تعريف،هدف، فايده، پيش انگاره ها (مبانى و مبادى) و ... است. ازاين رو، تفسير از علوم مرتبط با قرآن به شمار مى آيد كه بيش از هزار سال عمر دارد.

علم تفسير به دانشى گفته مى شود كه انسان را با معانى و مقاصد آيات قرآن و منابع، مبانى، روش ها، معيارها و قواعد آن آشنا مى سازد.

به عبارت ديگر، دانش تفسير از چند بخش اساسى تشكيل مى شود: 1) مبانى تفسير؛ 2) قواعد تفسير؛ 3) منابع تفسير؛ 4) شرايط مفسر؛ 5) سنجه هاى فهم تفسير و معيارهاى تفسير معتبر؛ 6) روش هاى تفسيرى؛ 7) گرايش ها (مكاتب) تفسيرى.

موضوع علم تفسير: آيات قرآن (سخنان الهى كه در قالب وحى قرآنى بر پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله و سلم نازل شده است).

هدف دانش تفسير: كسب توان استنباط صحيح از آيات قرآن.

فايده علم تفسير: فهم مراد استعمالى (معانى آيات) و مراد جدّى خدا (مقاصد آيات).

2-اگرمفاهیم قرآن خوب تبیین و توصیف شودمقدمه تفسیرخواهد شد و تفسیر قرآن از غنای بیشتری برخوردار خواهد شد. این دانش که مربوط به مجموعه دانشهای نوین زبانشناسی است می باشد . زبانشناسی بیشتر ناظر به کلام انسانی است که دردورهای مختلف شامل کلام های مقدس(کتابهای آسمانی) نیز شده است . زبان شناسی شامل: زبان شناسی نظری؛ آواشناسی ؛ واج شناسی ؛ واژه شناسی ؛ ساخت واژه ؛ نحو ؛ معناشناسی ؛ معناشناسی واژگانی ؛ معناشناسی آماری ؛ معناشناسی ساختاری ؛ سبک شناسی ؛ تجویز و توصیف ؛ کاربردشناسی ؛ زبانشناسی کاربردی ؛ اکتساب زبان ؛ زبان شناسی روان شناختی ؛ زبان شناسی جامعه شناختی ؛ زبان شناسی شناختی ؛ جامعه شناسی زبان ؛ زبان شناسی محاسباتی؛ زبان شناسی توصیفی ؛ زبان شناسی تاریخی ؛ زبان شناسی تطبیقی ؛ رده شناسی زبان ؛ دستور گشتاری ؛ریشه شناسی. و همچنین توجه به نظریات

هرمنوتیک ومتودولوژی می تواند تاثیرات خوبی درمباحث شناخت قرآن داشته باشد وفضاهای جدید تحقیقات قرآنی ایجاد نماید.

3-اگر تفسیرما از پیشرفت مناسبی برخوردار نیست دلیل عمده آن این است که روی مقدمات تفسیر کارهای اصلی صورت نگرفته است . این مسئله برای هرکس که باتفسیرقرآن آشنا باشد بدیهی است. برای روشن شدن زوایای پنهان و آشکارقرآن بیش از ده هزارکتاب نوشته شده است ولی می توان به جرات گفت مسلمانان و بشرهنوزبه صورت کامل ازاین ذخیره الهی بهره لازم را نبرده است و استخراجات لازم راازاین گنج الهی نکرده است.

4-بعضی آیات قرآن قرنها از نظر تفسیری هیچ پیشرفتی نداشته است .و مثل آن است که تفاسیر از روی هم بازنویسی کرده اند و اگر حرف تازه ای هم زده شده است بیشتر جنبه فرقه ای و گرایشی داشته که اکثرا به تاویل آیات و یا بهتر بگوئیم تفسیر به رای شده است.چگونه می توان یک آیه و یا یک سوره را خوب تفسیرکرد در صورتی که زوایای آشکار و پنهان کلمات خوب کالبد شکافی نشده باشد. برای آشکارشدن این مدعی تفاسیرقرآن را براساس قرون طبقه بندی کرده و سیرپیشرفت معانی و مفاهیم و تفاسیرآیات را درآن براساس استاندارهای علمی و روش های نوین بررسی کنید.

5-متاسفانه در زمان معاصر که به این مسئله مهم یعنی مفاهیم آیات کمی توجه شده است بعضی آن را با شرح لغت اشتباه گرفته اند وکتابهائی به همین نام تالیف شده است واسم کتاب خود را مفا هیم قرآن گذاشته اند و حال آنکه اصلا به مفاهیم نپرداخته اند و یک مقداربیشتر از حد معمول از ترجمه لغت فرارفته اند و دراین

زمینه مراکز قرآنی وعلمی را نیز به اشتباه انداخته اند.

6-علم مفردات یا واژه شناسی در قرآن دانشی است که در باره تک واژ ه های قرآنی از نظر ریشه اشتقاق لغوی و دلالت آن بر معنای مطلوب مناسب و نوع کاربرد آن در قران بحث می کند بدین منظور که هرگاه شخصی معنای واژه های قرآنی را نمی داند با مراجعه به کتابهای لغوی مانند مفردات راغب می تواند معنا و ریشه موارد اشتقاقی و نوع کاربرد آن را بشناسد . و حال آنکه علم مفاهیم شناسی قرآن درباره یک واژه و معنای آن درتمام حالات علمی و ادبی درقرآن بحث می کند با این توضیح تفاوت عمده و عمیق علم مفردات با علم مفاهیم تا حدودی روشن شد.

علم مفردات شاخه های فراوانی دارد که به بعضی از آنها اشاره می شود:

الف- دانش غریب القرآن

ب-معرب القرآن که در آن در مورد واژه هائی که از زبانهای دیگر به زبان قرآن وارد شده و به صورت عربی در آمده بحث می کند.

ج- اعراب القرآن در خصوص چگونکی اعراب الفاظ قرآن بحث می کند

د-مجازات قرآن انواع مجازهای به کار رفته در قرآن در این شاخه بحث می شود.

ه- وجوه و نظائر در قرآن

و بعضی دیگر از موضوعات علوم قرآن که بنوعی با مفردات قرآن سرو کار دارد.

دانشمندا ن بزرگی به تبیین واژه های قرآنی پرداخته اند و برخی از آنها کتابهائی را نیز تدوین نموده اند که تفصیل آنها در کتابهای رجال مانند : معجم الادباء ، تاریخ بغداد، فهرست ابن ندیم، اعلام زرکلی و .....آمده است.

برای آگاهی از این کتابها می توانید به

مجله بینات شماره هفت و نه مراجعه کنید که بیش از سیصد جلد کتاب معرفی شده است.

7- مفاهیم قرآن به معنای تحقیق کامل و جامع در باره بنیان آشکارو نهان یک لغت است؛ وبررسی سابقه و شرح آن در کل مجموعه آیات قرآن است. و همچنین تمام کاربردهای علمی و ادبی آن را بررسی کردن است. واین تقریبا یک علم کاملا جدید درباره قرآن است. زیرا باید نقش یک مفهوم را در تمام قرآن درقالب یک کلمه و ارتباطات آن مشخص کرد.تحقیق درباره مفاهیم شناسی قرآن کارساده ای نیست وافراد باید صاحب تخصص های گوناگونی باشند. و بصورت گروهی کارکنند . مفهوم شناسی قرآن بعد ازآشنائی علوم ادبی و منطقی وفلسفی و عرفانی و تاریخی وفقهی و غیره برای محققین حاصل می شود. تازه این بررسی نقش یک کلمه و مفهوم درقرآن است ؛ حال آنکه اگرما خواستیم نقش مفهوم یک جمله و یا چند جمله و یا یک آیه و یا یک سوره را نسبت به یک جمله و یا چند جمله و یا یک آیه ویا یک سوره دیگربررسی کنیم ؛ ببینید چه نیروی انسانی دانشمند و چه سرمایه مالی هنگفت و چه تکنولوژی(ابررایانه) و امکانات نرم افزاری و علمی و سخت افزاری نیاز است. ولی به هرحال کاری است که باید درآینده نزدیک انشاء الله بشود.

8-قران را می توان مثل قطعات متنوع هندسی (Magnets game) فرض کرد که به بی نهایت اشکال قابل تصوراست اگرشما به یک آجردریک ساختمان بسیاربزرگ و چند هکتاری توجه کنید و نقش این آجردرکل مجموعه را بررسی کنید یک تصورمفهومی بدست آورده اید که جایگاه ومعنای آن

را درمنظومه این ساختمان به شما نشان می دهد و تصور بود ونبود آن دراین منظومه به کل آن می تواند کمک کند و یا آسیب برساند. پس باید درنظرداشت هریک ازکلمات قرآن مفهومی دربردارد که باتمام کلمات و جملات قرآن ارتباط دارد ارتباطی که درطول تاریخ تفسیرقرآن کشف نشده است . و ازاین مبنا استنتاجات بسیاری می توان استخراج کرد که درلابلای بعضی از تفاسیرآمده است.

9-البته شاید بتوان گفت مفاهیم قرآن یک رشته جدید در علوم و معارف قرآن است و مربوط به دوران معاصر است زیراکه بسیاری از علوم در حدود نیم قرن جدید تحولات جدی بخود گرفته اند. با استفاده ازابزارو امکانات جدید بویژه رایانه وبرنامه ریزی برای آن می توان به این علم دسترسی پیدا کرد. این علم بصورت رسمی هنوزوارد حوزه و دانشگاه نشده است و مطالب آن بصورت گسیخته درضمن مطالب دیگربیان می شود. هراستادی با توجه به شناخت نسبی خود از آن بحث می کند وبسیاری آن را بعنوان یک علم قرآنی نه می شناسند و نه قبول دارند. اینجانب بعد ازحدود سی سال آشنائی با علوم دینی و اسلامی وقرآنی و بعد تمرکزبرروی این موضوع (علم مفاهیم شناسی قرآن) وکشف آن در تفسیرشریف راهنما به این امرخطیرنائل شدم و خداوند رحیم افق نوردیدن آن را بمن نشان داد. و این چیزی بود که بصورت متفاوت در بعضی مکتوبات قرآنی با آن برخورد می کردم که خود داستانهای زیبا و دلنشینی دارد. خیلی دوست داشتم با قرآن مانوس باشم و روزانه چندین نوبت تلاوت داشته باشم ولی بعضی از مواقع یک کلمه و یا یک جمله قرآن و

نقش آن درکل قرآن فکرودل من را بخودش مشغول می کرد و ساعتها و روزها وقت مرا می گرفت و رهایم نمی کرد ؛ نمی توانستم از آن مفهوم کلمه و جمله و آیه دلم را جدا بکنم ؛ هرلحظه و زمانی که می گذشت رخ جدیدی از آن برایم کشف می شد ولی همیشه دوست داشتم یک راهی پیدا کنم که آن را به صورت علمی درمعرض دیگران قراردهم ؛ ولی عظمت کارونداشتن ابزار و امکانات لازم من را از آن باز می داشت تا اینکه این توفیق نسبی برایم حاصل شد. و برای همین همیشه درحیرتم که قلب مقدس اشرف و اکرم واعظم انبیاء یعنی حضرت محمد مصطفی (ص) چگونه این حجم با عظمت معنوی را درسینه مبارکشان داشتند و آن را حمل می کردنند. آری این کلمات و آیات الهی است که بی نهایت بارقابل استناد و استدلال و فیض جاری است و هنرنمائی می کند.کاری که ازعهده هیچ مجموعه و دستگاه علمی برنمی آید. کاریکه من انجام داده ام کاری است که اصل زحمت آن را دانشمندان اسلامی درتفسیرقیم راهنما انجام داد ه اند و من فقط آن را دیده و استخراج و تالیف کرد ه ام ؛ هرچند که قبل ازمن به این صورت کسی انجام نداده است.

10-ازخوبیهای علم دردوران جدید این است که آنچه را درتصورذهن و یا کشف دل و یا توهم و یا خیال بود امروز می توان بصورت علم درآورد و به معرض نمایش و عموم گذاشت . شما نگاه کنید در زمان ما مسائلی حتی مثل طی الارض و روی آب راه رفتن ونامرئی شدن

و صدها نمونه از این دست به صورت علمی دسته بندی و طبقه بندی شده است. چه برسد به علومی که ازقواعد و ضوابط مثل تفسیرقرآن برخورداراست.

11- بسیاری ازتفاسیر که دردوران قدیم نوشته شده است درمحدوده علم آموزی ودانش یک فرد و بسته به نوع کتابهای تفسیری و امکاناتی که دراختیارداشته و گرایش و هدفی که داشته است.درصورتیکه درزمان معاصرباید ازنوشتن تکراری و بیهوده این تفاسیرخوداری کرد و زیرنظرمجموعه ای ازاساتید ، تفسیرهمه جانبه نوشت.وحوزهای پژوهشی عظیمی به این امرمهم اختصاص یابد. امید است درآینده حوزه های علمی بزرگ و دانشگاههای بزرگ قرآنی درراستای آموزش و پژوهش های قرآنی بیش ازآن چیزی که امروزوجود دارد تاسیس شود.

12- داشتن روش هدفمند و اصولی و رعایت آن درطول نگارش تفاسیرازنکات مهمی است که مفسرین باید رعایت کنند. زیرا مفسرین بزرگ قرآن بعضی ازموارد یک مفهوم را دریک جای قرآن به یک معنا گرفته اند و درجاهای دیگرقرآن از آن عدول کرده اند مثل آن است که یک جا در قرآن ما کلمه( صلوهَ) را به این شکل و درجاهای دیگرقرآن بصورت (صلاهَ) بنویسیم. اگرما توانستیم به معنای واقعی و مفهوم (روح) یا (امر) یا (امام) و ....درقرآن برسیم باید بااین ملاک واحد درکل قرآن به تحقیق بپردازیم.

13-اگرخواستیم عظمت قرآن را درنظربگیریم باید اینطورتصورکرد که تمام عالم هستی دو بارتکرار شده است یکباربصورت عینی درعالم خارج و یکباربصورت مکتوب به صورت قرآن و اگرگفته عرفاء را به آن اضافه کنیم به این صورت استکه وجود انسان قرآنی (کامل) دو چهره دارد یکی به صورت عینی یعنی جهان خارج و دیگری بصورت مکتوب یعنی قرآن.

14-قرآن كريم در آيه ى بيست

و يكم سوره ى حجر به سرچشمه و منبع موجودات و نزول معيّن آنها اشاره كرده، مى فرمايد:

( وَ إِن مِّن شَىْ ءٍ إِلَّا عِندَنَا خَزَآئِنُهُ وَمَا نُنَزِّلُهُ إِلَّا بِقَدَرٍ مَّعْلُومٍ)

و هيچ چيزى نيست جز آن كه منابعش نزد ماست؛ و [لى] جز به اندازه معيّن آن را فرو نمى فرستيم.

«خزائن» در اصل به معناى حفظ و نگه دارى چيزى است و در اصطلاح به معناى محلى است كه افراد، اموالشان را در آن گردآورى و حفظ مى كنند.

اين مفهوم در مورد انسان ها صادق است كه قدرت محدود دارند و نمى توانند در هر عصرى همه چيز را فراهم كنند، اما در مورد خدا تصور نمى شود.

پس خزاين الهى، يا به معناى «مقدورات الهى» است؛ يعنى همه چيز در منبع قدرت الهى جمع است و هر وقت بخواهد هر مقدار كه لازم باشد ايجاد مى كند و يا به معناى مجموعه ى امورى است كه در عالم هستى و جهانِ ماده وجود دارند؛ مثل عناصر و اسباب، كه در اين مجموعه همه چيز فراوان است، اما هر موجود خاص آن به صورت محدود ايجاد مى شود.

قرآن خداوند نیز ازهمین سنخ است که متصل به دریای بی کرانه وجود خداوند است و هروقت خداوند بخواهد مقداری از معنای آن را برای ما ایجاد می کند . و چهره کامل آن درزمان حکومت حضرت ولی عصر(عج) ظهور می کند. انشاء الله.

15- قرآن كريم در آيه ى چهل و يكم سوره ى بقره با اشاره به رابطه ى قرآن با كتب آسمانى پيشين، چهار فرمان در مورد پاس داشت قرآن مى دهد و مى فرمايد:

( وَآمِنُوْا بِمَا أَنْزَلْتُ مُصَدِّقاً لِمَا مَعَكُمْ وَلَا تَكُونُوا أَوَّلَ كَافِرٍ بِهِ وَلَا تَشْتَرُوا بِآيَاتِي ثَمَناً قَلِيلًا وَإِيَّايَ فَاتَّقُونِ)

و به

آنچه فرو فرستادم (/ قرآن) ايمان آوريد، در حالى كه مؤيد چيزى است كه با شماست. و نخستين انكار كننده آن نباشيد؛ و بهاى اندك را با آيات من مبادله نكنيد؛ و تنها (از عذاب) من (خودتان) را حفظ كنيد.

خداوند می فرماید قرآن را ارزان نفروشید قدروقیمت وعظمت آن را دریابید و برای رسیدن به آن بهای لازم را بپردازید. هرآیه قرآن مثل عروسی بلند مرتبه ای است که تا بهای آن پرداخته نشود رخ نمی نماید بعضی ازموارد این بهاء به قیمت جان و حقیقت انسان است . کسانیکه خادم قرآن هستند باید همیشه این را مد نظرداشته باشند.

عروس حضرت قرآن نقاب آن گه براندازدكه دارالملك ايمان را مجرد يابد از غوغا

(سنائی)

-

16- دراین قسمت برای اینکه وظیفه ما نسبت به قرآن مشخص شود سخن رهبرعظیم الشان انقلاب اسلامی دردنیای معاصرحضرت امام خمینی(ره) را می آورم: (جلد بیستم صحیفه امام خمینی(ره)- صفحه 91 تا 93- پيام به مردم زائران بيت الله الحرام به مناسبت ايام حج "مهجوريت حج ابراهيمي "):

(از انس با قرآن كريم ، اين صحيفه الهي و كتاب هدايت ، غفلت نورزند كه مسلمانان هر چه دارند و خواهند داشت در طول تاريخ گذشته و آينده ازبركات سرشار اين كتاب مقدس است . و از همين فرصت از تمامي علماي اعلام و فرزندان قرآن و دانشمندان ارجمند تقاضا دارم كه از كتاب مقدسي كه تبيان كل شي ءاست و صادر از مقام جمع الهي به قلب نور اول و ظهور جمع الجمع تابيده است ، غفلت نفرمايند. اين كتاب آسماني - الهي كه صورت عيني و كتبي جميع اسما و صفات و آيات

وبينات است و از مقامات غيبي آن دست ما كوتاه است و جز وجود اقدس جامع من خوطب به از اسرار آن كسي آگاه نيست و به بركت آن ذات مقدس و به تعليم او خلص اولياي عظام دريافت آن نموده اند و به بركت مجاهدات و رياضتهاي قلبيه ، خلص اهل معرفت به پرتوي از آن به قدر استعداد و مراتب سير بهره مند شده اند و اكنون صورت كتبي آن ،كه به لسان وحي بعد از نزول از مراحل و مراتب ، بي كم و كاست و بدون يك حرف كم وزياد به دست ما افتاده است ، خداي نخواسته مباد كه مهجور شود و گر چه ابعاد مختلفه آن و در هر بعد مراحل و مراتب آن از دسترس بشر عادي دور است لكن به اندازه علم ومعرفت و استعدادهاي اهل معرفت و تحقيق در رشته هاي مختلف ، به بيانها و زبانهاي متفاوت نزديك به فهم از اين خزينه لايتناهاي عرفان الهي و بحر مواج كشف محمدي -صلي الله عليه و آله و سلم - بهره هايي بردارند و به ديگران بدهند و اهل فلسفه و برهان بابررسي رموزي كه خاص اين كتاب الهي است و با اشارات از آن مسائل عميق گذشته ،براهين فلسفه الهي را كشف و حل كرده ، در دسترس اهلش قرار دهند. و وارستگان صاحب آداب قلبي و مراقبات باطني رشحه و جرعه اي از آنچه قلب عوالم از "ادبني ربي " دريافت فرموده ، براي تشنگان اين كوثر به هديه آورند و آنان را مودب به آداب الله تا حد ميسور نمايند. و متقيان تشنه

هدايت بارقه اي از آنچه به نور تقوا از اين سرچشمه جوشان هدي للمتقين هدايت يافته اند، براي عاشقان سوخته هدايت الله به ارمغان آورند. و بالاخره هر طايفه اي از علماي اعلام و دانشمندان معظم به بعدي از ابعاد الهي اين كتاب مقدس دامن به كمر زده و قلم به دست گرفته و آرزوي عاشقان قرآن رابرآورند و در ابعاد سياسي ، اجتماعي ، اقتصادي ، نظامي ، فرهنگي و جنگ و صلح قرآن وقت صرف فرمايند تا معلوم شود اين كتاب سرچشمه همه چيز است ؛ از عرفان و فلسفه تاادب و سياست ، تا بيخبران نگويند عرفان و فلسفه بافته ها و تخيلاتي بيش نيست ورياضت و سير و سلوك كار درويشان قلندر است ، يا اسلام به سياست و حكومت و اداره كشور چه كار دارد كه اين كار سلاطين و روساي جمهور و اهل دنياست . يا اسلام دين صلح و سازش است و حتي از جنگ و جدال با ستمكاران بري است . و به سر قرآن آن آورند كه كليساي جاهل و سياستمداران بازيگر به سر دين مسيح عظيم الشان آوردند.

هان اي حوزه هاي علميه و دانشگاههاي اهل تحقيق ! بپاخيزيد و قرآن كريم را ازشرجاهلان متنسك و عالمان متهتك كه از روي علم و عمد به قرآن و اسلام تاخته ومي تازند، نجات دهيد. و اينجانب از روي جد، نه تعارف معمولي ، مي گويم از عمر به بادرفته خود در راه اشتباه و جهالت تاسف دارم . و شما اي فرزندان برومند اسلام ! حوزه ها ودانشگاهها را از توجه به شئونات قرآن و ابعاد بسيار

مختلف آن بيدار كنيد. تدريس قرآن در هر رشته اي از آن را محط نظر و مقصد اعلاي خود قرار دهيد. مبادا خداي ناخواسته در آخر عمر كه ضعف پيري بر شما هجوم كرد از كرده ها پشيمان و تاسف برايام جواني بخوريد همچون نويسنده .

بايد بدانيم حكمت آنكه اين كتاب جاويد ابدي كه براي راهنمايي بشر به هر رنگ و مليت و در هر قطب و قطر، تا قيام ساعت نازل گرديده است ، آن است كه مسائل مهم حياتي را چه در معنويات و چه در نظام ملكي زنده نگه دارد و بفهماند كه مسائل اين كتاب براي يك عصر و يك ناحيه نيست . )

17- منطق شيوه ي تفكر صحيح را مي آموزد حال اگر كسي بخواهد انديشه ها و تفكرات خود را به ديگري منتقل كند. يعني بخواهد از آنچه در ذهن خودش مي گذرد ديگري را آگاه سازد ناچار از سخن استفاده مي كند، يعني الفاظ را براي افاده ي مقصود خود به كار مي برد.

مردم عادي چنين مي پندارند كه انسان نخست مي انديشند سپس انديشه هاي خود را در قالب الفاظ بر زبان مي آورد. اما با كمي دقت نظر معلوم مي شود كه اساساً تفكر بدون استعمال الفاظ امكان پذير نيست. حتي وقتي كه آدمي لب را از سخن فروبسته و به انديشه فرورفته باشد، باز در واقع با يك سلسله الفاظ مخيّل به تفكر مي پردازد و به قول حكما، گويي با خود «حديث نفس» يا نجوا مي كند، به همين جهت است كه تفكر و تعقل را نطق باطن مي نامند (در مقابل

نطق ظاهر كه با الفاظ مسموع انجام مي يابد) پرورش ذهني و فكري آدمي و از قوه به فعل درآوردن استعدادهاي معرفتي او جز به كار بردن لفظ امكان پذير نيست. پس زبان اولاً توأم و همراه با انديشه هاي دروني آدمي است. ثانياً موجب انتقال دانش و فرهنگ و تمدن به ديگران است و آموزش و پرورش بدون استعانت از آن امكانپذير نيست. همين نياز مبرم آدمي به زبان موجب شده است كه به وضع الفاظ بپردازد و در برابر هر معنايي لفظي را كه نمايانگر آن معني باشد قرار دهد.

چنانكه معلوم است هر لفظ مسموع صوتي است كه در هوا پخش مي شود و به سرعت محو مي گردد. يعني علامتي است فرار و ناپايدار كه عمرآن لحظه اي بيش نيست و فقط هنگام رويارويي با ديگران بكار مي رود. اما آدمي مايل است افكار و انديشه ها و خواسته هاي خود را به مكانهاي دور دست و به آيندگان و كساني كه با او روياروي نيستند نيز برساند. به همين جهت به وضع الفاظ بسنده نكرده و يك سلسله علايم ديگر نيز وضع كرده كه همان خط يا علايم مكتوب يا الفباست. علايمي به مراتب پايدارتر و ثابت تر از الفاظ، اين علائم مكتوب را نشان و دال بر الفاظ قرار داده است.

بنابراين علايم مكتوب يا خط يا وجود كتبي دلالت بر حفظ، يعني اصوات معين ، دارد. به عبارت مختصرتر وجود كتبي دال بر وجود لفظي است ، همانطور كه وجود لفظي دال بر معناي ذهني است و معناي ذهني دال بر شيء خارجي.

وجود كتبي (علايم كتبي يا خطي ) –

وجود لفظي ( علايم ملفوظ يعني اصواتي كه با اتكاء به مخارج حروف از دهان خارج مي شود) – وجود ذهني (معني ذهني يا صورت ذهني) – وجود عيني (وجود خارجي يا شي خارجي)

به عبارت موجزتر شيء داراي چهار نحوه وجود است. وجود عيني و وجود ذهني و وجود لفظي و وجود كتبي . از آنجا كه نقش الفاظ در تفكرات آدمي تا اين درجه است. منطق دانان در آغاز منطق مبحثي را نيز به الفاظ اختصاص مي دهند و البته بحث آنها از الفاظ بحثي است بسيار كلي به نحوي كه كم و بيش شامل همه زبانها مي شود. بر خلاف بحث علماي دستورزبان كه اختصاص بزباني معين دارد.(علم منطق – رشته های نظری و علوم انسانی و معارف اسلامی)

براین اساس وجود لفظی و کتبی را اعتباری و وجود ذهنی و عینی را حقیقی می دانند.

اگربراین مبنا به قرآن رانگاه کنیم؛ فعالیتهای علمی و قرآنی ما ازچهارحالت خارج نیست:

الف-وجود لفظی قرآن که شامل روخوانی ؛ روان خوانی ؛ تندخوانی؛ صوت ولحن؛ علم تجوید ؛ انواع قرائات قرآنی؛ حفظ ظاهری قرآن؛و تمام فعالیتهائی که دراین حوزه لفظی قرآن می شود.

ب-وجود کتبی قرآن که شامل انواع رسم الخط ونوشتن قرآن ؛ چاپ قرآن؛ تمام کارهای هنری مربوط به قرآن.

ج-وجود ذهنی قرآن یعنی آنچه درذهن مردم مسلمان یا جامعه بشری یا مفسرومحقق قرآن وجود داردو بر روی آن تدبرو تفکرمی کند و آن را نشر وارائه می دهد.و شامل تمام تفاسیر و معارف و علوم قرآنی می شود.

د-وجود عینی قرآن که به دوصورت جلوه می کند یا بصورت فردی که دریک انسان قرآنی درخارج مصداق پیدا می

کند و حقیقی ترین آن امام معصوم است که واقعیت قرآن و مظهرعینی کامل قرآن درعالم خارج است و قرآن ناطق است و درزمان ما حضرت امام ولی عصر(عج) می باشد ویا بصورت جمعی تجلی و ظهورپیدا می کند که جامعه اسلامی و قرآنی و حکومت اسلامی مهدویت است که انشاء الله درآینده ما شاهد و عامل آن خواهیم بود.

به هرحال هرکس که عالم وخادم قرآن باشد بصورت حصرعقلی ازیکی ازاین چهارقسم خارج نیست ؛ و کسیکه درحوزه علم مفاهیم شناسی قرآن فعالیت و تحقیق و مطالعه می کند دربخش سوم (وجود ذهنی) جایگاه می یابد ووقتی درعرصه نشرمکتوب می پردازد درجایگاه دوم (وجود کتبی) فعال است.

اگربخواهیم توضیح مفصل دهیم که علم مفاهیم قرآن شناسی چیست ؟ باید کتابهای مستقلی تالیف گردد ؛ که امیدواریم این مهم درآینده نزدیک انجام گیرد.

17-ما در اینجا براساس امکانات و ابزار و نرم افزارهای علمی بیش ازهزارتا از کلمات قرآن را مفهوم شناسی وبراساس حروف الفبا استخراج کرده ایم ؛ باشد که انشا ء الله در آینده این علم( مفهوم شناسی قرآنی) توسعه لازم را بنماید. از بین تفاسیرتفسیرراهنما را ملاک قرارداده ایم که نسبت به تمام تفسیرهای قرآن بعضی ازاستاندارهای لازم را دارد که می توانید ویژگیهای آن را درمقدمه آن تفسیرشایسته و مهم بخوانید. باید توجه داشت که بعضی ازکلمات مشترک لفظی و بعضی ازآنها مشترک معنوی می باشند ؛ وتعدادی ازکلمات نیز عربی وفارسی می باشد ؛ برای همین کسی که می خواهد مفهومی را بررسی کند لازم است یکدورفهرست کلمات را بررسی کند. . این مجموعه کتاب مفاهیم شناسی قرآن بیشتربرای محققین و پژوهشگران قرآنی

و کسانیکه می خواهند پایان نامه حوزوی و دانشگاهی تالیف کنند ویا علاقه به مباحث عمیق قرآنی هستند می باشد.

حوزه علمیه اصفهان

رسول ملکیان اصفهانی

آن در زمان گذشته دلالت دارد.

بينش فاسدان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - نمل - 27 - 56 - 7

7 - پاكى و پارسايى ، جرم و مايه استهزا در جامعه فاسد

قالوا أخرجوا ءال لوط من قريتكم إنّهم أُناس يتطهّرون

در جامعه فاسدى چون جامعه قوم لوط، وى و خاندانش به جرم پاكى و پارسايى مورد ريشخند قرار گرفتند و محكوم به تبعيد و اخراج شدند.

ترس اخروى فاسدان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - اعراف - 7 - 35 - 8

8 _ ترس و اندوه در قيامت بر ناصالحان و بى تقوايان سايه گستر خواهد شد.

فمن اتقى و أصلح فلا خوف عليهم و لا هم يحزنون

تشخيص فاسدان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - عبس - 80 - 3 - 3

3 - آگاهى از صالح يا ناصالح بودن افراد ، براى همگان مقدور نيست .

و مايدريك

{ما} براى استفهام است و جمله {مايدريك. ..} (چه چيز تو را آگاه مى سازد)، نشانگر بسته بودن راه آگاهى براى مخاطب است.

توبه فاسدان اقوام پيشين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 60 - 4

4- برخى از پيشينيان فاسد ، از ناديده گرفتن تعاليم پيامبران ، توبه كردند و با ايمانى راسخ به كار هاى شايسته روى آوردند .

خلف أضاعوا الصلوة . .. إلاّ من تاب و ءامن و عمل صلحًا

ماضى بودن فعل ها در هر دو آيه، به وقوع آن در زمان گذشته دلالت دارد.

حسابرسى اخروى فاسدان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10

- كهف - 18 - 87 - 9

9- آخرت ، زمان بازگردانده شدن ستم گران و كافران و افراد ناصالح به پيش گاه خداوند و حساب رسى كردار آنها است .

ثمّ يردّ إلى ربّه فيعذّبه

حمايت فاسدان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - شعراء - 26 - 224 - 2

2 - ويژگى شاعران خيال پرداز ، هوادارى گمراهان و فاسدان از آنان است .

و الشعراء يتّبعهم الغاون

دروغگويى فاسدان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - شعراء - 26 - 223 - 3

3 - تلاش خطاكاران فاسد ، براى شايعه پراكنى و القاى باور هاى دروغين خود به مردم

كلّ أفّاك أثيم . يلقون السمع و أكثرهم ك_ذبون

ضماير جمع در آيه ياد شده، همگى مى تواند به {كلّ أفّاك} باز گردد و {السمع} نيز مصدر به معناى مفعول باشد; يعنى، {يلقى ه_ؤلاء المنحرفون مسموعاتهم على الناس و الحال أنّ أكثرهم كاذبون فيما يلقونه; اين دسته از كژانديشان، شنيده هاى خود را در ميان مردم مى پراكنند، در حالى كه بيشتر آنان جز دروغ به خورد مردم نمى دهند}.

شايعه پراكنى فاسدان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - شعراء - 26 - 223 - 3

3 - تلاش خطاكاران فاسد ، براى شايعه پراكنى و القاى باور هاى دروغين خود به مردم

كلّ أفّاك أثيم . يلقون السمع و أكثرهم ك_ذبون

ضماير جمع در آيه ياد شده، همگى مى تواند به {كلّ أفّاك} باز گردد و {السمع} نيز مصدر به معناى مفعول باشد; يعنى، {يلقى ه_ؤلاء المنحرفون مسموعاتهم على الناس و الحال أنّ أكثرهم كاذبون فيما يلقونه; اين دسته

از كژانديشان، شنيده هاى خود را در ميان مردم مى پراكنند، در حالى كه بيشتر آنان جز دروغ به خورد مردم نمى دهند}.

شبهه افكنى فاسدان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - شعراء - 26 - 223 - 3

3 - تلاش خطاكاران فاسد ، براى شايعه پراكنى و القاى باور هاى دروغين خود به مردم

كلّ أفّاك أثيم . يلقون السمع و أكثرهم ك_ذبون

ضماير جمع در آيه ياد شده، همگى مى تواند به {كلّ أفّاك} باز گردد و {السمع} نيز مصدر به معناى مفعول باشد; يعنى، {يلقى ه_ؤلاء المنحرفون مسموعاتهم على الناس و الحال أنّ أكثرهم كاذبون فيما يلقونه; اين دسته از كژانديشان، شنيده هاى خود را در ميان مردم مى پراكنند، در حالى كه بيشتر آنان جز دروغ به خورد مردم نمى دهند}.

عمل صالح فاسدان اقوام پيشين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 60 - 4

4- برخى از پيشينيان فاسد ، از ناديده گرفتن تعاليم پيامبران ، توبه كردند و با ايمانى راسخ به كار هاى شايسته روى آوردند .

خلف أضاعوا الصلوة . .. إلاّ من تاب و ءامن و عمل صلحًا

ماضى بودن فعل ها در هر دو آيه، به وقوع آن در زمان گذشته دلالت دارد.

فاسدان در قيامت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 87 - 9

9- آخرت ، زمان بازگردانده شدن ستم گران و كافران و افراد ناصالح به پيش گاه خداوند و حساب رسى كردار آنها است .

ثمّ يردّ إلى ربّه فيعذّبه

فاسدان و صالحان

جلد - نام سوره - سوره

- آيه - فيش

13 - نمل - 27 - 56 - 8

8 - انسان هاى صالح و پاكدامن ، عناصرى مزاحم و غيرقابل تحمل براى فاسدان و منحرفان

أخرجوا ءال لوط من قريتكم إنّهم أُناس يتطهّرون

موضع گيرى مفسدان در قبال لوط(ع) و خاندانش، نشان مى دهد كه آنان تلاش هاى خيرخواهانه وى را برنتابيدند و او را به عنوان عنصرى مزاحم محكوم به اخراج كردند.

فاسدان و عفيفان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - نمل - 27 - 56 - 8

8 - انسان هاى صالح و پاكدامن ، عناصرى مزاحم و غيرقابل تحمل براى فاسدان و منحرفان

أخرجوا ءال لوط من قريتكم إنّهم أُناس يتطهّرون

موضع گيرى مفسدان در قبال لوط(ع) و خاندانش، نشان مى دهد كه آنان تلاش هاى خيرخواهانه وى را برنتابيدند و او را به عنوان عنصرى مزاحم محكوم به اخراج كردند.

.. فمن تولّى بعد ذلك فاولئك هم الفاسقون

در صورتى كه مراد از {رسول} در آيه قبل، پيامبر اكرم (ص) باشد.

4 _ نقض ميثاق هاى الهى ، فسق است و نقض كنندگان ، فاسق هستند .

و اذ اخذ اللّه ميثاق . .. فمن تولّى بعد ذلك فاولئك هم الفاسقون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 25 - 10

10 _ بنى اسرائيل ، قومى فاسق به خاطر لجاجت و تمردشان در برابر فرامين موسى ( ع )

و بين القوم الفسقين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 47 - 6،13

6 _ آنان كه حكم و داورى خويش را بر پايه قوانين و مقررات الهى بنا نكنند ، فاسق هستند .

و من لم يحكم بما أنزل اللّه فأولئك هم الفسقون

13 _ مسيحيان ، در صورت پيروى نكردن از احكام انجيل ، فاسق هستند .

و ليحكم أهل الانجيل بما أنزل اللّه فيه و من لم يحكم . .. هم الفسقون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 49 - 24،25،31

24 _ بسيارى از مردم ، بى اعتنا به حدود الهى و از زمره فاسقان

و إن كثيراً من الناس لفسقون

25 _ گنهكاران ، فاسقند .

ان يصيبهم ببعض ذنوبهم و إن كثيراً من الناس لفسقون

31 _ بسيارى از اهل كتاب در عصر پيامبر ( ص ) ، مردمى شكننده حدود الهى و از زمره فاسقان

و إن كثيراً من الناس لفسقون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 49 - 5

5 _ تكذيب

كنندگان آيات الهى، فاسقند.

و الذين كذبوا بأيتنا يمسهم العذاب بما كانوا يفسقون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 102 - 7

7 _ كفرپيشگان ، مردمى فاسق و بى اعتنا به عهد هاى الهى

و ما وجدنا لأكثرهم من عهد و إن وجدنا أكثرهم لفسقين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 163 - 17

17 _ تمردكنندگان از فرمان هاى الهى فاسقند .

كذلك نبلوهم بما كانوا يفسقون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 165 - 6

6 _ يهوديان متخلف از حكم روز شنبه ( حرمت تلاش براى كسب مال و صيد ماهى ) مردمانى فاسق و ظالم در پيشگاه خداوند

و أخذنا الذين ظلموا بعذاب بئيس بما كانوا يفسقون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 8 - 16،18

16 _ اكثريت مشركان صدر اسلام ، مردمى فاسق و بيرون از مسير حق بودند .

و أكثرهم فسقون

18 _ پيمان شكنان ، مردمانى فاسق و منحرف از مسير حق

لايرقبوا فيكم . .. ذمة ... و أكثرهم فسقون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 53 - 4،5

4 _ متخلفان از جنگ ، فاسق و اعمالشان در نزد خداوند بى ارزش است .

إنكم كنتم قوماً فسقين

روى سخن در اين بخش از آيات با منافقانى است كه از شركت در جنگ تبوك خوددارى كردند.

5 _ منافقان ، گروهى فاسق و تجاوزپيشه

إنكم كنتم قوماً فسقين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه

- 9 - 67 - 20

20 _ منافقان ، مشخص ترين نمونه فاسقان

إن المنفقين هم الفسقون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 80 - 8،9

8 _ كفر به خدا و رسول او ، فسق و كافران ، مردمانى فاسقند .

ذلك بأنهم كفروا باللّه و رسوله و اللّه لايهدى القوم الفسقين

9 _ منافقان ، مردمانى فاسقند .

ذلك بأنهم كفروا . .. و اللّه لايهدى القوم الفسقين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 84 - 14

14 _ منافقان ، مردمى فاسق و منحرف از مسير حق

إنهم كفروا . .. فسقون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 96 - 9

9 _ منافقان و توانمندان متخلف از جهاد ، فاسق و محروم از رضايت خدايند .

يحلفون . .. لا يرضى عن القوم الفسقين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - يونس - 10 - 33 - 5

5 _ مشركان ، مردمانى فسق پيشه اند .

فذلكم اللّه ربكم . .. كذلك حقت كلمت ربك على الذين فسقوا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - نور - 24 - 4 - 8

8 - اتهام بى دليل زنا به زنان پاكدامن ، بدترين نوع فسق است و نسبت دهندگان آن ، سرآمد فاسقان اند .

والذين يرمون المحصن_ت ثمّ لم يأتوا بأربعة شهداء . .. و أُول_ئك هم الف_سقون

ضمير {هم} ضمير فصل و {الفاسقون} مسند همراه با {ال} جنس و مفيد حصر است. منحصر كردن اهل فسق به نسبت دهندگان زناى بى دليل

به زنان پاكدامن، بيانگر برداشت ياد شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - قصص - 28 - 32 - 8

8 - فرعون و سران حكومت وى ، عناصرى فاسق و متجاوز بودند .

إلى فرعون و ملإيْه إنّهم كانوا قومًا ف_سقين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - عنكبوت - 29 - 34 - 5

5 - قوم لوط ، مردمى همواره فاسق و تبهكار بودند .

بما كانوا يفسقون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - سجده - 32 - 18 - 5،6

5 - كافران ، مردمانى فاسق و تبه كارند .

أفمن كان مؤمنًا كمن كان فاسقًا

به قرينه مقابله {مؤمناً} و {فاسقاً} و به قرينه آيات پيش كه در آنها، مردم به دو دسته كافر و مؤمن تقسيم شده اند، مراد از {فاسقاً} مى تواند كافران باشد. بنابراين، اطلاق {فاسق} بر كافر به خاطر فسق و تبه كارى او است.

6 - مجرمان ، مردمانى فاسق و تبه كارند .

المجرمون . .. أفمن كان مؤمنًا كمن كان فاسقًا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - حديد - 57 - 16 - 20

20 - بسيارى از اهل كتاب ( يهود و نصارا ) ، فاسق و متمرداند .

و كثير منهم ف_سقون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - حشر - 59 - 19 - 7

7 - غافلان از خدا و خويش ، همان فاسقان واقعى و پرده دران حريم ارزش هايند .

و لاتكونوا كالذين نسوا اللّه فأنسيهم أنفسهم أُول_ئك هم الف_سقون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - منافقون

- 63 - 6 - 9

9 - منافقان ، عناصرى فاسق و منحرف

إنّ اللّه لايهدى القوم الف_سقين

آثار اصلاح فاسقان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - نور - 24 - 5 - 7

7 - توبه فاسقان و اصلاح رفتارشان ، از بين برنده آثار سوء فسق گذشته آنان است .

أُول_ئك هم الف_سقون . إلاّ الذين تابوا من بعد ذلك و أصلحوا فإنّ اللّه غفور رحيم

جمله {فإنّ اللّه غفور رحيم} در مقام تعليل براى رفع مجازات هاى فاسقان است و علت هر حكمى، موجب تعميم و سرايت آن حكم خواهد شد. بنابراين فاسقان توبه كار، مشمول رحمت الهى اند; چه فسق آنان مربوط به تهمت زدن ها باشد و چه غير آن.

آثار توبه فاسقان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - نور - 24 - 5 - 7

7 - توبه فاسقان و اصلاح رفتارشان ، از بين برنده آثار سوء فسق گذشته آنان است .

أُول_ئك هم الف_سقون . إلاّ الذين تابوا من بعد ذلك و أصلحوا فإنّ اللّه غفور رحيم

جمله {فإنّ اللّه غفور رحيم} در مقام تعليل براى رفع مجازات هاى فاسقان است و علت هر حكمى، موجب تعميم و سرايت آن حكم خواهد شد. بنابراين فاسقان توبه كار، مشمول رحمت الهى اند; چه فسق آنان مربوط به تهمت زدن ها باشد و چه غير آن.

آثار عذاب فاسقان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - عنكبوت - 29 - 35 - 5

5 - نزول عذاب الهى بر جوامع فاسق و تبهكار ، صرفاً جنبه انتقام جويانه و كيفرى ندارد ، بلكه جنبه ارشاد و

هدايت ديگران را نيز دارد .

إنّا منزلون على أهل ه_ذه القرية رجزًا . .. و لقد تركنا منها ءاية بيّنة لقوم يعقل

ابتلاى دنيوى فاسقان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - سجده - 32 - 21 - 2

2 - بلا هاى دنيوى فاسقان ، هشدارى به آنان است و نه كيفر واقعى شان .

و لنذيقنّهم من العذاب الأدنى . .. لعلّهم يرجعون

ابتلاى فاسقان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 164 - 17

17 _ فاسقان متمرد از فرمان هاى الهى ، در خطر نابود شدن و يا گرفتار گشتن به عذابى شديد از جانب خداوند

اللّه مهلكهم أو معذبهم عذاباً شديداً

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - سجده - 32 - 21 - 6

6 - كيفر واقعى فاسقان تنبّه ناپذير از بلا هاى دنيا ، به جهان آخرت موكول شده است .

و لنذيقنّهم من العذاب الأدنى دون العذاب الأكبر لعلّهم يرجعون

از تعبير {لعلّهم يرجعون} استفاده مى شود كه {عذاب أدنى} همان بلاهاى دنيوى است كه مى تواند در بازگشت انسان به سوى خدا مؤثر باشد. در اين صورت به قرينه تقابل، مراد از {العذاب الأكبر} عذاب قيامت خواهد بود.

انحراف فاسقان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - صف - 61 - 5 - 16

16 - انسان هاى فاسق ، داراى قلب هاى منحرف

أزاغ اللّه قلوبهم و اللّه لايهدى القوم الف_سقين

پيروزى بر فاسقان بنى اسرائيل

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 145 - 14

14 _ فراگيرى معارف و

عمل به احكام الهى ، شرط پيروزى قوم موسى بر فاسقان و آزادسازى سرزمين آنان

فخذها . .. يأخذوا بأحسنها سأوريكم دار الفسقين

برداشت فوق بر اساس اين احتمال است كه {ساوريكم} جواب فعل امر {فخذها بقوة و أمر قولك يأخدوا} باشد ; يعنى: {إن تاخذها و يأخذوا سأوريكم دار الفسقين} قابل ذكر است كه مجزوم نشدن {اوريكم}، على رغم اينكه جواب امر قرار گرفته، به سبب وجود {سين} است.

تفاوت مؤمنان با فاسقان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - سجده - 32 - 18 - 1،2

1 - برابر نبودن مؤمن و فاسق ، در نظام پاداش الهى ، امرى بديهى و خدشه ناپذير است .

أفمن كان مؤمنًا كمن كان فاسقًا لايستوون

همزه {أفمن. ..} استفهام انكارى است و {لايستوون} نيز بر آن تأكيد بيشترى مى كند. گفتنى است: {كاف} در {كمن} تشبيه در جزا است و به قرينه آيات سابق و آيات بعدى (19 و 20)، مراد از نفى تساوى، مى تواند عدم تساوى در پاداش و جزا باشد.

2 - فرجام ناگوار كافران و عاقبت نيكوى مؤمنان ، علامت برابر نبودن آنان با يكديگر است .

فذوقوا بما نسيتم لقاء يومكم . .. فلاتعلم نفس ما أُخفى لهم ... أفمن كان مؤمنًا كم

{فاء} در {أفمن} تفريع بر آيات سابق است كه در آنها از كافران و مؤمنان و فرجام و عاقبتشان سخن گفته شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - سجده - 32 - 19 - 8

8 - جايگاه خوب مؤمنان در بهشت ، نمودى از عدم تساوى آنان با فاسقان است .

أفمن كان مؤمنًا كمن كان فاسقًا .

.. أمّا الذين ءامنوا ... فلهم جنّت المأوى

{أمّا الذين آمنوا. ..} تشريح تفصيلى عدم تساوى دو گروهى است كه در آيه پيش، از آن سخن گفته شده است.

تهديد فاسقان بنى اسرائيل

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 145 - 15،16

15 _ خداوند قوم موسى را از مخالفت با رسالت هاى وى بر حذر داشت و متخلفان را مردمى فاسق خواند .

سأوريكم دار الفسقين

برداشت فوق بر اين اساس است كه مراد از {الفاسقين} متمردان خود بنى اسرائيل باشد. بر اين مبنا جمله {ساوريكم}، كه پس از فرمان به فراگيرى تورات و به كار بستن تعاليم آن واقع شده، اشاره به اين معنا دارد كه اگر گروهى اين فرمان را اطاعت نكنند، فاسقند. گفتنى است در اين صورت مقصود از {دار} جايگاه شوم و فرجام ناميمون آن گروه است.

16 _ خداوند ، فاسقان بنى اسرائيل را به گرفتار آمدن به فرجامى شوم تهديد كرد .

سأوريكم دار الفسقين

ثبت عمل فاسقان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - انفطار - 82 - 14 - 6

6 - كردار بدكاران ، از نظر مأموران الهى مخفى نمانده و در نامه عمل آنان ثبت خواهد شد .

ك_تبين . يعلمون ما تفعلون ... و إنّ الفجّار لفى جحيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - مطففين - 83 - 7 - 3

3 - كردار بدكاران ، ثبت و ضبط شده و در نامه عمل آنان باقى خواهد ماند .

كت_ب الفجّار

{كتاب الفجّار}، صحيفه اى است كه در آن، اعمال فاجران ثبت شده است.

جاودانگى عذاب فاسقان

جلد - نام

سوره - سوره - آيه - فيش

20 - انفطار - 82 - 14 - 5

5 - گرفتارى فاسقان كافر در آتش دوزخ ، هميشگى است .

و إنّ الفجّار لفى جحيم

جمله اسميه، بر ثبوت دلالت دارد و در اين آيه ممكن است به قرينه مقابله با {إنّ الأبرار لفى نعيم} _ كه استقرار مجازى در آن حاكى از خلود بود _ بر خلود نيز دلالت كند. مراد از {فجّار} _ به قرينه {بل تكذّبون بالدين} _ فاسقانى است كه منكر معاد و كافرند.

جواز عيبجويى از فاسقان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - حجرات - 49 - 11 - 14

14 - عيب جويى از غير مؤمنان ، فاقد حرمت *

ي_أيّها الذين ءامنوا . .. و لا تلمزوا أنفسكم

تعبير {أنفسكم}، ممكن است بيانگر اين معنا باشد كه مؤمنان نبايد نسبت به خود مؤمنان، عيب جويى كنند; اما در مورد ديگران نهى متوجه آنان نيست.

حتميت عذاب فاسقان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - انفطار - 82 - 19 - 4

4 - فاسقان در قيامت ، محروم از يارى ديگران براى رهايى از آتش دوزخ

و إنّ الفجّار لفى جحيم . .. يوم لاتملك نفس لنفس شيئًا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - مطففين - 83 - 9 - 3

3 - عذاب مقدر الهى براى بدكاران ، تخلّف ناپذير و داراى حد و مرزى روشن و مشخص است .

ما سجّين . كت_ب مرقوم

چنانچه {كتاب} به معناى مكتوب و مراد از كتابت، قضاى حتمى باشد و {مرقوم} نيز به معناى {نوشته واضح و گويا} گرفته شود; مفاد آيه

اين خواهد بود كه {سجّين} (همان كتاب جامع كه عذاب هاى مقدر فاجران را دربردارد) مكتوب وتقدير شده اى واضح است كه حد و مرز هر عذاب مقدر، در آن كاملاً روشن است.

حتميت كيفر فاسقان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - انفطار - 82 - 16 - 1

1 - پنهان داشتن خويش از آتش جهنم ، براى فاسقان امكان پذير نيست .

و ما هم عنها بغائبين

{غاب عنه}; يعنى، از او مخفى شد. (لسان العرب)

حتميت كيفرهاى فاسقان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - مطففين - 83 - 7 - 7

7 - كيفر هاى تعيين شده براى فاجران ، حكم تقدير شده خداوند و گريزناپذير است . *

إنّ كت_ب الفجّار لفى سجّين

{كتاب} _ در يك احتمال _ به معناى مكتوب است. در اين احتمال، مراد نوشته هاى تقدير شده الهى، درباره كيفر فاجران و {كتابت} به معناى قضاى حتمى و حكم تخلف ناپذير خواهد بود.

حتميت محروميت فاسقان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - يونس - 10 - 33 - 3

3 _ محروميت فاسقان از گرايش به ايمان و پذيرش آن ، حكم قطعى و غير قابل تخلف

كذلك حقت كلمت ربك على الذين فسقوا أنهم لايؤمنون

حق ناپذيرى فاسقان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 164 - 16

16 _ حق ناپذيرى فاسقان مجوّز ترك نهى از منكر نيست .

لم تعظون قوماً اللّه مهلكهم . .. قالوا معذرة إلى ربكم و لعلهم يتقون

موعظه گران يهود دو دليل براى نهى از منكر اقامه كردند: داشتن عذر در

پيشگاه خدا (معذرة إلى ربكم)، احتمال تأثير (لعلهم يتقون). مقتضاى سخن آنان اين است كه نبود احتمال تأثير نمى تواند مجوّز ترك نهى از منكر باشد و عذر پذيرفته شده اى نخواهد بود.

ذلت فاسقان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - حشر - 59 - 5 - 10

10 - خوار ساختن فاسقان و پرده دران حريم ارزش ها ، برنامه اى الهى و پسنديده

فبإذن اللّه و ليخزى الف_سقين

رهبرى و فاسقان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 49 - 29

29 _ ضرورت هشيارى ، آمادگى و پايدارى رهبران الهى در برابر انبوه فاسقان و شكنندگان حريم دين

و إن احكم بينهم بما أنزل اللّه و لاتتبع اهواءهم . .. و إن كثيراً من الناس لفسقون

يادآورى فسق بسيارى از مردم در پى نهى از پيروى هواپرستان، مى تواند به منظور هشدار به قاضيان و رهبران الهى ايراد شده باشد ; يعنى بايد متوجه باشند كه فاسقان بسيارى براى بازداشتن آنان از اجراى احكام الهى در تلاش هستند.

زندگى با فاسقان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 25 - 8

8 _ زندگى با فاسقان ، دشوار و ناخوشايند بر بندگان شايسته خداوند

فافرق بيننا و بين القوم الفسقين

زيادى فاسقان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - حديد - 57 - 26 - 12

12 - كثرت و انبوهى عناصر فاسق و طرفدار باطل در طول تاريخ

فمنهم مهتد و كثير منهم ف_سقون

زيانكارى فاسقان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2

- 27 - 10

10 - فاسقان ، مردمى زيانكارند .

أولئك هم الخسرون

سرزمين فاسقان بنى اسرائيل

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 145 - 13،14

13 _ تصرف سرزمين فاسقان و ديدن مناظر آن ، وعده اى از جانب خداوند به امت موسى

سأوريكم دار الفسقين

در اينكه مراد از {الفسقين} چه كسانى هستند، سه احتمال وجود دارد: فرعونيان، ساكنان سرزمين قدس پيش از ورود قوم موسى به آنجا، متخلفان قوم موسى برداشت فوق ناظر به احتمال اول و دوم است.

14 _ فراگيرى معارف و عمل به احكام الهى ، شرط پيروزى قوم موسى بر فاسقان و آزادسازى سرزمين آنان

فخذها . .. يأخذوا بأحسنها سأوريكم دار الفسقين

برداشت فوق بر اساس اين احتمال است كه {ساوريكم} جواب فعل امر {فخذها بقوة و أمر قولك يأخدوا} باشد ; يعنى: {إن تاخذها و يأخذوا سأوريكم دار الفسقين} قابل ذكر است كه مجزوم نشدن {اوريكم}، على رغم اينكه جواب امر قرار گرفته، به سبب وجود {سين} است.

سرگردانى اخروى فاسقان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 109 - 8

8 _ گمراهى و سرگردانى فاسقان در قيامت *

و اللّه لايهدى القوم الفسقين. يوم يجمع اللّه الرسل

برداشت فوق بر اين اساس است كه {يوم} ظرف براى {لايهدى . ..} در آيه قبل باشد.

صفات فاسقان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - صف - 61 - 5 - 16

16 - انسان هاى فاسق ، داراى قلب هاى منحرف

أزاغ اللّه قلوبهم و اللّه لايهدى القوم الف_سقين

عذاب دنيوى فاسقان

جلد - نام سوره - سوره - آيه

- فيش

1 - بقره - 2 - 59 - 9

9 - گنهكاران فسق پيشه ، در خطر گرفتار شدن به عذاب هاى دنيوى هستند .

فأنزلنا على الذين ظلموا رجزاً من السماء بما كانوا يفسقون

عذاب فاسقان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 164 - 17

17 _ فاسقان متمرد از فرمان هاى الهى ، در خطر نابود شدن و يا گرفتار گشتن به عذابى شديد از جانب خداوند

اللّه مهلكهم أو معذبهم عذاباً شديداً

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - يونس - 10 - 50 - 7

7 _ { عن ابى جعفر ( ع ) فى قوله : { قل أرءيتم إن أتيكم عذابه بيتاً أو نهاراً . . . } فهذا عذاب ينزل فى آخر الزمان على فسقة أهل القبلة و هم يجحدون نزول العذاب عليهم . ;

از امام باقر (ع) درباره سخن خدا كه فرموده: {بگو اگر عذاب او، شب هنگام يا در روز به سراغ شما آيد . ..} روايت شده: اين عذابى است كه بر فاسقان اهل قبله در آخرالزمان نازل مى شود; در حالى كه آنان منكر نزول عذاب بر خودشان هستند}.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - انفطار - 82 - 15 - 1

1 - قيامت ، روز گرفتارى طاقت فرساى فاسقان در آتش جهنم

يصلونها يوم الدين

{يصلونها}; يعنى، با رنج و مشقّت، حرارت آن را مى چشند. (برگرفته از قاموس)

عصيان فاسقان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 49 - 26

26 _ فاسقان ، رويگردان از احكام

الهى و بى اعتنا به داورى هاى پيامبر ( ص )

فان تولوا . .. و إن كثيراً من الناس لفسقون

عوامل گمراهى فاسقان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 26 - 11

11 - تنها فاسقان به سبب وجود مثلهايى در قرآن ، به گمراهى كشانده مى شوند .

و ما يضل به إلا الفسقين

عوامل محروميت فاسقان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - يونس - 10 - 33 - 4

4 _ حكم الهى به محروميت اهل فسق از گرايش به ايمان ، مقتضاى ربوبيت و پروردگارى اوست .

كذلك حقت كلمت ربك على الذين فسقوا أنهم لايؤمنون

غيبت فاسقان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - حجرات - 49 - 12 - 18

18 - جواز غيبت غير مؤمنان

و لايغتب بعضكم بعضًا . .. يأكل لحم أخيه ميتًا

با توجه به اين كه مخاطب {بعضكم بعضاً} مؤمنان هستند نه مطلق انسان ها، برداشت بالا استفاده مى شود.

فاسقان امت هاى پيشين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 102 - 4

4 _ اكثر امت هاى پيشين مردمى ، فاسق و خارج از دايره اطاعت خداوند

و إن وجدنا أكثرهم لفسقين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 17 - 5

5- بسيارى از جوامع و ملل پس از حضرت نوح ( ع ) بر اثر وجود مترفان فاسق و تبهكار در ميان آنان ، به هلاكت و نابودى دچار شدند .

و إذا أردنا أن نهلك قرية أمرنا مترفيها ففسقوا فيها . ..

و كم أهلكنا من القرون من

فاسقان ايله

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 164 - 1

1 _ يهوديان ساكن در ايله متشكل از سه گروه بودند : تجاوزگران فاسق ، صالحان موعظه گر و نهى كننده از منكرات ، تاركان نهى از منكر .

إذ قالت أمة منهم لم تعظون قوماً

مقصود از موعظه، به دليل {الذين ينهون عن السوء} در آيه بعد، نهى از منكر است.

فاسقان بنى اسرائيل

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 59 - 11

11 - گروهى از قوم موسى ، از ديرباز مردمى فاسق و تبهكار بودند .

بما كانوا يفسقون

{باء} در {بما كانوا . ..} سببيه و {ما} مصدريه است. فعل مضارع آن گاه كه همراه {كان} و مانند آن آورده شود، دلالت بر استمرار در زمان گذشته دارد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - صف - 61 - 5 - 15

15 - آزار رسانان به موسى ( ع ) ، مردمانى فاسق بودند .

لم تؤذوننى . .. و اللّه لايهدى القوم الف_سقين

فاسقان در جهنم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - سجده - 32 - 20 - 1،4،5

1 - جايگاه فسق پيشگان ، آتش جهنم است .

و أمّا الذين فسقوا فمأويهم النار

4 - فاسقان ، براى خروج از آتش تلاش مى كنند .

كلّما أرادوا أن يخرجوا منها أُعيدوا فيها

در صورتى كه {كلّما أرادوا أن يخرجوا. ..} معناى حقيقى داشته باشد، دلالت مى كند بر اين كه فاسقان در صدد برمى آيند كه از آتش، بيرون بروند.

5

- بازگردانده شدن قهرى فاسقان به دوزخ ، در پى تلاش براى گريز و رهايى از آن

كلّما أرادوا أن يخرجوا منها أُعيدوا فيها

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - انفطار - 82 - 14 - 1،5

1 - آتش دوزخ ، جايگاه فاسقان و گنه پيشگان و كيفر كردار آنان است .

و إنّ الفجّار لفى جحيم

{فجور}; يعنى، دريدن پرده ديانت (مفردات راغب). از معانى ديگر {فجور}، فسق و عصيان است. (قاموس)

5 - گرفتارى فاسقان كافر در آتش دوزخ ، هميشگى است .

و إنّ الفجّار لفى جحيم

جمله اسميه، بر ثبوت دلالت دارد و در اين آيه ممكن است به قرينه مقابله با {إنّ الأبرار لفى نعيم} _ كه استقرار مجازى در آن حاكى از خلود بود _ بر خلود نيز دلالت كند. مراد از {فجّار} _ به قرينه {بل تكذّبون بالدين} _ فاسقانى است كه منكر معاد و كافرند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - انفطار - 82 - 15 - 1،4

1 - قيامت ، روز گرفتارى طاقت فرساى فاسقان در آتش جهنم

يصلونها يوم الدين

{يصلونها}; يعنى، با رنج و مشقّت، حرارت آن را مى چشند. (برگرفته از قاموس)

4 - گرفتارى فاسقان به آتش جهنم ، كيفر فسق آنان است .

يصلونها يوم الدين

تصريح به {روز جزا} بودن قيامت، در بيان عذاب فاسقان، بيانگر آن است كه عذاب قيامت جزاى فسق آنان است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - انفطار - 82 - 16 - 1

1 - پنهان داشتن خويش از آتش جهنم ، براى فاسقان امكان پذير نيست .

و ما هم عنها بغائبين

{غاب عنه}; يعنى، از

او مخفى شد. (لسان العرب)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - انفطار - 82 - 19 - 9

9 - گرفتارى فاسقان به آتش جهنم ، فرمان خداوند در قيامت

و إنّ الفجّار لفى جحيم . .. و الأمر يومئذ للّه

فاسقان در قيامت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 109 - 8

8 _ گمراهى و سرگردانى فاسقان در قيامت *

و اللّه لايهدى القوم الفسقين. يوم يجمع اللّه الرسل

برداشت فوق بر اين اساس است كه {يوم} ظرف براى {لايهدى . ..} در آيه قبل باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - انفطار - 82 - 14 - 4

4 - مردم در قيامت ، به دو گروه شاخص { ابرار } و { فجّار } تقسيم خواهند شد .

إنّ الأبرار لفى نعيم . و إنّ الفجّار لفى جحيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - انفطار - 82 - 19 - 4

4 - فاسقان در قيامت ، محروم از يارى ديگران براى رهايى از آتش دوزخ

و إنّ الفجّار لفى جحيم . .. يوم لاتملك نفس لنفس شيئًا

فاسقان و تكذيب جهنم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - سجده - 32 - 20 - 8

8 - فاسقان ، عذابى را كه همواره تكذيب مى كردند ، مى چشند .

ذوقوا عذاب النار الذى كنتم به تكذّبون

فاسقان و تكذيب قيامت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - سجده - 32 - 20 - 10

10 - فاسقان ، قيامت و نظام كيفرى خدا را تكذيب

مى كردند .

و أمّا الذين فسقوا . .. ذوقوا عذاب النار الذى كنتم به تكذّبون

فاسقان و قرآن

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 99 - 5

5 - تنها فاسقان ( منحرفان ) ، قرآن و دلايل روشن آن را نپذيرفته و بدان كافر مى شوند .

و ما يكفر بها إلا الفسقون

فاسقان و مثالهاى قرآن

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 26 - 11

11 - تنها فاسقان به سبب وجود مثلهايى در قرآن ، به گمراهى كشانده مى شوند .

و ما يضل به إلا الفسقين

فاسقان يهود

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 26 - 14

14 _ قوم موسى ، مردمانى فاسق و نافرمان

إنّا لن ندخلها . .. فلاتأس على القوم الفسقين

فرجام شوم فاسقان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - احقاف - 46 - 35 - 19

19- هلاكت و بدفرجامى ، تنها از آنِ فاسقان و پرده دران حريم ارزش ها است .

فهل يهلك إلاّ القوم الف_سقون

فرجام فاسقان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - حشر - 59 - 20 - 2

2 - دوزخ ، فرجام نهايى فاسقان و غافلان از ياد خدا و خويش

و لاتكونوا كالذين نسوا اللّه . .. أُول_ئك هم الف_سقون. لايستوى أصح_ب النار

فرجام فاسقان بنى اسرائيل

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 145 - 16

16 _ خداوند ، فاسقان بنى اسرائيل را به گرفتار آمدن به فرجامى شوم

تهديد كرد .

سأوريكم دار الفسقين

قانونمندى عذاب فاسقان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - مطففين - 83 - 9 - 3

3 - عذاب مقدر الهى براى بدكاران ، تخلّف ناپذير و داراى حد و مرزى روشن و مشخص است .

ما سجّين . كت_ب مرقوم

چنانچه {كتاب} به معناى مكتوب و مراد از كتابت، قضاى حتمى باشد و {مرقوم} نيز به معناى {نوشته واضح و گويا} گرفته شود; مفاد آيه اين خواهد بود كه {سجّين} (همان كتاب جامع كه عذاب هاى مقدر فاجران را دربردارد) مكتوب وتقدير شده اى واضح است كه حد و مرز هر عذاب مقدر، در آن كاملاً روشن است.

قلب فاسقان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - صف - 61 - 5 - 16

16 - انسان هاى فاسق ، داراى قلب هاى منحرف

أزاغ اللّه قلوبهم و اللّه لايهدى القوم الف_سقين

كفر فاسقان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 99 - 5

5 - تنها فاسقان ( منحرفان ) ، قرآن و دلايل روشن آن را نپذيرفته و بدان كافر مى شوند .

و ما يكفر بها إلا الفسقون

كيفر اخروى فاسقان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - سجده - 32 - 21 - 6،8

6 - كيفر واقعى فاسقان تنبّه ناپذير از بلا هاى دنيا ، به جهان آخرت موكول شده است .

و لنذيقنّهم من العذاب الأدنى دون العذاب الأكبر لعلّهم يرجعون

از تعبير {لعلّهم يرجعون} استفاده مى شود كه {عذاب أدنى} همان بلاهاى دنيوى است كه مى تواند در بازگشت انسان به سوى خدا مؤثر باشد.

در اين صورت به قرينه تقابل، مراد از {العذاب الأكبر} عذاب قيامت خواهد بود.

8 - عذاب شدن فاسقان در قيامت ، پس از اتمام حجت با آنان ، در دنيا است .

و لنذيقنّهم من العذاب الأدنى دون العذاب الأكبر لعلّهم يرجعون

بلاهاى هشداردهنده دنيا، نوعى اتمام حجت براى فاسقان است. {لعلّهم يرجعون} نيز نكته بالا را تأييد مى كند.

كيفر فاسقان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - سجده - 32 - 18 - 1

1 - برابر نبودن مؤمن و فاسق ، در نظام پاداش الهى ، امرى بديهى و خدشه ناپذير است .

أفمن كان مؤمنًا كمن كان فاسقًا لايستوون

همزه {أفمن. ..} استفهام انكارى است و {لايستوون} نيز بر آن تأكيد بيشترى مى كند. گفتنى است: {كاف} در {كمن} تشبيه در جزا است و به قرينه آيات سابق و آيات بعدى (19 و 20)، مراد از نفى تساوى، مى تواند عدم تساوى در پاداش و جزا باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - سجده - 32 - 20 - 6،8

6 - عذاب فاسقان ، پايان ناپذير و غيرقابل گريز است .

كلّما أرادوا أن يخرجوا منها أُعيدوا فيها

عبارت {كلّما أرادوا أن يخرجوا منها} مى تواند كنايه از پايان ناپذيرى و خلود در آتش باشد.

8 - فاسقان ، عذابى را كه همواره تكذيب مى كردند ، مى چشند .

ذوقوا عذاب النار الذى كنتم به تكذّبون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - سجده - 32 - 21 - 2

2 - بلا هاى دنيوى فاسقان ، هشدارى به آنان است و نه كيفر واقعى شان .

و لنذيقنّهم من العذاب

الأدنى . .. لعلّهم يرجعون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - انفطار - 82 - 14 - 1

1 - آتش دوزخ ، جايگاه فاسقان و گنه پيشگان و كيفر كردار آنان است .

و إنّ الفجّار لفى جحيم

{فجور}; يعنى، دريدن پرده ديانت (مفردات راغب). از معانى ديگر {فجور}، فسق و عصيان است. (قاموس)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - انفطار - 82 - 15 - 4

4 - گرفتارى فاسقان به آتش جهنم ، كيفر فسق آنان است .

يصلونها يوم الدين

تصريح به {روز جزا} بودن قيامت، در بيان عذاب فاسقان، بيانگر آن است كه عذاب قيامت جزاى فسق آنان است.

كيفر فاسقان ظالم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 167 - 6

6 _ مسلط ساختن مردمى شكنجه گر بر يهود ، نمودى از كيفر سريع خداوند براى متمردان و فاسقان ستم پيشه

ليبعثن عليهم . .. إن ربك لسريع العقاب

گمراهى اخروى فاسقان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 109 - 8

8 _ گمراهى و سرگردانى فاسقان در قيامت *

و اللّه لايهدى القوم الفسقين. يوم يجمع اللّه الرسل

برداشت فوق بر اين اساس است كه {يوم} ظرف براى {لايهدى . ..} در آيه قبل باشد.

گواهى فاسقان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - نور - 24 - 4 - 11

11 - شهادت و گواهى انسان فاسق ، در نظام قضايى اسلام هرگز پذيرفته نمى شود .

و لاتقبلوا لهم شه_دة أبدًا و أُول_ئك هم الف_سقون

برداشت فوق، مبتنى براين نكته است كه جمله

{و أُول_ئك هم الفاسقون} در مقام تعليل و بيان فلسفه حكم پذيرفته نشدن شهادت نسبت دهندگان زنا باشد; يعنى، چون آنان فاسق اند، گواهيشان مورد قبول نيست. بنابراين گواهى هيچ فاسقى پذيرفتنى نخواهد بود.

محافظت از نامه عمل فاسقان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - مطففين - 83 - 7 - 4

4 - نامه عمل فاجران ، در ديوانى تغييرناپذير و زندانى منحطّ ، بايگانى و حفاظت مى شود .

إنّ كت_ب الفجّار لفى سجّين

سجّين همان سجن (زندان) است، علاوه بر رساندن معناى خلود; زيرا اين وزن براى مبالغه است (مجمع البيان). تفسير آن به {كتاب مرقوم} _ در دو آيه بعد _ دلالت دارد كه {سجّين} كتابى است كه نامه عمل فاجران، به گونه اى در آن قرار داده شده است كه گويا نوشته ها در آن حبس شده است. مقابله آن با {علّيين} _ كه در آيات بعد آمده است _ بيانگر انحطاط و پستى آن است.

محروميت فاسقان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 108 - 9

9 _ فاسقان ، محروم از هدايت خاص الهى

و اللّه لايهدى القوم الفسقين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 80 - 11

11 _ فاسقان ، محروم از هدايت الهى

و اللّه لايهدى القوم الفسقين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - يونس - 10 - 33 - 2

2 _ فسق پيشگان ، فاقد زمينه گرايش به ايمان و محروم از پذيرش آن

كذلك حقت كلمت ربك على الذين فسقوا أنهم لايؤمنون

جلد - نام سوره - سوره

- آيه - فيش

19 - صف - 61 - 5 - 17

17 - فاسقان ، از هدايت الهى محروم اند .

و اللّه لايهدى القوم الف_سقين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - منافقون - 63 - 6 - 8

8 - فاسقان و منحرفان از حق ، محروم از هدايت و غفران الهى

إنّ اللّه لايهدى القوم الف_سقين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - انفطار - 82 - 19 - 4

4 - فاسقان در قيامت ، محروم از يارى ديگران براى رهايى از آتش دوزخ

و إنّ الفجّار لفى جحيم . .. يوم لاتملك نفس لنفس شيئًا

نامه عمل فاسقان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - انفطار - 82 - 14 - 6

6 - كردار بدكاران ، از نظر مأموران الهى مخفى نمانده و در نامه عمل آنان ثبت خواهد شد .

ك_تبين . يعلمون ما تفعلون ... و إنّ الفجّار لفى جحيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - مطففين - 83 - 7 - 3

3 - كردار بدكاران ، ثبت و ضبط شده و در نامه عمل آنان باقى خواهد ماند .

كت_ب الفجّار

{كتاب الفجّار}، صحيفه اى است كه در آن، اعمال فاجران ثبت شده است.

نامه عمل فاسقان در سجين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - مطففين - 83 - 7 - 4

4 - نامه عمل فاجران ، در ديوانى تغييرناپذير و زندانى منحطّ ، بايگانى و حفاظت مى شود .

إنّ كت_ب الفجّار لفى سجّين

سجّين همان سجن (زندان) است، علاوه بر رساندن معناى خلود; زيرا اين وزن براى مبالغه

است (مجمع البيان). تفسير آن به {كتاب مرقوم} _ در دو آيه بعد _ دلالت دارد كه {سجّين} كتابى است كه نامه عمل فاجران، به گونه اى در آن قرار داده شده است كه گويا نوشته ها در آن حبس شده است. مقابله آن با {علّيين} _ كه در آيات بعد آمده است _ بيانگر انحطاط و پستى آن است.

وضوح نامه عمل فاسقان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - مطففين - 83 - 9 - 1

1 - ديوان نامه هاى عمل بدكاران ، نوشته اى خوانا و علامت دار و بى ابهام است .

كت_ب مرقوم

{كتاب} خبر براى ضمير محذوفى است كه به {سجّين} برمى گردد. {مرقوم} _ از ريشه {رَقْم} (علامت و ماركى كه بر پارچه زده شود) (مصباح) _ يعنى، داراى علامتى كه تشخيص آن را آسان سازد. ماده {رقم} به معناى {خط درشت} و {برطرف ساختن ابهام نوشته} نيز آمده است. (مفردات راغب)

ويژگيهاى مكان نامه عمل فاسقان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - مطففين - 83 - 8 - 2

2 - مخزن نامه هاى عمل بدكاران ، داراى ويژگى هايى فراتر از حد بيان است و پستى و گريزناپذير بودن آن قابل توصيف نيست .

و ما أدريك ما سجّين

ريشه كلمه {سجّين} بر زندان بودن جايگاه نامه عمل بدكاران دلالت دارد و پستىِ آن، از تقابل با {علّيّين} در آيات بعد استفاده مى شود.

ويژگيهاى نامه عمل فاسقان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - مطففين - 83 - 9 - 1

1 - ديوان نامه هاى عمل بدكاران ، نوشته اى

خوانا و علامت دار و بى ابهام است .

كت_ب مرقوم

{كتاب} خبر براى ضمير محذوفى است كه به {سجّين} برمى گردد. {مرقوم} _ از ريشه {رَقْم} (علامت و ماركى كه بر پارچه زده شود) (مصباح) _ يعنى، داراى علامتى كه تشخيص آن را آسان سازد. ماده {رقم} به معناى {خط درشت} و {برطرف ساختن ابهام نوشته} نيز آمده است. (مفردات راغب)

هشدار به فاسقان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - سجده - 32 - 21 - 1،2

1 - وجود برخى بلا هاى حتمى دنيوى از سوى خداوند ، براى تنبيه و هشدار به فاسقان است .

و لنذيقنّهم من العذاب الأدنى دون العذاب الأكبر لعلّهم يرجعون

در اين كه مراد از {عذاب الأدنى} چيست، اقوال گوناگونى گفته شده است از جمله آنها اين است كه منظور، عذاب هاى دنيوى، مانند بلاها و بيمارى ها و. .. است.

2 - بلا هاى دنيوى فاسقان ، هشدارى به آنان است و نه كيفر واقعى شان .

و لنذيقنّهم من العذاب الأدنى . .. لعلّهم يرجعون

هلاكت فاسقان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - احقاف - 46 - 35 - 19

19- هلاكت و بدفرجامى ، تنها از آنِ فاسقان و پرده دران حريم ارزش ها است .

فهل يهلك إلاّ القوم الف_سقون

و انفسكم

امام رضا (ع): . .. فبرز النّبى (ص) عليّاً و الحسن و الحسين و فاطمة صلوات اللّه عليهم ... فهذه، خصوصيّة لا يتقدمهم فيها احد و فضل لا يلحقهم فيه بشر.

_______________________________

عيون اخبارالرضا(ع)، ج 1، ص 232، ح 1، ب 23 ; نورالثقلين، ج 1، ص 349، ح 163.

اخلاص فاطمه(س)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - انسان - 76 - 9 - 6

6 - حضرت على ، فاطمه ، حسن و حسين ( ع ) ، مظهر اخلاص و خداجويى در عرصه زندگى اجتماعى

إنّما نطعمكم لوجه اللّه لانريد منكم جزاءً و لا شكورًا

اطعام فاطمه(س)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - انسان - 76 - 8 - 7

7 - { عن أبى عبداللّه ( ع ) قال : كان عند فاطمة ( عليهاالسلام ) شعيرٌ فجعلوه عصيدةً فلمّا انضجوها و وضعوها بين أيديهم جاء مسكين . . . فقام على ( ع ) فأعطاه ثلثَ ها فما لَبِثَ أن جاء يتيم . . . فأعطاه ثلثها الثانى . . . فلمّا لبث أن جاء أسير . . . فأعطاه الثلث الباقى و ما ذاقوها فأنزل اللّه فيهم ه_ذه الآية إلى قوله { و كان سعيكم مشكوراً } ;

از امام صادق(ع) روايت شده كه فرمود: نزد فاطمه(س) مقدارى جو بود كه آن را حلوا كردند. پس از اين كه آن را پختند و براى خوردن آوردند، مسكينى آمد ... حضرت على(ع) برخاست و ثلث آن را به او داد. زمانى نگذشت كه يتيمى آمد ... حضرت ثلث ديگرش را به او داد ... زمانى نگذشت كه اسيرى

آمد ... و ثلث باقى مانده را به او عطا فرمود و خود هيچ از آن حلوا نچشيدند. پس خداوند درباره آنان آيه {و يطعمون الطعام...} تا آيه {كان سعيكم مشكوراً} را نازل كرد}.

اعطاى فدك به فاطمه(س)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - روم - 30 - 38 - 17

17 - { فى مجمع البيان : روى أبوسعيد الخدرى و غيره أنّه لمّا نزلت ه_ذه الأية على النبىّ ( ص ) أعطى فاطمة ( س ) فدكاً و سلّمه إليها . و هو المروىّ عن أبى جعفر و أبى عبداللّه ( ع ) . . . ;

در مجمع البيان آمده است كه ابوسعيد خدرى و ديگران، روايت كرده اند كه هنگامى كه اين آيه بر پيغمبر نازل گشت {فآت ذا القربى حقّه} آن حضرت، فدك را به فاطمه (عليهاالسلام) داد و آن را به وى تسليم كرد. همين مطلب، از امام باقر و امام صادق(ع) نيز روايت شده است}.

انفاق فاطمه(س)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - انسان - 76 - 8 - 8

8 - { عن مُعَمَّربن خَلاّد عن أبى الحسن الرضا ( ع ) فى قوله تعالى { و يطعمون الطعام على حبّه مسكيناًو يتيماً و أسيراً } قال : قلت حبّ اللّه أو حبّ الطعام ؟ قال : حبّ الطعام ;

معمربن خلاّد از امام رضا(ع) درباره سخن خداى تعالى {و يطعمون الطعام على حبّه مسكيناً و يتيماً و أسيراً} روايت كرده كه به امام گفتم: [ در {على حبّه} ]حبّ خدا مراد است يا حبّ طعام؟ فرمود: حبّ طعام}.

اهميت محبت به فاطمه(س)

جلد

- نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - شورى - 42 - 23 - 26

26 - { عن إبن عباس ( رض ) قال : لمّا نزلت { قل لا أسئلكم عليه أجراًإلاّ المودة فى القربى } قالوا يا رسول اللّه من قرابتك الذين وجبت علينا مودتهم ؟ قال : على و فاطمة و ابناهما ;

از ابن عباس نقل شده است كه گفت: هنگامى كه آيه {قل لا أسئلكم عليه أجراً إلاّ المودة فى القربى} نازل شد گفتند يا رسول اللّه آن نزديكان تو كه دوستى آنان بر ما واجب شده است چه كسانى هستند؟ فرمود: على و فاطمه و دو فرزندانشان}.

ايثار فاطمه(س)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - انسان - 76 - 8 - 6

6 - حضرت على ، فاطمه ، حسن و حسين ( ع ) ، مظهر ايثارگرى و حمايت از اقشار محروم جامعه ( بينوايان ، يتيمان و اسيران )

و يطعمون الطعام على حبّه مسكينًا و يتيمًا و أسيرًا

ايمان فاطمه(س)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - انسان - 76 - 10 - 6

6 - حضرت على ، فاطمه ، حسن و حسين ( ع ) ، مظهر بيم دارى از قيامت و ايمان به روز جزا

إنّا نخاف من ربّنا يومًا عبوسًا قمطريرًا

بشارت فاطمه(س) به محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - كوثر - 108 - 1 - 4

4 - خداوند ، بشارت دهنده پيامبر ( ص ) به كوثر بودن فاطمه ( س ) و فراوانى نسل آن حضرت از طريق او

إنّا أعطين_ك الكوثر

تاريخ

قطعى زندگانى پيامبر(ص) _ كه از او پسرى نماند _ گواه بر آن است كه تنها مصداق كوثر، فاطمه(س) است.

پاداش اخروى فاطمه(س)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - انسان - 76 - 22 - 8

8 - نعمت هاى سرشار بهشت ، پاداش الهى اهل بيت ( على ، فاطمه ، حسن و حسين ( ع ) )

إنّ الأبرار يشربون من كأس . .. و سقيهم ربّهم شرابًا طهورًا . إنّ ه_ذا كان لكم جز

برداشت ياد شده، با توجه به شأن نزولى است كه از طريق شيعه و سنى نقل شده است و آن اين كه از آيه 5 تا آيه مورد بحث (آيه 22)، درباره آن بزرگواران نازل شده است. (مجمع البيان، ج 10; الكشاف، ج 4، ذيل آيه)

ترس فاطمه(س)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - انسان - 76 - 7 - 6

6 - حضرت على ، فاطمه ، حسن و حسين ( ع ) ، وفاكنندگان به نذر خويش و بيم داران از قيامت بودند .

يوفون بالنذر و يخافون يومًا كان شرّه مستطيرًا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - انسان - 76 - 10 - 6

6 - حضرت على ، فاطمه ، حسن و حسين ( ع ) ، مظهر بيم دارى از قيامت و ايمان به روز جزا

إنّا نخاف من ربّنا يومًا عبوسًا قمطريرًا

تسبيحات فاطمه(س)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 152 - 10

10 - محمد بن مسلم از امام باقر ( ع ) روايت كرده است كه فرمود :

{ تسبيح فاطمة ( ع ) من ذكر اللّه الكثير الذى قال : اذكرونى اذكركم ;

تسبيح فاطمه(س) ذكر كثيرى است كه خداوند فرموده: به ياد من باشيد تا به ياد شما باشم}.

تشكر از فاطمه(س)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - انسان - 76 - 22 - 9،10

9 - تقدير و سپاس گزارى خداوند از اهل بيت ( على ، فاطمه ، حسن و حسين ( ع ) ) ، در قبال نيك كردارى آنان

إنّ الأبرار . .. و كان سعيكم مشكورًا

10 - برخوردارى از نعمت هاى سرشار بهشت ، جلوه تقدير و سپاس گزارى خداوند از اهل بيت ( على ، فاطمه ، حسن و حسين ( ع ) )

إنّ الأبرار يشربون من كأس . .. و كان سعيكم مشكورًا

خيريت فاطمه(س)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - كوثر - 108 - 1 - 5

5 - حضرت فاطمه ( س ) ، خير فراوان و عطاى خداوند به پيامبر ( ص )

إنّا أعطين_ك الكوثر

هر چند در شأن نزول ها و روايات سخنى از تطبيق {كوثر} بر {فاطمه}(س)، به ميان نيامده است; ولى از آخرين آيه استفاده مى شود كه نتيجه عطاى {كوثر}، {ابتر} (نسل بريده) نماندن پيامبر(ص) است. بنابراين فاطمه(س) كه نسل پيامبر(ص) از او است، مصداق {كوثر} خواهد بود.

عبوديت فاطمه(س)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - انسان - 76 - 6 - 7

7 - حضرت على ، فاطمه ، حسن و حسين ( ع ) ، از مظاهر عبوديت خدا و از مصاديق بارز بندگان خالص او مى باشند .

عينًا

يشرب بها عباد اللّه يفجّرونها تفجيرًا

مطابق روايات وارده در كتاب هاى شيعه و سنى، اين آيه و قبل و بعد آن، درباره آن بزرگواران نازل شده است. (مجمع البيان)

عمل صالح فاطمه(س)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - انسان - 76 - 22 - 9

9 - تقدير و سپاس گزارى خداوند از اهل بيت ( على ، فاطمه ، حسن و حسين ( ع ) ) ، در قبال نيك كردارى آنان

إنّ الأبرار . .. و كان سعيكم مشكورًا

فضايل فاطمه(س)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - آل عمران - 3 - 61 - 13

13 _ عظمت فوق العاده مقام حضرت زهرا ( سلام اللّه على ها )

و نساءنا و نساءكم

با توجه به آنچه نقل شده كه پيامبر اكرم (ص) در مقام مباهله از همه زنان، تنها فاطمه زهرا (س) را برده بودند، معلوم مى شود مراد از {نساءنا}، فاطمه (س) بوده و چون به لفظ جمع آمده عظمت شخصيّت آن حضرت معلوم مى گردد. مؤيد حضور آن حضرت روايتى از امام رضا (ع) است كه فرمود: ... و عنى بالنساء فاطمة عليها السّلام.

_______________________________

عيون اخبارالرضا (ع)، ج 1، ص 232، ح 1، ب 23 ; نورالثقلين، ج 1، ص 349، ح 163.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - انسان - 76 - 5 - 5

5 - اهل بيت ( حضرت على ، فاطمه ، حسن و حسين ( ع ) ) مظهر ابرار و نيكوكاران جهان اند .

إنّ الأبرار يشربون من كأس كان مزاجها كافورًا

برداشت ياد شده، با توجه به شأن نزولى است

كه از طريق شيعه و سنى نقل شده است. گفتنى است آيه مورد بحث تا آيه 22 (إنّ ه_ذا كان لكم جزاءً و كان سعيكم مشكوراً) درباره اين بزرگواران نازل شده است. (مجمع البيان، ج 10; الكشاف، زمخشرى، ج 4، ذيل آيه)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - انسان - 76 - 6 - 7

7 - حضرت على ، فاطمه ، حسن و حسين ( ع ) ، از مظاهر عبوديت خدا و از مصاديق بارز بندگان خالص او مى باشند .

عينًا يشرب بها عباد اللّه يفجّرونها تفجيرًا

مطابق روايات وارده در كتاب هاى شيعه و سنى، اين آيه و قبل و بعد آن، درباره آن بزرگواران نازل شده است. (مجمع البيان)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - انسان - 76 - 7 - 6

6 - حضرت على ، فاطمه ، حسن و حسين ( ع ) ، وفاكنندگان به نذر خويش و بيم داران از قيامت بودند .

يوفون بالنذر و يخافون يومًا كان شرّه مستطيرًا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - انسان - 76 - 8 - 6،7

6 - حضرت على ، فاطمه ، حسن و حسين ( ع ) ، مظهر ايثارگرى و حمايت از اقشار محروم جامعه ( بينوايان ، يتيمان و اسيران )

و يطعمون الطعام على حبّه مسكينًا و يتيمًا و أسيرًا

7 - { عن أبى عبداللّه ( ع ) قال : كان عند فاطمة ( عليهاالسلام ) شعيرٌ فجعلوه عصيدةً فلمّا انضجوها و وضعوها بين أيديهم جاء مسكين . . . فقام على ( ع ) فأعطاه ثلثَ ها

فما لَبِثَ أن جاء يتيم . . . فأعطاه ثلثها الثانى . . . فلمّا لبث أن جاء أسير . . . فأعطاه الثلث الباقى و ما ذاقوها فأنزل اللّه فيهم ه_ذه الآية إلى قوله { و كان سعيكم مشكوراً } ;

از امام صادق(ع) روايت شده كه فرمود: نزد فاطمه(س) مقدارى جو بود كه آن را حلوا كردند. پس از اين كه آن را پختند و براى خوردن آوردند، مسكينى آمد ... حضرت على(ع) برخاست و ثلث آن را به او داد. زمانى نگذشت كه يتيمى آمد ... حضرت ثلث ديگرش را به او داد ... زمانى نگذشت كه اسيرى آمد ... و ثلث باقى مانده را به او عطا فرمود و خود هيچ از آن حلوا نچشيدند. پس خداوند درباره آنان آيه {و يطعمون الطعام...} تا آيه {كان سعيكم مشكوراً} را نازل كرد}.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - انسان - 76 - 9 - 6

6 - حضرت على ، فاطمه ، حسن و حسين ( ع ) ، مظهر اخلاص و خداجويى در عرصه زندگى اجتماعى

إنّما نطعمكم لوجه اللّه لانريد منكم جزاءً و لا شكورًا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - انسان - 76 - 10 - 6

6 - حضرت على ، فاطمه ، حسن و حسين ( ع ) ، مظهر بيم دارى از قيامت و ايمان به روز جزا

إنّا نخاف من ربّنا يومًا عبوسًا قمطريرًا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - كوثر - 108 - 1 - 4،5

4 - خداوند ، بشارت دهنده پيامبر ( ص ) به كوثر

بودن فاطمه ( س ) و فراوانى نسل آن حضرت از طريق او

إنّا أعطين_ك الكوثر

تاريخ قطعى زندگانى پيامبر(ص) _ كه از او پسرى نماند _ گواه بر آن است كه تنها مصداق كوثر، فاطمه(س) است.

5 - حضرت فاطمه ( س ) ، خير فراوان و عطاى خداوند به پيامبر ( ص )

إنّا أعطين_ك الكوثر

هر چند در شأن نزول ها و روايات سخنى از تطبيق {كوثر} بر {فاطمه}(س)، به ميان نيامده است; ولى از آخرين آيه استفاده مى شود كه نتيجه عطاى {كوثر}، {ابتر} (نسل بريده) نماندن پيامبر(ص) است. بنابراين فاطمه(س) كه نسل پيامبر(ص) از او است، مصداق {كوثر} خواهد بود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - كوثر - 108 - 2 - 6

6 - مقام ربوبى خداوند ، جلوه گر در اعطاى فاطمه ( س ) به پيامبر ( ص )

إنّا أعطين_ك الكوثر . فصلّ لربّك

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - كوثر - 108 - 3 - 2

2 - تداوم نسل پيامبر ( ص ) از طريق فاطمه ( س ) ، پوچى پندار دشمنان آن حضرت را در مورد قطع نسل او بر ملا ساخت .

إنّا أعطين_ك الكوثر . .. إنّ شانئك هو الأبتر

كثرت نسل فاطمه(س)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - كوثر - 108 - 1 - 4

4 - خداوند ، بشارت دهنده پيامبر ( ص ) به كوثر بودن فاطمه ( س ) و فراوانى نسل آن حضرت از طريق او

إنّا أعطين_ك الكوثر

تاريخ قطعى زندگانى پيامبر(ص) _ كه از او پسرى نماند _ گواه بر آن است كه

تنها مصداق كوثر، فاطمه(س) است.

مقامات فاطمه(س)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - ابراهيم - 14 - 24 - 6

6- { جابرالجعفى قال : سألت أباجعفرمحمد بن على الباقر ( ع ) عن قول الله عزّوجلّ : { كشجرة طيبة أصلها ثابت و فرعها فى السّماء . . . } قال : أمّا الشجرة فرسول الله ( ص ) و فرعها على ( ع ) و غصن الشجرة فاطمة بنت رسول الله ( ص ) و ثمرها أولادها ( ع ) و ورقها شيعتنا . . . ;

جابر جعفى گويد: از امام صادق(ع) در باره سخن خدا {كشجرة طيبة. ..} سؤال كردم، آن حضرت فرمود: اما مراد از درخت، رسول خدا(ص) مى باشد و شاخه هاى اصلى آن، على(ع) است و شاخه هاى فرعى آن، فاطمه(س) دختر رسول خدا(ص) مى باشد و ميوه هاى آن، فرزندان او و برگهاى آن درخت، شيعيان ما مى باشند}.

نعمتهاى اخروى فاطمه(س)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - انسان - 76 - 22 - 10

10 - برخوردارى از نعمت هاى سرشار بهشت ، جلوه تقدير و سپاس گزارى خداوند از اهل بيت ( على ، فاطمه ، حسن و حسين ( ع ) )

إنّ الأبرار يشربون من كأس . .. و كان سعيكم مشكورًا

نقش فاطمه(س)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - كوثر - 108 - 3 - 2

2 - تداوم نسل پيامبر ( ص ) از طريق فاطمه ( س ) ، پوچى پندار دشمنان آن حضرت را در مورد قطع نسل او بر ملا ساخت

.

إنّا أعطين_ك الكوثر . .. إنّ شانئك هو الأبتر

وفاى به نذر فاطمه(س)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - انسان - 76 - 7 - 6

6 - حضرت على ، فاطمه ، حسن و حسين ( ع ) ، وفاكنندگان به نذر خويش و بيم داران از قيامت بودند .

يوفون بالنذر و يخافون يومًا كان شرّه مستطيرًا

شدن، گرفتار نوعى مال دوستى و ثروت اندوزى شدند.

12 - شرايط مسلمانان صدراسلام تا پيش از فتح مكه ، بسى سخت تر از شرايط آنان پس از آن بوده است .

لايستوى منكم من أنفق من قبل الفتح و ق_تل . .. من الذين أنفقوا من بعد و ق_تلوا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - نصر - 110 - 2 - 4،7

4 - پيروزى مسلمانان عصر بعثت بر مكه و فتح آن ، زمينه ساز مسلمان شدن جمعيت هاى فراوانى از مردم آن زمان

إذا جاء نصر اللّه و الفتح . و رأيت الناس يدخلون فى دين اللّه أفواجًا

7 - فتح مكه ، نشانه حقانيت اسلام و حمايت خداوند از پيامبر ( ص ) ، در ديدگاه مردم عصر بعثت

إذا جاء نصر اللّه . .. يدخلون فى دين اللّه أفواجًا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - نصر - 110 - 3 - 8

8 - امداد هاى الهى در فتح مكه ، جلوه ربوبيت خداوند بر پيامبر ( ص ) و مايه پيشرفت اهداف رسالت آن حضرت بود .

إذا جاء نصر اللّه و الفتح . .. فسبّح بحمد ربّك

آرزوى فتح مكه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - نصر - 110 - 1 - 3

3 - پيامبر ( ص ) ، مشتاق آزادسازى و فتح مكه و در انتظار نصرت و امداد هاى الهى

إذا جاء نصر اللّه و الفتح

مفسران، اين سوره را ناظر به فتح مكه مى دانند. مژده پيشاپيش آن به رسول اكرم(ص)، نشانگر اشتياق آن حضرت به تحقق آن است.

ارزش انفاق پس از

فتح مكه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - حديد - 57 - 10 - 14

14 - جهاد و انفاق مسلمانان در مقطع پيش از فتح مكه ، بسى ارزشمندتر از جهاد و انفاق آنان در مقطع پس از آن بود .

لايستوى منكم من أنفق من قبل الفتح و ق_تل . .. من الذين أنفقوا من بعد و ق_تلوا

ارزش انفاق قبل از فتح مكه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - حديد - 57 - 10 - 14

14 - جهاد و انفاق مسلمانان در مقطع پيش از فتح مكه ، بسى ارزشمندتر از جهاد و انفاق آنان در مقطع پس از آن بود .

لايستوى منكم من أنفق من قبل الفتح و ق_تل . .. من الذين أنفقوا من بعد و ق_تلوا

ارزش جهاد پس از فتح مكه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - حديد - 57 - 10 - 14

14 - جهاد و انفاق مسلمانان در مقطع پيش از فتح مكه ، بسى ارزشمندتر از جهاد و انفاق آنان در مقطع پس از آن بود .

لايستوى منكم من أنفق من قبل الفتح و ق_تل . .. من الذين أنفقوا من بعد و ق_تلوا

ارزش جهاد قبل از فتح مكه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - حديد - 57 - 10 - 14

14 - جهاد و انفاق مسلمانان در مقطع پيش از فتح مكه ، بسى ارزشمندتر از جهاد و انفاق آنان در مقطع پس از آن بود .

لايستوى منكم من أنفق من قبل الفتح و ق_تل . .. من الذين

أنفقوا من بعد و ق_تلوا

انفاق پس از فتح مكه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - حديد - 57 - 10 - 21

21 - برابر دانستن مؤمنان مجاهد و انفاق گر قبل از فتح مكه ، با مجاهدان و انفاق گران بعد از آن ، از نظر مقام و منزلت در پيشگاه خداوند ، پندارى باطل است .

لايستوى منكم من أنفق من قبل الفتح و ق_تل

انفاق قبل از فتح مكه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - حديد - 57 - 10 - 21

21 - برابر دانستن مؤمنان مجاهد و انفاق گر قبل از فتح مكه ، با مجاهدان و انفاق گران بعد از آن ، از نظر مقام و منزلت در پيشگاه خداوند ، پندارى باطل است .

لايستوى منكم من أنفق من قبل الفتح و ق_تل

اهميت فتح مكه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - فتح - 48 - 3 - 3

3 - فتح مكه ، پيروزى بزرگ و بدون شكست پيامبر ( ص ) در پرتو امداد هاى الهى *

و ينصرك اللّه نصرًا عزيزًا

آرمان فتح مكه و مقهور ساختن مشركان لجوج آن، از بالاترين آرزوها و اهداف مسلمانان به شمار مى رفت. با توجه به اين نكته احتمال مى رود كه نويد الهى به نصرت بدون شكست، نويد به تحقق همين آرمان باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - فتح - 48 - 10 - 12

12 - صلح حديبيه و فتح مكه ، پاداش بزرگ الهى به ثابت قدمان بر پيمان با پيامبر ( ص ) *

و

من أوفى . .. فسيؤتيه أجرًا عظيمًا

با توجّه به اين كه پيمان ياد شده، قبل از انعقاد صلح حديبيه صورت گرفته است; احتمال مى رود كه نويد {فسيؤتيه. ..} بر صلح حديبيه و فتح مكه منطبق شود كه پس از اين پيمان رخ داده است; زيرا اگر آن بيعت و پايدارى نبود، نوبت به چنان پيروزى هايى نمى رسيد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - نصر - 110 - 1 - 5

5 - آزادسازى مكّه براى مسلمانان ، به منزله فتح كامل سنگر هاى دشمن بود .

و الفتح

مطلق آوردن فتح در مورد {فتح مكه} نشانگر صدق فتح كامل بر آن است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - نصر - 110 - 2 - 5

5 - مردم پس از فتح مكه ، با رضايت و بدون تحميل ، اسلام را پذيرفتند .

يدخلون

بشارت فتح مكه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - فتح - 48 - 2 - 7

7 - نويد الهى ، به تحقق نعمت كامل فتح مكه ، در پى صلح حديبيه

إنّا فتحنا لك . .. و يتمّ نعمته عليك

{يتمّ نعمته} بيانگر نتيجه اى است كه خداوند نويد تحقق آن را به پيامبر(ص) داد; يعنى، صلح حديبيه راه را با مسالمت بر روى مسلمانان باز كرد و اين نعمت بزرگى بود; اما اتمام اين نعمت در آن روز صورت مى گرفت كه مسلمانان فاتح مكه و صاحب اختيار آن باشند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - صف - 61 - 13 - 10

10 - پيامبر ( ص ) مأمور

ابلاغ بشارت خداوند ( قريب الوقوع بودن فتح مكه ) ، به مسلمانان مشتاق و منتظر

و أُخرى تحبّونها . .. و بشّر المؤمنين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - نصر - 110 - 1 - 4

4 - خداوند ، مسلمانان صدر اسلام را از پيش به فتح مكه و امداد هاى خود بشارت داد .

إذا جاء نصر اللّه و الفتح

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - نصر - 110 - 2 - 2

2 - خداوند ، به پيامبر ( ص ) بشارت داد كه فتح مكه را درك خواهد كرد و استقبال قبايل عرب را از اسلام ، به چشم خود خواهد ديد .

و رأيت الناس يدخلون فى دين اللّه أفواجًا

پيشگويى فتح مكه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - ممتحنه - 60 - 7 - 4

4 - اخبار ضمنى خداوند ، از فتح مكه به دست مسلمانان *

عسى اللّه . .. مودّة

برداشت ياد شده با توجه به اين نكته است كه اين مودّت، عملاً با فتح مكه تحقق يافت.

جهاد پس از فتح مكه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - حديد - 57 - 10 - 21

21 - برابر دانستن مؤمنان مجاهد و انفاق گر قبل از فتح مكه ، با مجاهدان و انفاق گران بعد از آن ، از نظر مقام و منزلت در پيشگاه خداوند ، پندارى باطل است .

لايستوى منكم من أنفق من قبل الفتح و ق_تل

جهاد قبل از فتح مكه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - حديد - 57

- 10 - 21

21 - برابر دانستن مؤمنان مجاهد و انفاق گر قبل از فتح مكه ، با مجاهدان و انفاق گران بعد از آن ، از نظر مقام و منزلت در پيشگاه خداوند ، پندارى باطل است .

لايستوى منكم من أنفق من قبل الفتح و ق_تل

علاقه به فتح مكه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - صف - 61 - 13 - 8

8 - مسلمانان صدراسلام ، مشتاق فتح مكه و در انتظار نصرت و امداد هاى الهى

و أُخرى تحبّونها نصر من اللّه و فتح قريب

مفسران، برآنند كه آيه شريفه ناظر به فتح مكه و قريب الوقوع بودن آن است.

فلسفه فتح مكه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - ممتحنه - 60 - 1 - 14

14 - حركت مسلمانان براى فتح مكه ، حركتى جهادى و در راستاى خشنودى خداوند

إن كنتم خرجتم جه_دًا فى سبيلى و ابتغاء مرضاتى

از اين كه پس از برشمردن ستم مشركان نسبت به مسلمانان، تعبير {جهاداً فى سبيلى. ..} آمده، مى توان نتيجه گرفت كه آيه شريفه، انگيزه فتح مكه را مشخص ساخته است.

قصه فتح مكه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - ممتحنه - 60 - 1 - 13

13 - اقدام حاطب ابن ابى بلتعه به ارتباط مخفيانه با مشركان ، در آستانه آمادگى مسلمانان براى فتح مكه

لاتتّخذوا . .. إن كنتم خرجتم جه_دًا فى سبيلى

با توجه به شأن نزول آيه، عبارت {إن كنتم خرجتم. ..} نظر به آمادگى مسلمانان براى فتح مكه دارد.

مسلمانان پس از فتح مكه

جلد - نام سوره - سوره - آيه -

فيش

18 - حديد - 57 - 10 - 11،12،16

11 - تفاوت وضع مسلمانان صدراسلام از نظر عِدّه و عُدّه ( نفرات و امكانات ) ، در مقطع پيش از فتح مكه و مقطع بعد از آن

لايستوى منكم من أنفق من قبل الفتح و ق_تل . .. من الذين أنفقوا من بعد و ق_تلوا

12 - شرايط مسلمانان صدراسلام تا پيش از فتح مكه ، بسى سخت تر از شرايط آنان پس از آن بوده است .

لايستوى منكم من أنفق من قبل الفتح و ق_تل . .. من الذين أنفقوا من بعد و ق_تلوا

16 - مسلمانانى كه در دوران سخت پيش از فتح مكه ، از جهاد و انفاق در راه خدا كوتاهى نكردند ، داراى درجه و منزلتى بزرگ تر از مسلمانانى اند كه پس از آن اقدام به جهاد و انفاق مى كردند .

لايستوى منكم من أنفق . .. أُول_ئك أعظم درجة من الذين أنفقوا من بعد و ق_تلوا

مسلمانان قبل از فتح مكه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - حديد - 57 - 10 - 11،12،16

11 - تفاوت وضع مسلمانان صدراسلام از نظر عِدّه و عُدّه ( نفرات و امكانات ) ، در مقطع پيش از فتح مكه و مقطع بعد از آن

لايستوى منكم من أنفق من قبل الفتح و ق_تل . .. من الذين أنفقوا من بعد و ق_تلوا

12 - شرايط مسلمانان صدراسلام تا پيش از فتح مكه ، بسى سخت تر از شرايط آنان پس از آن بوده است .

لايستوى منكم من أنفق من قبل الفتح و ق_تل . .. من الذين أنفقوا من بعد و ق_تلوا

16 -

مسلمانانى كه در دوران سخت پيش از فتح مكه ، از جهاد و انفاق در راه خدا كوتاهى نكردند ، داراى درجه و منزلتى بزرگ تر از مسلمانانى اند كه پس از آن اقدام به جهاد و انفاق مى كردند .

لايستوى منكم من أنفق . .. أُول_ئك أعظم درجة من الذين أنفقوا من بعد و ق_تلوا

منشأ فتح مكه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - فتح - 48 - 1 - 8

8 - { قال الرضا ( ع ) . . . فلمّا فتح اللّه عزّوجلّ على نبيّه مكة قال له يا محمّد ( ص ) { إنّا فتحنا لك فتحًا مبينًا } . . . ;

امام رضا(ع) فرمود: . .. آن هنگام كه خداوند مكه را براى پيامبرش فتح نمود، به آن حضرت فرمود: اى محمّد! {إنّا فتحنا لك فتحاً مبيناً}...}.

مؤمنان پس از فتح مكه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - حديد - 57 - 10 - 21

21 - برابر دانستن مؤمنان مجاهد و انفاق گر قبل از فتح مكه ، با مجاهدان و انفاق گران بعد از آن ، از نظر مقام و منزلت در پيشگاه خداوند ، پندارى باطل است .

لايستوى منكم من أنفق من قبل الفتح و ق_تل

مؤمنان قبل از فتح مكه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - حديد - 57 - 10 - 21

21 - برابر دانستن مؤمنان مجاهد و انفاق گر قبل از فتح مكه ، با مجاهدان و انفاق گران بعد از آن ، از نظر مقام و منزلت در پيشگاه خداوند ، پندارى

باطل است .

لايستوى منكم من أنفق من قبل الفتح و ق_تل

وعده فتح مكه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - فتح - 48 - 1 - 7

7 - وعده قطعى خداوند به فتح بزرگ مكه در پى صلح حديبيه

إنّا فتحنا لك فتحًا مبينًا

مراد از {فتح}، ممكن است فتح مكه باشد و فعل ماضى {فتحنا} در واقع تأكيدى باشد بر فتحى كه در آينده صورت خواهد گرفت.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - صف - 61 - 13 - 9

9 - خداوند ، مسلمانان صدراسلام را از پيش ، به فتح مكه و امداد هاى خود وعده داد .

و أُخرى تحبّونها نصر من اللّه و فتح قريب

_ وجود فاصله اى طولانى بين بعثت پيامبر ( ص ) و رسولان گذشته

على فترة من الرسل

{فترة} به معناى سكون و انقطاع است. بنابراين {فترة من الرسل} به معناى انقطاع پيامبرى است. نكره آوردن {فترة} دلالت مى كند بر اينكه آن انقطاع به طول انجاميده بود.

هر شخص عاقل

هل فى ذلك قسم لذى حجر

استفهام در {هل فى ذلك. ..}، تقريرى است و مراد تثبيت اين نكته است كه قسم هاى ياد شده، فرد عاقل را اقناع مى كند; به گونه اى كه او نيز در تأكيد كلام خود، چنين سوگندهايى به كار مى برد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - فجر - 89 - 6 - 8

8 - سوگند خداوند به سپيده دم ، شب هاى ده گانه ، جفت ، تاق و گذشت شب ، براى تأكيد بر دارا بودن توان اجراى تهديدات خويش و نابود ساختن كافران

و الفجر . .. ألم تر كيف فعل ربّك بعاد

ممكن است مراد از سوگندها، تأكيد بر قدرت خداوند بر نابود ساختن مخالفان پيامبر(ص) باشد; در اين صورت جواب قسم محذوف خواهد بود. گفتنى است كه جواب قسم در احتمال ديگر، آيه چهاردهم اين سوره است كه مراقبت شديد خداوند را مطرح كرده است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - فجر - 89 - 14 - 8

8 - خداوند ، براى تأكيد مراقبت خويش بر كردار بندگان ، به فجر ، شب هاى ده گانه ، شفع ، وتر و گذشت شب ، سوگند ياد كرده است .

و الفجر . .. إنّ ربّك لبالمرصاد

در برداشت ياد شده جمله {إنّ ربّك} مى تواند جواب سوگندهايى باشد كه در آغاز سوره آمده بود. بر اين اساس بيان سرنوشت عاد، ثمود و فرعون، جمله هايى معترضه و نوعى استدلال بر مقصود است.

شك در طلوع فجر

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2

- 187 - 40،41

40 - { عن سعد عن بعض اصحابه عنهما ( ع ) فى رجل تسحّر و هو شاك فى الفجر قال : لابأس { كلوا و اشربوا حتى يتبين لكم الخيط الأبيض من الخيط الأسود من الفجر } . . . ;

از امام باقر و امام صادق(ع) درباره كسى كه سحرى خورده در حالى كه در طلوع فجر شك داشته ]سؤال شد[، امام فرمود: اشكالى ندارد ]خداوند فرموده[: كلوا و اشربوا حتى يتبين لكم الخيط الأبيض من الخيط الأسود من الفجر} . .. .

41 - ابى بصير گويد : { سألت ابا عبداللّه ( ع ) عن رجلين قاما فى شهر رمضان فقال احدهما : هذا الفجر و قال الآخر : ما أرى شيئاً قال : ليأكل الذى لم يستيقن الفجر و قد حرم الأكل على الذى زعم قد رأى ، ان اللّه يقول : و كلوا و اشربوا حتى يتبين لكم الخيط الأبيض من الخيط الأسود من الفجر ثم أتموا الصيام إلى الليل ;

از امام صادق(ع) سؤال كردم از دو نفر كه در ماه رمضان درباره ]طلوع[ فجر اختلاف نموده اند، و يكى از آن دو مى گويد اين فجر است و ديگرى مى گويد من چيزى ]از سفيدى صبح[ نمى بينم. امام فرمودند: آن كس كه يقين به طلوع فجر ندارد مى تواند بخورد; ولى آن كس كه معتقد است فجر را ديده بر او حرام است كه بخورد. خداوند مى فرمايد: و كلوا و اشربوا حتى يتبين لكم الخيط الأبيض من الخيط الأسود من الفجر ثم أتموا الصيام إلى الليل}.

طلوع فجر

جلد - نام سوره - سوره - آيه

- فيش

1 - بقره - 2 - 187 - 23

23 - طلوع فجر حد فاصل شب و روز

أحل لكم ليلة الصيام . .. كلوا و اشربوا حتى يتبيّن لكم الخيط الأبيض

{أياماً معدودات} در آيه 184، روزه را مخصوص روز مى داند و {حتى يتبين . ..} شروع روزه را از طلوع فجر قرار داده است. بنابراين، روز در ديدگاه شرع از طلوع فجر آغاز مى شود.

عظمت فجر

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - فجر - 89 - 1 - 2

2 - سپيده دم ، لحظه اى با عظمت

و الفجر

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - فجر - 89 - 5 - 3

3 - عظمت سپيده دم ، شب هاى ده گانه ، جفت ، تاق و گذشت شب ، قابل درك براى بهره مندان از اندكى عقل

هل فى ذلك قسم لذى حجر

تقليل، از نكره بودن {حجر} استفاده شده است.

قدرت بر طلوع فجر

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - فلق - 113 - 5 - 5

5 - توانايى خداوند بر شكافتن تاريكى ها با سپيده صبح ، دليل قدرت او بر نجات انسان از خطر حسودان

قل أعوذ بربّ الفلق . .. و من شرّ حاسد إذا حسد

مالك طلوع فجر

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - فلق - 113 - 1 - 3

3 - خداوند ، تدبيركننده صبحدم و صاحب اختيار طلوع فجر است .

بربّ الفلق

{فلق}، به معناى صبح يا فجر است (قاموس). تناسب اين كلمه با معناى {فَلْق} (شكافتن)، از اين جهت است كه طلوع فجر، تاريكى

را مى شكافد.

مدبر طلوع فجر

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - فلق - 113 - 1 - 10

10 - برطرف شدن تاريكى شب و شكافتن آن با طلوع صبحدم به تدبير خداوند ، دليل توانمندى او بر نجات انسان ها از حوادث خطرناك

قل أعوذ بربّ الفلق

مراد از طلوع فجر

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 187 - 37

37 - { عن على بن مهزيار قال : كتب ابوالحسن بن الحصين إلى أبى جعفر الثانى ( ع ) معى جعلت فداك ، قد اختلفت موالوك فى صلاة الفجر فمنهم من يصلى إذا طلع الفجر الأول المستطيل فى السماء و منهم من يصلى إذا اعترض فى أسفل الأفق و استبان . . . فكتب ( ع ) بخطه و قرأته : الفجر - يرحمك اللّه - هو الخيط الأبيض المتعرض ليس هو الأبيض صعداً . . . فقال : كلوا واشربوا حتى يتبين لكم الخيط الأبيض من الخيط الأسود من الفجر . . . ;

على بن مهزيار مى گويد: ابوالحسن بن حصين در نامه اى كه توسط من به امام جواد(ع) فرستاد، نوشت: فدايت شوم، دوستان و شيعيان شما در وقت نماز صبح اختلاف دارند; گروهى از آنان، وقتى سپيده اول (فجر كاذب) كه در آسمان كشيده مى شود طلوع نمود، نماز صبح مى خوانند و بعضى نيز وقتى سپيده در پايين افق پخش و آشكار شد نماز مى خوانند. امام (ع) با خط خود نوشت و من آن را خواندم كه فجر همان نوار سفيدى است كه در عرض افق ظاهر مى

شود و آن سفيدى كه به طرف بالا مى رود نيست; خداوند فرموده: كلوا و اشربوا حتى يتبين لكم الخيط الأبيض من الخيط الأسود من الفجر}.

نعمت طلوع فجر

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - فلق - 113 - 1 - 9

9 - برطرف شدن تاريكى با طلوع سپيده دم ، نعمتى بزرگ از جانب خداوند

بربّ الفلق

وقت طلوع فجر

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 187 - 22

22 - آن هنگام كه رشته سفيدِ ظاهر شده در افق از رشته سياهِ شب تمييز داده شود ، هنگام فجر است .

حتى يتبيّن لكم الخيط الأبيض من الخيط الأسود من الفجر

حرف {من} در {من الفجر} بيان براى {الخيط الأبيض} است; يعنى، آن رشته سفيد همان فجر است.

يقين به طلوع فجر

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 187 - 41

41 - ابى بصير گويد : { سألت ابا عبداللّه ( ع ) عن رجلين قاما فى شهر رمضان فقال احدهما : هذا الفجر و قال الآخر : ما أرى شيئاً قال : ليأكل الذى لم يستيقن الفجر و قد حرم الأكل على الذى زعم قد رأى ، ان اللّه يقول : و كلوا و اشربوا حتى يتبين لكم الخيط الأبيض من الخيط الأسود من الفجر ثم أتموا الصيام إلى الليل ;

از امام صادق(ع) سؤال كردم از دو نفر كه در ماه رمضان درباره ]طلوع[ فجر اختلاف نموده اند، و يكى از آن دو مى گويد اين فجر است و ديگرى مى گويد من چيزى ]از سفيدى

صبح[ نمى بينم. امام فرمودند: آن كس كه يقين به طلوع فجر ندارد مى تواند بخورد; ولى آن كس كه معتقد است فجر را ديده بر او حرام است كه بخورد. خداوند مى فرمايد: و كلوا و اشربوا حتى يتبين لكم الخيط الأبيض من الخيط الأسود من الفجر ثم أتموا الصيام إلى الليل}.

- 9

9 - پرهيز از نظر دوختن به نامحرمان و اجتناب از آلودگى به فحشا و فساد جنسى ، زمينه ساز طهارت ، پاكى ، رشد و بالندگى است .

قل للمؤمنين يغضّوا من أبص_رهم و يحفظوا فروجهم ذلك أزكى لهم

{زكاة} (مصدر {أزكى}) هم به معناى {نمو و رشد} و هم به معناى {طهارت و پاكى} است.

آثار فحشا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 84 - 5

5 _ جوامع مبتلا به لواط و فحشا ، جوامعى مجرم و در معرض نابودى با عذاب هاى سخت الهى

فانظر كيف كان عقبة المجرمين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 23 - 31

31_ ارتكاب فحشا و ناسپاسى در برابر نعمت هاى خداوند ، مانع رستگارى است .

إنه لايفلح الظ_لمون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - نور - 24 - 21 - 11،15

11 - ناسازگارى ايمان با پيروى از شيطان و ارتكاب فحشا و منكرات

ي_أيّها الذين ءامنوا لاتتّبعوا خطوت الشيط_ن . .. فإنّه يأمر بالفحشاء و المنكر

برداشت فوق، به خاطر اين نكته است كه خداوند پيش از نهى از فحشا و منكرات، مسلمانان را با وصف ايمان مورد خطاب قرار داد.

15 - پيروى از شيطان و ارتكاب فحشا و منكرات ، مانع از رشد و بالندگى و مايه ناپاكى و انحطاط انسان است .

لاتتّبعوا خطوت الشيط_ن . .. فإنّه يأمر بالفحشاء و المنكر و لولا فضل اللّه عليكم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - نور - 24 - 26 - 3

3 - آلودگى به فحشا و

زنا ، نشان خباثت ( بدسرشتى و بد كردارى ) انسان است .

الخبيث_ت للخبيثين و الخبيثون للخبيث_ت

اجتناب از فحشا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 151 - 26

26 _ دورى از كارهاى زشت و پرهيز از كشتن بى گناهان، از توصيه هاى خدا به انسانها

و لاتقربوا الفوحش . .. ذلكم وصيكم به

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 153 - 1

1 _ پرهيز از شرك، فرزندكشى، كردارهاى شنيع، كشتن بيگناهان، تجاوز به دارايى يتيمان، راهى است راست براى حركت به سوى خدا.

ألا تشركوا به شيئاً . .. و أن هذا صرطى مستقيماً

برداشت فوق بر اين اساس است كه مراد از ضمير متكلم در {صراطى} خداوند باشد. صراط خداوند يعنى راهى كه به سوى اوست.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 90 - 10

10- اهتمام اسلام به سالم سازى روابط اجتماعى انسان ها و تحكيم بخشيدن به آن و پاك سازى جامعه از فحشا ، بزهكارى ، ستم و سركشى

إن الله يأمر بالعدل و الإحس_ن و . .. و ينهى عن الفحشاء و المنكر و البغى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - نور - 24 - 30 - 6

6 - مردان مؤمن ، وظيفه دار پرهيز از آلودگى به فحشا و زنا

قل للمؤمنين . .. يحفظوا فروجهم

مقصود از جمله {و يحفظوا فروجهم} (مردان شرمگاه خود را حفظ كنند) _ به قرينه آيات قبل كه درباره حكم فحشا و قذف بود _ مى تواند خوددارى از ارتكاب فحشا

و زنا باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - نور - 24 - 31 - 6

6 - زنان مؤمن ، وظيفه دار اجتناب از آلودگى به زنا و فحشا هستند .

و قل للمؤمن_ت . .. و يحفظن فروجهنّ

اشاعه فحشا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - نور - 24 - 19 - 10

10 - اشاعه فحشا در ميان جامعه اسلامى و تهمت آلودگى جنسى به مؤمنان پاكدامن ، از ترفند هاى منافقان

إنّ الذين يحبّون أن تشيع الف_حشة فى الذين ءامنوا لهم عذاب أليم

تعبير {فى الذين آمنوا} (در ميان صفوف مؤمنان) بيانگر اين نكته است كه اشاعه دهندگان فحشا، خود از مؤمنان نيستند; بلكه در ميان صفوف مؤمنان رخنه كرده اند و آنان را به فساد مى كشانند. گفتنى است چون آيات پيشين درباره ماجراى {افك} بود كه به دست منافقان انجام گرفت، مى توان استفاده كرد كه مقصود در {الذين يحبّون...} همان منافقان اند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - نور - 24 - 21 - 10

10 - اشاعه فحشا و بازى با حيثيت مؤمنان و بدنام كردن آنان ، فرمان بردارى از شيطان و گام نهادن در راه او است .

و من يتّبع خطوت الشيط_ن فإنّه يأمر بالفحشاء و المنكر

نهى از پيروى شيطان _ پس از محكوميت ماجراى {افك} و ممنوعيت اشاعه فحشا _ مى تواند هشدارى باشد به رواج دهندگان فحشا كه رفتارشان، رفتارى است شيطانى و در حقيقت گام نهادن در راه شيطان مى باشد.

اشاعه فحشا در جاهليت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - نور

- 24 - 33 - 24

24 - واداشتن كنيزان به فحشا و خودفروشى جهت كسب در آمد و رفاه بيشتر ، امرى رايج در جاهليت

و لاتكرهوا فتي_تكم على البغاء . .. لتبتغوا عرض الحيوة الدنيا

افتراى فحشا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - نساء - 4 - 156 - 9

9 _ نسبت دادن فحشا و بى عفتى به پاكدامنان ( قذف ) ، حرام و موجب دورى از رحمت خداوند

و بكفرهم و قولهم على مريم بهتناً عظيماً

اكراه به فحشا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - نور - 24 - 33 - 21،22

21 - واداشتن كنيزان عفيف ، بر فحشا و فساد جنسى ، حرام است .

و لاتكرهوا فتي_تكم على البغاء إن أردن تحصّنًا

22 - سود و درآمد به دست آمده از راه واداشتن كنيزان به فحشا و خودفروشى ، حرام است .

ولاتكرهوا فتي_تكم على البغاء إن أردن تحصّنًا لتبتغوا عرض الحيوة الدنيا

نهى از واداشتن كنيزان به فحشا براى به دست آوردن سود و متاع دنيوى، دليل حرمت چنين سودى است.

اهميت اجتناب از فحشا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 90 - 16

16- رعايت عدالت ، احسان ، اداى حق خويشاوندان و دورى از فحشا ، اعمال زشت و ستم ، از موعظه هاى خداوند به انسان است .

إن الله يأمر بالعدل . .. و ينهى عن الفحشاء ... يعظكم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 32 - 3

3- لزوم اجتناب انسان از زمينه هاى ابتلا به فحشا و گناهان

بسيار زشت و بد فرجام

و لاتقربوا الزنى إنه كان ف_حشة و ساء سبيلاً

جمله {إنه كان فاحشة و . ..} تعليل براى نهى {لاتقربوا} است; يعنى، زنا چون فحشا و بد عاقبت است، لازم الاجتناب است، پس بايد از فحشا و هر گناهى كه عاقبت سوء دارد، پرهيز كرد.

تحريم فحشا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - اعراف - 7 - 33 - 1

1 _ خداوند كردارهاى زشت و شنيع و رفتارهاى نكوهيده و ستمگرى را تحريم كرده است.

قل إنما حرم ربى الفوحش ما ظهر منها و ما بطن و الإثم و البغى بغير الحق

{فواحش} جمع فاحشة و به معناى كارهاى شنيع (همانند زنا، لواط و . .. ) است و {إثم} به كردارهاى نكوهيده (همانند ميگسارى و ... ) گفته مى شود. (برگرفته از مجمع البيان).

تنفر از فحشا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 90 - 19

19- بيزارى از فحشا ، زشتى و ستم ، نهفته در نهاد آدميان

و ينهى عن . .. لعلّكم تذكّرون

{تذكّر} ياد آوردن چيزى است كه قبلاً انسان به نوعى از آن آگاه بوده و يا بدان تمايل داشته است.

حرمت فحشا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 151 - 20،22

20 _ كردارهاى شنيع، چه آشكارا انجام گيرد و چه مخفيانه، حرام است.

و لاتقربوا الفوحش ما ظهر منها و ما بطن

تقسيم كارهاى شنيع به {ماظهر منها و ما بطن} مى تواند ناظر به چگونه انجام شدن كار زشت باشد. يعنى فاحشه اى مانند زنا كه هم مى تواند مخفى انجام

گيرد و هم مى تواند علنى، ارتكاب آن در هر صورت حرام است.

22 _ انجام كارهاى زشت به صورت علنى داراى شناعت و حرمتى شديدتر نسبت به انجام آنها به صورت مخفيانه

لاتقربوا الفوحش ما ظهر منها و ما بطن

تقديم {ما ظهر} بر {ما بطن} مى تواند اشاره به برداشت فوق باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - اعراف - 7 - 33 - 2،3

2 _ هر كردار زشت، چه مخفيانه انجام گيرد و چه آشكارا و علنى، حرام است.

إنما حرم ربى الفوحش ما ظهر منها و ما بطن

تقسيم كارهاى شنيع به دو قسم آشكار و غير آشكار مى تواند ناظر به چگونه انجام شدن آن باشد. يعنى عملى زشت همانند زنا، چه مخفى انجام گيرد و چه آشكارا، حرام است. و نيز مى تواند اين تقسيم ناظر به مجموعه كردارهاى شنيع باشد ; يعنى كردارهاى زشت دو صنف است: صنفى كه معمولاً مخفى انجام مى گيرد، همانند دزدى و زنا، و صنفى كه بناى مردمان بر مخفى كردن آن نيست، همانند برخى از ظلمها.

3 _ هر دو صنف از كردارهاى زشت (صنفى كه معمولاً مخفيانه انجام مى گيرد و صنفى كه بناى مردم بر مخفى انجام دادن آن نيست) حرام است.

إنما حرم ربى الفوحش ما ظهر منها و ما بطن

دعوت به فحشا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - نور - 24 - 21 - 5

5 - شيطان ، پيروانش را هرگز ر ها نمى كند ; بلكه مدام آنان را به انواع فحشا و منكرات فرا مى خواند .

و من يتّبع خطوت الشيط_ن فإنّه يأمر بالفحشاء

و المنكر

برداشت ياد شده از به كارگيرى فعل مضارع {يأمر} استفاده شده است; زيرا فعل مضارع بيانگر استمرار است.

روش ممانعت از فحشا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - نور - 24 - 58 - 16

16 - استفاده از روش پيشگيرى ، سياست اسلام در مبارزه اصولى با فحشا و انحرافات جنسى است .

ليستئذنكم . .. ثلث عورت لكم ليس عليكم ... بعدهنّ طوّفون عليكم بعضكم على بعض

يكى از روش هاى پيشگيرى از ارتكاب فحشا و انحرافات جنسى، جلوگيرى از بلوغ زودرس و نيز تنظيم صحيح روابط ميان فرزندان مميز و در شرف بلوغ با پدر و مادران است كه اين آيه در صدد بيان همين مسأله مى باشد. گفتنى است كه مطلب ياد شده را مى توان از ارتباط ميان آيه شريفه و آيات 1 تا 33 همين سوره به دست آورد.

زمينه فحشا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 90 - 11

11- رعايت نكردن عدالت در جامعه ، خوددارى از احسان و قطع رابطه با خويشاوندان ، زمينه ساز رواج فحشا ، بزهكارى ، ستم و سركشى در جامعه است . *

إن الله يأمر بالعدل و الإحس_ن و إيتاىءِ ذى القربى و ينهى عن الفحشاء و المنكر و ا

برداشت فوق، از مقابله عدل و . .. با فحشا و ... استفاده گرديد; يعنى، اگر عدل و ... در جامعه باشد، زمينه رواج فحشا و ... از بين مى رود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - نور - 24 - 21 - 2،7

2 - شيطان ، داراى راه

هاى متعدد و وسايل گوناگون براى كشاندن انسان ها به فحشا و منكرات است .

لاتتّبعوا خطوت الشيط_ن

برداشت فوق، از جمع آمدن {خطوات} استفاده مى شود.

7 - نتيجه و ره آورد پيروى از شيطان ، فرو افتادن در منجلاب زشتى ها و ناپسندى ها ( فحشا و منكرات ) است .

و من يتّبع خطوت الشيط_ن فإنّه يأمر بالفحشاء و المنكر

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - نور - 24 - 30 - 7

7 - خيره شدن به نامحرمان و چشم چرانى ، زمينه ساز آلودگى به فحشا و فساد جنسى است .

قل للمؤمنين يغضّوا من أبص_رهم و يحفظوا فروجهم

در آيه شريفه حكم حرمت چشم چرانى و نگاه به نامحرمان، بر حكم عفت گزينى و اجتناب از فحشا، مقدم داشته شده است و اين تقدم ذكرى، مى تواند حكايت از تقدم رتبى و ارتباط ميان اين دو حكم داشته باشد; به اين معنا كه پرهيز از چشم چرانى، زمينه عفت گزينى و اجتناب از آلودگى جنسى خواهد بود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - نور - 24 - 31 - 7

7 - خيره شدن به نامحرمان و چشم چرانى ، زمينه ساز آلودگى به فحشا و فساد جنسى است .

قل للمؤمن_ت . .. يحفظن فروجهنّ

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - نور - 24 - 33 - 2،3،10،27

2 - نيافتن همسر مناسب و امكانات ازدواج ، مجوز آلودگى به فحشا و فساد جنسى نيست .

و ليستعفف الذين لايجدون نكاحًا

3 - زنان و مردان غير متأهل ، بيش از ديگران در معرض فحشا و آلودگى جنسى

اند .

و ليستعفف الذين لايجدون نكاحًا

فرمان خداوند به عفت گزينى افراد غير متأهل، مى تواند گوياى اين نكته باشد كه آنان بيش از افراد متأهل، در معرض فساد جنسى اند.

10 - زنان و مردان غير متأهل فقير و فاقد امكانات ازدواج ، بيش از ديگران در معرض آلودگى به فساد جنسى اند .

و ليستعفف الذين لايجدون نكاحًا حتّى يغنيهم اللّه من فضله

توصيه خداوند به افراد غير متأهل فقير و فاقد امكانات ازدواج مبنى بر عفت و پاكدامنى، مى تواند بيانگر نكته ياد شده باشد.

27 - دل بستگى به ماديات و دنيامدارى ، زمينه رواج فحشا و فساد جنسى در يك جامعه است .

و لاتكرهوا فتي_تكم على البغاء . .. لتبتغوا عرض الحيوة الدنيا

سرزنش اشاعه فحشا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - نساء - 4 - 148 - 1

1 _ ناخشنودى خداوند از سخنى كه افشا كننده بدى ها و زشتى هاى ديگران باشد .

لايحب اللّه الجهر بالسوء من القول إلاّ من ظلم

در برداشت فوق، {من القول}، بيان براى {الجهر} گرفته شده است و با توجه به استثناى {الا من ظلم} معلوم مى شود مراد، افشاى بديهاى ديگران است.

علاقمندان به اشاعه فحشا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - نور - 24 - 19 - 11

11 - وجود افرادى بدخواه و خواستار اشاعه فحشا و بدنامى اهل ايمان در جامعه نوپاى صدراسلام

إنّ الذين يحبّون أن تشيع الف_حشة فى الذين ءامنوا لهم عذاب أليم

علاقه به اشاعه فحشا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - نور - 24 - 19 - 3

3 - علاقه و

رضايت قلبى به اشاعه فحشا و افشاى آنها _ حتى بدون دست داشتن در اين امر _ ممنوع است .

إنّ الذين يحبّون أن تشيع الف_حشة . .. لهم عذاب أليم

برداشت ياد شده، مبتنى بر اين نكته است كه مقصود از {يحبّون} صرف علاقه و رضايت قلبى باشد; هر چند تلاشى در اين جهت صورت نگيرد. ظاهر ماده {حبّ} نيز گوياى همين مطلب است.

عوامل اشاعه فحشا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - نمل - 27 - 55 - 6

6 - جهل و بى خردى جامعه ، عامل گسترش و فراگيرى فساد

أئنّكم لتأتون الرجال . .. بل أنتم قوم تجهلون

تعبير {بل أنتم. ..} بيانگر نوعى تعليل و روان شناسى جامعه انسانى است. هم چنين تذكر مى دهد كه جهل، ريشه و علة العلل نفوذ و گسترش انحرافات اخلاقى است.

عوامل فحشا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - نور - 24 - 33 - 7

7 - نقش مؤثر مسائل اقتصادى ( فقر و غنا ) در آلودگى به فحشا و فساد جنسى و يا اجتناب از آنها

و ليستعفف الذين لايجدون نكاحًا حتّى يغنيهم اللّه من فضله

فحشا در قوم لوط

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - نمل - 27 - 54 - 5،7

5 - قوم لوط ، مرتكب فحشا ( لواط ) ، به گونه اى آشكار و در برابر ديدگان همه

أتأتون الف_حشة و أنتم تبصرون

{إبصار} (مصدر {تبصرون}) به معناى ديدن است. بنابراين {و أنتم تبصرون} دلالت مى كند كه آن قوم، گناه لواط را در برابر چشم ديگران انجام مى دادند.

7 - روى آوردن

قوم لوط به كردار زشت ، على رغم آگاهى آنان به ماهيت پليد آن

أتأتون الف_حشة و أنتم تبصرون

برخى از مفسران كلمه {تبصرون} را از {ابصارالقلب} (معادل دانش و آگاهى) مشتق دانسته اند. بنابراين مفاد پيام لوط چنين مى شود: شما به زشتى ها روى آورده ايد با اين كه ماهيت پليد و قبيح اعمالتان را مى دانيد.

فحشاى آشكار

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 151 - 20،22

20 _ كردارهاى شنيع، چه آشكارا انجام گيرد و چه مخفيانه، حرام است.

و لاتقربوا الفوحش ما ظهر منها و ما بطن

تقسيم كارهاى شنيع به {ماظهر منها و ما بطن} مى تواند ناظر به چگونه انجام شدن كار زشت باشد. يعنى فاحشه اى مانند زنا كه هم مى تواند مخفى انجام گيرد و هم مى تواند علنى، ارتكاب آن در هر صورت حرام است.

22 _ انجام كارهاى زشت به صورت علنى داراى شناعت و حرمتى شديدتر نسبت به انجام آنها به صورت مخفيانه

لاتقربوا الفوحش ما ظهر منها و ما بطن

تقديم {ما ظهر} بر {ما بطن} مى تواند اشاره به برداشت فوق باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - اعراف - 7 - 33 - 19،20

19 _ سئل على بن الحسين(ع) عن الفواحش ما ظهر منها و ما بطن قال: ما ظهر نكاح إمرأة الأب و ما بطن الزنا.

از امام سجاد(ع) درباره فواحش ظاهرى و باطنى سؤال شد فرمود: فاحشه ظاهرى، ازدواج با همسر پدر و فاحشه باطنى زناست.

20 _ عن محمّد بن منصور قال: سألت عبدا صالحا عن قول الله عز و جل: {قل إنما حرم ربى

الفواحش ما ظهر منها و ما بطن} قال: ان القرآن له ظهر و بطن فجميع ما حرم الله فى القرآن هو الظاهر و الباطن من ذلك ائمة الجور . .. .

محمّد بن منصور گويد: از امام كاظم(ع) درباره آيه {قل انما حرم . .. } سؤال كردم فرمود: قرآن، داراى ظاهر و باطن است ; آنچه را خداوند در قرآن تحريم كرده فاحشه آشكار و باطن آن، اطاعت از پيشوايان ستمگر است ... .

فحشاى پنهانى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 151 - 20،22

20 _ كردارهاى شنيع، چه آشكارا انجام گيرد و چه مخفيانه، حرام است.

و لاتقربوا الفوحش ما ظهر منها و ما بطن

تقسيم كارهاى شنيع به {ماظهر منها و ما بطن} مى تواند ناظر به چگونه انجام شدن كار زشت باشد. يعنى فاحشه اى مانند زنا كه هم مى تواند مخفى انجام گيرد و هم مى تواند علنى، ارتكاب آن در هر صورت حرام است.

22 _ انجام كارهاى زشت به صورت علنى داراى شناعت و حرمتى شديدتر نسبت به انجام آنها به صورت مخفيانه

لاتقربوا الفوحش ما ظهر منها و ما بطن

تقديم {ما ظهر} بر {ما بطن} مى تواند اشاره به برداشت فوق باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - اعراف - 7 - 33 - 19،20

19 _ سئل على بن الحسين(ع) عن الفواحش ما ظهر منها و ما بطن قال: ما ظهر نكاح إمرأة الأب و ما بطن الزنا.

از امام سجاد(ع) درباره فواحش ظاهرى و باطنى سؤال شد فرمود: فاحشه ظاهرى، ازدواج با همسر پدر و فاحشه باطنى زناست.

20 _ عن

محمّد بن منصور قال: سألت عبدا صالحا عن قول الله عز و جل: {قل إنما حرم ربى الفواحش ما ظهر منها و ما بطن} قال: ان القرآن له ظهر و بطن فجميع ما حرم الله فى القرآن هو الظاهر و الباطن من ذلك ائمة الجور . .. .

محمّد بن منصور گويد: از امام كاظم(ع) درباره آيه {قل انما حرم . .. } سؤال كردم فرمود: قرآن، داراى ظاهر و باطن است ; آنچه را خداوند در قرآن تحريم كرده فاحشه آشكار و باطن آن، اطاعت از پيشوايان ستمگر است ... .

فرجام شوم اشاعه فحشا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - نور - 24 - 19 - 9

9 - انسان ها نسبت به پيامد و بازتاب شوم دنيوى و اخروى اشاعه فحشا در جامعه ، آگاهى درست و كاملى ندارند .

إنّ الذين يحبّون أن تشيع الف_حشة . .. و اللّه يعلم و أنتم لاتعلمون

برداشت فوق، مبتنى بر اين نكته است كه مفعول {لاتعلمون} نتيجه و بازتاب كار زشت اشاعه فحشا و فساد جنسى در جامعه باشد.

كيفر اخروى اشاعه فحشا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - نور - 24 - 19 - 7

7 - حكم خداوند مبنى بر كيفر دنيوى و اخروى اشاعه دهندگان فحشا و سخت گيرى نسبت به آنان ، ناشى از علم و آگاهى او به حكمت و پيامد كار ها و رفتار ها است .

إنّ الذين يحبّون أن تشيع الف_حشة . .. لهم عذاب أليم فى الدنيا و الأخرة و اللّه ي

برداشت ياد شده بر اساس اين نكته است كه مفعول {يعلم} و

{تعلمون} حكمت و پيامد همين حكم باشد; يعنى، شما نمى دانيد كه چرا خداوند تا اين اندازه نسبت به اشاعه فحشا، واكنش سخت نشان مى دهد و حكمت اين سخت گيرى چيست؟ تنها خداوند به آن آگاهى دارد.

كيفر اشاعه فحشا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - نور - 24 - 19 - 1

1 - اشاعه فحشا در ميان مردم ، گناهى بزرگ و در پى دارنده عذابى دردناك در دنيا و آخرت

إنّ الذين يحبّون أن تشيع الف_حشة فى الذين ءامنوا لهم عذاب أليم فى الدنيا و الأخر

{فاحشة} به هر عمل و سخن بسيار زشت گفته مى شود و اين واژه كنايه از گناه زنا و فساد جنسى است. عبارت {أن تشيع الفاحشة} نيز به دو گونه قابل معنا و تفسير كردن است: 1_ اشاعه فحشا و رواج گناهان جنسى. 2- رواج و پخش اخبار مربوط به فحشا و روابط جنسى ديگران، كه در اين صورت كلمه اى در تقدير است; يعنى، {أن تشيع خبر الفاحشة}.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - نور - 24 - 20 - 4،5

4 - فضل ، رحمت ، رأفت و مهربانى خداوند ، موجب شتاب نكردن او در عذاب اشاعه دهندگان فحشا

و لولا فضل اللّه عليكم و رحمته و أنّ اللّه رءوف رحيم

جواب {لولا} محذوف است و آنچه مى تواند مقدر باشد _ به قرينه آيه 14 (لمسّكم فيما أفضتم فيه عذاب عظيم) و نيز آيه قبلى كه در آن اشاعه دهندگان فحشا تهديد به عذاب شده اند _ جمله اى مانند {لعاجلكم بالعقوبة} و يا {لهلكتم} مى باشد.

5 - وضع

كيفر سخت براى اشاعه دهندگان فحشا و افشاى چهره توطئه گران { افك } ، از جلوه هاى فضل و رحمت خدا بر مسلمانان صدراسلام

و لولا فضل اللّه عليكم و رحمته

برداشت ياد شده، به خاطر اين است كه آيه شريفه، دهمين و آخرين آيه اى است كه درباره ماجراى {افك} نازل گرديد و قهراً ارتباط نزديكى با اين ماجرا دارد.

كيفر دنيوى اشاعه فحشا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - نور - 24 - 19 - 7

7 - حكم خداوند مبنى بر كيفر دنيوى و اخروى اشاعه دهندگان فحشا و سخت گيرى نسبت به آنان ، ناشى از علم و آگاهى او به حكمت و پيامد كار ها و رفتار ها است .

إنّ الذين يحبّون أن تشيع الف_حشة . .. لهم عذاب أليم فى الدنيا و الأخرة و اللّه ي

برداشت ياد شده بر اساس اين نكته است كه مفعول {يعلم} و {تعلمون} حكمت و پيامد همين حكم باشد; يعنى، شما نمى دانيد كه چرا خداوند تا اين اندازه نسبت به اشاعه فحشا، واكنش سخت نشان مى دهد و حكمت اين سخت گيرى چيست؟ تنها خداوند به آن آگاهى دارد.

كيفر فحشا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - نساء - 4 - 16 - 14

14 _ حبس ، كيفر فحشاى دوشيزگان

و الّذان يأتيانها منكم فاذوهما

امام صادق (ع) درباره آيه فوق فرمود: يعنى البكر اذا اتت الفاحشة التى اتتها هذه الثيّب، و درباره {اذوهما} فرمود: تحبس.

_______________________________

تفسير عياشى، ج 1، ص 227، ح 61 ; نورالثقلين، ج 1، ص 456، ح 124.

گناه اشاعه فحشا

جلد - نام سوره - سوره

- آيه - فيش

12 - نور - 24 - 19 - 1

1 - اشاعه فحشا در ميان مردم ، گناهى بزرگ و در پى دارنده عذابى دردناك در دنيا و آخرت

إنّ الذين يحبّون أن تشيع الف_حشة فى الذين ءامنوا لهم عذاب أليم فى الدنيا و الأخر

{فاحشة} به هر عمل و سخن بسيار زشت گفته مى شود و اين واژه كنايه از گناه زنا و فساد جنسى است. عبارت {أن تشيع الفاحشة} نيز به دو گونه قابل معنا و تفسير كردن است: 1_ اشاعه فحشا و رواج گناهان جنسى. 2- رواج و پخش اخبار مربوط به فحشا و روابط جنسى ديگران، كه در اين صورت كلمه اى در تقدير است; يعنى، {أن تشيع خبر الفاحشة}.

مبارزه با فحشا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - نساء - 4 - 25 - 28

28 _ لزوم فراهم كردن زمينه هاى ازدواج در جامعه ، جهت جلوگيرى از فحشا و فساد

و من لم يستطع منكم . .. فمن ما ملكت ايمانكم ... ذلك لمن خشى الْعنت منكم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 80 - 2

2 _ سرگذشت لوط پيامبر در مبارزه عليه فحشا و فرجام شوم قوم زشتكار او ، سرگذشتى پندآموز و شايسته يادآورى

و لوطاً إذ قال

چنانچه {لوطاً} مفعول براى فعل مقدر {اذكر} باشد، كلمه {إذ} بدل اشتمال براى لوطاً است و اگر لوطاً مفعول براى {أرسلنا} گرفته شود، {إذ} مفعول براى فعل مقدر {اذكر} خواهد بود، كه بر اين مبنا تقدير جمله چنين است: أرسلنا لوطاً اذكر إذ قال . .. . بنابر هر دو

احتمال، لزوم يادآورى داستان لوط و قومش به دست مى آيد. گفتنى است هدف از يادآورى سرگذشت پيشينيان، عبرت آموزى و پندگيرى است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - نور - 24 - 31 - 8

8 - مبارزه اسلام با علل و زمينه هاى وقوع جرم ، بزهكارى و فساد جنسى

و قل للمؤمن_ت يغضضن من أبص_رهنّ و يحفظن فروجهنّ

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - نمل - 27 - 54 - 4

4 - مبارزه با فحشا و زشت كردارى ، مهم ترين مسؤوليت و رسالت لوط

و لوطًا إذ قال لقومه أتأتون الف_حشة

مقدم آمدن {أتأتون الف_حشة} و قرار گرفتن آن در رأس پيام هاى لوط، بيانگر مطلب ياد شده است.

مبارزه لوط(ع) با فحشا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - عنكبوت - 29 - 28 - 3

3 - سرگذشت لوط ( ع ) ، در مبارزه بر ضد فحشا ، پندآموز و شايسته ياد و يادآورى است .

و لوطًا إذ قال

{لوطاً} احتمال دارد كه عطف به آيه چهارده باشد و احتمال دارد كه مفعول فعل مقدّر {اذكر} باشد. بنابر احتمال دوم، نكته بالا قابل استفاده است.

مرتكبان فحشا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 169 - 10

10 - بدكاران و مرتكبان فحشا و پليدى ها ، پيروان شيطان هستند .

لاتتبوا خطوت الشيطن . .. إنما يأمركم بالسوء و الفحشاء

منشأ اجتناب از فحشا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - نور - 24 - 21 - 17

17 - هيچ كس بيرون از مشيت

خدا و بدون برخوردارى از فضل و رحمت او ، قادر بر مخالفت با شيطان و اجتناب از فحشا و منكرات نيست .

لاتتّبعوا خطوت الشيط_ن . .. و لولا فضل اللّه عليكم و رحمته ما زكى منكم من أحد أب

موارد اشاعه فحشا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - نور - 24 - 19 - 14

14 - { عن على ( ع ) انه قال . من قال فى مؤمن ما رأت عيناه و سمعت اُذناه ما يشينه و يهدم مروته فهو من الذين قال اللّه عزّوجلّ : { إنّ الذين يحبّون أن تشيع الفاحشة فى الذين آمنوا لهم عذاب أليم } .

از حضرت على(ع) روايت شده است كه فرمود: كسى كه درباره مؤمنى چيزى را بازگو كند كه چشمانش ديده و گوش هايش شنيده است و موجب بى آبرويى و بى اعتبارى آن مؤمن مى گردد، چنين كسى از جمله افرادى است كه خداى _ عزّوجلّ _ در باره آنان فرمود: {إنّ الذين يحبّون أن تشيع الفاحشة فى الذين آمنوا لهم عذاب أليم}.

موانع فحشا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - حجر - 15 - 69 - 2

2- تقواى الهى ، مانع از ارتكاب فحشا و آلودگى به انحرافات جنسى ( لواط و همجنس بازى )

و اتقوا الله

از اينكه لوط(ع) در پى قصد تعرّض قومش به مهمانان وى، از آنان دعوت مى كند كه تقواى الهى را رعايت كنند، حاكى است كه تقوا داراى چنين اثرى است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - نور - 24 - 2 - 15

15- پيشگيرى از

ارتكاب فحشا و عبرت آموزى ، فلسفه تشريع كيفر زنا و اجراى آن در ملأ عام

الزانية و الزانى فاجلدوا. .. و ليشهد عذابهما طائفة من المؤمنين

برداشت ياد شده، به خاطر اين است كه مشاهده كيفر زنا، بى ترديد باعث عبرت گيرى و موجب پيشگيرى از ارتكاب به آن خواهد شد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - نور - 24 - 20 - 2

2 - وضع كيفر سخت ( عذاب دردناك ) ، به منظور جلوگيرى از آلوده شدن جامعه ايمانى به مفاسد اخلاقى و فحشا ، جلوه اى از فضل و رحمت خداوند به امت اسلامى

إنّ الذين يحبّون أن تشيع الف_حشة . .. لهم عذاب أليم ... و لولا فضل اللّه عليكم و

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - نور - 24 - 21 - 21

21 - توجه و اعتقاد به شنوا و دانا بودن خداوند به تمامى گفته ها و رفتار هاى نهان و آشكار آدمى ، بازدارنده وى از ارتكاب فحشا و منكرات و پيروى از شيطان

ي_أيّها الذين ءامنوا لاتتّبعوا خطوت الشيط_ن . .. فإنّه يأمر بالفحشاء و المنكر ..

جمله {و اللّه سميع عليم} استينافيه تعليليه است و در مقام تعليل براى جملات پيشين مى باشد. بنابراين هشدار خداوند به شنوا و دانا بودن خويش، پس از نهى از پيروى شيطان، مى تواند به منظور بازداشتن انسان از گناه و فحشا و تضمين اين بازدارندگى باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - نور - 24 - 32 - 8

8 - ازدواج ، از راه هاى پيشگيرى از فحشا ، زنا و

روابط ناسالم جنسى

و أنكحوا الأي_مى منكم و الص_لحين من عبادكم و إمائكم

برداشت ياد شده از ارتباط اين آيه با آيات قبل _ كه درباره پرهيز از چشم چرانى و فحشا و تشويق به عفاف بود _ استفاده مى شود; چرا كه بهترين روش براى پيشگيرى از ارتكاب به گناه و فساد جنسى ازدواج است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - نور - 24 - 33 - 7

7 - نقش مؤثر مسائل اقتصادى ( فقر و غنا ) در آلودگى به فحشا و فساد جنسى و يا اجتناب از آنها

و ليستعفف الذين لايجدون نكاحًا حتّى يغنيهم اللّه من فضله

مؤمنان و فحشا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - نور - 24 - 21 - 12

12 - مؤمنان نيز همچون ديگر مردمان ، در معرض پيروى از شيطان و گرفتار شدن به زشتى ها و ناپسندى ها ( فحشا و منكرات ) قرار دارند .

ي_أيّها الذين ءامنوا لاتتّبعوا خطوت الشيط_ن . .. فإنّه يأمر بالفحشاء و المنكر

هشدار خداوند به مؤمنان از ارتكاب به فحشا و منكر و پيروى از شيطان، گوياى حقيقت ياد شده است.

نهى از فحشا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - اعراف - 7 - 29 - 1

1 _ خداوند به رعايت قسط (عدل و انصاف) فرمان داده، نه به ارتكاب فحشا و زشتى

إن الله لا يأمر بالفحشاء . .. قل أمر ربى بالقسط

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 80 - 4

4 _ بازداشتن مردم از فحشا و لواط ، مهمترين و مقدمترين

وظيفه لوط در رسالت هاى خويش

و لوطاً إذ قال لقومه أتأتون الفحشة

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 90 - 8،9

8- خداوند از ارتكاب فحشا و اعمال ناپسند و ستم و سركشى نهى كرده است .

و ينهى عن الفحشاء و المنكر و البغى

9- نهى از ارتكاب فحشا و زشتى و ستم ، از مهم ترين تحذير هاى قرآن و نواهى خداوند است .

و نزّلنا عليك الكت_ب . .. إن الله ... ينهى عن الفحشاء و المنكر و البغى

فحشاء

عوامل فحشاء

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - بقره - 2 - 268 - 6

6 _ توجّه به فحشاخواهى شيطان ، عامل بازدارنده انسان از پذيرش وسوسه هاى او

الشيطان يعدكم الفقر و يأمركم بالفحشاء

بنابراينكه جمله {يأمركم بالفحشاء}، تعليلى براى جمله {يعدكم الفقر} باشد. يعنى به وعده ها و وسوسه هاى او گوش فرا ندهيد; چه اينكه شما را به فحشا فرامى خواند.

موارد فحشاء

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - بقره - 2 - 268 - 14

14 _ انفاق نكردن و نيز انفاق از اموال خبيث ( غير مرغوب ) ، از مصاديق فحشا و زشتى

انفقوا من طيّبات ما كسبتم . .. الشّيطان يعدكم الفقر و يأمركم بالفحشاء

جمله {يأمركم بالفحشاء}، تفسيرى از وسوسه شيطان، مبنى بر ترك انفاق و نيز انفاق از مال خبيث است.

موانع فحشاء

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - بقره - 2 - 268 - 6

6 _ توجّه به فحشاخواهى شيطان ، عامل بازدارنده انسان از پذيرش وسوسه هاى او

الشيطان يعدكم الفقر و

يأمركم بالفحشاء

بنابراينكه جمله {يأمركم بالفحشاء}، تعليلى براى جمله {يعدكم الفقر} باشد. يعنى به وعده ها و وسوسه هاى او گوش فرا ندهيد; چه اينكه شما را به فحشا فرامى خواند.

است .

يؤتكم خيرا مما أخذ منكم

{ما} در {مما أخذ} موصول اسمى است و مراد ز آن فديه هايى است كه از اسيران جنگ بدر گرفته شد.

حليت فديه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - انفال - 8 - 69 - 2،11

2 _ فديه هاى گرفته شده در قبال آزادى اسيران ، از جمله غنايم و استفاده از آنها حلال است .

فلكوا مما غنمتم حللا طيبا و اتقوا اللّه

از مصاديق مورد نظر براى {ما غنمتم} به دليل آيات گذشته كه درباره اسيران جنگى بود، فديه هايى است كه در برابر آزادى آنان گرفته مى شود. عطف جمله {فكلوا} به وسيله حرف فاء به جمله سابق اين معنا را تأييد مى كند.

11 _ حكم الهى بر حليت غنايم و فديه ها ، جلوه اى از مغفرت و رحمت خداوند است .

فكلوا . .. إن اللّه غفور رحيم

رد فديه اهل عذاب

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - رعد - 13 - 18 - 12

12_ در قيامت هيچ گونه فديه اى از مستحقان عذاب پذيرفته نمى شود .

لو أن لهم ما فى الأرض . .. لافتدوا به أُول_ئك لهم سوء الحساب و مأويهم جهنم و بئس

بيان فرجام روى گردانان از دعوت خدا (اُول_ئك لهم . ..) پس از جمله {لو أن لهم ... لافتدوا به} مى رساند كه آن فديه بر فرض وجودش از آنان پذيرفته نخواهد شد.

رد فديه كافران

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - حديد - 57 - 15 - 2

2 - در قيامت ، از منافقان و كافران فديه پذيرفته نمى شود

.

فاليوم لايؤخذ منكم فدية و لا من الذين كفروا

رد فديه منافقان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - حديد - 57 - 15 - 2

2 - در قيامت ، از منافقان و كافران فديه پذيرفته نمى شود .

فاليوم لايؤخذ منكم فدية و لا من الذين كفروا

رغبت در فديه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 184 - 16

16 - روزه گرفتن و فديه دادن به مسكين ، چنانچه با ميل و رغبت باشد ، ثوابى افزونتر دارد .

كتب عليكم الصيام . .. و على الذين يطيقونه فدية ... فمن تطوع خيراً فهو خير له

مصداق مورد نظر براى {خيراً} به دليل فرازهاى قبل، روزه گرفتن و در صورت مشقت بار بودن روزه، فديه دادن است.

فديه اخروى گناهكاران

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - معارج - 70 - 11 - 43

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - معارج - 70 - 12 - 1

1 - مجرمان در قيامت ، براى رهايى خود از عذاب الهى ، آماده فدا كردن همسران خويش اند .

و ص_حبته

فديه از اسير

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 85 - 9،12،13

9 - بنى اسرائيل براى آزادى اسيران همكيش خود ، هر چند كه خود با آنان نبرد كرده و يا از ديارشان بيرون رانده بودند ، فديه مى دادند .

و إن يأتوكم أسرى تفدوهم

ضمير در {يأتوا} به {فريقاً} بر مى گردد. {مفادات} (مصدر تفادوا) به معناى پرداخت فديه براى آزادسازى اسير و مانند

آن است. بنابراين جمله {إن يأتوكم أسارى ...} چنين معنا مى شود: اگر همان طايفه - كه از خانه هايشان بيرون رانديد - اسير دشمن مى شدند با پرداخت فديه آنان را آزاد مى كرديد.

12 _ بنى اسرائيل ، پس از به اسارت درآمدن همكيشانشان ، براى آزاد كردنشان از آنان فديه دريافت مى كردند .

و إن يأتوكم أسرى تفدوهم

برخى از اهل لغت {تفادوا} را به معناى {فديه مى گرفتيد} نيز دانسته اند. بر اين اساس جمله {و إن يأتوكم ...}; يعنى، و اگر همكيشان شما به عنوان اسير در نزد شما مى آمدند، براى آزاد كردنشان از آنان فديه مى گرفتيد.

13 _ دريافت فديه از اسيران همكيش براى آزادى آنان ، از محرمات آيين يهود

و إن يأتوكم أسرى تفدوهم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - انفال - 8 - 69 - 2،7

2 _ فديه هاى گرفته شده در قبال آزادى اسيران ، از جمله غنايم و استفاده از آنها حلال است .

فلكوا مما غنمتم حللا طيبا و اتقوا اللّه

از مصاديق مورد نظر براى {ما غنمتم} به دليل آيات گذشته كه درباره اسيران جنگى بود، فديه هايى است كه در برابر آزادى آنان گرفته مى شود. عطف جمله {فكلوا} به وسيله حرف فاء به جمله سابق اين معنا را تأييد مى كند.

7 _ حرمت گرفتن اسير ، موجب حرمت گرفتن فديه از آنان و تصرف در فديه ها نخواهد شد .

ما كان لنبى أن يكون له أسرى . .. فلكوا مما غنمتم حللا طيبا

بيان اباحه غنايم و فديه هاى اسيران، پس از بيان حرمت اسير گرفتن در شرايطى ويژه، بيانگر اين

است كه حرمت اسير گرفتن مانع حليت فديه از آنان نخواهد بود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - انفال - 8 - 70 - 1،2،6

1 _ مسلمانان در كارزار بدر گروهى از دشمن را اسير كرده و با گرفتن فديه آنان را آزاد كردند .

يأيها النبى قل لمن فى أيديكم من الأسرى إن يعلم اللّه فى قلوبكم

2 _ به اسيران جنگ بدر اعلام شد در صورت پذيرش اسلام و توحيد ، خداوند آنان را از مواهبى بهتر از آنچه از ايشان گرفته شد ( فديه ) ، بهره مند خواهد ساخت .

إن يعلم اللّه فى قلوبكم خيرا يؤتكم خيرا مما أخذ منكم

مراد از {خيرا} به دليل {يغفر لكم} توحيد و گرايش به اسلام است. زيرا خداوند گناه شرك را هرگز نخواهد بخشيد: إن اللّه لايغفر ان يشرك به.

6 _ گرفتن فديه از اسيران جنگى جايز است .

يؤتكم خيرا مما أخذ منكم

{ما} در {مما أخذ} موصول اسمى است و مراد ز آن فديه هايى است كه از اسيران جنگ بدر گرفته شد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - محمد - 47 - 4 - 12

12- حكم خداوند در مورد اسيران : آزادى بلاعوض و يا ر ها ساختن آنان در قبال فديه

فإمّا منّا بعد و إمّا فداء

فديه بنى اسرائيل

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 85 - 12

12 _ بنى اسرائيل ، پس از به اسارت درآمدن همكيشانشان ، براى آزاد كردنشان از آنان فديه دريافت مى كردند .

و إن يأتوكم أسرى تفدوهم

برخى از اهل لغت {تفادوا} را به

معناى {فديه مى گرفتيد} نيز دانسته اند. بر اين اساس جمله {و إن يأتوكم ...}; يعنى، و اگر همكيشان شما به عنوان اسير در نزد شما مى آمدند، براى آزاد كردنشان از آنان فديه مى گرفتيد.

فديه جايز

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - انفال - 8 - 70 - 6

6 _ گرفتن فديه از اسيران جنگى جايز است .

يؤتكم خيرا مما أخذ منكم

{ما} در {مما أخذ} موصول اسمى است و مراد ز آن فديه هايى است كه از اسيران جنگ بدر گرفته شد.

فديه در قيامت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 48 - 7،12

7 - در روز قيامت از هيچ كس عِدل و عوضى - كه خويشتن را با آن باز خرد - گرفته نخواهد شد .

و لايؤخذ منها عدل

كلمه {عَدْل} به معناى: فديه و عوض است كه شخص براى آزادى خود يا ديگرى مى پردازد، تا از اسارت و مانند آن آزاد شود.

12 - گناه كردن به خيال پذيرش شفاعت و يا پذيرفته شدن عوض و بدل براى رهايى از عذاب قيامت ، از پندار هاى باطل بنى اسرائيل

واتقوا يوماً . .. ولا يقبل منها شفعة و لايؤخذ منها عدل

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 123 - 5،9

5 - در روز قيامت ، از هيچ كس فديه و عوضى كه خويشتن را با آن باز خرد ، پذيرفته نمى شود .

و لايقبل منها عدل

{عدل} به معناى فديه و عوضى است كه شخص براى آزادى خود يا ديگرى مى پردازد تا از

اسارت و مانند آن آزاد شود.

9 - توهم سودبخشى شفاعت از گنهكاران و يا پذيرفته شدن عوض و بدل براى رهايى از عذاب قيامت ، از پندار هاى بنى اسرائيل است .

يبنى إسرءيل . .. و لايقبل منها عدل و لاتنفعها شفعة

فعل {اتقوا} به قرينه آيات پيشين، خطاب به بنى اسرئيل است. اين خطاب خود قرينه وجود چنين افكارى در بين آنان است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - آل عمران - 3 - 91 - 1،2

1 _ كسى كه در حال كفر بميرد ، اگر به اندازه تمامى زمين براى رهايى خود طلا فديه دهد ، پذيرفته نخواهد شد .

انّ الذين كفروا . .. و لو افتدى به

2 _ هيچ فديه اى در قيامت براى رهايى كافران از عذاب ، پذيرفته نخواهد شد .

انّ الذين كفروا . .. و لو افتدى به

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - رعد - 13 - 18 - 7،12

7_ مشركان و كافران ، در روز قيامت حاضرند در صورت دارا بودن حتى دو برابر ثروت زمين ، آن را براى رهيدن از عذاب فديه دهند .

والذين لم يستجيبوا له لو أن لهم ما فى الأرض جميعًا و مثله معه لافتدوا به

{إفتداء} (مصدر افتدوا) به معناى بخشيدن چيزى است براى رها شدن و خلاصى يافتن از اسارت.

12_ در قيامت هيچ گونه فديه اى از مستحقان عذاب پذيرفته نمى شود .

لو أن لهم ما فى الأرض . .. لافتدوا به أُول_ئك لهم سوء الحساب و مأويهم جهنم و بئس

بيان فرجام روى گردانان از دعوت خدا (اُول_ئك لهم . ..) پس از جمله

{لو أن لهم ... لافتدوا به} مى رساند كه آن فديه بر فرض وجودش از آنان پذيرفته نخواهد شد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - زمر - 39 - 47 - 1،4

1 - ستمگران در قيامت ، براى رهايى خود از عذاب سخت الهى ، حاضراند دو چندان ثروت ها و دارايى هاى زمين را فدا كنند .

و لو أنّ للذين ظلموا ما فى الأرض جميعًا و مثله معه لاَفتدوا به من سوء العذاب يوم

4 - ناچيز و بى ارزش بودن ثروت ها و خوشى هاى دنيا ، در مقابل رهايى از عذاب قيامت

و لو أنّ للذين ظلموا ما فى الأرض . .. لاَفتدوا به من سوء العذاب يوم القي_مة

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - حديد - 57 - 15 - 2

2 - در قيامت ، از منافقان و كافران فديه پذيرفته نمى شود .

فاليوم لايؤخذ منكم فدية و لا من الذين كفروا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - معارج - 70 - 11 - 43

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - معارج - 70 - 12 - 1،2

1 - مجرمان در قيامت ، براى رهايى خود از عذاب الهى ، آماده فدا كردن همسران خويش اند .

و ص_حبته

2 - مجرمان در عرصه محشر ، براى نجات خود از عذاب الهى ، آماده فدا كردن برادران خويش اند .

و أخيه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - معارج - 70 - 13 - 1

1 - مجرمان در قيامت ، براى نجات خود از عذاب الهى

، آماده فدا كردن بستگان نزديك خويش اند .

و فصيلته الّتى ت_ويه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - معارج - 70 - 14 - 1،2

1 - مجرمان در قيامت ، براى نجات خود از عذاب الهى ، آماده فدا كردن همه انسان هاى كره زمين اند .

و من فى الأرض جميعًا

2 - مجرمان در قيامت ، براى نجات خود از عذاب الهى ، آماده فدا كردن همه محبوب ها و خلايق زمينى اند ( انس ، جن و . . . ) .

و من فى الأرض جميعًا ثمّ ينجيه

{مَن} براى مطلق موجودات شعورمند وضع شده است و برداشت ياد شده، مبتنى بر همين وضع اصلى است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - معارج - 70 - 15 - 1

1 - نجات مجرمان با پرداخت فديه از عذاب الهى در قيامت _ هر چند بسيار و نامحدود _ آرزويى واهى و ناممكن است .

يودّ المجرم لويفتدى من عذاب يومئذ ببنيه . .. كلاّ

فديه روزه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 184 - 11،17،24،25،26

11 - بر كسانى كه به خاطر مشقت بار بودن روزه بر آنان ، روزه نمى گيرند ، پرداخت فديه واجب است .

و على الذين يطيقونه فدية

17 - پرداخت فديه به جاى روزه - در صورت مشقت بار بودن روزه - از اعمال خير است .

و على الذين يطيقونه فدية . .. فمن تطوع خيراً

24 - { عن ابى عبداللّه ( ع ) فى قول اللّه عز و جل : { و على الذين يطيقونه فدية طعام

مسكين } قال : الذين كانوا يطيقون الصوم فأصابهم كبر أو عطاش أو شبه ذلك فعليهم لكل يوم مدّ ;

از امام صادق(ع) درباره سخن خداوند كه مى فرمايد: {كسانى كه روزه براى آنها طاقت فرساست لازم است طعامى به عنوان كفاره به تهيدستى بدهند} مراد، افرادى هستند كه به پيرى و يا تشنگى و يا شبيه آن مبتلا شده اند كه بايد براى هر روزى، يك مد طعام به تهيدست بدهند}.

25 - ابى بصير مى گويد : { سألته عن رجل مرض من رمضان إلى رمضان قابل و لم يصح بينهما و لم يطق الصوم قال : تصدق مكان كل يوم أفطر على مسكين مدّاً من طعام و ان لم يكن حنطة فمن تمر و هو قول اللّه : { فدية طعام مسكين } ;

از آن حضرت (امام باقر يا امام صادق(ع) از بيمارى كه از اين رمضان تا رمضان سال آينده بيمارى اش طول كشيده و توان روزه گرفتن ندارد، سؤال كردم، امام فرمودند: در ازاى هر روزى كه روزه نگرفته، يك مد طعام (از نوع گندم) به تهيدست صدقه دهد و اگر گندم نبود، از خرما صدقه دهد و اين سخن خداست كه مى فرمايد: فدية طعام مسكين}.

26 - { عن أبى عبداللّه ( ع ) فى قوله : { و على الذين يطيقونه فدية طعام مسكين } قال : المرأة تخاف على ولدها . . . ;

از امام صادق (ع) درباره سخن خداوند كه مى فرمايد: {كسانى كه طاقت روزه گرفتن ندارند به عنوان كفاره، طعامى به تهيدست بدهند} روايت شده است: مراد زنى است كه بر بچه خود ]جنين يا كودك

شيرخوار خود [مى ترسد . .. }.

فديه عذاب

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - رعد - 13 - 18 - 7

7_ مشركان و كافران ، در روز قيامت حاضرند در صورت دارا بودن حتى دو برابر ثروت زمين ، آن را براى رهيدن از عذاب فديه دهند .

والذين لم يستجيبوا له لو أن لهم ما فى الأرض جميعًا و مثله معه لافتدوا به

{إفتداء} (مصدر افتدوا) به معناى بخشيدن چيزى است براى رها شدن و خلاصى يافتن از اسارت.

مصارف فديه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 184 - 25

25 - ابى بصير مى گويد : { سألته عن رجل مرض من رمضان إلى رمضان قابل و لم يصح بينهما و لم يطق الصوم قال : تصدق مكان كل يوم أفطر على مسكين مدّاً من طعام و ان لم يكن حنطة فمن تمر و هو قول اللّه : { فدية طعام مسكين } ;

از آن حضرت (امام باقر يا امام صادق(ع) از بيمارى كه از اين رمضان تا رمضان سال آينده بيمارى اش طول كشيده و توان روزه گرفتن ندارد، سؤال كردم، امام فرمودند: در ازاى هر روزى كه روزه نگرفته، يك مد طعام (از نوع گندم) به تهيدست صدقه دهد و اگر گندم نبود، از خرما صدقه دهد و اين سخن خداست كه مى فرمايد: فدية طعام مسكين}.

مقدار فديه روزه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 184 - 13

13 - فديه و كفاره هر روزه ماه رمضان براى كسانى كه به خاطر مشقت

روزه نمى گيرند ، يك وعده غذاست كه بايد به مسكين پرداخت كنند .

و على الذين يطيقونه فدية طعام مسكين

ربّك . .. و ما كان ربّك نسيًّا

به كسى كه سياست گذار و مدبّر امور كسى باشد {ربّ} گفته مى شود (برگرفته از مصباح).

12- نظارت كامل و دقيق و كاستن از ميزان فراموشى ها و يا از بين بردن آنها ، تضمين كننده مديريت بهينه است .

و ما نتنزّل إلاّ بأمر ربّك . .. و ما كان ربّك نسيًّا

از جمله شرايط ضرورى در كار مديريت دقيق و مستحكم، راه نداشتن فراموشى در مجرى و ناظر است. در اين آيه نيز از زبان ملائكه، برنامه كامل نظارت الهى بر تمام جوانب هستى و نيز راه نداشتن فراموشى در كار او، مورد تأكيد قرار گرفته است. حاصل اين مقدمات، آن است كه در كار اجرا و نظارت الهى، هيچ سهو و خطايى راه ندارد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 52 - 10

10 - جهل و نسيان دو آفت عمده تدبير و مديريت است .

لايضلّ ربّى و لاينسى

آثار فراموشى آيات خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 126 - 2،7

2 - به فراموشى سپردن آيات و هدايت هاى الهى و غفلت از آن ، موجب كور محشور شدن در قيامت است .

لم حشرتنى أعمى . .. قال كذلك أتتك ءاي_تنا فنسيتها

7 - غفلت از آيات و هدايت هاى خداوند و به فراموشى سپردن آنها ، از عوامل محروميت انسان از توجه و عنايت او ، در قيامت

أتتك ءاي_تنا فنسيتها و كذلك اليوم تنسى

مراد از نسيان در {نسيتها} به قرينه {من أعرض عن ذكرى} (در آيات پيشين) بى توجهى و روى

گردانى از آيات الهى است. و تقابل آن با {تنسى}، گوياى اين نكته است كه نسيان در آن كلمه نيز، به معناى اعراض و ترك مى باشد.

آثار فراموشى خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 44 - 5

5 _ استدراج نتيجه فراموش كردن خداوند، پس از توجه به او در سختيها و شدايد

أغير اللّه تدعون . .. فلما نسوا ما ذكروا به فتحنا عليهم أبوب كل شىء

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 67 - 13،14،21

13 _ منافقان ، محروم از عنايت و توجه خدا به خاطر نسيان و غفلت آنان از او

المنفقون و المنفقت . .. نسوا اللّه فنسيهم

14 _ غفلت از خدا و فرمان هاى او ، عامل سلب شدن عنايت خدا نسبت به انسان و نيازهايش

نسوا اللّه فنسيهم

21 _ ترويج زشتى ها ( منكر ) ، پيشگيرى از كار هاى نيك ، امتناع از انفاق و غفلت از ياد خدا ، فسق واقعى است .

يأمرون بالمنكر و ينهون عن المعروف و يقبضون أيديهم نسوا اللّه . .. إن المنفقين هم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - حشر - 59 - 19 - 6

6 - خدافراموشى انسان ، عامل غفلت او از سعادت و حقايق وجودى خويش

و لاتكونوا كالذين نسوا اللّه فأنسيهم أنفسهم

آثار فراموشى قيامت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 26 - 21

21 - فراموشى روز قيامت ، عامل ابتلاى انسان به عذاب شديد الهى

لهم عذاب شديد بما نسوا يوم الحساب

{باء} در

{بما نسوا. ..} براى سببيت است; يعنى، چون انسان ها روز حساب را فراموش كردند، به عذاب شديد محكوم شدند.

آثار فراموشى موسى(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 73 - 3

3- تخلّف موسى از عهد خويش با خضر ( ع ) ، ناشى از فراموشى بود .

قال لاتؤاخذنى بما نسيت

آثار فراموشى نعمتهاى خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 86 - 11

11 _ از ياد بردن نعمت هاى خداوند ، زمينه ساز كينه توزى با پيامبران و سالكان راه خداست .

و لاتقعدوا . .. و اذكروا إذ كنتم قليلا فكثركم

تهمت فراموشى به موسى(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 88 - 9،13

9 - سامرى و پيروان او ، به دروغ مدعى فراموش شدن معرفى گوساله به عنوان معبود ، از جانب موسى ( ع ) شدند .

ه_ذا إل_هكم و إل_ه موسى فنسى

در باره مرجع ضمير فاعلى {نسى} دو احتمال وجود دارد: 1_ مرجع موسى(ع) باشد. 2_ مرجع سامرى باشد. برداشت ياد شده براساس احتمال اول است.

13 - موسى ( ع ) در ديدگاه و تبلغات سامريان ، رهبرى فراموش كار حتى در اصولى ترين مسائل اعتقادى

فقالوا ه_ذا إل_هكم و إل_ه موسى فنسى

خدا و فراموشى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 64 - 8،9،10

8- خداوند ، از هرگونه فراموشى منزه است .

و ما كان ربّك نسيًّا

{نسيّاً} صيغه مبالغه است و مبالغه در كلامِ منفى، به اصل نفى مربوط مى شود.

بنابراين در جمله {و ما كان...} مراد اين است كه: خداوند هيچ گاه و درباره هيچ موضوعى، فراموش كار نيست.

9- خداوند براى رشد آگاهى هاى پيامبر ( ص ) و تدبير رسالت او ، هيچ نكته اى از تعاليم ضرورى را فروگذارى نكرده و به دست فراموشى نسپرده است .

و ما كان ربّك نسيًّا

برداشت يادشده، با توجه به كلمه {ربّ} به دست مى آيد.

10- راه نداشتن نسيان در ذات اقدس خداوند ، پشتوانه حقانيت گزارش هاى قرآن از تاريخ پيامبران پيشين

و ما نتنزّل إلاّ بأمر ربّك . .. و ما كان ربّك نسيًّا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 65 - 3،8،10

3- ربوبيت و تدبير كارآمد و دقيق خداوند بر سرتاسر هستى ، دليل منزّه بودن او از نسيان

و ما كان ربّك نسيًّا . ربّ السموت والأرض و ما بينهما

8- خداوند ، به عبادت و اطاعت بندگان آگاه است و هرگزآن را فراموش نمى كند .

و ما كان ربّك نسيًّا . .. واصطبر لعب_دته

10- توجه به نبود فراموشى در خداوند و ربوبيت او بر سراسر هستى ، برانگيزنده آدمى به عبادت و اطاعت او و پايدارى بر آن

و ما كان ربّك نسيًّا . ربّ السموت ... فاعبده واصطبر لعب_دته

تفريع لزوم عبادت بر معارف ذكر شده در جملات پيشين، گوياى برداشت ياد شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 52 - 5،7،8

5 - اعمال آدميان ، در عين منزه بودن خداوند از جهل و فراموشى ، در كتابى بى كم وكاست ( لوح محفوظ ) ثبت و ضبط مى

شود .

علمها عند ربّى فى كت_ب لايضلّ ربّى و لاينسى

جمله {لايضلّ. ..} ممكن است در مقام دفع اين توهم باشد كه اگر اعمال آدميان نوشته و ثبت مى گردد، به اين جهت نيست كه چيزى از پروردگار جهان مخفى باشد و يا نسيان در او راه پيدا كند; بلكه جهات ديگرى دارد. نكره آوردن {كتاب} بر تفخيم آن از لحاظ احاله كامل بر جزئيات، دلالت مى كند.

7 - خداوند ، منزه از هرگونه فراموشى است .

و لاينسى

8 - ربوبيت خداوند بر هستى ، به دور از هرگونه ناآگاهى و فراموشى است .

لايضلّ ربّى و لاينسى

درخواست فراموشى يوسف(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 85 - 5

5_ فرزندان يعقوب از وى تقاضا كردند يوسف ( ع ) را فراموش كرده و ياد او را از خاطر بزدايد .

قالوا تالله تفتؤا تذكر يوسف

زمينه فراموشى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 13 - 16

16 _ شكستن پيمان الهى از سوى بنى اسرائيل ، زمينه تحريفگرى و فراموشى بخشى از تذكار هاى خداوند

فبما نقضهم . .. نسوا حظاً مما ذكروا به

زمينه فراموشى آخرت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - قيامه - 75 - 21 - 1

1 - دلبستگى به دنيا ، زمينه ر ها كردن و به فراموشى سپردن آخرت است .

كلاّ بل تحبّون العاجلة . و تذرون الأخرة

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - همزه - 104 - 3 - 3

3 - ثروت ، زمينه ساز فراموشى مرگ و آخرت

يحسب أنّ

ماله أخلده

زمينه فراموشى اديان آسمانى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - قصص - 28 - 45 - 4

4 - گذشت زمان و انقراض نسل هاى پيشين ، باعث از ميان رفتن خاطرات پيامبران ، كتاب هاى آسمانى ، شرايع الهى و محروم شدن مردم عصر بعثت از آنها شد .

و ل_كنّا أنشأنا قرونًا فتطاول عليهم العمر

زمينه فراموشى خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 190 - 6،8

6 _ انسان ها معمولاً پس از بيرون آمدن از نگرانى ها و اضطراب ها ، نجاتبخش خويش ( خداوند ) را فراموش مى كنند و براى او شريك قرار مى دهند .

لئن ءاتيتنا . .. فلما ءاتيهما صلحاً جعلا له شركاء

8 _ انسان ها پس از نيايش به درگاه خدا و دستيابى به نياز ها و آرمان هاى خويش ، پيمان ها و تعهدات خويش را با خدا فراموش و آنها را نقض مى كنند .

لئن ءاتيتنا صلحاً . .. فلما ءاتيهما صلحاً جعلا له شركاء

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - حشر - 59 - 19 - 4

4 - غفلت از محاسبه اعمال ، زمينه ساز فراموشى از ياد خداوند *

ي_أيّها الذين ءامنوا . .. و لتنظر إنّ اللّه خبير بما تعملون. و لاتكونوا كالذين ن

برداشت ياد شده، بدان احتمال است كه تقدم {و لتنظر. ..} بر {و لاتكونوا كالذين...} نظر به تقدم رتبى داشته باشد.

زمينه فراموشى قصه انبيا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - قصص - 28 - 45 - 4

4 - گذشت

زمان و انقراض نسل هاى پيشين ، باعث از ميان رفتن خاطرات پيامبران ، كتاب هاى آسمانى ، شرايع الهى و محروم شدن مردم عصر بعثت از آنها شد .

و ل_كنّا أنشأنا قرونًا فتطاول عليهم العمر

زمينه فراموشى كتب آسمانى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - قصص - 28 - 45 - 4

4 - گذشت زمان و انقراض نسل هاى پيشين ، باعث از ميان رفتن خاطرات پيامبران ، كتاب هاى آسمانى ، شرايع الهى و محروم شدن مردم عصر بعثت از آنها شد .

و ل_كنّا أنشأنا قرونًا فتطاول عليهم العمر

زمينه فراموشى مرگ

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - همزه - 104 - 3 - 3

3 - ثروت ، زمينه ساز فراموشى مرگ و آخرت

يحسب أنّ ماله أخلده

عذر بر فراموشى قيامت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 52 - 7

7 _ انسان ها با نزول قرآن و دريافت آن هيچ عذر و توجيهى براى گرايش به كفر ، به فراموشى سپردن قيامت ، فريب خوردن به حيات دنيا و انكار آيات الهى ندارند .

الذين اتخذوا دينهم لهواً و لعباً . .. و لقد جئنهم بكتب

آيه مورد بحث در پى بيان گرفتارى كافران به آتش دوزخ و بيان عامل دوزخى شدن آنان، اشاره به اتمام حجت الهى براى همگان دارد. يعنى با نزول قرآن و معارف آن بهانه اى براى روى آورى به عقايد و اعمالى كه در آيه قبل علل گرفتارى به دوزخ معرفى شده، وجود ندارد.

عذر فراموشى

جلد - نام سوره - سوره - آيه -

فيش

10 - كهف - 18 - 73 - 4

4- نسيان ، عذرى قابل پذيرش است .

لاتواخذنى بما نسيت

عوامل خود فراموشى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - حشر - 59 - 19 - 5،6

5 - خودفراموشى ، كيفر الهى براى خدافراموشان

و لاتكونوا كالذين نسوا اللّه فأنسيهم أنفسهم

6 - خدافراموشى انسان ، عامل غفلت او از سعادت و حقايق وجودى خويش

و لاتكونوا كالذين نسوا اللّه فأنسيهم أنفسهم

عوامل فراموشى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 13 - 17،18

17 _ گناه ، از عوامل فراموشى و نسيان معارف الهى

فبما نقضهم ميثقهم . .. و نسوا حظاً مما ذكروا به

18 _ فراموشى ، آنگاه كه پيامد گناه و كيفر آن باشد ، عذر نيست .

و نسوا حظاً مما ذكروا به

از اينكه خداوند بنى اسرائيل را به خاطر فراموشى دستورات الهى مذمت كرده، معلوم مى شود فراموشى آنان عذر نبوده است. چرا كه اين فراموشى، كيفر پيمان شكنى آنان بوده است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 63 - 8

8- شيطان ، بر زدودن مهم ترين خاطره ها از ذهن انسان ، توان دارد .

و ما أنسنيه إلاّ الشيطن أن أذكره

خاطره زنده شدن ماهى، با آن كه به اعتراف همسفر موسى امرى شگفت بود، با دخالت شيطان، به فراموشى كشانده شد. اين، نشان دهنده امكانِ نفوذ عميق شيطان در انسان است.

عوامل فراموشى جهنم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 51 - 9

9 _ فريفته شدن به زندگانى دنيا و سرگرم

شدن به آن ، عامل فراموشى روز قيامت و آتش دوزخ است .

و غرتهم الحيوة الدنيا فاليوم ننسيهم كما نسوا لقاء يومهم هذا

{كما نسوا . .. } مى رساند كه از علل بى اعتنايى خداوند به دوزخيان اين است كه آنان روز قيامت را فراموش كردند و چون جمله {اليوم ننسيهم ... } به وسيله فاء بر {غرتهم الحيوة الدنيا} تفريع شده، معلوم مى شود كه از ريشه هاى فراموشى قيامت، فريفته شدن به زندگانى دنياست.

عوامل فراموشى قيامت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 51 - 9

9 _ فريفته شدن به زندگانى دنيا و سرگرم شدن به آن ، عامل فراموشى روز قيامت و آتش دوزخ است .

و غرتهم الحيوة الدنيا فاليوم ننسيهم كما نسوا لقاء يومهم هذا

{كما نسوا . .. } مى رساند كه از علل بى اعتنايى خداوند به دوزخيان اين است كه آنان روز قيامت را فراموش كردند و چون جمله {اليوم ننسيهم ... } به وسيله فاء بر {غرتهم الحيوة الدنيا} تفريع شده، معلوم مى شود كه از ريشه هاى فراموشى قيامت، فريفته شدن به زندگانى دنياست.

عوامل فراموشى يوشع(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 63 - 6

6- خدمت كار موسى ، غفلت خود را از يادآورى ماجراى ماهى به موسى ( ع ) ، ناشى از نفوذ شيطان در خود دانست .

و ما أنسنيه إلاّ الشيطن أن أذكره

فراموشى آدم(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 115 - 7

7 - { عن أبى جعفر

( ع ) قال : إنّ اللّه تبارك و تعالى عهد إلى آدم ( ع ) أن لايقرب الشجرة . . . نسى فأكل منها و هو قول اللّه تبارك و تعالى : { و لقد عهدنا إلى آدم من قبل فنسى و لم نجد له عزماً } ;

از امام باقر(ع) روايت شده: خداوند _ تبارك و تعالى _ به آدم دستور داد كه به آن درخت نزديك نشود . .. او دستور را فراموش كرد و از آن درخت خورد و اين است سخن خداوند: {و لقد عهدنا...}».

فراموشى انبيا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 61 - 4

4- پيامبران نيز ممكن است كه در امور عادى زندگى ، دچار فراموشى شوند .

نسيا حوتهما

فراموشى انسان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - نساء - 4 - 28 - 16

16 _ نسيان آدمى ، علت نامگذارى وى به انسان

و خلق الانسان ضعيفاً

امام صادق (ع) درباره علّت نامگذارى آدميان به انسان فرمود: لانّه ينسى.

_______________________________

علل الشرايع، ص 15، ح 1، ب 11 ; معانى الاخبار، ص 48، ح 1.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 70 - 11

11- آفرينش و مرگ و اعطاى دانش و سلب آن از انسان ، جلوه اى از علم و قدرت الهى است .

و الله خلقكم ثمّ يتوفّ_كم . .. إن الله عليم قدير

فراموشى اوامر خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 13 - 14

14 _ بنى اسرائيل بخش مهم از تذكار ها

و معارف الهى را به فراموشى سپردند .

و نسوا حظاً مما ذكروا به

{حظ} به معناى نصيب و قسمت است و نكره آوردن آن براى اشاره به اهميت آن قسمت فراموش شده است.

فراموشى اولياء الله

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 73 - 5

5- اولياى خداوند و افراد كامل ، خطاى خود را در صورت فراموشى نيز مايه استحقاق مؤاخذه مى دانند .

لاتؤاخذنى بما نسيت

در خواست موسى از خضر(ع) مبنى بر مؤاخذه نشدن، دال بر آن است كه خطا، حتى در صورت نسيان نيز قابليت مؤاخذه دارد.

فراموشى بنى اسرائيل

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 13 - 14

14 _ بنى اسرائيل بخش مهم از تذكار ها و معارف الهى را به فراموشى سپردند .

و نسوا حظاً مما ذكروا به

{حظ} به معناى نصيب و قسمت است و نكره آوردن آن براى اشاره به اهميت آن قسمت فراموش شده است.

فراموشى بهشتيان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - فتح - 48 - 5 - 15

15 - امتنان الهى بر مؤمنان بهشتى ، با زدودن ياد تلخ لغزش هاى دنيوى از خاطره آنان *

و يكفّر عنهم سيّئاتهم

با توجّه به اين كه مسأله تكفير سيّئات پس از ورود مؤمنان به بهشت مطرح شده است _ در حالى كه رتبه تكفير، قبل از مرحله ورود به بهشت است _ احتمال مى رود كه مراد از تكفير در اين جا، بخشش گناهان نباشد; بلكه پوشاندن گناهان مورد نظر باشد; به گونه اى كه بهشتيان ديگر از آن پس، با به

ياد آوردن لغزش هاى گذشته شرمنده و مكدّر نشوند.

فراموشى پيشينه برادران يوسف

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 69 - 7

7_ يوسف ( ع ) از برادرش بنيامين خواست گذشته برادرانش را ناديده انگارد و از رفتار نارواى پيشين آنان اندوهى به خود راه ندهد .

فلاتبتئس بما كانوا يعملون

فراموشى تذكرات خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 13 - 14

14 _ بنى اسرائيل بخش مهم از تذكار ها و معارف الهى را به فراموشى سپردند .

و نسوا حظاً مما ذكروا به

{حظ} به معناى نصيب و قسمت است و نكره آوردن آن براى اشاره به اهميت آن قسمت فراموش شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 14 - 5،9،11

5 _ نصارا بخشى از تذكار ها و پند هاى الهى را پس از مدتى كوتاه به فراموشى سپردند .

و من الذين قالوا إنّا نصرى . .. فنسوا حظاً مما ذكروا به

{فاء} در {فنسوا} دلالت مى كند كه بين پيمان و شكستن آن، زمان زيادى نگذشت.

9 _ كينه و دشمنى دايمى مسيحيان با يكديگر ، كيفر نقض پيمان و فراموشى تذكار هاى خداوند

و من الذين قالوا إنّا نصرى اخذنا ميثقهم فنسوا حظاً . .. فاغرينا بينهم العداوة

11 _ شكستن پيمان الهى و فراموشى تذكار هاى خداوند ، زمينه كينه و دشمنى ميان پيروان اديان

اخذنا ميثقهم فنسوا حظاً مما ذكروا به فاغرينا بينهم العداوة و البغضاء

فراموشى تعاليم دين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5

- 13 - 17

17 _ گناه ، از عوامل فراموشى و نسيان معارف الهى

فبما نقضهم ميثقهم . .. و نسوا حظاً مما ذكروا به

فراموشى خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 44 - 11

11 _ خدافراموشان، داراى چهره هايى مأيوس و اندوهبار به هنگان نزول عذاب الهى

فلما نسوا به . .. فإذا هم مبلسون

ابلاس به معنى نااميد و متحير شدن است. (قاموس اللغة). ابلاس به حزن و اندوهى گفته مى شود كه از شدت سختى بر كسى عارض شود. (مفردات راغب).

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 51 - 7،8

7 _ خداوند در روز قيامت كافران منكر قيامت را به فراموشى خواهد سپرد و اعتنايى به آنان نخواهد كرد .

فاليوم ننسيهم

8 _ بى اعتنايى خداوند به كافران و به فراموشى سپردن آنان در آخرت ، سزاى غفلت آنان از قيامت و انكار آيات الهى است .

فاليوم ننسيهم كما نسوا لقاء يومهم هذا و ما كانوا بايتنا يجحدون

حرف {كاف} در {كما نسوا} تعليليه است و {ما} مصدريه ; يعنى {لنسيانهم}. همچنين {ما} در {ما كانوا} مصدريه است و عطف بر {ما نسوا}، يعنى: لكونهم باياتنا يجحدون.

فراموشى در پيرى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 70 - 8

8- برخى از انسان ها آن چنان به پيرى مى رسند كه تمامى اندوخته هاى علمى خود را از دست مى دهند .

و منكم من يردّ إلى أرذل العمر لكى لايعلم بعد علم شيئًا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 -

حج - 22 - 5 - 21

21- قواى جسمى و عقلى در مرحله نهايى پيرى ، به درجه اى كاهش مى يابد كه انسان از فراگيرى محروم مى ماند و تمامى دانسته هاى پيشين خود را از دست مى دهد .

منكم من يردّ إلى أرذل العمر لكيلا يعلم من بعد علم شيئًا

فراموشى ساقى پادشاه مصر

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 42 - 8

8_ ساقى پادشاه پس از رهايى از زندان ، درخواست يوسف ( ع ) ( يادآورى وضعيت او ) را فراموش كرد .

فأنسي_ه الشيط_ن ذكر ربه

{انساء} (مصدر أنساه) يعنى به فراموشى انداختن. ضمير در {أنساه} و {ربه} به {الذى} - كه مراد از آن ساقى پادشاه است - برمى گردد. بر اين اساس، جمله {فأنساه ...} چنين معنا مى شود: شيطان از خاطر ساقى زدود كه داستان يوسف(ع) را نزد پادشاه يادآور شود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 45 - 2

2_ ساقى پادشاه ( هم بند يوسف در زندان ) ، مدتى مديد يوسف ( ع ) را از ياد برده و از گرفتارى او در زندان غافل شده بود .

و قال الذى نجا منهما وادّكر بعد أُمّة

نكره آوردن {اُمّة} مى تواند حاكى از طولانى بودن آن باشد. جمله {فلبث فى السجن بضع سنين} در آيه 42 ، مؤيد اين معناست.

فراموشى عمل

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - نازعات - 79 - 35 - 4

4 - غفلت انسان ، از كردار خويش و فراموش كردن آن پيش از برپايى

قيامت

يوم يتذكّر الإنس_ن ما سعى

فراموشى عمل ناپسند

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 57 - 5

5- از ياد بردن اَعمال و دستاورد هاى ناروا و به فراموشى سپردن گناهان گذشته خود ، بزرگ ترين ستم انسان بر خويش است .

و يج_دل . .. و من أظلم ... و نسى ما قدّمت يداه

{نسى ما قدّمت يداه} يعنى: {فراموش كرد كردار پيشين خود را. }. مقصود از {ما} _ به قرينه آيه قبل _ جدال به باطل در برابر حق و استهزاى آيات الهى است.

فراموشى عهد با خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 14 - 6

6 _ نصارا پيمان خود با خداوند را به فراموشى سپرده و نقض كردند .

اخذنا ميثقهم فنسوا حظاً مما ذكروا به

فراموشى عهد خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 77 - 14

14 _ عن أبى جعفر(ع) فى قوله إبراهيم صلوات الله عليه {لئن لم يهدنى ربى لأكونن من القوم الضالين}: اى ناس للميثاق.

از امام باقر(ع) درباره {لئن لم يهدنى . .. من القوم الضالين} روايت شده است: (مراد از {القوم الضالين} در آيه فوق)، فراموش كنندگان ميثاق الهى هستند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 121 - 5

5 - تأثيرپذيرى آدم از وسوسه شيطان و تناول از درخت ممنوع ، نمودى از فراموش كارى آدم از عهد الهى بود .

و لقد عهدنا . .. فنسى ... فأكلا منها

بيان داستان آدم و حوا، و خوردن از درخت

ممنوع و پى آمدهاى آن، جملگى در توضيح نخستين آيه اين مجموعه و بيان فراموش كارى آدم(ع) در مورد عهد الهى و نبودن عزم جدى در او است.

فراموشى قيامت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 51 - 12

12 _ انكار قيامت و به فراموشى سپردن آن ، كفرپيشگى است .

إن اللّه حرمهما على الكفرين . .. فاليوم ننسيهم كما نسوا لقاء يومهم هذا

فراموشى گناه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 57 - 5

5- از ياد بردن اَعمال و دستاورد هاى ناروا و به فراموشى سپردن گناهان گذشته خود ، بزرگ ترين ستم انسان بر خويش است .

و يج_دل . .. و من أظلم ... و نسى ما قدّمت يداه

{نسى ما قدّمت يداه} يعنى: {فراموش كرد كردار پيشين خود را. }. مقصود از {ما} _ به قرينه آيه قبل _ جدال به باطل در برابر حق و استهزاى آيات الهى است.

فراموشى لغزش هاى دنيوى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - فتح - 48 - 5 - 15

15 - امتنان الهى بر مؤمنان بهشتى ، با زدودن ياد تلخ لغزش هاى دنيوى از خاطره آنان *

و يكفّر عنهم سيّئاتهم

با توجّه به اين كه مسأله تكفير سيّئات پس از ورود مؤمنان به بهشت مطرح شده است _ در حالى كه رتبه تكفير، قبل از مرحله ورود به بهشت است _ احتمال مى رود كه مراد از تكفير در اين جا، بخشش گناهان نباشد; بلكه پوشاندن گناهان مورد نظر باشد; به گونه اى كه بهشتيان ديگر

از آن پس، با به ياد آوردن لغزش هاى گذشته شرمنده و مكدّر نشوند.

فراموشى محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 68 - 11

11 _ عارض شدن فراموشى بر پيامبر(ص) ممكن است.

و إما ينسينك الشيطن

فراموشى مريم(س)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 23 - 5

5- حضرت مريم ( س ) به هنگام زايمان آرزو كرد : كاش قبل از باردارشدن مرده بود و به كلّى از ياد ها رفته بود .

فأجاءها المخاض . .. قالت ي_ليتنى متّ قبل ه_ذا و كنت نسيًا منسيًّا

جمله {و كنت نسياً منسيّاً} قرينه است بر اين كه انگيزه مريم از آرزوى مرگ، رهايى از زخم زبان مردم بوده است، گرچه به قرينه {ألاّتحزنى قد جعل. ..} تنهايى و بى آب و غذايى، نيز او را اندوهناك ساخته بود، ولى اين همه، تبعاتِ همان گريز از زخم زبان است; يعنى كاش پيش از حاملگى مرده بودم، كه براى فرار از نيشتر مردم مجبور به تحمل اين آوارگى نباشم.

فراموشى مسلمانان صدر اسلام

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 68 - 16

16 _ دستور بى اعتنايى به مغالطه گران درباره آيات، در معرض فراموشى از سوى مسلمانان صدر اسلام

و إما ينسينك الشيطن فلاتقعد بعد الذكرى

فراموشى مسيحيان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 14 - 5،6،7

5 _ نصارا بخشى از تذكار ها و پند هاى الهى را پس از مدتى كوتاه به فراموشى سپردند .

و من الذين قالوا

إنّا نصرى . .. فنسوا حظاً مما ذكروا به

{فاء} در {فنسوا} دلالت مى كند كه بين پيمان و شكستن آن، زمان زيادى نگذشت.

6 _ نصارا پيمان خود با خداوند را به فراموشى سپرده و نقض كردند .

اخذنا ميثقهم فنسوا حظاً مما ذكروا به

7 _ محو نشانه هاى پيامبر ( ص ) در انجيل و به فراموشى سپردن آن توسط نصارا *

و من الذين قالوا إنّا نصرى اخذنا فنسوا حظاً

به احتمال اينكه مراد از {فنسوا حظاً مما ذكروا}، به قرينه مقام، نشانه هاى پيامبر(ص) در انجيل باشد.

فراموشى معبودان باطل

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 41 - 12

12 _ فراموش شدن عقايد شرك آميز و معبودهاى دروغين به هنگام رويارويى با عذاب و مرگ

قل أرءيتكم إن أتيكم عذاب اللّه أو أتتكم الساعة . .. و تنسون ما تشركون

فراموشى موسى(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 61 - 3

3- موسى ( ع ) و همسفرش هنگام رسيدن به محلِّ تلاقى دو دريا ، از ماهىِ همراه خويش ، غفلت كردند .

فلمّا بلغا مجمع بينهما نسيا حوتهما

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 73 - 7

7- موسى ( ع ) عفو و عدم سخت گيرى خضر بر او را به خاطر نسيان و تخلّف از عهد خويش ، تقاضا كرد .

قال لاتؤاخذنى بما نسيت و لاترهقنى من أمرى عسرًا

{إرهاق} به معناى {تحميل كارى طاقت سوز بر ديگرى} است. (قاموس) و مفاد {لاترهقنى...} اين است كه كارى دشوار(مانند جدا شدن و لغو رخصت

همراهى) را بر من تحميل مكن و مرا به زحمت مينداز. لازم به ذكر است كه {عسراً} مفعول دوم براى {لاترهقنى} است.

فراموشى نعمتهاى خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 7 - 12

12 _ هشدار خداوند به مسلمانان ، در مورد شكستن پيمان الهى و سرپيچى از فرامين خدا و رسول و فراموشى نعمتها

و اذكروا نعمة اللّه عليكم و ميثقه . .. و اتقوا اللّه

متعلق {اتقوا}، به قرينه فرازهاى قبلى، همان ياد نعمتها و رعايت پيمانهاى الهى است. يعنى جانب خدا را در مورد نعمتها و پيمانهاى او نگهداريد و از مخالفت با او بپرهيزيد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 11 - 7

7 _ ياد نكردن و به فراموشى سپردن نعمت هاى خداوند ، نشانه بى تقوايى است .

اذكروا . .. و اتقوا اللّه

فراموشى نوزادان در زلزله قيامت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - حج - 22 - 2 - 3

3- با مشاهده ترس و دهشت ناشى از زلزله زمين در آستانه برپايى قيامت ، تمامى مادران ، كودكان شيرخوارشان را بى اختيار در دامن خود ر ها ساخته و از ياد خواهند برد .

تذهل كلّ مرضعة عمّا أرضعت

{ذهول} (مصدر {تذهل}) به فراموشى اى گفته مى شود كه از شدت دهشت بر انسان عارض شود. {مرضعة} نيز به زنى گفته مى شود كه در حال شير دادن باشد; يعنى، هر زن شير دهنده، به هنگام ديدن آن زلزله، از آن كسى كه به او شير مى دهد غافل خواهد شد.

فراموشى هشدارهاى

خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 44 - 1،12

1 _ گشوده شدن تمامى درهاى نعمت به روى مردم، در پى بى تفاوتى و فراموشكارى آنان نسبت به هشدارها و تذكارهاى الهى

فلما نسوا ما ذكروا به فتحنا عليهم أبوب كل شىء

جمله {فتحنا عليهم ابواب}، به قرينه {فرحوا بما}، به معناى باز شدن درهاى نعمت است. زيرا شادمانى آدمى غالباً از نعمت و آسايش حاصل مى شود.

12 _ برخى از امتهاى گذشته پس از فراموش كردن خدا و هشدارهاى او گرفتار عذاب ناگهانى خداوند شدند.

و لقد أرسلنا إلى أمم من قبلك . .. فلما نسوا ... أخذنهم بغتة فإذا هم مبلسون

فراموشى يوشع(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 61 - 3

3- موسى ( ع ) و همسفرش هنگام رسيدن به محلِّ تلاقى دو دريا ، از ماهىِ همراه خويش ، غفلت كردند .

فلمّا بلغا مجمع بينهما نسيا حوتهما

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 63 - 4،11

4- همسفر موسى از بازگويى سرگذشت ماهى ، براى موسى ( ع ) ، در مدّت استراحت شان در مجمع البحرين ، غفلت كرد .

قال أرءيت إذ أوينا إلى الصخرة فإنّى نسيت الحوت

{صخرة} به معناى {تخته سنگ بزرگ} است. {أوينا إلى الصخرة} يعنى: {براى استراحت، در كنار آن صخره، جاى گرفته بوديم.}.

11- { عن أبى جعفر ( ع ) و أبى عبداللّه ( ع ) قال : إنّه لما كان من أمر موسى الذى كان أعطى مكتل فيه حوت مملّح قيل له : ه_ذا يدلّك

على صاحبك عند عين مجمع البحرين . . . فانطلق الفتى يغسل الحوت فى العين فاضطرب الحوت فى يده حتّى خدشه فانفلت و نسيه الفتى ;

از امام باقر و امام صادق (عليهماالسلام) روايت شده: آن گاه كه از كار موسى(ع) گذشت آنچه در زندگى او پيش آمد، زنبيلى به او داده شد كه در آن يك ماهى نمك زده بود. به وى گفته شد: {اين ماهى، تو را به صاحب ات، نزد چشمه اى در محل تلاقى دو دريا، راهنمايى مى كند ... پس آن جوانى كه همراه موسى(ع) بود، رفت كه ماهى را در آن چشمه بشويد، ماهى در دست او به حركت درآمد تا اين كه به او خراش وارد كرد و از چنگ او درآمد (و رفت) و جوان آن را فراموش كرد}.

فراموشى يهود

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 13 - 19

19 _ تحريف نشانه هاى پيامبر اسلام ( ص ) در تورات و به فراموشى سپردن آن توسط يهود *

يحرفون الكلم . .. و نسوا حظاً مما ذكروا به

به احتمال اينكه مراد از {الكلم} و {ما ذكروا به} _ به قرينه مقام _ ، نشانه هاى پيامبر(ص) در تورات باشد.

كيفر فراموشى خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 44 - 12

12 _ برخى از امتهاى گذشته پس از فراموش كردن خدا و هشدارهاى او گرفتار عذاب ناگهانى خداوند شدند.

و لقد أرسلنا إلى أمم من قبلك . .. فلما نسوا ... أخذنهم بغتة فإذا هم مبلسون

جلد - نام سوره - سوره - آيه

- فيش

7 - توبه - 9 - 67 - 23

23 _ عبدالعزيز بن مسلم گويد : از امام رضا ( ع ) درباره سخن خدا كه مى فرمايد : { نسوا اللّه فنسيهم } سؤال كردم فرمود : { ان اللّه تعالى لا ينسى و لا يسهو . . . و انما يجازى من نسيه و نسى لقاء يومه بان ينسيهم أنفسهم . . . ;

خداى تعالى نه فراموشى دارد و نه اشتباه . .. همانا خداوند كسانى را كه او و ديدار قيامت را فراموش كرده اند به اين صورت مجازات مى كند كه خودشان را از يادشان ببرد ... }.

كيفر فراموشى قيامت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 67 - 23

23 _ عبدالعزيز بن مسلم گويد : از امام رضا ( ع ) درباره سخن خدا كه مى فرمايد : { نسوا اللّه فنسيهم } سؤال كردم فرمود : { ان اللّه تعالى لا ينسى و لا يسهو . . . و انما يجازى من نسيه و نسى لقاء يومه بان ينسيهم أنفسهم . . . ;

خداى تعالى نه فراموشى دارد و نه اشتباه . .. همانا خداوند كسانى را كه او و ديدار قيامت را فراموش كرده اند به اين صورت مجازات مى كند كه خودشان را از يادشان ببرد ... }.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - سجده - 32 - 14 - 3،5

3 - فراموش كردن قيامت ، گرفتارى به عذاب را در پى دارد .

فذوقوا بما نسيتم

{باء} در {بما} سببيه و {ما} مصدريه است. بنابراين، معنا

چنين مى شود: {به خاطر فراموشى تان روز قيامت را بچشيد...!}.

5 - وانهاده شدن انسان به حال خود ، در قيامت ، كيفر فراموش كردن قيامت در عالم دنيا است .

فذوقوا بما نسيتم لقاء يومكم ه_ذا إنّا نسين_كم

{إنّا نسيناكم} براى مقابله با {بما نسيتم} است; يعنى، شما قيامت را فراموش كرديد و ما هم، در مقابل، شما را به حال خود وانهاديم.

كيفر فراموشى گناه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 57 - 12

12- محروم شدن از درك پيام هاى قرآن ، كيفر بى اعتنايى به آيات خدا و فرو رفتن در غفلت از گناهان است .

ذكّر بأي_ت ربّه فأعرض عنها . .. إنّا جعلنا على قلوبهم أكنّة أن يفقهوه

محدوده فراموشى انبيا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 73 - 6

6- عروض نسيان بر پيامبران ، در زمينه امور شخصى و خارج از حيطه نبوت آنان ، امرى ممكن است .

قال لاتؤاخذنى بما نسيت

محمد(ص) و فراموشى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 44 - 9

9- پيامبر ( ص ) ، داراى علمى مبرّا از فراموشى و نسيان *

و أنزلنا إليك الذكر لتبيّن للناس

برداشت فوق، مبتنى بر اين نكته است كه مراد از {الذكر} به قرينه {ما نزّل إليهم} علم باشد و {ذكر} در لغت بودن چيزى در قلب (صورت علمى) است. از اينكه از علم اعطا شده به پيامبر(ص) تعبير به ذكر گرديده، احتمال دارد به خاطر اين باشد كه در آن غفلت و فراموشى راه نداشته است.

جلد -

نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - اعلى - 87 - 6 - 7،13،14

7 - دريافت قرائت قرآن از جانب خداوند ، مصون سازنده پيامبر ( ص ) از فراموش كردن آن

سنقرئك فلاتنسى

حرف {فاء}، جمله {فلاتنسى} را بر {سنقرئك} تفريع كرده است.

13 - پيامبر ( ص ) ، از سهو و نسيان تعاليم الهى ، مصون بوده است . *

فلاتنسى

14 - تكرار قرائت قرآن بر پيامبر ( ص ) از سوى خداوند ، مايه فراموش نشدن آن بود . *

سنقرئك فلاتنسى

حرف {سين} _ كه براى استقبال است _ اگر بر فعلى درآيد كه در زمان تكلم نيز در حال انجام گرفتن است، دلالت بر تداوم فعل خواهد كرد و چون آيه {سنقرئك . ..}، خود نيز مصداق قرائت قرآن است; بنابراين حرف {سين} بر استمرار قرائت در آينده دلالت مى كند و حرف {فاء} در {فلاتنسى}، فراموش نكردن قرآن را بر استمرار قرائت آن تفريع كرده است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - اعلى - 87 - 7 - 1،5

1 - عارض شدن فراموشى آيات قرآن بر پيامبر ( ص ) ، تنها در صورتى امكان پذير است كه خداوند بخواهد .

فلاتنسى . إلاّ ما شاء اللّه

5 - امكان تعلّق مشيت الهى بر آگاه نساختن پيامبر ( ص ) ، از برخى معارف و يا محو آن از حافظه آن حضرت ( ص )

سنقرئك فلاتنسى . إلاّ ما شاء اللّه

استثنا، ممكن است به {سنقرئك} نيز مربوط باشد و مى تواند تنها به {فلاتنسى} ارتباط داشته باشد. برداشت ياد شده ناظر به احتمال نخست است.

مراد از فراموشى خدا

جلد -

نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 67 - 24

24 _ از حضرت على ( ع ) روايت شده كه درباره سخن خدا : { نسوا اللّه فنسيهم } فرمود : فانما يعنى انهم نسوا اللّه فى دار الدنيا فلم يعملوا له بالطاعة و لم يؤمنوا به و برسوله فنسيهم فى الآخرة اى لم يجعل لهم فى ثوابه نصيباً فصاروا منسيين من الخير ;

على (ع) درباره سخن خدا كه مى فرمايد: {آنان خدا را فراموش كردند، پس خدا آنان را فراموش كرد} فرمود: همانا مقصود خدا اين است كه آنان خدا را در دنيا فراموش نمودند و از او اطاعت نكردند و به او و رسولش ايمان نياوردند، خدا نيز در قيامت آنان را فراموش كرد ; يعنى، براى آنان بهره اى از ثواب خود قرار نداد، پس آنان از خير فراموش شدند}.

منافقان و فراموشى خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 67 - 17

17 _ ترويج زشتى ها و فساد ( منكر ) و پيشگيرى از تحقق نيكى ها و ارزش ها و فراموشى خدا و فرمان هاى او ، از عملكرد ها و اوصاف منافقان

المنفقون . .. يأمرون بالمنكر و ينهون عن المعروف و يقبضون أيديهم نسوا اللّه

منشأ فراموشى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 42 - 10

10_ نقش مؤثر شيطان در فراموش كارى انسان

فأنسي_ه الشيط_ن ذكر ربه

منشأ فراموشى تكليف

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 68 - 9

9 _

شيطان عامل فراموشكارى انسان در مورد تكاليف الهى است.

و إما ينسينك الشيطن

منشأ فراموشى ساقى پادشاه مصر

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 42 - 9

9_ شيطان ، عامل فراموشى ساقى از يادآور شدن يوسف ( ع ) نزد پادشاه

فأنسي_ه الشيط_ن ذكر ربه

موانع فراموشى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 24 - 10

10- ذكر و ياد خدا ، مايه يادآورى مقصود زدايش فراموشى است .

واذكّر ربّك إذا نسيت

متعلق {نسيان} را مى توان عام، و شامل همه چيز دانست. در اين صورت، مفاد جمله {واذكر...} اين است كه: {هرگاه، چيزى را فراموش كردى، ذكر خداوند را بر زبان جارى ساز، تا آن چيز را به خاطر آورى و غفلت تو زايل شود}.

نشانه هاى فراموشى خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 67 - 16

16 _ ترويج زشتى ها و فساد ( منكر ) و پيشگيرى از تحقق نيكى ها و ارزش ها و نيز امتناع از انفاق ، نشانه هاى غفلت از خدا

يأمرون بالمنكر و ينهون عن المعروف و يقبضون أيديهم نسوا اللّه

فراموشكاران

عذاب فراموشكاران قيامت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - سجده - 32 - 14 - 10

10 - عذاب فراموش كاران قيامت ، عذابى بس سخت و شديد است .

فذوقوا بما نسيتم لقاء يومكم ه_ذا . .. و ذوقوا عذاب الخلد

تكرار {ذوقوا} و مبهم گذاشتن آن و چيزى كه شخص گناهكار، امر به چشيدن آن شده است _ در {ذوقوا} ى نخست _ حكايت

از سختى و شدت آن مى كند.

فراموشكاران خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - حشر - 59 - 19 - 1،3

1 - نهى الهى ، از قرار گرفتن مؤمنان ، در شمار فراموش كنندگان خدا

ي_أيّها الذين ءامنوا . .. و لاتكونوا كالذين نسوا اللّه

3 - لازمه تقوا ، به ياد داشتن خداوند و قرار نگرفتن در زمره خدافراموشان است .

اتّقوا اللّه . .. و لاتكونوا كالذين نسوا اللّه

كيفر فراموشكاران خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - حشر - 59 - 19 - 5

5 - خودفراموشى ، كيفر الهى براى خدافراموشان

و لاتكونوا كالذين نسوا اللّه فأنسيهم أنفسهم

كيفر فراموشكاران قيامت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - سجده - 32 - 14 - 2

2 - كيفر حتمى فراموش كاران روز قيامت ، چشيدن عذاب است .

فذوقوا بما نسيتم لقاء يومكم ه_ذا

مهلت به فراموشكاران

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 76 - 3

3- مهلت دادن به خطاكاران و فراموش كاران تا سه مرتبه ، امرى روا است .

قال إن سألتك عن شىء بعدها فلاتصحبنى

موسى(ع) در صورت تكرار ناشكيبايى براى بار سوم و عمل بر خلاف توصيه خضر، خود را مستحق جدايى و محروميت از مصاحبت خضر(ع) دانست. بنابراين، مى توان گفت كه تا سه مرتبه مهلت دادن به افراد، كارى قابل قبول است.

: { ما احسن الصبر و انتظار الفرج أما سمعت قول اللّه عز و جل : { . . . فانتظروا إنى معكم من المنتظرين } فعليكم بالصبر فانه انما يجىء الفرج على اليأس . . . ;

چه نيكوست شكيبايى و انتظار فرج. آيا نشنيده اى سخن خداى عز و جل را [كه به پيغمبر خود دستور مى دهد بگو ]{پس منتظر باشيد من نيز همراه شما از منتظرانم}؟ پس بر شما باد شكيبايى ; زيرا فرج بعد از نوميدى فرامى رسد ... }.

زمينه فرج

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 87 - 4

4 _ صبر در راه ايمان ، مقدمه پيروزى و مايه فرارسيدن فرج از جانب خداوند

فاصبروا حتى يحكم اللّه بيننا

فرج(گشايش)

نقش فرج(گشايش)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - فصلت - 41 - 50 - 3

3 - پيدايش گشايش و رحمت در كوران مشكلات ، امدادى خداوندى براى انسان

و لئن أذقن_ه رحمة منّا من بعد ضرّاء مسّته

آنان (جنّات تجرى. ..) توجه كرد.

آثار ترس از فرجام

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - نجم - 53 - 35 - 1

1 - ترك انفاق از سوى انسان ، نتيجه هراس از فرجام و آينده خويش

و أعطى قليلاً و أكدى . أعنده علم الغيب فهو يرى

استفهام توبيخى در {أعنده. ..} مى تواند اشاره به زمينه ذهنى ترك انفاق باشد; يعنى، انسان ها چون از آينده خويش نگران اند، از انفاق خوددارى مى كنند.

آثار ترس از فرجام عمل

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - ق - 50 - 45 - 12

12 - بيم از فرجام عمل ، نقطه آغازين حركت انسان به سوى تعهّد و حق پذيرى

فذكّر . .. من يخاف وعيد

از اين كه خداوند، پيامبر(ص) را موظّف كرده تا {من يخاف وعيد} با قرآن تذكر دهد; استفاده مى شود كه اعتقاد به قيامت و بيم از فرجام عمل، نخستين مرحله اى است كه فرد را مستعد پذيرش حق مى سازد.

آثار ذكر فرجام

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 35 - 6

6- توجه به عاقبت و فرجام ، از ملاك هاى ارزش گذارى

و أوفوا الكيل . .. ذلك خير و أحسن تأويلاً

آثار ذكر فرجام آفرينش

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - رحمن - 55 - 38 - 3

3 - توجه به فرجام هستى و قدرت قاهر خداوند ، زمينه ساز اجتناب انسان از كفر و تكذيب حق

فإذا انشقّت السّماء . .. فبأىّ ءالآء ربّكما تكذّبان

آثار ذكر فرجام اخروى

جلد - نام سوره

- سوره - آيه - فيش

14 - لقمان - 31 - 24 - 4

4 - توجه به فرجام اخروى ، داراى نقشى اساسى ، در ارزش گذارى رفاه و آسايش دنيوى است .

نمتّعهم قليلاً ثمّ نضطرّهم إلى عذاب غليظ

قليل بودن بهرهورى كافران از دنيا، چه بسا به خاطر گرفتارى آنان به عذاب سخت باشد. گرفتار شدن به چنان عذابى، بهره مند بودن زياد از امكانات دنيا را ناچيز خواهد كرد. بنابراين، توجه به فرجام اخروى ميزان رفاه و آسايش دنيوى را رقم مى زند.

آثار ذكر فرجام اقوام پيشين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - روم - 30 - 42 - 5

5 - توجّه به عاقبت ناگوار اقوام مشرك پيشين ، عامل گرايش به توحيد است .

هل من شركائكم . .. قل سيروا فى الأرض فانظروا كيف كان ع_قبة الذين من قبل

آثار ذكر فرجام امور

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - لقمان - 31 - 8 - 7

7 - توجه به فرجام امور ، در تصحيح عقيده و كردار ، نقش چشمگيرى دارد .

فبشّره بعذاب أليم . .. لهم جن_ّ_ت النعيم

ياد آورى سرانجام بد معرضان از آيات خدا و نيز يادآورى پايان خوش مؤمنان، به منظور تنبّه دادن به انسان ها است، لذا مى توان برداشت بالا را داشت.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - محمد - 47 - 27 - 5

5- ملاحظه فرجام امور ، داراى نقشى مؤثر در بررسى و ارزش گذارى آن

فكيف إذا توفّتهم المل_ئكة

يادآورى فرجام سخت نفاق و همدلى با دشمن، در حقيقت هشدارى است به منافقان كه

در ارزش گذارى زندگى كفرآلود خويش، فرجام امر را از ياد نبرند; زيرا كه با آن فرجام، اين گونه زندگى جز خسارت حاصلى ندارد.

آثار ذكر فرجام انسان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - لقمان - 31 - 14 - 19

19 - توجه دادن انسان به فرجام حيات خويش ( حضور در پيشگاه خداوند ) زمينه پيدايش تعهد براى عمل به وصاياى الهى است .

و وصّينا الإنس_ن . .. أن اشكرلى و لولديك إلىّ المصير

ذكر {إلىّ المصير} پس از چند توصيه به انسان، از سوى خداوند، مى تواند به منظور ايجاد انگيزه براى عمل به آن سفارش باشد.

آثار ذكر فرجام دين ستيزان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - طور - 52 - 12 - 4

4 - توجه به سختى فرجام دين ستيزان ، بازدارنده انسان از فرو رفتن در پوچى هاى زندگى دنيوى

فويل . .. للمكذّبين . الذين هم فى خوض يلعبون

تذكر خداوند به دين ستيزان (الذين هم فى خوض)، در حقيقت هشدارى به گرفتاران در پوچى دنيا است تا به فرجام آن بينديشند و از پوچى به درآيند.

آثار ذكر فرجام شرك

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - احقاف - 46 - 6 - 5

5- توجه به تبديل پيوند هاى شرك آلود به روابط خصمانه در آخرت ، مايه پرهيز انسان از شرك

و إذا حشر الناس كانوا لهم أعداء

آيه شريفه، با تذكر دادن به عداوت اخروى معبودهاى دروغين با عبادت گران خويش، درصدد دور نمودن انسان ها از شرك و روى آورى به غير خدا است.

آثار ذكر فرجام عمل ناپسند

جلد

- نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 29 - 10

10- توجه دادن آدمى به فرجام ناگوار عمل ناپسند ، از عوامل بازدارنده وى از ارتكاب آن است .

و لاتجعل يدك مغلولة إلى عنقك و لاتبسطها كلّ البسط فتقعد ملومًا محسورًا

از اينكه خداوند در پى نهى از افراط و تفريط در انفاق، پيامد ناگوار آن را يادآورى مى كند، نكته ياد شده قابل استفاده است.

آثار ذكر فرجام كافران

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 29 - 13

13- توجه به فرجام مؤمنان و كافران ، نقشى تعيين كننده در گرايش انسان به ايمان يا كفر دارد .

فمن شاء فليؤمن و من شاء فليكفر إنّا أعتدنا للظ_لمين نارًا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - محمد - 47 - 35 - 2

2- توجه به نافرجامى خط كفر ، مقتضى مصمم بودن مؤمنان در نبرد با كافران بدون هيچ سستى و سازش

فلن يغفر اللّه لهم . فلاتهنوا و تدعوا إلى السلم

{فا} در {فلاتهنوا} ترتّب و تفريع را مى رساند و از ترتّب اين آيه بر مفاد آيه قبل، مطلب بالا استفاده مى شود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - قمر - 54 - 55 - 6

6 - توجه به فرجام بسيار متفاوت مؤمنان و كافران ، زمينه ساز گرايش انسان به ايمان

إنّ المجرمين فى ضل_ل و سعر . .. إنّ المتّقين فى جنّ_ت و نهر . فى مقعد صدق عند مل

آثار ذكر فرجام محسنان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - مطففين

- 83 - 18 - 7

7 - توجّه به فرجام ارجمند نيكوكاران ، بازدارنده انسان از كم فروشى و بى توجهى به حضور يافتن در نزد خداوند

ويل للمطفّفين . .. يوم يقوم الناس لربّ الع_لمين ... كلاّ إنّ كت_ب الأبرار لفى عل

آثار ذكر فرجام مكذبان انبيا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - زمر - 39 - 26 - 8

8 - آگاهى و توجه به سرنوشت شوم تكذيب كنندگان انبياى الهى ، بازدارنده انسان از تكذيب و زمينه ساز رويكرد به دين

فأذاقهم اللّه الخزى . .. أكبر لو كانوا يعلمون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - فصلت - 41 - 19 - 8

8 - توجه به معاد و سرنوشت تكذيب كنندگان پيامبران بازدارنده انسان از مخالفت با دعوت فرستادگان الهى است .

و يوم يحشر أعداء اللّه إلى النار

با توجه به تقدير {ذكّرهم} يا {أنذرهم} و امثال آن به عنوان عامل {يوم}، برداشت بالا استفاده مى شود.

آثار ذكر فرجام موجودات

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - شورى - 42 - 53 - 11

11 - توجه به فرجام امور و بازگشت تمامى موجودات به سوى خداوند ، موجب طرد مكاتب انحرافى و روى آورى به دين الهى است .

صرط اللّه . .. ألا إلى اللّه تصير الأُمور

آثار ذكر فرجام مؤمنان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 29 - 13

13- توجه به فرجام مؤمنان و كافران ، نقشى تعيين كننده در گرايش انسان به ايمان يا كفر دارد .

فمن شاء فليؤمن و من شاء فليكفر إنّا

أعتدنا للظ_لمين نارًا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - قمر - 54 - 55 - 6

6 - توجه به فرجام بسيار متفاوت مؤمنان و كافران ، زمينه ساز گرايش انسان به ايمان

إنّ المجرمين فى ضل_ل و سعر . .. إنّ المتّقين فى جنّ_ت و نهر . فى مقعد صدق عند مل

آثار عدم تعقل در فرجام كافران

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - محمد - 47 - 10 - 11

11- ناخشنودى از دين و پيام هاى الهى ، معلول نينديشيدن به عاقبت كفر و كافران *

كرهوا ما أنزل اللّه . .. أفلم يسيروا فى الأرض فينظروا

از ارتباط {أفلم يسيروا} با {كرهوا ماأنزل اللّه}، مى توان استفاده كرد كه اگر كافران عصر بعثت به فرجام شوم پيشينيان كافر مى انديشيدند، اين چنين از پيام هاى دين، گريزان و ناخشنود نبودند.

آثار عدم تعقل در فرجام كفر

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - محمد - 47 - 10 - 11

11- ناخشنودى از دين و پيام هاى الهى ، معلول نينديشيدن به عاقبت كفر و كافران *

كرهوا ما أنزل اللّه . .. أفلم يسيروا فى الأرض فينظروا

از ارتباط {أفلم يسيروا} با {كرهوا ماأنزل اللّه}، مى توان استفاده كرد كه اگر كافران عصر بعثت به فرجام شوم پيشينيان كافر مى انديشيدند، اين چنين از پيام هاى دين، گريزان و ناخشنود نبودند.

آثار فرجام شوم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - غافر - 40 - 44 - 5

5 - بيدار شدن انسان هاى غافل ، پس از گرفتار شدن به سرنوشت شوم رفتار خويش

فستذكرون

ما أقول لكم

آثار نگرانى از فرجام

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - نازعات - 79 - 26 - 6

6 - ترس از خداوند و نگرانى از فرجام خويش ، پرهيز دهنده انسان از انكار معاد و باز دارنده او از طغيان گرى و رويارويى با پيامبران

إنّ فى ذلك لعبرة لمن يخشى

عبرت گرفتن از داستان فرعون، به معناى دورى از رفتار و عقايد او است كه در آيات قبل نمونه هاى آن بيان شد.

ابهام فرجام گناهكاران

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 106 - 5

5 _ مبهم گذاردن سرنوشت اخروى برخى از خطاكاران ، نشأت يافته از علم و حكمت الهى و داراى مصلحت است .

و ءاخرون مرجون لأمر اللّه . .. و اللّه عليم حكيم

اخلاص در فرجام عمل

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 80 - 12

12- آغاز به كار از روى صداقت و اخلاص ، تضمين كننده به پايان رساندن آن همراه آن دو نيست .

أدخلنى مدخل صدق و أخرجنى مخرج صدق

ارزش ترس از فرجام

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - طور - 52 - 26 - 2

2 - ارزش توجه انسان به خداوند و آخرت و ترس داشتن از عاقبت كار خويش

قالوا إنّا كنّا قبل فى أهلنا مشفقين

ارزش حسن فرجام

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 44 - 9

9- فرجام نيك و پايان خوش ، ملاكى مهم در ارزش گزارى امور است .

خير عقبًا

اميدوارى به

حسن فرجام

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 40 - 2

2- مؤمن ، به آينده و پايانى بهتر از امكانات مادّى دنياداران ، اميدوار است .

فعسى ربّى أن يؤتين خيرًا

منظور مرد مؤمن از {عسى ربّى. ..} ممكن است انتظار ثواب آخرت باشد. ترك آرزوى اولاد بيشتر و نيز جمله {هنالك الولاية للّه} و عبارت {خير عقباً} در آيه چهل و چهارم، اين معنا را محتمل مى سازد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 132 - 22

22 - ضرورتِ دل بستن به عاقبت نيك و دل خوش نبودن به لذت هاى زودگذر

والع_قبة للتّقوى

اميدوارى به حسن فرجام انسان ها

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 106 - 7

7- نگرش مثبت و اميدوارانه انديشه مذهبى ، نسبت به فرجام جامعه بشرى

و لقد كتبنا فى الزبور . .. أنّ الأرض يرثها عبادى الص_لحون . إنّ فى ه_ذا لبل_غًا

اميدوارى به حسن فرجام انسانها

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 106 - 7

7- نگرش مثبت و اميدوارانه انديشه مذهبى ، نسبت به فرجام جامعه بشرى

و لقد كتبنا فى الزبور . .. أنّ الأرض يرثها عبادى الص_لحون . إنّ فى ه_ذا لبل_غًا

انذار از فرجام اقوام پيشين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - غافر - 40 - 30 - 2

2 - هشدار مؤمن آل فرعون به قوم خود ، از دچار شدن به روزگار شوم ، همچون روزگار احزاب و اقوام كافر پيشين

و قال

الذى ءامن ي_قوم إنّى أخاف عليكم مثل يوم الأحزاب

انذار از فرجام شرك

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 60 - 17

17- خداوند ، مردمان را همواره از فرجام شرك ، كفر و نافرمانى بيم داده و مى ترساند .

و نخوّفهم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - مؤمنون - 23 - 23 - 12

12 - نوح ( ع ) ، قومش را به عواقب شوم شركورزى هشدار داد0

ما لكم من إل_ه غيره أفلاتتّقون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - مؤمنون - 23 - 32 - 10

10 - پيامبر پس از نوح ( هود يا صالح ) ، قوم خود را به عواقب شوم شركورزى هشدار داد .

ما لكم من إل_ه غيره أفلاتتّقون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - ذاريات - 51 - 51 - 4

4 - پيامبر ( ص ) ، انذارگر و بيم دهنده آدميان از عواقب شوم شرك

و لاتجعلوا مع اللّه . .. إنّى لكم منه نذير

انذار از فرجام شوم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 2 - 5

5_ پيامبر ( ص ) ، وظيفه دار انذار مشركان و ترساندن آنان از فرجامى شوم

ألاّ تعبدوا إلاّ الله إننى لكم منه نذير

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 25 - 6

6_ توجه دادن مردم به فرجام هاى ناخوشايند و ترساندن آنان از عاقبت هاى ناميمون ، از وظايف پيامبران الهى

إنى لكم نذير مبين

جلد - نام سوره -

سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 109 - 11

11_ خداوند ، تكذيب كنندگان رسالت پيامبر ( ص ) را به فرجام شوم و گرفتار آمدن به عذاب استيصال تهديد كرد .

أفلم يسيروا فى الأرض فينظروا كيف كان ع_قبة الذين من قبلهم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - حجر - 15 - 3 - 12،14

12- گرفتار شدن به سرنوشت شوم ، تهديد خداوند به كافرانِ هدايت ناپذير

ذرهم . .. فسوف يعلمون

براشت فوق، بنابراين احتمال است كه مفعولٌ به و متعلق علم در {يعلمون} عاقبت امر و سرنوشت آنان باشد.

14- اخطار و هشدار به سرنوشت شوم كافرانِ دنياطلب ، روشى براى بازداشتن از كفر و دنياطلبى

ربما يودّ الذين كفروا . .. ذرهم يأكلوا و ... فسوف يعلمون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - قصص - 28 - 37 - 6

6 - تهديد فرعونيان از سوى موسى ( ع ) ، به فرجامى ناگوار به خاطر نپذيرفتن هدايت

قال موسى ربّى أعلم بمن جاء بالهدى . .. إنّه لايفلح الظ_لمون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - عنكبوت - 29 - 42 - 2

2 - مشركان ، از سوى خداوند به فرجامى ناخوشايند ، تهديد شدند .

إنّ اللّه يعلم ما يدعون من دونه من شىء

خبر دادن به اين كه خداوند، آگاه از چيزهايى است كه مشركان به عنوان خدا و معبود گرفته اند، كنايه از تهديد خود مشركان است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - غافر - 40 - 44 - 1

1 - هشدار تهديدآميز مؤمن آل فرعون به قوم

خود ، از دچار شدن آنان به سرنوشتى شوم بر اثر غفلت و بى توجهى شان به خيرخواهى هاى او

فستذكرون ما أقول لكم

انذار از فرجام عصيان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 60 - 17

17- خداوند ، مردمان را همواره از فرجام شرك ، كفر و نافرمانى بيم داده و مى ترساند .

و نخوّفهم

انذار از فرجام عمل ناپسند

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 44 - 5

5 - پند و اندرز به مردم و هشدار دادن به آنان در باره فرجام كردار ناروا ، از رسالت هاى پيامبران

لعلّه يتذكّر أو يخشى

{تذكر} مطاوعه {تذكير} است و در {قاموس} آمده كه {تذكير}، به معناى موعظه كردن است.

انذار از فرجام كفر

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 60 - 17

17- خداوند ، مردمان را همواره از فرجام شرك ، كفر و نافرمانى بيم داده و مى ترساند .

و نخوّفهم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 56 - 1

1- تنها وظيفه رسولان الهى ، بشارت و انذار مردمان و آگاه ساختن آنان از فرجام كفر و ايمان است .

و ما نرسل المرسلين إلاّ مبشّرين و منذرين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - حج - 22 - 68 - 5

5 - هشدار به فرجام شوم كفرپيشگى و مبارزه با توحيد و يكتاپرستى ، رسالت الهى پيامبر ( ص )

و إن ج_دلوك فقل اللّه أعلم بما تعملون

جلد - نام سوره - سوره

- آيه - فيش

16 - شورى - 42 - 7 - 5

5 - انذار مردم نسبت به فرجام كفر ، داراى اهميتى خاص در تبليغ دين

لتنذر أُمّ القرى

انذار فرجام شرك

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - حج - 22 - 49 - 3

3 - آگاه ساختن مردم از عواقب شرك و ترساندن آنان از پيامد هاى اخروى آن ، اساس رسالت پيامبر ( ص ) را تشكيل مى داد .

قل ي_أيّها الناس

اهل مكه و فرجام فرعون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - بروج - 85 - 18 - 5

5 - فرجام فرعون و قوم ثمود ، داستانى آشنا براى اهل مكّه و مايه عبرت براى همه مردمان

هل أتيك . .. فرعون و ثمود

سوره {بروج} از سوره هاى مكى است و نام بردن امت هايى مخصوص براى عبرت گرفتن مكّيان از فرجام آنها، بيانگر آگاهى آنان از تاريخ اجمالى آن امت ها است.

اهل مكه و فرجام قوم ثمود

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - بروج - 85 - 18 - 5

5 - فرجام فرعون و قوم ثمود ، داستانى آشنا براى اهل مكّه و مايه عبرت براى همه مردمان

هل أتيك . .. فرعون و ثمود

سوره {بروج} از سوره هاى مكى است و نام بردن امت هايى مخصوص براى عبرت گرفتن مكّيان از فرجام آنها، بيانگر آگاهى آنان از تاريخ اجمالى آن امت ها است.

اهميت حسن فرجام

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 135 - 9،10

9 _ فرجام نيك از آن پيامبر(ص) و

مؤمنان است. و ظالمان محروم از آن مى باشند.

فسوف تعلمون من تكون له عقبة الدار إنه لايفلح الظلمون

10 _ فرجام نيك، رستگارى است.

فسوف تعلمون من تكون له عقبة الدار إنه لايفلح الظلمون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 101 - 20،24

20_ تسليم خدا بودن تا پايان عمر ، از نعمت هاى بزرگ الهى است .

توفنى مسلمًا

جمله {مرا در حال تسليم بميران} (توفنى مسلماً) كنايه از اين است كه من همواره تسليم تو باشم به گونه اى كه در هر لحظه و شرايطى كه جان دادم ، با اين وصف قرين بوده باشم.

24_ انسان بايد براى تسليم بودن در برابر خدا و عاقبت به خير شدن و زيستن با صالحان در سراى آخرت ، دعا كرده و به درگاه خدا نيايش كند .

توفنى مسلمًا و ألحقنى بالص_لحين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 25 - 6

6 - حسن عاقبت و نيك فرجامى ، امرى بس مهم در زندگى بشر

و حسن مئاب

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 40 - 3

3 - حسن عاقبت و نيك فرجامى ، امرى بس مهم در زندگى بشر

و حسن مئاب

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - ق - 50 - 33 - 8

8 - اهميت حسن عاقبت *

و جاء بقلب منيب

برداشت بالا بدان احتمال است كه {جاء بقلب} اشاره به پايان كار و حسن عاقبت داشته باشد.

اهميت ذكر فرجام عمل

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء -

17 - 35 - 7

7- لزوم توجه به عاقبت و فرجام هر كارى

و أوفوا الكيل . .. و أحسن تأويلاً

اهميت عبرت از فرجام اقوام پيشين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - غافر - 40 - 21 - 4

4 - كاوش نكردن در سرگذشت امت هاى گذشته و عبرت نگرفتن از آن ، مورد سرزنش خداوند

أَوَلم يسيروا فى الأرض فينظروا كيف كان ع_قبة الذين كانوا من قبلهم

استفهام در {أَوَلم يسيروا . ..} براى توبيخ مى باشد.

اهميت فرجام عمل

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - سجده - 32 - 18 - 8

8 - فرجام و عاقبت هر امرى ، ملاك تعيين كننده در ارزيابى درستى و يا نادرستى آن است .

أفمن كان مؤمنًا كمن كان فاسقًا

به قرينه اين كه آيات قبل و بعد اين آيه، درباره فرجام مؤمنان و فاسقان است، احتمال قوى دارد كه نفى تساوى آنان، از جهت عاقبت شان باشد. بنابراين، ملاك ارزيابى و داورى درباره عدم تساوى دو گروه ياد شده، توجه به فرجام آنها است و اين نشان مى دهد كه عاقبت، در ارزيابى نقش اساسى دارد.

اهميت فرجام نيك

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 55 - 17

17 _ حسن عاقبت و حفظ ايمان تا پايان زندگى ، امرى مهم و نعمتى در خور توجه

و تزهق أنفسهم و هم كفرون

اين كه كافر مردن، عذابى براى منافقان به شمار آمده است، نشانگر اهميت و ارزش ايمان است كه مؤمنان به جاى توجه به اموال و اولاد، بايد به اين ارزش توجه كنند.

جلد - نام

سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 85 - 16

16 _ حسن عاقبت و حفظ ايمان تا پايان زندگى ، امرى مهم و درخور توجه

و تزهق أنفسهم و هم كفرون

از اينكه {كافر مردن} به عنوان عذاب منافقان ياد شده، اهميت و ارزش ايمان هنگام مرگ روشن مى شود.

اهميت مطالعه فرجام امت ها

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - بروج - 85 - 17 - 4

4 - خداوند ، ترغيب كننده مردم به مطالعه و بررسى فرجام لشكر هاى قدرتمند پيشين

هل أتيك حديث الجنود

استفهام در {هل أتاك}، براى ترغيب به شنيدن پاسخ است; خطاب در آيه شريفه گرچه متوجّه شخص پيامبر(ص) است; ولى به قرينه سياق آيات، تمام كسانى كه در حيطه رسالت آن حضرت قرار دارند نيز مورد نظر است. در اين موارد اختصاص خطاب، برخاسته از عظمت مخاطب و يا عهده دار بودن رهبرى جامعه و نظاير آن است.

اهميت نگرانى از فرجام اخروى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - شعراء - 26 - 87 - 4

4 - لزوم دلواپسى انسان ، در هر مرتبه و مقام معنوى ، براى فرجام اخروى خويش .

و لاتخزنى يوم يبعثون

بشارت به حسن فرجام

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 2 - 6

6_ پيامبر ( ص ) ، وظيفه دار مژده دادن به موحدان و بشارت دادن آنان به عاقبتى خوش

ألاّ تعبدوا إلاّ الله إننى لكم منه . .. بشير

بشارت حسن فرجام

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود -

11 - 122 - 3

3_ خداوند ، پيامبر ( ص ) و مؤمنان را به فرجامى نيكو بشارت داد .

و قل . .. إنا منتظرون

بشارت فرجام ايمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 56 - 1

1- تنها وظيفه رسولان الهى ، بشارت و انذار مردمان و آگاه ساختن آنان از فرجام كفر و ايمان است .

و ما نرسل المرسلين إلاّ مبشّرين و منذرين

بهترين فرجام

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 44 - 6،7

6- خداوند ، عطاكننده بهترين پاداش ها و برترين فرجام ها است .

هو خير ثوابًا و خير عقبًا

{ثواب} به معناى {اجر و پاداش} است و {عقب} به معناى {عاقبت و فرجام}.

7- ولايت خداوند و حقّانيّت او ، ضامن اعطاى بهترين پاداش ها و فرجام ها است .

هنالك الول_ية للّه الحقّ هو خير ثوابًا و خير عقبًا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 76 - 13

13- بهترين عاقبت ، در انتظار انجام دهندگان عمل صالح است .

و خير مردًّا

{مردّاً} مى تواند اسم مكان و به معناى {مرجع} باشد (البحر المحيط). در اين صورت مراد از {خير مردّاً} بهترين فرجام خواهد بود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - فرقان - 25 - 15 - 7

7 _ زندگى در بهشت جاودان ، بهترين و برترين زندگى و سرانجام براى انسان

قل أذلك خير أم جنّة الخلد . .. جزاء و مصيرًا

بيان فرجام ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - ابراهيم - 14

- 45 - 15

15- بيان سرگذشت ستم پيشگان كيفر شده و نيز داستان هاى مثال زدنى و درس آموز ، در قلمرو موضوعات قرآن

و سكنتم فى مس_كن الذين . .. و تبيّن لكم كيف فعلنا بهم و ضربنا لكم الأمثال

بيان فرجام عمل

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 87 - 12

12_ توجيه پيشنهاد ها و توصيه ها با بيان فرجام و نتيجه آنها ، امرى شايسته و نيكوست .

لاتاْيئسوا من روح الله إنه لاياْيئس من روح الله إلاّ القوم الك_فرون

جمله {إنه لاياْيئس . ..} تعليل براى {لاتاْيئسوا ...} است. يعقوب(ع) توصيه خويش (مأيوس نشدن از رحمت الهى) را با بيان فرجام آن (سقوط به ورطه كفر) تعليل و توجيه كرد و اين درسى است براى همگان كه توصيه و يا فرمان خويش را با دليل و بيان فرجام آن قرين سازند.

بيان فرجام گمراهان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - حجر - 15 - 45 - 5

5- ذكر فرجام شوم گمراهان در كنار فرجام سعادتمندانه تقواپيشگان ، از روش هاى هدايتى قرآن *

الغاوين . و إن جهنّم لموعدهم أجمعين ...إن المتقين فى جنّ_ت و عيون

بيان فرجام متقين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - حجر - 15 - 45 - 5

5- ذكر فرجام شوم گمراهان در كنار فرجام سعادتمندانه تقواپيشگان ، از روش هاى هدايتى قرآن *

الغاوين . و إن جهنّم لموعدهم أجمعين ...إن المتقين فى جنّ_ت و عيون

پرسش از فرجام كوه ها

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 -

105 - 3

3 - تعدادى از مردم صدراسلام در باره سرنوشت كوه ها در هنگامه رستاخيز ، از پيامبر ( ص ) توضيح مى خواستند .

و يس__َلونك عن الجبال

تبيين فرجام امت هاى پيشين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - نور - 24 - 34 - 4،8

4 - خداوند ، تبيين كننده نمونه هايى از سرگذشت امت هاى منقرض شده پيشين

و لقد أنزلنا إليكم . .. و مثلاً من الذين خلوا من قبلكم

8 - خداوند ، بيانگر مثال ها و نمونه هايى از امت هاى منقرض شده پيشين براى تقواپيشگان

و مثلاً من الذين خلوا من قبلكم و موعظة للمتّقين

برداشت ياد شده بر اين اساس استوار است كه لام در {للمتّقين} بيانگر غايت و نتيجه براى {و مثلاً من الذين خلوا من قبلكم} نيز باشد.

تبيين فرجام كافران

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - فاطر - 35 - 24 - 4

4 - مسؤوليت پيامبر ( ص ) ، تبيين سر انجام نيك مؤمنان و عاقبت شوم كفرپيشگان است .

إنّا أرسلن_ك بالحقّ بشيرًا و نذيرًا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - محمد - 47 - 3 - 8

8- ترسيم فرجام كافران و مؤمنان ، از سوى خداوند با بيانى روشن و برهانى

كذلك يضرب اللّه للناس أمث_لهم

{كذلك} اشاره به فلسفه و بيانى است كه خداوند در اين آيه، براى پوچى اعمال كافران و ثمربخشى اعمال مؤمنان، بيان فرموده است.

تبيين فرجام گمراهى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - سبأ - 34 - 50 - 1

1 - پيامبر ( ص ) ، وظيفه

دار ابلاغ روشن فرجام گمراهى و بيان منشأ هدايت

قل إن ضللت فإنّما أضلّ على نفسى و إن اهتديت فبما يوحى إلىّ ربّى

تبيين فرجام گناهكاران

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 113 - 14

14 - تشريح حوادث قيامت و آينده مجرمان ، زمينه ساز پيدايش تقوا و رفع غفلت از انسان

و كذلك أنزلن_ه . .. لعلّهم يتّقون أو يحدث لهم ذكرًا

حرف {كاف} در {كذلك} براى تشبيه است و آيات گذشته را نمونه اى از نزول آيات الهى براى ايجاد تقوا و تذكر، معرفى مى كند.

تبيين فرجام متقين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - طور - 52 - 29 - 4

4 - ترسيم فرجام نيك متقين و سرنوشت شوم تكذيب كنندگان دين ، از وظايف رهبران الهى

فذكّر

ظاهراً موضوع تذكر، مطالبى است كه در آيات پيشين در مورد فرجام نيك مؤمنان و سرنوشت شوم كافران آمده است.

تبيين فرجام مكذبان دين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - طور - 52 - 29 - 4

4 - ترسيم فرجام نيك متقين و سرنوشت شوم تكذيب كنندگان دين ، از وظايف رهبران الهى

فذكّر

ظاهراً موضوع تذكر، مطالبى است كه در آيات پيشين در مورد فرجام نيك مؤمنان و سرنوشت شوم كافران آمده است.

تبيين فرجام مؤمنان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - فاطر - 35 - 24 - 4

4 - مسؤوليت پيامبر ( ص ) ، تبيين سر انجام نيك مؤمنان و عاقبت شوم كفرپيشگان است .

إنّا أرسلن_ك بالحقّ بشيرًا و نذيرًا

جلد - نام سوره - سوره - آيه -

فيش

17 - محمد - 47 - 3 - 8

8- ترسيم فرجام كافران و مؤمنان ، از سوى خداوند با بيانى روشن و برهانى

كذلك يضرب اللّه للناس أمث_لهم

{كذلك} اشاره به فلسفه و بيانى است كه خداوند در اين آيه، براى پوچى اعمال كافران و ثمربخشى اعمال مؤمنان، بيان فرموده است.

تدبر در فرجام برادران يوسف

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 7 - 2

2_ خداوند ، انسان ها را به تأمل در سرگذشت يوسف ( ع ) و برادرانش ترغيب كرده است .

لقد كان فى يوسف و إخوته ءاي_ت للسائلين

حرف لام در {لقد} نشانه قسم مقدر و {قد} نيز براى تأكيد است. هدف از تأكيد و سوگند خداوند بر اينكه در داستان يوسف و برادرانش آياتى براى پرسش كنندگان است ، ترغيب انسانها به تأمل در آن داستان مى باشد.

تذكر فرجام اقوام پيشين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - نمل - 27 - 71 - 2

2 - ناباورى كافران نسبت به كيفر الهى ، على رغم يادآورى آنان به فرجام هلاكت بار مجرمان گذشته تاريخ

فانظروا كيف كان ع_قبة المجرمين . .. و يقولون متى ه_ذا الوعد

با توجه به ارتباط آيه مورد بحث با آيات قبل، برداشت ياد شده را مى توان استفاده كرد.

تذكر فرجام امور

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 63 - 11

11 _ نقش يادآورى فرجام امور ، در هدايت انسانها

ألم يعلموا أنه من يحادد اللّه . .. نار جهنم ... ذلك الخزى العظيم

تذكر فرجام مكذبان آيات خدا

جلد - نام سوره

- سوره - آيه - فيش

17 - زخرف - 43 - 25 - 6

6 - يادآورى سرنوشت شوم تكذيب كنندگان آيات حق ، هشدارى جدى براى مشركان عصر بعثت و مايه تحكيم روحيه استقامت و پايدارى پيامبر ( ص ) و مؤمنان

فانتقمنا منهم فانظر كيف كان ع_قبة المكذّبين

ترس از فرجام

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - بينه - 98 - 8 - 16

16 - مؤمنان داراى عمل صالح ، هراسان از فرجام خويش و نگران از كوتاهى در برابر عظمت خداوند

الذين ءامنوا و عملوا الص_لح_ت . .. ذلك لمن خشى ربّه

ترس از خداوند، به معناى نگرانى و هراس از فرجام خويش هنگام روبه رو شدن با او است.

ترس از فرجام اخروى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - فصلت - 41 - 30 - 9

9 - موحدان راستين ، در خوف و هراس نسبت به سرنوشت اخروى خويش و اندوهناك از خطا ها و لغزش هاى خود

إنّ الذين قالوا ربّنا اللّه ثمّ استق_موا. .. ألاّتخافوا و لاتحزنوا

بنابراين نكته كه نزول ملائكه در دنيا و يا به هنگام مرگ باشد، مطلب بالا استفاده مى شود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - شورى - 42 - 18 - 5

5 - مؤمنان ، نسبت به فرجام اخروى خود بيمناك و نگران اند .

و الذين ءامنوا مشفقون منها

ترسناكى فرجام مخالفت با خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - نازعات - 79 - 40 - 4

4 - فرجام مخالفت با خداوند ، هولناك و هراس انگيز است .

و أمّا من خاف مقام

ربّه

مقام خداوند، همان منزلت وصفى است كه مبدأ رحمت و عذاب مى باشد. ترس از آن مقام، همواره قرين ترس از عواقب مخالفت با خداوند است. اين احتمال نيز وجود دارد كه كلمه {مقام}، نظير كلمات {جناب} و {سماحة} باشد كه چيزى بر معنا نمى افزايد و در حقيقت مراد آيه، {من خاف ربّه} خواهد بود.

تشابه فرجام كافران

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - محمد - 47 - 10 - 12

12- كيفر الهى براى كافران ، داراى گونه هاى بسيار با نتايجى ويرانگر و مشابه *

دمّر اللّه عليهم و للك_فرين أمث_لها

جمع آمدن واژه {أمثالها} مى رساند كه مجازات ملت هاى كفر پيشه، هر چند در نابودى و ويرانگرى همگون است; اما در شكل متفاوت است.

تضمين حسن فرجام

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - لقمان - 31 - 22 - 2،3

2 - اخلاص و عمل نيك ، تضمين كننده فرجامى نيك است .

و من يسلم وجهه إلى اللّه و هو محسن فقد استمسك . ..و إلى اللّه ع_قبة الأُمور

3 - تسليم محض شدن در برابر خدا و اطاعت بى چون و چرا از او ، تضمين كننده فرجام نيك

و من يسلم وجهه إلى اللّه . .. و إلى اللّه ع_قبة الأُمور

تعقل در فرجام قوم لوط

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - صافات - 37 - 138 - 2

2 - نكوهش كافران ، بر تعقل نكردن در سرنوشت هلاكت بار قوم لوط

ثمّ دمّرنا الأخرين . و إنّكم لتمرّون عليهم ... أفلاتعقلون

تعقل در فرجام كافران

جلد - نام سوره - سوره - آيه

- فيش

12 - فرقان - 25 - 15 - 2

2 _ پيامبر ( ص ) وظيفه دار فراخوانى مردمان به انديشه و مقايسه ميان فرجام كافران و تقواپيشگان

قل أذلك خير أم جنّة الخلد التى وعد المتّقون

تعقل در فرجام گناهكاران

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - نمل - 27 - 71 - 4

4 - اتكاى كافران به حس و تجربه عذاب ، على رغم فرا خوانده شدن به تعقل و تدبر در فرجام شوم مجرمان تاريخ

فانظروا كيف كان ع_قبة المجرمين . .. و يقولون متى ه_ذا الوعد إن كنتم ص_دقين

على رغم اين كه خداوند از كافران مكه مى خواهد تا با مطالعه تاريخ و تدبر در فرجام مجرمان گذشته، درس عبرت بگيرند و بينش خود را تصحيح كنند، آنان براى پى بردن به حقانيت وعده الهى، خواهان لمس و شهود عذاب مى شوند و تعيين زمان آن را مى طلبند.

تعقل در فرجام متقين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - فرقان - 25 - 15 - 1،2

1 _ انسان ، وظيفه دار سنجش ميان فرجام تقواپيشگان و تكذيب كنندگان قيامت و دو زندگى بهشت و جهنم ، با تفكر در رهنمود هاى قرآن

قل أذلك خير أم جنّة الخلد التى وعد المتّقون

2 _ پيامبر ( ص ) وظيفه دار فراخوانى مردمان به انديشه و مقايسه ميان فرجام كافران و تقواپيشگان

قل أذلك خير أم جنّة الخلد التى وعد المتّقون

تعقل در فرجام مفسدان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - نمل - 27 - 51 - 1

1 - خداوند ، خواهان انديشيدن انسان در فرجام فسادگران

گذشته تاريخ

فانظر كيف كان ع_قبة مكرهم

تعقل در فرجام مكذبان قيامت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - فرقان - 25 - 15 - 1

1 _ انسان ، وظيفه دار سنجش ميان فرجام تقواپيشگان و تكذيب كنندگان قيامت و دو زندگى بهشت و جهنم ، با تفكر در رهنمود هاى قرآن

قل أذلك خير أم جنّة الخلد التى وعد المتّقون

تغيير فرجام كافران

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - نمل - 27 - 72 - 5

5 - باز بودن راه توبه براى كافران و امكان تغيير سرنوشت آنان و رفع عذاب از آنها

قل عسى أن يكون ردف لكم بعض الذى تستعجلون

واژه {عسى} _ كه براى ترجى و به معناى شايد است _ مى رساند كه عذاب تقدير شده، قضاى حتمى الهى نيست و امكان دارد كه در نتيجه تحول فكرى و عملى (ايمان) كافران، اين برنامه تغيير كند.

تفاوت فرجام ها

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - ليل - 92 - 10 - 8

8 - خداوند ، در تأكيد بر تفاوت فرجام انفاق گران با تقوا و بخيلان زراندوز ، به سيطره شب و جلوه روز و به ذات خويش ، سوگند ياد كرده است .

و الّيل . .. إنّ سعيكم لشتّى . فأمّا من أعطى ... لليسرى . و أمّا من بخل ... فسني

تفكر در فرجام اقوام پيشين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - غافر - 40 - 21 - 1

1 - جهان گردى و سير در زمين ، به منظور تفكر و نظاره كردن در سرگذشت پيشينيان و

آثار به جامانده از تمدن و قدرت آنان ، مورد تشويق خداوند

أَوَلم يسيروا فى الأرض فينظروا كيف كان ع_قبة الذين كانوا من قبلهم

تفكر در فرجام رهبران كفر

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - ابراهيم - 14 - 28 - 3

3- خداوند ، فراخوان مردم به تأمل و تفكر در سرنوشت شوم رهبران كفر و ناسپاسى

ألم تر إلى الذين . .. أحلّوا قومهم دار البوار

برداشت فوق به خاطر اين نكته است كه به نابودى كشاندن و دچار سرنوشت شوم ساختن مردم (أحلّوا قومهم دار البوار) كار سردمداران كفر و رهبران جامعه است، نه مردم عادى.

تفكر در فرجام قوم عاد

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - قمر - 54 - 18 - 3

3 - ترغيب مردم از سوى خداوند ، براى تأمل در سرنوشت هلاكت بار قوم عاد

كذّبت عاد فكيف كان عذابى و نذر

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - قمر - 54 - 21 - 2

2 - ترغيب مردم از سوى خداوند ، براى تأمل در سرنوشت هلاكت بار قوم عاد

كذّبت عاد . .. فكيف كان عذابى و نذر

تفكر در فرجام قوم نوح

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - قمر - 54 - 16 - 2

2 - ترغيب مردم از سوى خداوند ، براى انديشه كردن در سرنوشت هلاكت بار قوم نوح

كذّبت قبلهم قوم نوح . .. فكيف كان عذابى و نذر

تفكر در فرجام كفران كنندگان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - ابراهيم - 14 - 28 - 1،3

1- خداوند ، فراخوان

مردم به تأمل و تفكر در سرنوشت شوم ناسپاسان نعمتهايش

ألم تر إلى الذين بدّلوا نعمت الله كفرًا

3- خداوند ، فراخوان مردم به تأمل و تفكر در سرنوشت شوم رهبران كفر و ناسپاسى

ألم تر إلى الذين . .. أحلّوا قومهم دار البوار

برداشت فوق به خاطر اين نكته است كه به نابودى كشاندن و دچار سرنوشت شوم ساختن مردم (أحلّوا قومهم دار البوار) كار سردمداران كفر و رهبران جامعه است، نه مردم عادى.

تهديد به فرجام شوم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - زمر - 39 - 15 - 1

1 - ناراحتى پيامبر ( ص ) ، از مشركان و تهديد آنان به سرنوشت شوم و عذاب الهى

قل اللّه أعبد . .. فاعبدوا ما شئتم من دونه

امر {فاعبدوا ما شئتم من دونه} براى تهديد و نشانگر شدت غضب و ناراحتى پيامبر(ص) از كافران و مشركان است.

تهديد به فرجام فرعونيان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - بروج - 85 - 19 - 3

3 - خداوند ، تهديد كننده كافران و تكذيب كنندگان قرآن به سرنوشتى همچون فرجام فرعونيان و قوم ثمود

هل أتيك . .. فرعون و ثمود . بل الذين كفروا فى تكذيب

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - بروج - 85 - 20 - 7

7 - خداوند ، تهديدكننده كافران و تكذيب كنندگان قرآن ، به سرنوشتى همچون فرجام فرعونيان و قوم ثمود

هل أتيك حديث الجنود . .. و اللّه من ورائهم محيط

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - فجر - 89 - 10 - 4

4 - خداوند ، تهديدكننده

كافران عصر بعثت ، به گرفتار ساختن آنان در عقوبتى نظير فرجام قوم فرعون

ألم تر . .. و فرعون ذى الأوتاد

تهديد به فرجام قوم ثمود

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - بروج - 85 - 19 - 3

3 - خداوند ، تهديد كننده كافران و تكذيب كنندگان قرآن به سرنوشتى همچون فرجام فرعونيان و قوم ثمود

هل أتيك . .. فرعون و ثمود . بل الذين كفروا فى تكذيب

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - بروج - 85 - 20 - 7

7 - خداوند ، تهديدكننده كافران و تكذيب كنندگان قرآن ، به سرنوشتى همچون فرجام فرعونيان و قوم ثمود

هل أتيك حديث الجنود . .. و اللّه من ورائهم محيط

تهديد به فرجام قوم عاد

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - فجر - 89 - 6 - 7

7 - خداوند ، تهديدكننده كافران عصر بعثت به سرنوشتى نظير فرجام قوم عاد

ألم تر كيف فعل ربّك بعاد

حتميت فرجام شوم كافران

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - ابراهيم - 14 - 2 - 5

5- بى ترديد كافران ، داراى فرجامى ناگوارند و به عذابى شديد و طاقت فرسا ، گرفتار خواهند شد .

و ويل للك_فرين من عذاب شديد

حُسن فرجام

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - رعد - 13 - 22 - 15

15_ زندگى دنيا داراى عاقبت و فرجامى نيك ( بهشت ) مى باشد .

أُول_ئك لهم عقبى الدار

{ال} در {الدار} عهد حضورى است و لذا مراد از {الدار} حيات دنياست. مقصود از فرجام نيك آن

(عقبى الدار) به قرينه آيه بعد بهشت مى باشد.

حسن فرجام ابراهيم(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 49 - 7

7 - داوود ، سليمان ، ايوب ، ابراهيم ، اسحاق ، يعقوب ، اسماعيل ، اليسع ، ذاالكفل ( عليهم السلام ) ، از تقواپيشگان و نيك فرجامان بودند .

و اذكر داود . .. إسم_عيل و اليسع و ذاالكفل ... ه_ذا ذكر و إنّ للمتقين لحسن مئاب

{مئاب} به معناى مرجع و بازگشت است و منظور از {حسن مئاب} حسن عاقبت و سرانجام نيك است. گفتنى است كه برداشت ياد شده مبتنى بر اين است كه مقصود از {متقين} پيامبرانى باشد كه در آيات گذشته از آنان سخن گفته شد.

حسن فرجام اسحاق(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 49 - 7

7 - داوود ، سليمان ، ايوب ، ابراهيم ، اسحاق ، يعقوب ، اسماعيل ، اليسع ، ذاالكفل ( عليهم السلام ) ، از تقواپيشگان و نيك فرجامان بودند .

و اذكر داود . .. إسم_عيل و اليسع و ذاالكفل ... ه_ذا ذكر و إنّ للمتقين لحسن مئاب

{مئاب} به معناى مرجع و بازگشت است و منظور از {حسن مئاب} حسن عاقبت و سرانجام نيك است. گفتنى است كه برداشت ياد شده مبتنى بر اين است كه مقصود از {متقين} پيامبرانى باشد كه در آيات گذشته از آنان سخن گفته شد.

حسن فرجام اسماعيل(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 49 - 7

7 - داوود ، سليمان ، ايوب ، ابراهيم

، اسحاق ، يعقوب ، اسماعيل ، اليسع ، ذاالكفل ( عليهم السلام ) ، از تقواپيشگان و نيك فرجامان بودند .

و اذكر داود . .. إسم_عيل و اليسع و ذاالكفل ... ه_ذا ذكر و إنّ للمتقين لحسن مئاب

{مئاب} به معناى مرجع و بازگشت است و منظور از {حسن مئاب} حسن عاقبت و سرانجام نيك است. گفتنى است كه برداشت ياد شده مبتنى بر اين است كه مقصود از {متقين} پيامبرانى باشد كه در آيات گذشته از آنان سخن گفته شد.

حسن فرجام اصحاب يمين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 71 - 12

12- در دست راست داشتن نامه عمل در قيامت ، نشانه سعادت و نيك فرجامى است .

فمن أوتى كت_به بيمينه فأُول_ئك يقرءون كت_بهم و لايظلمون فتيلاً

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - واقعه - 56 - 95 - 1

1 - برپايى قيامت ، تقسيم شدن مردم به سه دسته ( مقربان ، اصحاب اليمين و اصحاب الشمال ) و فرجام نيك دو دسته اول و بدفرجامى دسته آخر ، امرى قطعى ، يقنى و غيرقابل ترديد است .

إنّ ه_ذا لهو حقّ اليقين

{ه_ذا} به آنچه در سوره واقعه مطرح شده اشاره دارد و محور آن مطالبى است كه در برداشت بالا آمده است. گفتنى است كه تعبير {حقّ اليقين} از باب اضافه صفت به موصوف است; يعنى، {اليقين الحقّ} و حق به معناى ثابت و استوار است. بنابراين {اليقين الحقّ}; يعنى، يقينى كه ثابت است و هرگز ترديد در آن راه ندارد.

حسن فرجام اليسع(ع)

جلد - نام سوره - سوره -

آيه - فيش

15 - ص - 38 - 49 - 7

7 - داوود ، سليمان ، ايوب ، ابراهيم ، اسحاق ، يعقوب ، اسماعيل ، اليسع ، ذاالكفل ( عليهم السلام ) ، از تقواپيشگان و نيك فرجامان بودند .

و اذكر داود . .. إسم_عيل و اليسع و ذاالكفل ... ه_ذا ذكر و إنّ للمتقين لحسن مئاب

{مئاب} به معناى مرجع و بازگشت است و منظور از {حسن مئاب} حسن عاقبت و سرانجام نيك است. گفتنى است كه برداشت ياد شده مبتنى بر اين است كه مقصود از {متقين} پيامبرانى باشد كه در آيات گذشته از آنان سخن گفته شد.

حسن فرجام انبيا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - رعد - 13 - 42 - 10،11

10_ فرجام نيك از آنِ پيامبران الهى و پيروان ايشان است .

و سيعلم الكُفّ_ر لمن عقبى الدار

11_ كفرپيشگان _ در قيامت و يا پس از مرگشان - درخواهند يافت كه فرجام نيك از آنِ پيامبران و پيروان ايشان است .

و سيعلم الكُفّ_ر لمن عقبى الدار

حسن فرجام انسان ها

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 50 - 3

3 - باغ هاى جاويدان بهشت ، فرجامى نيك براى انسان ها

لحسن مئاب . جنّ_ت عدن

حسن فرجام انفاقگران

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - رعد - 13 - 22 - 17

17_ فرجام نيك از آنِ صبرپيشگان ، برپادارندگان نماز ، انفاق گران و جبران كنندگان اعمال بد با اعمال شايسته است .

والذين صبروا . .. و يدرءون بالحسنة السيئة أُول_ئك لهم عقبى الدار

جلد - نام سوره

- سوره - آيه - فيش

20 - ليل - 92 - 21 - 1

1 - انفاق گران باتقوا و مخلص ، آينده اى سرشار از رضايت خاطر خواهند داشت .

و لسوف يرضى

حسن فرجام اولوا الالباب

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - رعد - 13 - 22 - 16

16_ فرجام نيك حيات دنيا از آنِ خردمندان است .

إنما يت_ذكّر أُولُوا الألب_ب . .. أُول_ئك لهم عق_بى الدار

حسن فرجام ايوب(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 49 - 7

7 - داوود ، سليمان ، ايوب ، ابراهيم ، اسحاق ، يعقوب ، اسماعيل ، اليسع ، ذاالكفل ( عليهم السلام ) ، از تقواپيشگان و نيك فرجامان بودند .

و اذكر داود . .. إسم_عيل و اليسع و ذاالكفل ... ه_ذا ذكر و إنّ للمتقين لحسن مئاب

{مئاب} به معناى مرجع و بازگشت است و منظور از {حسن مئاب} حسن عاقبت و سرانجام نيك است. گفتنى است كه برداشت ياد شده مبتنى بر اين است كه مقصود از {متقين} پيامبرانى باشد كه در آيات گذشته از آنان سخن گفته شد.

حسن فرجام پيروان انبيا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - رعد - 13 - 42 - 10،11

10_ فرجام نيك از آنِ پيامبران الهى و پيروان ايشان است .

و سيعلم الكُفّ_ر لمن عقبى الدار

11_ كفرپيشگان _ در قيامت و يا پس از مرگشان - درخواهند يافت كه فرجام نيك از آنِ پيامبران و پيروان ايشان است .

و سيعلم الكُفّ_ر لمن عقبى الدار

حسن فرجام پيروان نوح(ع)

جلد - نام سوره - سوره -

آيه - فيش

8 - هود - 11 - 49 - 15

15_ نوح ( ع ) و پيروان او ، از تقواپيشگان و بهره مند از فرجامى نيك

تلك من أنباء الغيب . .. فاصبر إن الع_قبة للمتقين

حسن فرجام خداترسان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - رعد - 13 - 22 - 18

18_ آنان كه از خدا ترسانند و از حساب سخت و ناگوار قيامت هراس دارند ، به فرجامى نيك خواهند رسيد .

و يخشون ربهم و يخافون سوء الحساب . .. أُول_ئك لهم عقبى الدار

حسن فرجام داود(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 25 - 5

5 - داوود ( ع ) ، برخوردار از حسن عاقبت و سرانجامى نيك

و حسن مئاب

{مئاب} به معناى مرجع و بازگشت است و منظور از {حسن مئاب} حسن عاقبت و سرانجام نيك است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 49 - 7

7 - داوود ، سليمان ، ايوب ، ابراهيم ، اسحاق ، يعقوب ، اسماعيل ، اليسع ، ذاالكفل ( عليهم السلام ) ، از تقواپيشگان و نيك فرجامان بودند .

و اذكر داود . .. إسم_عيل و اليسع و ذاالكفل ... ه_ذا ذكر و إنّ للمتقين لحسن مئاب

{مئاب} به معناى مرجع و بازگشت است و منظور از {حسن مئاب} حسن عاقبت و سرانجام نيك است. گفتنى است كه برداشت ياد شده مبتنى بر اين است كه مقصود از {متقين} پيامبرانى باشد كه در آيات گذشته از آنان سخن گفته شد.

حسن فرجام دنيا

جلد - نام سوره - سوره

- آيه - فيش

8 - رعد - 13 - 42 - 9

9_ دنيا ، داراى عاقبت و فرجامى نيك است .

لمن عقبى الدار

{ال} در {الدار} عهد حضورى و اشاره به حيات دنيا دارد. مراد از فرجام حيات دنيا بهشت و نعمتهاى آن است.

حسن فرجام دنياطلبان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - فصلت - 41 - 50 - 11

11 - دنيامداران ، مغرور به آخرت اند و سرنوشت خويش را در آن جا نيك مى پندارند .

و لئن رجعت إلى ربّى إنّ لى عنده للحسنى

حسن فرجام ذوالكفل(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 49 - 7

7 - داوود ، سليمان ، ايوب ، ابراهيم ، اسحاق ، يعقوب ، اسماعيل ، اليسع ، ذاالكفل ( عليهم السلام ) ، از تقواپيشگان و نيك فرجامان بودند .

و اذكر داود . .. إسم_عيل و اليسع و ذاالكفل ... ه_ذا ذكر و إنّ للمتقين لحسن مئاب

{مئاب} به معناى مرجع و بازگشت است و منظور از {حسن مئاب} حسن عاقبت و سرانجام نيك است. گفتنى است كه برداشت ياد شده مبتنى بر اين است كه مقصود از {متقين} پيامبرانى باشد كه در آيات گذشته از آنان سخن گفته شد.

حُسن فرجام سبيل الله

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - ابراهيم - 14 - 1 - 18

18- راه خداوند ، راهى است روشن و داراى فرجامى مشخص و بدون سردرگمى

لتخرج الناس من الظلم_ت إلى النور . .. إلى صرط العزيز الحميد

عبارت {إلى صراط العزيز} بدل از {إلى النور} است. تسميه راه خدا به

{نور} و راه غير آن به {ظلمات} نشان مى دهد كه راه خداوند روشن و مشخص است; در حالى كه راههاى غير آن، آميخته با سردرگمى است.

حسن فرجام سليمان(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 40 - 2

2 - سليمان ( ع ) ، برخوردار از حسن عاقبت و سرانجامى نيك

و حسن مئاب

{مئاب} به معناى مرجع و بازگشت است و منظور از {حسن مئاب} حسن عاقبت و سرانجام نيك است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 49 - 7

7 - داوود ، سليمان ، ايوب ، ابراهيم ، اسحاق ، يعقوب ، اسماعيل ، اليسع ، ذاالكفل ( عليهم السلام ) ، از تقواپيشگان و نيك فرجامان بودند .

و اذكر داود . .. إسم_عيل و اليسع و ذاالكفل ... ه_ذا ذكر و إنّ للمتقين لحسن مئاب

{مئاب} به معناى مرجع و بازگشت است و منظور از {حسن مئاب} حسن عاقبت و سرانجام نيك است. گفتنى است كه برداشت ياد شده مبتنى بر اين است كه مقصود از {متقين} پيامبرانى باشد كه در آيات گذشته از آنان سخن گفته شد.

حسن فرجام صابران

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - رعد - 13 - 22 - 17

17_ فرجام نيك از آنِ صبرپيشگان ، برپادارندگان نماز ، انفاق گران و جبران كنندگان اعمال بد با اعمال شايسته است .

والذين صبروا . .. و يدرءون بالحسنة السيئة أُول_ئك لهم عقبى الدار

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - رعد - 13 - 24 - 6

6_ عاقبت

و فرجام حيات دنيا ( بهشت ) براى صبرپيشگان بر طاعت خدا عاقبتى خوش و نيكوست .

فنعم عقبى الدار

حسن فرجام صالحان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - رعد - 13 - 29 - 2

2_ فرجام نيكو ( سعادت اخروى ) از آنِ مؤمنانِ داراى عمل صالح است .

الذين ءامنوا و عملوا الص_لح_ت طوبى لهم و حسن مئاب

{مئاب} مصدر ميمى و به معناى بازگشت است و مراد از آن سراى آخرت مى باشد. قابل ذكر است كه {طوبى} مبتدا و {حسن مئاب} عطف بر آن و {لهم} خبر براى آن دو مى باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 76 - 13

13- بهترين عاقبت ، در انتظار انجام دهندگان عمل صالح است .

و خير مردًّا

{مردّاً} مى تواند اسم مكان و به معناى {مرجع} باشد (البحر المحيط). در اين صورت مراد از {خير مردّاً} بهترين فرجام خواهد بود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - منافقون - 63 - 10 - 18

18 - صالحان ، داراى فرجامى نيك در جهان آخرت

لولا أخّرتنى . .. و أكن من الص_لحين

حسن فرجام قوم يونس

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - صافات - 37 - 148 - 5

5 - ايمانِ ثمربخش قوم يونس و فرجام نيك آنان ، مايه عبرت و موجب دلدارى به پيامبر ( ص ) و مؤمنان

ف__َامنوا فمتّعن_هم إلى حين

برداشت ياد شده از آن جا است كه آيه شريفه درصدد دلدارى به پيامبر(ص) و مؤمنانى است كه در شرايط سخت و طاقت فرساى مكه قرار داشتند. در

واقع اين آيه، آنان را (همچون يونس(ع)) به ادامه رسالت الهى فرا مى خواند.

حسن فرجام متقين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 49 - 16،17

16_ فرجام نيك ، از آنِ تقواپيشگان است .

إن الع_قبة للمتقين

17_ پيامبر ( ص ) و پيروان او ، از تقوا پيشگانند و فرجام نيك از آنِ ايشان است .

فاصبر إن الع_قبة للمتقين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 132 - 19

19 - فرجام نيك ، از آنِ تقواپيشگان است .

والع_قبة للتّقوى

گفتن {التقوى} و اراده {أهل التقوى}، براى مبالغه است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - قصص - 28 - 83 - 7

7 - عاقبت نيك ، ويژه تقواپيشگان است .

و الع_قبة للمتّقين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 49 - 8

8 - تقواپيشگان ، برخوردار از فرجامى نيك

و إنّ للمتّقين لحسن مئاب

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - محمد - 47 - 15 - 19

19- فرجام نيك متقين بهشتى ، غيرقابل قياس با فرجام سخت دوزخيان

مثل الجنّة الّتى وعد المتّقون . .. كمن هو خ_لد فى النار

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - طور - 52 - 17 - 6

6 - مقايسه فرجام نيك تقواپيشگان با سرنوشت شوم كافران ، شيوه بهينه هدايت خلق

اصلوها . .. إنّ المتّقين فى جنّ_ت و نعيم

از اين كه خداوند در هدايت خلق، به ترسيم هر دو فرجام پرداخته است; مطلب بالا برداشت مى شود.

جلد - نام سوره

- سوره - آيه - فيش

18 - طور - 52 - 29 - 4

4 - ترسيم فرجام نيك متقين و سرنوشت شوم تكذيب كنندگان دين ، از وظايف رهبران الهى

فذكّر

ظاهراً موضوع تذكر، مطالبى است كه در آيات پيشين در مورد فرجام نيك مؤمنان و سرنوشت شوم كافران آمده است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - ليل - 92 - 21 - 1

1 - انفاق گران باتقوا و مخلص ، آينده اى سرشار از رضايت خاطر خواهند داشت .

و لسوف يرضى

حسن فرجام محسنان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - رعد - 13 - 22 - 17

17_ فرجام نيك از آنِ صبرپيشگان ، برپادارندگان نماز ، انفاق گران و جبران كنندگان اعمال بد با اعمال شايسته است .

والذين صبروا . .. و يدرءون بالحسنة السيئة أُول_ئك لهم عقبى الدار

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - حج - 22 - 37 - 12

12 - محسنان ( نيكوكاران ) ، داراى آينده اى درخشان و سرشار از شادى و شادكامى

كذلك سخّر لكم . .. و بشّر المحسنين

حسن فرجام محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 135 - 9

9 _ فرجام نيك از آن پيامبر(ص) و مؤمنان است. و ظالمان محروم از آن مى باشند.

فسوف تعلمون من تكون له عقبة الدار إنه لايفلح الظلمون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 49 - 17

17_ پيامبر ( ص ) و پيروان او ، از تقوا پيشگانند و فرجام نيك از آنِ ايشان

است .

فاصبر إن الع_قبة للمتقين

حسن فرجام مخلصان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - ليل - 92 - 21 - 1

1 - انفاق گران باتقوا و مخلص ، آينده اى سرشار از رضايت خاطر خواهند داشت .

و لسوف يرضى

حسن فرجام مسلمانان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 49 - 17

17_ پيامبر ( ص ) و پيروان او ، از تقوا پيشگانند و فرجام نيك از آنِ ايشان است .

فاصبر إن الع_قبة للمتقين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - حجر - 15 - 2 - 4

4- مسلمان و تسليم خدا بودن ، فرجامى نيك و پسنديده دارد .

ربما يودّ الذين كفروا لو كانوا مسلمين

حسن فرجام مقربان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - واقعه - 56 - 95 - 1

1 - برپايى قيامت ، تقسيم شدن مردم به سه دسته ( مقربان ، اصحاب اليمين و اصحاب الشمال ) و فرجام نيك دو دسته اول و بدفرجامى دسته آخر ، امرى قطعى ، يقنى و غيرقابل ترديد است .

إنّ ه_ذا لهو حقّ اليقين

{ه_ذا} به آنچه در سوره واقعه مطرح شده اشاره دارد و محور آن مطالبى است كه در برداشت بالا آمده است. گفتنى است كه تعبير {حقّ اليقين} از باب اضافه صفت به موصوف است; يعنى، {اليقين الحقّ} و حق به معناى ثابت و استوار است. بنابراين {اليقين الحقّ}; يعنى، يقينى كه ثابت است و هرگز ترديد در آن راه ندارد.

حسن فرجام مؤمنان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 -