند ، فراخوان انسان ها در قيامت ، به خواندن نامه عمل خويش

و نخرج له يوم القي_مة كت_بًا . .. اقرأ كت_بك

3- حساب انسان در پرونده عمل وى در قيامت ، روشن و آشكار است .

كفى بنفسك اليوم عليك حسيبًا

از اينكه خداوند فرموده است: {خودت براى حسابرسى عمل خود كافى هستى} نشان مى دهد كه اعمال و حسابرسى آنها روشن و آشكار است و نياز به تبيين از سوى كسى ندارد.

5- { عن أبى عبدالله ( ع ) فى قوله : { اقرأ كتابك كفى بنفسك اليوم } قال : يذكر بالعبد جميع ما عمل و ما كتب عليه حتى كأنه فعله تلك الساعة فلذلك قالوا : يا ويلتنا ما له_ذا الكتاب لايغادر صغيرة و لا كبيرة إلاّ أحصاها } ;

از امام صادق(ع) در باره سخن خدا {اقرأ كتابك كفى بنفسك اليوم} روايت شده است كه فرمود: همه اعمالى كه بنده انجام داده و بر او نوشته شده است به يادش مى آورند; به گونه اى كه گويى همان لحظه انجام داده است. پس بدين جهت گويند: يا ويلتنا ما له_ذا الكتاب لايغادر صغيرة و لا كبيرة إلاّ أحصاها}.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 71 - 9،10،11،12،22

9- انسان ها ، عملكرد دنيوى خويش را در قيامت ، به صورت مجموعه اى ثبت شده و مكتوب دريافت مى كنند .

فمن أُوتى كت_به بيمينه

10- محاكمه انسان ها در قيامت ، بر اساس دلايل و اسناد مكتوب است .

ندعوا . .. فمن أُوتى كت_به بيمينه

11- برخى از انسان ها پس از حضور در قيامت ، نامه اعمال

خود را با دست راست خويش دريافت مى كنند .

يوم ندعوا . .. فمن أُوتى كت_به بيمينه

12- در دست راست داشتن نامه عمل در قيامت ، نشانه سعادت و نيك فرجامى است .

فمن أوتى كت_به بيمينه فأُول_ئك يقرءون كت_بهم و لايظلمون فتيلاً

22- { عن أبى جعفر ( ع ) : . . . أما المؤمن فيعطى كتابه بيمينه قال الله عزّوجلّ : . . . { من أُوتى كتابه بيمينه فأُول_ئك يقرؤن كتابهم . . . } . . . ;

از امام باقر(ع) روايت شده است: . .. اما مؤمن كتاب او به دست راستش داده مى شود. خداوند عزّوجلّ مى فرمايد:... {من أوتى كتابه بيمينه فأُول_ئك يقرؤن كتابهم...}...}.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 49 - 1

1- در قيامت ، نامه عمل هر فرد ، در برابر ديدگان او نهاده شده ، آن را مشاهده خواهد كرد .

و وضع الكت_ب . .. و يقولون ي_ويلتنا مال ه_ذا الكت_ب

مقصود از {الكتاب} به قرينه جملات بعدى، نوشته هايى است كه در آن، همه اَعمال آدميان، ثبت و ضبط شده است. حرف {ال} در {وضع الكتاب}، براى استغراق اَفراد است، يعنى {كلّ كتاب}. در نتيجه، مراد اين است كه همه كتاب ها را در برابر ديدگان آحاد انسان ها قرار خواهند داد و هر فرد، كتاب خودش را ملاحظه خواهد كرد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - زمر - 39 - 69 - 5،6،9،14

5 - نامه اعمال همه بندگان در قيامت ، عرضه خواهد شد .

و وضع الكت_ب

{وضع} به معناى نهادن است و در اين

جا كنايه از عرضه شدن مى باشد. {كتاب} در آيه شريفه به معناى نامه اعمال است.

6 - تمامى اعمال بندگان ثبت و درج شده و در قيامت به صورت نوشته اى ظاهر خواهد شد .

و وضع الكت_ب

9 - احضار شاهدانى چند در عرصه قيامت براى گواهى دادن بر اعمال بندگان ، هنگام عرضه نامه اعمالشان

و الشهداء

{شهدا} جمع {شاهد} (گواه) است.

14 - داورى خداوند ميان بندگان در قيامت ، بر پايه مستندات پرونده اعمال ، گواهى پيامبران و گواهانى چند خواهد بود .

و وضع الكت_ب و جاىء بالنبيّين و الشهداء و قضى بينهم بالحقّ و هم لايظلمون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - جاثيه - 45 - 28 - 9

9 - هر امّت ، داراى نامه عملى ويژه و گروهى ، در قيامت

كلّ أمّة تدعى إلى كت_بها

بازگشت ضمير {كتابها} به امت، ظهور در اين معنا دارد كه هر جامعه و امت _ به عنوان يك جمع و گروه _ كتاب و پرونده اى ويژه و مخصوص به خود دارد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - اعراف - 7 - 7 - 1،2

1 _ خداوند در قيامت رفتار و عقايد آدميان را به گونه اى دقيق و عالمانه براى آنان بيان خواهد كرد.

فلنقصن عليهم بعلم و ما كنا غائبين

حرف {باء} به معناى مصاحبت و ملابست است; يعنى: {فلنقصن عليهم مصاحبين و متلبسين بعلم. و نكره بودن {علم} دلالت بر عظمت آن علم دارد كه از آن به {دقيق بودن} تعبير شد.

2 _ خداوند در قيامت سرگذشت پيامبران را در ابلاغ رسالت به گونه اى دقيق براى آنان بيان خواهد

كرد.

و لنسئلن المرسلين. فلنقصن عليهم بعلم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - واقعه - 56 - 27 - 1

1 - در قيامت ، نامه اعمال دسته اى از مردم در دست راستشان خواهد بود .

و أصح_ب اليمين ما أصح_ب اليمين

{يمين} در مقابل {شمال} و به معناى دست راست است با توجه به آيه 19 سوره {حاقه} (فأمّا من اُوتى كتابه بيمينه. ..) بايد گفت: {أصحاب اليمين}; يعنى، آنان كه نامه عمل خود را در دست راست دارند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - واقعه - 56 - 41 - 1

1 - در قيامت دسته اى از مردم ، نامه عملشان را در دست چپ خواهند داشت .

و أصح_ب الشمال ما أصح_ب الشمال

{شمال} (در مقابل {يمين}) به معناى دست چپ است. طبق آيه 25 سوره {حاقه} (و أمّا من اُوتى كتابه بشماله فيقول ياليتنى لم اُوت كتابيه) اصحاب الشمال، كسانى اند كه نامه عملشان در دست چپ آنان خواهد بود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - حاقه - 69 - 19 - 3،5

3 - هر انسانى ، داراى كارنامه و پرونده اى مستقل در محكمه عدل الهى

فأمّا من أُوتى كت_به بيمينه

5 - شادمانى و رضايت مندى كامل مؤمنان بهشتى ، از نامه اعمال و كارنامه خويش در عرصه قيامت

فيقول هآؤُم اقرءوا كت_بيه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - حاقه - 69 - 25 - 1،3،6

1 - نامه اعمال گروهى از اهل محشر ، به دست چپ آنان داده مى شود .

و أمّا من أُوتى كت_به بشماله

3 - هر انسانى ،

داراى كارنامه و پرونده اى مستقل در محكمه عدل الهى

و أمّا من أُوتى كت_به بشماله

6 - { عن أبى جعفر ( ع ) قال : . . . و أنزل فى الحاقّة ، { و أمّا من أُوتى كتابه بشماله فيقول يا ليتنى لم اُوت كتابيه . . . } فه_ذا مشرك ;

از امام باقر(ع) روايت شده كه فرمود: . ..خداوند در سوره {الحاقّه} مى فرمايد: (و أمّا من اُوتى كتابه بشماله فيقول يا ليتنى لم اُوت كتابيه...) اين [كسى كه كتابش را به دست چپش مى دهند ]مشرك است}.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - تكوير - 81 - 10 - 4،5

4 - بسته ماندن و باز شدن نامه اعمال انسان در قيامت ، در اختيار او نيست .

و إذا الصحف نشرت

مجهول بودن {نشرت}، گوياى برداشت ياد شده است.

5 - نامه هاى اعمال در قيامت ، بر اهل محشر پراكنده و پخش خواهد شد .

و إذا الصحف نشرت

{نشر} به معناى تفريق (پراكنده ساختن) آمده است (تاج العروس). مراد از {نُشرت}، در اين معنا پراكنده شدن نامه ها بر صاحبان آن و رسيدن نامه عمل هر كس به دست او است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - انفطار - 82 - 12 - 3

3 - پاداش و كيفر اعمال در قيامت ، براساس نامه عمل و كردار انسان در دنيا است .

يعلمون ما تفعلون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - انشقاق - 84 - 7 - 1

1 - براى هر انسان ، نامه عملى است كه در قيامت آن را دريافت خواهد كرد

.

فأمّا من أُوتى كت_به

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - انشقاق - 84 - 10 - 3

3 - نامه عمل برخى از انسان ها در قيامت ، از پشت سرشان به آنان واگذار خواهد شد .

و أمّا من أُوتى كت_به وراء ظهره

از ضميمه اين آيه با آيه اى كه از گرفتن نامه عمل با دست چپ سخن گفته است (الحاقه، آيه 25)، به دست مى آيد كه اين گروه، نامه عمل خود را با دست چپ از پشت سر خود تحويل خواهند گرفت.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - انشقاق - 84 - 11 - 3

3 - دريافت نامه عمل از پشت سر ، رمز و نشانه محكوميت در عرصه حسابرسى است .

فسوف يحاسب . .. فسوف يدعوا ثبورًا

تقابل دو گروه دريافت كننده نامه عمل، بيانگر اين است كه هر دو حسابرسى خواهند شد; ولى نتيجه آن در مورد آنان متفاوت است. بنابراين گرچه {فسوف يحاسب} تنها در مورد يك دسته آمده است; ولى دسته ديگر نيز به قرينه حرف {سوف} _ كه بين گرفتن نامه عمل از پشت سر و فرياد واويلاى شخص، فاصله اى را مفروض گرفته _ مورد محاسبه قرار خواهند گرفت.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - بلد - 90 - 19 - 4

4 - كافران در آخرت ، نامه عمل خويش را با دست چپ ، دريافت خواهند كرد .

هم أصح_ب المشئمة

{سمت چپ و راست} در قيامت، ممكن است به معناى حقيقى آن نباشد تا از وجود جايگاهى حكايت كند كه داراى سمت چپ و راست است; بلكه

كنايه از مطلبى باشد كه در آيات ديگر قرآن، با صراحت آمده است. بدين صورت كه برخى نامه عمل خود را با دست راست و برخى با دست چپ دريافت مى كنند; در نتيجه دسته اول به {اصحاب اليمين} و {اصحاب الميمنة} نام گذارى شده و دسته دوم {اصحاب الشمال} و {اصحاب المشأمة}نام گرفته اند.

نامه عمل سعادتمندان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 71 - 13

13- سعادتمندان ، نامه اعمال خويش را در قيامت ، خود مورد مطالعه قرار مى دهند .

فمن أوتى كت_به بيمينه فأُول_ئك يقرءون كت_بهم

نامه عمل فاسقان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - انفطار - 82 - 14 - 6

6 - كردار بدكاران ، از نظر مأموران الهى مخفى نمانده و در نامه عمل آنان ثبت خواهد شد .

ك_تبين . يعلمون ما تفعلون ... و إنّ الفجّار لفى جحيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - مطففين - 83 - 7 - 3

3 - كردار بدكاران ، ثبت و ضبط شده و در نامه عمل آنان باقى خواهد ماند .

كت_ب الفجّار

{كتاب الفجّار}، صحيفه اى است كه در آن، اعمال فاجران ثبت شده است.

نامه عمل فاسقان در سجين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - مطففين - 83 - 7 - 4

4 - نامه عمل فاجران ، در ديوانى تغييرناپذير و زندانى منحطّ ، بايگانى و حفاظت مى شود .

إنّ كت_ب الفجّار لفى سجّين

سجّين همان سجن (زندان) است، علاوه بر رساندن معناى خلود; زيرا اين وزن براى مبالغه است (مجمع البيان). تفسير

آن به {كتاب مرقوم} _ در دو آيه بعد _ دلالت دارد كه {سجّين} كتابى است كه نامه عمل فاجران، به گونه اى در آن قرار داده شده است كه گويا نوشته ها در آن حبس شده است. مقابله آن با {علّيين} _ كه در آيات بعد آمده است _ بيانگر انحطاط و پستى آن است.

نامه عمل كافران

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 84 - 8

8- خداوند ، پرونده كردار كافران و مشركان را مورد حسابرسى دقيق قرار خواهد داد .

إنّما نعدّ لهم عدًّا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - حاقه - 69 - 25 - 2،4،5

2 - نامه اعمال كافران دوزخى در قيامت ، به دست چپ آنان داده مى شود .

و أمّا من أُوتى كت_به بشماله

از اوصاف ياد شده براى اين گروه در آيات بعدى، استفاده مى شود كه آنان كافران دوزخى و از همان گروهى اند كه در آيه 41 سوره {واقعه} از آنان به {أصحاب الشمال} ياد شده است.

4 - كافران دوزخى ، از عرضه شدن نامه اعمالشان اظهار ناخورسندى مى كنند .

فيقول ي_ليتنى لم أُوت كت_بيه

5 - ناراحتى و اندوه شديد كافران دوزخى ، از نامه اعمال و كارنامه خويش در عرصه قيامت

فيقول ي_ليتنى لم أُوت كت_بيه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - حاقه - 69 - 26 - 1

1 - كافران دوزخى ، از آگاه شدنشان نسبت به حساب و محتواى پرونده اعمال خود اظهار ناخرسندى مى كنند .

فيقول ي_ليتنى . .. و لم أدر ما حسابيه

جلد - نام سوره -

سوره - آيه - فيش

20 - انشقاق - 84 - 22 - 5

5 - نامه عمل كافر ، از پشت سر به او داده شده و آتش دوزخ فرجام او خواهد بود .

و أمّا من أوتى كت_به وراء ظهره . .. و يصلى سعيرًا ... بل الذين كفروا

ارتباط مجموع آيات سوره با يكديگر، اقتضا مى كند كه دو دسته آخر سوره (الذين كفروا) و (الذين آمنوا)، همان دو دسته قبل باشند كه با عنوان {من اُوتى كتابه بيمينه} و {من اُوتى كتابه وراء ظهره} از آنان ياد شد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - بلد - 90 - 19 - 4

4 - كافران در آخرت ، نامه عمل خويش را با دست چپ ، دريافت خواهند كرد .

هم أصح_ب المشئمة

{سمت چپ و راست} در قيامت، ممكن است به معناى حقيقى آن نباشد تا از وجود جايگاهى حكايت كند كه داراى سمت چپ و راست است; بلكه كنايه از مطلبى باشد كه در آيات ديگر قرآن، با صراحت آمده است. بدين صورت كه برخى نامه عمل خود را با دست راست و برخى با دست چپ دريافت مى كنند; در نتيجه دسته اول به {اصحاب اليمين} و {اصحاب الميمنة} نام گذارى شده و دسته دوم {اصحاب الشمال} و {اصحاب المشأمة}نام گرفته اند.

نامه عمل گناهكاران

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 49 - 10،11

10- مجرمان ، از جامعيّت و دقّت كتاب اَعمال آدميان ، شگفت زده و به شدت نگران خواهند شد .

ي_ويلتنا مال ه_ذا الكت_ب لايغادر صغيرة و لاكبيرة

11- مجرمان ، هنگام مشاهده

كتاب اَعمال شان آرزومند مرگ خويش اند . *

و يقولون ي_ويلتنا مال ه_ذا الكت_ب

{ويلة} و {ويل} به معناى {هلاكت} است و مؤنث بودن {ويلة} مفيد مبالغه است. منادا قرار گرفتن {ويل} از سوى مجرمان، گوياى اين است كه آنان، با مشاهده نامه عمل خود، راهى جز هلاك و عذاب براى خود نديده، لذا آن را منادا قرار داده و آمدن اش را مى طلبند و يا اين كه به قدرى حال خود را وخيم مى بينند كه مرگ و هلاكت را، تنها راه رهايى خود از آن وضعيّت مى پندارند.

نامه عمل متقين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 49 - 7

7- پرهيز كنندگان از جرم و گناه ، به هنگام مشاهده نامه اَعمال خود در قيامت ، بيم و هراس نخواهند داشت .

و وضع الكت_ب فترى المجرمين مشفقين ممّا فيه

جمله {وضع الكتاب} وضع و مشاهده كتاب را به مجرمان اختصاص نداده است، ولى جمله {فترى المجرمين. ..} تنها، از ترس مجرمان سخن گفته است، بنابراين، ديگران، با مشاهده كتابِ خود، اضطرابى نخواهند يافت.

نامه عمل محسنان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - مطففين - 83 - 18 - 4

4 - كردار نيكوكاران ، ثبت و ضبط شده ، در نامه عمل آنان باقى خواهد ماند .

كت_ب الأبرار

{كتاب الأبرار} صحيفه اى است كه در آن اعمال نيكوكاران ثبت شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - مطففين - 83 - 20 - 2

2 - نامه هاى عمل نيكوكاران در ديوان جامع ( علّيّين ) ، با يك ديگر مشتبه

نخواهد شد .

كت_ب مرقوم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - مطففين - 83 - 21 - 3

3 - مقرّبان درگاه خداوند گواهان نامه اعمال نيكوكاران اند .

يشهده المقرّبون

فعل {يشهد}، يا از {شهود} به معناى حضور است و يا از {شهادة} كه ابن اثير در نهايه آن را {خبر دادن از مشاهدات خويش} معنا كرده است; در هر صورت گواه بودن {مقرّبون} استفاده مى شود; زيرا در معناى اول حضور و نظارت آنان به منظور گواهى دادن است و معناى دوم _ كه در آن صورت {يشهده} به معناى {يشهد به} خواهد بود _ صريح در نكته ياد شده است.

نامه عمل مشركان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 84 - 8

8- خداوند ، پرونده كردار كافران و مشركان را مورد حسابرسى دقيق قرار خواهد داد .

إنّما نعدّ لهم عدًّا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - حاقه - 69 - 25 - 6

6 - { عن أبى جعفر ( ع ) قال : . . . و أنزل فى الحاقّة ، { و أمّا من أُوتى كتابه بشماله فيقول يا ليتنى لم اُوت كتابيه . . . } فه_ذا مشرك ;

از امام باقر(ع) روايت شده كه فرمود: . ..خداوند در سوره {الحاقّه} مى فرمايد: (و أمّا من اُوتى كتابه بشماله فيقول يا ليتنى لم اُوت كتابيه...) اين [كسى كه كتابش را به دست چپش مى دهند ]مشرك است}.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - انشقاق - 84 - 10 - 6

6 - { عن أبى جعفر

( ع ) قال : . . . ان اللّه . . . أنزل فى { إذا السماء انشقت } { و أمّا من اُوتى كتابه وراء ظهره . . . } فه_ذا مشرك . . . ;

از امام باقر(ع) روايت شده كه فرمود: . .. خداوند... در سوره {إذا السماء انشقت} فرمود: {و أمّا من اُوتى كتابه وراء ظهره...}. اين شخص [كه نامه عملش از پشت سر به او داده مى شود] مشرك است}.

نامه عمل مكذبان قرآن

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - انشقاق - 84 - 23 - 4

4 - تكذيب كنندگان قرآن و منكران معاد ، خود رقم زننده نامه عمل خويش اند و كردار ناپسند خود را در آن ذخيره مى سازند .

بمايوعون

به قرينه آيات پيشين _ كه درباره نامه هاى اعمال بود _ مى توان گفت: مراد از {وعاء} در {يوعون}، همان نامه عمل است كه منكران معاد آن را ظرف كردار خود ساخته اند.

نامه عمل مكذبان قيامت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - مطففين - 83 - 11 - 5

5 - تكذيب قيامت ، در نامه عمل تكذيب كنندگان ثبت شده و براساس آن كيفر خواهند ديد .

كت_ب مرقوم . ويل يومئذ للمكذّبين . الذين يكذّبون بيوم الدين

نامه عمل مكذبان معاد

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - انشقاق - 84 - 23 - 4

4 - تكذيب كنندگان قرآن و منكران معاد ، خود رقم زننده نامه عمل خويش اند و كردار ناپسند خود را در آن ذخيره مى سازند .

بمايوعون

به قرينه آيات پيشين _

كه درباره نامه هاى اعمال بود _ مى توان گفت: مراد از {وعاء} در {يوعون}، همان نامه عمل است كه منكران معاد آن را ظرف كردار خود ساخته اند.

نامه عمل مؤمنان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 71 - 22

22- { عن أبى جعفر ( ع ) : . . . أما المؤمن فيعطى كتابه بيمينه قال الله عزّوجلّ : . . . { من أُوتى كتابه بيمينه فأُول_ئك يقرؤن كتابهم . . . } . . . ;

از امام باقر(ع) روايت شده است: . .. اما مؤمن كتاب او به دست راستش داده مى شود. خداوند عزّوجلّ مى فرمايد:... {من أوتى كتابه بيمينه فأُول_ئك يقرؤن كتابهم...}...}.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - حاقه - 69 - 19 - 2،4

2 - نامه اعمال مؤمنان بهشتى در قيامت ، در دست راست آنان قرار دارد .

فأمّا من أُوتى كت_به بيمينه

از اوصاف بيان شده براى اين گروه در آيات بعدى به دست مى آيد كه آنان مؤمنانى بهشتى و از همان گروهى اند كه در آيه 38 سوره {واقعه}، از آنان به {اصحاب اليمين} نام برده شده است.

4 - مؤمنان بهشتى ، خواستار مشاهده و قرائت شدن نامه اعمالشان در عرصه قيامت

فيقول هآؤُم اقرءوا كت_بيه

{هآؤُم} اسم فعل امر و به معناى {خذوا} (بياييد بگيريد) است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - حاقه - 69 - 20 - 1

1 - نامه اعمال معتقدان به قيامت و حساب رسى ، به دست راست آنان داده خواهد شد .

فأمّا من أُوتى كت_به بيمينه

. .. إنّى ظننت أنّى مل_ق حسابيه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - انشقاق - 84 - 8 - 6

6 - { قاسم بن محمد عن على قال : سمعت أباعبداللّه ( ع ) يقول : إنّ اللّه تبارك و تعالى إذا أراد أن يحاسب المؤمن أعطاه كتابه بيمينه و حاسبه فيما بينه و بينه فيقول : عبدى ! فعلت كذا . . . قد غفرتها لك و ابدلتها حسنات . . . و هو قول اللّه عزّوجلّ { فأمّا من اُوتى كتابه بيمينه فسوف يحاسب حساباً يسيراً } ;

قاسم بن محمد از على [بن أبى حمزه] روايت نموده كه گفت: از امام صادق(ع) شنيدم كه مى فرمود: خداى _ تبارك و تعالى _ زمانى كه بخواهد مؤمنى را محاسبه كند، نامه عملش را به دست راست وى مى دهد و او را در آنچه بين خود و او است محاسبه كرده، مى فرمايد: بنده من فلان كار را كردى؟ . .. من آن را براى تو بخشيدم و آن را به حسنه هايى تبديل كردم ... و اين سخن خداى عزّوجلّ است {فأمّا من اُوتى كتابه بيمينه . فسوف يحاسب حساباً يسيراً}».

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - بلد - 90 - 18 - 4

4 - مؤمنان در آخرت ، نامه عمل خويش را با دست راست ، دريافت خواهند كرد .

أُول_ئك أصح_ب الميمنة

اين احتمال وجود دارد كه اصحاب الميمنه بودن كنايه از گرفتن نامه اعمال با دست راست (يمين) باشد.

نشانه هاى نامه عمل محسنان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 -

مطففين - 83 - 20 - 1

1 - ديوان نامه هاى عمل نيكوكاران ، نوشته اى خوانا و نشانه دار است .

كت_ب مرقوم

{مرقوم}; يعنى، داراى علامت و به معناى واضح و درشت خط نيز آمده است.

نظارت بر نامه عمل محسنان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - مطففين - 83 - 21 - 2

2 - مقام قرب خداوند ، والاتر از مقام نيكوكاران ، و مايه شايستگى انسان براى آگاهى از كردار نيكوكاران و مشاهده نامه اعمال آنان است .

يشهده المقرّبون

نقش نامه عمل

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 79 - 6

6- عذاب آدميان ، مستند به اسنادى مكتوب و ثبت شده است .

سنكتب ما يقول و نمدّ له من العذاب

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 94 - 7

7- تنظيم نامه عمل براى هر يك از انسان ها از سوى خدا ، پشتوانه تضمين پاداش كامل آنان است .

فمن يعمل . .. إنّا له ك_تبون

جمله {إنّا له كاتبون} عطف بر جمله {فلاكفران لسعيه} و تأكيد كننده مضمون آن است و در حقيقت، بيانگر اين نكته است كه چون اعمال همه انسان ها را مى نويسيم، پس بدون كم و كاست، پاداش آنان را خواهيم داد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - جاثيه - 45 - 28 - 14

14 - داورى خداوند درباره امت ها ، براساس نامه عمل شان

تدعى إلى كت_بها اليوم تجزون ما كنتم تعملون

از اين كه پس از فراخوانى انسان ها به نامه عمل خويش، مسأله جزاى

آنان مطرح شده است; به دست مى آيد كه نامه عمل شان ملاك داورى حق خواهد بود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - جاثيه - 45 - 29 - 2،3

2 - احتجاج الهى در قيامت با امت ها ، براساس مدرك و سند

ه_ذا كت_بنا

3 - صحيفه اعمال امت ها در قيامت ، بيان كننده تمامى كردار ايشان ، به صورتى دقيق و بدون كمترين كاستى و فزونى

ينطق عليكم بالحقّ

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - انفطار - 82 - 12 - 3

3 - پاداش و كيفر اعمال در قيامت ، براساس نامه عمل و كردار انسان در دنيا است .

يعلمون ما تفعلون

وضوح نامه عمل

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 14 - 3

3- حساب انسان در پرونده عمل وى در قيامت ، روشن و آشكار است .

كفى بنفسك اليوم عليك حسيبًا

از اينكه خداوند فرموده است: {خودت براى حسابرسى عمل خود كافى هستى} نشان مى دهد كه اعمال و حسابرسى آنها روشن و آشكار است و نياز به تبيين از سوى كسى ندارد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - جاثيه - 45 - 29 - 5

5 - نامه اعمال امت ها ، خود گويا و بى نياز از شرح و تفسير

ينطق عليكم بالحقّ

واژه {نطق} _ چه در معناى حقيقى (سخن گفتن) باشد و چه در معناى كنايى (گويايى و روشنى) _ بى نيازى از تفسير و توضيح را مى رساند.

وضوح نامه عمل فاسقان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - مطففين

- 83 - 9 - 1

1 - ديوان نامه هاى عمل بدكاران ، نوشته اى خوانا و علامت دار و بى ابهام است .

كت_ب مرقوم

{كتاب} خبر براى ضمير محذوفى است كه به {سجّين} برمى گردد. {مرقوم} _ از ريشه {رَقْم} (علامت و ماركى كه بر پارچه زده شود) (مصباح) _ يعنى، داراى علامتى كه تشخيص آن را آسان سازد. ماده {رقم} به معناى {خط درشت} و {برطرف ساختن ابهام نوشته} نيز آمده است. (مفردات راغب)

ويژگيهاى مكان نامه عمل فاسقان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - مطففين - 83 - 8 - 2

2 - مخزن نامه هاى عمل بدكاران ، داراى ويژگى هايى فراتر از حد بيان است و پستى و گريزناپذير بودن آن قابل توصيف نيست .

و ما أدريك ما سجّين

ريشه كلمه {سجّين} بر زندان بودن جايگاه نامه عمل بدكاران دلالت دارد و پستىِ آن، از تقابل با {علّيّين} در آيات بعد استفاده مى شود.

ويژگيهاى نامه عمل

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - طور - 52 - 3 - 2

2 - اعمال آدميان ، مدون در صحيفه اى باز و گسترده

و كت_ب مسطور . فى رقّ منشور

برداشت ياد شده بر اين اساس است كه مراد از {كتاب مسطور} نامه اعمال باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - مطففين - 83 - 9 - 2

2 - كردار هر كس ، تنها گريبان گير شخص او بوده و نامه عمل او با ديگر نامه هاى اعمال ، مشتبه نخواهد شد .

ما سجّين . كت_ب مرقوم

ويژگيهاى نامه عمل فاسقان

جلد - نام سوره -

سوره - آيه - فيش

20 - مطففين - 83 - 9 - 1

1 - ديوان نامه هاى عمل بدكاران ، نوشته اى خوانا و علامت دار و بى ابهام است .

كت_ب مرقوم

{كتاب} خبر براى ضمير محذوفى است كه به {سجّين} برمى گردد. {مرقوم} _ از ريشه {رَقْم} (علامت و ماركى كه بر پارچه زده شود) (مصباح) _ يعنى، داراى علامتى كه تشخيص آن را آسان سازد. ماده {رقم} به معناى {خط درشت} و {برطرف ساختن ابهام نوشته} نيز آمده است. (مفردات راغب)

ويژگيهاى نامه عمل محسنان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - مطففين - 83 - 20 - 1

1 - ديوان نامه هاى عمل نيكوكاران ، نوشته اى خوانا و نشانه دار است .

كت_ب مرقوم

{مرقوم}; يعنى، داراى علامت و به معناى واضح و درشت خط نيز آمده است.

نامه نگارى

آداب نامه نگارى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - نمل - 27 - 30 - 5

5 - نام خداوند ، بهترين سرآغاز هر سخن و نامه و هر كار و برنامه

إنّى أُلقى إلىّ كت_ب كريم. .. و إنّه بسم اللّه الرحم_ن الرحيم

با توجه به اين كه سليمان(ع) به عنوان پيامبر، نامه اش را با نام خدا آغاز كرده و خداوند آن را به عنوان يك ارزش ياد نموده است، مطلب ياد شده به دست مى آيد.

فلسفه نامه نگارى سليمان(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - نمل - 27 - 36 - 7

7 - هدف سليمان ( ع ) از نوشتن نامه به دربار سبا ، ايفاى رسالت الهى و معنوى خود بود ،

نه رسيدن به مال و حكومت بزرگ تر .

قال أتمدّونن بمال فما ءاتين اللّه خير ممّا ءاتيكم

ناهيان از منكر ايله

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 164 - 1،3،10

1 _ يهوديان ساكن در ايله متشكل از سه گروه بودند : تجاوزگران فاسق ، صالحان موعظه گر و نهى كننده از منكرات ، تاركان نهى از منكر .

إذ قالت أمة منهم لم تعظون قوماً

مقصود از موعظه، به دليل {الذين ينهون عن السوء} در آيه بعد، نهى از منكر است.

3 _ موعظه گران يهود در آبادى ايله ، همكيشان خويش را از نافرمانى خدا ( شكستن احكام روز شنبه ) برحذر مى داشتند .

لم تعظون قوماً

10 _ باور مصلحان يهود به ربوبيت خداوند بر بندگان ، واداركننده ايشان به تلاش براى اصلاح جامعه و بازدارى منحرفان از گناه و تجاوز

قالوا معذرة إلى ربكم

برداشت فوق از آوردن اسم {رب} استفاده شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 165 - 1

1 _ يهوديان متخلف در آبادى ايله ، به نصايح و مواعظ مصلحان و نهى كنندگان از منكر اعتنا نكردند و آن را به فراموشى سپردند .

فلما نسوا ما ذكروا به

ناهيان از منكر و افساد اقوام پيشين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 116 - 11

11_ ناهيان از منكر در ميان اقوام هلاك شده پيشين به دليل اندك بودنشان ، نتوانستند جامعه خويش را از فساد و تباهى بازدارند .

إلاّ قليلاً ممن أنجينا منهم

جمله {إلاّ قليلاً. ..} به قرينه {أنجيناهم} دلالت مى كند كه خداوند ناهيان از فساد را كه در برخى از جوامع بودند نجات داد و جامعه

ايشان را به عذاب هلاك كرد. بنابراين آن صاحب خردان نتوانسته بودند جامعه خويش را از فساد بازدارند و لذا عذاب بر جامعه آنان نازل شد.

نجات ناهيان از منكر

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 116 - 9

9_ خداوند ، تنها صالحان ناهى از منكر را از عذاب هاى نازل شده بر امت هاى پيشين ، نجات داد .

إلاّ قليلاً ممن أنجينا منهم

{منهم} قيد براى {قليلاً} است و ضمير در آن به {القرون} باز مى گردد و {من} در {ممن = مِن مَن} بيانيه است بنابراين {إلاّ قليلاً . ..}; يعنى، مگر اندكى از جوامع گذشته كه در آنها صاحب خردانى ناهى از فساد بودند همانها كه نجاتشان داديم.

نجات ناهيان از منكر ايله

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 165 - 3

3 _ خداوند از ميان يهوديان ايله تنها مصلحانِ نهى كننده از منكر را از گرفتار شدن به عذاب رهايى بخشيد .

أنجينا الذين ينهون عن السوء

رسول همراه با آيات روشنگر ( معجزه ) ، جلوه اى از ربوبيّت خداست .

و رسولا . .. انّى قد جئتكم باية من ربّكم

7 _ معجزه ، وسيله ايجاد و باور به صدق نبوت پيامبران در انسانها

قد جئتكم باية من ربّكم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - آل عمران - 3 - 50 - 9

9 _ ربوبيّت حق ، مقتضى فرستادن انبيا ، همراه با معجزات

و جئتكم باية من ربّكم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - آل عمران - 3 - 73 - 15

15 _ پيامبرى و هدايت ، تفضّلى است از خداوند كه به هر كس بخواهد اعطا مى كند .

و لا تؤمنوا الاّ لمن تبع دينكم . .. قل انّ الفضل بيد اللّه يؤتيه من يشاء

ظاهراً {قل ان الفضل . .. }، ردّ پندار يهوديان است كه مى گفتند پيامبر فقط از ميان آنان بايد برگزيده شود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - آل عمران - 3 - 79 - 9

9 _ ناسازگارى مقام نبوّت و دارا بودن كتاب و حكمت ، با دعوت مردم به پرستش خويش

ما كان لبشر . .. ثم يقول للناس كونوا عباداً لى من دون اللّه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - آل عمران - 3 - 81 - 1،4،9،19

1 _ پيمان الهى از پيامبران و پيروان آنان براى ايمان به پيامبر بعدى و يارى وى

و اذ اخذ اللّه ميثاق النّبيّن . .. ثم جاءكم رسول ... لتؤمننّ به و لتنصرنّه

{ميثاق النبيّن}، مى تواند ميثاقى باشد كه خدا از پيامبران گرفته و

يا از مردم براى پيامبران گرفته است.

4 _ پيامبر اكرم ( ص ) ، مأمور يادآورى ميثاق الهى از انبياى پيشين ، مبنى بر لزوم ايمان به پيامبران بعدى

و اذ اخذ اللّه ميثاق النّبيّن . .. لتؤمننّ به

بنابراينكه {اذ}، متعلق به {اذكر} باشد.

9 _ ايمان به پيامبر اسلام ( ص ) و يارى كردن او ، ميثاقى الهى از انبياى گذشته و پيروان آنان

ثم جاءكم رسول مصدق لما معكم

بنابراين كه آيه، خطاب به اهل كتاب و مراد از {رسول}، پيامبر اكرم (ص) باشد.

19 _ خداوند و انبيا ، گواهان بر ميثاق الهى در مورد ايمان آوردن به انبيا و يارى كردن آنان

و انا معكم من الشاهدين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - آل عمران - 3 - 84 - 2،3

2 _ ابرهيم ، اسماعيل ، اسحاق ، يعقوب و فرزندانش ، از انبيا و دريافت كنندگان وحى از جانب خداوند

و ما انزل على ابراهيم . .. و الاسباط

چون {الاسباط} _ به معناى نوه ها _ پس از يعقوب ذكر شده است، به نظر مى رسد منظور از آن، فرزندان يعقوب باشند.

3 _ موسى و عيسى از انبياى الهى و داراى كتاب

و ما اُوتى موسى و عيسى

ظاهراً مراد از {ما اُوتى}، كتاب است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - آل عمران - 3 - 161 - 2

2 _ ناسازگارى خيانت با مقام نبوّت و رسالت الهى

و ما كان لنبىّ ان يغلّ

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - آل عمران - 3 - 187 - 20

20 _ بيان و اظهار نبوّت پيامبر اسلام ( ص

) توسط اهل كتاب پس از بعثت ايشان ، پيمان خداوند از آنان

و اذ اخذ اللّه ميثاق الّذين اوتوا الكتب لتبيّننّه للنّاس و لا تكتمونه

امام باقر (ع) درباره آيه فوق فرمود: انّ اللّه اخذ ميثاق الّذين اوتوا الكتاب فى محمّد (ص) {لتبيّننّه للناس} اذا خرج و لا يكتمونه . .. .

_______________________________

تفسير قمى، ج 1، ص 128 ; بحارالانوار، ج 9، ص 192، ح 35.

آثار تكذيب نبوت هود(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 71 - 1

1 _ خداوند ، قوم عاد را به سبب شركورزى و انكار رسالت هود به پليدى گرفتار ساخت و بر آنان غضب كرد .

قال قد وقع عليكم من ربكم رجس و غضب

آثار شك در نبوت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - حديد - 57 - 14 - 8

8 - ترديد و ناباورى نسبت به مبانى اسلام ( توحيد ، معاد ، نبوت ، قرآن و . . . ) ، عامل شقاوت و بدبختى اهل نفاق

قالوا بلى و ل_كنّكم . .. ارتبتم

آثار نبوت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 79 - 5

5- مقام پيامبرى و رهبرى امت ، در پى دارنده تكاليفى سنگين تر و افزون بر ديگران

و من الّيل فتهجّد به نافلة لك

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 53 - 6

6- مقام نبوت ، مانع پيروى از پيامبر ديگر نيست .

و وهبنا له من رحمتنا أخاه ه_رون نبيًّا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14

- احزاب - 33 - 6 - 4

4 - مقام نبوّت ، براى پيامبر ( ص ) حق ولايت و تصميم گيرى ايجاد كرده است .

النبىّ أولى بالمؤمنين من أنفسهم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - احزاب - 33 - 56 - 5

5 - پيامبرى و نبوّت رسول اكرم ( ص ) ، مايه فضيلت و مورد عنايت خاص خدا بودن است .

إنّ اللّه و مل_ئكته يصلّون على النبىّ

احتمال دارد كه ذكر {نبىّ} با {ال} به جاى اسم خاص رسول اكرم(ص) براى بيان شأن و منزلت آن حضرت به خاطر وصف نبوّت باشد. به عبارت ديگر، وصف {النبىّ} مشعر به علت صلوات خداوند بر او و نيز لزوم صلوات مؤمنان بر او است.

آثار نبوت ابراهيم(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 41 - 7

7- مقام نبوت و صدّيق بودن ابراهيم ( ع ) ، موجب تجليل و ياد از او در قرآن

واذكر فى الكت_ب إبرهيم إنّه كان صدّيقًا نبيًّا

جمله {إنّه كان صدّيقاً نبيّاً} به منزله تعليل براى {اذكر. ..} است.

آثار نبوت ادريس(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 56 - 5

5- صداقت و راستى كامل ادريس ( ع ) و نبوت آن حضرت ، مايه گرامى داشت ياد و خاطره او در قرآن است .

واذكر فى الكت_ب إدريس إنّه كان صدّيقًا نبيًّا

{إنّه كان صدّيقاً} به منزله علت براى {واذكر . ..} است.

آثار نبوت در بنى اسرائيل

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - جاثيه - 45 - 16 -

10

10 - كتاب ، حكومت ، نبوت و اقتصادى شكوفا ، عوامل برترى بنى اسرائيل بر ملت هاى عصر خويش *

و لقد ءاتينا بنى إسرءيل الكت_ب . .. و فضّلن_هم على الع_لمين

{فضّلناهم. ..}، ناظر به نتيجه موهبت هايى است كه خداوند در گذشته به بنى اسرائيل عطا كرده بود.

آثار نبوت شعيب(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 88 - 9

9_ برخوردارى شعيب ( ع ) از مقام نبوت ، برانگيزنده او به فراخوانى مردمان به توحيد و رعايت عدل و انصاف در مبادلات

قالوا ي_شعيب أصلوتك تأمرك . .. قال ي_قوم أرءيتم إن كنت على بيّنة من ربى و رزقنى

سخنان شعيب(ع) در آيه مورد بحث ، پاسخى است به تحليل استهزاآميز قومش (أصلوتك). شعيب(ع) با جمله {أرءيتم ...} بيان مى دارد كه منشأ مخالفت وى با آرا و عقايد آنان و عملكرد ناصوابشان ، مسؤوليتى است كه خداوند برعهده او قرار داده است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - شعراء - 26 - 178 - 5

5 - تأكيد شعيب ( ع ) بر خيرخواهى خود ، مبنى بر تضمين منافع مردم { ايكه } در پرتو رسالت وى

إنّى لكم رسول أمين

برداشت ياد شده با توجه به قيد {لكم} (با لام انتفاع) استفاده مى شود.

آثار نبوت صالح(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - شعراء - 26 - 143 - 5

5 - تصريح صالح ( ع ) بر خيرخواهى خود و تضمين منافع ثموديان در پرتو رسالت خويش

إنّى لكم رسول أمين

برداشت ياد شده، با توجه به قيد {لكم} (همراه با

لام انتفاع) استفاده مى شود.

آثار نبوت لوط(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - شعراء - 26 - 162 - 5

5 - تصريح لوط ( ع ) بر خيرخواهى خود و تضمين منافع ثموديان در پرتو رسالت وى

إنّى لكم رسول أمين

برداشت ياد شده با توجه به قيد {لكم} (براى شما) به دست مى آيد.

آثار نبوت محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - فاطر - 35 - 43 - 2

2 - بعثت پيامبر ( ص ) براى مشركان _ به رغم سوگند مؤكد آنان بر ايمان و پذيرش _ موجب گردنكشى بيشتر و حيله گرى عليه اسلام گرديد .

فلمّا جاءهم نذير ما زادهم إلاّ نفورًا. .. و مكر السّيّىِ

برداشت ياد شده، مبتنى بر اين احتمال است كه {استكباراً} بدل براى {نفوراً} باشد; يعنى، {ما زادهم إلاّ استكباراً}.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - جاثيه - 45 - 18 - 4،5

4 - نويد خداوند به امت اسلامى در برخوردارى از حكومت ، اقتصاد شكوفا و شرافت ، در پرتو تعاليم قرآن و رسالت پيامبر ( ص ) *

و لقد ءاتينا بنى إسرءيل . .. ثمّ جعلن_ك على شريعة من الأمر

واژه {الأمر} در اين آيه همانند واژه {الأمر} در آيه قبل مى تواند نظر به كتاب، حكومت، نبوت، رزق پاكيزه و فضيلت اجتماعى داشته باشد. در اين صورت تعبير {جعلناك على شريعة من الأمر}، نويد به بهره مندى پيامبر(ص) و امتش از آن مواهب خواهد بود.

5 - بعثت پيامبراكرم ( ص ) ، در ادامه تبيين حقايق و زدايش اختلافات ديرين دينى *

فما اختلفوا إلاّ

من بعد . .. ثمّ جعلن_ك على شريعة من الأمر

طرح رسالت پيامبر(ص) (جعلناك على شريعة) در پى يادكرد اختلاف بنى اسرائيل، مى تواند پيامدار اين معنا باشد كه: پيدايش و گسترش آن اختلاف ها، مقتضى آمدن رسول جديد و به منظور تبيين حقايق و پايان بخشيدن به تفرقه ها بوده است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - محمد - 47 - 18 - 7،8

7- بعثت پيامبر خاتم ( ص ) و نزول قرآن ، از نشانه هاى تحقق حتمى قيامت *

فقد جاء أشراطها

به قرينه آيات پيشين و به ميان آمدن نام پيامبر(ص) و استماع كلمات وحى از آن حضرت (من يستمع إليك. ..)، احتمال دارد مراد از شرايط قيامت، آمدن پيامبرخاتم(ص) و قرآن باشد.

8- برپايى قيامت و نظام كيفر و پاداش منوط به آمدن پيامبر و قوانين روشنگر *

فقد جاء أشراطها

اگر اين احتمال را بپذيريم كه مراد از {أشراط}، بعثت پيامبر(ص) و نزول قرآن است و در صورتى كه {أشراط} را شرط بدانيم _ و نه صرفاً نشانه _ از آيه شريفه استفاده مى شود كه آمدن پيامبر و قرآن، شرط كيفر و پاداش است; زيرا تا اتمام حجت نشود، مجازات معنا ندارد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - محمد - 47 - 33 - 5

5- ولايت پيامبر ( ص ) بر مردم ، نشأت يافته از منصب رسالت الهى آن حضرت

أطيعوا اللّه و أطيعوا الرسول

وصف {الرسول}، مى تواند مشعر به عليت باشد; يعنى، رسالت پيامبر(ص)، ولايت بر خلق را براى او به ارمغان آورده است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - بينه