تعريف،هدف، فايده، پيش انگاره ها (مبانى و مبادى) و ... است. ازاين رو، تفسير از علوم مرتبط با قرآن به شمار مى آيد كه بيش از هزار سال عمر دارد.

علم تفسير به دانشى گفته مى شود كه انسان را با معانى و مقاصد آيات قرآن و منابع، مبانى، روش ها، معيارها و قواعد آن آشنا مى سازد.

به عبارت ديگر، دانش تفسير از چند بخش اساسى تشكيل مى شود: 1) مبانى تفسير؛ 2) قواعد تفسير؛ 3) منابع تفسير؛ 4) شرايط مفسر؛ 5) سنجه هاى فهم تفسير و معيارهاى تفسير معتبر؛ 6) روش هاى تفسيرى؛ 7) گرايش ها (مكاتب) تفسيرى.

موضوع علم تفسير: آيات قرآن (سخنان الهى كه در قالب وحى قرآنى بر پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله و سلم نازل شده است).

هدف دانش تفسير: كسب توان استنباط صحيح از آيات قرآن.

فايده علم تفسير: فهم مراد استعمالى (معانى آيات) و مراد جدّى خدا (مقاصد آيات).

2-اگرمفاهیم قرآن خوب تبیین و توصیف شودمقدمه تفسیرخواهد شد و تفسیر قرآن از غنای بیشتری برخوردار خواهد شد. این دانش که مربوط به مجموعه دانشهای نوین زبانشناسی است می باشد . زبانشناسی بیشتر ناظر به کلام انسانی است که دردورهای مختلف شامل کلام های مقدس(کتابهای آسمانی) نیز شده است . زبان شناسی شامل: زبان شناسی نظری؛ آواشناسی ؛ واج شناسی ؛ واژه شناسی ؛ ساخت واژه ؛ نحو ؛ معناشناسی ؛ معناشناسی واژگانی ؛ معناشناسی آماری ؛ معناشناسی ساختاری ؛ سبک شناسی ؛ تجویز و توصیف ؛ کاربردشناسی ؛ زبانشناسی کاربردی ؛ اکتساب زبان ؛ زبان شناسی روان شناختی ؛ زبان شناسی جامعه شناختی ؛ زبان شناسی شناختی ؛ جامعه شناسی زبان ؛ زبان شناسی محاسباتی؛ زبان شناسی توصیفی ؛ زبان شناسی تاریخی ؛ زبان شناسی تطبیقی ؛ رده شناسی زبان ؛ دستور گشتاری ؛ریشه شناسی. و همچنین توجه به نظریات

هرمنوتیک ومتودولوژی می تواند تاثیرات خوبی درمباحث شناخت قرآن داشته باشد وفضاهای جدید تحقیقات قرآنی ایجاد نماید.

3-اگر تفسیرما از پیشرفت مناسبی برخوردار نیست دلیل عمده آن این است که روی مقدمات تفسیر کارهای اصلی صورت نگرفته است . این مسئله برای هرکس که باتفسیرقرآن آشنا باشد بدیهی است. برای روشن شدن زوایای پنهان و آشکارقرآن بیش از ده هزارکتاب نوشته شده است ولی می توان به جرات گفت مسلمانان و بشرهنوزبه صورت کامل ازاین ذخیره الهی بهره لازم را نبرده است و استخراجات لازم راازاین گنج الهی نکرده است.

4-بعضی آیات قرآن قرنها از نظر تفسیری هیچ پیشرفتی نداشته است .و مثل آن است که تفاسیر از روی هم بازنویسی کرده اند و اگر حرف تازه ای هم زده شده است بیشتر جنبه فرقه ای و گرایشی داشته که اکثرا به تاویل آیات و یا بهتر بگوئیم تفسیر به رای شده است.چگونه می توان یک آیه و یا یک سوره را خوب تفسیرکرد در صورتی که زوایای آشکار و پنهان کلمات خوب کالبد شکافی نشده باشد. برای آشکارشدن این مدعی تفاسیرقرآن را براساس قرون طبقه بندی کرده و سیرپیشرفت معانی و مفاهیم و تفاسیرآیات را درآن براساس استاندارهای علمی و روش های نوین بررسی کنید.

5-متاسفانه در زمان معاصر که به این مسئله مهم یعنی مفاهیم آیات کمی توجه شده است بعضی آن را با شرح لغت اشتباه گرفته اند وکتابهائی به همین نام تالیف شده است واسم کتاب خود را مفا هیم قرآن گذاشته اند و حال آنکه اصلا به مفاهیم نپرداخته اند و یک مقداربیشتر از حد معمول از ترجمه لغت فرارفته اند و دراین

زمینه مراکز قرآنی وعلمی را نیز به اشتباه انداخته اند.

6-علم مفردات یا واژه شناسی در قرآن دانشی است که در باره تک واژ ه های قرآنی از نظر ریشه اشتقاق لغوی و دلالت آن بر معنای مطلوب مناسب و نوع کاربرد آن در قران بحث می کند بدین منظور که هرگاه شخصی معنای واژه های قرآنی را نمی داند با مراجعه به کتابهای لغوی مانند مفردات راغب می تواند معنا و ریشه موارد اشتقاقی و نوع کاربرد آن را بشناسد . و حال آنکه علم مفاهیم شناسی قرآن درباره یک واژه و معنای آن درتمام حالات علمی و ادبی درقرآن بحث می کند با این توضیح تفاوت عمده و عمیق علم مفردات با علم مفاهیم تا حدودی روشن شد.

علم مفردات شاخه های فراوانی دارد که به بعضی از آنها اشاره می شود:

الف- دانش غریب القرآن

ب-معرب القرآن که در آن در مورد واژه هائی که از زبانهای دیگر به زبان قرآن وارد شده و به صورت عربی در آمده بحث می کند.

ج- اعراب القرآن در خصوص چگونکی اعراب الفاظ قرآن بحث می کند

د-مجازات قرآن انواع مجازهای به کار رفته در قرآن در این شاخه بحث می شود.

ه- وجوه و نظائر در قرآن

و بعضی دیگر از موضوعات علوم قرآن که بنوعی با مفردات قرآن سرو کار دارد.

دانشمندا ن بزرگی به تبیین واژه های قرآنی پرداخته اند و برخی از آنها کتابهائی را نیز تدوین نموده اند که تفصیل آنها در کتابهای رجال مانند : معجم الادباء ، تاریخ بغداد، فهرست ابن ندیم، اعلام زرکلی و .....آمده است.

برای آگاهی از این کتابها می توانید به

مجله بینات شماره هفت و نه مراجعه کنید که بیش از سیصد جلد کتاب معرفی شده است.

7- مفاهیم قرآن به معنای تحقیق کامل و جامع در باره بنیان آشکارو نهان یک لغت است؛ وبررسی سابقه و شرح آن در کل مجموعه آیات قرآن است. و همچنین تمام کاربردهای علمی و ادبی آن را بررسی کردن است. واین تقریبا یک علم کاملا جدید درباره قرآن است. زیرا باید نقش یک مفهوم را در تمام قرآن درقالب یک کلمه و ارتباطات آن مشخص کرد.تحقیق درباره مفاهیم شناسی قرآن کارساده ای نیست وافراد باید صاحب تخصص های گوناگونی باشند. و بصورت گروهی کارکنند . مفهوم شناسی قرآن بعد ازآشنائی علوم ادبی و منطقی وفلسفی و عرفانی و تاریخی وفقهی و غیره برای محققین حاصل می شود. تازه این بررسی نقش یک کلمه و مفهوم درقرآن است ؛ حال آنکه اگرما خواستیم نقش مفهوم یک جمله و یا چند جمله و یا یک آیه و یا یک سوره را نسبت به یک جمله و یا چند جمله و یا یک آیه ویا یک سوره دیگربررسی کنیم ؛ ببینید چه نیروی انسانی دانشمند و چه سرمایه مالی هنگفت و چه تکنولوژی(ابررایانه) و امکانات نرم افزاری و علمی و سخت افزاری نیاز است. ولی به هرحال کاری است که باید درآینده نزدیک انشاء الله بشود.

8-قران را می توان مثل قطعات متنوع هندسی (Magnets game) فرض کرد که به بی نهایت اشکال قابل تصوراست اگرشما به یک آجردریک ساختمان بسیاربزرگ و چند هکتاری توجه کنید و نقش این آجردرکل مجموعه را بررسی کنید یک تصورمفهومی بدست آورده اید که جایگاه ومعنای آن

را درمنظومه این ساختمان به شما نشان می دهد و تصور بود ونبود آن دراین منظومه به کل آن می تواند کمک کند و یا آسیب برساند. پس باید درنظرداشت هریک ازکلمات قرآن مفهومی دربردارد که باتمام کلمات و جملات قرآن ارتباط دارد ارتباطی که درطول تاریخ تفسیرقرآن کشف نشده است . و ازاین مبنا استنتاجات بسیاری می توان استخراج کرد که درلابلای بعضی از تفاسیرآمده است.

9-البته شاید بتوان گفت مفاهیم قرآن یک رشته جدید در علوم و معارف قرآن است و مربوط به دوران معاصر است زیراکه بسیاری از علوم در حدود نیم قرن جدید تحولات جدی بخود گرفته اند. با استفاده ازابزارو امکانات جدید بویژه رایانه وبرنامه ریزی برای آن می توان به این علم دسترسی پیدا کرد. این علم بصورت رسمی هنوزوارد حوزه و دانشگاه نشده است و مطالب آن بصورت گسیخته درضمن مطالب دیگربیان می شود. هراستادی با توجه به شناخت نسبی خود از آن بحث می کند وبسیاری آن را بعنوان یک علم قرآنی نه می شناسند و نه قبول دارند. اینجانب بعد ازحدود سی سال آشنائی با علوم دینی و اسلامی وقرآنی و بعد تمرکزبرروی این موضوع (علم مفاهیم شناسی قرآن) وکشف آن در تفسیرشریف راهنما به این امرخطیرنائل شدم و خداوند رحیم افق نوردیدن آن را بمن نشان داد. و این چیزی بود که بصورت متفاوت در بعضی مکتوبات قرآنی با آن برخورد می کردم که خود داستانهای زیبا و دلنشینی دارد. خیلی دوست داشتم با قرآن مانوس باشم و روزانه چندین نوبت تلاوت داشته باشم ولی بعضی از مواقع یک کلمه و یا یک جمله قرآن و

نقش آن درکل قرآن فکرودل من را بخودش مشغول می کرد و ساعتها و روزها وقت مرا می گرفت و رهایم نمی کرد ؛ نمی توانستم از آن مفهوم کلمه و جمله و آیه دلم را جدا بکنم ؛ هرلحظه و زمانی که می گذشت رخ جدیدی از آن برایم کشف می شد ولی همیشه دوست داشتم یک راهی پیدا کنم که آن را به صورت علمی درمعرض دیگران قراردهم ؛ ولی عظمت کارونداشتن ابزار و امکانات لازم من را از آن باز می داشت تا اینکه این توفیق نسبی برایم حاصل شد. و برای همین همیشه درحیرتم که قلب مقدس اشرف و اکرم واعظم انبیاء یعنی حضرت محمد مصطفی (ص) چگونه این حجم با عظمت معنوی را درسینه مبارکشان داشتند و آن را حمل می کردنند. آری این کلمات و آیات الهی است که بی نهایت بارقابل استناد و استدلال و فیض جاری است و هنرنمائی می کند.کاری که ازعهده هیچ مجموعه و دستگاه علمی برنمی آید. کاریکه من انجام داده ام کاری است که اصل زحمت آن را دانشمندان اسلامی درتفسیرقیم راهنما انجام داد ه اند و من فقط آن را دیده و استخراج و تالیف کرد ه ام ؛ هرچند که قبل ازمن به این صورت کسی انجام نداده است.

10-ازخوبیهای علم دردوران جدید این است که آنچه را درتصورذهن و یا کشف دل و یا توهم و یا خیال بود امروز می توان بصورت علم درآورد و به معرض نمایش و عموم گذاشت . شما نگاه کنید در زمان ما مسائلی حتی مثل طی الارض و روی آب راه رفتن ونامرئی شدن

و صدها نمونه از این دست به صورت علمی دسته بندی و طبقه بندی شده است. چه برسد به علومی که ازقواعد و ضوابط مثل تفسیرقرآن برخورداراست.

11- بسیاری ازتفاسیر که دردوران قدیم نوشته شده است درمحدوده علم آموزی ودانش یک فرد و بسته به نوع کتابهای تفسیری و امکاناتی که دراختیارداشته و گرایش و هدفی که داشته است.درصورتیکه درزمان معاصرباید ازنوشتن تکراری و بیهوده این تفاسیرخوداری کرد و زیرنظرمجموعه ای ازاساتید ، تفسیرهمه جانبه نوشت.وحوزهای پژوهشی عظیمی به این امرمهم اختصاص یابد. امید است درآینده حوزه های علمی بزرگ و دانشگاههای بزرگ قرآنی درراستای آموزش و پژوهش های قرآنی بیش ازآن چیزی که امروزوجود دارد تاسیس شود.

12- داشتن روش هدفمند و اصولی و رعایت آن درطول نگارش تفاسیرازنکات مهمی است که مفسرین باید رعایت کنند. زیرا مفسرین بزرگ قرآن بعضی ازموارد یک مفهوم را دریک جای قرآن به یک معنا گرفته اند و درجاهای دیگرقرآن از آن عدول کرده اند مثل آن است که یک جا در قرآن ما کلمه( صلوهَ) را به این شکل و درجاهای دیگرقرآن بصورت (صلاهَ) بنویسیم. اگرما توانستیم به معنای واقعی و مفهوم (روح) یا (امر) یا (امام) و ....درقرآن برسیم باید بااین ملاک واحد درکل قرآن به تحقیق بپردازیم.

13-اگرخواستیم عظمت قرآن را درنظربگیریم باید اینطورتصورکرد که تمام عالم هستی دو بارتکرار شده است یکباربصورت عینی درعالم خارج و یکباربصورت مکتوب به صورت قرآن و اگرگفته عرفاء را به آن اضافه کنیم به این صورت استکه وجود انسان قرآنی (کامل) دو چهره دارد یکی به صورت عینی یعنی جهان خارج و دیگری بصورت مکتوب یعنی قرآن.

14-قرآن كريم در آيه ى بيست

و يكم سوره ى حجر به سرچشمه و منبع موجودات و نزول معيّن آنها اشاره كرده، مى فرمايد:

( وَ إِن مِّن شَىْ ءٍ إِلَّا عِندَنَا خَزَآئِنُهُ وَمَا نُنَزِّلُهُ إِلَّا بِقَدَرٍ مَّعْلُومٍ)

و هيچ چيزى نيست جز آن كه منابعش نزد ماست؛ و [لى] جز به اندازه معيّن آن را فرو نمى فرستيم.

«خزائن» در اصل به معناى حفظ و نگه دارى چيزى است و در اصطلاح به معناى محلى است كه افراد، اموالشان را در آن گردآورى و حفظ مى كنند.

اين مفهوم در مورد انسان ها صادق است كه قدرت محدود دارند و نمى توانند در هر عصرى همه چيز را فراهم كنند، اما در مورد خدا تصور نمى شود.

پس خزاين الهى، يا به معناى «مقدورات الهى» است؛ يعنى همه چيز در منبع قدرت الهى جمع است و هر وقت بخواهد هر مقدار كه لازم باشد ايجاد مى كند و يا به معناى مجموعه ى امورى است كه در عالم هستى و جهانِ ماده وجود دارند؛ مثل عناصر و اسباب، كه در اين مجموعه همه چيز فراوان است، اما هر موجود خاص آن به صورت محدود ايجاد مى شود.

قرآن خداوند نیز ازهمین سنخ است که متصل به دریای بی کرانه وجود خداوند است و هروقت خداوند بخواهد مقداری از معنای آن را برای ما ایجاد می کند . و چهره کامل آن درزمان حکومت حضرت ولی عصر(عج) ظهور می کند. انشاء الله.

15- قرآن كريم در آيه ى چهل و يكم سوره ى بقره با اشاره به رابطه ى قرآن با كتب آسمانى پيشين، چهار فرمان در مورد پاس داشت قرآن مى دهد و مى فرمايد:

( وَآمِنُوْا بِمَا أَنْزَلْتُ مُصَدِّقاً لِمَا مَعَكُمْ وَلَا تَكُونُوا أَوَّلَ كَافِرٍ بِهِ وَلَا تَشْتَرُوا بِآيَاتِي ثَمَناً قَلِيلًا وَإِيَّايَ فَاتَّقُونِ)

و به

آنچه فرو فرستادم (/ قرآن) ايمان آوريد، در حالى كه مؤيد چيزى است كه با شماست. و نخستين انكار كننده آن نباشيد؛ و بهاى اندك را با آيات من مبادله نكنيد؛ و تنها (از عذاب) من (خودتان) را حفظ كنيد.

خداوند می فرماید قرآن را ارزان نفروشید قدروقیمت وعظمت آن را دریابید و برای رسیدن به آن بهای لازم را بپردازید. هرآیه قرآن مثل عروسی بلند مرتبه ای است که تا بهای آن پرداخته نشود رخ نمی نماید بعضی ازموارد این بهاء به قیمت جان و حقیقت انسان است . کسانیکه خادم قرآن هستند باید همیشه این را مد نظرداشته باشند.

عروس حضرت قرآن نقاب آن گه براندازدكه دارالملك ايمان را مجرد يابد از غوغا

(سنائی)

-

16- دراین قسمت برای اینکه وظیفه ما نسبت به قرآن مشخص شود سخن رهبرعظیم الشان انقلاب اسلامی دردنیای معاصرحضرت امام خمینی(ره) را می آورم: (جلد بیستم صحیفه امام خمینی(ره)- صفحه 91 تا 93- پيام به مردم زائران بيت الله الحرام به مناسبت ايام حج "مهجوريت حج ابراهيمي "):

(از انس با قرآن كريم ، اين صحيفه الهي و كتاب هدايت ، غفلت نورزند كه مسلمانان هر چه دارند و خواهند داشت در طول تاريخ گذشته و آينده ازبركات سرشار اين كتاب مقدس است . و از همين فرصت از تمامي علماي اعلام و فرزندان قرآن و دانشمندان ارجمند تقاضا دارم كه از كتاب مقدسي كه تبيان كل شي ءاست و صادر از مقام جمع الهي به قلب نور اول و ظهور جمع الجمع تابيده است ، غفلت نفرمايند. اين كتاب آسماني - الهي كه صورت عيني و كتبي جميع اسما و صفات و آيات

وبينات است و از مقامات غيبي آن دست ما كوتاه است و جز وجود اقدس جامع من خوطب به از اسرار آن كسي آگاه نيست و به بركت آن ذات مقدس و به تعليم او خلص اولياي عظام دريافت آن نموده اند و به بركت مجاهدات و رياضتهاي قلبيه ، خلص اهل معرفت به پرتوي از آن به قدر استعداد و مراتب سير بهره مند شده اند و اكنون صورت كتبي آن ،كه به لسان وحي بعد از نزول از مراحل و مراتب ، بي كم و كاست و بدون يك حرف كم وزياد به دست ما افتاده است ، خداي نخواسته مباد كه مهجور شود و گر چه ابعاد مختلفه آن و در هر بعد مراحل و مراتب آن از دسترس بشر عادي دور است لكن به اندازه علم ومعرفت و استعدادهاي اهل معرفت و تحقيق در رشته هاي مختلف ، به بيانها و زبانهاي متفاوت نزديك به فهم از اين خزينه لايتناهاي عرفان الهي و بحر مواج كشف محمدي -صلي الله عليه و آله و سلم - بهره هايي بردارند و به ديگران بدهند و اهل فلسفه و برهان بابررسي رموزي كه خاص اين كتاب الهي است و با اشارات از آن مسائل عميق گذشته ،براهين فلسفه الهي را كشف و حل كرده ، در دسترس اهلش قرار دهند. و وارستگان صاحب آداب قلبي و مراقبات باطني رشحه و جرعه اي از آنچه قلب عوالم از "ادبني ربي " دريافت فرموده ، براي تشنگان اين كوثر به هديه آورند و آنان را مودب به آداب الله تا حد ميسور نمايند. و متقيان تشنه

هدايت بارقه اي از آنچه به نور تقوا از اين سرچشمه جوشان هدي للمتقين هدايت يافته اند، براي عاشقان سوخته هدايت الله به ارمغان آورند. و بالاخره هر طايفه اي از علماي اعلام و دانشمندان معظم به بعدي از ابعاد الهي اين كتاب مقدس دامن به كمر زده و قلم به دست گرفته و آرزوي عاشقان قرآن رابرآورند و در ابعاد سياسي ، اجتماعي ، اقتصادي ، نظامي ، فرهنگي و جنگ و صلح قرآن وقت صرف فرمايند تا معلوم شود اين كتاب سرچشمه همه چيز است ؛ از عرفان و فلسفه تاادب و سياست ، تا بيخبران نگويند عرفان و فلسفه بافته ها و تخيلاتي بيش نيست ورياضت و سير و سلوك كار درويشان قلندر است ، يا اسلام به سياست و حكومت و اداره كشور چه كار دارد كه اين كار سلاطين و روساي جمهور و اهل دنياست . يا اسلام دين صلح و سازش است و حتي از جنگ و جدال با ستمكاران بري است . و به سر قرآن آن آورند كه كليساي جاهل و سياستمداران بازيگر به سر دين مسيح عظيم الشان آوردند.

هان اي حوزه هاي علميه و دانشگاههاي اهل تحقيق ! بپاخيزيد و قرآن كريم را ازشرجاهلان متنسك و عالمان متهتك كه از روي علم و عمد به قرآن و اسلام تاخته ومي تازند، نجات دهيد. و اينجانب از روي جد، نه تعارف معمولي ، مي گويم از عمر به بادرفته خود در راه اشتباه و جهالت تاسف دارم . و شما اي فرزندان برومند اسلام ! حوزه ها ودانشگاهها را از توجه به شئونات قرآن و ابعاد بسيار

مختلف آن بيدار كنيد. تدريس قرآن در هر رشته اي از آن را محط نظر و مقصد اعلاي خود قرار دهيد. مبادا خداي ناخواسته در آخر عمر كه ضعف پيري بر شما هجوم كرد از كرده ها پشيمان و تاسف برايام جواني بخوريد همچون نويسنده .

بايد بدانيم حكمت آنكه اين كتاب جاويد ابدي كه براي راهنمايي بشر به هر رنگ و مليت و در هر قطب و قطر، تا قيام ساعت نازل گرديده است ، آن است كه مسائل مهم حياتي را چه در معنويات و چه در نظام ملكي زنده نگه دارد و بفهماند كه مسائل اين كتاب براي يك عصر و يك ناحيه نيست . )

17- منطق شيوه ي تفكر صحيح را مي آموزد حال اگر كسي بخواهد انديشه ها و تفكرات خود را به ديگري منتقل كند. يعني بخواهد از آنچه در ذهن خودش مي گذرد ديگري را آگاه سازد ناچار از سخن استفاده مي كند، يعني الفاظ را براي افاده ي مقصود خود به كار مي برد.

مردم عادي چنين مي پندارند كه انسان نخست مي انديشند سپس انديشه هاي خود را در قالب الفاظ بر زبان مي آورد. اما با كمي دقت نظر معلوم مي شود كه اساساً تفكر بدون استعمال الفاظ امكان پذير نيست. حتي وقتي كه آدمي لب را از سخن فروبسته و به انديشه فرورفته باشد، باز در واقع با يك سلسله الفاظ مخيّل به تفكر مي پردازد و به قول حكما، گويي با خود «حديث نفس» يا نجوا مي كند، به همين جهت است كه تفكر و تعقل را نطق باطن مي نامند (در مقابل

نطق ظاهر كه با الفاظ مسموع انجام مي يابد) پرورش ذهني و فكري آدمي و از قوه به فعل درآوردن استعدادهاي معرفتي او جز به كار بردن لفظ امكان پذير نيست. پس زبان اولاً توأم و همراه با انديشه هاي دروني آدمي است. ثانياً موجب انتقال دانش و فرهنگ و تمدن به ديگران است و آموزش و پرورش بدون استعانت از آن امكانپذير نيست. همين نياز مبرم آدمي به زبان موجب شده است كه به وضع الفاظ بپردازد و در برابر هر معنايي لفظي را كه نمايانگر آن معني باشد قرار دهد.

چنانكه معلوم است هر لفظ مسموع صوتي است كه در هوا پخش مي شود و به سرعت محو مي گردد. يعني علامتي است فرار و ناپايدار كه عمرآن لحظه اي بيش نيست و فقط هنگام رويارويي با ديگران بكار مي رود. اما آدمي مايل است افكار و انديشه ها و خواسته هاي خود را به مكانهاي دور دست و به آيندگان و كساني كه با او روياروي نيستند نيز برساند. به همين جهت به وضع الفاظ بسنده نكرده و يك سلسله علايم ديگر نيز وضع كرده كه همان خط يا علايم مكتوب يا الفباست. علايمي به مراتب پايدارتر و ثابت تر از الفاظ، اين علائم مكتوب را نشان و دال بر الفاظ قرار داده است.

بنابراين علايم مكتوب يا خط يا وجود كتبي دلالت بر حفظ، يعني اصوات معين ، دارد. به عبارت مختصرتر وجود كتبي دال بر وجود لفظي است ، همانطور كه وجود لفظي دال بر معناي ذهني است و معناي ذهني دال بر شيء خارجي.

وجود كتبي (علايم كتبي يا خطي ) –

وجود لفظي ( علايم ملفوظ يعني اصواتي كه با اتكاء به مخارج حروف از دهان خارج مي شود) – وجود ذهني (معني ذهني يا صورت ذهني) – وجود عيني (وجود خارجي يا شي خارجي)

به عبارت موجزتر شيء داراي چهار نحوه وجود است. وجود عيني و وجود ذهني و وجود لفظي و وجود كتبي . از آنجا كه نقش الفاظ در تفكرات آدمي تا اين درجه است. منطق دانان در آغاز منطق مبحثي را نيز به الفاظ اختصاص مي دهند و البته بحث آنها از الفاظ بحثي است بسيار كلي به نحوي كه كم و بيش شامل همه زبانها مي شود. بر خلاف بحث علماي دستورزبان كه اختصاص بزباني معين دارد.(علم منطق – رشته های نظری و علوم انسانی و معارف اسلامی)

براین اساس وجود لفظی و کتبی را اعتباری و وجود ذهنی و عینی را حقیقی می دانند.

اگربراین مبنا به قرآن رانگاه کنیم؛ فعالیتهای علمی و قرآنی ما ازچهارحالت خارج نیست:

الف-وجود لفظی قرآن که شامل روخوانی ؛ روان خوانی ؛ تندخوانی؛ صوت ولحن؛ علم تجوید ؛ انواع قرائات قرآنی؛ حفظ ظاهری قرآن؛و تمام فعالیتهائی که دراین حوزه لفظی قرآن می شود.

ب-وجود کتبی قرآن که شامل انواع رسم الخط ونوشتن قرآن ؛ چاپ قرآن؛ تمام کارهای هنری مربوط به قرآن.

ج-وجود ذهنی قرآن یعنی آنچه درذهن مردم مسلمان یا جامعه بشری یا مفسرومحقق قرآن وجود داردو بر روی آن تدبرو تفکرمی کند و آن را نشر وارائه می دهد.و شامل تمام تفاسیر و معارف و علوم قرآنی می شود.

د-وجود عینی قرآن که به دوصورت جلوه می کند یا بصورت فردی که دریک انسان قرآنی درخارج مصداق پیدا می

کند و حقیقی ترین آن امام معصوم است که واقعیت قرآن و مظهرعینی کامل قرآن درعالم خارج است و قرآن ناطق است و درزمان ما حضرت امام ولی عصر(عج) می باشد ویا بصورت جمعی تجلی و ظهورپیدا می کند که جامعه اسلامی و قرآنی و حکومت اسلامی مهدویت است که انشاء الله درآینده ما شاهد و عامل آن خواهیم بود.

به هرحال هرکس که عالم وخادم قرآن باشد بصورت حصرعقلی ازیکی ازاین چهارقسم خارج نیست ؛ و کسیکه درحوزه علم مفاهیم شناسی قرآن فعالیت و تحقیق و مطالعه می کند دربخش سوم (وجود ذهنی) جایگاه می یابد ووقتی درعرصه نشرمکتوب می پردازد درجایگاه دوم (وجود کتبی) فعال است.

اگربخواهیم توضیح مفصل دهیم که علم مفاهیم قرآن شناسی چیست ؟ باید کتابهای مستقلی تالیف گردد ؛ که امیدواریم این مهم درآینده نزدیک انجام گیرد.

17-ما در اینجا براساس امکانات و ابزار و نرم افزارهای علمی بیش ازهزارتا از کلمات قرآن را مفهوم شناسی وبراساس حروف الفبا استخراج کرده ایم ؛ باشد که انشا ء الله در آینده این علم( مفهوم شناسی قرآنی) توسعه لازم را بنماید. از بین تفاسیرتفسیرراهنما را ملاک قرارداده ایم که نسبت به تمام تفسیرهای قرآن بعضی ازاستاندارهای لازم را دارد که می توانید ویژگیهای آن را درمقدمه آن تفسیرشایسته و مهم بخوانید. باید توجه داشت که بعضی ازکلمات مشترک لفظی و بعضی ازآنها مشترک معنوی می باشند ؛ وتعدادی ازکلمات نیز عربی وفارسی می باشد ؛ برای همین کسی که می خواهد مفهومی را بررسی کند لازم است یکدورفهرست کلمات را بررسی کند. . این مجموعه کتاب مفاهیم شناسی قرآن بیشتربرای محققین و پژوهشگران قرآنی

و کسانیکه می خواهند پایان نامه حوزوی و دانشگاهی تالیف کنند ویا علاقه به مباحث عمیق قرآنی هستند می باشد.

حوزه علمیه اصفهان

رسول ملکیان اصفهانی

( ص ) و مؤمنان به او ، همانند حضرت ابراهيم ، موحد و حنيف و تسليم محض خداوند

و لكن كان حنيفاً مسلماً . .. انّ اولى الناس ... و هذا النّبى و الّذين امنوا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - آل عمران - 3 - 70 - 1

1 _ كفر آگاهانه عالمان اهل كتاب به آيات خداوند ( قرآن و پيامبر ( ص ) ) و توبيخ آنان از سوى خداوند

يا اهل الكتاب لم تكفرون بايات اللّه و انتم تشهدون

با توجّه به آيات قبل و بعد كه درباره محاجّه، كتمان و درآميختن حق به باطل است، استفاده مى شود كه مقصود از اهل كتاب، عالمان آنان هستند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - آل عمران - 3 - 73 - 9،10

9 _ توصيه علماى يهود به يكديگر ، بر مخفى كردن ادلّه رسالت پيامبر اسلام *

و لا تؤمنوا . .. ان يؤتى احد مثل ما اوتيتم

احتمالا مراد از {ما اوتيتم}، دلايل رسالت پيامبر (ص) است.

10 _ علماى يهود ، منكر توان مسلمانان در احتجاج بر نبوّت پيامبر اسلام ( ص )

و لا تؤمنوا الاّ لمن تبع دينكم . .. او يجاجّوكم عند ربّكم

بنابراينكه {او يحاجّوكم}، كه عطف به {ان يؤتى} است، مفعول له براى {لا تؤمنوا} باشد; به تقدير {لا} يعنى: لان لا يحاجّوكم عند ربّكم.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - آل عمران - 3 - 82 - 2

2 _ كسانى كه به پيامبر ( ص ) ايمان نياورند و يا حضرتش را يارى نكنند ، فاسق هستند .

لتؤمننّ به و

لتنصرنّه . .. فمن تولّى بعد ذلك فاولئك هم الفاسقون

در صورتى كه مراد از {رسول} در آيه قبل، پيامبر اكرم (ص) باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - آل عمران - 3 - 83 - 1،5

1 _ انحراف اهل كتاب از دين خدا ( ايمان به پيامبر اكرم ( ص ) و يارى آن حضرت )

افغير دين اللّه يبغون

با توجه به آيات قبل كه درباره اهل كتاب بوده است; اين آيه اشاره به آنان دارد.

5 _ ايمان به پيامبر اكرم ( ص ) و يارى كردن آن حضرت ، دين خداست .

ثم جاءكم رسول . .. افغير دين اللّه يبغون

بنابراينكه مراد از {رسول} در دو آيه قبل، پيامبر اكرم (ص) باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - آل عمران - 3 - 93 - 7

7 _ پيشنهاد پيامبر ( ص ) به يهوديان براى ارائه شاهدى از تورات ، بر صدق ادعاى خويش در تحريم برخى خوردنيها

قل فاْتوا بالتورية فاتلوها ان كنتم صادقين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - آل عمران - 3 - 99 - 10

10 _ آگاهى كامل عالمان اهل كتاب ، به حقانيّت پيامبر اسلام ( ص )

قل يا اهل الكتاب لم تصدّون . .. و انتم شهداء

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - آل عمران - 3 - 101 - 1

1 _ گمراهى و كفر ( ارتداد ) مؤمنان ، على رغم تلاوت آيات الهى بر آنان و حضور پيامبر ( ص ) در ميانشان ، مايه شگفتى است .

و كيف تكفرون و انتم تتلى

عليكم ايات اللّه و فيكم رسوله

مراد از استفهام، تعجّب است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - آل عمران - 3 - 103 - 33

33 _ پيامبر ( ص ) ، نجات بخش مسلمين ، از پرتگاه آتش

و كنتم على شفا حفرة من النار فانقذكم منها

امام صادق (ع) درباره آيه فوق فرمود: فبرسول اللّه (ص) و اللّه انقذوا.

_______________________________

تفسير عياشى، ج 1، ص 194، ح 126 ; تفسير برهان، ج 1، ص 307، ح 4.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - آل عمران - 3 - 121 - 1،12

1 _ خروج پيامبر ( ص ) در صبحگاهان از ميان خانواده خويش ، براى برپا نمودن پايگاه هاى جنگى براى مؤمنان ، در مصاف با دشمنان

و اذ غدوت من اهلك تبوّىء المؤمنين مقاعد للقتال

12 _ شركت پيامبر ( ص ) در جنگ احد ، به عنوان فرماندهى عمليات نظامى

و اذ غدوت من اهلك تبوّىء المؤمنين مقاعد للقتال

امام صادق (ع): سبب نزول هذه الآية ان قريشا خرجت من مكّة تريد حرب رسول اللّه (ص) فخرج يبغى موضعاً للقتال.

_______________________________

تفسير قمى، ج 1، ص 110 ; نورالثقلين، ج 1، ص 384، ح 336.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - آل عمران - 3 - 124 - 1،2

1 _ وعده پيامبر ( ص ) به مؤمنان پيكارگر بدر و يا رزمندگان احد ، به امداد الهى با فرستادن سه هزار فرشته

اذ تقول للمؤمنين الن يكفيكم ان يمدّكم ربّكم بثلثة الاف من الملئكة منزلين

برخى مفسران {اذ تقول} را بدل از {اذ همّت} گرفته اند و عقيده دارند كه وعده امداد با

ملائكه، درباره جنگ احد است. برخى ديگر {اذ تقول} را متعلق به {و لقد نصركم اللّه ببدر} گرفته اند و اين وعده را، در جنگ بدر دانسته اند.

2 _ تقويت روحيه پيكارگران بدر و اُحد ، ز سوى پيامبر ( ص )

اذ تقول للمؤمنين الن يكفيكم ان يمدّكم ربّكم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - آل عمران - 3 - 132 - 1،2

1 _ نيل به رحمت الهى ، در گرو اطاعت از خدا و رسول ( ص )

و اطيعوا اللّه و الرّسول لعلّكم ترحمون

2 _ وجوب تبعيّت از فرامين رسول خدا ( رهبران الهى )

و اطيعوا اللّه و الرّسول

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - آل عمران - 3 - 133 - 6،10،15،18

6 _ نيل به آمرزش الهى و بهشت تقواپيشگان ، برانگيزنده اهل ايمان به اطاعت از خدا و رسول ( ص )

يا ايّها الّذين امنوا . .. و اطيعوا اللّه و الرّسول ... سارعوا الى مغفرة من ربّك

جمله {سارعوا الى . .. }، بعد از امر به اطاعت از خدا و رسول(ص)، براى ايجاد انگيزه و نيز تشويق مؤمنان به پيروى از خدا و پيامبرش است.

10 _ آمرزش گناهان و درآمدن به بهشت ، در گرو اطاعت از خدا و رسول ( ص )

و اطيعوا اللّه و الرّسول . .. سارعوا الى مغفرة من ربّكم و جنّة

آمرزش گناهان، فعل خدا و در اختيار اوست. بنابراين مراد از شتاب به سوى مغفرت، انجام اعمالى است كه موجبات آمرزش الهى را فراهم مى سازد، كه به قرينه عطف شدن {سارعوا} بر {اطيعوا اللّه و الرسول}، همان

پيروى از خدا و پيامبرش است.

15 _ اطاعت خدا و رسول ( ص ) ، جلب رحمت الهى و آمرزش گناهان ، مراحلى در طول هم براى ورود به بهشت متّقين

و اطيعوا اللّه و الرّسول لعلّكم ترحمون. و سارعوا الى مغفرة من ربّكم و جنّة عرضها

18 _ نيل به تقوا ، در گرو اطاعت از خدا و رسول ( ص ) و فراهم آوردن زمينه آمرزش گناهان

و اطيعوا اللّه و الرّسول . .. و سارعوا الى مغفرة من ربّكم و جنّة ... اعدّت للمتّ

معناى اينكه به سوى بهشت متّقيان بشتابيد، اين است كه از زمره متّقيان شويد و مخاطبين اين دعوت كسانى هستند كه به اطاعت از خدا و رسول (ص) و فراهم ساختن موجبات آمرزش، فراخوانده شدند. بنابراين از زمره اهل تقوا شدن به اين است كه از خدا و رسول او پيروى كرده و كارى كنند كه گناهشان آمرزيده شود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - آل عمران - 3 - 138 - 9

9 _ بيان احكام الهى ( لزوم پرهيز از رباخوارى ، پيروى از خدا و رسول و . . . ) ، روشنگر مردم و پندى براى تقواپيشگان و هدايت كننده آنان

يا ايّها الّذين امنوا . .. هذا بيان للنّاس و هدىً و موعظة للمتّقين

برخى برآنند كه {هذا}، اشاره به كليه مسائل و معارفى است كه در آيات 130 تا 137 تبيين شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - آل عمران - 3 - 146 - 5

5 _ تشويق مسلمانان از سوى خداوند براى همگامى با پيامبر اسلام ( ص )

در جهاد و سرزنش آنان كه در برابر دشمنان دين ، ضعف و زبونى به خود راه دهند .

و كايّن من نبىّ قاتل معه ربيّون كثير فما وهنوا لما اصابهم فى سبيل اللّه

از اهداف يادآورىِ سلحشورى پيشينيان، تشويق مؤمنان به همگامى با پيامبر اسلام (ص) است. و نيز سرزنش كسانى است كه در جنگ اُحُد، سستى كرده و از خود ضعف و زبونى نشان دادند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - آل عمران - 3 - 152 - 7،10،16،21

7 _ سستى ، اختلاف در كار جنگ و سرپيچى از فرمان پيامبر ( ص ) ، از عوامل شكست مسلمانان در پيكار احد

حتّى اذا فشلتم و تنازعتم فى الامر و عصيتم

10 _ سستى ، تفرقه و سرپيچى برخى پيكارگران احد از فرمان پيامبر ( ص ) ، پس از پيروزى ابتدايى بر دشمنان

حتّى اذا فشلتم . .. من بعد ما اريكم ما تحبّون

گر چه ظاهر خطاب در {فشلتم و تنازعتم . .. و عصيتم} به تمامى مسلمانان در جنگ احد است، ولى به قرينه تقسيم آنان در دنباله آيه به دو گروه دنياطلب و آخرت طلب، معلوم مى شود مراد از مخاطبين {فشلتم ... }، گروهى از مسلمانان بوده اند و نه همه آنان.

16 _ دنياطلبى برخى از پيكارگران احد ، موجب سستى ، اختلاف و سرپيچى از فرمان پيامبر ( ص ) و شكست در آن كارزار

حتّى اذا فشلتم و . .. منكم من يريد الدّنيا

به نظر مى رسد جمله {منكم من يريد الدّنيا}، دليل {اذا فشلتم و تنازعتم فى الامر و عصيتم} باشد.

21 _ پايدارى در نبرد ، وحدت و

پيروى از تعاليم پيامبر ( ص ) ، نشانگر آخرت خواهى مؤمنان مجاهد

حتّى اذا فشلتم . .. منكم من يريد الاخرة

بنابر اينكه دنياطلبى (منكم من يريد الدّنيا)، دليل {اذا فشلتم . .. } باشد، صفات مقابل اينها ويژگى آخرت جويان خواهد بود; يعنى آخرت خواهان در نبرد نه سستى خواهند كرد و نه ...

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - آل عمران - 3 - 153 - 9،11،12،16،17،18،21،22

9 _ تلاش پيامبر ( ص ) براى جلوگيرى از گريز مسلمانان در نبرد احد ، و بى اعتنايى آنان در پذيرش دعوت او

و لا تلون على احد و الرّسول يدعوكم فى اخريكم

جمله {و الرّسول يدعوكم . .. }، حاليه است ; يعنى در حالى كه پيامبر (ص) شما را فرامى خواند مى گريختيد و به هيچ كس (حتى پيامبر (ص)) توجهى نداشتيد.

11 _ بى اعتنايى به دعوت پيامبر ( ص ) در پيكار احد ، موجب شكست مسلمانان در آن كارزار

ثمّ صرفكم . .. و الرّسول يدعوكم فى اخريكم

بنابر اينكه {اذ تصعدون} متعلق به {صرفكم} باشد، آيه مزبور در مقام بيان علتهاى شكست احد است. بنابراين جمله {و لا تلون على احد و الرّسول ... }، كه حاكى از دعوت پيامبر (ص) و بى اعتنايى به اوست، نيز بيانگر علتى براى شكست خواهد بود.

12 _ گريز مسلمانان از كارزار احد و فاصله گرفتن آنان از رسول خدا ( ص )

و الرّسول يدعوكم فى اخريكم

كلمه {فى اخريكم} بيان حالت پيامبر (ص) به هنگام دعوت است. يعنى پيامبر (ص) آنگاه كه شما را دعوت مى كرد، در آخر شما قرار داشت و اين حاكى از

دور شدن مسلمانان از اطراف پيامبر (ص) است.

16 _ اندوه و پشيمانى مسلمانان به خاطر بى اعتنايى به دستورات پيامبر ( ص ) در كارزار احد

فاثابكم غمّا بغمّ

با توجه به توضيح برداشت شماره 14.

17 _ تبديل اندوه از دادن غنائم به اندوه تمرد از فرمان پيامبر ( ص ) ، موهبتى الهى به رزمندگان احد

فاثابكم غمّا بغمّ

كلمه {اثابكم} دلالت بر اين معنا دارد كه اين تبديل و جايگزينى لطف و موهبتى از جانب خداوند بوده است.

18 _ پشيمانى مسلمانان به جهت تخلف از دستورات پيامبر ( ص ) در كارزار احد ، نتيجه عفو الهى از گناه آنان

و لقد عفا عنكم . .. فاثابكم غمّا بغمّ

عطف {اثابكم} بر {عفا عنكم} به وسيله {فاء}، دلالت بر ترتب و رابطه عليّت بين آن دو جمله دارد.

21 _ هجوم پى در پى غم ها و حسرت ها به مسلمانان در كارزار احد ، نتيجه مخالفت آنان با پيامبر خدا ( ص )

اذ تصعدون . .. فاثابكم غمّا بغمّ

برخى از مفسران برآنند كه {باء} در {بغمّ} الصاقيّه است و مراد، غمهاى فراوانى است كه يكى پس از ديگرى در آن نبرد به مسلمانان وارد مى شد و همه آنها پيامد فرار از جنگ و مخالفت با دستور پيامبر (ص) بود. در برداشت فوق {اثابكم} به معناى مجازات گرفته شده نه پاداش.

22 _ هجوم اندوه هاى ناشى از نافرمانى رسول خدا ( ص ) و عدم موفقيّت در كارزار احد ، برخاسته از اراده الهى براى به فراموشى سپردن اندوه از دست دادن غنائم و جراحات وارده بر ايشان

فاثابكم غمّا بغمّ لكيلا تحزنوا على مافاتكم و لا ما اصابكم

بنابر اينكه

{لكيلا} متعلق به {اثابكم} باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - آل عمران - 3 - 154 - 21،22،23

21 _ برخورد منافقانه خودمحوران و دنياطلبان مسلمان با رسول خدا ( ص )

و طائفة قد اهمّتهم انفسهم . .. يخفون فى انفسهم ما لايبدون لك

22 _ انكار حقانيّت رسول خدا ( ص ) و نادرست پنداشتن وعده هاى الهى به پيروزى ، چيزى است كه خودگزينان شركت كننده در نبرد احد از رسول خدا پنهان مى داشتند .

و طائفة . .. يخفون فى انفسهم ما لايبدون لك

23 _ ترس مسلمانان خودگزين و دنياطلبِ احد از افشاى موضع جاهلانه و شرك آميزشان در برابر رسول خدا ( ص )

و طائفة قد اهمّتهم انفسهم . .. يخفون فى انفسهم ما لايبدون لك

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - آل عمران - 3 - 159 - 14

14 _ پيامبر ( ص ) موظّف به گذشت از حقوق خويش بر مردم و طلب آمرزش براى آنان نسبت به حقوق الهى

فاعف عنهم و استغفر لهم

از اينكه پيامبر (ص) از يكسو مأمور به گذشت از مردم و از سوى ديگر مأمور به طلب مغفرت براى آنان از خدا مى شود، مى توان به دست آورد كه مراد از {فاعف}، گذشت از حقوق خود پيامبر (ص) و مراد از {فاستغفر}، طلب مغفرت در مورد حقوق خداوند است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - آل عمران - 3 - 165 - 7

7 _ مسلمانان ، به دليل نافرمانى از پيامبر ( ص ) و فرار از صحنه نبرد ، عامل شكست و

مصيبت هاى پيكار احد

اولمّا اصابتكم مصيبة . .. قل هو من عند انفسكم

با توجّه به آيات قبل، همانند آيه 152 (اذ تحسّونهم باذنه حتّى اذا فشلتم و تنازعتم فى الامر و عصيتم)، معلوم مى شود كه نافرمانى و . .. از جمله عوامل شكست آنان بود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - آل عمران - 3 - 172 - 1،4،11،16،21

1 _ پاداش بزرگ الهى براى آنان كه على رغم تحمّل جراحت هاى نبرد پيشين ، دعوت خدا و رسولش را براى نبردى ديگر اجابت كردند .

الّذين استجابوا لِلّه و الرسول من بعد ما اصابهم القرح . .. اجر عظيم

چون آيات پيشين و نيز آيات بعد درباره نبرد و جهاد است، معلوم مى شود كه فرمان اجابت شده (استجابوا)، فرمان جنگ و مبارزه بوده است.

4 _ پاداش بزرگ الهى براى اجابت كنندگان دعوت خدا و رسول ( ص ) به نبردى ديگر در عين تحمّل جراحات نبرد احد ، مشروط به احسان و تقواى آنان است .

الّذين استجابوا . .. للّذين احسنوا منهم و اتّقوا اجر عظيم

مفسران برآنند كه نبرد پيشين كه مسلمانان در آن جراحتها ديدند، همان نبرد احد است. به دليل وقوع اين آيه پس از بيان نبرد احد و اينكه سخن از قرح به ميان آورده است ; چنانچه درباره نبرد احد نيز فرموده بود: {ان يمسسكم قرح}.

11 _ ارزش والاى ثبات بر ايمان و پذيرش دعوت خدا و رسول ( ص ) ، پس از تحمّل شدائد و مشكلات

انّ اللّه لا يضيع اجر المؤمنين. الّذين استجابوا للّه و الرسول من بعد ما اصابهم ا

16 _ اطاعت از دستورات

خداوند و پيامبر ( ص ) ، على رغم تحمّل سختى ها و شدائد ، از مصاديق احسان و تقوا

الّذين استجابوا للّه . .. للّذين احسنوا منهم و اتّقوا اجر عظيم

در برداشت فوق، {من} در {منهم}، بيانيّه گرفته شده، يعنى محسنان و تقواپيشگان همان اجابت كنندگان دعوت پيامبرند و براى آنان پاداشى بزرگ است.

21 _ پاداش بزرگ اميرالمؤمنين ( ع ) به خاطر احسان و تقوا و اجابت خدا و پيامبر ( ص ) پس از مجروح شدن در جنگ احد

الّذين استجابوا للّه و الرّسول . .. اجر عظيم

امام صادق (ع): انّ رسول اللّه بعث عليّاً فى عشرة {استجابوا للّه و الرّسول من بعد ما اصابهم القرح} الى {اجر عظيم}. انّما نزلت فى اميرالمؤمنين (ع).

_______________________________

تفسير عياشى، ج 1، ص 206، ح 153 ; تفسير برهان، ج 1، ص 326، ح 4.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - آل عمران - 3 - 173 - 1،13

1 _ پاسخگويان به دعوت خدا و پيامبر ( ص ) پس از نبرد احد براى جهاد ، كسانى بودند كه از شايعه حمله دشمن نترسيدند و ايمانشان افزون گرديد .

الّذين استجابوا للّه . .. الّذين قال لهم النّاس ... فزادهم ايمانا

13 _ دستيابى به صفت توكّل و اعتماد كامل به كفايت خداوند ، در گرو اطاعت از خدا و رسول ، پيشه ساختن صبر و تقوا و نيكوكارى است .

الّذين استجابوا للّه . .. للّذين احسنوا منهم و اتّقوا ... و قالوا حسبنا اللّه و

به نظر مى رسد صفات ياد شده در آيه قبل، رهنمودى باشد براى رسيدن آدمى به مقامى كه خداوند را وكيل خود

دانسته و به كفايت او مطمئن گردد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - آل عمران - 3 - 174 - 10،14

10 _ اجابت دعوت خداوند و پيامبر ( ص ) براى شركت در جنگ ، موجب جلب رضايت الهى

الّذين استجابوا للّه و الرّسول . .. و اتّبعوا رضوان اللّه

14 _ ايمان به خدا و پيامبر ( ص ) و اطاعت از آنان ، صبر و جهاد ، تقوا و احسان و توكّل ، موجب رضايت كامل الهى و برخوردارى از فضل بزرگ وى

المؤمنين. الّذين استجابوا ... و اتّبعوا رضوان اللّه و اللّه ذو فضل عظيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - آل عمران - 3 - 176 - 8

8 _ مقابله با پيامبر ( ص ) و جبهه حقّ ، به منزله مقابله با خداوند است .

انّهم لن يضرّوا اللّه شيئاً

مستند نمودن نفى ضرر به خداوند، با وجود اينكه مراد، نفى ضرر از دين و پيامبر (ص) و مسلمانان است، اشاره به اين معنا دارد كه مقابله با دين و پيامبر (ص)، به منزله مقابله با خداوند است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - آل عمران - 3 - 179 - 26

26 _ استحقاق اجر عظيم الهى ، در گرو ايمان به خدا و رسول و پرهيز از مخالفت با آنان

و ان تؤمنوا و تتّقوا فلكم اجر عظيم

چون كلمه {اجر}، ظهور در پاداش استحقاقى دارد، در برداشت فوق، كلمه استحقاق آورده شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - آل عمران - 3 - 183 - 2،5،16،21،22،23

2 _ در

آتش سوختن قربانى پيامبر ( ص ) ، شرط يهود براى ايمان به آن حضرت

الّذين قالوا انّ اللّه . .. حتّى ياتينا بقربان تاكله النّار

{قربان} به معناى هر چيزى است كه انسان به وسيله آن به خداوند تقرب جويد و قربانِ امّتهاى گذشته، گاو، گوسفند و شترى بود كه براى تقرّب به خدا ذبح مى شد (تاج العروس).

5 _ مبارزات يهود عليه اسلام و پيامبر ( ص ) ، به نام دين و ديندارى

انّ اللّه عهد الينا الّا نؤمن لرسول حتّى ياتينا بقربان

چون يهود مدعى بودند با ايمان نياوردن به پيامبر (ص)، به عهد الهى وفادار بوده و از دستورات خداوند پيروى كرده اند.

16 _ برخورد منافقانه يهود ، با پيامبر ( ص )

الّذين قالوا انّ اللّه عهد الينا الّا نؤمن لرسول . .. فلم قتلتموهم ان كنتم صادقي

جمله {فلم قتلتموهم ان كنتم صادقين}، بيانگر اين است كه يهود، على رغم ادعاى ايمان در صورت مشاهده معجزه قصد ايمان آوردن، نداشتند.

21 _ بهانه جويى يهود براى گريز از ايمان به پيامبر ( ص )

الّذين قالوا . .. فلم قتلتموهم ان كنتم صادقين

جمله {فلم قتلتموهم . .. }، مى رساند كه پيشنهاد آنان براى ايمان آوردن، بهانه اى بيش نبوده است.

22 _ دروغ بودن ادعاى يهود در مورد ايمان به پيامبر ( ص ) ، در صورت مشاهده معجزه درخواستى خود ( سوختن قربانى در آتشى از غيب )

قل قد جاءكم . .. فلم قتلتموهم ان كنتم صادقين

23 _ تكذيب عهد خداوند با يهود در مورد ايمان نياوردن به پيامبر ( ص ) ، جز با ارائه قربانى كه آتشى از غيب آن را بسوزاند .

انّ

اللّه عهد الينا الّا نؤمن . .. فلم قتلتموهم ان كنتم صادقين

اگر ادعاى يهود صحيح بود، بايد پيامبر (ص) خواسته آنان را عملى مى كرد، و نيز نبايد از عهد، به {الّذى قلتم} (آنچه را گفتيد) تعبير مى كرد ; بلكه مى فرمود: بالعهد الّذى عهد اللّه عليكم. چون اگر ادعاى آنان حقيقت داشت، عهدى بود الهى ; نه گفتار آنان.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - آل عمران - 3 - 187 - 6

6 _ وجود حقايقى درباره اسلام و پيامبر ( ص ) در كتب آسمانى گذشته *

و اذ اخذ اللّه ميثاق الّذين اوتوا الكتب لتبيّننّه للنّاس و لا تكتمونه

از موارد مهمّى كه مى توانست سودى را براى عالمان اهل كتاب تضمين كند (و اشتروا به ثمناً . .. )، كتمان حقانيّت پيامبر (ص) و اسلام است، چرا كه هستى خويش را در كتمان آن مى ديدند.

آبرومندى محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - شرح - 94 - 4 - 8

8 - شخصيت رسول اكرم ( ص ) ، زيبنده نيك نامى و آبرومندى بود .

و رفعنا لك ذكرك

در برداشت ياد شده، {لام} در {لك} براى تعليل فرض شده و بيانگر آن است كه پيامبر(ص)، خود علتى كافى براى آوازه بلند و شايسته رفعت ذكر است.

آثار احترام به محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - حجرات - 49 - 3 - 1

1 _ نرمش در گفتار و رعايت ادب در محضر رسول خدا ( ص ) ، نشانه توفيق يافتگان در آزمون تقوا

إنّ الذين يغضّون . .. أول_ئك الذين

امتحن اللّه قلوبهم للتقوى

آثار احترام محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - حجرات - 49 - 5 - 6

6 - رعايت حرمت پيامبر ( ص ) ، داراى خير و منفعت براى خود مؤمنان

و لو أنّهم صبروا . .. لكان خيرًا لهم

آثار اذيت محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - احزاب - 33 - 57 - 3،4،6

3 - آزار دادن پيامبر ( ص ) ، درپى دارنده محروميت از رحمت خداوند است .

إنّ الذين يؤذون اللّه و رسوله لعنهم اللّه فى الدنيا و الأخرة

{لعن} در لغت، به معناى {طرد و دور كردن از روى غضب و ناراحتى} است. لعن خدا در دنيا، به معناى بريده شدن از قبول رحمت الهى است (مفردات راغب).

4 - كسانى كه وارد منزل پيامبر ( ص ) شوند و اقامت خود را در حدّ آزاردهندگى آن حضرت ادامه دهند ، مورد لعن خدايند .

و لامستئنسين لحديث إنّ ذلكم كان يؤذى النبىّ . .. إنّ الذين يؤذون ... و رسوله لعن

6 - مذاكره كنندگان بى پرده و رو در رو با همسران پيامبر _ كه موجب آزار دادن رسول خدا ( ص ) است _ مشمول لعن خداوندند .

و إذا سألتموهنّ مت_عًا فسئلوهنّ من وراء حجاب. .. و ما كان لكم أن تؤذوا رسول اللّ

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - صف - 61 - 5 - 19

19 - خداوند ، مسلمانانِ صدراسلام را به عواقب و پيامد هاى آزاررسانى به پيامبراكرم ( ص ) هشدار داد .

و إذ قال موسى لقومه . .. و اللّه لايهدى

القوم الف_سقين

با توجه به اين كه خطاب در اين آيات، متوجه مسلمانان است; به نظر مى رسد يادآورى داستان موسى(ع) و اذيت هاى بنى اسرائيل نسبت به آن حضرت و پيامدهاى ناگوار آن، هشدارى به مسلمانان است.

آثار استغفار محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 80 - 2

2 _ تأثير استغفار پيامبر ( ص ) براى مسلمانان

استغفر لهم أو لاتستغفر لهم

از اينكه خداوند در خصوص منافقان، از استغفار پيامبر (ص) نفى اثر كرده، برداشت مى شود كه در موارد ديگر تأثير داشته است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 113 - 9

9 _ استغفار پيامبر ( ص ) و مؤمنان براى غير مشركان ، داراى تأثير است .

ما كان للنبى و الذين ءامنوا أن يستغفروا للمشركين

نهى الهى از استغفار براى مشركان، خود نشانه تأثير اصل استغفار است ; چه اينكه اگراستغفار تأثيرى نداشت، نهى بى مورد بود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - نور - 24 - 62 - 19

19 - دعا و استغفار پيامبر ( ص ) براى مردم ، در جلب غفران و رحمت الهى براى آنان و مورد عفو و آمرزش قرار گرفتن ايشان

و استغفر لهم اللّه إنّ اللّه غفور رحيم

از توصيه خداوند به پيامبر(ص) كه براى مردم طلب مغفرت كند به دست مى آيد كه دعا و استغفار آن حضرت در آمرزش آنان نقش ويژه دارد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - ممتحنه - 60 - 12 - 20

20 - تأثير استغفار پيامبر ( ص )

براى امت ، در برخوردارى آنان از غفران الهى

و استغفر لهنّ اللّه إنّ اللّه غفور رحيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - منافقون - 63 - 5 - 6

6 - تأثير استغفار و شفاعت پيامبر ( ص ) ، در آمرزش گناهان مردم

تعالوا يستغفر لكم رسول اللّه

در اين آيه به منافقان پيشنهاد مى شود اگر توبه كنيد، پيامبر(ص) برايتان استغفار خواهد كرد. از اين مطلب معلوم مى شود، استغفار آن حضرت براى ديگران تأثير داشته است و گرنه پيشنهاد ياد شده بى معنا خواهد بود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - منافقون - 63 - 6 - 1

1 - استغفار براى منافقان ; حتى اگر استغفاركننده براى آنان پيامبراكرم ( ص ) باشد اثربخش نيست .

سواء عليهم أستغفرت لهم أم لم تستغفر لهم

آثار استماع سخنان محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - محمد - 47 - 17 - 2

2- دلدادگان به وحى و سخنان رسول ( ص ) ، برخوردار از عنايت ويژه خداوند در ره يابى به حق

و منهم من يستمع إليك . .. و الذين اهتدوا زادهم هدًى

{والذين اهتدوا} معرف چهره هايى است كه برخلاف هواپرستان و قلب هاى مهر شده، با استماع سخنان پيامبر(ص) و پيام قرآن، بر هدايتشان افزوده مى شود.

آثار استهزاى محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 104 - 12

12 - اهانت به پيامبر ( ص ) و استهزاى او موجب كفر است .

لاتقولوا رعنا . .. و للكفرين عذاب أليم

آثار اطاعت از محمد(ص)

جلد - نام

سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 16 - 8

8 _ رفع كينه و دشمنى اهل كتاب با يكديگر در گرو پيروى از پيامبر ( ص ) و جلب رضوان الهى

فاغرينا بينهم العداوة و البغضاء . .. يهدى به اللّه من اتبع رضونه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 92 - 6

6 _ دورى جستن از پليدى ها ( شراب ، قمار ، مظاهر شرك ) نشانگر اطاعت از خدا و رسول ( ص )

انما الخمر و الميسر و الانصاب و الازلم . .. و اطيعوا اللّه و اطيعوا الرسول

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 105 - 6،7

6 _ منحرفان ، ناتوان از گمراه سازى مسلمانانى كه به تعاليم قرآن پايبند بوده و از دستورات پيامبر ( ص ) پيروى كنند .

لايضركم من ضل إذا اهتديتم

برداشت فوق بر اين اساس است كه حرف {لا} در {لايضركم} نافيه باشد.

7 _ پايبندى به تعاليم قرآن و پيروى از دستورات پيامبر ( ص ) ، مايه هدايت آدمى است .

عليكم انفسكم . .. إذا اهتديتم

مراد از هدايت يافتن در جمله {اذا اهتديتم} به قرينه آيه قبل، پذيرش تعاليم قرآن و دستورات پيامبر(ص) است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 158 - 21،22

21 _ نيل به هدايت در گرو ايمان به خدا ، پذيرش رسالت پيامبر ( ص ) و پيروى از آن حضرت است .

فامنوا باللّه و رسوله . .. و اتبعوه لعلكم تهتدون

22 _ شناخت راه رستگارى

و دستيابى به آن ، در گرو ايمان به پيامبر ( ص ) و پيروى از اوست .

فامنوا باللّه و رسوله . .. و اتبعوه لعلكم تهتدون

متعلق {تهتدون}، به قرينه {أولئك هم المفلحون} در آيه قبل، رستگارى است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - انفال - 8 - 64 - 3،4

3 _ پشتيبانى خداوند از اهل ايمان مشروط به پيروى آنان از پيامبر ( ص ) و دستورات اوست .

حسبك اللّه و من اتبعك من المؤمنين

توصيف {من} موصوله با جمله {اتبعك} اشاره به شرط پشتيبانى خدا از مدعيان ايمان دارد.

4 _ مؤمنان پيرو پيامبر ( ص ) داراى نقشى مؤثرو بسزا براى پيشبرد رسالت پيامبر ( ص )

حسبك اللّه و من اتبعك من المؤمنين

برداشت فوق بر اين اساس است كه {من اتبعك} عطف بر {اللّه} باشد ; يعنى خدا و مؤمنان فرمانبر براى تو كافى هستند. بر اين مبنا نقش مؤثر مؤمنان براى پيشبرد اسلام به دست مى آيد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 143 - 15

15 - تبعيت از پيامبر ( ص ) دليل برخوردار شدن از هدايت الهى است .

إلا لنعلم من يتبع الرسول . .. و إن كانت لكبيرة إلا على الذين هدى اللّه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 71 - 21

21 _ امر به معروف ، نهى از منكر ، اقامه نماز ، پرداخت زكات و اطاعت از خدا و رسولش ، عامل جلب رحمت ويژه الهى

يأمرون بالمعروف . .. أولئك سيرحمهم اللّه

جلد - نام سوره - سوره -

آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 120 - 18

18 _ پيروى از پيامبر ( ص ) و حركت در راه خدا ، به دنبال دارنده سختى ها و مرارتها

ما كان . .. أن يتخلفوا عن رسول اللّه ... ذلك بأنهم لا يصيبهم ظمأ و لا نصب و لا م

شمرده شدن سختيها و رنجها در آيه و ترغيب مؤمنان به تحمل آنها، بيانگر اين حقيقت است كه حركت در راه دين دربردارنده رنج و زحمت مى باشد و ايمان واقعى، مستلزم تحمل آن است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - نور - 24 - 51 - 11

11 - اطاعت از خدا و رسول او و پذيرش داورىِ متكى بر احكام الهى ، موجب رستگارى و پيروزى است .

إنّما كان قول المؤمنين إذا دعوا . .. ليحكم بينهم أن يقولوا سمعنا و أطعنا و أُول_

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - نور - 24 - 52 - 2،4

2 - فرمان برى از خدا و رسول او و خدا ترسى و تقواپيشگى ، از عوامل ظفرمندى و كاميابى است .

و من يطع اللّه و رسوله و يخش اللّه و يتقه فأُول_ئك هم الفائزون

4 - اطاعت از خدا و رسول او ، خدا ترسى و تقواپيشگى ، از نشانه هاى ايمان واقعى و اوصاف مؤمنان راستين

إنّما كان قول المؤمنين إذا دعوا . .. أن يقولوا سمعنا و أطعنا ... و من يطع اللّه

برداشت فوق، از ارتباط ميان اين آيه و آيه پيشين _ كه درصدد بيان اوصاف مؤمنان راستين است _ به دست مى آيد.

جلد - نام سوره -

سوره - آيه - فيش

12 - نور - 24 - 53 - 10

10 - سوگند مؤكد به خدا ، نشانگر ايمان نيست ; بلكه فرمان برى نيكو از خدا و رسول او ، علامت ايمان است .

و أقسموا باللّه جهد أيم_نهم . .. قل لاتقسموا طاعة معروفة

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - نور - 24 - 54 - 7

7 - اطاعت و فرمان برى از پيامبراسلام ( ص ) ، موجب هدايت و نيل به سعادت و كمال مطلوب است .

أطيعوا الرسول . .. فإن تولّوا فإنّما عليه ما حمّل

مقصود از هدايت در آيه شريفه، راه يابى و هدايت عمومى نيست; زيرا چنين هدايتى بدون اطاعت انسان ها نيز توسط پيامبران حاصل بود; بلكه مقصود، ايصال به مطلوب و دست يافتن به كمال و سعادت است كه بدون عمل به مقتضيات دين حاصل نمى شود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - نور - 24 - 56 - 6،7،8

6 - مؤمنان نيكوكار در سايه برپايى نماز ، پرداخت زكات و اطاعت از پيامبر ( ص ) مشمول رحمت خدا هستند .

وعد اللّه الذين ءامنوا منكم و عملوا الص_لح_ت. .. و أقيموا الصلوة و ءاتوا الزكوة

7 - برپايى نماز ، پرداخت زكات و اطاعت از پيامبر ( ص ) و رهبران الهى ، مايه جلب رحمت خدا است .

و أقيموا الصلوة و ءاتوا الزكوة و أطيعوا الرسول لعلّكم ترحمون

8 - اميد به برخوردارى از رحمت خدا در پرتو اقامه نماز ، پرداخت زكات و اطاعت از پيامبر ( ص ) اميدى به جا و شايسته

و أقيموا الصلوة و

ءاتوا الزكوة و أطيعوا الرسول لعلّكم ترحمون

از اين كه خداوند پس از توصيه مؤمنان به اقامه نماز، پرداخت زكات و فرمان برى از پيامبر(ص)، آنان را به رحمت خويش اميدوار ساخته است به دست مى آيد كه اميد داشتن به رحمت خدا، پس از عمل به توصيه هاى الهى، اميدى به جا و شايسته است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - قصص - 28 - 88 - 14

14 - { عن أبى عبداللّه ( ع ) فى قول اللّه عزّوجلّ { كلّ شىء هالك إلاّ وجهه } قال من أتى اللّه بما أمر به من طاعة محمد ( ص ) و الأئمة من بعده _ صلوات عليهم _ فهو الوجه الذى لايهلك . . . ;

از امام صادق(ع) درباره سخن خداى عزّوجلّ كه فرموده: {كلّ شىء هالك إلاّ وجهه} روايت شده كه فرمود: كسى كه به پيشگاه خدا بياورد آنچه را كه به آن امر شده است; از اطاعت محمد(ص) و ائمه بعد از وى _ درود خدا بر آنان باد _ پس اين وجهى است [كه دارنده آن] هلاك نمى شود}.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - احزاب - 33 - 31 - 1،2،5

1 - خداوند ، به همسران پيامبر ، در صورت اطاعت خاضعانه آنان از خدا و پيامبر ( ص ) و انجام عمل صالح ، وعده پاداش دوچندان داده است .

و من يقنت منكنّ للّه و رسوله و تعمل ص_لحًا نؤتها أجرها مرّتين

{قنوت} (مصدر {يقنت}) به معناى {اطاعت خاضعانه} است (مفردات راغب).

2 - مهيّا شدن روزى كريمانه از جانب خداوند براى همسران پيامبر

در صورت اطاعت خاضعانه آنان از خدا و پيامبر ( ص ) و انجام دادن عمل صالح است .

و من يقنت منكنّ للّه و رسوله و تعمل ص_لحًا . .. و أعتدنا لها رزقًا كريمًا

5 - امتياز همسران پيامبر ، به اطاعت خاضعانه از خدا و پيامبر ( ص ) و انجام دادن عمل صالح است .

و من يقنت منكنّ للّه و رسوله و تعمل ص_لحًا نؤتها أجرها مرّتين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - احزاب - 33 - 66 - 7

7 - اطاعت از خداوند و رسول او ، نجات بخش آدمى از آتش جهنم است .

يوم تقلّب وجوههم فى النار يقولون ي_ليتنا أطعنا اللّه و أطعنا الرسولا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - احزاب - 33 - 71 - 6

6 - هر كس از خدا و پيامبر خدا ( ص ) ، اطاعت كند ، به رستگارى عظيمى نايل خواهد شد .

و من يطع اللّه و رسوله فقد فاز فوزًا عظيمًا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - شورى - 42 - 52 - 13

13 - پيروى از دستورات وحى و رهنمود هاى پيامبر ( ص ) ، هيچگاه به خسران و گمراهى انسان نخواهد انجاميد .

و إنّك لتهدى إلى صرط مستقيم

از تأكيد خداوند بر نقش هدايت گرى پيامبر(ص)، اين نكته استفاده مى شود كه تعاليم وحى هيچ گاه به خسران و گمراهى انسان منتهى نخواهد شد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - فتح - 48 - 17 - 5،7،10

5 - اطاعت از رسول خدا ، عين اطاعت

از خدا است .

و من يطع اللّه و رسوله يدخله جنّ_ت

از عطف رسول به {اللّه} _ بدون تكرار فعل {يطع} _ مطلب بالا قابل برداشت است.

7 - روح تسليم و اطاعت از خدا و رسول او ، ملاك اصلى ورود به بهشت

و من يطع اللّه و رسوله يدخله جنّ_ت تجرى من تحتها الأنه_ر

موضوع قرار گرفتن اطاعت به جاى هر عنوان ديگرى، مى تواند اشاره به مطلب بالا باشد.

10 - افراد ناتوان از جهاد ، همانند مجاهدان ، برخوردار از بهشت در صورت داشتن روح اطاعت در برابر خدا و رسول او

ليس على الأعمى حرج . .. و من يطع اللّه و رسوله جنّ_ت

برداشت بالا بنا بر اين نكته است كه {من يطع. ..} جواب سؤال مقدر باشد، زيرا پس از رفع حكم جهاد از افراد ناتوان، ممكن است سؤال شود كه: چرا اين گروه از فيض جهاد محروم اند؟ خداوند در جواب مى فرمايد: آنان نيز اگر مطيع باشند، همانند مجاهدان، از پاداش الهى برخوردار خواهند بود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - حجرات - 49 - 7 - 8،23

8 - صلاح و سعادت مؤمنان ، در پرتو پيروى از پيامبر ( ص ) ( رهبرى الهى )

لو يطيعكم فى كثير من الأمر لعنتّم

مفهوم آيه شريفه ايمن ماندن جامعه از مشقت ها و صدمات در صورت عدم تحميل آراى شخصى بر پيامبر(ص) است و امنيت جامعه مايه صلاح و سعادت آن است.

23 - اطاعت محض از رسول خدا ( ص ) ، نمود ايمان و موضع گيرى در برابر آن حضرت نمود كفر است . *

لو يطيعكم . .. لعنتّم و

ل_كنّ اللّه حبّب إليكم الإيم_ن ... و كرّه إليكم الكفر

صدر آيه; درباره اطاعت از رسول خدا و تحميل نكردن رأى بر آن حضرت است; ولى ادامه آن درباره ايمان و كفر است; از اين بيان انطباق ايمان بر اطاعت و تطبيق كفر بر تحميل رأى بر پيامبر(ص) استفاده مى شود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - حجرات - 49 - 14 - 11،12،18

11 - تضمين قطعى پاداش اعمال ، در صورت سر نهادن به اطاعت خدا و رسول

و إن تطيعوا اللّه و رسوله لايلتكم من أعم_لكم شيئًا

12 - ضايع نشدن كمترين تلاش انسان مؤمن ، در پرتو اطاعت از خدا و رسول

و إن تطيعوا اللّه و رسوله لايلتكم من أعم_لكم شيئًا

18 - اطاعت از خدا و رسول او و قرار گرفتن انسان در مسير اصلى حق ، زمينه بخشش لغزش هاى وى

و إن تطيعوا اللّه و رسوله . .. إنّ اللّه غفور رحيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - حديد - 57 - 28 - 6

6 - دستيابى به دو بهره كافى از رحمت الهى ، وعده خدا به مؤمنانى است كه تقواپيشه كنند و از پيامبراكرم ( ص ) پيروى كامل نمايند .

ي_أيّها الذين ءامنوا اتّقوا . .. يؤتكم كفلين من رحمته

{كفل} (مفرد {كفلين}) به معناى حظ و بهره اى است كه كفايت مى كند (مفردات راغب). گفتنى است كه {يؤتكم...} جواب براى شرط مقدر مى باشد و تقدير آن چنين است: {إن تتّقوا و تؤمنوا برسوله يؤتكم كفلين من رحمته} (اگر تقوا پيشه كنيد و از رسول او تبعيت كامل نماييد، از رحمت خود به

شما دو بهره كافى خواهد داد).

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - حشر - 59 - 5 - 7

7 - پيروى و تبعيت از پيامبر ( ص ) ( رهبرى الهى ) ، پيروى از خداوند است . *

ما قطعتم من لينة . .. فبإذن اللّه

برداشت ياد شده با توجه به اين نكته است كه مسلمانان در هر قدم، برنامه خويش را از آيات قرآن و وحى به صورت مستقيم دريافت نمى كرده و صرفاً مطيع پيامبر(ص) بوده اند و خداوند، اذن پيامبر را اذن خود معرفى كرده است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - حشر - 59 - 7 - 15

15 - اطاعت بى چون و چرا از برنامه هاى پيامبر ( ص ) ، نمودى از تقواى الهى

و ما ءاتيكم الرسول فخذوه . .. و اتّقوا اللّه

از ارتباط {اتقوا اللّه} با {ما آتاكم. ..} مطلب ياد شده استفاده مى شود.

آثار اعراض از اوامر محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 121 - 12

12 - ترك دستورات قرآن و پيامبر ( ص ) ، موجب تباهى و خسران است .

و من يكفر به فأولئك هم الخسرون

چنانچه مراد از تلاوت در جمله {يتلونه} پيروى كردن باشد، مى توان گفت: مراد از كفر در {و من يكفر}، به قرينه مقابله، ترك دستورات قرآن - كه از آن به {كفر عملى} تعبير مى كنيم - باشد.

آثار اعراض از سيره محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - فرقان - 25 - 27 - 3،4

3 _ ستم

گران ، در روز رستاخيز ، از نپيمودن راه پيامبر ( ص ) و دورى از روش او ، به شدت پشيمان و متأسف خواهند بود .

الظالم . .. يقول ي_ليتنى اتّخذت مع الرسول سبيلاً

4 _ نپيمودن راه پيامبر ( ص ) و دورى از روش او ، مايه تأسف و ندامت در قيامت

يقول ي_ليتنى اتّخذت مع الرسول سبيلاً

آثار اعراض از محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - دخان - 44 - 14 - 1

1- توبيخ مشركان مكه از سوى خداوند ، به خاطر روى گردانى از پيامبراكرم ( ص ) ، به رغم دلايل آشكار آن حضرت

و قد جاءهم رسول مبين . ثمّ تولّوا عنه و قالوا معلّم مجنون

آثار افترا به محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 41 - 33

33 _ تعلق اراده الهى به عذاب و ضلالت آدمى ، پيامد كفرورزى ، تحريفگرى ، دروغپردازى عليه پيامبر ( ص ) و پيروى از تحريفگران دين

الذين يسرعون فى الكفر . .. و من يرد اللّه فتنته فلن تملك له من اللّه شيئاً

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - نور - 24 - 15 - 5

5 - هتك حرمت پيامبر ( ص ) و افترا به حريم آن حضرت ، گناهى بزرگ در پيشگاه خداوند و در پى دارنده فرجامى ناگوار

إذ تلقّونه بألسنتكم . .. و تحسبونه هيّنًا و هو عند اللّه عظيم

آثار انتساب به محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - احزاب - 33 - 30 - 5

5 - انتساب

به پيامبر ( ص ) ، نه تنها موجب تخفيف كيفر گناهكار نمى شود ، بلكه باعث تشديد آن هم مى گردد .

من يأت منكنّ بف_حشة مبيّنة يض_عف لها العذاب ضعفين و كان ذلك على اللّه يسيرًا

احتمال دارد ذكر {و كان ذلك على اللّه يسيراً} براى دفع يك توهّم باشد. آن توهّم اين است: {موقعيت همسران پيامبر، به دليل انتساب شان به آن حضرت، مانع از چنين عذابى مى شود}. خداوند براى دفع اين توهم پاسخ داده است كه {چنين نيست و آن عذاب براى خداوند سهل و آسان است}.

آثار انذارهاى محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - سبأ - 34 - 46 - 15

15 - هشدار پيامبر ( ص ) به مردم از عذاب الهى ، در راستاى نفع رسانى به آنان است .

إن هو إلاّ نذير لكم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - فاطر - 35 - 18 - 7

7 - انذار ها و اخطار هاى پيامبر ( ص ) ، تنها در خداترسان و بر پادارندگان نماز مؤثر بوده است .

إنّما تنذر الذين يخشون ربّهم بالغيب و أقاموا الصلوة

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - يس - 36 - 11 - 1

1 - انذار ها و اخطار هاى پيامبر ( ص ) ، تنها در افرادى كه آماده پذيرش بودند و مى خواستند از پيروان قرآن و اهل خشيت باشند ، مؤثر بود .

إنّما تنذر من اتّبع الذكر و خشى الرحم_ن

در آيات گذشته، سخن از گروهى بود كه هرگز آمادگى پذيرش ايمان و سخن حق را نداشتند; ولى در

اين آيه شريفه از گروه ديگرى ياد مى كند كه در نقطه مقابل گروه اول قرار دارند كه آماده پذيرش كلام حق (قرآن) بوده و از خداى رحمان مى ترسند. گفتنى است مقصود از {ذكر} _ طبق نظر بيش تر مفسران _ قرآن است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - يس - 36 - 70 - 4

4 - تأثير انذار ها و اخطار هاى قرآن و پيامبر ( ص ) تنها در دل هاى مستعد ، زنده و هوشمند

لينذر من كان حيًّا

از اين كه خداوند فرمود: قرآن و پيامبر(ص) انسان هاى زنده را انذار خواهد كرد، مى توان استفاده كرد كه قرآن و كلام پيامبر(ص) تنها در انسان هاى آماده و مستعد براى فهم و دريافت حقايق، مؤثر خواهد بود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - مدثر - 74 - 7 - 3

3 - دعوت پيامبراسلام و هشدار به مردم ، مشكلات و سختى هاى فراوانى براى آن حضرت در پى داشت .

قم فأنذر . .. و لربّك فاصبر

آثار اوامر محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - فرقان - 25 - 60 - 10

10 _ فرمان پيامبر ( ص ) به سجده كردن مشركان صدراسلام براى خداى رحمان ، موجب نفرت فزون تر آنان از سجده و دورى آنها از راه حق و حقيقت گرديد .

اسجدوا للرحم_ن قالوا و ما الرحم_ن أنسجد لما تأمرنا و زادهم نفورًا

در برداشت فوق، فاعل {زاد} امر به سجده دانسته شد.

آثار اهانت به محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره -

2 - 104 - 12

12 - اهانت به پيامبر ( ص ) و استهزاى او موجب كفر است .

لاتقولوا رعنا . .. و للكفرين عذاب أليم

آثار ايمان به محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 24 - 7

7 - رهايى از آتش دوزخ ، در گرو ايمان به قرآن و تصديق رسالت پيامبر ( ص ) است .

فإن لم تفعلوا و لن تفعلوا فاتقوا النار

برداشت فوق با توجه به توضيح برداشت قبل، به دست مى آيد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 121 - 11

11 - منفعت و سود واقعى انسان ها ، در گرو ايمان به قرآن و پيامبر ( ص ) است .

و من يكفر به فأولئك هم الخسرون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 123 - 3

3 - ايمان به قرآن و پيامبر ( ص ) و پرهيز از كفر ورزى به آنها ، وسيله محافظت در برابر مخاطرات و عذاب هاى روز قيامت است .

أولئك يؤمنون به و من يكفر به . .. و اتقوا يوماً

فرمان به گرفتن وقايه (وسيله محافظت)، پس از ترغيب به ايمان (أولئك يؤمنون به) و هشدار از كفرورزى (و من يكفر . ..) مى رساند كه: وقايه انسان در روز قيامت، ايمان به قرآن و پيامبر(ص) و پرهيز از كفرورزى به آن دو است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 153 - 2

2 - ايمان به رسالت پيامبر ( ص ) ، در

پى دارنده مشكلات و ناملايماتى براى ايمان آورندگان

يأيها الذين ءامنوا استعينوا بالصبر و الصلوة

توصيه به صبر و نماز و استعانت از آنها، پس از بيان رسالت پيامبر و مخاطب قرار دادن مؤمنان، اين نكته را به مخاطبان القا مى كند كه ايمان به سالت پيامبر، مستلزم مشكلات و ناملايماتى خواهد بود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 157 - 24

24 _ رستگارى همگان ، حتى يهود و نصارا ، در گرو ايمان به پيامبر ( ص ) ، دفاع از او در مقابل دشمنان و تقويت وى در پيشبرد رسالت است .

فالذين ءامنوا و عزّروه و نصروه . .. أولئك هم المفلحون

{تعزير} به معناى يارى كردن با شمشير است. بنابراين {الذين ... عزّروه} كسانى هستند كه از پيامبر در مقابل هجوم دشمنان دفاع مى كنند. {نصر} به معناى مطلق يارى كردن است، ولى چون {نصروه} در مقابل {عزّروه} قرار گرفته، مراد از آن يارى دادن در غير مسائل دفاعى است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 54 - 4

4 _ ارزش اعمال در پيشگاه خدا ، مشروط به ايمان به او و رسالت پيامبر ( ص )

و ما منعهم أن تقبل منهم نفقتهم إلا أنهم كفروا باللّه و برسوله

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 3 - 5،7،12

5_ پرستش خدا ، بيزارى از شرك ، پذيرش رسالت پيامبر ( ص ) و استغفار از گناهان ، مقدمه هايى لازم براى حركت به سوى خدا و تقرب به درگاه او

ألاّ تعبدوا إلاّ

الله . .. و أن استغفروا ربكم ثم توبوا إليه

ظاهر اين است كه {توبوا إليه} عطف به همه جمله هاى سابق {ألاّ تعبدوا. ..}، {إننى لكم منه ...} و {أن استغفروا ...} است.

7_ يكتاپرستى ، پذيرش رسالت پيامبر ( ص ) ، استغفار از شرك و گناه و حركت به سوى خدا ، موجب جلب عنايت خدا و دستيابى به معيشتى نيكو در دنياست .

ألاّ تعبدوا إلاّ الله . .. و أن استغفروا ربكم ثم توبوا إليه يمتعكم مت_عًا حسنًا

12_ برخوردار شدن از پاداش هاى الهى در آخرت ، منوط به يكتاپرستى ، پرهيز از شرك ، پذيرش رسالت پيامبر ( ص ) و استغفار از گناهان است .

ألاّ تعبدوا إلاّ الله . .. يؤت كل ذى فضل فضله

استفاده برداشت فوق از آيه ، بر اساس اين احتمال است كه: جمله {يؤت . ..} بيانگر پاداش اخروى باشد. وجود {إلى أجل} در جمله قبل و نبود آن در اين جمله ، مى تواند مؤيد اين احتمال باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - محمد - 47 - 2 - 5

5- ايمان به پيامبر اسلام و قرآن ، شرط ثمربخشى عقيده به خداوند و عمل صالح

و الذين ءامنوا . .. و ءامنوا بما نزّل على محمّد

از تكرار {آمنوا. ..} استفاده مى شود كه {آمنوا} _ در {الذين آمنوا} _ به معناى اعتقاد به خداى يگانه است; چه اين كه در {آمنوا بما...} به معناى ايمان به قرآن و رسالت پيامبر(ص) است. از قرين آمدن ايمان و عمل صالح، اعتقاد به پيامبر(ص) و قرآن، مطلب بالا استفاده مى شود.

جلد - نام سوره -

سوره - آيه - فيش

18 - حديد - 57 - 7 - 3،14

3 - كارساز بودن ايمان به خدا ، در گرو ايمان آوردن به رسول او ( حضرت محمد ( ص ) ) است .

ءامنوا باللّه و رسوله

14 - انفاق ، در صورتى پيش خداوند ارزش دارد كه از شخص مؤمنِ به خدا و پيامبر ( ص ) انجام بگيرد .

فالذين ءامنوا منكم و أنفقوا لهم أجر كبير

قيد {منكم} بيانگر مطلب ياد شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - حديد - 57 - 28 - 7

7 - رعايت تقواى الهى و ايمان راستين به پيامبراكرم ( ص ) ( تبعيت كامل از آن حضرت ) ، موجب دسيابى انسان به رحمت گسترده الهى ; هم در دنيا و هم در آخرت

اتّقوا اللّه و ءامنوا برسوله يؤتكم كفلين من رحمته

برداشت ياد شده بدان احتمال است كه مقصود از دو بهره (كفلين) يكى بهره دنيوى و ديگرى بهره اخروى باشد. ذكر اين نكته ضرورى است كه اضافه در {رحمته} تشريفيّه و بيانگر آن است كه رحمتى كه مؤمنان راستين در دنيا و آخرت از آن بهره مند مى شوند، رحمتى ويژه و گسترده است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - صف - 61 - 11 - 7

7 - ايمان استوار به خدا و رسول او و جهاد در راه خدا ، رهايى بخش انسان از عذاب دردناك الهى

تنجيكم من عذاب أليم . تؤمنون باللّه و رسوله و تج_هدون فى سبيل اللّه

آثار بعثت محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6

- 115 - 7

7 _ اتمام دين، با بعثت پيامبر(ص) جلوه اى از ربوبيت خداوند است.

و تمت كلمت ربك صدقا و عدلا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - حجر - 15 - 17 - 6

6- { عن موسى بن جعفر ( ع ) : . . . ان الجنّ كانوا يسترقون السمع قبل مبعثه فمنعت فى أوان رسالته بالرجوم . . . ;

از امام موسى بن جعفر روايت شده است: جنيان قبل از بعثت رسول خدا(ص) استراق سمع مى كردند (اخبار آسمانها را گوش مى دادند) و در اوايل رسالت آن حضرت، به وسيله پرتاب سنگهاى ستارگان، از آن ممنوع شدند}.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - حديد - 57 - 29 - 1

1 - بعثت پيامبراكرم ( ص ) و ظهور امت جديد و بالنده اسلام ، خط بطلانى بر پندار باطل اهل كتاب بود .

يأيها الذين ءامنوا . .. ءامنوا برسوله ... لئلاّيعلم أهل الكت_ب ألاّيقدرون على شى

كلمه {لا} در {لئلاّيعلم} زايد است; يعنى، تا اهل كتاب بدانند كه هيچ بخشى از فضل خداوند در حوزه اختيار آنان قرار ندارد.

آثار بى احترامى با محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - حجرات - 49 - 2 - 7،8،11

7 _ امكان حبط اعمال مؤمنان ، با عدم رعايت حرمت پيامبر ( ص )

لاترفعوا . .. و لاتجهروا له بالقول ... أن تحبط أعم_لكم

8 _ بى حرمتى به پيامبر ( ص ) ، باعث حبط اعمال انسان ، بدون توجه و آگاهى وى

لاترفعوا أصوتكم . .. و لاتجهروا له بالقول ... أن تحبط

أعم_لكم

11 _ بى احترامى به پيامبر ( ص ) و رهبرى الهى ، داراى آثار ويرانگر و فراتر از درك و تحليل خود انسان *

لاترفعوا أصوتكم . .. و لاتجهروا له بالقول ... أن تحبط أعم_لكم و أنتم لاتشعرون

برداشت بالا بدان احتمال است كه {و أنتم لاتشعرون} نظر به اصل تأثير داشته باشد; يعنى، شما درك نمى كنيد كه بى احترامى به پيامبر(ص) تا چه ميزان تأثير منفى دارد.

آثار بيعت با محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - فتح - 48 - 18 - 14

14 - آرامش درونى ، و پيروزى صلح حديبيه و فتح خيبر ، نتيجه بيعت مهم مؤمنان با پيامبر ( ص )

إذ يبايعونك تحت الشجرة . .. فأنزل السكينة عليهم و أث_بهم فتحًا قريبًا

عبارت {فتحاً قريباً} ممكن است اشاره به {فتحاً مبيناً} (صلح حديبيه) و يا فتح خيبر داشته باشد; چه اين كه هر دو فتح با فاصله اى نه چندان دور، صورت گرفته و اطلاق فتح قريب بر هر دو ممكن است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - ممتحنه - 60 - 12 - 2

2 - پيوستن به صف مؤمنان در صدراسلام ، مستلزم بيعت با پيامبر ( ص )

ي_أيّها النبىّ إذا جاءك المؤمن_ت يبايعنك

آثار بيعت زنان با محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - ممتحنه - 60 - 12 - 18

18 - توصيه خداوند به پيامبر ( ص ) ، در دعا براى زنان بيعت كننده با آن حضرت و آمرزش خواهى براى آنان

و استغفر لهنّ اللّه

آثار پاكى محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره

- آيه - فيش

13 - شعراء - 26 - 222 - 4

4 - پاكى حريم پيامبراكرم ( ص ) از هر انحرافى ، گواه تأثيرناپذيرى او از شياطين

و ما تنزّلت به الشي_طين . .. تنزّل على كلّ أفّاك أثيم

آثار پيروزى محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 50 - 1

1 _ پيروزى و موفقيت هاى پيامبر ( ص ) و اسلام ، براى متخلفان از جنگ ( منافقان ) اندوه بار بود .

إن تصبك حسنة تسؤهم

آثار پيروى از آل محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - ابراهيم - 14 - 36 - 19

19- { عن أبى عبدالله ( ع ) قال : من تولّى آل محمّد . . . فهو من آل محمّد . . . لا انه من القوم بأعيانهم و إنما هو منهم بتولّيه إليهم و اتباعه إيّاهم و كذلك . . . قول إبراهيم : { فمن تبعنى فإنه منّى . . . } ;

از امام صادق(ع) روايت شده است كه فرمود: كسى كه آل محمد را ولّى خود قرار دهد . .. پس او از آل محمد است ... نه آنكه در حقيقت از قوم آل محمد شود; بلكه او از آل محمد است، به خاطر آنكه آنان را ولّى خود برگزيده است و از آنان تبعيت مى كند و چنين است ... سخن ابراهيم(ع): {فمن تبعنى فإنه منّى ...}.

آثار پيروى از محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - قصص - 28 - 57 - 22

22 - { عن زين العابدين (

ع ) إنّه اجتمعت قريش إلى أبى طالب و رسول اللّه عنده . . . و قالت و اللّه لو سمعت به_ذا فارس و الروم لأختطفتنا من أرضنا و لقلعت الكعبة حجراً حجراً ، فنزل { و قالوا إن نتّبع الهدى معك } . . . ;

از امام سجاد(ع) روايت شده: همانا قريش نزد ابى طالب جمع شدند، در حالى كه رسول خدا(ص) نزد وى بود. .. و گفتند به خدا سوگند اگر اين پيروى از محمد(ص) را اهل فارس و روم بشنوند، ما را از سرزمينمان مى ربايند و كعبه را سنگ به سنگ از جا خواهند كند پس اين آيه نازل شد: {و قالوا إن نتّبع الهدى معك نتخطّف من أرضنا}...}.

آثار تبعيد محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - محمد - 47 - 14 - 10

10- مشركان مكه ، سرخوش از بيرون راندن پيامبر ( ص ) از سرزمين خويش

قريتك الّتى أخرجتك . .. زيّن له سوء عمله

مورد {سوء عمله} در آيه شريفه، همان اخراج پيامبر(ص) از سرزمين مكه است.

آثار تبليغ عليه محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - يونس - 10 - 65 - 1

1 _ تبليغات سوء و سخنان نارواى مشركان عليه رسالت پيامبر ( ص ) ، به درجه اى بود كه باعث اندوه و رنجش خاطر مبارك آن حضرت مى شد .

و لا يحزنك قولهم

آثار تبليغ محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - فرقان - 25 - 42 - 1

1 _ اعتراف مشركان ، به تأثير تلاش هدايت گرانه پيامبر ( ص ) تا

مرز متزلزل شدن پايه هاى عقايد شرك آلودشان

إن كاد ليضلّنا عن ءالهتنا لولا أن صبرنا عليها

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - فاطر - 35 - 22 - 8

8 - كارساز نبودن تبليغ و هدايت گرى هاى پيامبر ( ص ) ، در برخى از كافران و مشركان صدراسلام

و ما أنت بمسمع من فى القبور

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 6 - 3

3 - احساس خطر سران كفر و شرك ، از دعوت پيامبراسلام به توحيد و نفى شرك و نفوذ آن حضرت در ميان توده ها

و اصبروا على ءالهتكم

فراخواندن مردم به پراكنده شدن از اطراف رسول خدا(ص) و پايدارى بر آيين شرك، گوياى برداشت ياد شده است.

آثار تحميل عقيده به محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - حجرات - 49 - 7 - 7

7 - تحميل آرا و تمايلات سطحى مردم ، به رهبرى الهى ( پيامبر ( ص ) ) ، مايه مشقت و زيان حتمى خود آنان

لو يطيعكم فى كثير من الأمر لعنتّم

آثار ترس محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - يونس - 10 - 15 - 26

26 _ ترس پيامبر اكرم ( ص ) از عذاب قيامت ، عامل بازدارنده او از هر نافرمانى و گناه

إنى أخاف إن عصيت ربى عذاب يوم عظيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - زمر - 39 - 13 - 3

3 - خوف و هراس پيامبر ( ص ) از عذاب بزرگ الهى ، بازدارنده آن حضرت از هرگونه

عصيان و نافرمانى بود .

إنّى أخاف إن عصيت ربّى عذاب يوم عظيم

آثار تسليم به محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - نور - 24 - 52 - 3

3 - تسليم حكم پيامبر بودن و پذيرش داورى بر مبناى تعاليم دين ، نشانه خدا ترسى ، تقواپيشگى و مطيع خدا و رسول بودن است .

إذا دعوا إلى اللّه و رسوله ليحكم بينهم أن يقولوا سمعنا و أطعنا . .. و من يطع الل

برداشت ياد شده، از ارتباط ميان دو آيه فوق استفاده گرديده است.

آثار تعاليم محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - يس - 36 - 70 - 6

6 - تعاليم قرآن و رهنمود هاى پيامبر اسلام ( ص ) ، مايه حيات واقعى انسان ها است .

لينذر من كان حيًّا

آثار تكامل محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 125 - 2

2- رشد و كمال پيامبر ( ص ) در پرتو ربوبيت الهى ، مقتضى دعوت ديگران به راه خداست .

ادع إلى سبيل ربّك

واژه {ربّ} _ كه در لغت به معناى تربيت است (مفردات راغب) _ مى تواند اشاره به اين جهت داشته باشد كه: بهرهورى پيامبر(ص) از ربوبيت خدا، مقتضى آن است كه آن حضرت ديگران را نيز از ربوبيت خدا بهره مند سازد.

آثار تكذيب محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 81 - 7

7 - يهوديان ، در صورت انكار رسالت پيامبر ( ص ) ، براى هميشه به آتش دوزخ گرفتار خواهند شد .

أفتطمعون أن

يؤمنوا لكم . .. من كسب سيئة ... هم فيها خلدون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - نساء - 4 - 42 - 5

5 _ انكار رسالت پيامبر اسلام ( ص ) ، موجب سرافكندگى و شرمسارى در قيامت

يومئذ يودّ الذين كفروا و عصوا الرسول لو تسوّى بهم الارض

{الرسول} مى تواند از باب تنازع، مفعول {كفروا} نيز باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 54 - 1

1 _ كفر منافقان به خدا و انكار رسالت پيامبر ( ص ) ، عامل بى ارزش گشتن انفاق هاى آنان و پذيرفته نشدن آن در پيشگاه خداوند

و ما منعهم أن تقبل منهم نفقتهم إلا أنهم كفروا باللّه و برسوله

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - يونس - 10 - 54 - 5

5 _ پافشارى بر شرك ، تكذيب پيامبر ( ص ) و انكار قرآن ، ظلم بوده و در پى دارنده عذاب است .

و إن كذبوك . .. أثم إذا ما وقع ءامنتم به ... و لو أن لكل نفس ظلمت ما فى الأرض لا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 109 - 16

16_ تكذيب پيامبر ( ص ) به خاطر بشر بودنش ، نشانه بى خردى و دليل بى اطلاعى از تاريخ بشر ، پيامبران پيشين و سنّت الهى است .

و ما أرسلنا من قبلك إلاّ رجالاً نوحى إليهم من أهل القرى . .. أفلاتعقلون

لحن جمله {و ما أرسلنا . ..} گوياى اين است كه آن جمله در پاسخ اين توهّم ايراد

شده كه: فرستاده خدا نمى تواند فردى از افراد بشر باشد ; بلكه بايد از فرشتگان و مانند آنها باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 113 - 10

10- مبتلا شدن مكيان به عذاب ، پس از تكذيب پيامبراكرم ( ص )

قرية كانت ءامنة . .. و لقد جاءهم رسول منهم فكذّبوه فأخذهم العذاب

برداشت فوق، بنابراين نكته است كه مراد از قريه ياد شده در آيه قبل، {مكه} باشد و ضماير {جائهم} و {فأخذهم} به مكيان برگردد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - فرقان - 25 - 4 - 5

5 _ ستمگرى ، باطل گرايى و دروغ پردازى ، از نتايج و اثرات كفر به خدا و انكار رسالت پيامبر ( ص )

و قال الذين كفروا إن ه_ذا إلاّ إفك . .. فقد جاءو ظلمًا و زورًا

{زور} به معناى سخن باطل و دروغ است (لسان العرب).

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - فاطر - 35 - 25 - 3

3 - اندوه پيامبر ( ص ) ، به خاطر تكذيب شدنش از سوى كافران و مشركان لجوج صدراسلام

و إن يكذّبوك فقد كذّب الذين من قبلهم جاءتهم رسلهم

از آهنگ آيه شريفه، به دست مى آيد كه پيامبر(ص) به خاطر تكذيب شدنش اندهگين بود. از اين رو برخى از مفسران جواب شرط (إن يكذّبوك) را محذوف دانسته اند; يعنى، {إن يكذّبوك فلاتحزن و اصبر إذ قد كذّب الذين من قبلهم}

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - صافات - 37 - 36 - 4

4 - انكار رسالت پيامبراسلام (

ص ) ، موجب عذاب دوزخ

فإنّهم يومئذ فى العذاب . .. و يقولون ... لشاعر مجنون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - ق - 50 - 2 - 7

7- ترديد در حقانيت انذار ها و هشدار هاى پيامبر ( ص ) ، نشأت يافته از ناباورى ، به اساس رسالت

بل عجبوا أن جاءهم منذر منهم فقال الك_فرون ه_ذا شىء عجيب

در صورتى كه {ه_ذا} به مسأله معاد و محتواى انذارهاى پيامبر(ص) اشاره باشد، تفريع {قال الكافرون} بر {عجبوا. ..}، مى رساند كه تشكيك در پيام، فرع بر تشكيك در اصل رسالت است و در آن جا كه اصل رسالت محرز باشد، مجالى براى ترديد در پيام نخواهد بود.

آثار تلاوت قرآن محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - قلم - 68 - 51 - 2

2 - تلاوت آيات قرآن از سوى پيامبر ( ص ) ، خشم و كينه كافران را به شدت برمى انگيخت .

و إن يكاد الذين كفروا ليزلقونك بأبص_رهم لمّا سمعوا الذكر

آثار توطئه عليه محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - طور - 52 - 42 - 4

4 - مكر و توطئه كافران عليه دين و پيامبر ( ص ) ، شكست پذير و گريبانگير خود آنان

فالذين كفروا هم المكيدون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - مدثر - 74 - 18 - 3

3 - انديشه و طراحى عليه قرآن و پيامبر ( ص ) ، از موجبات عذاب سخت و طاقت فرسا

سأُرهقه صعودًا . إنّه فكّر و قدّر

آثار توكل محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره

- آيه - فيش

16 - زمر - 39 - 39 - 9

9 - توكل و اتكال پيامبراسلام ( ص ) بر خداوند ، سبب اعتماد به نفس و پشت گرمى آن حضرت در مبارزه با دشمنان و نيل به اهداف رسالت

قل حسبى اللّه عليه يتوكّل المتوكّلون . قل ي_قوم اعملوا على مكانتكم إنّى ع_مل فسو

يادآورى توكل و اتكال بر خداوند (در آيه قبل) پيش از اعلام موضع قاطع خود به دشمنان، مى تواند گوياى برداشت بالا باشد.

آثار تهمت به محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 48 - 3

3- مخالفت و عنادورزى كافران با پيامبر ( ص ) ، با تمثيل و توصيف هاى ناروا ، در پى دارنده گمراهى علاج ناپذير براى آنان

كيف ضربوا لك الأمثال فضلّوا فلايستطيعون سبيلاً

برداشت فوق بنابراين است كه مراد از {سبيلاً} راه هدايت باشد.

آثار ثبات قدم محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 74 - 1

1- پيامبر ( ص ) از ترفند هاى لغزش آفرين مشركان و كمترين تمايل به آنان ، در پرتو ثبات قدم اعطا شده به او از جانب خداوند ، در امان بود .

و لولا أن ثبّتنك لقد كدتّ تركن إليهم شيئًا قليلاً

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 75 - 6

6- حمايت خداوند از پيامبر ( ص ) ، منوط به پايدارى او در طريق وحى

و لولا أن ثبّتنك لقد كدتّ تركن إليهم شيئًا قليلاً. إذًا لأذقن_ك ضعف الحيوة و ضعف

آثار جنگ با محمد(ص)

جلد - نام سوره

- سوره - آيه - فيش

6 - انفال - 8 - 70 - 9

9 _ شركت در جنگ بدر عليه پيامبر ( ص ) و مسلمانان ، مانع پذيرش ايمان شركت كنندگان نبود .

إن يعلم اللّه فى قلوبكم خيرا يؤتكم خيرا مما أخذ منكم و يغفر لكم

آثار حيات محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - حاقه - 69 - 46 - 3

3 - زنده ماندن پيامبر ( ص ) پس از ادعاى نبوت ، دليل صدق رسالت و درستى ادعاى آن حضرت است .

و لو تقوّل علينا . .. لقطعنا منه بالوتين

خداوند، مجازات مرگ را براى پيامبر(ص) در صورت دروغ بستن بر خدا مقرر فرمود. اين مطلب مى تواند گوياى اين حقيقت باشد كه زندگانى آن حضرت پس از ادعاى نبوت، گواه صدق ادعاى ايشان است.

آثار حياى محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - احزاب - 33 - 53 - 20

20 - حياى پيامبر ( ص ) ، او را از اخراج ميهمانان اش باز مى داشت .

فإذا طعمتم فانتشروا و لامستئنسين لحديث إنّ ذلكم كان يؤذى النبىّ فيستحيى منكم

جمله {فيستحيى منكم} تعليل براى محذوفى است كه سياق بر آن دلالت مى كند و آن محذوف، چيزى مانند {اخراج} است.

آثار خويشاوندى با محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 113 - 12

12 _ خويشاوندى با پيامبر ( ص ) مانع از عذاب و دوزخى شدن فرد مشرك نيست .

ما كان للنبى . .. أن يستغفروا للمشركين و لو كانوا أولى قربى ... أنهم أصحب الجحيم

آثار

خيانت به محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - انفال - 8 - 27 - 7

7 _ پيامد هاى شوم خيانت به خدا و رسول و زشتى خيانت آدمى به امانت هاى جامعه ، امرى روشن و بى نياز از برهان

لاتخونوا اللّه . .. و أنتم تعلمون

در اينكه مفعول {تعلمون} چيست، نظرهاى مختلفى ايراد شده كه از جمله آنهاست، زشتى خيانت، پيامدهاى شوم آن و حرمت آن از ديدگاه عقل و شرع.

آثار دشمنى با محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - انفال - 8 - 13 - 6

6 _ ستيزه جويان با خدا و رسول در معرض گرفتار شدن به عقوبت هاى شديد دنيوى

ذلك . .. و من يشاقق اللّه و رسوله فإن اللّه شديد العقاب

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - رعد - 13 - 31 - 12،14

12_ كفرورزى مردم عصر بعثت و مخالفتشان با پيامبر ( ص ) و قرآن ، عامل روى آوردن مصيبت هاى سخت و كوبنده بر آنان

و لايزال الذين كفروا تصيبهم بما صنعوا قارعة أو تحلّ قريبًا من دارهم

برداشت فوق با توجه به حرف {باء} در {بما صنعوا} _ كه به معناى سببيت است _ استفاده مى شود. مراد از {ما صنعوا} به قرينه آيات گذشته ، انكار قرآن، مخالفت با رسالت پيامبر(ص) و مانند آن مى باشد.

14_ آنان كه با قرآن و رسالت پيامبر ( ص ) به مبارزه مى پردازند ، در خطر گرفتار شدن به عذاب هاى دنيوى اند .

و لايزال الذين كفروا تصيبهم بما صنعوا قارعة

جلد - نام سوره - سوره -

آيه - فيش

12 - فرقان - 25 - 9 - 4

4 _ گمراهىِ گريز ناپذير سران كفر و شرك ، پيامد برخورد هاى عناد آلود و بهانه جويانه آنان با قرآن و پيامبر ( ص )

إن ه_ذا إلاّ إفك. .. و قالوا مالِ ه_ذا الرسول ... إن تتّبعون إلاّ رجلاً مسحورًا

{فاء} در {فضلّوا} براى سببيت و در {فلايستطيعون} تفسيريه است; يعنى، برخوردهاى عناد آلود كافران با پيامبر(ص) سبب گمراهى آنان بود و اين گمراهى، موجب نيافتن راهى براى گريز از آن گرديد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - محمد - 47 - 32 - 1

1- كافران ، با كفر و حق ستيزى و مخالفتشان با پيامبر ( ص ) ، ناتوان از رسانيدن كمترين زيان به خداوند

إنّ الذين كفروا و . .. لن يضرّوا اللّه شيئًا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - مجادله - 58 - 20 - 1

1 - دشمنى ورزيدن با خدا و پيامبر او و مخالفت و نافرمانى با آنان ، نشانه حقارت و پستى است .

إنّ الذين يحادّون . .. أُول_ئك فى الأذلّين

{محاده} (مصدر {يحادّون} در معانى دشمنى و مخالفت (نافرمانى) به كار مى رود. {ذلت} (مبدأ اشتقاق {أذلّين})، در مقابل عزت و به معناى حقارت و پستى است. گفتنى است جلمه {اُول_ئك فى الأذلّين}، مى تواند در بيان ماهيت و شخصيت دشمنان خدا و رسول او باشد و نيز مى تواند ناظر به فرجام و عاقبت مخالفت با خدا و پيامبر(ص) _ كه شكست و ذلت است _ باشد. برداشت بالا بر پايه احتمال نخست است.

جلد - نام سوره - سوره -

آيه - فيش

18 - حشر - 59 - 4 - 1،2

1 - مخالفت و عنادورزى يهود بنى نضير با خدا و پيامبر ( ص ) ، عامل تبعيد آنان

هو الذى أخرج الذين كفروا . .. ذلك بأن_ّهم شاق_ّوا اللّه و رسوله

2 - مجازات اخروى بنى نضير ، معلول ستيزه جويى آنان با خدا و رسول او

و لهم فى الأخرة عذاب النار . ذلك بأنّهم شاقّوا اللّه و رسوله

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - حشر - 59 - 5 - 9

9 - جبهه گيرى در برابر خدا و پيامبر و حاكميت دين ، از نمود هاى بارز فسق

ذلك بأنّهم شاقّوا اللّه و رسوله . .. و ليخزى الف_سقين

از تطبيق عنوان {فاسق} بر كسانى كه در برابر خدا و پيامبر(ص) جبهه گيرى كردند (شاقّوا اللّه و رسوله)، مطلب بالا برداشت مى شود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 63 - 1

1 _ جبهه گيرى در برابر خدا و رسول ( ص ) و خصومت با آنان ، مستلزم خلود در آتش دوزخ است .

من يحادد اللّه و رسوله فان له نار جهنم خلداً فيها

آثار دعاى محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 99 - 9،12

9 _ دعا و درود پيامبر ( ص ) داراى تأثير و ارزشى والا در بينش الهى

و يتخذ ما ينفق قربت عند اللّه و صلوت الرسول

از اينكه خداوند اين قصد و نيت مؤمنان را به عنوان كارى ارزشمند ياد كرده است، مى توان مطلب فوق را به دست آورد.

12 _ دعاى

پيامبر ( ص ) مايه تقرب انسان به خدا و زمينه ساز جلب رحمت و غفران الهى

و صلوت الرسول ألا إنها قربة . .. غفور رحيم

با توجه به اينكه ضمير {إنها} مى تواند به {صلوات} بازگردد، برداشت فوق به دست مى آيد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 103 - 14

14 _ دعاى پيامبر ( ص ) و حاكم اسلامى براى زكات دهندگان ، مايه آرامش روحى آنان است .

و صل عليهم إن صلوتك سكن لهم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - نور - 24 - 62 - 19

19 - دعا و استغفار پيامبر ( ص ) براى مردم ، در جلب غفران و رحمت الهى براى آنان و مورد عفو و آمرزش قرار گرفتن ايشان

و استغفر لهم اللّه إنّ اللّه غفور رحيم

از توصيه خداوند به پيامبر(ص) كه براى مردم طلب مغفرت كند به دست مى آيد كه دعا و استغفار آن حضرت در آمرزش آنان نقش ويژه دارد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - ممتحنه - 60 - 12 - 21

21 - دعاى شخص پيامبر ( ص ) براى مؤمنان ، داراى ارزش و تأثيرى ويژه نزد خداوند

و استغفر لهنّ اللّه

از اين كه پيامبر(ص)، موظف به استغفار براى امت شده است _ نه خود آنان _ استفاده مى شود كه دعاى پيامبر(ص)، در پيشگاه الهى ارج و تأثير ويژه اى دارد.

آثار دعوت محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - مدثر - 74 - 7 - 3

3 - دعوت پيامبراسلام و هشدار به مردم

، مشكلات و سختى هاى فراوانى براى آن حضرت در پى داشت .

قم فأنذر . .. و لربّك فاصبر

آثار دعوتهاى محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - شورى - 42 - 24 - 2

2 - پيامبر ( ص ) ، به خاطر دعوت مؤمنان به مودت اهل بيت ، در معرض اتهام كذب از سوى عناصر سست ايمان *

أم يقولون افترى على اللّه كذبًا

چنانچه مخاطب در {لا أسئلكم} مسلمانان باشند، از ارتباط {أم يقولون} با آيه شريفه، مى توان استفاده كرد كه فاعل {يقولون} عناصر سست ايمان هستند و نه مشركان.

آثار رسالت محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 33 - 5

5 _ آمدن پيامبر ( ص ) ، همراه با هدايت ( قرآن ) و دين حق ( اسلام ) در راستاى تكميل نور الهى و تحقق اراده خداست .

و يأبى اللّه إلا أن يتم نوره . .. هو الذى أرسل رسوله بالهدى و دين الحق

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 81 - 4

4 _ رسالت پيامبر ( ص ) از جانب خداوند ، مستلزم اطاعت بى چون و چرا از آن حضرت

فرح المخلفون بمقعدهم خلف رسول اللّه

از به كارگيرى عنوان {رسول اللّه} استفاده مى شود كه اين حيثيت (رسالت خدا) مستلزم اطاعت از پيامبر (ص) است به نحوى كه تخلف از آن، آتش دوزخ را در پى دارد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 107 - 5

5- تحقق حكومت جهانى صالحان ،

در پرتو دين اسلام و رسالت پيامبراكرم ( ص ) است .

و لقد كتبنا فى الزبور . .. و ما أرسلن_ك إلاّ رحمة للع_لمين

با توجه به ارتباط دو آيه _ كه در آيه اوّلى حكومت جهانى و در اين آيه رسالت جهانى پيامبر(ص) را مطرح مى كند _ برداشت ياد شده قابل استفاده است.

آثار رؤياى محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - انفال - 8 - 43 - 8،10

8 _ پيامبر ( ص ) در صورتى كه كافران بدر را در رؤياى خويش لشكرى بزرگ مى ديد ، مسلمانان در تصميم بر نبرد سست شده و بر سر آن اختلاف مى كردند .

و لو أريكهم كثيرا لفشلتم و لتنزعتم فى الأمر

{فى الأمر} متعلق به {لتنزعتم} و نيز {فشلتم} است و {ال} در آن عهديه و اشاره به جنگ بدر است.

10 _ رؤياى پيامبر ( ص ) ( اندك ديدن نفرات سپاه كفر ) عامل وحدت كلمه مسلمانان در ضرورت پيكار با سپاه كفر و حضور رشيدانه آنان در جنگ بدر

إذ يريكهم اللّه فى منامك قليلا و لو أريكهم كثيرا لفشلتم و لتنزعتم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - فتح - 48 - 27 - 3

3- نقش مهم رؤياى پيامبر ( ص ) ، در حركت آن حضرت به سوى مكه و حديبيه

الرءيا بالحقّ لتدخلنّ المسجد الحرام

با توجه به اين كه آيات پيشين در مورد مسائل حديبيه بود; از اين آيه شريفه استفاده مى شود كه حركت پيامبر(ص) در سفر منتهى به حديبيه، مسبوق به رؤيايى بود كه خداوند به آن حضرت نمايانده بود.

آثار سازش محمد(ص)

جلد

- نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - قلم - 68 - 9 - 2

2 - اعلام آمادگى كافران تكذيب گر ، به سازش كردن و نرمش نشان دادن با پيامبر ( ص ) ، در صورت سازش و نرمش نمودن آن حضرت با آنان

ودّوا لوتدهن فيدهنون

آثار سازشكارى محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 73 - 11

11- كافران ، در صورت عقب نشينى پيامبر ( ص ) از مواضع اصولى خويش ( تعاليم وحى شده بر آن حضرت ) قطعاً با او طرح دوستى صميمانه اى مى ريختند .

و إن كادوا ليفتنونك . .. و إذًا لاَتّخذوك خليلاً

آثار سخنان محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - محمد - 47 - 17 - 4

4- تأثير دوگانه قرآن و سخنان پيامبر ( ص ) ، بر هدايت پذيران و هواپرستان

يستمع إليك . .. طبع اللّه على قلوبهم واتّبعوا أهواءهم . و الذين اهتدوا زادهم هدً

با توجه به پيوستگى اين آيه با آيه قبل چنين استفاده مى شود كه سخنان پيامبر(ص) و پيام وحى در درون هواپرستان مرده دل جاى نمى گيرد و مى گويند: {ماذا قال. ..} ولى در دل حق پذيران تأثير كرده و بر هدايت و تقواى آنان مى افزايد.

آثار سلامت عقل محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - تكوير - 81 - 22 - 6

6 - سلامت عقلانى پيامبر ( ص ) ، ضامن دريافت صحيح قرآن از فرشته وحى و مصونيت مرحله دريافت از خطا و تحريف

و ما صاحبكم بمجنون

جلد -

نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - تكوير - 81 - 23 - 3

3 - عقل سالم پيامبر ( ص ) و مشهود بودن جبرئيل براى آن حضرت در فضايى روشن ، تضمين كننده دريافت صحيح قرآن از فرشته وحى

و ما صاحبكم بمجنون . و لقد رءاه بالأُفق المبين

آثار شرح صدر محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 61 - 13

13 _ سعه صدر پيامبر ( ص ) در گوش دادن به سخنان مردم ، مايه رحمت براى مؤمنان

و يقولون هو أذن قل أذن خير لكم . .. و رحمة للذين ءامنوا منكم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - شرح - 94 - 2 - 3

3 - شرح صدر پيامبر ( ص ) ، فراهم سازنده زمينه لازم براى اجراى برنامه هاى سنگين رسالت و انجام دادن تكاليف دشوار

ألم نشرح . .. و وضعنا عنك وزرك

آثار شفاعت محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - منافقون - 63 - 5 - 6

6 - تأثير استغفار و شفاعت پيامبر ( ص ) ، در آمرزش گناهان مردم

تعالوا يستغفر لكم رسول اللّه

در اين آيه به منافقان پيشنهاد مى شود اگر توبه كنيد، پيامبر(ص) برايتان استغفار خواهد كرد. از اين مطلب معلوم مى شود، استغفار آن حضرت براى ديگران تأثير داشته است و گرنه پيشنهاد ياد شده بى معنا خواهد بود.

آثار شك در حقانيت محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - نور - 24 - 50 - 4

4 - شك و ترديد نسبت به

حقانيت اسلام و پيامبر ( ص ) در عين آگاهى از آن ، از نشانه هاى نفاق و اوصاف منافقان

أم ارتابوا

آثار صبر محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 130 - 22

22 - نيل پيامبر ( ص ) به مقام رضا ، درگرو صبر ، تسبيح و حمد مداوم پروردگار

فاصبر . .. و سبّح ... لعلّك ترضى

آثار عبادات محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 1 - 7

7- نقش عبادت و عبوديت پيامبر ( ص ) ، در نايل شدن آن حضرت به مقام رسالت و نزول قرآن برايشان

أنزل على عبده الكت_ب

وصف و ياد كردن از پيامبر(ص) به عنوان {بندى خداوند} در بيان نازل كردن قرآن بر او، مى تواند اين معنا را برساند كه: {بنده خدا} بودن و او را بندگى و عبادت كردن، از زمينه هاى مهم براى تحمّل رسالت و دريافت وحى است.

آثار عبوديت محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 1 - 18

18- عبوديت پيامبر ( ص ) ، رمز شايستگى آن حضرت براى مشاهده آيات مهم الهى

أسرى بعبده . .. لنريه من ءاي_تنا

توصيف پيامبر(ص) به {عبده} از ميان ساير اوصاف، مى تواند بيانگر نقش اين صفت در انتخاب آن حضرت براى معراج باشد; يعنى، چون پيامبر(ص) عبد خاص خدا بود، اين شايستگى را پيدا كرد كه براى ديدن آيات خاص خداوند، به معراج برود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 1 - 7

7- نقش عبادت

و عبوديت پيامبر ( ص ) ، در نايل شدن آن حضرت به مقام رسالت و نزول قرآن برايشان

أنزل على عبده الكت_ب

وصف و ياد كردن از پيامبر(ص) به عنوان {بندى خداوند} در بيان نازل كردن قرآن بر او، مى تواند اين معنا را برساند كه: {بنده خدا} بودن و او را بندگى و عبادت كردن، از زمينه هاى مهم براى تحمّل رسالت و دريافت وحى است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - حديد - 57 - 9 - 4

4 - نقش عبوديت حضرت محمد ( ص ) ، در دستيابى آن حضرت به مقام نبوت و دريافت پيام وحى از جانب خداوند

هو الذى ينزّل على عبده

تعبير {عبده} درباره پيامبر(ص) _ به جاى هر تعبير ديگر _ مى تواند حاكى از مطلب ياد شده باشد.

آثار عصيان از محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 92 - 3،10

3 _ پيامد هاى شوم نافرمانى خدا و رسول ، سزاوار بيم و هراس

و اطيعوا اللّه و اطيعوا الرسول و احذروا

متعلق {واحذروا} به قرينه صدر آيه مى تواند مخالفت با خدا و رسول باشد.

10 _ نافرمانى خدا و رسول داراى پيامدهايى شوم و شيطانى ( دشمنى و كينه توزى و بازماندن از نماز و ياد خدا )

انما يريد الشيطن . .. فان توليتم فاعلموا انما على رسولنا البلغ المبين

مراد از رويگردانى در جمله {فان توليتم} _ به قرينه آيه پيشين _ ناديده گرفتن حرمت خمر و قمار است يعنى اگر نهى خداوند از ميگسارى و قمار را ناديده گرفتيد و شيطان شما را به كينه و عداوت

با يكديگر كشانيد جز خود كسى را ملامت نكنيد زيرا آن عواقب شوم بازتاب نافرمانيهاى شماست و پيامبر(ص) در وظيفه خود كوتاهى نكرده است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 84 - 12

12 _ نفاق و تخلف از فرمان پيامبر ( ص ) ، كفر به خدا و رسول خداست .

فرح المخلفون . .. إنهم كفروا باللّه و رسوله

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - نور - 24 - 47 - 8

8 - كسانى كه از خدا و رسول او ، روى برتابند و از فرمان هايشان سرپيچى كنند ، مؤمن نيستند .

و يقولون ءامنّا باللّه . .. ثمّ يتولّى فريق منهم من بعد ذلك و ما أُول_ئك بالمؤمن

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - نور - 24 - 63 - 10،16

10 - مبتلا شدن به فتنه و بلا و يا عذاب دردناك الهى ، پيامد سرپيچى از فرمان هاى رسول خدا است .

فليحذر الذين يخالفون عن أمره أن تصيبهم فتنة أو يصيبهم عذاب أليم

16 - { عن عبدالأعلى قال : سألت أباعبداللّه عن قول اللّه عزّوجلّ { فليحذر الذين يخالفون عن أمره أن تصيبهم فتنة أو يصيبهم عذاب أليم } قال : فتنة فى دينه أو جراحة لايأجره اللّه عليها ;

عبدالاعلى مى گويد: از امام صادق(ع) از معناى قول خداى _ عزّوجل _ {. ..أن تصيبهم فتنة أو يصيبهم عذاب أليم} پرسيدم؟ حضرت فرمود: مراد فتنه در دين است يا جراحتى [در بدن] كه خدا در برابر آن اجرى به او نمى دهد}.

جلد - نام سوره - سوره

- آيه - فيش

17 - محمد - 47 - 33 - 10

10- تخلف از فرمان خدا و رسول او ، داراى تأثير در حبط اعمال گذشته انسان

أطيعوا اللّه و أطيعوا الرسول و لا تبطلوا أعم_لكم

از ارتباط {أطيعوا اللّه . ..} با {لاتبطلوا أعمالكم}، استفاده مى شود كه عدم اطاعت موجب بطلان و حبط اعمال گذشته انسان است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - محمد - 47 - 34 - 5

5- اطاعت نداشتن از خدا و رسول او ، منتهى به عنادورزى با دين و محروميت ابدى از غفران الهى *

ي_أيّها الذين ءامنوا أطيعوا اللّه و . .. إنّ الذين كفروا و ... فلن يغفر اللّه له

از ارتباط {أطيعوا اللّه و. ..} با {إنّ الذين كفروا و...}، مطلب بالا استفاده مى شود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - فتح - 48 - 13 - 2

2 - تخلف از دعوت پيامبر ( ص ) به بهانه هاى واهى ، در حكم كفر به خداو رسول او *

سيقول لك المخلّفون . .. و من لم يؤمن ... فإنّا أعتدنا للك_فرين سعيرًا

روى سخن آيه شريفه، مى تواند متوجه به باديه نشينانى باشد كه از دعوت پيامبر(ص) تخلّف كردند و اشتغال به اموال و خانواده را بهانه قرار دادند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - حجرات - 49 - 7 - 23

23 - اطاعت محض از رسول خدا ( ص ) ، نمود ايمان و موضع گيرى در برابر آن حضرت نمود كفر است . *

لو يطيعكم . .. لعنتّم و ل_كنّ اللّه حبّب إليكم الإيم_ن ... و

كرّه إليكم الكفر

صدر آيه; درباره اطاعت از رسول خدا و تحميل نكردن رأى بر آن حضرت است; ولى ادامه آن درباره ايمان و كفر است; از اين بيان انطباق ايمان بر اطاعت و تطبيق كفر بر تحميل رأى بر پيامبر(ص) استفاده مى شود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - مجادله - 58 - 5 - 3

3 - مخالفت با خدا و پيامبر ( ص ) ، در پى دارنده ذلت و خوارى است .

إنّ الذين يحادّون اللّه و رسوله كبتوا

{محادة} (مصدر {يحادّون}) به معناى مخالفت كردن و دشمنى ورزيدن است (مصباح المنير). {كبت} (مصدر {كبتوا}) نيز به معناى ذليل و خوار گردانيده شدن است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - مجادله - 58 - 20 - 1

1 - دشمنى ورزيدن با خدا و پيامبر او و مخالفت و نافرمانى با آنان ، نشانه حقارت و پستى است .

إنّ الذين يحادّون . .. أُول_ئك فى الأذلّين

{محاده} (مصدر {يحادّون} در معانى دشمنى و مخالفت (نافرمانى) به كار مى رود. {ذلت} (مبدأ اشتقاق {أذلّين})، در مقابل عزت و به معناى حقارت و پستى است. گفتنى است جلمه {اُول_ئك فى الأذلّين}، مى تواند در بيان ماهيت و شخصيت دشمنان خدا و رسول او باشد و نيز مى تواند ناظر به فرجام و عاقبت مخالفت با خدا و پيامبر(ص) _ كه شكست و ذلت است _ باشد. برداشت بالا بر پايه احتمال نخست است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - جن - 72 - 23 - 6

6 - نافرمانى از خدا و رسول او ، موجب ابتلا به

آتش دوزخ

و من يعص اللّه و رسوله فإنّ له نار جهنّم

آثار علاقه به محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 24 - 6

6 _ محبت عميق به خدا و رسول ، برانگيزنده انسان به اطاعت از آنان

قل إن كان ءاباؤكم . .. أحب إليكم من اللّه و رسوله

آثار عهدشكنى با محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - فتح - 48 - 10 - 8

8 - نتايج ناگوار پيمان شكنى با پيامبر ( ص ) و رهبرى الهى ، تنها متوجه خود انسان است .

فمن نكث فإنّما ينكث على نفسه

آثار قبول قضاوت محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - نور - 24 - 48 - 6

6 - پذيرش داورى پيامبر ( ص ) و رهبران الهى ، نشانه ايمان راستين به خدا و رسول او و فرمان برى از ايشان و التزام عملى به دين است .

و يقولون ءامنّا باللّه و بالرسول و أطعنا ثمّ يتولّى . .. و ما أُول_ئك بالمؤمنين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - نور - 24 - 52 - 3

3 - تسليم حكم پيامبر بودن و پذيرش داورى بر مبناى تعاليم دين ، نشانه خدا ترسى ، تقواپيشگى و مطيع خدا و رسول بودن است .

إذا دعوا إلى اللّه و رسوله ليحكم بينهم أن يقولوا سمعنا و أطعنا . .. و من يطع الل

برداشت ياد شده، از ارتباط ميان دو آيه فوق استفاده گرديده است.

آثار كفر به محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1

- بقره - 2 - 89 - 12،14

12 - خداوند ، يهوديان كافر به پيامبر ( ص ) و قرآن را از رحمت خويش به دور و آنان را مورد لعنت قرار داده است .

فلعنة اللّه على الكفرين

14 - جواز لعنت و نفرين بر آنانى كه از سر عناد و لجاجت ، به پيامبر ( ص ) و قرآن كافر مى شوند .

فلعنة اللّه على الكفرين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 90 - 16

16 - يهوديان ، بر اثر انكار رسالت پيامبر و كفر به قرآن ، خشم خداوند را بر خويش هموار ساختند .

أن يكفروا بما أنزل اللّه بغياً أن ينزل اللّه . .. فباء و بغضب على غضب

{باءوا} به معناى {بازگشتند} است. حرف {باء} در {بغضب} باى مصاحبت يا ملابست مى باشد; يعنى، يهوديان از آن مبادله (فروختن خويش به كفر) باز آمدند، در حالى كه غضب الهى را به همراه داشتند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 121 - 10

10 - كافران به قرآن و پيامبر ( ص ) خسارت ديدگان واقعى و تباه كنندگان خويش هستند .

و من يكفر به فأولئك هم الخسرون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 80 - 5،7،8

5 _ كافران به خدا و پيامبر ( ص ) ، محروم از آمرزش الهى .

فلن يغفر اللّه لهم ذلك بأنهم كفروا باللّه و رسوله

7 _ كفر منافقان به خدا و رسول او ، مانع آمرزش آنان

فلن يغفر اللّه لهم ذلك بأنهم كفروا باللّه و

رسوله

8 _ كفر به خدا و رسول او ، فسق و كافران ، مردمانى فاسقند .

ذلك بأنهم كفروا باللّه و رسوله و اللّه لايهدى القوم الفسقين

آثار كمال عقل محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - تكوير - 81 - 22 - 4

4 - مشاهده كمال عقلانى پيامبر ( ص ) از سوى معاشران آن حضرت ، دليلى كافى بر مردود بودن ادعاى جنون درباره او است .

و ما صاحبكم بمجنون

عنوان {صاحبكم} گوياى مردود بودن اتهام جنون است; زيرا مصاحبت روز مرّه كسانى كه به پيامبر(ص) تهمت جنون مى زدند، با آن حضرت، مايه شناخت وضعيت فكرى آن بزرگوار بوده و دستاويزى براى نسبت جنون باقى نمى گذارد.

آثار گمراهى دشمنان محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 48 - 4

4- گمراهى مشركان مخالف پيامبر ( ص ) در مكه ، به حدى بود كه آنان زمينه هدايت را از دست داده بودند .

فضلّوا فلايستطيعون سبيلاً

{فلايستطيعون} تفريع بر {ضلّوا} است و مراد از آن، بسته شدن تمامى راههاى هدايت براى آنان است.

آثار لطف به محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - فصلت - 41 - 45 - 10

10 - مصون ماندن امت پيامبر ( ص ) از نابودى و كيفر دنيوى ، در پرتو عنايت ربوبى خداوند به آن حضرت است . *

و لولا كلمة سبقت من ربّك لقضى بينهم

برداشت ياد شده بر اين اساس است كه ضمير {هم} در {بينهم}، مربوط به كفار عصر بعثت باشد و نه قوم موسى. و از آن جا كه خداوند در

موارد امهال، تعبير به {ربّك} نموده است _ كه نشانه عنايت ويژه خداوند به پيامبر(ص) مى باشد _ مطلب بالا به دست مى آيد.

آثار مبارزه با محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - محمد - 47 - 32 - 8

8- كفر و ستيزه جويى با دين و پيامبر ( ص ) ، از عوامل حبط عمل و نابودى اعمال نيك انسان

إنّ الذين كفروا و . .. و سيحبط أعم_لهم

آثار مخالفت با محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - نساء - 4 - 115 - 12

12 _ ر ها شدن در ورطه ولايت و حكومت گمراهان ، پيامد مخالفت با رسول خدا ( ص )

و من يشاقق الرسول . .. و يتبع غير سبيل المؤمنين نوله ما تولى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - فصلت - 41 - 13 - 8

8 - مخالفت با دعوت توحيدى پيامبر ( ص ) ، موجب استحقاق كيفر دنيوى

فإن أعرضوا فقل أنذرتكم ص_عقة مثل ص_عقة عاد و ثمود

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - حشر - 59 - 4 - 4

4 - مخالفت با برنامه هاى پيامبر ( ص ) و حاكميت اسلام ، مخالفت با خداوند است .

شاقّوا اللّه و رسوله و من يشاقّ اللّه

با توجه به اين كه در جمله دوم آيه شريفه فقط مخالفت با خدا مطرح شده، استفاده مى شود كه مخالفت با رسول نيز، مخالفت با خدا است.

آثار مرگ محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - زخرف - 43 - 41 -

3

3 - پندار مشركان عصر بعثت ، خاموش شدن فروغ دين و آيين نبوى ، با رحلت پيامبر ( ص )

فإمّا نذهبنّ بك فإنّا منهم منتقمون

آيه شريفه، گويا در پاسخ توهم مشركان است كه مى پنداشتند با رحلت پيامبر(ص)، تمامى مسائل خاتمه خواهد يافت.

آثار معاشرت با محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - تكوير - 81 - 22 - 4

4 - مشاهده كمال عقلانى پيامبر ( ص ) از سوى معاشران آن حضرت ، دليلى كافى بر مردود بودن ادعاى جنون درباره او است .

و ما صاحبكم بمجنون

عنوان {صاحبكم} گوياى مردود بودن اتهام جنون است; زيرا مصاحبت روز مرّه كسانى كه به پيامبر(ص) تهمت جنون مى زدند، با آن حضرت، مايه شناخت وضعيت فكرى آن بزرگوار بوده و دستاويزى براى نسبت جنون باقى نمى گذارد.

آثار مكر عليه محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - طور - 52 - 42 - 4

4 - مكر و توطئه كافران عليه دين و پيامبر ( ص ) ، شكست پذير و گريبانگير خود آنان

فالذين كفروا هم المكيدون

آثار منت بر محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - حجرات - 49 - 17 - 6

6 - منت نهادن بر پيامبر ( ص ) ، به منزله منت نهادن بر خداوند است .

يمنّون عليك . .. بل اللّه يمنّ عليكم

اعراب، بر پيامبر(ص) منت مى نهادند; ولى خداوند پاسخ آنان را به گونه اى داده است كه گويى آنان بر او منت نهاده اند.

آثار موضعگيرى محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - شعراء

- 26 - 217 - 2

2 - موضع گيرى پيامبر ( ص ) در قبال كفرورزى و عصيان خويشاوندان ، داراى پى آمد هاى دشوار و نگران كننده

و أنذر عشيرتك . .. فإن عصوك فقل إنّى برىءٌ ... و توكّل على العزيزالرحيم

دستور {توكّل على اللّه} پس از {فقل إنّى برىءٌ ممّا تعملون} بيانگر مطلب ياد شده است.

آثار مهربانى محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 129 - 5

5 _ اشتياق شديد پيامبر ( ص ) به هدايت مردم ، نشأت يافته از رحمت و رأفت آن حضرت بود ، نه معلول نياز او به آنان .

حريص عليكم . .. فإن تولوا فقل حسبى اللّه ... عليه توكلت

در آيه قبل سخن از اشتياق شديد پيامبر(ص) به ميان آمد و خداوند براى نفى پندار غلط گمراهان _ كه ممكن بود تلاش پيامبر (ص) را ناشى از احتياج به مردم تلقى كنند _ در اين آيه مى فرمايد: روى گردانى گمراهان، زيانى به پيامبر(ص) نمى رساند، چه اينكه او متكى به خداست.

آثار نبوت محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - فاطر - 35 - 43 - 2

2 - بعثت پيامبر ( ص ) براى مشركان _ به رغم سوگند مؤكد آنان بر ايمان و پذيرش _ موجب گردنكشى بيشتر و حيله گرى عليه اسلام گرديد .

فلمّا جاءهم نذير ما زادهم إلاّ نفورًا. .. و مكر السّيّىِ

برداشت ياد شده، مبتنى بر اين احتمال است كه {استكباراً} بدل براى {نفوراً} باشد; يعنى، {ما زادهم إلاّ استكباراً}.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 -

جاثيه - 45 - 18 - 4،5

4 - نويد خداوند به امت اسلامى در برخوردارى از حكومت ، اقتصاد شكوفا و شرافت ، در پرتو تعاليم قرآن و رسالت پيامبر ( ص ) *

و لقد ءاتينا بنى إسرءيل . .. ثمّ جعلن_ك على شريعة من الأمر

واژه {الأمر} در اين آيه همانند واژه {الأمر} در آيه قبل مى تواند نظر به كتاب، حكومت، نبوت، رزق پاكيزه و فضيلت اجتماعى داشته باشد. در اين صورت تعبير {جعلناك على شريعة من الأمر}، نويد به بهره مندى پيامبر(ص) و امتش از آن مواهب خواهد بود.

5 - بعثت پيامبراكرم ( ص ) ، در ادامه تبيين حقايق و زدايش اختلافات ديرين دينى *

فما اختلفوا إلاّ من بعد . .. ثمّ جعلن_ك على شريعة من الأمر

طرح رسالت پيامبر(ص) (جعلناك على شريعة) در پى يادكرد اختلاف بنى اسرائيل، مى تواند پيامدار اين معنا باشد كه: پيدايش و گسترش آن اختلاف ها، مقتضى آمدن رسول جديد و به منظور تبيين حقايق و پايان بخشيدن به تفرقه ها بوده است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - محمد - 47 - 18 - 7،8

7- بعثت پيامبر خاتم ( ص ) و نزول قرآن ، از نشانه هاى تحقق حتمى قيامت *

فقد جاء أشراطها

به قرينه آيات پيشين و به ميان آمدن نام پيامبر(ص) و استماع كلمات وحى از آن حضرت (من يستمع إليك. ..)، احتمال دارد مراد از شرايط قيامت، آمدن پيامبرخاتم(ص) و قرآن باشد.

8- برپايى قيامت و نظام كيفر و پاداش منوط به آمدن پيامبر و قوانين روشنگر *

فقد جاء أشراطها

اگر اين احتمال را بپذيريم كه مراد از {أشراط}، بعثت پيامبر(ص)

و نزول قرآن است و در صورتى كه {أشراط} را شرط بدانيم _ و نه صرفاً نشانه _ از آيه شريفه استفاده مى شود كه آمدن پيامبر و قرآن، شرط كيفر و پاداش است; زيرا تا اتمام حجت نشود، مجازات معنا ندارد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - محمد - 47 - 33 - 5

5- ولايت پيامبر ( ص ) بر مردم ، نشأت يافته از منصب رسالت الهى آن حضرت

أطيعوا اللّه و أطيعوا الرسول

وصف {الرسول}، مى تواند مشعر به عليت باشد; يعنى، رسالت پيامبر(ص)، ولايت بر خلق را براى او به ارمغان آورده است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - بينه - 98 - 3 - 6

6 - بعثت پيامبر ( ص ) همراه با قرآن ، تحقّق بخش پيش شرط اهل كتاب و مشركان براى ترك آيين خويش

لم يكن . .. منفكّين حتّى تأتيهم البيّنة . رسول ... فيها كتب قيّمة

برداشت ياد شده، براساس يكى از احتمالاتى است كه درباره نخستين آيه بيان شد. در آن احتمال، آيه شريفه، بيانگر ادّعاى كافران دانسته شده بود.

آثار وجودى محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - انفال - 8 - 68 - 4

4 _ وجود پيامبر ( ص ) در ميان مجاهدان بدر ، مانع نزول عذاب بر آنان شد .

لو لا كتب من اللّه سبق لمسكم فيما أخذتم

از احتمالاتى كه درباره {كتب من اللّه . .. } گفته شده، حقيقتى است كه در آيه 33 همين سوره آمده است (ما كان اللّه ليعذبهم و أنت فيهم. يعنى خداوند مردم را تا زمانى

كه تو در ميان آنها هستى عذاب نخواهد كرد.)

آثار وحى به محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - شورى - 42 - 52 - 8

8 - افزايش معرفت و ايمان پيامبر ( ص ) در نتيجه نزول وحى

ما كنت تدرى ما الكت_ب و لا الإيم_ن

پيامبر(ص) پيش از وحى از معارف توحيدى مطلع بود و به آن ايمان داشت . از اين نكته استفاده مى شود كه نزول وحى بر ايمان و معرفت آن حضرت افزوده بود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - مدثر - 74 - 1 - 3

3 - { قال جابر : . . .حدّثنا رسولَ اللّه ( ص ) قال : جاورتُ بحِراء ، فلمّا قضيتُ جوارى فنُوديتُ فنظرتُ عن يمينى فلم أَرَ شيئاً و نظرتُ عن شمالى فلم أر شيئاً و نظرت خَلْفى فلم أر شيئاً ، فرفعتُ رأسى فإذا المَلَك الذى جاءنى بحراء جالس على كرسىّ بين السماء و الأرض فجثثتُ منه رُعباً فرجعتُ فقلت : دَثِّرونى فدَثَّرونى فنزلتُ { يا أيّها المدّثّر . . . } ;

جابر گويد: . .. رسول خدا(ص) براى ما حديث نمود، كه مجاور {حراء} بودم. پس چون مجاورت من پايان يافت، به من ندا داده شد و من [از پى ندا] به طرف راست خود نگاه كردم، چيزى را نديدم; به طرف چپ خود نگاه كردم، چيزى را نديدم; به پشت سر خود نگاه كردم، چيزى را نديدم. پس سر خود را بالا كردم، ديدم فرشته اى كه در {حراء} نزد من آمد، بين آسمان و زمين بر كرسى نشسته است، از رعب او از

جاى جستم و [به خانه] برگشتم و گفتم: مرا بپوشانيد. پس مرا پوشاندند كه آيه {يا أيّها المدّثّر...} نازل شد}.

آثار ولايت آل محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - ابراهيم - 14 - 36 - 19

19- { عن أبى عبدالله ( ع ) قال : من تولّى آل محمّد . . . فهو من آل محمّد . . . لا انه من القوم بأعيانهم و إنما هو منهم بتولّيه إليهم و اتباعه إيّاهم و كذلك . . . قول إبراهيم : { فمن تبعنى فإنه منّى . . . } ;

از امام صادق(ع) روايت شده است كه فرمود: كسى كه آل محمد را ولّى خود قرار دهد . .. پس او از آل محمد است ... نه آنكه در حقيقت از قوم آل محمد شود; بلكه او از آل محمد است، به خاطر آنكه آنان را ولّى خود برگزيده است و از آنان تبعيت مى كند و چنين است ... سخن ابراهيم(ع): {فمن تبعنى فإنه منّى ...}.

آثار هتك آبروى محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - نور - 24 - 15 - 5

5 - هتك حرمت پيامبر ( ص ) و افترا به حريم آن حضرت ، گناهى بزرگ در پيشگاه خداوند و در پى دارنده فرجامى ناگوار

إذ تلقّونه بألسنتكم . .. و تحسبونه هيّنًا و هو عند اللّه عظيم

آثار هجرت محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 40 - 17

17 _ نقش مهم هجرت پيامبر ( ص ) ، در فروشكستن صولت و شعار كفر

و اعتلا يافتن كلمة اللّه

فقد نصره اللّه إذ أخرجه . .. و جعل كلمة الذين كفروا السفلى و كلمة اللّه هى العلي

آثار هدايتگرى محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 57 - 17

17- دل و انديشه برخى از انسان ها ، حتى در برابر هدايت گرى شخص پيامبر ( ص ) نفوذناپذير است .

و إن تدعهم إلى الهدى فلن يهتدوا إذًا أبدًا

آثار همنشينى با محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - فتح - 48 - 29 - 49

49- ايمان و عمل صالحِ خود انسان ، ملاك اصلى رستگارى و نه صرف مصاحبت با پيامبر ( ص )

و الذين معه . .. وعد اللّه الذين ءامنوا و عملوا الص_لح_ت منهم مغفرة و أجرًا عظيم

چنانچه ضمير {منهم} به {الذين معه} بازگردد; از آيه شريفه استفاده مى شود كه همراهان و مصاحبان پيامبر(ص)، نه براساس مصاحبت; بلكه بر ملاك ايمان و عمل، از مغفرت و پاداش بهره خواهند برد.

آداب تكلم با محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 104 - 2،3،9

2 - خداوند ، اهل ايمان را از به كارگيرى كلمه { راعنا } در خطاب به پيامبر ( ص ) بر حذر داشت .

يأيها الذين ءامنوا لاتقولوا رعنا

3 - به كارگيرى { انظرنا } به جاى { راعنا } فرمان خداوند به اهل ايمان در خطابشان به پيامبر ( ص ) ( براى درخواست مهلت )

لاتقولوا رعنا و قولوا انظرنا

{انظرنا} به معناى ما را مهلت ده، است. (مجمع البيان)

9 - ضرورت گوش سپارى به

سخنان پيامبر ( ص ) و رعايت سكوت به هنگام سخن گفتن آن حضرت

لاتقولوا رعنا و قولوا انظرنا و اسمعوا

{سمع} (شنيدن) مى تواند به معناى گوش دادن باشد و نيز مى تواند به معناى فرمانبردارى باشد. برداشت فوق ناظر به احتمال اول است.

آداب حضور در خانه محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - احزاب - 33 - 53 - 15

15 - ميهمانان پيامبر ( ص ) پس از صرف غذا ، نبايد به انتظار گفت وگو با اهل خانه آن حضرت ، مجلس را طولانى مى كردند .

فانتشروا و لامستئنسين لحديث

برداشت بالا، بنابراين احتمال است كه سرگرم شدن به گفت وگو، مربوط به اهل خانه باشد و نه گفت وگو با هم. لازم به ذكر است كه فراز {و إذا سألتموهنّ...} مؤيد اين برداشت است.

آداب گفتگو با محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - نور - 24 - 63 - 4،14

4 - مسلمانان صدراسلام به نگه دارى حرمت پيامبر ( ص ) در گفتارشان موظف و از صدا زدن آن حضرت ، همچون صدا زدن ديگر مردمان ، ممنوع بودند .

لاتجعلوا دعاء الرسول بينكم كدعاء بعضكم بعضًا

برداشت ياد شده، مبتنى بر اين است كه اضافه {دعا} به {الرسول} اضافه مصدر به مفعول باشد; يعنى، دعوت و صدا زدن شما پيامبر(ص) را. .. .

14 - { عن أبى جعفر ( ع ) فى قوله { لاتجعلوا دعاء الرسول بينكم كدعاء بعضكم بعضاً } يقول : لاتقولوا : يا محمّد ( ص ) و لا يا أباالقاسم ل_كن قولوا يا نبى اللّه و يا رسول اللّه .

. . ;

از امام باقر(ع) درباره قول خدا {لاتجعلوا دعاء الرسول كدعاء بعضكم بعضاً} روايت شده است كه [رسول خدا(ص)] را با اسم و كنيه نخوانيد و نگوييد {يا محمد}، {يا أباالقاسم} ولكن [با احترام ]بگوييد: {يا نبى اللّه} و {يا رسول اللّه} . ..}.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - حجرات - 49 - 2 - 1،4

1 _ نهى الهى ، از سخن گفتن مؤمنان با پيامبر ( ص ) با صدايى فراتر از صداى آن حضرت

ي_أيّها الذين ءامنوا لاترفعوا أصوتكم فوق صوت النبىّ

4 _ نهى الهى از درشت گويى و بى پروا سخن گفتن ، در محضر پيامبر ( ص )

و لاتجهروا له بالقول كجهر بعضكم لبعض

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - حجرات - 49 - 5 - 1

1 _ ادب معاشرت در ملاقات پيامبر ( ص ) ، مقتضى صدا نزدن آن حضرت و انتظار كشيدن و شكيبا بودن تا خروج ايشان از خانه

و لو أنّهم صبروا حتّى تخرج إليهم لكان خيرًا لهم

آداب گفتگو با همسران محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - احزاب - 33 - 53 - 34

34 - مؤمنان ، در صورتى كه مى خواستند با همسران پيامبر گفت وگو كنند ، بايد از پشت پرده گفت وگو مى كرند .

و إذا سألتموهنّ مت_عًا فسئلوهنّ من وراء حجاب

بنابراين كه سؤال، در آيه كنايه از سخن گفتن و چيزى پرسيدن باشد، نكته ياد شده به دست مى آيد.

آداب ملاقات با محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - حجرات - 49 -

5 - 1،2

1 _ ادب معاشرت در ملاقات پيامبر ( ص ) ، مقتضى صدا نزدن آن حضرت و انتظار كشيدن و شكيبا بودن تا خروج ايشان از خانه

و لو أنّهم صبروا حتّى تخرج إليهم لكان خيرًا لهم

2 - بى انضباطى و وقت نشناسى برخى از مسلمانان ، براى ملاقات پيامبر ( ص )

و لو أنّهم صبروا حتّى تخرج إليهم لكان خيرًا لهم

آداب مهمانى محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - احزاب - 33 - 53 - 6،10،11،12،14،15،24

6 - مؤمنان ، در صورتى كه وارد خانه پيامبر ( ص ) شدند ، نبايد منتظر صرف غذا در آنجا باشند .

ي_أيّها الذين ءامنوا لاتدخلوا بيوت النبىّ إلاّ أن يؤذن لكم إلى طعام غير ن_ظرين إ

{إناء} در لغت به معناى {وقت و ساعت} است (مفردات راغب). مراد از {غير ناظرين إناه} منتظر بودن براى فرارسيدن وقت غذا است.

10 - مؤمنان ، موظف بودند پس از صرف غذا در ميهمانى پيامبر ( ص ) ، از خانه آن حضرت پراكنده شوند .

فإذا طعمتم فانتشروا

11 - مؤمنان ، نبايد ميهمانى در خانه پيامبر ( ص ) را طولانى مى كردند و به گفتوگو و مذاكره مى پرداختند .

فإذا طعمتم فانتشروا . .. و لامستئنسين لحديث

12 - حضور در ميهمانى پيامبر ( ص ) آداب ويژه اى داشت كه بايد مؤمنان آن را رعايت مى كردند .

إلى طعام غير نظرين إنيه . .. إذا دعيتم فادخلوا فإذا طعمتم فانتشروا و لامستئنسين

14 - فلسفه فرمان به زود پراكنده شدن از ميهمانى پيامبر ( ص ) ، رفع زحمت و اذيت از آن حضرت است .

و لامستئنسين

لحديث إنّ ذلكم كان يؤذى النبىّ

بنابراين كه مشاراليه {ذلكم} همين جمله {و لامستئنسين لحديث} باشد، نكته بالا، قابل استفاده است.

15 - ميهمانان پيامبر ( ص ) پس از صرف غذا ، نبايد به انتظار گفت وگو با اهل خانه آن حضرت ، مجلس را طولانى مى كردند .

فانتشروا و لامستئنسين لحديث

برداشت بالا، بنابراين احتمال است كه سرگرم شدن به گفت وگو، مربوط به اهل خانه باشد و نه گفت وگو با هم. لازم به ذكر است كه فراز {و إذا سألتموهنّ...} مؤيد اين برداشت است.

24 - فرمان به خروج از خانه پيامبر ( ص ) پس از صرف غذا ، سخن و فرمان حق است .

فإذا طعمتم فانتشروا و لامستئنسين لحديث إنّ ذلكم كان يؤذى النبىّ فيستحيى منكم و ا

آداب ورود به خانه محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - احزاب - 33 - 53 - 3

3 - خانه هاى پيامبر ( ص ) _ از جهت وارد شدن در آنها _ همانند خانه هاى ساير مردم نيست و آداب خاصى دارد .

لاتدخلوا بيوت النبىّ إلاّ أن يؤذن لكم

آرامش قلب محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 120 - 3

3_ آرامش خاطر پيامبر ( ص ) و استوارى دل و قلب او ، هدف از بيان سرگذشت انبيا براى آن حضرت

و كلاًّ نقصّ عليك من أنباء الرسل ما نثبت به فؤادك

{تثبيت} (مصدر نثبت) به معناى مستقر كردن و استوار ساختن است و {فؤاد} به معناى قلب مى باشد. استوار ساختن قلب، به ايجاد يقين و طمأنينه در آن و رفع اضطراب

و ترديد از آن است. عبارت {و ما نثبت ...} بدل براى {كُلاً} مى باشد و دلالت مى كند كه آن قسمتى از سرگذشت پيامبران بيان مى شود كه ايجاد يقين و اطمينان كند.

آرامش محمد(ص) در غار ثور

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 40 - 12

12 _ نصرت خداوند به پيامبر ( ص ) ، به وسيله آرامش بخشيدن به آن حضرت ( در غار ) و نيز تأييد او با سپاه غيبى ( فرشتگان )

فقد نصره اللّه . .. فأنزل اللّه سكينته عليه و أيّده بجنود لم تروها

آرزوهاى محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - كوثر - 108 - 1 - 7

7 - پيامبر ( ص ) ، خواهان تداوم نسل خويش و در آرزوى داشتن ذريّه بود .

إنّا أعطين_ك الكوثر

لحن بشارت آميز آيه شريفه، بيانگر اشتياق پيامبر(ص) به داشتن فرزند است.

آرزوى شكست محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - قلم - 68 - 51 - 3

3 - كافران ، در آرزوى نابودى و شكست پيامبر ( ص ) به سر مى بردند .

الذين كفروا ليزلقونك بأبص_رهم لمّا سمعوا الذكر

آرزوى شكست محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - قلم - 68 - 51 - 3

3 - كافران ، در آرزوى نابودى و شكست پيامبر ( ص ) به سر مى بردند .

الذين كفروا ليزلقونك بأبص_رهم لمّا سمعوا الذكر

آرزوى محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - نصر - 110 - 1 - 3

3 - پيامبر

( ص ) ، مشتاق آزادسازى و فتح مكه و در انتظار نصرت و امداد هاى الهى

إذا جاء نصر اللّه و الفتح

مفسران، اين سوره را ناظر به فتح مكه مى دانند. مژده پيشاپيش آن به رسول اكرم(ص)، نشانگر اشتياق آن حضرت به تحقق آن است.

آرزوى مخالفان محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - زخرف - 43 - 41 - 1

1 - گمراهان و مخالفان پيامبر ( ص ) ، در آرزوى فقدان و رحلت آن حضرت

فإمّا نذهبنّ بك

آيه شريفه گويا درصدد پاسخ گويى به نكته اى مقدر است; يعنى، كافران و منكران در آرزوى فقدان پيامبر(ص) بودند; با اين گمان كه با درگذشت آن حضرت، آنان قادر به پيشبرد اهداف خويش خواهند بود.

آرزوى مرگ محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - زخرف - 43 - 41 - 1

1 - گمراهان و مخالفان پيامبر ( ص ) ، در آرزوى فقدان و رحلت آن حضرت

فإمّا نذهبنّ بك

آيه شريفه گويا درصدد پاسخ گويى به نكته اى مقدر است; يعنى، كافران و منكران در آرزوى فقدان پيامبر(ص) بودند; با اين گمان كه با درگذشت آن حضرت، آنان قادر به پيشبرد اهداف خويش خواهند بود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - طور - 52 - 30 - 3

3 - كافران ، آرزومند مرگ پيامبر ( ص ) يا حادثه اى ناگوار كه آن حضرت را زمين گير كرده و از دعوت باز دارد .

أم يقولون . .. نتربّص به ريب المنون

{تربّص} (مصدر {نتربص}) به معناى انتظار كشيدن و {ريب} به معناى حادثه است. {منون} در

معناى روزگار و مرگ بد، به كار مى رود. بنابراين {ريب المنون} يا به معناى حوادث روزگار است و يا به معناى حادثه مرگ.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - ملك - 67 - 28 - 3

3 - كافران ، در آرزوى مرگ پيامبر ( ص ) و مؤمنان و شكست اسلام به سر مى بردند .

قل أرءيتم إن أهلكنى اللّه و من معى

مفسران (صاحب مجمع البيان، تفسير كبير و. ..) نوشته اند: اين آيه و آيات مشابه آن (مانند آيه 30 سوره {طور} و آيه 12 سوره {فتح})، اشاره به اين حقيقت تاريخى دارد كه كافران و مشركان، پيوسته در آرزوى مرگ پيامبر(ص) و مؤمنان و در نتيجه شكست كامل اسلام، به سر مى بردند.

آرزوى نابودى محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - قلم - 68 - 51 - 3

3 - كافران ، در آرزوى نابودى و شكست پيامبر ( ص ) به سر مى بردند .

الذين كفروا ليزلقونك بأبص_رهم لمّا سمعوا الذكر

آرزوى نابودى محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - قلم - 68 - 51 - 3

3 - كافران ، در آرزوى نابودى و شكست پيامبر ( ص ) به سر مى بردند .

الذين كفروا ليزلقونك بأبص_رهم لمّا سمعوا الذكر

آزادى دشمنان محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 112 - 20

20 _ جلوگيرى نكردن از ستيز دشمنان با پيامبر(ص) از مظاهر ربوبيت الهى و موجب رشد و تربيت است.

و لو شاء ربك ما فعلوه

آستغفار محمد(ص)

جلد - نام سوره -

سوره - آيه - فيش

4 - نساء - 4 - 106 - 1

1 _ پيامبر ( ص ) ، مأمور استغفار به درگاه خداوند

و استغفر اللّه

آسيب پذيرى محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - روم - 30 - 60 - 12

12 - امكان آسيب پذيرى روحى پيامبر ( ص ) در برابر تبليغات و اذيت هاى كافران

و لايستخفّنّك الذين لايوقنون

آغاز دعوت محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - مدثر - 74 - 2 - 2

2 - انذار و اخطار به مردم ، رسالت اصلى پيامبر ( ص ) و نقطه آغازين دعوت آن حضرت

قم فأنذر

برداشت ياد شده، با توجه به اين نكته است كه اين سوره، از سوره هايى است كه در مراحل اوليه رسالت پيامبراسلام(ص) نازل شده است.

آگاهى محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 101 - 6

6 _ اطلاع يافتن پيامبر ( ص ) و مؤمنان از وجود منافقان ، در پرتو وحى

و ممن حولكم . .. نحن نعلمهم

آگاهى مسيحيان به محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 146 - 12

12 - از امام صادق ( ع ) روايت شده است كه فرمود : { هذه الآية نزلت فى اليهود و النصارى يقول اللّه تبارك و تعالى { الذين آتيناهم الكتاب } يعنى التوراة و الأنجيل - يعرفونه - يعنى رسول اللّه كما يعرفون أبناءهم لان اللّه عز و جل قد أنزل عليهم فى التوراة و الزبور و الأنجيل صفة محمد و صفة اصحابه و

مبعثه و هجرته . . . ;

آيه فوق، درباره يهود و نصارا نازل شده است و آنان كسانى بودند كه تورات و انجيل به آنان داده شده بود و رسول خدا(ص) را مانند فرزندان خود مى شناختند; چون خداوند در تورات، زبور و انجيل صفات رسول خدا و اصحابش و بعثت و هجرت آن حضرت را نازل كرده بود . .. }.

آگاهى يهود به محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 146 - 12

12 - از امام صادق ( ع ) روايت شده است كه فرمود : { هذه الآية نزلت فى اليهود و النصارى يقول اللّه تبارك و تعالى { الذين آتيناهم الكتاب } يعنى التوراة و الأنجيل - يعرفونه - يعنى رسول اللّه كما يعرفون أبناءهم لان اللّه عز و جل قد أنزل عليهم فى التوراة و الزبور و الأنجيل صفة محمد و صفة اصحابه و مبعثه و هجرته . . . ;

آيه فوق، درباره يهود و نصارا نازل شده است و آنان كسانى بودند كه تورات و انجيل به آنان داده شده بود و رسول خدا(ص) را مانند فرزندان خود مى شناختند; چون خداوند در تورات، زبور و انجيل صفات رسول خدا و اصحابش و بعثت و هجرت آن حضرت را نازل كرده بود . .. }.

آمرزش تكذيب محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - شورى - 42 - 25 - 5

5 - تمامى گناهان ، حتى گناه كفر ، تكذيب پيامبر و تهمت و افترا بر او ، قابل بخشايش خداوند است .

أم يقولون افترى . ..

يقبل التوبة عن عباده و يعفواْ عن السيّئات

از واژه {السيئات} _ كه جمع محلى به الف و لام است _ و نيز از ارتباط اين آيه با آيه قبل _ كه سخن از تهمت افتراى پيامبر(ص) بر خدا از سوى مشركان بود _ مطلب بالا استفاده مى شود.

آمرزش تهمت به محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - شورى - 42 - 25 - 5

5 - تمامى گناهان ، حتى گناه كفر ، تكذيب پيامبر و تهمت و افترا بر او ، قابل بخشايش خداوند است .

أم يقولون افترى . .. يقبل التوبة عن عباده و يعفواْ عن السيّئات

از واژه {السيئات} _ كه جمع محلى به الف و لام است _ و نيز از ارتباط اين آيه با آيه قبل _ كه سخن از تهمت افتراى پيامبر(ص) بر خدا از سوى مشركان بود _ مطلب بالا استفاده مى شود.

آمرزش محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - تحريم - 66 - 1 - 10

10 - پيامبر ( ص ) بهره مند از غفران و رحمت خداوند

ي_أيّها النبىّ . .. و اللّه غفور رحيم

آميزش محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - احزاب - 33 - 51 - 21

21 - { عن الحلبى عن أبى عبداللّه ( ع ) قال : سألته عن قول اللّه عزّوجلّ . . . ترجى من تشاء منهنّ و تؤوى إليك من تشاء } قال : من آوى فقد نكح و من أرجى فلم ينكح . . . ;

حلبى از امام صادق(ع) درباره اين سخن خداوند عزّوجلّ: {ترجى من

تشاء منهنّ و تؤوى إليك من تشاء} پرسيد. آن حضرت فرمود: هر كدام را كه نزد خود نگه داشت، با او آميزش كرد و هر كدام را كه تأخير انداخت با وى آميزش نكرد...}.

آينده دشمنان محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - كوثر - 108 - 3 - 3

3 - خداوند ، كسى را كه با زخم زبان خود به پيامبر ( ص ) ، آن حضرت را نسل بريده خواند ، داراى آينده اى خالى از هرگونه خوبى و ياد نيك معرفى كرد .

إنّ شانئك هو الأبتر

آنچه پدر عمروعاص از كلمه {أبتر} اراده كرده بود، قطع شدن ذكر خير پيامبر(ص) بر اثر قطع نسل بود. ضمير فصل در {هو الأبتر} نشانگر حصر اضافى است و بيان مى دارد كه {متروك شدن ذكر خير}، اختصاص به خود او دارد; نه پيامبر(ص). گفتنى است كه قطع شدن ذكر خير لزوماً به معناى نداشتن فرزند نيست; زيرا فرزندانى كه مايه ذكر خير پدر نشوند، او را از {أبتر} بودن بيرون نمى آورند.

آينده محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - ضحى - 93 - 6 - 6

6 - خداوند ، با يادآورى الطاف خود در دوران كودكى پيامبر ( ص ) ، آن حضرت را به عطا هاى آينده خويش اطمينان بخشيد .

و لسوف يعطيك . .. ألم يجدك يتيمًا ف_اوى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - كوثر - 108 - 3 - 1

1 - يكى از دشمنان پيامبر ( ص ) ، آن حضرت را نسل بريده و آينده او را خالى از

ذكر خير خواند .

إنّ شانئك هو الأبتر

{شانئك}; يعنى، كسى كه با تو بغض و دشمنى دارد (تاج العروس). بيشتر مفسران، او را پدر عَمروعاص دانسته اند كه پس از فوت پسران پيامبر(ص)، آن حضرت را {ابتر} خواند. {أبتر} به معناى كسى است كه از او به خير و نيكى ياد نشود. {بَتْر} (ريشه {أبتر}) در بريدن دُم به كار مى رود و به همين جهت شخصى را كه نسل او قطع شده است، {ابتر} گويند (مفردات); زيرا نسلى كه نام نيك او را زنده نگه دارد، وجود ندارد.

ابزار تبليغ محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - ق - 50 - 45 - 8

8 - قرآن ، محور اساسى تبليغ و رسالت پيامبر ( ص )

فذكّر بالقرءان

ابعاد شخصيت محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - شعراء - 26 - 215 - 3

3 - انذارگرى و رحمت گسترى ، دو بعد شخصيت الهى و پيامبرى حضرت محمد ( ص )

و أنذر عشيرتك . .. و اخفض جناحك

ابلاغ تعاليم محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - احزاب - 33 - 34 - 9

9 - همسران پيامبر ، وظيفه دار ابلاغ آموخته هاى خود در منزل پيامبر ( ص ) ، به مردم بودند .

و اذكرن ما يتلى فى بيوتكنّ

{ذكر} (مصدر {اذكرن}) به دو معنا آمده است: يكى، به خاطر سپردن و به خاطر داشتن است، كه از آن، به ذكر قلبى تعبير مى شود و ديگرى، به زبان آوردن است (مفردات راغب). احتمال كه دارد مراد از {اذكرن} معناى دوم بوده و مفيد

برداشت ياد شده باشد.

ابلاغ رسالت محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - رعد - 13 - 40 - 6

6_ خداوند از اينكه پيامبر ( ص ) وظيفه خويش ( ابلاغ رسالت ) را به تحقق تهديد هاى اعلام شده وابسته بداند ، برحذر داشت .

و إن مَّا نرينّك بعض الذى نعدهم. .. فإنما عليك البل_غ

ابلاغ قرآن به محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - تكوير - 81 - 19 - 2،3،4،5

2 - خداوند براى ابلاغ قرآن ، فرستاده اى را به سوى پيامبر ( ص ) گسيل داشت .

إنّه لقول رسول

ضمير {إنّه} _ به قرينه سياق آيات _ به قرآن برمى گردد. مراد از {رسول} _ به قرينه مقابله اين آيه با جمله {و ما هو بقول شيطان} در آيات بعد _ مأمور ابلاغ قرآن به پيامبر(ص) است كه در بعضى از سوره ها، جبرئيل عهده دار اين وظيفه معرفى شده است.

3 - فرستاده خداوند براى ابلاغ قرآن به پيامبر ( ص ) ، واجد تمام كمالاتى است كه براى پيام رسان ضرورى است .

رسول كريم

هر چيز كه در زمينه مربوط به خود، والا مرتبه باشد با وصف {كَرَم} توصيف مى شود. (مفردات راغب)

4 - جبرئيل ، داراى ويژگى ها و رفتارى پسنديده و فرستاده اى بزرگوار براى ابلاغ قرآن

رسول كريم

{كرم} واژه اى است كه در مورد زيبايى هاى والا و كارهاى پسنديده كاربرد دارد. (مفردات راغب)

5 - خداوند ، در تأكيد بر مأموريت جبرئيل در ابلاغ قرآن به پيامبر ( ص ) ، به ستارگان و شب و سپيده دم سوگند ياد كرده است

.

فلاأُقسم بالخنّس . .. و الّيل ... و الصبح ... إنّه لقول رسول كريم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - تكوير - 81 - 20 - 2

2 - جبرئيل ، به دور از هرگونه نقص و ناتوانى در ابلاغ پيام خداوند به پيامبر ( ص )

ذى قوّة

مراد از {قوّة} ممكن است نيروى لازم براى انجام رسالت باشد. در اين صورت به معناى فراموش كار نبودن و توانمندى جبرئيل بر دريافت كامل قرآن و حفاظت از آن، تا مرحله رساندن به پيامبر(ص) است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - تكوير - 81 - 21 - 2،5،7

2 - جبرئيل در ابلاغ قرآن به پيامبر ( ص ) ، تنها نبود و مأمورانى فرمان پذير در اختيار داشت .

لقول رسول . .. مطاع

5 - جبرئيل در ابلاغ قرآن به پيامبر ( ص ) ، امانت دارى قابل اعتماد و به دور از هرگونه دخل و تصرف در آن بود .

إنّه لقول رسول . .. أمين

7 - توجّه به شرافت جبرئيل و نيرومندى ، منزلت الهى ، فرمان روايى بى چون و چرا و امانت دارى او ، زمينه ساز باور به سلامت قرآن در مرحله نزول و ابلاغ به پيامبر ( ص )

إنّه لقول رسول كريم . ذى قوّة عند ذى العرش مكين . مطاع ثَمّ أمين

ابلاغ وحى به محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - تكوير - 81 - 24 - 2

2 - جبرئيل كسى جز پيامبر ( ص ) را بر آيات قرآن آگاه نمى ساخت .

و ما هو على الغيب بضنين

كلمه {الغيب}

_ به قرينه {هو} _ دلالت مى كند كه فرشته وحى آنچه را مى آورْد، به غير پيامبر(ص) ابلاغ نمى كرد.

اتاقهاى خانه محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - حجرات - 49 - 4 - 3

3 _ خانه پيامبر ( ص ) ، داراى حجره هاى متعدد *

إنّ الذين ينادونك من وراء الحجرت

برداشت بالا بدان احتمال است كه مراد از {الحجرات} اتاق هايى بوده كه در اطراف مسجد، به پيامبر(ص) اختصاص داشته است و برخى از درون مسجد با صداى بلند آن حضرت را مى خواندند.

اتحاد مخالفان محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - علق - 96 - 17 - 4

4 - پيامبر ( ص ) در آغاز بعثت ، مخالفانى متشكل و متحد با يكديگر داشت .

فليدع ناديه

اتمام حجت محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 109 - 2

2- پيامبراسلام ( ص ) ، پيام الهى را به همه مردم رساند و حجت را بر يكايك آنان تمام كرد .

فإن تولّوا فقل ءاذنتكم على سواء

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - ذاريات - 51 - 51 - 6

6 - انذار هاى روشن پيامبر ( ص ) ، اتمام حجت بر خلق و سدّ كننده راه هر گونه عذر و بهانه

إنّى لكم منه نذير مبين . و لاتجعلوا مع اللّه ... إنّى لكم منه نذير مبين$

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - ذاريات - 51 - 54 - 2

2 - پيامبر ( ص ) ، موظف به اتمام

حجت بر كافران ، و نه مجبور ساختن آنان به پذيرش دين

فتولّ عنهم

{فاء} مى رساند كه علت سلب مسؤوليت از پيامبر(ص) اين است كه بر كافران حجت تمام گشته و آنان از سر طغيان كفر مىورزند و نه به خاطر نادانى.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - طور - 52 - 45 - 3

3 - وظيفه پيامبر ( ص ) ، اتمام حجت بر كافران لجوج و حق ناپذير است ; و نه پافشارى بر هدايت آنان .

فذكّر . .. فذرهم

در آيات پيشين، پيامبر(ص) موظف به تذكر و تبليغ شد; ولى پس از بيان حقايق، فرمان {فذرهم} پايان وظيفه تبليغ را به آن حضرت اعلام مى دارد.

اتمام نعمت بر محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - فتح - 48 - 2 - 5

5 - صلح حديبيه ، اتمام نعمت خداوند بر پيامبر ( ص )

ليغفر لك اللّه . .. و يتمّ نعمته عليك

{يتمّ نعمته} بيانگر پيامد و نتيجه مستقيم صلح حديبيه است.

اجابت استغفار محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - ممتحنه - 60 - 12 - 25

25 - غفران و رحمت الهى ، پشتوانه اجابت دعاى پيامبر ( ص ) و آمرزش خواهى آن حضرت براى امت

و استغفر لهنّ اللّه إنّ اللّه غفور رحيم

اجابت دعاى محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 103 - 19

19 _ دعاى پيامبر ( ص ) در حق مؤمنان ، مورد استجابت خداوند و داراى تأثير قطعى است .

صل عليهم . .. و اللّه سميع عليم

ياد شدن

صفت {سميع عليم} پس از {صل عليهم} اشاره به مستجاب شدن دعاى پيامبر (ص) است; زيرا ارزش و اهميت شنيدن به ترتيب اثر دادن آن است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 84 - 4

4- خداوند ، خواسته هاى پيامبر ( ص ) را در مورد عذاب مشركان اجابت مى كند .

فلاتعجل عليهم

اگر تعجيل پيامبر(ص) تأثير حتمى نمى داشت، از آن نهى نمى شد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - ممتحنه - 60 - 12 - 25

25 - غفران و رحمت الهى ، پشتوانه اجابت دعاى پيامبر ( ص ) و آمرزش خواهى آن حضرت براى امت

و استغفر لهنّ اللّه إنّ اللّه غفور رحيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - ضحى - 93 - 8 - 6

6 - { قال الرضا ( ع ) : . . . قد قال اللّه عزّوجلّ لنبيّه محمد ( ص ) . . . { و وجدك عائلاً فأغنى } يقول : أغناك بأن جعل دعائك مستجاباً ;

امام رضا(ع) فرمود: . .. خدا به پيامبرش محمد(ص) فرمود: ... {و وجدك عائلاً فأغنى} مى فرمايد: خدا تو را بى نياز كرد، به اين كه دعايت را مستجاب قرار داد}.

اجابت دعوت محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 36 - 1،4

1 _ تنها كسانى به دعوت خدا و رسول او پاسخ مى دهند كه به سخنان پيامبر(ص) گوش فرادهند و آن را دريابند.

إنما يستجيب الذين يسمعون

4 _ اجابت كنندگان دعوت پيامبر(ص) و مؤمنان به او، زندگانند.

إنما

يستجيب الذين يسمعون و الموتى يبعثهم اللّه

اجابت محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - طارق - 86 - 17 - 2

2 - خداوند ، در صورت درخواست پيامبر ( ص ) از او ، بى درنگ كافران را عذاب كرده و خواسته آن حضرت را اجابت مى كرد .

فمهّل الك_فرين

چنانچه بر خواسته پيامبر(ص) اثرى مترتب نمى شد، فرمان به مهلت دادن لغو مى نمود.

اجازه از محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - احزاب - 33 - 53 - 2

2 - مؤمنان ، تنها با اجازه ، مجاز به وارد شدن در خانه پيامبر ( ص ) هستند .

ي_أيّها الذين ءامنوا لاتدخلوا بيوت النبىّ إلاّ أن يؤذن لكم

اجازه ورود به خانه محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - احزاب - 33 - 53 - 7،16

7 - اذن ورود به خانه پيامبراكرم ( ص ) به هر صورتى به دست آيد كافى است .

لاتدخلوا بيوت النبىّ إلاّ أن يؤذن لكم

مجهول آورده شدن فعل {يُؤذن} مى تواند اشاره به اين نكته باشد كه لازم نيست اذن، از سوى خود آن حضرت و با لفظ خاصى باشد، لذا چنان چه تحصيل رضايت به هر نحو شد، اذن تلقى مى شود و ورود به خانه، جايز مى گردد.

16 - وارد شدن بدون اجازه به خانه پيامبر ( ص ) و به انتظار غذا نشستن بدون دعوت قبلى ، موجب اذيت آن حضرت بود و بايد از آن پرهيز مى شد .

لاتدخلوا بيوت النبىّ إلاّ أن يؤذن لكم إلى طعام غير نظرين إنيه و ل_كن إذا

دعيتم ف

برداشت بالا بنابراين احتمال است كه مشاراليه {ذلكم} نهى {لاتدخلوا} و {غير ناظرين} باشد.

اجتناب از اذيت محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - احزاب - 33 - 53 - 22،36

22 - مؤمنان ، با توجه به حياى پيامبر ( ص ) خود ، بايد به گونه اى عمل مى كردند كه موجبات آزار آن حضرت را فراهم نمى آوردند .

إنّ ذلكم كان يؤذى النبىّ فيستحيى منكم

36 - هيچ مؤمنى حق نداشت پيامبر ( ص ) را آزار و اذيت كند .

إنّ ذلكم كان يؤذى النبىّ . .. و ما كان لكم أن تؤذوا رسول اللّه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - احزاب - 33 - 69 - 10

10 - حضور در زمره مؤمنان ، مقتضى پرهيز از آزار و اذيت پيامبرخدا ( ص ) بود .

ي_أيّها الذين ءامنوا لاتكونوا كالذين ءاذوا موسى

ندا به {يا أيّها الذين آمنوا} مى تواند به منظور تشويق مخاطبان براى عدم اذيت پيامبر(ص) باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - احزاب - 33 - 70 - 2،3،5

2 - پرهيز از اذيت و آزار پيامبرخدا ( ص ) ، از مصاديق تقوا است .

ي_أيّها الذين ءامنوا لاتكونوا كالذين ءاذوا موسى. .. اتّقوا اللّه

بنابراين كه فرمان به تقوا، پس از نهى از اذيت، فرمان به عام پس از ذكر خاص باشد، نكته ياد شده به دست مى آيد.

3 - تقوا و ترس از خدا ، مانع ايذاء و اذيت پيامبرخدا ( ص ) است .

ي_أيّها الذين ءامنوا لاتكونوا كالذين ءاذوا موسى . .. اتّقوا اللّه

احتمال دارد كه ذكر {اتّقوا

اللّه} پس از نهى از آزار پيامبر(ص)، به خاطر اين باشد كه تقوا و ترس از خدا، باعث مى شود كه نهى {لاتكونوا. ..} جامه عمل بپوشد.

5 - اجتناب از اتهام به پيامبر ( ص ) و اداى سخنى آزار دهنده بر آن حضرت ، استوارگويى است .

لاتكونوا كالذين ءاذوا موسى فبرّأه اللّه . .. و قولوا قولاً سديدًا

اجتناب از استهزاى محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 104 - 7

7 - ضرورت پرهيز از سخنى كه گوياى اهانت به پيامبر ( ص ) و استهزاى او باشد .

لاتقولوا رعنا و قولوا انظرنا

اجتناب از اهانت به محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 104 - 7

7 - ضرورت پرهيز از سخنى كه گوياى اهانت به پيامبر ( ص ) و استهزاى او باشد .

لاتقولوا رعنا و قولوا انظرنا

اجتناب از تكذيب محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - حج - 22 - 45 - 5

5 - توصيه شدن مشركان صدراسلام مبنى بر اين كه با مطالعه در سرنوشت اقوام و ستمگران هلاك شده كذشته و مشاهده آثار به جا مانده از شهر ها و بلاد خراب شده آنان ، درس عبرت بگيرند و از مخالفت و مبارزه با پيامبر ( ص ) دست بردارند .

فكأين من قرية . .. و قصر مشيد

اجتناب از تهمت به محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - احزاب - 33 - 70 - 5

5 - اجتناب از اتهام به پيامبر ( ص )

و اداى سخنى آزار دهنده بر آن حضرت ، استوارگويى است .

لاتكونوا كالذين ءاذوا موسى فبرّأه اللّه . .. و قولوا قولاً سديدًا

اجتناب از مبارزه با محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - حج - 22 - 45 - 5

5 - توصيه شدن مشركان صدراسلام مبنى بر اين كه با مطالعه در سرنوشت اقوام و ستمگران هلاك شده كذشته و مشاهده آثار به جا مانده از شهر ها و بلاد خراب شده آنان ، درس عبرت بگيرند و از مخالفت و مبارزه با پيامبر ( ص ) دست بردارند .

فكأين من قرية . .. و قصر مشيد

اجتهاد محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - نور - 24 - 62 - 13

13 - اعمال اجتهاد و مصلحت انديشى در حل و فصل امور اجتماعى ، از اختيارات پيامبر ( ص ) و رهبران جامعه اسلامى است .

و إذا كانوا معه على أمر جامع . .. فإذا استئذنوك لبعض شأنهم فأذن لمن شئت منهم

اجداد محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - صافات - 37 - 107 - 3

3 - { على بن الحسن بن على بن الفضال عن أبيه قال : سألت أباالحسن على بن موسى الرضا ( ع ) عن معنى قول النبىّ ( ص ) : أنا ابن الذبيحين قال : يعنى اسماعيل بن ابراهيم . . . فلمّا عزم على ذبحه فداه اللّه بذبح عظيم ، بكبش أملح . . . و كان يرتع قبل ذلك فى رياض الجنّة أربعين عاماً و ما خرج من رحم أنثى . .

. ;

على بن حسن بن على بن فضال از پدرش نقل مى كند كه از امام رضا(ع) از سخن رسول خدا(ص) كه فرمود: {من فرزند دو ذبيح هستم} پرسيدم، فرمود: [يكى از آن دو ]اسماعيل فرزند ابراهيم است . .. چون ابراهيم تصميم به قربانى كردن اسماعيل گرفت، خداوند قربانى بزرگى را جايگزين اسماعيل كرد. آن قربانى قوچى به رنگ سياه آميخته با سفيدى (جو گندمى)... كه چهل سال قبل از آن در باغ هاى بهشت به چرا مشغول بود و از مادرى زاييده نشده بود...}.

اجرت تبليغ محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 90 - 8

8 _ پيامبر(ص) موظف به اعلام مزد نخواستن از مردم در قبال تبليغ رسالت و انجام مسؤوليت خويش است.

قل لاأسئلكم عليه أجرا

احاطه علمى محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 85 - 5

5- مردم عصر بعثت ، معتقد به توانايى علمى پيامبر ( ص ) در پاسخ گويى به مسائل اسرارآميز و ناشناخته اى چون روح

يسئلونك عن الروح

احاطه محمد(ص) بر قرآن

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 57 - 4

4 _ احاطه كامل پيامبر اكرم(ص) به محتواى قرآن *

إنى على بينة من ربى

{على} حرف استعلاست و به كارگيرى آن در {على بينة} اشاره به اين است كه پيامبر بر بينه خويش (قرآن) احاطه و اشراف كامل دارد.

احتجاج تدريجى محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - سبأ - 34 - 27 - 8

8 - پيامبر ( ص )

براى اثبات حقانيت توحيد و بطلان شرك ، از روش مدارا و تدريج استفاده مى كرد .

قل من يرزقكم . .. و إنّا أو إيّاكم لعلى هدًى أو فى ضل_ل ... لاتسئلون عمّا أجرمنا

احتجاج در باره محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 139 - 8

8 - اخلاص مسلمانان و باور توحيدى آنان ، دليل ناروا بودن محاجه اهل كتاب با مسلمانان درباره خداوند و انتخاب پيامبر ( ص ) از ميان آنان

أتحاجوننا فى اللّه . .. و نحن له مخلصون

احتجاج محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - آل عمران - 3 - 61 - 3

3 _ رد پندار باطل نصارا در مورد حضرت عيسى ( ع ) ، با اقامه برهان از سوى پيامبر ( ص )

انّ مَثَل عيسى . .. فمن حاجّك فيه من بعد ما جاءك من العلم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - آل عمران - 3 - 183 - 10،14

10 _ احتجاج و استدلال پيامبر ( ص ) با يهود ، به تعليم خداوند

قل قد جآءكم رسل من قبلى بالبيّنات و بالّذى قلتم فلم قتلتموهم

14 _ احتجاج پيامبر ( ص ) با يهود بر اساس تاريخ گذشته آنان

قل قد جآءكم رسل من قبلى . .. فلم قتلتموهم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 17 - 8

8 _ پيامبر ( ص ) مأمور محاجه با مسيحيان مدعى الوهيت مسيح

الذين قالوا إنّ اللّه . .. قل فمن يملك

جلد - نام سوره - سوره - آيه -

فيش

5 - انعام - 6 - 12 - 1

1 _ خداوند روش احتجاج و بحث با مشركان را به پيامبر(ص) ارائه كرده است.

قل لمن ما فى السموت و الأرض . .. ليجمعنكم إلى يوم القيمة

فرمان خداوند به پيامبر(ص) (قل)، بيانگر لزوم استفاده پيامبر(ص) از اين روش خاص در مواجهه با منكران معاد است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 14 - 3

3 _ پيامبر(ص)، مأمور احتجاج با كافران درباره توحيد ربوبى

قل أغير اللّه أتّخد وليا فاطر السموت و الأرض و هو يطعم و لا يطعم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 19 - 6،25

6 _ پيامبر(ص)، مأمور به احتجاج و بحث با مشركان با طرح سؤال و پاسخ

قل أى شىء أكبر شهدة قل اللّه

25 _ احتجاجهاى متعدد پيامبر(ص) با مشركان تحت هدايت خداوند

قل أى شىء أكبر شهدة قل اللّه . .. قل لا أشهد قل ... و إننى برىء مما تشركون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 46 - 1

1 _ پيامبر(ص)، مأمور احتجاج با مشركان و بيدار ساختن فطرت توحيدى آنان

قل أرءيتم . .. من إله غير اللّه يأتيكم به

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 148 - 12

12 _ پيامبر(ص) مأمور احتجاج با مشركان و رد انديشه هاى غلط آنان

قل هل عندكم من علم فتخرجوه لنا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 13 - 6

6_ خداوند ، چگونگى استدلال عليه مشركان و ادعا

هاى نارواى آنان را به پيامبر ( ص ) تعليم مى داد .

أم يقولون افتري_ه قل فأتوا

برداشت فوق ، از كلمه {قل} كه خطاب به پيامبر است ، استفاده مى شود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - رعد - 13 - 43 - 4

4_ خداوند ، تعليم دهنده پيامبر ( ص ) در چگونه استدلال كردن بر رسالت خويش و چگونه احتجاج كردن با كافران

قل كفى بالله شهيدًا بينى و بينكم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - قصص - 28 - 71 - 1

1 - ارائه شيوه احتجاج با مشركان ، از سوى خدا به پيامبر ( ص )

قل أرءيتم إن جعل اللّه عليكم الّيل سرمدًا . .. من إل_ه غير اللّه ... أفلاتسمعون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - فاطر - 35 - 40 - 1

1 - پيامبر ( ص ) ، مأمور محاجه و گفتوگو با مشركان ، درباره عقايد و معبودهايشان

قل أرءيتم شركاءكم الذين تدعون من دون اللّه أرونى ماذا خلقوا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - يس - 36 - 79 - 2

2 - پيامبراسلام ( ص ) ، مأمور پاسخ گويى به شبهات كافران و منكران معاد با استدلال و برهان

قال من يحىِ العظ_م و هى رميم . قل يحييها الذى أنشأها أوّل مرّة

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - زمر - 39 - 43 - 5

5 - مأموريت پيامبر ( ص ) ، براى احتجاج با مشركان و اثبات ناتوانى مطلق معبود ها و پوچى آيين شرك

قل أَوَلو كانوا

لايملكون شيئًا و لايعقلون

برداشت ياد شده از تصريح به ابلاغ حقيقت ياد شده (قل) استفاده مى شود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - ملك - 67 - 28 - 1،2

1 - ارائه شيوه احتجاج با كافران و مشركان ، از سوى خداوند به پيامبر ( ص )

قل أرءيتم إن أهلكنى اللّه

2 - طرح پرسش هاى تنبّه بخش و بيداركننده ، شيوه ارائه شده از سوى خداوند به پيامبر ( ص ) در محاجّه با كافران و مشركان

قل أرءيتم إن أهلكنى اللّه و من معى أو رحمنا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - ملك - 67 - 30 - 1

1 - ارائه شيوه احتجاج با كافران و مشركان ، از سوى خداوند به پيامبر ( ص )

قل أرءيتم إن أصبح ماؤكم غورًا

احتجاج محمد(ص) با يهود

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 91 - 24

24 _ پيامبر(ص) موظف به ترك مباحثه و احتجاج با يهود، بيش از مقدار بيان شده در اين آيات بوده است.

قل الله ثم ذرهم فى خوضهم يلعبون

آيه مورد بحث خود در مقام احتجاج با يهود است و جمله ذيل آيه (ثم ذرهم)، دستور به ترك احتجاج مى دهد. مقتضاى جمع بين اين دو فراز، آن است كه احتجاج بايد در حد مذكور باشد و بيش از آن نبايد به آن پرداخته شود.

احترام به محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - احزاب - 33 - 56 - 8

8 - پاسداشت حرمت پيامبر ( ص ) بر همه لازم است .

ي_أيّها الذين ءامنوا

صلّوا عليه و سلّموا تسليمًا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - زخرف - 43 - 42 - 4

4 - تأخير خداوند در انتقام گرفتن از حق گريزان ، مهلتى به ايشان و احترامى به وجود پيامبر ( ص )

فإمّا نذهبنّ بك . .. فإنّا عليهم مقتدرون

از آيه قبل استفاده شد كه اگر پيامبر رحلت كند، خداوند از مخالفان حق ستيز او انتقام خواهد گرفت. مفهوم اين سخن آن است كه حضور پيامبر(ص) مانع تسريع در انتقام است; ولى اين مانع، قطعى نيست و خداوند مى تواند حتى در زمان حضور پيامبر(ص)، مخالفان دين را مجازات كند.

احترام محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - نور - 24 - 63 - 14

14 - { عن أبى جعفر ( ع ) فى قوله { لاتجعلوا دعاء الرسول بينكم كدعاء بعضكم بعضاً } يقول : لاتقولوا : يا محمّد ( ص ) و لا يا أباالقاسم ل_كن قولوا يا نبى اللّه و يا رسول اللّه . . . ;

از امام باقر(ع) درباره قول خدا {لاتجعلوا دعاء الرسول كدعاء بعضكم بعضاً} روايت شده است كه [رسول خدا(ص)] را با اسم و كنيه نخوانيد و نگوييد {يا محمد}، {يا أباالقاسم} ولكن [با احترام ]بگوييد: {يا نبى اللّه} و {يا رسول اللّه} . ..}.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - فرقان - 25 - 51 - 7

7 _ پيامبراسلام ( ص ) ، شخصيتى بزرگ و مورد تجليل و بزرگداشت خداوند

و لو شئنا لبعثنا فى كلّ قرية نذيرًا

از ديدگاه بيشتر مفسران، انتخاب پيامبراسلام(ص) به عنوان پيامبر خاتم، نوعى تجليل

و بزرگداشت خداوند نسبت به ايشان است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - حجرات - 49 - 2 - 2،5

2 _ مؤمنان ، موظف به رعايت ادب و احترام در محضر پيامبر ( ص )

لاترفعوا أصوتكم فوق صوت النبىّ و لاتجهروا له بالقول

5 _ پيامبر ( ص ) ، داراى حرمتى ويژه و برتر از ديگران

و لاتجهروا له بالقول كجهر بعضكم لبعض

احترام همسران محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - احزاب - 33 - 6 - 6

6 - رعايت احترام همسران پيامبر ( ص ) بر مؤمنان ، لازم است .

و أزوجه أُمّه_تهم

به منزله مادر معرفى شدن همسران پيامبر(ص) در آيه، به قرينه آيه پنجاه و سه _ كه در آن، ازدواج با همسران پيامبر(ص) حرام شده است _ همان حرمت ازدواج است. اين كه از حرمت ازدواج با آنان، از چنين تعبيرى استفاده شده است، به خاطر يادآورى حرمت ويژه اى همانند مادران، براى همسران پيامبر است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - احزاب - 33 - 55 - 10

10 - جايگاه همسرى پيامبر ، جايگاهى ويژه است و حرمت و احكام خاصى دارد .

لاجناح عليهنّ فى . .. و لانسائهنّ

احساس مسؤوليت محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 107 - 6

6 _ احساس مسؤوليت شديد پيامبر(ص) در مورد هدايت مردم به توحيد

و ما جعلنك عليهم حفيظا

احسان به محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - نساء - 4 - 62 - 13

13 _ احسان به پيامبر (

ص ) ، توجيه نارواى منافقان براى عدم ارجاع داورى به وى

ان اردنا الّا احساناً و توفيقاً

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 17 - 2

2 _ هيچ موجودى توان جلوگيرى از خيرى را كه خداوند به پيامبر(ص) برساند، ندارد.

و إن يمسسك اللّه بخير

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - علق - 96 - 3 - 5

5 - القاى وحى بر پيامبر ( ص ) و توانمند ساختن او بر قرائت قرآن ، احسان و كرم خداوند به آن حضرت است .

اقرأ و ربّك الأكرم

احسان محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - احزاب - 33 - 37 - 3

3 - پيامبراكرم ( ص ) به زيدبن حارثه ، انعام و احسان كرده بود .

و إذ تقول للذى . .. و أنعمت عليه

احسان همسران محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - احزاب - 33 - 29 - 5،8

5 - همسران پيامبر ، علاوه بر دورى از متاع هاى دنيا و انتخاب زيستن با پيامبر ( ص ) ، بايد كردار نيكو را نيز پيشه مى كردند .

إن كنتنّ تردن اللّه و رسوله . .. فإنّ اللّه أعدّ للمحسن_ت منكنّ أجرًا

8 - خداوند ، خود براى همسران نيكوكار پيامبر ( ص ) كه آن حضرت را بر دنيا ترجيح بدهند ، پيشاپيش پاداشى عظيم فراهم كرده است .

فإنّ اللّه أعدّ للمحسن_ت منكنّ أجرًا عظيمًا

احكام حكومتى محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 71 - 18

18 _

اطاعت از دستورات رسول خدا _ در فرمان هاى حكومتى و . . . _ همانند اطاعت از خدا لازم است .

و يطيعون اللّه و رسوله

جدا آمدن اطاعت رسول از اطاعت خدا، مشعر به متفاوت بودن مواد و موضوعات مورد دستور است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - نور - 24 - 54 - 2

2 - پيامبراسلام ( ص ) ، داراى رهنمود ها و فرمان هايى ( اوامر حكومتى ) جدا از رهنمود ها و فرمان هاى خداوند در قرآن

قل أطيعوا اللّه و أطيعوا الرسول

تكرار امر {أطيعوا} و جدا آمدن آن براى پيامبر(ص)، حاكى از آن است كه پيامبراسلام (ص) جدا از آنچه كه خدا در قرآن فرموده بود، رهنمودها و فرمان هايى داشت كه از آنها در اين برداشت به {اوامر حكومتى} تعبير شده است كه اصطلاحى جديد و مناسب مى باشد; زيرا اگر فرمان ها و رهنمودهاى آن حضرت، همان باشد كه خداوند در قرآن فرموده بود، تكرار {أطيعوا} لغو به نظر مى رسيد.

احكام خاص محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - حشر - 59 - 6 - 5

5 - غنايم به دست آمده بدون جنگ و نبرد ( فىء ) ، ويژه پيامبر ( ص ) و خارج از قلمرو مالكيت شخصى مسلمانان است .

و ما أفاء اللّه على رسوله منهم

مفهوم اختصاص يافتن غنايم به دست آمده بدون جنگ و نبرد به پيامبر(ص)، اين است كه ساير مسلمانان، ابتدا مالكيت شخصى نسبت به آن ندارند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - حشر - 59 - 7 - 1

1

- { فىء } غنيمتى قرار داده شده از سوى خداوند در اختيار پيامبر ( ص ) ، براى مصارف ششگانه

ما أفاء اللّه على رسوله من أهل القرى فللّه و للرسول

احكام نجوا با محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - مجادله - 58 - 12 - 4

4 - خداوند ، بر هر مسلمانى كه خواستار نجوا و گفتوگوى محرمانه با پيامبراكرم ( ص ) بود ، واجب كرد كه پيش از آن صدقه اى بپردازد .

ي_أيّها الذين ءامنوا إذا ن_جيتم الرسول فقدّموا بين يدى نجويكم صدقة

احكام همسرى محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - احزاب - 33 - 53 - 40

40 - جايگاه همسرى پيامبر ، جايگاهى ويژه است و حرمت و احكام خاصى دارد .

و إذا سألتموهنّ مت_عًا فسئلوهنّ من وراء حجاب . .. و لا أن تنكحوا أزوجه من بعده أ

اختصاصات محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - انفال - 8 - 1 - 6

6 _ انفال به تمامى از آن خدا و رسول اوست .

قل الأنفال للّه و الرسول

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 79 - 2،18

2- نماز شب ، تكليفى واجب بر پيامبر ( ص ) علاوه بر ساير واجبات

و من الّيل فتهجّد به نافلة لك

با توجه به معناى لغوى {نافلة} كه به معناى زيادت بر واجب است; (مفردات راغب) و نيز لام اختصاص {لك} نكته ياد شده قابل استفاده است.

18- { عن عمارالساباطى قال : كنّا جلوساً عند أبى عبدالله ( ع ) بمنى فقال له

رجل : ما تقول فى النوافل ؟ فقال : فريضة قال : ففزعنا و فزع الرجل ، فقال : أبوعبدالله ( ع ) : إنما أعنى صلاة الليل على رسول الله ( ص ) ان الله يقول : { و من الليل فتهجّد نافلة لك } ;

عمار ساباطى گويد: در منى نزد امام صادق(ع) نشسته بوديم، شخصى به حضرت گفت: در باره نافله ها چه مى گوييد؟ حضرت فرمود: واجب هستند. راوى گويد: ما و آن مرد سؤال كننده برآشفتيم، پس حضرت فرمود: منظور من نماز شب است كه بر رسول خدا واجب بود. همانا خداوند مى فرمايد: و من الليل فتهجد به نافلة لك}.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - احزاب - 33 - 6 - 5

5 - همسران پيامبر ( ص ) ، در حكم مادر مؤمنان اند .

و أزوجه أُمّه_تهم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - احزاب - 33 - 50 - 20،21،24،25،31،34

20 - در صورتى كه زنى مؤمن ، خود را ، بدون صداق بر پيامبر ( ص ) هبه مى كرد ، او براى آن حضرت حلال و مباح بود .

إنّا أحللنا لك . .. و امرأة مؤمنة إن وهبت نفسها للنبىّ

21 - هبه كردن زنى ، خود را براى همسرى پيامبر ( ص ) ، حكمى ويژه آن حضرت است و هيچ مؤمنى ، مشمول آن نمى شود .

و امرأة مؤمنة إن وهبت نفسها للنبىّ . .. خالصة لك من دون المؤمنين

24 - زوجيت زنى براى پيامبر ( ص ) با غير صيغه عقد رايج ، يعنى با صيغه هبه نيز

تحقق پيدا مى كند .

و امرأة مؤمنة إن وهبت نفسها للنبىّ

آيه، درصدد شمارش زنانى است كه مى توانند به همسرى پيامبر(ص) درآيند. از اين مطلب استفاده مى شود كه مورد {امرأة مؤمنة إن وهبت نفسها} غير از آن زنانى است كه آن حضرت، از طريق عقد ازدواج با آنان ازدواج مى كند. {أحللنا} و نيز {إن أراد النبىّ أن يستنكحها} قرينه اند بر اين كه اين مورد با صيغه {وهبت نفسى لك} تحقق مى يابد و نياز به صيغه عقد رايج نيست.

25 - آنچه كه درباره ازدواج هاى پيامبر ( ص ) مقدر شده بود ، براى مؤمنان مصلحت نيست .

خالصة لك من دون المؤمنين قد علمنا ما فرضنا عليهم فى أزوجهم

جمله {قد علمنا. ..} يا معترضه و يا حال سببى براى {المؤمنين} است. برداشت بالا، براساس احتمال دوم است. بنابراين، مفاد آنچه درباره مؤمنان آمده چنين مى شود: {حكم هبه زن جهت ازدواج، ويژه پيامبر(ص) است، نه مؤمنان; چه اين كه ما مى دانيم آنچه را كه براى آنان درباره همسران شان و يا همسرگزينى شان، تعيين كرديم، شايسته است و آنچه مربوط به پيامبر(ص) است به مصلحت آنها نيست}.

31 - اختصاص احكام ويژه اى براى ازدواج پيامبر ( ص ) ، به منظور رفع مشقت و حرج از آن حضرت است .

إنّا أحللنا لك أزوجك . .. و ما ملكت يمينك ... لكيلا يكون عليك حرج

34 - تشريع احكامى اختصاصى براى پيامبر ( ص ) به منظور رفع حرج از آن حضرت ، برخاسته از آمرزندگى و رحمت خداوند است .

لكيلا يكون عليك حرج و كان اللّه غفورًا رحيمًا

جلد - نام سوره -

سوره - آيه - فيش

14 - احزاب - 33 - 51 - 1

1 - پيامبر ( ص ) اختيار دارد زنانى كه خود را به او هبه كرده اند ، قبول و يا رد كند .

و امرأة مؤمنة إن وهبت نفسها للنبىّ . .. ترجى من تشاء منهنّ و تئوى إليك من تشاء

{ترجى} از {رجى} و {رجا} با همزه و بدون آن، يك معنا دارد و آن {تأخير انداختن} است (العين). اين واژه، كنايه از {ترك كردن همسر} است. لازم به ذكر است كه مرجع ضمير در {منهنّ} مى تواند {أزواج} و يا {امرأة مؤمنة...} باشد. برداشت بالا، بنابر احتمال دوم است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - احزاب - 33 - 52 - 1،2،3،10

1 - بر پيامبر ( ص ) روا و جايز نيست كه غير از موارد تعيين شده ، همسرى انتخاب كند .

لايحلّ لك النساء من بعد

{بعد} ضد {قبل} است (مفردات راغب) و در آيه، معناى {غير} مى دهد. مضاف اليه آن به قرينه معلوم بودن، محذوف است. معناى عبارت چنين است: {غير از زن هايى كه گفته شد، زنان ديگرى براى تو حلال نيست}.

2 - پيامبر ( ص ) مجاز نبود كه همسران خود را طلاق داده و ديگرانى را جايگزين آنان كند .

لايحلّ لك . .. و لا أن تبدّل بهنّ من أزوج

3 - حق انتخاب همسر براى پيامبر ( ص ) ، محدود بوده و او ، حق ندارد از آن حدّ بگذرد ، هرچند آنان براى آن حضرت خوشايند باشند .

لايحلّ لك النساء من بعد . .. و لو أعجبك حسنهنّ

10 - بر پيامبر

( ص ) غير از همسران تعيين شده ، تنها كنيز ، حلال و مباح بود .

لايحلّ لك النساء من بعد . .. إلاّ ما ملكت يمينك

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - مزمل - 73 - 2 - 1،2،6

1 - فرمان خداوند به پيامبر ( ص ) ، به شب زنده دارى جز اندكى از شب

قم الّيل إلاّ قليلاً

{إلاّ قليلاً} استثنا از {ليل} است و مقصود از آن، استثنا از اجزاى يك شب و يا استثنا از ليالى (شب ها) است. برداشت ياد شده، مبتنى بر احتمال نخست است.

2 - رخصت يافتن پيامبر ( ص ) ، به ترك شب زنده دارى در اندكى از شب ها از سوى خداوند

قم الّيل إلاّ قليلاً

در صورتى كه {إلاّ قليلاً} استثنا از شب باشد _ نه اجزاى آن _ مفاد آيه چنين مى شود: پيامبر(ص) اجازه دارد به خاطر بروز برخى از موانع (همچون جنگ، بيمارى، سفر و. ..) نماز شب را ترك كند.

6 - { عن محمد بن مسلم عن أبى جعفر ( ع ) قال : سألتُه عن قول اللّه : { قم الليل إلاّ قليلاً } قال : أمره اللّه أن يصلّى كلَّ ليلة إلاّ أن يأتى عليه ليلةٌ فى الليالى لايصلى فيها شيئاً ;

محمدبن مسلم گويد: از امام باقر(ع) درباره سخن خداوند: {قم الليل إلاّ قليلاً} سؤال كردم، فرمود: خداوند به او (رسول اللّه) دستور داده كه هر شب نماز [شب ]بخواند; مگر اين كه شبى از شب ها بيايد كه در آن نتواند نمازى بخواند}.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - مزمل - 73

- 3 - 1

1 - مجاز بودن پيامبر ( ص ) ، در عبادت و شب زنده دارى به اكتفا نمودن به نيمى از شب

قم الّيل . .. نصفه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - بلد - 90 - 2 - 2

2 - تكليف پيامبر ( ص ) درباره محرّمات شهر مكه ، با ديگر مردم يكسان نبود .

و أنت حلّ به_ذا البلد

{حِلٌّ} و {حَلالٌ}، به يك معنا است و به مردى كه از احرام بيرون آمده و يا از حرم خارج شده باشد، {حَلال} و {مُحِلّ} گفته مى شود(مفردات راغب). بر اين مبنا {حِلّ} بودن پيامبر(ص); يعنى، آنچه درباره مكه بر ديگران تحريم شده، براى آن حضرت مباح است. در اين معنا جمله {و أنت حلّ}، مستأنفه خواهد بود. مشهور گفته اند: محرمات مكه براى حضرت رسول(ص)، تنها در {لحظه اى از روز فتح مكه} مباح شد و در غير آن زمان با ديگران يكسان بوده است.

اختلاف درباره محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - جاثيه - 45 - 17 - 12،13،14

12 - اختلاف يهود درباره رسالت پيامبراكرم ( ص ) ، اختلافى مغرضانه و جاه طلبانه *

و ءاتين_هم بيّن_ت من الأمر فما اختلفوا إلاّ من بعد ما جاءهم العلم . .. إنّ ربّك

برداشت بالا بدان احتمال است كه {الأمر} نظر به رسالت پيامبراكرم(ص) داشته باشد. در اين صورت اختلاف بنى اسرائيل نيز مربوط به همين مسأله مى شود.

13 - تهديد يهود از سوى خداوند ، به خاطر اختلاف هاى مغرضانه و جاه طلبانه آنان در امر رسالت پيامبراكرم ( ص ) *

بيّن_ت من الأمر

. .. إنّ ربّك يقضى بينهم يوم القي_مة فيما كانوا فيه يختلفون

14 - اختلاف يهود درباره رسالت پيامبراكرم ( ص ) اختلافى ريشه دار و ديرپا *

و ءاتين_هم بيّن_ت من الأمر . .. فيما كانوا فيه يختلفون

در صورتى كه {الأمر} اشاره به رسالت پيامبراكرم(ص) داشته باشد; اختلاف مستمرى كه از {كانوا فيه يختلفون} استفاده مى شود، ريشه دار بودن اختلافات آنان را درباره رسالت پيامبراكرم(ص) مى رساند.

اختلاف كافران مكه با محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - سجده - 32 - 28 - 9

9 - كافران مكه ، در انتظار وقوع روزى براى حل و فصل شدن اختلاف شان با پيامبر ( ص ) بودند . *

و يقولون متى ه_ذا الفتح

احتمال دارد مراد از {الفتح} فصل و قضا ميان كافران و پيامبر(ص) باشد. در اين صورت، {يوم الفتح}، روزى خواهد بود كه چنين ايده اى، جامه عمل بپوشد.

اختلاف محمد(ص) با كافران

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 112 - 10

10- شركورزى و انحراف از توحيد ، محور و اساس اختلاف پيامبر ( ص ) با مشركان و كافران

ق_ل ربّ . .. على ماتصفون

اختلاف محمد(ص) با مشركان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 112 - 10

10- شركورزى و انحراف از توحيد ، محور و اساس اختلاف پيامبر ( ص ) با مشركان و كافران

ق_ل ربّ . .. على ماتصفون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - زخرف - 43 - 84 - 3

3 - توحيد و يكتاپرستى ، محور اصلى

اختلاف پيامبر ( ص ) با مشركان

قل إن كان للرحم_ن ولد . .. فذرهم يخوضوا ... و هو الذى فى السماء إل_ه و فى الأرض

آيات پيشين به ضميمه تكرار واژه {إل_ه}، نشانگر آن است كه سخن اصلى پيامبر(ص) در برابر مشركان، تأكيد بر توحيد و يكتا پرستى بوده است.

اختلاف مشركان مكه با محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - دخان - 44 - 35 - 2

2- مسأله معاد ، از محور هاى اختلاف مشركان مكه با پيامبر ( ص )

إنّ ه_ؤلاء ليقولون . إن هى إلاّ موتتنا الأُولى

اختيار همسران محمد(ص) در زندگى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - احزاب - 33 - 28 - 2،7

2 - پيامبر ( ص ) طبق فرمان خداوند ، همسران خود را مخير كرد كه يا دنيا و امكانات اش را انتخاب كنند و از پيامبر جدا شوند و يا آن حضرت را برگزينند و چنين خواسته هايى نداشته باشند .

قل لأزوجك إن كنتنّ تردن الحيوة الدنيا و زينتها فتعالين أمتّعكنّ و أسرّحكنّ سراحً

7 - صرف انتخاب دنيا از سوى همسران پيامبر ( ص ) _ با مخير بودن آنان به انتخاب يكى از دو امرِ دنيا و پيامبر ( ص ) _ براى طلاق كافى نبود ، بلكه آن حضرت ، بايد درباره آنان تصميمى هم اتخاذ مى كرد .

قل لأزوجك إن كنتنّ تردن الحيوة الدنيا. .. فتعالين أمتّعكنّ و أسرّحكنّ سراحًا جمي

تصريح به {تسريح} نشان مى دهد كه صرف انتخاب دنيا از سوى همسران پيامبر براى طلاق كافى نبوده است.

اختيار همسران محمد(ص) در طلاق

جلد - نام سوره

- سوره - آيه - فيش

14 - احزاب - 33 - 28 - 2،5،7،12

2 - پيامبر ( ص ) طبق فرمان خداوند ، همسران خود را مخير كرد كه يا دنيا و امكانات اش را انتخاب كنند و از پيامبر جدا شوند و يا آن حضرت را برگزينند و چنين خواسته هايى نداشته باشند .

قل لأزوجك إن كنتنّ تردن الحيوة الدنيا و زينتها فتعالين أمتّعكنّ و أسرّحكنّ سراحً

5 - پيامبر ( ص ) طبق فرمان خداوند ، موظف بود كه در صورت انتخاب طلاق از سوى همسران اش ، به آنها متاعى پرداخت كرده و با رويى خوش آنان را طلاق دهد .

قل لأزوجك إن كنتنّ تردن الحيوة الدنيا . .. أمتّعكنّ و أسرّحكنّ سراحًا جميلاً

{سراح} در لغت، به معناى {رها كردن} است (مفردات راغب).

7 - صرف انتخاب دنيا از سوى همسران پيامبر ( ص ) _ با مخير بودن آنان به انتخاب يكى از دو امرِ دنيا و پيامبر ( ص ) _ براى طلاق كافى نبود ، بلكه آن حضرت ، بايد درباره آنان تصميمى هم اتخاذ مى كرد .

قل لأزوجك إن كنتنّ تردن الحيوة الدنيا. .. فتعالين أمتّعكنّ و أسرّحكنّ سراحًا جمي

تصريح به {تسريح} نشان مى دهد كه صرف انتخاب دنيا از سوى همسران پيامبر براى طلاق كافى نبوده است.

12 - { عيص بن قاسم عن أبى عبداللّه ( ع ) قال : سألته عن رجل خيّر إمرأته فاختارت نفسها بانت منه ؟ قال : لا ، إنّما ه_ذا شىء كان لرسول اللّه ( ص ) خاصة ، أُمر بذلك ففعل و لو اخترْنَ أنفسهنّ لطلّقهنّ و هو قول اللّه عزّوجلّ :

{ قل لأزواجك إن كنتنّ تردن الحياة الدنيا و زينتها فتعالين أُمتّعكنّ و أُسرّحكنّ سراحاً جميلاً } ;

عيص بن قاسم گويد: از امام صادق(ع) پرسيدم: اگر مردى اختيار را به همسر خود بدهد كه نزد او بماند يا از او جدا شود و زن، جدايى را انتخاب كند، آيا (بدون اجراى طلاق) زن از او جدا مى شود؟ فرمود: نه. اين حكم، مخصوص رسول اللّه(ص) بود. وى مأمور شد تا همسران خود را مخير سازد و اگر همسرانِ ايشان خود را اختيار مى كردند (و نه ماندن نزد رسول خدا را) پيغمبر(ص) آنان را رها مى كرد. آن، اين سخن خدا است كه مى فرمايد: قل لأزواجك...}.

اختيارات تكوينى محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 67 - 10

10 _ پيامبر ( ص ) ، داراى اختيار تكوينى در انجام مسؤوليت هاى الهى خويش

و إن لم تفعل فما بلغت رسالته

جمله {و ان لم تفعل} مى رساند كه پيامبر(ص) تكويناً مجبور به ابلاغ رسالت نبوده و توان آن ترك آن را داشته است.

اختيارات محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 42 - 11

11 _ پيامبر ( ص ) ، از جانب خداوند ، اختيار دار داورى در ميان يهوديان و يا خوددارى از آن

فان جاءوك فاحكم بينهم او اعرض عنهم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 50 - 1،11

1 _ پيامبر(ص)، مأمور بيان محدوده وظايف و اختيارات خويش براى مردم

قل . .. إن أتبع إلا ما يوحى إلىّ

11 _ پيامبر(ص)، تنها

در محدوده تعيين شده در وحى الهى مجاز به ارائه معجزات است.

قل لا أقول لكم . .. إنى ملك إن أتبع إلا ما يوحى إلىّ

جمله {إن أتبع إلا ما يوحى}، به تناسب موضوع مورد بحث، تعيين محدوده اى براى ارائه معجزات مى تواند باشد. يعنى من فرشته و مالك خزاين نيستم، فقط تابع وحى الهى هستم و هر جا و به هر صورت كه لازم و بجا باشد، معجزه ارائه مى نمايم.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - انفال - 8 - 58 - 3،4

3 _ تصميم بر الغا و اعلان بى اعتبارى معاهدات امضا شده با كافران ، در اختيار پيامبر ( ص ) و رهبران جامعه اسلامى است .

فانبذ إليهم على سواء

4 _ بررسى و تشخيص شواهد و نشانه هاى خيانتكارى كافران ، وظيفه اى بر عهده پيامبر ( ص ) و رهبران جامعه اسلامى

و إما تخافن من قوم خيانة

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - انفال - 8 - 61 - 5

5 _ پذيرش صلح و متاركه جنگ در حيطه قدرت و مسؤوليت پيامبر ( ص ) و رهبرى است .

و إن جنحوا للسلم فاجنح لها

برداشت فوق با توجه به اينكه پيامبر(ص) مورد خطاب {فاجنح} قرار گرفته است، استفاده شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 49 - 4

4 _ فرماندهى جنگ و نيرو هاى رزمنده ، از مسؤوليت هاى پيامبر ( ص )

و منهم من يقول ائذن لى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 58 -

5

5 _ سياست گذارى امور مالى و اقتصادى جامعه اسلامى ( تقسيم صدقات ، نظارت بر آن و . . . ) از شؤون پيامبر اسلام ( ص )

و منهم من يلمزك فى الصدقت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 59 - 4

4 _ حق تصميم گيرى در نحوه تقسيم و صرف بيت المال با پيامبر ( ص ) بود .

ما ءاتيهم اللّه و رسوله

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 66 - 17

17 _ نقش پيامبر ( ص ) و رهبر جامعه اسلامى در عفو گروهى از منافقان بر اساس مصالح و كيفر گروهى ديگر

إن نعف . .. نعذب

با توجه به اينكه مراد از عفو و عذاب، مى تواند بخشش و كيفر دنيوى باشد، و نيز با الغاى خصوصيت و تعميم دادن صدور حكم عفو و مجازات به رهبر جامعه اسلامى مطلب فوق را مى توان استفاده كرد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 83 - 12

12 _ شركت و عدم شركت مسلمانان در جنگ ، منوط به اذن پيامبر ( ص ) بود .

فاستئذنوك

استيذان منافقان، نشان دهنده اين است كه: آنان به عنوان فردى از جامعه اسلامى، شركت خود را در جنگهاى آينده، منوط به اجازه پيامبر (ص) مى دانسته اند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - نور - 24 - 62 - 11

11 - پذيرش و يا رد درخواست مردم مبنى بر پرداختن به امور زندگى شخصى ، به جاى همكارى در حل و

فصل امور اجتماعى ، از اختيارات و وظايف پيامبر ( ص ) و رهبرى جامعه اسلامى و به تشخيص اينان است .

فإذا استئذنوك لبعض شأنهم فأذن لمن شئت منهم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - احزاب - 33 - 38 - 1،4

1 - پيامبر ( ص ) ، در انجام دادن هر چه كه خداوند براى او مباح و روا دانسته ، هيچ منعى ندارد .

ما كان على النبىّ من حرج فيما فرض اللّه له

{حَرَج} به معناى {تنگنايى و در مضيقه بودن}، و {فرض} به معناى {مقرّر شده و معين شده} است (مفردات راغب).

4 - آزادى عمل داشتن پيامبر ( ص ) در اعمالى كه انجام دادن اش براى او روا و مباح بوده ، سنتّى خداوندى است .

ما كان على النبىّ من حرج فيما فرض اللّه له سنّة اللّه فى الذين خلوا من قبل

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - احزاب - 33 - 51 - 1،2،3،4،5،6،7،8،9،13،14

1 - پيامبر ( ص ) اختيار دارد زنانى كه خود را به او هبه كرده اند ، قبول و يا رد كند .

و امرأة مؤمنة إن وهبت نفسها للنبىّ . .. ترجى من تشاء منهنّ و تئوى إليك من تشاء

{ترجى} از {رجى} و {رجا} با همزه و بدون آن، يك معنا دارد و آن {تأخير انداختن} است (العين). اين واژه، كنايه از {ترك كردن همسر} است. لازم به ذكر است كه مرجع ضمير در {منهنّ} مى تواند {أزواج} و يا {امرأة مؤمنة...} باشد. برداشت بالا، بنابر احتمال دوم است.

2 - پيامبر ( ص ) ، مجاز است هر يك

از زنان خود را طلاق دهد و يا به زندگى با آنان ادامه دهد .

ترجى من تشاء منهنّ و تئوى إليك من تشاء

برداشت بالا، بنابراين احتمال است كه مرجع ضمير در {منهنّ} واژه {أزواج} در آيه پيش باشد. {ترجى} (به تأخير بيندازى) و {تئوى} (مكانْ بدهى) كنايه از طلاق و نگهدارى است.

3 - پيامبر ( ص ) اختيار دارد كه در تماس با همسرانش ، به اختيار خود ، برخى را مقدم بدارد و برخى ديگر را به تأخير بيندازد .

ترجى من تشاء منهنّ و تئوى إليك من تشاء

احتمال دارد كه مراد از {حق اختيار تأخير و تقديم} _ چنان كه برخى از مفسران نيز گفته اند _ {حق همبسترى} باشد.

4 - واگذارى حق تصميم و اختيار درباره همبسترى با همسران ، به خود پيامبر ( ص ) به خاطر رفع مشقت از آن حضرت است .

لكيلا يكون عليك حرج . .. ترجى من تشاء منهنّ

5 - پيامبر ( ص ) مجاز است كه پس از ردّ زنانى كه خود را به آن حضرت هبه كرده اند ، آنان را برگرداند .

و من ابتغيت ممّن عزلت فلاجناح عليك

برداشت بالا، بنابراين احتمال است كه مفعول محذوف {عزلت} آن زنانى باشد كه خود را به پيامبر(ص) هبه كرده اند و آن حضرت، طبق اختيارى كه داشته، آنان را قبول نكرده است.

6 - پيامبر ( ص ) ، مجاز است هر كدام از زنان خود را كه مطلّقه كرده ، مجدداً به همسرى درآورد .

ترجى من تشاء منهنّ . .. و من ابتغيت ممّن عزلت

بنابراين كه مفعول محذوف {عزلت} زنانى باشد كه پيامبر(ص) طبق اختيارات خود آنان را

طلاق داده، نكته بالا، قابل استفاده است.

7 - بر پيامبر ( ص ) روا و جايز است كه تصميم خود را درباره به تأخير انداختن همبسترى با يكى از همسران خود ، تغيير داده و آن را مقدم بدارد .

ترجى من تشاء منهنّ . .. و من ابتغيت ممّن عزلت فلاجناح عليك

برداشت بالا، بنابراين احتمال است كه مراد از {ترجى} و {تؤوى} تقديم و تأخير در همبسترى با يكى از همسران باشد. بنابراين مراد از {من عزلت} آن كسى خواهد بود كه فعلاً از او كناره گيرى شده است. و به عبارتى، همبسترى با او به تأخير افتاده است.

8 - واگذارشدن طلاق هر يك از همسران و يا عدم آن ، به پيامبر ( ص ) به منظور رفع نگرانى از همسران آن حضرت است .

ترجى من تشاء منهنّ . .. ذلك أدنى أن تقرّ أعينهنّ و لايحزنّ

{تقرّ} از ريشه {قرّ} به معناى {سردى}، و {قرّة العين} كنايه از سرور و خوشحالى است (مفردات راغب). لازم به ذكر است كه برداشت بالا، بنابراين است كه مشاراليه {ذلك} عبارت {ترجى من تشاء ... و تؤوى إليك من تشاء} باشد.

9 - واگذار شدن تقديم و تأخير همخوابگى با همسران ، به تصميم پيامبر ( ص ) به منظور فراهم آوردن رضايت آنان است .

ترجى من تشاء منهنّ . .. ذلك أدنى أن تقرّ أعينهنّ و لايحزنّ و يرضين

13 - خدايى بودن حق تصميم گيرى پيامبر ( ص ) درباره همخوابگى با همسران ، مايه شادمانى آنان و موجب رفع نگرانى شان است .

ترجى من تشاء منهنّ . .. ذلك أدنى أن تقرّ أعينهنّ و لايحزنّ و يرضين

بما ءاتيتهنّ

احتمال دارد كه مشارٌاليه {ذلك} اصلِ حكمى باشد كه آن حضرت، با آن، حقّ پيدا كرد تا مجاز به چنان رفتارى با همسران خود باشد. در اين صورت، رضايت و رفع نگرانى از آنان، باز مى گردد به اين كه آنان، چون به حكم خداوند تن در مى دهند، و آنچه از پيامبر(ص) مى رسد تابع حكم خدا است از آنان راضى اند.

14 - مُجاز بودن پيامبر ( ص ) به بازگرداندن زنى كه او را مطلّقه كرده ، حكمى است كه مايه شادمانى همسران آن حضرت و موجب رفع اندوه از آنان مى شود .

و من ابتغيت ممّن عزلت فلاجناح عليك ذلك أدنى أن تقرّ أعينهنّ

بنابراين اين كه مشارٌاليه {ذلك} مفادِ فراز {مَن ابتغيت ممَّن عزلت. ..} باشد، نكته بالا قابل استفاده است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - حشر - 59 - 7 - 10،20

10 - پيامبر ( ص ) صاحب اختيار مصرف فىء در موارد تعيين شده از جانب خدا

و ما ءاتيكم الرسول فخذوه و ما نهيكم عنه فانتهوا

از تعبير {و ما آتاكم. ..} استفاده مى شود كه {فىء} نخست در اختيار پيامبر قرار مى گيرد و او است كه بر اساس موازين عطا مى كند و يا دريغ مى دارد.

20 - { عن فضيل بن يسار ، قال : سمعت أباعبداللّه ( ع ) يقول : . . .ان اللّه عزّوجلّ أدّب نبيّه . . . ثمّ فوّض إليه أمر الدين و الاُمّة ليسوس عباده فقال عزّوجلّ : { ما آتاكم الرسول فخذوه و ما نهاكم عنه فانتهوا . . . } ;

فضيل بن يسار گويد:

از امام صادق(ع) شنيدم كه فرمود: خداوند عزّوجلّ، رسول خود را به صفات نيك آراست. .. سپس امر دين و امت را به او واگذار كرد تا سياست اداره امور امت را بر عهده گيرد. پس خداى عزّوجلّ فرمود: ما آتاكم الرسول فخذوه و ما نهاكم عنه فانتهوا...}.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - مزمل - 73 - 2 - 2

2 - رخصت يافتن پيامبر ( ص ) ، به ترك شب زنده دارى در اندكى از شب ها از سوى خداوند

قم الّيل إلاّ قليلاً

در صورتى كه {إلاّ قليلاً} استثنا از شب باشد _ نه اجزاى آن _ مفاد آيه چنين مى شود: پيامبر(ص) اجازه دارد به خاطر بروز برخى از موانع (همچون جنگ، بيمارى، سفر و. ..) نماز شب را ترك كند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - مزمل - 73 - 3 - 2

2 - مجاز بودن پيامبر ( ص ) ، در عبادت و شب زنده دارى به كاستن از نيمى از شب به مقدار كمى

قم الّيل . .. نصفه أو انقص منه قليلاً

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - مزمل - 73 - 4 - 1،2

1 - مجاز بودن پيامبر ( ص ) ، در افزودن بر عبادت و شب زنده دارى خود بيش از نيمى از شب

قم الّيل . .. نصفه ... أو زِدْ عليه

2 - مخيّر بودن پيامبر ( ص ) ، در تعيين ميزان عبادت و شب زنده دارى خود ، از نيمى از شب و يا كمى كمتر يا بيشتر از آن

قم الّيل . ..

نصفه أو انقص منه قليلاً . أو زِدْ عليه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - غاشيه - 88 - 23 - 4

4 - پيامبر ( ص ) ، به الزام مخالفان بر ايمان_ در صورت بى اعتنايى و كفر ورزيدن آنان _ مجاز است .

لست عليهم بمصيطر . إلاّ من تولّى و كفر

حرف {إلاّ}، ممكن است براى استثناى حقيقى از ضمير {عليهم} باشد.

اخراج محمد(ص) از مكه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 13 - 6

6 _ مشركان ، در راستاى خاموش كردن آواى توحيد ، تصميم گرفته بودند پيامبر اكرم ( ص ) را از مكه اخراج كنند .

و همّوا بإخراج الرسول

اخلاص محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 162 - 1،2،5،6،9

1 _ نماز خواندن پيامبر(ص)، عبادت كردنش و انجام امور زندگانى و مرگش تنها براى خدا بود.

إن صلاتى و نسكى و محياى و مماتى لله

{محيا} و {ممات} مصدر ميمى و به معناى زنده ماندن و مردن است. چون زنده ماندن و مردن در اختيار انسان نيست تا آن را براى خدا قرار دهد، مى توان گفت مقصود از آن چگونه زندگى كردن و چگونه مردن است و يا مراد انجام امور مربوط به زندگى و مرگ است.

2 _ پيامبر(ص) برخوردار از اخلاصى تام و همه جانبه

إن صلاتى و نسكى و محياى و مماتى لله رب العلمين

5 _ اخلاص كامل (انجام همه امور تنها براى خدا)، آيين پيامبر(ص) است.

دينا قيما . .. قل إن صلاتى و نسكى و محياى و مماتى لله رب

العلمين

6 _ پيامبر(ص) مى بايست اخلاص خويش را در همه امور به مردم اعلام كند.

قل إن صلاتى و نسكى و محياى و مماتى لله

9 _ ايمان پيامبر(ص) به ربوبيت خدا بر تمام هستى، علت اخلاص كامل و همه جانبه او

إن صلاتى و نسكى . .. لله رب العلمين

توصيف {الله} به {رب العالمين} دليل برداشت فوق است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 108 - 5

5_ پيامبر ( ص ) بر عقيده توحيدى خويش و نفى شرك و نيز لزوم فراخوانى مردم به توحيد و مبارزه با شرك ، از دليل و حجّتى روشن برخوردار بود .

قل ه_ذه سبيلى أدعوا إلى الله على بصيرة أنا و من اتبعنى

{بصيرة} به معناى حجت و دليل روشن است (لسان العرب). آيات قبل و نيز آيه مورد بحث، بيانگر متعلق {بصيرة} است كه در برداشت، برخى از آنها آورده شد. قابل ذكر است كه در تركيب اين فراز چند نظر ابراز شده است. از جمله اينكه {على بصيرة} خبر براى {أنا} و {من اتبعنى} عطف بر {أنا} است ; يعنى: {أنا و من اتبعنى على بصيرة}.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - فرقان - 25 - 57 - 5

5 _ خلوص و نداشتن هيچ چشم داشتى در انجام رسالت ، از ويژگى هاى پيامبراسلام ( ص )

ما أسئلكم عليه من أجر إلاّ من شاء أن يتّخذ إلى ربّه سبيلاً

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 86 - 6،10

6 - اجتناب پيامبر ( ص ) از تكلف و ظاهرسازى در مسير

رسالت خويش

و ما أنا من المتكلّفين

{تكليف} (ريشه {متكلّفين}) به معناى تصنع و ظاهرسازى و تعهد به انجام كارى است كه شخص شايستگى انجام آن را ندارد.

10 - نداشتن چشمداشت مادى از مردم در امر رسالت و بى تكلف و تصنع بودن پيامبراسلام ( ص ) ، نشانه حقانيت آن حضرت است .

قل ما أسئلكم عليه من أجر و ما أنا من المتكلّفين

از آيه بعد كه قرآن را تنها مايه ذكر براى جهانيان معرفى مى كند (إن هو إلاّ ذكر للعالمين)، استفاده مى شود كه آيه مورد بحث _ با طرح مسأله نداشتن چشم داشت مادى و بى تكلف بودن پيامبر اسلام(ص) _ درصدد اثبات رسالت و راستى آن حضرت است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - زمر - 39 - 2 - 6

6 - توصيه خداوند به پيامبر ( ص ) ، مبنى بر عبادت و فرمان برى خالصانه آن حضرت

فاعبد اللّه مخلصًا له الدين

واژه {دين} در معانى جزا، عادت، ملت، اسلام، عبادت و طاعت، به كار مى رود (قاموس المحيط); ولى در اين جا _ با توجه به اين كه مخاطبان آيات مورد بحث، مشركان مى باشند و نيز در اين آيات واژه عبادت به كار رفته _ ممكن است به معناى عبادت و طاعت استعمال شده باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - زمر - 39 - 11 - 2

2 - فرمان خداوند به پيامبر ( ص ) ، مبنى بر عبادت و فرمان برى خالصانه او

أُمرت أن أعبد اللّه مخلصًا له الدين

واژه {دين} در چند معنا (جزا، عادت، ملت، اسلام، عبادت و طاعت) به

كار مى رود (قاموس المحيط); ولى در اين جا _ با توجه به اين كه مخاطبان آيات مورد بحث مشركان هستند و نيز در اين آيه واژه عبادت به كار رفته است _ ممكن است به معناى عبادت و طاعت استعمال شده باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - زمر - 39 - 14 - 2

2 - عبادت خالصانه خدا ، تكليفى الهى برعهده پيامبر ( ص )

قل اللّه أعبد مخلصًا له دينى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - كوثر - 108 - 2 - 2

2 - اخلاص در نماز و انجام دادن آن تنها به جهت فرمان خدا ، وظيفه اى برعهده پيامبر ( ص )

فصلّ لربّك

اخلاق محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - مؤمنون - 23 - 69 - 3،4

3 - شخصيت ارزشى و اخلاقى پيامبر ( ص ) ، خود گواه صداقت آن حضرت بود .

أم لم يعرفوا رسولهم فهم له منكرون

4 - سرزنش كافران از سوى خداوند ، به خاطر انكار رسالت پيامبر ( ص ) ، على رغم آگاهى آنان از شخصيت ارزشى و اخلاقى ( صداقت ، امانت و . . . ) آن حضرت

أم لم يعرفوا رسولهم فهم له منكرون

ادراك محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - ابراهيم - 14 - 24 - 2

2- پيامبر ( ص ) ، پيشتاز در درك معارف دينى و داراى نقش الگويى در آن

ألم تر كيف ضرب الله مثلاً كلمة طيّبة كشجرة طيّبة

استفهام {ألم تر} تقريرى است. يعنى تو مى بينى ... از اينكه

خداوند، به جاى عموم مردم پيامبر(ص) را مورد خطاب قرار داده است مى تواند به اين نكته اشاره داشته باشد كه وقتى پيامبر(ص) در مثالهاى خداوند دقت مى كند، مردم بايد آن حضرت را سرمشق خود قرار دهند.

ادراكات شهودى محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - نجم - 53 - 12 - 4

4 - استمرار و پيوستگى مشاهدات قلبى پيامبر ( ص )

ما كذب الفؤاد مارأى . أفتم_رونه على مايرى

تغيير سياق از ماضى (رأى) به مضارع (يرى) مى تواند اشاره به استمرار و پيوستگى مشاهدات بر قلب پيامبر(ص) داشته باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - نجم - 53 - 17 - 1،2،3

1 - ديده دل پيامبر ( ص ) ، عارى از هر گونه خطا و انحراف

و لقد رءاه نزلة أُخرى . .. ما زاغ البصر و ماطغى

2 - ره نيافتن هيچ گونه خطا و انحراف در مشاهدات قلبى پيامبر ( ص ) ، در ديدن جبرئيل در { سدرة المنتهى }

ما زاغ البصر و ماطغى

مراد از {البصر} در آيه شريفه _ به قرينه {ماكذب الفؤاد ما رأى} _ ديده دل است; و نه چشم سر.

3 - { عن رسول اللّه ( فى وصف معراج ) و كان توفيقاً من ربّى أن غمضت عينى فكلّ بصرى و غشى عن النظر ، فجعلت أبصر بقلبى كما أبصر بعينى بل أبعد و أبلغ ، فذلك قوله تعالى { ما زاغ البصر و ماطغى لقد رأى من آيات ربّه الكبرى } و إنّما كنت أبصر مثل خيط الابر نوراً بينى و بين ربّى . . . ;

از رسول

خدا(ص) روايت شده [كه در توصيف معراج خود فرمود:] توفيقى از پروردگارم بود كه چشمم را ببندم. ديده ام ناتوان و از نگاه پوشيده شد، در آن حال با قلب خود بسان چشم; بلكه بهتر و دورتر را مى ديدم و اين سخن خدا است، كه مى فرمايد: {ما زاغ البصر و ما طغى . لقد رأى...} و من نورى مانند نخ سوزن، بين خود و خدا مى ديدم}.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - نجم - 53 - 18 - 3

3 - مشاهده آثار بزرگ ربوبى خداوند ، آخرين دستاورد پيامبر ( ص ) در كنار { سدرة المنتهى }

لقد رأى من ءاي_ت ربّه الكبرى

ادعاهاى محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 50 - 4،5

4 _ پيامبر(ص) مدعى آگاهى خويش بر غيب نيست.

و لا أعلم الغيب

5 _ پيامبر(ص) هيچگاه ادعاى فرشته بودن نكرد.

و لا أقول لكم إنى ملك

ادعاى اطاعت از محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - نور - 24 - 47 - 2

2 - منافقان صدراسلام ، مدعى اطاعت و فرمان برى از خدا و رسول بودند .

و يقولون ءامنّا باللّه و بالرسول و أطعنا

ادعاى ايمان به محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - نور - 24 - 47 - 1،5

1 - منافقان صدراسلام ، مدعى ايمان به خدا و رسول بودند .

و يقولون ءامنّا باللّه و بالرسول

به گفته مفسران، آيه شريفه و چند آيه بعد، درباره منافقان است و اين را موضوعات طرح شده در اين آيات و آهنگ

و شأن نزول آنها، تأييد مى كند.

5 - دسته اى از منافقان صدراسلام ، على رغم اظهارات أكيدشان مبنى بر فرمان برى ايمان داشتن به خدا و رسول او ، از ايشان روى برتافته و نافرمانى كردند .

و يقولون ءامنّا باللّه . .. ثمّ يتولّى فريق منهم من بعد ذلك

ادعاى تأثيرپذيرى محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - دخان - 44 - 14 - 4

4- مشركان مكه ، مدعى تأثيرپذيرى پيامبر ( ص ) از عوامل مرموز

و قالوا معلّم مجنون

واژه مجنون ممكن است به معناى جن زده و متأثر از عوامل مرموز و ناپيدا باشد.

ادعاى ذلت محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - منافقون - 63 - 8 - 5

5 - سردمدار منافقين ( عبداللّه بن أُبىّ ) ، خود را عزيز و پيروزمند و پيامبر ( ص ) را ذليل و شكست خورده مى پنداشت .

ليخرجنّ الأعزّ منها الأذلّ

ادعاى شكست محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - منافقون - 63 - 8 - 5

5 - سردمدار منافقين ( عبداللّه بن أُبىّ ) ، خود را عزيز و پيروزمند و پيامبر ( ص ) را ذليل و شكست خورده مى پنداشت .

ليخرجنّ الأعزّ منها الأذلّ

ادعاى مكذبان محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - فصلت - 41 - 5 - 3

3 - منكران دعوت پيامبر ( ص ) ، مدعى وجود حجابى نفوذناپذير ميان آنان و رسول اكرم ( ص )

و قالوا . .. و من بيننا و بينك حجاب

ادعاى ناهيان از نماز محمد(ص)

جلد -

نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - علق - 96 - 17 - 1

1 - نهى كننده پيامبر ( ص ) از نماز ، مدعى نفوذ كلام در بين هم نشينان خويش

فليدع ناديه

كلمه {نداء} تعبيرى ديگر از مجالست است و مجلس را {نادى} و {مُنتدى} مى گويند (مفردات راغب). و همانگونه كه گاه مراد از {قرية}، اهل قريه است، در آيه شريفه نيز مراد، اهل مجلس است.

اذن به محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 103 - 6

6 _ اجازه خداوند به پيامبر ( ص ) در مورد گرفتن صدقه ( زكات ) از جهاد گريزانى كه به گناه خويش معترف بودند .

و ءاخرون اعترفوا بذنوبهم . .. خذ من أمولهم صدقة

برداشت فوق با توجه به شأن نزول آيه است كه برخى از متخلفان از جنگ تبوك، نادم شدند و در قبال خطاى خويش، پيشنهاد كردند كه تمام اموالشان را به عنوان صدقه بپردازند.

اذيت به محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - نساء - 4 - 46 - 19

19 _ يهوديان تحريفگر _ به پندار خير و صلاح خويش _ در صدد آزار رساندن به پيامبر ( ص ) و ضربه زدن به اسلام بودند .

من الذين هادوا . .. لكان خيراً لهم و اقوم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - نساء - 4 - 78 - 7

7 _ معرفى پيامبر ( ص ) به عنوان عامل شرور ، از روش هاى ايذايى و تبليغى منافقان و يهود عليه آن حضرت

ان تصبهم سيّئة يقولوا هذه

من عندك

برخى از مفسران با توجّه به شأن نزول آيه گفته اند كه مقصود از ضمير {تصبهم}، منافقين و يهوديان هستند كه حوادثى چون قحطى و خشكسالى را به پيامبر (ص) منتسب مى كردند و از اين راه عليه او تبليغ مى كردند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 61 - 1،3،17

1 _ پيامبر اكرم ( ص ) ، مورد آزار و اذيت مستمر برخى از منافقان

و منهم الذين يؤذون النبى

{من} در {منهم} براى تبعيض و فعل مضارع {يؤذون} مفيد استمرار است ; يعنى، برخى از منافقان پيوسته پيامبر اكرم (ص) را مورد اذيت قرار داده و باعث رنجش خاطر آن حضرت مى شدند.

3 _ معرفى پيامبر ( ص ) ، به عنوان فردى ساده و خوش باور نمونه اى از اذيت هاى منافقان نسبت به آن حضرت

الذين يؤذون النبى و يقولون هو أذن

{اُذُن} به كسى گفته مى شود كه به هر سخنى گوش فرا دهد و زود باور كند ; يعنى، ساده و خوش باور باشد. گفتنى است كه برداشت فوق بر اين اساس است كه جمله {يقولون هو أذن} براى بيان مورد و نمونه اى باشد كه منافقان، پيامبر(ص) را به آن متهم كرده و باعث رنجش خاطر آن حضرت مى شدند.

17 _ از رسول خدا ( ص ) روايت شده كه ضمن يك خطبه طولانى فرمود : { سمونى اذناً و زعموا انّى كذلك لكثرة ملازمته [ على ( ع ) ] اياى و اقبالى عليه حتى انزل اللّه عز و جل فى ذلك قرآناً { و مهم الذين يؤذون النبى و يقولون هو

اذن . . . } ;

اذيت محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 33 - 3

3 _ پيامبر اكرم(ص) مورد تكذيب و زخم زبان و آزار كافران بود.

قد نعلم إنه ليحزنك الذى يقولون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 63 - 3

3 _ آزار پيامبر ( ص ) و عيب جويى از آن حضرت ، موضع گيرى خصمانه در برابر خداست .

و منهم الذين يؤذون النبى . .. من يحادد اللّه و رسوله

برداشت فوق بدان جهت است كه خداوند، پس از بيان كارهاى نادرست منافقان، از همه كارهاى آنان با جمله {يحادد اللّه و رسوله} ياد كرده است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - حجر - 15 - 85 - 13

13- پيامبر ( ص ) در مكه تحت فشار و اذيت و آزار مخالفان خود بود .

فاصفح الصفح الجميل

توصيه خداوند به گذشت به دليل وجود اذيت و آزار است كه آيه 95 همين سوره (إنا كفيناك المستهزءين) مؤيد اين حقيقت است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - حجر - 15 - 86 - 4

4- دلجويى خداوند از پيامبر ( ص ) در برابر اذيت و آزار دشمنان و مشكلات رسالت

فاصفح . .. إن ربّك هو الخلّ_ق العليم

آمدن {ربك} به جاى {الله} و نيز تذكر به علم و آگاهى خداوند پس از توصيه به گذشت از دشمنان، مى تواند گوياى حقيقت فوق باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - حجر - 15 - 94 - 4

4- پيامبر

( ص ) به اعراض و بى اعتنايى نسبت به اذيت ، آزار و كارشكنى مشركان و دشمنان و پايدارى در دعوت خويش مأمور شد .

فاصدع بما تؤمر و أعرض عن المشركين

مراد از {اعراض از مشركان} كناره گيرى دز آنان نيست، چون با فراز نخست آيه (فاصدع بما تؤمر) - كه فرمان به اظهار علنى دعوت مى دهد _ سازگار نيست; بلكه چون پيامبر(ص) در مكه مورد آزار و كارشكنى بسيار دشمنان و مشركان بودند، مقصود همان است كه در برداشت فوق آمده است. گفتنى است آيه بعد (إنا كفيناك المستهزءين) نيز مؤيد اين حقيقت است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - حجر - 15 - 95 - 4،6

4- پيامبر ( ص ) در نيمه نخست رسالت ( دوران مكه ) مورد تمسخر مشركان و مواجه با مخالفت ها و آزار شديد روحى آنان بود .

و أعرض عن المشركين. إنا كفين_ك المستهزءين

6- پيامبر ( ص ) نسبت به دشمنى ، آزار روحى و تمسخر مشركان و كافران در صورت علنى و آشكارا نمودن دعوت خويش ، نگران بود .

فاصدع بما تؤمر . .. إنا كفين_ك المستهزءين

جمله {إنا كفيناك المستهزءين} احتمال دارد پاسخى باشد در برابر نگرانيهاى پيامبر(ص) كه ممكن بود پس از فرمان آشكار كردن دعوت خود و اعراض از مشركان (فاصدع بما تؤمر . .. و أعرض عن المشركين) بروز كند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - حجر - 15 - 97 - 2،4

2- دلدارى خداوند به پيامبر ( ص ) در برابر تبليغات سوء و استهزاى$ آزار دهنده مشركان

المستهزءين . .. فسوف يعلمون . و

لقد نعلم أنك يضيق صدرك بما يقولون

آزار دهنده مشركان

4- پيامبر اسلام ( ص ) از تبليغات سوء و استهزاى آزار دهنده مشركان و دشمنان اسلام ، اندوهگين و آزرده بود .

المستهزءين . .. و لقد نعلم أنك يضيق صدرك بما يقولون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 45 - 4

4- كافران ، پيامبر ( ص ) را به هنگام تلاوت آيات قرآن بر مردم ، مورد آزار و اذيت قرار مى دادند و براى آن حضرت ايجاد مزاحمت مى كردند .

و إذا قرأت القرءان

طبق شأن نزولهايى كه وارد شده است (مجمع البيان، ذيل آيه) و نيز ظاهر آيه {جعلنا بينك و بين الذين} جعل حجاب به خاطر اين بود كه كافران نشنوند تا پيامبر(ص) را اذيت نمايند و براى آن حضرت، مزاحمت ايجاد كنند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 130 - 1

1 - كافران ، پيامبر ( ص ) را با گفته هاى خويش ، مورد آزار و فشار روحى قرار مى دادند .

فاصبر على مايقولون

توصيه خدا به پيامبر(ص) مبنى بر صبر در برابر گفته هاى كافران، حكايت از آزردگى آن حضرت در برابر گفته هاى آنان دارد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 112 - 9

9- اتكا و اتكال پيامبر ( ص ) به پروردگار بخشنده در برابر تهديد ها ، رجزخوانى ها و نسبت هاى نارواى مشركان و كافران حق ستيز

و ربّنا الرحم_ن المستعان على ماتصفون

مقصود از توصيف در {ماتصفون}، ممكن است دوچيز باشد: 1_ تهديدهايى كه مشركان

و كافران داشته اند و خود را پيروز و مسلمانان را شكست خورده مى شمردند. 2_ نسبت هاى ناروايى كه به پيامبر(ص) و قرآن مى دادند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - روم - 30 - 60 - 12

12 - امكان آسيب پذيرى روحى پيامبر ( ص ) در برابر تبليغات و اذيت هاى كافران

و لايستخفّنّك الذين لايوقنون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - سجده - 32 - 23 - 6

6 - يادآورى رسالت دشوار موسى ( ع ) تسلى بخش پيامبر ( ص ) در برابر آزار مشركان بود .

و لقد ءاتينا موسى الكت_ب فلاتكن فى مرية من لقائه

احتمال دارد مرجع ضمير در {لقائه} آزار و اذيتى باشد كه از فحواى كلام، به دليل طرح رسالت موسى(ع)، برمى آيد. در اين صورت، آيه درصدد دلدارى و تسلى دادن به پيامبر(ص) است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - احزاب - 33 - 48 - 4

4 - كافران و منافقان ، پيامبر ( ص ) را مورد آزار و اذيت قرار مى دادند .

و دَعْ أذيهم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - احزاب - 33 - 57 - 1،2،5

1 - آزاردهندگان و اذيت كنندگان خدا و پيامبر ( ص ) ، مشمول لعن خدا در دنيا و آخرتند .

إنّ الذين يؤذون اللّه و رسوله لعنهم اللّه فى الدنيا و الأخرة

2 - آزار دادن و اذيت كردن پيامبر ( ص ) ، همسان آزار و اذيت خدا است .

إنّ الذين يؤذون اللّه و رسوله لعنهم اللّه فى الدنيا و الأخرة

از اين

كه براى آزار دهندگان و اذيت كنندگان خدا و پيامبر يك كيفر قرار داده شده، فهميده مى شود كه آزار پيامبر(ص)، در رديف اذيت خدا است.

5 - منافقان و كافران آزاردهنده رسول خدا ( ص ) ، مورد لعن خدايند .

و لاتطع الك_فرين و المن_فقين و دَعْ أذيهم . .. إنّ الذين يؤذون ... و رسوله لعنهم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - احزاب - 33 - 69 - 6

6 - مسلمانان ، مجاز نيستند كه همانند قوم موسى بوده و پيامبر ( ص ) را مورد آزار و اذيت قرار دهند .

ي_أيّها الذين ءامنوا لاتكونوا كالذين ءاذوا موسى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - زمر - 39 - 36 - 7

7 - تسلى و دلدارى خداوند به پيامبر ( ص ) در برابر آزار وارعاب دشمنان

أليس اللّه بكاف عبده

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - فصلت - 41 - 43 - 3

3 - تسلى خداوند به پيامبر ( ص ) ، در برابر موضع گيرى خصمانه و سخنان آزاردهنده مشركان

ما يقال لك إلاّ ما قد قيل للرسل من قبلك

از اين كه خداوند با پيامبر از تبليغات سوء مخالفان دين عليه پيامبرانشان، سخن مى گويد مطلب بالا استفاده مى شود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - معارج - 70 - 7 - 3

3 - دلدارى خداوند به پيامبر ( ص ) ، در برابر مشكلات رسالت و آزار هاى دشمنان

فاصبر . .. إنّهم يرونه بعيدًا . و نريه قريبًا

آيه شريفه، در مقام دلدارى به پيامبر(ص) است كه اگر كافران

قيامت و عذاب آن را بعيد مى شمرند; ولى ما آن را ممكن و قريب الوقوع مى دانيم و به حساب آنان، خواهيم رسيد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - مزمل - 73 - 1 - 2

2 - نزول وحى بر پيامبر ( ص ) ، به هنگام دل آزردگى و تألّمات روحى آن حضرت ، در راستاى رسالت

ي_أيّها المزّمّل

برداشت ياد شده از مجموع آنچه مفسران درباره شأن نزول اين آيات ذكر كرده اند، استفاده مى شود; مثلاً پيامبر(ص) به وقت دريافت اولين وحى، احساس ناراحتى كرده، به حضرت خديجه فرمود: مرا جامه اى بپوشان و يا آن حضرت به وقت شنيدن تهمت كهانت، جنون و سحر درباره خود، احساس ناراحتى كرده به استراحت پرداخت.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - شرح - 94 - 3 - 5

5 - آداب و رسوم عصر جاهلى براى پيامبر ( ص ) ، كوبنده ، آزاردهنده و كمرشكن بود .

الذى أنقض ظهرك

در آيه قبل، براى {وزر}، مصاديقى احتمالى ذكر شد كه از جمله آنها، آداب و رسوم دوران جاهليت بود. اين احتمالات، گرچه شاهدى قوى ندارد; ولى ممكن است هدف از مطلق آوردن كلمه {وزر}، تعميم آن به تمام مصاديق احتمالى باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - علق - 96 - 17 - 3

3 - مخالفان پيامبر ( ص ) ، آسيب رسانى به او را برخود ، دشوار و در گرو اقدام جمعى مى دانستند .

فليدع ناديه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - مسد - 111 - 4 - 5،11

5

- همسر ابولهب ، هنگام هيزم كشى به آزار پيامبر ( ص ) مى پرداخت .

حمّالة الحطب

نصب {حمّالة الحطب} يا به دليل حال بودن است و يا وصفى است كه از وصف بودن قطع شده و با فعل {اَذُمّ} _ كه محذوف است _ منصوب شده است. در صورت اول، مربوط به آخرت و هنگام ورود همسر ابولهب به آتش جهنم خواهد بود كه تجسمى از كار او در دنيا است. برداشت ياد شده در هر دو مبنا، قابل استفاده و ناظر به شأن نزول آيه است كه مى گويد: {همسر ابولهب با ريختن هيزم و خار در راه پيامبر(ص)، آن حضرت را آزار مى داد}.

11 - افزايش عذابِ ابولهب ، با آزاررسانى همسر او به پيامبر ( ص )

سيصلى نارًا . .. و امرأته حمّالة الحطب

ذكر هيزم كش بودن همسر ابولهب در آخرت _ پس از بيان ورود ابولهب به دوزخ _ بيانگر آن است كه عذاب ابولهب به دست عزيزترين افرادش، افزايش يافته و همسر او هيزم آتش او را فراهم مى سازد. تأثير رفتار همسر ابولهب در افزايش عذاب او، از آنجا است كه وى كردار همسر خود را مى پسنديد و با آنكه مى توانست مانع او شود، او را از آن كار باز نمى داشت.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - فلق - 113 - 4 - 4

4 - پيامبر ( ص ) ، در معرض خطر از سوى جادوگران و كسانى كه با دميدن در گره هايى مخصوص ، درصدد آزار دادن آن حضرت بودند .

و من شرّ النفّ_ث_ت فى العقد

اذيتهاى دشمنان محمد(ص)

جلد -

نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - حجر - 15 - 95 - 1

1- پيامبر ( ص ) تحت حمايت ويژه خداوند در برابر استهزا ، آزار و اذيت مشركان و دشمنان

إنا كفين_ك المستهزءين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - معارج - 70 - 7 - 3

3 - دلدارى خداوند به پيامبر ( ص ) ، در برابر مشكلات رسالت و آزار هاى دشمنان

فاصبر . .. إنّهم يرونه بعيدًا . و نريه قريبًا

آيه شريفه، در مقام دلدارى به پيامبر(ص) است كه اگر كافران قيامت و عذاب آن را بعيد مى شمرند; ولى ما آن را ممكن و قريب الوقوع مى دانيم و به حساب آنان، خواهيم رسيد.

اذيتهاى مخالفان محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - حجر - 15 - 85 - 13

13- پيامبر ( ص ) در مكه تحت فشار و اذيت و آزار مخالفان خود بود .

فاصفح الصفح الجميل

توصيه خداوند به گذشت به دليل وجود اذيت و آزار است كه آيه 95 همين سوره (إنا كفيناك المستهزءين) مؤيد اين حقيقت است.

اذيتهاى مشركان و محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - حجر - 15 - 94 - 4

4- پيامبر ( ص ) به اعراض و بى اعتنايى نسبت به اذيت ، آزار و كارشكنى مشركان و دشمنان و پايدارى در دعوت خويش مأمور شد .

فاصدع بما تؤمر و أعرض عن المشركين

مراد از {اعراض از مشركان} كناره گيرى دز آنان نيست، چون با فراز نخست آيه (فاصدع بما تؤمر) - كه فرمان به اظهار علنى دعوت مى دهد _ سازگار

نيست; بلكه چون پيامبر(ص) در مكه مورد آزار و كارشكنى بسيار دشمنان و مشركان بودند، مقصود همان است كه در برداشت فوق آمده است. گفتنى است آيه بعد (إنا كفيناك المستهزءين) نيز مؤيد اين حقيقت است.

ارائه آيات خدا به محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 1 - 14،15،18،23،25

14- بردن پيامبر ( ص ) از مسجدالحرام به مسجدالاقصى در يك شب ، براى نشان دادن برخى از آيات مهم الهى به آن حضرت بود .

أسرى بعبده . .. لنريه من ءاي_تنا

15- معراج پيامبر ( ص ) به منظور نماياندن گوشه اى از آيات مهم الهى به آن حضرت

أسرى بعبده . .. لنريه من ءاي_تنا

در آيه فوق هدف از بردن پيامبر(ص) به معراج، نشان دادن گوشه اى از آيات خداوندى ذكر شده و اين نشانگر آن است كه اين آيات تاكنون بر ايشان و ديگران مخفى و ناشناخته مانده بود و طبعاً بايد از آيات مهم و ويژه الهى باشد.

18- عبوديت پيامبر ( ص ) ، رمز شايستگى آن حضرت براى مشاهده آيات مهم الهى

أسرى بعبده . .. لنريه من ءاي_تنا

توصيف پيامبر(ص) به {عبده} از ميان ساير اوصاف، مى تواند بيانگر نقش اين صفت در انتخاب آن حضرت براى معراج باشد; يعنى، چون پيامبر(ص) عبد خاص خدا بود، اين شايستگى را پيدا كرد كه براى ديدن آيات خاص خداوند، به معراج برود.

23- { أبى الربيع قال : . . . تلا أبوجعفر ( ع ) ه_ذه الأية { سبحان الذى أسرى بعبده ليلاً من المسجدالحرام إلى المسجدالأقصى الذى باركناً حوله لنريه من آياتنا } فكان من الأيات

التى أراها الله تبارك و تعالى محمداً ( ص ) حيث أسرى به إلى بيت المقدس ان حشر الله عزّ ذكره الأولين و الأخرين من النّبييّن و المرسلين . . . ;

ابى الربيع گويد:. .. امام باقر(ع) اين آيه را {سبحان الذى أسرى ... آياتنا} تلاوت كرد [و فرمود]: از آياتى كه خداوند _ تبارك و تعالى _ به حضرت محمد(ص) هنگامى كه او را به بيت المقدس برده بود نشان داد، آن بود كه خداوند _ عزّ ذكره _ تمام انبيا و رسولان از اولين و آخرين آنان را (در آن جا) جمع كرد...}.

25- { عن جعفربن محمد ( ع ) قال : أتى رجل أميرالمؤمنين ( ع ) . . . فقال له على ( ع ) : . . . إن الله عزّوجلّ يقول فى كتابه { سبحان الذى أسرى بعبده . . . لنريه من آياتنا } فكان من آيات الله عزّوجلّ التى أراها محمداً ( ص ) انه أتاه جبرئيل ( ع ) فاحتمله من مكة فوافى به بيت المقدس فى ساعة من الليل ثمّ أتاه بالبراق فرفعه إلى السماء ثمّ إلى البيت امعمور . . . ;

از امام صادق(ع) روايت شده است كه فرمود: مردى خدمت[حضرت]اميرالمؤمنين(ع) رسيد . .. حضرت به او فرمود: ... خداى عزّوجلّ در كتاب خود مى فرمايد: {سبحان الذى أسرى بعبده ... لنريه من آياتنا} يكى از آياتى كه خداى عزّوجلّ به[حضرت]محمد(ص) نشان داد، اين بود كه جبرئيل به نزد آن حضرت آمد و او را از مكه حمل كرده و در پاسى از شب به بيت المقدس رساند. سپس بُراق را براى آن حضرت

آورد و او را به سمت آسمان و سپس به بيت المعمور برد...}.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - نجم - 53 - 18 - 1،3،4

1 - پيامبر ( ص ) ، شاهد آيات و نشانه هاى برتر الهى در كنار { سدرة المنتهى }

لقد رأى من ءاي_ت ربّه الكبرى

3 - مشاهده آثار بزرگ ربوبى خداوند ، آخرين دستاورد پيامبر ( ص ) در كنار { سدرة المنتهى }

لقد رأى من ءاي_ت ربّه الكبرى

4 - پيامبر ( ص ) ، با عظمت وجودى ، تنها شاهد برخى از آيات الهى در { سدرة المنتهى }

لقد رأى من ءاي_ت ربّه الكبرى

با توجه به آمدن {من} تبعيضيه، مطلب بالا استفاده مى شود.

ارائه ملكوت به محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 1 - 22

22- { عن ثابت بن دينار قال : سألت زين العابدين ( ع ) : . . . عن الله . . . فلم أسرى بنبيّه محمد ( ص ) إلى السّماء ؟ قال : ليريه ملكوت السّماوات و ما فيها من عجائب صنعه و بدايع خلقه . . . ;

ثابت بن دينار گويد: از امام سجاد(ع) پرسيدم: . .. چرا خداوند پيامبرش محمد(ص) را به آسمانها برد؟ حضرت فرمود: براى اينكه ملكوت آسمانها و عجايب و پديده هاى خلقت خود را _ كه در آسمانهاست _ به او نشان دهد...}.

ارتباط محمد(ص) با مردم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - يونس - 10 - 15 - 1

1 _ تماس مستقيم و بىواسطه پيامبر ( ص )

با مردم در ابلاغ پيام خدا ( آيات قرآن ) به آنان

و إذا تتلى عليهم ءاياتنا . .. ائت بقرءان غير هذا

از جمله {ائت بقرآن غير هذا} استفاده مى شود كه پيامبر اكرم(ص) در ميان مردم بود و با آنان تماس مستقيم داشت و خود، آيات الهى را بر آنان تلاوت مى فرمود.

ارزش ايمان به محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 109 - 11

11 - ايمان به پيامبر ( ص ) حتى در ديدگاه اهل كتاب ارزشمند بوده و كمال محسوب مى شده است .

ودّ كثير من أهل الكتب لو يردونكم من بعد إيمنكم كفاراً حسداً

برانگيخته شدن حسد در انسان به هنگامى است كه محسود را برخوردار از نعمتى مادى يا كمالات انسانى ببيند. بنابراين در نظر اهل كتاب - كه بر ايمان مسلمانان به پيامبر(ص) رشك مى بردند - بايد ايمان، نعمت و كمالى ارجمند مى بود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - مجادله - 58 - 22 - 5

5 - ايمان به خداوند و پيامبر ( ص ) ، ارزشى والاتر و محبوب تر از پيوند هاى خويشاوندى و نسبى ( همچون پدرى ، فرزندى ، بردارى و . . . )

لاتجد قومًا . .. يوادّون ... و لو كانوا ءاباءهم ... أو عشيرتهم

ارزش دعاى محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 99 - 9

9 _ دعا و درود پيامبر ( ص ) داراى تأثير و ارزشى والا در بينش الهى

و يتخذ ما ينفق قربت عند اللّه و صلوت الرسول

از

اينكه خداوند اين قصد و نيت مؤمنان را به عنوان كارى ارزشمند ياد كرده است، مى توان مطلب فوق را به دست آورد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - محمد - 47 - 19 - 9

9- دعاى پيامبر ( ص ) براى مؤمنان و وساطت آن حضرت ، داراى ارزش و اعتبار نزد خداوند

و استغفر لذنبك و للمؤمنين و المؤمن_ت

از اين كه خداوند به پيامبر(ص) فرمان داده است كه براى اهل ايمان دعا كند; استفاده مى شود كه دعاى پيامبر(ص) براى امت داراى تأثيرى بسزا است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - ممتحنه - 60 - 12 - 21

21 - دعاى شخص پيامبر ( ص ) براى مؤمنان ، داراى ارزش و تأثيرى ويژه نزد خداوند

و استغفر لهنّ اللّه

از اين كه پيامبر(ص)، موظف به استغفار براى امت شده است _ نه خود آنان _ استفاده مى شود كه دعاى پيامبر(ص)، در پيشگاه الهى ارج و تأثير ويژه اى دارد.

ارزش عبوديت محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 1 - 10

10- عبوديت پيامبر ( ص ) نزد خداوند ، صفتى بس مهم و ارزشمند براى او

أسرى بعبده ليلاً من المسجد الحرام

آوردن صفت {عبده} از ميان ساير اوصاف پيامبر(ص) مى تواند بدان جهت باشد كه اين صفت بسيار ارزشمند و والاست.

ارزش همرزمى با محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 83 - 9

9 _ همرزمى با پيامبر ( ص ) و رهبر الهى ، داراى ارزشى والا

لن تخرجوا معى أبداً و

لن تقتلوا معى عدواً

با توجه به اينكه آيه در مقام نكوهش و طرد منافقان است و اين نكوهش و طرد را با محروم شمردن آنان از جهاد در ركاب پيامبر (ص) بيان داشته است، برداشت فوق به دست مى آيد.

ازدحام در اطراف محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - جن - 72 - 19 - 4،6

4 - ازدحام كافران و مشركان در اطراف پيامبر ( ص ) ، براى مشاهده عبادت و نماز آن حضرت

كادوا يكونون عليه لبدًا

مفسران و اهل لغت، {لِبَد} را به ازدحام معنا كرده و درباره مرجع ضمير فاعلى {كادوا} و {يكونون} دو نظر ارائه داده اند. برخى آن را مشركان و كافران مكه و برخى ديگر آن را مؤمنان جن دانسته اند كه براى استماع قرآن كريم در اطراف پيامبر(ص) ازدحام مى كردند. برداشت ياد شده، مبتنى بر نظر نخست است.

6 - ازدحام جن در اطراف پيامبر ( ص ) ، براى مشاهده عبادت و نماز آن حضرت

كادوا يكونون عليه لبدًا

برداشت ياد شده، مبتنى بر اين نكته است كه ضماير {كادوا يكونون} به جن بازگردد.

ازدواج مجدد محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - احزاب - 33 - 51 - 6،14

6 - پيامبر ( ص ) ، مجاز است هر كدام از زنان خود را كه مطلّقه كرده ، مجدداً به همسرى درآورد .

ترجى من تشاء منهنّ . .. و من ابتغيت ممّن عزلت

بنابراين كه مفعول محذوف {عزلت} زنانى باشد كه پيامبر(ص) طبق اختيارات خود آنان را طلاق داده، نكته بالا، قابل استفاده است.

14 - مُجاز بودن پيامبر ( ص ) به

بازگرداندن زنى كه او را مطلّقه كرده ، حكمى است كه مايه شادمانى همسران آن حضرت و موجب رفع اندوه از آنان مى شود .

و من ابتغيت ممّن عزلت فلاجناح عليك ذلك أدنى أن تقرّ أعينهنّ

بنابراين اين كه مشارٌاليه {ذلك} مفادِ فراز {مَن ابتغيت ممَّن عزلت. ..} باشد، نكته بالا قابل استفاده است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - احزاب - 33 - 52 - 2،9

2 - پيامبر ( ص ) مجاز نبود كه همسران خود را طلاق داده و ديگرانى را جايگزين آنان كند .

لايحلّ لك . .. و لا أن تبدّل بهنّ من أزوج

9 - مجاز نبودن پيامبر ( ص ) به طلاق همسران خود و جايگزين كردن ديگران به جاى آنان ، به خاطر جلب رضايت همسران و اطمينان بخشى به آنان است .

ذلك أدنى أن تقرّ أعينهنّ . .. لايحلّ ... و لا أن تبدّل بهنّ من أزوج

ازدواج محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - احزاب - 33 - 37 - 18،19،20،31

18 - پيامبر ( ص ) با زينب ، مطلَّقه زيد ، پس از جدا شدن او از زيد ازدواج كرد .

فلمّا قضى زيد منها وطرًا زوّجن_كها

19 - ازدواج پيامبر ( ص ) با زينب ، مطلَّقه زيد به امر خداوند بود .

فلمّا قضى زيد منها وطرًا زوّجن_كها

20 - پيامبر ( ص ) ، تصميم و رغبت براى ازدواج با زينب ، مطلَّقه زيد ، نداشت و آن ازدواج ، تنها براى اجراى فرمان خداوند بود .

و إذ تقول للذى أنعم اللّه عليه . .. أمسك عليك زوجك ...فلمّا قضى زيد

منها وطرًا ز

توصيه پيامبر(ص) به زيد، مبنى بر ادامه زندگى با زينب، حاكى از اين است كه پيامبر(ص)، در تلاش بود تا آن دو، به زندگى خود ادامه دهند و پس از طلاق هم، نگران پيامدهاى احتمالى ازدواج اش با زينب بوده است. از فعل {زوّجناكها} استفاده مى شود كه چنين امرى، به خواست و فرمان خداوند بوده است.

31 - رخداد مطلَّقه شدن زينب و ازدواج اش با پيامبر ( ص ) از جمله حوادثى است كه براساس خواست خداوند ، تحقق پيدا كرده است .

فلمّا قضى زيد منها وطرًا زوّجنكها . .. و كان أمر اللّه مفعولاً

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - احزاب - 33 - 38 - 9،10

9 - صدور فرمان ازدواج پيامبر ( ص ) با زينب ، مطلَّقه پسرخوانده اش ، امرى حساب شده بوده است .

زوّجنكها . .. ما كان على النبىّ من حرج فيما فرض اللّه له ... و كان أمر اللّه قدر

10 - { عن الرضا ( ع ) ( فى قصّة زيدبن حارثة مع إمرأته ) : إنّ زيدبن حارثة طلّقها و اعتدت منه فزوّجها اللّه تعالى من نبيّه ( ص ) و أنزل بذلك قرآناً فقال عزّوجلّ : { فلمّا قضى زيد منها وطراً زوّجناكها . . . } ثمّ علم عزّوجلّ أنّ المنافقين سيعيّبونه بتزويجها فأنزل { ما كان على النبىّ من حرج فيما فرض اللّه له . . . } ;

از امام رضا(ع) (در داستان زيدبن حارثه با همسرش) روايت شده كه زيدبن حارثه، همسرش را طلاق داد. پس از اين كه عدّه او تمام شد، خدا، او را

به ازدواج پيامبر درآورد و در اين باره، آيه اى نازل كرد و فرمود: {فلمّا قضى زيد...}. خدا مى دانست كه منافقان، به خاطر ازدواج او با همسر مطلّقه زيد، به عيب گويى از او خواهند پرداخت، از اين رو، اين آيه را نازل كرد: ما كان على النبىّ من حرج...}.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - احزاب - 33 - 50 - 1،15،16،17،18،22،24،25

1 - زنانى كه به ازدواج پيامبر ( ص ) درآمده اند و آن حضرت ، مهريه آنان را پرداخته ( و يا برعهده گرفته ) بر او حلال اند .

ي_أيّها النبىّ إنّا أحللنا لك أزوجك الّ_تى ءاتيت أجورهنّ

15 - ازدواج پيامبر ( ص ) با دختر عمو هاى خود كه مهاجرت كرده بودند ، جايز و روا بود .

إنّا أحللنا لك . .. و بنات عمّك ... الّ_تى هاجرن معك

قيد {اللاتى هاجرن معك} قيد احترازى است و غير مهاجرها را از حكم بيرون مى كند.

16 - ازدواج پيامبر ( ص ) با دخترعمه هايش كه مهاجرت كرده بودند روا بود .

إنّا أحللنا لك . .. و بنات عمّ_ك

17 - ازدواج حضرت رسول ( ص ) با دختر دايى هايش كه مهاجرت كرده بودند ، روا بود .

إنّا أحللنا لك . .. و بنات خالك

18 - ازدواج حضرت رسول ( ص ) با دختر خاله هايش كه مهاجرت كرده بودند ، روا بود .

إنّا أحللنا لك . .. بنات خ_ل_تك

22 - مباح و حلال شدن زنى كه خود را بر پيامبر ( ص ) هبه كرده ، در صورتى است كه آن حضرت ، او را بپذيرد .

و

امرأة مؤمنة إن وهبت نفسها للنبىّ إن أراد النبىّ أن يستنكحها

24 - زوجيت زنى براى پيامبر ( ص ) با غير صيغه عقد رايج ، يعنى با صيغه هبه نيز تحقق پيدا مى كند .

و امرأة مؤمنة إن وهبت نفسها للنبىّ

آيه، درصدد شمارش زنانى است كه مى توانند به همسرى پيامبر(ص) درآيند. از اين مطلب استفاده مى شود كه مورد {امرأة مؤمنة إن وهبت نفسها} غير از آن زنانى است كه آن حضرت، از طريق عقد ازدواج با آنان ازدواج مى كند. {أحللنا} و نيز {إن أراد النبىّ أن يستنكحها} قرينه اند بر اين كه اين مورد با صيغه {وهبت نفسى لك} تحقق مى يابد و نياز به صيغه عقد رايج نيست.

25 - آنچه كه درباره ازدواج هاى پيامبر ( ص ) مقدر شده بود ، براى مؤمنان مصلحت نيست .

خالصة لك من دون المؤمنين قد علمنا ما فرضنا عليهم فى أزوجهم

جمله {قد علمنا. ..} يا معترضه و يا حال سببى براى {المؤمنين} است. برداشت بالا، براساس احتمال دوم است. بنابراين، مفاد آنچه درباره مؤمنان آمده چنين مى شود: {حكم هبه زن جهت ازدواج، ويژه پيامبر(ص) است، نه مؤمنان; چه اين كه ما مى دانيم آنچه را كه براى آنان درباره همسران شان و يا همسرگزينى شان، تعيين كرديم، شايسته است و آنچه مربوط به پيامبر(ص) است به مصلحت آنها نيست}.

ازدواج محمد(ص) با مطلقه فرزندخوانده

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - احزاب - 33 - 37 - 27

27 - فلسفه ازدواج پيامبر ( ص ) با مطلَّقه پسرخوانده خويش ، شكستن سنّتى جاهلى و هموار كردن راه براى ديگران بود

.

زوّجن_كها لكى لايكون على المؤمنين حرج فى أزوج أدعيائهم

ازدواج موقت محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - تحريم - 66 - 5 - 13

13 - { و قال الصادق ( ع ) : إنّى لأكره للرجل أن يموتَ و قد بقيتْ عليه خَلَّةٌ من خِلال رسول اللّه ( ص ) لم يأتها ، فقلتُ له : فهل تمتّع رسولُ اللّه ( ص ) ؟ قال : نعم و قرأ ه_ذه الآية { و إذ أسرّ النبىّ إلى بعض أزواجه حديثاً . . . ثيّبات و أبكاراً } ;

(1)بنابر قولى رسول خدا(ص) ماريه را آزاد كرد و با او ازدواج موقت نمود. و اشاره حديث به اين جريان است.

ازدياد پاداش محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - قلم - 68 - 3 - 2

2 - پاداش پيامبر ( ص ) در پيشگاه خداوند ، بى پايان و روزافزون

و إنّ لك لأجرًا غير ممنون

{غير ممنون}، اگر از {منّ} (قطع) مشتق باشد، به معناى بى انقطاع و روز افزون و اگر از {منّت} گرفته شده باشد، به معناى بى منت و بدون به رخ كشيدن خواهد بود. گفتنى است كه برداشت بالا مبتنى بر معناى نخست است.

ازدياد علم محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 114 - 22

22 - علم پيامبر ( ص ) در برابر علم خداوند محدوديت داشت و قابل افزايش بود .

و قل ربّ زدنى علمًا

ازدياد نسل محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - كوثر - 108 - 1 - 3

3

- گسترش نسل پيامبر ( ص ) ، از خبر هاى غيبى قرآن

إنّا أعطين_ك الكوثر

ازدياد هدايت محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 24 - 19

19- پيامبر ( ص ) ، انسانى تكامل پذير و برخوردار از استعدادِ رسيدن به هدايتى افزون تر است .

و قل عسى أن يهدين ربّى لأقرب من ه_ذا رشدًا

استعاذه به محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - فلق - 113 - 5 - 8

8 - خداوند ، پيامبر ( ص ) را به پناه خواستن و امداد طلبيدن از او ، در برابر آثار حسادت مردم فرمان داد .

قل أعوذ بربّ الفلق . .. و من شرّ حاسد إذا حسد

استعاذه محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - فلق - 113 - 1 - 1،6

1 - خداوند ، به پيامبر ( ص ) فرمان داد كه خود را در پناه او قرار دهد .

قل أعوذ بربّ الفلق

6 - خداوند ، آموزنده الفاظ استعاذه به پيامبر ( ص )

قل أعوذ بربّ الفلق

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - ناس - 114 - 1 - 1

1 - خداوند ، به پيامبر ( ص ) فرمان داد كه خود را در پناه او قرار دهد .

قل أعوذ بربّ الناس

استغفار محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - آل عمران - 3 - 159 - 12،13،14

12 _ گذشت از خطاكاران ، و طلب آمرزش براى ايشان و مشورت در امور اجتماعى ، وظيفه پيامبر ( ص ) نسبت

به مسلمانان

فاعف عنهم و استغفر لهم و شاورهم فى الامر

13 _ گذشت از خطاى مردم و طلب آمرزش براى آنان و نيز مشورت با مسلمانان در مسائل اجتماعى ، نمودى از مهربانى و خُلق خوش پيامبر ( ص )

و لو كنت فظّا غليظ القلب . .. فاعف عنهم و استغفر لهم و شاورهم فى الامر

تفريع جمله {فاعف عنهم و . .. } بر جمله هاى پيشين، كه بيانگر خُلق خوش پيامبر (ص) است، در حقيقت اشاره به مصاديق و نمونه هايى از خوى نيكوى پيامبر (ص) دارد. گفتنى است كه امر به عفو و ... به معناى ادامه دادن آن است.

14 _ پيامبر ( ص ) موظّف به گذشت از حقوق خويش بر مردم و طلب آمرزش براى آنان نسبت به حقوق الهى

فاعف عنهم و استغفر لهم

از اينكه پيامبر (ص) از يكسو مأمور به گذشت از مردم و از سوى ديگر مأمور به طلب مغفرت براى آنان از خدا مى شود، مى توان به دست آورد كه مراد از {فاعف}، گذشت از حقوق خود پيامبر (ص) و مراد از {فاستغفر}، طلب مغفرت در مورد حقوق خداوند است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - نساء - 4 - 64 - 10،13

10 _ شرط گذشت از گناه نقض كنندگان حاكميّت پيامبر ( ص ) ، استغفار پيامبر ( ص ) براى آنهاست .

و لو انّهم اذ ظلموا . .. و استغفر لهم الرّسول ... لوجدوا اللّه توّاباً

13 _ نقش استغفار پيامبر ( ص ) در پذيرش توبه خطاكاران از سوى خداوند

فاستغفروا اللّه و استغفر لهم الرّسول لوجدوا اللّه توّاباً رحيماً

جلد - نام سوره

- سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 80 - 1

1 _ اعلام قطعيت عذاب الهى براى منافقان استهزاگر و عدم تأثير استغفار مكرر ( هفتاد بار ) پيامبر ( ص ) براى آنان

و لهم عذاب أليم. استغفر لهم أو لاتستغفر لهم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 84 - 6

6 _ حضور پيامبر ( ص ) بر مزار مؤمنان و دعا و استغفار آن حضرت براى آنان

و لاتصل . .. و لاتقم على قبره

از اينكه خداوند حضور پيامبر (ص) را بر سر قبر منافقان نهى كرده است، استفاده مى شود كه روش آن حضرت حضور يافتن بر مزار مسلمانان بوده است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - غافر - 40 - 55 - 9

9 - توصيه خداوند به پيامبر ( ص ) به استغفار از گناه خويش

و استغفر لذنبك

پيامبراسلام(ص)، از نظر تمامى فرقه هاى مسلمين _ به ويژه شيعه _ داراى مقام عصمت و پاك از هر گونه گناه و نيز منزّه از خطا در بيان و ارائه وحى و شريعت الهى است. بر اين اساس مفسران عقيده دارند كه مقصود از گناه مورد اشاره اين آيه، ترك اولى و عملى است كه نسبت به مقام شامخ آن حضرت گناه محسوب مى شود; هر چند نسبت به ديگر انسان هاى خداپرست، گناه به شمار نمى آيد. چنان كه گفته اند: { حسنات الأبرار، سيئات المقربين}.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - محمد - 47 - 19 - 5،8

5- دستور استغفار از گناه به پيامبر (

ص )

و استغفر لذنبك

8- دستور خداوند به پيامبر ( ص ) ، در آمرزش خواهى براى تمامى مردان و زنان با ايمان

و استغفر . .. للمؤمنين و المؤمن_ت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - فتح - 48 - 11 - 9

9 - متخلفان از سفر حديبيه ، معترف به گناه خويش و متقاضى عفو و استغفار پيامبر ( ص )

سيقول لك المخلّفون من الأعراب . .. فاستغفر لنا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - ممتحنه - 60 - 12 - 18

18 - توصيه خداوند به پيامبر ( ص ) ، در دعا براى زنان بيعت كننده با آن حضرت و آمرزش خواهى براى آنان

و استغفر لهنّ اللّه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - منافقون - 63 - 5 - 5

5 - پيامبر ( ص ) ، براى گناهكاران طلب آمرزش مى كرد .

يستغفر لكم رسول اللّه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - نصر - 110 - 3 - 11،12

11 - پيامبر ( ص ) ، مأمور مغفرت خواهى و درخواست عفو خداوند ، از كوتاهى در تسبيح و حمد او و تقاضاى توجّه و عنايت مجدّد او به آن حضرت

و استغفره

استغفارى كه در اين سوره به آن امر شده است _ به قرينه تعليق بر نصرت و فتح و عطف بر تسبيح و حمد _ استغفار ويژه اى است. اين استغفار، در ارتباط با حمد و تسبيح، به معناى درخواست عفو از كاستى هاى آن و در ارتباط با {توّاباً}، به معناى درخواست رجوع مجدّد و مكرر خداوند و

تقاضاى عنايت هاى تازه به تازه او است.

12 - پيامبر ( ص ) در ادامه حيات خويش ، نيازمند مغفرت الهى و ملزم به طلب آن از خداوند بود .

و استغفره

استغفار پيامبر(ص) _ با آن كه معصوم است _ ممكن است به معناى درخواست ادامه يافتن مغفرت الهى باشد و مى تواند بيانگر اين نكته باشد كه پيامبر(ص)، گرچه بالاترين درجه عبادت را داشت; ولى همواره آن را در برابر عظمت خداوند، ناچيز ديده و با احساس شرمندگى به درگاه خداوند از او پوزش مى طلبيد برداشت ياد شده ناظر به احتمال نخست است.

استقامت محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 49 - 8

8_ خداوند ، فراخوان پيامبر ( ص ) به صبر و شكيبايى در امر رسالت و مقاومت در برابر مشركان و آزار هاى آنان

فاصبر

بيان سرگذشت نوح(ع) و سپس دعوت كردن پيامبر(ص) به صبر و مقاومت ، گوياى اين است كه: مصداق مورد نظر براى {صبر} تحمل مشكلات و مشقتهاى تبليغ رسالت و مقاومت در برابر آزارها و كارشكنيهاى مخالفان مى باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 112 - 1،2،3،4

1_ خداوند ، پيامبر ( ص ) را به استقامت و پايدارى بر توحيد و پرستش خدا ، فرمان داد .

فاستقم كما أُمرت

متعلق {استقم} ذكر نشده تا حكايت از عموم داشته باشد; ولى از آن جا كه بحث آيات پيشين درباره توحيد و پرستش خدا بود ، در برداشت فوق از آنها نام برده شد.

2_ مؤمنان همراه پيامبر ( ص ) به استقامت و پايدارى بر

توحيد و پرستش خدا موظّف بودند .

فاستقم . .. و من تاب معك

{من تاب} عطف بر ضمير مستتر در {فاستقم} است; يعنى: {وليستقم من تاب معك}.

3_ استقامت در ابلاغ دين و گسترش توحيد ، وظيفه پيامبر ( ص ) و مؤمنان به اوست .

فاستقم كما أُمرت و من تاب معك

جمله {تو و پيروانت پايدارى و استقامت كنيد} مى تواند به اين معنا باشد: بر توحيد و احكام دين پايبند و ثابت قدم بمانيد; مبادا سختيها و مشكلات شما را از مسير حق منحرف سازد. و نيز مى تواند گوياى اين باشد: در ابلاغ توحيد و دين پايدارى كنيد و از دعوت ملول و خسته نشويد. برداشت فوق ناظر به معناى دوم است.

4_ پيامبر ( ص ) در چگونگى پايدارى و استقامت ، بايد بر اساس امر و فرمان خدا عمل مى كرد .

فاستقم كما أُمرت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 121 - 3،4

3_ پيامبر ( ص ) و مؤمنان به آن حضرت ، موظف به پايدارى بر مواضع خويش ( ابلاغ رسالت الهى و مبارزه با شرك و فساد )

إنا ع_ملون

4_ پيامبر ( ص ) از ناحيه خداوند مأمور بود تا پايدارى خود و مؤمنان و ايستادگى بر مواضعشان را به كافران تأكيد كند .

و قل للذين لا يؤمنون . .. إنا ع_ملون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - حجر - 15 - 94 - 4

4- پيامبر ( ص ) به اعراض و بى اعتنايى نسبت به اذيت ، آزار و كارشكنى مشركان و دشمنان و پايدارى در دعوت خويش مأمور شد

.

فاصدع بما تؤمر و أعرض عن المشركين

مراد از {اعراض از مشركان} كناره گيرى دز آنان نيست، چون با فراز نخست آيه (فاصدع بما تؤمر) - كه فرمان به اظهار علنى دعوت مى دهد _ سازگار نيست; بلكه چون پيامبر(ص) در مكه مورد آزار و كارشكنى بسيار دشمنان و مشركان بودند، مقصود همان است كه در برداشت فوق آمده است. گفتنى است آيه بعد (إنا كفيناك المستهزءين) نيز مؤيد اين حقيقت است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - نمل - 27 - 91 - 9

9 - پيامبر ( ص ) تسليم محض در برابر پروردگار و تأثيرناپذير از خصومت هاى مشركان

و أُمرت أن أكون من المسلمين

با توجه به اين كه در آيات پيشين (از آيه 59 به بعد)، خصومت ها و حق ناپذيرى هاى كافران مطرح بوده، در پى آمدن جمله {و أُمرت أن أكون من المسليمن} مى رساند كه: اى پيامبر! تو تسليم محض در برابر خدا باش و به گفتار ناهنجار كافران بها مده.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - زمر - 39 - 11 - 1

1 - پيامبر ( ص ) ، مأمور اعلام موضع سازش ناپذير عقيدتى و توحيدى خود به مردم

قل إنّى أُمرت أن أعبد اللّه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - زمر - 39 - 39 - 4،7،8

4 - پيامبر ( ص ) ، مأمور پايدارى بر مواضع خود و استمرار رسالت خويش

قل ي_قوم اعملوا على مكانتكم إنّى ع_مل فسوف تعلمون

7 - تأثير نپذيرفتن پيامبراسلام ( ص ) در ادامه رسالت خود ، از تهديد ها و ارعاب

دشمنان

و يخوّفونك . .. قل ي_قوم اعملوا على مكانتكم إنّى ع_مل فسوف تعلمون

اعلام موضع قاطع پيامبر(ص) به دشمنانى كه او را تهديد كرده و مورد ارعاب قرار مى دادند، مى تواند گوياى برداشت ياد شده باشد.

8 - پيامبراسلام ( ص ) موضع قاطع و سازش ناپذيرى خود را _ حتى در صورت تنها ماندن _ به دشنان اعلام كرد و آنان را از اميد بستن به سازش و تسليم مأيوس ساخت .

قل ي_قوم اعملوا على مكانتكم إنّى ع_مل فسوف تعلمون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - زخرف - 43 - 43 - 1

1 - پيامبر ( ص ) ، از جانب خداوند مأمور تمسك به پيام وحى و پايدارى در راه دعوت به آن

فاستمسك بالذى أُوحى إليك

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - احقاف - 46 - 35 - 1

1- پيامبراكرم ( ص ) ، مأمور به استقامت و پايدارى همچون رسولان اولواالعزم

فاصبر كما صبر أولوا العزم من الرسل

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - مدثر - 74 - 7 - 1

1 - پيامبر ( ص ) ، مأمور به صبر و پايدارى در انجام دادن رسالت خويش

و لربّك فاصبر

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - شرح - 94 - 2 - 6

6 - تحمّل آداب و رسوم دوران جاهليت ، بر پيامبر ( ص ) سنگين و دشوار بود .

وزرك

{وزر}، مطلق است و قابليت دارد كه بر مصاديقى گوناگون _ از جمله {سنت هاى سخت دوران جاهليت} _ تطبيق يابد. هم چنين مى تواند ناظر به تمام مصاديقى

باشد كه به ذهن خطور مى كند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - شرح - 94 - 3 - 2،3،4

2 - پيامبر ( ص ) ، در انجام دادن مسؤوليت هاى سنگين رسالت خويش ، حد نهايى طاقت خويش را به كار گرفت .

الذى أنقض ظهرك

3 - تلاش طاقت فرساى پيامبر ( ص ) ، در انجام دادن رسالت هاى الهى ، آن حضرت را بى رمق ساخته ، توان او را به تحليل برده بود .

الذى أنقض ظهرك

4 - مهجور ماندن پيامبر ( ص ) و رسالت هاى او در بين مردم ، تاب و توان را از آن حضرت ربوده بود .

الذى أنقض ظهرك

برداشت ياد شده، ناظر به اين احتمال است كه مراد از {وزر} (در آيه قبل)، نقطه مقابل رفعت ذكر (در آيه بعد) باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - كافرون - 109 - 3 - 5

5 - پيامبر ( ص ) ، مصمم به پايدارى بر عبادت خداوند

أعبد

فعل هاى {أعبد} در اين آيه و {عبدتم} در آيه بعد، عِدل يكديگر قرار گرفته است. ماضى آوردن فعل، در مورد عبادت مشركان و مضارع آوردن آن درباره عبادت پيامبر(ص)، بيانگر استمرار عبادت آن حضرت است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - كافرون - 109 - 5 - 5

5 - پيامبر ( ص ) ، مصمم به پايدارى بر عبادت خداوند

أعبد

برداشت ياد شده، از تقابل {أعبد} و {عبدتم} استفاده شده است.

استقلال مالى همسران محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - احزاب - 33 - 33 -

11

11 - همسران پيامبر ، از استقلال مالى برخوردار بودند .

و ءاتين الزكوة

دستور به پرداخت زكات، وقتى روا و عاقلانه است كه مكلف، مالى براى پرداخت داشته باشد و يا چنين زمينه اى در او باشد. بنابراين، از فرمان به پرداخت زكات، مى توان استفاده كرد كه همسران پيامبر، از چنين موقعيتى برخوردار بوده اند.

استماع سخنان محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 104 - 9

9 - ضرورت گوش سپارى به سخنان پيامبر ( ص ) و رعايت سكوت به هنگام سخن گفتن آن حضرت

لاتقولوا رعنا و قولوا انظرنا و اسمعوا

{سمع} (شنيدن) مى تواند به معناى گوش دادن باشد و نيز مى تواند به معناى فرمانبردارى باشد. برداشت فوق ناظر به احتمال اول است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 36 - 1،2

1 _ تنها كسانى به دعوت خدا و رسول او پاسخ مى دهند كه به سخنان پيامبر(ص) گوش فرادهند و آن را دريابند.

إنما يستجيب الذين يسمعون

2 _ لزوم گوش فرادادن به سخن پيامبر(ص) و درك آن، براى هدايت يافتن

إنما يستجيب الذين يسمعون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - محمد - 47 - 16 - 1

1- حضور برخى از كافران ، در مجلس پيامبر ( ص ) ، براى استماع وحى و سخنان آن حضرت

و منهم من يستمع إليك

ضمير {منهم} به كافران بازمى گردد كه در آيات پيشين نامشان به ميان آمده است (والذين كفروا يتمتّعون).

استمداد محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - زمر - 39 - 46

- 12

12 - پيامبر ( ص ) ، براى حل اختلاف خود با مشركان حق گريز ، از خداوند كمك خواسته و او را به داورى طلبيد .

أنت تحكم بين عبادك فى ما كانوا فيه يختلفون

جمله {أنت تحكم. ..} براى انشاى دعا است كه در قالب جمله خبرى آمده است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - محمد - 47 - 19 - 7

7- پيامبر ( ص ) مأمور درخواست كمك از خداوند ، براى زدايش سختى ها و پيامد هاى سنگين رسالت *

و استغفر لذنبك

برداشت بالا بنابر اين نكته است كه واژه {استغفر} در معناى طلب ايجاد مصونيت و {ذنب} در معناى پيامدها، به كار رفته باشد; يعنى، رسالت پيامبر(ص) سختى هايى را براى خود آن حضرت و مؤمنان واقعى (از قبيل هجرت، جهاد و. ..) به دنبال داشته و حضرت براى كاهش اين دشوارى ها، بايد از خداوند استمداد كند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - نصر - 110 - 3 - 11

11 - پيامبر ( ص ) ، مأمور مغفرت خواهى و درخواست عفو خداوند ، از كوتاهى در تسبيح و حمد او و تقاضاى توجّه و عنايت مجدّد او به آن حضرت

و استغفره

استغفارى كه در اين سوره به آن امر شده است _ به قرينه تعليق بر نصرت و فتح و عطف بر تسبيح و حمد _ استغفار ويژه اى است. اين استغفار، در ارتباط با حمد و تسبيح، به معناى درخواست عفو از كاستى هاى آن و در ارتباط با {توّاباً}، به معناى درخواست رجوع مجدّد و مكرر خداوند و تقاضاى عنايت هاى

تازه به تازه او است.

استمرار وحى به محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - نجم - 53 - 4 - 3

3 - پيامبر ( ص ) ، وحى را به گونه اى مستمر و مداوم دريافت مى كرد .

و ما ينطق عن الهوى . إن هو إلاّ وحى يوحى

فعل مضارع {يوحى} دال بر استمرار است.

استهزاگران محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 64 - 9

9 _ استهزاى منافقان نسبت به اسلام و پيامبر ( ص )

يحذر المنفقون . .. قل استهزءوا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 66 - 2

2 _ پذيرفته نشدن عذر منافقان استهزاكننده به اسلام و پيامبر ( ص )

كنتم تستهزءون. لا تعتذروا قد كفرتم بعد إيمنكم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 68 - 9

9 _ منافقان استهزاكننده خدا ، پيامبر ( ص ) و آيات الهى ، مورد استهزاى خداوند

قل أباللّه و ءايته و رسوله كنتم تستهزءون . .. وعد اللّه المنفقين ... نار جهنم خل

به كار رفتن كلمه {وعد} به جاى وعيد و نيز تعبير {هى حسبهم} افاده نوعى استهزا دارد كه مى تواند پاسخ مناسبى به استهزاى منافقان نسبت به خدا و . .. باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 8 - 4

4_ كفرپيشگان ، تأخير عذاب را نشانه بى پايه بودن تهديد هاى پيامبر دانسته و آنها را به استهزا مى گيرند .

ل_ئن أخّرنا . .. ليقولنّ ما

يحبسه

استفهام در جمله {ما يحبسه} به قرينه {ماكانوا به يستهزءون} به داعى استهزا و تمسخر ايراد شده است. بنابراين {ليقولنّ ...;}; يعنى ، از سر استهزا و تمسخر مى پرسند: چه چيز مانع نزول آن عذاب و تحقق تهديدها شده است؟

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - حجر - 15 - 13 - 8

8- خداوند ، تسلّى بخش پيامبر ( ص ) در برابر برخورد هاى تمسخرآميز كافران مكه

و ما يأتيهم من رسول إلاّ كانوا به يستهزءون. كذلك نسلكه فى قلوب المجرمين . لايؤمن

آيات قبل، درباره برخورد عنادآلود كفار مكه با نبوت پيامبراكرم(ص) بود. اينكه در اين آيه ها، برخورد مردمان پيشين با انبياى الهى را توضيح مى دهد، احتمالاً به جهت ياد شده باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - حجر - 15 - 95 - 7

7- { عن أبان بن عثمان الأحمر رفعه قال : المستهزئون برسول الله ( ص ) خمسة ، الوليدبن المغيرة المخزوى و العاص بن وائل السهمى و الأسود بن عبديغوث زهرى و الأسود بن مطلّب و الحارث بن الطُلاطلة الثقفى ;

در مرفوعه ابان بن عثمان احمر آمده است كه [معصوم(ع)] فرمود: استهزا كنندگان به رسول خدا(ص) پنج نفر بودند:B1_ وليد بن مغيرة مخزومى، 2_ عاص بن وائل سهمى،3_ اسود بن عبديغوث زهرى، 4_ اسود بن مطلّب، 5_ حارث بن طلاطلة الثقفى}.

استهزاهاى دشمنان محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - حجر - 15 - 95 - 1،5

1- پيامبر ( ص ) تحت حمايت ويژه خداوند در برابر استهزا ، آزار و اذيت مشركان و دشمنان

إنا كفين_ك

المستهزءين

5- استهزا و تمسخر از روش هاى دشمنان و مخالفان عليه پيامبر ( ص )

إنا كفين_ك المستهزءين

توصيف مشركان و مخالفان پيامبر(ص) به {استهزاگران} نشان دهنده اين نكته است كه آنان همواره از اين روش، براى مبارزه با آن حضرت استفاده مى كردند.

استهزاهاى مخالفان محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - حجر - 15 - 95 - 5

5- استهزا و تمسخر از روش هاى دشمنان و مخالفان عليه پيامبر ( ص )

إنا كفين_ك المستهزءين

توصيف مشركان و مخالفان پيامبر(ص) به {استهزاگران} نشان دهنده اين نكته است كه آنان همواره از اين روش، براى مبارزه با آن حضرت استفاده مى كردند.

استهزاى انذارهاى محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 56 - 11

11- تمسخر و استهزاى آيات الهى و انذار هاى پيامبر ( ص ) از روش هاى جدال باطل بوده است .

و يج_دل الذين كفروا بالب_طل ليدحضوا به الحقّ واتخذوا ءاي_تى و ما أُنذروا هزوًا

استهزاى تهديدهاى محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 8 - 4

4_ كفرپيشگان ، تأخير عذاب را نشانه بى پايه بودن تهديد هاى پيامبر دانسته و آنها را به استهزا مى گيرند .

ل_ئن أخّرنا . .. ليقولنّ ما يحبسه

استفهام در جمله {ما يحبسه} به قرينه {ماكانوا به يستهزءون} به داعى استهزا و تمسخر ايراد شده است. بنابراين {ليقولنّ ...;}; يعنى ، از سر استهزا و تمسخر مى پرسند: چه چيز مانع نزول آن عذاب و تحقق تهديدها شده است؟

استهزاى سخنان محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17

- محمد - 47 - 16 - 3

3- استهزاى كافران نسبت به وحى و سخنان پيامبر ( ص ) ، در پى خارج شدن از محضر آن حضرت

حتّى إذا خرجوا من عندك قالوا . .. ماذا قال ءانفًا

پرسش {ماذا قال آنفاً} از روى توهين و استهزا بوده است.

استهزاى محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 104 - 1

1 - كلمه { راعنا } دستاويز يهوديان براى اهانت به پيامبر ( ص ) و استهزاى آن حضرت

لاتقولوا رعنا و قولوا انظرنا

مسلمانان در ضمن سخن گفتن پيامبر(ص) گاهى از آن حضرت تقاضا مى كردند كه مهلت دهد تا سخنان پيشين وى را درك كنند. براى درخواست مهلت، كلمه {راعنا} (فرصتمان ده) را به كار مى بردند. يهوديان با اندك تحريفى در اين كلمه، معنايى ناروا از آن قصد كردند و در خطاب به پيامبر (ص) به كار مى بردند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - نساء - 4 - 46 - 10،14،22،23

10 _ استهزاى يهود نسبت به پيامبر ( ص ) و اسلام

من الذين هادوا . .. يقولون سمعنا و عصينا واسمع غير مسمع و راعنا ليّاً بالسنتهم

14 _ به كارگيرى كلمات دو پهلو و چند معنى ، شيوه برخى از يهوديان براى استهزاى پيامبر ( ص ) و طعن بر اسلام

واسمع غير مسمع . .. راعنا ليّاً بالسنتهم و طعناً فى الدين

كلمه {مسمع}، از مصدر اسماع، داراى دو معناى متضاد است: يكى شنيدن و فهميدن و ديگرى دشنام دادن و ناسزا گفتن. و جمله راعنا با اندكى انحراف زبان مى تواند معناى {چوبان

ما} را به ذهن شنونده القا كند.

22 _ تحريفگرى ، استهزا و طعن يهود نسبت به اسلام و پيامبر ( ص ) ، نمودى از كفر آنان

من الذين هادوا يحرّفون . .. سمعنا و عصينا ... لعنهم اللّه بكفرهم

23 _ تحريفگرى ، استهزا و طعن به اسلام و پيامبر ( ص ) ، نمودى از كفر

يحرّفون الكلم . .. لعنهم اللّه بكفرهم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 10 - 5

5 _ استهزاى كفار نسبت به پيامبر اكرم(ص)، با درخواست نزول كتاب ملموس و مشاهده فرشتگان

و لو نزلنا عليك كتبا فى قرطاس فلمسوه . .. و لقد استهزىء برسل من قبلك

يادآورى استهزا شدن انبياى گذشته براى تسلى پيامبر(ص)، پس از بيان بهانه جوييها و توقّعات بيجاى كافران چنين مى نمايد كه همين بهانه جوييها، از مصاديق استهزاگرى كافران در مورد رسولان الهى است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - حجر - 15 - 6 - 1

1- خطاب استهزاگرانه و بى ادبانه كافران مكه به پيامبر ( ص ) به هنگام سخن گفتن با آن حضرت

و قالوا يأيها الذى نزّل عليه الذّكر

از اينكه كفار، در مخاطب قرار دادن پيامبر(ص) به جاى خطاب مستقيم با اسم و عنوان، با عنوان موصول و غايب آن حضرت را صدا مى زدند و نيز از اينكه به او نسبتى مى دادند كه خود آن را قبول نداشتند، حاكى از نكته فوق است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - حجر - 15 - 11 - 3

3- خداوند ، تسلى بخش پيامبر ( ص ) در

برابر برخورد هاى تمسخرآميز كافران مكه

و قالوا يأيها الذى نزّل عليه الذّكر إنك لمجنون . .. و ما يأتيهم من رسول إلاّ كان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - حجر - 15 - 95 - 1،4،5

1- پيامبر ( ص ) تحت حمايت ويژه خداوند در برابر استهزا ، آزار و اذيت مشركان و دشمنان

إنا كفين_ك المستهزءين

4- پيامبر ( ص ) در نيمه نخست رسالت ( دوران مكه ) مورد تمسخر مشركان و مواجه با مخالفت ها و آزار شديد روحى آنان بود .

و أعرض عن المشركين. إنا كفين_ك المستهزءين

5- استهزا و تمسخر از روش هاى دشمنان و مخالفان عليه پيامبر ( ص )

إنا كفين_ك المستهزءين

توصيف مشركان و مخالفان پيامبر(ص) به {استهزاگران} نشان دهنده اين نكته است كه آنان همواره از اين روش، براى مبارزه با آن حضرت استفاده مى كردند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - حجر - 15 - 97 - 1،2،3،4

1- خداوند آگاهى خود را از دلتنگى و اندوه پيامبر ( ص ) از تبليغات سوء$ و استهزا هاى مشركان ، به آن حضرت اعلان فرمود .

إنا كفين_ك المستهزءين . .. و لقد نعلم أنك يضيق صدرك بما يقولون

و استهزاهاى مشركان، به آن حضرت اعلان فرمود.

2- دلدارى خداوند به پيامبر ( ص ) در برابر تبليغات سوء و استهزاى$ آزار دهنده مشركان

المستهزءين . .. فسوف يعلمون . و لقد نعلم أنك يضيق صدرك بما يقولون

آزار دهنده مشركان

3- تبليغات سوء و استهزاى آزار دهنده ، حربه هميشگى مشركان و كافران عليه اسلام و پيامبر ( ص )

المستهزءين . .. و لقد نعلم أنك يضيق صدرك بما

يقولون

فعل مضارع {يقولون} بر استمرار و هميشگى بودن گفتار و تبليغات مشركان و دشمنان دلالت دارد.

4- پيامبر اسلام ( ص ) از تبليغات سوء و استهزاى آزار دهنده مشركان و دشمنان اسلام ، اندوهگين و آزرده بود .

المستهزءين . .. و لقد نعلم أنك يضيق صدرك بما يقولون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 36 - 1،2

1- كافران و مشركان مكه ، به هنگام رو به رو شدن با پيامبر ( ص ) ، آن حضرت را مورد تمسخر و استهزا قرار مى دادند .

و إذا رءاك الذين كفروا إن يتّخذونك إلاّهزوًا

2- تمسخر و استهزا ، تنها شيوه برخورد مشركان و كافران مكه با شخص پيامبر ( ص ) بود .

و إذا رءاك الذين كفروا إن يتّخذونك إلاّهزوًا

حرف نفى {إن} و حرف استثنا {إلاّ} پس از آن _ كه بر قصر دلالت مى كند _ و نيز آمدن {هزواً} به صورت مصدر، همگى بيانگر استمرار و شدت در كار استهزا و تمسخر است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 41 - 4

4- تسلى دادن خداوند به پيامبر ( ص ) ، در برابر استهزاى كافران

و لقد استهزئَ برسل من قبلك

خداوند در آيات پيشين، موضوع استهزاى كافران به پيامبر(ص) را مطرح كرد و در اين آيه، مسخره شدن پيامبران گذشته را يادآور شد. اين يادآورى مى تواند به منظور دلدارى و پشت گرمى به آن حضرت باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - فرقان - 25 - 41 - 1،3

1 _ مشركان ، همواره به هنگام

مشاهده پيامبر ( ص ) او را به مسخره مى گرفتند .

و إذا رأوك إن يتّخذونك إلاّ هزوًا

3 _ تمسخر و تحقير ، شيوه دايمى مشركان براى مبارزه با پيامبر ( ص )

و إذا رأوك إن يتّخذونك إلاّ هزوًا أه_ذا الذى بعث اللّه رسولاً

برداشت فوق، با توجه به وجود ادات حصر، استثنا، شرط و جزا در آيه شريفه است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - عنكبوت - 29 - 50 - 4

4 - مشركان مكه ، با درخواست تحقق معجزه از سوى پيامبر ( ص ) در صدد تمسخر او بودند .

و قالوا لولا أنزل عليه

تعبير {و قالوا لولا أنزل عليه آيات من ربّه} به جاى {لولا يأتينا} ويا {لولا أنزل علينا}، مى تواند براى استهزا و مسخره كردن باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - احزاب - 33 - 63 - 5

5 - منافقان و بيماردلان مدينه ، با طرح پرسش هايى از امور غيبى ، مانند { زمان وقوع قيامت } ، در صدد استهزاى پيامبر ( ص ) بودند .

لئن لم ينته المن_فقون و الذين فى قلوبهم مرض . .. يسئلك الناس عن الساعة

بنابراين كه {ال} در {الناس} عهد ذكرى باشد و به منافقان و بيماردلان در آيه شصت برگردد، نكته بالا، قابل استفاده است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - سبأ - 34 - 7 - 1

1 - استهزاى پيامبر ( ص ) از سوى كافران ، به خاطر تبليغ آن حضرت از معاد

و قال الذين كفروا

تعبير {رجل ينبّئكم إذا مزّقتم كلّ ممزّق} قرينه است بر اين كه استفهام

در اين آيه، براى استهزا و تمسخر است و حقيقى نيست.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - صافات - 37 - 12 - 4

4 - تمسخر و استهزا ، از شيوه هاى برخورد مشركان با تعاليم قرآن و پيامبراسلام ( ص )

بل عجبت و يسخرون

از مضارع آمدن فعل {يسخرون} _ كه دلالت بر استمرار كار تمسخر دارد _ ، مى توان برداشت ياد شده را استفاده كرد. گفتنى است كه تكرار اين فعل در دو آيه بعد (و إذا رأوا ءاية ... يستسخرون) مؤيد همين برداشت است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 17 - 2،3

2 - استهزا ، گفتار مغرضانه و تبليغات سوء عليه اسلام و پيامبر ( ص ) ، كار هميشگى و روش سران كفر و شرك

اصبر على ما يقولون

آمدن فعل {يقولون} به صورت فعل مضارع، دلالت بر استمرار اين گفتار دارد.

3 - استهزا و تبليغات سوء و مغرضانه سران كفر و شرك عليه اسلام ، بسيار شديد و موجب دل آزردگى پيامبر ( ص ) بود .

اصبر على ما يقولون

از اين كه پيامبر(ص) به صبر و شكيبايى توصيه شده است _ با آن كه آن حضرت شخصيتى بزرگ و داراى سعه صدر بود _ مى توان برداشت ياد شده را به دست آورد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - زخرف - 43 - 7 - 4

4 - دلجويى خداوند از پيامبر ( ص ) ، در برابر تمسخر و استهزاى مشركان

و كم أرسلنا . .. و ما يأتيهم من نبىّ إلاّ كانوا به يستهزءون

خداوند با

بيان شيوه هميشگى كافران در برابر انبيا، در حقيفت پيامبراكرم(ص) را مورد تفقد و دلجويى قرار داد تا آن حضرت از مخالفت و حركت هاى تمسخرآميز منكران رسالت، نگران نباشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - معارج - 70 - 1 - 4

4 - يكى از عناصر كافر صدراسلام ( نضربن حارث ) ، از سر استهزا خواست عذابى كه پيامبر ( ص ) از آن سخن مى گويد ، بر وى نازل شود .

سأل سائل بعذاب واقع

به گفته مفسران سائل در اين آيه، شخصى به نام {نضربن حارث} است. (مجمع البيان و تفاسير ديگر)

استيذان از محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - نور - 24 - 62 - 5

5 - اجازه خواستن از پيامبر ( ص ) و رهبر امت اسلامى براى ترك حضور در امور اجتماعى و حل و فصل مسائل عمومى ، از اوصاف مؤمنان راستين است .

إنّ الذين يستئذنونك أُول_ئك الذين يؤمنون باللّه و رسوله

اسراء محمد(ص) از مسجد الحرام

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 1 - 2،3،17

2- خداوند ، پيامبر ( ص ) را در يك شب از مسجدالحرام به مسجدالاقصى سير داد .

أسرى بعبده ليلاً من المسجدالحرام إلى المسجد الأقصا

{السُرى} در لغت به معناى سير و حركت شبانه است.

3- سير دادن پيامبر ( ص ) در يك شب از مسجدالحرام به مسجدالاقصى ، نشانه قدرتمندى خداوند و مبرّا بودنش از هر ضعف و كاستى است .

سبح_ن الذى أسرى بعبده ليلاً من المسجدالحرام إلى المسجدالأقصا

17- سير پيامبر ( ص ) در يك

شب از مسجدالحرام به مسجدالاقصى ، از جمله آيات مهم الهى براى پيامبر ( ص ) بود .

سبح_ن الذى أسرى . .. لنريه من ءاي_تنا

اسراء محمد(ص) به بيت المقدس

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 1 - 24،26

24- { عن ابى عبدالله جعفربن محمدالصادق ( ع ) قال : لما أسرى برسول الله ( ص ) إلى بيت المقدس حمله جبرائيل على البراق فاتيا بيت المقدس و عرض إليه محاريب الأنبياء و صلى بها و رده . . . ;

جبرئيل، آن حضرت را بر بُراق سوار كرد و هر دو به بيت المقدس آمدند و جبرئيل محرابهاى انبيا را به او نشان داد و پيامبر(ص) در آن جا نماز خواند و سپس آن حضرت را باز گرداند. ..}.

26- { روى عن على ( ع ) : انه لمّا كان بعد ثلاث سنين من مبعثه صلى الله عليه و آله و سلّم أسرى به إلى بيت المقدس و عرج به منه إلى السّماء ليلة المعراج . . . ;

از حضرت على(ع) روايت شده است: پس از گذشت سه سال از بعثت رسول خدا(ص) آن حضرت در شب معراج به بيت المقدس و از آن جا به آسمان برده شد. ..}.

اسراء محمد(ص) به مسجد الاقصى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 1 - 2،3،17،24

2- خداوند ، پيامبر ( ص ) را در يك شب از مسجدالحرام به مسجدالاقصى سير داد .

أسرى بعبده ليلاً من المسجدالحرام إلى المسجد الأقصا

{السُرى} در لغت به معناى سير و حركت شبانه است.

3- سير دادن

پيامبر ( ص ) در يك شب از مسجدالحرام به مسجدالاقصى ، نشانه قدرتمندى خداوند و مبرّا بودنش از هر ضعف و كاستى است .

سبح_ن الذى أسرى بعبده ليلاً من المسجدالحرام إلى المسجدالأقصا

17- سير پيامبر ( ص ) در يك شب از مسجدالحرام به مسجدالاقصى ، از جمله آيات مهم الهى براى پيامبر ( ص ) بود .

سبح_ن الذى أسرى . .. لنريه من ءاي_تنا

24- { عن ابى عبدالله جعفربن محمدالصادق ( ع ) قال : لما أسرى برسول الله ( ص ) إلى بيت المقدس حمله جبرائيل على البراق فاتيا بيت المقدس و عرض إليه محاريب الأنبياء و صلى بها و رده . . . ;

جبرئيل، آن حضرت را بر بُراق سوار كرد و هر دو به بيت المقدس آمدند و جبرئيل محرابهاى انبيا را به او نشان داد و پيامبر(ص) در آن جا نماز خواند و سپس آن حضرت را باز گرداند. ..}.

اسلام محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 14 - 20،21،24

20 _ پيامبر اكرم(ص)، اولين مسلمان در ميان امت خويش

قل إنى أمرت أن أكون أول من أسلم

اول مى تواند به معناى {اوليت زمانى} و اسلام به معناى مصطلح آن باشد.

21 _ پيامبر(ص)، اولين مسلمان در جهان

قل إنى أمرت أن أكون أول من أسلم

جمله {أول من أسلم} مطلق و بيانگر اين است كه اسلام پيامبر(ص) بر اسلام ديگران مقدم بوده است.

24 _ پيامبر(ص)، مأمور به حراست و حفاظت كامل از ايمان و اسلام خويش در برابر خطر شرك

قل إنى أمرت . .. و لا تكونن من المشركين

جلد - نام سوره - سوره -

آيه - فيش

16 - زمر - 39 - 12 - 1،2،3

1 - پيامبر ( ص ) ، مأمور اعلام مواضع عقيدتى خود و پيش گامى اش در پذيرش اسلام

قل . .. و أُمرت لأن أكون أوّل المسلمين

2 - پيامبر ( ص ) ، به پيش گام شدن در پذيرش اسلام ، به عنوان نخستين مسلمان ، مأمور و موظف شد .

و أُمرت لأن أكون أوّل المسلمين

3 - پيامبر ( ص ) ، نخستين مسلمان بود .

أُمرت لأن أكون أوّل المسلمين

اشتغالات روزانه محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - مزمل - 73 - 8 - 5

5 - پيامبر ( ص ) ، موظّف بود تا در زندگى خود ، خدامحورى و بريدن از غير او را با تلاش گسترده روزانه همراه سازد .

إنّ لك فى النهار سبحًا طويلاً . .. و تبتّل إليه تبتيلاً

اشراف در مجلس محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - عبس - 80 - 12 - 4

4 - اشراف حاضر در مجلس پيامبر ( ص ) در ماجراى ابن ام مكتوم ، بر اثر بى رغبتى خود ، از آموختن و به خاطر سپردن معارف قرآن محروم بودند .

فمن شاء ذكره

اشراف صدر اسلام و محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - يونس - 10 - 21 - 9

9 _ رويارويى قشر هاى مرفه و اشراف عصر بعثت با پيامبر ( ص ) و توطئه و نيرنگ آنان در برابر معجزه آن حضرت ( قرآن كريم )

و إذا أذقنا الناس رحمة من بعد ضراء مسّتهم إذا لهم مكر فى

ءاياتنا

اصحاب يمين بعد از بعثت محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - واقعه - 56 - 40 - 1

1 - اصحاب اليمين ، متشكل از دسته اى از مردمان جوامع پس از بعثت

و ثلّة من الأخرين

اصحاب يمين و محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - واقعه - 56 - 91 - 3،4

3 - پيامبراكرم ( ص ) ، در خير و سلامتى از ناحيه اصحاب اليمين در جهان آخرت

فسل_م لك من أصح_ب اليمين

4 - اصحاب اليمين ، بر پيامبر ( ص ) درود و سلام مى فرستند .

فسل_م لك من أصح_ب اليمين

برخى از مفسران {سلام} را به معناى تحيت و {لام} را به معناى {على} گرفته اند; يعنى، {فسلام عليك من أصحاب اليمين}.

اصلاح طلبى محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - شورى - 42 - 15 - 32

32 - تلاش پيامبر ( ص ) ، در راه ايجاد زندگى مسالمت آميز ميان مسلمانان و اهل كتاب *

قل ءامنت . .. لا حجّة بيننا و بينكم

بنابراين كه مخاطب پيامبر(ص) اهل كتاب بوده و {لاحجّة بيننا و بينكم} كنايه از نفى خصومت و دشمنى باشد، مطلب بالا قابل برداشت است.

اصول دعوت محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - فرقان - 25 - 52 - 8

8 _ مبارزه و جهاد فرهنگى با كفر و شرك ، هدف كلى قرآن و محور اصلى دعوت پيامبراسلام ( ص )

و ج_هدهم به جهادًا كبيرًا

اصول گرايى محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 -

73 - 4

4- تلاش هاى كافران براى ترغيب پيامبر ( ص ) به عقب نشينى و يا عدول از مواضع اصولى خويش ، ناكام ماند و شكست خورد .

و إن كادوا ليفتنونك

تعبير {نزديك بود تو را به فتنه اندازند} حكايت مى كند كه آنان، موفق به اين كار نشدند و شكست خوردند.

اضرار به محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 17 - 1

1 _ اگر خداوند آسيبى به پيامبر(ص) برساند، هيچ موجودى توان برطرف ساختن آن را ندارد.

و إن يمسسك اللّه بضر . .. فهو على كل شىء قدير

اضطراب محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - غافر - 40 - 77 - 5

5 - پيامبر ( ص ) با اضطراب و نگرانى چشم به راه نزول عذاب از جانب خداوند بر مشركان و كافران بود .

فإمّا نرينّك بعض الذى نعدهم أو نتوفّينّك فإلينا يرجعون

آيه شريفه، در مقام دلدارى به پيامبراسلام(ص) است و اين، از وجود نوعى نگرانى و ناراحتى در آن حضرت حكايت مى كند.

اطاعت از محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - نساء - 4 - 13 - 2،3،4،9

2 _ اطاعت از خدا و رسولش ، عامل دخول و جاودانگى در بهشت

و من يطع اللّه و رسوله يدخله جنّات . .. خالدين فيها

3 _ اطاعت از پيامبر ( ص ) ، اطاعت از خداست .

تلك حدود اللّه و من يطع اللّه و رسوله

اضافه شدن {رسول} به ضميرى كه به {اللّه} برمى گردد، بيانگر اين است كه اطاعت از رسول به اين جهت لازم شده كه

رسول خدا و پيام رسان اوست و در حقيقت اطاعت او، اطاعت خداوند است.

4 _ عمل به احكام ارث ، اطاعت از خدا و رسول و عامل دخول در بهشت است .

يوصيكم اللّه فى اولادكم . .. و من يطع اللّه و رسوله يدخله جنّات

از موارد مورد نظر براى {من يطع . .. }، رعايت احكام و قوانين ارث است.

9 _ رعايت حدود الهى ( احكام و قوانين ارث و . . . ) و اطاعت از خدا و رسول ( ص ) ، رستگارى بزرگ

تلك حدود اللّه و من يطع اللّه و رسوله . .. و ذلك الفوز العظيم

{ذلك} مى تواند اشاره باشد به اطاعت خدا و رسول كه از موارد آن رعايت احكام و قوانين ارث و حدود الهى است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - نساء - 4 - 42 - 7

7 _ لزوم تبعيت از اوامر حكومتى پيامبر ( ص ) .

و عصوا الرسول

در صورتى نافرمانى از رسول خدا مصداق پيدا مى كند كه آن حضرت غير از دستوراتى كه از جانب خدا ابلاغ مى كند خود نيز داراى اوامرى باشد كه از آنها به اوامر حكومتى تعبير مى شود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - نساء - 4 - 46 - 16،17

16 _ خير و صلاح يهود در گوش سپردن به گفته هاى پيامبر ( ص ) و فرمانبردارى از آن حضرت

و لو انهم قالوا سمعنا و اطعنا . .. لكان خيراً لهم

17 _ گوش سپردن به سخنان پيامبر ( ص ) و اطاعت از او ، مايه سعادت و قوام انسانها

و

لو انهم قالوا سمعنا و اطعنا . .. لكان خيراً لهم و اقوم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - نساء - 4 - 59 - 1،2،4،9،11،13،20،27،29

1 _ مؤمنان ، موظّف به اطاعت از خدا و رسول و اولواالامر

يا ايّها الّذين امنوا اطيعوا اللّه و اطيعوا الرّسول و اولى الامر منكم

2 _ اطاعت از پيامبر ( ص ) و اولواالأمر ، در طول اطاعت از خداوند

اطيعوا اللّه و اطيعوا الرّسول و اولى الامر منكم

4 _ لزوم اطاعت از اوامر حكومتى پيامبر ( ص ) و اولواالامر ( حكمرانان و واليان )

اطيعوا اللّه و اطيعوا الرّسول و اولى الامر منكم

9 _ اداى امانت ( واگذارى مقام به اهل آن ) و تحقق عدالت ، در پرتو اطاعت از خدا ، رسول و اولواالامر است .

انّ اللّه يأمركم ان تؤدّوا الامانات الى اهلها و اذا حكمتم بين النّاس ان تحكموا ب

گويا اين آيه، اشاره به چگونگى تحقق فرمانهاى مطرح شده در آيه قبل است.

11 _ تحقق اطاعت كامل از خدا و رسول ، در گرو مراجعه به آنها به هنگام اختلافات و كشمكشها

اطيعوا اللّه . .. فان تنازعتم فى شىء

13 _ اطاعت همگان از خدا و رسول ، تضمين كننده وحدت جامعه ايمانى

اطيعوا اللّه و اطيعوا الرّسول . .. فردّوه الى اللّه و الرّسول

20 _ اطاعت از خدا و رسول و اولواالامر ، نشانه ايمان واقعى به خدا و روز قيامت است .

اطيعوا اللّه و اطيعوا الرّسول و اولى الامر . .. ان كنتم تؤمنون باللّه و اليوم ال

بنابر اينكه جمله {ان كنتم}، شرط براى جمله {اطيعوا اللّه} نيز باشد.

27 _ اطاعت از خدا

و رسول و اولواالامر ( تبعيّت از قرآن و سنّت ) ، امرى پسنديده و داراى بهترين فرجام

اطيعوا اللّه و اطيعوا الرّسول و اولى الامر . .. ذلك خير و احسن تاويلا

بنابر اينكه {ذلك} اشاره به {اطيعوا اللّه . .. } نيز باشد.

29 _ سعادت دنيا و آخرت ، در گرو اطاعت از خدا و رسول و مراجعه به آنها در حل كشمكشها *

اطيعوا اللّه . .. ذلك خير و احسن تاويلا

بدان احتمال كه جمله {ذلك خير} مربوط به دنيا و جمله {احسن تاويلا} مربوط به آخرت باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - نساء - 4 - 64 - 4،8

4 _ اطاعت از پيامبر ( ص ) ، در طول اطاعت از خداوند است .

و ما ارسلنا من رسول الّا ليطاع باذن اللّه

8 _ گذشت از گناه نقض حاكميّت پيامبر ( ص ) ، در گرو پذيرفتن حاكميّت كامل آن حضرت است .

يريدون ان يتحاكموا . .. و لو انّهم اذ ظلموا انفسهم جاؤك فاستغفروا اللّه

مراجعه منافقان به طاغوت، نقض حاكميّت پيامبر (ص)، و جمله {جاؤك . .. }، كنايه از پذيرفتن حاكميّت پيامبر است ; چون ظاهراً صرف آمدن نزد رسول خدا، موضوعيّت ندارد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - نساء - 4 - 69 - 3،6،10،12

3 _ اطاعت رسول خدا ( ص ) ، همان اطاعت خداست .

و من يطع اللّه و الرّسول

6 _ پيروان خدا و رسول ( ص ) ، از همنشينان بهشتى پيامبران ، صدّيقان ، شاهدان و صالحان خواهند بود .

و من يطع اللّه . .. فاولئك مع الذين انعم

اللّه عليهم من النبيّين ... و الصّالحين

چون مصاحبت و همنشينى با پيامبران براى همه پيروان آنان در دنيا تحقق نمى يابد، بنابراين زمان آن، آخرت و مكانش بهشت است.

10 _ مقام پيروان ، صديقين ، شاهدان و صالحان بالاتر از مقام اطاعت كنندگان از خدا و رسول ( ص )

و من يطع اللّه و الرّسول فاولئك . .. الصالحين

12 _ پيامبران ، صديقين ، شاهدان و صالحان ، رفيقان و همنشينانى نيكو براى پيروان خدا و رسول ( ص )

و من يطع اللّه و الرّسول . .. و حسن اولئك رفيقاً

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - نساء - 4 - 70 - 2

2 _ معاشرت و همنشينى با پيامبران ، صديقان ، شاهدان و صالحان ، تفضّلى الهى براى اطاعت كنندگان از خدا و رسول ( ص )

فاولئك مع الّذين . .. ذلك الفضل من اللّه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - نساء - 4 - 71 - 6

6 _ آمادگى نظامى و حركت براى جهاد ، نشانه اطاعت كامل از خدا و رسول ( ص )

و من يطع اللّه و الرّسول . .. يا ايّها الّذين امنوا خذوا حذركم فانفروا

ذكر مسأله جهاد پس از بيان لزوم اطاعت از خدا و رسول (ص)، اشاره به اهمّ موارد اطاعت از خدا و رسول (ص) دارد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - نساء - 4 - 80 - 1،4،6

1 _ اطاعت از پيامبر ( ص ) ، اطاعت از خداست .

من يطع الرّسول فقد اطاع اللّه

4 _ لزوم پيروى و اطاعت از اوامر حكومتى

پيامبر ( ص )

من يطع الرّسول فقد اطاع اللّه

مراد از اطاعتِ دستورات پيامبر (ص)، اطاعت از اوامرى نيست كه آن حضرت از جانب خدا ابلاغ مى كند ; چون در اين مورد بديهى است كه اطاعت رسول، اطاعت خداست و لازم به تذكر نيست. بنابراين مقصود از آن، اوامرى است كه از جانب خود رسول خدا صادر مى شود.

6 _ اطاعت از پيامبر ( ص ) ، در طول اطاعت از خداوند

من يطع الرّسول فقد اطاع اللّه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - نساء - 4 - 81 - 1

1 _ اظهار اطاعت كامل در پيشگاه رسول خدا و چاره انديشى براى مخالفت با وى در جلسات سرى ، شيوه گروهى از مسلمانان صدر اسلام

و يقولون طاعة فاذا برزوا من عندك بيّت طائفة منهم غير الذى تقول

{طاعة} خبر براى مبتداى محذوف مى باشد ; يعنى {امرنا طاعة} (كار ما اطاعت از توست). فعل مضارع {يقولون} و {يبيتون} دلالت بر استمرار دارد و حاكى از شيوه آنهاست. {يبيّتون}، از مصدر {تبييت}، به معناى تدبير امور است {غير الذى تقول} به معناى مخالفت امر پيامبر (ص) است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - نساء - 4 - 115 - 3

3 _ پيروى كامل از رسول خدا ( ص ) ، نشانه ايمان

و من يشاقق الرسول من بعد ما تبيّن له الهدى و يتبع غير سبيل المؤمنين

بنابر اينكه جمله {يتبع . ..} تفسيرى براى مضمون جمله {و من يشاقق ...} باشد، معلوم مى شود كه راه و روش اهل ايمان هيچگاه مخالفت كردن با رسول خدا نيست ; بنابراين، مؤمن

كسى است كه همواره از رسول خدا پيروى كند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 7 - 7

7 _ پيمان مؤمنان با پيامبر ( ص ) ، بر اطاعت كامل از وى

اذكروا . .. ميثقه الذى و اثقكم به اذ قلتم سمعنا و اطعنا

برخى برآنند كه مراد از {ميثاق} در اين آيه، به قرينه دو جمله {سمعنا و اطعنا}، پيمانهايى است كه رسول خدا(ص) به هنگام بيعت عقبه و بيعت رضوان و . .. از مؤمنان گرفته است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 56 - 6

6 _ اطاعت از خدا و رسول و مؤمنان واجد شرايط ، محور تشكل حزب اللّه

و من يتول اللّه و رسوله و الذين ءامنوا فان حزب اللّه هم الغلبون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 92 - 1،2،7

1 _ اهل ايمان وظيفه دار اطاعت از خداوند و رسول او

و اطيعوا اللّه و اطيعوا الرسول

2 _ اطاعت خدا و رسول او و پرهيز از نافرمانى ايشان ، لازمه ايمان

يايها الذين ءامنوا . .. و اطيعوا اللّه و اطيعوا الرسول

مخاطب قرار دادن مسلمانان با عنوان {الذين ءامنوا} براى رساندن اين معنى است كه ايمان به خدا و رسول مستلزم اطاعت و پيروى از آنان است.

7 _ فلاح و رستگارى پيامد اطاعت خدا و رسول ( ص )

فاجتنبوه لعلكم تفلحون . .. و اطيعوا اللّه و اطيعوا الرسول

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 104 - 1،2،4

1 _ فراخوانى خداوند

كفرپيشگان را به پيروى از قرآن و رسول خدا ( ص )

و إذا قيل لهم تعالوا إلى ما أنزل اللّه و إلى الرسول

2 _ ارزش و تعالى انسان در سايه پيروى از قرآن و رسول خدا ( ص ) است .

و إذا قيل لهم تعالوا

به كارگيرى كلمه {تعالوا} كه از ريشه {علو} به معناى بالا است مى تواند اشاره به اين باشد كه تعالى واقعى انسان با گرايش به دستورات خدا و رسول او امكان پذير است.

4 _ پيروى از قرآن و رسول خدا عامل رهايى از افكار و انديشه هاى خرافى

ما جعل اللّه من بحيرة . .. تعالوا إلى ما أنزل اللّه و إلى الرسول

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 105 - 2

2 _ پاسدارى از ايمان با پيروى از تعاليم قرآن و دستورات پيامبر ( ص ) ، توصيه و فرمان خداوند به مسلمانان

تعالوا إلى ما أنزل اللّه و إلى الرسول . .. يايها الذين ءامنوا عليكم انفسكم

مراد از فرمان به مراقبت از ايمان _ به قرينه آيه قبل _ همان روى آوردن به قرآن و تعاليم پيامبر(ص) است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 157 - 3،10

3 _ پيروى از رسول اكرم ( ص ) ، نمود ايمان به آيات الهى است .

الذين هم بايتنا يؤمنون. الذين يتبعون الرسول

10 _ ايمان به رسول اكرم ( ص ) و پيروى از او وظيفه اى الهى بر عهده يهود و نصارا و ثبت شده در تورات و انجيل

الذين يتبعون الرسول النبى الأمّى الذى يجدونه مكتوبا عندهم فى

التورية و الإنجيل

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 158 - 20

20 _ همگان ، حتى يهود و نصارا ، بايد از پيامبر اسلام تبعيت كنند .

و اتبعوه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - انفال - 8 - 1 - 12،13

12 _ لزوم اطاعت از تمامى دستورات خدا و رسول وى

و أطيعوا اللّه و رسوله

13 _ اطاعت از خدا و رسول او ، تلاش براى رفع اختلافات جامعه ايمانى و رعايت تقوا ، لازمه ايمان به خدا و رسول اوست .

فاتقوا اللّه و أصلحوا . .. و أطيعوا اللّه و رسوله إن كنتم مؤمنين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - انفال - 8 - 20 - 1،2،4

1 _ اهل ايمان وظيفه دار اطاعت از خدا و رسول و پرهيز از نافرمانى آن حضرت

يأيها الذين ءامنوا أطيعوا اللّه و رسوله و لا تولوا عنه

2 _ فرمان هاى خدا و رسولش داراى هويتى واحد ، و پيروى از خداوند در گرو پيروى از رسول اوست .

أطيعوا اللّه و رسوله و لا تولوا عنه

چون جمله {و لاتولوا عنه} (از رسول خدا و فرمانهاى او اعراض نكنيد)، توضيح و تأكيدى براى جمله {أطيعوا اللّه و رسوله} است و در اين جمله تنها اعراض از پيامبر(ص) مطرح شده، دو نكته استفاده مى شود: يكى اينكه فرمانهاى خدا و رسول او داراى هويت واحد است ; دوم اينكه اطاعت از خداوند در گرو اطاعت از رسول اوست.

4 _ حمايت و نصرت الهى از آن مؤمنانى است كه همواره مطيع خدا و رسول او باشند و

از دستورات وى تخلف نكنند . *

و أن اللّه مع المؤمنين . .. أطيعوا اللّه و رسوله و لاتولوا عنه

آيه مورد بحث مى تواند بيانگر كلمه {المؤمنين} در آيه قبل باشد. يعنى آن وعده حمايت (أن اللّه مع المؤمنين)، مخصوص مؤمنانى است كه از دستورات خدا و رسول او سرپيچى نكنند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - انفال - 8 - 46 - 1،6

1 _ اطاعت از فرمان هاى خدا و رسول به هنگام رويارويى با دشمنان ، وظيفه اى ضرورى بر عهده مسلمانان

و أطيعوا اللّه و رسوله

6 _ اطاعت از خدا و رسول در پى دارنده وحدت و عظمت جامعه اسلامى

و أطيعوا اللّه . .. و لاتنزعوا فتفشلوا و تذهب ريحكم

برحذر داشتن اهل ايمان از نزاع و اختلاف، پس از فراخوانى آنان به اطاعت از خدا و رسول مى تواند اشاره به اين معنا داشته باشد كه تنها راه براى دور ماندن از نزاعها و اختلافات، پيروى كردن از خدا و رسول اوست.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - انفال - 8 - 64 - 8

8 _ پيروى از پيامبر ( ص ) و عمل به دستورات او نشان برخوردارى آدمى از ايمانى راستين

و من اتبعك من المؤمنين

حرف {من} در {من المؤمنين} مى تواند بيانيه باشد و مى تواند براى تبعيض باشد. برداشت فوق بر اساس احتمال اول است. در اين صورت مراد از {المؤمنين} مؤمنان راستين است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 104 - 10

10 - پذيرش فرمان هاى پيامبر ( ص ) وظيفه اى بر

عهده اهل ايمان

يأيها الذين ءامنوا . .. اسمعوا

برداشت فوق بر اين اساس است كه {سمع} به معناى اطاعت كردن باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 143 - 16

16 - لزوم تبعيت از پيامبر ( ص ) و تسليم شدن در برابر احكام الهى

ما جعلنا القبلة . .. إلا لنعلم من يتبع الرسول

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - آل عمران - 3 - 31 - 1،5،10،18،20

1 _ پيامبر ( ص ) مأمور فراخوانى دوستداران خدا به پيروى از خويش

قل ان كنتم تحبون اللّه فاتبعونى

5 _ لزوم پيروى از پيامبر ( ص )

قل ان كنتم تحبون اللّه فاتبعونى

10 _ پيروى از پيامبر اسلام ( ص ) ، عامل جلب محبّت خداوند و آمرزش همه گناهان

فاتّبعونى يحببكم اللّه و يغفر لكم ذنوبكم

جمع مضاف در {ذنوبكم}، افاده عموم مى كند.

18 _ تشويق خداوند به تبعيّت و تصديق و قبول دعوت پيامبر اكرم ( ص )

قل ان كنتم تحبّون اللّه فاتّبعونى

امير المؤمنين (ع): . .. فقال تبارك و تعالى فى التحريض على اتباعه و الترغيب فى تصديقه و القبول لدعوته {قل ان كنتم تحبّون اللّه فاتّبعونى}.

_______________________________

كافى، ج 8، ص 26، ح 4 ; نورالثقلين، ج 1، ص 326، ح 87.

20 _ تبعيّت از پيامبر ( ص ) ، در نيكوكارى ، تقوا ، تواضع و خضوع ، موجب جلب محبّت خداوند

قل ان كنتم تحبّون اللّه فاتّبعونى يحببكم اللّه

رسول خدا (ص) درباره آيه فوق فرمود: على البرّ و التقوى و التواضع و ذلّة النّفس.

_______________________________

الدرّ المنثور، ج 2، ص 178.

جلد - نام سوره - سوره - آيه -

فيش

2 - آل عمران - 3 - 32 - 1،2،3،4،8

1 _ پيامبر ( ص ) ، مأمور دعوت مردم ، به اطاعت از خدا و رسول

قل اطيعوا اللّه و الرسول

2 _ لزوم اطاعت از خدا و رسول

قل اطيعوا اللّه و الرسول

3 _ پيامبر ( ص ) ، داراى دستورات و اوامرى غير از آنچه در وحى و قرآن آمده است .

قل اطيعوا اللّه و الرسول

اگر پيامبر (ص) دستور و امرى غير از آنچه در قرآن آمده، نداشت; الزام به اطاعت از رسول بى معنا بود.

4 _ اطاعت از پيامبر ( ص ) ، اطاعت از خداست .

قل اطيعوا اللّه و الرسول

8 _ تنها فرمانبرانِ امر خدا و رسول ، محبوب خدايند .

اطيعوا اللّه و الرسول فان تولّوا فانّ اللّه لا يحب الكافرين

حصر، از مقابله فرمانبران و كافران و محروم نمودن كافران از محبّت خدا، استفاده شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - آل عمران - 3 - 33 - 6

6 _ يادآورى امتياز و برترى انبياى گذشته ، عامل تسهيل پذيرش اطاعت از پيامبر ( ص ) *

اطيعوا اللّه و الرسول . .. انّ اللّه اصطفى

پس از امر به اطاعت از پيامبر (ص)، امتياز انبياى گذشته را يادآور مى شود تا بفهماند كه امّتهاى گذشته نيز مأمور به اطاعت بودند; باشد كه از اين طريق، اطاعت از پيامبر(ص)، آسان گردد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - آل عمران - 3 - 132 - 1،3،5،6

1 _ نيل به رحمت الهى ، در گرو اطاعت از خدا و رسول ( ص )

و اطيعوا اللّه و الرّسول لعلّكم ترحمون

3

_ پيروى از خدا و رسول ( ص ) ، موجب مصون ماندن از آتش دوزخ

و اتّقوا النّار . .. و اطيعوا اللّه و الرّسول لعلّكم ترحمون

جمله {اطيعوا اللّه . .. }، پس از بيان عاقبت كفر (گرفتار آمدن به آتش)، براى راهنمايى انسان به خلاصى از چنين عاقبتى است.

5 _ اميد برخوردارى از رحمت الهى ، برانگيزاننده مردم براى پيروى خدا و رسول ( ص )

و اطيعوا اللّه و الرّسول لعلّكم ترحمون

6 _ نتيجه پيروى از خدا و رسول ( ص ) ، به خود انسان برمى گردد ، نه به خدا و رسول ( ص )

و اطيعوا اللّه و الرّسول لعلّكم ترحمون

چون برخوردارى خود انسانها از رحمت الهى (ترحمون)، هدف و غايت اطاعت خدا و رسول قرار داده شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - آل عمران - 3 - 133 - 6،10،15،18

6 _ نيل به آمرزش الهى و بهشت تقواپيشگان ، برانگيزنده اهل ايمان به اطاعت از خدا و رسول ( ص )

يا ايّها الّذين امنوا . .. و اطيعوا اللّه و الرّسول ... سارعوا الى مغفرة من ربّك

جمله {سارعوا الى . .. }، بعد از امر به اطاعت از خدا و رسول(ص)، براى ايجاد انگيزه و نيز تشويق مؤمنان به پيروى از خدا و پيامبرش است.

10 _ آمرزش گناهان و درآمدن به بهشت ، در گرو اطاعت از خدا و رسول ( ص )

و اطيعوا اللّه و الرّسول . .. سارعوا الى مغفرة من ربّكم و جنّة

آمرزش گناهان، فعل خدا و در اختيار اوست. بنابراين مراد از شتاب به سوى مغفرت، انجام اعمالى است كه موجبات

آمرزش الهى را فراهم مى سازد، كه به قرينه عطف شدن {سارعوا} بر {اطيعوا اللّه و الرسول}، همان پيروى از خدا و پيامبرش است.

15 _ اطاعت خدا و رسول ( ص ) ، جلب رحمت الهى و آمرزش گناهان ، مراحلى در طول هم براى ورود به بهشت متّقين

و اطيعوا اللّه و الرّسول لعلّكم ترحمون. و سارعوا الى مغفرة من ربّكم و جنّة عرضها

18 _ نيل به تقوا ، در گرو اطاعت از خدا و رسول ( ص ) و فراهم آوردن زمينه آمرزش گناهان

و اطيعوا اللّه و الرّسول . .. و سارعوا الى مغفرة من ربّكم و جنّة ... اعدّت للمتّ

معناى اينكه به سوى بهشت متّقيان بشتابيد، اين است كه از زمره متّقيان شويد و مخاطبين اين دعوت كسانى هستند كه به اطاعت از خدا و رسول (ص) و فراهم ساختن موجبات آمرزش، فراخوانده شدند. بنابراين از زمره اهل تقوا شدن به اين است كه از خدا و رسول او پيروى كرده و كارى كنند كه گناهشان آمرزيده شود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - آل عمران - 3 - 138 - 9

9 _ بيان احكام الهى ( لزوم پرهيز از رباخوارى ، پيروى از خدا و رسول و . . . ) ، روشنگر مردم و پندى براى تقواپيشگان و هدايت كننده آنان

يا ايّها الّذين امنوا . .. هذا بيان للنّاس و هدىً و موعظة للمتّقين

برخى برآنند كه {هذا}، اشاره به كليه مسائل و معارفى است كه در آيات 130 تا 137 تبيين شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - آل عمران - 3

- 152 - 7،21

7 _ سستى ، اختلاف در كار جنگ و سرپيچى از فرمان پيامبر ( ص ) ، از عوامل شكست مسلمانان در پيكار احد

حتّى اذا فشلتم و تنازعتم فى الامر و عصيتم

21 _ پايدارى در نبرد ، وحدت و پيروى از تعاليم پيامبر ( ص ) ، نشانگر آخرت خواهى مؤمنان مجاهد

حتّى اذا فشلتم . .. منكم من يريد الاخرة

بنابر اينكه دنياطلبى (منكم من يريد الدّنيا)، دليل {اذا فشلتم . .. } باشد، صفات مقابل اينها ويژگى آخرت جويان خواهد بود; يعنى آخرت خواهان در نبرد نه سستى خواهند كرد و نه ...

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - آل عمران - 3 - 172 - 1،4،11،16،21

1 _ پاداش بزرگ الهى براى آنان كه على رغم تحمّل جراحت هاى نبرد پيشين ، دعوت خدا و رسولش را براى نبردى ديگر اجابت كردند .

الّذين استجابوا لِلّه و الرسول من بعد ما اصابهم القرح . .. اجر عظيم

چون آيات پيشين و نيز آيات بعد درباره نبرد و جهاد است، معلوم مى شود كه فرمان اجابت شده (استجابوا)، فرمان جنگ و مبارزه بوده است.

4 _ پاداش بزرگ الهى براى اجابت كنندگان دعوت خدا و رسول ( ص ) به نبردى ديگر در عين تحمّل جراحات نبرد احد ، مشروط به احسان و تقواى آنان است .

الّذين استجابوا . .. للّذين احسنوا منهم و اتّقوا اجر عظيم

مفسران برآنند كه نبرد پيشين كه مسلمانان در آن جراحتها ديدند، همان نبرد احد است. به دليل وقوع اين آيه پس از بيان نبرد احد و اينكه سخن از قرح به ميان آورده است ; چنانچه

درباره نبرد احد نيز فرموده بود: {ان يمسسكم قرح}.

11 _ ارزش والاى ثبات بر ايمان و پذيرش دعوت خدا و رسول ( ص ) ، پس از تحمّل شدائد و مشكلات

انّ اللّه لا يضيع اجر المؤمنين. الّذين استجابوا للّه و الرسول من بعد ما اصابهم ا

16 _ اطاعت از دستورات خداوند و پيامبر ( ص ) ، على رغم تحمّل سختى ها و شدائد ، از مصاديق احسان و تقوا

الّذين استجابوا للّه . .. للّذين احسنوا منهم و اتّقوا اجر عظيم

در برداشت فوق، {من} در {منهم}، بيانيّه گرفته شده، يعنى محسنان و تقواپيشگان همان اجابت كنندگان دعوت پيامبرند و براى آنان پاداشى بزرگ است.

21 _ پاداش بزرگ اميرالمؤمنين ( ع ) به خاطر احسان و تقوا و اجابت خدا و پيامبر ( ص ) پس از مجروح شدن در جنگ احد

الّذين استجابوا للّه و الرّسول . .. اجر عظيم

امام صادق (ع): انّ رسول اللّه بعث عليّاً فى عشرة {استجابوا للّه و الرّسول من بعد ما اصابهم القرح} الى {اجر عظيم}. انّما نزلت فى اميرالمؤمنين (ع).

_______________________________

تفسير عياشى، ج 1، ص 206، ح 153 ; تفسير برهان، ج 1، ص 326، ح 4.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - آل عمران - 3 - 173 - 1،13

1 _ پاسخگويان به دعوت خدا و پيامبر ( ص ) پس از نبرد احد براى جهاد ، كسانى بودند كه از شايعه حمله دشمن نترسيدند و ايمانشان افزون گرديد .

الّذين استجابوا للّه . .. الّذين قال لهم النّاس ... فزادهم ايمانا

13 _ دستيابى به صفت توكّل و اعتماد كامل به كفايت خداوند ، در گرو اطاعت