پيش انگاره ها (مبانى و مبادى) و ... است. ازاين رو، تفسير از علوم مرتبط با قرآن به شمار مى آيد كه بيش از هزار سال عمر دارد.

علم تفسير به دانشى گفته مى شود كه انسان را با معانى و مقاصد آيات قرآن و منابع، مبانى، روش ها، معيارها و قواعد آن آشنا مى سازد.

به عبارت ديگر، دانش تفسير از چند بخش اساسى تشكيل مى شود: 1) مبانى تفسير؛ 2) قواعد تفسير؛ 3) منابع تفسير؛ 4) شرايط مفسر؛ 5) سنجه هاى فهم تفسير و معيارهاى تفسير معتبر؛ 6) روش هاى تفسيرى؛ 7) گرايش ها (مكاتب) تفسيرى.

موضوع علم تفسير: آيات قرآن (سخنان الهى كه در قالب وحى قرآنى بر پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله و سلم نازل شده است).

هدف دانش تفسير: كسب توان استنباط صحيح از آيات قرآن.

فايده علم تفسير: فهم مراد استعمالى (معانى آيات) و مراد جدّى خدا (مقاصد آيات).

2-اگرمفاهیم قرآن خوب تبیین و توصیف شودمقدمه تفسیرخواهد شد و تفسیر قرآن از غنای بیشتری برخوردار خواهد شد. این دانش که مربوط به مجموعه دانشهای نوین زبانشناسی است می باشد . زبانشناسی بیشتر ناظر به کلام انسانی است که دردورهای مختلف شامل کلام های مقدس(کتابهای آسمانی) نیز شده است . زبان شناسی شامل: زبان شناسی نظری؛ آواشناسی ؛ واج شناسی ؛ واژه شناسی ؛ ساخت واژه ؛ نحو ؛ معناشناسی ؛ معناشناسی واژگانی ؛ معناشناسی آماری ؛ معناشناسی ساختاری ؛ سبک شناسی ؛ تجویز و توصیف ؛ کاربردشناسی ؛ زبانشناسی کاربردی ؛ اکتساب زبان ؛ زبان شناسی روان شناختی ؛ زبان شناسی جامعه شناختی ؛ زبان شناسی شناختی ؛ جامعه شناسی زبان ؛ زبان شناسی محاسباتی؛ زبان شناسی توصیفی ؛ زبان شناسی تاریخی ؛ زبان شناسی تطبیقی ؛ رده شناسی زبان ؛ دستور گشتاری ؛ریشه شناسی. و همچنین توجه به نظریات هرمنوتیک ومتودولوژی

می تواند تاثیرات خوبی درمباحث شناخت قرآن داشته باشد وفضاهای جدید تحقیقات قرآنی ایجاد نماید.

3-اگر تفسیرما از پیشرفت مناسبی برخوردار نیست دلیل عمده آن این است که روی مقدمات تفسیر کارهای اصلی صورت نگرفته است . این مسئله برای هرکس که باتفسیرقرآن آشنا باشد بدیهی است. برای روشن شدن زوایای پنهان و آشکارقرآن بیش از ده هزارکتاب نوشته شده است ولی می توان به جرات گفت مسلمانان و بشرهنوزبه صورت کامل ازاین ذخیره الهی بهره لازم را نبرده است و استخراجات لازم راازاین گنج الهی نکرده است.

4-بعضی آیات قرآن قرنها از نظر تفسیری هیچ پیشرفتی نداشته است .و مثل آن است که تفاسیر از روی هم بازنویسی کرده اند و اگر حرف تازه ای هم زده شده است بیشتر جنبه فرقه ای و گرایشی داشته که اکثرا به تاویل آیات و یا بهتر بگوئیم تفسیر به رای شده است.چگونه می توان یک آیه و یا یک سوره را خوب تفسیرکرد در صورتی که زوایای آشکار و پنهان کلمات خوب کالبد شکافی نشده باشد. برای آشکارشدن این مدعی تفاسیرقرآن را براساس قرون طبقه بندی کرده و سیرپیشرفت معانی و مفاهیم و تفاسیرآیات را درآن براساس استاندارهای علمی و روش های نوین بررسی کنید.

5-متاسفانه در زمان معاصر که به این مسئله مهم یعنی مفاهیم آیات کمی توجه شده است بعضی آن را با شرح لغت اشتباه گرفته اند وکتابهائی به همین نام تالیف شده است واسم کتاب خود را مفا هیم قرآن گذاشته اند و حال آنکه اصلا به مفاهیم نپرداخته اند و یک مقداربیشتر از حد معمول از ترجمه لغت فرارفته اند و دراین زمینه مراکز

قرآنی وعلمی را نیز به اشتباه انداخته اند.

6-علم مفردات یا واژه شناسی در قرآن دانشی است که در باره تک واژ ه های قرآنی از نظر ریشه اشتقاق لغوی و دلالت آن بر معنای مطلوب مناسب و نوع کاربرد آن در قران بحث می کند بدین منظور که هرگاه شخصی معنای واژه های قرآنی را نمی داند با مراجعه به کتابهای لغوی مانند مفردات راغب می تواند معنا و ریشه موارد اشتقاقی و نوع کاربرد آن را بشناسد . و حال آنکه علم مفاهیم شناسی قرآن درباره یک واژه و معنای آن درتمام حالات علمی و ادبی درقرآن بحث می کند با این توضیح تفاوت عمده و عمیق علم مفردات با علم مفاهیم تا حدودی روشن شد.

علم مفردات شاخه های فراوانی دارد که به بعضی از آنها اشاره می شود:

الف- دانش غریب القرآن

ب-معرب القرآن که در آن در مورد واژه هائی که از زبانهای دیگر به زبان قرآن وارد شده و به صورت عربی در آمده بحث می کند.

ج- اعراب القرآن در خصوص چگونکی اعراب الفاظ قرآن بحث می کند

د-مجازات قرآن انواع مجازهای به کار رفته در قرآن در این شاخه بحث می شود.

ه- وجوه و نظائر در قرآن

و بعضی دیگر از موضوعات علوم قرآن که بنوعی با مفردات قرآن سرو کار دارد.

دانشمندا ن بزرگی به تبیین واژه های قرآنی پرداخته اند و برخی از آنها کتابهائی را نیز تدوین نموده اند که تفصیل آنها در کتابهای رجال مانند : معجم الادباء ، تاریخ بغداد، فهرست ابن ندیم، اعلام زرکلی و .....آمده است.

برای آگاهی از این کتابها می توانید به مجله بینات

شماره هفت و نه مراجعه کنید که بیش از سیصد جلد کتاب معرفی شده است.

7- مفاهیم قرآن به معنای تحقیق کامل و جامع در باره بنیان آشکارو نهان یک لغت است؛ وبررسی سابقه و شرح آن در کل مجموعه آیات قرآن است. و همچنین تمام کاربردهای علمی و ادبی آن را بررسی کردن است. واین تقریبا یک علم کاملا جدید درباره قرآن است. زیرا باید نقش یک مفهوم را در تمام قرآن درقالب یک کلمه و ارتباطات آن مشخص کرد.تحقیق درباره مفاهیم شناسی قرآن کارساده ای نیست وافراد باید صاحب تخصص های گوناگونی باشند. و بصورت گروهی کارکنند . مفهوم شناسی قرآن بعد ازآشنائی علوم ادبی و منطقی وفلسفی و عرفانی و تاریخی وفقهی و غیره برای محققین حاصل می شود. تازه این بررسی نقش یک کلمه و مفهوم درقرآن است ؛ حال آنکه اگرما خواستیم نقش مفهوم یک جمله و یا چند جمله و یا یک آیه و یا یک سوره را نسبت به یک جمله و یا چند جمله و یا یک آیه ویا یک سوره دیگربررسی کنیم ؛ ببینید چه نیروی انسانی دانشمند و چه سرمایه مالی هنگفت و چه تکنولوژی(ابررایانه) و امکانات نرم افزاری و علمی و سخت افزاری نیاز است. ولی به هرحال کاری است که باید درآینده نزدیک انشاء الله بشود.

8-قران را می توان مثل قطعات متنوع هندسی (Magnets game) فرض کرد که به بی نهایت اشکال قابل تصوراست اگرشما به یک آجردریک ساختمان بسیاربزرگ و چند هکتاری توجه کنید و نقش این آجردرکل مجموعه را بررسی کنید یک تصورمفهومی بدست آورده اید که جایگاه ومعنای آن را درمنظومه

این ساختمان به شما نشان می دهد و تصور بود ونبود آن دراین منظومه به کل آن می تواند کمک کند و یا آسیب برساند. پس باید درنظرداشت هریک ازکلمات قرآن مفهومی دربردارد که باتمام کلمات و جملات قرآن ارتباط دارد ارتباطی که درطول تاریخ تفسیرقرآن کشف نشده است . و ازاین مبنا استنتاجات بسیاری می توان استخراج کرد که درلابلای بعضی از تفاسیرآمده است.

9-البته شاید بتوان گفت مفاهیم قرآن یک رشته جدید در علوم و معارف قرآن است و مربوط به دوران معاصر است زیراکه بسیاری از علوم در حدود نیم قرن جدید تحولات جدی بخود گرفته اند. با استفاده ازابزارو امکانات جدید بویژه رایانه وبرنامه ریزی برای آن می توان به این علم دسترسی پیدا کرد. این علم بصورت رسمی هنوزوارد حوزه و دانشگاه نشده است و مطالب آن بصورت گسیخته درضمن مطالب دیگربیان می شود. هراستادی با توجه به شناخت نسبی خود از آن بحث می کند وبسیاری آن را بعنوان یک علم قرآنی نه می شناسند و نه قبول دارند. اینجانب بعد ازحدود سی سال آشنائی با علوم دینی و اسلامی وقرآنی و بعد تمرکزبرروی این موضوع (علم مفاهیم شناسی قرآن) وکشف آن در تفسیرشریف راهنما به این امرخطیرنائل شدم و خداوند رحیم افق نوردیدن آن را بمن نشان داد. و این چیزی بود که بصورت متفاوت در بعضی مکتوبات قرآنی با آن برخورد می کردم که خود داستانهای زیبا و دلنشینی دارد. خیلی دوست داشتم با قرآن مانوس باشم و روزانه چندین نوبت تلاوت داشته باشم ولی بعضی از مواقع یک کلمه و یا یک جمله قرآن و نقش آن

درکل قرآن فکرودل من را بخودش مشغول می کرد و ساعتها و روزها وقت مرا می گرفت و رهایم نمی کرد ؛ نمی توانستم از آن مفهوم کلمه و جمله و آیه دلم را جدا بکنم ؛ هرلحظه و زمانی که می گذشت رخ جدیدی از آن برایم کشف می شد ولی همیشه دوست داشتم یک راهی پیدا کنم که آن را به صورت علمی درمعرض دیگران قراردهم ؛ ولی عظمت کارونداشتن ابزار و امکانات لازم من را از آن باز می داشت تا اینکه این توفیق نسبی برایم حاصل شد. و برای همین همیشه درحیرتم که قلب مقدس اشرف و اکرم واعظم انبیاء یعنی حضرت محمد مصطفی (ص) چگونه این حجم با عظمت معنوی را درسینه مبارکشان داشتند و آن را حمل می کردنند. آری این کلمات و آیات الهی است که بی نهایت بارقابل استناد و استدلال و فیض جاری است و هنرنمائی می کند.کاری که ازعهده هیچ مجموعه و دستگاه علمی برنمی آید. کاریکه من انجام داده ام کاری است که اصل زحمت آن را دانشمندان اسلامی درتفسیرقیم راهنما انجام داد ه اند و من فقط آن را دیده و استخراج و تالیف کرد ه ام ؛ هرچند که قبل ازمن به این صورت کسی انجام نداده است.

10-ازخوبیهای علم دردوران جدید این است که آنچه را درتصورذهن و یا کشف دل و یا توهم و یا خیال بود امروز می توان بصورت علم درآورد و به معرض نمایش و عموم گذاشت . شما نگاه کنید در زمان ما مسائلی حتی مثل طی الارض و روی آب راه رفتن ونامرئی شدن و صدها

نمونه از این دست به صورت علمی دسته بندی و طبقه بندی شده است. چه برسد به علومی که ازقواعد و ضوابط مثل تفسیرقرآن برخورداراست.

11- بسیاری ازتفاسیر که دردوران قدیم نوشته شده است درمحدوده علم آموزی ودانش یک فرد و بسته به نوع کتابهای تفسیری و امکاناتی که دراختیارداشته و گرایش و هدفی که داشته است.درصورتیکه درزمان معاصرباید ازنوشتن تکراری و بیهوده این تفاسیرخوداری کرد و زیرنظرمجموعه ای ازاساتید ، تفسیرهمه جانبه نوشت.وحوزهای پژوهشی عظیمی به این امرمهم اختصاص یابد. امید است درآینده حوزه های علمی بزرگ و دانشگاههای بزرگ قرآنی درراستای آموزش و پژوهش های قرآنی بیش ازآن چیزی که امروزوجود دارد تاسیس شود.

12- داشتن روش هدفمند و اصولی و رعایت آن درطول نگارش تفاسیرازنکات مهمی است که مفسرین باید رعایت کنند. زیرا مفسرین بزرگ قرآن بعضی ازموارد یک مفهوم را دریک جای قرآن به یک معنا گرفته اند و درجاهای دیگرقرآن از آن عدول کرده اند مثل آن است که یک جا در قرآن ما کلمه( صلوهَ) را به این شکل و درجاهای دیگرقرآن بصورت (صلاهَ) بنویسیم. اگرما توانستیم به معنای واقعی و مفهوم (روح) یا (امر) یا (امام) و ....درقرآن برسیم باید بااین ملاک واحد درکل قرآن به تحقیق بپردازیم.

13-اگرخواستیم عظمت قرآن را درنظربگیریم باید اینطورتصورکرد که تمام عالم هستی دو بارتکرار شده است یکباربصورت عینی درعالم خارج و یکباربصورت مکتوب به صورت قرآن و اگرگفته عرفاء را به آن اضافه کنیم به این صورت استکه وجود انسان قرآنی (کامل) دو چهره دارد یکی به صورت عینی یعنی جهان خارج و دیگری بصورت مکتوب یعنی قرآن.

14-قرآن كريم در آيه ى بيست و يكم

سوره ى حجر به سرچشمه و منبع موجودات و نزول معيّن آنها اشاره كرده، مى فرمايد:

( وَ إِن مِّن شَىْ ءٍ إِلَّا عِندَنَا خَزَآئِنُهُ وَمَا نُنَزِّلُهُ إِلَّا بِقَدَرٍ مَّعْلُومٍ)

و هيچ چيزى نيست جز آن كه منابعش نزد ماست؛ و [لى] جز به اندازه معيّن آن را فرو نمى فرستيم.

«خزائن» در اصل به معناى حفظ و نگه دارى چيزى است و در اصطلاح به معناى محلى است كه افراد، اموالشان را در آن گردآورى و حفظ مى كنند.

اين مفهوم در مورد انسان ها صادق است كه قدرت محدود دارند و نمى توانند در هر عصرى همه چيز را فراهم كنند، اما در مورد خدا تصور نمى شود.

پس خزاين الهى، يا به معناى «مقدورات الهى» است؛ يعنى همه چيز در منبع قدرت الهى جمع است و هر وقت بخواهد هر مقدار كه لازم باشد ايجاد مى كند و يا به معناى مجموعه ى امورى است كه در عالم هستى و جهانِ ماده وجود دارند؛ مثل عناصر و اسباب، كه در اين مجموعه همه چيز فراوان است، اما هر موجود خاص آن به صورت محدود ايجاد مى شود.

قرآن خداوند نیز ازهمین سنخ است که متصل به دریای بی کرانه وجود خداوند است و هروقت خداوند بخواهد مقداری از معنای آن را برای ما ایجاد می کند . و چهره کامل آن درزمان حکومت حضرت ولی عصر(عج) ظهور می کند. انشاء الله.

15- قرآن كريم در آيه ى چهل و يكم سوره ى بقره با اشاره به رابطه ى قرآن با كتب آسمانى پيشين، چهار فرمان در مورد پاس داشت قرآن مى دهد و مى فرمايد:

( وَآمِنُوْا بِمَا أَنْزَلْتُ مُصَدِّقاً لِمَا مَعَكُمْ وَلَا تَكُونُوا أَوَّلَ كَافِرٍ بِهِ وَلَا تَشْتَرُوا بِآيَاتِي ثَمَناً قَلِيلًا وَإِيَّايَ فَاتَّقُونِ)

و به آنچه فرو

فرستادم (/ قرآن) ايمان آوريد، در حالى كه مؤيد چيزى است كه با شماست. و نخستين انكار كننده آن نباشيد؛ و بهاى اندك را با آيات من مبادله نكنيد؛ و تنها (از عذاب) من (خودتان) را حفظ كنيد.

خداوند می فرماید قرآن را ارزان نفروشید قدروقیمت وعظمت آن را دریابید و برای رسیدن به آن بهای لازم را بپردازید. هرآیه قرآن مثل عروسی بلند مرتبه ای است که تا بهای آن پرداخته نشود رخ نمی نماید بعضی ازموارد این بهاء به قیمت جان و حقیقت انسان است . کسانیکه خادم قرآن هستند باید همیشه این را مد نظرداشته باشند.

عروس حضرت قرآن نقاب آن گه براندازدكه دارالملك ايمان را مجرد يابد از غوغا

(سنائی)

-

16- دراین قسمت برای اینکه وظیفه ما نسبت به قرآن مشخص شود سخن رهبرعظیم الشان انقلاب اسلامی دردنیای معاصرحضرت امام خمینی(ره) را می آورم: (جلد بیستم صحیفه امام خمینی(ره)- صفحه 91 تا 93- پيام به مردم زائران بيت الله الحرام به مناسبت ايام حج "مهجوريت حج ابراهيمي "):

(از انس با قرآن كريم ، اين صحيفه الهي و كتاب هدايت ، غفلت نورزند كه مسلمانان هر چه دارند و خواهند داشت در طول تاريخ گذشته و آينده ازبركات سرشار اين كتاب مقدس است . و از همين فرصت از تمامي علماي اعلام و فرزندان قرآن و دانشمندان ارجمند تقاضا دارم كه از كتاب مقدسي كه تبيان كل شي ءاست و صادر از مقام جمع الهي به قلب نور اول و ظهور جمع الجمع تابيده است ، غفلت نفرمايند. اين كتاب آسماني - الهي كه صورت عيني و كتبي جميع اسما و صفات و آيات وبينات است

و از مقامات غيبي آن دست ما كوتاه است و جز وجود اقدس جامع من خوطب به از اسرار آن كسي آگاه نيست و به بركت آن ذات مقدس و به تعليم او خلص اولياي عظام دريافت آن نموده اند و به بركت مجاهدات و رياضتهاي قلبيه ، خلص اهل معرفت به پرتوي از آن به قدر استعداد و مراتب سير بهره مند شده اند و اكنون صورت كتبي آن ،كه به لسان وحي بعد از نزول از مراحل و مراتب ، بي كم و كاست و بدون يك حرف كم وزياد به دست ما افتاده است ، خداي نخواسته مباد كه مهجور شود و گر چه ابعاد مختلفه آن و در هر بعد مراحل و مراتب آن از دسترس بشر عادي دور است لكن به اندازه علم ومعرفت و استعدادهاي اهل معرفت و تحقيق در رشته هاي مختلف ، به بيانها و زبانهاي متفاوت نزديك به فهم از اين خزينه لايتناهاي عرفان الهي و بحر مواج كشف محمدي -صلي الله عليه و آله و سلم - بهره هايي بردارند و به ديگران بدهند و اهل فلسفه و برهان بابررسي رموزي كه خاص اين كتاب الهي است و با اشارات از آن مسائل عميق گذشته ،براهين فلسفه الهي را كشف و حل كرده ، در دسترس اهلش قرار دهند. و وارستگان صاحب آداب قلبي و مراقبات باطني رشحه و جرعه اي از آنچه قلب عوالم از "ادبني ربي " دريافت فرموده ، براي تشنگان اين كوثر به هديه آورند و آنان را مودب به آداب الله تا حد ميسور نمايند. و متقيان تشنه هدايت بارقه

اي از آنچه به نور تقوا از اين سرچشمه جوشان هدي للمتقين هدايت يافته اند، براي عاشقان سوخته هدايت الله به ارمغان آورند. و بالاخره هر طايفه اي از علماي اعلام و دانشمندان معظم به بعدي از ابعاد الهي اين كتاب مقدس دامن به كمر زده و قلم به دست گرفته و آرزوي عاشقان قرآن رابرآورند و در ابعاد سياسي ، اجتماعي ، اقتصادي ، نظامي ، فرهنگي و جنگ و صلح قرآن وقت صرف فرمايند تا معلوم شود اين كتاب سرچشمه همه چيز است ؛ از عرفان و فلسفه تاادب و سياست ، تا بيخبران نگويند عرفان و فلسفه بافته ها و تخيلاتي بيش نيست ورياضت و سير و سلوك كار درويشان قلندر است ، يا اسلام به سياست و حكومت و اداره كشور چه كار دارد كه اين كار سلاطين و روساي جمهور و اهل دنياست . يا اسلام دين صلح و سازش است و حتي از جنگ و جدال با ستمكاران بري است . و به سر قرآن آن آورند كه كليساي جاهل و سياستمداران بازيگر به سر دين مسيح عظيم الشان آوردند.

هان اي حوزه هاي علميه و دانشگاههاي اهل تحقيق ! بپاخيزيد و قرآن كريم را ازشرجاهلان متنسك و عالمان متهتك كه از روي علم و عمد به قرآن و اسلام تاخته ومي تازند، نجات دهيد. و اينجانب از روي جد، نه تعارف معمولي ، مي گويم از عمر به بادرفته خود در راه اشتباه و جهالت تاسف دارم . و شما اي فرزندان برومند اسلام ! حوزه ها ودانشگاهها را از توجه به شئونات قرآن و ابعاد بسيار مختلف آن

بيدار كنيد. تدريس قرآن در هر رشته اي از آن را محط نظر و مقصد اعلاي خود قرار دهيد. مبادا خداي ناخواسته در آخر عمر كه ضعف پيري بر شما هجوم كرد از كرده ها پشيمان و تاسف برايام جواني بخوريد همچون نويسنده .

بايد بدانيم حكمت آنكه اين كتاب جاويد ابدي كه براي راهنمايي بشر به هر رنگ و مليت و در هر قطب و قطر، تا قيام ساعت نازل گرديده است ، آن است كه مسائل مهم حياتي را چه در معنويات و چه در نظام ملكي زنده نگه دارد و بفهماند كه مسائل اين كتاب براي يك عصر و يك ناحيه نيست . )

17- منطق شيوه ي تفكر صحيح را مي آموزد حال اگر كسي بخواهد انديشه ها و تفكرات خود را به ديگري منتقل كند. يعني بخواهد از آنچه در ذهن خودش مي گذرد ديگري را آگاه سازد ناچار از سخن استفاده مي كند، يعني الفاظ را براي افاده ي مقصود خود به كار مي برد.

مردم عادي چنين مي پندارند كه انسان نخست مي انديشند سپس انديشه هاي خود را در قالب الفاظ بر زبان مي آورد. اما با كمي دقت نظر معلوم مي شود كه اساساً تفكر بدون استعمال الفاظ امكان پذير نيست. حتي وقتي كه آدمي لب را از سخن فروبسته و به انديشه فرورفته باشد، باز در واقع با يك سلسله الفاظ مخيّل به تفكر مي پردازد و به قول حكما، گويي با خود «حديث نفس» يا نجوا مي كند، به همين جهت است كه تفكر و تعقل را نطق باطن مي نامند (در مقابل نطق ظاهر

كه با الفاظ مسموع انجام مي يابد) پرورش ذهني و فكري آدمي و از قوه به فعل درآوردن استعدادهاي معرفتي او جز به كار بردن لفظ امكان پذير نيست. پس زبان اولاً توأم و همراه با انديشه هاي دروني آدمي است. ثانياً موجب انتقال دانش و فرهنگ و تمدن به ديگران است و آموزش و پرورش بدون استعانت از آن امكانپذير نيست. همين نياز مبرم آدمي به زبان موجب شده است كه به وضع الفاظ بپردازد و در برابر هر معنايي لفظي را كه نمايانگر آن معني باشد قرار دهد.

چنانكه معلوم است هر لفظ مسموع صوتي است كه در هوا پخش مي شود و به سرعت محو مي گردد. يعني علامتي است فرار و ناپايدار كه عمرآن لحظه اي بيش نيست و فقط هنگام رويارويي با ديگران بكار مي رود. اما آدمي مايل است افكار و انديشه ها و خواسته هاي خود را به مكانهاي دور دست و به آيندگان و كساني كه با او روياروي نيستند نيز برساند. به همين جهت به وضع الفاظ بسنده نكرده و يك سلسله علايم ديگر نيز وضع كرده كه همان خط يا علايم مكتوب يا الفباست. علايمي به مراتب پايدارتر و ثابت تر از الفاظ، اين علائم مكتوب را نشان و دال بر الفاظ قرار داده است.

بنابراين علايم مكتوب يا خط يا وجود كتبي دلالت بر حفظ، يعني اصوات معين ، دارد. به عبارت مختصرتر وجود كتبي دال بر وجود لفظي است ، همانطور كه وجود لفظي دال بر معناي ذهني است و معناي ذهني دال بر شيء خارجي.

وجود كتبي (علايم كتبي يا خطي ) – وجود لفظي

( علايم ملفوظ يعني اصواتي كه با اتكاء به مخارج حروف از دهان خارج مي شود) – وجود ذهني (معني ذهني يا صورت ذهني) – وجود عيني (وجود خارجي يا شي خارجي)

به عبارت موجزتر شيء داراي چهار نحوه وجود است. وجود عيني و وجود ذهني و وجود لفظي و وجود كتبي . از آنجا كه نقش الفاظ در تفكرات آدمي تا اين درجه است. منطق دانان در آغاز منطق مبحثي را نيز به الفاظ اختصاص مي دهند و البته بحث آنها از الفاظ بحثي است بسيار كلي به نحوي كه كم و بيش شامل همه زبانها مي شود. بر خلاف بحث علماي دستورزبان كه اختصاص بزباني معين دارد.(علم منطق – رشته های نظری و علوم انسانی و معارف اسلامی)

براین اساس وجود لفظی و کتبی را اعتباری و وجود ذهنی و عینی را حقیقی می دانند.

اگربراین مبنا به قرآن رانگاه کنیم؛ فعالیتهای علمی و قرآنی ما ازچهارحالت خارج نیست:

الف-وجود لفظی قرآن که شامل روخوانی ؛ روان خوانی ؛ تندخوانی؛ صوت ولحن؛ علم تجوید ؛ انواع قرائات قرآنی؛ حفظ ظاهری قرآن؛و تمام فعالیتهائی که دراین حوزه لفظی قرآن می شود.

ب-وجود کتبی قرآن که شامل انواع رسم الخط ونوشتن قرآن ؛ چاپ قرآن؛ تمام کارهای هنری مربوط به قرآن.

ج-وجود ذهنی قرآن یعنی آنچه درذهن مردم مسلمان یا جامعه بشری یا مفسرومحقق قرآن وجود داردو بر روی آن تدبرو تفکرمی کند و آن را نشر وارائه می دهد.و شامل تمام تفاسیر و معارف و علوم قرآنی می شود.

د-وجود عینی قرآن که به دوصورت جلوه می کند یا بصورت فردی که دریک انسان قرآنی درخارج مصداق پیدا می کند و

حقیقی ترین آن امام معصوم است که واقعیت قرآن و مظهرعینی کامل قرآن درعالم خارج است و قرآن ناطق است و درزمان ما حضرت امام ولی عصر(عج) می باشد ویا بصورت جمعی تجلی و ظهورپیدا می کند که جامعه اسلامی و قرآنی و حکومت اسلامی مهدویت است که انشاء الله درآینده ما شاهد و عامل آن خواهیم بود.

به هرحال هرکس که عالم وخادم قرآن باشد بصورت حصرعقلی ازیکی ازاین چهارقسم خارج نیست ؛ و کسیکه درحوزه علم مفاهیم شناسی قرآن فعالیت و تحقیق و مطالعه می کند دربخش سوم (وجود ذهنی) جایگاه می یابد ووقتی درعرصه نشرمکتوب می پردازد درجایگاه دوم (وجود کتبی) فعال است.

اگربخواهیم توضیح مفصل دهیم که علم مفاهیم قرآن شناسی چیست ؟ باید کتابهای مستقلی تالیف گردد ؛ که امیدواریم این مهم درآینده نزدیک انجام گیرد.

17-ما در اینجا براساس امکانات و ابزار و نرم افزارهای علمی بیش ازهزارتا از کلمات قرآن را مفهوم شناسی وبراساس حروف الفبا استخراج کرده ایم ؛ باشد که انشا ء الله در آینده این علم( مفهوم شناسی قرآنی) توسعه لازم را بنماید. از بین تفاسیرتفسیرراهنما را ملاک قرارداده ایم که نسبت به تمام تفسیرهای قرآن بعضی ازاستاندارهای لازم را دارد که می توانید ویژگیهای آن را درمقدمه آن تفسیرشایسته و مهم بخوانید. باید توجه داشت که بعضی ازکلمات مشترک لفظی و بعضی ازآنها مشترک معنوی می باشند ؛ وتعدادی ازکلمات نیز عربی وفارسی می باشد ؛ برای همین کسی که می خواهد مفهومی را بررسی کند لازم است یکدورفهرست کلمات را بررسی کند. . این مجموعه کتاب مفاهیم شناسی قرآن بیشتربرای محققین و پژوهشگران قرآنی و کسانیکه

می خواهند پایان نامه حوزوی و دانشگاهی تالیف کنند ویا علاقه به مباحث عمیق قرآنی هستند می باشد.

حوزه علمیه اصفهان

رسول ملکیان اصفهانی

عام فيه يغاث الناس

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 101 - 11

11_ دانش تعبير رؤيا ها و تحليل حوادث ، دانشى گران قدر و از نعمت هاى خداوند است .

و علمتنى من تأويل الأحاديث

بشارت دانش تعبير رؤيا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 6 - 7

7_ دستيابى به دانش تعبير رؤيا و تحليل صحيح رخدادها ، از بشارت هاى يعقوب ( ع ) به فرزندش يوسف

و كذلك . .. يعلمك من تأويل الأحاديث

{احاديث} جمع حديث است. راغب در مفردات در معناى كلمه حديث گفته است: هر كلامى كه با شنيدن و يا از طريق وحى _ چه در بيدارى و چه در خواب _ به انسان برسد، به آن حديث گفته مى شود. بنابراين مراد از {الأحاديث} هم مى تواند رؤياها باشد و هم اخبارِ حوادث و رويدادها. {تأويل رؤيا} ; يعنى، آن واقعيت خارجى كه در خواب به نحوى جلوه گر مى شود و خواب گوياى آن است. {تأويل اخبار} ; يعنى، علل تحقق حوادث و فرجام آنها.

پيش بينى در تعبير رؤيا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 49 - 7

7_ دانش تعبير رؤيا ، دانشى راهگشا به حوادث آينده و كارآمد براى پيشگيرى از ناگواريها

قال تزرعون . .. عام فيه يغاث الناس

تاريخ تعبير رؤيا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 43 - 9

9_ خواب گزارى و تعبير رؤيا ، دانشى رايج در مصر باستان

أفتونى فى رءي_ى إن

كنتم للرءيا تعبرون

تعبير رؤيا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 36 - 8

8_ رؤياها ، داراى تعبير است و مى تواند بيانگر وقايعى باشد .

نبّئنا بتأويله

تعبير رؤياى آب انگور

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 41 - 2

2_ يوسف ( ع ) ، رؤياى { آب گرفتن از انگور براى تهيه شراب } را به رهايى صاحب رؤيا و ساقى ارباب خويش شدن تعبير كرد .

أما أحدكما فيسقى ربه خمرًا

{سَقْى} (مصدر يسقى) به معناى نوشانيدن و يا اعطاى نوشيدنى است. بنابراين {أما أحدكما فيسقى ...} ; يعنى: يكى از شما به مالك و ارباب خود شراب خواهد نوشاند و ساقى او خواهد شد.

تعبير رؤياى حمل نان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 41 - 3

3_ يوسف ( ع ) ، رؤياى حمل نان و خوردن پرندگان از آن را ، به دار كشيده شدن صاحب رؤيا و خوردن پرندگان از سر او تفسير كرد .

و أما الأخر فيصلب فتأكل الطير من رأسه

{صلب} (مصدر يصلب) يعنى ، كشتن به طريق بستن به چوبه دار

تعبير رؤياى خوردن پرندگان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 41 - 3

3_ يوسف ( ع ) ، رؤياى حمل نان و خوردن پرندگان از آن را ، به دار كشيده شدن صاحب رؤيا و خوردن پرندگان از سر او تفسير كرد .

و أما الأخر فيصلب فتأكل الطير من رأسه

{صلب} (مصدر يصلب) يعنى ، كشتن به طريق

بستن به چوبه دار

تعبير رؤياى خوشه هاى خشك

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 47 - 4،6

4_ خوشه هاى سبز و خشك در رؤياى ملك ، پيامدار لزوم زراعت محصولات خوشه دار در طى هفت سال آبادانى

فما حصدتم فذروه فى سنبله

جمله {تزرعون . ..} هر چند جمله اى خبرى است، ولى به قرينه {فذروه ...} در مقام انشا بوده و مراد از آن معناى دستورى است. بنابراين {تزرعون ...} ; يعنى، هفت سال با جديت تمام به زراعت بپردازيد. مراد يوسف(ع) از زراعت - به قرينه {فذروه فى سنبله} _ كشت حبوبات خوشه دار است و يوسف(ع) كشت آن را از {سبع سنبلات خضر ...} استفاده كرده بود.

6_ خوشه هاى خشك در رؤياى پادشاه ، پيامدار لزوم ذخيره سازى محصولات كشت و درو شده به همراه خوشه هاى آن

و أُخر يابس_ت . .. فما حصدتم فذروه فى سنبله

از آن جا كه دستور فوق (فذروه فى سنبله) با اين قسمت از رؤياى پادشاه كه خوشه هاى خشك را ديده بود ، تناسب دارد ; زيرا خوشه هاى خشك آماده براى ذخيره شدن است ، مى توان گفت: يوسف(ع) از عبارت {اُخر يابسات} دستور فوق را استنباط كرده بود.

تعبير رؤياى خوشه هاى سبز

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 47 - 4

4_ خوشه هاى سبز و خشك در رؤياى ملك ، پيامدار لزوم زراعت محصولات خوشه دار در طى هفت سال آبادانى

فما حصدتم فذروه فى سنبله

جمله {تزرعون . ..} هر چند جمله اى خبرى است، ولى به قرينه {فذروه

...} در مقام انشا بوده و مراد از آن معناى دستورى است. بنابراين {تزرعون ...} ; يعنى، هفت سال با جديت تمام به زراعت بپردازيد. مراد يوسف(ع) از زراعت - به قرينه {فذروه فى سنبله} _ كشت حبوبات خوشه دار است و يوسف(ع) كشت آن را از {سبع سنبلات خضر ...} استفاده كرده بود.

تعبير رؤياى سجده خورشيد

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 6 - 9

9_ خضوع و سجود ستارگان ، ماه و خورشيد براى انسان در رؤيا ، نشان برگزيده شدن و دستيابى او به علم و دانش است .

إنى رأيت أحد عشر كوكبًا . .. كذلك يجتبيك ربك و يعلمك

تعبير رؤياى سجده ستارگان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 6 - 9

9_ خضوع و سجود ستارگان ، ماه و خورشيد براى انسان در رؤيا ، نشان برگزيده شدن و دستيابى او به علم و دانش است .

إنى رأيت أحد عشر كوكبًا . .. كذلك يجتبيك ربك و يعلمك

تعبير رؤياى سجده ماه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 6 - 9

9_ خضوع و سجود ستارگان ، ماه و خورشيد براى انسان در رؤيا ، نشان برگزيده شدن و دستيابى او به علم و دانش است .

إنى رأيت أحد عشر كوكبًا . .. كذلك يجتبيك ربك و يعلمك

تعبير رؤياى گاوهاى چاق

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 47 - 1

1_ هفت گاو چاق در رؤياى پادشاه ، نمودى از

هفت سال آبادانى مصر و فراوانى محصول بود .

قال تزرعون سبع سنين دأبًا

{هفت سال با جديت زراعت كنيد} گوياى هفت سال آبادانى است و ظاهر اين است كه يوسف(ع) اين معنا را از {سبع بقرات سمان} استفاده كرده بود.

تعبير رؤياى گاوهاى لاغر

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 48 - 1،6

1_ وقوع هفت سال قحطى و سختى پس از هفت سال آبادانى ، تعبير يوسف ( ع ) از هفت گاو لاغر در رؤياى پادشاه مصر

ثم يأتى من بعد ذلك سبع شداد

{شداد} (جمع شديد) از مصدر {شدة} (سختى و دشوارى) گرفته شده است و مراد از {سبع شداد} هفت سال قحطى و خشكسالى است و مشاراليه {ذلك} هفت سال آبادانى مى باشد.

6_ گاو هاى لاغر در رؤيا ، نشانه پيشامد سختى ها و دشواريهاست و تعداد آنها حاكى از تعداد سالهاست .

يأكلهنّ سبع عجاف . .. ثم يأتى من بعد ذلك سبع شداد

تعليم تعبير رؤيا به يوسف(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 38 - 7

7_ پيروى يوسف ( ع ) از آيين ابراهيم ، اسحاق و يعقوب ( ع ) ، موجب عنايت خدا به وى و آموزش علم غيب و دانش تعبير رؤيا به او شد .

ذلكما مما علمنى ربى إنى تركت . .. واتبعت ملّة ءاباءِى

جمله {اتبعت . ..} عطف بر {تركت} در آيه قبل است. بنابراين دلالت مى كند كه: پيروى از آيين ابراهيم نيز در بهره مند شدن يوسف(ع) از علوم الهى ، نقش داشته است.

حقيقت رؤيا

جلد - نام سوره -

سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 36 - 8،9

8_ رؤياها ، داراى تعبير است و مى تواند بيانگر وقايعى باشد .

نبّئنا بتأويله

9_ بشر از ديرباز رؤيا ها را دريچه اى براى اطلاع از وقايع مى شمرد .

نبّئنا بتأويله

دانش تعبير رؤيا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 37 - 11

11_ آگاهى به غيب و دانستن تعبير رؤياها ، دانشهايى والا و گران سنگ است .

ذلكما مما علمنى ربى

{ذلك} و {ذلكما} و نظاير آنها براى اشاره به دور است. استعمال آن براى مشاراليه نزديك ، گوياى اين نكته است كه: مشاراليه در نزد متكلم ، امرى با عظمت و بلند مرتبه است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 44 - 5

5_ تعبير خواب هاى چند رشته و درهم و برهم ، امرى مشكل و درخور دانشى ويژه است .

و ما نحن بتأويل الأحل_م بع_لمين

دانش تعبير رؤيا در مصرباستان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 43 - 9

9_ خواب گزارى و تعبير رؤيا ، دانشى رايج در مصر باستان

أفتونى فى رءي_ى إن كنتم للرءيا تعبرون

رؤيا در تاريخ

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 36 - 9

9_ بشر از ديرباز رؤيا ها را دريچه اى براى اطلاع از وقايع مى شمرد .

نبّئنا بتأويله

رؤيا و حوادث آينده

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - انفال - 8 - 43 - 1

1 _ پيامبر ( ص ) پيش

از جنگ بدر سپاه دشمن را در رؤياهايى متعدد ، اندك ديد .

إذ يريكهم اللّه فى منامك قليلا

فعل مضارع {يُرى} دلالت بر تكرار رؤياى پيامبر(ص) در مورد اندك ديدن سپاه دشمن دارد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 5 - 9

9_ رؤيا ها مى تواند بيانگر خبر ها و وقوع حوادثى از آينده باشد .

إنى رأيت أحد عشر . .. لاتقصص رءياك على إخوتك

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 41 - 8

8_ رؤيا ، مى تواند صورت و نمودى از حوادث و دريچه اى براى آگاهى به آينده باشد .

فيسقى ربه خمرًا . .. فيصلب فتأكل الطير من رأسه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 49 - 5،6

5_ رؤياها ، مى تواند نمايانگر و بازگو كننده رخداد هاى آينده باشد .

يوسف أيّها الصديق أفتنا . .. قال تزرعون ... ثم يأتى من بعد ذلك عام

6_ رؤيا ها مى تواند دربردارنده الهامات و رموزى راهگشا براى انسان ها باشد .

يوسف أيّها الصديق أفتنا . .. قال تزرعون ... ثم يأتى من بعد ذلك

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 100 - 10

10_ رؤيا ها مى توانند گوياى واقعيتهايى بوده و كاشف حقايقى از آينده باشند .

قال ي_أبت هذا تأويل رءي_ى من قبل

رؤياى آب انگور

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 36 - 4

4_ آب گرفتن از انگور براى تهيه شراب ، رؤياى يكى از

دو زندانى هم بند يوسف ( ع )

قال أحدهما إنى أري_نى أعصر خمرًا

{عصر} (مصدر أعصر) به معناى گرفتن آب از چيزى (ميوه، لباس تر و. ..) است. {خمر} به شراب مست كننده اى كه از انگور به دست مى آيد، گفته مى شود و مراد از {خمر} در آيه شريفه _ به قرينه أعصر (آب مى گرفتم) _ انگور است. تعبير كردن از انگور به شراب، به اين لحاظ بوده كه آن زندانى از انگور، براى تهيه شراب آب مى گرفته است.

رؤياى آشفته

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 44 - 1،4

1_ خواب گزاران دربار ، رؤياى شگفت پادشاه مصر را رؤيايى آشفته و داراى رشته هاى گوناگون و نامشخص ، قلمداد كردند .

قالوا أضغ_ث أحل_م

{ضغث} (مفرد أضغاث) به دسته و بافه اى از گياه گفته مى شود. خواب گزاران با تشبيه رؤياى پادشاه به دسته ها و بافه هاى متعدد، به اين معنا اشاره دارند كه: رؤياى وى داراى رشته ها و اجزايى چند است، به گونه اى كه كشف ارتباط آنها با يكديگر و تفسير مجموعه آن، دشوار و يا ناممكن است.

4_ تقسيم رؤيا ها به آشفته و منظم در دانش خواب گزارى

قالوا أضغ_ث أحل_م

{أحلام} جمع حُلُم و به معناى رؤياهاست.

رؤياى حمل نان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 36 - 5

5_ حمل نان بر بالاى سر و خوردن پرندگان از آن ، رؤياى يكى ديگر از هم بندان يوسف ( ع )

و قال الأخر إنى أري_نى أحمل فوق رأسى خبزًا تأكل الطير منه

{طير} جمع

طائر و به معناى پرندگان است.

رؤياى خوردن پرندگان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 36 - 5

5_ حمل نان بر بالاى سر و خوردن پرندگان از آن ، رؤياى يكى ديگر از هم بندان يوسف ( ع )

و قال الأخر إنى أري_نى أحمل فوق رأسى خبزًا تأكل الطير منه

{طير} جمع طائر و به معناى پرندگان است.

رؤياى خوشه هاى خشك

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 43 - 2،5

2_ هفت گاو چاق كه هفت گاو لاغر به خوردن آنها پرداخته بودند و هفت خوشه سبز و خوشه هايى خشك ، رؤياى شگفت پادشاه مصر بود .

إنى أرى سبع بقرت سمان . .. و أُخر يابس_ت

{سمين} و {سمينة} (مفرد سِمان) به معناى چاق است. {اعجف} و {عجفاء} (مفرد عجاف) به معناى بسيار نحيف و لاغر است. تمييز {سبع} به قرينه جمله قبل ، {بقرات} است ; يعنى: يأكلهنّ سبع بقرات عجاف.

5_ گاو هاى چاق و لاغر و خوشه هاى سبز و خشك ، در يك رؤياى پادشاه بودند نه هر كدام در رؤيايى جداگانه .

إنى أرى سبع بقرت . .. و سبع سنبل_ت خضر

برداشت فوق، از تكرار نشدن {أرى} در بيان ديدن خوشه هاى سبز و خشك استفاده مى شود ; زيرا اگر پادشاه خوشه ها را در غير رؤيايى كه در آن گاوها را مشاهده كرده بود مى ديد، ظاهر آن بود كه فعل {أرى} در {سبع سنبلات. ..} تكرار مى شد. مفرد آوردن {رؤياى} در جمله {أفتونى فى رؤياى} نيز حكايت از اين معنا دارد.

رؤياى خوشه

هاى سبز

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 43 - 2،5

2_ هفت گاو چاق كه هفت گاو لاغر به خوردن آنها پرداخته بودند و هفت خوشه سبز و خوشه هايى خشك ، رؤياى شگفت پادشاه مصر بود .

إنى أرى سبع بقرت سمان . .. و أُخر يابس_ت

{سمين} و {سمينة} (مفرد سِمان) به معناى چاق است. {اعجف} و {عجفاء} (مفرد عجاف) به معناى بسيار نحيف و لاغر است. تمييز {سبع} به قرينه جمله قبل ، {بقرات} است ; يعنى: يأكلهنّ سبع بقرات عجاف.

5_ گاو هاى چاق و لاغر و خوشه هاى سبز و خشك ، در يك رؤياى پادشاه بودند نه هر كدام در رؤيايى جداگانه .

إنى أرى سبع بقرت . .. و سبع سنبل_ت خضر

برداشت فوق، از تكرار نشدن {أرى} در بيان ديدن خوشه هاى سبز و خشك استفاده مى شود ; زيرا اگر پادشاه خوشه ها را در غير رؤيايى كه در آن گاوها را مشاهده كرده بود مى ديد، ظاهر آن بود كه فعل {أرى} در {سبع سنبلات. ..} تكرار مى شد. مفرد آوردن {رؤياى} در جمله {أفتونى فى رؤياى} نيز حكايت از اين معنا دارد.

رؤياى صادق

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 5 - 9

9_ رؤيا ها مى تواند بيانگر خبر ها و وقوع حوادثى از آينده باشد .

إنى رأيت أحد عشر . .. لاتقصص رءياك على إخوتك

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 41 - 8

8_ رؤيا ، مى تواند صورت و نمودى از حوادث و

دريچه اى براى آگاهى به آينده باشد .

فيسقى ربه خمرًا . .. فيصلب فتأكل الطير من رأسه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 49 - 5،6

5_ رؤياها ، مى تواند نمايانگر و بازگو كننده رخداد هاى آينده باشد .

يوسف أيّها الصديق أفتنا . .. قال تزرعون ... ثم يأتى من بعد ذلك عام

6_ رؤيا ها مى تواند دربردارنده الهامات و رموزى راهگشا براى انسان ها باشد .

يوسف أيّها الصديق أفتنا . .. قال تزرعون ... ثم يأتى من بعد ذلك

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 100 - 10

10_ رؤيا ها مى توانند گوياى واقعيتهايى بوده و كاشف حقايقى از آينده باشند .

قال ي_أبت هذا تأويل رءي_ى من قبل

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 60 - 10

10- برخى از رؤيا ها ، صادق بوده و با واقعيت تطبيق مى كند .

و ما جعلنا الرءيا التى أرين_ك

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - صافات - 37 - 105 - 3

3 - رؤياى ابراهيم ( ع ) مبنى بر ذبح فرزندش اسماعيل ( ع ) ، از رؤيا هاى صادقه بود .

قد صدّقت الرءيا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - فتح - 48 - 27 - 1

1- تأكيد خداوند ، بر درستى رؤياى پيامبر ( ص ) در ورود به مسجدالحرام

لقد صدق اللّه رسوله الرءيا

رؤياى گاوهاى چاق

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 43 -

2،5

2_ هفت گاو چاق كه هفت گاو لاغر به خوردن آنها پرداخته بودند و هفت خوشه سبز و خوشه هايى خشك ، رؤياى شگفت پادشاه مصر بود .

إنى أرى سبع بقرت سمان . .. و أُخر يابس_ت

{سمين} و {سمينة} (مفرد سِمان) به معناى چاق است. {اعجف} و {عجفاء} (مفرد عجاف) به معناى بسيار نحيف و لاغر است. تمييز {سبع} به قرينه جمله قبل ، {بقرات} است ; يعنى: يأكلهنّ سبع بقرات عجاف.

5_ گاو هاى چاق و لاغر و خوشه هاى سبز و خشك ، در يك رؤياى پادشاه بودند نه هر كدام در رؤيايى جداگانه .

إنى أرى سبع بقرت . .. و سبع سنبل_ت خضر

برداشت فوق، از تكرار نشدن {أرى} در بيان ديدن خوشه هاى سبز و خشك استفاده مى شود ; زيرا اگر پادشاه خوشه ها را در غير رؤيايى كه در آن گاوها را مشاهده كرده بود مى ديد، ظاهر آن بود كه فعل {أرى} در {سبع سنبلات. ..} تكرار مى شد. مفرد آوردن {رؤياى} در جمله {أفتونى فى رؤياى} نيز حكايت از اين معنا دارد.

رؤياى گاوهاى لاغر

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 43 - 2،5

2_ هفت گاو چاق كه هفت گاو لاغر به خوردن آنها پرداخته بودند و هفت خوشه سبز و خوشه هايى خشك ، رؤياى شگفت پادشاه مصر بود .

إنى أرى سبع بقرت سمان . .. و أُخر يابس_ت

{سمين} و {سمينة} (مفرد سِمان) به معناى چاق است. {اعجف} و {عجفاء} (مفرد عجاف) به معناى بسيار نحيف و لاغر است. تمييز {سبع} به قرينه جمله قبل ، {بقرات} است ; يعنى:

يأكلهنّ سبع بقرات عجاف.

5_ گاو هاى چاق و لاغر و خوشه هاى سبز و خشك ، در يك رؤياى پادشاه بودند نه هر كدام در رؤيايى جداگانه .

إنى أرى سبع بقرت . .. و سبع سنبل_ت خضر

برداشت فوق، از تكرار نشدن {أرى} در بيان ديدن خوشه هاى سبز و خشك استفاده مى شود ; زيرا اگر پادشاه خوشه ها را در غير رؤيايى كه در آن گاوها را مشاهده كرده بود مى ديد، ظاهر آن بود كه فعل {أرى} در {سبع سنبلات. ..} تكرار مى شد. مفرد آوردن {رؤياى} در جمله {أفتونى فى رؤياى} نيز حكايت از اين معنا دارد.

رؤياى منظم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 44 - 4

4_ تقسيم رؤيا ها به آشفته و منظم در دانش خواب گزارى

قالوا أضغ_ث أحل_م

{أحلام} جمع حُلُم و به معناى رؤياهاست.

سجده خورشيد در رؤيا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 4 - 4

4_ ستارگان ، ماه و خورشيد در رؤياى يوسف ، همگى يك جا و دسته جمعى بر او سجده كردند . *

إنى رأيت أحد عشر كوكبًا . .. رأيتهم لى س_جدين

برداشت فوق ، احتمالى است كه مى توان آن را از تكرار فعل {رأيت} به دست آورد.

سجده ستارگان در رؤيا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 4 - 4

4_ ستارگان ، ماه و خورشيد در رؤياى يوسف ، همگى يك جا و دسته جمعى بر او سجده كردند . *

إنى رأيت أحد عشر كوكبًا . .. رأيتهم لى

س_جدين

برداشت فوق ، احتمالى است كه مى توان آن را از تكرار فعل {رأيت} به دست آورد.

سجده ماه در رؤيا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 4 - 4

4_ ستارگان ، ماه و خورشيد در رؤياى يوسف ، همگى يك جا و دسته جمعى بر او سجده كردند . *

إنى رأيت أحد عشر كوكبًا . .. رأيتهم لى س_جدين

برداشت فوق ، احتمالى است كه مى توان آن را از تكرار فعل {رأيت} به دست آورد.

سختى تعبير رؤياى آشفته

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 44 - 5

5_ تعبير خواب هاى چند رشته و درهم و برهم ، امرى مشكل و درخور دانشى ويژه است .

و ما نحن بتأويل الأحل_م بع_لمين

كيفيت تعبير رؤيا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 47 - 14

14_ اظهار نظر نابجا درباره رؤيا ، زمينه تعبير و تفسير صحيح آن را از ميان نمى برد . *

قالوا أضغ_ث أحل_م . .. قال تزرعون سبع سنين دأبًا

تأويل و تعبير يوسف(ع) از رؤياى پادشاه ، على رغم اينكه خواب گزاران دربار رؤياى پادشاه را رؤياى درهم و برهم و چرند و پرند شمردند ، به حقيقت پيوست ; يعنى، اظهار نظر آنان تأثيرى نداشت.

محسنان و تعبير رؤيا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 36 - 15

15_ محسنان ، داراى ضميرى روشن و شايستگى كامل براى تعبير خواب .

نبّئنا بتأويله إنا نري_ك من المحسنين

مصريان باستان و تعبير رؤيا

جلد

- نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 43 - 10

10_ مصريان باستان ، رؤيا ها را دريچه اى براى اطلاع از وقايع مى دانستند .

أفتونى فى رءي_ى

منشأ رؤيا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - انفال - 8 - 43 - 7

7 _ دخالت خداوند در القاى رؤيا به انسانها

إذ يريكهم اللّه فى منامك قليلا

نعمت دانش تعبير رؤيا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 21 - 17

17_ علم تعبير خواب و دانش تحليل حوادث ، از نعمت هاى خداوند است .

كذلك . .. و لنعلّمه من تأويل الأحاديث

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 101 - 11

11_ دانش تعبير رؤيا ها و تحليل حوادث ، دانشى گران قدر و از نعمت هاى خداوند است .

و علمتنى من تأويل الأحاديث

نقش رؤيا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 5 - 9

9_ رؤيا ها مى تواند بيانگر خبر ها و وقوع حوادثى از آينده باشد .

إنى رأيت أحد عشر . .. لاتقصص رءياك على إخوتك

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 6 - 3

3_ رؤيا ، دريچه اى براى آگاهى به غيب و امور نهانى

إنى رأيت أحد عشر كوكبًا . .. كذلك يجتبيك ربك و يعلمك

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 41 - 8

8_ رؤيا ، مى تواند صورت و نمودى از حوادث و

دريچه اى براى آگاهى به آينده باشد .

فيسقى ربه خمرًا . .. فيصلب فتأكل الطير من رأسه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 49 - 5،6

5_ رؤياها ، مى تواند نمايانگر و بازگو كننده رخداد هاى آينده باشد .

يوسف أيّها الصديق أفتنا . .. قال تزرعون ... ثم يأتى من بعد ذلك عام

6_ رؤيا ها مى تواند دربردارنده الهامات و رموزى راهگشا براى انسان ها باشد .

يوسف أيّها الصديق أفتنا . .. قال تزرعون ... ثم يأتى من بعد ذلك

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 100 - 10

10_ رؤيا ها مى توانند گوياى واقعيتهايى بوده و كاشف حقايقى از آينده باشند .

قال ي_أبت هذا تأويل رءي_ى من قبل

يوسف(ع) و نقل رؤيا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 5 - 1

1_ يعقوب ( ع ) ، فرزندش يوسف ( ع ) را از نقل خواب خويش براى برادرانش برحذر داشت .

ي_بنىّ لاتقصص رءياك على إخوتك

- فيش

7 - توبه - 9 - 16 - 8،9

8 _ هشدار تهديدآميز خداوند به عناصر سست ايمان ، نسبت به همراز شدن با بيگانگان و در ميان نهادن اسرار مسلمانان با آنان

أم حسبتم أن تتركوا و لما يعلم اللّه الذين . .. و لم يتخذوا من دون اللّه و لا رسو

9 _ حرمت برقرار كردن روابط پنهانى با بيگانگان و در ميان نهادن اسرار مسلمانان با آنان

أم حسبتم أن تتركوا و لما يعلم اللّه الذين . .. لم يتخذوا من دون اللّه و لا رسوله

افشاى راز متخلفان از جهاد

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 94 - 18

18 _ تهديد متخلفان از جنگ و منافقان ، به رسوايى و افشاى اسرارشان در آخرت از سوى خداوند

فينبئكم بما كنتم تعملون

افشاى راز محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - تحريم - 66 - 3 - 2،3،7،8،9

2 - يكى از همسران پيامبر ( ص ) ( حفصه ) ، سخن محرمانه و سرّى آن حضرت را [ براى عايشه ] فاش ساخت .

و إذ أسرّ النبىّ إلى بعض أزوجه حديثًا فلمّا نبّأت به

مفسران، براساس شأن نزول ها، ماجراى نقل شده در آيه شريفه را مربوط به حفصه و عايشه دانسته اند.

3 - خداوند ، پيامبر ( ص ) را از افشا شدن رازش بهوسيله همسرش باخبر ساخت .

فلمّا نبّأت به و أظهره اللّه عليه

{إظهار} (مصدر {أظهر}) به معناى مطلع ساختن و باخبر كردن است; يعنى، خداوند، پيامبر(ص) را نسبت به افشاى سرّش، باخبر ساخت.

7 - پرسش همسر پيامبر ( ص ) ( حفصه

) ، از آن حضرت درباره منبع اطلاع ايشان از افشا شدن رازش

فلمّا نبّأها به قالت من أنباك ه_ذا

8 - پيامبر ( ص ) ، در پاسخ به پرسش همسرش ( حفصه ) ، خداى دانا و آگاه را منبع آگاهى خويش از افشا شدن رازش معرفى كرد .

قال نبّأنى العليم الخبير

9 - هيچ كس ، جز خداوند ، از افشا شدن راز پيامبر ( ص ) از سوى همسرش ( حفصه ) آگاه نبود .

قالت من أنباك ه_ذا قال نبّأنى العليم الخبير

از اين كه پيامبر(ص) آگاهى خود را از ناحيه خداوند دانسته است، مى توان به مطلب ياد شده پى برد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - تحريم - 66 - 4 - 2،9

2 - گناه كارى همسران پيامبر ( ص ) ( حفصه و عايشه ) ، به خاطر افشاى راز آن حضرت

إن تتوبا إلى اللّه

توصيه به توبه، نشانگر ارتكاب گناه است.

9 - افشاى سخنان محرمانه و راز پيامبر ( ص ) ، از سوى برخى از همسرانش ، نوعى توطئه و همدستى عليه آن حضرت بود .

و إن تظ_هرا عليه

مطلب ياد شده، از تعبير {إن تظاهرا عليه} (اگر عليه پيامبر(ص) هم پشتى كنيد)، استفاده مى شود. گفتنى است {تظاهر} (مصدر {تظاهرا}) به معناى تعاون و هم پشتى است.

افشاى راز مسلمانان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 16 - 9،10

9 _ حرمت برقرار كردن روابط پنهانى با بيگانگان و در ميان نهادن اسرار مسلمانان با آنان

أم حسبتم أن تتركوا و لما يعلم اللّه الذين . .. لم يتخذوا من دون

اللّه و لا رسوله

10 _ سر باز زدن از شركت در ميدان هاى نبرد ، برقرارى روابط پنهانى با دشمنان و در ميان نهادن اسرار مسلمانان با آنان ، از نشانه هاى ضعف ايمان

أم حسبتم أن تتركوا و لما يعلم اللّه الذين جهدوا منكم و لم يتخذوا من دون اللّه و

افشاى راز منافقان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 64 - 1،4،8،11

1 _ بيم و نگرانى منافقان صدر اسلام ، از افشاى اسرارشان توسط وحى

يحذر المنفقون أن تنزل عليهم سورة تنبئهم بما فى قلوبهم

4 _ فاش شدن نيات قلبى منافقان ، توسط وحى و قرآن *

يحذر المنفقون أن تنزل عليهم سورة تنبئهم بما فى قلوبهم

بيم منافقان، مى تواند نشانگر افشاگريهاى پيشين قرآن درباره آنان باشد.

8 _ پيامبر ( ص ) ، مأمور موضع گيرى در برابر منافقان و تهديد ايشان به افشاى اسرارشان

يحذر المنفقون . .. قل استهزءوا إن اللّه مخرج ما تحذرون

11 _ تأكيد خداوند بر افشاى حتمى اسرار خائنانه منافقان ، على رغم خواست و تمايل آنان به كتمان آن

يحذر المنفقون . .. إن اللّه مخرج ما تحذرون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 65 - 4،8

4 _ خداوند از توجيه گرى هاى آينده منافقان نسبت به عملكرد خائنانه شان پرده برداشت .

و لئن سألتهم ليقولن إنما كنا نخوض و نلعب

8 _ بى شرمى منافقان و اصرار آنان بر دروغ پردازى و تزوير ، حتى پس از افشاى اسرار درونى و توطئه هاى آنان

و لئن سألتهم ليقولن إنما كنا نخوض و نلعب قل أباللّه و ءايته

و رسوله كنتم تستهزءو

جمله {قل أباللّه . .. } مى تواند رد ادعاى منافقان در مورد {نخوض و نلعب} باشد ; يعنى، آنان هنوز هم با اين سخنان در مقام تزويرند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 66 - 1

1 _ عذرخواهى منافقان صدر اسلام از عملكرد ناشايست خود ، پس از افشاى اسرار خائنانه شان

لا تعتذروا قد كفرتم بعد إيمنكم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 78 - 6

6 _ هشدار خداوند به منافقان ، در رابطه با امكان افشاى اسرار و سخنان پنهانى آنان

ألم يعلموا أن اللّه يعلم

در توضيح اين برداشت مى توان گفت كه: تذكر خداوند به علم خويش بر اسرار و سخنان پنهانى منافقان، هشدارى است به امكان افشاى آنها.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 94 - 18

18 _ تهديد متخلفان از جنگ و منافقان ، به رسوايى و افشاى اسرارشان در آخرت از سوى خداوند

فينبئكم بما كنتم تعملون

افشاى راز موسى(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - قصص - 28 - 10 - 13

13 - قرار داشتن مادر موسى در آستانه افشا كردن راز فرزندش ، به خاطر شدت پريشانى و اضطراب

إن كادت لتبدى به لولا أن ربطنا على قلبها

امانتدارى در راز

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - تحريم - 66 - 3 - 14

14 - گفتن برخى از مسائل به صورت امانت و سرّى به ديگران ، امرى جايز و روا است .

و إذ أسرّ

النبىّ إلى بعض أزوجه حديثًا

اهميت كتمان راز

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - تحريم - 66 - 3 - 15،16

15 - لزوم حفظ و نگهدارى اسرار خانوادگى و زناشويى از ديگران ، حتى از برخى از اعضاى خانواده

و إذ أسرّ النبىّ إلى بعض أزوجه حديثًا . .. نبّأنى العليم الخبير

16 - لزوم كتمان راز ها و خوددارى از افشاى سخنان محرمانه و سرّى

و إذ أسرّ النبىّ إلى بعض أزوجه حديثًا . .. قال نبّأنى العليم الخبير

بنى اسرائيل و افشاى راز انبيا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 61 - 39

39 - { عن أبى عبداللّه ( ع ) - و تلا هذه الآية - { ذلك بأنهم كانوا يكفرون بايات اللّه و يقتلون النبين بغير الحق ذلك بما عصوا و كانوا يعتدون } قال : و اللّه ما قتلوهم بأيديهم و لاضربوهم باسيافهم و لكنهم سمعوا أحاديثهم فاذاعوها فاخذوا عليها فقتلوا فصار قتلا و اعتداء و معصية ;

از امام صادق (ع) روايت شده است كه در پى تلاوت آيه فوق، فرمودند: به خدا سوگند! بنى اسرائيل، پيامبران خود را با دستان خود نكشتند و آنان را با شمشيرهاى خود به قتل نرساندند و لكن احاديث آنان را شنيدند و اسرارشان را فاش كردند و در نتيجه پيامبران، دستگير و كشته مى شدند. از اين جهت افشاى سرّ، قتل و تجاوز و معصيت محسوب شده است}.

بيان راز عمل خضر(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 70 - 4،5

4- خضر موسى ( ع )

را از اين كه آنچه انجام خواهد داد ، بى دليل و حكمت نيست ، آگاه ساخت .

حتّى أُحدث لك منه ذكرًا

5- خضر ( ع ) به موسى ( ع ) وعده داد كه در نهايت ، بخشى از اسرار كار خود را براى او تبيين خواهد كرد .

أُحدث لك منه ذكرًا

{من} در {منه} براى تبعيض است و گوياى اين كه خضر، تنها، به بيان گوشه اى از ويژگى هاى كردار خويش وعده داد.

جايگاه راز

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - قصص - 28 - 69 - 3

3 - سينه ها ، مخزن اسرار آدميان

ما تكنّ صدورهم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - حديد - 57 - 6 - 4

4 - سينه مردمان ، صندوق اسرار آنان است .

و هو عليم بذات الصدور

جواز افشاى راز

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - تحريم - 66 - 3 - 14

14 - گفتن برخى از مسائل به صورت امانت و سرّى به ديگران ، امرى جايز و روا است .

و إذ أسرّ النبىّ إلى بعض أزوجه حديثًا

جواز كتمان راز همسر

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - تحريم - 66 - 3 - 13

13 - پوشيده داشتن برخى از مسائل از نزديكان خود ( مانند همسر و . . . ) امرى جايز و روا است .

و إذ أسرّ النبىّ إلى بعض أزوجه حديثًا فلمّا نبّأت به

حتميت افشاى راز انسان ها

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - عاديات - 100 - 10 - 2

2 -

آشكار شدن اسرار درونى انسان در قيامت ، قهرى و بيرون از اختيار او است .

حصّل

مجهول بودن {حصّل}، دلالت بر نكته ياد شده دارد.

حسابرسى راز انسان ها

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - عاديات - 100 - 10 - 3

3 - قيامت ، روز حسابرسى نيت ها ، خصلت ها و اسرار درونى است .

و حصّل ما فى الصدور

تهديد به ظهور اسرار درونى در قيامت، كنايه از تأثير آنها در فرجام اخروى است. بنابراين انسان ها، براساس رازهاى سينه خود نيز، محاسبه و كيفر خواهند شد.

راز افعال خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 110 - 7

7 - آدميان ، از وقوف بر همه اسرار و ملاك هاى افعال خداوند ناتوان اند .

و لايحيطون به علمًا

راز انسان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 77 - 1

1 - خداوند ، آگاه به آنچه آدمى پنهان مى دارد يا آشكار مى كند .

أن اللّه يعلم ما يسرّون و ما يعلنون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - نور - 24 - 19 - 8

8 - علم و آگاهى خداوند به اسرار مردم و جهل آنان به اسرار يكديگر

و اللّه يعلم و أنتم لاتعلمون

برداشت ياد شده براساس اين احتمال است كه مفعول {يعلم} اسرار مردم و علايق آنان باشد; چنان كه تعبير {يحبّون} (دوست دارند)، تأييد كننده همين مطلب است.

راز انسان ها

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 8 - 4

4 - خداوند

آگاه به اسرار انسان ها و انديشه هاى آنان

و من الناس من يقول ءامنا . .. و ما هم بمؤمنين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 9 - 4

4 - منافقان علم گسترده و همه جانبه خدا و آگاهى او را به اسرار و نهان انسان ها ، باور نداشته و بدان معتقد نيستند .

يخدعون اللّه

از اينكه منافقان با نفاق خويش در صدد نيرنگ زدن به خدا برآمده اند، معلوم مى شود كه آنان مى پنداشتند، اگر امرى را مخفى كنند، خداوند از آن آگاه نمى شود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 72 - 4

4 - خداوند ، آگاه به اسرار انسان ها و توانا بر افشاى آنهاست .

و اللّه مخرج ما كنتم تكتمون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 61 - 8

8 _ علم خداوند به اسرار درونى هر كس ، كاملتر از آگاهى خود اوست .

و اللّه اعلم بما كانوا يكتمون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 116 - 22،23

22 _ دانايى گسترده و دقيق به درون انسان ها ، تنها از آن خداست .

تعلم ما فى نفسى . .. انك انت علّم الغيوب

23 _ درون و ذات مردمان و انديشه هاى ابراز نشده ايشان از جمله امور غيبى

تعلم ما فى نفسى . .. انك انت علّم الغيوب

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 78 - 2

2 _ علم خداوند به كردار

و گفتار مخفيانه آدميان

يعلم سرّهم و نجويهم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 25 - 1

1- خداوند بر آنچه در باطن انسانهاست ، آگاهى كامل دارد .

ربّكم أعلم بما فى نفوسكم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 7 - 2،4،10

2 - اسرار و راز هاى بازگو نشده افراد و نيت هاى آنان ، براى خداوند آشكار است و بر آن آگاهى كامل دارد .

فإنّه يعلم السرّ

{سر}، يعنى آنچه از ديگران كتمان مى شود (لسان العرب).

4 - خداوند به راز هاى فراموش شده آدمى و نهفته ترين اسرار او آگاه است .

فإنّه يعلم . .. أخفى

10 - { محمدبن مسلم قال : سألت أباعبداللّه ( ع ) عن قول اللّه عزّوجلّ : { يعلم السرّ و أخفى } قال : { السرّ } ما كتمته فى نفسك ، و { أخفى } ما خطر ببالك ثمّ أنسيته ;

محمدبن مسلم گفت: از امام صادق(ع) در باره سخن خداى عزّوجلّ: {يعلم السرّ و أخفى} سؤال كردم فرمود: {سرّ} آن است كه در درون خود، آن را پنهان كرده باشى و {أخفى} آن است كه به قلبت خطور كرده و سپس از خاطرت برده شود}.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - نور - 24 - 63 - 8

8 - خداوند ، به نهان و اسرار درونى انسان آگاه است .

قد يعلم اللّه الذين يتسلّلون منكم لواذًا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - احزاب - 33 - 54 - 1،4

1 - خداوند ، بر هر چه

كه انسان ها آن را آشكار كنند و يا پنهان كنند ، آگاه است .

إن تبدوا شيئًا أو تخفوه فإنّ اللّه كان بكلّ شىء عليمًا

4 - آگاهى خداوند به آنچه انسان ها آن را آشكار مى كنند و يا پوشيده مى دارند ، برخاسته از علم وسيع و گسترده الهى به كائنات است .

إن تبدوا شيئًا أو تخفوه فإنّ اللّه كان بكلّ شىء عليمًا

تكرار {شىء} در كلام كه، اوّلى مربوط به احوال انسان و دومى دال بر همه چيز است، اين نكته را مى رساند كه علم به آن اوّلى، جزيى از علم به همه كائنات است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - فاطر - 35 - 38 - 5

5 - خداوند ، به نيت ها و راز هاى دل آدميان آگاه است .

إنّه عليم بذات الصدور

راز اهل كتاب

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 61 - 7

7 _ خداوند داناتر از خود اهل كتاب به اسرار پليد آنان در تظاهر به اسلام

و اللّه اعلم بما كانوا يكتمون

{اعلم} به معناى داناتر است. و چون هيچكس جز اهل كتاب به نيات پليدشان آگاهى نداشت، بنابراين مفضل عليه كلمه {اعلم} خود اهل كتاب هستند ; يعنى {اللّه اعلم من انفسهم بما كانوا يكتمون}.

راز تفاوت رنگ ها

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - روم - 30 - 22 - 7

7 - شكوفايى علم و آگاهى ، راهنماى آدمى به راز هاى نهفته در گوناگونى زبان ها و رنگ ها است .

و اختل_ف ألسنتكم و ألونكم إنّ فى ذلك لأي_ت للع_لمين

مراد

از {عالمين} به تناسب موضوع _ كه سخن از تفاوت لهجه ها و رنگ ها است _ ممكن است دانشمندان زبان شناس و زيست شناس باشد.

راز تفاوت زبان ها

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - روم - 30 - 22 - 7

7 - شكوفايى علم و آگاهى ، راهنماى آدمى به راز هاى نهفته در گوناگونى زبان ها و رنگ ها است .

و اختل_ف ألسنتكم و ألونكم إنّ فى ذلك لأي_ت للع_لمين

مراد از {عالمين} به تناسب موضوع _ كه سخن از تفاوت لهجه ها و رنگ ها است _ ممكن است دانشمندان زبان شناس و زيست شناس باشد.

راز سينه ها

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - غافر - 40 - 19 - 3

3 - آگاهى خداوند به اسرار پنهان شده در سينه ها

يعلم . .. ما تخفى الصدور

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - عاديات - 100 - 10 - 1

1 - اسرار سينه ها ( ملكات و صفات نفسانى ، علاقه ها ، نيت ها و افكار ) ، در قيامت بيرون ريخته و آشكار خواهد شد .

و حصّل ما فى الصدور

{تحصيل}، به معناى استخراج مغز از پوسته و پوشش آن است; مانند استخراج طلا از سنگ معدنى آن و اخراج گندم از كاه (مفردات). برخى آن را با تمييز، مرادف مى دانند و بر همين اساس آنچه را بيخته شود، {محصّل} مى گويند (كشاف). در اين صورت، مراد از آن، متمايز شدن اسرار نيك و بد خواهد بود.

راز عمل خضر(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه -

فيش

10 - كهف - 18 - 68 - 1،2

1- موسى ( ع ) از اسرار نهفته در زندگى و عملكرد خضر ( ع ) و زواياى آن ، اطلاع دقيقى نداشت .

و كيف تصبر على ما لم تحط به خبرًا

{إحاطة} (مصدر {لم تحط}) يعنى: {به چيزى احاطه و وقوف كامل يافتن} و در آيه مورد بحث، با توجه به كلمه {خبراً} _ كه به معناى {علماً} و تمييز براى نسبت احاطه است _ مراد، احاطه كامل علمى است.

2- خضر ( ع ) بى اطلاعى موسى از زواياى كردار وى را ، دليل ناتوانى موسى از تحمّل عملكرد وى دانست .

إنّك لن تستطيع . .. و كيف تصبر على ما لم تحط به خبرًا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 78 - 4،6

4- خضر ، موسى ( ع ) را مطمئن ساخت كه اسرار كار هاى شگفت خويش را پيش از جدايى ، براى او بازگو خواهد كرد .

سأنبّئك بتأويل ما لم تستطع عليه صبرًا

6- كار هاى به ظاهر غير قابل توجيه خضر ( ع ) ، داراى باطن و حقيقتى درست بود .

سأنبّئك بتأويل ما لم تستطع عليه صبرًا

{تأويل} از ريشه {أوْل} و به معناى {بازگرداندن} است ودر آيه، به معناى {مآل} است و مراد، حقايق و مصالحى است كه كار خضر بر اساس آن انجام پذيرفته و بايد ظاهر ناخوشايند كار خضر(ع) را به آن مصالح بازگرداند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 82 - 21،22

21- موسى ( ع ) ، سرانجام ، به اسرار كار هاى شگفت

خضر آگاه شد و توجيه و تأويل برخى حوادث را از او آموخت .

ذلك تأويل ما لم تسطع عليه صبرًا

{لم تسطع} در اصل {لم تستطع} بوده و حرف {تاء} براى تخفيف حذف شده است.

22- رخداد هاى داستان خضر و موسى ( ع ) ، برخاسته از اراده خداوند و داراى تفسيرى پيچيده و نيازمند آگاهى هايى ويژه است كه از جانب او افاضه شود .

و ما فعلته عن أمرى ذلك تأويل ما لم تسطع عليه صبرًا

راز محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - تحريم - 66 - 3 - 1

1 - پيامبر ( ص ) ، سخنى را به راز به يكى از همسران خود گفت .

و إذ أسرّ النبىّ إلى بعض أزوجه حديثًا

راز ملائكه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 33 - 12

12 - خداوند ، آگاه به آشكار و نهان فرشتگان

أعلم ما تبدون و ما كنتم تكتمون

راز موجودات

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 30 - 21

21 _ همه موجودات هستى داراى رمز و رازند و اعتراض به وجود هر يك از آنها نشانه جهل به حكمت وجودى آنهاست .

أتجعل فيها من يفسد . .. قال إنى أعلم ما لاتعلمون

زمينه افشاى راز

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - قصص - 28 - 10 - 11

11 - ترس و نگرانى شديد ، زمينه ساز افشاى راز هاى درون

إن كادت لتبدى به لولا أن ربطنا على قلبها

كتمان راز موسى(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه

- فيش

13 - قصص - 28 - 11 - 9

9 - تلاش خواهر موسى براى اطلاع نيافتن ديگران ، از پى جويى سرنوشت آن كودك به وسيله او

فبصرت به عن جُنُب

گناه افشاى راز

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - تحريم - 66 - 4 - 3

3 - افشاى راز ها و سخنان محرمانه ، گناه است .

إن تتوبا إلى اللّه

گناه افشاى راز محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - تحريم - 66 - 4 - 12

12 - افشاى راز پيامبر ( ص ) از سوى برخى از همسرانش ، گناه و خطايى بزرگ بود .

فقد صغت قلوبكما و إن تظ_هرا عليه فإنّ اللّه هو موليه . .. و المل_ئكة بعد ذلك ظهي

مطلب ياد شده، از آهنگ هشدارآميز آيه شريفه نسبت به همسران رسول خدا و لحن حمايت گونه آن، به دست مى آيد.

محدوده افشاى راز

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - تحريم - 66 - 3 - 14

14 - گفتن برخى از مسائل به صورت امانت و سرّى به ديگران ، امرى جايز و روا است .

و إذ أسرّ النبىّ إلى بعض أزوجه حديثًا

ممانعت از افشاى راز موسى(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - قصص - 28 - 10 - 3

3 - اقدام خداوند به محكم ساختن دل مادر موسى ، به منظور پيش گيرى از فاش شدن راز نوزادش توسط خود وى

إن كادت لتبدى به لولا أن ربطنا على قلبها

{ربط} (مصدر {ربطنا}) به معناى بستن و محكم كردن است.

رازدارى

اهميت رازدارى

جلد - نام سوره

- سوره - آيه - فيش

2 - بقره - 2 - 263 - 3،5

3 _ لزوم پرده پوشى نياز نيازمندان و عفو و گذشت از خطاى آنان

قول معروف و مغفرة خير

كلمه {مغفرة} در اصل به معناى پوشاندن است و معناى آن به تناسب مورد، عفو و گذشت و پوشاندن نيازمندى نيازمندان است.

5 _ ارزشمندى سخن نيك با مردم و پرده پوشى اسرار آنان در برخورد هاى اجتماعى

قول معروف و مغفرة خير

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - آل عمران - 3 - 118 - 1،2،28

1 _ لزوم پرهيز اهل ايمان ، از مَحْرم اسرار قرار دادن بيگانگان

يا ايها الذين امنوا لا تتخذوا بطانة من دونكم

{بطانة} به معنى آستر لباس در مقابل {ظهارة}، كه رويه لباس است; كنايه است از كسى كه او را براى اطلاع از كار خود برگزينى (مفردات راغب).

2 _ ضرورت حفاظت اطلاعات و اسرار جامعه اسلامى ، از بيگانگان ( كافران ، منافقان و . . . )

يا ايها الذين امنوا لا تتخذوا بطانة من دونكم

28 _ ايجاد روابط دوستانه با بيگانگان و مَحرم اسرار خويش گرفتن آنان ، نشانه بى عقلى آدمى

يا ايها الذين امنوا لا تتخذوا بطانة من دونكم . .. ان كنتم تعقلون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - نساء - 4 - 83 - 3،11

3 _ لزوم رازدارى و حفظ اخبار امنيّتى

و اذا جاءهم امر من الامن او الخوف اذاعوا به

11 _ كسانى كه راز هاى جامعه اسلامى را منتشر مى كنند ، شيطان هستند .

اذاعوا به . .. لاتبعتم الشيطان

ظاهراً مراد از {شيطان}، همان كسانى هستند كه اخبار امنيتى

را نسنجيده بين مردم منتشر مى كردند. يعنى منافقان و يا مسلمانان ضعيف الايمان كه خداوند آنان را به خاطر عملشان، شيطان ناميده است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 19 - 35

35- رازدارى مؤمنان ، از اصول مهّم امنيّتى و حفاظتى در برابر دشمنان

و لايشعرنّ بكم أحدًا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - جن - 72 - 26 - 5

5 - { عن الحارث بن الدلهاث مولى الرّضا ( ع ) قال : سمعت أباالحسن ( ع ) يقول : لايكون المؤمنُ مؤمناً حتّى يكونَ فيه ثلاثُ خصال سنّة من ربّه و سنّةٌ من نبيّه و سنّة من وليّه ، فالسنّة من ربّه : كتمان سرّه ، قال اللّه عزّوجلّ : { عالم الغيب فلايظهر على غيبه أحداً إلاّ من ارتضى من رسول } . . . ;

حارث بن دلهاث گويد: از امام رضا(ع) شنيدم كه مى فرمود: مؤمن، مؤمن نيست مگر اين كه سه خصلت در او باشد: سنتى از پروردگارش و سنتى از پيامبرش و سنتى از ولىّ و امامش. اما سنّت پروردگارش، نهان داشتن سرّ خويش، خداى عزّوجلّ فرمود: {عالم الغيب فلايظهر على غيبه أحداً إلاّ من ارتضى من رسول}...}.

رازدارى بنيامين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 69 - 8

8_ يوسف ( ع ) به رازدارى بنيامين ، اطمينان داشت .

إنى أنا أخوك

رازدارى خواهر موسى(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 40 - 9

9 - خواهر موسى ، دخترى زيرك و

راز نگه دار بود .

هل أدلّكم على من يكفله

رازدارى منافقان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 64 - 6

6 _ تلاش منافقان در مخفى نگاه داشتن باور ها و سخنانشان از مردم

يحذر المنفقون أن تنزل عليهم سورة تنبئهم بما فى قلوبهم

رازدارى مؤمنان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 19 - 35

35- رازدارى مؤمنان ، از اصول مهّم امنيّتى و حفاظتى در برابر دشمنان

و لايشعرنّ بكم أحدًا

رازها

افشاى رازها در قيامت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - عاديات - 100 - 10 - 1،2

1 - اسرار سينه ها ( ملكات و صفات نفسانى ، علاقه ها ، نيت ها و افكار ) ، در قيامت بيرون ريخته و آشكار خواهد شد .

و حصّل ما فى الصدور

{تحصيل}، به معناى استخراج مغز از پوسته و پوشش آن است; مانند استخراج طلا از سنگ معدنى آن و اخراج گندم از كاه (مفردات). برخى آن را با تمييز، مرادف مى دانند و بر همين اساس آنچه را بيخته شود، {محصّل} مى گويند (كشاف). در اين صورت، مراد از آن، متمايز شدن اسرار نيك و بد خواهد بود.

2 - آشكار شدن اسرار درونى انسان در قيامت ، قهرى و بيرون از اختيار او است .

حصّل

مجهول بودن {حصّل}، دلالت بر نكته ياد شده دارد.

تذكر افشاى رازها در قيامت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - عاديات - 100 - 10 - 4

4 - توجّه به برملا شدن خصلت ها و علاقه ها در قيامت ، بازدارنده

انسان از خوى ناسپاسى ، بخل و دل بستگى به ثروت

لكنود . .. أفلايعلم إذا ... و حصّل ما فى الصدور

ترسناكى افشاى رازها

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - عاديات - 100 - 10 - 5

5 - صحنه برملا شدن راز ها و نيت هاى پنهان ، هول انگيز و تهديدى براى ناسپاسان و مال دوستان

أفلايعلم إذا . .. و حصّل ما فى الصدور

زمينه افشاى رازها

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - محمد - 47 - 31 - 11

11- اعمال ، بازگو گننده سرّ درون و باور هاى راسخ انسان *

و نبلوا أخباركم

كلمه {أخبار} مى تواند به معناى اعمال باشد; از آن جهت كه عمل، خبر از اسرار نهفته باطن انسان مى دهد. از اطلاق خبر بر عمل به اين عنوان، مطلب بالا استفاده مى شود.

شگفتى وقت افشاى رازها

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - عاديات - 100 - 10 - 6

6 - غفلت از فرجام اخروى و لحظه برملا شدن اسرار آدمى ، شگفت آور و حالتى نكوهيده است .

أفلايعلم إذا . .. و حصّل ما فى الصدور

مفعول {أفلايعلم} يا محذوف است; يعنى: {أفلايعلم مآله؟} و يا كلمه {إذا} از ظرفية خارج شده و مفعول به قرار گرفته است; يعنى: {أفلايعلم وقت . .. تحصيل ما فى الصدور؟}. در اين صورت مراد، توبيخ بر غفلت از حوادث آن زمان است.

علم به رازها

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - رعد - 13 - 10 - 2

2_ خداوند ، به راز دل ها و سخنان ابراز

نشده داناست .

سواء منكم من أسرّ القول

{اسرار} به معناى پنهان ساختن است. پنهان كردن سخن مى تواند به معناى ابراز نكردن و تلفّظ نكردن باشد و مى تواند به معناى در ملأ عام نگفتن و در خفا بيان داشتن باشد. برداشت فوق ناظر به معناى اول است.

علم خدا به رازها

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - فاطر - 35 - 38 - 5

5 - خداوند ، به نيت ها و راز هاى دل آدميان آگاه است .

إنّه عليم بذات الصدور

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - غافر - 40 - 19 - 3،4

3 - آگاهى خداوند به اسرار پنهان شده در سينه ها

يعلم . .. ما تخفى الصدور

4 - تمامى حركت هاى نهان و آشكار و اسرار و ضماير انسان ها ، در قلمرو علم خداوند است .

يعلم خائنة الأعين و ما تخفى الصدور

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - تغابن - 64 - 4 - 3،4

3 - خداوند ، به تمامى حركت ها و رفتار هاى نهانى و آشكاراى انسان ها آگاه است .

و يعلم ما تسرّون و ما تعلنون

4 - خداوند ، به راز ها و اسرار نهفته در سينه ها آگاهى كامل دارد .

و اللّه عليم بذات الصدور

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - تحريم - 66 - 3 - 11

11 - خداوند ، به راز دل آدميان و سخنان درگوشى و پنهانى آنان آگاه و باخبر است .

و إذ أسرّ النبىّ إلى بعض أزوجه . .. و أظهره اللّه عليه ... قال نبّأنى العليم

الخ

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - ملك - 67 - 13 - 1،5

1 - خداوند ، به تمامى گفته هاى پنهانى و آشكار آدميان آگاهى كامل دارد .

و أسرّوا قولكم أو اجهروا به إنّه عليم

توصيف خداوند با صيغه مبالغه {عليم}، مى تواند بيانگر كثرت و كمال علم او باشد.

5 - آگاهى كامل خداوند به راز دل ها و ضمير آدميان ، دليل احاطه كامل او بر تمامى گفته ها و توطئه هاى نهان و آشكار كافران است .

و أسرّوا قولكم أو اجهروا به إنّه عليم بذات الصدور

برداشت ياد شده، با توجه به اين نكته است كه جمله {إنّه عليم. ..}، در مقام تعليل براى عبارت {و أسرّوا قولكم أو اجهروا} است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - ملك - 67 - 15 - 6

6 - آفرينش زمين و بستر مناسب بودن آن براى حركت و روزى انسان ها ، جلوه علم و آگاهى خداوند بر احوال نهان و آشكار انسان ها

إنّه عليم بذات الصدور . .. هو الذى جعل لكم الأرض ذلولاً ... و كلوا من رزقه

برداشت ياد شده، با توجه به اين نكته است كه آيه شريفه، درصدد تبيين چگونگى علم خداوند بر احوال و ضمير انسان ها است كه در دو آيه قبل، از آن سخن به ميان آمده است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - عاديات - 100 - 11 - 2،4

2 - قيامت ، روز پى بردن همگان به آگاهى دقيق خداوند از اسرار درونى ايشان

يومئذ

تعبير {يومئذ} قيامت را زمان علم خداوند، قرار داده و درباره علم او

در دنيا، بيانى ندارد و از آن جا كه علم الهى ازلى و ابدى است، اختصاص يافتن آن به قيامت، ناظر به قابل انكار نبودن آن است; يعنى، گرچه در دنيا برخى به علم او معترف نيستند; ولى در قيامت، آنان نيز به اين حقيقت پى خواهند برد.

4 - توجّه به آگاهى دقيق خداوند از اسرار درونى انسان ، بازدارنده او از خوى ناسپاسى ، بخل و دل بستگى به مال

لكنود . .. لحبّ الخير لشديد . أفلايعلم ... إنّ ربّهم بهم يومئذ لخبير

باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - حشر - 59 - 10 - 17

17 - رأفت و رحمت گسترده خداوند ، پشتوانه اجابت دعا ها و استغفار هاى انسان

يقولون ربّنا اغفر لنا . .. ربّنا إنّك رءوف رحيم

جايگاه رأفت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - حديد - 57 - 27 - 11

11 - دل ، مركز رأفت و مهربانى است .

و جعلنا فى قلوب الذين اتّبعوه رأفة و رحمة

رأفت خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 143 - 27

27 - خداوند با مردمان رئوف و مهربان است .

إن اللّه بالناس لرءوف رحيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - بقره - 2 - 207 - 8،9،11،12

8 _ وجود مؤمنان ايثارگر در جامعه براى مبارزه با فساد ، از نشانه هاى رأفت خداوند به بندگان

و اذا تولى سعى فى الأرض . .. و من الناس من يشرى نفسه ابتغاء مرضات اللّه ... و ال

9 _ ايثار ، زمينه جلب رأفت الهى

و من الناس من يشرى . .. و اللّه رءوف بالعباد

11 _ خداوند ، نسبت به بندگان رؤوف است .

و اللّه رءوف بالعباد

12 _ رأفت الهى به مؤمنان ، با خريد جانشان در برابر رضايت خويش

و من الناس . .. و اللّه رءوف بالعباد

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - بقره - 2 - 216 - 10

10 _ تجلى رحمت و رأفت الهى ، در چگونگى بيان احكام

كتب عليكم القتال و هو كره لكم و عسى ان تكرهوا

بيان مصلحت واقعى حكم

جهاد، على رغم ظاهر ناخوشايند آن، و توجيه مؤمنان به آنچه خير واقعى آنان در آن است، حاكى از رحمت و رأفت الهى به مكلّفين، حتى در چگونگى بيان احكام است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - آل عمران - 3 - 30 - 15،16

15 _ رأفت گسترده الهى بر بندگان

و اللّه رءوف بالعباد

16 _ محبت و رأفت خداوند نسبت به بندگان ، علت هشدار هاى لازم به آنان

و يحذركم اللّه . .. و اللّه رءوف بالعباد

رأفت رهبرى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 128 - 8

8 _ لزوم برخوردارى رهبران از احساس هم دردى نسبت به انسان ها و سعادت خواهى براى آنان و داشتن رأفت و رحمت عميق

رسول من أنفسكم عزيز عليه ما عنتم حريص عليكم بالمؤمنين رءوف رحيم

برداشت فوق به دليل اين است كه خداوند پيامبر(ص) را به عنوان يك رهبر الهى به داشتن اين صفات تمجيد كرده است.

رأفت عيسى(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - حديد - 57 - 27 - 9

9 - عيسى ( ع ) ، پيام آور رأفت و رحمت

و جعلنا فى قلوب الذين اتّبعوه رأفة و رحمة

رأفت محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 128 - 6

6 _ پيامبر ( ص ) نسبت به مؤمنان ، بسيار رؤوف و مهربان بود .

رسول من أنفسكم . .. بالمؤمنين رءوف رحيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - قصص - 28 - 56 - 2

2 - پيامبر ( ص

) ، دوستدار هدايت همه مردمان حتى دشمنان بهانه جوى خويش

إنّك لاتهدى من أحببت

با توجه به ارتباط اين آيه با آيات پيشين استفاده مى شود كه پيامبر(ص) با اين كه از سوى دشمنان در فشار بود و حتى به جادوگرى و دروغ گويى متهم شده بود; اما همچنان دوست داشت كه حتى آنان نيز متنبه شده و هدايت يابند.

رأفت مسيحيان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - حديد - 57 - 27 - 10

10 - پيروان عيسى ( ع ) ، انسان هايى رؤوف و مهربان بودند .

و جعلنا فى قلوب الذين اتّبعوه رأفة و رحمة

زمينه رأفت خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 117 - 13

13 _ پايدارى در طريق ايمان ، زمينه جلب رأفت و رحمت الهى

اتبعوه فى ساعة العسرة . .. إنه بهم رءوف رحيم

مشمولان رأفت خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - حج - 22 - 65 - 14

14 - تمامى انسان ها ( مؤمن و كافر ) ، مشمول رأفت و رحمت گسترده خداوند

إنّ اللّه بالناس لرءوف رحيم

{الناس} به قرينه صدر آيه (سخر لكم) شامل همه انسان ها _ اعم از مؤمن و كافر _ مى شود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 117 - 1

1 _ شمول رأفت و رحمت خاص الهى بر پيامبر ( ص ) و مهاجران و انصارى كه آن حضرت را در لحظه هاى دشوار ، همراهى كردند .

لقد تاب اللّه على النبى و المهجرين و الانصار

{توبة} به معناى

رجوع و روى كردن است. روى كرد خدا به پيامبر (ص) و مهاجر و انصار _ به قرينه ذيل آيه شريفه _ كنايه از اين است كه خداوند آنان را به خاطر يارى رساندن به پيامبر (ص) در لحظه هاى سخت و دشوار، مورد رأفت و رحمت ويژه قرار داده است.

منشأ رأفت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - حديد - 57 - 27 - 12،13

12 - رأفت و رحمت دل ها ، منشأ الهى و آسمانى دارد .

و جعلنا فى قلوب الذين اتّبعوه رأفة و رحمة

13 - دل هاى مردمان ، در اختيار خداوند است و او دل ها را رؤوف و مهربان مى گرداند .

و جعلنا فى قلوب الذين اتّبعوه رأفة و رحمة

منشأ رأفت خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 47 - 6

6- رأفت و رحمت خداوند بر بندگان ، برخاسته از ربوبيت اوست .

فإن ربّكم لرءوف رحيم

نشانه هاى رأفت خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 47 - 7،8

7- تهديد توطئه گران عليه پيامبر ( ص ) ، جلوه رأفت و رحمت خداوند به مؤمنان است .

أفأمن الذين مكروا السيّئات أن يخسف الله بهم . .. أو يأتيهم العذاب ... فإن ربّكم

برداشت فوق، بر اين اساس است كه عبارت {فإن ربّكم لرءوف رحيم} خطاب به مؤمنان باشد و ذكر آن پس از تهديدهاى گوناگون عليه توطئه گران، مى تواند مشعر به نكته فوق باشد.

8- به هلاكت رساندن تدريجى بدكاران و توطئه گران ، جلوه اى از رحمت و رأفت

خداوند است .

أفأمن الذين مكروا السيّئات . .. أو يأخذهم على تخوّف فإن ربّكم لرءوف رحيم

{فا} در {فإن. ..} براى تعليل است و ممكن است درصدد ذكر علت تدريجى بودن هلاكت بدكاران باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - حج - 22 - 65 - 13

13 - رام بودن طبيعت براى انسان ، حركت كشتى در دريا و امنيت زمين از برخورد كرات آسمانى با آن ، جلوه هاى رأفت و رحمت گسترده خدا به انسان

ألم تر أنّ اللّه سخّر . .. إنّ اللّه بالناس لرءوف رحيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - حديد - 57 - 9 - 16

16 - بعثت پيامبر ( ص ) و نزول قرآن ، جلوه اى از رأفت و رحمت خداوند بر خلق

هو الذى ينزّل . .. و إنّ اللّه بكم لرءوف رحيم

رأفت خدا

آثار رأفت خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 117 - 12

12 _ رأفت و رحمت گسترده الهى ، عامل پذيرش توبه مؤمنان

ثم تاب عليهم إنه بهم رءوف رحيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 47 - 12

12- تهديد به عذاب ، به جاى اقدام عملى ، برخاسته از رأفت و رحمت خداوندى است .

أو يأخذهم على تخوّف فإن ربّكم لرءوف رحيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - نور - 24 - 20 - 4

4 - فضل ، رحمت ، رأفت و مهربانى خداوند ، موجب شتاب نكردن او در عذاب اشاعه دهندگان فحشا

و لولا فضل اللّه

عليكم و رحمته و أنّ اللّه رءوف رحيم

جواب {لولا} محذوف است و آنچه مى تواند مقدر باشد _ به قرينه آيه 14 (لمسّكم فيما أفضتم فيه عذاب عظيم) و نيز آيه قبلى كه در آن اشاعه دهندگان فحشا تهديد به عذاب شده اند _ جمله اى مانند {لعاجلكم بالعقوبة} و يا {لهلكتم} مى باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - حشر - 59 - 10 - 17

17 - رأفت و رحمت گسترده خداوند ، پشتوانه اجابت دعا ها و استغفار هاى انسان

يقولون ربّنا اغفر لنا . .. ربّنا إنّك رءوف رحيم

رأفت خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 143 - 27

27 - خداوند با مردمان رئوف و مهربان است .

إن اللّه بالناس لرءوف رحيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - بقره - 2 - 207 - 8،9،11،12

8 _ وجود مؤمنان ايثارگر در جامعه براى مبارزه با فساد ، از نشانه هاى رأفت خداوند به بندگان

و اذا تولى سعى فى الأرض . .. و من الناس من يشرى نفسه ابتغاء مرضات اللّه ... و ال

9 _ ايثار ، زمينه جلب رأفت الهى

و من الناس من يشرى . .. و اللّه رءوف بالعباد

11 _ خداوند ، نسبت به بندگان رؤوف است .

و اللّه رءوف بالعباد

12 _ رأفت الهى به مؤمنان ، با خريد جانشان در برابر رضايت خويش

و من الناس . .. و اللّه رءوف بالعباد

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - بقره - 2 - 216 - 10

10 _ تجلى رحمت و رأفت الهى ،

در چگونگى بيان احكام

كتب عليكم القتال و هو كره لكم و عسى ان تكرهوا

بيان مصلحت واقعى حكم جهاد، على رغم ظاهر ناخوشايند آن، و توجيه مؤمنان به آنچه خير واقعى آنان در آن است، حاكى از رحمت و رأفت الهى به مكلّفين، حتى در چگونگى بيان احكام است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - آل عمران - 3 - 30 - 15،16

15 _ رأفت گسترده الهى بر بندگان

و اللّه رءوف بالعباد

16 _ محبت و رأفت خداوند نسبت به بندگان ، علت هشدار هاى لازم به آنان

و يحذركم اللّه . .. و اللّه رءوف بالعباد

زمينه رأفت خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 117 - 13

13 _ پايدارى در طريق ايمان ، زمينه جلب رأفت و رحمت الهى

اتبعوه فى ساعة العسرة . .. إنه بهم رءوف رحيم

مشمولان رأفت خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 117 - 1

1 _ شمول رأفت و رحمت خاص الهى بر پيامبر ( ص ) و مهاجران و انصارى كه آن حضرت را در لحظه هاى دشوار ، همراهى كردند .

لقد تاب اللّه على النبى و المهجرين و الانصار

{توبة} به معناى رجوع و روى كردن است. روى كرد خدا به پيامبر (ص) و مهاجر و انصار _ به قرينه ذيل آيه شريفه _ كنايه از اين است كه خداوند آنان را به خاطر يارى رساندن به پيامبر (ص) در لحظه هاى سخت و دشوار، مورد رأفت و رحمت ويژه قرار داده است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه

- فيش

11 - حج - 22 - 65 - 14

14 - تمامى انسان ها ( مؤمن و كافر ) ، مشمول رأفت و رحمت گسترده خداوند

إنّ اللّه بالناس لرءوف رحيم

{الناس} به قرينه صدر آيه (سخر لكم) شامل همه انسان ها _ اعم از مؤمن و كافر _ مى شود.

منشأ رأفت خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 47 - 6

6- رأفت و رحمت خداوند بر بندگان ، برخاسته از ربوبيت اوست .

فإن ربّكم لرءوف رحيم

نشانه هاى رأفت خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 47 - 7،8

7- تهديد توطئه گران عليه پيامبر ( ص ) ، جلوه رأفت و رحمت خداوند به مؤمنان است .

أفأمن الذين مكروا السيّئات أن يخسف الله بهم . .. أو يأتيهم العذاب ... فإن ربّكم

برداشت فوق، بر اين اساس است كه عبارت {فإن ربّكم لرءوف رحيم} خطاب به مؤمنان باشد و ذكر آن پس از تهديدهاى گوناگون عليه توطئه گران، مى تواند مشعر به نكته فوق باشد.

8- به هلاكت رساندن تدريجى بدكاران و توطئه گران ، جلوه اى از رحمت و رأفت خداوند است .

أفأمن الذين مكروا السيّئات . .. أو يأخذهم على تخوّف فإن ربّكم لرءوف رحيم

{فا} در {فإن. ..} براى تعليل است و ممكن است درصدد ذكر علت تدريجى بودن هلاكت بدكاران باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - حج - 22 - 65 - 13

13 - رام بودن طبيعت براى انسان ، حركت كشتى در دريا و امنيت زمين از برخورد كرات آسمانى با آن

، جلوه هاى رأفت و رحمت گسترده خدا به انسان

ألم تر أنّ اللّه سخّر . .. إنّ اللّه بالناس لرءوف رحيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - حديد - 57 - 9 - 16

16 - بعثت پيامبر ( ص ) و نزول قرآن ، جلوه اى از رأفت و رحمت خداوند بر خلق

هو الذى ينزّل . .. و إنّ اللّه بكم لرءوف رحيم

كاربرد كلمه {مَضجع} (خوابگاه) به جاى قتلگاه، مؤيّد اين معناست.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - آل عمران - 3 - 156 - 16

16 _ توجّه به نظارت و بينايى خداوند به كردار آدميان ، برانگيزنده آدمى به نبرد و پيكار در راه خدا ( اعمال پسنديده )

انّ الّذين تولّوا منكم . .. و اللّه بما تعملون بصير

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - آل عمران - 3 - 157 - 1،4،8،10،12

1 _ كشته شدن ( شهادت ) و مردن در راه خدا ، موجب آمرزش گناهان و بهره مندى از رحمت خداوند

و لئن قتلتم فى سبيل اللّه او متّم لمغفرة من اللّه و رحمة

مناسبت حكم و موضوع (مرگ و مغفرت) اقتضا مى كند كه {فى سبيل اللّه} پس از {متّم} مقدّر باشد.

4 _ شهادت در راه خدا ، داراى منزلتى والاتر از مرگ در راه او

و لئن قتلتم فى سبيل اللّه او متّم لمغفرة من اللّه و رحمة

تقدّم ذكرى شهادت، حاكى از تقدّم مرتبه آن است.

8 _ مرگ و يا شهادت در راه خدا ، داراى ارزشى برتر از ماندن در دنيا و ثروت اندوزى

و لئن قتلتم فى سبيل اللّه او متّم . .. خير ممّا يجمعون

10 _ بيان مقام والاى آنانكه در راه خدا مى ميرند و يا كشته مى شوند ، نشان دهنده بطلان ارزيابى كفرپيشگان درباره حيات و مرگ

لو كانوا عندنا ما ماتوا و ما قتلوا . .. و لئن قتلتم او متّم لمغفرة من اللّه و رح

12 _ ايمان به ارزشمندى والاى شهادت و مرگ در راه خدا ، رهايى بخش آدمى

از وابستگى هاى دنيوى

و لئن قتلتم . .. لمغفرة من اللّه و رحمة خير ممّا يجمعون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - آل عمران - 3 - 158 - 1

1 _ مرگ و يا كشته شدن ، چه در راه خدا و چه در راه غيرِ او ، مسيرى است به سوى خداوند ، نه نابودى و فنا .

و لئن مُتّم او قُتلتم لالى اللّه تحشرون

از اينكه قيد {فى سبيل اللّه} ذكر نشده، به دست مى آيد كه مراد، هر نوع مردن و كشته شدن است و مؤيّد اين معنا تقديم مردن بر كشته شدن است ; به خلاف آيه قبل.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - آل عمران - 3 - 162 - 4

4 _ شركت در پيكار و شهادت در راه خدا ، از موجبات جلب رضايت الهى

و لئن قتلتم فى سبيل اللّه . .. افمن اتّبع رضوان اللّه

به مقتضاى ارتباط اين آيه با مضامين آيات پيشين، مى توان نمونه ها و مصاديق مورد نظر را به دست آورد ; از جمله جهاد و شهادت.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - آل عمران - 3 - 167 - 5،15

5 _ جامعه ايمانى ، وظيفه دار پيكار در راه خدا و يا دست كم دفاع از وطن و كيان خويش

تعالوا قاتلوا فى سبيل اللّه او ادفعوا

15 _ سرباز زدن از پيكار در راه خدا ، موجب دورى از مرز ايمان و قرار گرفتن در آستانه كفر

هم للكفر يومئذ اقرب منهم للايمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - آل

عمران - 3 - 168 - 13

13 _ جهاد و شهادت در راه خدا ، حركتى بى ارزش در ديدگاه منافقان

لو اطاعونا ما قتلوا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - آل عمران - 3 - 169 - 1،3،7،15

1 _ مرده پنداشتن كشته شدگان در راه خدا ( شهدا ) از سوى برخى ، و نهى خداوند از اين پندار

و لا تحسبنّ الّذين قتلوا فى سبيل اللّه امواتا

3 _ شهيدان راه خدا ، زنده و برخوردار از روزى در پيشگاه پروردگار خويش

بل احيآء عند ربّهم يرزقون

در برداشت فوق {عند ربّهم}، متعلق به {يرزقون} گرفته شده است.

7 _ عظمت و مقام والاى شهدا و كشته شدگان در راه خدا

بل احيآء عند ربّهم يرزقون

از اينكه آنان در پيشگاه خداوند روزى داده مى شوند و در آن مقام حاضرند، عظمت مقام آنان به دست مى آيد.

15 _ تشويق و ترغيب به جهاد و شهادت در راه خدا

و لا تحسبنّ الّذين قتلوا فى سبيل اللّه امواتا بل احيآء عند ربّهم يرزقون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - آل عمران - 3 - 170 - 1،2،15

1 _ سرور و شادمانى كشته شدگان راه خدا ، به آنچه خداوند از فضل خويش به آنان ارزانى داشته است .

فرحين بما اتيهم اللّه من فضله

2 _ لطف و عنايت خداوند به كشته شدگان در راه او ( شهيدان )

فرحين بما اتيهم اللّه من فضله

15 _ ترغيب به جهاد و شهادت در راه خدا

فرحين بما اتيهم اللّه من فضله . .. و لا هم يحزنون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - آل عمران

- 3 - 172 - 19

19 _ شركت در جهاد ، حتّى در ركاب پيامبر ( ص ) ، به تنهايى دليل احسان و تقواى آدمى نيست .

الّذين استجابوا للّه . .. للّذين احسنوا منهم و اتّقوا اجر عظيم

چون خداوند اجابت كنندگان دعوت پيامبر (ص) براى شركت در جهاد را به دو طايفه تقسيم كرده است: دارندگان احسان و تقوا و فاقدان آن. البته بر اين مبنا كه {من} براى تبعيض باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - آل عمران - 3 - 174 - 10

10 _ اجابت دعوت خداوند و پيامبر ( ص ) براى شركت در جنگ ، موجب جلب رضايت الهى

الّذين استجابوا للّه و الرّسول . .. و اتّبعوا رضوان اللّه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - آل عمران - 3 - 195 - 22،24،28

22 _ مهاجر آواره و آزار ديده در راه خدا ، و جهادگر و جان باخته ، مصداق مؤمن خردمند

لايات لاولى الالباب . .. فالّذين هاجروا و اخرجوا من ديارهم ... و قاتلوا و قتلوا

اجابت دعاى خردمندان به دليل اعمال آنان است. {انّى لا اضيع ... } و جمله {فالّذين} به دليل {فا}، بيانگر آن اعمال است.

24 _ آوارگى و هجرت برخى مسلمانان صدر اسلام و شكنجه و آزار آنان در راه خدا

فالّذين هاجروا و اخرجوا من ديارهم و اوذوا فى سبيلى

جمله {فالّذين . .. }، هر چند بيان يك ضابطه كلّى است، ولى به قرينه ماضى بودن فعلهاى {هاجروا و ... }، ناظر به تحقق هجرت، اخراج و آزار نيز هست.

28 _ تحمّل آزار ها و شكنجه ها آنگاه

ارزشمند است كه در راه خدا باشد .

اوذوا فى سبيلى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - آل عمران - 3 - 198 - 6

6 _ هجرت ، تحمّل آوارگى ، آزار در راه خدا ، جهاد و شهادت از نشانه هاى تقوا

فالّذين هاجروا و اخرجوا . .. لكن الّذين اتّقوا ربّهم

مراد از {الّذين اتّقوا}، يا خصوص كسانى هستند كه در آيه 195 توصيف شدند و يا آنان، از مصاديق مورد نظر براى تقواپيشگان هستند.

آثار تلاش در راه خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - محمد - 47 - 7 - 4

4- شمول نصرت و امداد هاى الهى به مؤمنان ، منوط به تلاش خود آنان در راه خداوند است .

ي_أيّها الذين ءامنوا إن تنصروا اللّه ينصركم

آثار نهضت در راه خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 14 - 5

5- قيام براى خدا و در مسير توحيد ، در پى دارنده تأييدات الهى و موهبت هاى معنوى او

و ربطنا على قلوبهم إذ قاموا

احسان تلاش گران در راه خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - عنكبوت - 29 - 69 - 6

6 - تلاش كنندگان در راه خدا ، از زمره محسنان اند .

و الذين ج_هدوا فينا. .. و إنّ اللّه لمع المحسنين

اذيت در راه خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - عنكبوت - 29 - 10 - 2،7

2 - برخى از مدّعيان ايمان ، اذيّت و آزار در راه ايمان شان را ، در حدّ عذاب خدا تلقى

كرده و آن را تحمل ناپذير مى دانند .

و من الناس من يقول ءامنّا باللّه فإذا أوذى فى اللّه جعل فتنة الناس كعذاب اللّه

تشبيه {فتنه و آزار} به {عذاب خدا}، كنايه از سختى و تحمل ناپذيرى آن است. گفتنى است كه {أُوذى} قرينه اين است كه مراد از {فتنة}، سختى و ناگوارى و آزار است.

7 - مسلمانان صدراسلام ، به خاطر ايمان شان ، مورد آزار و اذيّت قرار مى گرفتند .

و من الناس من يقول ءامنّا باللّه فإذا أوذى فى اللّه جعل فتنة الناس كعذاب اللّه

ارزش تحمل سختى در راه خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 120 - 12

12 _ ارزشمندى تحمل رنج و سختى ، منوط به در راه خدا بودن آن است .

لا يصيبهم ظمأ و لا نصب و لا مخمصة فى سبيل اللّه

ارزش شهادت در راه خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - آل عمران - 3 - 143 - 8

8 _ شهادت طلبى و حضور در عرصه پيكار با دشمنان دين ، امتيازى ارزشمند در ديدگاه اسلام

ام حسبتم ان تدخلوا الجنّة . .. و لقد كنتم تمنّون الموت

چون خداوند اعراض كنندگان از جهاد و مبارزه و فراريان از شهادت و مرگ در راه خدا را مذمت كرده و از سويى تمام سعادت (بهشت) را در گرو مبارزه دانسته، ارزش والاى جهاد و شهادت به دست مى آيد.

ارزش نهضت در راه خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 14 - 2

2- قيام در راه توحيد و اعلان

انديشه توحيدى ، داراى ارزشى والا و گرانْ سنگ است .

و ربطنا على قلوبهم إذ قاموا فقالوا ربّنا ربّ السم_وت و الأرض

از جمله معانى {قيام}، {عزم و تصميم} است. لذا {قاموا} يعنى بر انديشه توحيدى خود مصمّم شدند. {فقالوا} نيز گوياى اعلان آن انديشه است.

ارزش هجرت در راه خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - تحريم - 66 - 5 - 8،9

8 - هجرت در راه خداوند ، از اوصاف زنان شايسته و از ارزش هاى والا و ملاك هاى برترى *

خيرًا منكنّ . .. س_ئح_ت

مقصود از {سائحات} مى تواند هجرت كنندگان باشد; زيرا مهاجران، همان كسانى اند كه براى حفظ دين خود و انجام تكاليف الهى، به سرزمينى ديگر سفر مى كنند و بيشتر زنان مسلمان و همه همسران پيامبر(ص)، از مهاجران بودند و اين خود از افتخارات هر مسلمانى به شمار مى آمد.

9 - اسلام ، ايمان ، فرمانبرى ، توبه ، عبادت ، روزه دارى [ و هجرت ] از ارزش هاى والا و ملاك هاى برترى در ديدگاه وحى

خيرًا منكنّ مسلم_ت . .. س_ئح_ت

برداشت ياد شده، از آن جا است كه اوصاف پسنديده ياد شده، اختصاص به زنان ندارد; زيرا چنين اوصافى و مشابه آنها، در قرآن براى مردان نيز ياد شده است (مانند سوره احزاب، آيه 35).

اطاعت از سالكان راه خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - لقمان - 31 - 15 - 10،13،17

10 - بايد از كسانى پيروى كرد كه به سوى خدا حركت مى كنند .

ج_هداك على أن تشرك بى . .. فلاتطعهما ... و اتّبع سبيل من

أناب إلىّ

13 - انسان هاى خداجو ، الگويى شايسته براى تبعيت اند .

و اتّبع سبيل من أناب إلىّ

17 - توجه دادن انسان به محاسبه اعمال اش در نزد خداوند ، زمينه ساز پابندى وى به توحيد و پيروى كردن از انسان هاى خداجو است .

و إن ج_هداك على أن تشرك بى . .. فلاتطعهما ... و اتّبع سبيل من أناب إلىّ ثمّ إلىّ

انفاق در راه خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 177 - 34

34 - { انه قيل يا رسول اللّه ( ص ) ما { آتى المال على حبه } فكلنا نحبه ؟ قال رسول اللّه ( ص ) : تؤتيه حين تؤتيه و نفسك حين تحدثك بطول العمر و الفقر ;

از رسول خدا(ص) سؤال شد كه: مراد از {آتى المال على حبه} چيست؟ همه مال خود را دوست مى داريم. رسول خدا(ص) فرمود: مراد اين است كه مال خود را در راه خدا مى دهى، در حالى كه نفست تو را از عمر دراز و فقر مى ترساند}.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 195 - 3،9،10

3 - ارزش انفاق و تأمين هزينه هاى جهاد ، به { در راه خدا بودن } آن است .

و أنفقوا فى سبيل اللّه

9 - انفاق در راه خدا و تأمين نياز هاى مالى جهاد ، نشانه تقواپيشگى و خداترسى است .

واتقوا اللّه . .. و أنفقوا فى سبيل اللّه

بيان مسأله انفاق پس از امر به تقوا، مى تواند اشاره به اين معنا باشد كه از مصاديق تقوا، انفاق

كردن در راه خداست.

10 - انفاق در راه خدا و تأمين نياز هاى جهاد ، در پى دارنده حمايت و امداد هاى الهى است .

و اتقوا اللّه و اعلموا أن اللّه مع المتقين. و أنفقوا فى سبيل اللّه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - بقره - 2 - 245 - 3،6،7،12،18

3- انفاق در راه خدا ، قرض شايسته بندگان به او

من ذا الذى يقرض اللّه قرضاً حسناً

مراد از {قرض} در آيه شريفه، انفاق در راه خداوند است. بنابراين انفاق در راه خدا، همان قرض دادن به اوست.

6 _ بهره جستن از خصلت نفع طلبى انسان ها ، از روش هاى قرآن براى تشويق آنان به انفاق در راه خداوند و كار هاى خير

من ذا الذى يقرض اللّه . .. فيضاعفه له اضعافاً كثيرةً

7 _ ارزش والاى انفاق در راه خداوند

من ذا الّذى يقرض اللّه . .. فيضاعفه له اضعافاً

از اينكه انفاق به عنوان قرض شمرده شده و پاداش فراوانى در برابر آن وعده داده، ارزش والاى آن استفاده مى شود.

12 _ ايمان به { قبض } و { بسط } الهى ، برانگيزنده آدمى به انفاق

و اللّه يقبض و يبصط

18 _ پاداش انفاق در راه خداوند ، غير قابل شمارش است .

فيضاعفه له اضعافاً كثيرةً

امام صادق (ع): . .. ان الكثير من اللّه عزّ و جل لا يحصى و ليس له منتهى

_______________________________

معانى الاخبار، ص 397، ح 54 ; نورالثقلين، ج 1، ص 243، ح 965.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - بقره - 2 - 261 - 3،6

3 _ تكامل معنوى و رشد وجودى انفاق كننده اموال

در راه خدا *

مثل الّذين . .. مائة حبّة

بنابر ظاهر تشبيه كه مُشبّه، همان شخص انفاق كننده (الّذين ينفقون) باشد; يعنى آنانكه انفاق مى كنند، همانند دانه اى هستند كه . .. .

6 _ پاداش الهى به انفاق كنندگانِ در راه خدا ، دست كم به هفتصد برابر

مثل الّذين ينفقون . .. مائة حبّة

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - بقره - 2 - 262 - 1،8،9،10

1 _ ارزش انفاق در گروِ در راه خدا بودن آن است .

الّذين ينفقون اموالهم فى سبيل اللّه

8 _ انفاق كنندگانِ در راه خدا ، نه ترسى از آينده و نادارى بر آنان مستولى مى گردد ، و نه اندوهى از گذشته خويش و آنچه داده اند ، دارند .

و لا خوف عليهم و لا هم يحزنون

بنابراينكه عدم {خوف} و {حزن}، مربوط به دنيا باشد.

9 _ آرامش درونى ، دستاوردى از انفاق در راه خدا

الّذين ينفقون . .. و لا خوف عليهم و لا هم يحزنون

10 _ انفاق كنندگان در راه خدا ، ترس و اندوهى در روز رستاخيز ندارند .

و لا خوف عليهم و لا هم يحزنون

بنابراينكه عدم {خوف} و {حزن}، مربوط به آخرت باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - بقره - 2 - 269 - 2

2 _ انفاق كنندگان در راه خداوند از اموالى مرغوب و بدون منّت و آزار و ريا ، برخورداران از حكمت

الّذين ينفقون اموالهم فى سبيل اللّه . .. يؤتى الحكمة من يشاء و من يؤت الحكمة فقد

به مقتضاى ارتباط آيه مورد بحث با آيات سابق كه درباره انفاق و احكام آن بود، مى

توان گفت كه مراد از حكمت در اين آيه، همان انفاق كردن با شرايط ويژه است و يا اينكه انفاق كردن، مصداقى از حكمت است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - بقره - 2 - 272 - 16،17

16 _ انفاق كننده در راه خدا ، بهره مند از پاداش كامل انفاق ، بى هيچ ستمى در حقّ وى

و ما تنفقوا من خير يوفّ اليكم و انتم لا تظلمون

17 _ كم و كاست نشدن پاداش انفاق براى رضاى خدا ، هر چند به بينوايان غير مسلمان باشد .

و ما تنفقوا من خير يوفّ اليكم و انتم لا تظلمون

با توجّه به شأن نزول كه در مورد انفاق به غير مسلمانان است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - بقره - 2 - 274 - 7،8،9

7 _ آرامش درونى ، دستاوردى از انفاق در راه خداوند

الّذين ينفقون . .. و لا خوف عليهم و لا هم يحزنون

8 _ انفاق كنندگان در راه خداوند ، ترس و اندوهى در رستاخيز نخواهند داشت .

و لا خوف عليهم و لا هم يحزنون

بنابراينكه عدم {خوف} و {حزن} تنها مربوط به آخرت باشد.

9 _ انفاق كنندگان در راه خدا ، نه ترسى ( از آينده و نادارى ) بر آنان مستولى خواهد گرديد و نه اندوهى ( از گذشته خويش و آنچه داده اند ) دارند .

و لا خوف عليهم و لا هم يحزنون

بنابراينكه نفى {خوف} و {حزن} مربوط به دنيا باشد: خوف نسبت به آينده و حزن نسبت به گذشته. يعنى خداند زندگى آنان را به گونه اى تأمين مى كند كه بر داده هاى

خويش محزون نباشند و هيچ ترسى از فقر و نادارى نسبت به آينده، احساس نكنند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 12 - 8،10،16،19،20،21،33

8 _ پيمان الهى از بنى اسرائيل بر اقامه نماز ، پرداخت زكات ، ايمان به پيامبران و انفاق در راه خدا

و لقد اخذ اللّه ميثق بنى اسرءيل . .. و اقرضتم اللّه قرضاً حسناً

به نظر مى رسد از جمله موارد ميثاق و پيمان الهى با بنى اسرائيل، مسائلى است كه جمله {لئن اقمتم . ..} آن را بيان مى كند.

10 _ نصرت و يارى خدا به بنى اسرائيل ، مشروط به اقامه نماز ، پرداخت زكات ، ايمان به پيامبران و انفاق در راه خدا

انى معكم لئن اقمتم الصلوة . .. و اقرضتم اللّه قرضاً حسناً

در برداشت فوق جمله {انى معكم} به منزله جواب شرط و قسم در {لئن اقمتم} گرفته شده است. يعنى در واقع، جمله {لئن اقمتم}، داراى دو جزء است: يكى {انى معكم} و ديگرى {لاكفرن ...}.

16 _ انفاق ، بايد در راه خدا باشد .

لئن . .. و اقرضتم اللّه قرضاً حسناً

19 _ انفاق در راه خدا ، قرض دادن به اوست .

و اقرضتم اللّه قرضاً حسناً

20 _ اقامه نماز ، پرداخت زكات ، ايمان به پيامبران و يارى آنان و انفاق در راه خدا ، موجب تكفير ( ناديده گرفتن ) قطعى گناهان و دخول حتمى در بهشت

لئن اقمتم . .. لاكفرن عنكم سياتكم و لادخلنكم جنت

21 _ تكفير ( ناديده گرفتن ) گناهان بنى اسرائيل و دخول آنان به بهشت در گرو اقامه نماز ، پرداخت زكات

، ايمان به پيامبران و يارى آنان و انفاق در راه خدا

لئن اقمتم الصلوة . .. و لادخلنكم جنت

33 _ اقامه نماز ، پرداخت زكات ، ايمان به پيامبران و نصرت آنان ، انفاق در راه خدا و وفادارى به پيمان هاى او ، راه ميانه است .

لئن اقمتم الصلوة . .. سواء السبيل

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - قصص - 28 - 77 - 8

8 - لزوم بسنده كردن انسان به سهم خويش از امكانات دنيوى و خرج كردن ما زاد آن در راه خدا

و لاتنس نصيبك من الدنيا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - روم - 30 - 39 - 9

9 - صرف مال ، براى جلب رضاى خداوند ، عامل بركت معنوى آن در پيشگاه خداوند است .

و ما ءاتيتم من ربًا . .. فلا يربوا عند اللّه و ما ءاتيتم من زكوة ... المضعفون

به قرينه مقابله با فراز نخست آيه و نيز اين كه انفاق دهندگان، از پاداش مضاعف برخوردارند، استفاده مى شود كه انفاق، بركت معنوى دارد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - تغابن - 64 - 17 - 1،5

1 - انفاق در راه خداوند ، قرض دادن به او است .

إن تقرضوا اللّه قرضًا حسنًا

5 - ارزش والاى انفاق و مقام عالى انفاق گران ، در پيشگاه خداوند

إن تقرضوا اللّه قرضًا حسنًا يض_عفه لكم

از اين كه انفاق به عنوان قرض به خدا شمرده شده و پاداشى مضاعف، در برابر آن وعده داده شده است، مى توان مطلب بالا را به دست آورد.

ايثار در راه خدا

جلد

- نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - بقره - 2 - 207 - 3

3 _ بايد رضايت خداوند ، بالاترين هدف ايثارگران در راه خدا باشد .

و من الناس من يشرى نفسه ابتغاء مرضات اللّه

از ستايش خداوند نسبت به گروهى كه با ايثار جان خويش در پى جلب رضايت او هستند، استفاده مى شود كه بايد رضايت خداوند بالاترين هدف باشد.

پاداش پيروزى در راه خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 120 - 24

24 _ كسب پيروزى در راه خدا ، همانند تحمل مشكلات ، عمل صالح و داراى اجر است .

ذلك بأنهم لا يصيبهم . .. و لا ينالون من عدو نيلا إلا كتب لهم به عمل صلح إن اللّه

برداشت فوق بر اين اساس است كه مراد از جمله {لا ينالون من عدو نيلا} مى تواند دستيابى به پيروزى بر دشمن باشد.

پاداش تحمل سختى در راه خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 120 - 10،11،20،24

10 _ تحمل هر سختى ( تشنگى ، رنج ، گرسنگى و تعرض و ضربه زدن به دشمن ) در راه خدا ، عمل صالح و داراى اجر است .

ذلك بأنهم لا يصيبهم . .. فى سبيل اللّه ... إلا كتب لهم به عمل صلح

11 _ تحمل كمترين دشوارى در راه خدا ، داراى پاداشى نزد او

ذلك بأنهم لا يصيبهم ظمأ و . .. فى سبيل اللّه ... إلا كتب لهم به عمل صلح

از تنكير {ظمأ}، {نصب} و . .. تقليل استفاده مى شود.

20 _ جهاد و تحمل

رنج و سختى در راه خدا ، احسان و داراى پاداش از سوى خداست .

لا يصيبهم ظمأ و لا نصب و لا مخمصة فى سبيل اللّه . .. إن اللّه لا يضيع أجر المحسن

24 _ كسب پيروزى در راه خدا ، همانند تحمل مشكلات ، عمل صالح و داراى اجر است .

ذلك بأنهم لا يصيبهم . .. و لا ينالون من عدو نيلا إلا كتب لهم به عمل صلح إن اللّه

برداشت فوق بر اين اساس است كه مراد از جمله {لا ينالون من عدو نيلا} مى تواند دستيابى به پيروزى بر دشمن باشد.

تحمل سختى در راه خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 120 - 15،22

15 _ دفاع از جان پيامبر ( ص ) و تحمل سختى در راه اطاعت از آن حضرت ، حركت در راه خدا و عمل صالح است .

و لا يرغبوا بأنفسهم عن نفسه ذلك بأنهم لا يصيبهم ظمأ و . .. فى سبيل اللّه ... إلا

22 _ جان فشانى و تحمل هر گونه سختى ( تشنگى ، گرسنگى و حرارت هاى جبهه جنگ ) در راه خدا ، از نشانه ها و اوصاف محسنان است .

لا يرغبوا بأنفسهم عن نفسه ذلك بأنهم لا يصيبهم ظمأ . .. فى سبيل اللّه ... إن اللّ

تلاش در راه خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - عنكبوت - 29 - 6 - 1،3،6

1 - دستاورد تلاش و كوشش هركسى در راه خدا ، از آن خود او است .

و من ج_هد فإنّما يج_هد لنفسه

{إنّ اللّه لغنىّ. ..} قرينه است بر

اين كه مراد از تلاش، در آيه، مطلق تلاش نيست و بلكه تلاش در راه خدا است.

3 - استفاده از گرايش هاى درونى انسان ها براى تحريك آنان به تلاش و كوشش در راه خدا ، از جمله روش هاى هدايتى قرآن است .

و من ج_هد فإنّما يج_هد لنفسه

6 - خداوند ، انسان ها را ، به تلاش و كوشش هرچه بيشتر در راه او ، تشويق كرده و مى كند .

و من ج_هد فإنّما يج_هد لنفسه إنّ اللّه لغنىّ عن الع_ملين

توجه دادن به بى نيازى خدا از حاصل تلاش انسان ها و نيز يادآورى اين نكته كه دستاورد تلاش هركسى، به خودش باز مى گردد، مى تواند تشويق و تحريض به تلاش و كوشش در راه خدا باشد.

جهاد در راه خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 190 - 2

2 - ارزش جهاد و نبرد با دشمنان ، به { در راه خدا بودن } آن است .

و قتلوا فى سبيل اللّه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - بقره - 2 - 244 - 2،3

2 _ پيكار در راه خداوند ، شكر نعمت حيات

ثمّ احياهم . .. و لكن اكثر النّاس لا يشكرون. و قاتلوا فى سبيل اللّه

فرمان جهاد، پس از بيان ناسپاسى مردمان در برابر نعمت حيات، در واقع نشان دادن روشى است براى سپاس و شكر خداوند در برابر نعمت حيات.

3 _ وجوب پيكار در راه خداوند

و قاتلوا فى سبيل اللّه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - بقره - 2 - 245 - 1

1 _

پيكار در راه خدا ، قرض شايسته بندگان به او *

و قاتلوا . .. من ذا الذى يقرض اللّه قرضاً حسناً

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - بقره - 2 - 246 - 9،11،18،19،20

9 _ { فى سبيل اللّه } بودن ، ملاك ارزش پيكار

ابعث لنا ملكاً نقاتل فى سبيل اللّه . .. و ما لنا الاّ نقاتل فى سبيل اللّه

11 _ پيمان گرفتن بنى اسرائيلِ زمان طالوت ( اشموئيل ) از قوم خويش براى پيكار در راه خداوند

قال هل عسيتم ان كتب عليكم القتال

جمله {هل عسيتم} كنايه از پيمان گرفتن از آنان است.

18 _ پيكار در راه خداوند ، عزّت بخش و رهاكننده جامعه از قيد تجاوز و اسارت

و ما لنا اَلاّ نقاتل فى سبيل اللّه و قد اُخرجنا من ديارنا و ابنائنا

19 _ مبارزه اهل ايمان با متجاوزان و كسب آزادى از اسارت و رفع ظلم و تجاوز ، از مصاديق پيكار در راه خدا

و ما لنا اَلاّ نقاتل فى سبيل اللّه و قد اُخرجنا من ديارنا و ابنائنا

20 _ نافرمانى اكثر بنى اسرائيل زمان طالوت از دستور خداوند به پيكار در راه او ، على رغم پيشنهاد و درخواست آنان براى پيكار

اذ قالوا لنبى . .. فلما كُتب عليهم القتال تولّوا

ظاهراً فاعل محذوف از جمله {كتب عليهم}، اللّه است كه به جهت تعظيم حذف شده.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - بقره - 2 - 248 - 11

11 _ صندوق معهود ، يادآور و موجب برانگيختن بنى اسرائيل به پيروى از آيين موسى ( پيكار در راه خدا و رهايى از اسارت متجاوزان )

*

و بقية ممّا ترك ال موسى و ال هرون

ذكر جمله {بقيّة ممّا ترك . .. } شايد از اين جهت باشد كه به بنى اسرائيل خاطرنشان سازد كه پيوند مذهبى خود را با موسى (ع) قطع ننمايند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 21 - 5

5 _ جهاد در راه خدا براى تصرف سرزمين مقدس ، سپاسگزارى قوم موسى ( ع ) در برابر نعمت هاى خداوند

اذكروا نعمة اللّه . .. يقوم ادخلوا الارض المقدسة

فرمان موسى(ع) به بنى اسرائيل (ادخلوا الارض) پس از بيان نعمتهاى الهى بر آنان، بيانگر آن است كه اجراى آن فرمان، سپاس نعمتهاى ياد شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 35 - 10

10 _ جهاد و مبارزه در راه خدا ، از وظايف مؤمنان

يأيها الذين ءامنوا . . و جهدوا فى سبيله

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 54 - 19،31

19 _ جهاد در راه خدا و نهراسيدن از سرزنش دشمنان ملامتگر ، ويژگى مؤمنان واقعى

يجهدون فى سبيل اللّه و لايخافون لومة لائم

31 _ توفيق بر جهاد در راه خدا و بى اعتنايى به ملامت هاى دشمنان ، عطيه و فضلى خدادادى است .

يجهدون فى سبيل اللّه و لايخافون لومة لائم ذلك فضل اللّه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - انفال - 8 - 74 - 1

1 _ مؤمنانى كه به مدينه هجرت نموده و در راه خدا جهاد كردند ، مؤمنانى حقيقى و راستين هستند .

و الذين ءامنوا و هاجروا

. .. أولئك هم المؤمنون حقا

حق، به معناى ثابت بودن و حقيقت داشتن است و {حقا} هم مى تواند صفت براى مفعول مطلق محذوف باشد، يعنى (هم المؤمنون إيمانا حقا) و هم مى تواند مفعول مطلق براى فعل مقدر (احقه) باشد. به هر تقدير بيانگر اين است كه دارندگان صفات ياد شده از ايمان حقيقى و راستين برخوردار هستند.

حركت در راه خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - آل عمران - 3 - 157 - 2

2 _ الهى بودن هدف و مسير حركت ، ملاك ارزش اعمال آدمى

و لئن قتلتم فى سبيل اللّه او متّم لمغفرة من اللّه و رحمة

مسلّماً انسانها يا مى ميرند و يا كشته مى شوند، بنابراين آنچه داراى ارزش است و سعادت آدمى را در پى دارد، معنايى است كه از {فى سبيل اللّه} به دست مى آيد كه از آن تعبير به الهى بودن هدف و مسير حركت شده است.

حصر در راه خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - بقره - 2 - 273 - 1،14

1 _ محصورشدگان در راه خدا و ناتوان از كسب روزى كه خويشتن دار بوده و تنگدستيشان از چهره هايشان شناخته مى شود و نيز هرگز چيزى از ديگران نمى خواهند ، از بهترين مصارف انفاق

للفقراء . .. لا يسئلون النّاس الحافاً

14 _ اصحاب صفّه ، تنگدستانِ خويشتن دار محصور شده در راه خدا

للفقراء الّذين احصروا

امام باقر(ع) نزلت الآيه في اصحاب الصفة.

گفتنى است كه اصحاب صفّه، تنگدستانى عفيف و خويشتن دار بودند كه انجام وظايف الهى (جهاد و نبرد و . .. ) آنان را

از كسب معاش بازداشته بود. رفتار و منش آنان به گونه اى بود كه ناآشنايان نه تنها به فقر آنان پى نمى بردند; بلكه آنان را غنى و مالدار مى پنداشتند.

_______________________________

مجمع البيان، ج 2، ص 666.

سختى ها در راه خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - آل عمران - 3 - 146 - 4

4 _ مصيبت ها و مشكلات ، آنگاه كه در راه خدا باشد ، هرگز مردان الهى را به ضعف و ناتوانى و تسليم در برابر دشمنان نخواهد كشيد .

فما وهنوا لما اصابهم فى سبيل اللّه و ما ضعفوا و ما استكانوا

سختيهاى هجرت در راه خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 42 - 4

4- ترك وطن و مهاجرت در راه خدا ، داراى مشكلات و ناملايمات است .

و الذين هاجروا . .. الذين صبروا

ذكر وصف {صبروا} براى مهاجران در راه خدا و نيز پاداشى كه براى آن در نظر گرفته شده است، مى تواند مشعر به اين نكته باشد كه هجرت ناملايماتى را در پى داشته و مهاجران آن را بر خود هموار كردند.

شرايط نهضت در راه خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 14 - 3

3- قيام براى خدا و دفاع از ارزش ها ، نيازمند قدرت روحى و قلبى نيرومند است .

و ربطنا على قلوبهم إذ قاموا

صبر در سلوك راه خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - لقمان - 31 - 17 - 9

9 - حركت در مسير خدا و احياى

ارزش ها ، درپى دارنده دشوارى ها و نيازمند شكيبايى است .

أقم الصلوة و أمر بالمعروف و انه عن المنكر . .. و اصبر على ما أصابك

صدقات در راه خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 60 - 2

2 _ وجوب صرف صدقات بر تأليف قلوب ، آزادى بردگان ، بدهكاران ، راه خدا و در راه ماندگان

إنما الصدقت . .. و المؤلفة قلوبهم و فى الرقاب و الغرمين و فى سبيل اللّه و ابن ال

قيام در راه خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 8 - 1،18،21،23

1 _ مؤمنان بايد همواره براى خدا قيام كنند و بر اساس حق ، شهادت دهند .

يأيها الذين ءامنوا كونوا قومين للّه شهداء بالقسط

{قوّام} صيغه مبالغه است و دلالت بر دوام دارد، يعنى عادت شما بايد قيام براى خدا باشد. و {قسط} به معناى عدل و حق است.

18 _ قيام براى خدا ، شهادت به حق و برپا داشتن قسط ، نشانه و جلوه اى از تقوا

كونوا قومين للّه شهداء بالقسط . .. و اتقوا اللّه

21 _ هشدار و تهديد خداوند نسبت به كسانى كه به حق شهادت ندهند و براى خدا قيام نكنند .

كونوا قومين للّه شهداء بالقسط . .. و اتقوا اللّه إنّ اللّه خبير بما تعملون

23 _ اعتقاد به آگاهى خدا از اعمال انسان ، زمينه قيام براى خدا ، شهادت به قسط ، اجراى عدالت و تحصيل تقواست .

كونوا قومين للّه شهداء بالقسط . .. و اتقوا اللّه إنّ اللّه خبير بما تعملون

جلد - نام سوره

- سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 9 - 4

4 _ قيام براى خدا ، شهادت به قسط و اجراى عدالت ، از مصاديق عمل صالح

كونوا قومين للّه شهداء بالقسط . .. و عملوا الصلحت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - سبأ - 34 - 46 - 1

1 - رسول اكرم ( ص ) ، پيام بسيار مهمى براى مردم داشت و آن قيام مخلصانه براى خدا است .

قل إنّما أعظكم بوحدة أن تقوموا للّه

{واحدة} به صورت نكره آمده و دلالت بر اهميت و عظمت موعظه مى كند.

مبارزه در راه خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 12 - 12

12 _ لزوم ايمان و احترام به رسولان الهى و جنگ و مبارزه در راه يارى آنان

ءامنتم برسلى و عزرتموهم

{عزّر} از ماده {عَزر} به معناى يارى كردن كسى و جنگيدن براى اوست. (لسان العرب).

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 35 - 10

10 _ جهاد و مبارزه در راه خدا ، از وظايف مؤمنان

يأيها الذين ءامنوا . . و جهدوا فى سبيله

مشكلات سلوك راه خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - لقمان - 31 - 17 - 9

9 - حركت در مسير خدا و احياى ارزش ها ، درپى دارنده دشوارى ها و نيازمند شكيبايى است .

أقم الصلوة و أمر بالمعروف و انه عن المنكر . .. و اصبر على ما أصابك

وحدت راه خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - حديد

- 57 - 9 - 13

13 - راه خداوند ، واحد و يگانه و راه كفر و ضلالت ، متعدد و گوناگون است .

ليخرجكم من الظلم_ت إلى النور

برداشت ياد شده، از استعمال {ظلمات} به صورت جمع و {نور} به صورت مفرد به دست مى آيد.

هجرت در راه خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - نساء - 4 - 66 - 6

6 _ بسيارى از مردم آمادگى جانبازى و نبرد با خويشان و هجرت در راه خدا را ندارند . *

و لو انّا كتبنا عليهم ان اقتلوا انفسكم او اخرجوا من دياركم ما فعلوه الّا قليل من

برخى برآنند كه مراد از {اقتلوا انفسكم}، جهاد و مراد از {اخرجوا من دياركم}، هجرت است و تعبير از جهاد به قتل نفس بدان جهت است كه در زمان نزول آيه غالباً مسلمانان بايد با خويشان خود نبرد مى كردند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - نساء - 4 - 100 - 8،9،12،18

8 _ مهاجرت به سوى پيامبر ( ص ) ، هجرت در راه خداست .

و من يهاجر فى سبيل اللّه . .. و من يخرج من بيته مهاجراً الى اللّه و رسوله

9 _ اهل ايمان ، وظيفه دار مهاجرت به سوى رسول خدا

و من يخرج من بيته مهاجراً الى اللّه و رسوله

12 _ هجرت به سوى خدا و رسول ( ص ) ، موجب برخوردارى از اجر و پاداش الهى

و من يخرج من بيته مهاجراً الى اللّه و رسوله . .. فقد وقع اجره على اللّه

18 _ مهاجران به سوى خدا و رسول ( ص ) ، مشمول غفران

و رحمت خاصّ الهى هستند .

و من يهاجر . .. فقد وقع اجره على اللّه و كان اللّه غفوراً رحيماً

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 41 - 1،8،10،11،14

1- خداوند ، به مسلمانهايى كه مورد ستم واقع شده و به خاطر او هجرت كردند ، جايگاه و مكانى شايسته در دنيا و پاداشى بس بزرگ تر در آخرت عطا مى كند .

و الذين هاجروا فى الله من بعد ما ظلموا لنبوّئنّهم فى الدنيا حسنة و لأجر الأخرة أ

{فى} در {فى الله} به معناى {لام} و براى تعليل است. بنابراين معناى عبارت {هجرت براى كسب رضاى خداوند} است.

8- در راه خدا بودن هجرت ، شرط ارزشمندى آن

هاجروا فى الله

{فى} احتمال دارد به همان معناى خودش باشد و بنابراين مراد از آن مى تواند {فى سبيل الله} باشد.

10- پاداش اخروى هجرت در راه خدا ، بسى برتر از پاداش دنيوى آن است .

و الذين هاجروا فى الله من بعد ما ظلموا لنبوّئنّهم فى الدنيا حسنة و لأجر الأخرة أ

11- پاداش اخروى هجرت در راه خدا ، قابل توصيف نيست .

و الذين هاجروا فى الله . ..لنبوّئنّهم فى الدنيا حسنة و لأجر الأخرة أكبر

مفضل عليه افعل تفضيل (أكبر) حذف شده است و حذف آن به منظور عموميت دادن است. بنابراين معناى عبارت چنين مى شود: پاداش اخروى هجرت بزرگ تر از آن است كه كسى بتواند آن را درك كند.

14- آگاه شدن از فوايد دنيوى هجرت در راه خدا و پاداش اخروى آن ، مورد تمنى خداوند

و الذين هاجروا . .. لو كانوا يعلمون

از جمله معناها و استعمالهاى {لو} تمنى

است و برداشت فوق بر اين اساس است.

هدايت تلاش گران در راه خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - عنكبوت - 29 - 69 - 1

1 - تلاش كنندگان در راه خدا ، قطعاً ، مشمول هدايت خاص خداوندند .

و الذين ج_هدوا فينا لنهدينّهم سبلنا

بالعظمة ;

از امام باقر(ع) درباره آيه {و لاتمش فى الأرض مرحاً} روايت شده كه: يعنى، با جلال و جبروت در زمين راه نرو}.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - لقمان - 31 - 19 - 1،11

1 - سفارش لقمان به پسر خويش ، براى رعايت اعتدال در راه رفتن

ي_بنىّ . .. و اقصد فى مشيك

{قصد} به معناى، حد ميانى بين افراط و تفريط است (مفردات راغب) و نيز به معناى {اعتدال} است و {مشى}، انتقال از جايى به جايى است (مفردات راغب) كه از آن، به {راه رفتن} تعبير مى شود.

11 - تعاليم دين ، حتى ساده ترين رفتار اخلاقى را _ مانند كيفيت راه رفتن و سخن گفتن _ دربردارد .

ي_بنىّ . .. و لاتصعّر خدّك للناس ... و اقصد فى مشيك و اغضض من صوتك

اعتدال در راه رفتن

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - لقمان - 31 - 19 - 1

1 - سفارش لقمان به پسر خويش ، براى رعايت اعتدال در راه رفتن

ي_بنىّ . .. و اقصد فى مشيك

{قصد} به معناى، حد ميانى بين افراط و تفريط است (مفردات راغب) و نيز به معناى {اعتدال} است و {مشى}، انتقال از جايى به جايى است (مفردات راغب) كه از آن، به {راه رفتن} تعبير مى شود.

راه رفتن ايوب(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 42 - 3

3 - شفا يافتن ايوب ( ع ) از مصيبت زمين گير بودن ، همراه با توصيه خداوند به راه رفتن او

اركض برجلك ه_ذا مغتسل بارد و شراب

برخى از

مفسران بر اين نظراند كه جمله {اركض برجلك} مرتبط با {ه_ذا مغتسل. ..} نيست; بلكه مستقل است و اين دو جمله بيانگر دو نشانه از بهبود يافتن ايوب(ع) و دو معجزه جداگانه است: 1_ بهبود يافتن او از زمين گير بودن; 2_ سالم شدن از امراض جسمى و پوستى او.

راه رفتن با سرمستى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - لقمان - 31 - 18 - 4،14

4 - بايد از راه رفتن به صورت سرمست و شادمانه افراطى ، پرهيز كرد .

و لاتمش فى الأرض مرحًا

{مرح} در لغت به معناى {شدت خوش حالى} است و نصب آن، به خاطر حال بودن اش است.

14 - { عن أبى جعفر ( ع ) فى قوله { و لاتمش فى الأرض مرحاً } أى بالعظمة ;

از امام باقر(ع) درباره آيه {و لاتمش فى الأرض مرحاً} روايت شده كه: يعنى، با جلال و جبروت در زمين راه نرو}.

راه رفتن بندگان خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - فرقان - 25 - 63 - 2،14

2 _ مشى و راه رفتن بندگان خالص خدا ، در كمال وقار و آرامى ، و به دور از سرعت و شتابزدگى است .

و عباد الرحم_ن الذين يمشون على الأرض هونًا

14 _ { فى مجمع البيان فى قوله تعالى : { الذين يمشون على الأرض هوناً } . . . و قال أبوعبداللّه ( ع ) هو الرجال يمشى بسجيته التى جبل عليها لايتكلف و لايتبختر ;

در مجمع البيان درباره قول خداى تعالى {الذين يمشون على الأرض هوناً}. .. آمده است كه امام صادق(ع) فرمود: آن

كسى است كه بر خلق و خوى فطرى خود _ كه خدا او را به آن گونه آفريده است _ بدون تكلف و تكبر راه ميرود.

كيفيت راه رفتن زن

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - نور - 24 - 31 - 26

26 - زنان مؤمن ، موظف اند به هنگام راه رفتن ، به گونه اى گام بردارند كه زيت هايشان ( چون خلخال ) بر نامحرمان آشكار نشود .

و لايضربن بأرجلهنّ ليعلم ما يخفين من زينتهنّ

راه معتدل

{راه معتدل}

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 108 - 11

11 - ايمان به آيات الهى و احكام دين ، طريق درست و راه اعتدال است .

و من يتبدل الكفر بالإيمن فقد ضل سواء السبيل

راه ها

استفاده از راه ها

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 15 - 4

4- نهر هاى آب و راه هاى زمين ، براى استفاده انسان ها آفريده شده است .

و ألقى فى الأرض . .. و أنه_رًا و سبلاً لعلّكم تهتدون

اهميت راه ها

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 31 - 4

4- اهميت و نقش حياتى كوه ها و راه هاى طبيعى براى زندگى انسان ها

و جعلنا فى الأرض روسى أن تميد بهم . .. سبلاً لعلّهم يهتدون

تعدد راه ها

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - نوح - 71 - 20 - 1،2

1 - زمين ، داراى راه هاى روشن و گشاده ، براى آمد و

شد انسان ها

لتسلكوا منها سبلاً فجاجًا

{فجّ} (مفرد {فجاج}) به معناى راه روشن و گشاده است. (مصباح المنير)

2 - خداوند ، زمين را به گونه اى آفريد كه انسان بتواند در آن راه هاى وسيع براى خود بسازد .

لتسلكوا منها سبلاً فجاجًا

برخى از مفسران، بر آنند كه چون فعل {سلك} با {من} متعدى شده است، متضمن معناى اتخاذ است; يعنى، {لتتخذوا لأنفسكم منها سبلاً. ..}.

تنوع راه هاى كوهستانى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - فاطر - 35 - 27 - 10

10 - وجود راه ها و رگه هاى رنگارنگ و گوناگون در كوه ها ، از نمود هاى تدبير خداوند براى انسان ها

و من الجبال جدد بيض و حمر مختلف ألونها و غرابيب سود

راه هاى كوهستانى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - فاطر - 35 - 27 - 9

9 - آفرينش راه ها و رگه هاى كوه ها به رنگ هاى سفيد ، سرخ و سياه پر رنگ ، نشانه قدرت و يكتايى خداوند

ألم تر أنّ اللّه أنزل من السماء . .. و من الجبال جدد بيض و حمر مختلف ألونها و غر

{جُدَد} (جمع {جُدّة}) در معناى طرق و خطوط استعمال مى شود. البته ممكن است مقصود از آن رگه هاى مختلف كوه ها باشد. {غربيب} (مفرد {غرابيب}) به معناى سياه پر رنگ و {أسود} (مفرد {سود}) به معناى سياه است. آمدن اين واژه با هم نشانگر شدت و نهايت صفت سياهى براى بعضى از كوه ها است.

فلسفه خلقت راه ها

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 -

15 - 4،5،7

4- نهر هاى آب و راه هاى زمين ، براى استفاده انسان ها آفريده شده است .

و ألقى فى الأرض . .. و أنه_رًا و سبلاً لعلّكم تهتدون

5- آفرينش نهر ها و راه هاى طبيعى ، علامتهايى است براى راهيابى آدميان

أنه_رًا و سبلاً لعلّكم تهتدون . و عل_م_ت

احتمال دارد مراد از {لعلّكم تهتدون} به قرينه بيان منافع كوهها و نيز {علامات} در آيه بعدى، راهيابى باشد.

7- غرض از خلقت كوه ها ، نهر ها و راه ها هدايت انسان ها است .

و ألقى فى الأرض روسى . .. و أنه_رًا و سبلاً لعلّكم تهتدون

برداشت مذكور، بنابراين نكته است كه مراد از {تهتدون} هدايت معنوى باشد.

فوايد راه ها

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 31 - 3

3- آفرينش دره ها و راه هاى وسيع و فراخ ، به منظور راه يابى انسان است .

و جعلنا فيها فجاجًا سبلاً لعلّهم يهتدون

{فجّ} به معناى راه هاى وسيع ميان دو كوه است كه شامل دره ها و راه هاى كوهستانى مى شود و {سبل} به مطلق راه ها اطلاق مى گردد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - نوح - 71 - 20 - 1،2

1 - زمين ، داراى راه هاى روشن و گشاده ، براى آمد و شد انسان ها

لتسلكوا منها سبلاً فجاجًا

{فجّ} (مفرد {فجاج}) به معناى راه روشن و گشاده است. (مصباح المنير)

2 - خداوند ، زمين را به گونه اى آفريد كه انسان بتواند در آن راه هاى وسيع براى خود بسازد .

لتسلكوا منها سبلاً فجاجًا

برخى از مفسران، بر آنند كه چون

فعل {سلك} با {من} متعدى شده است، متضمن معناى اتخاذ است; يعنى، {لتتخذوا لأنفسكم منها سبلاً. ..}.

نقش راه ها

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 31 - 4

4- اهميت و نقش حياتى كوه ها و راه هاى طبيعى براى زندگى انسان ها

و جعلنا فى الأرض روسى أن تميد بهم . .. سبلاً لعلّهم يهتدون

راهبان

اقليت راهبان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - حديد - 57 - 27 - 20

20 - بيشتر راهبان ، عناصرى منحرف و فاسق و تنها اقليتى از آنان مؤمنان راستين بودند .

ف_اتينا الذين ءامنوا منهم أجرهم و كثير منهم ف_سقون

اكثريت راهبان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - حديد - 57 - 27 - 20

20 - بيشتر راهبان ، عناصرى منحرف و فاسق و تنها اقليتى از آنان مؤمنان راستين بودند .

ف_اتينا الذين ءامنوا منهم أجرهم و كثير منهم ف_سقون

پاداش راهبان مؤمن

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - حديد - 57 - 27 - 21

21 - راهبان حقيقى در پيشگاه خدا مأجوراند .

ف_اتينا الذين ءامنوا منهم أجرهم

راهبان فاسق

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - حديد - 57 - 27 - 19

19 - راهبان مسيحى دو دسته شدند : دسته اى مؤمن و به معناى حقيقى كلمه تارك دنيا و دسته اى فاسق و منحرف

ف_اتينا الذين ءامنوا منهم أجرهم و كثير منهم ف_سقون

مفسران گرچه در مرجع ضمير {هم} در جمله بالا اختلاف نظر دارند; ولى ظاهر اين است كه اين ضماير مربوط به راهبان است;

زيرا محط بحث اين بخش از آيه در رابطه با آنان مى باشد.

راهبان مؤمن

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - حديد - 57 - 27 - 19

19 - راهبان مسيحى دو دسته شدند : دسته اى مؤمن و به معناى حقيقى كلمه تارك دنيا و دسته اى فاسق و منحرف

ف_اتينا الذين ءامنوا منهم أجرهم و كثير منهم ف_سقون

مفسران گرچه در مرجع ضمير {هم} در جمله بالا اختلاف نظر دارند; ولى ظاهر اين است كه اين ضماير مربوط به راهبان است; زيرا محط بحث اين بخش از آيه در رابطه با آنان مى باشد.

زيادى راهبان فاسق

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - حديد - 57 - 27 - 20

20 - بيشتر راهبان ، عناصرى منحرف و فاسق و تنها اقليتى از آنان مؤمنان راستين بودند .

ف_اتينا الذين ءامنوا منهم أجرهم و كثير منهم ف_سقون

كمى راهبان مؤمن

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - حديد - 57 - 27 - 20

20 - بيشتر راهبان ، عناصرى منحرف و فاسق و تنها اقليتى از آنان مؤمنان راستين بودند .

ف_اتينا الذين ءامنوا منهم أجرهم و كثير منهم ف_سقون

راهزنى

آثار راهزنى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - عنكبوت - 29 - 29 - 12

12 - شيوع عمل لواط و راهزنى و رواج گناه علنى ، عذاب الهى را در پى دارد .

أئنّكم لتأتون الرجال و تقطعون السبيل و تأتون فى ناديكم المنكر فما كان جواب قومه

درخواست قوم لوط از حضرت لوط(ع) براى نزول عذاب، با جمله شرطى {إن كنت من الصادقين} نشان

دهنده وعده عذاب از جانب لوط(ع)، به آنها است. گفتنى است وعده عذاب از سوى پيامبرى به قومى، به خاطر اعمال ياد شده، حكايت مى كند كه آن اعمال مستحق عذابند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - عنكبوت - 29 - 31 - 10

10 - ظلم قوم لوط با لواط و راهزنى و ارتكاب علنى گناه ، در پى دارنده هلاكت و عذاب براى آنان

أئنّكم لتأتون الرجال و . .. إنّا مهلكوا أهل ه_ذه القرية إنّ أهلها كانوا ظ_لمين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - عنكبوت - 29 - 34 - 8

8 - رواج لواط و راهزنى و گناه علنى در جامعه ، درپى دارنده عذابى شكننده و سخت است .

أئنّكم لتأتون الرجال و . .. إنّا منزلون على أهل ه_ذه القرية رجزًا ... بما كانوا

راهزنى قوم لوط

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - عنكبوت - 29 - 29 - 4،5،8،9

4 - قوم لوط ، راه ها را مى بستند و به غارت اموال مسافران مى پرداختند .

أئنّكم . .. و تقطعون السبيل

بنابراين احتمال كه {قطع سبيل} همان معناى حقيقى خود را داشته باشد، بستن راه ها از سوى قوم لوط، به منظور غصب و غارت انجام مى گرفته است.

5 - قوم لوط ، راه ها را بر مسافران مى بستند تا با آنان ، عمل لواط انجام دهند .

أئنّكم لتأتون الرجال و تقطعون السبيل

احتمال دارد كه عطف {تقطعون. ..} بر {لتأتون} به منظور بيان يك واقعيت خارجى _ چنان كه مفسران نيز گفته اند _ باشد و آن، اين است كه

قوم لوط، راه را بر مسافران مى بسته اند تا بر آنان دست بيابند و با آنان آميزش كنند.

8 - لوط ( ع ) ، قوم اش را به جهت ارتكاب عمل لواط و راهزنى و ارتكاب آشكار منكر ، سرزنش كرد .

أئنّكم لتأتون الرجال و تقطعون السبيل و تأتون فى ناديكم المنكر

9 - لوط ( ع ) ، قوم اش را به خاطر ارتكاب عمل لواط ، راهزنى و ارتكاب علنى منكر ، به عذاب الهى وعده داد .

أئنّكم لتأتون الرجال . .. فما كان جواب قومه إلاّ أن قالوا ائتنا بعذاب اللّه

ظلم راهزنى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - عنكبوت - 29 - 31 - 9

9 - لواط و راهزنى و ارتكاب علنى گناه ، عملى ظالمانه است .

أئنّكم لتأتون الرجال . .. إنّا مهلكوا أهل ه_ذه القرية إنّ أهلها كانوا ظ_لمين

فساد راهزنى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - عنكبوت - 29 - 30 - 3

3 - عمل لواط و راهزنى و ارتكاب علنى گناه ، از موارد افساد است .

أئنّكم لتأتون الرجال و تقطعون السبيل و تأتون فى ناديكم المنكر . .. انصرنى على ال

فسق راهزنى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - عنكبوت - 29 - 34 - 7

7 - لواط و راهزنى و ارتكاب گناه علنى ، از مظاهر فسق است .

أئنّكم لتأتون الرجال و تقطعون السبيل و تأتون فى ناديكم المنكر . .. بما كانوا يفس

راهيابى

ابزار راهيابى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 15 - 5

5-

آفرينش نهر ها و راه هاى طبيعى ، علامتهايى است براى راهيابى آدميان

أنه_رًا و سبلاً لعلّكم تهتدون . و عل_م_ت

احتمال دارد مراد از {لعلّكم تهتدون} به قرينه بيان منافع كوهها و نيز {علامات} در آيه بعدى، راهيابى باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 16 - 2

2- ستارگان ، داراى نقشى بسيار مهم در راهيابى مسافران

و عل_م_ت و بالنجم هم يهتدون

ذكر خاص {نجم} پس از عام (علامات) با اينكه نجم بى شك از جمله آنهاست، مى تواند گوياى نكته ياد شده باشد.

ابزار راهيابى در تاريكى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 97 - 1

1 _ خداوند ستارگان را براى راهيابى انسان در ظلمتهاى دشت و دريا قرار داده است.

و هو الذى جعل لكم النجوم لتهتدوا بها فى ظلمت البر و البحر

اميدوارى راهيابى در صحراى سينا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - قصص - 28 - 29 - 10

10 - موسى ( ع ) ، اميدوار به يافتن كسى يا كسانى در كنار آتش و كسب اطلاع از آنان درباره راه

قال لأهله امكثوا . .. لعلّى ءاتيكم منها بخبر

راهيابى با ستارگان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 16 - 2،3

2- ستارگان ، داراى نقشى بسيار مهم در راهيابى مسافران

و عل_م_ت و بالنجم هم يهتدون

ذكر خاص {نجم} پس از عام (علامات) با اينكه نجم بى شك از جمله آنهاست، مى تواند گوياى نكته ياد شده باشد.

3- { قال رسول الله ( ص ) : { و

بالنجم هم يهتدون } قال : هو الجدى لأنه نجم لاتزول و عليه بناء القبلة و به يهتدى أهل البر و البحر ;

از رسول خدا(ص) در باره سخن خدا {و بالنجم هم يهتدون} فرمود: آن ستاره جُدى است; زيرا آن ستاره اى است كه از بين نمى رود و قبله [شناسى]بر آن بنا شده و به وسيله آن اهل خشكى و دريا راهنمايى مى شوند. ..}.

راهيابى به آسمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - غافر - 40 - 36 - 1

1 - فرمان فرعون به هامان ، مبنى بر ساختن بنايى بلند براى رسيدن به راه هاى آسمان ها

و قال فرعون ي_ه_م_ن ابن لى صرحًا لعلّى أبلغ الأسب_ب

{صرح} به معناى قصر و بناى بلند است. مقصود از آن در اين آيه، بناى بلند (مانند برج) و يا رصدخانه است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - نبأ - 78 - 19 - 1

1 - آسمان در نخستين مراحل برپايى قيامت ، به فضايى باز و خالى از موانع عبور تبديل خواهد شد .

و فتحت السماء فكانت أبوبًا

مبالغه موجود در تعبير {فكانت أبواباً} در تعبير {فكانت ذات أبواب} نيست; زيرا در تعبير اول، گويا آسمان _ به جهت فراوانى راه عبور _ چيزى جز همان درب ها نيست. جمله {فتحت السماء} عطف بر {ينفخ} و يا حال براى فاعل {تأتون} است. در هر دو صورت، حوادث آغازين قيامت را بيان مى كند.

راهيابى در بيابان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 97 - 1

1 _ خداوند ستارگان را براى راهيابى

انسان در ظلمتهاى دشت و دريا قرار داده است.

و هو الذى جعل لكم النجوم لتهتدوا بها فى ظلمت البر و البحر

راهيابى در دريا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 97 - 1

1 _ خداوند ستارگان را براى راهيابى انسان در ظلمتهاى دشت و دريا قرار داده است.

و هو الذى جعل لكم النجوم لتهتدوا بها فى ظلمت البر و البحر

راهيابى موسى(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - قصص - 28 - 22 - 5

5 - اميد بستن موسى ( ع ) به هدايت خداوند در يافتن راهى بى خطر و رساننده به مدين

قال عسى ربّى أن يهدينى سواء السبيل

{سواء السبيل} (راه وسط) كنايه از راهى است كه خطر گم شدن در آن نباشد و به راحتى انسان را به مقصد برساند.

منشأ راهيابى در خشكى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - نمل - 27 - 63 - 1

1 - راهيابى انسان ، در ظلمات بيابان و دريا ، به هدايت و تدبير خداوند

أمّن يهديكم فى ظلم_ت البرّ و البحر

منشأ راهيابى در دريا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - نمل - 27 - 63 - 1

1 - راهيابى انسان ، در ظلمات بيابان و دريا ، به هدايت و تدبير خداوند

أمّن يهديكم فى ظلم_ت البرّ و البحر

منشأ راهيابى در شب

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - نمل - 27 - 63 - 1

1 - راهيابى انسان ، در ظلمات بيابان و دريا ، به هدايت و تدبير خداوند

أمّن يهديكم

فى ظلم_ت البرّ و البحر

نشانه هاى راهيابى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 16 - 1

1- خداوند براى راهيابى آدميان ، علامت ها و نشانه هايى در زمين قرار داده است .

و ألقى فى الأرض روسى . .. لعلّكم تهتدون . و عل_م_ت

{علامات} عطف به {رواسى و أنهار} است و مراد آن علامتها و نشانه هايى طبيعى است كه در زمين وجود دارد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 31 - 3

3- آفرينش دره ها و راه هاى وسيع و فراخ ، به منظور راه يابى انسان است .

و جعلنا فيها فجاجًا سبلاً لعلّهم يهتدون

{فجّ} به معناى راه هاى وسيع ميان دو كوه است كه شامل دره ها و راه هاى كوهستانى مى شود و {سبل} به مطلق راه ها اطلاق مى گردد.

پروردگار جهانيان ) است .

إن أجرى إلاّ على ربّ الع_لمين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - شعراء - 26 - 127 - 10

10 - خدا ، ربّ العالمين ( پروردگار جهانيان ) است .

إن أجرى إلاّ على ربّ الع_لمين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - شعراء - 26 - 145 - 10

10 - خداوند ، ربّ العالمين ( پروردگار جهانيان ) است .

و ما أسئلكم عليه من أجر إن أجرى إلاّ على ربّ الع_لمين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - شعراء - 26 - 164 - 10

10 - خداوند ، ربّ العالمين ( پروردگار جهانيان ) است .

إن أجرى إلاّ على ربّ الع_لمين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - شعراء - 26 - 180 - 10

10 - خداوند ، ربّ العالمين ( پروردگار جهانيان ) است .

ربّ الع_لمين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - شعراء - 26 - 192 - 10

10 - خداوند ، پروردگار جهانيان ( ربّ العالمين ) است .

ربّ الع_لمين

پرسش از رب العالمين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - شعراء - 26 - 23 - 1،4

1 - پرسش انكار آميز فرعون از موسى ( ع ) در باره حقيقتى به نام { ربّ العالمين } ( پروردگار جهانيان )

قال فرعون و ما ربّ الع_لمين

واژه {ما} اسم استفهام است و غالباً با آن، از حقيقت اسم مابعدش پرسش مى شود. گفتنى است كه استفهام ياد شده براى اظهار تعجب به منظور انكار حقيقت مورد پرسش مى باشد.

4 -

{ عن أبى عبداللّه ( ع ) قال لمّا بعث اللّه موسى إلى فرعون . . . فقال فرعون { و ما ربّ العالمين } و إنّما سأله عن كيفية اللّه فقال موسى { ربّ السماوات و الأرض و ما بينهما إن كنتم موقنين } فقال فرعون متعجباً لأصحابه { ألاتستمعون } أسأله عن الكيفية فيجيبنى عن الصفات . . . ;

از امام صادق(ع) روايت شده كه فرمود: هنگامى كه خداوند موسى را به سوى فرعون مبعوث كرد . .. فرعون به موسى(ع) گفت {و ما ربّ العالمين} و سؤال فرعون از موسى درباره كيفيت خداوند بود. موسى(ع) در جواب فرعون گفت: {ربّ السماوات و الأرض و ما بينهما...}. فرعون در حالى كه تعجب كرده بود به اصحابش گفت: آيا نمى شنويد [چه ميگويد؟] من از كيفيت خدا مى پرسم و او در جواب من از صفات مى گويد...}.

جادوگران فرعون و رب العالمين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 122 - 3

3 _ پيشگيرى از فريبكارى و خدعه گرى فرعون ، از اهداف ساحران در تفسير { رب العلمين } به { رب موسى و هرون }

رب موسى و هرون

ذكر الحمد للّه رب العالمين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - يونس - 10 - 10 - 9

9 _ ذكر { الحمد للّه رب العالمين } حسن ختام نيايش اهل بهشت است .

و ءاخر دعويهم أن الحمد للّه رب العلمين

ذكر الحمدلله رب العالمين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - زمر - 39 - 75 - 11

11 -

{ الحمد للّه ربّ العالمين } ، ثنا و آخرين سخن خلايق در قيامت است .

و قيل الحمد للّه ربّ الع_لمين

رب العالمين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - تكوير - 81 - 29 - 8

8 - بى قيد و شرط بودن مشيّت خداوند ، لازمه ربوبيت او بر تمام هستى است .

إلاّ أن يشاء اللّه ربّ الع_لمين

وجود قيد {إلاّ أن يشاء اللّه} در مورد مشيّت انسان ها و ذكر نشدن هيچ قيدى در مورد مشيّت الهى، گوياى آن است كه مشيت خداوند قيدى ندارد. توصيف خداوند به {ربّ العالمين}، در حقيقت بيان علت مطلق بودن مشيت او است.

فرعون و اصطلاح رب العالمين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - شعراء - 26 - 23 - 2

2 - { ربّ العالمين } عنوانى ناشناخته در فرهنگ اعتقادى فرعون و فرعونيان

قال فرعون و ما ربّ الع_لمين

فرعونيان و اصطلاح رب العالمين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - شعراء - 26 - 23 - 2

2 - { ربّ العالمين } عنوانى ناشناخته در فرهنگ اعتقادى فرعون و فرعونيان

قال فرعون و ما ربّ الع_لمين

مراد از رب العالمين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - شعراء - 26 - 23 - 4

4 - { عن أبى عبداللّه ( ع ) قال لمّا بعث اللّه موسى إلى فرعون . . . فقال فرعون { و ما ربّ العالمين } و إنّما سأله عن كيفية اللّه فقال موسى { ربّ السماوات و الأرض و ما بينهما إن كنتم موقنين } فقال فرعون متعجباً لأصحابه {

ألاتستمعون } أسأله عن الكيفية فيجيبنى عن الصفات . . . ;

از امام صادق(ع) روايت شده كه فرمود: هنگامى كه خداوند موسى را به سوى فرعون مبعوث كرد . .. فرعون به موسى(ع) گفت {و ما ربّ العالمين} و سؤال فرعون از موسى درباره كيفيت خداوند بود. موسى(ع) در جواب فرعون گفت: {ربّ السماوات و الأرض و ما بينهما...}. فرعون در حالى كه تعجب كرده بود به اصحابش گفت: آيا نمى شنويد [چه ميگويد؟] من از كيفيت خدا مى پرسم و او در جواب من از صفات مى گويد...}.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - شعراء - 26 - 24 - 2

2 - پروردگار جهان ، همان مربّى و مدبّر آسمان ها و زمين و موجودات ميان آنها است .

قال فرعون و ما ربّ الع_لمين . قال ربّ السم_وت و الأرض و ما بينهما

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - شعراء - 26 - 28 - 3

3 - اهتمام موسى ( ع ) به تبيين { ربّ العالمين } على رغم روبه رو شدن با استهزا و تهمت فرعون

قال لمن حوله ألاتستمعون . .. إنّ رسولكم... لمجنون. قال ربّ المشرق و المغرب و ما

موسى(ع) و رب العالمين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - شعراء - 26 - 24 - 1

1 - اقدام موسى ( ع ) ، به معرفى پروردگار جهانيان براى فرعون وحاضران مجلس او

قال ربّ السم_وت و الأرض و ما بينهما إن كنتم موقنين

- 275 - 1،2،3،6

1 _ رباخواران ، همچون شيطان زدگان آشفته ، ديوانه و پريشان

الّذين يأكلون الرّبوا لا يَقُومونَ الاّ كما يقوم الّذى يتخبّطه الشّيطان من المسّ

با توجّه به معناى لغوى {تخبّط} كه ديوانگى و پريشانى است. (التّخبط المس بالجنون و التخيل).

2 _ نظام اقتصاى ربوى ، موجب عدم تعادل مناسبات اجتماعى

الّذين يأكلون الرّبوا لا يَقُومونَ الاّ كما يقوم الّذى يتخبّطه الشّيطان

3 _ رباخوارى ، موجب انحراف و نابسامانى نظام اقتصادى جامعه مى گردد .

الّذين يأكلون الرّبوا لا يَقُومونَ الاّ كما يقوم الّذى يتخبّطه الشّيطان

6 _ جهت گيرى غلط رباخوار ، در برابر سعادت و خير خويش

الذين . .. كما يقوم الّذى يتخبّطه الشّيطان من المسّ

همان گونه كه شخص شيطان زده جهت گيرى صحيحى در برابر مصالح خويش ندارد، رباخوار نيز چنين است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - بقره - 2 - 276 - 1،3

1 _ خداوند ، سوق دهنده دائمى سرمايه هاى ربوى ، به نقصان و نابودى

يمحق اللّهُ الرّبوا

رو به كاستى رفتن را {مَحق} گويند. (مجمع البيان).

3 _ حاكميّت ربا در اقتصاد جامعه ، نابودكننده نظام اقتصادى آن جامعه

يمحق اللّه الرّبوا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - بقره - 2 - 278 - 3

3 _ ناسازگارى ربا ، با ايمان و تقوا

يا ايّها الّذين امنوا اتّقوا اللّه و ذروا ما بقى من الرّبوا ان كنتم مؤمنين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - بقره - 2 - 279 - 2،3،9

2 _ رباخواران در موضع جنگ با خداوند و پيامبر ( ص )

فان لم تفعلوا فأذنوا بحرب من اللّه و رسوله

3 _

رباخواران ، محاربان با خداوند و رسول ( ص )

فان لم تفعلوا فأذنوا بحرب من اللّه و رسوله

9 _ الغاى مالكيّت رباخواران حتّى نسبت به اصل سرمايه در صورتى كه از عمل ناپسند خود ( رباخوارى ) توبه نكنند . *

و ان تبتم فلكم رؤس اموالكم

از مفهوم جمله {و ان تبتم . .. } برداشت شده است; يعنى اگر توبه نكردند، با اعلام جنگ و برخورد نظامى، محارب قلمداد شده، و در اين صورت اصل سرمايه آنان نيز مصادره خواهد شد.

اجتناب از ربا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - بقره - 2 - 278 - 9،10

9 _ پرهيز از رباخوارى و چشمپوشى از سود هاى ربوى ، از وظايف مؤمنان

يا ايّها الّذين امنوا اتّقوا اللّه و ذروا ما بقى من الرّبوا

10 _ پرهيز از رباخوارى و واگذارى سود هاى ربوى ، از مصاديق تقوا

اتّقوا اللّه و ذروا ما بقى من الرّبوا

احكام ربا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - بقره - 2 - 275 - 7،9،10،17،18

7 _ پندار نادرست رباخواران ، از همانندى بيع با ربا ، دليل رباخوارى آنان

الّذين يأكلون الرّبوا . .. ذلك بانّهم قالوا انّما البيع مثل الرّبوا

بنابراينكه {ذلك} اشاره به {اكل ربا} باشد كه از {يأكلون الرّبوا} به دست مى آيد.

9 _ حكم به حليّت بيع ( معاملات غير ربوى ) و حُرمَت ربا ( معاملات ربوى ) ، از جانب خداوند

و احلّ اللّه البيع و حرّم الرّبوا

10 _ حليت سود ربوى براى رباخواران ، قبل از رسيدن حكم تحريم ربا به آنان

فمن جاءه موعظة من ربّه فانتهى فله ما سلف

{فله ما

اخذ و اكل من الرّبوا قبل النّهى. }

17 _ اعتقاد به همگونى بيع و ربا پس از بيان ربا و حكم آن ، موجب جاودانگى در آتش

قالوا انّما البيع . .. و من عاد فاولئك اصحاب النّار هم فيها خالدون

در برداشت فوق متعلق {عاد}، پندار غلط همسانى بيع و ربا گرفته شده است، بنابراين جمله {و من عاد . .. } به اين معناست: اگر كسى پس از بيان حكم الهى درباره ربا، همچنان بر اين پندار باشد كه بيع همانند رباست در آتش مخلّد خواهد بود. چون وى در حقيقت كافر است.

18 _ ربا فقط در مكيل و موزون است .

احلّ اللّه البيع و حرّم الرّبوا

امام صادق (ع): لا يكون الرّبا إلاّ فيما يكال او يوزن

_______________________________

كافى، ج 5، ص 146، ح 10 ; نورالثقلين، ج 1، ص 291، ح 1159.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - بقره - 2 - 278 - 11،12،13

11 _ الغاى مالكيّت رباخواران نسبت به سود هاى ربوى

ذروا ما بقى من الرّبوا

لزوم رهاسازى سودهاى ربوى، مجاز نبودن دخل و تصرّف در آنهاست; و لازمه اين معنا، به رسميّت نشناختن و مالك ندانستن رباخوار نسبت به بهره هاى ربوى است.

12 _ عدم جواز گرفتن سود هاى ربوى ، هر چند معامله ربوى قبل از تحريم ربا ، انجام گرفته باشد .

و ذروا ما بقى من الرّبوا

13 _ عدم لزوم بازگرداندن سود هاى ربوى به صاحبان آن ، در صورتى كه معامله ربوى قبل از تحريم ربا انجام گرفته باشد .

و ذروا ما بقى من الربوا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - آل عمران

- 3 - 130 - 1،5

1 _ حرمت رباخوارى با سودى چند برابر ، نسبت به اصل سرمايه

يا ايّها الذين امنوا لا تأكلوا الرّبوآ اضعافاً مضاعفة

كلمه {اضعاف}، جمع {ضِعف} است و {ضِعف}، به معناى يك برابر و {اضعاف} به معناى چند برابر. در آيه فوق، {اضعافاً}، حال براى {الرّبوا} است ; و ظاهراً چندين برابر شدن، در مقايسه با اصل سرمايه است.

5 _ حرمت هر گونه تصرف در اموال ربوى

لا تأكلوا الرّبوآ

مراد از {اكل} (خوردن) در آيه مورد بحث، مطلق تصرفات است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - نساء - 4 - 161 - 3

3 _ حرمت رباخوارى

و أخذهم الربوا و قد نهوا عنه

بى بركتى ربا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - روم - 30 - 39 - 2

2 - اموال و هدايايى كه به قصد بازپرداخت افزون تر ، داده مى شود ، هيچ افزايشى در پيشگاه خداوند ندارد .

و ما ءاتيتم من ربًا ليربوا فى أمول الناس فلا يربوا عنداللّه

{ليربوا فى اموال الناس} احتمال دارد كه اشاره به مالى باشد كه به قصد باز پس گيرىِ هداياى بيشترى، هديه مى شود. در اين صورت، {فى} در {فى اموال الناس} به معناى {من} ابتدايى است; يعنى: {مالى را مى دهيد، به قصد اين كه از اموال مردم، زيادتى براى خود تحصيل كنيد.}.

حرمت ربا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - بقره - 2 - 275 - 9

9 _ حكم به حليّت بيع ( معاملات غير ربوى ) و حُرمَت ربا ( معاملات ربوى ) ، از جانب خداوند

و احلّ اللّه البيع

و حرّم الرّبوا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - نساء - 4 - 29 - 19

19 _ حرمت تصرف در اموال به دست آمده از راه ربا ، قمار ، كم فروشى و ظلم

لا تاكلوا اموالكم بينكم بالباطل

امام باقر(ع) در مورد {بالباطل} در آيه فوق فرمود: بالرّبا و القمار و البخس و الظلم.

_______________________________

تفسير تبيان، ج 3، ص 178 ; مجمع البيان، ج 3، ص 59 ; تفسير برهان، ج 1، ص 363، ح 10 ; نورالثقلين، ج 1، ص 472، ح 198.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - نساء - 4 - 161 - 1،2،3

1 _ حرمت رباخوارى بر يهود

و أخذهم الربوا و قد نهوا عنه

2 _ يهود مردمى رباخوار على رغم آگاهى به حرمت آن

و أخذهم الربوا و قد نهوا عنه

3 _ حرمت رباخوارى

و أخذهم الربوا و قد نهوا عنه

حرمت مال ربوى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - آل عمران - 3 - 130 - 5

5 _ حرمت هر گونه تصرف در اموال ربوى

لا تأكلوا الرّبوآ

مراد از {اكل} (خوردن) در آيه مورد بحث، مطلق تصرفات است.

ربا در جاهليت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - بقره - 2 - 278 - 4

4 _ رباخوارى از عادات و رسوم جاهليّت

يا ايّها الّذين امنوا اتّقوا اللّه و ذروا ما بقى من الرّبوا

ربا در صدر اسلام

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - بقره - 2 - 278 - 5

5 _ وجود مؤمنان رباخوار در صدر اسلام

يا ايّها الّذين امنوا اتّقوا اللّه و ذروا ما بقى

من الرّبوا

توصيه خداوند به مؤمنان در مورد رهاسازى بهره هاى ربوى، بيانگر وقوع ربا و رباخوارى در بين مسلمانان صدر اسلام است كه از بقاياى عادات عصر جاهلى بوده است.

رباى حرام

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - روم - 30 - 39 - 11،12

11 - { قال أبوعبداللّه ( ع ) : الربا رباءان : أحدهما حلال و الآخر حرام . فأمّا الحلال فهو أن يقرض الرجل أخاه قرضاً طمعاً أن يزيده و يعوضه بأكثر ممّا يأخذه بلاشرط بينهما فإن أعطاه أكثر ممّا أخذه ، على غير شرط بينهما ، فهو مباح له و ليس له عنداللّه ثواب فيما أقرضه و هو قوله { فلايربوا عنداللّه } . . . . ;

امام صادق(ع) فرمود: ربا، بر دو قسم است: يكى، حلال و ديگرى، حرام است; رباى حلال، آن است كه كسى، به برادرش قرض دهد در حالى كه اميد دارد بيشتر از آنچه قرض داده، به او برگرداند، ولى هيچ گونه شرط زياده نكرده باشد. در اين صورت اگر قرض گيرنده چيزى بيشتر از آنچه گرفته است، به قرض دهنده بدهد، مباح است، ولى هيچ گونه پاداشى نزد خداوند، در قرضى كه داده، براى او نيست. اين همان سخن خداوند است كه: فلايربوا عنداللّه...}.

12 - { عن أبى عبداللّه ( ع ) قال : الربا رباءان : رباء يؤكل و رباء لايؤكل . فأما الذى يؤكل فهديتك إلى الرجل تطلب منه الثواب أفضل منها فذلك الربا الذى يؤكل و هو قوله عزّوجلّ { و ما ءاتيتم من رباً ليربوا فى أموال الناس فلايربوا عنداللّه } . . . ;

از امام

صادق(ع) روايت شده كه ربا، دو قسم است: ربايى كه خوردن آن جايز است، و ربايى كه خوردن اش جايز نيست. آن ربايى كه خوردن اش جايز است، هديه اى است كه به كسى مى دهى و انتظار دارى كه او بيشتر از آن را به تو بدهد. اين، اضافه اى كه دريافت مى كنى، ربايى است كه خوردن آن جايز است و اين است قول خداى عزّوجلّ كه مى فرمايد: و ما ءاتيتم من رباً ليربوا فى أموال الناس فلايربوا عنداللّه...}.

رباى حلال

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - روم - 30 - 39 - 11،12

11 - { قال أبوعبداللّه ( ع ) : الربا رباءان : أحدهما حلال و الآخر حرام . فأمّا الحلال فهو أن يقرض الرجل أخاه قرضاً طمعاً أن يزيده و يعوضه بأكثر ممّا يأخذه بلاشرط بينهما فإن أعطاه أكثر ممّا أخذه ، على غير شرط بينهما ، فهو مباح له و ليس له عنداللّه ثواب فيما أقرضه و هو قوله { فلايربوا عنداللّه } . . . . ;

امام صادق(ع) فرمود: ربا، بر دو قسم است: يكى، حلال و ديگرى، حرام است; رباى حلال، آن است كه كسى، به برادرش قرض دهد در حالى كه اميد دارد بيشتر از آنچه قرض داده، به او برگرداند، ولى هيچ گونه شرط زياده نكرده باشد. در اين صورت اگر قرض گيرنده چيزى بيشتر از آنچه گرفته است، به قرض دهنده بدهد، مباح است، ولى هيچ گونه پاداشى نزد خداوند، در قرضى كه داده، براى او نيست. اين همان سخن خداوند است كه: فلايربوا عنداللّه...}.

12 - { عن أبى

عبداللّه ( ع ) قال : الربا رباءان : رباء يؤكل و رباء لايؤكل . فأما الذى يؤكل فهديتك إلى الرجل تطلب منه الثواب أفضل منها فذلك الربا الذى يؤكل و هو قوله عزّوجلّ { و ما ءاتيتم من رباً ليربوا فى أموال الناس فلايربوا عنداللّه } . . . ;

از امام صادق(ع) روايت شده كه ربا، دو قسم است: ربايى كه خوردن آن جايز است، و ربايى كه خوردن اش جايز نيست. آن ربايى كه خوردن اش جايز است، هديه اى است كه به كسى مى دهى و انتظار دارى كه او بيشتر از آن را به تو بدهد. اين، اضافه اى كه دريافت مى كنى، ربايى است كه خوردن آن جايز است و اين است قول خداى عزّوجلّ كه مى فرمايد: و ما ءاتيتم من رباً ليربوا فى أموال الناس فلايربوا عنداللّه...}.

ظلم ربا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - بقره - 2 - 279 - 10

10 _ رباخوارى ، ستمگرى است .

و ان تبتم فلكم رؤس اموالكم لا تظلمون

مفهوم جمله {فلكم رؤس اموالكم لا تظلمون} (آنگاه كه فقط اصل سرمايه را بگيريد، ستمكار نيستيد) اين است كه در صورت گرفتن ربا، ستمكار هستيد.

كيفر ربا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - بقره - 2 - 275 - 16،17

16 _ بازگشت به رباخوارى پس از آگاهى از حرمت آن ، موجب جاودانگى در آتش

فمن جاءه موعظة . .. و من عاد فاولئك اصحاب النّار هم فيها خالدون

جمله {فمن جاءه موعظة} به اين معناست كه حكم الهى به او ابلاغ شود; يعنى پس از بيان حكم،

به آن آگاهى يابد. گفتنى است جمله {و من عاد} در برداشت فوق، بازگشت به رباخوارى تفسير شده است.

17 _ اعتقاد به همگونى بيع و ربا پس از بيان ربا و حكم آن ، موجب جاودانگى در آتش

قالوا انّما البيع . .. و من عاد فاولئك اصحاب النّار هم فيها خالدون

در برداشت فوق متعلق {عاد}، پندار غلط همسانى بيع و ربا گرفته شده است، بنابراين جمله {و من عاد . .. } به اين معناست: اگر كسى پس از بيان حكم الهى درباره ربا، همچنان بر اين پندار باشد كه بيع همانند رباست در آتش مخلّد خواهد بود. چون وى در حقيقت كافر است.

گناه ربا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - بقره - 2 - 276 - 9

9 _ رباخوارى ، ناسپاسى شديد نعمت و گنهكارى است .

يمحق اللّه الرّبوا . .. و اللّه لا يحب كلّ كفّار اثيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - بقره - 2 - 279 - 4

4 _ رباخوارى ، گناهى بس بزرگ

فان لم تفعلوا فأذنوا بحرب

اعلام جنگ خدا و رسول (ص) عليه رباخوار، حاكى از گناه بزرگ اوست.

محمد(ص) و ربا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - بقره - 2 - 279 - 1،2،3

1 _ خداوند و پيامبر ( ص ) ، در جنگى بزرگ عليه رباخواران

فان لم تفعلوا فأذنوا بحرب من اللّه و رسوله

بنابراينكه {من}، ابتدائيه باشد; يعنى جنگ از ناحيه خدا و رسول آغاز شده است. گفتنى است كه نكره بودن كلمه {حرب}، دلالت بر جنگى بزرگ دارد.

2 _ رباخواران در موضع جنگ با

خداوند و پيامبر ( ص )

فان لم تفعلوا فأذنوا بحرب من اللّه و رسوله

3 _ رباخواران ، محاربان با خداوند و رسول ( ص )

فان لم تفعلوا فأذنوا بحرب من اللّه و رسوله

موانع ربا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - بقره - 2 - 277 - 13

13 _ ايمان و عمل صالح به ويژه نماز و زكات زمينه نفى ربا در جامعه

يمحق اللّه الرّبوا . .. امنوا و عملوا الصّالحات

ذكر اين آيه پس از آيات قبل (در مورد ربا) رهنمودى است براى از بين بردن ربا در جامعه.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - بقره - 2 - 278 - 7

7 _ ايمان و تقواى الهى ، زمينه ساز نفى نظام اقتصادى ربوى

يا ايّها الّذين امنوا اتّقوا اللّه و ذروا ما بقى من الرّبوا ان كنتم مؤمنين

رباخوار

اختلال روانى رباخوار

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - بقره - 2 - 275 - 19

19 _ رباخوار در قيامت ، همچون ديوانگان محشور مى شود .

الذين يأكلون الرّبوا

رسول اللّه (ص): يأتى آكل الرّبا يوم القيامة مختبلا . ..

_______________________________

الدر المنثور، ج 2، ص 102.

توبه رباخوار

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - بقره - 2 - 275 - 12،14

12 _ عاقبت كار رباخواران توبه كننده از عمل خويش ، به خداوند واگذار شده است .

فمن جاءه . .. فانتهى ... و امره الى اللّه

14 _ خداوند ، پذيرنده توبه رباخواران ، از عمل ناپسند آنان

فمن جاءه موعظة من ربّه فانتهى فله ما سلف و امره الى اللّه

جلد - نام سوره -

سوره - آيه - فيش

2 - بقره - 2 - 279 - 6،7،11

6 _ راه توبه براى رباخواران از كردار ناشايست خويش باز است .

و ان تبتم

7 _ اصل سرمايه رباخوارانى كه از عمل ناپسند خويش توبه مى كنند ، متعلق به خود آنان است .

و ان تبتم فلكم رؤس اموالكم

11 _ باز پس ندادن اصل سرمايه رباخوارانى كه توبه كردند ، ستمى بر آنان است .

فلكم رؤس اموالكم لا تَظلمون و لا تُظلمون

ولى اگر اصل سرمايه هم به شما باز پس داده نشود، مورد ستم واقع شده ايد.

رباخوار در قيامت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - بقره - 2 - 275 - 19

19 _ رباخوار در قيامت ، همچون ديوانگان محشور مى شود .

الذين يأكلون الرّبوا

رسول اللّه (ص): يأتى آكل الرّبا يوم القيامة مختبلا . ..

_______________________________

الدر المنثور، ج 2، ص 102.

عقيده رباخوار

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - بقره - 2 - 275 - 7،8

7 _ پندار نادرست رباخواران ، از همانندى بيع با ربا ، دليل رباخوارى آنان

الّذين يأكلون الرّبوا . .. ذلك بانّهم قالوا انّما البيع مثل الرّبوا

بنابراينكه {ذلك} اشاره به {اكل ربا} باشد كه از {يأكلون الرّبوا} به دست مى آيد.

8 _ پندار و باور غلط رباخواران از همگونى بيع و ربا ، نشانه عدم تعادل شخصيّت آنان

الّذين يأكلون . .. ذلك بانّهم قالوا انّما البيع مثل الرّبوا

كلمه {ذلك} علاوه بر اينكه اشاره به {اكل ربا} است، مى تواند اشاره به تخبّط وجنون زدگى باشد، البته در اين صورت جمله {ذلك بانّهم} تعليل در مقام اثبات است كه در اين برداشت

به نشانه تعبير شده است.

فرجام رباخوار

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - بقره - 2 - 275 - 12

12 _ عاقبت كار رباخواران توبه كننده از عمل خويش ، به خداوند واگذار شده است .

فمن جاءه . .. فانتهى ... و امره الى اللّه

قياس رباخوار

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - بقره - 2 - 275 - 7،8،17

7 _ پندار نادرست رباخواران ، از همانندى بيع با ربا ، دليل رباخوارى آنان

الّذين يأكلون الرّبوا . .. ذلك بانّهم قالوا انّما البيع مثل الرّبوا

بنابراينكه {ذلك} اشاره به {اكل ربا} باشد كه از {يأكلون الرّبوا} به دست مى آيد.

8 _ پندار و باور غلط رباخواران از همگونى بيع و ربا ، نشانه عدم تعادل شخصيّت آنان

الّذين يأكلون . .. ذلك بانّهم قالوا انّما البيع مثل الرّبوا

كلمه {ذلك} علاوه بر اينكه اشاره به {اكل ربا} است، مى تواند اشاره به تخبّط وجنون زدگى باشد، البته در اين صورت جمله {ذلك بانّهم} تعليل در مقام اثبات است كه در اين برداشت به نشانه تعبير شده است.

17 _ اعتقاد به همگونى بيع و ربا پس از بيان ربا و حكم آن ، موجب جاودانگى در آتش

قالوا انّما البيع . .. و من عاد فاولئك اصحاب النّار هم فيها خالدون

در برداشت فوق متعلق {عاد}، پندار غلط همسانى بيع و ربا گرفته شده است، بنابراين جمله {و من عاد . .. } به اين معناست: اگر كسى پس از بيان حكم الهى درباره ربا، همچنان بر اين پندار باشد كه بيع همانند رباست در آتش مخلّد خواهد بود. چون وى در حقيقت

كافر است.

مالكيت رباخوار

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - بقره - 2 - 278 - 11،12،13

11 _ الغاى مالكيّت رباخواران نسبت به سود هاى ربوى

ذروا ما بقى من الرّبوا

لزوم رهاسازى سودهاى ربوى، مجاز نبودن دخل و تصرّف در آنهاست; و لازمه اين معنا، به رسميّت نشناختن و مالك ندانستن رباخوار نسبت به بهره هاى ربوى است.

12 _ عدم جواز گرفتن سود هاى ربوى ، هر چند معامله ربوى قبل از تحريم ربا ، انجام گرفته باشد .

و ذروا ما بقى من الرّبوا

13 _ عدم لزوم بازگرداندن سود هاى ربوى به صاحبان آن ، در صورتى كه معامله ربوى قبل از تحريم ربا انجام گرفته باشد .

و ذروا ما بقى من الربوا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - بقره - 2 - 279 - 11

11 _ باز پس ندادن اصل سرمايه رباخوارانى كه توبه كردند ، ستمى بر آنان است .

فلكم رؤس اموالكم لا تَظلمون و لا تُظلمون

ولى اگر اصل سرمايه هم به شما باز پس داده نشود، مورد ستم واقع شده ايد.

مبارزه با رباخوار

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - بقره - 2 - 279 - 1،5

1 _ خداوند و پيامبر ( ص ) ، در جنگى بزرگ عليه رباخواران

فان لم تفعلوا فأذنوا بحرب من اللّه و رسوله

بنابراينكه {من}، ابتدائيه باشد; يعنى جنگ از ناحيه خدا و رسول آغاز شده است. گفتنى است كه نكره بودن كلمه {حرب}، دلالت بر جنگى بزرگ دارد.

5 _ لزوم شدّت عمل و برخورد نظامى ، با رباخوارانى كه دست از عمل ناپسند خود برنمى دارند

.

فان لم تفعلوا فأذنوا بحرب من اللّه و رسوله

رباخواران

كفر رباخواران

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - آل عمران - 3 - 131 - 4

4 _ رباخواران ، هر چند مدّعى ايمان باشند ، در حقيقت از زمره كفرپيشگان هستند .

لا تاكلوا الرّبوآ . .. و اتّقوا النّار الّتى اعدّت للكافرين

مقتضاى جمع ميان خطاب {يا ايّها الّذين آمنوا لا تاكلوا الرّبوآ . .. } و تهديد اين گروه از رباخواران به آتش مهيا شده براى كافران، قرار دادن رباخواران مدّعى ايمان است به منزله كافران.

رباخوارى

آثار رباخوارى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - آل عمران - 3 - 130 - 9،15

9 _ ناسازگارى رباخوارى با تقواپيشگى

لا تأكلوا الرّبوآ . .. و اتّقوا اللّه

15 _ رباخواران ، رستگار نخواهند شد .

لا تأكلوا الرّبوآ . .. لعلّكم تفلحون

آيه شريفه، فلاح و رستگارى را در گرو تقواپيشگى و پرهيز از ربا دانسته است. (چون {لعلّ}، علاوه بر اينكه متعلق به {اتقوا اللّه} است; متعلق به {لا تأكلوا الرّبوآ} نيز مى باشد.) بنابراين آنجا كه رباخوارى باشد، فلاح و رستگارى نيست.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - آل عمران - 3 - 131 - 2

2 _ رباخوارى ، از موجبات گرفتار شدن به آتش دوزخ

لا تاكلوا الرّبوآ . .. و اتّقوا النّار الّتى اعدّت للكافرين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - آل عمران - 3 - 132 - 4

4 _ رباخوارى ، عصيان و طغيان بر خدا و رسول ( ص ) است .

لا تأكلوا الرّبوآ . .. و اطيعوا اللّه و الرّسول

جلد

- نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - نساء - 4 - 161 - 9،10،18

9 _ رباخوارى و تصرف نابحق يهوديان در اموال مردم ، موجب تحريم برخى از حلال هاى پاكيزه بر ايشان

حرّمنا عليهم . .. و أخذهم الربوا و قد نهوا عنه و أكلهم أمول الناس

10 _ رباخوارى و حرامخوارى يهوديان ، موجب محروميت آنان از برخى طيبات *

فبظلم من الذين هادوا و حرّمنا عليهم الطيبت . .. و أكلهم أمول الناس بالبطل

بدان احتمال كه مراد از تحريم، تحريم تكوينى باشد.

18 _ ظلم ، جلوگيرى از راه خدا ، رباخوارى و به ناحق خوردن مال مردم ، موجب گرايش آدمى به كفر

فبظلم من الذين هادوا حرمنا . .. و أعتدنا للكفرين منهم عذاباً أليماً

مراد از {للكفرين منهم} همان يهوديانى هستند كه مرتكب گناهان ذكر شده در اين آيه و آيه قبل بودند، بنابراين صفات ياد شده كفر است و يا موجب كفر خواهد شد. برداشت فوق بر اساس احتمال دوم است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - روم - 30 - 39 - 1،2،3

1 - مالى كه نه به قصد تقرب به خدا ، بلكه براى افزون شدن اموال داده مى شود ، در پيشگاه خداوند ، بى پاداش است .

و ما ءاتيتم من ربًا ليربوا فى أمول الناس فلايربوا عنداللّه

{ربا} در لغت، به معناى زيادى است و به قرينه مقابله با آيه قبل، مالى است كه براى جلب رضاى خدا داده نمى شود.

2 - اموال و هدايايى كه به قصد بازپرداخت افزون تر ، داده مى شود ، هيچ افزايشى در پيشگاه خداوند ندارد .

و ما

ءاتيتم من ربًا ليربوا فى أمول الناس فلا يربوا عنداللّه

{ليربوا فى اموال الناس} احتمال دارد كه اشاره به مالى باشد كه به قصد باز پس گيرىِ هداياى بيشترى، هديه مى شود. در اين صورت، {فى} در {فى اموال الناس} به معناى {من} ابتدايى است; يعنى: {مالى را مى دهيد، به قصد اين كه از اموال مردم، زيادتى براى خود تحصيل كنيد.}.

3 - اقتصاد متكى به ربا ، از بركات و مواهب معنوى خداوند ، بى بهره است .

ما ءاتيتم من ربًا ليربوا فى أمول الناس فلا يربوا عند اللّه

سوره روم، اگر چه مكى است و آيات مربوط به ربا، در مدينه نازل شده است، اما در عين حال، احتمال دارد _ چنان كه از ظاهر آيه برمى آيد _ {ربا} رباى اصطلاحى باشد.

اجتناب از رباخوارى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - بقره - 2 - 278 - 9،10

9 _ پرهيز از رباخوارى و چشمپوشى از سود هاى ربوى ، از وظايف مؤمنان

يا ايّها الّذين امنوا اتّقوا اللّه و ذروا ما بقى من الرّبوا

10 _ پرهيز از رباخوارى و واگذارى سود هاى ربوى ، از مصاديق تقوا

اتّقوا اللّه و ذروا ما بقى من الرّبوا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - آل عمران - 3 - 130 - 8،13

8 _ پرهيز از رباخوارى در جامعه ايمانى ، نشانه تقواپيشگى آن جامعه است .

يا ايّها الذين امنوا لا تأكلوا الرّبوآ . .. و اتّقوا اللّه

13 _ پرهيز از رباخوارى و رعايت تقواى الهى در امور اقتصادى ، زمينه فلاح و رستگارى جامعه

لا تأكلوا الرّبوآ . .. و اتّقوا اللّه

لعلّكم تفلحون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - آل عمران - 3 - 138 - 9

9 _ بيان احكام الهى ( لزوم پرهيز از رباخوارى ، پيروى از خدا و رسول و . . . ) ، روشنگر مردم و پندى براى تقواپيشگان و هدايت كننده آنان

يا ايّها الّذين امنوا . .. هذا بيان للنّاس و هدىً و موعظة للمتّقين

برخى برآنند كه {هذا}، اشاره به كليه مسائل و معارفى است كه در آيات 130 تا 137 تبيين شده است.

حرمت رباخوارى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - آل عمران - 3 - 130 - 1

1 _ حرمت رباخوارى با سودى چند برابر ، نسبت به اصل سرمايه

يا ايّها الذين امنوا لا تأكلوا الرّبوآ اضعافاً مضاعفة

كلمه {اضعاف}، جمع {ضِعف} است و {ضِعف}، به معناى يك برابر و {اضعاف} به معناى چند برابر. در آيه فوق، {اضعافاً}، حال براى {الرّبوا} است ; و ظاهراً چندين برابر شدن، در مقايسه با اصل سرمايه است.

رباخوارى در جاهليت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - آل عمران - 3 - 130 - 4

4 _ رواج رباخوارى در عصر بعثت و زمان جاهليت

لا تأكلوا الرّبوآ اضعافاً مضاعفة

برخى برآنند كه {اضعافاً مضاعفة} قيد حرمت است; يعنى در اين آيه، تنها از رباخوارى به چندين برابر نهى شده و در مرحله اى ديگر، اصل رباخوارى حرام شده است. و حرمت تدريجى، حكايت از رواج و شيوع فراگير رباخوارى دارد.

رباخوارى يهود

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - نساء - 4 - 161 - 1،2،9،10

1 _ حرمت رباخوارى

بر يهود

و أخذهم الربوا و قد نهوا عنه

2 _ يهود مردمى رباخوار على رغم آگاهى به حرمت آن

و أخذهم الربوا و قد نهوا عنه

9 _ رباخوارى و تصرف نابحق يهوديان در اموال مردم ، موجب تحريم برخى از حلال هاى پاكيزه بر ايشان

حرّمنا عليهم . .. و أخذهم الربوا و قد نهوا عنه و أكلهم أمول الناس

10 _ رباخوارى و حرامخوارى يهوديان ، موجب محروميت آنان از برخى طيبات *

فبظلم من الذين هادوا و حرّمنا عليهم الطيبت . .. و أكلهم أمول الناس بالبطل

بدان احتمال كه مراد از تحريم، تحريم تكوينى باشد.

كيفر رباخوارى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - آل عمران - 3 - 131 - 3،8

3 _ آتش دوزخ ، در انتظار كافران و رباخواران ، و آماده براى آنان

لا تاكلوا الرّبوآ . .. و اتّقوا النّار الّتى اعدّت للكافرين

8 _ همگونى عذاب رباخواران با عذاب كافران

لا تاكلوا الرّبوآ . .. و اتّقوا النّار الّتى اعدّت للكافرين

محكوميت رباخوارى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - آل عمران - 3 - 130 - 2

2 _ محكوميّت نظام هاى اقتصادى مبتنى بر ربا

يا ايّها الذين امنوا لا تأكلوا الرّبوآ اضعافاً مضاعفة

موانع رباخوارى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - بقره - 2 - 278 - 7

7 _ ايمان و تقواى الهى ، زمينه ساز نفى نظام اقتصادى ربوى

يا ايّها الّذين امنوا اتّقوا اللّه و ذروا ما بقى من الرّبوا ان كنتم مؤمنين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - بقره - 2 - 281 - 8

8 _ توجه به قيامت

و خوف از آن ، بازدارنده آدمى از اعمال ناشايست ( ربا و . . . ) و ترغيب كننده او به اعمال شايسته ( انفاق ، صدقه و . . . )

يا ايّها الّذين امنوا اتّقوا اللّه و ذروا ما بقى من الرّبوا . .. و ان تصدقوا خير

آيه - فيش

6 - انفال - 8 - 2 - 7

7 _ باور به توحيد ربوبى واداركننده آدمى به توكل بر خدا و عدم اتكا به غير او

و على ربهم يتوكلون

كلمه {ربهم} علاوه بر بيان اين معنا كه مؤمنان واقعى، تنها خداوند را رب خويش مى دانند، بيانگر علت توكل آنان نيز هست ; يعنى چون تنها خداوند را رب خويش مى دانند، فقط بر وى توكل مى كنند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 129 - 9

9 _ ربوبيت مطلق الهى بر نظام هستى ، مقتضى اتكال انسان به خدا و پرهيز از اتكا بر غير او

حسبى اللّه . .. عليه توكلت و هو رب العرش العظيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 14 - 11

11- توحيد در ربوبيّت ، مقتضى توحيد در عبادت و يك تاپرستى است .

ربّنا ربّ السم_وت و الأرض لن ندعوا من دونه إل_هًا

در استدلال اصحاب كهف ميان وحدت {إل_ه} (معبود) با يگانگى {ربّ} تلازمى انفكاك ناپذير مشهود است. آنه، با آوردن حرف {لن} - كه براى نفى ابد است - إل_ه بودن هر چيزى به جز {ربّ السم_وات و الأرض} را منتفى دانسته اند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 65 - 15

15- ربوبيت خداوند بر سرتاسر هستى و بى نظير بودن او ( توحيد ربوبى ) ، دليل لزوم يكتاپرستى و پايدارى در آن ( توحيد عبادى )

ربّ السموت . .. فاعبده واصطبر ... هل تعلم له سميًّا

جلد - نام سوره - سوره -

آيه - فيش

13 - شعراء - 26 - 50 - 5

5 - ربوبيت يگانه خدا بر هستى ، مستلزم بازگشت انسان ها به سوى او و پايان نيافتن حيات در زندگى دنيايى است .

قالوا ءامنّا بربّ الع_لمين . .. إنّا إلى ربّنا منقلبون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - صافات - 37 - 5 - 2

2 - ربوبيت يگانه خدا بر جهان ( آسمان ها ، زمين و . . . ) دليل اين است كه تنها او براى پرستش شايسته مى باشد .

إنّ إل_هكم لوحد . ربّ السم_وت و الأرض و ما بينهما

برداشت ياد شده از آن جا است كه جمله {ربّ السماوات. ..} درصدد بيان دليل و شاهد بر وحدانيت معبود حقيقى (خداوند) است كه در آيه قبل، از آن سخن به ميان آمده بود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - زخرف - 43 - 84 - 2

2 - ربوبيت يگانه خداوند بر هستى ، نمايانگر الوهيت مطلق و فراگير او است .

سبح_ن ربّ السم_وت و الأرض . .. و هو الذى فى السماء إل_ه وفى الأرض إل_ه

تذكر به ربوبيت خداوند در آسمان ها و زمين _ كه در آيات پيشين مطرح گرديد _ زمينه ساز طرح وحدانيت الوهى حق نيز مى باشد; زيرا معبود واقعى كسى است كه ربّ، مدير و مدبر عالم هستى است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - دخان - 44 - 8 - 2

2- توحيد ربوبى در سراسر نظام هستى ، گواه توحيد ذاتى و يكتايى خداوند

ربّ السموت و . .. لا إل_ه إلاّ هو

جلد -

نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - ذاريات - 51 - 23 - 4

4 - ربوبيت يگانه و توانمندانه خداوند بر نظام هستى ، خود گواه تحقق پذيرى وعده هاى او است .

و ما توعدون . فَوَربّ السّماء و الأرض إنّه لحقّ

از ارتباط ميان حقانيتِ وعده هاى خداوند و سوگند به ربوبيت او، مطلب بالا استفاده مى شود.

آثار شرك ربوبى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - نجم - 53 - 50 - 4

4 - شرك در ربوبيت خداوند ، عامل نابودى قوم عاد *

و أنّه هو ربّ الشعرى . و أنّه أهلك عادًا الأُولى

بيان هلاكت قوم عاد _ در پى تأكيد بر ربوبيت يگانه خدا _ مى تواند بيانگر اين معنا باشد كه شرك در ربوبيت، ريشه ظلم و طغيان قوم عاد و هلاكت آنان، بوده است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - نجم - 53 - 51 - 4

4 - شرك در ربوبيت خداوند ، عامل نابودى قوم ثمود *

و أنّه هو ربّ الشعرى . .. و ثموداْ فما أبقى

بيان هلاكت قوم ثمود _ در پى تأكيد بر ربوبيت يگانه خدا _ مى تواند بيانگر اين معنا باشد كه شرك در ربوبيت، ريشه ظلم و طغيان قوم ثمود و هلاكت آنان بوده است.

آثار عقيده به توحيد ربوبى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - مؤمنون - 23 - 26 - 3

3 - اعتقاد به ربوبيت خداى يگانه ، مستلزم بردن نياز ها به درگاه او

قال ربّ انصرنى بما كذّبون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 -

مؤمنون - 23 - 39 - 3

3 - اعتقاد به ربوبيت خداى يگانه ، مستلزم بردن نياز ها به درگاه او است .

قال ربّ انصرنى بما كذّبون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - مؤمنون - 23 - 57 - 1

1 - اعتقاد راستين به ربوبيت يگانه خداوند ، مستلزم بيم داشتن از عذاب او و نگران بودن از فرجام كار خويش

إنّ الذين هم من خشية ربّهم مشفقون

{خشية} به معناى ترس، بيم و هراس است. عبارت {من خشية ربّهم}، به تقدير {من خشية عذاب ربّهم} مى باشد. {إشفاق} (مصدر {مشفقون}) نيز به معناى نگرانى، پريشانى، تشويش خاطر، اضطراب و در بيم و اميد بودن است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - مؤمنون - 23 - 58 - 1

1 - اعتقاد راستين به ربوبيت يگانه خداوند ، مستلزم ايمان آوردن به نشانه ها و آيات او است .

و الذين هم بايت ربّهم يومنون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - شعراء - 26 - 29 - 3

3 - اعتقاد به ربوبيت مطلق و يگانه خدا ، مستلزم نفى الوهيت از غير او

قال فرعون و ما ربّ الع_لمين . قال ربّ السم_وت و الأرض ... قال لئن اتّخذت إل_هًا

برداشت ياد شده بر اين اساس است كه موسى(ع) از ربوبيت خدا سخن مى راند; ولى فرعون بر الوهيت خويش بيمناك شده بود و اين مى رساند كه حتى در فرهنگ مردم آن زمان ميان ربوبيت و الوهيت ملازمه اى تفكيك ناپذير وجود داشته است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - شعراء - 26 -

227 - 4

4 - ايمان و اعتقاد به پروردگار يگانه ، مايه رهايى انسان از وادى حيرت و سرگردانى در عقيده و عمل

ألم تر أنّهم فى كلّ واد يهيمون . .. إلاّ الذين ءامنوا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - نمل - 27 - 79 - 2

2 - اعتقاد به ربوبيت خداى يگانه و قدرت قاهر و علم گسترده او ، مقتضى توكل كردن انسان به او

إنّ ربّك يقضى بينهم بحكمه و هو العزيز العليم . فتوكّل على اللّه

تفريع {توكّل على اللّه} بر {إنّ ربّك يقضى . .. و هو العزيز العليم} بيانگر مطلب ياد شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - شورى - 42 - 15 - 27

27 - خصومت و ستيز پيروان اديان توحيدى با توجه به وحدت پروردگار و بازگشت عمل هر انسان به خودش ، فاقد منطق و توجيه

اللّه ربّنا و ربّكم لنا أعم_لنا و لكم أعم_لكم لا حجّة بيننا و بينكم

بنابراين كه مراد از {لاحجّة}، نفى خصومت و نزاع باشد، برداشت بالا به دست مى آيد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - احقاف - 46 - 13 - 9

9- توحيد ربوبى و اعتقاد به حاكميت يگانه خدا بر هستى ، آرامش بخش روح و انديشه مؤمنان راستين

إنّ الذين قالوا ربّنا اللّه ثمّ استق_موا فلاخوف عليهم و لا هم يحزنون

به كار رفتن واژه {ربّ} به جاى ديگر اوصاف الهى و نيز ارتباط {قالو ربّنا اللّه} با {فلا خوف. ..}، مى رساند كه اعتقاد به توحيد ربوبى و اين كه امور تنها در پرتو تدبير او صورت مى گيرد،

نقش اساسى در آرامش خاطر مؤمنان مقاوم دارد.

اجتناب از شرك ربوبى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 38 - 5

5- توحيد ، مستلزم پرهيز از هرگونه شركورزى در ربوبيّت خدا است .

ل_كنّاْ هو اللّه ربّى و لاأشرك بربّى أحدًا

استهزاى توحيد ربوبى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - صافات - 37 - 12 - 3

3 - مشركان _ به رغم مشاهده عظمت آفرينش و آيات الهى در طبيعت _ تعاليم قرآن ( معاد و احياى مجدد انسان ها و توحيد ربوبى و . . . ) را به تمسخر مى گرفتند .

إنّ إل_هكم لوحد . .. فاستفتهم أهم أشدّ خلقًا... بل عجبت و يسخرون

اظهار توحيد ربوبى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - مدثر - 74 - 3 - 2

2 - به بزرگى ياد كردن خداوند و اظهار توحيد ربوبى او ، از نخستين برنامه هاى رسالت پيامبر ( ص )

و ربّك فكبّر

برداشت ياد شده مبتنى بر اين احتمال است كه مقصود از {فكبر} به بزرگى ياد كردن خداوند در ميان مردم باشد; مثلاً بگويد: اللّه أكبر و. .. .

اقرار به توحيد ربوبى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - مؤمنون - 23 - 87 - 1

1 - اعتراف به حاكميت و ربوبيت يگانه خدا بر جهان هستى ، امرى غير قابل گريز براى هر انسان دانشور و خردورز

إن كنتم تعلمون. .. قل من ربّ السم_وت السبع... سيقولون للّه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - شعراء - 26 - 47

- 1

1 - اعتراف ساحران به پروردگار جهانيان و ايمان به توحيد ربوبى ، پس از مشاهده معجزه موسى و بطلان سحر خويش

فألقى موسى عصاه . .. قالوا ءامنّا بربّ الع_لمين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - نمل - 27 - 44 - 15

15 - اعتراف بلقيس به ربوبيت يگانه خدا بر جهانيان

و أسلمت مع سليم_ن للّه ربّ الع_لمين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - فصلت - 41 - 50 - 15

15 - اعتقاد و اعتراف برخى از منكران قيامت به ربوبيت خداى يگانه

و ما أظنّ الساعة قائمة و لئن رجعت إلى ربّى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - زخرف - 43 - 46 - 10

10 - اقرار به يگايگى پروردگار هستى و اعلام پيامبرى خويش ، نخستين سخن موسى ( ع ) در برابر فرعون و فرعونيان

فقال إنّى رسول ربّ الع_لمين

اهميت توحيد ربوبى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 14 - 3

3 _ پيامبر(ص)، مأمور احتجاج با كافران درباره توحيد ربوبى

قل أغير اللّه أتّخد وليا فاطر السموت و الأرض و هو يطعم و لا يطعم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 163 - 3

3 _ پيامبر(ص) به يگانه پرستى، اخلاص در عبادت و ايمان به يكتايى خدا در ربوبيت مأمور بود.

إن صلاتى . .. لله رب العلمين. لا شريك له و بذلك أمرت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 46 - 9

9- توحيد ربوبى ، از مهم

ترين تعاليم قرآن كريم و مشركان داراى حساسيتى شديد نسبت به آن

و إذا ذكرت ربّك فى القرءان وحده ولّوا على أدب_رهم نفورًا

ذكر صفت {ربّ} از ميان ديگر اسما و صفات خداوند، به ضميمه قيد {وحده} (توحيد ربوبى) بيانگر اهميت آن در تعاليم دينى است و روى گردانى نفرت آلود مشركان از طرح آن، نشانگر حساسيت شديد آنان به آن مى باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - شعراء - 26 - 48 - 5

5 - رسالت اصلى پيامبران ، آشنا كردن انسان ها با پروردگار يگانه جهان

قالوا ءامنّا بربّ الع_لمين . ربّ موسى و ه_رون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - شورى - 42 - 16 - 7

7 - توحيد ربوبى ، ميثاق تمامى انسان ها با خدا *

و الذين يحاجّون فى اللّه من بعد ما استجيب له

{ما} در {ما استجيب له} موصول حرفى است كه با مابعد خود به تأويل مصدر مى رود. ضمير {له} به {اللّه} باز مى گردد; يعنى، {من بعد استجابتهم اللّه}. اين قيد مى تواند به ميثاق بنى آدم با خدا در عالم ذر اشاره داشته باشد; يعنى، مشركان پس از آن كه خود در پيشگاه خدا به ربوبيت بى همتاى او اعتراف كرده اند، هر دليلى بر رد ربوبيت او بياورند، در پيشگاه او پوچ و بى اعتبار است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - زخرف - 43 - 46 - 12

12 - دعوت به توحيد ربوبى ، برجسته ترين عنصر در رسالت حضرت موسى ( ع )

فقال إنّى رسول ربّ الع_لمين

از اين كه موسى(ع) در اولين

گام رسالت خويش، از ربوبيت خداوند سخن به ميان آورده است، مطلب بالا استفاده مى شود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - دخان - 44 - 8 - 6

6- بنياد هاى علمى و عقلى توحيد ربوبى ، شايسته اعتماد و اتكا است ; نه باور هاى موهوم فرهنگ شرك .

ربّكم و ربّ ءابائكم الأوّلين

در آيات پيشين، دلايل علمى و عقلى توحيد ربوبى مورد اشاره قرار گرفته است و از آن جا كه يكى از بهانه هاى مشركان در نفى توحيد، استناد به شيوه و باور پيشينيان بوده است; تعبير {ربّكم و ربّ آبائكم} _ در پى آن استدلال هاى عقلى و علمى _ مى تواند بيانگر مطلب ياد شده باشد.

اهميت دعوت به توحيد ربوبى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - زخرف - 43 - 64 - 1

1 - پيام اصلى و بنيادين عيسى ( ع ) ، دعوت مردم به توحيد در ربوبيت و پرستش خداوند يكتا است .

إنّ اللّه هو ربّى و ربّكم فاعبدوه

ايمان به توحيد ربوبى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 163 - 3،4

3 _ پيامبر(ص) به يگانه پرستى، اخلاص در عبادت و ايمان به يكتايى خدا در ربوبيت مأمور بود.

إن صلاتى . .. لله رب العلمين. لا شريك له و بذلك أمرت

4 _ توحيد در عبادت و ايمان به يكتايى خدا در ربوبيت، آيين پيامبر(ص)

إن صلاتى . .. لله رب العلمين. لا شريك له و بذلك أمرت

در آيه 161 بيان شد كه خداوند پيامبر(ص) را به راهى راست و دينى استوار هدايت كرد.

آيه مورد بحث بيان مى كند كه پيامبر(ص) به توحيد عبادى و ربوبى مأمور بود. بنابراين آيين پيامبر(ص)، توحيد در عبادت و ايمان به يكتايى خداوند است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 130 - 4

4 _ باور به توحيد ربوبى و پذيرش دعوت پيامبران ، امرى لازم بر عهده بندگان

لعلهم يذّكّرون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - حج - 22 - 18 - 4

4 - توحيد ربوبى و انقياد در برابر خدا ، ملاك داورى خداوند ميان انسان ها در قيامت

إنّ اللّه يفصل بينهم يوم القي_مة . .. ألم تر أنّ اللّه يسجد له من فى السم_وت و م

ارتباط اين آيه با آيه پيشين، اين معنا را مى رساند كه ملاك ارزيابى خداوند در داورى ميان فرقه هاى گوناگون مردم در قيامت، اصل {توحيد ربوبى و خضوع و انقياد در برابر او} خواهد بود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - شعراء - 26 - 47 - 1

1 - اعتراف ساحران به پروردگار جهانيان و ايمان به توحيد ربوبى ، پس از مشاهده معجزه موسى و بطلان سحر خويش

فألقى موسى عصاه . .. قالوا ءامنّا بربّ الع_لمين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - ممتحنه - 60 - 1 - 10

10 - ايمان مسلمانان به ربوبيت خداى يگانه ، علت اصلى اخراج ايشان از مكه به وسيله مشركان *

يخرجون الرسول و إيّاكم أن تؤمنوا باللّه ربّكم

بى منطقى شرك ربوبى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - يونس - 10 - 66 -

8

8 _ انديشه شرك در ربوبيت خداوند ، انديشه اى واهى و مبتنى بر ظن و گمان است .

و ما يتبع الذين يدعون من دون اللّه شركاء إن يتبعون إلا الظن

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 72 - 9

9 - توصيف مخلوقى ناتوان به ربوبيت ، در برابر خداوند خالق انسان ، كارى ناروا و فاقد دليل و برهان است .

لن نؤثرك . .. والذى فطرنا

عبارت {والذى فطرنا} عطف بر {ما جائنا} است; يعنى، {لن نؤثرك على الذى فطرنا} (ما تو را [اى فرعون كه مخلوقى بيش نيستى] بر خدايى كه ما را آفريده است بر نمى گزينيم). اين جمله، حاوى استدلالى متقن است; يعنى، چون خدا آفريدگار است و نيز ربوبيت خود را با بينات به ما ابلاغ نموده است، انتخاب غير او براى ربوبيت سزاوار نيست.

پرسش از توحيد ربوبى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - نبأ - 78 - 1 - 6

6 - يگانگى خداوند در تدبير جهان ، محور پرسش هاى ترديدآميز اهل مكّه در عصربعثت *

عمّ يتساءلون

گرچه بخش عظيمى از آيات اين سوره درباره حوادث قيامت است; ولى آيات آغازين آن _ كه درباره قدرت خدا و حاكميت خواست او بر جهان است _ مى تواند قرينه باشد كه مورد سؤال در {يتسائلون} وابستگى همه كارها به خداوند و بى نقش بودن بت ها در كار تدبير جهان است.

پوچى شرك ربوبى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 56 - 15

15- معتقدان به شرك ربوبى ( شريك داشتن خدا

در روزى رسانى ) ، اعتقاد خود را بر دروغى ساختگى بنا كرده اند .

بربّهم يشركون . .. و يجعلون لما لايعلمون نصيبًا ... عمّا كنتم تفترون

{يفترون} (از مصدر ثلاثى فرى) به معناى دروغ است و تفاوتش با كذب (عدم مطابقت خبر با واقع) در اين است كه افترا، ساختگى و جعلى است (فرى فلان الكذب إذا اختلقه).

تبرى از شرك ربوبى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 50 - 18

18_ يوسف ( ع ) در پيامش به پادشاه ، به او گوشزد كرد كه وى را رب و مالك خويش نخواهد دانست و خود را بنده او نخواهد شمرد .

إن ربى بكيدهنّ عليم

تبليغ توحيد ربوبى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - شعراء - 26 - 24 - 5

5 - بيان توحيد و يگانگى پروردگار ، مهم ترين پيام عقيدتى موسى ( ع ) براى فرعونيان

إنّا رسول ربّ الع_لمين . .. قال فرعون و ما ربّ الع_لمين . قال ربّ السم_وت و الأر

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - دخان - 44 - 20 - 3

3- تأكيد موسى ( ع ) ، بر توحيد و ربوبيت يگانه خداوند در قبال جامعه فرعونى

و إنّى عذت بربّى و ربّكم

تكرار {ربّ}، اشاره به مطلب بالا دارد.

تذكر توحيد ربوبى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - شعراء - 26 - 26 - 3

3 - ربوبيت يگانه خدا نسبت به همه انسان ها چونان ربوبيت يگانه او بر آسمان ها و زمين تذكر موسى به فرعون و فرعونيان

قال ربّ

السم_وت و الأرض . .. قال ربّكم و ربّ ءابائكم الأوّلين

تكذيب توحيد ربوبى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - حديد - 57 - 8 - 8

8 - كفر ورزيدن به خداوند و انكار ربوبيت يگانه او ، خروج از فطرت و شكستن ميثاق است .

و ما لكم لاتؤمنون باللّه . .. و قد أخذ ميث_قكم

توحيد ربوبى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 130 - 5

5 - توحيد ربوبى و افعالى و تسليم بودن در برابر خدا و تصديق رسالت پيامبر اكرم ( ص ) و كتاب آن حضرت ( قرآن ) ، از اصول آيين ابراهيم است .

وابعث فيهم رسولا . .. و من يرغب عن ملة إبرهيم

آيه مورد بحث انسانها را به گزينش آيين ابراهيم دعوت مى كند و آيه هاى گذشته، اشاره به اصول اين آيين دارد. جمله {ربنا تقبل ...} بيانگر اين است كه: ابراهيم(ع) به توحيد ربوبى و افعالى و ... معتقد بود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 139 - 4

4 - اعتقاد اهل كتاب و مسلمانان به ربوبيت خداى يكتا ، از دلايل نابجا بودن محاجه اهل كتاب با مسلمانان درباره خدا و شؤون او ( برانگيختن پيامبران )

أتحاجوننا فى اللّه و هو ربنا و ربكم

جمله {و هو ربنا . ..} حاليه است و بيانگر وجه توبيخ و اعتراض به اهل كتاب مى باشد; يعنى، معقول نيست كه درباره خدا و شؤون او با ما بحث كنيد; زيرا او همان گونه كه پروردگار شماست، پروردگار ما نيز

هست. اگر از نژاد شما پيامبرى مى فرستد، قادر است از نژاد عرب نيز پيامبرى را مبعوث كند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - آل عمران - 3 - 191 - 18

18 _ تفكّر در آفرينش آسمان و زمين ، موجب درك توحيد ربوبى ( جهان بينى توحيدى ) و اعتراف به آن

يتفكّرون فى خلق السّموات و الارض ربّنا ما خلقت هذا باطلاً

چون پس از تفكّر، خداوند را با ربّنا (پروردگار همه ما) ياد مى كنند، معلوم مى شود كه آدمى با انديشه در آفرينش، مى تواند به ربوبيت خداوند نسبت به همگان (توحيدى ربوبى) دست يابد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - آل عمران - 3 - 194 - 8

8 _ اعتقاد خردمندان ، به توحيد ربوبى

ربّنا و اتنا ما وعدتنا على رسلك و لا تخزنا يوم القيمة

چون خردمندان تمامى افعال (خلقت، وارد ساختن ستمگران به دوزخ، ارسال رسولان و ميراندن انسانها و . .. ) را پرتوى از ربوبيّت خداوند مى دانند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 28 - 6

6 _ هابيل ، انسانى خداترس و مؤمن به توحيد ربوبى

انى اخاف اللّه رب العلمين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 72 - 9

9 _ دعوت مسيح ( ع ) از بنى اسرائيل به پرستش خداى يگانه و توحيد ربوبى

و قال المسيح يبنى اسرءيل اعبدو اللّه ربى و ربكم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 102 - 1

1 _ تنها خداى

مبدع آسمانها و زمين و آفريننده هستى و بى نياز از شريك و فرزند، شايسته پروردگارى آدميان است.

بديع السموت . .. ذلكم الله ربكم لا إله إلا هو

در آيه گذشته، صفات متعددى براى خداوند ذكر گرديد و {ذلكم} در اين آيه اشاره به خداوند، با تمامى صفات مذكور در آيه پيشين، است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 129 - 6،8،11

6 _ خدا ، تنها محور اتكا و توكل مردان الهى

فقل حسبى اللّه لا إله إلا هو عليه توكلت

8 _ عرش ( مركز اداره هستى ) تنها تحت ربوبيت و مديريت خداوند يكتاست .

لا إله إلا هو . .. و هو رب العرش العظيم

11 _ خداوند ، داراى قدرتى بى چون و چرا و حاكميتى بى بديل ، بر مجموعه هستى

هو رب العرش العظيم

لزوم اتكا داشتن بر خدا _ به دليل ربوبيت او _ نشانگر اين است كه حكم و اراده اش، همواره بر كل هستى نافذ است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - يونس - 10 - 3 - 15،16،19

15 _ هر گونه دخل و تصرف در امور نظام هستى از سوى وسايط و عوامل ( شفيعان ) در گرو اذن خداوند است .

يدبر الأمر ما من شفيع إلا من بعد إذنه

16 _ خداى خالق ، مدبر و فرمانرواى جهان ، پروردگار حقيقى و مربى انسانهاست .

الذى خلق السموت و الأرض . .. ثم استوى على العرش يدبر الأمر ... ذلكم اللّه ربكم

19 _ تنها خداوندِ خالقِ مدبر ، پروردگار انسان ها و شايسته پرستش است .

اللّه الذى خلق . .. ثم

استوى ... يدبر الأمر ... ذلكم اللّه ربكم فاعبدوه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - يونس - 10 - 10 - 12

12 _ خدا ، پروردگار بى همتاى همه هستى است .

أن الحمد للّه رب العلمين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - يونس - 10 - 31 - 3،13،15

3 _ تأمين بىوقفه رزق و روزى انسان ها از سوى خدا ، جلوه اى از ربوبيت بى همتاى اوست .

قل من يرزقكم من السماء و الأرض

اين آيه شريفه _ به قرينه آيه بعد _ در مقام رد پندار ربوبيت غير خدا و توجه دادن شرك پيشگان به ربوبيت بى همتاى خداست. گفتنى است كه به كارگيرى فعل مضارع (يرزقكم) بيانگر استمرار روزى و بىوقفه بودن آن است.

13 _ وحدت تدبير در جهان آفرينش ، نشانه وحدت ربوبيت و بى اساس بودن انديشه شرك است .

و من يدبر الأمر فسيقولون اللّه

وحدت تدبير از وحدت مدبر _ كه جمله {و من يدبر الأمر} بر آن دلالت دارد _ استفاده مى شود.

15 _ تدبير امور جهان آفرينش ، تنها در دست خداست .

و من يدبر الأمر فسيقولون اللّه

{ال} در {الأمر} عوض از مضاف اليه محذوف است و به قرينه مقام _ كه در بيان ربوبيت خدا بر جهان و انسانهاست _ تقدير آن {و من يدبر أمر الخلق} مى باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 48 - 10

10_ تدبير امور انسان هاى مؤمن و كافر ، تحولات جوامع بشرى و سرنوشت آنها ، به دست خدا و در اختيار اوست .

اهبط بسل_م

منا . .. و أمم سنمتعهم ثم يمسّهم منا عذاب أليم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 52 - 4

4_ حصر ربوبيت به خداوند و او را مدبر امور همگان دانستن ، از تعاليم هود ( ع ) به قوم خويش

استغفروا ربكم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 56 - 8

8_ همه موجودات زنده ، تحت فرمان و حاكميت خداوند هستند .

ما من دابّة إلاّ هو ءاخذ بناصيتها

{ناصية} به قسمت جلوى سر گفته مى شود و گاهى به موهاى جلوى سر نيز به اعتبار رستنگاهش ، اطلاق مى گردد. گرفتن جلوى سر و يا موهاى آن ، كنايه از تسلط و حاكميت مى باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 90 - 6

6_ حصر ربوبيت به خداوند ، لزوم استغفار و تقرب به درگاه خدا از تعاليم شعيب ( ع )

واستغفروا ربكم ثم توبوا إليه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - رعد - 13 - 30 - 10

10_ تنها خداوند رحمان ، مدبر و مربى پيامبر ( ص )

قل هو ربى لا إله إلاّ هو

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - رعد - 13 - 33 - 1،2

1_ موجوديّت انسان ها و دستاوردهايشان و نيز تدبير امور آنان به دست خداوند است .

أفمن هو قائم على كل نفس بما كسبت

از معانى {قائم بودن بر كسى} در اختيار داشتن شؤون آن كس، تدبير امور او و قوام بخشيدن به وى است. حرف {باء} در

{بماكسبت} به معناى {مع} مى باشد و مراد از {من هو...} خداوند متعال است. بنابراين مفاد {من هو قائم...} اين است كه: خداوند قوام بخش انسانها و هر آنچه به دست آورده اند مى باشد و او شؤون ايشان را اداره و تدبير مى كند.

2_ هيچ كس و هيچ چيز ( معبود هاى اهل شرك و . . . ) هم پايه خداوند نبوده و به تدبير امور انسان ها و قوام بخشيدن به آنان توانا نيست .

أفمن هو قائم على كل نفس بما كسبت

{من} در {أفمن هو . ..} مبتداست و خبر آن شبه جمله اى همانند {كمن ليس كذلك} است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - ابراهيم - 14 - 18 - 5

5- همه انسان ها ، حتى كفار ، تحت ربوبيت خداوندند .

مثل الذين كفروا بربّهم أعم_لهم كرماد اشتدّت به الريح

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 14 - 10

10- ربوبيّت بر انسان ها و جهان آفرينش ، به هم پيوسته و تفكيك ناپذير است .

ربّنا ربّ السم_وت و الأرض لن ندعوا من دونه

اصحاب كهف، با مفروض دانستن ربوبيّت خداوند بر آفرينش، ربّ خود را نيز با بيان {ربّنا. ..} همان {ربّ} آسمان ها و زمين دانسته و تفكيك بين اين دو را مردود شمرده و با جمله {لقد قلنا إذاً شططاً} بر آن تأكيد كرده اند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 38 - 4

4- اللّه ، يگانه مالك و مدبّر انسان و جهان هستى است .

ل_كنّاْ هو اللّه ربّى

جلد -

نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 39 - 6

6- هستى ، تحت مشيّت و مديريت و نيروى خداوند يگانه است .

ما شاء اللّه لاقوّة إلاّ باللّه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 51 - 6

6- خداوند ، در خلق و نيز تدبير و مديريت جهان ، يگانه است و شريكى ندارد .

أفتتّخذونه و ذرّيّته أولياء من دونى . .. ما أشهدتّهم خلق السم_وت والأرض

با استفاده از ارتباط دو آيه، تعبير {أولياء من دونى} اشاره به توحيد در تدبير و ولايت دارد و ضمير مفرد متكلم در {ما أشهدتّهم} توحيد در آفرينش را تبيين مى كند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 65 - 13

13- جز خداوند ، هيچ موجودى شايسته نام مقدس { ربّ و پروردگار جهان } نيست .

ربّ السموت والأرض . .. هل تعلم له سميًّا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 33 - 5

5- آفرينش و تدبير جهان از جانب خداوند ، دو اصل تفكيك ناپذير در جهان بينى توحيدى است .

و ما خلقنا السماء . .. و جعلنا ... و هو الذى خلق ... كلّ فى فلك يسبحون

سياق آيات در مقام ردّ انديشه مشركان است كه براى خداوند مقام خالقيت، و براى خدايان خويش مقام تدبير قائل بودند و خداوند در آيات پيشين مقام تدبير و در اين آيه مقام آفرينش را به خود نسبت داده و جدايى آن دو مقام را مردود دانسته است.

جلد - نام سوره - سوره

- آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 56 - 2

2- انسان و جهان ، ربّ واحدى دارند .

بل ربّكم ربّ السموت والأرض

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 92 - 4

4- تنها خداوند ، پروردگار شايسته پرستش است .

أنا ربّكم فاعبدون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - حج - 22 - 6 - 1

1 - تنها خداوند ، حق و پروردگار شايسته پرستش است .

فإنّا خلقناكم . .. و ترى الأرض هامدة ... ذلك بأنّ اللّه هو الحقّ

{ذلك} در اين جا به دو چيز اشاره دارد: 1_ به قدرت نمايى هاى خدا در آفرينش انسان از خاك بى جان و مراحل رشد او در رحم و خارج از آن (فإنّا خلقناكم من تراب. ..) 2_ به جلوه هاى قدرت خدا در رويش و رشد انواع گياهان در زمين (و ترى الأرض هامدة...). {باء} در {بأنّ الله} سببيه است. {ال} در {الحق} جنسيه و مفيد حصر مى باشد و روى سخن با مردمى است كه گرفتار پندارهاى شرك آميز بودند و گمان مى كردند كه غير از خدا، خدايان ديگرى نيز در سرنوشت آنها تأثير مى گذارند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - حج - 22 - 31 - 1

1 - خدا ، پروردگارى بى شريك است .

حنفاء للّه غير مشركين به

{حنفاء} جمع {حنيف} و حال براى فاعل {فاجتنبوا}است. {حنف} نيز (مصدر {حنيف}) به معناى گرويدن است. {لام} در {للّه} به معناى {إلى} است. يعنى: {اجتنبوا التقرب من الأوثان حالكونكم مائلين منها إلى اللّه; از نزديك شدن به

بت ها پرهيز كنيد، در حالى كه گروندگان خالصى باشيد از آنها به خدا}. به هر حال آيه فوق، بيانگر ربوبيت يگانه خدا، نفى ربوبيت غير او، لزوم پرستش خدا، روى برتافتن از پرستش غير او و بالاخره ارزش يكتاپرستى و مقام والاى موحدان و زشتى بت پرستى و پيامدهاى شوم آن است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - حج - 22 - 64 - 3

3 - خدا ، پروردگار بى همتاى سراسر هستى

له ما فى السم_وت و ما فى الأرض

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - حج - 22 - 65 - 4

4 - توجه به تسخير طبيعت براى انسان ، حركت كشتى در دريا و امنيت زمين از برخورد با كرات و سنگ هاى آسمانى ، زمينه روشنى براى ره يابى به توحيد ربوبى خداوند

ألم تر أنّ اللّه سخّر. .. أن تقع على الأرض

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - حج - 22 - 71 - 4،5

4 - خداوند ، به هيچ موجودى ، هيچ گونه اقتدارى براى تدبير امور جهان ، عطا نكرده است .

و يعبدون من دون اللّه ما لم ينزّل به سلط_نًا

5 - خدا ، پروردگار بى همتا و مدبر يگانه سراسر هستى

و يعبدون من دون اللّه ما لم ينزّل به سلط_نًا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - مؤمنون - 23 - 59 - 2

2 - خدا ، تنها مربى و پروردگار انسان ها است .

و الذين هم بربّهم لايشركون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - مؤمنون - 23 -

116 - 10

10 - جهان ، تحت تدبير و اداره خداى يگانه و بى همتا است .

فتع_لى اللّه الملك الحقّ لا إل_ه إلاّ هو ربّ العرش الكريم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - نور - 24 - 42 - 2،6

2 - جهان هستى ، تنها تحت قدرت و تدبير خداوند است .

و للّه ملك السم_وت و الأرض

لازمه فرمان روايى انحصارى خداوند بر جهان، اين است كه جهان، تنها تحت قدرت و تدبير او باشد.

6 - انحصار فرمان روايى جهان به خداوند و مرجع و مقصد بودن او براى حركت تمامى موجودات ، فلسفه تسبيح همه آنها براى خداوند است .

ألم تر أنّ اللّه يسبّح له من فى السم_وت . .. و للّه ملك السم_وت و الأرض و إلى ال

يادآورى فرمان روايى خداوند بر جهان آفرينش، پس از بيان تسبيح همه موجودات براى خداوند، مى تواند گوياى اين حقيقت باشد كه آنچه موجودات جهان را به تسبيح خدا برمى انگيزاند، مالكيت و فرمانروايى انحصارى خداوند بر جهان است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - شعراء - 26 - 47 - 3

3 - تمامى جهان هستى ، تحت ربوبيت واحد خداوند

بربّ الع_لمين

{العالمين} جمع با الف و لام و مفيد استغراق است. بنابراين {ربّ العالمين}; يعنى، پروردگار همه جهانيان.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - شعراء - 26 - 192 - 8

8 - مجموعه نظام هستى ، تحت تدبير و ربوبيت يگانه خداوند

و إنّه لتنزيل ربّ الع_لمين

{العالمين} جمع همراه با {ال} و مفيد عموم است. بنابراين {ربّ العالمين}; يعنى، پروردگار همه عالم ها.

جلد - نام سوره

- سوره - آيه - فيش

14 - لقمان - 31 - 26 - 9

9 - هيچ كس در خالقيت و مالكيت ، و در نتيجه ، مديريت خداوند بر عالم ، شريك او نيست . *

من خلق السموت و الأرض . .. للّه ما فى السموت و الأرض إنّ اللّه هو الغنىّ

بيان اعتراف مشركان به توحيد در خالقيت خداوند و سپس تبيين مالكيت انحصارى او برپديده هاى عالم و اعلام بى نيازى مطلق او، مى تواند بيان كننده اين باشد كه در تدبير عالم نيز شريكى ندارد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - سجده - 32 - 4 - 8،12

8 - خلق و تدبير جهان ، نشأت يافته از مبدأ واحد است .

اللّه الذى خلق . .. ثمّ استوى على العرش

12 - يكتايى خدا در خلق و تدبير عالم ، دليل وجود نداشتن سرپرست و ياورى براى انسان ها جز خود او است .

اللّه الذى خلق . .. ما لكم من دونه من ولىّ و لاشفيع

احتمال دارد ذكر {ما لكم من دونه. ..} پس از بيان يكتايى خداوند در آفرينندگى و تدبير، به اين منظور باشد كه چون همه چيز در دست اقتدار او است، كسى جز او نمى تواند ولىّ و شفيع باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - سجده - 32 - 5 - 1

1 - مجموعه امور هستى ( آسمان و زمين ) ، تحت تدبير خداى يكتا است .

يدبّر الأمر من السماء إلى الأرض

{أمر} به معناى {فعل و شأن} است و {ال} در آن، براى جنس بوده و در نتيجه، دلالت بر همه

امور و كارها مى كند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - سبأ - 34 - 22 - 10

10 - خداوند ، مالك مطلق عالم است و خود به تنهايى امور آن را تدبير مى كند .

قل ادعوا الذين زعمتم من دون اللّه لايملكون مثقال ذرّة فى السم_وت و لا فى الأرض و

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - سبأ - 34 - 24 - 2

2 - پيامبر ( ص ) ، مأمور پرسش از مشركان درباره منشأ روزيشان جهت هدايت آنان به توحيد ربوبى

قل من يرزقكم من السم_وت و الأرض

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - فاطر - 35 - 40 - 3

3 - خداوند ، در آفرينش جهان ( آسمان ها ، زمين و . . . ) و تدبير امور آن ، بى شريك است .

قل أرءيتم شركاءكم الذين تدعون من دون اللّه أرونى ماذا خلقوا من الأرض أم لهم شرك

برداشت ياد شده، با توجه به اين نكته است كه امر {أرونى} تعجيزى است و مفاد آن چنين مى باشد: شما مشركان از آوردن نمونه اى از دخالت معبودهايتان در آفرينش ناتوانيد. بنابراين خداوند در آفرينش و تدبير جهان بى شريك مى باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - يس - 36 - 25 - 6

6 - خداوند ، پروردگار حقيقى انسان ها است .

ءامنت بربّكم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - صافات - 37 - 5 - 1

1 - جهان طبيعت ( آسمان ها ، زمين و پديده هاى ميان آنها )

، تحت ربوبيت خداى يگانه است .

إنّ إل_هكم لوحد . ربّ السم_وت و الأرض و ما بينهما

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - صافات - 37 - 87 - 4

4 - خدا ، پروردگار جهانيان است .

بربّ الع_لمين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - صافات - 37 - 126 - 2

2 - خداوند ، ربّ و پروردگار همه انسان ها است .

اللّه ربّكم و ربّ ءابائكم الأوّلين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - صافات - 37 - 180 - 2

2 - خداوند ، تنها پروردگار صاحب عزت

سبح_ن ربّك ربّ العزّة

اضافه {ربّ} به {عزّة}، اضافه اختصاصيه و مفيد معناى لامِ اختصاص است; مانند: {صاحب صدق} (كسى كه راستى به او اختصاص دارد).

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - غافر - 40 - 64 - 18

18 - تمامى موجودات جهان هستى ، تحت ربوبيت خداوند هستند .

اللّه ربّ الع_لمين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - غافر - 40 - 81 - 1

1 - خداوند ، آيات و نشانه هاى قدرت و ربوبيت بى همتاى خود را به انسان ها نشان داده و شناسانده است .

و يريكم ءاي_ته

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - فصلت - 41 - 9 - 10،14

10 - تنها آفريننده زمين ، پروردگار و مدبر عالم هستى است .

لتكفرون بالذى خلق الأرض . .. ذلك ربّ الع_لمين ${ذلك} به قرينه مقام خبر مقدم و {ر

{ذلك} به قرينه مقام خبر مقدم و {ربّ العالمين} مبتداى مؤخر است و تقديم خبر بر

مبتدا مفيد حصر است.

14 - داشتن شريك ، دور از ساحت بلند ربوبيت خدا است .

و تجعلون له أندادًا ذلك ربّ الع_لمين

تعبير {ذلك} كه اشاره به دور است مى تواند بيان كننده رفعت مقام ربوبى از داشتن شريك باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - فصلت - 41 - 29 - 2

2 - كشف و ظهور ربوبيت بى همتاى الهى در قيامت ، براى كافران

و قال الذين كفروا ربّنا

از اقرار كافران به ربوبيت الهى (ربّنا)، مطلب بالا استفاده مى شود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - فصلت - 41 - 30 - 2،3

2 - تنها خداوند ، پروردگار و مدبر امور انسان ها است .

إنّ الذين قالوا ربّنا اللّه

با توجه به حصر مستفاد از {ربّنا اللّه}، مطلب بالا قابل برداشت است.

3 - توحيد در ربوبيت ، از محور هاى عمده اختلاف يكتاپرستان و مشركان

إنّ الذين قالوا ربّنا اللّه

خداوند پس از بيان حال كافران، به بيان ويژگى ها و سرنوشت مؤمنان پرداخته و در اين راستا شعار {توحيد ربوبى} را به عنوان اولين ويژگى آنان مطرح مى كند. از اين مطلب برداشت بالا به دست مى آيد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - فصلت - 41 - 40 - 3

3 - بى اعتنايى به دلايل توحيد ربوبى در جهان هستى ، نمود آشكار كژانديشى و الحاد است .

و من ءاي_ته . .. و من ءاي_ته ... إنّ الذين يلحدون فى ءاي_تنا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - شورى - 42 - 15 - 22

22 - خداوند ، پروردگار يگانه همه

انسان ها

اللّه ربّنا و ربّكم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - زخرف - 43 - 64 - 5

5 - تنها خداوندى كه ربوبيت جهان هستى را عهده دار است ، شايسته عبادت و پرستش مى باشد .

إنّ الله هو ربّى و ربّكم فاعبدوه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - دخان - 44 - 7 - 1

1- فرستنده قرآن و رسولان ، همان پروردگار يگانه آسمان ها و زمين و موجودات است .

إنّا أنزلنه . .. إنّا كنّا مرسلين ... ربّ السموت و الأرض و ما بينهما

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - جاثيه - 45 - 36 - 4،9

4 - خداوند ، يگانه پروردگار آسمان ها و زمين و تمامى جهانيان

ربّ السموت و ربّ الأرض ربّ الع_لمين

9 - حاكميت تدبير و مديريت خداوند يكتا ، بر كل نظام هستى

فللّه الحمد ربّ السموت و ربّ الأرض ربّ الع_لمين

تكرار واژه {ربّ} در آيه شريفه، مى تواند در راستاى شرك زدايى و تثبيت باور به حاكميت مطلق ربوبيت خداوند باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - جاثيه - 45 - 37 - 3

3 - ربوبيت يگانه خداوند در جهان هستى ، نمودى از عظمت و كبريايى او است .

ربّ السموت و ربّ الأرض . .. و له الكبرياء

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - ذاريات - 51 - 23 - 3

3 - آسمان و زمين ، تحت ربوبيت الهى و تدبير يگانه آن ، شايان تأمل و درس آموزى

فَوَربّ السّماء و الأرض

اهميت ربوبيت الهى نسبت به آسمان و

زمين، از آن جهت مى باشد كه مورد قسم قرار گرفته است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - نجم - 53 - 49 - 1

1 - تمامى قلمرو هستى ، در انحصار ربوبيت خداوند ، از زمين خاكى تا ستاره { شِعرى }

و أنّه هو ربّ الشِعرى

تصريح به {شعرى}، مى تواند از آن جهت باشد كه اين ستاره، در نقطه اى بس دور در فضا قرار دارد و يادكرد آن در حقيقت، براى بيان يگانگى ربوبيت خداوند بر تمام قلمرو گسترده هستى است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - رحمن - 55 - 10 - 5

5 - سامان زمين و نظام آسمان ، تحت ربوبيت يگانه خداوند

الرحم_ن . .. و السّماء رفعها ... و الأرض وضعها

آيه شريفه، همراه با همه پيام هايى كه دارد، ممكن است ردّى بر اين نظريه مشركان باشد كه قائل به وجود مدبرهايى غير از خدا در آسمان و زمين هستند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - حديد - 57 - 4 - 5

5 - تدبير و اداره امور جهان در اختيار خداوند است .

خلق السم_وت . .. ثمّ استوى على العرش

{عرش}، به معناى تخت است و مراد از آن تخت حكومت و اداره امور جهان است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - حشر - 59 - 23 - 2

2 - يگانه مدبّر و فرمانرواى جهان هستى ، شايسته مقام خداوندى و پرستش است .

هو اللّه الذى لا إل_ه إلاّ هو الملك

وصف {الملك} براى جمله قبل، اشعار به عليت دارد.

جلد - نام سوره - سوره

- آيه - فيش

20 - علق - 96 - 1 - 13

13 - ربوبيت ( مالكيت و تدبير امور ) ، ويژه خالق موجودات است .

ربّك الذى خلق

توصيف خداوند به {الذى خلق} _ پس از بيان ربوبيت او _ بيانگر اين نكته است كه خالقيت او، دليل بر ربوبيت او است.

توحيد ربوبى اصحاب كهف

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 10 - 6

6- اصحاب كهف ، گروهى يكتاپرست و داراى معرفت به ربوبيّت يگانه خدا

فقالوا ربّنا ءاتنا من لدنك رحمة

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 14 - 7

7- اعلام ربوبيّت يگانه خدا بر كلّ هستى و بيزارى از پرستش غير او ، شعار و محور قيام اصحاب كهف بود .

فقالوا ربّنا ربّ السم_وت و الأرض لن ندعوا من دونه إل_هًا

توحيد ربوبى اهل يقين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - دخان - 44 - 7 - 5

5- اهل يقين ، قادر به درك و شناخت ربوبيت يگانه خداوند بر نظام هستى

ربّ السموت و الأرض و ما بينهما إن كنتم موقنين

توحيد ربوبى در آفرينش

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - يونس - 10 - 6 - 9

9 _ تنها تقواپيشگان ، قادرند كه دلايل وحدت تدبير موجود در جهان آفرينش را درك كنند .

إن فى اختلف الّيل و النهار . .. لأيت لقوم يتقون

توحيد ربوبى عاقلان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - رعد - 13 - 4 - 9

9_ تنها صاحبان عقل و فهم

بر دريافت ربوبيت خدا و يكتايى او در تدبير هستى توانايند .

إن فى ذلك لأي_ت لقوم يعقلون

حقانيت توحيد ربوبى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - يونس - 10 - 32 - 3

3 _ توحيد ( اعتقاد به ربوبيت بى همتاى خدا ) آيينى حق و يكتاپرستى سلوك راه هدايت است .

فذلكم اللّه ربكم الحق فماذا بعد الحق إلا الضلل

درك كنندگان توحيد ربوبى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - يونس - 10 - 6 - 9

9 _ تنها تقواپيشگان ، قادرند كه دلايل وحدت تدبير موجود در جهان آفرينش را درك كنند .

إن فى اختلف الّيل و النهار . .. لأيت لقوم يتقون

دعوت به توحيد ربوبى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 36 - 3

3- دعوت همه مردم به پذيرش توحيد ربوبى و پرستش خداى يگانه ، از جمله سخنان عيسى ( ع ) در گهواره

و إنّ اللّه ربّى و ربّكم فاعبدوه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - شعراء - 26 - 47 - 7

7 - مبارزه با شرك و دعوت مردم به ربوبيت مطلق خداوند بر جهان هستى ، پيام اصلى حضرت موسى ( ع )

قالوا ءامنّا بربّ الع_لمين

برداشت ياد شده از اعتراف ساحران در حضور موسى(ع)، به ربوبيت مطلق خداوند بر جهان به دست مى آيد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - زخرف - 43 - 46 - 12

12 - دعوت به توحيد ربوبى ، برجسته ترين عنصر در رسالت حضرت موسى ( ع )

فقال إنّى رسول

ربّ الع_لمين

از اين كه موسى(ع) در اولين گام رسالت خويش، از ربوبيت خداوند سخن به ميان آورده است، مطلب بالا استفاده مى شود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - نازعات - 79 - 24 - 5

5 - ادعاى ربوبيت برتر ، موضع گيرى فرعون در برابر طرح توحيد ربوبى از سوى موسى ( ع )

و أهديك إلى ربّك . .. أنا ربّكم الأعلى

جمله {و أهديك إلى ربّك} در آيات پيشين، سخنى بود كه موسى(ع)، آن را با توجه به انكار ربوبيت خداوند از سوى فرعون، مطرح ساخت. فرعون در واكنش به اين دعوت، برترين ربوبيت را براى خود قائل شد.

دلايل توحيد ربوبى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 30 - 8

8- انديشيدن در پديده هاى جهان خلقت ، از راه هاى دستيابى انسان به توحيد و يگانگى خداوند

أوَلم ير الذين كفروا أنّ السموت . .. أفلايؤمنون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 80 - 6

6 _ هدايت آدمى به توحيد، خود گواه و برهانى بر يكتايى خداوند در ربوبيت است.

أتحجونى فى الله و قد هدين

از ظاهر آيه چنين بر مى آيد كه ابراهيم(ع) در برابر احتجاج مشركان به نفس هدايت شدن خود به توحيد ربوبى استدلال فرموده و اين راهيابى را دليل بر يگانگى او دانسته است. زيرا اگر چنين پروردگارى نمى بود، چنين راهى را نمى نماياند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - يونس - 10 - 6 - 6

6 _ هر پديده اى در جهان آفرينش ، حاوى

دليل هاى روشن بر تدبير و ربوبيت بى همتاى خداوند است .

و ما خلق اللّه فى السموت و الأرض لأيت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - يونس - 10 - 7 - 6

6 _ جهان آفرينش ، سرشار از آيات و دلايل روشن توحيد ربوبى

إن فى اختلف الّيل و النهار . .. لأيت ... و الذين هم عن ءايتنا غفلون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - يونس - 10 - 66 - 3

3 _ مالكيت مطلق خداوند بر جهان هستى ، دليل توحيد در ربوبيت و توحيد در عبوديت اوست .

ألا إن للّه من فى السموت و من فى الأرض و ما يتبع الذين يدعون من دون اللّه شركاء

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - يونس - 10 - 101 - 2

2 _ پديده هاى گوناگون در آسمان ها و زمين ، آيات و نشانه هاى توحيد و ربوبيت مطلق خدا بر جهان هستى است .

قل انظروا ماذا فى السموت و الأرض و ما تغنى الأيت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - رعد - 13 - 4 - 6

6_ زمين و بخش هاى متفاوت آن و درختان و كشتزارها ، از نشانه هاى خدا و يكتايى او در تدبير هستى

إن فى ذلك لأي_ت لقوم يعقلون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - رعد - 13 - 16 - 27

27_ موجودى كه خود مخلوق خداوند است نمى تواند شريك خدا در ربوبيت بوده و به خدايى پذيرفته شود .

أم جعلوا لله شركاء . .. قل الله خ_لق

كل شىء

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - ابراهيم - 14 - 34 - 11

11- تأمين همه نياز ها و خواسته هاى وجودى انسان و برخوردار ساختن وى از نعمت هاى بيشمار ، دليل توحيد ربوبى خداوند

الله الذى خلق السموت و الأرض . .. و ءاتي_كم من كلّ ما سألتموه و إن تعدّوا نعمت ا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 7 - 11

11- آفرينش موجودات و تأمين نيازمندى هاى جسمى و روحى آنان ، دليل بر توحيد ربوبى و خالقيت خداوند است .

خلق السموت . .. تع_لى عمّا يشركون ... خلق الإنس_ن ... و الأنع_م خلقهالكم ... إن

آوردن كلمه {ربّ} بعد از بيان آفرينش آسمانها و زمين و آفرينش انسان و حيوانات از سوى خداوند، بيانگر توحيد ربوبى است; كما اينكه اسناد آفرينش همه موجودات به خود بيان توحيد در خالقيت است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 72 - 10

10 - توحيد در خالقيت ، دليل و برهان توحيد در ربوبيت است .

لن نؤثرك . .. والذى فطرنا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 56 - 9

9- خالقيت خداوند نسبت به جهان ، دليل ربوبيت انحصارى او نسبت به انسان و جهان است .

قال بل ربّكم ربّ السموت والأرض الذى فطرهنّ

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - حج - 22 - 6 - 2

2 _ آفرينش انسان از خاك ، رشد مرحله به مرحله او در رحم ، صعود تدريجى از

طفوليت ( مرحله ضعف جسمى و عقلى ) به اوج جوانى و نزول تدريجى از اوج بتوانايى ( جوانى ) به حضيض ناتوانى ( كهولت و پيرى ) ، جلوه هاى ربوبيت خدا و يگانگى او

فإنّا خلقناكم من تراب . ..لكيلا يعلم من بعد علم شيئًا ... ذلك بأنّ اللّه هو الحق

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - فرقان - 25 - 2 - 9

9 _ فرمان روايى مطلق و بى همتاى خداوند ، حكايت گر حاكميت نظم و مديريت واحد بر جهان

الذى له ملك السم_وت و الأرض . .. و لم يكن له شريك فى الملك

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - نمل - 27 - 60 - 4

4 - ارتباط و هماهنگى مظاهر و پديده هاى هستى ، نشان دهنده يگانگى مدبر آن

خلق السم_وت و الأرض و أنزل لكم من السماء. .. ذات بهجة

ذكر آفرينش آسمان ها و زمين و اشاره به ارتباط، هماهنگى و پيوستگى عناصر آن (بدين صورت كه باران از آسمان ببارد، گياهان از زمين برويد، طراوت و زيبايى از آن پديد آيد و انسان با ديدن آن شادمان گردد) نشانه اى از يگانگى خالق و مدبر آن است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - نمل - 27 - 61 - 1،2،4،6

1 - آرامش زمين و آمادگى آن براى زندگى بشر ، جلوه اى ديگر از تدبير خداوند

أمّن جعل الأرض قرارًا

{قرار} مصدر به معناى اسم فاعل است; يعنى، {جعل الأرض قارة مستقرة; زمين را آرام و برقرار ساخته است تا انسان بتواند در آن زندگى كند نه مضطرب

و لرزان}. گفتنى است كه برخى از مفسران {قرار} را به معناى اسم مكان (يعنى قرارگاه) گرفته اند.

2 - رود ها و نهر هاى جارى بر بستر شكاف هاى زمين و كوه هاى استوار بر پهنه آن ، نمودى ديگر از تدبير خداى يگانه

و جعل خل_لها أنه_رًا و جعل لها روسى

{خلال} (جمع {خلل}) به معناى شكاف ها است. {نهر} (مفرد {أنهار}) مشترك لفظى است ميان آب جارى و مكانى كه در آن آب روان باشد. بنابراين، عبارت {جعل خلالها أنهاراً} را مى توان به دو صورت زير معنا كرد: 1_ شكاف هاى زمين را مكانى براى جريان آب قرار داده است. 2_ در بستر شكاف هاى زمين آب هاى روان قرار داده است.

4 - عدم امتزاج آب هاى شور و شيرين رود ها و دريا ها ، از جلوه هاى تدبير خداى يگانه

و جعل بين البحرين حاجزًا

برداشت فوق براين احتمال است كه مقصود از {البحرين} رودها و درياها باشد.

6 - ارتباط ، هماهنگى و همسويى مظاهر و پديد هاى طبيعت ، نشانى گويا بر وحدت تدبير و يگانگى مدبر آن

أمّن جعل الأرض قرارًا و جعل . .. و جعل ... أءل_ه مع اللّه

واژه {جعل} _ كه به صورت مكرر در آيه به كار رفته است _ اشاره به جلوه اى از مظاهر مفيد طبيعت دارد. اين امور در مجموع، محيطى مساعد براى حيات بشر پديد آورده است. بنابراين تعبير {أءل_ه مع اللّه} بيانگر اين مطلب است كه ميان هماهنگى نظام طبيعت و يگانگى مدبر آن، ارتباطى روشن و تنگاتنگ هست.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - نمل - 27 - 64

- 7

7 - چرخه منظم حيات و ارتباط و هماهنگى كامل ميان عوامل جوى و زمينى ، نشانه يكتايى مدبر هستى

أمّن يبدؤا الخلق ثمّ يعيده و من يرزقكم من السماء و الأرض

عبارت {من السماء و الأرض} مى تواند اشاره به وجود هماهنگى عوامل زمينى و آسمانى، در تدارك نيازمندى هاى انسان داشته باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - فاطر - 35 - 28 - 1

1 - آفرينش انسان ، جنبندگان و دام ها ( شتر ، گاو و گوسفند ) ، از نشانه هاى ربوبيت بى همتاى خداوند

ألم تر أنّ اللّه . .. و من الناس و الدّوابّ و الأنع_م

{أنعام} جمع {نَعَم} (شتر) مى باشد; ولى اين واژه در مجموع شتر، گاو و گوسفند نيز به كار مى رود; چنان كه در آيه شريفه به همين معنا استعمال شده است (مفردات راغب).

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - زمر - 39 - 8 - 6

6 - نيايش خالصانه شرك پيشگان به درگاه خداوند ، هنگام گرفتارى و مصيبت ها ، دليلى روشن بر پوچى انديشه شرك و حقانيت توحيد ربوبى

و إذا مسّ الإنس_ن ضرّ دعا ربّه منيبًا إليه

روى سخن در اين سوره، با مشركان مكه است و آيه شريفه در مقام بيان يكى از دلايل روشن بر اثبات توحيد الهى و پوچى انديشه شرك است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - زمر - 39 - 62 - 2

2 - همه پديده هاى جهان هستى ، جلوه هاى خالقيت و توحيد ربوبى خداوند است .

اللّه خ_لق كلّ شىء

آيه شريفه به قرينه آيه 64

_ كه به منزله نتيجه اين آيه بوده و در آن شرك محكوم گرديده است _ درصدد بيان نشانه هاى خالقيت خدا و اثبات توحيد ربوبى او است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - زمر - 39 - 63 - 2

2 - جهان هستى ، جلوه اى از قدرت و توحيد ربوبى خداوند است .

له مقاليد السم_وت و الأرض

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - غافر - 40 - 64 - 5،8،10

5 - ثبات زمين و قابل سكونت بودن آن براى بشر و برافراشته ساختن آسمان ، جلوه هايى از قدرت و ربوبيت بى همتاى خداوند

ذلكم اللّه ربّكم . .. اللّه الذى جعل لكم الأرض قرارًا

8 - آفرينش انسان خوش اندام و سرشار از استعداد ها و كمالات ، جلوه اى از قدرت و ربوبيت بى همتاى خداوند .

و صوّركم فأحسن صوركم

10 - فراهم ساختن تمامى نياز هاى بشر از نوع پاكيزه و دلپذير آن _ پس از آفرينش او _ جلوه اى از قدرت و ربوبيت بى همتاى خداوند

فأحسن صوركم و رزقكم من الطيّب_ت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - غافر - 40 - 67 - 16

16 - آفرينشِ انسان و سير تطور و تحوّل وى از خاك تا پيرى و مرگ ، نشانه اى از قدرت و ربوبيت بى همتاى خداوند است .

هو الذى خلقكم من تراب . .. و لتبلغوا أجلاً مسمّىً

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - غافر - 40 - 81 - 2

2 - آفرينش دام ها و كشتى ها ، از نشانه ها

و دلايل قدرت و ربوبيت بى همتاى خداوند

اللّه الذى جعل لكم الأنع_م . .. و عليها و على الفلك تحملون . و يريكم ءاي_ته

از مصاديق مورد نظر آيه شريفه براى آيات الهى، دام ها و كشتى ها (موضوع بحث آيه قبل) مى باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - فصلت - 41 - 10 - 7

7 - كوه هاى استوار ، بركت سرشار زمين ، تغيير فصل ها و تأمين نيار هاى غذايى موجودات ، از نشانه هاى ربوبيت بى همتاى خدا

ذلك ربّ الع_لمين . و جعل فيها روسى من فوقها و برك فيها و قدّر فيها أقوتها فى أرب

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - زخرف - 43 - 82 - 2

2 - عظمت و هماهنگى تدبير آسمان ها و زمين و عرش ، نشان دهنده حاكميت خداى يگانه بر هستى است .

سبح_ن ربّ السم_وت و الأرض

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - ذاريات - 51 - 23 - 5

5 - تأمين روزى زمينيان از آسمان ، نمودى از ربوبيت يگانه خداوند بر هستى

و فى السّماء رزقكم . .. فَوَربّ السّماء و الأرض

از ارتباط ميان اين آيه با آيه قبل (و فى السّماء رزقكم) مطلب بالا استفاده مى شود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - نجم - 53 - 43 - 2

2 - بازگشت تمامى افعال انسان _ حتى خنده و گريه او _ به خداوند ، نمودى از تدبير مطلقه الهى

و أنّ إلى ربّك المنتهى . و أنّه هو أضحك و أبكى

از ارتباط اين آيه با آيه

قبل، مطلب بالا استفاده مى شود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - رحمن - 55 - 16 - 2

2 - تبديل گلى خشكيده به موجودى چون { انسان } و شعله آتش به موجود زنده اى چون { جن } ، نمود ربوبيت يگانه خداوند

خلق الإنس_ن من صلص_ل كالفخار. .. فبأىّ ءالآء ربّكما تكذّبان

دلايل حقانيت توحيد ربوبى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - يونس - 10 - 12 - 6

6 _ نيايش خالصانه شرك پيشگان به درگاه خداوند ، به هنگام گرفتارى ها و مصايب ، دليلى روشن بر پوچى انديشه شرك و حقانيت توحيد ربوبى

و إذا مسّ الإنسن الضرّ دعانا

روى سخن در اين سوره با مشركان مكه است و آيه شريفه در مقام بيان يكى از دليلهاى روشن توحيد ربوبى و پوچى انديشه شرك است.

رد شرك ربوبى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 51 - 7

7- استفاده و كمك گرفتن از عوامل گمراهى در كار تدبير عالم ، دور از ساحت خداوند است .

و ما كنت متّخذ المضلّين عضدًا

جمله {ما كنت} (من اين چنين نبوده و نيستم) بيان سنت و قاعده اى در كار خداوند است. {مضلّ}، يعنى {گمراه كننده} و مصداق آن، در آيه، شياطين هستند. {عضد} به معناى {بازو} است و مراد از آن، در اين جا، كمك كار و ياور است.

روز و توحيد ربوبى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - يونس - 10 - 67 - 8

8 _ شب و روز ، داراى نشانه هاى فراوان توحيد ربوبى

براى شنوايان حق پذير

هو الذى جعل لكم الّيل . .. و النهار ... إن فى ذلك لأيت لقوم يسمعون

زمينه تكذيب توحيد ربوبى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - فصلت - 41 - 9 - 8

8 - شرك ، در بردارنده كفر و مستلزم انكار ربوبيت يگانه خداوند

و ويل للمشركين . .. قل أئنّكم لتكفرون ... و تجعلون له أندادًا

زمينه توحيد ربوبى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 1 - 10

10 _ توجه به آفرينش مجموعه جهان هستى به دست خداوند، زمينه ساز اعتقاد به توحيد ربوبى است.

الحمد للّه الذى خلق السموت و الأرض . .. ثم الذين كفروا بربهم يعدلون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 2 - 10

10 _ توجه انسان به آفرينش و مرگ خويش، زمينه شناخت ربوبيت يگانه خداوند

بربهم يعدلون. هو الذى خلقكم من طين ثم قضى أجلا ... ثم أنتم تمترون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - يونس - 10 - 32 - 1

1 _ رازقيت ، حاكميت ، حيات بخشى و تدبير خداوند نسبت به كار جهان ، جلوه هاى روشنى از ربوبيت خدا بوده و اعتقاد به آن ، مستلزم ايمان به پروردگارى بى شريك است .

قل من يرزقكم من السماء . .. فذلكم اللّه ربكم

تفريع جمله {ذلكم اللّه ربكم} با {فا}ى نتيجه، در آيه پيش (قل من يرزقكم . ..) بيانگر اين حقيقت است كه: با وجود اعتقاد به رازقيت خدا، حاكميت او بر قوا و حواس آدمى، خالقيت نسبت به جاندار

و بى جان و تدبير او نسبت به امور جهان; ايمان به ربوبيت مطلق خدا ضرورى بوده و مجالى براى پندارپروردگارى غير او باقى نمى ماند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - رعد - 13 - 4 - 11

11_ تعقّل در پديده هاى طبيعى ، آدمى را به شناخت خدا و يكتايى او در تدبير امور هستى هدايت مى كند .

إن فى ذلك لأي_ت لقوم يعقلون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 56 - 8

8- توحيد در ربوبيت ، لازمه توحيد در خالقيت است .

بل ربّكم . .. الذى فطرهنّ

آيه شريفه، براى اثبات توحيد خداوند در ربوبيت، او را به صفت خالق جهان بودن توصيف كرده است. اين توصيف بيانگر اين است كه ميان توحيد در ربوبيت و توحيد در خالقيت، پيوند ناگسستنى وجود دارد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - حج - 22 - 74 - 4

4 - ايمان به توانايى و عزّت مطلق خدا ، ره يابى به توحيد و ربوبيت يگانهءءاو است .

إنّ اللّه لقوىّ عزيز

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - شعراء - 26 - 28 - 7

7 - شناخت ربوبيت خدا در هستى ، نيازمند تعقل و پرهيز از غفلت و سطحى نگرى

قال ربّ المشرق و المغرب . .. إن كنتم تعقلون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - فصلت - 41 - 53 - 8

8 - مطالعه و تدبر در جهان آفرينش ( آفاق و انفس ) ، زمينه ساز ره يابى انسان به توحيد و

ربوبيت بى همتاى خداوند

سنريهم ءاي_تنا . .. أنّه الحق

بنابراين كه ضمير {أنّه} به {خدا} بازگردد، مطلب بالا قابل برداشت است.

زمينه شرك ربوبى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 1 - 11

11 _ كفر به يگانگى خداوند در آفرينش، زمينه پندار شرك در ربوبيت و تدبير عالم هستى

الحمد للّه الذى خلق السموت و الأرض . .. ثم الذين كفروا بربهم يعدلون

بنابراينكه {بربهم} متعلق به {يعدلون} باشد. در اين صورت {يعدلون} از ماده {عدل} به معناى همسان دانستن است و {كفروا}، با توجه به صدر آيه، به معنى كفر به توحيد در خلق است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 38 - 6،8

6- زوال ناپذير شمردن نعمت هاى دنيا و ناديده گرفتن نقش خدا در پيدايش و زوال آنها ، مستلزم شرك در ربوبيّت است .

ل_كنّاْ هو اللّه ربّى ولاأشرك بربّى أحدًا

8- شرك و غفلت از ربوبيّت خدا ، مهم ترين خطر رفاه زدگى و سرمستى به امكانات دنيوى است .

ل_كنّاْ هو اللّه ربّى و لاأشرك بربّى أحدًا

مرد مؤمن، براى جدا كردن صف خويش از ثروت مند مغرور، به دو نكته اشاره كرده است: ربوبيّت خدا و عدم شرك و با اين تعبير، ثروت مند مغرور را به غفلت از خدا و گرفتارى به شرك، هشدار داده است.

زمينه شناخت توحيد ربوبى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - يونس - 10 - 6 - 8

8 _ تقوا و پارسايى ، زمينه اى لازم براى فهم و درك دلايل توحيد ربوبى موجود در جهان آفرينش

إن فى اختلف

الّيل و النهار و ما خلق اللّه فى السموت و الأرض لأيت

زمينه عقيده به توحيد ربوبى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - زخرف - 43 - 87 - 4

4 - اعتقاد به يگانگى خالق ، مستلزم اعتقاد به يگانگى معبود و { ربّ }

يدعون من دونه . .. و لئن سألتهم من خلقهم ليقولنّ اللّه فأنّى يؤفكون

مشركان در ربوبيت الهى، قائل به شرك بودند و خداوند براى تبيين بطلان اعتقاد آنان، به ايشان يادآور شده كه شما معتقد به يگانگى خالق هستيد و پذيرش شرك در ربوبيت، با آن تناقض دارد.

شب و توحيد ربوبى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - يونس - 10 - 67 - 8

8 _ شب و روز ، داراى نشانه هاى فراوان توحيد ربوبى براى شنوايان حق پذير

هو الذى جعل لكم الّيل . .. و النهار ... إن فى ذلك لأيت لقوم يسمعون

شرك ربوبى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 1 - 9

9 _ پندار ربوبيت براى غير آفريننده هستى، شگفت آور و مورد سرزنش خداوند

ثم الذين كفروا بربهم يعدلون

حرف {ثم} در آيه معنى استبعاد و توبيخ افاده مى كند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 39 - 6

6_ مصريان باستان ، معتقد به خدايانى متعدد كه هر كدام تدبير كننده بخشى از امور جهان بودند .

ءأرباب متفرقون خير أم الله الوحد القهار

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - روم - 30 - 33 - 12

12 - برخى از مشركان

، به رغم رويكرد به خدا ، به هنگام ابتلا به ناملايمات و سختى ها ، به محض احساس رهايى از آن و دست يابى به اندك آسايش ، شرك ربوبى پيدا مى كنند .

و إذا مسّ الناس ضرّ دعوا ربّهم . .. ثمّ إذا أذاقهم منه رحمة إذا فريق منهم بربّهم

تعبير {أذاق} _ كه به معناى {چشاند} است و معمولا، براى {خوردن كم} به كار مى رود _ به جاى {برخوردار كردن} و {عطا كردن} و امثال آنها و نيز تنوين تنكير {رحمة} _ كه دلالت بر قِلّت مى كند، حكايت از دست يابى به رفاه اندك دارد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - زمر - 39 - 38 - 14

14 - اعتقاد به جدايى خالقيت خدا از ربوبيت او و نسبت دادن ربوبيت و تدبير امور جهان به غيرخدا ، شرك است .

و لئن سألتهم من خلق السم_وت و الأرض ليقولنّ اللّه قل أفرءيتم ما تدعون من دون الل

شرك ربوبى در دوران فرعون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - شعراء - 26 - 47 - 6

6 - جامعه فرعونى ، گرفتار شرك ربوبى و منكر { ربّ العالمين }

قالوا ءامنّا بربّ الع_لمين

شرك ربوبى فرعونيان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - زخرف - 43 - 46 - 13

13 - جامعه فرعونى ، گرفتار شرك در ربوبيت خداوند *

فقال إنّى رسول ربّ الع_لمين

شرك ربوبى قوم ابراهيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 56 - 4

4- شرك قوم ابراهيم ، در ربوبيت و

تدبير جهان بود ; نه در خالقيت آن .

قال بل ربّكم ربّ السموت والأرض الذى فطرهنّ

شرك ربوبى قوم نوح

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - نوح - 71 - 13 - 3

3 - قوم نوح ، فاقد هرگونه دليل و برهان در گرايش به شرك و انكار توحيد ربوبى

ما لكم لاترجون للّه وقارًا

{ما} در {ما لكم} اسم استفهام و براى انكار است و اين استفهام متوجه سبب قبول نداشتن {وقار} براى خدا است. بر اين اساس، مفاد آيه شريفه چنين مى شود: {أىّ سبب حصل لكم حال كونكم غير خائفين و غير معتقدين للّه عظمة}.

شرك ربوبى مشركان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 150 - 14

14 _ مشركان معتقد به وجود شريك براى خدا در ربوبيت هستند.

و الذين لا يؤمنون بالأخرة و هم بربهم يعدلون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 51 - 5

5- مشركان ، در تدبير هستى ، كسانى را جايگزين خداوند قرار داده اند كه خود ، مخلوق خدا و فاقد كمترين نقش در خلقت خويش اند .

أفتتّخذونه و ذرّيّته أولياء . .. ما أشهدتّهم ... خلق أنفسهم

شرك ربوبى مشركان صدر اسلام

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - يونس - 10 - 18 - 8

8 _ شرك پيشگان عصر بعثت ، معتقد به خدا و منكر يكتايى او در ربوبيت بودند .

و يعبدون من دون اللّه . .. و يقولون هؤلاء شفعؤنا عند اللّه

شرك ربوبى يهود دوران عيسى(ع)

جلد - نام سوره - سوره -

آيه - فيش

17 - زخرف - 43 - 64 - 3

3 - يهوديان در عصر عيسى ( ع ) ، گرفتار شرك در ربوبيت و دور ماندن از پرستش پروردگار يگانه

إنّ اللّه هو ربّى و ربّكم فاعبدوه

از تأكيد عيسى(ع) بر ربوبيت الهى، مطلب بالا استفاده مى شود.

شك در توحيد ربوبى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 2 - 9،11

9 _ ترديد در خالقيت و ربوبيّت يگانه خداوند، شگفت انگيز و سزاوار سرزنش است.

بربهم يعدلون. هو الذى خلقكم من طين ثم قضى أجلا ... ثم أنتم تمترون

حرف {ثم} در {ثم أنتم تمترون}، مفيد استبعاد و توبيخ است، چون تراخى زمانى در اينجا معنى ندارد. گفتنى است متعلق {تمترون}، مضامين اساسى مورد بحث در آيه قبل (توحيد در خالقيت و ربوبيت) است.

11 _ مطالعه در آفرينش انسان و مرگ و حيات وى، زداينده ترديد در يگانگى خداوند

هو الذى خلقكم من طين ثم قضى أجلا . .. ثم أنتم تمترون

از جمله {ثم أنتم تمترون}، كه بيان استبعاد هر گونه ترديد در يگانگى خداوند پس از توجه به مضامين صدر آيه است، چنين برمى آيد كه بعد از اين توجه، على القاعده نبايد ترديدى در توحيد و اعتقاد بدان وجود داشته باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - نبأ - 78 - 1 - 6

6 - يگانگى خداوند در تدبير جهان ، محور پرسش هاى ترديدآميز اهل مكّه در عصربعثت *

عمّ يتساءلون

گرچه بخش عظيمى از آيات اين سوره درباره حوادث قيامت است; ولى آيات آغازين آن _ كه درباره قدرت خدا و حاكميت خواست او بر

جهان است _ مى تواند قرينه باشد كه مورد سؤال در {يتسائلون} وابستگى همه كارها به خداوند و بى نقش بودن بت ها در كار تدبير جهان است.

شگفتى تكذيب توحيد ربوبى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - صافات - 37 - 12 - 2

2 - انكار توحيد ربوبى و احياى مجدد انسان ها _ به رغم مشاهده عظمت آفرينش و قدرت خدا در جهان _ امرى شگفت آور است .

إنّ إل_هكم لوحد . .. فاستفتهم أهم أشدّ خلقًا... بل عجبت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - زمر - 39 - 6 - 25

25 - با وجود نشانه هاى مشهود و بى شمار توحيد ربوبى و يگانگى خدا در عالم ، انكار آن و روى آوردن به شرك ، امرى شگفت آور است .

فأنّى تصرفون

استفهام{أنّى} در آيه شريفه براى تعجب است.

شگفتى توحيد ربوبى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - شعراء - 26 - 23 - 3

3 - وجود ربّ و پروردگارى واحد براى جهانيان ، امرى شگفت و باور نكردنى در نظر فرعون

قال فرعون و ما ربّ الع_لمين

شناخت توحيد ربوبى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - شعراء - 26 - 24 - 7

7 - امكان شناخت ربوبيت بى همتاى خدا از مظاهر هستى

قال ربّ السم_وت و الأرض و ما بينهما إن كنتم موقنين

عقلانيت توحيد ربوبى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - دخان - 44 - 8 - 6

6- بنياد هاى علمى و عقلى توحيد ربوبى ، شايسته اعتماد و اتكا است ;

نه باور هاى موهوم فرهنگ شرك .

ربّكم و ربّ ءابائكم الأوّلين

در آيات پيشين، دلايل علمى و عقلى توحيد ربوبى مورد اشاره قرار گرفته است و از آن جا كه يكى از بهانه هاى مشركان در نفى توحيد، استناد به شيوه و باور پيشينيان بوده است; تعبير {ربّكم و ربّ آبائكم} _ در پى آن استدلال هاى عقلى و علمى _ مى تواند بيانگر مطلب ياد شده باشد.

عقيده به توحيد ربوبى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - يونس - 10 - 32 - 3

3 _ توحيد ( اعتقاد به ربوبيت بى همتاى خدا ) آيينى حق و يكتاپرستى سلوك راه هدايت است .

فذلكم اللّه ربكم الحق فماذا بعد الحق إلا الضلل

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 36 - 9

9- پرستش خداى يگانه و اعتقاد به توحيد ربوبى ، صراط مستقيم است .

و إنّ اللّه ربّى و ربّكم فاعبدوه ه_ذا صرط مستقيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 92 - 7

7- اعتقاد به پروردگار يكتا ، محور وحدت انسان ها و تشكل امّت واحده است .

إنّ ه_ذه أُمّتكم أُمّة وحدة و أنا ربّكم فاعبدون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - حج - 22 - 19 - 2

2 - جبهه توحيد ، جبهه اى است معتقد به ربوبيت بى شريك خدا و جبهه شرك ، جبهه اى است منكر ربوبيت خدا و معتقد به پروردگارى غير او .

هذان خصمان اختصموا فى ربّهم فالذين كفروا

جلد - نام سوره - سوره - آيه -

فيش

13 - شعراء - 26 - 50 - 4

4 - توجه و اعتقاد ساحران گرويده به موسى ( ع ) ، نسبت به معاد هم پاى عقيده به پروردگار يگانه هستى

قالوا ءامنّا بربّ الع_لمين . .. إنّا إلى ربّنا منقلبون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - فصلت - 41 - 50 - 15

15 - اعتقاد و اعتراف برخى از منكران قيامت به ربوبيت خداى يگانه

و ما أظنّ الساعة قائمة و لئن رجعت إلى ربّى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - شورى - 42 - 10 - 12

12 - توكل و انابه ، ره آورد اعتقاد و باور به ربوبيت بى همتاى الهى

اللّه ربّى عليه توكّلت و إليه أنيب

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - زخرف - 43 - 85 - 8

8 - مسأله معاد ، مهم ترين عقيده پس از توحيد و يگانه پرستى

له ملك السم_وت و الأرض . .. و عنده علم الساعة و إليه ترجعون

طرح مسأله قيامت و معاد، پس از تبيين فرمانروايى يگانه خداوند، بيانگر مطلب بالا است.

عقيده به شرك ربوبى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 56 - 13

13- افترا بستن به خدا ( مبنى بر شريك داشتن خداوند در امر روزى ) كار دائمى معتقدان به شرك ربوبى

بربّهم يشركون . .. و يجعلون لما لايعلمون نصيبًا ممّا رزقن_هم ... كنتم تفترون

احتمال دارد مراد از {تفترون} همان نكته اى باشد كه در آيه آمده است و آن دخالت دادن و سهيم دانستن معبودها و يا اسباب و عوامل در امر

روزى دهى و يا نجات است.

عوامل تكذيب توحيد ربوبى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - شعراء - 26 - 28 - 8

8 - انكار ربوبيت يگانه خدا ، نشان سطحى نگرى و فقدان انديشه صحيح

ربّ المشرق و المغرب و ما بينهما إن كنتم تعقلون

عوامل توحيد ربوبى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 14 - 11

11- توحيد در ربوبيّت ، مقتضى توحيد در عبادت و يك تاپرستى است .

ربّنا ربّ السم_وت و الأرض لن ندعوا من دونه إل_هًا

در استدلال اصحاب كهف ميان وحدت {إل_ه} (معبود) با يگانگى {ربّ} تلازمى انفكاك ناپذير مشهود است. آنه، با آوردن حرف {لن} - كه براى نفى ابد است - إل_ه بودن هر چيزى به جز {ربّ السم_وات و الأرض} را منتفى دانسته اند.

عوامل شرك ربوبى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - زخرف - 43 - 64 - 2

2 - شرك و اعتقاد به ربوبيت جز خداوند ، نتيجه سست انديشى و دور ماندن از حكمت

قد جئتكم بالحكمة . .. إنّ اللّه هو ربّى و ربّكم

غفلت از توحيد ربوبى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - يونس - 10 - 3 - 21

21 _ شرك و بت پرستى ، برخاسته از غفلت و بى توجهى انسان نسبت به ربوبيت مطلق و بى همتاى خدا بر كران تا كران هستى است .

الذى خلق السموت و الأرض . .. ذلكم اللّه ربكم فاعبدوه أفلا تذكرون

فطريت توحيد ربوبى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - يونس -

10 - 12 - 2

2 _ توحيد ربوبى ، باور فطرى و غريزى انسان

و إذا مسّ الإنسن الضرّ دعانا

از اين كه انسانها در مواقع اضطرار و در هنگامه هاى سخت و دشوار، به خدا پناه مى برند و نجات خود را تنها در گرو مشيت او مى دانند ; معلوم مى شود كه اين باور، باورى غريزى و ايمانى فطرى است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - يونس - 10 - 22 - 12

12 _ توحيد و اعتقاد به ربوبيت بى شريك خدا ، باور فطرى و غريزى هر انسان

و جاءهم الموج من كل مكان و ظنوا أنهم أحيط بهم دعوا اللّه مخلصين له الدين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - زمر - 39 - 8 - 2

2 - توحيد ربوبى ، باورى فطرى و غريزى انسان

و إذا مسّ الإنس_ن ضرّ دعا ربّه

از اين كه انسان ها در مواقع اضطرار و هنگامه هاى سخت، به خدا پناه مى برند و نجات خود را تنها در گرو مشيت او مى دانند; معلوم مى شود كه اين، باورى غريزى و ايمانى فطرى است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - زمر - 39 - 49 - 2

2 - توحيد ربوبى ، باورى فطرى و غريزى انسان

فإذا مسّ الإنس_ن ضرّ دعانا

از اين كه انسان ها در مواقع اضطرار و هنگامه هاى دشوار، به خدا پناه مى برند و نجات خود را تنها در گرو مشيت او مى دانند، روشن مى شود كه اين باورى غريزى و ايمانى فطرى است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه -

فيش

16 - شورى - 42 - 16 - 2

2 - توحيد ربوبى ، باور فطرى تمامى انسان ها

من بعد ما استجيب له

بنابراين احتمال كه اجابت كننده (استجيب له) فطرت انسان باشد، برداشت بالا استفاده مى شود.

قوم عاد و توحيد ربوبى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 59 - 1

1_ قوم عاد ، برخوردار از آيات و نشانه هاى بسيار براى درك توحيد ربوبى

و تلك عاد جحدوا بأي_ت ربهم

متقين و توحيد ربوبى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - يونس - 10 - 6 - 9

9 _ تنها تقواپيشگان ، قادرند كه دلايل وحدت تدبير موجود در جهان آفرينش را درك كنند .

إن فى اختلف الّيل و النهار . .. لأيت لقوم يتقون

مشركان و توحيد ربوبى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 46 - 9

9- توحيد ربوبى ، از مهم ترين تعاليم قرآن كريم و مشركان داراى حساسيتى شديد نسبت به آن

و إذا ذكرت ربّك فى القرءان وحده ولّوا على أدب_رهم نفورًا

ذكر صفت {ربّ} از ميان ديگر اسما و صفات خداوند، به ضميمه قيد {وحده} (توحيد ربوبى) بيانگر اهميت آن در تعاليم دينى است و روى گردانى نفرت آلود مشركان از طرح آن، نشانگر حساسيت شديد آنان به آن مى باشد.

مكذبان توحيد ربوبى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - يونس - 10 - 18 - 8

8 _ شرك پيشگان عصر بعثت ، معتقد به خدا و منكر يكتايى او در ربوبيت بودند .

و يعبدون من دون اللّه . ..